Wikipedia astwiki https://ast.wikipedia.org/wiki/Portada MediaWiki 1.45.0-wmf.5 first-letter Medios Especial Alderique Usuariu Usuariu alderique Wikipedia Wikipedia alderique Ficheru Ficheru alderique MediaWiki MediaWiki alderique Plantía Plantía alderique Ayuda Ayuda alderique Categoría Categoría alderique TimedText TimedText talk Módulu Módulu alderique 4 de febreru 0 876 4376823 3990234 2025-06-17T13:07:37Z YoaR 37624 /* Fechos */ 4376823 wikitext text/x-wiki {{Febreru}} == Fechos == * [[1939]] - Estrénase "''Una nueche na ópera''", película de los [[hermanos Marx]]. * [[1960]] - Aprueben en [[Francia]] una llei que permite al xeneral [[Charles de Gaulle]] llexislar por decretu. * [[2004]] - El presidente del Gobiernu español, [[José María Aznar]], defende la intervención armao n'[[Iraq]] énte'l [[Congresu]] d'[[Estaos Xuníos]] == Nacencies == * [[1494]] - [[François Rabelais]], escritor [[Francia|francés]] * [[1913]] - [[Rosa Parks]]. * [[1947]] - [[Dan Quayle]]. * [[1948]] ** [[Alice Cooper]]. ** [[Marisol]]. * [[1971]] - [[Eric Garcetti]], alcalde de [[Los Angeles (California)|Los Angeles]]. * [[1975]] - [[Natalie Imbruglia]], cantante y actriz Australiana. * [[1993]] - [[Rachid Aït-Atmane]], futbolista franco-arxelín. * [[1994]] - [[Alexia Putellas]], futbolista española. == Muertes == * [[1983]] - [[Karen Carpenter]] * [[1987]] - [[Liberace]] == Referencies == {{llistaref}} {{meses}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Febreru|04]] renudkkwfestn6oph9tnxg61y8t3aje 4376824 4376823 2025-06-17T13:07:57Z XabatuBot 43102 iguo testu: intervención armao => intervención armada 4376824 wikitext text/x-wiki {{Febreru}} == Fechos == * [[1939]] - Estrénase "''Una nueche na ópera''", película de los [[hermanos Marx]]. * [[1960]] - Aprueben en [[Francia]] una llei que permite al xeneral [[Charles de Gaulle]] llexislar por decretu. * [[2004]] - El presidente del Gobiernu español, [[José María Aznar]], defende la intervención armada n'[[Iraq]] énte'l [[Congresu]] d'[[Estaos Xuníos]] == Nacencies == * [[1494]] - [[François Rabelais]], escritor [[Francia|francés]] * [[1913]] - [[Rosa Parks]]. * [[1947]] - [[Dan Quayle]]. * [[1948]] ** [[Alice Cooper]]. ** [[Marisol]]. * [[1971]] - [[Eric Garcetti]], alcalde de [[Los Angeles (California)|Los Angeles]]. * [[1975]] - [[Natalie Imbruglia]], cantante y actriz Australiana. * [[1993]] - [[Rachid Aït-Atmane]], futbolista franco-arxelín. * [[1994]] - [[Alexia Putellas]], futbolista española. == Muertes == * [[1983]] - [[Karen Carpenter]] * [[1987]] - [[Liberace]] == Referencies == {{llistaref}} {{meses}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Febreru|04]] nm33wv1oyb5sqqijiycua1n6evef7es 21 de febreru 0 893 4377441 3756152 2025-06-18T11:54:41Z 45.187.230.17 /* Nacencies */ 4377441 wikitext text/x-wiki {{Febreru}} == Fechos == * [[1809]] - La Xunta de [[Zaragoza]] capitula énte los franceses tres dellos meses d'asediu y más de cincuenta mil muertos. * [[1819]] - [[España]] cede a [[Estaos Xuníos]] los territorios d'[[Oregón]] y [[Florida]] pol [[tratáu d'Adams-Onís]]. * [[1848]] - Espublízase en Londres el ''[[Manifiestu Comunista|Manifiestu del Partíu Comunista]]'' de [[Karl Marx]] y [[Friedrich Engels]]. * [[1858]] - Un fuerte terremotu destrúi la ciudá griega de [[Corintu]]. * [[1910]] - El rei [[Alfonsu XIII]] firma un decretu pol que son indultaos la mayoría los condergaos polos socesos de lo que se conoció como [[Selmana Tráxica de Barcelona]]. * [[1924]] - El dictador [[Miguel Primo de Rivera]] pieslla l'[[Atenéu de Madrid]] y destierra a [[Miguel de Unamuno]] dempués de quita-y la so cátedra na [[Universidá de Salamanca]]. * [[1953]] - '''Francis Crick''' y '''James Watson''' descubren la cadarma helicoidal de la molécula d'[[ADN]]. * [[1965]] - L'activista afroamericanu d'[[Estaos Xuníos]] [[Malcolm X]] ye asesináu en [[Nueva York]]. * [[1972]] - [[Richard Nixon]] viaxa a [[China]] no que ye la primer visita oficial d'un presidente d'[[Estaos Xuníos]] a esi país. * [[1988]] - [[Julio Anguita]] ye nomáu secretariu xeneral del [[Partíu Comunista d'España|PCE]]. == Nacencies == * [[1817]] - [[José Zorrilla]], dramaturgu y poeta románticu. (†[[1893]]) * [[1924]] - [[Robert Mugabe]], primer ministru de [[Zimbabue]]. * [[1925]] - [[Sam Peckinpah]], direutor de cine d'[[Estaos Xuníos]]. (†[[1984]]) * [[1929]] - [[Roberto Gómez Bolaños]], ator d'Méxicu * [[1933]] - [[Nina Simone]], cantante d'Estaos Xuníos. (†[[2003]]) * [[1997]] - [[Pol Valentín]], futbolista español. == Muertes == * [[1513]]: [[Xuliu II]], Papa (°[[1443]]) * [[1677]]: [[Baruch Spinoza]], filósofu holandés. (°[[1632]]) * [[1965]]: [[Malcolm X]], activista políticu d'Estaos Xuníos. (°[[1925]]) * [[1984]]: [[Mikhaíl Shólokhov]], escritor soviéticu, [[Premiu Nobel de Lliteratura]] en [[1966]]. (°[[1905]]) == Referencies == {{llistaref}} {{meses}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Febreru|21]] j80cuoaaizcf5ohr5ly3kofdrila2z6 4377442 4377441 2025-06-18T11:55:00Z 45.187.230.17 /* Nacencies */ 4377442 wikitext text/x-wiki {{Febreru}} == Fechos == * [[1809]] - La Xunta de [[Zaragoza]] capitula énte los franceses tres dellos meses d'asediu y más de cincuenta mil muertos. * [[1819]] - [[España]] cede a [[Estaos Xuníos]] los territorios d'[[Oregón]] y [[Florida]] pol [[tratáu d'Adams-Onís]]. * [[1848]] - Espublízase en Londres el ''[[Manifiestu Comunista|Manifiestu del Partíu Comunista]]'' de [[Karl Marx]] y [[Friedrich Engels]]. * [[1858]] - Un fuerte terremotu destrúi la ciudá griega de [[Corintu]]. * [[1910]] - El rei [[Alfonsu XIII]] firma un decretu pol que son indultaos la mayoría los condergaos polos socesos de lo que se conoció como [[Selmana Tráxica de Barcelona]]. * [[1924]] - El dictador [[Miguel Primo de Rivera]] pieslla l'[[Atenéu de Madrid]] y destierra a [[Miguel de Unamuno]] dempués de quita-y la so cátedra na [[Universidá de Salamanca]]. * [[1953]] - '''Francis Crick''' y '''James Watson''' descubren la cadarma helicoidal de la molécula d'[[ADN]]. * [[1965]] - L'activista afroamericanu d'[[Estaos Xuníos]] [[Malcolm X]] ye asesináu en [[Nueva York]]. * [[1972]] - [[Richard Nixon]] viaxa a [[China]] no que ye la primer visita oficial d'un presidente d'[[Estaos Xuníos]] a esi país. * [[1988]] - [[Julio Anguita]] ye nomáu secretariu xeneral del [[Partíu Comunista d'España|PCE]]. == Nacencies == * [[1817]] - [[José Zorrilla]], dramaturgu y poeta románticu. (†[[1893]]) * [[1924]] - [[Robert Mugabe]], primer ministru de [[Zimbabue]]. * [[1925]] - [[Sam Peckinpah]], direutor de cine d'[[Estaos Xuníos]]. (†[[1984]]) * [[1929]] - [[Roberto Gómez Bolaños]], actor d'Méxicu * [[1933]] - [[Nina Simone]], cantante d'Estaos Xuníos. (†[[2003]]) * [[1997]] - [[Pol Valentín]], futbolista español. == Muertes == * [[1513]]: [[Xuliu II]], Papa (°[[1443]]) * [[1677]]: [[Baruch Spinoza]], filósofu holandés. (°[[1632]]) * [[1965]]: [[Malcolm X]], activista políticu d'Estaos Xuníos. (°[[1925]]) * [[1984]]: [[Mikhaíl Shólokhov]], escritor soviéticu, [[Premiu Nobel de Lliteratura]] en [[1966]]. (°[[1905]]) == Referencies == {{llistaref}} {{meses}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Febreru|21]] 7evxty6f4nvy2s48bc0ttszi3gwvq04 Chequia 0 4757 4376825 4288326 2025-06-17T13:08:03Z XabatuBot 43102 iguo testu: intervención armao => intervención armada 4376825 wikitext text/x-wiki {{Infobox_País | nome_oficial = Česká republika, Česko <br />República Checa | nome_común = República Checa | de = de&nbsp; | imaxe_bandera = Flag of the Czech Republic.svg | imaxe_escudu = Coat of arms of the Czech Republic.svg | imaxe_escudu_tamañu = 90px | símbolos = | imaxe_mapa = EU-Czechia.svg | lema_nacional = ''Pravda vítězí<br />(''«La verdá vence.»'') | himnu_nacional = Kde domov můj?<br /> (Au ta'l mio llar?) | capital = [[Praga]] | capital_población = 1.172.975 ([[2014]]) | capital_coor_fmt = | capital_coor = 50_05_N_14_28_E_ 50°05' N 14°28' E | ciudá_principal = [[Praga]] | idiomes_oficiales = [[Checu]] | gobiernu = [[República]] | dirixentes_títulos = [[Llista de presidentes de República Checa|Presidente de la República]]<br />[[Presidente del Gobiernu]] | dirixentes_nomes = [[Miloš Zeman]]<br />[[Andrej Babiš]] | fundación = [[Independencia]]<br />&nbsp;• Declarada | fundación_fitos = | fundación_dates = De [[Checoslovaquia]]<br />[[1 de xineru]] de [[1993]] | superficie = 78.866 | superficie_puestu = 114 | superficie_agua = 2,0 | llendes = 1.881 [[quilómetru|km]] | costes = nun tien | población = 10.306.700 ([[2007]]) | población_puestu = 79 | población_densidá = 130 | PIB = US$ 141.801 millones | PIB_añu = 2006 | PIB_puestu = 41 | PIB_per_cápita = US$ 13.848 | moneda = [[Corona Checa]] (<code>[[ISO 4217|CZK]]</code>) | xentiliciu = Checu, checa | horariu = [[CET]] ([[Tiempu Coordináu Universal|UTC]]+1) | horariu_branu = [[CEST]] ([[Tiempu Coordináu Universal|UTC]]+2) | cctld = [[.cz]] | códigu_telefónicu = 420¹ | prefixu_radiofónicu = OMA-OMZ | códigu_ISO = 203 / CZE / CZ | miembru_de = [[XE]], [[OCDE]], [[OTAN]], [[Naciones Xuníes|ONX]], [[OSCE]] | notes = ¹ Códigu 42 compartíu con [[Eslovaquia]] hasta [[1997]] }} '''Chequia'''{{cartafueyu|países}} (''Česko'') o '''República Checa''' (Česká republika) o ye un país d'[[Europa]] central, ensin salida al mar y con llendes al norte con [[Alemaña]] y [[Polonia]], al este con [[Eslovaquia]] y al sur [[Austria]]. == Historia == El territoriu '''checu''' foi unificáu a caberos del [[sieglu IX]] pola dinastía de los ''přemyslitas''. El [[rei|Reinu]] de '''Bohemia''' foi un poder llocal significante, siendo'l rei de Bohemia ún de los siete electores del emperador del Sacru Imperiu Romanu. Durante los quinientos años siguientes foi un reinu estable, centru de cultura ya educación n'[[Europa Central]]. Durante'l reináu de [[Carlos IV]] ([[1344]]-[[1378]]), Bohemia vivió la so dómina d'[[oru]]. [[Carlos IV]] convirtió a esta monarquía en la capital del [[Sacru Imperiu Romanu Xermánicu]]. Nel añu [[1348]] fundó la ''Universidá Carolina'' de [[Praga]], el centru d'estudios superiores más antiguu d'[[Europa|Europa Central]]. [[Archivu:Hradcany vecer - Praha.jpg|thumb|left|190px|Castiellu de Praga]] [[Archivu:Czechguards.jpg|thumb|190px|left|Guardia ceremonial nes afueres del Castiellu de Praga]] Llueu de la muerte de Carlos IV entama un periodu de decaecimientu del reinu ya inestabilidá política. Ún de los factores foren los conflitos relixosos como les [[guerres husites]] provocaes pola quema na foguera del [[reformista]] [[Jan Hus]] en [[1415]] nel ''Conceyu de Constanza''. Dempués de la dinastía de los reis polacos ''Jagellón'', foi elixíu en 1526 al tronu checu el Habsburgu [[Fernandu II d'Habsburgu|Fernandu II]]. Con esti autu, y per cuasi cuatrocientos años, los Habsburgu ocuparon la corona checa, y per ende, pasó a ensamar parte del [[Imperiu Austriacu]] -postreramente [[Imperiu Austrohúngaru|Austrohúngaru]]-. Baxo'l réxime d'esa familia reinante, Bohemia sufrió guerres afaradores como la [[Guerra de los Trenta Años]] nel [[sieglu XVII]] y la [[Guerra de los Siete Años]] durante la dómina de la Reina [[María Teresa]] nel [[sieglu XVIII]]. Dempués del colapsu d'Austria-Hungría tres de la [[Primer Guerra Mundial]], los checos xunto colos sos vecinos los [[Eslovaquia|Eslovacos]] xuniéronse pa ensamar la república independiente de [[Checoslovaquia]] en [[1918]]. Esti nuevo país contenía a una gran minoría alemana, lo que llevó a la disolución de Checoslovaquia cuando [[Alemaña]] anexó a esta minoría en virtú de los [[Alcuerdos de Múnich]] en [[1938]] y Eslovaquia declaró la so independencia. L'Estáu checu restante foi ocupáu polos alemanes en [[1939]]. Al finar la [[Segunda Guerra Mundial]] Checoslovaquia convirtióse nun [[Estáu socialista]] alliniáu cola [[Xunión Soviética]]. En [[1968]], una intervención armada de fuercies del [[Pautu de Varsovia]] terminó con una riestra de reformes empobinaes pol entós primer ministru [[Alexander Dubček]], conocíes como la ''Primavera de Praga'' (en checu "Pražské jaro"), que tendíen según los sos partidarios a criar un "''[[socialismu]] con face humano''". En [[1989]] Checoslovaquia adoutó'l multipartidismu y entamó a dexar progresivamente la economía socialista, lo que se conoz como ''[[Revolución de Terciopelu]]''. El [[1 de xineru]] de [[1993]] Checoslovaquia dixebróse en dos por decisión parllamentaria. Dende entós, la República Checa, per un llau, y la República Eslovaca (o Eslovaquia), per otru, son dos países independientes. La República Checa xunióse la [[OTAN]] en [[1991]] y a la [[Xunión Europea]] en [[2004]]. == Gobiernu y política == [[Archivu:Vaclav Havel IMF.jpg|thumb|left|150px|'''Václav Havel''', primer presidente de la República Checa.]] [[Archivu:Prezident_Zeman_MSV.jpg|thumb|left|150px|'''Miloš Zeman''', Presidente de la República Checa ([[2017]]).]] Ye una [[Democracia]] [[parllamentu|parllamentaria]], que la so [[Constitución]] y la Carta de les llibertaes y [[Drechos Fundamentales]] (parte integrante na [[Carta Magna]] de la [[República Checa]]) foron ratificaes el [[16 d'avientu]] de [[1992]], entraron en vixencia el [[1 de xineru|primeru de xineru]] de [[1993]]. El [[drechu civil]] sofítase nel sistema [[llegal]] austrohúngaru. El sistema llegal alcuéntrase anguaño na estaya final d'armonización cola llexislación de la [[Xunión Europea]]. El xefe d'[[Estáu]] - [[Presidente]] de la República, ye elixíu nes eleiciones indireutes poles dos cámares del Parllamentu na so sesión conxunta, el mandatu presidencial ye de 5 años. El [[Gobiernu]] fórmase cada cuatro años, en bas de los resultaos algamaos nes eleiciones parllamentaries (partíu ganaor nes eleiciones o coalición ente los principales partíos ganadores). A la tiesta del gabinete gubernamental alcuéntrase el Primer Ministru (Presidente del Gobiernu), propuestu poles fuercies polítiqiues ganadores nes eleiciones y ratificáu pol Presidente de la República. El so [[poder llexislativu]] sofítase nun Parllamentu de la República Checa, bicameral. La cámara de [[Diputaos]] tien 200 escaños, y les eleiciones parllamentaries fáense cada cuatro años, en bas a un sistema proporcional. El Senáu cunta con 81 [[senadores]], elixíos pal periodu de 6 años (sistema mayoritariu). Una tercera parte del Senáu renuévase en eleiciones cada dos años. El '''Ministeriu de Rellaciones Esteriores de la República Checa''' encamienta l'usu de<ref>[http://publications.europa.eu/code/es/es-370100.htm Llista de nomes y abreviaciones oficiales nel Llibro d'estilu interinstitucional.] Ha notase que na columna nome usual recomiéndase el términu ''Chequia''.</ref> la denominación "'''Chequia'''" (en checu ''Česko'') pa cualesquier situación sacante nos documentos oficiales, y desea que se siga el mesmu patrón que con otros estaos, por exemplu, la [[Francia|República Francesa]] o el [[España|Reinu d'España]], davezu conocíos como ''Francia'' y ''España'', respeutivamente. Entá asina, magar que'l términu curtiu entama a usase, el términu entá nun tien reconocencia na cartografía, y el so reemplazu nun tiempu próximu nun paez columbrable. == Organización político-alministrativa == La '''República Checa''' ta ensamada por 13 rexones (''[[kraje]]'' en [[Idioma checo|checu]]) y una ciudá capital ''(hlavní město)'', conseñada con un *: {| {{tablaguapa}} |- valign=top ! align=center | '''Color''' ! align=center | '''Rexón''' ! align=center |'''Capital''' ! align=center |'''Habitantes'''<small><br />(2005)</small> |- | width="20" bgcolor="#FFFFFF"|&nbsp; | [[Praga]]* ''(Hlavní město Praha)'' | [[Praga]] | align=right | 1 176 592 |- | width="20" bgcolor="#00CC00"|&nbsp; | [[Rexón de Bohemia Meridional|Bohemia Meridional]] ''(Jihočeský kraj)'' | [[České Budějovice]] | align=right | 626 870 |- | width="20" bgcolor="#FF8000"|&nbsp; | [[Rexón de Moravia Meridional|Moravia Meridional]] ''(Jihomoravský kraj)'' | [[Brno]] | align=right | 1 130 620 |- | width="20" bgcolor="#CCCCCC"|&nbsp; | [[Rexón de Karlovy Vary|Karlovy Vary]] ''(Karlovarský kraj)'' | [[Karlovy Vary]] | align=right | 304 644 |- | width="20" bgcolor="#00FFCC"|&nbsp; | [[Rexón de Hradec Králové|Hradec Králové]] ''(Královéhradecký kraj)'' | [[Hradec Králové]] | align=right | 547 903 |- | width="20" bgcolor="#666666"|&nbsp; | [[Rexón de Liberec|Liberec]] ''(Liberecký kraj)'' | [[Liberec]] | align=right | 428 291 |- | width="20" bgcolor="#009900"|&nbsp; | [[Rexón de Moravia-Silesia|Moravia-Silesia]] ''(Moravskoslezský kraj)'' | [[Ostrava]] | align=right | 1 251 883 |- | width="20" bgcolor="#660066"|&nbsp; | [[Rexón d'Olomouc|Olomouc]] ''(Olomoucký kraj)'' | [[Olomouc]] | align=right | 639 033 |- | width="20" bgcolor="#FFFF99"|&nbsp; | [[Rexón de Pardubice|Pardubice]] ''(Pardubický kraj)'' | [[Pardubice]] | align=right | 505 584 |- | width="20" bgcolor="#CC00CC"|&nbsp; | [[Rexón de Plzeň|Plzeň]] ''(Plzeňský kraj)'' | [[Pilsen]] | align=right | 550 369 |- | width="20" bgcolor="#0000CC"|&nbsp; | [[Rexón de Bohemia Central|Bohemia Central]] ''(Středočeský kraj)'' | [[Praga]] | align=right | 1 150 040 |- | width="20" bgcolor="#CC9900"|&nbsp; | [[Rexón de Ústí nad Labem|Ústí nad Labem]] ''(Ústecký kraj)'' | [[Ústí nad Labem]] | align=right | 823 020 |- | width="20" bgcolor="#CC0000"|&nbsp; | [[Rexón de Vysočina|Vysočina]] ''(Kraj Vysočina)'' | [[Jihlava]] | align=right | 510 032 |- | width="20" bgcolor="#00CCFF"|&nbsp; | [[Rexón de Zlín|Zlín]] ''(Zlínský kraj)'' | [[Zlín]] | align=right | 590 484 |} [[Archivu:Czech-regions.png|right|200px]] == Xeografía == Allugada n'[[Europa central]], a unos 50 graos de llatitú Norte y 15 de llonxitú Este. Con una superficie de 78.864 km², comparable cola de [[Portugal]], [[Austria]] o [[Irlanda]], esti estáu tien una densidá demográfica de 131 habitantes por quilómetru cuadráu. Nel interior del país apaecen [[llanada|llanades]] y [[meseta|mesetes]] llixeramente ondulaes, mentres que a lo llargo de la llende, sacantes nel sureste del país, írguinse cordoleres montañoses qu'ensamaben históricamente la llende natural de los denomaos ''Países Checos''. El puntu más baxu ye la salida del [[ríu Elba]] del territoriu checu, mentres que'l más altu ye'l monte Sněžka, con 1.602 d'altor. El [[bioma]] dominante ye la '''viesca templada de frondoses''', magar que tamién s'alcuentra la '''viesca templada de coníferes''' nos Cárpatos. [[World Wide Fund for Nature|WWF]] dixebra'l territoriu de República Checa ente cuatro [[Ecorrexón|ecorrexones]]: * [[Viesca de frondoses d'Europa occidental]], nes tierres altes del oeste * [[Viesca mixta de Panonia]], nel sureste * [[Viesca montana de los Cárpatos]], nel cabu este * [[Viesca mista d'Europa central]], nel restu'l país == Referencies == {{llistaref}} {{Commons|Category:Czech Republic|República Checa}} {{XE}} {{europa}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Chequia|*]] [[Categoría:OTAN|Checa]] c1erhgjdvwlhtlo7z6qupww0cur64qb Estremadura 0 4784 4376810 4365314 2025-06-17T12:54:44Z XabatuBot 43102 iguo testu: l'estensión => la estensión 4376810 wikitext text/x-wiki {{rexón | xentiliciu= estremeñu, -a, -o<ref name="dalla"/> | estatutu= [[26 de febreru]] de [[1983]] | congresu= 10 | senáu= 8 }} '''Estremadura'''<ref name="dalla">{{DALLA|estremeñu, -a, -o|23879}}</ref>{{exonimia}} ([[estremeñu]]: ''Estremaúra'') ye una [[Comunidá Autónoma]] del oeste d'[[España]], asitiada ente los 37° 57' N y los 40° 29' N de llatitú y ente los 4° 39' O y los 7° 33' O de llonxitú. Estremadura llenda al norte con [[Castiella y Lleón]] (provincies de [[Provincia de Salamanca|Salamanca]] y [[Provincia d'Ávila|Ávila]]); al sur, con [[Andalucía]] (provincies de [[Provincia de Huelva|Huelva]], [[Provincia de Sevilla|Sevilla]] y [[Provincia de Córdoba|Córdoba]]); al este, con [[Castiella-La Mancha]] (provincies de [[Provincia de Toledo|Toledo]] y [[Provincia de Ciudad Real|Ciudad Real]]); al oeste, con [[Portugal]]. El día d'Estremadura celébrase'l [[8 de setiembre]]. == Historia == === Prehistoria === La prehistoria humana n'Estremadura tuvo'l so entamu cuando grupos de cazadores percorrieron les cuenques de los ríos más importantes para atopar medios de supervivencia, allá pol paleolíticu inferior y mediu. D'estos periodos esisten abondosos restos como piedres de cazadores, tallaes en piedra, que se correspuenden colos periodos achelense y musteriense. Anque los restos de la dómina na qu'apaeció l'[[homo sapiens sapiens]] son bastante escasos, dalgunos d'ellos son de gran calidá ya interés, como los atopaos na cueva de Maltravieso. ==== Paleolíticu inferior ==== Les pruebes de presencia humana más antigües nel territoriu actual d'Estremadura daten del periodu Paleolíticu Inferior. Nos xacimientos —na so mayoría superficiales— topáronse ferramientes tosques de cuarcita y, en menor midida, de granitu, pero nun s'atoparon restos de cadabres humanos. La técnica usada para construyir les ferramientes consistía en cutir la piedra con un percutor de piedra o cuerna hasta consiguir filos, puntes, mozquetes, hachos, picos, etc. Los restos más antiguos corresponder cola fase media del periodu achelense, fai unos 700 000 años. Los xacimientos más antiguos tán cerca d'onde hai piedra fayadiza para tallar y construyir les ferramientes y preseos, o al pie de los ríos y los grandes afluentes. Les árees de mayor concentración de xacimientos del periodu achelense son la contorna de Mérida nel ríu Guadiana, ríu Zújar, banzáu de Valdecañas, ríu Alagón, Jerte y El Sartalejo. Los preseos más destacaos d'esta dómina son el bifaz, el hendidor y el picu triédrico. ==== Paleolíticu mediu ==== Atopáronse bien pocos restos na rexón y toos ellos son del periodu Musteriense. Crear con una técnica por aciu la cual los sos artífices calculaben el tamañu del preséu antes d'estrayer de la piedra matriz un fragmentu fayadizu al preséu que pretendíen fabricar. Los preseos más característicos yeren les raederas, denticulados y puntes. Toos ellos son menos pesaos y menos toscos yá que fueron construyíos con una tecnoloxía más avanzada que los del Paleolíticu Inferior. Los llugares onde s'atoparon xacimientos del periodu musteriense corresponder colos del periodu achelense, esto ye, cerca de los ríos. Sicasí, tamién se toparon restos en zones baxes y medies de sierres en Badayoz, lo que da a entender qu'estos habitantes tuvieron una mayor capacidá de dispersión territorial, según una meyor adaptación p'habitar ciertos llugares y consiguir caza, alimentu y trabayu. ==== Paleolíticu cimeru ==== [[Ficheru:Cueva de Maltravieso 02.jpg|197px|right|thumb|La cueva de Maltravieso tien pintures de manos de fai 66 700 años.]] Mientres esta etapa llegó dende África'l Homo sapiens sapiens —el ser humanu actual— fai unos 50 000 años. Nesti momentu fueron fechos los grabaos y pintures de la cueva de Maltravieso, santuariu del arte cuaternario, y de les mines de Castañar de Ibor, toes d'estilu Magdaleniense. En Maltravieso atópense grabaos de la figura d'una venada, dellos triángulos y otres figures xeométriques, pero sobremanera atopáronse más de trenta manos pintaes en negativu y, la mayoría d'elles, ensin deu meñique. Nun s'atoparon restos que suxeran que fuera habitada mientres esta dómina, anque sí de dómines posteriores, polo que puede deducise que yera un llugar sagráu, non d'habitación. Los restos atopaos arrexuntar en trés tipos estremaos: los óseos vos, los líticos y les feches con estiles d'animales. Destaquen los hachos atopaos nel xacimientu de «Cabezo de Galisteo». ==== Neolíticu ==== Anque son bien pocos los datos que se conocen sobro'l Epipaleolítico na actual rexón d'Estremadura, el Neolíticu asistió a la eclosión del fenómenu megalíticu y otros restos qu'apurren conocencies sobro dellos cambeos na subsistencia de les comunidaes humanes qu'habitaben la rexón. Les más importantes fueron la introducción de la ganadería y l'agricultura, que s'incorporaron a les actividaes de caza y recoyida yá esistentes. Tocantes a la tecnoloxía refierse, la incorporación más importante fueron los recipientes de cerámica que dexaben l'almacenamientu de los escedentes agrícoles.10​ [[Ficheru:Dolmen de Lácara (6901631891).jpg|197px|left|thumb|El dolmen del prau de Lácara, 15 km al nordeste de Mérida y construyíu a la fin del IV mileniu a. C., ye la mayor tumba de corredor d'Estremadura]] Los estudios más recién consideren que'l Neolíticu n'Estremadura empezó na transición del v al iv mileniu a. C. Superóse asina'l conceutu de Neolíticu Tardíu que dellos autores emplegaren, creyendo que l'apaición de l'agricultura sería muncho más tardida nesta zona d'España. Los xacimientos más representativos del Neolíticu Antiguu son la cueva de la Charneca n'Oliva de Mérida, el Cuetu de la Forca en Plasenzuela, la Cueva de Boquique en Plasencia, la cueva d'El Conejar en Cáceres y Los Barruecos en Malpartida de Cáceres. D'esti últimu xacimientu proceden les evidencies agrícoles más antigües de la rexón, que fueron dataes a finales del vi mileniu a. C. Los nicios de doma animal son débiles, pero puede suponese que ye contemporanea a la introducción de l'agricultura. Nestos xacimientos atopáronse cerámiques decoraes, sobremanera la variedá conocida como «boquique», por habese documentado per primer vegada nesta cueva de Plasencia. [[Ficheru:Dolmen de Lácara (6901631891).jpg|197px|right|thumb|Ídolu d'Estremadura, del III mileniu a. C. Muséu Arqueolóxicu Nacional.]] A partir del Neolíticu Mediu, a empiezos del v mileniu a. C., producióse la proliferación del megalitismo na rexón. Esisten pocos poblaos conocíos d'esta dómina, tan solo dellos datos del xacimientu de Los Barruecos. El fenómenu megalíticu ye, sicasí, bien conocíu pos esisten grandes concentraciones de dólmenes en diverses contornes de la rexón. Conxuntos d'esti tipu de sepulcros megalíticos pueden atopase en Valencia de Alcántara, Cedillo, Santiago de Alcántara o Barcarrota, amás d'otros exemplares aisllaos de gran interés como'l gran dolmen del prau de Lácara. Esti fenómenu tuvo una gran perduración nel tiempu, hasta los entamos de la Edá del Bronce. Los enterramientos d'esta fase solíen caracterizase pola presencia de microlitos de xil, cerámiques llises y dellos ídolos placa. El Neolíticu Final ye meyor conocíu nos márxenes del Guadiana, con xacimientos como los de Araya o El Llobu, a los que podría sumase el de Los Caños de Zafra. Estos asentamientos desenvolver a partir del 3500 a. C. y sentaron les bases pa l'apaición del Calcolítico, a partir del iii mileniu a. C. Estos poblaos teníen una verdadera vocación agrícola y ganadera. La so situación, próxima a tierres fértiles, ye en nidies llombes próximes a calces de ríos. Les cerámiques caracterizar por ser prácticamente llises, con escases decoraciones y formes simples. La cerámica más indicativa ye la cazuela carenada», qu'apaez corrientemente nos xacimientos de too el suroeste peninsular, demostrando la integración d'Estremadura dientro d'una dinámica cultural común caracterizada pola medría demográficu y l'afianzamientu, cada vez más claru, de l'agricultura y la ganadería. ==== Calcolíticu ==== Mientres el Calcolíticu o Edá de Cobre, les comunidaes humanes prehistóriques realizaron meyores na esplotación agropecuaria del mediu y desenvolvióse la metalurxa col entamu del tresformamientu del cobre escontra'l iii mileniu a. C. en Los Castillejos, cerca de Fonte de Cantares. Producióse un desenvolvimientu de la complexidá social tantu estructural como ideológicamente: había desigualdá de roles y de bienes. === Estremadura prerromana === [[Ficheru:Museo Arqueológico Nacional - Conjunto 586 - Tesoro de Aliseda (Conjunto).jpg|197px|right|thumb|Ayalga de Aliseda, del sieglu VI a. C. Muséu Arqueolóxicu Nacional.]] Ente los pueblos prerromanos más importantes qu'habitaron Estremadura atoparon los vettones (Vettoni), qu'habitaron les actuales provincies de Cáceres (norte) y Salamanca, la provincia d'Ávila y parte de la de Toledo. Los lusitanos (Lusitani) (los más arquetípicos d'Estremadura), que s'estendíen por casi la totalidá de l'actual Estremadura y centru de Portugal, pueblos pregueros dedicaos al pillaje y la guerra. Reseñable foi'l líder lusitanu Viriato y la so resistencia ferrial frente a los romanos. Asitiaos al sur, próximos al Guadalquivir, atopábense los célticos (Celtici), pueblu principalmente urbanu qu'ufiertó poca resistencia a les tropes romanes. === Estremadura romana === [[Ficheru:Teatro de Mérida, España, 2017 18.jpg|197px|left|thumb|Teatru romanu de Mérida, llevantáu nel sieglu I a. C. y remocicáu nel IV d. C.]] La tierra de la confederación lusitana vivió una romanización completa y fonda. El grau de romanización alcanzáu y la estensión de la provincia Ulterior aconseyaben un gobiernu aparte, polo que se formó la Lusitania como provincia independiente en tiempos d'Augusto (sieglu i a. C.), que entendía gran parte de l'actual Estremadura y Portugal central. Construyéronse numberoses víes de comunicación (calzaes), grandes urbes, destacando Augusta Emerita, fundada nel 25 a. C., ciudá bien significativa nel Imperiu romano y capital de Lusitania, una de les provincies en que s'estremó definitivamente la península ibérica. Un aspeutu perimportante foi l'adopción de la llingua del Imperiu, base de toos les futures llingües romances peninsulares. [[Ficheru:El puente de Alcántara, Cáceres.jpg|197px|right|thumb|Ponte romana de Alcántara sobro'l Tayo, del sieglu II d. C.]] La capital de la provincia de Lusitania, Augusta Emerita, convirtióse llueu nuna ciudá rica y culturalmente floreciente, qu'en nada tenía qu'envidiar a les otres dos capitales de provincia hispanes, Tarraco y Corduba. Cuntó con una amplia y cuidada rede de comunicaciones que la cruciaben pa enllazala coles restantes capitales de provincia y con otres ciudaes; asina, la Ruta de la Plata xunía Asturies con Augusta Emerita y con Itálica; otres rutes conducíen a Corduba, a Olisipo o a Conimbriga pasando pol pimpanu ponte de Alcántara. Mérida enrió'l comerciu y la vida de la provincia escontra Roma, norte d'África y Grecia. Non cabo dulda de que na urbe algamóse un altu grau de bienestar, como demuestra'l circu romanu de Mérida, capaz d'acoyer a 30 000 espectadores. Envalórase que la so población llegó a superar los 50 000 habitantes en dómina romana, tantu como por que'l poeta Ausonio afirmara nel sieglu iv d. C. que yera la novena ciudá más importante del Imperiu romanu, per delantre de la mesma Atenes. Vespasiano dio otru pasu na romanización al conceder el derechu de ciudadanía romana a tolos habitantes de la península ibérica, facilitando d'esta miente que los hispanos pudieren aportar a un cargu públicu. Nel sieglu III d. C. el invasores bárbaros escalaron la provincia al so pasu, lo qu'aconseyó fortificar les ciudaes; d'esti tiempu daten les muralles de Mérida, Coria y Cáceres. El tarrecíu peligru llegaría finalmente nel s. V, dexando a la provincia abandonada y en ruines. La ciudá de Norba Caesarina escastóse. Otres, como Augustobriga, Cáparra y Iulipa cayeron nel olvidu, a pesar de quedar de pies terribles monumentos. La Lusitania foi invadida primero polos alanos, dempués polos suevos y finalmente polos visigodos. == Demografía y divisiones == Tien dos provincies: [[provincia de Cáceres|Cáceres]] al norte y [[provincia de Badajoz|Badajoz]] al sur. La capital ye [[Mérida]] (antigua ''Augusta Emerita''), ciudá reconocida pol Estatutu d'Autonomía como la sede del Gobiernu d'Estremadura. La so densidá de población ye de 26,52 habitantes/km², una de las más baxes d'España. De los sos 1.104.000 habitantes el 34% viven nes siete mayores ciudaes de la comunidá: [[Badajoz]], [[Cáceres]], Mérida, [[Plasencia]], [[Don Benito]], [[Almendralejo]] y [[Villanueva de la Serena]]. == Xeografía == === Sistemes montañosos === Al norte de la comunidá álcense les sierres del sistema Central, cola sierra de Gredos, sierra de Béjar onde Estremadura algama la so mayor altitú nel Calvitero con 2.405 m y la sierra de Gata que separen de la meseta norte castellana. Nel centru atopamos, d'este a oeste, la sierra de las Villuercas, la sierra de Montánchez y la sierra de San Pedro, que formen parte de los Montes de Toledo. Al sur álzase Sierra Morena que separa Estremadura d'Andalucía. === Hidrografía === ==== Cuenca hidrográfica del Tajo ==== El [[Tajo]] ye'l ríu qu'estructura la provincia de Cáceres. Naz nos Montes Universales, Teruel, y llega a Lisboa. Dellos afluentes del Tajo n'Estremadura son: * [[Ríu Tiétar]] * [[Ríu Alagón]] * [[Ríu Ibor]] * [[Ríu Almonte]] * [[Ríu Salor]] ==== Cuenca hidrográfica del Guadiana ==== El [[Guadiana]] estructura la provincia de Badajoz. Naz en Pinilla, albacete y acaba en Ayamonte, Huelva. Afluentes estremeños: * [[Ríu Estena]] * [[Ríu Estenilla]] * [[Ríu Guadarranque]] * [[Ríu Gévora]] * [[Ríu Zújar]] * [[Ríu Alcudia]] * [[Ríu Guadamez]] * [[Ríu Matachel]] * [[Ríu Guadajira]] === Clima === El clima dominante n'Estremadura ye'l mediterraneu suavizáu pola advección de mases d'aire marítimu procedentes del Atlánticu. Los centros d'aición principales son el frente polar, que descarga les sos mases d'aire húmedu y l'anticiclón de les Azores. Pel iviernu a la rexón algámenlu los efeutos de los anticiclones térmicos qu'apaecen sobre La Mancha, que dan a la rexón un tiempu seco y frío, nesta situación son frecuentes les borrines nel valle del Tajo y del Guadiana. Sicasí, el murallón del Sistema Central enzanca la entrada de la mayoría de los ciclones cargaos d'agua que traviesen la península debíu al efeutu barrera, ente que l'efeutu foehn apurre a la rexón vientos secos y templaos, que pueden llegar a fuertes. Los díes borrinosos son escasos, anque hai grandes diferencies ente los montes, del sistema Central y el restu de la rexón. El solazu devasa les 2.600 hores. Les situaciones de gota fría na seronda son rares, una y bones la rexón alcuéntrase relativamente lloñe de les principales mases d'agua. Cuando se producen ta acomuñaes a gotes fríes de mayor radiu asitiaes sobre'l golfu de Cádiz. La mayoría de les precipitaciones entren na rexón pol suroeste. La orografía inflúi decisivamente nel clima de delles partes de la rexón, creando microclimes bien húmedos nes sierres del norte, particularmente nes contornes de La Sierra de Gata, Valle del Ambroz, Hurdes, Valle del Jerte y la Vera, onde les precipitaciones son bien abondoses. == Economía == La rexón tien una potente industria alimentaria. Ye la mayor productora de tabacu d'Europa, y acueye nel so territoriu delles denominaciones d'orixe: de vinu (Ribera del Guadiana), xamón (Dehesa d'Estremadura) o quesu (torta del Casar, quesu de la serena, quesu d'Ibores...), pero tamién de pimentón (pimentón de la Vera), carne de xatu o corderu, miel (Villuerca-Ibores) o cereces (Valle del Jerte). El so clima ye caldiu nel sur y templáu, y delles veces fríu, nel norte. Tien bayura de patrimoniu natural y arquiteutónicu, qu'atrái a bien de turistes a visitalu. El picu más altu de la rexón ye'l [[picu Calvitero|Calvitero]] (2.405 m d'altor), asitiáu nel noreste de la provincia de Cáceres, nel Valle del Jerte. No que cinca a la hidrografía, la rexón ye travesada per dos de los mayores ríos de la Península Ibérica: el [[ríu Tajo|Tajo]] y el [[ríu Guadiana|Guadiana]]. == Cultura == Estremadura ye'l llugar de nacencia de dellos de los más famosos conquistadores del [[América|Nuevu Mundu]]. Nella nacieron, ente más otros: [[Francisco Pizarro]], que conquistó l'imperiu [[inca]]; [[Hernán Cortés]], qu'acabó col imperiu [[azteca]], y [[Pedro Valdivia]], que conquistó lo qu'anguaño ye [[Chile]]. === Llingües === N'Estremadura la única llingua reconocida como oficial ye'l castellán. Sicasí en el so territoriu falen otres llingües iberorromances: * [[Portugués]], con delles variantes principales: el portugués oliventíno na comarca d'Olivença, el portugués d'Herrera de Alcántara, el portugués de Cedillo, el de delles alqueríes de Valencia de Alcántara y el de La Codosera. Na mayoría d'estes llocalidaes el portugués afáyase seriamente amenazáu. Delles escueles estremeñes ufierten la enseñanza del portugués como llingua estranxera, pero non siempres a niveles que lleven a los alumnos a dominar l'idioma. * [[Fala de Xálima]], llingua [[Gallego-portugués|gallego-portuguesa]] con influencies asturlleoneses, ta catalogada como Bien d'Interés Cultural y tien una proteición especial por parte de la [[Junta de Extremadura]]. Fálase nel [[Valle de Xálima]]. * [[Estremeñu]]: llingua formante del tueru asturlleonés y con mayor númberu de falantes. Ye la que meyor proteición tien, pese a tener reconocimientu por organismos internacionales y tar en peligru de desapaición. Nun tien normalización nin cobertura nel enseñu priváu nin públicu. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.juntaex.es/ Junta de Extremadura] {{CCAA_España}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estremadura|*]] 9hiuwq8fe4a8upgggm1iuh1wvw3eazb Taiwán 0 4874 4377438 4349787 2025-06-18T10:53:40Z YoaR 37624 4377438 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20230619083439}} {{xeografía}} '''Taiwán''', anteriormente conocida como '''Formosa''', ye una [[islla]] asitiada nel [[Asia]] [[Asia Oriental|oriental]], a unos 180 km de distancia de la costa suroriental de [[República Popular China|China]] continental, de la que ta separtada pol [[estrechu de Taiwán]]. Tien una estensión de 36,104 km², qu'abarca la de islles menores averaes a ella, como la de [[Penghu]] (127 km²). Ta arrodiada pol [[Mar de la China Oriental|mar de la China oriental]] al norte, el [[mar de Filipines]] al este, l'[[estrechu de Luzón]] al sur y el [[Mar de la China Meridional|mar de la China meridional]] al suroeste. La islla representa'l 99% del territoriu de la [[República de China]], estáu non reconocíu pola [[ONX]], pero sí por 23 países como representante oficial de [[China]]. Taiwán ye un bloque de [[Falla|falles]] inclinaes, con un agudu contraste ente los sos dos tercios más orientales, formaos básicamente por cinco cordeleres montañoses escarpaes, paraleles a la so costa este, y el so terciu occidental, con llanures alternando con llombes de pocu altor, nel que vive la mayoría de la población de la islla. Nella hai dellos picos de más de 3.500 m d'altor, siendo'l mayor d'ellos el Yu Shan (3.952 m), que la convierten na cuarta islla con mayor altitú media del mundu. La so condición de fastera de llende tectónica, que provocó la formación de les cordeleres, persiste, y la islla sufre, poro, munchos [[Terremotu|terremotos]], dalgunos perdestructivos. Hai, tamién, munchos volcanes somarinos activos nos estrechos de Taiwán. El so clima varia dende'l tropical al sur hasta'l subtropical nel norte, y ta condicionáu pol monzón del Asia oriental. Una media de cuatro [[Tifón (meteoroloxía)|tifones]] afecten a la islla añalmente. Les sos montes orientales tán cubiertos de viesca, y son l'abellugu de bayura d'especies, mentantu que les llanaes occidentales y septentrionales tienen un usu del terrenu (industrial, urbanu, agrícola) intensivu. == Ver tamién == * [[República de China]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} {{ORDENAR:Taiwan}} [[Categoría:Taiwán| ]] [[Categoría:Islles]] [[Categoría:Territorios disputaos]] czta2z7sn3b1jm5wdt68hae4iutu2bb Yen 0 5371 4376928 4309277 2025-06-17T14:34:36Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá forma => dicha forma 4376928 wikitext text/x-wiki {{1000}} {{moneda}} El {{Nihongo|'''yen'''|[[wikt:en:円|円]]|extra=[[símbolu monetariu]]: '''¥''', [[códigu ISO|ISO]]: '''JPY'''}} ye la [[unidá monetaria]] utilizada en [[Xapón]]<ref>{{DALLA|yen}}</ref> y la tercer moneda más valorada nel [[mercáu de divises]] dempués del [[Dólar de los Estaos Xuníos|dólar d'Estaos Xuníos]] y l'[[euru]].<ref>[http://www.bis.org/publ/rpfxf07t.pdf]</ref> Tamién ye usada como [[moneda de reserva]] xunto al dólar, l'euru y la [[llibra esterlina]]. Como ye común na [[numberación xaponesa]], les cantidaes grandes del yen cuntar en múltiplos de 10&nbsp;000 (''man'', 万). == Pronunciación y etimoloxía == La pallabra “yen” pronunciar en” en xaponés. La pallabra ([[shinjitai]]: 円, [[Caráuteres chinos tradicionales|chinu tradicional]]/[[Kyūjitai]]: 圓) significa lliteralmente “oxetu redondu” en [[Idioma xaponés|xaponés]], de la mesma forma que "yuan" en [[Idioma chinu|chinu]] o [[Wŏn surcoreano|won]] en [[Idioma coreanu|coreanu]]. Orixinalmente, los chinos habíen comerciado con plata en grandes cantidaes, y cuando les [[Dólar español|monedes españoles d'oru y plata]] llegaron, llamar 銀圓 (círculu de plata) pola so forma.<ref>Mikami Ryuzo, un artículu sobre'l yen en ''Sekai Daihyakka Jiten'', Kato Shuichi(ed.), Vol. 3, Tokyo: Heibonsha, 2007.</ref> Les monedes y el nome tamién llegaron a Xapón. Más tarde, los chinos reemplazaron el calter 圓 por 元<ref>元 nun ye una simplificación de 圓, ye un calter distintu. 元 significa “recursu” o “orixe”. Una de les causes del cambéu ye que'l calter antiguu tenía munchos trazos.　Mikami op. cit.</ref><ref>En 1695, en Xapón, cierta moneda acuñada tenía'l calter 元 (xen). Nun ye una unidá monetaria sinón una abreviatura de 元禄 ([[Genroku]]).</ref> que tien la mesma pronunciación en [[Mandarín estándar|mandarín]] (pero non en xaponés). Los xaponeses prefirieron la grafía 圓 (reemplazada pol calter simplificáu 円 dempués de la [[Segunda Guerra Mundial]]). La grafía y pronunciación “yen” provién de los ingleses que visitaron Xapón a finales del [[periodu Edo]] y principios de la [[dómina Meiji]], cuando les pallabres pronunciar de dicha forma. Nel sieglu XVI, los caráuteres /y/(え) y /we/(ゑ) pronunciábense {{IPA|[je]}} y los misioneros portugués pronunciar “ye”.<ref>Sábese qu'en xaponés antiguu había sílabes /y/ /we/ /es/. Dende mediaos del [[sieglu X]], /y/(え) xunir con /es/, y dambos pronunciábense {{IPA|[je]}}, polo que'l [[kana]] de /es/ sumió. Alredor del sieglu XIII, /we/(ゑ) y /y/ dexaron d'estremase (en pronunciación, pero non n'escritura) y dambos pronúnciense {{IPA|[je]}}. [https://web.archive.org/web/20120119204218/http://www.aozora.gr.jp/cards/000061/files/377_2754.html "Kokugo-on'in non hensen,"] ''Kokugo-on'in non kenkyu'' Tokyo: Iwanami Shoten, 1950.</ref> Poco dempués, a mediaos del sieglu XVIII /y/ y /we/ pronunciábense {{IPA|[y]}} como anguaño, anque en delles rexones siguió calteniéndose la pronunciación {{IPA|[je]}}. El misioneru Walter Henry Medhurst, que pa escribir les sos obres nun foi a Xapón y faló con xaponeses en [[Xakarta]] los cualos pronunciaben “y” como “ye”, representar asina nel so ''An English and Japanese, and Japanese and English Vocabulary'' (1830). Más tarde, la [[romanización Hepburn]] tamién reproducía “y” como “ye” na so conocida obra ''A Japanese and English Dictionary'' (primer edición, 1867), de referencia n'Occidente, polo que los estranxeros caltuvieron la grafía “yen”. Na tercer edición del diccionariu, de 1886, Hepburn tresformó les “ye” en “y” pa reflexar la pronunciación moderna salvu en “yen”, y ye por ello que dicha grafía ye la que se caltién. == Historia == === Introducción del yen === [[Ficheru:JAPAN-10-Constitutional Monarchy-One Yen (1873).jpg|thumb|Unu de los primeros [[billetes]] d'un yen, anverso y aviesu.]] Nel sieglu XIX, les monedes de [[dólar español]] de plata circulaben a esgaya pol [[Sureste Asiáticu|sureste asiáticu]], la mariña china y Xapón. Estes monedes fueren introducíes dende [[Manila]] mientres un periodu de más de 250 años, y veníen en barcos dende [[Acapulco de Juárez|Acapulco]]. Estos barcos yeren conocíos como los [[Galeón de Manila|galeones de Manila]]. Hasta'l sieglu XIX estes monedes yeren simples [[dólar español|dólares españoles]] acuñaos nel [[Nuevu Mundu|nuevu mundu]], principalmente en [[Ciudá de Méxicu]], anque a partir de la década de 1840 empezaron a ser rápido sustituyíos por monedes de plata de les nueves repúbliques llatinoamericanes, yá sían en denominación d'ocho reales o d'un pesu. Na segunda metá del sieglu XIX realizaron monedes neses zones a semeyanza de los [[Pesu mexicanu|pesos mexicanos]]; la primera d'elles foi'l dólar de Hong Kong, acuñáu en [[Ḥong Kong]] ente 1866 y 1868. Estes monedes nun fueron bien recibíes pola población china, que prefirió los ocho reales mexicanos de siempre, y por ello'l gobiernu de Hong Kong dexó d'acuñar moneda y vendió la maquinaria a Xapón. [[Ficheru:Early one yen coin front and reverse.jpg|thumb|left|upright|Una de les primeres monedes d'un yen (1,5 gramos d'oru puro), anverso y aviesu.]] Los xaponeses decidieron entós adoptar un sistema d'acuñamientu de monedes de dólar de plata col nome de "yen", que significaba "oxetu redondu". El yen foi adoptáu oficialmente pol gobiernu [[Periodu Meiji|Meiji]] nuna llei roblada'l 10 de mayu de 1871.<ref>A. Piatt Andrew, Quarterly Journal of Economics, "The End of the Mexican Dollar",18:3:321-356, 1904, p.345</ref> La nueva moneda foi introducida de forma gradual dende xunetu d'esi añu. El yen yera, asina, una simple unidá similar al dólar que, como tolos dólares, baxaba de les [[Real d'a 8|pieces d'a ocho]] españoles. Asina, hasta 1873, tolos dólares valíen más o menos lo mesmo nel mercáu de valores. El yen reemplazó'l sistema monetariu de la [[yera Tokugawa]], un complexu sistema basáu nel [[mon (moneda)|mon]], una moneda base de cobre. La "Llei de la Nueva Moneda" de 1871 axustaba l'adopción d'un sistema decimal de cálculu nel qu'un yen (圓) estremar en 100 sen (銭) y 1 000 rin (厘), con monedes redondes como n'Occidente. Marcóse'l valor del yen como de 0.78 [[Pesu troy|tomes troy]] (24.26 gramos) d'oru puro, o 1.5 gramos d'oru puro según el Congresu Européu d'Economistes de París de 1867; la moneda de cinco yenes declaróse igual a la de 5 [[Pesu fuerte|pesos fuertes]] d'Arxentina),<ref name=minthistory>[http://www.todo-argentina.net/historia/hist_moneda/moneda11.htm Historia de la moneda]</ref> introduciendo la moneda nel llamáu "estándar bimetálico". <!-- (La mesma cantidá de plata costaría 1181 yenes actuales,<ref>{{cita web | autor=xe.com | fecha=7 de setiembre de 2006 | url=http://www.xe.com/ucc/convert.cgi?Amount=0.78&From=XAG&To=JPY | títulu=Equivalente de 0,78 tomes troy de plata en yenes | fechaaccesu=7 de setiembre de 2006}}</ref> ente que la mesma cantidá d'oru valdría alredor de 4715<ref>{{cita web | autor=xe.com | fecha=7 de setiembre de 2006 | url=http://www.xe.com/ucc/convert.cgi?Amount=0.04822612&From=XAU&To=JPY | títulu=Equivalente de 0'04822612 tomes troy d'oru en yenes | fechaaccesu=7 de setiembre de 2006}}</ref>). --> A partir de la devaluación de la plata de 1873, el yen devaluóse ante'l [[dólar d'Estaos Xuníos]] y el [[dólar canadiense]] yá que se xuntaron al estándar monetariu del oru, y nel añu 1897 el yen solo valía 50 centavos estauxunidenses. Esi añu, Xapón adoptó l'estándar monetariu del oru y de ende'l valor del yen pasó a ser de dicha cantidá.<ref>{{Cita web |url=http://eh.net/encyclopedia/article/officer.gold.standard |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20051124102010/http://www.eh.net/encyclopedia/article/officer.gold.standard |fechaarchivu=2005-11-24 }}</ref> El sen y el rin fueron esaniciaos en 1953.<ref>{{Nihongo|Llei nº 60 del 15 de xunetu de 1953, d'Abolición de les Subdivisiones Monetaries y Arredondio Fraccionariu |[https://web.archive.org/web/http://www.shugiin.go.jp/itdb_housei.nsf/html/houritsu/01619530715060.htm 小額通貨の整理及び支払金の端数計算に関する法律]|Shōgakutsūka non seiri oyobi shiharaikin nun hasūkeisan nin kansuru hōritsu}})</ref> === Valor fitu al del dólar d'Estaos Xuníos === El yen perdió la mayor parte del so valor na [[Segunda Guerra Mundial]]. Dempués d'un periodu d'inestabilidá en 1949, el valor del yen foi afitáu a 360 yenes por dólar según un plan estauxunidense, parte del [[Bretton Woods|sistema Bretton Woods]], pa estabilizar los precios de la economía xaponesa. Esa [[tasa de cambéu]] caltener hasta 1971, cuando estaos Xuníos abandonó l'estándar de cambéu del oru, parte clave del sistema de Bretton Woods, ya impunxo un impuestu a les importaciones d'un 10 per cientu, provocando que surdieren les tases de cambéu flotantes en 1973. === Yen infravalorado === En 1971, el yen taba infravalorado. Les [[esportaciones]] xaponeses costaben bien pocu nos mercaos internacionales, y les importaciones estranxeres costaben enforma a los xaponeses. Esta infravaloración viose reflexada na [[balanza de pagos]], que pasara d'un déficit comercial a principios de los años sesenta a un superávit de 5&nbsp;800 millones de dólares en 1971. La creencia de que'l yen y otres divises taben infravaloradas motivó les aiciones llevaes a cabu per Estaos Xuníos en 1971. === Cambéu flotante === A partir de la devaluación del dólar en 1971, el gobiernu xaponés aceptó una nueva tasa de cambéu fixu colos Alcuerdos del Smithsonian, roblaos a finales d'añu, dexando la tasa de cambéu en 308 yenes por dólar. Sicasí, ello influyó en forma negativa no referente a la [[ufierta y demanda]], anulándose estes tases en 1973 y pasando a ser les divises de cambéu flotante. === Intervención del gobiernu xaponés nel mercáu de divises === Nos años 70, el gobiernu xaponés y los homes de negocios taben concenciaos de qu'una xubida del valor del yen estropiaría la crecedera de les esportaciones, yá que fadría los productos xaponeses menos competitivos y ello estropiaría la industria. Poro, el gobiernu siguió interviniendo nel mercáu de divises (mercando o vendiendo dólares), inclusive dempués de la decisión de pasar la moneda a un mercáu de divises flotantes en 1973. A pesar de la intervención, les presiones de mercáu causaron que'l yen siguiera xubiendo, llegando a algamar la tasa de 271 yenes por dólar en 1973, primero que se notara l'impautu económicu de la [[crisis del petroleu de 1973]]. L'altu preciu del yen provocó que'l yen se depreciase nun intervalu de 290 a 300 yenes ente 1974 y 1976. El remanecimientu d'un superávit comercial fizo que'l yen volviera valir 211 yenes por dólar en 1978, anque por cuenta de la [[crisis del petroleu de 1979]] fizo que'l yen baxara de nuevu a 227 yenes por dólar en 1980. === El yen a principios de la década de los 1980 === Na primer metá de los años 1980, el yen baxó enforma de valor, inclusive a pesar de la esistencia d'un superávit comercial. Asina, el dólar pasó de valir 221 yenes de media en 1981 a 239 en 1985. L'aumentu del superávit de cuenta corriente fizo que la demanda de yenes aumentara nos mercaos estranxeros, pero esta demanda foi movida por otros factores. Una gran diferencia nos [[tipos d'interés]], colos mesmos más altos n'EE.XX. qu'en Xapón, y la continua [[desregulación]] del [[Capital (economía)|capital]], fixeron que surdiera una gran salida de capital brutu de Xapón. Tou esto provocó qu'aumentara la demanda de yenes xaponeses, una y bones los inversores nipones camudaron los yenes por otres divises a la d'invertir nel estranxeru. Tou ello provocó que'l yen debilitárase frente al dólar y causó l'apaición d'un gran superávit comercial nos años 80. === Efeutos del Alcuerdu de Plaza === En 1985 empezó un gran cambéu, una y bones les principales potencies económiques roblaron l'Alcuerdu de Plaza, nel que s'afirmaba que'l dólar taba sobrovaloráu (y, poro, el yen infravalorado). Esti alcuerdu, y dellos cambeos na ufierta y demanda y presiones de los mercaos, fixeron qu'hubiera una xubida súbita del valor del yen. D'ende que se pasara d'un valor mediu de 239 yenes por dólar en 1985 a un valor pico de 128 yenes en 1988, doblando'l so valor relativu al del dólar. Tres unos tornes en 1989 y 1990, llegó a un nuevu récor de 123 yenes por dólar en 1992. N'abril de 1995, el yen llegó a un valor de 80 yenes por dólar, faciendo temporalmente la economía xaponesa del mesmu tamañu aproximao que l'americana. === Años post-burbuya === El yen entró en cayente mientres la [[burbuya financiera ya inmobiliaria de Xapón]] y siguió nel mesmu enclín, llegando a un tope de 134 yenes por dólar en 2002. La política del [[Bancu de Xapón]] de caltener l'interés cero evitó la inversión en yenes, causando un [[carry trade]] d'inversores que camudaron les inversiones en yenes por otres n'otres monedes fuertes. Ello causó unes perdes d'aproximao un billón de dólares.<ref>[http://economist.com/finance/displaystory.cfm?story_id=8633485 "What Keeps Bankers Awake at Night?] ''The Economist'' (Londres)1 de febreru de 2007.</ref> En febreru de 2007, ''[[The Economist]]'' envaloró que «el yen taba devaluáu nun 15 per cientu frente al dólar y nun 40 per cientu frente al euru».<ref>[http://www.economist.com/finance/displaystory.cfm?story_id=8679006 "The Cheap Yen is Dangerous,"] ''The Economist'' (London). 8 de febreru de 2007.</ref> Tres el [[terremotu de Tohoku de 2011]] el yen xubió vertiginosamente, hasta llegar a un récor de 76 yenes por dólar, non batíu dende la [[II Guerra Mundial]].<ref>{{cita web|url=http://www.telegraph.co.uk/finance/currency/8389142/Japan-risks-credit-crunch-as-yen-thunders.html|títulu=Japan risks credit crunch as yen thunders|obra=[[Telegraph.co.uk]]|fecha=17 de marzu de 2011|fechaaccesu=18 de marzu de 2011}}</ref> [[Ficheru:Early silver one yen coin Japan.jpg|thumb|Una de les primeres monedes d'un yen, 24,26 gramos de plata puro de Xapón, acuñada en 1870 (añu 3 de la [[Dómina Meiji]]).]] == Monedes == [[Ficheru:Japan 1870 20 Yen (alt).jpg|thumb|left|Una de les primeres monedes de 20 yenes d'oru (1870).]] Les monedes fueron introducíes en 1870. Había monedes de plata de 5, 10, 20 y 50 sen y de 1 yen, y monedes d'oru de 2, 5, 10 y 20 yenes. Les monedes d'oru de [[Moneda d'un yen|1 yen]] fueron introducíes en 1871, siguíes poles monedes de 1 rin, ½, 1 y 2 sen de cobre en 1873. Les monedes de 5 sen de [[cuproníquel]] fueron introducíes en 1889. En 1897 la moneda de 1 yen de plata dexó d'esistir y el tamañu de les monedes d'oru amenorgar nun 50%, cola emisión de monedes de 5, 10 y 20 yenes. En 1920, introduciéronse monedes de 10 sen de cuproníquel. [[Ficheru:1yen-M34.jpg|thumb|Una de les primeres monedes de plata de 1 yen; 26,96 gramos de plata puro de 900 milésimes de Xapón, acuñada en 1901 (añu 34 de la [[Dómina Meiji]]).]] Les monedes de plata dexaron d'acuñase en 1938, y emplegar otros metales p'acuñar les monedes de 1, 5 y 10 sen mientres la [[Segunda Guerra Mundial]]. Fixéronse monedes de 5 y 10 yenes de cerámica en 1945 por cuenta de la escasez de metales, pero nunca llegaron a circular. [[Ficheru:JuEnDamaByodoinWP.png|thumb|Moneda xaponesa de 10 yenes ([[anverso]]) amosando'l Salón del Fénix del templu de [[Byōdō-in]].]] Dempués de la guerra, introduciéronse monedes de latón de 50 sen, 1 y 5 yenes ente 1946 y 1948. En 1949, introducióse l'actual moneda de 5 yenes, siguida pola de 10 yenes de bronce en 1951. Les monedes de menos de 1 yen declaráronse inválides el 31 d'avientu de 1953, dempués de la entrada a valir de la {{Nihongo|Llei de les Subdivisiones Monetaries y l'Arredondio Fraccionariu nos Pagos|小額通貨の整理及び支払金の端数計算に関する法律|Shōgaku tsūka non seiri oyobi shiharaikin nun hasūkeisan nin kan suru hōritsu}}. En 1955, foi introducida la moneda d'aluminiu de 1 yen, xunto a la moneda de 50 yenes de níquel ensin furacu. En 1957, introduciéronse monedes de 100 yenes de plata, que fueron sustituyíes en 1967 pola de cuproníquel, xunto cola de 50 yenes con un furacu. En 1982, introduciéronse les primeres monedes de 500 yenes.<ref>{{cita web | autor=Japan Mint | url=http://www.mint.go.jp/eng/data/page01-1_y.html | títulu=Number of Coin Production (calendar year) | fechaaccesu=7 de setiembre de 2006 | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20061110050643/http://www.mint.go.jp/eng/data/page01-1_y.html | fechaarchivu = 10 de payares de 2006}}</ref> La fecha, espresada col añu de reináu del emperador nel momentu del acuñamientu de la moneda, atopar nel aviesu de toles monedes, y, na mayoría de los casos nel anverso, el nome del país (hasta 1945, 大日本 o ''Dai Nippon'', "Gran Imperiu Xaponés"; dende 1945, 日本国, ''Nihon koku'', "Xapón") y el valor en kanji, salvu na moneda de 5 yenes onde'l nome del país ta na cruz. La [[moneda de 1 yen]] tien una composición de 100 % aluminiu. A fecha d'abril de 2011, les monedes de 500 yenes yeren les monedes circulantes de mayor valor del mundu con un valor de 5.50 dólares, 3.90 €, 3.80 llibres y 5.80 francos suizos. La moneda d'un dólar americanu valía al cambéu 92 yenes; la de 2 euros, 255; la de 2 llibres esterlines, 260; y la de 5 francos suizos, 430. Por cuenta del so altu valor facial, foi oxetu de los falsificadores, hasta qu'en 2000 acuñóse una nueva serie de monedes con más midíes de seguridá. En delles ocasiones, acúñense monedes conmemorativas d'oru y plata con un valor facial máximu d'hasta 100&nbsp;000 yenes.<ref>{{cita web | autor=Japan Mint | url=http://www.mint.go.jp/eng/data/page02_y.html | títulu=Monedes conmemorativas acuñaes hasta la fecha | fechaaccesu=7 de setiembre de 2006 | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20061109025354/http://www.mint.go.jp/eng/data/page02_y.html | fechaarchivu = 9 de payares de 2006}}</ref> Les primeres fueron les monedes de plata de 100 y 1000 yenes acuñaes en conmemoración de los [[Xuegos Olímpicos de Tokiu 1964]]. El valor más común nes monedes conmemorativas ye'l de 500 yenes, acuñáu en conmemoración de los [[Nagano 1998|Xuegos olímpicos d'iviernu de Nagano 1998]] y la [[Expo 2005|Expo 2005 de Aichi]]. Les monedes conmemorativas de 500 y 1000 yenes empezaron a emitise n'avientu de 2009, con 47 diseños, unu pa cada unu de los bancos de les prefeutures de Xapón; 100&nbsp;000 de caúna fueron acuñaes y siguieron tando, a fecha d'ochobre de 2010, disponibles nos bancos a valor facial. Un coleicionista que quixera mercar toles monedes tendría de pagar 70&nbsp;500 yenes, polo que foi una gran fonte d'ingresos pal Gobiernu xaponés. Inclusive a pesar de que pueden ser usaes como monedes normales, son rares de ver. En cuenta de amosar la fecha na [[Era común]] como'l restu de naciones, les monedes xaponeses amuesen [[Yera xaponesa|l'añu de reináu del emperador]]. Por casu, una moneda acuñada en 2009 llevaría la fecha [[Heisei]] 21 (l'añu 21 de reináu del emperador [[Akihito]]).<ref>{{cita web | autor=Japan Mint | url=http://www.mint.go.jp/eng/kids/circulating_c.html | títulu=Designs of circulating coins | fechaaccesu=26 d'avientu de 2007|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.mint.go.jp/eng/kids/circulating_c.html|fechaarchivu=25 de payares de 2015}}</ref> {|{{tablaguapa}} style="font-size: 90%" !colspan="10"|Monedes en circulación<ref>{{Cita web |url=http://www.boj.or.jp/en/type/list/yuko/okane.htm |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101231115931/http://www.boj.or.jp/en/type/list/yuko/okane.htm |fechaarchivu=2010-12-31 }}</ref> |- !rowspan="2"| Imaxe !!rowspan="2"| Valor facial !!colspan="4"| Carauterístiques téuniques !!colspan="3"| Descripción !!rowspan="2"| Fecha del primer acuñamientu |- ! Diámetru !! Grosez !! Masa !! Composición !! Cantar !! Anverso !! Aviesu |- style="background-color:#F9F9F9;" |align="center" bgcolor="#000000"| [[Ficheru:1JPY.JPG|141px]] | [[Moneda d'un yen|1 yen]] || 20&nbsp;mm || 1,2&nbsp;mm || 1 g || 100% [[aluminiu]] | Llisu || Biltu, nome del país, valor || Valor, añu d'acuñamientu || 1955 |- style="background-color:#FFE550;" |align="center" bgcolor="#000000"| [[Ficheru:5JPY.JPG|141px]] | 5 yenes || 22&nbsp;mm || 1,5&nbsp;mm || 3,75 g || 60-70% [[cobre]]<br />30-40% [[cinc]] | Llisu || Planta d'arroz, engranaje, agua, valor || Nome del país, añu d'acuñamientu || 1959 |- style="background-color:#e0954F;" |align="center" bgcolor="#000000" rowspan="2"|[[Ficheru:10JPY.JPG|141px]] | rowspan="2"|10 yenes || rowspan="2"|23,5&nbsp;mm || rowspan="2"|1,5&nbsp;mm || rowspan="2"|4,5 g || rowspan="2"|95% [[cobre]]<br />3-4% [[cinc]]<br />1-2% [[lata|llata]] | Estriáu || rowspan="2"|Templu de Hōōdō, [[Byōdō-in]], nome del país, valor || rowspan="2"|Corona de lloréu, valor, añu d'emisión || 1951 |- style="background-color:#e0954F;" | Llisu || 1959 |- style="background-color:#F9F9F9;" |align="center" bgcolor="#000000"| [[Ficheru:50JPY.JPG|141px]] | 50 yenes || 21&nbsp;mm || 1,7&nbsp;mm || 4 g || [[Cuproníquel]]<br />75% [[cobre]]<br />25% [[níquel]] |Estriáu || [[Chrysanthemum|crisantemu]]s, nome del país, valor ||Valor, añu d'emisión || 1967 |- style="background-color:#F9F9F9;" |align="center" bgcolor="#000000"| [[Ficheru:100JPY.JPG|141px]] | 100 yenes || 22,6&nbsp;mm || 1,7&nbsp;mm || 4,8 g || [[Cuproníquel]]<br />75% [[cobre]]<br />25% [[níquel]] |Estriáu || [[Sakura (zrezal)|Flor de la zrezal]], nome del país, valor ||Valor, añu d'acuñamientu || 1967 |- style="background-color:#F9F9F9;" |align="center" bgcolor="#000000"| [[Ficheru:500JPY.JPG|141px]] | 500 yenes || 26,5&nbsp;mm || 2&nbsp;mm || 7 g || 72% [[cobre]]<br />20% [[cinc]]<br />8% níquel | Llixeramente estriáu || Valor, [[bambú]], [[Citrus reticulata|mandarino]] ||Valor, añu d'emisión || 2000 |- style="background-color:#F9F9F9;" |- |colspan="10"| |} Por cuenta de les diferencies de cantu, pesu, relieve y diseñu, ye bien fácil pa les persones con defectos visuales estremar unes monedes d'otres. {| {{tablaguapa}} border="1" style="text-align:center" ! style="width:40%" | ! style="width:30%" | Non escarcavonaes ! style="width:30%" | Escarcavonaes |- ! Cantar lliso | ¥1 (llixeru)<br />¥10 (mediu) | ¥5 |- ! Cantar estriao | ¥100 (mediu)<br />¥500 (bien estriáu) || ¥50 |} == Billetes == {{AP|Billetes del Yen Xaponés}} La serie vixente de billetes (serie y) foi llanzada en payares de 2004 por cuenta de la gran falsificación de la serie anterior (serie D, de 1984). Estes son les efixes que representen cada unu de los billetes: {|{{tablaguapa}} |- !colspan="8"| Series Y (2004)<ref>{{cita web|url=http://www.boj.or.jp/en/note_tfjgs/note/valid/issue.htm/#p04|títulu=Bank of Japan Notes and Coins Currently Issued|autor=Bancu de Xapón|fechaaccesu=14 d'avientu de 2015|idioma=inglés}}</ref> |- !colspan="2"| Imaxe !!rowspan="2"| Valor !!rowspan="2"| Dimensiones !!rowspan="2"| Color !!colspan="2"| Descripción !!rowspan="2"| Fecha d'emisión |- ! Adversu !! Aviesu !! Adversu !! Aviesu |- | style="text-align:center; background:#000;"|[[Ficheru:1000 yen banknote 2004.jpg|105px]] | style="text-align:center; background:#000;"|[[Ficheru:1000 Yen from Back.jpg|105px]] | 1000 yenes || 150 × 76&nbsp;mm || Azul || [[Hideyo Noguchi]] || [[Monte Fuji]] ||rowspan="3"| 1 de payares de 2004 |- | style="text-align:center; background:#000;"|[[Ficheru:5000 Yenes (2004) (Anverso).jpg|110px]] | style="text-align:center; background:#000;"|[[Ficheru:5000 Yenes (2004) (Anverso).jpg|110px]] | 5000 yenes || 169 × 80&nbsp;mm || Moráu || [[Ichiyō Higuchi]] || El cuadru ''Les Flores de Kakitsubata'' de [[Ōgata Kōrin]] |- | style="text-align:center; background:#000;"| [[Ficheru:10000 Yenes (Anverso).jpg|112px]] | style="text-align:center; background:#000;"| [[Ficheru:10000 Yenes (Anverso).jpg|112px]] | 10&nbsp;000 yenes || 174 × 84&nbsp;mm || Marrón || [[Yukichi Fukuzawa]] || Estatua d'una ave [[fénix]], templu [[Byōdō-in]] |- |} Esistió una serie de billetes emitida en 1984 (serie D), con efixes distintes, pero foi retirada de circulación pola so facilidá de falsificación. Tolos billetes actuales tienen unes midíes de seguridá bien difíciles de copiar, tales como imaxe latente, tinta con estractu de [[nácare]], microimpresión, marca d'agua de gran detalle y tinta con relieve ([[Relieve (arte)|intaglio]]). == Monedes xaponeses anteriores a la restauración Meiji == La equivalencia oficial ente les monedes base, establecida pol [[shogunato Tokugawa]], yera 1 [[ryō]] d'[[oru]] = 60 [[monme]] de [[plata]] = 4&nbsp;000 [[mon (moneda)|mon]] de [[cobre]]. Sicasí, les tases de cambéu variaben enforma col tiempu, y nun siguíen tanto les equivalencies oficiales como'l valor nel mercáu. Utilizábense coles mesmes otres unidaes como'l [[koku]], equivalente a 180 llitros, que ye la cantidá d'[[arroz]] necesaria p'alimentar a un home mientres un añu. Como mientres siglo Xapón tuvo aislláu del restu del mundu, la rellación ente'l valor del oru y de la plata varió de forma bien distinta a como lo faía n'otros llugares, particularmente n'Occidente. En 1858 Xapón robló un alcuerdu comercial colos [[Estaos Xuníos]] nel que s'afitaba la tasa de cambéu inicial de 0.75 ryō por dólar. Por cuenta de la fuerte proliferación de moneda local empecipiáu en 1661, hasta 244 dominios teníen moneda propia a principios de la [[dómina Meiji]] (1868-1912). En 1871 introducióse'l yen col valor de 1 ryō. Pal añu 1879 yá se completara la sustitución de monedes antigües por yenes. Ente les monedes anteriores a la restauración Meiji atópense les siguientes: Oru (bankin, kin) * [[ryō]], moneda base d'oru d'unos 15 gramos (les demás monedes calcular en rellación a esta). * [[ōban]] (大判, ''gran sellu''), gran moneda ovalada d'oru de más de 100 gramos de pesu y un valor de 10 ryō. * [[koban]] (小判, ''pequeñu sellu''), moneda ovalada d'oru de tamañu menor que'l ōban que s'acuñó per primer vegada alredor del añu 1601, col valor de 1 ryō. * [[ichibukin]] (一分金), un cuartu de ryō d'oru. Plata (gin) * [[ichibugin]] (一分銀), un cuartu de ryō de plata. * [[shu (moneda)|shu]] (朱), 1/16 de ryō, o 250 mon. * [[kanme]] (貫目) o kan (貫), 3,75 kg de plata, o 1000 monme. * [[monme]] (匁), 3.75 gramos de plata, moneda base de plata que se subdividía en fun (1/10), rin (1/100) y mō (1/1000). * [[chogin]], barra de plata. * [[mameitagin]] (豆板銀), pequeña moneda de plata con forma de xudía. Cobre (zeni) * [[kanmon]], 3.75 kg de cobre o 1000 mon. * [[mon (moneda)|mon]], 3.75 gramos de cobre, moneda base de cobre. == Tasa de cambéu == {{desactualizáu}} El yen afitar al [[dólar d'Estaos Xuníos]] con una tasa de cambéu de 362 yenes por dólar dende'l 25 d'abril de 1949 hasta 1971. === Tases de cambéu históriques === <gallery> Ficheru:JPY-USD_1950-.svg|Tasa de cambéu JPY/USD dende 1950 Ficheru:JPY-USD v2.svg|Tasa de cambéu JPY/USD dende la Era Heisei Ficheru:JPY-EUR v2.svg|Tasa de cambéu JPY/EUR Ficheru:JPY-GBP v2.svg|Tasa de cambéu JPY/GBP </gallery> La tabla amuesa'l númberu de yen por [[dólar d'Estaos Xuníos]] (permediu mensual).<ref>Bancu de Xapón: [https://web.archive.org/web/20080617153815/http://www.boj.or.jp/en/type/stat/dlong/fin_stat/rate/cdab0780.csv "Foreign Exchange Rates."] 2006.</ref> {| {{tablaguapa}} |- ! rowspan="2" | Añu !colspan="12" | Mes |- ! Ene !! Feb !! Mar !! Abr !! May !! Jun !! Jul !! Ago !! Sep !! Oct !! Nov !! Dic |- ! 1949-1971 | colspan="12" |362 |- ! 1972 | colspan="12" | 308 |- ! 1973 | 301.15 || 270.00 || 265.83 || 265.50 || 264.95 || 265.30 || 263.45 || 265.30 || 265.70 || 266.68 || 279.00 || 280.00 |- ! 1974 | 299.00 || 287.60 || 276.00 || 279.75 || 281.90 || 284.10 || 297.80 || 302.70 || 298.50 || 299.85 || 300.10 || 300.95 |- ! 1975 | 297.85 || 286.60 || 293.80 || 293.30 || 291.35 || 296.35 || 297.35 || 297.90 || 302.70 || 301.80 || 303.00 || 305.15 |- ! 1976 | 303.70 || 302.25 || 299.70 || 299.40 || 299.95 || 297.40 || 293.40 || 288.76 || 287.30 || 293.70 || 296.45 || 293.00 |- ! 1977 | 288.25 || 283.25 || 277.30 || 277.50 || 277.30 || 266.50 || 266.30 || 267.43 || 264.50 || 250.65 || 244.20 || 240.00 |- ! 1978 | 241.74 || 238.83 || 223.40 || 223.90 || 223.15 || 204.50 || 190.80 || 190.00 || 189.15 || 176.05 || 197.80 || 195.10 |- ! 1979 | 201.40 || 202.35 || 209.30 || 219.15 || 219.70 || 217.00 || 216.90 || 220.05 || 223.45 || 237.80 || 249.50 || 239.90 |- ! 1980 | 238.80 || 249.80 || 249.70 || 238.30 || 224.40 || 218.15 || 226.85 || 219.20 || 212.00 || 211.75 || 216.75 || 203.60 |- ! 1981 | 205.20 || 208.85 || 211.40 || 215.00 || 223.50 || 225.75 || 239.75 || 228.75 || 231.55 || 233.35 || 214.15 || 220.25 |- ! 1982 | 228.45 || 235.20 || 248.30 || 236.30 || 243.70 || 255.55 || 256.65 || 259.60 || 269.40 || 277.40 || 253.45 || 235.30 |- ! 1983 | 238.40 || 235.55 || 239.30 || 237.70 || 238.60 || 239.80 || 241.50 || 246.75 || 236.10 || 233.65 || 234.20 || 232.00 |- ! 1984 | 234.74 || 233.28 || 224.75 || 226.30 || 231.63 || 237.45 || 245.45 || 241.70 || 245.40 || 245.30 || 246.50 || 251.58 |- ! 1985 | 254.78 || 259.00 || 250.70 || 251.40 || 251.78 || 248.95 || 236.65 || 237.10 || 216.00 || 211.80 || 202.05 || 200.60 |- ! 1986 | 192.65 || 180.45 || 179.65 || 168.10 || 172.05 || 163.95 || 154.15 || 156.05 || 153.63 || 161.45 || 162.20 || 160.10 |- ! 1987 | 152.30 || 153.15 || 145.65 || 139.65 || 144.15 || 146.75 || 149.25 || 142.35 || 146.35 || 138.55 || 132.45 || 122.00 |- ! 1988 | 127.18 || 128.12 || 124.50 || 124.82 || 124.80 || 132.20 || 132.53 || 134.97 || 134.30 || 125.00 || 121.85 || 125.90 |- ! 1989 | 129.13 || 127.15 || 132.55 || 132.49 || 142.70 || 143.95 || 138.40 || 144.28 || 139.35 || 142.15 || 142.90 || 143.40 |- ! 1990 | 144.40 || 148.52 || 157.65 || 159.08 || 151.75 || 152.85 || 147.50 || 144.50 || 137.95 || 129.35 || 132.75 || 135.40 |- ! 1991 | 131.40 || 131.95 || 140.55 || 137.42 || 137.97 || 138.15 || 137.83 || 136.88 || 132.95 || 131.00 || 130.07 || 125.25 |- ! 1992 | 125.78 || 129.33 || 133.05 || 133.38 || 128.33 || 125.55 || 127.30 || 123.42 || 119.25 || 123.35 || 124.75 || 124.65 |- ! 1993 | 124.30 || 117.85 || 115.35 || 111.10 || 107.45 || 106.51 || 105.60 || 104.18 || 105.10 || 108.23 || 108.82 || 111.89 |- ! 1994 | 109.55 || 104.30 || 102.80 || 102.38 || 104.38 || &nbsp; 98.95 || &nbsp; 99.93 || &nbsp; 99.57 || &nbsp; 98.59 || &nbsp; 97.37 || &nbsp; 98.98 || &nbsp; 99.83 |- ! 1995 | &nbsp;99.79 || &nbsp;98.23 || &nbsp;90.77 || &nbsp;83.53 || &nbsp;85.21 || &nbsp;84.54 || &nbsp;87.24 || &nbsp;94.56 || 100.31 || 100.68 || 101.89 || 101.86 |- ! 1996 | 105.81 || 105.70 || 105.85 || 107.40 || 106.49 || 108.82 || 109.25 || 107.84 || 109.76 || 112.30 || 112.27 || 113.74 |- ! 1997 | 118.18 || 123.01 || 122.66 || 125.47 || 118.91 || 114.31 || 115.10 || 117.89 || 120.74 || 121.13 || 125.35 || 129.52 |- ! 1998 | 129.45 || 125.85 || 128.83 || 131.81 || 135.08 || 140.35 || 140.66 || 144.76 || 134.50 || 121.33 || 120.61 || 117.40 |- ! 1999 | 113.14 || 116.73 || 119.71 || 119.66 || 122.14 || 120.81 || 119.76 || 113.30 || 107.45 || 106.00 || 104.83 || 102.61 |- ! 2000 | 105.21 || 109.34 || 106.62 || 105.35 || 108.13 || 106.13 || 107.90 || 108.02 || 106.75 || 108.34 || 108.87 || 112.21 |- ! 2001 | 117.10 || 116.10 || 121.21 || 123.77 || 121.83 || 122.19 || 124.63 || 121.53 || 118.91 || 121.32 || 122.33 || 127.32 |- ! 2002 | 132.66 || 133.53 || 131.15 || 131.01 || 126.39 || 123.44 || 118.08 || 119.03 || 120.49 || 123.88 || 121.54 || 122.17 |- ! 2003 | 118.67 || 119.29 || 118.49 || 119.82 || 117.26 || 118.27 || 118.65 || 118.81 || 115.09 || 109.58 || 109.18 || 107.87 |- ! 2004 | 106.39 || 106.54 || 108.57 || 107.31 || 112.27 || 109.45 || 109.34 || 110.41 || 110.05 || 108.90 || 104.86 || 103.82 |- ! 2005 | 103.27 || 104.84 || 105.30 || 107.35 || 106.94 || 108.62 || 111.94 || 110.65 || 111.03 || 114.84 || 118.45 || 118.60 |- ! 2006 | 115.33 || 117.81 || 117.31 || 117.13 || 111.53 || 114.57 || 115.59 || 115.86 || 117.02 || 118.59 || 117.33 || 117.26 |- ! 2007 | 120.59 || 120.49 || 117.29 || 118.81 || 120.77 || 122.64 || 121.56 || 116.74 || 115.01 || 115.77 || 111.24 || 112.28 |- ! 2008 | 107.60 || 107.18 || 100.83 || 102.41 || 104.11 || 106.86 || 106.76 || 109.24 || 106.71 || 100.20 || &nbsp;96.89 || &nbsp;91.21 |- ! 2009 | &nbsp;90.35 || &nbsp;92.53 || &nbsp;97.83 || &nbsp;98.92 || &nbsp;96.43 || &nbsp;96.58 || &nbsp;94.49 || &nbsp;94.90 || &nbsp;91.40 || &nbsp;90.28 || &nbsp;89.11 || &nbsp;89.52 |- ! 2010 | &nbsp;91.26 || &nbsp;90.28 || &nbsp;90.56 || &nbsp;93.43 || &nbsp;91.79 || &nbsp;90.89 || &nbsp;87.67 || &nbsp;85.44 || &nbsp;84.31 || &nbsp;81.80 || &nbsp;82.43 || &nbsp;83.38 |- ! 2011 | &nbsp;82.63 || &nbsp;82.52 || &nbsp;81.82 || &nbsp;83.34 || &nbsp;81.23 || &nbsp;80.49 || &nbsp;79.44 || &nbsp;77.09 || &nbsp;'''76.89''' || &nbsp; || &nbsp; || &nbsp; |- ! rowspan="2" | Añu !Ene !! Feb !! Mar !! Abr !! May !! Jun !! Jul !! Ago !! Sep !! Oct !! Nov !! Dic |- ! colspan="12" | Mes |- |} == Tasa de cambéu == {{Enllaces a tases de cambéu|JPY}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commons|Japanese yen|yen|preposición=sobre'l}} {{wikinoticies|Categoría:Yen|yen|preposición=con el}} * [http://www.imes.boj.or.jp/english/index.html Institutu pa los estudios monetariu y económicu, Bancu de Xapón] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201120170858/http://www.imes.boj.or.jp/english/index.html |date=2020-11-20 }} {{Tradubot|Yen}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Monedes de Xapón]] [[Categoría:Monedes circulantes d'Asia]] 9sm1wb4awi5a4pc00ko9rolmks5tcib Premiu Nobel de Fisioloxía o Medicina 0 6279 4377387 4100412 2025-06-18T10:02:19Z YoaR 37624 4377387 wikitext text/x-wiki {{desactualizáu|t=20221003142441}} {{premiu}} ==2011- == *[[2018]] [[James P. Allison]] y [[Tasaku Honjo ]]<ref>[https://www.elcomercio.es/sociedad/salud/allison-tasuku-honjo-nobel-medicina-20181001113936-ntrc.html Dos investigadores en inmunoterapia contra el cáncer ganan el Nobel de Medicina] [[El Comercio]] Consultao'l 01.10.2018</ref> *[[2017]] *[[2016]] [[Yoshinori Ohsumi]] *[[2015]] [[William C. Campbell]], [[Satoshi Omura]] y [[Tu Youyou]] *[[2014]] [[John O'Keefe]], [[May-Britt Moser]] y [[Edvar I. Moser]] *[[2013]] [[Thomas C. Südhof]], [[Randy Skechman]] y [[James E. Rothman]] *[[2012]] [[Shynia Yamanaka]] y Sir [[John B. Gurdon]] *[[2011]] [[Ralph M. Steinman]], [[Jules Hoffmann]] y [[Bruce Bleuter]] ==2001-2010== :[[2010]] [[Robert Edwards]] :[[2009]] [[Elizabeth H. Blackburn]], [[Carol W. Greider]] y [[Jack W. Szostak]]. :[[2008]] [[Harald zur Hausen]], [[Françoise Barré-Sinoussi]] y [[Luc Montagnier]] :[[2007]] [[Mario Capecchi]], [[Oliver Smithies]] y Sir [[Martin Evans]] :[[2006]] [[Andrew Fire]] y [[Craig C. Mello]] :[[2005]] [[Robin Warren]] y [[Barry Marshall]] :[[2004]] [[Linda B. Buck]] y [[Richard Axel]] :[[2003]] [[Paul Lauterbur]] and Sir [[Peter Mansfield]] :[[2002]] [[Sydney Brenner]], [[H. Robert Horvitz]], [[John E. Sulston]] :[[2001]] [[Leland H. Hartwell]], [[R. Timothy Hunt]], [[Paul M. Nurse]] == 1991-2000 == :[[2000]] [[Arvid Carlsson]], [[Paul Greengard]], [[Eric R Kandel]] :[[1999]] [[Gunter Blobel|Günter Blobel]] :[[1998]] [[Robert F. Furchgott]], [[Louis J. Ignarro]], [[Ferid Murad]] :[[1997]] [[Stanley B. Prusiner]] :[[1996]] [[Peter C. Doherty]], [[Rolf M. Zinkernagel]] :[[1995]] [[Edward B. Lewis]], [[Christiane Nüsslein-Volhard]], [[Eric Wieschaus|Eric F. Wieschaus]]. :[[1994]] [[Alfred G. Gilman]], [[Martin Rodbell]] :[[1993]] [[Richard J. Roberts]], [[Phillip A. Sharp]] :[[1992]] [[Edmond H. Fischer]], [[Edwin G. Krebs]] :[[1991]] [[Erwin Neher]], [[Bert Sakmann]] == 1981-1990 == :[[1990]] [[Joseph E. Murray]], [[E. Donnall Thomas]] :[[1989]] [[J. Michael Bishop]], [[Harold E. Varmus]] :[[1988]] Sir [[James W. Black]], [[Gertrude Elion|Gertrude B. Elion]], [[George H. Hitchings]] :[[1987]] [[Susumu Tonegawa]] :[[1986]] [[Stanley Cohen]], [[Rita Levi-Montalcini]] :[[1985]] [[Michael S. Brown]], [[Joseph L. Goldstein]] :[[1984]] [[Niels K. Jerne]], [[Georges J.F. Kohler|Georges J.F. Köhler]], [[César Milstein]] :[[1983]] [[Barbara McClintock]] :[[1982]] [[Sune K. Bergstrom|Sune K. Bergström]], [[Bengt Samuelsson|Bengt I. Samuelsson]], [[John Robert Vane|John R. Vane]] :[[1981]] [[Roger W. Sperry]], [[David H. Hubel]], [[Torsten N. Wiesel]] == 1971-1980 == :[[1980]] [[Baruj Benacerraf]], [[Jean Dausset]], [[George D. Snell]] :[[1979]] [[Allan M. Cormack]], [[Godfrey N. Hounsfield]] :[[1978]] [[Werner Arber]], [[Daniel Nathans]], [[Hamilton O. Smith]] :[[1977]] [[Roger Guillemin]], [[Andrew V. Schally]], [[Rosalyn Yalow]] :[[1976]] [[Baruch S. Blumberg]], [[D. Carleton Gajdusek]] :[[1975]] [[David Baltimore]], [[Renato Dulbecco]], [[Howard Martin Temin]] :[[1974]] [[Albert Claude]], [[Christian de Duve]], [[George E. Palade]] :[[1973]] [[Karl von Frisch]], [[Konrad Lorenz]], [[Nikolaas Tinbergen]] :[[1972]] [[Gerald M. Edelman]], [[Rodney R. Porter]] :[[1971]] [[Earl W. Sutherland, Jr.]] == 1961-1970 == :[[1970]] Sir [[Bernard Katz]], [[Ulf von Euler]], [[Julius Axelrod]] :[[1969]] [[Max Delbrück]], [[Alfred D. Hershey]], [[Salvador E. Luria]] :[[1968]] [[Robert W. Holley]], [[Har Gobind Khorana]], [[Marshall W. Nirenberg]] :[[1967]] [[Ragnar Granit]], [[Haldan Keffer Hartline]], [[George Wald]] :[[1966]] [[Peyton Rous]], [[Charles Brenton Huggins]] :[[1965]] [[François Jacob]], [[Andre Lwoff|André Lwoff]], [[Jacques Monod]] :[[1964]] [[Konrad Bloch]], [[Feodor Lynen]] :[[1963]] Sir [[John Carew Eccles]], [[Alan Lloyd Hodgkin]], [[Andrew Fielding Huxley]] :[[1962]] [[Francis Harry Compton Crick]], [[James Dewey Watson]], [[Maurice Hugh Frederick Wilkins]] :[[1961]] [[Georg von Bekesy|Georg von Békésy]] == 1951-1960 == :[[1960]] Sir [[Frank Macfarlane Burnet]], [[Peter Brian Medawar]] :[[1959]] [[Severo Ochoa]], [[Arthur Kornberg]] :[[1958]] [[George Wells Beadle]], [[Edward Lawrie Tatum]], [[Joshua Lederberg]] :[[1957]] [[Daniel Bovet]] :[[1956]] [[Andre Frederic Cournand|André Frédéric Cournand]], [[Werner Forssmann]], [[Dickinson W. Richards]] :[[1955]] [[Axel Hugo Theodor Theorell]] :[[1954]] [[John Franklin Enders]], [[Thomas Huckle Weller]], [[Frederick Chapman Robbins]] :[[1953]] [[Hans Adolf Krebs]], [[Fritz Albert Lipmann]] :[[1952]] [[Selman Abraham Waksman]] :[[1951]] [[Max Theiler]] == 1941-1950 == :[[1950]] [[Edward Calvin Kendall]], [[Tadeus Reichstein]], [[Philip Showalter Hench]] :[[1949]] [[Walter Rudolf Hess]], [[Antonio Caetano De Abreu Freire Egas Moniz]] :[[1948]] [[Paul Hermann Muller|Paul Hermann Müller]] :[[1947]] [[Carl Ferdinand Cori]], [[Gerty Theresa]], née Radnitz Cori, [[Bernardo Alberto Houssay]] :[[1946]] [[Hermann Joseph Muller]] :[[1945]] Sir [[Alexander Fleming]], [[Ernst Boris Chain]], Sir [[Howard Walter Florey]] :[[1944]] [[Joseph Erlanger]], [[Herbert Spencer Gasser]] :[[1943]] [[Henrik Carl Peter Dam]], [[Edward Adelbert Doisy]] :[[1942]] 1/3 destináu al Fondu Principal y 2/3 al Fondu Especial d'esta seición del premiu :[[1941]] 1/3 destináu al Fondu Principal y 2/3 al Fondu Especial d'esta seición del premiu == 1931-1940 == :[[1940]] 1/3 destináu al Fondu Principal y 2/3 al Fondu Especial d'esta seición del premiu :[[1939]] [[Gerhard Domagk]] :[[1938]] [[Corneille Jean Francois Heymans|Corneille Jean François Heymans]] :[[1937]] [[Albert von Szent-Gyorgyi Nagyrapolt|Albert von Szent-Györgyi Nagyrapolt]] :[[1936]] Sir [[Henry Hallett Dale]], [[Otto Loewi]] :[[1935]] [[Hans Spemann]] :[[1934]] [[George Hoyt Whipple]], [[George Richards Minot]], [[William Parry Murphy]] :[[1933]] [[Thomas Hunt Morgan]] :[[1932]] Sir [[Charles Scott Sherrington]], [[Edgar Douglas Adrian]] :[[1931]] [[Otto Heinrich Warburg]] == 1921-1930 == :[[1930]] [[Karl Landsteiner]] :[[1929]] [[Christiaan Eijkman]], Sir [[Frederick Gowland Hopkins]] :[[1928]] [[Charles Jules Henri Nicolle]] :[[1927]] [[Julius Wagner-Jauregg]] :[[1926]] [[Johannes Andreas Grib Fibiger]] :[[1924]] [[Willem Einthoven]] :[[1923]] [[Frederick Grant Banting]], [[John James Richard Macleod]] :[[1922]] [[Archibald Vivian Hill]], [[Otto Fritz Meyerhof]] == 1911-1920 == :[[1920]] [[Schack August Steenberg Krogh]] :[[1919]] [[Jules Bordet]] :[[1918]] Destináu al Fondu Especial d'esta seición del premiu :[[1917]] Destináu al Fondu Especial d'esta seición del premiu :[[1916]] Destináu al Fondu Especial d'esta seición del premiu :[[1915]] Destináu al Fondu Especial d'esta seición del premiu :[[1914]] [[Robert Barany|Robert Bárány]] :[[1913]] [[Charles Robert Richet]] :[[1912]] [[Alexis Carrel]] :[[1911]] [[Allvar Gullstrand]] == 1901-1910 == :[[1910]] [[Albrecht Kossel]] :[[1909]] [[Emil Theodor Kocher]] :[[1908]] [[Ilya Ilyich Mechnikov]], [[Paul Ehrlich]] :[[1907]] [[Charles Louis Alphonse Laveran]] :[[1906]] [[Camillo Golgi]], [[Santiago Ramón y Cajal]] :[[1905]] [[Robert Koch]] :[[1904]] [[Ivan Petrovich Pavlov]] :[[1903]] [[Niels Ryberg Finsen]] :[[1902]] [[Ronald Ross]] :[[1901]] [[Emil Adolf von Behring]]. == Ver tamién == * [[Premiu Nobel]] * [[Premiu Nobel de Física]] * [[Premiu Nobel de Química]] * [[Premiu Nobel de Lliteratura]] * [[Premiu Nobel de la Paz]] * [[Premiu Nobel d'Economía]] == Enllaces esternos == * [http://www.nobel.se/medicine/laureates/index.html Premios Nobel] == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Premiu Nobel de Fisioloxía o Medicina| ]] 7kjrjr1s05uh9uzyp2pl4vysv9lcior Coleutivu Manuel Fernández de Castro 0 8309 4376835 4353052 2025-06-17T13:35:17Z YoaR 37624 /* Enllaces esternos */ 4376835 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20200530151003}} {{organización}} {{desactualizáu|t=20200529155550}} El '''Coleutivu Manuel Fernández de Castro''' ye una agrupación de sacerdotes y seglares católicos comprometíos col [[asturianu]] que tien como oxetivu la normalización del so usu na [[Ilesia Católica]]. Foi fundáu en [[1986]] pol xesuita [[Federico Fierro Botas]]. Tolos sábados fai una misa n'asturianu na parroquia d'[[Uviéu]] La Merced, en Ciudá Naranco. Anguaño, el so presidente ye'l sacerdote José Manuel García de Jesús y el so secretariu Xosé Daniel Rodríguez Arias. Gracies al llabor d'esti coleutivu nacieron les versiones n'asturianu de la lliturxa católica, el [[Nuevu Testamentu]], y dellos testos relixosos. == Ver tamién == *[[Manuel Fernández de Castro y Menéndez Hevia]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{páxina web oficial}} *[https://web.archive.org/web/20070316150121/http://www.coleutivu.com/archivos/memoria.pdf Memoria del Coleutivu Manuel Fernández de Castro 1986-2001] *[https://drive.google.com/file/d/1VhtQPgEls_XuZC_Pfbk1idXQJ421xMp0/view?usp=sharing Trípticu de la Santa Misa] {{entamu}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Asociaciones d'Asturies]] [[Categoría:Idioma asturianu]] 90xctolywcwxgikeakonfwgniee4xmp Carolina del Sur 0 8442 4376836 3610865 2025-06-17T13:35:50Z YoaR 37624 4376836 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20200629115816}} {{rexón}} '''Carolina del Sur''' ye un [[Estaos d'Estaos Xuníos|estáu]] del sureste de los [[Estaos Xuníos]], el más oriental de la rexón conocida como [[Deep South]]. Llenda al norte con [[Carolina del Norte]], al sureste col [[océanu Atlánticu]], y al suroeste con [[Georgia]], del que la separta'l [[ríu Savannah]]. Carolina del Sur foi'l octavu estáu en ratificar la [[Constitución de los Estaos Xuníos]], el [[23 de mayu]] de [[1788]]. Nel contestu de la [[Guerra de Secesión]] foi'l primer estáu que votó a favor de la secesión de la [[Xunión (Guerra de Secesión)|Xunión]], el [[20 d'avientu]] de [[1860]], y foi realmitíu, una y bones finara la guerra, como miembru de los Estaos Xuníos el [[25 de xunu]] de [[1868]]. Carolina del Sur ye'l 40ᵘ estáu más estensu y el 23ᵘ más pobláu del país. Ta dividíu en 46 condaos, y la so capital ye [[Columbia (Carolina del Sur)|Columbia]], que tenía una población, en 2016, de 134.309 habitantes. El so nome vién-y del rei [[Carlos I d'Inglaterra]], que yera rei cuando se formara la primer colonia na zona. {{entamu}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{Estaos d'Estaos Xuníos}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Carolina del Sur]] [[Categoría:Estaos d'Estaos Xuníos d'América]] dxgpxuvwlw5mm8f4ajm19se8l2g6dw8 Lisboa 0 12969 4376816 4376757 2025-06-17T13:00:27Z YoaR 37624 4376816 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20210114092701}} {{llocalidá}} '''Lisboa''' ye la capital de [[Portugal]], y tamién la mayor ciudá, asitiada na boca del [[Tajo|ríu Tajo]]. La ciudá en [[2001]] tenía 564.477 habitantes, pero nel so área metropolitana moren al rodiu de 3 millones d'habitantes. Lisboa ye la ciudá más rica de Portugal, con un [[PIB]] mayor a la media europea. Esta ciudá pertenez al conceyu de Lisboa, con 83,84 km² d'área. El conceyu (''concelho'' en portugués) ta dixebráu en 53 parroquies (''freguesías'') y llenda colos ''concelhos'' d'[[Odivelas]] y [[Loures]] al norte, al noroeste con [[Amadora]],al oeste con Oeiras y al sureste col estuariu del Tajo. Conceyos (concelhos) al sur del Tajo: Almada, Seixal, Moita, Barreiro y Montijo. <br><gallery class=center caption="Lisboa"> Lissabon-Castelo de Sao Jorge-22-Ausblick-2011-gje.jpg Lissabon-Rossio-08-Bahnhof-Praca dos Restauradores-2011-gje.jpg Lissabon-124-Platz-1983-gje.jpg Lissabon-Strassenbahn-36-Linie 28-Rua Vitor Cordon-2011-gje.jpg Lissabon-Convento do Carmo-20-Mumie-2011-gje.jpg Lissabon-Rua da Prata-02-2011-gje.jpg Lissabon-Largo das Portas do Sol-04-2011-gje.jpg Lissabon-Sao Roque-22-Madonna im Puttenkranz-2011-gje.jpg </gallery> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de Portugal]] [[Categoría:Conceyos de Portugal]] 9yqh249y2s31vujhs3rso5u5by0j5bq Uruguái 0 17978 4376958 4351049 2025-06-17T14:41:38Z YoaR 37624 /* Fiestes */ 4376958 wikitext text/x-wiki {{artículu destacáu}} {{correxir}} {{País | nome alternativu = República Oriental del Uruguay | lema = ''[[Libertad o Muerte]]'' ''(Llibertá o Muerte)'' | superficie_puestu = 90 | superficie_agua = 1,5% | llendes = 1.564 [[quilómetru|km]] | costes = 660 km }} La '''República Oriental del Uruguái''' o simplemente '''Uruguái'''{{cartafueyu|países}} o '''Uruguay'''<ref>Como apaez na entrada d'«uruguayu» nel ''DALLA'' [https://diccionariu.alladixital.org/index.php?cod=48900] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240613104046/https://diccionariu.alladixital.org/index.php?cod=48900 |date=2024-06-13 }}</ref> ye un país d'[[América del Sur]] que poseye'l segundu territoriu más pequeñu del subcontinente, con una superficie de 176.215 km². Al norte y noreste llenda col estáu [[Brasil|brasilanu]] de [[Rio Grande do Sul]]. Al oeste llenda cola provincia [[arxentina]] d'[[Entre Ríos]], de la que ta dixebrada pol [[ríu Uruguái]] y pel sur, tien costes sobre'l [[Río de la Plata]], que lu separta de la [[provincia de Buenos Aires]] y de la ciudá de [[Buenos Aires]]. Pel sureste, tien costes sobre l'[[Océanu Atlánticu]]. Según les [[Naciones Xuníes]] ye'l país de [[Llatinoamérica]] col nivel d'alfabetización más altu. Según un estudiu de la organización [[Tresparencia Internacional]] ye'l segundu país de Llatinoamérica (dempués de [[Chile]]) que tien el menor [[índiz de perceición de la corrupción]]. Según el Programa de les Naciones Xuníes pal Desenrollu ([[PNUD]]) ye'l tercer país de Llatinoamérica (dempués d'[[Arxentina]] y [[Chile]]) que poseye'l mayor Índiz de Desenrollu Humanu ([[IDH]]). Tamién ye'l país de Llatinoamérica (xunto con [[Costa Rica]]) cola distribución d'ingresu más equitativa ente'l 10% más ricu y el 10% más probe. Asinamesmo ye'l cuartu país de Llatinoamérica (dempués de [[Cuba]], [[Costa Rica]] y [[Chile]]) cola esperanza de vida más alta. Ye'l tercer país de Llatinoamérica (dempués d'[[Arxentina]] y [[Chile]]) col [[PIB]] ([[PPA]]) per cápita más altu, y el novenu país de Llatinoamérica (depués de Brasil, Méxicu, Arxentina, Venezuela, Colombia, Chile, Perú, y Ecuador respeutivamente), col [[PIB]] más altu. Foi ún de los primeros países nel mundu n'establecer el drechu les muyeres a sufragar. Arriendes, foi la primer nación del mundu que, siguiendo los postulaos de José Pedro Varela, estableció por llei un sistema educativu de baldre, obligatoriu y llaicu (1877). Ye'l primer país Llatinoamericanu, y el segundu en tol [[Continente Americanu]], en reconocer y llegalizar la [[xunión civil]], incluyendo pareyes del mesmu sexu, en tol territoriu nacional. == Orixe etimolóxicu == [[Archivu:Bandera Uruguay Colonia del Sacramento.jpg|thumb|Bandera l'Uruguay aliando nun edificiu en [[Colonia del Sacramento]].]] Na dómina colonial conociérase al país como [[Banda Oriental]], y nos primeros años de la llucha independentista nomósela [[Provincia Oriental]], como parte de les llamaes [[Provincies Xuníes del Ríu la Plata]]. Al crease la primer Constitución del país como nación independiente, qu'entró en vigor en [[1830]], propúsose agregar al nome del país la referencia al [[ríu Uruguái]]. Col tiempu esi agregáu pasó a ser la denominación más avezada del país. El nome Uruguay remana del [[guaraní]]. Sicasí, esisten dellos espliques alrodiu del so aniciu: * '''"Ríu'l país del urú"'''. Una versión mui venceyada cola anterior ye la de Félix de Azara. Afirma que'l nome provién d'una ave pequeña, l'urú, qu'habita en parte de les cuestes del ríu Uruguay y significaría entóncenes "ríu'l país del urú". * '''"El Ríu de los que traen de xintar"'''. Esta versión inédita cobrara fuercia dende l'aprucida d'un antiguu escritu redactáu pol xesuita Lucas Marton. Nun pasaxe nel que se dirixe al aniciu del vocablu Uruguay, diz:'' "Siendo ésti de la llingua guaraní, gueté la rempuesta ente la xente d'esti pueblu, que dempués de munchos años siguen diciendo la mesma cosa: ‘El Ríu de los que traen de xintar'. Resulta ser que dende inmemoriales tiempos añeróse'l pueblu nativu na más abondosa variedá d'alimentos, frutes, pexes, semientes, yerbes, carnes, y otres variedaes. Nun ye poca cosa ser ente'l pueblu un Uru, pues hasta 40 guerreros avezaos acompanguen a estos tresportadores de comides. Guai, [Gua: principal, orixe; i: ríu] ye'l ríu que xune mar y selva con tal preciosa carga. Non con poca razón, nomen ellos tamién Uru ''el que tresporta comida'', a una ave de vivos colores, que recueye semientes del ríu y les lleva al so ñeru".'' Del Llibru [[Yumaranei]], por Lucas C. Marton. * '''"Ríu de los páxaros pintaos"'''. La interpretación poética de [[Juan Zorrilla de San Martín]]. * '''"Ríu de los cascoxos"'''. Pela so parte, un collaborador de [[Félix de Azara]] da esta otra versión mui desemeyada, dixebrando la pallabra n'uruguá, "cascoxu", ya ï "ríu", Anguaño, los habitantes del país suelen llamase familiarmente orientales, mas el xentiliciu correutu y reconocío nes normes ye "uruguayos". == Símbolos patrios == [[Archivu:National Cockade of Uruguay.png|thumb|Escarapela Nacional uruguaya]] La Bandera d'Uruguái o Pabellón Nacional ye ún de los símbolos nacionales d'esti país. Adoptóse poles lleis del [[16 d'avientu]] de [[1828]] y [[12 de xunetu]] de [[1830]]. Les sos colores son el blancu y l'azul, habiendo'l sol, qu'ocupa el cantón, color oro. La bandera tien les siguientes proporciones: el llargu y l'anchu tán n'arreyamientu de 3 a 2 y l'espaciu que contién el sol consiste nun cuadru na parte cimera, xunto al asta, qu'aporta hasta la sexta franxa, esclusiva, de color azul. La primer franxa y la cabera son de color blancu. El dibuxu'l sol consiste nun círculu radiante, con cara, orláu de dieciséis, con un diámetru de 11/15 del cuadru blancu. La disposición de los elementos que componen el pabellón nacional uruguayu inspírase na [[bandera d'Estaos Xuníos]], polo que les nueve franxes de finxu que distribúyense sol campu representen los primeros nueve departamentos. El cantón ocúpase pel [[Sol de Mayu]], símbolu qu'históricamente fai referimientu a la dixebra d'[[España]] del [[Virreinatu'l Ríu la Plata]]. L'escudu Nacional d'Uruguái ye l'aprobáu poles lleis del [[19 de marzu]] de [[1829]] y del [[12 de xunetu]] de [[1906]] y el Decretáu pol señor [[Miguel Copetti]], axustáu nes sos rigles d'execución a la modificación endiciada pol [[Poder Executivu]], que consistía na supresión de trofeos militares y de marina, fincado orláu por dos xamasques d'[[olivar]] y de [[llaurel]] xuníos na base por un llazu azulencu (llei del 12 de xunetu de 1906 mentada). == Historia == {{AP|Historia d'Uruguái}} ==== Dómina colonial ==== [[Archivu:Juan Manuel Blanes - Artigas en la Ciudadela.jpg|thumb|[[José Gervasio Artigas]] na Ciudadela por [[Juan Manuel Blanes]].]] Enantes de les esploraciones [[España|española]] y [[Portugal|portuguesa]] el so territoriu taba pobláu por delles etnies indoamericanes nómades, ente les que la [[charrúa]] yera la más importante, si bien recientes investigaciones aportaren datos que podríen modificar fondamente los conceutos hasta agora remanaos acierca los pobladores prehispánicos de la rexón. El primer asentamientu européu foi l'asentamientu español nomáu [[San Lázaro]], fundáu por [[Sebastián Gaboto]] na marxen oriental del Río de la Plata a entamos de [[1527]]. Poques selmanes dempués los españoles, al mandu de Gaboto, fundaron un segundu fuerte na desembocadura del [[ríu San Salvador]], que recibe'l so nome européu a partir del nome del Fuerte de San Salvador. Tales establecimientos foron efímeros. Los primeros asentamientos a los cuales correspuende nomar poblaos europeos foron los de la española [[Villa Soriano]] ([[1574]]) y, más sero, la que fundaron los portugueses violando'l [[Tratáu de Tordesillas]], la [[Colonia del Sacramento]] y, llueu, dafechu, la fundación española a partires de Buenos Aires de la ciudá fortificada de [[Montevidéu]]. Los españoles asentáronse a partir de [[1726]], cuando produzse la fundación de Montevidéu, por mor del abangue de tropes portugueses nel territoriu uruguayu d'anguaño y la fundación de ciudaes por éstos. La ciudá de Montevidéu fundóse con calter militar y mercante, siendo una importante plaza militar de los dominios realiegos nel sur duemientres el sieglu XVIII y el principal puertu l'estuariu del Río de la Plata. La importancia de Montevidéu como principal puertu del [[Virreinatu del Río de la Plata]] granxó-y en delles ocasiones bregues con [[Buenos Aires]], capital del virreinatu. El 22 de payares de [[1749]], el rei d'[[España]] noma primer [[Gobernador de Montevidéu]] a [[José Joaquín de Viana]]. Esti, aporta'l Río de la Plata nel barcu Nuestra Señora de la Concepción el 3 de febreru de [[1751]], arrivando a Buenos Aires, au xura'l cargu de primer Gobernador de Montevidéu ante'l Capitán General Andonaegui y toma posesión del mesmu en sesión solemne quel Cabildu montevideanu celebrara el 14 de marzu. La Gobernación de Montevidéu avarganaba los territorios dende la foz del arroyu Cufré, nel oeste, fasta'l bustiellu Pan de Azúcar, al este, aportando pel norte dende les ñacientes de los rigos San José y Santa Lucía siguiendo la llinia de la Cuchilla Grande fasta'l bustiellu Ojosmín, que s'alcuentra nel actual departamentu de Flores. Corresponde a los güei departamentos de Montevidéu, Canelones y parte de los de San José, Flores, Florida, Lavalleja y Maldonado. En [[1798]] y en [[1806]] a [[1807]] ([[Invasiones Ingleses]]) algares de Montevidéu y de Buenos Aires rellancien xuntes los ataques de la flota inglesa (la primer comandada pol Comodoro Sir [[Home Riggs Popham]] y la segunda pol Almirante Sir [[Charles Stirling]]) venida a conquistar los territorios del Plata. Na [[revolución de Mayu]] de [[1810]] y demientres el llevantamientu revolucionariu de les provincies del Plata, Montevidéu caltiénse lleales a les autoridaes españoles. El país constituyóse como Estáu en [[1828]], dempués de diverses lluches nes que figuró enforma [[José Gervasio Artigas]], que'l so envís, sicasí, nun yera crear un estáu independiente sinón una organización nomada [[Provincies Unidas del Río de la Plata]] (Provincies Xuníes del Ríu la Plata), qu'incluyía los güei, territorios del Uruguay y delles provincies arxentines. Foi tres la xesta de los [[Trenta y Tres Orientales]] de secute persiguida pola [[Guerra del Brasil]] que surdió la República Oriental del Uruguay. ==== La Suiza d'América ==== {{AP|Batllismu}} A finales del [[sieglu XIX]] el país ampliara la so organización y demientres la dómina [[José Batlle y Ordoñez|batllista]] consolidó la so democracia y algamó altos niveles de bienestar, equiparables a los [[Europa|europeos]]. Por mor d'esto, Uruguay entamó a ser conocíu internacionalmente como "la Suiza d'América". Uruguay foi'l primer país n'establecer por llei el drechu al [[divorciu]] (1907) y ún de los primeros países nel mundiu n'establecer el drechu de les muyeres a sufragar. Amás, foi la primera nación del mundiu que, siguiendo los postulaos de [[José Pedro Varela]], estableció por llei un sistema educativu de baldre, obligatoriu y llaicu (1877). A la bonanza económica dada poles consecuencies de la [[Segunda Guerra Mundial]], cuando s'entamó la industrialización del país, onde por años dexóse d'importar productos manufacturaos europeos y a fabricase nel territoriu nacional, habiendo una de les más baxes tases de desocupación. A too esto sumose, l'edificiu más altu d'América Llatina en 1925 [[Palacio Salvo]], la escelente cadarma, sanidá y educación con niveles superiores a los países europeos y a munchos países de l'América Llatina n'espoxigue, los sos universidaes públiques, l'estadiu más grande del mundu ([[Estadiu Centenariu]]), los servicios públicos estatales, (lletricidá, teléfonos, gas, tranvíes, ferrocarriles, agua corriente, ente otros), un [[Pesu uruguayu]] que tendía a apreciase frente al dólar, nueves instituciones públiques, el trunfu nos campeonatos de [[fútbol]] nos [[Xuegos Olímpicos]] ([[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de París 1924|París 1924]] y [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos d'Amsterdam 1928|Amsterdam 1928]]) y los mundiales de [[Copa Mundial de Fútbol de 1930|1930]] (cuya sede foi la ciudá de Montevidéu) y [[Copa Mundial de Fútbol de 1950|1950]], en Brasil (ver [[Maracanazo]]), fazañes que contribuyeron a caltener el mitu de la "edá d'oru" del Uruguay. ==== Deterioru económicu ==== Hacia [[1955]] anicióse una crisis económica qu'afectó tamién a les instituciones públiques polítiques. Demientres la [[Años 1960|década de 1960]] hebo un procesu de deterioru social y económicu con notable aducimientu de la organización masiva de les estayes populares dirixíos por partíos d'izquierda, pola clas obrera y pola llucha reivindicativa de los estudiantes. Tamién se rexistró l'actividá d'otros grupos, ente los que figuren los "[[Tupamaros]]" que s'abangaron pola llucha armada al tresvel de la guerrilla urbana. La mayor organización y fuercia del movimientu popular foi enfrentáu por otres organizaciones d'estrema derecha, como la ''Juventud Uruguaya de Pie (JUP)''(Juventú Uruguayo de pie. Les [[Fuercies Armaes]], alentaes por sectores de la oligarquía foron asumiendo protagonismu y metanos de la crisis social, económica y política que vivía'l país, ([[9 de febreru]] de [[1973]]) xofien a un [[güelpe d'estáu]] cívicu - militar. ==== El güelpe d'estáu ==== {{AP|Güelpe d'Estau del 27 de xunu de 1973}} El [[27 de xunu]] de [[1973]] l'entóncenes presidente, [[Juan María Bordaberry]], elimina'l parllamentu col sofitu de les Fuercies Armaes y crea un [[Conseyu d'Estáu]] con funciones llexislatives, de controlador alministrativu y con encomendación de tazmiar una reforma constitucional ''que reafirme los principios republicano-democráticos'', restrinxe la llibertá d'espresión, de camientu y faculta a les FF.AA. y Policiales p'asegurar la prestación inenterrumpida de los servicios públicos. Esti güelpe y el so Conseyu d'Estáu resultante viose de secuti resistío por gran parte de la ciudadanía y pola totalidá de los trabayadores aconceyaos na Convención Nacional de Trabayadores [[CNT]], asina como tamién pol Movimientu Estudiantil, principalmente representáu pola Federación d'Estudiantes Universitarios [[FEU]] de la [[Universidá de la República]], quienes realizaron una fuelga xeneral de 15 díes de duración, la más llarga de la historia fasta'l momentu<ref>{{Cita web |url=http://www.bandaoriental.com.uy/globales/novedad.php?id=83 |títulu="Tiempos de dictadura 1973/1985. Hechos, voces, documentos. La represión y la resistencia día a día" - Virginia Martínez, Ediciones de la Banda Oriental |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120118215818/http://www.bandaoriental.com.uy/globales/novedad.php?id=83 |fechaarchivu=2012-01-18 }}</ref>. Les Fuercies Armaes apresaron a cabezaleros tupamaros y a otros ciudadanos ensin posición política acusándolos de sedición demientres tol tiempu que duró la dictadura militar, ye decir, hasta [[1985]], asina como tamién (demientres breves intres) a connotaos dirixentes de los partíos políticos tradicionales como [[Jorge Batlle Ibáñez]] y [[Luis Alberto Lacalle de Herrera]], quienes dempués seríen Presidentes de la República cola torna a la democracia, ente otros. Los integrantes de partidos consideraos "d'esquierda" foron recluyíos en cuasi total incomunicación y sofrieron apremios físicos y psicolóxicos (comprobaos dempués por organismos como la [[Cruz Bermeya]]), mientres que los de los partíos tradicionales foron lliberaos, ensin dexar por ello de ser sospechosos en tou momentu y sometíos a dafecha vixilancia. Nes cárceles uruguayes morrieron alrrodiu d'un centenar de prisioneros políticos y continúen desaparecíes otres 140 persones<ref>{{Cita web |url=http://www.serpaj.org.uy/inf97/listade.htm |títulu=SERPAJ - Lista de detenidos-desaparecidos en Uruguay |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20051217141645/http://www.serpaj.org.uy/inf97/listade.htm |fechaarchivu=2005-12-17 }}</ref>. En [[1976]], al afechar Bordaberry el so mandatu constitucional, ante la convicción de que'l caos político que viviera'l país yera responsabilidá del so sistema políticu, propón a la Xunta de Comandantes en Xefe de les Fuercies Armaes una reforma del sistema institucional del país, eliminando los partíos políticos y sustituyéndolos por "''corrientes de camientu''" nun sistema de corte corporativista, idea que nun ye compartida polos militares que deciden relevalu del cargu. Mientres continuaba la persecución de los "''sediciosos''", Bordaberry ye reemplazáu pol entóncenes presidente del Conseyu d'Estáu, [[Alberto Demicheli]], quien suspende les eleiciones previstes en payares y delega la presidencia n'[[Aparicio Méndez]] (ex Ministru de Salú Pública), quien asúmela por una estada de cinco años. ==== Torna a la democracia ==== [[Archivu:Palaciosalvo.jpg|thumb|Palaciu Salvo, Montevidéu.]] El [[30 de payares]] de [[1980]] la ciudadanía refuga'l proyeutu de reforma constitucional propuestu pol réxime de facto, dando entamu a un procesu de apertura política. El [[1 de setiembre]] de [[1981]] asume la presidencia el xeneral [[Gregorio Álvarez]], quien en [[1984]] llama a eleiciones, si bien con ciudadanos y partidos políticos proscritos. Tras realizar esi mesmu añu, sal trunfante el [[Partido Colorado (Uruguay)|Partido Colorado]]. Demientres los primeros díes de [[1985]] Álvarez dexa'l mandu en manes del Presidente de la Suprema Corte de Xusticia n'exerciciu, [[Rafael Addiego Bruno]] y finalmente'l [[1 de marzu]] de [[1985]] el gobiernu retornó a los civiles cola asunción de [[Julio María Sanguinetti]] como Presidente. Nun atroxu por dexar atrás el pasáu y retornar en paz al sistema democráticu, los partíos políticos mayoritarios acordaron votar la "llei de gandición" que desanició tolos delitos cometíos a partir del del 1ᵘ de xineru de 1962 n'arreyamientu a les aiciones subersives, pero escluyendo a testu espresu los funcionarios policiales y militares que cometieren delitos arreyaos cola llucha antisubersiva. La [[Llei de Gandición de la Pretensión Punitiva d'Estáu|ley 15.848 de la Gandición de la Pretensión Punitiva d'Estáu]] (popularmente conocida como "llei d'impunidá" o "llei de gandición"), que tapecía a tolos miembros de les Fuercies Armaes acusaos de violaciones a los [[derechos humanos]] ente 1973 y 1985, foi aprobada pol parllamentu n'avientu de [[1986]]. Nos años siguientes llevóse a cabo una campaña de recoyida de firmes p'afitar un referendu col envís de derogala. El [[16 d'abril]] de [[1989]], llueu de que más de un 25% de la ciudadanía uruguaya habilitara cola so firma el referendu, llevóse a cabu'l mesmu, con un trunfu'l nomáu "votu amariellu" (por el color de la papeleta), que ratificaba la llei, con un marxe de 57% escontra 43% respeuto al "[[Comisión del Voto Verde|voto verde]]". El trunfu del "votu mariellu" significó nun afechar la llei de gandición, y caltener l'amnistía a los delitos cometios demientres el gobiernu militar. Nos comicios de payares de [[1989]] resultó electu [[Luis Alberto Lacalle]] (del ''Partido Nacional''). En [[1994]] Sanguinetti resultó electu por segunda vegada y en [[1999]] trunfó [[Jorge Batlle]] (del [[Partido Colorado]]). ==== Anguaño ==== [[Archivu:Tabare_Vasquez.jpeg|thumb|left|Tabaré Vázquez (esquierda) y el so vicepresidente, [[Rodolfo Nin Novoa]].]] Nes [[Elleición presidencial nel Uruguay (2004)|eleiciones presidenciales]] realizaes el [[31 d'ochobre]] de [[2004]] resultó elixíu [[Tabaré Vázquez]], candidatu pola coallición izquierdista [[''Encuentro Progresista-Frente Amplio-Nueva Mayoría'']] col 50,% de los votos, algamando la vitoria na primer torna y percarciando un parllamentu con mayoríes absolutes. Ye la primer vegada na historia del país qu'un partíu políticu nun tradicional accede al Poder Executivu. Nes [[Eleiciones municipales n'Uruguái (2005)|eleiciones municipales de 2005]] el Partíu Nacional obtuvo diez intendencies, el EP-FA-NM obtuvo ochu y el Partíu Colorado obtuvo una. Les próximes eleiciones presidenciales tán coxitaes pal añu [[2009]]. == Gobiernu y política == {{AP|Gobiernu y política d'Uruguái}} [[Archivu:Mercosur - Montevideo (2).jpg|thumb|Sede del Mercosur ([[Parque Rodó]], Montevidéu).]] La República Oriental del Uruguái ye un [[Estáu unitariu]] [[democracia|democráticu]], de calter [[república presidencialista|presidencialista]]. Según un informe publicáu pola revista [[Reinu Xuníu|británica]] [[The Economist]], Uruguay ye consideráu'l país más dafechamente democráticu d'América del Sur, allugáu nel puestu 27 so un total de 167<ref>{{Cita web |url=http://www.economist.com/media/pdf/DEMOCRACY_INDEX_2007_v3.pdf |títulu=The Economist - Democracy index |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190907193456/http://www.economist.com/media/pdf/DEMOCRACY_INDEX_2007_v3.pdf |fechaarchivu=2019-09-07 }}</ref>. Y ye'l segundu de [[Llatinuamérica]] na tabla de los países con menor [[índiz d'abarruntamientu de corrución]] (ellaboráu pola organización [[Transparencia Internacional]]), namái detrás de [[Chile]].El so gobiernu dixébrase en tres poderes independientes: poder executivu, poder llexislativu y poder xudicial. === Poder executivu === El [[poder executivu]] ye exercíu pol [[Presidente d'Uruguái|presidente de la República]], qu'actúa conxuntamente col [[Conseyu de Ministros]]. El presidente ye al empar [[xefe d'Estáu]] y [[xefe de Gobiernu|Gobiernu]], y ye elixíu xunto col [[Vicepresidente del Uruguay|Vicepresidente]] al tresvel d'eleición popular direcuta, mientres qu'estos designen al empar al conseyu de ministros. El presidente tien un mandatu de 5 años ensin reeleición inmediata hasta dempués d'igual estada dende'l cese del so cargu. Escuéyense nuna mesma candidatura presentada pol respeutivu partíu. En casu de que nenguna candidatura aquiste la [[mayoría absoluta]] de los votos, procédese a una segunda torna ente les dos primeres mayoríes. En dicha votación resulta ganadora la candidatura que recalde la [[mayoría simple]] de los votos. De magar el [[1 de marzu]] de [[2005]] el presidente ye'l socialista [[Tabaré Vázquez]], de la coallición ''[[Frente Amplio]]''. El Conseyu Ministros costa de trece ministerios, que detállense de secuti endiciando quien ocupa'l cargu al entamu'l mandatu de Tabaré Vázquez. Tamién depende de la Presidencia de la República, la Oficina de Planiamientu y Presupuestu (OPP) que tien rangu ministerial y cuyu Direutor y Sodireutor son escoyíos pol Presidente la República. {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%" |- bgcolor="#ececec" ! Ministeriu !! Nome !! Estaya |- | Interior || [[Daisy Tourné]] || Partíu Socialista |- | Defensa Nacional || [[Azucena Berrutti]] || Partíu Socialista |- | Arreyamientos Esteriores || [[Reinaldo Gargano]] || Partíu Socialista |- | Economía y Finances || [[Danilo Astori]] || Asamblea Uruguay |- | Educación y Cultura || [[Jorge Brovetto]] || Independiente, presidente'l Frente Amplio |- | Salú Público || [[María Julia Muñoz]] || Vertiente Artiguista |- | Trabajo y Seguridad Social || [[Eduardo Bonomi]] || Movimiento de Participación Popular |- | Vivienda, Ordenamientu Territorial y Mediu Ambiente || [[Mariano Arana]] || Vertiente Artiguista |- | Ganadería, Agricultura y Pesca || [[José Mujica]] || Movimiento de Participación Popular |- | Industria, Enerxía y Minería || [[Jorge Lepra]] || Independente |- | Tresporte y Obres Públques || [[Víctor Rossi]] || Alianza Progresista |- | Turismu y Deporte || [[Héctor Lescano]] || Alianza Progresista |- | Desenrollu Social || [[Marina Arismendi]] || Partíu Comunista |} === Poder llexislativu === [[Archivu:Palacio Legislativo.JPG|thumb|Faza del [[Palaciu Llexislativu (Uruguay)|Palaciu Llexislativo]], sede del poder llexislativu.]] El [[poder llexislativu]] reside n'[[Asambleya Xeneral d'Uruguái|Asambleya Xeneral]], la cual consta d'una [[Senáu d'Uruguái|Cámara de Senadores]] de 30 miembros y d'una [[Cámara de Representantes d'Uruguái|Cámara de Representantes]] de 99 miembros, correpondientes a los 19 departamentos del país. Les eleiciones pal parllamentu celébrense en llistes pesllaes al empar cola eleición presidencial (nun s'aplica'l votu per cada candidatu a Diputáu o Senador sinón per una llista presentada por cada partíu políticu). Los Diputaos s'escueyen por departamentu mientres que los senadores s'escueyen a escala nacional, dambos pa mandatos de cinco años. === Poder xudicial === El [[poder xudicial]] ye encabezonáu pola [[Suprema Corte de Xusticia d'Uruguái|Suprema Corte de Xusticia]], cuyos miembros son nomaos pola Asamblea Xeneral al traviés duna mayoría de dos tercios y cuyos mandatos duren diez años. La Suprema Corte de Xusticia ye la cabera instancia d'apelación y ye tamién la encargada de xuzgar la constitucionalidá de les lleis. El poder xudicial encadármase asinamesmo por Tribunales d'Apelaciones, Xueces Lletraos y Xueces de Paz. === Intendentes === Los gobiernos llariegos de caún de los 19 departamentos organícense a semeyancia del gobiernu central, con dos muérganos fundamentales: l'[[Intendente]] Municipal (Executivu), y la [[Xunta Departamental]] (Llexislativu). Acúpense de les xeres doméstiques del departamentu, tresporte, cuida de les ciudaes, puxarres, allumáu públicu, ente otres funciones. * L'Intendente ye escoyío direutamente pol pueblu, n'eleiciones que realícense en 19 circuscriciones (una por cada departamentu). * Les Xuntes Departamentales son organismos unicamerales encadarmaos por 31 Ediles. El partíu políticu que reclada la mayoría simple de votos, aquista 16 de les banques y el restu dixébrense ente los demás partíos en proporción a los votos alcaldiaos. * Esiste tamién, en pequeños pueblos o ciudaes autoridaes llariegues que son escoyíes pol pueblu o nomaes pola Xunta Departamental a iniciativa del Intendente de les Xuntas Llariegues. * La reforma constitucional de 1997, institucionalizó'l Congresu d'Intendentes, col envís de coordinar les polítiques de los Gobiernos Departamentales pa permitir a estos acordar ente só, col Poder Executivu o con otros muérganos del Estáu. == Organización político-alministrativa == {{AP|Organización territorial d'Uruguái}} Confórmase por 19 departamentos: <div align=center> {| {{tablaguapa}} cellpadding=0 cellspacing=2 width=600px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=4 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''División polítical d'Uruguái''' |- |colspan=4 align=center|[[Archivu:Departments of Uruguay (map).png|center|450px]] {| class="wikitable sortable" cellpadding=0 cellspacing=2 width=600px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5e text-align:left;clear:all; margin-left:3px" | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Departamentu''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Capital''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Superficie (km²)''' | style="background:#e9e9e9;" align=center | '''Población (2005)''' |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Artigas (departamentu)|Artigas]] |[[Artigas (Uruguái)|Artigas]] | align=right | {{formatnum:11928}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:78019}} |- |[[Canelones (departamentu)|Canelones]] |[[Canelones (Uruguái)|Canelones]] | align=right | {{formatnum:4536}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:485240}} |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Cerro Largo (departamentu)|Cerro Largo]] |[[Melo]] | align=right | {{formatnum:13648}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:86564}} |- |[[Departamentu de Colonia|Colonia]] |[[Colonia del Sacramento]] | align=right | {{formatnum:6106}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:119266}} |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Durazno (departamentu)|Durazno]] |[[Durazno (Uruguái)|Durazno]] | align=right | {{formatnum:11643}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:58859}} |- |[[Flores (departamentu)|Flores]] |[[Trinidad (Uruguái)|Trinidad]] | align=right | {{formatnum:5144}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:25104}} |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Departamentu de Florida|Florida]] |[[Florida (Uruguái)|Florida]] | align=right | {{formatnum:10417}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:68181}} |- |[[Lavalleja]] |[[Minas]] | align=right | {{formatnum:10016}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:60925}} |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Maldonado (departamentu)|Maldonado]] |[[Maldonado (Uruguái)|Maldonado]] | align=right | {{formatnum:4793}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:140192}} |- |[[Departamentu de Montevidéu|Montevidéu]] |[[Montevidéu]] | align=right | {{formatnum:530}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:1325968}} |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Paysandú (departamentu)|Paysandú]] |[[Paysandú (Uruguái)|Paysandú]] | align=right | {{formatnum:13922}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:113244}} |- |[[Río Negro (departamentu)|Río Negro]] |[[Fray Bentos]] | align=right | {{formatnum:9282}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:53989}} |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Rivera]] |[[Rivera (Uruguái)|Rivera]] | align=right | {{formatnum:9370}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:104921}} |- |[[Rocha (departamentu)|Rocha]] |[[Rocha (Uruguái)|Rocha]] | align=right | {{formatnum:10551}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:69937}} |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Salto (departamentu)|Salto]] |[[Salto (Uruguái)|Salto]] | align=right | {{formatnum:14163}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:123120}} |- |[[San José (Uruguái)|San José]] |[[San José de Mayo]] | align=right | {{formatnum:4992}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:103104}} |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Soriano]] |[[Mercedes (Uruguái)|Mercedes]] | align=right | {{formatnum:9008}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:84563}} |- |[[Departamentu de Tacuarembó|Tacuarembó]] |[[Tacuarembó]] | align=right | {{formatnum:15438}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:90489}} |- bgcolor="#f0f0f0" |[[Departamentu de Trenta y Tres|Trenta y Tres]] |[[Trenta y Tres]] | align=right | {{formatnum:9529}} | align=right | <span style="display:none">0</span>49.318 |- |colspan="2"|'''Total'''¹ | align=right | {{formatnum:175016}} | align=right | <span style="display:none">0</span>{{formatnum:3241003}} |} ¹<small>Ensin incluyir la suma de los llagos artificiales del ''Río Negro'' (1.199 km²). [http://www.ine.gub.uy/mapas/definiciones%20para%20web.pdf]</small> |} </div> Les principales ciudaes son [[Montevidéu]], [[Las Piedras]], [[Punta del Este]], [[Ciudad de la Costa]], [[Salto (Uruguái)|Salto]], [[Paysandú]] y [[Fray Bentos]]. == Xeografía == {{AP|Xeografía d'Uruguái}} [[Archivu:Uruguay_T2.png|thumb|Semeya satelital]] [[Archivu:Uruguay fisico.png|thumb|Mapa físicu del Uruguay]] Con una superficie terrestre de 176.215 km² —de la que 175.016 km² ye la suma total de los departamentos y 1.199 km² la suma de los llagos artificiales del ''Río Negro''—, exerz además la so soberanía sobre delles islles so'l [[ríu Uruguay]], con un total de 105 km²; 16.799 km² d'augues xurisdicionales (''Río Uruguay'', ''Río de la Plata'' y ''Laguna Merín'') y un área de mar territorial de 125.057 km². Al empar Uruguay caltién dos [[Disputes fronterices ente Uruguay y Brasil|disputes fronterices con Brasil]] sobro los territorios conocíos como ''Isla Brasilana'' y ''Rincón de Artigas'', qu'acupen un área de 237 km². L'área total del territoriu uruguayu abarca 318.413 km².<ref>{{Cita web |url=http://www.ejercito.mil.uy/cal/sgm/iust.htm |títulu=Servicio Geográfico Militar - Uruguay: superficie territorial. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20061011003307/http://www.ejercito.mil.uy/cal/sgm/iust.htm |fechaarchivu=2006-10-11 }}</ref> El relieve arréyase na parte sur a les tierres [[Pampa (Sudamérica)|pampeanes]] y constitúyese por vastes llanaes ondulaes y asulcaes por coteros nomaos [[Cuchilla (xeografía)|cuchielles]]. Les más importantes son les que pertenecen a la [[Cuchilla de Haedo]] y a la [[Cuchilla Grande]]. El so puntu más eleváu ye'l bustiellu [[Bustiellu Catedral (Uruguay)]], con 514 [[altor|m]]. La cuenca hidrográfica más importante ye la del ''[[ríu Uruguay]]'', que s'emplega como vía de comunicación pa colos demás países vecinos. La cuenca'l ''[[Río de la Plata]]'' fórmase por ríos de cursu curtiu. La cuenca la ''[[Laguna Merín]]'' intégrenla los ríos [[Ríu Yaguarón|Yaguarón]], [[Ríu Tacuarí|Tacuarí]] y otros. El clima ye atemperiáu nel sur y subtropical nel norte'l país, les lluvies son arrumes y repártense ente primavera-branu y seronda. El 75% del territoriu ye terrén de paciones. Les viesques son escases (25 % del territoriu). [[Archivu:Represa Salto Grande.jpg|thumb|Banzáu de ''Salto Grande''.]] == Economía == {{AP|Economía d'Uruguái}} L'[[agricultura]] ([[arroz]], [[trigu]], [[maíz]], [[xirasol]], [[llinu]], [[algodón]], [[forraxera]] (azucrera) y la [[ganadería]] ([[Vaca|vacunos]], [[Oveya|ovinos]]) son los recursos fundamentales de la economía. Les industries principales son la del [[papel]] y [[cartón]], [[fertilizante]], [[alcohol]], [[cementu]] y refinu d'[[hidrocarburu|hidrocarburos]]. Los recursos minerales y enerxéticos son escasos. Figura tamién el sector de servicios (financieros, lloxística, tresporte, comunicaciones) asina como la puxante industria de les teunoloxíes de la información, en particular el desenrollu de software y servicios arreyaos. Nos caberos años medrara sobremanera la esplotación forestal d'''[[Eucaliptus grandis]]'' y ''[[Eucaliptus globulus]]'', con clisada a la producción de madera aserrada y madera pa la producción de celulosa. Asinamesmo, tan en construcción una planta de la empresa finlandesa [[Botnia]] y otra de la española [[ENCE]], asina como otras n'estáu de proyeutu. Otru de los principales ingresos económicos del país ye'l turismu: la nación cuenta con una llinia costera so'l ''Río de la Plata'' y l'[[Océanu Atlánticu]] batuxada de balnearios, ente los que se figuren [[Punta del Este]] y [[Piriápolis]], de sonadía internacional. El turismu agropecuariu, históricu y termal tamién tien emportancia. === Esportaciones ya importaciones === <timeline> ImageSize = width:450 height:225 PlotArea = left:30 bottom:20 top:20 right:20 TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy AlignBars = justify DateFormat = x.y Period = from:0 till:50.0 TimeAxis = orientation:horizontal AlignBars = early Colors = id:gray value:rgb(0.97,0.97,0.97) id:PAN value:rgb(0.4, 0.6, 1) id:PRD value:rgb(1, 0.84314, 0) id:PRI value:rgb(1, 0.5372, 0.5372) id:ALT value:rgb(0.2, 0.6, 0.8) id:NA value:rgb(0,0.4,0.4) id:darkgray value:rgb(0.80,0.80,0.80) id:midgray value:rgb(0.30,0.57,0) ScaleMajor = gridcolor:black increment:10 start:0 ScaleMinor = gridcolor:gray increment:1 start:0 BarData= barset:Países PlotData= width:15 fontsize:S textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-4) color:red barset:Países from:0 till:19.50 color:PAN width:20 align:left fontsize:S text:"[[Estaos Xuníos]] (19,5%)" from:0 till:17.00 color:PRD width:20 align:left fontsize:S text:"[[Brasil]] (17,0%)" from:0 till:6.60 color:PRI width:20 align:left fontsize:S text:"[[Arxentina]] (6,6%)" from:0 till:4.40 color:ALT width:20 align:left fontsize:S text:"[[Méxicu]] (4,4%)" from:0 till:4.30 color:NA width:20 align:left fontsize:S text:"[[España]] (4,3%)" from:0 till:4.20 color:midgray width:20 align:left fontsize:S text:"[[Alemaña]] (4,2%)" from:0 till:44.00 color:darkgray width:20 align:left fontsize:S text:"Otros (44,0%)" TextData= pos:(180,215) fontsize:M text:"Esportaciones" pos:(110,205) fontsize:S text:"Fuente: CIA - The World Factbook - Uruguay (2005)" pos:(400,1) fontsize:S text:(%) </timeline> <timeline> ImageSize = width:450 height:225 PlotArea = left:30 bottom:20 top:20 right:20 TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy AlignBars = justify DateFormat = x.y Period = from:0 till:50.0 TimeAxis = orientation:horizontal AlignBars = early Colors = id:gray value:rgb(0.97,0.97,0.97) id:PAN value:rgb(0.4, 0.6, 1) id:PRD value:rgb(1, 0.84314, 0) id:PRI value:rgb(1, 0.5372, 0.5372) id:ALT value:rgb(0.2, 0.6, 0.8) id:NA value:rgb(0,0.4,0.4) id:darkgray value:rgb(0.80,0.80,0.80) id:midgray value:rgb(0.30,0.57,0) ScaleMajor = gridcolor:black increment:10 start:0 ScaleMinor = gridcolor:gray increment:1 start:0 BarData= barset:Países PlotData= width:15 fontsize:S textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-4) color:red barset:Países from:0 till:19.20 color:PAN width:20 align:left fontsize:S text:"[[Arxentina]] (19,2%)" from:0 till:18.80 color:PRD width:20 align:left fontsize:S text:"[[Brasil]] (18,8%)" from:0 till:14.00 color:PRI width:20 align:left fontsize:S text:"[[Paraguay]] (14,0%)" from:0 till:8.40 color:ALT width:20 align:left fontsize:S text:"[[Estaos Xuníos]] (8,4%)" from:0 till:6.00 color:NA width:20 align:left fontsize:S text:"[[China]] (6,0%)" from:0 till:4.40 color:midgray width:20 align:left fontsize:S text:"[[Rusia]] (4,4%)" from:0 till:29.20 color:darkgray width:20 align:left fontsize:S text:"Otros (29,2%)" TextData= pos:(180,215) fontsize:M text:"Importaciones" pos:(110,205) fontsize:S text:"Fuente: CIA - The World Factbook - Uruguay (2005)" pos:(400,1) fontsize:S text:(%) </timeline> == Demografía == [[Ficheru:Uruguaypop.svg|thumb|right|Pirámide de población d'Uruguái en 2017.]] La población del país costitúyese esencialmente pol aporte de grupos d'inmigrantes. Los pueblos [[indíxena|indíxenes]] orixinales desapaicieren cuasi dafechu por mor, principalmente, d'un sistemáticu estermín lleváu a cabu demientres el sieglu XIX, de xeitu qu'anguaño la inmensa mayoría de los uruguayos son descendientes de'españoles ya [[Italia|italianos]], siguíos de [[Francia|franceses]] y [[Alemaña|alemanes]] y otros europeos (88% aprox.), con pequeñes minoríes de [[mestizu|mestizos]] (8% aprox.) y de [[negru (etnia)|negros]] (4% aprox.)<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#People CIA - The World Factbook - Uruguay] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070612211631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#People |date=2007-06-12 }} (n'inglés)</ref>. == Salú == Uruguái cuenta un sistema de salú mixtu (públicu y priváu). El Ministeriu de Salú Pública (M.S.P.) ye'l responsable de normalizar, evaluar y fiscalizar l'atención a la salú en toó'l país, tantu pa l'asistencia pública como privada. Según l'[[Institutu Nacional d'Estadística d'Uruguái]], en 2006 el 97,2% de la población que reside en llocalidaes de 5.000 o más habitantes dispón de dalguna mena d'asistencia médica, mientres que'l 2,8% rexistrara l'ausencia total de derechos pa l'asistencia de la so salú. Esti mesmu estudiu reveló que práuticamente'l 46% de la población alcuéntrase afiliada a una institución d'asistencia médica privada, mientres que'l 42% atiende la so salú al tresvel del Ministeriu de Salú Público o l'Hospital de Clíniques (dependiente de la [[Universidá de la República]]). Dientro de los primeros, más de la metá (24,4%) cuenta amás con serviciu d'emerxencia móvil, en tanto apenas el 4,8% de los usuarios de salud pública, cuenta con este serviciu<ref>{{Cita web |url=http://www.ine.gub.uy/biblioteca/uruguayencifras2006/salud.pdf |títulu=INE - Uruguay en Cifres 2006 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130615023510/http://www.ine.gub.uy/biblioteca/uruguayencifras2006/salud.pdf |fechaarchivu=2013-06-15 }}</ref>. Los recursos humanos constituyen ún de los principales puntos favoratibles na salú nel Uruguay, ya que según un informe realizáu en [[2006]] pola [[Organización Mundial de la Salú]], el país ye'l segundu n'América Llatina con más médicos por habitante (3,65 por cada mil habitantes) dempués de [[Cuba]] (5,91)<ref>[http://www.who.int/entity/whr/2006/annex/06_annex4_en.pdf Global distribution of health workers in WHO Member States (20 February 2006)] (n'inglés)</ref>. === Estadístiques === * Esperanza de vida al ñacer (est. 2006)<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#People CIA - The World Factbook - Uruguay] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070612211631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#People |date=2007-06-12 }} (n'inglés)</ref>: ** Población total: 76,33 años ** Homes: 73,12 años ** Muyeres: 79,65 años * Mortalidá materna<ref>{{Cita web |url=http://www.paho.org/spanish/sha/prfluru.htm#morbimortal |títulu=Organización Panamericana de la salud |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070809192203/http://www.paho.org/spanish/sha/prfluru.htm#morbimortal |fechaarchivu=2007-08-09 }}</ref>: 11 reportados cada 100.000 ñacíos vivos * Mortalidá infantil: 12,7 por mil (2005)<ref>[http://www.cbasico.fmed.edu.uy/material_bajar/2006/SP1Situacion_epidemiologicaUruguay2006.pdf#search=%22Ministerio%20de%20Salud%20P%C3%BAblica%20mortalidad%20infantil%202005%22 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061002193024/http://www.cbasico.fmed.edu.uy/material_bajar/2006/SP1Situacion_epidemiologicaUruguay2006.pdf#search=%22Ministerio%20de%20Salud%20P%C3%BAblica%20mortalidad%20infantil%202005%22 |date=2006-10-02 }} www.cbasicoMortalidá en menores de 5 años</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.paho.org/spanish/sha/prfluru.htm#morbimortal |títulu=Organización Panamericana de la Salud |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070809192203/http://www.paho.org/spanish/sha/prfluru.htm#morbimortal |fechaarchivu=2007-08-09 }}</ref>: 18.1 por 1.000 * Alfabetismu: 97,7% (2006)<ref>{{Cita web |url=http://www.observa.com.uy/Obuscar/notaarchivo.aspx?id=57320 |títulu=www.observa.com.uy (31-07-06) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071010000345/http://www.observa.com.uy/Obuscar/notaarchivo.aspx?id=57320 |fechaarchivu=2007-10-10 }}</ref> * Consumu de caloríes diaries: 2.862 per cápita * Augua potable<ref>{{Cita web |url=http://www.unicef.org/spanish/infobycountry/uruguay_statistics.html#13 |títulu=Panorama:Estadístiques del Uruguay - Unicef |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070821162359/http://www.unicef.org/spanish/infobycountry/uruguay_statistics.html#13 |fechaarchivu=2007-08-21 }}</ref>: 98 % == Augua potable y saniamientu == Uruguái ye l'únicu país d'América Llatina que percanciara una cobertura cuasi universal d'accesu a l''''augua potable''' seguro y a un '''saneamientu''' afayadizu, con altos niveles de calidá de servicios (por accesu a l'augua potable ver<ref>JMP [Programa Conxuntu OMS/UNICEF de Monitoreu del Abastamientu d'Agua y del Saniamientu http://www.wssinfo.org/pdf/country/URY_wat.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071005050319/http://www.wssinfo.org/pdf/country/URY_wat.pdf |date=2007-10-05 }}]</ref> y por saniamientu ver<ref>JMP [http://www.wssinfo.org/pdf/country/URY_san.pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071005100649/http://www.wssinfo.org/pdf/country/URY_san.pdf |date=2007-10-05 }})</ref>). En 2004 aprobóse un recursu constitucional contra la privatización de los servicios d'agües corrientes. La prioridá del gobiernu ye meyorar la eficiencia de los servicios y enanchar l'accesu al serviciu d'alcantarielláu n'estayes au s'emplega saneamientu en sitiu. == Cultura == {{AP|Cultura d'Uruguái}} [[Archivu:Murgas (Vazquez, Marzo 2005 -2).jpg|thumb|Grupu de murga uruguaya]] [[Archivu:Zitarrosa2.jpg|180px|thumb|Alfredo Zitarrosa]] [[Archivu:Joaquín Torres García - América Invertida.jpg|thumb|''América invertida'' (1943) de [[Joaquín Torres García]].]] === Música === La música [[rioplatense]] por escelencia ye'l [[tangu]] y la so hermana menor, la [[milonga]], pero Uruguay posee además ritmos qu'anguaño-y son esclusivos, como'l [[candombe]] y la [[murga|murga uruguaya]], que tienen el so apoxéu nes [[llamada|llamaes]] d'antroxu (nel casu del candombe) y nel mesmu [[Antroxu nel Uruguay|Carnaval]], nel casu de la murga. Ente los músicos y cantantes destacaos s'alcuentren [[Julio Sosa]], [[Carlos Gardel]], [[José Carbajal]], [[Daniel Viglietti]], [[Amalia de la Vega]], [[Osiris Rodríguez Castillo]], [[Jaime Roos]], los hermanos [[Hugo Fattoruso]] y [[Osvaldo Fattoruso]] (ex integrantes de [[Los Shakers]] y [[Opa]]), [[Jorge Drexler]], [[Eduardo Mateo]], [[Ruben Rada]], [[Alfredo Zitarrosa]], [[Jorge Lazaroff]], [[Pablo Sciuto]], [[Tabaré Arapí]] y [[Leo Maslíah]], y grupos como [[El Cuarteto de Nos]], [[Los Estómagos]], [[El Kinto]], Tótem, [[Los vidrios]], [[Zero (banda)|Zero]], [[La Chancha]], [[Los Shakers]], [[Opa]], [[Los Iracundos]], [[Los Olimareños]], [[Los que Iban Cantando]], [[La Tabaré Riverock Banda]], [[Traidores]], [[Buitres Después de la Una]], [[No Te Va Gustar]], [[La Vela Puerca]], [[Trotsky Vengarán]], [[La Trampa (banda)|La Trampa]], [[Rey Toro]], etc. Tamién son uruguayos l'autor del tangu más famosu del mundu ([[La Cumparsita]]), [[Gerardo Matos Rodríguez]], y el revolucionador de la téunica d'execución de guitarra culta, [[Abel Carlevaro]]. === Pintura === En pintura figuren [[Juan Manuel Blanes]], [[Joaquín Torres García]], [[Carlos Sáez]], [[Rafael Barradas]], [[Petrona Viera]], [[Pedro Figari]], [[Carmelo de Arzadum]], [[Ernesto Laroche]], [[Felipe Seade]], [[José Gurvich]], [[Carlos Páez Vilaró]], [[José Cúneo]], [[Hugo Nantes]] y [[Clever Lara]]. === Escultura === N'escultura figuren enforma [[Juan Manuel Ferrari]], [[José Belloni]], [[José Luis Zorrilla de San Martín]], [[Gonzalo Fonseca]] y [[Germán Cabrera]]. Ente los escultores contemporáneos figuren [[Ramón Cuadra Cantera]], [[Mario Lorieto]], [[Hugo Nantes]], [[Ricardo Pascale]], [[Octavio Podestá]], [[Pablo Atchugarry]] y [[Águeda Dicancro]] [http://www.mnav.gub.uy/dicancro.htm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080229125126/http://www.mnav.gub.uy/dicancro.htm |date=2008-02-29 }}. === Lliteratura === La [[poesía]] uruguaya ñaz con [[Bartolomé Hidalgo]], aniciador de la corriente gauchesca y autor de los famosos ''cielitos''. [[Romildo Risso]], [[José Alonso y Trelles]], y [[Serafín J. García]] foron grandes continuadores d'esa tendencia, pero nel sieglu XX destacó con particular lluz propia [[Osiris Rodríguez Castillo]]. Nos sos llibros ''Grillo Nochero'' y ''Cantos del Sur y del Norte'', aprucen representaos los sos más famosos poemes. ''Gurí pescador'', ''Como yo lo siento'', ''De Corrales a Tranqueras'', ''Camino de los quileros'' y ''Décimas de Jacinto Luna'', son yá clásicos nel xéneru. Los [[Romanticismu|románticos]] afáyense representaos na obra d'[[Adolfo Berro]], [[Juan Zorrilla de San Martín]]. Destaquen tamién [[Juan José Morosoli]] y [[José Enrique Rodó]]. En [[1900]] [[Julio Herrera y Reissig]] ye'l precursor de la [[poesía modernista hispanoamericana]]. Destaquen nesta dómina les poetes [[Juana de Ibarbourou]] (tamién conocida como Juana de America) y [[Delmira Agustini]]. Ente los llíricos destaquen [[Emilio Frugoni]], [[Emilio Oribe]], [[Salvador Puig]], [[Circe Maia]]. Ente los valores intelectuales con producción actual, sobresalen [[Juan Carlos Onetti]], [[Carlos Martínez Moreno]], [[Eduardo Galeano]], [[Mario Benedetti]], [[Jorge Majfud]] y [[Amir Hamed]]. Nel teatru destaquen [[Florencio Sánchez]] y [[Jacobo Langsner]]. [[Horacio Quiroga]] destaca tamién colos sos ''Cuentos de amor de locura y de muerte'' [http://www.gutenberg.org/etext/13507], y ye consideráu por munchos como'l [[Edgar Allan Poe]] sudamericanu. === Filosofía === Destaquen [[Carlos Vaz Ferreira]] y [[Arturo Ardao]]. === Cine === El cine uruguayu puédese considerar que ñaz en 1919, en xeneral pecuñarizóse por producciones uruguayes-estranxeres. Somos a figurar El Lugar del Humo (1979), Mataron a Venacio Flores (1982),etc... Demientres la so historia tuvo intres en que se produciría un despegue del mesmu qu'enxamás se daba, somos a dicir que a partir del añu 2003 el mesmu entama con una estada d'ésitos. Los principales esponentes del cine d'anguaño uruguayu son [[Juan Pablo Rebella]] y [[Pablo Stoll]], quienes en [[2005]] ganaron el [[Premiu Goya]] a la meyor película estranxera de fala hispana, tamién el [[Festival de Cine de Cannes]], premiu FIPRESCI (2004), col film ''[[Whisky (película)|Whisky]]''. El premiu [[Premios Goya|Premiu Goya]], fora yá aquistáu por un uruguayu en [[2003]], cuando [[Diego Arsuaga]] lo ganara pola so película ''[[El último tren]]''. Otres producciones uruguayes destacaes son ''[[25 Watts]]'', ''[[En la puta vida]]'', ''[[El viñedo]]'', y ''[[El Baño del Papa]]''. Rescamplar [[César Charlone]] como direutor de fotografía del film brasilanu [[Ciudad de Dios]], pol cual foi nomáu al premiu [[Premios Óscar|Óscar]]. Asinamesmo, [[Jorge Drexler]] ye'l primer uruguayu en recibir un premiu [[Premios Óscar|Óscar]] a la meyor [[BSO|banda sonora orixinal]] nuna llingua desemeyada al inglés pol canciu ''Al otro lado del río'' de la película ''[[Diarios de motocicleta]]'' basada na vida d'[[Ernesto Guevara|Ernesto "Che" Guevara]]. Nos caberos años el gobiernu uruguayu diera grandes incentivos a les filmaciones y producciones, esonerando d'impuestos. Esto determinó que parte del film ''[[Miami Vice]]'' se filmara ente la ciudá de [[Montevidéu]] y el balneariu [[Atlántida]]. === Arte Contemporaneu y nuevos medios === Si bien trátase d'un país pequeñu, esiste una gran cantidá d'artistes y productores culturales de desemeyaes llinies que trabayen tantu nel país como nel esterior. Amás del pabellón propiu na [[Bienal de Venecia]], n'Italia, artistes uruguayos tamién esponen asiduamente nes bienales de [[Bienal de São Paulo|São Paulo]], [[Bienal do Mercosul|Mercosur]] y de [[Bienal de L'Habana|L'Habana]], ente otres. A partir del añu [[2004]] entamó a tener relieve dientro del movimientu cultural, la Fundación d'Arte Contemporaneu (FAC) que ye una organización qu'acoye a una ventena d'artistes cuya producción tien énfasis na contemporaniedá. Ente los nomes que destaquen na escena de les artes contemporanies s'alcuentren [[Fernando López Lage]], [[María Clara Rossi]], [[Martín Sastre]], [[Daniel Umpiérrez]], [[Brian Mac Kern]], [[Enrique Aguerre]], el colleitivu [[LOGO]], [[Pablo Uribe]], [[Santiago Tavella]], [[Nicolás Branca]], [[Beatriz Martínez]], [[Guillermo Sierra]], [[Rulfo]] y [[José Andrés de Vera y Paysal]]. Asinamesmo, la ciudá de [[Punta del Este]], ún de los principales balnearios del [[Conu Sur]],nomárase ''Capital Iberoamericana de Cinematografía''. == Relixón == L'Estáu uruguayu ye [[llaicu]], con dafecha llibertá de cultos. La [[separtación Ilesia-Estáu]] estableciérase na [[Constitución del Uruguay de 1919|Constitución de 1919]] como culminación d'un procesu de secularización qu'entamara en [[1877]] cola aprobación del ''Decretu Llei d'Educación Común'' redactáu por [[José Pedro Varela]] qu'establecía la non obligatoriedá de la educación relixosa nes escueles. Esiste na sociedá un ampliu clima de tolerancia hacia los desemeyaos cultos. La Constitución y la llei prohíben la discriminación por sides relixoses<ref>[http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2006/71477.htm U.S. Department of State - Entenational Religious Freedom Report 2006 - Uruguay] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120113040826/http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2006/71477.htm |date=2012-01-13 }} (n'inglés)</ref>. La relixón mayoritaria ye'l [[catolicismu]], con un 66% d'adeptos, magar que gran parte d'esti porcentaxe nun son prauticantes. Hai 2% de [[Protestantismu|protestantes]] y un 1% de [[Xudaísmu|xudíos]]. El componente de relixones [[sincretismu|sincrétiques]] ente'l catolicismu y relixones africanes tien creciente importancia. Aproximadamente'l 31% de la población nun profesa nenguna relixón<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#People CIA - The World Factbook - Uruguay] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070612211631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#People |date=2007-06-12 }} (n'inglés)</ref>. == Tresporte, comunicaciones y teunoloxía == === Tresporte === ==== Carreteres ==== La rede vial nacional d'Uruguái cunta con 8.705 quilómetros de [[carretera|carreteres]] d'ún o más carriles, más de 2.300 quilómetros d'[[autopista|autopistes]] o [[autovía|autovíes]] según [[National Geographic]], que se distribuyen nos 175.016 km² de territoriu y sirven a más de tres millones d'habitantes y decenes de miles de turistes, lo que significa ún de los más altos índices d'accesos a desemeyaes partes del territoriu d'América Llatina. Tipos de firme nes carreteres: * 327 km de [[formigón]] * 7.419 km d'[[asfaltu]] * 958 km de [[tuesca]] ==== Ferrocarriles ==== Los [[Ferrocarriles d'Uruguái|ferrocarriles uruguayos]] cunten con aproximadamente 2900 km de llinies, toes con anchu de vía de 1435 mm, tracción diésel y sólo 11 km de doble vía. La metá de la rede ta clausurada, circulando trenes de carga nos ramales [[Montevidéu]] - [[Rivera (Uruguay)|Rivera]] - [[Livramento]], Piedra Sola - Tres Árboles, [[Sayago (Montevidéu)|Sayago]] - [[Minas]], Verdún - Planta ANCAP, Carnelli - La Teja, Chamberlain - Paysandú - [[Salto (Uruguay)|Salto]] - [[Concordia (Entre Ríos)|Concordia]] y [[Algorta (Uruguay)|Algorta]] - [[Fray Bentos]]. Trabáyase na reapertura de [[25 d'Agostu (Uruguay)|25 d'Agostu]] - [[San José de Mayo|San José]] - Ombucitos, reabriéndose'l tramu hasta San José pa los servicios de pasaxeros n'avientu de 2006.<ref>{{Cita web |url=http://lfu1.tripod.com/index-6.html |títulu=Ferrocarriles del Uruguay |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121108050310/http://lfu1.tripod.com/index-6.html |fechaarchivu=2012-11-08 }}</ref> Los servicios de pasaxeros préstense en tres llinies suburbanes partiendo de Montevidéu hacia'l Norte (25 'Agostu, 63 km), Oeste (San José, 96 km compartiendo los 63 de la llinia a 25 d'Agostu) y Noreste ([[Empalme Olmos|Ing. Víctor Sudriers]], 44 km, compartiendo los primeros 8 km coles otres dos). Dende'l 1ᵘ de marzu de 2003 los trenes de pasaxeros parten y lleguen d'una nueva y pequeña estación terminal allugada a 500 metros hacia'l norte de la [[Estación Xeneral Artigas|Estación Central]] de Montevidéu, que permanez pesllada dende entóncenes. Esto significó una pérdida de mas de 100.000 pasaxeros pa los servicios de trenes<ref>{{Cita web |url=http://lfu1.tripod.com/index-7.html |títulu=Grupu de Pasaxeros en defensa de la Estación Central |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070903062521/http://lfu1.tripod.com/index-7.html |fechaarchivu=2007-09-03 }}</ref>. L'[[Alministración de Ferrocarriles del Estáu]] ye anguaño l'alministradora de la rede y la qu'opera los trenes. Ta permitida la circulación de material d'otres empreses ya instituciones y delles poseen los sos propios vagones y llocomotores ([[ANCAP]], [[AUAR]], CEFU, CUCP). [[Archivu:Estacion_Central_Montevideo.jpg|thumb|280px|Estación Central "Xeneral Artigas" inaugurada el 23 de xunu de 1897 y clausurada el 1ᵘ de marzu de 2003, reemplazada por un apeaderu 500 metros hacia'l norte.]] {| {{tablaguapa}} |+Cifres de tresporte de carga<br />per ferrocarril ! Añu ! Tonelaes ! Tonelaes-quilómetru |----- | 2000 | 1:321.338 | 238:686.674 |-bgcolor="#EFEFEF" | 2001 | 1:191.154 | 219:166.926 |----- | 2002 | 822.745 | 178:135.295 |-bgcolor="#EFEFEF" | 2003 | 881.056 | 187:595.062 |----- | 2004 | 1:220.046 | 296:546.835 |} {| {{tablaguapa}} |+Tresporte de pasaxeros<br />(boletos vendíos y abonos,<br />nun inclúi trenes especiales) ! Añu ! Boletos vendíos y abonos |----- | 2000 | 277.073 |-bgcolor="#EFEFEF" | 2001 | 244.427 |----- | 2002 | 383.339 |-bgcolor="#EFEFEF" | 2003 | 547.550 |----- | 2004 | 464.449 |-bgcolor="#EFEFEF" | 2005 | 532.747 |----- | 2006 | 695.607 |} ==== Aeropuertos ==== N'Uruguái esisten aproximadamente 64 [[Aeropuertu|aeropuertos]] o aeródromos secundarios, de los cuales nueve cunten con [[pista d'aterrizaxe]] pavimientada, siendo los otros cincuenta y cinco arródromos secundarios o pistes d'emerxencia cola pista ensin pavimientar o con pavimientu leve<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#Trans CIA - The World Factbook - Uruguay] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070612211631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#Trans |date=2007-06-12 }} (n'inglés)</ref>. Los dos más importantes son l'[[Aeropuertu Internacional de Carrasco]] afayáu en [[Canelones (departamentu)|Canelones]], dientro l'[[área metropolitana de Montevidéu]], y l'[[Aeropuertu Intenacional de Laguna del Sauce]] nel departamentu de [[Maldonado (departamenty)|Maldonado]]. L'[[Aeropuertu Internacional de Carrasco]] ta en procesu de construcción d'una nueva terminal aérea cuya inauguración ta prevista pal añu 2009, destinando l'edificiu d'anguaño como terminal de cargues. ==== Navegación ==== Dientro de los 450 km de costes nel ''[[Río de la Plata]]'' y 220 km de costes marines s'alluguen como principales puertos el [[Puertu de Montevidéu]], [[Colonia del Sacramento]], [[Fray Bentos]] (en realidá, nel postreru sur del ríu Uruguái), [[Nueva Palmira]], [[La Paloma]], [[Piriápolis]] y [[Punta del Este]]. === Comunicaciones === N'Uruguái la llibertá de prensa ampárase pola Constitución. Según un estudiu realizáu por [[Reporteros Ensin Llendes]] en [[2006]], el país ocupa la posición númberu 57 nel índiz de llibertá de prensa mundial, terceru en [[Sudamérica]] (dempués de [[Bolivia]] y [[Chile]]) y octavu en [[Llatinoamérica]] (llueu de [[Bolivia]], [[Trinidá y Tobagu]], [[El Salvador]], [[Costa Rica]] [[Panamá]], [[El Salvador]] y [[Chile]])<ref>[https://web.archive.org/web/20070220064600/http://www.rsf.org/article.php3?id_article=19387 Índiz sobre l'estáu de la llibertá de prensa nel mundu] (ochobre 2006)</ref>. Cada mil habitantes circulen 293 xornales, hai 603 radio-receptores, 530 televisores y 278 llinies telefóniques. Habiendo en cuenta una familia de 4 persones de clase media, toes gozaríen d'estos bienes. Según estimaciones de 2005, nel Uruguay esisten 93 emisores de radio AM, 191 emisores de FM, 7 de onda curtia y 62 emisores de televisión.<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#Comm CIA - The World Factbook - Uruguay] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070612211631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#Comm |date=2007-06-12 }} (n'inglés)</ref>. En 2007 el país algamó la cifra d'un millón d'usuarios de'internet<ref>{{Cita web |url=http://www.montevideo.com.uy/noticiappal_40643_1.html |títulu=Montevidéu COMM - Un millón d'internautes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240613103959/http://www.montevideo.com.uy/noticiappal_40643_1.html |fechaarchivu=2024-06-13 }}</ref>. Nel país hai 4 canales importantes: * Canal 4 Montecarlo TV * Canal 5 Televisión Nacional (canal estatal) * [[Saeta TV Canal 10|Canal 10]] * Canal 12 La Tele A los mesmos debemos-y enantar les canales del interior del país y les sos repetidores. ==== Telefonía ==== El sistema telefónicu uruguayu ye 100% dixital dende [[1997]], gracies a los enfotos por meyorar de la empresa [[monopoliu|monopólica]] estatal de telecomunicaciones [[ANTEL]]. Uruguái foi'l primer país en toda América (incluyíu Estaos Xuníos) en poseer esti estatus<ref>{{Cita web |url=http://www.antel.com.uy/portal/hgxpp001.aspx?2,371,419,O,S,0,MNU;C;124;4;MNU;, |títulu=ANTEL - Reseña histórica. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240613104100/https://www.antel.com.uy/no-encontrado |fechaarchivu=2024-06-13 }}</ref>. N'Uruguái hai más d'un millón de teléfonos fixos<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#Comm CIA - The World Factbook - Uruguay] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070612211631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#Comm |date=2007-06-12 }} (m'inglés)</ref>, 27,84 llinies por cada 100 habitantes, lo que constituye la más alta densidá en telefonía fixa de Llatinoamérica<ref>{{Cita web |url=http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/UN/UNPAN021547.pdf |títulu=UNPAN - Benchmarking E-government: A Global Perspective (2002) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090521080444/http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/UN/UNPAN021547.pdf |fechaarchivu=2009-05-21 }}</ref>. La metá del sistema telefónicu s'alcuentra en Montevidéu (00.598.2.XXX.XXXX). La telefonía móvil (09X.XX.XX.XX) dixébrase en tres empreses, una pública dependiente d'[[ANTEL]], denomada [[ANCEL]] (099.XX.XX.XX y 098.XX.XX.XX), y dos privaes: [[Movistar]] (094.XX.XX.XX y 095.XX.XX.XX) y [[CTI Móvil]] (096.XX.XX.XX). Anguaño Uruguay esperimenta'l boom de la telefonía móvil, au más de dos millones d'habitantes disponen de teléfono móvil, dos tercios de la población total.<ref>{{Cita web |url=http://www.telcommunity.com/visor.php?id_noticia=18059 |títulu=Uruguay tien más de 1.200.000 móviles en funcionamientu |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071004201201/http://www.telcommunity.com/visor.php?id_noticia=18059 |fechaarchivu=2007-10-04 }}</ref>. === Teunoloxía === La industria de teunoloxíes de la informática ye puxante n'Uruguái. Los principales esponentes son los productos [[GeneXus]] ([[Artech]]), Bantotal (DeLarrobla y asociados). La industria del software ye una de les mayores esportadores del país. Y manque a les dificultaes de la zona, esta industria ye una de les que mayor medría y futuru promete, siendo la única industria con desemplegu cero en tol país. == Educación == Son principios fundamentales de la educación pública uruguaya la llaicidá, gratuidá y obligatoriedá, tal como foren proclamaos por [[José Pedro Varela]]. Nel Uruguay la población tien accesu a educación de baldre dende primer nivel de xardinería hasta la graduación na universidá. El país cunta con una universidá pública, la [[Universidá de la República]], que consta de delles facultaes y servicios engadíos. Esta ufierta compleméntase por intituciones d'educación privada qu'abarca dende la educación preescolar hasta la terciaria. Ún de los llogros más importantes de la enseñanza nel país ye l'altu índiz d'alfabetización, ya que según ''[[The World Factbook]]'', l'índiz d'alfabetismu alcuéntrase nel 98%, el más altu d'[[América Llatina]], siguío por Arxentina (97.1%) y Cuba (97,0%)<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#People CIA - The World Factbook - Uruguay] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070612211631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#People |date=2007-06-12 }} (n'inglés)</ref>. Estos datos vense confirmaos nel Informe so'l Desenrollu Humanu de 2005 realizáu pol Programa de Naciones Xuníes pal Desenrollu, nel cual Uruguay caltién la so posición a la tiesta d'América Llatina con respeutu a l'alfabetización col 97,7% de la población, siguío nuevamente por Arxentina (97,2%) y Cuba (96,9%)<ref>{{Cita web |url=http://hdr.undp.org/reports/global/2005/espanol/ |títulu=Informe so'l Desenrollu Humanu 2005 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070101055757/http://hdr.undp.org/reports/global/2005/espanol/ |fechaarchivu=2007-01-01 }}</ref>. === Estadístiques === Alfabetismu (est. 2003)<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#People CIA - The World Factbook - Uruguay] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070612211631/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uy.html#People |date=2007-06-12 }} (n'inglés)</ref>: * Población total: 98% * Homes: 97.6% * Muyeres: 98.4% Tasa neta d'iscripción escolar: * Primaria total: 93 % * Homes: 93 % * Muyeres: 93 % Secundaria: * Homes: 77 % * Muyeres: 92 % Universidá: 35 % Docentes de primaria: ún cada 21 estudiantes === Universidaes Públiques === Nel ámbitu públicu, la única universidá d'Uruguái ye la [[Universidá de la República]], dedicada a carreres profesionales. Pa estudiar carreres terciaries y téuniques alcuéntrase la [[Universidá del Trabayu del Uruguay]]. === Universidaes privaes === De magar 1985, entamen a fundase universidads privaes, siendo la [[Universidá Católica d'Uruguái]] la primer d'elles. * [[Universidá Católica d'Uruguái]] * [[Universidá ORT Uruguái]] * [[Universidá de Montevidéu]] * [[Universidá de la Empresa]] * [[Fundación de Cultura Informática]] * [[Universitariu Autónouo del Sur]] == Deportes == {{AP|Deporte d'Uruguái}} El deporte con más siguidores n'Uruguái ye'l [[fútbol]]. Históricamente'l fútbol foi un elementu fundamental no tocante al afianzamientu de la "nacionalidá" uruguaya y a la proyeición internacional de la imaxe d'Uruguái como país, nos entamos del sieglu XX. [[Escoyeta de fútbol d'Uruguái|"La celeste"]] (nomatu históricu de la escoyeta uruguaya, que surde del color de la so camiseta) esmechó n'[[Europa]] coles sos presentaciones olímpiques y ganóse l'almiración y el respetu del universu deportivu, allugando al fútbol sudamericanu nel más altu planu de considerancia nuna dómina en que dichu continente yera entá inoráu nel mapa internacional del fútbol (Uruguái en particular desconocíu en tolos mapes, nun sólo nel futbolísticu). Uruguái ganó dos medalles d'Oro consecutives, nos [[Xuegos Olímpicos]] ([[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de París 1924|París 1924]] y [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos d'Ámsterdam 1928|Ámsterdam 1928]]), siendo demientres 80 años l'únicu país sudamericanu n'ocupar el máximu sitial olímpicu, honor compartíu agora con Arxentina dende los [[Xuegos Olímpicos d'Atenas 2004|Atenas 2004]].<ref>{{Cita web |url=http://www.olympic.org/uk/athletes/results/search_r_uk.asp |títulu=www.olympic.org |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080509055329/http://www.olympic.org/uk/athletes/results/search_r_uk.asp |fechaarchivu=2008-05-09 }}</ref> Uruguái comparte tamién con Arxentina el primer llugar en cantidá de [[Copa América|copes América]], dambos con 14, siguíos por Brasil, con 7. No referente a títulos mundiales, Uruguái conquistó en dos vegaes la [[Copa Mundial de Fútbol]] (en [[Copa Mundial de Fútbol de 1930|1930]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 1950|1950]], siendo esti últimu un llogru deportivu históricu y ún de los intres más dramáticos ya inescaecibles de la historia del fútbol, cuya final ye conocida dende entóncenes col nomatu del "[[Maracanazo]]"). A nivel de clubes, [[Club Nacional de Football|Nacional]] y [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]], los dos principales equipos uruguayos, representaren al Uruguay de forma ablucante, alcaldiando ente dambos ocho [[Copa Libertadores d'América|Copes Libertadores]] y seis [[Copa Entecontinental|Copes Intercontinentales]], además d'una destacada llista (en cantidá y calidá) de títulos intenacionales que-yos permiten ocupar güei (payares 2006) la primer y la tercer posición nel Ranking de Clubes de la [[Confederación Suramericana de Fútbol]] (Peñarol 1094 pts, Boca Juniors 1023 pts, Nacional 960 pts).<ref>{{Cita web |url=http://www.conmebol.com/ranking_index.jsp?slangab=S |títulu=Ranking de Clubes de la CONMEBOL |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090322151140/http://www.conmebol.com/ranking_index.jsp?slangab=S |fechaarchivu=2009-03-22 }}</ref> Otros deportes que gocien de muncha sonadía son el [[baloncestu]] y el [[rugbi]] que caberamente ganara mas adeptos, asina como tamién el ciclismu,; nos [[Xuegos Olímpicos de Sydney 2000]] [[Milton Wynants]] ganó una medaya de plata tornando a poner a Uruguái nel medayeru llueu de 36 años. [[Archivu:Olympic flag.svg|50px]] [[{{PAGENAME}} nos Xuegos Olímpicos]] == Fiestes == {| align="center" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="align:center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |+<font size="+1">'''Feriaos '''</font> |- |---bgcolor="#EEEEEE" ! Fecha || Nome n'asturianu || Nome llariegu || Notes |- | [[1 de xineru]] || [[Añu nuevu]] || ''Año nuevo'' || Non llaborable. |- | [[6 de xineru]] || [[Epifanía]] || ''Día de los niños'' || Llaborable ya inamovible. Nomáu popularmente Día de Reis |- | Data móvil || [[Antroxu]] || ''Carnaval'' || Llaborable (llunes y martes de la séptima selmana anterior al domingu de [[Pascua]]). |- | Data móvil || [[Selmana Santa]] || ''Semana de turismo'' || Llaborable, sacante xueves y vienres. |- | [[19 d'abril]] || Desembarque de los [[Trenta y Tres Orientales|33 Orientales]] || ''Desembarcu de los 33 Orientales'' || Llaborable. Si cai en sábadu, domingu o llunes: conmemórase en dicha fecha. Si cai martes o miércoles: conmemórase el llunes anterior. Si cai xueves o vienres: conmemórase el llunes siguiente. |- | [[1 de mayu]] || [[Día Intenacional del Trabayu]] || ''Día de los trabajadores'' || Non llaborable. |- | [[18 de mayu]] || [[Batalla de Las Piedras (1811)|Batalla de Las Piedras]] || ''Batalla de Las Piedras'' || Llaborable. Si cai sábadu, domingu o llunes: conmemórase en dicha fecha. Si cai martes o miércoles: conmemórase'l llunes anterior. Si cai xueves o vienres: conmemórase'l llunes siguiente. |- | [[19 de xunu]] || Nacencia de [[José Gervasio Artigas|José Artigas]] || ''Natalicio de José Artigas'' || Llaborable ya inamovible. |- | [[18 de xunetu]] || [[Xura de la Constitución]] || ''Jura de la Constitución'' || Non llaborable. |- | [[25 d'agostu]] || [[Declaración d'Independencia]] || ''Declaratoria de la Independencia || Non llaborable. |- | [[12 d'ochobre]] || [[Día de la Raza]] || ''Día de las Américas'' || Llaborable. Si cai Sábadu, domingu o llunes: conmemórase en dicha fecha. Si cai martes o miércoles: conmemórase'l llunes anterior. Si cai xueves o vienres: conmemórase'l llunes siguiente. |- | [[2 de payares]] || [[Día de los Fieles Difuntos]] || ''Día de los difuntos'' || Llaborable ya inamovible. |- | [[25 d'avientu]] || [[Nadal]] || ''Día de la familia'' || Non llaborable. Nomáu popularmente "''Navidad''". |} ''Notes'': * ''A raíz de la natura llaica del estáu uruguayu, les festividaes cristianes (Selmana Santa y Nadal) reciben oficialmente otros nomes (Selmana de turismu y Día de la familia). Sicasí, sacante la Selmana Santa, les mesmes son conocíes popularmente pol so nome cristianu. Esta cabera nómase-y indistintamente Santa, de Turismu, Criolla, o de la Torna Ciclista''. * ''Nos años en qu'hai cambéu de mandu presidencial (los terminaos en 0 o en 5), el [[1 de marzu|1ᵘ de marzu]] ye feriáu non llaborable''. * ''Los feriaos non llaborables son siempres inamovibles.'' == Vér tamién == * [[Mercosur]] * [[Disputes fronterices ente Uruguái y Brasil]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Uruguái|Uruguái}} * [http://www.uruguay.gub.uy/ Portal del Estáu uruguayu] * [http://www.presidencia.gub.uy/ Presidencia de la República Oriental del Uruguay] * [http://www.ine.gub.uy/ Institutu Nacional d'Estadística] {{América}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Uruguái]] 6b6jlxca6mn54v8x39w858aog5rt5zt Banzáu de Salime 0 23232 4376977 4333850 2025-06-17T14:51:13Z XabatuBot 43102 iguo testu: cubríen felicidá => cubríen dicha 4376977 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|embalse de Salime}} {{edificiu}} El '''banzáu de Salime''' ye un [[banzáu]] sobre'l calce del [[ríu Navia]], nel occidente d'[[Asturies]]. Inauguróse nel añu [[1955]] y tien una capacidá de 265,60 [[hectómetru cúbicu|hm³]]<ref name="banzaos.net">''Banzáu de Salime''. Banzaos.net.[http://www.embalses.net/banzáu-761-salime.html]</ref>. Constitúi'l tercer banzáu construyíu nel [[ríu Navia]], tres los d'[[banzáu d'Arbón|Arbón]] y [[banzáu de Doiras|Doiras]] respeutivamente. La so [[presa (hidráulica)|presa]] ye de tipu gravedá y tien 128 metros d'altor. Alcuéntrase na confluencia de los [[Conceyos d'Asturies|conceyos]] de [[Pezós]], [[Allande]] y [[Grandas de Salime]]. La carretera [[AS-14]] escurre sobre la presa. La superficie ocupada peles agües ye de 685 [[hectárea|ha]], ocupando terrenos de los conceyos de Grandas de Salime y [[Ibias]], n'[[Asturies]]; y de [[Negueira de Muñiz]], en [[Provincia de Lugo|Lugo]], [[Galicia]]. El so aprovechamientu ye fundamentalmente [[central hidroeléctrica|hidroeléctricu]] pa la [[central hidroeléctrica de Salime|central de Salime]], anque s'entamen tamién actividaes lúdiques y recreatives. == Historia == === El proyeutu === La idea de construyir una [[central hidroeléctrica]] na zona empezó a xestase a mediaos de [[1940]] nel allugamientu que primeramente valorara Narciso Hernández Vaquero.<ref name="lne2011">{{cita web |url= https://www.lne.es/sociedad-cultura/2011/05/15/salime-salto-arte-energia/1074997.html |títulu= Salime, un saltu d'arte y enerxía |fechaaccesu=17 de mayu de 2011 |añoacceso= |autor= M.S. Marqués |apellíu= |nome= |enllaceautor= |coautores= |fecha= |añu= 2011 |mes= |formatu= |obra= |editor= La Nueva España Dixital |editorial= |allugamientu= |páxina= |idioma= |doi= |urlarchivu= |fechaarchivu=|cita= }}</ref> Sicasí, nun foi hasta los años darréu siguientes a la fin de la [[segunda guerra mundial]] cuando'l proyeutu, obra de [[Joaquín Vaquero Palacios]] y les obres empezaron a tomar forma. Pa sufragar los costos de les obres, ''[[Hidroeléctrica del Cantábrico]], S.A.'' y ''[[Electra de Viesgo]], S.A.'' constituyeron en [[1945]], a partes iguales, la compañía ''Saltos del Navia en Comunidá'', que foi sofitada pol [[Bancu Urquijo]], que la so oficina d'estudios ellaboró los proyetos ya informes téunicos.<ref name="sendin">{{cita web |url=http://www.revistaeria.es/index.php/eria/article/viewFile/29/21|urltrad=|títulu=La industria llétrico n'Asturies |fechaaccesu=19 de xunu de 2009|añoacceso=|autor=Manuel Ángel Sendin García|apellíu=|nome=|enllaceautor=|coautores=|fecha=|añu=1984|mes=|formatu=PDF|obra=|editor=|editorial=ERIA|allugamientu=|páxina=|idioma=|doi= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120203155304/http://www.revistaeria.es/index.php/eria/article/viewFile/29/21 |fechaarchivu=3 de febreru de 2012|cita=}}</ref> === Obres previes === En [[1946]] empezaron les obres preliminares. Col fin de dexar secu'l llechu onde se llevantaría la [[presa (hidráulica)|presa]], foi necesariu esviar el cursu del [[ríu Navia]], pa lo que s'escavó un [[túnel]] de 30.725 [[metru cúbicu|m³]] y revistióse con 11.789 m³ de [[formigón]].<ref name="lne2011"/> Amás, el [[cementu]] pa la fabricación de formigón producíase a pie d'obra, pa lo que foi necesaria la construcción de dellos [[silu|silos]] y [[tolva|tolves]], y la busca d'una [[cantera]] cercana que fuera capaz d'abastecer de [[piedra]] l'enorme volume necesario.<ref name="lne2011"/> El suministru de [[clinker]], [[yelsu]] y otros materiales que procedíen per vía marítima, realizábase al traviés d'un [[teleféricu]] de de 36&nbsp;[[km]] de llargor que llegaba hasta'l [[puertu]] de [[Navia (Asturies)|Navia]]. Nel so momentu, foi'l mayor de los teleféricos construyíos n'[[España]], llegando a cuntar con ocho estaciones.<ref name="lne2011"/> Tamién se construyeron [[ataguía|ataguíes]], almacenes, carreteres, planos inclinaos, etc. y cuatro poblaos p'acovecer a los más de 3.500 obreros veníos d'otres rexones d'[[España]], principalmente d'[[Andalucía]].<ref name="lne">''Rieles sobre'l tiempu''. La Nueva España. [https://www.lne.es/secciones/noticia.jsp?pRef=2008103000_41_690890__Occidente-Rieles-sobre-tiempo]</ref> Construyéronse delles llocalidaes p'acoyer a estos trabayadores, como por casu [[A Paicega]]. === La presa === El gruesu de la obra, la [[presa hidráulica|presa]] y la [[central hidroeléctrica|central]], construyir ente [[1948]] y [[1953]].<ref name="sendin"/> Foi necesariu utilizar 630.000 [[metru cúbicu|m³]] de [[formigón]]. Llevantóse una [[Presa d%27agua#Menes de preses|presa de gravedá]] con turries del 5% agües enriba y del 72% agües embaxo, con un [[Radiu (xeometría)|radiu]] de 400 [[metros]] na so coronación, y con un altor sobre [[Cimentación|cimiento]] de 132 metros; lo que nel so día la asitiaba como la mayor presa d'[[España]] y la segunda d'[[Europa]].<ref name="lne2011"/>Constituyó unu de los primeros esponentes del ''gigantismo'' que presidió munchos proyeutos similares na [[España]] de mediaos del [[sieglu XX]].<ref name="sendin"/> El so [[masa]], ye de 80.000 [[tonelada|tonelaes]]. Na parte cimera, tien un llargor de 250 metros, en que'l so centru atopar los cuatro [[alliviaderu|alliviaderos]], con [[compuerta hidráulica|compuertes]] de 12 metros de llongura por 7 d'altu, caúna; que constitúin una capacidá de desaguadoriu de 2.000 m³ por [[segundu]]. Ta asitiada 22 [[km]] agües enriba del [[banzáu de Doiras]], y pa construyila tuviéronse que devasar enormes dificultaes. España taba sumida nes escaseces de la so posguerra y sufría l'embargu de les potencies vencedores na [[segunda guerra mundial]], pela so parte afeutaes poles sos propies posguerra. El proyeutu sicasí completóse en [[1955]] a pesar de la escasez de medios. Anque les [[Naciones Xuníes]] decretara l'embargu al [[réxime de Franco]], la empresa británica [[English Electric]] suministró les [[turbina hidráulica|turbines]] y [[xenerador llétricu|xeneradores]], imprescindibles pa la producción d'[[enerxía llétrica]].<ref name="lne"/> === Puesta en funcionamientu === Una vegada construyida la presa, pero entá ensin terminar la so coronación, el 23 de setiembre de 1953 se taponó el túnel d'esviadura d'agües y empezó el banzáu del ríu Navia. Dos meses dempués, el 23 de payares, les agües algamaron el nivel del alliviaderu provisional acondicionáu nos bloques centrales. El 19 d'avientu acoplar a la rede llétrica nacional y empezó a producir enerxía los primer grupu xenerador que se punxo en funcionamientu (de fechu l'actual nᵘ 4). Otros dos facer en xunu y avientu de 1954, y el cuartu y postreru el 31 de marzu de 1955. La inauguración oficial del conxuntu celebró'l 24 d'agostu de 1955. === Impautu na zona === El [[banzáu]], camudaría pa siempres la [[fisonomía]] de la ribera del [[ríu Navia|Navia]], agües enriba de la presa. Foi necesariu anubrir 1.995 [[finca|finques]], con más de 3.000 [[parcela|parceles]], 25.360 árboles maderables, 13.800 [[Árbol frutal|frutales]] y 14.051 [[pie]]s de [[vide]]; lo que supón 685 [[hectárees]] que, amás, inclúin fasteres ensin cultivu, finques urbanes, ruines, patios, corrolades, ocho [[ponte]]s, cinco [[ilesia (edificiu)|ilesies]], delles [[capiya|capiyes]] y cuatro [[campusantu|campusantos]].<ref name="lne2011"/> Amás, fueron numberoses les carreteres y caminos que quedavos ''cortaos'' al anubrir les agües del banzáu parte de los sos trazaos, como l'antigua [[AS-34]], ente [[Berducedo (parroquia)|Berducedo]] y [[Grandas de Salime (parroquia)|Grandas de Salime]] al traviés de [[San Martín del Valledor]], [[Villarpedre]] y el valle del [[Ríu del Oru (Asturies)|ríu del Oru]], lo que motivu la construcción de l'actual [[AS-14]], al traviés de la parte cimera de la presa, y que la empresa propietaria de la central quedara obligada a caltener un serviciu gratuitu de barques que cruciaben el banzáu ente los puntos en que les agües cubríen dicha antigua carretera. Daqué similar asocedió ente les llocalidaes [[provincia de Lugo|lucenses]] de [[San Pedro de Ernes]] y Entrialgo; o ente [[Barcela]] y [[Negueira]], onde tamién s'establecieron pasos con barques. === Llocalidaes desapaecíes === Estes son les llocalidaes somorguiaes poles agües del banzáu:{{toponimia|Salime}} * A Albeira * A Quintá * Duade * El Mazo * El Molín das Barayas * El Puente de Salcedo * Saborín * San Feliz * Susalime * Veigagrande == Ver tamién == *[[Central hidroeléctrica de Salime]] *[[Banzaos d'Asturies]] *[[Hidrografía d'Asturies]] == Bibliografía == * L. Lorenzo Pérez, ''Guía descriptiva de les obres del Saltu de Salime''. 1954 (reed. 2003) * {{cita llibru |apellíu=Tielve García |nome=Natalia |títulu= El Saltu de Grandas de Salime, Arte ya Industria |editorial=CICEES |añu=2007 |isbn=9788493461393|}} * {{cita llibru|autor=Víctor M. Vázquez|títulu=Salime. Arte y vida|añu=2004|isbn=84-8459-277-4}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.embalses.net/banzáu-761-salime.html Banzaos.net] Estáu d'agua embalsada en Salime * [https://www.turismoasturias.es/descubre/naturaleza/otros-espacios/embalses/salime Banzáu de Grandas de Salime] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Banzaos d'Asturies|Salime]] [[Categoría:Banzaos de Galicia|Salime]] [[Categoría:Allande]] [[Categoría:Grandas de Salime]] [[Categoría:Pezós]] jooq466w02lh224wnqs20fcm0jgtrds Escarpín (calzáu) 0 25075 4376834 3112594 2025-06-17T13:33:44Z YoaR 37624 4376834 wikitext text/x-wiki [[Archivu:Albarcas con escarpines.jpg|thumb|180px|Madreñes con escarpinos.]] L''''escarpín'''<ref>{{DALLA|escarpín}}</ref> o '''chapín'''<ref>{{DALLA|chapín}}</ref> ye una mena de calzáu asemeyáu a calcetos baxos. Usábense en vez de les zapatielles. Fechos con [[llana]], gordos y fuertes pa calzase con [[madreña|madreñes]], tar calientes y ensuchos, y nun tener que calzase y descalzase cada vez que s'entraba na casa. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{entamu}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Calzáu]] ldpyff4mzdbi4bqljg7q5x2homligyu Amor 0 26566 4376865 4364147 2025-06-17T14:17:34Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá planta => dicha planta 4376865 wikitext text/x-wiki {{1000}} {{ficha xenérica}} L''''amor'''<ref>{{DALLA|amor}}</ref> ye un conceutu universal relativu a la ''afinidá'' ente seres, definíu de diverses formes según les distintes ideoloxíes y puntos de vista ([[arte|artístico]], [[ciencia|científicu]], [[filosofía|filosóficu]], [[relixón|relixosu]]). De manera habitual, y fundamentalmente n'[[Occidente]], interprétase como un ''[[sentimientu]]'' rellacionáu col [[ciñu]] y el [[apegu]], y resultante y productor d'una serie de ''[[actitú]]es'', ''[[emoción|emociones]]'' y ''[[esperiencia|esperiencies]]''. Nel contestu filosóficu, l'amor ye una [[virtú]] que representa tol [[ciñu]], la [[bondá]] y la [[compasión]] del [[Homo sapiens|ser humanu]]. Tamién puede describise como aiciones empobinaes escontra otros y basaes na compasión, o bien como aiciones empobinaes escontra otros (o escontra unu mesmu) y basaes nel ciñu.<ref name="Eric">Fromm, Eric; "The Art of Loving", Harper Perennial (1956), Original English Version, ISBN 0-06-095828-6, ISBN 978-0-06-095828-2</ref> N'[[idioma español|español]], la pallabra ''amor'' (del [[llatín]], ''amor, -ōris'') toma una gran cantidá de sentimientos distintos, dende'l deséu pasional y d'intimidá del [[amor romántico]] hasta la proximidá emocional asexual del amor familiar y el [[amor platónicu]],<ref name="PlatonicSchool">{{cita llibru |apellíos=Kristeller |nome=Paul Oskar |títulu=Renaissance Thought and the Arts: Collected Essays |editorial=Princeton University |añu=1980 |isbn=0-691-02010-8}}</ref> y hasta la fonda [[devoción]] o [[Mónada (filosofía griega)|unidá]] del amor relixoso.<ref name="Gita">{{cita llibru |apellíos= Mascaró |nome=Juan |títulu=The Bhagavad Gita |editorial=Penguin Classics |añu=2003 |isbn=0-140-44918-3}} (J. Mascaró, translator)</ref> Nesti postreru terrenal, tesciende del ''sentimientu'' y pasa a considerase la manifestación d'un ''estáu'' de l'[[alma]] o de la [[mente (budismu)|mente]], identificada en delles relixones con [[Dios]] mesmu o cola fuercia que caltién xuníu'l [[universu]]. Les emociones acomuñaes al amor pueden ser desaxeradamente poderoses, llegando con frecuencia a ser irresistibles. L'amor nes sos diverses formes actúa como importante facilitador de les rellaciones interpersonales y, por cuenta de la so importancia psicolóxica central, ye una de les temes más frecuentes nes artes creatives (cine, lliteratura, música). Dende'l puntu de vista de la [[ciencia]], lo que conocemos como amor paez ser un estáu evolucionáu del primitivu instintu de sobrevivencia, que caltenía a los [[Homo sapiens|seres humanos]] xuníos y [[héroe|heroicos]] ante les amenaces y facilitaba la continuación de la [[especie (bioloxía)|especie]] por aciu la [[reproducción]].<ref name="Fisher">Helen Fisher. ''Why we love: the nature and chemistry of romantic love''. 2004.</ref> La diversidá d'usos y significaos y la complexidá de los sentimientos que toma faen que l'amor seya especialmente malo de definir d'una manera consistente, anque, básicamente, l'amor ye interpretáu de dos formes: so una concepción [[altruísmu|altruista]], basada na compasión y la collaboración, y so otra [[egoísmu psicolóxicu|egoísta]], basada nel interés individual y la rivalidá. L'egoísmu suel tar rellacionáu col cuerpu y el mundu material; l'altruísmu, cola alma y el mundu espiritual. Dambos son, según la ciencia actual, espresiones de procesos [[celebru|cerebrales]] que la evolución apurrió al ser humanu; la idea de l'alma, o de daqué paecíu a l'alma, probablemente apaeció hai ente un millón y dellos cientos de miles d'años.<ref>[[Eduardo Punset]]. [https://web.archive.org/web/20110409172001/http://www.casadellibro.com/capitulos/9788466310314.pdf ''L'alma ta nel celebru'']. 2007. Ed. Aguilar. ISBN 978-84-663-1031-4.</ref> De cutiu, asocede qu'individuos, grupos humanos o empreses amaruten el so comportamientu egoísta d'altruísmu; ye lo que conocemos como [[hipocresía]], y atopamos numberosos exemplos de dichu comportamientu na [[publicidá]]. Recíprocamente, tamién puede asoceder que, nun ambiente egoísta, un comportamientu altruista amarutar d'egoísmu: [[Oskar Schindler]] apurrió un bon exemplu. A lo llargo de la historia espresáronse, inclusive en cultures ensin nengún contautu conocíu ente elles, conceutos que, con delles variaciones, inclúin la dualidá esencial del ser humanu: [[sexu|lo femenín y lo masculino]], [[Árboles del Paraísu|el bien y el mal]], [[yin y yang|el yin y el yang]], el [[ápeiron]] d'[[Anaximandro]]. == Dos formes d'entender l'amor == Los seres humanos podemos desenvolver n'esencia dos tipos d'actitúes: so una d'elles somos [[altruísmu|altruista]] y collaboradores, y so la otra somos [[Egoísmu psicolóxicu|egoístes]] y competidores. Esisten persones totalmente polarizaes escontra una de los dos actitúes por voluntá propia; por casu, los monxos [[budismu|budistes]] tán totalmente entornaos escontra l'altruísmu, y los prauticantes del [[objetivismu]], escontra l'egoísmu. Y tamién esisten persones que combinen dambes formes de ser, portándose, unes vegaes, de forma altruista y collaboradora, otres, de forma egoísta y competitiva, y otres, de forma parcialmente altruista y competitiva. En delles partes del mundu predomina l'altruísmu ([[Tíbet]]), de cuenta que l'egoísmu vese polo xeneral como daqué negativu. Y esisten grupos humanos onde asocedi lo contrario. Toles guerres de la historia nacieron del egoísmu per parte de, siquier, unu de los dos bandos; toles situaciones conflictives del ser humanu proceden del egoísmu. === Enfoque científicu del egoísmu y l'altruísmu === [[Ficheru:Dawkins' evolution theory.png|thumb|300px|Representación simplificada de la teoría de Dawkins avera del egoísmu» de la información xenética. Tolos xenes, como unidaes de sobrevivencia, son en sí mesmos «egoístes», compitiendo ente sigo y colos d'otros individuos. Una vegada algamáu ciertu grau d'organización mientres el procesu evolutivu de les especies, la información xenética que produza un fenotipu egoísta va ser a la llarga autodestructiva a nivel del grupu humanu, ente que la que produza un fenotipu altruista (d'egoísmu altruista a nivel de xen) va facilitar la sobrevivencia de dicha información. Colos xenes actuando irracionalmente, y so la llei natural del más fuerte», va producise inevitablemente una supremacía del xen d'egoísmu altruista». L'intercambiu de la reproducción sexual de la mesma va partir dicha información xenética ente tola población.<ref name="genegoísta">[[Richard Dawkins]]. [http://isaiasgarde.myfil.es/get_file/dawkins-richard-el xen-egoista.pdf ''El xen egoísta'']. 1993. Volume 5. ISBN 84-345-8885-4.</ref> ]] [[Richard Dawkins]] interpreta dambes actitúes como les espresiones del [[instintu]] de caltenimientu del individuu (egoísmu) y de la especie (altruísmu). Esplica que, según una teoría aceptada por dellos biólogos, heredamos los xenes responsables de tales actitúes d'[[especie|especies]] antecesores, y que, antes de la nuesa llegada, la [[evolución biolóxica]] tuvo probablemente controlada por un mecanismu denomináu «seleición de grupos»; en virtú d'esti mecanismu, los grupos d'individuos nos qu'hubiera más miembros dispuestos a sacrificar la so vida pol restu tendríen mayor probabilidá de sobrevivir que los que taben compuestos por individuos egoístes; esto daría como resultáu que'l mundu terminara pobláu por individuos altruistes. Ye una teoría que, anque apurre una esplicación pal fechu de qu'anguaño l'altruísmu predomine nel mundu, xenera gran discutiniu nel mundu científicu por contradicir direutamente la [[Darvinismu|teoría darvinista]]; por ello, la esplicación personal del autor alrodiu de la sobrevivencia del altruísmu nel marcu darvinista del egoísmu individual ye que la unidá de sobrevivencia nun ye l'individuu, sinón el [[xen]]; esto ye, so esti puntu de vista, los seres humanos y los grupos de seres humanos somos «máquines de sobrevivencia creaes» polos xenes nel so propiu beneficiu.<ref name="genegoísta"/> Sía que non, argumenta Dawkins, pol fechu de ser la primer especie racional, tamién somos la primer especie na historia de la evolución capaz d'escoyer ente dambos tipos de comportamientu de forma voluntaria, actuando polo tanto de forma independiente» a nuesa mesma programación [[xen]]ética.<ref name="genegoísta"/> La evolución paez producise por aciu procesos asolapaos ente sigo y progresivamente refinaos. A un nivel inmediatu, funciona por aciu un simple, xigantescu ya irracional procesu d'ensayu y error; los ésitos de determináu estáu d'organización faciliten la so continuación. Sicasí, a midida que la organización va desenvolviéndose cada vez más, apaecen de forma bonal métodos de predicción estratéxica, qu'escueyen caminos indireutos que, al curtiu plazu, inclusive pueden paecer un error, pero que, consideraos en xunto, constitúin un aciertu; esti tipu de «conductes» pudieron reparase en modelos virtuales d'evolución programaos nun ordenador; la conducta agresivo y egoísta constitúi un primer nivel de superorganización, en virtú de la cual l'individuu «entiende» que pa la so sobrevivencia tien d'atacar» a los sos rivales antes d'allegar direutamente al pagu, y la conducta altruista ye un segundu nivel que surde nel momentu que los individuos desenvuelven la capacidá de comunicase ente sigo; en modelos computacionales reparóse'l desarrollu dafechu bonal de combinaciones de dambos mecanismos, de cuenta que un individuu comunicar con otros varios y «miente» al restu en beneficiu del grupu. L'egoísmu, d'esta miente, apaez dende la perspeutiva del grupu como un comportamientu tácticu, y l'altruísmu como un comportamientu estratéxicu. La intelixencia constitúyese como un nivel adicional de superorganización que dexa l'analís de la situación global y la predicción del meyor camín a siguir por aciu la sustitución en bona midida del métodu físicu del ensayu y error por un procesu paralelu y «virtual», tamién suxetu a evolución, que se desenvuelve íntegramente nel celebru de los individuos y que se tresmite de forma igualmente «virtual» a les xeneraciones siguientes por aciu la [[educación]]. Según la teoría de la [[singularidá teunolóxica]] en conxunción col conceutu de [[Transhumanismu]], suxerse que llueu vamos tener la posibilidá de programar de forma artificial» nuesa mesma evolución de la forma más beneficiosa pa toos,<ref>Eduardo Estrada. [http://dialnet.unirioja.es/servlet/dcfichero_articulo?codigo=3111044&orde=0 «El transhumanismu y la singularidá teunolóxica»],</ref> anque, sicasí, esisten crítiques al respeutu.<ref>{{cita web |url=http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3648895|títulu=Transhumanismu y posthumano. Principios teóricos ya implicaciones bioéticas|autor=Postigo Solana, Elena|editorial=Dialnet|fechaaccesu=19 de payares de 2012}}</ref><ref>{{cita web|url=http://suite101.net/article/superman-vs-super-home-a34128|títulu=Supermán vs. Súper-home|autor=Lanza Ordóñez, Gustavo Adolfo|editorial=Inxeniería y Ciencia (suite 101)|fechaaccesu=19 de payares de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.aaieticas.org/revista/index.php/cde/article/view/27/58|títulu=¿Ye sostenible l'Humanismu?|autor=Fernández, Graciela|editorial=Cuadiernos d'Ética|añu=2011|fechaaccesu=19 de payares de 2012}}</ref> === Concepción altruista === [[Ficheru:Aid worker gives medicine to Haitian child in Léogâne 2010-01-24.jpg|thumb|200px|Trabayadora humanitaria melecinando a un neñu en Léogâne ([[Haití]]), tres el [[terremotu d'Haití de 2010|terremotu]].]] El [[altruísmu]] puede entendese como ''altruísmu puro'', onde nun esisten [[apegu]] nin [[deséu]], como nel casu del [[budismu]], o bien como ''«egoísmu altruista»'', como nel casu del [[cristianismu]], onde esisten apegu a un ser cimeru y el deséu de llograr la [[salvación]]. Na práutica, en dambes relixones esisten apegu y deséu, y nel budismu esiste una última etapa previa a la [[llume (creencia)|llume]] que consiste na renunciación a tolos llogros consiguíos en cuenta de nada, coles mires de destruyir l'ego dafechu. Pal llamáu «altruísmu puro», nun esiste posibilidá de negociación; les rellaciones nun son competitives, sinón collaboratives: unu procura'l bienestar de los demás ensin esperar nada a cambéu, y los demás procuren el bienestar d'unu. El [[budismu]] asitia al [[Upādāna|apego]] y al [[Taṇhā|deséu]] como emociones negatives que tamién producen [[roxura]] y, a última hora, [[Duḥkha|sufrimientu]]. Apegu, deséu, roxura, mieu y [[Avidyā|inorancia]] (por casu, falta de comprensión del sufrimientu ayenu) contribúin a reforzar l'ego. Na filosofía budista, l'amor real ye l'amor caritatible, y l'amor y l'[[ego]] son incompatibles.<ref name="Buddha">[https://books.google.es/books?id=VECepVHTH0QC&printsec=frontcover&source=gbs_gue_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Guatama Buddha. ''The Dhammapada''. Translated by Irving Babbitt.]</ref> Recién estudios científicos demostraron que la [[meditación]] produz una medría de l'actividá nes zones cerebrales rellacionaes coles emociones positives y un amenorgamientu de l'actividá nes zones rellacionaes cola roxura y la depresión.<ref name="Compasión">[http://www.redesparalaciencia.com/2871/redes/2010/redes-60-la ciencia-de-la-compasion Redes 60: La ciencia de la compasión] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201202125516/http://www.redesparalaciencia.com/2871/redes/2010/redes-60-la |fecha=2020-12-02 }}. Entrevista a [[Matthieu Ricard]] realizada por [[Eduardo Punset]]. Programa emitíu'l 16 y 19 de mayu de 2010.</ref><ref name="NYT">[http://www.nytimes.com/2003/09/14/magazine/14BUDDHISM.html Is Buddhism good for your health?] Artículu por Stephen S. Hall pa ''The New York Times Magazine'', 14 de setiembre de 2003.</ref> L'egoísmu altruista» ye la filosofía de les rellaciones humanes predicada por [[Xesucristu]] («ama a Dios sobre toles coses y al próximu como a ti mesmu»). L'altruísmu ye la forma d'entender l'amor pa [[Gottfried Leibniz|Leibniz]], quien cree que, si unu realmente entiende y busca l'amor, siempres va llograr prestar na felicidá d'otru.<ref>[http://muse.jhu.edu/journals/journal_of_the_history_of_philosophy/summary/v015/15.3dean_uyl.html The Aristocratic Principle in the Political Philosophy of Leibniz]. DJ Dean Uyl - Journal of the History of Philosophy, 2008 - muse.jhu.edu.</ref> {{cita|''Amar verdaderamente, y de una manera desinteresada, nun ye otra cosa qu'atopar prestar nes perfecciones o na felicidá del oxetu.''<ref>O Ibarz… - Anuariu filosóficu. [http://dialnet.unirioja.es/servlet/dcart?info=link&codigo=28829&orde=177556 La felicidá na Europa de 1700]. 1986 - dialnet.unirioja.es. P. 184.</ref>|[[Gottfried Leibniz]]}} La [[psicoloxía humanista]] considera que l'amor ye indispensable pa consiguir una [[autoestima]] saludable. {{cita|''Ye imposible la [[salú]] [[psicoloxía|psicolóxica]], sacantes que lo esencial de la persona seya fundamentalmente aceptáu, amáu y respetáu por otros y por ella mesma''.<ref name="Bonet">[https://books.google.es/books?hl=es&lr=&id=iTwVTnXcuBcC&oi=fnd&pg=PA11#v=onepage&q&f=false José-Vicente Bonet. ''Sé amigu de ti mesmu: manual d'autoestima'']. 1997. Ed. Sal Terrae. Maliaño (Cantabria, España). ISBN 978-84-293-1133-4.</ref>|[[Abraham Maslow]]}} [[Ficheru:Matthieu Ricard, World Economic Forum 2009 Annual Meeting.jpg|thumb|100px|right|Matthieu Ricard nel Foru Económicu Mundial de 2009.]] [[Abraham Maslow]] asitia al amor nel estratu de ''afiliación'', ente'l de ''seguridá'' y el de ''reconocencia'', dientro del so [[xerarquía de les necesidaes humanes]].<ref name="Maslow">A. H. Maslow. [http://psychclassics.yorku.ca/Maslow/motivation.htm A Theory of Human Motivation]. 1943. Classics in the History of Psychology.</ref> [[Matthieu Ricard]], doctor en [[bioquímica]] y monxu [[budismu|budista]], pon como exemplu los comportamientos altruistes qu'esistieron ente [[pueblu xudíu|xudíos]] desconocíos ente sigo mientres la [[Ocupación de Polonia (1939-1945)|ocupación nazi]] pa ilustrar el fechu de que los seres humanos somos altruistes por naturaleza. «¿Cómo cabo pensar qu'actuaren por egoísmu nesa situación?», argumenta. [[Ficheru:Keops-pyramid.jpg|thumb|200px|[[Gran Pirámide de Guiza]]. Les [[pirámides d'Exiptu]] son monumentos al [[narcisismu]].]] ==== L'amor caritatible dende'l puntu de vista científicu ==== [[Matthieu Ricard]] someter a un refechu estudiu por aciu [[Imaxe per resonancia magnética funcional|escáneres cerebrales]] so un estáu especial de [[meditación]] nel que se xenera un estáu d'amor y [[compasión]] puros y non enfocaos escontra nada nin naide en particular. Los resultaos amosaron un aumentu ensin precedentes na actividá del [[corteza cerebral|córtex]] [[Lóbulu fronteru#Corteza prefrontal|prefrontal]] esquierdu del [[celebru]], rellacionáu coles emociones positives, ente que l'actividá na zona del lóbulu derechu rellacionada cola [[depresión]] menguaba, como si la compasión fuera un bon antídotu contra la depresión. Y tamién menguaba l'actividá de l'[[amígdala cerebral|amígdala]], rellacionada col mieu y la roxura. Per otru llau, un grupu d'emplegaos d'una empresa realizaron 30 minutos diarios de meditación mientres 3 meses. A lo llargo del estudiu, reportaron un descensu nos sos niveles d'[[ansiedá]], y pudo vese que tamién s'amontaba l'actividá del so córtex prefrontal esquierdu.<ref name="Compasión"/><ref name="NYT"/> === Concepción egoísta === La concepción anterior ye diametralmente opuesta a la del [[capitalismu]], que promueve el llamáu «[[egoísmu psicolóxicu|egoísmu]] inherente al ser humanu», y sobre el cual básase.<ref>TR Machan. ''Selfishness and capitalism''. 1974.</ref> [[Ayn Rand]] defende que l'[[egoísmu racional|egoísmu]] ye n'esencia un sentimientu noble, y que cada persona ye responsable de la so propia felicidá y non de la de los demás. Esti pensamientu ta íntimamente amestáu al capitalismu puru.<ref>[http://marsexxx.com/ycnex/Ayn_Rand-The_Virtue_of_Selfishness.pdf Ayn Rand. ''The virtue of selfishness''.]</ref> {{cita|''Xuro, pola mio vida y pol mio amor por ella, que nunca voi vivir pol bien d'otru home, nin voi pidir a otru home que viva pol míu''.<ref>Mimi Reisel Gladstein y Chris Mattew Sciabarra. [https://books.google.es/books?hl=es&lr=&id=bei61AcYlT0C&oi=fnd&pg=PA29#v=onepage&q&f=false ''Feminist interpretations of Ayn Rand'']. 1999. P. 29.</ref>|[[Ayn Rand]]}} L'amor sexual, en cualesquier de les sos variantes, constitúi coles mesmes un amor marcadamente egoísta; lo que se manifiesta como un altruísmu escontra la pareya constitúi una manifestación de puru egoísmu respeuto al restu de la sociedá; el mesmu actu sexual desenvolver so un estáu d'egoísmu personal nel que l'individuu busca'l so propiu prestar, yá seya de forma direuta o pola gratificación que-y produz el prestar de la so pareya. Na mesma llinia, [[Sigmund Freud]] consideraba que toles motivaciones humanes teníen una fonderada [[libido|libidinoso]], y, poro, egoísta. Al considerar l'amor caritatible [[Sublimación (psicoanálisis)|sublimado]], describe al amor como un comportamientu puramente [[narcisismu|narcisista]]; pa él les persones solo amen lo que fueron, lo que son, o lo que nagüen ser; estrema, inclusive, ente graos saludables y patolóxicos de narcisismu. Escribió, ente otres coses, que l'amor incondicional d'una madre lleva a una perpetua insatisfaición: «Cuando unu foi incontestablemente el fíu favoritu de la so madre, caltién mientres tola so vida esi sentimientu de vencedor, caltién el sentimientu de seguridá nel ésitu, qu'en realidá raramente satisfaise». Ye una forma d'entender les rellaciones humanes que s'estendió mientres el [[sieglu XX]] dende [[Estaos Xuníos]] a otros países [[Occidente|occidentales]], y anguaño esiste un duru bracéu ente los sos defensores y detractores. [[Francia]] y [[Arxentina]] son los dos países que más s'aguanten a abandonar la cultura del [[psicoanálisis]]. N'[[España]], más del 9% de los psicólogos siguen yá esti paradigma.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundosalud/2009/11/04/neurociencia/1257364555.html «El psicoanálisis sobrevive 70 años a Freud»]. Artículu de María Sánchez-Monge nel periódicu español ''El mundu'' (5 de payares de 2009).</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20120630102609/http://www.lanacion.com.ar/738572-el-psicoanalisis-va sumir-diz-mikkel-borch-jacobsen «El psicoanálisis va sumir, diz Mikkel Borch-Jacobsen»]. Artículu de Luisa Corradini pal periódicu arxentín ''La nación'' (14 de setiembre de 2005).</ref> ==== L'amor na sociedá capitalista ==== [[Ficheru:Wall Street Sign.jpg|thumb|200px|Según Deleuze y Guattari, el capitalismu deshumaniza.]] El [[capitalismu]] asitia a la [[sociedá]] dientro del marcu d'un [[cadena granible|procesu de producción]]. Con esti marcu, l'amor convertir nun elementu más de dichu proceso. Les empreses analicen al [[Homo sapiens|ser humanu]] y busquen la forma d'estrayer d'él la mayor cantidá de consumu, nun duldar n'utilizar l'amor y el sexu como reclamu d'una manera desnaturalizado y grotescu: la empresa remembra nel consumidor sentimientos amorosos y de deséu, pero'l so fin últimu nun ye buscar l'amor nin el sexu per parte del consumidor, sinón el so dineru y el so trabayu. De resultes, produzse [[deshumanización]] al identificase l'amor a otru ser humanu col amor a un productu, yá que dicha asociación trai, inevitablemente, l'asociación del propiu ser humanu con un productu. [[Gilles Deleuze]] y [[Félix Guattari]] consideren que'l capitalismu produz una perversión del conceutu natural del amor, asitiando al ser humanu como parte d'una máquina productora y destruyendo el conceutu del cuerpu y l'alma.<ref name="Deleuze">Gilles Deleuze, Félix Guattari. ''[https://books.google.es/books?id=FQe7w8psqfQC&printsec=frontcover&source=gbs_gue_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false El anti Edipo]''. 1972, 1985. ISBN 978-84-7509-329-1.</ref> Escriben, en ''[[Anti-Edipo]]'': «el capitalismu recueye y tien la potencia absurda y non tener de la máquina. [...] en verdá, nun ye pa él nin pa los sos fíos que'l capitalista trabaya, sinón pa la inmortalidá del sistema. Violencia ensin finalidá, allegría, pura allegría de sentise nun engranaje de la máquina, travesáu polos fluxos, cortáu poles esquizias.»<ref>Gilles Deleuze, Félix Guattari. [https://books.google.es/books?id=FQe7w8psqfQC&pg=PA357#v=onepage&q&f=false El anti-Edipo]. P. 357.</ref> [[Michel Foucault]], refiriéndose a la sociedá capitalista, aportuna nel so prefaciu de [[1977]] pa la edición inglesa de ''Introducción al esquizoanálisis'' que s'opón «non solo al [[fascismu]] históricu, sinón tamién al fascismu qu'hai en toos nós, nes nueses cabeces y n'el nuesu comportamientu diariu, el fascismu que nos fai amar el poder, deseyar esa mesma cosa que nos apodera y esplota».<ref>Gilles Deleuze, Eugene W. Holland. [https://books.google.es/books?id=IM_nOyU7V_UC&printsec=frontcover&source=gbs_gue_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false ''Deleuze and Guattari's Anti-Oedipus: introduction to schizoanalysis'']. P. IX.</ref> Podemos atopar una abierta declaración de munchos de los anguaño tácitos valores del capitalismu agresivu nel ''[[Manifiestu futurista]]'', escritu por [[Filippo Tommaso Marinetti]], en [[1909]]. Dientro de la cadena granible, o, como la conoz nel mundu anglosaxón, «cadena de comodidá», la mentira tamién ye un elementu válidu; ello ye que ye un elementu recurrente y necesario por que'l sistema nun venza. Ye, lliteralmente, lo qu'en [[política]] conocer por [[demagoxa]]; mentir al consumidor con propósitos egoístes, y ello lleva, según los autores enantes citaos, a una «[[esquizofrenia]]» de les rellaciones humanes a tolos niveles, faciendo imposible l'amor real.<ref name="Deleuze"/> [[Werner Sombart]] consideraba la desnaturalización del amor na sociedá como una última etapa d'un procesu destructivu d'evolución que nun ye privativu de la [[Occidente|cultura occidental]]: De primeres, l'amor perdió la so individualidá col [[cristianismu]], que lo unificó y [[teocracia|teocratizó]]: nengún amor yera xenuinu si nun provenía de [[Dios]], si nun yera aprobáu pola [[Ilesia]]. Siguió-y un periodu de «emancipación de la carne», qu'empezó con cobardes tentatives y que se siguió, colos [[trovador]]es, con un periodu de sensualidá más acentuada, de desarrollu plenu del amor llibre ya inocente. A lo último, apaecieron una etapa de gran refinamientu y, como colofón, la relaxación moral y la perversión.<ref name="Sombart">Werner Sombart. [http://www.sequitur.es/wp-content/uploads/2010/09/lujo-y-capitalismu.pdf ''Luxu y capitalismu'']. 1928.</ref> == Manifestaciones del amor == [[Ficheru:William-Adolphe Bouguereau (1825-1905) - Maternal Admiration (1869).jpg|thumb|180px|''Admiration maternelle'' («Almiración maternal», 1869). Oleu de [[William-Adolphe Bouguereau]].]] [[Ficheru:Columpio Veracruz 059.jpg|thumb|180px|Amor fraterno (figurillas prehispániques de folla, 250-900&nbsp;d.&nbsp;C.). Pueblos indíxenes del Centru de Veracruz. Muséu d'Antropoloxía de Xalapa, Méxicu.]] [[Ficheru:Kiss Briseis Painter Louvre G278.jpg|thumb|180px|<center>Representación del amor</center><center>([[erastés]] y [[erómeno]], [[Sieglu V e.C.]]).</center>]] Nes rellaciones de la persona col so mediu, l'amor clasificóse en distintes manifestaciones; en virtú d'ello, pueden apaecer una o más de les siguientes: * '''Amor autopersonal''': El ''amor propio'', amor caritatible, ye, dende'l puntu de vista de la [[psicoloxía humanista]], el sanu amor escontra unu mesmu. Apaez asitiáu como prerrequisito de l'[[autoestima]] y, en ciertu contestu, como sinónimu d'ésta. Ye daqué positivu pal desarrollu personal ya indispensable pa les bones rellaciones interpersonales,<ref name="Maslow"/> y nun tien de confundir se col [[narcisismu]], que trai [[egocentrismu]] y que coincide con una autoestima baxa.<ref name="autoestima">''Sé amigu de ti mesmu: manual d'autoestima''. José-Vicente Bonet. 1997. Editorial Sal Terrae. ISBN 978-84-293-1133-4.</ref> Pal [[budismu]], que califica al [[:en:Ātman (Buddhism)|ego]] como una mera ilusión de nuesa [[mente (budismu)|mente]], l'amor real, amor caritatible, namái esiste cuando se dirixe escontra otra persona, y non escontra unu mesmu. Pal [[psicoanálisis]], que, de forma dafechu opuesta al budismu, califica al [[ego]] como la única realidá, l'amor autopersonal siempres ye narcisismu, que puede ser, de la mesma, saludable o non saludable. * '''Amor incondicional''': Ye l'amor caritatible, [[altruísmu|altruista]], que se profesa ensin esperar nada a cambéu. El ''amor espiritual'', predicáu poles distintes relixones, ye l'amor incondicional por antonomasia. El ''amor maternal'', o amor de madre a fíu, reconozse tamién como amor d'esti tipu, y, por tradición, considérase motiváu por un fuerte instintu que lo fai especialmente intensu; sicasí, hai tamién quien cuestiona la esistencia de dichu instintu.<ref>Elisabeth Badinter. ''¿Esiste l'instintu maternal?'' 1981. Editorial Paidós. ISBN 978-84-7509-287-4.</ref> * '''Amor filial''': Ente fíos y padres (y, por estensión, ente descendientes y ancestros). * '''Amor fraternal''': Nel so sentíu estrictu, ye'l ciñu ente hermanos, anque puede estendese a otros parientes salvaos los padres y los descendientes. Naz d'un sentimientu fondu de gratitud y reconocencia a la familia, y manifiéstase por emociones qu'apunten a la convivencia, la collaboración y la identificación de cada suxetu dientro d'una estructura de [[parentescu]]. Dende'l puntu de vista del [[psicoanálisis]], el fraternal ye, al igual que l'amor filial, [[sublimación (psicoloxía)|sublimado]], yá que ta fundáu na interdicción del [[incestu]]. * '''[[Amistá]]''': Cercanu al amor fraternal, ye un sentimientu que naz de la necesidá de los seres humanos de socializar. El ''amor al próximu'' naz de la mesma del usu de la facultá de la mente d'[[empatía|empatizar]] y tolerar, y constitúi l'[[astraición (filosofía)|astraición]] de l'[[amistá]]. Para [[Erich Fromm]], dichu amor al próximu equival al ''amor fraternal'' y al amor predicáu na ''[[Biblia]]'' por aciu la frase ''«vas amar al próximu como a ti mesmu»''.<ref name="L'arte d'amar" /> * '''[[Amor romántico]]''': Naz na mira de qu'un ser humanu cercanu apine a unu de prestu y felicidá esistencial. Esti sentimientu idealiza en ciertu grau a la persona oxeto de dicha mira, definida na [[psiquis]]. * '''[[Amor confluente]]''': Amor ente persones capaces d'establecer rellaciones de pareya, definíu a mediaos del [[sieglu XX]]. Apaez por oposición al amor romántico: nun tien que ser únicu, nun tien que ser pa siempres, nun supón una entrega incondicional, etc.<ref>{{cita web | url = http://www.uned.cr/SEP/recursos/revista/documentos/REVISTA%20VIRTUAL/art%EDculos%202007-segunda%20edici%F3n/aurora%20lleal%20.pdf | títulu = Nuevos tiempos, vieyes entrugues sobre l'amor. Un estudiu con adolescentes | autor = Aurora Leal García | últimu = | primero = | obra = | editorial = Universitat Autònoma de Barcelona | páxines = Páx. 57 }}</ref> * '''Amor [[sexualidá|sexual]]''': Inclúi'l ''amor romántico'' y el ''amor confluente''. El [[libido|deseyo sexual]], según [[Helen Fisher]], ye distinta del amor romántico y del ciñu (vease'l so [[#modelu tripartitu del amor romántico|estudiu]] al respeutu). Dende'l puntu de vista de la [[psicoloxía humanista]], l'amor romántico —y l'amor interpersonal polo xeneral— ta rellacionáu en gran midida cola [[autoestima]].<ref>LGF. (2019). ''[https://laguiafemenina.com/pareja/preguntas-incomodas Preguntas incómodas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190501010224/https://laguiafemenina.com/pareja/preguntas-incomodas |fecha=2019-05-01 }}''.</ref> * '''[[Amor platónicu]]''': Con propiedá, ye un conceutu filosóficu que consiste na elevación de la manifestación d'una [[idea]] hasta la so contemplación, que varia dende l'apariencia de la [[guapura]] hasta la conocencia puro y desinteresao de la so esencia. Para [[Platón]], el verdaderu amor ye'l que naz de la sabiduría, esto ye, de la conocencia.<ref>[http://www.filosofia.org/cla/pla/azc05297.htm ''La Llacuada,''] Traducción y notes de [[Patricio de Azcárate]] (1872).</ref> Vulgarmente, conozse como una forma d'amor en que nun hai un elementu sexual o ésti dase de forma mental, [[Imaxinación|imaxinativa]] o idealística y non de forma física. * '''Amor a los [[animal|animales]] y a les [[Plantae|plantes]]''': Naz d'un sentimientu proteutor. * '''Amor escontra daqué astractu o inanimáu''': A un oxetu físicu, una idea, una meta, a la [[patria]] ([[patriotismu]]), al llugar de nacencia, al honor, a la independencia (integridá). Puede considerase ''amor platónicu'' nel so sentíu filosóficu. El patriotismu puede dir acomuñáu a la [[héroe|heroicidad]], y nesi casu constitúi un comportamientu d'altruísmu al respeutive del so grupu, que n'esencia ye un comportamientu d'egoísmu al respeutive de otru grupu na midida na que nun se considera al otru grupu de la mesma condición. * '''Amor escontra un [[dios]] o una [[deidá]] ([[devoción]])''': Suel nacer de la educación recibida dende la infancia, y básase na [[fe]]. Considerar a Dios como la fonte de too amor. Na mayoría de los casos, esiste la [[creencia]] de que, tres la [[muerte]], Dios va premiar de dalguna forma a les persones que la correspondiente [[relixón]] considere virtuoses. * '''Amor universal''': Amor espiritual que, según distintes relixones, toles persones pueden llegar a profesar al mediu natural y que los grandes místicos esperimenten como espresión del [[Nirvana (espiritualidá)|nirvana]], [[Llume (creencia)|éxtasis o llume]], estaos de conexón absoluta col universu o con Dios. Ye una manifestación sublime na que se clisen o conflúin el restu de les manifestaciones. [[Eckhart Tolle]] sostién que l'amor, como estáu continuu, entá ye bien raru y escasu, tan escasu como un ser humanu ''[[Llume (creencia)|consciente]]''.<ref>Eckhart Tolle. ''El poder del agora'', p. 152. Ediciones Gaia. 1997. ISBN 84-8445-034-1.</ref> == Simboloxía == Dende tiempos inmemoriales, l'amor y tou lo rellacionao con él haise acomuñáu con [[símbolu|símbolos]] y [[iconos]]. De los que sobrevivieron hasta l'actualidá, unos son autóctonos de les distintes cultures o amestaos a los costumes de determinaos llugares [[xeografía|xeográficos]], y otros, col pasu de los sieglos, convirtiéronse en interculturales o inclusive universales nel [[civilización|mundo civilizáu]]. Les [[flor|flores]], el [[coloráu|color coloráu]], determinaos [[arume]]s o la [[música romántica]], ensoñadora o erótica, son elementos que se repiten nuna bona parte de les rellaciones amoroses. Nel casu d'[[Occidente]], los [[bombón (chocolate)|bombones]], ente otros detalles, interpretar n'ocasiones con un significáu amorosu. De tolos símbolos utilizaos, los más carauterísticos na cultura occidental son el ''Cupidu'', y, sobremanera, el ''corazón''. === Cupidu === [[Ficheru:Die Gartenlaube (1894) b 708.jpg|thumb|160px|[[Cupidu]] na páxina 708 de la revista ''Die Gartenlaube'' (''El cenador'', [[Leipzig]], 1894).]] [[Ficheru:Temple de l'Amour vu du Petit Trianon.jpg|thumb|170px|left|''Templu del Amor'', qu'abeluga nel so interior una estatua de Cupidu. [[Petit Trianon]], Francia.]] La figura de [[Cupidu]] en forma de [[putto]] ye una imaxe recurrente. Nel casu del [[amor romántico]], suel representase con un [[arcu (arma)|arcu]] y unes [[flecha|fleches]], que, de cutiu colos güeyos vendados, dispara sobre les persones, produciéndo-yos asina'l [[amor romántico|namoramientu]]. L'orixe de Cupidu remontar a la [[mitoloxía romana]], magar la so figura yá esistía na [[mitoloxía griega]] sol nome d'[[Eros]], el dios primordial responsable de l'[[libido|atraición sexual]], l'amor y el [[sexu]], veneráu tamién como un dios de la [[fertilidá]]. La ''flecha de Cupidu'' tamién tien oríxenes grecollatinos, y la so influyencia fíxose notar claramente na [[poesía]] [[España|española]] dende la [[Medievu|época medieval]], entá ensin l'apaición del dios [[Eros|Amor]]. So múltiples nomes (vira, estil, flecha, saeta, tiros, arpón, dardu, escayu...), apaez na lliteratura [[Medievu|medieval]], [[Lliteratura renacentista|renacentista]] y posrenacentista con un sentíu amorosu que se repite indefinidamente con pocos matices distintos y muncha [[retórica]]. Sicasí, la tema de la flecha algama un planu más eleváu, tiñíu de toques conceptuales nuevos con dimensión trascendente y espresión paradóxica, cuando se desenvuelve en versiones a lo divino. D'éstes, ye significativa la narración de [[Santa Teresa de Xesús]] nun pasaxe del ''Llibru de la so vida'', nel que cunta'l so [[transverberación]] en presencia de [[Serafín]].<ref>[Juan María Díez Taboada. ''Dolor Eternu. Historia posromántica d'una tema lliteraria''.] Iberoromania. Volume 1970, númberu 2, páxina 1, ISSN (en llinia) 1865-9039, ISSN (impresión) 0019-0993, DOI: 10.1515/iber.1970.1970.2.1.</ref> A partir del [[Renacimientu]], la figura de los ''putti'' llegó a confundise colos [[querubinos]], tracamundiu que perdura anguaño. Tanto los ''putti'' como los ''[[Cupidu|Cupidos]]'' y [[ánxel]]es pueden atopase nel [[arte]] [[Relixón|relixosu]] y [[secularismu|secular]] dende la década de 1420 n'[[Italia]], dende finales del [[sieglu XVI]] nos [[Países Baxos]] y [[Alemaña]], dende'l [[manierismu|periodu manierista]] y el [[So Renacimientu|Renacimientu tardíu]] en [[Francia]], y a lo llargo del [[Barrocu]] en [[frescu|frescos]] de techos. Representar tantos artistes que presentar la llista d'estos sería pocu preséu, anque ente los más conocíos atópense'l [[escultura|escultor]] [[Donatello]] y el [[pintura|pintor]] [[Rafael Sanzio|Rafael]]; dos ''putti'' n'actitú interesada y relaxada qu'apaecen a los pies del so [[Madonna Sixtina (Rafael)|Madonna Sixtina]] son reproducíos con frecuencia.<ref>{{cita web |url=http://www.loggia.com/art/renaissance/putti.html |títulu=Loggia.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140303175524/http://www.loggia.com/art/renaissance/putti.html |fechaarchivu=2014-03-03 }}</ref> Esperimentaron una revitalización importante nel [[sieglu XIX]], y empezaron a apaecer retozando n'obres de pintores [[Academia de Belles Artes (Francia)|académicos]], dende les ilustraciones de [[Gustave Doré]] pa [[Orlando Furioso]], hasta anuncios. Anguaño son un motivu bien utilizáu como representación del amor n'imáxenes destinaes a la [[mercadotecnia]]; tal ye'l casu de munches [[día de San Valentín|postales de San Valentín]]. === Corazón === [[Ficheru:Silphium pod.png|thumb|left|100px|Forma de la vaina de silphium según la so representación en monedes de [[Cirene]] del [[sieglu VII e.C.]]]] [[Ficheru:BigPinkHeart.jpg|thumb|130px|[[Día de San Valentín|Postal de San Valentín]] de 1910.]] [[Ficheru:Herz-jesu.png|thumb|left|100px|Primer diseñu del [[Sagráu Corazón de Xesús]] (Santa Margarita María Alacoque).]] [[Ficheru:Corazón.svg|thumb|130px|El conocíu y peculiar corazón actual.]] El símbolu del corazón ye'l que más frecuentemente se rellaciona col amor. Cuando apaez trevesáu pola flecha de Cupidu, simboliza'l [[amor romántico]], y ye la forma común na que les pareyes [[adolescencia|adolescentes]] dibuxar nos más variopintos llugares pa dexar constancia del so amor. Tamién se fai alusión al corazón real o al pechu de los amantes como fonte y receptáculu del amor, y son comunes espresiones como «partir» o «romper el corazón» como [[sinónimu]] de crear desamor, «robar el corazón» como sinónimu de producir namoramientu, «abrir el corazón» como sinónimu d'ufiertar amor, y una llarga llista con significaos nos que los elementos comunes son l'amor y l'[[alma]].<ref>[http://buscon.rae.es/draeI/SrvltGUIBusUsual?TIPU_HTML=2&TIPU_BUS=2&LEMA=coraz%C3%B3n Entrada «corazón» nel DRAE.]</ref> L'orixe del corazón del amor paez ser inciertu, y esisten diverses teoríes. La idea del corazón como fonte d'amor remóntase a lo menos a fai dellos milenios na [[India]], [[China]] y [[Xapón]], col conceutu de [[chakra|chakres]] como centros de la enerxía vital universal», de los cualos el que s'atopa al altor del corazón manifiéstase, según afírmase, en forma d'amor y compasión. Respectu al símbolu puramente dichu, hai quien lo atribúi a una planta orixinaria del norte d'[[África]], conocida como [[silfio]]<ref name="Tatman">J.L.Tatman, (ochobre de 2000) ''Silphium, Silver and Strife: A History of Kyrenaika and Its Coinage'' Celator 14 (10): 6-24.</ref> (xeneralmente considerada un [[fenoyu]] xigante [[estinción|estinguíu]], anque dalgunos afirmen que la planta ye realmente ''[[Ferula tingitana]]'';<ref name="Straight Dope">[http://www.straightdope.com/columns/061013.html ''Did the ancient Romans use a natural herb for birth control?''], [[The Straight Dope]], 13 d'ochobre de 2006.</ref> nun confundir col [[xéneru (bioloxía)|xéneru]] actual ''[[Silphium]]''). Mientres el [[sieglu VII e.C.]], la [[ciudá-estáu]] de [[Cirene]] tenía un codalosu negociu con dicha planta. Anque s'usaba principalmente como [[condimento]], tenía la reputación de tener un valor adicional como [[métodu anticonceutivu]]. La planta yera tan importante pa la economía de Cirene que s'acuñaron monedes cola imaxe de la vaina o pulgu,<ref>{{Cita web |url=http://www.heartsmith.com/guide_history.html |títulu=''The Secret of the Heart'', www.heartsmith.com. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060216030935/http://www.heartsmith.com/guide_history.html |fechaarchivu=2006-02-16 }}</ref> la cual tenía la forma del símbolu del corazón que conocemos anguaño. Según esta teoría, dichu símbolu acomuñóse primeramente col [[sexu]], y, darréu, col amor.<ref name="McDonell">[http://www.slate.com/id/2159800/?GT1=9129 Keelin McDonell. ''The Shape of My Heart. Where did the ubiquitous Valentine's symbol come from?''.]</ref> La [[Ilesia católica]] sostién que la forma del símbolu nun apaeció hasta'l [[sieglu XVII]], cuando Santa [[Margarita María Alacoque]] tuvo una visión del mesmu arrodiáu d'[[escayu (botánica)|escayos]]. Esti símbolu fíxose conocíu como'l [[Sagráu Corazón de Xesús]], acomuñar col amor y la [[devoción]], y empezó a apaecer de cutiu en [[Vitral|vidreres]] y otros tipos d'[[iconografía]] [[ilesia|eclesiástica]]. Sicasí, anque'l Sagráu Corazón probablemente popularizara'l símbolu que güei conocemos, la mayoría de los eruditos coinciden en que yá esistía dende muncho primero del [[sieglu XV]].<ref name="McDonell"/> Esisten otres idees menos romántiques avera del orixe. Dalgunos afirmen que la forma actual del símbolu surdió a cencielles de burdos intentos de dibuxar un [[corazón]] humanu real, l'[[órganu (bioloxía)|órganu]] que los antiguos, ente ellos [[Aristóteles]], creíen ser el contenedor de toles [[pasión (emoción)|pasiones]]. Un importante eruditu sobre la iconografía del corazón sostién que la imprecisa descripción [[anatomía|anatómica]] que fixo'l filósofu, como un órganu de trés cámares cola parte cimera arrondada y l'inferior apuntiada, pudo inspirar a los [[arte medieval|artistes medievales]] a la de crear lo que güei conocemos como la forma de corazón».<ref>[https://web.archive.org/web/20110427120909/http://www.nature.com/nm/journal/v6/n8/full/nm0800_857a.html Craig T. Basson. ''Nature Medicine'' 6, 857 (2000), doi:10.1038/78598.]</ref> De la mesma, la tradición medieval del [[amor cortés]] pudo reforzar l'asociación del símbolu col [[amor romántico]].<ref name="McDonell"/> Los corazones abondaron cuando l'intercambiu de [[Día de San Valentín#Manifestaciones d'amor o amistá|postales de San Valentín]] ganó popularidá n'[[Inglaterra]] nel [[sieglu XVII]]. Nun principiu, les [[carta|cartes]] yeren simples, pero los [[dómina victoriana|victorianos]] fixeron que fueren más ellaboraes, emplegando'l símbolu del corazón en conxunción con cintes y llazos.<ref name="McDonell"/> Anguaño, el símbolu ta estendíu per tol mundu civilizáu, y puede atopase nos más diversos ámbitos, llugares y momentos, incluyendo los [[naipe]]s de diverses [[baraxa|baraxes]], como la [[baraxa inglesa|inglesa]], la [[baraxa francesa|francesa]] o la [[baraxa bávara|bávara]], [[tapiz|tapices]], [[pintura|pintures]],<ref name="McDonell"/> y como elementu [[artes decoratives|decorativu]] n'oxetos cotidianos. Tamién constitúi'l [[emblema]] de la [[Cardioloxía]].<ref>[http://www.heartsymbol.com/ Armin Dietz. ''Herzsymbol & Herzbestattung: Eine Kulturgeschichte des menschlichen Herzens''.]</ref> == Superstición == [[Ficheru:Prevailing world religions map.png|thumb|300px|Mapa de les relixones predominantes nel mundu.]] El calter irracional ya indescribible de la atávica esperiencia amorosa y, probablemente, la esistencia d'un instintu relixosu natural, faen qu'otru aspeutu íntimamente rellacionáu col amor seya la [[superstición]]. El [[horóscopu]], l'[[aldovinación]], o l'usu de sustancies, oxetos y rituales con cualidaes pretendidamente [[maxa|máxicu]] o [[milagru|milagroses]], son, ente otres, creencies y práutiques que persisten dende l'antigüedá, dalgunes de les cualos, como les [[relixones]], tán fuertemente enraigonaes dende hai milenios (vease la seición [[#Perspeutiva espiritual|Perspeutiva espiritual]] nesti mesmu artículu). El advenimiento del [[Racionalismu]] nel [[sieglu XVII]] y el vertixinosu desarrollu de la [[ciencia]] nel últimu sieglu contribuyeron en gran midida a amenorgar l'impautu de la superstición sobre'l pensamientu. Sicasí, entá esisten determinaes cultures, como les de tribus africanes por casu, onde ye posible atopar el pensamientu puramente máxicu, según significativos sectores de la población del [[civilización|mundo civilizáu]] que, al marxe de les relixones, aceptaes y asumíes socialmente, inda rellacionen l'amor colo sobrenatural, y testimoniu d'ello son les ventes de llibros sobre la [[Nueva Era]] o'l codalosu negociu de los [[aldovinación|adivinadores]] y [[cartomancia|cartomantes]] al traviés de [[medios de comunicación]] como la [[televisión]] o la [[Radio (mediu de comunicación)|radio]]. En pallabres de [[Helen Fisher]], l'amor ye'l resultáu de reaiciones químiques, y la conocencia de tal fechu nun ye óbice pal so esfrute: {{cita|Yo tengo que dici-yos que sí, que tou ye química. Cada vez que producimos un pensamientu, o tenemos una motivación, o esperimentamos una emoción, siempres se trata de química. Sicasí, ye posible conocer toos y cada unu de los ingredientes d'un pastel de chocolate, y qu'entá nos guste sentanos y comelo. De la mesma manera, podemos conocer tola química qu'hai detrás del amor romántico –inda nun la conocemos toa, pero tamos empezando a conocela en parte- y aun así ser capaces de captar tola so enorme maxa.|[[Helen Fisher]], nuna entrevista.<ref name="Entrevista, Fisher">[http://www.eduardpunset.es/427/charres-con/la-quimica-del amor Entrevista a Helen Fisher] nel blogue d'[[Eduard Punset]].</ref>}} == Perspectives sobre l'amor == === Perspeutiva popular === [[Ficheru:Edmund Blair Leighton - Courtship.jpg|thumb|180px|''Courtship'' (''Cortexu''). Oleu sobre llenzu d'[[Edmund Blair Leighton]], 1903.]] [[Ficheru:2 Ratonero Bodeguero Andaluz.jpg|thumb|180px|left|Pareya de perros en situación amorosa».]] [[Ficheru:Couple 01.JPG|thumb|180px|Pareya ante'l [[mar]] mientres una [[atapecer|puesta de sol]]. La [[naturaleza]] constitúi un poderosu inspirador del amor.]] Popularmente, l'amor considérase un ''sentimientu''. Nos casos más comunes, dichu sentimientu basar na atraición y l'almiración d'un suxetu escontra otru. Davezu acomúñase'l términu col [[amor romántico]] —una rellación [[pasión (emoción)|pasional]] y [[sexu|sexual]] ente dos persones que produz una influyencia bien importante nes sos vides—, qu'intensifica les rellaciones interpersonales ente dambos suxetos, quien, partiendo de la so propia insuficiencia, deseyen l'alcuentru y la xunión con aquel que xulgaron ser el complementu pa la so esistencia. Sicasí, aplícase tamién a otres rellaciones distintes —tales como'l [[amor platónicu]] o'l [[amor familiar]]—, y, nun sentíu más ampliu, del amor escontra [[Dios]], l'[[arte]], la [[guapura]], la [[Homo sapiens|humanidá]] o la [[naturaleza]], lo que suel acomuñar cola [[empatía]] y otres capacidaes. Na mayoría de los casos, implica un gran ciñu por daqué que causa felicidá o prestar al qu'ama. L'amor ye un conceutu en contraste frecuente col [[odiu]], el [[despreciu]] o'l [[Egoísmu psicolóxicu|egoísmu]]. Sicasí, tamién ta relativamente estendida la idea de que «solo hai un pasu del amor al odiu (o viceversa)», y son típiques les engarradielles de namoraos», según, en delles persones, les rellaciones patolóxiques d'amor-odio, producíes estes postreres, según un estudiu de la [[Universidá de Yale]], por una [[autoestima]] baxa.<ref>[http://www.scienceblog.com/cms/the-mystery-behind-love-hate-relationships-10767.html ''The mystery behind love-hate relationships''. Science blogue.]</ref> Para [[Helen Fisher]], la convivencia del amor y l'odiu nes rellaciones amoroses ye daqué que, hasta ciertu puntu, tien sentíu, yá que lo suxer el fechu de que, en munchos aspeutos [[comportamientu|conductuales]] y [[fisioloxía|fisiolóxicos]], les respuestes del amor y l'odiu son análogues (ver la seición [[#Aspeutos antropolóxicos|Aspeutos antropolóxicos]] d'este mesmu artículu). Cultures como la [[Budismu|budista]] consideren al [[Upādāna|apego]] y al [[Taṇhā|deséu]] emociones negatives que producen [[roxura]] y sufrimientu; l'amor y l'[[ego]] son incompatibles. Na filosofía budista, l'amor real ye l'amor caritatible. Con independencia del so orixe —inclusive nel casu del amor—, l'apegu produz sufrimientu (espiritual). El movimientu ''[[hippie]]'', surdíu nos [[años 1960]], presentaba nos sos entamos un acercamientu similar al apegu. Coles mesmes, esti movimientu utilizó l'amor como unu de los principales baluartes de la [[contracultura de los años 1960]], ejemplificado nel [[eslogan]] ''make love, not war'' ('amorez, non la guerra'). Cabo resaltar l'usu actual de la pallabra amor pa designar tantu l'amor espiritual y l'amor romántico como'l mesmu actu sexual —por aciu la espresión «amorecer». Hasta mediaos del sieglu XX, esa espresión taba acutada pal [[cortexo]].<ref>[http://www.rae.es/amor Entrada «amor» nel DRAE]; ver estremáu «amorecer».</ref> Les persones tienden a aplicar el conceutu del amor d'una manera intuitiva dende y escontra otros [[Animalia|animales]] (de normal próximos na escala evolutiva o qu'amuesen signos interpretables como [[intelixencia]]) y escontra otros seres vivos como les [[Plantae|plantes]]. Nel primer casu, de cutiu débese a que los signos esternos al [[Homo sapiens|ser humanu]] son interpretaos de forma [[Antropocentrismu|antropocéntrico]]; por casu, el xestu d'un [[Canis lupus familiaris|perru]] qu'allega a llamber la mano del dueñu interprétase como una demostración d'amor; sicasí, los procesos [[Psicoloxía canina|psicolóxicos]] que producen esi tipu de comportamientos nel perru respuenden, según les conocencies [[Ciencia|científicos]] actuales, a otru tipu de motivaciones muncho menos complexes que les de los seres humanos, como puede ser, por casu, la necesidá de caltenimientu de la [[menada]], heredada del so ancestru [[Evolución|evolutivu]], el [[llobu]].<ref>{{cita web |url=http://www.centropsicologicocanino.com/ |títulu=www.centropsicologicocanino.com. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190528052613/https://www.centropsicologicocanino.com/ |fechaarchivu=2019-05-28 }}</ref> Nel casu de les plantes, ye'l fechu de que sepamos que la planta tamién ye un [[ser vivu]], como nós, lo que la fai oxetu del nuesu amor. En ciertos casos, llegar al estremu de pensar que l'amor en sí mesmu beneficia a la planta. Y, realmente, beneficiar, anque de forma indireuta, al traviés de les nueses aiciones. === Perspeutiva mística y esotérica === [[Ficheru:Evening_at_Burwash_Hall.jpg|''Cuentu de fades'', [[Toronto]].|thumb|300px]] En ''[[Psicoloxía de la posible evolución del home]]'' y en ''[[Cuartu Camín]]'', [[George Gurdjieff]] y [[Piotr Uspenski]] estremen ente «sentir» y la función emocional superior» y «función cognitiva cimera». El primer casu ye'l que ta accesible pa la mayoría de les persones, y ye'l que se suel incluyir nos diccionarios, que definen l'amor como un sentimientu. Sicasí, esi mundanal sentimientu d'apegu y deséu difier enforma de lo que constitúi'l verdaderu amor, al que namái s'apuerta esguilando nel nivel de conciencia dende l'ordinariu hasta unu presente en poques persones, y entá en menos de forma permanente, y que na mayoría de les persones que la esperimenten namái asocede una vegada na vida. La xubida del nivel de conciencia produz cambeos a nivel de la perceición: de sópitu empiécense a atopar significaos onde antes non se víen, l'alcuentru col ser amáu «paez» tar arrodiáu d'una atmósfera de cuentu de fades (non yá paecer, realmente tar pos el mundu ''real'' ye asina), y el sentíu de la vista vuélvese más curiosu; por casu, «da la impresión» de que se perciben más y meyor los colores, les testures, les formes. L'inxeniu acentúase, de sópitu «unu» sorprender a sigo mesmu con espresiones artístiques que por momentos nun reconoz como mesmes, y l'ego esténase: unu pasa a ver el mundu como si viera una película de cine, talmente que escaezse de sigo mesmu y de la so pareya como cuerpos y los acontecimientos paecen fluyir d'una manera más nidia, más grácil, l'espíritu floria como un manantial ''caritatible'' escontra toles coses, y en dellos casos llegar a la producción d'esperiencies milagroses» (realmente, ensin comines), nes que se dan coincidencies sorprendentes (amigos que de casualidá apaecen en llugares totalmente inesperaos, cantares qu'empiecen a sonar nel momentu fayadizu, y, polo xeneral, la sensación» de que'l mundu afacer a los namoraos al so pasu), lo cual de la mesma refuerza l'amor y contribúi a afondar nel estáu entá más. Seique pol implacable escepticismu del ego, y poles numberoses esperiencies microtraumáticas y estresantes que, sobremanera n'ausencia del ser amáu, esperimentamos nel trabayu, nel llar, na cai, termina per apaecer una masa crítico» que de forma irreversible ya inevitable gana la batalla a la fe creada en redol a la maxa de la rellación amorosa, que yera precisamente lo que caltenía los nivel de conciencia eleváu. Sicasí, son esperiencies que, al remembrales, y por cuenta de qu'afitáronse con fuercia na memoria, apaecen na alcordanza, anque como si vinieren de la nada, como asocedíes n'otru universu inalcanzable. Ye lo que los namoraos suelen describir como la maxa del amor», que suel apaecer de forma más arrogante col primer amor verdadero de la vida, y que xeneralmente nun dura más d'unos pocos díes, y de forma discontinua, pa ser sustituyida pola esperiencia del ego, de la personalidá: l'apegu y el deséu. L'individuu dexa de ser creativu y vuélvese rutinariu y predecible. Dende'l so nuevu puntu de vista nuna conciencia menguada, y por cuenta de que escaeció dafechu la so recién vivencia nun planu cimeru de la conciencia, él cree siguir viviéndolo como amor verdadero, pero yá ye a cencielles un conxuntu llindáu d'emociones, esperiencies y actitúes. La maxa (ensin comines) piérdese y lo qu'antes yeren dos almes nuna fundíes col universu (o con Dios, si quierse) agora son vacíu interior, y lo qu'antes yera una visión paisaxística, brillante, colorida, de tresparencia nel aire, onde n'ocasiones, inclusive, entemecíense los sentíos ente sigo, agora ye la perceición de lo que cree sese el yo», que realmente ye la d'un animal homínidu suxetu a respuestes mecániques, un yo engañosu, probe y estazáu en decenes o cientos de «yoes» desconectaos ente sigo. En cuanto al sexu, n'estaos evolucionaos de la conciencia produzse lo que vamos llamar «sexu espiritual». Ye una entrega caritatible al ser amáu, onde la unión carnal constitúi un elementu de máxima sacralidad: ye, ello ye que l'orixe de la creación de la vida. L'ego nun esiste, y de resultes piérdense tolos elementos morbosos, que son sustituyíos por sentimientos de pureza ya inocencia. La tensión emocional qu'esiste nel sexu ordinario ye sustituyida por una sensación de fluidez, de llexar nel vacíu, acompañada por un fluxu nidiu y ensin llendes d'amor caritatible que energetiza los cuerpos y que s'espande de forma esplosiva nel orgasmu, lliberar finalmente gran parte de la enerxía acumulada. Na novela ''[[Los Nueve Revelaciones]]'', [[James Redfield]] esplica munchos de los fenómenos que se producen nel [[Cuartu Camín]], incluyendo l'apaición del amor real. [[Helen Fisher]] indica que mientres el namoramientu pueden producise de forma natural sustancies como la [[dopamina]], l'[[anfetamina]] o'l [[bupropión]], lo cual podría esplicar los efeutos enantes citaos. === Perspeutiva espiritual === Na cultura relixosa [[monoteísmu|monoteísta]], l'amor suel mentase y ser sofitáu por [[Dios]], como ye'l casu del [[Islam]], el [[xudaísmu]] y el [[cristianismu]]. Aquelles persones que'l so amor ta o se supón que ta cercanu al ''Amor Universal'', o a ''Dios'', reciben el nome de [[santu|santos]]. Tantu nel budismu como nel cristianismu, l'Islam, l'hinduismu o'l xudaísmu suelen representase con una [[aureola]] alredor de la so cabeza. Los budas son presentaos con aureolas adicionales alredor de tol so cuerpu. ==== Xudaísmu ==== [[Ficheru:Ahava.jpg|thumb|200px|Escultura análoga a la escultura d'[[arte pop]] LOVE de [[Robert Indiana]] (1977) que sustitúi la pallabra «''love''» por hebréu|אהבה}} ''aḥavá'', nel [[Muséu d'Israel]].]] N'[[idioma hebréu|hebréu]], ''[[ahavá]]'' ye'l términu más comúnmente usáu tantu pal amor interpersonal como pal amor de Dios. El [[xudaísmu]] emplega una definición amplia del amor, tantu ente persones como ente los seres humanos y la deidá. Respectu al primer casu, na [[Torah]] afírmase: «Ama a la to próximu como a ti mesmu» ([[Levíticu]] 19:18). Respectu al segundu, a los seres humanos mándase-yos amar a Dios «con tol corazón, con tola alma y con toles fuercies» ([[Deuteronomiu]] 6:5), tomáu de la [[Mishná]] (un testu central de la [[tradición oral]] xudía) pa referise a los bonos actos, la bona voluntá pa sacrificar la vida en llugar de cometer ciertes transgresiones graves, la bona voluntá pa sacrificar toles posesiones, y l'agradecimientu al Señor a pesar de l'adversidá (tratáu de bərākhāh 9:5). La [[lliteratura rabínica]] estremar de lo anterior en cómo esti amor puede desenvolvese: por casu, por aciu la contemplación de los bienes divinos o la observación de les maravíes de la naturaleza. No tocante al amor ente compañeros de matrimoniu, ésti ta consideráu un ingrediente esencial de la vida: «Repara la vida cola esposa qu'ames» ([[Eclesiastés]] 9:9). El llibru bíblicu [[Cantar de los Cantares]] considérase una metáfora romántica del amor ente Dios y el so pueblu, pero, na so llectura lliteral, apaez como un cantar d'amor. El [[rabín]] del sieglu XX [[Eliyahu Eliezer Dessler]] ye citáu frecuentemente como definidor del amor dende'l puntu de vista xudaicu, de «dar ensin esperar nada a cambéu» (''Michtav me-Eliyahu'', Vol. 1). ==== Cristianismu ==== [[Ficheru:Isaac Oliver.jpg|thumb|200px|''La Virxe y el so fíu'', d'[[Isaac Oliver]] (f. 1617). Apaecen la Virxe y el so fíu representaos con traces europees y cola aureola de santos.]] Nel cristianismu entiéndese que l'amor provién de [[Dios]], porque l'amor ye una [[Virtúes teologales|virtú teologal]]. L'amor d'home y muyer —''eros'' en griegu— y l'amor desinteresao polos demás (''[[Agapē|agápē]]'') oldéense de cutiu como amor «ascendente» y «descendente», respeutivamente, anque n'última instancia son una mesma cosa.<ref name="vatican1">{{cita web | url=http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/encyclicals/documents/hf_ben-xvi_enc_20051225_deus-carines-est_en.html | autor=Pope Benedict XVI | títulu=papal encyclical, Deus Carines Est.}}</ref> Munchos [[Teoloxía|teólogos]] cristianos ven a Dios como fonte d'amor, que ye reflexáu nel ser humanu y les sos propies rellaciones amoroses. [[C. S. Lewis]], influente [[Teoloxía|teólogu]] [[anglicanu]], escribió dellos llibros sobre l'amor, especialmente ''[[The Four Loves]]''. El [[Papa Benitu XVI]], nel so [[encíclica]] ''[[Deus Carines Est]]'' (esto ye, ''Dios ye Amor''), tamién pretendió cavilgar sobre l'amor divino pa col ser humanu y la rellación ente'l ''ágape'' y el ''eros''. Esisten delles pallabres griegues pal amor» que s'utilicen con frecuencia n'ámbitos cristianos. * ''[[Agape]]'': Nel [[Nuevu Testamentu]], ''[[Agape|agapē]]'' ye caritativu, desinteresáu, altruista ya incondicional. Ye l'amor de los padres, vistu como creador del bien nel mundu; ye la manera nel que se ve a [[Dios]] amar a la humanidá, y ye la clase d'amor que los cristianos aspiren a tener polos sos asemeyaos. * ''[[Phileo]]'': Tamién usáu nel Nuevu Testamentu, ye una respuesta humana a daqué que s'atopó bien prestosa. Tamién conocíu como ''amor fraternal''. * Les pallabres ''eros'' (amor sexual) y ''storge'' (amor ente fíos y padres) nunca s'usaron nel Nuevu Testamentu. Los cristianos creen que ''amar a Dios con tol corazón, mente y fuercia'' (''sobre toles coses'') y ''amar al próximu como a unu mesmu'' son los dos cuesas más importantes na vida (el mayor mandamientu de la [[Torah]] de los xudíos, según [[Xesús]]);<ref>[[Evanxeliu de Marcos]] capítulu 12, versos 28–34).</ref> [[San Agustín]] resumió esti pensamientu al escribir ''«ama a Dios, y fai lo que quieras»''. L'[[Pablo de Tarsu|apóstol San Pablo]] glorificó l'amor como la mayor de les virtúes. Describiéndolo nel famosu poema [[Primer epístola a los corintios]], escribió: {{cita|''«L'amor ye paciente, ye servicial; l'amor nun ye envidiosu, nun fai rumbu, non se envanece,'' ''nun procede con baxeza, nun busca'l so propiu interés, nun s'agafa, nun tien en cuenta'l mal recibíu,'' ''nun s'allegra de la inxusticia, sinón que se regocija cola verdá.'' ''L'amor tou lo esculpa, tou lo cree, tou lo espera, tou lo soporta».''|[[Primer epístola a los corintios|1 Corintios]] 13:4-7.}} Na [[Primer epístola de Juan]], capítulu 4, dizse: {{cita|''«Queríos mios, amémonos los unos a los otros, porque l'amor vien de Dios, y el qu'ama nació de Dios y conoz a Dios. El que nun amar nun conoció a Dios, porque Dios ye amor».''|[[Primer epístola de Juan|1 Juan]] 4:7-8.<ref>Nuevu Testamentu. Epístoles - Primer epístola de San Juan: Dios ye amor (4:7 - 4:21)</ref>}} L'[[Xuan l'apóstol|apóstol San Xuan]] tamién escribió: {{cita|''«Sí, Dios amó tanto al mundu, qu'apurrió al so Fíu únicu por que tol que cree nél nun muerra, sinón que tenga Vida eterna».''|[[Evanxeliu de San Xuan|Juan]] 3.16.}} [[Agustín d'Hipona|San Agustín]] diz que ye precisu ser capaz de descifrar la diferencia ente amor y [[lluxuria]]. Lluxuria, según San Agustín, ye un gran [[viciu]] y [[pecáu]], pero amar y ser amáu ye lo qu'esti [[santu]] buscó tola so vida. Él mesmu diz: «''yo taba nel amor con amor''». Finalmente, él fai cayer nel amor y ye amáu de vuelta, por Dios. San Agustín diz que la única persona que puede amar verdaderamente y dafechu ye Dios, porque l'amor de los homes tien munches falles, tales como «''[[celo]], rocea, mieu, rabia y discordia''». Acordies con esti santu, Dios ye amor «''p'algamar la [[paz]]''». (del llibru: '''Les Confesiones de Santu Agustín'''). La [[ilesia católica]], reafitando les enseñances del [[Maxisteriu de la Ilesia|el so Maxisteriu]] y de la ''[[Teoloxía del Cuerpu]]'' del Papa [[Xuan Pablo II]], afirmó que l'amor ye una [[Virtúes teologales|virtú teologal]],<ref name="Carid1"> ''[[Compendiu del Catecismu de la Ilesia Católica]]'' (CCIC); n. 388</ref> una «''apurrida de sí mesmu''», y «''ye lo opuesto al desamor''».<ref name="Amorweigel1">GEORGE WEIGEL, ''A Verdade do Catolicismu'', [[Lisboa]]: Bertrand Editora (traducción de [[2002]]); cap. 6, páx. 101</ref> Aplicáu nes rellaciones conxugales humanes, l'amor verdaderamente vivíu y dafechu realizáu ye una comunión d'apurrida mutua de sigo mesmos, «''d'afirmación mutua de la [[dignidá]] de cada pareya''» y un «''alcuentru de dos libertad n'entrega y receptividá mutues''».<ref name="amorweigel4">''Ibidem'', páxs. 101, 104 y 105</ref> Esa comunión conxugal del home y de la muyer ye un [[iconu]] de la vida de la [[Santísima Trinidá]] y lleva non solo al prestu, sinón tamién a la [[santidá]].<ref name="Amorweigel2">''Ibidem'', páxs. 106 - 108</ref> Esi tipu de rellación conxugal propuesta pola Ilesia esixe permanencia y compromisu [[Matrimoniu católicu|matrimoniales]].<ref name="Amorweigel3">''Ibidem'', páx. 102</ref> Por esa razón, la sexualidá ye una fonte d'allegría y [[prestar]],<ref>''[[Catecismu de la Ilesia Católica]]'' (CIC), n. 2362</ref> nun exerz solo la función de [[procreación|procrear]], sinón que tamién xuega un papel importante na vida íntima conxugal.<ref>''Ibidem'', n. 2360 y 2363</ref> La [[rellación sexual]] conxugal ye considerada como la gran espresión «''humana y totalmente humanizada''» del Amor idealizáu pola Ilesia, onde l'home y la muyer xúnense y compleméntense recíprocamente.<ref>GEORGE WEIGEl, ''A Verdade do Catolicismu''; cap. 6; páxs. 101, 104 y 105</ref> Tou esti amor conxugal propuestu pola Ilesia rique [[fidelidá]], «''permanencia y compromisu''», que solo puede ser auténticamente vivíu «''nel senu de los llazos del'' ''[[Matrimoniu#Matrimoniu relixosu|Matrimoniu]]''» y na [[castidá]] conxugal.<ref>GEORGE WEIGEL, ''A Verdade do Catolicismu''; cap. 6, páx. 102</ref> ==== L'Islam y otres creencies árabes ==== Per un sitiu, l'amor toma la visión islámica de la vida como una hermandá universal que s'aplica a tolos que caltienen la fe. Nun esisten referencies direutes qu'afirmen que Dios ye amor, pero ente los 99 nomes de Dios ([[Allah]]), esiste'l nome de ''Al-Wadūd'' (الودود), o «l'Amante», que s'atopa na [[Azora]] 11:90 y na Azora 85:14. Referir a Dios como «plenu d'amorosa amabilidá». Tolos que tengan fe van tener l'amor de Dios, anque'l grau d'amor recibíu y l'esfuerciu puestu pa consiguilo depende del individuu en sí mesmu. ''[[Ishq]]'', o l'amor divino, ye la tema principal del [[sufismu]]. Los sufís creen que l'amor ye una proyeición de la esencia de Dios sobre l'universu. Dios desea reconocer la guapura, de cuenta que, cuando, por casu, daquién mírase nun espeyu, ye Dios quien se mira» a sigo mesmu dientro de la dinámica de la naturaleza. Yá que tou ye un reflexu de Dios, la escuela del sufismu practica ver la guapura dientro de l'aparente feúra. El sufismu refierse de cutiu a ello como la ''relixón del amor''. Dios apaez en tres términos principales, que son l'Amante, l'Amáu y l'Amor, pudiéndose atopar el postreru d'estos términos frecuentemente na poesía sufí. Un puntu de vista común ye que, al traviés del amor, la humanidá puede volver a la so pureza y gracia inherentes. Los santos sufistas son tristemente célebres por tar «borrachos» por cuenta del so amor divino; poro, ye constante la referencia al [[vinu]] na poesía y la música sufís. La pallabra «amor» apaez nel [[Corán]] más de 80 vegaes en distintes formes y significaos; toles [[aleya|aleyes]] qu'inclúin la pallabra «amor», sían positives o negatives, aseguren el grandor del valor del amor n'establecer les rellaciones nes sos distintes formes y círculos.<ref name="Nacua">Mahmud Nacua. [http://www.webislam.com/?idt=16090 «L'amor y la guapura nel Islam»]. Webislam.</ref> Dellos exemplos: {{cita|«A el·lâh va traer a otros a los que va amar y polos que va ser amáu».|TSQ<ref>Traducción de los significaos del Corán.</ref> La sura d'Al-Ma'día «La Mesa Sirvida», aleya 54.}} {{cita|«Di: Si amáis a A el·lâh, siguíime, qu'A el·lâh va amavos y va perdonar les vueses faltes. A el·lâh ye Perdonador y Caritatible».|La sura de ‘Al ‘Imrân, «La Familia de ‘Imrân», aleya 31.}} {{cita|«Y piid perdón al vuesu Señor y volvéivos a Él, pos ye ciertu que'l mio Señor ye Caritatible, Candial».|La sura de Hûd, aleya 90.}} Nel Islam, esiste una poderosa imbricación ente les lleis d'[[Alá]] y les lleis de los homes. Dientro d'esti marcu, l'amor manifestar en diversos círculos: L'amor escontra A el·lâh, L'amor escontra'l Mensaxeru d'Al∙lâh, L'amor del musulmán escontra'l musulmán, L'amor dientro de la familia musulmana, L'amor escontra'l non musulmán, El ciñu ente'l gobernante y el gobernáu.<ref name="Nacua"/> ===== El quintu círculu: l'amor escontra'l non musulmán ===== Según el [[Corán]], A el∙lâh ye El Candial, El Bien Misericordiosu y El Qu'ama a los equitativos y repuna a los inxustos. La xusticia ye la meyor pilastra pal amor ente la xente. La misericordia d'Al∙lâh y los valores islámicos grandes y sublimes faen del amor un espaciu ampliu que toma a tola xente. El primer pasu que conduz a esti amor ye abrir les puertes de la reconocencia de los unos a los otros. A el·lâh, Emponderáu y Glorificado diz [lo que podemos traducir como]: «¡Homes! Creémosvos a partir d'un home y de una fema y fixímosvos pueblos y tribus distintos por que reconocierais unos a otros. Y en verdá que'l más noble de vós ante A el·lâh ye'l que más-y tarrez. A el·lâh ye Conocedor y ta perfectamente informáu».<ref name="Nacua"/><ref>TSQ, Sura 49, Al-Hoÿorât «Los Aposentos Privaos»: Aleya 13</ref> N'otra [[azora]] apaecen estes pallabres: «Y non te unviemos sinón como misericordia pa tolos mundos».<ref>TSQ, Sura 21, Al-Anbiyâ´ «Los Profetes»: Aleya 107</ref> A el∙lâh dexa al musulmán casase con una cristiana o una xudía anque una parte de les sos creencies contradiz al Islam y a los vezos de los musulmanes. Y sorraya que los cristianos son una xente digno de ciñu: «...ente que vas atopar que los que tán más próximos en ciñu a los que creen, son los que dicen: Somos cristianos».<ref name="Nacua"/><ref>TSQ, Sura 5, Al-Mâ´día «La Mesa Sirvida»: Aleya 82</ref> Esisten otres aleyas qu'avisen de que los casos de refuga escontra l'otru (los non musulmanes) nun son comunes, y que tampoco s'apliquen tol tiempu. Nun se dexa tratar como enemigos a los que nun exercen enemistá contra los musulmanes, tampoco se dexa clasifica-yos como enemigos. Más bien, merecen otru tipu de tratamientu: «A el·lâh nun vos prohibe que tratéis bien y con xusticia a los que nun vos combatieron por causa de la vuesa creencia nin vos fixeren abandonar los vuesos llares. Verdaderamente, A el·lâh ama a los equitativos».<ref name="Nacua"/><ref>TSQ, Sura 60, Al-Mumtahana «La Esaminada»: Aleya 8</ref> El [[Corán]] abre les puertes del bien, del ciñu y del afecto ante los que se enemistan colos musulmanes: «Puede ser qu'A el·lâh ponga ciñu ente vós y los que d'ellos tuvierais como enemigos. A el·lâh ye Poderosu y A el·lâh ye Perdonador y Caritatible». Y ente los comentarios sobre esta aleya ta la siguiente: «El ciñu dempués del refugu, el ciñu dempués del odiu, y la concordia dempués de la discordia. A el∙lâh ye El Que Puede xunir les coses esparder y esvalixáu. Ye El Que concilia ente los corazones dempués de la enemistá y la durez y reemplazar pol alcuentru y la concordia».<ref name="Nacua"/> Escribe Mahmud Nacua: «L'orixe nes rellaciones ente la xente, por distintes que sían les sos nacionalidaes y creencies, ye'l fechu de reconocese, de tener misericordia mutua, la cooperación, l'amistá y la paz. La esceición ye l'estáu de guerres y los combates, que son asuntos que producen odiu. Esta esceición ye temporal porque l'odiu nun permanez ente la xente sían cualos sían les buelgues de les guerres. El mundu esperimentó tantu nes pasaes dómines como nes recién munchos exemplos de guerres que tuvieron llugar ente les tribus, los pueblos y les naciones. Ente un pueblu y otru, ente una nación y otra nuna cierta dómina, pero fueron siguíos por alcuerdos de paz, pactos y cooperación… Asina ye la naturaleza de la vida, unos ciclos consecutivos. El meyor de la xente ye'l qu'utiliza los ciclos del bien, de los alcuerdos y de la paz pal desarrollu de los factores del bien y del amor inculcándolos ente los individuos y los pueblos. Este ye'l camín del Islam y este ye'l fundamentu nel Islam».<ref name="Nacua"/> ==== Budismu ==== Nel [[budismu]], ''[[kāma]]'' ye amor sensual, sexual. Ye una torga nel camín escontra la [[llume (creencia)|llume]], yá que constitúi [[egoísmu psicolóxicu|egoísmu]]. ''[[Karuṇā]]'' ye compasión y misericordia, y amenorga el sufrimientu d'otros. Ye complementariu de la sabiduría y necesariu pal llume. ''[[Adveṣa]]'' y ''[[mettā]]'' son amor benevolente. Esti amor ye incondicional y rique una autoaceptación considerable. Ye abondo distintu del amor ordinario, que de normal se basa nel [[apegu]] y el [[rellación sexual|sexu]] y que raramente asocede ensin interés propiu. Nel so llugar, esti amor referir al desprendimientu y l'ausencia d'intereses egoístes en beneficiu de los demás. Dende'l puntu de vista del [[budismu]], l'amor puro» provién d'un estáu de pureza espiritual al que los seres humanos pueden llegar por aciu la ''lliberación'' de les llamaes ''emociones perturbadoras'' (deséu y apegu, odiu y roxura, inorancia, arguyu, envidia), inherentes al mundu material o ''[[samsara]]''. Por aciu la [[compasión]], la desapegadura del mundu material, y la [[meditación]], puede aumentar pasu ente pasu la capacidá de funcionamientu de tolos [[chakra|chakres]], incluyendo'l ''chakra del corazón'', talmente que ye posible ''amar'' conscientemente y esaniciar el sufrimientu acomuñáu al amor ordinario hasta algamar el llamáu estáu de [[llume (creencia)|llume]], nel qu'esiste un ''amor incondicional'' escontra tolos ''seres sintientes'', equiparable al que, por casu, puede sentir una madre pol so fíu. Según esta corriente de pensamientu, l'amor caltién xuníes toles coses, y la nuesa conciencia ''crea'' el mesmu universu. Pal budismu, toles relixones son válides si basar nel amor espiritual y la compasión.<ref>Lama Tsongkapa. El Gran Tratáu de los Estadios nel Camín al Llume (Vol. 2). 2007. 270 pp. Llibrería Bohindra. CIF: 50.042.974-K.</ref><ref>XVI Dalai Lama. Introducción al budismu tibetanu. Editorial Paidós. España. 2004. ISBN 978-84-493-1554-1.</ref><ref>Lama Ole Nydahl. Les coses como son (Wie die Dinge Sind). 2005. páxs. 56-72. ISBN 970-94105-6-3.</ref><ref>Pema Cödrön. La sabiduría del non-fuximientu. La sienda del amor caritatible que lleva a la lliberación. Ediciones Oniro. ISBN 84-89920-31-1. ISBN 978-84-89920-31-6.</ref> L'ideal de [[bodhisattva]] nel budismu [[Mahāyāna]] implica la completa renunciación a unu mesmu al envís de soportar la carga d'un mundu de sufrimientu. La mayor motivación qu'unu tien pa tomar el camín del bodhisattva ye la idea de salvación qu'esiste dientro del amor altruista y falto d'egoísmu por tolos seres sintientes, idea que, como deseyo que ye, emoción perturbadora, tendrá d'abandonase tamién n'última instancia pa llograr el llume. Nótese que, nel budismu, buscar la felicidá ye un actu egoísta: l'ego tórganos entender que la felicidá nun ye daqué que nos llega de fora, sinón la manifestación d'una conciencia llibre de sufrimientu. [[Ficheru:Chakras.jpg|thumb|200px|Los siete [[chakra|chakres]]. El cuartu, empezando penriba, ye'l del corazón.]] ==== Hinduismu ==== Nel hinduismu, ''[[kāma]]'' ye l'amor placentero, sexual, personificáu pol dios [[Kāmadeva]]. Pa munches escueles hinduistes, ye'l tercer final (''[[artha]]'') de la vida. [[Kāmadeva]] represéntase de cutiu sosteniendo un [[arcu (arma)|arcu]] de [[caña d'azucre]] y una [[flecha]] de [[flor|flores]], y montáu n'ocasiones sobre un gran loru. Ta de normal acompañáu pol so consorte [[Rati (diosa)|Rati]] y el so compañeru [[Vasanta]], señor de la [[primavera]]. Pueden trate imáxenes grabaes en piedra de Kaama y Rati na puerta del templu de [[Chenna Keshava]] en [[Belur]], en [[Karnataka]], [[India]]. ''[[Maara]]'' ye otru nome pa ''kāma''. En contraste con ''kāma'', ''[[prema]]'' —o ''prem''— referir al amor elevao. ''[[Karuna]]'' ye la compasión y misericordia, qu'impulsa a unu a amenorgar el sufrimientu d'otros. ''[[Bhakti]]'' ye un términu del [[sánscritu]], que significa «devoción amorosa escontra'l supremu Dios». Una persona que practica ''bhakti'' conozse como ''bhakta''. Escritores, teólogos y filósofos [[hindú|hindús]] estremaron nueve formes de ''bhakti'', que pueden atopase nel ''[[Bhagavatha-Purana]]'' y nes obres de [[Tulsidas]]. La obra filosófica ''[[Sutras de Narada Bhakti]]'', d'autor desconocíu (presumiblemente [[Narada Muni|Narada]]), estrema once formes d'amor. ==== Apegu y deséu nes relixones orientales ==== La filosofía oriental presenta un aproximamientu al amor espiritual distintu de la occidental: El sufrimientu en sí mesmu nun ye lo que nos fai virtuosos, sinón que ye un mediu p'algamar la virtú, talmente qu'averase al llume o la nirvana implica'l cese paulatín del sufrimientu y l'aumentu del gozu. Al igual que nel cristianismu, el sufrimientu ye un catárticu (o vía de expiación) que nos conduz al estáu allumáu (o a Dios nel cristianismu). Sicasí, pa la concepción oriental, esmolecese por consiguir un oxetivu constituyiría una manera de sufrimientu adicional (l'apegu y el deséu), de cuenta que tendríamos de llindar el nuesu sufrimientu nun esmoleciéndonos pol mesmu sufrimientu —incluyendo'l ''deséu'' de consiguir metes—. En pallabres d'[[Osho]]: {{cita|L'amor ye daqué fácil, l'odiu ye daqué fácil, pero tu escueyes. Dices: «Namái voi amar, nun voi odiar». Asina tou vuélvese difícil. ¡Asina nin siquier puedes amar! Inspirar ye fácil, espirar ye fácil. Pero tu escueyes. Dices: «Namái voi inspirar, nun voi a espirar». D'esta forma tou vuélvese difícil. La mente puede dicir: «¿Para qué espirar? La respiración ye vida. Simple aritmética: inspira, nun espulses l'aire; vas tar cada vez más vivu. Vas Atropar más vida. Vas Tener grandes reserves de vida. Inspira solamente, non espires porque espirar ye morrer». [...] L'amor ye inspirar, l'odiu espirar. ¿Qué faer entós? La vida ye bon si nun decides, porque entós sabes qu'inspirar y espirar nun son dos cuesas opuestes; son dos partes d'un mesmu procesu. Y estos dos partes son orgániques, nun puedes estremales. ¿Y si non espiras...? La lóxica equivócase. Nun vas vivir; cenciellamente, te vas morrer darréu.| Osho, ''[[El llibru de la Nada]].''<ref>Osho. ''El llibru de la Nada (Hsin Hsin Ming)''. 2004. Ediciones Gaia. ISBN 84-8445-096-1.</ref>}} ==== La relixón frente al amor homosexual ==== ===== Cristianismu, xudaísmu y homosexualidá ===== El [[xudaísmu]] y el [[cristianismu]] nun conciben l'amor sexual ente persones [[homosexualidá|homosexuales]]. Na [[Biblia]] faise mención espresa del refugu, non solo al amor homosexual, sinón a la [[homosexualidá]] en sí mesma. Tres exemplos: {{cita|''Non te ches con un home como si te chares con una muyer. Eso ye un actu infame.''|[[Levíticu]] 18:22<ref>[http://www.biblija.net/biblija.cgi?biblia=biblia&m=Lv+18%2C1-30&id22=1&pos=0&set=13&l=es Levíticu 18,1-30 en Biblija.net.]</ref>}} {{cita|''Si daquién chase con un home como si char con una muyer, va condergase a muerte a los dos, y van ser responsables de la so propia muerte, pos cometieron un actu infame.''|[[Levíticu]] 20:13<ref>[http://www.biblija.net/biblija.cgi?biblia=biblia&m=Lv+20&id22=1&pos=0&set=13&l=es Levíticu 20 en Biblija.net.]</ref>}} {{cita|''¿Nun sabéis que los inxustos nun van heredar el reinu de Dios? Nun erréis; nin los fornicarios, nin los idólatres, nin los adúlteros, nin los amuyeraos, nin los que s'echen con varones, nin los lladrones, nin los avaros, nin los borrachos, nin los maldicientes, nin los estafadores, van heredar el reinu de Dios.''|[[Primer epístola a los corintios|1 Corintios]] 6:9-10.<ref>[http://www.biblegateway.com/passage/?search=1+Corintios+6%3A9-10&version=RVR1960 1 Corintios 6:9-10 en BibleGateway.com.]</ref>}} La [[Ilesia católica]] actual caltién dichu refugu. Según unes polémiques declaraciones pronunciaes n'avientu de 2008 pol papa [[Benitu XVI]], «constitúi una grave amenaza pa la humanidá'l tracamundiu de los sexos».<ref>{{cita publicación |autor=AFP |url=http://www.elnuevodiario.com.ni/imprimir.php/35856 |títulu=Benitu XVI critica con durez a los homosexuales |editorial=El Nuevu Diariu |fecha= |fechaaccesu=19 de payares de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130110232310/http://www.elnuevodiario.com.ni/imprimir.php/35856 |fechaarchivu=2013-01-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130110232310/http://www.elnuevodiario.com.ni/imprimir.php/35856 |archivedate=2013-01-10 }}</ref><ref>{{cita publicación |autor= |url=http://www.lavozdegalicia.es/sociedad/2008/12/23/00031230059535569498260.htm |títulu=El Papa considera que la homosexualidá ye tan dañible como'l cambéu climáticu |editorial=La Voz de Galicia |fecha=23 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=19 de payares de 2012}}</ref><ref>{{cita publicación |autor=AFP |url=http://wvw.nacion.com/ln_ee/2008/avientu/24/mundu1821517.html |títulu=Papa llanza dura crítica contra los homosexuales |editorial=Nación |fecha=24 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=19 de payares de 2012}}</ref> En xineru de 2012 declaró amás que «el matrimoniu homosexual socava el porvenir mesmu de la humanidá».<ref>{{cita publicación |url=http://www.20minutos.es/noticia/1271441/0/papa/matrimoniu-gai/amenacia-humanidad/ |títulu=El Papa diz que'l matrimoniu ente homosexuales ye una amenaza pa la humanidá editorial=20 minutos |fecha=10 de xineru de 2012 |fechaaccesu=19 de payares de 2012}}</ref> ===== Islam y homosexualidá ===== L'[[islam]], al igual que'l cristianismu y el xudaísmu, nun concibe l'amor homosexual y refuga la [[homosexualidá]] en sí mesma. Nel [[Corán]] esiste constancia de tal refugu, como puede trate nos siguientes exemplos, onde [[Lot (bíblicu)|Lot]] critica a los homes de [[Sodoma]] pol so comportamientu sexual: {{cita|''Y a Lot. Cuando dixo al so pueblu: «¿Cometéis una deshonestidad que nenguna criatura cometió antes? Verdaderamente, por concupiscencia, llegáis a los homes en llugar de llegavos a les muyeres. ¡Sí, sois un pueblu inmoderado!». Lo únicu que respondió'l so pueblu foi: «¡Espulsái-yos de la ciudá! ¡Son xente que les da de puros!». Y salvámoslos, a él y a la so familia, salvu a la so muyer, que foi de los que s'arrezagaron. Y fiximos llover sobre ellos una agua: ¡Y mira cómo terminaron los pecadores!''|[[Azora]] 7:80-84<ref>{{cita web |url=http://es.knowquran.org/coran/7/ |títulu=Conoz el Corán, capítulu 7. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101118074537/http://es.knowquran.org/coran/7/ |fechaarchivu=2010-11-18 }}</ref>}} {{cita|''Y a Lot. Cuando dixo al so pueblu: «¿Cometéis deshonestidad a sabiendes? ¿Llegáis a los homes, por concupiscencia, en llugar de llegavos a les muyeres? Sí, sois xente ignorante». Lo únicu que respondió'l so pueblu foi: «¡Espulsái de la ciudá a la familia de Lot! Son xente que les dan de puros». Caltenémos-yos del castigu, a él y a la so familia, salvu a la so muyer. Determinamos que fuera de los que s'arrezagaren. Y fiximos llover sobre ellos una agua. ¡Agua fatal pa los que fueren alvertíos...!|[[Azora]] 27:54-58<ref>{{cita web |url=http://es.knowquran.org/coran/27/ |títulu=Conoz el Corán, capítulu 27. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101118075055/http://es.knowquran.org/coran/27/ |fechaarchivu=2010-11-18 }}</ref>}} Los países de relixón mayoritariamente islámica caltienen anguaño penes llegales contra los homosexuales, como multes y prisión, llegándose inclusive a la [[pena de muerte]] en 5 países: [[Irán]], [[Mauritania]], [[Arabia Saudita]], [[Sudán]] y [[Yeme]], y delles partes de [[Nixeria]] y [[Somalia]].<ref>[https://web.archive.org/web/20101122235101/http://old.ilga.org/Statehomophobia/ILGA_State_Sponsored_Homophobia_2010.pdf ILGA State Sponsored Homophobia 2010 (situación de llegal de la homosexualidá nel mundu, n'inglés).]</ref> === Perspeutiva filosófica === Si l'[[actitú]] del amor hai de formar parte, en dalgún momentu, de les descripciones que siguen los enclinos de la ciencia esperimental, tendrá de definise de manera tal que pueda ser reparada y cuantificada con cierta precisión. [[Baruch de Spinoza]] estableció una definición que puede cuadrar colos requerimientos de les ciencies humanu y social. Escribió al respeutu: ''«El qu'imaxina aquello qu'ama afeutáu d'allegría o murnia, tamién va ser afeutáu d'allegría o murnia; y unu y otru d'estos ciños va ser mayor o menor nel amante, según unu y otru seya mayor o menor na cosa amada»''.<ref>«Ética demostrada según l'orde xeométricu» (páx.120) de Baruch de Spinoza – Fondu de Cultura Económica – ISBN 968-16-0497-0</ref> La definición de Spinoza, na que l'[[actitú]] del amor implica compartir allegríes y murnies d'otres persones, nun difier esencialmente de la definición bíblica del amor, una y bones el mandamientu suxer «compartir les allegríes y murnies de los demás como si fueren propies», tal el «vas amar al to próximu como a ti mesmu». Non yá esta definición referir a aspeutos observables y contrastables cola realidá, sinón que tamién presenta aspeutos cuantificables, yá que indica qu'en mayor o menor midida van ser compartíos los ciños, mientres mayor o menor sían l'allegría o la murnia acomuñada a la persona amada. De la definición mentada Spinoza estrayi delles conclusiones inmediates, tales como los sentimientos que surden escontra un terceru. Según les sos propies pallabres: ''«Si imaxinamos que daquién afecta d'allegría a la cosa qu'amamos, vamos ser afeutaos d'amor escontra él. Si imaxinamos, otra manera, que la afecta de murnia, vamos ser, otra manera, afeutaos tamién d'odiu contra él»''.<ref>«Ética demostrada según l'orde xeométricu» (páx. 121) de Baruch de Spinoza – Fondu de Cultura Económica – ISBN 968-16-0497-0</ref> Reparamos, nesta espresión, que l'[[odiu]] apaez como una [[actitú]] opuesta al amor, como un enclín a intercambiar (respectu del terceru mentáu) los papeles de murnia y allegría como ciños compartíos. Para [[Gottfried Leibniz|Leibniz]], la felicidá ye al home lo que la perfeición ye a los entes, y esa felicidá anicia fundamentalmente nel amor. L'amor a Dios, según el filósofu, ten de ser con tenrura, y tien de tener l'ardor combináu cola lluz. Con éses la perfeición humana consiste n'amor lluminoso, un amor nel que se combina la tenrura cola razón.<ref>[http://www.mercaba.org/Filosofia/leibniz.htm Julián Marías. Conferencia del cursu «Los estilos de la Filosofía», Madrid, 1999/2000 (trescripción)]. Edición de Jean Lauand.</ref> === Perspeutiva científica === Enfoque propiu de disciplines tales como [[bioloxía]] y [[psicobioloxía]], llamaes nel so conxuntu [[neurociencia|neurociencies]], lo mesmo que de la [[psicoloxía]] y l'[[antropoloxía]]. ==== Aspeutos biolóxicos ==== [[Ficheru:Lion Mating Ritual.jpg|thumb|250px|[[Panthera leo|Lleones]] en [[cortexu sexual|ritual d'apareyamientu]]. Zoolóxicu de [[Louisville (Kentucky)]].]] [[Ficheru:Chemical basis of love-es.svg|thumb|250px|Base química del amor; visión xeneral simplaya.]] El conceutu d'amor nun ye una noción téunica en [[bioloxía]] sinón un conceutu del llinguaxe ordinariu que ye polisémicu (tien munchos significaos), polo cual resulta difícil esplicalo en términos biolóxicos. Sicasí, dende'l puntu de vista de la bioloxía, lo que dacuando se llama ''amor'' paez ser un mediu pa la sobrevivencia de los individuos y de la especie. Si la sobrevivencia ye'l fin biolóxicu más importante, ye lóxicu que la especie humana confiéra-y al amor un sentíu bien eleváu y trascendente (lo cual contribúi a la sobrevivencia). Dende la [[psicobioloxía]] sí tien sentíu atopar les bases orgániques d'estaos mentales concretos (como la sensación suxetiva d'amor). Sicasí, na mayoría de les especies animales paecen esistir espresiones de lo que se llama «amor» que nun tán direutamente rellacionaes cola sobrevivencia. Les rellaciones físiques con individuos del mesmu sexu (equivalentes a la [[homosexualidá]] nel ser humanu) y les rellaciones sexuales por prestar, por casu, nun son esclusives de la especie humana, y tamién se reparen comportamientos altruistes per parte d'individuos d'una especie escontra los d'otres especies (les rellaciones milenaries ente'l ser humanu y el perru son un exemplu). Dellos biólogos traten d'esplicar dichos comportamientos en términos de cooperación pa la sobrevivencia o de conductes escepcionales pocu significatives. A partir de los [[años 1990]] psiquiatres, antropólogos y biólogos (como [[Donatella Marazziti]] o [[Helen Fisher]]) atoparon correllaciones importantes ente los niveles d'hormones como la [[serotonina]], la [[dopamina]] y la [[oxitocina]] y los estaos amorosos (atraición sexual, namoramientu y amor estable). ===== Modelu tripartitu del amor romántico ===== Los modelos biolóxicos del sexu tienden a contemplar l'amor como un impulsu de los [[mamíferu|mamíferos]], tal como'l [[fame]] o la [[sei]].<ref name="Lewis">{{cita llibru | apellíos = Lewis | nome = Thomas | coautores = Amini, F., & Lannon, R. | títulu = A General Theory of Love | editorial = Random House | añu = 2000 |isbn=0-375-70922-3}}</ref> [[Helen Fisher]], investigadora del Departamentu d'Antropoloxía de la [[Universidá de Rutgers]], [[Nueva Jersey]], y esperta mundial nesta tema, describe la esperiencia del amor en tres etapes parcialmente superpuestes: ''lluxuria'', ''atraición'' y ''apegu'', en caúna de les cuales desenvuélvese un procesu cerebral distintu, anque interconectáu, y reguláu [[hormona]]lmente.<ref name="Por qué, Fisher">Helen Fisher. ''Por qué amamos''. Madrid, 1ª edición, 2004. ISBN 978-84-306-0552-1.</ref> '''1)''' El '''[[impulsu sexual]] indiscrimináu''' o [[escitación sexual]]. Esti procesu ta reguláu pola [[testosterona]] y l'[[estróxenu]] na mayoría de los [[Mammalia|mamíferos]] y cuasi puramente pola testosterona nel [[Homo sapiens|ser humanu]], y ye detectable neurolóxicamente nel [[córtex cinguláu anterior]]. De curtia duración (raramente dura más d'unes poques selmanes o meses), la so función ye la busca de pareya. '''2)''' La '''[[atraición sexual]] selectiva''', [[pasión (emoción)|pasión]] amorosa o [[namoramientu]], regulada pola [[dopamina]] nos [[circuitos cerebrales]] del [[prestar]]. Esta segunda etapa ye inusualmente enllargada nel ser humanu frente a otres [[especie (bioloxía)|especies]] (hasta 18 meses). Consiste nun deséu más individualizáu y románticu por un candidatu específicu pal apareyamientu, que se desenvuelve de forma independiente a la escitación sexual como un sentimientu de responsabilidá escontra la pareya. Recién estudios en neurociencia indicaron que, a midida que les persones namórense, el celebru secreta en crecientes cantidaes una serie de sustancies químiques, incluyendo [[feromona|feromones]], [[dopamina]], [[norepinefrina]] y [[serotonina]], qu'actúen de forma similar a les [[anfetamina|anfetamines]], aguiyando'l [[centru del prestar]] del celebru y llevando a [[efectu colateral|efeutos colaterales]] tales como aumentu del [[ritmu cardiacu]], perda de mambís y suañu, y una intensa sensación d'escitación. Les investigaciones indicaron qu'esta etapa xeneralmente termina al cabu d'un añu y mediu a trés años.<ref name="humanu">{{cita llibru | apellíos=Winston | nome=Robert | añu=2004 | títulu=Human | editorial=[[Smithsonian Institution]]}}</ref> Otra sustancia que'l celebru llibera n'estáu de namoramientu ye la [[feniletilamina]], qu'actúa sobre'l [[sistema límbico]] y provoca les sensaciones y sentimientos comunes en dichu estáu, amás de que ye un precursor de la [[dopamina]], d'ende qu'esta postrera tamién s'atope en grandes cantidaes. Un pequeñu cambéu químicu puede faer que se tresforme nun [[estimulante]] ([[anfetamina]] y [[metilfenidato]]) o un [[antidepresivu]] ([[bupropión]] y la [[venlafaxina]]). La feniletilamina puede atopase tamién n'alimentos como'l [[chocolate]] y quesos lleldaos. Según Helen Fisher, ye por ello que l'amor romántico ye —al igual que'l chocolate— [[adicción|adictivu]]. La molécula proteínica conocida como [[factor de crecedera nerviosa]] (NGF) presenta niveles elevaos cuando les persones namorar por primer vegada, anque ésta vuelve a los sos niveles previos al cabu d'un añu.<ref>{{cita publicación | autor=Emanuele, Y. | coauthor=Polliti, P.; Bianchi, M.; Minoretti, P.; Bertona, M.; & Geroldi, D | añu=2005 | títulu=Raised plasma nerve growth factor levels associated with early-stage romantic love | url=http://www.biopsychiatry.com/lovengf.htm | publicación=Psychoneuroendocrinology | volume=Sept. 05}}</ref> Tres les etapes de lluxuria y atraición, ye necesaria una tercer etapa pa establecer rellaciones al llargu plazu: '''3)''' El [[afectividad|cariño]] o '''[[teoría del apegu|apego]]''', llazu [[afeutivu]] de llarga duración que dexa la continuidá del [[venceyu humanu|venceyu]] ente la pareya, reguláu pola [[oxitocina]] y la [[vasopresina]], que tamién afecten al circuitu cerebral del prestar; la so duración ye indeterminada (puede enllargase tola vida). L'apegu implica la tolerancia de la pareya (o de los fíos) mientres un tiempu abondu como pa criar a la prole hasta qu'ésta pueda valise por sigo mesma. Básase xeneralmente, poro, en responsabilidaes tales como'l [[matrimoniu]] y los [[fíu|fíos]], o bien n'amistá mutua basada n'aspeutos como los intereses compartíos. Rellacionóse con niveles de les sustancies químiques [[oxitocina]] y [[vasopresina]] a un nivel mayor del que se presenta en rellaciones al curtiu plazu.<ref name="humanu"/> L'equilibriu de los trés procesos controla la bioloxía reproductiva de munches otres especies, polo que se cree que'l so orixe [[evolución biolóxica|evolutivu]] ye común. La [[etoloxía]] interpreta que l'amor humano evolucionó a partir del [[ritual d'apareyamientu]] o [[cortexu]] de los [[mamíferu|mamíferos]] (esplegue d'enerxía, persecución obsesiva y proteición posesiva de la pareya y agresividá escontra los potenciales rivales).<ref>Esperimentos d'imaxe cerebral (por resonancia magnética funcional) de [[Helen Fisher]], antropóloga de la Universidá de Rutgers en Nueva Jersey, citada por [[Javier Sampedro]] [https://www.elpais.com/articulo/sociedad/amor/quimica/daqué/amistá/elpepusoc/20090118elpepisoc_2/Tes ''L'amor ye química... y daqué d'amistá. Les hormones definen el calendariu amatorio: la testosterona dispara'l deséu y la oxitoscina caltién la fidelidá''], El País 18/01/2009.</ref> ==== Aspeutos antropolóxicos ==== Nuna entrevista por cuenta de la publicación del so llibru ''Por qué amamos'', Fisher comenta que, na eleición de la pareya, y anque entá nun se conocen los motivos concretos, sábese qu'intervienen de forma importante la [[cultura]] y el momentu en que se produz dicha eleición (por casu, tenemos de tar dispuestos a namoranos). La xente tiende a namorase de daquién que tien alredor, próximu; namoramos de persones que resulten misterioses, que nun se conocen bien. Los homes namórense más apriesa que les muyeres, y trés de cada cuatro persones que se [[suicidiu|suiciden]] cuando una rellación acaba son homes. Tocantes a la [[pasión (emoción)|pasión]], dambos sexos presenten el mesmu grau, pero nos homes afayóse una mayor actividá nuna pequeña rexón cerebral acomuñada cola integración de los estímulos visuales. Ye daqué que tien sentíu, pos [polo xeneral] el negociu de la [[pornografía]] sofitar nos homes y les muyeres intenten constantemente prestar col so aspeutu a los homes. La investigadora refier que, mientres millones d'años, l'home tuvo que mirar bien a la muyer y toma-y la midida pa ver si ella daría-y un fíu saludable. Nes muyeres, afayóse una mayor actividá nuna de tres árees distintes, acomuñaes cola [[memoria (procesu)|memoria]] y l'acordanza, y non a cencielles cola capacidá de recordar. Tamién mientres millones d'años, una muyer nun podía mirar a un home y saber si podría ser un bon padre y un bon home. Pa sabelo, tenía que recordar. Y anguaño les muyeres recuerden coses como lo que dixera la so pareya'l postreru [[día de San Valentín]], o'l so comportamientu con anterioridá. Según Fisher, ye un mecanismu d'[[adautación biolóxica|adautación]] que les muyeres probablemente tuvieron mientres cuatro millones d'años, pa consiguir al home fayadizu.<ref name="Entrevista, Fisher"/><ref name="Por qué, Fisher"/> El [[amor romántico]] ye más fuerte que l'impulsu sexual. Promueve l'[[apareyamientu|apario]], pero, primero de too, promueve el deséu de consecución d'un ''nexu emocional'' (queremos que la nuesa pareya llámenos por teléfonu, que s'alcuerde de nós, queremos prestala y deseyamos que dambos tengamos los mesmos gustos). Una de les carauterístiques principales del amor romántico, amás del deséu de contautu sexual, ye'l de ''exclusividad sexual''. Cuando tenemos rellaciones sexuales con daquién y nun lo amar, nun nos importa realmente si tamién les tien con otros. Pero cuando namoramos, pasamos a ser realmente posesivos, daqué que na comunidá científica llamen «vixilancia de la pareya». Por ello, l'amor romántico ye una arma de doble filu, pos, dependiendo del desenllaz de la rellación, puede derivar nuna gran felicidá o una gran murnia, que de la mesma puede llevar, en casos estremos, al [[suicidiu]] y/o al [[asesinatu]].<ref name="Entrevista, Fisher"/><ref name="Por qué, Fisher"/> L'amor y el [[odiu]] son bien paecíos, cola [[indiferencia (sentimientu)|indiferencia]] como l'opuestu de dambos. De normal faemos dambes coses: amamos y odiamos coles mesmes a la persona. Ello ye que l'amor y l'odiu tienen munches coses de mancomún: cuando odiamos, concentramos la nuesa atención tanto como cuando amamos; cuando amamos o cuando odiamos, encególanos pensar nello, tenemos una gran cantidá d'enerxía y cuéstanos comer y dormir.<ref name="Entrevista, Fisher"/><ref name="Por qué, Fisher"/> ==== Aspeutos psicolóxicos ==== [[Ficheru:Tuke, Henry Scott (1858–1929) - 1902 - Noonday heat.jpg|thumb|300px|''Noonday heat'' («Calor del mediudía», 1902). Pintura de [[Henry Scott Tuke]].]] Pa presentar el puntu de vista de la psicoloxía sería precisu presentalo de cada unu de los sos enfoques/escueles. Dende un puntu de vista de la '''[[terapia cognitivu-conductual]]''', l'amor ye un estáu mental orgánicu que crez o escai dependiendo de cómo se retroalimente esi sentimientu na rellación de los que componen el nucleu amorosu. La retroalimentación depende de factores tales como'l comportamientu de la persona amada, los sos atributos involuntarios o les necesidaes particulares de la persona qu'ama (deséu sexual, necesidá de compañía, voluntá inconsciente d'ascensión social, aspiración constante de completitud, etc.). Dende la '''[[psicoloxía cognitiva]]''' y '''[[psicoloxía social]]''', destaquen les investigaciones efectuaes avera del amor de [[Robert J. Sternberg]], quien propunxo la esistencia de 3 componentes na so [[teoría triangular del amor]]: # La intimidá, entendida como aquellos sentimientos dientro d'una rellación que promueven l'acercamientu, el venceyu y la conexón. # La pasión, como estáu d'intensu deséu d'unión col otru, como espresión de deseos y necesidaes. # La decisión o compromisu, la decisión d'amar a otra persona y el compromisu por caltener esi amor. Estos trés componentes pueden rellacionase ente sigo formando distintes formes d'amor: intimidá y pasión, pasión y compromisu, intimidá y compromisu, etc. Dientro de la [[psicoloxía social]], dellos autores proponen una serie d'[[arquetipos amatorios]], como por casu [[John Lee]]: ''ludus'', ''storge'', ''eros'', ''ágape'', ''zuna'' y ''pragma''. [[Ficheru:Psycheabduct.jpg|thumb|left|200px|''L'enlèvement de Psyché'' («[[El raptu de Psique]]», 1895), pintura de [[William-Adolphe Bouguereau]] na que [[Psique (mitoloxía)|Psique]] apaez raptada por [[Cupidu]].]] Dende corrientes '''[[psicoanálisis|psicoanalítiques]]''', pa [[Erich Fromm]] l'amor ye un arte y, como tal, una aición voluntaria que s'entama y apriéndese, non una pasión que s'impon contra la voluntá de quien lo vive. L'amor ye, asina, decisión, eleición y actitú. Según Fromm, la mayoría de la xente identifica l'amor con una sensación placiente. Él considera, sicasí, que ye un arte, y que, arriendes d'ello, rique esfuerciu y conocencia. Dende'l so puntu de vista, la mayoría de la xente cai nel error de que nun hai nada qu'aprender sobre l'amor, motivaos, ente otres coses, por considerar que'l principal oxetivu ye ser amáu y nun amar, de cuenta que lleguen a valorar aspeutos superficiales como l'ésitu, el poder o'l curiosu que causen tracamundiu mientres la etapa inicial del pretendíu namoramientu pero que dexen de ser influyentes cuando les persones dexen de ser desconocíes y piérdese la maxa del misteriu inicial. [[Ficheru:Courbet Sleep.jpg|thumb|300px|''Le sommeil'' («El suañu», 1866). Oleu sobre llenzu de [[Gustave Courbet]].]]Con éses encamienta proceder ante l'amor de la mesma forma que lo fadríamos p'aprender cualesquier otru arte, como la música, la pintura, la carpintería o la medicina. Y estrema, como en tou procesu d'aprendizaxe, dos partes, una teórica y otra práutica.<ref name="L'arte d'amar">Erich Fromm. ''L'arte d'amar''. Editorial Paidós. 2002. ISBN 978-84-493-0852-9.</ref> Dende'l puntu de vista de la '''[[psicoloxía humanista]]''', la definición d'amor más delimitada qu'apurre l'humanismu ye la de [[Carl Rogers]], tamién considerada por [[Abraham Maslow]]: «amor significa ser dafechu entendíu y fondamente aceptáu por daquién». Según Maslow, «l'amor implica una sana y candial rellación ente dos persones». Partiendo d'estos dos definiciones, la [[Pirámide de Maslow|necesidá]] d'amor basar en daqué qu'afala a les persones a ser aceptaes y xuntaes a una rellación. Diz Maslow: «La necesidá d'amor implica dalo y recibilo […], por tanto, tenemos d'entendelo; ser capaces de crealo, detectalo, espublizalo; otra manera, el mundu va quedar encadenáu a la hostilidá y a les solombres». Pa Maslow, según pa munchos teóricos de la psicoloxía, les necesidaes o pulsiones-deseyo descrites pol [[psicoanálisis]] nunca lleguen a un prestu completu o son acompañaes pol surdimientu d'una nueva necesidá, polo cual siempres va permanecer na persona un estáu de requerimientu.<ref name="Covarrubias">Cheroky Mena Covarrubias. [http://74.125.155.132/scholar?q=cache:tr0B1Z-2dpIJ:scholar.google.com/ «Una óptica humanista y conductista de la sustentabilidad»].</ref> Cuando nes rellaciones sentimentales esiste ciertu grau d'[[egoísmu psicolóxicu|egoísmu]], prodúcense situaciones nes qu'unu de los amantes, por mieu al fracasu, pola [[inseguridá emocional]] que-y produz el so falta d'[[autoestima]], polariza el so egoísmu nuna muestra estremo y desesperao d'altruísmu, qu'a manera d'ultimátum manifestar por un amor desatamañao ensin pensar nes llendes d'unu mesmu, pudiendo inclusive llegar a poner en peligru la so propia esistencia o la de la otra persona por tar esperimentando un estáu polarizáu d'obsesión. Nesti casu, el qu'ama, desea y nagua por el bien y la felicidá del ser amáu, y facer percima de toles coses, pero, n'última instancia, esperando llograr daqué a cambéu. Dende'l puntu de vista del [[budismu]], ye un amor con [[apegu]]. Nestos casos, el dar ensin recibir a cambéu, el sacrificase y anteponer les necesidaes del ser amáu percima de les d'unu mesmu, suel considerase, pa les persones que nun cultivaron abondo'l [[altruísmu]], esto ye, pa les persones que nun son capaces d'amar ensin apegu, una antoxana al desequilibriu emocional, una y bones la persona oxeto de la obsesión nun tien por qué responder tal como s'antemanara; o puede inclusive que, so una actitú igualmente egoísta, nun estime l'esfuerciu y esixa entá más. Sicasí, dalgunos confunden esa polarización con amor verdadero» o «sanu», y esixen de la otra persona'l mesmu comportamientu, pudiendo manifestar frustración estrema y, como salida a dicha frustración, violencia. Poles resultaos evidentes nes noticies a diariu, reparamos un creciente enclín a la '''[[violencia nel novialgu]]''', na que los psicólogos actuales apunten a esta patoloxía d'obsesión polarizada (desencadenada por una baxa autoestima) como principal desencadenante d'estos conflictos. Recuérdese que cada unu de los enfoques en ''psicoloxía'' tienen la so propia aportación a esti respectu, congruente col so propiu marcu teóricu. <br /><br /> == Distintes visiones históricu-culturales == Magar l'amor ta fundáu en capacidaes y necesidaes biolóxiques según el placer sexual y l'instintu de reproducción, tien tamién una historia [[cultura]]l. Dacuando atribúyese la so invención a dalguna tradición particular (a los [[sufi]]s, a los [[trovador]]es,<ref>Nel so casu, tratar d'un tipu particular d'amor: l'amor imposible» encarnáu por una muyer alloñada o un caballeru que partió a les cruzaes.</ref> al [[cristianismu]], al [[romanticismu|movimientu románticu]], etcétera), pero les muertes arqueolóxiques de toles civilizaciones confirmen la esistencia de ciñu escontra los familiares, la pareya, los neños, los coterráneos, ente otros, polo cual les interpretaciones que postulen que l'amor polo xeneral ye una construcción cultural específica nun paecen fundaes. Dende'l puntu de vista cultural, l'amor sexual manifestóse históricamente escontra les persones del sexu opuesto como escontra aquelles del mesmu sexu. Pa los griegos y mientres el [[Renacimientu]], los ideales de guapura yeren encarnaos en particular pola [[muyer]] y polos adolescentes de [[sexu masculín]]. La pallabra [[Idioma español|española]] «amor» puede tener múltiples significaos, anque rellacionaos, distintos ente sigo dependiendo del contestu. De cutiu, otros idiomes usen distintes pallabres pa espresar dalgunos de los variaos conceutos. Les diferencies culturales al conceptualizar l'amor faen entá más difícil establecer una definición universal.<ref>{{cita publicación | apellíu=Kay | nome=Paul | títulu=What is the Sapir-Whorf Hypothesis? | publicación=American Anthropologist | serie=New Series | volume=86 | númberu=1 | mes=March | añu=1984 | páxines=páxs. 65–79 | doi=10.1525/aa.1984.86.1.02a00050}}</ref> Na [[cultura maya]] nun esistía la pallabra amor pa colos fíos. En [[piamontés]] nun esiste la pallabra amor.<ref>[http://www.pagina12.com.ar/diario/suplementos/espectaculos/subnotas/11218-3488-2008-09-09.html Artículu en Páxina|12.]</ref> === Cultura persa === {{cita|''Inclusive tres tou esti tiempu''<br />''El Sol nunca diz a la Tierra «tas en delda conmigo».''<br />''¡Repara lo qu'asocede con un Amor como esi!''<br />—''Alluma tol Cielu.''|Hafiz}} [[Yalal ad-Din Muhammad Rumi|Rumi]], [[Hafiz Shirazi|Hafiz]] y [[Saadi (poeta)|Sa'di]] son iconos de la pasión y l'amor na cultura y el [[idioma persa|llinguaxe]] perses. La pallabra persa pal amor ye ''eshgh'', que deriva de la árabe ''ishq''. Na cultura persa, tou ye tomáu pol amor y tou ye por amor, empezando pol amor a los amigos y a la familia, a los homes y esposes, y llegando eventualmente al amor divino, que constitúi la meta última de la vida. Hai alredor de siete siglos, Sa'di escribió: {{cita|''Los fíos d'Adán son miembros d'un cuerpu''<br />''Siendo creaos d'una sola esencia.''<br />''Cuando la calamidá del tiempu aflixe a un miembru''<br />''Los otros miembros nun pueden siguir el so descansu.''<br />''Si nun tienes compasión polos problemes d'otros''<br />''Nun mereces ser llamáu pol nome de «home».''|Sa'di}} === Cultura china y otres cultures sínicas === [[Ficheru:Love zh.svg|thumb|230px|El [[Escritura chino|calter chinu]] pal amor (愛) consiste nun [[corazón]] (en mediu) dientro de «aceptar», «sentir» o «percibir» qu'amuesa una emoción llena de gracia.]] Nel [[idioma chinu]] y la [[cultura china]] contemporáneos, úsense dellos términos o pallabres raíz pal conceutu d'amor: * ''Ai'' (愛) úsase como verbu (p. ex., ''wo ai nin'', «te amo») o como nome, especialmente en ''aiqing'' (愛情), «amor» o «romance». Na China continental, y dende 1949, ''enriten'' (愛人, orixinalmente «amigu», o, más lliteralmente, «persona d'amor») ye la pallabra dominante pa «maríu» (siendo desenfatizados orixinalmente los términos separaos pa «esposa» y «home»); la pallabra tuvo una vegada una connotación negativa, que permanez, ente otros llugares, en [[Taiwán]]. * ''Lian'' (戀) xeneralmente nun s'usa de forma aisllada, sinón como parte de términos tales como «tar namoráu» (談戀愛, ''tan lian'ai'' —que tamién contién ''ai''), «amigu» (戀人, ''lianren'') o «[[homosexualidá]]» (同性戀, ''tongxinglian''). Nel [[confucianismu]], ''lian'' ye un amor benevolente y virtuoso que tendríen de buscar tolos seres humanos, y reflexa una vida moral. El filósofu chinu [[Mozi]] desenvolvió'l conceutu de ''ai'' (愛) como reaición al ''lian'' confucianista. ''Ai'', nel [[mohismu]], ye un amor universal escontra tolos seres, non yá escontra los amigos o familia, ensin considerancia de la reciprocidá. La estravagancia y la guerra ofensiva son contraries escontra ''ai''. Anque'l pensamientu de Mozi tuvo influyencia, el términu confucianista ''lian'' ye'l que la mayoría de los chinos usen pal amor. * ''Qing'' (情), que comúnmente significa «sentimientu» o «emoción», xeneralmente indica «amor» en dellos términos. Ta conteníu na pallabra ''aiqing'' (愛情). ''Qingren'' (情人) ye un términu usáu col significáu de «amante». * ''[[Ganqing|Gănqíng]]'' (感情) ye'l sentimientu» de rellación, vagamente similar a la [[empatía]]. Una persona va espresar amor construyendo bon ''gănqíng'', consiguíu per mediu d'ayuda o trabayu emprestaos a otres persones y apegu emocional escontra otra persona o escontra cualesquier otra cosa. * ''[[Yuanfen]]'' (緣份) ye la conexón de destinos venceyaos. Una rellación significativa ye xeneralmente concebida como dependiente d'un fuerte ''yuanfen''. Consiste en bona suerte a la de faer un descubrimientu afortunáu ya inesperáu. Conceutos similares n'español son: «Taben fechos l'unu pal otru», o'l destín». * ''Zaolian'' ([[Chinu simplificáu|simplificáu]]: 早恋, [[Chinu tradicional|tradicional]]: 早戀, [[pinyin]]: ''zǎoliàn''), lliteralmente, «amor temprano», ye un términu contemporaneu usáu frecuentemente pa los sentimientos románticos o l'apegu ente neños o adolescentes. Describe tantu la rellación ente noviu y novia adolescentes como'l [[Limerencia|namoramientu]] de l'adolescencia temprana o la niñez. El conceutu indica n'esencia la creencia prevalente na cultura china contemporánea consistente en que, por cuenta de la demanda de los estudios (derivada sobremanera del sistema educativu altamente competitivu de China), los mozos nun crean apegu romántico y polo tanto ponen en peligru les sos oportunidaes d'ésitu futuru. Apaecieron informes en periódicos y otros medios chinos que detallen la prevalencia del fenómenu, los peligros reparaos nos estudiantes y les medranes de los sos padres. ==== Qì xi: el «San Valentín» chinu ==== Esiste una lleenda china que se diz tien miles d'años d'antigüedá, que, con diverses variaciones, cunta la historia d'un mozu arrieru llamáu Niulang ([[Idioma chinu|chinu]]: 牛郎; [[pinyin]]: ''niú láng''; lliteralmente «[el] arrieru», o «pastor de vaques», [[Altair]]) atopar nel so camín con siete hada bañándose nun llagu. Afaláu pol so traviesu compañeru'l güe, furtió les sos ropes, esperando dempués a ver qué asocedía. Hermanar faes, pa recuperales, escoyeron a la hermana menor y más bella, de nome Zhinü ([[Idioma chinu|chinu]]: 織女; [[pinyin]]: ''zhī nǚ''; lliteralmente, «[la] texedora», [[Vega (estrella)|Vega]]). Ella facer, pero, como Niulang haber vistu desnuda, vese obligada a aceptar la propuesta de matrimoniu de Niulang, que se namorara d'ella (n'otres versiones de la historia, Zhinü escapara del aburríu cielu pa prestase y foi ella la que se namoró de Niulang). Yeren felices xuntos, pero, nel reinu de les faes, la Diosa del Cielu» (qu'en delles versiones ye la madre de Zhinü), en enterándose de la impura unión, tomó la so anfiler y formó un anchu ríu pa dixebrar a los dos amigos pa siempres, creando asina la [[Vía Láctea]], que dixebra a les estrelles [[Altair]] y [[Vega (estrella)|Vega]]. (N'otra versión, la Diosa obliga a la fada a volver a la so xera de texer coloridas nubes nel cielu, yá que nun podía faelo mientres tuviera casada con un mortal). Zhinü permanez pa siempres a un llau del ríu, filando tristemente el so telar, mientres Niulang ver dende lloñe, y curia de los sos dos fíos (les dos estrelles que lo arrodien, [[Alshain|Beta Aquilae]] y [[Tarazed|Gamma Aquilae]], o, polos sos nomes en chinu, Hè Gu 1 y Hè Gu 3). Sicasí, una vegada al añu, toles [[Pica pica|pegues]] del mundu, aves místiques na cultura china, se [[compasión|compadecen]] d'ellos y vuelen hasta'l cielu pa formar una ponte ([[Idioma chinu|chinu]]: 鵲橋, Que Qiao, «la ponte de les pegues») sobre la estrella [[Deneb]] na [[Cygnus (constelación)|constelación del Cisne]], por que los amantes puedan axuntase per una sola nueche, na séptima nueche de la séptima lluna, el día del amor en [[China]]. A finales del branu, les estrelles Altair y Vega alzar nel cielu nocherniegu, y los chinos cunten y celebren esta lleenda mientres el [[Qi xi]] ([[Idioma chinu|chinu]]: 七夕 [[pinyin]]: qī xī, «la nueche de los sietes»). La historia presenta delles variaciones más: * La Diosa del Cielu, por compasión al ser tocada pol amor qu'esistía ente dambos, decidió xunilos una vegada el séptimu día del séptimu mes llunar. * L'[[Emperador de Jade|Emperador del cielu]], padre del arrieru, foi quien los dixebró por que se concentraren nel so trabayu en llugar d'en el romance. * La estrella Deneb ye una fada qu'actúa como carabina cuando los amantes atópase na ponte de les pegues. * Los amantes pueden axuntase una vegada al mes. * Mientres la nueche de los sietes, en ciertu momentu les dos estrelles Altair y Vega axúntense realmente a un mesmu llau de la Vía Láctea. === Cultura xaponesa === Nel [[budismu xaponés]], ''ai'' (愛) ye un amor de ciñu pasional, y un deséu fundamental. Puede desenvolvese escontra'l [[egoísmu psicolóxicu|egoísmu]] o'l [[altruísmu]] y escontra la [[llume (creencia)|llume]]. ''[[Amae]]'' (甘え), una pallabra xaponesa que significa «dependencia indulxente», ye parte de la cultura de la educación de los fíos en Xapón. Esperar de les madres xaponeses qu'abracen y acoriquen a los sos fíos, y espérase de los fíos que compensen a les sos madres enferronándose a elles y sirviéndoles. Dalgunos [[socioloxía|sociólogos]] suxirieron que les interaiciones sociales de los xaponeses na vida d'adultos modelar nel ''amae'' ente madre y fíu. === Cultura griega === L'[[idioma griegu]] estrema dellos sentíos distintos nos que s'usa la pallabra «amor». Por casu, el [[griegu antiguu]] presenta les pallabres ''agape'', ''philia'', ''eros'', ''storge'' y ''xenia''. Sicasí, col griegu (al igual que con munchos otros idiomes) foi históricamente difícil dixebrar totalmente los significaos d'estes pallabres. Coles mesmes, el testu en [[koiné]] de la ''[[Biblia]]'' contién exemplos del [[verbu]] ''agapó'' utilizáu col mesmu significáu que ''[[phileo]]''. * ''[[Agapē|Agape]]'' (ἀγάπη ''agápē'') xeneralmente refierse a un tipu ideal d'amor puro», más qu'a l'atraición física suxerida por ''eros''. Sicasí, hai dellos exemplos de ''agape'' usaos col significáu de ''eros''. Tamién se tradució como «amor de l'alma». * ''[[Eros (amor)|Eros]]'' (ἔρως ''érōs'') ye un amor pasional, con deséu sensual y duraderu. La pallabra griega ''erota'' significa ''namoráu''. [[Platón]] creó la so propia definición. Anque ''eros'' siéntese primeramente por una persona, cola [[contemplación]] convertir nuna apreciación de la guapura qu'esiste dientro d'esa persona, o inclusive apuerta a l'apreciación de la guapura en sí mesma. ''Eros'' ayuda a l'alma a recordar la conocencia de la guapura y contribúi a la comprensión de la verdá espiritual. Los amantes y los filósofos tán toos inspiraos pa la busca de la verdá per mediu de ''eros''. Delles traducciones amosar como «amor del cuerpu». * ''[[Philia]]'' (φιλία ''philía''), un amor virtuoso desapasionáu, foi un conceutu desenvueltu por [[Aristóteles]]. Inclúi la llealtá a los amigos, la familia y la comunidá, y rique virtú, igualdá, y familiaridá. ''Philia'' ta motiváu por razones práutiques; una o dambes partes beneficiar de la rellación. Tamién puede significar «amor de la mente». * ''[[Storge]]'' (στοργή ''storgē'') ye un ciñu natural, como aquel que sienten los padres polos sos fíos. * ''[[Xenía|Xenia]]'' (ξενία ''xenía''), hospitalidá, yera una práutica desaxeradamente importante na [[Antigua Grecia]]. Yera una amistá cuasi ritualizada formada ente un anfitrión y el so güéspede, quien podíen ser primeramente desconocíos. El anfitrión alimentaba y apurría agospiamientu al güéspede, de quien s'esperaba pagu namái con gratitud. La importancia d'esti amor puede trate al traviés de tola [[mitoloxía griega]]sobremanera, na ''[[Ilíada]]'' y la ''[[Odisea]]'' de [[Homero]]. ==== Reseña mitolóxica sobre l'amor: el mitu del andróxinu ==== Na [[mitoloxía griega]], yeren trés los sexos: lo masculino yera nun principiu descendiente del sol; lo femenino, de la tierra, y lo que participaba de dambos, de la lluna. Estos trés sexos, y la so manera d'avanzar, yeren, precisamente como la lluna, circulares. Con éses yeren tarrecibles pola so fuercia y la so puxanza y teníen gran arrogancia, hasta'l puntu de qu'atentaron contra los dioses. Ante esta situación, Zeus y los demás dioses deliberaron, y atopáronse ante un dilema, yá que nun podíen matalos o faer sumir la so raza abrasándolos col rayu como a los xigantes —porque entós sumiríen los honores y sacrificios que los homes tributáben-yos—, nin dexar que siguieren siendo altaneros. Tres enforma pensalo, a la fin [[Zeus]] tuvo una idea y dixo: «Paezme que tengo una estrataxema por que sigan esistiendo estos seres y coles mesmes dexen de ser faltantes, al faese más débiles. Agora mesmu —siguió— voi cortalos en dos a cada unu, y asina van ser coles mesmes más débiles y más útiles pa nós, al aumentar el so númberu». Con éses Zeus llevó a cabu'l so plan, y una vegada que la naturaleza d'estos seres quedó cortada en dos, cada parte empezó a echar de menos a la so metá, a axuntase con ella y arrodiala colos sos brazos, a abrazase la una cola otra naguando por ser una sola por naturaleza. De magar, l'amor d'unos a otros ye innatu nos homes y muyeres y aglutinador de l'antigua naturaleza, y trata de faer un solu individuu de dos. Por eso, cuando se zarapiquen con aquella verdadera metá de sigo mesmos, sienten un maraviyosu impautu d'[[amistá]], d'afinidá y d'amor, de manera que nun tán dispuestos a dixebrase. De ''[[La Llacuada]]'' de [[Platón]]. === Cultura árabe === N'[[idioma árabe|árabe]], que ye una llingua bien rica en pallabres sinónimas, esisten numberosos [[sinónimu|sinónimos]] de la pallabra «amor». Ente ellos, atópense: ''«Al Hobb»'' («l'amor») , ''«Al Mawadda»'' («el ciñu»), ''«Al ‘ishq»'' (una bien fuerte pasión), ''«Al Hayâm»'' (amor que llega a la llocura), ''«As·sabâba»'' (tenrura de la pasión), ''«Ash·shawq»'' (enclín por amor escontra otra persona o daqué concretu), ''«Al-Hawâ»'' (amor qu'apodera'l corazón), ''«Ash·shahwa»'' (amor entemecíu con deséu), ''«Al Waÿd»'' (amor bien intenso), ''«Al-Gharâm»'' (amor qu'apodera a la persona, y la pasión que tortura), ''«At-tîm»'' (llegar a la llocura de tanto amor, amor qu'apodera dafechu a la persona).<ref name="Nacua"/> L'amor manifestar en diversos círculos: L'amor escontra A el·lâh, L'amor escontra'l Mensaxeru d'Al∙lâh, L'amor del musulmán escontra'l musulmán, L'amor dientro de la familia musulmana, L'amor escontra'l non musulmán, El ciñu ente'l gobernante y el gobernáu.<ref name="Nacua"/> Nun tercer círculu figura l'amor ente los musulmanes; esti amor cristalizar nel intercambiu de sentimientos de ciñu sinceru y en traducilo en dichos y fechos, no malo y no bono. Ye una rellación íntimo y estrecho na que los corazones y los espíritus siéntense atraíos unos escontra otros; d'esta miente, consíguese'l prestu y el gocie del amor ente les partes que tán n'harmonía.<ref name="Nacua"/> Ibn Al Qayyem numbera los tipos d'amor nel marcu social diciendo: «Ente ellos figura l'amor que se manifiesta nun alcuerdu alrodiu de una manera, una relixón, una doctrina o un métodu, una proximidá, un productu o un oxetivu. Esiste tamién l'amor coles mires de llograr dalgún beneficiu del amáu, de la so potencia, riqueza, educación o pa satisfaer un deséu. Esti tipu ye efímeru y acaba una vegada que se llograra l'oxetivu. El que te ama pa llograr una meta, te abandona al consiguila. L'amor harmonioso o'l que emana d'un alcuerdu ente dos persones ye duraderu y namái acaba cuando asocede daqué que ponga fin a esti amor. L'amor de gran ciñu ye: “una aprobación espiritual y una combinación ente les almes”».<ref>Ibnu Al Qayyem. ''La medicina profética y Zâd Al Ma'âd''.</ref> === Cultura turca (xamánica ya islámica) === En [[idioma turcu|turcu]], la pallabra «amor» apaez con dellos significaos. Una persona puede amar a un dios, a una persona, a los sos padres, o a la familia. Pero esa persona namái puede «amar» (''[[Ishq|aşk]]'') a una persona del sexu opuesto. Los turcos usaben esta pallabra solamente pa los sos amores nun sentíu románticu o sexual, qu'indicaren un enorme encaprichamiento. Esta pallabra tamién ye común pa les [[llingües turques]], tales como'l [[idioma azerbaiyano|azerbaiyano]] (''yşq'') y el [[idioma kazaquistanín|cazacu]] (ғашық). === Antigua Roma (llatín) === [[Ficheru:Angelo Bronzino - Venus, Cupid, Folly and Time - National Gallery, London.jpg|thumb|240px|[[Agnolo Bronzino]], ''[[Alegoría del trunfu de Venus]]'', hacia 1540-1545. Londres, The National Gallery. L'amor representáu polos dos dioses acompañaos polos celu» (centru-izquierda), l'engañu» (centru-derecha), la «necedad» (enriba a la izquierda) y el tiempu» (enriba a la derecha).]] L'idioma [[llatín]] tien dellos verbos distintos que se correspuenden cola pallabra española «amor». * ''Amāre'' ye la pallabra básica pa «amar», y entá lo ye nel [[idioma italianu|italianu]] actual. Los romanos usar tantu nun sentíu afeutivu como nun sentíu románticu o sexual. D'esti verbu deriva ''amans'' —un amante, amador, «amante profesional», xeneralmente cola noción accesoria de lluxuria— y ''amica'', «novia», pallabra xeneralmente usada de forma [[eufemismu|eufemística]] pa una [[prostituta]]. El nome correspondiente ye ''amor'', que tamién s'usaba na forma plural pa indicar enriedos amorosos o aventures sexuales. El mesmu raigañu produz amás ''amicus'' —«amigu»— y ''amicitia'', «amistá» (polo xeneral basaos nel provechu mutuu, y correspondientes dacuando más esautamente a «delda» o «influyencia»). [[Cicerón]] escribió un tratáu llamáu ''Sobre l'amistá'' (''De amicitia''), qu'alderica la noción hasta cierta fondura. [[Ovidio]] escribió una guía pa les rellaciones amoroses llamada [[Arte d'amar|''Ars Amatoria'']] que trata en fondura l'amor dende les rellaciones extramaritales hasta los padres sobreprotectores. : En llatín dacuando usábase ''amāre'' col sentíu que damos n'español a «gustar». Esta noción, sicasí, esprésase de forma muncho más xeneralizada con ''placere'' o ''delectāre'', que son d'usu más coloquial, siendo'l postreru usáu frecuentemente na poesía amorosa de [[Cayo Valerio Catulo|Catulo]]. * ''[[Diligere]]'' de cutiu presenta la noción de «tener ciñu por», «envalorar», y raramente, si non nunca, usar pal amor romántico. Esta pallabra sería apoderada pa describir l'amistá de dos homes. El nome correspondiente, ''diligentia'', sicasí, tien el significáu de «dilixencia» o «dedicación», y tien cierta superposición semántica col verbu. * ''[[Reparara]]'' ye un [[sinónimu]] de ''diligere''; esti verbu y el so correspondiente nome, ''observantia'', denotan de cutiu «envalora» o «ciñu». * ''[[Carines]]'' corresponder col griegu ''agape'' ([[empatía]], [[altruísmu]]), y usóse en traducciones de la [[Biblia]] cristiana al llatín col significáu d'amor caritativo»; esti significáu, sicasí, nun se topó na lliteratura clásica romana pagana. Como resultáu de la combinación con una pallabra griega, nun esiste'l verbu correspondiente. * ''[[Cupiditas]]'' corresponder col términu griegu ''eros'' (deséu sexual). * Delles terminoloxíes vulgares n'español, como por casu ''filito'', aniciáu de ''[[filia]]'', xeneren xerarquíes de seriedá o duración de la pareya. === Cultura anglosaxona === Na cultura anglosaxona la pallabra «amor» (''love'') presenta, al igual que n'español, múltiples significaos. Pero, a toos aquellos qu'esisten nel mundu hispanofalante, los anglofalantes añaden un significáu adicional, más rellacionáu col simple ''gustu'' por daqué: ''I love dancing'' (lliteralmente, «amo'l baille») correspuende n'español a encántame baillar» o me gusta enforma baillar»; ''he's a great actor, I love him'' (lliteralmente, «ye un gran actor, ámolu») correspuende a «ye un gran actor, encántame», o «ye un gran actor, gústame enforma».<ref>[http://www.wordreference.com/es/translation.asp?tranword=love&B10=Buscar&dict=enes Entrada ''love'' en Word Reference.]</ref> El [[psicoanálisis]] asitia al amor como un comportamientu [[narcisismu|narcisista]], de cuenta que l'amor interpersonal ye realmente amor a unu mesmu n'última instancia. N'[[Estaos Xuníos]], el [[psicoanálisis]] ocupó mientres el [[sieglu XX]] un llugar preponderante nel ámbitu de la [[psicoloxía]], anque anguaño esiste un duru bracéu ente los sos detractores y defensores, que se conoz como ''the Freud wars''. La cultura del psicoanálisis estendióse llargamente per otros países, y anguaño los dos países que más s'aguanten a la estinción d'esta corriente psicolóxica son [[Francia]] y [[Arxentina]].<ref>[http://www.lanacion.com.ar/738572-el-psicoanalisis-va sumir-diz-mikkel-borch-jacobsen «El psicoanálisis va sumir, diz Mikkel Borch-Jacobsen»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120630102609/http://www.lanacion.com.ar/738572-el-psicoanalisis-va |fecha=2012-06-30 }}. Artículu de Luisa Corradini pal periódicu arxentín ''La Nación'' (14 de setiembre de 2005).</ref> == Ver tamién == {{llista de columnes|2| * [[Ciñu]] * [[Altruísmu]] * [[Amor líquido]] * [[Beber los vientos]] * [[Compasión]] * [[Egoísmu psicolóxicu|Egoísmu]] * [[Emoción]] * [[Namoramientu]] * [[Misericordia]] * [[Psicoloxía]] * [[Pasión (emoción)|Pasión]] * [[Sentimientu]] * [[Antropoloxía]] * [[Sexoloxía]] * [[Teoría triangular del amor]] }} == Notes y referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía rellacionada == * [[Agustín García Calvo]] (1984), ''L'amor y los 2 sexos. Del tiempu d'amor y olvidu''. Editorial Lucina, Zamora. (2ª ed. 1991). * {{cita llibru | id = ISBN 978-84-08-07567-7 | títulu = L'amor y otres idioteces | añu = 2007 | autor = José Pedro Manglano Castellary | editorial = Editorial Planeta }}. * [[Carmen Martín Gaite]] ''Usos amorosos de la posguerra española''. 1ª edición, 1987. 7ª edición, 1988. Anagrama. Barcelona. ISBN 84-339-0085-4. * {{cita llibru | autor = [[Ovidio|Publio Ovidio Nasón]] | títulu = Amores; Arte d'amar; Sobre la cosmética de la cara femenina; Remedios contra l'amor | añu = 1995 | editorial = Madrid: [[Editorial Gredos]] | id = ISBN 978-84-249-1392-2 }} * {{cita llibru | id = ISBN 978-84-321-2749-6 | títulu = Los cuatro amores |añu=2007 | autor = [[C. S. Lewis]] | editorial = Rialp }} * {{cita llibru | id = ISBN 978-968-6005-80-6 | títulu = [[La llapada doble]] - Amor y erotismu | añu = 1993 | autor = [[Octavio Paz]] | editorial = [[Seix Barral]] }} * Conchita Ramón Delgado. ''Diccionariu del amor''. 1936. Gráfiques "RECORT", Barcelona. == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikiquote}} {{Tradubot|Amor}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Amor]] [[Categoría:Rellaciones interpersonales]] [[Categoría:Etoloxía]] [[Categoría:Emociones]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] m1xcocn6hmoya0ofuowodhdtfz7hfcl Independencia de Méxicu 0 30370 4376935 4372527 2025-06-17T14:37:12Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá xunta => dicha xunta 4376935 wikitext text/x-wiki {{artículu destacáu}} {{Ficha de conflictu militar |fecha=[[16 de setiembre]] de [[1810]] (el [[Grito de Dolores]])-[[27 de setiembre]] de [[1821]] (entrada del [[Exércitu Trigarante]] a la Ciudá de Méxicu). |llugar=[[América del Norte]] |resultáu=Independencia de Méxicu pola robla del [[Acta d'Independencia del Imperiu Mexicanu]] |combatientes1=• [[Archivu:Guadalupano.jpg|border|17px]] [[Archivu:Bandera de José María Morelos en 1812.png|border|17px]] [[Archivu:Bandera Nacional de Guerra de Mexico en 1815.svg|border|17px]] [[Exércitu Mexicanu|Insurxentes]]<br />y<br />• [[Archivu:Flag of the Three Guarantees.svg|20px]] [[Exércitu Trigarante|Trigarantes]] lleales a [[Méxicu]] |combatientes2=• [[Archivu:Coronela.png|border|25px]] [[Exércitu Realista n'América|Realistes]] lleales al [[Imperiu español]] |comandante1= [[Miguel Hidalgo]] ([[1810]]-[[1811]])<br />[[Ignacio Allende]] ([[1811]])<br />[[Ignacio López Rayón]] ([[1811]])<br />[[José María Morelos]] ([[1810]]-[[1815]])<br />[[Guadalupe Victoria]] y [[Vicente Guerrero]] ([[1815]]-[[1821]])<br />[[Francisco Xavier Mina]] ([[1817]])<br />[[Agustín de Iturbide]] ([[1821]]) |comandante2=[[Francisco Xavier Venegas]] ([[1810]]-[[1813]])<br />[[Félix Calleja]] ([[1813]]-[[1816]])<br />[[Juan Ruiz de Apodaca]] ([[1816]]-[[1821]])<br />[[Francisco Novella]] ([[1821]])<br />[[Juan O'Donojú]] ([[1821]]) }} La '''Independencia de Méxicu''' foi la consecuencia d'un procesu políticu y social resueltu pela vía de les armes, que punxo fin al dominiu [[España|español]] nos territorios de [[virreinatu de Nueva España|Nueva España]]. La guerra pola independencia mexicana estendióse dende'l ''[[Grito de Dolores]]'', el [[16 de setiembre]] de [[1810]], hasta la entrada del [[Exércitu Trigarante]] a la [[Ciudá de Méxicu]], el [[27 de setiembre]] de [[1821]]. El movimientu independentista mexicanu tien como marcu la [[Ilustración]] y les revoluciones lliberales de la última parte del [[sieglu XVIII]]. Por esa dómina la élite ilustrada empezaba a cavilgar alrodiu de les rellaciones d'[[España]] coles sos colonies. Los cambeos na estructura social y política derivaos de les [[reformes borbóniques]], a los que se sumó una fonda crisis económica en Nueva España, tamién xeneraron un maltar ente dellos segmentos de la población. La ocupación francesa de la metrópolis en [[1808]] desencadenó en Nueva España una crisis política que desaguó nel movimientu armáu. Nesi añu, el rei [[Carlos IV d'España|Carlos IV]] y [[Fernandu VII]] [[abdicaciones de Bayonne|abdicaron]] socesivamente en favor de [[Napoleón I de Francia|Napoleón Bonaparte]], que dexó la corona d'España al so hermanu [[Xosé Bonaparte]]. Como respuesta, el conceyu de Méxicu —con sofitu del virréi [[José de Iturrigaray]]— reclamó la soberanía n'ausencia del rei llexítimu; la reaición condució a un [[golpe d'Estáu]] contra'l virréi y llevó a la cárcel a los cabezaleros del movimientu. A pesar de la derrota de los criollos na Ciudá de Méxicu en [[1808]], n'otres ciudaes de Nueva España axuntáronse pequeños grupos de conxuraos que pretendieron siguir los pasos de Méxicu. Tal foi'l casu de la [[conxura de Valladolid]] de [[1809]] y los participantes de la cual fueron puestos en prisión. En [[1810]], los [[Conspiración de Querétaro|conspiradores de Querétaro]] tuvieron a piques de correr la mesma suerte pero, al vese descubiertos, optaron por tomar les armes el [[16 de setiembre]] en compañía de los habitantes indíxenes y llabradores del pueblu de [[Dolores Hidalgo|Dolores]] ([[Guanajuato]]), convocaos pol cura [[Miguel Hidalgo y Costilla]]. De magar [[1810]], el movimientu independentista pasó delles etapes, pos los socesivos líderes fueron puestos en prisión o executaos poles fuercies lleales a España. De primeres reivindicábase la soberanía de [[Fernandu VII]] sobre España y les sos colonies, pero los líderes asumieron dempués postures más radicales, incluyendo cuestiones d'orde social como l'[[Bandu de Miguel Fidalgo|abolición de la esclavitú]]. [[José María Morelos y Pavón]] convocó a les provincies independentistes a conformar el [[Congresu d'Anáhuac]], que dotó al movimientu insurxente d'un marcu llegal propiu. Tres la derrota de Morelos, el movimientu amenorgóse a una [[guerra de guerrilles]]. Escontra [[1820]], namái quedaben dellos nucleos rebalbos, sobremanera na [[sierra Madre del Sur]] y en [[Veracruz]]. La rehabilitación de la [[Constitución de Cádiz]] en [[1820]] afaló'l cambéu de postura de les élites novohispanes, qu'hasta esi momentu sofitaren el dominiu español. Al ver afeutaos los sos intereses, los criollos monarquistes decidieron sofitar la independencia de Nueva España, pa lo cual buscaron aliase cola resistencia insurxente. [[Agustín de Iturbide]] dirixó'l brazu militar de los [[Conspiración de Profésala|conspiradores]], y a entamos de [[1821]] pudo atopase con [[Vicente Guerrero]]. Dambos proclamaron el [[Plan d'Iguala]], que convocó a la xuntura de toles faiciones insurxentes y cuntó col sofitu de l'aristocracia y el cleru de Nueva España. Finalmente, la independencia de Méxicu algamóse'l [[27 de setiembre]] de [[1821]]. Tres ello, Nueva España convirtióse nel [[Primer Imperiu Mexicanu]], una efímera monarquía católica que dio pasu a una [[república federal]] en [[1823]], ente conflictos internos y la xebra de les [[Provincies Xuníes d'América Central]]. Dempués de dalgunos [[Intentos de Reconquista en Méxicu|intentos de reconquista]], incluyendo la [[espedición militar|espedición]] d'[[Isidro Barradas]] en [[1829]], España reconoció la independencia de Méxicu en [[1836]], tres el fallecimientu del monarca [[Fernandu VII]]. == Antecedentes == === Situación económica y social del virreinatu de Nueva España === [[Archivu:Mestizo.jpg|thumb|Una representación de mestizos nuna "Pintura de Castes" de la era colonial. "''D'español ya india produz mestizu''".]] La sociedá novohispana taba estremada en dellos estratos y la so posición taba condicionada por cuestiones d'orde económicu, cultural y políticu. Una d'elles yera'l so papel al respective de la posesión de los bienes económicos. Había un grupu bien pequeñu de persones que controlaben la mayor parte de la [[riqueza]], mientres que la gran parte de la población yera probe. Los pueblos indíxenes habíen de pagar un tributu al gobiernu y taben suxetos a un réxime d'autoridá que, por ambiguu, provocaba numberosos enfrentamientos ente españoles peninsulares, criollos y [[mestizos]]. Munchos d'estos enfrentamientos teníen rellación con cuestiones agraries, como por casu la tenencia de la tierra y el control de l'agua.<ref>Wobeser, 1993: 135-146.</ref> A lo llargo de los trés sieglos de dominiu español hubon dellos españíos sociales na Nueva España, ente ellos la [[Rebelión de los Pericúes]] de [[1734]] a [[1737]] en [[Vieya California]],<ref>Ponce, 2002.</ref> la [[Rebelión de los maya de Cisteil]] ([[1761]]) de los [[Pueblu maya|mayes]], encabezada por [[Jacinto Canek]]<ref>Patch, 2003: 46-59.</ref> y les rebeliones de los [[pueblu seri|seris]] y los [[pima|pimes]] en [[Sonora]] a lo llargo de tol [[sieglu XVIII]].<ref>Piñera Ramírez, 1994: 205-210.</ref> Como un corolariu de los múltiples oríxenes de la población de Nueva España surdió'l sistema de [[Casta (colonial)|castes]]. Estos grupos taben carauterizaos pol orixe racial de los sos integrantes, atopándose nel cumal los españoles, y ente ellos, los europeos. La [[mestizaxe|combinación ente españoles, indíxenes y africanos]] dio como resultáu un númberu de grupos nos que la so posición taba determinada pola cantidá de sangre español que teníen. El sistema aspiraba a caltener la [[Supremacismu blancu|supremacía del sangre español]], y anque nunca tuvo base llegal, nun siendo más qu'una nomenclatura aceptada, reflexó la división y la esclusión esistente na [[Nueva España]], onde los grupos non españoles ocupaben un llugar marxinal nel sistema social.<ref>López Beltrán, 2008: 303.</ref> La pilastra de la economía colonial de Nueva España yera la [[minería]], particularmente la esplotación d'[[oru]] y [[plata]]. Mientres el [[sieglu XVIII]] la producción minera vivió una de les sos meyores dómines. Como resultancia, la producción d'oru y plata triplicóse nel periodu de [[1740]] a [[1803]].<ref>Villoro, 2009: 491</ref> La bayura yera tala, que la mina llamada [[Mina La Valenciana|La Valenciana]], nel estáu de [[Guanajuato]], llegó a considerase la operación minera de plata más importante del mundu. Al rematar el [[sieglu XVIII]], Nueva España producía más de 2.500-000 de marcos de plata, y les sos principales rexones mineres yeren Guanajuato, [[Zacatecas]] y el norte de la intendencia de Méxicu.<ref>Muñoz, 1986: 151-152.</ref> La importancia de la minería pa la economía novohispana yera tala que [[Carlos III d'España|Carlos III]] reconoció al Cuerpu de Minería de Nueva España en [[1776]]; un pocu más tarde, dexó l'establecimientu del [[Real Tribunal de Minería de Nueva España|Real Tribunal de Minería]], según tamién del [[Colexu de Minería]]. L'apoxéu de la esplotación minera favoreció'l desenvolvimientu d'otres actividaes económiques, particularmente'l [[comerciu]] y l'[[agricultura]]. Por exemplu, la creciente importancia de [[Guadalajara (Jalisco)|Guadalajara]] y [[El Bajío (Méxicu)|El Bajío]] debíase a la so rellación colos minerales de Zacatecas y Guanajuato. Yá que la esportación de plata y oru constituyía'l noyu de la economía novohispana, en redol a esta actividá creció un complexu sistema que consolidó al grupu de comerciantes peninsulares, pero que tamién dexó l'ascensión d'un poderosu grupu criollu. Esti grupu taba concentráu nos consulaos de Méxicu y Guadalajara, que constituyeron la pieza fundamental na circulación de [[capital económicu|capitales]] nel territoriu novohispanu. El poder económicu de los consulaos sofitaba la so capacidá de representación política, xestión y cabildéu.<ref>Del Valle Pavón, 2003: 652-653.</ref> La economía novohispana entró en crisis a finales del [[sieglu XVIII]], periodu que coincide coles [[Reformes borbóniques na Nueva España|reformes borbóniques]] adoptaes pola Corona. Les reformes teníen por oxetu modernizar l'alministración de les colonies y facer más granible la esplotación de los sos recursos, porque en Nueva España había una escasez de capitales en circulación debida al monopoliu sobre la plata exercíu polos comerciantes y pola mesma política financiera de la metrópolis.<ref>Del Valle Pavón, 2003: 656.</ref> Una parte importante de les rentes derivaes de la esplotación de les colonies nun llegaba a les arques reales, partiéndose ente distintes corporaciones acordies colos arreglos antiguos ente la Corona y estos grupos.<ref>Núñez, 1989: 22-32.</ref> Verdaderamente, la reforma afectó los intereses de les clases más privilexaes. Al establecese amás el llibre comerciu ente les colonies, creció'l poder económicu y políticu de los criollos y los mestizos qu'empezaron a ocupar tamién más espacios na alministración colonial.<ref>Villoro, 1989: 594.</ref> Nes últimes décades del [[sieglu XVIII]], Nueva España taba en bancarrota por causa de la espoliación de les sos finances per parte de la metrópolis.<ref>Marichal, 1999.</ref> Paradóxicamente, fueron los miembros de la élite económica —bien cutida pola política económica de la monarquía— los que sofitaron el [[golpe d'Estáu]] contra'l virréi [[José de Iturrigaray]] en [[1808]], cuando'l Conceyu de Méxicu intentó exercer la soberanía n'ausencia del rei d'España. Les reformes representaron un ciertu aliendu de cambéu a los cásique trés sieglos de continuidá nel sistema colonial, pero'l beneficiu pa los diversos grupos de la sociedá novohispana nun foi igual. Les clases baxes nun vieron grandes variaciones na so situación subordinada. Pero los que vieron fondamente afeutaos los sos intereses fueron les families venceyaes col comerciu esterior. Daquella, el comerciu ente Nueva España y la metrópolis realizábase puramente per mediu del puertu de [[Veracruz]]. Esta ye la razón de que los comerciantes d'esa ciudá tuvieren tanta influyencia na política y la economía de la colonia. Pero cola declaración de llibre comerciu ente les colonies y l'abolición del monopoliu veracruzanu, crecieron en poder y númberu les cámares de comerciantes n'otros puertos de Nueva España. Esti foi unu de los factores que contribuyeron a la puxanza minera de finales del [[sieglu XVIII]]. Puesto que les families de comerciantes vieren amenaciaes les sos inversiones ya intereses, treslladaron bona parte de la so capital a la industria minera. Los espacios vacantes fueron ocupaos en munches ocasiones polos americanos. Los [[criollos]] de les colonies españoles ocupaben una posición inferior al respective de los peninsulares (designaos na fala mexicana como [[gachupín|gachupines]]) na estructura de la sociedá virreinal. Sicasí, nun yeren un grupu del tou desaposiáu d'importancia específica: por casu, en [[Guanajuato]] les mines más importantes de la rexón taben en manes de families criolles. Per otru llau, l'abertura derivada de les [[reformes borbóniques]] de finales del sieglu XVIII, favoreció la crecedera d'una pequeña clase media d'estraición americana. Coles mesmes, ha destacase que dientro de los antecedentes del procesu de la independencia nacional, xugó un papel importante'l desendolcu del nacionalismu criollu, qu'aponderó la riqueza cultural de los indíxenes con cuenta de revalorar la tierra onde nacieren y proyeutala como un elementu d'identidá. === Patriotismu criollu en Nueva España y espulsión de los xesuites === La segunda metá del sieglu XVIII foi escenariu d'un movimientu de reivindicación patriótica per parte de los criollos en Nueva España.<ref>David Brading (1988: 15) llamada a esti fenómenu ''patriotismu criollu''. El mesmu movimientu recibe otres denominaciones dependiendo de los autores. Por exemplu, González (1973: 78) llámalu ''nacionalismu criollu''.</ref> Esti fenómenu ye una respuesta al dominiu peninsular na vida del virreinatu, mesmo nel campu económicu, que nel políticu, el social y el cultural. Los protagonistes d'esti movimientu yeren miembros del pequeñu grupu de persones que tenía accesu a la [[educación]]. Na sociedá novohispana esto yera posible namái al traviés de los establecimientos eclesiásticos, pos la Ilesia yera la única institución qu'emprestaba esti serviciu. Poro, esti grupu taba integráu notablemente por relixosos. El nacionalismu criollu de Nueva España emponderó al virreinatu frente a les afirmaciones de los peninsulares poles que pretendía xustificase'l dominiu español nes tierres americanes. La llucha [[ideoloxía|ideolóxica]] ente España y [[América]] nun yera nueva, tien el so orixe na [[Conquista de Méxicu|Conquista]] mesma. Estremándolo d'aquellos primeros contautos de los fechos que tuvieron llugar mientres el [[sieglu XVIII]] que son los [[criollu|criollos]] los que tomen la defensa de la tierra de la que son nativos. Al facelo, reivindiquen un pasáu del que se proclamen herederos pol fechu de compartir l'espaciu, anque la [[Mesoamérica|civilización mesoamericana]] nun ye antecedente direutu de la sociedá novohispana del XVIII nin son [[pueblos indíxenes de Méxicu|indíxenes]] los que defenden con arguyu la so historia y el so territoriu ancestral. Dellos de los representantes del nacionalismu criollu novohispanu yeren miembros de la [[Compañía de Xesús]]. Nel [[sieglu XVIII]] esta congregación desempeñaba un importante llabor na evanxelización de los indíxenes del norte del virreinatu.<ref>Ye'l casu de les numberoses misiones xesuites establecíes nes Californies, Sonora y Nuevu Méxicu. El gobiernu virreinal aprovechó la meyora de la evanxelización p'asegurar y ampliar el dominiu territorial de Nueva España.</ref> Al par d'esta obra, producieron un conxuntu de documentos que dan cuenta de pueblos que güei s'atopen estintos. La importancia de la Compañía na vida de Nueva España aniciaba na so gran actividá a favor de la cultura, mesmo al traviés de la educación como na producción y espardimientu de la conocencia.<ref>Los xesuites promovieron l'establecimientu d'imprentes nel virreinatu, lo que ye esceicional nun contestu onde'l poder políticu controlaba esti importante mediu de comunicación (Torales, 2008: 398).</ref>Esta actividá dexó-y establecer una rede de rellaciones qu'arreyó a la Compañía n'otres esferes, especialmente con miembros de la élite agrícola, comercial y minera.<ref>Torales, 2008: 399.</ref> A la salida de los xesuites, fueron los sos pupilos los que retomaron l'impulsu renovador de la Compañía. Ente ellos puede señalase l'astrólogu [[Antonio de León y Gama]], al físicu [[José Mariano Mociño]], al filósofu [[Benito Díaz de Gamarra]] y al enciclopedista [[José Antonio Alzate]].<ref>González, 1973: 79.</ref> Un importante númberu de persones de la ''Real Sociedá Vascongada d'Amigos del País'' yeren familiares, alumnos o patrocinadores de miembros de la Compañía. Esta corporación adquier importancia na historia novohispana porque ayudó a caltener l'espíritu renovador de los xesuites y favoreció l'espardimientu de la Ilustración en Nueva España. Al traviés de los miembros d'esti grupu, los xesuites pudieron caltener contautu col país del que fueron desterraos y eventualmente pudieron volver cuando la colonia algamó la so independencia.<ref>Torales, 2008: 405.</ref> L'estilu de trabayu de la Compañía de Xesús punxo n'alerta a dellos gobiernos europeos, mesmo pol so sofitu al papáu que pola so actividá inteleutual y les aliances qu'establecieren. Los xesuites fueron espulsaos de dellos territorios mientres la segunda metá del [[sieglu XVIII]], incluyendo los dominios españoles pola [[Pragmática Sanción de 1767]].<ref>Enantes d'España otros conflictos asocedieren ente les monarquíes europees y la Compañía de Xesús. La cesión de les [[Misiones Orientales]] a la corona de Portugal dio orixe a la [[Guerra Guaranítica]] ([[1754]]-[[1757]]), qu'enfrentó a los indíxenes guaraníes de les misiones y a les tropes portugueses y españoles. Al otru añu los xesuites salieron de [[Portugal]]. Otres naciones qu'estraditaron a los xesuites fueron Francia en [[1763]], Nápoles, Parma y Sicilia en [[1768]].</ref> Esto nun implicó yá la salida de miembros estranxeros de la congregación, sinón el destierru de numberosos criollos. Dellos autores cunten que la espulsión de los xesuites ye la primera falta de los monarques españoles escontra los sos súbditos americanos.<ref>Torales, 2008: 399.</ref> Dalgunos de los xesuites desterraos fueren figures centrales d'esi movimientu inteleutual que reivindicó a Nueva España frente a la so metrópolis y que llegó, inclusive, a proponer la necesidá de desafiar a la colonia. Unu d'ellos foi [[Francisco Javier Clavijero]], que tuvo que publicar la so ''[[Historia antigua de Méxicu]]'' n'[[Italia]] y n'[[italianu]]. Nesa obra Clavijero entama una amplia defensa d'América frente a Europa, empezando poles cuestiones naturales<ref>Los viaxeros, historiadores, naturalistes y filósofos europeos fixeron de l'América un almacén de les sos fábules y de les sos neñaes, y pa faer más amenes les sos obres cola novedá maraviyosa de les sos supuestes observaciones atribúin a tolos americanos lo que se reparó en dellos individuos o nengunu" (Clavijero, XXXX).</ref> y concluyendo cola reafirmación de tolos americanos al traviés de la reivindicación del pasáu indíxena.<ref>Clavijero particularmente la historia de los pueblos de l'Altiplanicie Mexicana, particularmente de los [[mexica|mexices]]. Acordies con Villoro (2005: 124), la ''Historia antigua de Méxicu'' ye una obra épica onde los sos protagonistes son naciones que recuerden la manera en que les fazañes romanes fueron rellataes polos poetes antiguos: "apaez la historia azteca grávida d'exemplos d'estoicu valor, comparables a los más esforciaos fechos de los pueblos clásicos".</ref> Nesti movimientu, Clavijero como otros criollos novohispanos refuga que les sos declaraciones tean influyíes por otra pasión o interés […] que l'amor a la verdá y el celu pola humanidá y asume decididamente la defensa de los indíxenes, colos que nun tien llazos consanguíneos "nin podemos esperar de la so miseria nengún pagu".<ref>Clavijero, XXXX.</ref> L'apaición de la ''Historia antigua de Méxicu'' punxo a los inteleutuales de Nueva España énte un pasáu tan gloriosu como'l de l'Antigüedá europea que favoreció l'enraigonamientu del sentimientu patrióticu y tamién les reivindicaciones d'igualdá de derechos ente españoles peninsulares y españoles americanos.<ref>Rodríguez, 2008: 49.</ref> Les consecuencies de la espulsión de la Compañía de Xesús nun se circunscribieron namái a cuestiones ideolóxiques. En dellos puntos de Nueva España hubo manifestaciones de refuga a esta midida tomada pola Corona. El virréi [[Carlos Francisco de Croix]] unvió a [[José Gálvez]] con quinientos soldaos a contener la oposición en ciudaes como [[Guanajuato (Guanajuato)|Guanajuato]], [[San Luis de la Paz]], [[Pátzcuaro]], [[Uruapan]], [[Morelia]] y [[San Luis Potosí]]. En Guanajuato fueron degollaos los promotores de la oposición.<ref>Riva Palacio : 842:843.</ref> === Revoluciones burgueses: Francia y Estaos Xuníos === Ensin dulda, dos movimientos marcaron la historia del final del [[sieglu XVIII]]. Unu foi la [[Revolución francesa]], y l'otru, la [[Guerra d'Independencia de los Estaos Xuníos|independencia d'Estaos Xuníos]]. Tanto una como la otra teníen el so sustentu nes idees de la [[Ilustración]]. Al so trunfu, les revoluciones en Francia y Estaos Xuníos proclamaron la igualdá de los homes énte la llei y dieron amplies llibertaes a los [[ciudadanu|ciudadanos]]; una categoría que nacía precisamente col iluminismu francés. En concencia, estes idees nun yeren del tou desconocíes nes colonies españoles. Sábese, por casu, que'l cura [[Miguel Hidalgo y Costilla|Miguel Hidalgo]] yera simpatizante de la [[Ilustración]], y que munchos d'aquellos que participaron na Guerra d'Independencia de Méxicu conocíen con mayor o menor fondura les idees del [[lliberalismu]]. === Invasión francesa n'España === [[Archivu:Francisco Goya - Portrait of Ferdinand VII of Spain in his robes of state (1815) - Prado.jpg|thumb|Fernandu VII, rei d'España. Cuando los franceses obligaron a la familia real española a dexar los sos derechos al tronu de la península en favor de los Bonaparte, en delles ciudaes d'América establecieron Xuntes provisionales que gobernaben en nome del soberanu español. En Nueva España, la Xunta de Méxicu foi desaniciada polos españoles el [[15 de setiembre]] de [[1808]].]] {{VT|España mientres la ocupación francesa}} Esti factor foi determinante, pos el cleru español sabía que si [[Napoleón Bonaparte|Napoleón]] tomaba'l poder n'España, al tener una ideoloxía distinta al [[catolicismu]], perdería'l poder sobre'l pueblu; por esta razón, el cura [[Miguel Hidalgo y Costilla]] xunto col padre [[José María Morelos y Pavón]] convenciéronse d'empecipiar la llucha armada. D'esa manera, el poder de Napoleón nun afectaría direutamente al cleru de la Nueva España.<ref>Fernando Benítez (1996: 164) diz qu'"Hidalgo afirmaba que'l so movimientu fuera pa defender la relixón católica y la monarquía borbónica del asaltu sufiertu a manes d'un herexe como Napoleón. Por ello incurrió no qu'agora nos paecen grandes contradicciones. Los realistes emplegaron poderoses armes de propaganda" . Pela so parte, Gloria Delgado (2004, 118) señala —retomando a Lucas Alamán (1972: 243)— qu'"ente los argumentos remanaos polos insurxentes taba'l que se refería a la defensa de los derechos de Fernandu VII, énte'l posible riesgu de que los peninsulares entregaren el territoriu a los franceses, lo que significaba de la mesma la destrucción de la relixón católica, dáu'l calter antirrelixosu adoptáu pola Revolución francesa de la que surdiera Napoleón". Cos (1996: 36) afirmaba nel mesmu orde de coses que "con dolor nuesu tamos mirando nel presente lid, que vamos siguir hasta arramar la última gota de sangre, pol bien de la patria, por caltener estos dominios a Fernandu VII y porque nun seya frayada la relixón santa que profesamos".</ref> La invasión de [[Portugal]] per parte de les tropes de [[Napoleón]] en [[1807]] obligó la fuxida de la [[Casa de Bergancia]] a [[Fray]]. N'[[España]], esti socesu provocara la división de la familia real española. Socatráu por [[Manuel Godoy]], el [[príncipe d'Asturies]] entamara una intriga pa destituyir a los sos padres de la corona. Finalmente, llogró que [[Carlos IV d'España|Carlos IV]] abdicara nel so favor el [[19 de marzu]] de [[1808]]. Socesu talu nun complació en nada a Bonaparte, qu'intentó forzar a Carlos IV a declarar nula la so abdicación. Anque [[Fernandu VII]] intentó formar un gobiernu propiu y entamar España, Napoleón condució-y con engaños a [[Bayonne (Francia)|Bayonne]], onde'l [[5 de mayu]] de [[1808]] forzólu a [[Abdicaciones de Bayonne|ceder]] la corona al so padre, pa que depués ésti apurriérala al francés. === Los dominios españoles n'América énte la ocupación de la metrópolis === {{VT|Antecedentes de la independencia de l'América Hispana}} Anque aparentemente nun hubo nengún cambéu na organización y los venceyos ente España y los sos dominios ultramarinos n'América, en realidá en caúna de les colonies había un discutiniu sobre quién yera'l verdaderu soberanu de les tierres americanes. El problema yera que, nominalmente, la soberanía de los dominios españoles aniciaba nel titular de la [[Corona d'España]]. Nun había una claridá sobre la posición que se debía guardar énte la ocupación estranxera de la metrópolis. Pa dalgunos, la opción yera reconocer al gobiernu francés d'ocupación. Pa otros, la soberanía aniciaba en Fernandu VII, y poro, nun taben dispuestos a reconocer a Bonaparte como soberanu. Y había un tercer grupu, influyíu poles idees de la [[Ilustración]] y la recién [[Guerra d'independencia d'Estaos Xuníos|independencia d'Estaos Xuníos]], pal que la opción yera la separación de les colonies de la so metrópolis. Estes faiciones taben formaes sobremanera polos miembros de les clases alta y media, ello ye, por españoles peninsulares, criollos y dellos mestizos —bien pocos— que llegaren a ocupar dél cargu na estructura de poder colonial. En delles ciudaes americanes formáronse [[Xunta de Gobiernu|Xuntes de Gobiernu]], al envís de caltener la soberanía en sustitución del llexítimu rei d'España y hasta que Fernandu VII fuera reinstaláu nel tronu, ente elles la [[Xunta de Montevideo]] en [[1808]], la [[Xunta Tuitiva]] de [[La Paz]] en [[1809]], o la [[Primer Xunta de Gobiernu Autónoma de Quito|Xunta de Quito]] en 1809.<ref>Chust, 2007; 28</ref> Cásique toes elles teníen el so orixe na estructura municipal, una de les instituciones de gobiernu más enraigonaes nel mundu hispánicu, y casi toes fueron apoderaes por criollos ilustraos pos na so gran mayoría los españoles peninsulares oponíense a la formación de gobiernos soberanos.<ref>Chust, 2007; 29-30</ref> == Crisis política de Nueva España en 1808-1810 == === Crisis política de 1808 === [[Archivu:Francisco primo de verdad.jpg|thumb|[[Francisco Primo de Verdad y Ramos]] foi unu de los personaxes del [[Conceyu de Méxicu]] que solicitó en 1808 al virréi [[José de Iturrigaray]] la instalación d'una [[Xunta de Gobiernu|Xunta Provisional]] que gobernara en nome de [[Fernandu VII]]. Iturrigaray simpatizaba con estes idees. Finalmente, la Xunta foi reprimida por un [[golpe d'Estáu]] contra'l virréi.]] {{AP|Crisis política de 1808 en Méxicu}} La noticia del [[Motín d'Aranjuez]] (18 y 19 de marzu) llegó a la Ciudá de Méxicu'l [[8 de xunu]] de 1808.<ref>Zárate, 1880; 38.</ref> El virréi [[José de Iturrigaray]], escoyíu por intervención del primer ministru [[Manuel Godoy]], amosóse ablayáu polos socesos<ref>El motín d'Aranjuez foi un movimientu popular d'inconformidá énte los bilordios del treslláu de la casa real española a los sos dominios n'América, de resultes de la meyora de les tropes franceses. Mientres el motín, los [[Fernandu VII|fernandistes]] atacaron a Manuel Godoy, primer ministru mientres el reináu de [[Carlos IV d'España|Carlos IV]]. Godoy tuvo a puntu de ser lincháu. El motín coincidió coles [[abdicaciones de Bayonne]], poles que Carlos IV abdicó a favor del so fíu Fernando, el que más tarde abdicó a favor de los [[Bonaparte]]. Al términu de los socesos d'Arankuez, Godoy foi desaposiáu de los sos cargos y namái caltuvo la vida porque Fernando, yá convertíu en rei, perdonó-yla" (Pérez López Portillo, 2005: 133-135).</ref> y pol sofitu de los españoles peninsulares residentes en Nueva España al partíu fernandista.<ref>Hai que recordar que Fernandu VII yera enemigu de Godoy y que conspirara en contra de los sos padres los reis d'España. Cuando se fixo públicu'l descubrimientu de la [[Combalechadura d'El Escorial]], omitióse espublizar les pruebes inculpatories contra Fernandu VII, de cuenta que se xeneró una perceguera contra los reis y el so favoritu Godoy (Navarro García, 2007: 81-84).</ref> Sicasí, ordenó los preparativos pa realizar la xura y proclamación de [[Fernandu VII]] como soberanu d'España ya Indies. El [[23 de xunu]] los novohispanos tuvieron conocencia del [[llevantamientu del 2 de mayu]] na metrópolis y, vía la [[Gaceta de Madrid]], el [[14 de xunetu]] tuvieron al tanto de les [[abdicaciones de Bayonne]] y el nomamientu de [[Joachim Murat]] como llugarteniente xeneral del reinu.<ref>Rojas, 1989: 131; Zárate, 1880: 39.</ref> El virréi axuntóse colos miembros de la [[Real Audiencia de Méxicu]] y alcordaron guardar secretu de les sos esmoliciones y cabildeos, sicasí dieron a conocer l'abdicación de Fernandu VII al traviés de la [[Gaceta de Méxicu]]'l [[16 de xunetu]].<ref>Zárate, 1880: 40.</ref> La situación na metrópolis supunxo una situación inédita que punxo a discutiniu en quién aniciaba la soberanía de los territorios sol dominiu español. L'estáu d'esceición aniciáu pola abdicación de Fernandu VII y la ocupación francesa estremó en dos partíos a la élite de Nueva España. Pa dalgunos —na so mayoría españoles peninsulares cola Real Audiencia de Méxicu como vocera— el poder en Nueva España siguía aniciando nel rei Fernandu VII, anque momentáneamente atopárase ausente. D'equí que la estructura social y política del virreinatu había de siguir inmutable y subordinada a la Corona española. Dalgunes de les figures más representatives d'esta postura fueron l'inquisidor [[Bernardo de Prado y Obejero]] y [[Ciriaco González Carvajal]].<ref>Otros defensores d'esta postura fueron el rexente Pedro Catani, el [[oyidor]] decanu [[Guillermo Aguirre y Viana]], el fiscal de la Gran Facienda [[Francisco Javier de Borbón]], el fiscal [[Ambrosio de Sagarzurieta]], el fiscal Robledo, [[Miguel Bataller]] y [[Pedro de Fonte]] (Villoro, 2009: 499).</ref> Pa los otros —na so mayoría criollos representaos pol [[Conceyu de Méxicu]]— la situación yera más complexa porque pa ellos la naturaleza del venceyu ente España y Nueva España taba encarnada nel rei, pero na so ausencia yeren los pueblos al traviés de les sos autoridaes los qu'habíen d'exercela. Metanes la [[Crisis política de 1808 en Méxicu|crisis política]], los simpatizantes d'esta última postura atoparon una oportunidá pa reformar el réxime virreinal. Son representantes d'esti grupu'l síndicu [[Francisco Primo de Verdad y Ramos]], l'auditor de guerra José Antonio de Cristo y el rexidor [[Francisco Azcárate y Lezama]]. Toos ellos fueron sofitaos pol flaire [[Orde de la Mercé|mercedariu]] [[Melchor de Talamantes]].<ref>Villoro: 2009: 499.</ref> El [[19 de xunetu]] de [[1808]] los miembros del Conceyu propunxeron al virréi Iturrigaray la creación d'una [[Xunta de Gobiernu]] qu'exercería la soberanía en Nueva España. Acordies cola propuesta, la xunta sería autónoma d'aquelles que taben formándose n'España y taría en vixencia mientres nun se restituyera nel tronu a Fernandu VII o unu de los sos herederos de la [[Casa de Borbón]]. El Conceyu plantegó la posibilidá de nomar gobernador y capitán xeneral a Iturrigaray, como midida pa defender la integridá del territoriu énte una eventual invasión de los franceses.<ref>Zárate, 1880; 40-41</ref> El virréi acoyó con beneplácitu la propuesta, pos creyía amenazada la so posición tres la cayida del so benefactor, sicasí la [[Real Audiencia]] ratificó la so postura cola esceición del oyidor [[República Dominicana|dominicanu]] [[Jacobo de Villaurrutia]] —únicu miembru criollu de l'Audiencia—, el que secundó primeramente les propuestes ya inclusive propunxo un congresu menos numberosu, representáu por corporaciones civiles, eclesiástiques y militares.<ref>Florescano, 2002; 526</ref> D'esta forma, pal Alcuerdu, convidóse a participar a los conceyos de [[Xalapa]], [[Puebla]], y [[Querétaro]], aldericando d'esta forma la manera en que tenía de proceder la colonia. El [[28 de xunetu]] llegaron nueves noticies d'España: conocióse'l [[Llevantamientu del 2 de mayu|llevantamientu xeneral]] de los habitantes de la península y de los establecimientos de xuntes de gobiernu en nome de Fernandu VII.<ref>Guedea, 2007; 89</ref> El virréi [[José de Iturrigaray]] convocó a una xunta pal [[9 d'agostu]], a la qu'asistieron los representantes civiles, militares y eclesiásticos, hasta sumar ochenta y dos participantes. El fin de la xunta foi aldericar la situación.<ref>Zárate, 1880; 44</ref> Sacante Villaurrutia, los miembros de la l'Audiencia asistieron baxo protesta pos consideraben qu'habíen de siguir les indicaciones de la Xunta de Sevilla. Poro, calificaron d'innecesaria la xunta convocada pol virréi.<ref>Guedea, 2007; 91</ref> El Conceyu de Méxicu recibió'l sofitu de los conceyos de Xalapa y Veracruz, de facendaos d'eses rexones, lo mesmo que de dellos gobernadores de les parcialidaes d'indios. [[Francisco Primo de Verdad]] y [[Francisco Azcárate y Lezama|Azcárate]] propunxeron que, n'ausencia del monarca, la soberanía de la colonia habría de quedar en manes del pueblu.<ref>Primo de Verdad sostenía que "l'autoridá vien-y al rei de Dios, pero non de manera inmediata sinón al traviés del pueblu". Afirmaba tamién que ''dos son les autoridaes llexítimes que reconocemos. La primera ye la del nuesu soberanu y la segunda la de los conceyos, aprobada y confirmada por aquél. La primera puede faltar faltando los reis... la segunda ye indefectible por ser inmortal el pueblu'' (Primo de Verdad ''cit.'' Villoro, 2002: 57)</ref> el cual taría representáu polos diversos conceyos, según colos diputaos de cabildros seculares y eclesiásticos. D'esta forma la soberanía taría delegada nun congresu.<ref>Zárate, 1880; 46:«Esti gobiernu provisional, añadía Verdad, va aprovir a la subsistencia del virreinatu y la so defensa contra estrañes agresiones, tanto más tarrecibles cuanto más delicáu y congoxosu ye l'estáu de la cosa pública, y terminó proponiendo al virréi y a la xunta que xuraren rei d'España y de les Indies a Fernandu VII; que tamién xuraren nun reconocer a monarca dalgunu que nun fora del fonduxe real de los Borbones, defender el reinu de Nueva España y nun apurrilos a otra potencia nin a otra persona que nun fuera de la familia real llexítima»</ref> El Conceyu de Méxicu apelaba a les [[Siete Partíes|Lleis de Partida]] pa xustificar la esistencia d'una xunta qu'exerciera la [[soberanía]] n'ausencia del rei.<ref group=nota>Les ''[[Partíes]]'' son un corpus xurídicu basáu nel derechu romanu. Foi redactáu mientres el reináu d'[[Alfonsu X]] de [[Castiella]] ([[sieglu XIII]]). Les Partíes'' constituyeron la base xurídica más importante del mundu hispanofalante hasta'l sieglu XIX (Alfonso El Sabiu, 2007: 9).</ref> Con delles esceiciones, como Primu de verdá o Talamantes, los integrantes del Conceyu y los sos simpatizantes yeren más bien conservadores. Al sofitar l'establecimientu de la xunta nun pensaben na [[representación popular]], sinón na instalación d'un gobiernu formáu por autoridaes reconocíes y representantes de los cabildros municipales.<ref>Foland, 1995: 32.</ref> La opción del Conceyu nun contemplaba la separación d'España, sicasí, el bandu opuestu entendió lo contrario. Pa ellos, l'establecimientu de la Xunta de Méxicu yera una amenaza contra la permanencia del sistema colonial del que yeren beneficiarios. La reconocencia de la Xunta soberana implicaba l'arrenunciu a la hexemonía económica y política de los españoles peninsulares mientres tres sieglos. Los peninsulares fundaron les sos idees nes [[Lleis d'Indies]] aduciendo que yera'l virréi'l que tenía de caltener l'autoridá y les sos aiciones tendríen de ser consultaes col Alcuerdu.<ref name="G91"/> La tesis de la soberanía de los pueblos [[anatema]]tizada pol inquisidor Prau y Obejero col sofitu del oidor Guillermo Aguirre.<ref group=nota name="Z46"/> El discutiniu ente los bandos foi encalorada y nun llogró conciliar postures. Iturrigaray ironizó sobre la posibilidá de reconocer al [[Joachim Murat|duque de Berg]], cola negativa unánime de los presentes. Al sofitar la postura del Conceyu, el virréi alloñóse de los partidarios de l'Audiencia. Como conclusión de la xunta del [[9 d'agostu]] alcordóse que les autoridaes establecíes en Nueva España siguiríen vixentes, en cuantes que'l virreinatu nun reconocería otres que nun fueren les instituyíes por Fernandu VII o por "el que tuvieren los sos poderes legitimos".<ref>Zárate, 1880; 47</ref> El 13 d'agostu de 1808 realizóse xúrala a Fernandu VII nun actu públicu. Pa atrayer la simpatía de los habitantes, Iturrigaray unvió cartes a les xuntes de [[Xunta Suprema Central|Sevilla]], Valencia y Zaragoza pa informar sobre les resoluciones alcordaos en Méxicu.<ref>Guedea, 2007; 94</ref> Los dictames de la xunta del 9 d'agostu fueron refugaos polos intendentes [[Juan Antonio Riañu]] (Guanajuato) y [[Manuel de Flon]] (Puebla), según pola Audiencia de [[Guadalajara (Jalisco)|Guadalajara]]. Estos declararon nules les decisiones tomaes en Méxicu y declaráronse adherentes a les xuntes d'España. Coles mesmes, el Conceyu de Querétaro —conformáu na so mayoría por europeos— decidió retratase del sofitu inicial ufiertáu.<ref>Zárate, 1880; 50</ref> El día 27 d'agostu, la [[Inquisición]] de Méxicu publicó un edictu, declarando "herétiques y sedicioses" les proposiciones qu'atacaben a l'autoridá divina de los reis y que proponíen la "herexía de la soberanía del pueblu". El 31 d'agostu celebró una nueva xunta. Los miembros de l'Audiencia aprovecharon pa secundar a los comisionados de la Xunta de Sevilla que llegaren a la capital novohispana. D'esta manera manifestaron el so refugu a la resolución del 9 d'agostu y tacharon d'ineptu a Iturrigaray. Sofitáu per una carta de la Xunta d'Asturies, el virréi convocó una nueva xunta pal 1° de setiembre, onde espunxo que nenguna de les xuntes formaes n'España reconocía la soberanía de les otres. Dempués d'una votación, la Xunta de Méxicu volvió desconocer a la de Sevilla.<ref>Guedea, 2007; 96</ref> Iturrigaray notificó per carta a les xuntes españoles la postura de los novohispanos, y dio en solicitar a los conceyos del virreinatu la unviada de representantes a la capital. Pa sofitar a la metrópolis, el virréi ordenó embarcar catorce y mediu millones de pesos de l'Ayalga, y cien mil pesos adicionales p'ayudar a la Xunta de Sevilla.<ref>Zárate, 1880; 52</ref> El 9 de setiembre celebró una última xunta xeneral que namái sirvió p'agafar los ánimos y aumentar l'antagonismu ente criollos y europeos. Mientres los díes siguientes corrieron la Nueva España unos rumores difamatarios escontra la persona del virréi.<ref>Zárate (1880: 56) cuenta que se dicía per esos díes que Iturrigaray pensaba quemar el [[Basílica de Santa María de Guadalupe|santuariu de Guadalupe]] y tenía llistos los títulos nobiliarios qu'habríen de designar a los miembros de la so familia</ref> Los peninsulares, sofitaos polos comisionados de la Xunta de Sevilla, decidieron deponer al virréi. Encabezaos por [[Gabriel de Yermo]], los enemigos de Iturrigaray subleváronse'l 15 de septimbre de 1808. El palaciu virreinal foi asaltáu por un contingente de trescientos homes y coles mesmes fueron aprehendidos Primu de verdá, Cristu, Azcárate y el flaire Talamantes. El virréi y la so familia fueron conducíos a Cádiz pa enfrentar un procesu xudicial. Villaurrutia foi escluyíu na so calidá de oidor. [[Pedro de Garibay]] foi nomáu virréi sustitutu de Nueva España, cargu qu'ocupó hasta mayu de 1809 siguiendo siempres la llinia dictada pola Audiencia de Méxicu. El 4 d'ochobre de 1808, Primu de verdá morrió de forma estraña na cárcel del Arzobispáu. El 9 de mayu de 1809, Talamantes morrió de [[fiebre mariello]] na cárcel de [[San Xuan de Ulúa]]. Dempués d'una curtiu tiempu en prisión, Antonio de Cristu foi destituyíu de l'Auditoría de Guerra. Azcárate foi encarceláu nel conventu de Betlemitas, llugar onde permaneció presu hasta avientu de 1811.<ref>Zárate, 1880; 61-62</ref> La Real Audiencia de Méxicu informó a la Xunta de Sevilla alrodiu de los acontecimientos, argumentando que'l pueblu enardecido" fuera'l responsable del derrocamientu del virréi. El nuevu gobiernu virreinal unvió cartes a la Suprema Xunta de Sevilla reconociendo la so soberanía.<ref>Zárate, 1880; 64-65</ref> A diferencia de lo qu'asocedió n'otros virreinatos, el golpe d'Estáu en Nueva España torgó que s'estableciera una xunta local.<ref>Guedea, 2007; 103</ref> === La cuestión de la soberanía mientres 1809 === {{VT|Xunta Suprema Central|Combalechadura de Valladolid}} [[Xosé Bonaparte]] foi designáu monarca d'España por [[Napoleón Bonaparte|el so hermanu]], y en xunetu de 1808 llamó a los virreinatos d'América y a les capitaníes xeneral de Cuba y Guatemala a unviar seis representantes pa trabayar nel [[Estatutu de Bayonne]]. Los americanos tornaron la invitación.<ref>Rodríguez, 2008; 120</ref> Depués de ser [[Batalla de Bailén|derrotaos en Bailén]] los franceses retiráronse temporalmente de [[Madrid]]. La so ausencia dexó que les múltiples xuntes soberanes na península alcordaren formar la Xunta Suprema Central el [[25 de setiembre]] n'[[Aranjuez]]. Por cuestiones de seguridá, la Xunta treslladóse depués a [[Sevilla]], [[Cádiz]] y a la [[isla de León]]. El sofitu económicu brindáu por Nueva España foi emplegáu pa reorganizar al exércitu español na so llucha contra l'[[Imperiu napoleónicu]].<ref>Zárate, 1880; 66</ref> La Xunta Suprema Central emitió un decretu'l 22 de xineru de 1809 pol que reconoció a los dominios americanos como parte integrante de la monarquía con derechu a representación nel órganu. Pa ello pidióse escoyer un representante de cada virreinatu y capitanía xeneral.<ref group=nota>Los virreinatos yeren Nueva España, Perú, Nueva Granada y Ríu de la Plata. Les capitaníes yeren Cuba, Guatemala, Yucatán, Chile y Venezuela.</ref> La eleición realizóse por sortéu y arreyaba a los conceyos y al Real Alcuerdu. En contraste, cada provincia de la península tenía derechu a un diputáu, de cuenta qu'hubo trenta y seis o más vocales per España y namái nueve pa toa América.<ref>Rodríguez, 2008: 121-122</ref> Los americanos protestaron pola representación desproporcionada. Los criollos novohispanos con idees autonomistes perdieron la esperanza de llograr resultaos favorables pa la so causa na metrópolis.<ref>Zárate, 1880; 67</ref> En xineru de 1809 apaeció en delles ciudaes importantes del virreinatu una proclama que pidía la instalación d'un gobiernu autónomu en Nueva España que defendiera a Fernandu VII y la relixón. L'autor del documentu foi Julián de Castillejos, participante de les [[conxusta lliteraria|conxustes lliteraries]] col marqués de San Xuan de Rayes. Cuando se-yos entrugó, negaron toa responsabilidá. Los oficiales reales dexáronlos dir, pero caltuviéronlos so estrecha vixilancia.<ref>Rodríguez, 2008;140</ref> [[Carlota Joaquina de Borbón]], hermana de Fernandu VII, unvió una carta a los novohispanos en marzu de 1809. Nella proponía al so fíu [[Pedru I de Fray y IV de Portugal|Pedru I de Fray]] como rexente de Nueva España. El virréi Garibay y los oidores de l'Audiencia pensaron que se trataba d'una argucia de Napoleón, y safaron la solicitú. Nuna comunicación posterior, Carlota de Borbón namái encamentaba a la defensa de los dominios españoles y estimaba les aiciones realizaes en setiembre de 1808 na capital virreinal. Nos díes socesivos, Garibay ordenó aprehender a cualquier sospechosu de sedición. Ente ellos atoparon el flaire Sugasti, el plateru [[José Luis Rodríguez Alconedo]] —supuestu llabrador de la corona de Iturrigaray— l'escribán Peimbert, Antonio Calleja y el cura Palacios. El 19 de xunetu de 1809 [[Francisco Javier de Lizana y Beaumont]] asumió'l cargu de virréi por nomamientu de la Xunta de Sevilla, que sustituyó al vieyu Pedro de Garibay.<ref>Zárate, 1880; 67-70</ref> La decisión de reconocer a la Xunta de Sevilla nun satisfixo a tolos novohispanos. En Valladolid (anguaño [[Morelia]]) la eleición del representante de Michoacán afondó les divisiones ente criollos y peninsulares. A partir de setiembre de 1809 los criollos —con [[José Mariano Michelena]] y [[José María García Gruesu]] a la cabeza— empezaron a entamase de manera clandestina pa nomar una xunta soberana.<ref group=nota>Otros conxuraos fueron Mariano Quevedo, Manuel Muñíz, Ruperto Mier, José Nicolás Michelena, [[José María Izazaga]], Antonio Soto Saldaña, Manuel Ruiz de Chávez, frai [[Vicente de Santa María]] y Luis Correa (Muñoz, 2009: 69).</ref> Los conxuraos, amás de llograr siguidores n'otres ciudaes del [[El Bajío|Bajío]], buscaron sofitu d'indíxenes y castes, a los que prometieron l'abolición de tributos. El llevantamientu armáu tenía d'empecipiar el [[21 d'avientu]] de [[1809]],<ref>Rodríguez, 2008; 141</ref> pero'l sacerdote de la [[catedral de Morelia]], Francisco de la Concha, notificó los planes a les autoridaes. En resultancia fueron aprehendidos casi cuarenta sospechosos.<ref>Muñoz, 2009; 69.</ref> [[Carlos María de Bustamante]] desempeñóse como defensor de los presos, y argumentó que "el día que s'aforque'l primera insurxente, España tendría que perder la esperanza de caltener América". El virréi Lizana y Beaumont, interesáu en conciliar a americanos y europeos, optó por otorgar -yos la llibertá pero los peninsulares, que nunca habíen simpatizado col nomamientu del virréi, reprocharon esta decisión, amontando entá más la so perceguera. Mentanto, n'España los franceses siguíen avanzando na so campaña pola península.<ref>Rodríguez, 2008; 142-143</ref> === Convocatoria a les Cortes de Cádiz === {{AP|Cortes de Cádiz}} La [[Xunta Suprema Central]] decidió eslleise'l [[29 de xineru]] de [[1810]] pa formar el [[Conseyu de Rexencia d'España ya Indies]] con cinco de los sos miembros. El propósitu d'esti nuevu órganu yera convocar a les [[Cortes de Cádiz]]. Namái un americanu formó parte de la Rexencia, el tlaxcalteca [[Miguel de Lardizábal y Uribe]]; el restu de los integrantes de la Xunta foi releváu de les sos obligaciones, incluyendo los representantes americanos que nin siquier llegaren d'ultramar.<ref>Rodríguez, 2008; 147</ref>Al conocese esta noticia na Ciudá de Méxicu, xuróse obediencia y fidelidá al órganu al que se reconoció la mesma autoridá qu'a Fernandu VII.<ref>Zárate, 1880; 78</ref> El 14 de febreru de 1810 los representantes americanos fueron convidaos a participar na redaición d'una nueva constitución, que prometía cambeos pa criollos y mestizos.<ref group=nota>"Dende esti momentu veis elevaos a la dignidá d'homes llibres, nun sois yá los mesmos qu'antes, agazupaos so un xugu muncho más duru mientres más distantes estábais del centru del poder, miraos con indiferencia, vejados pola cobicia y destruyíos pola inorancia. Tenéi presente que al pronunciar o al escribir el nome del qu'hai de venir representavos nel Congresu Nacional, los vuesos destinos yá nun dependen nin de los ministros, nin de los virréis, nin del gobernadores. Tán nes vueses manes" (Conseyu de Rexencia d'España ya Indies: ''Manifiestu del 14 de febreru de 1810'', ''cit.'' Muñoz, 2009: 70).</ref> Mientres se celebraben eleiciones pa diputaos n'América, fueron nomaos trenta diputaos suplentes aniciaos na península pa representar a les provincies ultramarino, de los cual siete yeren novohispanos.<ref>Rodríguez, 2008; 150</ref> Tres les eleiciones, recibieron nomamientu como diputaos a córtesles diecisiete representantes por Nueva España.<ref group=nota>Acordies con Zárate (1880; 81) fueron electos diputaos José Ignacio Beye de Cisneros (de Méxicu, simpatizante de la insurxencia), José Simeón Uría (Guadalajara), José Cayetano de Foncerrada (Michoacán), Joaquín Maniau y Torquemada (Veracruz), José Florencio Barragán (San Luis Potosí), Antonio Joaquín Pérez (Puebla), Miguel González Lastri (Yucatán), Octaviano Obregón (Guanajuato), Mariano Mendiola (Querétaro), José María de Gordoa (Zacatecas), José Eduardo Cárdenas (Tabasco), Juan José de la Garza (Nuevu León), Juan María Ibáñez de Corvera (Oaxaca), [[José Miguel Guridi y Alcocer]] (Tlaxcala), Manuel María Moreno (Sonora y Sinaloa), Juan José Güereña (Durango) y [[Miguel Ramos Arizpe]] (Coahuila).</ref> En tantu, dempués de conocer sobre'l [[asediu de Cádiz]] y la meyora de los franceses n'España, estableciéronse n'América nueves xuntes autónomes, n'abril formó la [[Xunta Suprema de Caracas|Xunta de Caracas]]; en mayu, la [[Primer Xunta|de Buenos Aires]]; en xunetu, la [[El Floreru de Llorente|de Bogotá]]; y en setiembre, la [[Primer Xunta Nacional de Gobiernu de Chile|de Chile]]. Per esos díes, l'Audiencia de Méxicu solicitó a la Rexencia la destitución del virréi Lizana. L'exerciciu del gobiernu novohispano recayó na Audiencia dende mayu de 1810 hasta la llegada de [[Francisco Xavier Venegas]], nuevu virréi.<ref>Zárate, 1880; 79-83</ref> D'acordies colos sucesos n'otres partes d'América, una nueva combalechadura taba en marcha en Nueva España.<ref>Rodríguez, 2008; 148</ref> Anque en tol reinu efeutuábense les eleiciones de los diputaos qu'habríen d'asistir a les Cortes de Cádiz, los criollos novohispanos taben resentíos pol derrocamientu de Iturrigaray qu'entamaren los españoles peninsulares o [[gachupines]].<ref>Rodríguez, 2008; 283</ref> == Entamu de la guerra (1810-1811) == [[Archivu:Campaña de Hidalgo.svg|thumb|300px|Ruta de la campaña militar de [[Miguel Hidalgo]] y zona d'espardimientu del llevantamientu armáu de 1810 a 1811.]] {{AP|Entamu de la Guerra d'Independencia de Méxicu}} La etapa d'entamu de la Guerra d'Independencia de Méxicu correspuende al llevantamientu popular encabezáu por [[Miguel Hidalgo y Costilla]]. Descubiertos polos españoles, los conspiradores de Querétaro nun tuvieron otra alternativa que dir a les armes nuna fecha antemanada a la qu'entamada orixinalmente. Los miembros de la combalechadura topábense ensin una base de sofitu nesi momentu, polo qu'Hidalgo tuvo que convocar al pueblu de [[Dolores Hidalgo|Dolores]] a sulevase en contra de les autoridaes españoles el [[16 de setiembre]] de [[1810]]. Los insurxentes avanzaron aína escontra les principales ciudaes del Bajío y depués escontra la capital de Nueva España, pero n'en hasta la contorna de la Ciudá de Méxicu recularon por orde d'Hidalgo. Los siguientes alcuentros ente los insurxentes y l'exércitu español —llamáu realista— fueron casi toos ganaos por estos postreros. Los desencuentros ente Hidalgo y [[Ignacio Allende]], que taben a la cabeza de la insurxencia, aumentaron dempués de les derrotes. Los sulevaos tuvieron que fuxir escontra'l norte, onde esperaben atopar el sofitu de les provincies d'esa rexón que tamién se llanzaron a les armes. Los líderes de la insurxencia fueron prindaos en [[Acatita de Baján]] ([[Coahuila]]). Una vegada arrestaos fueron conducíos a a [[Chihuahua (Chihuahua)|Chihuahua]]. Nesta ciudá fueron fusilaos Hidalgo, Jiménez, Allende y Aldama, que les sos cabeces fueron unviaes a Guanajuato por que fueren espuestes nes esquines de l'[[alhóndiga de Granaditas]]. === La combalechadura de Querétaro y el Grito de Dolores === {{VT|Combalechadura de Querétaro|Grito de Dolores}} [[Ignacio Allende]] y [[Mariano Abasolo]] tuvieron ente los simpatizantes de los conxuraos de Valladolid. Cuando ésta foi afayada, entamaron una nueva combalechadura que tuvo la so sede definitiva en [[Santiago de Querétaro|Querétaro]]. Les xuntes realizábense de manera clandestina en casa del corregidor, [[Miguel Domínguez]]. Allende taba al mandu de los conxuraos, ente los que s'encontraben el mesmu corregidor, [[Miguel Hidalgo y Costilla]], [[Juan Aldama]] y [[Josefa Ortiz de Domínguez|Josefa Ortiz]]<ref group=nota>Dellos autores como Jiménez Codinach (2002) y Herrera Peña (2003: 46-48) coinciden que la cabeza de la combalechadura foi Allende, non Hidalgo; sicasí, lleguen a conclusiones distintes nel papel históricu de cada unu. Otros conspiradores yeren José María Sánchez, los abogaos Parra, Altamirano y Laso; Francisco Araujo, Antonio Téllez, Ignacio Gutiérrez, los comerciantes [[Epigmenio González|Epigmenio]] y [[Emeterio González]], el rexidor Villaseñor Cervantes, el capitán [[Joaquín Arias]], el teniente Francisco Lanzagorta y el teniente Baca (Zárate, 1880; 86-87). Esisten duldes sobre l'actuación de Josefa Ortiz na combalechadura, lo mesmo que de la participación de Allende na conxura de Valladolid (Guzmán Pérez, 2004: 212-216).</ref> El grupu de conxuraos buscaría en primer instancia la destitución de los españoles en puestos de gobiernu, sofitaos por un llevantamientu qu'empecipiaría'l 1 d'ochobre.<ref>Rodríguez, 2008; 283</ref> La [[Combalechadura de Querétaro|combalechadura]] foi denunciada'l 9 de setiembre por José Mariano Galván. Otres denuncies llegaron a oyíos del comandante Ignacio García Rebolledo, que dispunxo'l cateo a la casa y la aprehensión de los hermanos González. Josefa Ortiz unvió como mensaxeru Ignacio Pérez p'avisar a los conspiradores en [[San Miguel de Allende|San Miguel el Grande]], dempués foi presa en compañía del so home y otros conspiradores.<ref name="Z99">Zárate, 1880; 97-99</ref> L'avisu de la Corregidor llegó a Juan Aldama, y foi él el que lo llevó hasta [[Dolores Hidalgo|Dolores]] el [[16 de setiembre]]. Con ayuda de presos que lliberaron de la cárcel, los insurxentes prindaron al delegáu Rincón y dirixiéronse al atriu de la ilesia. Nesi llugar, Hidalgo convocó a los asistente a llevantase contra'l mal gobiernu,<ref>Zárate, 1880; 102</ref> nun actu que ye conocíu como [[Grito de Dolores]] y considérase l'entamu de la guerra pola independencia mexicana.<ref group=nota>Les pallabres exactes que pronunció Hidalgo desconócense, anque Rodríguez (2008; 284) y Herrejón (2009; 41) recueyen versiones atribuyíes a diversos personaxes históricos de Méxicu.</ref> Al pasu de los díes dalgunos de los presos de Querétaro fueron puestos en llibertá, anque otros sufrieron el destierru.<ref group=nota>Arias se reintegró a los [[insurxentes]], anque yera vistu con rocea. El corregidor y la so esposa fueron perdonaos, anque Josefa sería escorrida años dempués. Emeterio González foi sentenciáu a muerte y el so hermanu Empigmenio foi desterráu a [[Manila]] (Zárate, 1880: 99).</ref> === Campaña militar === ==== Campaña d'Hidalgo ==== [[Archivu:El Pípila.jpg|right|thumb|Monumentu a ''El Pípila'', en Guanajuato. Esti personaxe, d'orixe popular, amburaría la puerta de la alhóndiga de Granaditas, actu que dexó a los insurxentes ganar una de les ciudaes más importantes de Nueva España. Dél autores, identificaos como conservadores,<ref>''Vgr.'' Alamán, 1849.</ref> nieguen que ''El Pípila'' esistiera.]] [[Archivu:Ignacio Allende by Jose Ines Tovilla.jpg|right|thumb|Allende asumió la xefatura de los insurxentes dempués de la derrota en Ponte de Calderón.]] A partir de Dolores, el movimientu encabezáu por Hidalgo movióse por dellos puntos del Bajío, una de les más prósperes rexones de Nueva España. El númberu de tropes ye desconocíu. N'[[Atotonilco (Guanajuato)|Atotonilco]] tomaron l'estandarte de la [[Nuesa Señora de Guadalupe (Méxicu)|Virxe de Guadalupe]], que ye consideráu emblema del movimientu.<ref>Muñoz, 2009; 79</ref> Nes poblaciones del oriente de Guanajuato xuniéronse al contingente mineros y peones de faciendes aledañas, mal armaos y entrenaos. Cuando llegaron a [[Celaya]] el [[21 de setiembre]] de [[1810]], los insurxentes podríen sumar venti mil homes. Celaya foi escalada polos insurxentes, anque Aldama y otros soldaos de carrera intentaron en devanéu contener a la masa. Tres esti episodiu, Hidalgo foi proclamáu "Capitán Xeneral d'América" percima de Allende, que tuvo'l rangu de teniente xeneral.<ref>Zárate, 1880; 106, 111</ref> Dempués d'apoderase de [[Salamanca (Guanajuato)|Salamanca]], [[Irapuato (Guanajuato)|Irapuato]] y [[Silao]]; l'exércitu insurxente llegó a [[Guanajuato (Guanajuato)|Guanajuato]] el [[28 de setiembre]].<ref>Zárate, 1880; 112</ref> A pesar de les simpatíes qu'espertó primeramente, el movimientu d'Hidalgo foi mal vistu poles clases medies y altes, pos los líderes yeren incapaces de contener a la so tropa. Pol mesmu motivu empezaron a faese más visibles les diferencies ente Allende ya Hidalgo.<ref group=nota>Allende acusaba a Hidalgo d'habese dexáu llevar pola plebe (Rodríguez, 2008; 288)</ref> El sofitu a los insurxentes en Guanajuato rescamplaba. L'intendente [[Juan Antonio de Riañu y Bárcena|Riañu]] se parapetó cola so tropa na [[alhóndiga de Granaditas]] —unu de los edificios más fuertes de la ciudá— y unvió cartes solicitando sofitu militar al virréi [[Francisco Xavier Venegas|Venegas]], a la [[Real Audiencia de Guadalajara]] y a [[Félix María Calleja]], xefe de les tropes realistes de [[San Luis Potosí|San Luis]]. L'ayuda nun llegó. Pel so llau Hidalgo, antiguu amigu de Riañu, solicitó la capitulación del intendente, pero ésti negóse y foi unu de los primeros en morrer.<ref>Zárate, 1880; 115-118</ref> Dempués que «[[el Pípila]]» amburó la puerta principal, Hidalgo y [[Toma de la Alhóndiga de Granaditas|los insurxentes tomaron la alhóndiga]].<ref>Zárate, 1880; 119</ref> La ciudá foi escalada nuevamente, hasta qu'Hidalgo emitió condena a muerte pa los responsables.<ref>Zárate, 1880; 120-121</ref> En respuesta a la meyora de los insurxentes, el virréi Venegas publicó un bandu ufiertando un pagu de diez mil pesos peles cabeces de los líderes de la insurrección. [[Félix María Calleja]] y Roque Abarca punxéronse en marcha p'abarganar la rebelión. Pela so parte, l'[[Archidiócesis de Morelia|obispu de Michoacán]] [[Manuel Abad y Queipo]] publicó un edictu d'escomunión contra Hidalgo y los sos siguidores. El 13 d'ochobre de 1810 Bernardo de Prado y Obejero ratificó la [[escomunión]] y fíxola estensiva a tou aquel qu'aprobara la sedición, recibiera proclames, ayudara a los insurxentes o que caltuviera comunicación con ellos.<ref>Zárate, 1880; 124-132</ref> Hidalgo empecipió la meyora per otres ciudaes del Bajío el 8 d'ochobre de 1810. Al so pasu sumáronse más persones y llegó a tener reclutados hasta sesenta mil homes.<ref>Zárate, 1880; 134</ref> Los insurxentes dirixiéronse a Valladolid (Michoacán) y en [[Acámbaro]] prindaron a Diego García Conde, unviáu a defender la capital michoacana. [[Agustín de Iturbide]] cuntaba con sesenta homes pa defender Valladolid pero, teniendo noticia del númberu de los insurxentes, refugó la ufierta d'Hidalgo pa xunise a la tropa y abandonó la ciudá, siguíu pol obispu Abad y Queipo. [[Toma de Valladolid (Méxicu)|Valladolid foi tomada pacíficamente]] el 17 d'ochobre.<ref>Zárate, 1880; 135</ref> L'aumentu del númberu y desorde del exércitu provocaron delles fregadura ente Hidalgo y los militares de carrera. En Acámbaro, Hidalgo recibió'l grau de Xeneralísimu d'América y Allende, de Capitán Xeneral.<ref group=nota>Esto asocedió'l 24 d'ochobre de 1810. Bustamante (1823: 3) diz qu'Hidalgo foi nomáu Xeneralísimu anque nun deseyaba'l mandu de les armes. Allende y la oficialidá sofitaron el nomamientu, pos "taben satisfechos col so remangu y cola so sabiduría". Zárate (1880: 135) diz que'l nomamientu d'Hidalgo asocedió en Valladolid.</ref> Los insurxentes avanzaron escontra'l [[valle de Méxicu]]. Pa faer frente a la rebelión, el destacamentu de [[Torcuato Trujillo]] realizó reconocencies nel área d'[[Ixtlahuaca]], pero ante la meyora del numberosu exércitu d'Hidalgo, decidió reforzar a Mendívil en [[Lerma]] y la ponte d'[[Atengo]]. Los rebeldes avanzaron por [[Santiago Tianguistenco]].<ref>Zárate, 1880; 140</ref> El [[30 d'ochobre]] de [[1810]] los insurxentes [[Batalla del Monte de les Cruz|ganaron a los españoles nel monte de les Cruz]], gracies a la estratexa d'[[Mariano Abasolo|Abasolo]], [[Mariano Jiménez|Jiménez]] y [[Ignacio Allende|Allende]]. Al terminar la batalla, los insurxentes apoderáronse d'armes y municiones del exércitu realista, que los sos remanentes —incluyendo a [[Agustín de Iturbide|Iturbide]]— fuxeron a la ciudá de Méxicu.<ref>Zárate; 1880; 142</ref> A otru día Jiménez y Abasolo fueron unviaos a una negociación fallida col virréi, que se negó a capitular ante la inminente lleada de refuerzos. Hidalgo optó por volver a Valladolid, decisión qu'enterrió más la rellación con Allende y provocó la deserción de la metá de la tropa.<ref>Zárate, 1880; 144-146</ref> Nel camín a Valladolid, los realistes comandados por [[Félix María Calleja]] [[Batalla de Aculco|atacaron a los insurxentes]] en [[Aculco]]. La derrota d'éstos últimos debilitó al contingente poles deserciones, tómala de prisioneros y la perda d'armamentu.<ref name="Z150">Zárate, 1880; 150-151</ref> Tres la batalla, los realistes escalaron la población.<ref>Landavazo, 2008: 38.</ref> Pela so parte los insurxentes estremáronse en dos contingentes, Allende coló cola mayoría a Guanajuato y el restu siguió a Hidalgo escontra Valladolid. Teniendo en cuenta la situación, los insurxentes estremáronse y el gruesu de les tropes volvióse —con Allende a la cabeza— camín de Guanajuato; mientres apenas un puñáu tornó con Hidalgo a Valladolid. Ellí, el Xeneralísimu llogró'l sofitu financieru de la Ilesia y nueves adhesiones. Hidalgo dirixóse escontra Guadalajara y non a Guanajuato, como alcordara con Allende. La rellación ente dambos esfrézose entá ye más, pos Allende pensaba qu'Hidalgo se taba dexando llevar pola plebe y escaeciera a Fernandu VII.<ref>Villoro, 2009; 506</ref> En Guanajuato, [[Batalla de Guanajuato|Allende foi ganáu por Calleja y Flon]]. Dellos habitantes de la ciudá asesinaron a cientu trenta y ocho españoles presos ante la inminente llegada de los realistes, qu'amenaciaren con pena de muerte a el que sofitara a los insurxentes. Esti actu desencadenó una matanza ordenada por Calleja, que se complementó col ajusticiamiento de los sospechosos de sedición.<ref>Zárate, 1880; 156-159</ref> Allende pudo escapar de la masacre y axuntóse en [[San Luis Potosí (San Luis Potosí)|San Luis Potosí]] con Abasolo y Aldama. Más tarde toos ellos axuntaríense con Hidalgo. Mentanto Hidalgo siguía en Guadalajara. La intención d'Hidalgo yera conformar un órganu de gobiernu. Con tal propósitu nomó a [[Ignacio López Rayón]] como ministru d'Estáu y a [[José María Chicu]] como ministru de Xusticia. Como jefe d'esti ógano, Hidalgo dispunxo l'abolición de la [[esclavitú]] nel territoriu de Nueva España'l [[6 d'avientu]] de [[1810]].<ref>Herrera Peña, 2003: 111-113.</ref> Amás unvió a [[Pascasio Ortiz de Letona]] como ministru plenipotenciario ante'l Congresu de los [[Estaos Xuníos]] pa buscar una alianza militar y económico.<ref>Zárate, 1880; 186</ref> En Guadalajara los españoles taben conspirando p'apurrir la ciudá al exércitu de Calleja. Ensin xuiciu pel mediu,<ref>Landavazo, 2008: 36.</ref> Hidalgo ordenó la execución de los sospechosos nel cuetu de la Batees cola desaprobación airado de Allende y Aldama.<ref>Zárate, 1880; 188-189</ref> Ante la llegada de Calleja y l'exércitu realista, celebróse una xunta de guerra. Allende ya Hidalgo propunxeron estratexes distintes, pero la decisión final foi d'Hidalgo, el que dispunxo que [[Ruperto Mier]] saliera a detener el reximientu de [[Pedro Celestino Negrete]]. [[Batalla de Urepetiro|Mier foi ganáu en Urepetiro]].<ref>Zárate, 1880; 194-195</ref> Los insurxentes fortificaron la ponte de Calderón y ellí [[Batalla de la Ponte de Calderón|atopáronse col contingente realista]] al mandu de Manuel de Flon y Félix María Calleja. Dempués de seis hores de combate, los insurxentes terminaron fuxendo del llugar y Guadalajara foi ganada polos realistes.<ref>Zárate, 1880; 198</ref> Los insurxentes movilizáronse a [[Aguascalientes (Aguascalientes)|Aguascalientes]]. En [[Pabellón de Arteaga|Pabellón]], Hidalgo foi releváu como Xeneralísimu y Allende condució a la tropa aldu al norte pa xunise con [[José Mariano Jiménez]] que tomó [[Saltillo]] dempués de ganar la [[Batalla de Aguanueva]]. La idea yera consiguir el sofitu de les provincies septentrionales de la Nueva España y, darréu, d'[[Estaos Xuníos]].<ref>Zárate, 1880: 204; Villoro, 2009: 507; Gutiérrez Escudero, 2008: 239.</ref> [[Ignacio López Rayón]] foi nomáu jefe de la insurxencia y volvió con una parte de la tropa a Michoacán, acompañáu por [[José María Liceaga]].<ref>Zárate, 1880; 207.</ref> Los otros líderes y el restu de la tropa siguió'l camín escontra'l norte, y nel so pasu por [[Monclova]] se encontrarion per primer vegada con Ignacio Elizondo, que fuera simpatizante de la insurxencia. Como resultancia foi prindáu de [[Pedro de Aranda]].<ref name="Z210">Zárate, 1880; 210</ref> El [[21 de marzu]] de [[1811]] fueron presos en [[Acatita de Baján]] ([[Coahuila]]) Hidalgo, Allende, Aldama y Jiménez xunto con otros miembros más de la insugencia.<ref group=nota>Zárate (1880: 211) cita ente ellos a Mariano Hidalgo, [[Mariano Balleza]], José Santos Villa, José Mariano Jiménez, Mariano Abasolo, [[Ignacio Camargo]], [[Nicolás Zapata]], Francisco Lanzagorta, fray Gregorio de la Concepción, Manuel Santa María, Vicente Valencia, José María Chicu y Manuel Ignacio Solís. Amás, nel llugar morrió Joaquín Arias.</ref> Los presos fueron fusilaos en Monclova, y Chihuahua. Les cabeces d'Hidalgo, Aldama, Allende y Jiménez fueron colgaes nes cuatro esquines de la alhóndiga de Granaditas, permaneciendo a la vista de los habitantes hasta 1821.<ref>Zárate, 1880; 219-222</ref> ==== Otros focos insurxentes ==== [[Archivu:José Antonio Torres.JPG|thumb|José Antonio Torres dirixó la revolución independentista en Nueva Galicia. Tomó Guadalajara, onde s'axuntaron Hidalgo y Allende n'avientu de 1810. Foi aforcáu y degolláu en 1812, la so cabeza foi espuesta como escarmu mientres 40 díes y los sos miembros fueron partíos por Nueva Galicia.]] El movimientu independentista empecipiáu en Dolores el 16 de setiembre de 1810 foi secundáu n'otres partes de Nueva España. A principios de payares de 1810, [[José Antonio Torres]] llogró imponese sobre la poca resistencia qu'ufiertaron les fuercies virreinales en [[La Barca (Jalisco)|La Barca]] y na [[Batalla de Zacoalco]].<ref>Zárate, 1880; 164-165</ref> Con una fuercia de venti mil homes entró a la ciudá de Guadalajara'l 11 de payares.<ref name="Z166">Zárate, 1880; 166</ref> Casi de momentu [[José María Mercado]] foi comisionado pa tomar les places de [[Tepic]] y [[San Blas (Nayarit)|San Blas]], oxetivos que llogró ensin disparar un solu tiru'l 28 de payares y el 1 d'avientu respeutivamente. P'avientu de 1810 fortaleciérase nuna parte importante de Nueva Galicia<ref>Muñoz, 2009; 81; Zárate, 1880: 166.</ref> Los simpatizantes de la insurxencia tomaren delles ciudaes importantes enantes de terminar 1810. [[Rafael Iriarte]] controlaba [[León de los Aldama|León]], [[Aguascalientes (Aguascalientes)|Aguascalientes]] y [[Zacatecas (Zacatecas)|Zacatecas]]. Luis de Herrera y [[Juan Villerías]] ocupaben San Luis Potosí. En Toluca y [[Zitácuaro]] taba [[Benedicto López]]. [[José María Morelos]] empezaba la so campaña nel sur de Michoacán y Méxicu; mientres Miguel Sánchez y [[Julián Villagrán (insurxente)|Julián Villagrán]] controlaben el [[valle del Mezquital]] al norte de la intendencia de Méxicu.<ref name="Z150"/> Les provincies nortices como Texas, Coahuila y Nuevu León tamién se sumaren a la causa insurxente.<ref>Villoro, 2009, 507</ref> [[José María González Hermosillo]] empecipió la rebelión cola [[Batalla de Real del Rosario]] nes Provincies Internes d'Occidente y [[José María Sáenz de Ontiveros]] en [[Durango]], amás efeutuáronse diversos llevantamientos bonales empobinaos por sacerdotes y rancheros en munches partes del virreinatu.<ref>Sordu, 2010; 30</ref> La persecución contra los líderes rexonales foi tan dura como la que se dirixó contra les principales cabeces de la insurxencia. En xineru de 1811, [[José María Mercado]] —qu'operaba en Nueva Galicia— foi ganáu en Maninalco y probablemente suicidóse, pos el so cadabre atopóse no fondero d'un ribayu a otru día. Dellos líderes aguantaron la persecución por poco tiempu, como [[José Antonio Torres]], que foi ganáu por Pedro Celestino Negrete en 1812 y aforcáu nel mesmu añu. Otros aguantaron y convirtiéronse en protagonistes de los sucesos de los años siguientes, como Villagrán y Morelos. === Carauterístiques del movimientu insurxente de 1810 1811 === Ente 1785 y 1786, en Nueva España produxérase una de les crisis agrícoles más grandes de la so historia, provocando una [[fame]] na que morrieron cerca de 300 000 persones. Ente 1808 y 1809 una grave seca n'El Bajío amenorgara les colleches, por consiguiente los alimentos cuadruplicaren los sos precios. Per otra parte, les guerres n'Europa provocaren escasez y desemplegu.<ref>Rodríguez, 2008; 286</ref> Ante esta situación los llabradores vieron n'Hidalgo a un líder que podría conducilos a una vida meyor. Foi asina que los insurxentes llograron consiguir adeptos aína.<ref>Rodríguez, 2008; 287</ref> Cuntaba amás colos refuerzos que pudieren aprovi-y Allende y [[Mariano Abasolo]], oficiales del Reximientu de Dragones de la Reina en [[San Miguel de Allende|San Miguel el Grande]].<ref>Villoro, 2009; 505</ref> == Segunda etapa: Organización (1811-1815) == La llamada ''etapa d'organización'' de la guerra independentista de Méxicu entiende los sucesos bélicos y políticos asocedíos ente'l momentu en que [[Ignacio López Rayón]] foi nomáu jefe de les fuercies insurxentes en Saltillo el [[16 de marzu]] de [[1811]] —poco primero de que Hidalgo, Allende, Aldama, Jiménez y otros xefes insurxentes fueren presos y executaos nel norte de Méxicu— y enantes del fusilamiento de [[José María Morelos y Pavón]] en [[Ecatepec]] el [[22 d'avientu]] de [[1815]]. Mientres esta dómina, el movimientu independentista non yá realizó aiciones béliques, sinón que se dotó a si mesmu d'una estructura y un cuerpu xurídicu. Mientres esti periodu cobra importancia l'allugamientu ideolóxicu de la causa insurxente. ==== Composición social del movimientu ==== El movimientu insurxente foi sofitáu poles clases baxes, especialmente llabradores. Los homes xuntábense en grandes alteries armaos con fondes, fleches, llances, palos y piedres. Axuntábense bonal y transitoriamente colos xefes insurxentes pa oponese al exércitu virreinal y dacuando surdía un líder ente ellos. Nes batalles llegaron a participar [[comanche]]s y [[lipanes]],<ref>Zárate, 1880; 391-392</ref> al igual que los [[esclavos]] [[Negru (persona)|negros]]. Solamente los esclavos de delles faciendes siguieron fieles a los sos amos. Aquellos que teníen caballos, xeneralmente miembros de les [[castes]], arengaben a los indíxenes llabradores pa xunise al movimientu un pocu meyor armaos. Casi la totalidá de les fuercies sol mandu d'[[Ignacio López Rayón]] yeren indios flecheros d'El Bajío, les de [[José María Morelos]] taben compuestes por negros y [[mulatu|mulatos]] del sur que yeren peón de faciendes, delles vegaes soldaos del exércitu virreinal que fueren vencido y miles de llabradores apenas armaos los cual yeren de gran ayuda nos trances difíciles. A midida que avanzó'l movimientu, la clase media de les ciudaes empezó a simpatizar colos insurxentes; les idees de la revolución fuéronse arrobinando nel ambiente urbano ente los lletraos,<ref>Villoro, 2009; 508</ref> destacando, ente otros, [[Joaquín Fernández de Lizardi]] y [[Carlos María de Bustamante]] en Méxicu, según frai [[Servando Teresa de Mier]] en [[Londres]].<ref>Villoro, 2009; 509</ref> === Marcha de López Rayón escontra'l sur === [[Ignacio López Rayón]] fuera unu de los secretarios d'Estáu nomaos por [[Miguel Hidalgo]] cuando ésti intentó entamar un gobiernu insurxente mientres la so curtia estancia en [[Guadalajara (Jalisco)|Guadalajara]] ente payares de [[1810]] y xineru de [[1811]]. Dellos documentos suscritos por Hidalgo nesi sitiu y en momentos anteriores de la revolución fueron redactaos pol mesmu López Rayón,<ref group=nota>Por exemplu el ''[[Manifiestu de Maravatío]]'' (23 d'ochobre de 1810) y el ''[[Decretu contra la esclavitú, les gabeles y el papel selláu]]'' (6 de payares de 1811) (Ramos Pérez, 1992: 221).</ref> polo que se presume que tenía arrame inflúi sobre Miguel Hidalgo. El [[5 de marzu]] de [[1811]], López Rayón recibió'l cargu de xefe supremu de la insurxencia y la instrucción de volver al sur mientres Hidalgo, Allende y otros siguíen la so marcha camín de Texas. Los trés mil quinientos homes que formaben el remanente de la insurxencia colaron escontra [[Michoacán]] sol mandu de López Rayón y otros xefes.<ref group=nota>Ente estos atopábense [[José María Liceaga]], [[José Antonio Torres]], Juan Pablo Anaya, [[Víctor Rosales]], [[Manuel Villalongín]], Ponce, José María y Francisco López Rayón (Zárate, 1880; 229).</ref> Mientres el treslláu enfrentáronse a los realistes, a el que [[Batalla del Puertu de Piñones|ganaron en Puertu de Piñones]] y en [[Toma de Zacatecas (1811)|Zacatecas]].<ref>Zárate, 1880; 229-230</ref> Rayón y Liceaga determinaron que yera necesariu instaurar un Congresu o Xunta conforme a los planes orixinales que se teníen en 1808 de gobernar de forma autónoma a nome de Fernandu VII, mientres el monarca fora prisioneru en Francia. Unviaron una carta empobinada a Calleja espresando estos oxetivos, la cual foi apurrida por José María Rayón. Anque-yos ufiertó l'indultu, Calleja negó la posibilidá d'entrar en negociaciones colos insurxentes pa reconocer dicha xunta.<ref>Zárate, 1880: 231-232</ref> Rayón partió escontra [[Aguascalientes]], foi escorríu pol xeneral [[Miguel Emparán]], el que-y solmenó una derrota na [[Batalla del Maguey]] el 2 de mayu de 1811. Sicasí, Rayón pudo escapar escontra [[La Piedá (conceyu)|La Piedá]] y [[Zamora (Michoacán)|Zamora]]. Al llegar Calleja a la ciudá de Zacatecas, onde se quedara al mandu de mil homes Víctor Rosales. ésti acoyóse al indultu ufiertáu. Comoquier, Calleja mandó fusilar a trelce insurxentes y un añu más tarde Rosales se reintegró a la rebelión. Rayón empecipió una guerra de guerrilles distribuyendo a José Antonio Torres en [[Pátzcuaro]] y [[Uruapan]], al padre Navarrete en [[Zacapu]], a Mariano Caneiga en Parindicuaro, a Manuel Muñiz en [[Tacámbaro]], a Lluna en [[Acámbaro]] y [[Jerécuaro]], mientres él instalóse los primeros díes de xunu en [[Zitácuaro]], onde cuntó col sofitu de Benedicto López.<ref>Zárate, 1880; 233</ref> El 22 de xunu, el comandante español Miguel Emparán, al mandu de dos mil homes, atacó Zitácuaro, pero foi derrotáu y los Insurxentes retuvieron la plaza.<ref>Zárate, 1880; 238</ref> ==== Otros llevantamientos y confrontaciones ==== Mientres febreru de 1811, foi ganáu en [[Sinaloa]] [[José María González Hermosillo]] por [[Alejo García Conde]] na [[Batalla de San Ignacio de Piaxtla]]. Nos primeros díes de mayu na zona de [[Matehuala]], l'insurxente [[Juan Villerías]] foi ganáu por [[Joaquín de Arredondo]] y Cayetano Quintero, morriendo'l 13 de mayu.<ref>Zárate, 1880; 245</ref> Arredondo siguió la so meyora tomando la plaza de [[Tula (Tamaulipas)|Tula]] el 22 de mayu, ganando a Mateo Acuña, el que xunto con otros insurxentes foi pasáu por armes. El 21 de xunu, les fuercies virreinales tomaron [[Matehuala]].<ref>Zárate, 1880; 246</ref> El 12 de xunetu, los insurxentes [[José Calixto Martínez y Moreno]], [[Ignacio Sandoval]], [[Miguel Gallaga]] fueron ganaos na [[Batalla de Llanos de Santa Juana]], anque llograron tomar [[Colima]] el 16 de xunetu de 1811. Fuercies virreinales al mandu de [[Rosendo Porlier y Asteguieta|Rosendo Porlier]] recuperaron les places de [[Sayula]], [[Zacoalco de Torres|Zacoalco]] y [[Zapotlán el Grande]],<ref>Zárate, 1880; 241</ref> pa dempués axuntase en [[Zapotiltic]] col coronel español Manuel del Río. El cura de [[Matehuala]], José Francisco Álvarez, cola ayuda de [[Pedro Celestino Negrete]], venció a los insurxentes en [[Colotlán]], causándo-yos más de mil quinientes baxes. El pueblu de [[La Barca (Jalisco)|La Barca]] foi severamente castigáu por Negrete, por cuenta de que la población ayudó a escapar a Miguel Gallaga y al padre Ramos.<ref>Zárate, 1880; 242</ref> Na zona d'El Bajío, [[Albino García]] caltuvo la guerrilla insurxente en [[Pénjamo]], [[Valle de Santiago]] y [[Yuriria]], foi escorríu ensin ésitu pol teniente coronel Miguel del Campo, pero sufrió una fuerte derrota cerca de Celaya. A mediaos de xunu en [[San Luis de la Paz]], los insurxentes comandados por José Antonio Verde fueron ganaos pol capitán Antonio Llinares,<ref>Zárate, 1880; 247</ref> na mesma llocalidá'l 10 de xunetu'l xefe insurxente José de la Luz Guitérrez, al mandu de cuatro mil homes, foi ganáu pol capitán Guizarnotegui.<ref name="Z248">Zárate, 1880; 248</ref> De finales de xunetu a mediaos d'agostu, la revolución insurxente volvió encender en Aguascalientes y Zacatecas. Cuando los virreinales fusilaron a los rebeldes Nájera y Flores Alatorre en Aguascalientes, la plaza foi tomada pol cura Ramos, Oropesa, Ochoa y Hermosilla, obligando al subdelegáu Felipe Álvarez y al cura Terán a salir de la ciudá, el que exercieren un curtiu gobiernu despóticu. El 25 d'agostu, Calleja unvió al coronel García Conde y al teniente José López a reprimir el nuevu biltu revolucionariu, dempués d'ufiertar resistencia, los insurxentes esvalixáronse en [[Nochistlán]].<ref name="Z248"/> El 21 d'agostu, el coronel español Manuel del Río tomó la plaza de Colima, causando setecientes baxes a los insurxentes comandados por Gallaga, Sandoval y Cadenes. Venti díes más tarde, los Insurxentes fueron nuevamente ganaos en [[Colotitlan]], morriendo mientres el combate trescientos homes. En [[Tomatlán]], Gallaga a el que se-y fixo responsable de la derrota, foi mancáu gravemente por un soldáu de Sandoval. Poco dempués foi lleváu frente a la parroquia, onde lu dispararon nuevamente, morriendo nel actu.<ref>Zárate, 1880; 250</ref> ==== Les primeres campañes nel sur ==== Na rexón de [[Tierra Caliente]], dende finales de setiembre de 1810 esistieron biltos de rebeliones. Los líderes más notables fueron Ávila y Ruvalcaba, pero estos fueron vencíos por José Acha, el que yera alministrador de les faciendes de [[Gabriel de Yermo]]. Ruvalcaba morrió nos alcuentros, el virréi designó a José Antonio Andrade y pocu dempués a Nicolás Cosío pa defender la zona contra nuevos llevantamientos.<ref>Zárate, 1880; 251</ref> N'ochobre de 1810 —dempués d'entrevistase con Hidalgo nel pueblu de Charo— [[José María Morelos]] empecipió la so campaña en [[Carácuaro]] con solu venticinco homes. Foi amontando pasu ente pasu el so exércitu, pero la estratexa militar de Morelos foi distinta a la d'Hidalgo: el so exércitu nunca superó más de seis mil homes, los cuales yeren disciplinaos y teníen armamentu adecuado. Dempués d'avanzar por [[Petatlán]], a la so campaña xuniéronse [[Juan José Galeana|Juan José]], [[Pablo Galeana|Pablo]] y [[Hermenexildu Galeana]] en [[Técpan]]. La so marcha siguió por [[Atoyac d'Álvarez|Atoyac]] y [[Coyuca de Benítez|Coyuca]] llegando al puertu d'[[Acapulco]], llugar que infructuosamente intentó tomar por asaltu a finales de 1810.<ref>Zárate, 1880; 183</ref> Pocu dempués, [[Calixto Bravo|Calixto]], [[Leonardo Bravo|Leonardo]], [[Máximo Bravo|Máximo]], [[Miguel Bravo (insurxente)|Miguel]], [[Víctor Bravo|Víctor]] y [[Nicolás Bravo]] xuniéronse-y en [[Chichihualco]], según [[Vicente Guerrero]] mientres la [[Batalla d'El Veladero]].<ref>Sordu, 2010; 38</ref> En xineru de 1811 ganaron al capitán español [[Juan Francisco París]] na [[Batalla de Tres Palos]]. Ente febreru y abril, nesta zona, los insurxentes cuntaben con dos mil quinientos homes, los cuales fueron distribuyíos en Sabana, el Aguacatillo, Veladero y les Cruz. Por cuenta de que Cosío nun pudo ganalos, el virréi sustituyólu por Juan Antonio Fuentes, pero tamién foi arolláu a principios de mayu cuando Morelos decidió abandonar l'asediu d'[[Acapulco]] p'avanzar escontra [[Chilpancingo]].<ref>Zárate, 1880; 252</ref> Nes places de [[Chichihualco]], Chilpancingo y [[Tixtla]] les fuercies virreinales fueron ganaes.<ref>Zárate, 1880; 253</ref> Fuentes escorrió a Morelos, pero foi ganáu nuevamente en [[Chilapa]], añader la plaza a les apoderaes polos Insurxentes.<ref>Zárate, 1880; 254</ref> ==== Combalechadures na Ciudá de Méxicu ==== N'abril de 1811, la captura de los iniciadores de la rebelión foi recibida con murnia polos sos simpatizantes. Un conato d'intriga contra'l virréi, dirixíu por Miguel Lazarín y la so esposa [[Mariana Rodríguez del Toro]], foi afayáu cuando'l padre Gallardo violó'l [[Penitencia|secretu de confesión]] del conspirador José María Gallardo, siendo encarcelaos dalgunos de los participantes. Les noticies de les victories parciales de los insurxentes dieron un nuevu aliendu a los sos siguidores. En casa d'Antonio Rodríguez Dongo celebráronse xuntes onde participaron flaires agustinos, militares de baxu cargu, abogaos y un prófugo de la cárcel, pero fueron delataos el 2 d'agostu de 1811. Arriendes d'ello, fueron sentenciaos a muerte Antonio Ferrer, Ignacio Cataño, José María Ayala, Antonio Rodríguez Dongo, Félix Pineda y José María González, siendo liquidaos de manera pública'l 29 del mesmu mes. El restu foi condergáu a prisión. Los relixosos Juan N. Capo, Vicente Negreiros y Manuel Resendi fueron degradaos y exiliaos a [[L'Habana]]. Estes sentencies y execuciones amontaron la división ente los habitantes de Nueva España.<ref>Zárate, 1880; 255-257</ref> L'alministración del virréi Venegas siguió unviando dineru a la [[Península Ibérica]] pa sofitar la defensa contra Napoleón, menguando los recursos de la mesma colonia. Por causa de la revolución, la minería suspendió llabores y entró nun procesu de decadencia. L'agricultura foi en gran parte abandonada cuando los llabradores xuniéronse al movimientu armáu.<ref>Zárate, 1880; 258</ref> === López Rayón y la Xunta de Zitácuaro === {{AP|Xunta de Zitácuaro}} [[Archivu:Mexico.Mich.Zitacuaro.03.jpg|thumb|Mural en Zitácuaro de la instauración de la Suprema Xunta Nacional Americana.]] En [[Zitácuaro]], el [[19 d'agostu]] de [[1811]],<ref>Zárate, 1880; 259</ref> Ignacio López Rayón convocó a la formación de la [[Xunta de Zitácuaro|Suprema Xunta Nacional Americana]] ''"pal caltenimientu de los derechos de Fernandu VII, defensa de la santa relixón ya indemnización y llibertá de la primida Patria"'', la cual ''"entamaría los exércitos, protexería la xusta causa y llibertaría a la patria de la opresión y xugu que sufriera per espaciu de tres sieglos"''. El mesmu Ignacio López Rayón presidió la xunta, [[José María Liceaga]] y [[José Sixto Verduzco]] fueron nomaos vocales. Pal espardimientu de les determinaciones tomaes na Xunta cuntóse cola ayuda d'[[Andrés Quintana Roo]] y [[José María Cos]], el que suministró una prensa pa imprimir el periódicu ''Ilustrador Americanu'', qu'espublizaba les idees autonomistes.<ref>Zárate, 1880; 260</ref> La Xunta de Zitácuaro nun difería nos sos propósitos d'aquélles establecíes n'otres partes d'América; pa el que la esistencia d'estos [[Conceyu municipal|conceyos]] taba xustificada nel caltenimientu de la soberanía en nome del destronáu rei d'España hasta que nun volviera ocupar la titularidá de la Corona. La Xunta de Zitácuaro axuntó sobremanera a la élite criolla del centru de Méxicu. Cuntó col sofitu de Morelos, xefe de la insurxencia na [[sierra Madre del Sur]]. Casi de momentu, Calleja xiró órdenes pa nun reconocer nin obedecer a la xunta de los insurxentes, dando a conocer al empar la esistencia de la [[Cortes de Cádiz]], las cuales yeren les úniques que tendríen de ser obedecíes.<ref>Zárate, 1880; 261</ref> Mientres la vixencia de la xunta redactáronse los ''[[Elementos constitucionales]]'', el primer proyeutu de constitución nacional; fíxose'l primer cuñu de monedes puramente mexicanes; según los primeros intentos por llograr la reconocencia de la comunidá internacional al traviés de la unviada d'un embaxador a Estaos Xuníos: Francisco Antonio de Peredo y Pereyra.<ref>Zárate, 1880; 399</ref> Les fuercies virreinales siguieron acesmando a los insurxentes que s'atopaben so los mandos d'[[Albino García]] en Guanajuato, [[Manuel Villalongín]] en Michoacán, según a [[José María Correa]], [[Julián Villagrán (insurxente)|Julián Villagrán]] y [[Francisco Villagrán]] en [[Villa del Carbón]] y [[Calpulalpan]].<ref>Zárate, 1880; 265</ref> Nos sos intentos por legitimarse frente a los xefes rexonales y ganar prestíu ante l'exércitu realista, la Xunta de Zitácuaro, o meyor dichu, López Rayón —nel so cargu de ministru universal de la nación'', y n'otres pallabres, xefe de la Xunta— entamó una serie de campañes militares que nun-y rindieron los dividendos esperaos: Juan Francisco Osorno foi designáu a los [[Llanos de Apan]] y [[Mariano Aldama]] a la [[Sierra Gorda (Méxicu)|Sierra Gorda]], pero ambos fueron vencíos pol coronel español [[Ciriaco del Llanu]].<ref>Zárate, 1880; 266</ref> Na Nueva España, dellos terratenientes y empresarios sofitaron la rebelión apurriendo recursos económicos y suministru. Na Ciudá de Méxicu y dalgunes otres ciudaes, un grupu clandestín conocíu como ''[[Los Guadalupes]]'' sofitó a la Xunta apurriendo a los insurxentes información de les actividaes realistes, a esti grupu perteneció [[Leona Vicario]] esposa d'[[Andrés Quintana Roo]].<ref>Rodríguez, 2008; 290</ref> López Rayón foi incapaz de torgar que la Xunta fuera espulsada del so allugamientu orixinal por Calleja, el que resultó vencedor de la [[Batalla de Zitácuaro]] nos primeros díes de [[1812]].<ref>Zárate, 1880; 274-275</ref> ==== Sitiu de Cuautla ==== [[Archivu:Campaña de Morelos (1810-1812).svg|right|thumb|250px|Primeres campañes de José María Morelos y Pavón (1810-1812).]] {{AP|Sitiu de Cuautla}} Morelos siguió la so meyora dende Chilapa y unvió a [[Valerio Trujano]] escontra Silacayoapan. Amás, el cura de Carácuaro estremó'l so exércitu en tres columnes. Una, al mandu de [[Miguel Bravo]], avanzó a [[Oaxaca de Juárez|Oaxaca]] por [[Ciudá de Huitzuco|Huitzuco]]. Nel so camín escontra'l sureste, Bravo tomó [[Acatlán de Osorio|Acatlán]] y [[Huajuapan de León|Huajuapan]]. Otru brazu, al mandu de [[Hermenexildu Galeana]] volvió a [[Taxco]]. El tercer grupu insurxente, encabezáu personalmente por Morelos, tomó la plaza de [[Chiautla de Tapia|Chiautla]], venciendo a Mateo Musitu. El 10 d'avientu entró a Izúcar, anguaño [[Izúcar de Matamoros]], onde se-y xunió [[Mariano Matamoros]]. El 17 d'avientu en ''El Calvariu'', xuntos ganaron a fuercies virreinales comandadas por Soto Maceda, el que foi mancáu de muerte mientres el combate.<ref>Zárate, 1880; 267-269</ref> Los primeros díes de 1812, [[Rosendo Porlier y Asteguieta|Rosendo Porlier]] partió dende [[Toluca]] con destín a [[Tenancingo]], llogró vencer a les fuercies insurxentes comandadas por [[Hermenexildu Galeana]] y [[José María Uviéu]] na [[Batalla de Tecualoya]].<ref>Zárate, 1880; 276</ref> Uviéu morrió nel combate, pero'l 22 de xineru Morelos reforzó a los sos compañeros llogrando vencer a Porlier na [[Batalla de Tenancingo]]. Morelos finalmente nun avanzó escontra [[Puebla de Zaragoza|Puebla de los Ángeles]], pero siguiendo al occidente, el [[9 de febreru]] de [[1812]] conquistó la villa de [[Cuautla de Morelos|Cuautla]] pa la causa insurxente.<ref>Zárate, 1880; 277</ref> Mientres el mes de xineru de 1812, los batallones [[realistes]] ''Asturies'' y ''Loveras'' según el reximientu ''América'', comandado pol birgadier Juan José de Olazaba, desembarcaron nel puertu de Veracruz pa ponese a les órdenes del virréi, el que solicitara l'ayuda a España pa lluchar contra la insurrección.<ref>Zárate, 1880; 278</ref> En febreru, Félix María Calleja —''la meyor espada de Nueva España'', como-y moteyaren por cuenta de les sos múltiples victories frente a los insurxentes— foi comisionado pol virréi Vanegas por que terminara d'una vegada por toes col exércitu de Morelos. En concencia que Calleja esperaba vencer con facilidá a los insurxentes, sobremanera tando en ventaya numbérica y siendo los rebeldes un puñáu de guerrilleros ensin instrucción militar —o siquier, esto yera lo que pensaba'l futuru virréi de la Nueva España—.<ref>Zárate, 1880; 279</ref> D'esta forma empecipió'l [[Sitiu de Cuautla]]; mesma suerte taben careciendo'l padre José María Sánchez de la Vega y [[Vicente Guerrero]], pero na [[Batalla de Izúcar (1812)|Batalla de Izúcar]], sol asediu de los realistes Ciriaco del Llanu y José Antonio Andrade.<ref>Zárate, 1880; 291</ref> Mientres esti tiempu, López Rayón y la Xunta treslladárense a [[Toluca]].<ref>Zárate, 1880; 302</ref> [[Albino García]] atacó [[Guanajuato (Guanajuato)|Guanajuato]] onde foi refugáu, pero llogró tomar la plaza d'[[Irapuato]], obligando al brigadier García Conde a recular hasta [[Celaya]], anque ésti dempués tomó la plaza de [[San Miguel el Grande]] pa dar pasu llibre al camín que dirixía a [[San Luis Potosí|San Luis]]. [[Manuel Mier y Terán]] xunióse a la causa insurxente en Sultepec, empezando a fundir cañones. Nel mesmu llugar el doctor Cos siguió distribuyendo'l ''Ilustrador Americanu''.<ref>Zárate, 1880; 281</ref> Nueves rebeliones brotaron en [[Nueva Galicia]] pero fueron reprimíes por [[Pedro Celestino Negrete]], [[José de la Cruz]] y Manuel Pastor,<ref>Zárate, 1880; 282</ref> el 23 de mayu, [[José Antonio Torres]] foi prindáu y sentenciáu a la forca, el so cadabre foi estazáu, la cabeza permaneció en Guadalajara y los cuatro miembros unviaos a distintes llocalidaes.<ref>Zárate, 1880; 313</ref> Les places de [[Córdoba (Veracruz)|Córdoba]], [[Orizaba]] y [[Xalapa]] desafiáronse, nestos llevantamientos empezó a destacar [[Guadalupe Victoria]].<ref>Zárate, 1880; 283</ref> En Cuautla, dempués de setenta y dos díes de sitiu y combates, nengunu de los bandos foi capaz d'imponese. Los realistes fracasaren tamién nel intentu de recuperar Izúcar, pero'l [[2 de mayu]] pudieron romper el sitiu de Cuautla, sacupándola pa evitar una masacre de civiles. Na defensa final d'esa plaza (qu'anguaño pertenez al estáu de Morelos) participaron tamién los mesmos habitantes de la villa, destacar un grupu de neños llamaos ''Los Emulantes''. Esti batallón infantil insurxente foi encabezáu pol fíu natural del cura Morelos, [[Juan Nepomuceno Almonte]], y formaba parte d'ésti [[Narciso Mendoza]], meyor conocíu na historia de Méxicu como'l Neñu Artilleru''. Mientres les aiciones militares del sitiu morrió'l fíu del antiguu intendente de Guanajuato, Gil Riañu, y foi prindáu [[Leonardo Bravo]], a el que se-y treslladó a la Ciudá de Méxicu, onde foi executáu meses más tarde usando'l [[garrote llaín]].<ref>Zárate, 1880; 285-299</ref> Desallugando Cuautla, les tropes de Morelos esvalixáronse escontra l'oriente, camín de Izúcar y Chiautla. ==== Plan de Paz y Guerra, Los Guadalupes ==== {{AP|Los Guadalupes}} Dempués de la batalla de Tenancingo, Rosendo Porlier, con ayuda del coronel realista Joaquín del Castillo y Bustamante, obligó a Ignacio López Rayón a abandonar Toluca. Dempués de confrontarse nuevamente na [[Batalla de Tenango]] establecióse en [[Tlalpujahua de Rayón|Tlalpujahua]]. A pesar de los esfuercios realizaos polos insurxentes José María Correa y [[Epitacio Sánchez]] pa defender la so posición, el contingente realista llogró enfusar, a mediaos de xunu, hasta Sultepec.<ref>Zárate, 1880; 303</ref> Mientres estes feches el ''[[Plan de Paz y Guerra]]'' de José María Cos fuera unviáu al virréi Venegas. El documentu numberaba les otomíes cometíes polos xefes realistes y condergaba el sistema de muerte y estermín que s'adoptara. La propuesta de paz esplicaba los principios natural y llegal en que se fundara'l movimientu insurxente, repitía que la soberanía tendría de morar na masa de la nación y que tanto España como América yeren parte integrantes de la monarquía suxetes al mesmu rei pero iguales ente sigo, ensin dependencia o subordinación respectar una de la otra. En resume, proponíase formar un congresu nacional independiente d'España que representara a Fernandu VII. La propuesta de guerra proponía que se reparara'l derechu de xentes p'amenorgar la barbarie que s'había alcanzáu, pos la llucha armada, a lo último, yera ente hermanos y conciudadanos, polo tanto nun tendría de ser más cruel qu'una guerra ente naciones estranxeres.<ref>Zárate, 1880; 772-774</ref> El virréi Venegas nun contestó l'oficiu de Cos, sinón que lo mandó quemar xunto con otros documentos que fueron llograos en Sultepec.<ref>Zárate, 1880; 304</ref> Ente dichos documentos afayó correspondencia de [[Los Guadalupes]], polo que fueron fechos prisioneros na capital los abogaos Falcón y Garcés, Benito Guerra, José Ignacio Espinosa, Juan Guzmán, el doctor Díaz y María Peimbert.<ref>Zárate, 1880; 305</ref> El 5 de xunu, nel [[Valle de Santiago]], [[Agustín de Iturbide]] llogró prindar a los insurxentes comandados por [[Albino García]], mandó fusilar a toos rebeldes, sacante a Albino y al so hermanu Francisco, el que fueron treslladaos a [[Celaya]]. El 8 de xunu, el brigadier García Conde ordenó la execución de los hermanos, la cabeza d'Albino foi asitiada na cai de San Xuan de Dios, y la so mano foi unviada a Salamaca. Per otra parte, Iturbide foi xubíu a teniente coronel.<ref>Zárate, 1880; 311-312</ref> ==== Campaña en Puebla ==== Nueves rebeliones insurxentes dirixíes por [[Juan Nepomuceno Rosáins]], Máximo Machorru, Camilo Suárez y Vicente Gómez empecipiáronse en [[Chalchicomula de Sesma|Chalchicomula]], [[Huamantla]], [[Atlixco]], [[Tepeaca]] y [[Tehuacán]], las cuales fueron combatíes pol brigadier realista Olázabal. Estes fuercies insurxentes siguieron combatiendo na zona d'[[Acultzingo (conceyu)|Acultzingo]].<ref>Zárate, 1880; 306</ref> Mentanto, en [[Yautepec]], [[Gabriel Armijo]] liquidó a Francisco Ayala,<ref>Zárate, 1880; 317</ref> y [[Valerio Trujano]] foi atacáu dende'l 5 d'abril mientres el [[Sitiu de Huajuapan]] pol xeneral realista [[José María de Régules Villasante]]. El 4 de xunetu, [[Hermenexildu Galeana]] llogró ganar a José María Añorve na [[Batalla de Zitlala]]. Morelos foi informáu de la situación na que s'atopaba Trujano, de momentu allegó al llugar llogrando romper el sitiu'l 24 de xunetu, que tuvo una duración mayor a cien díes.<ref>Zárate, 1880; 318-320</ref> A finales de setiembre les fuercies de Morelos siguieron la so meyora escontra Tepeaca y Tehuacán. Trujano foi atacáu y derrotáu pol capitán realista Saturnino Samaniego nel ranchu de la Virxe nes inmediaciones de Tepeaca. L'insurxente, qu'aguantara'l llargu sitiu de Huajuapan, morrió'l 7 d'ochobre.<ref>Zárate, 1880; 323-324</ref> El 28 d'ochobre, Morelos llogró con ésitu la [[Toma de Orizaba]], provocando la fuxida del coronel [[José Antonio Andrade]], pero abandonó'l llugar el 31 d'ochobre al saber qu'un contingente empobináu pol coronel Luis d'Águila averábase a la ciudá.<ref>Zárate, 1880; 325</ref> Morelos concentró les sos fuercies en Tehuacán, cuntando con cinco mil homes y cuarenta cañones so los mandos de [[Mariano Matamoros]], los trés Galeanas, Miguel y Víctor Bravo, Guadalupe Victoria, Vicente Guerrero, y [[Manuel Mier y Terán]]. Xuntos colaron escontra [[Oaxaca]] el 10 de payares de 1812.<ref>Zárate, 1880; 326</ref> ==== Toma d'Oaxaca ==== {{AP|Toma d'Oaxaca (1812)}} El 25 de payares, Morelos y el so exércitu ocuparon la ciudá d'[[Oaxaca de Juárez|Oaxaca]], la cual yera defendida pol teniente xeneral Antonio González Saravia y José María de Régules Villasante,<ref>Zárate, 1880; 327-329</ref> el que dempués de la derrota fueron prindaos y fusilaos. Na ciudá se instituyó un gobiernu autónomu y José María Murguía foi nomáu intendente. Fundóse'l periódicu ''Corréu Americanu del Sur'', que la so redaición inicial tuvo a cargu del cura José Manuel de Herrera.<ref>Zárate, 1880; 330</ref> El gobiernu insurxente de la ciudá d'Oaxaca duró de 1812 hasta 1814, cuando foi recuperada la población pol exércitu realista. Foi la primer y única vegada en que Morelos pudo tomar el control d'una ciudá importante. Foi nesta plaza onde Morelos recibió los ''[[Elementos constitucionales]]'' redactaos por Ignacio López Rayón. Ente los puntos más importantes destacaron:<ref name="Z337">Zárate, 1880; 337</ref>{{cita|1.- L'América ye llibre ya independiente de toa otra nación.</br> 2.- La relixón católica va ser la única ensin tolerancia d'otra.</br> 5.- La soberanía dimana darréu del pueblu, mora na persona del señor don Fernandu VII y el so exerciciu nel Supremu Congresu Nacional Americanu.</br> 24.- Queda dafechu proscrita la esclavitú.|''[[Elementos constitucionales]]'' d'[[Ignacio López Rayón]].}} Morelos foi nomáu'l cuartu vocal de la Xunta de Zitácuaro, pero se deslindó finalmente de la tesis fernandista, pente medies de una carta na que solicitó ''"que se-y quitar la mázcara a la independencia, porque yá toos sabíen la suerte de Fernandu VII"''.<ref>Zárate, 1880; 336</ref> Mentanto, [[Nicolás Bravo]] asitióse na Ponte del Rei'' sobre la carretera de [[Veracruz]] a [[Xalapa]], entorpeciendo el tráficu de los realistes y secuestrando recursos materiales.<ref>Zárate, 1880; 333-334</ref> [[Ramón López Rayón]] venció en [[Jerécuaro]] a José Mariano Ferrer. Los vocales de la Xunta actuaron cada unu pola so cuenta en distintes rexones: [[José Sixto Verduzco]], que permaneció na zona de Michoacán en [[Uruapán]], [[Pátzcuaro]] y [[Tancítaro]], foi escorríu constantemente por [[Pedro Celestino Negrete]] y [[Luis Quintanar]]; Ignacio López Rayón treslladóse a la intendencia de Méxicu, realizó operaciones militares en [[Ixmiquilpan]] y axuntóse en [[Huichapan]] con [[Julián Villagrán (insurxente)|Julián Villagrán]] pa saber los pormenores de les actividaes qu'esti realizara en [[San Xuan del Ríu]] y [[Zimapán]]; [[José María Liceaga]], el que s'internó nel territoriu de Guanajuato, foi escorríu por [[Agustín de Iturbide]] en [[Yuriria]], y al ser derrotáu, tuvo que treslladase al [[Valle de Santiago]] para reclutar xente en compañía de [[José María Cos]]. Los vocales reclamaron cada unu pa sigo la xefatura de la Xunta, entraron nun discutiniu que finalmente condució a la desapaición ''de facto'' d'esti órganu de gobiernu escontra la primer metá de 1813. Foi'l doctor Cos el que trató de reconcilialos.<ref>Zárate, 1880; 338-339</ref> ==== Constitución de Cádiz ==== {{AP|Constitución española de 1812}} [[Archivu:Ramos Arizpe.JPG|thumb|[[Miguel Ramos Arizpe]].]] Dempués de llongures y encaloraos alderiques, en marzu de 1812 proclamóse en [[Cádiz]] la ''[[Constitución española de 1812|Constitución política de la monarquía española]]''.<ref>Zárate, 1880; 360</ref> Al entamu de les xuntes participaron 104 diputaos, de los cual 30 yeren de territorios ultramarino.<ref>Rodríguez, 2008; 155</ref> Dempués, esti númberu amontóse a 300, siendo 63 los americanos. La composición de les Cortes constituyóse con una tercer parte d'eclesiásticos, una sesta parte de nobles y el restu profesionistas de clase media. Mientres la primer sesión [[Diego Muñoz Torreru]] declaró que la soberanía nacional moraba nel Congresu de los representantes d'España,<ref>Zárate, 1880; 345</ref> dende esti momentu comprobóse qu'esistíen dos partido: los lliberales'' y los ''serviles''.<ref>Rodríguez, 2008; 156</ref> Ente los representantes ''serviles'' de Nueva España atopábense [[Antonio Joaquín Pérez]] —el que sería obispu de Puebla—, [[Salvador Samartín]] —el que tendría al so cargu la mitra de Chiapas—, y José Cayetano Foncerrada y Ulibarrí —el que foi canónigu de la Catedral y miembru de la Real Audiencia de Méxicu—; con a la esceición de Juan José Guereña, que se movía ente dambos partíos, el restu de los diputaos novohispanos yeren básicamente ''lliberales'', ente ellos destacaron [[Miguel Ramos Arizpe]], [[José Miguel Guridi y Alcocer]] y [[José Ignacio Beye de Cisneros]].<ref>Rodríguez, 2008; 159</ref> Los diputaos americanos impugnaron la representación desigual qu'esistía nes Cortes. Envalorábase que la población d'España yera de diez millones d'habitantes ente qu'América taba habitada por dieciséis millones. Sicasí, los diputaos españoles entepasaben na proporción de 3 a 1 a los sos iguales americanos.<ref>Rodríguez, 2008; 157</ref> Propúnxose cuntar con un diputáu per cada cincuenta mil habitantes, pero esta midida inclinaría la balanza a favor de los americanos nuna proporción de 3 a 2, poro, los españoles opunxéronse argumentando que nun tendríen de cuntar les [[castes]]: magar los [[pueblos orixinarios]] yeren consideraos colos mesmos derechos que los españoles, nun yera asina pa el que fueren orixinarios o descendientes del continente africanu. Envaloróse que nel continente americanu alredor de seis millones de persones de les castes teníen ascendencia africana, d'esta forma'l númberu de diputaos permediaríase pa la representación d'España y América en proporción 1 a 1.<ref>Rodríguez, 2008; 158</ref> Los diputaos americanos reagrupáronse pa numberar once propuestes ente les que destacaben: representación igualitaria, llibertá de cultivu, llibertá de comerciu, abolición d'esclavitú, abolición d'[[estancu|estancos]], concesión de derechos iguales p'americanos, indios y mestizos pa poder ocupar cargos civiles, eclesiásticos y militares, reconocencia de les xuntes locales, y creación de mayor númberu de diputaciones provinciales. Poques de les propuestes fueron aprobaes. El partíu americanu" tuvo oposición de la mayor parte de los diputaos europeos que consideraben les propuestes revolucionaries, pero especialmente de los peninsulares residentes n'América, a tal grau que la representación del [[Consuláu de Comerciantes de Méxicu|Consuláu de Méxicu]] mandó un manifiestu pa ser lleíu en sesión pública. El documentu declaraba qu'antes de la llegada de los españoles a América, los indios fueren besties anárquiques y selvaxes, y que too siguía igual, por tanto trés millones d'indios de Nueva España yeren incapaces de gobernase:{{cita|"l'indiu (tres millones) ta dotáu d'una galbana y languidez[...] enxamás se mueve si la fame o'l viciu nun lu abasnar: estúpidu por constitución, ensin talentu inventor, nin fuercia de pensamientu, tarrez les artes y los oficios, y nun faen falta a la so manera d'esistir, borrachu por instintu...(dos millones de castes): borrachos, incontinentes, fluexos, ensin puxu[...] paecen entá más maquinales y desiguaos que l'indiu mesmu...Un millón de blancos que se llamen españoles americanos, amuesen la superioridá sobre los otros cinco millones[...] más poles sos riqueza heredaes, pol so luxu, y pol so refinamientu nos vicios, que por diferencies substanciales de índole....¿Qué hai de común, qué equiparación cabo o qué analoxía puede atopase nos derechos, situación espíritu, finura, esixencies, intereses, instituciones, vezos y llocalidaes d'España conquistadora, y de les colonies conquistaes?[...] Ye precisu confesar que les lleis propies pa la Madre Patria nun son los meyores pa los sos Américas.|Esposición del [[Consuláu de Comerciantes de Méxicu|Consuláu de Méxicu]] mientres les [[Cortes de Cádiz]].<ref>Rodríguez, 2008; 160-161</br>Zárate, 1880; 352-353</ref>}} Adicionalmente pidióse que los Consulaos de Méxicu, Veracruz y Guadalajara nomaren, cada unu, dos diputaos, d'esta forma la casi totalidá de población de peninsulares residentes en Nueva España —la cual envalorábase en mediu millón d'habitantes—, taría representada al avíu. Ultraxaos polos insultos, los diputaos americanos pretendieron abandonar les Cortes, pero'l presidente torgólu, l'alderique quedu suspendíu, consensuándose finalmente l'artículu 1° de la Constitución, que daba la posibilidá a les castes d'ascendencia africana aspirar a llograr la ciudadanía española.<ref>Rodríguez, 2008; 162</ref> Al respective de la llibertá de comerciu, los miembros de los consulaos de Méxicu y los comerciantes de Cádiz tamién s'opunxeron, cuntaron cola ayuda de Juan López Cancelada el que dende'l so periódicu ''El Telégrafu Americanu'' criticó la postura de los americanos publicando un folletu tituláu ''Ruina de Nueva España si declara'l comerciu llibre colos estranxeros''. Dende esti periódicu, López Cancelada y los miembros del [[Consuláu de Comerciantes de Méxicu|Consuláu de Méxicu]] —que fueren protagonistes del golpe d'Estáu de 1808—, tamién criticaron l'actuación del ex virréi [[José de Iturrigaray]], pero les inquinas fueron retrucaes pol diputáu Guridi y Alcocer nel periódicu ''El Censor'' y dende Londres por [[Servando Teresa de Mier]] na publicación llamada ''L'Español''.<ref>Zárate, 1880; 350-351</ref> En cuanto a la tema de la [[esclavitú]], Guridi y Alcocer propunxo la so [[Abolicionismu|abolición]], pero los diputaos pertenecientes a les rexones esclavistes del [[Mar Caribe]], [[Venezuela]], la zona costeña de [[Nueva Granada]] y [[Perú]] opunxéronse inflexiblemente; el diputáu español [[Agustín d'Argüelles]] sofitó al diputáu novohispano suxiriendo que siquier se terminara col tráficu d'esclavos. A pesar de los alegatos, les Cortes consideraron la conveniencia política de caltener la esclavitú.<ref>Rodríguez, 2008; 164</ref> El 30 de setiembre de 1812, la nueva Carta Magna foi lleida y xurada polos miembros de la [[Real Audiencia de Méxicu]] y pol virréi [[Francisco Xavier Venegas]] na Plaza Mayor de la Ciudá de Méxicu, llamándose en delantre [[Plaza de la Constitución (Ciudá de Méxicu)|Plaza de la Constitución]].<ref>Zárate, 1880; 353-354</ref> Col nuevu réxime constitucional, los virreinatos fueron abolíos, en consecuencia Venegas convirtióse nel [[Xefe Políticu Superior|jefe políticu cimeru]]. Amás dexóse la llibertá de prensa. Pente medies de esti derechu, [[Joaquín Fernández de Lizardi]] nel periódicu ''El Pensador Mexicanu'' y [[Carlos María de Bustamante]] en ''El Jugetillo'' criticaron los abusos de l'alministración virreinal.<ref>Zárate, 1880; 364</ref> Dos meses más tarde, Venegas suspendió l'artículu constitucional que dexaba la llibertá de prensa. Fernández de Lizardi foi encarceláu mientres curtiu tiempu, Bustamante fuxó a [[Zacatlán]] p'axuntase colos insurxentes, pocu dempués treslladóse a Oaxaca y siguió escribiendo pal Corréu Americanu del Sur''.<ref>Zárate, 1880: 366</ref> La decisión de Venegas foi severamente criticada polos diputaos americanos en Cádiz. A fines de febreru de 1813 recibióse un bandu unviáu dende España, nel pidíase-y a Venegas presentase na Península ibérica pa sofitar la campaña militar contra los franceses y nomábase como'l so socesor a [[Félix María Calleja]].<ref>Zárate, 1880; 370</ref> ==== Sitiu d'Acapulco ==== {{AP|Sitiu d'Acapulco (1813)}} El 9 de febreru de 1813, Morelos salió d'Oaxaca aldu al puertu d'[[Acapulco de Juárez|Acapulco]], llegando a [[El Veladero]] el 29 de marzu. El llugar yera defendíu pol realista Pedro Antonio Vélez, el que venció a los ataques, perdiendo la ciudá'l 12 d'abril. Abellugóse nel [[Fuerte de San Diego]], que'l so [[Sitiu d'Acapulco (1813)|sitiu]] estendióse mientres cuatro meses hasta que capituló el 20 d'agostu. D'esta suerte, la comunicación marítima con [[Filipines]] pol [[océanu Pacíficu]] quedó so control de los insurxentes.<ref>Muñoz, 2009; 90</ref> Pela so parte, [[Mariano Matamoros]] llogró asitiase con ésitu nel [[Ismu de Tehuantepec]], col trunfu de la [[Batalla de La Chincúa]], na que llogró refugar fuercies realistes que incursionaron dende [[Chiapas]], provincia que mientres esa dómina pertenecía a la [[Capitanía Xeneral de Guatemala]].<ref>Zárate, 1880; 376</ref> Mientres el tiempu del sitiu d'Acapulco, [[José Sixto Verduzco]] atacó infructuosamente Valladolid —la cual taba fuertemente abellugada polos realistes—, foi escorríu y derrotáu pol capitán Pedro Antonelli en [[Puruándiro]]. [[Ignacio López Rayón]] axuntóse con Verduzco en [[Pátzcuaro]] pa reclama-y esta imprudente aición militar, pero un contingente realista forzó a los insurxentes a dixebrase, obligando a Verduzco a replegase escontra [[Ariu (conceyu)|Ariu]] y a Rayón escontra [[Puruarán]]. Adicionalmente [[José María Liceaga]] foi ganáu en [[Celaya]] por [[Manuel Gómez Pedraza]]. Les desavenencies ente los vocales de la [[Xunta de Zitácuaro]] amontáronse, pos reclamaron interferencies ente les sos xurisdicciones.<ref>Zárate, 1880; 368-370</ref> Mientres mayu de 1813, na capital, [[Leona Vicario]] —integrante de [[Los Guadalupes]]— escapóse de la ciudá p'axuntase con [[Andrés Quintana Roo]] en [[Tlalpujahua de Rayón|Tlalpujahua]];<ref>Zárate, 1880; 380-381</ref> en [[Salvatierra (Guanajuato)|Salvatierra]], Agustín de Iturbide ganó a [[Ramón López Rayón]]; en [[Huichapan]],<ref>Zárate, 1880; 383</ref> [[Julián Villagrán (insurxente)|Julián Villagrán]] y el so fíu "el Chito" fueron prindaos y liquidaos poles fuercies comandadas pol capitán Pedro Monsalve.<ref>Zárate, 1880; 384-385</ref> Una vegada qu'asumió'l cargu de xefe políticu superior, Calleja xuró'l cumplimientu de la Constitución. Nueves eleiciones pa les representaciones de diputaos a les Cortes de Cádiz realizárense en Nueva España, resultando ganadores pa tolos escaños los criollos, pero l'alministración virreinal negó la entrega de viátigos aduciendo falta de lliquidez nel erariu. Por tal motivu, solo viaxaron trés de los catorce diputaos electos a España.<ref>Zárate, 1880; 393</ref> El visitador eclesiásticu de Querétaro, José Mariano Beristáin, denunció a Calleja que [[Josefa Ortiz de Domínguez]] siguía realizando proselitismu a favor de la causa de los insurxentes, en resultancia foi arrestada y treslladada al conventu de Santa Teresa en Méxicu.<ref>Zárate, 1880; 394-395</ref> === Morelos y el Congresu de Chilpancingo === ==== Congresu de Chilpancingo ==== {{AP|Congresu de Chilpancingo}} Por cuenta de les diferencies que s'amenaren ente Liceaga, Verduzco y Rayón, Morelos convocó en xunu de 1813 un congresu que s'instaló en [[Chilpancingo]] mientres el mes de setiembre. Pa tal oxetivu nomáronse diputaos a [[Ignacio López Rayón]] por [[Guadalajara (Jalisco)|Guadalajara]], a [[José Sixto Verduzco]] por [[Michoacán]], a [[José María Liceaga]] por [[Guanajuato]], a [[Andrés Quintana Roo]] por [[Puebla]], a [[Carlos María de Bustamante]] por [[Méxicu]], a [[José María Cos]] por [[Veracruz]], a José María Murguía por [[Oaxaca]], a José Manuel de Herrera por [[Tecpan]], y como secretarios a Cornelio Ortiz de Zárate y Carlos Enríquez del Castillo.<ref>Zárate, 1800; 405</ref> El 14 de setiembre dio entamu a la primer sesión del [[Congresu de Chilpancingo]] —que'l so nome oficial foi Congresu de Anáhuac—, onde Morelos fixo lleer al so secretariu [[Juan Nepomuceno Rosáins]] los ''[[Sentimientos de la Nación]]''.<ref>Zárate, 1880; 407</ref> Esti documentu declaraba la independencia de la nación, la soberanía popular, la relixón católica como única, la supresión de obvenciones, la división de poderes, la igualdá ante la llei, l'abolición de les castes, l'abolición de la esclavitú, la eliminación de la tortura, ya instituyía la celebración del 12 d'avientu pa la Virxe de Guadalupe y el 16 de setiembre pa conmemorar l'entamu de la guerra d'independencia proclamáu por Miguel Hidalgo. {{cita|«Que l'América ye llibre ya independiente d'España y de toa otra nación, gobiernu o monarquía, y qu'asina se sancione dando al mundu les razones».|Primer puntu de los ''[[Sentimientos de la Nación]]''.}} A otru día, Morelos foi nomáu Xeneralísimu de les fuercies insurxentes y titular del poder executivu. Sería llamáu ''alteza'', pero refugó esti títulu adoptando'l de ''siervu de la Nación''.<ref>Sordu, 2010; 42</ref> En contraste cola posición de la Xunta de Zitácuaro, la cual foi eslleida, el Congresu de Chilpancingo diose a la xera de definir xurídicamente les razones poles cual la ''América mexicana'' tenía de ser llibre d'España. Este foi un puntu de discordia con López Rayón el que manifestó nun tar acordies col primer puntu mentáu nos Sentimientos de la Nación'', pos defendía que la tesis qu'abrazara'l movimientu autonomista de 1808, tendría de siguir subsistiendo, esto ye, América yera dependiente del rei d'España, pero non de la nación española, por tanto, la independencia buscada nun yera con al respective de la Corona, sinón del gobiernu illexítimu" que s'axuntara en [[Cortes de Cádiz|Cádiz]].<ref>Zárate, 1880; 408-410</ref> ==== Declaración d'Independencia d'América Septentrional ==== Mientres el congresu pronunciaron otros discursos políticos de mayor o menor importancia, pero'l [[6 de payares]] de [[1813]], día de la clausura, lleóse'l [[Acta Solemne de la Declaración d'Independencia de l'América Septentrional]], la cual foi redactada por Carlos María de Bustamante y Andrés Quintana Roo. Nella, yá nun s'aceptaba la soberanía de Fernandu VII y postulábase de forma radical la separación de l'autoridá española: ''"queda rota para siempre xamás y eslleida la dependencia del tronu español"''.<ref>Muñoz, 2009; 92</ref> Mientres los insurxentes axuntábense nel Congresu de Chilpancingo, l'abá [[Manuel Abad y Queipo]] alvirtió a Calleja que Morelos yera, ensin disputa, l'alma y el tueru de tola insurrección, indicó que na xunta que convocaren los insurxentes en Chilpancingo de xuru se-y diba alzar a xefe supremu independiente de toa autoridá, que yá tenía'l sur de la Nueva España dende [[Zacatula]] a [[Tehuantepec]], poro, nun se-y debería dar más tiempu pa entamar el so exércitu.<ref>Muñoz, 2009; 96</ref> En payares de 1813 los miembros de l'[[Real Audiencia de Méxicu|Audiencia de Méxicu]] propunxeron que se suspendiera la Constitución mientres duraren circunstancies tan revolucionaries y aturbolinaes, y que se revistiera a Calleja de les facultaes necesaries y reparárase la llei d'Indies, que lo autorizaba pa estrañar d'esos dominios a los que conviniera al serviciu de Dios, paz y apaciguadura pública, adoptándose'l sistema de rigor, únicu que pa casos asemeyaos enseñaba la historia de les naciones"''. D'esta manera, la Carta de Cádiz nun llogró ser vigorizada nel territoriu de la Nueva España.<ref>Zárate, 1880; 396</ref> ==== Batalla de les Llombes de Santa María ==== {{AP|Batalla de les Llombes de Santa María}} [[Archivu:José María Morelos.JPG|thumb|José María Morelos. Refugó los títulos de ''La so Alteza'' y ''Xeneralísimu'', concedíos pol Congresu de Chilpancingo. Sicasí, fíxose llamar ''Siervu de la Nación''.]] Una vegada que s'abasteció d'artillería del Fuerte de San Diego en Acapulco, Morelos planió tomar la ciudá de [[Morelia|Valladolid]] cola idea d'asitiar nesa ciudá'l Congresu, pa darréu avanzar dende ende escontra [[Guanajuato]], [[Guadalajara (Jalisco)|Guadalajara]] y [[San Luis Potosí|San Luis]]. [[Miguel Bravo (insurxente)|Miguel]] y [[Víctor Bravo]] fueron designaos pa protexer a los miembros del Congresu. El 7 de payares, saliendo de Chilpancingo, Morelos, los Galeana, Nicolás Bravo y Matamoros avanzaron escontra [[Cutzamala de Pinzón|Cutzamala]], [[Carácuaro]], [[Tacámbaro]], [[Tiripetío]] y [[Santiago Undameo|Undameo]]. Les fuercies insurxentes formaes per cinco mil seiscientos homes cuntaben con trenta cañones.<ref>Zárate, 1880; 411</ref> Pa esta operación Morelos solicitó a [[Ramón López Rayón]] y [[Rafael López Rayón]] incorporase cada unu con mil homes, dende Tlalpujahua y San Miguel el Grande, respeutivamente. Valladolid taba abellugada por Domingo Landázuri con un reximientu d'ochocientos homes. Cuando Calleja enteróse de la meyora de les fuercies insurxentes, unvió a [[Ciriaco del Llanu]] con dos mil homes dende [[Ixtlahuaca]] y a [[Agustín de Iturbide]] con mil homes dende [[Acámbaro]] pa reforzar la defensa de la ciudá. Na so marcha confrontaron el 21 d'avientu a los Rayón en [[Jerécuaro]], a el que ganaron. El 23 d'avientu, Galeana y Bravo asediaron la capital michoacana pero fueron repelidos.<ref>Zárate, 1880; 412</ref> La nueche siguiente, el campamentu principal de los insurxentes foi sorpresivamente atacáu poles fuercies de Iturbide y De'l Llanu dando entamu a la [[Batalla de les Llombes de Santa María]]; el padre Navarrete, al mandu de la so división allegó al llugar pa sofitar l'inesperáu ataque. Los realistes retiráronse y les tropes insurxentes confundíes siguieron combatiendo ente sigo, abrasándose. La derrota infligida polos realistes atayó los planes de Morelos y marcó l'entamu del ocaso de les sos campañes.<ref>Zárate, 1880; 413</ref> Escorríos poles tropes de Iturbide, el restu de los homes de Morelos colaron escontra [[Puruarán]]. [[Mariano Matamoros]] foi designáu pa la defensa de la plaza. El 5 de xineru de 1814, los realistes, decidíos a terminar col exércitu insurxente, llograron la victoria na [[Batalla de Puruarán]].<ref>Zárate, 1880; 416</ref> Matamoros foi prindáu y treslladáu a Morelia, a pesar de que Morelos trató d'axustar la so vida en cuenta de doscientos prisioneros españoles, Calleja ordenó la so fusilamiento, que llevóse a cabu'l 3 de febreru.<ref>Zárate, 1880; 417</ref> Morelos dirixóse a [[Coyuca de Catalán|Coyuca (güei de Catalán)]] y a [[Ajuchitlán del Progresu|Ajuchitlán]], onde nomó a [[Juan Nepomuceno Rosáins|Rosáins]] como'l so segundu jefe militar. El 19 de febreru, el coronel [[Gabriel de Armijo]] —el que había abatíu pocu díes enantes a [[Víctor Bravo]] en [[Mezcala]]— solmenó un fuerte golpe en [[Chichihualco]] a les fuercies de Rosáins, el que llogró escapar.<ref>Zárate, 1880; 418</ref> El 29 de marzu, la ciudá d'Oaxaca foi retomada polos realistes al mandu del coronel Melchor Álvarez.<ref>Zárate, 1880; 422</ref> Toes estes derrotes fueron criticaes por Ignacio López Rayón, el que culpó a Rosáins pola so incapacidá estratéxica. A partir d'entós los dos comandantes insurxentes se enemistaron. López Rayón coló a [[Zongolica]] y Rosáins a [[Jamapa]], fueron acesmaos pol coronel realista Francisco Hevia dende [[Orizaba]]. El 15 de marzu, [[Miguel Bravo (insurxente)|Miguel Bravo]] foi prindáu en [[Honey|Chila]] pol coronel Félix de la Madrid, treslladóse-y a [[Puebla]] y foi executáu ende un mes dempués.<ref>Zárate, 1880; 423-424</ref> Morelos, Pablo y Hermenexildu Galeana viaxaron al [[Fuerte de San Diego]] coles mires de desmantelar l'artillería y inutilizar los cañones de gruesu calibre, fueron escorríos por Gabriel de Armijo el que los forzó a fuxir el 11 d'abril. Una escaramuza en [[Pie de la Cuesta]] col coronel insurxente [[Juan Álvarez]], dexó a los Galeana y Morelos salir del puertu,<ref>Zárate, 1880; 425</ref> comoquier, la meyora de Armijo llegó hasta [[El Veladero]] consolidando la posición el 6 de mayu. [[Archivu:Mariano Matamoros.png|thumb|[[Mariano Matamoros]].]] Na provincia de Méxicu, l'insurxente [[José Francisco Osorno]] ganó al teniente José del Toro llogrando atacar [[Tulancingo]] y burllando a les fuercies virreinales polos [[Llanos de Apan]].<ref>Zárate, 1880; 426</ref> En contraste, [[Ramón López Rayón]] y [[Epitacio Sánchez]], dempués de la derrota de Puruarán, tuvieron d'abellugase na sierra de [[Heróica Zitácuaro|Zitácuaro]]; y Benedicto López tuvo qu'escapar a [[Zacapu]] al ser asediado pol coronel realista José Antonio Andrade.<ref>Zárate, 1880; 427</ref> El 25 de xunu, el teniente coronel Fernández d'Avilés venció a [[Hermenexildu Galeana]] nes cercaníes de [[Coyuca de Benítez|Coyuca (güei de Benítez)]]. Galeana foi mancáu de muerte pol soldáu Joaquín León y la so cabeza foi asitiada nuna [[ceiba]] na plaza del pueblu.<ref>Zárate, 1880; 428</ref> Les desavenencies ente los insurxentes fueron amontándose. Ignacio López Rayón, dempués de ser ganáu en Omealco, en llugar de xunise a Rosáins prefirió dirixise a [[Zacatlán]] pa construyir cañones cola ayuda del plateru [[José Luis Rodríguez Alconedo|Alconedo]], pero los hermanos Mier y Terán abandonáronlo en [[Tecamachalco]].<ref>Zárate, 1880; 431</ref> A finales de mayu, Rosáins dirixóse a la carretera de [[Xalapa]] a [[Orizaba]], onde José Antonio Martínez s'asitió pa cobrar peaxe a les caravanes realistes, por cuenta de que esti postreru yera fiel a López Rayón, Rosáins decidió liquidalo pa dempués designar a [[Juan Pablo Anaya]] y [[Guadalupe Victoria]] como encargaos de la mesma zona.<ref>Zárate, 1880; 432</ref> El 20 de xunu desembarcó en [[Nautla]] el xeneral francés [[Jean Josepeh Atentu Humbert]], el que dixo venir en representación de los Estaos Xuníos pa sofitar a los insurxentes. López Rayón, entusiasmáu, informó al Congresu de Anáhuac, pero Rosáins adelantróse-y, designando a Anaya la misión d'embarcase xunto col francés escontra [[Nueva Orleans]]. Nesi llugar preparó una espedición cola ayuda de José Álvarez de Toledo y Dubois, pero ésta nunca se llevó a cabu al ser torgada por órdenes del presidente [[James Madison]]. Les disensiones y los enfrentamientos armaos ente López Rayón y Rosáins aumentaron por dichu incidente. En Silacayoapan, nun enfrentamientu ente José Herrera —el que yera fiel a López Rayón— y Ramón Sesma —que yera fiel a Rosáins— foi deteníu por [[Manuel Mier y Terán]], el que llogró reconcilialos pa faer frente al coronel realista Melchor Álvarez. Los insurxentes refugaron con ésitu l'ataque, tomando les llocalidaes de [[Teposcolula]], [[Heroica Ciudá de Tlaxiaco|Tlaxiaco]] y [[Yanhuitlán]]. Mentanto, los miembros del [[Congresu de Anáhuac]] fueron forzaos a escapar d'[[Uruapan]] pol realista [[Pedro Celestino Negrete]], p'asina asitiase en [[Apatzingán]].<ref>Zárate, 1880; 434</ref> ==== Restauración absolutista n'España ==== {{AP|Restauración absolutista n'España}} Les Cortes españoles sesionaron del 1 d'ochobre de 1813 al 10 de mayu de 1814. Por diverses razones —como asocediera en Nueva España colos diputaos—, de los cientu cuarenta y nueve diputaos americanos que tendríen de presentase, solamente sesenta y cinco tuvieron presentes, de los cual, cuarenta y dos yeren suplentes.<ref>Rodríguez, 2008; 191</ref> Mientres esi periodu los invasores franceses fueron desallugaos d'España. Pa xineru de 1814, les Cortes y la Rexencia treslladárense a Madrid. En febreru de 1814, el rei [[Fernandu VII d'España|Fernandu VII "el Deseyáu"]] robló'l [[Tratáu de Valençay]], pol cual consiguió recuperar la so llibertá. Enantes de tornar a España, el rei ordenó al [[duque de San Carlos]] entrevistase cola Rexencia.<ref>Zárate, 1880; 436</ref> Les Cortes informáronlu que decretaren que namái dempués de que'l rei xurara la Constitución reconoceríase-y como soberanu llexítimu d'España, d'esta forma "el Deseyáu" entamó'l so regresu. Pero un grupu de sesenta y nueve diputaos del partíu de los ''serviles''" prepararon un documentu conocíu como'l [[Manifiestu de los perses]]; ente ellos, atopábense los novohispanos [[Antonio Joaquín Pérez]], Salvador Samartín y José Cayetano Foncerrada. Per mediu del manifiestu, los perses'' solicitaron al rei nun aceptar la Constitución.<ref>Rodríguez, 2008; 193</ref> Adicionalmente el capitán xeneral de Valencia [[Francisco Javier de Elío]] ufiertó a Fernandu VII el sofitu del so reximientu p'abolir les Cortes. Dempués de meditalo, "el Deseyáu" decidió restablecer el [[absolutismu]] y el 4 de mayu robló un decretu pol cual anulábase la Constitución y les lleis que s'expedieren mientres la so ausencia: ''"como si nun pasaren enxamás tal actos y quitárense de metanes del tiempu"''.<ref>Zárate, 1880; 439-441</ref> L'exércitu escorrió a los lliberales, dalgunos como [[Vicente Rocafuerte]] fuxeron a Francia, otros como [[Agustín Argüelles]], [[Miguel Ramos Arizpe]] y el xeneral [[Juan O'Donojú]] fueron encarcelaos. Envalórase que la cantidá de prisioneros o exiliaos foi de dolce mil lliberales.<ref>Rodríguez, 2008; 194: citando a [[Vicente Llorens]] ''Lliberales y románticos: una emigración española n'Inglaterra, 1823-1824''.</ref> Na Ciudá de Méxicu, les primeres noticies del regresu de Fernandu VII recibieron el 13 de xunu de [[1814]], pero nun foi sinón hasta'l 7 d'agostu cuando se conocieron los pormenores de les determinaciones de "el Deseyáu". La Inquisición foi reinstalada, foi nomáu Manuel Flores como inquisidor y José Tirado como fiscal.<ref>Zárate, 1880; 456</ref> Diez díes más tarde, Calleja publicó un bandu pol que se prohibía so severes penes, contradicir direuta o indireutamente los derechos y prerrogativas del tronu. Los comerciantes de Méxicu y Veracruz que yeren amantes de la Constitución recibieron con ofiendo les noticies. Los insurxentes, incluyendo a Ignacio López Rayón, a pesar de los reveses que sufrieren, reafitaron el so resolución de siguir la llucha armada.<ref>Zárate, 1880; 442-443</ref> ==== Constitución de Apatzingán ==== {{AP|Constitución de Apatzingán}} En contraste, el 15 de xunu de 1814 el Congresu de Anáhuac terminó de redactar el ''[[Decretu Constitucional pa la Llibertá de l'América Mexicana]]'', meyor conocíu como la ''[[Constituciones de Méxicu|Constitución de Apatzingán]]''. Foi proclamada'l 22 d'ochobre y taba estremada en dos títulos: principios o elementos constitucionales y forma de gobiernu, la cual sofitóse en tres poderes: Executivu, Llexislativu y Xudicial. Fueron tres miembros nos que recayó'l Poder Executivo: [[José María Liceaga]], [[José María Cos]] y [[José María Morelos]]. A pesar de qu'a esti postreru retirárase-y del cargu políticu en 1813, nuevamente confirióse-y el puestu, pero esta vegada, pa exercelo de forma compartida. Sicasí, el decretu constitucional torgaba a los miembros del Executivu mandar tropes y solamente podíen exercer aición militar so circunstancies estraordinaries y col correspondiente permisu del Congresu. D'esta forma, el siervu de la nación'' entró nun periodu de aletargamiento militar.<ref>Zárate, 1880; 448-449</ref> Dempués de la promulgación de la Constitución de Apatzingán, [[Vicente Guerrero]] foi designáu pa entamar nuevamente la campaña en [[Oaxaca]], anque de primeres nun foi reconocíu por Ramón Sesma que s'atopaba en Silacoayoapan y yera fiel a Rosáins. El Congresu de Anáhuac unvió a Francisco Arróyave pa sustituyir a esti postreru, pero lloñe d'obedecer les órdenes, Rosáins mandólo fusilar sol cargu de traición el 21 d'avientu de 1814 nuna paraxa del cuetu Coloráu conocíu col llamátigu de la Palma del Terror''.<ref>Zárate, 1880; 451</ref> Per otra parte, l'insurxente [[Víctor Rosales]] llogró apoderase d'un cuantioso botín nel mineral de Pinos de Zacatecas.<ref>Zárate, 1880; 453</ref> A finales de payares de 1814, el realista [[Ciriaco del Llanu]] foi ganáu por [[Ramón López Rayón]] y [[Epitacio Sánchez]] en [[Maravatío]], pero casi coles mesmes [[Agustín de Iturbide]] venció y liquidó a [[Manuel Villalongín]] en [[Puruándiro]]. Cola cuenta de prevenir cualesquier desembarque d'armes destináu a los insurxentes, la mariña de [[Nautla]] foi asegurada pol coronel realista Manuel González de la Vega.<ref>Zárate, 1880; 454-455</ref> En marzu de 1815, Iturbide y De'l Llanu xunieron les sos fuercies p'atacar el cuetu del Cóporo, que taba abellugáu por Ignacio y Ramón López Rayón, l'ataque empobináu polos tenientes realistes [[Vicente Filisola]], [[Juan José Codallos]], Pablo Obregón y Ramón de la Madrid foi repelido.<ref>Zárate, 1880; 460-461</ref> Esi mesmu mes, el coronel realista Márquez Donayo sorprendió a Rosáins, Sesma, y Mier y Terán en [[Soltepec]]. Tres la frustración de la derrota, Rosáins mandó realizar nuevos fusilamientos, pero los sos escesos provocaron que los sos compañeros desconocieren el so mandu militar.<ref>Zárate, 1880; 464-465</ref> En xunetu de 1815, dempués d'una derrota de los insurxentes en [[Jilotepec]], Epitacio Sánchez acoyóse al indultu del gobiernu virreinal.<ref>Zárate, 1880; 473</ref> El 27 de xunetu, en [[Jamapa]], Rosáins foi escorríu y vencido polos mesmos insurxentes; una vegada prindáu unvióse-y al Congresu de Anáhuac, pero llogróse fugar nes inmediaciones de [[Chalco]] y solicitó l'indultu realista, que foi-y concedíu pol virréi Calleja n'ochobre de 1815.<ref>Zárate, 1880; 476</ref> En respuesta a los pidimientos que realizaron los comerciante de Cádiz a Fernandu VII, un contingente de dos mil realistes, al mandu del brigadier Fernando Miyares y Mancebo, desembarcó en Veracruz. Ente agostu y setiembre, Miyares empezó la so campaña en contra de Guadalupe Victoria en Ponte del Rei según contra Manuel Mier y Terán nos cumes de Acultzingo.<ref>Zárate, 1880; 477-479</ref> ==== Captura y muerte de Morelos ==== Dempués de la so retirada del cuetu del Cóporo, Itubide incursionó ensin ésitu en Michoacán en busca de los miembros del Congresu de Anáhuac. Al retirase pasó por Pátzcuaro, onde aprehendió a Bernardo Abarca y mandóla fusilar en [[Tzintzuntzan]]. Pa vengar la muerte d'esti postreru, el doctor José María Cos tomó les armes, xuniéndose a los grupos insurxentes de Vargas y Carvajal, sicasí violaba l'artículu constitucional que prohibía a los miembros del Executivu realizar estes aiciones.<ref>Zárate, 1880; 474</ref> El Congresu encamentólu a tornar al so puestu, pero lloñe d'obedecer, el doctor Cos publicó en [[Zacapu]] un manifiestu espresando'l so inconformidad al respective de les polítiques adoptaes por dichu organismu, ente elles la de que los sos miembros nun fueren escoyíos de forma popular y que éstos buscaben ayuda militar nel estranxeru comprometiendo la relixón y la honra nacional. Per otra parte declaró que los congresistes maniaren a los xefes militares insurxentes, cuestionando a cada pasu les sos aiciones. En consecuencia'l Congresu ordenó a José María Morelos arrestalo, Cos foi sentenciáu a muerte pol so desacatamientu, pero en base a los sos méritos y a solicitú de [[José María Izazaga]], se -y conmutó la pena a prisión perpetua.<ref>Zárate, 1880; 480</ref> "Los homes de lleis y los homes d'armes nun llegaron a entendese. Les diverxencies que se dieron ente'l poder llexislativu y l'executivu acentuáronse col pasu del tiempu".<ref>Rodríguez, 2008; 293: citando a Virginia Guedea "Los procesos eleutorales insurxentes" en ''Estudios d'Historia Novohispana''.</ref> En [[Puruarán]], el 14 de xunetu de 1815, Morelos dirixó una carta al presidente d'[[Estaos Xuníos]], [[James Madison]], solicitándo-y la reconocencia de la independencia y el beneplácito pal recibimientu d'un embaxador unviáu polos insurxentes:{{cita|«Los desastres que traen consigo les alternatives de la guerra, y qu'en della vegada bastiónos nuesa mesma inesperiencia, enxamás ablayaron los nuesos ánimos, sinón que, sobreponiéndonos constantemente a les adversidaes ya infortunios, sostuvimos per cinco años la nuesa llucha, convenciéndonos práuticamente de que nun hai poder capaz de sojuzgar a un pueblu determináu a salvase de los horrores de la tiranía..[..]..El nuesu sistema de gobiernu, empezando, como yera natural, polos más informes rudimentos, foise perfeccionando socesivamente, según que lo dexaron les turbulencias de la guerra y güei vese suxetu a una Constitución encimentada en máximes a les clares lliberales y afecha en cuanto foi posible al xeniu, costumes y vezos de los nuesos pueblos, non menos qu'a les circunstancies de la revolución impúnxonos. Col intre del tiempu, va recibir cambeos y meyores a midida que ilústrenos y enséñenos la esperiencia; pero nunca vamos esviar una sola llinia de los principios esenciales que constitúin la verdadera llibertá civil.»|Fragmentu de la carta empobinada a [[James Madison]] escrita por [[José María Morelos]], 14 de xunetu de 1815.<ref>Muñoz, 2009; 100</ref>}} Los miembros del Congresu consideraron que nun s'atopaben seguros en Michoacán debíu al asediu que sufríen constantemente. Adicionalmente esperaben recibir noticies de José Manuel de Herrera, el que fuera unviáu a los Estaos Xuníos como ministru plenipotenciario. Por estes razones decidieron treslladase a [[Tehuacán]]. A manera de previsión política, nomaron una Xunta Subalterna de Gobiernu pa exercer aición nes provincies occidentales de Texas. El 29 de setiembre de 1815, el Congresu salió de Uruapan. Morelos entamó la proteición de la espedición, dispunxo que Nicolás Bravo s'asitiara en Huetamo, Vargas en Tenancingo, Guerrero en Temalaca, y designó a [[José María Lobato]] como escolta del Congresu.<ref>Zárate, 1880; 485</ref> Al enterase d'esti treslláu, Calleja designó al teniente coronel Manuel de la Concha pa interceptar la caravana. El 5 de payares nuna avanzada, Morelos, Lobato y Bravo enfrentaron a les fuercies realistes na [[Batalla de Temalaca]]. Los congresistes pudieron safase del llugar, pero mientres l'aición Morelos foi aprehendido pol ex insurxente Matías Carrasco. Nicolás Bravo púnxose al frente del restu de la tropa pero los diputaos quitáron-y el mandu militar. Manuel Mier y Terán tomó la decisión d'eslleir el Congresu so los mesmos argumentos qu'emplegara'l doctor Cos.<ref>Villoro, 2009; 515</ref> Esta decisión solamente foi sofitada con reserves por Francisco Osorno, el que s'atopaba en Apan. Nicolás Bravo —enoxáu pola determinación— dirixóse a Veracruz, Guadalupe Victoria treslladóse a [[Ajuchitlán del Progresu|Ajuchitlán]] y Vicente Guerrero a [[Acatlán de Osorio|Acatlán]].<ref>Zárate, 1880; 491-492</ref> Morelos foi lleváu a la Ciudá de Méxicu. El 27 de payares'l tribunal de la Inquisición declaróla ''"herexe formal negativu, factor d'herexes, perseguidor y perturbador de los santos sacramentos, cismáticu, lascivo, hipócrita, enemigu irreconciliable del cristianismu, traidor a Dios, al Rei y al Papo"''. L'obispu d'Oaxaca, Antonio Bergosa y Xordán realizó la degradación canónica.<ref>Zárate, 1880; 495</ref> Por órdenes del virréi Calleja, el [[22 d'avientu]] de [[1815]], Morelos foi fusiláu en [[San Cristóbal Ecatepec]].<ref>Muñoz, 2009; 98</ref> == Tercer etapa: Resistencia, guerra de guerrilles (1815-1820) == Dempués de la muerte de [[José María Morelos|Morelos]], los grupos insurxentes llucharon de manera aisllada; aproximao venti mil rebalbos siguieron de pies de llucha.<ref name="S46">Sordu, 2010; 46</ref> Les fuercies más disciplinaes de los insurxentes atopábense distribuyíes de la manera siguiente: [[Manuel Mier y Terán]] en [[Tehuacán]], [[Guadalupe Victoria]] en [[Ponte Nacional (Veracruz)|Ponte de Rei]], [[Juan Francisco Osorno]] en [[Zacatlán]] y los [[llanos de Apan]], cada unu d'ellos cuntaba con dos mil homes; los hermanos [[Ignacio López Rayón|Ignacio]] y [[Ramón López Rayón]] operaben con setecientos homes nel cuetu del Cóporo; nel sur [[Nicolás Bravo]], Julián d'Ávila y [[Pablo Galeana]] comandaban ochocientos homes; ente que [[Vicente Guerrero]] na [[Sierra Madre del Sur]], [[Ramón Sesma]] en Silacayoapan y Juan del Carmen na zona de [[La Mixteca|la Mixteca baxa]] cuntaben con quinientos; na [[Llagu de Chapala]] persistíen ochocientos homes so los mandos de [[José Santana]], [[Encarnación Rosas]] y del padre [[Marcos Castellanos]]; en [[Michoacán]], Manuel Muñiz, Garza y Correa cuntaben con cuatro mil homes; el presbíteru José Antonio Torres (homónimu del insurxente que tomara Guadalajara en 1810 y muertu en 1811) tenía reclutados ochocientos homes n'[[El Bajío (Méxicu)|El Bajío]]; [[Víctor Rosales]] operó en Zacatecas con trescientos homes.<ref>Zárate, 1880; 501</ref> Adicionalmente empezaron a destacar [[Pedro Moreno]] que s'estableció nel cuetu del Sombreru cerca de [[León (Guanajuato)|León]], Patriciu López en Santa Gertrudis, José Antonio Couto nos Cumes de Maltrata, el doctor Ignacio Couto nel cuetu Palmillas, [[Melchor Múzquiz]] en Monte Blanco, José María Villapinto en Boquilla de Piedres, y [[Pedro Ascencio]] xunto col cura José Manuel Izquierdo nel Cuetu Goleta.<ref name="S46"/> Mientres esta etapa, el caudiellu español [[Francisco Xavier Mina]], d'ideoloxía lliberal, entamó dende los Estaos Xuníos una espedición con trescientos homes pa sofitar la llucha de los independentistes, pos el so oxetivu personal yera lluchar contra'l [[absolutismu|réxime absolutista]] de [[Fernandu VII d'España|Fernandu VII]]. Mina yera un navarru que lluchara nel so país y puestu en práutica la guerrilla na rexón de los Pirineos en contra del absolutismu de la Corona española, fuxíu a Francia y dempués a Inglaterra, onde conoció a [[Servando Teresa de Mier]]. Foi'l flaire dominicu el que lu entusiasmó respectu de la llucha pola emancipación de la Nueva España. Finalmente viaxó a los Estaos Xuníos, dende onde s'embarcara pa combatir del llau de los insurxentes novohispanos, entrando al país pola mariña de Tampico. Mientres los efectivos insurxentes menguaren considerablemente, nesi estáu de coses, les fuercies [[realistes]] superaben los cuarenta mil efectivos. Na División de Méxicu el mesmu virréi [[Félix María Calleja]] cuntaba con dos mil seiscientos homes; el coronel Manuel de la Concha en [[Apan]] tenía mil quinientos diez, el coronel Alejandro Álvarez de Güitán na seición de [[Huejutla]] cientu cincuenta y uno; el brigadier [[Ciriaco del Llanu]] nel Exércitu del Sur cuntaba con seis mil seiscientos noventa y nueve; el mariscal de campo José Dávila na División de [[Veracruz de Ignacio de la Llave|Veracruz]] tenía seis mil cuatrocientos ochenta y dos; pa la defensa de convóis, el coronel Francisco Hevia cuntaba con novecientos sesenta y ocho; el coronel Cosme de Urquiola na [[Isla del Carmen]] tenía trescientos trenta y nueve; el coronel [[José Gabriel de Armijo]] na División d'[[Acapulco de Juárez|Acapulco]] cuntaba con dos mil seiscientos cincuenta y un efectivos; en [[Toluca]], el teniente coronel Nicolás Gutiérrez tenía doscientos ochenta y dos; en [[Ixtlahuaca]] el coronel Matías Martín y Aguirre, setecientos ochenta y siete; en [[Tula (Hidalgo)|Tula]], el coronel Cristóbal Ordóñez, ochocientos ochenta y ocho; en [[Querétaro]], el brigadier Ignacio García Rebollo, novecientos noventa y uno; l'Exércitu del Norte comandado pol coronel José Castro, trés mil ochocientos trés; l'Exércitu de Reserva del mariscal de campu [[José de la Cruz]] cuntaba con trés mil trescientos sesenta y tres; la División de les Provincies Internes d'Oriente al mandu del brigadier Joaquín Arredondo, trés mil novecientos ochenta y siete; la División de les Provincies Internes d'Occidente al mandu de mariscal de campu Bonavia, doscientos setenta y nueve; na Antigua California, el capitán Argüello cuntaba con cientu nueve y en Nueva California el teniente coronel Pablo Sola tenía trés mil seiscientos cinco homes. A esta fuercia, tenía d'amestase un númberu de realistes indetermináu que s'atopaben en pueblos pequeños.<ref>Zárate, 1880; 521: nota 1.</ref> === Xunta de Jaujilla === La Xunta Subalterna de Gobiernu formada pol xeneral Manuel Muñiz, l'abogáu Ayala, Dionisio Rojas, José Pagola y Felipe Carvajal— establecióse en [[Taretan]]. En febreru de 1816, el xeneral insurxente Juan Pablo Anaya, siguiendo l'exemplu de Mier y Terán, sorprendió a los miembros na facienda de Santa Efigenia, amenorgándolos a prisión. Esti fechu indignó a los xefes insurxentes que s'atopaben na zona. El comandante José María Vargas arrestó a Anaya y a los sos siguidores, pero enantes de ser pasaos por armes llograron escapar. Vargas formó una nueva Xunta Gubernativa en [[Uruapán]], siendo encabezada por él mesmu en compañía de Remigio Yarza, [[Víctor Rosales]], el presbíteru José Antonio Torres, [[José María Izazaga]], Manuel Amador y José de San Martín. Juan Pablo Anaya axuntóse con [[Ignacio López Rayón]] y convenciólo de nun reconocer a esta xunta. Vargas y San Martín viaxaron p'axustar col antiguu presidente de la Xunta de Zitácuaro. A pesar de que Rayón nunca reconoció a esta xunta, se renombraron a los sos integrantes. La [[Xunta de Jaujilla]] —la cual conocióse con esti nome porque s'instaló nel fuerte de Jaujilla, nes barraqueres de [[Zacapu]]— quedó conformada con Ignacio Ayala, Mariano Tercero, José Pagola, Mariano Sánchez Arriola, Pedro Villaseñor y José de San Martín, como secretariu del Despachu de Guerra foi nomáu Francisco Lojero y como secretariu de Facienda, Antonio Vallina.<ref>Zárate, 1880; 502</ref> Mientres esta reorganización el doctor [[José María Cos]] repunxo la so llibertá, volvió con López Rayón, pero nun permaneció nel Cóporo, optando por acoyer se al indultu que [[Félix María Calleja]] ufiertara a tolos rebeldes mientres la captura de Morelos. Cos vivió en [[Pátzcuaro]] hasta 1819, fecha na que finó.<ref>Zárate, 1880; 503</ref> ==== Últimes campañes realistes ordenaes por Calleja en 1816 ==== Nos llanos de Apan, de febreru a abril de 1816, el coronel realista Manuel de la Concha confrontó a los insurxentes dirixíos por Francisco Osorno. A pesar de la victoria qu'esti postreru llogró sobre'l so subalternu Juan Rafols el 18 d'abril, tres díes más tarde el mesmu De la Concha infligió una fuerte derrota a los rebeldes, el que fueron escorríos por [[Anastasio Bustamante]]. Osorno pudo escapar pero munchos de los sos subalternos rindiéronse y acoyéronse al indultu, incorporándose a les files realistes.<ref>Zárate, 1880; 504</ref> En [[Huauchinango]], l'insurxente Mariano Guerrero rindió ante'l capitán Francisco de les Piedres, ente qu'Alejandro Álvarez de Güitián venció a un pequeñu grupu d'independentistes que se fortificaren en [[Tlaxcalantongo]]. En [[Huichapan]], el sarxentu mayor Casasola escorrió a los hermanos Rafael y José Manuel Villagrán —últimos familiares de [[Julián Villagrán (insurxente)|Julián]]—. Una vegada vencido, acoyéronse al indultu.<ref>Zárate, 1880; 505</ref> Manuel Mier y Terán dio órdenes de fortificar el cuetu de Santa Gertrudis dexando a cargu a Francisco Miranda, el llugar foi asediado ensin ésitu por Saturnino Samaniego pos a la defensa del sitiu xunió Juan Mier y Terán.<ref>Zárate, 1880; 506</ref> En [[Pénjamo]], Agustín de Iturbide llogró esvalixar a les fuercies comandadas pol presbíteru José Antonio Torres; aína, Pedro Monsalve siguió la persecución de los insurxentes llegando hasta Comanja pero nesi llugar foi refugáu por [[Pedro Moreno]].<ref>Zárate, 1880; 507</ref> Nel sur, el comandante Pío María Ruiz foi obligáu a replegase en [[Huetamo]] por Vicente Guerrero.<ref>Zárate, 1880; 509</ref> En xunetu de 1816, Manuel Mier y Terán realizó una malograda espedición a [[Coatzacoalcos]] cola cuenta de ser abastecíu de cuatro mil fusiles pol aventureru estauxunidense William Davis Morrison. El 1 de setiembre, foi sorprendíu en [[Playa Vicente]] pol comandante realista Pedro Garrido y anque Mier y Terán pudo retirase, Morrison cayó presu y más tarde foi fusiláu. Na so ruta de retirada, la espedición insurxente foi nuevamente atacada'l 10 de setiembre en [[Tlacotalpan]] pol comandante Juan Bautista Topete, Mier y Terán llogró la victoria llogrando escapar a [[Tehuacán]], llugar al que llegó'l día 22 del mesmu mes.<ref>Zárate, 1880; 516-517</ref> Pocos díes antes, Juan Mier y Terán fuera ganáu pol comandante realista Antonio Núñez Capo en [[Coxcatlán (Puebla)|Coxcatlán]]. Los sobrevivientes d'esti grupu d'insurxentes pudieron axuntase coles fuercies de Patriciu López na [[Sierra Madre d'Oaxaca|Sierra d'Oaxaca]]. Mientres el mes d'agostu, Manuel de la Concha ordenó a [[Anastasio Bustamante]] realizar una campaña de persecución nos llanos de Apan, la cual foi un ésitu, pos obligó a Francisco Osorno a abandonar la zona, restableciendo la seguridá de los caminos pa los convóis realistes. Osorno fuxó a [[Tehuacán]] p'axuntase coles fuercies de Mier y Terán.<ref>Zárate, 1880; 518</ref> ==== Juan Ruiz de Apodaca ye nomáu virréi de Nueva España ==== Nos primeros díes de setiembre, el teniente xeneral [[Juan Ruiz de Apodaca]] desembarcó en Veracruz pa sustituyir a [[Félix María Calleja]] como [[virréi de Nueva España]]. La so caravana foi atacada en [[Perote (Veracruz)|Perote]] pol insurxente Antonio Vázquez Aldana, pero gracies a la intervención oportuna del coronel Márquez Donayo, Apodaca llogró llegar a la Ciudá de Méxicu el día 20 de setiembre. Un mes más tarde, Calleja dirixóse a Veracruz escoltáu por Márquez Donayo. Al so regresu a España, Fernandu VII dio-y el títulu de ''Conde de Calderón'' como premiu al so desempeñu. Años más tarde, sería nomáu jefe d'un exércitu destináu a reconquístalu de Nueva España, pero'l propósitu d'esi exércitu nunca se llevó a cabu. Vivió los sos últimos años como capitán xeneral en [[Valencia]].<ref>Zárate, 1880; 519-520</ref> La política del nuevu virréi Apodaca foi más indulxente, prohibió'l fusilamiento de prisioneros insurxentes al envís de llograr la pacificación per medios más humanitarios y promovió entá más los indultos.<ref>Zárate, 1880; 528</ref> El 7 de payares llográronse entá tres victories realistes: José Morán pudo esvalixar una meyora de les fuercies insurxentes comandadas por Francisco Osorno, y Mier y Terán nes inmediaciones de [[San Andrés Chalchicomula]], dellos subalternos acoyéronse al indultu. Cerca d'[[Acatlán de Osorio|Actalán]], Vicente Guerrero sufrió una derrota en contra de Saturnino Samaniego mientres la [[Batalla de Cañada de Les Naranxales]].<ref>Zárate, 1880; 522-523</ref> [[Melchor Múzquiz]] foi vencido y prindáu en Monte Blanco pol coronel Márquez Donayo. Escontra finales del mesmu mes, Carlos María Llorente realizó una campaña en [[Túxpam]] y [[Huauchinango]], escastando les aduanes qu'estableciera Guadalupe Victoria; nesti reximientu realista empezó a destacar [[Antonio López de Santa Anna]]. Dende [[L'Antigua (Veracruz)|L'Antigua]], el teniente coronel José Rincón incursionó a Boquilla de Piedres, prindando'l pequeñu puertu que yera un puntu de comunicación p'atroxu d'armes de los independentistes. Mientres la defensa del llugar morrió l'insurxente José María Villapinto.<ref>Zárate, 1880; 524-525</ref> ==== Capitulaciones ya indultos ==== A finales del payares de 1816, José María Vargas -el que formara la Xunta Gubernativa de Uruapan- acoyóse al indultu, apurriendo'l fuerte de Carrizalillo al teniente coronel Luis Quintar. Pocos díes dempués Fermín Urtiz fixo lo mesmo cola fortificación de San Miguel Curistarán.<ref>Zárate, 1880; 526-527</ref> N'avientu, Antonio Llinares sostuvo escaramuzas con Ignacio López Rayón y Juan Pablo Anaya en [[Pátzcuaro]]; cuatro meses antes, la isla de [[Janitzio]] fuera ocupada por un destacamentu realista al mandu d'Agustín Aguirre. El 7 del mesmu mes, les fuercies insurxentes de Rafael López Rayón fueron estrozaes en [[Tancítaro]] por [[Pedro Celestino Negrete]].<ref>Zárate, 1880; 526-527</ref> Mientres cuatro años, un grupu d'insurxentes —so los mandos de [[José Santana]], [[Encarnación Rosas]] y del cura [[Marcos Castellanos]]— aguantaron na isla de Mezcala del [[Llagu de Chapala]] el constante asediu ordenáu por [[José de la Cruz]]. Dende 1812, dellos realistes como [[Pedro Celestino Negrete|Pedro C. Negrete]], [[Rosendo Porlier y Asteguieta|Rosendo Porlier]], Ángel Llinares, José Navarro, José Antonio Serrato, [[José María Narváez]], Manuel Pastor o Marcelino Croquer fracasaron nel intentu de tomar esti apartaz. Los rebeldes incursionaban furtivamente mientres les nueches escontra les mariñes del llagu, llogrando cebera y armamentu —el cual yera unviáu por José María Vargas—, llegando a atacar poblaciones como [[Ocotlán]]. Mientres les sos correríes secuestraron la [[falúa]] ''Fernando nel so tronu'', convirtiéndose esti socesu nuna falta pa los sitiadores. Cuando la balanza de los trunfos empezó a inclinase a favor de los realistes, De la Cruz mandó baltar les mariñes del llagu y dispunxo ocho mil homes pa fortalecer el [[bloquéu (estratexa)|bloquéu]] a la isla. Foi hasta'l 25 de payares de 1816 que s'axustó la capitulación ya indultu. Nun se sabe de la suerte d'Encarnación Rosas, anque probablemente morrió mientres dél asaltu; a José Santana designóse-y la gobernación de la mesma isla y morrió en 1852; el cura Marcos Castellanos tornó a [[Ajijic]], onde morrió en 1826. Al momentu de la capitulación les fuercies insurxentes cuntaben con ochocientos homes y diecisiete cañones.<ref>Zárate, 1880; 530-542</ref> Matías Martín d'Aguirre y Pío María Ruiz amontaron la campaña contra'l cuetu del Cóporo, ordenando quemar toles sementeras a la redonda, al igual que los pueblos de Púcuaro, Santa Catarina Ocurio y Encarnación.<ref>Zárate, 1880; 543</ref> Ensin recibir auxiliu dalgunu mientres dos meses, [[Ramón López Rayón]] convocó a una xunta colos sos subalternos. Dempués d'aldericalo presentaron la so capitulación y aceptación al indultu'l 2 de xineru de 1817. Cinco díes más tarde los realistes tomaron posesión del llugar onde atoparon trenta pieces d'artillería, trescientos cincuenta soldaos y más de mil civiles que s'abellugaren sol amparu de los insurxentes.<ref>Zárate, 1880; 544-545</ref> Una triple ofensiva realista —entamada dende Teotitlán pol coronel Manuel de Gruesu, dende la Mixteca polos comandantes Félix de la Madrid y Saturnino Samaniego, según dende Puebla pol coronel Francisco Hevia— dirixóse escontra [[Tepexi de la Seda]], [[Tehuacán]] y Cuetu Coloriáu p'atacar a los hermanos Juan y Manuel Mier, según a Francisco Osorno.<ref>Zárate, 1880; 546-547</ref> Dempués de diecinueve díes de combate en diversos frentes, el 21 de xineru de 1817 [[Manuel Mier y Terán]] capituló y acoyóse al indulto ante'l capitán Bracho.<ref>Sordu, 2010; 50</ref> D'igual forma [[Francisco Osorno]] rindióse ante'l mayor Juan Ráfols el 11 de febreru en [[San Andrés Chalchicomula]]. Casi coles mesmes l'insurxente Manuel Pérez foi fechu prisioneru al abandonar el fuerte de Santa Gertrudis, [[Ramón Sesma]] capituló el fuerte de San Esteban y el brigadier realista Mélchor Álvarez venció a los insurxentes Miguel Martínez y José María Sánchez en Silacoayapan.<ref>Zárate, 1880; 551</ref> El 8 de marzu, [[Carlos María de Bustamante]] indultóse en Veracruz y foi sometíu a prisión en [[San Xuan de Ulúa]] mientres dél tiempu. Ente'l 4 y 10 de marzu'l coronel Ordóñez tomó en Guanajuato el pandu conocíu como ''Mesa de los Caballos'', la cual yera defendida pol cura Carmona y [[Encarnación Ortiz]]. El 20 de mayu, nel ranchu de la Campana, cerca de [[Tacámbaro]], fuercies realistes de Miguel Muñoz y [[Miguel Barragán]] sorprendieron a un grupu insurxente. Mientres el combate morrió l'insurxente [[Víctor Rosales]]. La operación foi empuesta pol ex insurxente y vocal de la Xunta de Jaujilla, Manuel Muñiz, el que s'indultara pocos díes antes.<ref>Zárate, 1880; 554</ref> Per otra parte, [[Vicente Guerrero]] foi sitiáu poles fuercies de [[Gabriel Armijo]] en Xonacatlán mientres trenta díes, pudo romper el sitiu, pero mientres l'aición morrió Juan del Carmen. Guerrero coló a Veracruz pa consiguir armes con [[Guadalupe Victoria]], el que fuera forzáu a dexar [[Nautla]] y recular a [[Misantla]].<ref>Zárate, 1880; 552</ref> El presbíteru José Antonio Torres pudo fortalecese nel cuetu de San Gregorio cerca de [[Pénjamo]] realizando les sos operaciones militares coordinaes con [[Pedro Moreno]] que s'abellugó nel cuetu del Sombreru na serranía de Comanja.<ref>Zárate, 1880; 555</ref> El 9 de febreru, [[Ignacio López Rayón]] —el que nun reconociera l'autoridá de la Xunta de Jaujilla— foi arrestáu por [[Nicolás Bravo]], l'antiguu presidente de la Xunta de Zitácuaro foi treslladáu a Patambo.<ref name="Z597">Zárate, 1880; 597</ref> Esta yera la situación en Nueva España a la fin del primer terciu de 1817. === Espedición de Francisco Xavier Mina === {{AP|Francisco Xavier Mina}} [[Archivu:Francisco Xavier Mina.png|thumb|[[Francisco Xavier Mina]].]] [[Francisco Xavier Mina]] yera un estudiante de xurisprudencia en [[Zaragoza]] mientres la [[Invasión francesa a España]]. Empuñó les armes como voluntariu de los exércitos de la derecha y centru nel so llugar de nacencia. Lluchando contra los invasores foi fechu prisioneru y treslladáu a [[Francia]] en 1810.<ref>Sordu, 2010; 54</ref> Al tornar a la so patria, en 1814, quedó ablayáu cola determinación de [[Fernandu VII d'España|Fernandu VII]] d'abolir la [[Constitución de Cádiz|Constitución gaditana]] y de les órdenes de aprehensión que se xiraren en contra de los políticos y pensadores d'[[ideoloxía lliberal]]. [[Manuel de Lardizábal y Uribe]] ufiertó-y un puestu de mandu en Nueva España pa lluchar contra los insurxentes, pero refugólu indignáu pensando que la causa de los americanos yera la mesma que la de los españoles europeos. Xunióse al so tíu [[Francisco Espoz y Mina]] pa lluchar a favor de la restauración de la Constitución, pero al fracasar tuvo que exiliase en [[Londres]], fuxendo per Francia.<ref>Rodríguez, 2008; 338</ref> En 1815 foi convencíu por [[Servando Teresa de Mier]] de lluchar contra'l [[absolutismu]], sofitando la independencia de les colonies americanes. D'esta forma, zarpar el 15 de mayu de 1816 del puertu de [[Liverpool]] en compañía d'oficiales españoles, italianos ya ingleses.<ref>Muñoz, 2009; 115</ref> Enantes de llegar a Nueva España, la espedición buscó recursos en [[Nueva Orleans]], [[Galveston]], [[Saint Thomas (Islles Virxes)|Saint Thomas]] y [[Haití]]. Nos buques ''Cleopatra'', ''Neptunu'' y ''Congresu mexicanu'', desembarcó en [[Soto la Marina]] el 15 d'abril de 1817.<ref>Muñoz, 2009; 116</ref> Construyó una guarnición nel mesmu llugar, estableció una imprenta y publicó un manifiestu qu'esplicaba los motivos de la so espedición.<ref>Zárate, 1880; 563</ref>{{cita| ..«Namái'l rei, los emplegaos y los monopolistes son los que s'aprovechen de la suxeción d'América en perxuiciu de los americanos. Ellos, pos, son los únicos enemigos y los que quixeren eternizar el pupilaje en que los tienen, con cuenta d'alzar la so fortuna y la de los sos descendientes sobre les ruines d'esti infeliz pueblu..[..]..Dexáime, mexicanos, participar de les vueses glorioses xeres, aceptái los servicios que vos ufierto en favor de la vuesa sublime empresa y cuntáime ente los vuesos compatriotes. ¡Yá que atine yo a merecer esti títulu faciendo que la vuesa llibertá se enseñoree, o sacrificándo-y la mio propia esistencia! Entós, en pagu, dicíi a los vuesos fíos: "Esta tierra foi dos vez anubierta en sangre por españoles serviles, vasallos abyectos d'un rei; pero hubo tamién españoles lliberales y patriotes que sacrificaron el so reposu y la so vida pol nuesu bien"».|Proclama del 25 d'abril de 1817 de [[Francisco Xavier Mina]] en [[Soto la Marina]].<ref group=web>{{cita web |url=http://www.biblioteca.tv/artman2/publish/1817_108/Proclama_de_Francisco_Xavier_Mina_en_la_que_inform_161.shtml |títulu=Proclama de Francisco Xavier Mina na qu'informa sobre los sos antecedentes revolucionarios, les sos idees polítiques y los propósitos de la so espedición al desembarcar nel Nuevu Santander |fechaaccesu=15 de mayu de 2010 |autor=[[Francisco Xavier Mina]] |fecha=25 d'abril de 1817 |editorial=Biblioteca tv, 500 años de documentos en Méxicu |idioma= |cita= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20230202141457/http://www.biblioteca.tv/artman2/publish/1817_108/Proclama_de_Francisco_Xavier_Mina_en_la_que_inform_161.shtml |fechaarchivu=2023-02-02 }}</ref>}} ==== Campaña militar de Mina Cien soldaos realistes xuniéronse a les files del Exércitu Auxiliador de la República Mexicana'', pero la noticia del desembarcu —el cual yá esperar— llegó a la capital. De momentu, los exércitos realistes punxéronse en marcha pa confrontar a los acabante llegar. Coles mesmes, dende Veracruz, zarpar la fragata Sabina'' y les goletes ''Belona'' y ''Prosperina'' al mandu del comandante Francisco de Berenger. Los barcos de la espedición de Mina atopábense abandonaos, sicasí lo cual fueron amburaos y destruyíos por órdenes de Berenger.<ref>Zárate, 1880; 564</ref> Mina pela so parte dexó cien homes —ente ellos a Servando Teresa de Mier y al mandu del mayor [[José Sardá]]— pa protexer la plaza ya internóse tierra adientro con trescientos ocho homes pa xunise colos exércitos insurxentes el 24 de mayu de 1817. Sostuvo'l primer combate contra fuercies realistes, dirixíes pol capitán Villaseñor, na [[Batalla del Valle de Maíz]] el 8 de xunu.<ref>Zárate, 1880; 566</ref> Siete díes más tarde pudo repeler l'ataque d'una fuercia cimero dirixida por Benito Armiñán na [[Batalla de Peotillos]].<ref>Zárate, 1880; 567-568</ref> El 23 de xunu, llegó al fuerte del Sombreru p'axuntase con [[Pedro Moreno]].<ref>Zárate, 1880; 569-570</ref> Mentanto, el brigadier Joaquín de Arredondo forzó a la pequeña guarnición insurxente a capitular mientres el [[Sitiu de Soto la Marina]] el 15 de xunu. Sardá y los soldaos fueron encarcelaos en [[San Xuan de Ulúa]] para dempués ser exiliaos a España. Teresa de Mier foi treslladáu a la [[Fortaleza de San Carlos de Perote]] y dempués a les cárceles de la Inquisición, llugar onde tuvo presu hasta 1820.<ref>Zárate, 1880; 573-577</ref> El 28 de xunu, sumando pocu más de quinientos homes, les fuercies combinaes de Mina y Moreno llograron ganar al capitán Cristóbal Ordóñez na [[Batalla de Los Arrastradorios]],<ref>Zárate, 1880; 578</ref> pero fueron [[Batalla del Fuerte del Sombreru sitiaos nel Fuerte del Sombreru]] pol mariscal de campu [[Pascual Liñán]] dende'l 1 al 20 d'agostu. Mientres el sitiu, Mina pudo salir pa buscar pertrechos y el presbíteru José Antonio Torres intentó aidalos con una fuercia de cien homes, pero foi repelido en [[Silao]] pol mayor Juan Ráfols. Pedro Moreno y [[Juan Davis Bradburn]] llograron escapar, siendo escorríos por [[Anastasio Bustamante]]. Les baxes de los insurxentes sumaron más de cuatrocientos cincuenta efectivos.<ref>Zárate, 1880; 582-585</ref> Mina entamó a un pequeñu grupu d'homes nel Fuerte de Los Remedios y salió d'ende pa siguir la so campaña por [[El Bajío (Méxicu)|El Bajío]]. El 3 de setiembre, realizó la [[Batalla de San Diego de la Unión|toma de la facienda del Bizcuechu]] en San Diego de la Unión; dempués dirixóse a [[San Luis de la Paz]] y [[Valle de Santiago]] pa siguir aumentando'l númberu'l so exércitu. Foi escorríu nuevamente por Anastasio Bustamante, a el que tuvo que confrontar na facienda de La Caxa. Mentanto, Pascual Liñán, con una fuercia de seis mil homes, empezó'l sitiu del Fuerte de Los Remedios, que foi defendíu por José Antonio Torres al mandu de mil quinientos homes.<ref>Zárate, 1880; 586-590</ref> Mina solicitó ayuda a la Xunta de Jaujilla y presentó un plan p'ayudar a escapar a los homes de Torres que s'atopaben sitiaos; la estrataxema consistía n'atacar la ciudá de [[Guanajuato (Guanajuato)|Guanajuato]] para asina distrayer l'atención del exércitu de Liñán. Sicasí, el 27 d'ochobre, los homes de Mina fueron atacaos pol reximientu del teniente coronel José María Nova na facienda del Venadito. Mientres el combate morrió [[Pedro Moreno]], Mina foi prindáu y puestu a disposición del coronel Orratia. Por órdenes de Pascual Liñán, el 11 de payares de 1817, Xavier Mina foi fusiláu nel cuetu del Bellacu a la vista del defensores del Fuerte de Los Remedios. Por esta victoria realista, el virréi Apodaca recibió'l títulu de Conde del Venadito.<ref>Zárate, 1880; 591-593</ref> Los insurxentes aguantaron el sitiu mientres cuatro meses. El 1 de xineru de 1818 intentaron fúgala pero fueron sorprendíos y derrotaos, morriendo'l capitán Crocker, el doctor Hennessey, el guerrilleru Cruz Regueru, Manuel Muñiz —el que abandonara'l so indultu pa xunise a la campaña de Mina— y el coronel Diego Novoa. El presbíteru José Antonio Torres llogró escapar.<ref>Zárate, 1880; 603-605</ref> Pol bandu del vencedores, Pascual Liñán recibió la [[Orde de Sabela la Católica]], Anastasio Bustamante foi promovíu a coronel, Miguel Béistegui a teniente coronel y [[Pedro Celestino Negrete]] a mariscal de campu.<ref>Zárate, 1880; 606</ref> ==== Situación n'otres árees mientres 1817 ==== Los xefes insurxentes siguieron operando de forma independiente. En [[Orizaba]], Ignacio Couto foi refugáu pol coronel José Ruiz mientres los primeros meses de 1817, el so grupu de setenta y cinco homes foi obligáu a replegase a Palmillas onde foi sitiáu mientres tol mes de xunetu pol coronel Santa Marina. Los insurxentes intentaron escapar pero fueron prindaos y fusilaos en [[Huatusco]] y Orizaba. Couto foi lleváu a [[Puebla de Zaragoza|Puebla]] pa ser executáu, pero llogró safar la prisión cola ayuda José Manuel de Herrera; sicasí, nun tornó a les armes por cuenta de que a él, y al so hermanu José Antonio, concedióse-yos l'indultu meses más tarde. Adicionalmente, les guerrilles de [[Nautla]], comandadas por Serafín Olarte, fueron ganaes por completu por Carlos María Llorente.<ref>Zárate, 1880; 595-596</ref> Al cayer estes posiciones, [[Guadalupe Victoria]], en llugar d'indultase, prefirió abellugase na zona de [[Jamapa]] y nun volvió apaecer n'escena hasta 1821.<ref>González, 2005; 95-101</ref> Mientres mayu y xunu, Benedicto López pudo refugar en [[Maravatío]] los asedios del mayor Pío María Ruiz, ente que Nicolás Bravo reconstruyó la fortaleza del cuetu del Cóporo llogrando ganar el 1 de setiembre al coronel Ignacio Mora na [[Batalla del Cuetu de Cóporo]].<ref name="Z597"/> La fortaleza foi sitiada en payares pol comandante Márquez Donayo; Bendicto López intentó romper la llinia sitiadora pa llevar alimentos y pertrechos, pero'l 29 de payares foi liquidáu polos realistes. Ramón López Rayón, que yá s'atopaba indultáu, indicó a Márquez Donayo los sitios vulnerables de la fortificación, de tal suerte que'l llugar foi tomáu'l 1 d'avientu, anque Bravo llogró escapar.<ref>Zárate, 1880; 598</ref> [[Vicente Guerrero]] fortalecióse en Politla y [[Ajuchitlán del Progresu|Ajuchitlán]], llogrando refugar los ataques de [[Gabriel de Armijo]]. Na mariña del Pacíficu los insurxentes [[Isidoro Montes de Oca]] y Francisco Mongoy fixeron lo mesmo coles fuercies realistes comandadas por [[José Joaquín de Herrera]] y José Aguilera. Sicasí, el 17 d'ochobre, el padre José Manuel Izquierdo y Pablo Ocampo vencieron ante los ataques de los coroneles Marrón y [[Manuel Gómez Pedraza]] en Alahuistlán; solamente Ocampo llogró escapar. El 10 d'avientu, nes cercaníes de [[Huetamo]], un grupu de realistes empobinaos pol ex insurxente José Antonio de la Cueva y pol cura José Felipe Salazar amarutáronse d'insurxentes p'asina prindar a [[José Sixto Verduzco]], y a otru día a [[Ignacio López Rayón]].<ref>Zárate, 1880; 599</ref> [[Nicolás Bravo]] intentó realizar el rescate, pero d'igual forma foi prindáu polos homes de Gabriel de Armijo el 22 d'avientu nel ranchu de los Dolores na Sierra Sur.<ref>Zárate, 1880; 600</ref> === Resistencia de Guerrero === [[Vicente Guerrero]] xunióse a les tropes de [[José María Morelos]] n'[[Parque Nacional El Veladero|El Veladero]] dende 1811. Per ende tuvo supeditáu a la Xunta de Zitácuaro y al Congresu de Chilpancingo, xuró la Constitución de Apatizingán, reconoció l'autoridá de la Xunta de Jaujilla y les que darréu se formaron na ranchería de Zárate y na facienda de les Balses, reconociendo d'esta forma la llegalidá y continuidá insurxente. Hasta 1814 el so papel foi secundariu, pero dempués de les derrotes de Valladolid y Puruarán foi comisionado por Morelos pa caltener la revolución nel sur, área que la so xeografía conocía perbién poles sos actividaes como arrieru y comerciante anteriores al españíu de la llucha armada. En 1816, refugó l'indultu ufiertáu pol virréi Apodaca y prefirió caltenese de pies de llucha. Participó nuna tremera d'aiciones militares, dacuando favorables y dacuando desfavorables, las cuales tuvieron llugar en [[La Mixteca]], na [[Mariña Chica (Oaxaca)|Mariña Chica]], na [[Mariña Grande]], a lo llargo de la zona del ríu Mezcala y en [[Tierra Caliente]]. Los sos perseguidor más importantes fueron los comandantes realistes Félix de la Madrid y [[Gabriel de Armijo]].<ref>Sordu, 2010; 58</ref> ==== Sitiu al Fuerte de Jaujilla ==== Dende'l 15 d'avientu de 1817, el coronel Matías Martín d'Aguirre y el coronel José Barradas empecipiaron con una fuercia de mil homes el sitiu al Fuerte de Jaujilla, onde la defensa tuvo a cargu del coronel insurxente Antonio López de Lara y dlos capitanes Christie y Devers. Los vocales de la Xunta de Jaujilla, Antonio Cumplíu, Ignacio Ayala, el canónigu José de San Martín, según los secretarios Francisco Lojero y Antonio Vallina, fuxeron del sitiu pa establecese na ranchería de Zárate nel partíu de Turicato, anque Ayala prefirió dimitir y el so llugar foi ocupáu por Pedro Villaseñor.<ref>Zárate, 1880; 601</ref> El 3 de febreru, el presbíteru José Antonio Torres llevantó una fuercia de trescientos homes en [[Pénjamo]] p'ayudar a romper el sitiu, pero'l so ataque foi refugáu. Pola intercepción d'un corréu, los miembros de la Xunta de Zárate fueron sorprendíos el 18 de febreru pero llograron fuxir, con esceición de José de San Martín, el que foi aprehendido y encarceláu por trés años. Finalmente, dempués de casi tres meses de sitiu, los insurxentes del Fuerte de Jaujilla capitularon el 6 de marzu de 1818.<ref>Zárate, 1880; 608-609</ref> Los miembros de la Xunta de Gobiernu reorganizáronse na ranchería de Zárate en [[Huetamo]]; esta vegada foi conformada por José Pagola, Mariano Sánchez Arriola y Pedro Villaseñor, decidiéndose relevar del mandu al presbíteru José Antonio Torres por cuenta de que por causes desconocíes pasara por armes al so segundu, Lucas Flores, y a Remigio Yarza, el que fuera firmante de la [[Constitución de Apatzingán]]. Nel so llugar foi nomáu'l coronel Juan Arago, militar que llegara na espedición de Xavier Mina. Torres negóse a reconocer l'autoridá de la Xunta de Zárate, prefiriendo xunise a los coroneles Encarnación y Francisco Ortiz, col que llogró axuntar mil quinientos homes, pero fueron ganaos pol coronel realista Anastasio Bustamante el 28 d'abril de 1818.<ref>Zárate, 1880; 610</ref> Tres la derrota, Torres xunióse con Miguel Borja y con un pequeñu grupu de trescientos homes reconoció como única autoridá a Ignacio Ayala, pero la so fuercia foi escorrida y tremada pol coronel Márquez Donayo. Torres foi abandonáu pola mayor parte de los sos siguidores y finalmente morrió mientres una reña con un subalternu. Mentanto, la Xunta de Gobiernu foi nuevamente sorprendida'l 10 de xunu, siendo prindaos y fusilaos pol capitán realista Tomás Díaz, José Pagola y el secretariu José Bermeo. Sánchez Arriola y Villaseñor fuxeron a la facienda de les Balses, onde s'establecieron so la proteición de Vicente Guerrero. Mariano Ruiz de Castañeda foi nomáu vocal de la nueva Xunta.<ref>Zárate, 1880; 611</ref> ==== Vicente Guerrero como xeneral en xefe de les tropes del sur ==== [[Archivu:Vicente Ramón Guerrero Saldaña.jpg|thumb|[[Vicente Guerrero]].]] Constituyida la nueva Xunta de la Balses, la cual fíxose llamar ''Cimeru Gobiernu Republicanu'', ratificóse'l nomamientu de Vicente Guerrero como xeneral en xefe del Exércitu del Sur. Con esta invistidura, el caudiellu dedicóse a reclutar nueves fuercies y reorganizar a les esistentes pa construyir un fuerte nel cuetu de Santiago, al que se llamó ''Fuerte de Barrabás''. El 1 d'abril de 1818, por cuenta de una traición, Guerrero foi atacáu por [[Gabriel de Armijo]] nel campamentu de San Gregorio. El xeneral insurxente foi escorríu hasta Zacatula,<ref>Zárate, 1880; 612</ref> onde los capitanes [[Isidoro Montes de Oca]], [[Pablo Galeana]] y Pedro Mongoy, al mandu de trescientos homes, confrontaron a los realistes. El combate caltúvose mientres dellos díes y ensin nenguna victoria definida, Armijo treslladóse a [[Teloloapan]] y los insurxentes escontra [[Coahuayutla de Guerrero|Coahuayutla]]. El 15 de setiembre de 1818, Armijo realizó una nueva ofensiva pero foi ganáu na [[Batalla d'El Tamo]]. Con esta victoria y les armes prindaes, Guerrero amontó la so fuercia d'ochocientos a mil ochocientos homes. Quince díes más tarde, cerca de [[Zirándaro]], desenvolvióse la [[Batalla de Cuetu de Barrabás]] y nuevamente la victoria foi pa los insurxentes, el que llograron prindar cuatrocientos fusiles más. Con un mayor exércitu, Guerrero entamó reconquístala de [[Tierra Caliente]], fortificándose en [[Huetamo]], [[Cutzamala de Pinzón|Cutzamala]], Tlachapa, y la facienda de Cuauhlotitlán, onde tamién provocó fuertes baxes a los realistes. Mientres estes campañes empezó a destacar l'insurxente [[Pedro Ascencio Alquisiras]].<ref>Zárate, 1880; 643</ref> ==== Capitulaciones insurxentes mientres 1818 ==== En [[Nueva Galicia]], l'insurxente [[Gordiano Guzmán]] —el que se xuniera a la causa dende 1811 en [[Sayula]]— realizó una serie d'ataques nes árees de [[Tecalitlán]] y [[Tuxpan (Jalisco)|Tuxpan]], pero foi foi ablayáu a mediaos de payares pol coronel Rafael Cevallos nun puntu conocíu como Piedres de Lumbre. Na mesma provincia, la Xunta de Balses nomó al coronel Santiago González como comandante militar de la zona oriental, el que foi escorríu pol teniente coronel Hermenexildu Revuelta, el que llogró faelo fuxir a [[Silao]] nel mes de setiembre. Mientres el cursu de 1818, otros xefes insurxentes indultáronse, ente ellos Vicente Vargas y el padre Melgarejo en Toluca, Inclán en [[Xochimilco]] ya inclusive Rafael Villagrán —el que volviera tomar les armes mientres el tiempu de la espedición de Xavier Mina— en [[Huichapan]]. Nel área de [[Veracruz de Ignacio de la Llave|Veracruz]] —a pesar de que Guadalupe Victoria atopábase abellugáu— esistieron dellos llevantamientos per parte de los indíxenes de [[Coxquihui]], el que atacaron [[Xalapa]], y de dellos otros grupos insurxentes qu'atacaron [[L'Antigua (Veracruz)|L'Antigua]]. Pa compensar estos biltos, Apodaca ordenó a [[Ciriaco del Llanu]] y al coronel José Barradas realizar campañes militares p'amenorgar les fortificaciones de la zona.<ref>Zárate, 1880; 614-615</ref> ==== Campañes realistes mientres 1819 ==== En xineru de 1819 el virréi Apodaca destituyó del mandu de la provincia de [[Veracruz de Ignacio de la Llave|Veracruz]] al mariscal de campo José Dávila, nomando nel so llugar a Pascual de Liñán. Mientres el mesmu mes, na zona de Jamapa, dellos oficiales insurxentes acoyéronse al indultu. El 2 de febreru, Liñán dio la llibertá a [[Carlos María de Bustamante]].<ref>Zárate, 1880; 621</ref> En [[Nueva Galicia]], Hermengildo Revuelta siguió escorriendo a los pequeños grupos indepedentistas que quedaben na zona. Mientres el mes de marzu, na cañaes de Huango, Vicente Lara, con una fuercia de mil quinientos homes, llogró vencer a un grupu de cien insurxentes que yeren dirixíos pol coronel Juan Davis Bradburn. Ésti pudo escapar pa xunise a Vicente Guerrero. Poco dempués d'esta derrota indultaron Mariano Tercero —el que coles mesmes yera vocal de la Xunta Gubernativa— y Juan Pablo Anaya. Nel mes de xunetu lo mesmo fixeron Juan Arago y Pablo Erdozaín. N'[[El Bajío (Méxicu)|El Bajío]], el reximientu d'Anastasio Bustamante llogró la captura del guerrilleru Andrés Delgado "el Xiru", el que morrió en manes del alférez Castillo'l 3 de xunetu nes cercaníes de [[Santa Cruz de Juventino Rosas|Santa Cruz]]; la so cabeza foi exhibida en [[Salamanca (Guanajuato)|Salamanca]].<ref>Zárate, 1880; 626-627</ref> Na [[Sierra Gorda (Méxicu)|Sierra Gorda]] entá siguíen aguantando al reximientu del realista Casanova un pequeñu grupu d'insurxentes so los mandos del coronel Miguel Borja y del doctor José Antonio Magos. El virréi Apodaca unvió p'amenorgar a esti grupu al brigadier Melchor Álvarez, el que se fixo acompañar de dellos ex insurxentes que conocíen la zona y que primeramente s'indultaron. D'esta forma, mientres el mes de xunu foi prindáu y fusiláu el guerrilleru Guadalupe González nel llanu de Montenegru; casi de momentu'l doctor Magos solicitó l'indultu. Borja aguantó hasta'l 28 d'avientu, foi vencíu en [[San Miguel el Grande]] y llevóse-y a [[Querétaro]], llugar onde se-y dio l'indultu.<ref name="Z628">Zárate, 1880; 628</ref> Vicente Guerrero llevó la guerra con Gabriel de Armijo hasta [[Chilapa d'Álvarez|Chilapa]], pero mientres los sos combates, la Xunta foi sorprendida nes Balses y en resultancia Mariano Sánchez Arriola foi prindáu y fusiláu. Asina foi como sumió l'únicu centru direutivu de la revolución. [[Pedro Ascencio]] fortalecióse en Tlatlaya, ente que Guerrero fixo lo propio en [[Coahuayutla]]. A mediaos de xunu integróse a les fuercies realistes de la zona'l teniente coronel [[José Antonio de Echávarri]], el que llogró prindar el Fuerte de Barrabás. Nueves ofensives de los realistes Pío María Ruiz y Barragán forzaron a Guerrero a cruciar el ríu Balsas escontra Michoacán, siendo vencido el 5 de payares na [[Batalla d'Agua Zarca]]. Tres la derrota, el caudiellu insurxente crució nuevamente'l ríu, pero esta vegada, en direición escontra la [[Sierra Madre del Sur|Sierra Sur]].<ref name="Z628"/> == Cuarta etapa: Consumación (1820-1821) == Envalórase que morrieren más d'un millón de persones en Nueva España dempués de más de diez años de llucha. Esto ye, una sesta parte de la población de la Nueva España fuera aniquilada mientres la guerra. Los gastos de guerra, per otru llau, tantu n'España como n'América, llevaron al reinu a la bancarrota.<ref>Muñoz, 2009; 129</ref> Les mines, munches d'elles abandonaes, amenorgaron la so producción a una tercer parte de los niveles que se teníen enantes de 1810. La producción de les faciendes, otramiente, foi amenorgada por falta de mano d'obra. Como efeutu secundariu, la Ilesia dexó de recibir los [[diezmu|diezmos]] habituales. La metrópolis española siguió imponiendo restricciones económiques y solicitando la unviada de recursos pa coadyuvar a la so propia crisis. Los miembros del exércitu virreinal taben descontentos polos baxos sueldos y porque esistía una abierta preferencia escontra les tropes espedicionaries que llegaren d'España dende 1812.<ref name="V518">Villoro, 2009; 518</ref> N'España, la revolución empecipiada por [[Rafael del Riego]] dio entamu al [[Trieniu Lliberal]] y de esta forma restauró la vixencia de la [[Constitución de Cádiz]].<ref>Muñoz, 2009; 131</ref> Fueron impuestes midíes anticlericales pa restar poder a la Ilesia, ente elles la espulsión de los [[xesuites]], l'abolición de diezmu y de la [[Inquisición]]. Cuando la élite de Nueva España vio afeutaos los sos intereses intentó refugar la forma de gobiernu lliberal. Una serie de xuntes, encabezaes pol canónigu Matías de Monteagudo, tuvieron llugar nel [[Profésala|oratoriu de San Felipe Neri]] y fueron conocíes sol nome de [[Combalechadura de Profésala]]. Los sos miembros vieron en [[Agustín de Iturbide]] al xefe militar capaz de dar un xiru a la llucha d'Independencia, la cual en llugar de tener el matiz popular qu'abanderaren [[Miguel Hidalgo|Hidalgo]] y [[José María Morelos|Morelos]], convirtióse nun proyeutu de la [[oligarquía]] novohispana que deseyaba devolver a [[Fernandu VII d'España|Fernandu VII]] el so [[absolutismu|poder absolutu]].<ref name="M132">Muñoz, 2009; 132</ref> === Campañes contra los insurxentes en 1820 === Pa principios de 1820, entá siguieron esistiendo focos d'insurrección latentes en diversos puntos de Nueva España. En Nueva Galicia, Guanajuato y Michoacán persistieron los ataques de [[Gordiano Guzmán]], Francisco y [[Encarnación Ortiz]], y de los hermanos Bedoya.<ref>Zárate, 1880; 659</ref> Nel sur, [[Pedro Ascencio]] siguió siendo escorríu ensin ésitu por Juan Rafols, el que dempués de ser derrotáu recibió refuerzos de les tropes de Toluca, Querétaro y Celaya. Comoquier, Ascencio, con ayuda del presbíteru José Manuel Izquierdo, llogró nueves victories n'abril y mayu, siendo la más significativa la que tuvo llugar en Cerromel. Manuel de la Concha aprehendió a Nicolás Izquierdo —padre del insurxente—, el realista amenació a José Manuel cola vida del so padre si nun se sometía al indultu y ante la negativa xiró la orde de fusilamiento. Pela so parte, [[Vicente Guerrero]], cola ayuda de [[José María Lobato]], siguió atacando a les tropes de Gabriel de Armijo, torgando qu'ésti pudiera plantegar una verdadera ofensiva.<ref>Zárate, 1880; 660</ref> Mientres la dómina d'agua les tropes insurxentes de Ascencio y Guerrero atacaron simultáneamente al capitán realista, el que prefirió arrenunciar al so puestu nel mes de payares.<ref>Zárate, 1880; 661</ref> ==== La Constitución española restaurada ==== {{AP|Trieniu lliberal}} N'España, el 1 de xineru de 1820, el xeneral español [[Rafael del Riego]] xunto con otros lliberales convencieron a los soldaos de la llocalidá [[Les Cabeces de San Xuan]] por que se remontaren y restauraren la [[Constitución de Cádiz]]. La revolución espandióse na [[Península Ibérica]].<ref>Ródriguez, 2008; 336</ref> Trátase de la rebelión de los 22.000 soldaos de la gran espedición a [[Ultramar]] que se concentrara en Cádiz y qu'abandonaron la misión d'embarcar pa reprimir a los insurxentes americanos, desautorizando al so xefe [[Félix María Calleja del Rey]].<ref>Roca, 2007; 476</ref> Como resultáu'l rei Fernandu VII viose obligáu a xurar la Carta Magna'l 10 de marzu:{{cita|«Oyí los vuesos votos, y cual tienru padre he condescendido a lo que los mios fíos reputan conducente a la so felicidá. Xuré la Constitución pola cual sospirabais, y voi ser siempres la so más firme sofitu. Yá tomé les midíes oportunes pa la puesta convocación de les Cortes...[..]..Vamos Colar francamente, y yo el primeru, pola sienda constitucional.»|[[Fernandu VII d'España]], 10 de marzu de 1820.<ref>Zárate, 1880; 646</ref>}} El rei nomó una Xunta Provisional Consultiva y los políticos y pensadores lliberales fueron escarcelaos. Programáronse eleiciones a la nueves Cortes, las cuales empecipiaríen les sos sesiones nel mes de xunetu.<ref>Rodríguez, 2008: 340</ref> Unviáronse instrucciones a los virreinatos y capitaníes por que se publicar el decretu real pol cual restaurábase la Constitución. Con conocencia de la demoranza que llevaríen les eleiciones nes colonies, la Xunta Provisional escoyó trenta suplentes pa representar al Nuevu Mundu. Los diputaos americanos, munchos d'ellos acabante lliberar, protestaron la decisión esixendo una mayor númberu de representantes, amenaciando amás, de nun participar na eleición de suplentes. La Xunta nun aportó al pidimientu y foi [[Miguel Ramos Arizpe]] el que los convenció de que yera meyor opción tener pocos diputaos que nengunu.<ref>Rodríguez, 341-342</ref> Los primeros diputaos de Nueva España fueron el mesmu Miguel Ramos Arizpe, [[José Mariano Michelena]], José María Couto, Manuel Cortázar, Francisco Fagoaga, José María Montoya y [[Juan de Dios Cañedo]].<ref>Zárate, 1880; 649</ref> Cuando les Cortes axuntáronse, nuevamente formulóse la cuestión americana", que demandaba mayor representación, llibre comerciu y abolición de monopolios; adicionalmente, aportunóse n'establecer un mayor númberu de diputaciones provinciales.<ref>Rodríguez, 2008; 348</ref> ==== La combalechadura de Profésala ==== {{AP|Combalechadura de Profésala}} Les primeres noticies del trunfu de la [[Revolución de 1820|revolución lliberal]] llegaron al puertu de [[Veracruz]] el 26 d'abril de 1820. Los criollos d'ideoloxía lliberal recibieron estes noticies con entusiasmu, al igual que los miembros del [[Consuláu de Veracruz]], el que deseyaben volver instalar el [[llibre comerciu]] na Nueva España. Trés díes depués recibióse la noticia na [[Ciudá de Méxicu]], pero los españoles d'idees absolutistes, conformaos pola clase aristócrata y l'altu cleru, reaccionaron de distinta manera. El canónigu [[Matías de Monteagudo]] lideró una serie de xuntes secretes conocíes col nome de [[Combalechadura de Profésala]]. A elles asistieron el rexente de la [[Real Audiencia de Méxicu]], Miguel Bataller, el fiscal de la [[Inquisición]], José Tirado, l'[[Archidiócesis de Puebla de los Ángeles|obispu de Puebla]] [[Antonio Joaquín Pérez]], Juan José Espinosa de los Monteros, miembros del [[Consuláu de Comerciantes de Méxicu|Consuláu de Méxicu]], y otros más que fueren partes del [[Crisis política de 1808 en Méxicu|golpe d'Estáu de 1808]]. El mesmu virréi Apodaca tenía conocencia d'estes xuntes.<ref name="M132"/> En primer instancia los conspiradores pretendieron safar o aplazar xúrala de la Constitución, pero por cuenta de que ésta foi llargamente aceptada polos comerciantes de [[Veracruz]] col sofitu de tropes españoles, Apodaca fixo lo propio'l 31 de mayu de 1820. A pesar de que se convocó a un Real Alcuerdu, y la Carta Magna foi xurada polos oidores, según poles altes autoridaes relixoses, los conspiradores nun se dieron por vencido. Buscaron un xefe militar pa poder llevar a cabu'l so últimu plan, que consistía en proclamar la independencia de Nueva España pa establecer una monarquía empobinada por un [[infante d'España]]. Foi Matías de Monteagudo el que encamentó al nuevu [[xefe políticu superior]], [[Juan Ruiz de Apodaca]], nomar a [[Agustín de Iturbide]] como comandante de los exércitos del sur.<ref>Zárate, 1880; 662</ref> Apodaca aportó a la propuesta y el día 15 de payares de 1820, Iturbide aceptó'l puestu solicitando'l grau de [[brigadier]] y la asignación del reximientu de Celaya el cual había comandado con anterioridá.<ref>Zárate, 1880; 666</ref> Pa la Ilesia la situación agravóse yá que s'abolió la [[Inquisición]], la [[Compañía de Xesús]] foi suprimida per segunda ocasión y anuncióse la desapaición de les órdenes monástiques, la venta de bienes eclesiásticos, según l'amenorgamientu de diezmos. Per una parte, el grupu de ''los perses'' tarrecieron represalies por sofitar el golpe absolutista de Fernandu VII,<ref name="V518"/> per otra parte, los insurxentes que s'atopaben en prisión fueron lliberaos: [[Nicolás Bravo]], [[Ignacio López Rayón]], [[Manuel Mier y Terán]], [[José Sixto Verduzco]], [[Francisco Osorno]] y munchos otros.<ref>Zárate, 1880; 656</ref> ==== Abrazu de Acatempan ==== {{AP|Abrazu de Acatempan}} El 16 de payares de 1820, Agustín de Iturbide salió de la Ciudá de Méxicu pa empezar la campaña contra los insurxentes del sur,<ref>Zárate, 1880; 666</ref> [[Pedro Ascencio]] tenía los sos campamentos en Tlatlaya y la Goleta, ente que les fuercies de Vicente Guerrero atopábense tremaes en Ajuchitlán y los montes de la Coroniella.<ref>Zárate, 1880; 667</ref> Les fuercies realistes atopábense al norte en [[Zacualpan de Amilpas|Zacualpan]], [[Cuernavaca]] y [[Cuautla]]; al poniente, sol mandu del coronel Juan Rafols, en [[Tejupilco d'Hidalgo|Tejupilco]], [[Sultepec]] y [[Temascaltepec]]; al oriente, sol mandu del teniente coronel Miota, en [[Ometepec]], [[Tlapa]] y la [[La Mixteca|Mixteca Alta]]; el cursu del ríu Mezcala taba vixiláu pol teniente coronel Juan Isidro Marrón; el restu de les tropes qu'había comandado Gabriel de Armijo, atopábense sol mandu de [[José Antonio de Echávarri]] n'[[Acapulco de Juárez|Acapulco]], [[Tixtla de Guerrero|Tixtla]], [[Chilapa d'Álvarez|Chilapa]] y [[Teloloapan]].<ref>Zárate, 1880; 667</ref> Iturbide establecióse nesti últimu llugar pa esperar al reximientu de [[Celaya]], que llegó'l 17 d'avientu comandado por Francisco Quintanilla, colos oficiales subalternos [[Valentín Enrío]] y Miguel Regueru.<ref>Zárate, 1880; 668</ref> Iturbide reveló a los capitanes Quintanilla, Manuel Díaz de la Madrid y José María González. El proyeutu que tenía pensáu consistía en ganar aína a los insurxentes pa dempués realizar proclámala del que se llamaría [[Plan d'Iguala]]. Pa realizar con celeridad les sos intenciones, solicitó al virréi l'ayuda del cuerpu de caballería de ''Frontera'', amontando la so tropa a dos mil quinientos efectivos.<ref>Zárate, 1880; 669</ref> Mientres estos díes el coronel Juan Davis Bradburn abandonó a los insurxentes pa xunise a les fuercies de Iturbide. Esti militar, que llegara na espedición de Xavier Mina, refugara obedecer les órdenes de fusilar a un grupu de realistes; al conocer la causa de la so deserción, Iturbide nun duldar n'aceptalo. El 22 d'avientu dio entamu la campaña contra les tropes de los insurxentes.<ref name="Z670">Zárate, 1880; 670</ref> El 28 d'avientu [[Pedro Ascencio]], con un grupu d'ochocientos homes, sorprendió la retaguardia del contingente de Iturbide nes inmediaciones de [[Tlatlaya]]. En consecuencia morrieron cientu ocho soldaos realistes y ente ellos, el capitán José María González. Quintanilla, Iturbide y el restu del exércitu realista replegáronse a Teloloapan.<ref name="Z670"/> El 2 de xineru de 1821, el mesmu Vicente Guerrero con cuatrocientos homes, venció a una columna subalterna mandáu por Carlos Moya na [[Batalla de Zapotepec]], cerca de [[Chilpancingo]]. Al evaluar estos dos ganes, Iturbide concluyó que los insurxentes conocíen perbién el terrén y que vencelos llevaríalu más tiempu del que tenía entamáu. Por tal motivu camudó la so estratexa y escribió una carta a Guerrero'l 10 de xineru. La misiva, amás d'ufierta-y l'indultu, echaba voz de que los ex insurxentes na Ciudá de Méxicu yá fueren lliberaos y que los diputaos novohispanos viaxaren a España pa pidir munchos de los deseos polos que llucharen los insurxentes, ente ellos que tolos fíos del país ensin distinción dalguna fueren consideraos ciudadanos, y que'l rei o un infante d'España gobernara la colonia. De tal suerte, Iturbide pidió a Guerrero que lu unviara a [[Nicolás Catalán]], o dalguna otra persona del so enfotu, pa poder esplica-y los pormenores necesarios cola cuenta de sellar un pactu de paz.<ref>Zárate, 1880; 671</ref> Guerrero que yá refugara una ufierta d'indultu con anterioridá, tomó con procuru la propuesta de Iturbide y respondiólu nuna carta fechada'l 20 de xineru, que percibiera ciertes idees de lliberalismu. Esplicó sol so puntu de vista, cómo los americanos llevantárense n'armes mientres la cautividá de Fernandu VII en contra de los peninsulares pa nun apoderase al designio de les [[Xunta Suprema Central|Xuntes españoles]]. Espresó la inconformidad poles negatives que'l virréi [[Juan Ruiz de Apodaca]] diera a les propuestes de los xefes insurxentes, según la decepción que sintieron cuando s'enteraron del tratu inequitativo y de falta de representación nes [[Cortes de Cádiz]], lo mesmo que de les negatives que se dieren a los pidimientos de los diputaos americanos. Guerrero dexó en claru que nun allugaba esperances col nuevu viaxe de los diputaos americanos, mentólu a Iturbide que si ésti lluchaba polos intereses de la nación militaría so los sos órdenes, pero puntualizó que nun aceptaba l'indultu, que consideraba degradante, y que nun pensaba abrazar el partíu del rei.<ref name="Z672">Zárate, 1880; 672-673</ref>{{cita|«..Soi de sentir que lo espuesto ye bastante por que Ud. conoza'l mio resolución y la xusticia en que fundo, ensin necesidá de mandar suxetu a aldericar sobre propuestes dalgunes, porque nuesa única divisa ye ''independencia y llibertá''. Si esti sistema fora aceptáu por Ud. vamos conformar les nueses rellaciones; esplayaré más, vamos combinar planes, y voi protexer de cuantu maneres síame posible les sos empreses; pero si nun se dixebra del constitucional d'España, nun volveré recibir contestación suya, nin va ver lletra mía...[..]..Antemánolu a Ud. esta noticia por que nun aportune, nin me note de impolítico, porque nin m'hai de convencer nunca a qu'abrace'l partíu del rei, sía'l que fora...[..]...Obre Ud. como-y paeza, que la suerte va decidir, y va seme más gloriosu morrer en campaña que rindir la cerviz al tiranu....[..]...y repitir, que tou lo que nun seya tocante a la total independencia, vamos apostalo nel campu de batalla. Si della feliz mudanza de Ud. diera'l gustu que deséu, naide va competime la preferencia en ser la so más fiel amigu y servidor...» |Carta de [[Vicente Guerrero]] dirixida a [[Agustín de Iturbide]] del 20 de xineru de 1821.<ref name="Z672"/>}} Primero que Iturbide recibiera esta carta, el 25 de xineru, Pedro Ascencio atacó a les fuercia del coronel Rafols en Totomaloya, obligando a los realistes a replegase escontra Sultepec. El 27 de xineru, el coronel realista Francisco Antonio Berdejo, con una fuercia de trescientos homes, foi vencíu polos homes de Vicente Guerrero nel Espinazu del Diañu, cerca de [[Chichihualco]].<ref name="Z672"/> El 4 de febreru, dende [[Tepecuacuilco de Trujano|Tepecuacuilco]], Iturbide escribió una segunda carta a Guerrero na que-y propunxo axuntar se cerca de [[Chilpancingo]] pa sellar un pactu de paz, unviando a Antonio Mier y Villagómez como'l so emisariu.<ref>Zárate, 1880; 673-674</ref> Finalmente'l [[10 de febreru]], d'alcuerdu a [[Lorenzo de Zavala]], efeutuóse una xunta en Acatempan onde Guerrero y Iturbide, sofitaos poles sos tropes, axuntáronse, parolaron y s'[[Abrazu de Acatempan|abrazaron pa sellar la paz]]. D'alcuerdu a [[Lucas Alamán]], foi José Figueroa el comisionado polos insurxentes p'axuntase col comandante realista.<ref>Zárate, 1880; 675</ref> A partir d'esi momentu, les fuercies militares de Guerrero de trés mil quinientos homes —incluyendo a los homes de Ascencio—, punxéronse a les órdenes de Iturbide. Esti postreru unvió a Apodaca la noticia'l 18 de febreru, el que la recibió con allegría ensin abarruntar el desenllaz.<ref name="Z676">Zárate, 1880; 676</ref> === Plan d'Iguala === {{AP|Plan d'Iguala}} [[Archivu:Agustin I of Mexico.jpg|thumb|[[Agustín de Iturbide]].]] Una vegada que Iturbide llogró establecer la paz colos insurxentes, empezó la so campaña epistolar. Unvió una carta a Juan José Espinosa de los Monteros col borrador del plan. Cola cuenta de ganar más adeptos, mandó emisarios pa esplicar les sos intenciones a los comandantes realistes [[Pedro Celestino Negrete]], [[Anastasio Bustamante]] y [[Luis Cortázar y Rábago|Luis Cortazar]]. Axuntóse personalmente en Sultepec col teniente coronel Miguel Torres. El compadre de Iturbide, Juan Gómez Navarrete, informó a los diputaos, que s'atopaben en Veracruz a puntu de zarpar escontra España, el plan que se diba a proclamar. La mayor parte d'ellos recibió con rocea la noticia.<ref>Zárate, 1880; 676</ref> El [[24 de febreru]] de [[1821]], Iturbide proclamó'l [[Plan d'Iguala]] el cual encontóse en tres garantíes: ''relixón'' católica como única aceptada, ''unión'' de tolos habitantes, y ''independencia'' de la Nueva España.<ref>González, 2005; 129</ref> El documentu constaba de venticuatro artículos que sintetizaben les aspiraciones autonomistes ya independentistes de tolos sectores de la sociedá novohispana. Proponíase la creación d'una xunta, lo cual deseyara [[Francisco Primu de verdá|Primu de verdá]] dende 1808; l'abolición de la esclavitú y defensa de la relixón católica, lo cual proclamara [[Miguel Hidalgo|Hidalgo]] en 1810; establecíase que tolos habitantes ensin distinción seríen consideraos ciudadanos, lo cual proclamara [[José María Morelos|Morelos]] en 1813; proclamábase un réxime constitucional, polo cual lluchó [[Xavier Mina|Mina]] en 1817; buscábase la unión y la paz pa terminar col derramamiento de sangre, lo cual, dempués d'una década de lluches fraticidas, deseyaba tola población; ratificábense los privilexos y los fueros del cleru, lo cual deseyaba la [[Ilesia Católica|Ilesia]]; y daríense reconocencies de grau según pagos a los militares, lo cual deseyaben los miembros del [[exércitu]]; pretendía establecese un réxime monárquicu moderáu constitucional afechu a la entidá que'l so tronu sería ufiertáu al propiu Fernandu VII, o bien a dalgún de los [[infante d'España|infantes d'España]], lo cual dexaba la puerta abierta a los qu'aportunaben nes idees absolutistes. Creóse'l [[Exércitu Trigarante]] conformáu primeramente pol exércitu Insurxente y poles tropes realistes que s'atopaben sol mandu de Iturbide, el que asumió'l puestu de xefe máximu''.<ref>Sordu, 2010; 64</ref> El Plan d'Iguala foi unviáu al xefe políticu cimeru [[Juan Ruiz de Apodaca|Apodaca]], al arzobispu [[Pedro de Fonte]] y a otros funcionarios de la Nueva España. Nuna carta particular, Iturbide pidió-y a Apodaca presidir la Xunta Gubernativa que se contemplaba nel plan, díxo-y que nun creía que Fernandu VII xurara voluntariamente la [[Constitución de Cádiz]] y que si'l monarca o la so familia aportaben a gobernar Nueva España, podría redactase una constitución moderada la cual dexaría reintegrar les preeminencias de les que fueren desaposiaos los miembros de la Ilesia.<ref>Zárate, 1880; 680</ref> Pero la respuesta del xefe políticu superior nun foi la esperada, el día 3 de marzu, Apodaca publicó un bandu encamentando a tolos habitantes a nun lleer los planes engañadores de Iturbide, los cuales yeren contrarios a la Constitución que se xurara en mayu. Esta postura foi secundada pol [[Conceyu de Méxicu]]. Los absolutistes que participaren na [[Combalechadura de Profésala]], vieron que'l Plan d'Iguala trastornaba los sos planes orixinales, pos estos tan solo consistíen en proclamar la independencia de la colonia p'alzar un tronu al monarca absolutu o a dalgún de los [[infante d'España|infantes d'España]].<ref>Zárate, 1880; 686</ref> El 14 de marzu, Apodaca declaró a Iturbide fuera de la proteición de la llei, ufiertó un indultu xeneral a el que xuraren el Plan d'Iguala, siempres y cuando repitieren el so xuramentu de fidelidá a la Constitución y al rei.<ref>Zárate, 1880; 687</ref> Coles mesmes, mandó formar l'Exércitu del Sur'' con una tropa de cinco mil homes primeramente sol mandu del mariscal de campu [[Pascual de Liñán]] y del brigadier Javier de Gabriel. El coronel [[José Gabriel de Armijo]] foi llamáu pa ser nuevamente comandante xeneral del Sur, xuniéronse'l batallón de Castiella'' del coronel Francisco Hevia, el batallón del Infante Carlos'', parte de la caballería del reximientu del Príncipe'' y parte de la tropa comandada pol coronel Juan Ráfols que s'atopaba en [[Tejupilco d'Hidalgo|Tejupilco]].<ref>Zárate, 1880; 688</ref> ==== Campaña del Exércitu Trigarante ==== {{AP|Exércitu Trigarante}} El 16 de marzu, Iturbide unvió dos cartes con copies del Plan d'Iguala a España. La primera foi dirixida al rei [[Fernandu VII d'España|Fernandu VII]] a el que convidó pa gobernar al reinu de l'América septentrional o Imperiu Mexicanu. La segunda foi dirixida a los diputaos de les Cortes españoles a el que pidió aceptar de forma pacífica la independencia de la Nueva España, alvirtiéndo-yos que tenía un exércitu disciplináu llistu pa defender esta causa.<ref>Zárate, 1880; 689</ref> Primero que l'[[Exércitu Trigarante]] (''relixón'', ''unión'' y ''independencia'') empecipiara la so campaña, les tropes realistes atopábense comandadas pol coronel Samaniego en [[La Mixteca]]; el coronel Manuel de Gruesu en [[Oaxaca]]; el coronel Zarzosa en [[San Luis Potosí]]; el batallón Estremadura'' en [[Puebla de los Ángeles|Puebla]]; el brigadier Joaquín Arredondo nes [[Provincies Internes d'Oriente]]; el mariscal de campu Alejo García Conde nes [[Provincies Internes d'Occidente]]; el so hermanu, el brigadier Diego García Conde con ayuda del coronel Rafael Bracho en [[Durango]]; el mariscal de campu [[José de la Cruz]] en [[Nueva Galicia]]; el brigadier [[Pedro Celestino Negrete]] en [[Colima]]; el batallón Navarra'' en [[Zacatecas]]; el teniente coronel Manuel Rodríguez de Cela cola ayuda de Miguel Barragán en [[Michoacán]]; el brigadier Domingo Estanislao Luaces cola ayuda de José María Novoa en [[Querétaro]] y la [[Sierra Gorda (Méxicu)|Sierra Gorda]]; el coronel Francisco Hevia en [[Córdoba (Veracruz)|Córdoba]]; el capitán de fragata [[Juan Bautista Topete y Viaña|Juan Bautista Topete]] cubriendo la mariña de sotaventu n'[[Alvarado (Veracruz)|Alvarado]], [[Tlacotalpan]] y la sierra de [[Tuxtepec]]; el capitán [[Antonio López de Santa Anna]] cubriendo la mariña de barloventu; el capitán Carlos María Llorente en [[Tampico]] y la [[Rexón Huasteca|Huasteca potosina]]; el coronel José María Calderón en [[Xalapa]]; el capitán Juan Horbegoso en [[Veracruz]]; y el coronel Agustín de la Viña en [[Perote (Veracruz)|Perote]].<ref>Zárate, 1880; 688</ref> Mientres el mes de marzu y los primeros díes d'abril de 1821, les reaiciones fueron diverses. Acoyeron y proclamaron con entusiasmu'l Plan d'Iguala, el capitán Horbegoso en Veracruz; el subalternu Celso de Iruela en Perote;<ref name="Z690">Zárate, 1880; 690</ref> [[José Joaquín de Herrera]] el que avanzó a Tepeyehualco y San Xuan de los Llanos; [[Luis Cortázar y Rábago|Luis Cortázar]] nos Amoles el que se movió a [[Salvatierra]], [[Pénjamo]] y [[Valle de Santiago]]; [[Anastasio Bustamante]] el que se dirixó a [[Guanajuato]], llugar onde ordenó descolgar de l'[[Alhóndiga de Granaditas]] los cranios d'[[Miguel Hidalgo|Hidalgo]], [[Ignacio Allende|Allende]], [[Juan Aldama|Aldama]] y [[Mariano Jiménez|Jiménez]] pa da-yos sepultura. Dempués llogró axuntar un exércitu de seis mil homes en [[Salamanca (Guanajuato)|Salamanca]], [[Irapuato]], [[Silao]], [[León (Guanajuato)|León]] y [[San Miguel el Grande]];<ref name="Z692">Zárate, 1880; 692</ref> el sarxentu mayor Juan Domínguez en [[Apatzingán]]; el teniente coronel Miguel Barragán n'[[Ariu (conceyu)|Ariu]]; según [[Vicente Filisola]] y Juan José Codallos en Tusantla.<ref name="Z693">Zárate, 1880; 693</ref> El plan foi refugáu por Vicente Marmolejo en [[Cuernavaca]], Tomás Cajigal en [[Taxco]], Martín Almela en [[Tixtla de Guerrero|Tixtla]], José María Armijo y José de Ubiella en [[Iguala]], toos ellos que s'atopaben so les órdenes de Iturbide, pero defeccionaron pa xunise a les tropes [[realistes]].<ref name="Z690"/> Per otra parte, Antonio Llinares nun aceptó'l plan en Celaya y dirixóse a [[Querétaro]]; Agustín de la Viña se pertrechó na [[Fortaleza de San Carlos de Perote]],<ref name="Z691">Zárate, 1880; 691</ref> al igual que'l coronel Quintanar en [[Morelia|Valladolid]].<ref name="Z693"/> Les primeres aiciones militares tuvieron llugar cuando'l cura de Xalapa, José Martínez, obligó al coronel José Rincón a recular escontra [[Orizaba]] en busca de l'ayuda d'[[Antonio López de Santa Anna]]. El 25 de marzu, l'ex insurxente Francisco de Miranda en combinación con [[José Joaquín de Herrera]] llograron la capitulación de Santa Anna y Rincón, el que a partir d'esi momentu xuraron el Plan d'Iguala. Herrera entró a la ciudá de [[Córdoba (Veracruz)|Córdoba]] el 1 d'abril forzando la capitulación del comandante realista Alcocer. L'ex insurxente [[Nicolás Bravo]] empezó la so campaña en [[Chilpancingo]], [[Tixtla de Guerrero|Tixtla]], [[Chilapa d'Álvarez]] y [[Izúcar de Matamoros|Izúcar]].<ref name="Z691"/> [[Juan Álvarez]] empezó'l sitiu d'[[Acapulco de Juárez|Acapulco]]; [[Vicente Guerrero]], [[José Antonio Echávarri]] fueron asignaos pa confrontar a les fuercies realistes de [[Pascual de Liñán]];<ref name="Z692"/> mentanto, Iturbide crució la [[Tierra Caliente]] en direición a [[Cutzamala de Pinzón|Cutzamala]] onde se-y xunió l'ex insurxente [[Ramón López Rayón]] a el que-y destinó fortalecer nuevamente'l cuetu del Cóporo en [[Heróica Zitácuaro|Zitácuaro]]. Nel mes d'abril, la comitiva de Iturbide llegó a [[Acámbaro]] p'axuntase con Bustamante, Cortázar y Joaquín Parres,<ref name="Z694">Zárate, 1880; 694</ref> a partir de lo cual l'ex insurxente [[Epitacio Sánchez]] foi'l so escolta. N'[[El Bajío (Méxicu)|El Bajío]], los [[insurxentes]] Francisco Ortiz, Encarnación Oriz, Miguel Borja, José Durán, y dellos otros más qu'inda s'atopaben llevantaos n'armes, xuniéronse al Exércitu Trigarante.<ref>Zárate, 1880; 695</ref> L'Exércitu del Sur empobináu por Márquez Donayo y [[Gabriel de Armijo]] dirixóse a [[Zacualpan (Morelos)|Zacualpan]] pa confrontar ensin ésitu a les fuercies insurxentes dirixíes por [[Pedro Ascencio]] y el padre José Manuel Izquierdo,<ref>Zárate, 1880; 697</ref> los díes 9 y 10 d'abril na sierra de Sultepec. El día 14 d'abril, el capitán realista Ignacio Inclán proclamó'l Plan d'Iguala en [[Lerma]] atacando la retaguardia del Exércitu del Sur, sicasí foi prindáu pol capitán Jorge Henríquez nes cercaníes de [[Toluca]]. José Joaquín Herrera empecipió la so meyora escontra [[Puebla de Zaragoza|Puebla]]; cola cuenta de detenelo, el xeneral [[Ciriaco del Llanu]] ordenó al teniente coronel Zarzosa salir al so alcuentru, pero gran parte de la tropa realista desertó pa xunise a los trigarantes na cañada de Ixtapa y al ver menguáu'l so exércitu, Zarzosa tornó a Puebla. En contraparte Herrera con un mayor contingente llogróse asítiase en [[Chalchicomula de Sesma|Chalchicomula]] y [[Tepeaca]]. El coronel Francisco Hevia escorrió a les fuercies de [[Nicolás Bravo]], pero cuando ésti pasu por [[Atlixco]] xuniéronse-y [[Francisco Osorno]] y otros ex insurxentes que llucharen nos Llanos de Apan y xuntos dirixiéronse a [[Huejotzingo]]. Creyendo que Bravo y Osorno realizaríen un ataque a la ciudá de Puebla, Hevia tornó a [[Izúcar de Matamoros|Izúcar]] pa preparar la defensa, pero Bravo dirixóse a [[Huamantla]], llugar onde se-y xunió'l capitán Francisco Miranda Palacios.<ref>Zárate, 1880; 698</ref> Cuando Hevia y [[Ciriaco del Llanu]] enteráronse qu'Herrera s'atopaba en Tepeaca, colaron con una fuercia de mil cuatrocientos soldaos pa sitialo; Bravo allegó al mesmu llugar con cuatrocientos homes p'ayudar a Herrera, pero dempués de tres díes de combate, el 26 d'abril, los trigarantes abandonaron la plaza. Bravo dirixóse a los [[Llanos de Apan]] y Herrera tornó a Córdoba.<ref>Zárate, 1880; 699</ref> El 25 d'abril, [[Antonio López de Santa Anna]] proclamó la independencia n'[[Alvarado (Veracruz)|Alvarado]], dexando al capitán realista [[Juan Bautista Topete]] retirase con dalgunos de los sos homes escontra Veracruz. El 15 de mayu, [[Francisco Hevia]] empezó l'asaltu a [[Córdoba (Veracruz)|Córdoba]]; a otru día d'empecipiáu'l combate morrió n'aición, asocediéndolo nel mandu'l teniente coronel Blas del Castillo y Luna, el que pudo enfusar a la ciudá pero foi repelido. El 18 de mayu, Santa Anna con una fuercia de quinientos cincuenta homes llegó al allugamientu p'aidar a los sitiaos,<ref>Zárate, 1880; 770</ref> y dos díes depués, los sitiadores fuxeron a Orizaba pa xunise col coronel realista Samaniego, el que al evaluar la situación decidió replegase a Puebla. Díes más tarde, Santa Anna y Joaquín Lleña atacaron por sorpresa la ciudá de [[Xalapa]]; dempués de seis hores de combate, el capitán Juan Horbegoso pidió la capitulación.<ref>Zárate, 1880; 701</ref> El 20 d'abril, en tando escondíu, [[Guadalupe Victoria]] xunióse al movimientu trigarante publicando una proclama; les guerrilles de la mariña volvieron llevantase n'armes, de tal suerte que'l fuerte de [[L'Antigua (Veracruz)|L'Antigua]] foi abandonáu polos realistes. La [[Ponte Nacional (Veracruz)|Ponte del Rei]] foi tomáu polos independentistes, y los indíxenes de [[Coxquihui]] tomaron les armes na [[rexón Huasteca]] en contra l'exércitu de Carlos María Llorente. Pa finales de mayu tou la provincia de Veracruz, quitando la capital, pronunciárase a favor de la independencia.<ref name="Z702">Zárate, 1880; 702</ref> El 1 de mayu, Iturbide atopábase en [[León (Guanajuato)|León]], dende ende unvió una misiva a [[José de la Cruz]] p'axustar la so adhesión al movimientu independentista. El 8 de mayu, nes cercaníes de [[Yurécuaro]] entrevistáronse dambos personaxes, convinieron un armisticiu provisional y Iturbide pidió a De la Cruz convencer a Apodaca p'aceptar el Plan d'Iguala. Terminada la xunta'l xefe máximu del Trigarante dirixóse a [[Huaniqueo (conceyu)|Huaniqueo]] y De la Cruz tornó a [[Guadalajara (Jalisco)|Guadalajara]]. Conforme a lo convenío unvió a un mensaxeru a la capital, pero Apodaca refugó enérxicamente la propuesta.<ref>Zárate, 1880–703-705</ref> La llocalidá de Huniqueo yera defendida per mil seiscientos realistes sol mandu del coronel Luis Quintanar, el que primeramente se negó a rindise, sicasí una numberosa fuercia trigarante que crecía día ente día foise instalando tantu pela redolada de Huniqueo como de [[Morelia|Valladolid]]. Auníu a esta situación parte de la tropa realista desertó pa xunise a los trigarantes. El 19 de mayu dambes ciudaes fueron capituladas por Luis Quintanar y Manuel Rodríguez de Cela, la rindición foi pacífica, ensin disparase un solu tiru.<ref>Zárate, 1880; 706-707</ref> En contraste, el doctor Magos que proclamara'l Plan d'Iguala en [[Ixmiquilpan]] sufrió una derrota'l 23 de mayu infligida pol coronel realista José María Novoa;<ref>Zárate, 1880; 708</ref> y cerca de [[Tetecala]], los reximientos del capitán Dionisio Boneta y del comandante Cristóbal Húber ganaron a les fuercies de [[Pedro Ascencio]] el 3 de xunu, mientres el combate l'ex insurxente morrió, la so cabeza foi unviada a [[Cuernavaca]] onde foi exhibida en públicu por órdenes de [[Gabriel de Armijo]].<ref>Zárate, 1880; 709</ref> La derrota de Ascencio foi recibida con beneplácito por Apodaca, pero la rindición de Valladolid ablayólo. Desesperáu, publicó un bandu pol cual atayó la llibertá d'imprenta y llamó al allistamientu forzosu de varones ente dieciséis y cincuenta años d'edá. Pero nenguna d'estes midíes torgó que parte de la tropa de la capital desertara y fuxera p'axuntase colos trigarantes.<ref>Zárate, 1880; 711-712</ref> Entusiasmáu pola noticia de tómala de Valladolid, [[Pedro Celestino Negrete]] proclamó la independencia'l 13 de xunu en [[Tlaquepaque|San Pedro Tlaquepaque]]; de momentu xunióse-y el capitán Eduardo Laris qu'ocupaba'l [[Hospicio Cabañas|cuartel del Hospiciu]], a el que sofitó con una tropa de trigarantes el coronel José Antonio Andrade.<ref>Zárate, 1880; 713</ref> Laris foi designáu pa tomar el puertu de [[San Blas (Nayarit)|San Blas]], que capitularía el 25 de xunetu. Al trate ensin proteición, [[José de la Cruz]] fuxó de Guadalajara p'axuntase cola división de Hermenexildu Revuelta, dambos dirixiéronse a [[Zacatecas]].<ref>Zárate, 1880; 714</ref> Tres una curtia escala, siguió la so marcha escontra [[Victoria de Durango|Durango]] llugar nel que foi bien recibíu pol obispu Juan Francisco Castañiza el 4 de xunetu; mientres la marcha del contingente realista, en [[Saín Alto]], parte de la tropa arengada pol cabu de batallón José María Borrego defeccionó y tornó a Zacatecas, proclamando'l Plan d'Iguala'l mesmu día. El 6 de xunetu, Negrete realizó la mesma aición n'[[Aguascalientes (Aguascalientes)|Aguascalientes]], que la so población lo vitoreó.<ref>Zárate, 1880; 715</ref> La plaza de [[San Xuan del Ríu]], abellugada per mil cien realistes sol mandu del coronel José María Novoa, empezó a ser arrodiada polos trigarantes; dende [[Toluca]] un batallón empobináu pol teniente coronel Almela llegó al llugar na so ayuda,<ref>Zárate, 1880; 715</ref> pero les fuercies empobinaes por Anastasio Bustamante, Juan Domínguez Manso y [[Luis Quintanar]] —el que se xuniera al movimientu independentista— amedranaron pol so númberu a les tropes realistes les cual desertaron en forma masiva. El 7 de xunu, Novoa axustó la capitulación y con solu cuatrocientos fieles retiróse a la capital.<ref>Zárate, 1880; 716</ref> Nuna situación asemeyada, pero con seiscientos cincuenta homes, atopábase'l brigadier Luaces en [[Santiago de Querétaro|Querétaro]]. Dende [[San Luis Potosí (San Luis Potosí)|San Luis Potosí]] partió un contingente d'ochocientos realistes so los mandos de los coroneles Bracho y Pedro Pérez de Santuyano cola cuenta de ayudar. Nuevamente esta marcha foi arrodiada poles tropes de los trigarantes de [[José Antonio de Echávarri]], Gaspar López, Zenón Fernández, [[Juan José Codallos]], [[Luis Cortázar y Rábago|Luis Cortázar]] y [[Anastasio Bustamante]]; ensin mayor alternativa, Bracho y Pérez de Santuyano rindiéronse a discreción el 22 de xunu en [[San Luis de la Paz]]. Poco dempués, el brigadier realista Torres Valdivia abandonó la ciudá de San Luis Potosí, la cual foi tomada polos coroneles Zenón Fernández y Gaspar López.<ref>Zárate, 1880; 717-719</ref> El 27 de xunu l'Exércitu Trigarante, qu'arrodiaba la ciudá de Querétaro, taba conformáu por diez mil homes. Ensin mayores esperances de sofitu militar, el brigadier Luaces capituló la plaza de forma pacífica.<ref>Zárate, 1880; 720</ref> Per otra parte, el 18 de xunu la ciudá de [[Toluca]] foi defendida pol coronel Ángel Díaz del Castillo, pero foi ganáu poles fuercies de [[Vicente Filisola]], Felipe Martínez y del padre José Manuel Izquierdo; na batalla morrieron trescientos realistes y los sobrevivientes replegáronse a la capital.<ref>Zárate, 1880; 721</ref> Dende finales de mayu la [[Fortaleza de San Carlos de Perote]] foi sitiada pola oncena división del Trigarante, dirixida por [[Antonio López de Santa Anna]] y defendida pol realista Agustín de la Viña. El 11 de xunu, el coronel Saturnino Samaniego rompió'l sitiu, obligando a los trigarantes a recular a [[Xalapa]]. Santa Anna entamó tomar el puertu de [[Veracruz]]; a prinicipios de xunetu, llogró prindar el baluarte de Santa Bárbara, el baluarte de La Mercé y el baluarte de Santa Lucía. Pero fracasó nel so intentu simultáneu d'asaltar el [[baluarte de Santiago]], la Escuela Práctia d'Artillería, y el cuartel de Fixu que taba defendíu pol teniente coronel José Rincón. Una mala coordinación de los sos homes, aunida a un fuerte bastiu que moyó la pólvora, dio'l trunfu al brigadier José García Dávila. Les baxes de los trigarantes xubieron a casi cien homes.<ref>González, 2005; 75-78</ref> Al ver atayaos los sos planes, Santa Anna dirixóse a [[Córdoba (Veracruz)|Córdoba]] y [[Orizaba]], dende onde ordenó una espedición a [[Ponte Nacional (Veracruz)|Ponte del Rei]] coles mires de cortar les comunicaciones al puertu pa evitar una posible meyora de los realistes escontra Xalapa.<ref>Zárate, 1880; 722-723</ref> ==== Deposición de Juan Ruiz de Apodaca ==== Les derrotes y capitulaciones que s'amenaron mientres los primeros cinco meses de la campaña del Exércitu Trigarante fueron una falta pa los oficiales de los cuerpos espedicionarios españoles, el que achacaron estes desgracies a la impericia ya ineptitú del [[xefe políticu superior]] [[Juan Ruiz de Apodaca]]. Ente estos oficiales atopaben el teniente coronel Francisco Buceli, los capitanes Lara, Carlos María Llorente, Carballo y Miguel Béistegui.<ref>Zárate, 1880; 723</ref> Mientres la nueche del 5 de xunetu de 1821, los conxuraos detuvieron a los coroneles Francisco Javier Llames y Blas del Castillo y Luna, tomando asina'l mandu de los reximientos ''Órdenes militares'', ''Castiella'', ''Infante don Carlos'' y dos compañíes de Marina. Con esti cuerpu d'efectivos arrodiaron el [[Palaciu Nacional (Méxicu)|Palaciu Virreinal]] y aprucieron na sala onde s'atopaba aconceyáu Apodaca colos altos xefes militares [[Pascual de Liñán]], [[Francisco Novella]], Juan Sociat y Manuel Espinosa Tello.<ref>Zárate, 1880; 724</ref> Dempués d'un encaloráu discutiniu, determinóse que Francisco Novella asumiría'l cargu de Apodaca.<ref>Zárate, 1880; 725</ref> Esta sedición nun foi bien recibida polos miembros de la Xunta Provincial de Méxicu, sicasí, el nomamientu foi ratificáu'l 8 de xunetu de 1821.<ref name="Z726">Zárate, 1880; 726</ref> La meyora de los trigarantes siguió, dende finales d'abril [[Nicolás Bravo]] realizó una campaña por [[Zacatlán]], y [[Tulancingo]], onde sorprendió al coronel Manuel de la Concha. El xefe realista fuxó a la capital y Bravo apoderóse del armamentu que s'atopaba almacenáu en [[Pachuca de Soto|Pachuca]].<ref name="Z726"/> El 14 de xunu, esti contingente trigarante, constituyíu por trés mil efectivos, salió de Tulancingo con direición a [[Puebla de los Ángeles|Puebla]]. Mientres el so pasu por [[Tlaxcala de Xicohténcatl|Tlaxcala]] xuniéronse-y los ex jefe realistes Zarzosa y Miota con una fuercia de caballería de trescientos cincuenta homes. Casi coles mesmes, [[José Joaquín de Herrera]] llegó a [[Cholula de Rivadavia|Cholula]], onde se-y xunió l'ex insurxente [[Manuel Mier y Terán]] pa dirixir l'artillería. La ciudá de Puebla taba defendida por [[Ciriaco del Llanu]], el que tenía como segundu al coronel José Morán, movíu en [[San Martín Texmelucan]].<ref>Zárate, 1880; 727</ref> El día 6 de xunetu empezaron les hostilidaes cuando una columna realista intentó confrontar a los trigarantes, pero ésta foi obligada a tornar a la ciudá p'abellugase; Mier y Terán dirixó un cañeo incesante escontra la ciudá. El día 17 apautóse un armisticiu, mientres esti ralu, el coronel Manuel de la Concha averóse p'ayudar a los sitiaos, pero la so meyora foi combatíu por [[Epitacio Sánchez]], Ramírez y Sesma, el que lo obligaron a tornar a la capital.<ref name="Z728">Zárate, 1880; 728</ref> Entretano, Iturbide coló de Regueru Zarco escontra [[Cuernavaca]], la cual taba guarnida por [[Gabriel de Armijo]] y Cristóbal Húber, pero éstos al enterase del numberosu exércitu que s'averaba, nun fixeron nengún esfuerciu por confrontarlo y treslladáronse de momentu a la Ciudá de Méxicu. El 23 de xunetu, Iturbide entró en Cuernavaca, onde dirixó una proclama a los habitantes:{{cita|«Yá nun vais sufrir el xugu de los opresores, que'l so llinguaxe ye l'insultu, l'artificiu y la mentira, y que la so llei ta cifrada na so ambición, vengaciones y rensíes. La Constitución española na parte que nun contradiz á el nuesu sistema d'independencia, igua provisionalmente el nuesu gobiernu, ente qu'axuntaos los diputaos de les nueses provincies dicten y sancionen la forma que más convenga pa la nuesa felicidá social.»|Proclama del 23 de xunetu de 1821 d'[[Agustín de Iturbide]] dirixida a los habitantes de [[Cuernavaca]].<ref name="Z728"/>}} El xefe máximu del Trigarante siguió'l so camín a Cholula. El día 28 de xunetu, Ciriaco del Llanu capituló la plaza de Puebla dexándose a les tropes espedicionaries españoles dirixise a [[Tehuacán]] con honores, con gocie de sueldu y con instrucciones pa embarcase a [[L'Habana]]. El 2 d'agostu, Iturbide entró triunfalmente en Puebla. Oyéronse dél voces que la saludaben diciendo "¡viva Agustín I!".<ref>Zárate, 1880; 729</ref> El xefe máximu foi recibíu pol obispu [[Antonio Joaquín Pérez]], el que lo lisonjeó pente medies de un discursu nel que mentó'l salmu cientu ventitrés: ''Laqueus contritus est, et nos liberatis sumus''.<ref name="Z733">Zárate, 1880; 733</ref> Les [[Provincies Internes d'Oriente]] atopábense sol mandu del brigadier Joaquín Arredondo. Cuando los rumores de la proclamación del Plan d'Iguala llegaron a mediaos de marzu, un baturiciu prodúxose nos ánimos de la población.<ref>Zárate, 1880; 731</ref> En xunu, Arredondo concentró les sos fuercies militares en [[Monterrey]] y ordenó treslladar al mesmu sitiu tolos recursos económicos que s'atopaben en [[Saltillo]], pero'l tesoreru sofitáu polos miembros del Conceyu negóse a obedecer. El brigadier unvió al capitán Nicolás del Moral a la plaza p'arrestar al tesoreru y faer cumplir el so orde, pero'l capitán, lloñe d'obedecer, optó por proclamar el Plan d'Iguala'l 1 de xunetu en Saltillo. Arredondo entendió qu'esta reaición asocedería d'igual forma en Monterrey, polo que s'antemanó, proclamando él mesmu'l plan en dicha ciudá, pero el que proclamaren el plan en Saltillo refugar a siguir reconociéndolo como autoridá. De tal suerte, el brigadier coló a [[Tampico]] pa embarcase escontra [[L'Habana]].<ref name="Z732">Zárate, 1880; 732</ref> Na provincia d'Oaxaca el presbíteru y ex insurxente José María Sánchez tomó nuevamente les armes pa xuntase al Plan d'Iguala; poco dempués el teniente coronel Pedro Miguel Monzón treslladóse al llugar p'ayudar a los independentistes. D'esta forma, pal 9 de xunu'l plan fuera proclamáu en [[Tehuacán]] y [[Teotitlán de Flores Magón|Teotitlán]]. Diez díes más tarde, el capitán realista [[Antonio de León]] decidió xunise a los trigarantes, llogrando tomar pa la causa les places de [[Tezontlán de Segura y Lluna|Tezontlán]] y [[Huajuapan de León|Huajuapan]]. El 5 de xunetu, León empecipió l'ataque del Fuerte de San Fernando en [[Santu Domingo Yanhuitlán|Yanhuitlán]], que yera defendíu pol teniente coronel Antonio Aldao. El coronel realista Manuel de Gruesu allegó na so ayuda pero namái llogró avanzar hasta [[San Pablo Huitzo|Huitzo]] onde foi atacáu per León.<ref name="Z732"/> Ensin cuntar con más sofitu, Aldao robló la capitulación el día 17 de xunetu apurriendo'l so armamentu a los sitiadores. El día 29, con un gran númberu d'[[pueblu mixteco|indíxenes mixtecos]], León dirixóse a Huitzo. Dempués de disparar tres hores los cañones sobre les posiciones realistes, Gruesu rindióse. El 30 de xunetu, Antonio de León, el contingente mixteco y la caballería de Francisco Miranda tomaron de forma pacífica la ciudá d'[[Oaxaca de Juárez|Oaxaca]] pa proclamar la independencia.<ref>Zárate, 1880; 733</ref> === Tratáu de Córdoba === [[Ficheru:Monumento a la última acción de armas de la Independencia de México.jpg|thumbnail|right|Monumentu a la última batalla de la independencia de Méxicu.]] {{AP|Trataos de Córdoba}} Desque s'axuntaron les Cortes en [[Madrid]] en 1820, los diputaos del Nuevu Mundu intentaron captar l'atención pa resolver la cuestión americana", que les sos propuestes demandaben mayor representación, abolición de monopolios y llibre comerciu. La delegación americana yera minoría pos solo taba conformada por setenta y ocho diputaos y, por tanto, l'atención de les Cortes centróse en resolver los problemes internos de la Península ibérica.<ref>Rodríguez, 2008; 348-349</ref> Sicasí, mientres los primeros díes de 1821, los diputaos [[Miguel Ramos Arizpe]] y [[José Mariano Michelena]] llograron l'aceptación de la medría de seis a catorce [[diputaciones provinciales]] pal territoriu de [[Nueva España]], según la destitución de funcionarios que yeren consideraos "anticonstitucionales, brutales y antiamericanos", ente ellos [[Juan Ruiz de Apodaca]] y [[José de la Cruz]]. D'esta forma nomóse pa exercer el cargu de [[capitán xeneral]] y [[xefe políticu superior]] de Nueva España al xeneral [[Juan O'Donojú]], el que zarpar de [[Cádiz]] el 30 de mayu. Enantes de partir escontra América, O'Donojú, Ramos Arizpe y Michelena axuntáronse pa falar de los planes de crear rexencies, establecer les diputaciones en toles intendencies, y reforzar l'orde constitucional, llogrando un perfectu entendimientu pos los trés yeren [[ideoloxía lliberal|lliberales]] y compañeros [[masones]].<ref>Rodríguez, 2008; 352-353</ref> Mientres el mes de xunu, nes Cortes aldericóse la posibilidá d'unviar a América un [[infante d'España]] pa gobernar y llograr l'autonomía deseyada, pero [[Fernandu VII d'España|Fernandu VII]] opúnxose al proyeutu pos tarrecía qu'esta midida podría desaguar en lleva-y a la guillotina". Una propuesta alternativa foi presentada por [[José María Couto]], la cual pretendía que dellos diputaos de la llexislatura de Nueva España tamién exercieren les sos funciones nel Parllamentu español, pero simultáneamente llegaron les noticies del españíu del movimientu independentista empecipiáu en febreru y del Plan d'Iguala. Arriendes d'ello, la mayoría de los diputaos refugaron cualquier reestructuración al [[Imperiu español]]; la división ente americanos y peninsulares fíxose evidente polo que se retardó'l tratar la cuestión americana" hasta setiembre.<ref>Rodríguez, 2008; 354</ref> Dempués de realizar una escala en [[Puerto Cabello]], O'Donojú desembarcó del navío ''Asia'' en [[San Xuan de Ulúa]] el 3 d'agostu. Foi recibíu pol brigadier José García Dávila, el que dempués de la ceremonia protocolaria avezada informólu que, sacante la [[Ciudá de Méxicu]], [[Veracruz]], [[Durango]], [[Chihuahua]], [[Acapulco]] y la [[Fortaleza de San Carlos de Perote]] tola Nueva España fuera lliberada del dominiu español. El nuevu xefe políticu superior realizó una proclama a los habitantes na cual increpó la precipitación del movimientu independentista, esponiendo que nes Cortes aldericábase la posibilidá de que se concediera la representación soberana que tanto se naguar por y pidió que se punxera a prueba'l so gobiernu y en casu de qu'ésti nun enllenara les mires, atopábase na meyor disposición pa dexar que s'escoyera otru xefe.<ref>Zárate, 1880; 736</ref> O´Donojú ordenó un cese a les hostilidaes per parte de los realistes, y unvió a dos emisarios con cartes empobinaes a Iturbide pa celebrar una xunta.<ref>Zárate, 1880; 737</ref> El 11 d'agostu, el xefe máximu del Trigarante dio respuesta, señalando a la villa de [[Córdoba (Veracruz)|Córdoba]] como llugar de la cita. Per otra parte, dirixóse a [[Texcoco]], dende onde notificó proclámesles d'O'Donojú al mariscal [[Francisco Novella]]. Esti postreru solicitó un armisticiu y el permisu pa unviar dos comisionados p'axuntase col acabante llegar. Iturbide aceptó, pero cuando los unviaos llegaron a Texcoco prohibióse-yos el pasu so la sida de que les condiciones del armisticiu nun fueren aceptaes por Novella. Na Ciudá de Méxicu concentráronse la mayor parte de les tropes realistes; col regresu de les divisiones de Gabriel Armijo, Cristóbal Húber, Melchor Álvarez y Manuel de la Concha, el cuerpu d'efectivos yera de cinco mil homes.<ref>Zárate, 1880; 741</ref> Con un panorama d'aición de guerra inminente, parte de la población civil prefirió emigrar a les pequeñes poblaciones aledañas. Los conventos enllenáronse de muyeres y munchos miembros del exércitu realista fuxeron peles nueches pa incorporase a los independentistes. Novella distribuyó les sos tropes en [[Cuetu del Tepeyac|Tepeyac]], [[Tacuba]], [[Tacubaya]], [[Mixcoac]], [[Coyoacán]] y el [[Peñón de los Baños|Peñón]], en contraparte [[Luis Quintanar]], [[Anastasio Bustamante]] y otros xefes trigarantes arrodiaron a a la ciudá tomando posiciones en [[Chalco]], [[Ixtapaluca]], [[Tepotzotlán]], [[Huehuetoca]] y [[Cuautitlán Izcalli|Cuautitlán]]. A pesar de que l'armisticiu atopábase dafechu vixente, el 19 d'agostu, la proximidá de les tropes realistes ya insurxentes amenó un tirotéu innecesariu que produció la [[Batalla d'Azcapotzalco]], la cual enllargóse hasta l'anochar.<ref>Zárate, 1880; 742</ref> Nun hubo una clara resultancia favorable pa nengún de los batallosos, yá que mientres la esfriega morrieron doscientos realistes y doscientos trigarantes. Ente estos postreros atopaba l'ex insurxente [[Encarnación Ortiz]], y cuando los sos compañeros enteráronse de lo asocedío, por vengación, pasaron poles armes al teniente Vicente Gil, que fuera fechu prisioneru nel campu de batalla. Dambos bandos retiráronse a los sos allugamientos.<ref name="Z743">Zárate, 1880; 743</ref> El día [[24 d'agostu]] de [[1821]], dempués d'escuchar misa, O'Donojú y Iturbide roblaron los [[Tratáu de Córdoba]], compuestos por diecisiete artículos en que los sos puntos principales reconocíase la soberanía ya independencia del [[Primer Imperiu Mexicanu|Imperiu Mexicanu]], que sería monárquicu constitucional moderáu. Sería llamáu a gobernar Fernandu VII o dél otru miembru de la casa real y, en casu de que nengún d'ellos aceptara, les Cortes del Imperiu designaríen al soberanu. Mentanto, d'alcuerdu a lo axustao nel [[Plan d'Iguala]], formaríase una [[Xunta Provisional Gubernativa]].<ref>Muñoz, 2009; 140-141</ref> Na mariña del Golfu de Méxicu, Santa Anna ordenó al capitán Juan Nepomuceno Fernández, al mandu de cuatrocientos homes, ocupar les poblaciones d'[[Acayucan]] y [[Coatzacoalcos]]. Pal 31 d'agostu la meyora llogróse estender con ésitu hasta [[Villahermosa (Tabasco)|Villahermosa de San Xuan Bautista]], [[Huimanguillo]], San Antonio y [[Cunduacán]]. Coles mesmes el realista Carlos María Llorente proclamó'l Plan d'Iguala en [[Tuxpan]]. El 26 de mesmu mes, el mariscal de campu Alejo García Conde —el que yera comandante xeneral de les [[Provincies Internes d'Occidente]]— fixo lo mesmo en [[Chihuahua (Chihuahua)|Chihuahua]].<ref name="Z743"/> El so hermanu, el brigadier Diego García Conde, atrincherárase en compañía de [[José de la Cruz]] con mil homes en [[Victoria de Durango|Durango]]. La ciudá foi sitiada por dos mil seiscientos trigarantes sol mandu de [[Pedro Celestino Negrete]], el que solicitó la so rindición, esplicándo-yos la situación xeneral que reinaba en Nueva España. El 17 d'agostu los realistes solicitaron un armisticiu p'asegurar el cursu que tomaben los asuntos na capital, pero Negrete ordenó empezar l'asaltu'l día 22, que enllargóse hasta'l día 31, cuando los realistes izaron una bandera blanca na torre de la catedral. Negrete resultó mancáu por una bala nel quexal, pero a pesar d'ello, él mesmu ratificó la capitulación colando al mandu de los sos homes pa tomar la plaza'l 6 de setiembre. José de la Cruz treslladóse a Veracruz, onde s'embarcó con destín a España.<ref>Zárate, 1880; 744</ref> ==== Xunta en Tacubaya ==== [[Archivu:Entrevista Iturbide O'Donojú.JPG|thumb|Entrevista d'[[Juan d'O'Donojú|O'Donojú]], [[Francisco Novella|Novella]] y [[Agustin de Iturbide|Iturbide]] en [[Tacubaya]] el [[13 de setiembre]] de [[1821]].]] El 30 d'agostu, Francisco Novella recibió na capital a los comisionados d'O'Donojú, los cuales portaben una copia de los Tratáu de Córdoba. El mesmu día convocóse una xunta xeneral de guerra a la qu'asistieron, amás de los altos mandos militares, l'arzobispu [[Pedro de Fonte]]; pola [[diputación provincial]] el doctor [[José Miguel Guridi y Alcocer]] y Juan Bautista Llobu; pol [[Conceyu de Méxicu]] Juan José Acha y Francisco Manuel Sánchez de Tagle; pol cabildru eclesiásticu los canónigos Bucheli y Matías de Monteagudo; pola [[Audiencia de Méxicu]] los oidores Osés y José Yáñez; pol [[Consuláu de Comerciantes de Méxicu|Consuláu de Méxicu]] el conde de Cortina; por Minería Fausto Elhuyar y José Allegría, según otres persones de menos importancia. En primer instancia argumentóse qu'O'Donojú nun tenía facultaes pa roblar los tratáu, y que se-y debía riquir por qu'esplicara personalmente la so postura. Pa ello se comisionaron al doctor Alcocer y al coronel Castillo y Luna y coles mesmes solicitóse prorrogar l'armisticiu.<ref>Zárate, 1880; 745</ref> El 5 de setiembre, con un exércitu de dieciséis mil homes arrodiando a la capital, Iturbide montó'l so cuartel n'[[Azcapotzalco]]. A esti llugar allegaron a rindi-y pleitesía miembros de l'aristocracia, según los militares Domingo Luaces, Melchor Álvarez, Juan Horbegoso, José Morán, Cela, y Arana, el que s'incorporaron al Exércitu Trigarante recibiendo nomamientos de momentu pa dirixir el sitiu de la capital.<ref>Zárate, 1880; 746</ref> O'Donojú entrevistóse colos comisionados. Amás de riquir la so visita al Palaciu Virreinal, pidíase-y reconocer el cargu de [[xefe políticu superior]] a Novella. Ante esti pidimientu O´Donojú negóse, aludiendo la violenta y criminal destitución de Apodaca. Novella pidió entós la so reconocencia como [[capitán xeneral]]. Agafáu, O'Donojú volvió negase a dar tal reconocencia, que solamente aceptaría si Apodaca yera restituyíu nel so cargu. Finalmente dambes partes aportaron a axuntase'l [[13 de setiembre]] en [[Tacubaya]], siempres y cuando Iturbide tuviera presente. La xunta de los xenerales O'Donojú y Novella celebróse a puerta zarrada. Al termino de la mesma, namái se dio a conocer que l'armisticiu prorrogábase por trés díes más.<ref>Zárate, 1880; 747</ref> De vuelta na capital, el 15 de setiembre, Novella fixo públicu la reconocencia d'O'Donojú como nuevu xefe políticu superior. Xiráronse órdenes pa lliberar de prisión a los simpatizantes de la independencia, restablecióse la llibertá de prensa y dexóse el llibre tránsitu d'accesu a la ciudá. El día [[16 de setiembre]] de [[1821]] dende Tacubaya, O´Donojú anunció la terminación de la guerra. Iturbide publicó una proclama convidando a la población a axuntase so les banderes de la llibertá por qu'asina participaren de los beneficiu de la victoria.<ref name="Z748">Zárate, 1880; 748</ref> La [[Capitanía Xeneral de Yucatán|Intendencia de Yucatán]] pel so llau, que dependía no xudicial del virreinatu de la Nueva España, yera gobernada por [[Juan María Echéverri]]. Ésti, al enterase de los movimientos independentistes de [[Tabasco]], convocó en [[Mérida (Yucatán)|Mérida]] a la diputación provincial y al Conceyu a una xunta pa decidir la postura a tomar. D'esta forma, el 15 de setiembre declaró la [[independencia de Yucatán]] y designáronse como emisarios al coronel Juan Rivas Vértiz y al abogáu Francisco Antonio Tarrazo pa espresar a Iturbide y O'Donojú el deséu de xunise al Imperiu Mexicanu. Mientres la primera quincena de setiembre, la provincia de [[Chiapas]], que pertenecía a la [[Capitanía Xeneral de Guatemala]], declaró así mesmo la so independencia. L'intendente Juan Nepomuceno Batres xuró'l Plan d'Iguala y los sos habitantes manifestaron el so interés por incorporase al Imperiu mexicanu.<ref name="Z748"/> El 15 de setiembre de 1821, na [[Provincia de Guatemala]], [[Gabino Gaínza]] convocó una xunta coles autoridaes del llugar na que decidió proclamase el Plan d'Iguala, pero la población atopábase mal a gustu pola anexón de la [[Provincia de Ciudá Real de Chiapas]], alcordada en [[Comitán]]. Magar se realizó'l xuramentu al Plan, la población manifestó'l so deséu d'independencia absoluta tantu d'España como de Méxicu. Casi coles mesmes, la [[Provincia de San Salvador]], la [[Provincia de Comayagua]] y la [[Provincia de Nicaragua y Costa Rica]] declararon la so independencia y anque esistieron fuertes disidencies ente elles, integráronse al Imperiu Mexicanu.<ref>Arias, 1880; 21</ref> ==== Entrada del Exércitu Trigarante a la Ciudá de Méxicu, firma de l'acta d'independencia ==== [[Archivu:Entrada del Trigarante.JPG|thumb|Entrada del [[Exércitu Trigarante]] pola Garita de Belén a la [[Ciudá de Méxicu]] el [[27 de setiembre]] de [[1821]].]] {{AP|Acta d'Independencia del Imperiu Mexicanu}} [[Tacubaya]] foi la residencia temporal de Iturbide y O'Donojú. Fueron visitaos polos miembros de la diputación provincial, del Conceyu, del cabildru eclesiásticu, del Consuláu, según pol gobernador de la mitra de Michoacán, Manuel de la Bárcena, el oidor José Isidro Yáñez, y l'obispu de Puebla Antonio Joaquín Pérez, el que aspiraben a formar parte del nuevu gobiernu. D'esta forma escoyéronse a los trenta y ocho miembros de la Xunta Provisional Gubernativa, pero nun foi llamáu nengunu de los ex insurxentes pa tomar parte. Los díes 22 y 25 de setiembre efeutuáronse dos sesiones preparatorias. Del 21 al 24 de setiembre, les tropes espedicionaries d'España abandonaron la capital pa establecese en [[Texcoco]] y [[Toluca]], llugares onde permaneceríen hasta entamar la so partida y embarque escontra L'Habana. El día 24, José Joaquín Herrera ocupó'l [[Monte de Chapultepec]], el 25 entró a la ciudá [[Vicente Filisola]], y el 26 Juan d'O´Donojú.<ref>Zárate, 1880; 749</ref> El [[27 de setiembre]] de [[1821]], la división de Filisola salió de Chapultepec p'axuntase col gruesu de les tropes del [[Exércitu Trigarante]] en [[Tacuba]]. A les diez de la mañana, el xefe máximu encabezó'l desfile d'entrada a la capital, avanzando pol [[Paséu Nuevu]] hasta l'avenida Corpus Christi, onde se detuvo na esquina del conventu de San Francisco so un arcu triunfal. L'alcalde decanu José Ignacio Ormachea apurrió-y les [[llaves de la ciudá]]. Desfilaron 16 134 efectivos, de los cual 7 416 yeren infantes, 7 955 dragones de caballería, y 763 artilleros, el que tresportaben 68 cañones de distintos calibres.<ref>Zárate, 1880; 750-751</ref> Ente los sos principales oficiales atopábense [[Agustín de Iturbide]], [[Domingo Estanislao Luaces]], [[Pedro Celestino Negrete]], [[Epitacio Sánchez]], José Morán, [[Vicente Guerrero]], [[Nicolás Bravo]], [[Anastasio Bustamante]], José Joaquín Parrés, [[José Antonio de Echávarri]], [[José Joaquín de Herrera]], [[Luis Quintanar]], Miguel Barragán, [[Vicente Filisola]], José Antonio Andrade, Felipe de la Garza, Manuel de Iruela, [[Antonio López de Santa Anna]], Gaspar López, Mariano Laris, y Juan Zenón Fernández.<ref>González, 2005; 143 citando a la Secretaría de la Defensa Nacional, ''L'Exércitu Mexicanu''</ref> Una vegada termináu'l desfile, na [[Catedral de Méxicu]] celebróse una misa na cual entonóse'l ''[[Te Deum]]'', dempués Iturbide dirixó un discursu a la población:<ref name="Z751">Zárate, 1880: 751</ref> {{cita|«Mexicanos: Yá táis nel casu de saludar a la patria independiente como vos anuncié n'Iguala; yá percorrí l'inmensu espaciu qu'hai dende la esclavitú a la llibertá, y toqué los diversos resortes por que tou americanu manifestara la so opinión escondida..[..]..Yá me veis na capital del imperiu más opulento ensin dexar atrás nin regueros de sangre, nin campos talado, nin vilbes desconsolaes, nin desgraciaos fíos qu'enllenen de maldiciones al asesín del so padre; otra manera, percorríes queden les principales provincies d'esti reinu, y toes uniformadas na celebridá dirixeron al exércitu trigarante vives espresivos y al cielu votos de gratitud..[..]..va instalase la Xunta; van axuntase les Cortes; va sancionase la llei que tien de faevos venturosos, y yo encamentóvos a qu'escaezáis les pallabres alarmantes y d'estermín, y namái pronunciéis ''unión y amistá íntima''...»|Agustín de Iturbide, 27 de setiembre de 1821.<ref name="Z751"/>}} El 28 de setiembre la [[Xunta Provisional Gubernativa]] realizó la so primer sesión nel salón d'alcuerdos del acabante nomar [[Palaciu Nacional (Méxicu)|Palaciu Imperial]].<ref>Arias, 1880; 14</ref> Los trenta y ocho miembros dirixiéronse a la [[Catedral Metropolitana de la Ciudá de Méxicu|Catedral]] pa xurar el Plan d'Iguala y los Tratáu de Córdoba. A los nueve de la nueche llevóse a cabu la firma del [[Acta d'Independencia del Imperiu Mexicanu]]. La Xunta escoyó cinco miembros pa formar una Rexencia, na cual recayó'l [[Poder Executivu]]: Agustín de Iturbide como presidente y como vocal Manuel de la Bárcena, José Isidro Yáñez, Manuel Velázquez de León, y Juan d'O'Donojú, pero esti postreru morrió de [[pleuresía]] el 8 d'ochobre, polo cual foi sustituyíu pol obispu de Puebla [[Antonio Joaquín Pérez]].<ref>Muñoz, 2009; 146</ref> El 9 d'ochobre, [[Antonio López de Santa Anna]] llevó a cabu les aiciones militares que llograron la capitulación del [[Fortaleza de San Carlos de Perote]]. El 15 d'ochobre, [[Isidoro Montes de Oca]] designó al coronel [[Juan Álvarez]] pa llograr la mesma xera nel [[Fuerte de San Diego]] d'[[Acapulco]]. El 26 d'ochobre, el gobernante interín de [[Veracruz]] Manuel Rincón xuntóse al plan d'independencia, sustituyó al brigadier José García Dávila, el que prefirió abellugase na fortaleza de [[San Xuan de Ulúa]], siendo ésti'l postreru [[apartaz]] español que capituló hasta'l [[18 de payares]] de [[1825]].<ref>Arias, 1880; 19</ref> == Reaiciones d'España == {{AP|Intentos de Reconquista en Méxicu}} Nes Cortes de Madrid determinóse que los diputaos suplentes d'América yá nun podríen participar nes nueves sesiones, pos estos fueren escoyíos solamente pa un periodu. Por tanto, los llexisladores como [[Miguel Ramos Arizpe]] y [[Mariano Michelena]] fueron escluyíos. Les noticies de la independencia de [[Nueva España]] y [[Guatemala]] llograron encender la pasión de los diputaos peninsulares, el que refugaron la firma de los [[Tratáu de Córdoba]]. Los diputaos novohispanos [[Lucas Alamán]], Juan Gómez de Navarrete y Miguel Puchet espunxeron elocuentemente que si les Cortes nun reconocíen les esixencies del Nuevu Mundu como llexítimes, España perdería los sos reinos americanos. Pero los diputaos europeos negáronse a dar concesiones a los americanos, estos postreros perdieron pasu ente pasu la esperanza de ver consensuaes los sos pidimientos.<ref>Rodríguez, 2008; 355</ref> El 13 de febreru de 1822, una vegada más les Cortes decidieron por amplia mayoría retardar la cuestión americana" hasta les siguientes sesiones regulares. Nengún diputáu del Nuevu Mundu opúnxose, yá que nengún d'ellos permaneció nel Parllamentu español. Entamaren el viaxe de regresu a les sos tierres, convencíos que namái la independencia podría da-yos el gobiernu que deseyaben. El 30 de xunu de 1822, [[Fernandu VII]] volvió intentar infructuosamente recuperar el poder absoluto cola ayuda del so Cuerpu de Guardias Reales. N'abril de 1823, el monarca llogró'l so oxetivu cola ayuda de la [[Santa Alianza]], dexando'l pasu al [[Cien Mil Fíos de San Luis|exércitu francés]] pa triar nuevamente'l territoriu español, y asina consiguir restaurar el [[absolutismu]]. [[Rafael del Riego]] foi aforcáu en payares de 1823 na Plaza de la Cebada en Madrid. Na [[Península Ibérica]], diose entamu al periodu conocíu como [[Década Ominosa]].<ref>Rodríguez, 2008; 356</ref> Fueron dellos los [[Intentos de Reconquista en Méxicu|intentos de reconquista en Méxicu]] per parte de los españoles, el postreru de los cual tuvo llugar en [[1829]]. Nesta ocasión, el [[xeneral]] [[Isidro Barradas]] y el [[almirante]] [[Ángel Laborde]] partieron de [[Cuba]] con casi cuatro mil soldaos y diecinueve embarcaciones. Desembarcaron el [[26 de xunetu]] en Cabu Coloráu, cerca de [[Tampico]], pero'l xeneral [[Antonio López de Santa Anna]] coordinó la defensa y finalmente'l [[11 de setiembre]] ganó a los españoles na [[Batalla de Pueblo Viejo]]. Foi hasta'l [[28 d'avientu]] de [[1836]], cuando dempués de realizar negociaciones de paz y reconciliación, España reconoció la independencia de Méxicu. Per parte del gobiernu español el tratáu foi robláu por [[María Cristina de Borbón]], vilba de Fernandu VII, y [[José María Calatrava]], ente que pol gobiernu mexicanu Miguel Santa María y el presidente en vez [[José Justo Corro]]. == Méxicu surde a la vida independiente == {{AP|Primer Imperiu Mexicanu}} Dende'l nomamientu de los integrantes de la [[Xunta Provisional Gubernativa]] foi sintomáticu que nun s'atopara nengunu de los antiguos líderes insurxentes. Convocóse a la eleición de diputaos pal Congresu Constituyente. Ésta foi por estamentos, lo que torgó una representación equitativa de les provincies. Sicasí, llogróse formar un grupu heteroxéneu. Mientres la primer asamblea apostóse la titularidá de la soberanía, la cual asumió'l Congresu, provocándose asina un claru distanciamientu cola Rexencia, de la cual Iturbide yera'l titular.<ref>Vázquez, 2009; 529</ref> Nel senu del Congresu, ensin esistir puramente partido políticos, formáronse básicamente dos grupos mayoritarios: los republicanos y los iturbidistas, según un grupu minoritariu que naguaba por un réxime gobernáu polos borbonistas. El 18 de mayu, los iturbidistas —conformaos pol altu cleru y miembros del Exércitu Imperial— pidieron y llograron la corona p'Agustín I, el que foi coronáu'l 21 de xunetu de 1822. L'amenorgamientu d'impuestos y alcabalas produció una crisis económica, los sueldos del exércitu nun podíen ser cubiertos. El Congresu propunxo l'amenorgamientu de les fuercies armaes. La oposición de los lliberales contra l'emperador se exacerbó y una combalechadura entamada pa establecer la república foi afayada. En razón de esto dellos diputaos fueron arrestaos. Iturbide decidió eslleir el Congresu'l 31 d'ochobre, colo cual el pactu de unión establecíu nel Plan d'Iguala rompióse.<ref>Villoro, 2009; 522</ref> Esti despotismu foi increpado por [[Antonio López de Santa Anna]] el 6 d'avientu pente medies del [[Plan de Veracruz]]. A pesar de que Iturbide unvió a [[José Antonio de Echávarri]] a reprimir la sulevación, en febreru de 1823 proclamóse'l [[Plan de Casa Mata]], al cual xuniéronse los antiguos insurxentes [[Guadalupe Victoria]], [[Nicolás Bravo]] y [[Vicente Guerrero]]. En solamente siete selmanes, los dieciséis [[diputaciones provinciales]], vidueñes de llograr mayor autonomía, xuntáronse al nuevu plan. El 19 de marzu de 1823, l'efímeru imperiu terminó cola abdicación a la corona y l'exiliu de Iturbide.<ref>Villoro, 2009; 523</ref> Establecióse un triunviratu conformáu por [[Guadalupe Victoria]], [[Nicolás Bravo]] y [[Pedro Celestino Negrete]], que los sos suplentes fueron [[José Mariano de Michelena]], [[Miguel Domínguez]] y [[Vicente Guerrero]], dándose asina'l pasu definitivu a la instauración del [[República|réxime republicanu]]. La clase política tuvo integrada por [[centralismu|centralistes]], que los sos principales promotores yeren los miembros de la [[Ritu Escocés Rectificáu|loxa masónica escocesa]] y por [[federalismu|federalistes]], que los sos principales promotores yeren los miembros de la [[Rito York|loxa masónica yorkina]]. El 31 de xineru de 1824 aprobóse'l [[Acta Constitutiva de la Federación Mexicana]] y el 4 d'ochobre la [[Constitución Federal de los Estaos Xuníos Mexicanos de 1824]], en que la so redaición participaron [[Miguel Ramos Arizpe]], [[Servando Teresa de Mier]], [[José Miguel Guridi y Alcocer]], [[Carlos María de Bustamante]], [[Valentín Gómez Farías]], [[Lorenzo de Zavala]] y [[Manuel Crescencio Rejón]], ente munchos otros. Esi mesmu añu, la República mexicana integróse por diecinueve estaos (Yucatán argumentaría más tarde la so incorporación como [[República de Yucatán|república federada]]), cinco territorios y un distritu federal.<ref>Vázquez, 2009; 532</ref> == Epílogu == Como reminiscencia d'aquel procesu independentista, doscientos años dempués d'empecipiada la xesta insurxente, en [[2010]] como parte de los festexos del [[Bicentenariu de la Independencia Mexicana]], el gobiernu d'España y el de Méxicu dieron en trocar les banderes prindaes mientres la guerra pente medies de la que se algamar la soberanía mexicana.<ref group=web>«[http://www.boe.es/boe/dias/2010/05/08/pdfs/BOE-A-2010-7420.pdf Truecu de banderes]». www.boe.es Consultáu'l 9 de xunu de 2010.</ref><ref group=web>«[http://www.bicentenario.gob.mx/index.php?option=com_content&view=article&id=1572:lleguen-a-mexico-les banderes-de-ignacio-allende&catid=57:noticies&Itemid=55 Los Primeros lábaros de Méxicu, unviaos a España en 1814 por Félix María Calleja como trofeos de guerra, triaron de nuevu'l suelu mexicanu]». www.bicentenario.gob.mx Consultáu'l 9 de xunu de 2010.</ref> == Galería d'imáxenes == <center><gallery perrow="5"> Imaxe:Batallona.PNG|La [[Cruz de Borgoña]] yera un estandarte de los exércitos [[Realistes]], símbolu del Imperiu de los Habsburgu dende [[Carlos I d'España|Carlos I]]. Imaxe:Alhóndiga-mural.jpg|Mural na alhóndiga de Granaditas. Representa la cabeza d'Hidalgo nuna xaula. Imaxe:Acta Independencia Mexico 1821.jpg|[[Acta d'Independencia del Imperiu Mexicanu|Acta d'independencia]]. </gallery></center> == Ver tamién == * [[Grito de Dolores]] * [[Nueva España]] * [[Guerres d'independencia hispanoamericanes]] * [[Emancipación d'América LlatinaIndependencia de Méxicu|Emancipación d'América Llatina]] * [[Independencia de Yucatán]] * [[Primer Imperiu Mexicanu]] == Referencies == {{llistaref|3}} {{llistaref|grupu="nota"}} {{llistaref|grupu="web"}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Independencia de Méxicu|*]] rbc8457p3bom27r77w73kc5zshqaeh1 Boston 0 32645 4377123 4240505 2025-06-18T06:10:00Z YoaR 37624 4377123 wikitext text/x-wiki {{Llocalidá}} '''Boston''' ye la capital y ciudá más poblada de [[Massachusetts]], y una de les ciudaes más antigües de los [[Estaos Xuníos]]. Al tratase de la ciudá más poblada de [[Nueva Inglaterra]], Boston ye considerada'l centro económicu y cultural de la rexón y ye referida n'ocasiones como la "Capital de Nueva Inglaterra" de manera non oficial. En 2008 la ciudá contaba con una población de 645.169 habitantes. Boston ye, tamién, el centro neurálxicu `'un área metropolitana considerablemente grande denominada [[Gran Boston]], con una población de 4,5 millones d'habitantes, la décima mayor área metropolitana de la nación. El Gran Boston, como rexón a la que se desplacen multitú de trabayadores, incluye siete condaos de [[Massachusetts]], tou [[Rhode Island]] y partes de [[New Hampshire]]; colo que suma un total de 7,5 millones d'habitantes, polo que esta Área Estadística Combinada ye la quinta de los Estaos Xuníos por población.<ref name="CSA population">{{cita web |url=https://www.census.gov/popest/metro/files/2008/CSA-EST2008-alldata.csv |títulu=Combined statistical area population and estimated components of change: April 1, 2000 to July 1, 2008 (CSA-EST2008-alldata) |fechaaccesu=11 d'abril de 2009 |editorial=United States Census Bureau, Population Division |formatu=CSV}}</ref> En [[1630]], los colonos [[puritanos]] llegaos d'[[Inglaterra]] fundaron la ciudá na península de Shawmut.<ref name="history">{{cita web |apellíu=Banner |nome=David |títulu=Boston History – The History of Boston, Massachusetts |url=http://www.searchboston.com/articles/history.html |editorial=SearchBoston |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090315031352/http://www.searchboston.com/articles/history.html |fechaarchivu=2009-03-15 }}</ref> A finales del [[sieglu XVIII]], Boston foi'l llugar onde ocurrieron dellos eventos importantes demientres la [[Revolución d'Estaos Xuníos]], como la [[Masacre de Boston]] y el [[Motín del té]]. Varies batalles nos entamos de la Revolución, tales como la [[Batalla de Bunker Hill]] y el [[Sitiu de Boston]], ocurrieron dientro de la ciudá y n'árees de la redolada. A través de la recuperación de terrenos y anexones municipales, Boston espardióse más allá de la península. [[Archivu:Boston Massacre, 03-05-1770 - NARA - 518262.jpg|220px|thumb|[[Masacre de Boston]]. Na imaxe vese l'asesinatu de [[Crispus Attucks]], que se convirtió nun importante símbolu pa los [[Abolicionismu|abolicionistes]]. (Obra de John Bufford, circa 1856).<ref>Thomas H. O'Connor, ''The Hub: Boston Past and Present'' (Boston: Northeastern University Press, 2001), p. 56.</ref>]] Depués de la [[Declaración d'Independencia de los Estaos Xuníos|independencia de los Estaos Xuníos]] llogróse que Boston se convirtiera nun importante puertu marítimu y centro manufactureru,<ref name="history" /> y la so rica historia agora atrae a 16,3 millones de visitantes al añu.<ref name="economy">{{cita web |url=http://www.city-data.com/us-cities/The-Northeast/Boston-Economy.html |títulu=Boston: Economy |añu=2006 |editorial=Thomson Gale (Thomson Corporation) }}</ref> La ciudá foi sede de varies primicies, incluida la primer escuela pública d'Estaos Xuníos, la Escuela Llatina de Boston ([[1635]])<ref name="BPS">{{cita web |url=http://www.bostonpublicschools.org/files/BPS%20at%20a%20Glance%2010-0225.pdf |títulu=Boston Public Schools at a Glance 2009–2010 |editorial=Boston Public Schools |fecha=febreru de 2010 |5= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100613211800/http://bostonpublicschools.org/files/BPS%20at%20a%20Glance%2010-0225.pdf |fechaarchivu=2010-06-13 }}</ref> y la primer universidá, Harvard College (1636), na vecina [[Cambridge (Massachusetts)|Cambridge]]. Boston foi tamién el llar de la primera rede de metro nos Estaos Xuníos.<ref name="first subway">{{cita llibru |títulu=The Rough Guide to Boston |apellíos=Fagundes |nome=David |coautores=Grant, Anthony |editorial=Rough Guides |fecha=28 d'abril de 2003 |isbn=1-84353-044-9 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de Massachusetts]] 1lza65guvpd9raj6359quekzv0h3zvz 4377124 4377123 2025-06-18T06:10:32Z XabatuBot 43102 iguo testu: centro económicu => centru económicu 4377124 wikitext text/x-wiki {{Llocalidá}} '''Boston''' ye la capital y ciudá más poblada de [[Massachusetts]], y una de les ciudaes más antigües de los [[Estaos Xuníos]]. Al tratase de la ciudá más poblada de [[Nueva Inglaterra]], Boston ye considerada'l centru económicu y cultural de la rexón y ye referida n'ocasiones como la "Capital de Nueva Inglaterra" de manera non oficial. En 2008 la ciudá contaba con una población de 645.169 habitantes. Boston ye, tamién, el centro neurálxicu `'un área metropolitana considerablemente grande denominada [[Gran Boston]], con una población de 4,5 millones d'habitantes, la décima mayor área metropolitana de la nación. El Gran Boston, como rexón a la que se desplacen multitú de trabayadores, incluye siete condaos de [[Massachusetts]], tou [[Rhode Island]] y partes de [[New Hampshire]]; colo que suma un total de 7,5 millones d'habitantes, polo que esta Área Estadística Combinada ye la quinta de los Estaos Xuníos por población.<ref name="CSA population">{{cita web |url=https://www.census.gov/popest/metro/files/2008/CSA-EST2008-alldata.csv |títulu=Combined statistical area population and estimated components of change: April 1, 2000 to July 1, 2008 (CSA-EST2008-alldata) |fechaaccesu=11 d'abril de 2009 |editorial=United States Census Bureau, Population Division |formatu=CSV}}</ref> En [[1630]], los colonos [[puritanos]] llegaos d'[[Inglaterra]] fundaron la ciudá na península de Shawmut.<ref name="history">{{cita web |apellíu=Banner |nome=David |títulu=Boston History – The History of Boston, Massachusetts |url=http://www.searchboston.com/articles/history.html |editorial=SearchBoston |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090315031352/http://www.searchboston.com/articles/history.html |fechaarchivu=2009-03-15 }}</ref> A finales del [[sieglu XVIII]], Boston foi'l llugar onde ocurrieron dellos eventos importantes demientres la [[Revolución d'Estaos Xuníos]], como la [[Masacre de Boston]] y el [[Motín del té]]. Varies batalles nos entamos de la Revolución, tales como la [[Batalla de Bunker Hill]] y el [[Sitiu de Boston]], ocurrieron dientro de la ciudá y n'árees de la redolada. A través de la recuperación de terrenos y anexones municipales, Boston espardióse más allá de la península. [[Archivu:Boston Massacre, 03-05-1770 - NARA - 518262.jpg|220px|thumb|[[Masacre de Boston]]. Na imaxe vese l'asesinatu de [[Crispus Attucks]], que se convirtió nun importante símbolu pa los [[Abolicionismu|abolicionistes]]. (Obra de John Bufford, circa 1856).<ref>Thomas H. O'Connor, ''The Hub: Boston Past and Present'' (Boston: Northeastern University Press, 2001), p. 56.</ref>]] Depués de la [[Declaración d'Independencia de los Estaos Xuníos|independencia de los Estaos Xuníos]] llogróse que Boston se convirtiera nun importante puertu marítimu y centro manufactureru,<ref name="history" /> y la so rica historia agora atrae a 16,3 millones de visitantes al añu.<ref name="economy">{{cita web |url=http://www.city-data.com/us-cities/The-Northeast/Boston-Economy.html |títulu=Boston: Economy |añu=2006 |editorial=Thomson Gale (Thomson Corporation) }}</ref> La ciudá foi sede de varies primicies, incluida la primer escuela pública d'Estaos Xuníos, la Escuela Llatina de Boston ([[1635]])<ref name="BPS">{{cita web |url=http://www.bostonpublicschools.org/files/BPS%20at%20a%20Glance%2010-0225.pdf |títulu=Boston Public Schools at a Glance 2009–2010 |editorial=Boston Public Schools |fecha=febreru de 2010 |5= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100613211800/http://bostonpublicschools.org/files/BPS%20at%20a%20Glance%2010-0225.pdf |fechaarchivu=2010-06-13 }}</ref> y la primer universidá, Harvard College (1636), na vecina [[Cambridge (Massachusetts)|Cambridge]]. Boston foi tamién el llar de la primera rede de metro nos Estaos Xuníos.<ref name="first subway">{{cita llibru |títulu=The Rough Guide to Boston |apellíos=Fagundes |nome=David |coautores=Grant, Anthony |editorial=Rough Guides |fecha=28 d'abril de 2003 |isbn=1-84353-044-9 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de Massachusetts]] cha81hgtws8yevizvtr00vrogkw10i6 Prostodoncia 0 37774 4376794 3821638 2025-06-17T12:53:36Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376794 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Prostodoncia}} La '''prostodoncia''' o ''prótesis dental'' ye aquella caña de la [[odontoloxía]] que s'encarga de devolver la función, anatomía, fonación y estética alteriaes del [[aparatu estomatognático]] de resultes de la perda d'unu o más [[Diente|dientes]]. Estes [[Prótesis dental|prótesis]] pueden ser [[Prótesis fixa (dental)|prótesis fixes]] como una ponte, o prótesis removibles si pueden quitar y tamién pueden ser parciales o completes según si entienden un llindáu númberu de dientes o tola arcada respeutivamente. La prostodoncia ye un artificiu que'l so oxetivu ye restituyir la función masticatoria, estabilidá na rellación oclusal, fonética y la estética. esta pue tar cementada, atornellada o mecánicamente xunida a un diente natural, a una pilastra enllantada o a un diente n'estáu de raigañu, pudiendo reemplazar una sola pieza o múltiples pieces hasta la totalidá de les arcaes dentales. La prostodoncia estremar en fixa y removible al empar que se ramifica en total y parcial. == Ver tamién == *[[Protésico dental]] *[[Prótesis dental]] {{entamu}} [[Categoría:Prótesis dental| ]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] 7i3r2e13hopkfw7ird3y4h89qzehnjs Vicugna vicugna 0 38514 4376815 4358961 2025-06-17T12:56:25Z XabatuBot 43102 iguo testu: l'estepa => la estepa 4376815 wikitext text/x-wiki {{Ficha de taxón | status = NT | trend = stable | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Mammalia]] | ordo = [[Artiodactyla]] | subordo = [[Tylopoda]] | familia = [[Camelidae]] | tribus = [[Lamini]] | genus = [[Vicugna]] | species = '''''V. vicugna''''' | binomial = Vicugna vicugna | binomial_authority = [[Juan Ignacio Molina|Molina]], 1782 }} La '''vicuña''' ({{iniTaxon}}) ye una especie de [[mamíferu]] [[artiodáctilu]] de la [[familia (bioloxía)|familia]] de los [[camélidos]] y del grupu de los [[camélidos suramericanos]] que vive nel [[altiplanu andín]], nel [[Noroeste Arxentín|noroeste]] de l'[[Arxentina]], l'oeste de [[Bolivia]], el nordeste de [[Chile]], sectores de los [[Andes]] d'[[Ecuador]], y nos altores andinos de [[Perú]], país que tien la principal población de la especie. L'[[Vicugna pacos|alpaca]] ye la vicuña adomada.<ref>{{cita publicación|nome =J.|apellíu =Wheeler|coautores =Kadwell, M., Fernández, M., Stanley, H. F., Baldi, R., Rosadio, R. & Bruford, M.W.|añu =2001|títulu =Genetic analysis reveals the wild ancestors of the llama and the alpaca|publicación =Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences|volume =268|númberu =1485|páxines =2575–2584|id= [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1088918/pdf/PB012575.pdf Artúclo completu], [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1088918/ Resume]|doi = 10.1098/rspb.2001.1774}}</ref> == Carauterístiques == Les vicuñas son los camélidos más pequeños, pesen ente 40 y 50 [[kg]] y tienen un llargor de 80 [[Centímetru|cm]]. Son [[Vida montesa|monteses]]. El so color ye [[beige]] o vicuña ([[marrón]] claro [[colloráu|acoloratáu]]) nel llombu y blancu na zona ventral y les pates, con variaciones dependiendo de les zones xeográfiques onde habiten. Les poblaciones nortices son más escures y tienen una guedeya na parte delantera de pelos llargos y blancos (guedeya pectoral). Les vicuñas tienen les pates con almadines y la fibra de la so llana ye la más fina del mundu, midiendo 15 micrones de diámetru. == Ecoloxía == La so distribución llindar a la [[puna]], a más de 3200 [[msnm]]. Les vicuñas habiten les [[Altiplanu (xeografía)|altiplanicies]] de clima fríu y secu. Son [[herbívoru|herbívores]] y aliméntense de les plantes de les [[estepa|estepes]] altoandinas y [[Puna|altiplánicas]]. Otros animales que tamién s'alimenten nestes estepes son los [[Rhea|ñandú]]es, la [[vizcacha]], la [[Chinchilla (animal)|chinchilla]] y otros camélidos ([[Lama guanicoe|guanacu]]s, [[Lama glama|llapaes]] y [[Vicugna pacos|alpaques]]). Les vicuñas tán bien afeches al ambiente onde viven, yá que son los herbívoros monteses nativos del continente americanu más importantes nesi ecosistema. Pola so forma d'alimentase denominóse-yos “pastoreadores de baxu impautu”, lo que significa la posibilidá de rápida recuperación de les pasturas. A diferencia de los camellos, les vicuñas son “bebedores obligaes”, en tolos díes, polo que xeneralmente viven cerca de los ríos o de llagunes. == Organización social de les vicuñas == [[Archivu:Vicuña - Chimborazo, Ecuador.jpg|thumb|350px|right|Vicuña nes faldes del [[Chimborazo (volcán)|Chimborazo]] n'[[Ecuador]]]] [[Archivu:Wikunia mlode Zoo Lodz.jpg|thumb|300px|right|Un exemplar de vicuña nun [[zoolóxicu]].]] Les vicuñas son territoriales y la so organización social basar en grupos familiares y grupos d'animales solteros que la so distribución ye bien variable siendo comunes les fusiones y fisiones de los mesmos. El númberu mediu d'animales per grupu familiar ye d'un machu, trés a cuatro femes y dos críes. La cantidá de vicuñas nes families ye bien similar en distintes poblaciones, inclusive en distintos países. Los machos defenden el so territoriu con engarradielles. Al igual que los guanacos, la organización social de les vicuñas ta basada en grupos familiares y tropes de solteros, pero a diferencia d'aquellos, les vicuñas son más sedentaries, la so organización ye más ríxida y caltiénse tol añu. Los grupos familiares tán formaos por un machu, trés o cuatro femes y, más o menos dos críes. Estes families ocupen territorios bastante fixos onde tienen revolcaderos nos qu'empolvorisquen la so particular fibra xenerando asina un colchón d'aire que lo vuelve más aislante y evitando el afieltramiento (apelmazamiento) de la fibra. Nes llendes de los territorios qu'ocupa cada familia hai dellos bosteaderos (acumuladura de fieces de vicuña), que sumaos a la presencia d'un machu territorial son una señal qu'alloña a los intrusos. Estes señales tienen distintu significáu si danse xuntes (machu + bosteadero) que si apaecen separaes, veamos: * Si un machu solteru ve un bosteadero solu, avérase goler: nun hai machos perhí. * Si hai un machu pero nun hai un bosteadero na zona, significa qu'ésti nun ye'l so territoriu. * Pero, si hai un machu y un bosteadero xuntos, los otros machos fuxen. La defensa de les femes y del territoriu per parte de los machos dase tantu individualmente calteniéndose alertes y patrullando el so territoriu, o al traviés de comportamientos agresivos direutos con engarradielles. Los bosteaderos son tamién una señal pa la [[reproducción]]. Al traviés d'ellos los machos reconocen si nel so territoriu hai femes en [[celu]] (receptives pa copular), una y bones l'orín d'estes femes tien un golor bien particular. Nestos casos, depués de goler el bosteadero, los machos desenvuelven un comportamientu que, a güeyos humanos, resulta bien graciosu: dirixen la cabeza escontra riba, y abren y cierren la boca delles vegaes. Esta conducta denominar n'inglés [[Reflexu de Flehmen]], pol cual unvien les [[feromona|feromones]] al [[órganu de Jacobson]]. Les femes de vicuña que viven nos territorios familiares pasen comer la mayor parte del tiempu. Les madres queden preñaes nuevamente la selmana del partu, entós caltienen dos críes simultáneamente yá que per un sitiu tienen una cría xestándose nos sos banduyos mientres 11 meses y pol otru, la yá nacida, sigue dar# de mamar mientres casi 8 meses. Estes femes tán tol tiempu tresformando la enerxía de la campera en lleche pa les críes yá nacíes n'alimentu y nutrientes, pa les que tán en xestación y pal so propiu caltenimientu y actividá. == Adautación y sobrevivencia de les vicuñas == [[File:Vicuñas camino a Geysers El Tatio.jpg|thumb|right|300px|Vicuñas camín a Geysers El Tatio. San Pedro de Atacama, Chile.]] [[Archivu:Vicuña.jpg|thumb|right|300px|Vicuña nel norte de Chile.]] Son notables les adautaciones de les vicuñas (del restu de los camélidos tamién) a les condiciones de Punir. Esto ye consecuencia del procesu d'evolución de los animales nel so mediu y de la coevolución de los camélidos y la estepa. Estes adautaciones inclúin aspeutos que caltienen al mediu en que viven, como les almadines en que terminen les sos pates, que non erosionan demasiáu'l suelu del altiplanu. Per otru llau, estos seres vivos de punir formen parte d'un ecosistema n'equilibriu dinámicu nel qu'unos sirven d'alimentu a otros. === Ciclos y fluxos === Los animales na naturaleza, comen y son comíos. A les plantes llamar seres productores o autótrofos porque fabriquen el so propiu alimentu (al traviés del procesu de fotosíntesis) utilizando como materies primeres l'agua, los sales minerales del suelu, el sol y el dióxidu de carbonu del aire. Nesti procesu, amás de xenerar materia orgánico, llibérase osíxenu. De la mesma tou ser vivu que muerre o les partes que queden na tierra entren en procesu de descomposición que realicen seres denominaos descomponedores encargaos de reciclar la materia. El sol permanentemente ta unviando enerxía en forma de lluz y calor, gran parte d'ésta utilízase pa caltener la temperatura en rangos compatibles cola vida y n'activar el ciclu de l'agua na Tierra. Menos del 1% ye aprovechada polos vexetales nel procesu de [[fotosíntesis]]. La Tierra irradia parte d'esti calor al espaciu. Estes carauterístiques de la enerxía (que siempres sale del sol) faen que se denomine fluxu, yá que ye abierta. Otra manera, la materia na Tierra recíclase y, por tanto, denominar ciclu. N'ecoloxía faen modelos sobre les interacciones de los seres vivos. Un modelu bien importante ye la denominada trama trófica, yá que esplica'l ciclu de la materia y el fluxu de la enerxía n'ecosistemes naturales. Los sistemes prepuneño, puneño y altoandinos comparten ciertes carauterístiques de flora y fauna con variaciones de densidá y presencia d'especies. Estos sistemes son típicamente estepes y pacionales que tienen pequeños parches más verdes y ricos (vegues o bofedales) nes zones húmedes y zones ensin vexetación (peladares y salares). Dalgunes de les especies más carauterístiques son: la [[tola]], la [[yareta]], el [[ichu]] y otres camperes. Estos sistemes, de baxa biomasa de vexetales, sostienen delles especies de [[herbívoros]] ente los cualos atópense los camélidos monteses, vicuñas y [[guanacu|guanacos]] y los camélidos domésticos, [[Lama glama|llapaes]] y [[Lama pacos|alpaques]]. Otres especies monteses que llenden en Punir, son los [[suri]]s o [[ñandú]]es, les [[vizcacha|vizcaches]], los cuyes ([[Cavia]]), los [[Dasypodidae|armadillos]], peludos o mulitas, los [[uxos]], los [[topu|topos]]. Tamién estes estepes son el recursu base pa la ganadería de camélidos domésticos, ovinos, caprinos, mulares y vacunos. Dientro de los predadores naturales los foinos y pumes son bien escorríos, pero en realidá son les jaurías de perros amontesaos, quien realmente xeneral les matances más bultables de ganáu. Les carcases que los predadores dexen, son l'alimentu del necrófagu más grande de la zona: el [[cóndor]]. == Proteición de les vicuñas == Los pobladores de Punir aseguren que les vicuñas tienen dueñu: elles son el ganáu de la [[Pachamama]], la madre tierra, y tienen el so propiu pastor, [[Coquena]]. La fibra ([[llana]]) de la vicuña foi valorada dende tiempos [[preinca]]icos. Les práutiques indíxenes teníen cierta llende nel so usu basaes sobremanera nos sos llindaos medios de caza. La caza intensificar a partir de la introducción de les armes de fueu polos conquistadores. Enantes la so población pudo ser d'hasta de 3 millones de cabeces pero tres sieglos de caza cayó dramáticamente.{{cita web | url = http://www.vicam.org.ar/genteycamelidos.htm | títulu = Untitled Document }} Esta caza indiscriminada siguió intensificándose dende la dómina de les lluches pola Independencia y [[Simón Bolívar]] dictó una de les primeres lleis conservacionistas d'América. Dende la independencia hasta aproximao 1950 siguió cazándose vicuñas ensin llende nin control hasta que la especie tuvo en real peligru d'[[estinción]] y namái quedaron 10.000 exemplares en toa punir de los cuatro países onde viven. Coles vicuñas en peligru d'estinción, nel Perú empezar a trabayar seriamente pa la so recuperación y caltenimientu. Creáronse lleis nacionales, provinciales ya internacionales. Esisten nel mundu instituciones dedicaes al caltenimientu del ambiente, como por casu, [[Unesco]] (Organización de les Naciones Xuníes pa la Educación, Ciencia y la Cultura) y [[PNUMA]] (Programa de les Naciones Xuníes pal Mediu Ambiente). Ente les organizaciones privaes, la más importante a nivel internacional ye la UICN (Unión Internacional pal Caltenimientu de la Naturaleza). La [[UICN]] ye la encargada d'escribir los famosos “llibros coloraos” onde figuren les especies en peligru d'estinción. Nellos les especies atópense clasificaes en categoríes como: “rares”, “n'estinción”, “vulnerables”, “ensin peligru”, etc., según el so mayor o menor grau de riesgu. Nel últimu '''Llibru Coloráu''', les vicuñas quedaron clasificaes como de baxu riesgu pero dependientes del caltenimientu. Esto ye lo que significa la sigla LRcd (del [[idioma inglés|inglés]]: ''Lower Risk: conservation dependent''). Ye dicir que la vicuña nun cuerre riesgu gracies a que ta protexida. Si esta proteición cesara, el grupu pasaría a tar nuna categoría de peligru d'estinción enantes de los cinco años. L'amplia información disponible anguaño sobre'l peligru d'estinción de munches especies fai evidente la necesidá de protexeles y controlar el comerciu internacional d'aquelles especies amenaciaes. Pa ello esiste'l [[CITES]] (Convención sobre'l Comerciu Internacional d'Especies Amenaciaes de [[Fauna]] y [[Flora]] Monteses), que ye un alcuerdu internacional alcordáu ente aproximao 150 países, que tien por finalidá clasificar a les especies n'apéndices de manera tal que'l comerciu internacional d'animales y plantes monteses nun constituya una amenaza pa les mesmes. Otra organización por demás importante ye la rede [[TRAFFIC]] (Trade Records Analysis of Flora Fauna in & Comerce), que ye un organismu que, remanando información sobre'l tráficu d'animales y la so clasificación de CITES, realiza operativos nes aduanes, entrena a emplegaos de les mesmes, y “prinda” animales o sub productos que se tán tratando de contrabandear pa ser vendíos n'otros países. === Conveniu pal caltenimientu y manexu de la vicuña (estractu) === Los Gobiernos de les repúbliques de [[Bolivia]], [[Chile]], [[Ecuador]] y [[Perú]], animaos del propósitu de siguir fomentando'l caltenimientu y el manexu de la vicuña y en considerancia a la esperiencia recoyida na execución del Conveniu pal Caltenimientu de la Vicuña suscritu en [[La Paz]] el 16 d'agostu de 1969, resuelven celebrar un nuevu Conveniu pal Caltenimientu y Manexu de la Vicuña nos siguientes términos: # Los gobiernos signatarios convienen en que'l caltenimientu de la vicuña constitúi una alternativa de producción económica en beneficiu del poblador andín y comprométense al so aprovechamientu gradual so estrictu control del Estáu, aplicando les téuniques pal manexu de la fauna montesa que determinen los sos organismos oficiales competentes. # Los gobiernos signatarios prohiben la caza y la comercialización illegales de la vicuña, los sos productos y derivaos nel territoriu del so respeutivos países. # Los gobiernos signatarios prohiben la comercialización interna y esterna de la vicuña, los sos productos al estáu natural y les manufactures d'éstos hasta'l 31 d'avientu de 1989. Si dalguna de les partes algamara un nivel de poblaciones de vicuña que'l so manexu dexara la producción de carne, coraes y güesos, según el tresformamientu de cueros y fibres de teles, va poder comercializalos baxu estrictu control del Estáu. La comercialización de cueros tresformaos y de teles va faese utilizando marques y trames internacionales reconocibles, rexistraes o patentaes, previa coordinación coles partes al traviés de la Comisión Téunicu Alministradora del presente Conveniu y en coordinación cola Convención sobre'l Comerciu Internacional d'Especies Amenaciaes en Flora y Fauna Monteses (Washington, 1973). # Los gobiernos signatarios prohiben la esportación de vicuñas fértiles, semen o otru material de reproducción, con esceición d'aquelles destinaes a dalgún de los países miembros pa fines d'investigación o redoblamiento. # Los gobiernos signatarios comprometer a caltener y desenvolver los parques y reserves nacionales y otres árees protexíes con poblaciones de vicuñas y a ampliar les árees de repoblamientu baxu manexu na so forma montesa prioritariamente y siempres so control del Estáu (…). === Los camélidos suramericanos extrandinos === Hasta 1980 esistíen bien pequeñes poblaciones de camélidos suramericanos extrandinos, la mayoría de los animales en zoolóxicos, circos y en dellos pocos establecimientos ganaderos. A partir de 1980 empecípiase la esportación de llapaes y alpaques a [[Estaos Xuníos]], [[Canadá]], [[Australia]], Nueva Zelanda, etc. Magar al entamu d'estes esportaciones estes especies yeren utilizaes como mascotes, y anguaño dientro d'un esquema de comercialización de reproductores selectos (que dalgunos consideren una pirámide comercial), nun futuru esta producción extrandina podría tar dirixida a la producción de fibra pa usu industrial y artesanal. Más grave, pa los intereses de los pobladores altoandinos, ye que nos Estaos Xuníos esiste un movimientu de crianza de paco-vicuñas (encruz d'alpaca y vicuña) coles mires de crear una raza nueva de meyor fibra que l'alpaca y más rendimientu de pesu nel vellón tosquiláu que la vicuña orixinal. Tou esto ensin cuntar coles autorizaciones o llicencies de CITES. P'analizar la magnitú d'esti fenómenu puede aportase a les cifres oficiales de l'Asociación de Criadores y Propietarios de Llapaes y Alpaques d'Estaos Xuníos de Norteamérica (AOBA) que n'avientu de 1995 reporta más de 90.000 animales. Esto significa qu'en 1996 los países que teníen más camélidos yeren nel siguiente orde: Perú, Bolivia, Estaos Xuníos de Norteamérica, Chile y Arxentina. Si analizamos una proyeición de la población de llapaes y alpaques norteamericana puramente, vemos que nel 2030, Estaos Xuníos de Norteamérica, va tener más camélidos que Perú. A esti datu hai que suma-y los camélidos d'otres partes del mundu, como Australia, [[Israel]] y unos 2,000 exemplares esportaos a [[China]]. Esta situación supón un riesgu pa la economía pastoril” andina nes poblaciones marxinal de punir de [[América Llatina|Llatinoamérica]] dedicaes a la [[ganadería]] de [[camélidos]] como única y principal fonte d'ingresos. == El futuru de les vicuñas == Analicemos delles dificultaes poles que traviesa la población de vicuñas n'apartaos anteriores. Ye posible caltener, ya inclusive aumentar, el númberu de vicuñas. Pa ello ye necesariu faer esfuercios y realizar aiciones concretes por distintos grupos como los ganaderos, llabradores, pobladores, políticos, nuevos y neños. Nesti bloque va tratar d'analizar lo que se ta faciendo dende distintos ámbitos ya instituciones y lo que puede faese a nivel personal. === Diversos tipos de manexu de les vicuñas === Les vicuñas pueden utilizase de dos maneres principalmente: * ''Monteses'' (llibres). :Basar na captura de vicuñas que viven en llibertá. Utilízase una téunica llamada Chaco d'orixe ancestral (yera la manera de prindar vicuñas polos [[Inca|inques]]) que consiste en que numberoses persones sostienen unes lluries con cintes de colores armando como barreres que van caminando por punir y les vicuñas caminen o cuerren per delantre d'estes barreres que converxen nuna manga de captura”. Estes mangues son como embudos con aproximao 1 km de llargu, que se van estrechando y rematen nuna corrolada de captura y [[esquila]]. Los llaos d'estes mangues tán realizaos con palos de 2 m d'altor que tienen una rede per fora. Estes mangues son, poro, desarmables y pueden llevase a distintes zones. Nel [[Chaco (métodu de caza)|Chaco]] precísense munches persones y sobremanera muncha coordinación ente elles por que nun s'escapen les vicuñas. Una vegada prindaos los animales, tosquílense dalgunos (aquellos que tengan fibra de más de 4 cm de llargu y nun sían críes nin femes n'avanzáu estáu de [[xestación]]), tómense datos biolóxicos pa investigación (muestres de [[sangre]], pesu, estáu corporal, muestra de [[fieces]], etc.) y depués lliberar nuevamente al so hábitat montés. Polo xeneral, nestes práutiques, los beneficios económicos son pa les comunidaes onde habiten les vicuñas y sobremanera p'aquellos que participen de la captura. Esta téunica lleva enforma trabayu nel armáu y desarmáu de la manga y na captura de los animales. Les vicuñas viven en condiciones naturales y reciben un gran disturbiu nel momentu de la captura. Esta forma d'usu de les vicuñas ye la única posible en [[Bolivia]], utilizar en delles poblaciones de [[Perú]], [[Chile]] y [[Arxentina]]. * ''En [[cautiverio]]'' (zarraos) :Equí habría qu'estremar los dos tipos de cautividá en corrolades grandes como los cercos peruanos de 1.000 ha o en pequeñes corrolades d'aproximao 10 ha n'Arxentina. Anque dellos autores falen de “semicautividad“ pa los cercos grandes, pa evitar tracamundios llamamos cautiverio a cualquier clase de manexu que nun dexe que los animales muévanse llibremente. Tanto los cercos como corrolades tienen un altu costu de les instalaciones yá que los alambraos tienen de tener 2 m d'altor. Cuando los animales tán acutaos nos sos movimientos, les engarradielles ente los machos familiares y les tropes de solteros pueden ser bien frecuentes y con un altu nivel d'agresividá (na naturaleza los solteros pueden alloñar munchos quilómetros), polo qu'en munchos d'estos sistemes dixébrense los solteros o se los [[Capadura|capa]]. Per otru llau non siempres les zones onde tán los encierres tienen les pasturas necesaries y munches vegaes débese suplementar con alimentu y agua a les instalaciones. Estos sistemes mengüen l'esfuerciu de captura d'un Chaco tradicional, pero interfieren na bioloxía de la especie. === Tipos de cautiverio === # ''Corrolades ([[Arxentina]])'': esti sistema ye fomentáu pol INTA ([[Institutu Nacional de Teunoloxía Agropecuaria]]) quien tien una estación en [[Abrapampa]] onde se llogren les vicuñas cautives pa empecipiar criadorios. Nesti sistema aquellos que quieren tener un criadoriu deben emplazar una corrolada d'ente 10 a 12 ha. El costu del mesmu pue ser cubiertu a partir d'un préstamu” que realiza una empresa filandera a la cual devuélvese la inversión cola fibra tosquilada de les vicuñas (esto lleva ente 4 a 10 años, dependiendo del númberu de vicuñas na corrolada). El INTA dona una cierta cantidá d'animales (12 a 36 vicuñas qu'inclúin machos capaos non reproductivos) a productores individuales, les críes nacíes en cautiverio tienen de devolvese al INTA pa cubrir la donación inicial. La ganancia económica ye pal productor individual que ye dueñu de la corrolada. # ''Encierres ([[Chile]])'': el sistema ye bien similar al peruanu sacante que los llabradores nun s'empeñen yá que ye l'estáu chilenu quien fai la inversión de la infraestructura. Esti factor llinda la posibilidá d'espansión del sistema. # ''Cercos ([[Perú]])'': esti sistema foi llargamente fomentáu por CONACS (Conseyu Nacional pa los Camélidos Suramericanos) quien sofitaben la instalación de grandes cercos comunales d'aproximao 1,000 hectárees d'onde se sacaben los animales domésticos. Con un perímetru de 12 km, los costos de los mesmos, aproximao 22.000 dólares, cubrir con un préstamu del Estáu al cual puédese-y devolver la inversión, o bien en fibra o con animales vivos (valuaos en 1.000 dólares c/unu) Nestos cercos, príndense vicuñas tamién en cinches con numberoses persones de la comunidá. En toos estos tipos de manexu qu'inclúin la captura y esquila d'animales, ye fundamental l'usu de téuniques de suxeción y estracción de la fibra qu'embrivan les consecuencies d'esti usu, pa los animales en términos de estrés y mortalidá posterior. Per otru llau, dellos investigadores sostienen que los encierres nun son el manexu que'l Conveniu Internacional de la Vicuña fomenta, yá que nel Artículu 5º, especifica que, “los gobiernos signatarios comprometer a caltener y desenvolver los parques y reserves nacionales y otres árees protexíes con poblaciones de vicuñas y a ampliar les árees de repoblamientu baxu manexu na so forma montesa prioritariamente y siempres so control del Estáu (…). === Manexu nos países andinos === Nos cuatro países andinos ([[Perú]], [[Bolivia]], [[Chile]] y [[Arxentina]]) onde les poblaciones de vicuñas recuperáronse, empezaron planes d'usu de les mesmes. Tolos planes basar nel llogru de la so fina fibra a partir de la esquila de vicuñas vives, pero nengunu de los países ta llibre de los problemes del furtivismo, esto ye del llogru de fibra polos cazadores illegales a partir de vicuñas muertes. En Perú les vicuñas tán so la propiedá y usufructu de les comunidaes llabradores al traviés de los Comités Comunales de la Vicuña (260). En Bolivia les comunidaes nun tienen la propiedá sinón l'usufructu puramente y en Chile y Arxentina la propiedá de los animales, ye del Estáu. En rellación a los países, Bolivia ye l'únicu país que namái utiliza a les vicuñas en llibertá. El restu de los países tienen usu en cautiverio y en llibertá. Hasta l'entamu del proyeutu MACS n'Arxentina namái utilizaben vicuñas en cautiverio. Estos tipos diversos de manexu tienen les sos ventayes y desventaxes. Ye unu de los oxetivos del proyeutu MACS estudialos en fondura pa poder realizar suxerencies en función de cuálos sían meyores dende'l puntu de vista de la biodiversidá y de la equidad social. Les vicuñas tán en Perú, protexíes per Llei y sanciónase a quien de forma furtiva cazar. Pero esisten persones que quieren llograr la so fibra de forma illegal. Por eso esisten cazadores furtivos. Les vicuñas tán en Bolivia, protexíes per Llei y sanciónase a quien de forma furtiva cazar. == La vicuña y los símbolos patrios peruanos == La vicuña ye'l símbolu patriu peruanu que representa al reinu animal o fauna autóctona de [[Perú]] y alcuéntrase representada nel [[Escudu de Perú]]. == Comercialización de la fibra de vicuña == Tando prohibida la esportación de Perú d'esti animal, la comercialización internacional de los [[testil]]es ellaboraos con esta llana ye promovida oficialmente según la esportación de la so [[llana]] dexada reguladamente. Siendo descomanadamente caru'l metro d'esti testil, escasos son los particulares que pueden dase esti luxu que puede llegar a costar, según la calidá del testil, hasta trés mil [[dólar]]es'l [[metro]] nel mercáu especializáu [[Europa|européu]]. Los compradores son xeneralmente les grandes firmes d'[[alta cordura]] y prestíu internacional tantu [[Francia|franceses]] como [[Italia|italianes]] qu'ellaboren prendes esclusives d'esti material, aportando a por casu, nel casu de los abrigos iguaos, la tela de vicuña la parte principal y el forru en [[visón]]. Asina mesmu, ciertes industries testiles italianes importen la llana de Perú, que ye procesada nesi país entemeciéndola con otres fibres animales. En [[Bolivia]] per aciu el Decretu 28593 del [[17 de xineru]] del [[2006]], dexa la comercialización d'esta fibra como bruta, predescerdada, descerdada, en [[filo]] o [[tela]], nel marcu del Programa de Caltenimientu y Manexu de la Vicuña”''. Pa la producción con fines comerciales tien de tenese cantidaes industriales ente 500 y 1.000 [[kg]], riquiendo cuntar col sofitu económicu o inversión inicial y la participación de toes la comunidaes manejadoras de vicuña. El [[quilu]] d'esta [[fibra]] puede llegar a costar 500 [[dólar]]es yá que un abrigu n'[[Europa]] o [[Xapón]] fechu d'esti material cuesta unos 22.000 dólares. == Ver tamién == * [[Especies d'Artiodactyla]] * [[Lama pacos|Alpaca]] * [[Lama glama|Llapada]] * [[Lama guanicoe|Guanacu]] * [[Auquénido]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * Sahley C.., Torres J., Sánchez J., Cruz A., Umasi M. y Márquez A. 2004. ''Xestión Ambiental de la vicuña''. Arequipa, Perú. * Cruz, A. y Sánchez, M. 2010. ''La vicuña peruana''. * Cruz, A. 2005. ''Plan de manexu Multicomunal Picotani''. Puno, Perú. == Enllaces esternos == {{wikispecies}} {{commonscat|Vicugna vicugna}} * [http://web.mac.com/epasquel/iWeb/Website%20de%20Enrique%20Pasquel/publicaciones_files/Privaticemos%20les%20vicuñas.pdf Privaticemos les vicuñas: Cómo esaniciar el peligru d'estinción y aprovechar el so potencial económicu], por Enrique Pasquel {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Camelidae]] [[Categoría:Fauna de los Andes]] eocb7z3qynu23887tf8qaop5wa3ddkd O Garaxe Hermético 0 38786 4377407 2566133 2025-06-18T10:12:39Z YoaR 37624 Plantía: {{referencies|t={{subst:CURRENTTIMESTAMP}}}}, usando [[:ast:Wikipedia:FastButtons|FastButtons]] 4377407 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20250618101239}} [[Ficheru:O Garaxe Hermético.jpg|miniatura|320px|Fachada do Garaxe Hermético, [[Pontevedra]].]] '''O Garaxe Hermético''' ye la primera Escuela Profesional de ilustración y [[cómic]] de [[Galicia]], fundada por [[Kiko da Silva]] nel [[2012]] y asitiada en [[Pontevedra]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.ogaraxehermetico.com/#! Páxina web de O Garaxe Hermético] {{entamu}} [[Categoría:Educación]] [[Categoría:Galicia]] 7o0c3dxikalsddrr9evhc35yfcbja58 4377408 4377407 2025-06-18T10:13:19Z YoaR 37624 4377408 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20250618101239}} {{organización}} '''O Garaxe Hermético''' ye la primera Escuela Profesional de ilustración y [[cómic]] de [[Galicia]], fundada por [[Kiko da Silva]] nel [[2012]] y asitiada en [[Pontevedra]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{páxina web oficial}} {{entamu}} [[Categoría:Educación]] [[Categoría:Galicia]] 9hqp2ktmh38bz616rey3r5138uwm5fm 4377409 4377408 2025-06-18T10:13:57Z YoaR 37624 removed [[Category:Galicia]]; added [[Category:Cultura de Galicia]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 4377409 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20250618101239}} {{organización}} '''O Garaxe Hermético''' ye la primera Escuela Profesional de ilustración y [[cómic]] de [[Galicia]], fundada por [[Kiko da Silva]] nel [[2012]] y asitiada en [[Pontevedra]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{páxina web oficial}} {{entamu}} [[Categoría:Educación]] [[Categoría:Cultura de Galicia]] rm5sa4cm2nsc9xnfg5j03qjyum4myz9 PlayStation 4 0 44122 4377087 4326463 2025-06-17T15:23:25Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá carauterística => dicha carauterística 4377087 wikitext text/x-wiki {{Software}} {{nihongo|'''PlayStation 4'''|プレイステーション4|Pureisutēshon Fō|oficialmente embrivida como '''PS4'''}} ye la cuarta [[videoconsola]] del modelu [[PlayStation]].<ref>{{cita web |url=http://www.prnewswire.com/news-releases/sony-computer-entertainment-inc-introduces-playstation4-ps4-192171251.html |títulu=Sony Computer Entertainment Inc. Introduces PlayStation®4 (PS4™) |fechaaccesu=6 d'abril de 2013 |editorial=PR News Wire |idioma=inglés}}</ref> Forma parte de les [[videoconsoles d'octava xeneración]]. Foi anunciada oficialmente'l 20 de febreru de 2013 nel eventu PlayStation Meeting 2013,<ref name="Anunciu">{{cita web |url=http://www.theverge.com/2013/2/20/4009410/sony-playstation-4-ps4-announcement |títulu=Sony announces the PlayStation 4 |fechaaccesu=4 de marzu de 2013 |editorial=The Verge |idioma=inglés}}</ref> anque'l diseñu de la consola nun foi presentáu hasta'l 10 de xunu nel [[Electronic Entertainment Expo 2013|E3 2013]].<ref>{{cita web |url=http://www.vandal.net/noticia/1350634609/playstation-4-ye-oficial/ |títulu=PlayStation 4 ye oficial |fechaaccesu=20 de febreru de 2013 |editorial=Vandal}}</ref> Ye la socesora de la [[PlayStation 3]] y anguaño compite cola [[Xbox One]] de [[Microsoft]] y la [[Nintendo Switch]] de [[Nintendo]] (enantes competía cola [[Wii U ]], tamién de Nintendo) . El so llanzamientu foi'l [[15 de payares]] de [[2013]] n'[[Estaos Xuníos]] y n'Europa y Suramérica foi'l [[29 de payares]] de 2013,<ref>{{cita web |url=http://www.jeuxvideo.com/news/2013/00064117-la-ps4-arrivera.htm |títulu=La PS4 arrivera... |fechaaccesu=2 de marzu de 2013 |editorial=Jeux Video |idioma=francés}}</ref><ref name="Anunciu"/> ente qu'en Xapón foi'l [[22 de febreru]] de 2014.<ref name="PolygonJapanRelease" /> Alloñar de la complexa arquiteutura utilizada nel procesador [[Cell]] de la videoconsola PlayStation 3, la PlayStation 4 cuenta con un procesador AMD de 8 nucleos so l'arquiteutura [[x86-64]]. Estes instrucciones x86-64 tán diseñaos pa faer más fácil el desenvolvimientu de videoxuegos na consola de nueva xeneración, qu'atrai a un mayor númberu de desarrolladores. Estos cambeos ponen de manifiestu l'esfuerzu de Sony p'ameyorar les lleiciones aprendíes mientres el desenvolvimientu, la producción y el llanzamientu de la [[PlayStation 3|PS3]]. Otres carauterístiques de hardware notables de la PS4 ye qu'inclúin 8 GB de memoria unificada [[GDDR5]], una unidá de discu [[discu Blu-ray]] más rápidu, y los chips personalizaos dedicaos a xeres de procesamientu d'audiu, videu y de fondu. Ente les nueves aplicaciones y servicios, [[Sony]] llanzó l'aplicación ''PlayStation App'', dexando a los que tengan un PS4 convertir los [[teléfonu intelixente|teléfonos intelixentes]] y les tabletas nuna [[Segundes pantalles|segunda pantalla]] p'ameyorar la xugabilidá o en teclaos esternos pa más comodidá nel momentu d'escribir. La compañía tamién entamaba debutar con Gaikai, un serviciu de xuegu basáu na nube qu'agospia conteníos y xuegos descargables. Por aciu la incorporación del botón "Share" nel nuevu controlador fai que sía posible compartir en cualquier momentu captures de pantalla, trofeos, compres o videos en páxines como [[Facebook]], [[Twitter]] y faer stream de lo que se xuegue y ver el d'otros amigos en direutu dende [[Ustream]] o Twitch, Sony entamó asitiar más énfasis nel xuegu social. La consola PS4 el primer día del so llanzamientu vendió más de 1 millón de consoles namái en territoriu de los Estaos Xuníos.<ref>http://www.ign.com/articles/2013/11/17/playstation-4-sales-pass-1-million-in-north-america/</ref> Al entamu de la so conferencia de prensa na [[Gamescom|Gamescom 2014]], Sony anunció que yá vendiera más de 10&nbsp;000&nbsp;000 unidaes de la PlayStation 4 nel mundu a usuarios finales. Ta diseñada pa l'amplia integración con [[PlayStation Vita]].<ref>{{cita web |url=https://techblogeek.com/sony-anuncia-que-vendió--10-millones-de-ps4-en-el mundu/ |títulu=Sony anuncia que vendió 10&nbsp;000&nbsp;000 de PS4 nel mundu |fechaaccesu=12 d'agostu de 2014 }}</ref> El [[Firmware]] actual de la consola ye'l 5.01, onde s'ameyora'l rendimientu del sistema.<ref>{{cita web|autor=PlayStation Blogue|títulu=La versión 5.00 del software del sistema PS4 llega güei|url=https://blogue.es.playstation.com/2017/10/03/la-versin-5-00-del-software-del sistema-ps4-llega-güei/|fechaaccesu=5 d'ochobre de 2017|fecha=3 d'ochobre de 2017}}</ref> == Historia == === Presentación === A principios de 2013, Sony anunció qu'un eventu llamáu PlayStation Meeting 2013 sirviría pa dar a conocer el "futuru de Playstation".<ref>{{cita web |url=http://alt1040.com/2013/02/llanzamientu-playstation-4 |títulu=La PlayStation 4 tendría la so presentación el 20 de Febreru |fechaaccesu=4 de mayu de 2013 |editorial=alt1040.com }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.que.es/tecnologia/videojuegos/201302011211-ccaracteristicas-nueva-playstation-sony-cont.html?anker_1 |títulu=Les carauterístiques de la nueva PlayStation 4 de Sony |fechaaccesu=4 de mayu de 2013 |editorial=www.que.es |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141006112606/http://www.que.es/tecnologia/videojuegos/201302011211-ccaracteristicas-nueva-playstation-sony-cont.html?anker_1 |fechaarchivu=2014-10-06 }}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.publico.es/especial/videojuegos/noticia/449971/-anunciara-sony-el so-playstation-4-el-20-de-febrero- |títulu=¿Va Anunciar Sony el so PlayStation 4 el 20 de febreru? |fechaaccesu=4 de mayu de 2013 |editorial=www.publico.es}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.eleconomista.es/interstitial/volver/acierto/tecnologia-videojuegos/noticies/4569708/02/13/PlayStation-4-el-20-de-febrero-Sony-convoca-a-la prensa.html |títulu=¿PlayStation 4 el 20 de febreru? Sony convoca a la prensa pa "ver el futuru" |fechaaccesu=4 de mayu de 2013 |editorial=www.eleconomista.es }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.vandal.net/noticia/1350633916/michael-pachter-asegura-que-playstation-4-debutara-el-20-de-febreru/ |títulu=Michael Pachter asegura que PlayStation 4 va debutar el 20 de febreru |fechaaccesu=4 de mayu de 2013 |editorial=www.vandal.net}}</ref> El 20 de febreru de 2013 dichu eventu que tuvo llugar en [[Nueva York]] y que duró cerca de dos hores la compañía dio a conocer la socesora de la [[PlayStation 3]].<ref name="Anunciu"/> L'anunciu foi ufiertáu en direutu al traviés de Ustream.<ref name="Anunciu"/> ==== Game Developers Conference 2013 (San Francisco, [[Estaos Xuníos|EE.XX.]]) ==== {{AP|Game Developers Conference}} Na conferencia [[Game Developers Conference|GDC]] del añu 2013, Sony presentó nuevos detalles sobre los videoxuegos y carauterístiques de la PlayStation 4.<ref>{{cita web |url=http://www.neoteo.com/playstation-4-sony-da-mas-detalles-de-la-ps4-gdc |títulu=PlayStation 4: Sony da más detalles de la PS4 (GDC 2013) |fechaaccesu=4 de mayu de 2013 |editorial=www.neoteo.com}}</ref> Ente los videoxuegos amosaos inclúyense, Primal Carnage Genesis, Blacklight Retribution, [[Battlefield 4]], [[Assassin's Creed IV: Black Flag]], [[Watch Dogs]] y [[Metal Gear Solid: Ground Zeroes]].<ref>{{cita web |url=http://www.gamerzona.com/2013/03/31/lo-meyor-de-playstation-4-en-el so-pasu-por-la-gdc-2013/ |títulu=Lo meyor de PlayStation 4 nel so pasu pola GDC 2013 |fechaaccesu=4 de mayu de 2013 |editorial=www.gamerzona.com}}</ref> ==== Electronic Entertainment Expo 2013 (Los Angeles, [[Estaos Xuníos|EE.XX.]]) ==== {{AP|Electronic Entertainment Expo}} [[Ficheru:The PlayStation 4. (9021900367).jpg|250px|right|thumb|Persones fotografiando la videoconsola PS4 nel E3 2013]] El día 10 de xunu de 2013, a les 18:00 ([[Tiempu del Pacíficu|Pacific Time]]) Sony realizó una conferencia, na que se dieron más detalles, Y amosó la PlayStation 4, ente elles, finalmente'l diseñu, preciu y llanzamientu.<ref>{{cita web |autor=Gabatek |títulu=Esti ye'l PlayStation 4. El PS4 sale a finales d'añu por 400 dólares [Videos] |url=http://gabatek.com/2013/06/11/tecnologia/diseno-playstation-4-ps4-sale-399-forgares/ |fechaaccesu=11 de xunu de 2013 |fecha=11 de xunu de 2013 }}</ref> Dellos detalles que se revelaron son que la videoconsola podría reproducir videoxuegos usaos, mientres sían orixinales, y nun precisaría conexón a Internet pa poder xugar. Finalmente, la presentación concluyó col preciu, que resultó siendo 399 [[dólar|dólares]], 349 [[Llibra esterlina|llibres]] y 399 [[euru|euros]], lo qu'impresionó enforma, por cuenta de que la so competidora la Xbox One costaría 499 dólares d'Estaos Xuníos, 429 llibres y 499 euros. <ref>{{cita web |autor=La Republica |títulu=PS4: Sony presenta l'aspeutu de la consola nel E3 |url=http://www.larepublica.pe/10-06-2013/ps4-sony-presenta-l'aspeutu-de-la consola-en-el-e3 |fechaaccesu=10 de xunu de 2013 |fecha=10 de xunu de 2013}}</ref> ==== Gamescom 2013 (Colonia, [[Alemaña]]) ==== {{AP|Gamescom}} El día 20 d'agostu de 2013, a les 10:00 AM ([[Tiempu del Pacíficu]]) Sony empecipió la so conferencia na Gamescom 2013. Na conferencia anunciáronse diversos títulos pa PS VITA, [[PlayStation 3|PS3]] y PS4. Amás fíxose pública la fecha de llanzamientu de la PS4 n'[[Estaos Xuníos]] y [[Europa]]. N'Europa la PS4 poner a la venta'l 29 de payares de 2013 a un preciu de 399€. N'Estaos Xuníos la PS4 poner a la venta'l 15 de payares de 2013 a un preciu de 399 dólares. Amás, fixéronse delles demostraciones del usu de la PS4 al traviés de la PS VITA.<ref>{{cita web |autor=Vandal |títulu=PlayStation 4 llánzase'l 29 de payares n'Europa; el 15 n'Estaos Xuníos |url=http://www.vandal.net/noticia/1350641493/playstation-4-llánzase-el-29-de-payares-en-europa-el-15-n'estaos xuníos/ |fechaaccesu=20 d'agostu de 2013 |fecha=20 d'agostu de 2013}}</ref> ==== Tokyo Game Show 2013 (Tokiu, [[Xapón]]) ==== {{AP|Tokyo Game Show}} El día 18 de setiembre de 2013, a les 6:00 PM ([[Tiempu del Pacíficu]]) Sony empecipió la so conferencia nel Tokyo Game Show 2013, nella anunciaron les capacidaes de la PS4 pa poder grabar gameplay direutamente dende'l HDMI de la consola (y non por HDCP como nel PS3),<ref>{{cita web |autor=atomix.vg |títulu=Con PS4, graba'l to gameplay vía HDMI |url=http://atomix.vg/2013/09/19/con-ps4-graba-la to-gameplay-via-hdmi/ |fechaaccesu=19 de setiembre de 2013 }}</ref> amás anunciáronse carauterístiques de compatibilidá ente'l PS4 col PS VITA y el PS VITA TV, como'l Remote Play y una énfasis especial en demostrar la integración col [[PlayStation Vita TV]] el cual puede ser utilizáu pa treslladar el xuegu a él y, siguir nuna pantalla distinta y col DualShock 4 ensin nengún problema. Esta postrera carauterística ta disponible dende'l llanzamientu.<ref>{{cita web |autor=atomix.vg |títulu=CTGS: Muestra de la integración de Vita TV col PS4 |url=http://atomix.vg/2013/09/19/tga-amuesa-de-la-integracion-de-vita-tv-con-el-ps4/ |fechaaccesu=19 de setiembre de 2013 }}</ref> Amás confirmóse que sería'l 22 de febreru de 2014 la fecha oficial de llanzamientu de la consola en Xapón, a un preciu de 41.979 yenes, y debíu al retrasu naquel país les consoles incluyiríen la versión dixital de Knack. == Hardware == El diseñu de la consola nun se reveló nel ''PlayStation Meeting'', una y bones el diseñu y especificaciones siguíen ensin tar remataos. El pesu de la consola rondaría los 2,8 kg y la caxa en total seríen unos 4 kg.<ref name="Engadget near final">{{cita publicación |apellíu=Gilbert |nome=Ben |títulu=The DualShock 4 is 'near final' hardware, Remote Play is more than an afterthought, and other notes from Shuhei Yoshida |url=http://www.engadget.com/2013/02/21/dualshock-4-near-final-remote-play/ |fechaaccesu=25 de febreru de 2013 |fecha=21 de febreru de 2013}}</ref> La teunoloxía de PlayStation 4 sería relativamente similar al hardware que s'atopa n'el ordenadores personales.<ref name="Eurogamer PC like architecture">{{cita publicación |apellíu=Yin-Poole |nome=Wesley |títulu=PS4: PC-like archiqwervfuiobhwaecy7gtecture, 4GB RAM delight developers |url=http://www.eurogamer.net/articles/2013-02-22-ps4-pc-like-architecture-8gb-ram-delight-developers |fechaaccesu=25 de febreru de 2013 |fecha=22 de febreru de 2013}}</ref> En ciertu momentu del desenvolvimientu contemplóse que Nvidia fuera quien fabricara la unidá gráfica pa PS4 pero según declaraciones de Tony Tamasi, vicepresidente de conteníu y teunoloxía de Nvidia esto nun lu convendría a la compañía pol impautu que tendría nes sos posibilidaes n'otros mercaos.<ref>{{cita web |url=http://atomix.vg/2013/03/14/nvidia-nun%20quixo-trabayar-con-sony-pa-crear-la%20tarxeta-grafica-del-ps4 |títulu=NVIDIA nun quixo trabayar con Sony pa crear la tarxeta gráfica del PS4 |fechaaccesu=14 de marzu de 2013 |editorial=atomix.vg |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130318005549/http://atomix.vg/2013/03/14/nvidia-nun |fechaarchivu=2013-03-18 }}</ref> Cola decisión de camudar l'arquiteutura de [[Cell]] a [[x86-64]] sería más fácil y menos costosu pa los estudios desenvolver xuegos pa la PS4.<ref name="Eurogamer five analysts">{{cita publicación |apellíu=Purchese |nome=Robert |títulu=Five analysts, one consensus: PlayStation 4 impressed |url=http://www.eurogamer.net/articles/2013-02-22-five-analysts-one-consensus-playstation-4-impressed |fechaaccesu=25 de febreru de 2013 |fecha=22 de febreru de 2013}}</ref><ref name="cvg indie friendly">{{cita publicación |apellíu=Crossley |nome=Rob |títulu=Sony promises indie-friendly PSN: 'We believe in smaller devs' |url=http://www.computerandvideogames.com/392971/sony-promises-indie-friendly-ps4-publishing-model/ |fechaaccesu=25 de febreru de 2013 |fecha=22 de febreru de 2013}}</ref> La consola física finalmente foi presentada na conferencia de [[Sony]] sobre la PS4 el [[10 de xunu]] de [[2013]] na [[Electronic Entertainment Expo|E3 2013]], según revelar datos más detallaos del dispositivu y periféricos. === Especificaciones téuniques === La videoconsola PS4, dispón d'un [[microprocesador]] tipu [[AMD Fusion|APU]] d'ocho nucleos [[x86-64]] a 1.6 GHZ fabricáu por [[Advanced Micro Devices|AMD]] sol nome en clave Liverpool, basáu na arquiteutura Xaguar. Una [[Unidá de procesamientu gráficu|GPU]] AMD 7870<ref name="Liverpool">{{cita web |url=http://www.vgleaks.com/world-exclusive-orbis-unveiled-2/ |títulu=World Exclusive: Playstation 4 (Orbis) unveiled [Updated: GPU Info inside]. |fechaaccesu=8 d'avientu de 2013 |editorial=vgleaks.com}}</ref> con una potencia de procesamientu de 1,84 [[Operaciones de coma flotante per segundu|Teraflops]], que puede dedicase a distintes xeres que nun sían puramente gráfiques.<ref name="gráfiques">{{cita web |url=http://www.vgleaks.com/orbis-gpu-compute-queues-and-pipelines// |títulu=Playstation 4 (Orbis) GPU – compute, queues and pipelines |fechaaccesu=8 d'avientu de 2013 |editorial=vgleaks.com}}</ref> Cuenta tamién con una memoria RAM unificada de 8 GB, [[GDDR5]], con un anchu de banda de 176 GB/segundu.<ref>{{cita web |url=http://gameover.vg/2013/02/20/tou-lo-que-tienes de saber-de-la-nueva-ps4/ |títulu=Tou lo que tienes de saber de la PS4 |fechaaccesu=4 de mayu de 2013 |editorial=gameover.vg }}</ref> A finales d'agostu de 2013, Marc Diana, responsable de marketing de productu de AMD, afirmó a la prensa especializada que PS4 soporta accesu a memoria hUMA<ref name="hUMA">{{cita web |url=http://www.vgleaks.com/playstation-4-includes-huma-technology/ |títulu=PlayStation 4 includes hUMA technology |fechaaccesu=8 d'avientu de 2013 |editorial=vgleaks.com}}</ref>([[Accesu uniforme a memoria|UMA]] heteroxéneu), que dexa aportar a los dos componentes de la APU, CPU y GPU, a les mesmes posiciones de memoria de manera simultánea por aciu l'usu de caxés coherentes.<ref name="caxés coherentes">{{cita web |url=http://www.vgleaks.com/more-exclusive-playstation-4-huma-implementation-and-memory-enhancements-details/ |títulu=More exclusive PlayStation 4 hUMA implementation and memory enhancements details |fechaaccesu=8 d'avientu de 2013 |editorial=vgleaks.com}}</ref> Magar AMD desautorizó les declaraciones de Diana, nun les desmintió. Magar se desconocía'l tipu de discu duru, la capacidá sería nel modelu yá anunciáu de 500GB,<ref>{{cita web |url=http://atomix.vg/2013/06/11/e3-2013-aspeutos-tecnicos-de-ps4 |títulu=E3 2013: Éstos son los aspeutos téunicos finales del PS4 |fechaaccesu=11 de xunu de 2013 |editorial=atomix.vg }}</ref> súpose que la unidá óptica almitiría [[discu Blu-ray|Blu-ray]] 6x y DVD 8x. En materia de conectividad la consola cuntaría con [[Ethernet]] (10BASE-T, 100BASE-TX, 1000BASE-T), 802.11 b/g/n y [[Bluetooth]] 2.1 (con EDR).<ref name="Carauterístiques">{{cita web |url=http://alt1040.com/2013/02/playstation-4-caracteristicas-tecnicas |títulu=PlayStation 4: carauterístiques téuniques |fechaaccesu=4 de mayu de 2013 |editorial=alt1040.com}}</ref> Ufiertaría puertos [[High-Definition Multimedia Interface|HDMI]], salida óptica dixital y [[Universal Serial Bus|USB]] 3.0(2X).<ref name="Carauterístiques"/> [[Ficheru:Red_Light_temperatura_inusual.png|150px|miniaturadeimagen|derecha|La franxa en colloráu indica una xubida de temperatura inusual na consola por cuenta de la falta de circulación d'aire.]] === Sistema d'avisu ante un sobrecalentamientu === La consola PS4 cuenta con un sistema d'alerta temprano qu'alvierte cuando la consola empiece a xubir la temperatura por falta de circulación d'aire, indicándolo con una lluz colorao en cuenta de azul na barra d'estáu de la consola, adicionalmente apaez un avisu en pantalla amosando l'alerta sobre la elevación de la temperatura de funcionamientu. Con esti sistema podría evitase una muerte súbita de la consola por escesivo temperatura, daqué qu'asocedía coles primeres consoles fabricaes na xeneración anterior.<ref>[http://zonaforo.meristation.com/ps4-te-avisa-del sobrecalentamientu-con-un-led-coloráu-t2146961-75.html «PS4 te avisa del sobrecalentamientu con un led coloráu».] Foros Meristation. Consultáu'l 21 d'ochobre de 2017.</ref> === Accesorios === {{AP|Accesorios PlayStation 4|l1=Accesorios PlayStation 4}} Na presentación de la PS4, Sony nun amosó la forma de la consola, pero sí amosó dos de los sos accesorios, el control inalámbricu DualShock 4 y la cámara PlayStation 4 Eye.<ref>{{cita web |url=http://www.bytetotal.com/noticies/nuevu-control-playstation-dualshock-4-y-camara-playstation-4-eye |títulu=El nuevu control PlayStation DualShock 4 y la cámara PlayStation 4 Eye |fechaaccesu=4 de mayu de 2013 |editorial=www.bytetotal.com }}</ref> Un día dempués de la presentación, Shuhei Yoshida anuncio que'l control del PS3, el DualShock 3 nun sería compatible col PS4 anque sí'l PS Move cola nueva PlayStation 4 Eye.<ref>{{cita web |url=http://www.ign.com/articles/2013/02/21/playstation-4-supports-move-but-not-dualshock-3 |títulu=PlayStation 4 Supports Move, But Not DualShoqck 3 |fechaaccesu=21 de febreru de 2013 |editorial=ign.com}}</ref> Darréu na [[Electronic Entertainment Expo|E3]] Sony amosaría por completu los periféricos más refechamente, amosando tamién l'auricular monu con micrófonu que sería incluyíu en tolos sistemes de llanzamientu.<ref name="Cascos">[http://auriculares-bluetooth.com/auriculares-ps4/ Cascos pa PS4]</ref> Un representante de Sony confirmó na [[Convención Internacional de Cómics de San Diego|Comic Con]] en [[San Diego (California)|San Diego]] en referencia a la compatibilidá d'accesorios que, los antiguos headsets inalámbricos de PS3 funcionaríen tamién y ensin nengún problema na PS4.<ref>{{cita web |url=http://es.ign.com/news/9022/headset-ps3-funcionaren-ensin-problemes-ps4-sony |títulu=Los headset de PS3 van funcionar ensin problemes en PS4 |fechaaccesu=18 de xunetu de 2013 |editorial=ye.ign.com}}</ref> ==== DualShock 4 ==== {{AP|DualShock}} [[Ficheru:Dualshock 4 controller.jpg|250px|right|thumb|Imaxe oficial del mandu DualShock 4.]] DualShock 4 ye'l nome que recibe'l mandu de la PlayStation 4. Nel so diseñu sigue a les traces al mandu usáu pola [[PlayStation 3|PS3]], ta disponible en trés colores, negru, colloráu (Magma) y azul (Wave). Na so creación intervinieron estudios cercanos a Sony tales como [[Guerrilla Games]], que participaron faciendo axustes como alzar los sticks pa mayor precisión y amestar el conector d'auriculares, Evolution Studios participó tamién como parte del grupu de consultores con idees pa l'área de movimientu apuntando escontra'l sector de los videoxuegos de carreres.<ref>{{cita web |url=http://atomix.vg/2013/02/28/guerrilla-games-ayudo-a-sony-en-la-creacion-del-dualshock-4-ye-un-gran-mandu-pa-los-fps |títulu=Guerrilla Games ayudó a Sony na creación del DualShock 4, “ye un gran mandu pa los FPS” |fechaaccesu=28 de febreru de 2013 |editorial=atomix.vg }}</ref><ref name="DualShock">{{cita web |url=http://gameover.vg/2013/02/20/sony-presenta-oficialmente-el-dualshock-4/ |títulu=Sony presenta oficialmente'l so nuevu mandu DualShock 4 |fechaaccesu=4 de mayu de 2013 |editorial=gameover.vg }}</ref> Les principales novedaes yeren la incorporación d'un nuevu sensor de seis eje altamente sensible, lo mesmo que de un [[Panel táctil|touchpad]] allugáu na parte frontera superior del mandu.<ref name="DualShock"/> Amás incorpora una barra de lluz na parte cimera del mandu formáu por trés lluces [[led]] de distintos colores. Esti postreru mentáu agregu pretende, ente otres funciones, facilitar la identificación del xugador al traviés de senciellos códigos de colores que detecta la PlayStation 4 Eye, faciendo por casu que cuando un xugador intercambie mandu con otru tando en pantalla estremada, diches pantalles tamién intercambien posiciones, quedando más cerca la pantalla que convenga; y ufiertar información d'utilidá mientres los xuegos, como por casu señalar por aciu un llume en color coloráu que la salú del personaxe sufrió daños importantes, sobre esto, Shuhei Yoshida presidente de Sony Worldwide Studios confirmara al traviés de Twitter que la lluz nun podría ser apagada del mandu.<ref>{{cita web |url=http://atomix.vg/2013/07/08/nun vamos poder-apagar-la barra-de-lluz-del-dualshock-4 |títulu=Nun vamos poder apagar la barra de lluz del DualShock 4 |fechaaccesu=8 de xunetu de 2013 |editorial=atomix.vg}}</ref> El controlador inclúi, amás, un altavoz y un conector p'auriculares el cual ye compatible col estándar (3,5mm) TRS y TRRS p'almitir l'usu d'auriculares con micrófonu incluyíu. El so preciu ye de 59 doláres.<ref name="DualShock"/> Igual que nel DualShock 3, Sony presentó una base pa cargar los controles Dualshock 4.<ref>{{cita web |url=http://atomix.vg/2013/09/18/tgs-2013-lo-que-sucedio-en-la conferencia-de-sony-pa-asia/ |títulu=TGS 2013: Lo qu'asocedió na conferencia de Sony p'Asia |fechaaccesu=18 de setiembre de 2013 |editorial=atomix.vg}}</ref> A lo último, el mandu incorpora un botón llamáu ''share'' (o compartir) pensáu pa facilitar la interacción del xugador con [[Facebook]], [[Twitter]], [[Ustream]], Twitch, [[YouTube]] y otres especificaciones detallaes más embaxo.<ref name="DualShock"/><ref>{{cita web |url=https://tecnobeta.net/mando-scuf-ps4/ |títulu=Estremes ente'l mandu DualShock 4 y Scuf PS4 |fechaaccesu=3 de payares de 2017}}</ref> ==== PlayStation Camera ==== [[Ficheru:Playstation 4 camera.jpg|right|250px|thumb|Imaxe oficial del accesoriu PlayStation Camera.]] PlayStation Camera foi rediseñáu para PS4 en rellación a la so antecesora. Inclúi un sistema de doble cámara<ref name="doble cámara">{{cita web |url=http://www.vgleaks.com/orbis-dual-camera-whats-this/ |títulu=Orbis Dual Camera. What's this? |fechaaccesu=8 d'avientu de 2013 |editorial=vgleaks.com}}</ref><ref name="PlayStation 4 Eye">{{cita web |url=http://www.scei.co.jp/corporate/release/130221b_y.html |títulu=NEW SLIMMER AND LIGHTER PLAYSTATION®3 TO HIT WORLDWIDE MARKET THIS SEPTEMBER |fechaaccesu=4 de mayu de 2013 |editorial=www.scei.co.jp |idioma=inglés |urlarchivu=https://archive.today/20130413141923/http://www.scei.co.jp/corporate/release/130221b_y.html |fechaarchivu=13 d'abril de 2013 }}</ref> con una resolución de 1280×800 y cuatro micrófonos. Les sos midíes son 186 mm (llargu) por 27 mm (alto) y 27 mm (anchu).<ref>{{cita web |url=http://es.engadget.com/2013/02/21/sony-playstation-4-eye-funcionamientu/ |títulu=Sony esplica'l funcionamientu del nuevu PlayStation 4 Eye |fechaaccesu=4 de mayu de 2013 |editorial=ye.engadget.com }}</ref> Acordies cola páxina oficial y el video de presentación, The PlayRoom dexa a los usuarios tener menús na pantalla qu'asemeyen ser hologrames que remanecen direutamente Dualshock 4; The Playroom tien un personaxe robóticu llamáu Asobi, col que puede interactuase y que puede reconocelos. Utilícense controles de movimientu avanzaos colos que puede esfrutase de xuegos tales como l'h.oquei d'aire; y puede usase el touch pad integráu nel DualShock 4 pa navegar polos paneles holográficos, interactuar con decenes de pequeños robots o mover oxetos na pantalla. Amás d'esto, Sony alvirtió que la integración de dispositivos móviles sería posible, por que les creaciones en teléfonos intelixentes, tabletas y, como ye d'esperar, col PlayStation Vita, cobren vida per mediu de The PlayRoom. Les lentes de PlayStation 4 Eye funcionen con una [[apertura]] de f/2.0, una distancia d'enfoque mínima de 30 cm y un ángulu de visión de 85°. Les imáxenes pueden ser prindaes en formatu [[RAW (formatu)|RAW]] o [[YUV]] ensin estruyir. Foi esaniciada de los paquetes de llanzamientu p'abaratar el costu final del sistema,<ref>{{cita web |url=http://atomix.vg/2013/06/27/rumor-sony-esanicio-la-camara-del-bundle-del-ps4-pa-amenorgar-el preciu-de-la consola |títulu=Sony esanició la cámara del bundle del PS4 p'amenorgar el preciu de la consola |fechaaccesu=27 de xunu de 2013 |editorial=atomix.vg }}</ref> el so preciu final ye al igual que'l del Dualshock 4 de 59 doláres.<ref>{{cita web |url=http://atomix.vg/2013/06/12/the-playroom-amuesa-un-pocu-de-les funciones-de-playstation-eye |títulu=E3 2013: The Playroom amuesa un pocu de les funciones de PlayStation Eye |fechaaccesu=12 de xunu de 2013 |editorial=atomix.vg }}</ref> Ente les nueves funciones van tar los comandos de voz pa poder controlar la consola.<ref>{{cita web |url=http://www.pushsquare.com/news/2013/08/sony_confirms_that_you_will_be_able_to_talk_to_your_ps4 |títulu=Sony Confirms That You Will Be Able to Talk to Your PS4}}</ref> === SharePlay === Share Play ye una carauterística que dexa que la [[PlayStation Vita]] coneutar a la PlayStation 4 por aciu una rede de [[Wi-Fi]]. Cuando asocede esto puédense xugar a xuegos de PlayStation 4 en PlayStation Vita pudiendo asina xugar como mandu secundariu o como mandu principal.<ref>{{cita web |url=http://kotaku.com/5985777/you-can-play-ps4-games-on-your-vita-with-remote-play |títulu=You Can Play PS4 Games On Your Vita With 'Remote Play' |fechaaccesu=4 de mayu de 2013 |editorial=kotaku.com |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.joystiq.com/2013/02/20/ps4-vita-remote-play-gaikai/ |títulu=PS4 features PS Vita remote play powered by Gaikai |fechaaccesu=4 de mayu de 2013 |editorial=www.joystiq.com |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.vandal.net/reportaje/el futuru-de-playstation-vita/6 |títulu=El futuru de PlayStation Vita |fechaaccesu=4 de mayu de 2013 |editorial=www.vandal.net}}</ref> Fergal Gara direutor de Sony Computer Entertainment UK confirmara que'l PS Vita foi diseñáu pensando na integración col PS4 más que col PS3, por cuenta de ello tolos xuegos de PS4 seríen compatibles col Remote Play y solo en dellos casos especiales onde los xuegos precisen hardware adicional nun lo fadríen, tal ye'l casu de los xuegos que rican de la [[PlayStation 4 Eye]], puntu confirmáu por Shuhei Yoshida, presidente de Sony Worldwide Studios.<ref>{{cita web |url=http://atomix.vg/2013/06/19/sony-vita-foi-disenado-mas-pa-el-ps4-que-pa-el-ps3 |títulu=Sony: Vita foi diseñáu más pal PS4 que pal PS3 |fechaaccesu=19 de xunu de 2013 |editorial=atomix.vg }}</ref><ref>{{cita web |url=http://atomix.vg/2013/05/29/todos-los xuegos-del-ps4-tendran-soporte-pa-remote-play |2=títulu Tolos xuegos del PS4 van tener soporte pa Remote Play |fechaaccesu=29 de mayu de 2013 |editorial=atomix.vg }}</ref> == Carauterístiques sociales == La parte «Social» foi unu de los cinco grandes principios aldericaos por [[Sony]].<ref name="Eurogamer big interview" /> Anque la consola ameyorara la funcionalidades sociales, les carauterístiques son opcionales y pueden ser desactivaes.<ref name="Eurogamer big interview" /> Los xugadores tienen la opción d'utilizar los sos nomes reales por que los amigos reconocer, amás d'un llamatu n'otres situaciones nes que dixeron que l'anonimatu ye importante».<ref name="PS4 Announcement - CBSNews">{{cita publicación |url=http://www.cbsnews.com/8301-205_162-57570387/sony-announces-playstation-4-dual-shock-4-controller/ |títulu=Sony announces PlayStation 4, DualShock 4 controller |apellíu=Ngak |nome=Chenda |fecha=20 de febreru de 2013 |editorial=CBS News |fechaaccesu=22 de febreru de 2013}}</ref> === Compartir === El controlador ''DualShock 4'' inclúi un botón llamáu «Share» (compartir), que dexa al xugador poder grabar y ver los postreros 15 minutos y compartilos por [[Facebook]], [[Twitter]] y [[YouTube]].<ref>{{cita web |url=http://atomix.vg/2013/02/20/estos-seran-dalgunos-de-los%20conceutos%20sociales-del-ps4 |títulu=Éstos van ser dalgunos de los conceutos sociales del PS4 |fechaaccesu=20 de febreru de 2013 |editorial=atomix.vg |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130224012616/http://atomix.vg/2013/02/20/estos-seran-dalgunos-de-los |fechaarchivu=2013-02-24 }}</ref><ref name="SCE introduces PS4">{{cita web |url=http://www.scei.co.jp/corporate/release/130221a_y.html |títulu=SONY COMPUTER ENTERTAINMENT INC. INTRODUCES PLAYSTATION®4 (PS4™) |fechaaccesu=10 de marzu de 2014 |editorial=scei.co.jp |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130424075309/http://scei.co.jp/corporate/release/130221a_y.html |fechaarchivu=24 d'abril de 2013 }}</ref> {| class="toccolours" style="float:right; margin-left:1em; font-size:85%; background:#fff; color:black; width:30em; max-width:40%;" cellspacing="5" |- | left;| "La integración d'[[Ustream]] en PS4 va poner a los xugadores nun nuevu campu de los medios. Ellos tienen la capacidá de dirixir, producir y protagonizar la so propia producción de videoxuegos, a cencielles por ser un xugador increíble (o non tan impresionante!)." |- | style="text-align: left;"|– Ustream co-fundador Brad Hunstable |} === Retresmisión en direutu === Los xugadores pueden ver videu en direutu d'aquellos títulos que los sos amigos tean xugando, pudiendo incluyir estos videos voz al traviés del micrófonu ya imaxe del xugador al traviés de Playroom camera. Amás de ser espectadores, los xugadores pueden ayudar a la persona que retresmite a superar torgues difíciles. Coles mesmes, l'usuariu puede retresmitir videu en direutu del xuegu que tea xugando al traviés de servicios en llinia como [[Ustream]] y Twitch, lo que dexa a amigos y usuarios ver y comentar sobre estos videos dende distintos navegadores y dispositivo web.<ref name="SCE introduces PS4" /> == Software == * [[PlayStation Network]] (PSN) dexa a los xugadores aportar a una variedá de servicios basaos na nube de la [[PlayStation Store]], incluyendo les aplicaciones de [[Sony]] como ''Music Unlimited'' y tamién de ''Video Unlimited''. Los veceros pueden navegar polos títulos y xuegos al traviés de Gaikai pa probalos de forma casi instantánea.<ref name="SCE introduces PS4" /><ref>{{cita publicación |apellíu=Jackson |nome=Mike |títulu=Gaikai tech brings spectating, instant demos, more to PS4 |url=http://www.computerandvideogames.com/392446/gaikai-tech-brings-spectating-instant-deamos-more-to-ps4/ |fechaaccesu=25 de febreru de 2013 |fecha=20 de febreru de 2013}}</ref> Accesu multixugador en llinia rique una suscripción a ''PlayStation Plus''.<ref>{{cita web |url=http://www.ign.com/videos/2013/06/10/how-to-share-used-playstation-4-games |títulu=How to Share Used PlayStation 4 Games - IGN Video |fechaaccesu=11 de xunu de 2013 |editorial=Ign.com}}</ref><ref name="Eurogamer big interview">{{cita publicación |apellíu=Bramwell |nome=Tom |títulu=The big interview: Sony's Shuhei Yoshida on PS4 |url=http://www.eurogamer.net/articles/2013-02-21-the-big-interview-sonys-shuhei-yoshida-on-ps4 |fechaaccesu=25 de febreru de 2013 |fecha=21 de febreru de 2013}}</ref> Sony tenía la intención d'ampliar y desenvolver los servicios qu'ufierta al traviés de la vida útil de PlayStation 4, daqué que llamó l'atención por que por un bien so preciu puédese: * Xugar en llinia * Recibir dos xuegos gratis cada mes pa PS4 por ser miembru de ''PlayStation Plus'' * Tener servicios casi gratuitos como poder entrar a [[Netflix]], [[Amazon.com]], [[Hulu]] ente otros. Tou esto pol preciu de 5 [[Dólar de los Estaos Xuníos|USD]] mensuales.<ref>{{cita publicación |nome=@DarkGhostHunter |títulu=PlayStation 4 va riquir una membresía PlayStation Plus pa xugar en llinia |url=http://www.niubie.com/2013/06/playstation-4-requerira-una-membresia-playstation-plus-pa-xugar-en-linea-e3/ |editorial=Niubie |fecha=11 de xunu de 2013 |fechaaccesu=12 de xunu de 2013 }}</ref> === Interfaz d'usuariu === PlayStation 4 sustitúi la [[XrossMediaBar]] con una nueva interfaz, denomada PlayStation Dynamic Menú.<ref name=Verge_UI>{{cita publicación |apellíu=June |nome=Laura |títulu=Sony completely revamps its user interface for the PlayStation 4 |url=http://www.theverge.com/2013/2/20/4010414/sony-completely-revamps-its-user-interface-for-the-playstation-4 |fechaaccesu=21 de febreru de 2013 |fecha=20 de febreru de 2013}}</ref> Ameyórase'l perfil del usuariu pa los xugadores, qu'amuesa l'actividá recién, el so nome completu y otros detalles, amás de los sos trofeos desbloquiaos.<ref name=XtremePs4PS4Trophies>{{cita publicación |títulu=PlayStation 4 will support trophies |autor=Niraj Shah |editorial=XTREME PS3 |url=http://www.xtremeps3.com/2013/02/22/ps4-will-support-trophies/ |fecha=22 de febreru de 2013 |fechaaccesu=22 de febreru de 2013}}</ref> La pantalla d'entamu de PS4 cuenta con conteníu personalizáu de los amigos.<ref name="SCE introduces PS4" /> Servicios de provisores de terceros, como [[Netflix]] y ''Amazon Instant Video'', tamién puede aportase a la nueva interfaz.<ref>{{cita publicación |apellíu=Dyer |nome=Mitch |títulu=Netflix, Amazon Instant, More Coming to PlayStation 4 |url=http://ign.com/articles/2013/02/20/netflix-amazon-instant-coming-to-playstation-4 |fechaaccesu=1 de marzu de 2013 |fecha=20 de febreru de 2013}}</ref> Pueden realizase delles xeres mientres el xuegu, como abrir un navegador web mientres se reproduz un xuegu. === Kits de desenvolvimientu === En 2013, una llicencia pa un kit de desenvolvimientu de PlayStation 4 tenía un costu de 2500 [[US$]] por un periodu de cinco años o ser gratuita pa desarrolladores noveles, d'algamar un alcuerdu con Sony.<ref>http://www.polygon.com/2013/7/24/4553842/so-how-much-does-it-cost-to-develop-for-playstation-4</ref> === Multimedia === Playstation 4 ye compatible colos siguientes formatos de películes físicos en discu: * [[DVD]] * [[discu Blu-ray]] Dichos formatos fixéronse compatibles, gracies a que se publicar una actualización pa esti fin un tiempu relativamente corto dempués del llanzamientu.<ref>http://www.fayerwayer.com/2013/10/la-ps4-requerira-una-actualizacion-de-software-pa-reproducir-dvds-y-blu-ray/</ref> Nel so llanzamientu, Playstation 4 nun tomó en cuenta, nin consideró la posibilidá de reproducción de CD´s, MP3 y soporte DLNA, por cuenta de que nun se-y consideró una carauterística importante nel momentu, sicasí debíu al gran númberu de quexes recibíes por usuarios cafiantes{{ensin referencies}}, y dellos veceros qu'analizaben l'atayar el so pidíu{{ensin referencies}}, Sony tuvo que reconsiderar y en respuesta l'equipu de desenvolvimientu anunciara una futura actualización de software, que dexe habilitar dicha carauterística en toles PS4. Dellos rumores {{ensin referencies}}, apuntaben a qu'esta falta de compatibilidá yera un gabitu pa xenerar más suscripciones al serviciu de música en llinia [[Sony Unlimited]]. Sicasí [[Shuhei Yoshida]], miembru del equipu de desenvolvimientu desmintió dichu rumor y declaró<ref>http://www.resetmx.com/videoxuegos/sony-esta-trabayando-para-que-el-ps4-pueda-reproducir-mp3-y-cd/</ref> que s'atopaben trabayando arduamente na actualización que pueda habilitar la reproducción d'estos formatos populares de música, según dir considerando añader más compatibilidaes en futures actualizaciones, dando a notar que PS4 tamién puede ser un centru multimedia confiable. === Videoxuegos === {{AP|Videoxuegos pa PlayStation 4|l1=Videoxuegos pa PlayStation 4}} El direutor executivu de [[Sony Computer Entertainment|Sony Computer Entertainment America]], ''Jack Tretton'', dixo que los xuegos de la PlayStation 4 estender en preciu de dólar d'Estaos Xuníos, esto ye, de $0,99 hasta $60,<ref name="Joystiq range">{{cita publicación |apellíu=Hinkle |nome=David |títulu=Tretton: PS4 game prices range from $.99 to $60 |url=http://www.joystiq.com/2013/02/22/tretton-ps4-game-prices-range-from-99-to-60 |fechaaccesu=25 de febreru de 2013 |fecha=22 de febreru de 2013}}</ref> amás de que nengún xuegu nel PS4 al igual que la so antecesora la PS3 tendría bloquéu rexonal,<ref>{{cita web |url=http://www.engadget.com/2013/06/11/the-ps4-wont-be-region-locked |títulu=The PS4 won't be region-locked |fechaaccesu=11 de xunu de 2013 |apellíu=Smith |nome=Mat |fecha=11 de xunu de 2013 |editorial=Engadget}}</ref> y confirmó que los xuegos de PlayStation 4 nun tienen nengún sistema pa bloquiar los xuegos usaos, polo que los xuegos usaos pueden ser vendíos, emprestaos o regalaos,<ref>{{cita web |url=http://atomix.vg/2013/02/21/el-ps4-nun bloquiara-los xuegos usaos |títulu=El PS4 nun va bloquiar los xuegos usaos |fechaaccesu=21 de febreru de 2013 |editorial=atomix.vg}}</ref> una y bones la compra d'un xuegu significa que ye propiedá d'ellos pa siempres, según [[Sony]].<ref>{{cita publicación |apellíu=George |nome=Richard |títulu=E3 2013: PlayStation 4 Supports Used Games, Doesn't Require Online Connection |url=http://www.ign.com/articles/2013/06/11/e3-2013-playstation-4-supports-used-games-dont-require-online-connection |editorial=[[IGN (sitiu web)|IGN]] |fechaaccesu=11 de xunu de 2013 |fecha=11 de xunu de 2013}}</ref> Sony esperaba faer más fácil pa los desarrolladores de xuegos independientes desenvolver títulos pa la PS4.<ref name="cvg indie friendly" /> La compañía reveló que diba dexar a los desarrolladores autu-publicar los sos títulos na [[PlayStation Network]] pal sistema [[PlayStation Vita]], [[PlayStation 3]] y PlayStation 4.<ref>{{cita web |url=http://venturebeat.com/2013/06/10/sony-will-allow-indie-devs-to-publish-their-own-games-on-playstation-4/ |títulu=Sony will allow indie devs to publish their own games on PlayStation 4 |fechaaccesu=13 de xunu de 2013 |apellíu=Grubb |nome=Jeffrey |fecha=10 de xunu de 2013 |editorial=[[Venture Beat]]}}</ref> ==== Conteníu físico y en llinia ==== El sistema cunta con [[conteníu de descarga conteníu descargable]] similar a los que tán disponible anguaño n'otres plataformes de PlayStation. Amás de los xuegos en medios físicos que pueden mercase na tienda, los xuegos podíen descargase el mesmu día de llanzamientu que'l de los físicos.<ref name="cvg every">{{cita web |url=http://www.computerandvideogames.com/393081/sony-every-ps4-title-will-be-available-as-digital-download/ |títulu=Sony: every PS4 title will be available as digital download |fechaaccesu=25 de febreru de 2013 |apellíu=Prescott |nome=Shaun |editorial=ComputerAndVideoGames.com}}</ref> Per otra parte tolos xuegos pueden probase de forma gratuita.<ref name="gamerxchange">{{cita web |url=http://gamerxchange.net/2013/02/22/the-ps3s-biggest-complaint-breeds-the-ps4s-strengths/ |títulu=The PS3's Biggest Complaint Breeds The PS4's Strengths |fechaaccesu=30 de mayu de 2013 |fecha=30 de mayu de 2013 |editorial=gamerxchange.net}}</ref> Sony nun diba prohibir l'usu de xuegos de segunda mano adquiríos en forma física y nun habría necesidá de que la consola tea coneutada les 24 hores pa validar la llexitimidá de xuegu.<ref>{{cita web |url=http://www.eurogamer.net/articles/2013-02-21-sony-tells-eurogamer-playstation-4-will-not-block-used-games |títulu=Sony tells Eurogamer: PlayStation 4 will not block used games • News • PlayStation 4 • |fechaaccesu=25 de febreru de 2013 |apellíu=Bramwell |nome=Tom |fecha=21 de febreru de 2013 |editorial=Eurogamer.net}}</ref> Cuando se merca un xuegu en llinia, solo fai falta qu'una porción del mesmu tea descargada pa empezar a xugar. Ente que lo que falta se descargará mientres se xuega. Esto llogra gracies al procesador secundariu de respaldu del sistema.<ref name="TheVergePlaystation4">{{cita web |url=http://www.theverge.com/2013/2/20/4010466/sony-playstation-4-games-downloadable-play-ps4 |títulu=Sony PlayStation 4 games can be played while they are downloading |fechaaccesu=4 de mayu de 2013 |editorial=www.theverge.com |idioma=inglés}}</ref> ==== PlayGo ==== Cuando s'escueye un títulu en llinia, solo una parte de los datos del xuegu tien que ser tresferíu al sistema primero que pueda ser empecipiáu (por casu, el primer nivel), coles partes restantes la descarga mientres el xuegu, lo qu'amenorga'l tiempu d'espera. Si los usuarios prefieren xugar el so xuegu direutamente dende'l discu, PS4 va instalar los datos nel discu duru mientres el xuegu, lo qu'esanicia los tiempos de carga, en poques pallabres, podrá xugase el xuegu que ta siendo descargáu pero cuando xuegues y se esta descargando nun puede usase la manera online.<ref name="playgo_explained">{{cita publicación |títulu=PS4's PlayGo system explained |url=http://www.vg247.com/2013/04/24/ps4s-playgo-system-explained-by-sonys-mark-cerny/ |editorial=vg247.com |fecha=24 d'abril de 2013 |fechaaccesu=1 de xunu de 2013}}</ref> Esto llógrase al traviés de procesador en segundu planu del sistema. De la mesma, les actualizaciones del sistema descargar ensin problemes en segundu planu ensin interrupciones. La PS4 tamién cunta cola teunoloxía que trata de determinar los enclinos, (exemplu: El xugador puede poner qué tipos de xuegos gústa-y, y nel sistema apaez cuálos son los indicaos según les preferencies que punxo'l xugador) y depués descargar automáticamente un pequeñu porcentaxe d'esos xuegos en segundu planu, inclusive en manera de reposu, col fin d'aforrar tiempu.<ref name="SCE introduces PS4" /> ==== Manera de suspensión ==== Si surdiera la necesidá de poner fin a una sesión de xuegu nun curtiu plazu, la PS4 va entrar nun estáu de baxu consumu y la suspensión del so xuegu nel puntu precisu nel que'l xugador quedóse, por que dempués, cuando se restableza la plena potencia, el xugador pueda volver a entamar rápido onde lo dexó. [[Sony]] diz que "el tiempu que lleva güei l'arrincar una consola y cargar una partida guardada va ser una cosa del pasáu". ==== Compatibilidá con versiones anteriores ==== Nel Tokyo Game Show 2013 Sony confirmó que'l PS4 tendría retrocompatibilidá con xuegos de PS3 al traviés de la nube, utilizando la so plataforma [[Gaikai]], una compañía adquirida por Sony en xunetu de 2012. El serviciu emula y fai que les xeneraciones anteriores de xuegos de PlayStation, sían tresmitíos a la PS4, PlayStation Vita y Vita TV, al traviés d'Internet.<ref>{{cita publicación |títulu=TGS 2013: PS4 va soportar streaming de xuegos de PS3 al traviés de Gaikai el próximu añu |url=http://atomix.vg/2013/09/19/tgs-2013-ps4-soportara-streaming-de-xuegos-de-ps3-a-traves-de-gaikai-el-proximo-anu/ |fechaaccesu=19 de setiembre de 2013 }}</ref> === PlayStation App === L'aplicación ''PlayStation App'' dexa a los que tengan un PS4 convertir los sos teléfonos intelixentes nuna segunda pantalla, esta aplicación lleva a un nuevu nivel la esperiencia social dientro de los videoxuegos, dando a los usuarios l'entretenimientu non yá de los xuegos en sí, sinón del xuegu de los demás: agora pueden saber cuando dalgún amigu mercó dalgún nuevu títulu, o puede ver lo que tean xugando los demás vía broadcast, amás de poder unviar invitaciones a partida multixugador y conectase direutamente con redes sociales.<ref>{{cita web |url=http://psneo.com/portal/la-playstation-app-de-sony-al-detalle/ |títulu=La PlayStation App de Sony al detalle |fechaaccesu=6 de payares de 2013 |editorial=psneo.com}}</ref> Ta disponible pa iOS y Android. Por aciu esta aplicación, puede conectase el teléfonu a la PlayStation 4, y aportar a nueves funciones d'esta consola o tamién de los xuegos pa Vita. Esta aplicación da muncha llibertá a los desarrolladores pa implementala con facilidá nes carauterístiques de los videoxuegos.<ref>{{cita web |url=http://www.polygon.com/2013/2/20/4011604/playstation-app-turns-iphone-ipad-and-android-into-second-screen-for |títulu='PlayStation App' turns iPhone, iPad and Android into second screen for PS4 |fechaaccesu=22 de xunu de 2013 |editorial=www.polygon.com |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://atomix.vg/2013/09/19/tgs-presentacion-de-la-playstation-app/ |títulu=TGS: Presentación de la PlayStation App |fechaaccesu=19 de setiembre de 2013 |editorial=atomix.vg}}</ref> === Serviciu de distribución de películes en 4K === Phil Molyneux, el presidente y CEO de Sony confirmara nuna entrevista a la editorial The Verge, que la videoconsola PlayStation 4 cuntaría con un serviciu de distribución de películes en [[resolución 4K]]. Cada película en resolución 4K puede tener un tamañu averáu de 100 [[Gigabyte|GB]] o más. Debíu al tamañu, Sony tuvo nuna busca de soluciones sofitando los métodos de compresión y nun se refugaba la venta en formatu físicu.<ref>{{cita web |url=http://atomix.vg/2013/03/01/sony-confirma-que-habra-un%20serviciu-de-peliculas-4k-en-el-ps4 |títulu=Sony confirma que va haber un serviciu de películes 4K nel PS4 |fechaaccesu=1 de marzu de 2013 |editorial=atomix.vg |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130304104027/http://atomix.vg/2013/03/01/sony-confirma-que-habra-un |fechaarchivu=2013-03-04 }}</ref> == Revisiones del Hardware de la consola == === PlayStation 4 Slim === El 7 de setiembre de 2016, Sony anunció una revisión de hardware de PlayStation 4, que'l so modelu ye la CUH-2000, y nomada extraoficialmente como PlayStation 4 Slim. Ye una revisión del hardware de PS4 orixinal con delles correiciones y tamañu más pequeñu. Tien un cuerpu arrondáu con un acabáu mate na parte cimera de la consola en llugar d'un acabáu de dos tonos, y ye un 40% más pequeñu en tamañu que'l modelu orixinal. Los dos puertos USB na parte delantera tienen un mayor espaciu ente ellos, y el puertu d'audiu ópticu esanicióse. La principal meyora con al respective de la orixinal anicia en que'l modelu CUH-2000, consume menos enerxía llétrica que'l modelu orixinal según, por cuenta de que calezse menos por consumir menos enerxía, el ventilador de la consola nun precisa xirar tan rápido la mayoría del tiempu, polo que, arriendes d'ello, el modelu CUH-2000 fai muncho menos ruiu que la orixinal.<ref>[http://www.eurogamer.es/articles/digitalfoundry-2016-analisis-playstation-4-slim-cuh-2000 «Analís de la PS4 Slim CUH-2000»]. Eurogamer.es Consultáu'l 21 d'ochobre de 2017.</ref> Foi llanzada'l 15 de setiembre de 2016, con un modelu de 500 GB al mesmu preciu que'l modelu orixinal.<ref>{{cita web |url=http://arstechnica.com/gaming/2016/09/ps4-slim-review-2/ |títulu=Ps4 Slim informe revision |fechaaccesu=16 d'avientu de 2016}}</ref> Amás, tamién ta disponible con 1 TB de capacidá de discu duru. === PlayStation 4 Pro === PlayStation 4 Pro fíxose pública'l 7 de setiembre de 2016 y llanzóse en tol mundu'l 10 de payares de 2016. El so modelu de ye'l CUH-7000. Trátase d'una versión actualizada de la PlayStation 4 con hardware más potente que dexa xugar a 4K en dellos xuegos y reescalados la mayoría por aciu checkboarding y el rendimientu ameyoráu de PlayStation VR. Inclúi una GPU actualizada con 4,2 teraflops de potencia y con un reló de CPU más altu, amás de 1 Gb de memoria adicional DDR3. PS4 Pro ye compatible con videos 4K, pero nun ye compatible con Ultra HD Blu-ray, usando'l llector Blu-ray convencional del modelu Slim. La mayoría de los xuegos de PS4 pro podrán afaese pa llograr meyores gráficos, más FPS ([[imáxenes per segundu]]) o pa xugalos a una resolución variable d'hasta 4K nativos, magar solo dellos títulos reeditaos o menos esixentes como [[The Last of Us]] Remasterizado, [[The Elder Scrolls V: Skyrim]] o NBA 2K17 funcionen a 4K nativos. Un bon exemplu d'un xuegu qu'inclúi estes opciones en PS4 Pro ye [[Rise of the Tomb Raider]]. * '''Manera de gráficos ameyoraos''': El xuegu va executar a 1080p y 30 fps pero con meyores gráfiques. * '''Mayor fps''': El xuegu executar a 1080p y 60 fps ensin meyores gráfiques. * '''4K''': El xuegu executar a 4K por aciu [[wikipedia:Checkerboard_rendering|Checkerboard rendering]] y 30 fps ensin meyores gráfiques.<ref>{{cita web |url=http://www.theverge.com/2016/9/7/12748316/sony-ps4-pro-announced-price-specs-release-date |títulu=Ps4 pro |fechaaccesu=16 d'avientu de 2016}}</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{Commons}} * [https://www.playstation.com/es-es/explore/ps4/ Sitiu web oficial de PlayStation 4] * [https://www.playstation.com/es-es/explore/ps4/ps4-pro/ Sitiu web oficial de PS4 PRO] * [http://manuals.playstation.net/document/es/ps4/index.html PlayStation®4 Guía del usuariu] <center> {| {{tablaguapa}} |- align="center" | Predecesora:<br />'''[[PlayStation 3]]'''<br />[[2006]]-[[2017]] || '''[[Videoconsola]] de sobremesa de [[Sony]]<br />PlayStation 4'''<br />[[2013]]-actualidá || Socesora:<br />'''Ensin confirmar'''<br />&nbsp; |} </center> {{Tradubot|PlayStation 4}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:PlayStation 4|PlayStation 4]] [[Categoría:Videoconsoles d'octava xeneración]] hzieezcunc9o5bnwmztbncsib2pxl7l Pomarea dimidiata 0 48224 4377089 4291143 2025-06-17T15:23:31Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá carauterística => dicha carauterística 4377089 wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20210310192236}} {{noaves}} {{Ficha de taxón | | status = VU | status_system = IUCN3.1 | status_ref = <ref>{{IUCN|id=22707172 |títulu=''Pomarea dimidiata'' |assessors=[[BirdLife International]] |version=2013.2 |añu=2012 |fechaaccesu=26 de payares de 2013}}</ref> | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | ordo = [[Passeriformes]] | familia = [[Monarchidae]] | genus = ''[[Pomarea]]'' | species = '''''P. dimidiata''''' | binomial = ''Pomarea dimidiata'' | binomial_authority = ([[Gustav Hartlaub|Hartlaub]] & [[Otto Finsch|Finsch]], 1871) | synonyms = }} '''''Pomarea dimidiata''''', o '''Kākerōri''' n'idioma local,<ref>{{cita web|url= http://cookislands.bishopmuseum.org/species.asp?id=8691|títulu= Rarotonga Flycatcher|editorial= Cook Islands Biodiversity & Natural Heritage|fechaaccesu=7 de marzu de 2013}}</ref> ye una especie d'[[ave]] na familia [[Monarchidae]]. Ye [[endemismu|endémica]] de les [[islles Cook]]. Por diversos motivos ye una ave bien estraña, ye la única especie d'ave que pasa por mudes socesives del so plumaxe al dir creciendo<ref name="gov">[http://www.doc.govt.nz/upload/documents/science-and-technical/drds246.pdf “Conservation of kakerori (''Pomarea dimidiata'') in the Cook Islands in 2004-05”]</ref> de naranxa a naranxa gris a gris puru al algamar el maduror a la edá de 4 años. Por causa de habitar islles tropicales, la so mira de vida ye desaxeradamente llarga pa una ave que pesa solo 22 gramos,<ref name="gov"/> con una tasa de sobrevivencia como adultu del 85 al 89 porciento, una mira de vida de 7 a 9 años, y una mira de vida máxima rexistrada nun programa de anillado empezáu a mediaos de la década de 1980 d'unos 24 años. Estes carauterístiques son comparables coles de grandes aves paserinas australianes tales como'l [[Menura novaehollandiae|ave llira sobeyosa]] o'l [[Ptilonorhynchus violaceus|pergolero satinado]] y representen mires de vida diez vegaes más enllargaes que les que tienen aves cantores [[holartico|holártica]]s similares. Esta llonxevidá desaxeradamente enllargada pue ser la esplicación de la presencia d'[[ayudantes del nial]] nuna familia na que dicha carauterística alcuéntrase ausente n'otres especies. Los machos yá son fértiles a la edá de 1 añu, pero na práutica nun se reproducen hasta qu'algamen los 4 años d'edá.<ref name="gov1">[http://notornis.osnz.org.nz/system/files/Notornis_45_4_255.pdf “Breeding biology of the kakerori (''Pomarea dimidiata'') on Rarotonga, Cook Islands”]</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://datazone.birdlife.org/species/factsheet/rarotonga-monarch-pomarea-dimidiata] BirdLife Species Factsheet, datazone.birdlife.org {{wikispecies}} {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aves de Polinesia]] [[Categoría:Pomarea]] [[Categoría:Animales descritos en 1871]] l002lp457fqtrgfbedv3x4m6efsdwgm Acridotheres albocinctus 0 48336 4376830 3851175 2025-06-17T13:30:10Z YoaR 37624 4376830 wikitext text/x-wiki {{revisáu|05-11-18}} {{noaves}} {{Ficha de taxón | Acridotheres albocinctus | image = AcridotheresAlbocinctusKeulemans.jpg | status = LC | status_system = IUCN3.1 | status_ref =<ref>{{IUCN|id=106006828 |títulu=''Acridotheres albocinctus'' |assessors=[[BirdLife International]] |version=2012.1 |añu=2012 |fechaaccesu=16 de xunetu de 2012}}</ref> | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | ordo = [[Passeriformes]] | familia = [[Sturnidae]] | genus = ''[[Acridotheres]]'' | species = '''''A. albocinctus''''' | binomial = ''Acridotheres albocinctus'' | binomial_authority = [[Henry Haversham Godwin-Austen|Godwin-Austen]] y [[Arthur Hai, 9th Marquess of Tweeddale|Walden]], 1875 | synonyms = }} '''''Acridotheres albocinctus''''' ye una [[especie]] d'[[ave]] [[Passeriformes|paseriforme]] de la [[Familia (bioloxía)|familia]] [[Sturnidae]]. Esta especie pue atopase en [[China]], [[India]] y [[Myanmar]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikispecies}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Acridotheres]] 0fq52r1s6565epl22pbzu5rr9mhhyzs Conopophaga melanogaster 0 49051 4376969 4308670 2025-06-17T14:47:31Z YoaR 37624 4376969 wikitext text/x-wiki {{noaves}} {{Ficha de taxón | status = LC | status_system = IUCN3.1 | status_ref =<ref name="IUCN">{{IUCN |id = 106005122 |asesores = BirdLife International|añu = 2009 |títulu = Conopophaga melanogaster|edición IUCN = 2011.2 |consultáu = 4 de febreru de 2012}}</ref> | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | ordo = [[Passeriformes]] | familia = [[Conopophagidae]] | genus = ''[[Conopophaga]]'' | species = '''''C. melanogaster''''' | binomial = ''Conopophaga melanogaster'' | binomial_authority = [[Édouard Ménétries|Ménétries]], 1835 | synonyms = }} '''''Conopophaga melanogaster'''''<ref>[https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=ES&avibaseid=C0F59C9F8A109FC9 Jejenero Ventrinegro (Conopophaga melanogaster) Menetries, 1835] en Avibase.</ref> ye una [[especie]] d'[[ave]] [[Passeriformes|paseriforme]] de la [[Familia (bioloxía)|familia]] [[Conopophagidae]] que vive en [[Suramérica]]. == Distribución y hábitat == Atópase nes [[Selva húmeda|selves]] [[Amazonia|amazóniques]] del sur de [[Brasil]] y el noroeste de [[Bolivia]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikispecies}} *[http://www.worldbirdguide.com/birdsound/picpages/pic111-8-1.html Semeya] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303222602/http://www.worldbirdguide.com/birdsound/picpages/pic111-8-1.html |date=2016-03-03 }} en worldbirdguide. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conopophaga|Melanogaster]] [[Categoría:Aves d'América del Sur]] [[Categoría:Animales descritos en 1835]] 4nvqffayjimnztahwrrgimqqea2y3gb Motacilla alba 0 50105 4377116 4270384 2025-06-18T05:58:06Z YoaR 37624 /* Descripción */ Nome común 4377116 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Motacilla alba}} {{Ficha de taxón | status = LC | status_ref =<ref name="IUCN">{{IUCN|2007|assessors=BirdLife International|añu=2010|id=149134/0|títulu=Motacilla alba|downloaded=09 marzu 2011}}</ref> | image = White-Wagtail.jpg | image_caption = ''M. alba alba'' | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | ordo = [[Passeriformes]] | familia = [[Motacillidae]] | genus = '' [[Motacilla]] '' | species = '''''M. alba''''' | binomial = ''Motacilla alba'' | binomial_authority = [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1758 | subdivision_ranks = [[Subespecie|Subespecies]] | subdivision = <center> Delles | range_map = MotacillaAlbaDistribution.svg | range_map_caption = Distribución de les subespecies. | synonyms = * ''Motacilla alboides'' Hodgson, 1836 * ''Motacilla baicalensis'' Swinhoe, 1871 * ''Motacilla leucopsis'' Gould, 1838 * ''Motacilla lugens'' Gloger, 1829 * ''Motacilla ocularis'' Swinhoe, 1860 * ''Motacilla personata'' (Gould, 1861) * ''Motacilla subpersonata'' Meade-Waldo, 1901 * ''Motacilla yarrellii'' (Gould, 1837) }} {{noaves}} La {{iniTaxon}} ye una pequeña [[especie]] d'[[ave]] [[Passeriformes|paseriforme]] de la [[familia (bioloxía)|familia]] [[Motacillidae]]. Alcuéntrase en casi tolos [[hábitat]]s, pero principalmente xunto al home, al qu'anuncia la llegada del tiempu fríu. == Nome común == Esta especie ye conocida nel [[dominiu llingüísticu asturlleonés]] col nome común aguanieves, bruxa, llavandera, llendadora, llenderín, llenderina, marica, marigarcía, mariquina, mariquita, monxa, panaderina, pastora, páxara pinta, páxara vaquera, paxarín, paxarín del ganáu, pisadora, pisalamera, pisandera, vaquera, vaquerina, volandera y xingalráu.<ref>[https://diccionariu.alladixital.org/?tipu=contenios&pallabra=Motacilla+alba Busca de ''Motacilla alba''] nel [[DALLA]]</ref> == Descripción == La llavandera blanca ye una ave pequeño y elegante, de 16 a 19 cm de long., cola so carauterística cola siempres móvil. === Diferencies ente subespecies === La [[subespecie]] ''Motacilla alba'' ye básicamente abuxada enriba y blancucia debaxo, cara blanca, copete y cogote negros. La subespecie residente en [[Gran Bretaña]] ''[[Motacilla alba yarrellii]]'' camuda'l gris con negru (o bien negru buxu de femes), pero ye idéntica na so conducta. La diferenciación de ''Motacilla'' en dos subespecies n'Europa oriental llevóse a cabu debíu al parcial aislamientu de la forma británica, anque agora a ''M. a. yarrellii'' ve criar n'árees d'Europa central. Hai un númberu d'otres subespecies, pero cuestionables na so validez.<sinreferencias> Difieren nel color de les ales, l'envés, y la cabeza, con dalgunes como ''M. a. personata'' con tola cabeza negra y una mázcara blanca na cara, y ''M. a. subpersonata'' abondo similar a envés abuxáu y gargüelu blancu del ''Motacilla'' africanu. === Nomes === La ''Motacilla alba'' tien los siguientes nomes n'asturianu: aguanieves, bruxa, llavandera, llendadora, llenderín, llenderina, marica, marigarcía, mariquina, mariquita, monxa, panadera, panaderina, pastora, páxara pinta, páxara vaquera, paxarín del ganáu, pisadora, pisalamera, pisandera, vaquera, vaquerina, volandera, xingalráu.<ref>Consúltense nel ''[https://diccionariu.alladixital.org/ DALLA]'' les entraes pa toos estos nomes.</ref> == Taxonomía == Dacuando propónse dacuando crear nueves especies, por casu la ''Motacilla (alba) lugens'' o ''Motacilla'' de la [[Kamchatka]] xaponesa, esencialmente similar a les ''Motacilla'' britániques, pero tien unes marques negres cerca de los güeyos y ciertes plumes blanques. Amás, los datos de secuencies d'ADN nel [[ADN mitocondrial]], el [[citocromo b]] y la ubiquinona oxidoreductasa [[dehidrogenasa NADH]] (Voelker, 2002) suxeren qu'estes aves son [[polifilética|polifilétiques]] o [[parafilética|parafilétiques]]. Mientres la ''M. alba'' apaez como la forma de [[superespecie]] cola ''Motacilla'' xaponesa y la ''[[Motacilla madaraspatensis]]'' (y posiblemente cola ''Motacilla'' del Mekong, la posición [[filoxenética]] d'elles ye un misteriu, la [[sistemática]] interna de la ''M. alba'' sigue ensin resolvese al presente. == Distribución y hábitat == Esta [[especie]] vive en munches partes d'[[Europa]], d'[[Asia]], norte d'[[África]]. Dalgunes moren permanentemente nesos llugares, y otres [[migración d'aves|migren]] a [[África]]. <!--It has a toehold in [[Alaska]] as a scarce breeder.--> Ye una ave [[insectívora]] de campu abierto. Prefier árees estenes pa guarar, onde puede ver y siguir a les sos preses. En zones urbanes afacer a buscar alimentu nel pavimentu como son árees de estacionamiento. Añera en resquiebros de parés predreses y similares natural o n'estructures humanes. == Miscelánea == En delles provincies alemanes la llavandera (''Motacilla alba gatha'') ye considerada como la patrona de los cerveceros y los sos veceros. Tal mitu nació va sieglos na provincia de "[[Hesse]]n" na que la tradición riquía que les tabiernes produxeren la so propia cerveza nel llugar de venta. L'arume emitíu pol procesu d'ellaboración atraía a delles especies d'aves. Pero la llavandera sabía aprovechase meyor de los residuos producíes polos cerveceros. Daquella, la xente humilde atribuyía-y distintes habilidaes, ente otres que supiera saltar - a diferencia del ser humanu - colos dos piernes simultáneamente en cualquier momentu que fora necesariu. Amás, creíase que si unu daba de comer a una llavandera, ésta enseñaría-y el camín de vuelta a casa en casu de tar bien embriagado (les primeres pruebes escrites de dichos mitos provienen de la comunidá de "[[:m:w:de:Wetzlar|Wetzlar]]-[[:m:w:de:Gie%C3%9Fen|Gießen]]" - Hessen).{{ensin referencies}} <gallery> Image:Motacilla alba alba.JPG|''Motacilla alba alba'' Image:Pied Wagtail rear view 700.jpg|''M. a. yarrellii'' Image:Motacilla_alba_(Marek_Szczepanek).jpg|''M. alba'' mozu Image:Motacilla_alba.jpg|[[Híbridu (bioloxía)|Híbridu]] de ''yarrelii'' y ''alba'', o una fema ''yarrelli'' Cuculus canorus canorus MHNT.ZOO.2010.11.150.39.jpg |''Cuculus canorus canorus'' + ''Motacilla alba'' </gallery> == Referencies == {{llistaref}} * Voelker, Gary. 2002. Sistemática y bioxeografía histórica de ''Motacilla'': Dispersal versus vicariance revisited. ''Revista Cóndor'', '''104'''(4): 725–739. [Inglés con abstract en castellán] [[identificador d'Oxetos Dixital|DOI]]: 10.1650/0010-5422(2002)104[0725:SAHBOW]2.0.CO;2 [http://www.bioone.org/perlserv/?request=get-abstract&doi=10.1650%2F0010-5422(2002)104%5B0725%3ASAHBOW%5D2.0.CO%3B2 abstract en HTML] == Enllaces esternos == {{Commons}} {{wikispecies}} * Coleición d'Aves d'Internet: [http://ibc.hbw.com/ibc/phtml/especie.phtml?idEspecie=5401 Videos de ''Motacilla''] * Romani Rise: [http://www.novareinna.com/romani/wagtail.html ''Motacilla'' - el páxaru de yelsu na cultura de Rumanía Welsh Romani] * [http://www.ibercajalav.net/img/319_Motacilla_alba.pdf Identificación de sexos y edaes] nel Atles d'Identificación de les Aves d'Aragón {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Motacilla|alba]] [[Categoría:Aves migratories]] [[Categoría:Animales descritos en 1758]] [[Categoría:Especies descrites por Linnaeus]] [[Categoría:TBSpecies]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] q3ynd4fsj00gii769eiumt51t2x6v7c 1 Cassiopeiae 0 51906 4377240 4204993 2025-06-18T08:44:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377240 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'oxetu celeste}} '''1 Cassiopeiae''' (1 Cas) ye una [[estrella]] de [[magnitú aparente]] +4,84<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=1+Cas&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id 1 Cas -- Star] ([[SIMBAD]])</ref> asitiada na [[constelación]] de [[Cassiopeia (constelación)|Cassiopeia]]. D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralaxe]] del [[Satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]], allúgase a 1130 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> 1 Cassiopeiae ye una [[subxigante]] blanco-azulada de [[tipu espectral]] B0.5IV. Tien una elevada [[temperatura efectivo]] ente 26.850 y 27.100 [[Kelvin|K]] y ye descomanadamente lluminosa, 25.500 vegaes más que'l [[Sol]].<ref name=Hohle/> El so [[diámetru angular]] de 0,204 [[Segundu sexaxesimal|milisegundos d'arcu]],<ref name=Zorec2009>{{cita publicación | autor = Zorec, J.; Cidale, L.; Arias, M. L.; Frémat, Y.; Muratore, M. F.; Torres, A. F.; Martayan, C. | títulu = Fundamental parameters of B supergiants from the BCD system. I. Calibration of the (λ_1, D) parameters into Teff | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 501 | númberu = 1 | id = pp. 297-320 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...501..297Z&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> una vegada conocida la so distancia averada, dexa envalorar el so radiu, siendo ésti 7,7 vegaes más grande que'l [[radiu solar]]. Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 15 km/s.<ref name=Schnerr>{{cita publicación | autor = Schnerr, R. S.; Henrichs, H. F.; Neiner, C.; Verdugo, Y.; de Jong, J.; Geers, V. C.; Wiersema, K.; van Dalen, B.; Tijani, A.; Plaggenborg, B.; Rygl, K. L. J. | títulu = Magnetic field measurements and wind-line variability of OB-type stars | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 483 | númberu = 3 | id = pp. 857-867 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...483..857S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Ye una estrella masiva con una masa de 14,9 ± 0,4 [[mases solares]] y una edá de namái 5,7 ± 0,1 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> 1 Cassiopeiae ye una estrella rica en [[nitróxenu]] y la so rellación [[heliu]]/[[hidróxenu]] ye comparable a la d'otres estrelles asemeyaes.<ref name=Lyubimkov2>{{cita publicación | autor = Lyubimkov, L. S.; Rostopchin, S. I.; Lambert, D. L. | títulu = Surface abundances of light elements for a large sample of early B-type stars - III. An analysis of helium lines in spectra of 102 stars | añu = 2004 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 351 | númberu = 2 | id = pp. 745-767 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004MNRAS.351..745L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Coles mesmes, nun paez tener [[Campu magnéticu estelar|campu magnéticu]]. Pequeñes variaciones reparaes na so [[velocidá radial]] pueden tar aniciaes pola presencia d'una compañera estelar.<ref name=Schnerr/> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Subxigantes]] [[Categoría:Constelación de Cassiopeia]] o1b3sknzeu1wpt534u9fhe63ic4kxuq 1 Vulpeculae 0 51913 4377241 4311869 2025-06-18T08:44:57Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377241 wikitext text/x-wiki {{revisáu}} {{Ficha d'oxetu celeste}} '''1 Vulpeculae''' (1 Vul)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=1+Vul&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id 1 Vul -- Spectroscopic binary] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] asitiada na [[constelación]] de [[Vulpecula]]. Ye, con [[magnitú aparente]] +4,76, la sesta estrella más brillosa na constelación. Alcuéntrase, d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] d'[[Hipparcos]], a 811 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. 1 Vulpeculae ye una [[subxigante]] azul de [[tipu espectral]] B4IV<ref name=SIMBAD/> con una [[Temperatura efectivo|temperatura superficial]] de 16.787 ± 287 [[Kelvin|K]].<ref name=Wu>{{cita publicación | autor = Wu, Yue; Singh, H. P.; Prugniel, P.; Gupta, R.; Koleva, M. | títulu = Coudé-feed stellar spectral library - atmospheric parameters | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 525 | númberu = | id = A71 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...525A..71W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so [[lluminosidá]] ye 3376 vegaes superior a la del [[Sol]]. Tien un diámetru unes 4,7 vegaes más grande que'l [[radiu solar|diámetru solar]]<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4f01df796694&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=8761 1 Vulpeculae (CADARS])</ref> y xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 80 km/s.<ref name=Strom>{{cita publicación | autor = Strom, Stephen Y.; Wolff, Sidney C.; Dror, David H. A. | títulu = B Star Rotational Velocities in h and χ Persei: A Probe of Initial Conditions during the Star Formation Epoch? | añu = 2005 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 129 | númberu = 2 | id = páxs. 809-828 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005AJ....129..809S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Presenta una [[metalicidá]] igual a la solar ([Fe/H] = 0,00).<ref name=Wu/> La so masa ta entendida ente 6,3<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y 6,9 [[masa solar|mases solares]]<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = páxs. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y tien una edá averada de 50 millones d'años.<ref name=Tetzlaff/> 1 Vulpeculae constitúi un [[Estrella múltiple|sistema estelar triple]]. De primeres, ye una [[binaria espectroscópica]] con un [[periodu orbital]] de 249 díes. Envalórase que la masa d'esta compañera estelar ye un 12% mayor que la del Sol. La [[Escentricidá (matemática)|escentricidá]] de la [[órbita]] ye acusada (ε = 0,63).<ref name=NinthCatalogue>{{cita publicación | autor = Pourbaix, D.; Tokovinin, A. A.; Batten, A. H.; Fekel, F. C.; Hartkopf, W. I.; Levato, H.; Morrell, N. I.; Torres, G.; Udry, S. | títulu = SB⁹: The ninth catalogue of spectroscopic binary orbits | añu = 2004 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 424 | númberu = | id = páxs. 727-732 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004A%26A...424..727P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Per otra parte, una tercer estrella de 0,8 mases solares emplega más de 400.000 años en completar una órbita alredor de la binaria espectroscópica.<ref name=Tokovinin>{{cita publicación | autor = Tokovinin, A. | títulu = Comparative statistics and orixin of triple and quadruple stars | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = páxs. 925-938 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..925T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Subxigantes]] [[Categoría:Constelación de Vulpecula]] 2f0n3ay13qpnbnl8ncreksvxfo3gerd 14 Cephei 0 51952 4377242 4235895 2025-06-18T08:45:04Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377242 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|14 Cephei}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''14 Cephei''' (14 Cep / HD 209481 / HR 8406) ye una [[estrella]] de la [[constelación]] de [[Cepheus]] de [[magnitú aparente]] +5,55.<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=14+Cep&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id * 14 Cep -- Double or multiple star] ([[SIMBAD]])</ref><ref>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR8406 LZ Cephei] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304122037/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR8406 |date=2016-03-04 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> 14 Cephei ye una estrella azul de la [[secuencia principal]] de [[tipu espectral]] O9V.<ref name=SIMBAD/> Les estrelles de tipu O son por demás escases ente les estrelles visibles, siendo [[Naos (estrella)|Naos]] (ζ Puppis) y [[Zeta Ophiuchi|ζ Ophiuchi]] dos de les representantes más brilloses. Amás, son estraordinariamente calientes; la [[temperatura efectivo|temperatura superficial]] de 14 Cephei ye de 34.280 [[Kelvin|K]].<ref name=Zorec>{{cita publicación | autor = Zorec, J.; Cidale, L.; Arias, M. L.; Frémat, Y.; Muratore, M. F.; Torres, A. F.; Martayan, C. | títulu = Fundamental parameters of B supergiants from the BCD system. I. Calibration of the (λ_1, D) parameters into Teff | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 501 | númberu = 1 | id = pp. 297-320 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...501..297Z&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] —qu'inclúi la gran cantidá de [[lluz ultravioleta]] emitida por esta clase d'estrelles— ye 226.000 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle/> Namái'l so enorme alloña respectu al [[Sistema Solar]], aproximao 3050 [[añu lluz|años lluz]] d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del [[Satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]],<ref name=Hohle/> fai que nun la veamos más brillosu. Tamién bien masiva, tien una masa envalorada de 30,4 ± 10,15 [[mases solares]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so [[diámetru angular]] —0,149 ± 0,024 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]]—<ref name=Zorec/> dexa envalorar de manera averada'l so diámetru real, que resulta ser unes 15 vegaes más grande que'l del [[Sol]]. 14 Cephei ye una [[binaria espectroscópica]] con un [[periodu orbital]] de 3,070 díes. Amás ye una [[variable elipsoidal rotante]] asemeyáu a [[Espiga (estrella)|Espiga]] (α Virginis) o a [[Delta Circini|δ Circini]]. Por ello, recibe la [[Denominación d'estrelles variables|denominación]], tocantes a [[estrella variable]], de '''LZ Cephei'''.<ref name=GCVS>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20LZ%20Cep LZ Cephei] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> La variación de rellumu ye d'apenes 0,099 magnitúes.<ref name=Lefevre2009>{{cita publicación | autor = Lefèvre, L.; Marchenko, S. V.; Moffat, A. F. J.; Acker, A. | títulu = A systematic study of variability among OB-stars based on HIPPARCOS photometry | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 507 | númberu = 2 | id = pp. 1141-1201 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...507.1141L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Cepheus]] 3it1a6au9qfhorr730osp6nb65g1xsi 15 Canis Majoris 0 51956 4377243 4205015 2025-06-18T08:45:10Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377243 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|15 Canis Majoris}} {{Ficha d'oxetu celeste}} '''15 Canis Majoris''' (15 CMa / EY Canis Majoris)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=15+CMa&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id EY CMa -- Variable Star of beta Cep type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] na [[constelación]] del [[Can Mayor]] de [[magnitú aparente]] +4,81. D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] d'[[Hipparcos]], alcuéntrase aproximao a 1217 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]]. == Carauterístiques == 15 Canis Majoris ye un [[superxigante]] blancu-azulada de [[tipu espectral]] B1Ib,<ref name=SIMBAD /> onde la «b» indica que, dientro de les superxigantes, ye de les menos lluminoses. Sicasí, relluma con una [[lluminosidá]] bolométrica —en toles [[llonxitúes d'onda]]— 7900 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Les diverses estimaciones de la so [[temperatura efectivo]] van dende 24.000 a 27.710 [[kelvin|K]].<ref name=Lefever2010 /><ref name=Hubrig2009 /><ref name=PASTEL>{{cita publicación | autor = Soubiran, C.; Le Campion, J.-F.; Cayrel de Strobel, G.; Caillo, A. | títulu = The PASTEL catalogue of stellar parameters | añu = 2010 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 515 | númberu = | id = A111 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26A...515A.111S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Con un radiu 6,8 vegaes más grande que'l del [[Sol]],<ref name=Hubrig2009>{{cita publicación | autor = Hubrig, S.; Briquet, M.; De Cat, P.; Schöller, M.; Morel, T.; Ilyin, I. | títulu = New magnetic field measurements of β Cephei stars and slowly pulsating B stars | añu = 2009 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 330 | númberu = 4 | id = 317 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009AN....330..317H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] ente 20 y 34 [[km/s]],<ref name=Hubrig2009 /><ref name=Lefever2010>{{cita publicación | autor = Lefever, K.; Puls, J.; Morel, T.; Aerts, C.; Decin, L.; Briquet, M. | títulu = Spectroscopic determination of the fundamental parameters of 66 B-type stars in the field-of-view of the CoRoT satellite | añu = 2010 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 515 | númberu = | id = A74 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26A...515A..74L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> siendo considerada un «rotor lentu». 15 Canis Majoris presenta una [[metalicidá]] inferior a la solar ([Fe/H] = -0,47)<ref name=PASTEL /> y ye una estrella arriquecida en [[nitróxenu]].<ref name=Hubrig2009 /> Tien una masa próximo a les 9 [[mases solares]]<ref name=Hohle/><ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y una edá de 23,6 millones d'años.<ref name=Tetzlaff/> == Variabilidá == 15 Canis Majoris ye una variable del tipu [[variable Beta Cephei|Beta Cephei]], recibiendo la [[denominación d'estrella variable|denominación]], tocantes a variable, de '''EY Canis Majoris'''. Estes variables, ente les que se cunten [[Murzim]] (β Canis Majoris) y [[Xi1 Canis Majoris|ξ<sup>1</sup> Canis Majoris]] —dambes tamién en Can Mayor—, esperimenten pulsaciones na so superficie que se traducen en variaciones de rellumu. Asina, el rellumu de 15 Canis Majoris varia 0,05 magnitúes nun periodu de 4,43 hores.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20EY%20CMa EY Canis Majoris] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes azules]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Beta Cephei]] [[Categoría:Constelación de Canis Maior]] kqbykj8lqnjjszfwvd0y06yaxxgnvqz 19 Cephei 0 51981 4377244 4235983 2025-06-18T08:45:17Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377244 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|19 Cephei}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''19 Cephei''' (19 Cep / HD 209975 / HR 8428) ye una [[estrella]] na [[constelación]] de [[Cepheus (constelación)|Cepheus]] de [[magnitú aparente]] +5,11. Ye una estrella bien distante; la distancia calculada a partir de la [[paralax]] asitia a la estrella a 5400 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]], anque l'error acomuñáu ye tan grande que'l valor nun ye fiable n'absolutu. Si, como tradicionalmente propúnxose, 19 Cephei forma parte de l'[[Asociación estelar]] Cepheus OB2, la estrella taría a 2400 años lluz. 19 Cephei ta catalogada como una [[superxigante azul]] de [[tipu espectral]] O9Ib<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=19+Cep&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id 19 Cephei] ([[SIMBAD]])</ref> que la so [[temperatura efectivo]] algama los 32.600 [[Kelvin|K]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Dada la incertidume de la distancia a la que s'atopa, les sos carauterístiques físiques namái pueden envalorase. D'alcuerdu al profesor J. Kaler, ye una estrella bien lluminosa de la [[secuencia principal]] que la so enerxía provién de la [[fusión nuclear|fusión]] del [[hidróxenu]].<ref name=JimKaler>[http://www.astro.uiuc.edu/~kaler/sow/19cep.html 19 Cephei (Stars, Jim Kaler)]</ref> Con una gran parte de la radiación emitida como [[lluz ultravioleta]], la so [[lluminosidá]] ye ente 180.000 y 345.000 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]]. Con una edá d'unos 5 millones d'años, la so masa envalorada ye 30-35 vegaes mayor que la [[masa solar]]. Una estrella d'estes carauterístiques va acabar los sos díes esplotando como una [[supernova]].<ref name=JimKaler /> Dos estrelles de magnitú 11 asitiaes a 20 y 59 [[arcsec|segundos d'arcu]] nun son compañeres reales; a cencielles paecen tar asitiaes na mesma llinia de visión.<ref>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR8428 19 Cephei] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20030928040328/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR8428 |date=2003-09-28 }} ([[Bright Star Catalogue|The Bright Star Catalogue]])</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes azules]] [[Categoría:Constelación de Cepheus]] 06n7zgtz2jo33u258wy71tigxowz3bn 19 Monocerotis 0 51983 4377245 4205021 2025-06-18T08:45:23Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377245 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|19 Monocerotis}} {{Ficha d'oxetu celeste}} '''19 Monocerotis''' (19 Mon / V637 Monocerotis)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=19+Mon&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* V637 Mon -- Variable Star of beta Cep type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] asitiada na [[constelación]] del [[Monoceros|Unicorniu]] de [[magnitú aparente]] +4,99. D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] d'[[Hipparcos]] (2,68 ± 0,22 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]]), ta a 1270 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]], anque otru estudiu basáu na [[Llinia espectral|llinia]] CaII del [[Espectroscopia astronómica|espectru]], amenorga esta distancia a 236 pársecs (770 años lluz).<ref name=Megier>{{cita publicación | autor = Megier, A.; Strobel, A.; Galazutdinov, G. A.; Krełowski, J. | títulu = The interstellar Ca II distance scale | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 507 | númberu = 2 | id = páxs. 833-840 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...507..833M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> 19 Monocerotis ye una estrella blancu-azulada de la secuencia principal de [[tipu espectral]] B1V.<ref name=SIMBAD/> Tien una [[temperatura efectivo]] de 23.370 - 25.400 [[Kelvin|K]]<ref name=ZamsTams>{{cita publicación | autor = Huang, Wenjin; Gies, D. R.; McSwain, M. V. | títulu = A Stellar Rotation Census of B Stars: From ZAMS to TAMS | añu = 2010 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 722 | númberu = 1 | id = páxs. 605-619 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010ApJ...722..605H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y relluma con una [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] —en tol [[espectru electromagnéticu]]— cuasi 16.000 vegaes superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so [[diámetru angular]] ye de 0,156 [[Milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]],<ref name=Niemczura>{{cita publicación | autor = Niemczura, E.; Daszyńska-Daszkiewicz, J. | títulu = Metallicities of the β Cephei stars from low-resolution ultraviolet spectra | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 433 | númberu = 2 | id = páxs. 659-669 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...433..659N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> lo que correspuende a un diámetru unes 6,5 vegaes más grande que'l [[radiu solar|diámetru solar]]. Anque xira sobre sigo mesma a gran velocidá, la so [[velocidá de rotación proyeutada]] ye de 265 km/s, ta inda inda lloñe de la so velocidá crítica —percima de la cual la estrella se desintegraría— de 462 km/s.<ref name=ZamsTams /> Presenta un conteníu metálico más altu que'l Sol ([M/H] = +0,15).<ref name=Niemczura /> Ye una estrella masiva, con una masa envalorada de 12,3 ± 0,2 [[mases solares]] y una edá averada de 10,1 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = páxs. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Variabilidá == 19 Monocerotis ye una [[estrella variable]] del [[estrella variable Beta Cephei|tipo Beta Cephei]], recibiendo'l nome, tocantes a variable, de '''V637 Monocerotis'''. Estes variables esperimenten pequeñes fluctaciones de rellumu —de normal iguales o inferiores a 0,03 magnitúes— por cuenta de [[Estrella variable pulsante|pulsaciones]] na so superficie. Sicasí, la variación de rellumu de 19 Monocerotis algama les 0,05 magnitúes, siendo'l so periodu de 0,1912 díes (4,59 hores).<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20V637%20Mon V637 Monocerotis] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Constelación de Monoceros]] eyauw729tltq7lek7pfwn9d0e5ws6kx 22 Orionis 0 52003 4377246 4236102 2025-06-18T08:45:30Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377246 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|22 Orionis}} {{Ficha d'oxetu celeste}} '''22 Orionis''' (22 Ori / o Orionis)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=22+Ori&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id o Ori -- Spectroscopic binary] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=BSC>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR1765 22 Orionis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111122155606/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR1765 |date=2011-11-22 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> ye una [[estrella]] na [[constelación]] d'[[Orión (constelación)|Orión]] de [[magnitú aparente]] +4,70. == Distancia == D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de datos del satélite [[Hipparcos]], el [[paralax]] de 22 Orionis ye de 3,51 ± 0,49 [[segundu d'arcu|milisegundos d'arcu]],<ref name=SIMBAD/> lo qu'implica que s'atopa a una distancia averada de 929 [[añu lluz|años lluz]] (281 [[pársec]]s) respectu al [[Sistema Solar]]. Ye miembru del subgrupu «Ia» de l'[[asociación estelar Orión OB1]], una de les rexones galáctiques de [[formación estelar]] más cercana.<ref name=Wolff>{{cita publicación | autor = Wolff, S. C.; Strom, S. Y.; Dror, D.; Venn, K. | títulu = Rotational Velocities for B0-B3 Stars in Seven Young Clusters: Further Study of the Relationship between Rotation Speed and Density in Star-Forming Regions | añu = 2007 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 133 | númberu = 3 | id = pp. 1092-1103 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007AJ....133.1092W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref><ref name=Nieva>{{cita publicación | autor = Nieva, M.-F.; Simón-Díaz, S. | títulu = The chemical composition of the Orion star forming region. III. C, N, Ne, Mg, and Fe abundances in B-type stars revisited | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 532 | númberu = | id = A2 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...532A...2N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Carauterístiques == 22 Orionis ye una [[subxigante]] o estrella de la [[secuencia principal]] blancu-azulada de tipu B2.<ref name=SIMBAD /><ref name= BSC /> Tien una [[temperatura efectivo]] de 20.481 ± 665 [[kelvin|K]]<ref name=Paunzen2005>{{cita publicación | autor = Paunzen, Y.; Schnell, A.; Maitzen, H. M. | títulu = An empirical temperature calibration for the Δ a photometric system . I. The B-type stars | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 444 | númberu = 3 | id = pp. 941-946 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...444..941P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y la so [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] ye 6080 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 5 km/s.<ref name=Nieva/> Ye una estrella masiva que la so masa envalórase nel rangu de 7,9 a 9,0 [[mases solares]]; tien una edá de 18,5 ± 1 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so [[Campu magnéticu estelar|campu magnéticu]] efectivu <Be>, midíu nes llinies metáliques del so [[Espectroscopia astronómica|espectru]], ye de 450,9 [[Gauss (unidá)|G]].<ref>{{cita publicación | autor = Bychkov, V. D.; Bychkova, L. V.; Madej, J. | títulu = Catalogue of averaged stellar effective magnetic fields. I. Chemically peculiar A and B type stars | añu = 2003 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 407 | númberu = | id = pp. 631-642 | url = http://webviz.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-out.add=.&-source=J/A%2bA/407/631/tablea1&recno=126 }}</ref> Per otra parte, 22 Orionis ye una [[binaria espectroscópica]] con un [[periodu orbital]] de 293,0 díes. La [[Escentricidá (matemática)|escentricidá]] de la [[órbita]] ye ε = 0,15.<ref>{{cita publicación | autor = Abt, Helmut A. | títulu = Observed Orbital Eccentricities | añu = 2005 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 629 | númberu = 1 | id = pp. 507-511 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJ...629..507A&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Subxigantes]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Constelación d'Orión]] l596wtcj803ijao6fzu3nhxyk8g78q5 27 Canis Majoris 0 52021 4377248 4236115 2025-06-18T08:45:37Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377248 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|27 Canis Majoris}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''27 Canis Majoris''' (27 CMa / HD 56014 / HR 2745)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=27+CMa&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id 27 Canis Majoris] ([[SIMBAD]])</ref> ye un [[sistema estelar]] na [[constelación]] del [[Can Mayor]] de [[magnitú aparente]] media +4,66. Alcuéntrase a unos 1590 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]]. La componente primaria, '''27 Canis Majoris A''', ye una [[xigante azul]] de magnitú aparente +4,9. Amás ye una [[binaria espectroscópica]] con un [[periodu orbital]] de 6,28 hores.<ref name=Alcyone>{{Cita web |url=http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2745 |títulu=EW Canis Majoris (Alcyone) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080531175801/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2745 |fechaarchivu=2008-05-31 }}</ref> La componente secundaria, '''27 Canis Majoris B''', ta dixebrada de la componente principal 0,1 [[arcsec|segundos d'arcu]] y tien un periodu orbital de 31 años. De magnitú +5,4, ye una [[estrella variable eruptiva]] del tipu [[variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]]. Ello fai que'l rellumu del sistema fluctúe ente +4,42 y +4,82,<ref name=Alcyone /> recibiendo la [[denominación d'estrelles variables|denominación de variable]] '''EW Canis Majoris'''. Al igual qu'otres variables d'esta clase, ta catalogada como una [[estrella con envoltura]].<ref name=Alcyone /> El [[tipu espectral]] conxuntu de 27 Canis Majoris ye B3IIIe y la so lluminosidá bolométrica —en toles [[llonxitú d'onda|llonxitúes d'onda]]— ye 15.600 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]]. La so [[temperatura efectivo]] calculada ye de 17.100 [[Kelvin|K]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La velocidá de [[rotación estelar|rotación]] midida ye de 290 [[km/s]],<ref name=Fremat>{{cita publicación | autor = Frémat, Y.; Zorec, J.; Hubert, A.-M.; Floquet, M. | títulu = Effects of gravitational darkening on the determination of fundamental parameters in fast-rotating B-type stars | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 440 | númberu = 1 | id = pp. 305-320 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...440..305F&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> constituyendo esti valor una llende inferior. Presenta una [[metalicidá]] —bayura relativa d'elementos más pesaos que l'[[heliu]]— significativamente inferior a la solar ([M/H] = -0,47 ± 0,18).<ref name=Niemczura>{{cita publicación | autor = Niemczura, E.; Daszyńska-Daszkiewicz, J. | títulu = Metallicities of the β Cephei stars from low-resolution ultraviolet spectra | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 433 | númberu = 2 | id = pp. 659-669 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...433..659N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La edá del sistema envalórase en 23 millones d'años.<ref name=Zorec>{{cita publicación | autor = Zorec, J.; Frémat, Y.; Cidale, L. | títulu = On the evolutionary status of Be stars. I. Field Be stars near the Sun | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 441 | númberu = 1 | id = pp. 235-248 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...441..235Z&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes azules]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Gamma Cassiopeiae]] [[Categoría:Constelación de Canis Maior]] ex13ou8mviut2xwd6eeda6n5b924z1c 28 Vulpeculae 0 52025 4377249 4208051 2025-06-18T08:45:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377249 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|28 Vulpeculae}} {{Ficha d'oxetu celeste}} '''28 Vulpeculae''' (28 Vul)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=28+Vul&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id 28 Vul -- Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] asitiada na [[constelación]] de [[Vulpecula]]. Ye, con [[magnitú aparente]] +5,04, la decimotercer estrella más brillosa na constelación.<ref>[http://www.alcyone.de/SIT/bsc/vul.html The stars of Vulpecula (Alcyone)]</ref> D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] d'[[Hipparcos]], alcuéntrase a 517 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. 28 Vulpeculae ye una [[subxigante]] blancu-azulada de [[tipu espectral]] B5IV,<ref name=SIMBAD/> asemeyada a [[1 Vulpeculae]], nesta mesma constelación. Daqué más fría qu'esta postrera, tien una [[Temperatura efectivo|temperatura superficial]] de 15.427 ± 282 [[Kelvin|K]].<ref name=Wu>{{cita publicación | autor = Wu, Yue; Singh, H. P.; Prugniel, P.; Gupta, R.; Koleva, M. | títulu = Coudé-feed stellar spectral library - atmospheric parameters | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 525 | númberu = | id = A71 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...525A..71W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so [[lluminosidá]] bolométrica —na totalidá del [[espectru electromagnéticu]]— ye 713 vegaes superior a la del [[Sol]]. Tien un diámetru ente 2,9<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4fc681a82ef4&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=9581 28 Vulpeculae (CADARS 6F)]</ref> y 3,4 vegaes más grande que'l [[radiu solar|diámetru solar]],<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4fc681a82ef4&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=9580 28 Vulpeculae (CADARS 6H)]</ref> dambos valores calculaos por métodos indireutos. Xira sobre sigo mesma bien apriesa, siendo'l so [[velocidá de rotación proyeutada]] —llende inferior de la mesma— de 276 km/s.<ref name=Huang>{{Cita publicación | autor = Huang, W.; Gies, D. R. | títulu = Stellar Rotation in Field and Cluster B Stars | añu = 2008 | revista = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 683 | númberu = 2 | id = páxs. 1045-1051 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...683.1045H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Presenta una [[metalicidá]] comparable a la del Sol ([Fe/H] = 0,02 ± 0,11).<ref name=Wu/> La so masa ye cinco veces mayor que la [[masa solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> 28 Vulpeculae presenta escesu na [[radiación infrarroxo]] emitida. Piénsase que pue tar arrodiada por un discu de polvu que la so temperatura —considerando que les partícules de polvu pórtense como un [[cuerpu prietu]]— sería de 85 K.<ref name=Oudmaijer>{{cita publicación | autor = Oudmaijer, Rene D.; van der Veen, W. Y. C. J.; Waters, L. B. F. M.; Trams, N. R.; Waelkens, C.; Engelsman, Y. | títulu = SAO stars with infrared excess in the IRAS Point Source Catalog | añu = 1992 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] Supplement Series | volume = 96 | númberu = 3 | id = páxs. 625-643 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?1992A%26AS...96..625O&db_key=AST }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Subxigantes]] [[Categoría:Constelación de Vulpecula]] tgcfewq61o9hgwvah6rlqhzmt3brrcc 3 Ceti 0 52030 4377250 4208060 2025-06-18T08:45:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377250 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|3 Ceti}} {{Ficha d'oxetu celeste}} '''3 Ceti''' (3 Cet)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=3+Cet&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id 3 Cet -- Variable Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] asitiada na [[constelación]] de [[Cetus]] de [[magnitú aparente]] +4,95. Alcuéntrase, d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] d'[[Hipparcos]] —1,56 ± 0,31 [[Arcsec|milisegundos d'arcu]]—, a unos 2090 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]], cifra namái averada dau l'ampliu marxe d'error inherente a la midida. 3 Ceti ye una [[superxigante]] naranxa de [[tipu espectral]] K3I.<ref name=SIMBAD/> Tien una [[temperatura efectivo]] de 4183 ± 23 [[Kelvin|K]]<ref name=Wu>{{cita publicación | autor = Wu, Yue; Singh, H. P.; Prugniel, P.; Gupta, R.; Koleva, M. | títulu = Coudé-feed stellar spectral library - atmospheric parameters | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 525 | númberu = | id = A71 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...525A..71W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> —anque otros estudios rebaxen dichu valor hasta los 4052 K—<ref name=Smiljanic/><ref name=Cenarro>{{cita publicación | autor = Cenarro, A. J.; Peletier, R. F.; Sánchez-Blázquez, P.; Selam, S. O.; Toloba, E.; Cardiel, N.; Falcón-Barroso, J.; Gorgas, J.; Jiménez-Vicente, J.; Vazdekis, A. | títulu = Medium-resolution Isaac Newton Telescope library of empirical spectra - II. The stellar atmospheric parameters | añu = 2007 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 374 | númberu = 2 | id = pp. 664-690 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007MNRAS.374..664C&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y una [[lluminosidá]] 10.170 vegaes superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 5,8 km/s.<ref name=Smiljanic>{{cita publicación | autor = Smiljanic, R.; Pasquini, L.; Bonifacio, P.; Galli, D.; Gratton, R. G.; Randich, S.; Wolff, B. | títulu = Beryllium abundances and star formation in the halo and in the thick disk | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 499 | númberu = 1 | id = pp. 103-119 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...499..103S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Presenta una [[metalicidá]] daqué más alzada que la solar ([Fe/H] = +0,22).<ref name=Wu/> Anque de xuru ye una estrella masiva, nun esiste consensu en cuantes al valor de la so masa; distintes fontes asitien dichu valor ente les 7,9 y les 9 [[mases solares]].<ref name=Smiljanic/><ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so edá averada ye de cuasi 30 millones d'años.<ref name=Tetzlaff/> 3 Ceti apaez como posible [[estrella variable|variable]] nel [[New Catalogue of Suspected Variable Stars]]. Recibe la denominación de variable provisional de NSV 13. == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Cetus]] ix2ts0c7tu1brs67p2p8kn7xve9uq71 3 Monocerotis 0 52032 4377251 4236144 2025-06-18T08:45:56Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377251 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|3 Monocerotis}} {{Ficha d'oxetu celeste}} '''3 Monocerotis''' (3 Mon)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=3+Mon&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id CCDM J06018-1036AB -- Double or multiple star] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=BSC>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2128 3 Monocerotis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304110805/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2128 |date=2016-03-04 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> ye una [[estrella]] na [[constelación]] de [[Monoceros]], el [[unicorniu]], de [[magnitú aparente]] +4,94. D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de datos del satélite [[Hipparcos]], el [[paralax]] correxíu de 3 Monocerotis ye de 4,20 ± 0,56 [[segundu d'arcu|milisegundos d'arcu]],<ref name=Hohle/> lo que l'asitia a una distancia averada de 769 [[añu lluz|años lluz]] (236 [[pársec]]s) respectu al [[Sistema Solar]]. == Carauterístiques == 3 Monocerotis ye una [[xigante azul]] de tipu B5III.<ref name=SIMBAD /><ref name= BSC /> Tien una [[temperatura efectivo]] de 16.258 ± 213 [[kelvin|K]]<ref name=Paunzen2005>{{cita publicación | autor = Paunzen, Y.; Schnell, A.; Maitzen, H. M. | títulu = An empirical temperature calibration for the Δ a photometric system . I. The B-type stars | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 444 | númberu = 3 | id = páxs. 941-946 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...444..941P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y la so [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] ye 1858 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu, calculáu de forma indireuta, ye 4,5 vegaes más grande que'l del [[Sol]].<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4f5904f256d8&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=2962 Catalogue of Stellar Diameters (CADARS)]</ref> Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] —llende inferior de la mesma— ente 45 y 60 km/s.<ref name=Strom>{{cita publicación | autor = Strom, Stephen Y.; Wolff, Sidney C.; Dror, David H. A. | títulu = B Star Rotational Velocities in h and χ Persei: A Probe of Initial Conditions during the Star Formation Epoch? | añu = 2005 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 129 | númberu = 2 | id = páxs. 809-828 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005AJ....129..809S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref><ref name=Paunzen2005/> Anque ye una estrella masiva de 5,85 [[mases solares]],<ref name=Hohle/> la so masa quedo claramente per debaxo de la llende a partir del cual les estrelles rematen la so vida españando como [[supernova|supernoves]]. 3 Monocerotis tien una compañera estelar de magnitú +8,25 que la so separación visual con ella ye de 1,99 [[Segundu sexaxesimal|segundos d'arcu]].<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = páxs. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La separación real ente elles ye de siquier 470 [[Unidá astronómica|UA]]. == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes azules]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Constelación de Monoceros]] pd14de1mwqpdacwg59ny11lc5gsxrpe 46 Capricorni 0 52085 4377252 4236153 2025-06-18T08:46:03Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377252 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|46 Capricorni}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''46 Capricorni''' (46 Cap / c Capricorni / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 206834)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=46+Cap&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id c Cap -- Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] de [[magnitú aparente]] +5,09 asitiada na [[constelación]] de [[Capricorniu (constelación)|Capricorniu]]. Anque nun tien nome propiu habitual, formaba —xunto a [[xi Aquarii|ξ Aquarii]] y [[Sadalsuud]] (β Aquarii)— la vigesimosegunda [[casona llunar]] árabe, tamién llamada Sadalsuud.<ref>{{Cita llibru |apellíos=Allen |nome=Richard Hinckley |enllaceautor= |coautor= |editor=Courier Dover Publications |títulu=Star Names — Their Lore and Meaning | url =http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Topics/astronomy/_Texts/secondary/ALLSTA/home.html|formatu= |fechaaccesu=|añoacceso=2011 |mesacceso=setiembre|edición=|volume= |fecha= |añu=1889 |mes= |editorial=|ubicación= |idioma= inglés|isbn=0-486-21079-0 |id= |páxines=563 |capítulu=Aquarius | urlcapítulu =http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Topics/astronomy/_Texts/secondary/ALLSTA/Aquarius*.html |cita= }}</ref> 46 Capricorni ye una [[superxigante]] mariella de [[tipu espectral]] G8Iab —enantes catalogada como [[estrella xigante|xigante]] G8II-III—<ref>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR8311 46 Capricorni] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130621101857/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR8311 |date=2013-06-21 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> con una [[temperatura efectivo]] ente 4600 [[Kelvin|K]]<ref name=Hohle /> y 4815 K.<ref name=Hekker /> La so [[lluminosidá]] ye 627 vegaes superior a la del [[Sol]] y tien un diámetru 25 vegaes más grande que'l [[diámetru solar]].<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4y82246d6cdd&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=10047 46 Capricorni (CADARS)]</ref> Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 3,75 km/s.<ref name=Hekker>{{cita publicación | autor = Hekker, S.; Meléndez, J. | títulu = Precise radial velocities of giant stars. III. Spectroscopic stellar parameters | añu = 2007 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 475 | númberu = 3 | id = pp. 1003-1009 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007A%26A...475.1003H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> 46 Capricorni tien una masa averada ente 4 y 5 [[mases solares]]. La so [[metalicidá]] —bayura relativa d'[[elementu químicu|elementos]] más pesaos que l'[[heliu]] nuna estrella— ye menor que la solar nun 35% ([Fe/H] = -0,19).<ref name=CayreldeStrobel>{{Cita publicación | autor = Cayrel de Strobel, G.; Soubiran, C.; Ralite, N. | títulu = Catalogue of (Fe/H) determinations for FGK stars: 2001 edition | añu = 2001 | revista = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 373 | númberu = | id = pp. 159-163 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2001A%26A...373..159C&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Un estudiu comparativu ente más de 600 [[xigante lluminosa|xigantes lluminoses]] reflexa que'l so conteníu de [[litiu]] ye alzáu pa una estrella de les sos carauterístiques (log<sub>є</sub>[Li] = 0,80).<ref>{{cita publicación | autor = Brown, Jeffery A.; Sneden, Christopher; Lambert, David L.; Dutchover, Edward, Jr. | títulu = A search for lithium-rich giant stars | añu = 1989 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] Supplement Series | volume = 71 | númberu = | id = pp. 293-322 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1989ApJS...71..293B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Alcuéntrase aproximao a 783 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Constelación de Capricorniu]] cx7wjathqt8be9ssyf645524q14gsnz 5 Lacertae 0 52096 4377253 4236172 2025-06-18T08:46:09Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377253 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|5 Lacertae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''5 Lacertae''' (5 Lac / HD 213311 / HR 8752 / HIP 111022)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=5+Lacertae&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id 5 Lacertae] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella binaria]] na [[constelación]] [[Lacerta]] que s'atopa a más de 1100 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]]. Con [[magnitú aparente]] +4,37 ye la tercer estrella más brillosa de la constelación dempués d'[[Alfa Lacertae|α Lacertae]] y [[1 Lacertae]]. 5 Lacertae ye una [[binaria espectroscópica]] de llargu periodu —41,95 años— que pudo ser [[resolución óptica|resuelta]] por [[interferometría de moteáu]]. Los dos componentes, separaes 0,1 [[arcsec|segundos d'arcu]], son dos estrelles de carauterístiques físiques desemeyaes. La estrella más brillosa ye una fría [[xigante colorada]] [[xigante lluminosa|lluminosa]] de [[tipu espectral]] M0II, ente que'l so acompañante ye una estrella caliente de la [[secuencia principal]] de tipu B8V.<ref>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR8572 V0412 Lacertae] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304113349/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR8572 |date=2016-03-04 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> A partir del so [[diámetru angular]], 5,43 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]] —valor llográu indireutamente per aciu [[espectrofotometría]] considerando'l [[escurecimientu de llimbu]]—,<ref name=CHARM2>{{cita publicación | autor = Richichi, A.; Percheron, I.; Khristoforova, M. | títulu = CHARM2: An updated Catalog of High Angular Resolution Measurements | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 431 | númberu = 4 | id = páxs. 773-777 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...431..773R&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> puede conocese aproximao, dada la incertidume na distancia, el tamañu real de la [[estrella xigante]]. El so diámetru ye aproximao 273 vegaes más grande que'l del [[Sol]]. Tien una [[temperatura efectivo]] d'unos 3700 [[Kelvin|K]] y una masa envalorada ente 7,7<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y 9,8 [[mases solares]].<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = páxs. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El sistema, que la so edá cífrase en 25 millones d'años,<ref name=Tetzlaff/> relluma con una [[lluminosidá]] 26.000 vegaes mayor que la del Sol. 5 Lacertae ye una [[variable irregular]], que'l so rellumu varia ente magnitú +4,37 y +4,56. Recibe la [[denominación d'estrelles variables|denominación de variable]] '''V412 Lacertae'''.<ref name=SIMBAD /> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables irregulares]] [[Categoría:Constelación de Lacerta]] qbw9xc9chca8xxne1ezn6tfgsvedg24 53 Piscium 0 52115 4377254 3814633 2025-06-18T08:46:16Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377254 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|53 Piscium}} {{Ficha d'estrella |nome = 53 Piscium |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Piscis (constelación)|Piscis]] |α = 00h 36min 47,31s |δ = +15º 13’ 54,2’’ |magapa_v = +5,86 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B2.5IV |tipu = |msol = 5,4 - 7,3 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 3,3 ± 0,5 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -1,21 |gravedá = 4,30 |lumen = 2551 |temp = 19.525 |metal = |roto = |vari = |osci = |edá = 21,9 ± 3,2 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -9 |dist_al = 1038 |dist_pc = 318 |parax = 3,14 ± 0,30 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = AG+Psc |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = AG Piscium / [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;3379 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;155 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;2903 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;91995 }} '''53 Piscium''' (53 Psc / AG Piscium)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=53+Psc&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id AG Piscium] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] na [[constelación]] de [[Piscis (constelación)|Piscis]] de [[magnitú aparente]] +5,86. Alcuéntrase, d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] d'[[Hipparcos]], aproximao a 1040 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]]. 53 Piscium ye una [[subxigante]] blancu-azulada de [[tipu espectral]] B2.5IV.<ref name=SIMBAD /> La so superficie tien una [[temperatura efectivo|temperatura]] de 19.525 [[kelvin|K]] y relluma con una [[lluminosidá]] 2550 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Con un radiu unes 3,3 vegaes más grande que'l del [[Sol]],<ref name=Hubrig2009>{{cita publicación | autor = Hubrig, S.; Briquet, M.; De Cat, P.; Schöller, M.; Morel, T.; Ilyin, I. | títulu = New magnetic field measurements of β Cephei stars and slowly pulsating B stars | añu = 2009 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 330 | númberu = 4 | id = 317 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009AN....330..317H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> xira sobre sigo mesma con una velocidá de [[Rotación estelar|rotación]] igual o superior a 48 ± 8 [[km/s]].<ref name=Lefever2010>{{cita publicación | autor = Lefever, K.; Puls, J.; Morel, T.; Aerts, C.; Decin, L.; Briquet, M. | títulu = Spectroscopic determination of the fundamental parameters of 66 B-type stars in the field-of-view of the CoRoT satellite | añu = 2010 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 515 | númberu = | id = A74 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26A...515A..74L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Anque 53 Piscium ye considerablemente más masiva que'l Sol, nun esiste unanimidá en cuantes al valor de la so masa; según la fonte consultada, esta taría ente les 5,4 y les 7,3 [[mases solares]].<ref name=Hubrig2009/><ref name=Hohle/><ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = páxs. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so edá ye de 21,9 ± 3,2 millones d'años.<ref name=Tetzlaff/> Anque nel pasáu 53 Piscium foi catalogada como [[variable Beta Cephei]], recibiendo la [[denominación d'estrella variable|denominación de variable]] '''AG Piscium''', anguaño nun-y la inclúi dientro de dichu grupu. Nel so llugar, considerar una estrella B pulsante lenta» (SPB) asemeyada a [[53 Persei]] o [[Tau Herculis|τ Herculis]].<ref name=Silvester>{{cita publicación | autor = Silvester, J.; Neiner, C.; Henrichs, H. F.; Wade, G. A.; Petit, V.; Alecian, Y.; Huat, A.-L.; Martayan, C.; Power, J.; Thizy, O. | títulu = On the incidence of magnetic fields in slowly pulsating B, β Cephei and B-type emission-line stars | añu = 2009 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 398 | númberu = 3 | id = páxs. 1505-1511 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009MNRAS.398.1505S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Subxigantes]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Piscis]] dh3d3u2mfvstpxz788dhgsp8fmialxk 68 Herculis 0 52141 4377235 3822622 2025-06-18T08:38:45Z YoaR 37624 4377235 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|68 Herculis}} {{Ficha d'estrella |nome = 68 Herculis Aa / Ab |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Hércules (constelación)|Hércules]] |α = 17h 17min 19,57s |δ = +33º 06’ 00,4’’ |magapa_v = +4,80 (conxunta) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B1.5V / B5 |tipu = |msol = 6,8 / 2,8 |diam = |dsol = |radiu = |rsol = |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -1,75 (conxunta) |gravedá = |lumen = 1300 / 160 |temp = 19.000 / 11.000 |metal = |roto = |vari = |osci = |edá = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = |dist_al = 666 ± 57 |dist_pc = |parax = 4,90 ± 0,42 <!-- Sistema --> |comp = 3 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = 68+Her |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = u&nbsp;Herculis / [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;156633 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;6431 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;84573 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;65913 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]+33&nbsp;2864}} '''68 Herculis''' (68&nbsp;Her / u&nbsp;Herculis)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=68+Her&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* u Her -- Eclipsing binary of Algol type (detached)] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella múltiple]] na [[constelación]] d'[[Hércules (constelación)|Hércules]]. Alcuéntrase a 666 ± 57 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. La componente principal del [[Sistema estelar|sistema]] ye una [[estrella binaria cercana|binaria cercana]] de [[magnitú aparente]] +4,80. '''68 Herculis Aa''', la primaria d'esta binaria, ye una estrella blancu-azulada de la [[secuencia principal]] de [[tipu espectral]] B1.5V. Tien una temperatura superficial de 19.000 [[kelvin|K]] y ye 1300 vegaes más lluminosa que'l [[Sol]]. Con una masa de 6,8 [[mases solares]], xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 145 km/s. Pela so parte, '''68 Herculis Ab''', la secundaria, tien tipu B5. Con una [[temperatura efectivo]] de 11.000 K, la so lluminosidá ye 160 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]]. Tien una masa de 2,8 mases solares y la so [[velocidá de rotación proyeutada]] ye de 105 km/s.<ref name=JimKaler /> El [[periodu orbital]] d'esta binaria ye de namái 2,05 díes y dambes estrelles tán dixebraes ente sigo por namái 0,07 [[Unidá astronómica|UA]] o 14 [[radiu solar|radios solares]]. Ello ye que produzse [[tresferencia de masa]] dende la estrella secundaria escontra la primaria. La secundaria, aparentemente más evolucionada, debería de ser más masiva, pero la perda de masa siguida invirtió la rellación de mases. Amás, esti subsistema constitúi una [[binaria eclipsante]] nel cual, mientres l'[[eclís]] principal —cuando la componente menos brillosa pasa per delantre de la más brillosa—, el rellumu mengua 0,7 magnitúes.<ref name=JimKaler>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/68her.html 68 Herculis (Stars, Jim Kaler)]</ref> El sistema completar con una tercer estrella de magnitú +10,2 que la so separación visual cola binaria ye de 4,4 [[arcsec|segundos d'arcu]].<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = páxs. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien una masa envalorada de 2,5 mases solares y completa una [[órbita]] en redol a 68 Herculis Aa-Ab cada 10.900 años.<ref name=Tokovinin>{{cita publicación | autor = Tokovinin, A. | títulu = Comparative statistics and origin of triple and quadruple stars | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = páxs. 925-938 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..925T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación d'Hércules]] 0668zm3q3l3cf2fe86kbcjh93jggwux 70 Aquilae 0 52144 4377255 4134833 2025-06-18T08:46:22Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377255 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|70 Aquilae}} {{Ficha d'estrella |nome = 70 Aquilae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Aquila (constelación)|Aquila]] |α = 20h 36min 43,63s |δ = -02º 32’ 59,8’’ |magapa_v = +4,90 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = K5II |tipu = |msol = 6,2 ± 0,6 |diam = |dsol = |radio = |rsol = ~ 135 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -3,10 |gravedá = |lumen = 4072 |temp = 3900 |metal = [Fe/H] = -0,2 |rota = |vari = |osci = |edá = 63 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -9,6 |dist_al = 1300 |dist_pc = 398 |parax = 2,51 ± 0,33 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = 70+Aql |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;196321 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;7873 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;101692 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;144624 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]-03&nbsp;4961 }} '''70 Aquilae''' (70 Aql)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=70+Aql&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id 70 Aql -- Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] asitiada na [[constelación]] del [[Aquila (constelación)|Águila]]. Tien [[magnitú aparente]] +4,90 y, d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] d'[[Hipparcos]] (2,51 ± 0,33 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]]), alcuéntrase a 1300 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. 70 Aquilae ye una [[estrella xigante lluminosa|xigante lluminosa]] de color anaranxáu asemeyáu a [[Tarazed]] (γ Aquilae). De [[tipu espectral]] K5II,<ref name=SIMBAD/> tien una [[temperatura efectivo]] de 3900 [[Kelvin|K]] y una [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] —qu'inclúi la [[Radiación electromagnético|radiación]] emitida como [[lluz infrarroxo]]— 4072 vegaes superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so [[diámetru angular]], una vegada teníu en cuenta'l [[escurecimientu de llimbu]], ye de 3,17 ± 0,04 milisegundos d'arcu;<ref name=CHARM2>{{cita publicación | autor = Richichi, A.; Percheron, I.; Khristoforova, M. | títulu = CHARM2: An updated Catalog of High Angular Resolution Measurements | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 431 | númberu = 4 | id = pp. 773-777 (Tabla consultada en CDS) | url = http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-out.add=.&-source=J/A%2bA/431/773/charm2&recno=2110 }}</ref> esta cifra, xunida a la distancia a la que s'atopa —parámetru que contién un altu grau d'error—, dexa concluyir que'l so diámetru real ye unes 135 vegaes más grande que'l del Sol. La so velocidá de [[Rotación estelar|rotación]] ye de, siquier, 1,9 km/s.<ref name=Lebre/> 70 Aquilae amuesa una [[metalicidá]] inferior a la solar ([Fe/H] = -0,2).<ref name=Lebre>{{cita publicación | autor = Lèbre, A.; de Laverny, P.; Do Nascimento, J. D., Jr.; de Medeiros, J. R. | títulu = Lithium abundances and rotational behavior for bright giant stars | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 450 | númberu = 3 | id = pp. 1173-1179 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...450.1173L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so masa envalorada ye de 6,2 ± 0,6 [[mases solares]]<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y tien una edá averada de 63 ± 18 millones d'años.<ref name=Tetzlaff/> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Constelación d'Aquila]] 40o9nh6q38xi7od9s1mueys859bolz6 8 Leporis 0 52160 4377256 4236199 2025-06-18T08:46:27Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377256 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|8 Leporis}} {{Ficha d'estrella |nome = 8 Leporis |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Lepus (constelación)|Lepus]] |α = 05h 23min 30,16s |δ = -13º 55’ 38,5’’ |magapa_v = +5,22 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B2IV |tipu = |msol = 10,1 ± 0,5 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 5,0 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -3,30 |gravedá = 4,1 |lumen = 12.063 |temp = 21.150 |metal = |roto = |vari = |osci = |edá = 21,7 ± 1,8 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = +18,2 |dist_al = 1646 |dist_pc = 505 |parax = 1,98 ± 0,32 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = 8+Lep |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;35337 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;1783 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;25202 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;150396 }} '''8 Leporis''' (8 Lep)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=8+Lep&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id 8 Lep -- Star] ([[SIMBAD]])</ref><ref>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR1783 8 Leporis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304140941/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR1783 |date=2016-03-04 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> ye una [[estrella]] na [[constelación]] de [[Lepus (constelación)|Lepus]], la [[llebre]], de [[magnitú aparente]] +5,22. Acordies col nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del [[Satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]], alcuéntrase a 505 [[pársec]]s o 1646 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Hohle/> Ye miembru de l'[[Asociación estelar]] Orion c,<ref name=Wolff/> al igual que [[55 Orionis]] y [[V1046 Orionis]]. 8 Leporis ye una [[subxigante]] blancu-azulada de [[tipu espectral]] B2IV.<ref name=SIMBAD/> Ye una estrella caliente con una [[temperatura efectivo|temperatura superficial]] de 21.150 [[Kelvin|K]] y una [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] —qu'inclúi una importante cantidá d'enerxía radiada como [[lluz ultravioleta]]— 12.060 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu ye cinco veces más grande que'l del [[Sol]]<ref name=Lyu>{{cita publicación | autor = Lyubimkov, Leonid S.; Rachkovskaya, Tamara M.; Rostopchin, Sergey I.; Lambert, David L. | títulu = Surface abundances of light elements for a large sample of early B-type stars - II. Basic parameters of 107 stars | añu = 2002 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 333 | númberu = 1 | id = pp. 9-26 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2002MNRAS.333....9L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 15 [[km/s]].<ref name=Wolff>{{cita publicación | autor = Wolff, S. C.; Strom, S. Y.; Dror, D.; Venn, K. | títulu = Rotational Velocities for B0-B3 Stars in Seven Young Clusters: Further Study of the Relationship between Rotation Speed and Density in Star-Forming Regions | añu = 2007 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 133 | númberu = 3 | id = pp. 1092-1103 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2007AJ....133.1092W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Les sos carauterístiques son asemeyaes a les de [[Decrux]] (δ Crucis) o [[Lesath]] (υ Scorpii), pero ta muncho más alloñada qu'éstes. 8 Leporis presenta una [[metalicidá]] inferior a la solar ([Fe/H] = -0,31).<ref name=CayreldeStrobel>{{Cita publicación | autor = Cayrel de Strobel, G.; Soubiran, C.; Friel, Y. D.; Ralite, N.; Francois, P. | títulu = A catalogue of (Fe/H) determinations: 1996 edition | añu = 1997 | revista = [[Astronomy and Astrophysics]] Supplement series | volume = 124 | númberu = | id = pp. 299-305 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1997A%26AS..124..299C&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien una masa de 10,1 ± 0,5 [[mases solares]] y la so edá cífrase en 21,7 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so masa xusto devasa la llende percima del cual les estrelles rematen la so vida españando en forma de [[supernova]]. == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Subxigantes]] [[Categoría:Constelación de Lepus]] ky789ruy6r59yn1ocx4t1skuetbuv7y AQ Andromedae 0 52311 4377190 3801577 2025-06-18T08:19:18Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Antliae => U Antliae 4377190 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|AQ Andromedae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''AQ Andromedae''' (AQ And / HD 2342 / HIP 2180)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=AQ+And&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id AQ And -- Semi-regular pulsating Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] d'[[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]]. Ye una estrella distante, que la so distancia envalorada al [[Sistema Solar]] ye de 3300 [[añu lluz|años lluz]].<ref name=Bergeat>{{cita publicación | autor = Bergeat, J.; Chevallier, L. | títulu = The mass loss of C-rich giants | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 429 | númberu = | id = pp. 235-246 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...429..235B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> AQ Andromedae ye una [[estrella de carbonu]] de [[tipu espectral]] CV5 con una [[Temperatura efectivo|temperatura superficial]] de 2660 [[Kelvin|K]]. Estes clase d'estrelles esperimenten una [[perda de masa estelar]] significativa; AQ Andromedae facer a razón de 4,3 &times; 10<sup>-7</sup> [[mases solares]] per añu.<ref name=Bergeat/> La so lluminosidá [[magnitú bolométrica|bolométrica]] —considerando toles [[llonxitú d'onda|llonxitúes d'onda]]— ye 9700 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]].<ref name=Bergeat/> Por aciu [[interferometría]] midióse'l so [[diámetru angular]], que, una vegada consideráu'l [[escurecimientu de llimbu]], ye de 4,09 ± 0,80 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]].<ref name=CHARM2>{{cita publicación | autor = Richichi, A.; Percheron, I.; Khristoforova, M. | títulu = CHARM2: An updated Catalog of High Angular Resolution Measurements | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 431 | númberu = 4 | id = pp. 773-777 | url = http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-out.add=.&-source=J/A%2bA/431/773/charm2&recno=2109 }}</ref> Ello dexa evaluar el so diámetru real, siendo ésti 450 vegaes más grande que'l [[radiu solar|diámetru solar]], cifra namái averada yá que depende de la distancia a la que s'atope AQ Andromedae. AQ Andromedae paez tar arrodiada d'una fina envoltura de polvu dixebrada de la estrella. Diversos modelos envaloren la temperatura del polvu nun rangu entendíu ente 28 y 49 K. Ello correspuende a una mayor perda de masa nel pasáu —hai unos 19.000 años—, del orde de 152 &times; 10<sup>-7</sup> [[mases solares]] per añu. Envalórase que'l ritmu de perda de masa estelar varia cada 2000 - 5000 años.<ref name=Kerschbaum>{{cita publicación | autor = Kerschbaum, F.; Ladjal, D.; Ottensamer, R.; Groenewegen, M. A. T.; Mecina, M.; Blommaert, J. A. D. L.; Baumann, B.; Decin, L.; Vandenbussche, B.; Waelkens, C.; Posch, T.; Huygen, Y.; De Meester, W.; Regibo, S.; Royer, P.; Exter, K.; Jean, C. | títulu = The detached dust shells of AQ Andromedae, U Antliae, and TT Cygni | añu = 2010 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 518 | númberu = 4 | id = L140 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26A...518L.140K&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Catalogada como [[estrella variable semirregular|variable semirregular]] SRB, el rellumu de AQ Andromedae varia ente [[magnitú aparente]] +7,7 y +9,5 nun periodu de 169 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-out.add=.&-source=B/gcvs/gcvs_cat&recno=70 AQ Andromedae] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles de carbonu]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables semirregulares]] [[Categoría:Constelación d'Andrómeda]] 1hxqc3tfjamk1zm5f8y44ghidmzop2c AQ Puppis 0 52312 4377391 3832760 2025-06-18T10:05:19Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Sagittarii => U Sagittarii 4377391 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|AQ Puppis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''AQ Puppis''' (AQ Pup / HD 65589 / HIP 38965)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=AQ+Pup&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* AQ Pup -- Classical Cepheid (delta Cep type)] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Puppis]], la [[popa]] del [[Argo Navis]]. AQ Puppis ye una [[cefeida]] clásica,<ref name=SIMBAD/> al igual que [[RS Puppis]] y [[BN Puppis]], tamién nesta mesma constelación. Estes variables son [[estrella variable pulsante|estrelles pulsantes]] que les sos variaciones son desaxeradamente regulares. Nel casu d'AQ Puppis, el so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente]] +8,08 y +9,39 nun periodu de 30,0980 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20AQ%20Pup AQ Puppis] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> De [[tipu espectral]] mediu F5Ib, la so [[temperatura efectivo]] ye de 5304 ± 104 [[kelvin|K]].<ref name=Lemasle>{{cita publicación | autor = Lemasle, B.; François, P.; Bono, G.; Mottini, M.; Primes, F.; Romaniello, M. | títulu = Detailed chemical composition of Galactic Cepheids. A determination of the Galactic abundance gradient in the 8-12 kpc region | añu = 2007 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 467 | númberu = 1 | id = páxs. 283-294 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007A%26A...467..283L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> De gran tamañu, inclusive comparada con otres cefeides, el so radiu ye 150 vegaes más grande que'l [[radiu solar]]. Ye tres veces más grande que [[eta Aquilae|η Aquilae]] o [[U Sagittarii]], dos cefeides cercanes. Si ocupara'l llugar del [[Sol]], la so superficie estiéndese hasta la [[órbita]] de [[Venus (planeta)|Venus]]. Presenta un conteníu metálico inferior a la solar, siendo'l so índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = -0,14.<ref name=Groenewegen /> Los niveles d'[[aluminiu]] y [[calciu]] son tamién más baxos que nel Sol, ente que'l sodiu ye llixeramente más abondosu que na nuesa estrella ([Na/H] = +0,08).<ref name=Lemasle>{{cita publicación | autor = Lemasle, B.; François, P.; Bono, G.; Mottini, M.; Primes, F.; Romaniello, M. | títulu = Detailed chemical composition of Galactic Cepheids. A determination of the Galactic abundance gradient in the 8-12 kpc region | añu = 2007 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 467 | númberu = 1 | id = páxs. 283-294 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007A%26A...467..283L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> AQ Puppis ye una [[estrella binaria]]<ref name=Klagyivik>{{cita publicación | autor = Klagyivik, P.; Szabados, L. | títulu = Observational studies of Cepheid amplitúes. I. Period-amplitude relationships for Galactic Cepheids and interrelation of amplitud | año = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 504 | númberu = 3 | id = páxs. 959-972 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...504..959K&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> que la so distancia respectu al [[Sistema Solar]], basada na rellación ente les variaciones de color y del [[diámetru angular]], ye d'aproximao 10.700 años lluz.<ref name=Groenewegen>{{cita publicación | autor = Groenewegen, M. A. T. | títulu = Baade-Wesselink distances and the effect of metallicity in classical cepheids | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 488 | númberu = 1 | id = páxs. 25-35 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...488...25G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Constelación de Puppis]] ppfrzuydxiobpb2bw5c35zbl5rhhbyz AX Coronae Borealis 0 52340 4377214 3989786 2025-06-18T08:33:09Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Coronae => U Coronae 4377214 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|AX Coronae Borealis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''AX Coronae Borealis''' (AX CrB / SAO 64632 / HIP 75011) ye una [[estrella variable]] de magnitú aparente 9.04 en [[banda V]] y 8.5 en [[banda R]] encuadrada na [[constelación]] de [[Corona Boreal]], asitiada na posición Alfa: 15h 19 m 40.12 s y Delta: +31º 50' 33.02” (2000.0), alcontrada non lloñe de la tamién estrella variable [[U Coronae Borealis]] (O CrB). D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de datos de [[paralax]] del [[Observatoriu espacial|satélite]] [[Hipparcos]] (0.02369 segundos d'arcu), alcuéntrase a 135 [[años lluz]] del nuesu [[Sol]] (daqué más de 42 pc), polo cual el so movimientu propiu añal ye destacáu: -0.181" n'ascensión reuta y 0.139" en declinación (Hipparcos). Ye un astru llevemente anaranxáu de [[tipu espectral]] K0 y [[clas de lluminosidá]] V perteneciente a la [[Secuencia principal]] con una masa igual a 0.83 la del [[Sol]]; la so velocidá radial ye igual a -26.6 km/s (averar a la [[Tierra]]), debíu al movimientu del nuesu Sistema Solar. El so [[índiz de color]] B – V ye igual a 0.04 y la so temperatura efectivo calcúlase en redol a los 5231 K (SIMBAD database). Afayada como variable nel añu 2006, ye tamién una estrella binaria bien amplia (2009). Al ser de tipu [[BY Draconis]] les leve variación de rellumu que presenta (en redol a 0.19 magnitúes en banda V) débese a la presencia de manches solares na so superficie, qu'apaecen y sumen a midida que la estrella rota: la velocidá de rotación proyeutada (v sen i) envalórase igual a 8.2 km/s con un periodu de rotación igual a 9.24 díes, que concasa coles sos oscilaciones de rellumu. == Referencies == {{llistaref}} * 2005: 2005AJ....129.1483L (catálogu d'estrella del Hemisferiu Norte con movimientu propiu añal mayor que 0.15”). * 2006: 2006OEJV...53....1V (nueva estrella variable na constelación Corona Boreal). * 2009: 2009A&A...507..251C (catálogu d'estrelles dobles de Washington con amplia separación angular). * SIMBAD Astronomical Database (http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-basic?Ident=AX+CrB&submit=SIMBAD+search) {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] bfy0o2ozgait5rheltfrt2ud1ra4s5t 4377216 4377214 2025-06-18T08:33:18Z XabatuBot 43102 iguo testu: O CrB => U CrB 4377216 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|AX Coronae Borealis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''AX Coronae Borealis''' (AX CrB / SAO 64632 / HIP 75011) ye una [[estrella variable]] de magnitú aparente 9.04 en [[banda V]] y 8.5 en [[banda R]] encuadrada na [[constelación]] de [[Corona Boreal]], asitiada na posición Alfa: 15h 19 m 40.12 s y Delta: +31º 50' 33.02” (2000.0), alcontrada non lloñe de la tamién estrella variable [[U Coronae Borealis]] (U CrB). D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de datos de [[paralax]] del [[Observatoriu espacial|satélite]] [[Hipparcos]] (0.02369 segundos d'arcu), alcuéntrase a 135 [[años lluz]] del nuesu [[Sol]] (daqué más de 42 pc), polo cual el so movimientu propiu añal ye destacáu: -0.181" n'ascensión reuta y 0.139" en declinación (Hipparcos). Ye un astru llevemente anaranxáu de [[tipu espectral]] K0 y [[clas de lluminosidá]] V perteneciente a la [[Secuencia principal]] con una masa igual a 0.83 la del [[Sol]]; la so velocidá radial ye igual a -26.6 km/s (averar a la [[Tierra]]), debíu al movimientu del nuesu Sistema Solar. El so [[índiz de color]] B – V ye igual a 0.04 y la so temperatura efectivo calcúlase en redol a los 5231 K (SIMBAD database). Afayada como variable nel añu 2006, ye tamién una estrella binaria bien amplia (2009). Al ser de tipu [[BY Draconis]] les leve variación de rellumu que presenta (en redol a 0.19 magnitúes en banda V) débese a la presencia de manches solares na so superficie, qu'apaecen y sumen a midida que la estrella rota: la velocidá de rotación proyeutada (v sen i) envalórase igual a 8.2 km/s con un periodu de rotación igual a 9.24 díes, que concasa coles sos oscilaciones de rellumu. == Referencies == {{llistaref}} * 2005: 2005AJ....129.1483L (catálogu d'estrella del Hemisferiu Norte con movimientu propiu añal mayor que 0.15”). * 2006: 2006OEJV...53....1V (nueva estrella variable na constelación Corona Boreal). * 2009: 2009A&A...507..251C (catálogu d'estrelles dobles de Washington con amplia separación angular). * SIMBAD Astronomical Database (http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-basic?Ident=AX+CrB&submit=SIMBAD+search) {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] 6rek0lopii2dcg2nxjpfosn4bfw3hvt BE Camelopardalis 0 52355 4377257 3442899 2025-06-18T08:46:33Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377257 wikitext text/x-wiki {{ficha d'oxetu celeste}} '''BE Camelopardalis''' (BE Cam / HD 23475 / HR 1155) ye una [[estrella variable]] de [[magnitú aparente]] media +4,47.<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=BE+Cam&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* BE Cam -- Pulsating variable Star] ([[SIMBAD]])</ref> Encuadrada na [[constelación]] de [[Camelopardalis]], ye la cuarta estrella más brillosa de la mesma darrera de [[Beta Camelopardalis|β Camelopardalis]], [[CS Camelopardalis]] y [[Alfa Camelopardalis|α Camelopardalis]].<ref>[http://www.alcyone.de/SIT/bsc/cam.html Camelopardalis] ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> BE Camelopardalis ye una [[xigante colorada]] [[xigante lluminosa|lluminosa]] de [[tipu espectral]] M2.5II.<ref name=SIMBAD/> La so [[temperatura efectivo|temperatura superficial]] ye de 3625 [[Kelvin|K]]<ref name=Levesque>{{cita publicación | autor = Levesque, Emily M.; Massey, Philip; Olsen, K. A. G.; Plez, Bertrand; Josselin, Eric; Maeder, Andre; Meynet, Georges | títulu = The Effective Temperature Scale of Galactic Red Supergiants: Cool, but Not As Cool As We Thought | añu = 2005 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 628 | númberu = 2 | id = páxs. 973-985 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJ...628..973L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> —3450 K según otru estudiu—<ref name=Hohle/> y la so [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] —en toles [[llonxitúes d'onda]]— ye 5471 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle/> La midida por [[interferometría]] del so [[diámetru angular]] en [[banda K]] ye de 8,10 ± 0,60 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]].<ref name=CHARM2>{{cita publicación | autor = Richichi, A.; Percheron, I.; Khristoforova, M. | títulu = CHARM2: An updated Catalog of High Angular Resolution Measurements | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 431 | númberu = 4 | id = páxs. 773-777 | url = http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-out.add=.&-source=J/A%2bA/431/773/charm2&recno=2169 }}</ref> Considerando que s'atopa a 788 [[añu lluz|años lluz]] d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del [[Satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]],<ref name=Hohle/> el so diámetru real ye 210 vegaes más grande que'l del [[Sol]]; esta cifra ye namái averada, pos otru estudiu aumenta la distancia a la que s'atopa BE Camelopardalis hasta los 926 años lluz.<ref name=Famaey>{{cita publicación | autor = Famaey, B.; Jorissen, A.; Luri, X.; Mayor, M.; Udry, S.; Dejonghe, H.; Turon, C. | títulu = Local kinematics of K and M giants from CORAVEL/Hipparcos/Tycho-2 data. Revisiting the concept of superclusters | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 405 | númberu = | id = páxs. 165-186 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...430..165F&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> BE Camelopardalis tien una masa envalorada de 2,93 [[mases solares]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Ye una [[estrella variable pulsante|variable pulsante]] [[estrella variable irregular|irregular]] de tipu LC —que'l so prototipu ye [[TZ Cassiopeiae]]— con una variación de rellumu de 0,13 magnitúes, ensin qu'esista periodu conocíu.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20BE%20Cam BE Camelopardalis] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables irregulares]] [[Categoría:Constelación de Camelopardalis]] pjpdo6hz7574qb7xaa2n3fhkwlpq192 BE Capricorni 0 52356 4377258 4239625 2025-06-18T08:46:39Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377258 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|BE Capricorni}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''BE Capricorni''' (BE Cap / HD 191639 / HR 7709)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=BE+Cap&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id HR 7709 - Be Star] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=Alcyone>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7709 BE Capricorni] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304203135/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7709 |date=2016-03-04 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> ye una [[estrella]] de [[magnitú aparente]] +6,45 encuadrada dientro de la [[constelación]] de [[Capricorniu (astronomía)|Capricorniu]]. Ye una estrella distante que, col nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del [[Hipparcos|satélite Hipparcos]], taría a unos 2330 [[años lluz]] del [[Sistema Solar]], anque l'error na midida algama'l 30%.<ref name=SIMBAD/> BE Capricorni ye una estrella blancu-azulada de la [[secuencia principal]] de [[tipu espectral]] B1V.<ref name=SIMBAD /> Con una [[temperatura efectivo]] d'aproximao 25.400 [[kelvin|K]]<ref name=Hohle/> —otros estudios señalen valores dende 20.400 a 29.000 K—,<ref name=Wu/><ref name=Huang/> ye una estrella realmente lluminosa, unes 15.200 vegaes más que nuesu [[Sol]].<ref name=Hohle/> El so radiu ye 6,6 vegaes más grande que'l [[radiu solar]]<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4y86cb431c4b&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=9347 HD 191639 (Catalogue of Stellar Diameters, CADARS) (Pasinetti-Fracassini+ 2001)]</ref> y xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] —llende inferior de la mesma— de 152 ± 15 km/s.<ref name=Huang>{{cita publicación | autor = Huang, W.; Gies, D. R. | títulu = Stellar Rotation in Field and Cluster B Stars | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 683 | númberu = 2 | id = pp. 1045-1051 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...683.1045H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Amuesa una [[metalicidá]] notablemente inferior a la del Sol ([Fe/H] = -0,39).<ref name=Wu>{{cita publicación | autor = Wu, Yue; Singh, H. P.; Prugniel, P.; Gupta, R.; Koleva, M. | títulu = Coudé-feed stellar spectral library - atmospheric parameters | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 525 | númberu = | id = A71 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...525A..71W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien una masa cuasi 12 vegaes mayor que la [[masa solar]],<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> lo que la asitia percima de la llende a partir del cual les estrelles acaben la so vida violentamente, españando en forma de [[supernova|supernoves]]. BE Capricorni ye una [[estrella Be]] asemeyada a [[Eta Centauri|η Centauri]] o [[Seat (estrella)|Seat]] (π Aquarii). El so rellumu ye [[Estrella variable|variable]], siendo la so [[Amplitú (física)|amplitú]] de variación de 0,077 magnitúes.<ref name=Lefevre2009>{{cita publicación | autor = Lefèvre, L.; Marchenko, S. V.; Moffat, A. F. J.; Acker, A. | títulu = A systematic study of variability among OB-stars based on HIPPARCOS photometry | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 507 | númberu = 2 | id = pp. 1141-1201 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...507.1141L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Capricorniu]] knmdhupydolxkd5kxv2l7iktsxv0snl BM Scorpii 0 52406 4377259 3840570 2025-06-18T08:46:45Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377259 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|BM Scorpii}} {{Ficha d'estrella |nome = BM Scorpii |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Escorpiu (constelación)|Escorpión]] |α = 17h 40min 58,55s |δ = -32º 12’ 52,1’’ |magapa_v = +6,03 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = K2.5I |tipu = |msol = |diam = |dsol = |radio = |rsol = 100 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -2,57 |gravedá = 1,3 |lumen = 2200 |temp = 3900 |metal = |rota = |vari = [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] |osci = 815 díes |edad = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -7,99 |dist_al = ~ 1600 |dist_pc = |parax = 4,14 ± 0,36 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = BM+Sco |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;160371 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;86527 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;209132 / [[Bonner Durchmusterung|CD]]-32&nbsp;13142 / [[Catálogu d'estrelles PPM|PPM]]&nbsp;296667 }} '''BM Scorpii''' (BM Sco)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=BM+Sco&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* BM Sco -- Semi-regular pulsating Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] del [[Scorpius|Escorpión]]. BM Scorpii ye una [[superxigante]] anaranxada de [[tipu espectral]] K2.5I que la so [[temperatura efectivo]] ye de 3900 [[kelvin|K]].<ref name=Levesque /> Tien un radiu 100 vegaes más grande que'l [[radiu solar]], equivalente a cuasi 0,5 [[unidá astronómica|UA]], polo que, si tuviera nel llugar del [[Sol]], la [[órbita]] de [[Mercuriu (planeta)|Mercuriu]] quedaría englobada dientro de la estrella. Ye una estrella bien lluminosa —la so [[magnitú absoluta]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] ye -3,63—,<ref name=Levesque>{{cita publicación | autor = Levesque, Emily M.; Massey, Philip; Olsen, K. A. G.; Plez, Bertrand; Josselin, Eric; Maeder, Andre; Meynet, Georges | títulu = The Effective Temperature Scale of Galactic Red Supergiants: Cool, but Not As Cool As We Thought | añu = 2005 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 628 | númberu = 2 | id = pp. 973-985 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJ...628..973L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> rellumando con una [[lluminosidá]] 2200 vegaes superior a la del Sol. De [[magnitú aparente]] media +6,03, BM Scorpii ye la [[estrella]] más brillosa del [[Cúmulu de la Caparina]] ([[Messier 6|M6]]), que la so edá envalórase en 95 millones d'años. La so distancia averada al [[Sistema Solar]] ye de 1600 [[añu lluz|años lluz]]. En [[Fotografía astronómica|fotografíes]] oldea sópito coles sos calientes vecines de tipu B y color azuláu. Catalogada como una [[estrella variable pulsante|variable pulsante]] [[estrella variable semirregular|semirregular]] SRD —asemeyada a [[SX Herculis]] o [[R Puppis]]—, el rellumu de BM Scorpii varia cuasi 2 magnitúes a o llargu d'un periodu de 815 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20BM%20Sco BM Scorpii] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Ver tamién == *[[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables semirregulares]] [[Categoría:Constelación de Scorpius]] pn8jneakm490oarw3q0vuzml6dcd81k BO Carinae 0 52409 4377260 3822566 2025-06-18T08:46:51Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377260 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|BO Carinae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''BO Carinae''' (BO Car / HD 93420 / SAO 238447)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=BO+Car&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id BO Car - Pulsating Variable Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Carina]]. De [[magnitú aparente]] máxima +7,18, ye una estrella alloñada que s'atopa a una incierta distancia. La so posible pertenencia al [[cúmulu estelar]] [[Trumpler 15]] dexa envalorar que ta a 2500 [[pársec]]s (8150 [[años lluz]]) del [[Sistema Solar]].<ref name=Tapia>{{cita publicación | autor = Tapia, Mauricio; Roth, Miguel; Vázquez, Rubén A.; Feinstein, Alejandro | títulu = Imaging study of NGC 3372, the Carina nebula - I. UBVRIJHK photometry of Tr 14, Tr 15, Tr 16 and Car I | añu = 2003 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 339 | númberu = 1 | id = páxs. 44-62 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2003MNRAS.339...44T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref><ref name=Josselin00>{{cita publicación | autor = Josselin, Y.; Blommaert, J. A. D. L.; Groenewegen, M. A. T.; Omont, A.; Li, F. L. | títulu = Observational investigation of mass loss of M supergiants | añu = 2000 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 357 | númberu = | id = páxs. 225-232 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2000A%26A...357..225J&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> BO Carinae ye una [[superxigante colorada]] de [[tipu espectral]] M4I con una [[temperatura efectivo]] de 3525 [[kelvin|K]]. Tien un radiu 790 vegaes más grande que'l del [[Sol]],<ref name=Levesque>{{cita publicación | autor = Levesque, Emily M.; Massey, Philip; Olsen, K. A. G.; Plez, Bertrand; Josselin, Eric; Maeder, Andre; Meynet, Georges | títulu = The Effective Temperature Scale of Galactic Red Supergiants: Cool, but Not As Cool As We Thought | añu = 2005 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 628 | númberu = 2 | id = páxs. 973-985 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJ...628..973L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> lo qu'equival a 3,7 [[unidá astronómica|UA]] polo que si tuviera nel centru del Sistema Solar, los cuatro planetes más cercanos al Sol —ente ellos la [[Tierra]]— taríen englobados nel interior de la estrella. La so lluminosidá [[Magnitú bolométrica|bolométrica]] —considerando toles [[llonxitúes d'onda]]— algama les cifra de 78.000 vegaes la [[lluminosidá solar]].<ref name=Levesque/> [[Perda de masa estelar|Pierde masa]] en forma de polvu a razón de 0,3 &times; 10<sup>-9</sup> [[mases solares]] per añu.<ref name=Josselin00/> Catalogada como una [[estrella variable irregular|variable irregular]] LC —al igual que [[TZ Cassiopeiae]] o [[V528 Carinae]]—, el rellumu de BO Carinae fluctúa ente magnitú +7,18 y +8,15, ensin que se conoza periodicidá dalguna.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20BO%20Car BO Carinae] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables irregulares]] [[Categoría:Constelación de Carina]] tfiscdoafrszwraaeki7sjg4uqqg5ww BQ Geminorum 0 52415 4377225 4199728 2025-06-18T08:34:56Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Delphini => U Delphini 4377225 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|BQ Geminorum}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''BQ Geminorum''' (BQ Gem / 51 Geminorum / HD 55383)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=BQ+Gem&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* BQ Gem -- Semi-regular pulsating Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] de [[magnitú aparente]] media +5,07. Alcuéntrase na [[constelación]] de [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] 1,2º al suroeste de [[lambda Geminorum|λ Geminorum]]. Asitiada a 540 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]], BQ Geminorum ye una [[xigante colorada]] de [[tipu espectral]] M4III. Con una lluminosidá cuasi 2000 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]], tien un radiu 70 vegaes más grande que'l [[radiu solar]],<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4dc3ccc744y&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=3559 51 Geminorum. Catalogue of Stellar Diameters (CADARS)]</ref> equivalente a 0,33 [[unidá astronómica|UA]]. Nun ye una estrella especialmente masiva, yá que se piensa que cuando nació la so masa taba entendida ente 1,5 y 2 [[mases solares]]. Anguaño, con un nucleu inerte de [[carbonu]], ye una estrella nes últimes etapes de la so [[Evolución estelar|evolución]]; nun tiempu relativamente curtiu —en términos de la vida d'una estrella— va desfacer de les sos capes esternes y el nucleu remanente va permanecer como una [[nana blanca]].<ref name=JimKaler/> BQ Geminorum ye una [[variable semirregular]] de tipu SRB como, por casu, [[L2 Puppis]] o [[30 Herculis]]. La variación del so rellumu ye de 0,40 magnitúes y el so [[periodu d'oscilación|periodu]] ye de 50,0 díes.<ref name=JimKaler>[https://web.archive.org/web/http://www.astro.uiuc.edu/~kaler/sow/lambdagem.html Lambda Geminorum (Stars, Jim Kaler)]</ref> A diferencia de variables como [[U Delphini]] o [[HR Pegasi]], nel [[Espectroscopia astronómica|espectru]] de BQ Geminorum nun se detecta la presencia de [[tecneciu]], elementu del [[procesu-s]] de curtia vida producíu por [[nucleosíntesis estelar]].<ref name=Lebtzer>{{cita publicación | autor = Lebzelter, Th.; Hron, J. | títulu = A search for Technetium in semiregular variables | añu = 1999 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 352 | númberu = | id = pp. 533-542 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1999A%26A...351..533L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables semirregulares]] [[Categoría:Constelación de Xéminis]] g3fgo5b2zewftvac11o4ridren1mu1f BU Circini 0 52420 4377261 3801451 2025-06-18T08:46:57Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377261 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|BU Circini}} {{Ficha d'estrella |nome = BU Circini |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Circinus]] |α = 14h 45min 10,96s |δ = -55º 36’ 05,9’’ |magapa_v = +6,09 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B2III |tipu = |msol = 7,75 - 10,5 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 5,0 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -1,64 |gravedá = 4,06 |lumen = 3.733 |temp = 20.300 - 24.900 |metal = [Fe/H] = -0,12 |rota = |vari = [[Variable Beta Cephei]] |osci = 0,1276 díes |edad = 21,1 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -6,4 |dist_al = 1150 |dist_pc = 352 |parax = 2,84 ± 0,32 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = HR+5488 |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;129557 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;5488 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;72121 / [[Bonner Durchmusterung|CPD]]&nbsp;-55&nbsp;5809 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;241971 }} '''BU Circini''' (BU Cir) ye una [[estrella]] de [[magnitú aparente]] +6,09<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=HR+5488&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* BU Cir -- Variable Star of beta Cep typer] ([[SIMBAD]])</ref> asitiada na [[constelación]] del [[Circinus|Compás]]. D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos del [[Satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]], el so [[paralax]] ye de 2,84 [[arcsec|milisegundos d'arcu]], polo que taría asitiada a unos 352 [[pársec]]s (1150 [[añu lluz|años lluz]]) del [[Sistema Solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> BU Circini ye una [[xigante azul]] de [[tipu espectral]] B2III. Tien una lluminosidá 3733 vegaes mayor que la del [[Sol]], según una elevada [[temperatura efectivo]] que, según la fonte consultada, ta ente 20.300<ref name=Hohle/> y 24.900 [[Kelvin|K]].<ref name=Hubrig /> Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 53 km/s,<ref name=Hubrig>{{cita publicación | autor = Hubrig, S.; Schöller, M.; Schnerr, R. S.; González, J. F.; Ignace, R.; Henrichs, H. F. | títulu = Magnetic field measurements of O stars with FORS 1 at the VLT | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 490 | númberu = 2 | id = pp. 793-800 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...490..793H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> magar ésti ye namái un valor mínimu. Ye una estrella masiva que la so masa ta nel rangu de 7,75 - 10,5 [[mases solares]] y tien una edá de 21,1 ± 1,0 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so bayura relativa de [[fierro]] ye inferior a la solar ([Fe/H] = -0,12),<ref name=PASTEL>{{cita publicación | autor = Soubiran, C.; Le Campion, J.-F.; Cayrel de Strobel, G.; Caillo, A. | títulu = The PASTEL catalogue of stellar parameters | añu = 2010 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 515 | númberu = | id = A111 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26A...515A.111S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> una carauterística común de munches estrelles de tipu B. Ye destacable el so eleváu valor de la rellación [[nitróxenu]]/[[carbonu]] (+0,12), siendo BU Circini una de les estrelles B más riques en nitróxenu na vecindá del Sistema Solar.<ref name=Hubrig /> BU Circini ye una [[variable Beta Cephei]] que'l so rellumu varia 0,017 magnitúes. El [[periodu d'oscilación]] principal ye de 0,1276 díes pero esisten periodos secundarios.<ref>{{cita publicación | autor = Stankov, Anamarija; Handler, Gerald | títulu = Catalog of Galactic β Cephei Stars | añu = 2005 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] Supplement Series | volume = 158 | númberu = 2 | id = pp. 193-216 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJS..158..193S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes azules]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Beta Cephei]] [[Categoría:Constelación de Circinus]] emrbulhq7kt4oro176139idqi5e7hng C Velorum 0 52427 4377262 4240892 2025-06-18T08:47:03Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377262 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|C Velorum}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''C Velorum''' (C Vel / HD 73155 / HR 3407)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=C+Vel&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id HR 3407 -- Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] na [[constelación]] de [[Vela (constelación)|Vela]], que representa la vela del [[Argo Navis]]. Tien [[magnitú aparente]] +4,99<ref name=Alcyone>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3407 C Velorum] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304115816/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3407 |date=2016-03-04 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> y, d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del satélite [[Hipparcos]], alcuéntrase a 849 [[añu lluz|años lluz]] de distancia. C Velorum ye una [[xigante naranxa]] [[xigante lluminosa|lluminosa]] de [[tipu espectral]] K1.5II<ref name=SIMBAD /> con una [[temperatura efectivo]] de 4400 [[Kelvin|K]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Ye 1058 vegaes más lluminosa que'l [[Sol]] y, ente les xigantes, forma parte del grupu de les más lluminoses, siendo la so [[lluminosidá]] comparable a la de [[Beta Coronae Australis|β Coronae Australis]], [[Pi Herculis|π Herculis]] o [[N Velorum]], esta postrera tamién en Vela. Como exemplu cabo reseñar que C Velorum ye 5 vegaes más lluminosa que la brillosa [[Arturu (estrella)|Arturu]] (α Bootis) pero ta 24 vegaes más alloñada qu'ella. C Velorum xira sobre sigo mesma con una velocidá de [[Rotación estelar|rotación]] midida de 3,1 km/s, anque esti valor representa namái una llende inferior. El so conteníu metálico ye menor que'l del Sol, siendo'l so índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = -0,4.<ref name=Lebre>{{cita publicación | autor = Lèbre, A.; de Laverny, P.; Do Nascimento, J. D., Jr.; de Medeiros, J. R. | títulu = Lithium abundances and rotational behavior for bright giant stars | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 450 | númberu = 3 | id = páxs. 1173-1179 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...450.1173L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La teoría d'estructura y [[evolución estelar]] dexa envalorar la masa de C Velorum ente 2,78 y 3,98 [[mases solares]]. El valor llográu por [[astrosismoloxía]] —ciencia qu'estudia la estructura interna de les [[estrella pulsante|estrelles pulsantes]] per aciu la interpretación de les sos [[Espectroscopia astronómica|espectros]] de frecuencia— ye de 3,3 ± 1,1 mases solares, en concordanza coles cifres anteriores.<ref name=Stello>{{cita publicación | autor = Stello, D.; Bruntt, H.; Preston, H.; Buzasi, D. | títulu = Oscillating K Giants with the WIRE Satellite: Determination of Their Asteroseismic Masses | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 674 | númberu = 1 | id = pp. L53-L56 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...674L..53S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> C Velorum nun tien de confundir se con [[HD 78004|c Velorum]] ([[HD 78004]]), tamién xigante naranxa. == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes naranxes]] [[Categoría:Constelación de Vela]] rc03aathxmo60umrfd3lgonx71oh88l CE Camelopardalis 0 52439 4377263 4240868 2025-06-18T08:47:09Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377263 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|CE Camelopardalis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''CE Camelopardalis''' (CE Cam / HD 21389 / HR 1040) ye una [[estrella variable]] de [[magnitú aparente]] media +4,60.<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=CE+Cam&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* CE Cam -- Star in Nebula] ([[SIMBAD]])</ref> Encuadrada na [[constelación]] boreal de [[Camelopardalis]], la [[xirafa]], ye la sesta estrella más brillosa de la mesma.<ref>[http://www.alcyone.de/SIT/bsc/cam.html Camelopardalis] ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> CE Camelopardalis ye una [[superxigante]] blanca de [[tipu espectral]] A0I, asemeyáu a [[Deneb]] (α Cygni) o a [[6 Cassiopeiae]]. Nun esiste consensu tocantes a la so [[temperatura efectivo|temperatura superficial]]; mientres un estudiu da un valor de 11.040 [[Kelvin|K]],<ref name=Zorec2009>{{cita publicación | autor = Zorec, J.; Cidale, L.; Arias, M. L.; Frémat, Y.; Muratore, M. F.; Torres, A. F.; Martayan, C. | títulu = Fundamental parameters of B supergiants from the BCD system. I. Calibration of the (λ_1, D) parameters into Teff | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 501 | númberu = 1 | id = páxs. 297-320 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...501..297Z&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> otru rebaxa tala cifra a 9730 K.<ref name=Hohle/> La so [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] —considerando toles [[llonxitúes d'onda]]— ye bien elevada, 62.700 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle/> Per otra parte, el so [[diámetru angular]] —0,886 ± 0,009 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]]—<ref name=Zorec2009/> dexa envalorar de manera averada'l so diámetru real. Considerando que s'atopa a 2500 [[añu lluz|años lluz]] d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del [[Satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]],<ref name=Hohle/> el so diámetru resulta ser 73 vegaes más grande que'l del [[Sol]], equivalente a 0,34 [[Unidá astronómica|UA]]. Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 39 km/s.<ref name=Royer2002>{{cita publicación | autor = Royer, F.; Grenier, S.; Baylac, M.-O.; Gómez, A. E.; Zorec, J. | títulu = Rotational velocities of A-type stars in the northern hemisphere. II. Measurement of v ensin i | añu = 2002 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 393 | númberu = | id = páxs. 897-911 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2002A%26A...393..897R&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> CE Camelopardalis tien una masa envalorada de 14,95 ± 0,4 [[mases solares]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Alcuéntrase somorguiada nuna [[nebulosa de reflexón]] y ye miembru de l'[[Asociación estelar]] Cam OB1.<ref>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR1040 CE Camelopardalis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304103245/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR1040 |date=2016-03-04 }} ([[Bright Star Catalogue|The Bright Star Catalogue]])</ref> Catalogada como [[variable Alfa Cygni]], la so variación de rellumu ye d'apenes 0,03 magnitúes.<ref name=GCVS>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20CE%20Cam CE Cam] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes blanques]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Alfa Cygni]] [[Categoría:Constelación de Camelopardalis]] l8njeajl9wasfawiwgocadq5zsktxnh Delta Caeli 0 52477 4377265 4245195 2025-06-18T08:47:21Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377265 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Delta Caeli}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''Delta Caeli''' (δ Cai / HD 28873 / HR 1442)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=del+cai&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id Delta Cai - Star] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=Alcyone>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR1443 Delta Caeli] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303211759/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR1443 |date=2016-03-03 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> ye una [[estrella]] na [[constelación]] de [[Caelum]] de [[magnitú aparente]] +5,05. Ye la cuarta estrella más brillosa na so constelación tres [[alfa Caeli|α Caeli]], [[Gamma1 Caeli|γ<sup>1</sup> Caeli]] y [[Beta Caeli|β Caeli]]. Delta Caeli ye una estrella blancu-azulada de [[tipu espectral]] B2IV-V,<ref name=SIMBAD /> polo que nun se sabe con certeza si ye una [[subxigante]] o si inda nun abandonó la [[secuencia principal]]. Con una elevada [[temperatura efectivo]] d'aproximao 21.150 [[kelvin|K]], tien una [[lluminosidá]] 2578 vegaes mayor que la del [[Sol]].<ref name=Hohle/> El so radiu ye 3,9 vegaes más grande que'l [[radiu solar]]<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4hala58c3y4c4&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=1943 Del Cai (Catalogue of Stellar Diameters, CADARS) (Pasinetti-Fracassini+ 2001)]</ref> y la so masa ye aproximao 7,7 vegaes mayor que la [[masa solar]],<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> malapenes un pocu per debaxo de la llende a partir del cual les estrelles acaben la so vida españando como [[supernova|supernoves]]. Ye una estrella de carauterístiques asemeyaes a [[alfa Muscae|α Muscae]] o [[Kappa Velorum|κ Velorum]] —quiciabes daqué menos masiva qu'esta última— pero ta más alloñada qu'éstes. El nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del [[Hipparcos|satélite Hipparcos]] asitia a Delta Caeli a 704 [[años lluz]] del [[Sistema Solar]]. == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Subxigantes]] [[Categoría:Constelación de Caelum]] 5t4ky40c4f88sy7pagaita1xp6foo10 Delta Circini 0 52482 4377266 4245196 2025-06-18T08:47:28Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377266 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Delta Circini}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''Delta Circini''' (δ Cir / HD 135240 / HR 5664) ye una [[estrella]] de la [[constelación]] de [[Circinus]], el compás, de [[magnitú aparente]] +5,04.<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=delta+Cir&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id Delta Circini] ([[SIMBAD]])</ref><ref>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR5664 Delta Circini] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151102141717/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR5664 |date=2015-11-02 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> Anque apenes ye la quinta estrella más brillosa de la pequeña constelación de Circinus, Delta Circini ye una estrella intrínsecamente bien [[lluminosidá|lluminosa]], siendo 415.000 vegaes más lluminosa que nuesu [[Sol]].<ref name=Hohle/> Namái'l so enorme alloña respectu al [[Sistema Solar]], aproximao 3700 [[añu lluz|años lluz]] d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del [[Satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]],<ref name=Hohle/> fai que nun la veamos más brillosu. Ye una estrella azul de [[tipu espectral]] O9V —anque tamién foi clasificada como O8.5V—,<ref name=SIMBAD/> una clase bien escasa ente les estrelles visibles, siendo [[Naos (estrella)|Naos]] (ζ Puppis) y [[Zeta Ophiuchi|ζ Ophiuchi]] dos de les estrelles más brilloses de tipu O. Son estrelles por demás calientes; la [[temperatura efectivo|temperatura superficial]] de Delta Circini ye d'aproximao 33.000 [[Kelvin|K]]. Tien una masa envalorada de 27 [[mases solares]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Delta Circini ye una [[binaria espectroscópica]] con un [[periodu orbital]] de 3,903 díes. La estrella qu'acompaña a la lluminosa estrella azul pue ser una [[nana mariella]] similar al [[Sol]].<ref>[http://www.glyphweb.com/esky/stars/deltacircini.html Delta Circini (eSky)]</ref> Amás ye una [[estrella variable]]: al igual qu'[[Espiga (estrella)|Espiga]] (α Virginis) ye una [[variable elipsoidal rotante]],<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20d'el%20Cir Delta Circini] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> amosando una pequeña variación nel so rellumu de 0,154 magnitúes.<ref name=Lefevre2009>{{cita publicación | autor = Lefèvre, L.; Marchenko, S. V.; Moffat, A. F. J.; Acker, A. | títulu = A systematic study of variability among OB-stars based on HIPPARCOS photometry | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 507 | númberu = 2 | id = páxs. 1141-1201 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...507.1141L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Circinus]] henmmdsveuxy8hp6fnxpu1vtfyzsmxu DH Cephei 0 52528 4377264 3844611 2025-06-18T08:47:16Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377264 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|DH Cephei}} {{Ficha d'estrella |nome = DH Cephei A/B |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Cepheus (constelación)|Cepheus]] |α = 22h 46min 54,11s |δ = +58º 05’ 03,5’’ |magapa_v = +8,61 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = O6V / O6V |tipu = |msol = 21,3 / 21,3 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 12,9 / 11,3 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = ? |gravedá = |lumen = 73.400 / 70.700 |temp = 41.000 / 41.000 |metal = |rota = |vari = [[Variable elipsoidal rotante]] |osci = 2,11104 díes |edad = 4 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -35,4 |dist_al = 8500 |dist_pc = 2600 ± 400 |parax = 0,65 ± 0,87 <!-- Sistema --> |comp = 2 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = DH+Cep |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;215835 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;112470 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;34810 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]+57&nbsp;2607 / [[Catálogu d'estrelles PPM|PPM]]&nbsp;41083 }} '''DH Cephei''' (DH Cep)<ref name=Simbad>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=DH+Cep&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id CCDM J22469+5805A -- Double or multiple star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella binaria]] na [[constelación]] de [[Cepheus (constelación)|Cefeo]] de [[magnitú aparente]] +8,61. Al ser una estrella bien alloñada del [[Sistema Solar]], la midida de la so [[paralax]] (0,65 ± 0,87 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]]) nun ye útil pa conocer la distancia a la que s'atopa. Sicasí, la so pertenencia al [[cúmulu abiertu]] [[NGC 7380]] dexa envalorar la so distancia en 2600 [[pársec]]s (8500 [[años lluz]]).<ref name=Chen>{{cita publicación | autor = Chen, W. P.; Pandey, A. K.; Sharma, Saurabh; Chen, C. W.; Chen, Li; Sperauskas, J.; Ogura, K.; Chuang, R. J.; Boyle, R. P. | títulu = A Kinematic and Photometric Study of the Galactic Young Star Cluster NGC 7380 | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 142 | númberu = 3 | id = 71 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011AJ....142...71C&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> DH Cephei ta compuesta por dos estrelles azules de la [[secuencia principal]] de tipu O6V. Bien calientes, la so [[temperatura efectivo]] algama los 41.000 [[Kelvin|K]]. La componente primaria relluma con una [[lluminosidá]] 73.400 vegaes superior a la del [[Sol]], anque según otru modelu podría ser hasta 150.000 vegaes más lluminosa que la nuesa estrella. La so masa ye aproximao 21 vegaes mayor que la [[masa solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 135 km/s y el so radiu ye 12,9 vegaes más grande que'l del Sol.<ref name=Howe>{{cita publicación | autor = Howe, K. S.; Clarke, C. J. | títulu = An analysis of v ensin (i) correlations in early-type binaries | añu = 2009 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 392 | númberu = 1 | id = pp. 448-454 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009MNRAS.392..448H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La componente secundaria tien la mesma masa que la so compañera y una lluminosidá 70.700 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]] —tamién según otru modelu la so lluminosidá podría hasta 104.000 vegaes mayor que la del Sol—. Con un radiu 11,3 vegaes más grande que'l [[radiu solar]], rota a una velocidá de siquier 105 km/s. El [[periodu orbital]] d'esta binaria ye de 2,111 díes y la [[Escentricidá (matemática)|escentricidá]] de la [[órbita]] ye ε = 0,13.<ref name=NinthCatalogue>{{cita publicación | autor = Pourbaix, D.; Tokovinin, A. A.; Batten, A. H.; Fekel, F. C.; Hartkopf, W. I.; Levato, H.; Morrell, N. I.; Torres, G.; Udry, S. | títulu = SB⁹: The ninth catalogue of spectroscopic binary orbits | añu = 2004 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 424 | númberu = | id = pp. 727-732 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004A%26A...424..727P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La separación ente dambes estrelles ye de 0,13 [[Unidá astronómica|UA]].<ref name=Howe/> DH Cephei ye una [[estrella variable]] con una variación de rellumu de 0,09 magnitúes; nel [[General Catalogue of Variable Stars]] figura catalogada como una [[variable elipsoidal rotante]] (ELL).<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20DH%20Cep DH Cep] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> DH Cephei, con una edá de 4 millones d'años, alcuéntrase na etapa tardida de llimpieza del material circundante. Puede provocar la [[formación estelar]] en [[Nubes moleculares|nubes moleculares]] vecines qu'alluguen estrelles nueves que tienen la mesma edá y comparten movimientu propiu con NGC 7380, magar nun tán gravitacionalmente amestaes a dichu cúmulu.<ref name=Chen/> == Ver tamién == * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Cepheus]] rik87htv66ksgesoxof3bsyuctpoflm Épsilon Apodis 0 52552 4377338 4235508 2025-06-18T08:53:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377338 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Épsilon Apodis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''Épsilon Apodis''' (ε Aps / HD 124771 / HR 5336) ye una [[estrella]] na [[constelación]] austral d'[[Apus]], el [[ave del paraísu]]. Con [[magnitú aparente]] +5,05,<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=Eps+Aps&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id * eps Aps -- Be Star] ([[SIMBAD]])</ref><ref>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR5336 Epsilon Apodis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303204121/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR5336 |date=2016-03-03 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> ye la séptima estrella más brillosa na constelación. Alcuéntrase a 638 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]], acordies col nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del [[Satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]].<ref name=Hohle/> Ye miembru del [[Cinturón de Gould]], aniellu parcial d'estrelles d'unos 3.000 años lluz de diámetru nuna zona asitiada ente 16 y 20 graos respeutu al [[planu galácticu]] de la [[Vía Lláctea]]; [[Gamma Velorum|γ Velorum]] y [[Saiph]] (κ Orionis) son dos brillosos estrelles que formen parte d'esta petrina.<ref name=Bobylev>{{cita publicación | autor = Bobylev, V. V.; Bajkova, A. T. | títulu = Kinematics of the Scorpius-Centaurus OB association | añu = 2007 | publicación = Astronomy Letters | volume = 33 | númberu = 9 | id = pp. 571-583 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007AstL...33..571B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Épsilon Apodis ye una estrella blancu-azulada de [[tipu espectral]] B4V.<ref name=SIMBAD/> Tien una [[temperatura efectivo|temperatura superficial]] de 17.050 [[Kelvin|K]] y una [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] —qu'inclúi una importante cantidá d'enerxía radiada como [[lluz ultravioleta]]— 1614 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle/> Tien una masa envalorada de 6,15 ± 0,71 [[mases solares]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu ye 3,9 vegaes más grande que'l del [[Sol]]<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=6285 Epsilon Apodis. Catalogue of Stellar Diameters (CADARS)]</ref> y xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 22,1 [[km/s]]. Amuesa una [[metalicidá]] comparable a la solar.<ref name=Saffe>{{cita publicación | autor = Saffe, C.; Gómez, M.; Pintado, O.; González, E. | títulu = Spectroscopic metallicities of Vega-like stars | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 490 | númberu = 1 | id = pp. 297-305 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...490..297S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Épsilon Apodis ye una [[estrella Be]] y ta catalogada como [[variable Gamma Cassiopeiae]],<ref name=GCVS>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20eps%20Aps Eps Aps] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> siendo'l prototipu d'esta clase [[Gamma Cassiopeiae|γ Cassiopeiae]]. == Referencies == {{llistaref}} {{DEFAULTSORT:Epsilon Apodis}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Gamma Cassiopeiae]] [[Categoría:Constelación de Apus]] k28ya6fuafckjeyhrsqvizeartyvhso Épsilon Gruis 0 52566 4377166 3819382 2025-06-18T07:58:08Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá acompañante => dicha acompañante 4377166 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Épsilon Gruis}} {{Ficha d'estrella |nome = Épsilon Gruis |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Grus (constelación)|Grus]] |α = 22h 48min 33,30s |δ = -51º 19’ 00,7’’ |magapa_v = +3,49 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = A2IVn |tipu = |msol = |diam = |dsol = |radio = |rsol = 4,6 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = +0,49 |gravedá = 3,70 |lumen = 54 |temp = 8137 |metal = [Fe/H] = -0,16 |rota = |vari = |osci = |edá = 600 × 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = 0 |dist_al = 129 |dist_pc = 40 |parax = 25,30 ± 0,48 <!-- Sistema --> |comp = 2 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = Eps+Gru |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;215789 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;8675 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;112623 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;247593 / [[Bonner Durchmusterung|CD]]-51&nbsp;13389 }} '''Épsilon Gruis''' (ε Gruis)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=Eps+Gru&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id Epsilon Gruis -- Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] de [[magnitú aparente]] +3,49. Ye la cuarta más brillosa na [[constelación]] de [[Grus (constelación)|Grus]], la [[grulla]], dempués d'[[Al Nair]] (α Gruis), [[Beta Gruis|β Gruis]] y [[Aldhanab]] (γ Gruis). Alcuéntrase a 129 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. Épsilon Gruis ye una [[subxigante]] blanca de [[tipu espectral]] A2IVn con una [[temperatura efectivo]] de 8137 [[Kelvin|K]].<ref name=Gray /> El so [[diámetru angular]] envaloráu, 1,09 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]], dexa evaluar el so radiu, siendo ésti 4,6 vegaes más grande que'l [[radiu solar]]. Xira sobre sigo mesma con una velocidá de [[Rotación estelar|rotación]] igual o mayor de 270 km/s,<ref name=VanBelle12>{{cita publicación | autor = van Belle, Gerard T. | títulu = Interferometric observations of rapidly rotating stars | añu = 2012 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] Review | volume = 20 | númberu = 1 | id = A51 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2012A%26ARv..20...51V&db_key=AST }}</ref> 135 vegaes más apriesa que'l Sol. Presenta una metalicidá inferior a la solar nun 30%.<ref name=Gray>{{cita publicación | autor = Gray, R. O.; Corbally, C. J.; Garrison, R. F.; McFadden, M. T.; Bubar, E. J.; McGahee, C. E.; O'Donoghue, A. A.; Knox, E. R. | títulu = Contributions to the Nearby Stars (NStars) Project: Spectroscopy of Stars Earlier than M0 within 40 pc-The Southern Sample | añu = 2006 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 132 | númberu = 1 | id = páxs. 161-170 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006AJ....132..161G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> D'alcuerdu a la so posición nel [[diagrama de Hertzsprung-Russell]], tien una edá de 600 millones d'años.<ref name=Vican>{{cita publicación | autor = Vican, Laura | títulu = Age Determination for 346 Nearby Stars in the Herschel DEBRIS Survey | añu = 2012 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 143 | númberu = 6 | id = A35 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2012AJ....143..135V&db_key=AST }}</ref> Como otres estrelles de tipu A —[[Vega (estrella)|Vega]] (α Lyrae) y [[Denébola]] (β Leonis) son conocíos exemplos—, tópase arrodiada por un [[discu circumestelar]] de polvu.<ref name=Schroeder08>{{cita publicación | autor = Schröder, C.; Hubrig, S.; Schmitt, J. H. M. M. | títulu = Magnetic fields in A-type stars associated with X-ray emission | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 484 | númberu = 2 | id = páxs. 479-486 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...484..479S&db_key=AST }}</ref> Épsilon Gruis probablemente ye una [[binaria espectroscópica]], onde la compañera puede ser una estrella de tipu espectral tardíu moderadamente activa. Una fonte tenue de [[rayos X]] detectada cerca de la posición óptica de la estrella puede provenir de dicha acompañante. Tamién se reparó una [[Erupción solar|erupción]] o fogaral que, d'alcuerdu a los modelos, correspuende a [[Plasma (estáu de la materia)|plasma]] calecíu a 15 millones K. Per otra parte, nun se detectó nengún [[Campu magnéticu estelar|campu magnéticu]] significativu.<ref name=Schroeder08 /> == Referencies == {{llistaref}} {{DEFAULTSORT:Epsilon Gruis}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Subxigantes]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Constelación de Grus]] 8z7d80l1km33wmmiwjc0tc7868991qj Épsilon Lupi 0 52572 4377340 4235515 2025-06-18T08:53:57Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377340 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Épsilon Lupi}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''Épsilon Lupi''' (ε Lup / HD 136504) ye una [[estrella]] na [[constelación]] de [[Lupus (constelación)|Lupus]], la quinta más brillosa de la mesma con [[magnitú aparente]] +3,37. Alcuéntrase a 506 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]] y, al igual que [[alfa Lupi|α Lupi]], [[Beta Lupi|β Lupi]] o [[eta Lupi|η Lupi]], forma parte del grupu Centaurus Superior-Lupus (UCL), dientro de la gran [[asociación de Scorpius-Centaurus]]. Épsilon Lupi ye una [[sistema estelar]] formáu por trés distintes estrelles. Dos d'elles puédense [[Resolución óptica|resolver]] visualmente, anque la so separación ye d'apenes 0,3 [[arcsec|segundos d'arcu]] ([[1992]]). El [[tipu espectral]] conxuntu del par ye B2IV-V,<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=Epsilon+Lup&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id Epsilon Lupi] ([[SIMBAD]])</ref> siendo la diferencia de rellumu ente los dos componentes de 1,5 magnitúes. De la mesma, la componente principal ye una [[binaria espectroscópica]] con un [[periodu orbital]] de 4,56 díes. La tercer estrella completa una [[órbita]] en redol a la binaria espectroscópica cada 322 años.<ref name=Tokovinin>{{cita publicación | autor = Tokovinin, A. | títulu = Comparative statistics and origin of triple and quadruple stars | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = páxs. 925-938 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..925T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La [[lluminosidá]] del sistema ye 4100 vegaes mayor que la del [[Sol]]<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y la midida de la [[velocidá de rotación proyeutada]] da un valor de 41 km/s.<ref name=Wolff>{{cita publicación | autor = Wolff, S. C.; Strom, S. Y.; Dror, D.; Venn, K. | títulu = Rotational Velocities for B0-B3 Stars in Seven Young Clusters: Further Study of the Relationship between Rotation Speed and Density in Star-Forming Regions | añu = 2007 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 133 | númberu = 3 | id = páxs. 1092-1103 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2007AJ....133.1092W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Los trés estrelles tienen mases asemeyaes, entendíes ente 7 y 8,5 [[mases solares]].<ref name=Tokovinin/> Una estrella de magnitú 9, visualmente a 27 segundos d'arcu, probablemente nun ye una compañera real y a cencielles alcuéntrase na mesma llinia de visión.<ref name=Alcyone>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR5708 Epsilon Lupi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304204043/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR5708 |date=2016-03-04 }} ([[Bright Star Catalogue|The Bright Star Catalogue]])</ref> == Referencies == {{Llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles|Epsilon Lupi]] [[Categoría:Constelación de Lupus|Epsilon Lupi]] 4y0j9famcswfsk2quo3vlqa4o2rfpu0 Épsilon Normae 0 52575 4377341 3822279 2025-06-18T08:54:03Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377341 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Épsilon Normae}} {{Ficha d'estrella |nome = Épsilon Normae A |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Norma (constelación)|Norma]] |α = 16h 27min 11,03s |δ = -47º 33’ 17,2’’ |magapa_v = +4,52 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B4V |tipu = |msol = 6,4 - 6,9 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 4,8 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -1,53 |gravedá = |lumen = 2384 |temp = 18.700 |metal = |roto = |vari = |osci = |edá = 50,1 ± 14 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -9 |dist_al = 530 ± 26 |dist_pc = |parax = 6,15 ± 0,28 <!-- Sistema --> |comp = 3 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = Eps+Nor |nsted = Eps+Nor |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;147971 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;5115 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;80582 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;226773 / [[Bonner Durchmusterung|CD]]-47&nbsp;10765 }} '''Épsilon Normae''' (ε Nor / HD 147971)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=Eps+Nor&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id Epsilon Normae -- Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye un [[sistema estelar]] asitiáu na [[constelación]] de [[Norma (constelación)|Norma]]. De [[magnitú aparente]] +4,52, ye'l segundu más brillosu na constelación dempués de [[Gamma2 Normae|γ<sup>2</sup> Normae]]. Alcuéntrase, d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] d'[[Hipparcos]], a 530 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. La estrella principal de Épsilon Normae ye una estrella de la [[secuencia principal]] blancu-azulada de [[tipu espectral]] B4V<ref name=SIMBAD/> o B3V.<ref name=Hohle /> Con una [[Temperatura efectivo|temperatura superficial]] de 18.700 [[Kelvin|K]], la so [[lluminosidá]] bolométrica —en tol [[espectru electromagnéticu]]— ye 2384 vegaes superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle /> Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 165 km/s.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?HR%206115 Epsilon Normae] ([[Bright Star Catalogue]])</ref> Tien una masa envalorada de 6,4 - 6,9 [[mases solares]]<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = páxs. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref><ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> —anque otra fonte asígna-y un valor cimeru de 8,7 mases solares—,<ref name=Tokovinin /> siendo la edá averada del sistema 50 millones d'años.<ref name=Tetzlaff/> Épsilon Normae constitúi un [[Estrella múltiple|sistema estelar triple]]. En primer instancia, ye una [[binaria espectroscópica]] con un [[periodu orbital]] de 3,2617 díes. Envalórase que la masa d'esta compañera estelar pue ser 3,8 vegaes mayor que la del Sol. La [[Escentricidá (matemática)|escentricidá]] de la so [[órbita]] ye ε = 0,13.<ref name=NinthCatalogue>{{cita publicación | autor = Pourbaix, D.; Tokovinin, A. A.; Batten, A. H.; Fekel, F. C.; Hartkopf, W. I.; Levato, H.; Morrell, N. I.; Torres, G.; Udry, S. | títulu = SB⁹: The ninth catalogue of spectroscopic binary orbits | añu = 2004 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 424 | númberu = | id = páxs. 727-732 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004A%26A...424..727P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Completa'l sistema una tercer estrella (HD 147970)<ref name=SIMBAD2>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=HD147970&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id HD 147970 -- Star in double system] ([[SIMBAD]])</ref> que la so separación visual al respective de la binaria ye de 22,8 [[segundu d'arcu|segundos d'arcu]].<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = páxs. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> De tipu espectral B9V, la so masa ye 3,8 vegaes mayor que la del Sol. Emplega más de 100.000 años en completar una órbita.<ref name=Tokovinin>{{cita publicación | autor = Tokovinin, A. | títulu = Comparative statistics and origin of triple and quadruple stars | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = páxs. 925-938 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..925T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{DEFAULTSORT:Epsilon Normae}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Constelación de Norma]] dwxyrk8csumdsy7sxv54grpgco098up Eta Hydrae 0 52627 4377268 4249773 2025-06-18T08:47:40Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377268 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Eta Hydrae}} {{Ficha d'estrella |nome = Eta Hydrae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Hidra (constelación)|Hidra]] |α = 08h 43min 47,50s |δ = +03º 23’ 55,2’’ |magapa_v = +4,30 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B3V |tipu = |msol = 6,75 - 7,0 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 4,9 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -1,97 |gravedá = 3,73 |lumen = 2680 |temp = 18.700 |metal = |roto = |vari = |osci = |edá = 31,6 ± 3,9 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = +21 |dist_al = 586 |dist_pc = 180 |parax = 5,56 ± 0,24 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = 7+Hya |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = 7&nbsp;Hydrae / [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;74280 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;3454 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;42799 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;227050 }} '''Eta Hydrae''' (η Hya / 7 Hydrae)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=7+Hya&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* eta Hya -- Variable Star of beta Cep type] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=BSC>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3454 Eta Hydrae] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160430035908/http://alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3454 |date=2016-04-30 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> ye una [[estrella]] na [[constelación]] de la [[Hidra (constelación)|Hidra]] de [[magnitú aparente]] +4,30. D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] d'[[Hipparcos]], alcuéntrase a 586 [[añu lluz|años lluz]] (180 [[pársec]]s) respectu al [[Sistema Solar]]. Nun tien nome propiu habitual, magar, xunto a [[delta Hydrae|δ Hydrae]], [[Épsilon Hydrae|ε Hydrae]], [[zeta Hydrae|ζ Hydrae]], [[rho Hydrae|ρ Hydrae]] y [[Al Minliar al Shuja]] (σ Hydrae), recibió, per parte d'[[Ulugh Beg]], el nome de '''Min al Azʽa el''', «pertenecientes a la zona despoblada».<ref>{{Cita llibru |apellíos=Allen |nome=Richard Hinckley |enllaceautor=|editor=Courier Dover Publications |títulu=Star Names — Their Lore and Meaning | url =http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Topics/astronomy/_Texts/secondary/ALLSTA/home.html|fechaaccesu=25 d'avientu de 2011|añu=1889 |idioma= inglés|isbn=0-486-21079-0 |páxines=563 |capítulu= Hydra | urlcapítulu = http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Topics/astronomy/_Texts/secondary/ALLSTA/Hydra*.html}}</ref> == Carauterístiques == Eta Hydrae ye una estrella blancu-azulada de la [[secuencia principal]] de [[tipu espectral]] B3V,<ref name=SIMBAD /> asemeyáu, por casu, a [[Benetnasch]] (η Ursae Majoris). Tien una [[temperatura efectivo]] de 18.700 [[kelvin|K]] y la so [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] ye 2680 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> A partir del so [[diámetru angular]] —0,254 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]]—<ref name=Zorec2009>{{cita publicación | autor = Zorec, J.; Cidale, L.; Arias, M. L.; Frémat, Y.; Muratore, M. F.; Torres, A. F.; Martayan, C. | títulu = Fundamental parameters of B supergiants from the BCD system. I. Calibration of the (λ_1, D) parameters into Teff | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 501 | númberu = 1 | id = páxs. 297-320 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...501..297Z&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y conociendo la distancia a la que se topa, puede evaluase'l so diámetru, siendo ésti 4,9 vegaes más grande que'l del [[Sol]]. Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 101 ± 5 km/s.<ref name=Huang>{{cita publicación | autor = Huang, W.; Gies, D. R. | títulu = Stellar Rotation in Field and Cluster B Stars | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 683 | númberu = 2 | id = páxs. 1045-1051 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...683.1045H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien una masa envalorada ente 6,75 y 7,0 [[mases solares]] y una edá de 31,6 ± 3,9 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = páxs. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Anque Eta Hydrae foi considerada una [[variable Beta Cephei]] —figura como tal nel [[General Catalogue of Variable Stars]] con una variación de rellumu de 0,06 magnitúes—,<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20eta%20Hya Eta Hya] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> posteriores estudios ponen n'entredichu tala [[Estrella variable|variabilidá]].<ref name=Abt>{{cita publicación | autor = Abt, Helmut A.; Levato, Hugo; Grosso, Monica | títulu = Rotational Velocities of B Stars | añu = 2002 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 573 | númberu = 1 | id = páxs. 359-365 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2002ApJ...573..359A&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Constelación d'Hidra]] hnykn07g6cd9hxqp4wyiujee876foqt EU Delphini 0 52646 4377226 4201033 2025-06-18T08:35:02Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Delphini => U Delphini 4377226 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|EU Delphini}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''EU Delphini''' (EU Del / HD 196610 / HR 7886 / HIP 101810)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=EU+Delphini&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id EU Delphini - Semi-regular pulsating Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Delphinus (constelación)|Delphinus]]. Ta asitiada al norte de la constelación, cerca de la estrella [[U Delphini]], tamién variable. La so variabilidá afayóse por [[T.Y. Espin]] en [[1895]]. Alcuéntrase a 360 [[añu lluz|años lluz]] de distancia de la [[Tierra]].<ref name=AAVSO>[https://web.archive.org/web/20030705123509/http://www.aavso.org/vstar/vsots/0701.shtml EU Delphini] ([[AAVSO]])</ref> EU Delphini ye una [[xigante colorada]] de [[tipu espectral]] M6III con una [[temperatura efectivo]] de 3243 [[kelvin|K]].<ref name=Kučinskas>{{cita publicación | autor = Kučinskas, A.; Hauschildt, P. H.; Ludwig, H.-G.; Brott, I.; Vansevičius, V.; Lindegren, L.; Tanabé, T.; Allard, F. | títulu = Broad-band photometric colors and effective temperature calibrations for late-type giants. I. Z = 0.02 | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 442 | númberu = 1 | id = páxs. 281-308 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...442..281K&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so [[diámetru angular]], midíu per aciu [[interferometría]], ye d'aproximao 12,30 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]].<ref>{{cita publicación | autor = Richichi, A.; Fors, O.; Merín, M.; Otazu, X.; Núñez, J.; Prades, A.; Thiele, O.; Pérez-Ramírez, D.; Montojo, F. J. | títulu = The Calar Alto llunar occultation program: update and new results | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 445 | númberu = 3 | id = páxs. 1081-1088 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...445.1081R&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Si tuviera asitiada nel centru del [[Sistema Solar]], el so radiu estenderíase cuasi hasta la [[órbita]] del planeta [[Venus (planeta)|Venus]]. La so masa probablemente seya daqué mayor que la del [[Sol]].<ref name=AAVSO /> Trátase d'una estrella nes etapes finales de la so [[evolución estelar|evolución]], cuando se volvió inestable y empezó a [[estrella pulsante|púlsar]]; la pulsación dirá acentuándose hasta que la estrella espulse les sos capes esteriores. El nucleu resultante va formar una [[nana blanca]]. EU Delphini ye una de les llamaes variables coloraes de pequeña amplitú» (SARV, del [[idioma inglés|inglés]] ''Small-amplitude Rede Variables''), que les sos variaciones de rellumu son menores que nes [[variable Mira|variables Mira]].<ref>{{cita publicación | autor = Percy, J.R.; Landis, H.J.; Milton, R.Y. | títulu = The Photometric Variability of EU Delphini | añu = 1989 | publicación = [[Publications of The Astronomical Society of the Pacific]] | volume = 101 | númberu = | id = páxs. 893-898 | url = http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?bibcode=1989PASP..101..893P&db_key=AST&page_ind=0&plate_select=NON&data_type=GIF&type=SCREEN_GIF&classic=YES }}</ref> Ye una [[variable semirregular]] SRB, esto ye, el so periodicidá ta pocu definida. El so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente]] +5,79 y +6,90 nun ciclu de 59,7 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20EU%20De la EU Delphini] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables semirregulares]] [[Categoría:Constelación de Delphinus]] 4ca2skv4875pj98skwdezrt845hamc9 EW Lacertae 0 52648 4377267 4246125 2025-06-18T08:47:34Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377267 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|EW Lacertae}} {{Ficha d'estrella |nome = EW Lacertae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Lacerta]] |α = 22h 57min 04,50s |δ = +48º 41’ 02,6’’ |magapa_v = +5,42 (variable) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B3IIIpe |tipu = |msol = 10,1 ± 0,5 |diam = |dsol = |radiu = |rsol = |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -1,58 |gravedá = 4,05 |lumen = 3235 |temp = 17.900 |metal = |rota = |vari = [[Variable Gamma Cassiopeiae]] |osci = |edá = 39,8 ± 10,1 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -11,3 |dist_al = 821 ± 63 |dist_pc = 251 |parax = 3,97 ± 0,28 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = EW+Lac |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;217050 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;8731 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;113327 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;52526 }} '''EW Lacertae''' (EW Lac / HD 217050)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=EW+Lacertae&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id EW Lacertae - Be star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Lacerta]], asitiada na parte central de la mesma a 25 [[arcsec|segundos d'arcu]] en [[ascensión reuta]] de la llende cola constelación d'[[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]]. Alcuéntrase, d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] d'[[Hipparcos]], a 821 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]]. == Carauterístiques == De [[tipu espectral]] B4IIIpe,<ref name=Alcyone>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR8731 EW Lacertae] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304121548/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR8731 |date=2016-03-04 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref><ref name=SIMBAD /> EW Lacertae ye una de les [[estrella Be|estrelles Be]] más complexes y más reparaes.<ref name=Percy>{{cita publicación | autor = John R. Percy & Akos G. Bakos | títulu = Photometric Monitoring of Bright Be Stars. IV. 1996–1999 | añu = 2001 | publicación = [[Publications of the Astronomical Society of the Pacific]] | volume = 113 | númberu = | id = páxs. 748–753 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2001PASP..113..748P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien una [[temperatura efectivo]] de 17.900 [[Kelvin|K]] y la so lluminosidá ye 3.235 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Con una masa siete veces mayor que la [[masa solar]], tien una edá averada de 40 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = páxs. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Variabilidá == EW Lacertae ye una [[variable eruptiva]] del tipu [[estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] qu'esperimenta [[perda de masa estelar|perda de masa]] dende la so zona ecuatorial, consecuencia de la so rápida velocidá de [[Rotación estelar|rotación]] de 350 [[km/s]].<ref name=Alcyone /> Ta catalogada como una [[estrella con envoltura]]; la envoltura paez variar nun ciclu d'unos 19 díes.<ref name=Alcyone /> El rellumu de EW Lacertae bazcuya ente [[magnitú aparente]] +5,22 y +5,48,<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20EW%20Lac EW Lacertae] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> anque esta amplitú ye variable. En distintes dómines el periodu foi camudando de 0,7364 díes en [[1951]] para dempués fluctuar ente 0,800 y 0,700 díes; en [[1981]] el so periodu yera de 0,711 díes, aumentando darréu a 0,722 díes. Coles mesmes esiste una variación al llargu plazu nuna escala de tiempu de 3000 díes. El so espectru tamién indica [[estrella pulsante|pulsaciones]] cuasi-periódiques d'aproximao 1 día.<ref name=Alcyone /> Reparóse que la estrella ye más brillosa cuando ye más azul.<ref name=Percy /> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes azules]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Gamma Cassiopeiae]] [[Categoría:Constelación de Lacerta]] pj62k3udesweg9gmchoo746rbej1m30 FR Canis Majoris 0 52684 4377269 4250193 2025-06-18T08:47:46Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377269 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|FR Canis Majoris}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''FR Canis Majoris''' (FR CMa / HD 44458 / HR 2284)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=FR+CMa&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id HR 2284 -- Be Star] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=BSC>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2284 FR Canis Majoris] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304140252/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2284 |date=2016-03-04 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> ye una [[estrella]] de [[magnitú aparente]] +5,59 encuadrada na [[constelación]] del [[Can Mayor]]. D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del [[Hipparcos|satélite Hipparcos]], alcuéntrase a unos 1110 [[años lluz]] del [[Sistema Solar]]. FR Canis Majoris ye una estrella blancu-azulada de la [[secuencia principal]] de [[tipu espectral]] B1Vpe.<ref name=SIMBAD /> Con una [[temperatura efectivo]] de 24.745 ± 532 [[kelvin|K]]<ref name=Fremat>{{cita publicación | autor = Frémat, Y.; Zorec, J.; Hubert, A.-M.; Floquet, M. | títulu = Effects of gravitational darkening on the determination of fundamental parameters in fast-rotating B-type stars | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 440 | númberu = 1 | id = pp. 305-320 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...440..305F&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> la so [[lluminosidá]] ye 12.055 vegaes mayor que la del [[Sol]].<ref name=Hohle/> Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] —llende inferior de la mesma— de 254 ± 15 km/s, tando la so [[exa de rotación]] inclináu 48º respectu al observador terrestre.<ref name=Fremat/> Tien una masa ente 12,0 y 12,9 [[mases solares]],<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref><ref name=Zorec/> polo que ta percima de la llende a partir del cual les estrelles acaben la so vida violentamente, españando como [[supernova|supernoves]]. La so edá envalórase en 14,4 millones d'años, lo que supón el 83% de la so etapa dientro de la secuencia principal.<ref name=Zorec>{{cita publicación | autor = Zorec, J.; Frémat, Y.; Cidale, L. | títulu = On the evolutionary status of Be stars. I. Field Be stars near the Sun | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 441 | númberu = 1 | id = pp. 235-248 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...441..235Z&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Ye una [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|variable Gamma Cassiopeiae]] —[[estrella variable eruptiva|variables eruptives]] qu'amuesen variaciones [[estrella variable irregular|irregulares]] na so [[lluminosidá]] provocaes pola espulsión de materia—, siendo la so [[Amplitú (física)|amplitú]] de variación de 0,116 magnitúes.<ref name=Lefevre2009>{{cita publicación | autor = Lefèvre, L.; Marchenko, S. V.; Moffat, A. F. J.; Acker, A. | títulu = A systematic study of variability among OB-stars based on HIPPARCOS photometry | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 507 | númberu = 2 | id = pp. 1141-1201 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...507.1141L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> FR Canis Majoris forma un [[Sistema binariu (astronomía)|sistema binariu]] con una estrella de magnitú +9,7, visualmente separada 4,2 [[arcsec|segundos d'arcu]] d'ella.<ref name=BSC/><ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = pp. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Gamma Cassiopeiae]] [[Categoría:Constelación de Canis Maior]] 5dj9wnt070syvozbp3mpesa21wepzmw FZ Canis Majoris 0 52691 4377270 3445643 2025-06-18T08:47:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377270 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|FZ Canis Majoris}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''FZ Canis Majoris''' (FZ CMa / HD 33953 / HIP 52942) ye un [[sistema estelar]] de [[magnitú aparente]] media +8,14.<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=FZ+CMa&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* FZ CMa -- Spectroscopic binary] ([[SIMBAD]])</ref> Encuadráu na [[constelación]] del [[Can Mayor]], el nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del [[Satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]] asitia a esti sistema a 1350 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]].<ref name=Hohle/> FZ Canis Majoris ye un [[Estrella múltiple|sistema triple]] apoderáu por una [[binaria espectroscópica]]. Los dos componentes d'esta [[estrella binaria|binaria]] son bien asemeyaes, de [[tipu espectral]] B2.5VI-V. La más lluminosa —786 vegaes más que'l [[Sol]]— ye la más caliente, con una [[temperatura efectivo|temperatura superficial]] de 15.370 [[Kelvin|K]]. Tien una masa de 5,01 ± 0,05 [[mases solares]]. La so compañera estelar ye llixeramente menos lluminosa, magar la so lluminosidá ye 625 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]]. Tien una temperatura de 14.150 K y una masa de 4,80 ± 0,53 mases solares.<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El [[periodu orbital]] d'esta binaria ye bien curtiu, de namái 1,2731 díes (30,55 hores). Ye amás una estrella variable, yá que'l so rellumu aparra 0,39 magnitúes cuando una de les estrelles [[Eclís|clisa]] a la so compañera.<ref>{{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = páxs. 785-789 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Una tercer estrella, n'[[órbita]] alredor de la binaria, completa'l sistema. Emplega 536,6 díes en dar una vuelta completa, siendo la órbita notablemente [[Escentricidá (matemática)|escéntrica]] (ε = 0,56).<ref name=NinthCatalogue>{{cita publicación | autor = Pourbaix, D.; Tokovinin, A. A.; Batten, A. H.; Fekel, F. C.; Hartkopf, W. I.; Levato, H.; Morrell, N. I.; Torres, G.; Udry, S. | títulu = SB⁹: The ninth catalogue of spectroscopic binary orbits | añu = 2004 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 424 | númberu = | id = páxs. 727-732 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004A%26A...424..727P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Canis Maior]] cffukhpc0hzkg8bhw0xhkttzowlv7je Gamma Columbae 0 52708 4377273 3801626 2025-06-18T08:48:12Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377273 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Gamma Columbae}} {{Ficha d'estrella |nome = Gamma Columbae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Columba (constelación)|Columba]] |α = 05h 57min 32,21s |δ = -35º 16’ 59,8’’ |magapa_v = +4,35 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B2.5IV |tipu = |msol = 8,45 - 9,0 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 4,8 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -2,73 |gravedá = 3,72 |lumen = 7548 |temp = 19.525 |metal = |roto = |vari = |osci = |edá = 23,6 ± 0,2 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = 24,2 |dist_al = 861 |dist_pc = 264 |parax = 3,788 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = Gam+Col |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;40494 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;2106 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;28199 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;196352 }} '''Gamma Columbae''' (γ Col) ye una [[estrella]] de la [[constelación]] de [[Columba (constelación)|Columba]] de [[magnitú aparente]] +4,35.<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=Gam+Col&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id Gamma Columbae] ([[SIMBAD]])</ref> Magar llevar la [[denominación de Bayer]] «[[Gamma]]» —tercer lletra del [[alfabetu griegu]]—, ye namái la sesta estrella más brillosa na so constelación. Alcuéntrase, d'alcuerdu a la [[paralax]] correxida del satélite [[Hipparcos]] (3,788 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]]),<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> a 860 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]]. Gamma Columbae ye una [[subxigante]] blancu-azulada de [[tipu espectral]] B2.5IV.<ref name=SIMBAD/> La so [[temperatura efectivo]] ye de 19.525 [[kelvin|K]] y la so lluminosidá bolométrica —na totalidá de [[llonxitúes d'onda]]— ye 7550 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle /> Tien un radiu 4,8 vegaes más grande que'l del [[Sol]] y xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 96 km/s.<ref name=Hubrig>{{cita publicación | autor = Hubrig, S.; North, P.; Schöller, M. | títulu = Evolution of magnetic fields in stars across the upper main sequence: II. Observed distribution of the magnetic field geometry | añu = 2007 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 328 | númberu = 6 | id = p. 475 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007AN....328..475H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so masa ta entendida ente 8,45 y 9,0 [[mases solares]]<ref name=Hohle /><ref name=Tetzlaff/> polo que ta na llende percima del cual les estrelles rematen la so vida españando violentamente en forma de [[supernova]]. Anque yá abandonó la [[secuencia principal]],<ref name=Hubrig/> la so edá ye de namái 23,6 ± 0,2 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = páxs. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tocantes a la so [[Estrella variable|variabilidá]], Gamma Columbae podría ser una [[variable Beta Cephei]]<ref>{{cita publicación | autor = Stankov, Anamarija; Handler, Gerald | títulu = Catalog of Galactic β Cephei Stars | añu = 2005 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] Supplement Series | volume = 158 | númberu = 2 | id = páxs. 193-216 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJS..158..193S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> —asemeyáu a [[Decrux]] (δ Crucis)— pero tamién-y la consideró candidata a «estrella B pulsante lenta» (SPB),<ref name=Hubrig/> como [[53 Persei]] o [[Tau Herculis|τ Herculis]]. Nengún de los dos estremos anteriores foi confirmáu. == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Subxigantes]] [[Categoría:Constelación de Columba]] 0q90b7ixlp5przoouuv15bkz40ocb63 GP Cephei 0 52880 4377271 3948377 2025-06-18T08:47:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377271 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|GP Cephei}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''GP Cephei''' (GP Cep / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 211853 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]] 110154 / [[Catalog of Galactic Wolf-Rayet Stars|WR]] 153ab)<ref name=Simbad>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=GP+Cep&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id GP Cephei] ([[SIMBAD]])</ref> ye un [[sistema estelar]] na [[constelación]] de [[Cepheus (constelación)|Cefeo]] de [[magnitú aparente]] +9,03. Alcuéntrase a 2750 [[pársec]]s —8970 [[años lluz]]— del [[Sistema Solar]].<ref name=vdHucht>{{cita publicación | autor = van der Hucht, K. A. | títulu = The VIIth catalogue of galactic Wolf-Rayet stars | añu = 2001 | publicación = New Astronomy Reviews | volume = 45 | númberu = 3 | id = pp.181-194 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2001NewAR..45..135V&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> GP Cephei ye un [[Estrella múltiple|sistema cuádruple]] compuestu por dos [[Sistema binariu (astronomía)|sistemes binarios]]. El par principal —'''GP Cephei Aa/Ab'''— tien un [[periodu orbital]] de 6,6884 díes<ref name=NinthCatalogue>{{cita publicación | autor = Pourbaix, D.; Tokovinin, A. A.; Batten, A. H.; Fekel, F. C.; Hartkopf, W. I.; Levato, H.; Morrell, N. I.; Torres, G.; Udry, S. | títulu = SB⁹: The ninth catalogue of spectroscopic binary orbits | añu = 2004 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 424 | númberu = | id = pp. 727-732 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004A%26A...424..727P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y consta d'una [[estrella de Wolf-Rayet]] de [[tipu espectral]] WN6 xunto a una [[superxigante azul]] de tipu O6I.<ref name=vdHucht /> Les estrelles de Wolf-Rayet —de les qu'apenes hai 300 catalogaes en nuesa [[galaxa]]— constitúin una etapa normal na [[Evolución estelar|evolución]] d'estrelles bien masives, y na so [[Espectroscopia astronómica|espectru]] reparar [[llinies d'emisión]] intenses d'[[heliu]] y [[nitróxenu]]. La estrella de Wolf-Rayet de GP Cephei, como ye característicu d'esta clase d'estrelles, tien una [[temperatura efectivo]] bien elevada —37.660 [[Kelvin|K]]— y relluma con una [[lluminosidá]] 29.650 vegaes superior a la del [[Sol]]. La so masa ye aproximao 15 o 16 vegaes mayor que la [[masa solar]]<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref><ref name=Tetzlaff/> anque [[Perda de masa estelar|pierde masa estelar]] a un ritmu entendíu ente 0,8 y 3 &times; 10<sup>-5</sup> [[mases solares]] per añu.<ref name=Demers/> Pela so parte, la componente azul tien una temperatura averada de 20.650 K. Ye 15.170 vegaes más lluminosa que'l [[Sol]] y 24 vegaes más masiva qu'ésti.<ref name=Hohle/> La edá d'esta binaria —envalorada a partir de diversos modelos evolutivos— ye d'unos 2,2 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El par constitúi una [[binaria eclipsante]] que'l so rellumu mengua 0,11 magnitúes mientres l'[[eclís]].<ref>{{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = pp. 785-789 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La otra [[estrella binaria|binaria]] del sistema, '''GP Cephei Ba/Bb''', ta constituyida por una [[superxigante]] blancu-azulada de tipu B0I y una componente B1V-III. Tamién ye una binaria eclipsante, anque nesti casu reparar na so [[curva de lluz]] dos mínimos por ciclu, siendo'l periodu d'esti subsistema de 3,47 díes.<ref name=Demers> {{cita publicación | autor = Demers, H.; Moffat, A. F. J.; Marchenko, S. V.; Gayley, K. G.; Morel, T. | títulu = The Quadruple Wolf-Rayet System GP Cephei: Spectral Types, Masses, Mass-Loss Rate, and Colliding Winds | añu = 2002 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 577 | númberu = 1 | id = pp. 409-421 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2002ApJ...577..409D&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> D'últimes hai de solliñar que GP Cephei ye considerada una [[estrella fuxitiva]], yá que se mueve al traviés del espaciu con una velocidá inusitadamente alta en rellación al [[mediu interestelar]] circundante.<ref name=Tetzlaff/> == Ver tamién == * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles de Wolf-Rayet]] [[Categoría:Superxigantes azules]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Cepheus]] bka04h9uaj833hh0wjf4cz7rsall4lj GZ Velorum 0 52891 4377272 4251103 2025-06-18T08:48:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377272 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|GZ Velorum}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''GZ Velorum''' (GZ Vel / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 89682 / [[Bright Star Catalogue|HR]] 4063 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]] 50555) ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Vela (constelación)|Vela]], la vela del [[Argo Navis]]. De [[magnitú aparente]] media +4,58, ta aproximao a 1830 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]]. GZ Velorum ye una [[xigante lluminosa]] naranxa de [[tipu espectral]] K3II.<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=GZ+Vel&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id GZ Vel - Pulsating variable Star] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=Alcyone>{{Cita web |url=http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR4063 |títulu=GZ Velorum (&#91;&#91;The Bright Star Catalogue&#93;&#93;) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304201919/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR4063 |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> Tien una [[temperatura efectivo|temperatura superficial]] de 4140 [[Kelvin|K]] y una [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] —qu'inclúi una importante cantidá d'enerxía emitida nel [[infrarroxu]]— 9240 vegaes mayor que la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La midida del so [[diámetru angular]] correxida pol [[escurecimientu de llimbu]] —3,17 ± 0,04 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]]—<ref name=CHARM2>{{cita publicación | autor = Richichi, A.; Percheron, I.; Khristoforova, M. | títulu = CHARM2: An updated Catalog of High Angular Resolution Measurements | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 431 | númberu = 4 | id = pp. 773-777 (Tabla consultada en CDS) | url = http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4y81d485186c&-out.add=.&-source=J/A%2bA/431/773/charm2&recno=1724 }}</ref> dexa envalorar de forma averada el so radiu, dada la incertidume na distancia a la que s'atopa. Asina, el so radiu ye unes 191 vegaes más grande que'l [[radiu solar]], lo qu'equival a 0,89 [[Unidá astronómica|UA]]; si tuviera nel llugar del [[Sol]] la so superficie estenderíase cuasi hasta la [[órbita]] de la [[Tierra]]. El so [[metalicidá]] —bayura relativa d'[[elementu químicu|elementos]] más pesaos que'l [[heliu]]— ye inferior a la del Sol ([Fe/H] = -0,4) y presenta un conteníu baxo de [[litiu]].<ref name=Lebre>{{cita publicación | autor = Lèbre, A.; de Laverny, P.; Do Nascimento, J. D., Jr.; de Medeiros, J. R. | títulu = Lithium abundances and rotational behavior for bright giant stars | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 450 | númberu = 3 | id = pp. 1173-1179 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...450.1173L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien una masa averada 7,9 vegaes mayor que la [[masa solar]].<ref name=Hohle/> GZ Velorum ye una [[variable irregular]] de tipu LC, ente les que se cunten [[Ómicron1 Canis Majoris|ο<sup>1</sup> Canis Majoris]] y [[Suhail]] (λ Velorum), esta postrera tamién na constelación de Vela. El rellumu de GZ Velorum, en banda R, varia ente magnitú +3,43 y +3,81, nun esistiendo periodu conocíu.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20GZ%20Vel GZ Vel] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables irregulares]] [[Categoría:Constelación de Vela]] ikzx2hadgtnn2n7v2ldepmnfxai499d HD 42088 0 53007 4377274 3843747 2025-06-18T08:48:17Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377274 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|HD 42088}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''HD 42088''' (HIP 29216 / SAO 78049) ye una [[estrella]] na [[constelación]] d'[[Orión (constelación)|Orión]] de [[magnitú aparente]] +7,56.<ref name=S>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=HD+42088&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id HD 42088] ([[SIMBAD]])</ref> Visualmente alcuéntrase a pocu menos de 1,5º al este de [[Ji2 Orionis|χ<sup>2</sup> Orionis]]. El nuevu amenorgamientu de datos de [[paralax]] del satélite [[Hipparcos]] asitia a esta estrella a una distancia próxima a los 1000 [[años lluz]].<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4y78a6bb322d&-out.add=.&-source=I/311/hip2&recno=29140 HD 42088 (Hipparcos Catalogue. The New Reduction)]</ref> HD 42088 ye una estrella azul de la [[secuencia principal]] de [[tipu espectral]] O6.5V.<ref name=S/> Les estrelles de tipu O son bien escases en nuesa [[galaxa]]; en Orión pueden atopase dos exemplos, [[Mintaka]] (δ Orionis) y [[Alnitak]] (ζ Orionis) y, fora d'esta constelación, cabe solliñar a [[Naos (estrella)|Naos]] (ζ Puppis). Son estrelles bien calientes y masives. La [[temperatura efectivo]] de HD 42088 algama los 39.500 [[Kelvin|K]] y la so lluminosidá ye 8200 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien un radiu 10 vegaes más grande que'l [[radiu solar]] y xira sobre sigo mesma con una velocidá de [[Rotación estelar|rotación]] igual o superior a 60 km/s. Dende la superficie de HD 42088 sopla un [[vientu estelar]] que fai que [[Perda de masa estelar|pierda masa]] a razón de 6,4 &times; 10<sup>-7</sup> vegaes la masa solar per añu.<ref name=Vink>{{cita publicación | autor = Vink, Jorick S.; Davies, B.; Harries, T. J.; Oudmaijer, R. D.; Walborn, N. R. | títulu = On the presence and absence of disks around O-type stars | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 505 | númberu = 2 | id = pp. 743-753 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...505..743V&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so masa nun ye bien conocida, envalorándose ente 15 y 32 [[mases solares]],<ref name=Hohle/><ref name=Vink/> pero, seya que non, va acabar los sos díes españando como una brillosa [[supernova]]. Tocantes a la edá de HD 42088, piénsase que ta na llamada «edá cero de la [[secuencia principal]]» (ZAMS).<ref name=Vink/> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Constelación d'Orión]] 7mcuumnhmpjsg9up3pqvcbx5amjdgwu HD 68450 0 53024 4377275 3838329 2025-06-18T08:48:24Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377275 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|HD 68450}} {{Ficha d'estrella |nome = HD 68450 |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Puppis]] |α = 08h 11min 01,68s |δ = -37º 17’ 32,5’’ |magapa_v = +6,44 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = O9.5II |tipu = |msol = 19,6 ± 0,1 |diam = |dsol = |radiu = |rsol = |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -2,96 |gravedá = |lumen = 68.656 |temp = 29.900 |metal = |roto = |vari = |osci = |edá = 6,1 ± 0,2 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = 39 |dist_al = ~ 2900 |dist_pc = ~ 890 |parax = 1,02 ± 0,34 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = HR+3219 |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;3219 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;40063 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;198898 / [[Bonner Durchmusterung|CD]]-36&nbsp;4291 / [[Catálogu d'estrelles PPM|PPM]]&nbsp;284891 / LS&nbsp;983}} '''HD 68450''' ye una [[estrella]] de [[magnitú aparente]] +6,44<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=MX+Pup&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id HR 3219 -- Star] ([[SIMBAD]])</ref> asitiada na [[constelación]] de [[Puppis]], la popa del [[Argo Navis|Navío Argos]]. La so distancia nun ye bien conocida, diversos estudios asitiar ente 850 y 1000 [[pársec]]s (2770 - 3260 [[añu lluz|años lluz]]) del [[Sistema Solar]].<ref name=Megier>{{cita publicación | autor = Megier, A.; Strobel, A.; Galazutdinov, G. A.; Krełowski, J. | títulu = The interstellar Ca II distance scale | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 507 | númberu = 2 | id = pp. 833-840 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...507..833M&db_key=AST&nosetcookie}}</ref><ref name=Caballero /> Anque visualmente puede paecer que ye miembru del [[Cúmulu estelar|cúmulu]] Escorial 27 (vd BH23) —al que pertenecen [[MX Puppis]] y [[VOS Puppis]]—, piénsase qu'en realidá ta detrás del mesmu.<ref name=Caballero>{{cita publicación | autor = Caballero, J. A.; Dinis, L. | títulu = A revisit to agglomerates of early-type Hipparcos stars | añu = 2008 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 329 | númberu = 8 | id = pp. 801-834 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008AN....329..801C&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> HD 6845 ye una [[xigante lluminosa]] azul de [[tipu espectral]] O9.5II,<ref name=SIMBAD /> catalogada tamién como B0III. Tien una lluminosidá 68.656 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]]<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y una elevada [[temperatura efectivo]] de 29.900 [[Kelvin|K]]. Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] —llende inferior de la mesma que depende del enclín del so [[exa de rotación]]— de 97 km/s.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?HR%203219 HR 3219] ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> Ye una estrella masiva con una masa de 19,6 [[mases solares]] y una edá de 6,1 ± 0,2 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so masa ta claramente percima de la llende a partir del cual estrellar rematen la so vida españando violentamente en forma de [[supernova]]. Les estrelles de tipu O —escepcionalmente calientes y lluminoses— son bien escases na [[galaxa]]. [[Naos (estrella)|Naos]] (ζ Puppis), nesta mesma constelación, ye una de les estrelles de tipu O más brillosos. La so lluminosidá ye unes ocho veces cimera que la de HD 68450. == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes azules]] [[Categoría:Constelación de Puppis]] 8fnhq1068qjp36rzqf5hsag6e8i5lth HD 73634 0 53031 4377276 4273537 2025-06-18T08:48:29Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377276 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|HD 73634}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''e Velorum''' (e Vel / HD 73634 / HR 3426)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=y+vel&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id e Velorum] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] de [[magnitú aparente]] +4,14<ref name=Alcyone /> na [[constelación]] de [[Vela (constelación)|Vela]], que representa la vela del míticu [[Argo Navis]] nel que viaxaron [[Jasón]] y los [[Argonautas]]. D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] de [[Hipparcos]], alcuéntrase aproximao a 1820 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]]. Catalogada como de tipu A6II,<ref name=SIMBAD /><ref name=Alcyone>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3426 e Velorum] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304113447/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3426 |date=2016-03-04 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> e Velorum pertenez al grupu de les [[xigante lluminosa|xigantes lluminoses]], estrelles con carauterístiques entemedies ente les [[estrella xigante|xigantes]] y les [[superxigante]]s. Dientro d'éstes, les xigantes lluminoses de [[tipu espectral]] A son bien pocu frecuentes, siendo e Velorum la más brillosa d'elles, per delantre de [[N Carinae]] y [[HD 74272|n Velorum]] —ésta última nesta mesma constelación—, que tamién formen parte d'esti amenorgáu grupu. Con una [[temperatura efectivo]] de 8102 [[kelvin|K]], e Velorum, como correspuende a una estrella de les sos carauterístiques, ye una estrella bien lluminosa. Anque la so lluminosidá ye 6120 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]], ésta queda lloñe de la de superxigantes blanques como [[Deneb]] (α Cygni) o [[Ni Cephei|ν Cephei]]. Tien una masa envalorada 8 vegaes mayor que la [[masa solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu ye 32 vegaes mayor que'l [[radiu solar]]. La [[rotación estelar|velocidá de rotación]] midida (0 km/s)<ref name=Alcyone /> suxer que'l so [[exa de rotación]] ten de tar casi apuntando escontra la [[Tierra]]. == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Constelación de Vela]] shhjvhlelk7obl9x94v75vfy3xr0qev HD 83183 0 53039 4377277 4292209 2025-06-18T08:48:36Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377277 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|HD 83183}} {{estremar|[[HD 83095|H Carinae]]}} {{Ficha d'estrella |nome = h Carinae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Carina]] |α = 09h 34min 26,65s |δ = -59º 13’ 47,1’’ |magapa_v = +4,09 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B5II |tipu = |msol = 9,4 ± 0,5 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 16 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -3,95 |gravedá = |lumen = 11.630 |temp = 14.300 - 14.900 |metal = |roto = |vari = |osci = |edá = 24,5 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = +22,1 |dist_al = 1325 |dist_pc = 406 |parax = 2,46 ± 0,10 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = h+Car |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;83183 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;3825 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;46974 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;237117 / [[Bonner Durchmusterung|CPD]]-58&nbsp;1576 }} '''HD 83183''' tamién conocida como '''h Carinae''' (h Car)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=h+Car&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id h Car -- Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] asitiada na [[constelación]] de [[Carina]] de [[magnitú aparente]] +4,09. Ensin nome propiu habitual, ye conocida pol so [[denominación de Bayer]] —h Carinae— o polos sos diversos númberos de catálogu. Alcuéntrase, d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] de [[Hipparcos]] (2,46 ± 0,10 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]]), a 1325 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. h Carinae ye una [[xigante lluminosa]] de color blancu-azuláu y [[tipu espectral]] B5II.<ref name=SIMBAD/> Tien una [[temperatura efectivo]] nel rangu de 14.300<ref name=Hohle/> - 14.900 [[Kelvin|K]]<ref name=Fraser/> —la cifra varia según la fonte consultada— y relluma con una [[lluminosidá]] 11.630 vegaes superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so [[diámetru angular]] ye de 3,6 &times; 10<sup>-4</sup> segundos d'arcu, lo que correspuende a un diámetru unes 16 vegaes más grande que'l [[radiu solar|diámetru solar]].<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4f197fcc14y6&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=4643 h Carinae (CADARS])</ref> Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] —llende inferior de la mesma— de 19 km/s.<ref name=Fraser>{{cita publicación | autor = Fraser, M.; Dufton, P. L.; Hunter, I.; Ryans, R. S. I. | títulu = Atmospheric parameters and rotational velocities for a sample of Galactic B-type supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 404 | númberu = 3 | id = páxs. 1306-1320 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010MNRAS.404.1306F&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Ye una estrella masiva, con una masa envalorada de 9,4 ± 0,5 [[mases solares]].<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = páxs. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so edá averada ye de 24,5 ± 3,8 millones d'años.<ref name=Tetzlaff/> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes azules]] [[Categoría:Constelación de Carina]] a42l5klre273t86g0fdpsire6go1tbb HR 4908 0 53075 4377278 3822644 2025-06-18T08:48:42Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377278 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|HR 4908}} {{Ficha d'estrella |nome = HR 4908 |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Crux]] |α = 12h 55min 57,13s |δ = -56º 50’ 08,9’’ |magapa_v = +5,32 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = O9Ibe |tipu = |msol = 31,8 |diam = |dsol = |radiu = |rsol = |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -5,33 |gravedá = 3,10 |lumen = 525.000 |temp = 32.600 |metal = |roto = |vari = |osci = |edá = 3,1 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = 18 |dist_al = ~ 4400 |dist_pc = ~ 1351 |parax = 0,74 ± 0,25 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = HR+4908 |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;112244 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;63117<br />[[Bonner Durchmusterung|CPD]]&nbsp;-56&nbsp;5498 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;240385 }} '''HR 4908''' (HD 112244) ye una [[estrella]] de [[magnitú aparente]] +5,32<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=Hr+4908&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id CCDM J12559-5650A -- Double or multiple star] ([[SIMBAD]])</ref> asitiada na [[constelación]] de la [[Cruz del Sur]]. D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos del [[Satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]], el so [[paralax]] ye de 0,74 ± 0,25 [[arcsec|milisegundos d'arcu]], polo que taría asitiada a unos 1350 [[pársec]]s (4400 [[añu lluz|años lluz]]) del [[Sistema Solar]];<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> sicasí, otru estudiu basáu na [[Llinia espectral|llinia]] CaII del [[Espectroscopia astronómica|espectru]], amenorga esta distancia a 903 pársecs (2945 años lluz).<ref name=Megier>{{cita publicación | autor = Megier, A.; Strobel, A.; Galazutdinov, G. A.; Krełowski, J. | títulu = The interstellar Ca II distance scale | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 507 | númberu = 2 | id = páxs. 833-840 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...507..833M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> HR 4908 ye una [[superxigante azul]] de [[tipu espectral]] O9Ibe. Esta clase d'estrelles, estraordinariamente lluminoses y masives, son bien escases na [[galaxa]], cabiendo señalar a [[Naos (estrella)|Naos]] (ζ Puppis), [[Tau Canis Majoris|τ Canis Majoris]] y [[19 Cephei]] ente les más notables. HR 4908 tien una lluminosidá 525.000 vegaes mayor que la del [[Sol]], según una elevada [[temperatura efectivo]] qu'algama los 36.200 [[Kelvin|K]].<ref name=Hohle/> Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 147 km/s.<ref name=Hubrig>{{cita publicación | autor = Hubrig, S.; Schöller, M.; Schnerr, R. S.; González, J. F.; Ignace, R.; Henrichs, H. F. | títulu = Magnetic field measurements of O stars with FORS 1 at the VLT | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 490 | númberu = 2 | id = páxs. 793-800 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...490..793H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Ye una estrella masiva con una masa de 31,8 ± 14,0 [[mases solares]] y tien una edá de namái 3,1 ± 0,1 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = páxs. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Al igual qu'otres estrelles de tipu O, HR 4908 ye una [[estrella fuxitiva]] que se mueve pel espaciu con una [[velocidá]] inusitadamente alta en comparanza con otres estrelles circundantes.<ref name=Tetzlaff/> Per otra parte, forma una [[Estrella doble (astronomía)|estrella doble]] con una [[xigante naranxa]] de tipu K0III y magnitú +11,8, siendo la separación visual ente dambes estrelles de 29,1 segundos d'arcu. Sicasí, piénsase que dambes estrelles nun tán físicamente rellacionaes y nun formen un verdaderu [[Sistema binariu (astronomía)|sistema binariu]].<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = páxs. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref><ref name=Huelamo>{{cita publicación | autor = Huélamo, N.; Neuhäuser, R.; Stelzer, B.; Supper, R.; Zinnecker, H. | títulu = X-ray emission from Lindroos binary systems | añu = 2000 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 359 | númberu = | id = páxs. 227-241 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2000A%26A...359..227H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista de les estrelles más lluminoses]] * [[Llista de les estrelles más masives]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes azules]] [[Categoría:Constelación de Crux]] ea319ccl4p046zwq1td7btsmrecqucn HR 5680 0 53077 4377279 3445703 2025-06-18T08:48:48Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377279 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'estrella |nome = HR 5680 |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Circinus]] |α = 15h 18min 49,14s |δ = -60º 29’ 46,8’’ |magapa_v = +5,43 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = O8IIIp |tipu = |msol = 35,9 |diam = |dsol = |radiu = |rsol = |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -4,75 |gravedá = |lumen = 301.000 |temp = 34.700 |metal = |roto = |vari = |osci = |edá = 3,8 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -3 |dist_al = ~ 3543 |dist_pc = ~ 1087 |parax = 0,92 ± 0,29 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = HR+5680 |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;135591 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;74941<br />[[Bonner Durchmusterung|CPD]]&nbsp;-60&nbsp;5720 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;253101 }} '''HR 5680''' (HD 135591) ye una [[estrella]] de [[magnitú aparente]] +5,43<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=HR+5680&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id HR 5680 -- Double or multiple star] ([[SIMBAD]])</ref> asitiada na [[constelación]] de [[Circinus]], 30 [[minutos d'arcu]] al norte de [[delta Circini|δ Circini]]. D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos del [[Satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]], el so [[paralax]] ye de 0,92 ± 0,29 [[arcsec|milisegundos d'arcu]], polo que taría asitiada a unos 1090 [[pársec]]s (3540 [[añu lluz|años lluz]]) del [[Sistema Solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> HR 5680 ye una [[xigante azul]] de [[tipu espectral]] O8IIIp tamién clasificada como O7.5III(f). Estes [[Estrella xigante|xigantes]] masives y lluminoses son escases na [[galaxa]], pudiéndose destacar ente elles a [[Hatysa]] (ι Orionis) y [[Menchib]] (ξ Persei). HR 5680 tien una [[lluminosidá]] 301.000 vegaes mayor que la del [[Sol]], según una elevada [[temperatura efectivo]] qu'algama los 34.700 [[Kelvin|K]].<ref name=Hohle/> Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] —llende inferior de la mesma— de 78 km/s.<ref name=Hubrig>{{cita publicación | autor = Hubrig, S.; Schöller, M.; Schnerr, R. S.; González, J. F.; Ignace, R.; Henrichs, H. F. | títulu = Magnetic field measurements of O stars with FORS 1 at the VLT | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 490 | númberu = 2 | id = páxs. 793-800 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...490..793H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien una masa de 25,9 ± 12,7 [[mases solares]] y una edá de namái 3,8 ± 0,9 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = páxs. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> [[perda de masa estelar|Pierde masa estelar]] a razón de 1,8 &times; 10<sup>-6</sup> mases solares per añu.<ref name=Benaglia>{{cita publicación | autor = Benaglia, P.; Cappa, C. Y.; Koribalski, B. S. | títulu = Mass loss rate determination of southern OB stars | añu = 2001 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 372 | númberu = | id = páxs. 952-962 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2001A%26A...372..952B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> HR 5680 forma una [[Estrella doble (astronomía)|estrella doble]] con una estrella blancu-azulada de tipu B9V —asemeyada, por casu, a [[Markab]] (α Pegasi)— y magnitú +12,00. La separtación visual ente dambes estrelles de 5,4 segundos d'arcu, anque nun hai certidume de que dambes estrelles formen un verdaderu [[Sistema binariu (astronomía)|sistema binariu]].<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = páxs. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista de les estrelles más masives]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes azules]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Constelación de Circinus]] jjf3nqwoo4vbh5ta1tqtvigw1370f2t II Lupi 0 53095 4377281 3949182 2025-06-18T08:48:54Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377281 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|II Lupi}} {{Ficha d'estrella |nome = II Lupi |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Lupus (constelación)|Lupus]] |α = 15h 23min 05,07s |δ = -51º 25’ 58,7’’ |magapa_v = +5,92 ([[banda J]]) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = C |tipu = |msol = |diam = |dsol = |radio = |rsol = 547 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -2,76 ([[banda J]]) |gravedá = |lumen = 8933 |temp = 2400 |metal = |roto = |vari = |osci = |edá = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = |dist_al = ~ 1800 |dist_pc = 545 |parax = <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = II+Lup |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = CGCS&nbsp;3592 / [[IRAS]]&nbsp;15194-5115 }} '''II Lupi''' (II Lup)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=II+Lup&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* II Lup -- Variable Star of Mira Cet type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Lupus (constelación)|Lupus]], el llobu. De [[magnitú aparente]] media +5,92 en [[banda J]], alcuéntrase a una distancia ente 500 y 590 [[pársec]]s (aproximao 1800 [[añu lluz|años lluz]]) del [[Sistema Solar]].<ref name=Cox>{{cita publicación | autor = Cox, N. L. J.; Kerschbaum, F.; van Marle, A.-J.; Decin, L.; Ladjal, D.; Mayer, A.; Groenewegen, M. A. T.; van Eck, S.; Royer, P.; Ottensamer, R.; Ueta, T.; Jorissen, A.; Mecina, M.; Meliani, Z.; Luntzer, A.; Blommaert, J. A. D. L.; Posch, Th.; Vandenbussche, B.; Waelkens, C. | títulu = A far-infrared survey of bow shocks and detached shells around AGB stars and red supergiants | añu = 2012 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 537 | númberu = | id = A35 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2012A%26A...537A..35C&db_key=AST }}</ref> II Lupi ye una [[estrella de carbonu]] que la so [[temperatura efectivo]] ye de namái 2400 [[Kelvin|K]]. Relluma con una lluminosidá 8933 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]]. De gran tamañu, tien un radiu 547 vegaes más grande que'l [[radiu solar]],<ref name=Beck>{{cita publicación | autor = de Beck, Y.; Decin, L.; de Koter, A.; Justtanont, K.; Verhoelst, T.; Kemper, F.; Menten, K. M. | títulu = Probing the mass-loss history of AGB and rede supergiant stars from CO rotational line profiles. II. CO line survey of evolved stars: derivation of mass-loss rate formulae | añu = 2010 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 523 | númberu = | id = A18 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26A...523A..18D&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> equivalente a 2,5 [[Unidá astronómica|UA]]; si ocupara'l llugar del nuesu [[Sol]], les [[órbita|órbites]] de los cuatro primeros [[planeta|planetes]] —la [[Tierra]] inclusive— taríen conteníes nel interior de la estrella. II Lupi alcuéntrase na [[caña asintótica xigante]] (AGB), periodu de la [[evolución estelar]] qu'esperimenten les estrelles de masa entemedio al concluyir les sos vides; la conocida [[Mira (estrella)|Mira]] (ο Ceti), [[R Sculptoris]] y [[W Aquilae]] son exemplos d'estrelles nesta fase evolutiva. II Lupi [[Perda de masa estelar|pierde masa estelar]] a razón de 3,9 &times; 10<sup>-6</sup> [[mases solares]] per añu, y el ritmu de perda de masa ye constante.<ref name=Beck /> Catalogada como [[estrella variable Mira|variable Mira]], la so variación de rellumu en [[banda H]] ye de 1,6 [[magnitú aparente|magnitúes]]<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20II%20Lup II Lup] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> y el so periodu de [[Estrella variable pulsante|pulsación]] ye de 575 díes.<ref name=Beck /> Les estrelles de carbonu tán arrodiaes por una envoltura circumestelar y, al contrariu que na mayor parte de les estrelles, el conteníu de [[carbonu]] ye mayor que'l d'[[oxíxenu]]. II Lupi presenta una rellación ente los [[isótopu|isótopos]] <sup>12</sup>C/<sup>13</sup>C igual a 4,0, polo que ye una estrella bien rica en [[carbonu-13]]. Dicha rellación ye un indicador del estáu evolutivu y de la [[nucleosíntesis]]; n'estrelles AGB masives —ente 3 y 7 [[mases solares]]—, actívase'l llamáu quemáu caliente fondu» y la rellación <sup>12</sup>C/<sup>13</sup>C puede algamar el valor 10 (a títulu comparativu, nel Sol dichu valor ye 89).<ref name=Beck /> Per otra parte, na envoltura d'II Lupi detectáronse molécules de CO, SiO, HCN y CS, y piénsase que'l SiO ye la especie emitida más cerca de la estrella, siguida del HCN y del CS.<ref name=Decin>{{cita publicación | autor = Decin, L.; Cherchneff, I.; Hony, S.; Dehaes, S.; De Breuck, C.; Menten, K. M. | títulu = Detection of parent molecules from the inner wind of AGB stars as tracers of non-equilibrium chemistry | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 480 | númberu = 2 | id = pp. 431-438 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...480..431D&db_key=AST }}</ref> Tamién se detectó SIS, molécula que, a diferencia de les anteriores, ye más abondosa n'estrelles de carbonu que n'estrelles de [[Tipu espectral (estelar)|tipu]] M. El radiu de dicha envoltura ye de 1,4 &times; 10<sup>16</sup> [[Centímetru|cm]].<ref name=Schoier>{{cita publicación | autor = Schöier, F. L.; Bast, J.; Olofsson, H.; Lindqvist, M. | títulu = The abundance of SIS in circumstellar envelopes around AGB stars | añu = 2007 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 473 | númberu = 3 | id = pp. 871-882 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2007A%26A...473..871S&db_key=AST }}</ref> == Ver tamién == *[[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles de carbonu]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Mira]] [[Categoría:Constelación de Lupus]] 3ap6p095kfeeljei6wvwghgb3qo84ws Iota Arae 0 53103 4377283 3846324 2025-06-18T08:48:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377283 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Iota Arae}} {{Ficha d'estrella |nome = Iota Arae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Ara (constelación)|Ara]] |α = 17h 23min 16,08s |δ = -47º 28’ 05,5’’ |magapa_v = +5,25 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B2III |tipu = |msol = 8,3 - 9,0 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 4,9 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -1,51 |gravedá = 4,1 |lumen = 5740 |temp = 22.560 |metal = |rota = |vari = [[Estrella Be]] y [[Variable Gamma Cassiopeiae]] |osci = 0,5565 díes |edad = 30,0 ± 7,4 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -19 |dist_al = 925 ± 75 |dist_pc = |parax = 3,53 ± 0,26 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = Iot+Llabra |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;157042 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;6451 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;85079 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;227886}} '''Iota Arae''' (ι Ara)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=Iot+Llabra&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id Iot Llabra -- Be Star] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=BSC>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?HR%206451 Iota Arae] ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> ye una [[estrella]] na [[constelación]] d'[[Ara (constelación)|Ara]], l'[[altar]], de [[magnitú aparente]] +5,25. Acordies col nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del [[Satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]], alcuéntrase a 925 ± 75 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Hohle/> Iota Arae ye una [[xigante azul]] de [[tipu espectral]] B2IIIIne.<ref name=SIMBAD/> Ye una estrella caliente con una [[temperatura efectivo|temperatura superficial]] de 22.560 [[Kelvin|K]]<ref name=Zorec09>{{cita publicación | autor = Zorec, J.; Arias, M. L.; Cidale, L.; Ringuelet, A. Y. | títulu = Be star disc characteristics near the central object | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 470 | númberu = 1 | id = pp. 239-247 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007A%26A...470..239Z&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y una [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] —qu'inclúi una importante cantidá d'enerxía radiada como [[lluz ultravioleta]]— 5.740 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu ye casi cinco veces más grande que'l del [[Sol]]<ref name=Zorec09 /> y xira sobre sigo mesma bien rápido, siendo'l so [[velocidá de rotación proyeutada]] de 369 [[km/s]].<ref name=BSC /> Tien una masa ente 8,3 y 9 [[mases solares]]<ref name=Tetzlaff/><ref name=Zorec09 /> —na llende percima del cual les estrelles rematen la so vida españando en forma de [[supernova]]— y la so edá cífrase en 30,0 ± 7,4 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Iota Arae ye una «[[estrella Be]]» con un [[discu circumestelar]] aniciáu pola [[Perda de masa estelar|perda de masa]] y la rápida rotación; [[alfa Arae|α Arae]], nesta mesma constelación, ye tamién una estrella d'esta clase. Como tal, figura como [[Estrella variable|variable]] nel [[General Catalogue of Variable Stars]], siendo la so variación de 0,06 magnitúes a lo llargo d'un periodu de 0,5565 díes (13,36 hores).<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20iot%20Llabra Iota Arae] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Amás, piénsase que tamién ye una [[variable Gamma Cassiopeiae]].<ref name=Lefevre2009>{{cita publicación | autor = Lefèvre, L.; Marchenko, S. V.; Moffat, A. F. J.; Acker, A. | títulu = A systematic study of variability among OB-stars based on HIPPARCOS photometry | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 507 | númberu = 2 | id = pp. 1141-1201 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...507.1141L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes azules]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Gamma Cassiopeiae]] [[Categoría:Constelación d'Ara]] rmqmmuot155ux9lwcvcwjyeyyoabh1e Iota Lupi 0 53123 4377285 4254146 2025-06-18T08:49:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377285 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Iota Lupi}} {{Ficha d'estrella |nome = Iota Lupi |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Lupus (constelación)|Lupus]] |α = 14h 19min 24,22s |δ = -46º 03’ 29,1’’ |magapa_v = +3,43 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B2.5IV |tipu = |msol = 6,9 ± 0,1 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 7,7 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -1,53 |gravedá = |lumen = 2082 |temp = 19.525 |metal = |roto = |vari = |osci = |edá = 20,3 ± 4,8 × 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = 21,6 |dist_al = 338 |dist_pc = 104 |parax = 9,65 ± 0,20 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = HR+5354 |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;125238 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;5354 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;69996 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;224833 / [[Bonner Durchmusterung|CD]]-45&nbsp;9084 / [[Boss General Catalogue|GC]]&nbsp;19304 }} '''Iota Lupi''' (ι Lup)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=Iota+Lupi&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id iot Lup -- Variable Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] na [[constelación]] del [[Lupus (constelación)|Llobu]]. Con [[magnitú aparente]] +3,54, ye l'octavu astru más brillosu na constelación. D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] de [[Hipparcos]], alcuéntrase a 338 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. Ye miembru de l'[[Asociación estelar de Scorpius-Centaurus]],<ref>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR5354 Iota Lupi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304133051/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR5354 |date=2016-03-04 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> que tamién inclúi a [[alfa Lupi|α Lupi]], [[Beta Lupi|β Lupi]] y [[Gamma Lupi|γ Lupi]], les estrelles más brilloses del Llobu. == Carauterístiques == Iota Lupi ye una [[subxigante]] de [[tipu espectral]] B2.5IV,<ref name=SIMBAD /> una estrella que remató la [[Fusión nuclear|fusión]] del so [[hidróxenu]] internu. Tien una [[temperatura efectivo]] de 19.525 [[kelvin|K]] y la so [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] —en toles [[llonxitú d'onda|llonxitúes d'onda]]— equival al 2082 vegaes la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Acordies col so [[diámetru angular]] —0,69 [[Arcsec|milisegundos d'arcu]]—, tien un radiu de 7,7 [[radiu solar|radios solares]]. Xira sobre sigo mesma con una alta [[velocidá de rotación proyeutada]] de 235 km/s. La rápida rotación fai que la forma de la estrella nun seya esférica sinón [[Elipsoide|elipsoidal]], tando esnachada polos polos; el so grau de «achatamiento» envalórase en 0,17.<ref name=VanBelle12>{{cita publicación | autor = van Belle, Gerard T. | títulu = Interferometric observations of rapidly rotating stars | añu = 2012 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] Review | volume = 20 | númberu = 1 | id = A51 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2012A%26ARv..20...51V&db_key=AST }}</ref> Con una masa de 6,9 ± 0,1 mases solares, Iota Lupi ta claramente per debaxo de la llende a partir del cual les estrelles rematen la so vida españando como [[supernoves]]. Tien una edá averada de 20,3 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Subxigantes]] [[Categoría:Constelación de Lupus]] g15nzb7ms6jw6rvl6dpxi60hyb546j2 J Centauri 0 53162 4377287 4254686 2025-06-18T08:49:11Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377287 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|J Centauri}} {{ficha d'oxetu celeste}} {{DISPLAYTITLE:j Centauri}} '''j Centauri''' (j Cen / HD 102776 / HR 4537)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=j+Cen&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id j Cen -- Be Star] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=Alcyone>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR4537 j Centauri] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130115135358/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR4537 |date=2013-01-15 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> ye una [[estrella]] de [[magnitú aparente]] +4,31 encuadrada dientro de la [[constelación]] de [[Centaurus|Centauru]]. El nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del [[Hipparcos|satélite Hipparcos]] asitia a esta estrella a 595 [[años lluz]] del [[Sistema Solar]]. Ye miembru de l'[[asociación estelar]] Scorpius OB2, que la so edá ta entendida ente los 4.000 y los 15.000 años.<ref>{{cita publicación | autor = Shatsky, N.; Tokovinin, A. | títulu = The mass ratio distribution of B-type visual binaries in the Sco OB2 association | añu = 2002 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 382 | númberu = | id = pp. 92-103 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2002A%26A...382...92S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> j Centauri ye una estrella blancu-azulada de la [[secuencia principal]] de [[tipu espectral]] B3Vne.<ref name=SIMBAD /> Con una [[temperatura efectivo]] de 18.700 [[kelvin|K]], tien una [[lluminosidá]] 2919 vegaes mayor que la del [[Sol]].<ref name=Hohle/> El so radiu ye 3,9 vegaes más grande que'l [[radiu solar]]<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4y8469a431a3&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=5434 HD 102776 (Catalogue of Stellar Diameters, CADARS) (Pasinetti-Fracassini+ 2001)]</ref> y la so masa ye aproximao 7 vegaes mayor que la [[masa solar]],<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> per debaxo de la llende a partir del cual les estrelles acaben españando como [[supernova|supernoves]]. j Centauri ye una [[estrella Be]] —asemeyada a [[Delta Centauri|δ Centauri]] o a [[Eta Centauri|η Centauri]]— y puede ser tamién [[Estrella variable|variable]], recibiendo la denominación provisional [[New Catalogue of Suspected Variable Stars|NSV]] 5357. El so [[Amplitú (física)|amplitú]] de variación ye de 0,049 magnitúes.<ref name=Lefevre2009>{{cita publicación | autor = Lefèvre, L.; Marchenko, S. V.; Moffat, A. F. J.; Acker, A. | títulu = A systematic study of variability among OB-stars based on HIPPARCOS photometry | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 507 | númberu = 2 | id = pp. 1141-1201 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...507.1141L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> j Centauri nun tien de ser confundida con J Centauri ([[HD 116087]]). == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Centaurus]] rvr6v588qvov09vv8i1g8xd9hh3cvdg Kappa Aquilae 0 53189 4377291 4257215 2025-06-18T08:49:35Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377291 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Kappa Aquilae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''Kappa Aquilae''' (κ Aql / 39 Aquilae /HD 184915 / HR 7446)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=Kap+Aql&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id kap Aql -- Star] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=BSC>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7446 Kappa Aquilae] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304201653/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7446 |date=2016-03-04 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> ye una [[estrella]] de [[magnitú aparente]] +4,96 na [[constelación]] del [[Aquila (constelación)|Águila]]. D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del [[Hipparcos|satélite Hipparcos]], alcuéntrase a unos 1680 [[años lluz]] del [[Sistema Solar]]. Kappa Aquilae ye una [[xigante azul]] de [[tipu espectral]] B0.5III,<ref name=SIMBAD /> asemeyáu a [[Murzim]] (β Canis Majoris) o a [[Atik]] (ο Persei). Daqué más caliente qu'estos dos estrelles, Kappa Aquilae tien una [[temperatura efectivo]] de 26.654 ± 747 [[kelvin|K]]<ref name=Huang>{{cita publicación | autor = Huang, W.; Gies, D. R. | títulu = Stellar Rotation in Field and Cluster B Stars | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 683 | númberu = 2 | id = pp. 1045-1051 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...683.1045H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y una [[lluminosidá]] 52.600 vegaes mayor que la del [[Sol]].<ref name=Hohle/> El so radiu ye 12 vegaes más grande que'l [[radiu solar]]<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4y887f666fdc&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=8952 Kappa Aquilae (Catalogue of Stellar Diameters, CADARS) (Pasinetti-Fracassini+ 2001)]</ref> y xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] —llende inferior de la mesma— de 244 ± 15 km/s, tando la so [[exa de rotación]] inclináu 45º respectu al observador terrestre.<ref name=Fremat>{{cita publicación | autor = Frémat, Y.; Zorec, J.; Hubert, A.-M.; Floquet, M. | títulu = Effects of gravitational darkening on the determination of fundamental parameters in fast-rotating B-type stars | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 440 | númberu = 1 | id = pp. 305-320 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...440..305F&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tocantes a la so composición química, Kappa Aquilae presenta una elevada bayura relativa d'[[heliu]] en comparanza a otres estrelles de tipu B —el so nivel ye mayor nun factor de 2,5—, lo que foi rellacionáu cola so rápida rotación.<ref name=Lyubimkov2>{{cita publicación | autor = Lyubimkov, L. S.; Rostopchin, S. I.; Lambert, D. L. | títulu = Surface abundances of light elements for a large sample of early B-type stars - III. An analysis of helium lines in spectra of 102 stars | añu = 2004 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 351 | númberu = 2 | id = pp. 745-767 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004MNRAS.351..745L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Kappa Aquilae tien una elevada masa entendida ente 15,5 y 16,9 [[mases solares]],<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref><ref name=Zorec/> polo que ta claramente percima de la llende a partir del cual les estrelles acaben la so vida españando como [[supernova|supernoves]]. Coles mesmes, esisten traces de que ta [[perda de masa estelar|perdiendo masa estelar]].<ref name=Lyubimkov2/> La so edá envalórase en daqué menos de 10 millones d'años.<ref name=Zorec>{{cita publicación | autor = Zorec, J.; Frémat, Y.; Cidale, L. | títulu = On the evolutionary status of Be stars. I. Field Be stars near the Sun | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 441 | númberu = 1 | id = pp. 235-248 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...441..235Z&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes azules]] [[Categoría:Constelación d'Aquila]] gumq9qs5teof8cwct1a1xrs8iebmdbf KW Sagittarii 0 53237 4377288 3956654 2025-06-18T08:49:17Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377288 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|KW Sagittarii}} {{Ficha d'estrella |nome = KW Sagittarii |dómina = J2000 |ar = 17<sup>h</sup> 52<sup>m</sup> 00.7<sup>s</sup> |dec = -28° 01' 20.6" |magapa_v = 11 |constelación = [[Saxitariu (constelación)|Saxitariu]] |clase = M1.5 Iab |vari = N1? |nomes = [[Henry Draper catalogue|HD]] 316496, [[Hipparcos catalogue|HIP]] 87433. }} '''KW Sagittarii''' ye una estrella [[superxigante colorada]] asitiada na [[constelación]] de [[Saxitariu (constelación)|Saxitariu]], a una distancia de 9800 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sol]]. Con una [[magnitú aparente]] de 9,35 ye demasiáu débil pa ser visible a güeyu, precisando d'un [[telescopiu]] pa poder reparala. La so [[lluminosidá]] ye d'aproximao 370.000 vegaes la del [[Sol]] y el so [[diámetru]] de 1460 vegaes el d'ésa estrella, lo cual convertir nuna de les estrelles más grandes conocíes -nel llugar del Sol, llegaría a metá de camín de les [[órbita|órbites]] de [[Xúpiter (planeta)|Xúpiter]] y de [[Saturnu (planeta)|Saturnu]]-. == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=KW+Sgr&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id| KW Sagittarii na base de datos SIMBAD] * [http://arxiv.org/PS_cache/astru-ph/pdf/0504/0504337v1.pdf The Effective Scale Temperature of Galactic Red Supergiants. Cool, But Not As Cool As We Tought (n'inglés. Archivu PDF)] {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes coloraes]] [[Categoría:Constelación de Saxitariu]] 8a930wv3jd78509y77o881i0cw1475b KX Velorum 0 53238 4377289 4257100 2025-06-18T08:49:23Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377289 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|KX Velorum}} {{Ficha d'estrella |nome = KX Velorum |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Vela (constelación)|Vela]] |α = 08h 50min 33,46s |δ = -46º 31’ 45,1’’ |magapa_v = +5,09 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B0III |tipu = |msol = 13,8 - 19,2 |diam = |dsol = |radiu = |rsol = |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -4,50 |gravedá = |lumen = 120.000 |temp = 29.000 |metal = |rota = |vari = [[Binaria eclipsante]] |osci = |edá = 6,1 ± 2,0 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = 7 |dist_al = 3205 |dist_pc = 983 |parax = 1,017 ± 0,276 <!-- Sistema --> |comp = 3 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = HR+3527 |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = f&nbsp;Velorum / [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;75821 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;3527 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;43413 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;220561 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]-46&nbsp;4661 }} '''KX Velorum''' (KX Vel / f Velorum)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=HIP%2043413 V* KX Vel -- Spectroscopic binary] ([[SIMBAD]])</ref><ref>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3527 f Velorum] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304113937/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3527 |date=2016-03-04 }} (Alcyone)</ref> ye un [[sistema estelar]] asitiáu na [[constelación]] de [[Vela (constelación)|Vela]]. Tien [[magnitú aparente]] +5,09 y alcuéntrase, d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] de [[Hipparcos]], a una distancia averada de 983 [[pársec]]s (3205 [[añu lluz|años lluz]]) del [[Sistema Solar]]; sicasí, debíu al [[Error de paralax|error]] na midida del paralax, la so distancia podría ser d'hasta 4400 años lluz.<ref name=Hohle/> La componente principal de KX Velorum ye una xigante blancu-azulada de [[tipu espectral]] B0III.<ref name=SIMBAD/> Tien una elevada [[temperatura efectivo]] de 29.000 [[Kelvin|K]] y una [[lluminosidá]] 120.000 vegaes superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Distintes fontes envaloren la so masa ente 13,8 y 19,2 [[mases solares]],<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref><ref name=Hohle/> sía que non percima de la llende a partir del cual les estrelles rematen la so vida españando como [[supernova|supernoves]]. Ye una [[estrella binaria espectroscópica|binaria espectroscópica]] —la so naturaleza binaria ye conocida pol [[efeutu Doppler|desplazamientu Doppler]] de los sos [[llinia espectral|llinies espectrales]]— con un [[periodu orbital]] de 26,31 díes.<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = pp. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> L'acompañante [[Eclís|clisa]] la estrella principal produciendo un amenorgamientu de rellumu de 0,08 magnitúes.<ref>{{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = pp. 785-789 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Una tercera componente completa'l sistema KX Velorum. Visualmente a 3,2 [[arcsec|segundos d'arcu]] de la binaria espectroscópica puede reparase una estrella de décima magnitú que se piensa que tamién forma parte del sistema.<ref name=Egg/> El conxuntu tien una edá averada de 6,1 ± 2,0 millones d'años.<ref name=Tetzlaff/> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes azules]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Vela]] prvk4e7vqqtt8beo2ufkpk9kxul4zm8 KY Cygni 0 53239 4377290 4257101 2025-06-18T08:49:29Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377290 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|KY Cygni}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''KY Cygni''' (KY Cyg / N 339.1929 / RAFGL 2575) ye una [[estrella]] de la [[constelación]] del [[Cygnus (constelación)|Cisne]],distante aproximao 5200 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. Ye una [[superxigante colorada]] de [[tipu espectral]] M3, pero d'un tamañu colosal. El so afayu llevar a cabu n'estudiando una muestra de 74 superxigantes coloraes na [[Vía Lláctea]] y foi presentáu nel alcuentru de la [[American Astronomical Society|Sociedá Astronómica Americana]] en [[2005]]. Ye miembru de l'[[Asociación estelar]] Cygns OB1. Anque KY Cygni nun ye la estrella conocida de mayor tamañu, siendo superada por [[VY Canis Majoris]] o [[VV Cephei]], ye muncho más grande qu'otres conocíes [[superxigante]]s como [[Antares]] y [[Betelgeuse]]. Con un [[diámetru]] 1420 vegaes mayor que'l [[radiu solar|diámetru solar]], si tuviera asitiada nel llugar del [[Sol]], la so superficie estiéndese hasta 6,6 [[unidá astronómica|UA]], una distancia entemedia ente les [[órbita|órbites]] de [[Xúpiter (planeta)|Xúpiter]] y de [[Saturnu (planeta)|Saturnu]]. Con una masa de 25 soles, el so futuru ye españar como una [[supernova]], pudiendo dexar como remanente una [[estrella de neutrones]] o inclusive un [[furacu prietu]]. Una estrella tan enorme como KY Cygni tamién ye bien lluminosa. La so [[lluminosidá]] ye 270.000 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]], anque nesta faceta ye claramente superada por otres estrelles más masives y calientes. Ye una [[variable irregular]] de tipu LC que'l so rellumu varia ente [[magnitú aparente]] +13,5 y +15,5. [[Ficheru:KY Cygni.gif|thumb|Comparanza ente'l tamañu de KY Cygni y Betelgeuse.]] == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Llista de les estrelles más lluminoses]] * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} * [http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=KY+Cygni&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id KY Cyg -- Pulsating variable Star] ([[SIMBAD]]) * [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20KY%20Cyg KY Cyg] ([[General Catalogue of Variable Stars]]) * {{cita publicación | autor = Levesque, Emily M.; Massey, Philip; Olsen, K. A. G.; Plez, Bertrand; Josselin, Eric; Maeder, Andre; Meynet, Georges | títulu = The Effective Temperature Scale of Galactic Red Supergiants: Cool, but Not As Cool As We Thought | añu = 2005 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 628 | númberu = 2 | id = páxs. 973-985 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJ...628..973L&db_key=AST&nosetcookie=1 }} * [http://www.astroseti.org/imprime.php?codigo=885 Descubrimientu de KY Cygni (Astroseti)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930185355/http://www.astroseti.org/imprime.php?codigo=885 |date=2007-09-30 }} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes coloraes]] [[Categoría:Hiperxigantes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables irregulares]] [[Categoría:Constelación de Cygnus]] ng9d4ugyu9ak0he0x9ydol6uwj4cfn5 L Velorum 0 53241 4377292 3804231 2025-06-18T08:49:42Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377292 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|L Velorum}} {{Ficha d'estrella |nome = L Velorum |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Vela (constelación)|Vela]] |α = 09h 34min 08,79s |δ = -51º 15’ 19,0’’ |magapa_v = +5,03 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B1.5IV |tipu = |msol = 9,3 ± 0,2 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 6,2 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -2,27 |gravedá = |lumen = 5990 |temp = 22.675 |metal = |roto = |vari = |osci = |edá = 14,1 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = +35 |dist_al = 894 |dist_pc = 274 |parax = 3,65 ± 0,18 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = HR+3819 |nsted = HR+3819 |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;83058 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;3819 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;46950 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;237107 / [[Bonner Durchmusterung|CD]]-50&nbsp;4270 }} '''L Velorum''' (L Vel)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=L+Vel&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id HR 3819 -- Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] de [[magnitú aparente]] +5,03 asitiada na [[constelación]] de [[Vela (constelación)|Vela]]. Alcuéntrase a 894 ± 47 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]]. L Velorum ye una caliente [[subxigante]] azul de [[tipu espectral]] B1.5IV<ref name=SIMBAD/> con una [[Temperatura efectivo|temperatura superficial]] de 22.675 [[Kelvin|K]]. La so [[lluminosidá]] ye casi 6000 vegaes superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle /> Tien un diámetru unes 6,2 vegaes más grande que'l [[radiu solar|diámetru solar]]<ref>[http://exoplanetarchive.ipac.caltech.edu/cgi-bin/Sieve/nph-sieve HR 3819 (NASA Exoplanet Archive])</ref> y xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 207 km/s,<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?HR%203819 HR 3819] ([[The Bright Star Catalogue|Bright Star Catalogue]])</ref> más de 100 vegaes más apriesa que'l Sol. La so masa, percima de les 9 mases solares,<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref><ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> asitiar na llende que dixebra aquelles estrelles qu'acaben la so vida españando como [[supernova|supernoves]], d'aquelles que, de forma menos violenta, escastar como [[nanes blanques]] masives. L Velorum ye una [[estrella fuxitiva]], esto ye, muévese al traviés del espaciu a gran velocidá en comparanza coles estrelles de la so redolada. En concretu, la velocidá espacial de L Velorum al respective de la rotación de la [[galaxa]] ye de 32,1 km/s. Constatóse que nel pasáu —hai ente 2 y 10 millones d'años—, la estrella ocupó'l mesmu espaciu que'l [[cúmulu abiertu]] [[IC 2602]]. Piénsase que la so condición d'estrella fuxitiva ye la resultancia de la esplosión como supernova d'una de les componentes d'un [[Sistema binariu (astronomía)|sistema binariu]]; en munchos casos, tres la esplosión, el sistema binariu permanez como tal, pero n'otros casos la esplosión imprime una gran velocidá a la estrella acompañante, como pudo ser el casu de L Velorum. Polo xeneral, esti tipu d'estrelles fuxitives roten a gran velocidá y la so edá cinemática —desque la estrella foi expelida del sistema— ye inferior a la del grupu d'orixe.<ref name=Hoog/> L Velorum cumple esta última condición, yá que la so edá de 14,1 ± 2,3 millones d'años<ref name=Tetzlaff/> ye inferior a la del cúmulu IC 2602 (25 millones d'años).<ref name=Hoog>{{cita publicación | autor = Hoogerwerf, R.; de Bruijne, J. H. J.; de Zeeuw, P. T. | títulu = On the origin of the O and B-type stars with high velocities. II. Runaway stars and pulsars ejected from the nearby young stellar groups | añu = 2001 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 365 | númberu = | id = pp. 49-77 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2001A%26A...365...49H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Subxigantes]] [[Categoría:Constelación de Vela]] l7t3noak6o8z9gxt43zkm0wojnydzu2 Lambda Cephei 0 53257 4377293 4271730 2025-06-18T08:49:47Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377293 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Lambda Cephei}} {{Ficha d'estrella |nome = Lambda Cephei |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Cepheus (constelación)|Cefeo]] |α = 22h 11min 30,58s |δ = +59º 24’ 52,2’’ |magapa_v = +5,05 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = O6If(n)p |tipu = |msol = 33 - 62 |rsol = 21,1 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -3,84 |gravedá = 3,41 |lumen = 337.000 |temp = 38.900 ± 866 |metal = [Fe/H] = +0,03 |rota = ≤ 3 díes |vari = |osci = |edá = 2,9 ± 1,7 × 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -74 |dist_al = ~ 1955 |dist_pc = |parax = 1,65 ± 0,22 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = 22+Cep |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = 22&nbsp;Cephei / [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;210839 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;8469 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;109556 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;34149 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]+58&nbsp;2402 / [[Boss General Catalogue|GC]]&nbsp;31066 / [[Astronomische Gesellschaft Katalog|AG]]+59&nbsp;1498 }} '''Lambda Cephei''' (λ Cep / 22 Cephei)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=Lambda+Cep&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id Lambda Cephei] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] na [[constelación]] de [[Cepheus (constelación)|Cefeo]] de [[magnitú aparente]] +5,05. Ye una estrella alloñada que la so distancia respectu al [[Sistema Solar]], d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del [[Satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]], ye de 1955 [[añu lluz|años lluz]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Carauterístiques == Lambda Cephei ye una [[superxigante azul]] de [[tipu espectral]] O6I. La so temperatura superficial ye estraordinariamente alta —38.900 ± 866 [[Kelvin|K]]—<ref name=Wu>{{cita publicación | autor = Wu, Yue; Singh, H. P.; Prugniel, P.; Gupta, R.; Koleva, M. | títulu = Coudé-feed stellar spectral library - atmospheric parameters | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 525 | númberu = | id = A71 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...525A..71W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y la so [[lluminosidá]] ye unes 377.000 vegaes superior a la del [[Sol]], la mayor parte de la so radiación emitida na rexón [[ultravioleta]].<ref name=Hohle/> Sicasí, nel [[espectru visible]], la so lluminosidá inda ye 15.000 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=JimKaler>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/lambdacep.html Lambda Cephei (Stars, Jim Kaler)]</ref> Anque Lambda Cephei ye una estrella bien masiva, nun esiste consensu en cuantes al valor exautu de la so masa. D'alcuerdu al so tipu espectral, pue ser 62 vegaes más masiva que'l Sol, pero otros modelos asitien la so masa en redol a les 33 mases solares.<ref name=Weidner>{{cita publicación | autor = Weidner, C.; Vink, J. S. | títulu = The masses, and the mass discrepancy of O-type stars | añu = 2010 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 524 | númberu = | id = A98 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26A...524A..98W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien un radiu envaloráu 21 vegaes más grande que'l del Sol y xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 200 km/s.<ref name=Vink>{{cita publicación | autor = Vink, Jorick S.; Davies, B.; Harries, T. J.; Oudmaijer, R. D.; Walborn, N. R. | títulu = On the presence and absence of disks around O-type stars | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 505 | númberu = 2 | id = pp. 743-753 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...505..743V&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Amuesa un conteníu metálico bien paecíu a la solar ([Fe/H] = +0,03).<ref name=Wu/> Magar el so estatus de [[superxigante]], suxirióse qu'entá podría siguir [[Fusión nuclear|fundiendo]] la so [[hidróxenu]] internu en [[heliu]]. La so edá más probable ye de namái 2,9 millones d'años,<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> malapenes un 0,06% de la edá actual del Sol. Tocantes a la so [[Evolución estelar|evolución]], va rematar la so vida españando como una brillosa [[supernova]]; el [[remanente estelar]] va ser una [[estrella de neutrones]] ya inclusive podría dar llugar a un [[furacu prietu]].<ref name=JimKaler /> == Cinemática == L'alta velocidá relativa de Lambda Cephei en rellación al Sol -83 km/s, unos cinco vegaes mayor que'l valor habitual— apunta a que ye una [[estrella fuxitiva]]; éstes son estrelles que se mueven al traviés del espaciu con una [[velocidá]] inusitadamente alta en comparanza con otres estrelles de la so redolada. Ello ye que'l so movimientu al traviés del espaciu indica que fai 2,5 millones d'años Lambda Cephei salió despidida de l'[[asociación estelar]] Cepheus OB3.<ref name=JimKaler /> Suxirióse que la so condición d'estrella fuxitiva pue ser la resultancia d'un alcuentru con un [[Sistema binariu (astronomía)|sistema binariu]] masivu.<ref name=G>{{cita publicación | autor = Gvaramadze, Vasilii V.; Gualandris, Alessia | títulu = Very massive runaway stars from three-body encounters | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 304-312 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..304G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista de les estrelles más lluminoses]] * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes azules]] [[Categoría:Constelación de Cepheus]] 3kgaa9jcby5b2h76j4ir5sawc8aw7f6 Lambda Leporis 0 53263 4377294 4257779 2025-06-18T08:49:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377294 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Lambda Leporis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''Lambda Leporis''' (λ Lep / 6 Leporis / HD 34816 / HR 1756) ye una [[estrella]] na [[constelación]] de [[Lepus (constelación)|Lepus]], la [[llebre]], de [[magnitú aparente]] +4,27.<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=Lam+Lep&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id * lam Lep -- Star] ([[SIMBAD]])</ref><ref>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR1756 Lambda Leporis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304193652/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR1756 |date=2016-03-04 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> Acordies col nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del [[Satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]], alcuéntrase a 1150 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Hohle/> Lambda Leporis ye una [[subxigante]] blancu-azulada de [[tipu espectral]] B0.5IV.<ref name=SIMBAD/> Bien caliente, tien una [[temperatura efectivo|temperatura superficial]] de 26.850 [[Kelvin|K]] y una [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] —qu'inclúi una importante cantidá d'enerxía radiada como [[lluz ultravioleta]]— 13.480 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu ye 4,5 ± 1,3 vegaes más grande que'l del [[Sol]]<ref name=Lyu/> y xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 25 [[km/s]].<ref name=Telting>{{cita publicación | autor = Telting, J. H.; Schrijvers, C.; Ilyin, I. V.; Uytterhoeven, K.; De Ridder, J.; Aerts, C.; Henrichs, H. F. | títulu = A high-resolution spectroscopy survey of β Cephei pulsations in bright stars | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 452 | númberu = 3 | id = pp. 945-953 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...452..945T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Ye una estrella asemeyada a [[Becrux]] (β Crucis) o [[Dschubba]] (δ Scorpii), anque ta muncho más alloñada qu'éstes. Lambda Leporis tien una masa de 12,2 ± 0,3 [[mases solares]].<ref name=Hohle/> Tien una edá envalorada de 600.000 años,<ref name=Lyu>{{cita publicación | autor = Lyubimkov, Leonid S.; Rachkovskaya, Tamara M.; Rostopchin, Sergey I.; Lambert, David L. | títulu = Surface abundances of light elements for a large sample of early B-type stars - II. Basic parameters of 107 stars | añu = 2002 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 333 | númberu = 1 | id = pp. 9-26 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2002MNRAS.333....9L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> equivalente a 1/7700 parte de la edá del nuesu Sol; sicasí, una estrella tan masiva vive una curtia vida y, ello ye que Lambda Leporis ta yá abandonando la [[secuencia principal]]. La so masa supera sobradamente la llende de percima del cual les estrelles rematen la so vida españando en forma de [[supernova]]. == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Subxigantes]] [[Categoría:Constelación de Lepus]] othrkw8pmnysj5vc2gpfv68mnwj8dft Lambda Librae 0 53264 4377295 4257780 2025-06-18T08:49:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377295 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Lambda Librae}} {{Ficha d'estrella |nome = Lambda Librae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Llibra (constelación)|Llibra]] |α = 15h 53min 20,05s |δ = -20º 10’ 01,4’’ |magapa_v = +5,03 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B3V |tipu = |msol = 6,3 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 3,9 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = +0,14 |gravedá = 4,06 |lumen = 810 |temp = 20,350 |metal = [Fe/H] = -0,27 |rota = |vari = [[Variable elipsoidal rotante]] |osci = |edá = 70 ± 50 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = 6 |dist_al = 309 |dist_pc = 95 |parax = 10,54 ± 0,91 <!-- Sistema --> |comp = 2 (3?) |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = Lam+Lib |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = 45&nbsp;Librae / [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;142096 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;5902 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;77811 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;183895 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]-19&nbsp;4249 }} '''Lambda Librae''' (λ Lib / 45 Librae)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=Lam+Lib&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* lam Lib -- Ellipsoidal variable Star] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=Alcyone>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR5902 Lambda Librae] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304105611/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR5902 |date=2016-03-04 }} (The [[Bright Star Catalogue]])</ref> ye una [[estrella]] na [[constelación]] de [[Llibra (constelación)|Llibra]] de [[magnitú aparente]] +5,03. Anque nun tien nome propiu habitual, xunto a [[Kappa Librae|κ Librae]] ostentó'l títulu de '''Jih''', «el Sol».<ref name=Allen>{{Cita llibru |apellíos=Allen |nome=Richard Hinckley |editor=Courier Dover Publications |títulu=Star Names — Their Lore and Meaning | url =http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Topics/astronomy/_Texts/secondary/ALLSTA/home.html|formatu= |fechaaccesu=15 de xunu de 2012|añu=1889 |idioma= inglés|isbn=0-486-21079-0 |id= |páxines=563 |capítulu=Llibra | urlcapítulu =http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Topics/astronomy/_Texts/secondary/ALLSTA/Llibra*.html}}</ref> Alcuéntrase práuticamente sobre la [[eclíptica]], cerca de la llende cola vecina [[Escorpiu (constelación)|Escorpiu]]. D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] de [[Hipparcos]], alcuéntrase a 309 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. Lambda Librae ye un [[sistema estelar]] compuestu por dos, o quiciabes trés, componentes.<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = pp. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La primaria ye una estrella blancu-azulada de la [[secuencia principal]] de [[tipu espectral]] B3V. Tien una [[temperatura efectivo]] de 20.350 [[Kelvin|K]]<ref name=Wu>{{cita publicación | autor = Wu, Yue; Singh, H. P.; Prugniel, P.; Gupta, R.; Koleva, M. | títulu = Coudé-feed stellar spectral library - atmospheric parameters | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 525 | númberu = | id = A71 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...525A..71W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y una [[lluminosidá]] bolométrica —en toles [[llonxitúes d'onda]]— 810 vegaes superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Con un diámetru 3,9 vegaes más grande que'l [[radiu solar|diámetru solar]],<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4fe7381b76f2&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=6890 Lambda Librae (CADARS)]</ref> xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 17 km/s,<ref name=Saffe>{{cita publicación | autor = Saffe, C.; Gómez, M.; Chavero, C. | títulu = On the ages of exoplanet host stars | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 443 | númberu = 2 | id = pp. 609-626 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/bib_query?arXiv:astru-ph/0510092 }}</ref> anque la so verdadera velocidá puede ser enforma mayor. Presenta una [[metalicidá]] significativamente inferior a la solar ([Fe/H] = -0,27).<ref name=Saffe/> La so masa envalorada ye de 6,3 [[mases solares]]<ref name=Hohle/> y tien una edá averada de namái 70 ± 50 millones d'años<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> (1/66 de la edá del Sol). De la estrella secundaria nada se sabe. Cada 12,48 díes completa una [[órbita]] alredor de la primaria, siendo la [[Escentricidá (matemática)|escentricidá]] de la mesma ε = 0,27.<ref>{{cita publicación | autor = Abt, Helmut A. | títulu = Observed Orbital Eccentricities | añu = 2005 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 629 | númberu = 1 | id = pp. 507-511 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJ...629..507A&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El sistema podría tener una tercera componente adicional.<ref name=Eggleton/> Lambda Librae ye una [[estrella variable|variable]] [[variable elipsoidal rotante|elipsoidal rotante]] (ELL).<ref name=GCVS>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20lam%20Lib Lambda Librae] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Estes variables —ente les que s'atopen [[Espiga (estrella)|Espiga]] (α Virginis) o [[TY Corvi]]— son [[estrella binaria cercana|estrelles binaries cercanes]] que les sos componentes tienen forma [[elipsoide|elipsoidal]] pola [[atraición gravitatoria]] de l'acompañante.La variación de rellumu de Lambda Librae ye de 0,02 magnitúes.<ref name=GCVS/> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Llibra]] d03f998ichjd48clmvmputde9a0vx3q Mu Cephei 0 53330 4377300 4156379 2025-06-18T08:50:23Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377300 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Mu Cephei}} {{Ficha d'estrella |nome = μ Cephei |imaxe = Cepheus constellation map.svg|250px |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = Llocalización de la Estrella de Barnard. |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] |α = 21h 43min 30,46s |δ = +58° 46’ 48,2’’ |magapa_v = +4,04 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = M2Ia |tipu = |msol = 19,2±0,1 |diam = |dsol = 2400 [[Añu lluz|años lluz]] |radio = |rsol = 1450 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -7,63<ref name=Levesque/> |gravedá = |lumen = 3,7x10⁵ |temp = 3690 |metal = |rota = |vari = Estrella pulsante semiregular |osci = |edá = <!-- Astrometría --> |movα = +5,24 |movδ = -2,88 |vel_rad = 20,63 |dist_al = 6000 |dist_pc = 1800 |parax = <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = mu+Cephei |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;107259 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]+58&nbsp;2316 / LTT&nbsp;15309 / V mu&nbsp;Cephei<ref name=SIMBAD/> }} '''Mu Cephei''' (μ Cephei / El mio Cephei / HD 206936) ye una [[estrella]] na constelación de [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] de [[magnitú aparente]] media +4,04.<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-basic?Ident=mu.+Cephei&submit=SIMBAD+search Mu Cephei (SIMBAD)]</ref> Recibe'l títulu de '''Estrella granate''' por cuenta del so intensu color coloráu, especialmente destacáu si reparar al traviés de [[prismáticos]] o [[telescopios]] pequeños. Alcuéntrase a una incierta distancia del [[Sistema Solar]] entendida ente 2.400 y 2.800 [[añu lluz|años lluz]]. Mu Cephei una [[hiperxigante|estrella hiperxigante]] colorada de [[tipu espectral]] M2Ia<ref name=SIMBAD/> o M1I<ref name=Levesque/> una de les estrelles más grandes que se conocen. El so diámetru calculáu a partir de la midida direuta del so diámetru aparente de 0,021 [[segundu d'arcu|segundos d'arcu]] y considerando que ta a 2.400 años lluz— ye 1.650 vegaes mayor que'l [[radiu solar|solar]], equivalente a unes 13,5 [[unidá astronómica|UA]]; otros autores, sicasí, asígnen-y un diámetru menor, 1.420 vegaes más grande que'l del Sol.<ref name=Levesque/> La so comparanza cola [[estrella de Barnard]], una [[nana colorada]] cercana, equival a comparar una cabeza d'anfiler cola cúpula de la [[Basílica de San Pedro]]; si considérase que la [[lluz]] tarda 0,133 [[segundu|segundos]] en circunnavegar la [[Tierra]] y 14,577 segundos en circunnavegar el [[Sol]], la cifra emplegada nel casu de Mu Cephei —24.077,8 segundos o 6,69 hores—, da una clara idea del tamañu estelante d'esta estrella. La [[lluminosidá]] de Mu Cephei equival a 350.000 vegaes la del [[Sol]] —pa una distancia de 2.400 años lluz—, pero si considérase la distancia mayor de 2.800 años lluz, la so lluminosidá xube a 475.000 soles.<ref name=JimKaler>[http://stars.astro.illinois.edu/Sow/garnet.html Mu Cephei (Stars)]</ref> La so [[temperatura efectivo|temperatura superficial]] ye de 3700 [[Kelvin|K]].<ref name=Levesque>{{cita publicación | autor = Levesque, Emily M.; Massey, Philip; Olsen, K. A. G.; Plez, Bertrand; Josselin, Eric; Maeder, Andre; Meynet, Georges | títulu = The Effective Temperature Scale of Galactic Red Supergiants: Cool, but Not As Cool As We Thought | añu = 2005 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 628 | númberu = 2 | id = páxs. 973-985 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJ...628..973L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Presenta un conteníu en metales llixeramente cimeru a la solar ([Fe/H] = +0,05).<ref name=Wu>{{cita publicación | autor = Wu, Yue; Singh, H. P.; Prugniel, P.; Gupta, R.; Koleva, M. | títulu = Coudé-feed stellar spectral library - atmospheric parameters | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 525 | númberu = | id = A71 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...525A..71W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Mu Cephei ta arrodiada polo que paez un gran discu de polvu y [[agua]] que'l so radiu internu y esternu equival, respeutivamente, a dos y cuatro veces el radiu de la estrella. Coles mesmes, en redol a Mu Cephei detectóse una [[nebulosa]] circumestelar, namái visible nel [[infrarroxu]], de forma esférica —sacante nel so interior, onde tien una pronunciada morfoloxía asimétrica—, que'l so radiu ye de siquier 6 [[segundu d'arcu|segundos d'arcu]]. Los modelos indiquen que mientres los postreros 1000 años, Mu Cephei esperimentó una constante [[Perda de masa estelar|perda de masa]], a un ritmu averáu de 10<sup>-7</sup> mases solares per añu.<ref name=Wit>{{cita publicación | autor = de Wit, W. J.; Oudmaijer, R. D.; Fujiyoshi, T.; Hoare, M. G.; Honda, M.; Kataza, H.; Miyata, T.; Okamoto, Y. K.; Onaka, T.; Sako, S.; Yamashita, T. | títulu = A Rede Supergiant Nebula at 25 μm: Arcsecond-Scale Mass-Loss Asymmetries of μ Cephei | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 685 | númberu = 1 | id = pp. L75-L78 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...685L..75D&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so masa actual ye 15 vegaes mayor que la [[masa solar]]<ref name=Tsuji>{{cita publicación | autor = Tsuji, Takashi | títulu = Water in Emission in the Infrared Space Observatory Spectrum of the Early M Supergiant Star μ Cephei | añu = 2000 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 450 | númberu = 2 | id = pp. L99-L102 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2000ApJ...540L..99T&db_key=AST }}</ref> y tien una edá averada de 10 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = páxs. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Na parte interna de la so envoltura circunestelar amuesa intensa radiación [//es.wikipedia.org/wiki/M%C3%A1ser_astrof%C3%ADsico máser] de la molécula de monóxidu de Siliciu. Mu Cephei ye'l prototipu de les [[estrella variable|estrelles variables]] [[estrella variable semirregular|semirregulares]] SRC, [[superxigantes coloraes]] con [[Amplitú (física)|amplitúes]] na variación de lluminosidá del orde d'una magnitú y periodos dende unos 30&nbsp;díes a dellos miles d'años. La mesma Mu Cephei varia de rellumu ente magnitú +3,43 y +5,10 nun periodu semirregular de 800 - 1000 díes.<ref name=JimKaler/> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes| Estrelles más grandes conocíes]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2000ApJ...540L..99T&db_key=AST&nosetcookie=1 Water in Emission in the Infrared Space Observatory Spectrum of the Early M Supergiant Star μ Cephei] * [http://adsabs.harvard.edu/abs/1992A%26A...254L..17C Detection of Compact SIO Maser Emission at 43-GHZ Using a European Very Long Baseline Interferometer / VLBI] {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Hiperxigantes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables semirregulares]] [[Categoría:Constelación de Cepheus]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] o0q7svaitwlddsck333cnrm5od9qxh3 MX Puppis 0 53363 4377296 3800178 2025-06-18T08:50:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377296 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|MX Puppis}} {{Ficha d'estrella |nome = MX Puppis |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Puppis]] |α = 08h 13min 29,52s |δ = -35º 53’ 58,3’’ |magapa_v = +4,81 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B1.5IIIe |tipu = |msol = 10,1 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 9 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -2,61 |gravedá = 3,94 |lumen = 13.276 |temp = 25.172 |metal = |rota = |vari = [[Variable Gamma Cassiopeiae]] |osci = |edá = 22,5 ± 2,6 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = 35 |dist_al = 929 |dist_pc = 285 |parax = 3,51 ± 0,16 <!-- Sistema --> |comp = 2 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = MX+Pup |nsted = MX+Pup |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;68980 / [[The Bright Star Catalogue|HR]] 3237 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;40274 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;198957 }} '''MX Puppis''' (MX Pup / r Puppis) ye una [[estrella]] de [[magnitú aparente]] +4,81<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=MX+Pup&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id r Pup -- Be Star] ([[SIMBAD]])</ref> asitiada na [[constelación]] de [[Puppis]], la popa del [[Argo Navis|Navío Argos]]. D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos del [[Satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]], el so [[paralax]] ye de 3,51 ± 0,16 [[arcsec|milisegundos d'arcu]],<ref name=SIMBAD /> polo que s'atopa a 929 ± 44 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. Forma parte del [[Cúmulu estelar|cúmulu]] Escorial 27 (vd BH23).<ref name=Caballero>{{cita publicación | autor = Caballero, J. A.; Dinis, L. | títulu = A revisit to agglomerates of early-type Hipparcos stars | añu = 2008 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 329 | númberu = 8 | id = páxs. 801-834 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008AN....329..801C&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> MX Puppis ye una [[xigante azul]] de [[tipu espectral]] B1.5IIIe.<ref name=SIMBAD /> Tien una lluminosidá 13.276 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]]<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y una elevada [[temperatura efectivo]] de 25.172 [[Kelvin|K]].<ref name=Fremat>{{cita publicación | autor = Frémat, Y.; Zorec, J.; Hubert, A.-M.; Floquet, M. | títulu = Effects of gravitational darkening on the determination of fundamental parameters in fast-rotating B-type stars | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 440 | númberu = 1 | id = páxs. 305-320 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...440..305F&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] —llende inferior de la mesma que depende del enclín del so [[exa de rotación]]— de 152 km/s. Envalórase que l'enclín de dichu exa respeutu al observador terrestre ye de 22º.<ref name=Fremat/> Ye una estrella masiva con una masa de 10,1 [[mases solares]] y una edá de 22,5 ± 2,6 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = páxs. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so masa asitiar na parte alta de la franxa de 8 - 10 mases solares, percima de la cual les estrelles rematen la so vida españando violentamente en forma de [[supernova]]. MX Puppis ye una [[binaria espectroscópica]] de curtiu periodu (5,1526 díes), siendo la [[Escentricidá (matemática)|escentricidá]] de la [[órbita]] y = 0,46.<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = páxs. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref><ref name=Carrier>{{cita publicación | autor = Carrier, F.; Burki, G.; Burnet, M | títulu = Search for duplicity in periodic variable Be stars | añu = 2002 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 385 | númberu = | id = páxs. 488-502 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2002A%26A...385..488C&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Ta catalogada como [[estrella Be]] y nel [[General Catalogue of Variable Stars]] figura catalogada como [[variable Gamma Cassiopeiae]]. La variación rexistrada del so rellumu ye de 0,32 magnitúes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20MX%20Pup MX Puppis] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes azules]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Gamma Cassiopeiae]] [[Categoría:Constelación de Puppis]] g0rfke7znkt71ifjkylobynly39z0uu MX Velorum 0 53364 4377298 4259164 2025-06-18T08:50:11Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377298 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|MX Velorum}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''MX Velorum''' (MX Vel / HD 67341 / HR 3179)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=MX+Vel&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* MX Vel -- Variable Star of irregular type] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=BSC>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3179 MX Velorum] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304105645/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3179 |date=2016-03-04 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> ye una [[estrella]] de [[magnitú aparente]] +6,16. Alcuéntrase na [[constelación]] de [[Vela (astronomía)|Vela]] —una de les partes en que foi estremada l'antigua constelación d'[[Argo Navis]]— visualmente 48 [[minutos d'arcu]] al oeste de [[Gamma Velorum|γ Velorum]]. MX Velorum ye una estrella blancu-azulada de la [[secuencia principal]] de [[tipu espectral]] B3Vnp.<ref name=SIMBAD /> Con una [[temperatura efectivo]] d'aproximao 18.700 [[kelvin|K]], ye una estrella bien lluminosa, 19.800 vegaes más que'l [[Sol]].<ref name=Hohle/> El so radiu ye 3,5 vegaes más grande que'l [[radiu solar]]<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4y8772y3y1a&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=4009 HD 67341 (Catalogue of Stellar Diameters, CADARS) (Pasinetti-Fracassini+ 2001)]</ref> y tien una masa 11,2 vegaes mayor que la [[masa solar]];<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> dicha masa ta percima de la llende a partir del cual les estrelles rematen la so vida violentamente, españando en forma de [[supernova]]. Ye una [[estrella Be]] de rellumu [[Estrella variable|variable]], siendo la so [[Amplitú (física)|amplitú]] de variación de 0,07 magnitúes.<ref name=Lefevre2009>{{cita publicación | autor = Lefèvre, L.; Marchenko, S. V.; Moffat, A. F. J.; Acker, A. | títulu = A systematic study of variability among OB-stars based on HIPPARCOS photometry | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 507 | númberu = 2 | id = pp. 1141-1201 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...507.1141L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> MX Velorum ye una estrella distante que ta a unos 1000 [[pársec]]s (3250 [[años lluz]]) del [[Sistema Solar]]. Ye miembru de l'[[asociación estelar]] Vela OB2.<ref name=Caballero>{{cita publicación | autor = Caballero, J. A.; Dinis, L. | títulu = A revisit to agglomerates of early-type Hipparcos stars | añu = 2008 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 329 | númberu = 8 | id = pp. 801-834 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008AN....329..801C&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Vela]] etj3p4o10xqzkbk99cxn8sia6xg15sp MZ Cassiopeiae 0 53365 4377299 3992197 2025-06-18T08:50:17Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377299 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|MZ Cassiopeiae}} {{Ficha d'estrella |nome = MZ Cassiopeiae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Cassiopeia]] |α = 00h 21min 24,29s |δ = +59º 57’ 11,2’’ |magapa_v = +9,67 (media) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = M2I |tipu = |msol = |diam = |dsol = |radio = |rsol = 600 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -5,57 |gravedá = |lumen = 58.000 |temp = 3650 |metal = |rota = |vari = [[Variable irregular]] |osci = |edá = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -47,2 |dist_al = 6810 |dist_pc = 2090 |parax = <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = MZ+Cas |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Bonner Durchmusterung|CD]]+59&nbsp;38 / TYC&nbsp;3665-409-1 / [[IRAS]]&nbsp;00186+5940 }} '''MZ Cassiopeiae''' (MZ Cas)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=MZ+Cas&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id MZ Cas -- Pulsating variable Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Cassiopeia]]. De [[magnitú aparente]] media +9,67, visualmente alcontrar a 1º44' al nordeste de la brillosa [[Caph]] (β Cassiopeiae). El [[satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]] nun midió'l so [[paralax]], pero la so pertenencia a l'[[Asociación estelar]] Cas OB4 dexa envalorar la so distancia al [[Sistema Solar]] en 2090 [[pársec]]s o 6810 [[añu lluz|años lluz]].<ref name=Levesque/> MZ Cassiopeiae ye una fría [[superxigante colorada]] de [[tipu espectral]] M2I que la so [[temperatura efectivo]] ye de 3650 [[kelvin|K]].<ref name=Levesque>{{cita publicación | autor = Levesque, Emily M.; Massey, Philip; Olsen, K. A. G.; Plez, Bertrand; Josselin, Eric; Maeder, Andre; Meynet, Georges | títulu = The Effective Temperature Scale of Galactic Red Supergiants: Cool, but Not As Cool As We Thought | añu = 2005 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 628 | númberu = 2 | id = pp. 973-985 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJ...628..973L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Nel [[espectru visible]], la so lluminosidá ye 13.200 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]], pero al incluyir la [[lluz infrarroxo]] emitida, la so lluminosidá correspuende a la de 57.800 soles. De gran tamañu, tien un radiu 600 vegaes más grande que'l [[radiu solar]],<ref name=Levesque /> lo qu'equival a 2,8 [[unidá astronómica|UA]]. Si tuviera nel llugar del [[Sol]], la so superficie estenderíase más allá de la [[órbita]] de [[Marte (planeta)|Marte]]. Magar les sos grandes dimensiones, queda lloñe tocantes a tamañu d'otres [[superxigante]]s como [[VV Cephei]], [[Betelgeuse]] (α Orionis) o [[S Cassiopeiae]], esta postrera tamién na constelación de Cassiopeia. Ye una estrella rica en [[oxíxenu]] que [[perda de masa estelar|pierde masa estelar]] a un ritmu de 2,4 × 10<sup>-6</sup> [[mases solares]] per añu.<ref name=Sylvester94>{{cita publicación | autor = Sylvester, R. J.; Barlow, M. J.; Skinner, C. J. | títulu = Uir-Band Emission from M Supergiants | añu = 1994 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 266 | númberu = 3 | id = p. 640 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1994MNRAS.266..640S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> MZ Cassiopeiae, al igual qu'otres [[superxigante]]s similares, tópase arrodiada por polvu circumestelar. Estudios del so [[espectru infrarroxu]] indiquen que, amás de les bandes carauterístiques de [[silicatos]], apaez un picu d'emisión aproximao a 11,5 [[Micrómetru (unidá de llargor)|μm]], que puede debese a la presencia de [[carburu de siliciu]] (SiC). Coles mesmes, apaecen les llamaes «bandes non identificaes nel infrarroxu» (conocíes como UIR, poles sos sigles n'[[inglés |inglés]]), que s'atribúin a especies carbonacees como [[Hidrocarburu arumosu policíclico|hidrocarburos arumosos policíclicos]].<ref name=Sylvester98>{{cita publicación | autor = Sylvester, R. J.; Skinner, C. J.; Barlow, M. J. | títulu = Silicate and hydrocarbon emission from Galactic M supergiants | añu = 1998 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 301 | númberu = 4 | id = pp. 1083-1094 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1998MNRAS.301.1083S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Catalogada como [[estrella variable irregular|variable irregular]] de tipu LC, la fluctuación de rellumu de MZ Cassiopeiae ye de 1,2 magnitúes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20MZ%20Cas MZ Cas] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Ver tamién == *[[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables irregulares]] [[Categoría:Constelación de Cassiopeia]] kceii2n0vghixahibfaw56lo9l5jmrg NR Canis Majoris 0 53407 4377164 3806657 2025-06-18T07:57:56Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá acompañante => dicha acompañante 4377164 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|NR Canis Majoris}} {{Ficha d'estrella |nome = NR Canis Majoris |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Can Mayor]] |α = 07h 27min 07,99s |δ = -17º 51’ 53,5’’ |magapa_v = +5,62 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = A9Vn |tipu = |msol = 2,18 |rsol = 5,4 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = +0,78 |gravedá = |lumen = 44 |temp = 7145 |metal = |rota = |vari = [[Estrella variable Delta Scuti|Variable Delta Scuti]] |osci = 0,1662 díes |edad = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -29,2 |dist_al = 301 |dist_pc = 92 |parax = 10,83 ± 0,56 <!-- Sistema --> |comp = 2 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = NR+CMa |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;58954 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;2853 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;36186 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;152894 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]-17&nbsp;1980 }} '''NR Canis Majoris''' (NR CMa)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NR+CMa&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id NR CMa -- Variable Star of delta Sct type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] na constelación del [[Can Mayor]] de [[magnitú aparente]] +5,62 que s'atopa a 301 [[años lluz]] de distancia. Dientro de 2.972.000 años va alcuéntrase a 57 años lluz, la mínima distancia a la que va tar del [[Sistema Solar]],<ref name=XHIP>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ504y49a9598b&-out.add=.&-source=V/137C/XHIP&recno=36078 HD 58954. Extended Hipparcos Compilation (XHIP) (Anderson+, 2012)]</ref> momentu nel que va rellumar con magnitú +1,98. == Carauterístiques == NR Canis Majoris ye una [[estrella blanca de la secuencia principal]] de [[tipu espectral]] A9Vn,<ref name=Abt95>{{cita publicación | autor = Abt, Helmut A.; Morrell, Nidia I. | títulu = The Relation between Rotational Velocities and Spectral Peculiarities among A-Type Stars | añu = 1995 | publicación = [[Astrophysical Journal]] Supplement | volume = 99 | númberu = | id = p. 135 | url = http://adsabs.harvard.edu/abs/1995ApJS...99..135A }}</ref> tamién catalogada como F2V.<ref name=SIMBAD/> Tien una [[temperatura efectivo]] de 7145 [[kelvin|K]] y una lluminosidá 44 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]].<ref name=Zorec2012>{{cita publicación | autor = Zorec, J.; Royer, F. | títulu = Rotational velocities of A-type stars. IV. Evolution of rotational velocities | añu = 2012 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 537 | númberu = | id = A120 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2012A%26A...537A.120Z&db_key=AST }}</ref> Piénsase que ta abandonando la [[secuencia principal]],<ref name=Zorec2012/> lo que vien sofitáu pola so escesiva [[lluminosidá]] según pol so tamañu; a partir del so [[diámetru angular]] envaloráu, 0,55 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]], puede evaluase que'l so radiu ye 5,4 vegaes más grande que'l [[radiu solar]]. Xira sobre sigo mesma con una velocidá de [[Rotación estelar|rotación]] igual o mayor de 185 km/s<ref name=VanBelle12>{{cita publicación | autor = van Belle, Gerard T. | títulu = Interferometric observations of rapidly rotating stars | añu = 2012 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] Review | volume = 20 | númberu = 1 | id = A51 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2012A%26ARv..20...51V&db_key=AST }}</ref> y tien una masa 2,18 vegaes mayor que la del [[Sol]].<ref name=Zorec2012/> NR Canis Majoris tien una compañera estelar visualmente separada d'ella 1,52 [[Segundu sexaxesimal|segundos d'arcu]]. La magnitú aparente de dicha acompañante ye +9,51.<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = páxs. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La órbita galáutica de NR Canis Majoris, con una notable [[Escentricidá (matemática)|escentricidá]] de y = 0,46, determina que la so distancia respeutu al centru de la [[galaxa]] varie ente 7,3 y 19,8 [[pársec|kilopársec]]s.<ref name=XHIP/> Na actualidá alcuéntrase bien próxima al [[periastru]], coincidiendo col [[Sistema Solar]], pero nun futuru volverá alloñar considerablemente del centru de la [[Vía Lláctea]]. == Variablidad == NR Canis Majoris ye una [[variable Delta Scuti]] que'l so rellumu varia 0,02 magnitúes nun periodu de 0,1662 díes. La so variabilidá afayóse pol satélite [[Hipparcos]]. Les variables Delta Scuti, tamién denominaes cefeides nanes, esperimenten variaciones nel so rellumu debíes a [[estrella variable pulsante|pulsaciones]] radiales y non-radiales de la so superficie. [[Caph]] (β Cassiopeiae), [[Rho Puppis|ρ Puppis]] y [[Theta2 Tauri|θ<sup>2</sup> Tauri]] son les más brilloses dientro d'esti grupu.<ref name=Rodriguez>{{cita publicación | autor = Rodríguez, Y.; López-González, M. J.; López de Coca, P. | títulu = A revised catalogue of delta Sct stars | añu = 2000 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] Supplement | volume = 144 | númberu = | id = páxs. 469-474 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2000A%26AS..144..469R&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles blanques de la secuencia principal]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Delta Scuti]] [[Categoría:Constelación de Canis Maior]] fg7qdudpm4vry7cfic07w9rnpwybv2w Omega Cassiopeiae 0 53431 4377165 3846213 2025-06-18T07:58:02Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá acompañante => dicha acompañante 4377165 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Omega Cassiopeiae}} {{Ficha d'estrella |nome = Omega Cassiopeiae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Cassiopeia (constelación)|Cassiopeia]] |α = 01h 56min 00,03s |δ = +68º 41’ 06,9’’ |magapa_v = +4,97 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B5III |tipu = |msol = 4,5 - 4,7 |rsol = 5,8 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -1,69 |gravedá = 3,52 |lumen = 871 |temp = 12.860 |metal = |rota = 5,3 díes |vari = |osci = |edá = 100 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -23,8 |dist_al = 699 ± 35 |dist_pc = 214 |parax = 4,65 ± 0,24 <!-- Sistema --> |comp = 2 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = 46+Cas |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = 46&nbsp;Cassiopeiae / [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;11529 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;548 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;9009 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;12038 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]+67&nbsp;169 }} '''Omega Cassiopeiae''' (ω Cas / 46 Cas)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=46+Cas&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id Ome Cas - Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] na constelación de [[Cassiopeia (constelación)|Cassiopeia]] de [[magnitú aparente]] +4,97. Alcuéntrase a 699 [[años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]]. == Carauterístiques == Omega Cassiopeiae ta catalogada como una [[xigante azul]] de [[tipu espectral]] B5III,<ref name=SIMBAD/> tamién clasificada como B7III.<ref name=XHIP>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ50475a79a4a&-out.add=.&-source=V/137C/XHIP&recno=8990 Omega Cassiopeiae. Extended Hipparcos Compilation (XHIP) (Anderson+, 2012)]</ref> Tien una [[temperatura efectivo]] de 12.860 [[Kelvin|K]] y una [[lluminosidá]] 817 vegaes mayor que la lluminosidá del [[Sol]]. Con un radiu 5,8 vegaes más grande que'l [[radiu solar]], xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 35 km/s. Ello trai que'l so [[periodu de rotación]] nun supera los 5,3 díes. La so masa cifrar ente les 4,5 y les 4,7 [[mases solares]] y, según dellos autores, más qu'una verdadera [[estrella xigante|xigante]] probablemente ye una [[subxigante]] d'unos 100 millones d'años d'edá.<ref name=JimKaler>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/omecas.html Omega Cassiopeiae (Stars, Jim Kaler)]</ref> Omega Casssiopeiae ye una estrella aprobetada en [[heliu]] —o [[estrella Bw]], como [[Alfa Sculptoris|α Sculptoris]]— pero arriquecida en [[estronciu]]. La so atmósfera estelar, en relativu reposu, favorez que dellos elementos xuban a la superficie por [[radiación]] y otros fúndanse nel interior pola [[gravedá]].<ref name=JimKaler/> == Sistema binariu == Omega Casssiopeiae ye una [[estrella binaria]] que la so acompañante pudo ser detectada per aciu [[Espectroscopia astronómica|espectroscopía]]. El so [[periodu orbital]] ye de 69,92 díes. Asumiendo que dicha acompañante ye una estrella de baxa masa, la so separación media al respective de la estrella azul ye de 0,55 [[Unidá astronómica|UA]], siendo la órbita relativamente [[Escentricidá (matemática)|escéntrica]].<ref name=JimKaler/> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes azules]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Constelación de Cassiopeia]] oa5h0htfah1oqd32cx03wv95zfq02yg Omega Hydrae 0 53434 4377304 4263136 2025-06-18T08:50:47Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377304 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Omega Hydrae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''Omega Hydrae''' (ω Hya / 18 Hydrae / HD 77996 / HR 3613)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=ome+hya&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id Ome Hya -- Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] que s'alcuentra al norte de la [[constelación]] d'[[Hidra (constelación)|Hidra]]. Tien [[magnitú aparente]] +5,00 y alcuéntrase, d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de datos de [[paralax]] del [[Satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]], a 895 [[años lluz]] del [[Sistema Solar]]. Omega Hydrae ye una [[superxigante]] naranxa de [[tipu espectral]] K2I con una [[temperatura efectivo]] de 4250 [[Kelvin|K]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Bien [[lluminosidá|lluminosa]], radia 1074 vegaes más enerxía que'l [[Sol]],<ref name=Hohle/> siendo brillosu na rexón [[infrarroxu|infrarroxa]] del [[Espectru electromagnéticu|espectru]].<ref>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3613 Omega Hydrae] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304133605/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3613 |date=2016-03-04 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> La midida del so [[diámetru angular]] en [[banda K]], una vegada correxida debíu al [[escurecimientu de llimbu]], ye de 1,85 ± 0,02 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]].<ref name=CHARM2>{{cita publicación | autor = Richichi, A.; Percheron, I.; Khristoforova, M. | títulu = CHARM2: An updated Catalog of High Angular Resolution Measurements | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 431 | númberu = 4 | id = pp. 773-777 (Tabla consultada en CDS) | url = http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4y6a84c74123&-out.add=.&-source=J/A%2bA/431/773/charm2&recno=4427 }}</ref> Ello dexa envalorar el so tamañu real, siendo ésti 55 vegaes más grande que'l del Sol. La so [[rotación estelar|velocidá de rotación]] ye igual o superior a 2,3 km/s, polo que ye considerada una superxigante de rotación lenta.<ref name=Lebre/> D'alcuerdu a los distintos modelos d'estructura y [[evolución estelar]], la masa d'Omega Hydrae taría entendida ente 3,8 y 5,0 mases solares.<ref name=Hohle/> Tien una [[metalicidá]] igual a la solar ([Fe/H] = 0,0) y amuesa una bayura relativa de [[litiu]] elevada (A(Li) = 1,5).<ref name=Lebre>{{cita publicación | autor = Lèbre, A.; de Laverny, P.; Do Nascimento, J. D., Jr.; de Medeiros, J. R. | títulu = Lithium abundances and rotational behavior for bright giant stars | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 450 | númberu = 3 | id = pp. 1173-1179 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...450.1173L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes]] [[Categoría:Constelación d'Hidra]] 8k2zru394dy0qkebzrt9z0ohax2f633 OT Geminorum 0 53472 4377303 3807026 2025-06-18T08:50:41Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377303 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|OT Geminorum}} {{Ficha d'estrella |nome = OT Geminorum |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] |α = 07h 24min 27,65s |δ = +15º 31’ 01,9’’ |magapa_v = +6,45 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B2Ve |tipu = |msol = 12,5 - 13,2 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 7,1 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -3,37 |gravedá = |lumen = 32.960 |temp = 23.660 |metal = |rota = |vari = [[Variable Gamma Cassiopeiae]] |osci = |edá = 15,4 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = 36,9 |dist_al = ~ 3000 |dist_pc = ~ 922 |parax = 1,085 ± 0,461 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = HD+58050 |nsted = HD+58050 |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;58050 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;2817 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;35933 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;96866 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]+15&nbsp;1564 }} '''OT Geminorum''' (OT Gem / HD 58050)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=OT+Gem&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id HR 2817 -- Be Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] na [[constelación]] de [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] de [[magnitú aparente]] +6,45. Alcuéntrase, d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] de [[Hipparcos]], a unos 3000 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]], magar esti valor ye namái averáu, una y bones l'[[Error de paralax|error]] na midida de la paralax ye bien alto. OT Geminorum ye una estrella de la [[secuencia principal]] blancu-azulada de [[tipu espectral]] B2Ve.<ref name=SIMBAD/> Tien una elevada [[Temperatura efectivo|temperatura superficial]] de 23.660 [[Kelvin|K]]<ref name=PASTEL>{{cita publicación | autor = Soubiran, C.; -y Campion, J.-F.; Cayrel de Strobel, G.; Caillo, A. | títulu = The PASTEL catalogue of stellar parameters | añu = 2010 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 515 | númberu = | id = A111 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26A...515A.111S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y una [[lluminosidá]] bolométrica —qu'inclúi la radiación emitida en tol [[espectru electromagnéticu]]— 33.000 vegaes superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle /> El so radiu ye 7,1 vegaes más grande que'l [[radiu solar]]<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4fc53aab11ee&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=3651 HD 58050 Catalogue of Stellar Diameters (CADARS) (Pasinetti-Fracassini+ 2001)]</ref> y xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] —llende inferior de la mesma— ente 142 y 150 km/s.<ref name=Ant>{{cita publicación | autor = Antoniou, A.; Danezis, Y.; Lyratzi, Y.; Stathopoulos, D.; Dimitrijević, M. S. | títulu = A Statistical Study of the si IV Resonance Line Parameters in 19 Be Stars | añu = 2011 | publicación = Baltic Astronomy | volume = 20 | númberu = | id = pp. 548-551 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011BaltA..20..548A&db_key=AST }}</ref> Bien masiva, diversos estudios asígnen-y una masa de 12,5 - 13,2 [[mases solares]],<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref><ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> claramente percima de la llende a partir del cual les estrelles rematen la so vida españando en forma de [[supernova]]. La so edá envalorada ye de 15,4 millones d'años.<ref name=Tetzlaff /> OT Geminorum ye una «[[estrella Be]]», lo que significa que la so [[Espectroscopia astronómica|espectru]] amuesa [[llinies d'emisión]] prohibíes provenientes d'un [[discu circumestelar]] formáu pola [[Perda de masa estelar|perda de masa]] y la rápida [[Rotación estelar|rotación]]. Otres estrelles incluyíes nesti grupu son [[Alfa Arae|α Arae]] y [[Delta Centauri|δ Centauri]]. Al igual que n'otres estrelles Be, detectóse un débil [[Campu magnéticu estelar|campu magnéticu]] (B<sub>z</sub> = -101 ± 35 [[Gauss (unidá)|G]]) en OT Geminorum.<ref name=Hubrig>{{cita publicación | autor = Hubrig, S.; Yudin, R. V.; Pogodin, M.; Schöller, M.; Peters, G. J. | títulu = Evidence for weak magnetic fields in early-type emission stars | añu = 2007 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 328 | númberu = 10 | id = p. 1133 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007AN....328.1133H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Amás, ta catalogada como [[variable Gamma Cassiopeiae]], siendo la so variación de rellumu de 0,44 magnitúes.<ref> [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20OT%20Gem OT Geminorum] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Gamma Cassiopeiae]] [[Categoría:Constelación de Xéminis]] jn8l0trrxh7enpd8clrypz3vef4k96u Psi1 Aurigae 0 53547 4377305 3801279 2025-06-18T08:50:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377305 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Psi1 Aurigae}} {{Ficha d'estrella |nome = Psi1 Aurigae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Auriga (constelación)|Auriga]] |α = 06h 24min 53,90s |δ = +49º 17’ 16,4’’ |magapa_v = +4,97 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = M0I (K5Iab) |tipu = |msol = 14,4 |diam = |dsol = |radio = |rsol = ~ 600 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -5,43 |gravedá = |lumen = 63.600 |temp = 3750 - 3989 |metal = [Fe/H] = +0,20 |rota = |vari = |osci = |edá = 12,3 ± 0,4 × 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = +4,7 |dist_al = 2660 |dist_pc = 817 |parax = 0,82 ± 0,28 <!-- Sistema --> |comp = 3? |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = 46+Aur |nsted = 46+Aur |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = 46&nbsp;Aurigae / [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;44537 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;2289 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;30520 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;41076 }} '''Psi1 Aurigae''' (ψ<sup>1</sup> Aurigae / 46 Aurigae)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=46+Aur&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* psi01 Aur -- Semi-regular pulsating Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] na [[constelación]] de l'[[Auriga (constelación)|Auriga]]. Comparte la [[denominación de Bayer]] «[[Psi]]» con otros nueve estrelles y tien [[magnitú aparente]] +4,97. Ye una estrella bien alloñada que la so [[paralax]] midida por [[Hipparcos]] (0,82 ± 0,28 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]]) ye pocu fiable. Un estudiu asitiar a una distancia averada de 817 [[pársec]]s (2660 [[añu lluz|años lluz]]) del [[Sistema Solar]].<ref name=Famaey>{{cita publicación | autor = Famaey, B.; Jorissen, A.; Luri, X.; Mayor, M.; Udry, S.; Dejonghe, H.; Turon, C. | títulu = Local kinematics of K and M giants from CORAVEL/Hipparcos/Tycho-2 data. Revisiting the concept of superclusters | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 405 | númberu = | id = páxs. 165-186 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...430..165F&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Psi1 Aurigae figura catalogada na [[base de datos]] [[SIMBAD]] como una [[superxigante]] anaranxada de [[tipu espectral]] K5,<ref name=SIMBAD /> pero apocayá haber reclasificado como [[superxigante colorada]] de tipu M0I.<ref name=Levesque>{{cita publicación | autor = Levesque, Emily M.; Massey, Philip; Olsen, K. A. G.; Plez, Bertrand; Josselin, Eric; Maeder, Andre; Meynet, Georges | títulu = The Effective Temperature Scale of Galactic Red Supergiants: Cool, but Not As Cool As We Thought | añu = 2005 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 628 | númberu = 2 | id = páxs. 973-985 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJ...628..973L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien una [[temperatura efectivo]] ente 3750 y 3984 [[kelvin|K]]<ref name=Wu/><ref name=Levesque/><ref name=Hohle/> y la so lluminosidá ye 63.600 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> A partir del so [[diámetru angular]] —4,9 milisegundos d'arcu—,<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4f70ad7049c7&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=3107 Psi1 Aurigae (CADARS)]</ref> puede envalorase el so verdaderu diámetru. Considerando que la distancia que nos dixebra d'ella ye de 817 pársecs, puede envalorase el so diámetru real, siendo'l so valor averáu 600 vegaes más grande que'l [[radiu solar|diámetru solar]]. Per otra parte, presenta una [[metalicidá]] cimera a la solar ([Fe/H] = +0,20).<ref name=Wu>{{cita publicación | autor = Wu, Yue; Singh, H. P.; Prugniel, P.; Gupta, R.; Koleva, M. | títulu = Coudé-feed stellar spectral library - atmospheric parameters | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 525 | númberu = | id = A71 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...525A..71W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Ye una estrella masiva de 14,4 [[mases solares]],<ref name=Tetzlaff/><ref name=Hohle/> cifra que la asitia claramente percima de la llende a partir del cual les estrelles rematen la so vida españando como [[supernova|supernoves]]. Tien una edá de 12,3 ± 0,4 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = páxs. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Psi1 Aurigae puede tener una o dos compañeres estelares de les que nada se sabe.<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = páxs. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so supuesta «[[Estrella variable|variabilidá]]» puede debese a la presencia d'una compañera estelar cercana.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20psi01%20Aur Psi1 Aurigae] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes coloraes]] [[Categoría:Constelación d'Auriga]] ttle5dil83ndwi1aw0ggrp66b536dhz QR Vulpeculae 0 53564 4377306 4221793 2025-06-18T08:50:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377306 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|QR Vulpeculae}} {{Ficha d'estrella |nome = QR Vulpeculae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Vulpecula]] |α = 20h 15min 15,90s |δ = +25º 35’ 31,1’’ |magapa_v = +4,76 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B3V |tipu = |msol = 8,0 ± 0,1 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 6,1 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -3,04 |gravedá = |lumen = 5172 |temp = 18.754 ± 735 |metal = [Fe/H] = -0,10 |rota = |vari = [[Variable Gamma Cassiopeiae]] |osci = |edá = 31,9 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -2 |dist_al = 991 |dist_pc = 303 |parax = 3,29 ± 0,51 <!-- Sistema --> |comp = 2 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = QR+Vul |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;192685 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;7739 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;99824 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;88410 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]+25&nbsp;4165 }} '''QR Vulpeculae''' (QR Vul)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=QR+Vul&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id CCDM J20153+2536AB -- Double or multiple star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] asitiada na [[constelación]] de [[Vulpecula]]. Ye, con [[magnitú aparente]] +4,76, la séptima estrella más brillosa na constelación. Alcuéntrase, d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] de [[Hipparcos]], a 991 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. QR Vulpeculae ye una estrella blancu-azulada de la [[secuencia principal]] de [[tipu espectral]] B3V.<ref name=SIMBAD/> Tien una [[temperatura efectivo]] de 18.754 ± 735 [[Kelvin|K]].<ref name=Wu>{{cita publicación | autor = Wu, Yue; Singh, H. P.; Prugniel, P.; Gupta, R.; Koleva, M. | títulu = Coudé-feed stellar spectral library - atmospheric parameters | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 525 | númberu = | id = A71 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...525A..71W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so [[lluminosidá]] ye 5172 vegaes superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien un diámetru unes 6,1 vegaes más grande que'l [[radiu solar|diámetru solar]]<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4f01ed3737d4&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=9397 QR Vulpeculae (CADARS)]</ref> y xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 162 km/s.<ref name=Huang>{{Cita publicación | autor = Huang, W.; Gies, D. R. | títulu = Stellar Rotation in Field and Cluster B Stars | añu = 2008 | revista = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 683 | númberu = 2 | id = páxs. 1045-1051 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...683.1045H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Presenta una [[metalicidá]] llixeramente inferior a la solar ([Fe/H] = -0,10).<ref name=Wu/> La so masa envalorada ye de 8,0 ± 0,1 [[mases solares]]<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = páxs. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y tien una edá averada de 32 millones d'años.<ref name=Tetzlaff/> QR Vulpeculae tien una compañera estelar de magnitú +7,55 de la que ta dixebrada visualmente 0,55 [[segundu d'arcu|segundos d'arcu]].<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = páxs. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Amás, ye una [[estrella variable]] catalogada, según la fonte consultada, como [[estrella pulsante]] lenta (SPB)<ref name=Lefevre2009>{{cita publicación | autor = Lefèvre, L.; Marchenko, S. V.; Moffat, A. F. J.; Acker, A. | títulu = A systematic study of variability among OB-stars based on HIPPARCOS photometry | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 507 | númberu = 2 | id = páxs. 1141-1201 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...507.1141L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> —asemeyáu a [[3 Vulpeculae]]—, [[estrella variable Gamma Cassiopeiae|variable Gamma Cassiopeiae]]<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20QR%20Vul QR Vulpeculae] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> o [[estrella Be]].<ref name=Alcyone>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7739 QR Vul] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160430001540/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7739 |date=2016-04-30 }} (The [[Bright Star Catalogue]])</ref> En [[1982]] sufrió un sópitu aumentu de rellumu de 0,18 magnitúes en [[banda V]].<ref name=Alcyone/> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Vulpecula]] rxee3k3zllajaczp2u6kw7mgu3wi7vt QU Normae 0 53565 4377307 4221795 2025-06-18T08:51:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377307 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|QU Normae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''QU Normae''' (QU Nor / HD 148379 / HR 6131)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=QU+Nor&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id HR 6131 -- Be Star] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=Alcyone>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR6131 QU Normae] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304113428/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR6131 |date=2016-03-04 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> ye una [[estrella]] de [[magnitú aparente]] +5,36. Encuadrada dientro de la [[constelación]] de [[Norma (constelación)|Norma]], visualmente alcuéntrase 1,3º al norte de [[Épsilon Normae|ε Normae]]. El nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del [[Hipparcos|satélite Hipparcos]] asitia a QU Normae a una distancia de 1820 [[años lluz]] del [[Sistema Solar]]. Puede ser miembru de l'[[asociación estelar]] Ara OBIa.<ref name=Alcyone/> QU Normae ye una [[superxigante azul]] de [[tipu espectral]] B2Iap<ref name=SIMBAD /> con una [[temperatura efectivo]] ente 17.000 y 18.500 [[kelvin|K]].<ref name=Fraser>{{cita publicación | autor = Fraser, M.; Dufton, P. L.; Hunter, I.; Ryans, R. S. I. | títulu = Atmospheric parameters and rotational velocities for a sample of Galactic B-type supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 404 | númberu = 3 | id = pp. 1306-1320 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010MNRAS.404.1306F&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref><ref name=Hohle/> Como correspuende a la so clase, ye una estrella descomanadamente lluminosa, yá que radia 76.000 vegaes más enerxía que'l [[Sol]]. Tamién tien un tamañu considerable; el so radiu ye 58 vegaes más grande que'l del Sol<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4y8080f62120&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=7192 HD 148379 (Catalogue of Stellar Diameters, CADARS) (Pasinetti-Fracassini+ 2001)]</ref> y xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 44 km/s. Ye una estrella masiva, siendo la so masa averada 15,5 vegaes mayor que la [[masa solar]],<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> polo que va rematar la so curtia vida españando como una brillosa [[supernova]]. QU Normae ye una [[estrella variable Alfa Cygni|variable Alfa Cygni]] —asemeyada a [[Rho Leonis|ρ Leonis]] o a [[Kappa Cassiopeiae|κ Cassiopeiae]]— que la so [[Amplitú (física)|amplitú]] de variación ye de 0,064 magnitúes a lo llargo d'un [[Periodu d'oscilación|periodu]] de 4,818 díes.<ref name=Lefevre2009>{{cita publicación | autor = Lefèvre, L.; Marchenko, S. V.; Moffat, A. F. J.; Acker, A. | títulu = A systematic study of variability among OB-stars based on HIPPARCOS photometry | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 507 | númberu = 2 | id = pp. 1141-1201 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...507.1141L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes azules]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Alfa Cygni]] [[Categoría:Constelación de Norma]] phd213vzp3u1p6brpwhjf3ci77z49o3 QV Telescopii 0 53566 4377308 3950986 2025-06-18T08:51:11Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377308 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|QV Telescopii}} {{Ficha d'estrella |nome = QV Telescopii |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Telescopium]] |α = 18h 17min 07,53s |δ = -56º 01’ 24,1’’ |magapa_v = +5,33 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B3IIIpe |tipu = |msol = 6,3 ± 0,1 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 3,9 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -1,43 |gravedá = |lumen = 2256 |temp = 17.254 |metal = |rota = |vari = [[Estrella Be]] |osci = |edá = 50,1 ± 4,6 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = 15 |dist_al = 752 ± 51 |dist_pc = |parax = 4,33 ± 0,27 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = HR+6819 |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;167128 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;6819<br />[[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;89605 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;245369 }} '''QV Telescopii''' (QV Tel) ye una [[estrella]] de [[magnitú aparente]] +5,33<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=QV+Tel&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id HR 6819 -- Be Star ] ([[SIMBAD]])</ref> asitiada na [[constelación]] de [[Telescopium]]. D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del [[Satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]], alcuéntrase a 752 ± 51 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> QV Telescopii ye una [[xigante azul]] de [[tipu espectral]] B3IIIpe. Tien una [[temperatura efectivo]] de 17.254 [[Kelvin|K]] —midida que se ve afeutada pol [[escurecimientu gravitatoriu]]—<ref name=Fremat/> y una [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] 2256 vegaes superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle/> El so radiu ye aproximao 3,9 vegaes más grande que'l [[radiu solar]]<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4f55b98a58df&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=8153 Catalogue of Stellar Diameters (CADARS)]</ref> y xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 55 km/s, tando la so [[exa de rotación]] inclináu 11º respectu al observador terrestre.<ref name=Fremat>{{cita publicación | autor = Frémat, Y.; Zorec, J.; Hubert, A.-M.; Floquet, M. | títulu = Effects of gravitational darkening on the determination of fundamental parameters in fast-rotating B-type stars | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 440 | númberu = 1 | id = pp. 305-320 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...440..305F&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien una masa de 6,3 ± 0,1 [[mases solares]] y una edá de daqué más de 50 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> QV Telescopii ye una [[estrella Be]]. Estes estrelles, ente les que se cunten [[Phecda]] (γ Ursae Minoris) o [[Alfa Arae|α Arae]], presenten [[llinia d'emisión|llinies d'emisión]] que provienen d'un [[discu circumestelar]] formáu pola [[perda de masa estelar|perda de masa]] por cuenta de la [[rotación estelar]]. Munches d'elles son, amás, [[estrelles variables]]; ye'l casu de QV Telescopii, que'l so rellumu fluctúa 0,07 magnitúes ensin qu'esista periodu conocíu.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20QV%20Tel QV Telecopii] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes azules]] [[Categoría:Constelación de Telescopium]] p4vokvaxtuups384hl461yt6g5dluzm QY Puppis 0 53571 4377309 4221797 2025-06-18T08:51:17Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377309 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|QY Puppis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''QY Puppis''' (QY Pup / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 63302 / [[Bright Star Catalogue|HR]] 3026 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]] 38031) ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Puppis]], la popa del [[Argo Navis]]. Alcuéntrase aproximao a 1850 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]]. QY Puppis ye una [[superxigante]] naranxa de [[tipu espectral]] K2Iab.<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=QY+Pup&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id QY Pup] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=Alcyone>{{Cita web |url=http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3026 |títulu=QY Puppis (&#91;&#91;The Bright Star Catalogue&#93;&#93;) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304113816/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3026 |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> Tien una [[temperatura efectivo|temperatura superficial]] de 4304 ± 34 [[Kelvin|K]]<ref name=Wu>{{cita publicación | autor = Wu, Yue; Singh, H. P.; Prugniel, P.; Gupta, R.; Koleva, M. | títulu = Coudé-feed stellar spectral library - atmospheric parameters | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 525 | númberu = | id = A71 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...525A..71W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y una [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] —qu'inclúi una importante cantidá d'enerxía emitida nel [[infrarroxu]]— casi 2500 vegaes mayor que la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien un radiu 420 vegaes más grande que'l [[radiu solar]],<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4y80b0d340d&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=3867 Catalogue of Stellar Diameters (CADARS)]</ref> lo qu'equival a 1,96 [[Unidá astronómica|UA]]; si tuviera nel llugar del [[Sol]] la so superficie estenderíase más allá de la [[órbita]] de [[Marte (planeta)|Marte]]. El so [[metalicidá]] —bayura relativa d'[[elementu químicu|elementos]] más pesaos que'l [[heliu]]— ye cimeru a la del Sol nun 32% ([Fe/H] = +0,12).<ref name=Wu/> Tien una masa averada 6,2 vegaes mayor que la [[masa solar]].<ref name=Hohle/> QY Puppis ye una [[variable semirregular]] de clase SRD, ente les que se cunta [[R Puppis]], nesta mesma constelación. El rellumu de QY Puppis varia ente [[magnitú aparente]] +6,24 y +6,71, nun esistiendo periodu conocíu.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20QY%20Pup QY Pup] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables semirregulares]] [[Categoría:Constelación de Puppis]] 5jyu4k7ozyzfp7sri76wcgkz0bjn3y0 R Horologii 0 53582 4377376 4071248 2025-06-18T09:21:21Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Orionis => U Orionis 4377376 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|R Horologii}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''R Horologii''' (R Hor / HD 18242 / HR 868 / HIP 13502)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=R+Hor&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id R Horologii] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=BSC/> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Horologium]]. Cuando algama'l so rellumu máximu —[[magnitú aparente]] +4,7— ye la segunda estrella más brillosa de la so constelación dempués de [[Alfa Horologii|α Horologii]]. Alcuéntrase a unos 1000 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]]. R Horologii ye una [[xigante colorada]] de [[tipu espectral]] M7 IIIe. Ye una [[variable Mira]] que'l so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente|magnitú]] +4,7 y +14,3, siendo una de les variables d'esti tipu más brillosos del [[hemisferiu sur]]. El so periodu, de 407,6 díes, paez aumentar col tiempu, yá que enantes yera de 401,5 díes.<ref name=BSC/> Les variables Mira, llamaes asina pola estrella [[Mira (estrella)|Mira]] (ο Ceti), son estrelles nos últimos estadios del so [[evolución estelar|evolución]] que la so inestabilidá provién de [[estrella variable pulsante|pulsaciones]] na so superficie que provoquen cambeos nel so color y rellumu. Nun futuru non bien alloñáu R Horologii va espulsar definitivamente les sos capes esteriores y va formar una [[nebulosa planetaria]], quedando como [[remanente estelar]] una [[nana blanca]] nel so centru. Al igual qu'otres variables Mira como [[L2 Puppis]], [[S Orionis]] o [[U Orionis]], R Horologii amuesa emisión [[máser]] de monóxidu de siliciu.<ref name=BSC>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR0868 R Horologii] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304121915/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR0868 |date=2016-03-04 }} (The [[Bright Star Catalogue]])</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Mira]] [[Categoría:Constelación de Horologium]] 8qpt8tvfg64j9xd1k0mwvumqprwr2hw RS Sagittarii 0 53647 4377310 3840256 2025-06-18T08:51:23Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377310 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|RS Sagittarii}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''RS Sagittarii''' (RS Sgr / HD 167647 / HR 6833) ye un [[sistema estelar]] de [[magnitú aparente]] +6,03<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=RS+Sgr&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* RS Sgr -- Eclipsing binary of Algol type] ([[SIMBAD]])</ref> asitiáu na [[constelación]] de [[Saxitariu (constelación)|Saxitariu]]. D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del [[Satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]], alcuéntrase a 1110 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> RS Sagittarii ye un [[Estrella múltiple|estrella triple]]; dos de les estrelles conformen una [[binaria cercana]] «semidesprendida», lo qu'implica qu'una de les [[estrella|estrelles]] enllena la so [[lóbulu de Roche]], provocando qu'esta estrella dexe materia al so acompañante o a un [[discu de acreción]]. La componente primaria d'esti subsistema ye una [[subxigante]] —anque tamién podría nun abandonar la [[secuencia principal]]— de [[tipu espectral]] B3IV/V. Tien una temperatura averada de 15.400 [[Kelvin|K]] —18.700 K según otra fonte—<ref name=Hohle/> y ye unes 1900 vegaes más lluminosa que'l [[Sol]].<ref name=Hohle/> Con una masa de 7,2 [[mases solares]], el so radiu ye 5,1 vegaes más grande que'l del Sol.<ref name=Bulut>{{cita publicación | autor = Bulut, I.; Demircan, O. | títulu = A new catalogue of eclipsing binary stars with eccentric orbits | añu = 2007 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 378 | númberu = 1 | id = pp. 179-181 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007MNRAS.378..179B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La componente secundaria d'esta binaria ye una [[estrella blanca de la secuencia principal]] de tipu A2V<ref name=Zasche>{{cita publicación | autor = Zasche, P.; Wolf, M.; Hartkopf, W. I.; Svoboda, P.; Uhlař, R.; Liakos, A.; Gazeas, K. | títulu = A Catalog of Visual Double and Multiple Stars With Eclipsing Components | añu = 2009 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 138 | númberu = 2 | id = pp. 664-679 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009AJ....138..664Z&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y 8970 K de temperatura. Ye 2,41 vegaes más masiva que'l Sol y tien un radiu 4,1 vegaes más grande que'l [[radiu solar]].<ref name=Bulut/> El [[periodu orbital]] d'esta binaria ye de 3,4157 díes y el par constitúi una [[binaria eclipsante]].<ref>{{cita publicación | autor = Bakış, V.; Bakış, H.; Bilir, S.; Soydugan, F.; Soydugan, E.; Demircan, O.; Eker, Z.; Yaz, Y.; Tüysüz, M.; Şenyüz, T. | títulu = The spectroscopic orbits of three double-lined eclipsing binaries: I. BG Ind, IM Mon, RS Sgr | añu = 2010 | publicación = New Astronomy | volume = 15 | númberu = 1 | id = pp. 1-7 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010NewA...15....1B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Nel [[eclís]] principal el rellumu de la estrella mengua 0,96 magnitúes ente que nel secundariu'l descensu de rellumu ye de 0,27 magnitúes.<ref name=Zasche/> Una tercer estrella orbita alredor del par interior. Los parámetros orbitales nun son bien conocíos, yá puede emplegar más de 440.000 años en completar una [[órbita]] alredor de la binaria eclipsante. Ye una estrella de tipu A1V con una masa casi tres veces cimera a la del Sol.<ref name=Tokovinin>{{cita publicación | autor = Tokovinin, A. | títulu = Comparative statistics and origin of triple and quadruple stars | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = pp. 925-938 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..925T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El sistema tien una edá envalorada de 27 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Subxigantes]] [[Categoría:Estrelles blanques de la secuencia principal]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Saxitariu]] gk62e6710x66ixap5pyvaho67xjkd4a S Antliae 0 53672 4377411 3821510 2025-06-18T10:15:05Z YoaR 37624 4377411 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|S Antliae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''S Antliae''' (S Ant / HD 82610 / HR 3798)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=S+Antliae&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id S Antliae] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] de la [[constelación]] d'[[Antlia]], la máquina neumática, asitiada cerca de la llende con [[Pyxis]]. Alcuéntrase a 245 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. S Antliae ye una [[binaria de contautu]] de [[tipu espectral]] A7V<ref name=Pribulla>{{cita publicación | autor = Pribulla, T.; Kreiner, J. M.; Tremko, J. | títulu = Catalogue of the field contact binary stars | añu = 2003 | publicación = Contributions of the Astronomical Observatory Skalnaté Pleso | volume = 33 | númberu = 1 | id = páxs. 38-70 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2003CoSka..33...38P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> o A9V.<ref name=SIMBAD /> Nesti tipu de [[estrella binaria cercana|binaries cercanes]], por cuenta de la so proximidá, les dos estrelles comparten les sos capes esteriores de gas. Sicasí, el grau de «sobrecontautu» de S Antliae (9%)<ref>{{cita publicación | autor = Russo, G.; Sollazzo, C.; Maceroni, C.; Milano, L. | títulu = Determination of Parameters of W-Ursae Systems - Part Two - Tw-Ceti S-Antiliae U-Pegasi Er-Orionis | añu = 1982 | publicación = Astronomy and Astrophysics. Supp. Ser. | volume = 47 | númberu = | id = p. 211 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1982A%26AS...47..211R&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> ye pequeñu en comparanza con otres binaries d'esti tipu. El [[periodu orbital]] del sistema ye de 0,6483 díes (15,56 hores) y piénsase que pue ser variable. Clasificáu como [[estrella variable W Ursae Majoris|variable W Ursae Majoris]], el so rellumu fluctúa ente [[magnitú aparente]] +6,40 y +6,92.<ref>[http://webviz.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20S%20Ant S Antliae] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> La rellación ente les mases de dambes componentes, ''q'', ye igual a 0,87, siendo les temperatures respeutives de 7800 y 7340 [[kelvin|K]].<ref name=Pribulla /> El sistema tien una [[lluminosidá]] conxunta 13 vegaes mayor que la del Sol y una [[metalicidá]] cercana al 60% de solar. La so edá envalórase en 1500 millones d'años.<ref>{{cita publicación | autor = Nordström, B.; Mayor, M.; Andersen, J.; Holmberg, J.; Pont, F.; Jørgensen, B. R.; Olsen, E. H.; Udry, S.; Mowlavi, N. | títulu = The Geneva-Copenhagen survey of the Solar neighbourhood. Ages, metallicities, and kinematic properties of ˜14 000 F and G dwarfs | añu = 2004 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 418 | númberu = | id = pp .989-1019 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004A%26A...418..989N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles blanques de la secuencia principal]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Antlia]] 7u5o41kc5zhurmi2hb1haz2xlovov2o Sadr 0 53692 4377312 4178014 2025-06-18T08:51:36Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377312 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Sadr}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''Sadr''', tamién escritu como '''Sadir''' o '''Sador''', ye'l nome de la [[estrella]] '''γ Cygni''' (γ Cyg / 37 Cygni),<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=gamma+cyg&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id Sadr] ([[SIMBAD]])</ref> la segunda más brillosa de la [[constelación]] del [[Cygnus (constelación)|Cisne]] dempués de [[Deneb]] (α Cygni). Asitiada nel centru del [[asterismu]] de la Cruz del Norte, tien [[magnitú aparente]] +2,23. Alcuéntrase a unos 1500 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]]. == Nome == El nome '''Sadr''' provién de la pallabra [[idioma árabe|árabe]] صدر şadr, «pechu», vocablu que tamién sirve pa designar a la estrella [[Schedar]] (α Cassiopeiae). En [[China]] yera conocida como '''Tien Tsin''', el nome d'una ciudá ([[tientsin|*]]), xeneralmente utilizáu pa designar a un conxuntu de cuatro estrelles qu'incluyía, amás de γ Cygni, a [[Deneb]] (α Cygni), [[Albireo]] (β Cygni) y [[Delta Cygni|δ Cygni]].<ref>{{Cita llibru |apellíos=Allen |nome=Richard Hinckley |editor=Courier Dover Publications |títulu=Star Names — Their Lore and Meaning | url =http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Topics/astronomy/_Texts/secondary/ALLSTA/home.html|formatu= |fechaaccesu=4 de xunu de 2011|añu=1889 |idioma= inglés|isbn=0-486-21079-0 |id= |páxines=563 |capítulu=Cygnus | urlcapítulu =http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Topics/astronomy/_Texts/secondary/ALLSTA/Cygnus*.html}}</ref> == Carauterístiques == Sadr ye una estrella [[superxigante mariella]] de [[tipu espectral]] F8Ib, aproximao 65.000 vegaes más lluminosa que'l [[Sol]], que la so temperatura superficial ye de 6500 [[kelvin|K]]. D'alcuerdu al so rellumu y temperatura, puede envalorase que nel momentu de la so nacencia la so masa yera unes 12 vegaes mayor que la [[masa solar]], lo que la asitia cerca de la llende percima del cual les estrelles terminen los sos díes como una [[supernova]].<ref name=JimKaler/><ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so [[metalicidá]] —bayura relativa d'[[elementu químicu|elementos]] más pesaos que'l [[heliu]]— ye un 50% mayor que la del Sol ([Fe/H] = +0,18).<ref name=Wu>{{cita publicación | autor = Wu, Yue; Singh, H. P.; Prugniel, P.; Gupta, R.; Koleva, M. | títulu = Coudé-feed stellar spectral library - atmospheric parameters | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 525 | númberu = | id = A71 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...525A..71W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Nel [[diagrama de Hertzsprung-Russell]], Sadr ta emplazada cerca de la rexón onde les estrelles vuélvense inestables y empiecen a [[estrella pulsante|púlsar]], variando en rellumu. Anque nun ye una estrella claramente [[estrella variable|variable]], paez púlsar nuna forma complexa con un ciclu de 74 díes.<ref name=JimKaler>[http://www.astro.uiuc.edu/~kaler/sow/sadr.html Sadr (Stars, Jim Kaler)]</ref> Observaciones [[Espectroscopia astronómica|espectroscópicas]] d'alta resolución amuesen variaciones de pequeña amplitú na so [[velocidá radial]] según na forma de les [[llinies espectrales]]; diches variaciones apaecen de forma irregular en ciclos que la so duración ye igual o mayor de 100 díes. N'ocasiones, les variaciones na velocidá radial algamen los 2 km/s, pero cambio muncho más pequeños asocédense de cutio. La estrella paez sufrir espansiones radiales y contraiciones, xunto a cambeos de temperatura d'aproximao 15 K.<ref name=Gray>{{cita publicación | autor = Gray, David F. | títulu = Photospheric Variations of the Supergiant γ Cyg | añu = 2010 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 140 | númberu = 5 | id = páxs. 1329-1336 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AJ....140.1329G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Visualmente alcontrada nuna complexa rexón de la [[Vía Lláctea]], Sadr apaez arrodiada pola [[nebulosa d'emisión]] difusa [[IC 1318]], allumada por estrelles nueves y calientes. Sicasí, Sadr nun forma parte de la nebulosa, yá que ta a mediu camín ente ésta y la [[Tierra]], siendo una estrella en primer planu. El [[cúmulu abiertu]] [[NGC 6910]], nel mesmu campu visual, tamién s'atopa muncho más distante. == Ver tamién == * [http://www.rssd.esa.int/SA-xeneral/Projects/Hipparcos/table364.html Les 150 estrelles más lluminoses nel catálogu Hipparcos] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Constelación de Cygnus]] ckoz5aerbab2s1td01s60wep612t5kd SS Cygni 0 53734 4377173 4173030 2025-06-18T08:00:11Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Geminorum => U Geminorum 4377173 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|SS Cygni}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''SS Cygni''' (SS Cyg / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 206697 / [[General Catalogue of Stellar Radial Velocities|GCRV]] 13641)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=SS+Cyg&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id SS Cygni - Dwarf Nova] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] que s'atopa a una incierta de distancia de 330 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref>{{cita publicación | autor = Schreiber, M. R.; Lasota, J.-P. | títulu = The dwarf nova SS Cygni: what is wrong? | añu = 2007 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 473 | númberu = 3 | id = páxs. 897-901 | url = http://adsabs.harvard.edu/abs/2007A&A...473..897S }}</ref> Al igual que [[U Geminorum]] ye una variable de les llamaes [[nova nana|novas nanes]]. Descubierta por [[Louisa D. Wells]] en [[1896]], ye una de les estrelles variables más famoses del cielu y probablemente la más reparada.<ref>[http://www.astronexus.com/node/108 SS Cygni: The Brightest Dwarf Nova. The Astronomy Nexus]</ref> SS Cygni amuesa un estáu de quiescencia el 75% del tiempu. Ensin previu avisu'l so rellumu empieza a aumentar p'algamar la máxima [[magnitú visual|magnitú]] n'aprosimao un día. La so [[magnitú aparente]] bazcuya ente un mínimu de +12,2 y un máximu de +8,3. El so [[curva de lluz]] alterna españíos curtios (d'unos 8 díes) y llongures (d'unos 18 díes). Estos episodios repiten cada 4 - 10 selmanes. Al pie de ellos, esporádicamente reparar españíos anómalos de forma ancha y simétrica.<ref name=AAVSO>[http://www.aavso.org/vsots_sscyg SS Cygni] ([[AAVSO]])</ref> SS Cygni, como'l restu de les novas nanes, ye una [[estrella binaria]] compuesta por una estrella primaria, una [[nana blanca]] trupa y caliente, y una estrella secundaria, nesti casu una nana colorada-naranxa de [[tipu espectral]] K4.<ref>{{cita publicación | autor = Harrison, Thomas E.; McNamara, Bernard J.; Szkody, Paula; Gilliland, Ronald L. | títulu = The Spectroscopic and Astrometric Parallaxes of Three Dwarf Novae: The Nature of the Secondary Stars of U Geminorum, SS Aurigae, and SS Cygni | añu = 2000 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 120 | númberu = 5 | id = páxs. 2649-2660 | url = http://adsabs.harvard.edu/abs/2000AJ....120.2649H }}</ref>La [[masa]] envalorada de la nana blanca ye 0,60 [[masa solar|mases solares]] y la de la estrella secundaria 0,40 mases solares.<ref>{{cita publicación | autor = Honey, W. B., Bath, G. T., Charles, P. A., Whitehurst, R., Jones, D. H. P., Echevarria, J. | títulu = Quiescent and outburst photometry of the dwarf nova SS Cygni | añu = 1989 | publicación = Royal Astronomical Society, Monthly Notices | volume = 236 | númberu = | id = ISSN 0035-8711, páxs. 727-734 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1989MNRAS.236..727H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Les dos estrelles tán bien próximes ente sigo con un [[periodu orbital]] de namái 6,6 hores. La estrella naranxa de la [[secuencia principal]] ta tan próxima a la nana blanca que pierde materia de la so superficie, formándose un [[discu de acrecimientu]] en redol a esta postrera. Los españíos reparaos rellacionar con procesos que tienen llugar nesti discu ricu en [[hidróxenu]].<ref name=AAVSO /> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Nanes blanques]] [[Categoría:Nanes naranxes]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Cygnus]] [[Categoría:Noves]] sdoany3hhggdg76ns6hoofyc4du3j8i SS Virginis 0 53737 4377232 4178013 2025-06-18T08:36:15Z XabatuBot 43102 iguo testu: EL TO Geminorum => TU Geminorum 4377232 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|SS Virginis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''SS Virginis''' (SS Vir / HD 108105 / HIP 120212)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=SS+Vir&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id SS Virginis - Semi-regular pulsating Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Virgu (constelación)|Virgu]]. Alcuéntrase a aproximao 1820 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]].<ref name=Guandalini>{{cita publicación | autor = Guandalini, R.; Busso, M.; Ciprini, S.; Silvestro, G.; Persi, P. | títulu = Infrared photometry and evolution of mass-losing AGB stars. I. Carbon stars revisited | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 445 | númberu = 3 | id = páxs. 1069-1080 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...445.1069G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> SS Virginis ye una [[estrella de carbonu]] de [[tipu espectral]] CII catalogada como [[estrella variable semirregular|variable semirregular]] SRA.<ref name=VizieR /> Esta clase de [[estrella variable|variables]] son [[estrella xigante|xigantes]] de tipos espectrales tardíos (M, C, S o Me, Ce, Se) qu'amuesen periodicidá persistente y de normal pequeñes [[amplitú (física)|amplitúes]], menores de 2,5 magnitúes en [[banda V]]. Los sos periodos tán nel rangu de 35 a 1200 díes —el rellumu de SS Virginis bazcuya ente [[magnitú aparente]] +6,0 y +9,6 a lo llargo d'un ciclu de 364,14 díes.<ref name=VizieR>[http://webviz.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20SS%20Vir SS Virginis] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Munches d'estes estrelles difieren de les [[estrella variable Mira|variables Mira]] namái en que les sos amplitúes son menores. Coles mesmes SS Virginis ye —al igual que [[RU Virginis]], tamién en Virgu— una estrella de carbonu, que la so atmósfera estelar contién más [[carbonu]] que [[oxíxenu]], siendo la so rellación C/O de 1,08. La so lluminosidá ye aproximao 8200 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Bergeat>{{cita publicación | autor = Bergeat, J.; Chevallier, L. | títulu = The mass loss of C-rich giants | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 429 | númberu = | id = páxs. 235-246 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...429..235B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Investigaciones d'alta resolución na [[banda K]] del [[infrarroxu]] cercanu pol métodu d'[[ocultación]] dexaron determinar un valor bien precisu del [[diámetru angular]] de SS Virginis, esto ye, 8,37 ± 0,07 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]].<ref name=Richichi-Chandrasekhar /> D'alcuerdu a la so distancia envalorada, tien un radiu aproximao 500 vegaes más grande que'l [[radiu solar]]. Si tuviera asitiada nel llugar del [[Sol]], estender hasta'l [[cinturón d'asteroides]], quedando englobados los cuatro primeros [[planeta|planetes]] —incluyida la [[Tierra]]— nel so interior. Per otra parte, SS Virginis ye una estrella desaxeradamente fría, con una [[temperatura efectivo]] de namái 2445 ± 40 [[Kelvin|K]].<ref name=Richichi-Chandrasekhar>{{cita publicación | autor = Richichi, A.; Chandrasekhar, T. | títulu = Near-infrared observations of the carbon stars TU Geminorum and SS Virginis at milliarcsecond resolution | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 451 | númberu = 3 | id = páxs. 1041-1044 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...451.1041R&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles de carbonu]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables semirregulares]] [[Categoría:Constelación de Virgu]] 5ytxcemm3egbut0ye8sbxoxv59gmy1o SV Vulpeculae 0 53745 4377181 3794059 2025-06-18T08:04:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Vulpeculae => U Vulpeculae 4377181 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|SV Vulpeculae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''SV Vulpeculae''' (SV Vul / HD 187921 / HIP 97717)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=SV+Vul&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id SV Vulpeculae -- Classical Cepheid (delta Cep type)] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Vulpecula]], visualmente asitiada 2º al oeste de [[15 Vulpeculae]]. Al igual que [[U Vulpeculae]] y [[T Vulpeculae]], nesta mesma constelación, ye una variable [[cefeida]]. El rellumu de SV Vulpeculae bazcuya ente [[magnitú aparente]] +6,62 y +7,79 a lo llargo d'un [[Periodu d'oscilación|periodu]] de 45,0121 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20SV%20Vul SV Vul] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Ye unu de los periodos más llargos ente les cefeides, comparable al de [[RS Puppis]] o [[S Vulpeculae]]. Tien [[tipu espectral]] mediu G2.5Iab y una [[temperatura efectivo]] de 4520 [[kelvin|K]].<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = páxs. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> SV Vulpeculae ye una estrella de gran tamañu, siendo'l so radiu ente 211 y 235 vegaes más grande que'l del [[Sol]]. Ello supón que si tuviera nel centru del [[Sistema Solar]], la [[Tierra]] quedaría englobada dientro de la mesma estrella. El so conteníu metálico ye práuticamente igual a la solar, con un índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,05.<ref name=Groenewegen>{{cita publicación | autor = Groenewegen, M. A. T. | títulu = Baade-Wesselink distances and the effect of metallicity in classical cepheids | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 488 | númberu = 1 | id = páxs. 25-35 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...488...25G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tocantes a la so masa nun esiste consensu; mientres un estudiu considerar una estrella de 14,2 [[mases solares]] —la más masiva ente más de 40 cefeides estudiaes—,<ref name=Nielson /> otru estudiu amenorga esta cifra hasta 6,9 mases solares.<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and rede supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so distancia respeutu al [[Sistema Solar]] ye de 7980 ± 190 [[años lluz]].<ref name=Groenewegen/> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Constelación de Vulpecula]] gx2axl67zx4hx1eae7tti4cwzcvhzvl 4377311 4377181 2025-06-18T08:51:30Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377311 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|SV Vulpeculae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''SV Vulpeculae''' (SV Vul / HD 187921 / HIP 97717)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=SV+Vul&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id SV Vulpeculae -- Classical Cepheid (delta Cep type)] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Vulpecula]], visualmente asitiada 2º al oeste de [[15 Vulpeculae]]. Al igual que [[U Vulpeculae]] y [[T Vulpeculae]], nesta mesma constelación, ye una variable [[cefeida]]. El rellumu de SV Vulpeculae bazcuya ente [[magnitú aparente]] +6,62 y +7,79 a lo llargo d'un [[Periodu d'oscilación|periodu]] de 45,0121 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20SV%20Vul SV Vul] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Ye unu de los periodos más llargos ente les cefeides, comparable al de [[RS Puppis]] o [[S Vulpeculae]]. Tien [[tipu espectral]] mediu G2.5Iab y una [[temperatura efectivo]] de 4520 [[kelvin|K]].<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = páxs. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> SV Vulpeculae ye una estrella de gran tamañu, siendo'l so radiu ente 211 y 235 vegaes más grande que'l del [[Sol]]. Ello supón que si tuviera nel centru del [[Sistema Solar]], la [[Tierra]] quedaría englobada dientro de la mesma estrella. El so conteníu metálico ye práuticamente igual a la solar, con un índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,05.<ref name=Groenewegen>{{cita publicación | autor = Groenewegen, M. A. T. | títulu = Baade-Wesselink distances and the effect of metallicity in classical cepheids | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 488 | númberu = 1 | id = páxs. 25-35 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...488...25G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tocantes a la so masa nun esiste consensu; mientres un estudiu considerar una estrella de 14,2 [[mases solares]] —la más masiva ente más de 40 cefeides estudiaes—,<ref name=Nielson /> otru estudiu amenorga esta cifra hasta 6,9 mases solares.<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so distancia respeutu al [[Sistema Solar]] ye de 7980 ± 190 [[años lluz]].<ref name=Groenewegen/> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Constelación de Vulpecula]] e6ej9wub9ovi0hz10s0i3af7v7ptkhv T Monocerotis 0 53756 4377313 4273850 2025-06-18T08:51:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377313 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|T Monocerotis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''T Monocerotis''' (T Mon / HD 44990 / HR 2310)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=T+Mon&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id T Monocerotis] ([[SIMBAD]])</ref> ye'l nome d'una [[estrella variable]] [[cefeida]] na [[constelación]] de [[Monoceros]], visualmente asitiada 2º al noroeste de [[Épsilon Monocerotis|ε Monocerotis]]. Xunto con [[Eta Aquilae]] y [[X Sagittarii]] ye una de les cefeides consideraes fáciles d'atopar nel cielu nocherniegu.<ref>[http://www.astronomos.org/2008/09/29/estrelles-masives/ Estrelles masives y cómo midir les sos propiedaes] por Pablo Lonnie Pacheco (astronomos.org) 29 de setiembre de 2008, <small>visitáu'l 20 de xunetu de 2011.</small></ref> Alcuéntrase a 1350 [[pársec]]s o 4400 [[años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Luck-Lambert /> El rellumu de T Monocerotis varia ente [[magnitú aparente]] +5,58 y +6,62 nun periodu de 27,0247 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20T%20Mon T Monocerotis] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Esti periodu foi aumentando col tiempu, siendo enantes del añu [[1900]] de 27,0092 díes.<ref>[http://www.alcyone-software.com/SIT/cepheides/SIT003051.htm T Monocerotis (Alcyone)]</ref> El so cambéu en rellumu va acompañáu d'un cambéu nel so [[tipu espectral]], dende F7Iab a K1Iab. T Monocerotis ye una cefeida clásica, clase de variables integrada por [[estrella variable pulsante|estrelles pulsantes]] moces de [[Población estelar|Población I]], de normal [[superxigante]]s con una [[lluminosidá]] y tamañu considerablemente mayores que'l [[Sol]]. La [[temperatura efectivo]] de T Monocerotis ye d'aproximao 5200 [[Kelvin|K]]<ref name=Luck-Lambert>{{cita publicación | autor = Luck, R. Earle; Lambert, David L. | títulu = The Distribution of the Elements in the Galactic Disk. III. A Reconsideration of Cepheids from l = 30° to 250° | añu = 2011 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 142 | númberu = 4 | id = id. 136 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/bib_query?arXiv:1108.1947 }}</ref> y la so lluminosidá ye 4985 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu mediu ye 131 vegaes más grande que'l del Sol,<ref name=Neilson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = páxs. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> equivalente a 0,61 [[unidá astronómica|UA]]. Sicasí, por cuenta de les [[Estrella variable pulsante|pulsaciones]] qu'esperimenta, la diferencia ente'l so radiu máximu y mínimu ye igual a 33 vegaes el [[radiu solar]].<ref name=Moskalik>{{cita publicación | autor = Moskalik, P.; Gorynya, N. A. | títulu = Mean Angular Diameters and Angular Diameter Amplitúes of Bright Cepheids | añu = 2005 | publicación = Acta Astronomica | volume = 55 | númberu = | id = páxs. 247-260 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2005AcA....55..247M&db_key=AST }}</ref> Tien una masa aproximao siete veces mayor que la [[masa solar]].<ref name=Hohle /> Presenta un conteníu metálico más altu que'l del Sol ([Fe/H] = +0,23). Tolos elementos evaluaos, a esceición del [[manganesu]], son «sobreabundantes» en rellación a los niveles solares, destacando nesti apartáu'l [[lantanu]], que la so bayura relativa ye 3,5 vegaes mayor.<ref name=Luck-Lambert/> L'estudiu del espectru [[ultravioleta]] en distintes fases del ciclu, llográu col [[International Ultraviolet Explorer]], suxer la esistencia d'una acompañante, una estrella de cerca de la [[secuencia principal]] de tipu espectral A0V y 10.000 [[Kelvin|K]] de [[temperatura efectivo]].<ref>{{cita publicación | autor = Mariska, J. T.; Doschek, G. A.; Feldman, O. | títulu = The detection of companion stars to the Cepheid variables ETA Aquilae and T Monocerotis | añu = 1981 | publicación = NASA. Goddard Space Flight Center The Universe at Ultraviolet Wavelengths: The First Two Yrs. of Intern. Ultraviolet Explorer p 209-215 (SEE N81-25893 16-90) | volume = | númberu = | id = | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1980IUE80......209M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Constelación de Monoceros]] 8bemzo3babd9e4po21ec9sllnrpps3l T Vulpeculae 0 53759 4377182 3956931 2025-06-18T08:04:11Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Vulpeculae => U Vulpeculae 4377182 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|T Vulpeculae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''T Vulpeculae''' (T Vul / HD 198726 / HR 7988)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=T+Vul&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id T Vulpeculae] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Vulpecula]], la rapiega, asitiada 1,1º al norte de [[31 Vulpeculae]]. Al igual que [[U Vulpeculae]], nesta mesma constelación, ye una variable [[cefeida]]. El rellumu de T Vulpeculae bazcuya ente [[magnitú aparente]] +5,41 y +6,09 a lo llargo d'un [[Periodu d'oscilación|periodu]] de 4,43546 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20T%20Vul T Vul] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Dichu periodu amontar col tiempu, a razón de 1,05 [[segundu|segundos]] por [[añu]]. Tien [[tipu espectral]] mediu F5Iab y la so [[temperatura efectivo]] ye de 5690 [[kelvin|K]].<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = páxs. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu ye 38 vegaes más grande que'l [[radiu solar]], más bien pequeñu pa una cefeida; l'antes mentada U Vulpeculae ye un 50% más grande qu'ella ente que'l tamañu de la tamién cefeida [[X Cygni]] ye tres veces mayor.<ref name=Nielson /> El so conteníu metálico ye práuticamente igual al del [[Sol]], con un índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,01.<ref name=Groenewegen>{{cita publicación | autor = Groenewegen, M. A. T. | títulu = Baade-Wesselink distances and the effect of metallicity in classical cepheids | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 488 | númberu = 1 | id = páxs. 25-35 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...488...25G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien una masa de 4,5 [[mases solares]].<ref name=Nielson /> La so distancia respeutu al [[Sistema Solar]], llograda a partir de la [[paralax]] midida pol [[Telescopiu espacial Hubble]], ye d'aproximao 526 pársecs o 1720 [[años lluz]]. == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Constelación de Vulpecula]] opo191bqxd7zxj41ki2ykws1l4bc1pt Tau Librae 0 53778 4377314 3843376 2025-06-18T08:51:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377314 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Tau Librae}} {{Ficha d'estrella |nome = Tau Librae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Llibra (constelación)|Llibra]] |α = 15h 38min 39,37s |δ = -29º 46’ 39,9’’ |magapa_v = +3,65 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B2.5V |tipu = |msol = 6,8 ± 0,1 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 5,15 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -1,59 |gravedá = |lumen = 2705 |temp = 20.350 |metal = [Fe/H] = +0,02 |rota = |vari = |osci = |edá = 31,5 ± 5,6 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = 3,2 |dist_al = 366 |dist_pc = 112 |parax = 8,89 ± 0,20 <!-- Sistema --> |comp = 2 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = 40+Lib |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = 40&nbsp;Librae / [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;139365 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;5812 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;76600 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;183649 / [[Bonner Durchmusterung|CD]]-29&nbsp;11837 / [[Boss General Catalogue|GC]]&nbsp;21019 }} '''Tau Librae''' (τ Lib)<ref name=Simbad>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=Tau+Lib&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id tau Lib -- Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] na [[constelación]] de [[Llibra (constelación)|Llibra]] de [[magnitú aparente]] +3,64. Alcuéntrase a 366 [[años lluz]] del [[Sistema Solar]] y ye miembru de l'Asociación estelar «Centaurus Cimera-Lupus» o UCL, que de la mesma forma parte de la gran [[asociación estelar de Scorpius-Centaurus|Asociación Scorpius-Centaurus]]. [[Mu Centauri|μ Centauri]], [[Alfa Lupi|α Lupi]] y [[Gamma Lupi|γ Lupi]] son otros conocíos miembros d'esta asociación.<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=NAME+UCL&NbIdent=query_hlinks&Coord=15+24-41.9&submit=children&hlinksdisplay=h_all UCL members] ([[SIMBAD]])</ref> == Nome == Anque Tau Librae nun tien nome propiu habitual, dacuando conocer como '''Derakrab Australis''', que significa «la del sur del brazu del Escorpión». El términu ''Derakrab'' ye una contraición del títulu [[Idioma árabe|árabe]] ''Al-Dhira al-Akrab'' (الذراع العقرب), «el brazu del Escorpión», ente que la pallabra [[Llatín|llatina]] ''Australis'' especifica «la del sur». == Carauterístiques == Tau Librae ye una estrella blancu-azulada de la [[secuencia principal]] de [[tipu espectral]] B2.5V. Tien una [[temperatura efectivo]] de 20.350 [[Kelvin|K]] y relluma con una [[lluminosidá]] 2705 vegaes superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 135 km/s y el so radiu ye 5,15 vegaes más grande que'l [[radiu solar]].<ref name=Howe>{{cita publicación | autor = Howe, K. S.; Clarke, C. J. | títulu = An analysis of v ensin (i) correlations in early-type binaries | añu = 2009 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 392 | númberu = 1 | id = pp. 448-454 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009MNRAS.392..448H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Exhibe una [[metalicidá]] comparable a la solar ([Fe/H] = +0,02).<ref name=Saffe>{{cita publicación | autor = Saffe, C.; Gómez, M.; Pintado, O.; González, E. | títulu = Spectroscopic metallicities of Vega-like stars | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 490 | númberu = 1 | id = pp. 297-305 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...490..297S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien una masa 6,8 vegaes mayor que la del Sol y una edá averada de 31,5 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tau Librae tien una compañera estelar de tipu espectral B5 que la so separación visual ye de 0,115 [[segundu d'arcu|segundos d'arcu]].<ref name=Howe/> El so [[periodu orbital]] ye de 3,3 díes y la [[Escentricidá (matemática)|escentricidá]] de la [[órbita]] ye ε = 0,3. Puede esistir una tercera componente adicional nel sistema.<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = pp. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tau Librae mover nuna órbita galáutica bien circular, que la so escentricidá, y = 0,013, ye notablemente inferior a la de la órbita del Sol, y = 0,16. Asina, la so distancia respeutu al centru de la galaxa apenes varia 187 [[pársec]]s ente l'[[apoastru]] y el [[periastru]].<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ504b73ae56d1&-out.add=.&-source=V/137C/XHIP&recno=76348 Tau Librae. Extended Hipparcos Compilation (XHIP) (Anderson+, 2012)]</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Constelación de Llibra]] 9vows8eajq43i4axmzcjlwr505noshh Tau2 Capricorni 0 53791 4377315 4225032 2025-06-18T08:51:55Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377315 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Tau2 Capricorni}} {{Ficha d'estrella |nome = Tau2 Capricorni Aa/B |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Capricorniu (constelación)|Capricorniu]] |α = 20h 39min 16,3s |δ = -14º 57’ 17’’ |magapa_v = +5,24 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B4V / B6V |tipu = |msol = 5,85 / 5,76 |diam = |dsol = |radiu = |rsol = |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -3,41 (conxunta) |gravedá = |lumen = 1893 (conxunta) |temp = 13.200 |metal = |roto = |vari = |osci = |edá = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -5 |dist_al = 1136 |dist_pc = 348 |parax = 2,87 ± 0,65 <!-- Sistema --> |comp = 3 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = Tau+Cap |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = 14 Capricorni / [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;196662 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;7889 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;101923 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;163771 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]-15&nbsp;5743 }} '''Tau2 Capricorni''' (τ<sup>2</sup> Cap)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=Tau+Cap&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id CCDM J20392-1457AB -- Double or multiple star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella múltiple]] asitiada na [[constelación]] de [[Capricorniu (constelación)|Capricorniu]]. Tien [[magnitú aparente]] +5,24 y alcuéntrase, d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] de [[Hipparcos]], a 1136 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. Tamién ye conocida a cencielles como '''Tau Capricorni''' (τ Cap) y nun tien de ser confundida con [[Tau1 Capricorni]] (τ<sup>1</sup> Cap). En primer instancia, Tau2 Capricorni ye una [[estrella binaria]] que les sos componentes son estrelles blancu-azulaes de la [[secuencia principal]]. La más brillosa, de [[tipu espectral]] B4V, tien magnitú +5,38.<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=%402557396&Name=BD-15%20%205743A&submit=submit BD-15 5743A -- Star in double system] ([[SIMBAD]])</ref> La temperatura midida conxuntamente, 13.200 [[Kelvin|K]],<ref name=Hohle/> según la [[velocidá de rotación proyeutada]], 170 km/s,<ref name=Abt>{{cita publicación | autor = Abt, Helmut A.; Levato, Hugo; Grosso, Monica | títulu = Rotational Velocities of B Stars | añu = 2002 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 573 | númberu = 1 | id = pp. 359-365 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2002ApJ...573..359A&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> probablemente correspuenden a esta estrella. Tien una masa 5,85 vegaes mayor que la [[masa solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La estrella acompañante, de magnitú +7,31, tien tipu espectral B6V.<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=%402557397&Name=BD-15%20%205743B&submit=submit BD-15 5743B -- Star in double system] ([[SIMBAD]])</ref> La so masa ye 5,76 vegaes mayor que la del Sol.<ref name=Hohle/> El [[periodu orbital]] d'esta binaria nun ye bien conocíu: ente que pa un estudiu ye de 200 años,<ref>{{Cita web |url=http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7889 |títulu=Tau Capricorni (Alcyone) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304130337/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7889 |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> otru distintu señala un periodu de 424 años.<ref name=Tokovinin>{{cita publicación | autor = Tokovinin, A. | títulu = Comparative statistics and origin of triple and quadruple stars | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = pp. 925-938 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..925T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Una tercer estrella, afayada nuna [[tapecimientu]] [[Lluna|llunar]], completa'l [[sistema estelar]]. Ta dixebrada 0,052 [[segundu d'arcu|segundos d'arcu]] de la estrella B4V y tien magnitú +9,3. La so masa envalorada ye de 1,91 mases solares y completa una órbita alredor de la estrella B4 cada 18 años. En xunto, la [[lluminosidá]] del sistema ye 1893 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle/> La so [[cinemática]] correspuende a población estelar del discu finu.<ref name=Bart>{{cita publicación | autor = Bartkevičius, A.; Gudas, A. | títulu = Kinematics of Hipparcos Visual Binaries. II. Stars with Ground-Based Orbital Solutions | añu = 2002 | publicación = Baltic Astronomy | volume = 11 | númberu = | id = pp. 153-203 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2002BaltA..11..153B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Constelación de Capricorniu]] 5iox4x6yxbwi4yrrcyi5lz6wo3ka8be Theta Delphini 0 53813 4377316 4367020 2025-06-18T08:52:01Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377316 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Theta Delphini}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''Theta Delphini''' (θ Del / 8 Delphini) ye una [[estrella]] na [[constelación]] del [[Delphinus (constelación)|Delfín]] de [[magnitú aparente]] +5,70. Theta Delphini ye una [[superxigante]] naranxa de [[tipu espectral]] K3I.<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=Theta+Delphini&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id Theta Delphini] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=Alcyone>{{Cita web |url=http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7892 |títulu=Theta Delphini (&#91;&#91;The Bright Star Catalogue&#93;&#93;) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304113941/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7892 |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> La so [[temperatura efectivo|temperatura superficial]] ye de 4080 [[Kelvin|K]] y relluma con una [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] casi 3250 vegaes superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Con un radiu 310 vegaes más grande que'l [[radiu solar]], si tuviera nel llugar del Sol la so superficie estenderíase más allá de la [[órbita]] de la [[Tierra]].<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4y97253256cb&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=9579 Theta Delphini Catalogue of Stellar Diameters (CADARS)]</ref> Xira sobre sigo mesma bien adulces, siendo'l so [[velocidá de rotación proyeutada]] —llende inferior de la mesma— de 3,0 km/s.<ref name=DM>{{cita publicación | autor = De Medeiros, J. R.; do Nascimento, J. D., Jr.; Sankarankutty, S.; Mariña, J. M.; Maia, M. R. G. | títulu = Rotation and lithium in single giant stars | añu = 2000 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 363 | númberu = | id = pp. 239-243 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2000A%26A...363..239D&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien una masa averada 5,7 vegaes mayor que la masa solar.<ref name=Hohle/> Ye una estrella solitaria ensin nenguna compañera estelar conocida.<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = pp. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Theta Delphini ye una estrella alloñada que la so distancia respectu al [[Sistema Solar]] nun ye bien conocida; anque d'alcuerdu a la [[paralax]] midida pol satélite [[Hipparcos]], taría asitiada a 620 [[pársec]]s —col considerable [[Error de medición|grau d'error]] que lleva implícita dicha midida—, otru estudiu asitiar a 480 ± 137 pársecs (1565 [[añu lluz|años lluz]]). La so [[cinemática]] asitiar dientro del grupu de mozos [[Estrella xigante|xigantes]] y superxigantes con edaes entendíes ente dellos millones y unos pocos cientos de millones d'años.<ref name=Famaey>{{cita publicación | autor = Famaey, B.; Jorissen, A.; Luri, X.; Mayor, M.; Udry, S.; Dejonghe, H.; Turon, C. | títulu = Local kinematics of K and M giants from CORAVEL/Hipparcos/Tycho-2 data. Revisiting the concept of superclusters | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 405 | númberu = | id = pp. 165-186 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...430..165F&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == *[[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Delphinus]] ti4eql0sqk062a8przhqqpc88coj6mq Theta2 Crucis 0 53833 4377317 3805906 2025-06-18T08:52:07Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377317 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Theta2 Crucis}} {{Ficha d'estrella |nome = Theta2 Crucis |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Cruz del Sur]] |α = 12h 04m 19,22s |δ = -63º 09’ 56,6’’ |magapa_v = +4,72 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B2IV |tipu = |msol = 8,9 - 9,5 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 5,6 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -2,37 |gravedá = |lumen = 7733 |temp = 21.150 |metal = |roto = |vari = |osci = |edá = 18,5 ± 2,5 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = 16,3 |dist_al = 854 ± 78 |dist_pc = |parax = 3,82 ± 0,32 <!-- Sistema --> |comp = 2 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = The2+Cru |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;104841 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;4603 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;58867 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;251717 / [[Bonner Durchmusterung|CD]]-62&nbsp;610 }} '''Theta2 Crucis''' (θ<sup>2</sup> Cru)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=Theta2+Crucis&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* tet02 Cru -- Variable Star of beta Cep type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] na [[constelación]] de la [[Cruz del Sur]] de [[magnitú aparente]] +4,72. Comparte la [[denominación de Bayer]] «''[[Theta]]''» con [[Theta1 Crucis]], siendo la separación visual ente dambes estrelles de 12,5 [[minutu d'arcu|minutos d'arcu]]. Nun tán físicamente rellacionaes, pos mientres Theta2 Crucis alcuéntrase a 854 ± 78 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]], Theta1 Crucis tópase unos cuatro vegaes más cerca. Theta2 Crucis ye una [[subxigante]] blancu-azulada de [[tipu espectral]] B2IV.<ref name=SIMBAD /> La so temperatura superficial ye de 21.150 [[Kelvin|K]] y la so [[lluminosidá]] [[Magnitú bolométrica|bolométrica]] —en toles [[llonxitúes d'onda]]— ye 7733 vegaes superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Con un radiu 5,6 vegaes más grande que'l [[radiu solar]],<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ4fd6y08a16y3&-out.add=.&-source=II/224/cadars&recno=5497 Theta2 Crucis (CADARS)]</ref> xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 25 km/s.<ref name=Jilinski>{{cita publicación | autor = Jilinski, Y.; Daflon, S.; Cunha, K.; de Rezar, R. | títulu = Radial velocity measurements of B stars in the Scorpius-Centaurus association | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 448 | númberu = 3 | id = páxs. 1001-1006 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...448.1001J&db_key=AST }}</ref> Tien una masa envalorada ente 8,9 y 9,5 mases solares,<ref name=Hohle /><ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = páxs. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> polo que ta na llende que dixebra aquelles estrelles qu'acaben la so vida españando como [[supernova|supernoves]], d'aquelles que, de forma menos violenta, escastar como [[nanes blanques]] masives. La so edá cífrase en 18,5 ± 2,5 millones d'años.<ref name=Tetzlaff /> Theta2 Crucis ye una [[estrella binaria espectroscópica|binaria espectroscópica]] —la so duplicidá foi establecida pol [[efeutu Doppler|desplazamientu Doppler]] de los sos [[llinia espectral|llinies espectrales]]— con un [[periodu orbital]] de 3,428 díes.<ref name=NinthCatalogue>{{cita publicación | autor = Pourbaix, D.; Tokovinin, A. A.; Batten, A. H.; Fekel, F. C.; Hartkopf, W. I.; Levato, H.; Morrell, N. I.; Torres, G.; Udry, S. | títulu = SB⁹: The ninth catalogue of spectroscopic binary orbits | añu = 2004 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 424 | númberu = | id = páxs. 727-732 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004A%26A...424..727P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Anque nel pasáu foi catalogada como [[variable Beta Cephei]], güei dicha variabilidá ta refugada.<ref>{{cita publicación | autor = Stankov, Anamarija; Handler, Gerald | títulu = Catalog of Galactic β Cephei Stars | añu = 2005 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] Supplement Series | volume = 158 | númberu = 2 | id = páxs. 193-216 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJS..158..193S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Igualmente pensóse que podía formar parte de l'[[Asociación estelar Scorpius-Centaurus]] pero güei considerar miembru del «[[Cinturón de Gould]]»,<ref name=Bobylev>{{cita publicación | autor = Bobylev, V. V.; Bajkova, A. T. | títulu = Kinematics of the Scorpius-Centaurus OB association | añu = 2007 | publicación = Astronomy Letters | volume = 33 | númberu = 9 | id = páxs. 571-583 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007AstL...33..571B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> aniellu parcial d'estrelles masives de recién formación d'unos 3000 años lluz de diámetru. == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Subxigantes]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Constelación de Crux]] m2xf1mgcpho3ou05y5e593tyrglwrlk TU Camelopardalis 0 53842 4377236 4224858 2025-06-18T08:43:07Z YoaR 37624 4377236 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|TU Camelopardalis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''TU Camelopardalis''' (31 Camelopardalis / HD 39220 / HR 2017) ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Camelopardalis]] —la [[xirafa]]—, que s'atopa a 405 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]]. La so [[magnitú aparente]] media ye +5,20. Catalogada como de [[tipu espectral]] A2V,<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=TU+cam&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id TU Camelopardalis] ([[SIMBAD]])</ref> TU Camelopardalis ye un [[sistema estelar]] compuestu por dos estrelles de la [[secuencia principal]] que formen una [[binaria espectroscópica]] que'l so [[periodu orbital]] ye de 2,933 dias.<ref name=Alcyone>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2027 TU Camelopardalis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304204924/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2027 |date=2016-03-04 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> La [[lluminosidá]] conxunta del sistema ye de 132 soles. Yá que les componentes dacuando se [[eclís|clisen]] una a la otra, TU Camelopardalis ta clasificada como una [[estrella variable]] [[binaria eclipsante|eclipsante]] de tipu EB/DM.<ref name=Alcyone /> Nestos sistemes ye imposible determinar con exactitú l'empiezu y la terminación del eclís, y siempres se repara un mínimu secundariu que de normal ye considerablemente menor que'l primariu.<ref name=Alcyone /> Coles mesmes, les componentes nun tán en contautu y nun enllenen los sos [[lóbulu de Roche|lóbulos de Roche]]. El rellumu de TU Camelopardalis fluctúa ente magnitú +5,12 y +5,29.<ref name=Alcyone /> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Camelopardalis]] 8h22oj24xvvszr98qsx4ewraojkaeek U Antliae 0 53864 4377193 3838782 2025-06-18T08:19:37Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Antliae => U Antliae 4377193 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Antliae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Antliae''' (O Ant / HD 91793 / HIP 4153)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Ant&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* O Ant - Semi-regular pulsating Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na pequeña [[constelación]] d'[[Antlia]]. Alcuéntrase a 850 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. U Antliae ye una [[estrella de carbonu]] de tipu-N; l'altu conteníu de [[carbonu]] provién de la [[fusión d'heliu]] —concretamente del [[procesu triple alfa]] nel nucleu estelar— que les [[estrella xigante|xigantes]] algamen cerca del final de les sos vides na llamada [[caña asintótica xigante]]. Ye, amás, una [[estrella variable irregular|variable irregular]] que'l so ritmu actual de [[perda de masa estelar|perda de masa]] ye baxu (2 × 10<sup>-8</sup> vegaes la masa del [[Sol]]).<ref name=M/> Con un diámetru 325 vegaes más grande que'l [[radiu solar|diámetru solar]],<ref name=Beck>{{cita publicación | autor = de Beck, Y.; Decin, L.; de Koter, A.; Justtanont, K.; Verhoelst, T.; Kemper, F.; Menten, K. M. | títulu = Probing the mass-loss history of AGB and rede supergiant stars from CO rotational line profiles. II. CO line survey of evolved stars: derivation of mass-loss rate formulae | añu = 2010 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 523 | númberu = | id = A18 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26A...523A..18D&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> ye 5800 vegaes más lluminosa que'l Sol y la so temperatura superficial namái algama los 2810 [[kelvin|K]].<ref name=Bergeat>{{cita publicación | autor = Bergeat, J.; Chevallier, L. | títulu = The mass loss of C-rich giants | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 429 | númberu = | id = páxs. 235-246 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...429..235B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Conxetúrase que cuando empezó la so vida como estrella de la [[secuencia principal]] la so masa pudo tar entendida ente 3 y 5 [[mases solares]].<ref name=M>{{cita publicación | autor = Maercker, M.; Olofsson, H.; Eriksson, K.; Gustafsson, B.; Schöier, F. L. | títulu = The detached dust and gas shells around the carbon star U Antliae | añu = 2010 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 511 | númberu = | id = A37 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26A...511A..37M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> En redol a U Antliae detectáronse dos envoltures estremaes. La interior ta formada fundamentalmente de [[gas]] ente que la esterior paez constar puramente de polvu. Dambes envoltures son [[esférica|esfériques]], con una masa envalorada de 2 × 10<sup>-3</sup> mases solares pa la interna y una masa de 5 × 10<sup>-5</sup> mases solares pa la esterna. Coles mesmes, afayóse una estructura en forma d'arcos dientro la envoltura gaseosa. La velocidá d'espansión, 19 km/s, dexa inferir la edá de la envoltura, cifrada en 2700 años. Piénsase que les envoltures crear mientres curtios periodos d'intensa perda de masa estelar, probablemente acomuñaos a pulsos térmicos, y por ulteriores interacciones col [[vientu estelar]]. La diferenciación nuna envoltura de gas y otra de polvu probablemente sía la resultancia d'una evolución distinta de los dos medios tres la eyección.<ref name=M/> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles de carbonu]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables irregulares]] [[Categoría:Constelación de Antlia]] p7nj03naj2o5e5psqoxsoq7impri4w6 4377196 4377193 2025-06-18T08:20:40Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Ant => U Ant 4377196 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Antliae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Antliae''' (U Ant / HD 91793 / HIP 4153)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Ant&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Ant - Semi-regular pulsating Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na pequeña [[constelación]] d'[[Antlia]]. Alcuéntrase a 850 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. U Antliae ye una [[estrella de carbonu]] de tipu-N; l'altu conteníu de [[carbonu]] provién de la [[fusión d'heliu]] —concretamente del [[procesu triple alfa]] nel nucleu estelar— que les [[estrella xigante|xigantes]] algamen cerca del final de les sos vides na llamada [[caña asintótica xigante]]. Ye, amás, una [[estrella variable irregular|variable irregular]] que'l so ritmu actual de [[perda de masa estelar|perda de masa]] ye baxu (2 × 10<sup>-8</sup> vegaes la masa del [[Sol]]).<ref name=M/> Con un diámetru 325 vegaes más grande que'l [[radiu solar|diámetru solar]],<ref name=Beck>{{cita publicación | autor = de Beck, Y.; Decin, L.; de Koter, A.; Justtanont, K.; Verhoelst, T.; Kemper, F.; Menten, K. M. | títulu = Probing the mass-loss history of AGB and rede supergiant stars from CO rotational line profiles. II. CO line survey of evolved stars: derivation of mass-loss rate formulae | añu = 2010 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 523 | númberu = | id = A18 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26A...523A..18D&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> ye 5800 vegaes más lluminosa que'l Sol y la so temperatura superficial namái algama los 2810 [[kelvin|K]].<ref name=Bergeat>{{cita publicación | autor = Bergeat, J.; Chevallier, L. | títulu = The mass loss of C-rich giants | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 429 | númberu = | id = páxs. 235-246 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...429..235B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Conxetúrase que cuando empezó la so vida como estrella de la [[secuencia principal]] la so masa pudo tar entendida ente 3 y 5 [[mases solares]].<ref name=M>{{cita publicación | autor = Maercker, M.; Olofsson, H.; Eriksson, K.; Gustafsson, B.; Schöier, F. L. | títulu = The detached dust and gas shells around the carbon star U Antliae | añu = 2010 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 511 | númberu = | id = A37 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26A...511A..37M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> En redol a U Antliae detectáronse dos envoltures estremaes. La interior ta formada fundamentalmente de [[gas]] ente que la esterior paez constar puramente de polvu. Dambes envoltures son [[esférica|esfériques]], con una masa envalorada de 2 × 10<sup>-3</sup> mases solares pa la interna y una masa de 5 × 10<sup>-5</sup> mases solares pa la esterna. Coles mesmes, afayóse una estructura en forma d'arcos dientro la envoltura gaseosa. La velocidá d'espansión, 19 km/s, dexa inferir la edá de la envoltura, cifrada en 2700 años. Piénsase que les envoltures crear mientres curtios periodos d'intensa perda de masa estelar, probablemente acomuñaos a pulsos térmicos, y por ulteriores interacciones col [[vientu estelar]]. La diferenciación nuna envoltura de gas y otra de polvu probablemente sía la resultancia d'una evolución distinta de los dos medios tres la eyección.<ref name=M/> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles de carbonu]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables irregulares]] [[Categoría:Constelación de Antlia]] c7ofl5ww76hcd3e5biuwtjmxn9n4wfe 4377197 4377196 2025-06-18T08:21:01Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[O Antliae]]" a "[[U Antliae]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 4377196 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Antliae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Antliae''' (U Ant / HD 91793 / HIP 4153)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Ant&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Ant - Semi-regular pulsating Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na pequeña [[constelación]] d'[[Antlia]]. Alcuéntrase a 850 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. U Antliae ye una [[estrella de carbonu]] de tipu-N; l'altu conteníu de [[carbonu]] provién de la [[fusión d'heliu]] —concretamente del [[procesu triple alfa]] nel nucleu estelar— que les [[estrella xigante|xigantes]] algamen cerca del final de les sos vides na llamada [[caña asintótica xigante]]. Ye, amás, una [[estrella variable irregular|variable irregular]] que'l so ritmu actual de [[perda de masa estelar|perda de masa]] ye baxu (2 × 10<sup>-8</sup> vegaes la masa del [[Sol]]).<ref name=M/> Con un diámetru 325 vegaes más grande que'l [[radiu solar|diámetru solar]],<ref name=Beck>{{cita publicación | autor = de Beck, Y.; Decin, L.; de Koter, A.; Justtanont, K.; Verhoelst, T.; Kemper, F.; Menten, K. M. | títulu = Probing the mass-loss history of AGB and rede supergiant stars from CO rotational line profiles. II. CO line survey of evolved stars: derivation of mass-loss rate formulae | añu = 2010 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 523 | númberu = | id = A18 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26A...523A..18D&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> ye 5800 vegaes más lluminosa que'l Sol y la so temperatura superficial namái algama los 2810 [[kelvin|K]].<ref name=Bergeat>{{cita publicación | autor = Bergeat, J.; Chevallier, L. | títulu = The mass loss of C-rich giants | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 429 | númberu = | id = páxs. 235-246 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...429..235B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Conxetúrase que cuando empezó la so vida como estrella de la [[secuencia principal]] la so masa pudo tar entendida ente 3 y 5 [[mases solares]].<ref name=M>{{cita publicación | autor = Maercker, M.; Olofsson, H.; Eriksson, K.; Gustafsson, B.; Schöier, F. L. | títulu = The detached dust and gas shells around the carbon star U Antliae | añu = 2010 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 511 | númberu = | id = A37 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26A...511A..37M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> En redol a U Antliae detectáronse dos envoltures estremaes. La interior ta formada fundamentalmente de [[gas]] ente que la esterior paez constar puramente de polvu. Dambes envoltures son [[esférica|esfériques]], con una masa envalorada de 2 × 10<sup>-3</sup> mases solares pa la interna y una masa de 5 × 10<sup>-5</sup> mases solares pa la esterna. Coles mesmes, afayóse una estructura en forma d'arcos dientro la envoltura gaseosa. La velocidá d'espansión, 19 km/s, dexa inferir la edá de la envoltura, cifrada en 2700 años. Piénsase que les envoltures crear mientres curtios periodos d'intensa perda de masa estelar, probablemente acomuñaos a pulsos térmicos, y por ulteriores interacciones col [[vientu estelar]]. La diferenciación nuna envoltura de gas y otra de polvu probablemente sía la resultancia d'una evolución distinta de los dos medios tres la eyección.<ref name=M/> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles de carbonu]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables irregulares]] [[Categoría:Constelación de Antlia]] c7ofl5ww76hcd3e5biuwtjmxn9n4wfe U Aquilae 0 53865 4377301 3840632 2025-06-18T08:50:29Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377301 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Aquilae}} {{Ficha d'estrella |nome = O Aquilae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Aquila (constelación)|Aquila]] |α = 19h 29min 21,36s |δ = -07º 02’ 38,7’’ |magapa_v = +6,37 (media) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = F7-G1I-II |tipu = |msol = 5,6 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 51,3 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -3,66 (media) |gravedá = |lumen = 677 |temp = 5440 - 6305 |metal = [Fe/H] = +0,17 |rota = |vari = [[Cefeida]] |osci = 7,0239 díes |edad = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -6,5 |dist_al = 1875 |dist_pc = 575 |parax = 3,63 ± 0,96 <!-- Sistema --> |comp = 3 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = O+Aql |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;183344 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;7402 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;95820 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;143454 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]-07&nbsp;4968}} '''O Aquilae''' (O Aql)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Aql&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* O Aql -- Classical Cepheid (delta Cep type)] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] del [[Aquila (constelación)|Águila]]. Alcuéntrase a 575 [[pársec]]s (1875 [[años lluz]]) del [[Sistema Solar]].<ref name=Moskalik>{{cita publicación | autor = Moskalik, P.; Gorynya, N. A. | títulu = Mean Angular Diameters and Angular Diameter Amplitúes of Bright Cepheids | añu = 2005 | publicación = Acta Astronomica | volume = 55 | númberu = | id = pp. 247-260 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2005AcA....55..247M&db_key=AST }}</ref> O Aquilae ye una [[variable cefeida]] que'l so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente]] +6,08 y +6,86 a lo llargo d'un periodu de 7,0239 díes. Les variables cefeides —ente les que cabe solliñar a [[eta Aquilae|η Aquilae]] y [[FF Aquilae]]— son [[Estrella variable pulsante|estrelles pulsantes]] que la so lluminosidá varia rítmicamente con un periodu bien regular. Sicasí, nel casu d'O Aquilae, detectóse que dichu periodu amontar col tiempu a razón de 4,29 [[segundu|segundos]] per añu.<ref name=Nielson /> Relluma con una [[lluminosidá]] bolométrica media 667 superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle /> De [[tipu espectral]] F7-G1I-II,<ref name=SIMBAD /> la [[temperatura efectivo]] d'O Aquilae ta entendida ente 5440<ref name=Nielson /> y 6305 [[kelvin|K]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien un radiu 51,3 vegaes más grande que'l [[radiu solar]] y la diferencia ente'l so radiu máximu y el so radiu mínimu ye de 6 [[radiu solar|radios solares]].<ref name=Moskalik/> Tien una masa envalorada 5,9 vegaes mayor que la del [[Sol]] pero [[perda de masa estelar|pierde masa estelar]] a un ritmu averáu de 1,3 × 10<sup>-10</sup> mases solares per añu.<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = pp. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Presenta un conteníu metálico superior a la solar, siendo'l so índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,17.<ref name=Ngeow>{{cita publicación | autor = Ngeow, Chow-Choong | títulu = On the Application of Wesenheit Function in Deriving Distance to Galactic Cepheids | añu = 2012 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 747 | númberu = 1 | id = 51 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2012ApJ...747...50N&db_key=AST }}</ref> O Aquilae ye una [[binaria espectroscópica]] con un periodu orbital de 1856 díes.<ref name=NinthCatalogue>{{cita publicación | autor = Pourbaix, D.; Tokovinin, A. A.; Batten, A. H.; Fekel, F. C.; Hartkopf, W. I.; Levato, H.; Morrell, N. I.; Torres, G.; Udry, S. | títulu = SB⁹: The ninth catalogue of spectroscopic binary orbits | añu = 2004 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 424 | númberu = | id = pp. 727-732 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004A%26A...424..727P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> L'acompañante, sicasí, nun pudo ser [[Resolución óptica|resuelta]] per aciu [[interferometría de moteáu]]. Completa'l sistema una tercer estrella, visualmente dixebrada d'O Aquilae 1,6 [[Segundu sexaxesimal|segundos d'arcu]]. Ye 6,4 magnitúes más tenue qu'ella.<ref name=SOAR>{{cita publicación | autor = Tokovinin, Andrei; Mason, Brian D.; Hartkopf, William I. | títulu = Speckle Interferometry at the Blanco and SOAR Telescopes in 2008 and 2009 | añu = 2010 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 139 | númberu = 2 | id = pp. 743-756 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2010AJ....139..743T&db_key=AST }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Constelación d'Aquila]] 4lir9c4h6h3u0vjm87wwof729bcg0op 4377402 4377301 2025-06-18T10:11:32Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Aquilae => U Aquilae 4377402 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Aquilae}} {{Ficha d'estrella |nome = U Aquilae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Aquila (constelación)|Aquila]] |α = 19h 29min 21,36s |δ = -07º 02’ 38,7’’ |magapa_v = +6,37 (media) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = F7-G1I-II |tipu = |msol = 5,6 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 51,3 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -3,66 (media) |gravedá = |lumen = 677 |temp = 5440 - 6305 |metal = [Fe/H] = +0,17 |rota = |vari = [[Cefeida]] |osci = 7,0239 díes |edad = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -6,5 |dist_al = 1875 |dist_pc = 575 |parax = 3,63 ± 0,96 <!-- Sistema --> |comp = 3 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = O+Aql |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;183344 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;7402 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;95820 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;143454 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]-07&nbsp;4968}} '''U Aquilae''' (O Aql)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Aql&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* O Aql -- Classical Cepheid (delta Cep type)] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] del [[Aquila (constelación)|Águila]]. Alcuéntrase a 575 [[pársec]]s (1875 [[años lluz]]) del [[Sistema Solar]].<ref name=Moskalik>{{cita publicación | autor = Moskalik, P.; Gorynya, N. A. | títulu = Mean Angular Diameters and Angular Diameter Amplitúes of Bright Cepheids | añu = 2005 | publicación = Acta Astronomica | volume = 55 | númberu = | id = pp. 247-260 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2005AcA....55..247M&db_key=AST }}</ref> U Aquilae ye una [[variable cefeida]] que'l so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente]] +6,08 y +6,86 a lo llargo d'un periodu de 7,0239 díes. Les variables cefeides —ente les que cabe solliñar a [[eta Aquilae|η Aquilae]] y [[FF Aquilae]]— son [[Estrella variable pulsante|estrelles pulsantes]] que la so lluminosidá varia rítmicamente con un periodu bien regular. Sicasí, nel casu d'U Aquilae, detectóse que dichu periodu amontar col tiempu a razón de 4,29 [[segundu|segundos]] per añu.<ref name=Nielson /> Relluma con una [[lluminosidá]] bolométrica media 667 superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle /> De [[tipu espectral]] F7-G1I-II,<ref name=SIMBAD /> la [[temperatura efectivo]] d'U Aquilae ta entendida ente 5440<ref name=Nielson /> y 6305 [[kelvin|K]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien un radiu 51,3 vegaes más grande que'l [[radiu solar]] y la diferencia ente'l so radiu máximu y el so radiu mínimu ye de 6 [[radiu solar|radios solares]].<ref name=Moskalik/> Tien una masa envalorada 5,9 vegaes mayor que la del [[Sol]] pero [[perda de masa estelar|pierde masa estelar]] a un ritmu averáu de 1,3 × 10<sup>-10</sup> mases solares per añu.<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = pp. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Presenta un conteníu metálico superior a la solar, siendo'l so índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,17.<ref name=Ngeow>{{cita publicación | autor = Ngeow, Chow-Choong | títulu = On the Application of Wesenheit Function in Deriving Distance to Galactic Cepheids | añu = 2012 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 747 | númberu = 1 | id = 51 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2012ApJ...747...50N&db_key=AST }}</ref> U Aquilae ye una [[binaria espectroscópica]] con un periodu orbital de 1856 díes.<ref name=NinthCatalogue>{{cita publicación | autor = Pourbaix, D.; Tokovinin, A. A.; Batten, A. H.; Fekel, F. C.; Hartkopf, W. I.; Levato, H.; Morrell, N. I.; Torres, G.; Udry, S. | títulu = SB⁹: The ninth catalogue of spectroscopic binary orbits | añu = 2004 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 424 | númberu = | id = pp. 727-732 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004A%26A...424..727P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> L'acompañante, sicasí, nun pudo ser [[Resolución óptica|resuelta]] per aciu [[interferometría de moteáu]]. Completa'l sistema una tercer estrella, visualmente dixebrada d'U Aquilae 1,6 [[Segundu sexaxesimal|segundos d'arcu]]. Ye 6,4 magnitúes más tenue qu'ella.<ref name=SOAR>{{cita publicación | autor = Tokovinin, Andrei; Mason, Brian D.; Hartkopf, William I. | títulu = Speckle Interferometry at the Blanco and SOAR Telescopes in 2008 and 2009 | añu = 2010 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 139 | númberu = 2 | id = pp. 743-756 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2010AJ....139..743T&db_key=AST }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Constelación d'Aquila]] s2p5hvoi0ghgdwe4o0o4cg10jm97gd0 4377403 4377402 2025-06-18T10:11:42Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Aql => U Aql 4377403 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Aquilae}} {{Ficha d'estrella |nome = U Aquilae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Aquila (constelación)|Aquila]] |α = 19h 29min 21,36s |δ = -07º 02’ 38,7’’ |magapa_v = +6,37 (media) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = F7-G1I-II |tipu = |msol = 5,6 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 51,3 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -3,66 (media) |gravedá = |lumen = 677 |temp = 5440 - 6305 |metal = [Fe/H] = +0,17 |rota = |vari = [[Cefeida]] |osci = 7,0239 díes |edad = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -6,5 |dist_al = 1875 |dist_pc = 575 |parax = 3,63 ± 0,96 <!-- Sistema --> |comp = 3 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = O+Aql |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;183344 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;7402 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;95820 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;143454 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]-07&nbsp;4968}} '''U Aquilae''' (U Aql)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Aql&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Aql -- Classical Cepheid (delta Cep type)] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] del [[Aquila (constelación)|Águila]]. Alcuéntrase a 575 [[pársec]]s (1875 [[años lluz]]) del [[Sistema Solar]].<ref name=Moskalik>{{cita publicación | autor = Moskalik, P.; Gorynya, N. A. | títulu = Mean Angular Diameters and Angular Diameter Amplitúes of Bright Cepheids | añu = 2005 | publicación = Acta Astronomica | volume = 55 | númberu = | id = pp. 247-260 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2005AcA....55..247M&db_key=AST }}</ref> U Aquilae ye una [[variable cefeida]] que'l so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente]] +6,08 y +6,86 a lo llargo d'un periodu de 7,0239 díes. Les variables cefeides —ente les que cabe solliñar a [[eta Aquilae|η Aquilae]] y [[FF Aquilae]]— son [[Estrella variable pulsante|estrelles pulsantes]] que la so lluminosidá varia rítmicamente con un periodu bien regular. Sicasí, nel casu d'U Aquilae, detectóse que dichu periodu amontar col tiempu a razón de 4,29 [[segundu|segundos]] per añu.<ref name=Nielson /> Relluma con una [[lluminosidá]] bolométrica media 667 superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle /> De [[tipu espectral]] F7-G1I-II,<ref name=SIMBAD /> la [[temperatura efectivo]] d'U Aquilae ta entendida ente 5440<ref name=Nielson /> y 6305 [[kelvin|K]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien un radiu 51,3 vegaes más grande que'l [[radiu solar]] y la diferencia ente'l so radiu máximu y el so radiu mínimu ye de 6 [[radiu solar|radios solares]].<ref name=Moskalik/> Tien una masa envalorada 5,9 vegaes mayor que la del [[Sol]] pero [[perda de masa estelar|pierde masa estelar]] a un ritmu averáu de 1,3 × 10<sup>-10</sup> mases solares per añu.<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = pp. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Presenta un conteníu metálico superior a la solar, siendo'l so índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,17.<ref name=Ngeow>{{cita publicación | autor = Ngeow, Chow-Choong | títulu = On the Application of Wesenheit Function in Deriving Distance to Galactic Cepheids | añu = 2012 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 747 | númberu = 1 | id = 51 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2012ApJ...747...50N&db_key=AST }}</ref> U Aquilae ye una [[binaria espectroscópica]] con un periodu orbital de 1856 díes.<ref name=NinthCatalogue>{{cita publicación | autor = Pourbaix, D.; Tokovinin, A. A.; Batten, A. H.; Fekel, F. C.; Hartkopf, W. I.; Levato, H.; Morrell, N. I.; Torres, G.; Udry, S. | títulu = SB⁹: The ninth catalogue of spectroscopic binary orbits | añu = 2004 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 424 | númberu = | id = pp. 727-732 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004A%26A...424..727P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> L'acompañante, sicasí, nun pudo ser [[Resolución óptica|resuelta]] per aciu [[interferometría de moteáu]]. Completa'l sistema una tercer estrella, visualmente dixebrada d'U Aquilae 1,6 [[Segundu sexaxesimal|segundos d'arcu]]. Ye 6,4 magnitúes más tenue qu'ella.<ref name=SOAR>{{cita publicación | autor = Tokovinin, Andrei; Mason, Brian D.; Hartkopf, William I. | títulu = Speckle Interferometry at the Blanco and SOAR Telescopes in 2008 and 2009 | añu = 2010 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 139 | númberu = 2 | id = pp. 743-756 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2010AJ....139..743T&db_key=AST }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Constelación d'Aquila]] 9s3e42ly9mawlebqricbvtqc0vdqmsv 4377404 4377403 2025-06-18T10:12:00Z XabatuBot 43102 iguo testu: O+Aql => U+Aql 4377404 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Aquilae}} {{Ficha d'estrella |nome = U Aquilae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Aquila (constelación)|Aquila]] |α = 19h 29min 21,36s |δ = -07º 02’ 38,7’’ |magapa_v = +6,37 (media) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = F7-G1I-II |tipu = |msol = 5,6 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 51,3 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -3,66 (media) |gravedá = |lumen = 677 |temp = 5440 - 6305 |metal = [Fe/H] = +0,17 |rota = |vari = [[Cefeida]] |osci = 7,0239 díes |edad = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -6,5 |dist_al = 1875 |dist_pc = 575 |parax = 3,63 ± 0,96 <!-- Sistema --> |comp = 3 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = U+Aql |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;183344 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;7402 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;95820 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;143454 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]-07&nbsp;4968}} '''U Aquilae''' (U Aql)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Aql&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Aql -- Classical Cepheid (delta Cep type)] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] del [[Aquila (constelación)|Águila]]. Alcuéntrase a 575 [[pársec]]s (1875 [[años lluz]]) del [[Sistema Solar]].<ref name=Moskalik>{{cita publicación | autor = Moskalik, P.; Gorynya, N. A. | títulu = Mean Angular Diameters and Angular Diameter Amplitúes of Bright Cepheids | añu = 2005 | publicación = Acta Astronomica | volume = 55 | númberu = | id = pp. 247-260 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2005AcA....55..247M&db_key=AST }}</ref> U Aquilae ye una [[variable cefeida]] que'l so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente]] +6,08 y +6,86 a lo llargo d'un periodu de 7,0239 díes. Les variables cefeides —ente les que cabe solliñar a [[eta Aquilae|η Aquilae]] y [[FF Aquilae]]— son [[Estrella variable pulsante|estrelles pulsantes]] que la so lluminosidá varia rítmicamente con un periodu bien regular. Sicasí, nel casu d'U Aquilae, detectóse que dichu periodu amontar col tiempu a razón de 4,29 [[segundu|segundos]] per añu.<ref name=Nielson /> Relluma con una [[lluminosidá]] bolométrica media 667 superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle /> De [[tipu espectral]] F7-G1I-II,<ref name=SIMBAD /> la [[temperatura efectivo]] d'U Aquilae ta entendida ente 5440<ref name=Nielson /> y 6305 [[kelvin|K]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien un radiu 51,3 vegaes más grande que'l [[radiu solar]] y la diferencia ente'l so radiu máximu y el so radiu mínimu ye de 6 [[radiu solar|radios solares]].<ref name=Moskalik/> Tien una masa envalorada 5,9 vegaes mayor que la del [[Sol]] pero [[perda de masa estelar|pierde masa estelar]] a un ritmu averáu de 1,3 × 10<sup>-10</sup> mases solares per añu.<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = pp. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Presenta un conteníu metálico superior a la solar, siendo'l so índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,17.<ref name=Ngeow>{{cita publicación | autor = Ngeow, Chow-Choong | títulu = On the Application of Wesenheit Function in Deriving Distance to Galactic Cepheids | añu = 2012 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 747 | númberu = 1 | id = 51 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2012ApJ...747...50N&db_key=AST }}</ref> U Aquilae ye una [[binaria espectroscópica]] con un periodu orbital de 1856 díes.<ref name=NinthCatalogue>{{cita publicación | autor = Pourbaix, D.; Tokovinin, A. A.; Batten, A. H.; Fekel, F. C.; Hartkopf, W. I.; Levato, H.; Morrell, N. I.; Torres, G.; Udry, S. | títulu = SB⁹: The ninth catalogue of spectroscopic binary orbits | añu = 2004 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 424 | númberu = | id = pp. 727-732 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004A%26A...424..727P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> L'acompañante, sicasí, nun pudo ser [[Resolución óptica|resuelta]] per aciu [[interferometría de moteáu]]. Completa'l sistema una tercer estrella, visualmente dixebrada d'U Aquilae 1,6 [[Segundu sexaxesimal|segundos d'arcu]]. Ye 6,4 magnitúes más tenue qu'ella.<ref name=SOAR>{{cita publicación | autor = Tokovinin, Andrei; Mason, Brian D.; Hartkopf, William I. | títulu = Speckle Interferometry at the Blanco and SOAR Telescopes in 2008 and 2009 | añu = 2010 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 139 | númberu = 2 | id = pp. 743-756 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2010AJ....139..743T&db_key=AST }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Constelación d'Aquila]] h953s57npm9mo7w0qr00q5yifjq7kut 4377405 4377404 2025-06-18T10:12:11Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[O Aquilae]]" a "[[U Aquilae]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 4377404 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Aquilae}} {{Ficha d'estrella |nome = U Aquilae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Aquila (constelación)|Aquila]] |α = 19h 29min 21,36s |δ = -07º 02’ 38,7’’ |magapa_v = +6,37 (media) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = F7-G1I-II |tipu = |msol = 5,6 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 51,3 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -3,66 (media) |gravedá = |lumen = 677 |temp = 5440 - 6305 |metal = [Fe/H] = +0,17 |rota = |vari = [[Cefeida]] |osci = 7,0239 díes |edad = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -6,5 |dist_al = 1875 |dist_pc = 575 |parax = 3,63 ± 0,96 <!-- Sistema --> |comp = 3 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = U+Aql |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;183344 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;7402 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;95820 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;143454 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]-07&nbsp;4968}} '''U Aquilae''' (U Aql)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Aql&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Aql -- Classical Cepheid (delta Cep type)] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] del [[Aquila (constelación)|Águila]]. Alcuéntrase a 575 [[pársec]]s (1875 [[años lluz]]) del [[Sistema Solar]].<ref name=Moskalik>{{cita publicación | autor = Moskalik, P.; Gorynya, N. A. | títulu = Mean Angular Diameters and Angular Diameter Amplitúes of Bright Cepheids | añu = 2005 | publicación = Acta Astronomica | volume = 55 | númberu = | id = pp. 247-260 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2005AcA....55..247M&db_key=AST }}</ref> U Aquilae ye una [[variable cefeida]] que'l so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente]] +6,08 y +6,86 a lo llargo d'un periodu de 7,0239 díes. Les variables cefeides —ente les que cabe solliñar a [[eta Aquilae|η Aquilae]] y [[FF Aquilae]]— son [[Estrella variable pulsante|estrelles pulsantes]] que la so lluminosidá varia rítmicamente con un periodu bien regular. Sicasí, nel casu d'U Aquilae, detectóse que dichu periodu amontar col tiempu a razón de 4,29 [[segundu|segundos]] per añu.<ref name=Nielson /> Relluma con una [[lluminosidá]] bolométrica media 667 superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle /> De [[tipu espectral]] F7-G1I-II,<ref name=SIMBAD /> la [[temperatura efectivo]] d'U Aquilae ta entendida ente 5440<ref name=Nielson /> y 6305 [[kelvin|K]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien un radiu 51,3 vegaes más grande que'l [[radiu solar]] y la diferencia ente'l so radiu máximu y el so radiu mínimu ye de 6 [[radiu solar|radios solares]].<ref name=Moskalik/> Tien una masa envalorada 5,9 vegaes mayor que la del [[Sol]] pero [[perda de masa estelar|pierde masa estelar]] a un ritmu averáu de 1,3 × 10<sup>-10</sup> mases solares per añu.<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = pp. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Presenta un conteníu metálico superior a la solar, siendo'l so índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,17.<ref name=Ngeow>{{cita publicación | autor = Ngeow, Chow-Choong | títulu = On the Application of Wesenheit Function in Deriving Distance to Galactic Cepheids | añu = 2012 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 747 | númberu = 1 | id = 51 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2012ApJ...747...50N&db_key=AST }}</ref> U Aquilae ye una [[binaria espectroscópica]] con un periodu orbital de 1856 díes.<ref name=NinthCatalogue>{{cita publicación | autor = Pourbaix, D.; Tokovinin, A. A.; Batten, A. H.; Fekel, F. C.; Hartkopf, W. I.; Levato, H.; Morrell, N. I.; Torres, G.; Udry, S. | títulu = SB⁹: The ninth catalogue of spectroscopic binary orbits | añu = 2004 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 424 | númberu = | id = pp. 727-732 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004A%26A...424..727P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> L'acompañante, sicasí, nun pudo ser [[Resolución óptica|resuelta]] per aciu [[interferometría de moteáu]]. Completa'l sistema una tercer estrella, visualmente dixebrada d'U Aquilae 1,6 [[Segundu sexaxesimal|segundos d'arcu]]. Ye 6,4 magnitúes más tenue qu'ella.<ref name=SOAR>{{cita publicación | autor = Tokovinin, Andrei; Mason, Brian D.; Hartkopf, William I. | títulu = Speckle Interferometry at the Blanco and SOAR Telescopes in 2008 and 2009 | añu = 2010 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 139 | númberu = 2 | id = pp. 743-756 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2010AJ....139..743T&db_key=AST }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Constelación d'Aquila]] h953s57npm9mo7w0qr00q5yifjq7kut U Arietis 0 53866 4377202 3950495 2025-06-18T08:30:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Arietis => U Arietis 4377202 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Arietis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Arietis''' (O Ari / HD 19737 / GCRV 1753)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Ari&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Arietis - Variable Star of Mira Cet type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] d'[[Aries (constelación)|Aries]]. Alcuéntrase aproximao a 2530 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Mondal/> U Arietis ye una [[estrella variable Mira|estrella Mira]] rica en [[oxíxenu]] de [[tipu espectral]] variable ente M4 y M9.5IIIe. El so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente|magnitú]] +7,2 y +15,8 a lo llargo d'un [[periodu d'oscilación|periodu]] de 371,1 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20Ari U Arietis] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> El so [[diámetru angular]], midíu en [[banda K]], ye de 6,11 [[arcsec|milisegundos d'arcu]],<ref name=CHARM2>{{cita publicación | autor = Richichi, A.; Percheron, I.; Khristoforova, M. | títulu = CHARM2: An updated Catalog of High Angular Resolution Measurements | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 431 | númberu = 4 | id = pp. 773-777 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsarc.u-strasbg.fr/cgi-bin/VizieR-5?-out.add=.&-source=J/A%2bA/431/773/charm2&recno=462 }}</ref> ente que per aciu [[tapecimientu]] llunar llogróse un valor llixeramente cimeru, de 7,3 ± 0,3 milisegundos d'arcu; dambes midíes fueron realizaes cerca del mínimu. Coles mesmes, reparáronse discrepancies ente midíes llevaes a cabu en distintes rexones del [[espectru infrarroxu]], que pueden esplicase pola presencia d'una fina capa d'agua caliente —ente 1500 y 2000 [[kelvin|K]]— cerca de la [[fotosfera]] de la estrella.<ref name=Mondal /> El diámetru d'U Arietis ye 610 ~ vegaes más grande que'l del [[Sol]], rellumando con una [[lluminosidá]] 8400 ± 3500 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]]. La [[temperatura efectivo]] envalorada, 2280 ± 80 [[kelvin|K]], ye más baxa de lo que cabría esperar pa una variable Mira (~ 3000 K).<ref name=Mondal>{{cita publicación | autor = Mondal, Soumen; Chandrasekhar, T. | títulu = Angular Diameter Measurements of Evolved Variables by Llunar Occultations at 2.2 and 3.8 Microns | añu = 2005 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 130 | númberu = 2 | id = pp. 842-852 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005AJ....130..842M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Como ye característicu nesta clase de variables, esiste [[perda de masa estelar]], que nel casu d'U Arietis ye del orde de 57 &times; 10<sup>-8</sup> vegaes la [[masa solar]] per añu. Piénsase que la so proxenitora yera una estrella de la [[secuencia principal]] de 1,3 mases solares.<ref name=Mondal /> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Mira]] [[Categoría:Constelación d'Aries]] 0qivl0oiz5kteonih8bjvzi6dtsrb5q 4377204 4377202 2025-06-18T08:30:18Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Ari => U Ari 4377204 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Arietis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Arietis''' (U Ari / HD 19737 / GCRV 1753)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Ari&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Arietis - Variable Star of Mira Cet type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] d'[[Aries (constelación)|Aries]]. Alcuéntrase aproximao a 2530 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Mondal/> U Arietis ye una [[estrella variable Mira|estrella Mira]] rica en [[oxíxenu]] de [[tipu espectral]] variable ente M4 y M9.5IIIe. El so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente|magnitú]] +7,2 y +15,8 a lo llargo d'un [[periodu d'oscilación|periodu]] de 371,1 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20Ari U Arietis] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> El so [[diámetru angular]], midíu en [[banda K]], ye de 6,11 [[arcsec|milisegundos d'arcu]],<ref name=CHARM2>{{cita publicación | autor = Richichi, A.; Percheron, I.; Khristoforova, M. | títulu = CHARM2: An updated Catalog of High Angular Resolution Measurements | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 431 | númberu = 4 | id = pp. 773-777 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsarc.u-strasbg.fr/cgi-bin/VizieR-5?-out.add=.&-source=J/A%2bA/431/773/charm2&recno=462 }}</ref> ente que per aciu [[tapecimientu]] llunar llogróse un valor llixeramente cimeru, de 7,3 ± 0,3 milisegundos d'arcu; dambes midíes fueron realizaes cerca del mínimu. Coles mesmes, reparáronse discrepancies ente midíes llevaes a cabu en distintes rexones del [[espectru infrarroxu]], que pueden esplicase pola presencia d'una fina capa d'agua caliente —ente 1500 y 2000 [[kelvin|K]]— cerca de la [[fotosfera]] de la estrella.<ref name=Mondal /> El diámetru d'U Arietis ye 610 ~ vegaes más grande que'l del [[Sol]], rellumando con una [[lluminosidá]] 8400 ± 3500 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]]. La [[temperatura efectivo]] envalorada, 2280 ± 80 [[kelvin|K]], ye más baxa de lo que cabría esperar pa una variable Mira (~ 3000 K).<ref name=Mondal>{{cita publicación | autor = Mondal, Soumen; Chandrasekhar, T. | títulu = Angular Diameter Measurements of Evolved Variables by Llunar Occultations at 2.2 and 3.8 Microns | añu = 2005 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 130 | númberu = 2 | id = pp. 842-852 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005AJ....130..842M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Como ye característicu nesta clase de variables, esiste [[perda de masa estelar]], que nel casu d'U Arietis ye del orde de 57 &times; 10<sup>-8</sup> vegaes la [[masa solar]] per añu. Piénsase que la so proxenitora yera una estrella de la [[secuencia principal]] de 1,3 mases solares.<ref name=Mondal /> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Mira]] [[Categoría:Constelación d'Aries]] tfdyl13fbvkj86qqhgmleh7ti4wr5fe 4377344 4377204 2025-06-18T08:59:32Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[O Arietis]]" a "[[U Arietis]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 4377204 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Arietis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Arietis''' (U Ari / HD 19737 / GCRV 1753)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Ari&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Arietis - Variable Star of Mira Cet type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] d'[[Aries (constelación)|Aries]]. Alcuéntrase aproximao a 2530 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Mondal/> U Arietis ye una [[estrella variable Mira|estrella Mira]] rica en [[oxíxenu]] de [[tipu espectral]] variable ente M4 y M9.5IIIe. El so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente|magnitú]] +7,2 y +15,8 a lo llargo d'un [[periodu d'oscilación|periodu]] de 371,1 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20Ari U Arietis] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> El so [[diámetru angular]], midíu en [[banda K]], ye de 6,11 [[arcsec|milisegundos d'arcu]],<ref name=CHARM2>{{cita publicación | autor = Richichi, A.; Percheron, I.; Khristoforova, M. | títulu = CHARM2: An updated Catalog of High Angular Resolution Measurements | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 431 | númberu = 4 | id = pp. 773-777 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsarc.u-strasbg.fr/cgi-bin/VizieR-5?-out.add=.&-source=J/A%2bA/431/773/charm2&recno=462 }}</ref> ente que per aciu [[tapecimientu]] llunar llogróse un valor llixeramente cimeru, de 7,3 ± 0,3 milisegundos d'arcu; dambes midíes fueron realizaes cerca del mínimu. Coles mesmes, reparáronse discrepancies ente midíes llevaes a cabu en distintes rexones del [[espectru infrarroxu]], que pueden esplicase pola presencia d'una fina capa d'agua caliente —ente 1500 y 2000 [[kelvin|K]]— cerca de la [[fotosfera]] de la estrella.<ref name=Mondal /> El diámetru d'U Arietis ye 610 ~ vegaes más grande que'l del [[Sol]], rellumando con una [[lluminosidá]] 8400 ± 3500 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]]. La [[temperatura efectivo]] envalorada, 2280 ± 80 [[kelvin|K]], ye más baxa de lo que cabría esperar pa una variable Mira (~ 3000 K).<ref name=Mondal>{{cita publicación | autor = Mondal, Soumen; Chandrasekhar, T. | títulu = Angular Diameter Measurements of Evolved Variables by Llunar Occultations at 2.2 and 3.8 Microns | añu = 2005 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 130 | númberu = 2 | id = pp. 842-852 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005AJ....130..842M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Como ye característicu nesta clase de variables, esiste [[perda de masa estelar]], que nel casu d'U Arietis ye del orde de 57 &times; 10<sup>-8</sup> vegaes la [[masa solar]] per añu. Piénsase que la so proxenitora yera una estrella de la [[secuencia principal]] de 1,3 mases solares.<ref name=Mondal /> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Mira]] [[Categoría:Constelación d'Aries]] tfdyl13fbvkj86qqhgmleh7ti4wr5fe 4377346 4377344 2025-06-18T09:00:20Z YoaR 37624 4377346 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Arietis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Arietis''' (U Ari / HD 19737 / GCRV 1753)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Ari&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Arietis - Variable Star of Mira Cet type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] d'[[Aries (constelación)|Aries]]. Alcuéntrase aproximao a 2530 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Mondal/> U Arietis ye una [[estrella variable Mira|estrella Mira]] rica en [[oxíxenu]] de [[tipu espectral]] variable ente M4 y M9.5IIIe. El so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente|magnitú]] +7,2 y +15,8 a lo llargo d'un [[periodu d'oscilación|periodu]] de 371,1 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20Ari U Arietis] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> El so [[diámetru angular]], midíu en [[banda K]], ye de 6,11 [[arcsec|milisegundos d'arcu]],<ref name=CHARM2>{{cita publicación | autor = Richichi, A.; Percheron, I.; Khristoforova, M. | títulu = CHARM2: An updated Catalog of High Angular Resolution Measurements | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 431 | númberu = 4 | id = pp. 773-777 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsarc.u-strasbg.fr/cgi-bin/VizieR-5?-out.add=.&-source=J/A%2bA/431/773/charm2&recno=462 }}</ref> ente que per aciu [[tapecimientu]] llunar llogróse un valor llixeramente cimeru, de 7,3 ± 0,3 milisegundos d'arcu; dambes midíes fueron realizaes cerca del mínimu. Coles mesmes, reparáronse discrepancies ente midíes llevaes a cabu en distintes rexones del [[espectru infrarroxu]], que pueden esplicase pola presencia d'una fina capa d'agua caliente —ente 1500 y 2000 [[kelvin|K]]— cerca de la [[fotosfera]] de la estrella.<ref name=Mondal /> El diámetru d'U Arietis ye 610 ~ vegaes más grande que'l del [[Sol]], rellumando con una [[lluminosidá]] 8400 ± 3500 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]]. La [[temperatura efectivo]] envalorada, 2280 ± 80 [[kelvin|K]], ye más baxa de lo que cabría esperar pa una variable Mira (~ 3000 K).<ref name=Mondal>{{cita publicación | autor = Mondal, Soumen; Chandrasekhar, T. | títulu = Angular Diameter Measurements of Evolved Variables by Llunar Occultations at 2.2 and 3.8 Microns | añu = 2005 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 130 | númberu = 2 | id = pp. 842-852 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005AJ....130..842M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Como ye característicu nesta clase de variables, esiste [[perda de masa estelar]], que nel casu d'U Arietis ye del orde de 57 &times; 10<sup>-8</sup> vegaes la [[masa solar]] per añu. Piénsase que la so proxenitora yera una estrella de la [[secuencia principal]] de 1,3 mases solares.<ref name=Mondal /> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Mira]] [[Categoría:Constelación d'Aries]] 967n5w037hgl3jq40197e2qznt1aype U Carinae 0 53867 4377423 3824552 2025-06-18T10:18:34Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Carinae => U Carinae 4377423 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Carinae}} {{Ficha d'estrella |nome = U Carinae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Carina (constelación)|Carina]] |α = 10h 57min 48,19s |δ = -59º 43’ 55,9’’ |magapa_v = +6,86 (media) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = G0Ib |tipu = |msol = 6,9 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 162 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -5,53 (media) |gravedá = |lumen = 12.700 |temp = 4934 |metal = [Fe/H] = +0,01 |rota = |vari = [[Cefeida]] |osci = 38,726 díes |edad = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = +0,4 |dist_al = 5089 |dist_pc = 1557 |parax = 0,21 ± 0,56 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = O+Car |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;95109 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;4276 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;53589 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;238635 / [[Bonner Durchmusterung|CD]]-59&nbsp;3448}} '''U Carinae''' (O Car)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Car&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* O Car -- Classical Cepheid (delta Cep type)] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] del [[Carina (constelación)|Carina]], la quilla del [[Argo Navis]]. Alcuéntrase a 1560 [[pársec]]s (5090 [[años lluz]]) del [[Sistema Solar]].<ref name=Luck_Andrievsky>{{cita publicación | autor = Luck, R. Y.; Andrievsky, S. M.; Kovtyukh, V. V.; Gieren, W.; Graczyk, D. | títulu = The Distribution of the Elements in the Galactic Disk. II. Azimuthal and Radial Variation in Abundances from Cepheids | añu = 2011 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 142 | númberu = 2 | id = 51 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011AJ....142...51L&db_key=AST&nosetcookie=1}}</ref> U Carinae ye una [[variable cefeida]] que'l so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente]] +5,72 y +7,02 a lo llargo d'un periodu de 38,726 díes. Ye una de les cefeides más brilloses del cielu nocherniegu y —ente les de menos d'octava magnitú— ye la tercera con un periodu más llargu, dempués de [[SV Vulpeculae]] y [[RS Puppis]]. De [[tipu espectral]] mediu G0Ib,<ref name=SIMBAD /> la so [[temperatura efectivo]] ye de 4934 [[kelvin|K]], una de les más baxes, xunto a [[VY Carinae]] y [[KN Centauri]], dientro d'esta clase de variables. De gran tamañu, tien un radiu 162 vegaes más grande que'l [[radiu solar]]<ref name=Nielson /> y la diferencia ente'l radiu máximu y el radiu mínimu —que varia coles [[Estrella variable pulsante|pulsaciones]] de la estrella— ye de 44 [[radiu solar|radios solares]].<ref name=Moskalik>{{cita publicación | autor = Moskalik, P.; Gorynya, N. A. | títulu = Mean Angular Diameters and Angular Diameter Amplitúes of Bright Cepheids | añu = 2005 | publicación = Acta Astronomica | volume = 55 | númberu = | id = páxs. 247-260 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2005AcA....55..247M&db_key=AST }}</ref> Tien una masa 6,9 vegaes mayor que la del [[Sol]] y [[perda de masa estelar|pierde masa estelar]] a un ritmu averáu de 1,0 × 10<sup>-8</sup> mases solares per añu.<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = páxs. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Carinae presenta un conteníu metálico comparable a la solar, siendo'l so índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,01. Dellos elementos, como'l [[cobre]], amuesen niveles más baxos que nel [[Sol]] ([Cu/H] = -0,26), ente qu'otros como [[sodiu]] y [[aluminiu]] son sobreabundantes ([Al/H] = +0,29).<ref name=Luck_Andrievsky /> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Constelación de Carina]] meurqlyb8cp91uz3lfn711mmwrsesxl 4377424 4377423 2025-06-18T10:18:35Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Car => U Car 4377424 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Carinae}} {{Ficha d'estrella |nome = U Carinae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Carina (constelación)|Carina]] |α = 10h 57min 48,19s |δ = -59º 43’ 55,9’’ |magapa_v = +6,86 (media) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = G0Ib |tipu = |msol = 6,9 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 162 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -5,53 (media) |gravedá = |lumen = 12.700 |temp = 4934 |metal = [Fe/H] = +0,01 |rota = |vari = [[Cefeida]] |osci = 38,726 díes |edad = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = +0,4 |dist_al = 5089 |dist_pc = 1557 |parax = 0,21 ± 0,56 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = O+Car |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;95109 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;4276 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;53589 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;238635 / [[Bonner Durchmusterung|CD]]-59&nbsp;3448}} '''U Carinae''' (U Car)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Car&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Car -- Classical Cepheid (delta Cep type)] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] del [[Carina (constelación)|Carina]], la quilla del [[Argo Navis]]. Alcuéntrase a 1560 [[pársec]]s (5090 [[años lluz]]) del [[Sistema Solar]].<ref name=Luck_Andrievsky>{{cita publicación | autor = Luck, R. Y.; Andrievsky, S. M.; Kovtyukh, V. V.; Gieren, W.; Graczyk, D. | títulu = The Distribution of the Elements in the Galactic Disk. II. Azimuthal and Radial Variation in Abundances from Cepheids | añu = 2011 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 142 | númberu = 2 | id = 51 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011AJ....142...51L&db_key=AST&nosetcookie=1}}</ref> U Carinae ye una [[variable cefeida]] que'l so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente]] +5,72 y +7,02 a lo llargo d'un periodu de 38,726 díes. Ye una de les cefeides más brilloses del cielu nocherniegu y —ente les de menos d'octava magnitú— ye la tercera con un periodu más llargu, dempués de [[SV Vulpeculae]] y [[RS Puppis]]. De [[tipu espectral]] mediu G0Ib,<ref name=SIMBAD /> la so [[temperatura efectivo]] ye de 4934 [[kelvin|K]], una de les más baxes, xunto a [[VY Carinae]] y [[KN Centauri]], dientro d'esta clase de variables. De gran tamañu, tien un radiu 162 vegaes más grande que'l [[radiu solar]]<ref name=Nielson /> y la diferencia ente'l radiu máximu y el radiu mínimu —que varia coles [[Estrella variable pulsante|pulsaciones]] de la estrella— ye de 44 [[radiu solar|radios solares]].<ref name=Moskalik>{{cita publicación | autor = Moskalik, P.; Gorynya, N. A. | títulu = Mean Angular Diameters and Angular Diameter Amplitúes of Bright Cepheids | añu = 2005 | publicación = Acta Astronomica | volume = 55 | númberu = | id = páxs. 247-260 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2005AcA....55..247M&db_key=AST }}</ref> Tien una masa 6,9 vegaes mayor que la del [[Sol]] y [[perda de masa estelar|pierde masa estelar]] a un ritmu averáu de 1,0 × 10<sup>-8</sup> mases solares per añu.<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = páxs. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Carinae presenta un conteníu metálico comparable a la solar, siendo'l so índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,01. Dellos elementos, como'l [[cobre]], amuesen niveles más baxos que nel [[Sol]] ([Cu/H] = -0,26), ente qu'otros como [[sodiu]] y [[aluminiu]] son sobreabundantes ([Al/H] = +0,29).<ref name=Luck_Andrievsky /> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Constelación de Carina]] 5l3nf7uuy312jyna6q6iz82puaywijb 4377425 4377424 2025-06-18T10:19:04Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[O Carinae]]" a "[[U Carinae]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 4377424 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Carinae}} {{Ficha d'estrella |nome = U Carinae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Carina (constelación)|Carina]] |α = 10h 57min 48,19s |δ = -59º 43’ 55,9’’ |magapa_v = +6,86 (media) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = G0Ib |tipu = |msol = 6,9 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 162 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -5,53 (media) |gravedá = |lumen = 12.700 |temp = 4934 |metal = [Fe/H] = +0,01 |rota = |vari = [[Cefeida]] |osci = 38,726 díes |edad = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = +0,4 |dist_al = 5089 |dist_pc = 1557 |parax = 0,21 ± 0,56 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = O+Car |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;95109 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;4276 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;53589 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;238635 / [[Bonner Durchmusterung|CD]]-59&nbsp;3448}} '''U Carinae''' (U Car)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Car&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Car -- Classical Cepheid (delta Cep type)] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] del [[Carina (constelación)|Carina]], la quilla del [[Argo Navis]]. Alcuéntrase a 1560 [[pársec]]s (5090 [[años lluz]]) del [[Sistema Solar]].<ref name=Luck_Andrievsky>{{cita publicación | autor = Luck, R. Y.; Andrievsky, S. M.; Kovtyukh, V. V.; Gieren, W.; Graczyk, D. | títulu = The Distribution of the Elements in the Galactic Disk. II. Azimuthal and Radial Variation in Abundances from Cepheids | añu = 2011 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 142 | númberu = 2 | id = 51 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011AJ....142...51L&db_key=AST&nosetcookie=1}}</ref> U Carinae ye una [[variable cefeida]] que'l so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente]] +5,72 y +7,02 a lo llargo d'un periodu de 38,726 díes. Ye una de les cefeides más brilloses del cielu nocherniegu y —ente les de menos d'octava magnitú— ye la tercera con un periodu más llargu, dempués de [[SV Vulpeculae]] y [[RS Puppis]]. De [[tipu espectral]] mediu G0Ib,<ref name=SIMBAD /> la so [[temperatura efectivo]] ye de 4934 [[kelvin|K]], una de les más baxes, xunto a [[VY Carinae]] y [[KN Centauri]], dientro d'esta clase de variables. De gran tamañu, tien un radiu 162 vegaes más grande que'l [[radiu solar]]<ref name=Nielson /> y la diferencia ente'l radiu máximu y el radiu mínimu —que varia coles [[Estrella variable pulsante|pulsaciones]] de la estrella— ye de 44 [[radiu solar|radios solares]].<ref name=Moskalik>{{cita publicación | autor = Moskalik, P.; Gorynya, N. A. | títulu = Mean Angular Diameters and Angular Diameter Amplitúes of Bright Cepheids | añu = 2005 | publicación = Acta Astronomica | volume = 55 | númberu = | id = páxs. 247-260 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2005AcA....55..247M&db_key=AST }}</ref> Tien una masa 6,9 vegaes mayor que la del [[Sol]] y [[perda de masa estelar|pierde masa estelar]] a un ritmu averáu de 1,0 × 10<sup>-8</sup> mases solares per añu.<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = páxs. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Carinae presenta un conteníu metálico comparable a la solar, siendo'l so índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,01. Dellos elementos, como'l [[cobre]], amuesen niveles más baxos que nel [[Sol]] ([Cu/H] = -0,26), ente qu'otros como [[sodiu]] y [[aluminiu]] son sobreabundantes ([Al/H] = +0,29).<ref name=Luck_Andrievsky /> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Constelación de Carina]] 5l3nf7uuy312jyna6q6iz82puaywijb 4377428 4377425 2025-06-18T10:20:26Z YoaR 37624 4377428 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Carinae}} {{Ficha d'estrella |nome = U Carinae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Carina (constelación)|Carina]] |α = 10h 57min 48,19s |δ = -59º 43’ 55,9’’ |magapa_v = +6,86 (media) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = G0Ib |tipu = |msol = 6,9 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 162 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -5,53 (media) |gravedá = |lumen = 12.700 |temp = 4934 |metal = [Fe/H] = +0,01 |rota = |vari = [[Cefeida]] |osci = 38,726 díes |edad = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = +0,4 |dist_al = 5089 |dist_pc = 1557 |parax = 0,21 ± 0,56 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = U+Car |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;95109 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;4276 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;53589 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;238635 / [[Bonner Durchmusterung|CD]]-59&nbsp;3448}} '''U Carinae''' (U Car)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Car&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Car -- Classical Cepheid (delta Cep type)] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] del [[Carina (constelación)|Carina]], la quilla del [[Argo Navis]]. Alcuéntrase a 1560 [[pársec]]s (5090 [[años lluz]]) del [[Sistema Solar]].<ref name=Luck_Andrievsky>{{cita publicación | autor = Luck, R. Y.; Andrievsky, S. M.; Kovtyukh, V. V.; Gieren, W.; Graczyk, D. | títulu = The Distribution of the Elements in the Galactic Disk. II. Azimuthal and Radial Variation in Abundances from Cepheids | añu = 2011 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 142 | númberu = 2 | id = 51 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011AJ....142...51L&db_key=AST&nosetcookie=1}}</ref> U Carinae ye una [[variable cefeida]] que'l so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente]] +5,72 y +7,02 a lo llargo d'un periodu de 38,726 díes. Ye una de les cefeides más brilloses del cielu nocherniegu y —ente les de menos d'octava magnitú— ye la tercera con un periodu más llargu, dempués de [[SV Vulpeculae]] y [[RS Puppis]]. De [[tipu espectral]] mediu G0Ib,<ref name=SIMBAD /> la so [[temperatura efectivo]] ye de 4934 [[kelvin|K]], una de les más baxes, xunto a [[VY Carinae]] y [[KN Centauri]], dientro d'esta clase de variables. De gran tamañu, tien un radiu 162 vegaes más grande que'l [[radiu solar]]<ref name=Nielson /> y la diferencia ente'l radiu máximu y el radiu mínimu —que varia coles [[Estrella variable pulsante|pulsaciones]] de la estrella— ye de 44 [[radiu solar|radios solares]].<ref name=Moskalik>{{cita publicación | autor = Moskalik, P.; Gorynya, N. A. | títulu = Mean Angular Diameters and Angular Diameter Amplitúes of Bright Cepheids | añu = 2005 | publicación = Acta Astronomica | volume = 55 | númberu = | id = páxs. 247-260 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2005AcA....55..247M&db_key=AST }}</ref> Tien una masa 6,9 vegaes mayor que la del [[Sol]] y [[perda de masa estelar|pierde masa estelar]] a un ritmu averáu de 1,0 × 10<sup>-8</sup> mases solares per añu.<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = páxs. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Carinae presenta un conteníu metálico comparable a la solar, siendo'l so índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,01. Dellos elementos, como'l [[cobre]], amuesen niveles más baxos que nel [[Sol]] ([Cu/H] = -0,26), ente qu'otros como [[sodiu]] y [[aluminiu]] son sobreabundantes ([Al/H] = +0,29).<ref name=Luck_Andrievsky /> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Constelación de Carina]] 6c6l6jfgl6p7p5nj3gp5e1akp5n5x44 U Centauri 0 53868 4377207 3797386 2025-06-18T08:30:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Centauri => U Centauri 4377207 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Centauri}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Centauri''' (O Cen / HD 109231 / HIP 61286)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Cen&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* O Cen -- Variable Star of Mira Cet type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Centaurus|Centauru]]. Ye una estrella alloñada, que la so distancia respectu al [[Sistema Solar]] nun pudo ser determinada con precisión; diverses fontes dan una cifra entendida ente 1115<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and rede supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y 3550 [[años lluz]].<ref>{{cita publicación | autor = Whitelock, Patricia A.; Feast, Michael W.; van Leeuwen, Floor | títulu = AGB variables and the Mira period-luminosity relation | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 386 | númberu = 1 | id = páxs. 313-323 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.386..313W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Centauri ye una [[xigante colorada]] [[xigante lluminosa|lluminosa]] de [[tipu espectral]] M3.5IIe. Tien una baxa [[Temperatura efectivo|temperatura superfical]] de 3285 [[Kelvin|K]] y la so [[lluminosidá]] ye 226 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]]. Anque la so masa nun ye bien conocida, el valor más probable ye de 0,9 [[mases solares]].<ref name=Hohle/> Nun ye una [[estrella de carbonu]], siendo la so rellación C/O inferior a la unidá. U Centauri ye una [[estrella variable Mira|variable Mira]] que'l so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente|magnitú]] +7,0 y +14,0 a lo llargo d'un periodu de 220,28 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20Cen U Centauri] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Nestes variables —ente les que se cunten [[Mira (estrella)|Mira]] (ο Ceti) y [[R Centauri]]— la inestabilidá provién de [[estrella variable pulsante|pulsaciones]] na superficie estelar, lo que provoca cambeos de color y rellumu. Nun futuru non bien alloñáu, U Centauri va espulsar les sos capes esteriores creando una [[nebulosa planetaria]], quedando'l nucleu remanente como una [[nana blanca]]. == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Mira]] [[Categoría:Constelación de Centaurus]] euw30cw8zecslrzpdllaq9v755543zn 4377210 4377207 2025-06-18T08:31:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Cen => U Cen 4377210 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Centauri}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Centauri''' (U Cen / HD 109231 / HIP 61286)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Cen&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Cen -- Variable Star of Mira Cet type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Centaurus|Centauru]]. Ye una estrella alloñada, que la so distancia respectu al [[Sistema Solar]] nun pudo ser determinada con precisión; diverses fontes dan una cifra entendida ente 1115<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and rede supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y 3550 [[años lluz]].<ref>{{cita publicación | autor = Whitelock, Patricia A.; Feast, Michael W.; van Leeuwen, Floor | títulu = AGB variables and the Mira period-luminosity relation | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 386 | númberu = 1 | id = páxs. 313-323 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.386..313W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Centauri ye una [[xigante colorada]] [[xigante lluminosa|lluminosa]] de [[tipu espectral]] M3.5IIe. Tien una baxa [[Temperatura efectivo|temperatura superfical]] de 3285 [[Kelvin|K]] y la so [[lluminosidá]] ye 226 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]]. Anque la so masa nun ye bien conocida, el valor más probable ye de 0,9 [[mases solares]].<ref name=Hohle/> Nun ye una [[estrella de carbonu]], siendo la so rellación C/O inferior a la unidá. U Centauri ye una [[estrella variable Mira|variable Mira]] que'l so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente|magnitú]] +7,0 y +14,0 a lo llargo d'un periodu de 220,28 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20Cen U Centauri] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Nestes variables —ente les que se cunten [[Mira (estrella)|Mira]] (ο Ceti) y [[R Centauri]]— la inestabilidá provién de [[estrella variable pulsante|pulsaciones]] na superficie estelar, lo que provoca cambeos de color y rellumu. Nun futuru non bien alloñáu, U Centauri va espulsar les sos capes esteriores creando una [[nebulosa planetaria]], quedando'l nucleu remanente como una [[nana blanca]]. == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Mira]] [[Categoría:Constelación de Centaurus]] ck6uj9lick6x19z29ih0qildlg4bi4k 4377302 4377210 2025-06-18T08:50:35Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377302 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Centauri}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Centauri''' (U Cen / HD 109231 / HIP 61286)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Cen&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Cen -- Variable Star of Mira Cet type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Centaurus|Centauru]]. Ye una estrella alloñada, que la so distancia respectu al [[Sistema Solar]] nun pudo ser determinada con precisión; diverses fontes dan una cifra entendida ente 1115<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y 3550 [[años lluz]].<ref>{{cita publicación | autor = Whitelock, Patricia A.; Feast, Michael W.; van Leeuwen, Floor | títulu = AGB variables and the Mira period-luminosity relation | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 386 | númberu = 1 | id = páxs. 313-323 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.386..313W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Centauri ye una [[xigante colorada]] [[xigante lluminosa|lluminosa]] de [[tipu espectral]] M3.5IIe. Tien una baxa [[Temperatura efectivo|temperatura superfical]] de 3285 [[Kelvin|K]] y la so [[lluminosidá]] ye 226 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]]. Anque la so masa nun ye bien conocida, el valor más probable ye de 0,9 [[mases solares]].<ref name=Hohle/> Nun ye una [[estrella de carbonu]], siendo la so rellación C/O inferior a la unidá. U Centauri ye una [[estrella variable Mira|variable Mira]] que'l so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente|magnitú]] +7,0 y +14,0 a lo llargo d'un periodu de 220,28 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20Cen U Centauri] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Nestes variables —ente les que se cunten [[Mira (estrella)|Mira]] (ο Ceti) y [[R Centauri]]— la inestabilidá provién de [[estrella variable pulsante|pulsaciones]] na superficie estelar, lo que provoca cambeos de color y rellumu. Nun futuru non bien alloñáu, U Centauri va espulsar les sos capes esteriores creando una [[nebulosa planetaria]], quedando'l nucleu remanente como una [[nana blanca]]. == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Mira]] [[Categoría:Constelación de Centaurus]] 2f90cga5qnb9vmmt62at9yyhy2mk9ku 4377320 4377302 2025-06-18T08:52:23Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[O Centauri]]" a "[[U Centauri]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 4377302 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Centauri}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Centauri''' (U Cen / HD 109231 / HIP 61286)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Cen&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Cen -- Variable Star of Mira Cet type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Centaurus|Centauru]]. Ye una estrella alloñada, que la so distancia respectu al [[Sistema Solar]] nun pudo ser determinada con precisión; diverses fontes dan una cifra entendida ente 1115<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y 3550 [[años lluz]].<ref>{{cita publicación | autor = Whitelock, Patricia A.; Feast, Michael W.; van Leeuwen, Floor | títulu = AGB variables and the Mira period-luminosity relation | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 386 | númberu = 1 | id = páxs. 313-323 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.386..313W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Centauri ye una [[xigante colorada]] [[xigante lluminosa|lluminosa]] de [[tipu espectral]] M3.5IIe. Tien una baxa [[Temperatura efectivo|temperatura superfical]] de 3285 [[Kelvin|K]] y la so [[lluminosidá]] ye 226 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]]. Anque la so masa nun ye bien conocida, el valor más probable ye de 0,9 [[mases solares]].<ref name=Hohle/> Nun ye una [[estrella de carbonu]], siendo la so rellación C/O inferior a la unidá. U Centauri ye una [[estrella variable Mira|variable Mira]] que'l so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente|magnitú]] +7,0 y +14,0 a lo llargo d'un periodu de 220,28 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20Cen U Centauri] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Nestes variables —ente les que se cunten [[Mira (estrella)|Mira]] (ο Ceti) y [[R Centauri]]— la inestabilidá provién de [[estrella variable pulsante|pulsaciones]] na superficie estelar, lo que provoca cambeos de color y rellumu. Nun futuru non bien alloñáu, U Centauri va espulsar les sos capes esteriores creando una [[nebulosa planetaria]], quedando'l nucleu remanente como una [[nana blanca]]. == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Mira]] [[Categoría:Constelación de Centaurus]] 2f90cga5qnb9vmmt62at9yyhy2mk9ku 4377329 4377320 2025-06-18T08:53:06Z YoaR 37624 4377329 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Centauri}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Centauri''' (U Cen / HD 109231 / HIP 61286)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Cen&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Cen -- Variable Star of Mira Cet type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Centaurus|Centauru]]. Ye una estrella alloñada, que la so distancia respectu al [[Sistema Solar]] nun pudo ser determinada con precisión; diverses fontes dan una cifra entendida ente 1115<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y 3550 [[años lluz]].<ref>{{cita publicación | autor = Whitelock, Patricia A.; Feast, Michael W.; van Leeuwen, Floor | títulu = AGB variables and the Mira period-luminosity relation | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 386 | númberu = 1 | id = páxs. 313-323 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.386..313W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Centauri ye una [[xigante colorada]] [[xigante lluminosa|lluminosa]] de [[tipu espectral]] M3.5IIe. Tien una baxa [[Temperatura efectivo|temperatura superfical]] de 3285 [[Kelvin|K]] y la so [[lluminosidá]] ye 226 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]]. Anque la so masa nun ye bien conocida, el valor más probable ye de 0,9 [[mases solares]].<ref name=Hohle/> Nun ye una [[estrella de carbonu]], siendo la so rellación C/O inferior a la unidá. U Centauri ye una [[estrella variable Mira|variable Mira]] que'l so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente|magnitú]] +7,0 y +14,0 a lo llargo d'un periodu de 220,28 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20Cen U Centauri] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Nestes variables —ente les que se cunten [[Mira (estrella)|Mira]] (ο Ceti) y [[R Centauri]]— la inestabilidá provién de [[estrella variable pulsante|pulsaciones]] na superficie estelar, lo que provoca cambeos de color y rellumu. Nun futuru non bien alloñáu, U Centauri va espulsar les sos capes esteriores creando una [[nebulosa planetaria]], quedando'l nucleu remanente como una [[nana blanca]]. == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Mira]] [[Categoría:Constelación de Centaurus]] 435ukdrscw5p0d84ib2svi225v4f35c U Coronae Borealis 0 53869 4377219 3797337 2025-06-18T08:33:28Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Coronae => U Coronae 4377219 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Coronae Borealis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Coronae Borealis''' (O CrB / HD 136175 / HIP 74881)<ref>[http://simbad4.cfa.harvard.edu:8080/simbad/sim-id?Ident=O+CrB&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id O CrB - Eclipsing binary of Algol type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Corona Boreal]] que'l so rellumu varia ente [[magnitú aparente]] +7,66 y +8,79.<ref>[http://webviz.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20CrB U Coronae Borealus] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Alcuéntrase a una distancia averada de 1100 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. U Coronae Borealis ye una [[estrella binaria cercana]] (del tipu SD, [[estrella binaria semidesprendida|binaria semidesprendida]]), onde los dos componentes tópense abondo cerca como por qu'esista [[tresferencia de masa]] ente elles. La más lluminosa d'elles ye una estrella blancu-azulada de [[tipu espectral]] B6V con una [[temperatura efectivo]] de 15.311 [[Kelvin|K]]. Ye tamién la componente más masiva con una masa de 4,7 [[masa solar|mases solares]] y una [[lluminosidá]] 331 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]]. El so acompañante ye una [[estrella xigante]] o [[subxigante]] mariella de tipu G0III-IV y 5.808 K de temperatura. 25 vegaes más lluminosa que'l [[Sol]], tien una masa de 2,60 mases solares. El diámetru d'esta postrera —casi 5 vegaes mayor que'l del Sol— ye casi'l doble que'l de la so compañera.<ref name=Sarro> {{cita publicación | autor = Sarro, L. M.; Sánchez-Fernández, C.; Giménez, Á. | títulu = Automatic classification of eclipsing binaries light curves using neural networks | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 1 | id = páxs. 395-402 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..395S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Coles mesmes, U Coronae Borealis ye una [[binaria eclipsante]] qu'exhibe dos [[eclís|eclises]] desiguales, con cayíes de rellumu de 1,13 y 0,06 magnitúes.<ref>{{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = páxs. 785-789 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> L'eclís principal tien llugar cuando la estrella mariella, de mayor tamañu pero menor lluminosidá, pasa per delantre de la estrella blancu-azulada. El [[periodu orbital]] del sistema ye de 3,4522 díes.<ref name=Sarro /> Mui cerca, nel mesmu campu visual, alcuéntrase la tamién estrella variable [[AX Coronae Borealis]], un astru de tipy [[BY Draconis]] descubiertu nel añu 2006. == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Corona Borealis]] jjk0i01rdsrfhwqqd6b4x984ssyflmo 4377220 4377219 2025-06-18T08:33:32Z XabatuBot 43102 iguo testu: O CrB => U CrB 4377220 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Coronae Borealis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Coronae Borealis''' (U CrB / HD 136175 / HIP 74881)<ref>[http://simbad4.cfa.harvard.edu:8080/simbad/sim-id?Ident=O+CrB&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U CrB - Eclipsing binary of Algol type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Corona Boreal]] que'l so rellumu varia ente [[magnitú aparente]] +7,66 y +8,79.<ref>[http://webviz.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20CrB U Coronae Borealus] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Alcuéntrase a una distancia averada de 1100 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. U Coronae Borealis ye una [[estrella binaria cercana]] (del tipu SD, [[estrella binaria semidesprendida|binaria semidesprendida]]), onde los dos componentes tópense abondo cerca como por qu'esista [[tresferencia de masa]] ente elles. La más lluminosa d'elles ye una estrella blancu-azulada de [[tipu espectral]] B6V con una [[temperatura efectivo]] de 15.311 [[Kelvin|K]]. Ye tamién la componente más masiva con una masa de 4,7 [[masa solar|mases solares]] y una [[lluminosidá]] 331 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]]. El so acompañante ye una [[estrella xigante]] o [[subxigante]] mariella de tipu G0III-IV y 5.808 K de temperatura. 25 vegaes más lluminosa que'l [[Sol]], tien una masa de 2,60 mases solares. El diámetru d'esta postrera —casi 5 vegaes mayor que'l del Sol— ye casi'l doble que'l de la so compañera.<ref name=Sarro> {{cita publicación | autor = Sarro, L. M.; Sánchez-Fernández, C.; Giménez, Á. | títulu = Automatic classification of eclipsing binaries light curves using neural networks | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 1 | id = páxs. 395-402 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..395S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Coles mesmes, U Coronae Borealis ye una [[binaria eclipsante]] qu'exhibe dos [[eclís|eclises]] desiguales, con cayíes de rellumu de 1,13 y 0,06 magnitúes.<ref>{{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = páxs. 785-789 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> L'eclís principal tien llugar cuando la estrella mariella, de mayor tamañu pero menor lluminosidá, pasa per delantre de la estrella blancu-azulada. El [[periodu orbital]] del sistema ye de 3,4522 díes.<ref name=Sarro /> Mui cerca, nel mesmu campu visual, alcuéntrase la tamién estrella variable [[AX Coronae Borealis]], un astru de tipy [[BY Draconis]] descubiertu nel añu 2006. == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Corona Borealis]] 1hex9pjenaqqs50otxav42cy52eq9dg 4377337 4377220 2025-06-18T08:53:51Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[O Coronae Borealis]]" a "[[U Coronae Borealis]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 4377220 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Coronae Borealis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Coronae Borealis''' (U CrB / HD 136175 / HIP 74881)<ref>[http://simbad4.cfa.harvard.edu:8080/simbad/sim-id?Ident=O+CrB&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U CrB - Eclipsing binary of Algol type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Corona Boreal]] que'l so rellumu varia ente [[magnitú aparente]] +7,66 y +8,79.<ref>[http://webviz.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20CrB U Coronae Borealus] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Alcuéntrase a una distancia averada de 1100 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. U Coronae Borealis ye una [[estrella binaria cercana]] (del tipu SD, [[estrella binaria semidesprendida|binaria semidesprendida]]), onde los dos componentes tópense abondo cerca como por qu'esista [[tresferencia de masa]] ente elles. La más lluminosa d'elles ye una estrella blancu-azulada de [[tipu espectral]] B6V con una [[temperatura efectivo]] de 15.311 [[Kelvin|K]]. Ye tamién la componente más masiva con una masa de 4,7 [[masa solar|mases solares]] y una [[lluminosidá]] 331 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]]. El so acompañante ye una [[estrella xigante]] o [[subxigante]] mariella de tipu G0III-IV y 5.808 K de temperatura. 25 vegaes más lluminosa que'l [[Sol]], tien una masa de 2,60 mases solares. El diámetru d'esta postrera —casi 5 vegaes mayor que'l del Sol— ye casi'l doble que'l de la so compañera.<ref name=Sarro> {{cita publicación | autor = Sarro, L. M.; Sánchez-Fernández, C.; Giménez, Á. | títulu = Automatic classification of eclipsing binaries light curves using neural networks | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 1 | id = páxs. 395-402 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..395S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Coles mesmes, U Coronae Borealis ye una [[binaria eclipsante]] qu'exhibe dos [[eclís|eclises]] desiguales, con cayíes de rellumu de 1,13 y 0,06 magnitúes.<ref>{{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = páxs. 785-789 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> L'eclís principal tien llugar cuando la estrella mariella, de mayor tamañu pero menor lluminosidá, pasa per delantre de la estrella blancu-azulada. El [[periodu orbital]] del sistema ye de 3,4522 díes.<ref name=Sarro /> Mui cerca, nel mesmu campu visual, alcuéntrase la tamién estrella variable [[AX Coronae Borealis]], un astru de tipy [[BY Draconis]] descubiertu nel añu 2006. == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Corona Borealis]] 1hex9pjenaqqs50otxav42cy52eq9dg U Delphini 0 53870 4377228 4262986 2025-06-18T08:35:15Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Delphini => U Delphini 4377228 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Delphini}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Delphini''' (O Del / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 197812 / [[Bright Star Catalogue|HR]] 7941 / [[Catálogu SAO|SAO]] 106458) ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] del [[Delphinus (constelación)|Delfín]], asitiada 2º al norte de la brillosa [[Gamma Delphini|γ Delphini]]. Alcuéntrase aproximao a 1115 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]].<ref name=Famaey>{{cita publicación | autor = Famaey, B.; Jorissen, A.; Luri, X.; Mayor, M.; Udry, S.; Dejonghe, H.; Turon, C. | títulu = Local kinematics of K and M giants from CORAVEL/Hipparcos/Tycho-2 data. Revisiting the concept of superclusters | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 405 | númberu = | id = páxs. 165-186 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...430..165F&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Delphini ye una [[xigante colorada|xigante]] o [[superxigante colorada]] de [[tipu espectral]] M5Iab<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Delphini&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Delphini] ([[SIMBAD]])</ref> o M5II-III.<ref name=Alcyone>{{Cita web |url=http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7941 |títulu=U Delphini (&#91;&#91;The Bright Star Catalogue&#93;&#93;) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160430014012/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7941 |fechaarchivu=2016-04-30 }}</ref> Ye una estrella fría que la so [[temperatura efectivo|temperatura superficial]] ye de namái 3119 ± 13 [[Kelvin|K]]<ref name=Wu>{{cita publicación | autor = Wu, Yue; Singh, H. P.; Prugniel, P.; Gupta, R.; Koleva, M. | títulu = Coudé-feed stellar spectral library - atmospheric parameters | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 525 | númberu = | id = A71 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...525A..71W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> que la so [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] ye 10.000 vegaes mayor que la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and rede supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Con un radiu 84 vegaes más grande que'l [[radiu solar]], si tuviera nel llugar del Sol estiéndese hasta la [[órbita]] de [[Mercuriu (planeta)|Mercuriu]]. Tien una masa aproximao doble de la masa solar.<ref name=Hohle/> El so [[Espectroscopia astronómica|espectru]] amuesa la presencia de [[tecneciu]], elementu del [[procesu-s]] producíu por [[nucleosíntesis estelar]].<ref name=Lebtzer>{{cita publicación | autor = Lebzelter, Th.; Hron, J. | títulu = A search for Technetium in semiregular variables | añu = 1999 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 352 | númberu = | id = páxs. 533-542 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1999A%26A...351..533L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La carauterística más notable d'U Delphini ye la so variabilidá, tando clasificada como una [[estrella variable pulsante]] [[estrella variable semirregular|semirregular]] de tipu SRB, esto ye, con una [[periodicidá]] pocu definida.<ref name=Alcyone /> El so rellumu bazcuya ente magnitú +7,6 y +8,9 nun periodu inciertu de 110 díes. Sicasí, estudios de les [[curva de lluz curvu de lluz]] a lo llargo de tol [[sieglu XX]] indiquen que'l periodu dominante ye un periodu al llargu plazu d'unos 1200 díes, magar na [[década de 1940]] hubo un aumentu de l'[[Amplitú (física)|amplitú]] nuna magnitú pero ensin cambéu na periodicidá.<ref>{{cita publicación | autor = Thompson, R.R. | títulu = U Delphini: The last 100 years | añu = 1998 | publicación = J[[AAVSO]] | volume = 26 | númberu = | id = páxs. 119-126 | url = http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?db_key=AST&bibcode=1998JAVSO..26..119T&letter=.&classic=YES&defaultprint=YES&whole_paper=YES&page=119&epage=119&send=Send+PDF&filetype=.pdf }}</ref> Tocantes a la presencia de tecneciu, esti metal de curtia vida namái foi reparáu en variables semirregulares que'l so periodu ye de más de 100 díes y que tienen una masa cimero a dos [[mases solares]].<ref name=Lebtzer/> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables semirregulares]] [[Categoría:Constelación de Delphinus]] jk66uqp0bu8p4dlizuupbpt04vn97q0 4377230 4377228 2025-06-18T08:35:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Del => U Del 4377230 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Delphini}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Delphini''' (U Del / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 197812 / [[Bright Star Catalogue|HR]] 7941 / [[Catálogu SAO|SAO]] 106458) ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] del [[Delphinus (constelación)|Delfín]], asitiada 2º al norte de la brillosa [[Gamma Delphini|γ Delphini]]. Alcuéntrase aproximao a 1115 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]].<ref name=Famaey>{{cita publicación | autor = Famaey, B.; Jorissen, A.; Luri, X.; Mayor, M.; Udry, S.; Dejonghe, H.; Turon, C. | títulu = Local kinematics of K and M giants from CORAVEL/Hipparcos/Tycho-2 data. Revisiting the concept of superclusters | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 405 | númberu = | id = páxs. 165-186 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...430..165F&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Delphini ye una [[xigante colorada|xigante]] o [[superxigante colorada]] de [[tipu espectral]] M5Iab<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Delphini&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Delphini] ([[SIMBAD]])</ref> o M5II-III.<ref name=Alcyone>{{Cita web |url=http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7941 |títulu=U Delphini (&#91;&#91;The Bright Star Catalogue&#93;&#93;) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160430014012/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7941 |fechaarchivu=2016-04-30 }}</ref> Ye una estrella fría que la so [[temperatura efectivo|temperatura superficial]] ye de namái 3119 ± 13 [[Kelvin|K]]<ref name=Wu>{{cita publicación | autor = Wu, Yue; Singh, H. P.; Prugniel, P.; Gupta, R.; Koleva, M. | títulu = Coudé-feed stellar spectral library - atmospheric parameters | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 525 | númberu = | id = A71 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...525A..71W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> que la so [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] ye 10.000 vegaes mayor que la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and rede supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Con un radiu 84 vegaes más grande que'l [[radiu solar]], si tuviera nel llugar del Sol estiéndese hasta la [[órbita]] de [[Mercuriu (planeta)|Mercuriu]]. Tien una masa aproximao doble de la masa solar.<ref name=Hohle/> El so [[Espectroscopia astronómica|espectru]] amuesa la presencia de [[tecneciu]], elementu del [[procesu-s]] producíu por [[nucleosíntesis estelar]].<ref name=Lebtzer>{{cita publicación | autor = Lebzelter, Th.; Hron, J. | títulu = A search for Technetium in semiregular variables | añu = 1999 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 352 | númberu = | id = páxs. 533-542 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1999A%26A...351..533L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La carauterística más notable d'U Delphini ye la so variabilidá, tando clasificada como una [[estrella variable pulsante]] [[estrella variable semirregular|semirregular]] de tipu SRB, esto ye, con una [[periodicidá]] pocu definida.<ref name=Alcyone /> El so rellumu bazcuya ente magnitú +7,6 y +8,9 nun periodu inciertu de 110 díes. Sicasí, estudios de les [[curva de lluz curvu de lluz]] a lo llargo de tol [[sieglu XX]] indiquen que'l periodu dominante ye un periodu al llargu plazu d'unos 1200 díes, magar na [[década de 1940]] hubo un aumentu de l'[[Amplitú (física)|amplitú]] nuna magnitú pero ensin cambéu na periodicidá.<ref>{{cita publicación | autor = Thompson, R.R. | títulu = U Delphini: The last 100 years | añu = 1998 | publicación = J[[AAVSO]] | volume = 26 | númberu = | id = páxs. 119-126 | url = http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?db_key=AST&bibcode=1998JAVSO..26..119T&letter=.&classic=YES&defaultprint=YES&whole_paper=YES&page=119&epage=119&send=Send+PDF&filetype=.pdf }}</ref> Tocantes a la presencia de tecneciu, esti metal de curtia vida namái foi reparáu en variables semirregulares que'l so periodu ye de más de 100 díes y que tienen una masa cimero a dos [[mases solares]].<ref name=Lebtzer/> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables semirregulares]] [[Categoría:Constelación de Delphinus]] n0ak5hzclv6u2nkhvqylaofuhkshnar 4377237 4377230 2025-06-18T08:43:52Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[O Delphini]]" a "[[U Delphini]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 4377230 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Delphini}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Delphini''' (U Del / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 197812 / [[Bright Star Catalogue|HR]] 7941 / [[Catálogu SAO|SAO]] 106458) ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] del [[Delphinus (constelación)|Delfín]], asitiada 2º al norte de la brillosa [[Gamma Delphini|γ Delphini]]. Alcuéntrase aproximao a 1115 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]].<ref name=Famaey>{{cita publicación | autor = Famaey, B.; Jorissen, A.; Luri, X.; Mayor, M.; Udry, S.; Dejonghe, H.; Turon, C. | títulu = Local kinematics of K and M giants from CORAVEL/Hipparcos/Tycho-2 data. Revisiting the concept of superclusters | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 405 | númberu = | id = páxs. 165-186 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...430..165F&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Delphini ye una [[xigante colorada|xigante]] o [[superxigante colorada]] de [[tipu espectral]] M5Iab<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Delphini&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Delphini] ([[SIMBAD]])</ref> o M5II-III.<ref name=Alcyone>{{Cita web |url=http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7941 |títulu=U Delphini (&#91;&#91;The Bright Star Catalogue&#93;&#93;) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160430014012/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7941 |fechaarchivu=2016-04-30 }}</ref> Ye una estrella fría que la so [[temperatura efectivo|temperatura superficial]] ye de namái 3119 ± 13 [[Kelvin|K]]<ref name=Wu>{{cita publicación | autor = Wu, Yue; Singh, H. P.; Prugniel, P.; Gupta, R.; Koleva, M. | títulu = Coudé-feed stellar spectral library - atmospheric parameters | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 525 | númberu = | id = A71 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...525A..71W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> que la so [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] ye 10.000 vegaes mayor que la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and rede supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Con un radiu 84 vegaes más grande que'l [[radiu solar]], si tuviera nel llugar del Sol estiéndese hasta la [[órbita]] de [[Mercuriu (planeta)|Mercuriu]]. Tien una masa aproximao doble de la masa solar.<ref name=Hohle/> El so [[Espectroscopia astronómica|espectru]] amuesa la presencia de [[tecneciu]], elementu del [[procesu-s]] producíu por [[nucleosíntesis estelar]].<ref name=Lebtzer>{{cita publicación | autor = Lebzelter, Th.; Hron, J. | títulu = A search for Technetium in semiregular variables | añu = 1999 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 352 | númberu = | id = páxs. 533-542 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1999A%26A...351..533L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La carauterística más notable d'U Delphini ye la so variabilidá, tando clasificada como una [[estrella variable pulsante]] [[estrella variable semirregular|semirregular]] de tipu SRB, esto ye, con una [[periodicidá]] pocu definida.<ref name=Alcyone /> El so rellumu bazcuya ente magnitú +7,6 y +8,9 nun periodu inciertu de 110 díes. Sicasí, estudios de les [[curva de lluz curvu de lluz]] a lo llargo de tol [[sieglu XX]] indiquen que'l periodu dominante ye un periodu al llargu plazu d'unos 1200 díes, magar na [[década de 1940]] hubo un aumentu de l'[[Amplitú (física)|amplitú]] nuna magnitú pero ensin cambéu na periodicidá.<ref>{{cita publicación | autor = Thompson, R.R. | títulu = U Delphini: The last 100 years | añu = 1998 | publicación = J[[AAVSO]] | volume = 26 | númberu = | id = páxs. 119-126 | url = http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?db_key=AST&bibcode=1998JAVSO..26..119T&letter=.&classic=YES&defaultprint=YES&whole_paper=YES&page=119&epage=119&send=Send+PDF&filetype=.pdf }}</ref> Tocantes a la presencia de tecneciu, esti metal de curtia vida namái foi reparáu en variables semirregulares que'l so periodu ye de más de 100 díes y que tienen una masa cimero a dos [[mases solares]].<ref name=Lebtzer/> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables semirregulares]] [[Categoría:Constelación de Delphinus]] n0ak5hzclv6u2nkhvqylaofuhkshnar 4377239 4377237 2025-06-18T08:44:32Z YoaR 37624 4377239 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Delphini}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Delphini''' (U Del / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 197812 / [[Bright Star Catalogue|HR]] 7941 / [[Catálogu SAO|SAO]] 106458) ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] del [[Delphinus (constelación)|Delfín]], asitiada 2º al norte de la brillosa [[Gamma Delphini|γ Delphini]]. Alcuéntrase aproximao a 1115 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]].<ref name=Famaey>{{cita publicación | autor = Famaey, B.; Jorissen, A.; Luri, X.; Mayor, M.; Udry, S.; Dejonghe, H.; Turon, C. | títulu = Local kinematics of K and M giants from CORAVEL/Hipparcos/Tycho-2 data. Revisiting the concept of superclusters | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 405 | númberu = | id = páxs. 165-186 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...430..165F&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Delphini ye una [[xigante colorada|xigante]] o [[superxigante colorada]] de [[tipu espectral]] M5Iab<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Delphini&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Delphini] ([[SIMBAD]])</ref> o M5II-III.<ref name=Alcyone>{{Cita web |url=http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7941 |títulu=U Delphini (&#91;&#91;The Bright Star Catalogue&#93;&#93;) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160430014012/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7941 |fechaarchivu=2016-04-30 }}</ref> Ye una estrella fría que la so [[temperatura efectivo|temperatura superficial]] ye de namái 3119 ± 13 [[Kelvin|K]]<ref name=Wu>{{cita publicación | autor = Wu, Yue; Singh, H. P.; Prugniel, P.; Gupta, R.; Koleva, M. | títulu = Coudé-feed stellar spectral library - atmospheric parameters | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 525 | númberu = | id = A71 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...525A..71W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> que la so [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] ye 10.000 vegaes mayor que la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of U- and B-type stars and rede supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Con un radiu 84 vegaes más grande que'l [[radiu solar]], si tuviera nel llugar del Sol estiéndese hasta la [[órbita]] de [[Mercuriu (planeta)|Mercuriu]]. Tien una masa aproximao doble de la masa solar.<ref name=Hohle/> El so [[Espectroscopia astronómica|espectru]] amuesa la presencia de [[tecneciu]], elementu del [[procesu-s]] producíu por [[nucleosíntesis estelar]].<ref name=Lebtzer>{{cita publicación | autor = Lebzelter, Th.; Hron, J. | títulu = A search for Technetium in semiregular variables | añu = 1999 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 352 | númberu = | id = páxs. 533-542 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1999A%26A...351..533L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La carauterística más notable d'U Delphini ye la so variabilidá, tando clasificada como una [[estrella variable pulsante]] [[estrella variable semirregular|semirregular]] de tipu SRB, esto ye, con una [[periodicidá]] pocu definida.<ref name=Alcyone /> El so rellumu bazcuya ente magnitú +7,6 y +8,9 nun periodu inciertu de 110 díes. Sicasí, estudios de les [[curva de lluz curvu de lluz]] a lo llargo de tol [[sieglu XX]] indiquen que'l periodu dominante ye un periodu al llargu plazu d'unos 1200 díes, magar na [[década de 1940]] hubo un aumentu de l'[[Amplitú (física)|amplitú]] nuna magnitú pero ensin cambéu na periodicidá.<ref>{{cita publicación | autor = Thompson, R.R. | títulu = U Delphini: The last 100 years | añu = 1998 | publicación = J[[AAVSO]] | volume = 26 | númberu = | id = páxs. 119-126 | url = http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?db_key=AST&bibcode=1998JAVSO..26..119T&letter=.&classic=YES&defaultprint=YES&whole_paper=YES&page=119&epage=119&send=Send+PDF&filetype=.pdf }}</ref> Tocantes a la presencia de tecneciu, esti metal de curtia vida namái foi reparáu en variables semirregulares que'l so periodu ye de más de 100 díes y que tienen una masa cimero a dos [[mases solares]].<ref name=Lebtzer/> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables semirregulares]] [[Categoría:Constelación de Delphinus]] 7sjlp7e8dlkyf5eupxip2m6w08o757n 4377247 4377239 2025-06-18T08:45:31Z YoaR 37624 4377247 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Delphini}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Delphini''' (U Del / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 197812 / [[Bright Star Catalogue|HR]] 7941 / [[Catálogu SAO|SAO]] 106458) ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] del [[Delphinus (constelación)|Delfín]], asitiada 2º al norte de la brillosa [[Gamma Delphini|γ Delphini]]. Alcuéntrase aproximao a 1115 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]].<ref name=Famaey>{{cita publicación | autor = Famaey, B.; Jorissen, A.; Luri, X.; Mayor, M.; Udry, S.; Dejonghe, H.; Turon, C. | títulu = Local kinematics of K and M giants from CORAVEL/Hipparcos/Tycho-2 data. Revisiting the concept of superclusters | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 405 | númberu = | id = páxs. 165-186 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...430..165F&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Delphini ye una [[xigante colorada|xigante]] o [[superxigante colorada]] de [[tipu espectral]] M5Iab<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Delphini&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Delphini] ([[SIMBAD]])</ref> o M5II-III.<ref name=Alcyone>{{Cita web |url=http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7941 |títulu=U Delphini (&#91;&#91;The Bright Star Catalogue&#93;&#93;) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160430014012/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR7941 |fechaarchivu=2016-04-30 }}</ref> Ye una estrella fría que la so [[temperatura efectivo|temperatura superficial]] ye de namái 3119 ± 13 [[Kelvin|K]]<ref name=Wu>{{cita publicación | autor = Wu, Yue; Singh, H. P.; Prugniel, P.; Gupta, R.; Koleva, M. | títulu = Coudé-feed stellar spectral library - atmospheric parameters | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 525 | númberu = | id = A71 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...525A..71W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> que la so [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] ye 10.000 vegaes mayor que la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and rede supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Con un radiu 84 vegaes más grande que'l [[radiu solar]], si tuviera nel llugar del Sol estiéndese hasta la [[órbita]] de [[Mercuriu (planeta)|Mercuriu]]. Tien una masa aproximao doble de la masa solar.<ref name=Hohle/> El so [[Espectroscopia astronómica|espectru]] amuesa la presencia de [[tecneciu]], elementu del [[procesu-s]] producíu por [[nucleosíntesis estelar]].<ref name=Lebtzer>{{cita publicación | autor = Lebzelter, Th.; Hron, J. | títulu = A search for Technetium in semiregular variables | añu = 1999 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 352 | númberu = | id = páxs. 533-542 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1999A%26A...351..533L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La carauterística más notable d'U Delphini ye la so variabilidá, tando clasificada como una [[estrella variable pulsante]] [[estrella variable semirregular|semirregular]] de tipu SRB, esto ye, con una [[periodicidá]] pocu definida.<ref name=Alcyone /> El so rellumu bazcuya ente magnitú +7,6 y +8,9 nun periodu inciertu de 110 díes. Sicasí, estudios de les [[curva de lluz curvu de lluz]] a lo llargo de tol [[sieglu XX]] indiquen que'l periodu dominante ye un periodu al llargu plazu d'unos 1200 díes, magar na [[década de 1940]] hubo un aumentu de l'[[Amplitú (física)|amplitú]] nuna magnitú pero ensin cambéu na periodicidá.<ref>{{cita publicación | autor = Thompson, R.R. | títulu = U Delphini: The last 100 years | añu = 1998 | publicación = J[[AAVSO]] | volume = 26 | númberu = | id = páxs. 119-126 | url = http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?db_key=AST&bibcode=1998JAVSO..26..119T&letter=.&classic=YES&defaultprint=YES&whole_paper=YES&page=119&epage=119&send=Send+PDF&filetype=.pdf }}</ref> Tocantes a la presencia de tecneciu, esti metal de curtia vida namái foi reparáu en variables semirregulares que'l so periodu ye de más de 100 díes y que tienen una masa cimero a dos [[mases solares]].<ref name=Lebtzer/> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables semirregulares]] [[Categoría:Constelación de Delphinus]] 4611ejuru438wh635nczoiwcg02nk8f U Equulei 0 53871 4377349 4273014 2025-06-18T09:05:31Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Equulei => U Equulei 4377349 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Equulei}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Equulei''' (O Equ / IRAS 20547+0247) ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] d'[[Equuleus]] de [[magnitú aparente]] +14,50 en [[banda B]].<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Equ&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Equulei - Post-AGB Star] ([[SIMBAD]])</ref> Alcuéntrase a una distancia envalorada de 5000 [[añu lluz|años lluz]] (1500 [[pársec]]s) del [[Sistema Solar]].<ref name=Barnbaum>{{Cita publicación | autor = Barnbaum, C.; Omont, A.; Morris, M. | títulu = The unusual circumstellar environment of the evolved star, U Equulei. | añu = 1996 | revista = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 310 | númberu = | id = pp. 259-270 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1996A%26A...310..259B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Equulei ye una [[estrella peculiar]] que'l so [[espectroscopia astronómica|espectru ópticu]] ye unu de los más estraños reparaos. Los sos espectros, llograos en [[1994]], tán apoderaos por grupos d'absorción fuertes d'[[óxidu|óxidos]] metálicos, hasta ciertu puntu similares a los de [[xigantes coloraes]] de [[tipu espectral]] M. Les bandes debíes a TiO, AlO, y VO paecen tener un orixe circumestelar —provenientes de material qu'arrodia a la estrella— y non [[fotosfera|fotosférico]]. Nun paez esistir cayida de materia escontra la estrella, nin eyección de masa dende la mesma, polo que se piensa que'l gas puede tar conteníu nuna estructura en forma de discu. U Equulei amuesa, amás, otres peculiaridaes. Les sos emisiones [[máser]] d'OH y H<sub>2</sub>O varien tantu en velocidá como n'intensidá. Coles mesmes, la so elevada [[velocidá radial]] (78 km/s) y la so [[coordenaes galáctiques|llatitú galáctica]] (-26º) suxeren un nexu cola población del [[halo galácticu]].<ref name=Geballo>{{Cita publicación | autor = Geballe, T. R.; Barnbaum, C.; Noll, Keith S.; Morris, M. | títulu = Infrared Spectroscopy of U Equulei's Warm Circumstellar Gas | añu = 2005 | revista = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 624 | númberu = 2 | id = pp. 983-987 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJ...624..983G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Equulei ta catalogada como una [[variable irregular]] de llargu periodu (LB) que'l so rellumu —en banda B— varia ente magnitú +14,5 y +15,5. Anque en 1994 la so [[magnitú visual]] yera aproximao +9, observaciones posteriores —[[1996]], [[1998]] y [[1999]]— rexistraron un amenorgamientu na so magnitú a +13. Les variaciones en magnitú visual según l'orixe del material circumestelar permanecen inexplicaes; sicasí, la estraña naturaleza del so espectru ópticu suxer que la estrella pudiera entrar nuna etapa de rápida evolución.<ref name=Geballo /> Per otra parte, suxirióse que l'[[acrecimientu]] d'un planeta xigante escontra una creciente xigante colorada pudo faer que les capes esteriores de la estrella xiren lo suficientemente apriesa como pa provocar una efusión ecuatorial —o discu n'espansión—, responsable de la peculiar redolada d'U Equulei.<ref name=Siess>{{Cita publicación | autor = Siess, Lionel; Livio, Mario | títulu = The accretion of brown dwarfs and planets by giant stars - II. Cortil-mass stars on the red giant branch | añu = 1999 | revista = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 308 | númberu = 4 | id = pp. 1133-1149 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1999MNRAS.308.1133S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables irregulares]] [[Categoría:Constelación de Equuleus]] fe0b3n8xb5kqha0w441exj6lvnkt2e9 4377350 4377349 2025-06-18T09:06:15Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Equ => U Equ 4377350 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Equulei}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Equulei''' (U Equ / IRAS 20547+0247) ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] d'[[Equuleus]] de [[magnitú aparente]] +14,50 en [[banda B]].<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Equ&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Equulei - Post-AGB Star] ([[SIMBAD]])</ref> Alcuéntrase a una distancia envalorada de 5000 [[añu lluz|años lluz]] (1500 [[pársec]]s) del [[Sistema Solar]].<ref name=Barnbaum>{{Cita publicación | autor = Barnbaum, C.; Omont, A.; Morris, M. | títulu = The unusual circumstellar environment of the evolved star, U Equulei. | añu = 1996 | revista = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 310 | númberu = | id = pp. 259-270 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1996A%26A...310..259B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Equulei ye una [[estrella peculiar]] que'l so [[espectroscopia astronómica|espectru ópticu]] ye unu de los más estraños reparaos. Los sos espectros, llograos en [[1994]], tán apoderaos por grupos d'absorción fuertes d'[[óxidu|óxidos]] metálicos, hasta ciertu puntu similares a los de [[xigantes coloraes]] de [[tipu espectral]] M. Les bandes debíes a TiO, AlO, y VO paecen tener un orixe circumestelar —provenientes de material qu'arrodia a la estrella— y non [[fotosfera|fotosférico]]. Nun paez esistir cayida de materia escontra la estrella, nin eyección de masa dende la mesma, polo que se piensa que'l gas puede tar conteníu nuna estructura en forma de discu. U Equulei amuesa, amás, otres peculiaridaes. Les sos emisiones [[máser]] d'OH y H<sub>2</sub>O varien tantu en velocidá como n'intensidá. Coles mesmes, la so elevada [[velocidá radial]] (78 km/s) y la so [[coordenaes galáctiques|llatitú galáctica]] (-26º) suxeren un nexu cola población del [[halo galácticu]].<ref name=Geballo>{{Cita publicación | autor = Geballe, T. R.; Barnbaum, C.; Noll, Keith S.; Morris, M. | títulu = Infrared Spectroscopy of U Equulei's Warm Circumstellar Gas | añu = 2005 | revista = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 624 | númberu = 2 | id = pp. 983-987 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJ...624..983G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Equulei ta catalogada como una [[variable irregular]] de llargu periodu (LB) que'l so rellumu —en banda B— varia ente magnitú +14,5 y +15,5. Anque en 1994 la so [[magnitú visual]] yera aproximao +9, observaciones posteriores —[[1996]], [[1998]] y [[1999]]— rexistraron un amenorgamientu na so magnitú a +13. Les variaciones en magnitú visual según l'orixe del material circumestelar permanecen inexplicaes; sicasí, la estraña naturaleza del so espectru ópticu suxer que la estrella pudiera entrar nuna etapa de rápida evolución.<ref name=Geballo /> Per otra parte, suxirióse que l'[[acrecimientu]] d'un planeta xigante escontra una creciente xigante colorada pudo faer que les capes esteriores de la estrella xiren lo suficientemente apriesa como pa provocar una efusión ecuatorial —o discu n'espansión—, responsable de la peculiar redolada d'U Equulei.<ref name=Siess>{{Cita publicación | autor = Siess, Lionel; Livio, Mario | títulu = The accretion of brown dwarfs and planets by giant stars - II. Cortil-mass stars on the red giant branch | añu = 1999 | revista = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 308 | númberu = 4 | id = pp. 1133-1149 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1999MNRAS.308.1133S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables irregulares]] [[Categoría:Constelación de Equuleus]] dw7h25naszsyxtlxs62l2ovsgsrcvgg 4377351 4377350 2025-06-18T09:06:56Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[O Equulei]]" a "[[U Equulei]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 4377350 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Equulei}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Equulei''' (U Equ / IRAS 20547+0247) ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] d'[[Equuleus]] de [[magnitú aparente]] +14,50 en [[banda B]].<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Equ&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Equulei - Post-AGB Star] ([[SIMBAD]])</ref> Alcuéntrase a una distancia envalorada de 5000 [[añu lluz|años lluz]] (1500 [[pársec]]s) del [[Sistema Solar]].<ref name=Barnbaum>{{Cita publicación | autor = Barnbaum, C.; Omont, A.; Morris, M. | títulu = The unusual circumstellar environment of the evolved star, U Equulei. | añu = 1996 | revista = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 310 | númberu = | id = pp. 259-270 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1996A%26A...310..259B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Equulei ye una [[estrella peculiar]] que'l so [[espectroscopia astronómica|espectru ópticu]] ye unu de los más estraños reparaos. Los sos espectros, llograos en [[1994]], tán apoderaos por grupos d'absorción fuertes d'[[óxidu|óxidos]] metálicos, hasta ciertu puntu similares a los de [[xigantes coloraes]] de [[tipu espectral]] M. Les bandes debíes a TiO, AlO, y VO paecen tener un orixe circumestelar —provenientes de material qu'arrodia a la estrella— y non [[fotosfera|fotosférico]]. Nun paez esistir cayida de materia escontra la estrella, nin eyección de masa dende la mesma, polo que se piensa que'l gas puede tar conteníu nuna estructura en forma de discu. U Equulei amuesa, amás, otres peculiaridaes. Les sos emisiones [[máser]] d'OH y H<sub>2</sub>O varien tantu en velocidá como n'intensidá. Coles mesmes, la so elevada [[velocidá radial]] (78 km/s) y la so [[coordenaes galáctiques|llatitú galáctica]] (-26º) suxeren un nexu cola población del [[halo galácticu]].<ref name=Geballo>{{Cita publicación | autor = Geballe, T. R.; Barnbaum, C.; Noll, Keith S.; Morris, M. | títulu = Infrared Spectroscopy of U Equulei's Warm Circumstellar Gas | añu = 2005 | revista = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 624 | númberu = 2 | id = pp. 983-987 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJ...624..983G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Equulei ta catalogada como una [[variable irregular]] de llargu periodu (LB) que'l so rellumu —en banda B— varia ente magnitú +14,5 y +15,5. Anque en 1994 la so [[magnitú visual]] yera aproximao +9, observaciones posteriores —[[1996]], [[1998]] y [[1999]]— rexistraron un amenorgamientu na so magnitú a +13. Les variaciones en magnitú visual según l'orixe del material circumestelar permanecen inexplicaes; sicasí, la estraña naturaleza del so espectru ópticu suxer que la estrella pudiera entrar nuna etapa de rápida evolución.<ref name=Geballo /> Per otra parte, suxirióse que l'[[acrecimientu]] d'un planeta xigante escontra una creciente xigante colorada pudo faer que les capes esteriores de la estrella xiren lo suficientemente apriesa como pa provocar una efusión ecuatorial —o discu n'espansión—, responsable de la peculiar redolada d'U Equulei.<ref name=Siess>{{Cita publicación | autor = Siess, Lionel; Livio, Mario | títulu = The accretion of brown dwarfs and planets by giant stars - II. Cortil-mass stars on the red giant branch | añu = 1999 | revista = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 308 | númberu = 4 | id = pp. 1133-1149 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1999MNRAS.308.1133S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables irregulares]] [[Categoría:Constelación de Equuleus]] dw7h25naszsyxtlxs62l2ovsgsrcvgg U Geminorum 0 53872 4377172 3797613 2025-06-18T08:00:04Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Geminorum => U Geminorum 4377172 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Geminorum}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Geminorum''' (O Gem / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 64511 / [[General Catalogue of Stellar Radial Velocities|GCRV]] 59196)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Gem&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Geminorum - Dwarf nova] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Xéminis (constelación)|Xéminis]]. Ye l'arquetipu d'un tipu de [[estrella binaria cataclísmica|variables cataclísmicas]] llamaes [[nova nana|novas nanes]]. Descubierta pol astrónomu [[John Russell Hind]] en [[1855]], foi reparada de cutio dende entós. U Geminorum ye un [[Sistema binariu (astronomía)|sistema binariu]] onde la componente primaria ye una [[nana blanca]] trupa y caliente, y la componente secundaria ye una fría [[nana colorada]] de la [[secuencia principal]]. La nana blanca tien una masa de 1,20 [[masa solar|mases solares]], ente que la so compañera tien una masa equivalente al 42% de la masa solar.<ref>{{cita publicación | autor = Echevarría, Juan; de la Fuente, Eduardo; Costeru, Rafael | títulu = U Geminorum: a Test Case for Orbital Parameters Determination | añu = 2007 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 134 | númberu = 1 | id = páxs. 262-273 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007AJ....134..262Y&db_key=AST&nosetcookie=1}}</ref> Les dos estrelles tán bien próximes ente sigo y orbiten a gran velocidá. El so [[periodu orbital]] ye de namái 4 hores y 11 minutos.<ref name=AAVSO> [http://www.aavso.org/vsots_ugem U Geminorum] ([[AAVSO]])</ref> La nana colorada ta tan próxima a la estrella principal que pierde materia de la so superficie en beneficiu de la nana blanca. Esti material forma un [[discu de acrecimientu]] en redol a esta postrera. N'intervalos casi periódicos, d'unos 100 años, el discu desestabilízase y una gran cantidá de materia cai na nana blanca, que de resultes, sufre un españíu.<ref name=AAVSO /> Estos españíos faen que'l rellumu de la estrella aumente unos cien vegaes. Amás de los españíos, U Geminorum sufre frecuentes [[eclís|eclises]] cuando una de les estrelles pasa per delantre de la otra, lo que fai que, en condiciones normales, la so [[magnitú aparente]] varie ente +14,1 y +15,0. La duración del eclís ye d'unos 20-25 minutos. Mientres los españíos la so magnitú aumenta hasta +9,0. == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Nanes blanques]] [[Categoría:Nanes coloraes]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Xéminis]] [[Categoría:Noves]] kczgjjzp28ltozmeobel64a1f68c5eg 4377174 4377172 2025-06-18T08:01:15Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[O Geminorum]]" a "[[U Geminorum]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 4377172 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Geminorum}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Geminorum''' (O Gem / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 64511 / [[General Catalogue of Stellar Radial Velocities|GCRV]] 59196)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Gem&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Geminorum - Dwarf nova] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Xéminis (constelación)|Xéminis]]. Ye l'arquetipu d'un tipu de [[estrella binaria cataclísmica|variables cataclísmicas]] llamaes [[nova nana|novas nanes]]. Descubierta pol astrónomu [[John Russell Hind]] en [[1855]], foi reparada de cutio dende entós. U Geminorum ye un [[Sistema binariu (astronomía)|sistema binariu]] onde la componente primaria ye una [[nana blanca]] trupa y caliente, y la componente secundaria ye una fría [[nana colorada]] de la [[secuencia principal]]. La nana blanca tien una masa de 1,20 [[masa solar|mases solares]], ente que la so compañera tien una masa equivalente al 42% de la masa solar.<ref>{{cita publicación | autor = Echevarría, Juan; de la Fuente, Eduardo; Costeru, Rafael | títulu = U Geminorum: a Test Case for Orbital Parameters Determination | añu = 2007 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 134 | númberu = 1 | id = páxs. 262-273 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007AJ....134..262Y&db_key=AST&nosetcookie=1}}</ref> Les dos estrelles tán bien próximes ente sigo y orbiten a gran velocidá. El so [[periodu orbital]] ye de namái 4 hores y 11 minutos.<ref name=AAVSO> [http://www.aavso.org/vsots_ugem U Geminorum] ([[AAVSO]])</ref> La nana colorada ta tan próxima a la estrella principal que pierde materia de la so superficie en beneficiu de la nana blanca. Esti material forma un [[discu de acrecimientu]] en redol a esta postrera. N'intervalos casi periódicos, d'unos 100 años, el discu desestabilízase y una gran cantidá de materia cai na nana blanca, que de resultes, sufre un españíu.<ref name=AAVSO /> Estos españíos faen que'l rellumu de la estrella aumente unos cien vegaes. Amás de los españíos, U Geminorum sufre frecuentes [[eclís|eclises]] cuando una de les estrelles pasa per delantre de la otra, lo que fai que, en condiciones normales, la so [[magnitú aparente]] varie ente +14,1 y +15,0. La duración del eclís ye d'unos 20-25 minutos. Mientres los españíos la so magnitú aumenta hasta +9,0. == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Nanes blanques]] [[Categoría:Nanes coloraes]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Xéminis]] [[Categoría:Noves]] kczgjjzp28ltozmeobel64a1f68c5eg 4377177 4377174 2025-06-18T08:02:54Z YoaR 37624 4377177 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Geminorum}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Geminorum''' (U Gem / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 64511 / [[General Catalogue of Stellar Radial Velocities|GCRV]] 59196)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Gem&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Geminorum - Dwarf nova] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Xéminis (constelación)|Xéminis]]. Ye l'arquetipu d'un tipu de [[estrella binaria cataclísmica|variables cataclísmicas]] llamaes [[nova nana|novas nanes]]. Descubierta pol astrónomu [[John Russell Hind]] en [[1855]], foi reparada de cutio dende entós. U Geminorum ye un [[Sistema binariu (astronomía)|sistema binariu]] onde la componente primaria ye una [[nana blanca]] trupa y caliente, y la componente secundaria ye una fría [[nana colorada]] de la [[secuencia principal]]. La nana blanca tien una masa de 1,20 [[masa solar|mases solares]], ente que la so compañera tien una masa equivalente al 42% de la masa solar.<ref>{{cita publicación | autor = Echevarría, Juan; de la Fuente, Eduardo; Costeru, Rafael | títulu = U Geminorum: a Test Case for Orbital Parameters Determination | añu = 2007 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 134 | númberu = 1 | id = páxs. 262-273 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007AJ....134..262Y&db_key=AST&nosetcookie=1}}</ref> Les dos estrelles tán bien próximes ente sigo y orbiten a gran velocidá. El so [[periodu orbital]] ye de namái 4 hores y 11 minutos.<ref name=AAVSO> [http://www.aavso.org/vsots_ugem U Geminorum] ([[AAVSO]])</ref> La nana colorada ta tan próxima a la estrella principal que pierde materia de la so superficie en beneficiu de la nana blanca. Esti material forma un [[discu de acrecimientu]] en redol a esta postrera. N'intervalos casi periódicos, d'unos 100 años, el discu desestabilízase y una gran cantidá de materia cai na nana blanca, que de resultes, sufre un españíu.<ref name=AAVSO /> Estos españíos faen que'l rellumu de la estrella aumente unos cien vegaes. Amás de los españíos, U Geminorum sufre frecuentes [[eclís|eclises]] cuando una de les estrelles pasa per delantre de la otra, lo que fai que, en condiciones normales, la so [[magnitú aparente]] varie ente +14,1 y +15,0. La duración del eclís ye d'unos 20-25 minutos. Mientres los españíos la so magnitú aumenta hasta +9,0. == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Nanes blanques]] [[Categoría:Nanes coloraes]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Xéminis]] [[Categoría:Noves]] 4vt7kmbw5hnptfriwqpj96k77rg2boy 4377178 4377177 2025-06-18T08:03:03Z YoaR 37624 /* Referencies */ 4377178 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Geminorum}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Geminorum''' (U Gem / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 64511 / [[General Catalogue of Stellar Radial Velocities|GCRV]] 59196)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Gem&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Geminorum - Dwarf nova] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Xéminis (constelación)|Xéminis]]. Ye l'arquetipu d'un tipu de [[estrella binaria cataclísmica|variables cataclísmicas]] llamaes [[nova nana|novas nanes]]. Descubierta pol astrónomu [[John Russell Hind]] en [[1855]], foi reparada de cutio dende entós. U Geminorum ye un [[Sistema binariu (astronomía)|sistema binariu]] onde la componente primaria ye una [[nana blanca]] trupa y caliente, y la componente secundaria ye una fría [[nana colorada]] de la [[secuencia principal]]. La nana blanca tien una masa de 1,20 [[masa solar|mases solares]], ente que la so compañera tien una masa equivalente al 42% de la masa solar.<ref>{{cita publicación | autor = Echevarría, Juan; de la Fuente, Eduardo; Costeru, Rafael | títulu = U Geminorum: a Test Case for Orbital Parameters Determination | añu = 2007 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 134 | númberu = 1 | id = páxs. 262-273 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007AJ....134..262Y&db_key=AST&nosetcookie=1}}</ref> Les dos estrelles tán bien próximes ente sigo y orbiten a gran velocidá. El so [[periodu orbital]] ye de namái 4 hores y 11 minutos.<ref name=AAVSO> [http://www.aavso.org/vsots_ugem U Geminorum] ([[AAVSO]])</ref> La nana colorada ta tan próxima a la estrella principal que pierde materia de la so superficie en beneficiu de la nana blanca. Esti material forma un [[discu de acrecimientu]] en redol a esta postrera. N'intervalos casi periódicos, d'unos 100 años, el discu desestabilízase y una gran cantidá de materia cai na nana blanca, que de resultes, sufre un españíu.<ref name=AAVSO /> Estos españíos faen que'l rellumu de la estrella aumente unos cien vegaes. Amás de los españíos, U Geminorum sufre frecuentes [[eclís|eclises]] cuando una de les estrelles pasa per delantre de la otra, lo que fai que, en condiciones normales, la so [[magnitú aparente]] varie ente +14,1 y +15,0. La duración del eclís ye d'unos 20-25 minutos. Mientres los españíos la so magnitú aumenta hasta +9,0. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Nanes blanques]] [[Categoría:Nanes coloraes]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Xéminis]] [[Categoría:Noves]] qn17ijk6k41xk8iz8vzn6tbv41gdx4c U Monocerotis 0 53873 4377370 4128623 2025-06-18T09:17:07Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Monocerotis => U Monocerotis 4377370 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Monocerotis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Monocerotis''' (O Mon / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 59693 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]] 36521 / [[Catálogu SAO|SAO]] 134775)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Mon&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Monocerotis] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Monoceros]], el [[unicorniu]]. Alcuéntrase a unos 2510 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]]. U Monocerotis ye una [[variable RV Tauri]] catalogada con [[tipu espectral]] K0Ib,<ref name=SIMBAD /> siendo la so [[magnitú bolométrica|lluminosidá bolométrica]] averada 3800 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]]. El so [[periodu d'oscilación|periodu]] fundamental de variación ye de 92,26 díes, mientres el cual el so rellumu varia dende [[magnitú aparente|magnitú]] +6,10 a +8,80.<ref>[http://webviz.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20Mon U Monocerotis] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Ye la segunda estrella más brillosa d'esta clase de variables dempués de [[R Scuti]].<ref name=Pollard /> El so conteníu en [[fierro]] en rellación al d'[[hidróxenu]] equival al 16% del atopáu nel [[Sol]].<ref>{{cita publicación | autor = de Ruyter, S.; van Winckel, H.; Maas, T.; Lloyd Evans, T.; Waters, L. B. F. M.; Dejonghe, H. | títulu = Keplerian discs around post-AGB stars: a common phenomenon? | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 448 | númberu = 2 | id = páxs.6 41-653 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...448..641D&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Monocerotis pertenez a la subclase de les estrelles RVb, que amuesen una variación al llargu plazu superpuesta al periodu fundamental. La esplicación de la variabilidá al llargu plazu ye incierta, anque'l modelu principal implica la esistencia d'un [[sistema binariu (astronomía)|sistema binariu]] arrodiáu per un [[Toru (xeometría)|toru]] de polvu que dacuando [[eclís|clisa]] a la estrella RV Tauri. Los parámetros orbitales calculaos pal sistema U Monocerotis corresponder con un periodu de 2597 díes y una [[Escentricidá (ciencies exautes)|escentricidá]] ε = 0,43, d'alcuerdu a la modulación del so rellumu al llargu plazu (2475 díes).<ref name=Pollard>{{cita publicación | autor = Pollard, K. R.; McSaveney, J. A. & Cottrelll, P. L. | títulu = The long-term phenomenon in O Mon | añu = 2006 | publicación = Memorie della Societa Astronomica Italiana | volume = 77 | númberu = | id = p. 527 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006MmSAI..77..527P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables RV Tauri]] [[Categoría:Constelación de Monoceros]] izs6lx2zb8dufcnv7y22mwksz5xaka0 4377373 4377370 2025-06-18T09:18:55Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Mon => U Mon 4377373 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Monocerotis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Monocerotis''' (U Mon / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 59693 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]] 36521 / [[Catálogu SAO|SAO]] 134775)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Mon&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Monocerotis] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Monoceros]], el [[unicorniu]]. Alcuéntrase a unos 2510 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]]. U Monocerotis ye una [[variable RV Tauri]] catalogada con [[tipu espectral]] K0Ib,<ref name=SIMBAD /> siendo la so [[magnitú bolométrica|lluminosidá bolométrica]] averada 3800 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]]. El so [[periodu d'oscilación|periodu]] fundamental de variación ye de 92,26 díes, mientres el cual el so rellumu varia dende [[magnitú aparente|magnitú]] +6,10 a +8,80.<ref>[http://webviz.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20Mon U Monocerotis] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Ye la segunda estrella más brillosa d'esta clase de variables dempués de [[R Scuti]].<ref name=Pollard /> El so conteníu en [[fierro]] en rellación al d'[[hidróxenu]] equival al 16% del atopáu nel [[Sol]].<ref>{{cita publicación | autor = de Ruyter, S.; van Winckel, H.; Maas, T.; Lloyd Evans, T.; Waters, L. B. F. M.; Dejonghe, H. | títulu = Keplerian discs around post-AGB stars: a common phenomenon? | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 448 | númberu = 2 | id = páxs.6 41-653 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...448..641D&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Monocerotis pertenez a la subclase de les estrelles RVb, que amuesen una variación al llargu plazu superpuesta al periodu fundamental. La esplicación de la variabilidá al llargu plazu ye incierta, anque'l modelu principal implica la esistencia d'un [[sistema binariu (astronomía)|sistema binariu]] arrodiáu per un [[Toru (xeometría)|toru]] de polvu que dacuando [[eclís|clisa]] a la estrella RV Tauri. Los parámetros orbitales calculaos pal sistema U Monocerotis corresponder con un periodu de 2597 díes y una [[Escentricidá (ciencies exautes)|escentricidá]] ε = 0,43, d'alcuerdu a la modulación del so rellumu al llargu plazu (2475 díes).<ref name=Pollard>{{cita publicación | autor = Pollard, K. R.; McSaveney, J. A. & Cottrelll, P. L. | títulu = The long-term phenomenon in U Mon | añu = 2006 | publicación = Memorie della Societa Astronomica Italiana | volume = 77 | númberu = | id = p. 527 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006MmSAI..77..527P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables RV Tauri]] [[Categoría:Constelación de Monoceros]] is4s5xmr3zbpqbk76wc56y2vglqhh7m 4377388 4377373 2025-06-18T10:02:45Z YoaR 37624 4377388 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Monocerotis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Monocerotis''' (U Mon / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 59693 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]] 36521 / [[Catálogu SAO|SAO]] 134775)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Mon&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Monocerotis] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Monoceros]], el [[unicorniu]]. Alcuéntrase a unos 2510 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]]. U Monocerotis ye una [[variable RV Tauri]] catalogada con [[tipu espectral]] K0Ib,<ref name=SIMBAD /> siendo la so [[magnitú bolométrica|lluminosidá bolométrica]] averada 3800 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]]. El so [[periodu d'oscilación|periodu]] fundamental de variación ye de 92,26 díes, mientres el cual el so rellumu varia dende [[magnitú aparente|magnitú]] +6,10 a +8,80.<ref>[http://webviz.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20Mon U Monocerotis] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Ye la segunda estrella más brillosa d'esta clase de variables dempués de [[R Scuti]].<ref name=Pollard /> El so conteníu en [[fierro]] en rellación al d'[[hidróxenu]] equival al 16% del atopáu nel [[Sol]].<ref>{{cita publicación | autor = de Ruyter, S.; van Winckel, H.; Maas, T.; Lloyd Evans, T.; Waters, L. B. F. M.; Dejonghe, H. | títulu = Keplerian discs around post-AGB stars: a common phenomenon? | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 448 | númberu = 2 | id = páxs.6 41-653 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...448..641D&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Monocerotis pertenez a la subclase de les estrelles RVb, que amuesen una variación al llargu plazu superpuesta al periodu fundamental. La esplicación de la variabilidá al llargu plazu ye incierta, anque'l modelu principal implica la esistencia d'un [[sistema binariu (astronomía)|sistema binariu]] arrodiáu per un [[Toru (xeometría)|toru]] de polvu que dacuando [[eclís|clisa]] a la estrella RV Tauri. Los parámetros orbitales calculaos pal sistema U Monocerotis corresponder con un periodu de 2597 díes y una [[Escentricidá (ciencies exautes)|escentricidá]] ε = 0,43, d'alcuerdu a la modulación del so rellumu al llargu plazu (2475 díes).<ref name=Pollard>{{cita publicación | autor = Pollard, K. R.; McSaveney, J. A. & Cottrelll, P. L. | títulu = The long-term phenomenon in U Mon | añu = 2006 | publicación = Memorie della Societa Astronomica Italiana | volume = 77 | númberu = | id = p. 527 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006MmSAI..77..527P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables RV Tauri]] [[Categoría:Constelación de Monoceros]] qz2sv2nlpgshr0grzi5rva2hf4q63zd 4377389 4377388 2025-06-18T10:02:55Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[O Monocerotis]]" a "[[U Monocerotis]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 4377388 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Monocerotis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Monocerotis''' (U Mon / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 59693 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]] 36521 / [[Catálogu SAO|SAO]] 134775)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Mon&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Monocerotis] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Monoceros]], el [[unicorniu]]. Alcuéntrase a unos 2510 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]]. U Monocerotis ye una [[variable RV Tauri]] catalogada con [[tipu espectral]] K0Ib,<ref name=SIMBAD /> siendo la so [[magnitú bolométrica|lluminosidá bolométrica]] averada 3800 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]]. El so [[periodu d'oscilación|periodu]] fundamental de variación ye de 92,26 díes, mientres el cual el so rellumu varia dende [[magnitú aparente|magnitú]] +6,10 a +8,80.<ref>[http://webviz.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20Mon U Monocerotis] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Ye la segunda estrella más brillosa d'esta clase de variables dempués de [[R Scuti]].<ref name=Pollard /> El so conteníu en [[fierro]] en rellación al d'[[hidróxenu]] equival al 16% del atopáu nel [[Sol]].<ref>{{cita publicación | autor = de Ruyter, S.; van Winckel, H.; Maas, T.; Lloyd Evans, T.; Waters, L. B. F. M.; Dejonghe, H. | títulu = Keplerian discs around post-AGB stars: a common phenomenon? | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 448 | númberu = 2 | id = páxs.6 41-653 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...448..641D&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Monocerotis pertenez a la subclase de les estrelles RVb, que amuesen una variación al llargu plazu superpuesta al periodu fundamental. La esplicación de la variabilidá al llargu plazu ye incierta, anque'l modelu principal implica la esistencia d'un [[sistema binariu (astronomía)|sistema binariu]] arrodiáu per un [[Toru (xeometría)|toru]] de polvu que dacuando [[eclís|clisa]] a la estrella RV Tauri. Los parámetros orbitales calculaos pal sistema U Monocerotis corresponder con un periodu de 2597 díes y una [[Escentricidá (ciencies exautes)|escentricidá]] ε = 0,43, d'alcuerdu a la modulación del so rellumu al llargu plazu (2475 díes).<ref name=Pollard>{{cita publicación | autor = Pollard, K. R.; McSaveney, J. A. & Cottrelll, P. L. | títulu = The long-term phenomenon in U Mon | añu = 2006 | publicación = Memorie della Societa Astronomica Italiana | volume = 77 | númberu = | id = p. 527 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006MmSAI..77..527P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables RV Tauri]] [[Categoría:Constelación de Monoceros]] qz2sv2nlpgshr0grzi5rva2hf4q63zd U Ophiuchi 0 53874 4377075 3950498 2025-06-17T15:19:17Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá componente => dicha componente 4377075 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Ophiuchi}} {{Ficha d'estrella |nome = O Ophiuchi Aa/Ab |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Ophiuchus]] |α = 17h 16min 31,72s |δ = +01º 12’ 38,0’’ |magapa_v = +5,72 (conxunta) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B5V / B6V |tipu = |msol = 5,27 / 4,74 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 3,5 / 3,1 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -1,07 / -0,71 |gravedá = 4,07 / 4,13 |lumen = 794 / 513 |temp = 16.440 / 15.587 |metal = |rota = |vari = [[Binaria eclipsante]] |osci = 1,6773 díes |edad = 40 - 50 × 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -10,5 |dist_al = 756 ± 20 |dist_pc = |parax = 4,99 ± 0,41 <!-- Sistema --> |comp = 4? |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = O+Oph |nsted = O+Oph |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;156247 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;6414 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;84500 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;122226 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]+01&nbsp;3408 / [[Guide Star Catalog|GSC]]&nbsp;00400-01862}} '''O Ophiuchi''' (O Oph) ye un [[sistema estelar]] [[Estrella variable|variable]] de [[magnitú aparente]] media +5,72<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Oph&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* O Oph -- Eclipsing binary of Algol type] ([[SIMBAD]])</ref> asitiáu na [[constelación]] d'[[Ophiuchus]]. Alcuéntrase a 756 ± 20 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Torres>{{cita publicación | autor = Torres, G.; Andersen, J.; Giménez, A. | títulu = Accurate masses and radii of normal stars: modern results and applications | añu = 2010 | publicación = The [[Astronomy and Astrophysics]] Review | volume = 18 | númberu = 1-2 | id = pp. 67-126 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26ARv..18...67T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Binaria eclipsante == La componente más brillosa d'esti sistema ye una [[binaria espectroscópica]] formada por dos estrelles blancu-azulaes de [[tipu espectral]] B5V y B6V respeutivamente. La primera d'elles tien una [[temperatura efectivo]] de 16.440 [[Kelvin|K]] y ye 794 vegaes más lluminosa que'l [[Sol]]. Tien una masa de 5,27 [[mases solares]] y un radiu 3,5 vegaes más grande que'l del Sol. Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 125 km/s. La estrella B6V ye daqué menos caliente, siendo la so temperatura superficial de 15.590 K. Relluma con una lluminosidá 513 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]] —equivalente al 72% de la de la so compañera— y ye 4,74 vegaes más masiva que'l Sol. El so radiu ye 3,1 vegaes más grande que'l [[radiu solar]] y la so velocidá de rotación ye igual o superior a 115 km/s.<ref name=Torres/><ref name=Vaz>{{cita publicación | autor = Vaz, L. P. R.; Andersen, J.; Claret, A. | títulu = Absolute dimensions of eclipsing binaries. XXV. O Ophiuchi and the evolution and composition of 5 Msun stars | añu = 2007 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 469 | númberu = 1 | id = pp. 285-296 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2007A%26A...469..285V&db_key=AST }}</ref> El par constitúi una [[binaria eclipsante]] que'l so [[periodu orbital]] ye de 1,6773 díes. Ye, por tanto, una [[estrella variable]]; nel [[eclís]] primariu'l so rellumu mengua 0,72 magnitúes ente que nel secundariu'l descensu de rellumu ye de 0,62 magnitúes.<ref>{{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = pp. 785-789 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Componentes adicionales == La binaria eclipsante ta acompañada por una componente adicional que la so naturaleza nun ye bien conocida. Piénsase que dicha componente pue ser, de la mesma, una binaria non eclipsante compuesta por dos estrelles idéntiques. Caúna elles tendría una temperatura de 7000 K, una masa un 48% mayor que la masa solar y un radiu un 45% más grande que'l del Sol. La distancia ente los dos binaries ye de 6,23 [[Unidá astronómica|UA]],<ref name=Vaz /> siendo'l periodu orbital de 21,2 años aproximao. Les órbites nun son [[coplanar]]es.<ref name=Vaz /> Una compañera visual de magnitú 12,1, separada 20,7 [[segundu d'arcu|segundos d'arcu]], puede completar del sistema.<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = pp. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Ye una [[nana mariella]] de tipu G0V que la so masa puede ser un 16% inferior a la solar. Si formara parte del sistema, la so distancia al respective de los dos binaries sería d'unes 4500 UA con un periodu orbital de 72.000 años.<ref name=Tokovinin>{{cita publicación | autor = Tokovinin, A. | títulu = Comparative statistics and origin of triple and quadruple stars | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = pp. 925-938 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..925T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La edá averada del sistema O Ophiuchi ye de 40 - 50 millones d'años.<ref name=Torres/><ref name=Vaz /> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Nanes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación d'Ophiuchus]] hx8f1u26ybc8e1o5s11dcm4ixut1ja4 4377077 4377075 2025-06-17T15:19:40Z YoaR 37624 4377077 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Ophiuchi}} {{Ficha d'estrella |nome = O Ophiuchi Aa/Ab |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Ophiuchus]] |α = 17h 16min 31,72s |δ = +01º 12’ 38,0’’ |magapa_v = +5,72 (conxunta) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B5V / B6V |tipu = |msol = 5,27 / 4,74 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 3,5 / 3,1 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -1,07 / -0,71 |gravedá = 4,07 / 4,13 |lumen = 794 / 513 |temp = 16.440 / 15.587 |metal = |rota = |vari = [[Binaria eclipsante]] |osci = 1,6773 díes |edad = 40 - 50 × 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -10,5 |dist_al = 756 ± 20 |dist_pc = |parax = 4,99 ± 0,41 <!-- Sistema --> |comp = 4? |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = O+Oph |nsted = O+Oph |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;156247 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;6414 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;84500 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;122226 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]+01&nbsp;3408 / [[Guide Star Catalog|GSC]]&nbsp;00400-01862}} '''O Ophiuchi''' (U Oph) ye un [[sistema estelar]] [[Estrella variable|variable]] de [[magnitú aparente]] media +5,72<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Oph&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Oph -- Eclipsing binary of Algol type] ([[SIMBAD]])</ref> asitiáu na [[constelación]] d'[[Ophiuchus]]. Alcuéntrase a 756 ± 20 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Torres>{{cita publicación | autor = Torres, G.; Andersen, J.; Giménez, A. | títulu = Accurate masses and radii of normal stars: modern results and applications | añu = 2010 | publicación = The [[Astronomy and Astrophysics]] Review | volume = 18 | númberu = 1-2 | id = pp. 67-126 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26ARv..18...67T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Binaria eclipsante == La componente más brillosa d'esti sistema ye una [[binaria espectroscópica]] formada por dos estrelles blancu-azulaes de [[tipu espectral]] B5V y B6V respeutivamente. La primera d'elles tien una [[temperatura efectivo]] de 16.440 [[Kelvin|K]] y ye 794 vegaes más lluminosa que'l [[Sol]]. Tien una masa de 5,27 [[mases solares]] y un radiu 3,5 vegaes más grande que'l del Sol. Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 125 km/s. La estrella B6V ye daqué menos caliente, siendo la so temperatura superficial de 15.590 K. Relluma con una lluminosidá 513 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]] —equivalente al 72% de la de la so compañera— y ye 4,74 vegaes más masiva que'l Sol. El so radiu ye 3,1 vegaes más grande que'l [[radiu solar]] y la so velocidá de rotación ye igual o superior a 115 km/s.<ref name=Torres/><ref name=Vaz>{{cita publicación | autor = Vaz, L. P. R.; Andersen, J.; Claret, A. | títulu = Absolute dimensions of eclipsing binaries. XXV. O Ophiuchi and the evolution and composition of 5 Msun stars | añu = 2007 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 469 | númberu = 1 | id = pp. 285-296 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2007A%26A...469..285V&db_key=AST }}</ref> El par constitúi una [[binaria eclipsante]] que'l so [[periodu orbital]] ye de 1,6773 díes. Ye, por tanto, una [[estrella variable]]; nel [[eclís]] primariu'l so rellumu mengua 0,72 magnitúes ente que nel secundariu'l descensu de rellumu ye de 0,62 magnitúes.<ref>{{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = pp. 785-789 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Componentes adicionales == La binaria eclipsante ta acompañada por una componente adicional que la so naturaleza nun ye bien conocida. Piénsase que dicha componente pue ser, de la mesma, una binaria non eclipsante compuesta por dos estrelles idéntiques. Caúna elles tendría una temperatura de 7000 K, una masa un 48% mayor que la masa solar y un radiu un 45% más grande que'l del Sol. La distancia ente los dos binaries ye de 6,23 [[Unidá astronómica|UA]],<ref name=Vaz /> siendo'l periodu orbital de 21,2 años aproximao. Les órbites nun son [[coplanar]]es.<ref name=Vaz /> Una compañera visual de magnitú 12,1, separada 20,7 [[segundu d'arcu|segundos d'arcu]], puede completar del sistema.<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = pp. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Ye una [[nana mariella]] de tipu G0V que la so masa puede ser un 16% inferior a la solar. Si formara parte del sistema, la so distancia al respective de los dos binaries sería d'unes 4500 UA con un periodu orbital de 72.000 años.<ref name=Tokovinin>{{cita publicación | autor = Tokovinin, A. | títulu = Comparative statistics and origin of triple and quadruple stars | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = pp. 925-938 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..925T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La edá averada del sistema O Ophiuchi ye de 40 - 50 millones d'años.<ref name=Torres/><ref name=Vaz /> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Nanes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación d'Ophiuchus]] 57q4r9wufdt6z5y0sn5t481i9qboop7 4377078 4377077 2025-06-17T15:19:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Ophiuchi => U Ophiuchi 4377078 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Ophiuchi}} {{Ficha d'estrella |nome = U Ophiuchi Aa/Ab |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Ophiuchus]] |α = 17h 16min 31,72s |δ = +01º 12’ 38,0’’ |magapa_v = +5,72 (conxunta) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B5V / B6V |tipu = |msol = 5,27 / 4,74 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 3,5 / 3,1 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -1,07 / -0,71 |gravedá = 4,07 / 4,13 |lumen = 794 / 513 |temp = 16.440 / 15.587 |metal = |rota = |vari = [[Binaria eclipsante]] |osci = 1,6773 díes |edad = 40 - 50 × 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -10,5 |dist_al = 756 ± 20 |dist_pc = |parax = 4,99 ± 0,41 <!-- Sistema --> |comp = 4? |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = O+Oph |nsted = O+Oph |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;156247 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;6414 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;84500 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;122226 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]+01&nbsp;3408 / [[Guide Star Catalog|GSC]]&nbsp;00400-01862}} '''U Ophiuchi''' (U Oph) ye un [[sistema estelar]] [[Estrella variable|variable]] de [[magnitú aparente]] media +5,72<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Oph&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Oph -- Eclipsing binary of Algol type] ([[SIMBAD]])</ref> asitiáu na [[constelación]] d'[[Ophiuchus]]. Alcuéntrase a 756 ± 20 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Torres>{{cita publicación | autor = Torres, G.; Andersen, J.; Giménez, A. | títulu = Accurate masses and radii of normal stars: modern results and applications | añu = 2010 | publicación = The [[Astronomy and Astrophysics]] Review | volume = 18 | númberu = 1-2 | id = pp. 67-126 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26ARv..18...67T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Binaria eclipsante == La componente más brillosa d'esti sistema ye una [[binaria espectroscópica]] formada por dos estrelles blancu-azulaes de [[tipu espectral]] B5V y B6V respeutivamente. La primera d'elles tien una [[temperatura efectivo]] de 16.440 [[Kelvin|K]] y ye 794 vegaes más lluminosa que'l [[Sol]]. Tien una masa de 5,27 [[mases solares]] y un radiu 3,5 vegaes más grande que'l del Sol. Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 125 km/s. La estrella B6V ye daqué menos caliente, siendo la so temperatura superficial de 15.590 K. Relluma con una lluminosidá 513 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]] —equivalente al 72% de la de la so compañera— y ye 4,74 vegaes más masiva que'l Sol. El so radiu ye 3,1 vegaes más grande que'l [[radiu solar]] y la so velocidá de rotación ye igual o superior a 115 km/s.<ref name=Torres/><ref name=Vaz>{{cita publicación | autor = Vaz, L. P. R.; Andersen, J.; Claret, A. | títulu = Absolute dimensions of eclipsing binaries. XXV. U Ophiuchi and the evolution and composition of 5 Msun stars | añu = 2007 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 469 | númberu = 1 | id = pp. 285-296 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2007A%26A...469..285V&db_key=AST }}</ref> El par constitúi una [[binaria eclipsante]] que'l so [[periodu orbital]] ye de 1,6773 díes. Ye, por tanto, una [[estrella variable]]; nel [[eclís]] primariu'l so rellumu mengua 0,72 magnitúes ente que nel secundariu'l descensu de rellumu ye de 0,62 magnitúes.<ref>{{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = pp. 785-789 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Componentes adicionales == La binaria eclipsante ta acompañada por una componente adicional que la so naturaleza nun ye bien conocida. Piénsase que dicha componente pue ser, de la mesma, una binaria non eclipsante compuesta por dos estrelles idéntiques. Caúna elles tendría una temperatura de 7000 K, una masa un 48% mayor que la masa solar y un radiu un 45% más grande que'l del Sol. La distancia ente los dos binaries ye de 6,23 [[Unidá astronómica|UA]],<ref name=Vaz /> siendo'l periodu orbital de 21,2 años aproximao. Les órbites nun son [[coplanar]]es.<ref name=Vaz /> Una compañera visual de magnitú 12,1, separada 20,7 [[segundu d'arcu|segundos d'arcu]], puede completar del sistema.<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = pp. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Ye una [[nana mariella]] de tipu G0V que la so masa puede ser un 16% inferior a la solar. Si formara parte del sistema, la so distancia al respective de los dos binaries sería d'unes 4500 UA con un periodu orbital de 72.000 años.<ref name=Tokovinin>{{cita publicación | autor = Tokovinin, A. | títulu = Comparative statistics and origin of triple and quadruple stars | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = pp. 925-938 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..925T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La edá averada del sistema U Ophiuchi ye de 40 - 50 millones d'años.<ref name=Torres/><ref name=Vaz /> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Nanes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación d'Ophiuchus]] 3vw3r6ttbdsgwid6p8gxtehti1et9rw 4377079 4377078 2025-06-17T15:20:04Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[O Ophiuchi]]" a "[[U Ophiuchi]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 4377078 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Ophiuchi}} {{Ficha d'estrella |nome = U Ophiuchi Aa/Ab |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Ophiuchus]] |α = 17h 16min 31,72s |δ = +01º 12’ 38,0’’ |magapa_v = +5,72 (conxunta) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B5V / B6V |tipu = |msol = 5,27 / 4,74 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 3,5 / 3,1 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -1,07 / -0,71 |gravedá = 4,07 / 4,13 |lumen = 794 / 513 |temp = 16.440 / 15.587 |metal = |rota = |vari = [[Binaria eclipsante]] |osci = 1,6773 díes |edad = 40 - 50 × 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -10,5 |dist_al = 756 ± 20 |dist_pc = |parax = 4,99 ± 0,41 <!-- Sistema --> |comp = 4? |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = O+Oph |nsted = O+Oph |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;156247 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;6414 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;84500 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;122226 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]+01&nbsp;3408 / [[Guide Star Catalog|GSC]]&nbsp;00400-01862}} '''U Ophiuchi''' (U Oph) ye un [[sistema estelar]] [[Estrella variable|variable]] de [[magnitú aparente]] media +5,72<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Oph&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Oph -- Eclipsing binary of Algol type] ([[SIMBAD]])</ref> asitiáu na [[constelación]] d'[[Ophiuchus]]. Alcuéntrase a 756 ± 20 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Torres>{{cita publicación | autor = Torres, G.; Andersen, J.; Giménez, A. | títulu = Accurate masses and radii of normal stars: modern results and applications | añu = 2010 | publicación = The [[Astronomy and Astrophysics]] Review | volume = 18 | númberu = 1-2 | id = pp. 67-126 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26ARv..18...67T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Binaria eclipsante == La componente más brillosa d'esti sistema ye una [[binaria espectroscópica]] formada por dos estrelles blancu-azulaes de [[tipu espectral]] B5V y B6V respeutivamente. La primera d'elles tien una [[temperatura efectivo]] de 16.440 [[Kelvin|K]] y ye 794 vegaes más lluminosa que'l [[Sol]]. Tien una masa de 5,27 [[mases solares]] y un radiu 3,5 vegaes más grande que'l del Sol. Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 125 km/s. La estrella B6V ye daqué menos caliente, siendo la so temperatura superficial de 15.590 K. Relluma con una lluminosidá 513 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]] —equivalente al 72% de la de la so compañera— y ye 4,74 vegaes más masiva que'l Sol. El so radiu ye 3,1 vegaes más grande que'l [[radiu solar]] y la so velocidá de rotación ye igual o superior a 115 km/s.<ref name=Torres/><ref name=Vaz>{{cita publicación | autor = Vaz, L. P. R.; Andersen, J.; Claret, A. | títulu = Absolute dimensions of eclipsing binaries. XXV. U Ophiuchi and the evolution and composition of 5 Msun stars | añu = 2007 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 469 | númberu = 1 | id = pp. 285-296 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2007A%26A...469..285V&db_key=AST }}</ref> El par constitúi una [[binaria eclipsante]] que'l so [[periodu orbital]] ye de 1,6773 díes. Ye, por tanto, una [[estrella variable]]; nel [[eclís]] primariu'l so rellumu mengua 0,72 magnitúes ente que nel secundariu'l descensu de rellumu ye de 0,62 magnitúes.<ref>{{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = pp. 785-789 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Componentes adicionales == La binaria eclipsante ta acompañada por una componente adicional que la so naturaleza nun ye bien conocida. Piénsase que dicha componente pue ser, de la mesma, una binaria non eclipsante compuesta por dos estrelles idéntiques. Caúna elles tendría una temperatura de 7000 K, una masa un 48% mayor que la masa solar y un radiu un 45% más grande que'l del Sol. La distancia ente los dos binaries ye de 6,23 [[Unidá astronómica|UA]],<ref name=Vaz /> siendo'l periodu orbital de 21,2 años aproximao. Les órbites nun son [[coplanar]]es.<ref name=Vaz /> Una compañera visual de magnitú 12,1, separada 20,7 [[segundu d'arcu|segundos d'arcu]], puede completar del sistema.<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = pp. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Ye una [[nana mariella]] de tipu G0V que la so masa puede ser un 16% inferior a la solar. Si formara parte del sistema, la so distancia al respective de los dos binaries sería d'unes 4500 UA con un periodu orbital de 72.000 años.<ref name=Tokovinin>{{cita publicación | autor = Tokovinin, A. | títulu = Comparative statistics and origin of triple and quadruple stars | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = pp. 925-938 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..925T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La edá averada del sistema U Ophiuchi ye de 40 - 50 millones d'años.<ref name=Torres/><ref name=Vaz /> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Nanes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación d'Ophiuchus]] 3vw3r6ttbdsgwid6p8gxtehti1et9rw 4377081 4377079 2025-06-17T15:20:49Z YoaR 37624 4377081 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Ophiuchi}} {{Ficha d'estrella |nome = U Ophiuchi Aa/Ab |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Ophiuchus]] |α = 17h 16min 31,72s |δ = +01º 12’ 38,0’’ |magapa_v = +5,72 (conxunta) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B5V / B6V |tipu = |msol = 5,27 / 4,74 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 3,5 / 3,1 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -1,07 / -0,71 |gravedá = 4,07 / 4,13 |lumen = 794 / 513 |temp = 16.440 / 15.587 |metal = |rota = |vari = [[Binaria eclipsante]] |osci = 1,6773 díes |edad = 40 - 50 × 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -10,5 |dist_al = 756 ± 20 |dist_pc = |parax = 4,99 ± 0,41 <!-- Sistema --> |comp = 4? |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = U+Oph |nsted = U+Oph |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;156247 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;6414 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;84500 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;122226 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]+01&nbsp;3408 / [[Guide Star Catalog|GSC]]&nbsp;00400-01862}} '''U Ophiuchi''' (U Oph) ye un [[sistema estelar]] [[Estrella variable|variable]] de [[magnitú aparente]] media +5,72<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Oph&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Oph -- Eclipsing binary of Algol type] ([[SIMBAD]])</ref> asitiáu na [[constelación]] d'[[Ophiuchus]]. Alcuéntrase a 756 ± 20 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Torres>{{cita publicación | autor = Torres, G.; Andersen, J.; Giménez, A. | títulu = Accurate masses and radii of normal stars: modern results and applications | añu = 2010 | publicación = The [[Astronomy and Astrophysics]] Review | volume = 18 | númberu = 1-2 | id = pp. 67-126 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26ARv..18...67T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Binaria eclipsante == La componente más brillosa d'esti sistema ye una [[binaria espectroscópica]] formada por dos estrelles blancu-azulaes de [[tipu espectral]] B5V y B6V respeutivamente. La primera d'elles tien una [[temperatura efectivo]] de 16.440 [[Kelvin|K]] y ye 794 vegaes más lluminosa que'l [[Sol]]. Tien una masa de 5,27 [[mases solares]] y un radiu 3,5 vegaes más grande que'l del Sol. Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 125 km/s. La estrella B6V ye daqué menos caliente, siendo la so temperatura superficial de 15.590 K. Relluma con una lluminosidá 513 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]] —equivalente al 72% de la de la so compañera— y ye 4,74 vegaes más masiva que'l Sol. El so radiu ye 3,1 vegaes más grande que'l [[radiu solar]] y la so velocidá de rotación ye igual o superior a 115 km/s.<ref name=Torres/><ref name=Vaz>{{cita publicación | autor = Vaz, L. P. R.; Andersen, J.; Claret, A. | títulu = Absolute dimensions of eclipsing binaries. XXV. U Ophiuchi and the evolution and composition of 5 Msun stars | añu = 2007 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 469 | númberu = 1 | id = pp. 285-296 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2007A%26A...469..285V&db_key=AST }}</ref> El par constitúi una [[binaria eclipsante]] que'l so [[periodu orbital]] ye de 1,6773 díes. Ye, por tanto, una [[estrella variable]]; nel [[eclís]] primariu'l so rellumu mengua 0,72 magnitúes ente que nel secundariu'l descensu de rellumu ye de 0,62 magnitúes.<ref>{{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = pp. 785-789 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Componentes adicionales == La binaria eclipsante ta acompañada por una componente adicional que la so naturaleza nun ye bien conocida. Piénsase que dicha componente pue ser, de la mesma, una binaria non eclipsante compuesta por dos estrelles idéntiques. Caúna elles tendría una temperatura de 7000 K, una masa un 48% mayor que la masa solar y un radiu un 45% más grande que'l del Sol. La distancia ente los dos binaries ye de 6,23 [[Unidá astronómica|UA]],<ref name=Vaz /> siendo'l periodu orbital de 21,2 años aproximao. Les órbites nun son [[coplanar]]es.<ref name=Vaz /> Una compañera visual de magnitú 12,1, separada 20,7 [[segundu d'arcu|segundos d'arcu]], puede completar del sistema.<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = pp. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Ye una [[nana mariella]] de tipu G0V que la so masa puede ser un 16% inferior a la solar. Si formara parte del sistema, la so distancia al respective de los dos binaries sería d'unes 4500 UA con un periodu orbital de 72.000 años.<ref name=Tokovinin>{{cita publicación | autor = Tokovinin, A. | títulu = Comparative statistics and origin of triple and quadruple stars | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = pp. 925-938 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..925T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La edá averada del sistema U Ophiuchi ye de 40 - 50 millones d'años.<ref name=Torres/><ref name=Vaz /> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Nanes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación d'Ophiuchus]] f35u8tamapzf6pg3xiw5u88gl7r54vz U Orionis 0 53875 4377375 4262987 2025-06-18T09:21:14Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Orionis => U Orionis 4377375 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Orionis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Orionis''' (O Ori / HD 39816 / HR 2063)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Ori&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Orionis] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=BSC>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2063 U Orionis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181005063308/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2063 |date=2018-10-05 }} (The [[Bright Star Catalogue]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] d'[[Orión (constelación)|Orión]], visualmente asitiada 21 [[minutu d'arcu|minutos d'arcu]] al oeste de [[Ji1 Orionis|χ<sup>1</sup> Orionis]]. Alcuéntrase aproximao a 1000 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Mondal/> U Orionis ye una [[variable Mira]] rica en [[oxíxenu]] de [[tipu espectral]] M8III. El so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente|magnitú]] +4,8 y +13 nun periodu de 368,3 díes,<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20Ori U Orionis] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> reparándose una variación en dichu periodu a lo llargo del tiempu ente 367,9 y 376,0 díes.<ref name=BSC/> El so [[diámetru angular]], midíu en [[banda K]] y correxíu pol efeutu d'[[escurecimientu de llimbu]], ye de 10,86 [[arcsec|milisegundos d'arcu]];<ref name=CHARM2>{{cita publicación | autor = Richichi, A.; Percheron, I.; Khristoforova, M. | títulu = CHARM2: An updated Catalog of High Angular Resolution Measurements | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 431 | númberu = 4 | id = páxs. 773-777 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsarc.u-strasbg.fr/cgi-bin/VizieR-5?-out.add=.&-source=J/A%2bA/431/773/charm2&recno=2135 }}</ref> a una distancia de 1000 años lluz, correspuende a un radiu 470 vegaes más grande que'l del [[Sol]]. Por aciu [[tapecimientu]] llunar midióse un valor similar del so diámetru angular, tamién en banda K, de 11,90 milisegundos d'arcu; coles mesmes, esiste evidencia de que la so atmósfera puede ser asimétrica.<ref name=Mondal /> U Orionis tien una temperatura superficial de 2905 ± 80 [[kelvin|K]] y la so [[lluminosidá]] envalórase 9700 ± 4000 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Mondal>{{cita publicación | autor = Mondal, Soumen; Chandrasekhar, T. | títulu = Angular Diameter Measurements of Evolved Variables by Llunar Occultations at 2.2 and 3.8 Microns | añu = 2005 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 130 | númberu = 2 | id = páxs. 842-852 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005AJ....130..842M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Orionis ye una estrella brillosa nel [[infrarroxu]], que'l so [[espectroscopia astronómica|espectru]] nesta rexón amuesa [[vapor d'agua]] según [[llinia espectral|llinies d'emisión]] fuertes d'OH. Coles mesmes esiste emisión d'agua na rexón de [[microondes]] y emisión [[máser]] de SiO. La [[Polarización electromagnética|polarización]] de la radiación emitida probablemente ta producida pola presencia de polvu circumestelar.<ref name=BSC/> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Mira]] [[Categoría:Constelación d'Orión]] 2c5znkshmnipr1ebed7j26d03xgbl4a 4377378 4377375 2025-06-18T09:23:20Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Ori => U Ori 4377378 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Orionis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Orionis''' (U Ori / HD 39816 / HR 2063)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Ori&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Orionis] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=BSC>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2063 U Orionis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181005063308/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2063 |date=2018-10-05 }} (The [[Bright Star Catalogue]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] d'[[Orión (constelación)|Orión]], visualmente asitiada 21 [[minutu d'arcu|minutos d'arcu]] al oeste de [[Ji1 Orionis|χ<sup>1</sup> Orionis]]. Alcuéntrase aproximao a 1000 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Mondal/> U Orionis ye una [[variable Mira]] rica en [[oxíxenu]] de [[tipu espectral]] M8III. El so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente|magnitú]] +4,8 y +13 nun periodu de 368,3 díes,<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20Ori U Orionis] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> reparándose una variación en dichu periodu a lo llargo del tiempu ente 367,9 y 376,0 díes.<ref name=BSC/> El so [[diámetru angular]], midíu en [[banda K]] y correxíu pol efeutu d'[[escurecimientu de llimbu]], ye de 10,86 [[arcsec|milisegundos d'arcu]];<ref name=CHARM2>{{cita publicación | autor = Richichi, A.; Percheron, I.; Khristoforova, M. | títulu = CHARM2: An updated Catalog of High Angular Resolution Measurements | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 431 | númberu = 4 | id = páxs. 773-777 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsarc.u-strasbg.fr/cgi-bin/VizieR-5?-out.add=.&-source=J/A%2bA/431/773/charm2&recno=2135 }}</ref> a una distancia de 1000 años lluz, correspuende a un radiu 470 vegaes más grande que'l del [[Sol]]. Por aciu [[tapecimientu]] llunar midióse un valor similar del so diámetru angular, tamién en banda K, de 11,90 milisegundos d'arcu; coles mesmes, esiste evidencia de que la so atmósfera puede ser asimétrica.<ref name=Mondal /> U Orionis tien una temperatura superficial de 2905 ± 80 [[kelvin|K]] y la so [[lluminosidá]] envalórase 9700 ± 4000 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Mondal>{{cita publicación | autor = Mondal, Soumen; Chandrasekhar, T. | títulu = Angular Diameter Measurements of Evolved Variables by Llunar Occultations at 2.2 and 3.8 Microns | añu = 2005 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 130 | númberu = 2 | id = páxs. 842-852 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005AJ....130..842M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Orionis ye una estrella brillosa nel [[infrarroxu]], que'l so [[espectroscopia astronómica|espectru]] nesta rexón amuesa [[vapor d'agua]] según [[llinia espectral|llinies d'emisión]] fuertes d'OH. Coles mesmes esiste emisión d'agua na rexón de [[microondes]] y emisión [[máser]] de SiO. La [[Polarización electromagnética|polarización]] de la radiación emitida probablemente ta producida pola presencia de polvu circumestelar.<ref name=BSC/> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Mira]] [[Categoría:Constelación d'Orión]] c28fuygon5sag2z6y3kpq37p1e7n0fw 4377417 4377378 2025-06-18T10:17:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: O+Ori => U+Ori 4377417 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Orionis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Orionis''' (U Ori / HD 39816 / HR 2063)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Ori&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Orionis] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=BSC>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2063 U Orionis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181005063308/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2063 |date=2018-10-05 }} (The [[Bright Star Catalogue]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] d'[[Orión (constelación)|Orión]], visualmente asitiada 21 [[minutu d'arcu|minutos d'arcu]] al oeste de [[Ji1 Orionis|χ<sup>1</sup> Orionis]]. Alcuéntrase aproximao a 1000 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Mondal/> U Orionis ye una [[variable Mira]] rica en [[oxíxenu]] de [[tipu espectral]] M8III. El so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente|magnitú]] +4,8 y +13 nun periodu de 368,3 díes,<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20Ori U Orionis] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> reparándose una variación en dichu periodu a lo llargo del tiempu ente 367,9 y 376,0 díes.<ref name=BSC/> El so [[diámetru angular]], midíu en [[banda K]] y correxíu pol efeutu d'[[escurecimientu de llimbu]], ye de 10,86 [[arcsec|milisegundos d'arcu]];<ref name=CHARM2>{{cita publicación | autor = Richichi, A.; Percheron, I.; Khristoforova, M. | títulu = CHARM2: An updated Catalog of High Angular Resolution Measurements | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 431 | númberu = 4 | id = páxs. 773-777 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsarc.u-strasbg.fr/cgi-bin/VizieR-5?-out.add=.&-source=J/A%2bA/431/773/charm2&recno=2135 }}</ref> a una distancia de 1000 años lluz, correspuende a un radiu 470 vegaes más grande que'l del [[Sol]]. Por aciu [[tapecimientu]] llunar midióse un valor similar del so diámetru angular, tamién en banda K, de 11,90 milisegundos d'arcu; coles mesmes, esiste evidencia de que la so atmósfera puede ser asimétrica.<ref name=Mondal /> U Orionis tien una temperatura superficial de 2905 ± 80 [[kelvin|K]] y la so [[lluminosidá]] envalórase 9700 ± 4000 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Mondal>{{cita publicación | autor = Mondal, Soumen; Chandrasekhar, T. | títulu = Angular Diameter Measurements of Evolved Variables by Llunar Occultations at 2.2 and 3.8 Microns | añu = 2005 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 130 | númberu = 2 | id = páxs. 842-852 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005AJ....130..842M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Orionis ye una estrella brillosa nel [[infrarroxu]], que'l so [[espectroscopia astronómica|espectru]] nesta rexón amuesa [[vapor d'agua]] según [[llinia espectral|llinies d'emisión]] fuertes d'OH. Coles mesmes esiste emisión d'agua na rexón de [[microondes]] y emisión [[máser]] de SiO. La [[Polarización electromagnética|polarización]] de la radiación emitida probablemente ta producida pola presencia de polvu circumestelar.<ref name=BSC/> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Mira]] [[Categoría:Constelación d'Orión]] lggh342lpfqkdyuaxrjvgx3ngfxp38j 4377418 4377417 2025-06-18T10:17:39Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[O Orionis]]" a "[[U Orionis]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 4377417 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Orionis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Orionis''' (U Ori / HD 39816 / HR 2063)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Ori&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Orionis] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=BSC>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2063 U Orionis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181005063308/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2063 |date=2018-10-05 }} (The [[Bright Star Catalogue]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] d'[[Orión (constelación)|Orión]], visualmente asitiada 21 [[minutu d'arcu|minutos d'arcu]] al oeste de [[Ji1 Orionis|χ<sup>1</sup> Orionis]]. Alcuéntrase aproximao a 1000 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Mondal/> U Orionis ye una [[variable Mira]] rica en [[oxíxenu]] de [[tipu espectral]] M8III. El so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente|magnitú]] +4,8 y +13 nun periodu de 368,3 díes,<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20O%20Ori U Orionis] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> reparándose una variación en dichu periodu a lo llargo del tiempu ente 367,9 y 376,0 díes.<ref name=BSC/> El so [[diámetru angular]], midíu en [[banda K]] y correxíu pol efeutu d'[[escurecimientu de llimbu]], ye de 10,86 [[arcsec|milisegundos d'arcu]];<ref name=CHARM2>{{cita publicación | autor = Richichi, A.; Percheron, I.; Khristoforova, M. | títulu = CHARM2: An updated Catalog of High Angular Resolution Measurements | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 431 | númberu = 4 | id = páxs. 773-777 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsarc.u-strasbg.fr/cgi-bin/VizieR-5?-out.add=.&-source=J/A%2bA/431/773/charm2&recno=2135 }}</ref> a una distancia de 1000 años lluz, correspuende a un radiu 470 vegaes más grande que'l del [[Sol]]. Por aciu [[tapecimientu]] llunar midióse un valor similar del so diámetru angular, tamién en banda K, de 11,90 milisegundos d'arcu; coles mesmes, esiste evidencia de que la so atmósfera puede ser asimétrica.<ref name=Mondal /> U Orionis tien una temperatura superficial de 2905 ± 80 [[kelvin|K]] y la so [[lluminosidá]] envalórase 9700 ± 4000 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Mondal>{{cita publicación | autor = Mondal, Soumen; Chandrasekhar, T. | títulu = Angular Diameter Measurements of Evolved Variables by Llunar Occultations at 2.2 and 3.8 Microns | añu = 2005 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 130 | númberu = 2 | id = páxs. 842-852 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005AJ....130..842M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Orionis ye una estrella brillosa nel [[infrarroxu]], que'l so [[espectroscopia astronómica|espectru]] nesta rexón amuesa [[vapor d'agua]] según [[llinia espectral|llinies d'emisión]] fuertes d'OH. Coles mesmes esiste emisión d'agua na rexón de [[microondes]] y emisión [[máser]] de SiO. La [[Polarización electromagnética|polarización]] de la radiación emitida probablemente ta producida pola presencia de polvu circumestelar.<ref name=BSC/> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Mira]] [[Categoría:Constelación d'Orión]] lggh342lpfqkdyuaxrjvgx3ngfxp38j U Pegasi 0 53876 4377410 3820559 2025-06-18T10:14:32Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Pegasi => U Pegasi 4377410 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Pegasi}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Pegasi''' (O Peg / [[Catálogu Hipparcos|HIP]] 118149 / [[Catálogu SAO|SAO]] 108933)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Peg&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* O Peg -- Eclipsing binary of W UMa type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] de [[magnitú aparente]] +9,23. Encuadrada na [[constelación]] de [[Pegasu (constelación)|Pegasu]], visualmente alcontrar a pocu más de 3º al sur de [[Fi Pegasi|φ Pegasi]]. Ta a 454 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. U Pegasi ye una [[binaria de contautu]], lo qu'implica que los sos dos componentes comparten la so capa esterior de gas, siendo'l [[tipu espectral]] conxuntu G2.<ref name=SIMBAD /> La componente más masiva —con una masa de 1,15 [[mases solares]]— tien una [[temperatura efectivo]] de 5515 [[Kelvin|K]] y un radiu un 20% más grande que'l del [[Sol]]. La componente secundaria tien un terciu de la masa de la so compañera, siendo la so temperatura de 5800 K.<ref name=Pribulla>{{cita publicación | autor = Pribulla, T.; Kreiner, J. M.; Tremko, J. | títulu = Catalogue of the field contact binary stars | añu = 2003 | publicación = Contributions of the Astronomical Observatory Skalnaté Pleso | volume = 33 | númberu = 1 | id = pp. 38-70 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2003CoSka..33...38P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu equival al 73% del [[radiu solar]]. Dambes estrelles tán dixebraes ente sigo namái 0,012 [[Unidá astronómica|UA]] o 2,52 radios solares.<ref name=Gazeas> {{cita publicación | autor = Gazeas, K.; Stȩpień, K. | títulu = Angular momentum and mass evolution of contact binaries | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 390 | númberu = 4 | id = pp. 1577-1586 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.390.1577G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El [[periodu orbital]] del [[Sistema binariu (astronomía)|sistema]] ye de 9 hores (0,3748 díes) y mengua col tiempu.<ref name=Malkov/> Como la práutica totalidá de binaries de contautu, U Pegasi constitúi tamién una [[binaria eclipsante]] —del tipu [[estrella variable W Ursae Majoris|W Ursae Majoris]]—, que'l so rellumu aparra 0,53 magnitúes nel [[eclís]] principal y 0,50 magnitúes nel secundariu.<ref name=Malkov> {{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = pp. 785-789 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Pegasu]] 8vjdjvwxqoooqgbyg8u6u5pb7as9e87 4377412 4377410 2025-06-18T10:15:13Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Peg => U Peg 4377412 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Pegasi}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Pegasi''' (U Peg / [[Catálogu Hipparcos|HIP]] 118149 / [[Catálogu SAO|SAO]] 108933)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Peg&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Peg -- Eclipsing binary of W UMa type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] de [[magnitú aparente]] +9,23. Encuadrada na [[constelación]] de [[Pegasu (constelación)|Pegasu]], visualmente alcontrar a pocu más de 3º al sur de [[Fi Pegasi|φ Pegasi]]. Ta a 454 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. U Pegasi ye una [[binaria de contautu]], lo qu'implica que los sos dos componentes comparten la so capa esterior de gas, siendo'l [[tipu espectral]] conxuntu G2.<ref name=SIMBAD /> La componente más masiva —con una masa de 1,15 [[mases solares]]— tien una [[temperatura efectivo]] de 5515 [[Kelvin|K]] y un radiu un 20% más grande que'l del [[Sol]]. La componente secundaria tien un terciu de la masa de la so compañera, siendo la so temperatura de 5800 K.<ref name=Pribulla>{{cita publicación | autor = Pribulla, T.; Kreiner, J. M.; Tremko, J. | títulu = Catalogue of the field contact binary stars | añu = 2003 | publicación = Contributions of the Astronomical Observatory Skalnaté Pleso | volume = 33 | númberu = 1 | id = pp. 38-70 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2003CoSka..33...38P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu equival al 73% del [[radiu solar]]. Dambes estrelles tán dixebraes ente sigo namái 0,012 [[Unidá astronómica|UA]] o 2,52 radios solares.<ref name=Gazeas> {{cita publicación | autor = Gazeas, K.; Stȩpień, K. | títulu = Angular momentum and mass evolution of contact binaries | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 390 | númberu = 4 | id = pp. 1577-1586 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.390.1577G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El [[periodu orbital]] del [[Sistema binariu (astronomía)|sistema]] ye de 9 hores (0,3748 díes) y mengua col tiempu.<ref name=Malkov/> Como la práutica totalidá de binaries de contautu, U Pegasi constitúi tamién una [[binaria eclipsante]] —del tipu [[estrella variable W Ursae Majoris|W Ursae Majoris]]—, que'l so rellumu aparra 0,53 magnitúes nel [[eclís]] principal y 0,50 magnitúes nel secundariu.<ref name=Malkov> {{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = pp. 785-789 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Pegasu]] bl3r0nsdm99obzw3cmf2fd4ri3oqnfq 4377413 4377412 2025-06-18T10:15:48Z XabatuBot 43102 iguo testu: O+Peg => U+Peg 4377413 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Pegasi}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Pegasi''' (U Peg / [[Catálogu Hipparcos|HIP]] 118149 / [[Catálogu SAO|SAO]] 108933)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Peg&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Peg -- Eclipsing binary of W UMa type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] de [[magnitú aparente]] +9,23. Encuadrada na [[constelación]] de [[Pegasu (constelación)|Pegasu]], visualmente alcontrar a pocu más de 3º al sur de [[Fi Pegasi|φ Pegasi]]. Ta a 454 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. U Pegasi ye una [[binaria de contautu]], lo qu'implica que los sos dos componentes comparten la so capa esterior de gas, siendo'l [[tipu espectral]] conxuntu G2.<ref name=SIMBAD /> La componente más masiva —con una masa de 1,15 [[mases solares]]— tien una [[temperatura efectivo]] de 5515 [[Kelvin|K]] y un radiu un 20% más grande que'l del [[Sol]]. La componente secundaria tien un terciu de la masa de la so compañera, siendo la so temperatura de 5800 K.<ref name=Pribulla>{{cita publicación | autor = Pribulla, T.; Kreiner, J. M.; Tremko, J. | títulu = Catalogue of the field contact binary stars | añu = 2003 | publicación = Contributions of the Astronomical Observatory Skalnaté Pleso | volume = 33 | númberu = 1 | id = pp. 38-70 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2003CoSka..33...38P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu equival al 73% del [[radiu solar]]. Dambes estrelles tán dixebraes ente sigo namái 0,012 [[Unidá astronómica|UA]] o 2,52 radios solares.<ref name=Gazeas> {{cita publicación | autor = Gazeas, K.; Stȩpień, K. | títulu = Angular momentum and mass evolution of contact binaries | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 390 | númberu = 4 | id = pp. 1577-1586 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.390.1577G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El [[periodu orbital]] del [[Sistema binariu (astronomía)|sistema]] ye de 9 hores (0,3748 díes) y mengua col tiempu.<ref name=Malkov/> Como la práutica totalidá de binaries de contautu, U Pegasi constitúi tamién una [[binaria eclipsante]] —del tipu [[estrella variable W Ursae Majoris|W Ursae Majoris]]—, que'l so rellumu aparra 0,53 magnitúes nel [[eclís]] principal y 0,50 magnitúes nel secundariu.<ref name=Malkov> {{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = pp. 785-789 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Pegasu]] nhai8w02p8j71va3j4dnpt600742hly 4377415 4377413 2025-06-18T10:16:00Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[O Pegasi]]" a "[[U Pegasi]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 4377413 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Pegasi}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Pegasi''' (U Peg / [[Catálogu Hipparcos|HIP]] 118149 / [[Catálogu SAO|SAO]] 108933)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Peg&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Peg -- Eclipsing binary of W UMa type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] de [[magnitú aparente]] +9,23. Encuadrada na [[constelación]] de [[Pegasu (constelación)|Pegasu]], visualmente alcontrar a pocu más de 3º al sur de [[Fi Pegasi|φ Pegasi]]. Ta a 454 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. U Pegasi ye una [[binaria de contautu]], lo qu'implica que los sos dos componentes comparten la so capa esterior de gas, siendo'l [[tipu espectral]] conxuntu G2.<ref name=SIMBAD /> La componente más masiva —con una masa de 1,15 [[mases solares]]— tien una [[temperatura efectivo]] de 5515 [[Kelvin|K]] y un radiu un 20% más grande que'l del [[Sol]]. La componente secundaria tien un terciu de la masa de la so compañera, siendo la so temperatura de 5800 K.<ref name=Pribulla>{{cita publicación | autor = Pribulla, T.; Kreiner, J. M.; Tremko, J. | títulu = Catalogue of the field contact binary stars | añu = 2003 | publicación = Contributions of the Astronomical Observatory Skalnaté Pleso | volume = 33 | númberu = 1 | id = pp. 38-70 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2003CoSka..33...38P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu equival al 73% del [[radiu solar]]. Dambes estrelles tán dixebraes ente sigo namái 0,012 [[Unidá astronómica|UA]] o 2,52 radios solares.<ref name=Gazeas> {{cita publicación | autor = Gazeas, K.; Stȩpień, K. | títulu = Angular momentum and mass evolution of contact binaries | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 390 | númberu = 4 | id = pp. 1577-1586 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.390.1577G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El [[periodu orbital]] del [[Sistema binariu (astronomía)|sistema]] ye de 9 hores (0,3748 díes) y mengua col tiempu.<ref name=Malkov/> Como la práutica totalidá de binaries de contautu, U Pegasi constitúi tamién una [[binaria eclipsante]] —del tipu [[estrella variable W Ursae Majoris|W Ursae Majoris]]—, que'l so rellumu aparra 0,53 magnitúes nel [[eclís]] principal y 0,50 magnitúes nel secundariu.<ref name=Malkov> {{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = pp. 785-789 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Pegasu]] nhai8w02p8j71va3j4dnpt600742hly U Sagittae 0 53877 4377354 4112822 2025-06-18T09:13:08Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Sagittae => U Sagittae 4377354 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Sagittae}} {{Ficha d'estrella |nome = U Sagittae A/B |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Sagita]] |α = 19h 18min 48,41s |δ = +19º 36' 37,7’’ |magapa_v = +6,51 / +9,13 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B7.5IV-V / G2III-IV |tipu = |msol = 5,45 / 1,99 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 4,11 / 5,64 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -0,39 (conxunta) |gravedá = |lumen = 1442 / 727 |temp = 12.250 / 5.500 |metal = |rota = |vari = [[Binaria eclipsante]] |osci = 3,3806 díes |edad = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -17,1 |dist_al = 782 |dist_pc = 240 |parax = 4,17 ± 0,50 <!-- Sistema --> |comp = 2 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = O+Sge |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;181182 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;7326 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;94910 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;104711 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]+19&nbsp;3975 }} '''U Sagittae''' (O Sge)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Sge&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* V* O Sge -- Eclipsing binary of Algol type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Sagita]], la flecha. Visualmente alcontrar a pocu menos de 2º al sur de [[1 Vulpeculae]]. La so [[magnitú aparente]] media ye +6,50 y alcuéntrase a 782 [[años lluz]] del [[Sistema Solar]]. == Carauterístiques == U Sagittae ye una [[Estrella binaria|binaria]] compuesta por una [[subxigante]] blancu-azulada de [[tipu espectral]] B7.5IV-V, la estrella primaria, y una [[Estrella xigante|xigante]] mariella de tipu G2III-IV, la estrella secundaria. La primaria tien una [[temperatura efectivo]] de 12.250 [[Kelvin|K]], anque paez ser que na so superficie esiste una mancha caliente con una temperatura cimero de 20.000 K. Tien una masa 5,45 vegaes mayor que la [[masa solar]] y el so radiu ye 4,11 vegaes más grande que'l del [[Sol]]. L'acompañante tien una temperatura de 5500 K y una masa doble de la del Sol. El so tamañu, igual a 5,64 [[radiu solar|radios solares]], ye daqué mayor que'l de la so compañera. El sistema constitúi una «[[estrella binaria cercana|binaria semidesprendida]]»; la xigante mariella llena la so [[lóbulu de Roche]], perdiendo materia que cai direutamente escontra la estrella caliente. La tasa añal de [[perda de masa estelar]] equival a 2,04 vegaes la masa solar.<ref name=Rensberger>{{cita publicación | autor = van Rensbergen, W.; de Greve, J. P.; Mennekens, N.; Jansen, K.; de Loore, C. | títulu = Mass loss out of close binaries. The formation of Algol-type systems, completed with case B RLOF | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 528 | númberu = | id = A16 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...528A..16V&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El [[periodu orbital]] d'esta binaria ye de 3,3806 díes, siendo la [[órbita]] práuticamente circular ([[Escentricidá (matemática)|ε]] = 0,03).<ref name=NinthCatalogue>{{cita publicación | autor = Pourbaix, D.; Tokovinin, A. A.; Batten, A. H.; Fekel, F. C.; Hartkopf, W. I.; Levato, H.; Morrell, N. I.; Torres, G.; Udry, S. | títulu = SB⁹: The ninth catalogue of spectroscopic binary orbits | añu = 2004 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 424 | númberu = | id = páxs. 727-732 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004A%26A...424..727P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Variabilidá == U Sagittae ye una [[binaria eclipsante]] onde'l [[eclís]] de la estrella primaria, que supón una cayida de rellumu de 2,83 magnitúes, ye total. L'eclís secundariu ye muncho menos acentuáu y trai un amenorgamientu de rellumu de 0,26 magnitúes.<ref>{{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = páxs. 785-789 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Sagittae ye brillosu y activa como [[radiofuente]].<ref>{{cita publicación | autor = Boboltz, D. A.; Fey, A. L.; Puatua, W. K.; Zacharias, N.; Claussen, M. J.; Johnston, K. J.; Gaume, R. A. | títulu = Very Large Array Plus Pie Town Astrometry of 46 Radiu Stars | añu = 2007 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 133 | númberu = 3 | id = páxs. 906-916 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007AJ....133..906B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == *[[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Subxigantes]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Sagita]] kdam5jzzgeisbmwd7fxcofmujzru4bb 4377357 4377354 2025-06-18T09:13:18Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Sge => U Sge 4377357 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Sagittae}} {{Ficha d'estrella |nome = U Sagittae A/B |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Sagita]] |α = 19h 18min 48,41s |δ = +19º 36' 37,7’’ |magapa_v = +6,51 / +9,13 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B7.5IV-V / G2III-IV |tipu = |msol = 5,45 / 1,99 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 4,11 / 5,64 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -0,39 (conxunta) |gravedá = |lumen = 1442 / 727 |temp = 12.250 / 5.500 |metal = |rota = |vari = [[Binaria eclipsante]] |osci = 3,3806 díes |edad = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -17,1 |dist_al = 782 |dist_pc = 240 |parax = 4,17 ± 0,50 <!-- Sistema --> |comp = 2 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = O+Sge |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;181182 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;7326 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;94910 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;104711 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]+19&nbsp;3975 }} '''U Sagittae''' (U Sge)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Sge&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* V* U Sge -- Eclipsing binary of Algol type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Sagita]], la flecha. Visualmente alcontrar a pocu menos de 2º al sur de [[1 Vulpeculae]]. La so [[magnitú aparente]] media ye +6,50 y alcuéntrase a 782 [[años lluz]] del [[Sistema Solar]]. == Carauterístiques == U Sagittae ye una [[Estrella binaria|binaria]] compuesta por una [[subxigante]] blancu-azulada de [[tipu espectral]] B7.5IV-V, la estrella primaria, y una [[Estrella xigante|xigante]] mariella de tipu G2III-IV, la estrella secundaria. La primaria tien una [[temperatura efectivo]] de 12.250 [[Kelvin|K]], anque paez ser que na so superficie esiste una mancha caliente con una temperatura cimero de 20.000 K. Tien una masa 5,45 vegaes mayor que la [[masa solar]] y el so radiu ye 4,11 vegaes más grande que'l del [[Sol]]. L'acompañante tien una temperatura de 5500 K y una masa doble de la del Sol. El so tamañu, igual a 5,64 [[radiu solar|radios solares]], ye daqué mayor que'l de la so compañera. El sistema constitúi una «[[estrella binaria cercana|binaria semidesprendida]]»; la xigante mariella llena la so [[lóbulu de Roche]], perdiendo materia que cai direutamente escontra la estrella caliente. La tasa añal de [[perda de masa estelar]] equival a 2,04 vegaes la masa solar.<ref name=Rensberger>{{cita publicación | autor = van Rensbergen, W.; de Greve, J. P.; Mennekens, N.; Jansen, K.; de Loore, C. | títulu = Mass loss out of close binaries. The formation of Algol-type systems, completed with case B RLOF | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 528 | númberu = | id = A16 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...528A..16V&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El [[periodu orbital]] d'esta binaria ye de 3,3806 díes, siendo la [[órbita]] práuticamente circular ([[Escentricidá (matemática)|ε]] = 0,03).<ref name=NinthCatalogue>{{cita publicación | autor = Pourbaix, D.; Tokovinin, A. A.; Batten, A. H.; Fekel, F. C.; Hartkopf, W. I.; Levato, H.; Morrell, N. I.; Torres, G.; Udry, S. | títulu = SB⁹: The ninth catalogue of spectroscopic binary orbits | añu = 2004 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 424 | númberu = | id = páxs. 727-732 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004A%26A...424..727P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Variabilidá == U Sagittae ye una [[binaria eclipsante]] onde'l [[eclís]] de la estrella primaria, que supón una cayida de rellumu de 2,83 magnitúes, ye total. L'eclís secundariu ye muncho menos acentuáu y trai un amenorgamientu de rellumu de 0,26 magnitúes.<ref>{{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = páxs. 785-789 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Sagittae ye brillosu y activa como [[radiofuente]].<ref>{{cita publicación | autor = Boboltz, D. A.; Fey, A. L.; Puatua, W. K.; Zacharias, N.; Claussen, M. J.; Johnston, K. J.; Gaume, R. A. | títulu = Very Large Array Plus Pie Town Astrometry of 46 Radiu Stars | añu = 2007 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 133 | númberu = 3 | id = páxs. 906-916 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007AJ....133..906B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == *[[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Subxigantes]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Sagita]] l920nxt8vsmm3bwn48p2wze1s7qnora 4377358 4377357 2025-06-18T09:13:36Z XabatuBot 43102 iguo testu: O+Sge => U+Sge 4377358 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Sagittae}} {{Ficha d'estrella |nome = U Sagittae A/B |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Sagita]] |α = 19h 18min 48,41s |δ = +19º 36' 37,7’’ |magapa_v = +6,51 / +9,13 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B7.5IV-V / G2III-IV |tipu = |msol = 5,45 / 1,99 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 4,11 / 5,64 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -0,39 (conxunta) |gravedá = |lumen = 1442 / 727 |temp = 12.250 / 5.500 |metal = |rota = |vari = [[Binaria eclipsante]] |osci = 3,3806 díes |edad = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -17,1 |dist_al = 782 |dist_pc = 240 |parax = 4,17 ± 0,50 <!-- Sistema --> |comp = 2 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = U+Sge |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;181182 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;7326 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;94910 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;104711 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]+19&nbsp;3975 }} '''U Sagittae''' (U Sge)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Sge&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* V* U Sge -- Eclipsing binary of Algol type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Sagita]], la flecha. Visualmente alcontrar a pocu menos de 2º al sur de [[1 Vulpeculae]]. La so [[magnitú aparente]] media ye +6,50 y alcuéntrase a 782 [[años lluz]] del [[Sistema Solar]]. == Carauterístiques == U Sagittae ye una [[Estrella binaria|binaria]] compuesta por una [[subxigante]] blancu-azulada de [[tipu espectral]] B7.5IV-V, la estrella primaria, y una [[Estrella xigante|xigante]] mariella de tipu G2III-IV, la estrella secundaria. La primaria tien una [[temperatura efectivo]] de 12.250 [[Kelvin|K]], anque paez ser que na so superficie esiste una mancha caliente con una temperatura cimero de 20.000 K. Tien una masa 5,45 vegaes mayor que la [[masa solar]] y el so radiu ye 4,11 vegaes más grande que'l del [[Sol]]. L'acompañante tien una temperatura de 5500 K y una masa doble de la del Sol. El so tamañu, igual a 5,64 [[radiu solar|radios solares]], ye daqué mayor que'l de la so compañera. El sistema constitúi una «[[estrella binaria cercana|binaria semidesprendida]]»; la xigante mariella llena la so [[lóbulu de Roche]], perdiendo materia que cai direutamente escontra la estrella caliente. La tasa añal de [[perda de masa estelar]] equival a 2,04 vegaes la masa solar.<ref name=Rensberger>{{cita publicación | autor = van Rensbergen, W.; de Greve, J. P.; Mennekens, N.; Jansen, K.; de Loore, C. | títulu = Mass loss out of close binaries. The formation of Algol-type systems, completed with case B RLOF | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 528 | númberu = | id = A16 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...528A..16V&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El [[periodu orbital]] d'esta binaria ye de 3,3806 díes, siendo la [[órbita]] práuticamente circular ([[Escentricidá (matemática)|ε]] = 0,03).<ref name=NinthCatalogue>{{cita publicación | autor = Pourbaix, D.; Tokovinin, A. A.; Batten, A. H.; Fekel, F. C.; Hartkopf, W. I.; Levato, H.; Morrell, N. I.; Torres, G.; Udry, S. | títulu = SB⁹: The ninth catalogue of spectroscopic binary orbits | añu = 2004 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 424 | númberu = | id = páxs. 727-732 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004A%26A...424..727P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Variabilidá == U Sagittae ye una [[binaria eclipsante]] onde'l [[eclís]] de la estrella primaria, que supón una cayida de rellumu de 2,83 magnitúes, ye total. L'eclís secundariu ye muncho menos acentuáu y trai un amenorgamientu de rellumu de 0,26 magnitúes.<ref>{{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = páxs. 785-789 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Sagittae ye brillosu y activa como [[radiofuente]].<ref>{{cita publicación | autor = Boboltz, D. A.; Fey, A. L.; Puatua, W. K.; Zacharias, N.; Claussen, M. J.; Johnston, K. J.; Gaume, R. A. | títulu = Very Large Array Plus Pie Town Astrometry of 46 Radiu Stars | añu = 2007 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 133 | númberu = 3 | id = páxs. 906-916 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007AJ....133..906B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == *[[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Subxigantes]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Sagita]] fqgz51w1muelsj09ldbcb7474x2gndp 4377359 4377358 2025-06-18T09:13:47Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[O Sagittae]]" a "[[U Sagittae]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 4377358 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Sagittae}} {{Ficha d'estrella |nome = U Sagittae A/B |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Sagita]] |α = 19h 18min 48,41s |δ = +19º 36' 37,7’’ |magapa_v = +6,51 / +9,13 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B7.5IV-V / G2III-IV |tipu = |msol = 5,45 / 1,99 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 4,11 / 5,64 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -0,39 (conxunta) |gravedá = |lumen = 1442 / 727 |temp = 12.250 / 5.500 |metal = |rota = |vari = [[Binaria eclipsante]] |osci = 3,3806 díes |edad = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -17,1 |dist_al = 782 |dist_pc = 240 |parax = 4,17 ± 0,50 <!-- Sistema --> |comp = 2 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = U+Sge |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;181182 / [[The Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;7326 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;94910 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;104711 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]+19&nbsp;3975 }} '''U Sagittae''' (U Sge)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Sge&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* V* U Sge -- Eclipsing binary of Algol type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Sagita]], la flecha. Visualmente alcontrar a pocu menos de 2º al sur de [[1 Vulpeculae]]. La so [[magnitú aparente]] media ye +6,50 y alcuéntrase a 782 [[años lluz]] del [[Sistema Solar]]. == Carauterístiques == U Sagittae ye una [[Estrella binaria|binaria]] compuesta por una [[subxigante]] blancu-azulada de [[tipu espectral]] B7.5IV-V, la estrella primaria, y una [[Estrella xigante|xigante]] mariella de tipu G2III-IV, la estrella secundaria. La primaria tien una [[temperatura efectivo]] de 12.250 [[Kelvin|K]], anque paez ser que na so superficie esiste una mancha caliente con una temperatura cimero de 20.000 K. Tien una masa 5,45 vegaes mayor que la [[masa solar]] y el so radiu ye 4,11 vegaes más grande que'l del [[Sol]]. L'acompañante tien una temperatura de 5500 K y una masa doble de la del Sol. El so tamañu, igual a 5,64 [[radiu solar|radios solares]], ye daqué mayor que'l de la so compañera. El sistema constitúi una «[[estrella binaria cercana|binaria semidesprendida]]»; la xigante mariella llena la so [[lóbulu de Roche]], perdiendo materia que cai direutamente escontra la estrella caliente. La tasa añal de [[perda de masa estelar]] equival a 2,04 vegaes la masa solar.<ref name=Rensberger>{{cita publicación | autor = van Rensbergen, W.; de Greve, J. P.; Mennekens, N.; Jansen, K.; de Loore, C. | títulu = Mass loss out of close binaries. The formation of Algol-type systems, completed with case B RLOF | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 528 | númberu = | id = A16 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...528A..16V&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El [[periodu orbital]] d'esta binaria ye de 3,3806 díes, siendo la [[órbita]] práuticamente circular ([[Escentricidá (matemática)|ε]] = 0,03).<ref name=NinthCatalogue>{{cita publicación | autor = Pourbaix, D.; Tokovinin, A. A.; Batten, A. H.; Fekel, F. C.; Hartkopf, W. I.; Levato, H.; Morrell, N. I.; Torres, G.; Udry, S. | títulu = SB⁹: The ninth catalogue of spectroscopic binary orbits | añu = 2004 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 424 | númberu = | id = páxs. 727-732 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004A%26A...424..727P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Variabilidá == U Sagittae ye una [[binaria eclipsante]] onde'l [[eclís]] de la estrella primaria, que supón una cayida de rellumu de 2,83 magnitúes, ye total. L'eclís secundariu ye muncho menos acentuáu y trai un amenorgamientu de rellumu de 0,26 magnitúes.<ref>{{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = páxs. 785-789 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> U Sagittae ye brillosu y activa como [[radiofuente]].<ref>{{cita publicación | autor = Boboltz, D. A.; Fey, A. L.; Puatua, W. K.; Zacharias, N.; Claussen, M. J.; Johnston, K. J.; Gaume, R. A. | títulu = Very Large Array Plus Pie Town Astrometry of 46 Radiu Stars | añu = 2007 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 133 | númberu = 3 | id = páxs. 906-916 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007AJ....133..906B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == *[[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Subxigantes]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Sagita]] fqgz51w1muelsj09ldbcb7474x2gndp U Sagittarii 0 53878 4377393 3956770 2025-06-18T10:05:32Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Sagittarii => U Sagittarii 4377393 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Sagittarii}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Sagittarii''' (O Sgr / HD 170764 / HR 6947)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Sgr&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Sagittarii] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Saxitariu (constelación)|Saxitariu]]. Forma parte del [[cúmulu abiertu M25]] o [[IC 4725]]. Al igual que [[X Sagittarii]], [[W Sagittarii]] y [[Y Sagittarii]], toes elles nesta mesma constelación, U Sagittarii ye una variable [[cefeida]]; la so [[magnitú aparente]] bazcuya ente +6,28 y +7,15 nun periodu de 6,7452 díes, magar se reparó un aumentu nel periodu de 5,11 segundos per añu. De tipu espectral G1Ib, la so [[temperatura efectivo]] ye de 5540 [[kelvin|K]].<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = páxs. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu, según la fonte consultada, ta entendíu ente 43<ref name=Groenewegen /> y 51<ref name=Nielson /> vegaes el [[radiu solar]]. La so masa ye 5,1 vegaes mayor que la [[masa solar]].<ref name=Nielson/> Tien un conteníu metálico similar al del [[Sol]], siendo'l so índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,08.<ref name=Groenewegen /> Anque polo xeneral los niveles de los distintos elementos nun difieren descomanadamente de los valores solares, apréciase arriquecimientu de [[sodiu]] y [[cinc]] ([Zn/H] = +0,27), según ciertu emprobecimientu en [[escandiu]] y [[magnesiu]].<ref name=Luck_Andrievsky>{{cita publicación | autor = Luck, R. Y.; Andrievsky, S. M.; Kovtyukh, V. V.; Gieren, W.; Graczyk, D. | títulu = The Distribution of the Elements in the Galactic Disk. II. Azimuthal and Radial Variation in Abundances from Cepheids | añu = 2011 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 142 | númberu = 2 | id = 51 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011AJ....142...51L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so distancia respeutu al [[Sistema Solar]], basada na rellación ente les variaciones de color y del [[diámetru angular]], ye d'aproximao 1760 años lluz,<ref name=Groenewegen>{{cita publicación | autor = Groenewegen, M. A. T. | títulu = Baade-Wesselink distances and the effect of metallicity in classical cepheids | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 488 | númberu = 1 | id = páxs. 25-35 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...488...25G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> daqué inferior a la envalorada pal el cúmulu M25 (unos 2000 años lluz). == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Constelación de Saxitariu]] hzq3arjj3ee2yk0x3n2k814sy5pslum 4377396 4377393 2025-06-18T10:05:44Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Sgr => U Sgr 4377396 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Sagittarii}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Sagittarii''' (U Sgr / HD 170764 / HR 6947)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Sgr&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Sagittarii] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Saxitariu (constelación)|Saxitariu]]. Forma parte del [[cúmulu abiertu M25]] o [[IC 4725]]. Al igual que [[X Sagittarii]], [[W Sagittarii]] y [[Y Sagittarii]], toes elles nesta mesma constelación, U Sagittarii ye una variable [[cefeida]]; la so [[magnitú aparente]] bazcuya ente +6,28 y +7,15 nun periodu de 6,7452 díes, magar se reparó un aumentu nel periodu de 5,11 segundos per añu. De tipu espectral G1Ib, la so [[temperatura efectivo]] ye de 5540 [[kelvin|K]].<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = páxs. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu, según la fonte consultada, ta entendíu ente 43<ref name=Groenewegen /> y 51<ref name=Nielson /> vegaes el [[radiu solar]]. La so masa ye 5,1 vegaes mayor que la [[masa solar]].<ref name=Nielson/> Tien un conteníu metálico similar al del [[Sol]], siendo'l so índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,08.<ref name=Groenewegen /> Anque polo xeneral los niveles de los distintos elementos nun difieren descomanadamente de los valores solares, apréciase arriquecimientu de [[sodiu]] y [[cinc]] ([Zn/H] = +0,27), según ciertu emprobecimientu en [[escandiu]] y [[magnesiu]].<ref name=Luck_Andrievsky>{{cita publicación | autor = Luck, R. Y.; Andrievsky, S. M.; Kovtyukh, V. V.; Gieren, W.; Graczyk, D. | títulu = The Distribution of the Elements in the Galactic Disk. II. Azimuthal and Radial Variation in Abundances from Cepheids | añu = 2011 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 142 | númberu = 2 | id = 51 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011AJ....142...51L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so distancia respeutu al [[Sistema Solar]], basada na rellación ente les variaciones de color y del [[diámetru angular]], ye d'aproximao 1760 años lluz,<ref name=Groenewegen>{{cita publicación | autor = Groenewegen, M. A. T. | títulu = Baade-Wesselink distances and the effect of metallicity in classical cepheids | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 488 | númberu = 1 | id = páxs. 25-35 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...488...25G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> daqué inferior a la envalorada pal el cúmulu M25 (unos 2000 años lluz). == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Constelación de Saxitariu]] 5xclbao8s2zxoyn6uvwopei7xezix69 4377397 4377396 2025-06-18T10:05:58Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[O Sagittarii]]" a "[[U Sagittarii]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 4377396 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Sagittarii}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Sagittarii''' (U Sgr / HD 170764 / HR 6947)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Sgr&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Sagittarii] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Saxitariu (constelación)|Saxitariu]]. Forma parte del [[cúmulu abiertu M25]] o [[IC 4725]]. Al igual que [[X Sagittarii]], [[W Sagittarii]] y [[Y Sagittarii]], toes elles nesta mesma constelación, U Sagittarii ye una variable [[cefeida]]; la so [[magnitú aparente]] bazcuya ente +6,28 y +7,15 nun periodu de 6,7452 díes, magar se reparó un aumentu nel periodu de 5,11 segundos per añu. De tipu espectral G1Ib, la so [[temperatura efectivo]] ye de 5540 [[kelvin|K]].<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = páxs. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu, según la fonte consultada, ta entendíu ente 43<ref name=Groenewegen /> y 51<ref name=Nielson /> vegaes el [[radiu solar]]. La so masa ye 5,1 vegaes mayor que la [[masa solar]].<ref name=Nielson/> Tien un conteníu metálico similar al del [[Sol]], siendo'l so índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,08.<ref name=Groenewegen /> Anque polo xeneral los niveles de los distintos elementos nun difieren descomanadamente de los valores solares, apréciase arriquecimientu de [[sodiu]] y [[cinc]] ([Zn/H] = +0,27), según ciertu emprobecimientu en [[escandiu]] y [[magnesiu]].<ref name=Luck_Andrievsky>{{cita publicación | autor = Luck, R. Y.; Andrievsky, S. M.; Kovtyukh, V. V.; Gieren, W.; Graczyk, D. | títulu = The Distribution of the Elements in the Galactic Disk. II. Azimuthal and Radial Variation in Abundances from Cepheids | añu = 2011 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 142 | númberu = 2 | id = 51 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011AJ....142...51L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so distancia respeutu al [[Sistema Solar]], basada na rellación ente les variaciones de color y del [[diámetru angular]], ye d'aproximao 1760 años lluz,<ref name=Groenewegen>{{cita publicación | autor = Groenewegen, M. A. T. | títulu = Baade-Wesselink distances and the effect of metallicity in classical cepheids | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 488 | númberu = 1 | id = páxs. 25-35 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...488...25G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> daqué inferior a la envalorada pal el cúmulu M25 (unos 2000 años lluz). == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Constelación de Saxitariu]] 5xclbao8s2zxoyn6uvwopei7xezix69 4377399 4377397 2025-06-18T10:06:42Z YoaR 37624 4377399 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Sagittarii}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Sagittarii''' (U Sgr / HD 170764 / HR 6947)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Sgr&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Sagittarii] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Saxitariu (constelación)|Saxitariu]]. Forma parte del [[cúmulu abiertu M25]] o [[IC 4725]]. Al igual que [[X Sagittarii]], [[W Sagittarii]] y [[Y Sagittarii]], toes elles nesta mesma constelación, U Sagittarii ye una variable [[cefeida]]; la so [[magnitú aparente]] bazcuya ente +6,28 y +7,15 nun periodu de 6,7452 díes, magar se reparó un aumentu nel periodu de 5,11 segundos per añu. De tipu espectral G1Ib, la so [[temperatura efectivo]] ye de 5540 [[kelvin|K]].<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = páxs. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu, según la fonte consultada, ta entendíu ente 43<ref name=Groenewegen /> y 51<ref name=Nielson /> vegaes el [[radiu solar]]. La so masa ye 5,1 vegaes mayor que la [[masa solar]].<ref name=Nielson/> Tien un conteníu metálico similar al del [[Sol]], siendo'l so índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,08.<ref name=Groenewegen /> Anque polo xeneral los niveles de los distintos elementos nun difieren descomanadamente de los valores solares, apréciase arriquecimientu de [[sodiu]] y [[cinc]] ([Zn/H] = +0,27), según ciertu emprobecimientu en [[escandiu]] y [[magnesiu]].<ref name=Luck_Andrievsky>{{cita publicación | autor = Luck, R. Y.; Andrievsky, S. M.; Kovtyukh, V. V.; Gieren, W.; Graczyk, D. | títulu = The Distribution of the Elements in the Galactic Disk. II. Azimuthal and Radial Variation in Abundances from Cepheids | añu = 2011 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 142 | númberu = 2 | id = 51 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011AJ....142...51L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so distancia respeutu al [[Sistema Solar]], basada na rellación ente les variaciones de color y del [[diámetru angular]], ye d'aproximao 1760 años lluz,<ref name=Groenewegen>{{cita publicación | autor = Groenewegen, M. A. T. | títulu = Baade-Wesselink distances and the effect of metallicity in classical cepheids | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 488 | númberu = 1 | id = páxs. 25-35 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...488...25G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> daqué inferior a la envalorada pal el cúmulu M25 (unos 2000 años lluz). == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Constelación de Saxitariu]] lz6a5meyovw8of0uuigehwr4kvweo3g U Vulpeculae 0 53879 4377180 3956771 2025-06-18T08:03:58Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Vulpeculae => U Vulpeculae 4377180 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Vulpeculae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Vulpeculae''' (O Vul / HD 185059 / HR 7458)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Vul&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Vulpeculae] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Vulpecula]]. Alcuéntrase 44 [[minutos d'arcu]] al sur de [[9 Vulpeculae]]. Al igual que [[T Vulpeculae]], nesta mesma constelación, U Vulpeculae ye una variable [[cefeida]]; el so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente]] +6,73 y +7,54 nun periodu de 7,9907 díes. De [[tipu espectral]] F5Iab, la so [[temperatura efectivo]] ye de 5550 [[kelvin|K]].<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = páxs. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu, según la fonte consultada, ta entendíu ente 51<ref name=Groenewegen /> y 57<ref name=Nielson /> vegaes el [[radiu solar]]. Tien un conteníu metálico similar al del [[Sol]], con un índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,11.<ref name=Groenewegen /> La so masa ye 5 vegaes mayor que la [[masa solar]].<ref name=Nielson /> Per otra parte, U Vulpeculae ye una [[estrella binaria espectroscópica]] con un [[periodu orbital]] de 2510 díes. La [[órbita]] del sistema ye considerablemente [[Escentricidá (ciencies exautes)|escéntrica]], con un valor de ε = 0,675.<ref name=Groenewegen /> La so distancia respeutu al [[Sistema Solar]], basada na rellación ente les variaciones de color y del [[diámetru angular]], ye d'aproximao 2080 años lluz,<ref name=Groenewegen>{{cita publicación | autor = Groenewegen, M. A. T. | títulu = Baade-Wesselink distances and the effect of metallicity in classical cepheids | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 488 | númberu = 1 | id = páxs. 25-35 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...488...25G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> non bien distinta a la llograda a partir de la midida de la so [[paralax]] (2250 años lluz). == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Constelación de Vulpecula]] jxrgpvgo0zd3t178imicfeu1017f3m0 4377185 4377180 2025-06-18T08:04:41Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Vul => U Vul 4377185 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Vulpeculae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Vulpeculae''' (U Vul / HD 185059 / HR 7458)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Vul&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Vulpeculae] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Vulpecula]]. Alcuéntrase 44 [[minutos d'arcu]] al sur de [[9 Vulpeculae]]. Al igual que [[T Vulpeculae]], nesta mesma constelación, U Vulpeculae ye una variable [[cefeida]]; el so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente]] +6,73 y +7,54 nun periodu de 7,9907 díes. De [[tipu espectral]] F5Iab, la so [[temperatura efectivo]] ye de 5550 [[kelvin|K]].<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = páxs. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu, según la fonte consultada, ta entendíu ente 51<ref name=Groenewegen /> y 57<ref name=Nielson /> vegaes el [[radiu solar]]. Tien un conteníu metálico similar al del [[Sol]], con un índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,11.<ref name=Groenewegen /> La so masa ye 5 vegaes mayor que la [[masa solar]].<ref name=Nielson /> Per otra parte, U Vulpeculae ye una [[estrella binaria espectroscópica]] con un [[periodu orbital]] de 2510 díes. La [[órbita]] del sistema ye considerablemente [[Escentricidá (ciencies exautes)|escéntrica]], con un valor de ε = 0,675.<ref name=Groenewegen /> La so distancia respeutu al [[Sistema Solar]], basada na rellación ente les variaciones de color y del [[diámetru angular]], ye d'aproximao 2080 años lluz,<ref name=Groenewegen>{{cita publicación | autor = Groenewegen, M. A. T. | títulu = Baade-Wesselink distances and the effect of metallicity in classical cepheids | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 488 | númberu = 1 | id = páxs. 25-35 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...488...25G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> non bien distinta a la llograda a partir de la midida de la so [[paralax]] (2250 años lluz). == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Constelación de Vulpecula]] 93gl0b7w8cee9d3q5s6u0826krzgl0c 4377186 4377185 2025-06-18T08:06:00Z YoaR 37624 4377186 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Vulpeculae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Vulpeculae''' (U Vul / HD 185059 / HR 7458)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Vul&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Vulpeculae] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Vulpecula]]. Alcuéntrase 44 [[minutos d'arcu]] al sur de [[9 Vulpeculae]]. Al igual que [[T Vulpeculae]], nesta mesma constelación, U Vulpeculae ye una variable [[cefeida]]; el so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente]] +6,73 y +7,54 nun periodu de 7,9907 díes. De [[tipu espectral]] F5Iab, la so [[temperatura efectivo]] ye de 5550 [[kelvin|K]].<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = páxs. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu, según la fonte consultada, ta entendíu ente 51<ref name=Groenewegen /> y 57<ref name=Nielson /> vegaes el [[radiu solar]]. Tien un conteníu metálico similar al del [[Sol]], con un índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,11.<ref name=Groenewegen /> La so masa ye 5 vegaes mayor que la [[masa solar]].<ref name=Nielson /> Per otra parte, U Vulpeculae ye una [[estrella binaria espectroscópica]] con un [[periodu orbital]] de 2510 díes. La [[órbita]] del sistema ye considerablemente [[Escentricidá (ciencies exautes)|escéntrica]], con un valor de ε = 0,675.<ref name=Groenewegen /> La so distancia respeutu al [[Sistema Solar]], basada na rellación ente les variaciones de color y del [[diámetru angular]], ye d'aproximao 2080 años lluz,<ref name=Groenewegen>{{cita publicación | autor = Groenewegen, M. A. T. | títulu = Baade-Wesselink distances and the effect of metallicity in classical cepheids | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 488 | númberu = 1 | id = páxs. 25-35 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...488...25G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> non bien distinta a la llograda a partir de la midida de la so [[paralax]] (2250 años lluz). == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Constelación de Vulpecula]] 65txnukzaq0yqf35qoaeur01quvxfwb 4377187 4377186 2025-06-18T08:06:07Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[O Vulpeculae]]" a "[[U Vulpeculae]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 4377186 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|U Vulpeculae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''U Vulpeculae''' (U Vul / HD 185059 / HR 7458)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Vul&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id U Vulpeculae] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Vulpecula]]. Alcuéntrase 44 [[minutos d'arcu]] al sur de [[9 Vulpeculae]]. Al igual que [[T Vulpeculae]], nesta mesma constelación, U Vulpeculae ye una variable [[cefeida]]; el so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente]] +6,73 y +7,54 nun periodu de 7,9907 díes. De [[tipu espectral]] F5Iab, la so [[temperatura efectivo]] ye de 5550 [[kelvin|K]].<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = páxs. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu, según la fonte consultada, ta entendíu ente 51<ref name=Groenewegen /> y 57<ref name=Nielson /> vegaes el [[radiu solar]]. Tien un conteníu metálico similar al del [[Sol]], con un índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,11.<ref name=Groenewegen /> La so masa ye 5 vegaes mayor que la [[masa solar]].<ref name=Nielson /> Per otra parte, U Vulpeculae ye una [[estrella binaria espectroscópica]] con un [[periodu orbital]] de 2510 díes. La [[órbita]] del sistema ye considerablemente [[Escentricidá (ciencies exautes)|escéntrica]], con un valor de ε = 0,675.<ref name=Groenewegen /> La so distancia respeutu al [[Sistema Solar]], basada na rellación ente les variaciones de color y del [[diámetru angular]], ye d'aproximao 2080 años lluz,<ref name=Groenewegen>{{cita publicación | autor = Groenewegen, M. A. T. | títulu = Baade-Wesselink distances and the effect of metallicity in classical cepheids | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 488 | númberu = 1 | id = páxs. 25-35 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...488...25G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> non bien distinta a la llograda a partir de la midida de la so [[paralax]] (2250 años lluz). == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Constelación de Vulpecula]] 65txnukzaq0yqf35qoaeur01quvxfwb V Centauri 0 53902 4377395 3832843 2025-06-18T10:05:38Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Sagittarii => U Sagittarii 4377395 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|V Centauri}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''V Centauri''' (V Cen / HD 127297 / HR 5421)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=V+Cen&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* V Cen -- Classical Cepheid (delta Cep type)] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Centaurus|Centauru]]. Asemeyáu a [[Mekbuda]] (ζ Geminorum) o [[Beta Doradus|β Doradus]], ye una [[cefeida]] que'l so rellumu bazcuya ente [[magnitú aparente]] +6,43 y +7,21 nun periodu de 5,4938 díes.<ref name=GCVS>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-out.add=.&-source=B/gcvs/gcvs_cat&recno=7839 V Centauri] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Nesta clase de [[estrella variable pulsante|variables pulsantes]], esiste una rellación, llamada [[ley periodu-lluminosidá]], que venceya direutamente la so [[magnitú absoluta]] col so periodu de pulsación, lo que les convierte n'importantes [[candela estándar|candeles estándar]] pa midir distancies nel [[Universu]]. V Centauri ye una [[superxigante mariella]] de [[tipu espectral]] mediu F5Ia —variable ente F5 y G0—<ref name=GCVS/> con una [[temperatura efectivo]] de 5920 ~ [[kelvin|K]].<ref name=Nielson>{{cita publicación | autor = Neilson, Hilding R.; Lester, John B. | títulu = On the Enhancement of Mass Loss in Cepheids Due to Radial Pulsation | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 684 | númberu = 1 | id = páxs. 569-587 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008ApJ...684..569N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien un radiu entendíu ente 40<ref name=Groenewegen /> y 45<ref name=Nielson /> vegaes el [[radiu solar]] y una masa 5,0 vegaes mayor que la del [[Sol]].<ref name=Nielson /> Presenta un conteníu metálico comparable a la solar, siendo'l so índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,04.<ref name=Groenewegen /> La distancia de V Centauri respectu al [[Sistema Solar]] foi envalorada en 2200 ± 68 [[años lluz]].<ref name=Groenewegen>{{cita publicación | autor = Groenewegen, M. A. T. | títulu = Baade-Wesselink distances and the effect of metallicity in classical cepheids | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 488 | númberu = 1 | id = páxs. 25-35 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...488...25G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Sicasí y d'alcuerdu a otru estudiu, la so pertenencia al [[cúmulu abiertu]] [[NGC 5662]] —V Centauri ye una «cefeida de cúmulu» al igual que [[U Sagittarii]] o [[S Normae]]— alzaría la so distancia hasta los 2575 años lluz.<ref name=Majaess>{{cita publicación | autor = Majaess, D. J.; Turner, D. G.; Lane, D. J. | títulu = Assessing potential cluster Cepheids from a new distance and reddening parametrization and Two Micron All Sky Survey photometry | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 390 | númberu = 4 | id = páxs. 1539-1548 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.390.1539M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Constelación de Centaurus]] d1zr83qff3banw33y2zaotrpxbc6uyj V1075 Scorpii 0 53906 4377318 3802308 2025-06-18T08:52:13Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377318 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|V1075 Scorpii}} {{Ficha d'estrella |nome = V1075 Scorpii |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Scorpius|Escorpiu]] |α = 17h 15min 19,25s |δ = -33º 32’ 54,3’’ |magapa_v = +5,61 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = O8Ve |tipu = |msol = 26,2 - 38,3 |diam = |dsol = |radiu = |rsol = |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -5,21 |gravedá = |lumen = 336.600 |temp = 35.800 |metal = |rota = |vari = [[Estrella Be]] |osci = |edá = 3,3 - 6,6 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = 4 |dist_al = 3230 |dist_pc = 1021 |parax = 0,89 ± 0,40 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = HR+6397 |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;155806 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;6397 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;84401 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;208585 / [[Bonner Durchmusterung|CD]]-33&nbsp;11875 }} '''V1075 Scorpii''' (V1075 Sco / HD 155806)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=HR+6397&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id HR 6397 -- Be Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] asitiada na [[constelación]] d'[[Scorpius|Escorpiu]] de [[magnitú aparente]] +5,61. Ye una estrella bien alloñada, que la so midida de [[paralax]] realizada por [[Hipparcos]] (0,89 ± 0,40 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]]), ta suxeta a un [[Error de paralax|grau d'error]] bien eleváu. La so distancia, envalorada pola intensidá de les llinies CaII de la so [[espectroscopia astronómica|espectru]], ye d'unos 1020 [[pársec]]s (3230 [[añu lluz|años lluz]]).<ref name=Megier>{{cita publicación | autor = Megier, A.; Strobel, A.; Galazutdinov, G. A.; Krełowski, J. | títulu = The interstellar Ca II distance scale | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 507 | númberu = 2 | id = pp. 833-840 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...507..833M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Ye miembru de l'[[asociación estelar]] Scorpius OB4.<ref name=Hubrig11>{{cita publicación | autor = Hubrig, S.; Schöller, M.; Kharchenko, N. V.; Langer, N.; de Wit, W. J.; Ilyin, I.; Kholtygin, A. F.; Piskunov, A. Y.; Przybilla, N.; Magori Collaboration | títulu = Exploring the origin of magnetic fields in massive stars: a survey of O-type stars in clusters and in the field | añu = 2011 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 528 | númberu = | id = A151 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...528A.151H&db_key=AST }}</ref> V1075 Scorpii ye una estrella azul de la [[secuencia principal]] de [[tipu espectral]] O8Ve.<ref name=SIMBAD/> Tien una [[temperatura efectivo]] de 35.800 [[Kelvin|K]]<ref name=Hohle/> y relluma con una [[lluminosidá]] bolométrica —qu'inclúi una importante cantidá de radiación emitida como [[lluz ultravioleta]]— 334.000 vegaes superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] —llende inferior de la mesma— de 167 km/s.<ref name=BSC>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?HR%206397 HR 6397] ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> Ye una estrella bien masiva, con una masa envalorada ente 26 y 38 [[mases solares]].<ref name=Hohle/><ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien una edá averada ente 3,3 y 6,6 millones d'años,<ref name=Tetzlaff/><ref name=Hubrig11 /> malapenes un 0,1% de la edá del Sol. V1075 Scorpii ye una estrella O de llinies d'emisión, análoga a les [[estrelles Be]] pero de mayor masa. Estes estrelles son bien escases, hasta'l puntu de que namái se conocen seis d'elles.<ref name=Hubrig11 /> Como otres estrelles Be, V1075 Scorpii ye una [[estrella variable]], fluctuando el so rellumu ente magnitú +5,57 y +5,64.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20V1075%20Sco V1075 Scorpii] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Scorpius]] njibi95s9n5ad6xdd8ftlo7yq647u9z V360 Normae 0 53919 4377319 3816325 2025-06-18T08:52:19Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377319 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|V360 Normae}} {{Ficha d'estrella |nome = V360 Normae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Norma (constelación)|Norma]] |α = 15h 51min 06,80s |δ = -55º 03’ 19,9’’ |magapa_v = +5,77 (media) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B2II |tipu = |msol = 9 - 10 |diam = |dsol = |radiu = |rsol = |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -3,05 |gravedá = 2,90 |lumen = 14.221 |temp = 19.400 |metal = |roto = |vari = Variable pulsante lenta (SPB) |osci = 1,467 díes |edad = 22,5 ± 2,6 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -0,7 |dist_al = 1898 |dist_pc = 582 |parax = 1,51 ± 0,93 <!-- Sistema --> |comp = 2? |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = HR+5873 |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;141318 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;5873 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;77645 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;243044 / [[Bonner Durchmusterung|CD]]-54&nbsp;6419 / [[Bonner Durchmusterung|CPD]]-54&nbsp;6711 }} '''V360 Normae''' (V360 Nor / HD 141318)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=HR+5873&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* V360 Nor -- Pulsating variable Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] asitiada na [[constelación]] de [[Norma (constelación)|Norma]] de [[magnitú aparente]] +5,77. Ye una estrella bien alloñada, que la so midida de [[paralax]] realizada por [[Hipparcos]] (1,51 ± 0,93 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]]), ta suxeta a un [[Error de paralax|grau d'error]] bien eleváu. La so distancia, envalorada pola intensidá de les llinies CaII de la so [[espectroscopia astronómica|espectru]], ye d'unos 582 ± 84 [[pársec]]s (1900 [[añu lluz|años lluz]]).<ref name=Megier>{{cita publicación | autor = Megier, A.; Strobel, A.; Galazutdinov, G. A.; Krełowski, J. | títulu = The interstellar Ca II distance scale | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 507 | númberu = 2 | id = pp. 833-840 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...507..833M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> V360 Normae ye una [[estrella xigante lluminosa|xigante lluminosa]] azul de [[tipu espectral]] B2II.<ref name=SIMBAD/> Tien una [[temperatura efectivo]] de 19.400 [[Kelvin|K]] y relluma con una [[lluminosidá]] bolométrica —qu'inclúi una importante cantidá de radiación emitida como [[lluz ultravioleta]]— 14.220 vegaes superior a la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] —llende inferior de la mesma— de 30 km/s.<ref name=Fraser>{{cita publicación | autor = Fraser, M.; Dufton, P. L.; Hunter, I.; Ryans, R. S. I. | títulu = Atmospheric parameters and rotational velocities for a sample of Galactic B-type supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 404 | númberu = 3 | id = pp. 1306-1320 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010MNRAS.404.1306F&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Ye una estrella masiva, con una masa envalorada ente 9 y 10 [[mases solares]].<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref><ref name=Hohle/> Tien una edá de 22,5 millones d'años.<ref name=Tetzlaff/> V360 Normae ye una [[estrella variable]] que la so variación de rellumu ye de 0,02 magnitúes. Anque nel «[[General Catalogue of Variable Stars]]» figura catalogada como [[variable Alfa Cygni]],<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20V360%20Nor V360 NOrmae] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> estudios recién considerar una «variable pulsante lenta» (SPB), asemeyada a [[Iota Herculis|ι Herculis]], [[Ómicron Velorum|ο Velorum]] o [[53 Persei]]. El so [[periodu d'oscilación]] ye de 1,467 díes.<ref name=Lefevre2009>{{cita publicación | autor = Lefèvre, L.; Marchenko, S. V.; Moffat, A. F. J.; Acker, A. | títulu = A systematic study of variability among OB-stars based on HIPPARCOS photometry | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 507 | númberu = 2 | id = pp. 1141-1201 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...507.1141L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> V360 Normae forma una [[Estrella doble (astronomía)|estrella doble]] con '''CPD-54 6711B''', siendo la separación visual ente dambes de 16 [[arcsec|segundos d'arcu]]. Dambes estrelles pueden tar físicamente rellacionaes.<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = pp. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes azules]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Norma]] 2z69j1id1dt1tcrl0ed42zk9ui17kfv V362 Aurigae 0 53920 4377322 4101728 2025-06-18T08:52:24Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377322 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|V362 Aurigae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''V362 Aurigae''' (V362 Aur / HD 35601 / HIP 25500)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=V362+Aur&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V362 Aur - Pulsating Variable Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] d'[[Auriga (constelación)|Auriga]] de [[magnitú aparente]] media +7,32. Ye una estrella alloñada que la so distancia ye mal conocida; d'alcuerdu a la [[paralax]] midida pol [[satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]], alcuéntrase a pocu más de 3000 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]], pero l'error inherente a la midida ye comparable al valor de la mesma midida.<ref name=SIMBAD/> Otru estudiu asitia esta estrella a una distancia averada de 3775 años lluz.<ref name=Famaey>{{cita publicación | autor = Famaey, B.; Jorissen, A.; Luri, X.; Mayor, M.; Udry, S.; Dejonghe, H.; Turon, C. | títulu = Local kinematics of K and M giants from CORAVEL/Hipparcos/Tycho-2 data. Revisiting the concept of superclusters | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 405 | númberu = | id = pp. 165-186 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...430..165F&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Piénsase que ye miembru del [[cúmulu estelar]] [[Aurigae OB1]].<ref name=Levesque/> V362 Aurigae ye una [[superxigante colorada]] de [[tipu espectral]] M1.5I con una [[temperatura efectivo]] de 3700 [[kelvin|K]]. Asemeyáu a la brillosa [[Betelgeuse]] (α Orionis) o a [[Sigma Canis Majoris|σ Canis Majoris]], tien un radiu 500 vegaes mayor que'l del [[Sol]],<ref name=Levesque>{{cita publicación | autor = Levesque, Emily M.; Massey, Philip; Olsen, K. A. G.; Plez, Bertrand; Josselin, Eric; Maeder, Andre; Meynet, Georges | títulu = The Effective Temperature Scale of Galactic Red Supergiants: Cool, but Not As Cool As We Thought | añu = 2005 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 628 | númberu = 2 | id = pp. 973-985 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJ...628..973L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> lo qu'equival a 2,33 [[unidá astronómica|UA]]. Si tuviera nel centru del Sistema Solar, los cuatro planetes más cercanos al Sol —ente ellos la [[Tierra]]— taríen conteníos nel interior de la estrella. Relluma con una [[lluminosidá]] [[Magnitú bolométrica|bolométrica]] —en toles [[llonxitúes d'onda]]— 41.000 vegaes mayor que la [[Lluminosidá solar|solar]]. El so conteníu metálico ye práuticamente igual al del Sol ([Fe/H] = 0,00).<ref name=Marmol>{{cita publicación | autor = Mármol-Queraltó, Y.; Cardiel, N.; Cenarro, A. J.; Vazdekis, A.; Gorgas, J.; Pedraz, S.; Peletier, R. F.; Sánchez-Blázquez, P. | títulu = A new stellar library in the region of the CO index at 2.3 μm. New index definition and empirical fitting functions | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 489 | númberu = 2 | id = pp. 885-909 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...489..885M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Catalogada como una [[estrella variable irregular|variable irregular]] LC —que'l so prototipu ye [[TZ Cassiopeiae]]—, el rellumu de V362 Aurigae varia ente magnitú +7,29 y +7,73, ensin que se conoza periodicidá dalguna.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20V362%20Aur V362 Aurigae] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables irregulares]] [[Categoría:Constelación d'Auriga]] 2s3fw73qffb7zboo5cawnj577zoe3cg V384 Puppis 0 53923 4377323 3810388 2025-06-18T08:52:31Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377323 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|V384 Puppis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''V384 Puppis''' (V384 Pup / [[Catálogu Hipparcos|HIP]] 37433 / [[Bonner Durchmusterung|CD]]-31 4916 / TYC 7106-3174-1)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=V384+Pup&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V384 Pup - Pulsating Variable Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Puppis]], la popa del [[Argo Navis]]. De [[magnitú aparente]] máxima +8,77, ye una estrella alloñada que s'atopa a una distancia envalorada de 3550 [[pársec]]s (11.600 [[años lluz]]). Al igual que [[R Puppis]] —visualmente a 2,5 [[minutos d'arcu]]—, ye miembru del [[cúmulu abiertu]] [[NGC 2439]].<ref name=SIMBAD/> V384 Puppis ye una [[superxigante colorada]] de [[tipu espectral]] M2.5I con una [[temperatura efectivo]] de 3600 [[kelvin|K]]. Dependiendo del modelu utilizáu —el so [[magnitú bolométrica]] calculada a partir del so rellumu en [[Banda K#Astronomía infrarroxa de la Banda K|banda K]] o en [[banda V]]— puede tener un radiu entendíu ente 500 y 850 [[radiu solar|radios solares]].<ref name=Levesque>{{cita publicación | autor = Levesque, Emily M.; Massey, Philip; Olsen, K. A. G.; Plez, Bertrand; Josselin, Eric; Maeder, Andre; Meynet, Georges | títulu = The Effective Temperature Scale of Galactic Red Supergiants: Cool, but Not As Cool As We Thought | añu = 2005 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 628 | númberu = 2 | id = páxs. 973-985 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJ...628..973L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Considerando'l tamañu mayor, el so radiu equival a casi 4 [[unidá astronómica|UA]], polo que si tuviera nel centru del nuesu [[Sistema Solar]], la so superficie estenderíase más allá del [[cinturón d'asteroides]]. Consecuentemente, la so lluminosidá bolométrica —en toles [[llonxitúes d'onda]]— algama un valor entendíu ente 37.000 y 108.000 vegaes la [[lluminosidá solar]].<ref name=Levesque/> [[Perda de masa estelar|Pierde masa]] en forma de polvu a razón de 2,8 &times; 10<sup>-9</sup> [[mases solares]] per añu.<ref name=Josselin00>{{cita publicación | autor = Josselin, Y.; Blommaert, J. A. D. L.; Groenewegen, M. A. T.; Omont, A.; Li, F. L. | títulu = Observational investigation of mass loss of M supergiants | añu = 2000 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 357 | númberu = | id = páxs. 225-232 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2000A%26A...357..225J&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> V384 Puppis ta catalogada como una [[estrella variable irregular|variable irregular]] LC —al igual que [[TZ Cassiopeiae]] o [[BU Geminorum]]—, y el so rellumu fluctúa ente magnitú +8,76 y +9,40, nun esistiendo nengún periodu conocíu.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20V384%20Pup V384 Puppis] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables irregulares]] [[Categoría:Constelación de Puppis]] i5ynev7jn1wucocm353j6tu9xaypgex V394 Aurigae 0 53927 4377324 4232745 2025-06-18T08:52:37Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377324 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|V394 Aurigae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''V394 Aurigae''' (V394 Aur / HD 41429 / HR 2146) ye una [[estrella variable]] asitiada al sur de la [[constelación]] d'[[Auriga (constelación)|Auriga]]. De [[magnitú aparente]] media +6,08, alcuéntrase aproximao a 727 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar]].<ref name=Hohle/> V394 Aurigae ye una [[xigante colorada]] [[estrella xigante lluminosa|lluminosa]] de [[tipu espectral]] M3II.<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=V394+Aur&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* V394 Aur -- Semi-regular pulsating Star] ([[SIMBAD]])</ref> Asemeyáu a [[pi Aurigae|π Aurigae]] —nesta mesma constelación—, la so [[temperatura efectivo|temperatura superficial]] ye de 3365 [[Kelvin|K]] y ye 873 vegaes más lluminosa que'l [[Sol]]. Sicasí, nun ye una estrella masiva; envalórase que la so masa actual ye aproximao un 7% inferior a la [[masa solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La variabilidá d'esta xigante colorada afayóse en [[1991]] por L.F. Snyder.<ref name=Snyder>{{cita publicación | autor = Snyder, L. F. | títulu = HR 2146 A New Variable in Auriga | añu = 1991 | publicación = Information Bulletin on Variable Stars | volume = 3632 | númberu = 1 | id = | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1991IBVS.3632....1S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Catalogada como [[variable semirregular]] de tipu SRC, el so rellumu varia 0,1 magnitúes a lo llargo d'un periodu de 32,896 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20V394%20Aur V394 Aurigae] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> V394 Aurigae forma una [[estrella doble]] xunto a '''HD 41429B''',<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=HD+41429B&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id BD+29 1112B -- Star in double system] ([[SIMBAD]])</ref> estrella de la [[secuencia principal]] de tipu F7V y magnitú +10,3. Visualmente dambes estrelles tán dixebraes 10 [[segundu d'arcu|segundos d'arcu]], separación que nun varió desque [[Otto Wilhelm von Struve]] afayó la so duplicidá en [[1848]].<ref>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2146 V0394 Aurigae] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304132530/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR2146 |date=2016-03-04 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> Dambes estrelles paecen tar físicamente amestaes, siendo la distancia real ente elles cimera a 2300 [[Unidá astronómica|UA]]. == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables semirregulares]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Constelación d'Auriga]] 7rkx4zhm9a6fac232epfkglvza6kd26 V415 Carinae 0 53931 4377325 3951869 2025-06-18T08:52:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377325 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|V415 Carinae}} {{Ficha d'estrella |nome = V415 Carinae A/B |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Carina]] |α = 06h 49min 51,31s |δ = -53º 37’ 20,8’’ |magapa_v = +4,41 (conxunta) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = G6II / A1V |tipu = |msol = 4,3 / 2 |diam = |dsol = |radiu = |rsol = |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -1,74 (conxunta) |gravedá = |lumen = 497 - 537 |temp = 4981 ± 100 / 9388 ± 200 |metal = |rota = |vari = [[Binaria eclipsante]] |osci = 195,26 díes |edad = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = +26,0 |dist_al = 539 |dist_pc = 165 |parax = 6,05 <!-- Sistema --> |comp = 2 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = V415+Car |nsted = V415+Car |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = A Carinae / [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;50337 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;2554 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;32761 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;234737 / [[Boss General Catalogue|GC]]&nbsp;8972 / [[Guide Star Catalog|GSC]]&nbsp;08536-00794 / [[Catálogu d'estrelles PPM|PPM]]&nbsp;335506 }} '''V415 Carinae''' (V415 Car / A Carinae)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=A+Car&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* V415 Car -- Eclipsing binary of Algol type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] de [[magnitú aparente]] +4,41 asitiada na [[constelación]] de [[Carina]], la quilla del [[Argo Navis|Navío Argos]]. Alcuéntrase, d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] de [[Hipparcos]], a 539 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. V1415 Carinae ye una [[estrella binaria]] que la so duplicidá foi alvertida per primer vegada por W.H. Wright en [[1905]].<ref name=Wr>{{cita publicación | autor = Wright, W.H. | títulu = A list of twelve stars whose radial velocities vary | añu = 2001 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 21 | númberu = | id = páxs. 371-375 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1905ApJ....21..371W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La componente principal, '''V415 Carinae A''', ye una [[xigante lluminosa]] mariella de [[tipu espectral]] G6II.<ref name=SIMBAD/> Tien una [[Temperatura efectivo|temperatura superficial]] de 4981 ± 100 [[Kelvin|K]]<ref name=Brown/> y una [[lluminosidá]] ente 497 y 537 vegaes mayor que la del [[Sol]].<ref name=Hohle/><ref name=Brown/> El so diámetru ye 31,3 vegaes más grande que'l [[radiu solar|diámetru solar]] y xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 12,2 km/s.<ref name=Lebre>{{cita publicación | autor = Lèbre, A.; de Laverny, P.; Do Nascimento, J. D., Jr.; de Medeiros, J. R. | títulu = Lithium abundances and rotational behavior for bright giant stars | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 450 | númberu = 3 | id = páxs. 1173-1179 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...450.1173L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so masa ye aproximao 4,26 vegaes mayor que la [[masa solar]]<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y evidencia una [[metalicidá]] daqué per debaxo de la solar ([Fe/H] = -0,4).<ref name=Lebre/> '''V415 Carinae B''', la estrella secundaria, ye una [[estrella blanca de la secuencia principal]] de tipu A1V. Les sos carauterístiques son asemeyaes a les de [[Merak]] (β Ursae Majoris) o a les de [[zeta Arietis|ζ Arietis]]. Con una temperatura de 9388 K, ye 95 vegaes más lluminosa que'l Sol. Tien una masa de dos mases solares y un radiu un 90% más grande que'l del Sol.<ref name=Brown>{{cita publicación | autor = Brown, Alexander; Bennett, Philip D.; Baade, Robert; Kirsch, Thomas; Reimers, Dieter; Hatzes, Artie P.; Kürster, Martin | títulu = Ultraviolet Eclís Observations and Fundamental Parameters of the Binary HR 2554 (G6 II+A1 V) | añu = 2001 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 122 | númberu = 1 | id = páxs. 392-401 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2001AJ....122..392B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El sistema tien un [[periodu orbital]] de 195,26 díes<ref name=NinthCatalogue>{{cita publicación | autor = Pourbaix, D.; Tokovinin, A. A.; Batten, A. H.; Fekel, F. C.; Hartkopf, W. I.; Levato, H.; Morrell, N. I.; Torres, G.; Udry, S. | títulu = SB⁹: The ninth catalogue of spectroscopic binary orbits | añu = 2004 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 424 | númberu = | id = páxs. 727-732 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004A%26A...424..727P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y el [[semiexe mayor]] de la [[órbita]] de V415 Carinae B ye de 150 [[UA]], cinco veces la distancia qu'hai ente [[Neptunu (planeta)|Neptunu]] y el Sol. El [[planu orbital]] tópase inclináu 82º respectu al planu del cielu, polo que dende la [[Tierra]] la órbita reparar casi de perfil. Ello favorez que tenga llugar un [[eclís]] parcial cuando la estrella secundaria intercepta la lluz de la rexón polar la xigante mariella, lo que trai un amenorgamientu del rellumu total de 0,06 magnitúes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20V415%20Car V415 Carinae] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Especulóse que nel pasáu'l sistema puede esperimentar [[tresferencia de masa estelar]] ente los dos componentes.<ref name=Brown/> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles blanques de la secuencia principal]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Carina]] rj6o6ii7iacm9cfh3y9yz5krkcky23a V419 Cephei 0 53932 4377326 3993768 2025-06-18T08:52:49Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377326 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|V419 Cephei}} {{Ficha d'estrella |nome = V419 Cephei |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Cepheus|Cefeo]] |α = 21h 12min 47,25s |δ = +60º 05’ 52,8’’ |magapa_v = +6,62 (media) |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = M2I |tipu = |msol = 16,6 ± 2,6 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 590 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -5,72 |gravedá = 0,1 |lumen = 57.500 |temp = 3700 |metal = |rota = |vari = [[Estrella variable irregular|Variable irregular]] |osci = |edá = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -10,05 |dist_al = 3540 ± 1035 |dist_pc = 1085 |parax = 0,63 ± 0,29 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = V419+Cep |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;202380 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;104719 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;33232 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]+59&nbsp;2342 / [[Astronomische Gesellschaft Katalog|AG]]+59&nbsp;1417 / [[General Catalogue of Stellar Radial Velocities|GCRV]]&nbsp;13343 }} '''V419 Cephei''' (V419 Cep)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=V419+Cep&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* V419 Cep -- Pulsating variable Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Cepheus|Cefeo]] de [[magnitú aparente]] media +6,62. == Distancia == Dada la so distancianza respeutu al [[Sistema Solar]], la [[paralax]] de V419 Cephei midida pol [[satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]] (0,63 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]]),<ref name=SIMBAD /> nun resulta preséu pa evaluar la distancia a la que s'atopa. La so distancia más probable ye de 1085 ± 320 [[pársec]]s, igual a 3540 ± 1035 [[añu lluz|años lluz]]).<ref name=Famaey>{{cita publicación | autor = Famaey, B.; Jorissen, A.; Luri, X.; Mayor, M.; Udry, S.; Dejonghe, H.; Turon, C. | títulu = Local kinematics of K and M giants from CORAVEL/Hipparcos/Tycho-2 data. Revisiting the concept of superclusters | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 405 | númberu = | id = pp. 165-186 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...430..165F&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Ye miembru de l'[[Asociación estelar]] Cepheus OB2-A.<ref name=Levesque /> == Carauterístiques == V419 Cephei ye una [[superxigante colorada]] de [[tipu espectral]] M2I con una [[temperatura efectivo]] de 3700 [[kelvin|K]]. Ye una [[superxigante]] de gran tamañu, con un diámetru, calculáu a partir de modelos teóricos, 590 vegaes más grande que'l [[diámetru solar]].<ref name=Levesque>{{cita publicación | autor = Levesque, Emily M.; Massey, Philip; Olsen, K. A. G.; Plez, Bertrand; Josselin, Eric; Maeder, Andre; Meynet, Georges | títulu = The Effective Temperature Scale of Galactic Red Supergiants: Cool, but Not As Cool As We Thought | añu = 2005 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 628 | númberu = 2 | id = pp. 973-985 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJ...628..973L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La midida del so [[diámetru angular]] en [[banda K]], 5,90 ± 0,70 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]],<ref name=CHARM2>{{cita publicación | autor = Richichi, A.; Percheron, I.; Khristoforova, M. | títulu = CHARM2: An updated Catalog of High Angular Resolution Measurements | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 431 | númberu = 4 | id = pp. 773-777 | url = http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-ref=VIZ503b33803529&-out.add=.&-source=J/A%2bA/431/773/charm2&recno=2225 }}</ref> conduz a una cifra non muncho mayor, magar hai que tener en cuenta la enorme incertidume al respective de la distancia a la que s'atopa. El so radiu equival a 2,7 [[unidá astronómica|UA]], polo que si se topara nel llugar del [[Sol]], les [[órbita|órbites]] de los primeros cuatro planetes —la [[Tierra]] inclusive— quedaríen englobaes nel interior de la estrella. Sicasí, el so tamañu queda lloñe de los dos conocíes [[hiperxigante]]s nesta constelación, [[mu Cephei|μ Cephei]] y [[VV Cephei]]. V419 Cephei tien una masa 16,6 vegaes mayor [[masa solar|mases solares]], percima de la llende a partir del cual les estrelles rematen la so vida españando como [[supernoves]]. La vida d'estrelles tan masives ye bien curtia, siendo la edá de V419 Cephei de namái 10 millones d'años, magar el so avanzáu [[Evolución estelar|estáu evolutivu]]. Catalogada como una [[estrella variable irregular]] LC, el rellumu de V419 Cephei varia 0,27 magnitúes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20V419%20Cep V419 Cephei] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Ver tamién == *[[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] *[[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables irregulares]] [[Categoría:Constelación de Cepheus]] gtq8sox6b4gn1i1emjq99a2vele80b5 V424 Lacertae 0 53933 4377327 3832844 2025-06-18T08:52:55Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377327 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|V424 Lacertae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''V424 Lacertae''' (V424 Lac / HD 216946 / HR 8726)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=V424+Lac&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* V424 Lac -- Pulsating variable Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Lacerta]]. De [[magnitú aparente]] media +5,00, visualmente alcuéntrase mui cerca de la llende con [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]]. Ye una estrella alloñada que la so distancia ye mal conocida; la so posible pertenencia a l'[[Asociación estelar]] Lac OB1 dexa envalorar la so distancia nunos 1700 [[años lluz]].<ref name=Kaltcheva>{{cita publicación | autor = Kaltcheva, Nadia | títulu = Lacerta OB1 Revisited | añu = 2009 | publicación = [[Publications of the Astronomical Society of the Pacific]] | volume = 121 | númberu = 884 | id = páxs. 1045-1053 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009PASP..121.1045K&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> V424 Lacertae ye una [[superxigante colorada]] de [[tipu espectral]] M0Iab<ref name=SIMBAD /> con una [[temperatura efectivo]] de 3800 [[kelvin|K]].<ref name=Levesque>{{cita publicación | autor = Levesque, Emily M.; Massey, Philip; Olsen, K. A. G.; Plez, Bertrand; Josselin, Eric; Maeder, Andre; Meynet, Georges | títulu = The Effective Temperature Scale of Galactic Red Supergiants: Cool, but Not As Cool As We Thought | añu = 2005 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 628 | númberu = 2 | id = páxs. 973-985 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJ...628..973L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Asemeyáu a la brillosa [[Betelgeuse]] (α Orionis) o a [[Sigma Canis Majoris|σ Canis Majoris]], el so tamañu ye, sicasí, inferior al d'estes. El so radiu ye 260 vegaes más grande que'l del [[Sol]], equivalente a 1,20 [[unidá astronómica|UA]]; si tuviera nel centru del [[Sistema Solar]], la [[Tierra]] quedaría englobada nel interior de la estrella. Relluma con una [[magnitú bolométrica|lluminosidá bolométrica]] 13.200 vegaes superior a la del Sol.<ref name=Levesque/> Catalogada como una [[estrella variable irregular|variable irregular]] LC, el rellumu de V424 Lacertae varia ente magnitú +5,03 y +5,11.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-out.add=.&-source=B/gcvs/gcvs_cat&recno=18259 V424 Lacertae] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Les variaciones de rellumu multiperíodicas pueden ser atribuyíes a [[Estrella variable pulsante|pulsaciones]] de la superficie estelar. Coles mesmes, detectóse un periodu secundariu muncho más llargu de 1601 díes. Les variaciones de color B-V y O-B rellacionaes con esti segundu periodu son similares a les de los periodos más curtios, polo que la naturaleza de dichu periodu tamién paez tar acomuñáu a pulsaciones.<ref>{{cita publicación | autor = Messina, Sergio | títulu = Evidence for the pulsational origin of the Long Secondary Periods: The red supergiant star V424 Lac (HD 216946) | añu = 2007 | publicación = New Astronomy | volume = 12 | númberu = 7 | id = páxs. 556-561 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007NewA...12..556M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables irregulares]] [[Categoría:Constelación de Lacerta]] 62jc2y5j45luwtafhoq8v0l8lzizohw V444 Cygni 0 53935 4377076 3951871 2025-06-17T15:19:23Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá componente => dicha componente 4377076 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|V444 Cygni}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''V444 Cygni''' (V444 Cyg / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 193576 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]] 100214 / [[Catalog of Galactic Wolf-Rayet Stars|WR]] 139)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=V444+Cyg&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id HD 193576 -- Wolf-Rayet Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella binaria]] na [[constelación]] de [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] de [[magnitú aparente]] +7,94. Ye miembru del [[Cúmulu estelar|cúmulu]] Berkeley 86 y alcuéntrase aproximao a 6200 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. El sistema ta compuestu por una caliente estrella azul de [[tipu espectral]] O6III-V y una [[estrella de Wolf-Rayet]] de tipu WN5. Constitúi una [[binaria eclipsante]] con un [[periodu orbital]] de 4,1 díes, siendo la [[Escentricidá (matemática)|escentricidá]] de la [[órbita]] ε = 0,03. La separación ente les dos estrelles ye de 0,18 [[Unidá astronómica|UA]] o 38 [[radiu solar|radios solares]]. La estrella azul ye la más lluminosa, con una [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] 435.000 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]]; pela so parte, la estrella de Wolf-Rayet ye 90.800 vegaes más lluminosa que'l [[Sol]]. La temperatura superficial d'esta postrera algama los 82.000 [[Kelvin|K]].<ref name=Lamers>{{cita publicación | autor = Lamers, H. J. G. L. M.; Nugis, T. | títulu = An explanation for the curious mass loss history of massive stars: From OB stars, through Luminous Blue Variables to Wolf-Rayet stars | añu = 2002 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 395 | númberu = | id = pp. L1-L4 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2002A%26A...395L...1L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> En [[rayos X]] el par ye más lluminosu de lo que cabría esperar considerando les componentes individualmente; dichu escesu paez provenir de la zona d'interaición ente los [[vientu estelar|vientos estelares]] de les dos estrelles, que la so temperatura puede algamar delles decenes de millones [[Kelvin|K]], contribuyendo principalmente a les emisiones de rayos X de más enerxía.<ref name=Bhatt>{{cita publicación | autor = Bhatt, Himali; Pandey, J. C.; Kumar, Brijesh; Singh, K. P.; Sagar, Ram | títulu = X-ray emission characteristics of two Wolf-Rayet binaries: V444 Cyg and CD Cru | añu = 2010 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 402 | númberu = 3 | id = páxs. 1767-1779 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010MNRAS.402.1767B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La estrella azul ye 25 vegaes más masiva que'l Sol y el so acompañante tien una masa de 10 [[masa solar|mases solares]]. Al igual qu'otres estrelles de Wolf-Rayet, dicha componente del sistema [[Perda de masa estelar|pierde masa]] a razón de 0,6 &times; 10<sup>-5</sup> mases solares per añu, ente que la estrella azul facer a un ritmu diez veces menor. El radiu d'esta postrera ye 10 vegaes más grande que'l radiu solar y el de la estrella de Wolf-Rayet ye 3 vegaes más grande que'l del nuesu Sol.<ref name=Bhatt/> == Ver tamién == * [[Estrelles más masives|Llista de les estrelles más masives]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Xigantes azules]] [[Categoría:Estrelles de Wolf-Rayet]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Cygnus]] 5gvmwimf3e9fma11laj82r8w792z685 V528 Carinae 0 53942 4377328 3443940 2025-06-18T08:53:01Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377328 wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20210318205707}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''V528 Carinae''' (V528 Car / HD 95950 / HIP 54021)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=V528+Car&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V528 Car - Pulsating Variable Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Carina]]. De [[magnitú aparente]] mínima +6,75, ye una estrella alloñada que s'atopa a una incierta distancia. La midida de la [[paralax]] pol [[satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]] da un valor negativu,<ref name=SIMBAD/> ente que la so pertenencia al [[cúmulu estelar]] [[Carinae OB2]] dexa envalorar la so distancia en 3850 [[años lluz]].<ref name=Josselin00>{{cita publicación | autor = Josselin, Y.; Blommaert, J. A. D. L.; Groenewegen, M. A. T.; Omont, A.; Li, F. L. | títulu = Observational investigation of mass loss of M supergiants | añu = 2000 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 357 | númberu = | id = páxs. 225-232 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2000A%26A...357..225J&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> V528 Carinae ye una [[superxigante colorada]] de [[tipu espectral]] M2I con una [[temperatura efectivo]] de 3700 [[kelvin|K]]. Tien un radiu 700 vegaes mayor que'l del [[Sol]],<ref name=Levesque>{{cita publicación | autor = Levesque, Emily M.; Massey, Philip; Olsen, K. A. G.; Plez, Bertrand; Josselin, Eric; Maeder, Andre; Meynet, Georges | títulu = The Effective Temperature Scale of Galactic Red Supergiants: Cool, but Not As Cool As We Thought | añu = 2005 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 628 | númberu = 2 | id = páxs. 973-985 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJ...628..973L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> lo qu'equival a 3,2 [[unidá astronómica|UA]] polo que si tuviera nel centru del Sistema Solar, los cuatro planetes más cercanos al Sol —ente ellos la [[Tierra]]— taríen englobaos nel interior de la estrella. Nel [[espectru visible]] la so [[lluminosidá]] ye 11.900 vegaes superior a la del Sol<ref name=Josselin00/> pero la so lluminosidá [[Magnitú bolométrica|bolométrica]] —considerando toles [[llonxitúes d'onda]]— algama les cifra de 81.000 vegaes la [[lluminosidá solar]].<ref name=Levesque/> [[Perda de masa estelar|Pierde masa]] en forma de polvu a razón de 0,5 &times; 10<sup>-9</sup> [[mases solares]] per añu.<ref name=Josselin00/> Catalogada como una [[estrella variable irregular|variable irregular]] LC —que'l so prototipu ye [[TZ Cassiopeiae]]—, el rellumu de V528 Carinae va ente magnitú +6,51 y +6,75, ensin que se conoza periodicidá dalguna.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20V528%20Car V0528 Carinae] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables irregulares]] [[Categoría:Constelación de Carina]] 7ewv0qbdpxtpk5mdf4yeq2umrxy54fr V778 Cassiopeiae 0 53953 4377330 3830124 2025-06-18T08:53:07Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377330 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|V778 Cassiopeiae}} {{Ficha d'estrella |nome = V778 Cassiopeiae |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Cassiopeia]] |α = 01h 58min 28,91s |δ = +59º 16’ 08,8’’ |magapa_v = +8,38 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = M2I |tipu = |msol = 2,5 |diam = |dsol = |radio = |rsol = 420 |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -4,80 |gravedá = 0,3 |lumen = 3.025 - 28.000 |temp = 3450 |metal = |rota = |vari = [[Variable semirregular]] |osci = |edá = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = -39,7 |dist_al = 2650 |dist_pc = 812 |parax = 1,23 ± 0,88 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = HD+236915 |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;236915 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;9211 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;22801 / [[Bonner Durchmusterung|BD]]+58&nbsp;342 / [[Fundamental Katalog|AG]]+59&nbsp;192 / [[Catálogu d'estrelles PPM|PPM]]&nbsp;26969 / [[IRAS]]&nbsp;01550+5901 }} '''V778 Cassiopeiae''' ([[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;236915)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=V778+Cas&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* V778 Cas -- Semi-regular pulsating Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella]] na [[constelación]] de la [[Cassiopeia]] de [[magnitú aparente]] +8,38. Ye una estrella bien alloñada que la so [[paralax]] midida por [[Hipparcos]] (0,88 ± 0,88 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]])<ref name=SIMBAD/> nun ye fiable. Un estudiu corrixe dichu paralax a 1,232 milisegundos d'arcu,<ref name=Hohle/> asitiando a V778 Cassiopeiae a una distancia averada de 812 [[pársec]]s (2650 [[añu lluz|años lluz]]) del [[Sistema Solar]]. Considerar miembru de les [[Asociación estelar]] Cas OB8.<ref name=Levesque/> V778 Cassiopeiae ye una [[superxigante colorada]] de tipu M2I.<ref name=Levesque>{{cita publicación | autor = Levesque, Emily M.; Massey, Philip; Olsen, K. A. G.; Plez, Bertrand; Josselin, Eric; Maeder, Andre; Meynet, Georges | títulu = The Effective Temperature Scale of Galactic Red Supergiants: Cool, but Not As Cool As We Thought | añu = 2005 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 628 | númberu = 2 | id = pp. 973-985 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJ...628..973L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Tien una [[temperatura efectivo]] de 3450 [[kelvin|K]]<ref name=Levesque/> y una lluminosidá bolométrica —en toles [[llonxitúes d'onda]]— ente 3.025 y 28.000 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]],<ref name=Levesque/><ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> siendo la discrepancia de valores consecuencia de la incertidume na distancia. El so radiu ye 420 vegaes más grande que'l [[radiu solar|diámetru solar]],<ref name=Levesque/> lo qu'equival a 1,95 [[Unidá astronómica|UA]]; si tuviera nel centru del nuesu Sistema Solar, la so superficie estenderíase más allá de la [[órbita]] de [[Marte (planeta)|Marte]]. Magar el so gran tamañu, la so masa ye de 2,5 [[mases solares]].<ref name=Hohle/> V778 Cassiopeiae ye una [[variable semirregular]] de tipu SRC. Estes variables son superxigantes de tipu espectral tardíu que los sos [[periodu d'oscilación]] van dende trenta hasta dellos miles de díes; [[Mu Cephei|μ Cephei]] ye la representante más conocida del grupu. La variación de rellumu de V778 Cassiopeiae ye de 0,17 magnitú pero nun se conoz el so periodu.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20V778%20Cas V778 Cas] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Ver tamién == *[[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] *[[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes coloraes]] [[Categoría:Constelación de Cassiopeia]] nf58mjb4igfk5ee6dqd814r0icae5xr V809 Cassiopeiae 0 53956 4377331 4134829 2025-06-18T08:53:13Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377331 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|V809 Cassiopeiae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''V809 Cassiopeiae''' (V809 Cas / HD 219978 / HIP 115141)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=V809+Cas&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V809 Cassiopeiae - Variable Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Cassiopeia]]. De [[magnitú aparente]] media +6,74, visualmente alcontrar a 46 [[minutu d'arcu|minutos d'arcu]] de [[4 Cassiopeiae]], cerca de la llende con [[Cepheus]]. D'alcuerdu a la [[paralax]] determinada pol [[satélite artificial|satélite]] [[Hipparcos]] (1,66 ± 0,40 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]]), alcuéntrase a 1960 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]], pero'l marxe d'error na midida ye bien eleváu; per otra parte, la so pertenencia a l'[[Asociación estelar]] Cepheus OB3 asitiar a una mayor distancia (2840 años lluz).<ref name=Levesque/> V809 Cassiopeiae ye una [[superxigante colorada]] de [[tipu espectral]] M1I, enantes catalogada como K5Ib, con una [[temperatura efectivo]] de 3750 [[kelvin|K]].<ref name=Levesque>{{cita publicación | autor = Levesque, Emily M.; Massey, Philip; Olsen, K. A. G.; Plez, Bertrand; Josselin, Eric; Maeder, Andre; Meynet, Georges | títulu = The Effective Temperature Scale of Galactic Red Supergiants: Cool, but Not As Cool As We Thought | añu = 2005 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 628 | númberu = 2 | id = pp. 973-985 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005ApJ...628..973L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Muncho más grande que'l [[Sol]], tien un radiu 410 vegaes más grande que'l [[radiu solar]],<ref name=Levesque /> lo qu'equival a 1,91 [[unidá astronómica|UA]]. Si tuviera nel centru del Sistema Solar, la so superficie estenderíase más allá de la [[órbita]] de [[Marte (planeta)|Marte]]. Magar les sos grandes dimensiones, queda lloñe tocantes a tamañu d'otres [[superxigante]]s como [[VV Cephei]], [[KY Cygni]] o [[Betelgeuse]] (α Orionis). El so conteníu metálico ye inferior a la solar ([Fe/H] = -0,15), con una bayura relativa de [[fierro]] equivalente al 71% del esistente nel Sol.<ref>{{cita publicación | autor = Cenarro, A. J.; Peletier, R. F.; Sánchez-Blázquez, P.; Selam, S. O.; Toloba, E.; Cardiel, N.; Falcón-Barroso, J.; Gorgas, J.; Jiménez-Vicente, J.; Vazdekis, A. | títulu = Medium-resolution Isaac Newton Telescope library of empirical spectra - II. The stellar atmospheric parameters | añu = 2007 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 374 | númberu = 2 | id = pp. 664-690 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007MNRAS.374..664C&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Catalogada como [[estrella variable irregular|variable irregular]], el rellumu de V809 Cassiopeiae varia ente magnitú +6,58 y +6,71. == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes coloraes]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables irregulares]] [[Categoría:Constelación de Cassiopeia]] i0q8e8rrdbnut900evzg6cl7w5w1tdn VX Andromedae 0 53968 4377194 3832423 2025-06-18T08:19:44Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Antliae => U Antliae 4377194 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|VX Andromedae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''VX Andromedae''' (VX And / HD 1546 / HIP 1593)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=VX+And&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id VX And -- Semi-regular pulsating Star] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] d'[[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]]. Alcuéntrase a una distancia averada de 1825 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Bergeat>{{cita publicación | autor = Bergeat, J.; Chevallier, L. | títulu = The mass loss of C-rich giants | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 429 | númberu = | id = pp. 235-246 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005A%26A...429..235B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> VX Andromedae ye una [[estrella de carbonu]] de [[tipu espectral]] CV6J.<ref name=Bergeat/> Nesta clase d'estrelles, al contrariu que nel restu, la bayura de [[carbonu]] ye mayor que la d'[[oxíxenu]]. La rellación carbonu-oxíxenu en VX Andromedae —1,76— ye notablemente alta,<ref name=Bergeat/> superior a la de [[CW Leonis]], [[U Antliae]] o [[R Sculptoris]], conocíes estrelles de carbonu. VX Andromedae ye, amás, una estrella de carbonu de «tipu J»; ello indica que'l so [[Espectroscopia astronómica|espectru]] amuesa bandes intenses del [[isótopu]] [[carbonu-13]] (<sup>13</sup>C). Nesti tipu d'estrelles la rellación <sup>12</sup>C/<sup>13</sup>C pue ser tan baxa como 4, ente que nel [[Sol]], por casu, dicha rellación algama'l valor de 80. Estes estrelles tampoco amuesen [[Llinia espectral|llinies]] realzaes d'elementos del [[procesu-s]].<ref name=Morgan-Jtype>{{cita publicación | autor = Morgan, D. H.; Cannon, R. D.; Hatzidimitriou, D.; Croke, B. F. W. | títulu = J-type carbon stars in the Large Magellanic Cloud | añu = 2003 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 341 | númberu = 2 | id = pp. 534-550 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2003MNRAS.341..534M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Dende la so fría superficie a 2510 [[Kelvin|K]], sopla un [[vientu estelar]] que fai que [[Perda de masa estelar|pierda masa]] a razón de 1,4 &times; 10<sup>-7</sup> [[mases solares]] per añu. La so lluminosidá [[magnitú bolométrica|bolométrica]] ye 4800 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]].<ref name=Bergeat/> La midida del so [[diámetru angular]] en [[banda K]] —6,75 ± 0,6 [[milisegundu d'arcu|milisegundos d'arcu]]—<ref name=CHARM2>{{cita publicación | autor = Richichi, A.; Percheron, I.; Khristoforova, M. | títulu = CHARM2: An updated Catalog of High Angular Resolution Measurements | añu = 2005 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 431 | númberu = 4 | id = pp. 773-777 (Tabla consultada en CDS) | url = http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-out.add=.&-source=J/A%2bA/431/773/charm2&recno=2108 }}</ref> conduz a un diámetru real unes 400 vegaes más grande que'l del Sol, valor namái averáu dada la incertidume na distancia a la que s'atopa. Catalogada como [[estrella variable semirregular|variable semirregular]] SRA —clase de variables similares a les [[estrella variable Mira|variables Mira]] pero con amplitúes menores—, el rellumu de VX Andromedae varia ente [[magnitú aparente]] +7,5 y +9,7 nun periodu de 375 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-out.add=.&-source=B/gcvs/gcvs_cat&recno=42 VX Andromedae] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles de carbonu]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables semirregulares]] [[Categoría:Constelación d'Andrómeda]] kncy4t09ddzt82w1cukwrl1fzehb8s6 Xi2 Centauri 0 54049 4377333 4234811 2025-06-18T08:53:25Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377333 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Xi2 Centauri}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''Xi2 Centauri''' (ξ<sup>2</sup> Cen / HD 113791 / HR 4942)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=Ksi2+Cen&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id HR 4942 -- Spectroscopic binary] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=BSC>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR4942 Xi2 Centauri] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304053506/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR4942 |date=2016-03-04 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> ye un [[sistema estelar]] de [[magnitú aparente]] +4,26 encuadráu na [[constelación]] de [[Centaurus|Centauru]]. El nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] del [[Hipparcos|satélite Hipparcos]] asitia a esti sistema a 467 [[años lluz]] del [[Sistema Solar]]. Anque nel pasáu consideróse-y miembru del subgrupu «Centaurus Inferior-Crux», dientro de l'[[Asociación estelar Scorpius Centaurus]], anguaño piénsase que ye una estrella del «[[Cinturón de Gould]]».<ref name=Bobylev>{{cita publicación | autor = Bobylev, V. V.; Bajkova, A. T. | títulu = Kinematics of the Scorpius-Centaurus OB association | añu = 2007 | publicación = Astronomy Letters | volume = 33 | númberu = 9 | id = páxs. 571-583 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007AstL...33..571B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La componente principal de Xi2 Centauri ye una estrella blancu-azulada de la [[secuencia principal]] de [[tipu espectral]] B1.5V.<ref name=SIMBAD /> Con una [[temperatura efectivo]] de 21.000 [[kelvin|K]], tien una [[lluminosidá]] 2609 vegaes mayor que la del [[Sol]]. Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 25 km/s.<ref name=Wolff>{{cita publicación | autor = Wolff, S. C.; Strom, S. Y.; Dror, D.; Venn, K. | títulu = Rotational Velocities for B0-B3 Stars in Seven Young Clusters: Further Study of the Relationship between Rotation Speed and Density in Star-Forming Regions | añu = 2007 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 133 | númberu = 3 | id = páxs. 1092-1103 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2007AJ....133.1092W&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La so masa ye aproximao 7,6 vegaes mayor que la [[masa solar]],<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> per debaxo de la llende a partir del cual les estrelles acaben españando como [[supernova|supernoves]]. Esta estrella ye, amás, una [[binaria espectroscópica]] con un periodu de 7,6497 díes, siendo la [[órbita]] moderadamente [[Escentricidá (matemática)|escéntrica]] (ε = 0,35).<ref name=NinthCatalogue>{{cita publicación | autor = Pourbaix, D.; Tokovinin, A. A.; Batten, A. H.; Fekel, F. C.; Hartkopf, W. I.; Levato, H.; Morrell, N. I.; Torres, G.; Udry, S. | títulu = SB⁹: The ninth catalogue of spectroscopic binary orbits | añu = 2004 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 424 | númberu = | id = páxs. 727-732 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004A%26A...424..727P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> A 25 [[segundu d'arcu|segundos d'arcu]] de Xi2 Centauri puede reparase una tercer estrella de magnitú +9,41 que tamién forma parte del sistema.<ref name=BSC/><ref name=SIMBAD2>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=HD+113971B&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id CD-49 7644B -- Star in double system] ([[SIMBAD]])</ref> De tipu espectral F7V, la so masa ye un 21% mayor que la masa solar. Emplega pocu más de 41.000 años en completar una órbita alredor de la binaria espectroscópica.<ref name=Tokovinin>{{cita publicación | autor = Tokovinin, A. | títulu = Comparative statistics and origin of triple and quadruple stars | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = páxs. 925-938 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..925T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Nanes marielles]] [[Categoría:Constelación de Centaurus]] lnbb4haq9m0m93pj89xvlqb3b2rss1i XY Pyxidis 0 54057 4377332 3818223 2025-06-18T08:53:20Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377332 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|XY Pyxidis}} {{Ficha d'estrella |nome = XY Pyxidis A |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Pyxis]] |α = 08h 27min 59,42s |δ = -35º 06’ 49,6’’ |magapa_v = +5,74 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B3V |tipu = |msol = 6,7 ± 0,1 |diam = |dsol = |radiu = |rsol = |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -1,68 |gravedá = |lumen = 2063 |temp = 18.700 |metal = |rota = |vari = [[Binaria eclipsante]] |osci = 0,923 díes |edad = 26,3 ± 5,3 &times; 10⁶ años <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = +24,7 |dist_al = 920 ± 150 |dist_pc = |parax = 3,55 ± 0,49 <!-- Sistema --> |comp = 3 |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = XY+Pyx |nsted = XY+Pyx |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;71801 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;3343 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;41515 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;199260 / [[Bonner Durchmusterung|CD]]-34&nbsp;4842 }} '''XY Pyxidis''' (XY Pyx)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=XY+Pyx&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id CCDM J08280-3507AP -- Double or multiple star] ([[SIMBAD]])</ref> ye un [[sistema estelar]] asitiáu na [[constelación]] de [[Pyxis]], la [[brúxula]]. Tien [[magnitú aparente]] +5,74 y alcuéntrase, d'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de los datos de [[paralax]] de [[Hipparcos]], a 920 ± 149 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La componente principal de XY Pyxidis ye una estrella de la [[secuencia principal]] blancu-azulada de [[tipu espectral]] B3V.<ref name=SIMBAD/> Tien una [[Temperatura efectivo|temperatura superficial]] de 18.700 [[Kelvin|K]]<ref name=Hohle/> y relluma con una [[lluminosidá]] 2060 vegaes superior a la del [[Sol]]. Xira sobre sigo mesma con una [[velocidá de rotación proyeutada]] de 158 km/s.<ref name=BSC>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?HR%203343 HR 3343. [[The Bright Star Catalogue]], 5th Revised Ed. (Hoffleit+, 1991)]</ref> La so masa ye 6,7 ± 0,1 vegaes mayor que la [[masa solar]] y tien una edá averada de 26,3 millones d'años.<ref name=Tetzlaff>{{cita publicación | autor = Tetzlaff, N.; Neuhäuser, R.; Hohle, M. M. | títulu = A catalogue of young runaway Hipparcos stars within 3 kpc from the Sun | añu = 2011 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 410 | númberu = 1 | id = pp. 190-200 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2011MNRAS.410..190T&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> La estrella secundaria, [[Resolución óptica|resuelta]] per aciu [[interferometría de moteáu]], ta dixebrada 0,100 [[arcsec|segundos d'arcu]] de la primaria. La so magnitú aparente ye +6,95.<ref name=Mason2009>{{cita publicación | autor = Mason, Brian D.; Hartkopf, William I.; Gies, Douglas R.; Henry, Todd J.; Helsel, John W. | títulu = The High Angular Resolution Multiplicity of Massive Stars | añu = 2009 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 137 | númberu = 2 | id = pp. 3358-3377 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009AJ....137.3358M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Piénsase que, de la mesma, la estrella primaria ye una [[estrella binaria espectroscópica| binaria espectroscópica]].<ref name=Eggleton>{{cita publicación | autor = Eggleton, P. P.; Tokovinin, A. A. | títulu = A catalogue of multiplicity among bright stellar systems | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 389 | númberu = 2 | id = pp. 869-879 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.389..869Y&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El sistema constitúi una [[binaria eclipsante]] con un periodu de 0,923 díes, siendo l'amplitú de la variación de 0,069 magnitúes.<ref name=Lefevre2009>{{cita publicación | autor = Lefèvre, L.; Marchenko, S. V.; Moffat, A. F. J.; Acker, A. | títulu = A systematic study of variability among OB-stars based on HIPPARCOS photometry | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 507 | númberu = 2 | id = pp. 1141-1201 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...507.1141L&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Constelación de Pyxis]] 6bz076b2awgqnmp8aosyo6ldtkuu2gt YY Coronae Borealis 0 54068 4377414 3826851 2025-06-18T10:15:55Z XabatuBot 43102 iguo testu: O+Peg => U+Peg 4377414 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|YY Coronae Borealis}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''YY Coronae Borealis''' (YY CrB / [[Catálogu Henry Draper|HD]] 141990 / [[Catálogu Hipparcos|HIP]] 77958 / [[Catálogu SAO|SAO]] 64941)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Peg&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* YY CrB -- Eclipsing binary of W UMa type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] de [[magnitú aparente]] +8,64. Encuadrada na [[constelación]] de [[Corona Boreal]], ta a 300 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. YY Coronae Borealis ye una [[binaria de contautu]], lo qu'implica que los sos dos componentes comparten la so capa esterior de gas, siendo'l [[tipu espectral]] de la estrella primaria F8V.<ref name=Pribulla /> Ésta tien una masa de 1,34 [[mases solares]] y una [[temperatura efectivo]] de 6135 [[Kelvin|K]]. El so radiu ye un 33% más grande que'l del [[Sol]]. La estrella secundaria tien una cuarta parte de la masa de la so compañera, siendo la so temperatura de 6142 K.<ref name=Pribulla>{{cita publicación | autor = Pribulla, T.; Kreiner, J. M.; Tremko, J. | títulu = Catalogue of the field contact binary stars | añu = 2003 | publicación = Contributions of the Astronomical Observatory Skalnaté Pleso | volume = 33 | númberu = 1 | id = pp. 38-70 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2003CoSka..33...38P&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so radiu equival al 70% del [[radiu solar]]. Dambes estrelles tán dixebraes ente sigo namái 0,012 [[Unidá astronómica|UA]] o 2,63 radios solares.<ref name=Gazeas> {{cita publicación | autor = Gazeas, K.; Stȩpień, K. | títulu = Angular momentum and mass evolution of contact binaries | añu = 2008 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 390 | númberu = 4 | id = pp. 1577-1586 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.390.1577G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El [[Sistema binariu (astronomía)|sistema]] exhibe una [[metalicidá]] inferior a la solar ([Fe/H] = -0,20) y la so edá envalórase en 6300 millones d'años.<ref name=Geneva2009>{{cita publicación | autor = Holmberg, J.; Nordström, B.; Andersen, J. | títulu = The Geneva-Copenhagen survey of the solar neighbourhood. III. Improved distances, ages, and kinematics | añu = 2009 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 501 | númberu = 3 | id = pp. 941-947 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2009A%26A...501..941H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so [[periodu orbital]] ye de namái 9,04 hores (0,3766 díes). Como la práutica totalidá de binaries de contautu, YY Coronae Borealis constitúi tamién una [[binaria eclipsante]] —del tipu [[estrella variable W Ursae Majoris|W Ursae Majoris]]—, que'l so rellumu mengua 0,49 magnitúes mientres l'[[eclís]] principal.<ref name=Malkov> {{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = pp. 785-789 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Corona Borealis]] 6tew9zulzpqls30i829t01wtlohy1eq Z Lacertae 0 54076 4377334 4048739 2025-06-18T08:53:32Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377334 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Z Lacertae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''Z Lacertae''' (Z Lac / HD 214975 / HIP 111972)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=Z+Lac&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id Z Lac -- Classical Cepheid (delta Cep type)] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Lacerta]], asitiada visualmente 18 [[minutos d'arcu]] al este de [[V416 Lacertae]]. Z Lacertae ye una [[cefeida]] que'l so rellumu varia ente [[magnitú aparente]] +7,88 y +8,93 a lo llargo d'un [[Periodu d'oscilación|periodu]] de 10,8856 díes.<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20Z%20Lac Z Lac] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> Tien [[tipu espectral]] mediu F6Ib y una [[temperatura efectivo]] de 5604 [[kelvin|K]].<ref name=Luck-Lambert>{{cita publicación | autor = Luck, R. Earle; Lambert, David L. | títulu = The Distribution of the Elements in the Galactic Disk. III. A Reconsideration of Cepheids from l = 30° to 250° | añu = 2011 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 142 | númberu = 4 | id = id. 136 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/bib_query?arXiv:1108.1947 }}</ref> Relluma con una lluminosidá media 600 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]].<ref name=Hohle/> Al igual qu'otres cefeides, ye una estrella de gran tamañu, siendo'l so radiu 68 vegaes más grande que'l del [[Sol]], lo qu'equival a 0,31 [[Unidá astronómica|UA]]. Ye, amás, una [[binaria espectroscópica]] con un [[periodu orbital]] de 382,6 díes.<ref name=Groenewegen>{{cita publicación | autor = Groenewegen, M. A. T. | títulu = Baade-Wesselink distances and the effect of metallicity in classical cepheids | añu = 2008 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 488 | númberu = 1 | id = pp. 25-35 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008A%26A...488...25G&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Z Lacertae presenta una bayura relativa de [[fierro]] llixeramente mayor que la solar, con un índiz de [[metalicidá]] [Fe/H] = +0,10. Sacante dellos elementos como [[manganesu]] y [[carbonu]], menos abondosos que na nuesa estrella, los niveles del restu de los elementos evaluaos son mayores que nel Sol; dientro d'esos postreros, ye'l [[neodimiu]]'l metal más «sobreabundante» ([Nd/H] = +0,34). Z Lacertae tien una masa cuatro veces mayor que la masa solar<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y la so distancia respeutu al [[Sistema Solar]] ye d'aproximao 6120 [[años lluz]].<ref name=Groenewegen/> == Ver tamién == * [[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Superxigantes marielles]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeides]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Constelación de Lacerta]] m0wih37gvw63lnfwmoi1v21rivc9rh1 Z Vulpeculae 0 54078 4377335 3820310 2025-06-18T08:53:38Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377335 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Z Vulpeculae}} {{ficha d'oxetu celeste}} '''Z Vulpeculae''' (Z Vul)<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=Z+Vul&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id Z Vul - Eclipsing binary of Algol type] ([[SIMBAD]])</ref> ye una [[estrella variable]] na [[constelación]] de [[Vulpecula]], asitiada visualmente 44 [[arcsec|segundos d'arcu]] al suroeste de [[3 Vulpeculae]]. El so rellumu varia ente [[magnitú aparente]] +7,25 y +8,90<ref>[http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?V*%20Z%20Vul Z Vul] ([[General Catalogue of Variable Stars]])</ref> y alcuéntrase a una distancia averada de 625 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]]. Z Vulpeculae ye una [[binaria espectroscópica]] con un [[periodu orbital|periodu]] de 2,45493 díes. La estrella primaria ye una estrella blancu-azulada de la [[secuencia principal]] de [[tipu espectral]] B4V, asemeyáu a [[Benetnasch]] (η Ursae Majoris). Tien una [[temperatura efectivo]] de 17.050 [[Kelvin|K]]<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> y ye 2800 vegaes más lluminosa que'l [[Sol]]. El so radiu ye 4,5 más grande que'l [[radiu solar]]. La estrella secundaria ye una [[estrella xigante|xigante]] blanca de tipu A3III. La so lluminosidá ye unes 160 vegaes superior a la [[lluminosidá solar]] —anque ye apenes un 6% de la de la so compañera— y ye llixeramente más grande qu'ésta. Tien una masa de 2,3 [[mases solares]], ente que la estrella primaria tien una masa 5,4 vegaes mayor que la del Sol.<ref name=Budding> {{cita publicación | autor = Budding, E.; Erdem, A.; Çiçek, C.; Bulut, I.; Soydugan, F.; Soydugan, E.; Bakiş, V.; Demircan, O. | títulu = Catalogue of Algol type binary stars | añu = 2004 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 417 | númberu = | id = páxs. 263-268 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2004A%26A...417..263B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Z Vulpeculae ye una [[binaria cercana]] catalogada como «[[estrella binaria semidesprendida|binaria semidesprendida]]». Al igual que [[Algol]] (β Persei) o [[Lambda Tauri|λ Tauri]], ye una [[binaria eclipsante]]; mientres l'[[eclís]] principal, el rellumu de Z Vulpeculae aparra 1,65 magnitúes, ente que nel secundariu l'amenorgamientu ye de namái 0,33 magnitúes.<ref name=Malkov> {{cita publicación | autor = Malkov, O. Yu.; Oblak, E.; Snegireva, E. A.; Torra, J. | títulu = A catalogue of eclipsing variables | añu = 2006 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 446 | númberu = 2 | id = páxs. 785-789 (Tabla consultada en CDS) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006A%26A...446..785M&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> == Ver tamién == *[[Llista d'estrelles variables]] == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Estrelles binaries]] [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Constelación de Vulpecula]] 0ckp5susroo2mt6f9xjilv4j8s4hu2e Zeta Canis Minoris 0 54088 4377336 4235295 2025-06-18T08:53:45Z XabatuBot 43102 iguo testu: rede supergiants => red supergiants 4377336 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Zeta Canis Minoris}} {{Ficha d'estrella |nome = Zeta Canis Minoris |imaxe = |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = |desc = |añu = <!-- Datos d'observación --> |dómina = [[J2000.0]] |constelación = [[Canis Minor]] |α = 07h 51min 41,99s |δ = +01º 46’ 00,7’’ |magapa_v = +5,13 |color = <!-- Carauterístiques físiques --> |clase = B8II |tipu = |msol = 4 |diam = |dsol = |radiu = |rsol = |índiz = |índiz_ub= |índiz_vr= |índiz_ri= |magabs_v = -1,27 |gravedá = |lumen = 490 |temp = 11.800 |metal = |roto = |vari = |osci = |edá = <!-- Astrometría --> |movα = |movδ = |vel_rad = +32,3 |dist_al = 623 |dist_pc = |parax = 5,23 ± 0,36 <!-- Sistema --> |comp = |acomp = |pla = <!-- Referencies --> |simbad = Zet+CMi |nsted = |aricns = |epe = <!-- Otres designaciones --> |nomes = 13 Canis Minoris / [[Catálogu Henry Draper|HD]]&nbsp;63975 / [[Bright Star Catalogue|HR]]&nbsp;3059<br />[[Catálogu Hipparcos|HIP]]&nbsp;38373 / [[Catálogu SAO|SAO]]&nbsp;116043 }} '''Zeta Canis Minoris''' (ζ CMi / 13 Canis Minoris)<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?Ident=13+CMi&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id zet CMi -- Star] ([[SIMBAD]])</ref><ref name=BSC>[http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3059 Zeta Canis Minoris] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304123600/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3059 |date=2016-03-04 }} ([[The Bright Star Catalogue]])</ref> ye una [[estrella]] na [[constelación]] del [[Can Menor]] de [[magnitú aparente]] +5,12. Ensin nome propiu habitual, na [[astronomía china]] yera conocida, xunto a [[Theta Canis Minoris|θ Canis Minoris]], [[Ómicron Canis Minoris|ο Canis Minoris]] y [[Pi Canis Minoris|π Canis Minoris]], como '''Shwuy Wei''', «un llugar d'agua».<ref>{{Cita llibru |apellíos=Allen |nome=Richard Hinckley |editor=Courier Dover Publications |títulu=Star Names — Their Lore and Meaning | url =http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Topics/astronomy/_Texts/secondary/ALLSTA/home.html|formatu= |fechaaccesu=5 d'avientu de 2011|añu=1889 |idioma= inglés|isbn=0-486-21079-0 |id= |páxines=563 |capítulu=Canis Minor | urlcapítulu = http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Topics/astronomy/_Texts/secondary/ALLSTA/Canis_Minor*.html}}</ref> Zeta Canis Minoris ye una [[xigante lluminosa]] blancu-azulada de [[tipu espectral]] B8II.<ref name=SIMBAD /><ref name=BSC /> Tien una [[temperatura efectivo]] de 11.800 [[kelvin|K]] y la so [[lluminosidá]] [[magnitú bolométrica|bolométrica]] ye 490 vegaes mayor que la [[lluminosidá solar]]. La so masa ye cuatro veces mayor que la del [[Sol]].<ref name=Hohle>{{cita publicación | autor = Hohle, M. M.; Neuhäuser, R.; Schutz, B. F. | títulu = Masses and luminosities of O- and B-type stars and red supergiants | añu = 2010 | publicación = [[Astronomische Nachrichten]] | volume = 331 | númberu = 4 | id = p. 349 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010AN....331..349H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> D'alcuerdu al nuevu amenorgamientu de datos del satélite [[Hipparcos]], el so [[paralax]] ye de 5,23 ± 0,36 [[segundu d'arcu|milisegundos d'arcu]], lo qu'implica que s'atopa a una distancia averada de 623 [[añu lluz|años lluz]] respectu al [[Sistema Solar]]. Zeta Canis Minoris ye una [[estrella de mercuriu-manganesu]], grupu tipificado por [[Alpheratz]] (α Andromedae) y [[Ji Lupi|χ Lupi]]. Estes estrelles, amás d'amosar elevaos conteníos de metales pesaos, carauterizar por rotar amodo; asina, la velocidá de [[rotación estelar|rotación]] midida pa Zeta Canis Minoris ye de 25 [[km/s]],<ref name=Abt>{{cita publicación | autor = Abt, Helmut A.; Levato, Hugo; Grosso, Monica | títulu = Rotational Velocities of B Stars | añu = 2003 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 573 | númberu = 1 | id = páxs. 359-365 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2002ApJ...573..359A&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> valor baxu pa una estrella de les sos carauterístiques. Munches d'estes estrelles formen parte d'[[estrelles binaries]] o [[estrella múltiple|estrelles múltiples]] pero Zeta Canis Minoris nun tien nenguna compañera estelar conocida.<ref name=Scholler>{{cita publicación | autor = Schöller, M.; Correia, S.; Hubrig, S.; Ageorges, N. | títulu = Multiplicity of late-type B stars with HgMn peculiarity | añu = 2010 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 522 | númberu = | id = A85 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26A...522A..85S&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> El so [[Campu magnéticu estelar|campu magnéticu]] efectivu <Be> ye de 100 [[Gauss (unidá)|G]].<ref>{{cita publicación | autor = Bychkov, V. D.; Bychkova, L. V.; Madej, J. | títulu = Catalogue of averaged stellar effective magnetic fields. I. Chemically peculiar A and B type stars | añu = 2003 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 407 | númberu = | id = páxs. 631-642 | url = http://webviz.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-5?-out.add=.&-source=J/A%2bA/407/631/tablea1&recno=126 }}</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles]] [[Categoría:Constelación de Canis Minor]] lu8he8kh4zko3pj1ze2dwydmtzjs3vv Joan Crawford 0 55951 4377034 4373391 2025-06-17T15:14:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá estrella => dicha estrella 4377034 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Joan Crawford}} {{persona}} '''Lucille Fay Le Sueur''', más conocida como '''Joan Crawford''' {{nym}}, foi una [[actriz]] d'[[Estaos Xuníos]]. Foi una de les poques superestrelles de la [[cine mudu|dómina muda]], con [[Greta Garbo]], n'afaese al [[cine sonoru]] en [[Hollywood]]. Ye considerada la décima estrella femenina de tolos tiempos pol [[American Film Institute]]. Ganadora del premiu [[Premios Óscar|Óscar]], del Cecil B. DeMille y nomada al [[BAFTA]] británicu. == Biografía == Nació'l [[23 de marzu]] de [[1904]] en [[San Antonio (Texas)|San Antonio]] ([[Texas]]), nuna familia modesta. El so padre, [[Thomas -y Sueur]], d'orixe [[francocanadiense]], abandonó la familia enantes de la nacencia de Crawford. Depués, la so madre, [[Anna Bell]], d'orixe [[Suecia|suecu]], casóse en segundes nupcies con Henry Cassin, empresariu de teatru, lo qu'ameyoró ostensiblemente la economía y la vida de la pequeña Lucille. Tenía dos hermanos mayores, Daisy LeSueur, que finó bien nuevu, y [[Hal Hays LeSueur]], nacíu en 1903. === Primeros años === En 1915 yá trabayaba como camarera nun hotel de Kansas City, compaxinándolo colos sos estudios en ''St. Agnes Convent'', más tarde na ''Rockingham School'' y finalmente nel ''Stephen College'' de Columbia ([[Missouri]]) onde aprendió a baillar. El baille foi la so primer vocación, magar que sufrió un accidente que-y afectó les piernes. En 1921 debutó nel coru de la revista de Katherine Emerine, tamién en Kansas City.<ref>David Denby, "Escape Artist: The Case for Joan Crawford", ''The New Yorker'', 3 de xineru, 2011.</ref> En 1925 ganó un concursu de danza que facilitó'l so llanzamientu como actriz pola [[Metro Goldwyn Mayer]], nun principiu namái como doble de [[Norma Shearer]]. En 1925 collaboró na película ''Sally, Irene and Mary'', inda nos años del [[cine mudu]]. En 1926 actuó na película ''Nueches en París'' xunto a [[Charles Ray]] y en 1927 apaeció en ''Garres humanes (The Unknown''), de Tod Browning, y en ''Fiebre de primavera'' (''Spring Fever''), de Edward Sedgwick. En xunto, fixo 23 filmes silenciosos. Daquella, yera considerada una ''flapper'', moza de conducta pocu convencional y paxellos raros, bien avanzada nes sos rellaciones amoroses.<ref>Enric Ros, llibretu de ''Amor en venta'', Notorius, 2014</ref> Al contrariu qu'otres dives d'esta dómina, como [[Mary Pickford]] y [[Lillian Gish]], pudo afaese al naciente [[cine sonoru]], y el so matrimoniu con [[Douglas Fairbanks Jr.]] (el 3 de xunu de 1929), impulsó la so carrera. Tres cuatros film camudó de nome a ''Joan Crawford''. === Cine sonoru === La película cola que pasó al [[cine sonoru]] foi ''La fierecilla'' (''Untamed'', 1929), que, nun tuvo ésitu, pero nella, pasó la prueba de soníu yá que la so voz yera potente y espresiva. Destacó por un duru filme ''Night Nurse'' (1931), dirixida por William A. Wellman. En ''El mundu que bailla'' (''Dance, Fools, Dance'', 1931), el públicu pudo ver a Joan Crawford con [[Clark Gable]] per primer vegada. El magnetismu ente los dos foi tal que l'estudiu decidió axuntalos en dellos proyeutos. Joan atopó un actor de la so talla y ello quedó afiguráu en ''Amor en venta'' (''Possessed'', 1931), de [[Clarence Brown]], onde ella fai d'una trabayadora d'una fábrica que decide dir buscar nueva vida na ciudá. En 1932 participó en ''Grand Hotel'', famosa película d'[[Edmund Goulding]], qu'ella definiría como «puntu crucial» na so carrera. Foi la primer película qu'arrexuntaba superestrelles como [[Greta Garbo]], [[Wallace Beery]], [[John Barrymore]] y [[Lionel Barrymore]]. Fixo amás ''So l'agua'' (1932), de Lewis Milestone. En 1934 rodó ''Chained'' con [[Clark Gable]], de [[Clarence Brown]], que se diba a llamar "Amor sagrao y amor profano", y onde vemos el pasu del cine llibre al cine yá censuráu pol [[Códigu Hays]];<ref>J. Vallet, llibretu sobre Clarence Brown, ''Chained'', Notorius, 2014</ref> amás de ''Asina ama la muyer'', col mesmu direutor: narra de nuevu un amor desesperáu que protagoniza l'actriz. Ente otres películes que siguieron, destaquen ''Maniquín'' (1938), y ''[[The Shining Hour]]'', los dos dirixíes por Frank Borzage; ''Muyeres'' (1939), de George Cukor; ''Estrañu cargamentu'' (1940), rodada otra vegada por Frank Borzage; ''Susana y Dios'' (1940), y ''Una cara de muyer'' (1941), los dos dirixíes de nuevu por George Cukor; según ''Xunta en Francia'' y ''Toos besaron a la novia'', dambes realizaes en 1942 por Jules Dassin En 1944 abandonó la so rellación de exclusividad cola ''Metro'' y empezó a trabayar en dellos productores al tiempu ensin llegar a arreyar a nenguna: la [[Warner Brothers]], la [[Columbia Pictures]] y, a la fin de la so carrera, la [[RKO Pictures]]. Llogró'l destacáu [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] a la meyor actriz en 1945 por ''Alma en supliciu'' (''[[Mildred Pierce]]''), la versión cinematográfica —por [[Michael Curtiz]]— d'una novela de [[James Cain]]. En 1947, per segunda vegada y en 1952, per tercer vegada, foi nomada al [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] por ''[[Amor que mata]]'', de Curtis Bernhardt, y ''Mieu súbito'' (''Sudden Fear''), de David Miller. Trabayó en total en más de setenta películes; tenía un temperamentu bien fuerte que-y valió numberoses fregadures con distintos personaxes. La so boca ancha, la so cara cuadrada y los sos inmensos güeyos convirtióse nuna de les actrices más carismátiques y con meyor rexistru dramáticu de Hollywood. Pa munchos, encarna escepcionalmente la llucha de la muyer por llograr independencia vital y autonomía de decisiones. La guionista de la [[MGM]] Frederica Sagur Maas dixo: «Naide decidió faer de Joan Crawford una estrella. Joan Crawford convertir n'estrella porque ella quixo llegar a selo».<ref>Cita riquida</ref> Cítense enforma les sos interpretaciones tardíes, tantu en ''[[Johnny Guitar]]'' en [[1954]], de Nicolas Ray, como en ''[[What Ever Happened to Baby Jane?]]'' de Robert Aldrich, en [[1962]], na qu'apaez una muyer endurecida y daqué amargurida (qu'oldea cola fresca, anque non de guapura canónica, nes sos decenes de filmes iniciales). Pero nuna artista procedente del mudu y que la so trayeutoria caltener mientres más de cuatro décades, estes contribuciones estalares son detalle bien parcial, dada la estensión del so trabayu, nos tipos y nos tiempos. Amás, les sos películes de los años 30 y 40 —realizaes so la direición de William Wellmann, Sam Wood, Edmund Goulding, Clarence Brown, Lewis Milestone, George Cukor, Frank Borzage, Michael Curtiz o Jules Dassin— son d'una guapura especial, productu d'una actriz nuevo y vital, d'una muyer rica de matices y brengosa, capaz de reinventase: son muncho más significatives, en xunto, que les citaes. == Última etapa == El so cayente empezó a faese más bultable nel cine a finales de los años 50 y foise dedicando cada vegada más a los negocios. Pero como muyer madura tornó a les pantalles pa encarnar a muyeres complexes, papeles nos que siempres tuvo bien a gustu. Interesantemente, en [[1968]], suplantó por unos capítulos a la so propia fía adoptiva, [[Christina Crawford]] nun papel del [[telenovela|“culebrón”]] ''[[The Secret Storm]]'' (''La Nube Secreta''). La so última interpretación foi na película ''[[Trog]]'' en [[1970]]. Tres el so matrimoniu con [[Douglas Fairbanks, Jr.]], casóse en trés causes más: con [[Franchot Tone]], con Philip Terry y, en 1955, con [[Alfred Nu Steele]]; esti postreru yera presidente de [[Pepsi-Cola]], y, al morrer, dexó a Joan como miembru de la mesa directiva de dicha empresa. Adoptó a cuatro neños. Foi autora de dos tomos de memories, dixebraes casi diez años: ''A portrait of Joan'' (1962) y ''My way of life'' (1971), que dexen conocer el so puntu de vista nos conflictos y nes aspiraciones de la so vida. La so fía adoptiva publicó la biografía ''Mommie Dearest'' (''Mamina querida''), tres la so muerte en 1977; nella apaecía Crawford como una muyer dominante y duro. Esti rellatu puede ponese, con procuru, al llau de los documentos apurríos pola actriz: la so trayeutoria cinematográfica dientro de Hollywood foi, sea que non, notable y de xuru modélica, dada la capacidá pa modificar en circunstancies desemeyaes y el rigor que manifestó siempres nel so trabayu. [[Mamina querida|En 1981 ''Mommie dearest'' foi afecha al cine]], con [[Faye Dunaway]] encarnando a Crawford. == Fallecimientu == La so última apaición pública foi'l 23 de [[setiembre]] de 1974, nuna fiesta n'honor a la so vieya amiga [[Rosalind Russell]] (quien taba enferma de [[cáncer]] de mama) en [[Nueva York]]. Joan Crawford, finó un [[10 de mayu]] de [[1977]] en [[Nueva York]], por causa de un [[infartu de miocardiu]], tamién llevaba tiempu careciendo [[cáncer]] de [[páncrees]]. Nel so heriedu, nun dexó nada a los sos dos fíos mayores, según dexó escritu, «por motivos qu'ellos conocen de sobra», y a los sos dos fíes menores dexar 77&nbsp;500 dólares a caúna. Tamién dexó dineru pa fines benéficos ya instituciones como l'[[American Cancer Society]], [[American Heart Association]] y [[The Motion Picture Home]], ente otros. == Rivalidaes == La so enemiga profesional y personal foi l'actriz [[Bette Davis]], otru [[mitu]] del cine. Dambes repunábense, y curiosamente tocó-yos trabayar xuntes como protagonistes nel escelente filme ''[[What Ever Happened to Baby Jane?]]'' onde Crawford ye 'Blanche Hudson' maltratada brutalmente por 'Jane Hudson' (Bette Davis). Mientres el rodaxe, Bette Davis fixo instalar una máquina dispensadora de [[Coca-Cola]] nel set, pa faer enoxar a Joan Crawford yá que'l so maríu, Alfred Nu Steele, yera un executivu de [[Pepsi-Cola]].<ref>Cita riquida</ref> Crawford tenía otra enemiga menos conocida: odiaba a [[Norma Shearer]], que tando casada con un gran executivu de la [[MGM]] atropaba los meyores papeles. Na adautación fílmica del llibru ''A Free Soul'', el guionista pensara en Crawford, y Crawford engarró en devanéu por consiguir el papel: tando [[Irving Thalberg]] na producción de la película, el papel 'Jan Ashe' recayó na so esposa, Norma. La película foi nomada pa tres premios Óscar, incluyendo meyor actriz principal pa ésta. Comentando la "ventaya" que tendría Shearer pa llograr los bonos papeles, Crawford dicía: «Duerme col xefe. ¿Quién puede competir con eso?».<ref>Cita riquida</ref> Y descalificaba l'apariencia y talentu de Shearer: «Nun lo entiendo. Ye bizca, dágara, y nun puede actuar nin una maldita cosa. ¿Qué ye lo que ven nella?». Ante lo cual Shearer respondió: «Ye imposible faer daqué bien fechu ensin tria-y los pies a delles persones; tener enemigos ye inevitable cuando unu fai les coses bien».<ref>Cita riquida</ref> Mientres la grabación de la comedia de 1939 ''[[Muyeres (película)|The Women]]'', la so rivalidá volvióse más evidente (Crawford texía fuertemente mientres les grabaciones de les escenes de Shearer), por ello, [[George Cukor]], el direutor, tuvo qu'echala del plató. L'enfrentamientu foi bonu pa la película, la bona publicidá, y la bona producción fixeron de la película un ésitu. El personaxe de Crawford nesa película ye de daquién que roba l'home al personaxe de Shearer; y dixo Crawford: «Adoro interpretar a perres, y ella ayudóme n'eso».<ref>http://www.bellaonline.com/articles/art8244.asp</ref> == Legado == Joan dexó buelga nel cine y nel públicu polo xeneral. Cuando'l [[American Film Institute]] publicó una llista de los 50 meyores actores del sieglu XX, ella foi asitiada nel puestu númberu 10, pasando más de 20 años del so fallecimientu. Recibió una estrella nel [[Paséu de la Fama]] el 8 de febreru de 1960, nel 1750 de Vini Street. El grupu musical [[Sonic Youth]] fixo un cantar llamáu como una de les sos películes más famoses, ''[[Mildred Pierce]]'' y, nel videoclip, apaecen imáxenes de dicha estrella nel [[Paséu de la Fama]]. La conocida pintora [[Margaret Keane]] retratar nun cuadru. En 2012 puyóse'l [[Óscar]] que ganó pol so papel principal en ''[[Mildred Pierce]]'', y llegóse a pagar por él una suma d'aproximao 427&nbsp;000 dólares. == Filmografía == [[Ficheru:Joan Crawford in The Last of Mrs Cheyney trailer 2 cropped.jpg|thumb|200px|Joan Crawford en 1937.]] === Silente === * ''Ropa vieyo'' (''Old Clothes'', 1925) * ''The Only Thing'' (1925) * ''El Jazz-Band del Folies'' (''Pretty Ladies'', 1925) * ''Como les caparines'' (''Sally, Irene and Mary'', 1925) * ''[[The Boob]]'' (1926) * ''Nueches de París'' (''París'', 1926) * ''Un sportman d'ocasión'' (''Tramp, Tramp, Tramp'', 1926) * ''Fiebre de primavera'' (''Spring Fever'', 1927) * ''Baillarines con taxímetru'' (''The Taxi Dancer'', 1927) * ''Filibusteros modernos'' (''Twelve Miles Out'', 1927), de Jack Conway * ''Corazones comprensivos'' (''The Understanding Heart'', 1927) * ''Garres humanes'' (''The Unknown'', 1927), de Tod Browning * ''Pola razón y la fuercia'' (''Winners of the Wilderness'', 1927) * ''[[La ruta de Singapur]]'' (''Across to Singapore'', 1928) * ''Suañu d'amor'' (''Dream of Love'', 1928) * ''La cárcel de la redención'' (''Four Walls'', 1928) * ''The Law of the Range'' (''The Law of the Range'', 1928) * ''Our Dancing Daughters'' (''Our Dancing Daughters'', 1928) * ''Rose Marie'' (''Rose-Marie'', 1928) * ''El cadete de West Point'' (''West Point'', 1928), de Edward Sedgwick * ''[[El piropeador]]'' (''The Duke Steps Out'', 1929) * ''[[Hollywood Revue]]'' (''The Hollywood Revue of 1929'', 1929) * ''[[Xugar con fueu (película)|Xugar con fueu]]'' (''Our Modern Maidens'', 1929) === Sonoru === * ''[[La indomable (película)|La indomable]]'' (''Untamed'', 1929), de Jack Conway * ''[[Lluz de Montana]]'' (''Montana Moon'', 1930), dir. Malcolm St. Clair * ''[[Novies ruborosas]]'' (''Our Blushing Brides'') (1930), Harry Beaumont * ''[[Paga (película)|Paga]]'' (''Paid'', 1930), dir. Sam Wood * ''[[Dance, Fools, Dance]]'' (''Dance, Fools, Dance'', 1931), dir. Harry Beaumont * ''[[Laughing Sinners (película)|Laughing Sinners]]'' (''Laughing Sinners'', 1931), de Harry Beaumont * ''[[Amor en venta]]'' (''Possessed'', 1931), dir. Clarence Brown * ''Diamantes robaos'' (''Slippery Pearls''(1931), dir. William C. McGann, * ''Night Nurse'' (1931), dir. William Wellman * ''[[Esta edá moderna]]'' (''This Modern Age'', 1931, de Nick Grinde * ''[[Grand Hotel|Gran Hotel]]'' (''Grand Hotel'', 1932), dir. Edmund Goulding * ''[[Letty Lynton]]'' (1932) dir. Clarence Brown * ''So l'agua'' (''Rain'') (1932), dir. Lewis Milestone. * ''[[Dancing Lady]]'' (''Dancing Lady'', 1933), de Robert Z. Leonard * ''[[Vivamos güei (película)|Vivamos güei]]'' (''Today We Live'', 1933), de Howard Hawks. * ''[[Chained (película de 1934)|Chained]]'' (''Chained'', 1934), de Clarence Brown * ''[[Forsaking All Others]]'' (''Forsaking All Others''), 1934), dir. de W.S. Van Dyke * ''[[Asina ama la muyer]]'' (''Sadie McKee'', 1934), dir. Clarence Brown * ''[[Yo vivu la mio vida]]'' (''I Live My Life'', 1935), dir. W.S. Van Dyke * ''[[Nun queden dames]]'' (''No More Ladies'', 1935), dir. Edward H. Griffith, George Cukor * ''[[La pícara formosa]]'' (''The Gorgeous Hussy'') (1936), dir. Clarence Brown * ''[[Amor en priesa]]'' (''Love on the Run'', 1936), dir. W.S. Van Dyke * ''[[La novia vistía de colloráu]]'' (''The Bride Wore Rede'', 1937), dir. Dorothy Arzner * ''Lo último de la Sra. Cheyney'' (''The Last of Mrs. Cheyney'', 1937), dir. Richard Boleslawski * ''Maniquín'' (''Mannequin'', 1938), dir. Frank Borzage * ''[[The Shining Hour]]'' (''The Shining Hour'', 1938), dir. Frank Borzage * ''Ice Follies of 1939'' (1939), de Reinhold Schunzel * ''[[Muyeres (película)|Muyeres]]'' (''The Women'', 1939), dir. George Cukor * ''[[Estrañu cargamentu]]'' (''Strange cargo'', 1940), dir. Frank Borzage * ''[[Susana y Dios]]'' (''Susan and God'', 1940), dir. George Cukor * ''When Ladies Meet'' (''When Ladies Meet'', 1941), dir. Robert Z. Leonard * ''Una cara de muyer'' (''A Woman's Face'', 1941), dir. George Cukor * ''[[Xunta en Francia]]'' (''Reunion in France'', 1942), dir. Jules Dassin * ''Toos besaron a la novia'' (''They All Kissed the Bride'', 1942) * ''So barruntu'' (''Above Suspicion'', 1943), dir. Richard Thorpe * ''Hollywood Canteen'' (1944), dir. Delmer Daves * ''Alma en supliciu'' (''Mildred Pierce'', 1945), dir. Michael Curtiz * ''Humoresque'' (1946), dir. Jean Negulesco * ''Ente l'amor y el pecáu'' (''Daisy Kenyon'', 1947), dir. Otto Preminger * ''[[Amor que mata]]'' (''Possessed'', 1947). dir. Curtis Bernhardt * ''Flamingo Road'' (''Flamingo Road'', 1949), dir. Michael Curtiz. * ''L'amor nun puede esperar'' (''It's a Great Feeling'', 1949), de David Butler * ''[[Los condergaos nun lloren]]'' (''The damned don't cry'', 1950) * ''[[La envidiosa]]'' (''Harriet Craig'', 1950) * ''[[Adiós, el mio amor]]'' (''Goodbye, My Fancy'', 1951) * ''[[Mieu súbito]]'' (''Sudden Fear'', 1952), de David Miller * ''[[La muyer peligrosa]]'' (''This Woman Is Dangerous'', 1952), de Felix Y. Feist * ''[[El cantar de l'antorcha]]'' (''Torch Song'', 1953), de Charles Walters * ''[[Johnny Guitar]]'' (''Johnny Guitar'', 1954), dir. Nicholas Ray * ''[[Una muyer na sablera]]'' (''Female on the Beach'', 1955), de Joseph Pevney * ''[[Queen Bee]]'' (1955), de Ranald MacDougall * ''[[Fueyes de seronda]]'' (''Autumn Leaves'', 1956), de Robert Aldrich * ''[[La hestoria d'Esther Costello]]'' (''The Story of Esther Costello'', 1957), de David Miller. * ''[[Muyeres frente al amor]]'' (''The Best of Everything'', 1959) * ''[[What Ever Happened to Baby Jane?]]'' (''What Ever Happened to Baby Jane?'', 1962) * ''[[Los guardianes]]'' (''The Caretakers'') (1963) * ''[[El casu de Lucy Harbin]]'' (''Strait-Jacket'', 1964) * ''[[Xugando cola muerte]]'' (''I Saw What You Did'', 1965), de William Castle * ''[[El circu del crime]]'' (''Berserk'', 1967), de William Castle * ''[[Night Gallery (película)|Night Gallery]]'' (1969), de Steven Spielberg * ''[[Trog]]'' (1970), de Freddie Francis (británica) == Premios y nominaciones == === [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |1952||[[Óscar a la meyor actriz|Meyor Actriz]]||''[[Mieu súbito]]''||Candidata |- |1947||[[Óscar a la meyor actriz|Meyor Actriz]]||''[[Amor que mata]]''||Candidata |- |'''1945'''||'''[[Óscar a la meyor actriz|Meyor Actriz]]'''||'''''[[Alma en supliciu]]'''''||'''Ganadora''' |- |} === [[Premios Globos d'Oru]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="3" cellspacing="0" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |1952||[[Globu d'Oru a la meyor actriz - Drama|Meyor Actriz - Drama]]||''[[Mieu súbito]]''||Candidata |- |'''1970'''||'''[[Premiu Cecil B. DeMille]]'''||'''''Honoríficu'''''||'''Premiu a la trayeutoria''' |- |} === [[Premios BAFTA]] === {|{{tablaguapa}} border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu'''||'''Categoría'''||'''Película'''||'''Resultáu''' |- |1963||[[BAFTA a la meyor actriz|Meyor Actriz]]||''[[What Ever Happened to Baby Jane?]]''||Candidata |- |} == Fuentes == * Lawrence Quirk, ''Joan Crawford: the essential biography'', Twenty-First Century Books. 2002, ISBN 0-8131-2254-6. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} * [https://web.archive.org/web/19981207051130/http://members.aol.com/HarlowGold/joancrawford.html El paraísu de Joan Crawford] * [http://www.divasthesite.com/Acting_Diva/Joan_Crawford.htm Joan Crawford, divasthesite.com] * [http://www.alohacriticon.com/elcriticon/article172.html Biografía de Joan Crawford] * [http://www.todocine.com/bio/00104843.htm Joan Crawford en todocine.com] * [http://escena.ya.com/camelot1947/joan.html Información y semeyes de Joan Crawford, páxina n'español] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090515111516/http://escena.ya.com/camelot1947/joan.html |date=2009-05-15 }} * {{Enllaz rotu|1= |2=http://www.divxclasico.com/foru/viewtopic.php?t=56329 |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} DivX Clásicu {{NF|1904|1977|Crawford, Joan}} [[Categoría:Actores y actrices de cine mudu]] [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar a la meyor actriz]] [[Categoría:Persones de San Antonio (Texas)]] rq86lwk2tinjuf5ocr3if2r7z7vzxhp Florence Eldridge 0 56330 4376826 4129027 2025-06-17T13:20:23Z YoaR 37624 /* Actuaciones escoyíes */ 4376826 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Florence Eldridge}} {{persona}} '''Florence Eldridge''' {{nym}} foi una actriz d'Estaos Xuníos. == Biografía == Nacida nel barriu de [[Brooklyn]], en [[Nueva York]], Elridge tuvo casada col actor [[Fredric March]] dende 1927 hasta 1975, añu de la muerte d'él, y con quien trabayó tanto nel teatru como nel cine. Florence Eldridge finó en [[Long Beach (California)|Long Beach]], [[California]], por causa de un [[infartu agudu de miocardiu]] en 1988. Tenía 86 años d'edá. Foi soterrada al pie del so home na Propiedá March, en New Milford, [[Connecticut]]. == Actuaciones escoyíes == === Teatru === *''[[The Cat and the Canary]]'' *''[[Sei personaggi in cerca d'autore]]'' *''[[Un enemigu del pueblu]]'' *''[[Long Day's Journey Into Night]]'' *''[[The Skin of Our Teeth]]'' === Cine === *''[[La Divorciada]]'' ([[1930]]) *''[[Thirteen Women]]'' ([[1932]]) *''[[A Modern Hero]]'' ([[1934]]) *''Los Miserables'' ([[1935]]) *''[[Mary of Scotland]]'' ([[1936]]) *''[[Another Part of the Forest]]'' ([[1948]]) *''[[An Act of Murder]]'' (1948) *''[[Inherit the Wind (película)|Inherit the Wind]]'' ([[1960]]) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|en|Florence Eldridge}} * {{IBDB nome|67417}} * {{Find a Grave|20067}} {{NF|1901|1988|Eldridge, Florence}} [[Categoría:Persones de Nueva York]] tl8eozlh6ny7pf0aele913e6ylzwdlh Miliza Korjus 0 57467 4376976 4348165 2025-06-17T14:50:52Z YoaR 37624 /* Carrera */ 4376976 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Miliza Korjus}} {{persona}} '''Miliza Elizabeth Korjus''' {{nym}} foi una cantante, [[sopranu]] [[ópera|operística]] d'Estaos Xuníos, y qu'escontra el final de la so carrera tamién trabayó como actriz cinematográfica en [[Hollywood]]. == Entamos == Korjus nació en [[Varsovia]], [[Polonia]], siendo los sos padres Arthur Korjus, un [[Teniente Coronel]] [[Estonia|estoniu]] del Exércitu Imperial Rusu y posterior Xefe de Gabinete del Ministru de la Guerra d'[[Estonia]], y Anna Gintowt, descendiente de la nobleza polaca y [[Lituania|lituana]]. La nacencia en [[Varsovia]], entós parte del [[Imperiu rusu]], deber a que'l so padre atopábase destináu ellí nesa dómina, anque darréu la familia treslladóse a [[Moscú]]. Korjus yera la quinta d'un total de seis hermanos (un mozu y cinco chiques). Mientres la [[revolución rusa de 1917]] los sos padres dixebráronse, y en 1918 ella treslladóse a vivir a [[Kiev]] cola so madre y coles sos hermanes, recibiendo ellí formación musical. == Carrera == Siendo adolescente, Korjus viaxó pola [[Xunión Soviética]] formando parte del Coru Dumka. En 1927, mientres actuaba en [[Leningráu]], consiguió cruciar la frontera y pasar a Estonia, onde s'axuntó col so padre. A partir d'entós empezó a actuar en xires polos [[países bálticos]] y [[Alemaña]] y, en 1929, casóse con Kuno Foelsch. Korjus siguió cola so carrera concertista como [[sopranu]] n'Alemaña, formando finalmente parte de la [[Staatsoper Unter den Linden]] de [[Berlín]] en 1933. Les sos actuaciones y grabaciones operístiques la catapultaron rápido a la vanguardia de les cantantes europees y valiéron-y el nomatu de "El ruiseñor de Berlín". El productor cinematográficu [[Irving Thalberg]] oyó les sos grabaciones y robló con ella un contratu cinematográficu por un periodu de diez años ensin habela vistu. El primer filme de Korjus en [[Hollywood]] foi ''[[The Great Waltz]]'' (1938), títulu sobre'l cual Frank Nugent, del ''[[New York Times]]'', cuntaba que yera "un escaparate pa Miliza Korjus", destacando tamién la so paecencia con [[Mae West]].<ref name="Obituary, 1980">Obituary, ''New York Times'', September 1, 1980.</ref> Gracies a esti papel, Korjus foi nomada al [[Óscar a la meyor actriz de repartu]]. Taba previstu qu'en 1940 Korjus protagonizara una versión cinematográfica de la novela ''Sandor Rozsa'', pero sufrió una quebra d'una pierna nun [[accidente de tráficu]] y, anque pudo evitase la amputación, precisó una llarga recuperación, motivu pol cual el filme hubo d'atayase. En 1941 yá s'atopaba abondo recuperada y empecipió una xira por [[Méxicu]] y darréu pelos países de [[Suramérica]]. Mientres dicha xira, los Estaos Xuníos entraron na [[Segunda Guerra Mundial]], y Korjus decidió tornar y permanecer en territoriu mexicanu mientres durara la guerra. Tando yá instalada en [[Méxicu]] rodó una película en castellanu: ''Caballería del Imperio''. En 1944 Korjus volvió a los Estaos Xuníos, actuando nel [[Carnegie Hall]]. Viaxó pel país varios años más, asitiándose finalmente en [[Los Angeles]], [[California]]. Darréu fundó la compañía Venus Records, cola cual llanzó al mercáu munches de les sos primeres grabaciones.<ref name="Obituary, 1980"/> == Vida privada == En 1952 casóse con Walter Shector, retirándose como concertista y dedicándose a partir d'entós a les grabaciones discográfiques. Milza Korjus finó por causa de un fallu cardiacu en 1980 en [[Culver City]], [[California]], y foi soterrada nel [[Campusantu Westwood Village Memorial Park]] de [[Los Angeles]]. La fía de Korjus, [[Melissa F. Wells]], nació n'[[Estonia]] en 1932, y mientres más de cuarenta años formó parte del cuerpu diplomáticu estauxunidense, destacando'l so serviciu como [[Embaxador]]a d'Estaos Xuníos n'Estonia ente 1998 y 2001. == Grabaciones == *''Miliza Korjus Collector's Edition'' *''Miliza Korjus I'': aries y estractos de ''[[La flauta máxica]]'', ''-y toréador'', ''[[La Zingara]]'', ''[[Lucia di Lammermoor]]'', ''[[Ernani]]'', ''[[Rigoletto]]'', ''[[I vespri siciliani]]'', ''[[Mireille (ópera)|Mireille]]'', ''[[Dinorah]]'', ''[[Los cuentos de Hoffmann]]'', ''[[Lakmé]]'', ''[[Sadkó]]'', ''[[La novia del zar]]'', ''[[El gallu d'oru (ópera)|El gallu d'oru]]'', Proch: Tema y variazioni, CD 89054 (Preiser Lebendige Vergangenheit) *''Miliza Korjus II'': aries y estractos de ''[[El raptu nel Serrallo]]'', ''[[El barberu de Sevilla]]'', ''[[Rigoletto]]'', ''[[Lakmé]]'', cantares de [[Léo Delibes]], [[Mortiz Moszkowski]], [[Carl Maria von Weber]], [[Chopin]], [[Johann Strauss (fíu)]], [[Aleksandr Aliabiev]], [[Luigi Arditi]], [[Luigi Denza]], [[Rossini]], [[Wilhelm Taubert]], Muller, [[Theo Mackeben]], CD 89169 (Preiser Lebendige Vergangenheit) *''Miliza Korjus III'': aries y estractos d'obres de [[Johann Strauss II]], [[Wolfgang Amadeus Mozart]], [[Vincenzo Bellini]] etc. CD 896795 (Preiser Lebendige Vergangenheit) *''Miliza Korjus - The Berlin Nightingale'' CD 727031918622 (Pearl) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.korjus.x10hosting.com/index.htm Páxina oficial] * {{Find a Grave|9464}} * {{IMDb nome}} {{traducíu ref|en|Miliza Korjus}} {{NF|1909|1980|Korjus, Miliza}} [[Categoría:Sopranos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Varsovia]] jnviixs7fpshpnqx5hr3y9aloihsmbn Nick Kroll 0 57488 4377112 4357041 2025-06-18T04:08:20Z Stephan1000000 54798 2015 4377112 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Nick Kroll}} {{persona}} '''Nicholas J. Kroll''' {{nym}} ye un actor, guionista, productor, actor de voz y comediante d'Estaos Xuníos. Ye más conocíu pol so papel como Rodney Ruxin na serie de televisión ''[[The League]]'' y pol so propiu programa en [[Comedy Central]] llamáu ''Kroll Show''. Kroll tamién tuvo roles secundarios en delles películes de comedia, tales como ''[[I Love You, Man]]'', ''[[Get Him to the Greek]]'' y ''[[A Good Old Fashioned Orgy]]''. == Vida temprana == Krolles ye'l fíu de Lynn Kroll y el fundador de [[Kroll Inc.]], [[Jules B. Kroll]],<ref>{{Cita web |url=http://features.blogs.fortune.cnn.com/2010/12/01/the-other-other-kroll/ |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/2010/http://12/01/nick-kroll-the-other-other-kroll/ |fechaarchivu=2009-11-30 }}</ref> Nick Kroll foi criáu como xudíu nel Condáu de Westchester, Nueva York.<ref>[http://deadspin.com/5419835/nick-kroll-on-the-league-fantasy-football-and-how-chris-mad-dog-russo-is-his-personal-cobain Nick Kroll On "The League," Fantasy Football, And How Chris "Mad Dog" Russo Is His Personal Cobain<!-- Bot generated title -->]</ref> Estudió na Escuela Solomon Schechter de Westchester hasta'l 8º añu, pero depués foi a la escuela secundaria na Escuela Rye Country Day. Mientres esi tiempu, tamién estudió de volao en [[The Mountain School]] en [[Vermont]], onde desenvolvió la so afición pol escursionismu.<ref name="NYT intv">{{cita publicación |apellíu=Goldman|nome=Andrew|títulu=Taking A Hike|url=http://www.nytimes.com/2013/01/13/magazine/nick-kroll-takes-a-hike.html|fechaaccesu=23 de xineru de 2013|newspaper=The New York Times Magazine|fecha=13 de xineru de 2013}}</ref> Depués de graduase de Rye Country Day, estudió y graduóse na [[Universidá de Georgetown]].<ref>[http://rye.patch.com/articles/growing-up-in-rye-helps-tv-star Growing Up in Rye Helps TV Star - Rye, NY Patch<!-- Bot generated title -->]</ref> == Carrera == Kroll contribuyó como guionista pal ''[[Chappelle's Show]]'' de [[Comedy Central]] y ''[[Human Giant]]'' de MTV. Les obres en direuto de Kroll son una combinación de [[comedia en vivu|stand-up]], sketches y personaxes. Ye conocíu artísticamente polos sos personaxes: Bobby Bottleservice, Fabrice Fabrice, y Gil Faizon del ''Oh, Hello Show'', que creó al pie del so sociu guionista [[John Mulaney]]. El so trabayu con personaxes risibles ye parte importante en [[Kroll Show]]. Kroll foi honráu col premiu a Estrellar Revelación del Añu de 2013 nel Just For Laughs Comedy Festival en [[Montreal]], [[Canadá]]. Kroll ye unu de los co-autores del llibru ''Bar Mitzvah Discu''.<ref>{{cita publicación | url=http://www.variety.com/article/VR1118006157.html?categoryid=3183&cs=1 | obra=Variety | títulu=Nick Kroll | fecha=17 de xunetu de 2009}}</ref> === Presentaciones en direuto === Kroll fai xires polos Estaos Xuníos faciendo [[comedia en vivu]] y participa frecuentemente de podcasts de comedia y programes de radio. En 2011, Comedy Central tresmitió'l so especial de comedia en direuto ''Thank You Very Cool''. Estudió y realiza presentaciones regulares nel [[Upright Citizens Brigade Theater]] na ciudá de Nueva York y en Los Angeles y foi co-presentador del show de comedia en direuto ''Welcome to Our Week'' con [[Jessi Klein]]. En payares y avientu de 2008, xunir a la xira d'[[Aziz Ansari]] llamada ''Glow in the Dark'' polos Estaos Xuníos. Kroll creó un personaxe de stand-up, "Bobby Bottleservice". Apaeció en dellos videos en llinia pal sitiu web [[Funny or Die]], incluyendo los ''Ed Hardy Boyz'' y una cinta d'audición pal programa de [[MTV]] ''[[Jersey Shore (serie de televisión)|Jersey Shore]]''. === Televisión === Kroll tien un rol protagonista como Rodney Ruxin na serie de comedia de [[FXX]] ''[[The League]]''. Kroll tamién creó y ye'l protagonista d'un programa de sketches llamáu ''[[Kroll Show]]'' para [[Comedy Central]] qu'empezó en xineru de 2013. Kroll tien un papeles recurrentes en ''[[Childrens Hospital]]'' en [[Adult Swim]] y la sitcom de NBC ''[[Parks and Recreation]]''. Enantes, Kroll tien co-protagonizáu la sitcom d'[[American Broadcasting Company|ABC]] ''Cavemen'', la serie de [[VH1]] ''Best Week Ever'' y fixo la voz del personaxe Stu na serie animada de [[HBO]] ''[[The Life & Times of Tim]]''. Kroll tuvo presentaciones como convidáu en ''[[Parks and Recreation]]'', ''[[Community (serie de televisión)|Community]]'', ''[[New Girl]]'', y apaeció en numberoses series de Comedy Central, tales como ''[[Reno 911!]]'',<ref>WTF with Marc Maron - http://www.youtube.com/watch?v=_frQMqxdvUw</ref> Comedy Death-Ray Radio, ''[[John Oliver's New York Stand Up Show]]'' y ''[[The Benson Interruption]]'', tanto como él mesmu como un personaxe. El trabayu de Kroll como actor de voz inclúi'l rol de Andrew LeGustambos na serie de comedia animada de Fox ''Sit Down, Shut Up'', un estravagante profesor de teatru bisexual,<ref name="bisexualmale">{{cita web |url=http://www.afterelton.com/blog/michaeljensen/foxs-sit-down-shut-up-includes-bisexual-gai-character|títulu=FOX's animated "Sit Down, Shut Up" includes bisexual male character|fechaaccesu=11 d'abril de 2009|apellíu=Jensen|nome=Michael|fecha=15 de xineru de 2009|editorial=After Elton}}</ref> que la so voz ye moldiada pa sonar como un "[[El Llión Melquíades|Melquíades]] modernu",<ref name="bisexualmale"/><ref name="sdsu">{{cita web|url=http://sitdownshutupwiki.fox.com/?t=anon|títulu=Sit Down, Shut Up|fechaaccesu=14 d'abril de 2009|editorial=Fox|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090417045348/http://sitdownshutupwiki.fox.com/?t=anon|fechaarchivu=2009-04-17}}</ref> y como Reuben Grinder na serie de [[PBS Kids GO!]] ''[[WordGirl]]''. Kroll foi unu de los cocineros nel [[Comedy Central Roast]] de [[James Franco]]. === Películes === Kroll protagonizó ''[[A Good Old Fashioned Orgy]]'' en 2011. Tamién tuvo papeles de sofitu en películes de comedia como ''[[Dinner For Schmucks]]'', ''[[Date Night]]'', ''[[Get Him to the Greek]]'', ''[[Adventures of Power]]'', y ''[[I Love You Man]]''. == Filmografía == === Películes === {| {{tablaguapa}} |- ! style="background-color: #A2B5CD;"| Añu ! style="background-color: #A2B5CD;"| Títulu ! style="background-color: #A2B5CD;"| Papel ! style="background-color: #A2B5CD;"| Notes |- | 2008 || ''The Negotiating Table'' || WGA Negotiator || Corto |- | 2008 || ''[[Adventures of Power]]'' || Versatio Bakir || |- | 2008 || ''Lincoln Navigator'' || [[Abraham Lincoln]] || Curtiu |- | 2008 || ''What Blows Up Must Come Down!'' || Dr. Fledermaus || Curtiu |- | 2008 || ''Capers '' || Ruben || |- | 2008 || ''Small Town News'' || Blake || Película pa la TV |- | 2009 || ''[[I Love You, Man]]'' || Larry || |- | 2010 || ''Successful Alcoholics'' || Recepcionista d'Hotel Curtiu |- | 2010 || ''Ed Hardy Boyz: The Case of the Missing Sick Belt Buckle'' || Bobby Bottleservice || Corto |- | 2010 || ''[[Date Night]]'' || The Maître D || |- | 2010 || ''[[Get Him to the Greek]]'' || Kevin McLean || |- | 2010 || ''Lez Chat'' || Tipu decepcionáu || Curtiu |- | 2010 || ''[[Dinner for Schmucks]]'' || Josh || |- | 2010 || ''Bobby Bottleservice Gets Serious'' || Bobby Bottleservice || Corto |- | 2010 || ''[[Little Fockers]]'' || Doctor Nuevu|| |- | 2011 || ''[[A Good Old Fashioned Orgy]]'' || Adam Richman || |- | 2011 || ''Ed Hardy Boyz 2: The Case of When That Hot Filipina Girl Lost Her Tramp Stamp at Mini-Golf'' || Bobby Bottleservice || Corto |- | 2014 || ''A Better You'' || Artista tatexu || Pos-producción |- | 2014 || ''Brother's Keeper'' || Jake || Pre-producción |- | 2015 || ''[[Sausage Party]]'' || || En filmación |- | 2016 || ''[[Captain Underpants]]'' || Profesor Poopypants || Voz |} === Televisión === {| {{tablaguapa}} |- ! style="background-color: #A2B5CD;"| Añu ! style="background-color: #A2B5CD;"| Títulu ! style="background-color: #A2B5CD;"| Papel ! style="background-color: #A2B5CD;"| Notes |- | 1998 || ''[[Upright Citizens Brigade]]'' || Home nel públicu || Episodiu: "Saigon Suicide Show" |- | 2006 || ''[[Late Night with Conan O'Brien]]'' || Dellos Episodiu: "2269" |- | 2006 || ''[[Cheap Seats without Ron Parker]]'' || Todd Lazarov || Episodiu: "NFL/MLB Arm Wrestling" |- | 2007 || ''[[Human Giant]]'' || Fabrice Fabrice, Various, Brolin DiBiasi || 2 Episodios |- | 2007-2010 || ''Fabrice Fabrice Interviews'' || Fabrice Fabrice || 4 Episodios |- | 2007-2008 || ''[[Cavemen (TV series)|Cavemen]]'' || Nick Hedge || 8 Episodios |- | 2008 || ''[[Best Week Ever]]'' || Como él mesmu Episodiu: "November 14, 2008" |- | 2008-2009 || ''[[Worst Week]]'' || Adam || 6 Episodios |- | 2008-2011 || ''[[Childrens Hospital]]'' || Nicky, Dr. Geza || 6 Episodios |- | 2008-2012 || ''[[The Life & Times of Tim]]'' || Stu (voz) || 30 Episodios |- | 2009 || ''[[Reno 911!]]'' || El Chupacabra || 3 Episodios |- | 2009 || ''Mayne Street'' || Paparazzo || Episodiu: "There's Ben" |- | 2009 || ''[[Sit Down, Shut Up]]'' || Andrew LeGustambos (voz) || 13 Episodios |- | 2009-2010 || ''Bobby Bottleservice'' || Bobby Bottleservice || 4 Episodios |- | 2009-2010 || ''[[WordGirl]]'' || Reuben Grinder (voz) || 2 Episodios |- | 2009-present || ''[[The League]]'' || Rodney Ruxin || Protagonista; tamién guionista |- | 2010 || ''Pretend Time'' || Direutor|| Episodiu: "I Just Got Voodoo'd" |- | 2010 || ''Cubed'' || Como él mesmu Episodiu: "2.9" |- | 2010 || ''[[John Oliver's New York Stand-Up Show]]'' || Como él mesmu Episodiu: "1.5" |- | 2011 || ''[[Community (serie de televisión)|Community]]'' || Juergen || Episodiu: "Foosball and Nocturnal Vigilantism" |- | 2011 || ''[[Portlandia (serie de televisión)|Portlandia]]'' || Daniel Prison || Episodiu: "Baseball" |- | 2011 || ''The Back Room'' || Choice || Episodiu: "Doug Benson" |- | 2011 || ''Nick Kroll: Thank You Very Cool'' || Como él mesmu || Stand-up Special |- | 2011-2012 || ''[[American Dad!]]'' || Tintoreru, estudiante, [[Andy Dick]] (voice) || 4 Episodios |- | 2011-2013 || ''[[Parks and Recreation]]'' || The Douche || 3 Episodios |- | 2013-2015 || ''[[Kroll Show]]'' || Dellos personaxes|| Tamién co-creador, productor executivu, guionista |- | 2013 || ''[[New Girl]]'' || Jamie || Episodiu: "Chicago" |- | 2013 || ''[[Burning Love]]'' || Khris || 4 Episodios |- | 2013 || ''[[The Greatest Event in Television History]]'' || Jeremy Bay || Episodiu: "Hart to Hart" |- | 2013 || ''[[Comedy Bang! Bang! (TV series)|Comedy Bang! Bang!]]'' || Fabrice Fabrice, El Chupacabra || 2 Episodios |- | 2013 || ''The ArScheerio Paul Show'' || Jean-Claude Van Damme || Episodiu: "Jean-Caude Van Damme" |- | 2013 || ''[[The Soup]]'' || Como él mesmu Episodiu: "9.55" |- | 2013 || ''[[Comedy Central Roast|Comedy Central Roast of James Franco]]'' || Cocineru || Especial pa la TV |- | 2013 || ''[[Family Guy]]'' || Ricky (voz) || Episodiu: "[[Into Harmony's Way]]" |- | 2013 || ''[[Brody Stevens: Enjoy It!]]'' || Como él mesmu || 3 Episodios |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.nickkroll.com/ Sitiu oficial] * {{twitter|nickkroll}} * [http://funnyordie.com/nick_kroll/ Nick Kroll] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151125044919/http://www.funnyordie.com/nick_kroll |date=2015-11-25 }} en [[Funny or Die]] * {{IMDb nome}} {{NF|1978||Kroll, Nick}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Humoristes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Productores de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Guionistes de televisión d'Estaos Xuníos]] d84v36muptd0d1b5lz4w6he6w2sbuei 4377113 4377112 2025-06-18T04:09:03Z Stephan1000000 54798 2015 4377113 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Nick Kroll}} {{persona}} '''Nicholas J. Kroll''' {{nym}} ye un actor, guionista, productor, actor de voz y comediante d'Estaos Xuníos. Ye más conocíu pol so papel como Rodney Ruxin na serie de televisión ''[[The League]]'' y pol so propiu programa en [[Comedy Central]] llamáu ''Kroll Show''. Kroll tamién tuvo roles secundarios en delles películes de comedia, tales como ''[[I Love You, Man]]'', ''[[Get Him to the Greek]]'' y ''[[A Good Old Fashioned Orgy]]''. == Vida temprana == Krolles ye'l fíu de Lynn Kroll y el fundador de [[Kroll Inc.]], [[Jules B. Kroll]],<ref>{{Cita web |url=http://features.blogs.fortune.cnn.com/2010/12/01/the-other-other-kroll/ |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/2010/http://12/01/nick-kroll-the-other-other-kroll/ |fechaarchivu=2009-11-30 }}</ref> Nick Kroll foi criáu como xudíu nel Condáu de Westchester, Nueva York.<ref>[http://deadspin.com/5419835/nick-kroll-on-the-league-fantasy-football-and-how-chris-mad-dog-russo-is-his-personal-cobain Nick Kroll On "The League," Fantasy Football, And How Chris "Mad Dog" Russo Is His Personal Cobain<!-- Bot generated title -->]</ref> Estudió na Escuela Solomon Schechter de Westchester hasta'l 8º añu, pero depués foi a la escuela secundaria na Escuela Rye Country Day. Mientres esi tiempu, tamién estudió de volao en [[The Mountain School]] en [[Vermont]], onde desenvolvió la so afición pol escursionismu.<ref name="NYT intv">{{cita publicación |apellíu=Goldman|nome=Andrew|títulu=Taking A Hike|url=http://www.nytimes.com/2013/01/13/magazine/nick-kroll-takes-a-hike.html|fechaaccesu=23 de xineru de 2013|newspaper=The New York Times Magazine|fecha=13 de xineru de 2013}}</ref> Depués de graduase de Rye Country Day, estudió y graduóse na [[Universidá de Georgetown]].<ref>[http://rye.patch.com/articles/growing-up-in-rye-helps-tv-star Growing Up in Rye Helps TV Star - Rye, NY Patch<!-- Bot generated title -->]</ref> == Carrera == Kroll contribuyó como guionista pal ''[[Chappelle's Show]]'' de [[Comedy Central]] y ''[[Human Giant]]'' de MTV. Les obres en direuto de Kroll son una combinación de [[comedia en vivu|stand-up]], sketches y personaxes. Ye conocíu artísticamente polos sos personaxes: Bobby Bottleservice, Fabrice Fabrice, y Gil Faizon del ''Oh, Hello Show'', que creó al pie del so sociu guionista [[John Mulaney]]. El so trabayu con personaxes risibles ye parte importante en [[Kroll Show]]. Kroll foi honráu col premiu a Estrellar Revelación del Añu de 2013 nel Just For Laughs Comedy Festival en [[Montreal]], [[Canadá]]. Kroll ye unu de los co-autores del llibru ''Bar Mitzvah Discu''.<ref>{{cita publicación | url=http://www.variety.com/article/VR1118006157.html?categoryid=3183&cs=1 | obra=Variety | títulu=Nick Kroll | fecha=17 de xunetu de 2009}}</ref> === Presentaciones en direuto === Kroll fai xires polos Estaos Xuníos faciendo [[comedia en vivu]] y participa frecuentemente de podcasts de comedia y programes de radio. En 2011, Comedy Central tresmitió'l so especial de comedia en direuto ''Thank You Very Cool''. Estudió y realiza presentaciones regulares nel [[Upright Citizens Brigade Theater]] na ciudá de Nueva York y en Los Angeles y foi co-presentador del show de comedia en direuto ''Welcome to Our Week'' con [[Jessi Klein]]. En payares y avientu de 2008, xunir a la xira d'[[Aziz Ansari]] llamada ''Glow in the Dark'' polos Estaos Xuníos. Kroll creó un personaxe de stand-up, "Bobby Bottleservice". Apaeció en dellos videos en llinia pal sitiu web [[Funny or Die]], incluyendo los ''Ed Hardy Boyz'' y una cinta d'audición pal programa de [[MTV]] ''[[Jersey Shore (serie de televisión)|Jersey Shore]]''. === Televisión === Kroll tien un rol protagonista como Rodney Ruxin na serie de comedia de [[FXX]] ''[[The League]]''. Kroll tamién creó y ye'l protagonista d'un programa de sketches llamáu ''[[Kroll Show]]'' para [[Comedy Central]] qu'empezó en xineru de 2013. Kroll tien un papeles recurrentes en ''[[Childrens Hospital]]'' en [[Adult Swim]] y la sitcom de NBC ''[[Parks and Recreation]]''. Enantes, Kroll tien co-protagonizáu la sitcom d'[[American Broadcasting Company|ABC]] ''Cavemen'', la serie de [[VH1]] ''Best Week Ever'' y fixo la voz del personaxe Stu na serie animada de [[HBO]] ''[[The Life & Times of Tim]]''. Kroll tuvo presentaciones como convidáu en ''[[Parks and Recreation]]'', ''[[Community (serie de televisión)|Community]]'', ''[[New Girl]]'', y apaeció en numberoses series de Comedy Central, tales como ''[[Reno 911!]]'',<ref>WTF with Marc Maron - http://www.youtube.com/watch?v=_frQMqxdvUw</ref> Comedy Death-Ray Radio, ''[[John Oliver's New York Stand Up Show]]'' y ''[[The Benson Interruption]]'', tanto como él mesmu como un personaxe. El trabayu de Kroll como actor de voz inclúi'l rol de Andrew LeGustambos na serie de comedia animada de Fox ''Sit Down, Shut Up'', un estravagante profesor de teatru bisexual,<ref name="bisexualmale">{{cita web |url=http://www.afterelton.com/blog/michaeljensen/foxs-sit-down-shut-up-includes-bisexual-gai-character|títulu=FOX's animated "Sit Down, Shut Up" includes bisexual male character|fechaaccesu=11 d'abril de 2009|apellíu=Jensen|nome=Michael|fecha=15 de xineru de 2009|editorial=After Elton}}</ref> que la so voz ye moldiada pa sonar como un "[[El Llión Melquíades|Melquíades]] modernu",<ref name="bisexualmale"/><ref name="sdsu">{{cita web|url=http://sitdownshutupwiki.fox.com/?t=anon|títulu=Sit Down, Shut Up|fechaaccesu=14 d'abril de 2009|editorial=Fox|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090417045348/http://sitdownshutupwiki.fox.com/?t=anon|fechaarchivu=2009-04-17}}</ref> y como Reuben Grinder na serie de [[PBS Kids GO!]] ''[[WordGirl]]''. Kroll foi unu de los cocineros nel [[Comedy Central Roast]] de [[James Franco]]. === Películes === Kroll protagonizó ''[[A Good Old Fashioned Orgy]]'' en 2011. Tamién tuvo papeles de sofitu en películes de comedia como ''[[Dinner For Schmucks]]'', ''[[Date Night]]'', ''[[Get Him to the Greek]]'', ''[[Adventures of Power]]'', y ''[[I Love You Man]]''. == Filmografía == === Películes === {| {{tablaguapa}} |- ! style="background-color: #A2B5CD;"| Añu ! style="background-color: #A2B5CD;"| Títulu ! style="background-color: #A2B5CD;"| Papel ! style="background-color: #A2B5CD;"| Notes |- | 2008 || ''The Negotiating Table'' || WGA Negotiator || Corto |- | 2008 || ''[[Adventures of Power]]'' || Versatio Bakir || |- | 2008 || ''Lincoln Navigator'' || [[Abraham Lincoln]] || Curtiu |- | 2008 || ''What Blows Up Must Come Down!'' || Dr. Fledermaus || Curtiu |- | 2008 || ''Capers '' || Ruben || |- | 2008 || ''Small Town News'' || Blake || Película pa la TV |- | 2009 || ''[[I Love You, Man]]'' || Larry || |- | 2010 || ''Successful Alcoholics'' || Recepcionista d'Hotel Curtiu |- | 2010 || ''Ed Hardy Boyz: The Case of the Missing Sick Belt Buckle'' || Bobby Bottleservice || Corto |- | 2010 || ''[[Date Night]]'' || The Maître D || |- | 2010 || ''[[Get Him to the Greek]]'' || Kevin McLean || |- | 2010 || ''Lez Chat'' || Tipu decepcionáu || Curtiu |- | 2010 || ''[[Dinner for Schmucks]]'' || Josh || |- | 2010 || ''Bobby Bottleservice Gets Serious'' || Bobby Bottleservice || Corto |- | 2010 || ''[[Little Fockers]]'' || Doctor Nuevu|| |- | 2011 || ''[[A Good Old Fashioned Orgy]]'' || Adam Richman || |- | 2011 || ''Ed Hardy Boyz 2: The Case of When That Hot Filipina Girl Lost Her Tramp Stamp at Mini-Golf'' || Bobby Bottleservice || Corto |- | 2014 || ''A Better You'' || Artista tatexu || Pos-producción |- | 2014 || ''Brother's Keeper'' || Jake || Pre-producción |- | 2015 || ''[[Sausage Party]]'' || || En filmación |- | 2016 || ''[[Captain Underpants]]'' || Profesor Poopypants || Voz |} === Televisión === {| {{tablaguapa}} |- ! style="background-color: #A2B5CD;"| Añu ! style="background-color: #A2B5CD;"| Títulu ! style="background-color: #A2B5CD;"| Papel ! style="background-color: #A2B5CD;"| Notes |- | 1998 || ''[[Upright Citizens Brigade]]'' || Home nel públicu || Episodiu: "Saigon Suicide Show" |- | 2006 || ''[[Late Night with Conan O'Brien]]'' || Dellos Episodiu: "2269" |- | 2006 || ''[[Cheap Seats without Ron Parker]]'' || Todd Lazarov || Episodiu: "NFL/MLB Arm Wrestling" |- | 2007 || ''[[Human Giant]]'' || Fabrice Fabrice, Various, Brolin DiBiasi || 2 Episodios |- | 2007-2010 || ''Fabrice Fabrice Interviews'' || Fabrice Fabrice || 4 Episodios |- | 2007-2008 || ''[[Cavemen (TV series)|Cavemen]]'' || Nick Hedge || 8 Episodios |- | 2008 || ''[[Best Week Ever]]'' || Como él mesmu Episodiu: "November 14, 2008" |- | 2008-2009 || ''[[Worst Week]]'' || Adam || 6 Episodios |- | 2008-2011 || ''[[Childrens Hospital]]'' || Nicky, Dr. Geza || 6 Episodios |- | 2008-2012 || ''[[The Life & Times of Tim]]'' || Stu (voz) || 30 Episodios |- | 2009 || ''[[Reno 911!]]'' || El Chupacabra || 3 Episodios |- | 2009 || ''Mayne Street'' || Paparazzo || Episodiu: "There's Ben" |- | 2009 || ''[[Sit Down, Shut Up]]'' || Andrew LeGustambos (voz) || 13 Episodios |- | 2009-2010 || ''Bobby Bottleservice'' || Bobby Bottleservice || 4 Episodios |- | 2009-2010 || ''[[WordGirl]]'' || Reuben Grinder (voz) || 2 Episodios |- | 2009-2015 || ''[[The League]]'' || Rodney Ruxin || Protagonista; tamién guionista |- | 2010 || ''Pretend Time'' || Direutor|| Episodiu: "I Just Got Voodoo'd" |- | 2010 || ''Cubed'' || Como él mesmu Episodiu: "2.9" |- | 2010 || ''[[John Oliver's New York Stand-Up Show]]'' || Como él mesmu Episodiu: "1.5" |- | 2011 || ''[[Community (serie de televisión)|Community]]'' || Juergen || Episodiu: "Foosball and Nocturnal Vigilantism" |- | 2011 || ''[[Portlandia (serie de televisión)|Portlandia]]'' || Daniel Prison || Episodiu: "Baseball" |- | 2011 || ''The Back Room'' || Choice || Episodiu: "Doug Benson" |- | 2011 || ''Nick Kroll: Thank You Very Cool'' || Como él mesmu || Stand-up Special |- | 2011-2012 || ''[[American Dad!]]'' || Tintoreru, estudiante, [[Andy Dick]] (voice) || 4 Episodios |- | 2011-2013 || ''[[Parks and Recreation]]'' || The Douche || 3 Episodios |- | 2013-2015 || ''[[Kroll Show]]'' || Dellos personaxes|| Tamién co-creador, productor executivu, guionista |- | 2013 || ''[[New Girl]]'' || Jamie || Episodiu: "Chicago" |- | 2013 || ''[[Burning Love]]'' || Khris || 4 Episodios |- | 2013 || ''[[The Greatest Event in Television History]]'' || Jeremy Bay || Episodiu: "Hart to Hart" |- | 2013 || ''[[Comedy Bang! Bang! (TV series)|Comedy Bang! Bang!]]'' || Fabrice Fabrice, El Chupacabra || 2 Episodios |- | 2013 || ''The ArScheerio Paul Show'' || Jean-Claude Van Damme || Episodiu: "Jean-Caude Van Damme" |- | 2013 || ''[[The Soup]]'' || Como él mesmu Episodiu: "9.55" |- | 2013 || ''[[Comedy Central Roast|Comedy Central Roast of James Franco]]'' || Cocineru || Especial pa la TV |- | 2013 || ''[[Family Guy]]'' || Ricky (voz) || Episodiu: "[[Into Harmony's Way]]" |- | 2013 || ''[[Brody Stevens: Enjoy It!]]'' || Como él mesmu || 3 Episodios |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.nickkroll.com/ Sitiu oficial] * {{twitter|nickkroll}} * [http://funnyordie.com/nick_kroll/ Nick Kroll] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151125044919/http://www.funnyordie.com/nick_kroll |date=2015-11-25 }} en [[Funny or Die]] * {{IMDb nome}} {{NF|1978||Kroll, Nick}} [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Humoristes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Productores de televisión d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Guionistes de televisión d'Estaos Xuníos]] 026x3kmmx0dfzoii1yn8cwq098cype7 Tatum O'Neal 0 58378 4377099 4336439 2025-06-17T15:25:20Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá cita => dicha cita 4377099 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Tatum O'Neal}} {{persona}} '''Tatum Beatrice O'Neal''' {{nym}} ye una [[actriz]] d'[[Estaos Xuníos d'América|Estaos Xuníos]] de [[cine]] y [[televisión]], conocida poles sos apaiciones en películes xuveniles de los [[década de 1970|años 1970]]. Empezó la so carrera en [[1973]], cuando tenía diez años d'edá, protagonizando xunto a so padre [[Ryan O'Neal]] la película ''[[Paper Moon]]''. Por esta interpretación ganó'l premiu [[Óscar a la meyor actriz de repartu]], d'esta manera convertir na persona más nueva en ganar un Premiu de l'Academia nuna categoría de competición. Dempués apaeció n'otros proyeutos de menor perfil como ''The Bad News Bears'' (1976), ''[[Nickelodeon (película)|Nickelodeon]]'' (1976) y ''[[International Velvet]]'' (1978). Mientres la década de 1990, la so adicción a les [[Droga|drogues]] punxo en peligru la so carrera mientres bastante tiempu hasta que retornó en 2002, añu en que desempeñó un papel secundariu na película ''[[The Scoundrel's Wife]]''. De 2005 a 2009 actuó na serie televisiva ''[[Rescue Me (serie de televisión)|Rescue Me]]'', onde fai'l papel de la hermana del protagonista. == Familia y primeros años == Tatum O'Neal nació [[Los Angeles]], [[California]], el [[5 de payares]] de [[1963]]. Ye fía de los actores [[Ryan O'Neal]], d'ascendencia [[Irlanda|irlandesa]], y [[Joanna Moore]], d'ascendencia [[Inglaterra|inglesa]]. El so hermanu [[Griffin O'Neal|Griffin]] nació en [[1964]]. En [[1967]] los sos padres divorciáronse. El so padre volvió casase cola actriz [[Leigh Taylor-Young]] (madre del so hermanascu, Patrick, ex maríu de l'actriz [[Rebecca De Mornay]]), de la que tamién se divorció en [[1973]]. La madre de Tatum morrió en [[1997]] afeutada d'un [[cáncer de pulmón]] a la edá de 63 años. El so padre, quien ta recuperándose d'una [[leucemia]], tuvo una rellación de casi 20 años cola actriz [[Farrah Fawcett]], de la que nació'l so fíu, Redmond O'Neal. == Carrera == === ''Paper Moon'' === O'Neal debutó nel [[cine]] en [[1973]], con nueve años d'edá, na película ''[[Paper Moon]]'', dirixida por [[Peter Bogdanovich]], onde comparte escena xunto a so padre [[Ryan O'Neal|Ryan]]. Esta película val-y a l'actriz el premiu [[Óscar a la meyor actriz de repartu]], el [[Globu d'Oru]] a la [[Globu d'Oru a la nueva estrella del añu - Actriz|nueva estrella del añu]] y el [[premiu David di Donatello]] a la meyor actriz estranxera. Gracies a esta interpretación convertir na persona más nueva en ganar un Premiu de l'[[Academia de les Artes y les Ciencies Cinematográfiques de Hollywood|Academia]] nuna categoría de competición. === 1976-1984 === En [[1976]], l'actriz torna al cine protagonizando la película ''[[Bad News Bears]]'', dirixida por [[Michael Ritchie]]. Nesta comedia representa'l papel de "Amanda Whurlizer", una xugadora de [[béisbol]] que forma parte d'un equipu xuvenil que ye puestu so les órdenes d'un mal humorado entrenador interpretáu por [[Walter Matthau]]. El filme consigue tener un gran ésitu comercial n'[[Estaos Xuníos]]; gracies a esto realicen dos remortines, pero nestes entregues O'Neal nun intervién. Nesi mesmu añu participa na película ''[[Nickelodeon (película)|Nickelodeon]]'', con un repartu qu'inclúi al so padre [[Ryan O'Neal|Ryan]], [[Burt Reynolds]], [[Brian Keith]], [[Stella Stevens]], [[John Ritter]] y [[Brion James]]. En [[1978]] protagoniza xunto a [[Christopher Plummer]] y [[Anthony Hopkins]] la película ''[[International Velvet]]''. Ellí desempeña'l papel de "Sarah Brown", una [[Adolescencia|adolescente]] que depués de quedar güérfana abandona Estaos Xuníos pa camudase al [[Reinu Xuníu]] xunto a la so tía Velvet, interpretada por [[Nanette Newman]], quien l'ayuda a entrenase pa participar na competencia olímpica d'equitación, onde consigue ganar la medaya d'oru. En [[1980]] protagoniza la polémica película ''[[Circle of Two]]'', onde fai'l papel de "Sarah Norton", una adolescente de 16 años que tien un romance con un artista plásticu cuarenta años mayor qu'ella, interpretáu por [[Richard Burton]]. El filme recibe crítiques negatives, al nun gustar la gran diferencia d'edá qu'esiste ente dambos actores. Nesi mesmu añu, actúa en ''[[Little Darlings|Faldes revoltoses]]'' xunto a [[Kristy McNichols]], dambes empobinaes por [[Ronald F. Maxwell]]. Ellí interpreta a "Ferris", una adolescente millonaria que nun campamentu de branu conoz a una moza de la so edá de baxos recursos cola cual entabla una tirante rellación. Dambes propónense perder les sos respeutives [[Virginidad|virginidad]] nel menor tiempu posible pa probar quien de los dos ye más llista. === 1985-1996 === En [[1985]], O'Neal apaez na [[película d'aición]] ''[[Certain Fury|Y... en caldia]]'', dirixida por [[Stephen Gyllenhaal]]. Dempués protagoniza la película de televisión ''Woman on the Run: The Lawrencia Bembenek Story'' ([[1993]]), un drama románticu basáu nel llibru Lawrencia Bembenek. En [[1996]], l'actriz desempeña'l papel de "Cynthia Kruger" na película ''[[Basquiat]]'', película biográfica alrodiu de [[Jean Michel Basquiat]]. === 1997-presente === Nos años 2000, O'Neal apaeció como estrella convidada en delles series televisives, como ''[[Sex and the City]]'' o ''[[Law & Order: Criminal Intent]]''. La so carrera como actriz sufrió un parón por cuenta de problemes personales mientres dellos años, pero en 2005 volvió actuar consiguiendo un papel na serie de televisión ''[[Rescue Me (serie de televisión)|Rescue Me]]'', onde interpreta a la desequilibrada y nerviosa hermana de Tommy Gavin, personaxe encarnáu por [[Denis Leary]]. En xineru de 2006, participó nel reality de baille ''[[Dancing with the Stars]]'', emitíu pola cadena [[American Broadcasting Company]] (ABC), pero foi esaniciada del concursu dos selmanes dempués del so entamu. Dempués, dende 2006 hasta 2007, protagonizó la [[telenovela]] ''[[Wicked Wicked Games]]'', ficción emitida pola señal [[My Network TV]], onde interpretó'l rol d'una muyer psicópata llamada Blythe Hunter. En 2007 participó na película ''[[My Brother]]'' xunto a les actrices [[Vanessa Williams]] y [[Nashawn Kearse]]. == Vida personal == === Rellación con Michael Jackson === El primer noviu conocíu de Tatum foi'l cantante y baillarín [[Michael Jackson]]. Ellos conociéronse cuando ella tenía 12 años y él 17. Foi amor a la primer vista. Pero nun foi hasta 1979 cuando ellos empezaríen la so rellación. Dambos compartíen munches coses, como'l fechu de ser maltrataos polos sos padres mientres la so infancia y el gustu por tar sobre los escenarios y crecer nellos. Y ye que los dos dende bien pequeños empecipiaron los sos carerras. Nes páxines del llibru ''La verdá sobre la familia más esitosa de la historia musical americana'', escrita por [[Joseph Jackson]], padre del cantante, lléese que Tatum foi «el primer amor» de Michael y que con ella tuvo la so primer esperiencia sexual. A pesar d'esto l'actriz publicó a mediaos de los [[años 1990]] la so autobiografía denomada ''A paper life'' onde menta que n'efeutu salió col cantante, pero nunca asocedió nada porque él asustóse na primer cita. O'Neal tamién dexó claro qu'ente ellos siempres esistió una gran atraición y muncha comprensión. D'esto mesmu faló'l mesmu Michael Jackson nuna entrevista documental conocida como ''[[Living with Michael Jackson]]'' concedida nel añu [[2003]] al periodista Martin Bashir, na cual faló d'un intentu per parte de la mesma Tatum de realizar un actu sexual col, pero que nun llegó a llevase a cabu debíu al mieu que sintió'l mesmu Jackson en dicha cita, el diciendo esto en tal entrevista escúlpose públicamente. === Matrimoniu y maternidá === En 1986 O'Neal casóse cola estrella del [[tenis]] [[John McEnroe]], con quien tien tres fíos: Kevin (n.1986), Sean (n.1987) y Emily (n.1991). Dempués del so divorciu en 1992, l'actriz instalar en [[Nueva York]]. McEnroe, quien se casó en 1997 cola cantante [[Patty Smyth]], tien la custodia de los sos trés fíos con Tatum por cuenta de los problemes coles drogues d'ésta. === Problemes personales === Na so autobiografía titulada ''A Paper Life'', Tatum O'Neal sostién que na so niñez sufrió abusos sexuales per parte d'un amigu del so padre y que sufrió abusos físicos y emocionales per parte del so padre, qu'ella atribúi al usu de [[droga|drogues]]. Tamién declara que sostuvo rellaciones sexuales con [[Jean-Claude Van Damme]] y [[Melanie Griffith]]. El 2 de xunu de 2008 la policía de [[Nueva York]] arrestó a l'actriz cuando intentaba mercar crack y [[cocaína]] a namái unes mazanes de distancia del apartamentu de luxu onde vive, nel barriu del [[Lower East Side]], según publicó en portada'l diariu ''[[New York Post]]''. El diariu aseguró qu'O'Neal al ser detenida preguntó a la policía: "¿Saben quién soi?", y argumentó que "taba investigando pa un papel" de drogadicta. "¿Nun podemos escaecer esto?", pidió llegó a los axentes, a ls qu'esplicó que llevaba dos años ensin consumir droga, según rellata'l diariu ''[[New York Times]]''. A otru día, foi lliberada ensin pagu de fianza. == Sexualidá == Nel 2015 declaró qu'empezó a rellacionase sentimentalmente con muyeres principalmente, cuando se-y preguntar alrodiu de la so sexualidá negó ser lesbiana pero tamién heterosexual, dixo ''Nun soi nin unu nin otru''<ref>{{cita web |nome1=Tatum O'neal reveals she is dating women|títulu=People|url=http://www.people.com/article/tatum-oneal-dating-women|idioma=Inglés|fecha=27/05/2015|fechaaccesu=24/09/2015}}</ref> == Filmografía == {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! Añu !! Película !! Papel !! Notes |- | 1973 | ''[[Paper Moon]]'' | Addie Loggins | Ganó'l [[Óscar a la meyor actriz de repartu|premiu Óscar a la meyor actriz de repartu]]<br />Ganó'l [[Globu d'Oru a la nueva estrella del añu - Actriz|Globu d'Oru a la nueva estrella del añu]] |- |rowspan="2" | 1976 | ''[[Bad News Bears|The Bad News Bears]]'' | Amanda Whurlizer | |- | ''[[Nickelodeon (película)|Nickelodeon]]'' | Alice Forsyte | |- | 1978 | ''[[International Velvet]]'' | Sarah Brown | |- |rowspan="2" | 1980 | ''[[Circle of Two]]'' | Sarah Norton | |- | ''[[Little Darlings]]'' | Ferris | |- | 1981 | ''Prisoners'' | Christie | |- | 1985 | ''[[Certain Fury]]'' | Scarlet | |- | 1992 | ''[[Little Noises]]'' | Stella | |- | 1996 | ''[[Basquiat]]'' | Cynthia Kruger | |- | 2002 | ''[[The Scoundrel's Wife]]'' | Camille Picou | |- | 2003 | ''The Technical Writer'' | Slim | |- | 2006 | ''[[My Brother]]'' | Erica | |- |rowspan="2" | 2008 | ''[[Saving]]'' | Grace | |- | ''[[Fab Five: The Texas Cheerleader Scandal]]'' | Lorene Tippit | |} == Televisión == {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" ! Añu !! Programa !! Papel !! Notes |- |1984 |''Faerie Tale Theatre'' |Goldilocks |Participa nel episodiu "Goldilocks and the Three Bears". |- |1989 |''CBS Schoolbreak Special'' |Kim |Participa nel episodiu "15 and Getting Straight". |- |1993 |''[[Woman on the Run: The Lawrencia Bembenek Story]]'' |Lawrencia Bembenek | |- |2003 |''[[Sex and the City]]'' |Kyra |Participa nel episodiu "A Woman's Right to Shoes". |- |rowspan=2|2004 |''8 Simple Rules'' |Ms. McKenna |Participa nel episodiu "Opposites Attract". |- |''[[Law and Order: Criminal Intent]]'' |Kelly Garnett |Participa nel episodiu "Semi-Detached". |- |2005 |''[[Ultimate Film Fanatic]]'' |Ella mesma |Xueza del consurso. |- |2005<br />2009 |''[[Rescue Me (serie de televisión)|Rescue Me]]'' |Maggie | |- |rowspan=2|2006 |''[[Dancing with the Stars]]'' |Ella mesma |Participó nel [[reality show]]. |- |''[[Wicked Wicked Games]]'' |Blythe Hunter | |} == Premios y nominaciones == === Premiu Oscar === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultancia''' |- |[[1974]] | Meyor Actriz de repartu | ''[[Paper Moon]]'' |{{Celda|Ganadora}} |} === Premiu Globu d'Oru === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultancia''' |- |rowspan="2"|[[1974]] | Nueva Estrella del Añu - Actriz | ''[[Paper Moon]]'' |{{Celda|Ganadora}} |- | Meyor Actriz - Musical o Comedia |''[[Paper Moon]]'' |{{Celda|Nomáu}} |} === Premiu David di Donatello === {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" |- bgcolor="#CCCCCC" ! '''Añu''' || '''Categoría''' || '''Película''' || '''Resultancia''' |- |[[1974]] | Meyor Actriz Estranxera |''[[Paper Moon]]'' |{{Celda|Ganadora}} |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1963||Oneal, Tatum}} [[Categoría:Ganadores del premiu Óscar a la meyor actriz de repartu]] [[Categoría:Actores y actrices d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Los Angeles]] t7f0y84036pdexipwfp3cmqy8vpo9as O přirozenosti rostlin 0 61055 4377429 4255615 2025-06-18T10:28:42Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[O Prirozenosti rostlin]]" a "[[O přirozenosti rostlin]]": Títulu mal escritu 4255615 wikitext text/x-wiki {{Ficha de revista |títulu = '''''O Prirozenosti rostlin''''' |abreviatura = '''Prir. Rostlin''' |imaxe = Bedřich Karel Eugen Všemír hrabě Berchtold z Uherčic.jpeg |baxada = |editor = [[Jan Svatopluk Presl]] & [[Friedrich von Berchtold]] |títulu del editor = |subeditores = |categoría = [[Botánica]] |frecuencia = Espublizáu en tres volúmenes |circulación = |publicador = |circulación paga = |circulación non paga = |circulación total = |añu de fundación = Espublizáu en [[1823]]-[[1835]] |compañía = |país = [[Checoslovaquia]] |idioma = |sitiu web = |ISSN = }} '''O Prirozenosti rostlin''' (embrivíu '''Prir. Rostlin''' o '''Prir. Rostlin Aneb. Rostl.''')<ref>[http://www.tropicos.org/Publication/22999 En Trópicos]</ref> ye un llibru con ilustraciones y descripciones [[botánica|botániques]] escritu conxuntamente por [[Jan Svatopluk Presl]] & [[Friedrich von Berchtold]] y espublizáu en [[Praga]] en tres volúmenes nos años 1823-1835 col nome de ''O přirozenosti rostlin aneb rostlinář, obsahugjcj popsánj a wyobrazenj rostlin podlé řádů přirozených zpořádané ... / wydán Bedřichem Wšejmjrem hrabětem z Berchtoldu a Janem Swatoplukem Preslem. Jos. Kaus,Praga''. == Publicación == * Volume nᵘ1, 1823?; * Volume nᵘ2, [1823-]-1825; * Volume nᵘ3, 1830-1835 == Ver tamién == * [[Cronoloxía de la botánica]] * [[Llista de naturalistes y epónimos]] * [[Llista de florilexos y códices botánicos]] * [[Historia de la botánica]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.ipni.org/ipni/idPublicationSearch.do?back_page=%2Fipni%2FeditAdvPlantNameSearch.do%3Bjsessionid%3D4CAB85Y8A4B7C890Y18FB7F7AA8F38BF%3Ffind_infragenus%3D%26find_geoUnit%3D%26find_includePublicationAuthors%3Dtrue%26find_addedSince%3D%26find_family%3D%26find_genus%3DArceuthobium%26find_infrafamily%3D%26find_rankToReturn%3Dspec%26find_publicationTitle%3D%26find_authorAbbrev%3D%26find_infraspecies%3D%26find_includeBasionymAuthors%3Dtrue%26find_modifiedSince%3D%26find_species%3Dvaginatum%26output_format%3Dnormal&id=1462-2 Descripción nel IPNI] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llibros de botánica]] l7vh2appy7q053n13dgd2qkx13ltrg2 4377433 4377429 2025-06-18T10:29:05Z YoaR 37624 4377433 wikitext text/x-wiki {{Ficha de revista |títulu = '''''O přirozenosti rostlin''''' |abreviatura = '''Prir. Rostlin''' |imaxe = Bedřich Karel Eugen Všemír hrabě Berchtold z Uherčic.jpeg |baxada = |editor = [[Jan Svatopluk Presl]] & [[Friedrich von Berchtold]] |títulu del editor = |subeditores = |categoría = [[Botánica]] |frecuencia = Espublizáu en tres volúmenes |circulación = |publicador = |circulación paga = |circulación non paga = |circulación total = |añu de fundación = Espublizáu en [[1823]]-[[1835]] |compañía = |país = [[Checoslovaquia]] |idioma = |sitiu web = |ISSN = }} '''O přirozenosti rostlin''' (embrivíu '''Prir. Rostlin''' o '''Prir. Rostlin Aneb. Rostl.''')<ref>[http://www.tropicos.org/Publication/22999 En Trópicos]</ref> ye un llibru con ilustraciones y descripciones [[botánica|botániques]] escritu conxuntamente por [[Jan Svatopluk Presl]] & [[Friedrich von Berchtold]] y espublizáu en [[Praga]] en tres volúmenes nos años 1823-1835 col nome de ''O přirozenosti rostlin aneb rostlinář, obsahugjcj popsánj a wyobrazenj rostlin podlé řádů přirozených zpořádané ... / wydán Bedřichem Wšejmjrem hrabětem z Berchtoldu a Janem Swatoplukem Preslem. Jos. Kaus,Praga''. == Publicación == * Volume nᵘ1, 1823?; * Volume nᵘ2, [1823-]-1825; * Volume nᵘ3, 1830-1835 == Ver tamién == * [[Cronoloxía de la botánica]] * [[Llista de naturalistes y epónimos]] * [[Llista de florilexos y códices botánicos]] * [[Historia de la botánica]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.ipni.org/ipni/idPublicationSearch.do?back_page=%2Fipni%2FeditAdvPlantNameSearch.do%3Bjsessionid%3D4CAB85Y8A4B7C890Y18FB7F7AA8F38BF%3Ffind_infragenus%3D%26find_geoUnit%3D%26find_includePublicationAuthors%3Dtrue%26find_addedSince%3D%26find_family%3D%26find_genus%3DArceuthobium%26find_infrafamily%3D%26find_rankToReturn%3Dspec%26find_publicationTitle%3D%26find_authorAbbrev%3D%26find_infraspecies%3D%26find_includeBasionymAuthors%3Dtrue%26find_modifiedSince%3D%26find_species%3Dvaginatum%26output_format%3Dnormal&id=1462-2 Descripción nel IPNI] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llibros de botánica]] 2g64unkmx959sebxwpnynguu6tvy47s 4377434 4377433 2025-06-18T10:29:32Z YoaR 37624 /* Ver tamién */ 4377434 wikitext text/x-wiki {{Ficha de revista |títulu = '''''O přirozenosti rostlin''''' |abreviatura = '''Prir. Rostlin''' |imaxe = Bedřich Karel Eugen Všemír hrabě Berchtold z Uherčic.jpeg |baxada = |editor = [[Jan Svatopluk Presl]] & [[Friedrich von Berchtold]] |títulu del editor = |subeditores = |categoría = [[Botánica]] |frecuencia = Espublizáu en tres volúmenes |circulación = |publicador = |circulación paga = |circulación non paga = |circulación total = |añu de fundación = Espublizáu en [[1823]]-[[1835]] |compañía = |país = [[Checoslovaquia]] |idioma = |sitiu web = |ISSN = }} '''O přirozenosti rostlin''' (embrivíu '''Prir. Rostlin''' o '''Prir. Rostlin Aneb. Rostl.''')<ref>[http://www.tropicos.org/Publication/22999 En Trópicos]</ref> ye un llibru con ilustraciones y descripciones [[botánica|botániques]] escritu conxuntamente por [[Jan Svatopluk Presl]] & [[Friedrich von Berchtold]] y espublizáu en [[Praga]] en tres volúmenes nos años 1823-1835 col nome de ''O přirozenosti rostlin aneb rostlinář, obsahugjcj popsánj a wyobrazenj rostlin podlé řádů přirozených zpořádané ... / wydán Bedřichem Wšejmjrem hrabětem z Berchtoldu a Janem Swatoplukem Preslem. Jos. Kaus,Praga''. == Publicación == * Volume nᵘ1, 1823?; * Volume nᵘ2, [1823-]-1825; * Volume nᵘ3, 1830-1835 == Ver tamién == * ''[[O Prirozenosti rostlin, aneb rostlinar]]'' * [[Cronoloxía de la botánica]] * [[Llista de naturalistes y epónimos]] * [[Llista de florilexos y códices botánicos]] * [[Historia de la botánica]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.ipni.org/ipni/idPublicationSearch.do?back_page=%2Fipni%2FeditAdvPlantNameSearch.do%3Bjsessionid%3D4CAB85Y8A4B7C890Y18FB7F7AA8F38BF%3Ffind_infragenus%3D%26find_geoUnit%3D%26find_includePublicationAuthors%3Dtrue%26find_addedSince%3D%26find_family%3D%26find_genus%3DArceuthobium%26find_infrafamily%3D%26find_rankToReturn%3Dspec%26find_publicationTitle%3D%26find_authorAbbrev%3D%26find_infraspecies%3D%26find_includeBasionymAuthors%3Dtrue%26find_modifiedSince%3D%26find_species%3Dvaginatum%26output_format%3Dnormal&id=1462-2 Descripción nel IPNI] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llibros de botánica]] m8gsinllj8k6f9hdodqykt70aye614f O Prirozenosti rostlin, aneb rostlinar 0 61056 4377435 4248937 2025-06-18T10:29:45Z YoaR 37624 /* Ver tamién */ 4377435 wikitext text/x-wiki {{Ficha de revista |títulu = '''''O Prirozenosti rostlin, aneb rostlinar''''' |abreviatura = '''Prir. Rostlin''' |imaxe = Jan_Svatopluk_Presl_1791-1849.jpg |baxada = |editor = [[Nikolaus Joseph von Jacquin]] y [[Friedrich von Berchtold]] |títulu del editor = |subeditores = |categoría = [[Botánica]] |frecuencia = Espublizáu en tres volúmenes |circulación = |publicador = |circulación paga = |circulación non paga = |circulación total = |añu de fundación = Espublizáu en [[1823]]-[[1835]]. |compañía = |país = [[República Checa]] |idioma = |sitiu web = |ISSN = }} '''O Prirozenosti rostlin, aneb rostlinar''' (embrivíu '''Prir. Rostlin''')<ref>[http://www.tropicos.org/Publication/22999 En Trópicos]</ref> ye un llibru con ilustraciones y descripciones [[botánica|botániques]] escritu conxuntamente por [[Jan Svatopluk Presl]] y [[Friedrich von Berchtold]]. Editóse en [[Praga]] en tres volúmenes nos años [[1823]]-[[1835]] col nome de ''O přirozenosti rostlin aneb rostlinář, obsahugjcj popsánj a wyobrazenj rostlin podlé řádů přirozených zpořádané ... / wydán Bedřichem Wšejmjrem hrabětem z Berchtoldu a Janem Swatoplukem Preslem. Jos. Kaus'', == Ver tamién == * ''[[O přirozenosti rostlin]]'' * [[Cronoloxía de la botánica]] * [[Llista de naturalistes y epónimos]] * [[Llista de florilexos y códices botánicos]] * [[Historia de la botánica]] == Referencies == {{llistaref}} ==Enllaces esternos== *[http://www.ipni.org/ipni/idPublicationSearch.do?back_page=%2Fipni%2FeditAdvPlantNameSearch.do%3Bjsessionid%3DB6F1CA89642106BA1C4CF68Y93D6FFEB%3Ffind_infragenus%3D%26find_geoUnit%3D%26find_includePublicationAuthors%3Dtrue%26find_addedSince%3D%26find_family%3D%26find_genus%3DCinnamomum%26find_infrafamily%3D%26find_rankToReturn%3Dspec%26find_publicationTitle%3D%26find_authorAbbrev%3D%26find_infraspecies%3D%26find_includeBasionymAuthors%3Dtrue%26find_modifiedSince%3D%26find_species%3Dcamphora%26output_format%3Dnormal&id=10854-2 Ficha nel IPNI] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llibros de botánica]] hqphx3js3esksaoexs58vbmg9j02okg Jacopone da Todi 0 63097 4377039 4181431 2025-06-17T15:14:46Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá historia => dicha historia 4377039 wikitext text/x-wiki {{persona}} {{Tradubot|Jacopone da Todi}} '''Jacopo de Benedetti''', más conocíu como Jacopone da Todi ([[1236]] – [[1306]]) ta consideráu unu de los más célebres autores de lloes relixoses de la lliteratura [[italia]]na. Los críticos considerar unu de los más importantes poetes italianos de la [[Edá Media]]. La so composición más conocida ye la denomada ''[[Stabat Mater]]''. == Biografía == Nació en Todi en 1236 (anque según delles fontes foi en 1230) fíu de Iacobello, de la noble familia de los Benedetti. Jacopone estudió probablemente na [[universidá de Bolonia]], na que se formó en lleis y fíxose notariu y procurador llegal, lo que-y dexó llevar una vida desafogada. En 1267 cásase con Vanna, fía de Bernardino de Guidone, conde de Coldimezzo. Al cabu d'un añu de la so boda, la so muyer morrió en tráxiques circunstancies pola mor del esbarrumbamientu d'un palcu mientres una fiesta. Cuando al recuperar el cuerpu de la so muyer afayó que portaba un [[ciliciu]], Jacopone abandonó la vida mundana, distribuyó ente los probes tolos sos bienes y en [[1278]] entró como seglar na [[orde franciscana]], probablemente nel conventu de Pantanelli, en Terni, y escoyó la corriente rigorosa de los [[franciscanos espirituales|espirituales]] (corriente que más tarde pasó a denominase de los [[Observantes]]) los cualos se contraponían a la corriente predominante de los [[Conventuales]], que vivíen según una interpretación más moderada de la regla. En [[1288]], Jacopone mover a [[Roma]], posiblemente col [[Bentivegna Bentivegni|cardenal Bentivenga]]. Al entamu del curtiu pontificáu del papa [[Celestino V]], los Espirituales, ayudaos por una lloa que Jacopone únvia-y al Papa, fueron reconocíos oficialmente como orde col nome d'Ermitaños Probes del Señor de los Cielos”. Pero'l papa siguiente, [[Bonifacio VIII]], enemigu acérrimo de les corrientes más radicales de la Ilesia, derogó les disposiciones precedentes malapenes foi escoyíu, y quedó eslleida la congregación de los Ermitaños Probes. Jacopone foi unu de los firmantes del “[[Manifiestu de Lunghezza]]” el 10 de mayu de [[1297]], col cual los adversarios del papa Bonifacio VIII, encabezaos polos cardenal [[Giacomo Colonna (m. 1318)|Giacomo]] y [[Pietro Colonna]], solicitaron la destitución del papa y l'entamu d'un conceyu. La respuesta de Bonifacio VIII nun se fixo esperar: escomulgó a tolos firmantes cola bulda “Lapis abscissus” y punxo asediu a [[Palestrina]], la plaza fuerte de los disidentes. En setiembre de [[1298]] peracabóse tomar de Palestrina, Jacopone foi desaposiáu del sayu, procesáu, condergáu a cadena perpetua y zarráu na cárcel del conventu de san Fortunato en Todi. Namái tres la muerte del papa en [[1303]] pudo ser lliberáu, y vivió los sos últimos años en Collazone, cerca de Todi. == Obres == * [[Lloes de Jacopone de Todi]] * [[Stabat Mater]] == Fontes bibliográfiques == * Iacobilli, ''Vite de' Santi y Beati dell'Umbria'', III, Foligno, [[1661]] Nel cual puede lleese una vida de Jacopone (que se trata naturalmente d'una obra más [[Haxografía|haxográfica]] que bibliográfica) * ''Vida del Beatu frate Jacopone de Todi'', en "Zeitschrift fur romanische Philologie" II, [[1878]]; III, [[1879]]. * Cavanna, ''Del beatu frate Iacopone da Todi, Vita y laude contenute nella Franceschina del P. Giacomo Oddi'', [[Asís]], [[1926]]). Estrayida d'una crónica de Umbria del sieglu XV. Esta mesma crónica ye publicada por Cavanna en [[1931]] col títulu ''La Franceschina, testo volgare umbru del sec. XV scritto dal P.G Oddi di Perugia edito dal P.N. Cavanna'', [[Florencia]], [[1931]]). * La vida de Jacopone de Todi puede lleese tamién al cargu de Menestó nuna edición florentina de 1977, pudiéndose inda atopar una edición de dicha historia en: ''Iacopo Da Todi, quasi un filme'', de Raffaella L. Pagliaro en collaboración con Flavio Quarantotto, una edición de ''La Società delle lettere'', [[2005]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{NF|1236|1306|Todi, Jacopone da}} [[Categoría:Escritores d'Italia]] [[Categoría:Poetes d'Italia]] [[Categoría:Escritores en llatín]] [[Categoría:Franciscanos]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 6rk82d6w6iua07rcyv70mfs99b5oroi Stevia rebaudiana 0 66323 4376804 4365171 2025-06-17T12:54:15Z XabatuBot 43102 iguo testu: l'estensa => la estensa 4376804 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Stevia rebaudiana}} {{otros usos|1=Stevia (edulcorante)|pa=el [[edulcorante]] natural llográu de la planta}} {{Ficha de taxón | ''Stevia rebaudiana'' | image_caption = ''Stevia rebaudiana'', xamasca. | domain = [[Eukaryota]] | regnum = [[Plantae]] | subregnum = [[Tracheobionta]] | desconocíu = [[Lignophyta]] | superdivisio = [[Spermatophyta]] | divisio = [[Magnoliophyta]] | classis = [[Magnoliopsida]] | subclassis = [[Asteridae]] | ordo = [[Asterales]] | familia = [[Asteraceae]] | subfamilia = [[Asteroideae]] | tribu = [[Eupatorieae]] | genus = ''[[Stevia (xéneru)|Stevia]]'' | species = '''''S. rebaudiana''''' | binomial = ''Stevia rebaudiana'' | binomial_authority = [[Moisés de Santiago Bertoni|Bertoni]] }} La '''stevia''' o '''ka'a he'ẽ''' (''Stevia rebaudiana bertoni'') ye una [[especie (bioloxía)|especie]] del xéneru ''[[Stevia (xéneru)|Stevia]]'' de la familia de les [[Asterácea|Asterácees]] nativa de la rexón [[clima tropical|tropical]] de [[Suramérica]]; alcuéntrase entá n'estáu montés nel [[Paraguái]], especialmente nel Departamentu d'[[Amambay]], y na provincia [[arxentina]] de [[Provincia de Misiones|Misiones]], pero dende va delles décades cultivar poles sos propiedaes [[edulcorante]]s y el so ínfimu conteníu [[caloría|calóricu]].<ref>{{cita web |url=http://www.globalsteviainstitute.com/en/Default/ResourceLibrary/Articles/MetabolismoftheZeroCalorieSweetenerStevia.aspx |títulu=Metabolism of the Zero-Calorie Sweetener Stevia |autor=Fisberg, Mauro |editorial=Global Stevia Institute}}</ref> == Etimoloxía == El nome en [[idioma guaraní]] trescribir al castellán como "'''ca-á je-é'''" o "'''caá jeé'''", ente que nel idioma guaraní escríbese ''ka'a he'ẽ'', pallabra compuesta poles pallabres ''ka'a'' (yerba) y ''he'ẽ'' (duce). == Descripción == Los [[arbustu|arbustos]] d'esta especie son perennes y algamen los 0,9 [[metru|m]] d'altor. Les sos [[fueya|fueyes]], llanceolaes o elíptiques y dentaes, son alternes, simples, de color verde escuru brillante y superficie rugosa, dacuando daqué vellosas, d'hasta 5 [[centímetru|cm]] de llongura por 2 cm d'anchu. Los sos [[tarmu|tarmos]], pubescentes y rectos, namái se ramifiquen dempués del primer ciclu vexetativu, con enclín a inclinase.{{ensin referencies}} Los raigaños son mayormente superficiales, anque una seición engrosada fundir a mayor fondura; fibroses, filiformes y perennes, son la única parte de la planta na que nun se presenten los esteviósidos.{{ensin referencies}} [[Ficheru:Stevia rebaudiana flowers.jpg|thumb|Flores de Stevia]] Son plantes [[dioica|dioiques]] qu'a empiezos de primavera presenten flores pequeñes, tubulares y de color blancu, ensin arume perceptible, en panículas corimboides formaes por pequeñu capítulos axilares; tarden más d'un mes en producir toles flores. N'estáu montés son [[polinizada|polinizaes]] por [[abeya|abeyes]], de normal del xéneru ''[[Megachile]]''. Los frutos son [[aqueniu|aquenios]] dotaos d'un miriguanu velloso que facilita'l so tresporte pol vientu.{{ensin referencies}} La diferencia de rendimientu en esteviósidos y rebaudiósidos ye bien pronunciada ente los distintos cultivos, algamando inclusive proporciones de 5:1. Güei día la de meyor calidá y mayor rentabilidá ye la "estevia paraguaya", con hasta 4 a 5 colleches añales.{{ensin referencies}} == Historia == Mientres sieglos, los nativos [[guaraníes]] usaron el ''ka'a he'ẽ'' como edulcorante natural. La stevia debe'l so nome al botánicu y médicu español [[Pedro Jaime Esteve]] (1500–1556) > qu'investigó per primer vegada la [[Stevia rebaudiana|stevia]] que s'utiliza como [[edulcorante]] natural,<ref>{{cita llibru |url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/stevia|títulu = Definición de Stevia|editorial = Merriam Webster|}}</ref> ente otres plantes que llegaron d'[[América]] a [[Valencia]], procedente del nordeste del territoriu que güei ye Paraguái. El naturalista suizu [[Moisés Santiago Bertoni]] foi'l primeru en describir la especie científicamente nel [[Alto Paraná]]. Darréu, el químicu paraguayu [[Ovidio Rebaudi]] publicó en [[1900]] el primer analís químicu que se fixera d'ella. Nesi analís, Rebaudi afayó un glucósido edulcorante capaz d'adulzar 200 vegaes más que l'[[azucre refinao]], pero ensin los efeutos tan contraproducentes qu'ésti produz nel organismu humanu. La especie foi bautizada oficialmente por Bertoni nel so honor como ''Eupatorium rebaudiana'', o ''Stevia rebaudiana''.<ref name="Misra-2011"/> Usada dende la [[dómina precolombina]] polos [[guaraníes]] de la rexón, que la denominen ''ka'a he'ẽ'' o "yerba duce", como edulcorante pal [[mate (fervinchu)|mate]] y otres [[infusión]], la especie nun llamó l'atención de los colonizadores; nun foi sinón dempués de que los [[guaraníes|nativos guaraníes]] presentar al científicu suizu [[Moisés Santiago Bertoni]], en [[1887]], qu'empezó a ser envalorada pola ciencia occidental.<ref name="Misra-2011">{{cita publicación |last1= Misra |first1= H. |last2= Soni |first2= M. |last3= Silawat |first3= N. |last4= Mehta |first4= D. |last5= Mehta |first5= B. K. |last6= Jain |first6= D. C. |títulu= Antidiabetic activity of medium-polar extract from the leaves of Stevia rebaudiana Bert. (Bertoni) on alloxan-induced diabetic rats |publicación=J Pharm Bioallied Sci |volume= 3 |issue= 2 |páxines=242–8 |fecha=Apr 2011 |doi= 10.4103/0975-7406.80779 |pmid= 21687353 |pmc= 3103919 }}</ref> A partir d'esi momentu, Moisés Bertoni empezó una fonda investigación científica de la planta. Yá nel añu [[1900]] solicita la collaboración del so amigu de nacionalidá paraguaya, el químicu [[Ovidio Rebaudi]]. Tres los primeros estudios sobre los sos principios y carauterístiques químiques, el científicu consiguió aisllar los dos principios activos, conocíos como'l "esteviósido" y el "rebaudiósido".<ref>{{cita web |url=http://www.steviaguarani.com.py/historia.html |títulu=Historia de la Stevia |editorial=Steviaguarani.com.py |fecha= |fechaaccesu=28 de setiembre de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120701055330/http://www.steviaguarani.com.py/historia.html |fechaarchivu=2012-07-01 }}</ref> Sicasí, les dificultaes pa faer granar les granes fixeron qu'un intentu d'esportales a [[Gran Bretaña]], pa cultivales comercialmente mientres la [[Segunda Guerra Mundial]], resultara infructuosu.{{ensin referencies}} Fueron la fía y el xenru de Bertoni, Vera y el so maríu Juan B. Aranda, quien empezaron con ésitu la doma del cultivu alredor de [[1964]]; el botánicu xaponés [[Tetsuya Sumida]] introducir cuatro años más tarde en [[Xapón]], que ye güei unu de los mercaos principales del productu. En [[Paraguái]] el cultivu a gran escala empezó nos [[años 1970]], y dende entós introducióse n'[[Arxentina]], [[Francia]], [[España]], [[Colombia]], [[Bolivia]], [[Perú]], [[Corea]], [[Chile]], [[Brasil]], [[Méxicu]], [[Estaos Xuníos]], [[Canadá]] y sobremanera en [[China]], güei el principal productor.{{ensin referencies}} == Cultivu == [[Ficheru:Stevia rebaudiana.jpg|thumb|El ''ka´a He´ẽ'', ''Stevia rebaudiana'']] N'estáu montés crez en terrenes [[Sable|arenosos]], pocu fértiles y de bon drenaxe; ye llixeramente [[acedu|acidófila]]. Rique díes llargos, y enforma sol. Pa efeutos agrícoles prefier emplegase [[frada|fraes]], suelu de testura llixera y irrigar con frecuencia mientres el periodu secu. La collecha realízase xustu enantes del floriamientu, pa caltener la máxima concentración posible de edulcorante nes fueyes.{{ensin referencies}} Resáltase que nel 2014 el [[Cultivu de stevia en Paraguái|cultivo de la stevia en Paraguái]] algamó una superficie semada de 2.300 hectárees que producieron 3.680 tonelaes según estimaciones de la Direición Nacional de Censos y Estadístiques del Ministeriu d'Agricultura y Ganadería (citada por Acosta, 2015,p.3)<ref>Acosta,N (2015). Les potencialidaes de la stevia nacional nel mercáu nacional. Recuperáu'l 11 d'agostu de 2015, del sitiu web del Centru d'Analís y Espardimientu de la Economía Paraguáia: http://www.cadep.org.py/uploads/2015/03/nota-full-color.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150923195810/http://www.cadep.org.py/uploads/2015/03/nota-full-color.pdf |date=2015-09-23 }}</ref> == Consumu == Los compuestos edulcorantes de la planta tán conteníos en mayor porcentaxe nes fueyes; en [[1931]] los [[químicu|químicos]] d'orixe francés [[Marc Bridel]] y R. Lavieille llograron aisllar los [[Glucósidu|glucósidos]] que provoquen el so sabor, a los que llamaron "[[esteviósidos]]" y "[[rebaudiósido A|rebaudiósidos]]". Ye ente 250–300 vegaes más duces que la [[sacarosa]],<ref name="ijb.v4n1p146">{{cita publicación |authors=Raji Akintunde Abdullateef, Mohamad Osman |url=http://www.ccsenet.org/journal/index.php/ijb/article/download/11721/9623 |títulu=Studies on effects of pruning on vegetative traits in Stevia rebaudiana Bertoni (Compositae) |publicación=International Journal of Biology |volume=4 |númberu=1 |fecha=1 de xineru de 2012 |doi=10.5539/ijb.v4n1p146}}</ref> los glucósidos d'esta especie nun afecten la concentración de glucosa en sangre, polo que resulten inocuos pa los [[diabéticos]] y preseos en dietes hipocalóricas.<ref name="Goyal-2010">{{cita publicación |last1=Goyal |first1=SK. |last2=Samsher |last3=Goyal |first3=RK. |títulu=Stevia (Stevia rebaudiana) a bio-sweetener: a review |publicación=Int J Food Sci Nutr |volume=61 |númberu=1 |páxines=1–10 |mes=Feb |añu=2010 |doi=10.3109/09637480903193049 |PMID=19961353}}</ref> Los glucósidos más concentraos son el esteviósido (5–10%), el rebaudiósido A (2–4%), el rebaudiósido C (1–2%) y el dulcósido A (0,5–1,0%).{{ensin referencies}} [[Ficheru:Steviol structure.svg|thumb|Estructura química del steviol]] Tanto les fueyes seques como'l so estractu y los esteviósidos aisllaos emplegar en [[Xapón]] anguaño como sustitutu del [[ciclamato]] y la [[sacarina]], y ocupen un 40% del mercáu de edulcorantes. En distintes presentaciones emplégase tamién n'otros llugares d'[[Asia]], na zona del [[Ríu de la Plata]], en [[Suramérica]], y n'[[Israel]].{{ensin referencies}} N'[[Estaos Xuníos]] un revesosu fallu de la [[FDA]] en [[1991]] prohibió'l so consumu, {{ensin referencies|anque nun s'aducieron razones pa ello y dellos de los responsables de la decisión dexaron pocu dempués el so cargu na [[FDA]] pa treslladase a la [[Nutrasweet Company]], una fabricante de edulcorantes.}} El fallu revertir en [[1995]] y dende entós comercialízase como suplementu alimenticiu. {{ensin referencies|En [[2007]] les empreses [[The Coca-Cola Company|Coca Cola]] y [[Cargill]] llograron 24 patentes de la "rebiana" p'adulzar bébores y diversos alimentos.}} N'avientu de [[2008]], la [[Alministración de Drogues y Alimentos|FDA]] d'[[EE. XX.]] autorizó'l so usu como edulcorante natural n'alimentos y bébores.<ref>{{cita web |url=http://archivo.abc.com.py/2008-12-19/articulos/480020/usa-aprueba-consumu-del-kaa-he |títulu=USA aprueba consumu de la ka’a he’ê |editorial=Archivu.abc.com.py |fecha=19 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2012 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.foodnavigator-usa.com/Legislation/Stevia-sweetener-gets-US-FDA-go-ahead |títulu=Stevia sweetener gets US FDA go-ahead |editorial=Foodnavigator-usa.com |fecha= |fechaaccesu=28 de setiembre de 2012}}</ref> N'[[Europa]] l'usu de plantes d'esta especie en productos alimenticios tuvo prohibíu preventivamente, por atopase toxicológicamente inaceptable.<ref>{{cita web |url=http://archive.food.gov.uk/pdf_files/stevia.pdf |títulu=UK Government about Stevia |formatu=PDF |fecha= |fechaaccesu=28 de setiembre de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120417084823/http://archive.food.gov.uk/pdf_files/stevia.pdf |fechaarchivu=2012-04-17 }}</ref> Sicasí l'Asociación Europea de la Stevia (EUSTAS)[http://www.eustas.org], llucha pola so reconocencia llegal n'[[Europa]]. El 4 de xunetu de 2011 el Comité Permanente de la Cadena Alimentaria y de Sanidá Animal de la Comisión Europea emitió'l so votu favorable p'autorizar l'usu de la estevia como aromatizante,<ref>{{cita publicación |url=http://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/2181.htm |publicación=European Food Safety Authority Journal |añu=2011 |volume=9 |númberu=5 |páxina=2181 |sinpp=nun fecha=25 de mayu de 2011 |doi=10.2903/j.efsa.2011.2181 |títulu=Scientific Opinion on Flavouring Group Evaluation 310 (FGE.310): Rebaudioside A from chemical group 30 |autor=EFSA Panel on Food Contact Materials, Enzymes, Flavourings and Processing Aids (CEF) |cita=The Panel concluded that rebaudioside A [FL-non: 16.113] would not give rise to safety concerns at the estimated level of intake arising from its use as flavouring substance.}}</ref> Dende'l 2 d'avientu de 2011 los glucósidos de esteviol d'alta pureza estrayíos de la stevia tán autorizaos pol Reglamentu 1131/2011 de la XE como aditivu alimenticiu edulcorante col númberu Y-960. El so ingesta diaria almitible (IDA) ye de 4 mg/kg de masa corporal.<ref>{{cita web |apellíu=Lucas |nome=Louise |url=http://www.ft.com/intl/cms/s/0/f1y157y0-0ec1-11y1-b83c-00144feabdc0.html#axzz1n2pKwcxm |títulu=Brussels backs Stevia sweetener |editorial=Ft.com |fecha=14 de payares de 2011 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.foodmanufacture.co.uk/Ingredients/Stevia-wins-final-EU-approval |títulu=Stevia wins final EU approval |editorial=Foodmanufacture.co.uk |fecha= |fechaaccesu=28 de setiembre de 2012}}</ref> El so consumu nos países onde ta autorizáu tien munches aguaes:{{ensin referencies}} * Como edulcorante, en forma de glucósido de esteviol, en presentaciones de polvu, líquidu y en pequeños estruyíos, o como aditivu alimenticiu. * Na veterinaria usen les fueyes p'alimentar animales de granxa y de competición con cuenta d'ameyorar el so desenvolvimientu y cría, según a les mascotes En [[Xapón]], los sos estractos concentraos aplicar na cría d'animales de viveru (peces), en cultivos agrícoles (frutes más duces y grandes), siendo una caña de la horticultura bien prestigiada y con altos precios.{{ensin referencies}} Los residuos de la planta lleldaos son aplicaos en terrenes maneros pola sobresplotación con agroquímicos, o contaminaos con [[dioxines]], siendo estos recuperaos en pocos años.{{ensin referencies}} === Seguridá === Pruebes animales y la estensa esperiencia xaponesa cola especie suxeren que'l so usu ye seguru.{{ensin referencies}} Basaos principalmente na aparente creencia incorreuta de que foi usada tradicionalmente pa prevenir l'embaranzu, dellos investigadores espresaron esmolición de que puede tener efeutos antifertilidad afrodisiaca n'homes o muyeres.{{ensin referencies}} Sicasí, la evidencia de la mayoría de los estudios suxer que nun tien d'esistir preocupación si tomar en dosis normales. Per otru llau, demostróse por aciu investigaciones posteriores que los resultaos d'estes investigaciones nun yeren correutos.{{ensin referencies}} Sicasí, la so seguridá pa neños pequeños, muyeres embarazaes o lactando, o naquellos con enfermedá hepática o renal severa nun foi establecida.<ref>{{cita web |url=http://healthlibrary.epnet.com/GetContent.aspx?token=b696f142-edf4-4d7f-a7ba-dc89ceee0ace&chunkiid=125160&siteid=186C9CE2-49AC-4164-9FD9-53A35Y8F9AC9#P2 |títulu=HealtLibrary: Stevia |editorial=Healthlibrary.epnet.com |fecha=25 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20211026032212/http://healthlibrary.epnet.com/GetContent.aspx?token=b696f142-edf4-4d7f-a7ba-dc89ceee0ace&chunkiid=125160&siteid=186C9CE2-49AC-4164-9FD9-53A35Y8F9AC9#P2 |fechaarchivu=2021-10-26 }}</ref> En 2006, los datos d'investigación arrexuntaos na evaluación de seguridá publicáu pola [[Organización Mundial de la Salú]] nun atoparon efeutos adversos de los glucósidos de esteviol.<ref name="WHO">{{cita publicación |nome=Benford |apellíu=D.J. |coautores=DiNovi, M., Schlatter, J. |títulu=Safety Evaluation of Certain Food Additives: Steviol Glycosides |publicación=WHO Food Additives Series |volume=54 |páxina=140 |editorial=[[World Health Organization]] Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives (JECFA) |añu=2006 |url=http://whqlibdoc.who.int/publications/2006/9241660546_eng.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080910124154/http://whqlibdoc.who.int/publications/2006/9241660546_eng.pdf |archivedate=2008-09-10 |fechaaccesu=2015-10-28 }}</ref> Nun hai prueba concluyente de riesgos potenciales de la stevia na salú humana.<ref>{{cita web |títulu=3 Basic Things You Need to Know About Stevia |obra=steviapoint.com |url=http://steviapoint.com/what-is-stevia/3-basic-things-you-need-to-know-about-stevia/ |fechaaccesu=29 de mayu de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180928131104/http://steviapoint.com/what-is-stevia/3-basic-things-you-need-to-know-about-stevia/ |fechaarchivu=2018-09-28 }}</ref> == Taxonomía == ''Stevia rebaudiana'' describióse por (Bertoni) [[Bertoni]] y espublizóse en ''[[Journal of Botany, British and Foreign]]'' 66: 141. 1928.<ref name = Trop>{{cita web |url=http://www.tropicos.org/Name/40030215 |títulu= ''{{PAGENAME}}''|fechaaccesu=23 de febreru de 2015 |formatu= |obra= Tropicos.org. [[Missouri Botanical Garden]]}}</ref> ;[[Etimoloxía]]: '''''Stevia''''': nome xenéricu que foi dau n'honor del botánicu y médicu [[España|español]] [[Pedro Jaime Esteve]] qu'afayó la planta. '''''rebaudiana''''': [[epítetu]] ;[[Sinonimia (bioloxía)|Sinonimia]]: * ''Eupatorium rebaudianum'' Bertoni * ''Stevia rebaudiana'' (Bertoni) Hemsl.<ref>{{cita web |url= http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/gcc-103425 |títulu= ''{{PAGENAME}}''|formatu= |obra= [[The Plant List]] |fechaaccesu=24 de febreru de 2015}}</ref> == Nomes vernáculos == Stevia o Estevia, Kaa Hee, Caaje, fueya duce de Paraguái, fueya de carambelu, yerba de miel, duce yerba, planta de los diabéticos.<ref>[http://www.buenasalud.net/2011/05/21/con-que-otros nomes conoz la-stevia-rebaudiana.html# Bona salú]</ref><ref>[http://plantayflor.blogspot.com.es/2011/12/stevia-rebaudiana.html Plantes y Flores]</ref> == Ver tamién == [[Cultivu de stevia en Paraguái]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == # Forzza, R. C. & et al. 2010. 2010 [http://floradobrasil.jbrj.gov.br/2010/ Llista de espécies Flora do Brasil] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100526002559/http://floradobrasil.jbrj.gov.br/2010/ |date=2010-05-26 }}. # Pruski, J. F. & G. Sancho. 2004. {{Enllaz rotu|1=Asteraceae or Compositae (Aster or Sunflower Family) |2=http://192.104.39.83/ReferencePage.aspx?referenceid=1024286 |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}. 33–39. In N. Smith & et al. (eds.) Fl. Pl. Neotrop. Princeton University Press, Princeton. # Zuloaga, F. O., O. Morrone, M. J. Belgrano, C. Marticorena & E. Marchesi. (eds.) 2008. Catálogo de las plantas vasculares del Cono Sur (Arxentina, Sur de Brasil, Chile, Paraguái y Uruguái). Monogr. Syst. Bot. Missouri Bot. Gard. 107(1): i–xcvi, 1–983; 107(2): i–xx, 985–2286; 107(3): i–xxi, 2287–3348. ISBN 978-1-930723-70-2. == Enllaces esternos == {{wikispecie}} {{commonscat}} * http://repositoriotec.tec.ac.cr/handle/2238/3332 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210228183114/https://repositoriotec.tec.ac.cr/handle/2238/3332 |date=2021-02-28 }} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Stevia|rebaudiana]] [[Categoría:Edulcorantes]] [[Categoría:Flora d'Arxentina]] [[Categoría:Flora de Paraguái]] [[Categoría:Plantes melecinales]] [[Categoría:Plantes descrites en 1928]] [[Categoría:Plantes descrites por Bertoni]] [[Categoría:TBSpecies]] jzz6flsw5ph7bdgrwtqfldqg4hqady2 Usos melecinales de los raigaños 0 66461 4376871 4365996 2025-06-17T14:18:13Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá planta => dicha planta 4376871 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Usos medicinales de las raíces}} [[Ficheru:Seoul-Namdaemun.Market-ginseng.jpg|thumb|380px|Diversidá de preparaciones de raigaños en venta nun mercáu cercanu a la puerta monumental de [[Namdaemun]], centru de [[Seúl]].]] Los '''usos melecinales de los raigaños''' vexetales usáronse a lo llargo de la historia na [[Medicina|medicina humana]] y [[veterinaria]]. Entá güei miles de persones de diverses cultures escoyeron usar raigaños de [[Planta melecinal|plantes melecinales]] como parte de la so recuperación. Munches de les indicaciones na [[medicina alternativa]] básase en raigaños melecinales. Dalgunos de los raigaños usaos na [[fitoterapia]] suelen ser efeutivos como les opciones farmacéutiques, si prepárense y usen afechiscamente pa tratar les afecciones correspondientes. Dacuando, a nivel de vocablu popular, les [[Raigañu (botánica)|raigaños]] tamién inclúin a ciertos tarmos especializaos, como los [[cormos]], [[rizoma|rizomes]], [[bulbu (botánica)|bulbos]] y [[tubérculu|tubérculos]].<ref name=mazaneru>{{cita publicación |autor= Gladys Isabel Manzanero-Medina|coautor= Robert Bye-Boettler|autor2=Estela Sandoval-Zapotitla |autor3= Alejandro Flores-Martínez|añu= 2009|fecha= |mes= |títulu= Etnobotánica de siete raíz melecinales nel mercáu de Sonora de la Ciudá de Méxicu|url= http://redalyc.uaemex.mx/redalyc/pdf/621/62111396011.pdf|publicación= Polibotánica|volume= |númberu= 27|páxina= |páxina= 191-228 |idioma= |formatu= |issn= 1405-2768|pmid= |pmc= |oclc= |doi= |id= |fechaaccesu= 20 d'agostu de 2010 }}</ref> == Historia == Munchos vexetales tienen tubérculos o raigaños comestibles que fueron adomaos na [[américa precolombina]], como ''[[Bomarea hirtella]]'', ''[[Manihot dulcis]]'', ''[[Manihot esculenta]]'' (la yuca), ''[[Solanum tuberosum]]'' (papa), ''[[Ipomoea batatas]]'' (camote) y la ''[[Pachyrhizus erosus]]''.<ref name=mazaneru /> Anguaño tamién s'indiquen raigaños de los xéneros ''[[Aristolochia]]'', ''[[Ipomoea]]'', ''[[Cinchona]]'', ''[[Perezia]]'', ''[[Ephedra]]'', ''[[Dioscorea]]'', ''[[Valeriana]]'', ''[[Gonolobus]]'', ''[[Krameria]]'', ''[[Bryonia]]'' y ''[[Psacalium]]''. Na medicina china, [[Shennong]] (神农),<ref>{{Cita llibru |autor=Kaplan, Edward Harold |títulu=Yueh Fei and the founding of the Southern Sung |formatu=PhD Thesis |editorial=University of Iowa |añu=1970 |oclc=63868015}}</ref> conocíu como l'''Emperador de los Cinco Granos'', ye acreditáu como autor de la obra bien conocida llamada «Clásicu Divín de Yerbes y Raigaños pal Granxeru» (神农本草经) que paez ser escritu escontra'l final de la [[Dinastía Han]] Occidental.<ref>Wu, K. C. (1982). ''The Chinese Heritage''. New York: Crown Publishers, pp 53-54. ISBN 0-517-54475-X.</ref> La mitoloxía china afirma que los ingredientes yeren cargaos pol mesmu aire escontra'l caldrón de Shenong, d'onde reportaba los sos usos.<ref>{{Cita llibru | autor=Jane Reynolds, Phil Gates, Gaden Robinson | añu=1994 | títulu=365 Days of Nature and Discovery | páxina=44 | editorial=Harry N. Adams |llugar=New York | isbn= 0810938766}}</ref> Shenong ye veneráu como'l padre de la medicina china.<ref>Christie, Anthony (1968). ''Chinese Mythology''. Feltham: Hamlyn Publishing. ISBN 0-600-00637-9.</ref> == Especies vexetales usaes comúnmente == == Acantacees == La [[Familia (bioloxía)|familia]] de les [[Acanthaceae]] contién a dellos [[Xéneru (bioloxía)|xéneros]] de plantes con raigaños d'interés melecinal. Por casu, prepárase una [[fervinchu]] del raigañu de ''[[Justicia spicigera]]'' que s'indica n'afecciones sanguínees, como l'[[anemia]], la [[metrorragia|menstruación escesiva]], trestornos circulatorios leves como les [[Variz|várices]] según l'aliviu de dellos síntomes de la [[menopausia]].<ref name=escandon>{{Cita llibru |apellíu=Pérez Escandón |nome= Blancu Estela |coautores= Villavicencio Nieto MÁ y Ramírez Aguirre A editor otros= |títulu= Llista de les plantes útiles del Estáu de Fidalgu |edición= |añu=2003 |editorial= [[Universidá Autónoma del Estáu d'Hidalgo]] |idioma= |id= |isbn= 9707690178 |páxines=54-67 |cita= }}</ref> Pela so parte la de [[cocción]] de los raigaños de la ''[[Justicia adhatoda]]'' promueve el trabayu de partu, mientres n'investigaciones de dicha planta pa los sos posibles efeutos, una sustancia aisllada del raigañu, la yuehchukena, previén la [[xestación]] n'aguarones.<ref name=wagner /> Esti compuestu foi aislláu d'otros raigaños, incluyendo la ''[[Murraya paniculata]]''. De la mesma familia de les acantacees, el raigañu de la ''[[Thunbergia alata]]'' o «susana negra», estrayer una bébora indicao en casos d'[[úlcera|úlceres]] dixestives y como antiinflamatoriu.<ref name=escandon /> == Acónito == La [[Raigañu (botánica)|raigañu]] de la ''[[Aconitum napellus]]'' ye especialmente ricu nun [[alcaloide]] terpénico denomináu [[aconitina]] (C<small>34</small>H<small>47</small>NON<small>11</small>) y otres varies, según ácidos orgánicos como l'[[ácidu cítricu]] y l'ácidu aconítico. Los compuestos del raigañu dependen de la dómina del añu que se recoyer, la téunica d'ensugáu y d'almacenamientu. La aconitina confier-y a la raíz propiedad analxésiques d'aición rápida, usáu amás como [[antipiréticu]], [[antitusígeno]] y descongestionante nasal. Les cremes tópiques son bien recetaes p'aplicación nel dolor de ciertes [[neuralxa|neuralxes]], incluyendo la lumbociática y la neuralxa del [[nerviu trixéminu]]. La [[homeopatía]] indica al acónito mientres les [[crisis hipertensiva]]s.<ref>{{cita publicación |autor = SANTOS PAIS, Marisela|añu = 2006|fecha = |mes = |títulu = Hipertensión Arterial Primaria: Un puntu de vista n'homeopatía|títulotrad = |url = http://www2.scielo.org.ve/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1315-30802006000100005&lng=es&nrm=iso|serie = |publicación = Gaceta Homeopática de Caracas|volume = 14|númberu = 1|páxina = |páxina = 32-39|idioma = |formatu = |issn = 1315-3080|pmc = |oclc = |doi = |id = |fechaaccesu = 23 d'agostu de 2010}}</ref> La aconitina actúa abriendo les canales de sodiu sensibles a la [[tetrodotoxina]] a nivel del [[corazón]] y otros texíos.<ref name="pmid12464386">{{cita publicación |autor=Wang SY, Wang GK |títulu=Voltage-gated sodium channels as primary targets of diverse lipid-soluble neurotoxins |publicación=Cellular Signalling |volume=15 |númberu=2 |páxines=151–9 |añu=2003 |mes=febreru |pmid=12464386 |doi= 10.1016/S0898-6568(02)00085-2 |url= }}</ref> Emplégase tamién a nivel esperimental p'asemeyar o crear [[trestornos del ritmu cardiacu]] n'animales d'estudiu. === Procuros === En vista de l'alta toxicidá de los alcaloides nel raigañu del acónito, nun s'encamienta'l so toma per vía oral.<ref name="pmid19514874">{{cita publicación |autor=Chan TY |títulu=Aconite poisoning |publicación=Clinical Toxicology (Philadelphia, Pa.) |volume=47 |númberu=4 |páxines=279–85 |añu=2009 |mes= abril |pmid=19514874 |doi=10.1080/15563650902904407 |url=}}</ref> La aconitina absuérbese rápido al traviés de les membranes mucoses, pero tamién al traviés de la piel. L'alministración oral de 2-5 g del raigañu o 5 ml de la tintura puede resultar mortal n'humanos en cuestión de poques hores por paralís de los músculos respiratorios.<ref>{{subst:aut|Ludewig, R., Regenthal, R. et al.}} (2007): Akute Vergiftungen und Arzneimittelüberdosierungen (n'alemán). {{ISBN|3-8047-2280-6}}.</ref> El so usu ta contraindicáu en neños, mientres l'embaranzu y mientres la lactancia materna. Nun se debe combinar el raigañu de acónito col [[llicor]], [[antihistamínicos]], [[sedante]]s, [[antidepresivu|antidepresivos]] o [[espasmolíticos]]. == Axenxu == Les especie ''[[Artemisia absinthium]]'', conocida polos [[Grecia Antigua|griegos]] como la "''madre de toles yerbes''" na obra "Ayalga de los probes"<ref>''Ayalga de probes'', Julian, Maestru Pedro, 1644.</ref> daes les sos múltiples aplicaciones curatibles, utilízase como [[tónicu (medicina)|tónicu]], [[febrífugo]] y [[antihelmíntico]], según na ellaboración de l'[[absenta]]. El [[rizoma]] maderizu y duru tómase oralmente como bebida pal dolor d'estómagu, según otres especies del mísmo xéneru [[Artemisia (planta)|Artemisia]].<ref name=mazaneru /> === Otres asteracees === [[Ficheru:Chrysactinia mexicana.jpg|thumb|200px|''[[Chrysactinia mexicana]]'', que la so raigañu usar pal dolor d'estómagu, detoxificación del [[fégadu]], anemia y como [[afrodisiacu]].<ref name=escandon />]] Otros raigaños de plantes con antecedentes d'usu melecinal, anque nun hayan pa la mayoría d'ellos estudios químicos o farmacolóxicos que convaliden la so efeutividá, inclúin: * Alcachofes (''[[Cynara scolymus]]''): conocíes polos sos productos activos, la [[cinarina]] y los [[esterole]]s, anque tamién ye ricu en inulina y fibra, según ser una fonte de [[carbohidratu|carbohidratos]]. Los raigaños preparar en fervinchos pa solliviar los cólicos abdominales, el dolor d'estómagu, coletérico y pa depurar el fégadu. * «Plumajillo» (''[[Achillea millefolium]]''): en bébores o [[molienda]] para mancaes, dolor d'oyíu y el [[Superstición|fenómeno supersticio]] del [[agüeyamientu]]. * «Artemisa» (''[[Ambrosia psilostachya]]''): fervinchos pa llavar firíes y baños depurantes. * «Sesilifolia» (''[[Roldana sessilifolia]]''): la única especie con un usu bien específicu, una y bones el rizoma ye emplegáu pa enfermedaes del aparatu reproductivu de la muyer, preparar en fervinchu y alminístrase oralmente. * ''[[Bidens pilosa]]'': conocida na [[medicina tradicional china]] como ''xian feng cao'' ({{zh|c=咸豐草}}) ye [[colerético]] y, con fervinchos preparaos con agua fervida y bien colaes, pa la llavadura de los güeyos. * ''[[Brickellia veronicifolia]]'' y ''[[Grindelia squarrosa]]'': indíquense como colerético, pal dolor d'estómagu y dolor de la vesícula, cólicos abdominales n'adultos y foria. * Cardu moráu (''[[Cirsium rhaphilepis]]''): pa dolor de pechu y tos; y el cardu coloráu (''[[Cirsium ehrenbergii]]'') para preparaos pa duches vaxinales.<ref>Fernández-Martínez Y, Díaz-Espinoza R y col. Preliminary phytochemical and biological study of Cirsium ehrenbergii. ''Proc West Pharmacol Soc''. 2007;50:162-4. [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18605256 PMID:18605256]</ref> El raigañu de ''[[Cirsium subuliforme|C. subuliforme]]'' tamién s'emplegaron pa llavadures vaxinales. * «Cerraja» (''[[Sonchus oleraceus]]''), una maleza conocida por tener [[flavonoide]]s usaos nel tratamientu de l'[[ascitis]] y como estimulante del [[mambís]]. Los sos raigaños preparar en fervinchos pa los reñones. * «Clavelón», del xéneru [[Tagetes]] que les sos raigaños usar como fervinchu pal aliviu del dolor d'estómagu. El raigañu del ''T. erecta'' tostar n'[[aceite d'oliva]] y una vegada doráu, pícase y sirve n'ensalaes. El ''T. llucida'' tien raigaños que s'usen pal dolor menstrual, coles mesmes que regula'l ciclu. [[Ficheru:Gde Camomille.JPG|thumb|200px|El fervinchu de raigañu de «Santa María» (''[[Tanacetum parthenium]]'') usar p'amenorgar la [[fiebre]] y tratar el [[cefalea|dolor de cabeza]], anque estudios al respeutu entá nun producieron abonda evidencia p'acotar la so efeutividá.<ref name="pmid14973986">{{cita publicación |autor=Pittler MH, Ernst Y |títulu=Feverfew for preventing migraine |publicación=Cochrane Database Syst Rev |volume= |númberu=1 |páxines=CD002286 |añu=2004 |pmid=14973986 |doi=10.1002/14651858.CD002286.pub2}}</ref>]] * ''[[Conyza filaginoides]]'' y ''[[Conyza schiedena|C. schiedena]]'' (dambes conocíes en Méxicu como «simonilla»: similar al restu del xéneru, indicar pa depurar el fégadu, reñones, pal dolor d'estómagu y de vesícula y, n'ocasiones, pa foria. * ''[[Dugesia mexicana]]'': usada pa los reñones. * ''[[Dyssodia papposa]]'': foria y vultura en neños, dacuando pa la tos, porque la ''[[Dyssodia tenuifolia|D. tenuifolia]]'' ye'l raigañu más específicu del xéneru como antitusígeno. * «Manzanilla cimarrona» (''[[Erigeron pubescens]]''): fundamentalmente pa la inflamación sentida a nivel estomacal. * Los raigaños de delles especies del xéneru [[Eupatorium]] y [[Montanoa]] son usaes pal bañu de parturientas mientres el [[puerperio]]. * ''[[Flourensia resionsa]]'', nativa d'[[Arxentina]] trata afecciones inflamatorias, incluyendo reumátiques, cansanciu y ardor nos pies y pa amacizar el dentame. * Cordollobu (''[[Gnaphalium]]''): específicamente usada pa la [[tos]]. * ''[[Grindelia inuloides]]'': usada pa regular la menstruación. * Popote (''[[Haplopappus venetus]]''): usada en baños sobre los pies de lactantes por que caminen.<ref>{{cita web|url= http://www.medicinatradicional.unam.mx/monografia.php?l=3&t=&id=7528|títulu= Atles de les Plantes de la Medicina Tradicional Mexicana|fechaaccesu= 20 d'agostu de 2010|autor= Biblioteca Dixital de la Medicina Tradicional Mexicana|fecha= |obra= |idioma= |cita= |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20160306214008/http://www.medicinatradicional.unam.mx/monografia.php?l=3&t=&id=7528|fechaarchivu= 2016-03-06}}</ref> * Raigaños de delles especies de los xéneros [[Helianthus]], [[Heterotheca]] y [[Arnica|Arniques]] contienen [[helenalina]], una [[lactona]] que ye un ingrediente esencial en preparaos antiinflamatorios, na so mayoría contra les contusiones y magulladuras. * «Escoba amargosa» (''[[Parthenium hysterophorus]]'') y el «Confitillo» ''[[Parthenium bipinnatifidum]]'' tien raigaños usaos pal dolor d'estómagu. * ''[[Petasites hybridus]]'': los raigaños y rizomas empléguense como coadyuvante nel tratamientu de [[cefalea|dolores de cabeza]] y los dolores acomuñaos a cólicos nefríticos. * Delles especies del xéneru [[Senecio]] tienen raigaños que la so [[fervinchu]] beber pal aliviu de la [[fiebre]]. Dacuando, especialmente'l ''[[Senecio confusus]]'' emplégase sobre les firíes, [[úlcera|úlceres]] en piel ya inflamaciones, incluyendo articulares. * [[Stevia (xéneru)|Stevia]]: xéneru de delles especies denominaes «sopita» en Méxicu usaes pa llimpiar l'organismu internu. * «Diente de lleón» (''[[Taraxacum officinale]]''), usóse específicamente pa la inflamación d'[[ovariu]], reñones y fégadu. <small>Vease [[Usos melecinales de los raigaños#Diente de lleón|Diente de lleón]], más palantre.</small> * El raigañu y la fueya de ''[[Zaluzania augusta]]'', provoca la menstruación y, en muyeres embarazaes, l'albuertu.<ref name=larre>{{cita web |url=http://148.206.53.231/UAMI10160.PDF |títulu=Plantes utilizaes na medicina tradicional en Méxicu como albortives y anticonceutives |fechaaccesu=21 d'agostu de 2010 |autor=María Isabel Larre Pérez |fecha=2003 |obra= |idioma= |cita= }}</ref> * El raigañu del «matarique» (''[[Psacalium peltatum]]'') preparar en maceración alcohólica contra'l reumatismu y ye d'aplicación tópica, ente que pa les otres afecciones ye inxerida. * De los rizomas de ''[[Atractylodes lancea]]'' produzse'l [[Cāng zhú]], consideráu bien importante na [[medicina china tradicional]] pal tratamientu de trestornos dixestivos ([[estomagada|estomagaes]], dilatación abdominal, [[mambís|inapetencia]]) y articulaciones engribillíes por mugor. Suel presentase en cápsules de 200 mg que se tomen diariamente. == Amarantacees == La familia ''[[Amaranthaceae]]'' inclúi xéneros del que se preparar bébores melecinales. La «yerba de pollu» (''[[Alternanthera repens]]''), conocida en [[Méxicu]] como «tianguis» tomar pa llavadura intestinal y aliviu de la foria.<ref name=escandon /> La especie ''[[Gomphrena decumbens]]'' o «cabezona moza», tomar pa llimpiar los reñones y pal aliviu del dolor d'estómagu.<ref name=escandon /> == Apocinaseas == Delles especies de la familia ''[[Apocynaceae]]'' tienen raigaños que son añadíes en complexos vitamínicos, incluyendo'l [[Plumeria|Sacuanjoche]], flor nacional de [[Nicaragua]] y el frangipani (''[[Plumeria rubra]]''). Otra apocinasea, nativa de [[Camerún]], ''[[Mondia|Mondia whitei]]'', ye una planta que la so corteza de raigañu ye utilizada p'amontar la [[libido]], sicasí, estudios demuestren que l'alministración al llargu plazu de tal estractu de la corteza de los raigañu de dicha planta causa mancadura [[testículu|testicular]], dando como resultáu'l cese de la [[espermatogénesis]] y cambeos involutivos nos [[túbulos seminíferos]] y l'[[epidídimo]].<ref>Watcho P., Kamtchouing P., Sokeng S., Moundipa P.F., Tantchou J., Essame J.L. y Koueta N. (2001). Reversible antispermatogenic and antifertility activities of Mondia whitei L. in male albino rat. ''Phytotherapy Research.'' '''15''': 26-29. [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11180518 PMID:11180518] Consultáu'l 20 d'agostu de 2010.</ref> == Astrágalo == El raigañu del ''[[Astragalus membranaceus]]'' conocida na [[medicina tradicional china]] como «huáng qí» (黄芪, que traducíu significa ''líder mariellu''), indicar pa tratar la [[diabetes]].<ref>{{Cita web|url=http://www.umm.edu/altmed/articles/astragalus-000223.htm |títulu=Astragalus |fechaaccesu=21 de febreru de 2008 |fecha=2007 |editorial=University of Maryland Medical Center (UMMC) }}</ref> Na medicina occidental el ''Astragalus'' ye consideráu un tónicu pal organismu y tomáu como té pa la dixestión, utilizando'l raigañu secu de la planta, de cutiu en combinación con otros floritos. Utilízase tradicionalmente n'ameyorar el sistema inmune y pal tratamientu de firíes,<ref>{{Cita web |url=http://www.gaiagarden.ca/products/astragalus/ |títulu=Gaia Garden Herbals {{!}} Products : Astragalus<!-- Bot generated title --> |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060217022204/http://www.gaiagarden.ca/products/astragalus/ |fechaarchivu=2006-02-17 }}</ref> la [[hepatitis]] crónica y como coadyuvante na terapia del cáncer.<ref name=nccamastragalus>{{cita web |url=http://nccam.nih.gov/health/astragalus/index.htm |títulu= Astragalus|fechaaccesu=24 d'agostu de 2010 |autor= National Center for Complementary and Alternative Medicine (NCCAM)|fecha= xunetu de 2010|obra= Herbs at a glance|idioma=inglés |cita= }}</ref> El raigañu del ''A. propinquus'' úsase tamién como tónicu amontando'l metabolismu y amenorgando la fatiga.<ref>{{Cita llibru | autor = Phyllis Balch, C.N.C. | fecha = 2006 | títulu = Prescription for Nutritional Healing, 4th Edition: A Practical A-to-Z Reference to Drug-Free Remedies Using Vitamins, Minerals, Herbs & Food | editorial = Avery Penguin Putnam | ISBN = 978-1-58333-236-8}}</ref> Les evidencies que sofiten l'usu del astrágalo son llindaes, ensin qu'hayan ensayos clínicos d'alta calidá en seres humanos. Esiste dalguna evidencia preliminar que suxer que'l astrágalo, yá sía solu o en combinación con otres yerbes, puede tener beneficios potenciales pal sistema inmunolóxicu,<ref>{{cita publicación |autor=Cho WC, Leung KN |títulu=In vitro and in vivo immunomodulating and immunorestorative effects of Astragalus membranaceus |publicación=J Ethnopharmacol |volume=113 |númberu=1 |páxines=132–41 |añu=2007 |mes= agostu |pmid=17611061 |doi=10.1016/j.jep.2007.05.020 |url=}}</ref> produciendo [[interferón]] y activando ciertes célules del sistema inmune como los [[macrófagos]].<ref name="pfaf-astra">{{cita web|url=http://www.pfaf.org/database/plants.php?Astragalus+membranaceus |títulu=Astragalus membranaceus - Plants For A Future database report |fechaaccesu=21 de febreru de 2008 |mes=xunu | añu=2004 |editorial=Plants For A Future }}</ref> Igualmente pal corazón y el fégadu, y como terapia adyuvante pal cáncer.<ref name=nccamastragalus /> Otres aplicaciones menos estudiaes son l'usu p'ameyorar la función del [[Pulmones|pulmón]], la [[glándula suparrenal]], ameyorar el [[metabolismu]] corporal y amenorgar la fatiga.<ref name="Phyllis">{{Cita llibru | autor = Phyllis Balch, C.N.C. | añu = 2006 | títulu = Prescription for Nutritional Healing, 4th Edition: A Practical A-to-Z Reference to Drug-Free Remedies Using Vitamins, Minerals, Herbs & Food | editorial = Avery Penguin Putnam | isbn=9781583332368}}</ref> Los principales componentes del raigañu del astrágalo son [[saponina|saponines]] y polisacáridos, ente ellos trés [[astragalanos]] de distintu [[pesu molecular]] compuestos de [[glucosa]], [[galactosa]] y [[arabinosa]]. A diferencia de ''Echinacea'', nun suprimen la función inmune col usu enllargáu d'estos compuestos.<ref name=vanaclocha /> El raigañu del astrágalo suelse utilizar en [[sopa|sopes]], [[té]]s, [[estractu|estractos]] o [[cápsula (medicina)|cápsules]]. El astrágalo úsase xeneralmente con otres yerbes como'l ginseng, l'anxélica y la regaliza. Na medicina tradicional china emplega'l astrágalo a dosis de 10 a 30 g al día del polvu preparao comercialmente. Sicasí, los estudios sobre los componentes del astrágalo indiquen que la estimulación de macrófagos ye afecha ente 4 y 7 g diarios. La dosis nun tien de devasar los 30 g diarios. === Procuros === El astrágalo ye consideráu una yerba seguro pal so usu na mayoría de los adultos. Los sos efeutos secundarios son pocu conocíos, probablemente por razón de que s'usa xeneralmente en combinación con otres yerbes. El astrágalo puede interactuar con melecines que suprimen el [[sistema inmune]], como la [[ciclofosfamida]], una melecina alministrada a pacientes con cáncer o otres melecines similares indicaos a pacientes receptores de tresplante d'órganos. Tamién puede afectar los niveles d'[[glicemia|azucre nel sangre]] y la [[presión arterial]]. Delles especies del [[xéneru (bioloxía)|xéneru]] ''[[Astragalus]]'', que nun suelen emplegase nos suplementos dietéticos utilizaos pol home, pueden ser tóxicos. Por casu, delles especies que crecen nos [[Estaos Xuníos]] contienen la [[neurotoxina]] [[swainsonina]] y causaron intoxicaciones n'animales. Otres especies contienen niveles potencialmente tóxicos de [[seleniu]]. Por falta d'estudios sobre seguridá, nun ye conveniente tomar estractos de astrágalo mientres l'embaranzu nin la lactancia materna. Potencia los efeutos del [[aciclovir]]. == Bardana == [[Ficheru:Burdockgobo.jpg|thumb|200px|[[Aperitivo]] xaponés incluyendo raigaños de ''A. lappa'' (gobō: 牛蒡 o ゴボウ).]] Conocida por dellos nomes comunes, el ''[[Arctium lappa]]'' tien un raigañu que ye comestible, que contién cantidaes importantes d'[[inulina]], un [[polisacáridu]] que forma parte de la [[fibra dietética]], con interesantes efeutos sobre la salú. La inulina ye [[diurética]]<ref>Teske M, Trentini M. Compêndio de Fitoterapia. 2nd ed. Curitiba: Herbarium; 1991.</ref> y puede alministrase por [[vía intravenosa]] en ciertos casos d'[[edema cerebral]] y [[insuficiencia renal]]. Figura nes tradiciones de dellos países pa depurar les impureces que causen l'artritis, según acné, forúnculos y eczemas. Puede causar [[dermatitis de contautu]]. Na medicina China ta indicada l'estractu del raigañu como coadyuvante pal tratamientu del [[SIDA]]<ref>Ito M, Nakashima H, Baba M, Pauwels R, De Clerq Y, Shigeta S, Yamamoto N. [Inhibitory effect of glycyrrhizin on the in vitro infectivity and cytopathic activity of the human immunodeficiency virus]. ''Ativiral Res'' 1987;7:127-137. [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3475037 PMID: 3475037]</ref> y del cáncer. Figura coles mesmes na farmacopea d'otros países orientales poles sos propiedaes antibacterianas, antifúngicas,<ref>Holetz FB, Pessini GL, Sanches NR, Cortez DAG, Nakamura CV, Dias-Filho BP. [http://www.bioline.org.br/pdf?oc02228 Screening of some plants used in the Brazilian folk medicine for the treatment of infectious diseases] (artículu completu disponible n'inglés). ''Mem Inst Oswaldo Cruz''. 2002;97:1027-1031.</ref> antioxidante,<ref>Maruta Y, Kawabata J, Niki R. [http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/jf00058a007 Antioxidative caffeoylquinic acid derivatives in the roots of burdock] (n'inglés). J Agric Food Chem 1995;43:2592-2595.</ref> [[ansiolíticu]]<ref>Sbolli KC, Rieck L, Oliveira BH, Vital MABF. Estudo Farmacolóxicu da atividade depressora do sistema ñervosu central (SBC) do extrato brutu da Arctium lappa. In: XIV Simpósio de Plantas Medicinais do Brasil. Livro de Resumos. Florianópolis, SC; 1996.</ref> y como antiagregante plaquetario.<ref>Iwakami S, WU J, Ebizuka Y. Platelet activating factor antagonists contained in medical plants ligants and sesquiterpenes. Chem Pharm Bul Tokyo 1992;40:196-197.</ref> Atópense propiedaes similares nos raigaños de ''[[Arctium minus]]'' (llamada Lappa menor) y el ''[[Arctium tomentosum|A. tomentosum]]''. Les aiciones antimicrobianas y antifúngicas fueron estudiaes y comprobaes ''[[in vitro]]'', según la so aplicación en pacientes con [[VIH]], más nun hai estudios sobre les demás propiedaes atribuyíes a estos raigaños.<ref name=vanaclocha /> === Presentaciones comerciales === [[Ficheru:Korean cuisine-Ueong jorim-01.jpg|130px|thumb|«Ueong jorim» (우엉조림), un [[estofado]] a base de bardana mayor (''Arctium lappa''), gastronomía coreana.]] Dalgunos de les preparaciones comerciales que contienen estractos de raigaños de ''[[Arctium lappa]]'', que indíquense según la lliteratura o siguiendo les indicaciones d'un especialista inclúin:<ref name=vanaclocha /> * De[[cocción]]: a concentración de 40 g/L, dexando ferver por 10 min ya indíquense dos o tres taces al día. * [[Fervinchu]]: 2 a 5 g de polvu acaldía, partíu en delles tomes. * Estractu fluyíu de raigañu estabilizáu: de 25 a 50 gotes en 2 o 3 tomes diaries. [[Tintura]]: de 50 a 100 gotes. * Usu tópicu: [[gargarismos]], baños, compreses del productu cocíu; cremes o xel del estractu fluyíu o tinturas y l'aplicación direuta sobre la piel o'l pelo del oleato de bardana. * Presentaciones compuestes: Aromax-05, Dr Pina Depurativu, Poliherbo, Erpace, Depuravert, Toxinolin, Procir, Crema de Caléndula. == Bardana mariella == El raigañu del ''[[Rumex crispus]]'' utilizar pal tratamientu d'[[estriñimientu]] crónicu, [[anemia]], n'individuos con defenses escases y tamién por tratamientu de la [[foria]], sicasí, l'usu escesivu del raigañu puede causar foria. Inda cuando'l ''R. crispus'' tien un altu conteníu de [[fierro]], nun tien de ser inxerida por muyeres embarazaes por tar acomuñáu a [[albuertu|albuertos]].<ref name=clarke>{{Cita llibru |apellíu= John |nome= Clarke |coautor= |editor= |otros= |títulu=Un diccionariu de materia medica practica |url=https://books.googleco.ve/books?id=vPJfQgAACAAJ |añu=2005 |editorial= B. Jain Publishers |idioma= |id= |isbn= 8170218128 |páxines=2181 |cita= }}</ref> Indícase tamién como depurador en ciertos trestornos de la piel: [[psoriasis]], [[herpes simple|herpes]], erupciones varies, [[eczema]], [[acné]], [[sarna]] y tamién puede utilizase pa los síntomes de la [[defectu de fierro]] nel sangre. Esti raigañu demostró efeutividá al tratar trestornos inflamatorios del [[fégadu]] y la [[vesícula]], según otres enfermedaes gastrointestinales so la direición d'un naturista especializáu.<ref>{{Cita llibru |apellíos= Tilford |nome= Gregory L. |coautor= |editor= |otros= |títulu=Edible and Medicinal Plants of the West |url=https://books.googleco.ve/books?id=vPJfQgAACAAJ |añu=1997 |editorial= Mountain Press Pub. |idioma= inglés |id= |isbn= 0-87842-359-1 |páxines= |cita= }}</ref> L'[[artritis]] y el reumatismu son otres enfermedaes a les que refieren con frecuencia esti raigañu. Unu de los efeutos secundarios más importantes ye la [[tos]] seca qu'apaez cuando'l cuerpu del suxetu ye espuestu al fríu.<ref name=clarke /> == Begoña == El raigañu de la ''[[Begoña gracilis]]'' machucada n'agua, usar con frecuencia p'aselar la comición y ensugar les mancadures causaes pol [[sarampión]].<ref name=mazaneru /> El fervinchu bebíu úsase como purgante y puede causar el [[vultura]].<ref>{{cita web |url= http://bioagricoop.mx.tripod.com/etnobotanica.pdf|títulu= ETNOBOTANICA Y YERBOLERA P'UREPECHA|fechaaccesu=21 d'agostu de 2010 |autor= Gioanetto F y Blas-Cacari M|fecha= |obra= |idioma= |cita= }}</ref> == Betulacees == Na familia d'árboles [[Betulaceae]] atópense los [[Alnus|omeros]] que les sos raigaños en fervinchos concentraos previenen la [[alopecia|cayida del pelo]].<ref name=escandon /> El [[Carpinus caroliniana|carpe americanu]] ye usáu en fervinchos peneraos pa la irritación de los güeyos. Los raigaños del ''[[Ostrya virginiana]]'' fueron usaes pa bañar a les muyeres dempués del [[partu]]. pa cada chamaco == Bejuco ubí == Les llamaes «tripes de judas», la [[trepadora]] ''[[Cissus sicyoides]]'' ye usada pa delles enfermedaes y a partir de delles partes de la planta. Los raigaños son maderices y encamentaes por naturistes mayormente n'afecciones del sistema osteomuscular y del [[texíu conxuntivo]], predominando la preparación en maceración alcohólica y d'aplicación tópica.<ref name=mazaneru /> Pal reumatismu se maceran aproximao diez porciones de tarmos n'alcohol y déxense reposar por diez díes, untándose peles mañanes y nueches onde hai dolor. Como purgante prepárase garrando colos dos manes lo que se pueda de raigañu cocíu en 3 llitros d'agua tomando un vasu, pa les dolencies gastrointestinales con foria. == Campanines == El raigañu de la especie ''[[Ipomoea stans]]'' ye utilizada predominantemente pa enfermedaes del sistema nerviosu y de los órganos de los sentíos, onde s'emplega'l raigañu preparáu en fervinchu y tomada per vía oral.<ref name=mazaneru /> Reportáronse indicaciones en medicina tradicional pal tratamientu de la [[histeria]] y la [[epilepsia]]. En preparaos aguacientos, estrayíos con [[etanol]] o [[cloroformu]], demostróse que l'alministración d'una dosis única de 100mg/kg o por 7 díes consecutivos tien efeutos [[anticonvulsivante]]s n'aguarones d'esperimentación.<ref>{{cita publicación |autor= Navarro-Ruiz, A|coautor= Mora, GP del autor2= Villanueva-Michel MT|añu= |fecha= |mes= |títulu= Anticonvulsant effect of aqueous, hydroalcohol and chloroform extracts from Ipomoea stans root in the rat|títulotrad= |url= http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/(SICI)1099-1573(199605)10:3%3C242::AID-PTR796%3Y3.0.CO;2-O/abstract|serie= |publicación= Phytotherapy Research|volume= 10|númberu= 3|páxines= 242-244|idioma= inglés|formatu= |issn= |pmid= |pmc= |oclc= |doi= 10.1002/(SICI)1099-1573(199605)10:3<242::AID-PTR796>3.0.CO;2-O|id= |fechaaccesu= 20 d'agostu de 2010}}</ref> El raigañu ye fasciculada y bien desenvuelta del cual se rebana aproximao media taza y prepárase un fervinchu con mediu llitru d'agua fervida, tomándose una taza na mañana y otra na nueche pa suxetos con velea y como coadyuvante nel [[tratamientu de la hipertensión arterial]].<ref name=mazaneru /> == Chayotillo == El raigañu de ''[[Sicyos deppei]]'', al igual que'l raigañu de ''[[Jatropha dioica]]'', xeneralmente ye usada pa problemes de caspa y cayida del pelo y ésta última ye preparada en fervinchu y d'aplicación tópica. En Valeriana edulis ssp. procera namái s'usa'l raigañu, y l'usu xeneralizáu ye pa enfermedaes del sistema nervioso y tomao en fervinchu. == Consuelda == La especie ''[[Symphytum officinale]]'' conocer polos sos raigaños de propiedaes antiinflamatorias,<ref>{{cita publicación | doi = 10.1007/BF02849961 | apellíu1= Kucera | nome1= M | apellíu2= Barna | nome2= M | apellíu3= Horàcek | nome3= O | apellíu4= Kàlal | nome4= J | apellíu5= Kucera | nome5= A | apellíu6= Hladìkova | nome6= M | títulu = Topical symphytum herb concentrate cream against myalgia: a randomized controlled double-blind clinical study | publicación = Advances in therapy | volume = 22 | númberu = 6 | páxines = 681–92 | añu = 2005 | pmid = 16510384 }}</ref> probablemente por razón de l'[[alantoína]] contenida nelles. La [[Comisión E]] namái reconoz l'usu esternu de la consuelda, pal aliviu de contusiones, distensión muscular y dislocaciones articulares.<ref>{{cita publicación | doi = 10.1007/s10354-004-0114-8 | apellíu1= Kucera | nome1= M | apellíu2= Barna | nome2= M | apellíu3= Horácek | nome3= O | apellíu4= Kováriková | nome4= J | apellíu5= Kucera | nome5= A | títulu = Efficacy and safety of topically applied Symphytum herb extract cream in the treatment of ankle distortion: results of a randomized controlled clinical double blind study | publicación = Wiener medizinische Wochenschrift (1946) | volume = 154 | númberu = 21-22 | páxines = 498–507 | añu = 2004 | pmid = 15638067 }}</ref><ref>{{cita publicación | apellido1= Grube | nome1= B | apellíu2= Grünwald | nome2= J | apellíu3= Krug | nome3= L | apellíu4= Staiger | nome4= C | títulu = Efficacy of a comfrey root (Symphyti offic. Radix) extract ointment in the treatment of patients with painful osteoarthritis of the knee: results of a double-blind, randomised, bicenter, placebo-controlled trial | publicación = Phytomedicine : international journal of phytotherapy and phytopharmacology | volume = 14 | númberu = 1 | páxines = 2–10 | añu = 2007 | pmid = 17169543 | doi = 10.1016/j.phymed.2006.11.006}}</ref> L'usu per vía inxerida ye peligrosu por cuenta de la presencia de ciertos [[alcaloide]]s que son tóxicos pal fégadu,<ref>{{Obra citada|títulu=Analysis of herbal tees made from the leaves of comfrey (''Symphytum officinale'')|nome=Nicholas H. ''et al.''|apellíu=Oberlies|url=http://journals.cambridge.org/download.php?file=%2FPHN%2FPHN7_07%2FS1368980004001156a.pdf&code=f5f837200b6f79862cf84720c13bb8d5|pub-periódica=Public Health Nutrition|volume=7|númberu=7|páxines=919–924}}</ref> produciendo dexeneración, [[cirrosis]] y [[insuficiencia hepática]].<ref>{{cita publicación | apellido1= Koll | nome1= R | apellíu2= Klingenburg | nome2= S | títulu = Therapeutic characteristance and tolerance of topical comfrey preparations. Results of an observational study of patients | publicación = Fortschritte der Medizin. Originalien | volume = 120 | númberu = 1 | páxines = 1–9 | añu = 2002 | pmid = 14518351}}</ref> La duración del tratamientu nun tien de durar más de 4 a 6 selmanes al añu. == ''Daphne genkwa'' == Conocíu en China como ''yuán huā'', una de les [[50 yerbes fundamentales]] usaes na [[medicina tradicional china]], el raigañu y flor contienen [[diterpenu]]ides, que son altamente tóxicos y fueron reportaos como [[abortifaciente]]s n'humanos y [[monu|monos]].<ref name=larre /> Clínicamente, la yuanhuadina, que ye unu de los dipterpenoides, ye alministráu intraamnióticamente, ente que la yuanhuacina puede ser alministrada intra o extra-amnióticamente, pa la inducción del albuertu nel segundu trimestre del embaranzu.<ref name=wagner>{{Cita llibru |apellíos=Wagner |nome= H |coautores= Farnsworth N.R |editor= |otros= |títulu= Plants and traditional medicine. Economic and melecinal plant research, vol. 4, |edición= |añu=1990 |editorial= Academic Press: [[Londres]], [[París]] |idioma= inglés |id= |isbn= 012730066X |páxines= |cita= }}</ref> == Diente de lleón == ''[[Taraxacum officinale]]'', considerada [[maleza]], los sos raigaños fueron usáu medicinalmente n'Europa dende'l [[sieglu XV]]. Les tribus de nativos americanos [[Iroquois]], [[Ojibwe]] y [[Rappahannock]] preparaben el raigañu del diente de lleón pa tratar enfermedaes renales, malestar y acidez estomacal. Na medicina tradicional árabe, el diente de lleón usóse pa tratar les enfermedaes del fégadu y del bazu. Amás d'aquelles funciones, la medicina tradicional china combina'l diente de lleón con otres yerbes p'ameyorar la respuesta inmunolóxica a les infeiciones del tracto respiratoriu superior, [[bronquitis]] o [[neumonía]] y en compreses pa tratar la [[mastitis|inflamación de la mama]].<ref name=medlineplusdiente>{{cita web |url= http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/spanish/druginfo/natural/patient-dandelion.html|títulu= Diente de lleón (Taraxacum officinale)|fechaaccesu= 23 d'agostu de 2010|autor= por MedlinePlus|añu=2010 |mes=xunetu |obra = Enciclopedia médica n'español|idioma= castellanu|cita= }}</ref> Les fueyes de les plantes de diente de lleón son riques en potasiu y ye un [[diuréticu]] más potente que'l raigañu. Tamién dan un gran sabor nes ensalaes. Tanto les fueyes como'l raigañu son [[colerético|tónicos pal fégadu]] y son útiles nel tratamientu de munchos [[colagogo|problemes dixestivos]], [[piel]] y [[artritis]]. Los principales compuestos nel raigañu del diente de lleón son lactonas, un alcohol llamao [[taraxasterol]], [[fitoesterol]]es y [[mucílagu|mucílagos]]. Tamién tienen altes concentraciones d'[[inulina]] mientres el [[seronda]]. La [[Cooperativa Científica Europea sobre Fitoterapia]] encamienta'l raigañu del diente de lleón pa la estimulación de les funciones del [[fégadu]] y de la [[vescícula biliar]], la [[dispepsia|indixestión]] y la perda del mambís.<ref name=medlineplusdiente /> Suélense indicar 3 a 5 g del compuestu activu equivalente a 1-2 cuyaradines en 150 ml d'agua tres vegaes al día o 5-10 ml de la tintura. Los comprimíos suelen venir en delles presentaciones simples de 250 a 700 mg.<ref name=vanaclocha /> En delles persones sensibles, el contautu cola planta causa [[dermatitis]]. Paradógicamente, el diente de lleón puede causar malestar estomacal, probablemente polo amargoso del so sabor, polo que suel combinase con malvariscu. == Dong quai == El raigañu del ''[[Angelica sinensis]]'', conocida como «Anxélica china», foi usada polos chinos mientres munchos años pa les muyeres que tán intentando recuperase dempués del [[partu]]. Sicasí, el so usu tien d'evitase mientres l'embaranzu por tar acomuñáu a un mayor riesgu d'albuertos.<ref>{{cita web |url= http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/spanish/druginfo/natural/patient-dongquai.html|títulu= Dong quai|fechaaccesu= 20 d'agostu de 2010|autor= por MedlinePlus|añu= 2010|mes= xunetu|obra = Enciclopedia médica n'español|idioma= castellanu|cita= }}</ref> Esti raigañu tan ayuda a restituyir el sangre en trestornos anémicos y p'enguapecer la piel. Indícase tamién como coadyuvante nel tratamientu de problemes nel fégadu. Los fitoquímicos nel raigañu d'esta planta inclúin dellos [[polisacáridu|polisacáridos]], [[fitoesterol]]es, [[cumarina|cumarines]] y [[flavonoide]]s.<ref>{{cita publicación |autor=Zhao KJ, Dong TT, El to PF, Song ZH, Lo CK, Tsim KW |títulu=Molecular genetic and chemical assessment of radix Angelica (Danggui) in China |publicación=J. Agric. Food Chem. |volume=51 |númberu=9 |páxines=2576–83 |añu=2003 |mes= abril |pmid=12696940 |doi=10.1021/jf026178h10.1021/jf026178h}}</ref> Tien tamién aición antioxidante.<ref>{{cita publicación |autor=Jia M, Yang TH, Yao XJ, Meng J, Meng JR, Mei QB |títulu=[Anti-oxidative effect of Angelica polysaccharide sulphate] |idioma=Chinese |publicación=Zhong Yao Cai |volume=30 |númberu=2 |páxines=185–8 |añu=2007 |mes=febreru |pmid=17571770 }}</ref> Reportóse un casu de [[ginecomastia]] acomuñáu a l'alministración de compirmidos de «Anxélica china».<ref>{{cita publicación |autor=Goh SY, Loh KC |títulu=Gynaecomastia and the herbal tonic "Dong Quai" |publicación=Singapore Med J |volume=42 |númberu=3 |páxines=115–6 |añu=2001 |mes=marzu |pmid=11405562 }}</ref> === Otres umbelíferes === {{VT|Apiaceae}} ==== Anxélica ==== [[Ficheru:AngelicaEssOil.png|thumb|150px|[[Aceite esencial]] estrayida de la ''[[Angelica archangelica]]''.]] {{cita|Tola planta, tantu les fueyes, como los raigaños y les granes, ye de bien prestosu sabor y aroma|John Parkinson, 1640.<ref>John Parkison (1640). Theatrum Botanicum: The Theatre of Plants: or, an Herball of large extent, etc. Ed: T. Coles. '''Citáu por:''' {{Cita llibru |apellíos= Ryman |nome=Danièle |coautor= |editor= |otros= |títulu= Aromaterapia: enciclopedia de les plantes arumoses y de los sos aceites esenciales |edición=2ª |url=https://books.googleco.ve/books?id=IBldh49NSScC |añu=2002 |editorial= Editorial Kairós |idioma= castellanu |isbn= 8472453030 |páxines=59-63 }}</ref>}} De la [[Raigañu (botánica)|raigañu]] de ''[[Angelica archangelica]]'', denomada asina por ser creencia popular que la planta ye un regalu del [[arcánxel Gabriel]] a un [[monxu]] mientres una [[epidemia]] por cuenta de les sos propiedaes melecinales,<ref name=daniele>{{Cita llibru |apellíos= Ryman |nome=Danièle |títulu= Aromaterapia: enciclopedia de les plantes arumoses y de los sos aceites esenciales |edición=2ª |url=https://books.googleco.ve/books?id=IBldh49NSScC |añu=2002 |editorial= Editorial Kairós |idioma= castellanu |isbn= 8472453030 |páxines=59-63 |cita= }}</ref> estrayer un [[aceite esencial]] (hasta un 6%), especialmente ricu en [[monoterpenos]] (alfa y beta [[felandrenos]], [[alfa-pineno]]), [[sesquiterpenos]] ([[bisabolol]], [[bisaboleno]], [[beta-cariofileno]]), [[lactona|lactones]] macrocíclicas, [[cumarina|cumarines]] ([[umbeliferona]], [[ostol]]), abondoses [[furanocumarina|furanocumarines]] ([[angelicina]], [[arcánxelicina]], [[bergapteno]], [[xantotoxina]], [[isoimperatorina]]).<ref name=vanaclocha /> Otros compuestos inclúin [[sitosterol]]; acedos fenolcarboxílicos; [[tanín]]s; [[sacarosa]].<ref name = Lin>{{cita web |url=http://www.linneo.net/plut/index2.htm |títulu= ''Angelica archangelica''|fechaaccesu=26 d'ochobre de 2009 |formatu= |obra= Plantes útiles: Linneo}}</ref> La valoración de la [[Comisión E]] reconoz l'aición estimulante del raigañu de la «Anxélica» sobre les secreciones gastrointestinales, según les sos aiciones [[Tiemblu muscular|espasmolíticas]] gastrointestinales y como [[colagogo]].<ref>Citáu por {{Cita llibru |apellíos= Vanaclocha |nome=Bernat |coautor= |editor= |otros= |títulu= Fitoterapia: vademécum de prescripción |edición=4ta |url=https://books.googleco.ve/books?id=K3V4p5Pj_dAC |añu=2003 |editorial= [[Elsevier]], España |idioma= |id= |isbn= 8445812203 |páxines=120 |cita= }}</ref> Otres indicaciones reconocíes inclúin pacientes con [[dispepsia|indixestión]], perda de [[mambís]], incluyendo'l [[meteorismo]] y la [[flatulencia]]. Popularmente tamién s'usó p'aselar l'ansiedá, les [[xaqueca|xaqueques]], [[dismenorrea|menstruación doliosa]] y n'aplicaciones tópiques, los dolores reumáticos, [[neuralxa|neuralxes]] y mancadures. La planta suel ser confundida con otres [[especies]] bien similares, ''[[Angelica sylvestris]]'' y ''[[Angelica palustris]]'', comunes n'[[España]] y el sur d'[[Europa]], según la variedá xaponesa, pero nun tener les propiedaes melecinales de la ''A. archangelica''.<ref name=daniele /> L'encamientu na alministración de «Anxélica» ye de 1,5-3 g al día del estractu fluyíu o de la tintura y 4 g al día de la preparación seca. L'aceite esencial suelse alministrar de 8 (pa neños) a 25 gotes (p'adultos) diaries estremaes en delles tomes según criteriu del facultativu que la indica. ==== Cardu setero ==== El raigañu del ''[[Eryngium campestre]]'', que los sos principales constituyentes son [[saponina|saponósidos]], [[tanín]]s, [[sacarosa]], [[inulina]] y sales de [[potasiu]], ye usáu popularmente como diuréticu, la [[tos ferina]] y p'aguiyar la [[diuresis]] na [[infeición urinaria]]. Suelse preparar un fervinchu de 50 g/l dos o tres veces al día, dempués de les comíes. ==== Levístico ==== El raigañu del apiu de monte (''[[Levisticum officinale]]'') contién aceites esenciales con compuestos alquilftálidos responsables del so carauterísticu arume, cumarinas y otros ácidos que-y otorguen propiedaes como diuréticu,<ref>{{cita web |url= http://www.medscape.com/viewarticle/514536_4|títulu= Effects of Herbal Supplements on the Kidney: Medicinal Plants With Diuretic Activity|fechaaccesu= 9 de setiembre de 2010|apellíu= Combest|nome= Wendell |coautores= Marian Newton, Austin Combest y June Hannay Kosier|añu= |mes= |obra = Urol Nurs. 2005;25(5):381-386|editorial= |idioma= inglés|cita= }}</ref> non perdedor d'electrolitos. Popularmente usóse tamién como aperitivo, espasmolítico y sedante. La Comisión E aprobó l'usu del levístico p'aumentar la diuresis en ciertes infeiciones urinaries y favorecer la eliminación de l'arenuca de les víes urinaries, indicándose de 4 a 8 g/día de la droga.<ref>{{cita web|url= http://www.fitoterapia.net/vademecum/vademecum_llantes_ficha.php?remediu=688|títulu= Levístico|fechaaccesu= 9 de setiembre de 2010|apellíu= Fitoterapia.net|nome= |coautor= |añu= |mes= |obra= Plantes melecinales|editorial= |idioma= castellanu|cita= }}</ref> El levístico nun tien de ser usáu en pacientes con insuficiencia cardiaca o renal. Les fueyes de la planta, conocíu n'Alemaña como ''Maggiplant'' pol so sabor comparable a los cubitos [[Maggi]], puede causar dermatitis de contautu. Polos componentes [[furanocumarina|furanocumarines]] nel raigañu del levístico, ye una de delles plantes que pueden alzar el riesgu de sangráu en pacientes que tomen [[warfarina]].<ref>{{cita web |url= http://www.medscape.com/viewarticle/406896_1|títulu= Potential Interactions Between Alternative Therapies and Warfarin|fechaaccesu= 9 de setiembre de 2010|apellíu= Heck|nome= Amy M.|coautores= Beth A. Dewitt y Anita L. Lukes|añu= |mes= |obra = American Journal of Health-System Pharmacy. 2000;57(13)|editorial= |idioma= inglés|cita= }}</ref> == Equinácea == ''[[Echinacea purpurea]]'' ye una formosa planta de flores de color rosa. Los nativos americanos usaben la equinácea pal tratamientu de mordedures de culiebres, fiebres y firíes. Los primeros colonos tamién atoparon usos pa la planta y na actualidá utilízase como un estimulante inmunolóxicu y antibacteriano. La equinácea ye escelente pal tratamientu d'infeiciones virales, bacterianes o micóticas y suel ser la primer opción naturista pa tratar los resfriaos, el gripe ya infeiciones renales.<ref>{{cita web |url=http://www.newscientist.com/article/dn12126-echinacea-may-halve-the-risk-of-catching-cold.html |títulu=Echinacea may halve the risk of catching cold |fechaaccesu=1 de mayu de 2010 |editorial=[[New Scientist]]}}</ref><ref name="LancetInfDis_Shah">{{cita publicación|títulu=Evaluation of echinacea for the prevention and treatment of the common cold: a meta-analysis |publicación=The Lancet Infectious Diseases |fecha=xunetu de 2007 |autor=Sachin A Shah, Stephen Sander, C Michael White, Mike Rinaldi, Craig I Coleman |volume=7 |númberu=7 |páxines=473–480 |pmid=17597571 |doi= 10.1016/S1473-3099(07)70160-3 |fechaaccesu=1 de mayu de 2010 |mes=xunetu |issn=1473-3099 }}</ref> L'alministración diaria de equinácea entá nun demostró ser un métodu efeutivu para [[Medicina preventiva|prevenir]] infeiciones respiratories, d'alcuerdu a estudios n'humanos.<ref name=medlinepluseq>{{cita web |url= http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/spanish/druginfo/natural/patient-echinacea.html|títulu= Equinácea |fechaaccesu= 24 d'agostu de 2010|autor= por MedlinePlus|añu= 2010|mes= xunetu|obra = Enciclopedia médica n'español|idioma= castellanu|cita= }}</ref> Cuando se toma equinácea coles mesmes que s'aplica'l [[econazol|nitratu de econazol]] en crema, les [[Vaginitis|infeiciones vaxinales]] causaes por [[candidiasis]] pueden menguar en frecuencia.<ref name=medlinepluseq /> Nun hai evidencia humana clara sobre los efeutos de la equinácea en cualquier tipu de [[cáncer]].<ref name=medlinepluseq /> La ''Echinacea'' tamién foi útil na artritis viral y puede ser aplicada a la piel esterno de ciertes enfermedaes. El raigañu d'esta planta tien de ser incluyida nes preparaciones asina encamentaes. L'[[Axencia Europea de Melecines]] publicó contraindicación a neños y, por datos insuficientes estudiando los sos efeutos en muyeres embarazaes, el so usu nun tien de ser encamentáu nel embaranzu.<ref>{{cita web|url=http://www.emea.europa.eu/pdfs/human/hmpc/echinaceae_purpureae_herba/10494506enfin.pdf |títulu=Community Herbal Monograph on Echinacea Purpurea |editorial=European Medicines Agency |fecha=8 de mayu de 2008 |fechaaccesu=20 de xunu de 2010}}</ref> El raigañu de la equinácea principalmente [[acedu achicórico]], tamién [[alquilamida|alquilamides]], [[polisacáridu|polisacáridos]], [[glucoproteína|glucoproteínes]] y derivaos [[poliacetileno|poliacetilénicos]] nel aceite esencial. Otres equinacees, como ''[[Echinacea pallida]]'', tienen otros compuestos, incluyendo'l [[acedu cafeico]]. == Familia de les vides trompeta == Anque munches especies de la familia son conocíes como plantes melecinales, la mayoría, incluyendo'l [[Crescentia cujete|totumo]] pa la [[tos]], [[bronquitis]] y [[tuberculosis]] y el [[Spathodea campanulata|tulipán africanu]] pa la bona suerte, empleguen atributos de les fueyes o frutos. El raigañu del [[Tecoma stans|tecoma mariellu]] indicar pa suxetos con diabetes y p'ameyorar el mambís.<ref name=escandon /> == Gatuña == Tantu la [[Cooperativa Científica Europea sobre Fitoterapia]] y la [[Comisión E]] aprueben l'usu del raigañu de la ''[[Ononis spinosa]]'' como [[diuréticu]], similar a la [[piniellu]], pa esaniciar arenuca y n'afecciones [[renal]]es. Tamién ta indicada como coadyuvante nel tratamientu d'infeiciones bacterianes de les víes urinaries. Como depurativu xeneral usóse na cutlura popular en casos d'[[artrosis]], [[artritis]], [[eczema|eczemes]] y [[pruyiciu|pruyicios]]. El raigañu de la gatuña contién una variedá de compuestos químicos, unu d'ellos la 7β-dimetoxi-7-D-glucosiloxi-homopterocarpina que puede ser la responsable de los efeutos antibacterianos frente a la ''[[Pseudomonas aeruginosa]]'' y l'[[estreptococu]] beta-hemolítico.<ref>Süheyla Kırmızıgül y col. [http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/np9605652 Spinonin, a Novel Glycoside from Ononis spinosa subsp. leiosperma] (n'inglés). ''J. Nat. Prod.'', 1997, 60 (4), pp 378–381. [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9182126 PMID: 9182126]</ref> La gatuña vien en bolses de 50 y 80 g, de les cualos suelse indicar 6-12 g diarios partíos en 2 o 3 dosis. === Procuros === Nun se publicaron contraindicaciones nel usu de la gatuña, sicasí, nun tien de ser usada en pacientes con [[edema]] causada por [[insuficiencia cardiaca]] o [[insuficiencia renal|renal]]. L'usu de diuréticos en pacientes en [[tratamientu de la hipertensión arterial]] o [[cardiopatía]] tien de faese por prescripción y baxu control d'un especialista. == Genciana == El [[raigañu (botánica)|raigañu]] de la ''[[Gentiana lutea]]'' o ''Genciana mariella''—nome que recibe de [[Gentio]], el rei [[ilirios|ilirio]] del sieglu II e.C.—destaca poles sos propiedaes intensamente amargoses, faciendo d'ella unu de los principales tónicos dixestivos y aperitivos p'aguiyar el mambís. Los principios activos que-y dan l'amargura al raigañu son [[Glucósidu|glucósidos]] secoiridoides llamaos [[amarogentina]] y [[genciopicirina]] (C<small>16</small>H<small>20</small>O<small>9</small>).<ref>{{Cita llibru |apellíu= Muñoz |nome=Fernando |coautor= |editor= |otros= |títulu= Plantes melecinales y arumoses |url=https://books.googleco.ve/books?id=WmX5TibuSrIC |añu=1998 |editorial= Mundi-Prensa Libro |idioma= español |id= |isbn= 847114624X |páxines=169 |cita= }}</ref> Estos compuestos aguiyen los receptores del gustu amargosu nes [[papiles gustatives]] de la parte posterior de la llingua, trayendo a un aumentu de la secreción de [[cuspia (líquidu)|cuspia]] y [[zusmiu gástrico]] y, de resultes, del mambís. Cada cápsula de la genciana mariella contién 300 mg d'estractu del raigañu. El raigañu pivotante pue ser tan gruesa como'l brazu d'una persona, de la que salen delles ramificaciones bien desenvueltes. El raigañu estrayer a finales del branu o na seronda, y ensúgase pa un usu posterior. De cutiu tómase oralmente nos tratamientos de dolencies de [[fégadu]], indixestión, infeiciones gástriques y [[anorexa (síntoma)|anorexa]]. === Procuros === La genciana nun tien de ser prescrita en pacientes con [[úlcera|úlceres]] duodenal ó gástrica. Nun tien de ser tomada por muyeres embarazaes o mientres la [[lactancia materna]]. Describióse'l [[cefalea|dolor de cabeza]] como'l so principal efeutu adversu. == Ginseng == [[Ficheru:Ginseng in Korea.jpg|thumb|200px|Raigaños del Ginseng, envasaos nuna tienda surcoreana.]] El raigañu del ''[[Panax ginseng]]'', que ta casi estinguíu nel so hábitat natural,<ref name=medlinepluspanax>{{cita web |url= http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/spanish/druginfo/natural/patient-ginseng.html|títulu= Ginseng|fechaaccesu= 19 d'agostu de 2010|autor= por MedlinePlus|añu= 2010|mes= xunetu|obra = Enciclopedia médica n'español|idioma= castellanu|cita= }}</ref> nun ye d'aición estimulante sinón [[adaptógenos]], esto ye, un productu qu'aumenta la resistencia del cuerpu al estrés, polo que ye usáu como coadyuvante nel tratamientu d'enfermedaes psiquiátriques y cáncer, probablemente pol so efeutu [[antioxidante]].<ref name=adapt1>{{cita publicación | autor = Davydov M, Krikorian AD. | títulu = Eleutherococcus senticosus (Rupr. & Maxim.) Maxim. (Araliaceae) as an adaptogen: a closer look | publicación = Journal of Ethnopharmacology | volume = 72 | númberu = 3 | páxines = 345–393 | mes= ochobre | añu= 2000 | pmid = | doi = 10.1016/S0378-8741(00)00181-1}}</ref><ref name="adapt2">{{cita publicación |autor = Lewis WH, Zenger VE, Lynch RG.|títulu = Non adaptogen response of mice to ginseng and Eleutherococcus infusions|publicación = Journal of Ethnopharmacology|volume = 8|númberu = 2|páxines = 209–214|mes = agostu|añu = 1983|pmid = |doi = 10.1016/0378-8741(83)90054-5}}</ref> Un estudiu de doble ciegu na [[Universidá Nacional Autónoma de Méxicu]] concluyó que'l ginseg ye un compuestu prometedor en rellación a la meyora de la calidá de vida.<ref name=lifequal>{{cita publicación | autor= Caso Marasco A, Vargas Ruiz R, Salas Villagomez A, Begona Infante C. | títulu= Double-blind study of a multivitamin complex supplemented with ginseng extract | publicación=Drugs Exp Clin Res. | añu= 1996 | volume= 22 | númberu= 6 | páxines= 323–329 | pmid = }}</ref> Sicasí, esisten bien pocos estudios d'altu nivel sobre los efeutos melecinales del ginseng.<ref name=flu>{{cita publicación | autor=McElhaney JE ''et al.'' | títulu=A placebo-controlled trial of a proprietary extract of North American ginseng (CVT-Y002) to prevent acute respiratory illness in institutionalized older adults | publicación=J Am Geriatr Soc | añu=2004 | volume=52 | númberu=1 | páxines=13–19 | pmid = | doi=10.1111/j.1532-5415.2004.52004.x }}</ref> Dalgunes de les propiedaes al que se-y atribúin, como'l combatir la perda de memoria, la fatiga físico y mental, y la proteición de la desintosicación d'alcohol, [[barbitúricu|barbitúricos]] y [[opiáceos]], nun tán basaos n'evidencies concretes sinón basaos en tradición teórica.<ref name=medlinepluspanax /> D'alcuerdu a los estudios científicos, l'usu al llargu plazu del ginseng acomuñáronse con depresión, insomnia, foria, trestornos menstruales y de la sexualidá, ente otros [[Reacción adversa a medicamentos|efeutos secundarios]].<ref name=medlinepluspanax /> Por unos 5 milenios, los chinos utilizaron el raigañu del ginseng como un [[tónicu (medicina)|tónicu]] d'enerxía. El ginseng tamién foi bien popular ente los chinos vieyos mientres sieglos y adoptóse esta planta energizante nel Occidente dende los díes de [[Marco Polo]]. El ginseng tamién puede utilizase como un remediu de desenvolvimientu y pal tratamientu de les enfermedaes pulmonares cróniques. El ginseng, que'l so principal axente activu son les [[ginsenosida|ginsenosides]],<ref>Vogler BK, Pittler MH, Ernst Y. The efficacy of ginseng. A systematic review of randomised clinical trials. ''Eur J Clin Pharmacol''. 1999;'''55''':567–75. [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10541774 PMID:10541774]</ref> foi consideráu como'l principal tónicu porque apurre estimulación a tol cuerpu pa superar la fatiga y el estrés,<ref name="pmid = "> {{cita publicación | pmid = | fechaaccesu = | añu = 2010 | apellíu1= Barton | nome1= DL | apellíu2= Soori | nome2= GS | apellíu3= Bauer | nome3= BA | apellíu4= Sloan | nome4= JA | apellíu5= Johnson | nome5= PA | apellíu6= Figueres | nome6= C | apellíu7= Duane | nome7= S | apellíu8= Mattar | nome8= B | apellíu9= Liu | nome9= H | títulu = Pilot study of Panax quinquefolius (American ginseng) to improve cancer-related aballe: a randomized, double-blind, dose-finding evaluation: NCCTG trial N03CA. | volume = 18 | númberu = 2 | páxines = 179–87 | doi = 10.1007/s00520-009-0642-2 | publicación = Supportive care in cancer : official journal of the Multinational Association of Supportive Care in Cancer | postscript = }}</ref> la debilidá y otros defectos mentales y nel cáncer.<ref name=cancer>{{cita publicación | autor= Shin HR, Kim JY, Yun TK, Morgan G, Vainio H | títulu= The cancer-preventive potential of Panax ginseng: a review of human and experimental evidence | publicación= Cancer Causes Control | añu= 2000 | volume= 11 | númberu= 6 | páxines= 565–576 | pmid= | doi= 10.1023/A: }}</ref> El ginseng ayuda'l corazón y foi utilizáu pa regular la circulación del sangre. Tien la capacidá pa nutrir el sangre y utilízase pa tratar l'anemia. Les muyeres que sufren de defectos y la falta d'equilibriu hormonal suelen indicase l'usu de ginseng. El ginseng d'orixe asiáticu, indicar p'ameyorar el control metabólicu na diabetes mellitus non insulino dependiente.<ref>{{cita publicación |máscaraautor= |autor= Sotaniemi EA|coautor= Haapakoski Y|autor2=Rautio A|añu= 1995|fecha= |mes= |títulu= Ginseng therapy in non-insulin-dependent diabetic patients. Effects on psychophysical performance, glucose homeostasis, serum lipids, serum aminoterminal-propeptide concentration and body weight|url= http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8721940 |serie= |publicación= Diabetes Care|volume= 18|númberu= 10|páxines=1373-5 |pmid= 8721940}}</ref> Produz efeutos antiinflamatorios tornando la espresión de citocines y cliclooxigenasa 2, polo que s'indica dempués del exerciciu.<ref>{{cita publicación |máscaraautor= |autor=Williams CA|coautor= Lamprecht ED|autor2=|añu= 2008|títulu=Some commonly fed herbs and other functional foods in equine nutrition: a review|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17689992|serie= |publicación= Vet J|volume= 178|númberu= 1|páxines=21-31|pmid= }}</ref> === Procuros === Tienen De evitase les altes dosis o l'usu enllargáu del ginseng y nun se debe alministrar mientres l'embaranzu. Quien tomen ginseng regularmente tienen de tomalo por intervalu de tiempu, usualmente omitilo cada dos meses llindando l'usu concomitante d'otros estimulantes, incluyendo la [[cafeína]]. Describiéronse la contraindicación del ginseng en pacientes con [[trestornos del ritmu cardiacu]], [[hipotensión arterial]] y trestornos d'[[ansiedá]] ya irritabilidá.<ref name=vanaclocha /> El ginseng interactúa coles melecines [[inhibidores de la monoaminooxidasa]] (IMAO) potenciando los sos efeutos.<ref name=vanaclocha /> === Presentaciones comerciales === [[Ficheru:Korea-Sokcho-Sansamju-Wild ginseng wine-01.jpg|200px|thumb|Vinu montañéz coreanu conocíu como Sansamju estrayíu del ''P. ginseng''.]] Dalgunos de los preparaos comerciales que contienen estractos de raigaños de ''[[Panax ginseng]]'', que indíquense según la lliteratura o siguiendo les indicaciones d'un especialista inclúin:<ref name=vanaclocha /> * Arkocápsulas: cápsules que contienen 300 mg d'estractu del raigañu de ''P. ginseng'' equivalentes siquier a 8% de ginsenósidos; indíquense una a dos cápsules tomaes nel almuerzu acompañaes con un vasu d'agua. Vienen empaquetaos n'estoxos de 50 y 100 cápsules. * Ginseng Integralia: cápsules que contienen 500 mg d'estractu del raigañu de ''P. ginseng''; indíquense 2 cápsules diaries de 500 mg o una cápsula diaria de 1000 mg. Vienen empaquetaos n'estoxos de 10 y 50 cápsules. * Ginseng Leo: grageas que contienen 700 mg de polvu del raigañu de ''P. ginseng''; indícase 1 gragea diaria, preferiblemente na mañana. Vienen azacanaos n'envases con 60 grageas. * Radiseng: cápsules que contienen 350 mg del raigañu ''P. ginseng'' con siquier 3% de [[saponósidos]], nun envase con 60 cápsules. * Nutrimed (estractu de Ginseng): cápsules que contienen 500 mg d'estractu del raigañu de ''P. ginseng''; indíquense una a dos cápsules tomaes 2 a 3 vegaes diaries, preferentemente na mañana o al mediudía. * Gineng Koreano ([[té]]): presentación de 30 sobres y 100 sobres con concentráu al 12% y de 100 sobres concentráu al 18% pa té instantáneo. Indícase trés sobres diarios por 3 meses pa depués menguar la dosis progresivamente. == Ginseng siberianu == El raigañu del ''[[Eleutherococcus senticosus]]'' indicar a persones que sufren de estrés. El ginseng siberianu presenta aiciones similares al ginseng, pero con una menor actividá polo xeneral. Tamién ye [[hipoglucemiante]], el so toma siguida apurre puxanza, aumenta la memoria y la predisposición a l'actividá. Poro, trátase d'un raigañu herbal que los estudiantes suelen tomar enantes d'un exame o n'otres circunstancies que pueden comprometer. El ginseng siberianu tamién puede utilizase como remediu pal escosamientu nerviosu y la falta d'enerxía. Esto funciona como un refuerzu y foi llargamente utilizáu dende la década de 1930 col fin de faer frente a les presiones mentales qu'acompañaron los principios del [[sieglu XX]]. El poder adaptógeno (aguiya'l [[Sistema nerviosu central]], aumenta'l rendimientu físicu ya intelectual, amonta la resistencia inespecífica a les [[enfermedá|enfermedaes]], amenorga la frecuencia de les enfermedaes debíes al fríu y al escosamientu) ye inferior al ginseng pero utilizóse llargamente p'aumentar el rendimientu físicu de los deportistes. Tamién ameyora l'estáu xeneral de los enfermos oncolóxicos sometíos a quimioterapia ó radioterapia.<ref>{{cita web |autor=V. A. Kurkin et al. |url=http://www.springerlink.com/content/t6512435001n1418/ |títulu=Antidepressant activity of some phytopharmaceuticals and phenylpropanoids |editorial=Pharmaceutical Chemistry Journal |fechaaccesu=4 de marzu de 2008 |apellíu= |nome= }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez |títulu=Constituents and pharmacological effects of Eucomm Acta Pharmacol Ensin. 2001 - PubMed Result |editorial=www.ncbi.nlm.nih.gov |fechaaccesu=5 de marzu de 2008 |apellíu= |nome= }} </ref> Los principales compuestos activos del raigañu d'esta planta, ente otros, los [[eleuteranos]]—[[glucanos]] similares a los [[panaxanos]] del ginseng—; [[eleuterósidos]]—[[heterósidos]] de glucosa y distintes aglicones—y [[fitoestrógenos]] con una posible aplicación en [[cosmética]]. === Procuros === Dellos estudios de toxicidá punxeron de manifiestu que'l ginseng siberianu nun ye tóxicu, sicasí tien dellos efeutos secundarios en pacientes con otres enfermedaes. Puede causar velea, cambeos de ritmu cardiacu, taquicardies y ansiedá. Encamiéntase que los individuos nerviosos, tirantes, histéricos o esquizofrénicos eviten l'usu del ginseng siberianu. Igualmente que'l ginseng, encamiéntase faer descansos ente tratamientos y nun alministrar na segunda parte del [[ciclu menstrual]], nin en casos nos que nun convenga'l [[estróxenu|efeutu estrogénico]]. Nun ye recomendable nos menores de trece años. Tampoco se debería tomar con estimulantes como'l [[café]] o drogues [[antipsicótica|antipsicótiques]] y mientres el tratamientu d'hormones. == Gramínees == === Pastio Bermuda === El [[rizoma]] del ''[[Cynodon dactylon]]'' contién como principios activos sales de [[potasiu]] y [[fructosana|fructosanes]]: [[triticina]]; [[inositol]].<ref name = Lin/> Estudios na [[Universidá de Allahabad]] n'[[India]] reporten propiedaes pa estaos nos que se riquir un aumentu de la [[diuresis]]: afecciones genitourinarias ([[cistitis]], [[ureteritis]], [[uretritis]], [[oliguria]], [[urolitiasis]]), según un potencial glicémico aprovecháu como coadyuvante nel tratamientu de la diabetes.<ref name=singh>Santosh Kumar Singh, Prashant Kumar Rai, Dolly Jaiswal, and Geeta Watal. [http://ecam.oxfordjournals.org/cgi/content/full/nem044v1 "Evidence-based Critical Evaluation of Glycemic Potential of ''Cynodon dactylon''"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100707123617/http://ecam.oxfordjournals.org/cgi/content/full/nem044v1 |date=2010-07-07 }}. ''Evidence-based Complementary and Alternative Medicine'', 17 de mayu 2007. Online ISSN 1741-4288, print ISSN 1741-427X. doi:10.1093/ecam/nem044.</ref> La cultura popular tamién toma campera Bermuda pa la [[disentería amebiana]].<ref name = Lin /> El so usu ta contraindicáu concomitantemente con [[diuréticu|diuréticos]] en presencia d'hipertensión arterial o cardiopatíes, namái tien de faese por prescripción y baxu control médicu, dada la posibilidá d'apaición d'una descompensación tensional o, si la eliminación de [[potasiu]] ye considerable, una potenciación del efeutu de los cardiotónicos. Nun s'encamienta'l so usu en pacientes con obstrucción de les víes biliares, nel embaranzu por considerase popularmente como albortiva. Les partes aérees de la planta contienen [[heterósidos]] cianogénicos, responsables d'intoxicaciones en [[ganadería]].<ref name = Lin /> Decocción: ferver mientres un minutu 20 g en 200 cc d'agua, refugala, esmagayar el rizoma y ferver de nuevu mientres 5 minutos con 1250 cc d'agua.<ref name=vanaclocha /> Encamiéntase añader menta, anís o regaliza p'ameyorar el sabor. Tomar 2 ó 3 taces al día.<ref name = Lin /> === Gramilla === El [[rizoma]] de la ''[[Elytrigia repens]]'' ([[Sinónimu (bioloxía)|ensin.]] ''[[Agropyron repens]]'') foi usáu como [[planta melecinal]] dende la [[Grecia Clásica]] fundamentalmente como [[diuréticu]] qu'aumenta la escreción d'[[orina]] por un aumentu de la circulación del [[reñón]]. Otros usos atribuyíos a la gramilla ye la inflamación de la vexiga, [[edema|retención de líquidos]] y como [[antisépticu]].<ref name=pfaf>Plants for a Future: [http://www.pfaf.org/database/plants.php?Elytrigia+repens ''Elytrigia repens'']</ref><ref>Howard, Michael. ''Traditional Herbal Remedies'' (Century, 1987): p.127.</ref> Suel ser tamién encamentáu como depurativu pa la [[gota (enfermedá)|gota]] y [[reumatismu]]. El principal constituyente del raigañu de la gramilla ye la [[triticina]] que ye un [[polisacáridu]] con estructura similar a la [[inulina]]. Ye ricu tamién en sales de [[potasiu]], [[silicatu|silicatos]], [[mucílagu|mucílagos]] y traces d'[[aceite esencial]]. Los animales de campera, incluyendo'l caballu favorecen la gramilla pol so baxu conteníu en fibra y el so sabor relativamente duce.<ref>[http://wiki.bugwood.org/uploads/Elytrigia.pdf Elytrigia repens] (n'inglés). Invasive Plants of Asian Origin Established in the US and Their Natural Enemies. Consultáu 25 d'agostu de 2010.</ref> == Granada == La corteza del raigañu de ''[[Punica granatum]]'' contién sales minerales, principalmente [[oxalato cálcicu]]; abondosos [[tanín]]s de tipu [[elagitanino]], [[alcaloide]]s de tipu piperidínico, como la [[peletierina]], [[isopeletierina]], n-[[metilpeletierina]] y [[pseudopeletierina]].<ref name=vanaclocha>{{Cita llibru |apellíos= Vanaclocha |nome=Bernat |títulu= Fitoterapia: vademécum de prescripción |edición=4 |url=https://books.googleco.ve/books?id=K3V4p5Pj_dAC |añu=2003 |editorial= [[Elsevier]], España |idioma= castellanu |isbn= 8445812203 |páxines=274 |cita= }}</ref> La corteza del raigañu indícase como [[antihelmíntico]], sobremanera nes [[teniasis]] por cuenta de la presencia de peletierina, que produz [[paralís]] ya inclusive muerte de la [[Tenia]], según la dosis alministrada, indicación que quedó últimamente en desusu humanu, emplegándose casi puramente en medicina veterinaria.<ref name=vanaclocha /> El raigañu prepárase macerando la corteza por 24 h hasta unos 60 g y ferviéndola en 1,5 [[llitru|L]] d'agua hasta que se evapore la metá de l'agua. El líquidu resultante cólase y tómase n'ayunes, col procuru que puede producir estomagada, [[vértigu]] y trestornos visuales.<ref name=vanaclocha /> == Harpagófito == [[Ficheru:Harpagophytum procumbens 001.JPG|thumb|200px|Cachos de raigañu secu de ''H. procumbens'', al que se-y atribúi eficacia antiinflamatoria similar a los [[Inhibidores selectivos de la COX-2|inhibidores de la cox-2]].<ref>{{cita publicación |autor=Chrubasik S, Model A, Black A, Pollak S |títulu=A randomized double-blind pilot study comparing Doloteffin and Vioxx in the treatment of low back pain |publicación=Rheumatology (Oxford) |volume=42 |númberu=1 |páxines=141–8 |añu=2003 |mes= xineru |pmid=12509627 |url=http://rheumatology.oxfordjournals.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=12509627}}</ref><ref>{{cita publicación |autor=Gagnier JJ, van Tulder M, Berman B, Bombardier C |títulu=Herbal medicine for low back pain |publicación=Cochrane Database Syst Rev |volume= |númberu=2 |páxines=CD004504 |añu=2006 |pmid=16625605 |doi=10.1002/14651858.CD004504.pub310.1002/14651858.CD004504.pub3}}</ref><ref name=scielodolor />]] L'usu del raigañu del ''[[Harpagophytum procumbens]]'' ye frecuente porque se-y atribúi aición antiinflamatoria y analxésica leve, aplicando l'estractu del raigañu como tintura o aposito causando recuperación posterior a golpes y traumatismos. El constituyente que se considera responsable de los sos efeutos conózse-y como [[harpágido]], un [[iridoide]].<ref name=scielodolor>[http://scielo.isciii.es/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1134-80462005000400009&lng=es&nrm=iso Harpagofito] ''Rev. Soc. Esp. Dolor'' [online]. 2005, vol.12, n.4 [citáu 2010-08-21], pp. 244-245. [[ISSN]]: 1134-8046.</ref> Tamién se-y reconoz poder [[colerético]] y estimulante del mambís. La planta ye procedente del sur d'[[África]] onde crez n'estáu selvaxe nel [[Desiertu de Kalahari]],<ref name=scielodolor /> llugar que se suel indicar pa solliviar los dolores de partu. Suel ser bien tolerada,<ref>{{cita publicación |autor=Chrubasik S, Künzel O, Thanner J, Conradt C, Black A |títulu=A 1-year follow-up after a pilot study with Doloteffin for low back pain |publicación=Phytomedicine |volume=12 |númberu=1-2 |páxines=1–9 |añu=2005 |mes=xineru |pmid=15693701 }}</ref> puede causar foria y se contraindica si esiste úlcera gastroduodenal y [[diabetes]]. Nun se debe usar el harpagófito mientres l'embaranzu y débese consultar con un especialista previu al so usu mientres la [[lactancia]]. Usar en forma de fervinchos o cápsules en [[artritis]] o [[inflamación]] de les articulaciones y [[tendinitis]] como coadyuvante a dosis de 2-5 g acaldía por dos meses. Pal aliviu del dolor na [[toradura]] indícase 5-9 g diarios, equivalente a 30-100 mg del harpágido.<ref name=vanaclocha /> Una dosis permediu de 50 mg del harpágido demostraron ser efeutives pal aliviu del dolor de cadril y rodía rellacionada con enfermedaes reumátiques.<ref>{{cita publicación |autor=Chrubasik S |títulu=[Devil's claw extract as an example of the effectiveness of herbal analgesics] |idioma=alemán |publicación=Orthopade |volume=33 |númberu=7 |páxines=804–8 |añu=2004 |mes=xunetu |pmid=15150687 |doi=10.1007/s00132-004-0675-710.1007/s00132-004-0675-7}}</ref> Pa indicación dixestiva, la dosis suel ser enforma menor, 0,5 g en decocción 3 vegaes al día. === Presentaciones comerciales === Dalgunos de los preparaos comerciales que contienen estractos de raigaños de ''[[Harpagophytum procumbens]]'', que indíquense según la lliteratura o siguiendo les indicaciones d'un especialista inclúin:<ref name=vanaclocha /> * Arkocápsulas: cápsules que contienen 330 mg d'estractu del raigañu de ''H. procumbens''; indíquense tres cápsules como bolu d'ataque tomaes nel almuerzu, na xinta y la cena, pa depués pasar a una dosis de caltenimientu continuu de 2 cápsules per comida. Vienen empaquetaos n'estoxos de 50 y 100 cápsules. * CH-32 y Harpagofito Orto: los dos presentaciones vienen en cápsules que contienen 400 mg d'estractu del raigañu de ''H. procumbens''; indíquense 2 cápsules cada toma o según prescriba l'especialista. Vienen empaquetaos n'estoxos de 60 cápsules. Rhoa-Med tamién vien en cápsules de 400 mg, mesma [[posoloxía]]. * Harpagofito Deiters: comprimíos que contienen 350 mg de polvu del raigañu tuberosa de ''H. procumbens'', equivalente a aproximao 1,8% del harpagósido; indícase 1-3 cápsules tres vegaes al día, preferiblemente enantes de cada comida. Vienen azacanaos n'envases con 60 comprimíos. * Edensan 232 (estractu de Harpagofito): cápsules que contienen 200 mg d'estractu del raigañu de ''H. procumbens'', equivalentes a un 5% del harpagósido. Indíquense 3 cápsules tomaes diaries. Vien tamién en polvu que s'eslee 1 cuyaradina en mediu llitru d'agua ferviendo, dexándola macerar tola nueche y repitir cada trés tomes, esto ye, cada nueche. . * Santa Flora-7: presentación de 100 g, de los cualos ponse 1 cuyaradina nun recipiente, arrámase sobre'l polvu medio llitru d'agua ferviendo y déxase reposar por 5 a 10 min ya indícase 2 a 3 fervinchos diarios. * Harpago Forte: comprimíos que contienen 750 mg del raigañu ''H. procumbens'', nun envase con 75 cápsules, a tomar 2 diaries. * Fitokey Harpagofito: comprimíos que contienen 280 mg del raigañu ''H. procumbens'', nun envase con 80 cápsules, a tomar 6 a 9 diaries partíes nos trés comíes. * Rhoa-Med: cápsules que contienen 500 mg del raigañu ''H. procumbens'', nun envase con 48 cápsules, a tomar 1 cápsula con cada comida. * Los raigañu de ''H. procumbens'' tamién tamién vien en presentaciones compuestes. == Huáng Qí == Los chinos, indiquen el raigañu del ''[[Astragalus membranaceus]]'' como tónicu energizante dende hai miles d'años. Poles sos propiedaes estimulantes del sistema inmune, utilizóse col fin de tratar los defectos inmunitarias en persones con [[resfriáu|resfriaos]] repitíos y los síntomes d'[[alerxa]]. Tamién s'indica pa promover la cicatrización de firíes, ameyorar el rendimientu metabólicu y amenorgar la fatiga.<ref name="Phyllis"/> El raigañu ye rica en [[polisacáridu|polisacáridos]] y [[flavonoide]]s que se-y atribúin les sos propiedaes melecinales. La dosis ye variada, dende 1 a 60 g diarios, dependiendo de la so aplicación. == Ipecacuana == La ''[[Psychotria ipecacuanha]]'', [[sinónimu (bioloxía)|ensin.]] ''Cephaelis ipecacuanha'',<ref>USDA, ARS, [http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?435098 National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network - (GRIN)] [Online Database]. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. (30 de mayu 2010)</ref> ye una planta floral que la so raigañu utilizar pa faer [[xarabe de ipecacuana]], un [[emético]] bien efeutivu. El raigañu, que ta estremada en poques bifurcaciones, contién alcaloides bis-isoquinoleínicos (2-3,5%), onde los principales son la [[emetina]] y la [[cefelina]].<ref name=vanaclocha /> Amás, presenta un compuestu propiu, llamáu [[ipecósido]] que ye un alcaloide isoquinolein-monoterpénico, O-glucósido. La ipecacuna ye bien útil como [[emético]] cuando ye necesariu provocar la vultura en casu en que gran debilidá o en neños. Cómo [[vomitivu]], [[expectorante]] y [[diaforético]], prescribir en [[bronquitis]], etc., y en desórdenes de les que se desea aumentar les aiciones de la piel. Los preparaos que más s'usen son el xarabe de ipecacuana y el [[polvu de Dover]]. == Jatrofa == Cola ''[[Jatropha dioica]]'' predomina l'usu p'afecciones de la piel, del texíu subcutáneo y problemes odontolóxicos, per mediu d'un fervinchu que s'aplica externamente. Al igual que'l raigañu de ''[[Sicyos deppei]]'', la jatrofa xeneralmente ye usada pa problemes de [[caspa]] y [[alopecia|cayida del pelo]] y ésta última ye preparada en [[fervinchu]] y d'aplicación tópica.<ref name=escandon /> El raigañu, que ye delgada, aproximao 1 metru de llargor, maderiza y con [[látex]] acoloratáu/anaranxáu, fiérvese un manizu de raigaños n'aproximao cuatro litros d'agua y úsase como agua de bañu o enxagüe del pelo.<ref name=mazaneru /> Tamién s'indica pa purificar los reñones y en situaciones de mala dixestión, pa lo que se fierven tres raíz nun llitru d'agua y tómase como agua potable d'usu cotidianu. == Jengibre == [[Ficheru:Ginger in China 01.jpg|thumb|200px|Dos variedaes de raigaños de jengibre de venta nun mercáu de [[Haikou]].]] N'investigaciones médiques comprobóse que'l raigañu de ''[[Zingiber officinale]]'' ye efeutivu nel tratamientu contra les [[estomagada|estomagaes]] y [[maréu|maréos]] causaes al viaxar sobre dalgunos medios de tresporte, según les qu'apaecen mientres l'[[embaranzu]] n'hores matutines.<ref>{{cita publicación | apellíu = MD O' Hara | nome = Mary | coautores = & MSt; David Kiefer, MD; Kim Farrell, MD; Kathi Kemper, MD, MPH | añu = 1998 | títulu = A Review of 12 Commonly Used Medicinal Herbs | publicación = Archives of Family Medicine | númberu = 7 | páxines = 523–536 | url = http://archfami.ama-assn.org/cgi/content/full/7/6/523 | fechaaccesu = 6 d'agostu de 2007 | pmid = 9821826 | doi = 10.1001/archfami.7.6.523 | volume = 7 }}</ref> En vista de que nun se-y conoz efeutu [[teratogénico]], el so usu nel embaranzu nun ta contraindicáu. El jengibre ye coles mesmes útil na [[dispepsia|indixestión]] que cursa con estomagaes y [[gastritis]] leve. En delles pacientes puede agravar la gastritis si tuvieron primeramente trataos con [[analxésicu|analxésicos]] [[antiinflamatoriu|antiinflamatorios]]. Puede emplegase en decocción o n'estractu fluyíu. Per miles d'años usóse tamién como estimulante gastro-intestinal, aumentando la motilidad intestinal, sollivia los gases intestinales, ye tónicu y [[expectorante]], ente otros. Ye un potente estimulante del [[sistema nerviosu central]] y [[sistema nerviosu autónomu|autónomu]]. El jengibre foi utilizáu na medicina tradicional como una cura pa enfermedaes inflamatorias, incluyendo reumátiques y tramáticas.<ref>{{cita publicación |autor= Jeyakumar SM|coautor= Nalini N|autor2=Menon VP|autor9= |añu=1999|fecha= |mes= |títulu= Antioxidant activity of ginger (Zingiber officinale) in rats fed a high fat diet|títulotrad= |url= |serie= |publicación= Med Sci Res|volumen= 27|páxines= 341-344|idioma= inglés|formatu= |issn= |pmid= |pmc= |oclc= |doi= |id= |fechaaccesu= 18 d'agostu de 2010 }}</ref> El jengibre contién compuestos fenólicos activos como'l [[gingerol]], [[paradol]] y shogoal, que tienen propiedaes [[antioxidante]]s,<ref>{{cita publicación |autor= Afzal M|coautor= Al-Hadidi D|autor2=Menon M |autor9= Pesek J y Dhami MS|añu=2001 |fecha= |mes= |títulu= Ginger: an ethnomedical, chemical and pharmacological review|títulotrad= |url= |serie= |publicación= Drug Metabol Drug Interact|volume= 18|páxines= 159-190|idioma= inglés|formatu= |issn= |pmid= |pmc= |oclc= |doi= |id= |fechaaccesu= 18 d'agostu de 2010 }}</ref> anticancerosas,<ref>{{cita publicación |autor= Shukla Y|coautor= |autor2= Singh M|autor9= |añu=|fecha= |mes= |títulu= Cancer preventive properties of ginger: A brief review|títulotrad= |url= |serie= |publicación= [[Food Chem Toxicol]]|volume= 45|páxines= 683-90|idioma= inglés|formatu= |issn= |pmid=|pmc= |oclc= |doi= |id= |fechaaccesu= 18 d'agostu de 2010 }}</ref> anti-inflamatorios,<ref>{{cita publicación |autor= Hudson, EA|coautor= Fox, LH|autor2=Luckett, JCA|autor9= Manson, MM|añu=2006|fecha= |mes= |títulu= Ex vivu cancer chemoprevention research possibilities|títulotrad= |url= |serie= |publicación= Environmental Toxicology and pharmacology|volume= 21|páxines= 204-214|idioma= inglés|formatu= |issn= |pmid=|pmc= |oclc= |doi= |id= |fechaaccesu= 18 d'agostu de 2010 }}</ref> anti-angiogenesis<ref>{{cita publicación |autor= Huang S|coautor= DeGuzman A|autor2=Bucana CD|autor9=Fidler IJ|añu=2000|fecha= |mes= |títulu= Nuclear factor-kappaB activity correlates with growth, angiogenesis, and metastasis of human melanoma cells in nude mice|url= |serie= |publicación=Clin Cancer Res|volumen= 6|páxines= 2573-81|idioma= inglés|formatu= |issn= |pmid=|pmc= |oclc= |doi= |id= |fechaaccesu= 18 d'agostu de 2010 }}</ref> y propiedaes anti-arteroescleróticas.<ref>{{cita publicación |autor= Coppola G|coautor= Novo S|autor2=|autor9=|añu=2000|fecha= |mes= |títulu= Statins and peripheral arterial disease: effects on claudication, disease progression, and prevention of cardiovascular events|url= |serie= |publicación=Arch Med Res|volumen= 38|páxines=479-488|idioma= inglés|formatu= |issn= |pmid=|pmc= |oclc= |doi= |id= |fechaaccesu= 18 d'agostu de 2010 }}</ref> Tamién se demostró que inhibe los productos del xen NF-kB implicaos na proliferación celular y la angiogénesis, como l'IL-8,<ref>{{cita publicación |autor= Nonn L|coautor= Duong D|autor2=Peehl DM|autor9=|añu=2007|fecha= |mes= |títulu= Chemopreventive anti-inflammatory activities of curcumin and other phytochemicals mediated by MAP kinase phosphatase-5 in prostate cells|url= |serie= |publicación= Carcinogenesis|volume= 28|páxines=1188-1196|idioma= inglés|formatu= |issn= |pmid=|pmc= |oclc= |doi= |id= |fechaaccesu= 18 d'agostu de 2010 }}</ref> VEGF<ref>{{cita publicación |autor= Kim EC|coautor= Min, JK|autor2=Kim TY|autor9=Lee SJ y col|añu=2005|fecha= |mes= |títulu= Gingerol, a pungent ingredient of ginger, inhibits angiogenesis in vitro and in vivo |url= |serie= |publicación= Biochem Biophys Res Commun|volume= 355|páxines=300-308|idioma= inglés|formatu= |issn= |pmid=|pmc= |oclc= |doi= |id= |fechaaccesu= 18 d'agostu de 2010 }}</ref> y el [[cáncer d'ovariu]].<ref>Rhode J, Fogoros S, Zick S, Wahl H, Griffith KA, Huang J, et al. Ginger inhibits cell growth and modulates angiogenic factors in ovarian cancer cells. BMC Complementary and Alternative Medicine. 2007;20:7-44.</ref> L'estractu fluyíu del jengibre tien un efeutu estimulante (ergogénico) a dosis de 15 y 30 mg/kg, tomaes por cinco díes o en dosis única.<ref>{{cita publicación |autor=Perez de Alejo, José L|coautor= Miranda, Roberto|autor2=Rodriguez, Gilda|autor9=|añu=2005|fecha= |mes= |títulu= Aición estimulante del estractu fluyíu del Zingiber officinale Rosc. (jengibre)|url= http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1028-47961996000100010&lng=es&nrm=iso |serie= |publicación= Rev Cubana Plant Med|volume= 1|númberu=1|páxines=300-308|idioma= inglés|formatu= |issn= 1028-4796|pmid=|pmc= |oclc= |doi= |id= |fechaaccesu= 18 d'agostu de 2010 }}</ref> L'estractu oleosu del jengibre nel tratamientu del [[asma]], al evidenciarse un efeutu inhibitorio de la degranulación de los [[mastocitu|mastocitos]] polo cual pudiera clasificase como [[antihistamínico]], [[antiserotonínico]] y antiinflamatoriu de les víes respiratories.<ref>{{cita publicación |autor= Tillian Capo J, Nunez Figueredo Y, Aguero Fernandez S y Carrillo Dominguez C|coautor=|añu= |fecha= |mes= |títulu= Actividá antiinflamatoria de compuestos liposolubes de Zingiber officinale Roscoe frente a distintos axentes flogísticos|url=http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1028-47962007000200005&lng=es&nrm=iso |serie= |publicación= Rev Cubana Plant Med |volume= 12|númberu=2 |páxina= |páxina= |issn= 1028-4796|pmid= |pmc= |oclc= |doi= |id= |fechaaccesu= |añoacceso= |mesacceso= |urlarchivu= |fechaarchivu= |resumen= |fecharesumen= |cita= |ref= |separador= |separador-autores= |separador-nomes= |ampersand= |númberu-autores= }}</ref> === Procuros === Nun se debe tomar jengibre conxuntamente con antigoagulantes o antiagregantes plaquetarios, incluyendo l'[[aspirina]], ensin consultar enantes con un especialista, por razón del enforma mayor riesgu de [[hemorraxa|sangráu]].<ref name=vanaclocha /> Los pacientes con cálculos biliares tienen de tener valoración médica primeramente a l'alministración de preparaos con jengibre. El jengibre puede causar dolor d'estómagu y tien d'alministrase con precausión en casu de úlcera péptica y otres enfermedaes gastrointestinales. === Presentaciones comerciales === [[Ficheru:GingerEssOil.png|150px|thumb|Vial conteniendo [[aceite esencial]] estrayíu del ''Z. officinale''.]] Dalgunos de los preparaos comerciales que contienen estractos de raigaños de ''[[Zingiber officinale]]'', que indíquense según la lliteratura o siguiendo les indicaciones d'un especialista inclúin:<ref name=vanaclocha /> * Arkocápsulas: cápsules que contienen siquier 0,5% d'[[aceite esencial]] estrayíu del raigañu de ''Z. officinale'' equivalentes siquier a 280 mg; indíquense una a dos cápsules tomaes nel almuerzu acompañaes con un vasu d'agua. Vienen empaquetaos n'estoxos de 50 cápsules. * Ginger: cápsules que contienen 180 mg de polvu del rizoma de ''Z. officinale''; indíquense 1 tableta tres veces al día. * Aceite esencial: frascu de 15 ml. * Jengibre Alta Potencia: cápsules que contienen 120 mg del raigañu ''Z. officinale'', nun envase con 30 cápsules como suplementu alimenticiu una vegada al día. Delles preparaciones d'alta potencia tien hasta 520 mg d'estractu de raigañu. * Presentaciones compuestes: AN-6 Memovit, Linoforce, Hajmola, Gengivitaform, Fitomed-D, Inflamactin, Colon Health, S.D. Quatro, Gallexier. === Otres zingiberacees === {{VT|Zingiberaceae}} ==== Cúrcuma ==== La ''[[Curcuma longa]]'' ye una de les [[especie|especies]] más usaes na [[gastronomía de la India]] y apurre un color mariellu intensu carauterísticu, procedente del [[rizoma]] de la planta. Esisten dellos estudios en cursu en busca de sofitu científicu a les sos suxeríes funciones antitumor, [[antioxidante]], antiartritis, y antinflamatorias. La cúrcuma puede ser útil pa tratar la [[malaria]], prevenir [[cáncer cervical]].<ref name=medlinepluscurcuma>{{cita web |url= http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/spanish/druginfo/natural/patient-turmeric.html|títulu= Cúrcuma (''Cúrcuma longa'' Linn.) y Curcumín|fechaaccesu= 24 d'agostu de 2010|autor= por MedlinePlus|añu=2010 |mes=xunetu |obra = Enciclopedia médica n'español|idioma= castellanu|cita= }}</ref> [[Ficheru:Curcuma.jpg|thumb|200px|Cúrcuma en polvu.]] Nel antiguu sistema de medicina india [[Āyurveda]], tien ampliu usu en [[hepatitis]] A, B y otres, en casos de [[trombocitopenia|plaquetas baxes]], como regulador de la inmumidad y coadyuvante n'[[inmunodeficiencia|inmunodeficiencies]], incluyíes ciertes formes de cáncer como'l carcinoma de mama y el [[hepatocarcinoma]]. Los efeutos anti-cáncer paecen derivar de l'habilidá de la cúrcuma d'inducir apoptosis en célules canceríxenes, ensin producir efeutos citotóxicos en célules sanes. La cúrcuma puede interferir cola actividá del [[factor de trescripción]] [[NFKB1|NF-κB]], que foi amestáu al traviés de múltiples estudios científicos, a un númberu d'enfermedaes inflamatorias, incluyendo [[cáncer]].<ref>Aggarwal BB, Shishodia S. Suppression of the nuclear factor-kappaB activation pathway by spice-derived phytochemicals: reasoning for seasoning. Ann N Y Acad Sci. 2004 Dec;1030:434-41. PMID 15659827.</ref> Dellos estudios en llaboratoriu indiquen que'l curcumín, un componente de la cúrcuma, puede tener actividá contra'l VIH. Sicasí, faen falta estudios confiables n'humanos nesta área.<ref name=medlinepluscurcuma /> Esiste información circunstancial de que la cúrcuma podría ameyorar les condiciones mentales d'adultos mayores.<ref>Ng TP, Chiam PC, Lee T, Chua HC, Lim L, Kua EH. Curry consumption and cognitive function in the elderly. Am J Epidemiol. 2006 Nov 1;164(9):898-906. Epub 26 de xunetu 2006 PMID 16870699.</ref> La cúrcuma nun ye fácilmente absorbida pol organismu humanu - 2 g de cúrcuma nun se detecten nel sueru en siendo inxerida.<ref name="Shoba">Shoba G, Joy D, Joseph T, Majeed M, Rajendran R, Srinivas PS. Influence of piperine on the pharmacokinetics of curcumin in animals and human volunteers. Planta Med. 1998 May;64(4):353-6. PMID 9619120.</ref> Sicasí l'absorción de la curcuma meyora considerablemente si inxerir con [[pimienta negra]], como nel [[curry en polvu]]. == Jobo == La especie ''[[Spondias mombin]]'' ye usada enforma polos indíxenes de [[Venezuela]] y [[Colombia]], fundamentalmente la [[corteza]] como cicatrizante. El raigañu suelse indicar maceráu pa les inflamaciones locales o en bébora pa desparasitar.<ref name=escandon /> Pa la mesmes funciones indícase l'usu del raigañu del jocote (''[[Spondias purpurea]]''). == Kawa kawa == [[Ficheru:Kava fiji.jpg|thumb|right|Raigaños de [[kava]] ensugando al campu en [[Lovoni]], [[Ovalau]], [[Fixi]].]] El [[rizoma]] del ''[[Piper methysticum]]'' cumplía un papel importante na vida social de los nativos de les islles del [[Pacíficu]] a la llegada de los europeos nel [[sieglu XVIII]]. Consumíase'l [[rizoma]], mazcáu o [[lleldáu]] n'agua pa producir un [[beberaxu]] de color parduzu y propiedaes sicotrópiques. El so principiu activu ta compuestu por una ventena de [[lactona|lactones]], que conformen más del 3% del rizoma n'estáu brutu, denominaes [[kavalactona|kavalactones]].<ref>AMORIM, Maria F. D. et al. [http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0102-695X2007000300020&lng=en&nrm=iso The controvertible role of kava (Piper methysticum G. Foster) an anxiolytic herb, on toxic hepatitis] (artículu completu disponible n'inglés). Rev. bras. farmacogn. [online]. 2007, vol.17, n.3 [cited 2010-08-31], pp. 448-454. ISSN 0102-695X. doi: 10.1590/S0102-695X2007000300020.</ref> Una revisión sistemática de la [[Collaboración Cochrane]] concluyó que ye probable que los raigaños del kava sían más eficaces que lo ye'l [[sustancia placebo|placebo]] pa tratar l'[[ansiedá]] social al curtiu plazu.<ref>{{cita publicación |autor=Pittler MH, Ernst Y |títulu=Kava extract for treating anxiety |publicación=Cochrane database of systematic reviews (Online) |volume= |númberu=1 |páxines=CD003383 |añu=2003 |pmid=12535473 |doi=10.1002/14651858.CD003383 |url=}}</ref> Dellos estudios suxeren que'l so efeutu ye comparable al de les benzodiazepinas ensin los efeutos colaterales.<ref>Andreatini R, Boerngen-Lacerda R, Filho DZ 2001. Pharmacological treatment of generalized anxiety disorder: future perspectives. Rev Bras Psiquiatr 23: 233-242.</ref> Les cultures [[polinesia|polinesies]] nel [[Océanu Pacíficu]], según [[Vanuatu]], [[Melanesia]] y en delles partes de [[Micronesia]] y [[Australia]] peracaben ''kava'' de diverses maneres. Tradicionalmente preparar pa mazcar, moliendo o cutiendo los raigaños de la planta. La molienda realízase a mano contra un bloque en forma de conu de [[coral]] muertu, la mano forma un [[morteru (instrumentu)|morteru]] y el coral fai de pilón. Suelse añader un pocu d'agua al raigañu que s'entemez col mugor lliberáu mientres la molienda. Dacuando muelse sobre un pequeñu tueru usando una piedra grande. Añadir a l'agua frío al productu final y consúmese lo más rápido posible. [[Ficheru:Kava-in-bottle-from-vanuatu.jpg|thumb|right|120px|Bebida con aditivos a base d'estractos de Kava.]] En 2009, llanzóse una bébora llamada kava Cola, un refrescu que contién lactona del raigañu de kava como aditivu, comercializáu poles sos propiedaes relaxantes y descrita como una bébora "anti-enerxía". Describióse tamién como productora del efeutu calmante de la kava ensin el sabor a folla, cola esperanza de llegar al mercáu internacional.<ref>[http://www.dailypost.vu/ArticleArchives/tabid/56/articleType/ArticleView/articleId/5040/Van-Beverage-releases-new-kava-drink.aspx "Van Beverage releases new kava drink"] (n'inglés), ''[[Vanuatu Daily Post]]'', 4 d'ochobre, 2009</ref><ref>[http://www.radioaustralia.net.au/pacbeat/stories/201003/s2849840.htm "Vanuatu has high hopes for new Kava based Llava Kola"] (n'inglés), ABC Radio Australia, 18 de marzu, 2010</ref><ref>[http://australianetworknews.com/stories/201003/2849920.htm "Kava cola, Vanuatu's answer to energy drinks"] (n'inglés), Australia News Network, 18 de marzu, 2010</ref> Tamién esisten otres bébores similares nel mercáu, como la ḥawaiana ''RZO'' (pronunciáu "Rizzo"). === Procuros === Los procuros rellacionaos a la seguridá del raigañu de kava xiren en redol a una posible toxicidá hepática,<ref>Kraft M, Spahn TW, Menzel J, Senninger N, Dietl KH, Herbst H, Domschke W, Lerch MM 2001. Fulminant liver failure after administration of the herbal antidepressant Kava-Kava. Dtsch Med Wochenschr 126: 970-972.</ref><ref>Russmann S, Lauterburg BH, Helbling A 2001. Kava hepatotoxicity. [[Ann Intern Med]] 135: 68-69.</ref> en gran parte debíu al usu de los tarmos y les fueyes polos fabricantes de suplementos, en llugar d'usar namái'l raigañu de la planta según dictar polos usos tradicionales,<ref name="Lim">{{cita publicación |autor=Lim ST, Dragull K, Tang CS, Bittenbender HC, Efird JT, Nerurkar PV |títulu=Effects of kava alkaloid, pipermethystine, and kavalactones on oxidative stress and cytochrome P450 in F-344 rats |publicación=Toxicol. Sci. |volume=97 |númberu=1 |páxines=214–21 |añu=2007 |mes= mayu |pmid=17329236 |doi= 10.1093/toxsci/kfm035 |url=}}</ref><ref name=Sorrentino>{{cita publicación |autor=Sorrentino L, Capasso A, Schmidt M |títulu=Safety of ethanolic kava extract: Results of a study of chronic toxicity in rats |publicación=Phytomedicine |volume=13 |númberu=8 |páxines=542–9 |añu=2006 |mes= setiembre |pmid =16904878 |doi= 10.1016/j.phymed.2006.01.006 |url=}}</ref> sicasí, la seguridá real al llargu plazu de la yerba entá queda ensin esclariar.<ref>{{cita publicación |autor=Fu PP, Xia Q, Guo L, Yu H, Chan PC |títulu=Toxicity of kava kava |publicación=J Environ Sci Health C Environ Carcinog Ecotoxicol Rev |volume=26 |númberu=1 |páxines=89–112 |añu=2008 |pmid=18322868 |doi=10.1080/10590500801907407 |url=}}</ref> == Malvariscu == Los romanos utilizaben los raigaños d'esta formosa planta de color rosa, salaes con cebolles y mantega y preparaben un platu esquisitu. Sicasí, amás de les propiedaes gastronómiques, ''[[Althaea officinalis]]'' funciona sorprendentemente bien como calmante de dolencies respiratories y dixestives. Comprobóse qu'un [[galacturónico]], que ye unu de los constituyentes del [[mucílagu]] d'esta planta, amenorga significativamente l'esfuerzu y la intensidá de los ataques de tos y promueve la expectoración en suxetos con irritación de les membranes de les víes respiratories.<ref>Gabriela Vanos; Anna Strapkova; Albeta Kardoovb; Peter Capekb. 1993. [http://www.informaworld.com/smpp/content~db=all~content=a757122899 Antitussive Activity of a Rhamnogalacturonan Isolated from the Roots of ''Althaea Officinalis'' L., Var. ''robusta ''].Journal of Carbohydrate Chemistry 4:589 - 596</ref> === Presentaciones comerciales === Dalgunos de los preparaos comerciales que contienen estractos de raigaños de ''[[Althaea officinalis]]'', que indíquense según la lliteratura o siguiendo les indicaciones d'un especialista inclúin:<ref name=vanaclocha /> * Fitosol Malvariscu: fervinchu, tres veces al día dempués de la comida. Usu esternu: compreses o [[gargarismos]]. * Herbofarma Malvariscu: vía oral, decocción con 4 g pa cada 200 ml d'agua, caltener en ebullición mientres 2 a 5 min, 2 a 3 vegaes al día. * Malvariscu El Naturalista: estoxos que contienen 40 g del raigañu estazáu y desecada de ''A. officinalis''; indíquense 3,5 g/taza pa usu internu y gargarismos de 30 g/L pa usu esternu. * Malvariscu Acofar: bolsa de 40 g * Malvariscu Estazáu: una cuyaradina por taza d'agua que puede ser adulzada con [[miel]], que puede tomase delles vegaes al día. * Malvariscu de Bellsolá: frascu de 60 comprimíos de 400 mg, a criteriu del naturista. * Presentaciones compuestes: Dr Pina Foria, El Naturalista Carminativo (ente otros), O5 Ventisol Asma, Tisaplant Pulmonar, Transbífidus, Edensan 103-BTO Fitomix, Aquilea Antiflatulenta, Malvaliz. == Ninfa == Na [[Medicina china tradicional]], estractos del raigañu d'esta planta usáronse pa tratar numberoses enfermedaes, incluyendo [[diabetes]], [[malaria]] y [[enfermedá de Hodgkin]].<ref name=foc>Flora of China: [http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=200018366 ''Catharanthus roseus'']</ref> Les sustancies [[vinblastina]] y [[vincristina]] estrayíes de la planta usar nel tratamientu de la [[leucemia]].<ref name=dd>DrugDigest: [http://www.drugdigest.org/DD/PrintablePages/herbMonograph/0,11475,4108,00.html ''Catharanthus roseus'']</ref> == Ñame == Delles especies de ñame, especialmente la ''[[Dioscorea cayenensis]]'' son ricos en [[vitamina C]], [[fibra dietética]], [[vitamina B]]<sub>6</sub>, [[potasiu]] y [[manganesu]]; y probes en grases enchíes y [[sodiu]]. El conteníu electrolítico baxu en sodiu y ricu en potasiu produz un equilibriu que puede indicase en trestornos como la [[osteoporosis]] y ciertes [[cardiopatía|cardiopatíes]].<ref>{{Cita llibru |apellíos=Walsh |nome= S |títulu= Plant Based Nutrition and Health |añu=2003 |editorial= Vegan Society Limited |idioma= inglés |isbn= 0907337260 |páxines=54, 165-166 }}</ref> La vitamina C, fibra dietética y vitamina B<sub>6</sub> pueden promover la bona salú.<ref>{{Cita llibru |apellíos=Holford |nome= P |títulu=The Optimum Nutrition Bible |añu=1998 |editorial= Piatkus |idioma= inglés |isbn= 0749918551 |páxina=Capítulo 11 }}</ref> El ñame tamién contién un baxu índiz glicémico que los papes, motivu pol cual pueden ser usaos como parte de la dieta de pacientes con [[diabetes]] y pa promover proteición en contra de la [[obesidá]].<ref>{{Cita llibru |apellíos=Brand-Miller |nome= J |coautores=Burani, J. y Foster-Powell, K. |editor= |otros= |títulu=The New Glucose Revolution - Pocket Guide to The Top 100 Low GI Foods |edición=2da |añu=2003 |editorial= Marlowe & Co. |idioma= inglés |id= |isbn= 1569245002 |páxina=Capítulo 5 |cita= }}</ref> === Ñame chinu === [[Ficheru:Tororo (grated Dioscorea opposita).jpg|thumb|200px|Preparación granosa del tubérculu ''[[Dioscorea opposita]]''.]] La ''Discorea opposita'' (山藥) entra na categoría de los floritos chinos tonificadoras del [[qì]] (氣).<ref>{{Cita llibru |apellíos=Bensky |nome= Dan |coautores=Steven Clavey y Erich Stöger |editor= |otros= |títulu=Chinese Herbal Medicine: Materia Medica |edición=3ra |añu= 2004 |editorial= Eastland Press, ([[Seattle]]) |idioma= inglés |id= |isbn= 0939616424 |páxines=723 |cita= }}</ref><ref>{{Cita llibru |apellíos=Xu Li |nome= |coautor= |editor= |otros= |títulu=Chinese Materia Medica: Combinations and Applications |url=https://books.googleco.ve/books?id=36dhuXGm3OgC |añu= 2002 |editorial= [[Elsevier]] Health Sciences |idioma= inglés |id= |isbn= 1901149021 |páxines=526 |cita= }}</ref> Nesta categoría tien propiedaes especializaes ya importantes que lo converten n'unu de los más importantes y más usaos compuestos nel [[farmacopea|repertoriu]] de la medicina china. Como yerba tonificante, entra nel órganu o ''canales'' del reñón, el so mecanismu d'aición fundamental, basáu nel dichu de que "el reñón ye'l raigañu del [[Yin y Yang]] pa tolos órganos". El ñame chinu se categoriza ente los de temperatura neutro, una propiedá importante qu'implica que, mientres tonifica en forma significativa al Qí, coles mesmes nun ye causa de calor, d'esta manera ye capaz de tonificar el Qi, ensin mancar el Yin, una importante ventaya nel tratamientu de pacientes con defectu del [[Yin y yang|Yin]]. Nesti papel de tonificador del Qí, ensin mancar el Yin, apaez en munches recetes chines. El ñame chinu tamién s'utiliza en situaciones nes que ye necesariu pa tonificar el Qi, pero onde'l Yin nun ta deficiente. Nesti usu indícase xeneralmente preparáu en sofritu secu, qu'alteria les sos propiedaes de temperatura a un nivel llixeramente tibia, en cuenta de nuesa. La propiedá llixeramente tibia dexa calecer el [[bazu]], l'otru órganu o canal pol que ye capaz d'entrar, lo que dexa que'l bazu en reseque el mugor, pero ensin afectar el sangre, una dimensión del Yin. En vista d'esta teoría, son frecuentes les recetes qu'inclúin al ñame chinu sofritu al secu pa tonificar el bazu.<ref>{{Cita llibru |apellíos=Scheid |nome= Volker |coautores=Dan Bensky, Andrew Ellis y Randall Barolet |títulu=Chinese Herbal Medicine: Formules and Strategies |añu= 2009 |editorial= Eastland Press, ([[Seattle]]) |idioma= inglés |isbn= 093961667X |páxines=314 }}</ref> Con frecuencia estes últimes preparaciones tán incluyíes na dermatoloxía china.<ref>{{Cita llibru |apellíos=Yihou Xu |nome= |coautor= |editor= |otros= |títulu=Dermatology in Traditional Chinese Medicine |url= |añu= 2004 |editorial= Donica Pub. |idioma= inglés |id= |isbn=190114903X |páxines= |cita= }}</ref> == Ortiga mayor == [[Ficheru:Grote brandnetel rhizomen (Urtica dioica).jpg|thumb|250px|[[Rizoma|Rizomes]] de la ortiga mayor, usáu poles sos propiedaes antiinflamatorias.]] La ''[[Urtica dioica]]'' conocer polo irritante de los vellos sobre les sos fueyes y [[tarmu]]. Sicasí, el raigañu d'esta planta contién [[tanín]]s, [[fitosterol]]es, [[ceramida|ceramides]], [[fenilpropanos]], lignanas, [[polifenol]]es, monoterpendioles y aglutinina que-y confieren propiedaes antiinflamtorias, especialmente útil na [[hiperplasia benigna de próstata]].<ref>Lopatkin N, Sivkov A, Walther C, Schlafke S, Medvedev A, Avdeichuk J, Golubev G, Melnik K, Elenberger N, Engelmann O. Long-term efficacy and safety of a combination of sabal and urtica extract for lower urinary tract symptoms: a placebo-controlled, double-blind, multi-center trial. ''World Journal of Urology''. 1 de xunu 2005</ref> Les monografíes indiquen dosis de 4 a 6 g en fervinchu de la droga o 1 g del estractu secu. En presentación líquida indicar de 2,5 a 7,5 ml diarios. Delles presentaciones vienen con 500 mg, de manera que s'indica cuatro veces al día. == Raigañu de cascabel == Munches tribus de nativos americanos utilicen el raigañu de la ''[[Actaea racemosa]]'' ([[Sinonimia (Bioloxía)|ensin.]] ''Cimicifuga racemosa'') y los sos [[rizoma|rizomes]] nel tratamientu de los síntomes de la [[menopausia]] y la disfunción menstrual.<ref name="Predny et al.">{{Cita llibru|autor=Predny ML, De Angelis P, Chamberlain JL |añu=2006|títulu=Black cohosh (''Actaea racemosa''): An annotated Bibliography|revista=General Technical Report SRS–97|páxines=99|url= http://www.treesearch.fs.fed.us/pubs/26166 |fechaaccesu = 24 d'agostu de 2009|unused_data=|editorial=Department of Agriculture Forest Service, Southern Research Station}}</ref> Anque sigue siendo controversial, los estudios demostraron qu'esta melecina botánica, cuando se normalizaron correutamente a la fracción de los [[Glucósidu|glucósidos]] [[Terpenu|terpenos]], paez ser eficaz nel aliviu de los síntomes menopáusicos.<ref name="Newton et al.">{{cita publicación| autor= Newton KM, Reed SD, LaCroix AZ, Grothaus LC, Ehrlich K, Guiltinan J|añu=2006|títulu=Treatment of vasomotor symptoms of menopause with black cohosh, multibotanicals, soi, hormone therapy, or placebo: a randomized trial|publicación=[[Annals of Internal Medicine]] |volume=145 |páxines =869–879| pmid= 17179056 |url=http://www.annals.org/cgi/content/full/145/12/869|númberu=12 }}</ref> Los efeutos adversos son bien infrecuentes, y nun se conocen interacciones adverses significatives.<ref>{{cita publicación |autor= McKenna DJ|coautor= Jones K|autor2=Humphrey S|autor3= Hughes K.|añu= 2001|fecha= |mes= |títulu= Black cohosh: efficacy, safety, and use in clinical and preclinical applications|títulotrad= |url= http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11347288 PMID:11347288|serie= |publicación= Altern Ther Health Med|volume= 7|número= |páxina= 93–100|idioma= inglés|formatu= |issn= |pmid= 11347288|pmc= |oclc= |doi= |id= |fechaaccesu= 19 d'agostu de 2010}}</ref> Esti pariente de les [[Ranunculaceae|ranunculacees]] tien un distintivu raigañu negru. L'aición de los estractos d'esti raigañu paez ser la unión a receptores de la [[serotonina]] y non a la presencia de [[fitoestrógenos]],<ref name="pmid19609225">{{cita publicación | autor = Geller SE, Shulman LP, van Breemen RB, ''et al.'' | títulu = Safety and efficacy of black cohosh and rede clover for the management of vasomotor symptoms: a randomized controlled trial | publicación = [[Menopause (New York, N.Y.)]] | volume = 16 | númberu = 6 | páxines = 1156–66 | añu = 2009 | pmid = 19609225 | doi = 10.1097/gme.0b013y3181ace49b | url = http://meta.wkhealth.com/pt/pt-core/template-journal/lwwgateway/media/landingpage.htm?issn=1072-3714&volume=16&númberu=6&spage=1156 | issn = }}</ref> incluyendo la unión de gran afinidá polos receptores 5-HT7 y ''N''<sub>ω</sub>-metilserotonina.<ref name="Powell et al.">{{cita publicación|autor=Powell SL, Gödecke T, Nikolic D, Chen SN, Ahn S, Dietz B, Farnsworth NR, van Breemen RB, Lankin DC, Pauli GF, Bolton JL|añu=2008|títulu=In vitro serotonergic activity of black cohosh and identification of N(omega)-methylserotonin as a potential active constituent|publicación=[[Journal of Agricultural and Food Chemistry|J. Agric. Food Chem.]] |volume=56|páxines=11718–11726|pmid=19049296|doi=10.1021/jf803298z|númberu=24}}</ref> Nun se debe devasar la dosis encamentada y tien de ser evitada poles muyeres embarazaes. == Raigañu de mansu == La ''[[Iostephane heterophylla]]'' tien un raigañu carnosu d'unos 45 cm de llargu y 8 d'anchu como permediu. Fresca o seca, usar de manera tópica sobre mancaes, incluyendo les mordedures d'animales ponzoñosos, pa promover [[cicatrización]].<ref name=sandoval>{{cita publicación|autor= Sandoval Y|coautor= Bye RA|autor2= Ríos G|autor3= Aguilar MI|añu= 2005|fecha= |mes= |títulu= Microscopic analysis and histochemical observations of the melecinal root of Iostephane heterophylla (Cav.) Benth. ex Hemsl. (Asteraceae)|títulotrad= |url= http://redalyc.uaemex.mx/redalyc/src/entamu/ArtPdfRed.jsp?iCve=57707706|serie= |publicación= Boletín de la Sociedá Botánica de Méxicu|volume= |númberu= |páxina= |issn= 0366-2128|pmid= |pmc= |oclc= |doi= |id= |fechaaccesu= 20 d'agostu de 2010|cita= }}</ref> Ye tamién usada pal aliviu del dolor de llombu y de [[reñón]] apicando la untaza sobre l'área del dolor. En Méxicu emplega otra téunica, rociando la ceniza del raigañu quemáu sobre la firida y envolubrando desués el miembru. En forma de decocción, penerando les partícules del raigañu, entemécense unos 20 g del raigañu con 150 ml d'agua fervida y dáse-y a beber a suxetos diabéticos y con enfermedá pulmonar y hepátiques,<ref name=escandon /> según pal aliviu de los síntomes de la [[disentería]].<ref name=sandoval /> El so usu en firíes probablemente débase a l'actividá de dalgunos de los compuestos químicos presentes nel raigañu de la planta, incluyendo sesquiterpenos activos contra [[bacteria Gram positiva|bacteries gram positives]] y [[bacteria Gram negativa|gram negatives]], [[Fungi|lleldos]] y [[dermatofitos]].<ref>{{cita publicación |autor= Aguilar MI coautor Delgado G|autor2=Hernández ML|autor3= Villarreal ML|añu= 2001|fecha= |mes= |títulu= Bioactive compounds from Iostephane heterophylla (Asteraceae) |títulotrad= |url= |serie= |publicación= Nat Prod LettBoletín de la Sociedá Botánica de Méxicu|volume= 15|númberu= 2|páxina= |páxina= 93-101.|issn= |pmid= |pmc= |oclc= |doi= |id= |fechaaccesu= 20 d'agostu de 2010|cita= }}</ref> == Regaliza == [[Ficheru:Glycyrrhiza glabra (Pile of Spanish wood chips).jpg|thumb|200px|cachos del raigañu de regaliza de venta nun mercáu en [[Melbourne]].]] El raigañu del ''[[Glycyrrhiza glabra]]'' foi utilizáu en medicina de munches cultures por más de 2.500 años en tol mundu.<ref>Davis EA, Morris DJ. Melecinal uses of licorice through the millennia: the good and plenty of it. Mol Cell Endocrinol. Xunu de 1991;78(1-2):1-6. [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1936518 PMID:1936518]</ref> Los chinos llamen la regaliza "güelu de toles yerbes", siendo tamién usáu en munchos preparaos farmacolóxicos pa permediar el restu de los ingredientes y estupefacientes. El raigañu de la regaliza tamién funciona como aliviu de dellos trestornos dixestivos incluyendo la foria y la úlcera gástrica.<ref>Krausse R, Bielenberg J, Blaschek W, Ullmann O. [http://jac.oxfordjournals.org/cgi/reprint/54/1/243.pdf In vitro anti-Helicobacter pylori activity of Extractum liquiritiae, glycyrrhizin and its metabolites] (artículu completu disponible n'inglés). ''J Antimicrob Chemother''. Jul 2004;'''54'''(1):243-6.</ref> Esti raigañu tien aiciones como antitusígeno y suel ser indicáu como coadyuvante nel tratamientu de la [[tos]] acomuñada con [[bronquitis]] y [[asma]].<ref>Anderson DM, Smith WG. The antitussive activity of glycyrrhetinic acid and its derivatives. ''J Pharm Pharmacol''. Jul 1961;'''13''':396-404. [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/13683188 PMID:13683188]</ref> La regaliza tamién puede sofitar la producción d'hormones, como la [[hidrocortisona]], antiinflamatorios y nel tratamientu de la [[enfermedá de Addison]].<ref>Cooper H, Bhattacharya B, Verma V, McCulloch AJ, Smellie WS, Heald AH. Liquorice and soi sauce, a life-saving concoction in a patient with Addison's disease. Ann Clin Biochem. Jul 2007;44(Pt 4):397-9.</ref><ref>Ross EJ. Liquorice and Addison's disease. Br Med J. 20 de xunu 1970; 2 (5711):733.</ref> El principiu activu de la regaliza ye un [[saponósido]] nomáu [[glicirricina]]. Otros compuestos inclúin [[flavonoide]]s, [[triterpenos]] y [[esterol]]es que-y dan al raigañu les sos propiedaes de antitusígeno, mucolíticu y espectorante. Ye probable que los flavonoides, por aición espasmolítica y secretora, sían los responsables de l'aición antiulceróso gástricu del raigañu. La regaliza tamién ye antiinflamatoriu, probablemente por inhibición de los [[corticoide]]s nel organismu. La glicirricina ye un efeutivu [[edulcorante artificial]], en vista de lo cual ye frecuentemente usáu en bébores, confitería y na confección de [[tabacu]]. L'estractu vexetal de regaliza vien en bolses pa fervinchu con presentaciones dende 40 a 80 [[gramu|g]], de los cualos prepárense fervinchos con 0,5 a 1 g pa la tos acomuñada a [[catarru|catarros]] y 1,5-3 g pa úlceras gástriques. Pa prevenir la posible hipopotasemia, encamiéntase añader una dieta rica en [[potasiu]]: [[banana|plátanos]], [[albaricoque]], etc. === Procuros === Les altes dosis de regaliza tienen de ser evitaes por pacientes con hipertensión arterial o otres enfermedaes del corazón. La regaliza interactúa cola [[digoxina]]. La toxicidá por regaliza suel asoceder en persones con usu crónicu de la sustancia y causa [[Trestornu hidroelectrolítico|trestornos hidroelectrolíticos]], que pueden ser trataos con [[Diuréticu aforrador de potasiu diuréticu aforradores del potasiu]] como la [[espironolactona]] (dosis pediátrica: 0.5-1.5 mg/kg per vía oral dos veces al día; máximu de 200 mg/d).<ref name=emedicinelicorice>{{cita web |url=http://emedicine.medscape.com/article/817578-treatment |títulu= Plant Poisoning, Licorice: Treatment & Medication|fechaaccesu= 20 d'agostu de 2010|apellíu=Schonwald |nome= Seth |coautor= |añu= 2009|mes= xunetu|obra = Emergency Medicine: Toxicology|editorial= eMedicine.com|idioma= inglés|cita= }}</ref> La glicirricina, el principal compuestu activu de la regaliza, ye un saponósido triterpénico, que foi acomuñada a [[hepatotoxicidad]].<ref>{{cita publicación |autor= JORGE, O. A. |coautor= JORGE, A. D.|añu=2005 |fecha= |mes= |títulu= Hepatotoxicidad asociada al consumu de Centella asiática|títulotrad= |url= http://scielo.isciii.es/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1130-01082005000200006&lng=es&nrm=iso|serie= |publicación= Rev esp enferm dig|volume= 97|númberu= 2|páxina= |páxina=115-124 |idioma= |formatu= |issn= 1130-0108|pmid= |pmc= |oclc= |doi= 10.4321/S1130-01082005000200006|id= |fechaaccesu= 22 d'agostu de 2010 }}</ref> Les mancadures más carauterístiques fueron [[necrosis]] centrolobulillar y [[fibrosis]] en casos de ingesta enllargada.<ref>{{cita publicación |autor= Itoh S|coautor=Marutani K, Nishijima T, et al. |añu=1995|fecha= |mes= |títulu= Liver injuries induced by herbal medicine, syo-saiko-to (xiao-chai-hu-tang)|títulotrad= |url= |serie= |publicación= Dig Dis Sci|volume= 40|númberu= 8|páxina= |páxina=1845-8|idioma= inglés|formatu= |issn= |pmid= 7648990|pmc= |oclc= |doi= 10.1007/BF02212712|id= |fechaaccesu= 22 d'agostu de 2010 }}</ref> Por tal razón, los estractos de raigañu de regaliza tán contraindicaos en pacientes con hepatitis colestácica y [[cirrosis]], según en pacientes con hipertensión arterial, yá que activa al [[cortisol]], causando un subtipo de [[hipoaldoseteronismo]] con hipertensión arterial.<ref>{{cita publicación |autor= TAGLE V, Rodrigoy ACEVEDO B, Mónica|añu=2009|fecha= |mes= |títulu= Les entrugues que'l clínicu tien de faese nun paciente hipertensu al abarruntar una Hipertensión Secundaria|títulotrad= |url= http://www.scielo.cl/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0718-85602009000200013&lng=es&nrm=iso|serie= |publicación= Rev Chil Cardiol |volume= 28|númberu= 1|páxina= |páxina=214-221|idioma= |formatu= |issn= 0718-8560|pmid= |pmc= |oclc= |doi= 10.4067/S0718-85602009000200013|id= |fechaaccesu= 22 d'agostu de 2010 }}</ref> La regaliza tamién ta contraindicáu en pacientes con [[hiponatremia]] y nel embaranzu. La glicirrizina de la regaliza puede amenorgar el aclaramiento de [[prednisolona]] n'adultos sanos.<ref>{{cita publicación |autor= Chen M-F, Shimada F, Kato H, Yano S y Kanaoka M. |añu=1991|fecha= |mes= |títulu= Effect of oral administration of glycyrrhizin on the pharmacokinetics of prednisolone|títulotrad= |url= |serie= |publicación= Endocrinol Jpn|volume= 38|número= |páxina= |páxines= 167-174|idioma= inglés|formatu= |issn= |pmid= 1752235|pmc= |oclc= |doi= |id= |fechaaccesu= 22 d'agostu de 2010 }}</ref> Na alministración al curtiu plazu y a les dosis habituales de 50 g de la droga per día, nun se describieron efeutos secundarios o procuros.<ref name=vanaclocha /> == Sanguinaria == Del raigañu de la planta ''[[Sanguinaria canadensis]]'' estrayer un [[astrinxente]] usáu como componente en diverses formulaciones de pastes dentales y enxagües bucales.<ref name=enrile>{{cita publicación |autor= Enrile de Rojas, FJ|coautor= Santos-Alemany, A|autor2=Humphrey S|autor3= Hughes K.|añu= 2005|fecha= |mes= |títulu= Colutorios pal control de placa y gingivitis basaos na evidencia científica|títulotrad= |url=http://scielo.isciii.es/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1138-123X2005000400006&lng=es&nrm=iso |serie= |publicación= RCOE|volume= 10|númberu=4 |páxines= 445-452 |idioma= inglés|formatu= |issn= 1138-123X|pmid= 11347288|pmc= |oclc= |doi= 10.4321/S1138-123X2005000400006|id= |fechaaccesu= 19 d'agostu de 2010}}</ref> Úsase tamién en cremes pa la piel. La estracción alcohólica de los rizomas de la sanguinaria produz un alcaloide benzofenantridínico, químicamente activu, que paez ser reteníu na placa dental mientres delles hores dempués del so usu.<ref name=enrile /> L'usu d'un enxagüe bucal y pasta dental de sanguinaria paecen amenorgar de forma significativa los valores de la placa, la inflamación xenxival y el sangráu al sondaje.<ref>{{cita publicación |autor= Hanna JJ|coautor= Johnson JD|autor2=Kuftinec MM|autor3= |añu= 1989|fecha= |mes= |títulu= Long term clinical evaluation of toothpaste and oral rinse containing sanguinaria in controlling plaque, xenxival inflammation and sulcular bleeding during orthodontic treatment|títulotrad= |url= http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2788990|serie= |publicación= Am J Orthod Dentofacial Orthop|volume= 3|número= |páxina= 199-207|idioma= inglés|formatu= |issn= |pmid= 2788990|pmc= |oclc= |doi= |id= |fechaaccesu= 19 d'agostu de 2010}}</ref><ref>{{cita publicación |autor= Kopczyk RA|coautor= Abrams H|autor2=Brown A|añu= 1991|fecha= |mes= |títulu= Clinical and microbiological effects of a sanguinariacontaining mouthrinse and dentifrice with and without fluoride during 6 months of use|títulotrad= |url= http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1770421|serie= |publicación= J Periodontol |volume= 10|número= |páxina= 617-22|idioma= inglés|formatu= |issn= |pmid= 1770421|pmc= |oclc= |doi= |id= |fechaaccesu= 19 d'agostu de 2010}}</ref> Los raigaños tamién tienen atribuyíes los efeutos d'[[expectorante]], [[llaxante]], [[emenagogo]], [[narcóticu]], [[afrodisiacu]], tónicu, [[estimulante]], [[sedante]], [[estornutatorio]] y, probablemente [[antihelmíntico]]. == Sellu d'oru == Los raigaños del ''[[Hydrastis canadensis]]'' o sellu d'oru foi unu de los remedios yerbáceos más populares ente los nativos americanos y convirtióse n'unu de los más usaos por herboristas del [[sieglu XIX]] nel Occidente y [[Europa]]. Los pioneros estauxunidenses solíen mazcar los raigaños cuando teníen dolores de muela y dolor d'estómagu. Trabaya como escelente recursu anti-flema y ye estimulante del [[fégadu]]. Demostróse la so efeutividá pa munchos trestornos dixestivu, respiratorios y delles afecciones de la piel.<ref name=clarke /> El sellu d'oru tamién puede ser útil pa tratar la indixestión, [[gastritis]], [[colitis]], [[úlcera|úlceres]] duodenales, [[menorragia]] y como tónicu regular pal [[aparatu reproductor femenín]], [[leucorrea]] y secreción del [[pene]], [[eczema]] y otros trestornos. as mujer embarazaes tienen d'evitar esti raigañu porque puede causar [[hipertensión arterial]]. Los raigaños de ''H. canadensis'' emplegar nel pasáu pa detener les hemorraxes uterines por cuenta de que causa contraiciones de fuerte intensidá de los músculos del [[úteru]].<ref>BENCHIMOL, Jaime L. and SA, Magali Romero. [http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0104-59702003000400004&lng=en&nrm=iso Adolpho Lutz and controversies over the transmission of leprosy by mosquitoes] (artículu completu disponible n'inglés). Hist. cienc. saude-Manguinhos [online]. 2003, vol.10, suppl.1 [consultáu 2010-08-19], páx. 49-93. ISSN 0104-5970. doi: 10.1590/S0104-59702003000400004.</ref> Estudióse con detalle a unu de los compuestos del ''H canadensis'', conocíu como [[berberina]]. Envalórase que la [[dosis letal]] (DL50) de la berberina en seres humanos sía 27,5 mg/kg. La berberina ye absorbida amodo per vía oral y algama concentraciones pico en 4 hores y tarda 8 hores pa ser depurada del cuerpu.<ref>Jellin J.M., Gregory P.J., Batz F. and Hitchens K. (2004): [http://www.naturaldatabase.com/member_home.asp?ph_img=memberhome.gif&ex=0&ex=0 Pharmacist's Letter/Prescriber's Letter Natural Medicines Comprehensive Database] (n'inglés). Stockton, CA, Therapeutic Research Faculty. Consultáu: 1/12/2004</ref> La berberina escretar na orina y estudios n'humanos amuesen evidencia de que la berberina puede ser absorbida pola piel. Entá se desconocen los datos farmacocinéticos de la berberina proveniente del raigañu del sellu d'oru. La berberina nos seres humanos puede causar el bloquéu de los receptores nel músculu llisu, bloquéu de les canales de potasiu nel corazón y amenorgamientu de la taquicardia ventricular, inhibición de la secreción intestinal d'iones y de la formación de toxines nel intestín y un aumentu na secreción de fiel.<ref name=autogenerated1>Mills Simon and Bone Kerry (2000): Principles and Practice of Phytotherapy. Philadelphia, Churchill Livingstone</ref> La berberina tamién s'indica como coadyuante nes infeiciones urinaries poles sos propiedaes antimicrobianas. Tomaes como raigañu secu alminístrense 1-2 g o 0,5-2 ml del estractu líquidu del raigañu, que actúa meyor n'orines alcalines.<ref>{{Cita llibru |apellíos=Pizzorno |nome= JE |títulu=Manual de medicina natural |edición=2ª |url=https://books.googleco.ve/books?id=7nV3W--cllAC |añu=2009 |editorial= [[Elsevier]], España |idioma= español |isbn= 8480864664 |páxines=139-141 }}</ref> == Tricosantina == ''[[Trichosanthes kirilowii]]'' ye una de les [[50 yerbes fundamentales]] usaes na [[medicina tradicional china]] y que la so raigañu ye una fonte del compuestu químicu [[tricosantina]].<ref name="ars">{{Cita web|url=http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?40112 |títulu=Trichosanthes kirilowii information from NPGS/GRIN |fechaaccesu=13 de febreru de 2008 }}</ref> Los ensayos clínicos realizaos con tricosantina n'enfermos de [[SIDA]] indiquen que l'alministración por fervinchos repitíos d'esta proteína [[antiviral]] inactivadora de [[ribosoma|ribosomes]] ye segura y relativamente bien tolerada y que promueve la medría de la población de [[linfocitos CD4+]] y [[Linfocito T CD8+|CD8+]].<ref>{{cita publicación |autor= J O Kahn |coautor = K J Gorelick|autor2=G Gatti|autor3= C J Arri|títulu=Safety, activity, and pharmacokinetics of GLQ223 in patients with AIDS and AIDS-related complex|publicación= Antimicrob Agents Chemother|volume= 38|número= |páxina= 260-267|idioma= inglés|formatu= |issn= |pmid= 7910722|pmc= |oclc= |doi= |id= |fechaaccesu= 21 d'agostu de 2010}}</ref> En China alminístrase intra-amnióticamente pa inducir l'albuertu nel primer y segundu trimestre del embaranzu, y per vía intramuscular pa promover la evacuación uterina en casu de la muerte del fetu nel [[úteru]].<ref name=larre /> == Valeria común == ''[[Valeriana officinalis]]'' y otres especies del xéneru, contién unu de los fármacos d'orixe vexetal más conocíos pal equilibriu nerviosu.<ref>BABY, R et al. Discrimination of different valerian types with an electronic nose. An. Asoc. Quím. Argent. [online]. 2005, vol.93, n.1-3 [citáu 2010-08-20], pp. 43-50 . Disponible en: <http://www.scielo.org.ar/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0365-03752005000100006&lng=es&nrm=iso>. ISSN 0365-0375.</ref> Investigaciones nos componentes del raigañu suxeren que pue ser efeutivu nel tratamientu del [[velea]] y estaos de inquiteud, irritabilidá o [[ansiedá]], especialmente útil porque paez nun cursar colos efeutos secundarios de les melecines de primer llinia. Especulóse que dellos componentes del [[aceite esencial]], como l'[[ácidu valerénico]], contribúin al mecanismu d'aición de la droga.<ref name=vanaclocha /> Pela so parte, la «valeriana mexicana» (''[[Valeriana edulis]]'' ssp. ''procera'') namái s'usa'l raigañu, y l'usu xeneralizáu como fervinchu ye pa enfermedaes del sistema nerviosu.<ref name=mazaneru /> === Presentaciones comerciales === [[Ficheru:ValerianEssentialOil.png|200px|thumb|Vial conteniendo [[aceite esencial]] estrayíu del ''V. officinalis''.]] Dalgunos de los preparaos comerciales que contienen estractos de raigaños de ''[[Valeriana officinalis]]'', que indíquense según la lliteratura o siguiendo les indicaciones d'un especialista inclúin:<ref name=vanaclocha /> * Herbalpina Valeriana: cápsules que contienen 400 mg de polvu del raigañu de ''V. officinalis''; indíquense dos cápsules tomaes 2 a 3 vegaes diaries acompañaes con un vasu d'agua. Vienen empaquetaos n'envases de 36 y 60 cápsules * Herbofarma Valeriana: bolsa con polvu que contienen 30 g de ''V. officinalis''; indíquense 2 g del polvu disueltu en 200 ml d'agua para prepara un fervinchu que se toma 2 a 3 vegaes diaries * Kalmoval: comprimíos con 150 mg de polvu y 200 mg d'estractu de ''V. officinalis''. Consíguese tamién en botelles pa faer zusmiu que se toma enantes de cada comida. Cada comprimíu indícase 2 a 3 vegaes diaries * La Pirenaica: sobres de 50 g del raigañu * Nutrimed y Nutrinat (estractu de Valeriana): cápsules que contienen 320 mg d'estractu del raigañu de ''V. officinalis''; indíquense una a dos cápsules tomaes 2 a 3 vegaes diaries acompañaes con un vasu d'agua. Vienen empaquetaos n'estoxos de 60 cápsules. * Plantis (por Artesiana agrícola): presentación d'un concentráu arumosu a base de 50 ml del estractu del raigañu. Consíguese tamién en botelles de 350 ml pa faer zusmiu que se toma 1 a 2 cuyaraes esleíes nun vasu d'agua enantes de cada comida. Pa neños suélse-yos dar una cuyaradina como postre diariu. * Radival: cápsules que contienen 300 mg del raigañu, rizoma y [[estolones]] de ''V. officinalis'' con 0,5% d'aceite esencial nun envase con 60 cápsules. * Tauval: comprimíos que contienen 100 mg d'estractu secu del raigañu de ''V. officinalis''; indíquense 50-300 mg pa síntomes d'ansiedá tomáu 2 a 3 vegaes diaries acompañaes con un vasu d'agua. Pal velea indica enantes de chase. Vienen empaquetaos n'estoxos de 30 comprimíos recubiertos. * Valdispert: [[gragea|gragees]] que contienen 45 mg d'estractu secu del raigañu de ''V. officinalis''. Vienen empaquetaos n'envases de 20 grageas. * Valeriana Gor: cápsules que contienen 300 mg de ''V. officinalis''; indíquense tres cápsules diaries tomaes con un vasu d'agua. == Witania == El nome de la especie (''[[Withania somnifera]]'') alude a les propiedaes [[sedante]]s del [[raigañu (botánica)|raigañu]] de la planta. Sicasí, el so usu principal nel antiguu sistema de [[medicina india]] [[Āyurveda]] ye similar al del [[ginseng]] na [[medicina china tradicional]]: funciona como [[adaptógeno]]. Por esta razón, n'[[Occidente]] dáse-y el nomatu de «ginseng indiu». Na tradición Āyurveda, los raigaños de ''W. somnifera'' tienen cualidaes [[afrodisiacu|afrodisiaques]], [[sedante]]s, y propiedaes rejuvenecedoras al enllargar la vida. Anque hai pocos estudios científicos sobre los beneficios de la witania, utilízase tradicionalmente pa tratar la fatiga crónica, [[deshidratación]], debilidá ósea y muscular, [[diente]]s fluexos, [[impotencia sexual]], [[emaciación]], [[estriñimientu]], escosamientu nerviosu, [[amnesia|perda de la memoria]] y la [[polución nocherniega]].<ref name=scartezzini>{{cita publicación |autor=Scartezzini P, Speroni Y |títulu=Review on some plants of Indian traditional medicine with antioxidant activity |publicación=J Ethnopharmacol |volume=71 |númberu=1-2 |páxines=23–43 |añu=2000 |mes= xunetu |pmid=10904144 |doi= |url=}}</ref><ref name=mirjalili>{{cita publicación |autor=Mirjalili MH, Moyano Y, Bonfill M, Cusido RM, Palazón J |títulu=Steroidal lactones from Withania somnifera, an ancient plant for novel medicine |publicación=Molecules |volume=14 |númberu=7 |páxines=2373–93 |añu=2009 |pmid=19633611 |doi=10.3390/molecules14072373 |url=}}</ref> Los estudios realizaos que demuestren evidencies sobre les propiedaes beneficioses de la ''W. somnifera'' son, l'aliviu de los [[Síndrome d'abstinencia|síntomes d'astinencia]] de drogues,<ref name=lu>{{cita publicación |autor=Lu L, Liu Y, Zhu W, ''et al.'' |títulu=Traditional medicine in the treatment of drug addiction |publicación=Am J Drug Alcohol Abuse |volume=35 |númberu=1 |páxines=1–11 |añu=2009 |pmid=19152199 |doi=10.1080/00952990802455469 |url=}}</ref> l'amenorgamientu de l'[[ansiedá]],<ref name=cooley>{{cita publicación |autor=Cooley K, Szczurko O, Perri D, ''et al.'' |títulu=Naturopathic care for anxiety: a randomized controlled trial ISRCTN78958974 |publicación=PLoS ONE |volume=4 |númberu=8 |páxines=y6628 |añu=2009 |pmid=19718255 |pmc=2729375 |doi=10.1371/journal.pone.0006628 |url=}}</ref> y del [[artralxa|dolor]] de l'[[artritis]] na [[rodía]].<ref name=chopra>{{cita publicación |autor = Chopra A, Lavin P, Patwardhan B, Chitre D |títulu=A 32-week randomized, placebo-controlled clinical evaluation of RA-11, an Ayurvedic drug, on osteoarthritis of the knees |publicación=J Clin Rheumatol |volume=10 |númberu=5 |páxines=236–45 |añu=2004 |mes= ochobre |pmid=17043520 |doi= 10.1097/01.rhu.0000138087.47382.6d |url=}}</ref><ref name=Kulkarni>{{cita publicación |autor=Kulkarni RR, Patki PS, Jog VP, Gandage SG, Patwardhan B |títulu=Treatment of osteoarthritis with a herbomineral formulation: a double-blind, placebo-controlled, cross-over study |publicación=J Ethnopharmacol |volume=33 |númberu=1-2 |páxines=91–5 |añu=1991 |pmid=1943180 |doi= |url=}}</ref> Otros ensayos clínicos en cursu pa la determinación de la eficacia de ''W. sominifera'' inclúin el tratamientu de l'[[ansiedá]] y otros trestornos neurolóxicu y cognitivu,<ref>Monograph: <o>Withania somnifera</o>. ''Altern Med Rev''. 2004;9:211-214</ref>[[tuberculosis]],<ref>{{cita web |url= http://www.ctri.in/Clinicaltrials/ViewTrial.jsp?trialno=175|títulu= India, World Health Organization International Clinical Registry Program, CTRI/2008/091/000089|fechaaccesu=24 d'agostu de 2010 |autor= Vandana Razdan |fecha= 2008|obra= A proof of concept prospective, randomized parallel open clinical study to evaluate the effect of PHP-TB in patients of Pulmonary Tuberculosis|idioma= inglés|cita= }}</ref> [[Enfermedá de Parkinson]],<ref>{{cita web |url= http://apps.who.int/trialsearch/Trial.aspx?TrialID=ISRCTN31871098|títulu= Pakistan, World Health Organization International Clinical Registry Program, ISRCTN31871098|fechaaccesu=24 d'agostu de 2010 |autor= Muhammad Fahad Saleem|fecha= 2010|obra= Randomised controlled trial of Withania somnifera root powder in Parkinson?s Disease WiS-PD|idioma= inglés|cita= }}</ref> [[Cáncer oseu primariu|cáncer de güesu]],<ref>{{cita web |url= http://apps.who.int/trialsearch/Trial.aspx?TrialID=NCT00689195|títulu= India, World Health Organization International Clinical Registry Program, NCT00689195|fechaaccesu=24 d'agostu de 2010 |autor= Manish Agarwal|fecha= 2008|obra= Pilot Study of Curcumin Formulation and Ashwagandha Extract in Advanced Osteosarcoma OSCAT|idioma= inglés|cita= }}</ref> el [[trestornu bipolar]],<ref>{{cita web |url= http://apps.who.int/trialsearch/Trial.aspx?TrialID=NCT00761761|títulu= USA, World Health Organization International Clinical Registry Program, NCT00761761|fechaaccesu=24 d'agostu de 2010 |autor= Patricia Schlicht|fecha= 2010|obra= |idioma= inglés|cita= }}</ref> [[diabetes]]<ref>{{cita web |url= http://apps.who.int/trialsearch/Trial.aspx?TrialID=CTRI/2008/091/000053|títulu= India, World Health Organization International Clinical Registry Program, CTRI/2008/091/000053|fechaaccesu=24 d'agostu de 2010 |autor= Urmila Thatte y col|fecha= 2008|obra= A clinical trial to study activity and safety of Ayurvedic formulation containing Ashwagadha and Haridra in patients freshly diagnosed with Type 2 Diabetes mellitus |idioma= |cita= }}</ref><ref>India, World Health Organization International Clinical Registry Program, CTRI/2008/091/000054, http://apps.who.int/trialsearch/Trial.aspx?TrialID=CTRI/2008/091/000053</ref> y p'ameyorar la calidá de vida de los vieyos y los pacientes de [[cáncer de mama]] que reciben [[quimioterapia]].<ref>{{cita web |url= http://apps.who.int/trialsearch/Trial.aspx?TrialID=CTRI/2008/091/000052|títulu= India, World Health Organization International Clinical Registry Program, CTRI/2008/091/000052|fechaaccesu=24 d'agostu de 2010 |autor=Urmila Thatte y col |fecha= 2008|obra= A clinical trial to study the effects of Ayurvedic formulation containing Ashwagandha and Guduchi in improving the quality of life in patients of breast cancer receiving chemotherapy as treatment |idioma= inglés|cita= }}</ref><ref>{{cita web |url= http://apps.who.int/trialsearch/Trial.aspx?TrialID=CTRI/2008/091/000047|títulu= India, World Health Organization International Clinical Registry Program, CTRI/2008/091/000047|fechaaccesu=24 d'agostu de 2010 |autor=Urmila Thatte y col |fecha= 2008|obra= A clinical trial to study the effects of 2 Ayurvedic formulations, containing Ashwagandha, Brahmi and Amalaki on the physical and emotional well-being of elderly subjects|idioma= inglés|cita= }}</ref> Los principales compuestos del raigañu de witania inclúin dellos [[whitanólido]] d'estructura similar a la [[digoxina]] implicaos nel efeutu adaptógeno y antiinflamatoriu, y alcaloides como la [[somnina]] y la [[tropina]] qu'amuesen una aición relaxante a nivel de los [[intestín|intestinos]], [[úteru]], [[bronquiu|bronquios]] y el [[músculu llisu]] de los [[vasos sanguíneos]].<ref name=vanaclocha /> == Ver tamién == * [[Fitoterapia china]] * [[Intoxicación por plantes]] * [[Planta melecinal]] * [[Preparaos homeopáticos]] * [[Tratamientos alternativos usaos pal resfriáu común]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * TRÉS, J.C. (2006). [http://scielo.isciii.es/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1137-66272006000300007&lng=es&nrm=iso Interacción ente fármacos y plantes melecinales]. ''Añales Sis San Navarra'', vol.29, n.2, pp. 233-252. ISSN 1137-6627. doi: 10.4321/S1137-66272006000300007. Útlimo accesu 22 d'agostu de 2010. {{DEFAULTSORT:Usos Melecinales De Les Raices}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Plantes melecinales]] [[Categoría:TBSpecies]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con errores de referencies]] h0xt59rt1ahu87aqbv9szycwgiprvq0 Lucanus formosanus 0 69794 4376849 4052157 2025-06-17T14:09:26Z YoaR 37624 4376849 wikitext text/x-wiki {{Ficha de taxón | ''Lucanus formosanus'' | status = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Arthropoda]] | subphylum = [[Hexapoda]] | classis = [[Insecta]] | subclassis = [[Pterygota]] | infraclassis = [[Neoptera]] | superordo = [[Endopterygota]] | ordo = [[Coleoptera]] | subordo = [[Polyphaga]] | infraordo = [[Scarabaeiformia]] | familia = [[Lucanidae]] | genus = [[Lucanus]] | species = L. formosanus | subspecies = | binomial = '''''Lucanus formosanus''''' | binomial_authority = Planet, [[1899]] | synonyms = }} '''''Lucanus formosanus''''' ye una [[especie]] de [[coleoptera|coleópteru]] de la [[familia (bioloxía)|familia]] [[Lucanidae]]. == Distribución xeográfica == Alcuéntrase en [[Taiwán]].<ref>{{en}} {{Biology Catalog|Lucanidae|consultáu=15 de xineru de 2012}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikispecies}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Lucanus|Formosanus]] [[Categoría:Coleópteros de China]] iks8n4spkrdepuf96chrtawigohgl4i Hoshihananomia perlata 0 70481 4376831 3857456 2025-06-17T13:30:20Z YoaR 37624 4376831 wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20200929154711}} {{Ficha de taxón | status = | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Arthropoda]] | subphylum = [[Hexapoda]] | classis = [[Insecta]] | subclassis = [[Pterygota]] | infraclassis = [[Neoptera]] | superordo = [[Endopterygota]] | ordo = [[Coleoptera]] | subordo = [[Polyphaga]] | |infraordo = [[Cucujiformia]] | superfamila = [[Tenebrionoidea]] | familia = [[Mordellidae]] | genus = [[Hoshihananomia]] | species = H. perlata | subspecies = | binomial = '''''Hoshihananomia perlata''''' | binomial_authority = Sulzer, [[1776]] | synonyms = }} '''''Hoshihananomia perlata''''' ye una [[especie]] de [[coleoptera|coleópteru]] de la [[familia (bioloxía)|familia]] [[Mordellidae]]. == Distribución xeográfica == Alcuéntrase n'[[Europa]], [[Siberia]] y [[Xapón]].<ref>{{en}} {{Biology Catalog|Mordellidae|consultáu=15 de xineru de 2012}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikispecies}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Hoshihananomia|Perlata]] [[Categoría:Coleópteros d'Europa]] [[Categoría:Coleópteros d'Asia]] [[Categoría:Animales descritos en 1776]] edxnpzyt04zw10dpe8i24tgw5dq08zv Celeus loricatus 0 71253 4376832 4110649 2025-06-17T13:31:06Z YoaR 37624 4376832 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Celeus loricatus}} {{Ficha de taxón | status = LC | status_system = IUCN3.1 | status_ref =<ref name=iucn>BirdLife International (2009) [https://www.iucnredlist.org/apps/redlist/details/100600692/0 Celeus loricatus]; IUCN (2011) ''IUCN Red List of Threatened Species'', Version 2011.2. Consultáu'l 23 de xineru de 2012.</ref> | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | ordo = [[Piciformes]] | familia = [[Picidae]] | genus = ''[[Celeus]]'' | species = '''C. loricatus''' | binomial = Celeus loricatus | binomial_authority = ([[Ludwig Reichenbach|Reichenbach]], [[1854]]) | synonyms = ''Meiglyptes loricatus'' }} '''''Celeus loricatus''''' ye una especie d'[[ave]] d'a familia [[Picidae]], que s'atopa en [[Colombia]], [[Costa Rica]], [[Ecuador]], [[Nicaragua]] y [[Panamá]].<ref name=iucn/> == Hábitat == Vive nel [[dosel]] del [[Monte húmedu tropical y subtropical|monte húmedu]], árees parcialmente abiertes y escamplaes cercanes, ente'l nivel del mar y los 1.500 [[m]] d'[[altitú]].<ref name=SHWB> Hilty, Steven L. and William L Brown (1986) ''A guide to the birds of Colombia'': 336, pl.22. Princeton University Press.</ref> == Descripción == Mide ente 20<ref name=SHWB/> y 21 [[cm]] de llargor y pesa 83 [[Gramu|g]]. L'iris ye de color lladriyu; el picu marfil verdosu, col culmen color cuernu. Les pates son grises parduces. El machu tien les mexelles, el cazu y el gargüelu de color coloráu carmesí, con manches negres nel centru del gargüelu; el restu de la cabeza, el pescuezu y la nuca son de color canela ablondu, que se tornen castañal ablonda acaneláu sobre'l restu de la rexón cimera, que presenta manches y barres curties negres; el pechu y el banduyu son de color ante escamado; el forru de les ales ye ablondu, les primaries y la cola presenten barras color ante y negru. La fema tien la cabeza canela ablondu, ensin colloráu y la rexón inferior de color canela fondu y escuru.<ref name=ECR>Elizondo, Luis Humberto (2000) [http://darnis.inbio.ac.cr/FMPro?-DB=UBIpub.fp3&-lay=WebAll&-Format=/ubi/detail.html&-Op=bw&id=3141&-Find Celeus loricatus (Reichenbach, 1854) (Carpinteru canelu)]; ''Especies de Costa Rica''. INBio</ref> == Alimentación == Aliméntase d'[[inseutu|inseutos]], especialmente [[formiga|formigues]] y [[termita|termites]], qu'atopa picotiando les cañes y los tueros.<ref name=ECR/> == Referencies ==<!-- Caldasia27:247. --> {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikispecies}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Celeus|loricatus]] [[Categoría:Aves d'América Central]] [[Categoría:Aves d'América del Sur]] [[Categoría:Animales descritos en 1854]] [[Categoría:TBSpecies]] 339a009qdeojkyv5350e387wld8mvve Parabuteo unicinctus 0 72229 4376949 4083603 2025-06-17T14:39:00Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá práutica => dicha práutica 4376949 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Parabuteo unicinctus}} {{Ficha de taxón | status = LC | status_system = iucn3.1 | status_ref =<ref>{{IUCN|asesores=BirdLife International|añu=2012|edición IUCN=2015.2|consultáu=26 d'agostu de 2015}}</ref> | image = TF Wildpark Johannismuehle 03-14 img11.jpg | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | ordo = [[Accipitriformes]] | familia = [[Accipitridae]] | genus = '''Parabuteo''' | species = '''P. unicinctus''' | species_authority = [[Coenraad Jacob Temminck|Temminck]], 1824 }} {{noaves}} El {{iniTaxon}}, ye una ave mediana qu'habita dende'l suroeste d'[[EE. XX.]], tol [[Perú]], [[Bolivia]], [[Uruguái]] y hasta'l sur de [[Chile]] y [[Arxentina]]. Ye l'únicu miembru del xéneru '''''Parabuteo''''', que lliteralmente significa ''similar'' a ''[[Buteo]]''', ente que ''unicinctus'' significa ''una sola cinta'', pela banda terminal blanca de la so cola. == Carauterístiques == L'adultu tien un [[plumaxe]] pardu escuru sacante les plumes terciaries que son de color acoloratáu. El final de la cola ye blancu. Tien un llargor de 60 cm y un valumbu alar de 1.2 m; el pesu permediu ye de 900 g. Les femes son 10 % más grandes que los machos. Tien garres fuertes y afilaes. Picu curtiu y curvu, y na base una cubierta de [[cera (aves)|cera]], coloriada conspicuamente. Ales anches y arrondaes y al volar entamen enforma. == Nome común == N'Ecuador conocer como gavilán alicastaño, en Méxicu como ferre o aguililla de Harris, en Chile como peuco y en Perú como gavilán acaneláu. == Historia natural == Ye una rapaz sociable, viviendo nun grupu familiar similar a les menaes de llobos, llegando inclusive a cazar en grupu, la so condición de sociable s'evidencia na cría de los pitucos, que ye compartida por tolos miembros del grupu. Exhiben una gran variedá de fases de coloración y les aves inmadures son abondo distintes a les adultes. Añeren n'árboles o riscos con niaraes de 1 a 6 güevos blancos o celestes con mancha café. La so dieta principal basar en [[llebres]], [[coneyos]], [[Columbidae|palombos]], [[royedores]] y, a falta d'ellos, [[llagarteses]] y demás [[reptiles]]. Anguaño esta ave gocia de gran popularidá na práutica de la [[cetrería]], cuidao que'l so calter sociable ya intelixencia única fixo d'esti rapaz una de les predilectes pa dicha práutica na modalidá de baxu vuelu; la so perfecta adaptabilidá a nueves redolaes fixo qu'esti rapaz sía criada en cautiverio en distintos centros alredor del mundu. Nel [[metro de la Ciudá de Méxicu]] utilícense aguilillas de Harris entrenaes pa estornar palombos que'l so escrementu escome instalaciones llétriques. D'igual manera empléguense éstes aves nel [[Aeropuertu Internacional de la Ciudá de Méxicu]] y nel d'Uruguái.<ref>http://www.eluniversal.com.mx/ciudá/107762.html</ref> == Subespecies == Reconócense dos [[subespecie|subespecies]] de ''Parabuteo unicinctus '':<ref name=cle>[http://www.birds.cornell.edu/clementschecklist/Clements%20Checklist%206.3.2%20December%202008.xls/view Clements, J. F. 2007. ''The Clements Checklist of Birds of the World, 6th Edition''. Cornell University Press. Downloadable from Cornell Lab of Ornithology ]</ref> * ''[[Parabuteo unicinctus harrisi]]'' - Del suroeste de los [[Estaos Xuníos]] a l'aguada pacífica de [[Colombia]], [[Ecuador]] y [[Perú]]. * ''[[Parabuteo unicinctus unicinctus]]'' - Del sur de [[Perú]], norte d'[[Arxentina]] y gran parte del territoriu de [[Chile]]. == Galería d'imáxenes == <center><gallery perrow="5"> Image:AguiladeHarris.JPG Parabuteo unicinctus - 01.jpg Image:Parabuteo_unicinctus_landing.jpg Image:Parabuteo_unicinctus_falconry.jpg Image:Parabuteo_unicinctus_flight.jpg Image:Parabuteo_unicinctus_female.jpg </gallery></center> == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == *''Guía d'Aves de Méxicu y d'América Central del norte'', Steve N. G. Howell y Sophie Webb, 1994, ISBN 0-19-854012-4 == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikispecies}} *[http://users.cybercity.dk/~ccc12787/raptors/parabuteo.html Borch's Falconry page ditto] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Accipitridae]] [[Categoría:Aves d'América]] [[Categoría:Xéneros monotípicos d'aves]] [[Categoría:TBSpecies]] 6qd27c0i7atcuvn6radag4oqkd9uof9 Trochilus polytmus 0 72761 4376970 4227016 2025-06-17T14:48:38Z YoaR 37624 4376970 wikitext text/x-wiki {{Ficha de taxón | status = LC | status_system = iucn3.1 | status_ref =<ref>'''BirdLife International''' (2004). ''[https://www.iucnredlist.org/search/details.php/48305/all Trochilus polytmus]''. 2006 IUCN Red List of Threatened Species. [[IUCN]] 2006. Consultada'l 11 de mayu de 2006. Fueya de datos qu'inclúi xustificación de porqué esta especies ye d'esmolición menor.</ref> | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Aves]] | ordo = [[Apodiformes]] | familia = [[Trochilidae]] | genus = ''[[Trochilus]]'' | species = '''''T. polytmus ''''' | binomial = ''Trochilus polytmus '' | binomial_authority = [[Carlos Linneo|L.]], 1758 }} '''''Trochilus polytmus''''' ye una [[ave]] de la familia [[Trochilidae]] de los colibríes. Ye [[endemismu|endémica]] de [[Xamaica]], onde ye'l so [[ave nacional]] y ye llamáu ''Doctor Bird'', ye ellí'l más abondosu de los [[colibrí]]es. El [[xéneru (bioloxía)|xéneru]] ''[[Trochilus]]'' al que pertenez tamién ye [[endemismu|endémica]] de Xamaica, y la única otra especie del mesmu, el [[Trochilus scitulus|Colibrí Portacintas Piquinegro]] ye considerada por delles autoridaes (por casu [[AOU]]) como [[subespecie]] dientro de ''Trochilus polytmus''. == Distribución == La especie ''Trochilus polytmus'' (o subespecie ''Trochilus polytmus polytmus'' según la AOU) ta distribuyida na mayor parte de la isla sacante nel estremu este, con una llende que va de la [[Badea Morant]], nel sur, siguiendo'l [[ríu Morant]], en direición de [[Ginger House]] y el centru del [[ríu Grande (Xamaica)|ríu Grande]] hasta [[Port Antonio]] al norte. De la mesma, la especie ''[[Trochilus scitulus]]'' (o subespecie ''Trochilus polytmus scitulus'' según la AOU) ta acutada al estremu este de Xamaica (Gill ''et al''., 1973). == Descripción == Los dos [[pluma rectriz|rectrices]] casi más esternes del machu son de 15 a 18 cm de llargu, muncho más llargues que'l cuerpu que les soporta. Colgando detrás del machu volador como si fueren dos "chorrinos", estes plumes faen un soníu zumbante. Les femes escarecen de plumes rectrices allargaes, y son mayormente blanques pembaxo. Por cuenta de la so pequeñez, estes aves son vulnerables a numberosos [[predador]]es. == Dieta == Estes aves alimentar del [[néctar (botánica)|néctar]] de flores usando la so llarga llingua estensible y tamién prinden inseutos al vuelu. Rique alimentación frecuente mientres tán actives mientres el día y vuélvense a un estáu de [[turpor]] mientres la nueche pa caltener enerxíes. == Referencies == {{llistaref}} * '''Gill''', Frank B.; Stokes, F. J. & Stokes, C. (1973): Contact Zones and Hybridization in the Jamaican Hummingbird, Trochilus polytmus (L.). ''Condor'' 75(2): 170-176. [http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v075n02/p0170-p0176.pdf Testu completu PDF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110606141423/http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v075n02/p0170-p0176.pdf |fecha=2011-06-06 }} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikispecies}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Trochilus|polytmus]] [[Categoría:Aves de Xamaica]] [[Categoría:Aves nacionales]] [[Categoría:Especies descrites por Linnaeus]] [[Categoría:Animales descritos en 1758]] o4euuks0eyeqvkcyt01lze2l6hl40ve Jean-Jacques Rousseau 0 73610 4376891 4362577 2025-06-17T14:27:18Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá potencia => dicha potencia 4376891 wikitext text/x-wiki {{1000}} {{Correxir}} {{persona}} '''Jean-Jacques Rousseau''' {{nym}} foi un [[polímata]]: [[escritor]], [[filosofía|filósofu]], [[músicu]], [[botánicu]] y [[naturalista]] francu-helvéticu definíu como un ilustráu, a pesar de les fondes contradicciones que lu dixebraron de los principales representantes de la [[Ilustración]]. Les idees polítiques de Rousseau influyeron en gran midida na [[Revolución francesa]], el desenvolvimientu de les teoríes [[Republicanismu|republicanes]] y la crecedera del [[nacionalismu]]. El so heriedu de pensador radical y revolucionariu ta probablemente meyor espresada nes sos dos frases más célebres, una contenida en ''[[El contratu social]],'' «L'home naz llibre, pero en toos llaos ta encadenáu», la otra, presente nel so ''[[Emilio, o De la educación]],'' «L'home ye bonu por naturaleza», d'ende parte la so idea de la posibilidá de la educación. == Biografía == Por cuenta de motivos relixosos, la familia Rousseau exilióse en [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]] cuando yera una [[ciudá-estáu]] independiente. Ellí, Isaac Rousseau (Xinebra, [[1672]]-[[Nyon]], [[1747]]) y Suzanne Bernard (Xinebra, [[1673]]-ibídem, [[1712]]), fía del [[Calvinismu|calvinista]] Jacques Bernard, tuvieron al so fíu Jean-Jacques. Nueve díes dempués de dar a lluz, Suzanne finó. El pequeñu Rousseau consideró a los sos tíos paternos como los sos segundos padres, por cuenta de que dende bien pequeñu pasó enforma tiempu con ellos y fueron los que lo curiaron. Cuando Rousseau tenía 10 años ([[1722]]), so padre exilióse por una acusación infundada y él quedó al cuidu del so tíu Samuel. Con esta familia esfrutó d'una educación qu'él consideraría ideal, calificando esta dómina como la más feliz de la so vida. Xunto col so primu, Rousseau foi unviáu como pupilu a la casa del calvinista Lambercier mientres dos años ([[1722]]-[[1724]]). Al so regresu en [[1725]], trabayó como aprendiz de reloxeru y, darréu, con un maestru grabador (anque ensin terminar el so aprendizaxe), con quien desenvolvió l'abonda esperiencia pa vivir d'estos oficios tola so vida. {{cita|Arrenunciar a la llibertá ye arrenunciar a la cualidá d'homes, a los derechos d'humanidá ya inclusive a los deberes.|''El contratu social''}} Por ello, a los 16 años ([[1728]]) abandona la so ciudá natal. En tando pelegrinando un tiempu, establecióse n'[[Annecy]], siendo tuteláu por [[Madame de Warens]], una dama ilustrada, trece años mayor qu'él, que lu ayudó na so educación y na so afición pola música. A güeyos de Rousseau, ella sería una madre y una amiga. Moró seis selmanes en [[Montpellier]] por una enfermedá grave, y al so regresu foi preceptor en [[Lyon]] y tuvo contautu con [[Bernard le Bovier de Fontenelle|Fontenelle]], [[Denis Diderot|Diderot]] o [[Pierre de Marivaux|Marivaux]]. Forxando un calter de "pasiante solitariu" mientres percorría quilómetros y quilómetros pelos [[Alpes]], Rousseau exerció de periodista. En [[1745]], con 33 años vuelve a [[París]], onde convive con Thérèse Levasseur, una modista analfabeta con quien tien cinco fíos y a quien convence pa entregalos al hospiciu conforme van naciendo. De primeres dixo qu'escarecía de medios pa caltener una familia,<ref>[http://lettres.ac-rouen.fr/sequences/argumentation/a30.html Carta a Madame de Francueil, 1751]</ref> pero más tarde, nel volume IX de les sos Confesiones, sostuvo faelo pa estremalos de la nefasta influencia de la so familia política: ''Pensar n'encamentalos a una familia ensin educación, por que los educara entá peor, faíame tremecer. La educación del hospiciu nun podía ser peor qu'eso''. Nesta dómina contauta con [[Voltaire]], [[D'Alembert]], [[Jean-Philippe Rameau|Rameau]] y, de nuevo, con [[Diderot]], y escribe les sos obres más reconocíes. Cuando l'[[Academia Francesa]] propunxo en [[1750]] el siguiente dilema: ''¿Contribúin les artes y les ciencies a malvar al individuu?'', Rousseau ganó respondiendo que sí, pos les artes y les ciencies al so xuiciu suponen una decadencia cultural. A partir d'equí, la fama llama a la so puerta. Empieza a asistir a salones parisinos, critica la [[música francesa]] en [[Querella de los bufones|la Querelle des Buffons]] col sofitu de los enciclopedistes y el so, entós daquella, íntimu amigu [[Frédéric-Melchior Grimm]]. [[Ficheru:Allan Ramsay 003.jpg|thumb|''Semeya de Jean-Jacques Rousseau'', por [[Allan Ramsay (pintor)|Allan Ramsay]], en [[1766]], [[National Gallery d'Escocia|Galería Nacional d'Escocia]].]] Les esixencies de los sos amigos y el so opiniones alloñar d'ellos, Rousseau siéntese traicionáu y atacáu y abandona Ermitage, casa rural que-y amobló Mme. d'Epinay en 1756. La publicación de ''[[Emilio, o De la educación]]'' y de ''[[El contratu social]]'' facer tremendamente impopular, hasta'l puntu de que lo destierren de Francia; marcha a Suiza, onde ye acoyíu como protexíu de [[Lord Keith]], pero la so casa en [[Môtiers]] ye apedriada por una alteria furiosa en 1765. El so amigu [[David Hume|Hume]] acoyer xunto con Thérèse n'[[Inglaterra]], y vivieron retiraos nel campu mientres dos años ([[1765]]-[[1767]]), por cuenta de la opinión que la mayoría de los ingleses tenía d'él: un llocu, malu y peligrosu home que vive en pecáu con Thérèse. En [[1767]], con 55 años, volvió a [[Francia]] con un nome falsu. Ellí casóse cola so amada Thérèse un añu más tarde. En [[1770]] dexóse-y tornar oficialmente cola condición de que nun publicar namás. Escribió les sos memories, les ''Confesiones'', y dedicóse a vivir de los sos patrones y de llectures públiques de les sos memories. En [[1772]] Mme. d'Epinay, escritora amiga d'él y Grimm al tiempu (lo que va provocar la so enemistá), escupuliciada polo que Rousseau rellata de la so rellación con ella, pide a la policía que prohiban tales llectures. Con un estáu anímicu visiegu, allóñase definitivamente del mundu. Anque siguió escribiendo, el dañu que-y causaren los ataques de [[Voltaire]] (quien dixo d'él que se valía de la sensiblería y la [[hipocresía]]) y otros personaxes de la dómina terminó estremándolo finalmente de la vida pública ensin poder aprovechar la fama y la reconocencia de la so obra, qu'inspiraría al romanticismu. Retiráu en [[Ermenonville]], finó d'un paru cardiaco en [[1778]] a los 66 años. Los sos restos fuelguen nel [[Panteón de París]] a pocos metros de Voltaire y el sitiu exactu ta marcáu claramente por un bustu conmemorativo. == Legáu de Rousseau == === Lliterariu === Dáu'l so alloñamientu de los enciclopedistes de la dómina y el so enfrentamientu cola [[Ilesia Católica]], poles sos polémiques doctrines, el so estilu lliterariu camudó. Les sos obres autobiográfiques dieron un entorno fundamental na lliteratura europea; a tal puntu que ye consideráu unu de los precursores del [[Romanticismu]]. Les obres sos que más influyeron na so dómina fueron ''[[Julia, o la Nueva Eloisa]]'' (1761) y ''[[Emilio, o De la educación]]'' (1762), yá que tresformaron les idees sobre la familia.<ref>Geary, P., Kishlansky, M., & O'Brien, P., ''Civilization in the West'', Combined Volume (7ª Edición) (MyHistoryLab Series), Nueva York: Longman, 2005.</ref> Otres obres bien importantes son ''[[El contratu social]]'' y el ''[[Discursu sobre l'orixe de la desigualdá ente los homes]]''. === Idees polítiques y sociales === [[Ficheru:Social contract rousseau page.jpg|thumb|right|200px|Primer páxina de la publicación orixinal en francés de ''[[El contratu social]]''.]] Rousseau produció unu de los trabayos más importantes de la dómina de la [[Ilustración]];<ref>Geary, P., Kishlansky, M., & O'Brien, P., ''Civilization in the West'', Combined Volume (MyHistoryLab Series) (7 ed.). Nueva York: Longman, 2007.</ref> al traviés del so Contratu Social, fixo surdir una nueva política.<ref>Casu, A., ''Rousseau. Filósofos y Moralistes Franceses'', Méxicu: Editorial Stylo, 1943, páxs. 45-60</ref> Esta nueva política ta basada na ''volonté générale'', voluntá xeneral, y nel pueblu como soberanu. Espón que la única forma de gobiernu llegal va ser aquella d'un [[Estáu]] [[republica]]nu, onde tol pueblu llexisle; independientemente de la forma de gobiernu, yá seya una [[monarquía]] o una [[aristocracia]], nun tien d'afectar la llexitimidá del Estáu.<ref>Villa Verde, M. J., ''Rousseau y el pensamientu de les lluces'', Madrid: Tecnos, 1987.</ref> Rousseau da gran importancia al tamañu del Estáu, por cuenta de qu'una vegada la población del Estáu crez, entós la voluntá de cada individuu ye menos representada na voluntá xeneral, de cuenta que mientres mayor seya l'Estáu, el so gobiernu tien de ser más eficaz pa evitar la desobediencia a esa voluntá xeneral.<ref>Zhang, H. (s.f.). On “The Social Contract” by Rousseau. Yale University. Recuperáu'l 20 d'ochobre de 2010, de www.som.yale.edu/Faculty/sunder/Phdaccountingcontrol/RousseauReveiwZhandoc.</ref> Nos sos estudios políticu y social Rousseau desenvolvió un esquema social, nel cual el poder recái sobre'l pueblu, argumentando que ye posible vivir y sobrevivir como conxuntu ensin necesidá d'un postreru líder que fora l'autoridá. Ye una propuesta que s'enconta na llibertá natural, cola cual, Rousseau esplica, nació l'home. En ''[[El Contratu Social]]'', Rousseau argumenta que'l poder que rixe a la sociedá ye la voluntá xeneral que mira pol bien común de tolos ciudadanos.<ref>Rodríguez, J. "Estáu de derechu y democracia. Institutu Federal Eleutoral", s.f., recuperáu Ochobre 20, 2010, de www.ife.org.mx/documentos/DECEYEC/estáu_de_derechu_y_democracia.htm</ref> Esti poder namái toma vixencia cuando cada unu de los miembros d'una sociedá xunir por aciu asociación so la condición, según espón Rousseau, de que “Cada unu de nós pon de mancomún la so persona y tol so poder so la suprema direición de la voluntá xeneral; y cada miembru ye consideráu como parte indivisible del tou”.<ref name="Contratu">Rousseau, Jean-Jacques (1762). ''El Contratu Social''. (delles ediciones).</ref> A lo último Rousseau plantega que l'asociación asumida polos ciudadanos tien de ser “capaz de defender y protexer, con tola fuercia común, la persona y los bienes de cada unu de los asociaos, pero de manera tal que cada unu d'éstos, n'unión con toos, namái obedeza a sigo mesmu, y quede tan llibre como enantes.”<ref name="Contratu" /> La obra rousseauniana argumenta qu'esta asociación de los homes nun ye daqué natural.<ref name="Teoría">Iglesias, M., Aramberri, J., Zuñiga, L., ''Los Oríxenes de la Teoría Sociolóxica'', Madrid, Akal, 1980.</ref> L'home sale del so estáu natural de llibertá porque-y surden necesidaes de sobrevivencia que-y imponen la creación de daqué artificial, una y bones l'home nun ye sociable por naturaleza y nun nació pa tar acomuñáu con otros. Ye voluntariamente que se xunen los unos a los otros y enconten esti venceyu col desenvolvimientu de la moralidá y la racionalidá pa satisfaer les necesidaes que la naturaleza impúnxo-y. La moral y la razón fáense evidentes na sociedá al establecer un modelu normativu capaz de crear un orde social qu'evite la dominación d'unos sobre otros y qu'arreye una representación participativa de tolos miembros de la sociedá.<ref>Carracedo, J. (1987). Democracia y Llexitimación del Poder en Rousseau. ''Revista d'estudios políticos'', 58, 215-242. Recuperáu Ochobre 20, 2010, d'http://www.cepc.es/rap/Publicaciones/Revistas/3/REPNE_058_214.pdf</ref> Por aciu ''El Contratu Social'', Rousseau ábre-y pasu a la democracia, de manera tal que tolos miembros reconocen l'autoridá de la razón pa xunise por una llei común nun mesmu cuerpu políticu, una y bones la llei qu'obedecen naz d'ellos mesmos.<ref name="Moreau">Moreau, J., ''Rousseau y la fundamentación de la democracia'', Madrid: Espasa-Calpe, 1977.</ref> Esta sociedá recibe'l nome de [[república]] y cada ciudadanu vive acordies con toos. Nesti Estáu social son necesaries les regles de la conducta creaes por aciu la razón y reflexón de la voluntá xeneral que s'encarga de desenvolver les lleis que van rexir a los homes na vida civil.<ref name="Moreau" /> Según Rousseau, ye'l pueblu, por aciu la ratificación de la voluntá xeneral, l'únicu calificáu pa establecer les lleis que condicionen l'asociación civil.<ref>Grimsley, R., ''La filosofía de Rousseau'', Madrid: Alianza, 1977.</ref> Acordies cola obra de Rousseau, tou gobiernu llexítimu ye republicanu, esto ye, una república emplega un gobiernu designáu a tener como finalidá l'interés públicu empuestu pola voluntá xeneral. Ye por esta razón que Rousseau nun refuga la posibilidá de la monarquía como un gobiernu democráticu, yá que si los asociaos a la voluntá xeneral pueden convenir, so ciertes circunstancies, la implementación d'un gobiernu monárquicu o aristocráticu, entós tal ye'l bien común.<ref name="Moreau" /> Nel so modelu políticu, Rousseau atribúi al pueblu la función de soberanu. A esti términu nun lu asigna carauterístiques que designen a una sola clase o nación, sinón la representación d'una comunidá de los que deseyen formar un Estáu y vivir so les mesmes lleis que son la espresión de la voluntá xeneral. El pueblu, como soberanu, tien de llevar a cabu una deliberación pública, que ponga a tolos ciudadanos acomuñaos nun planu d'igualdá, na cual el cuerpu nun puede decidir nada qu'atente contra los intereses llexítimos de cada unu. Les lleis na república de Rousseau tán desenvueltes conforme al orde social, establecíu pola naturaleza del pactu social y non poles convenciones humanes d'un namái individuu. Les lleis tienen d'encontase nes convenciones que traducen en regles les esixencies de la racionalidá y moralidá humana, de la que nun atenten contra l'ideal de la xusticia qu'impon que tolos asociaos respeten los unos a los otros.<ref name="Moreau" /> Rousseau establez que les regles de l'asociación tienen de ser la resultancia de la deliberación pública, yá que nella atopa l'orixe de la soberanía. Les lleis nacíes de la deliberación nun van ser xustes y la soberanía nun va ser llexítima si la deliberación nun respeta l'interés común y si los ciudadanos nun acepten les condiciones poles que les regles son iguales pa toos.<ref name="Moreau" /> Estes lleis non instituyen nenguna forma específica de gobiernu, sinón qu'afiten les regles xenerales de l'alministración y definen la constitución, pola cual el pueblu hai de rexise, yá que son la máxima espresión de la voluntá xeneral. L'ideal políticu plantegáu por Rousseau en ''El Contratu Social'' basar na autonomía racional. Esta ye l'asociación que supón el reinu de la llei común, na cual cada unu de los asociaos, al apurrise al pactu social, obedecer a sigo mesmu porque les lleis encontar na voluntá xeneral, na cual cada ciudadanu ye de la mesma llexislador, al deliberar públicamente na creación de les regles, y súbditu, al sometese llibremente a la obediencia de les mesmes.<ref name="Moreau" /> L'ideal políticu de ''El Contratu Social'' puede realizase so cualquier forma de gobiernu. Rousseau argumenta que cualquier forma de gobiernu ye válida y llexítima si exerzse dientro de los parámetros rexíos pola llei común. Na so obra, Rousseau define una república como “tou Estáu rexíu por lleis, sía'l que quier la so forma d'alministración”.<ref name="Contratu" /> Nel modelu políticu de Rousseau, el pueblu apaez nuna doble dimensión, na cual ye suxetu y oxetu del poder soberanu.<ref name="Teoría" /> Cada individuu ye suxetu de la soberanía porque apurre tolos sos derechos a la comunidá, pero, coles mesmes, ye oxetu porque, al ser parte d'un tou, apurrir a sigo mesmu. Al establecese esti pactu, la soberanía mora nel pueblu y, como resultancia, la mesma ye inalienable, indivisible, absoluta ya infalible, yá que ye contradictoriu que'l soberanu como pueblu implemente daqué contra sigo mesmu como súbditu.<ref name="Teoría" /> Lo que caracteriza'l modelu políticu que Rousseau desenvuelve en ''El Contratu Social'' ye escurrir clave roussoniana de "voluntá xeneral". Tal voluntá estremar de la voluntá de toos pol so calter universalista y el so aspeutu normativu. Nun ye una voluntá cualitativa, sinón que se forma por una cualificación moral, na cual ríquese que los homes actúen d'alcuerdu a los intereses universalistes.<ref name="Teoría" /> Una vegada fórmase esta voluntá, el so mandatu ye inapellable, una y bones lo qu'escuerre ye l'interés coleutivu que nun ye distintu del interés individual. Ye por ello que, si dalgún asociáu intentara aguantar la voluntá xeneral, va vese obligáu pol cuerpu social a obedece-y. Rousseau concebía la [[democracia]] como un gobiernu direutu del pueblu. El sistema que defendía basar en que tolos ciudadanos, llibres ya iguales, pudieren allegar a manifestar la so voluntá pa llegar a un alcuerdu común, a un contratu social. En ''El contratu social'' diría que «toa llei que'l pueblu nun ratifica, ye nula y nun ye llei» y que «la soberanía nun puede ser representada pola mesma razón que nun puede ser ayenada». Como "voluntá xeneral" nun puede ser representada, defendía un sistema de [[democracia direuta]] qu'inspira, hasta ciertu puntu, la [[constitución]] federal suiza de 1849. La rellación de les teoríes de Rousseau col [[nacionalismu]] modernu ye una de les temes abondaes pola teoría política y la historia de les idees. Nes sos obres, Rousseau plantegó les bases pal nacionalismu moderno atribuyéndo-y los sentimientos d'identificación cola república o sociedá a la cual l'home acomuñóse, anque argumentó qu'estos sentimientos namái fueren posibles n'Estaos pequeños y democráticos.<ref>Engel, S., "Rousseau and Imagined Communities. ''The Review of Politics'', 67(3), 2005, 515-537. Recuperáu Ochobre 20, 2010, de ''ProQuest Social Science Journals''. (Document ID: 900947981).</ref> ===== De la soberanía y les lleis ===== Rousseau considera que toa aquella persona que participe del contratu social ye soberanu, per ende ye un bien común el que se llogra al traviés d'esti contratu. Por esta razón nun puede esistir una distinción ente soberanu ya individuu y débese llexislar so la voluntá xeneral. Esti tipu de gobiernu empieza una vegada el pueblu maureció moral y políticamente pa llograr entender ya implementar la voluntá xeneral, y que esta seya llibre d'interferencies.<ref>Putterman, Y., "Rousseau on Axenda-Setting and Majority Rule". ''The American Political Science Review'', 97(3), 2003, 459-469. Recuperáu Ochobre 20, 2010, de ''ProQuest Social Science Journals''. (Document ID: 1195355301).</ref>Por cuenta de esto, la llei siempres ye xeneral, porque considera a les aiciones y a les mases, nunca a un individuu. Alrodiu de les lleis, Rousseau, fai una diferenciación ente la voluntá xeneral y la voluntá común. Y estes lleis o contratos nun pueden ser creaos pola voluntá común, debíu que la voluntá común pue ser bona o mala, pero esta non necesariamente diríxese escontra la voluntá xeneral, que'l so fin ye'l bien común.<ref>Zhang, H. (s.f.). ''On “The Social Contract” by Rousseau''. Yale University. Recuperáu'l 20 d'ochobre de 2010, de www.som.yale.edu/Faculty/sunder/Phdaccountingcontrol/RousseauReveiwZhandoc.</ref> Estes lleis son estremaes ente les Fundamentales, Civiles y Criminales:<ref>Zhang, H. (s.f.). ''On “The Social Contract” by Rousseau''. Yale University. Recuperáu'l 20 d'ochobre de 2010, de www.som.yale.edu/Faculty/sunder/Phdaccountingcontrol/RousseauReveiwZhandoc.</ref> * ''Lleis Fundamentales'' o Lleis Polítiques: establecen les rellaciones ente'l gobiernu y el soberanu. * ''Lleis Civiles'': establecen la rellación de miembru a miembru, o del miembru a les mases. * ''Lleis Criminales'': establez la rellación ente cada individuu coles lleis y les penalidaes por desobedecerlas. ===== De la desigualdá ente los homes ===== Rousseau plantegó dalgunos de los precedentes políticu y social qu'impulsaron los sistemes de gobiernos nacionales de munches de les sociedaes modernes<ref>GINER, S., ''Historia del Pensamientu Social'', capítulu XII: "Jean-Jacques Rousseau" (páxs. 371-374). Barcelona: Ariel, 2008.</ref> estableciendo'l raigañu de la desigualdá qu'afecta a los homes; pa él, l'orixe de dicha desigualdá yera por causa de la constitución de la llei y del derechu de propiedá produciendo nos homes el deséu de posesión. A midida que la especie humana foise adomando, los homes empezaron a vivir como familia en cabañes y acostumaben ver a los sos vecinos con regularidá. Al pasar más tiempu xuntos, cada persona acostumar a ver los defectos y virtúes de los demás, creando'l primer pasu escontra la desigualdá. “Aquel que meyor cantaba o baillaba, o'l más formosu, el más fuerte, el más diestru o'l más elocuente, foi'l más consideráu.”<ref>Rousseau, J. (1754). ''Discourse on the Origin of Inequality''. Minnesota: Filiquarian Publishing</ref> Nesti aspeutu, la formación de la sociedá fixo necesaria la creación d'entidaes que regularen los derechos y deberes de los homes, perdiendo estos asina la llibertá de tomar posesión de lo que teníen a mano, y adoctrinar a escaecese de los sos antiguos sentimientos y manera de vivir senciella ya impulsar a superar a los sos asemeyaos provocando la perda de la igualdá, o meyor dichu, dando nacencia a la desigualdá.<ref>Rousseau, J., ''El Contratu Social'', Valladolid, Maxtor, 2008.</ref><ref>Rousseau, J.-J., ''Orixe de la desigualdá ente los homes''. Río Piedras: Editorial EDIL, 2002.</ref> Nel so estudiu sobre la desigualdá, estableció les diferencies ente l'home civilizáu y l'home selvaxe, determinando que les situaciones qu'estos enfrentaben nel so diariu vivir definíen el so comportamientu colos demás. L'home civilizáu, motiváu por un deséu de ser cimeru a los otros, crea una especie de antifaz que-y presenta al mundu, col propósitu de crear distinción ente ellos y los demás.<ref>Dent, N. (2005). ''Rousseau'', Nueva York: Taylor and Francis Group</ref> Nesta nueva sociedá, “Les almes nun son yá visibles, nin l'amistá posible, nin l'enfotu duraderu, porque yá naide atrever a paecer lo que ye”. Nesti mundu artificial, la comunicación humana fíxose imposible.<ref>Rousseau, J., ''Carta a D'Alembert''. Chile: LOM Ediciones, 1996.</ref> L'home selvaxe nun presentaba esti problema, él nun vivía en sociedá porque nun lo precisaba, pos la naturaleza apurría-y toles sos necesidaes.<ref>Bobbio, N., ''Estáu, gobiernu y sociedá: sociedá civil como sociedá Civilizada'', 2001 pp 1-17.</ref> Cuando sentía fame cuntaba colos animales de la selva pa quitar# la sede, al anochecer buscaba abellugu nuna cueva, la so rellación colos demás llevar n'harmonía, siempres que dambes partes asina lu riquieren y que nun se presentaren conflictos, y asina mesmu toos por igual teníen derechu a una parte de les tierres qu'habitaben. Según Rousseau, a midida que l'home selvaxe dexó de concebir lo que la naturaleza ufiertába-y como lo prescindible pa la so subsistencia, empezó a ver como'l so rival a los demás homes, el so cuerpu nun foi más el so preséu, sinón qu'emplegó ferramientes que nun riquir de tanto esfuerciu físicu, llindando por ello les sos aiciones y concentrándose nel meyoramientu d'otros aspeutos de la so nueva forma de vida, tresformándose asina nel home civilizáu. Nel ''Orixe de la desigualdá ente los homes'', afirma: “tal ye, n'efeutu, la causa de toes estes diferencies: el xavaz vive pa sigo mesmu; l'home social, siempres fora de sigo, nun sabe vivir más que na opinión de los demás; y de esi únicu xuiciu deduz el sentimientu de la so propia esistencia”. Esta naturaleza humana, que Rousseau supón del home selvaxe, nun ye sinón una hipótesis de trabayu, pos él mesmu almite nesta obra que nun ye posible amosar que dichu estáu selvaxe esistiera.<ref>Trujillo, R., "Home, moral y ciudadanía en Jean-Jacques Rousseau", ''Revista intercontinental de Psicoloxía y Educación''. Vol. 11, N. 1, 2009 páxs. 77-94.</ref> A pesar de que dalgunos de los sos escritos paecíen atacar la estructura de la sociedá,<ref>Rousseau, J.-J., ''Orixe de la desigualdá ente los homes''. Río Piedras: CONCEYAL, 2002.</ref> esta era, según Rousseau, la manera de pensar de los sos adversarios, como lo espresa equí “¿en qué quedamos? ¿Ye precisu destruyir la sociedá, confundir lo tuyo y lo mío y volver vivir nes selves como los osos? Esta ye una consecuencia de la manera de pensar de los mios adversarios, que tanto me gusta prevenir como dexa-yos la vergüenza de deducila”. La so intención nun foi la de desmantelar dicha potencia, sinón el de faer de la mesma una comunidá d'igualdá onde toos tuvieren la llibertá pa espresar la so pensar y tomar les decisiones que beneficien a toos, como puede apreciase en ''El Contratu Social''.<ref>Rousseau, J., ''El Contratu Social'', Valladolid, Maxtor, 2008.</ref> ===== De la formación del home ===== Rousseau fai un estudiu de la formación del home individual enantes d'ésti "ingresar a la sociedá", coles sos primeres obres qu'inclúin: ''[[Discursu sobre les ciencies y les artes]]'', ''[[Ensayu sobre l'orixe de les llingües]]'' y ''[[Emilio, o De la educación]]''. Na primera y na segunda, Rousseau identifica los vicios y les virtúes, y na tercera propón emponer al home a la virtú faciendo a un llau los vicios. Una de les definiciones: Viciu: lo artificial, les artes: les [[lletres]], les [[Idioma|llingües]], [[música]].<ref>Music and origins of language. Theories from the French Enlightenment.(1995)</ref>les [[ciencies]], escesivu usu de [[razón]], espresión de sentimientos que nun esisten.<ref>L'ensayu sobre l'orixe de les llingües. Akal editor. (1980).</ref> "pallabres vacíes",<ref>Discursu sobre les ciencies y les Artes. Aguilar Arxentina S.A. d'Ediciones.(1980)</ref> la [[harmonía]]; virtú: lo puro, natural, la [[melodía]], espresión sincera de sentimientos y el "conocencia necesaria".<ref>''Emile: or, concerning Education''. D.C. Heath & Co. Publishers(1883)</ref> Les artes, según Rousseau, traen la conocencia que fai al individuu portase d'una manera pa "ser de presto a los demás", y nun ye un comportamientu natural;<ref>''Discursu sobre les ciencies y les Artes'', Aguilar Arxentina, 1980.</ref> en cuenta de crear una unión ente seres humanos, crean la desigualdá ente ellos. Créase una esclavitú a elles y una esclavitú ente los homes, esplicar cola so famosa cita: "les ciencies, les lletres y les artes, menos despótiques y más potentes acasu, tienden guirlandes de flores sobre les cadenes de fierro de que tán cargaos, encaloren nellos el sentimientu d'esa llibertá orixinal pa la que paecíen nacer". Polo qu'entra la educación, qu'arreya a les artes como parte del procesu, ensin usu escesivu d'elles,<ref>''Emile: or, concerning education''. D.C. Heath & Co. Publishers(1883)</ref> a "tresformar al individuu lliberar de les perversiones".<ref>Rousseau y la señardá: la política como estética y lliberación. (2005) Víctor Hugo Martínez. ''Revista mexicana de Ciencies Polítiques y sociales''. Setiembre-avientu, añu/vol. XLVII, númberu 195 http://www.redalyc.org/articulo.oa?id=42119502</ref> === Botánicu === Rousseau afaya tardíamente la botánica, escontra les sos 65 años, gustando de herborizar, que lo aselaba, depués de tanta xornada de cavilgar, que lo aballaba y atristayar, escribiendo na séptima ''[[Ensoñaciones del pasiante solitariu|Ensoñación del pasiante solitariu]]''. Asina los sos ''Cartes sobre la botánica'' déxen-y siguir una reflexón sobre la cultura, nun sentíu inmensu, empezando col ''[[Emilio, o De la educación|Émile]]'', el so tratáu d'educación, y el so romance ''[[Julie, ou la nouvelle Héloïse]]'', onde s'entruga sobre l'arte de la xardinería. L'home, si ta desnaturalizado, si escarez d'instintos, nun puede contemplar la naturaleza, namái fai árees habitables y cultivables, desnaturalizadas, «contorneadas a la so manera» en campos artificiales» onde magar pueden vivir, nun resulta más que nun país probe. Y van quedando cada vegada menos posibilidaes d'aportar a lo natural «tendríen de conocese y ser dignos de ser almiraos... La naturaleza asemeya tar desordenada a los güeyos humanos, y pasar ensin atraer la mirada de los pocu sensibles, y que de la mesma han desfigurado... Tán quien lu amar ya intentar buscar y non pueden topar» sigue Rousseau na so novela, onde va describiendo cómo Julie instala al fondu del so vergel un xardín secretu, xugando colo prestosu a lo útil de manera de faer un pocu de paséu que recuerde a la pura naturaleza: «ye verdá, diz ella que la naturaleza fai tou, mas so la mio direición, nun va haber más quien lu ordenar». Rousseau describe'l xardín del home que concilia al empar al [[humanista]] y al [[botánicu]], como un aspeutu útil y placentero onde pueda tar ensin artificios visibles, nin a la francesa, nin a la inglesa: l'agua, la verdura, la solombra y les llantaderes, como se ve na naturaleza, ensin usar la simetría nin alliniar los cultivos y los cantos. L'home de gustu «nun se va esmoler al puntu de la so perceición de belles perspectives: el gustu de los puntos de vista solo visibles a bien pocos». El trabayu d'ameyorar el suelu y de faer ensiertos nun va devolver lo natural quitáu a la naturaleza. Amás de que nun va volver, sigue estendiéndose catastróficamente nuesa civilización urbana con consecuencies, mas puede forzase otru destín. Y si el trabayu d'un vergel y de campos seya una necesidá pal home, el xardín de «l'home de gustu» va funcionar dexando desafogase, folgar de momentos d'esfuerciu. Pa Rousseau, les melodíes y el xardín son del orde de lo humano, de la perfectibilidad, de la imaxinación y de les pasiones simples. Él fala d'una música d'una temporalidá melódica, polo tanto va haber procesos educativos que dexen a los humanos esperar un aportar «''tou lo que podamos ser''» o faer que la naturaleza nun nos faiga sufrir. == Educación == Jean Jaques Rousseau yera más bien un filósofu políticu, non un pedagogu; pero, al traviés de la so novela ''[[Emilio, o De la educación]]'' promueve pensamientos filosóficos sobre la educación, siendo esti unu de los sos principales apurras nel campu de la [[pedagoxía]]. Nesti llibru, apondera la bondá del home y de la naturaleza al empar que plantega temes que más palantre va desenvolver en ''Del Contratu Social''. Rousseau concibe'l so [[paradigma]] del home encadenáu n'Emilio, o De la educación. Al igual qu'en ''[[Discursu sobre l'orixe y los fundamentos de la desigualdá ente los homes]]'' quier estremar la formación del home n'Emilio, o De la educación de la so indagación, «los homes, tremaos ente ellos, reparen, asonsañen la so industria, y álcense d'esta manera hasta l'instintu de les besties; aliméntense igualmente de la mayoría». Rousseau crea un sistema d'educación que dexa al home, o nesti casu al neñu, que viva y desenvuélvase nuna sociedá corrupto y primío. Como diz l'estudiu preliminar de ''Emilio, o De la educación'': «asignái a los neños más llibertá y menos imperiu, dexái-yos faer más por sigo mesmos y esixir menos de los demás». === ''Emilio, o De la educación'' === {{AP|Emilio, o De la educación}} Esta novela filosófica educativa, escrita en 1763, fundamentalmente describe y propón una perspeutiva distinta de la educación, que ye aplicada n'Emilio. Rousseau, partiendo de la so idea de que la naturaleza ye bona y que'l neñu tien d'aprender por sigo mesmu nella, quier que'l neñu aprienda a faer les coses, que tenga motivos pa faeles por sigo mesmu. Como Jurgen Oelkers, escritor del artículu ''Rousseau and the image of 'modern education''' diz, «La educación tien de tener el so llugar dientro de la naturaleza por que'l potencial del neñu pueda desenvolvese según el ritmu de la naturaleza y non a la de la sociedá»{{ensin referencies}}. Rousseau cree que tou home y neñu ye bonu. Sobremanera, especula que la humanidá que plantega una educación a base de un intre natural sería una sociedá más llibre. Sandro de Castro y Rosa Elena, nel so artículu «Horizons of dialogue in Environmental Education: Contributions of Milton Santos, Jean-Jacques Rousseau and Paulo Freire» dicen: «''Escribiendo Emilio, o De la educación''{{ensin referencies}}, Rousseau asitia la base pa una educación capaz de formar a un home verdaderu, porque primero de too hai que formar al home. Formar al home ye la primer xera, la segunda ye formar al ciudadanu, porque nun puede formase a dambos coles mesmes». <br /> Rousseau atacó al sistema educativu al traviés d'esta novela, na que presenta que los neños tienen de ser educaos al traviés de los sos intereses y non pola estricta disciplina.<ref>Geary, P., Kishlansky, M., & O'Brien, P. (2007). ''Civilization in the West'', Combined Volume (7th Edition) (MyHistoryLab Series) (7 ed.). Nueva York: Longman.</ref> [[Ficheru:EmileTitle.jpeg|thumb|''[[Emilio, o De la educación]]''.]] La novela ta estremada en cinco partes. Les trés primeres dedicar a la niñez, la cuarta consagrar a l'adolescencia y la postrera referir a la educación de Sofía, muyer ideal, y a la vida paternal, política y moral d'Emilio. ==== Llibru primeru ==== Dende'l banduyu de la madre puede dicise qu'unu ta vivu. Con éses mientres el neñu va creciendo, según Rousseau, debe pola so propia voluntá dir adquiriendo conocencia. Él diz: «Nacemos capacitaos p'aprender, pero nun sabiendo nin conociendo nada», al igual que diz que la educación del home empieza al nacer, a base d'esperiencies propies y alquisiciones xenerales. Ensin danos cuenta, desque nacemos somos llibres y por nuesa mesma voluntá conocemos lo que ye prestar, dolor y refugu. Rousseau tamién afirma que l'aprendizaxe ye bien necesariu, especialmente nesta etapa de la vida. Volviendo a la so tema de la llibertá, Luiz Felipe Netto nel artículu '''The notion of liberty in Emile Rousseau''' diz: «Más bien, un neñu ta llibre cuando puede llograr el so [[voluntá]]». Piensa que tenemos de dexar al neñu manifestar la so voluntá ya interés polo que lu arrodia. Esto ye, dexar al neñu tocar, saborguiar, poner en práutica los sos sentíos sensoriales p'aprender. ==== Llibru segundu ==== Nesta seición Rousseau diz: «La naturaleza formó a los neños por que fueren amaos y asistíos». Tamién diz que si los neños escucharen a la razón, nun precisaríen que los educaren. A los neños tien de tratáse-yos con suavidá y paciencia; esplica que al neñu nun se-y debe obligar a pidir perdón, nin imponer un [[castigu]]. La norma de faer bien ye la única virtú moral que tien d'imponese. ==== Llibru terceru ==== Esta seición sigue refiriéndose a la niñez, ente los dolce y trece años. El cuerpu sigue desenvolviéndose y l'interés natural tamién. Rousseau diz: «El neñu nun sabe daqué porque se lo dixeres, sinón porque lo entendió él mesmu»,{{ensin referencies}} suxiriendo que'l neñu inspirar pol so [[voluntá]], que namái se-y dean métodos pa espertar el so interés y non la so aburrición. Entós ye cuando Rousseau empieza a enseña-y a caltener, de cuenta que tenga más derechu moral. Tamién afirma que'l neñu tien d'aprender del intercambiu de pensamientos ya idees; ve un beneficiu social en que'l neñu pueda integrase na sociedá ensin que lo alterien. ==== Llibru cuartu ==== Con esta seición empieza l'[[adolescencia]]. Rousseau afirma que «el neñu nun puede ponese nel llugar d'otros, pero una vegada algámase l'adolescencia, puede y fai asina: Emilio por fin puede ser introducíu na sociedá»{{ensin referencies}}. Yá na adolescencia, Emilio tien un meyor entendimientu de los sentimientos, pero tamién s'aponderen les pasiones. Rousseau diz que «Les nueses pasiones son los principales preseos del nuesu caltenimientu», pos para él, el sexu, la pasión y l'amor son productu d'un movimientu natural. Formar al home a partir de la naturaleza nun ye faelo xavaz, sinón nun dexar que se gobierne. Tamién nesta parte, esponer a Emilio a la relixón, pero nun llogra vela como daqué significativu pa él. ==== Llibru quintu ==== Remata l'adolescencia a los venti años, cuando Emilio y la so prometida Sofía van algamando'l maduror y la vida matrimonial. == Cronoloxía de los sos escritos == * 1742 : ''Projet concernant de nouveaux signes pour la musique'' * 1743 : ''Dissertation sur la musique moderne'' * 1750 : ''Discours sur les sciences et les arts'' * 1751 : ''Discours sur la vertu du héros'' * 1752 : ''Le Devin du village'', 1ª repr. na Ópera, el 1-III-1753. * 1752 : ''Narcisse ou l'Amant de lui-même'', comedia repr. el 18-XII-1752. * 1754 : ''Discours sur l'économie politique'' * 1755 : ''[[Discursu sobre l'orixe y los fundamentos de la desigualdá ente los homes|Discours sur l'anicie et les fondements de l'inégalité parmi les hommes]]'' * 1755 : ''Exame de deux principes avancés par M. Rameau''. * 1755 : ''Jugement du Projet de paix perpétuelle de Monsieur l'Abbé de Saint-Pierre'' * 1758 : ''Lettres morales'', de 1757-1758, publicación póstuma en 1888. * 1758 : ''Lettre sur la providence'' * 1758 : ''J.-J. Rousseau, Citoyen de Genève, Lettre à M. d'Alembert sur les spectacles'' * 1761 : ''Julie ou la Nouvelle Héloïse'' * 1762 : ''Émile, ou De l'éducation'', inclúi "La profession de foi du vicaire savoyard", nel llibru IV. * 1762 : ''Du contrat social'' * 1764 : ''Lettres écrites de la montagne'' * 1764 : ''Lettres sur la législation de la Corse'' * 1771 : ''Considérations sur le gouvernement de Pologne'' * 1771 : ''Pygmalion'' * 1781 : ''Essai sur l'anicie des langues'', póstumu * 1765 : ''Projet de constitution pour la Corse'', póstumu * 1767 : ''Dictionnaire de musique'' (escritu dende 1755) * 1770 : ''Les Confessions'' (escritu ente 1765-1770), póstumu * 1777 : ''Dialogues, Rousseau juge de Jean-Jacques'', póstumu * 1778 : ''Les Rêveries du promeneur solitaire'', póstumu * 1781 : ''Émile et Sophie, ou les Solitaires'', póstumu, ye la continuación del ''Émile''. == Bibliografía == === De Rousseau === * {{cita llibru |apellíu=Rousseau|nome=Jean-Jacques|enllaceautor=Jean-Jacques Rousseau |añu=1998 |idioma=francés |formatu=52 volúmenes |títulu=Correspondance complète de Rousseau : Édition complète des lettres, documents et index |títulu-trad=Correspondencia completa de Rousseau: Edición completa de les cartes, documentos y índiz | editorial=Voltaire Foundation | allugamientu=[[Oxford]] | isbn=978-0-7294-0685-7 }} * {{cita llibru | apellíu=Rousseau | nome=Jean-Jacques |enllaceautor=Jean-Jacques Rousseau |añu=1959-1995 | títulu=Œuvres complètes |títulu-trad= Obres completes | formatu=5 volúmenes | serie=[[:fr:Bibliothèque de la Pléiade|Bibliothèque de la Pléiade]] | editorial=[[Éditions Gallimard|Gallimard]] |allugamientu=[[París|Paris]] | idioma=francés }} * {{cita llibru | apellíu=Rousseau |enllaceautor=Jean-Jacques Rousseau | editor=Sergio Sevilla | títulu=Rousseau | serie=Biblioteca Grandes Pensadores | editorial=[[Editorial Gredos]] | allugamientu=[[Madrid]] | añu=2011 | isbn=9788424921286 }} === Sobre Rousseau === * [[Bernard Groethuysen]], ''Jean-Jacques Rousseau'', París, Gallimard, 1949 (y 2003). * [[Ernst Cassirer]], ''Rousseau, Kant, Goethe: filosofía y cultura na Europa del sieglu de les lluces'', Madrid, FCE, 2007. * Claire Salomon-Bayet, ''Jean-Jacques Rousseau ou l'impossible unité'', Seghers, 1968 (or. 1971). * [[Jean Starobinski]], ''Rousseau. La tresparencia y la torga'', Madrid, Taurus, 1983 (or. 1976). * [[Michel Foucault]], «Introducción a ''Rousseau xuez de Jean-Jacques''», 1962, en ''Dits et écrits'', I, París, Gallimard, 1994. * [[Jacques Derrida]], ''De la gramatoloxía'', Buenos Aires, Sieglu XXI, 1970 (or. 1967). * [[Maurice Blanchot]], ''El llibru que va venir'', Caracas, Monteávila, 1969 (or. 1959) * [[Paul de Man]], ''Alegoríes de la llectura'', Barcelona, Lumen, 1990 (or. 1979) * Béatrice Didier, ''La musique des Lumières: Diderot, l'Encyclopédie, Rousseau'', París, BUO, 1985 * Francis Farrugia, ''Archéologie du apaute social'', París, L'Harmattan, 1994 * Michel Coz, ''Jean-Jacques Rousseau'', París, Vuibert, 1997 * Michel Coz y François Jacob, ''Rêveries sans fin: Autour des «Rêveries du promeneur solitaire»'', Orléans, Paradigme, 1997 * Charles Coutel, ''Lumières de l'Europe: Voltaire, Condorcet, Diderot'', París, Ellipses, 1997 * Michel Coz, ''La Cène et l'Autre Scène: Désir et profession de foi chez Jean-Jacques Rousseau'', París, Honoré Champion, 1998 * Arthur Metzler, ''Rousseau. La bonté naturelle de l'homme'', París, [[Ed. Belin]], 1998 * Gérard Namer, ''Le système social de Rousseau: De l'inégalité économique à l'inégalité politique'', París, L'Harmattan, 1999 * Robert Derathé, ''Jean-Jacques Rousseau et la science politique de son temps'', París, Vrin, 2000 * Arbi Dhifaoui, ''«Julie ou la Nouvelle Héloïse»: roman par lettres, roman de la lettre'', Túnez, Centre de Publication Universitaire, 2000 * Victor Goldschmidt, ''Anthropologie et politique'', París, Vrin, 2000 * Gérard Namer, ''Rousseau sociologue de la connaissance: de la créativité au machiavélisme'', París, L'Harmattan, 2000 * Patrick Riley (ed.), ''The Cambridge Companion to Rousseau'', Cambridge University Press, 2001 * Frédéric Worms, Rousseau, ''Émile ou de l'éducation, Livre IV'', París, Ellipses, 2001 * Roger D. Masters, ''La philosophie politique de Rousseau'', Lyon, ENS Éditions, 2002 * Charles Eisenmann, "Citar de Jean-Jacques Rousseau" y "Politique et religion chez Jean-Jacques Rousseau", en ''Écrits de théorie du droit, de droit constitutionnel et d'idées politiques'', París, [[Universidá Panteón-Assas|Panthéon-Assas]], 2002, páxs. 611-619 y 621-638 * André Charrak, ''Raison et perception: fonder l'harmonie au XVIIIe siècle'', París, Vrin, 2002 * Blaise Bachofen, ''La Condition de llibertar. Rousseau, critique des raisons politiques'', París, Payot, 2002 * Florent Guénard, ''Rousseau et le travail de la convenance'', París, Honoré Champion, 2005 * Bruno Bernardi, ''Fabricar des concepts. Recherches sur l'invention conceptuelle chez Rousseau'', París, Honoré Champion, 2006 * Catherine Kintzler, ''Poétique de l'opéra français de Corneille à Rousseau'', París, Minerve, 2006 * Jean-Luc Guichet, ''Rousseau, l'animal et l'homme: l'animalité dans l'horizon anthropologique des Lumières'', París, Éditions du Cerf, 2006 * Monique y Bernard Cottret, ''Jean-Jacques Rousseau en son temps'', Perrin, 2005 * Nanine Charbonnel, ''Philosophie de Rousseau'', Aréopage, 2006 * Arbi Dhifaoui, ''Le roman épistolaire et son péritexte'', Túnez, Centre de Publication Universitaire, 2008 * Gaëtan Demulier, ''Apprendre à philosopher avec Rousseau'', París, Ellipses, 2009. * [[Jean Starobinski]], ''Accuser et séduire. Jean-Jacques Rousseau'', París, Gallimard, 2012 *{{cita llibru |autor= Jouvenel, Bertrand de|títulu= Ensayo sobre la política de Rousseau|editorial= Alcuentru|isbn=978-84-9055-014-4|url=http://www.ediciones-encuentro.es/llibro/ensayu-sobre-la-politica-de-rousseau.html}} === Diccionarios y enciclopedies === * {{cita llibru |apellíu= Larrère |nome= Catherine |añu= 2003 |idioma=francés |editor= Philippe Raynaud |editor2= Stéphane Rials |diccionariu=Dictionnaire de philosophie politique |edición= Troisième édition complétée |sined=ensin |títulu= ROUSSEAU Jean-Jacques, 1712-1778 |editorial=BUO |allugamientu=[[París|Paris]] |páxines= 687-695 |isbn=978-2-13-052947-7 }} * {{cita enciclopedia |apellíu=Malaurie|nome=Philippe |añu=2001 |idioma=francés |enciclopedia=Anthologie de la pensée juridique |edición=Deuxième édition|sined=ensin |títulu=Rousseau |editorial=Éditions Cujas |allugamientu=[[París|Paris]] |páxines=109-114 |isbn=2-254-01301-7 }} * {{cita llibru |apellíu=Royer|nome=C. |añu=1900 |idioma=francés |editor=M. Léon Say|enllace-editor=:fr:Léon Say|editor2=M. Joseph Chailley |diccionariu=Nouveau dictionnaire de l'économie politique |edición=Deuxième édition|sined=ensin |volume=2 |títulu=Rousseau |editorial=Guillaumin et C<sup>ie</sup> |allugamientu=[[París|Paris]] |páxines=758-765 |url=http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k22428b/f762.image }} == Ver tamién == * [[Prerromanticismu]] == Referencies == {{llistaref}} {{EL}} * {{IPNI autor|Jean-Jacques Rousseau|8665-1}} {{botánicu|Rousseau|Rousseau}} Llogró identificar y nomar 21 nueves [[especie|especies]] ([[IPNI]]). == Enllaces esternos == === Wikimedia Foundation === {{commons}} {{wikispecies}} {{wikiquote}} {{wikisource|preposición=de}} === Enciclopedies === * {{cita enciclopedia |títulu=Jean Jacques Rousseau |idioma=inglés |url=http://plato.stanford.edu/entries/rousseau/ |enciclopedia=Stanford Encyclopedia of Philosophy |fecha= 27 de setiembre de 2010 |fechaaccesu=13 de mayu de 2012 }} * {{cita enciclopedia |títulu=Jean-Baptiste Rousseau |idioma=inglés |url=http://www.newadvent.org/cathen/13212b.htm |enciclopedia=Catholic Encyclopedia |fechaaccesu=13 de mayu de 2012 }} * {{cita enciclopedia |títulu=Jean-Baptiste Rousseau |idioma=francés |url=http://www.larousse.fr/encyclopedie/personnage/Rousseau/141649 |enciclopedia=Encyclopédie Larousse |fechaaccesu=13 de mayu de 2012 }} * {{cita enciclopedia |títulu=Jean-Baptiste Rousseau |idioma=francés |url=http://www.wikiberal.org/wiki/Jean-Jacques_Rousseau |enciclopedia=Wikibéral |fechaaccesu=13 de mayu de 2012 }} * {{cita enciclopedia |títulu=Jean-Jacques Rousseau (1712—1778) |idioma=inglés |url=http://www.iep.utm.edu/rousseau/ |enciclopedia=Internet Encyclopedia of Philosophy |fecha= 21 d'ochobre de 2005 |fechaaccesu=13 de mayu de 2012 }} === Otros === * {{cita web |url=http://www.libres.org/portraits-de-philosophes/2558-rousseau-1712-1778.html |títulu= ROUSSEAU (1712 - 1778) |obra=Llibres.org |fecha= 13 de xineru de 2011 |fechaaccesu=14 de mayu |añoacceso=2012 |idioma=francés }} * [http://www.jjrousseau.org/accueil.html Société Jean-Jacques Rousseau] (en francés) * [http://www.alcoberro.info/planes/rousseau0.htm Dossier Rousseau] (n'español) * ''[http://metalibri.wikidot.com/title:du-contrat-social Du contrat social]'' — MetaLibri (en francés) * [http://www.rousseauonline.ch Los testos completos de Jean-Jacques Rousseau] (en francés) * Rosa Cobo Bedía, Fundamentos del patriarcáu modernu: Jean Jacques Rousseau [https://books.google.com.mx/books?hl=es&lr=&id=Zt0IIJ4vRI8C&oi=fnd&pg=PA9&dq=JACQUES+ROUSSEAU&ots=J-Gz0JoBzc&sig=g0spjmLNke2TC7LNiiuPqMWSUmg] (n'español) {{NF|1712|1778|Rousseau, Jean-Jacques}} {{Tradubot|Jean-Jacques Rousseau}} [[Categoría:Escritores en francés]] [[Categoría:Ensayistes de Suiza]] [[Categoría:Novelistes de Suiza]] [[Categoría:Autobiógrafos y autobiógrafes de Suiza]] [[Categoría:Dramaturgos y dramaturgues de Suiza]] [[Categoría:Deístes]] [[Categoría:Polímates]] [[Categoría:Enciclopedistes de Suiza]] [[Categoría:Filósofos y filósofes de Suiza]] [[Categoría:Filósofos políticos]] [[Categoría:Teóricos políticos]] [[Categoría:Pedagogos y pedagogues de Suiza]] [[Categoría:Compositores d'ópera de Suiza]] [[Categoría:Teóricos de la música del Clasicismu]] [[Categoría:Botánicos y botániques de Suiza]] [[Categoría:Index Librorum Prohibitorum]] [[Categoría:Socialistes]] [[Categoría:Masones de Suiza]] [[Categoría:Republicanos de Francia]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] [[Categoría:Persones de Xinebra]] pa8zkg36o9vzxxrvub7jjstpqxihdof Piero della Francesca 0 73713 4376791 4371872 2025-06-17T12:53:15Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376791 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Piero della Francesca''' {{nym}} foi un [[Pintura artística|pintor]] [[Italia|italianu]] del ''[[Pintura del Quattrocento|Quattrocento]]'' (sieglu XV). Anguaño apréciase-y sobremanera como pintor especialista en [[Pintura al frescu|frescos]], pero na so dómina foi conocíu tamién como un [[Xeometría|xeómetra]] y [[Matemátiques|matemáticu]], maestru de la [[perspeutiva]] y de la [[xeometría euclidiana]], temes nos que se concentró a partir del añu [[1470]]. La so pintura carauterizar por el so estilu sele y l'usu de les formes xeométriques, particularmente en rellación cola [[perspeutiva]] y la lluz. Ye unu de los principales y fundamentales personaxes del [[Renacimientu]], anque enxamás trabayó pa los [[Médicis]] y pasó poco tiempu en [[Florencia]]. == Biografía == La reconstrucción biográfica de la vida de Piero ye una empresa trabayosa a la que se dedicaron xeneraciones d'estudiosos, en ficies de los más débiles nicios, na escasez xeneral de documentos oficiales fiables que nos llegaron.<ref name="L6"/> La so propia obra llegó namái de forma fragmentaria, con numberoses perdes d'estrema importancia, ente les que destaquen los frescos executaos pal [[Palaciu Apostólicu]], sustituyíos nel [[sieglu XVI]] polos [[Estancies de Rafael|frescos de Rafael]].<ref name="L6"/> === Primeros años === Piero nació nun añu ensin precisar ente'l [[1406]] y el [[1420]], en [[Sansepolcro]],<ref name="collier"/> que [[Giorgio Vasari|Vasari]] llapada «Borgo San Sepolcro», rexón de la [[Toscana]]. Esti territoriu fronterizu, a mediaos del [[sieglu XV]], camudó en diverses ocasiones de soberanía: nun principiu taba en manes de [[Rimini]], dempués foi de la [[República de Florencia]] y más tarde pasó a la posesión del [[Estaos Pontificios|Papáu]]. La fecha de nacencia desconozse, porque una quema nos archivos comunales de Sansepolcro destruyó les actes de nacencia del [[rexistru civil]]. Un primer documentu que menta a Piero como testigu ye un [[testamentu]] datáu'l [[8 d'ochobre]] de [[1436]], del cual deduzse que l'artista tenía de tener yá siquier la edá prescrita de venti años pa un documentu oficial.<ref name="L6"/> Según [[Giorgio Vasari]] en ''[[Le vite de' più eccellenti pittori, scultori y architettori|Les vides de los más escelentes arquiteutos, pintores y escultores italianos dende Cimabue a los nuesos tiempos]]'', Piero, que morrió nel añu [[1492]], tenía 86 años nel momentu de la so muerte, lo que remontaría la so fecha de nacencia al añu [[1406]] pero esta noticia considérase errónea, yá que los sos padres cásase nel añu [[1413]].<ref>Vasari carez otros errores d'esti tipu, yá que tuvo que fiase na so investigación de sieglos pasaos en fontes orales que nun se podíen acotar. Por casu, escribió que [[Andrea del Castagno]] foi responsable del [[homicidiu]] de [[Domenico Veneziano]], a pesar de que güei se sabe que'l segundu sobrevivió siquier en cuatro años al primeru.</ref> Piero della Francesca venía de una familia de mercaderes, d'ende que supiera matemátiques, cálculu, álxebra, xeometría y cuntar col [[ábaco]]. El so padre yera'l perricu comerciante de texíos Benedetto de' Franceschi, y la so madre Romana di Perino da [[Monterchi]], noble de familia umbra. A esta aristocrática familia pertenecieron otros personaxes famosos de la historia italiana; asina, [[Francesco Franceschi]] (h. 1530-h.1599), importante editor lliterariu y musical del [[Música del Renacimientu|Renacimientu]]; [[Angiolo Franceschi]] (1734 – 1806), arzobispu de Pisa y [[primáu]] de Córcega y Cerdeña; y la escritora [[Caterina Franceschi Ferrucci]] (1803 – 1887), fía d'Antonio Franceschi, médicu y políticu, y de la condesa Maria Spada di Cesi. Ignórase porqué, poco primero de la so muerte, yá se-y llamaba «della Francesca», en llugar de «di Benedetto» o «de' Franceschi», pero la conxetura de Vasari de que tomara l'apellíu de la so madre porque'l so home morrió cuando taba ella embaraza y foi ella quien lo crio, nun puede atendese. Piero yera'l fíu primoxénitu de la pareya, que dempués tuvo otros cuatro hermanos (dos muertos a temprana edá) y una hermana. Foi un artista itinerante, que trabayó en diverses llocalidaes del centru y norte d'Italia, nuna actitú comparable a otros contemporáneos como la de [[Leon Battista Alberti]]. [[Ficheru:Piero Madonna col Bambino 1435.jpg|thumb|200px|''Virxe con Neñu'' (h. 1440).]] Tuvo De tener una primer educación dientro del negociu familiar, pa dempués formase como pintor, magar nun se sabe con seguridá cómo, anque probablemente foi nel mesmu Sansepulcro, ciudá de frontera cultural, ente les influencies florentines, sienesas y apurras umbros. Pudo aprender el so arte d'unu de los varios artistes [[Siena|sieneses]] que trabayaben en Sansepulcro mientres la so mocedá. Tamién s'apuntó la posibilidá d'una formación n'[[Umbría]], d'onde-y provendría'l gustu pola [[pintura de paisaxes]] y l'usu de colores delicaos. El primer artista col que collaboró foi [[Antonio de Anghiari]], sociu del so padre na fabricación d'estandartes, activu y residente en Sansepulcro, como atestigua'l [[27 de mayu]] de [[1430]] un documentu de pagu a Piero pola pintura d'estandartes y banderes coles insinies de la Comuña y del gobiernu papal, puestos percima d'una puerta de les muralles.<ref name="L6"/> Con Antonio de Anghiari collaboraría ente l'añu [[1432]] y [[1436]]. En [[1438]] ta de nuevu documentáu en Sansepolcro, onde se-y menta ente los otros ayudantes d'Antonio de Anghiari, a quien se confió, nun primer momentu, l'encargu pal retablu de la ilesia de San Francisco (depués realizada por [[Sassetta]]).<ref>Banker, cit. páxs. 16-21.</ref> Saber si Piero formar con Antonio como maestru ye malo de dicir, yá que d'esti postreru nun se caltién nenguna obra cierta. === Con Domenico Venecianu === [[Ficheru:Andrea del castagno, piedo della francesca, domenico veneziano e alesso baldovinetti, resti di affreschi di s.agidio con storie della vergine 02.JPG|thumb|200px|left|Restos de les ''Hestories de la Virxe'' de San Gil, Florencia.]] En [[1439]] ta documentáu per primer vegada en [[Florencia]], onde quiciabes recibió la so verdadera formación, pue ser que tuviera ellí yá en redol al añu [[1435]]. Aquel día, [[Masaccio]] yá llevaba muertu una década. Tuvo d'[[aprendiz]] con [[Domenico Veneziano]], y cítase-y el [[7 de setiembre]] de 1439 ente los sos ayudantes nun ciclu de [[Pintura al frescu|frescos]] dedicaos la ''Vida de la Virxe'' nel coru de [[Ilesia de San Gil (Florencia)|San Gil]] (anguaño [[Santa María la Nuova]]), güei perdíos. Conoció a [[Fra Anxélicu]], gracies al cual tuvo accesu a la obra del difuntu Masaccio y tamién a otros maestros de la dómina como [[Brunelleschi]]. La maestría del arte de la [[perspeutiva]], la pintura lluminosa y la paleta perclaro y suntuoso de Domenico Veneziano influyeron en Piero, pero tamién la moderna y brengosa de Masaccio, lo que dio forma a delles de les carauterístiques fundamentales de la so obra posterior.<ref name="L6"/> Piero conoció les diverses soluciones que'l [[Prerrenacimientu]] florentín daba a los problemes de la representación del cuerpu humanu y de cómo reflexar l'espaciu tridimensional sobre una superficie bidimensional. Per un sitiu siguía vixente'l linearismo y el llirismu de Fra Anxélicu, [[Benozzo Gozzoli]] o [[Filippo Lippi]], y por otru, taba'l realismu xeométricu de [[Paolo Uccello]]. Piero aprendió cómo llograr representar una lluz atmosférico, añadiendo una gran proporción d'aceite nos amiestos de color. Probablemente yá collaborara con Domenico en [[Perugia]] en [[1437]]-[[1438]]<ref name="L116">Lankowski, cit., páx. 116.</ref> y, según Vasari, los dos trabayaron tamién en [[Loreto (Italia)|Loreto]], na ilesia de Santa María, esta obra dexar inacabada y terminar [[Luca Signorelli]]. La primer obra que se caltién ye la ''Virxe con Neñu'', anguaño na florentina [[Coleición Contini Bonacossi]], atribuyida per vegada primera a Piero nel añu [[1942]] por [[Roberto Longhi]], que data nos años [[1435]]-[[1440]], cuando Piero entá trabayaba como collaborador de Domenico Veneziano. Na parte posterior de la tabla ta pintáu un vasu, como exerciciu de perspeutiva. Pal añu [[1442]] Piero taba de vuelta en Sansepolcro onde foi nomáu unu de los «consiglieri popolari» del conseyu comunal. El [[11 de xineru]] de [[1445]] recibió de la Cofradería de la Misericordia local l'encargu d'[[Polípticu de la Misericordia|un retablu]] pal altar de la so ilesia: el contratu prevía la realización de la obra en tres años y la so completa autografía, magar se dilató a lo llargo de los quince años siguientes y parte del mesmu debe a collaboradores del so taller. Inda nel añu [[1462]] la cofradería de Sansepolcro realizaba un pagu a Marcu di Benedetto de' Franceschi, hermanu de Piero y el so representante na so ausencia, a cuenta d'esti retablu. La parte más conocida d'esti retablu ye la tabla central, posiblemente la postrera en pintase, que representa a la ''Virxe de la Misericordia''. La cofradería esixólu que'l fondu del retablu fuera doráu, traza arcaizante y inusual en Piero. D'esta primer dómina ye bien posible que seya una de les sos más famoses obres, el [[El bautismu de Cristu (Piero della Francesca)|''Bautismu de Cristu'']], orixinariamente el panel central d'un gran [[trípticu]]. El so datación ye revesosa, hasta'l puntu de que dalgunos la consideren la primer obra de Piero. Dellos elementos iconográficos, como la presencia de dignatarios [[Imperiu bizantín|bizantinos]] no fondero, faen que s'asitie la obra en redol a [[1439]], añu del [[Conceyu de Basilea|Conceyu de Basilea-Ferrara-Florencia]] nel que se reunificaron efímeramente les ilesies d'Occidente y Oriente. Otros daten la obra más tarde, en redol al [[1460]]. === Viaxes === {|align=right |[[Ficheru:Piero, san girolamo penitente, 1450 gemaeldegalerie zu berlin.jpg|thumb|170px|''San Jerónimo penitente'' (1450)]] || [[Ficheru:Accademia - San Girolamo e un devoto - Piero della Francesca.jpg|thumb|180px|''San Jerónimo y el donante Girolamo Amadi'' (h. 1450)]] |} Llueu foi solicitáu por diversos príncipes. Nos [[Años 1440|años cuarenta]] tuvo en delles cortes italianes: [[Urbino]], [[Ferrara]] y probablemente [[Boloña]], realizando frescos que se perdieron por completu. En [[Ferrara]] trabayó ente'l [[1447]] y el [[1448]] para [[Lionello d'Esti]], marqués de Ferrara. En [[1449]] executó dellos frescos nel [[Castiellu de los Este]] y la [[ilesia de San Andrés de Ferrara]], tamién perdíos. Quiciabes tuviera equí un primer contautu cola [[pintura flamenca]], atopando a [[Rogier van der Weyden]] direutamente o al traviés de les obres que dexara na corte. Esta influencia flamenca ye particularmente evidente si pensar nel so precoz usu de la [[pintura al oleu]]. Piero influyó nel posterior pintor ferrarés [[Cosme Tura]]. El [[18 de marzu]] de [[1450]] ta documentáu en [[Ancona]], como atestigua'l testamentu (recuperáu apocayá por Matteo Mazzalupi) de la vilba del conde Giovanni di messer Francesco Ferretti. Nel documentu'l notariu especifica que los testigos son toos ciudadanos y habitantes de Ancona», polo que Piero foi probablemente güéspede por cierto tiempu de la importante familia anconetana y quiciabes pa ellos pintara la tablilla de ''San Jerónimo penitente'', datada precisamente en 1450. De los mesmos años procede'l bien paecíu ''San Jerónimo y el donante Girolamo Amadi''. En dambos rexistra un interés pol paisaxe y pola fayadiza representación de los detalles, poles variaciones de los materiales y del ''«llustru»'' (esto ye de reflexos de lluces), que pueden ser esplicaes namái al traviés d'una conocencia direuta de la pintura flamenca. Vasari recuerda tamién unos ''Casamientos de la Virxe'' sobre l'altar de San José na [[Catedral de Ancona|catedral]], yá desapaecíu nel [[1821]].<ref>Según el testimoniu d'Alessandro Maggiori, coleicionista d'arte italiano que vivió ente 1764 y 1834.</ref> [[Ficheru:Piero, Sigismondo Pandolfo Malatesta before Saint Sigismund 01.jpg|thumb|300px|''Pandolfo Malatesta a los pies del so santu patrón''.]] [[Ficheru:Piero della Francesca 010.jpg|thumb|350px|''L'adoración del Árbol Sagráu pola reina de Saba'' y ''L'alcuentru ente Salomón y la reina de Saba'', dempués de 1452.]] En [[1451]] foi a [[Rimini]], llamáu por [[Segismundo Pandolfo Malatesta]]. Entós executó, pal famosu [[Templu Malatestiano]], el so conocíu frescu votivo monumental de ''Pandolfo Malatesta a los pies del so santu patrón'', del añu 1451, nel que la escena enmarcar nun [[trampantojo]]. Tamién fixo un [[Semeya de Segismundo Pandolfo Malatesta|retrato del condotiero]]. Equí probablemente pudo conocer a otru famosu matemáticu y arquiteutu del [[Arquiteutura del Renacimientu|Renacimientu]], [[Leon Battista Alberti]]. Nel añu [[1452]], Piero della Francesca foi llamáu a realizar, en sustitución de [[Bicci di Lorenzo]] la qu'acabaría conociéndose como la so [[obra maestra]] y una de les más significatives del [[Pintura renacentista|Renacimientu]]: los [[Pintura al frescu|frescos]] de la basílica de [[Basílica de San Francisco (Arezzo)|San Francisco]] en [[Arezzo]], dedicaos a la [[Lleenda de la cruz (Piero della Francesca)|''Lleenda de la Santa Cruz'']]. Foi la familia [[Bacci]], la más rica de Arezzo, la que decidió decorar el coru o capiya mayor de la ilesia dedicada a San Francisco. Nel añu [[1447]] contrataron pa ello a Bicci di Lorenzo, de tradición [[Góticu tardíu|tardogótica]], pero namái consiguió acabar el frescu de la [[bóveda]], enantes de finar. Contrataron entós a Piero della Francesca p'acabalo, datándose la so realización ente l'añu 1452 y [[1466]], anque tamién se consideró como posible qu'acabara enantes del añu [[1459]]. Ye bien posible que trabayara en dos fases, una primera ente 1452 y 1458, y una segunda al so regresu de [[Roma]]. A finales del [[1466]] la cofradería aretina de l'Anunciada encargó-y un estandarte cola ''Anunciación'', citando nel contratu l'ésitu de los frescos de San Francisco como motivu del encargu poro, p'aquella fecha, el ciclu tenía que tar acabáu. Nesta obra pueden apreciase carauterístiques que faen de Piero un precursor del [[Alto Renacimientu]], como la [[Composición (artes visuales)|composición]] clara qu'emplega magistralmente la [[perspeutiva]] xeométrica, el tratamientu rico y novedoso de la [[lluz]] (tomáu de [[Domenico Veneziano]]) y el so cromatismu almirable, delicáu y claro. === Obres de maduror === La realización de la obra de Arezzo foi simultanea cola d'otres obres y cola so estancia n'otres llocalidaes. Asina, en 1453, tornó a Sansepolcro onde, al añu siguiente, robló un contratu pa un [[retablu]] con destín al altar mayor de la [[Ilesia de Santa Clara de Sansepolcro|ilesia agustiniana]], conocíu como Retablu o Polípticu de San Agustín. Trabayó nesti proyeutu dende 1454 y nun s'acabó hasta [[1469]], como evidencia'l pagu realizáu, quiciabes el postreru, el [[14 de payares]] d'esi añu. Nestos paneles poner n'evidencia, nuevamente, el so fondu interés nel estudiu teóricu de la perspeutiva y el so enfoque contemplativu. La obra ye bien innovadora, escareciendo de fondu d'oru, sustituyíu per un cielu abiertu ente balustres clasicistes, y coles figures de los santos d'una linealidad y monumentalidad acentuaes. Anguaño namái queden cuatro paneles. Tamién tuvo en [[Roma]], en siquier dos causes. Una primer vegada, llamáu pol papa [[Nicolás V]] (m. 1455), na qu'executó frescos na [[Basílica de Santa María la Mayor (Roma)|Basílica de Santa María la Mayor]], de los que namái queden restos, en concretu un ''San Lucas'' pintáu probablemente pol so taller, ente que nada se caltuvo de les obres dafechu autógrafas. La segunda vegada, foi cuando lo llamó'l papa [[Pío II]], qu'acababa de ser escoyíu. Antes de colase de Sansepolcro, designó al so hermanu Marco como representante, en previsión d'una llarga ausencia. Pío II encargó-y pintar la so habitación nel [[Palaciu Apostólicu]]; esta obra foi destruyida nel sieglu XVI pa dexar sitiu a la primera de les ''[[Estancies de Rafael|Estancies Vaticanes]]'' de [[Rafael Sanzio|Rafael]]. La tesorería papal emitió un documentu, datáu'l [[12 d'abril]] de [[1459]] pal pagu de 140 florinos por ciertes pintures» na cámara de La so Santidá El nuesu Señor» [[Ficheru:Resurrection.JPG|thumb|left|La [[Resurrección (Piero della Francesca)|''Resurrección'']], 1450-1463.]] Otres obres de maduror son la ''[[Virxe del partu]]'' (1455-1465) y [[La resurrección de Cristu (Piero della Francesca)|''La resurrección de Cristu'']] (1450-1463). La ''Virxe del Partu'' realizar en tan solo siete xornaes, pa la capiya de l'antigua ilesia de Santa María de Nomentana del campusantu de [[Monterchi]], aldega vecina de Sansepolcro y de la que yera orixinaria la so madre. El modelu [[Iconografía|iconográfico]], la [[Virxe del Partu]], nun yera bien frecuente. Emplegó materiales d'alta calidá, como una cantidá considerable d'[[Azul ultramar|azul marino]] que se llograba a partir de [[lapislázuli]] importáu. Nesta obra puede apreciase la obsesión de Piero pola [[simetría]], que lu lleva a asitiar a dos [[ánxel]]es idénticos, unu a cada llau de la Virxe, utilizando'l mesmu cartón. ''La resurrección de Cristu'', pela so parte, ye obra notable al utilizar diverses perspectives. Foi pintada en [[Arezzo]], cerca de la so ciudá natal, de la que trabayaba nos frescos de la ''Lleenda de la Santa Cruz''. El [[6 de payares]] de [[1459]] morrió la madre de Piero y el [[20 de febreru]] de [[1464]] el so padre. Nel añu [[1460]] alcuéntrase en Sansepolcro, onde robló y dató el frescu de ''San Luis de Tolosa''. Hai que recordar qu'en [[1462]] fixéron-y un pagu pol ''[[Polípticu de la Misericordia]]''. En [[1466]] Piero pintó'l frescu d'una ''[[La Madalena (Piero della Francesca)|Madalena]]'' na [[Catedral de Arezzo]], y encargar, como yá se señaló, l'estandarte pa la cofradería de l'Anunciada, qu'apurrió en Arezzo nel añu [[1468]]. [[Ficheru:Piero, Polittico di Sant'Antonio 05.jpg|thumb|200px|''Anunciación'', del ''[[Polípticu de San Antonio]]'']] Nel añu [[1467]] en [[Perugia]] executó por cuenta de les hermanes terciaries del conventu de San Antonio un [[retablu]], conocíu como [[Polípticu de San Antonio]]. Encargar una obra d'inspiración [[Góticu tardíu|tardogótica]], pero na parte cimera tien lo más destacao: la ''[[Anunciación]]'' del [[gablete]] ye de clara estampa renacentista, amosando la so maestría cola [[perspeutiva]]. En [[1468]] ta documentáu en [[Bastia Umbra]], onde s'abellugara pa fuxir de la peste. Ellí realizó siquier otru [[gonfalón]] pintáu perdíu. === Urbino === Pal añu [[1469]], acabaos yá los frescos de Arezzo y el retablu de San Agustín, Piero alcuéntrase en [[Urbino]], al serviciu de [[Federico de Montefeltro]]. Nun tán claros los periodos d'estancia en Urbino, paez que con seguridá tuvo ellí ente'l 1469 y [[1472]], pero dalgunos autores retrasen la so marcha hasta [[1480]]. Foi una dómina na que produció cuadros de notable calidá. Piero ta consideráu como unu de los protagonistes y promotores del [[Renacimientu italiana|renacencia]] en Urbino, y el so propiu estilu algama nesta ciudá un equilibriu ensin superar ente l'usu de les rigoroses regles xeométriques y l'aire serenamente monumental. Na corte de Urbino afondó na conocencia de la [[pintura flamenca]], tanto al traviés de la coleición del duque como pola presencia de [[Xusto de Gante]], quien ente l'añu 1471 y el 1472 asitiar n'Italia, primero en Roma pero depués, convidáu por Federico de Montefeltro, na corte de Urbino, onde tuvo hasta ochobre del añu [[1475]]. Nun sería l'únicu artista destacáu a quien conoció en Urbino, pos ellí entró en contautu tamién con [[Melozzo da Forlì]] y [[Luca Pacioli]]. [[Ficheru:Piero della Francesca 044.jpg|thumb|left|300px|[[Dípticu del duque de Urbino|''Doble retrato de Federico da Montefeltro y la so esposa Battista Sforza'']], h. 1465-1472.]] Equí pintó'l famosu [[Dípticu del duque de Urbino|retrato doble]] de Federico de Montefeltro y la so esposa Battista Sforza (h. 1465-1472), güei na [[Galería de los Uffizi]] de [[Florencia]], tituláu ''Trunfu de la [[Castidá]]''. Nél aprecia la influencia de la pintura flamenca nel tratamientu del paisaxe y na minuciosidad y amor pol detalle. En [[1469]] Piero ta documentáu en Urbino, onde la Cofradería del Corpus encargólu que pintara un [[estandarte]] procesional. Naquella ocasión al maestru propúnxose-y tamién la pintura del ''Retablu del Corpus Domini'', yá encargada a [[Fra Carnevale]], depués a [[Paolo Uccello]] ([[1467]]), que pintó namái la [[predela]], y a la fin terminada por Xustu de Gante en [[1473]]-[[1474]]. Nel añu [[1470]] se documenta a Federico da Montefeltro en [[Sansepolcro]], quiciabes en compañía de Piero. A esta dómina de Urbino pertenez [[La flagelación (Piero della Francesca)|''La flagelación'']] (h. 1470, anque otros datar en [[1452]]), una de les sos pintures más conocíes. Al paecer, foi una creación personal que nun dependió d'encargu dalgunu y que pon de manifiestu que Piero yera consciente de les innovaciones arquiteutóniques de la dómina; ye revesosu tocantes al so significáu exactu (veanse les [[La flagelación (Piero della Francesca)#Interpretaciones icónicas|Interpretaciones icónicas]] d'esti cuadru). [[Ficheru:Madonna di Senigallia.jpg|thumb|right|''Virxe de Senigallia'', 1470-1485.]] Na ''Virxe de Senigallia'', obra tamién d'esta dómina, alviértese'l so contautu col arte flamenco. Igualmente d'esti periodu ye la ''[[Sacra Conversación (Piero della Francesca)|Sacra Conversación]]'' llamada güei ''Pala de Brera'' por caltenese na [[Pinacoteca de Brera]] ([[Milán]]. Foi un encargu pa la ilesia de San Donato ''degli Osservanti'' de Urbino, termináu posiblemente en redol al añu [[1474]]. Nesta obra maxestosa asitia a les figures nun marcu [[Arquiteutura renacentista|arquiteutónicu]] harmoniosu y polícromo que recuerda a les creaciones de [[Leon Battista Alberti]]sobremanera la [[Basílica de San Andrés (Mantua)|ilesia de San Andrés]] en [[Mantua]]. Adopta una forma relativamente nueva na [[iconografía]] [[Cristianismu|cristiana]], la de [[Sacra conversazione|«sagrada conversación»]]. Ye bien probable que na realización del retablu interviniera tamién el pintor de la corte [[Pedro Berruguete]], a que'l so pincel [[Roberto Longhi]] atribúi les manes de Federico. Créese que foi en Urbino onde pintó la ''[[Natividá (Piero della Francesca)|Natividá]]'' (1470-1485), que s'atopa anguaño en [[Londres]]. Ye una de les últimes obres de Piero, cuando yá se taba quedando [[Ceguera|ciegu]], creyéndose que por esti motivu quedó inacabada, anque'l so estáu puede debese tamién a les restauraciones de sieglos pasaos. Foi un encargu del so sobrín, por cuenta del so matrimoniu. Dellos críticos<ref>Daniele Radini Tedeschi en ''Piero della Francesca'' 2005 y ''Arsenico la so tela'' 2007.</ref> ellaboren la hipótesis que la cara de la Virxe fuera realizáu por otra mano «flamenca». A esti periodu atribúyese tamién la ''Virxe con Neñu y cuatro ángel'' del [[Institutu d'Arte Clark]] en [[Williamstown]], [[Massachusetts]]. === Últimos años === Nel añu [[1473]] rexístrase un pagu, quiciabes entá del ''Polípticu de San Agustín''. En [[1474]] correspuénde-y l'últimu pagu d'una pintura perdida, destinada a la capiya de la Virxe de l'[[Catedral de Sansepolcro|abadía de Sansepolcro]]. Dende'l [[1 de xunetu]] de [[1477]] y hasta [[1480]] vivió, con delles interrupciones, en Sansepolcro, onde formó parte regularmente del conseyu comunal. Nel añu [[1478]] pintó un frescu perdíu pa la Capiya de la Misericordia, siempres en Sansepolcro. Ente 1480 y [[1482]] tuvo al mandu de la Cofradería de San Bartolomé na so ciudá natal. Piero della Francesca ta documentáu en [[Rimini]] el 22 d'abril de 1482, onde arrendó «una casona con un pozu». Equí dedicóse a la escritura del ''[[Libellus de quinque corporibus regularibus]]'', termináu nel añu [[1485]] y dedicáu a [[Guidobaldo da Montefeltro]]. Dio [[testamentu]]'l [[5 de xunetu]] de [[1487]], declarándose «sanu d'espíritu, de mente y de cuerpu». Nos sos últimos años, pintores como [[Perugino]] y [[Luca Signorelli]] visitaron frecuentemente'l so taller. Anque anguaño la so obra [[matemática]] ye pocu menos qu'ignorada por completu, Piero foi, en vida, un matemáticu reputáu. Según [[Giorgio Vasari]], «…los artistes otorgar el títulu del meyor xeómetra de los sos tiempos, porque de xuru les sos perspectives tienen una modernidá, un meyor diseñu y una mayor gracia que nenguna otra».<ref>{{Cita llibru |apellíu=Vasari|nome=Giorgio|enllaceautor=Giorgio Vasari |títulu=Les vides de los más escelentes arquiteutos, pintores y escultores italianos dende Cimabue a los nuesos tiempos (Antoloxía) |url= |añu=2006 |editorial=Tecnos/Alianza|allugamientu=Madrid |isbn=84-309-4118-5|capítulu= Piero della Francesca, pintor de Borgo San Sepolcro |páxines=264}}</ref> Ye Vasari tamién quien diz que nestos últimos años viose afeutáu por una grave enfermedá de los güeyos que-y torgó trabayar. Por ello abandonó la pintura y dedicóse puramente a la so obra teórica, qu'escribió dictándola. Morrió en Sansepolcro, el mesmu día nel que [[Cristóbal Colón]] trió per vegada primera [[América]]. Foi soterráu na abadía de Sansepolcro, güei el ''Duomo''. == Trataos matemáticos == [[Ficheru:Piero, proiezioni di una testa scorciata dal de prospectiva pingendi, ante 1482, milano, biblioteca ambrosiana.jpg|thumb|200px|Proyeición d'una cabeza humana, procedente de la obra ''De prospectiva pingendi''.]] Conócense tres textos bien importantes escritos por Piero, de los más científicos del sieglu XV: el ''[[De prospectiva pingendi]]'' («Sobre la perspeutiva pa la pintura»), ''[[Libellus de quinque corporibus regularibus]]'' («Llibrín de los cinco sólidos regulares») y un manual de cálculu tituláu ''[[Trattato dell'abaco]]'' («Tratáu del ábaco»). Les temes trataes nestos escritos inclúin [[aritmética]], [[álxebra]], [[xeometría]] y obres innovadores tantu en xeometría de los sólidos como [[perspeutiva]]. Nellos ponse de manifiestu'l so contautu con [[Leon Battista Alberti|Alberti]]. Nestos trés obres matemátiques ta presente una síntesis ente la [[xeometría euclidiana]], perteneciente a la escuela de los eruditos, y [[matemática]] col [[ábaco]], acutada a los téunicos.<ref name = "PdF">Enrico Gamba y Vico Montembelli, ''Piero della Francesca matematico'', publicáu en ''-y Scienze (American Scientific)'', n. 331, marzu 1996, páxs. 70-77.</ref> La primer obra foi'l ''Libellus de quinque corporibus regularibus'', un tratáu dedicáu a la xeometría, que retomó temes antigües de tradición [[platón]]ico-[[Pitágores|pitagórica]], estudiaos siempres col enfotu de que puedan utilizase como elementos de diseñu. Inspirar nes lleiciones euclidianes pal orde lóxicu de les espresiones, pa les referencies y l'usu coordináu y complexu de los [[teorema|teoremes]], ente que s'avera a les esixencies de los téunicos pola predictibilidad de les figures trataes, sólides y poliédriques, y pola ausencia de demostraciones clásiques y pol usu de regles [[aritmética|aritmétiques]] y [[álxebra|alxebraiques]] aplicaes a los cálculos.<ref name="PdF"/> Nel testusobremanera, per vegada primera dibúxense los poliedros regulares y semiregulares, estudiando les rellaciones qu'esisten ente los cinco regulares. Nel segundu tratáu, ''De prospectiva pingendi'' siguió na mesma llinia d'estudiu, pero con notables novedaes, hasta'l puntu de que puede definise a Piero como unu de los padres del modernu [[dibuxu téunicu]]; ello ye que prefería l'[[axonometría]] a la perspeutiva, por considerala más congruente con un modelu xeométricu. Ente los problemes resueltos destaca'l cálculu del [[volume]] de la [[bóveda]] y la ellaboración [[Arquiteutura|arquitectónica]] de les construcciones de les [[cúpula|cúpules]]. El ''Trattato d'abaco'', sobre matemática aplicada ([[cálculu]]) foi escritu quiciabes yá nel añu [[1450]], trenta años primero que el ''Libellus''. El títulu ye de dómina moderna, porque l'orixinal escarez d'él. La parte xeométrica y l'alxebraica resulta bien amplia en rellación coles costumes del so tiempu, según la parte esperimental sobre la que l'autor esploró elementos non convencionales.<ref name="PdF"/> Gran parte de la obra de Piero foi darréu incluyíu n'obres d'otros, especialmente [[Luca Pacioli]], un monxu que yera discípulu de Piero y a quien Vasari acusa direutamente de copiar y plaxar al so maestru. La obra de Piero sobre xeometría sólida apaez na obra de Pacioli '' [[De divina proportione]] (Divina Proporción)'', un trabayu ilustráu por [[Leonardo da Vinci]]. == El taller == La crítica alcuéntrase estremada sobre la collaboración de dellos artistes nel so taller (ente otros [[Lorentino d'Arezzo]], [[Luca Signorelli]] y [[Pietro Perugino|el Perugino]]); per otru llau l'únicu alumnu que s'hai documentáu ye [[Galeotto da Perugia]]. Ente los sos collaboradores tien de mentase a [[Giovanni da Piamonte]], col que trabayó na execución de los frescos en San Francisco; ye de dichu autor la tabla caltenida cerca de la ilesia de Santa María de les Gracies de [[Città di Castello]], na que tán de xuru presentes influencies de Piero della Francesca. En vida foi bien famosu y el so impautu notar nes xeneraciones posteriores, anque non fora de pintores que trabayaren direutamente con él. Dexó dellos discípulos y siguidores: amás de [[Luca Pacioli]], [[Melozzo da Forli]] y Luca Signorelli. == Estilu == Piero della Francesca ye un pintor [[Quattrocento|cuatrocentista]], perteneciente a la segunda xeneración de pintores renacentistes,<ref>Zuffi, cit. páx. 328.</ref> Entemedia ente [[Fra Anxélicu]] y [[Botticelli]]. Asumió los afayos de la primer escuela renacentista florentina d'autores como [[Paolo Uccello]], [[Masaccio]] y [[Domenico Veneziano]]. Nun viaxó a [[Flandes]], pero sí vio pintura flamenca, de manera que fizo una especie de simbiosis ente la Renacencia italiana y la pintura flamenca. Primó, como los otros grandes maestros del so tiempu, la creatividá. Trabayó téuniques nueves, como l'usu del [[Soporte pictóricu#Pintura sobre'l llenzu|llenzu]] como [[soporte pictóricu]] y l'[[Pintura al oleu|oleu]]. Y tamién trató [[Tema artística|temes]] novedosos non yá la omnipresente [[pintura relixosa]], como'l [[Semeya pictórica|semeya]] y la representación de la [[Naturaleza]]. Tien un estilu pictóricu bien particular y polo tanto ye bono d'identificar. Na so obra conflúin la [[perspeutiva]] xeométrica brunelleschiana, la plasticidad de [[Masaccio]], la lluz peralto qu'esclaria les solombres y papa los colores de [[Fra Anxélicu]] y [[Domenico Veneziano]], según la descripción preciso y sollerte a la realidá de los [[Pintura flamenca|flamencos]]. Otres carauterístiques fundamentales de la so espresión poética son la simplificación xeométrica, tantu de la composición como de los volúmenes, la inmovilidá ceremonial de los xestos, l'atención a la verdá humana.<ref name="L6"/> Les sos obres tán almirablemente permediaes ente l'arte, la xeometría y un complexu sistema de llectura a munchos niveles, onde se xunen complexes cuestiones teolóxiques, filosófiques y d'actualidá. Consiguió harmonizar, tantu na so vida como nes sos obres, los valores intelectual y espiritual del so tiempu, entestando múltiples influencies y mediando ente la tradición y la modernidá, ente la relixosidá y les nueves afirmaciones del [[Humanismu]], ente la racionalidá y la estética.<ref name="L6">Lankowski, cit., páx. 6</ref> La so actividá puede caracterizase como un procesu que va de la práutica pictórica, a la [[matemática]] y a la especulación astracta. La so producción artística, carauterizada pol estremu rigor de la busca perspectivística, de la plástica monumentalidad de les figures, del usu en función espresiva de la lluz, influyó nel fondu la pintura renacentista de la [[Italia]] septentrional ysobremanera, la escuela ferraresa y véneta.<ref>[http://www.imss.fi.it/milleanni/cronologia/biografie/pifranc.html «Mil años de ciencia n'Italia»]</ref> La so obra carauterizar por una dignidá clásica, similar a Masaccio. El términu que meyor define'l so arte ye'l de «tranquilidá», lo que nun torgar que tenga un tratamientu téunicu rigorosu. Percíbese tamién la voluntá de construcción d'un espaciu racional y coherente. Piero interesóse enforma polos problemes del [[clarescuru]] y [[perspeutiva]], como'l so contemporaneu [[Melozzo da Forli]]. Piero della Francesca y Melozzo da Forlì son los más célebres maestros de la perspeutiva del sieglu XV, reconocíos como tales por [[Giorgio Vasari]] y [[Luca Pacioli]]. Destaca poles sos conocencies de perspeutiva y composición, no qu'influyeron les sos conocencies matemátiques, fundiendo l'arte cola ciencia de la matemática, la xeometría y la perspeutiva. La perspeutiva llinial yera la so carauterística principal a la de pintar, lo que puede apreciase en tolos sos cuadros, que s'estremen básicamente polos sos coloríos lluminosos y un nidiu pero firme trazu nes figures. Les sos composiciones son clares, equilibraes, reflexando con precisión matemática les arquitectures. Ensin dexar los efeutos de [[trampantojo]], Piero utilizó la perspeutiva con cuenta de planiar les composiciones naturalistes grandioses. Nestos paisaxes seles introducía les figures de los personaxes con un tratamientu bien volumétrico: percíbese un estudiu anatómicu, y una cierta monumentalidad. Agora bien, son personaxes bien estáticos, que permanecen como conxelaos y suspensos nos sos propios movimientos, resultando un pocu fríos, inespresivos, monolíticos. Esta ausencia de nerviosismu ye lo opuesto al restu de los pintores renacentistes de Florencia, que conforme avanzó'l tiempu fueron faciendo figures cada vegada más dinámiques. [[Roberto Longhi]], cuando fala de Piero della Francesca, diz que les sos figures son «columnes». El tratamientu de les figures en volúmenes simples espresa un sentimientu de intemporalidad, lo mesmo que l'harmonía de los tonos claros; tou ello espresa'l sentíu poéticu del arte de Piero della Francesca. La [[lluz]] atmosférica ye otru de les sos traces destacaes, qu'adquirió del so maestru Domenico Veneziano, y que lu sirvía pa simbolizar la perfeición de la Creación divina. Ye bien diáfana, bien diurna, con un tratamientu uniforme, ensin intensidaes nin gradación llumínica (llixeramente arcaica, similar a la de Fra Anxélicu). Los sos ensayos nesti sentíu lleguen a dar la sensación de que les sos figures tán modelaes en material dotáu de lluz propio, íntima, radiante. Los frescos como la ''Lleenda de la Santa Cruz'', nel ábside de la Ilesia de San Francisco, en [[Arezzo]], son una obra d'arte en lluminosidá. == Obres == {{CP|Cuadros de Piero della Francesca}} [[Ficheru:Piero della Francesca 046.jpg|thumb|200px|[[Sacra Conversación (Piero della Francesca)|''Virxe col Neñu y Santos, con Federico de Montefeltro'']], 1469-1474.]] [[Ficheru: Piero, arezzo, Battle between Heraclius and Chosroes 01.jpg|thumb|300px|''Batalla ente l'emperador bizantín Heraclio y Cosroes II'', del ciclu d'[[Lleenda de la cruz (Piero della Francesca)|hestories de la Santa Cruz]] (1452-1466).]] [[Ficheru:Piero della Francesca 003.jpg|thumb|300px|''Descubrimientu y prueba de la Vera Cruz'', del ciclu d'hestories de la Santa Cruz.]] Llista de les sos obres (pintures sobre tabla y frescos) n'orde cronolóxicu. * ''Virxe con Neñu'' (h. [[1440]]) -<small> Temple sobre tabla, 53x41 cm, coleición privada, [[Italia]]</small> * ''[[Polípticu de la Misericordia]]'' ([[1444]]-[[1465]]) -<small> Oleu y temple (téunica mista) sobre tabla, 273x330 cm, Muséu Civico, [[Sansepolcro]]</small> * ''[[El bautismu de Cristu (Piero della Francesca)|Bautismu de Cristu]]'' ([[1440]]-[[1460]], datación insegura) -<small> Temple sobre tabla, 167x116 cm, [[National Gallery de Londres|National Gallery]], Londres.</small> * ''San Jerónimo Penitente'' ([[1450]]) -<small> Temple sobre tabla, 51x38 cm, [[Gemäldegalerie de Berlín]] </small> * ''San Jerónimo y el donante Girolamo Amadi'' (h. 1450) -<small> Temple sobre tabla, 49x42 cm, [[Galeríes de l'Academia]], [[Venecia]]</small> * ''Segismundo Pandolfo Malatesta rezando a san Segismundo'' (1451) -<small> Frescu, 257x345 cm, [[Templu Malatestiano]], [[Rimini]]</small> * ''[[Semeya de Sigismondo Pandolfo Malatesta|Retrato de Segismundo Pandolfo Malatesta]]'' ([[1451]]-[[1460]]) -<small> Téunica mista sobre tabla, 44,5x34,5 cm, [[Muséu del Louvre]], [[París]]</small> * ''[[Lleenda de la cruz (Piero della Francesca)|Lleenda de la Santa Cruz]]'' ([[1452]]-[[1466]]) -<small> Frescos, [[Basílica de San Francisco (Arezzo)|San Francisco]], [[Arezzo]]</small> ** ''La muerte d'Adán''-<small> 390x747 cm</small> ** ''L'adoración del Árbol Sagráu pola reina de Saba'' y ''L'alcuentru ente Salomón y la reina de Saba''-<small> 336x747 cm</small> ** ''Arrancamientu y entierru del Árbol Sagráu'' (execución por [[Giovanni da Piamonte]]) -<small> 356x190 cm </small> ** ''L'Anunciación''-<small> 329x193 cm</small> ** " El suañu de Constantino" – 320x190 cm ** ''Victoria de Constantino sobre Majencio en Ponte Milvio''-<small> 322x764 cm</small> ** ''Tortura del hebréu Judas Levita'' (con Giovanni da Piamonte) -<small> 356x193 cm</small> ** ''Descubrimientu y prueba de la Vera Cruz''-<small> 356x747 cm</small> ** ''Batalla ente l'emperador bizantín Heraclio y Cosroes II''-<small> 329x747 cm</small> ** ''Esaltación (o restitución) de la Cruz''-<small> 390x747 cm</small> ** ''El profeta Ezequiel'' (execución de Giovanni da Piamonte) -<small> base 193 cm</small> ** ''El profeta Jeremías''-<small> 245x165 cm</small> ** ''Ángel''-<small> fragmentu, base 70 cm</small> ** ''Cupido''-<small> base 70 cm</small> * ''Polípticu de San Agustín'' ([[1454]]-[[1469]]) -<small> Téunica mista sobre tabla, desmembrado y parcialmente esvalixáu </small> ** ''San Agustín''-<small> 133x60 cm, [[Muséu Nacional d'Arte Antiguo]], [[Lisboa]] </small> ** ''San Miguel Arcánxel''-<small> 133x59,5 cm, [[National Gallery de Londres|National Gallery]], [[Londres]] </small> ** ''San Xuan Evanxelista''-<small> 131,5x57,8 cm, [[Coleición Frick]], [[Nueva York]] </small> ** ''San Nicolás de Tolentino''-<small> 136x59 cm, [[Muséu Poldi Pezzoli]], [[Milán]] </small> ** ''Santa Mónica''-<small> 39x28 cm, Coleición Frick, Nueva York</small> ** ''Santu agustiniano''-<small> 39x28 cm, Coleición Frick, Nueva York</small> ** ''Santa Apolonia''-<small> 39x28 cm, [[Galería Nacional d'Arte (Washington)|Galería Nacional d'Arte]], [[Washington D. C.]] </small> ** ''Crucifixón''-<small> 37,50x41 cm, Coleición Frick, Nueva York</small> * ''Santuyano'' ([[1454]]-[[1458]]) -<small> Frescu parcialmente rotu, 130x80 cm, Muséu Civico, Sansepolcro</small> * ''[[La Madalena (Piero della Francesca)|La Madalena]]'' ([[1460]]-[[1466]]) -<small> Frescu, 190x105 cm, [[Catedral de Arezzo|Catedral]], [[Arezzo]]</small> * ''[[Virxe del partu]]'' ([[1455]]-[[1465]]) -<small> Frescu, 260x203 cm, Muséu de la Virxe del Partu, [[Monterchi]]</small> * ''[[La resurrección de Cristu (Piero della Francesca)|La Resurrección]]'' ([[1450]]-[[1463]]) -<small> Frescu, 225x200 cm, Muséu Civico, Sansepolcro</small> * ''San Luis de Tolosa'' ([[1460]]) -<small> Frescu parcialmente rotu, 123x90 cm, Muséu Civico, Sansepolcro</small> * ''[[Polípticu de San Antonio]]'' ([[1460]]-[[1470]]) -<small> Téunica mista sobre tabla, 338x230 cm, [[Galería Nacional d'Umbría]], [[Perugia]]</small> * ''[[Dípticu del duque de Urbino|Doble semeya de los duques de Urbino]]'', nel aviesu, ''Trunfu de Federico de Montefeltro y de Battista Sforza'' (h. [[1465]]-[[1472]]) -<small> Oleu sobre tabla, 47x33 cm, [[Galería de los Uffizi]], [[Florencia]]</small> * ''[[Sacra Conversación (Piero della Francesca)|Sacra Conversación]]'' (''Pala de Brera, Retablu Montefeltro'', [[1469]]-[[1474]]) -<small> Téunica mista sobre tabla, 248x170 cm, [[Pinacoteca de Brera]], [[Milán]]</small> * ''[[La flagelación (Piero della Francesca)|La flagelación de Cristu]]'' (h. [[1470]]) -<small> Téunica mista sobre tabla, 58,4x81,5 cm, [[Palaciu Ducal de Urbino#Galería Nacional de Marcar|Galería Nacional de les Marques]], [[Urbino]]</small> * ''Hércules'' (h. [[1470]]) -<small> Frescu retiráu de la paré, 151x126 cm, [[Muséu Isabella Stewart Gardner]], [[Boston]] </small> * ''Virxe de Senigallia'' ([[1470]]-[[1485]]) -<small> Oleu sobre papel lleváu a tabla, 61x53,5 cm, [[Palaciu Ducal de Urbino#Galería Nacional de Marcar|Galería Nacional de les Marques]], [[Urbino]]</small> * ''[[Natividá (Piero della Francesca)|Natividá]]'' (1470-1485) -<small> Oleu sobre tabla, 124x123&nbsp;cm, National Gallery, Londres</small> * ''Virxe col Neñu y cuatro ángel'' ([[1475]]-[[1482]]) -<small> Téunica mista sobre tabla, 107,8x78,4cm, [[Institutu d'Arte Clark]], Williamstown ([[Massachusetts]])</small> * ''Semeya d'un neñu. Guidobaldo da Montefeltro (?)'' (h. 1483) -<small> Temple sobre tabla, 41x27,5cm, [[Muséu Thyssen-Bornemisza]], [[Madrid]]</small> === Obres del taller === * ''Virxe con Neñu'' (h. 1450-1460) -<small> Téunica mista sobre tabla, 62x53cm, Fundación Cini, [[Venecia]]</small> * ''San Lucas'' (1458-1459) -<small> Frescu en fragmentos, [[Santa María la Mayor]], [[Roma]]</small> * (¿[[Luca Signorelli]]?) ''Virxe con Neñu y tres ángel'' -<small>[[Christ Church]], [[Oxford]]</small> * (¿[[Luca Signorelli]]?) ''Virxe con Neñu y un ánxel'' -<small>[[Muséu de Belles Artes de Boston|Muséu de Belles Artes]], [[Boston]]</small> == Inspiraciones == [[Bohuslav Martinů]] escribió una obra en tres movimientos pa gran orquesta tituláu ''[[Les Fresques de Piero della Francesca]]'', H. 352 ([[1955]]). Dedicáu a [[Rafael Kubelik]], ésti estrenar, xunto cola [[Filarmónica de Viena]] nel [[Festival de Salzburgu]] del añu [[1956]]. == Ver tamién == * [[Historia de la pintura]] * [[Pintura renacentista italiana]] * [[Pintura al frescu]] * [[Perspeutiva]] * [[La lleenda dorada]] * [[:Categoría:Cuadros de Piero della Francesca|Obres de Piero della Francesca]] == Referencies == * ''Esti artículu foi creáu a partir de la traducción de los artículos dedicaos a Piero Della Francesca de la [[:ca:Piero della Francesca| Wikipedia en catalán]], [[:en:Piero della Francesca|n'inglés]], [[:fr:Piero della Francesca|francés]], [[:it:Piero della Francesca|italianu]] y [[:pt:Piero della Francesca|portugués]], so llicencia [[Creative Commons|Creative Commons Compartir Igual 3.0]] y [[Llicencia de documentación llibre de GNU|GFDL]]''. === Notes === {{llistaref}} === Bibliografía === * {{Cita llibru |títulu=Guía visual de pintura y arquiteutura |url= |añu=1997 |editorial=La Razón |allugamientu=Buenos Aires }} * {{Cita llibru |apellíu =Aronberg Lavin |nome=Marilyn |títulu=Piero della Francesca |url= |idioma=inglés |añu=2002 |editorial=Phaidon |allugamientu= Nueva York }} * {{Cita llibru |apellíu=Bairati|nome=Eleonora|títulu=Piero della Francesca |url= |añu=1991 |editorial=Anaya |isbn=84-207-4180-9 }} * {{cita publicación | apellíu=Banker | nome=James R. | fecha=CXXXV, [[1993]] | títulu= Piero della Francesca as Assistant to Antonio d'Anghiari in the 1430s: Some Unpublished Documents | publicación=The Burlington Magacín | url= | idioma=inglés }} * {{Cita llibru |apellíu =Banker |nome=James R. |títulu=The culture of San Sepolcro during the youth of Piero della Francesca |url= |idioma=inglés |añu=2003 |editorial= University of Michigan Press |allugamientu= Ann Arbor }} * {{cita publicación | apellíu=Bellucci | nome=Roberto | apellíos2=Frosinini| nome2=Cecilia | fecha=7-11 de setiembre de [[1998]] | títulu= Piero della Francesca's process: panel painting technique | publicación= Painting Techniques: History, Materials and Studio Practice - Contributions to the IIC Dublin Congress | url= | idioma=inglés }} * {{Cita llibru |apellíu-editor=Belton|nome-editor=Robert |títulu=The World's Greatest Art |url= |añu=2004 |ubicación=Londres |isbn=84-207-4180-9 }} * {{Cita llibru |apellíu=Bertelli |nome=Carlo |títulu=Piero Della Francesca |url= |añu=1992 |allugamientu=Yale }} * {{Cita llibru |apellíu-editor=Bertelli |nome-editor=Carlo |apellíu-editor2=Paolucci |nome-editor2=Antonio |títulu= Piero della Francesca e le corti italiane |serie= Catálogu de la esposición |url= |idioma=italianu |añu=2007 |editorial=Skira |allugamientu=Milán }} * {{Cita llibru |apellíu=Buisine |nome=Alain |títulu= Piero della Francesca par trois fois |url= |serie= Peintures | |añu=2001 |editorial= Presses Universitaires du Septentrion }} * {{Cita llibru |apellíu =Field |nome=Judith Veronica |títulu=Piero Della Francesca: A Mathematician's Art |url= |idioma=inglés |añu=2005 |editorial=Yale University Press |allugamientu=New Haven |isbn=0300103425 |páxines=256 }} * {{Cita llibru |apellíu=Della Francesca |nome=Piero |apellíu-editor=Grayson |nome-editor=Cecil |apellíu-editor2=Dalai Emiliani |nome-editor2=Marisa |apellíu-editor3=Maccagni|nome-editor3=Carlo |títulu= Libellus de quinque corporibus regularibus |url= |añu=1993 |editorial=Giunti |allugamientu=Florencia |isbn=88-09-01020-5 }} * {{cita publicación | apellíu=Gantz | nome=Jeffrey | fecha=1 de setiembre de [[2006]] | títulu=Strong, silent type: Piero della Francesca, international artist of mystery | publicación= The Boston Phoenix | url= | idioma=inglés }} * {{Cita llibru |apellíu=Ginzburg |nome=Carlo |enllaceautor= Carlo Ginzburg |títulu=Enquête sur Piero della Francesca |url= | |idioma= francés |añu=1983 |allugamientu=París }} * {{Cita llibru |apellíu =Laskowski |nome=Birgit |títulu=Piero della Francesca |url= |serie= Maestri dell'arte italiano |añu=2007 |editorial=Gribaudo |allugamientu=Milán |isbn=978-3-8331-3757-0 }} * {{Cita llibru |apellíu=Longhi |nome=Roberto |enllaceautor=Roberto Longhi |títulu= Piero della Francesca |url= | |idioma=inglés |editorial= Univ Pr Of New England |isbn=1878818775 }} * {{cita publicación | apellíu=Mazzalupi | nome=Matteo | fecha=11, 2006 ([[2007]]) | títulu=«Unu pártese dal Borgo... y va ad Ancona»: Piero della Francesca nel 1450 | publicación= Nuovi studi. Rivista di arte antica y moderna | páxines=37-54| url= | idioma=inglés}} * {{Cita llibru |apellíu=Osbourne |nome=June |títulu=Urbino: The Story of a Renaissance City |url= | |idioma=inglés |añu=2003 |ubicación=Londres }} * {{Cita llibru |apellíu=Pope-Hennessy|nome=John |títulu=The Piero della Francesca Trail |url= | |idioma=inglés |añu=2002 |editorial= Little Bookroom |isbn=1892145138 }} * {{Cita llibru |apellíu=Vasari|nome=Giorgio|enllaceautor=Giorgio Vasari |títulu=Les vides de los más escelentes arquiteutos, pintores y escultores italianos dende Cimabue a los nuesos tiempos (Antoloxía) |url= |idioma=castellanu |añu=2006 |editorial=Tecnos/Alianza |allugamientu=Madrid |isbn=84-309-4118-5|capítulu=Piero della Francesca, pintor de Borgo San Sepolcro }} * {{Cita llibru | apellíos=Vecchi | nome=Pierluigi De| apellíos2=Cerchiari | nome2=Elda |títulu=I tempi dell'arte |url= |idioma=italianu |añu=1999 |editorial=Bompiani |allugamientu=Milán |isbn=88-451-7212-0 }} * {{Cita llibru |apellíu-editor=Wood |nome-editor=Jeryldene M. |títulu= The Cambridge companion to Piero della Francesca |url= |idioma=inglés |añu=2002 |editorial=Cambridge University Press |allugamientu=Cambridge-Nueva York |isbn=84-309-4118-5}} * {{Cita llibru | apellíos=Zuffi | nome=Stefano |títulu=Il Quattrocento |url= |idioma=italianu |añu=2004 |editorial=Electa |allugamientu=Milán |isbn=8837023154 }} * ''Esti testu provién en parte de la correlativa [http://www.imss.fi.it/milleanni/cronologia/biografie/pifranc.html voz] del proyeutu [http://www.imss.fi.it/milleanni/ Mille anni di scienza in Italia (Mil años de ciencia n'Italia)], obra del Institutu Muséu d'Historia de la Ciencia de Florencia («Muséu Galileo», [http://www.imss.fi.it/ páxina web]) publicada baxu [[Llicencies Creative Commons|llicencia Creative Commons]] [http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/deed.es CC-BY-3.0] == Enllaces esternos == {{commonscat|Piero della Francesca}} * [http://www.historia-del-arte-erotico.com/vasari/piero_della_francesca.htm Piero de la Francesca, biografía de Giorgio Vasari edición giuntina 1550] * [http://www.poderesantapia.com/art/pierodellafrancesca.htm Piero della Francesca, una visión xeneral de la so obra] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304203832/http://www.poderesantapia.com/art/pierodellafrancesca.htm |date=2016-03-04 }} (n'italianu y n'inglés) * [http://www.artcyclopedia.com/artists/piero_della_francesca.html Piero della Francesca en Artcyclopedia] * [http://www.wdl.org/es/item/10646/ Sobre la esfera y el cilindru; Sobre la midida del círculu; Sobre los conoides y los esferoides; Sobre les espirales; Sobre l'equilibriu de los planos; Sobre la cuadradura de la parábola; El contador de sable] * [http://www.mostrapierodellafrancesca.it/default_eng.asp Piero della Francesca y les cortes italianes] – Esposición 2007 en [[Arezzo]] (n'italianu, inglés, francés y alemán) * [http://www.artchive.com/artchive/P/piero.html Piero Della Francesca en The Artchive] (n'inglés) * [http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Mathematicians/Francesca.html Artículu sobre Piero della Francesca na Universidá de St. Andrews] (n'inglés) * [http://www.museocivicosansepolcro.it Muséu Civico de Sansepolcro] (n'italianu) {{NF|los años 1410|1492|Francesca, Piero della}} {{Tradubot|Piero della Francesca}} [[Categoría:Pintores d'Italia]] [[Categoría:Tratadistas de xeometría]] [[Categoría:Tratadistas de pintura]] [[Categoría:Tratadistas de perspeutiva]] [[Categoría:Matemáticos y matemátiques d'Italia]] [[Categoría:Persones de la Toscana]] [[Categoría:Piero della Francesca]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] evyvo2ztjypet4ifzkqo3e05w6q52th Walter Benjamin 0 74131 4376808 4355606 2025-06-17T12:54:20Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376808 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Walter Benjamin''' (Pseudónimu: Benedix Schönflies, Detlef Holz) {{nym}} foi un [[filósofu]], [[crítica lliteraria|críticu lliterariu]], críticu social, traductor, [[llocutor de radio]] y ensayista [[Alemaña|alemán]]. El so pensamientu recueye elementos del [[Idealismu alemán]] o'l [[Romanticismu]], del [[materialismu históricu]] y del [[misticismu]] [[xudíu]] que-y dexen faer contribuciones perdurables ya influyentes na [[Estética|teoría estética]] y el [[Marxismu occidental]]. El so pensamientu acomuñar cola [[Escuela de Frankfurt]].<ref>[http://walterbenjaminportbou.cat/es/content/glossari Glosariu Walter Benjamin, en Walter Benjamin en Portbou]</ref> == Datos biográficos y pensamientu == Walter Benjamin nació nuna acomodada familia dedicada a lo negocios d'orixe [[ashkenazi]], totalmente integrada, nel [[Berlín]] del Imperiu Alemán (1871-1918). El patriarca, Emil Benjamin, yera banqueru en [[París]], pero treslladárase a Alemaña, onde trabayó como [[anticuariu]] en Berlín; más tarde, cásase con Pauline Schönflies. Walter Benjamin, nes sos reflexones, recuerda con tenrura los cuentos que-y cuntaba'l so madre, que sirviéronlu como base pa una de les sos teoríes: «''el poder de la narración y de la pallabra sobre'l cuerpu''». Cavilgó sobre la rellación que los cuentos establecíen ente la [[tradición]] y l'actualidá.<ref>[http://walterbenjaminportbou.cat/es/content/passatges-de-vida Pasaje de vida, Walter Benjamin en Portbou]</ref>En 1905, por cuenta del so fráxil salú, los sos padres unviáron-y a un internáu nel mediu rural, en [[Turinxa]]. Dos años más tarde, en 1907, volvería a la so escuela en Berlín. En 1912, a la edá de venti años, ingresa na [[Universidá de Friburgu (Alemaña)]], pero a la fin del segundu semestre vuelve a Berlín y matricúlase na [[Universidá de Berlín]] pa siguir los sos estudios de Filosofía. Ellí conoció'l [[Sionismu]], que los sos padres, ufiertándo-y una educación lliberal, nun-y habíen inculcado. Benjamin nun profesaba la relixosidá ortodoxa; tampoco abrazó'l Sionismu políticu, sinón que desenvolvió un "Sionismu cultural" que valoraba la riqueza y la estética cultural del misticismu xudíu. Benjamin defendió'l Xudaísmu como parte fundamental de la cultura d'[[Europa]]. Pa él, el pueblu xudíu yera'l más distinguíu portador de lo espiritual nes cultures del mundu. Tamién, mientres los sos años na universidá, xunir a la "Unión d'Estudiantes llibres", de la que foi escoyíu presidente. Pa tal asociación escribió diversos escritos sobre la necesidá d'una reforma educativa y cultural. Al nun ser reelixíu como presidente, volvió a la Universidá de Friburgu, onde asistió con especial interés a les clases de [[Heinrich Rickert]]. Tamién viaxó a Francia ya Italia. Nos sos años universitarios tuvo'l valor d'impugnar l'orixe teóricu del [[Formalismu (filosofía)|formalismu]] ([[Wölffin]]). Escribió sobre la so esmolición pol [[llinguaxe]] como pieza clave de la vida. «''L'home comunicar nel llinguaxe, non pol llinguaxe''». Sufrió doble discriminación como intelectual xudíu y d'esquierdes. En 1914, al españíu de la [[Primer Guerra Mundial]], quixo apuntase, pero acabó tomando partíu pola corriente pacifista de la esquierda europea radical, que refugaba la participación y la collaboración cola que llomaben de "carnicería humana interimperialista". Benjamin fuera fuertemente impresionáu pol suicidiu de dos amigos combatientes. Empezó la traducción de les obres de [[Charles Baudelaire]] al alemán. Un añu más tarde, en 1915, matricular na [[Universidá de Múnich]], onde conoció a [[Rainer Maria Rilke]] y a [[Gershom Scholem]], que se convertiría nel so amigu. Aquel añu escribió sobre'l poeta románticu alemán [[Friedrich Hölderlin]]. En [[1917]], matricular na [[Universidá de Bern]], ellí conoció a [[Ernst Bloch]] y a Dora Sophie Pollack (1890-1964), cola que se casaría más tarde. Con Dora tuvo un fíu, Stefan Raphaël (1918-1972). Buscó una tema pa la so tesis, y atópase na filosofía de [[Kant]] y [[Platón]]. Defendió la so tesis ''Begriff der Kunstkritik in der Deutschen Romantik'' (El conceutu de la crítica d'arte nel Romanticismu alemán) en 1919. Tuvo'l proyeutu de fundar una revista, pero fracasó. Nesti periodu tamién escribió un testu nel qu'analizaba'l conceutu de «mitu», y empecipió una rellación cola direutora de [[teatru]] [[Asja Lācis]].[http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=1306957] Quixo entrar como profesor na universidá, pero refugar por ser xudíu. Escribió ''L'orixe del drama barrocu alemán'', onde trabayó'l conceutu de «alegoría»; con él, dexó n'evidencia la so concepción mesiánica de la vida. Nesta etapa abrazó'l [[materialismu]] y estremó tou lo demás, y equí afirmó la so posición ante los enclinos del momentu: enxamás militaría nel sionismu nin nel comunismu nin nel fascismu. Pa él, la salvación de la humanidá ta amestada a la salvación de la naturaleza. Quedó esteláu coles obres de [[Marcel Proust]] y [[Charles Baudelaire]], observadores natos de la vida. En 1926 morrió'l so padre y entós partió a Moscú, onde escribió un diariu y confirmó la so teoría sobre los enclinos políticos, lo cual provocó que s'aisllara por completu. Nel 29 rompió la so rellación con Asja y un añu dempués morrió la so madre: viose obligáu a hipotecar el so heriedu pa pagar les esixencies de la so muyer. Foi una etapa difícil, pero'l so romanticismu fíxo-y pensar que yera l'entamu d'una nueva vida. [[Ficheru:W.BenjaminGedenktafel.jpg|thumb|Placa memoria onde vivía Walter Benjamin n'Eivissa.]] Criticó ensin piedá a [[Adolf Hitler|Hitler]], la teoría fascista y a la hipocresía de la democracia burguesa y al Capital Financieru ya Industrial alemán que sofitó al nazismu como forma de Contrarrevolución preventiva contra los socialistes. Intentó conciliar el marxismu col so heriedu cultural xudía y colos enclinos artísticos Vanguardistas. Nel 30 consiguió axuntar la so biblioteca y en 1931 esperimentó col [[ḥaxís]]; inspiráu nel testu "ḥaxís" de Charles Baudelaire, escribió sobre un club del sieglu XIX nel que s'axuntaba pa consumilo. Foi bien amigu del so colega filósofu Ernst Bloch, socialista marxista, d'orixe xudíu. En 1932, mientres la crisis anterior a l'asunción al poderde Hitler, Walter Benjamin foi a la islla española d'[[Eivissa]] mientres dellos meses. Depués treslladóse a [[Niza]], onde consideró suicidase, al percibir la importancia sociu-política y cultural del [[quema del Reichstag]] (27 de febreru de 1933), como l'asunción nazi de facto, de tol poder n'Alemaña. Pola posterior persecución de los xudíos y de los marxistes, treslladóse a [[París]], pero, enantes de faelo, buscó abellugu en [[Svendborg]], na casa de [[Bertold Brecht]] y en [[Sanremo]], onde vivía la so ex esposa Dora. Escribió a Scholem sobre una fatiga infinita que-y invadía. Yá nun volvió nunca más a Berlín, una y bones el fascismu torgar. Tuvo la necesidá de venceyase a daqué por que lo caltuviera, asina que buscó'l sofitu de los tamién filósofos marxistes-críticos, Adorno y Horkheimer. Esti postreru acusólu de nun ser un bon materialista. Benjamin malvivía colo que cobraba d'esta escuela, polo que decidió nun salir de casa y aisllóse social y físicamente. Tamién se venceyó al círculu de [[Georges Bataille]]. Los paisaxes parisinos son una nueva teorización de la historia moderna. Les condiciones de la so esistencia empeoraben cada vegada más. Taba bien enfermu y nel so últimu testu espresó la so esperanza más [[Escatoloxía (relixón)|escatolóxica]]: «''Sumió toa desesperación; el pensamientu relixosu y políticu''» fundar n'unu solu. El [[14 de xunu]] de [[1940]], tres la ocupación de la ciudá poles tropes [[nazi]]s, fuxó de París. === Escuela de Frankfurt === Estrechu collaborador de la [[Escuela de Frankfurt]] —a la que sicasí nunca tuvo direutamente acomuñáu—, afixo la so temprana vocación pol [[misticismu]] al [[materialismu históricu]], al que s'entornó nos sos últimos años, apurriendo una visión única na [[filosofía marxista]]. Como eruditu lliterariu, carauterizar poles sos traducciones de [[Marcel Proust]] y [[Charles Baudelaire]]. El so ensayu ''El llabor del traductor'' ye unu de los testos teóricos más célebres y respetaos sobre l'actividá lliteraria de la [[traducción]]. Benjamin caltuvo una estensa correspondencia con [[Theodor Wiesengrund Adorno|Theodor Adorno]] y con [[Bertolt Brecht]] y dacuando recibió financiamientu de la [[Escuela de Frankfurt]] so la direición de Theodor Adorno y [[Max Horkheimer]]. Les influencies competitives del marxismu de Brecht, la [[teoría crítica]] de la Escuela de Frankfurt, el discursu marxista heterodoxu de Bloch, les Vanguardies Artístiques, l'heriedu hegeliana y dialéutica, y el misticismu xudíu del so amigu [[Gershom Scholem]] fueron centrales nel trabayu de Benjamin, anque nunca llogró resolver les sos diferencies dafechu. Les ''Tesis sobre la filosofía de la historia'', unu de los últimos testos de Benjamin, foi lo más cercano a tal síntesis, que xunto colos ensayos ''[[La obra d'arte na dómina de la so reproductibilidad téunica]]'' y ''Pa una crítica de la violencia'', son los sos testos más lleíos. === Crítica lliteraria === Ente les sos obres más importantes como críticu lliterariu tán los ensayos sobre la novela de [[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]] titulada ''[[Les afinidaes electives]]'', sobre la obra de [[Franz Kafka]] y [[Karl Kraus]], la [[teoría de la traducción]], les hestories de [[Nikolai Leskov]], la obra de [[Marcel Proust]] y, quiciabes lo más importante, la poesía de [[Charles Baudelaire]]. Tamién fixo importantes traducciones al alemán de la ''Tableaux Parisiens de Baudelaire'' (''[[Les Fleurs du mal]]'') y les partes iniciales de la novela ''[[En busca del tiempu perdíu|À la recherche du temps perdu]]'' de [[Marcel Proust]], col so amigu [[Franz Hessel]]. La so vuelta al marxismu na década de 1930 deber en parte a la influencia de [[Bertolt Brecht]], que la so [[Historia de la estética|crítica marxista a la estética]] dexará-y desenvolver el [[teatru épicu]] y el so 'efeutu de distanciamientu'' o ''(Verfremdungseffekt)'' (efeutu de extrañamiento o alienación). El so amigu [[Gershom Scholem]], fundador del estudiu académicu de la [[Cabalá]] y [[misticismu xudíu]], tuvo gran influencia en Benjamin. Influyíu pol antropólogu suizu [[Johann Jakob Bachofen]] (1815-1887), Benjamin acuñó'l términu "perceición aura", que denota la facultá estética por aciu la cual la civilización puede recuperar una apreciación del mitu.<ref>P. 170, "La reconciliación del mitu: Homenaxe de Benjamín hasta Bachofen". Malí, Joseph. '' Diariu de la Historia de les idees'', vol. 60, N º 1. (Xineru de 1999), pp 165-87</ref> El trabayu de Benjamin cítase críticamente de cutiu nos estudios académicu y lliterariu, especialmente los ensayos "La xera del traductor" (1923) y "[[La obra d'arte na era de la reproducción téunica]] "(1936). Aldericó con Adorno por non pode salir ésti de la so ríxida posición "aurea" del arte, que nun podía faelo incorporar al arte al elementu industrial (cine o Jazz, por casu), y que resabiaba de la cultura de mases. Benjamin antemana toos estos fenómenos. === Suicidiu en Portbou === [[Ficheru:Grab Walter Benjamin.jpg|thumb|Monumentu a Walter Benjamin en [[Portbou]].]] Walter Benjamin morrió'l 26 o [[27 de setiembre]] de 1940 en [[Portbou]], ([[España]]), n'inxiriendo una dosis letal de [[morfina]] nun hotel de la llocalidá fronteriza pirenaica,<ref>{{cita llibru |apellíos=Ingrid Scheurmann, Konrad Scheurmann|títulu=For Walter Benjamin|añu=1993|editorial=AsKI|isbn=393037000X, 9783930370009|páxines=190}}</ref> dempués de que'l grupu de refuxaos xudíos qu'integraba fora interceptáu pola policía española cuando intentaba salir de Francia ensin visar riquida. El so amigu [[Theodor Adorno]] ayudára-y a llograr visar de tránsitu n'España y d'entrada n'Estaos Xuníos, onde lu esperaba, pero'l filósofu escarecía del permisu francés de salida del país galu. A pesar de qu'otros compañeros de viaxe nes sos mesmes circunstancies, como la fotógrafa Henny Gurland futura esposa d'[[Erich Fromm]] y el so fíu, Carina Birman y Sophie Lipmann, consiguieron finalmente pasar per España y llegar a [[Lisboa]], Benjamin nun quixo esperar ante la medrana de tener que volver a Francia y cayer en manes de la Gestapo, polo que decidió acabar cola so vida.<ref>{{cita llibru |apellíos=Linhard|nome=Tabea|títulu=Jewish Spain: A Mediterranean Memory|añu=2014|editorial=SUP|isbn=0804787395, 9780804787390|páxines=1172 y sig}}</ref><ref>{{cita llibru |apellíos=Steiner|nome=Uwe|títulu=Walter Benjamin: An Introduction to His Work and Thought|añu=2012|editorial=UCP|isbn=0226772225, 9780226772226}}</ref> La restricción a visar llograes en Marsella ensin visáu de salida, como la que Benjamin tenía, foi llevantada poles autoridaes españoles pocos díes dempués.<ref>{{cita llibru |apellíos=Bauso|nome=Matías|títulu=Una épica de los últimos intres: Tratáu d'adioses. Epitafios. Estertores. Sollutos. Xestos postreros y pallabres|añu=2012|editorial=Penguin Random House Grupu Editorial Arxentina|isbn=9500737663, 9789500737661|páxines=209}}</ref> Los sos compañeros de viaxe pagaron l'arriendu del nichu 563 por cinco años, onde folgaron los restos del filósofu hasta que fueron treslladaos a la güesera del campusantu.<ref>{{cita publicación |apellíu=Capella|nome=Juan Ramón|títulu=Apuntes sobre la muerte de Walter Benjamin|publicación=Mentanto|añu=1990|númberu=43|páxines=101|issn=0210-8259}}</ref> Nel certificáu de fallecimientu figura'l nome de Benjamín Walter, fináu por causa de un aneurisma cerebral, lo que según Linhard fixo posible qu'un campusantu católicu acoyera los restos del pensador xermanu, evitando entueyos burocráticos. Nel campusantu de Portbou hai un monumentu en memoria del filósofu. El documental [[Quién mató a Walter Benjamin…]], de [[David Mauas]], ye una reflexón sobre la historia y el so discursu. En pallabres del mesmu direutor: "el filme antepón una interrogante como si d'aquel cepiyu al aviesu de la historia' tratárase, proponiendo una construcción benjaminiana sobre la mesma muerte del pensador, articulando na so propia narrativa los problemes derivaos del discursu históricu y la so construcción”. El filme pon en dulda la teoría del suicidiu y la documentación esistente, amás d'allumar una situación de frontera, dando voz a los 'anónimos' de la historia, inspirándose na conocida máxima benjaminiana. Señalándose a los axentes Nazis na España fascista de Franco como direutamente, los asesinos de Benjamin. Per otru llau, un curiosu y polémicu artículu de [[Stuart Jeffries]], tituláu «''Did Stalin Killers liquidate Walter Benjamin?''» (''The Observer'', 8 de xunetu de 2003), afirma que Benjamin nun se suicidó, sinón que foi asesináu por axentes secretos estalinistes. Llegóse a afirmar que nun se tienen pruebes de que realmente fuera un [[suicidiu]], y hasta que se taba alministrando [[morfina]] y los médicos que lu atendieron supunxeron qu'un escesu del [[narcóticu]] pudo acabar cola so vida. Según el so biógrafu [[Bruno Tackels]], Benjamin dexó na habitación onde terminó la so vida una nota empobinada a Henny Gurland que dicía:<ref>Tackels, Bruno. ''Walter Benjamin. Une vie dans les textes''. Arles, 2009, p. 642</ref> {{cita|''Nuna situación ensin salida, nun tengo otra eleición que la de terminar. Ye nun pequeñu pueblu asitiáu nos Pirineos, nel que naide me conoz, onde la mio vida va acabase. Ruégolu que tresmita los mios pensamientos al mio amigu Adorno y que-y esplique la situación a la cual vi conducíu. Nun dispongo de tiempu abondu pa escribir toles cartes que deseyaría escribir.''}} == Obra de Walter Benjamin == === Obra publicada n'español (incompletu) === [[Ficheru:Klee, Angelus novus.png|thumb|right|200px|Cuadru de [[Paul Klee]] (1920), ''[[Angelus Novus]]''. Benjamin inspirar nél pa la so tesis sobre "l'ánxel de la historia".]] * ''El conceutu de crítica d'arte nel Romanticismu alemán'' ([[1917]]). * ''[[Kapitalismus als Religion]]'' 1921, (''[[Capitalismu como relixón]]'') * ''Ursprung des deutschen Trauerspiels'' (''L'orixe del drama barrocu alemán'', [[1928]]) * ''Einbahnstraßy'' 1928 (''Cai de sentíu únicu'' o ''Direición única'', Alfaguara, 1987) * ''Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit'' (''[[La obra d'arte na dómina de la so reproductibilidad téunica]]'', [[1936]]) * ''Berliner Kindheit um neunzehnhundert'' (''Sobre la infancia en Berlín en 1900'', [[1950]], publicada póstumamente) * ''Geschichtsphilosophische Thesen'' (''Tesis sobre la filosofía de la historia'',[http://www.bolivare.unam.mx/traducciones.html ''Tesis de filosofía de la historia'' o ''Sobre'l conceutu d'historia''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306115303/http://www.bolivare.unam.mx/traducciones.html |date=2016-03-06 }}, de Walter Benjamin (publicáu orixinalmente por Editorial Contrahistorias de Méxicu, y publicáu electrónicamente pol traductor, [[Bolívar Echeverría]], so una llicencia [[Creative Commons]]) [http://www.revoltaglobal.net/WEB/formacio/%5Bbenjamin%5Dtesis-filosofia-historia.pdf ''Tesis de filosofía de la historia''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061013121455/http://www.revoltaglobal.net/WEB/formacio/%5Bbenjamin%5Dtesis-filosofia-historia.pdf |date=2006-10-13 }}, de Walter Benjamin (11 páxines en [[PDF]]) [http://www.alcoberro.info/planes/benjamin0.htm Dossier sobre les tesis de la filosofía de la historia] (en catalán) [[1959]], publicada póstumamente) * ''La xera del traductor'' (traducción de [[Carlos Marzán Trujillo]], [[Marcos Hernández Jorge]], incluyíu en ''Llaguna: Revista de filosofía'', [[1994]], ISBN 84-1132-8177) [http://www.bolivare.unam.mx/traducciones/autor_productor.html ''L'autor como productor''], de Walter Benjamin (publicáu orixinalmente por Editorial Ítaca, de Méxicu, y publicáu electrónicamente pol traductor, [[Bolívar Echeverría]], so una llicencia Creative Commons.) * ''Das Passagen-Werk'' (''[[Llibru de los pasaxes]]'', [[1927]]?, inacabado) * ''Escritos franceses'', Buenos Aires, Amorrortu, 2012 ISBN 978-950-518-398-2, 448 pp. === Obra publicada orixinalmente n'alemán === * Vease [http://de.wikisource.org/wiki/Walter_Benjamin/Werkverzeichnis Obra completa de Walter Benjamin n'alemán] ==== Publicaciones en vida ==== * ''Begriff der Kunstkritik in der deutschen Romantik'', Berna, A. Francke, 1920, 111 pp. * ''Charles Baudelaire, Tableaux Parisiens. Deutsche Übertragung mit einem Vorwort über die Aufgabe des Übersetzers'', alemán y frnacés, Heidelberg, Richard Weißbach 1923, XVII+67 pp. * ''Einbahnstraßy'', Berlín, Rowohlt, 1928, 83 pp. * ''Ursprung des deutschen Trauerspiels'', Berlín, Rowohlt, 1928, 258 pp. * ''[[Deutsche Menschen|Deutsche Menschen. Eine Folge von Briefen]]''. Seleición de Detlef Holz [Pseudonym]. Lucerna, Vita Nova, 1936, 116 pp.; ed. de 500 exemplares. ==== Trabayos y escritos ==== * ''Schriften''. Hrsg. von Theodor W. Adorno und Gretel Afato unter Mitwirkung von Friedrich Podszus. 2 Bände. Suhrkamp, Frankfurt del Main, 1955 * ''[[Illuminations]]. Walter Benjamin: Essays and Reflections'', prefaciu y edición de [[Hannah Arendt]], Nueva York, Schocken 1969, ISBN 0-8052-0241-2 * ''Gesammelte Schriften''. Unter Mitwirkung von Theodor W. Adorno und Gershom Scholem hrsg. von Rolf Tiedemann und Hermann Schweppenhäuser. Bände I–VII, Suppl. I–III (in 17 vols). 1. Auflage, Suhrkamp, Frankfurt am Main 1972–1999. Revidierte Taschenbuch-Ausgabe: Bände I–VII (in 14 vols), Suhrkamp, Frankfurt del Main, 1991 ** Band I/1: ''Abhandlungen'', S. 1–430.<br />''Der Begriff der Kunstkritik in der deutschen Romantik''; ''Goethes Wahlverwandtschaften''; ''Ursprung des deutschen Trauerspiels''; ''Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit'', Erste und Zweite Fassung ** Band I/2: Abhandlungen, S. 435–796.<br />''Charles Baudelaire. Ein Lyriker im Zeitalter des Hochkapitalismus'', 3 Teile: ''Das Paris des Second Empire bei Baudelaire'', ''Über einige Motive bei Baudelaire'', ''Zentralpark''; ''Über dean Begriff der Geschichte''; Selbstanzeige der Dissertation; ''L'œuvre d'art à l'époque de sa reproduction mécanisée''; ''Notes sur les Tableaux parisiens de Baudelaire''. ** Band I/3: Abhandlungen, S. 797–1272. Anmerkungen der Herausgeber ** Band II/1: Aufsätze, Essays, Vorträge, S. 1–406. ** Band II/2: Aufsätze, Essays, Vorträge, S. 407–813. ** Band II/3: Aufsätze, Essays, Vorträge, S. 815–1526. ** Band III: Kritiken und Rezensionen, 727 S.<br />Kritiken und Rezensionen 1912–1939/1940; Anhang: Entwürfe zu Rezensionen; Vorschläge für dean Besprechungsteil der ''Zeitschrift für Sozialforschung'' ** Band IV/1: Kleine Prosa/ Baudelaire Übertragungen, S. 1–605. ** Band IV/2: Kleine Prosa/ Baudelaire Übertragungen, S. 607–1108.<br />''Illustrierte Aufsätze''; ''Hörmodelle''; ''Geschichten und Novellistisches''; ''Miszellen'' ** Band V/1: Das Passagen-Werk, S. 1–654. ** Band V/2: Das Passagen-Werk, S. 655–1350. ** Band VI: Fragmente, Autobiographische Schriften, 840 S.<br />''Zur Sprachphilosophie und Erkenntniskritik''; ''Zur Geschichtsphilosophie und Erkenntniskritik''; Lebensläufe; Aufzeichnungen 1906–1932; ''Berliner Chronik um Neunzehnhundert'' ** Band VII/1: Nachträge, S. 1–519. ** Band VII/2: Nachträge, S. 525–1024. ** Supp. I: Kleinere Übersetzungen. Tristan Tzara, D'Annunzio, Aragon, Proust, Léon Bloy, Adrienne Monnier, Saint-John Perse, Balzac, Jouhandeau, 457 S. ** Supp. II: Marcel Proust, Im Schatten der jungen Mädchen, 535 S. ** Supp. III: Übersetzung (mit [[Franz Hessel]]): Marcel Proust, Guermantes, 596 S. * ''Écrits français'', Paris, Gallimard, 1991, presentaos por Jean-Maurice Monnoyer. * ''Briefe''. edit. y anotáu por Gershom Scholem y Theodor W. Adorno. 2 Bände. Frankfurt del Main, Suhrkamp, 1955. * ''Gesammelte Briefe''. Hrsg. vom Theodor-W.-Adorno-Archiv. 6 Bände, hrsg. von Christoph Gödde und Henri Lonitz. Frankfurt del Main, Suhrkamp, 1995–2000. * ''[[Hannah Arendt|Arendt]] und Benjamin: Texte, Briefe, Dokumente'', edición de Detlev Schöttker y Erdmut Wizisla. Frankfurt del Main, Suhrkamp, 2006, ISBN 978-3-518-29395-9. * "Récits d'Eivissa et autres écrits", textes de la période d'Eivissa, 1932-33, traducción y prefaciu de Pierre Bayart, éd. Riveneuve, 2011 {ISBN 978-2-36013-067-2} * ''Werke und Nachlaß. Kritische Gesamtausgabe'', edición de Henri Lonitz y Christoph Gödde. 21 vols. (geplant), Suhrkamp, Frankfurt del Main / Berlín dende 2008 ** Band 3: ''Der Begriff der Kunstkritik in der deutschen Romantik'', edición de Uwe Steiner. 2008, ISBN 978-3-518-58501-6 ** Band 8: ''Einbahnstraßy'', edición de Detlev Schöttker cola collaboración de Steffen Haug. 2009, ISBN 978-3-518-58524-5 ** Band 10: ''Deutsche Menschen'', edición deMomme Brodersen. 2008, ISBN 978-3-518-58510-8 ** Band 13: ''Kritiken und Rezensionen'', edición de Heinrich Kaulen. 2011, ISBN 978-3-518-58560-3 ** Band 19: ''Über dean Begriff der Geschichte'', edición de Gérard Raulet. 2010, ISBN 978-3-518-58549-8 ==== Publicaciones relevantes ==== * ''Zur Kritik der Gewalt.'' In: ''[[Archiv für Sozialwissenschaften und Sozialpolitik]].'' 1921 ([http://www.sciacchitano.it/Pensatori%20epistemici/Benjamin/Zur%20Kritik%20der%20Gewalt.pdf pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121029161906/http://www.sciacchitano.it/Pensatori%20epistemici/Benjamin/Zur%20Kritik%20der%20Gewalt.pdf |date=2012-10-29 }}) * ''[[Kapitalismus als Religion]] [fr 74], S. 100, In: ''Zur Geschichtsphilosophie, Historik und Politik.'' 1921, In: Band VI: Fragmente, Autobiographische Schriften. * Hitlers herabgeminderte Männlichkeit... [fr 75], S. 103 * Das Recht zur Gewaltanwendung [fr 76], S. 104 * ''Goethes [[Die Wahlverwandtschaften|Wahlverwandtschaften]].'' In: ''Neue Deutsche Beiträge.'' 1924/1925 * ''Der Surrealismus.'' In: ''Die literarische Welt.'' 1929 * ''Zum Bilde [[Proust]]s.'' In: ''Die literarische Welt.'' 1929 * ''[[Karl Kraus]].'' In: ''Frankfurter Zeitung.'' 1931 * ''[[Franz Kafka]]. Zur zehnten Wiederkehr seines Todestages.'' Auszüge in: ''[[Jüdische Rundschau]].'' [http://www.compactmemory.de/index_p.aspx?ID_0=30&ID_1=517&ID_2=12688&ID_3=1000000000&ID_4=RUND_39_4_0330.tif 21. Dezember] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071224202517/http://www.compactmemory.de/index_p.aspx?ID_0=30&ID_1=517&ID_2=12688&ID_3=1000000000&ID_4=RUND_39_4_0330.tif |date=2007-12-24 }} und [http://www.compactmemory.de/index_p.aspx?ID_0=30&ID_1=517&ID_2=12689&ID_3=1000000000&ID_4=RUND_39_4_0352.tif 28. Dezember 1934] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071224202540/http://www.compactmemory.de/index_p.aspx?ID_0=30&ID_1=517&ID_2=12689&ID_3=1000000000&ID_4=RUND_39_4_0352.tif |date=2007-12-24 }} * ''[[Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit]]'' (vier Fassungen 1935-1939). Erstausgabe [franz. Übers.] in: ''Zeitschrift für Sozialforschung.'' 1936 * ''Der Erzähler. Betrachtungen zum Werk [[Nikolai Lesskow]]s.'' In: ''Orient und Occident.'' 1936, [http://www.culture.hu-berlin.de/hb/files/Benjamin_Der_Erzaehler.pdf Text online pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131207084139/http://www.culture.hu-berlin.de/hb/files/Benjamin_Der_Erzaehler.pdf |date=2013-12-07 }} * ''[[Eduard Fuchs (Kulturwissenschaftler)|Eduard Fuchs]], der Sammler und der Historiker.'' In: ''Zeitschrift für Sozialforschung.'' 1937 * ''Über einige Motive bei [[Baudelaire]].'' In: ''Zeitschrift für Sozialforschung.'' 1939 * ''[[Über dean Begriff der Geschichte]]'' (1940). In: ''Walter Benjamin zum Gedächtnis.'' 1942; ''Die Neue Rundschau.'' 1950 * ''Das Passagen-Werk'' (1928–1929, 1934–1940), edición de Rolf Tiedemann, 2 volúmenes, Suhrkamp Frankfurt am Main 1983 [Taschenbuchausgabe] * ''Berliner Kindheit um Neunzehnhundert'' (1932–1934/1938), con un epílogu de Theodor W. Adorno y un postscriptum de Rolf Tiedemann. Fassung letzter Hand und Fragmente aus früheren Fassungen. Suhrkamp, Frankfurt del Main, 1987 ** ''Berliner Kindheit um Neunzehnhundert'', edición de Gießener Fassung, con un epílogu de Rolf Tiedemann. Suhrkamp, Frankfurt del Main, 2000 === Obra publicada n'inglés === * [http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674008021 ''The Arcades Project''], [[Harvard University Press]], ISBN 0-674-00802-2 * [http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674022225 ''Berlin Childhood Around 1900''], [[Harvard University Press]], ISBN 0-674-02222-X * ''Charles Baudelaire: A Lyric Poet In The Yera Of High Capitalism''. ISBN 0-902308-94-7 * [http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674006898 ''The Complete Correspondence, 1928-1940''], [[Harvard University Press]], ISBN 0-674-15427-4 * ''The Correspondence of Walter Benjamin, 1910–1940''. ISBN 0-226-04237-5 * ''The Correspondence of Walter Benjamin and Gershom Scholem''. ISBN 0-674-17415-1 * ''Illuminations''. ISBN 0-8052-0241-2 * [http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674587441 ''Moscow Diary''], [[Harvard University Press]], ISBN 0-674-58744-8 * ''One Way Street and Other Writings''. ISBN 0-86091-836-X * ''Reflections''. ISBN 0-8052-0802-X * [http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674022218 ''On Hashish''], [[Harvard University Press]], ISBN 0-674-02221-1 * ''The Origin of German Tragic Drama''. ISBN 0-86091-837-8 * ''Understanding Brecht''. ISBN 0-902308-99-8 * [http://www.hup.harvard.edu/results-list.php?collection=1502 ''Selected Writings''] in four volúmenes [[Harvard University Press]]: ** [http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674013551 Volume 1, 1913-1926], ISBN 0-674-94585-9 ** [http://www.hup.harvard.edu/results-list.php?collection=1503 Volume 2, 1927-1934], ISBN 0-674-94586-7 ** [http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674019812 Volume 3, 1935-1938], ISBN 0-674-00896-0 ** [http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674022294 Volume 4, 1938-1940], ISBN 0-674-01076-0 * [http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674022874 ''The Writer of Modern Life: Essays on Charles Baudelaire''], [[Harvard University Press]], ISBN 0-674-02287-4, * [http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674024458 ''The Work of Art in the Age of Its Technological Reproducibility, and Other Writings on Media''], [[Harvard University Press]], ISBN 0-674-02445-1 * [http://www.versobooks.com/books/ab/b-titles/benjamin_w_the_archive.shtml ''Walter Benjamin's Archive: Images, Texts, Signs'']. Edited by Ursula Marx, Gudrun Schwarz, Michael Schwarz, Erdmut Wizisla. ISBN 978-1-84467-196-0 == Bibliografía sobre Walter Benjamin == * [[Theodor Afato|Adorno]], Theodor. (1967). ''Prisms (Studies in Contemporary German Social Thought).'' London: Neville Spearman Ltd. [reprinted by [[MIT Press]], Cambridge, 1981. ISBN 978-0-262-01064-1 (cloth) -- ISBN 978-0-262-51025-7 (paper)] * Victor Malsey, Uwe Raseh, Peter Rautmann, Nicolas Schalz, Rosi Huhn, ''Passages. D'après Walter Benjamin'' / ''Passagen. Nach Walter Benjamin''. Mainz: Herman Schmidt, 1992. ISBN 3-87439-251-1 * [[Andrew Benjamin|Benjamin]], Andrew and Peter Osborne, eds. (1993). ''Walter Benjamin's Philosophy: Destruction and Experience.'' London: [[Routledge]]. ISBN 978-0-415-08368-3 (cloth) -- ISBN 978-0-415-08369-0 (paper) [reprinted by Clinamen Press, Manchester, 2000. ISBN 978-1-903083-08-6 (paper)] * Buck-Morss, Susan. (1991). ''The Dialectics of Seeing: Walter Benjamin and the Arcades Project.'' Cambridge: [[The MIT Press]]. ISBN 978-0-262-02268-2 (cloth) -- ISBN 978-0-262-52164-2 (paper) * Betancourt, Alex. (2008). ''Walter Benjamin and Sigmund Freud: Between Theory and Politics''. Saarbrücken, Germany: [[VDM Verlag]]. ISBN 978-3-8364-3854-4 * [[Jacques Derrida|Derrida]], Jacques. (2001). "Force of Law: The 'Mystical Foundation of Authority'," in ''Acts of Religion,'' Gil Anidjar, ed. London: Routledge. ISBN 978-0-415-92400-9 (cloth) -- ISBN 978-0-415-92401-6 * [[Paul de Man|de Man, Paul]]. (1986). "'Conclusions': Walter Benjamin's 'Task of the Translator'," in ''The Resistance to Theory''. Minneapolis: University of Minnesota Press. páxs. 73–105. ISBN 0-8166-1294-3 * Ferris, David S., ed. (1996). [http://www.sup.org/book.cgi?book_id=2569%202570 ''Walter Benjamin: Theoretical Questions.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120113083426/http://www.sup.org/book.cgi?book_id=2569%202570 |date=2012-01-13 }} Stanford: [[Stanford University Press]]. ISBN 978-0-8047-2569-9 (cloth) -- ISBN 978-0-8047-2570-5 (paper) * __________. (2004). [https://books.google.com/books?id=kIlRQ9Ngc54C&dq=walter+benjamin+theoretical+questions+isbn&pg=PP1&ots=vyP6i5pTRh&source=citation&sig=xA35VE8MKBAl2qYpI0vNIHchrh8&hl=en&prev=https://www.google.com/search?hl=en&client=firefox-a&channel=s&rls=org.mozilla:en-US:official&q=Walter+Benjamin:+Theoretical+Questions+ISBN&btnG=Search&sa=X&oi=print&ct=result&cd=1&cad=bottom-3results ''The Cambridge Companion to Walter Benjamin.''] Cambridge: [[Cambridge University Press]]. ISBN 0-521-79329-7 (cloth) ISBN 0-521-79724-1 (paper) * Gandler, Stefan (2009). "Interrupción del ''continuum históricu'' en Walter Benjamin," en Gandler (2009). ''Fragmentos de Frankfurt. Ensayos sobre la Teoría crítica.'' Méxicu: Sieglu XXI Editores, páxs. 37-84. ISBN 978-968-23-0070-7. * Gandler, Stefan (2010). "The Concept of History in Walter Benjamin's Critical Theory," in ''Radical Philosophy Review,'' San Francisco, CA, Vol. 13, Nr. 1, páxs. 19-42. ISSN 1388-4441. * Hamacher, Werner. ''Pa la filoloxía / 95 Tesis sobre la filoloxía''. Buenos Aires, Miño y Dávila editores, 2011. * Hamacher, Werner, ''Lingua amissa'', Buenos Aires, Miño y Dávila editores, 2012. * Jacobs, Carol. (1999). ''In the Language of Walter Benjamin''. Baltimore: [[Johns Hopkins Press]]. ISBN 978-0-8018-6031-7 (cloth) -- ISBN 978-0-8018-6669-2 (paper) * Jennings, Michael. (1987). ''Dialectical Images: Walter Benjamin's Theory of Literary Criticism.'' Ithaca: [[Cornell University Press]]. ISBN 978-0-8014-2006-1 (cloth) * Jacobson, Eric. (2003). ''Metaphysics of the Profane: The Political Theology of Walter Benjamin and Gershom Scholem.'' New York: Columbia University Press, ISBN 978-0-231-12657-1, S. 352ff. * Kerik, Claudia, ed. (1993). ''En redol a Walter Benjamin''. Méxicu, D.F.: Universidá Autónoma Metropolitana. ISBN 9789706201423 * Kermode, Frank. [http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=FB0614F73D5413728DDDA90B94DF405B888BF1D3&scp=1&sq=walter+benjamin&st=p "Every Kind of Intelligence; Benjamin,"] ''New York Times.'' 30 July 1978. * Kirst-Gundersen, Karoline. ''Walter Benjamin's Theory of Narrative.'' Dissertation, University of Wisconsin-Madison, 1989 * Lanza, Andrea. ''La música na dómina de la so reproducción téunica'', en ''El sieglu XX'' (''Historia de la música'', 12). Madrid: Turner * Leslie, Esther. (2000). ''Walter Benjamin, Overpowering Conformism.'' London: [[Pluto Press]]. ISBN 978-0-7453-1573-7 (cloth) -- ISBN 978-0-7453-1568-3 (paper) * Lindner, Burkhardt, ed. (2006). ''Benjamin-Handbuch: Leben – Werk – Wirkung'' Stuttgart: [[Metzler]]. ISBN 978-3-476-01985-1 (paper) * Löwy, Michael. (2003). ''Walter Benjamin: Avisu de Quema. Una llectura de les tesis "Sobre'l conceutu d'historia"''. Buenos Aires: Fondu de Cultura Económica. ISBN 9505575769. * Menke, Bettine. (2010). ''Das Trauerspiel-Buch. Der Souverän – das Trauerspiel – Konstellationen – Ruinen.'' Bielefeld: [[transcript-Verlag]]. ISBN 978-3-89942-634-2. * Missac, Pierre (1996). [http://mitpress.mit.edu/catalog/item/default.asp?ttype=2&tid=3691 ''Walter Benjamin's Passages.''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080520160350/http://mitpress.mit.edu/catalog/item/default.asp?ttype=2&tid=3691 |date=2008-05-20 }} Cambridge: MIT Press. ISBN 978-0-262-13305-0 (cloth) -- ISBN 978-0-262-63175-4(paper) * [[Catherine Perret|Perret, Catherine]] "Walter Benjamin sans destin", Ed. La Différence, Paris, 1992, rééd. revue et augmentée d'une préface, Bruxelles, éd. La Lettre volée, 2007. * Perrier, Florent, ed., Palmier, Jean-Michel (Author), Marc Jimenez (Preface). (2006) ''Walter Benjamin. Le chiffonnier, l'Ange et Le Petit Bossu.'' Paris: Klincksieck. ISBN 978-2-252-03591-7 * Pignotti, Sandro (2009): ''Walter Benjamin - Judentum und Literatur. Tradition, Ursprung, Lehre mit einer kurzen Geschichte des Zionismus.'' Rombach, Freiburg ISBN 978-3-7930-9547-7 * Plate, S. Brent (2004) ''Walter Benjamin, Religion and Aesthetics''. London: Routledge. ISBN 978-0-415-96992-5 * Roberts, Julian (1982). ''Walter Benjamin''. London: Macmillan. * Rudel, Tilla (2006): ''Walter Benjamin L'Ange assassiné'', éd. Menges - Place Des Victoires, 2006 * Scheurmann, Ingrid, ed., Scheurmann, Konrad ed., Unseld, Siegfried (Author), Menninghaus, Winfried (Author), Timothy Nevill (Translator) (1993). ''For Walter Benjamin - Documentation, Essays and a Sketch including: New Documents on Walter Benjamin's Death.'' Bonn: AsKI y.V. ISBN 3-930370-00-X * Scheurmann, Ingrid / Scheurmann, Konrad (1995). ''Dani Karavan - Hommage an Walter Benjamin. Der Gedenkort 'Passagen' in Portbou. Homage to Walter Benjamin. 'Passages' Place of Remembrance at Portbou.'' Mainz: Zabern. ISBN 3-8053-1865-0 * Scheurmann, Konrad (1994) ''Passages Dani Karavan: An Environment in Remembrance of Walter Benjamin Stedelijk Museum Amsterdam.'' Bonn: AsKI y.V. ISBN 3-930370-01-8 * Schiavoni, Giulio. (2001). ''Walter Benjamin: Il figlio della felicità. Un percorso biografico y concettuale.'' Turin: [[Giulio Einaudi|Giulio Einaudi Editore]]. ISBN 88-06-15729-9 * Scholem, Gershom. (2003). ''Walter Benjamin: The Story of a Friendship.'' Trans. Harry Zohn. New York: New York Review Books. ISBN 1-59017-032-6 * Steinberg, Michael P., ed. (1996). ''Walter Benjamin and the Demands of History.'' Ithaca: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-3135-7 (cloth) -- ISBN 978-0-8014-8257-1 (paper) * Steiner, Uwe. (2010). ''Walter Benjamin: An Introduction to his Work and Thought.'' Trans. Michael Winkler. Chicago and London: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-77221-9 * Taussig, Michael. (2006). '''Walter Benjamin's Grave''' Chicago: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-79004-6. * Weber, Samuel. (2008). ''[http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674046061 Benjamin's -abilities.]'' Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN 0-674-02837-6 (cloth) -- ISBN 0-674-04606-4 (paper) * Witte, Bernd. (1996). ''Walter Benjamin: An Intelectual Biography''. New York: Versu. ISBN 978-1-85984-967-5 * Wizisla, Erdmut. 2009. ''[http://www.librislondon.co.uk/books/1870352785.html Walter Benjamin and Bertolt Brecht — The Story of a Friendship] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110614212456/http://www.librislondon.co.uk/books/1870352785.html |date=2011-06-14 }}''. Translated by Christine Shuttleworth. London / New Haven: Libris / Yale University Press. ISBN 978-1-870352-78-9 [Contains a complete translation of the newly discovered Minutes of the meetings around the putative journal ''Krise und Kritik'' (1931)]. * Wolin, Richard, ''Telos'' 43, ''An Aesthetic of Redemption: Benjamin's Path to Trauerspiel''. New York: Telos Press Ltd., Spring 1980. ([http://www.telospress.com Telos Press]). * Wolin, Richard, ''Telos'' 53, ''The Benjamin-Congress: Frankfurt (July 13, 1982)''. New York: Telos Press Ltd., Fall 1982. ([http://www.telospress.com Telos Press]). == Ver tamién == {{Columnes}} * [[Emmanuel Lévinas]] * [[Martin Buber]] * [[Ferdinand Ebner]] * [[Eugen Rosenstock-Huessy]] * [[Hans Ehrenberg]] {{Nueva columna}} * [[Asja Lācis]] * [[Hermann Cohen]] * [[Mikhaíl Bakhtín]] * [[Antoine Berman]] * [[Redención]] {{Final columnes}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{wikiquote|Walter Benjamin}} * ''[http://www.whokilledwalterbenjamin.com/ Quién mató a Walter Benjamin...]'', un filme documental de David Mauas sobre les circunstancies de la muerte del filósofu, España/Holanda/Alemaña, 2005, 73' * {{Enllaz rotu|1=«Walter Benjamin revisitado» |2=http://observaciones.sitesled.com/laobrafilmica.htm |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}, na revista ''Observaciones Filosófiques'' * [http://www.letraslibres.com/revista/convivio/de-montaigne-walter-benjamin?page=full «De Montaigne a Walter Benjamin»], ensayu de Claudia Kerik sobre'l papel de la cita testual nel ''Llibru de los pasaxes'' (''Das Passagen-Werk''). Revista ''Letras Libres'', Non. 134, Febreru 2010. * {{Enllaz rotu|1=«Benjamin nun llegó a L'Habana» |2=http://www.elpais.es/articulo/elpporopi/20060704elpepiopi_6/Tes/Benjamin/lleg%F3/Habana |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}, artículu de Rafael Rojas, historiador cubanu exiliáu en Méxicu. * [http://www.revistacontratiempo.com.ar/benjamin_paris_ortiz.htm «Walter Benjamin y París»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070208233334/http://www.revistacontratiempo.com.ar/benjamin_paris_ortiz.htm |date=2007-02-08 }}, artículu de Renato Ortíz alrodiu de la obra de Walter Benjamin ''París capital del sieglu XIX'', obra inacabada y fragmentaria que Benjamin empecipió nel añu 1927 col títulu de ''Los pasaxes'' (''Das Passagen-Werk''). * [http://www.bifurcaciones.cl/007/Gamarra.htm «Benjamin y París: de les cais a les barricaes»], na revista ''Bifurcaciones''. * [http://www.youtube.com/watch?v=-cQwITDCb50 Historia de la imaxe (basada en llectures de ''La obra d'arte na era de la reproductibilidad téunica'']. * Betancourt, Alex. (2008). {{Enllaz rotu|1=«Pensando'l presente y suañando el pasáu: la política y la historia nel Proyeutu de los pasaxes de Walter Benjamin» |2=http://www.revistatabularasa.org/numbero_ocho/betancourt.pdf |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}, en ''Tabula Rasa'' nᵘ8, xineru/xunu de 2008. * [http://revistadefilosofia.com/25-04.pdf Sloterdijk y '''Walter Benjamin'''; Air Conditioning nel Mundu interior del Capital"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160201215553/http://revistadefilosofia.com/25-04.pdf |date=2016-02-01 }}. * [http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=1306958 El críticu como artista - La Nación, Buenos Aires.] * [http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=1306959 Pa pensar de nuevu una teoría - La Nación, Buenos Aires.] * [http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=1306957 Un raru amor de Walter Benjamin - La Nación, Buenos Aires.] * [http://www.libreriapaidos.com/9788477745792/DIALECTICA+DE+LA MIRADA-W.BENJAMIN+Y+EL PROYEUTU/ ''Dialéutica de la mirada: Walter Benjamin y el Proyeutu de los Pasaxes''.] Analís de [[Susan Buck-Morss]] sobre Benjamin * {{Enllaz rotu|1=Lima, João Gabriel; Baptista, Luis Antonio. Itinerariu del conceutu d'esperiencia na obra de Walter Benjamin. Revista Princípios, vol. 20, n. 33, 2013. |2=http://www.principios.cchla.ufrn.br/archivos/33P-449-484.pdf |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * [http://www.lanacion.com.ar/785926-hipotesis-sobre-benjamin Entrevista cola autora sobre'l llibru ''Walter Benjamín, escritor revolucionariu'' de [[Susan Buck-Morss]]] * [http://plato.stanford.edu/entries/benjamin/ Walter Benjamin] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110912222058/http://www.lanacion.com.ar/785926-hipotesis-sobre-benjamin |date=2011-09-12 }} na Stanford Encyclopedia of Philosophy * Echeverría, Bolívar (ed.) (2005). ''La mirada del ánxel. En redol a les Tesis sobre la historia de Walter Benjamin''. Méxicu, D.F.: Editorial Yera. * Gandler, Stefan (2003). [http://www.revistas.luz.edu.ve/index.php/upl/article/view/470/440 «¿Por qué l'ánxel de la historia mira escontra tras? Alrodiu de les tesis ''Sobre'l conceutu d'historia'' de Walter Benjamín»], en ''Utopía y Praxis Llatinoamericana'', Vol 8, Non 20. * [http://www.wbenjamin.org/walterbenjamin.html The Walter Benjamin Research Syndicate] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20041220042109/http://www.wbenjamin.org/walterbenjamin.html |date=2004-12-20 }} (n'inglés) * [http://www.walterbenjamin.org.ar Fundación Walter Benjamin] (n'español) * [http://www.walter-benjamin.org/ International Walter Benjamin Society] (n'inglés) {{NF|1892|1940|Benjamin, Walter}} {{Tradubot|Walter Benjamin}} [[Categoría:Filósofos y filósofes d'Alemaña]] [[Categoría:Marxistes]] [[Categoría:Persones de Berlín]] [[Categoría:Escritores n'alemán]] [[Categoría:Traductores d'Alemaña]] [[Categoría:Traductores al alemán]] [[Categoría:Críticos y crítiques de lliteratura d'Alemaña]] [[Categoría:Sociólogos y sociólogues d'Alemaña]] srkyln0efk0nu92st6j1y9ii9rc6baz Pierre Bourdieu 0 74168 4376792 4273044 2025-06-17T12:53:22Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376792 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Pierre-Félix Bourdieu''' ({{AFI|/pjɛɾ buʁdjø/}}) {{nym}} foi unu de los más destacaos representantes de la [[socioloxía]] contemporánea. Llogró cavilgar sobre la sociedá, introdució o rescató bateríes de conceutos ya investigó en forma sistemática lo que suel paecer trivial como parte de la nuesa cotidianidá. Dellos conceutos claves de la so teoría son los de "habitus", "campu social", "capital simbólicu" o "instituciones". A la fin de la so vida convirtióse, pol so compromisu públicu, n'unu de los principales actores de la vida intelectual francesa. El so pensamientu exerció una influencia considerable na conciencia humano y social, cuantimás de la socioloxía francesa de posguerra. Caracterizó'l so modelu sociolóxicu como "constructivismo estructuralista"; la problemática constructivista tiende a descifrar les realidaes sociales como construcciones históriques cotidianes d'actores coleutivos ya individuales que se sustraen del control d'estos actores.<ref name=GG>Giménez, Gilberto (1997) "[http://www.paginasprodigy.com/peimber/BOURDIEU.pdf La Socioloxía de Pierre Boudeau]". Institutu d'Investigación Sociales de la Universidá Nacional Autónoma de Méxicu. Consultáu'l 5 d'abril de 2013.</ref> La so socioloxía reveladora tuvo críticos que lu acusen d'una particular visión [[Determinismu|determinista]] de lo social. La so obra ta apoderada por un '''analís sociolóxicu''' de los mecanismos de reproducción de [[xerarquía|xerarquíes]] sociales. Bourdieu fai fincapié na importancia de la [[diversidá cultural]] y [[Símbol|simbólica]] nesta reproducción y critica la primacía dada a los factores económicos nes idees [[Marxismu|marxistes]]. Él quier faer fincapié, en que la capacidá de los axentes en posición dominante pa imponer les sos producciones cultural y simbólicu xuega un papel esencial na reproducción de les rellaciones sociales de dominación. Lo que Pierre Bourdieu llama [[violencia simbólica]], qu'él define como la capacidá de faer casu omiso de l'arbitrariedá de la producción simbólica, y polo tanto pa ser aceptáu como llexítimu, ye de gran importancia nel so analís sociolóxicu. El mundu social nes sociedaes modernes, pa Bourdieu, apaez estremáu no qu'él llapada [[Campu (socioloxía)|campos]]. Paez, n'efeutu, que la diferenciación de les actividaes sociales condució a la creación de "subespacios sociales", como l'artísticu o'l campu político, que s'especialicen nel desempeñu d'una determinada actividá social. Estos campos tienen una autonomía relativa na sociedá nel so conxuntu. Ellos son xerárquicos y una competencia dinámica provién de les lluches sosteníes polos axentes sociales a ocupar les posiciones dominantes. Poro, como nel analís marxista, Bourdieu fai fincapié na importancia de la llucha y el conflictu nel funcionamientu de la sociedá. Pero pa él, estos conflictos llevar a cabu principalmente en distintos ámbitos sociales, enraigonaos nes sos respeutives xerarquíes, y básense na oposición ente los axentes dominantes y apoderaos. Pa Bourdieu, el conflictu nun s'amenorga namái a los conflictos ente les [[Clase social|clases sociales]] en que se centra nel analís marxista. Bourdieu desenvolvió una "Teoría d'aición", en redol al conceutu de habitus, qu'exerció gran influencia nes ciencies sociales. Esta teoría trata de demostrar que los axentes sociales desenvuelven les estratexes, sobre la base d'un pequeñu númberu de disposiciones adquiríes pola socialización, el bien y l'inconsciente, afacer a les necesidaes del mundu social. El so trabayu ta ordenáu en redol a una serie de conceutos rectores, ente otros: el [[habitus]] como principiu d'aición de los axentes, como l'espaciu de carreres de campu social y la violencia simbólica como mecanismu fundamental de la primer imposición de les rellaciones de dominación.<ref name=GG/> == Biografía == Pierre Bourdieu nació en [[1930]] nuna aldega de [[Bearne]], nos [[Pirineos Atlánticos]]. El so padre, un llabrador bearnés, yera obreru agrícola. La so madre tenía procedencia social similar, anque d'un llinaxe de los propietarios en Lasseube. Foi fíu únicu de la pareya.<ref>Bourdieu, Pierre (2004) ''Esquisse pour une autu-analyse'': 109. Raisons d'agir.</ref> . La provincia na que nació Bourdieu, exhibía pa la dómina una situación marxinal dientro de Francia, debíu al predominiu del usu d'un dialeutu rexonal, el bearnés. Entá siendo criáu dientro d'esta redolada agraria y d'adquirir los mesmos vezos pueblerinos de los sos compañeros, dende l'entamu de la escolaridá Bourdieu sintió les contradicciones de nun pertenecer del tou a la cultura dominante.<ref>Von Sprecher, Roberto, Cristianu, Javier, y Gilletta, Matías (coords.) (2007), ''Teoríes sociolóxiques. Introducción a los contemporáneos''. Córdoba: Editorial Bruxes: 79.</ref> === Estudios === Foi un escelente estudiante del [[Llicéu Louis-le-Grand|Louis-le-Grand]]. Unu de los sos profesores, egresado de la [[Escuela Normal Superior de París]], aconseyólu inscribise nes clases preparatorias lliteraries nel mesmu institutu en [[1948]]. Almitíu na Escuela Normal Superior de la cai [[Ulm]], 1951, foi llamáu polos sos compañeru pol so segundu nome, Félix, adulces recuperó a los sos antiguos compañeros de la preparatoria como [[Jacques Derrida]] y [[Louis Marin]]. Magar la escena filosófica francesa ta apoderada pola figura de [[Jean-Paul Sartre]] y l'[[esistencialismu]], Bourdieu reaccionó como munchos de la so xeneración de normalista empobinada escontra l'estudiu de les "corrientes dominantes"<ref>Bourdieu (2004), 21.</ref> nel campu filosófico: el polu de la historia de la filosofía cercana a la historia de la ciencia, representada por [[Marcial Gueroult]] y [[Jules Vuillemin]], y la [[epistemoloxía]] enseñada por [[Gaston Bachelard]] y [[Georges Canguilhem]]. Escontra 1953, so la direición de [[Henry Gouhier]], presentó una tesis sobre les ''Percegueres'' de [[Gottfried Wilhelm Leibniz|Leibniz]]. Amás, siguió'l seminariu de Éric Weil na [[École Pratique des Hautes Études]] sobre la Filosofía del Derechu d'[[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|Hegel]]. Profesor de Filosofía en 1954, matricular con [[Georges Canguilhem|Canguilhem]] pa una tesis filosófica sobre la estructura temporal de la vida emocional, qu'abandonó en 1957 pa dedicase a los estudios sociolóxicos de la tierra. === Entamu de la so carrera === Bourdieu tuvo de cumplir col serviciu militar. Dempués de negase a recibir una formación como oficial de reserva de Cadetes, foi tresferíu primero a Versalles nel serviciu de les fuercies psicolóxiques. Sicasí, atoparon nel so poder un númberu censuráu de ''L'Express'' sobre la cuestión arxelina, polo que perdió'l so puestu por razones disciplinaries. Llueu se-y embarcó con nuevos reclutes escontra Arxelia como parte de les fuercies de pacificación, pa emprestar ellí'l serviciu militar más completu, que duraba de dos a siete años. Por cuenta de les sos habilidaes d'escritura, desempeñar na alministración de l'Asamblea Xeneral de Residencia, sol mandu de [[Robert Lacoste]]. Dende 1958 hasta 1960, siguió los sos estudios n'Arxelia y convirtióse nun asistente na [[Facultá de Lletres Algelia]] === Arxelia, el pasu a la socioloxía === Esti periodu n'Arxelia foi decisivu, yá que decidió la so carrera de sociólogu.<ref>Criáu, Enrique Martin (2008) ''Les deux Algéries de Pierre Bourdieu''. Bellecombe en Bauges: Editions du Croquant.</ref> Abandonó "la magnitú de la filosofía insuficiente" y dedicóse a una serie de trabayos sobre la [[Etnoloxía]] n'Arxelia, que lo llevaron a escribir dellos llibros. Les sos primeres investigaciones lleváron-y a les rexones de la [[Cabilia]] y Collo, bastiones nacionalistes onde la guerra fuera doliosa. El so '''Socioloxía d'Arxelia'' ye la síntesis de les conocencies esistentes sobre estos trés departamentos y publicóse na coleición ''¿Qué sé yo?'' de [[1958]]. Dempués de la independencia d'Arxelia, publicó en 1963 ''El trabayu y los trabayadores n'Arxelia'', un estudiu revelador sobre'l trabayu asalariáu y la formación del proletariáu urbanu n'Arxelia, en collaboración con Alain Darbel, Jean-Paul Rivet y Claude Seibel. En 1964 publicó ''La esraizadura. La crisis de l'agricultura tradicional n'Arxelia'', xunto col so amigu arxelín [[Abdelmalek Sayad]], sobre la destrucción de l'agricultura y la sociedá tradicional y la política d'arrexuntar a la población siguida pol exércitu francés. Dempués del so regresu a Francia, aprovechó les vacaciones escolares pa recoyer nuevos datos sobre Arxelia, urbana y rural nel momentu. El so trabayu etnolóxicu sobre la Cabilia nun se detuvo inclusive dempués de dexar de dir ellí, y siguió alimentando'l trabayu antropolóxicu de Pierre Bourdieu. La so principal obra sobre teoría de l'aición ''Esquema d'una teoría de la práutica'' (1972) y ''La lóxica de la práutica'' (1980) nacieron d'una reflexón antropolóxica sobre la sociedá cabila tradicional. De la mesma, el so trabayu sobre les rellaciones de xéneru, ''Dominación masculina'' (1998) basar nun analís de los mecanismos de reproducción de la dominación masculina na sociedá tradicional de la Cabilia. === Científicu y universitariu === En 1960, tornó a París pa convertise n'asistente de [[Raymond Aron]] de la [[Universidá de París]]. Aron tamién lo fixo secretariu del [[Centru de Socioloxía Europea]], institución d'investigación que fundó en 1959, dende'l restu de les estructures de la posguerra y col financiamientu de la [[Fundación Ford]]. El mozu asistente de Raymond Aron consiguió un trabayu como profesor na [[Universidá de Lille]], qu'ocupó hasta [[1964]], ensin dexar d'intervenir en París como parte de cursos y seminarios. En [[Lille]], atopar de nuevu con Éric Weil y conoció al historiador [[Pierre Vidal-Naquet]] y especialmente al hermeneuta, filólogu clásicu y germanista Jean Bollack [[<ref>[[:fr:Jean Bollack]]</ref>]] de quien se convirtió nun amigu lleal. En 1962, cásase con '''Marie-Claire Brizard''', con quien tuvo tres fíos: Jerónimo, Emmanuel y Lauren. A mediaos de 1960, treslladóse cola so familia a [[Antony]], un suburbiu al sur de [[París]]. La familia xunir a la Béarn mientres les vacaciones escolares. Pierre Bourdieu taba interesáu nel ciclista del Tour de Francia y los deportes d'equipu como'l tenis o'l rugby. === Escuela de Hautes Études === En 1964, xunir a la [[École Pratique des Hautes Études|Escuela Práutica d'Altos Estudios]], depués estudió en 1975 na [[EHESS|Escuela de Hautes en Ciencies Sociales]] (EHESS), esta postrera nacida de la pautonomía d'un sector de la EHESS. El mesmu añu, empezó la so collaboración con [[Jean-Claude Passeron]], que lo llevó a la publicación del llibru ''Los herederos'', que foi un gran ésitu y ayudólu a convertise nun sociólogu famosu. A partir de 1965, cola obra ''Un arte medio. Ensayos sobre los usos sociales de la fotografía'', siguida en 1966 por ''L'amor al arte'', Pierre Bourdieu llevó a cabu una serie d'estudios sobre les práutiques culturales, qu'ocuparon una parte esencial de la so obra sociolóxica na década siguiente y dieron llugar a la publicación en 1979 de ''[[La distinction. Critique sociale du jugement|Distinción: Una crítica social del xuiciu]]'', que ye la so obra más conocida y la más importante nel campu sociolóxico, que s'atopa ente les diez obres sociolóxiques más importantes del mundu nel [[sieglu XX]] na clasificación establecida pol "Asociación Sociolóxica Internacional".<ref>[http://www.isa-sociology.org/books/books10.htm ISA, Books of the Century].</ref> === Xefe del centru d'investigación === Tres los acontecimientos de mayu de 1968, rompió col so maestru Raymond Aron, el pensador lliberal que desaprobó esi movimientu social. Fundó entós el '''Centru de Socioloxía de la Educación y la Cultura''', que se dixebró del Centru de Socioloxía Europea. El mesmu añu publicó con [[Jean-Claude Chamboredon]] y Jean-Claude Passeron, ''L'oficiu de sociólogu'', con una seleición de testos d'autores sobre los [[métodos de la socioloxía]]. En 1985, convertir en direutor del Centru de Socioloxía Europea, qu'a partir d'ende fundióse col Centru de Socioloxía d'Educación y Cultura. La preservación de la estructura de les misiones de dambes entidaes tuvo dirixida pol so alumnu [[Remi Lenoir]]. L'aceptación de la obra de Pierre Bourdieu creció gradualmente nel centru de la socioloxía francesa. La década de 1970 vio'l surdimientu d'una reconocencia anglosaxona que depués s'estendió a Alemaña, al traviés de la obra de [[Joseph Jurt]], tres más d'una década. === Colexu de Francia === Gracies al sofitu d'[[André Miquel]], convertir en profesor nel [[Colexu de Francia]] en 1981. Foi'l primer sociólogu en recibir la medaya d'oru del [[CNRS]] en 1993. Podemos destacar la paradoxa d'un home que vivió de cutio nel marxe de les instituciones académiques dominantes, empezando un estudiu críticu, por casu, en ''Homo academicus''. === Editor === En paralelu a la so carrera académica, encabezó una importante empresa editorial, lo que-y dexó estender les sos idees. En 1964, convertir n'editor de la coleición "-y sens commun" coles Éditions de Minuit. Hasta 1992, Bourdieu publicó la mayor parte de los sos llibros, según les de los académicos influyíos por él, poro, promovía l'espardimientu del so pensamientu. Tamién publicó clásicos de les ciencies sociales ([[Durkheim]], [[Marcel Mauss|Mauss]], etc.); o la filosofía ([[Ernst Cassirer]], [[Erwin Panofsky]], etc.). La coleición reveló a los llectores franceses los principales sociólogos norteamericanos (les traducciones d'[[Erving Goffman]]). Dempués del so pasu por [[Seuil]], fundó la coleición ''Liber''. En 1975 crea, sobremanera col sofitu de [[Fernand Braudel]], la revista ''Actes de la recherche en sciences sociales'', que dirixó hasta la so muerte. Esta publicación ye una esposición de la so obra y la de los sos estudiantes. Estrémase de les tradicionales revistes académiques al traviés del usu de numberoses ilustraciones, el so gran tamañu y el so diseñu. En 1995, como resultáu de los movimientos sociales y pidimientos de payares a avientu en Francia, fundó una editorial, ''Raisons d'agir'' (les razones p'actuar), tanto activista como académica, que publicó trabayos de mozos investigadores críticos del [[neolliberalismu]].<ref>Durand, Jean-Marie "[http://www.lesinrocks.com/2012/01/08/actualite/bourdieu-dix-ans-apres-114552/ Bourdieu, dix ans après]"; ''Les Inrockuptibles'', 08/01/2012. Consultáu'l 5 d'abril de 2013.</ref> La so producción ye bien estensa. Asina, en 1970 apaez ''Fondements d'une théorie de la violence symbolique. Reproduction culturelle et reproduction sociale'', escrita con Jean-Claude Passeron; tres años dempués, en 1976, ''Le système des grandes écoles et la reproduction de la classe dominante''. Amás, ente otres munches obres, publica [[La distinction. Critique sociale du jugement]] (1979), ''Ce que parler veut dire. L'économie des échanges linguistiques'' (1982), ''Homo academicus'' (1984), ''La Noblesse d'état. Grandes écoles et esprit de corps'' (1989), ''Les règles de l'art. Genèse et structure du champ littéraire'' (1992), pero algama'l so mayor ésitu con ''La misère du monde'' (1993), onde denuncia'l sufrimientu social, que bebe nes fontes marxistes y nel pensamientu de [[Michel Foucault]], y traza, nuna combinación de socioloxía y antropoloxía social, la radiografía de la esclusión social, de los desheredaos de la modernización, del progresu teunolóxicu y de la [[globalización]]. El discursu de Bourdieu, que yá se manifestó con matices críticos enantes de mayu del 68, acentuar nos últimos años de la so vida con nueves argumentaciones contra'l neolliberalismu y en favor de la sociedá civil y del naciente [[Foru Social Mundial]], participando cerca de los sindicatos, de les organizaciones non gubernamentales, de los emigrantes y de les asociaciones cíviques contra les posiciones neolliberales que nutríen el discursu de la sociedá llamada postmoderna. Bourdieu foi unu de los fundadores de la editorial Liber-Raisons d'agir, impulsora del movimientu [[Attac]]. Finó, de resultes d'un cáncer, en 2002. Según el diariu parisín ''Monde 039;', yera l'intelectual francés más citáu na prensa mundial de 1969. == Pensamientu == Foi unu de los sociólogos más relevantes de la segunda metá del sieglu XX. Les sos idees son de gran relevancia tantu en teoría social como en socioloxía empírica, especialmente na socioloxía de la cultura, de la educación y de los estilos de vida. La so teoría destacar por ser un intentu de superar la dualidá tradicional en socioloxía ente les [[Estructura social|estructures sociales]] y el [[objetivismo]] ([[fisicalismo]]), per un sitiu, frente a l'[[aición social]] y el [[suxetivismu]] ([[hermenéutica]]), per otru llau. Pa ello dótase de dos conceutos nuevos, el [[habitus]] y el [[Campu (socioloxía)|campu]] según reinventa unu yá establecíu, el [[capital cultural (socioloxía)|capital]]. Por ''habitus'' entiende les formes d'obrar, pensar y sentir que tán aniciaes pola posición qu'una persona ocupa na estructura social. En cuanto al campu, ye l'espaciu social que se crea en redol a la valoración de fechos sociales tales como l'arte, la ciencia, la relixón, la política... Esos espacios tán ocupaos por axentes con distintos habitus, y con capitales distintos, que compiten tantu polos recursos materiales como simbólicos del campu. Estos capitales, aparte del capital económicu, tán formaos pol [[capital cultural]], el [[capital social]], y por cualesquier tipu de capital que seya percibíu como "natural", forma ésta del capital que denomina capital simbólicu. Los axentes, col habitus que ye mesmu dada la so posición social, y colos recursos de que disponen, "xueguen" nos distintos campos sociales, y nesti xuegu contribúin a reproducir y tresformar la estructura social. La obra na que presenta de forma más sistemática la so teoría ye ''El sentíu práuticu'' (publicada en castellán pola editorial [[Taurus (editorial)|Taurus]]). Nel so trabayu empíricu destaca especialmente toa'l so llabor de crítica de la cultura, amosando que la distinción cultural nun ye más qu'una forma tapada de dominación, a la que denominó ''complicidá ontólogica'' ente'l campu y el habitus. Esta crítica nun-y lleva al cinismu ante les manifestaciones de l'alta cultura, sinón a considerar que toos tendríen de tener igual accesu a la mesma. El so papel como intelectual cobró plena vixencia a partir de la segunda metá de los 90 en Francia, siendo les sos declaraciones oxeto de viva polémica, por caltener posiciones bien crítiques tantu con al respeutive de los medios de comunicación (vease "Sobre la televisión") como con al respeutive de la política polo xeneral. Propunxo y foi fundador del parllamentu de los escritores, una asociación pensada pa dar a los intelectuales mayor autonomía sobre'l so trabayu, y de esta forma poder criticar y controlar al poder al marxe de los sos medios d'espardimientu de la cultura. ''*Sobre'l so ''teoría del campu lliterario'', vease l'apartáu correspondiente en [[Sociocrítica]] == Conceutos básicos == [[Ficheru:Espace social de Bourdieu-es.svg|thumb|500px|<br />Espaciu social y práutiques sociales según Pierre Bourdieu.<ref>Bourdieu, Pierre (1996) ''Raisons pratiques'': 21. París: Seuil, coll. Points, 1996.</ref>]] La teoría de Bourdieu ta constituyida por un conxuntu de conceutos rellacionaos ente sigo y que namái s'entienden en rellación con otros. El puntu de partida del analís de lo social ye'l momentu objetivista o de la indagación, nel cual emponemos a carauterizar les estructures sociales esternes, lo oxetivo, ''lo social fechu cosa''. El segundu momentu del analís va ser el suxetivista, la considerancia de les estructures sociales internes, suxetives, o ''lo social fechu cuerpu''. === Habitus === {{AP|Habitus}} Bourdieu suxer que los esquemes de pensamientu, perceición y aición revelar en base una cierta xénesis social, lo que determina l'adquisición de ciertos vezos que permanecen fondiaos a los espacios del campu social o grupos nos que l'axente densedólcase. El ''habitus'' ye la suxetividá socializada, ye la xeneración de práutiques que tán llindaes poles condiciones sociales que les soporta, ye la forma en que les estructures sociales grabar nel nuesu cuerpu y la nuesa mente, y formen les estructures de la nuesa suxetividá ([[Socialización]]). Aparentemente'l habitus paez daqué innatu, anque se forma d'esquemes de perceición y valoración d'una estructura social. Fai referencia a aquello que s'adquirió ya incorpórase nel cuerpu de forma duradera. D'esta concepción Bourdieu intenta romper col dualismu esistente hasta'l momentu ente'l fisicalismo objetivista ensin suxetu y el suxetivismu fenomenolóxicu ensin estructura. Ye'l puntu nel que converxen la sociedá y l'individuu, pos ye una fola, que per un sitiu nos diz la manera a ser, o ye la manera na qu'unu yá asimiló -seique de manera inconsciente- los sos patrones y la voluntá d'unu propiu y de querer, o non, modificar esi habitus. El productu d'una empresa d'aprendizaxe que tolos campos sociales utilicen pa exercer control y apropiación. El ''habitus'' de clase vendría siendo la posición del axente dientro de la estructura d'una clase social, onde l'individuu contribúi a la so producción y reproducción d'este mesmu sistema de rellaciones ente les clases. Nun ye un simple estilu de vida que se deriva de pertenecer a una clase sinón qu'implica la totalidá de los nuesos actos y pensamientos, pos ye la base cola cual tomamos determinaes decisiones. La base de toes nueses aiciones ye'l mesmu habitus de clase. Ye la pilastra que conforma'l pixín conxuntu de conductes y xuicios aprendíos anque paeciera que ye lo “natural”, como lo llama Bourdieu, en nós: los nuesos xestos, gustos, llinguaxe, etc. Por ello les persones de determinaes clases sociales comparten los mesmos gustos qu'aquellos que s'atopen nel so mesmu habitus social, estes ''afinidaes electives''. === Campu === {{AP|Campu (socioloxía)|l1=Campu}} {{cita|El campu ye una rede de rellaciones oxetives ente posiciones oxetivamente definíes –na so esistencia y nes determinaciones qu'elles imponen a los sos ocupantes- pola so situación (situs) actual y potencial na estructura de les distribuciones de les especies de capital (o de poder) que la so posición impon el llogru de beneficios específicos puestos en xuegu nel campu y, al empar, pola so rellación oxetiva coles otres posiciones.}} Los campos sociales son espacios de xuegu históricamente constituyíos coles sos instituciones específiques y les sos lleis de funcionamientu propies. === Campu - dominante y apoderao === El campu ye base de: * La esistencia d'un capital común (conocencies, habilidaes, poder, etc.). Por tanto produzse: * La llucha pola so apropiación. Les persones con un interés común movilizar pa llograr los sos oxetivos. Por eso: * Los campos son [[Teoría de sistemes dinámicos]], non estáticos. Producen: * Una xerarquización ente quien detentan el capital y aquellos qu'aspiren a tenelo. * Esisten dos niveles d'analises posibles: [[sincrónicu]] y [[diacrónicu]] Los campos son les distintes configuraciones de clases o rellaciones sociales, onde se xunen pa rellacionase. Bourdieu esplicar como si fuera una rede, onde les rellaciones son necesaries. Estes rellaciones cola so respeutiva razón de ser y tamién cola so estatus social que los fai rellacionase de tal o cual manera. P'asitiar a los individuos con más claridá nos campos, Bourdieu propón qu'asitiemos a los individuos nun mapa. Estes posiciones de los individuos funcionen con pareyes d'oposiciones, p, ej: probe/ricu, valiente/cobarde. Asina podemos analizar les diferencies nos individuos, según el campu nel que s'atopen, con más facilidá. === Condicionamientu === Paeciera en primer instancia, que al tar en determináu campu y yá tando dientro d'ésti, portámonos d'una manera específica, gracies al [[habitus]], polo qu'atoparíamos determinaos. Pero él diría, que namái tamos condicionaos. Y ye equí polo que fai l'analoxía del xuegu, esti xuegu social” y ye qu'esisten ciertes regles y caxellos poles que te puedes mover, según el to allugamientu y la pieza que te toca xugar. Te llinda tar en cierta posición pero, dientro lo posible, cada unu ye capaz de decidir el so propiu movimientu. === Illusio === {{AP|Illusio}} Bourdieu diznos que competimos despiadadamente, inclusive anque nun conozamos les regles nin les fronteres del nuesu xuegu. El fechu de tar nesti xuegu y de xugalo ensin siquier saber por que xugar ye la ''[[illusio]]'', que ye una mera ilusión de lo que son les nueses pautes de conducta como modelos únicos a siguir. Ye la creencia nel xuegu per parte de los dos asities que s'apuesten una tema en particular. === Capital === Bourdieu a la d'efeutuar los sos analises sociolóxicos valora como capital non yá el acumulable en forma de moneda, infraestructures y bienes materiales intercambiables. Si namái se considera capital al dineru, nun pueden ser esplicaos los comportamientos aparentemente altruistes de los axentes que se mueven pel campu. Bourdieu incide en señalar que les práutiques de ''noble corazón'' asiéntanse tamién nuna base comenenciuda, crematística, ''económica'', que dexa al axente l'acumuladura d'un capital que tien que ser denomináu d'otra forma, y que ye atropáu pol xugador de munches maneres: como ''capital simbólicu'', en forma d'honor, honradez, solvencia, competencia, arrogancia, puxu, entrega más allá de tou barruntu; como ''capital cultural interiorizado o incorporáu'', que ye'l que s'adquier nel senu d'una familia (p. ex. de clase alta), o d'una circunstancia concreta (una institución prestixosa); como ''capital cultural objetivado'', que ye'l visible na acumuladura d'oxetos estraordinarios, obres d'arte qu'amuesen el gustu distinguíu del axente; como ''capital cultural institucionalizáu'', que la so forma más evidente constituyir los títulos y diplomes; como ''capital social'', consiguíu al traviés de la rede de rellaciones qu'establez l'axente pel campu. Toos esos capitales son tresformables en capital económicu, y viceversa. Son capitales que manifiesten la so efectividá so la condición del disimulu, del finximientu na creencia de la so non cualidá económica. === Poder === {{AP|Rellación de poder|Violencia simbólica}} Como tou bon xuegu, lo que faemos ye competir. Agora, cada campu xenera la so capital. Cada axente trata d'amontar les sos capitales, usando les distintes estratexes de cada grupu qu'en cada campu alcuéntrase, pa siguir amontando la so capital, ye esto mesmu lo que da pie a les xerarquíes y a les revoluciones, xenerando estructures pa siguir cola so capital, ye dicir col poder. Podemos ver, entós, que cada campu trata d'amontar el so poder valiéndose de la so capital y al tratar de salvaguardalo xenérense los conflictos. Asina ye como se va texendo esta rellación ente les estructures y historia, ente diacronía y sincronía. Los sos comportamientos, como'l motivu, van conformándose mutuamente. El poder apaez yá como un elementu de distraición que nun podemos ignorar. Podríamos concluyir que ye aquella llucha que se xenera tantu ente clases, individuos, ideoloxíes, pa caltener el mesmu y amontar dalgún capital. == Arte y cultura == Bourdieu ye consideráu un sociólogu de la cultura, a esti respectu analiza la cultura dende la perspeutiva de los campos onde establez que les clases estremar pola so rellación cola producción, pola propiedá de ciertos bienes, pero tamién pol aspeutu simbólicu del consumu. Nesti casu la clase hexemónica perpetuar nel campu económico, pero se legitima nel campu cultural. La estética más legitimada na nuesa cultura ye la burguesa anque tamién esiste la estética de los sectores mediu y la estética popular; sicasí, les consideraes obres d'arte nun son más qu'un oxetu qu'esiste namái na creencia coleutiva de quien la reconocen como tal. El valor que se-y atribúi a la obra d'arte aumenta conforme se legitime na estética burguesa y nel coleutivu d'artistes qu'acepten diches regles de xerarquización. Pa compartir la disposición estética de les obres culturales tien de cuntase con un entrenamientu sensible de clase a les cualos apuértase al traviés de les posiciones nel campu. Participar del gocie de les obres d'arte manifiesta una posición privilexada nel espaciu social. Les práutiques culturales burgueses traten d'asemeyar que los sos privilexos xustificar por daqué más estéticu y noble que'l capital, eso ye la cultura. Asina, Bourdieu plantega que “L'arte nun esiste”, lo qu'esiste son diversos tipos de producciones llexitimaes y aceptaes polos grupos hexemónicos políticos que traten de salvar la so posición nel campu pol gustu de l'acumuladura d'estética. == La socioloxía ye un deporte de combate == Trátase d'un documental<ref>{{Cita web |url=https://video.google.com/videoplay?docid=3284374200438445918 |títulu=La socioloxía ye un deporte de combate |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110609210842/http://video.google.com/videoplay?docid=3284374200438445918 |fechaarchivu=2011-06-09 }}</ref> nel que se narra la vida académica de tan afamáu sociólogu. Nél podemos ver dende los sos momentos de mayor gloria hasta les situaciones angustioses a les que-y sometieron dalgunes de les persones coles que s'enfrentó a lo llargo de la so carrera, saliendo victoriosu. El documental dura 2 hores 20 minutos y 11 segundos. Unu de los momentos más interesantes atopar nos minutos que siguen al 113, nos que se ve a un grupu de residentes d'un barriu marxinal aldericando con Bourdieu. == Opinión pública == Pa Bourdieu, la opinión pública (conformada al traviés d'encuestes d'opinión) nun esiste yá que esta alcuéntrase manipulada y ye explícitamente formulada por grupos de poder qu'al traviés de los medios de comunicación masivos imponen los sos intereses na palestra pública. La encuesta d'opinión pa Bourdieu ye, nel estáu actual, un preséu d'aición política; la so función más importante consiste, quiciabes, n'imponer la ilusión de qu'esiste una opinión pública como sumatoria puramente aditiva d'opiniones individuales; n'imponer la idea de qu'esiste daqué que sería como la media de les opiniones o la opinión media.<ref>P. Bourdieu, Questions de sociologie, París, Minuit, 1984, páxs. 222-250.</ref> [[Ficheru:Père-Lachaise - Division 28 - Bourdieu 01.jpg|thumb|Père-Lachaise - Division 28 - Bourdieu 01]] == Bibliografía de Bourdieu == * [[2013]] - Manet: Una revolución simbólica - "Manet: Une révolution symbolique", Seuil, Paris. * [[2012]] - Sobre l'Estáu, escoyeta de notes per parte de los sos collaboradores Patrick Champagne, Rémi Lenoir, Franck Poupeau y Marie-Christine Rivière nel décimu aniversariu de la so muerte.<ref>{{Cita llibru |apellíu=Bourdieu |nome=Pierre |enllaceautor= |títulu=Sur l'État : Cours au Collège de France (1989-1992)|url= |fechaaccesu= |idioma=francés |otros= |edición= |añu=2012 |editor= |editorial=Seuil |allugamientu=París |isbn=978-2-020-66224-6 |cita=}}</ref> * [[2004]] - Autoanálisis d'un sociólogu - ''Esquisse pour une autu-analyse'' * [[2002]] - El baille de los solteros - ''Le Bal des célibataires. Crise de la société paysanne en Béarn'' * [[2001]] - L'oficiu de científicu. Ciencia de la ciencia y reflexividá - ''Science de la science et Réflexivité'' * [[2002]] - Intervenciones 1961-2001. Ciencia social y aición política * [[2002]] - La fuercia del derechu * [[2002]] - Lleición sobre lleición * [[2002]] - Pensamientu y aición * [[2001]] - Capital cultural, escuela y espaciu social * [[2001]] - Contrafuegos 2. Por un movimientu social européu * [[2000]] - Cuestiones de socioloxía * [[2000]] - Les estructures sociales de la economía * [[1998]] - La dominación masculina - ''La Domination masculine'' * [[1999]] - Contrafuegos. Reflexones pa sirvir a la resistencia contra la invasión neolliberal * [[1999]] - Creencia artística y bienes simbólicos * [[1997]] - Razones práutiques (Sobre la teoría de l'aición) - Reedición del mesmu llibru de 1994 ''Raisons pratiques. Sur la théorie de l'action'' * [[1997]] - Les Regles del Arte. Xénesis y estructura del campu lliterario * [[1997]] - Meditaciones pascalianas - ''Méditations pascaliennes'' * [[1996]] - Sobre la televisión - ''Sur la télévision'' * [[1994]] - El sentíu práuticu - ''Raisons pratiques. Sur la théorie de l'action'' * [[1993]] - La miseria del mundu - ''La Misère du monde'' * [[1992]] - ''Les Règles de l'art|Les Règles de l'art. Genèse et structure du champ littéraire'' * [[1992]] - Réponses. Pour une anthropologie réflexive - con Loïc Wacquant * [[1989]] - ''La Noblesse d'État. Grandes écoles et esprit de corps'' * [[1988]] - La ontoloxía política de Martin Heidegger - ''L'ontologie politique de Martin Heidegger.'' * [[1984]] - ''Homo academicus'' * [[1987]] - ''Choses dites'' * [[1982]] - ''Ce que parler veut dire: L'économie des échanges linguistiques'' * [[1981]] - ''Questions de sociologie'' * [[1980]] - ''Le Sens pratique'' * [[1979]] - La distinción - [[La distinction. Critique sociale du jugement|''La Distinction ; Critique sociale du jugement'']] * [[1975]] - Un arte medio - ''Un Art moyen. Essai sur les usages sociaux de la photographie'' con Luc Boltanski, Robert Castel y Jean-Claude Chamboredon * [[1972]] - ''Esquisse d'une théorie de la pratique'', precedíu de ''Trois études d'ethnologie kabyle'''' * [[1970]] - La reproducción - La Reproduction. Éléments pour une théorie du système d'enseignement * [[1968]] - L'oficiu de sociólogu - ''Le Métier de sociologue'' con J.C. Passeron y J.C. Chamboredon * [[1966]] - L'amor al arte. Los museos europeos y el so públicu - ''L'Amour de l'art. les musées et leur public'' con Alain Darbel y Dominique Schnapper * [[1964]] - Los estudiantes y la cultura - ''Les Héritiers. les étudiants et la culture'' con Jean-Claude Passeron [http://www.dissidence.libre-octet.org/lire/heritiers.html Estractos (en francés)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090927014239/http://www.dissidence.libre-octet.org/lire/heritiers.html |date=2009-09-27 }} === Artículos === * [[1971]]- "Genèse et structure du champ religieux", ''Revue française de sociologie'' 12 (3), 295-334 ([http://www.colmich.edu.mx/rellaciones/108/pdf/Pierre%20Bourdieu.pdf Xénesis y estructura del campu relixoso]) * [[1971]] - con Luc Boltanski y P. Maldidier, La défense du corps, en 'Social Science Information', vol. 10, n° 4, páxs.45-86 * [[1975]] - con Luc Boltanski, Le titre et Le poste : the wall et système de reproduction, en 'Actes de la recherche en sciences sociales', vol. 1, n° 2, páxs. 95 – 107 * [[1975]] - conis Luc Boltanski, Le fétichisme de la langue, en 'Actes de la recherche en sciences sociales', vol. 1, n° 4, páxs. 2– 32 * [[1976]] - con Luc Boltanski, La production de l'idéologie dominante, en 'Actes de la recherche en sciences sociales', vol. 2, n° 2-3, páxs. 4-73. * [[1988]] - Vive la crise!, Theory and Society, 17, páxs.773-786 == Ver tamién == * [[Violencia simbólica]] == Fuentes == {{Traducíu ref|fr|Pierre Bourdieu}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Pierre Bourdieu}} {{wikiquote}} * [http://hyperbourdieu.jku.at Hyperbourdieu@worldcatalogue] Una bibliografía bien completa, coles sos ediciones en distintos idiomes. * [http://pierre-bourdieu.blogspot.com/ pierre-bourdieu.blogspot.com] Blogue n'español sobre Bourdieu, con abondosu material, tantu de Bourdieu como sobre Bourdieu. * [http://sociologiac.net/tag/pierre-bourdieu/ Socioloxía Contemporánea. Categoría Pierre Bourdieu] Sitiu que tien como principal oxetivu ufiertar recursos electrónicos p'aquéllos que practiquen y/o s'interesen pola conocencia sociolóxicu producíu na actualidá. {{Tradubot|Pierre Bourdieu}} {{NF|1930|2002|Bourdieu}} [[Categoría:Filósofos postestructuralistes]] [[Categoría:Antropólogos y antropólogues de Francia]] [[Categoría:Antropólogos y antropólogues culturales]] [[Categoría:Pierre Bourdieu]] [[Categoría:Socioloxía de la educación]] [[Categoría:Socioloxía de la cultura]] [[Categoría:Escritores antiglobalización]] [[Categoría:Guerra d'Arxelia]] [[Categoría:Filósofos y filósofes de les ciencies sociales]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] 7r83i182capea04dhrxwuv8b8ckrcj3 Solón 0 74352 4376952 4364973 2025-06-17T14:39:19Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá práutica => dicha práutica 4376952 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Solón''' {{nym}} foi un [[poeta]], [[reformador]], [[llexislador]] y [[estadista]] [[Antigua Atenes|ateniense]], unu de los [[siete sabios de Grecia]]. Gobernó nuna dómina de leves conflictos sociales productu d'una estrema concentración de la riqueza y poder políticu en manes de los [[eupátridas]], [[noble]]s [[terrateniente]]s de la rexón del [[Ática]]. El so [[Constitución]] del añu [[años 590 e.C.|594 e.C.]] implicó una gran cantidá de reformes empobinaes a solliviar la situación del campesinado asediado pola probeza, les deldes (que n'ocasiones conducíen a la so esclavización) y un réxime señorial que lu arreyaba a les tierres del so señor o lu conducía a la miseria. En particular, estrémense les reformes institucionales y el nuevu sistema censitario creaos con oxetu d'abolir la distribución de los derechos políticos basada nel [[llinaxe]] del individuu y de, nel so llugar, constituyir una [[timocracia]]. Como resultancia, los estratos medios llograron una mayor cuota de poder políticu, pero los estratos más baxos nun consiguieron que fora oyíu'l so reclamu d'un nuevu repartu de tierres, que nun principiu naguaben por. == Biografía == Según [[Plutarcu]], ye probable que Solón fora fíu d'[[Execéstidas]], descendiente de [[Codros]] y por tanto d'ascendencia [[Reis_de_Atenes#Mel.C3.A1ntidas_o_C.C3.B3dridas|Melántida]], anque [[Dídimo d'Alexandría]] tener por fíu d'[[Euforión]].<ref name="Plutarcu">[[Plutarcu]], ''Vides Paraleles. Volume II: Solón & Publícola; Temístocles & Camilo; Pericles & Fabio Máximu''. Madrid, Editorial Gredos, 1996. ISBN 978-84-249-1796-8</ref> La so madre, afirma Plutarcu siguiendo a [[Heráclides Pónticu]], foi una prima de la madre de [[Pisístrato]]. Mientres la so mocedá, en cayendo la so familia na probeza, hubo de dedicase al comerciu y a escribir poesía. En principiu realizaba esto postreru ensin otru fin que'l d'entretenese, pero progresivamente foi entornando'l tonu de los sos versos escontra una banda más filosófica y políticu.<ref name="Plutarcu"/> D'alcuerdu siempres con Plutarcu, la iniciativa de Solón n'empreses comerciales correspondió más a un enfotu d'aventura y conocencia qu'a unu d'arriquecimientu. L'autor resalta l'austeridá de la vida del mozu Solón,<ref name="Plutarcu"/> y destaca dalgunos de los sos versos al respeutu, nos que'l poeta nun estrema diferencia ente {| class="toccolours" style="margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:22em; max-width: 40%;" cellspacing="5" | style="text-align: left;" | «el que tien gran copia d'oru y plata, campos estensos d'abondosos mieses, y mules y caballos, y el que namái tien un pasar honestu que-y baste a comer y vistir cómodamente; y si en muyer y fíos a esto acreces guapura y mocedá, la felicidá ye llena». |- | — Solón. |} Siendo Solón entá mozu remató la guerra qu'Atenes caltenía con [[Megara]] pola posesión de [[Salamina (isla)|Salamina]]. Aquél, d'alcuerdu a Plutarcu, dirixir a la plaza y recitó un poema elegíaco denomináu ''Salamina'', col que convenció a los atenienses de que nun teníen de rindir se. La guerra volvió establecese con Solón a la cabeza y, finalmente, Salamina foi recuperada.<ref name="Plutarcu"/> Dellos autores antiguos reconócenlu a Solón un papel decisivu na «[[primer guerra sagrada]]», como agitador de los [[Anfictionía|anfictíones]] na so guerra contra [[Cirra]] pol dominiu del [[Templu de Apolo (Delfos)|templu de Delfos]].<ref name="Plutarcu"/> La so fama de moderáu nuna dómina marcada polos conflictos ente un bandu popular y l'aristocracia antigua llevar al arcontado y a que se-y otorgara un poder especial pa llexislar ya introducir cambeos na forma de gobiernu. [[Ficheru:Solon Creso.jpg|thumb|Solón ante [[Creso]] mientres la so visita a [[Sardes]], por [[Gerrit van Honthorst]].]] Sicasí, anque les sos lleis resolvíen dellos problemes de la sociedá ateniense, nun yera abonda pa les clases más baxes, qu'esperaben midíes más radicales, sobremanera no rellacionao cola cuestión agraria y el repartu de tierres. Solón sicasí buscaba'l xustu mediu, atribuyéndose-y la frase ''”guarda tou con atueldu”''. Dexó a los atenienses pol ralu de 10 años, nos que teníen de respetar les lleis, cosa que nun asocedió, y percorrió dellos países como [[Xipre]], [[Lidia]] y [[Exiptu]], d'onde va llograr -a partir de dellos sacerdotes<ref>Poles fontes que Plutarcu consultó n'Exiptu, de les sos conversaciones con Sonjis de Sais y Psenofis de Heliópolis (Plutarcu, Vides Paraleles. Solón)</ref>- el rellatu de l'[[Atlántida (continente)|Atlántida]], calteníu por [[Critias]] y dempués ampliáu y afechu<ref>Tal que sostién Plutarcu (Idem.)</ref> por [[Platón]] nos sos [[Diálogos platónicos|diálogos]] [[Timeo (diálogu)|Timeo]] y [[Critias (diálogu)|Critias]], tornando a Atenes mientres el gobiernu del tiranu [[Pisístrato]], que se caltuvo respetuosu col vieyu llexislador. Aldericó sobre'l sentíu de la llei col filósofu [[Anacarsis]] el escita y finó l'añu [[558 e.C.]] [[Heródoto]] rellata que nel so viaxe a Lidia, Solón entrevistar col rei [[Creso]]. Según la lleenda, convencíu'l monarca de ser l'home más dichosu del mundu, consultó a Solón sobre quién yera, al so xuiciu, el más afortunáu ente los homes. Solón dio dellos nomes, toos de persones finaes. Ablayáu Creso por non ser nomáu ente ellos, preguntó-y si en tan pocu apreciaba la so prosperidá. A esto Solón respondió diciendo que nun-y yera posible sopesar la felicidá d'un home vivu, pos la so fortuna ye caprichosa y, por tanto, namái puede ser evaluada una vegada que l'individuu morrió.<ref>[[Heródoto]], ''[[Historia (Heródoto)|Historia]]'', (I, 29-33)</ref> Resulta pocu probable qu'esti alcuentru produxérase dalguna vegada, yá que Creso foi coronáu escontra 560 e.C., dómina en que Solón yá tornara a Atenes y a pocu atopar de la so muerte {{ensin referencies}}. == Llabor políticu == === Contestu históricu === La comunidá ateniense, anque fundamentalmente [[Agricultura na Antigua Grecia|agrícola]] na dómina, había alcanzáu, dende los empiezos de la so unificación [[polis|política]], una estratificación social yá bastante avanzada.<ref name="struve">{{cita llibru |apellíu=Struve |nome=Vasili Vasílievich |enllaceautor=Vasili Vasílievich Struve |títulu=Historia de l'antigua Grecia |url= |fechaaccesu=25 d'ochobre de 2010 |idioma= |otros= |edición= |añu=1985 |editor= |editorial=Sarpe |ubicación=Madrid |isbn=84-7291-736-6 |ignore-isbn-error= true |capítulu=L'Ática nos sieglos VII y VI e.C. |cita= }}</ref> Los [[eupátridas]] o «bien nacíos», nobles [[terrateniente]]s de la zona del Ática, yeren dueños de la mayor parte de la tierra y señores d'una considerable proporción de la población. Al respeutu, señala [[Aristóteles]]: {{cita|Los probes topábense esclavizados non yá ellos en persona, sinón tamién los sos fíos y les sos muyeres, Recibíen la denominación de ''pelates'' y ''hectemorioi'' («los de la sesta parte»), pos precisamente baxu tales condiciones llabraben les tierres de los ricos. Y, polo xeneral, la tierra taba en manes d'unos pocos. Y si los indixentes nun abonaben el preciu del arriendu, podía llevar esclavizados, a ellos y a la so prole. Tamién los préstamos asegurar por aciu la esclavización personal (...)|[[Aristóteles]], ''[[Constitución de los atenienses]]'' 2.2.}} [[Ficheru:Areopagus6.JPG|thumb|right|290px|[[Areópagu]] y [[Acrópolis d'Atenes]]. Les tierres teníes polos eupátridas allugábense principalmente nes [[llanura|llanures]] del norte y noroeste d'Atenes, siendo éstes les zones más fértiles de tola rexón [[ática]].]] L'estratu entemediu ente eupátridas ya indixentes constituyir dos grupos: [[geomoros]] (o ''geomori''), llabradores dueños d'escases tierres en zones infértiles; y los [[demiurgu|demiurgos]] (o ''demiurgi''), [[Artesanía na Antigua Grecia|artesanos]] ensin tierres. Col progresivu desenvolvimientu del comerciu marítimu áticu y l'esportación d'artesaníes, los sectores carentes de tierres granibles (pequeños productores rurales, artesanos, mercaderes, etc.) concentrar n'Atenes, el so puertu ([[El Pireo|Pireo]]) y la mariña ([[Paralia]]); xunto colos [[metecu|metecos]], inmigrantes ensin derechos políticos ya inclusive ensin derechu a la posesión de casa propia.<ref name="struve"/> Al cayer la [[monarquía]], el poder político basar nun gobiernu de nueve [[arconte]]s, elegibles añu a añu puramente polos eupátridas.<ref name="Gorlich">{{cita llibru |apellíu=Görlich |nome=Ernst J. |enllaceautor= |títulu=Historia del mundu |url= |añu=1973 |edición=5ª |editor= |editorial=Edición Martínez Roca |allugamientu=Barcelona |isbn=84-270-0093-6 |capítulu=Atenes y Solón |páxines=83-89 |cita=}}</ref> Al abandonar los sos cargos, los exarcontes ingresaben al [[Areópagu]],<ref group=nota>La so formación atribuyir a Solón. [[Cf.]] Plutarcu, ''Solón'' 19.1; [[Marco Tuliu Cicerón]], ''De officiis'' I.22.75; [[Julio Pólux]], 125</ref> órganu d'autoridá indiscutible, que representaba la instancia cimera pa la mayor parte de los asuntos y tenía el votu decisivu na eleición de los arcontes. De tal manera, los eupátridas tuvieron nes sos manes, al empar que la concentración del poder económicu, la concentración absoluta del poder políticu ateniense.<ref name="struve"/> Mientres los [[sieglu VII e.C.|sieglos VII]] y [[sieglu VI e.C.|VI e.C.]] producióse la sulevación y posterior llucha de los atenienses contra los eupátridas y les sos instituciones. Los más probes reclamaben, primero de too, una nueva repartu de tierres y l'abolición del derechu vixente sobre l'endeldamientu. Los estratos medios, pela so parte, en tantu yá teníen cierta estabilidá económica, allampaben primero de tol poder político, polo qu'esixíen l'anulación de los privilexos políticos de los eupátridas.<ref name="struve"/> Les lleis de [[Dracón]], redactaes escontra'l 621 e.C., promulgar nel contestu d'esti enfrentamientu y, magar pueden ser interpretaes como una reafirmación escrita de les lleis vixentes y benefactores de l'[[aristocracia]], tamién, dende otru ángulu, pueden ser consideraes como la primera delimitación llexislativa, clara y definida, qu'acutaba l'arbitrariedá de los xueces hasta entós basaos nel [[Derechu consuetudinario]].<ref name="struve"/> A empiezos del sieglu VI e.C. l'enfrentamientu llegara a un puntu ensin torna. Dende tiempu tras la situación ente los dos facciones antagonistes taba bloquiada.<ref name="Loreux175">{{cita llibru | autor=Loreux, Nicole | títulu= La guerra civil n'Atenes. La política ente la solombra y la utopía | publicación=CIUDÁ: Editorial Akal| añu= 2008 | id=ISBN 978-84-460-2541-2| páxines= 175 }}</ref> Aristóteles referir al clima entós reinante: {{cita|La mayoría del pueblu topábase apoderáu por unos pocos, y el pueblu sublevárase contra los nobles. El polveru yera bien fuerte, y mientres llargu tiempu unos llucharon contra otros.|Aristóteles, ''[[op. cit.]]'' 5.2}} Nesti clima de ''stásis'' (guerra civil), los dos partíos escoyéronlu como [[maxistraos de l'Antigua Grecia|maxistráu]] de la ciudá a esti poeta-soldáu: {{cita|[dalgún otru] nun pudiera contener al pueblu [...] Pero yo, ente éstos, como nel espaciu ente dos exércitos, alcé como un moyón.|Loreux, Nicole, ''op. cit.'', p. 174}} Estos dos [[versu|versos]] son citaos por Aristóteles, quien xulgó conveniente tresmitilos.<ref>Aristóteles, ''Constitución de los atenienses'', 12.5 (fr. 25 Diehl; na edición de [[Martin L. West]], ''Iambi et elegi graeci'', Oxford, Clarendon, 1971-1942 (2 vols.), tomu II, fr.37-9-10. Cf. Plutarcu, ''Solón'' 16.4; [[Elio Arístides]] II.360, ediciones Dindorf ([[paráfrasis]] de los [[versu|vv.]] 9-10)</ref>Aristóteles, aludiendo a la división tradicional de les ciudaes ente ricos y probes, opón una definición de toa ciudá constituyida en trés partes. La tercera ye la más importante, dau la so posición intermediaria ente los antagonistes: dende'l centru estremen los estremos más claramente.<ref>Loreux, Nicole, ''op. cit.'', p. 172</ref> A esti ''mesón''<ref group=nota>Términu comúnmente traducíu y almitíu como «clase media»</ref> políticu correspuénde-y la forma media de ''politeia'' (constitución), en tantu «que ye la única que ta a salvo de la guerra civil»<ref>Aristóteles, ''[[Política (Aristóteles)|Política]]'' IV.1291b 7 y sigs., pa les dos partes opuestes; pa los trés partes, 1295b 1-3; pal ''mesón'' y los estremos, 1294b 17-18; pa la constitución del mediu, 1296a 7</ref> Les ciudaes pequeñes, según el «[[Aristóteles|estagirita]]» tán espuestes a disturbios porque ye «fácil estremar a la población en dos ensin que quede nada en mediu».<ref>Aristóteles, ''Política'' IV.1296a 9-13</ref> Nel añu [[años 590 e.C.|594 e.C.]], Solón foi escoyíu arconte y árbitru (''diallaktés''), asumiendo poderes estraordinarios.<ref name="Gorlich"/> Según Aristóteles, cuntó tantu col sofitu de los eupátridas como col de los non nobles, en tantu dambes partes ver como defensor de los sos respeutivos intereses. {{cita|Pol so orixe y pola so notoriedá, Solón cuntar ente les primeres personalidaes nel país, y poles sos condiciones económiques, na clase media.|Aristóteles, ''op. cit.''}} {{cita|Foi, pos, escoyíu Arconte, dempués de [[Filómbroto]], y juntamente medianeru y llexislador: a prestu de los ricos, por ser home acomodáu, y de los probes, pola opinión de la so probidad.|[[Plutarcu]], ''Vides paraleles: Solón, XVI''.}} Al asumir como arconte, Solón propúnxose realizar una serie de reformes que quedaren afiguraes nuna nueva Constitución ateniense.<ref name="Gorlich"/> === Reforma constitucional === ==== Sistema censitario ==== Solón entamó un [[timocracia|sistema timocrático]] que significó la división de la población non estranxera y llibre en cuatro clases según el volume (en [[medimnos]] o ''medimnoi'') de la so producción agraria. Pa los sectores que nun llograben ingresos de la tierra, iguóse una equivalencia (''[[v.gr.]]'', un medimno de ceberes o una oveya valíen una [[dracma griega antigua|dracma]]; un güe, cinco). D'esta miente, los derechos políticos de cada individuu dexaben d'establecese d'alcuerdu al so [[llinaxe]] y pasaben a considerase n'arreglu a la so riqueza. De la mesma, la división sirvía pa entamar la milicia. La clase más alta foi la de los [[pentacosiomedimnos]] (''Pentakosiomedimnoi''), que teníen ingresos de 500 medimnos o más. Disponíen de la plenitú de los sos derechos políticos y podíen escoyer o ser electos pa cualquier cargu gubernamental (incluyíu'l de arconte).<ref name="struve"/> En tiempos de guerra exercíen los más altos cargos militares y encamentábase-yos a los sos miembros el suministru de los recursos necesarios. En particular, teníen de faer entrega de les denominaes «[[lliturxa (Antigua Grecia)|lliturxes]]», qu'incluyíen l'armamentu d'un barcu de guerra ([[trierarca|trierarquía]]), el financiamientu d'una embaxada nel estranxeru y el montaxe d'una pieza teatral ([[coregía]]).<ref name="Gorlich"/> La segunda clase foi la de los ''[[hippeis]]'', con ingresos cimeros a los 300 medimnos. Cuntaben colos mesmos beneficios políticos que los primeres.<ref name="struve"/> Éstos teníen d'emprestar serviciu como caballeros y caltener el caballu pola so cuenta. La tercera de les clases constituyir los [[zeugitas]] (''zeugitai''), que los sos ingresos superaben los 200 medimnos. Esti grupu nun podía ser electu nin participar na eleición del arconte, anque sí na de los demás cargos y los sos integrantes ser electos pa ellos. Teníen De integrase a los ''[[hoplitas]]'' (milicia d'[[infantería pesada]]) y cargar colos costos de les sos armes. La última clase taba formada polos [[tetes]] (''thetes''), d'ingresos inferiores a los 200 medimnos. Nun podíen ser electos pa nengún cargu; podíen, sicasí, participar na eleición d'aquellos cargos que nun fueren el arcontado. Esti grupu, en tiempos de guerra, constituyía la [[infantería llixera]] y el gruesu de los [[Trirreme#Los remeros remeros]] de la flota d'Atenes. ==== Poder políticu ya instituciones ==== El [[areópagu]] o Conseyu Aristocráticu, en dómina monárquica fuera'l Conseyu del Rei y, mientres la dómina de los nueve arcontes, tribunal supremu n'asuntos de xusticia. Denominábase-y ''[[Boulé|Bulé]]'', pero camudó'l so nome cuando Solón creó la nueva Bulé. En dómina de Solón foi calteníu como un conseyu prestixosu que supervisaba'l gobiernu de la ciudá, el trabayu de los maxistraos, opinaba sobre'l gobiernu y actuaba como tribunal pa delitos graves y de sangre. Sicasí, yá nun participaba direutamente n'asuntos alministrativos. L'alministración y el quefer llexislativu de la ciudá quedó a cargu fundamentalmente de l'asamblea popular (''[[Ekklesía]]'') y de la bulé, dambos organismos establecíos por Solón.<ref name="struve"/> Esta postrera consistía nun Conseyu de cuatrocientos ciudadanos (cien de cada [[tribu (Antigua Grecia)|tribu]] o ''filai'' del Ática). Créese que s'ocupaba de proponer lleis, de preparar les xuntes de la ''ekklesía'' y, polo xeneral, de realizar les funciones que primeramente tenía al so cargu l'areópagu. La [[ecclesia|ekklesía]] o «asamblea popular» yera la que tomaba toles decisiones de política interior, esterior, llexislativa, xudicial y executiva, pero precisaba la aquiescencia y conseyu del areópagu y la bulé. La ekklesía escoyía a los arcontes, y por tanto, escoyía indireutamente a los nuevos miembros del areópagu. Taba compuestu por tolos ciudadanos mayores de dieciocho años, varones. Delegaba el so poder executivu nos nueve arcontes y el so poder xudicial nel areópagu (tribunal pa los casos d'homicidiu voluntariu) y na [[heliea]] (tribunal ciudadanu). La [[heliea]] yera'l tribunal de xusticia supremu, compuestu por ciudadanos escoyíos por sortéu. [[Ficheru:Constitucion Soloniana2.JPG|thumb|left|600px|Solón ye l'autor de la Constitución Ateniense del añu 594 e.C.]]<br style="clear:both;" /> === Llexislación y reformes sociales === ==== Reformes agrícoles ==== Nuna de les sos primeres midíes como arconte, Solón anuló les deldes contraíes polos llabradores según les lleis anteriores , y éstos recuperaron les sos tierres embargaes. La llexislación al respeutu foi denomada ''seisachteia'' o «supresión de cargues». L'algame de dicha anulación nun ta del tou claru. Aristóteles, [[Plutarcu]] y [[Diógenes Laercio]] interpretaron que la midida anulaba toles deldes. [[Dionisio d'Halicarnasu]], sicasí, consideró que los efeutos algamaben solamente a los deldores más indixentes; y [[Androción]], orador y políticu discípulu d'[[Isócrates]], cuntó que nun significaba otra cosa que l'amenorgamientu de los intereses de les deldes contraíes.<ref name="struve"/><ref name="roldan">{{cita llibru |apellíu=Hidalgo de la Vega |nome=María José |apellíu2=Sayas Abengochea |nome2=Juan José |apellíu3=Roldan Hervás |nome3=José Manuel |títulu=Historia de la Grecia antigua |fechaaccesu=23 d'ochobre de 2010 |idioma= |otros= |edición= |añu=1998 |editor= |editorial=Ediciones [[Universidá de Salamanca]] |ubicación=Salamanca |isbn=84-7481-889-3 |capítulu=Solón y les sos reformes |cita= }}</ref> Pela so parte, el mayor reclamu de los menos privilexaos, que consistía nun nuevu repartu de tierres, nun foi consideráu.<ref name="struve"/> ==== Abolición de la esclavitú por deldes ==== Na so llexislación, Solón [[derogación|derogaba]] la llei vixente nesi entós según la cual yera posible cobrar deldes por aciu la [[esclavitú]] del deldor y los sos familiares (''hektemoroi''). La nueva llei amparaba puramente en delantre la retribución por aciu bienes. Una vegada qu'ésta entró en vixencia, el arconte mercó esclavos col fin de lliberar. Esto constituyó un cambéu de gran importancia, yá que, al prohibise la esclavitú del deldor, taba prohibiéndose en sí la esclavitú del ateniense.<ref name="roldan"/> ==== Política económica ==== Dalgunes de les sos lleis en materia económico prohibíen la esportación de [[cebera|ceberes]] fora de la rexón del [[Ática]] pero aguiyaben la esportación d'aceite d'oliva. Dispúnxose l'orde y los métodos a emplegar nel plantíu y regulóse la forma de cavar y faer usu de los pozos. Aguiyáronse los llabores artesanales y redactóse una llei qu'obligaba al padre a enseñar un oficiu a los sos fíos, quedando éstos, en casu de nun recibir dicha educación, eximidos de la obligación de caltenelo mientres la ancianidad, tal como yera costume na dómina. Ente les midíes que pretendíen evitar l'ociu en términos económicos, Solón, magar caltuvo la llei de [[Dracón]] al respeutu, modificó'l castigu de [[pena capital]] pol de multes y privación de derechos civiles (''[[atimia]]'').<ref name="struve"/> Per otra parte, si un estranxeru establecer cola so familia n'Atenes y establecía ellí industria o comerciu, podía solicitar el derechu de ciudadanía.<ref name="Gorlich"/> La llexislación de Solón intentó tantu aguiyar l'actividá granible como evitar los gastos improductivos. Por casu, prohibiéronse los funerales costosos y la inmolación d'animales n'honor al fináu. De la mesma, afirma [[Vasili Vasílievich Struve|Struve]] que se prohibió tamién alzar sepulcros que'l so costu fuera mayor del d'unu que pudieren construyir diez persones nel cursu de tres díes». Atenes camudó'l so [[unidá de midida]], proveniente de [[Fidón]], por una propia; otru tantu fixo cola so moneda, qu'hasta esi momentu yera la d'[[Egina]]. La nueva moneda ateniense yera más llixera. Nel so conxuntu, estes reformes, qu'averaben los sistemes atenienses a los entós utilizaos en [[Eubea]], actuaron favorablemente na ampliación del comerciu de la ''polis'' Ática.<ref name="struve"/> Solón modificó tamién la llexislación vixente sobre'l derechu d'heriedu. Estableció'l derechu de los individuos varones que nun teníen fíos, a testar llibremente, pudiendo mandar los sos bienes a cualesquier, familiar o non. Hasta'l momentu de felicidá reforma, los bienes pasaben automáticamente al patrimoniu de la familia del fináu o al so [[fratría]].<ref name="struve"/> ==== Matrimoniu ==== {{VT|Epíclera}} Plutarcu axudica a Solón les primeres lleis atenienses tendientes a curiar del patrimoniu paternu tres el casoriu. Según dichu autor, establecióse que si un home casáu con una heredera ensin hermanos homes nun podía da-y fíos, ésta tenía derechu a dexalo y casase con un pariente, de cuenta que l'heriedu que recibía del so padre —y de la qu'ella nun yera dueña na so calidá de muyer— caltener nel llinaxe familiar. L'home d'una ''epíclera'', coles mesmes, quedaba obligáu a tener rellaciones sexuales con ella siquier tres veces al mes.<ref name="Plutarcu"/> Según el mesmu autor, amás, esanicióse de too matrimoniu la entrega de [[dote]] per parte de la esposa, con oxetu d'amenorgar les uniones con fines económicos. La novia, al momentu de casase, solamente tenía de cuntar con trés vistíos y alhaxes de poco valor.<ref name="Plutarcu"/> ==== Sexualidá ==== D'alcuerdu a dellos autores, Solón dio un marcu formal a les costumes sexuales atenienses. Nun fragmentu de la obra ''Hermanos'' del poeta y dramaturgu [[Filemón (poeta)|Filemón]] aludir al establecimientu de chamizos públicos n'Atenes. Esto foi interpretáu como un intentu, per parte de Solón, de «democratizar» el placer sexual y, de la mesma, de promover la idea d'un ciudadanu «dueñu de los sos placeres».<ref>{{cita llibru |apellíu=Halperin |nome=David |títulu=The masculinity studies reader |url=https://books.google.com.uy/books?id=ec8w6ZiwQD8C |fechaaccesu=7 de payares de 2010|idioma=inglés |otros= |edición= |añu=2002 |editor=Rachel Adams, David Savran |editorial=Blackwell |allugamientu= |isbn=0-631-22659-1 |capítulu= |páxina=74 |cita= }}</ref> Magar son dellos los autores que ponen en dulda la veracidá d'esti fechu, nun dexa de ser significativu que, dellos sieglos dempués de Solón, esistiera un discursu que venceyara a les sos reformes la intensificación de la vida sexual ateniense.<ref>{{cita llibru |apellíu=Halperin |nome=David M. |enllaceautor= |títulu=One hundred years of homosexuality: and other essays on greek love |url=http://www.amazon.com/One-Hundred-Years-Homosexuality-Ancient/dp/0415900972 |fechaaccesu=7 de payares de 2010 |idioma=inglés |otros= |edición= |añu= |editor= |editorial=Routledge |allugamientu= |isbn=0-415-90096-4 |capítulu=The democratic body: Prostitution and citizenship in classical Athens |páxina=101 |cita= }}</ref> Un aspeutu importante de la so llexislación nel ámbitu sexual, foi la regulación de la práutica de la [[pederastia na Antigua Grecia|pederastia]]. Ésta, na Atenes del sieglu VII e.C., yera aceptada y escarecía de reglamentación.<ref name=Sargent>{{cita llibru |apellíu=Sergent |nome=Bernard |enllaceautor= |títulu=Gay Studies from the French Culture |url=https://books.google.com.uy/books?id=dfbqWF1TCyYC |fechaaccesu=7 de payares de 2010 |idioma=inglés |otros= |edición= |añu= |editor=Rommel Mendès-Leite, Pierre-Olivier de Busscher |editorial= |allugamientu= |isbn= |capítulu=Paederasty and political life in archaic greek cities |páxina=154 |cita= }}</ref> Solón redactó ciertes normes destinaes a reglamentar dicha práutica y protexer a los mozos llibres. Na dómina en que Solón redactó les sos lleis, yera frecuente que los mozos exercitaren desnudos nos ximnasios y que fueren seducíos por espectadores maduros. Una norma establecida nel marcu d'esta reglamentación prohibía l'accesu de los homes esclavos a estos recintos y, polo xeneral, cualquier intentu de rellación amorosa ente esclavos y mozos llibres. La mentada reglamentación, que pol fechu de ser tal tamién implicaba llexitimación, llindar a prescripciones d'esta índole.<ref name=Sargent/> Plutarcu atopa una esplicación pa la convivencia de la llexislación soloniana cola institución de la pederastia n'aspeutos de la vida íntima y de les esperiencies del mesmu Solón: {{cita|De la madre de Solón refier Heraclides Pónticu que yera prima de la de [[Pisístrato]]; y de primeres hubo una gran amistá ente los dos pol parentescu y pol vagar y guapura, tando namoráu Solón de Pisístrato, según la rellación de dalgunos. [...] Per otra parte, que Solón nun s'apoderaba en puntu a enclinos desordenaos, nin yera fuerte pa compensar al amor como con mano d'atleta, puede perbién colegirse de los sos poemes, y de la llei que fizo prohibiendo a los esclavos l'usar d'untaces y el riquir d'amores a los mozos, pos paez que punxo ésta ente les honestes y lloables enclinos, y que con repeler d'ella a los indignos convidaba a los que nun tenía por tales.| Plutarcu, ''op. cit.''}} Aristóteles, pela so parte, desmiente la rellación amorosa ente Solón y [[Pisístrato]].<ref>Aristóteles, ''op. cit.'', 2.17</ref> Per otra parte, l'autoría de ciertos [[aforismos]] pederastes, atribuyida por delles fontes —ente elles, Plutarcu— a Solón, ye atribuyida, por otres, a [[Teognis]].<ref>{{cita llibru |apellíu=Hubbard |nome=Thomas |enllaceautor= |títulu=Homosexuality in Greece and Rome: a sourcebook of basic documents |url=https://books.google.com.uy/books?id=0-lpuGp776YC |fechaaccesu=7 de payares de 2010 |idioma=inglés |otros= |edición= |añu=2003 |editor= |editorial=University of California Press |allugamientu=Berkeley |isbn=0-520-22381-0 |capítulu=Solon |páxina=36 |cita= }}</ref> ==== Otres reformes ==== Les reformes de Solón llindaron el dominiu ancestral absolutu qu'un padre tenía sobre la so familia. Prohibióse qu'un home vendiera como esclavos a la so muyer o fíos o que los espulsara del llar. Amás, el beneficiu de mantención a cuenta de la so descendencia llindar a la comida, ropa y entierru.<ref name="Vlastos"/> Otra reforma consistió na almisión de too ateniense como miembru d'una Corte de Xusticia, según la posibilidá d'[[apelación]] ante cualquier fallu xudicial.<ref name="Vlastos"/> == Poesía == Nes sos [[elexía|elexíes]] Solón espresa'l so conxuntu d'idees polítiques. Los sos versos llegaron hasta los nuesos díes de manera fragmentaria, a partir de cites d'autores antiguos como [[Aristóteles]], [[Demóstenes]], [[Teofrasto]], [[Diógenes Laercio]], [[Diodoro Sículo]] y [[Plutarcu]]. En [[1966]]. Sicasí, tamién esiste discutiniu sobre la veracidá de ciertos fragmentos, y ye posible que dalgunos de los versos que se-y atribúin nun seyan de la so autoría.<ref name="BrillLeyes"/> No que fai a l'autenticidá de la ''poesía soloniana'', destaca'l fechu de que, na antigüedá, yera avezada atribuyir l'autoría de les obres de poetes desconocíos o pocu populares a otros de sonadía.<ref name="BrillPoemas">{{cita llibru |apellíu=Lardinois |nome=André |enllaceautor= |títulu=Solon of Athens. New historical and philological approaches |idioma=inglés |otros= |edición= |añu=2006 |editor=Josine H. Blok, André P.M.H. Lardinois |editorial=Brill |allugamientu= |isbn=978-90-04-14954-0 |capítulu=Have we Solon's trates? |páxines= |cita= }}</ref> Dellos estudiosos punxeron en dulda dellos versos atribuyíos a Solón pola so referencia a fechos inda non asocedíos; o bien, n'otros casos, porque la evidencia recoyida axudicó-yos un orixe anterior.<ref name="BrillPoemas"/> Pela so parte, ye bultable la coincidencia ente dellos fragmentos solonianos y dalgunos de la ''Theognidea'', conxuntu de poemes del so contemporaneu [[Teognis de Megara]]. Nesti casu nun resulta senciellu resolver cuál de dambes ye la fonte orixinal, o si esistió sicasí una fonte previa que depués foi atribuyida, por separáu, a dambos poetes.<ref name="BrillPoemas"/> Mientres el [[sieglu IV e.C.]], les lleis y elexíes de Solón yeren calteníes por Aristóteles, quien s'encargó de compilarlas, y Teofrasto.<ref name="BrillLeyes">{{cita llibru |apellíu=Scafuro |nome=Adele |enllaceautor= |títulu=Solon of Athens. New historical and philological approaches |idioma=inglés |otros= |edición= |añu=2006 |editor=Josine H. Blok, André P.M.H. Lardinois |editorial=Brill |allugamientu= |isbn=978-90-04-14954-0 |capítulu=Identifying solonian laws |páxines= |cita= }}</ref> Presumiblemente, la compilación d'Aristóteles perdióse y foi darréu recuperada por [[Apelicón]] y llevada a [[antigua Roma|Roma]] por [[Lucio Cornelio Sila]] nel 82 e.C., ente qu'otra fonte foi mercada por [[Ptolomeo II]].<ref name="BrillLeyes"/> Ye posible que los historiadores antiguos que más se dedicaron a estudiar a Solón, como Plutarcu, llograren les sos fontes de la biografía del gobernante realizada por [[Hermipo de Esmirna]], o bien, qu'aportaren a copies ensin conocer de la obra d'Aristóteles o de les mesmes lleis.<ref name="BrillLeyes"/> D'alcuerdu a Plutarcu, Solón empezó a escribir poesía como pasatiempu, y nun tonu más popular que filosóficu. El so estilu d'[[elexía|elexíes]] pudo habese por cuenta de la influencia de [[Tirteo]],<ref>Oxford Classical Dictionary (1964) ''Solon''</ref> magar incursionó n'otros [[llírica|xéneros llíricos]] como'l [[troqueo]] y el [[yambo]], de tonu más vital y direutu.<ref name="Cambell">{{cita llibru |apellíu=Cambell |nome=David A. |enllaceautor= |títulu=Greek lyric poetry |idioma=inglés |otros= |edición= |añu=1982 |editor= |editorial=Bristol Classical Press |allugamientu=[[Bristol]] |isbn= |capítulu=Intro |páxines= |cita= }}</ref> Sía que non, los sos versos son más significativos dende'l puntu de vista históricu, como testimoniu escritu del so pensamientu y reformes, que dende l'estéticu. === La xusticia según Solón === Nes sos [[elexía|elexíes]], Solón presenta la idea de xusticia como un poder [[wikt:divín|divín]] y como un [[orde natural]] y autorregulado. A esti respectu, compara la xusticia col mar: «el mar ye revueltu polos vientos; mientres daquién nun lo mueva, ye la más xusta de toles coses». [[Gregory Vlastos]] analiza que, ente que para [[Semónides de Amorgos]] el mar tien una naturaleza dual na qu'alterna la so apariencia (dacuando sele, dacuando tormentosu o ''alteriáu''), pa Solón la perturbación nun ye'l so estáu ''natural'' o ''xusto''; y si entra nesti estáu, hai d'esistir pa ello una causa ''perturbadora''.<ref name="Vlastos">{{cita publicación |apellíu=Vlastos |nome=Gregory |enllaceautor= |títulu=Solonian justice|url=http://links.jstor.org/sici?sici=0009-837X%28194604%2941%3A2%3C65%3ASJ%3Y2.0.CO%3B2-%23 |idioma=inglés |publicación=Classical Philology |editorial=University of Chicago Press |allugamientu=[[Chicago]] |volume=41 |númberu=2 |páxines= |fechaaccesu=25 d'ochobre de 2010 |cita= }}</ref> Al pie de Gregory Vlastos, ye «partidariu d'esta concepción de la xusticia como principiu inherente, inmanente al orde social, dientro d'un organismu políticu y con una llei de causalidá asemeyada a les del mundu físicu nos filósofos xonios»,<ref>Valdés Guía, Miriam, "El modelu políticu de Solón: l'aplicación de ''dike'' y la participación del ''deamos'' na ''politeia''", en ''Modelos políticos y sociedá nel mundu griegu'', Studia Historica, vol. 23, Salamanca: Ediciones Universidá de Salamanca, 2005, p. 60. ISSN 0213-2052</ref>[[Werner Jaeger]], en ''[[Solon's Eunomie]]''. Tán en contra, [[Eric A. Havelock]],<ref>Havelock, Eric A., ''The Greek Concept of Justice: From its Shadow in Homer to its Substance in Platu'', [[Cambridge]]: Harvard University Press, páxs. 256-257. ISBN 978-06-7436-220-8</ref> H. Lloyd-Jones,<ref>Lloyd-Jones, H., ''[https://books.google.es/books?id=68j3DZ-a04YC&printsec=frontcover&dq=Lloyd-Jones+The+Justice&source=bl&ots=O9tP1sv9kI&sig=1lJ6sSJRMTUYdZbiKHG2-2RBkBg&hl=es&ei=t63NTLqoJ8vL4AbOh4XdDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CCoQ6AEwAw#v=onepage&q&f=false The Justice of Zeus]'', páxs. 44 y sigs.</ref> quien aducen un mesmu conceutu de xusticia en Solón qu'en [[Hesíodo]]. Na mesma llinia tópase Michael Gagarin.<ref>Gagarin, Michael, ''Dike in Archaic Greek Thougt'', "CPh" 69 (1974), p. 190, n.33</ref> Pa Solón, la xusticia ye un asuntu tocante a la comunidá, n'arreglu a dos nociones: la paz común y la llibertá común». Cualquier actu d'inxusticia que ponga en riesgu la seguridá ''común'' va amenaciar coles mesmes la seguridá individual» de cada miembru d'esa comunidá; otramiente, cualquier dañu direutu a un miembru de la ''[[polis]]'' va ser un dañu indireutu a ella mesma. Y el fechu de que seya «indireutu» namái lo fadrá más riesgoso en tantu non podrá predicise el grau o cualidá de los sos efeutos. D'equí que cualquier inxusticia individual tenga de concernir a toos. Estes considerancies tuvieron consecuencies práutiques na llexislación de Solón; foi ésti quien, per primer vegada en Grecia, escribió una llei sobre criminalidad pola que s'habilitó a cualquier ciudadanu, en determinaes circunstancies, a entamar aiciones por ofienses feches a otros, anque éstes fueren de calter aparentemente «individual» y non coleutivu.<ref name="Vlastos"/> La noción de llibertá común naz de la mesma base: la esclavitú de cualesquier pon en peligru la llibertá de toos. D'esta manera, la [[Esclavitú na Antigua Grecia#Un casu particular: la servidume por deldes|esclavitú de los llabradores debedores]] nun produz l'únicu efeutu de la so desgracia personal,<ref group=nota>Sobre'l particular, cf. [http://www.classicalideals.com/Solon%20Slavery%20Dike7.pdf Lewis, John, ''Solon Slavery and Slawlessness in Solonian Athens'']</ref> sinón tamién un efeutu indireutu ya impredicible— sobre la ''polis''. Una ciudá esclavizada por un mal tiranu tuvo que ser primeramente estremada y l'esclavitú individual ye una manera de llevar tal empresa a cabu, lo mesmo que de llexitimar la primera. Per otra parte, los esclavos mesmos cunten col poder necesario pa sulevase y robar a la polis la so llibertá, esto ye, la llibertá común. La comunidá debe, por tanto, velar pola llibertá de tolos sos miembros.<ref name="Vlastos"/> Solón tamién se refirió a la cuestión agraria nes sos [[elexía|elexíes]]: {| class="toccolours" style="margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:38em; max-width: 40%;" cellspacing="5" | style="text-align: left;" | «El que viniera pa escalar, llenu d'esperances, creyendo topar equí grandes riqueces, esperaba que yo, afalagando selemente, sería fieru na mio manera de ser. Mas entós equivocáronse, y agora, enoxaos por ello, mírenme de revisgu como a un enemigu. Nun importa: lo que prometí, cumplí cola ayuda de los dioses, non en baldre trabayé. Tanto m'ofiende gobernar pola fuercia tiránica, como nos campos, dar a los malos y a los nobles parceles iguales». |- | — Solón. |} === Tabla de correlaciones === {| class="wikitable sortable" ! Diehl ! Gentili - Pratto ! Bergk = West ! Adrados ! Autor ! loc. cit. ! Títulu |----- | 1 | 1 | 13 | 1 | [[Estobeo]] | ''Eclogae Phisicae, Dialectae et Ethicae'' III 9, 23 | ''Elexía a les muses'' |-bgcolor="#EFEFEF" | 2, 1-2 | 2, 1-2 | 1 | 2, 1-2 | [[Plutarcu]] | ''Vides Paraleles'' Solón 8, 1 | ''Salamina'' |----- | 2, 3-8 | 2, 3-8 | 2 | 2, 3-8 | [[Diógenes Laercio]] | ''[[Vides de los filósofos pernomaos]]'' I, 46 | ''Salamina'' |----- |-bgcolor="#EFEFEF" | 3 | 3 | 4 | 3 | [[Demóstenes]] | ''Discursos'' 19, 254 | ''Eunomía'' |----- | 4, 1-3 | 4, 1-3 | 4a | 4, 1-3 | [[Aristóteles]] | ''Constitución d'Atenes'' 5, 2 | |----- |-bgcolor="#EFEFEF" | 4, 4-8 | 5 | 4c | 4, 4-8 | Aristóteles | ''Constitución d'Atenes'' 5, 3 | |----- | 4, 9-12 | 6 | | 4, 9-12 | Plutarcu | ''Vides Paraleles'' Solón III, 2 | |----- |-bgcolor="#EFEFEF" | 5, 1-6 | 7 | 5 | 5, 1-6 | Aristóteles | ''Constitución de los atenienses'' 12, 1 | |----- | 5, 7-10 | 8 | 6 | 5, 7-10 | Aristóteles | ''Constitución de los atenienses'' 12, 3 | |-bgcolor="#EFEFEF" | 5, 11 | 9 | 7 | 5, 11 | Plutarcu | ''Vides Paraleles'' Solón XXV, 6 | |----- | 6 | 10 | 28 | 6 | Plutarcu | ''Vides Paraleles'' Solón XXVI, 1 | |-bgcolor="#EFEFEF" | 7 | 11 | 19 | 7 | Plutarcu | ''Vides Paraleles'' Solón XXV, 6 | ''A Filocipro'' |----- | 8 | 15 | 11 | 11 | [[Diodoro Sículo]] | ''[[Biblioteca histórica]]'' IX, 20, 3 | |-bgcolor="#EFEFEF" | 9 | 14 | 10 | 10 | Diógenes Laercio | ''Vides de los filósofos pernomaos'' I, 49 | |----- | 10 | 12 | 9 | 8 | Diodoro Sículo | ''Biblioteca histórica'' IX, 20, 2 | |-bgcolor="#EFEFEF" | 11 | 13 | 12 | 9 | Plutarcu | ''Vides Paraleles'' Solón III, 6 | |----- | 12 | 16 | 25 | 12 | Plutarcu | ''Amat.'' 5 p. 751b | |-bgcolor="#EFEFEF" | 13 | 17 | 23 | 13 | [[Platón]] | ''Lisias'' 212de | |----- | 14 | 18 | 24 | 14 | [[Estobeo]] | ''Eclogae Phisicae, Dialectae et Ethicae'' IV, 33, 7 | |-bgcolor="#EFEFEF" | 15 | 19 | 14 | 15 | Estobeo | ''Eclogae Phisicae, Dialectae et Ethicae'' IV, 34, 23 | |----- | 16 | 20 | 16 | 16 | [[Clemente d'Alexandría]] | ''Stromateis'' V, 81, 1 | |-bgcolor="#EFEFEF" | 17 | 21 | 17 | 17 | Clemente d'Alexandría | ''Stromateis'' V, 129, 5 | |----- | 18 | 22 | 22 (22a West) | 18 | [[Proclo]] | ''In Tim.'' 20y | |-bgcolor="#EFEFEF" | 19 | 23 | 27 | 19 | [[Filón d'Alexandría]] | ''De opificio mundi'' 104 (I 36, 8) | |----- | 20 | 24 | 26 | 20 | Plutarcu | ''Amat.'' 5 p. 751y | |-bgcolor="#EFEFEF" | 21 | 25 | 29 | 21 | Pseudo-Platón | ''de Iustitia'' 374a | |----- | 22, 1-4 | 26 | 20 | 22, 1-4 | [[Diógenes Laercio]] | ''[[Vides de los filósofos pernomaos]]'' I, 60 | |-bgcolor="#EFEFEF" | 22, 5-6 | 27 | 21 | 22, 5-6 | Plutarcu | ''Vides Paraleles'', Publícola XXIV, 5 | |----- | 22, 7 | 28 | 18 | 22, 7 | Pseudo-Platón | ''Amat.'' 133c | |-bgcolor="#EFEFEF" | 23, 1-7 | 29a | 33 | 23, 1-7 | Plutarcu | ''Vides Paraleles'', Solón XIV, 9-15 | ''A Focu'' |----- | 23, 8-12 | 29 | 32 | 23, 8-12 | Plutarcu | ''Vides Paraleles'', Solón XIV, 8 | ''A Focu'' |-bgcolor="#EFEFEF" | 23, 13-21 | 29b | 34, 4-5 + 35, 6-7 (34 West) | 23, 13-21 | Aristóteles | ''Constitución de los atenienses'' 12, 3 | ''A Focu'' |----- | 24 | 30 | 36, 3-21 + 31, 6-7 (36 West) | 24 | Aristóteles | ''Constitución de los atenienses'' 12, 4 | |-bgcolor="#EFEFEF" | 25 | 31 | 36, 20-21 (37 West) | 23, 13-21 | Aristóteles | ''Constitución de los atenienses'' 12, 5 | |----- | 26, 1-5 | 32 | 38 | 26, 1-5 | [[Atenéu]] de [[Náucratis]] | ''Deipnosophistae'', XIV, 645f | |-bgcolor="#EFEFEF" | 26, 6-7 | 33 | 39 | 26, 6-7 | [[Julio Pólux|Pólux]] | ''Onomásticu'' X, 103 | |----- | 26, 8 | 34 | 40 | 26, 8 | [[Frínico]] | ''Ecl.'' 374 (p. 396 Lobeck - 484 Rutherford) | |-bgcolor="#EFEFEF" | 27 | 35 | 30 | 23, 13-21 | Pseudo Digeniano | 2,99 (''Paroem. Gr.'' I, 213, 11) | |----- | 28 | 40 | 31 | 28 | Plutarcu | ''Vides Paraleles'', Solón III, 5 | |-bgcolor="#EFEFEF" | 29 | 37 | 43 West | 29 | Choric. Gaz. Or. | 2,6 (p. 29, 10 Forester-Richtsteig) | |} == Ver tamién == * [[Decálogu de Solón]] * [[Horos]] * [[Democracia ateniense]] * [[Clístenes d'Atenes]] * [[Critias]] * [[Platón]] * [[Critias (diálogu)]] * [[Atlántida (continente)|Atlántida]] * [[Plutarcu]] * [[Dracón]] == Notes == {{llistaref|group=nota}} == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == === Fuentes históriques === * [[Aristóteles]], ''Constitución de los atenienses''. Tr. Manuela García Valdéz. Madrid, Gredos, 1984. ISBN 84-249-0934-8 * [[Plutarcu]], ''Vides Paraleles. Volume II: Solón & Publícola; Temístocles & Camilo; Pericles & Fabio Máximu''. Madrid, Editorial Gredos, 1996. ISBN 978-84-249-1796-8 === Ediciones de los poemes === * [[Ernst Diehl]], ''Anthologia lyrica Graeca'', Leipzig, Teubner, 1925. (Importante publicación: la bibliografía posterior cita a Solón pol orde de los fragmentos nesta edición) * M. L. West (ed.), ''Iambi et Escoyí Graeci'' II, Oxford, Clarendon Press, 1972 * B. Gentili y C. Prato (ed.), ''Poetarum Elegiacorum Atestigua et Estaza'' 1, Leipzig, Teubner, 1988 * [[Francisco Rodríguez Adrados|Rodríguez Adrados, Francisco]]. ''Llíricos griegos elegiacos y yambógrafos arcaicos (sieglos VII-V e.C.)''. ([[CSIC]]) Ed. Alma Mater, 1990. ISBN 978-84-0003-187-9 (La más importante edición española, con traducción.) === Estudios críticos === * [[Francisco Rodríguez Adrados|Rodríguez Adrados, Francisco]]. ''Historia de la democracia de Solón a los nuesos díes''. Ed. Temes de Güei, 1997. * [[Adolfo Domínguez Monedero|Domínguez Monederu, Adolfo]] y otros, ''Historia del mundu clásicu al traviés de los sos testos'', 15 - Solón y Atenes. p. 168 - 180 Madrid, Alianza, 1999. ISBN 978-84-206-8682-0 * López Ferez y otros, ''Historia de la lliteratura griega'', 2ª Ed. Madrid, Cátedra, 1988 * {{cita llibru |apellíu= |nome= |enllaceautor= |títulu=Solon of Athens. New historical and philological approaches |idioma=inglés |otros= |edición= |añu=2006 |editor=Josine H. Blok, André P.M.H. Lardinois |editorial=Brill |allugamientu= |isbn=978-90-04-14954-0 |capítulu= |páxina= |cita= }} * {{cita llibru | autor=Loreux, Nicole | títulu= La guerra civil n'Atenes. La política ente la solombra y la utopía | publicación=CIUDÁ: Editorial Akal| añu= 2008 | id=ISBN 978-84-460-2541-2| páxines= 171-180}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Solon}} {{wikiquote|Solón}} * ALMANDÓS, Laura: ''Igualdá y diferencia na [[democracia ateniense]]'', 2003. ** {{Enllaz rotu|1=Testu |2=http://www.humanas.unal.edu.co/publicaciones/libro_2004/pdf_encuentro/igualdad_democracia.pdf |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} en ''[[PDF]]'' nel {{Enllaz rotu|1=sitiu |2=http://www.humanas.unal.edu.co/nuevu/ |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} de la Facultá de Ciencies Humanes de la [[Ciudá Universitaria de Bogotá|sede de Bogotá]] de la [[Universidá Nacional de Colombia]]. * ''La tierra esclava” del [[Ática #Historia|Ática]] nel s. VII e.C.: llabradores empeñaos y [[Horos #Los horoi presolonianos|hectémoros]]''. ** [http://revistas.ucm.es/ghi/02130181/articulos/GERI0606120143A.PDF Testu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100402131546/http://revistas.ucm.es/ghi/02130181/articulos/GERI0606120143A.PDF |date=2010-04-02 }} en ''PDF'' nel [http://revistas.ucm.es/ sitio] de les revistes de la [[Universidá Complutense de Madrid]]. * [[Diógenes Laercio]]: ''[[Vides, opiniones y sentencies de los filósofos más pernomaos]]''; I, 45 - 67: ''Solón''. ** [http://bib.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/12140528718935940987213/ima0042.htm Testu español] na [[Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes]]. ** [[:m:s:es:Los diez_llibros_de_Di%C3%B3xenes_Laercio:_Sol%C3%B3n|Testu español]] en [[Wikisource]]. *** [[:m:s:el:%CE%92%CE%AF%CE%BF%CE%B9_%CF%86%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CF%83%CF%8C%CF%86%CF%89%CE%BD/%CE%91#.CE.98.CE.B1.CE.BB.CE.AE.CF.82|Testu]] [[Griegu antiguu|griegu]] en Wikisource. * [[Plutarcu]]: ''[[Vides paraleles]]''. ** '''''Solón'''''. *** [[:m:s:es:Vides_paraleles:_Sol%C3%B3n|Testu español]] en [[Wikisource]]. **** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:2008.01.0063 Testu] [[Idioma inglés|inglés]] con índiz electrónicu nel [[Proyeutu Perseus]]. Na parte cimera derecha atopen los rótulos activos "''focus''" (pa camudar al testu griegu) y "''aponderái''" (pal testu billingüe). ***** [[:m:s:el:%CE%92%CE%AF%CE%BF%CE%B9_%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%AC%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BB%CE%BF%CE%B9/%CE%A3%CF%8C%CE%BB%CF%89%CE%BD|Testu griegu]] en Wikisource. ** ''[[Publio Valerio Publícola|Publícola]]''. *** [[:m:s:es:Vides_paraleles:_Publ%C3%ADcola|Testu español]] en Wikisource. **** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:2008.01.0059 Testu inglés] nel Proyeutu Perseus, coles carauterístiques indicaes enantes. ***** [[:m:s:el:%CE%92%CE%AF%CE%BF%CE%B9_%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%AC%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BB%CE%BF%CE%B9/%CE%A0%CE%BF%CF%80%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%BB%CE%B1%CF%82|Testu griegu]] en Wikisource. ** '''''Comparanza ente Solón y Publícola''. *** [[:m:s:es:Vides_paraleles:_Comparaci%C3%B3n_de_Sol%C3%B3n_y_Publ%C3%ADcola|Testu español]] en Wikisource. **** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:2008.01.0034 Testu inglés] nel Proyeutu Perseus, coles carauterístiques indicaes enantes. ***** [[:m:s:el:%CE%92%CE%AF%CE%BF%CE%B9_%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%AC%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BB%CE%BF%CE%B9/%CE%A3%CF%8D%CE%B3%CE%BA%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%B9%CF%82_%CE%A3%CF%8C%CE%BB%CF%89%CE%BD%CE%BF%CF%82_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%A0%CE%BF%CF%80%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%BB%CE%B1|Testu griegu]] en Wikisource. * Sobre Solón. ** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A2008.01.0479%3Avolume%3D1%3Atext%3D5%3Asection%3D1 Testu inglés] nel Proyeutu Perseus, coles carauterístiques indicaes enantes. * [[Thomas R. Martin]]: ''An Overview of Classical Greek History from Mycenae to Alexander'' (''Panorama de la historia de la Grecia Antigua dende la [[Civilización micénica|dómina micénica]] hasta la d'[[Alexandru Magnu|Alejandro]]''); testu inglés con índiz electrónicu nel Proyeutu Perseus. ** Veanse esti apartáu y el siguiente: [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0009%3Achapter%3D6%3Asection%3D25 ''The Reforms of Solon''] (''Les [[#Llexislación y reformes sociales|reformes de Solón]]''). * [http://remacle.org/bloodwolf/poetes/falc/solon/oeuvre.htm Biografía y dellos poemes de Solón], en [[Idioma francés|francés]], nel [http://remacle.org/ sitio] de Philippe Remacle (1944 - 2011): trad. de Ernest Falconnet. Ed. de Garnier;<small><sup>'''[http://www.classiques-garnier.com/]'''</sup></small> París. * [http://remacle.org/bloodwolf/poetes/solon/poesies.htm Otru testu biográficu y más traducciones de poemes]; nel mesmu sitiu. El testu biográficu ye de Plutarcu en traducción francesa de Dominique Ricard (1741 - 1803), que lo publicar na so edición de les ''[[Plutarcu #Los Moralia|Obres morales y de costumes]]'': ''Œuvres morales'' (1783 - 1795). {{Tradubot|Solón}} {{NF|el sieglu VII e.C.|los años 550 e.C.|Solon}} [[Categoría:Llíricos griegos]] [[Categoría:Poetes elegíacos]] [[Categoría:Poetes yambógrafos]] [[Categoría:Siete Sabios de Grecia]] [[Categoría:Gobernantes de la Grecia Antigua]] [[Categoría:Xuristes de l'Antigua Grecia]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Grecia antigua]] [[Categoría:Poetes de Grecia del sieglu VII e.C.]] [[Categoría:Poetes de Grecia del sieglu VI e.C.]] [[Categoría:Persones d'Atenes]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] 3h8kvusknpbcgojhkccq411y0yi0p9g 4377132 4376952 2025-06-18T06:31:46Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá reforma => dicha reforma 4377132 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Solón''' {{nym}} foi un [[poeta]], [[reformador]], [[llexislador]] y [[estadista]] [[Antigua Atenes|ateniense]], unu de los [[siete sabios de Grecia]]. Gobernó nuna dómina de leves conflictos sociales productu d'una estrema concentración de la riqueza y poder políticu en manes de los [[eupátridas]], [[noble]]s [[terrateniente]]s de la rexón del [[Ática]]. El so [[Constitución]] del añu [[años 590 e.C.|594 e.C.]] implicó una gran cantidá de reformes empobinaes a solliviar la situación del campesinado asediado pola probeza, les deldes (que n'ocasiones conducíen a la so esclavización) y un réxime señorial que lu arreyaba a les tierres del so señor o lu conducía a la miseria. En particular, estrémense les reformes institucionales y el nuevu sistema censitario creaos con oxetu d'abolir la distribución de los derechos políticos basada nel [[llinaxe]] del individuu y de, nel so llugar, constituyir una [[timocracia]]. Como resultancia, los estratos medios llograron una mayor cuota de poder políticu, pero los estratos más baxos nun consiguieron que fora oyíu'l so reclamu d'un nuevu repartu de tierres, que nun principiu naguaben por. == Biografía == Según [[Plutarcu]], ye probable que Solón fora fíu d'[[Execéstidas]], descendiente de [[Codros]] y por tanto d'ascendencia [[Reis_de_Atenes#Mel.C3.A1ntidas_o_C.C3.B3dridas|Melántida]], anque [[Dídimo d'Alexandría]] tener por fíu d'[[Euforión]].<ref name="Plutarcu">[[Plutarcu]], ''Vides Paraleles. Volume II: Solón & Publícola; Temístocles & Camilo; Pericles & Fabio Máximu''. Madrid, Editorial Gredos, 1996. ISBN 978-84-249-1796-8</ref> La so madre, afirma Plutarcu siguiendo a [[Heráclides Pónticu]], foi una prima de la madre de [[Pisístrato]]. Mientres la so mocedá, en cayendo la so familia na probeza, hubo de dedicase al comerciu y a escribir poesía. En principiu realizaba esto postreru ensin otru fin que'l d'entretenese, pero progresivamente foi entornando'l tonu de los sos versos escontra una banda más filosófica y políticu.<ref name="Plutarcu"/> D'alcuerdu siempres con Plutarcu, la iniciativa de Solón n'empreses comerciales correspondió más a un enfotu d'aventura y conocencia qu'a unu d'arriquecimientu. L'autor resalta l'austeridá de la vida del mozu Solón,<ref name="Plutarcu"/> y destaca dalgunos de los sos versos al respeutu, nos que'l poeta nun estrema diferencia ente {| class="toccolours" style="margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:22em; max-width: 40%;" cellspacing="5" | style="text-align: left;" | «el que tien gran copia d'oru y plata, campos estensos d'abondosos mieses, y mules y caballos, y el que namái tien un pasar honestu que-y baste a comer y vistir cómodamente; y si en muyer y fíos a esto acreces guapura y mocedá, la felicidá ye llena». |- | — Solón. |} Siendo Solón entá mozu remató la guerra qu'Atenes caltenía con [[Megara]] pola posesión de [[Salamina (isla)|Salamina]]. Aquél, d'alcuerdu a Plutarcu, dirixir a la plaza y recitó un poema elegíaco denomináu ''Salamina'', col que convenció a los atenienses de que nun teníen de rindir se. La guerra volvió establecese con Solón a la cabeza y, finalmente, Salamina foi recuperada.<ref name="Plutarcu"/> Dellos autores antiguos reconócenlu a Solón un papel decisivu na «[[primer guerra sagrada]]», como agitador de los [[Anfictionía|anfictíones]] na so guerra contra [[Cirra]] pol dominiu del [[Templu de Apolo (Delfos)|templu de Delfos]].<ref name="Plutarcu"/> La so fama de moderáu nuna dómina marcada polos conflictos ente un bandu popular y l'aristocracia antigua llevar al arcontado y a que se-y otorgara un poder especial pa llexislar ya introducir cambeos na forma de gobiernu. [[Ficheru:Solon Creso.jpg|thumb|Solón ante [[Creso]] mientres la so visita a [[Sardes]], por [[Gerrit van Honthorst]].]] Sicasí, anque les sos lleis resolvíen dellos problemes de la sociedá ateniense, nun yera abonda pa les clases más baxes, qu'esperaben midíes más radicales, sobremanera no rellacionao cola cuestión agraria y el repartu de tierres. Solón sicasí buscaba'l xustu mediu, atribuyéndose-y la frase ''”guarda tou con atueldu”''. Dexó a los atenienses pol ralu de 10 años, nos que teníen de respetar les lleis, cosa que nun asocedió, y percorrió dellos países como [[Xipre]], [[Lidia]] y [[Exiptu]], d'onde va llograr -a partir de dellos sacerdotes<ref>Poles fontes que Plutarcu consultó n'Exiptu, de les sos conversaciones con Sonjis de Sais y Psenofis de Heliópolis (Plutarcu, Vides Paraleles. Solón)</ref>- el rellatu de l'[[Atlántida (continente)|Atlántida]], calteníu por [[Critias]] y dempués ampliáu y afechu<ref>Tal que sostién Plutarcu (Idem.)</ref> por [[Platón]] nos sos [[Diálogos platónicos|diálogos]] [[Timeo (diálogu)|Timeo]] y [[Critias (diálogu)|Critias]], tornando a Atenes mientres el gobiernu del tiranu [[Pisístrato]], que se caltuvo respetuosu col vieyu llexislador. Aldericó sobre'l sentíu de la llei col filósofu [[Anacarsis]] el escita y finó l'añu [[558 e.C.]] [[Heródoto]] rellata que nel so viaxe a Lidia, Solón entrevistar col rei [[Creso]]. Según la lleenda, convencíu'l monarca de ser l'home más dichosu del mundu, consultó a Solón sobre quién yera, al so xuiciu, el más afortunáu ente los homes. Solón dio dellos nomes, toos de persones finaes. Ablayáu Creso por non ser nomáu ente ellos, preguntó-y si en tan pocu apreciaba la so prosperidá. A esto Solón respondió diciendo que nun-y yera posible sopesar la felicidá d'un home vivu, pos la so fortuna ye caprichosa y, por tanto, namái puede ser evaluada una vegada que l'individuu morrió.<ref>[[Heródoto]], ''[[Historia (Heródoto)|Historia]]'', (I, 29-33)</ref> Resulta pocu probable qu'esti alcuentru produxérase dalguna vegada, yá que Creso foi coronáu escontra 560 e.C., dómina en que Solón yá tornara a Atenes y a pocu atopar de la so muerte {{ensin referencies}}. == Llabor políticu == === Contestu históricu === La comunidá ateniense, anque fundamentalmente [[Agricultura na Antigua Grecia|agrícola]] na dómina, había alcanzáu, dende los empiezos de la so unificación [[polis|política]], una estratificación social yá bastante avanzada.<ref name="struve">{{cita llibru |apellíu=Struve |nome=Vasili Vasílievich |enllaceautor=Vasili Vasílievich Struve |títulu=Historia de l'antigua Grecia |url= |fechaaccesu=25 d'ochobre de 2010 |idioma= |otros= |edición= |añu=1985 |editor= |editorial=Sarpe |ubicación=Madrid |isbn=84-7291-736-6 |ignore-isbn-error= true |capítulu=L'Ática nos sieglos VII y VI e.C. |cita= }}</ref> Los [[eupátridas]] o «bien nacíos», nobles [[terrateniente]]s de la zona del Ática, yeren dueños de la mayor parte de la tierra y señores d'una considerable proporción de la población. Al respeutu, señala [[Aristóteles]]: {{cita|Los probes topábense esclavizados non yá ellos en persona, sinón tamién los sos fíos y les sos muyeres, Recibíen la denominación de ''pelates'' y ''hectemorioi'' («los de la sesta parte»), pos precisamente baxu tales condiciones llabraben les tierres de los ricos. Y, polo xeneral, la tierra taba en manes d'unos pocos. Y si los indixentes nun abonaben el preciu del arriendu, podía llevar esclavizados, a ellos y a la so prole. Tamién los préstamos asegurar por aciu la esclavización personal (...)|[[Aristóteles]], ''[[Constitución de los atenienses]]'' 2.2.}} [[Ficheru:Areopagus6.JPG|thumb|right|290px|[[Areópagu]] y [[Acrópolis d'Atenes]]. Les tierres teníes polos eupátridas allugábense principalmente nes [[llanura|llanures]] del norte y noroeste d'Atenes, siendo éstes les zones más fértiles de tola rexón [[ática]].]] L'estratu entemediu ente eupátridas ya indixentes constituyir dos grupos: [[geomoros]] (o ''geomori''), llabradores dueños d'escases tierres en zones infértiles; y los [[demiurgu|demiurgos]] (o ''demiurgi''), [[Artesanía na Antigua Grecia|artesanos]] ensin tierres. Col progresivu desenvolvimientu del comerciu marítimu áticu y l'esportación d'artesaníes, los sectores carentes de tierres granibles (pequeños productores rurales, artesanos, mercaderes, etc.) concentrar n'Atenes, el so puertu ([[El Pireo|Pireo]]) y la mariña ([[Paralia]]); xunto colos [[metecu|metecos]], inmigrantes ensin derechos políticos ya inclusive ensin derechu a la posesión de casa propia.<ref name="struve"/> Al cayer la [[monarquía]], el poder político basar nun gobiernu de nueve [[arconte]]s, elegibles añu a añu puramente polos eupátridas.<ref name="Gorlich">{{cita llibru |apellíu=Görlich |nome=Ernst J. |enllaceautor= |títulu=Historia del mundu |url= |añu=1973 |edición=5ª |editor= |editorial=Edición Martínez Roca |allugamientu=Barcelona |isbn=84-270-0093-6 |capítulu=Atenes y Solón |páxines=83-89 |cita=}}</ref> Al abandonar los sos cargos, los exarcontes ingresaben al [[Areópagu]],<ref group=nota>La so formación atribuyir a Solón. [[Cf.]] Plutarcu, ''Solón'' 19.1; [[Marco Tuliu Cicerón]], ''De officiis'' I.22.75; [[Julio Pólux]], 125</ref> órganu d'autoridá indiscutible, que representaba la instancia cimera pa la mayor parte de los asuntos y tenía el votu decisivu na eleición de los arcontes. De tal manera, los eupátridas tuvieron nes sos manes, al empar que la concentración del poder económicu, la concentración absoluta del poder políticu ateniense.<ref name="struve"/> Mientres los [[sieglu VII e.C.|sieglos VII]] y [[sieglu VI e.C.|VI e.C.]] producióse la sulevación y posterior llucha de los atenienses contra los eupátridas y les sos instituciones. Los más probes reclamaben, primero de too, una nueva repartu de tierres y l'abolición del derechu vixente sobre l'endeldamientu. Los estratos medios, pela so parte, en tantu yá teníen cierta estabilidá económica, allampaben primero de tol poder político, polo qu'esixíen l'anulación de los privilexos políticos de los eupátridas.<ref name="struve"/> Les lleis de [[Dracón]], redactaes escontra'l 621 e.C., promulgar nel contestu d'esti enfrentamientu y, magar pueden ser interpretaes como una reafirmación escrita de les lleis vixentes y benefactores de l'[[aristocracia]], tamién, dende otru ángulu, pueden ser consideraes como la primera delimitación llexislativa, clara y definida, qu'acutaba l'arbitrariedá de los xueces hasta entós basaos nel [[Derechu consuetudinario]].<ref name="struve"/> A empiezos del sieglu VI e.C. l'enfrentamientu llegara a un puntu ensin torna. Dende tiempu tras la situación ente los dos facciones antagonistes taba bloquiada.<ref name="Loreux175">{{cita llibru | autor=Loreux, Nicole | títulu= La guerra civil n'Atenes. La política ente la solombra y la utopía | publicación=CIUDÁ: Editorial Akal| añu= 2008 | id=ISBN 978-84-460-2541-2| páxines= 175 }}</ref> Aristóteles referir al clima entós reinante: {{cita|La mayoría del pueblu topábase apoderáu por unos pocos, y el pueblu sublevárase contra los nobles. El polveru yera bien fuerte, y mientres llargu tiempu unos llucharon contra otros.|Aristóteles, ''[[op. cit.]]'' 5.2}} Nesti clima de ''stásis'' (guerra civil), los dos partíos escoyéronlu como [[maxistraos de l'Antigua Grecia|maxistráu]] de la ciudá a esti poeta-soldáu: {{cita|[dalgún otru] nun pudiera contener al pueblu [...] Pero yo, ente éstos, como nel espaciu ente dos exércitos, alcé como un moyón.|Loreux, Nicole, ''op. cit.'', p. 174}} Estos dos [[versu|versos]] son citaos por Aristóteles, quien xulgó conveniente tresmitilos.<ref>Aristóteles, ''Constitución de los atenienses'', 12.5 (fr. 25 Diehl; na edición de [[Martin L. West]], ''Iambi et elegi graeci'', Oxford, Clarendon, 1971-1942 (2 vols.), tomu II, fr.37-9-10. Cf. Plutarcu, ''Solón'' 16.4; [[Elio Arístides]] II.360, ediciones Dindorf ([[paráfrasis]] de los [[versu|vv.]] 9-10)</ref>Aristóteles, aludiendo a la división tradicional de les ciudaes ente ricos y probes, opón una definición de toa ciudá constituyida en trés partes. La tercera ye la más importante, dau la so posición intermediaria ente los antagonistes: dende'l centru estremen los estremos más claramente.<ref>Loreux, Nicole, ''op. cit.'', p. 172</ref> A esti ''mesón''<ref group=nota>Términu comúnmente traducíu y almitíu como «clase media»</ref> políticu correspuénde-y la forma media de ''politeia'' (constitución), en tantu «que ye la única que ta a salvo de la guerra civil»<ref>Aristóteles, ''[[Política (Aristóteles)|Política]]'' IV.1291b 7 y sigs., pa les dos partes opuestes; pa los trés partes, 1295b 1-3; pal ''mesón'' y los estremos, 1294b 17-18; pa la constitución del mediu, 1296a 7</ref> Les ciudaes pequeñes, según el «[[Aristóteles|estagirita]]» tán espuestes a disturbios porque ye «fácil estremar a la población en dos ensin que quede nada en mediu».<ref>Aristóteles, ''Política'' IV.1296a 9-13</ref> Nel añu [[años 590 e.C.|594 e.C.]], Solón foi escoyíu arconte y árbitru (''diallaktés''), asumiendo poderes estraordinarios.<ref name="Gorlich"/> Según Aristóteles, cuntó tantu col sofitu de los eupátridas como col de los non nobles, en tantu dambes partes ver como defensor de los sos respeutivos intereses. {{cita|Pol so orixe y pola so notoriedá, Solón cuntar ente les primeres personalidaes nel país, y poles sos condiciones económiques, na clase media.|Aristóteles, ''op. cit.''}} {{cita|Foi, pos, escoyíu Arconte, dempués de [[Filómbroto]], y juntamente medianeru y llexislador: a prestu de los ricos, por ser home acomodáu, y de los probes, pola opinión de la so probidad.|[[Plutarcu]], ''Vides paraleles: Solón, XVI''.}} Al asumir como arconte, Solón propúnxose realizar una serie de reformes que quedaren afiguraes nuna nueva Constitución ateniense.<ref name="Gorlich"/> === Reforma constitucional === ==== Sistema censitario ==== Solón entamó un [[timocracia|sistema timocrático]] que significó la división de la población non estranxera y llibre en cuatro clases según el volume (en [[medimnos]] o ''medimnoi'') de la so producción agraria. Pa los sectores que nun llograben ingresos de la tierra, iguóse una equivalencia (''[[v.gr.]]'', un medimno de ceberes o una oveya valíen una [[dracma griega antigua|dracma]]; un güe, cinco). D'esta miente, los derechos políticos de cada individuu dexaben d'establecese d'alcuerdu al so [[llinaxe]] y pasaben a considerase n'arreglu a la so riqueza. De la mesma, la división sirvía pa entamar la milicia. La clase más alta foi la de los [[pentacosiomedimnos]] (''Pentakosiomedimnoi''), que teníen ingresos de 500 medimnos o más. Disponíen de la plenitú de los sos derechos políticos y podíen escoyer o ser electos pa cualquier cargu gubernamental (incluyíu'l de arconte).<ref name="struve"/> En tiempos de guerra exercíen los más altos cargos militares y encamentábase-yos a los sos miembros el suministru de los recursos necesarios. En particular, teníen de faer entrega de les denominaes «[[lliturxa (Antigua Grecia)|lliturxes]]», qu'incluyíen l'armamentu d'un barcu de guerra ([[trierarca|trierarquía]]), el financiamientu d'una embaxada nel estranxeru y el montaxe d'una pieza teatral ([[coregía]]).<ref name="Gorlich"/> La segunda clase foi la de los ''[[hippeis]]'', con ingresos cimeros a los 300 medimnos. Cuntaben colos mesmos beneficios políticos que los primeres.<ref name="struve"/> Éstos teníen d'emprestar serviciu como caballeros y caltener el caballu pola so cuenta. La tercera de les clases constituyir los [[zeugitas]] (''zeugitai''), que los sos ingresos superaben los 200 medimnos. Esti grupu nun podía ser electu nin participar na eleición del arconte, anque sí na de los demás cargos y los sos integrantes ser electos pa ellos. Teníen De integrase a los ''[[hoplitas]]'' (milicia d'[[infantería pesada]]) y cargar colos costos de les sos armes. La última clase taba formada polos [[tetes]] (''thetes''), d'ingresos inferiores a los 200 medimnos. Nun podíen ser electos pa nengún cargu; podíen, sicasí, participar na eleición d'aquellos cargos que nun fueren el arcontado. Esti grupu, en tiempos de guerra, constituyía la [[infantería llixera]] y el gruesu de los [[Trirreme#Los remeros remeros]] de la flota d'Atenes. ==== Poder políticu ya instituciones ==== El [[areópagu]] o Conseyu Aristocráticu, en dómina monárquica fuera'l Conseyu del Rei y, mientres la dómina de los nueve arcontes, tribunal supremu n'asuntos de xusticia. Denominábase-y ''[[Boulé|Bulé]]'', pero camudó'l so nome cuando Solón creó la nueva Bulé. En dómina de Solón foi calteníu como un conseyu prestixosu que supervisaba'l gobiernu de la ciudá, el trabayu de los maxistraos, opinaba sobre'l gobiernu y actuaba como tribunal pa delitos graves y de sangre. Sicasí, yá nun participaba direutamente n'asuntos alministrativos. L'alministración y el quefer llexislativu de la ciudá quedó a cargu fundamentalmente de l'asamblea popular (''[[Ekklesía]]'') y de la bulé, dambos organismos establecíos por Solón.<ref name="struve"/> Esta postrera consistía nun Conseyu de cuatrocientos ciudadanos (cien de cada [[tribu (Antigua Grecia)|tribu]] o ''filai'' del Ática). Créese que s'ocupaba de proponer lleis, de preparar les xuntes de la ''ekklesía'' y, polo xeneral, de realizar les funciones que primeramente tenía al so cargu l'areópagu. La [[ecclesia|ekklesía]] o «asamblea popular» yera la que tomaba toles decisiones de política interior, esterior, llexislativa, xudicial y executiva, pero precisaba la aquiescencia y conseyu del areópagu y la bulé. La ekklesía escoyía a los arcontes, y por tanto, escoyía indireutamente a los nuevos miembros del areópagu. Taba compuestu por tolos ciudadanos mayores de dieciocho años, varones. Delegaba el so poder executivu nos nueve arcontes y el so poder xudicial nel areópagu (tribunal pa los casos d'homicidiu voluntariu) y na [[heliea]] (tribunal ciudadanu). La [[heliea]] yera'l tribunal de xusticia supremu, compuestu por ciudadanos escoyíos por sortéu. [[Ficheru:Constitucion Soloniana2.JPG|thumb|left|600px|Solón ye l'autor de la Constitución Ateniense del añu 594 e.C.]]<br style="clear:both;" /> === Llexislación y reformes sociales === ==== Reformes agrícoles ==== Nuna de les sos primeres midíes como arconte, Solón anuló les deldes contraíes polos llabradores según les lleis anteriores , y éstos recuperaron les sos tierres embargaes. La llexislación al respeutu foi denomada ''seisachteia'' o «supresión de cargues». L'algame de dicha anulación nun ta del tou claru. Aristóteles, [[Plutarcu]] y [[Diógenes Laercio]] interpretaron que la midida anulaba toles deldes. [[Dionisio d'Halicarnasu]], sicasí, consideró que los efeutos algamaben solamente a los deldores más indixentes; y [[Androción]], orador y políticu discípulu d'[[Isócrates]], cuntó que nun significaba otra cosa que l'amenorgamientu de los intereses de les deldes contraíes.<ref name="struve"/><ref name="roldan">{{cita llibru |apellíu=Hidalgo de la Vega |nome=María José |apellíu2=Sayas Abengochea |nome2=Juan José |apellíu3=Roldan Hervás |nome3=José Manuel |títulu=Historia de la Grecia antigua |fechaaccesu=23 d'ochobre de 2010 |idioma= |otros= |edición= |añu=1998 |editor= |editorial=Ediciones [[Universidá de Salamanca]] |ubicación=Salamanca |isbn=84-7481-889-3 |capítulu=Solón y les sos reformes |cita= }}</ref> Pela so parte, el mayor reclamu de los menos privilexaos, que consistía nun nuevu repartu de tierres, nun foi consideráu.<ref name="struve"/> ==== Abolición de la esclavitú por deldes ==== Na so llexislación, Solón [[derogación|derogaba]] la llei vixente nesi entós según la cual yera posible cobrar deldes por aciu la [[esclavitú]] del deldor y los sos familiares (''hektemoroi''). La nueva llei amparaba puramente en delantre la retribución por aciu bienes. Una vegada qu'ésta entró en vixencia, el arconte mercó esclavos col fin de lliberar. Esto constituyó un cambéu de gran importancia, yá que, al prohibise la esclavitú del deldor, taba prohibiéndose en sí la esclavitú del ateniense.<ref name="roldan"/> ==== Política económica ==== Dalgunes de les sos lleis en materia económico prohibíen la esportación de [[cebera|ceberes]] fora de la rexón del [[Ática]] pero aguiyaben la esportación d'aceite d'oliva. Dispúnxose l'orde y los métodos a emplegar nel plantíu y regulóse la forma de cavar y faer usu de los pozos. Aguiyáronse los llabores artesanales y redactóse una llei qu'obligaba al padre a enseñar un oficiu a los sos fíos, quedando éstos, en casu de nun recibir dicha educación, eximidos de la obligación de caltenelo mientres la ancianidad, tal como yera costume na dómina. Ente les midíes que pretendíen evitar l'ociu en términos económicos, Solón, magar caltuvo la llei de [[Dracón]] al respeutu, modificó'l castigu de [[pena capital]] pol de multes y privación de derechos civiles (''[[atimia]]'').<ref name="struve"/> Per otra parte, si un estranxeru establecer cola so familia n'Atenes y establecía ellí industria o comerciu, podía solicitar el derechu de ciudadanía.<ref name="Gorlich"/> La llexislación de Solón intentó tantu aguiyar l'actividá granible como evitar los gastos improductivos. Por casu, prohibiéronse los funerales costosos y la inmolación d'animales n'honor al fináu. De la mesma, afirma [[Vasili Vasílievich Struve|Struve]] que se prohibió tamién alzar sepulcros que'l so costu fuera mayor del d'unu que pudieren construyir diez persones nel cursu de tres díes». Atenes camudó'l so [[unidá de midida]], proveniente de [[Fidón]], por una propia; otru tantu fixo cola so moneda, qu'hasta esi momentu yera la d'[[Egina]]. La nueva moneda ateniense yera más llixera. Nel so conxuntu, estes reformes, qu'averaben los sistemes atenienses a los entós utilizaos en [[Eubea]], actuaron favorablemente na ampliación del comerciu de la ''polis'' Ática.<ref name="struve"/> Solón modificó tamién la llexislación vixente sobre'l derechu d'heriedu. Estableció'l derechu de los individuos varones que nun teníen fíos, a testar llibremente, pudiendo mandar los sos bienes a cualesquier, familiar o non. Hasta'l momentu de dicha reforma, los bienes pasaben automáticamente al patrimoniu de la familia del fináu o al so [[fratría]].<ref name="struve"/> ==== Matrimoniu ==== {{VT|Epíclera}} Plutarcu axudica a Solón les primeres lleis atenienses tendientes a curiar del patrimoniu paternu tres el casoriu. Según dichu autor, establecióse que si un home casáu con una heredera ensin hermanos homes nun podía da-y fíos, ésta tenía derechu a dexalo y casase con un pariente, de cuenta que l'heriedu que recibía del so padre —y de la qu'ella nun yera dueña na so calidá de muyer— caltener nel llinaxe familiar. L'home d'una ''epíclera'', coles mesmes, quedaba obligáu a tener rellaciones sexuales con ella siquier tres veces al mes.<ref name="Plutarcu"/> Según el mesmu autor, amás, esanicióse de too matrimoniu la entrega de [[dote]] per parte de la esposa, con oxetu d'amenorgar les uniones con fines económicos. La novia, al momentu de casase, solamente tenía de cuntar con trés vistíos y alhaxes de poco valor.<ref name="Plutarcu"/> ==== Sexualidá ==== D'alcuerdu a dellos autores, Solón dio un marcu formal a les costumes sexuales atenienses. Nun fragmentu de la obra ''Hermanos'' del poeta y dramaturgu [[Filemón (poeta)|Filemón]] aludir al establecimientu de chamizos públicos n'Atenes. Esto foi interpretáu como un intentu, per parte de Solón, de «democratizar» el placer sexual y, de la mesma, de promover la idea d'un ciudadanu «dueñu de los sos placeres».<ref>{{cita llibru |apellíu=Halperin |nome=David |títulu=The masculinity studies reader |url=https://books.google.com.uy/books?id=ec8w6ZiwQD8C |fechaaccesu=7 de payares de 2010|idioma=inglés |otros= |edición= |añu=2002 |editor=Rachel Adams, David Savran |editorial=Blackwell |allugamientu= |isbn=0-631-22659-1 |capítulu= |páxina=74 |cita= }}</ref> Magar son dellos los autores que ponen en dulda la veracidá d'esti fechu, nun dexa de ser significativu que, dellos sieglos dempués de Solón, esistiera un discursu que venceyara a les sos reformes la intensificación de la vida sexual ateniense.<ref>{{cita llibru |apellíu=Halperin |nome=David M. |enllaceautor= |títulu=One hundred years of homosexuality: and other essays on greek love |url=http://www.amazon.com/One-Hundred-Years-Homosexuality-Ancient/dp/0415900972 |fechaaccesu=7 de payares de 2010 |idioma=inglés |otros= |edición= |añu= |editor= |editorial=Routledge |allugamientu= |isbn=0-415-90096-4 |capítulu=The democratic body: Prostitution and citizenship in classical Athens |páxina=101 |cita= }}</ref> Un aspeutu importante de la so llexislación nel ámbitu sexual, foi la regulación de la práutica de la [[pederastia na Antigua Grecia|pederastia]]. Ésta, na Atenes del sieglu VII e.C., yera aceptada y escarecía de reglamentación.<ref name=Sargent>{{cita llibru |apellíu=Sergent |nome=Bernard |enllaceautor= |títulu=Gay Studies from the French Culture |url=https://books.google.com.uy/books?id=dfbqWF1TCyYC |fechaaccesu=7 de payares de 2010 |idioma=inglés |otros= |edición= |añu= |editor=Rommel Mendès-Leite, Pierre-Olivier de Busscher |editorial= |allugamientu= |isbn= |capítulu=Paederasty and political life in archaic greek cities |páxina=154 |cita= }}</ref> Solón redactó ciertes normes destinaes a reglamentar dicha práutica y protexer a los mozos llibres. Na dómina en que Solón redactó les sos lleis, yera frecuente que los mozos exercitaren desnudos nos ximnasios y que fueren seducíos por espectadores maduros. Una norma establecida nel marcu d'esta reglamentación prohibía l'accesu de los homes esclavos a estos recintos y, polo xeneral, cualquier intentu de rellación amorosa ente esclavos y mozos llibres. La mentada reglamentación, que pol fechu de ser tal tamién implicaba llexitimación, llindar a prescripciones d'esta índole.<ref name=Sargent/> Plutarcu atopa una esplicación pa la convivencia de la llexislación soloniana cola institución de la pederastia n'aspeutos de la vida íntima y de les esperiencies del mesmu Solón: {{cita|De la madre de Solón refier Heraclides Pónticu que yera prima de la de [[Pisístrato]]; y de primeres hubo una gran amistá ente los dos pol parentescu y pol vagar y guapura, tando namoráu Solón de Pisístrato, según la rellación de dalgunos. [...] Per otra parte, que Solón nun s'apoderaba en puntu a enclinos desordenaos, nin yera fuerte pa compensar al amor como con mano d'atleta, puede perbién colegirse de los sos poemes, y de la llei que fizo prohibiendo a los esclavos l'usar d'untaces y el riquir d'amores a los mozos, pos paez que punxo ésta ente les honestes y lloables enclinos, y que con repeler d'ella a los indignos convidaba a los que nun tenía por tales.| Plutarcu, ''op. cit.''}} Aristóteles, pela so parte, desmiente la rellación amorosa ente Solón y [[Pisístrato]].<ref>Aristóteles, ''op. cit.'', 2.17</ref> Per otra parte, l'autoría de ciertos [[aforismos]] pederastes, atribuyida por delles fontes —ente elles, Plutarcu— a Solón, ye atribuyida, por otres, a [[Teognis]].<ref>{{cita llibru |apellíu=Hubbard |nome=Thomas |enllaceautor= |títulu=Homosexuality in Greece and Rome: a sourcebook of basic documents |url=https://books.google.com.uy/books?id=0-lpuGp776YC |fechaaccesu=7 de payares de 2010 |idioma=inglés |otros= |edición= |añu=2003 |editor= |editorial=University of California Press |allugamientu=Berkeley |isbn=0-520-22381-0 |capítulu=Solon |páxina=36 |cita= }}</ref> ==== Otres reformes ==== Les reformes de Solón llindaron el dominiu ancestral absolutu qu'un padre tenía sobre la so familia. Prohibióse qu'un home vendiera como esclavos a la so muyer o fíos o que los espulsara del llar. Amás, el beneficiu de mantención a cuenta de la so descendencia llindar a la comida, ropa y entierru.<ref name="Vlastos"/> Otra reforma consistió na almisión de too ateniense como miembru d'una Corte de Xusticia, según la posibilidá d'[[apelación]] ante cualquier fallu xudicial.<ref name="Vlastos"/> == Poesía == Nes sos [[elexía|elexíes]] Solón espresa'l so conxuntu d'idees polítiques. Los sos versos llegaron hasta los nuesos díes de manera fragmentaria, a partir de cites d'autores antiguos como [[Aristóteles]], [[Demóstenes]], [[Teofrasto]], [[Diógenes Laercio]], [[Diodoro Sículo]] y [[Plutarcu]]. En [[1966]]. Sicasí, tamién esiste discutiniu sobre la veracidá de ciertos fragmentos, y ye posible que dalgunos de los versos que se-y atribúin nun seyan de la so autoría.<ref name="BrillLeyes"/> No que fai a l'autenticidá de la ''poesía soloniana'', destaca'l fechu de que, na antigüedá, yera avezada atribuyir l'autoría de les obres de poetes desconocíos o pocu populares a otros de sonadía.<ref name="BrillPoemas">{{cita llibru |apellíu=Lardinois |nome=André |enllaceautor= |títulu=Solon of Athens. New historical and philological approaches |idioma=inglés |otros= |edición= |añu=2006 |editor=Josine H. Blok, André P.M.H. Lardinois |editorial=Brill |allugamientu= |isbn=978-90-04-14954-0 |capítulu=Have we Solon's trates? |páxines= |cita= }}</ref> Dellos estudiosos punxeron en dulda dellos versos atribuyíos a Solón pola so referencia a fechos inda non asocedíos; o bien, n'otros casos, porque la evidencia recoyida axudicó-yos un orixe anterior.<ref name="BrillPoemas"/> Pela so parte, ye bultable la coincidencia ente dellos fragmentos solonianos y dalgunos de la ''Theognidea'', conxuntu de poemes del so contemporaneu [[Teognis de Megara]]. Nesti casu nun resulta senciellu resolver cuál de dambes ye la fonte orixinal, o si esistió sicasí una fonte previa que depués foi atribuyida, por separáu, a dambos poetes.<ref name="BrillPoemas"/> Mientres el [[sieglu IV e.C.]], les lleis y elexíes de Solón yeren calteníes por Aristóteles, quien s'encargó de compilarlas, y Teofrasto.<ref name="BrillLeyes">{{cita llibru |apellíu=Scafuro |nome=Adele |enllaceautor= |títulu=Solon of Athens. New historical and philological approaches |idioma=inglés |otros= |edición= |añu=2006 |editor=Josine H. Blok, André P.M.H. Lardinois |editorial=Brill |allugamientu= |isbn=978-90-04-14954-0 |capítulu=Identifying solonian laws |páxines= |cita= }}</ref> Presumiblemente, la compilación d'Aristóteles perdióse y foi darréu recuperada por [[Apelicón]] y llevada a [[antigua Roma|Roma]] por [[Lucio Cornelio Sila]] nel 82 e.C., ente qu'otra fonte foi mercada por [[Ptolomeo II]].<ref name="BrillLeyes"/> Ye posible que los historiadores antiguos que más se dedicaron a estudiar a Solón, como Plutarcu, llograren les sos fontes de la biografía del gobernante realizada por [[Hermipo de Esmirna]], o bien, qu'aportaren a copies ensin conocer de la obra d'Aristóteles o de les mesmes lleis.<ref name="BrillLeyes"/> D'alcuerdu a Plutarcu, Solón empezó a escribir poesía como pasatiempu, y nun tonu más popular que filosóficu. El so estilu d'[[elexía|elexíes]] pudo habese por cuenta de la influencia de [[Tirteo]],<ref>Oxford Classical Dictionary (1964) ''Solon''</ref> magar incursionó n'otros [[llírica|xéneros llíricos]] como'l [[troqueo]] y el [[yambo]], de tonu más vital y direutu.<ref name="Cambell">{{cita llibru |apellíu=Cambell |nome=David A. |enllaceautor= |títulu=Greek lyric poetry |idioma=inglés |otros= |edición= |añu=1982 |editor= |editorial=Bristol Classical Press |allugamientu=[[Bristol]] |isbn= |capítulu=Intro |páxines= |cita= }}</ref> Sía que non, los sos versos son más significativos dende'l puntu de vista históricu, como testimoniu escritu del so pensamientu y reformes, que dende l'estéticu. === La xusticia según Solón === Nes sos [[elexía|elexíes]], Solón presenta la idea de xusticia como un poder [[wikt:divín|divín]] y como un [[orde natural]] y autorregulado. A esti respectu, compara la xusticia col mar: «el mar ye revueltu polos vientos; mientres daquién nun lo mueva, ye la más xusta de toles coses». [[Gregory Vlastos]] analiza que, ente que para [[Semónides de Amorgos]] el mar tien una naturaleza dual na qu'alterna la so apariencia (dacuando sele, dacuando tormentosu o ''alteriáu''), pa Solón la perturbación nun ye'l so estáu ''natural'' o ''xusto''; y si entra nesti estáu, hai d'esistir pa ello una causa ''perturbadora''.<ref name="Vlastos">{{cita publicación |apellíu=Vlastos |nome=Gregory |enllaceautor= |títulu=Solonian justice|url=http://links.jstor.org/sici?sici=0009-837X%28194604%2941%3A2%3C65%3ASJ%3Y2.0.CO%3B2-%23 |idioma=inglés |publicación=Classical Philology |editorial=University of Chicago Press |allugamientu=[[Chicago]] |volume=41 |númberu=2 |páxines= |fechaaccesu=25 d'ochobre de 2010 |cita= }}</ref> Al pie de Gregory Vlastos, ye «partidariu d'esta concepción de la xusticia como principiu inherente, inmanente al orde social, dientro d'un organismu políticu y con una llei de causalidá asemeyada a les del mundu físicu nos filósofos xonios»,<ref>Valdés Guía, Miriam, "El modelu políticu de Solón: l'aplicación de ''dike'' y la participación del ''deamos'' na ''politeia''", en ''Modelos políticos y sociedá nel mundu griegu'', Studia Historica, vol. 23, Salamanca: Ediciones Universidá de Salamanca, 2005, p. 60. ISSN 0213-2052</ref>[[Werner Jaeger]], en ''[[Solon's Eunomie]]''. Tán en contra, [[Eric A. Havelock]],<ref>Havelock, Eric A., ''The Greek Concept of Justice: From its Shadow in Homer to its Substance in Platu'', [[Cambridge]]: Harvard University Press, páxs. 256-257. ISBN 978-06-7436-220-8</ref> H. Lloyd-Jones,<ref>Lloyd-Jones, H., ''[https://books.google.es/books?id=68j3DZ-a04YC&printsec=frontcover&dq=Lloyd-Jones+The+Justice&source=bl&ots=O9tP1sv9kI&sig=1lJ6sSJRMTUYdZbiKHG2-2RBkBg&hl=es&ei=t63NTLqoJ8vL4AbOh4XdDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CCoQ6AEwAw#v=onepage&q&f=false The Justice of Zeus]'', páxs. 44 y sigs.</ref> quien aducen un mesmu conceutu de xusticia en Solón qu'en [[Hesíodo]]. Na mesma llinia tópase Michael Gagarin.<ref>Gagarin, Michael, ''Dike in Archaic Greek Thougt'', "CPh" 69 (1974), p. 190, n.33</ref> Pa Solón, la xusticia ye un asuntu tocante a la comunidá, n'arreglu a dos nociones: la paz común y la llibertá común». Cualquier actu d'inxusticia que ponga en riesgu la seguridá ''común'' va amenaciar coles mesmes la seguridá individual» de cada miembru d'esa comunidá; otramiente, cualquier dañu direutu a un miembru de la ''[[polis]]'' va ser un dañu indireutu a ella mesma. Y el fechu de que seya «indireutu» namái lo fadrá más riesgoso en tantu non podrá predicise el grau o cualidá de los sos efeutos. D'equí que cualquier inxusticia individual tenga de concernir a toos. Estes considerancies tuvieron consecuencies práutiques na llexislación de Solón; foi ésti quien, per primer vegada en Grecia, escribió una llei sobre criminalidad pola que s'habilitó a cualquier ciudadanu, en determinaes circunstancies, a entamar aiciones por ofienses feches a otros, anque éstes fueren de calter aparentemente «individual» y non coleutivu.<ref name="Vlastos"/> La noción de llibertá común naz de la mesma base: la esclavitú de cualesquier pon en peligru la llibertá de toos. D'esta manera, la [[Esclavitú na Antigua Grecia#Un casu particular: la servidume por deldes|esclavitú de los llabradores debedores]] nun produz l'únicu efeutu de la so desgracia personal,<ref group=nota>Sobre'l particular, cf. [http://www.classicalideals.com/Solon%20Slavery%20Dike7.pdf Lewis, John, ''Solon Slavery and Slawlessness in Solonian Athens'']</ref> sinón tamién un efeutu indireutu ya impredicible— sobre la ''polis''. Una ciudá esclavizada por un mal tiranu tuvo que ser primeramente estremada y l'esclavitú individual ye una manera de llevar tal empresa a cabu, lo mesmo que de llexitimar la primera. Per otra parte, los esclavos mesmos cunten col poder necesario pa sulevase y robar a la polis la so llibertá, esto ye, la llibertá común. La comunidá debe, por tanto, velar pola llibertá de tolos sos miembros.<ref name="Vlastos"/> Solón tamién se refirió a la cuestión agraria nes sos [[elexía|elexíes]]: {| class="toccolours" style="margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:38em; max-width: 40%;" cellspacing="5" | style="text-align: left;" | «El que viniera pa escalar, llenu d'esperances, creyendo topar equí grandes riqueces, esperaba que yo, afalagando selemente, sería fieru na mio manera de ser. Mas entós equivocáronse, y agora, enoxaos por ello, mírenme de revisgu como a un enemigu. Nun importa: lo que prometí, cumplí cola ayuda de los dioses, non en baldre trabayé. Tanto m'ofiende gobernar pola fuercia tiránica, como nos campos, dar a los malos y a los nobles parceles iguales». |- | — Solón. |} === Tabla de correlaciones === {| class="wikitable sortable" ! Diehl ! Gentili - Pratto ! Bergk = West ! Adrados ! Autor ! loc. cit. ! Títulu |----- | 1 | 1 | 13 | 1 | [[Estobeo]] | ''Eclogae Phisicae, Dialectae et Ethicae'' III 9, 23 | ''Elexía a les muses'' |-bgcolor="#EFEFEF" | 2, 1-2 | 2, 1-2 | 1 | 2, 1-2 | [[Plutarcu]] | ''Vides Paraleles'' Solón 8, 1 | ''Salamina'' |----- | 2, 3-8 | 2, 3-8 | 2 | 2, 3-8 | [[Diógenes Laercio]] | ''[[Vides de los filósofos pernomaos]]'' I, 46 | ''Salamina'' |----- |-bgcolor="#EFEFEF" | 3 | 3 | 4 | 3 | [[Demóstenes]] | ''Discursos'' 19, 254 | ''Eunomía'' |----- | 4, 1-3 | 4, 1-3 | 4a | 4, 1-3 | [[Aristóteles]] | ''Constitución d'Atenes'' 5, 2 | |----- |-bgcolor="#EFEFEF" | 4, 4-8 | 5 | 4c | 4, 4-8 | Aristóteles | ''Constitución d'Atenes'' 5, 3 | |----- | 4, 9-12 | 6 | | 4, 9-12 | Plutarcu | ''Vides Paraleles'' Solón III, 2 | |----- |-bgcolor="#EFEFEF" | 5, 1-6 | 7 | 5 | 5, 1-6 | Aristóteles | ''Constitución de los atenienses'' 12, 1 | |----- | 5, 7-10 | 8 | 6 | 5, 7-10 | Aristóteles | ''Constitución de los atenienses'' 12, 3 | |-bgcolor="#EFEFEF" | 5, 11 | 9 | 7 | 5, 11 | Plutarcu | ''Vides Paraleles'' Solón XXV, 6 | |----- | 6 | 10 | 28 | 6 | Plutarcu | ''Vides Paraleles'' Solón XXVI, 1 | |-bgcolor="#EFEFEF" | 7 | 11 | 19 | 7 | Plutarcu | ''Vides Paraleles'' Solón XXV, 6 | ''A Filocipro'' |----- | 8 | 15 | 11 | 11 | [[Diodoro Sículo]] | ''[[Biblioteca histórica]]'' IX, 20, 3 | |-bgcolor="#EFEFEF" | 9 | 14 | 10 | 10 | Diógenes Laercio | ''Vides de los filósofos pernomaos'' I, 49 | |----- | 10 | 12 | 9 | 8 | Diodoro Sículo | ''Biblioteca histórica'' IX, 20, 2 | |-bgcolor="#EFEFEF" | 11 | 13 | 12 | 9 | Plutarcu | ''Vides Paraleles'' Solón III, 6 | |----- | 12 | 16 | 25 | 12 | Plutarcu | ''Amat.'' 5 p. 751b | |-bgcolor="#EFEFEF" | 13 | 17 | 23 | 13 | [[Platón]] | ''Lisias'' 212de | |----- | 14 | 18 | 24 | 14 | [[Estobeo]] | ''Eclogae Phisicae, Dialectae et Ethicae'' IV, 33, 7 | |-bgcolor="#EFEFEF" | 15 | 19 | 14 | 15 | Estobeo | ''Eclogae Phisicae, Dialectae et Ethicae'' IV, 34, 23 | |----- | 16 | 20 | 16 | 16 | [[Clemente d'Alexandría]] | ''Stromateis'' V, 81, 1 | |-bgcolor="#EFEFEF" | 17 | 21 | 17 | 17 | Clemente d'Alexandría | ''Stromateis'' V, 129, 5 | |----- | 18 | 22 | 22 (22a West) | 18 | [[Proclo]] | ''In Tim.'' 20y | |-bgcolor="#EFEFEF" | 19 | 23 | 27 | 19 | [[Filón d'Alexandría]] | ''De opificio mundi'' 104 (I 36, 8) | |----- | 20 | 24 | 26 | 20 | Plutarcu | ''Amat.'' 5 p. 751y | |-bgcolor="#EFEFEF" | 21 | 25 | 29 | 21 | Pseudo-Platón | ''de Iustitia'' 374a | |----- | 22, 1-4 | 26 | 20 | 22, 1-4 | [[Diógenes Laercio]] | ''[[Vides de los filósofos pernomaos]]'' I, 60 | |-bgcolor="#EFEFEF" | 22, 5-6 | 27 | 21 | 22, 5-6 | Plutarcu | ''Vides Paraleles'', Publícola XXIV, 5 | |----- | 22, 7 | 28 | 18 | 22, 7 | Pseudo-Platón | ''Amat.'' 133c | |-bgcolor="#EFEFEF" | 23, 1-7 | 29a | 33 | 23, 1-7 | Plutarcu | ''Vides Paraleles'', Solón XIV, 9-15 | ''A Focu'' |----- | 23, 8-12 | 29 | 32 | 23, 8-12 | Plutarcu | ''Vides Paraleles'', Solón XIV, 8 | ''A Focu'' |-bgcolor="#EFEFEF" | 23, 13-21 | 29b | 34, 4-5 + 35, 6-7 (34 West) | 23, 13-21 | Aristóteles | ''Constitución de los atenienses'' 12, 3 | ''A Focu'' |----- | 24 | 30 | 36, 3-21 + 31, 6-7 (36 West) | 24 | Aristóteles | ''Constitución de los atenienses'' 12, 4 | |-bgcolor="#EFEFEF" | 25 | 31 | 36, 20-21 (37 West) | 23, 13-21 | Aristóteles | ''Constitución de los atenienses'' 12, 5 | |----- | 26, 1-5 | 32 | 38 | 26, 1-5 | [[Atenéu]] de [[Náucratis]] | ''Deipnosophistae'', XIV, 645f | |-bgcolor="#EFEFEF" | 26, 6-7 | 33 | 39 | 26, 6-7 | [[Julio Pólux|Pólux]] | ''Onomásticu'' X, 103 | |----- | 26, 8 | 34 | 40 | 26, 8 | [[Frínico]] | ''Ecl.'' 374 (p. 396 Lobeck - 484 Rutherford) | |-bgcolor="#EFEFEF" | 27 | 35 | 30 | 23, 13-21 | Pseudo Digeniano | 2,99 (''Paroem. Gr.'' I, 213, 11) | |----- | 28 | 40 | 31 | 28 | Plutarcu | ''Vides Paraleles'', Solón III, 5 | |-bgcolor="#EFEFEF" | 29 | 37 | 43 West | 29 | Choric. Gaz. Or. | 2,6 (p. 29, 10 Forester-Richtsteig) | |} == Ver tamién == * [[Decálogu de Solón]] * [[Horos]] * [[Democracia ateniense]] * [[Clístenes d'Atenes]] * [[Critias]] * [[Platón]] * [[Critias (diálogu)]] * [[Atlántida (continente)|Atlántida]] * [[Plutarcu]] * [[Dracón]] == Notes == {{llistaref|group=nota}} == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == === Fuentes históriques === * [[Aristóteles]], ''Constitución de los atenienses''. Tr. Manuela García Valdéz. Madrid, Gredos, 1984. ISBN 84-249-0934-8 * [[Plutarcu]], ''Vides Paraleles. Volume II: Solón & Publícola; Temístocles & Camilo; Pericles & Fabio Máximu''. Madrid, Editorial Gredos, 1996. ISBN 978-84-249-1796-8 === Ediciones de los poemes === * [[Ernst Diehl]], ''Anthologia lyrica Graeca'', Leipzig, Teubner, 1925. (Importante publicación: la bibliografía posterior cita a Solón pol orde de los fragmentos nesta edición) * M. L. West (ed.), ''Iambi et Escoyí Graeci'' II, Oxford, Clarendon Press, 1972 * B. Gentili y C. Prato (ed.), ''Poetarum Elegiacorum Atestigua et Estaza'' 1, Leipzig, Teubner, 1988 * [[Francisco Rodríguez Adrados|Rodríguez Adrados, Francisco]]. ''Llíricos griegos elegiacos y yambógrafos arcaicos (sieglos VII-V e.C.)''. ([[CSIC]]) Ed. Alma Mater, 1990. ISBN 978-84-0003-187-9 (La más importante edición española, con traducción.) === Estudios críticos === * [[Francisco Rodríguez Adrados|Rodríguez Adrados, Francisco]]. ''Historia de la democracia de Solón a los nuesos díes''. Ed. Temes de Güei, 1997. * [[Adolfo Domínguez Monedero|Domínguez Monederu, Adolfo]] y otros, ''Historia del mundu clásicu al traviés de los sos testos'', 15 - Solón y Atenes. p. 168 - 180 Madrid, Alianza, 1999. ISBN 978-84-206-8682-0 * López Ferez y otros, ''Historia de la lliteratura griega'', 2ª Ed. Madrid, Cátedra, 1988 * {{cita llibru |apellíu= |nome= |enllaceautor= |títulu=Solon of Athens. New historical and philological approaches |idioma=inglés |otros= |edición= |añu=2006 |editor=Josine H. Blok, André P.M.H. Lardinois |editorial=Brill |allugamientu= |isbn=978-90-04-14954-0 |capítulu= |páxina= |cita= }} * {{cita llibru | autor=Loreux, Nicole | títulu= La guerra civil n'Atenes. La política ente la solombra y la utopía | publicación=CIUDÁ: Editorial Akal| añu= 2008 | id=ISBN 978-84-460-2541-2| páxines= 171-180}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Solon}} {{wikiquote|Solón}} * ALMANDÓS, Laura: ''Igualdá y diferencia na [[democracia ateniense]]'', 2003. ** {{Enllaz rotu|1=Testu |2=http://www.humanas.unal.edu.co/publicaciones/libro_2004/pdf_encuentro/igualdad_democracia.pdf |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} en ''[[PDF]]'' nel {{Enllaz rotu|1=sitiu |2=http://www.humanas.unal.edu.co/nuevu/ |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} de la Facultá de Ciencies Humanes de la [[Ciudá Universitaria de Bogotá|sede de Bogotá]] de la [[Universidá Nacional de Colombia]]. * ''La tierra esclava” del [[Ática #Historia|Ática]] nel s. VII e.C.: llabradores empeñaos y [[Horos #Los horoi presolonianos|hectémoros]]''. ** [http://revistas.ucm.es/ghi/02130181/articulos/GERI0606120143A.PDF Testu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100402131546/http://revistas.ucm.es/ghi/02130181/articulos/GERI0606120143A.PDF |date=2010-04-02 }} en ''PDF'' nel [http://revistas.ucm.es/ sitio] de les revistes de la [[Universidá Complutense de Madrid]]. * [[Diógenes Laercio]]: ''[[Vides, opiniones y sentencies de los filósofos más pernomaos]]''; I, 45 - 67: ''Solón''. ** [http://bib.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/12140528718935940987213/ima0042.htm Testu español] na [[Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes]]. ** [[:m:s:es:Los diez_llibros_de_Di%C3%B3xenes_Laercio:_Sol%C3%B3n|Testu español]] en [[Wikisource]]. *** [[:m:s:el:%CE%92%CE%AF%CE%BF%CE%B9_%CF%86%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CF%83%CF%8C%CF%86%CF%89%CE%BD/%CE%91#.CE.98.CE.B1.CE.BB.CE.AE.CF.82|Testu]] [[Griegu antiguu|griegu]] en Wikisource. * [[Plutarcu]]: ''[[Vides paraleles]]''. ** '''''Solón'''''. *** [[:m:s:es:Vides_paraleles:_Sol%C3%B3n|Testu español]] en [[Wikisource]]. **** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:2008.01.0063 Testu] [[Idioma inglés|inglés]] con índiz electrónicu nel [[Proyeutu Perseus]]. Na parte cimera derecha atopen los rótulos activos "''focus''" (pa camudar al testu griegu) y "''aponderái''" (pal testu billingüe). ***** [[:m:s:el:%CE%92%CE%AF%CE%BF%CE%B9_%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%AC%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BB%CE%BF%CE%B9/%CE%A3%CF%8C%CE%BB%CF%89%CE%BD|Testu griegu]] en Wikisource. ** ''[[Publio Valerio Publícola|Publícola]]''. *** [[:m:s:es:Vides_paraleles:_Publ%C3%ADcola|Testu español]] en Wikisource. **** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:2008.01.0059 Testu inglés] nel Proyeutu Perseus, coles carauterístiques indicaes enantes. ***** [[:m:s:el:%CE%92%CE%AF%CE%BF%CE%B9_%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%AC%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BB%CE%BF%CE%B9/%CE%A0%CE%BF%CF%80%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%BB%CE%B1%CF%82|Testu griegu]] en Wikisource. ** '''''Comparanza ente Solón y Publícola''. *** [[:m:s:es:Vides_paraleles:_Comparaci%C3%B3n_de_Sol%C3%B3n_y_Publ%C3%ADcola|Testu español]] en Wikisource. **** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:2008.01.0034 Testu inglés] nel Proyeutu Perseus, coles carauterístiques indicaes enantes. ***** [[:m:s:el:%CE%92%CE%AF%CE%BF%CE%B9_%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%AC%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BB%CE%BF%CE%B9/%CE%A3%CF%8D%CE%B3%CE%BA%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%B9%CF%82_%CE%A3%CF%8C%CE%BB%CF%89%CE%BD%CE%BF%CF%82_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%A0%CE%BF%CF%80%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%BB%CE%B1|Testu griegu]] en Wikisource. * Sobre Solón. ** [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A2008.01.0479%3Avolume%3D1%3Atext%3D5%3Asection%3D1 Testu inglés] nel Proyeutu Perseus, coles carauterístiques indicaes enantes. * [[Thomas R. Martin]]: ''An Overview of Classical Greek History from Mycenae to Alexander'' (''Panorama de la historia de la Grecia Antigua dende la [[Civilización micénica|dómina micénica]] hasta la d'[[Alexandru Magnu|Alejandro]]''); testu inglés con índiz electrónicu nel Proyeutu Perseus. ** Veanse esti apartáu y el siguiente: [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0009%3Achapter%3D6%3Asection%3D25 ''The Reforms of Solon''] (''Les [[#Llexislación y reformes sociales|reformes de Solón]]''). * [http://remacle.org/bloodwolf/poetes/falc/solon/oeuvre.htm Biografía y dellos poemes de Solón], en [[Idioma francés|francés]], nel [http://remacle.org/ sitio] de Philippe Remacle (1944 - 2011): trad. de Ernest Falconnet. Ed. de Garnier;<small><sup>'''[http://www.classiques-garnier.com/]'''</sup></small> París. * [http://remacle.org/bloodwolf/poetes/solon/poesies.htm Otru testu biográficu y más traducciones de poemes]; nel mesmu sitiu. El testu biográficu ye de Plutarcu en traducción francesa de Dominique Ricard (1741 - 1803), que lo publicar na so edición de les ''[[Plutarcu #Los Moralia|Obres morales y de costumes]]'': ''Œuvres morales'' (1783 - 1795). {{Tradubot|Solón}} {{NF|el sieglu VII e.C.|los años 550 e.C.|Solon}} [[Categoría:Llíricos griegos]] [[Categoría:Poetes elegíacos]] [[Categoría:Poetes yambógrafos]] [[Categoría:Siete Sabios de Grecia]] [[Categoría:Gobernantes de la Grecia Antigua]] [[Categoría:Xuristes de l'Antigua Grecia]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Grecia antigua]] [[Categoría:Poetes de Grecia del sieglu VII e.C.]] [[Categoría:Poetes de Grecia del sieglu VI e.C.]] [[Categoría:Persones d'Atenes]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] ps54nvuzrpwv98a5v3fdsjamxq0qucr Sviatoslav I de Kiev 0 74380 4376814 4375504 2025-06-17T12:56:18Z XabatuBot 43102 iguo testu: l'estepa => la estepa 4376814 wikitext text/x-wiki {{persona}} [[Ficheru:Lebedev Svyatoslavs meeting with Emperor John.jpg|thumb|220px|''Alcuentru ente Sviatoslav y l'[[Xuan I Tzimisces|emperador Juan]]'' por [[Klavdi Lébedev]], siguiendo la descripción de Sviatoslav que fizo [[Llión el Diáconu]]. 1916]] [[Ficheru:Slav warrior from Solntsev book.jpg|thumb|Sviatoslav Ígorevich, príncipe-guerreru (o ''konung''), según Fiódor Sólntsev. 1869]] '''Sviatoslav I de Kiev''' ([[Llingües eslaves orientales|eslavu oriental]]: ''Святослав'', [[nórdicu antiguu]]: ''Sveinald Ingvarsson''; {{nym|paréntesis=non}}) foi un [[Gran Príncipe de la Rus de Kiev|príncipe-guerreru (o ''konung'')]] de la [[Rus de Kiev]], fíu del príncipe [[Ígor de Kiev]] y la so muyer [[Olga de Kiev|Olga]].<ref>La noblesse de Russie (1951-1956), Ikonnikov, Nikolai Flegontovich, main author, (Series 1, 27 volúmenes; Series 2, 3 volúmenes and 2 supplements. Paris: Nicolas Ikonnikov, 1951), vol. 21 p. 160-161.</ref><ref>Potomstvo Riurika: Materialy Dlia Sostavleniia Rodoslovii (1906), Vlasev, G. A., main author, (S.-Peterburg: R. Golike i A. Vilborg, 1906.), FHL microfilme 127,758., p. 1, 2.</ref><ref>Royal Genealogies; Or, the Genealogical Tables of Emperors, Kings and Princes, from Adam to These Times, in Two, Anderson, James, (London: J. Bettendam, 1732), chart 404.</ref> [[Príncipe de Nóvgorod]] y [[Gran Príncipe de la Rus de Kiev|Gran Príncipe de Kiev]]. Sviatoslav ye famosu poles sos campañes militares, que provocaron la cayida de dos grandes potencies del este d'[[Europa]]: [[Jázaros|Jazaria]] y el [[Primer Imperiu búlgaru]]. Sometió tamién a los [[Bulgaria del Volga|búlgaros del Volga]], a los [[alanos]] y a otres [[Eslavos orientales|tribus eslaves orientales]], aliándose colos [[maxares]] y los [[pechenegos]]. El so reináu sobre la [[Rus de Kiev]], que duró una [[década]], carauterizar por una rápida espansión escontra'l valle del [[Volga]], la estepa del [[Mar Caspiu|Caspiu]] y los [[Balcanes]]. A la fin de la so curtia vida, Sviatoslav forxara un gran y poderosu estáu n'Europa, convirtiendo a Pereyaslavets, nel [[Danubiu]], en capital del so reinu, en desterciu de [[Kiev]] ([[969]]). En contraste cola conversión de la so madre al [[cristianismu]] [[Ilesia ortodoxa|ortodoxu]], Sviatoslav caltuvo'l so [[Mitoloxía eslava|fe pagana]] mientres tola so vida. Por cuenta del so abrupta muerte en combate, les conquistes de Sviatoslav nun se consolidaron como un [[imperiu]], y el so fracasu al tratar d'establecer una socesión estable, llevaron al españíu d'una [[guerra civil]] ente los sos socesores. == Perfil == [[Ficheru:Sviatoslav1.png|thumb|left|240px|La [[Rus de Kiev]] de primeres del reináu de Sviatoslav (en colloráu) y el so área d'influencia (en naranxa) hacia l'añu [[972]].]] === Nome === Sviatoslav foi'l primer monarca de la Rus de Kiev que'l so nome tien un orixe indiscutiblemente [[Llingües eslaves|eslavu]] (a diferencia de los sos antecesores, sos nomes proveníen del nórdicu antiguu). Esti nome nun ye bien frecuente n'otros reinos eslavos [[Edá Media|medievales]], nin siquier na Rus de Kiev, onde namái lo utilizaron miembros de la [[Dinastía Rurik|dinastía Rúrik]]. Los sos socesores tomaron el so exemplu y escoyeron nomes eslavos, como [[Vladímir I de Kiev|Vladímir]], [[Yaroslav I el Sabiu|Yaroslav]], [[Mstislav I de Kiev|Mstislav]].<ref>А.Ф. Литвина, В.Б. Успенский. Выбор имени у русских князей X-XVI вв. [''Eleición de nomes pa los Príncipes Rusos ente los sieglos X y XVI''.] Moscú: Indrik, 2006. ISBN 5-85759-339-5. Páxina 43.</ref> Dellos espertos aseguren que'l nome de Sviatoslav (compuestu polos raigaños eslaves de «sagráu» y «gloria») foi una creación artificial, derivada de la combinación de los nomes de los sos predecesores, [[Oleg de Nóvgorod|Oleg]] y Rúrik (que signifiquen «sagráu» y «gloriosu» en nórdicu antiguu, respeutivamente).<ref>''ver'' А.М. Членов. К вопросу об имени Святослава, in Личные имена в прошлом, настоящем и будущем: проблемы антропонимики (Moscú, 1970).</ref> === Primeros años === Nun se sabe casi nada de la infancia y mocedá de Sviatoslav, que trescurrió reinando nel [[Principáu de Nóvgorod]]. El so padre, Ígor, foi asesináu polos Drevlianos escontra'l [[942]], polo que la so madre, Olga de Kiev, reinó como [[rexencia (política)|rexente]] en Kiev hasta la mayoría d'edá del so fíu, nel añu [[963]].<ref>Si Olga naciera realmente nel añu 879, como indica la [[Crónica de Néstor]], daría a lluz a Sviatoslav a los 65 años. Esisten claramente dellos errores cronolóxicos.</ref> === Descripción === El so tutor foi un [[varego]] llamáu Asmud, que lo educó por que pudiera faese cargu del gobiernu de la [[Rus de Kiev]]. «Raudu como un lleopardu»,<ref>''Crónica de Néstor'' del añu 968</ref> paez que Sviatoslav nun tenía demasiada vocación alministrativa, pos pasó la so vida xunto a la so ''[[Druzhina]]'' («tropes» n'[[Llingües eslaves|eslavu]]) nuna permanente llucha colos Estaos vecinos. Como rellata la [[Crónica de Néstor]]: {{cita|Mientres les sos espediciones nun portaba consigo nin cazueles nin olles, nun fervía viandes, sinón que rustía sobre'l fueos pieces de carne de caballu, gamo o güe. Tampoco disponía de tiendes, sinón que se baltaba sobre un cobertor y un sacu so la so cabeza, esfrutando d'esta rutina más que de los costumes palaciegues.<ref>Cross y Sherbowitz-Wetzor, ''Crónica de Néstor''. Páxina 84.</ref>}} Sviatoslav foi descritu por [[Llión el Diáconu]] como un home d'altor y corpulencia media, qu'afaitaba la so barba y la so cabeza pero portaba un pobláu bigote y llargues patillas como signu de [[nobleza]]. Prefería vistir de blancu y les sos armadures taben muncho más llimpies que les de los sos homes, llevando un únicu [[Pendiente (indumentaria)|pendiente]] d'oru afatáu con un [[rubín]] y dos [[perlla|perlles]].<ref>Vernadsky Páxines 276-277. Les patillas son reminiscencies turques que fueron retomaes más tarde polos [[Cosacu|Cosacos]].</ref> [[Ficheru:The mother of the Russian sovereign Svjatoslav, Olga along with her escort from the Chronicle of John Skylitzes.jpg|thumb|200px|La madre de Sviatoslav, [[Olga de Kiev|Olga]], pasia por [[Constantinopla]] col so cortexu. Miniatura del [[sieglu XI]] de la crónica de [[Juan Skylitzes]].]] === Relixón === La so madre convertir al cristianismu na corte del emperador bizantín [[Constantino VII]] nel añu [[957]]. Sicasí,<ref>basándose nel so analís de la obra ''De Ceremoniis'', [[Alexander Nazarenko]] plantega qu'[[Olga de Kiev|Olga]] pretendía casar al so fíu Sviatoslav con una princesa bizantina. Si la so propuesta foi tornada (como bien de xuru asocedió), nun ye sorprendente qu'ésti viera con malos güeyos a la cultura bizantina y al cristianismu. Nazarenko, Páxina 302.</ref> Sviatoslav siguió adorando a [[Perun|Perún]], [[Ve-yos]], [[Svarog]] y a otros dioses de la [[mitoloxía eslava]], polo que foi un convencíu [[Paganismu|paganu]] tola so vida. Amás, d'alcuerdu a la ''Crónica de Néstor'', creía que los sos soldaos perderíen-y el respetu si convertir al cristianismu,<ref>Primary Chronicle _____.</ref> y la fidelidá de les sos tropes yéra-y imprescindible na conquista d'un [[imperiu]] que s'estendía del [[Volga]] hasta'l [[Danubiu]]. == Familia == Esiste una enorme llaguna documental sobre la familia de Sviatoslav, inclusive ye posible que nun fora l'únicu nin el primoxénitu de los sos padres. Ello ye que el Tratáu [[Rus de Kiev|Rusu-]][[Imperiu bizantín|Bizantín]] del [[945]] menta a la princesa Predslava, esposa del Príncipe Volodislav, como la más noble dama de la Rus de Kiev, dempués d'Olga. Munchos historiadores como George Vernadsky especulen que Volodislav yera'l fíu primoxénitu y herederu del príncipe Igor, que morrió en dalgún momentu de la [[Rexencia (política)|rexencia]] d'Olga de Kiev, cuando Sviatoslav yera inda un neñu. Por ello, el Príncipe foi educáu so les instrucciones de la so madre, anque la so influencia nun s'estendió al ámbitu relixosu. Sviatoslav tuvo una numberosa descendencia, pero l'orixe de les sos esposes nun ta especificáu nes ''Crónica de Néstor''. De les sos esposes tuvo a [[Yaropolk I|Yaropolk]] y a [[Oleg de Drelinia|Oleg]].<ref>Nun ta claru si Yaropolk y Oleg yeren hermanos o mediu-hermanos y quien fueron les sos madres. Esta cuestión xeneró una llongura bancia ente los historiadores.</ref> Del so amante [[Malusha]], una muyer d'estracción indeterminada,<ref>[[Malusha]] suel identificase tradicionalmente na historiografía rusa como la hermana de la Princesa [[Dobrynya]], anque otres teoríes afirmen que se trataba d'una llabradora.</ref> tuvo a [[Vladímir I de Kiev|Vladímir]], que convertiría definitivamente a la Rus de Kiev al cristianismu. El [[cronista]] bizantín Juan Skylitzes cunta que Vladímir I de Kiev tenía un hermanu llamáu Sfengus, pero nun se sabe si yera fíu de Sviatoslav o d'un segundu home de [[Malusha]], o a cencielles un [[Nobleza|noble]] de la Rus de Kiev.<ref>Ello ye que Franklin y Shepard planteguen la hipótesis de que Sfengus fuera [[Mstislav de Tmutarakán]]. Franklin y Shepard, Páxines 200-201.</ref> Cuando Sviatoslav partió en campaña militar, dexó a los sos familiares como rexentes de les ciudaes más importantes de la Rus, a la so madre Olga y más tarde al so fíu [[Yaropolk I|Yaropolk]] en Kiev, al so fíu [[Vladímir I de Kiev|Vladímir]] en [[Nóvgorod]] y a Oleg como soberanu de los Drevlianos. == Campañes del Este == === Causes === [[Ficheru:Sarkel.jpg|thumb|240px|Les escavaciones de la fortaleza de Jazar, escalada por Sviatoslav escontra'l [[965]]. Semeya aérea de [[Mijaíl Artamónov]].]] Pocu dempués de la socesión al tronu, Sviatoslav empezó a engardir pa espandir la [[Rus de Kiev]] escontra'l valle del [[Volga]] y la estepa del [[Mar Caspiu|Caspiu]]. El so gran llogru foi la conquista de [[Jázaros|Jazaria]], que fuera mientres sieglos una de les grandes potencies d'[[Europa Oriental]]. Embaráxense diverses posibilidaes sobre les causes del conflictu ente la Rus y los jázaros, la primera ye l'interés de Sviatoslav sobre la [[ruta comercial]] del [[Volga]] (que reportaba munchos beneficios a Jazaria y la segunda postula que l'emperador [[Romanu I]] enguizó a la Rus contra los jázaros (colos que s'enfrentaren por cuenta de la persecución de los [[Xudaísmu|xudíos]]<ref name="Rus">"Rus", ''Enciclopedia del Islam''</ref>). === Jazaria === Sviatoslav empezó realizando aliances coles [[Eslavos orientales|tribus]] vasalles de los [[jázaros]] por que se xunieren a la so causa, atacando y forzando a paga-y tributu a aquelles que nun quixeren sofita-y, como los viatiches.<ref>Christian, páxina 345. Alderícase que s'entamara una campaña contra los viátigos esi añu, pos la única que menta explícitamente la [[Crónica de Néstor]] ye la del [[966]].</ref> De aucerdo con una lleenda que se recueye na [[Crónica de Néstor]], Sviatoslav unvió un mensaxe a los líderes viátigos nel que namái había una frase: «¡Voi a por vós!» ([[Llingües eslaves orientales|eslavu oriental]]: "Иду на вы!")<ref>La [http://old-russian.chat.ru/02povest.htm Crónica de Néstor] pal añu 972.El cronista quería comparar la declaración de guerra abierta coles táctiques qu'usaben otros monarques medievales.</ref> esta frase ye una espresión que s'utiliza davezu en [[Idioma rusu|rusu modernu]] para denotar una declaración direuta de les intenciones. Treslladándose pol [[Ríu Oká|Oká]] y otros afluentes del [[Volga]], invadió la [[Bulgaria del Volga]] y esixó a la población llocal que-y pagaren tributos, polo que punxo'l calce altu del ríu sol control de la [[Rus de Kiev|Rus]]. Na guerra, Sviatoslav emplegó [[mercenarios]] [[Turquía|turcos]] y [[pechenegos]], pa faer frente a la magnífica [[caballería]] jázara.<ref>Pa comprobar el sofitu de Sviatoslav na caballería nómada, ''vease'', Franklin y Shepard, páx. 149; Christian, páx. 298; Pletneva, páx. 18</ref> Sviatoslav destruyó la ciudá jázara de [[Sarkel]] nel añu [[965]], y escaló (pero nun ocupó) la ciudá de [[Kerch]] en [[Crimea]].<ref>Christian, Páxina 298. La [[Crónica de Néstor]] ye bien escéptica al respective de la campaña contra Jazaria, diciendo que Sviatoslav «tomó la so ciudá y Bélaya Vezha».</ref> En Sarkel estableció un [[principáu]] llamáu Bélaya Viezha («la torre blanca» o «la fortaleza blanca», traducción [[Llingües eslaves orientales|eslava]] de "Sarkel")<ref>Sarkel yera un importante puestu comercial ente'l [[Volga]] y el [[ríu Don]]. Pero a principios del sieglu XII, foi destruyida polos [[cumanos]].</ref> y destruyó la capital de Jazaria, Atil ente los años [[968]] y [[969]],<ref>Christian, páxs. 297-298</ref> (un cronista que visitó la ciudá tres l'ataque dixo: "La [[Rus de Kiev|Rus]] atacó, y nun dexó uva nin recímanu, nin una sola fueya na so caña").<ref>Logan (1992), páx. 202</ref> La cronoloxía exacta de la campaña de Jazaria ye incierta y bien aldericada, por casu, Mijaíl Artamónov y David Christian aseguren que'l saquéu de Sarkel vieno dempués a la destrucción de Atil.<ref>Artamónov, páx. 428; Christian, páx. 298</ref> === Conclusión === Anque'l cronista [[Ibn Hawqal]] fai referencia'l saquéu que fizo Sviatoslav a la ciudá de Samandar (nel actual [[Daguestán]]), el líder de la [[Rus de Kiev]] nun se fadió n'ocupar permanentemente el corazón de [[Jázaros|Jazaria]], al norte d'[[El Cáucasu]]. Na so vuelta a [[Kiev]], Sviatoslav prefirió atacar de nuevu a los [[osetios]], forzándolos a ser los sos vasallos,<ref>La campaña contra los osetios ta perbién descrita na [[Crónica de Néstor]].</ref> polo que los [[jázaros]] siguieron la so precaria esistencia na rexón.<ref>El legajo Mandgelis fala de los Reis jázaros de la [[península de Tamán]] nel [[985]], muncho depués de la muerte de Svatioslav, [[Georgios Kedrenos]] recoyó nes sos cróniques que los bizantinos y la [[Rus de Kiev]] collaboraron pa destruyir el reinu [[Jázaros|jázaro]] de [[Crimea]] en [[1016]] y otros escritores traten sobre la espedición fallida de la Rus contra los jázaros d'[[El Cáucasu]].</ref> La destrucción del poder imperial de Jazaria abrió camín a la Rus de Kiev pal control de les rutes comerciales del [[Mar Negru]], que fueren apoderaes mientres sieglos polos jázaros y dexó la creación d'asentamientos [[Rus de Kiev|eslavos]] na rexón del Saltovo-Mayaki, que ganó grandes cambeos culturales y demográficos.<ref>Christian, Páxina 298.</ref> == Campañes nos Balcanes == [[Ficheru:Persecution of Russ by the Byzantine army John Skylitzes.jpg|thumb|left|400px|Persecución del exércitu de Sviatoslav polos soldaos [[Imperiu bizantín|bizantinos]]. Miniatura del [[sieglu XI]] de les cróniques de Juan Skylitzes.]] === Causes === L'aniquilación de Jazaria debilitó enforma l'alianza [[Rus de Kiev|Rusu-]][[Imperiu bizantín|Bizantina]], que punxo fin al enfrentamientu ente dambes mientres la guerra del añu [[941]].<ref>La mayoría de los historiadores cree que los griegos teníen intereses na destrucción de [[Jázaros|Jazaria]] y otros dicen que la campaña del Danubiu causó l'enfrentamientu (siguiendo les pautes de [[Yahya de Antioquía]]). vease Sákharov, Capítulu I.</ref> Gracies a esti tratáu, la [[Rus de Kiev]] y l'[[Imperiu bizantín]] collaboraren en campañes militares, como la espedición a [[Creta]] del Emperador [[Nicéforo II]]. === Bulgaria === Nel añu [[967]] o [[968]],<ref>La fecha exacta de la campaña de Sviatoslav contra Bulgaria, que de xuru empezó enantes de fin de la guerra de Jazaria, nun se conoz.</ref> l'[[Nicéforo II|emperador]] unvió al so axente Kalokyoros a la [[Rus de Kiev]], por que convenciera a Svatioslav de que lo asistiera na guerra contra'l [[Primer Imperiu búlgaru]].<ref>Mijaíl Tijomírov y Vladímir Pashuto, ente otros, asumen que l'emperador quería evitar que Svatioslav afitara la so atención nel [[Quersoneso]], una posesión bizantina en [[Crimea]]. Ello ye que Llión el Diáconu fala del control de Svatioslav del [[Estrechu de Kerch]], polo qu'un conflictu polos intereses en Crimea yera inevitable. Kendrick, Páxina 157.</ref> Pagar quince mil monedes d'oru a Sviatoslav por que fixera frente a los gastos del viaxe y l'organización d'un [[exércitu]] de seis mil homes, la mayoría mercenarios [[pechenegos]].<ref>Tolos datos d'esta seición, incluyendo'l númberu de les tropes de Sviatoslav, tomar de fontes bizantines, que difieren de les cróniques eslaves. Estos documentos menten una alianza ente la [[Rus de Kiev]] y los [[Maxares]], debíu al ataque húngaru a [[Tesalónica]] del [[968]].</ref> Svatioslav venció al [[Bulgaria|Emperador búlgaru]] [[Boris II de Bulgaria|Borís II]] na [[batalla de Silistra]] y ocupó tol norte de [[Bulgaria]]. Mentanto, los bizantinos enguizaron a los [[pechenegos]] contra la [[Rus de Kiev]], que sitiaron la ciudá de [[Kiev]] (onde s'atopaben la so madre [[Olga de Kiev|Olga]] y el so fíu [[Vladímir I de Kiev|Vladímir]]) nel añu [[968]]. Darréu, Sviatoslav tornó col so [[druzhina]] y lliberó la ciudá del asediu, pero que siguió tando so l'amenaza de los [[Pechenegos]]. Borís II foi prindáu polos bizantinos nel añu [[971]] y lleváu a [[Constantinopla]] como prisioneru. === Contra Bizanciu === Sviatoslav negar a dar les sos conquistes [[Balcanes|balcániques]] al [[Imperiu bizantín]], polo qu'empezó un conflictu abiertu. A pesar de la oposición de los [[boyardos]] y del so [[Olga de Kiev|madre]], Sviatoslav decidió treslladar la capital de [[Kiev]] a [[Pereyaslavets]], cerca de les [[delta del Danubiu|boques del Danubiu]], por cuenta de la so posición estratéxica y a l'amenaza continua de los pechenegos a l'antigua capital. Na [[Crónica de Néstor]] del [[969]], Svatioslav describe la so nueva ciudá, el centru de les sos tierres, "abonden toles riqueces: oru, sedes, vieno, dellos frutos de [[Grecia]], plata, corceles de [[Hungría]] y [[Bohemia]] y cera, miel y esclavos de la [[Rus de Kiev]]". [[Ficheru:Svyatoslav chorikovasky.jpg|thumb|240px|[[Borís Chórikov]]. ''Sviatoslav mientres la campaña de [[Bulgaria]]''.]] Nel branu del [[969]], Svatioslav abandonó la [[Rus de Kiev]] de nuevu, estremando los sos dominios en tres rexones, cada cual dexó so la [[Rexencia (política)|rexencia]] d'unu de los sos fíos. Comandó un exércitu qu'incluyía mercenarios [[Pechenegos]] y [[Maxares]], qu'invadió [[Bulgaria]] de nuevu, afarando [[Tracia]] y prindando la ciudá de [[Plovdiv|Filipópolis]]. [[Nicéforo II|Nicéforo]] respondió fortificando les defenses de [[Constantinopla]] y entrenando nuevos reximientos de [[caballería]], pero mientres esti procesu foi asesináu y destronáu por [[Xuan I Tzimisces|Juan Tzimisces]], que se proclamó emperador.<ref>Kendrick, Páxina 158</ref> [[Xuan I Tzimisces|Juan Tzimisces]] intentó en primer instancia persuadir a Sviatoslav de qu'abandonara [[Bulgaria]], a lo que'l líder de la [[Rus de Kiev]] respondió retando a l'autoridá imperial, asediando la ciudá d'[[Edirne|Adrianópolis]] ([[970]]).<ref>Simultáneamente, [[Otón I d'Alemaña|Otón I]] atacó les posesiones bizantines n'Italia. Esta llamativa coincidencia fai evidente una alianza Rusu-Xermana frente al Imperiu Bizantín. Vease: Manteuffel, Páxina 41.</ref> Esi mesmu añu, l'[[Xuan I Tzimisces|Emperador]] preparó la contraofensiva, que'l so lideralgu dexó al so paladín [[Bardes Skleros]], por tener qu'arreglar una revuelta n'[[Anatolia]]. La coalición de la [[Rus de Kiev]], [[Pechenegos]], [[Maxares]] y [[Bulgaria|Búlgaros]] foi ganada na [[Batalla de Arcadiópolis]] ([[970]]).<ref>Grekov, Páxines 445-446. Les fontes bizantines recueyen que l'exércitu enemigu tenía 20000 homes, pero los historiadores modernu atopar improbable.</ref> Cuando'l [[Xuan I Tzimisces|Emperador]] llogró aselar la revuelta, púnxose a la cabeza d'una armada que lliberó [[Bulgaria]] de Sviatoslav, prindando la ciudá de Marcianópolis, onde la [[Rus de Kiev]] tenía cautivos a numberosos príncipes búlgaros. === Conclusión === Sviatoslav retirar de [[Silistra]], que les [[Imperiu bizantín|tropes bizantines]] sitiaren mientres sesenta y cinco díes. Vencíu y arrodiáu, el príncipe tuvo que roblar un alcuerdu col [[Xuan I Tzimisces|Emperador]], nel que prometía abandonar los [[Balcanes]], arrenunciar a los sos derechos sobre [[Crimea]] y volver al oeste del [[Dniéper|Ríu Dnieper]]. Pal so regresu, [[Xuan I Tzimisces|Juan Tzimisces]] apurrió-y cebera y un pasaxe seguro de vuelta, desembarcando na islla de [[Isla Berezán|Berezán]], nes fontes del [[Dniéper]]. L'exércitu acampó ellí mientres tol iviernu y dellos meses dempués la [[fame]] afarar (les cróniques recueyen qu'un caballu nun se pagaba nin a media [[grivnia]]<ref>Franklin and Shepard, Páxines 149-150</ref>). Pa la [[Rus de Kiev]], la campaña de Sviatoslav nun traxo nenguna resultancia tanxible, pero dexó a [[Bulgaria]] a mercé de los ataques de [[Basilio II]]. == Cayida == [[Ficheru:Konchina Svyatoslava.jpg|thumb|left|200px|''La Muerte de Sviatoslav'' de [[Borís Chórikov]].]] === Muerte === Tarreciendo que la paz con Sviatoslav nun durara enforma, l'[[Xuan I Tzimisces|Emperador]] indució al [[jan (títulu)|jan]] [[Kurya (kan)|Kurya]] a que matara al Príncipe de la [[Rus de Kiev]] primero que llegara a [[Kiev]]. Esta aición siguía la política descrita por [[Constantino VII]] nel so llibru ''D'Alministrando Imperiu'', que fomentaba l'enfrentamientu ente la [[Rus de Kiev]] y los [[Pechenegos]].<ref>Constantino VII afirmaba que, gracies al control de los tabayones del Dniéper, los Pechenegos podíen destruyir los barcos de la [[Rus de Kiev]] .</ref> Acordies coles cróniques eslaves, Sviatoslav foi avisáu de la intriga, pero fixo casu omiso y travesó la rexón de los [[Pechenegos]], siendo asesináu nel [[972]]. La so calavera foi asitiada nel cetru del Jan [[Pechenego]], Kurya.<ref>Christian, Páxina 344; Pletneva, Páxina 19; Cross y Sherbowitz-Wetzor, Páxina 90.</ref> === Socesión === Tres la muerte de Sviatoslav, creáronse fuertes tensiones ente los sos fíos, lo que xeneró una guerra ente los sos fíos llexítimos, Oleg y [[Yaropolk I|Yaropolk]] ([[976]]) na que Oleg foi asesináu. Nel añu [[977]], [[Vladímir I de Kiev|Vladímir]] fuxó de [[Nóvgorod]] a [[Escandinavia]] pa evitar la suerte de Oleg, pero volvió a la cabeza d'un exércitu y mató al so hermanu nel añu [[980]], convirtiéndose en [[Gran Príncipe de la Rus de Kiev|Príncipe de la Rus de Kiev]]. == Sviatoslav nel arte == [[Ficheru:Akimov - Svyatoslav's return from the Danube.jpg|thumb|240px|[[Iván Akímov]], ''Regresu de Sviatoslav de la so campaña nel [[Danubiu]]'' (1773).]] Sviatoslav foi un héroe pa los [[Rusia|rusos]], [[Ucraína|Ucraínos]] y [[Bielorrusia|bielorrusos]] gracies al so ésitu militar y les sos conquistes. La so figura atraxo per primer vegada a los artistes [[Rusia|rusos]] mientres la [[Rusia|Guerra Rusu-]][[Turquía|Turca]] ([[1768]]- [[1774]]), que comparaben la llucha del Príncipe contra l'[[Imperiu bizantín]] coles ambiciones imperialistes [[Balcanes|balcániques]] de [[Catalina II de Rusia|Catalina la Grande]]. Una de los meyores trabayos que se realizaron mientres la guerra foi la traxedia ''Olga'' de Yákov Knyazhnín ([[1772]]), qu'introduz a Sviatoslav como protagonista de la obra, pero la so activa participación nos fechos qu'asocedieron tres la muerte del so padre, Ígor de Kiev, abandona la cronoloxía tradicional. El rival de Knyazhnín, Nikolái Nikólev tamién escribió una obra que'l so tema principal yera la vida y les fazañes del Príncipe de la [[Rus de Kiev]]. El cuadru d'Iván Akímov ''Regresu de Stiatoslav de la campaña del [[Danubiu]]'' ([[1773]]) representa'l conflictu ente l'honor militar y la xunión emocional cola familia, vivos exemplos de la mentalidá [[Edá Media|medieval]]. Nel [[sieglu XIX]], l'interés na biografía de Sviatoslav aumentó, Klavdi Lébedev representó'l so alcuentru col [[Xuan I Tzimisces|Emperador Juan]] nuna famosa pintura, ente que Eugene Lanceray esculpió una estatua ecuestre de Sviatoslav a principios del [[sieglu XX]].<ref name=Lanceray>Y. A Lanceray. ''"[http://www.sgu.ru/rus_hist/?wid=699 Svyatoslav camín de [[Tsargrad]].]"'', [http://www.sgu.ru/rus_hist/La Historia Rusa nes Belles Artes] (en rusu)</ref> Sviatoslav apaez nos poemes [[Slavophile]] de [[Velimir Jlébnikov]]: {| align="center" |- |Знаменитый сок Дуная, ||| ''Arramándose l'encesu zusmiu del Danubiu<br /> |- |Наливая в глубь главы, ||| ''Na fondura de la mio mente,<br /> |- |Стану пить я, вспоминая ||| ''Voi Beber y voi recordar<br /> |- |Светлых клич: "Иду на вы!". ||| ''El berru de los brillantes: "¡Voi a por vós!"<ref>Cooke, Raymond Cooke. ''[[Velimir Jlébnikov]]: Un estudiu críticu''. Cambridge University Press, 1987. Páxines 122-123</ref> |- |} Tamién ye l'antagonista de la novela de Samuel Gordon, ''El Reinu Perdíu, o'l Pasu de los Jázaros'',<ref>Londres: Shapiro, Vallentine, 1926</ref> una historia ficticia sobre la destrucción de [[Jázaro|Jazaria]] pola [[Rus de Kiev]]. El guerreru [[Eslavos orientales|eslavu]] figura, nun contestu más positivu, na historia "Chiórnye Strely Vyáticha" de Vadim Víktorovich Kargálov, que recueye nel so llibru ''Istorícheskie póvesti''.<ref>(Moscú: Det. llit., 1989).</ref> {{Socesión |títulu = [[Gran Príncipe de la Rus de Kiev|Gran Príncipe de Kiev]] |predecesor = [[Olga de Kiev|Olga]] |periodu = [[945]] - [[972]] |socesor = [[Yaropolk I|Yaropolk]] }} == Notes y referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * [[Mijaíl Artamónov|Artamónov, Mijaíl]] ''Istoriya Jazar''. [[Leningráu]], 1962. * [[Wilhelm Barthold|Barthold, W.]]. "Khazar". ''[[Enciclopedia del Islam]]'' (Brill Online). Eds.: P. Bearman , Th. Bianquis , C.Y. Bosworth , Y. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 1996. * Chertkov A. D. ''Opisanie voin velíkago kniazya Svyatoslava Ígorevicha''. Moscú, 1843. * Chlenov, A.M. (А.М. Членов.) "K Voprosu ob Ímeni Sviatoslava." ''Líchnye Imená v Próshlom, Nastoyáschem i Búduschem: Problemy Antroponímiki'' ("К вопросу об имени Святослава". ''Личные имена в прошлом, настоящем и будущем: проблемы антропонимики'') (Moscú, 1970). * [[David Christian (historien)|Christian, David]]. ''Una Historia de Rusia, Mongolia y Asia Central'' Blackwell, 1999. * Cross, S. H., and O.P. Sherbowitz-Wetzor. ''La Crónica de Néstor: Testu Laurenciano''. Cambridge, Mass.: Medieval Academy of America, 1953. * [[Dunlop, D.M.]] ''Historia de los Jázaros Xudíos.'' Princeton Univ. Press, 1954. * [[Peter Benjamin Golden|Golden, P.B.]] "Rus." ''[[Enciclopedia del Islam]]'' (Brill Online). Eds.: P. Bearman, Th. Bianquis, C.Y. Bosworth, Y. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2006. * [[Borís Grekov|Grékov, Borís]]. ''La Rus de Kiev''. tr. Sdóbnikov, Y., ed. Ogden, Denis. Moscú: Foreign Languages Publishing House, 1959 * Kendrick, Thomas D. ''Historia de los Viquingos''. Courier Dover Publications, 2004. ISBN 0-486-43396-X * Logan, Donald F. ''Los Viquingos na Historia'' 2nd ed. Routledge, 1992. ISBN 0-415-08396-6 * Manteuffel Th. "Les tentatives d'invasión de la Rus de Kiev nel área d'influencia llatina". ''Acta Poloniae Histórica.'' Varsovia, t. 22, 1970. * [[Aleksandr Nazárenko|Nazárenko, A.N.]] (А.Н. Назаренко). ''Drévniaya Rus' na Mezhdunaródnyj Putiaj'' (''Древняя Русь на международных путях''). Moscú, [[Academia Rusa de les Ciencies]], World History Institute, 2001. ISBN 5-7859-0085-8. * [[Svetlana Pletneva|Pletneva, Svetlana]]. ''Pólovtsy''. Moscú: [[Naúka (editorial)|Naúka]], 1990. * [[Andréi Nikoláyevich Sajárov|Sájarov, Andréi]]. ''La diplomacia de Svyatoslav''. Moscú: [[Nauka]], 1982. ([http://www.hrono.ru/libris/saharov00.html online]) * [[Orest Subtelny|Subtelny, Orest]]. ''Ucrania: una Historia''. Toronto: University of Toronto Press, 1988. ISBN 0-8020-5808-6 * [[Vernadsky, G.V.]] ''Los oríxenes de Rusia.'' Oxford: Clarendon Press, 1959. == Enllaces esternos == {{commonscat|Sviatoslav I of Kiev}} {{NF|942|972|Sviatoslav I de Kiev}} {{Tradubot|Sviatoslav I de Kiev}} [[Categoría:Príncipes de Kiev]] [[Categoría:Dinastía Rúrika]] [[Categoría:Gobernantes]] [[Categoría:Persones de Rusia]] [[Categoría:Persones de Kiev]] pvleyl6seo3psqw3rc9xgw6um0etqca Stan Musial 0 74821 4377070 4365161 2025-06-17T15:16:24Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá marca => dicha marca 4377070 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Stanley Frank Musial''' {{nym}}<ref>[http://www.eluniversal.com/deportes/beisbol/130119/fallecio-leyenda-de-los cardenales-de-san-luis-stan-musial Finó lleenda de los Cardenales de San Luis: Stan Musial]</ref> foi un xugador de béisbol profesional d'[[Estaos Xuníos]], y miembru del [[Salón de la Fama del Béisbol|Salón de la Fama]]. Yera moteyáu "Stan the Man", (L'Home) foi un xugador de beisbol de les Lligues Mayores que xugaba de xardineru y de primera base. Xugó 22 temporaes pa los [[St. Louis Cardinals]], de 1941 a 1945 y en 1946 a 1963. Musial ye ampiamente consideráu unu de los más grandes y consistentes bateadores na hestoria del beisbol. Musial foi escoyíu na primer nominación pal Hall de la Fama del Beisbol en 1969, siendo'l primeru na boleta d'eleición. Tamién foi escoyíu pa St. Louis Cardinals Hall of Fame na clase inaugural de 2014. Musial bateó .331 na so carrera na Lliga Nacional, con récores na so carrera de hits (3650), carreres impulsaes (1951), partíos xugaos (3026), vegaes al bat (10972), carreres anotaes (1949) y dobles (725), munchos d'estos récores fueron rotos darréu por [[Pete Rose]]. Na so carrera dio 475 jonrones que lo asitien na segunda posición em la hestoria de la Lliga Nacional, detrás de [[Mel Ott]] que disparó 511. Los sos 6134 bases permaneció como récor nes Lligues Mayores, récor que fuera superáu por [[Hank Aaron]], y los sos totales de hits correspuenden a la cuarta posición na hestoria de les Lligues Mayores, siendo amás el más altu una y bones nun hai otru xugador que xugara tola so carrera con un solu equipu. Foi siete veces campeón bateador con totales idénticos de 1815 hits tantu en casa como en xira, siendo nomáu'l Xugador Mas Pervalible (MVP) na Lliga Naciional en trés causes y lidereó al St. Louis Cardinals pal llogru de trés titulos de la Serie Mundial. Foi 24 vegaes escoyíu pal Partíu de les Estrelles, un récor que tien xunto con Hank Aaron y Willie Mays. Musial nació en Donora, Pennsylvania, onde frecuentemente xugaba beisbol, en lligues informales y eventualmente xugaba col equipu de beisbol de Donora High School. Robló un contratu profesional pa St. Louis Cardinals como pitcher en 1938, pero Musial foi convertíu en xardineru previu al so debú nes Lligues Mayores en 1941. Notable como bateador, el so calidá establecer como un consistente y granible bateador. Na so primer temporada completa, en 1942, los Cardinals ganaron la Serie Mundial. El siguiente añu, foi líder na Lliga Nacional en seis distintos categoríes d'ofensiva y ganó'l so primer premiu MVP. Foi tamién nomáu al Partíu de les Estrelles per primer vegada. L'apaecería darréu en cada Partíu de les Estrelles nes temporaes en que tuvo activu. Musial ganó'l so segundu Campeonatu de la Serie Mundial en 1944, pero perder por completu la temporada de 1945, cuando foi a sirvir a l'Armada, mientres la Segunda Guerra Mundial. Cuando'l tornó al beisbol en 1946, Musial retomó la so consistencia bateadora. Aquel añu'l ganó'l so segundu premiu de MVP (Xugador Más Pervalible) y llogró'l títulu per tercer vegada de la Serie Mundial. El so tercer MVP llegó en 1948, cuando rematáu y ganó una carrera pola Triple Corona de bateo. Dempués hubo descensu nel so bateo en 1959, utilizando Musial un entrenador personal p'ayudar a caltenese na so productividá, hasta que decidió retirase en 1963. Al momentu del so retiru, el tenía 17 récores nes Lligues Mayores, 29 na Lliga Naciional y nueve nos Partíos de les Estrelles. Irónicamente, en 1964, la siguiente temporada en que se retiró los Cardinals ganaron a New York Yankees na Serie Mundial en 7 épicos xuegos, siendo St. Louis el primer campeón en dos décades (un equipu qu'incluyía al futuru miembru del Hall de la Fama Lou Brock, con un xuegu bien paecíu al de Stan Musial na posición de xardineru esquierdu). Posterior al so retiru, fixo negocios con restoranes, enantes y dempués de la so carrera de xugador. Musial tuvo como xerente xeneral de los Cardinals en 1967, ganando'l banderín y la Serie Mundial, tando nesi puestu. El tamién tocaba la so harmónica, vezu qu'adquirió mientres la so carrera de xugador. Conocíu pola so modestia y deportividá, Musial foi escoyíu pal equipu del Sieglu de les Lligues Mayores en 1999. En Febreru de 2011. el Presidente Barack Obama presentó a Musial cola Medaya Presidencia de la Llibertá, unu de los más altos honores pa los ciudadanos, consideraos como les meyores persones pol Gobiernu de los Estaos Xuníos. == Entamos == Musial nació en Donora, Pennsylvania, siendo'l quintu de seis neños (cuatro neñes y dos neños). Los sos padres fueron Lukasz y Mary (lancos) Musial . La so ma yera descendencia Cárpato-Rusa y el so padre un inmigrante Polacu quién escoyó'l nome de Stanislaw Franciszek pal so primer fíu, anque'l so padre frecuentemente referíase a Musial utilizando'l llamatu polacu de Stasiu, pronunciáu "Stashu". Musial xugaba frecuentmente beisbol col so hermanu Ed y otros amigos mientres la so infancia, y consideraba a [[Lefty Groove]] el so xugador de beisbol favoritu. Musial tamién tuvo'l beneficiu d'aprender beisbol pol so vecín Joe Barbao, un pitcher retiráu de lliga menor. Cuando l'allegó a la escuela, el so nome foi camudáu formalmente a Stanley Frank Musial. A la edá de 15 años, Musial xunir a Donora Zincs, un equipu semiprofesional empobináu por Barbao. Nos sos Zincs debutó como pitcher llanzando 6 innings y poncnando a 13 bateadores, toos ellos adultos. Musial tamién xugó nuna ocasión col equipu de beisbol de Donora High School, una nueva escuela, onde unu de los sos compañeros d'equipu foi Buddy Griffey, padre del xugador de Lligues Mayores Ken Griffey Sr. y güelu de Ken Grifey Jr. Les estadístiques de Bill James, describen al mozu Griffey, en comparanza con Musial, como "el segundu meyor bateador esquierdu, xardineru derechu, nacíu en Donora, Pensylvania, en Payares 21". El so explosividad y el so altu xuegu en Pennsylvania, fixeron que fuera moteyáu "The Donora Greyhound" (Galgos de Donora). Musial tamién xugó baloncestu, polo cual foi-y ufiertada una beca pola University of Pittsburgh. Mentanto, los St. Louis Cardinals habíen reclutado a Musial como pitcher y en 1937 ufiertáron-y un contratu profesional dempués de que trabayó cola Clase D afiliada a Penn State League. El padre de Musial primeramente aguantábase a la idea de que'l so fíu fixera carrera nel beisbol, pero darréu dio-y el consentimientu xunto cola so ma. Musial tamién-y dio creitu a la bibliotecaria de la so escuela Helen Kloz por puntualiza-y que'l beisbol yera'l so suañu y columbraba el so oficiu. Cuando taba nuna práutica colos Cardinals nun amosaren el contratu a la oficina del comisionado hasta Xunu de 1938. Esto caltuvo a Musial ser elegible, pudiendo participar en deportes de secundaria, lidereando a Dinora High School nel equipu de baloncestu apaeciendo nos playoffs. El ser reportaría a los Cardinals Class D afiliáu en West Virginia, los Williamson Rd Birds (Páxaros Coloraos). == Carrera profesional == === Lligues Menores (1938-41) === Musial foi novatu del añu con Williamson en 1938 nun periodu d'axuste nel campu. Empecipió teniendo una conocencia fonda alrodiu de la estratexa del beisbol, mientres tenía récor de 6-6 en ganaos y perdíos con 4.66 en porcentaxe de carreres llimpies, con un permediu de bateo de .258. Nel campu'l confrontaba los sentimientos de señardá pol so llar, mientres aprendía vivir alcontradizu y con independencia colos 65 dólares mensuales de salariu. Musial remató la so educación secundaria enantes de tornar a Williamson na primavera de 1939. Esa temporada los sos númberos fueron de 9-2 con 4.30 de permediu en carreres llimpies y .352 de permediu de bateo. Empecipió la so carrera de pelotero en lligues menores como llanzador, posición na cual tuvo un desempeñu modestu, yá qu'en dos años llogró una marca de 15-9 col equipu West Virginia. Pa 1940 llegó al equipu de Daytona Beach, onde xugó como xardineru, y col que llogró un permediu de bateo de.352. Sicasí, mancóse'l so costazu por cuenta de una xugada na que tuvo d'espurrise p'atrapar una bola, polo que yá nun pudo volver al montículo. Otra manera, nel siguiente añu llogró anotase un permediu de bateo de.426, mientres un campamentu so la supervisión de los Cardinals. Musial pasó la temporada de 1940 colos Cardinals, otru equipu de Class D, los Daytona Beach Islanders (Isleños), onde desenvolvió una amistá cola so manager Dickie Kerr. Amosó les habilidaes como pitcher so la guia de Kerr, quién tamién reconoció'l so talentu pa batear, poniendolo a xugar nos xardinos ente los sos entamos de llanzador. El 25 de Mayu de 1940, Musial cásase con una residente de Dinora, Lillian "Lil" Labash en Daytona Beach, y la pareya tuvo'l so primer fíu n'Agostu. Mientres esti mes, Musial sufrió d'una mancadura nel costazu mientres xugaba nos xardinos, y más tarde empezó a tener ésitu como pitcher inicialista pero perdiendo'l play off 12-5. Por un momentu Musial tuvo a puntu de dexar el beisbol, yá que el mentaba que nun podía sostener a la so esposa con 16 dólares selmanales. Kerr faló con él, diciendo a Musial que se fora a vivir a la so casa pa sollivia-y la so carga financiera. Como agradecimientu Musial regaló-y a Kerr una casa de 20 mil dólares nel so llar en Houston en 1958. En 113 xuegos en 1940, tuvo un porcentaxe de bateo de .311 con un récor de pitcheo de 18-5 onde s'incluyíen 176 ponches y 145 bases por boles, col equipu de West Virginia. Musial foi asignáu al equipu Columbus Rede Birds (Páxaros Coloraos) de la Clase AA al entamu de 1941. pero'l manager Burt Shotton, Musial amosara la so calidá l'añu previu a la mancadura, que-y habia dexáu bien débil el brazu. Foi reasignado a la Clase C con Springfield Cardinals a tiempu completu como xardineru y daría-y más tarde creitu al manager Ollie Vanek pa desenvolver confidencialmente la so habilidá pa batear. Mientres 87 xuegos con Springfield, Musial foi líder de bateo na lliga con .379 enantes de ser promovíu a Rochester Red Wings (Ales Rojas) de la Lliga Internacional. Notar pol so bateo y amás de reparar por detrás, agacháu, la posicion del pitcher. Esta estancia foi más tarde descrita pol pitcher Ted Lyons como "un neñu alredor de la esquina pa ver si los policías tuvieren por venir". D'alcuerdu a la descripción en 1950 pol autor Tom Meany, "el tenía les sos rodíes xuntu y agachao dando l'apariencia d'una rosca de primavera, anque munchos pitchers pensaben d'él como una culiebra de cascabel enroscada. Musial siguió xugando perbién en Rochester, dando en tres xuegos 11 hits. El foi llamáu al equipu grande de los Cardinals pa les últimes dos selmanes de la temporada de 1941. === Lligues Mayores (1941-44) === En 1941, Musial debutó nes Grandes Lligues colos Cardinals, mientres un segundu doble xuegu nel Sportsman's Park en setiembre 17 de 1941. Los Cardinals atopar a metá de la carrera per banderín contra los Brooklin Dodgers y xugó apenes en 12 partíos, onde dio 20 hits pa un permediu de bateo de .426 Cola contribución de Musial un pocu tardida,los Cardinals remataron dos y mediu xuegos detrás de los Dodgers que ganaron 100 xuegos nesa temporada. El manager de los Cardinals Billy Southworeth utilizó a Musial como xardineru esquierdu nel entamu de la temporada en 1942, y en delles ocasiones dejandolo nel bancu contra ptchers maniegos. Entá asina llogró batear para .315 a fines de Xunu, batallando contra los Dodgers pol primer llugar na Lliga Nacional. Los Cardinales tomaron posición en solitariu del primer llugar el 13 de setiembre, cuando Musial prinda un eleváu pa terminar el primer xuegu d'un doble compromisu en setiembre 27 colo cual los Cardinals llograron el banderín con 105 xuegos ganaos. Terminó la temproada con un permediu de batero de -315 y 72 carreres impulsaes en 140 xuegos. Resobió una publicidá nacional cuando foi nomáu pola oficina postal deportiva de St. Louis pol editor Roy Stockton y la so eleición como Novatu del Añu nun artículu del Saturday Evening Post. Los Cardinals xugaron contra'l campeón de la Lliga Americana, New York Yankees na Serie Mundial de 1942. Representando la carrera ganadora nel zarru del novenu inning del xuegu unu en Sportsman's Park, Musial alzó coles bases llenes y los Yankees lleváronse la victoria. Musial daría'l so primera hit de la Serie, un hit senciellu que produció la carrera ganadora nel segundu xuegu, empatando los Cardinals la Serie. Nos siguientes trés xuegos nel Yankee Stadium, Musial dio trés hits más y los Cardinals ganaron a los Yankees na Serie Mundial cuatro xuegos a unu, Musial bateó .222 mientres la Serie, con dos carreres anotaes. En 1943, Musial empecipió la temporada con un curtiu contratu de retencion mientres l'entrenamientu de primavera. Tuvo per primer vegada nel equipu d'Estrelles de la Lliga Nacional empecipiando como xardineru esquierdu y dando un doble nesti xuegu celebráu'l 13 de xunetu. El terminó la temporada siendo líder de bateo de les Lligues Mayores con un porcentaxe de .357 y siendo líder na Lliga Nacional en hits (220), dobles (48), triples (20), bases totales (347), porcentaxe en base (.425) y porcentaxe de slugging (.562). Esti desempeñu dio-y el so primer premiu de Xugador Más Pervalible de la Lliga Nacional siendo'l meyor del equipu y percima del catcher Walker Cooper (permediu de .318 de bateo). Dempués de ganar otru banderín con ventaya de 18 xuegos, sobre'l segundu llugar, los Cardinals viéronse otra vegada les cares colos Yankees na Serie Mundial de 1943. Musial dio un senciellu nel primer xuegu que foi perdíu polos Cardinals y anotó la carrera de la victoria nel segundu xuegu. Los Cardinals nun ganaríen otru xuegu nesta Serie Mundial, pero'l bonu dau al equipu perdedor foi de 4 321.99dólares que correspondía a cerca de los dos tercios del salariu regular de Musial na temporada. Colos Estaos Xuníos arreyaos na Segunda Guerra Mundial, empecipió Musial la so carrera en 1944, efectuándose un éxámen médicu ante la posibilidá de ser reclutado pal serviciu nes fuercies armaes. Pero permaneció colos Cardinals la temporada completa, teniendo un porcentaxe de bateo de .347 con 197 hits. Los Cardinales fueron campeones per tercer temporada consecutiva y sevieron les cares col otru equipu de la ciudá de St. Louis, los Browns (Cafés o Carmelites), na Serie Mundial de 1944. Los Browns tomaron ventaya de 2-1, mientres Musial tenía un hit, permediu de bateo de .250 con cero carreres producíes. Rompió'l out nel xuegu cuatro con un jonrón de dos carreres, senciellu doble y una base por boles por que los Cardinals ganaren 5-1. Los Cardinals ganaron a los Browns en seis xuegos, y Musial terminó con un porcentaxe de bateo de .304 na Serie Mundial. === Permanencia nel Exércitu de los Estaos Xuníos === Musial se enlistó na Marina de los Estaos Xuníos el 23 de Xineru de 1945, mientres la Segunda Guerra Mundial. Foi primeramente asignáu a un departamentu non combativu de Naval Trainning Station in Bainbridge, Maryland. En Xunu de 1945, foi asignáu a los Servicios Especiales en Hawaii, asignáu a la unidá de tresporte pa traer a los barcos estropiaos y el so ingresu en Pearl Harbor onde'l xugaba beisbol toles tardes na base naval na lliga d'ocho equipos. Dempués de dexar la emerxencia foi a visitar a la so oadre en Xineru de 1946, yá que de volao foi asignáu a Philadelphia Navy Yard enantes de la so honorable lliberación de la Marina como Seaman Second Class en Marzu de 1946. Nel añu 2007, recibió the Navy Memoríal's Lone Sailor, con honores ente los veteranos de la Marina quien teníen una escelente vida civil. === 1946-1949 === De regresu a los Cardinals sol nuevu manager Eddie Dyer, Musial tuvo un permediu de bateo de .388 na meitad del mes de Mayu de 1946. Tenía amigos cercanos como'l nuevu equipu, como Rede Schoendienst, que se xuniera colos Cardinals mientres l'ausencia de Musial en 1945. Mientres esta temporada, Musial (quién tenía un contratu colos Cardinals por 13 500 dólares en 1946), foi-y ufiertáu un contratu por cinco años por 125 mil dólares y un bonu de 50 mil dólares, pa xunise a la Lliga Mexicana. El tornó la ufierta y dempués d'esto, el manager Dyer faló col dueñu del equipu Sam Breadon, recibiendo Musial 5 mil dólares más tarde en 1946. Mientres esta temporada, Musial adquier el llamatu de "The Man" (L'home). Mientres el 23 de Xunu, nun xuegu contra los Dodgers nel Ebbets Fiedls, el periodista de los Cardinals Bob Broeg escuchó como los fanáticos de los Dodgers cuando Musial venía a batear, delles pallabres que nun entendió. Más tarde mientres la cena. Broeg preguntó al encargáu de los viaxes Leo Ward si l'entendiera porque los fanáticos de los Dodgers taben cantando en coru. Ward dixo: "Cada ves que Stan vien a batear ellos corien: 'Equí vien l'home'! "Esi home" eso significa. Broeg dixo: "Non, l'home", retrucó-y a Ward. Broeg mentó esta hestoria na so columna periodística y Musial foi conocíu dende esi momentu como "L'home". En Xunu de 1946, Dyer empecipió con Musial xugando la primer base. Los Cardinals remataron la temporada epatados colos Dodgers, siendo programáu un playoff de tres xuegos pa definir el banderín. Nel xuegu unu, un triple de Musial y nel segundu xuegu un doble contribuyeron por que los Cardinals ganaren los dos xuegos y coronárense campeones. Agora veríense les cares col campeón de la Lliga Americana Boston Red Sox. Los Cardinals ganaron la Serie Mundial de 1946 cuatro xuegos a trés, dando Musial seis hits y produciendo cuatro carreres. Bateo .355 y ganó'l so segundu premiu de Xugador Más Pervalible, recibiendo 22 de 24 votos de primer llugar rematando enriba de Dixie Walker (.319) de porcentaxe de bateo. Musial empecipió la temporada de 1947 con bateo de .146 n'Abril. El 9 de Mayu, el médicu del equipu Robert Hyland, confirmó'l diagnósticu previu d'apendicitis, cuando afayó que Musial sufría frecuentemente de amigdalitis. El recibió tratamientu pero foi necesariu'l tratamientu quirúrxicu pal apéndiz y les amígdalas enantes del termino de la temporada. Dempués d'ameyorar el so estáu de salú, el terminó con un permediu de bateo de .312. Dafechu restablecíu de les sos dolencies, Musial llegó a 1000 hits na so carrera n'Abril 25 de 1948. Dempués en Mayu 7 l'un artículu publicáu por St. Louis Globe-Democrat criticar a los xugadores de beisbol que aparecian n'anuncios de cigarros, faciendo una decisión personal de nun apaecer nunca nesti tipu de publicidá. El 24 de Xunu'l so permediu de bateo yera de .408, afalando que'l pitcher de Brooklyn [[Preacher Roe]] anunciara cómicamente el so nuevu métido pa retirar a Musial: "Caminalo con cuatro llanzamientos y da-y la primer base". Taba dando una temporada bien alta pal nuevu dueñu de los Cardinals Robert E. Hannegan col so desempeñu. Musial dio un jorno nel Partíu de les Estrelles. En setiembre 22, el dio cinco hits nun xuegu per cuarta vegada na temporada, empatando la marca del llexendariu [[Ty Cobb]] en 1922. "El perdió l'empate en jonrones por unu solu que nun se consideró por ser suspendíu'l xuegu por agua. Si hubiérase contáu, ganaría la Triple Corona de Batero esi añu y sería l'únicu xugador del sieglu en ser el líder en carreres, hits, dobles, triples, y en porcentaxe de slugging. Qu'añu". El periodista deportivu Bob Broeg, en rellación cola temporada de Musial en 1948. Musial remató 1948 como líder de les Lligues Mayores en porcentaxe de bateo (.376), hits (230), dobles (46), triples (18), bases en total (429) y un porcentaxe de sluggin (.702). Ganando'l títulu de la Lliga Nacional por un márgen de 43 puntos, con un porcentaxe en base de 27 puntos y con 138 puntos de marxe en porcentaxe de slugging -la última fuera dende la temporada de 1925 con [[Rogers Hornsby]]- otra estrella de los Cardinals d'años anteriores. Musial foi'l primer xugador en ganar tres premios de Xugador Más Pervalible. Si'l jonrón que dío nel xuegu suspendíu pola agua hubiera contáu, los sos totales y esa temporada, el podría ganar la Triple Corona de Bateo yá que yera líder na Lliga Nacional en permediu de bateo, jonrones, carreres impulsaes. Antemanándose a la so vida dempués de la so carrera como xugador de béisbol, Musial empecipió'l primeru de dellos negocios en sociedá con Julius "Biggie" Garagnani en Xineru de 1949, inaugurando'l restaurant "Stan Musial & Biggie's". Nesa temporada'l trató de batear más jonrones llegando a 39 na temporada previa "ensin entrenamientu". El so nuevu enfoque pa batear con poder foi un fracasu, una y bones los pitchers empecipiaben los sos llanzamientos utilizando la parte de fuera del jom pa inducilo a dar elevaos a primer o a segunda base siendo outs fáciles. Musial detuvo'l so enfoque pa batear jonrones y recuperó el so produccion ofensiva consistente a fines de Mayu. Allegó per sesta vegada consecutiva al Partíu de les Estrelles y remató la temporada como líder en hits (207) de la Lliga Nacional, mientres xugaba en cada xuegu. Poro, los Cardinals ganaron 96 xuegos nesa temporada y remataron un xuegu detrás de los Brooklyn Dodgers. A fines de la década de 1940's cuando'l beisbol empezó amodo a la so integración racial, Musial xunto col so compañeru d'habitación Rede Schoendienst, liderearon la bienvenida a nuevos elementos como al pitcher de los Dodgers [[Don Newcombe]] pa la so tolerancia. " Ellos nunca .... non tenian necesidá de sentase nel dugout (caseta) y llamar a un tipu negru pol so nome: "Newcombe dixo: "porque ellos trataben de camudar el xuegu y ellos podríen ver de primeres, un xuegu pa tola xente. === 1950-54 === Musial empecipió la década de los años 1950's con un permediu de bateo de .350 enantes del Partíu de les Estrelles en 1950, onde un fan votó que la era'l númberu unu de la Lliga Nacional dos veces. Tuvo la más llarga racha de bateo de la so carrera mientres la temporada de 1950 con 30 xuegos dando de hit, que terminó en Julio 27. Colos Cardinals, perdiendo 14 xuegos y fora del primer llugar en setiembre, el manager Dyer utilizar na primer base y nos trés asities de los xardinos. El nuevu manager de los Cardinals Marty Marion dexó al equipu nel tercer llugar al rematar 1951, mientres Musial foi nomáu'l xugador del añu de les Lligues Mayores, por The Sporting News. "Non home, el foi un perfectu xugador de beisbol. Stan Musial, taba bien cercanu a ser el xugador perfectu pa esti xuegu güei. Xuega bien duru pal so club y tando fuera nun xuegu, fai que toos cuerran detrás d'ellos". Ty Cobb sobre Stan Musial en 1952 nun artículu de la revista [[Life]]. L'atención media a nivel Nacional de manera inalvertida pasó a Musial un mes enantes del entamu de la temporada de 1952, dempués que Ty Cobb escribió un artículu con al respective de los xugadores modernos de beisbol, que foi publicáu na revista Life. Cobb señalo que Musial y [[Phil Rizzuto]] yeren los únicos xugadores "que podríen ser mentaos cola mesma intensidá de los grandes vieyos tiempos. Cobb referir a Musial como un meyor xugador que [[Joe DiMaggio]] a quién principalmente señaló. En respuesta, Musial estimó cola so carauterística modestia, diciendo: "Cobb ye un gran xugador de béisbol. Nun quiero contradicilo, pero nun puedo dicir que seya tan bonu como Joe DiMaggio". La única apaición que tuvo Musial na so carrera como pitcher asocedió por una publicidá mientres l'últimu xuegu de los Cardinals en casa na temporada de 1952. El mánager Eddie Stanky tuvo a un renuente Musial llanza-y a Frank Baumholtz, un bateador enriba de Musial pol so meyor porcentaxe de bateo na Lliga Nacional nesa temporada. Con Baumholtz bateando a la derecha per primer vegada na so carrera, Musial fixo'l primer llanzamientu'l cual foi cutíu tan duru qu'esti rebotó na espinía del tercer base Solly Hemus y entró hasta la esquina del xardín esquierdu. La xugada foi catalogada como un error, y Musial foi arreyáu pola so complicidá nel trucu pa evitar pitchear el restu de la so carrera. La franquicia de los Cardinals foi puesta en venta a principios de 1953, y Musial y Schoendienst aconseyaron al so amigu y miembru del club de la caza de patos Gussie Busch va considerar la compra del equipu. Busch utilizó los recursos de la Anheuser-Busch Company pa mercar a los Cardials, curiando Musial que l'equipu nun se va camudar de ciudá. Na temporada de 1953 marcu pa Musial la so décima asistencia pa la seleición del Partíu de les Estrelles y la doceava ocasión consecutiva que terminaba una temporada con un permediu de bateo penriba de .300. Musial tuvo otra anéudota histórica'l 2 de Mayu de 1954, nun doble xuegu en St. Louis contra los New York Giants, onde dio trés jonrones nel primer xuegu y amestó dos más nel segundu xuegu, siendo'l primer bateador de les Lligues Mayores en dar cinco jonrones nun doble xuegu. Sumando los sos cinco jonrones, tamién dio un hit senciellu nel primer xuegu, imponiendo un nuevu récor de 21 bases en total pa un doble xuegu. L'únicu bateador qu'años dempués empataría esti récor de dar cinco jonrones nun doble xuegu foi [[Nate Colbert]] quién lo fixo en 1972. === 1955-59 === Musial tuvo la so doceava apaición nel Partíu de les Estrelles pol equipu de la Lliga Nacional, apaeciendo en 1955 como xugador de reserva, cuan el xugador de Cincinnati Ted Kluszewski foi escoyíu por 150 mil votos pa llograr el llugar titular na alinación inicial (lineup) como primer base. Musial entró al xuegu como bateador emerxente nel cuartu inning y xugó el xardín esquierdu nun xuegu que s'allargar a extrainnings. Lidereando el zarru del 12° inning, dio un jonron pa da-y la victoria al equipu de la Lliga Nacional 6-5. Na temporada de 1956, marcó un finxu pa Musial, cuando rompió'l récor pa hits extrabase na Lliga Nacioanal en poder de Mel Ott el 12 d'Agostu. Al entamu d'esa temporada, el xerente xeneral de los Cardinals "Trader Frank Kane "El negociante Frank" empecipió negociaciones pa camudar a Musial pol pitcher de Philadelphia, Robin Roberts. Cuando'l dueñu de los Cardinals Gussie Busch enteróse canciellu+o'l movimientu quedando bien claro que Musial nun yera negociable por nengún tratu. En llugar de Musial, Lane unvió al so amigu cercanu, Schoendiest a los New York Giants. Musial nun fixo nengún tipu de comentariu inmediatu a la prensa. El 11 de Xunu de 1957, Musial empató'l récor de más xuegos consecutivos na Lliga Nacional con 822, una racha que se inicío l'últimu día de la temporada de 1951. Dempués de la votación polos fanáticos de los Cincinnati Reds foi escoyíu y xugó nel Partíu de les Estrelles el cual celebróse nel Sportman´s Park. Cuando'l taba realizando exerciciu de sobreextensión pa swing mientres esperaba batear mientres un xuegu del 23 d'Agostu, Musial quebróse'l güesu del costazu esquierdu, riquiendo d'inmovilización pa los músculos y l'allugamientu d'un collarín cervical. Dexó de xugar y remaneció el 8 de setiembre, rematando la so racha de xuegos consecutivos quedando en 895. Terminó la temporada de 1957 como "Deportista del Añu" per parte de "Sports Illustrated". Musial foi unu de los primeros en roblar un contratu por 100 mil dólares na hestoria de la Lliga Nacional, el 29 de Xineru de 1958. (Pero d'alcuerdu al Almanaque del Beisbol, [[Hank Greenberg]] foi'l primeru en faelo con Pittsburgh en 1947). La so calidá quedó demostrada al igual que'l so invistidura la cual compartío con [[Willie Mays]] (y per única vegada na so carrera) na edición inaugural de Xugador del Mes per parte de la Lliga Nacional (el premiu nun se daba n'Abril, sinón hasta la temporada de 1969) bateando .374, con cuatro jonrones y 16 carreres impulsaes. Tamién nesi mes l'averar a la cifra de trés mil hits, un finxu na so carrera de Lligues Mayores, espresando'l deséu de que'l récor de hits fora en St. Louis. Cuando algamó la marca de los trés mil imparables asocedió una anéudota. Deseyaba llograr dicha marca na ciudá de [[St. Louis]], y por ello foi dexáu na banca mientres l'equipu xugaba de visita. Sicasí, nun xuegu desenvueltu en [[Chicago]], el día [[13 de mayu]], el mánager decidió allinialo como emerxente nel sestu episodiu con home en segunda y en desventaxa de 3-1. Musial, que tenía 2,999 imparables nel so haber, cumplió la so misión emburriando la segunda carrera ante una pírrica asistencia de siquier 6,000 espectadores, un probe escenariu pa una memorable marca. Yera l'octavu xugador de les Lligues Mayores en llegar a trés mil hits y el primeru en realizalo con un doble. Musial foi saludáu en St. Louis Union Station en forma ruidosa per cerca d'un millar d'aficionaos. Dempués del xuegu'l mánager del equipu espresó les sos sides a Stan. Rematando la temporada en sestu llugar, los Cardinals embarcar nun viaxe d'exhibición a Japon,. ganando 14 de los 16 xuegos realizaos con equipos importantes de la Lliga Central y del Pacíficu de Xapón. "La llinia viaxa! ¡Adientro del xardín esquierdu! ¡Ye'l so hit númberu trés mil!. ¡"Ta corriendo p'anotar"! Musial dobla la primer base y detiénse na segunda base con un doble. Vaca sagrada! Ende vien otra vegada! Estes fueron les pallabres de Harry Caray cuando narraba per radio'l hit trés mil de Stan Musial nes Lligues Mayores. Tomando un nuevu enfoque de preparación pa la temporada de 1959, Musial consiguió un permisu pa reportase más tarde a los entrenamientos de primavera pa caltener la so fuercia y la so enerxía pa la duración del añu. Musial, con 1.80 m d'estatura, caltuviera un pesu alredor de 79 kg a traves de la so carrera. Reportar nel entrenamientu primaveral con aproximao 4,5 k del so pesu habitual y con una condición física per debaxo de lo esperao. Empecipio la temporada con un hit en 15 vegaes al bat. Dempués d'esta ofensiva bien probe, empezó ensin ayuda y como echáu a perder, estropiáu'l so potencial de bateo el 16 y 19 d'Abril. Un xuegu ganar por un jonron dau por +l'el 7 de mayum siendo'l primer bateador en llegar a los 400 jonrones na Lliga Nacional y con trés mil hits. Siguió dando de hit a un pasu bien lentu, el so tiempu de xugador yera llindáu pol mánager de los Cardinals Solly Hemus en dellos puntos mientres la temporada. Viendo más pola pensión de los xugadores, la lliga Mayor de Beisbol ayudar dando dos Partíos de les Estrelles nuna temporada siendo la primer vegada en 1962. Musial tuvo la so apaición númberu 16 nel Partíu de les Estrelles (16ava temporada) y dio de hit en dambes ocasiones, con un eleváu pa out nel xuegu del 7 de xunetu y recibio una base por boles nel xuegu del 3 d'Agostu. Remató la temporada con 115 partíos xugaos y un permediu de bateo de .255 con 37 carreres y un porcentaxe de slugging de .428con númberos bien baxos en comparanza a temporaes previes. Mientres la temporada de 1950, John F. Kennedy, enfocar en Musial pa sofitar la campaña presidencial de Kennedy, daes les edaes cercanes que teníen. Musial anduvo na campaña de Kennedy con cuenta d'añu y foi un sofitu pa los Demócrates. El 20 de Xunu de 1959, Musial foi'l meyor bateador na hestoria del beisbol rellacionáu con xugadores veteranos. Nun xuegu ente los Cardinals y Chicago Cubs, tando nel platu con una cuenta de 3-1 el pitcher Bob Anderson taba bien erráticu y el siguiente llanzamientu escapóse-y al catcher Sammy Taylor llegando al backstop. El ampayer Vic Delmore lo dio como bola cuatro, cuando Anderson y Taylor delidiaron con Musial que'l diera de foul y habia tocáu la pelota. Dempués de que la pelota foi revisada y Delmore atollar nun discutiniu col catcher y pitcher. Musial corrió escontra la segunda base. Viendo que Musial corría escontra la segunda base, Alvin Dark corrió escontra'l backstop pa recoyer la pelota. La bola foi a les manes del caompo curtiu Pat Pieper, pero Dark remató regresandola. Distraídamente Delmore pidió una nueva pelota y dar a Taylor. Anderson finalmente diose cuenta que Musial trataba de llegar a segunda base, tomó la nueva pelota y unviar al segunda base Tony Taylor. Anderson llanzó sobre Taylor que taba dientro del outfield. Dark coles mesmes que Anderson tomaron la nueva pelota, pero la bola orixinal tener el shorstop [[Ernie Banks]]. Musial nunca vió a Dark y namái vió la pelota elevada de Anderson sobre la cabeza del segunda base, polo que trató de dise a la tercer base. D'esta forma, foi tomada por Banks y depués foi out por una rola. === 1960-63 === Basáu nel so desempeñu na temporada de 1959, Musial aceptó retayu de pagu del so salariu de 100 mil dólares a 80 mil dólares. Ansiosu p'ameyorar el so mediocre desempe{o'l cual yera resultáu d'un entrenamientu físicu desaparente, recibió l'ayuda de Walter Eberhardt, direutor d'educación física de Saint Louis University. En Xunu de 1960, los artículos periodísticos empecipiaben la especulación del so retiru yá que taba rematando la temporada con un permediu de bateo de .275. El contestó la especulación en setiembre, confirmando que xugaría pa la temporada de 1961. El so permediu de bateo de.288 reafitó la so decisión. En 1962, Musial tuvo un permediu de bateo de .330m bonu pal tercer llugar na carrea de bateo, con 19 jonrones y 82 carreres impulsaes. Como bateador emerxente, tuvo 14 hits en 19 vegaes al bat (.615). Desta manera l'estableció un nuevu récor na so carrera na Lliga Nacional dando de hits, carreres impulsaes y carreres anotaes. Esi mesmu añu, el 8 de xunetu, Musial tenía 41 años y yera el xugador más veteranu en dar trés jonrones nun xuegu. Los Cardinals empecipiaron la temporada de 1963 ganando 10 de los sos primeros 15 partíos, con Musial bateando .237. El realizó un nuevu récor nes Lligues Mayores pa la so carrera con hits extrabases el 8 de Mayu y aumentó el so permediu de bateo a .277 pal fin del mes. Hizop la so apaición númberu venti nel Partíu de les Estrelles y 24ava apaición nel Partíu de les Estrelles el 9 de xunetu de 1963, danndo un machucón que foi hit nel quintu inning. El xerente xeneral Bing Aporté informó'l 26 de xunetu los planes que se teníen con Musial, que yá taba decidíu a retirase al termina la temporada. L'esperáu anunciu facer nun picnic de los Cardinals el 12 d'Agostu, faciendo pública la so decisión, esperanzáu en poder retirase con una nota ganadora. Musial visitó al so güelu per primer vegada nes primeres hores del 11 de Setiembre. Más tarde esi mesmu día, dio un jonrón na so primer vegada al bat. Dempués de barrer nun doble xuegu'l 15 de Setiembre, los Cardinals ganaren 19 de los postreros 20 xuegos, tando un xuegu detrás de Los Angeles Dodgers. Pero los Dodgers barrieron a los Carinals nuna serie de tres xuegos en St. Louis colo cual llograron el gallardate de la Lliga Nacional el 25 de Setiembre. L'últimu xuegu de Musial, foi'l 29 de setiembre de 1963 el cual foi precedíu por una ceremonia d'una hora de duración. Los oradores fueron dellos incluyíu'l comisionado Ford Frick, la voz de los Cardinals Harry Caray y el dueñu del equipu, Gussie Busch quién anunció que'l númberu "6" qu'utilizaba Musial sería retiráu pol equipu. Mientres el juegom MuAIl dio un senciellu nel cuartu inning, un hit al xardín derechu anotando Curt Flood nel sestu. El manager de los Cardinals Johnny Keane traxo a Gary Kolb como bateador emerxente por Musial, llegando la so carrera nes Lligues Mayores al so fin. Solo diera dos hits nel so debú na lliga. Musial remató'l so últimu xuegu con dos hits. Remató col récor de tolos tiempos na Lliga Nacional y segundu dempués de Ty Cobb na llista de les Lligues Mayores. L'últimu hit de la so carrera foi contra los Cincinnati Reds, sobre'l segunda base nesi tiempu Pete Rose quién mas tarde rompería'l récor de Cobb de tolos tiempos como'l rei de los hits. Al momentu del so retiru, Musial tenía 17 récores nes Lligues Mayores, 29 récores na Lliga Nacional y nuevo records nos Partíos de les Estrelles. Ente estos récores el foi asitiáu como'l líder de exrabases na so carrera de Lligues Mayores (1377) y bases totales (6134), Tamién tuvo otres marques n'otres categoríes como hits(3630), partíos xugaos (3026), dobles (725) y carreres impulsaes (1951). Remató la so carrera con 475 jonrones anque nunca foi líder na Lliga Nacional nesa categoría. Musial pudo pasar fácilmente la cifra de 500 jonrones y hubier sío'l segundu bateador detrás de Babe Ruth, con 2000 carreres impulsaes, si'l nun allegara al serviciu militar. El so total de hits na so carrera foi de 1815 hits y casa y 1815 hits en xira, y esto pudiera ser posible, ensin el serviciu militar, que de siguir xugando nesa temporada degolara a Ty Cobb nel récor de hit. Tamién foi'l primer xugador de les Lligues Mayores n'apaecer en 1000 xuegos en dos distintos posiciones, rexistrando 1896 xuegos nos xardinos y 1016 na primer base. Dende'l so retiru en 1963, yera l'únicu xugador que remató la so carrera con un permediu de bateo bien alto pa tola vida, meyor que'l de Tony Gwynn. Hank Aaron foi l'únicu xugador de degolar el récor de 6134 bases totales. Musial tuvo 3026 apaiciones nes Lligues Mayores y nunca foi espulsáu d'un xuegu. Comenarios alrodiu de la so reputación na hestoria deportiva, el periodista Bob Costas dixo: El nun dio jonron na so última vegada al bate. pero dio un hit. El nun tuvo una racha de 56 xuegos dando de hit. Casóse cola so novia de la escuela y permanecio casáu con ella. "Tou lo que representó Musial nos dos décades d'excelencia y completa decencia qu'un humanu puede faer" El periodista deportivu Bob Costas alrodiu de Musial. La so última temporada foi la de [[1963]]. Irónicamente na siguiente temporada en 1964, yá retiráu, los Cardinals fueron campeones de la Lliga Nacional y ganaron la Serie Mundial al enfrentase a los New York Yankees. D'haber estáu activu, fuera parte del equipu campeón. Pero naide puede predicir el futuru. Fungió como mánager xeneral pa los Cardinals en [[1967]] con bones resultancies, pos ganaron la [[Serie Mundial]] frente a los [[Red Sox]]. Pa rematar la so carrera, en [[1969]] foi ingresáu al [[Salón de la Fama del Béisbol|Salón de la Fama]]. == La so vida familiar posterior al retiru del beisbol == Musial foi nomáu vice-presidente de St. Louis Cardinals en setiembre de 1963, permaneciendo nesa puestu hasta dempués de la temporada de 1966. De Febreru de 1964 a Xineru de 1967, sirvió al presidente [[Lyndon B. Johnson]] quién-y nomó direutor del National Council on Physical Fitness, un programa de promoción pa exercitar a los ciudadanos estauxunidenses. Antes del entamu de la temporada de 1967, foi nomáu xerente xeneral, llevando al club a ser campeón de la Lliga Nacional y ganar la Serie Mundial escontra los Boston Red Sox en 1967. Ganó la llealtá de los xugadores de los Cardinals faciendo les ufiertes aceptables nel momentu d'axustar los contratos y creo el serviciu de neñeres nel estadiu amás de que les esposes de los xugadores pudieren asistir a los xuegos. El so compañeru de negocios de llargu tiempu Biggie Garagnani finó en Xunu de 1967, polo cual Musial tuvo más tiempu remanando'l so restorán y otros negocios rellacionaos. Realizó y écho-y munches ganes a esti tipu de negocios, pero nun yera'l so fuerte. Consideró y decidió dexar el cargu de manager xeneral, enantes de completar un añu completu nel trabayu. Musial foi notable tocando l'harmónica, incluyida la so rendicíon "Take Me Out to the Ball Game" (Llevame al xuegu de pelota). A traves de la década de los años 1990's tocaba frecuentemente l'harmónica en xuntes públiques, na ceremonia como l'ingresu añal al Hall of the Fame y en dellos eventos de caridá. Apaeció na televisión mientres el Show de Hee Haw en 1994 onde grabó 18 cantares que fueron más tarde vendíes y onde se daben instrucciones de como tocar l'harmónica. Musial conoció a Lillian Susan Labash en Donora cuando dambos teníen 15 años y casáronse en St. Paul's Catholic Church in Daytona Beach, Florida'l 25 de Mayu de 1940. Tuvieron cuato neños: El so fíu Richard, y les sos fíes Gerry, Janet y Jeanie. Lillian Musial finó a los 91 años, el 3 de Mayu de 2012. El so matrimoniu durara 72 años. Nos sos últimos años, Musial careció la Enfermedá d'Alzheimer. == Honores y reconocencies == El 4 d'Agostu de 1968, foi eregida la estatua n'honor de Musial fuera del Busch Memorial Stadium nos campos del nordés del estadiu en St. Louis. La estatua foi camudada del so sitiu orixinal del llau este del nuevu Busch Stadium, pa la so primer temporada nel añu 2006, onde s'alzó una plaza popular pa les xeneraciones de fanáticos de los Cardinals. La estatua de Musial esta escrita con unos pensamientos atribuídos al comisionado Ford Frick. ""Equí esta'l perfectu guerreru del beisbol. Equí esta'l perfectu caballeru del beisbol"" párrafos escritos na base de la estatua de Musial. Musial foi escoyíu al Hall of Fame del beisbol, nel so primer añu de elegibilidad en 1969, siendo mentáu nel 93.2% de les boletas. El 14 de Xunu de 1973, el tuvo la so primer eleición dientro del National Polish-American Hall of Fame (Salón de la Fama de los polacos americanos), agospiáu en St. Mary's College in Orchard Lake, Michigan. En 1989, el foi escoyíu al St. Louis Walk Fame. Cinco años más tarde, un campu de beisbol llevó'l so nome nel so llar en Donora. Ocupó'l llugar númberu diez na llista de The Sporting News ente los 100 Xugadores Más Grandes del Beisbol publicada en 1998. Tamién foi unu de de los trenta xugadores escoyíos de les Lligues Mayores pal Equipu del Sieglu, amestándose por un comité especial rematando nel llugar númberu once en votos realizaos polos aficionaos ente los xardineros. Nel añu 2000 foi escoyíu al Hall of Famous Missourians, y un bustu de bronce se coloc+o permanentemente na rotonda del Missouri State Capitol. En Xineru de 2014, los Cardinals anunciaron a Musial ente los ventidós xugadores decanos y personal pa ser escoyíu en St. Louis Cardinals Hall of Fame Museum pa la clase inagurual de 2014. El Presidente Barack Obama -y dio'l premiu del 2010 consistente en Presidential Medal of Freedom (La Medaya Presidencial de la Llibertá) a Stan Musial nuna ceremonia nel Salón Este de la Casa Blanca'l 15 de Febreru de 2011. Cerca de dos décades dempués del so retiru, l'estadísticu del beisbol Bill James y los estadigrafos D'alcuerdu nala, empecipiaron un movimientu y usáronse nueves víes pa comparar a los xugadores a traves de la hestoria. Nel 2001, James asitió a Musial como xugador nel décimu llugar na hestoria del beisbol y el segundu meyor xardineru esquierdu de tolos tiempos. D'alcuerdu a la referencia del beisbol,com. ta asitiáu nel quintu llugar de tolos tiempos ente los bateadores de acuedo a Black Ink Test y ye'l terceru de tolos tiempos en Gray Ink Test, midíes realizaes onde se fai la compáración de xugadores en diferetes dómines. El foi asitiáu nel primer llugar d'alcuerdu a Baseball-Reference's Hall of Fame Monitor Test y empatáu nel segundu llugar en the Hall of Fame Career Standards Test. Dempués del acomodamientu d'estes estadístiques, n'ocasiones ye subestimado o pasáu por altu como un atleta la historia moderna del deporte estauxunidense. D'alcuerdu al puntu de vista del analista deportivu de beisbol Jayson Stark diz: "Nun puede pensar nun grande de tolos tiempos y nun solu deporte quien dexaron fuera a unu de los más grandes nes sos conversaciones como Stan Musial". Musial llanzó la primera pitcheada nel quintu xuegu de la Serie Mundial del 2006 apurriendo la pelota del so llanzamientu en dicha ceremonia al Presidente Barack Obama nel Partíu de les Estrelles de les Lligues Mayores nel añu 2009. El día de "Stan the Man" foi realizáu nel so honor polos Cardinals el 18 de Mayu de 2008. Nel añu 2010, otru de los grandes bateadores de los Cardinals, Ablert Pujols, tamién foi nomáu "L'Home" diciendo que'l nun quería que lu nomaren "The Man", prefería que fora n'Español, porque "Porque solo hai un home que consiguió un respetu y esi ye Stan Musial." == Ver tamién == * [[Rogers Hornsby]] == Referencies == {{llistaref}} * [http://www.stan-the-man.com/ Sitiu oficial de Stan Musial] * [http://www.beisbolfama.com/biografia/stan/musial Stan Musial na web del Salón de la Fama del Béisbol (español)] * [http://www.baseballhalloffame.org/hofers/detail.jsp?playerId=119602 Stan Musial na web del Salón de la Fama del Béisbol (inglés)] * Baseball Almanac, (2007), [http://www.baseball-almanac.com/players/player.php?p=musiast01 Stan Musial Stats] * Baseballlibrary.com (2006), [http://www.baseballlibrary.com/ballplayers/player.php?name=Stan_Musial_1920 Stan Musial] * The Baseball page.com (2007), [http://www.thebaseballpage.com/players/musiast01.php Stan Musial] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110316040830/http://www.thebaseballpage.com/players/musiast01.php |date=2011-03-16 }} {{Tradubot|Stan Musial}} {{NF|1920|2013|Musial, Stan}} [[Categoría:Xugadores de béisbol d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Militares de la Segunda Guerra Mundial d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Saint Louis (Missouri)]] 0n32vasmt9d5drq2jdlz9b2yd2ba6nx Pelé 0 74832 4377157 4372226 2025-06-18T07:22:18Z XabatuBot 43102 iguo testu: Botafogo de Futebol y Regatas => Botafogo de Futebol e Regatas 4377157 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Pelé}} {{Revref}} {{persona}} '''Edson<ref>Según afirma'l mesmu Pelé, na so partida de nacencia apaez por error'l nome «Edison» en cuenta de «Edson»; cf. [http://www.amazon.com/reader/1416511210?_encoding=UTF8&ref_=sib_dp_pt#reader-link ''Pelé. The autobiography''], páx. 14.</ref> Arantes do Nascimento''' {{nym}}, más conocíu como '''Pelé''', foi un [[xugador de fútbol|futbolista]] [[Brasil|brasilanu]]. Ta consideráu por munchos ex-xugadores,<ref>{{cita web |url=http://www.foxsportsla.com/noticias/63937-alfredo-di-stefano-cree-que-los futbolistes-esmolécense-mas-pol dineru?country=co |títulu=Alfredo Di Stéfano: "Pelé ye'l meyor de toos" |fechaaccesu=11 de setiembre de 2012 |editorial=foxsportsla.com }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.latercera.com/noticia/deportes/2012/01/656-423628-9-cesar-luis-menotti-el-mas-grande-foi-pele.shtml |títulu=César Luis Menotti: "El más grande foi Pelé" |fechaaccesu=11 de setiembre de 2012 |editorial=latercera.com }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.lacuarta.com/diario/2003/10/05/05.13.4a.DEP.PELE.html |títulu=Franz Beckenbauer: "Pelé ye'l meyor del mundu" |fechaaccesu=11 de setiembre de 2012 |editorial=lacuarta.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130925110755/http://www.lacuarta.com/diario/2003/10/05/05.13.4a.DEP.PELE.html |fechaarchivu=2013-09-25 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://depor.pe/noticia/450571/cubillas-pele-meyor-toos tiempos |títulu=Teófilu Cubillas: "Pelé ye'l meyor de tolos tiempos" |fechaaccesu=11 de setiembre de 2012 |editorial=depor.pe }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.cronista.com/contenidos/2012/03/11/noticia_0005.html |títulu=Claudio Paul Caniggia: "Pelé foi meyor que Maradona" |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |editorial=cronista.com }}</ref><ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/classicfootball/players/player=63869/quotes.html |títulu=Alrodiu de ... Pelé |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |editorial=fifa.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090424085745/http://es.fifa.com/classicfootball/players/player=63869/quotes.html |fechaarchivu=2009-04-24 }}{{Cita|[[Zico]]: «Pelé, que ye'l más grande y los demás atopar a muncha distancia d'él».<br /> [[Mário Zagallo]]: «El puestu de númberu diez taba guardáu pal meyor deportista del planeta: Pelé».<br /> [[Romário]]: «En llugar de llamase fútbol el xuegu tendría de llamase Pelé».<br /> [[Tarcisio Burgnich]]: «Antes del partíu, dicíame 'Pelé ye de carne y güesu, como yo'. Depués entendí que taba equivocáu».}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.fifa.com/worldfootball/news/newsid=1321917.html#what+they+said+about+pele |títulu=What they said about Pele |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |editorial=fifa.com |idioma= inglés}}{{Cita|[[Tostão]]: «Pele foi'l más grande».<br /> [[Johan Cruyff]]: «Pelé foi l'únicu futbolista que superó les llendes de la lóxica».<br /> [[Bobby Charlton]]: «Dacuando siento que'l fútbol inventar pa esti xugador máxicu».<br /> [[Ferenc Puskás]]: «El xugador más grande na historia foi Di Stéfano. Niégome a clasificar a Pelé como xugador. Él taba percima d'eso».<br /> [[Just Fontaine]]: «Cuando vi xugar a Pelé, sentí que tenía de colgar les botes».}}</ref> por diversos organismos deportivos,<ref name="RR48">{{cita web |url=http://en03.touri.com/Berichte/FIFA-Spieler/MalePlayer.pdf |títulu=FIFA Player of the Century |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |editorial=fifa.com |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120426005029/http://en03.touri.com/Berichte/FIFA-Spieler/MalePlayer.pdf |fechaarchivu=2012-04-26 }}</ref><ref name="RR800">{{cita web |url=http://www.iffhs.de/?42d03y32a16f43809fa3c17c13c09y20a15ff3c09f32b17f7370eff3702bb0a35bb6y28fc380de43110f83d00y1a |títulu=El Meyor Xugador Mundial del Sieglu |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |editorial=iffhs.de }}</ref><ref name="COIXX">{{cita web |url=http://documenta.elmundo.orbyt.es/Hemeroteca/Buscador.aspx |títulu= Pelé, el meyor del sieglu XX pal olimpismu |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |editorial=elmundo.orbyt.es }}</ref> por periodistes y la prensa polo xeneral,<ref>{{cita web |url=http://espn.go.com/classic/biography/s/Pele.html |títulu=Pele, King of Futbol |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |apellíu= Kirby |nome=Gentry |editorial=espn.go.com |idioma=inglés }}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.bbc.co.uk/spanish/seriemilenio08.htm | títulu=Un sieglu, diez histories: Edson Arantes do Nascimento "Pelé" |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |editorial=bbc.co.uk }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.englandfootballonline.com/TeamHons/HonsWldSocPlyrsCent.html |títulu=World Soccer Players of the Century |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |editorial= englandfootballonline.com |idioma=inglés }}</ref><ref>{{cita web |url=http://archivo.laprensa.com.ni/archivo/2000/diciembre/15/cartas/ |títulu=Pelé, el meyor |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |apellíu=Solís |nome=Alejandro |editorial=laprensa.com.nin |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130923070748/http://archivo.laprensa.com.ni/archivo/2000/diciembre/15/cartas/ |fechaarchivu=2013-09-23 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.dailymail.co.uk/sport/football/article-1190865/THE-LIST-The-greatest-players-history-football-Nos-10-1.html |títulu=THE LIST: The greatest players in the history of football, Nos 10-1 |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |editorial=dailymail.co.uk |idioma=inglés }}</ref> y gran parte de los almiradores del [[fútbol]]<ref>{{cita web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/deportes/newsid_7081000/7081524.stm |títulu=Pelé "ye'l meyor" |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |editorial=bbc.co.uk }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.poblanerias.com/2009/10/pele-el-meyor-futbolista-de-todos-los-tiempos-naz-en-1940/ |títulu=Pelé: el meyor futbolista de tolos tiempos naz en 1940 |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |editorial=poblanerias.com }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.libreriadeportiva.com/L19691-pele-memories-del-meyor-futbolista-de-todos-los-tiempos.html |títulu=Pelé. Memories del meyor futbolista de tolos tiempos |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |editorial=libreriadeportiva.com }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.goal.com/en-gb/news/2931/go-global/2010/10/22/2178640/over-50-per-cent-of-goalcom-uk-readers-believe-brazilian |títulu=Over 50 per cent of Goal.com UK readers believe Brazilian legend Pele was a greater player than Diego Maradona |fechaaccesu= 12 de setiembre de 2012 |apellíu=Joynson |nome=Danielle |editorial=goal.com |idioma=inglés }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.hinchapedia.com/pele-hasta-en-los llibros-ye-el-mas-grande |títulu=Pelé hasta nos llibros ye'l más grande... |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |editorial=hinchapedia.com }}</ref> como'l meyor xugador na historia d'esti [[deporte]].<ref>{{cita web |url= http://www.fifa.com/classicfootball/players/player=63869/bio.html |títulu=Pelé - The King of football |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |editorial=fifa.com |idioma=inglés }}</ref><ref name="FFB">{{cita web |url=http://www.rsssf.com/miscellaneous/best-x-players-of-y.html#ff-poc |títulu=France Football's Football Player of the Century |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |editorial=rsssf.com |idioma=inglés }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.rsssf.com/miscellaneous/best-x-players-of-y.html#placar100 |títulu=Placar's 100 Craques do Século |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |editorial=rsssf.com |idioma=inglés }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.rsssf.com/miscellaneous/afstop100.html |títulu=AFS Top-100 Players of All-Time |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |editorial=rsssf.com |idioma=inglés }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,991264,00.html |títulu=PELE: The Phenomenon |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012 |apellíu=Kissinger |nome=Henry |editorial=time.com |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120911021753/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,991264,00.html |fechaarchivu=2012-09-11 }}</ref> Foi escoyíu'l meyor xugador del sieglu nuna votación fecha polos ganadores del [[Balón d'Oru]].<ref name=FFB/> La [[Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol|IFFHS]] nomólu'l meyor xugador del mundu y el [[Comité Olímpicu Internacional]] dio-y el títulu del meyor deportista del sieglu XX.<ref name="sportsillustrated1">{{cita web |url=http://sportsillustrated.cnn.com/soccer/world/2002/world_cup/news/2002/05/29/pele_icon/ |títulu=Pelé still in global demand |editorial=[[CNN Sports Illustrated]] |fecha=[[2002-05-29]] |fechaaccesu=30 de mayu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080421234635/http://sportsillustrated.cnn.com/soccer/world/2002/world_cup/news/2002/05/29/pele_icon/ |fechaarchivu=2008-04-21 }}</ref> Foi consideráu'l meyor xugador de la historia nuna encuesta efectuada polos miembros de la Comisión del Fútbol d'esa institución y los suscriptores de la ''FIFA Magazine''.<ref name="FIFA award">{{cita web |url = http://sportsillustrated.cnn.com/soccer/news/2000/12/11/pele_maradona/#more |títulu = Split decision |fechaaccesu = 21 de setiembre de 2009 |autor = CNN Sports Illustrated |fecha = 11 d'avientu |añu = 2000 |idioma = inglés |urlarchivu = https://archive.today/20120524213703/http://sportsillustrated.cnn.com/soccer/news/2000/12/11/pele_maradona/#more |fechaarchivu = 2012-05-24 }}</ref> Cola [[Seleición de fútbol de Brasil|seleición brasilana]] consiguió la [[Copa Mundial de Fútbol de 1958|Copa Mundial de 1958]], [[Copa Mundial de Fútbol de 1962|Copa Mundial de 1962]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 1970|Copa Mundial de 1970]]. Debutó como profesional col [[Santos Futebol Clube|Santos FC]], club onde pasó la mayor parte de la so carrera, que mientres el tiempu que militó volvióse unu de los meyores equipos del mundu. Con esti llogró nueve [[Campeonatu Paulista|Campeonatos Paulistes]], trés [[Tornéu Rio-São Paulo|Torneos Rio-São Paulo]], seis [[Campeonatu Brasilanu de Serie A]], dos [[Copa Libertadores d'América|Copes Libertadores]], dos [[Copa Intercontinental|Copes Intercontinentales]] y la [[Supercopa de Campeones Intercontinentales]]. Na fase final de la so carrera recaló nel [[New York Cosmos]] de la estinta [[North American Soccer League|NASL]]. Ye'l máximu anotador de la seleición de Brasil y del Santos, con 77 y 474 anotaciones respeutivamente.<ref>{{cita web |url = http://www.rsssf.com/miscellaneous/pele-intlg.html |títulu = Edson Arantes do Nascimento "Pelé" - Goals in International Matches |fechaaccesu = 21 de setiembre de 2009 |autor = [[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation|RSSSF]] |fecha = 23 d'abril|añu = 2009|idioma = inglés}}</ref> Na so carrera marcó 760 goles oficiales, 541 en campeonatos de lliga, convirtiéndolo nel máximu goliador de tola historia. Convirtióse nun mitu deportivu y una de les máximes referencies del fútbol brasilanu y mundial.<ref>{{cita web |url = http://www.time.com/time/time100/heroes/profile/pele01.html |títulu = Heroes & Icons: Pelé |fechaaccesu = 22 de setiembre de 2009 |autor = [[Time (revista)|TIME]] |fecha = 14 de xunu |añu = 1999 |idioma = inglés |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090421004205/http://www.time.com/time/time100/heroes/profile/pele01.html |fechaarchivu = 2009-04-21 }}</ref> Tres el so retiru foi [[actuación|actor]] de [[televisión]]<ref>{{cita web |url = https://www.imdb.com/name/nm0671446/ |títulu = Pelé en IMDb |fechaaccesu = 22 de setiembre de 2009 |autor = IMDb |idioma = inglés}}</ref> y llanzóse como [[cantante]].<ref>{{cita web |url = http://www.televisadeportes.com/futbol/futbolinternacional/039666/pele-grabaria-disco-con-bono-elton-john-y-mick-jagger |títulu = El ex-futbolista fadría'l so segundu álbum, en 2006 grabó'l primeru |fechaaccesu = 22 de setiembre de 2009 |autor = EFE |editorial = Televisa Deportes|idioma = castellanu}}</ref> Foi nomáu Caballeru d'Honor del Imperiu británicu, Ciudadanu del Mundu pola [[Organización de les Naciones Xuníes|ONX]], Embaxador d'Educación, Ciencia, Cultura y Bonos Deseos de la [[Unesco]], Embaxador pa la Ecoloxía y el Mediu Ambiente pola [[Organización de les Naciones Xuníes|ONX]] (1992), Ministru estraordinariu de Deportes pol gobiernu de Brasil (1994-1998)<ref>{{cita web |url = http://es.fifa.com/worldfootball/news/newsid=1092983.html |títulu = Los intelectuales del fútbol |fechaaccesu = 22 de setiembre de 2009 |autor = [[FIFA]] |fecha = 21 d'agostu |añu = 2009 |idioma = castellanu |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20150213051214/http://es.fifa.com/worldfootball/news/newsid=1092983.html |fechaarchivu = 2015-02-13 }}</ref> y Embaxador del Deporte nel [[Foru Económicu Mundial]] de Davos (2006).<ref>{{cita web |url = http://www.orizabaenred.com.mx/cgi-bin/web?p=orizabaenred&b=VERNOTICIA&%7Bnum%7D=41207 |títulu = Fala Pelé del racismu en Davos |fechaaccesu = 22 de setiembre de 2009 |autor = Orizaba Noticies |fecha = 26 de xineru |añu = 2006 |idioma = castellanu |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20150924061853/http://www.orizabaenred.com.mx/cgi-bin/web?p=orizabaenred&b=VERNOTICIA&%7Bnum%7D=41207 |fechaarchivu = 2015-09-24 }}</ref> En [[2004]] foi-y encargáu pola FIFA de la ellaboración de la [[FIFA 100|llista de los 125 meyores futbolistes vivos]], nel marcu de la celebración del centenariu d'esta institución. Amás, foi unu de los futbolistes que participaron na película ''[[Victory (película)|Victory]]'' (1981), xunto col so amigu [[Bobby Moore]] y otros grandes futbolistes de la dómina, como [[Paul Van Himst]], [[Osvaldo Ardiles]], [[Kazimierz Deyna]], y en compañía d'actores como [[Michael Caine]], [[Max Von Sydow]] y [[Sylvester Stallone]]. Na película tamién foi l'encargáu de diseñar les coreografíes de xuegu del partíu. A pesar de nunca ganar el [[FIFA Balón d'Oru]] na so carrera futbolística, premiu que nesa dómina nun esistía, el [[13 de xineru]] de [[2014]] na gala de premiación del [[FIFA Balón d'Oru]], la [[FIFA]] concedió-y el [[FIFA Balón d'Oru]] honoríficu pola so gran trayeutoria. == Biografía == === Los empiezos (1940-1955) === Nació en [[Três Corações]], nel estáu de [[Minas Gerais]] el [[23 d'ochobre]] de [[1940]]. Los sos padres fueron João Ramos do Nascimento «Dondinho» y María Celeste Arantes.<ref name="MLATBG">Robert L. Fish; Pelé (1977). My Life and The Beautiful Game: The Autobiography of Pelé, Chapter 2. Doubleday & Company, Inc., Garden City, New York. ISBN 0-385-12185-7</ref> Dondinho fuera xugador del [[Fluminense Football Club|Fluminense FC]] y [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]], pero vio atayada la so carrera deportiva cuando nel so primer partíu col Mineiro cutióse la rodía, tres un choque col defensa Juvenal, y rompióse los lligamientos.<ref name="MiLegado">{{cita web| apellíu=Barraza| nome=Jorge| títulu= El legáu d'O Rei Pelé | obra= Diariu El Comercio editorial= elcomercio.com.pe| url = http://www.elcomercio.com.pe/edicionimpresa/Html/2009-01-25/el legáu-rei-pele.html| fechaaccesu= 23 de setiembre de 2009}}</ref> Contratar el BAC, polo que se camudaron a Baurú, ellí siempres pasaron apremios económicos.. Creó un equipu colos sos amigos de barriu al que llamaron Ameriquinha, que se llevó'l tornéu de la ciudá.<ref name="PromesaPele">{{cita web| apellíu= Barraza| nome= Jorge| títulu= El rei Pelé: Nel nome del padre| obra= Revista Trunfo| editorial= trunfu.cl| url= http://www.triunfo.cl/prontus_trunfo/site/artic/20090507/pags/20090507161621.html| fechaaccesu= 23 de setiembre de 2009}}</ref> Dempués d'esto pasó a les divisiones inferiores del equipu del Baquinho, onde xugaba Dondinho y que yera entrenáu por [[Waldemar de Brito]], internacional con Brasil na [[Copa Mundial de Fútbol de 1934|Copa Mundial de 1934]]. Per esos años xugó por un tiempu fútbol-sala nel Radium. Waldemar de Brito ayudar a perfeccionar el so xuegu y convenció a la so madre, quien nun vía al fútbol como un oficiu, por qu'abandonara el so emplegu nuna fábrica de zapatos y la so casa pa dise a xugar al [[Santos Futebol Clube|Santos FC]] de [[São Paulo]].<ref name="MiLegado" /> === De Santos a Suecia (1955-1958) === A la so llegada a Santos, participó por un tiempu nes categoríes inferiores, magar pudo prauticar colos titulares. Magar tener grandioses actuaciones esixóse-y que tenía d'ameyorar la so complexón física por cuenta de que yera bien flacu. Adulces adquirió la forma pa llograr debutar col Santos. Sicasí, dempués de cayer nel tornéu sub-16 de [[São Paulo]] (Pelé falló un penalti), decidió dise del club, pero falló nel so escape y tuvo de permanecer ellí. Finalmente y dempués de camudar d'opinión, debutó col Santos ante'l Corinthians de [[Santo André]] en partíu amistosu, anotando un gol (esti nun foi teníu en cuenta nel contéu de goles por cuenta de que nun foi un partíu oficial). El so debú oficial col equipu santista foi ante'l Cubatão'l [[7 de setiembre]] de [[1956]], ensin cumplir los 16 años y anotando un gol. Llueu Pelé llogró les sos primeres conquistes llogrando mientres esti periodu'l [[Campeonatu Paulista|Tornéu Paulista]] (edición 1956, siendo goliador del so equipu) y el [[Tornéu Rio-São Paulo]] (edición [[1957]]). Pelé yera bien conocíu nel ambiente paulista, pero entá nun lo yera a nivel nacional. Esto camudó dempués d'un tornéu realizáu nel [[Estadiu Maracaná]], cuando s'entamó un tornéu ente dellos equipos brasilanos y dellos europeos. Nel partíu del debú ante'l [[Clube de Futebol Os Belenenses|Os Belenenses]] de [[Portugal]], convirtió 3 goles. Xugó tamién ante'l [[NK Dinamo Zagreb|Dinamo]] de [[Yugoslavia]], el [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] y el [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]], anotando un gol en cada partíu. Con esa actuación llogró que Vicente Feola, l'entrenador de {{sel|Brasil}}, afitar nél y convocar a la seleición, ''con menos d'un añu de debutar como profesional''. El so debú foi'l [[7 de xunetu]] de [[1957]] contra {{sel|Arxentina}} nel Maracaná pola Copa [[Julio Roca]], y anque anotó, Brasil perdió 2-1. Trés díes depués pol mesmu tornéu ante Arxentina nel [[Estadiu Pacaembú]], Brasil ganó 2-0 anotando Pelé unu de los goles. Asina, Pelé non yá llograba reconocencia nacional, sinón que debutaba cola seleición brasilana, anotando amás los sos dos primeros goles cola ''verdeamarela''. Sicasí, esi añu nun sería too victories pa Pelé. En [[payares]] de [[1957]] el Santos cayía 6-2 col São Paulo con una actuación maxistral de la estrella del São Paulo: [[Tomás Soares da Silva|Zizinho]], que fizo que fueren estos los que se llevaren el Tornéu Paulista d'esi añu. Pa 1958 foi convocáu a la seleición de Brasil pa enfrentar la [[Copa Mundial de Fútbol de 1958|Copa del Mundu]] que se celebraría en [[Suecia]]. Pa Pelé esto nun foi cenciellu. Primero porque lo convocaren a él en desterciu de Luizinho, la gran estrella del [[Corinthians]] per esos años. Por cuenta de esto los fanáticos del Corinthians entamaron un partíu contra los convocaos pa demostra-y a Feola l'error de nun llevar a Luizinho al mundial. Nun taba en bona condición física y la seleición ganó esti partíu por 3-1. Esti partíu llevó a un segundu problema pa Pelé: Ari Clemente, defensa del Corinthians movióse de sópitose y cutiólu na rodía derecha, mancándolu. Decidieron llevalu asina a Suecia (anque tuvieron a puntu de sacalu de la convocatoria). Tuvo de sometese a una terapia que consistía n'aplicar toballes firvientes sobre la rodía mancada. [[Ficheru:Pelé jump 1958.jpg|200px|thumb|Pelé lluchando pol balón ante'l porteru suecu [[Kalle Svensson]] mientres la final de la [[Copa Mundial de Fútbol de 1958]].]] Sicasí nun tuvo llistu pal primer partíu de Brasil n'Udevalla ante {{sel|Austria}}. Ganaron los brasilanos por un contundente 3-0 con goles de [[José Altafini|Mazzola]] (2) y [[Vavá]]. El segundu partíu foi en [[Gotemburgu]] ante {{sel|Inglaterra}}. Pelé nun xugó y el partíu terminó 0-0 gracies a la sensacional actuación del porteru inglés, [[Colin McDonald]]. Sería hasta'l postreru partíu en Gotemburgu ante la [[Seleición de fútbol de la Xunión Soviética|URSS]] de [[Lev Yashin]] y Simonian, nel que debutaría Pelé. Ganó Brasil 2-0 con dupleta de Vavá y Pelé xugando maxistralmente xunto con [[Garrincha]] y [[Didí]]. Brasil pasaba a los cuartos de final y enfrentaría a la {{sel|Gales}} de [[John Charles]], que nun taría por mancadura. Pelé recibió un pase de Didí de llombu de la portería, baxándolu col pechu al so pie derechu, pa depués refugando al defensa anotar na portería de Jack Kelsey. Foi'l gol de la victoria y el pase a semifinales ante la {{sel|Francia}} de [[Just Fontaine]], [[Raymond Kopa]] y [[Roger Piantoni]]. El partíu terminó 5-2 a favor de la ''Canarinha'' con una tripleta de Pelé. La final foi ante la {{sel|Suecia}} de [[Nils Liedholm]], [[Gustavsson]], [[Agne Simonsson]], [[Kalle Svensson]] y [[Gunnar Gren]]. Dempués del gol inicial de Liedholm, Vavá anotó un gol a pase de Garrincha. Pelé estrelló un balón nel palu y de nuevu anotó Vavá a pase de Garrincha pa terminar la primer parte 2-1. Nel complementu Pelé fai'l so famosu globu a Gustavsson y cute la pelota ensin dexala cayer pa convertir el 3-1. [[Mário Zagallo|Zagallo]] anota'l 4-1 y Simonsson descuenta pa Suecia. A la fin, depués de superar a dos defenses nel aire, Pelé cabecia'l balón y esti describe una parábola lenta que finalmente entra a la rede. Victoria ''Canarinha'' por 5-2 y el primer títulu de Brasil, siendo hasta agora la única seleición americana campeona nuna Copa del Mundu n'Europa. Un iconu pa la historia: Pelé con 17 años llorando nel costazu del porteru [[Gilmar]] ganando'l primeru de los sos trés títulos mundialistas. === Allegríes y murnies (1958-1962) === La victoria nel mundial foi'l so trampolín escontra la fama. Por esto y porque el so rival nel Santos [[Emmanuele del Vecchio]] partía al [[Associazione Calcio Milan|AC Milan]], Pelé consolidábase na titular del Santos. 1958 foi una temporada sensacional pa El Rei n'estadístiques. En 38 partíos xugaos anotó 58 goles, lo qu'ayudó a que'l Santos ganara'l Tornéu Paulista (edición 1958). En 1959 perdieron esti tornéu a manes del Palmeiras, anque ganaron el Tornéu Rio-São Paulo (edición 1959), pa darréu ganar tres veces siguíes el Tornéu Paulista (ediciones 1960, 1961 y 1962 siendo amás máximu goliador nestos campeonatos). El Santos de Pelé empezaba a encimentar la so fama. Cuntaba xunto con Pelé con xugadores como Pepe, Pagao, Coutinho, Dosal, Zito, Mauro y Gilmar, ente otros. Al cumplir los 18 años, Pelé tuvo qu'emprestar el so serviciu militar como recluta nel 6 GAC (Sestu Grupu d'Artillería Motorizada de Santos). Mientres esta dómina Pelé xugó pal equipu del so cuartel y tamién pal del exércitu de Brasil. Pal so cuartel ganó dos torneos: el de los cuarteles de Santos, y el de los cuarteles de São Paulo. Pal exércitu, participó nel Campeonatu Militar Suramericanu de 1959 na final ante l'exércitu arxentín. Nesti partíu recibió la primer espulsión de la so carrera al afrellar a un contrincante. Por cuenta de esto, 1959 foi un añu solmenáu futbolísticamente para Pelé. Apostó 103 partíos pa 5 equipos distintos: Santos, Brasil l'equipu del cuartel, l'equipu del exércitu y un equipu de figures de São Paulo. Xugó 9 vegaes 2 alcuentros en menos de 24 hores y nuna oportunidá xugó 3 partíos en menos de 48 hores. Esto traería problemes para Pelé más alantre. Col Santos marchó de xira en 1959 apostando 22 partíos en casi 14 países en menos de 6 selmanes con un saldu de 13 victories, 5 empates y 4 derrotes. Pa 1961, sufrió una mancadura seria nuna xira realizada en Méxicu nun partíu apostáu ante'l Necaxa. Sufrió un golpe d'un defensa arxentín: Pedro Dellacha, na cara y nel costazu. Sintió problemes na vista y cuando intentó llevantase volvió cayer esmorecíu. Dempués d'ocho radiografíes determinóse que nun tenía nada rotu nin estropiáu, pero tuvo de guardar reposu, por mor del escesu de partíos apostaos. Tuvo inda problemes polo qu'atayó momentáneamente la so presencia nuna xira per Suiza. Sicasí llegó a Basilea y nun partíu sensacional que ganó'l Santos por 8-2, Pelé robló 5 tantos y Coutinho 3. Foi lleváu n'andes pol públicu que vía que la so mancadura yá taba superada. En setiembre de 1961, en tres selmanes anotó 23 goles en 6 partíos con un permediu de 3,8 por partíu nesti periodu. En 1962 Pelé xugó en [[Chile]], con 21 años, la so segunda Copa del Mundu. Brasil, que yera'l vixente campeón, llegaba como favoritu; cuntaba con dos nuevos xugadores, [[Mauro Ramos|Mauro]] y [[Zózimo Alves Calazães|Zózimo]], y con [[Aymore Moreira]] como nuevu direutor téunicu. Pol escesu de partíos xugaos, a Pelé diagnosticóse-y un esguince inguinal, que fizo que sintiera punzaes nel músculu abductor. Brasil taba asitiada nel Grupu 3, en Viña del Mar, con España, Checoslovaquia y Méxicu. El primer partíu foi contra Méxicu, que xugó, sobremanera mientres la primer parte (que terminó 0-0), con bravura y con una gran actuación d'[[Antonio Carbajal|Antonio "La Tota" Carbajal]]. Pa la segunda parte y variando'l so clásicu 4-2-4 por un novedosu pa la dómina 4-3-3, Brasil ganó 2-0 con goles de Zagallo y Pelé en gran xugada individual. Nel segundu partíu ante Checoslovaquia, la so vería nun daba más y escontra que Pelé cayera abrasáu del dolor. Como nun había sustituciones pa la dómina, tuvo de permanecer nel partíu coxu y desarimáu y, magar que los checos xugaron llimpiu a Pelé pa evita-y un agravamientu de la so mancadura, el Rei nun xugó nin un partíu más nesi mundial. El siguiente partíu de Brasil foi ante España con victoria de la seleición ''canarinha'' por 2-1. Nos cuartos de final enfrentaron a Inglaterra. Con un [[Garrincha]] nel so meyor momentu, ganó Brasil por 3-1. Antes del partíu contra Chile díxose que Pelé probablemente en casu de que Brasil venciera a Chile en semifinales, podría apostar la final. Brasil ganó, pero cuando Pelé ingresó al entrenamientu colos sos compañeros, de nuevu empezó a sufrir dolores na vería y nun pudo apostar la final ante Checoslovaquia. El partíu terminó 3-1 con victoria brasilana, magar Pelé nun apostó enforma d'esti mundial, ente Garrincha y [[Amarildo]] fixeron que nun s'estrañara demasiáu al Rei. Recuperáu de la so mancadura, apostó la Copa Libertadores col Santos. Magar perdese les fases anteriores, algamó a tar recuperáu p'apostar el postreru partíu de la final ante'l Peñarol de Montevideo, onde militaba [[Alberto Spencer]]. Como en dambos partíos empataron a cero, xugóse'l partíu de desempate en campu neutral, nesti casu Buenos Aires. Ganó'l Santos por 3-0 y Pelé anotó dos goles, convirtiendo al Santos nel primer equipu brasilanu en ganar la Copa Libertadores. Esto dába-yos el derechu d'enfrentase pola Copa Intercontinental ante los portugueses del Benfica d'[[Eusébio da Silva Ferreira|Eusebio]], [[Mário Coluna]], José Aguas y Simões ente otros. El primer partíu apostó nel Estadiu Maracaná, una y bones el Santos quería cuntar con una cancha más grande p'allugar más públicu y poder faer que'l xuegu fluyera más. Pelé anotó dos goles y Coutinho otru pa una victoria riñida por 3-2. Na vuelta en Lisboa, Pelé consagróse como'l meyor futbolista del momentu dando un recital de fútbol xunto col so equipu llogrando vencer al Benfica por 5-2 con 4 goles del Rei. Asina, pese al fracasu de Chile, Pelé volvía ser el de siempre: la estrella resplandiosa del Santos de Brasil. === Un home nel puntu de mira (1963-1966) === [[Ficheru:PELÉ - 1963.jpg|thumb|left|175px|Pelé col Santos en 1963.]] Anque Pelé volvía ser el mesmu xugador de siempre, había coses que taben camudando al respective de los sos rivales. Primero yá nun lu miraben como una novedá interesante, sinón como un rival poderosu al qu'había que vencer. Y segundu, nel mundial de Chile popularizóse un métodu qu'algamaría'l so apoxéu nel mundial d'Inglaterra en 1966: el fútbol fuercia. Esti métodu consistía en marcar a un xugador con táctiques agresives, y si cometíen faltes eso nun importaba. Pelé nun sufrió esti problema en Chile, pero dende 1963 empezaría a entender qu'una nueva concepción futbolística quería predominar sobre les demás. La primer vegada que s'enfrentó a esto foi na segunda final consecutiva de Copa Libertadores del Santos en 1963 ante Boca Juniors. El partíu apostóse nel Estadiu la Bombonera. Foi tan duru'l marcaxe de los arxentinos, qu'un xugador resgó-y los pantalones a Pelé, polo que tuvo de camudalos. Non muncho dempués Boca púnxose alantre. Unos minutos dempués Pelé habilitó a Coutinho qu'empató. Y depués Pelé anotó'l gol de la victoria a pase de Coutinho. Asina, Santos consagrar por segunda vegada como campeón d'América. Pa la Copa Intercontinental, enfrentaríense al AC Milan de [[Gianni Rivera]], [[Giovanni Trapattoni]] y el so compatriota [[Amarildo]]. El primer partíu foi en San Siro, ganando'l Milan por 4-2 con Pelé anotando los dos goles del so equipu y mancándose pol marcaxe de Trapattoni. Na vuelta nel Maracaná, nin Pelé nin Zito xugaron, pero'l Santos ganó por 4-2, y nel desempate, ganó'l Santos por 1-0. Asina'l Santos tamién yera por segunda vegada campeón del mundu de clubes. Pa 1964 llegaba Julio Mazzei pa dirixir al Santos, dempués d'una gran xestión nel Palmeiras. La llegada de Mazzei amás de dar la Copa Rio-São Paulo (edición 1966), fadría que diera empiezu la segunda era dorada del Santos, con nuevos xugadores como [[Clodoaldo Tavares de Santana|Clodoaldo]], Manoel Maria y Ramos Delgado ente otros. Sicasí, primero qu'esti periodu empezara en tola regla, tendría d'enfrentar primero la Copa del Mundu d'Inglaterra en 1966. Esta vegada la loxística pa la preparación de Brasil foi desastrosa. Primero porque se convocaron aproximao unos 40 xugadores y más de la metá del continxente nun participaría nel Mundial. Segundo, les dos estrelles de Brasil [[Garrincha]] y [[Amarildo]] nun taben al nivel de diba 4 años. Ello ye qu'Amarildo se mancó nun amistosu preparatoriu. Tercero, estremó'l continxente en 4 equipos, lo cual fizo que nun hubiera unidá nel grupu. Cuartu, nun se tenía un llugar fixu d'entrenamientu, asina que se viaxó por tou Brasil, lo que fizo que la condición física de munchos nun tuviera al altor. Y quinto, el desalcuerdu y soberbia de los delegaos de la confederación brasilana que pensaben que solo amosaríen la copa a los otros países pa volvela a ganar. Asina se viaxaba a Inglaterra, con un equipu mal preparáu, un desalcuerdu total de los dirixentes y cola mesma cantidá de xugadores que tendríen de ser la delegación brasilana. Asina se llegaba a Goodison Park en Liverpool el [[12 de xunetu]] de [[1966]] pa enfrentar a [[Bulgaria]]. Ganó Brasil 2-0 con goles de Garrincha y Pelé de tiru llibre, pero'l defensa Zhechev de Bulgaria castigó fuertemente a Pelé cometiendo toa clase de faltes que nun fueron pitaes pol árbitru. Como midida de prudencia, los dirixentes decidieron que nun xugara'l segundu partíu ante una nueva Hungría, que tenía a un grandiosu [[Flórián Albert]]. Brasil perdió 3-1. El siguiente partíu ante los portugueses d'[[Eusébio da Silva Ferreira|Eusebio]], sería fatal para Pelé por dos razones. Primero porque perdieron 3-1 y quedaron fuera del mundial en primer ronda. Y segundo porque Morais, un defensa de Portugal dexólu fuera del partíu con una violenta doble falta que l'árbitru nun pitó. Asina, Brasil tornaba a casa coles manes vacíes. === Gloria (1966-1971) === [[Ficheru:Brazil 1970.JPG|thumb|Pelé (segundu pela derecha, embaxo) y la seleición brasilana del [[Copa Mundial de Fútbol de 1970|Mundial de 1970]].]] Dempués de los episodios d'Inglaterra, Pelé arrenunció a la seleición brasilana. Magar esto, col Santos empecipió una nueva dómina en tol sentíu. Con Mazzei d'entrenador y con miembros de la seleición como [[Carlos Alberto Torres|Carlos Alberto]] y [[Clodoaldo Tavares de Santana|Clodoaldo]], el Santos volvería conquistar el planeta como lu fixera unos años enantes. En [[1966]] ganaron nun triangular qu'incluyía al Santos, l'Inter y el Benfica, tornéu realizáu n'Estaos Xuníos. En mayu de [[1967]] marcharon de xira pel África Subsaḥariana pa partir más tarde a [[Italia]] y [[Alemaña]]. En [[1969]] tornó a África por una nuevu xira na que tuvo esta vegada en [[El Congu|Congo]] y [[Nixeria]]. Sicasí, esi añu sería recordáu por un acontecimientu mundial: el gol 1000 de Pelé. Pa [[ochobre]] de [[1969]] llevaba 989 goles anotaos. Nun partíu ante la Portuguesa anotó 4 goles colo que yá llevaba 993. Fixo 2 goles más ante'l Coritiba y otru ante'l Flamengo y marcó 2 goles más ante Santa Cruz en Recife. Depués en João Pessoa anotó un gol más, yá llevaba 999 goles y depués de nun anotar en [[Bahia (Brasil)|Bahia]], el circu mediáticu treslladóse a [[Rio de Janeiro]], al [[Estadiu Maracaná|Maracaná]], ante'l Vasco da Gama. Depués d'una falta de la defensa del Vasco, Pelé foi escoyíu pa cobrar el penal. Faciendo la so típica ''paradinha'', vence al porteru y anota el so gol 1000. Esti gol foi premiáu cola conquista de trés nuevos Torneos Paulistes (ediciones 1967, 1968 y 1969) y una Copa de Plata (edición 1968). Nesa dómina, internacionalmente Pelé yera perconocíu por ser un gran astru de Fútbol y pudo atopase coles celebridaes deportives, polítiques, acádemiques, artístiques. Pelé nun escaez aquel alcuentru que tuvo con [[Robert F. Kennedy]], qu'asistió a un partíu de fútbol xugáu por esi célebre futbolista brasilanu hasta que'l mesmu Pelé llamentó enforma l'asesinatu d'esi carismáticu senador norteamericanu unos años dempués. En [[1968]] consideró tornar a la seleición brasilana, pero foi efectivu hasta [[1969]], cuando l'interés centrar nel mundial de Méxicu 70. Aymore Moreira foi destituyíu y nel so llugar llegó João Saldanha, ex-entrenador del gran Botafogo de [[Garrincha]], [[Amarildo]], [[Gérson]] y [[Haílton Corrêa d'Arruda|Manga]]. Saldanha fixo'l so equipu con base en xugadores del Santos y del Botafogo. Por cuenta de problemes con [[João Havelange]], foi despidíu del cargu. D'esta miente [[Mário Zagallo]] foi nomáu como'l so reemplazu. Zagallo convocó a dellos xugadores más como [[Tostão]] y [[Roberto Rivelino|Rivelino]], colo que Brasil se vio meyor complementáu. Zagallo amás asistióse d'homes como [[Cláudio Coutinho]] y [[Carlos Alberto Parreira]]. Dempués de clasificar nel so grupu con tolos partíos ganaos y como favoritos a reconquistar mundial, nel Grupu 3 Brasil enfrentaría a Checoslovaquia, los defensores del títulu, Inglaterra y Rumanía. El [[3 de xunu]] en [[1970]] enfrentáronse en Guadalajara los brasilanos ante Checoslovaquia. Petras pon alantre a Checoslovaquia, pero Rivelino de tiru llibre empató, y unos minutos más tarde, Pelé fixo'l so famosu tiru de metá de cancha que tuvo cerca de vencer al porteru [[Ivo Viktor]]. Asina termina'l primer tiempu. Na segunda parte Brasil ponse alantre con un gol de volea de Pelé y dos goles de [[Jairzinho]] liquidaron el partíu que terminó 4-1. El [[7 de xunu]] xugaron ante Inglaterra en Guadalajara. Dempués de que [[Gordon Banks]] parára-y de manera fantástica una cabezada a Pelé y de siguío un tiru llibre a Rivelino, Inglaterra retrucó con [[Geoff Hurst]], sicasí Felix estenó la pelota. Na segunda parte una xugada pela banda de Tostão dexa que Jairzinho a pase de Pelé anote'l 1-0. Nos últimos minutos de nuevu Hurst intenta vencer a Félix, pero'l balón vase percima de la portería. Brasil ganó 1-0. Nel postreru partíu ante Rumanía en Guadalajara, Pelé anotó dos goles, unu de tiru llibre espectacular y Jairzinho anotó'l terceru. Rumanía a base de coraxe llogra descontar y a la fin el partíu termina 3-2 a favor de Brasil. Pa los cuartos de final Brasil enfrentó a Perú. Entrenaos por [[Didí]], los peruanos fueron la gran revelación del campeonatu con [[Teófilo Cubillas]], [[Hugo Sotil]] y [[Héctor Chumpitaz]] ente otros talentosos xugadores. Con un partíu de casi 50 opciones por equipu, el partíu termina 4-2 a favor de los brasilanos. Pa les semifinales Pelé y el so equipu enfrentaron al so némesis natural: Uruguái. Dempués de que Cubilla adelantrara a los uruguayos con un tiru en semifallu, a la fin de la primer parte [[Clodoaldo Tavares de Santana|Clodoaldo]] empata. Na segunda parte Jairzinho y Rivelino liquiden el partíu. Nos últimos minutos Pelé amaga a Mazurkiewicks y llogra unviar la pelota al poste contrariu, pero la pelota nun dio l'efectu desiáu y foise a centímetros del poste. Asina concluyó'l partíu. La final nel [[Estadiu Azteca]] depararía-yos a los italianos. Dempués d'un centru de Rivelino, Pelé de cabeza anotó a los 15 minutos. A los 37 minutos, [[Roberto Boninsegna]] aprovechó un error de Clodoaldo y batió a Félix ensin problema. Asina termina la primer parte con empate a un tanto. Na segunda parte Brasil sal a too o nada y [[Gérson]] aprovecha'l máximu espaciu disponible y bate al porteru [[Enrico Albertossi]] con un gol de fuera del área. Unos minutos dempués Gérson con munchu espaciu unvia'l balón a l'área, Pelé cabeció y Jairzinho nel área anotó y convirtióse nel únicu xugador qu'anotó en tolos partíos d'una Copa del Mundu. A 4 minutos del final Clodoaldo fai una gran xugada nel mediu, pasa a Rivelino y esti a Jairzinho, esti pasa a Pelé que presiente venir per detrás a [[Carlos Alberto Torres|Carlos Alberto]]. Ensin velu Pelé unvió la pelota y con un metrallazu Carlos Alberto vence a Albertossi. Yera'l final. L'estadiu viense enriba. Los cazadores d'alcordances n'intres quíten-y la camiseta y per pocu los pantalones. Na entrega de la Copa Jules Rimet, Carlos Alberto llevantóla y Brasil ye per tercer vegada campeón mundial. Asina, Pelé convirtióse nel primer xugador en ganar 3 copes mundiales como xugador. Con esti acontecimientu, el mundu del fútbol corónalu como "El Rei".<ref>http://www.elgrafico.com.ar/cobertories-historicas/1970-pele-y-el-brasil-tricampeon-del mundu.php 23-6-1970 "Gracia Brasil" por Juvenal pa El Gráficu</ref> === Primer retiru (1972-1974) === Dempués d'esi máxicu [[xunu]] de [[1970]], Pelé tornó al Santos. Aballáu yá por xugar tantos partíos alredor del mundu, empezó a preparar el camín pa despidise del fútbol profesional, empezando cola seleición. El [[18 de xunetu]] de [[1971]] xugó'l so postreru partíu cola camiseta verde oru ante Yugoslavia. El partíu terminó empatáu 2-2, pero foi conmovedor ver al públicu despidise del so meyor xugador de manera tan candial y estimándo-y polos 14 años d'allegríes pa Brasil. A finales de [[1972]] terminaría'l contratu de Pelé col Santos, asina que sabiendo'l club que yera posible que nun volveríen a los sos años doraos en munchu tiempu, en 18 meses embarcáronse nuna xira mundial que tomó Suramérica, el Caribe, Norteamérica, Europa, Asia y finalmente Australia. Sicasí'l Santos alcuéntrase en plena decadencia. Dempués de la partida de Mazzei, pasaron dellos ex-xugadores. Antoninho, Mauro, [[Jair Rosa Pinto|Jair]], etc. Pa [[1973]] Pelé y el so Santos salieron nuevamente de xira. Viaxaron pol [[Golfu Pérsicu]], [[África]], [[Alemaña]], [[Bélxica]], [[Francia]] ya [[Inglaterra]]. Depués cruciaron l'Atlánticu a [[Estaos Xuníos]] pa xugar ante'l Baltimore Bays. Nesti partíu Pelé anotó l'únicu [[gol olímpicu]] de tola so carrera. Tamién participó nel partíu de despidida de [[Garrincha]] y xunióse a los talleres de fútbol, una iniciativa realizada por Pepsi-Cola Company pa crear escueles de fútbol per tol mundu. Mientres esti periodu participó con Julio Mazzei nun videu llamáu ''Pele: The Master and His Method'', que ganó 11 premios internacionales. Para [[1974]], [[João Havelange]] intentó convencer a Pelé de volver a la seleición con mires al mundial d'Alemaña, yá que [[Mário Zagallo]] tenía dificultaes p'armar a la seleición. Tostão retiróse por una mancadura na retina, Carlos Alberto y Gérson yá se retiraren, y Jairzinho y Rivelino nun taben en bien bona condición. Pelé refugó la posibilidá yá qu'eso significaría volver al ámbitu profesional, y él taba raspiando'l retiru. Ensin la so participación Brasil llegó a semifinales, siendo esaniciada pola {{sel|Países Baxos|Holanda}} de [[Johan Cruyff]]. Finalmente n'ochobre de [[1974]], Pelé despidióse del Santos y del fútbol profesional en Vila Belmiro. === Cosmos y segundu retiru (1975-1977) === Pelé yá se retirara del fútbol dispuestu a empezar una nueva vida. Sicasí, tuvo graves problemes por cuenta de una mala inversión económica y taba en riesgu de quedar en bancarrota. L'únicu métodu seguru pa recuperase rescamplaba: volver ponese los botinos. [[Ficheru:Pele joy eusebio.jpg|thumb|Pelé col [[NY Cosmos|Cosmos]] xunto a Brian Joy y [[Eusébio]], xugadores de Las Vegas Quicksilvers.]] Les ufiertes taben na mesa. Juventus y Real Madrid ufiertaben 15 millones de dólares. AC Milán y América de Méxicu tamién fixeron les sos ufiertes. Pero eso sería volver a la so vida anterior y nun taba determináu a eso, asina que decidió considerar una ufierta que llevaba yá 3 años, la ufierta del [[New York Cosmos|Cosmos de Nueva York]]. El so presidente Clive Toye comunicóse col Rei pa repitir la so propuesta. Esta vegada Pelé podría esplegar el fútbol que tenía nesi momentu nes sos botes (tenía 35 años nesi momentu) ensin presiones, yá que n'Estaos Xuníos el fútbol nun yera un deporte tan conocíu. Dempués de seis meses de negociaciones, nes que Pelé aceptó xugar a condición de que Julio Mazzei fuera nomáu preparador físicu del Santos, Pelé robló pal Cosmos en [[xunu]] de [[1975]], y el 11 d'esi mes presentóse nel 21 Club, un sitiu glamourosu frecuentáu poles estrelles. El so téunicu, [[Gordon Bradley]], yá conocía a Pelé, yá que xugaron un partíu unos años enantes como rivales y el duelu llevóselu Bradley, que marcó a Pelé. El so debú na NASL foi'l [[18 de xunu]] ante'l Toronto Metros na islla Randall, Ganó'l Cosmos por 2-0 y amás superando l'asistencia permediu de 8000 aficionaos a 22&nbsp;500, lo cual entepasaba la capacidá del estadiu. La temporada [[1975]] foi decepcionante, yá que ganaron 6 partíos y perdieron 7; amás de que Pelé mancóse ante San José Earthquakes. Rescamplaba que'l Cosmos tenía de reforzase meyor, asina que contrataron al peruanu [[Ramón Mifflin]] y a Nelsi Morais provenientes dambos del Santos. Tuvieron de xira por [[Suecia]], [[Noruega]], [[Italia]] y el [[Caribe]]. Per [[1976]] xunióse al equipu'l delanteru de la Lazio [[Giorgio Chinaglia]]. Gordon Bradley foi xubíu a un cargu alministrativu y foi contratáu Ken Furphy como nuevu direutor téunicu. Furphy traxo a cinco xugadores que militaben na Lliga Inglesa de los que 3 yeren del [[Sheffield United Football Club|Sheffield United]]. Sicasí, Furphy yera d'una visión de xuegu bien defensiva y pese al poder ofensivu del equipu, de 8 partíos ganaron 4 y perdieron el restu. Bradley tornó a la direición téunica y dexó al Cosmos en segundu llugar de la División Norte de la NASL. Nes finales enfrentar a los Washington Diplomats ganando 2-0 anotando un gol Pelé. Perdieron nes finales ante'l Tampa Bay Rowdies por 3-1 anotando Pelé'l gol del so equipu. A finales d'esta temporada recibió una bota con incrustaciones d'oru en conmemoración del so gol 1250. [[1977]] sería la última temporada de Pelé nel Cosmos. Eddie Firmani, téunicu de los Tampa Bay Rowdies asumía como entrenador del Cosmos, llegando col [[Franz Beckenbauer]] y [[Carlos Alberto Torres|Carlos Alberto]]. Foi la so meyor temporada, al ganar los postreros 8 alcuentros como locales y quedar segundos detrás de Fort Lauderdale Strikers. Nes finales entartallaron al Strikers 8-3 y na gran final vencieron a los Seattle Sounders 2-1. La despidida del Cosmos llevar per [[Xapón]], [[Venezuela]], [[Trinidá y Tobagu]], [[República Popular China|China]] ya [[India]]. Asina terminaba la so carrera col Cosmos apostando 111 partíos y anotando 65 goles. El [[1 d'ochobre]] de [[1977]] a los 36 años, Pelé despidióse definitivamente del fútbol ante 75&nbsp;000 espectadores nun alcuentru ente'l Santos y el Cosmos, xugando un tiempu pa cada equipu. Anotó pal Cosmos na primer parte, pero non pal Santos y el partíu acabó con victoria del Cosmos por 2-1. Asina llegó'l final de la carrera d'unu de los meyores non yá futbolistes, sinón deportistes de la historia. Pelé asina, llegó a la inaudita cifra de 1367 partíos xugaos y 1283 goles. === Seleición nacional === [[Ficheru:Pelé 1960.jpg|thumb|right|Pelé con Brasil en 1960.]] Debutó cola [[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición de Brasil]] nel [[Estadiu Maracaná]] con tan solo 16 años ante {{sel|Arxentina}}. Ellí anotó'l so primer gol col combináu brasilanu. Esi foi l'empiezu d'una carrera impresionante cola seleición del so país. Ente [[1957]] y [[1971]] anotó 77 goles, siendo asina'l máximu anotador cola seleición de Brasil. Conquistó 3 títulos mundiales cola so seleición al llau de munchos de los más grandes de la historia del fútbol brasilanu ([[Mário Zagallo]], [[Garrincha]], [[Didí]], [[Vavá]], [[Nilton Santos]], [[Djalma Santos]], [[Roberto Rivelino|Rivelino]], [[Tostão]], ente otros), nos Mundiales de [[Copa Mundial de Fútbol de 1958|1958]], [[Copa Mundial de Fútbol de 1962|1962]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 1970|1970]], siendo'l más nuevu campeón del mundu de la historia, el más nuevu bicampeón del mundu de la historia, l'únicu que ganó tres títulos mundiales como xugador y l'únicu que llogró ganar un mundial en calidá de veteranu, esto ye, apostando'l so cuartu y postreru mundial. El domingu 18 de xunetu de 1971, Pelé despidióse oficialmente, como xugador activu, de la seleición nacional de Brasil, depués de 15 años de servicios al prestixu del fútbol d'esi país. ==== Participaciones en Copes del Mundu ==== {| style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" align="center" bgcolor="#f7f8ff" border="1" cellpadding="3" cellspacing="0" |- style="color:black;" align="center" bgcolor="#DDDDDD" ! width="210" |Títulu ! width="150" |País ! width="100" |Añu !width="50"|PX !width="50"|Goles |- align="center" | [[Copa Mundial de Fútbol de 1958]] | {{SUE}} | bgcolor="gold"|'''Campeón''' | 4 | 6 |- align="center" | [[Copa Mundial de Fútbol de 1962]] | {{CHI}} | bgcolor="gold"|'''Campeón''' | 2 | 1 |- align="center" | [[Copa Mundial de Fútbol de 1966]] | {{bandera2|Inglaterra}} | Primer fase | 2 | 1 |- align="center" | [[Copa Mundial de Fútbol de 1970]] | {{MEX}} | bgcolor="gold"|'''Campeón''' | 6 | 4 |-style="color:black;" align="center" bgcolor="#DDDDDD" |colspan="3" | '''Total en Copes del Mundu''' |'''14''' |'''12''' |} === Goles en copes del mundu === {| {{tablaguapa}} ! # !! Día !! Llugar !! Oponente !! Marcador !! Resultáu !! Competición |- |1 || 19 de xunu de 1958 || [[Estadiu Ullevi]], [[Gotemburgu]], [[Suecia]] ||{{selb|Gales}} ||align="center"| 1-0 ||align="center"|1-0 ||rowspan="6" valign="center"|[[Copa Mundial de Fútbol de 1958|Mundial 1958]] |- |2 || rowspan="3" valign="center"|24 de xunu de 1958 ||rowspan="5" valign="center"|[[Estadiu Råsunda]], [[Solna]], [[Suecia]] ||rowspan="3" valign="center"|{{selb|Francia}} ||align="center"| 3-1 ||align="center"|5-2 |- |3 || align="center"| 4-1 ||align="center"|5-2 |- |4 || align="center"| 5-1 ||align="center"|5-2 |- |5 ||rowspan="2" valign="center"|29 de xunu de 1958 ||rowspan="2" valign="center"|{{selb|Suecia}}||align="center"| 3-1 ||align="center"| 5-2 |- |6 ||align="center"| 5-2 ||align="center"|5-2 |- |7 || 30 de mayu de 1962 || [[Estadiu Sausalito]], [[Viña del Mar]], [[Chile]] ||{{selb|Méxicu|variante=1934}} ||align="center"| 2-0 ||align="center"|2-0 || [[Copa Mundial de Fútbol de 1962|Mundial 1962]] |- |8 || 12 de xunetu de 1966 || [[Goodison Park]], [[Liverpool]], [[Inglaterra]] ||{{selb|Bulgaria|variante=1946}} ||align="center"| 1-0 ||align="center"|2-0 || [[Copa Mundial de Fútbol de 1966|Mundial 1966]] |- |9 || 3 de xunu de 1970 ||rowspan="3" valign="center"|[[Estadiu Jalisco]], [[Guadalajara (Méxicu)|Guadalajara]], [[Méxicu]] ||{{selb|Checoslovaquia}} ||align="center"| 2-1 ||align="center"|4-1 ||rowspan="4" valign="center"|[[Copa Mundial de Fútbol de 1970|Mundial 1970]] |- |10 ||rowspan="2" valign="center"|10 de xunu de 1970 ||rowspan="2" valign="center"|{{selb|Rumanía|variante=1965}} ||align="center"|1-0||align="center"|3-2 |- |11 ||align="center"| 2-0 ||align="center"|3-1 |- |12 || 21 de xunu de 1970 || [[Estadiu Azteca]], [[Méxicu, D. F.|Ciudá de Méxicu]], [[Méxicu]] ||{{selb|Italia}} ||align="center"| 1-0 ||align="center"|4-1 |} === Dempués del retiru === [[Ficheru:Pele - World Economic Forum Annual Meeting Davos 2006.jpg|thumb|200px|Pelé en 2007]] [[Ficheru:President William J. Clinton Kicking a Soccer Ball - NARA - 81122856.jpg|left|thumb|170px|Pelé, xunto al presidente [[Bill Clinton]] nuna exhibición. (1997)]]Rescamplaba qu'una persona como Pelé nun se diba caltener alloñada del fútbol dempués del so retiru. En [[1977]] foi nomáu embaxador de les [[Organización de les Naciones Xuníes|Naciones Xuníes]] y foi-y apurrida la condecoración de "Ciudadanu del Mundu" per parte de la ONX. Tamién foi incluyíu nel Comité de Xuegu Llimpiu de la FIFA y Embaxador de Bona Voluntá de la [[Unicef]]. Ello ye que Pelé llogró que la [[FIFA]] xunir cola [[Unicef]] pa entamar la [[Copa Mundial de Fútbol de 2002|Copa del Mundu de 2002 en Corea y Xapón]] pa dedicala a los neños, lo que foi un atayante ésitu. Ye famosu tamién por ser l'icono de la empresa Master Card. Participó en dellos alcuentros de despidida, como la despidida de [[Franz Beckenbauer]] del Cosmos en 1984, la celebración del so cumpleaños 50 en San Siro en 1990 y un alcuentru en 1984 ente la plantía del Cosmos d'esi añu y un equipu de All-Stars del Cosmos. En 1994 foi nomáu como asesor executivu nel Santos, pa depués esi mesmu añu ser nomáu Ministru de Deportes, anque con munches dificultaes por cuenta de la falta de sofitu de la clase política, promulgar en Brasil la "Llei Pelé", que promulga qu'en cuanto s'acaba'l contratu d'un xugador col so club, tien d'anovar con este, o'l club tien de dexalu en llibertá. Amás, esto obliga que los clubes actúen como empreses llexítimes, teniendo d'amosar balances añales auditaos. Foi nomáu como Atleta del Sieglu en 1980 y, en 2000, quedó en segunda posición nos premios al Deportista del Sieglu detrás de [[Muhammad Ali]]. == Estadístiques y récores == [[Ficheru:Huellas de Pelé.jpg|thumb|Les buelgues de los pies de Pelé, dientro del recintu del [[estadiu Maracaná]] en Rio de Janeiro, Brasil]] Les sos estadístiques son dignes de too una maravía: 760 goles en 831 partíos oficiales, el total más altu de la historia, solo comparable con [[Gerd Müller]] (650), [[Ferenc Puskás]] (680) o [[Romário]] (665). Incluyendo los goles anotaos n'amistosos y otros llegó a los 1282 goles en 1366 partíos, xugaos dende'l so primer contratu profesional. Amás, ye'l goliador históricu de la [[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición brasilana]], con 95 goles. Asina tenemos: * '''Partíos xugaos''': 1366. * '''Goles marcaos''': 1282. * '''Permediu goliador''': 0,93 * '''Récor de goles marcaos nun partíu con un club''': 8 goles, el [[21 de payares]] de [[1964]], nel partíu [[Santos Futebol Clube|Santos]] 11-0 [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] de [[Ribeirão Preto]]. * '''Partíos internacionales cola [[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición Brasilana]]''': 107 (92 oficiales). * '''Mayor goliador de la historia de la [[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición Brasilana]]''': 95 goles (77 oficiales). * '''Mayor goliador de la historia en partíos de Lliga''': 541 goles. * '''Mayor goliador de la historia de la Copa Intercontinental''': 7 goles. * '''Mayor goliador de la historia na Final de la Copa Mundial (xunto con [[Geoff Hurst]] y [[Zinedine Zidane]])''': 3 goles. * '''Goliador más nuevu del [[Campeonatu Paulista]]''': 1957 - Santos (Tenía 17 años mientres la competición). * '''Campeón Mundial más mozu''': En [[1958]] - [[Brasil]] (17 años). * '''Bicampeón Mundial más mozu''': En [[1962]] - [[Brasil]] (21 años). * '''Mayor goliador nuna temporada''': En [[1959]] - 127 goles. * '''Mayor goliador del fútbol profesional mundial''': 760 goles. * '''Mayor transaición del fútbol hasta fines de los [[años 1970]]''': 1975 - Pal Cosmos (7 millones US$). * '''Bola d'Oru Especial de la revista Placar''': [[1987]]. * '''Placa de bronce afitada nel estadiu Maracaná''': [[1968]] - En virtú d'un llindu gol marcáu contra Fluminense, el día [[12 de xunu]] de [[1968]]. Da orixe al términu "[[Gol de placa]]". * '''Únicu xugador na historia en ganar 3 Campeonatos del Mundu de la FIFA.''' === Clubes === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Club !width="200"|País !width="150"|Añu !width="70"|Part !width="70"|Goles |-align=center |'''[[Santos Futebol Clube|Santos]]''' |{{BRA}} |[[1956]] - [[1974]] |1120 |1087 |-align=center |'''[[New York Cosmos|Cosmos N.Y.]]''' |{{USA}} |[[1975]] - [[1977]] |107 |64 |-style="color:black;" align="center" bgcolor="#DDDDDD" | align="center" colspan="3" |'''Total''' |'''1227''' |'''1151''' |} {| style="background: #F9F9F9; font-size: 95%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse;" border="1" align="center" cellpadding="4" cellspacing="2" |- style="background:#DDDDDD" !rowspan="2" width=120px|Club !rowspan="2" width=5px|Div. !rowspan="2" width=70px|Temporada !colspan="2" width=100px|Lliga<br />(*) !colspan="2" width=100px|Copes Nacionales<br />(**) !colspan="2" width=100px|Copa Internacionales<br />(***) !colspan="2" width=100px|R-SP<br />(****) !colspan="2" width=100px|Total<br />oficial !colspan="2" width=100px|Incluyíu<br />amistosos |-style="background:#DDDDDD" !width=30px|PX !width=30px|G !width=30px|PX !width=30px|G !width=30px|PX !width=30px|G !width=30px|PX !width=30px|G !width=30px|PX !width=30px|G !width=30px|PX !width=30px|G |-style="text-align: center;" |rowspan="20" valign="center"|'''[[Santos Futebol Clube|Santos]]'''<br />{{bandera|BRA}} '''[[Brasil]]''' |rowspan="19"|[[Campeonatu Brasilanu de Serie A|1°]] |[[1956]] |0||0||style="background:silver" colspan="6" | ||2||2||2||2 |-style="text-align: center;" |[[1957]] |29||36||style="background:silver" colspan="4" | ||9||5||38||41||67||57 |-style="text-align: center;" |[[1958]] |38||58||style="background:silver" colspan="4" | ||8||8||46||66||60||80 |-style="text-align: center;" |[[1959]] |32||45||4||2||style="background:silver" colspan="2" | ||7||6||43||53||83||100 |-style="text-align: center;" |[[1960]] |30||33||style="background:silver" colspan="4" | ||3||0||33||33||67||59 |-style="text-align: center;" |[[1961]] |26||47||5||7||style="background:silver"| ||style="background:silver"| ||7||8||40||62||74||110 |-style="text-align: center;" |[[1962]] |26||37||5||2||6||9||style="background:silver" colspan="2" | ||37||48||50||62 |-style="text-align: center;" |[[1963]] |19||22||4||8||5||7||8||14||31||51||52||67 |-style="text-align: center;" |[[1964]] |21||34||6||7||style="background:silver" colspan="2" | ||4||3||31||44||47||57 |-style="text-align: center;" |[[1965]] |30||49||4||2||7||8||7||5||48||64||66||97 |-style="text-align: center;" |[[1966]] |14||13||5||2||style="background:silver" colspan="4" | ||19||15||38||31 |-style="text-align: center;" |[[1967]] |18||17||14||9||style="background:silver" colspan="4" | ||32||26||65||56 |-style="text-align: center;" |[[1968]] |21||17||17||11||3||1||style="background:silver" colspan="2" | ||42||29||72||55 |-style="text-align: center;" |[[1969]] |25||26||12||12||5||2||style="background:silver" colspan="2" | ||43||40||60||57 |-style="text-align: center;" |[[1970]] |15||7||13||4||style="background:silver" colspan="4" | ||28||11||54||47 |-style="text-align: center;" |[[1971]] |40||9||style="background:silver" colspan="6" rowspan="4" | ||40||9||72||29 |-style="text-align: center;" |[[1972]] |36||14||36||14||74||50 |-style="text-align: center;" |[[1973]] |49||30||49||30||66||52 |-style="text-align: center;" |[[1974]] |27||10||27||10||47||19 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" ! colspan="2" | Total !! 496 !! 504 !! 89 !! 66 !! 26 !! 27 !! 53 !! 49 !! 664 !! 646 !! 1118 !!1087 |-style="text-align: center;" |rowspan="4" valign="align: center"|'''[[New York Cosmos|Cosmos N.Y.]]'''<br />{{bandera|Estaos Xuníos}} '''[[Estaos Xuníos|EEXX]]''' |rowspan="3"|[[Primer División d'Arxentina|1°]] |[[1975]] |9||5||style="background:silver" colspan="6" rowspan="3"| ||9||5||23||15 |-style="text-align: center;" |[[1976]] |24||15||24||15||42||26 |-style="text-align: center;" |[[1977]] |31||17||31||17||42||23 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" ! colspan="2" | Total !! 64 !! 37 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 64 !! 37 !! 107!! 64 |-style="color: white;" align="center" bgcolor="000000" !colspan="3" | Total na so carrera ! 560 !! 541 !! 89 !! 66 !! 28 !! 27 !! 53 !! 49 !! 728 !! 683 !! 1225 !! 1151 |} * <small>(*) Inclúi'l [[Campeonatu Paulista]] y [[Serie A (Brasil)|Campeonatu Brasilanu de Serie A]].</small> * <small>(**) Inclúi la [[Copa de Brasil]] (1959-1966) y el so equivalente, la [[Torneo Roberto Gomes Pedrosa|Copa de Plata]] (1967-1970).</small> * <small>(***) Incluyi [[Copa Libertadores d'América|Copa Libertadores]], [[Copa Intercontinental]], [[Recopa Suramericana]] y Recopa Intercontinental.</small> * <small>(****) Tornéu Rio de Janeiro- São Paulo</small> === Seleición === {|style="text-align: center;" border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: #F9F9F9; font-size: 95%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse;" |- style="background:#DDDDDD" !rowspan="2" width=150px|Seleición !rowspan="2"|Añu !colspan="2"|Amistosu !colspan="2" align=center|'''Copa<br />América''' !colspan="2" align=center|'''Copa<br />del Mundu''' !colspan="2" align=center|'''Eliminatories''' !colspan="2"|Total |- style="background:#DDDDDD" !width=30px|<small>Partíos</small> !width=30px|&nbsp;<small>Goles</small>&nbsp; !width=30px|<small>Partíos</small> !width=30px|&nbsp;<small>Goles</small>&nbsp; !width=30px|<small>Partíos</small> !width=30px|&nbsp;<small>Goles</small>&nbsp; !width=30px|<small>Partíos</small> !width=30px|&nbsp;<small>Goles</small>&nbsp; !width=30px|<small>Partíos</small> !width=30px|&nbsp;<small>Goles</small>&nbsp; |- style="text-align: center;" |rowspan="15" align=center valign="center"|'''{{sel|Brasil}}'''<br />{{BRA}} |1957 |2||2||-||-||-||-||-||-||2||2 |- style="text-align: center;" |1958 |3||3||-||-||4||6||-||-||7||9 |- style="text-align: center;" |1959 |4||3||6||8||-||-||-||-||9||11 |- style="text-align: center;" |1960 |6||4||-||-||-||-||-||-||6||4 |- style="text-align: center;" |1961 |0||0||-||-||-||-||-||-||0||0 |- style="text-align: center;" |1962 |6||7||-||-||2||1||-||-||8||8 |- style="text-align: center;" |1963 |7||7||-||-||-||-||-||-||7||7 |- style="text-align: center;" |1964 |3||2||-||-||-||-||-||-||0||0 |- style="text-align: center;" |1965 |8||9||-||-||-||-||-||-||8||9 |- style="text-align: center;" |1966 |7||4||-||-||2||1||-||-||9||5 |- style="text-align: center;" |1967 |0||0||-||-||-||-||-||-||0||0 |- style="text-align: center;" |1968 |7||4||-||-||-||-||-||-||7||4 |- style="text-align: center;" |1969 |3||1||-||-||-||-||6||6||9||7 |- style="text-align: center;" |1970 |8||4||-||-||6||4||-||-||14||8 |- style="text-align: center;" |1971 |2||1||-||-||-||-||-||-||2||1 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan=2|Total na Seleición !! 66 !! 51 !! 6 !! 8 !! 14 !! 12 !! 6 !! 6 !! 92 !! 77 |} === Resume estadísticu === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |-bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="180"| !width="75"|Partíos !width="75"|Goles !width="75"|Permediu |-align=center |[[Serie A (Brasil)|Primer división]] (*) |560 |541 |0,97 |-align=center |[[Torneo Roberto Gomes Pedrosa|Copes Nacionales]] |89 |66 |0,74 |-align=center |Copes Internacionales |26 |27 |1,03 |-bgcolor="#F7F8FF" align="center" |[[Tornéu Rio-São Paulo]] (**) |53 |49 |0.92 |-align=center |[[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición Brasilana]] |92 |77 |0,84 |-bgcolor="#DDDDDD" align="center" |'''Total Oficial''' |'''820''' |'''760''' |'''0,93''' |} * <small>(*) datos oficiales d'[[Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol|IFFHS]]</small>. * <small>(**)Tornéu Rio-São Paulo</small>. === El milésimu gol === Foi marcáu'l [[19 de payares]] de [[1969]], a les 23:11, nel so partíu númberu 909, Vasco 1-Santos 2, ante 65&nbsp;157 espectadores. El partíu yera válidu pol [[Torneo Roberto Gomes Pedrosa]]. A los 33 minutos del segundu tiempu, el defensa del [[Vasco da Gama]] Renê cometió [[penalti|penal]]. Pelé anotó col pie derechu, definiendo al poste esquierdu del arqueru arxentín [[Edgardo Andrada]], que s'esforció, pero nun llogró contenelu. Andrada nun quería sufrir el gol de Pelé porque pensaba que dexaría de ser conocíu como un bon arqueru y pasaría a ser recordáu solamente como'l porteru del milésimu gol. Al ser entrevistáu polos reporteros, Pelé dixo: "Pensé en [[Navidá]]. Pensé nos neños". Pelé vistió una camiseta de Vasco col númberu 1000 y dio una vuelta olímpica nel [[estadiu Maracaná]]. Sicasí, una compañía qu'investiga sobre la historia del fútbol brasilanu afayó que Pelé anotó'l gol númberu mil enantes del partíu contra'l [[Vasco da Gama]], esi gol en realidá foi'l númberu 1001. Sicasí, esi gol consideróse y considérase entá'l gol númberu 1000 de Pelé na so carrera futbolística.{{ensin referencies}} === Los 1282 goles === Cifra llograda incluyendo los tantos anotaos n'alcuentros oficiales (760) y amistosos (522).<ref name="Referencies de goles" /> {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |-bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="180"|Clubes y Seleición !width="75"|Partíos !width="75"|Goles !width="75"|Permediu |-align=center |{{bandera|Brasil}} '''[[Santos Futebol Clube|Santos FC]]''' ||1120||1087||0,97 |-align=center |{{bandera|Estaos Xuníos}} '''[[New York Cosmos]] ''' ||107||64||0,60 |-align=center |{{bandera|Brasil}} '''[[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición Brasilana]]''' ||92||95||1,03 |-align=center |Otros||32||36||1,12 |-bgcolor="#DDDDDD" align="center" |'''Total'''||'''1351'''||'''1282'''||'''0,94''' |- |} == Palmarés == === Campeonatos nacionales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="220"|Títulu !width="140"|Equipu !width="140"|País !width="75"|Añu |-align=center |[[Campeonatu Paulista]] |rowspan=20|{{Bandera|Brasil}} [[Santos Futebol Clube|Santos FC]] |rowspan=20|{{Bandera|Brasil}} [[Brasil]] |[[1958]] |-align=center |[[Tornéu Rio-São Paulo]] |[[1959]] |-align=center |[[Campeonatu Paulista]] |[[1960]] |-align=center |[[Campeonatu Paulista]] |[[1961]] |-align=center |[[Campeonatu Brasilanu de Serie A]] |[[1961]] |-align=center |[[Campeonatu Paulista]] |[[1962]] |-align=center |[[Campeonatu Brasilanu de Serie A]] |[[1962]] |-align=center |[[Tornéu Rio-São Paulo]] |[[1963]] |-align=center |[[Campeonatu Brasilanu de Serie A]] |[[1963]] |-align=center |[[Campeonatu Paulista]] |[[1964]] |-align=center |[[Campeonatu Brasilanu de Serie A]] |[[1964]] |-align=center |[[Tornéu Rio-São Paulo]] |[[1964]] |-align=center |[[Campeonatu Paulista]] |[[1965]] |-align=center |[[Campeonatu Brasilanu de Serie A]] |[[1965]] |-align=center |[[Tornéu Rio-São Paulo]] |[[1966]] |-align=center |[[Campeonatu Paulista]] |[[1967]] |-align=center |[[Campeonatu Paulista]] |[[1968]] |-align=center |[[Campeonatu Brasilanu de Serie A]] |[[1968]] |-align=center |[[Campeonatu Paulista]] |[[1969]] |-align=center |[[Campeonatu Paulista]] |[[1973]] |-align=center |[[North American Soccer League|NASL]] |{{Bandera|Estaos Xuníos}} [[New York Cosmos]] |{{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Estaos Xuníos|EEXX]] |[[1977]] |} === Copes internacionales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="220"|Títulu !width="140"|Equipu !width="140"|País !width="75"|Añu |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 1958|Copa Mundial de Fútbol]] |rowspan=2|{{Bandera|Brasil}} [[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición de Brasil]] |{{Bandera|Suecia}} [[Suecia]] |[[1958]] |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 1962|Copa Mundial de Fútbol]] |{{Bandera|Chile}} [[Chile]] |[[1962]] |-align=center |[[Copa Libertadores d'América|Copa Libertadores]] |rowspan=5|{{Bandera|Brasil}} [[Santos Futebol Clube|Santos FC]] |rowspan=5|{{Bandera|Brasil}} [[Brasil]] |[[1962]] |-align=center |[[Copa Intercontinental]] |[[1962]] |-align=center |[[Copa Libertadores d'América|Copa Libertadores]] |[[1963]] |-align=center |[[Copa Intercontinental]] |[[1963]] |-align=center |[[Supercopa de Campeones Intercontinentales|Recopa Intercontinental]] |[[1968]] |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 1970|Copa Mundial de Fútbol]] |{{Bandera|Brasil}} [[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición de Brasil]] |{{Bandera|Méxicu}} [[Méxicu]] |[[1970]] |} === Distinciones individuales === [[Ficheru:Pele200802FabioRodriguesPozzebomAgenciaBrasil.jpg|thumb|Pelé en [[2008]].]] {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" |!width="800"|Distinción !width="50"|Añu |-align=center |Goliador del [[Campeonatu Paulista]]<ref name=repitida_30>[http://www1.folha.uol.com.br/folha/especial/2008/campeonatopaulista/artilheiros_da_historia-2.shtml FOLHA.UOL.COM], Campeonatu Paulista - Artilheiros da história</ref> |[[1957]] |-align=center |Goliador del [[Campeonatu Paulista]]<ref name=repitida_30/> |[[1958]] |-align=center |Meyor xugador nuevu pola [[FIFA]]<ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/awards/bestyoungplayer/player=63869/index.html |títulu=FIFA.COM - Premiu al Meyor Xugador Mozu |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100528131844/http://es.fifa.com/worldcup/awards/bestyoungplayer/player=63869/index.html |fechaarchivu=2010-05-28 }}</ref> |[[1958]] |-align=center |Balón de Plata pola [[FIFA]]<ref>[https://web.archive.org/web/20090202125602/http://www.fifa.com/classicfootball/players/player=63869/bio.html FIFA.COM], The King of football</ref> |[[1958]] |-align=center |Goliador de la [[Campeonatu Suramericanu 1959 (Arxentina)|Copa América]]<ref>[http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=579173&s=xen&type=story ESNPDEPORTES.COM], Llista de goliadores de Copa América</ref> |[[1959]] |-align=center |Meyor xugador de la [[Campeonatu Suramericanu 1959 (Arxentina)|Copa América]]<ref>[http://www.rsssf.com/tabless/sachampfulltrivia.html#best-players RSSSF.COM], Copa América Best Players</ref> |[[1959]] |-align=center |Goliador del [[Campeonatu Paulista]]<ref name=repitida_30/> |[[1959]] |-align=center |Goliador del [[Campeonatu Paulista]]<ref name=repitida_30/> |[[1960]] |-align=center |Goliador de la [[Taça Brasil|Copa de Brasil]]<ref name=repitida_40>[http://www.fifa.com/classicfootball/players/player=63869/index.html FIFA.COM], Classic Football</ref> |[[1961]] |-align=center |Goliador del [[Campeonatu Paulista]]<ref name=repitida_30/> |[[1961]] |-align=center |Goliador del [[Campeonatu Paulista]]<ref name=repitida_30/> |[[1962]] |-align=center |Gallardoniáu cola [[Lexón d'Honor]]<ref>[http://hemeroteca-paginas.elmundodeportivo.es/EMD02/PUB/2006/01/31/EMD20060131008MDP.pdf EL MUNDO DEPORTIVO.es - Perfil/Pelé]</ref> |[[1963]] |-align=center |Goliador de la [[Taça Brasil|Copa de Brasil]]<ref name=repitida_40/> |[[1963]] |-align=center |Goliador del [[Tornéu Rio-São Paulo]]<ref>[http://www.netvasco.com.br/mauroprais/futbr/artilrsp.html NETVASCO.COM.BR], Artilheiros do Torneio Rio-São Paulo</ref> |[[1963]] |-align=center |Goliador del [[Campeonatu Paulista]]<ref name=repitida_30/> |[[1963]] |-align=center |Goliador del [[Campeonatu Paulista]]<ref name=repitida_30/> |[[1964]] |-align=center |Goliador de la [[Taça Brasil|Copa de Brasil]]<ref name=repitida_40/> |[[1964]] |-align=center |Goliador del [[Campeonatu Paulista]]<ref name=repitida_30/> |[[1965]] |-align=center |Goliador de la [[Copa Libertadores d'América|Copa Libertadores]]<ref>[http://www.rsssf.com/sacups/copalibtops.html RSSSF.COM], Copa Libertadores - Topscorers</ref> |[[1965]] |-align=center |Gallardoniáu cola Espada d'Honor de fútbol pol Anuariu de Fútbol d'Inglaterra<ref name=repitida_20>[http://br.sambafoot.com/artigos/97_O_trunfo_do_Rei_Pele_page_1.html SAMBA FOOT.COM - O trunfo do Rei Pelé (en portugués)]</ref> |[[1966]] |-align=center |Gallardoniáu cola Orde de Rio Branco pol gobiernu de [[Brasil]]<ref name=repitida_20/> |[[1967]] |-align=center |Goliador del [[Campeonatu Paulista]]<ref name=repitida_30/> |[[1969]] |-align=center |Escoyíu Comandante de la Orde de Rio Branco dempués de marcar el milésimu gol<ref name=repitida_20/> |[[1969]] |-align=center |Balón de plata dau pola [[Placar|revista Placar]]<ref name=repitida_20/> |[[1970]] |-align=center |Personalidá deportiva del añu pola [[British Broadcasting Corporation|BBC]]<ref>[https://archive.today/20120628230556/www.bbc.co.uk/pressoffice/keyfacts/stories/spoty_overseas.shtml BCC.CO.UK - Sports Personality Of The Year: overseas winners (n'inglés)]</ref> |[[1970]] |-align=center |Gallardoniáu cola Medaya de la ciudá de París pola alcaldía<ref name=repitida_20/> |[[1971]] |-align=center |Gallardoniáu col Premiu de l'Academia Francesa de Deportes<ref name=repitida_20/> |[[1971]] |-align=center |Goliador del [[Campeonatu Paulista]]<ref name=repitida_30/> |[[1973]] |-align=center |[[Futbolista del añu en Suramérica|Futbolista suramericanu del añu]] |[[1973]] |-align=center |Incluyíu nel equipu de les estrelles pola [[North American Soccer League|NASL]]<ref name= repitida_555>[http://homepages.sover.net/~spectrum/nasl/naslallstar.html RSSSF.COM], NASL All-Star teams, all-time</ref> |[[1975]] |-align=center |Nomáu ciudadanu [[Bauru]] pol conceyu [[São Paulo]]<ref name=repitida_20/> |[[1975]] |-align=center |Xugador más pervalible de la [[North American Soccer League|NASL]]<ref>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/usapoy.html RSSSF.COM - NASL Awards (n'inglés)]</ref> |[[1976]] |-align=center |Incluyíu nel equipu de les estrelles pola [[North American Soccer League|NASL]]<ref name= repitida_555/> |[[1976]] |-align=center |Nomáu ciudadanu Honorariu de la ciudá de [[Los Angeles]] dau pol alcalde<ref name=repitida_20/> |[[1977]] |-align=center |Nomáu ciudadanu Honoríficu de la ciudá de [[New Jersey]] dau pol alcalde<ref name=repitida_20/> |[[1977]] |-align=center |Incluyíu nel equipu de les estrelles pola [[North American Soccer League|NASL]]<ref name= repitida_555/> |[[1977]] |-align=center |Gallardoniáu col Diploma de Méritu Ciudadanu del Mundu pola [[Unicef]]<ref name=repitida_20/> |[[1977]] |-align=center |Gallardoniáu cola Gran Cruz del Méritu Deportivu dau pol gobiernu de [[Brasil]]<ref name=repitida_20/> |[[1977]] |-align=center |Escoyíu Ciudadanu del Mundu pola [[Organización de les Naciones Xuníes|ONX]]<ref name=repitida_88>[http://www.santander2016.eu/esp/embaxadores/pele.htm SANTANDER 2016.COM], Edison Arantes do Nascimento, Pelé</ref> |[[1977]] |-align=center |Premiáu cola Orde de Campeones pola Organización de mozos Católicos n'[[Estaos Xuníos|EXA]]<ref name=repitida_20/> |[[1978]] |-align=center |Gallardoniáu col Premiu Internacional de la Paz<ref>{{cita web |url=http://www.publispain.com/revista/biografia-de-pele.htm |títulu=Biografía de Pelé |fechaaccesu=13 de setiembre de 2010 |editorial=publispain.com }}</ref> |[[1978]] |-align=center |Deportista del sieglu pola revista [[L'Équipe]]<ref name=repitida_86>[http://www.nacion.com/ln_ee/futbol/mileniu/cien2/cien1.html NACION.COM - El xugador del sieglu]</ref> |[[1980]] |-align=center |Distinguíu como Mariscal de Hispania poles organizaciones hispanes en [[Nueva York|New York]]<ref name=repitida_20/> |[[1981]] |-align=center |Incluyíu nel equipu de tolos tiempos del [[Santos Futebol Clube|Santos FC]] pola [[Placar|revista Placar]]<ref name=repitida_12>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/brzcallt.html RSSSF.COM - Brazilian Clubes All-Time Team (n'inglés)]</ref> |[[1982]] |-align=center |Incluyíu nel equipu mundial de tolos tiempos pola [[Placar|revista Placar]]<ref name=repitida_10> [http://www.rsssf.com/miscellaneous/wrldallt.html RSSSF.COM - World All-Time Teams (n'inglés)]</ref> |[[1983]] |-align=center |Gallardoniáu col Premiu a los Valores Humanos pela ciudá de [[Nueva York|New York]]<ref name=repitida_20/> |[[1983]] |-align=center |Gallardoniáu col Balón d'Oru dau pola [[Placar|revista Placar]]<ref name=repitida_20/> |[[1983]] |-align=center |Gallardoniáu cola Orde [[FIFA]] como tributu a los sos 80 años como institución deportiva<ref name=repitida_20/> |[[1984]] |-align=center |Gallardoniáu cola Orde del Méritu Deportivu d'América del Sur pola [[Confederación Suramericana de Fútbol|CONMEBOL]]<ref name=repitida_20/> |[[1984]] |-align=center |Nomáu embaxador honoríficu del Turismu de [[Brasil]]<ref>{{cita web |url=http://www.elsalvador.com/noticias/EDICIONESANTERIORES/xunu22/DEPORTES/depor2.html |títulu=Reis ensin corona |apellíu=Calle |nome=José María |editorial=elsalvador.com |fechaaccesu=13 de setiembre de 2010 }}</ref> |[[1987]] |-align=center |Incluyíu nel equipu mundial de tolos tiempos pola [[Federación Italiana de Fútbol|FIGC]]<ref name=repitida_10/> |[[1988]] |-align=center |Gallardoniáu cola Orde Nacional del Méritu pol gobiernu de [[Brasil]]<ref name=repitida_20/> |[[1991]] |-align=center |Condecoráu con una cai llamada Pelé Street en Montevideo, [[Uruguái]]<ref name=repitida_20/> |[[1992]] |-align=center |Escoyíu Embaxador pa la Ecoloxía y Mediu Ambiente poles [[Organización de les Naciones Xuníes|Naciones Xuníes]]<ref name=repitida_20/> |[[1992]] |-align=center |Miembru del salón de la fama del fútbol<ref>{{Cita web |url=http://www.analitica.com/va/deportes/hazanas/7514722.asp |títulu=ANALITICA.COM - El rei Pelé |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160307012119/http://www.analitica.com/va/deportes/hazanas/7514722.asp |fechaarchivu=2016-03-07 }}</ref><ref>[http://www.soccerhall.com/Spotlight%20HallofFamer/Pele_spotlight.htm SOCCER HALL.COM - Pelé (n'inglés)]</ref> |[[1993]] |-align=center |Escoyíu Embaxador de Bona Voluntá pola [[Unesco]]<ref name=repitida_20/> |[[1993]] |-align=center |Máximu esponente de La Copa del Mundu de los Héroes 100 por [[France Football]]<ref>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/ff-wc100.html RSSSF.COM - France Football's World Cup Top-100 1930-1990 (n'inglés)]</ref> |[[1994]] |-align=center |Escoyíu Embaxador pa la educación, la ciencia y la cultura pola [[Unesco]]<ref name=repitida_20/> |[[1994]] |-align=center |Gallardoniáu cola Cruz de la Orde de la República d'[[Hungría]]<ref name=repitida_20/> |[[1994]] |-align=center |Escoyíu Ministru de Deportes de [[Brasil]]<ref>[http://es.fifa.com/worldfootball/news/newsid=1092983.html FIFA.COM] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150213051214/http://es.fifa.com/worldfootball/news/newsid=1092983.html |date=2015-02-13 }}, Los intelectuales del fútbol</ref> |[[1994]] |-align=center ||Incluyíu nel equipu de tolos tiempos del [[Santos Futebol Clube|Santos FC]] pola [[Placar|revista Placar]]<ref name=repitida_12/> |[[1994]] |-align=center |Incluyíu nel equipu históricu de la [[Copa Mundial de Fútbol|Copa del Mundu FIFA]]<ref name=repitida_10/> |[[1994]] |-align=center |Incluyíu nel equipu brasilanu de tolos tiempos pola revista [[Folha de São Paulo]]<ref name=repitida_11>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/natnallt.html RSSSF.COM - National Selections All-Time Team (n'inglés)]</ref> |[[1994]] |-align=center |Gallardoniáu cola Medaya de Derechos Humanos pola organización [[B'nai B'rith]]<ref name=repitida_20/> |[[1995]] |-align=center |Atleta del sieglu pol grupu [[DuPont]]<ref name=repitida_20/><ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1996/06/06/069.html HEMEROTECA.ABC.es - Deportistes del sieglu]</ref> |[[1996]] |-align=center |Incluyíu nel equipu mundial de tolos tiempos pola revista Planete Foot<ref name=repitida_10/> |[[1996]] |-align=center |Incluyíu nel equipu brasilanu de tolos tiempos pola [[Placar|revista Placar]]<ref name=repitida_11/> |[[1996]] |-align=center |Escoyíu como unu de los 50 meyores xugadores históricos pola revista Planete Foot<ref name=repitida_66>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/best-x-players-of-y.html RSSSF.COM], Planète Foot's 50 Meilleurs Joueurs du Pele</ref> |[[1996]] |-align=center |Gallardoniáu cola [[Orde del Imperiu Británicu]]<ref>[http://www.worldsoccershop.com/pele-information.html WORLD SOCCER SHOP.COM - Pelé (n'inglés)]</ref> |[[1997]] |-align=center |Incluyíu nel equipu mundial de tolos tiempos pol diariu [[La Repubblica]]<ref name=repitida_10/> |[[1997]] |-align=center |Escoyíu como unu de los 100 futbolistes más grandes pol diariu [[La Repubblica]]<ref>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/100magn.html RSSSF.COM - Venerdì's All-Time Top-100 (100 Magnifici), n'inglés]</ref> |[[1997]] |-align=center |Incluyíu na seleición del sieglu de la [[FIFA]]<ref name=repitida_10/> |[[1997]] |-align=center |Premiu Xugador Lleenda pola Revista Marca [[MARCA]]<ref name=repitida_10/> |[[1997]] |-align=center |Incluyíu nel equipu brasilanu de tolos tiempos pola revista O Estado<ref name=repitida_11/> |[[1998]] |-align=center |Incluyíu nel equipu del sieglu XX suramericanu pola sociedá [[MasterCard]]<ref>{{Cita web |url=http://www.soccertimes.com/international/1998/may15.htm |títulu=SOCCER TIMES.COM - 20th Century team (n'inglés) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/19990221145250/http://www.soccertimes.com/international/1998/may15.htm |fechaarchivu=1999-02-21 }}</ref> |[[1998]] |-align=center |Condecoráu como'l xugador que tresformó'l fútbol pola revista [[Sports Illustrated]]<ref name=repitida_20/> |[[1999]] |-align=center |Escoyíu como unu de los 10 deportistes más grande del sieglu pol [[Comité Olímpicu Internacional|COI]]<ref>[https://www.elmundo.es/1999/11/20/deportes/20N0117.html EL MUNDO.es -Pelé, Lewis, Graf, Jordan, Prost y Alí, ente los meyores del sieglu]</ref> |[[1999]] |-align=center |Deportista del sieglu XX pol [[Comité Olímpicu Internacional|COI]]<ref name=COIXX/> |[[1999]] |-align=center |Escoyíu como unu de los deportistes del sieglu XX pola revista [[Time]]<ref>[https://www.scribd.com/doc/448567/Lo-mas-trascendental-del sieglu-XX-en-fechos-y-cifres SCRIBD.COM - Lo más trascendental del sieglu XX en fechos y cifres]</ref> |[[1999]] |-align=center |Personalidá del sieglu XX pol diariu [[La Nación (Costa Rica)|La Nación]]<ref name=repitida_07>[http://www.nacion.com/ln_ee/ESPECIALES/sieglu/sieglu3/sieglu15.html NACION.COM - Pelé]</ref> |[[1999]] |-align=center |Incluyíu nel equipu mundial del sieglu XX pola revista [[World Soccer Magacín|World Soccer]]<ref>[http://www.englandfootballonline.com/TeamHons/HonsWldSocPlyrsCent.html ENGLAND FOOTBALL ONLINE.COM - World Soccer 100 Players of the Century (n'inglés)]</ref> |[[1999]] |-align=center |Xugador mundial del sieglu pola [[Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol|IFFHS]]<ref name=RR800/> |[[1999]] |-align=center |Atleta del sieglu pola axencia [[Reuters]]<ref>[https://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A757451 BBC.CO.UK - Pele, Footballing Legend (n'inglés)]</ref> |[[1999]] |-align=center ||Incluyíu nel equipu de tolos tiempos del [[Santos Futebol Clube|Santos FC]] pol diariu Lance<ref name=repitida_12/> |[[1999]] |-align=center |Futbolista del sieglu pola [[Unicef]]<ref>{{Cita web |url=http://sports.in.msn.com/football/article.aspx?cp-documentid=3304974 |títulu=MSN.COM - Pele: The greatest football player ever(n'inglés) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110827192611/http://sports.in.msn.com/football/article.aspx?cp-documentid=3304974 |fechaarchivu=2011-08-27 }}</ref> |[[1999]] |-align=center ||Incluyíu nel equipu mundial de tolos tiempos pola revista [[Voetbal International]]<ref name=repitida_10/> |[[1999]] |-align=center |Xugador suramericanu del sieglu pola [[Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol|IFFHS]]<ref>[http://www.iffhs.de/?a85bd0y027y8f05f14b003c8y023ccac33f4y0db98c003y8f05305fdcdc3bfcdc0aec28d6edb8a3f0y03790c443y0f40390b40fb0c IFFHS.DE Meyor Xugador Suramericanu del Sieglu]</ref> |[[1999]] |-align=center |Xugador del sieglu por [[France Football]]<ref name=repitida_66/> |[[1999]] |-align=center |Xugador del sieglu XX pol diariu [[Guerin Sportivo]]<ref name=repitida_66/> |[[1999]] |-align=center |Escoyíu meyor xugador de tolos tiempos pola [[Placar|revista Placar]]<ref name=repitida_66/> |[[1999]] |-align=center |Gallardoniáu col [[Premios Laureus|Premiu Laureus]]<ref>{{Cita web |url=http://www.laureus.com/winners?year=2000 |títulu=LAUREUS.COM - Laureus Lifetime Achievement Award (n'inglés) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160401184926/https://www.laureus.com/winners?year=2000 |fechaarchivu=2016-04-01 }}</ref> |[[2000]] |-align=center |Xugador del sieglu pola [[FIFA]]<ref name=RR48/> |[[2000]] |-align=center |Incluyíu nel [[Dream Team]] de la historia de los mundiales pola [[FIFA]]<ref>{{Cita web |url=http://www.periodismo.com/news/102448523658763.shtml |títulu=PERIODISMU.COM - LA FIFA ANUNCIA EL 'DREAM TEAM' |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090408023351/http://www.periodismo.com/news/102448523658763.shtml |fechaarchivu=2009-04-08 }}</ref> |[[2002]] |-align=center |Xugador [[FIFA 100]]<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/3533891.stm BBC.CO.UK - Pele's list of the greatest (n'inglés)]</ref> |[[2004]] |-align=center |Gallardoniáu cola [[Orde del Méritu de la FIFA]]<ref>{{Cita web |url=http://www.esmas.com/deportes/futbolinternacional/393220.html |títulu=ESMAS.COM - Homenaxen a Pelé y Beckenbauer |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20050217094425/http://www.esmas.com/deportes/futbolinternacional/393220.html |fechaarchivu=2005-02-17 }}</ref> |[[2004]] |-align=center |Incluyíu nel equipu mundial de tolos tiempos pol diariu A Tarde Newspaper<ref name=repitida_10/> |[[2004]] |-align=center |Personalidá deportiva del añu pola [[British Broadcasting Corporation|BBC]]<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/4518960.stm BBC.CO.UK - Pele and Mourinho win BBC awards (n'inglés)]</ref> |[[2005]] |-align=center |Escoyíu como Embaxador del Deporte nel [[Foru Económicu Mundial|Foru Económicu Mundial de Davos]]<ref name=repitida_88/> |[[2006]] |-align=center |Incluyíu nel meyor equipu de tolos tiempos pol periódicu español [[El Mundo (España)|El Mundo]]<ref>[https://www.elmundo.es/mundial/2006/html/historia/oncedeoro/ ELMUNDO.es], El meyor equipu de tolos tiempos</ref> |[[2006]] |-align=center |Escoyíu meyor xugador brasilanu del sieglu pola [[Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol|IFFHS]]<ref>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/iffhs-country-complete.html RSSSF.COM], IFFHS' Players and Keepers of the Century for many countries</ref> |[[2006]] |-align=center |Máximu goliador de [[Serie A (Brasil)|Primer División]] na historia del fútbol pola [[Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol|IFFHS]]<ref>[http://www.iffhs.de/?b4a390f03be4ac07cda17b45fdcdc3bfcdc0aec28d6d12 IFFHS.DE], World Record of the national championships (1888/89-2009)</ref> |[[2006]] |-align=center |Escoyíu como'l "Meyor Xugador Mozu" na historia de los mundiales pola [[FIFA]]<ref>[http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=438500 ESPNDEPORTES.COM], Ganó con absoluta comodidá</ref> |[[2006]] |-align=center |Incluyíu nel equipu históricu de [[Franz Beckenbauer]]<ref>{{cita web |url=http://www.deportes.com/internacont_idc_136513_id_cat_283.html |títulu=Di Stéfano, Pelé, Cruyff y Maradona n'equipu ideal del "Kaiser" |fechaaccesu=13 de setiembre de 2010 |editorial=deportes.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120121075224/http://www.deportes.com/internacont_idc_136513_id_cat_283.html |fechaarchivu=2012-01-21 }}</ref> |[[2006]] |-align=center |Gallardoniáu col Premiu Presidencial de la [[FIFA]]<ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/mm/document/fifafacts/r%26a-awards/52/01/02/fs-590_01s_allawards.pdf |títulu=FIFA.COM - Gallardones de la FIFA |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160308210316/http://es.fifa.com/mm/document/fifafacts/r%26a-awards/52/01/02/fs-590_01s_allawards.pdf |fechaarchivu=2016-03-08 }}</ref><ref>[http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=629915&s=fut&type=story ESPN DEPORTES.COM - Otra allegría]</ref> |[[2007]] |-align=center |Condecoráu cola llave y la declaratoria de Güéspede Distinguíu en [[Méxicu, D. F.|Méxicu D.F.]]<ref>[http://noticias.terra.com/noticias/articulo/html/act1056422.htm TERRA.COM], NOTICIES - Mundu-Curtiu</ref> |[[2007]] |-align=center |Incluyíu nel TOP 50 de lo "Meyor de lo Meyor" na historia del fútbol<ref>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/bestbest.html RSSSF.COM], "The Best of The Best"</ref> |[[2007]] |-align=center |Personaxe influyente de la cultura llatinoamericana por [[Antena 3]] y la [[Capital Americana de la Cultura|CAC]]<ref>{{Cita web |url=http://www.revistaenie.clarin.com/notas/2008/11/05/_-01796493.htm |títulu=CLARIN.COM - Escueyen a los 100 personaxes más influyentes de la cultura llatinoamericana |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090324103104/http://www.revistaenie.clarin.com/notas/2008/11/05/_-01796493.htm |fechaarchivu=2009-03-24 }}</ref> |[[2008]] |-align=center |Escoyíu embaxador de la candidatura de Ríu a los [[Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016|Xuegos Olímpicos de 2016]]<ref>[https://www.rtve.es/deportes/20090929/pele-embajador-carioca/294338.shtml RTVE.es], Pelé, l'embaxador carioca</ref> |[[2008]] |-align=center |Incluyíu nel Once Ideal de Suramérica de los postreros 50 años por [[Sports Illustrated|Sports Illustrated Llatín]]<ref>[http://deportes.aol.com/-/_a once ideal-de-sudamerica-1958-2008/20080212150909990001 AOL.COM] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200920094311/http://deportes.aol.com/-/_a |date=2020-09-20 }}, Once ideal de Suramérica: 1958-2008</ref> |[[2008]] |-align=center |Personaxe influyente del fútbol mundial pola revista [[Don Balón]]<ref>[http://www.caracoltv.com/deportes/futbol/informaciongeneralfutbol/articulo142800-estos-son-los-50-personaxes-mas-influyentes-del mundu-del-futbol CARACOLTV.COM - Los 50 personaxes más influyentes del mundu del fútbol]</ref> |[[2009]] |-align=center |Incluyíu nel muséu electrónicu de la [[Confederación Suramericana de Fútbol|CONMEBOL]]<ref>[http://www.eltiempo.com/deportes/futbolinternacional/home/pele-maradona-y-pibe-valderrama-tienen-un-lugar-destacado-en-museo-electronico-de-conmebol_4819342-1 ELTIEMPO.COM], Pelé, Maradona y 'Pibe' Valderrama tienen un llugar destacáu en muséu electrónicu de Conmebol</ref> |[[2009]] |-align=center |Gallardoniáu como Güéspede d'Honor y Embaxador del Deporte de [[Bogotá]]<ref>[http://www.samuelalcalde.com/index.php?option=com_content&view=article&id=7154:mary&catid=40:principales SAMUEL ALCALDE.COM], Pelé agora ye Güéspede d'Honor y Embaxador del Deporte de Bogotá</ref> |[[2010]] |-align=center |Premiu honor d'oru [[Don Balón]]<ref>[http://www.fifa.com FIFA - Premiu honor d'oru]</ref> |[[2014]] |-align=center |[[FIFA Balón d'Oru]] honoríficu a la trayeutoria |[[2014]] |} == Vida privada == Pelé casó per primer vegada en [[1966]] con Rosemeri Cholbi, unión que duró hasta [[1978]], cuando por cuenta de les sos múltiples ocupaciones, el Rei nun pasó abondu tiempu cola familia y la rellación terminó en divorciu. La pareya tuvo tres fíos: Kelly Cristina, Edinho y Jennifer. En [[1994]] Pelé volvió casase, esta vegada con Assiria Seixas Lemos, na actualidá sigue casáu con ella y d'esta unión surdieron dos ximielgos: Josua y Celeste. Ye tamién reconocíu poles rellación que sostuvo cola famosa cantante brasilana [[Xuxa]] y con dos reines de guapura: Deise Nunes de Souza, [[Miss Universu 1986|Miss Brasil 1986]], y Flávia Cavalcanti, [[Miss Universu 1989|Miss Brasil 1989]]. El so fíu Edinho (Edson Cholbi Nascimento), que xugó como porteru de Santos, foi deteníu en xunu de 2005 pola so participación nel tráficu de drogues; finamente en mayu de 2014 foi condergáu a 33 años y cuatro meses de prisión per llavadura d'activos provenientes del narcotráficu.<ref>http://www1.folha.uol.com.br/internacional/es/deportes/2014/11/1550391-el fíu-de-pele-el-ex-arqueru-edinho-vuelve ser-deteníu.shtml</ref> Reconócense-y siete fíos: trés cola primer muyer, Rosemeri Cholbi, dos cola segunda, Assíria Lemos, y estraconxugalmente dos fíos; Pelé foi obligáu xudicialmente a reconocer la paternidá d'una, Sandra Regina Machado, que morrió víctima de [[cáncer]] el 17 d'ochobre de 2006. Pelé nun asistió al veloriu de la so fía, sicasí, esplicó en nota distribuyida a la prensa que rezó la viéspora pola recuperación y decidió mandar flores. La so sentida ausencia foi atribuyida pola mesma información al malestar que-y producíen los ambientes aciagos y por esi mesmu motivu, añade la información, el rei del fútbol nun compareció tampoco a los últimos homenaxes póstumos consagraos a los sos padres.<ref>[http://www.noticiacristiana.com/sociedad/2006/10/fía-de-pele-muerre-de-cancer-yera-preguera-evangelica.html noticiacristiana.com - Sandra Regina Machado]</ref> == Filmografía == * Documental [[TVE]] (2012), [https://www.rtve.es/alacarta/videos/conexion-vintage/conexion-vintage-16-11-12/1581674/ "Conexión Vintage - Aquí está Pelé"] en [[RTVE|RTVE.es]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{enllaces deportista}} {{wikiquote}} * [http://www.pele.net/ Páxina oficial de Pelé] * [http://newsvote.bbc.co.uk/sport2/hi/football/world_cup_2006/5051768.stm?dynamic_vote=ON#vote_sport_worldcuplegends_08_06_2006 World cup legends] * [http://www.rsssf.com/miscellaneous/best-x-players-of-y.html#ff-poc France Football's Football Player of the Century] * [http://www.retrofootball.com/retroshirts/equipos-nacionales/brasil-mundial-1970.html Legendary Brazil Pele´s T-Shirt] * [http://www.nndb.com/people/236/000024164/ Ficha na NNDB] {{Socesión | periodu = [[1973]] | predecesor = [[Teófilo Cubillas]] | títulu = [[Futbolista del añu en Suramérica]] | socesor = [[Elías Figueroa]] }} {{NF|1940|2022|Pele}} [[Categoría:Futbolistes de Brasil]] [[Categoría:Ministros y ministres de Brasil]] i9kkvt0rdo3bs6tstb6u4nr8x5ko7jo Estrella variable 0 75240 4377168 4098077 2025-06-18T07:59:38Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Geminorum => U Geminorum 4377168 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'oxetu celeste}} [[Image:ESO - The Carina Nebula (by).jpg|thumb|upright=2|[[Eta Carinae]], na nebulosa Homúnculu, ye una estrella variable azul superxigante, tamién denomada Tipu S Doradus.]] Les '''estrelles variables''' son [[Estrella|estrelles]] qu'esperimenten una variación nel so rellumu nel trescursu del tiempu. Dalgunes son bien conocíes y son el "prototipu" d'una clas de variables, como [[Algol]] (Beta Persei), algólides, Mira (Omicron Ceti), tipu [[Mira (estrella)|Mira]], [[Delta Cephei]], cefeides. La mayoría de les [[Estrella|estrelles]] tien una [[lluminosidá]] práuticamente constante. El [[Sol]], la nuesa estrella más cercana, ye un bon exemplu d'esos astros qu'esperimenten poca variación (usualmente namái un 0.1% dientro del so [[ciclu solar]], que dura 11 años). Sicasí, munches otres estrelles esperimenten variaciones significatives de lluminosidá, polo que conócense como estrelles variables. Les estrelles variables d'una [[constelación]] denómense pel orde de descubrimientu si nun tienen nome propiu. Si nun ye asina se van nomase col alfabetu dende la R a Z, y si hai más va asitiase doble lletra: RR, RS, RT... ZZ. Si estes resultaren curties, fadríase'l procedimientu de doble lletra dende a l'A a P, desaniciando J. Esto fai un total de 334 estrelles, si hubiera más, llamaríase V, siguíu del númberu de descubrimientu y el xenitivu de la constelación. == Clasificación de les estrelles variables == Éstes pueden ser '''intrínseques''' o '''estrínseques'''. * '''Estrelles variables intrínseques''': son aquelles nes que la variabilidá ta causada por cambeos nes propiedaes físiques de les mesmes estrelles. Esta categoría puede estremase en tres subgrupos: ** '''Variables pulsantes''': aquelles que'l so radiu s'espande y se contrái como parte del so procesu evolutivu natural. ** '''Variables eruptives''': aquelles qu'esperimenten erupciones nes sos superficies, como fogarales o eyeiciones de materia. ** '''Variables cataclísmiques''': aquelles qu'esperimenten dalgún cambéu cataclísmicu de les sos propiedaes físiques, como les [[nova|noves]] y les [[Supernova|supernoves]]. * '''Estrelles variables estrínseques''': son aquelles nes que la variabilidá ta causada por propiedaes esternes, como la rotación o eclises. Esisten dos subgrupos dientro d'esta categoría: ** '''Binaries eclipsantes''': aquelles nes que, según vense dende la Tierra, una estrella del par clisa a la otra dacuando por cuenta de la so trellaciones orbitales. ** '''Variables rotantes''': aquelles que la so variabilidá ta causada por dalgún fenómenu rellacionáu cola so propia rotación. Danse casos d'estrelles con manches solares de proporciones estremes, qu'afeuten el so rellumu aparente, o estrelles que, por tener una velocidá de rotación bien elevada, tienen forma elipsoidal. Estos subgrupos pueden estremase en dellos tipos más específicos, que xeneralmente llogren la so designación del nome de la estrella prototípica. Por casu, les noves nanes son denomaes ''estrelles U Geminorum'', pos la primer estrella d'esti tipu en ser identificada foi [[U Geminorum]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.aavso.org/ Páxina de l'Asociación America d'Observadores d'Estrelles Variables] {{CieluWD}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Tipos d'estrelles]] 2po7tgbd314jeural2529vjv3c6nd5f Islla Santa Cruz (Islles Galápagos) 0 80047 4376837 4056381 2025-06-17T13:37:10Z YoaR 37624 added [[Category:Wikipedia:Revisar traducción]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 4376837 wikitext text/x-wiki {{Rexón}} [[Ficheru:Galápagos_sea_lion_(Zalophus_wollebaeki)_Puerto_Ayora,_Island_of_Santa_Cruz.JPG|miniaturadeimagen|Llobu marín (''Zalophus wollebaeki'') en Puertu Ayora.]] '''Santa Cruz''' ye la segunda islla más grande dempués d'[[islla Isabela]] del [[Islles Galápagos|archipiélagu de los Galápagos]]. Alcuéntrase nel centru del conxuntu d'islles, con una área de 986 km² y una altitú máxima de 864 [[Altitú|msnm.]]<ref name="GCSC">{{Cita web|url=http://www.galapagos.org/about_galapagos/santa-cruz/|títulu=Santa Cruz|editorial=Galapagos Conservancy|fechaaccesu=26 de setiembre de 2012}}</ref> Ye un [[volcán]] durmiente que la so última erupción envalórase qu'asocedió fai un millón y mediu d'años. Como testimoniu del so pasáu volcánicu esisten dos enormes cuévanos llamaos "Los Ximielgos" que se formaron a partir d'una cámara de magma. Badea Tortúa ta asitiada na islla de Santa Cruz, nos Galápagos, [[Ecuador]]. Puertu Ayora ta a alredor de 20 minutos a cuerpu. Nos manglares ye bien común atopar Grapsus grapsus Cámbaru multicolor caminando, Amblyrhynchus cristatus - Iguana , tiburones de petón de punta blanca y Tortúa de los Galápagos. [[Ficheru:Santa Cruz topographic map-es.png|350px|miniaturadeimagen|Mapa topográficu de la Islla de Santa Cruz.]] Santa Cruz alluga la mayor población del archipiélagu na so capital, Puerto Ayora, con un total de 12 000  residentes na islla.<ref name="GCSC">{{Cita web|url=http://www.galapagos.org/about_galapagos/santa-cruz/|títulu=Santa Cruz|editorial=Galapagos Conservancy|fechaaccesu=26 de setiembre de 2012}}</ref> Amás de la capital esisten pequeños poblaos que los sos habitantes #dedicar principalmente a l'agricultura y la cría de ganáu. [[Ficheru:Islas_Baltra_y_Santa_Cruz,_islas_Galápagos,_Ecuador,_2015-07-26,_DD_89.JPG|izquierda|miniaturadeimagen|Islla Baltra ta a la derecha, a la izquierda ye Islla Santa Cruz y nel centru ye Canal de Itabaca.]] Llamada n'honor a la Cruz de Cristu, el so nome n'inglés Indefatigable (infatigable) débese al navío de llinia inglés HMS ''Indefatigable''.<ref name="GCSC">{{Cita web|url=http://www.galapagos.org/about_galapagos/santa-cruz/|títulu=Santa Cruz|editorial=Galapagos Conservancy|fechaaccesu=26 de setiembre de 2012}}</ref> == Llugares d'interés == * La Estación Científica Charles Darwin, * oficines centrales del Serviciu del Parque Nacional de Galápagos. Nestes instalaciones opera un centru de cría de tortúes pa la so reintroducción nel so hábitat natural. * La "parte alta" de Santa Cruz tien una exuberante vexetación y ye famosa polos túneles de llava. Una gran población de tortúes habita esta rexón. Caleta Tortúa Negra ye una área arrodiada de manglares que tortúes marines, rayes y pequeños tiburones utilicen como llugar d'apareyamientu. * Cuetu Dragón, conocíu pola so llaguna de flamencos y les sos iguanes terrestres. * Badea Tortúa tien una gran sablera totalmente protexida onde habita la fauna [[Endemismu|endémica]] de la islla. Una cala separada ye apta pal turismu, onde pueden practicase los deportes acuáticos: snorkeling na parte de sablera mansa y surf na brava, faer bucéu pa reparar los Grapsus grapsus Cámbaru multicolor caminando, Amblyrhynchus cristatus - Iguana , tiburones de petón de punta blanca, Tortúa de los Galápagos & demás fauna submarina. La Canal de Itabaca, que s'atopa ente Islla Baltra y la islla Santa Cruz, ye utilizáu polos taxis acuáticos pa tresportar el turismu ente estes islles. <gallery> Navío varado en isla Santa Cruz, islas Galápagos, Ecuador, 2015-07-26, DD 53.JPG|Navíu varau na islla Santa Cruz. Opuntia echios, isla Santa Cruz, islas Galápagos, Ecuador, 2015-07-26, DD 45.JPG|Ejemplar de ''Opuntia echios''. Las Grietas, isla Santa Cruz, islas Galápagos, Ecuador, 2015-07-26, DD 81.JPG|Les Grietes vistes dende embaxo. Las Grietas, isla Santa Cruz, islas Galápagos, Ecuador, 2015-07-26, DD 64-66 HDR.JPG|Vista superior de Les Grietes. Costa de isla Santa Cruz, islas Galápagos, Ecuador, 2015-07-26, DD 48.JPG|Costa de islla Santa Cruz Camino de Las Grietas, isla Santa Cruz, islas Galápagos, Ecuador, 2015-07-26, DD 59.JPG|Paisaje del caminu a Les Grietes. Bahía Tortuga, isla Santa Cruz, islas Galápagos, Ecuador, 2015-07-26, DD 27.JPG|Bahía Tortuga. Faro en isla Santa Cruz, islas Galápagos, Ecuador, 2015-07-26, DD 38.JPG|Faro en islla Santa Cruz. (llava tunnel) El Chato Reserve, Santa Cruz Highlands, Galápagos), inside view pic g.JPG|Tubu de llava en la islla Santa Cruz. Fresh Water Swimming in the Galapagos on the Island of Santa Cruz.JPG|Piscina d'agua duce nel Puerto Ayora - islla Santa Cruz (Galápagos). </gallery> == Clima == El clima #carauterizar por dos estaciones; una, más fresca y seca, con cielos cubiertos la mayoría del día y vientos soplando dende'l sur y temperatures que bazcuyen ente los 18 y 20º C. Dase de xunu a avientu. La estación opuesta ye caliente y lluviosa, cuando'l vientu sopla dende'l norte, con díes bien soleyeros, curties y fuertes precipitaciones y temperatures ente los 24 y 29º C. El permediu añal de precipitaciones na mariña ta ente los 0 a 300 mm per añu, mientres na parte alta ye ente los 300 y 1700 mm. == Historia == L'archipiélagu foi afayáu por Frai Tomás de Berlanga en 1535, y nos siguientes sieglos pirates, bucaneros y balleneros usaron les islles pa suministru y arreglu de los sos botes. Dende 1832 forma parte del Ecuador. Santa Cruz foi colonizada a finales de 1920 por un grupu de noruegos, el so suañu de enlatar pescáu nun foi peracabáu y dalgunos d'ellos estableciéronse na parte alta y camudaron la so actividá pesquera pola agricultura pa vivir. === Badea Tortúa === '''Badea Tortúa''' ta asitiada na islla de Santa Cruz. Puerto Ayora esta alredor de 20 minutos a cuerpu. Hai un pequeñu camín de 2.500 metros de llargu y débese empecipiar y cerrar sesión na oficina del Parque Nacional Galápagos. == Fauna == <gallery> File:(Amblyrhynchus cristatus) Galápagos Islands at Tortuga Bay Santa Cruz Island.JPG|Iguana (Amblyrhynchus cristatus), Badea Tortúa. Pelícano pardo de las Galápagos (Pelecanus occidentalis urinator), Bahía Tortuga, isla Santa Cruz, islas Galápagos, Ecuador, 2015-07-26, DD 32.JPG|Pelícanu pardu de los Galápagos (Pelecanus occidentalis urinator), Badea Tortúa. Piquero patiazul (Sula nebouxii), isla Santa Cruz, islas Galápagos, Ecuador, 2015-07-26, DD 43.JPG|Piquero patiazul (Sula nebouxii). Tortuga gigante de San Cristóbal (Chelonoidis chathamensis), isla Santa Cruz, islas Galápagos, Ecuador, 2015-07-26, DD 08.JPG|Tortúa xigante de San Cristóbal (Chelonoidis chathamensis). Lagartija de llava de Galápagos (Microlophus albemarlensis), isla Santa Cruz, islas Galápagos, Ecuador, 2015-07-26, DD 24.JPG|Llagartesa de llava de Galápagos (Microlophus albemarlensis). Iguana marina (Amblyrhynchus cristatus), isla Santa Cruz, islas Galápagos, Ecuador, 2015-07-26, DD 46.JPG|Iguana marina (Amblyrhynchus cristatus). Garza azulada (Ardea herodias), isla Santa Cruz, islas Galápagos, Ecuador, 2015-07-26, DD 88.JPG|Garza azulada (Ardea herodias) Fragata común (Fregata minor), isla Santa Cruz, islas Galápagos, Ecuador, 2015-07-26, DD 42.JPG|Fragata común (Fregata minor) Cucuve de Galápagos (Mimus parvulus), isla Santa Cruz, islas Galápagos, Ecuador, 2015-07-26, DD 23.JPG|Cucuve de Galápagos (Mimus parvulus). Cangrejo violinista (Uca helleri), isla Santa Cruz, islas Galápagos, Ecuador, 2015-07-26, DD 87.JPG|Cámbaru violinista (Uca helleri). </gallery> == Ver tamién == * Cantón Santa Cruz (Ecuador) * Xeografía d'Ecuador == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Islles Galápagos]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] h85fx3eclce2km4447cruysccfc3ftz Cionus canariensis 0 83160 4376867 4242720 2025-06-17T14:17:44Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá planta => dicha planta 4376867 wikitext text/x-wiki {{Ficha de taxón | Cionus canariensis | image = Falta semeya d'inseutu.svg | status = CR | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Arthropoda]] | classis = [[Insecta]] | ordo = [[Coleoptera]] | subordo = [[Polyphaga]] | infraordo = [[Cucujiformia]] | superfamilia = [[Curculionoidea]] | familia = [[Curculionidae]] | genus = ''[[Cionus]]'' | species = '''''C. canariensis''''' | binomial = Cionus canariensis | binomial_authority = Uyttenboogaart, 1935 }} '''''Cionus canariensis''''' ye una [[especie]] de gorgoyu [[Endemismu|endémicu]] de la islla de Gran Canaria. Ye bien escasa por cuenta de la perda del so hábitat y al baxu númberu d'exemplares esistentes de la única planta sobre la que s'atopa, la bella de risco (''Scrophularia calliantha''), clasificada como especie en peligru críticu d'estinción. == Aspeutu == Coleópteru de 3,5-3,8 mm escluyíu la cara, con [[Sistema integumentariu|tegumentos]] negros en cabeza, protórax y pates, pero marrón acoloratáu nos [[Élitro|élitros.]] Cuerpu recubiertu por escames marrones, negres y de color payizu, so aumentu formando pequeños grupos de dibuxu abigarrado. Aspeutu uniforme marrón claro a güeyu. == Distribución == [[Endemismu]] de Gran Canaria. Atopóse en dos localidades onde, siquier nel momentu de la so coleuta, había apartaces de laurisilva: Les Lagunetas y Ribayu del Pinillo, dambes na aguada norte de la islla. Lo más probable ye que la población de Les Lagunetas tea escastada, yá que la so planta güéspede (''Scrophularia calliantha'') tamién sumió de la zona. La busca d'exemplares n'otres poblaciones de ''Scrophularia calliantha'' fueron infructuoses. == Hábitat == Mesmu de hábitats orixinariamente montiegos y húmedos, anguaño apaez en llugares daqué más abiertos. Por cuenta de les carauterístiques hidrófilas de la so planta güéspede namái apaez en rezumaderos y ribayos húmedos. Na so única población conocida namái esisten 31 exemplares de dicha planta espardíos en pequeños grupos. == Bioloxía == Ye una especie fitófaga tantu na so fase larvaria como na so edá adulta. Nun se sabe nada de la so bioloxía, anque ten de ser similar a les especies del xéneru qu'apaecen nel restu de les islles [[Canaries]], que son esclusives de ''Scrophularia'', y atópense en fase adulta dende febreru hasta xunu. == Referencies == * Martín De Abreu, S.; Naranjo Morales, M. (2009). {{cita publicación|apellíu=Martín De Abreu|nome=S.|apellíu2=Naranjo Morales|nome2=M.|añu=2009|títulu=Cionus canariensis (Uyttenboogaart, 1935)|páxines=103-109|publicación=Atlas de los Invertebrados Amenazados de España (Especies En Peligro Crítico y En Peligro)|editor=Verdú, J. R. y Galante, E.|editorial=Direición General para la Biodiversidad, Ministerio de Medio Ambiente|ubicación=Madrid|url=http://www.magrama.gob.es/imagenes/es/0904712280205c09_tcm7-21904.pdf|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.magrama.gob.es/imagenes/es/0904712280205c09_tcm7-21904.pdf|fechaarchivu=7 de payares de 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120414062517/http://www.magrama.gob.es/imagenes/es/0904712280205c09_tcm7-21904.pdf|archivedate=2012-04-14|fechaaccesu=2016-11-12}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{wikispecies|Cionus}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cionus]] [[Categoría:Artrópodos]] [[Categoría:Arthropoda]] sc653fwh1nekp6po7dxpgg200zy3f3x Poligamia 0 87464 4376951 4313251 2025-06-17T14:39:12Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá práutica => dicha práutica 4376951 wikitext text/x-wiki {{Ficha xenérica}} [[Ficheru:Polygamy world map.png|thumb|300px|Países onde s'acepta la poligamia masculina ([[polixinia]]).]] La '''poligamia''' ye un tipu de [[matrimoniu]] en que se dexa a una persona tar casada con dellos individuos coles mesmes.<ref>Lévi-Strauss, 1974: 15.</ref> Provién del griegu πολύς (polís) y γάμος (gámos) "munchos matrimonios". Entiende tantu la [[polixinia]] como la [[poliandria]]. A pesar de que'l derechu occidental nun reconoz la poligamia sinón como un conxuntu de matrimonios monógamos que tienen un [[cónyuge]] de mancomún, la esistencia de los matrimonios polígamos ye aceptada de manera común n'otres ciencies sociales, especialmente aquelles que como l'[[antropoloxía del parentescu]] han documentáu casos bien estremos de la práutica poligámica. Dende la mirada antropolóxica, non toles families poligámicas incorporen matrimonios polígamos, polo que, n'estrictu sentíu, el númberu de sociedaes auténticamente poligámicas ye bastante amenorgáu. Ente dellos exemplos de sociedaes poligámicas atópense les naciones islámiques, onde'l derechu establez que'l matrimoniu polígamu namái puede esistir a condición de l'aceptación de les co-esposes d'un home. Nun se considera qu'hai poligamia, cuando na rellación nun hai un venceyu establecíu, sinón rellaciones sexuales casuales, orxíes, pernoctas, amoríos, prostitución, intercambiu de pareya, etc. == Tipos de poligamia == === Polixinia y poliandria === La poligamia ye'l términu antropolóxicu, que puede ser tantu [[polixinia]] (un home con múltiples muyeres) o [[poliandria]] (una muyer con múltiples varones). Históricamente, atopáronse dambes práutiques, pero la polixinia paez ser muncho más frecuente que la poliandria. De les 1170 sociedaes humanes estudiaes por [[George P. Murdock]] nel so ''Atles etnográficu'', la polixinia apaez en 850 d'elles, esto ye, nel 72%. Sicasí, los términos polixinia y poliandria güei paecen insuficientes pa describir rellaciones contemporánees onde hai un númberu igual de homes y muyeres. El más famosu exemplu de poliandria asocede nel testu épicu hindú ''[[Maha Bhárata]]'', onde los cinco hermanos [[Pándava]] casóse con una esposa común, [[Draupadī]]. Güei esto reparar nes tribus de tola India, onde delles vegaes acostúmase que dellos hermanos tengan la mesma esposa. Nesti contestu, la práutica intenta caltener la propiedá de la tierra dientro de la familia. Tamién tribus como los [[Pueblu Hunza|hunza]] presenten una poliandria asemeyada. === Poliamor === El términu poliamor significa tener más d'una rellación íntima, simultánea, amorosa, sexual (non necesariamente duraderes), cola plena conocencia y consentimientu de tolos amores arreyaos. Ente que cualquier rellación polígama podría considerase poliamorosa, nun asocede viceversa, pos podría esistir una rellación poliamorosa ente namái dos persones. N'otru sentíu, el términu poligamia ye usáu más de cutiu pa codificar formes de rellaciones múltiples que tienen una base relixosa o tradicional y una normatividad preestablecida, ente que na poliamor, la rellación ye definida polos sos miembros más que por normes culturales o sociales. === Matrimoniu grupal === El matrimoniu grupal o círculu matrimonial ye una forma de matrimoniu o de rellación nel cual más d'un home y más d'una muyer formen una unidá familiar, y tolos miembros del matrimoniu comparten responsabilidá paternal pa cualesquier de los fíos que surdan del venceyu. == La poligamia y la relixón == === Xudaísmu === Anque la lliteratura clásica xudía indica que la poligamia (del tipu polixinia ta dexada, nel xudaísmu ta práutica ye refugada. El primeru foi [[Ashkenazi Jewry]], siguíu de [[Rabbenu Gershom]].) === Cristianismu === La sociedá grecorromana na que se desenvolvió'l cristianismu foi —siquier formalmente— monógama, anque l'Antiguu Testamentu amosaba claramente que tolos patriarques bíblicos yeren polígamos. San Agustín sofitó la llexitimidá de los patriarques aludiendo a cierta necesidá reproductiva d'aquellos tiempos, pero —n'observancia de los costumes romanes— sostenía la prohibición de tener más d'una esposa na vida. ==== Catolicismu ==== Na actualidá, la Ilesia Católica condena la poligamia nel so Catecismu ,señalando que ye contraria al amor conxugal, que sería indivisible y esclusivu. ==== Protestantismu ==== Mientres la Reforma Protestante, Martín Lutero aconseyó a Felipe de Hesse-Kassel, qu'anque na so paecer la Biblia nun s'oponía a la polixinia, procurara caltener el so segundu matrimoniu en discreción pa evitar escándalos. Los radicales anabaptistes de Münster practicaben la polixinia, pero con mínima influencia dempués de la derrota de la Rebelión Munster en 1535. Sicasí, otros líderes protestantes, incluyendo a Xuan Calvino, condergaron la poligamia. Asina, la poligamia nun sobrevivió por enforma nel protestantismu. ==== Mormonismu ==== El Movimientu de los Santos de los Últimos Díes|Esposes de Joseph Smith Jr. [[Ficheru:Ira Eldredge and his three wives circa 1864 (restored).png|thumb|250px|Ira Eldredge colos sos trés muyeres]] La historia de la poligamia ente los [[Movimientu de los Santos de los Últimos Díes|mormones]] empecipiar con [[Joseph Smith]], qu'afirmaba ser instruyíu por aciu una revelación el 17 de xunetu de 1831 en que dellos homes mormones específicamente escoyíos teníen de prauticar el [[matrimoniu plural]]. Esto publicóse dempués nel llibru [[Doctrina y Convenios (llibru)|''Doctrina y convenios'']] de [[La Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes]].<ref>[http://scriptures.lds.org/dc/132 Doctrine and Covenants 132] como puede lleese en lds.org</ref> A pesar de la revelación de Smith, la edición de 1835 de la seición 101ª del llibru mentáu, escrita dempués de que s'empezara a prauticar la doctrina del matrimoniu plural, condergó públicamente la poligamia. Estos escritos fueron utilizaos por [[John Taylor (SUD)|John Taylor]] en 1850 pa encalorar los rumores de poligamia en [[Liverpool]].<ref>Tres nueches d'alderique públicu ente los reverendos C. W. Cleeve, James Robertson y Philip Cater, y Elder John Taylor, de la Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes, en Boulogne-Sur-Mer, Francia, so la presidencia del reverendu K. Groves, asistíu por Charles Townley y Mr. Luddy. páxs. 8–9</ref> La poligamia foi ilegalizada nel estáu d'[[Illinois]]<ref>Greiner & Sherman, ''Revised Laws of Illinois'', 1833, páxs. 198-199</ref> mientres la era [[Nauvoo]] (1839–1844), dempués de que dalgunos de los más importantes líderes mormones, incluyendo a Smith,<ref>Todd Compton, [http://content.lib.utah.edu/cdm4/document.php?CISOROOT=/dialogue&CISOPTR=11460&REC=12 "''A Trajectory of Plurality: An Overview of Joseph Smith's Thirty-three Plural Wives''"], ''''Dialogue: A Journal of Mormon Thought'''', vol. 29, n°. 2, páxs. 1-38.</ref><ref>{{cita publicación |apellíu= Smith |nome= George D |títulu= ''Nauvoo Roots of Mormon Polygamy, 1841-46: A Preliminary Demographic Report'' |publicación= ''Dialogue: A Journal of Mormon Thought'' |volume= 27 |númberu= 1 |fecha= primavera de 1994 |url= http://content.lib.utah.edu/cdm4/document.php?CISOROOT=%2Fdialogue&CISOPTR=15882&REC=3&CISOBOX=42 |fechaaccesu= 12 de mayu de 2007 |postscript= <!--None--> }}</ref> [[Brigham Young]] y [[Heber C. Kimball]] tomaren delles esposes. Los vieyos mormones que declararen públicamente que tolos homes podíen prauticar el matrimoniu plural fueron severamente disciplinaos.<ref>[http://www.centerplace.org/history/ts/v5n03.htm ''Times and Seasons'', vol. 5, p. 423], 1 de febreru de 1844</ref> El 7 de xunu de 1844, el periódicu ''Nauvoo Espositor'' criticó a Smith pol so defensa de la poligamia. Tres la muerte d'esti postreru a manes d'una alteria'l 27 de xunu de 1844, la mayoría de mormones abandonó Nauvoo siguiendo a [[Brigham Young]] hasta [[Utah]], onde siguieron practicando'l matrimoniu plural.<ref>[http://www.mscbc.org/video/vide_lvp.htm Lifting the Veil of Polygamy] (2007, Main Street Church) Un documental sobre la historia de la poligamia mormona y les sos modernes manifestaciones.</ref> En 1852, Brigham Young, segundu presidente de la Ilesia, reconoció públicamente la práutica de la poligamia nun sermón al que siguieron otres homilíes de los líderes mormones nes qu'eponderaben les virtúes de dicha práutica.<ref>{{citation |work= Journal of Discourses |volume= 11 |páxines=119–128 |nome=Brigham |apellíu=Young |authorlink= Brigham Young |fecha=18 de xunu de 1865 |títulu= ''Personality of God — His Attributes — Eternal Life, etc. ''|url= http://contentdm.lib.byu.edu/cdm/ref/collection/JournalOfDiscourses3/id/4640 |quote= Dende la fundación del Imperiu Romanu predominó la monogamia.Los fundadores del Imperiu yeren lladrones y secuestradores de doncelles, y fixeron lleis favoreciendo la monogamia de resultes de la escasez de muyeres. D'ende esti sistema monógamu que güei prevalez na cristiandá, y que foi una fonte tan granible de prostitución y puteríu en toles ciudaes cristianes monógames del Viejo y el Nuevu Mundu, hasta que'l podrén y la decadencia instaláronse nel raigañu de les sos instituciones civiles y relixoses.}}</ref>Producióse un discutiniu cuando la poligamia convertir nuna causa social y los escritores empezaron a publicar artículos de condena. Unu de los puntos principales del [[Plataforma de partíu|ideariu]] [[Partíu Republicanu (Estaos Xuníos)|republicanu]] en 1865 yera «prohibir nos territorios eses reliquies ximielgues del barbarismu: la poligamia y l'esclavitú».<ref>[http://www.ushistory.org/gop/convention_1856.htm GOP Convention of 1856 in Philadelphia] De la web de la ''Independence Hall Association''</ref> En 1862, el 37° Congresu aprobó la Llei Morrill contra la bigamia, que declaraba illegal la poligamia en tolos [[Territorios entamaos incorporaos polos Estaos Xuníos]]. Los mormones consideraben que'l matrimoniu plural taba protexíu pola [[Constitución de los Estaos Xuníos|Constitución]],<ref>{{cita web |url=http://caselaw.lp.findlaw.com/data/constitution/amendment01/05.html |títulu=''Free Exercise Clause - First Amendment'' |editorial=Caselaw.lp.findlaw.com |fechaaccesu=13 de setiembre de 2011}}</ref> pero'l [[Corte Suprema de los Estaos Xuníos|Tribunal Supremu]] dictaminó que prevalecía'l principiu llegal de que les lleis pueden interferir nes práutiques, anque non nes opiniones y creencies relixoses.<ref>[http://caselaw.lp.findlaw.com/scripts/getcase.pl?navby=search&court=US&case=/us/98/145.html Reynolds v. United States] en findlaw.com</ref> El paulatín endurecimientu de la llexislación en EE.&nbsp;UU. indució a dellos mormones a emigrar a [[Canadá]] y [[Méxicu]]. En 1890, l'entós presidente de la Ilesia, [[Wilford Woodruff]], publicó una declaración (el Manifiestu de 1890») na qu'anunciaba que la ilesia dexara de prauticar matrimonios plurales. En 1904, les vistes pol casu del senador Reed Smoot documentaron que los mormones siguíen practicando la poligamia, lo que provocó que la Ilesia emitiera un segundu manifiestu nel que lo negaba de nuevu. Escontra 1910, la ilesia mormona [[escomunión|escomulgaba]] a los miembros que realizaren matrimonios plurales. Aun así, munchos matrimonios polígamos anteriores siguieron cohabitando hasta la muerte de los cónyuges.<ref name=UHE-Polygamy>{{citation |nome=Jessie L. |apellíu=Embry |contribution= Polygamy |contribution-url= http://www.uen.org/utah_history_encyclopedia/p/POLYGAMY.html |editor-last= Powell |editor-first= Allan Kent |añu= 1994 |títulu= ''Utah History Encyclopedia'' |ubicación=Salt Lake City, Utah |publicación=University of Utah Press |isbn= 0874804256 |oclc= 30473917 }}</ref> L'aplicación del manifiestu de 1890 causó que dellos [[cisma|grupo disidentes]] abandonaren la Ilesia pa siguir practicando la poligamia.<ref>[https://web.archive.org/web/20050111224555/http://attorneygeneral.utah.gov/polygamy/The_Primer.pdf "The Primer"] – Ayuda a víctimes de violencia doméstica y maltratu infantil en comunidaes polígames. Informe conxuntu de les fiscalíes xenerales d'Arizona y Utah. (N'inglés) (2006)</ref> Güei la poligamia entá persiste n'[[Utah]] y otros estaos vecinos, según nes colonies disidentes. Les ilesies polígames d'orixe mormón denominar frecuentemente [[Ilesia Fundamentalista de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes|fundamentalistes mormones]], anque yá nun formen parte de la Ilesia mormona. Estos fundamentalistes suelen tomar una supuesta revelación de 1886 a [[John Taylor (SUD)|John Taylor]] como base pa siguir practicando'l matrimoniu plural.<ref>{{cita web |url= http://www.mormonfundamentalism.com/NEWFILES/1886RevelationNew.htm |títulu= ''An 1886 Revelation to John Taylor'' |editorial= Mormonfundamentalism.com |fechaaccesu= 13 de setiembre de 2011 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20110921072222/http://www.mormonfundamentalism.com/NEWFILES/1886RevelationNew.htm |fechaarchivu= 2011-09-21 }}</ref> El diariu ''Salt Lake Tribune'' afirmó en 2005 qu'había siquier 37 000 fundamentalistes, y menos de la metá vivíen en llares polígamos.<ref>{{citation |url= http://www.sltrib.com/utah/ci_2925222 |títulu= ''LDS splinter groups growing'' |nome=Brooke |apellíu=Adams |fecha=9 d'agostu de 2005 |newspaper= ''The Salt Lake Tribune''}}</ref> El 13 d'avientu de 2013, el xuez federal Clark Waddoups dictaminó nel casu ''Brown contra Buhman'' que los artículos de les lleis d'Utah contra la poligamia que prohiben la [[Pareya de fechu|cohabitación]] múltiple yeren inconstitucionales, pero tamién dexó que se caltuviera la prohibición d'emitir llicencies pa celebrar matrimonios polígamos.<ref name=yyyuhs>https://www.scribd.com/doc/191409187/Utah-Polygamy-Decision</ref><ref>{{citation |apellíu=Schwartz |nome=John |fecha=14 de setiembre de 2013 |títulu= ''A Law Prohibiting Polygamy is Weakened'' |url= http://www.nytimes.com/2013/12/15/us/a-utah-law-prohibiting-polygamy-is-weakened.html?nl=todaysheadlines&emc=edit_th_20131215&_r=0 |newspaper= [[New York Times]] |fechaaccesu= 13 de xineru de 2014}</ref><ref>{{citation |apellíu=Mears |nome=Bill |fecha=14 d'avientu de 2013 |url= https://www.cnn.com/2013/12/14/justice/utah-polygamy-law/ |títulu= '''Sister Wives' case: Judge strikes down part of Utah polygamy law'' |publicación=[[CNN]] |work= CNN.com |fechaaccesu= 13 de xineru de 2014}}</ref><ref>{{citation |author= Peggy Fletcher Stack |fecha=14 d'avientu de 2013 |url= http://www.sltrib.com/sltrib/news/57264020-78/church-polygamy-mormon-says.html.csp |títulu= ''Laws on Mormon polygamists lead to win for plural marriage'' |newspaper= The Salt Lake Tribune |fechaaccesu= 13 de xineru de 2014}}</ref> La illegalización de les pareyes de fechu múltiples foi la ferramienta principal pa escorrer la poligamia n'Utah desque s'aprobó la llei Edmunds de 1882, una y bones los fiscales nun tienen que probar qu'hubo boda, sinón solamente que la pareya hai cohabitado.<ref name=UHE-Polygamy/><ref>El 29 d'agostu de 2014 el xuez federal Clark Waddoups declaró inconstitucional la llei del estáu d'Utah que prohibe la poligamia argumentando que viola la&nbsp;[[Primer Enmienda a la Constitución de los Estaos Xuníos|Primer Enmienda]]&nbsp;de la&nbsp;[[Constitución de los Estaos Xuníos]]&nbsp;qu'establez la&nbsp;[[Llibertá de cultu|llibertá relixosa]]. La demanda fuera presentada en 2011 pol mormón Kody Brown y los sos cuatro esposes, que tuvieron que treslladase a&nbsp;[[Las Vegas]]&nbsp;pa evitar ser deteníos yá que la poligamia n'Utah ta castigada con cinco años de prisión</ref> === Islam === La poligamia [[Islam|musulmana]] (del tipu [[polixinia]]), na práutica y na llei, difier sustancialmente a lo llargo del mundu [[islámicu]]. Ente qu'en dellos países musulmanes la polixinia ye daqué común, en munchos otros, ye de cutiu rara o inesistente. Ente que la polixinia musulmana puede atopase principalmente nes cultures [[pueblu árabe|árabes]] tradicionales, como [[Arabia Saudita]], y nos [[Emiratos Árabes Xuníos]], ye desaxeradamente rara o entá prohibida n'estaos árabes seculares como [[El Líbanu]] y [[Tunicia]] o en países musulmanes non árabes como [[Turquía]] y [[Malasia]]. Nos países musulmanes onde asocede la polixinia, esisten ciertos principios fundamentales comunes na mayoría d'ellos. Acordies cola tradición de la [[llei islámica]], un home puede tomar hasta cuatro esposes, pero caúna d'elles tien de tener les sos propiedaes, bienes y dote. Usualmente les esposes tienen pocu contautu una coles otres y lleven vides separaes nes sos propies cases, delles vegaes en ciudaes distintes, anque compartan un mesmu home. Asina, la polixinia musulmana ta tradicionalmente acutada a homes ricos, y en dellos países ye illegal pa un home casase con delles esposes si ye incapaz de da-yos un cuidu apropiáu. En tales países musulmanes onde la polixinia ye común y llegal, los musulmanes polígamos viven, en gran midida, abiertamente ante'l restu de la so sociedá. === Hinduismu === Nel [[hinduismu]], la poligamia (del tipu [[polixinia]]) foi practicada dende tiempos ancestrales. L'hinduismu nun prohibe la polixinia pero tampoco lu fomenta. Históricamente, na práutica namái los reis fueron polígamos (i.e. l'emperador Vijanagar, Krishnadevaraya). Na actualidá, la poligamia ta prohibida so les lleis de la [[India]], especialmente ente les provisiones relatives al matrimoniu hindú. Non asina en [[Bután]], onde la poligamia ta dexada. Sicasí, los musulmanes d'India tienen dexáu tener delles esposes. A partir d'ochobre del 2004, los musulmanes y los hindús tienen un tratu distintu na llei. Esistieron intentos que proponen una llei marital uniforme que trate a toos per igual, independiente de la so relixón. == Otres tradiciones == === África subsaḥariana === Acutada a la polixinia, foi de normal practicada por minoríes fanegueres y clases gobernantes. Tradicionalmente les esposes tienen caúna la so vivienda o la so habitación separada na cortil común de la familia, en tal situación la primer esposa tien preeminencia na casa. Ye habitual el matrimoniu con una segunda esposa en casu d'esterilidá de la primera. La polixinia estendióse extraordinariamente, como estratexa p'asegurar el relevu xeneracional, en dómina de trata esclavista (sieglos XV a XIX) por cuenta de la preferencia de los esclavistes polos homes y l'alta morrina masculina debida a les guerres internes. Anguaño, la urbanización y cristianización de la mayor parte d'África al sur del Sahara tán arrequexando a la [[polixinia]], que ye mal vista nos círculos sociales occidentalizados. Coles mesmes l'usu d'anticonceutivos ta restando argumentos a la idea de que la polixinia sía una forma d'otorgar reconocencia a los fíos que sía comoquier se tendríen fora del matrimoniu. === Nahuas de Veracruz (Méxicu) === La etnia [[náhuatl]] qu'habita la sierra [[Zongolica]], nel estáu de [[Veracruz]], acostuma la unión llibre o consensual, y en dellos casos el matrimoniu procede en dalgún tiempu posterior. Ye común la [[polixinia]], onde les partes habiten un mesmu espaciu residencial, y los fíos son educaos como hermanos. === Aboríxenes norteamericanos === Patricia Albers, direutora del área d'Estudios d'Aboríxenes Norteamericanos (na Universidá de Minneápolis) señala que la [[polixinia]] yera una práutica estendida ente les tribus de los aboríxenes norteamericanos. Esistieron matrimonios grupales ente los [[dakota (tribu)|dakota]] (de [[Minnesota]]), ente los [[ojibway]] (del norte de [[Wisconsin]]), los [[mesquakia]] (d'[[Iowa]]), los shoshone, los paiute, los utes y los navajos (de la zona montascosa del oeste) y los [[hochunk]]. Nes etnies orixinaries norteamericanes, la polixinia nun yera un signu de subordinación, pos les muyeres teníen una posición igualitaria colos homes (anque teníen prohibida la [[poliandria]]) y más bien tenía un sentíu de [[Solidaridá (socioloxía)|solidaridá]]. Les muyeres teníen igual responsabilidá, non solamente colos sos fíos sinón tamién colos de les sos hermanes, d'ello que la práutica más común yera la polixinia [[sororal]] (onde les hermanes compartíen un mesmu home). Tamién yera una práutica común, cuando nuna pareya morría la esposa, que la hermana casar col maríu pa protexer a los fíos qu'hubiera. === Asia Central === Antes de la penetración del [[budismu]] na zona, la poligamia (del tipu [[poliandria]]) foi daqué común nel [[Tíbet]], [[Hindu Kush]] y zones axacentes.{{ensin referencies}} Según ciertes fontes chines, los [[xiongnu]], antepasaos de los [[hunos]], tamién practicaben la poliandria. Los hunos tuvieron de perder esta práutica llueu, quiciabes al empecipiar la so migración escontra l'oeste nel [[sieglu I]] o [[sieglu II|II]]. Ye probable que al invadir [[Persia]], la poliandria yá nun fora daqué común ente ellos. Los hunos qu'invadieron [[Europa]] nel [[sieglu IV]] d'equí p'arriba volvieron prauticar la poligamia, pero esta vegada de tipu [[polixinia]]. === El casu del Paraguái === {{AP|Guerra de la Triple Alianza}} La conquista de Paraguái viose favorecida por cuenta de que los españoles que llegaron a dicha zona xunto al conquistador Martínez de Irala, decidieron aceptar les muyeres que los nativos regaláben-yos como sellu d'alianza. Foi según fundóse la ciudá d'Asunción, onde los conquistadores calteníen los sos harénes. En [[Paraguái]], al rematar la sangrienta guerra qu'enfrentó a esti país con [[Arxentina]], [[Brasil]] y [[Uruguái]] ente 1865 y 1870, producióse una importante escasez d'homes n'edá reproductiva (calcúlase que finó nel conflictu'l 90% de los mesmos). Poro, el gobiernu, pa favorecer l'aumentu de la población del país, decidió adoptar una política conocida como de ''amor llibre''. Esto ye, favorecióse la [[polixinia]], con base en que, en dellos casos de zones rurales, la proporción de población d'homes en rellación a muyeres yera d'aproximao unu per cada cincuenta; de caltenese una opinión condenatoria respectu del fenómenu poligámico, probablemente esa situación nunca sería resuelta. Naturalmente, estos fechos traxeron una revalorización del papel de la muyer na sociedá paraguaya. Pasó a ser xefa del llar, amás de la dedicación a los sos fíos y el llar. Bonu ye esclariar qu'esta organización casi [[Matriarcáu|matriarcal]], con mayores o menores matices, sigue calteniéndose anguaño na sociedá d'esi país.<ref>https://es.scribd.com/doc/23713795/Amor-llibre-en-Paraguái-post-Guerra-de-la-Triple-Alianza</ref> == Llegalidá == Les llexislaciones na mayor parte de los países occidentales con influencies cristianes nun reconocen el matrimoniu polígamu. Sicasí, bien pocos d'esos países tienen lleis en contra d'estilos de vida polígamos; a cencielles rehúsan da-y reconocencia. Sicasí, nos Estaos Xuníos y en Canadá déxase la poligamia en dellos estaos. La Constitución [[Sudáfrica|sudafricana]] almite escoyer el réxime de poligamia nel momentu del matrimoniu. === Bigamia === {{AP|Bigamia}} [[Bigamia]] ye un términu llegal que refier a cuando una persona entra en cualquier númberu de matrimonios secundarios» en adición a unu que ye reconocíu llegalmente y puede castigase con cárcel. Munchos países tienen estatutos específicos que prohiben la bigamia, y consideren crime cualquier matrimoniu secundariu. La bigamia básase fundamentalmente nun segundu matrimoniu, cuando la persona yá ta casada. === Divorciu múltiple y matrimoniu pa poligamia Una bien pequeña minoría de families polígames usen un sistema de múltiples divorcios y un matrimoniu llegal. El maríu casa a la primer esposa, ella toma'l so apellíu, divorciar y casa la segunda, ella toma'l so apellíu. Esto repitir hasta que'l maríu se casó y divorció de toles esposes, sacante quiciabes de la postrera. D'esta forma toles esposes siéntense xustificaes al llamase señora (apellíu del home), ya inda cuando tán llegalmente divorciaes del maríu, actúen como si tuvieren casaes con él y esperen que les persones al so alredor asina les reconozan. Nel casu de [[poliandria]], la muyer ye la que se divorcia consecutivamente. Yá que solamente una esposa ta casada col maríu coles mesmes, nun esiste nengún frayo llegal, y asina, esta familia polígama puede sobrollevar la so rellación. Un casu recién nel estáu d'Utah, onde'l maríu pretendió tomar ventaya d'ello pa defraudar al sistema de pensiones (viviendo entá con toles sos esposes) repercutió en xurisprudencia censurando esta práutica. == Ver tamién == * [[Situación llegal de la poligamia per país]] * [[Fidelidá matrimonial]] == Bibliografía == * Butt, S. J. (2000). ''Inside Christian Polygamy and the Patriarchal Christian Movement''. Circleville (Utah): Bfree Publishing. * Cairncross, J. (1974). ''After Polygamy was Made a Ensin: The Social History of Christian Polygamy''. Londres: Routledge & Kegan Paul. * Campbell, J. (2005). ''The History and Philosophy of Marriage''. San Francisco: Imperial. * Chapman, S. A. (2001). ''Polygamy, Bigamy and Human Rights Law''. EE.XX.: Xlibris.com. * Hillman, Y. (1975). ''Polygamy Reconsidered: African Plural Marriage and the Christian Churches''. Nueva York: Orbis. * Lévi-Strauss, C. (1974), "La familia". En: ''Polémica sobre l'orixe de la familia''. Méxicu: Sieglu XXI. * Van Wagoner, R. (1989). ''Mormon Polygamy: A History.'' Utah: Signature Books. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{wikiquote|Bigamia}} {{commonscat}} {{AvisuTradubot|Poligamia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Poligamia]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 7x30lz9m3rpdu85clpff53kq59h7jhs Postre 0 87482 4376925 4168046 2025-06-17T14:34:23Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá forma => dicha forma 4376925 wikitext text/x-wiki {{Ficha xenérica}} [[Ficheru:Desserts.jpg|thumb|Dellos postres.]] El '''postre''' ye'l platu de [[sabor duce]] o agriduz que se toma a la fin de la [[xinta|comida]]. Cuando se fala de postres entiéndese dalguna preparación duce, bien sían cremes, tartes, pasteles, xelaos, bombones, etc. Por estensión denominar postre a cualquier comida duce inclusive si'l so oxetivu nun ye ser inxeríu a la fin de la comida. Dellos exemplos son les [[galleta|galletes]] o [[magdalena (alimentu)|magdalenas]]. Los postres fueron siempres el broche d'oru d'una comida. Un bon postre, va resaltar el prestu de los alimentos anteriores. En munchos casos entámense como una prestosa sorpresa, pero realmente constitúin tamién un complementu importante al apurra de nutrientes na alimentación diario. Contienen elementos nutritivos como frutes, lleches, güevos y elementos enerxéticos como azucres y grases. Son los postres los qu'adulcen la vida si peracabar con moderación. Hai postres que se preparar al momentu o con anticipación, col fin de prestar al cielu la boca yá que esisten postres en toles temperatures y testures (al tiempu, calientes, fríos, xelaos y mistos). Importante ye considerar nestos díes que los postres son de gran aportación calórica y enerxética polo que tamién se diseñaron na actualidá gran variedá de postres que llograron camudar ingredientes por dalgunos con menos riesgos pa la salú, exemplu d'ello son los qu'inclúin menos grases, o bien [[fruta|frutes]] naturales, ingredientes ensin refinar o azucres sustitutes pa evitar enfermedaes como la [[diabetes mellitus]] o [[gordura]]. == Llista de postres == === Cremes, de cuyar === * [[Natielles]] de güevu y caseres. * [[Crema catalana]] cola so [[azucre]] quemáu percima. * [[Arroz con lleche]]. * [[Tiramisú]], d'orixe italianu, a base de [[quesu mascarpone|quesu Mascarpone]]. * [[Mousse de chocolate|''Mousse'' de chocolate]] d'orixe francés. * [[Duce de lleche]], pasta pegañoso a base de lleche y azucre, tamién llamáu cajeta (en Méxicu) , [[manxar blancu]] (en Perú) o [[arequipe]] (en Colombia y Venezuela). * Dulce de cocu. * Casquitos de guayaba. * Mermelaes. === Pastelitos, d'un taragañu === * Sollutos d'Amante.<ref>[[Gastronomía de la provincia de Teruel]]</ref> * [[Bocaín de nata|Bocadito de nata]]. * [[Buñuelo]]. * Pastelitos borrachos con llicor y el so [[guinda]] en mediu. * [[Tocín de cielu]] especie de flan a base de yemes de güevu y [[almíbar]]. * [[Merengue (alimentu)|Merengues]], de clares de güevu y azucre. * [[Viña de chocolate|Viñes de chocolate]]. === Pasteles de frutes === [[Ficheru:CakeAssortmentsChineseMarch08.jpg|150px|miniaturadeimagen|Tartes de frutes]] [[Ficheru:Decoración de Piña-2009.jpg|150px|thumb|[[Ananas comosus|Piña]] decorada como postre n'España.]] El [[pastel de fruta]]s (o budín inglés) ye aquel pastel fechu con fruta confitada o fresca estazada, frutos secos y especies, opcionalmente moyáu en llicor. * Pastel de cereces. * Mazanes de carambelu. * Piña flambeada. * Plátanos al fornu. * Peres con requesón. * Suflé de marmiellu y mazanes. === Tartes === [[Ficheru:Pumpkin_Pie.JPG|150px|thumb|Tarta de Calabaza]] * Tarta San Marcos de [[chocolate]], [[crema de lleche|nata]] y [[yema d'huevo|yema]]. * [[Tarta de mazana]]. * [[Tarta de llimón]]. * Tarta de elote. * [[Tarta de chocolate]]. * Tarta de parchita. * Tarta d'artimores. * Mazana Hojaldrada. === Xelaos === [[Ficheru:Helado de leche merengada.jpg|150px|thumb|Un xeláu de lleche merengada.]] [[Ficheru:Raspberry sorbet.jpg|150px|thumb|Copa de sorbete d'[[artimora]].]] * [[Xeláu]]. * [[Sorbete]], d'heriedu árabe. * [[Granizáu]], especialmente de llimón y café. * [[Lleche merengada]], exquisitez de lleche con sabor a canela. === Dellos === * [[Hoxaldre]]. * [[Lleche frito]] vien ser unes [[croqueta|croquetes]] duces, ye dicir tacos d'una [[bexamel]] duce, rebozados y tostaos * [[Flan]] de güevu y lleche, caramelizado percima. * [[Turrón]]. * [[Gelatina]]. * [[Polvorón|Polvorones]] y [[mantecados]]. * [[Piononu]]. * [[Torrija]]. === Pal almuerzu y merienda === * [[Bizcochuelos|Bizcuechos]] (masa esponxoso de [[torta]]). * [[Bollería]]: suizos, [[Ensaimada de Mallorca|ensaimadas]], berlineses, bambas de crema, caracolas, palmeres, llazos, merlitones, perlles, ente otros. * [[Galleta]]. * [[Madalena (bollu)|Magdalenas]]. * [[Rosquíes]]. * Torrijas clásiques. * [[Dona (comida)|Dones]]. * Arepas duces. * [[Churros]]. * [[Buñuelos]]. * [[Dónut]] . === Dulces y postres per ocasión === * [[Duces carnavalescos]]. * [[Dulces navidiegos]]. == Postres per país == === Postres d'Alemaña === {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = vertical | anchu = | títulu = | posición_título = | fondu_de_títulu = | testu = Mazapanes alemanes, un '' Apfelstrudel'' y unes berlineses rellenes de mermelada de ciruela.| posición = embaxo | fondu_de_texto = | foto1 = Niederegger products.jpg| anchu1 = 150| testu1 = | alineación_texto1 = embaxo | semeya2 = Strudel.jpg| anchu2 = 150| testu2 = | alineación_texto2 = embaxo | semeya3 = Berliner-Pfannkuchen.jpg | anchu3 = 150| testu3 = | alineación_texto3 = embaxo | semeya4 = | anchu4 = 150| testu4 = | alineación_texto4 = embaxo | semeya5 = | anchu5 = 150| testu5 = | alineación_texto5 = embaxo | semeya6 = | anchu = 150| llongura = 50| testu6 = | alineación_texto6 = embaxo }}. ==== Mazapán ==== El [[mazapán]] de Lübeck (n'[[Idioma alemán|alemán]]: ''Lübecker Marzipan'') ye'l [[mazapán]] orixinariu de la ciudá de Lübeck (norte d'Alemaña) protexíu por directiva europea como [[Indicación]] Xeográfica Protexida (PGI) dende 1996. Los fabricantes de mazapán de Lübeck, como Niederegger, Carstens, Lubeca o Marzipan-Land, siguen ciertos principios calidable voluntariamente (nun son esixíos pola directivu), como por casu nun usar menos del 70% de pasta de mazapán cruda y como muncho un 30% d'azucre. ==== Strudel ==== El ''[[strudel]]'' (n'[[Idioma alemán|alemán]]: 'remolín') ye un tipu de pasta orixinario d'[[Europa]] central y que s'acomuñar frecuentemente coles cocines [[Gastronomía d'Alemaña|alemana]], [[Gastronomía d'Austria|austriaca]] y [[Gastronomía d'Italia|italiana]]. Los más famosos son el [[Apfelstrudel]], ellaboráu con [[mazanes]], y el [[Topfenstrudel]], ellaboráu con [[quesu quark]]. ==== Berlinesa ==== Una [[berlinesa]] ([[Idioma alemán|alemán]]: ''Berliner Pfannkuchen''), conocida tamién como: berlín, bola de Berlín o bola de flaire. Ye una preparación de forma esférica de [[masa]] duce tostada n'aceite y darréu rellena al traviés d'una incisión que se-y fai pa tal fin. Ye ellaborada con [[farina]], [[lleche]], [[azucre]], [[mantega]], [[Güevu (alimentu)|güevu]], [[lleldu]], esencia de [[vainilla]], arrayadura de [[llimón]] y [[sal]]. Depués de frita ye espolvoriscada con [[azucre glas]]. ==== Tarta Selva Negra ==== La [[Pastel de la Selva Negra|pasta, tarta o torta Selva Negra]] (n'alemán, ''Schwarzwälder Kirschtorte'') ye un postre típicu de la [[Gastronomía de Baden|cocina de Baden]] y unu de los más preciaos na [[Gastronomía d'Alemaña|cocina alemana]]. Ye una [[tarta]] d'ente 25 y 30 cm de diámetru, compuesta por delles capes de [[bizcochuelo]] de chocolate enfiñíu en [[kirsch]] y entrepolaes con nata y mermelada de cereces. Ta recubierta de [[crema chantillí]], forgaxes de [[chocolate]] y cereces. N'alemán, ''Schwarzwälder Kirschtorte'' significa ''torta de cereces de la [[Selva Negra]]''. === Postres d'Arxentina === [[Ficheru:Pastafrola.jpg|miniaturadeimagen|150px|right|Pastafrola arxentina.]] ==== Pastafrola ==== Conozse como [[pastafrola]] o pasta frola, llamada tamién pastia flora a una [[tarta]] artesanal típica de les gastronomíes [[Gastronomía d'Arxentina|arxentina]], [[Gastronomía de Paraguái|paraguaya]] y [[Gastronomía d'Uruguái|uruguaya]]. Polo xeneral componer d'una masa cubierta con [[duce de marmiellu]], anque tamién pueden utilizase otros rellenos como [[duce de batata]], dulce de guayaba, si non, [[duce de lleche]]. Ye afatada con tires delgaes de la mesma masa, dando forma de cuadriculáu romboidal sobre la capa de dulce. === Postres de Brasil === ==== Crema de papaya ==== Consiste en [[papaya]] entemecida con [[xeláu]] de [[vanilla]]. [[Crème de cassis]] amestar polo xeneral, un xarabe de brusel ensin alcohol puede ser sustituyíu. Ye común entemecer la crema de papaya y el xeláu, depués asitialos nun platu y vertir crème de cassis na parte cimera. Foi una moda culinaria en Brasil a mediaos de los años 1990, agora la so popularidá menguó. === Postres de Colombia === {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = vertical | anchu = | títulu = | posición_título = | fondu_de_títulu = | testu = Un cholado, dellos tipos de cocadas colombianes y un dulce de guayaba conocíu como bocáu.| posición = embaxo | fondu_de_texto = | foto1 = Cholado jamundi.jpg| anchu1 = 150| testu1 = | alineación_texto1 = embaxo | semeya2 = Cocadas colombianes by P R.png| anchu2 = 150| testu2 = | alineación_texto2 = embaxo | semeya3 = Bocáu.jpg| anchu3 = 150| testu3 = | alineación_texto3 = embaxo | semeya4 = | anchu4 = 150| testu4 = | alineación_texto4 = embaxo | semeya5 = | anchu5 = 150| testu5 = | alineación_texto5 = embaxo | semeya6 = | anchu = 150| llongura = 50| testu6 = | alineación_texto6 = embaxo }} ==== Cholado ==== El [[cholado]] ye una ensalada de frutes típica del departamentu del [[Valle del Cauca]], [[Colombia]]. Con una base de xelu ralláu ,amiéstense les frutes, xarabes de distintos sabores y [[lleche entestada]]. Ente les frutes emplegaes tán: [[banana]], [[mazana]] verde, [[Actinidia deliciosa|quivi]], [[fresa]], [[cocu]], [[papaya]], [[piña (fruta)|piña]]. ==== Cocada ==== La [[cocada (duce)|cocada]] ye un dulce típicu d'[[Repostería d'España|España]], [[Méxicu]], [[Colombia]], [[Chile]], [[Panamá]], [[Perú]], [[Arxentina]]. Ellaboráu a base de una masa de [[cocu]] y [[lleche]] que darréu ye enfornada. ==== Merengón ==== El [[merengón]] ye una [[comida]] típica de la [[gastronomía]] [[Colombia|colombiana]], postre fechu de dellos ingredientes. Ta fecha básicamente de: * [[Crema de lleche|Crema]] blanca. * Crema de [[fruta]]. * Fruta. * [[Merengue (alimentu)|Merengue]], Podría dicise que la composición básica d'esti platu ye de crema blanca. Pola variedá de cultivos en [[Colombia]], va en dellos sabores, que pueden ser de [[fresa]], [[piescu]], [[mora]] y [[guanábana]]. Los merengones son xeneralmente blancos, a esceición del merengue, que puede ser d'otru color, y de la fruta, y del so mueyu. En Colombia, el merengón puede consiguise cásique en cualesquier [[pastelería]], y tamién n'automóviles que los distribúin por tola ciudá, faciendo'l so negociu. ==== Bocáu ==== El [[bocáu (duce)|bocáu]] ye un dulce que se preparar con magaya de guayaba colorada madura, [[panela]] de caña d'azucre o azucre refinada, popular en [[Colombia]], [[Panamá]] y [[Venezuela]]. La variante colombiana conozse como "bocáu veleño" por cuenta de qu'en esi país el máximu productor del dulce ye'l conceyu colombianu de [[Vélez (Santander)|Vélez]], [[Departamentos de Colombia|departamentu]] de [[Santander (Colombia)|Santander]], pos tien una alta producción, tanto artesanal como industrial, de bocáu y atópense ellí grandes plantíos de [[guayaba]]. Los ingredientes cocinar n'agua a fueu baxo y removiendo constantemente, resultando una masa de contextura gruesa, asemeyada al dulce de [[marmiellu]].Tradicionalmente, fabrícase cortándolo en rectángulos de 5x3x2 centímetros, anque estes midíes pueden variar según el fabricante. Los rectángulos envolubrar en fueyes seques de bijao o panoya y dispónense en caxes de madera rústico, cuando la fabricación ye artesanal. Los ellaboraos en forma industrial y destinaos al mercáu internu o d'esportación suelen ser envolubraos en fueyes de plásticu y azacanaos en caxes de cartón. Esisten delles variantes industriales d'esti dulce, qu'alternen capes del dulce de guayaba con dulce de lleche y tamién esisten de [[banana|plátanu]], [[cidra]], [[lleche]], [[cocu]], ente otros ingredientes. Coles mesmes, munchos d'ellos vienen cubiertos d'[[azucre]]. === Postres de Costa Rica === {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = vertical | anchu = | títulu = | posición_título = | fondu_de_títulu = | testu = Llambionaes y postres tradicionales de [[Costa Rica]], de riba escontra baxo: una variante del trés lleches llamáu cuatro leche, unes cocadas costarricenses y un dulce, fechu de lleche, conocíu como cuayada. | posición = embaxo | fondu_de_texto = | foto1 = Cuatroleches.jpg| anchu1 = 150| testu1 = | alineación_texto1 = embaxo | semeya2 = Tártara-torreja-cocada.JPG| anchu2 = 150| testu2 = | alineación_texto2 = embaxo | semeya3 = Cuayo afumáu, Quesería Miravalles, Mercáu de Alajuela 2012.jpg| anchu3 = 150| testu3 = | alineación_texto3 = embaxo | semeya4 = | anchu4 = 150| testu4 = | alineación_texto4 = embaxo | semeya5 = | anchu5 = 150| testu5 = | alineación_texto5 = embaxo | semeya6 = | anchu = 150| llongura = 50| testu6 = | alineación_texto6 = embaxo }} ==== Tres leche y cuatro leche ==== En [[Costa Rica]] el [[tres leche]] ye un postre que'l so consumu ta bien estendíu, principalmente nel [[Valle Central (Costa Rica)|Valle Central]] del país. Consiste nun [[Bizcochuelo|bizcuechu]] bañáu con tres tipos de [[lleche]]: [[lleche evaporada]], [[crema de lleche]] y [[lleche entestada]], que-y dan el so nome. Suel acompañase con un [[Merengue (alimentu)|merengue]] de [[Clara de güevu clares de güevu]], con frutes o almendres. Usualmente la receta nun lleva [[mantega]] y ye por eso que tien una testura esponxosa. A la variante conocida como cuatro leche amiéstase-y, amás, lleche pasteurizada. ==== Cocadas o tártares ==== La [[Cocada (duce)|cocada]] que se consume en [[Costa Rica]] ye una especie de galleta ellaborada a base de una masa de [[cocu]] y [[lleche]] que darréu ye enfornada. La zona onde más s'atopa esti productu ye nel [[Provincia de Limón|Caribe costarricense]], anque puede topase en tol país. ==== Xelaos de sorbetera ==== El xeláu de sorbetera ye un postre centenariu, que'l so consumu mayoritariu dar nel Valle Central del país. Consta d'un xeláu de [[vainilla]], [[canela]], [[clavu de golor]] y [[nuez moscada]] que puede acompañase de [[frutes]], [[sirope]] y [[lleche en polvu]] pa faer un [[granizáu]] o una ensalada de frutes. El llugar más representativu onde puede consiguise ye nel [[Mercáu central de San José]]. ==== Mazamorra ==== La [[mazamorra]] costarricense ye un dulce que consta d'una especie de atol fechu de [[maíz]] criollu que se consume fríu. Pa preparar una parte del maíz déxase a remueyu, dempués entemezse tol maíz y muelse. D'esti procesu sobra un caldu que se pon a ferver, xunto col maíz molíu, y amiéstase-y: dulce, [[canela]], [[vainilla]] y [[clavos de golor]]. ==== Cajetas ==== Les cajetas son un dulce costarricense que puede preparar de [[lleche]], de [[cocu]] o de [[frutes]] como la [[guayaba]]. Suelen faese d'un amiestu, primeramente cocinada, que toma una consistencia trupa que, darréu, ye moldiada en forma de cuadru o bola. Pueden atopase de forma artesanal o industrial por tol país. ==== Empanaes ==== Peracábense [[empanada|empanaes]] duces rellenes, usualmente, de fruta como: la [[Ananas comosus|piña]], la [[guayaba]] o'l [[calabaza|chiverre]]. Estes postreres prodúcense pa [[Selmana Santa]]. Igualmente son bien consumíes les empanaes rellenes de [[duce de lleche]]. ==== Churchill ==== El ''[[Churchill (postre)|churchill]]'' en si ye un [[granizáu]] que tien los ingredientes básicos (xelu, sirope y lleche entestada) cola variante de que se-y amiesten ingredientes como xeláu, lleche en polvu y rellenu de queque. Consúmese, mayoritariamente, en [[Puntarenas (ciudá)| Puntarenas]], una ciudá del Pacíficu costarricense. === Postres d'España === {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = vertical | anchu = | títulu = | posición_título = | fondu_de_títulu = | testu = Dalgunos postres tradicionales n'España, como: unos buñuelos de vientu, una torrija y unes natielles con canela. | posición = embaxo | fondu_de_texto = | foto1 = Buñuelos-Madrid-2009.jpg| anchu1 = 150| testu1 = | alineación_texto1 = embaxo | semeya2 = Torrija con azucre.jpg| anchu2 = 150| testu2 = | alineación_texto2 = embaxo | semeya3 = Bowl of natielles at Madrid.jpg| anchu3 = 150| testu3 = | alineación_texto3 = embaxo | semeya4 = | anchu4 = 150| testu4 = | alineación_texto4 = embaxo | semeya5 = | anchu5 = 150| testu5 = | alineación_texto5 = embaxo | semeya6 = | anchu = 150| llongura = 50| testu6 = | alineación_texto6 = embaxo }} ==== Buñuelos de vientu ==== Los [[buñuelos de vientu]] son boles de masa ellaboraes con farina de trigu, mantega y güevos que resulta ser tostada n'aceite caliente. La masa suel tener forma de bola. La masa asina frito puede llegar a doblar el so volume, ye por esta razón poles que se-yos denomina col apellativu «de vientu» (ye dicir enchíos). Los buñuelos de vientu pueden ser rellenos duces de crema, chocolate, chantillí, etcétera. Son un postre qu'apaez nes pasteleríes a empiezos de payares, yá que tradicionalmente sirvir nes celebraciones de tolos santos. ==== Ensaimada ==== El dulce por excelencia de la islla de Mallorca ye la ensaimada, que suelen tomase nel almuerzu, y que tamién pueden faese de tamaños familiares, rellenes de crema, pelo d'ánxel, chocolate o con cachos de sobrasada y calabaza confitada. ==== Crespells y robiols ==== Tamién son típicos los crespells y los robiols, rellenos tradicionalmente de requesón, de pelo d'ánxel y de mermelada. ==== Torrija ==== La [[torrija]] consiste nuna rebanada de pan (davezu de dellos díes) que ye papada en lleche o vinu con miel y especies, y, en siendo rebozada en güevu, tostar nun sartén con aceite. Ye un dulce típicu de les celebraciones xeneralmente de Cuaresma y Selmana Santa n'España. ==== Milfueyes ==== El [[milfueyes]] ye un dulce tradicional de la [[repostería española]]. Ye un pastel de forma rectangular, que contién [[merengue (alimentu)|merengue]] o [[crema pastelera]] ente dos capes de [[hoxaldre]] espolvoriscáu con [[azucre glas]]. ==== Natielles ==== Les [[natielles]] son un postre lácteo de la [[gastronomía española]]. Trátase d'una [[crema]] ellaborada con [[lleche]], [[yemes de güevu]], [[azucre]] y arumes como la [[vainilla]] o'l [[llimón]]. Ye senciella la so ellaboración, tien un amenorgáu costu económicu y la so riqueza alimentaria ta basada en grases animales y proteínes al contener güevos y lleche. Por tou esto, constituyiría un platu aparente pa los conventos, onde siempres esistió cierta potenciación nel desenvolvimientu de la cocina duce al par de cierta cultura d'austeridá que potenciaba la sobriedá nel yantar, lo que derivaba nel máximu aprovechamientu posible de los alimentos y les sos recetes en pos de platos senciellos pero alimenticiamente completos. ==== Polvorón ==== El [[polvorón]] ye una [[torta]], comúnmente pequeña, de farina, mantega y azucre, cocida en fornu fuerte y que se desfacer en polvu al comela. Na actualidá convirtióse nun productu típicu de la [[repostería]] [[navidiega]] d'[[España]]. Denominar polvorón porque al añader la farina paez qu'hai [[polvu]] enriba del dulce]]. ==== La cuayada ==== La [[cuayada]] (belete nes [[Islles Canaries]]) ye un [[productu lácteo]] ellaboráu con [[lleche]] cuayada pol efeutu d'un [[formientu]], el [[cuayo]], estrayíu del estómagu d'un animal en periodu de lactancia o dalguna sustancia acedo, como zusmiu de llimón o [[vinagre]]. La parte gaseosa y grasa de la [[lleche]] dixebrar pola aición del [[calor]], de [[cultivos lácticos]] o d'un cuayo, formando la masa pa la primer fase del procesu d'ellaboración del [[quesu]] y dexando el [[sueru]] nel so estáu líquidu (pa faer quesos de sueru). La cuayada, tamién llamada «mamiya», «kallatua» o «gaztambera», consúmese davezu como postre y tien un valor nutricional similar al de la lleche. Puede adulzase con azucre o miel y añader [[nueces]], pases o trocitos de fruta. === Postres de Francia === {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = vertical | anchu = | títulu = | posición_título = | fondu_de_títulu = | testu = Típicos postres franceses, dende enriba escontra baxo: una ''crème brûlée'' flameada, un ''éclair'' o pepito, la tradicional tarta de mazana francesa conocida como ''Tarte Tatin'', unes ''madeleines'' y unes galletes sablés con quesu parmesano.| posición = embaxo | fondu_de_texto = | foto1 = Creme brulee.jpg| anchu1 = 150| testu1 = | alineación_texto1 = embaxo | semeya2 = Eclair 1120005560.jpg| anchu2 = 150| testu2 = | alineación_texto2 = embaxo | semeya3 = Tarte tatin.jpg| anchu3 = 150| testu3 = | alineación_texto3 = embaxo | semeya4 = Madeleines.sized.png| anchu4 = 150| testu4 = | alineación_texto4 = embaxo | semeya5 = Sablés au parmesan et au poivre vert.jpg| anchu5 = 150| testu5 = | alineación_texto5 = embaxo }}. ==== Frisuelu ==== Denominar [[frisuelu]], crepa o crep (del [[Idioma francés|francés]] ''crêpe'', y de la mesma del llatín crispus, ‘crespo’) a la receta francesa, estendida por toa [[Europa]], fecha fundamentalmente de [[farina]] de trigu, cola que s'ellabora una masa en forma de [[Discu (xeometría)|discu]]. Sírvese davezu como base d'un platu o postre aplicándo-y tou tipu d'ingredientes duces o salaos. ==== Pain aux raisins ==== El ''[[pain aux raisins]]'' (pan con [[uves pases]] en [[Idioma francés|francés]]) ye una pieza de [[bollería]] francesa. Ellaborar con una masa d'hoxaldre entemecida con pases y [[crema pastelera]], y endolcada n'espiral esplanada. Dáse-y llustre con una fina capa d'azucre o azucre glas. ==== Mousse ==== Una ''[[mousse]]'' ye un preparáu culinariu d'orixe [[Francia|francés]], que la so base ye la [[clara de güevu]] montada a puntu de nieve, o la [[Nata montada|crema de lleche batida]], que dan-y consistencia esponxosa. Les más conocíes son la ''mousse'' de [[chocolate]] y la ''mousse'' de [[fruta|frutes]]. ==== Crème brûlée ==== La ''[[crème brûlée]]'' (en [[idioma francés|francés]] "crema quemada"; pronunciación [[International Phonetic Alphabet|IPA]]: {{IPA|[kʁɛm bʁy -y]}}) ye un postre que consiste nuna [[Crema (gastronomía)|crema]] que la so superficie espolvoriscar d'azucre col fin de quemar y llograr asina una fina capa crujiente de [[carambelu]]. Prepárase y sirve en recipientes individuales como'l [[ramekin]] o en [[Cazuela (recipiente)|cazueles]] bien pequeñes. Arúmase de cutiu con [[vainilla]], un [[llicor]], granes o especies. ==== Éclair ==== Un ''[[éclair]]'' ye un [[bollu]] finu fechu con [[pasta choux|pasta ''choux'']], a la que se da forma allargada y enfórnase hasta que queda crujiente y buecu per dientro. Tradicionalmente rellénase'l bollu con [[crema pastelera]], con canela, con [[vainilla]] o [[chocolate]], o bien con [[crema de lleche|nata]], y suel cubrir con chocolate glaseado. Otros rellenos inclúin [[crema de lleche|nata]] arumada con [[café (bébora)|café soluble]], [[cacáu]], [[ron]], [[fruta]] o puré de [[castaña]]. ==== Tarte Tatin ==== La ''[[Tarte Tatin]]'' ye una variante de la [[tarta de mazana]] nel que les [[mazana|mazanes]] fueron [[caramelización|caramelizadas]] en [[mantega]] y [[azucre]] antes d'incorporar la masa. La so peculiaridá ye que se trata d'una tarta al aviesu, esto ye, pa la so ellaboración les mazanes pónense debaxo y la masa enriba. ==== Madeleines ==== La ''[[Madalena (alimentu)|madeleine]]'', conocida n'asturianu como madalena, ye un pequeñu [[bollu]] tradicional de la rexón de Lorena, en [[Francia]], que s'estendió por toa [[Francia]], [[Repostería d'España|España]], y por consecuencia, Iberoamérica. Les magdalenas tienen la forma d'una pequeña concha, que se llogra cociéndoles al fornu nuna placa metálica que tien fuexos con dicha forma. Anguaño suélense faer en pequeños moldes de papel rizáu. Tienen un gustu similar al bizcuechu arumáu con [[Citrus × limon|llimón]]. ==== Galletes sablé ==== El sablé (en francés ‘arenado’) ye una [[galleta]] francesa redonda y crujiente, orixinaria de [[Caen]], Ellaborar con farina de trigu, mantega, azucre y dacuando yema de güevu. Puede ser arumada con [[almendra]] o [[pulgu]] de llimón. Ente les recetes más famoses de sablé tán les de Mère Poulard, les de Saint-Michel y [[Pont-Aven]]. === Postres d'Italia === {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = vertical | anchu = | títulu = | posición_título = | fondu_de_títulu = | testu = Postres italianos, de riba escontra baxo: un ''gelato'' decoráu con galletes, una ''cassata'' y un tiramisú.| posición = embaxo | fondu_de_texto = | foto1 = Gelato.jpg| anchu1 = 150| testu1 = | alineación_texto1 = embaxo | semeya2 = Cassata.jpg| anchu2 = 150| testu2 = | alineación_texto2 = embaxo | semeya3 = Tiramisu - Raffaele Diomede.jpg| anchu3 = 150| testu3 = | alineación_texto3 = embaxo | semeya4 = | anchu4 = 150| testu4 = | alineación_texto4 = embaxo | semeya5 = | anchu5 = 150| testu5 = | alineación_texto5 = embaxo | semeya6 = | anchu = 150| llongura = 50| testu6 = | alineación_texto6 = embaxo }}. ==== Galletes de Lagaccio ==== Les [[galletes de Lagaccio]] (n'[[Idioma italianu|italianu]] ''biscotti del Lagaccio''; en xenovés ''bescheutti do Lagasso'') son [[galletes]] orixinaries del barriu del Lagaccio, en [[Xénova]] (Italia). Nacieron en [[1593]] nel barriu de Lagaccio, en Xénova, cerca del banzáu del mesmu nome ordenáu por [[Andrea Doria]] y rematáu nos [[años 1960]], onde un fornu de la dómina empezó a produciles. Ellaborar con [[farina de trigu]], [[lleldu de cerveza]], [[azucre]], [[mantega]], [[sal]] y, facultativamente, una plizca de fenoyu duce o anís. Entemécense la farina y el lleldu con agua, y déxase xubir. Añadir el restu de los ingredientes, amásase y vuélvese a dexar xubir una hora. Entós fáense dos tires de masa, déxense reposar y enfórnense media hora a 180&nbsp;°C, dexándoles reposar 24 hores antes de cortales en rodajas oblicues d'unos 2&nbsp;cm de grosez. ==== Gelato ==== El ''[[gelato]]'' (n'[[Idioma italianu|italianu]]: ‘xeláu’, plural: ''gelati'') ye la variante rexonal [[Idioma italianu|italiana]] del [[xeláu]]. Como tal, ellaborar colos mesmos ingredientes que la mayoría del restu de [[postres]] [[lácteos]] conxelaos: [[lleche]], [[nata]], dellos [[azucres]] y arumes, incluyendo [[frutes]] y [[frutos secos]]. Cuando incorpora otros ingredientes, éstos añader tres la conxelación del gelato. El gelato difier del restu de xelaos en tener un menor conteníu de [[grasa butírica]], típicamente del 4 al 8&nbsp;% (añader [[lleche desnatada]] como sólidu). Tamién suel ser baxu n'azucre, teniendo ente un 16 y un 22&nbsp;%, tando esta cantidá curioso permediada cola agua pa evitar qu'ésta se xele. Los tipos d'azucre emplegaos son la [[sacarosa]] y la [[dextrosa]], emplegándose [[azucre invertíu]] pa controlar el dulzor del productu final. Típicamente, el gelato y el [[sorbete]] italianu contienen una base estabilizadora, que suel ser [[yema de güevu]] nos sabores basaos en [[crema]] mariella, como'l [[zabaione]] y el [[flan]]. ==== Cassata ==== Una ''[[cassata]]'' siciliana ye una [[tarta]] tradicional de la [[cocina siciliana]] a base de [[ricotta]], [[azucre]], [[Bizcochuelo|bizcuechu]], [[mazapán]], [[fruta confitada]] y [[azucre glas]]. A pesar de ser una receta simple, esisten numberoses variantes locales, especialmente nel so aspeutu esterior por cuenta de variantes d'estilu na decoración d'esti dulce. Dalgunos de los ingredientes pueden ser [[pistachos]], [[piñones]], [[chocolate]], [[canela]], [[marrasquino]] o arume d'[[azahar]]. El términu cassata na llingua italiana tamién se refier a un tipu de postre xeláu proveniente de Nápoles. ==== Tiramisú ==== El [[tiramisú]] (del italianu ''tiramisù'') ye un postre fríu de cuyar que se monta en capes. Nun esiste una receta única d'ellaboración, sinón variantes a partir d'una serie d'ingredientes base que pueden ser representaos por distintos productos. Un tiramisú compónse siempres d'un ingrediente sólidu amugáu en [[café]], sobre'l que se superpone (de forma alterna o non) una [[crema]] que la so base son [[Güevu (alimentu)|güevos]] batíos con [[azucre]]; preséntase espolvoriscáu con [[cacáu en polvu]]. === Postres de Méxicu === ==== Ate o auria de frutes ==== Ye un dulce o postre tradicional del estáu de Michoacán, esta fechu a base de frutes como la guayaba o'l marmiellu en xunto con azucre, zusmiu de llimón y mazanes. ==== Jericalla ==== La [[jericalla]] ye un postre típicu [[Méxicu|mexicanu]] que tien orixe na ciudá de [[Guadalajara (Jalisco)|Guadalajara]]. Ta fechu a base de lleche, güevos, vainilla, canela y azucre. ==== Calabaza en dulce ==== Tamién conocíu como “calabaza en tacha”, ye unu de los postres más populares en tou Méxicu por ser preparáu típicamente pa ofrendar a los muertos nel so día y como'l so nome describir esta fechu a base de calabaza, piloncillo y canela, anque esisten tamién diverses variantes tocantes a endulzantes y especies refierse pos esti postre preparóse dende tiempos prehispánicos. ==== Caballeros probes ==== Los caballeros probes son otru postre típicu [[Méxicu|mexicanu]] orixinariu del estáu de [[Yucatán]]. Ye un postre fechu de pan de baguette somorguiáu en lleche adulzáu y tostáu. Xeneralmente sírvese fríu. === Postres de Perú === La [[mazamorra morada]] faise a base de maíz moráu, y farina de camote o chuño (almidón de papa) con canela, clavu de golor y azucre al gustu. === Postres de Turquía === [[Ficheru:Zerde.jpg|150px |thumb|[[Zerde]], un [[postre turcu]] tradicional, especial de les fiestes de bodes, que ye coloriáu pol so ingrediente d'[[azafran]].]] {{AP|Postres turcos}} === Postres de Venezuela === *[[Bienmesabe]] *[[Duce de llechienta]] *[[Juan Sabrosu]] *[[Majarete]] *[[Negru en camisa]] *[[Quesucu venezolanu|Quesucu]] *[[Auria de Mangu]] *[[Bocáu (duce)|Bocáu]] == Referencies == {{llistaref}} {{cita llibru |apellíu=Nestlé |nome= |enllaceautor=Nestlé |títulu=ALIMENTESE BIEN. VOLUME II |añu=s.f. |ubicación=Colombia |editorial= |oclc=}} == Enllaces esternos == {{Commons|Desserts}} {{AvisuTradubot|Postre}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Postres]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] tk2n7pchyp3qfyo6jrx0ou7y0wyhga2 Bébora alcohólico 0 87560 4377440 4340576 2025-06-18T11:43:26Z Andre Engels 31 merge 4377440 wikitext text/x-wiki {{merge|Bebida alcohólico}} {{Ficha xenérica}} [[Ficheru:Raspberry port.jpg|thumb|250px|[[Vinu]] tintu.]] Les '''bébores alcohóliques''' son aquelles [[bébora|bébores]] que contienen [[etanol]] (alcohol etílico) na so composición. Atendiendo a la ellaboración pueden estremase ente les bébores producíes a cencielles por [[fermentadura alcohólica]] ([[vinu]], [[cerveza]], [[sidra]], [[hidromiel]], [[sake]]) nes que'l conteníu n'alcohol nun suel superar los 15 graos, y les producíes por [[destilación]], xeneralmente a partir d'un productu de fermentadura previu. Ente estes postreres atopen los distintos tipos d'[[aguardiente]]s (como'l [[brandy]], el [[güisqui]], el [[tequila]], el [[ron]], el [[vodca]], la [[cachaça]], el [[Pisco (aguardiente)|pisco]], la [[Xinebra (bébora)|xinebra]], etc.) y los [[llicores]], ente otres.<ref>{{Cita llibru |títulu= Bebíes |url= https://books.google.es/books?id=jA02HXdGzJ0C&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false |editorial= Editorial Paraninfu |fecha=2003-01 |fechaaccesu=10 de xunu de 2015 |isbn= 9788497322003|nome= Francisco García|apellíu = Ortiz |nome2= Mario Gil|apellíos2 = Muela |nome3= Pedro Pablo García|apellíos3 = Ortiz}}</ref> La cantidá d'alcohol d'un llicor o otra bébora alcohólico mídese bien pol [[volume]] d'alcohol que contenga o bien pol so [[graduación alcohólica|grau d'alcohol]]. L'alcohol etílico (etanol), ye una [[droga]] llegal na mayor parte del mundu, cola esceición de los [[Estáu islámicu|estaos islámicos]], y causa millones de muertes al añu por [[alcoholismu]].<ref>{{Cita web |url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs349/es/ |títulu=Alcohol Nota Descriptiva N°349 |autor=Organización Mundial de la salul (who) |fecha=febreru de 2011}}</ref> == Bebíes destiladas == [[Ficheru:Copper tequila stills.jpg|thumb|right|270px|Destiladores de [[tequila]].]] Les bébores destiladas son la resultancia del procesu de separación d'agua y alcohol d'un líquidu primeramente lleldáu que la so materia primo pue ser una cebera (como la [[cebada]], [[maíz]] o [[centenu]]), un tubérculu (como la [[papa]]) o refugayes de frutes (como'l casu de la [[grappa]] que s'ellabora colos [[hollejos]] de la [[uva]]). El métodu de destilación puede ser industrial o artesanal, dependiendo del volume de producción y de la calidá deseyada pal productu final. Sía que non, el so oxetivu ye'l de llograr una bébora d'alcohol puro con un nivel cimeru a los 40º. La destilación puede tar secundada por un procesu de fervinchu al traviés del cual añader arumes al productu final, como nel casu de la [[xinebra (bébora)|xinebra]], que'l so componente principal y distintivu ye l'[[enebro]]. Llámase bébores blanques a les bébores tresparentes que tienen menos conxéneres (componentes biolóxicamente activos), y polo tanto son menos dañibles.<ref>{{Cita web |url=[http://www.xatakaciencia.com/quimica/ye-verdá-que-les bébores-alcoholicas-mas-escures-producen-peores-matinaes |títulu=Ye verdá que les bébores alcohóliques más escures producen peores matinaes |autor=Xatacaciencia |fecha=19 de xineru de 2011 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.alcoholinformate.org.mx/articulos.cfm?catID=2&id=56 |títulu=¿Que ye la Matinada o Cruda? |autor=Dr Gustavo Castillo R.}}</ref> Ente les principales bebíes d'esti tipu esisten: * [[Tequila]] (GA 60°) * [[Pisco (aguardiente)|Pisco]] (GA 44°) * [[Güisqui]] (GA 40°) * [[Coñá]] (GA 40°) * [[Vodca]] (GA 40°) * [[Singani]] (GA 40°) * [[Ron]] (GA 40°) * [[Xinebra (bébora)|Xinebra]] (GA 40°) * [[Anisado]] ([[Graduación alcohólica|GA]] 36°) == Consecuencies del consumu de bébores alcohóliques == {{AP|Efeutos del alcohol nel cuerpu|Alcoholismu}} [[Ficheru:Possible long-term effects of ethanol-spanish.png|thumb|310px|Los más significativos [[efeutos del alcohol nel cuerpu]], tanto positivos como negativos y dependiendo del consumu. Amás, en muyeres embarazaes puede causar el [[Síndrome alcohólicu fetal]].]] El etanol, tipu d'alcohol presente nes bébores alcohóliques, ye'l [[depresor]] más utilizáu nel mundu, y asina lleva siéndolo dende hai milenios; el so consumu ye adictivu y puede conducir al [[alcoholismu]]. El consumu de grandes dosis de etanol causa [[embriaguez]] (intoxicación alcohólica), que puede provocar [[matinada]] una vegada termináronse los efeutos. Según la dosis y la frecuencia con que se peracaba, el etanol puede causar [[coma etílicu]], perda de conocencia, un paralís respiratoriu aguda o inclusive la muerte. Como'l etanol perxudica les [[Cognitivismo|habilidaes cognitives]], puede afalar a comportamientos temerarios o irresponsables. La toxicidá del etanol ye causada en gran midida pol so principal metabolito, l'[[acetaldehídu]]<ref>{{Cita web |url=http://www.ceri.com/alcohol.htm |títulu=Living with Alcohol |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2016 |autor=Steven Wm. Fowkes |idioma=inglés |sitiuweb=CERI |editorial=The Cognitive Enhancement Research Institute}}</ref> y el so [[metabolito secundariu]], l'[[acedu acético]].<ref>{{Cita publicación |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21209842 |títulu=Acetate causes alcohol hangover headache in rats|apellíos=Maxwell |nome=Christina R.|apellíos2=Spangenberg |nome2=Rebecca Jay |fecha=2010 |publicación=PloS One |volume=5 |númberu=12 |páxines=y15963 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2016|issn=1932-6203 |doi=10.1371/journal.pone.0015963|pmid=21209842|apellíos3=Hoek |nome3=Jan B.|apellíos4=Silberstein |nome4=Stephen D.|apellíos5=Oshinsky |nome5=Michael L.}}</ref> La [[dosis letal mediana]] (DL<sub>50</sub>) del etanol n'aguarones ye de 10.300 mg/kg.<ref>{{Cita publicación |url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1360-0443.2004.00744.x/abstract |títulu=Comparison of acute lethal toxicity of commonly abused psychoactive substances|apellíos=Gable |nome=Robert S. |fecha=xunu de 2004 |publicación=Addiction |volume=99 |númberu=6 |páxines=686-696 |idioma=en|issn=1360-0443 |doi=10.1111/j.1360-0443.2004.00744.x}}</ref> Otros alcoholes son significativamente más tóxicos que'l etanol, en parte porque tarden muncho más en ser metabolizados y en parte porque'l so metabolización produz sustancies ([[Metabolito|metabolitos]]) que son entá más tóxiques. El [[metanol]] (alcohol de madera), por casu, ye aferruñáu nel [[fégadu]], colo que se forma la sustancia venenoso [[formaldehídu]] pola [[Alcohol deshidrogenasa|enzima alcohol deshidrogenasa]]; esto puede provocar ceguera o la muerte.<ref>{{Cita web |url=http://www.anl.gov/education/learning-center/classroom-resources |títulu=Connecting Argonne science to the classroom |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2016 |autor=Argonne National Laboratory |idioma=inglés |sitiuweb=anl.gov}}</ref> Un tratamientu eficaz pa evitar la intoxicación por formaldehídu n'inxiriendo metanol ye alministrar etanol. La enzima alcohol deshidrogenasa tien una mayor afinidá pol etanol, evitando asina que'l metanol s'una y sirva de sustratu. D'esta forma, el restu de metanol va tener tiempu de ser escretáu polos reñones. El formaldehídu que quede va ser convertíu n'ácidu fórmico y dempués escretáu.<ref>{{Cita publicación |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10097201 |títulu=Ethylene glycol and methanol poisoning: diagnosis and treatment|apellíos=Zimmerman |nome=H. Y.|apellíos2=Burkhart |nome2=K. K. |fecha=abril de 1999 |publicación=Journal of emergency nursing: JEN: official publication of the Emergency Department Nurses Association |volume=25 |númberu=2 |páxines=116-120|issn=0099-1767|pmid=10097201|apellíos3=Donovan |nome3=J. W.}}</ref><ref>{{Cita publicación |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11878258 |títulu=Ethanol, isopropanol, methanol, and ethylene glycol poisoning|apellíos=Lobert |nome=S. |fecha=1 d'avientu de 2000 |publicación=Critical Care Nurse |volume=20 |númberu=6 |páxines=41-47 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2016|issn=0279-5442|pmid=11878258}}</ref> El metanol en sí, a pesar de ser venenosu, tien un efeutu sedante muncho menos potente que'l etanol. Dellos alcoholes de cadena llarga como por casu el n-propanol, el [[isopropanol]], el n-butanol, el t-butanol y el 2-metil-2-butanol sí tienen efeutos sedantes más potentes, anque tamién son más tóxicos que'l etanol.<ref>{{Cita publicación |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16269919 |títulu=The composition of surrogate alcohols consumed in Russia|apellíos=McKee |nome=Martin|apellíos2=Suzcs |nome2=Sándor |fecha=ochobre de 2005 |publicación=Alcoholism, Clinical and Experimental Research |volume=29 |númberu=10 |páxines=1884-1888|issn=0145-6008|pmid=16269919|apellíos3=Sárváry |nome3=Attila|apellíos4=Adany |nome4=Raspia|apellíos5=Kiryanov |nome5=Nikolay|apellíos6=Saburova |nome6=Ludmila|apellíos7=Tomkins |nome7=Susannah|apellíos8=Andreev |nome8=Evgeny|apellíos9=Leon |nome9=David A.}}</ref><ref>{{Cita publicación |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16696295 |títulu=Butanol ingestion in an airport hangar|apellíu=Bunc |nome=M.|apellíos2=Pezdir |nome2=T. |fecha=abril de 2006 |publicación=Human & Esperimental Toxicology |volume=25 |númberu=4 |páxines=195-197|issn=0960-3271|pmid=16696295|apellíos3=Mozina |nome3=H.|apellíos4=Mozina |nome4=M.|apellíos5=Brvar |nome5=M.}}</ref>Estos alcoholes de cadena llarga atópense como contaminantes en delles bébores alcohóliques y son conocíos como [[Aceite de fusel|alcoholes de fusel]],<ref>{{Cita publicación |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16385992 |títulu=Determination of low molecular weight alcohols including fusel oil in various samples by diethyl ether extraction and capillary gas chromatography|apellíos=Woo |nome=Kang-Lyung |publicación=Journal of AOAC International |volume=88 |númberu=5 |páxines=1419-1427|issn=1060-3271|pmid=16385992}}</ref><ref>{{Cita publicación |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18295386 |títulu=Defining maximum levels of higher alcohols in alcoholic beverages and surrogate alcohol products|apellíos=Lachenmeier |nome=Dirk W.|apellíos2=Haupt |nome2=Simone |fecha=abril de 2008 |publicación=Regulatory toxicology and pharmacology: RTP |volume=50 |númberu=3 |páxines=313-321|issn=0273-2300 |doi=10.1016/j.yrtph.2007.12.008|pmid=18295386|apellíos3=Schulz |nome3=Katja}}</ref> y tienen la reputación de causar una matinada grave, anque nun ta claru si los alcoholes de fusel son l'auténtica causa.<ref>{{Cita publicación |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12960505 |títulu=Effects of fusel oil on animal hangover models|apellíos=Hori |nome=Hisako|apellíos2=Fujii |nome2=Wataru |fecha=agostu de 2003 |publicación=Alcoholism, Clinical and Experimental Research |volume=27 |númberu=8 Suppl |páxines=37S–41S|issn=0145-6008 |doi=10.1097/01.ALC.0000078828.49740.48|pmid=12960505|apellíos3=Hatanaka |nome3=Yutaka|apellíos4=Suwa |nome4=Yoshihide}}</ref> Munchos alcoholes de cadena llarga son utilizaos pola industria como disolventes,<ref>{{Cita publicación |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11199895 |títulu=[How to differentiate acute isopropanol poisoning from ethanol intoxication? -- a case report]|apellíos=Mańkowski |nome=W.|apellíos2=Klimaszyk |nome2=D. |fecha=2000 |publicación=Przegla̧d Lekarski |volume=57 |númberu=10 |páxines=588-590|issn=0033-2240|pmid=11199895|apellíos3=Krupiński |nome3=B.}}</ref> y dacuando tán detrás d'una variedá de problemes de salú acomuñaos al alcoholismu.<ref>{{Cita publicación |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15523882 |títulu=[The forensic medical diagnosis of intoxication of alcohol surrogates by morphological findings]|apellíos=Bogomolova |nome=I. N.|apellíos2=Bukeshov |nome2=M. K. |publicación=Sudebno-Meditsinskaia Ekspertiza |volume=47 |númberu=5 |páxines=22-25 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2016|issn=0039-4521|pmid=15523882|apellíos3=Bogomolov |nome3=D. V.}}</ref> Anque'l mecanismu nun ta claro, una meta analís de 572 estudios demostraron un aumentu del riesgu de [[cáncer]] acomuñáu al consumu d'alcohol.<ref>{{Cita publicación |url=http://www.nature.com/bjc/journal/v112/n3/full/bjc2014579a.html |títulu=Alcohol consumption and site-specific cancer risk: a comprehensive dose–response meta-analysis|apellíos=Bagnardi |nome=V.|apellíos2=Rota |nome2=M. |fecha=3 de febreru de 2015 |publicación=British Journal of Cancer |volume=112 |númberu=3 |páxines=580-593 |idioma=en|issn=0007-0920 |doi=10.1038/bjc.2014.579|apellíos3=Botteri |nome3=Y.|apellíos4=Tramacere |nome4=I.|apellíos5=Islami |nome5=F.|apellíos6=Fedirko |nome6=V.|apellíos7=Scotti |nome7=L.|apellíos8=Jenab |nome8=M.|apellíos9=Turati |nome9=F.}}</ref> == Ver tamién == {{columnes}} * [[Alcoholismu]] * [[Bébores alcohóliques según la so graduación]] * [[Bebida destilada]] * [[Bébora lleldada]] * [[Control d'alcoholemia]] == Notes y referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Alcoholic beverages}} {{commonscat|Distilled beverages|Bebíes destiladas}} * [http://www.msc.es/ciudadanos/proteccionSalud/adolescencia/alcohol/home.htm Páxina del Ministeriu de sanidá y consumu español referida al consumu d'alcohol.] * [http://ec.europa.eu/health-eu/my_lifestyle/alcohol/index_es.htm Portal Salú-XE - Alcohol] {{AvisuTradubot|Bebida alcohólica}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Bébores| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] oc1d7chmsoc92yg8n36mjpxzxxept8u Llista de Wikipedies 0 88811 4377111 4376612 2025-06-18T01:30:07Z XabatuBot 43102 Anovar estadístiques 4377111 wikitext text/x-wiki Esta ye una tabla con toles '''[[Wikipedia|Wikipedies]]''', presentaes n'orde decreciente de páxines de conteníu.<ref name="pdc">Les páxines de conteníu son les páxines de los [[Ayuda:Espaciu de nomes espacios de nomes]] que cada comunidá estima que constitúin la enciclopedia —amás del principal o d'artículos, en delles ediciones añaden otros complementarios—, y qu'amás nun son redireiciones y contienen siquier un enllaz internu.</ref> Los datos anóvense caldía automáticamente (última anovación <onlyinclude>{{#time: Y-m-d H:i|{{REVISIONTIMESTAMP}}}}</onlyinclude>) <!-- bot table start --> {| class="wikitable sortable col2izq col3izq col4izq" style="text-align: right; margin-bottom: 10px;" ! ! Llingua ! Llingua (llocal) ! {{abreviatura|Cód.|Códigu según ISO ISO 639-1}}<ref>La direición [[Llocalizador de recursos uniforme|URL]] de cada Wikipedia tien la estructura <code>http(s)://'''xx'''.wikipedia.org/wiki/</code>, onde '''xx''' ye la identificación de la llingua d'esa Wikipedia, según el códigu de lletres de la norma [ISO 639]-1.</ref> ! {{abreviatura|P. de cont.|Páxines de conteníu}} ! Páxines ! Ediciones ! {{abreviatura|Almins.|Alministradores}} ! Usuarios ! {{abreviatura|U. activos|Usuarios activos}}<ref>Considérase activos a los usuarios que fixeron dalguna aición nel proyeutu nos postreros 30 díes.</ref> ! Archivos ! {{abreviatura|Fond.|Fondura}}<ref>La fondura ye un mididor de l'actividá nuna Wikipedia qu'amuesa con qué frecuencia anoven les páxines de conteníu. <center><math>Fondura=\frac{Ediciones}{P\acute{a}xines}\cdot \left(\frac{P\acute{a}xines - Art\acute{\imath}culos}{Art\acute{\imath}culos} \right)^{2}</math></center></ref> |- | 1 | [[{{#language:en|ast}}]] | {{lang|en|{{#language:en}}}} | <code>[[:en:|en]]</code> | [[:en:Special:Statistics|7&nbsp;010&nbsp;228]] | [[:en:Special:Statistics|63&nbsp;351&nbsp;688]] | [[:en:Special:Statistics|1&nbsp;291&nbsp;368&nbsp;364]] | [[:en:Special:ListUsers/sysop|839]] | [[:en:Special:ListUsers|49&nbsp;289&nbsp;888]] | [[:en:Special:ActiveUsers|112&nbsp;025]] | [[:en:Special:ListFiles|938&nbsp;710]] | 1&nbsp;317 |- | 2 | [[Cebuanu]] | Sinugboanong | <code>[[:ceb:|ceb]]</code> | [[:ceb:Special:Statistics|6&nbsp;117&nbsp;587]] | [[:ceb:Special:Statistics|11&nbsp;231&nbsp;027]] | [[:ceb:Special:Statistics|35&nbsp;406&nbsp;920]] | [[:ceb:Special:ListUsers/sysop|7]] | [[:ceb:Special:ListUsers|128&nbsp;495]] | [[:ceb:Special:ActiveUsers|167]] | [[:ceb:Special:ListFiles|3]] | 2 |- | 3 | [[Idioma alemán|Alemán]] | Deutsch | <code>[[:de:|de]]</code> | [[:de:Special:Statistics|3&nbsp;024&nbsp;937]] | [[:de:Special:Statistics|8&nbsp;312&nbsp;165]] | [[:de:Special:Statistics|255&nbsp;329&nbsp;235]] | [[:de:Special:ListUsers/sysop|172]] | [[:de:Special:ListUsers|4&nbsp;595&nbsp;313]] | [[:de:Special:ActiveUsers|16&nbsp;808]] | [[:de:Special:ListFiles|129&nbsp;764]] | 94 |- | 4 | [[Francés]] | français | <code>[[:fr:|fr]]</code> | [[:fr:Special:Statistics|2&nbsp;691&nbsp;249]] | [[:fr:Special:Statistics|13&nbsp;526&nbsp;542]] | [[:fr:Special:Statistics|226&nbsp;118&nbsp;903]] | [[:fr:Special:ListUsers/sysop|141]] | [[:fr:Special:ListUsers|5&nbsp;200&nbsp;964]] | [[:fr:Special:ActiveUsers|16&nbsp;574]] | [[:fr:Special:ListFiles|76&nbsp;041]] | 271 |- | 5 | [[Idioma suecu|Suecu]] | svenska | <code>[[:sv:|sv]]</code> | [[:sv:Special:Statistics|2&nbsp;611&nbsp;424]] | [[:sv:Special:Statistics|6&nbsp;316&nbsp;706]] | [[:sv:Special:Statistics|57&nbsp;515&nbsp;667]] | [[:sv:Special:ListUsers/sysop|65]] | [[:sv:Special:ListUsers|953&nbsp;941]] | [[:sv:Special:ActiveUsers|1&nbsp;908]] | [[:sv:Special:ListFiles|0]] | 18 |- | 6 | [[Idioma neerlandés|Neerlandés]] | Nederlands | <code>[[:nl:|nl]]</code> | [[:nl:Special:Statistics|2&nbsp;190&nbsp;038]] | [[:nl:Special:Statistics|4&nbsp;711&nbsp;736]] | [[:nl:Special:Statistics|69&nbsp;321&nbsp;171]] | [[:nl:Special:ListUsers/sysop|28]] | [[:nl:Special:ListUsers|1&nbsp;410&nbsp;557]] | [[:nl:Special:ActiveUsers|3&nbsp;616]] | [[:nl:Special:ListFiles|20]] | 20 |- | 7 | [[Idioma rusu|Rusu]] | русский | <code>[[:ru:|ru]]</code> | [[:ru:Special:Statistics|2&nbsp;050&nbsp;489]] | [[:ru:Special:Statistics|8&nbsp;304&nbsp;911]] | [[:ru:Special:Statistics|145&nbsp;409&nbsp;537]] | [[:ru:Special:ListUsers/sysop|62]] | [[:ru:Special:ListUsers|3&nbsp;764&nbsp;910]] | [[:ru:Special:ActiveUsers|8&nbsp;388]] | [[:ru:Special:ListFiles|260&nbsp;337]] | 163 |- | 8 | [[Idioma español|Español]] | español | <code>[[:es:|es]]</code> | [[:es:Special:Statistics|2&nbsp;041&nbsp;877]] | [[:es:Special:Statistics|8&nbsp;437&nbsp;991]] | [[:es:Special:Statistics|167&nbsp;552&nbsp;808]] | [[:es:Special:ListUsers/sysop|52]] | [[:es:Special:ListUsers|7&nbsp;434&nbsp;814]] | [[:es:Special:ActiveUsers|12&nbsp;961]] | [[:es:Special:ListFiles|0]] | 195 |- | 9 | [[Idioma italianu|Italianu]] | italiano | <code>[[:it:|it]]</code> | [[:it:Special:Statistics|1&nbsp;922&nbsp;850]] | [[:it:Special:Statistics|8&nbsp;316&nbsp;204]] | [[:it:Special:Statistics|145&nbsp;186&nbsp;402]] | [[:it:Special:ListUsers/sysop|114]] | [[:it:Special:ListUsers|2&nbsp;650&nbsp;744]] | [[:it:Special:ActiveUsers|6&nbsp;993]] | [[:it:Special:ListFiles|122&nbsp;376]] | 193 |- | 10 | [[Idioma polacu|Polacu]] | polski | <code>[[:pl:|pl]]</code> | [[:pl:Special:Statistics|1&nbsp;660&nbsp;973]] | [[:pl:Special:Statistics|3&nbsp;890&nbsp;908]] | [[:pl:Special:Statistics|76&nbsp;824&nbsp;664]] | [[:pl:Special:ListUsers/sysop|96]] | [[:pl:Special:ListUsers|1&nbsp;380&nbsp;095]] | [[:pl:Special:ActiveUsers|4&nbsp;234]] | [[:pl:Special:ListFiles|263]] | 36 |- | 11 | [[Árabe exipcianu]] | مصرى | <code>[[:arz:|arz]]</code> | [[:arz:Special:Statistics|1&nbsp;627&nbsp;720]] | [[:arz:Special:Statistics|2&nbsp;156&nbsp;775]] | [[:arz:Special:Statistics|12&nbsp;089&nbsp;783]] | [[:arz:Special:ListUsers/sysop|7]] | [[:arz:Special:ListUsers|263&nbsp;267]] | [[:arz:Special:ActiveUsers|191]] | [[:arz:Special:ListFiles|1&nbsp;315]] | 1 |- | 12 | [[Chinu mandarín|Chinu]] | 中文 | <code>[[:zh:|zh]]</code> | [[:zh:Special:Statistics|1&nbsp;482&nbsp;784]] | [[:zh:Special:Statistics|8&nbsp;052&nbsp;920]] | [[:zh:Special:Statistics|87&nbsp;495&nbsp;644]] | [[:zh:Special:ListUsers/sysop|63]] | [[:zh:Special:ListUsers|3&nbsp;737&nbsp;251]] | [[:zh:Special:ActiveUsers|6&nbsp;803]] | [[:zh:Special:ListFiles|68&nbsp;670]] | 213 |- | 13 | [[Xaponés]] | 日本語 | <code>[[:ja:|ja]]</code> | [[:ja:Special:Statistics|1&nbsp;462&nbsp;546]] | [[:ja:Special:Statistics|4&nbsp;299&nbsp;449]] | [[:ja:Special:Statistics|105&nbsp;060&nbsp;785]] | [[:ja:Special:ListUsers/sysop|41]] | [[:ja:Special:ListUsers|2&nbsp;326&nbsp;626]] | [[:ja:Special:ActiveUsers|12&nbsp;426]] | [[:ja:Special:ListFiles|5&nbsp;377]] | 92 |- | 14 | [[Idioma ucraín|Ucraín]] | українська | <code>[[:uk:|uk]]</code> | [[:uk:Special:Statistics|1&nbsp;380&nbsp;922]] | [[:uk:Special:Statistics|4&nbsp;915&nbsp;552]] | [[:uk:Special:Statistics|45&nbsp;415&nbsp;470]] | [[:uk:Special:ListUsers/sysop|47]] | [[:uk:Special:ListUsers|805&nbsp;859]] | [[:uk:Special:ActiveUsers|3&nbsp;082]] | [[:uk:Special:ListFiles|113&nbsp;976]] | 61 |- | 15 | [[Vietnamita]] | Tiếng Việt | <code>[[:vi:|vi]]</code> | [[:vi:Special:Statistics|1&nbsp;294&nbsp;758]] | [[:vi:Special:Statistics|19&nbsp;506&nbsp;627]] | [[:vi:Special:Statistics|73&nbsp;543&nbsp;774]] | [[:vi:Special:ListUsers/sysop|15]] | [[:vi:Special:ListUsers|990&nbsp;954]] | [[:vi:Special:ActiveUsers|1&nbsp;208]] | [[:vi:Special:ListFiles|26&nbsp;881]] | 746 |- | 16 | [[Samareñu]] | Winaray | <code>[[:war:|war]]</code> | [[:war:Special:Statistics|1&nbsp;278&nbsp;542]] | [[:war:Special:Statistics|2&nbsp;882&nbsp;338]] | [[:war:Special:Statistics|7&nbsp;716&nbsp;833]] | [[:war:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:war:Special:ListUsers|63&nbsp;084]] | [[:war:Special:ActiveUsers|74]] | [[:war:Special:ListFiles|42]] | 4 |- | 17 | [[Árabe]] | العربية | <code>[[:ar:|ar]]</code> | [[:ar:Special:Statistics|1&nbsp;267&nbsp;354]] | [[:ar:Special:Statistics|8&nbsp;798&nbsp;776]] | [[:ar:Special:Statistics|71&nbsp;011&nbsp;005]] | [[:ar:Special:ListUsers/sysop|26]] | [[:ar:Special:ListUsers|2&nbsp;727&nbsp;101]] | [[:ar:Special:ActiveUsers|3&nbsp;671]] | [[:ar:Special:ListFiles|55&nbsp;331]] | 285 |- | 18 | [[Portugués]] | Idioma português | <code>[[:pt:|pt]]</code> | [[:pt:Special:Statistics|1&nbsp;148&nbsp;788]] | [[:pt:Special:Statistics|5&nbsp;917&nbsp;909]] | [[:pt:Special:Statistics|70&nbsp;127&nbsp;181]] | [[:pt:Special:ListUsers/sysop|52]] | [[:pt:Special:ListUsers|3&nbsp;241&nbsp;058]] | [[:pt:Special:ActiveUsers|8&nbsp;252]] | [[:pt:Special:ListFiles|65&nbsp;254]] | 204 |- | 19 | [[Idioma persa|Persa]] | فارسی | <code>[[:fa:|fa]]</code> | [[:fa:Special:Statistics|1&nbsp;043&nbsp;804]] | [[:fa:Special:Statistics|5&nbsp;917&nbsp;306]] | [[:fa:Special:Statistics|42&nbsp;045&nbsp;810]] | [[:fa:Special:ListUsers/sysop|36]] | [[:fa:Special:ListUsers|1&nbsp;396&nbsp;508]] | [[:fa:Special:ActiveUsers|4&nbsp;611]] | [[:fa:Special:ListFiles|94&nbsp;929]] | 155 |- | 20 | [[Catalán]] | ca | <code>[[:ca:|ca]]</code> | [[:ca:Special:Statistics|776&nbsp;153]] | [[:ca:Special:Statistics|1&nbsp;944&nbsp;298]] | [[:ca:Special:Statistics|35&nbsp;167&nbsp;411]] | [[:ca:Special:ListUsers/sysop|26]] | [[:ca:Special:ListUsers|516&nbsp;469]] | [[:ca:Special:ActiveUsers|1&nbsp;193]] | [[:ca:Special:ListFiles|11&nbsp;401]] | 41 |- | 21 | [[idioma indonesiu|Indonesiu]] | Idioma indonesiu | <code>[[:id:|id]]</code> | [[:id:Special:Statistics|732&nbsp;523]] | [[:id:Special:Statistics|3&nbsp;997&nbsp;965]] | [[:id:Special:Statistics|27&nbsp;392&nbsp;845]] | [[:id:Special:ListUsers/sysop|46]] | [[:id:Special:ListUsers|1&nbsp;551&nbsp;900]] | [[:id:Special:ActiveUsers|3&nbsp;003]] | [[:id:Special:ListFiles|61&nbsp;977]] | 136 |- | 22 | [[Idioma serbiu|Serbiu]] | српски / srpski | <code>[[:sr:|sr]]</code> | [[:sr:Special:Statistics|707&nbsp;980]] | [[:sr:Special:Statistics|4&nbsp;201&nbsp;868]] | [[:sr:Special:Statistics|30&nbsp;048&nbsp;905]] | [[:sr:Special:ListUsers/sysop|14]] | [[:sr:Special:ListUsers|440&nbsp;577]] | [[:sr:Special:ActiveUsers|2&nbsp;226]] | [[:sr:Special:ListFiles|39&nbsp;362]] | 174 |- | 23 | [[Idioma coreanu|Coreanu]] | 한국어 | <code>[[:ko:|ko]]</code> | [[:ko:Special:Statistics|707&nbsp;010]] | [[:ko:Special:Statistics|3&nbsp;410&nbsp;614]] | [[:ko:Special:Statistics|40&nbsp;012&nbsp;117]] | [[:ko:Special:ListUsers/sysop|30]] | [[:ko:Special:ListUsers|896&nbsp;036]] | [[:ko:Special:ActiveUsers|1&nbsp;831]] | [[:ko:Special:ListFiles|14&nbsp;400]] | 172 |- | 24 | [[Noruegu|Noruegu (Bokmål)]] | norsk | <code>[[:no:|no]]</code> | [[:no:Special:Statistics|649&nbsp;319]] | [[:no:Special:Statistics|1&nbsp;863&nbsp;740]] | [[:no:Special:Statistics|25&nbsp;142&nbsp;943]] | [[:no:Special:ListUsers/sysop|40]] | [[:no:Special:ListUsers|656&nbsp;807]] | [[:no:Special:ActiveUsers|2&nbsp;571]] | [[:no:Special:ListFiles|4]] | 47 |- | 25 | [[Turcu]] | Türkçe | <code>[[:tr:|tr]]</code> | [[:tr:Special:Statistics|639&nbsp;741]] | [[:tr:Special:Statistics|3&nbsp;337&nbsp;172]] | [[:tr:Special:Statistics|35&nbsp;430&nbsp;472]] | [[:tr:Special:ListUsers/sysop|23]] | [[:tr:Special:ListUsers|1&nbsp;685&nbsp;574]] | [[:tr:Special:ActiveUsers|2&nbsp;471]] | [[:tr:Special:ListFiles|43&nbsp;381]] | 189 |- | 26 | [[Idioma chechenu|Chechenu]] | нохчийн | <code>[[:ce:|ce]]</code> | [[:ce:Special:Statistics|601&nbsp;574]] | [[:ce:Special:Statistics|1&nbsp;191&nbsp;482]] | [[:ce:Special:Statistics|10&nbsp;512&nbsp;733]] | [[:ce:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:ce:Special:ListUsers|41&nbsp;879]] | [[:ce:Special:ActiveUsers|43]] | [[:ce:Special:ListFiles|331]] | 8 |- | 27 | [[Idioma finlandés|Finlandés]] | suomi | <code>[[:fi:|fi]]</code> | [[:fi:Special:Statistics|595&nbsp;921]] | [[:fi:Special:Statistics|1&nbsp;540&nbsp;342]] | [[:fi:Special:Statistics|23&nbsp;310&nbsp;521]] | [[:fi:Special:ListUsers/sysop|35]] | [[:fi:Special:ListUsers|605&nbsp;563]] | [[:fi:Special:ActiveUsers|1&nbsp;426]] | [[:fi:Special:ListFiles|78&nbsp;478]] | 38 |- | 28 | [[Idioma checu|Checu]] | čeština | <code>[[:cs:|cs]]</code> | [[:cs:Special:Statistics|571&nbsp;029]] | [[:cs:Special:Statistics|1&nbsp;594&nbsp;778]] | [[:cs:Special:Statistics|24&nbsp;951&nbsp;679]] | [[:cs:Special:ListUsers/sysop|33]] | [[:cs:Special:ListUsers|701&nbsp;531]] | [[:cs:Special:ActiveUsers|2&nbsp;111]] | [[:cs:Special:ListFiles|1]] | 50 |- | 29 | [[Idioma húngaru|Húngaru]] | magyar | <code>[[:hu:|hu]]</code> | [[:hu:Special:Statistics|558&nbsp;478]] | [[:hu:Special:Statistics|1&nbsp;589&nbsp;014]] | [[:hu:Special:Statistics|28&nbsp;142&nbsp;255]] | [[:hu:Special:ListUsers/sysop|26]] | [[:hu:Special:ListUsers|591&nbsp;367]] | [[:hu:Special:ActiveUsers|1&nbsp;375]] | [[:hu:Special:ListFiles|9&nbsp;304]] | 60 |- | 30 | [[Rumanu]] | Idioma rumanu | <code>[[:ro:|ro]]</code> | [[:ro:Special:Statistics|513&nbsp;999]] | [[:ro:Special:Statistics|2&nbsp;905&nbsp;201]] | [[:ro:Special:Statistics|16&nbsp;982&nbsp;364]] | [[:ro:Special:ListUsers/sysop|16]] | [[:ro:Special:ListUsers|699&nbsp;155]] | [[:ro:Special:ActiveUsers|2&nbsp;995]] | [[:ro:Special:ListFiles|118&nbsp;061]] | 127 |- | 31 | [[Idioma tártaru]] | татарча/tatarça | <code>[[:tt:|tt]]</code> | [[:tt:Special:Statistics|502&nbsp;909]] | [[:tt:Special:Statistics|832&nbsp;343]] | [[:tt:Special:Statistics|4&nbsp;444&nbsp;440]] | [[:tt:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:tt:Special:ListUsers|55&nbsp;837]] | [[:tt:Special:ActiveUsers|74]] | [[:tt:Special:ListFiles|6&nbsp;832]] | 2 |- | 32 | [[Idioma vascu|Vascu]] | euskara | <code>[[:eu:|eu]]</code> | [[:eu:Special:Statistics|465&nbsp;499]] | [[:eu:Special:Statistics|1&nbsp;004&nbsp;562]] | [[:eu:Special:Statistics|10&nbsp;302&nbsp;075]] | [[:eu:Special:ListUsers/sysop|12]] | [[:eu:Special:ListUsers|174&nbsp;709]] | [[:eu:Special:ActiveUsers|413]] | [[:eu:Special:ListFiles|0]] | 14 |- | 33 | [[Idioma serbocroata|Serbocroata]] | srpskohrvatski / српскохрватски | <code>[[:sh:|sh]]</code> | [[:sh:Special:Statistics|460&nbsp;881]] | [[:sh:Special:Statistics|4&nbsp;626&nbsp;043]] | [[:sh:Special:Statistics|42&nbsp;450&nbsp;329]] | [[:sh:Special:ListUsers/sysop|8]] | [[:sh:Special:ListUsers|260&nbsp;845]] | [[:sh:Special:ActiveUsers|477]] | [[:sh:Special:ListFiles|9&nbsp;927]] | 749 |- | 34 | [[Idioma malayu|Malayu]] | Bahasa Melayu | <code>[[:ms:|ms]]</code> | [[:ms:Special:Statistics|427&nbsp;237]] | [[:ms:Special:Statistics|1&nbsp;156&nbsp;595]] | [[:ms:Special:Statistics|6&nbsp;552&nbsp;598]] | [[:ms:Special:ListUsers/sysop|13]] | [[:ms:Special:ListUsers|355&nbsp;575]] | [[:ms:Special:ActiveUsers|577]] | [[:ms:Special:ListFiles|18&nbsp;409]] | 17 |- | 36 | [[Hebréu]] | עברית | <code>[[:he:|he]]</code> | [[:he:Special:Statistics|377&nbsp;258]] | [[:he:Special:Statistics|1&nbsp;593&nbsp;417]] | [[:he:Special:Statistics|41&nbsp;181&nbsp;772]] | [[:he:Special:ListUsers/sysop|28]] | [[:he:Special:ListUsers|1&nbsp;207&nbsp;884]] | [[:he:Special:ActiveUsers|2&nbsp;949]] | [[:he:Special:ListFiles|84&nbsp;914]] | 269 |- | 37 | [[Esperantu]] | Esperanto | <code>[[:eo:|eo]]</code> | [[:eo:Special:Statistics|371&nbsp;638]] | [[:eo:Special:Statistics|834&nbsp;231]] | [[:eo:Special:Statistics|9&nbsp;100&nbsp;424]] | [[:eo:Special:ListUsers/sysop|12]] | [[:eo:Special:ListUsers|238&nbsp;020]] | [[:eo:Special:ActiveUsers|322]] | [[:eo:Special:ListFiles|18&nbsp;986]] | 17 |- | 38 | [[Idioma armeniu|Armeniu]] | Հայերեն | <code>[[:hy:|hy]]</code> | [[:hy:Special:Statistics|319&nbsp;780]] | [[:hy:Special:Statistics|1&nbsp;175&nbsp;526]] | [[:hy:Special:Statistics|10&nbsp;347&nbsp;010]] | [[:hy:Special:ListUsers/sysop|10]] | [[:hy:Special:ListUsers|155&nbsp;048]] | [[:hy:Special:ActiveUsers|422]] | [[:hy:Special:ListFiles|12&nbsp;298]] | 63 |- | 39 | [[Idioma danés|Danés]] | dansk | <code>[[:da:|da]]</code> | [[:da:Special:Statistics|309&nbsp;115]] | [[:da:Special:Statistics|969&nbsp;551]] | [[:da:Special:Statistics|12&nbsp;025&nbsp;431]] | [[:da:Special:ListUsers/sysop|26]] | [[:da:Special:ListUsers|518&nbsp;306]] | [[:da:Special:ActiveUsers|1&nbsp;681]] | [[:da:Special:ListFiles|3]] | 57 |- | 40 | [[Idioma búlgaru|Búlgaru]] | български | <code>[[:bg:|bg]]</code> | [[:bg:Special:Statistics|304&nbsp;485]] | [[:bg:Special:Statistics|687&nbsp;336]] | [[:bg:Special:Statistics|12&nbsp;580&nbsp;044]] | [[:bg:Special:ListUsers/sysop|20]] | [[:bg:Special:ListUsers|360&nbsp;796]] | [[:bg:Special:ActiveUsers|640]] | [[:bg:Special:ListFiles|13]] | 29 |- | 41 | [[Idioma uzbequistanín|Uzbequistanín]] | oʻzbekcha/ўзбекча | <code>[[:uz:|uz]]</code> | [[:uz:Special:Statistics|293&nbsp;658]] | [[:uz:Special:Statistics|1&nbsp;103&nbsp;699]] | [[:uz:Special:Statistics|5&nbsp;472&nbsp;806]] | [[:uz:Special:ListUsers/sysop|10]] | [[:uz:Special:ListUsers|177&nbsp;182]] | [[:uz:Special:ActiveUsers|401]] | [[:uz:Special:ListFiles|3&nbsp;939]] | 38 |- | 42 | [[Idioma galés|Galés]] | Cymraeg | <code>[[:cy:|cy]]</code> | [[:cy:Special:Statistics|282&nbsp;167]] | [[:cy:Special:Statistics|522&nbsp;507]] | [[:cy:Special:Statistics|13&nbsp;747&nbsp;830]] | [[:cy:Special:ListUsers/sysop|11]] | [[:cy:Special:ListUsers|98&nbsp;152]] | [[:cy:Special:ActiveUsers|120]] | [[:cy:Special:ListFiles|11&nbsp;702]] | 19 |- | 43 | [[Inglés simple]] | Simple English | <code>[[:simple:|simple]]</code> | [[:simple:Special:Statistics|270&nbsp;323]] | [[:simple:Special:Statistics|886&nbsp;900]] | [[:simple:Special:Statistics|10&nbsp;314&nbsp;391]] | [[:simple:Special:ListUsers/sysop|21]] | [[:simple:Special:ListUsers|1&nbsp;607&nbsp;745]] | [[:simple:Special:ActiveUsers|1&nbsp;558]] | [[:simple:Special:ListFiles|36]] | 61 |- | 44 | [[Idioma bielorrusu|Bielorrusu]] | беларуская | <code>[[:be:|be]]</code> | [[:be:Special:Statistics|254&nbsp;524]] | [[:be:Special:Statistics|714&nbsp;012]] | [[:be:Special:Statistics|4&nbsp;999&nbsp;135]] | [[:be:Special:ListUsers/sysop|9]] | [[:be:Special:ListUsers|153&nbsp;196]] | [[:be:Special:ActiveUsers|256]] | [[:be:Special:ListFiles|3&nbsp;487]] | 23 |- | 45 | [[Idioma eslovacu|Eslovacu]] | slovenčina | <code>[[:sk:|sk]]</code> | [[:sk:Special:Statistics|254&nbsp;256]] | [[:sk:Special:Statistics|588&nbsp;688]] | [[:sk:Special:Statistics|8&nbsp;024&nbsp;626]] | [[:sk:Special:ListUsers/sysop|11]] | [[:sk:Special:ListUsers|264&nbsp;943]] | [[:sk:Special:ActiveUsers|501]] | [[:sk:Special:ListFiles|0]] | 24 |- | 46 | [[Griegu]] | Ελληνικά | <code>[[:el:|el]]</code> | [[:el:Special:Statistics|254&nbsp;165]] | [[:el:Special:Statistics|722&nbsp;872]] | [[:el:Special:Statistics|11&nbsp;131&nbsp;399]] | [[:el:Special:ListUsers/sysop|22]] | [[:el:Special:ListUsers|454&nbsp;422]] | [[:el:Special:ActiveUsers|862]] | [[:el:Special:ListFiles|19&nbsp;214]] | 52 |- | 47 | [[Idioma estoniu|Estoniu]] | eesti | <code>[[:et:|et]]</code> | [[:et:Special:Statistics|253&nbsp;017]] | [[:et:Special:Statistics|595&nbsp;674]] | [[:et:Special:Statistics|6&nbsp;897&nbsp;585]] | [[:et:Special:ListUsers/sysop|34]] | [[:et:Special:ListUsers|206&nbsp;625]] | [[:et:Special:ActiveUsers|597]] | [[:et:Special:ListFiles|664]] | 21 |- | 48 | [[Azerbaixanu del sur]] | تۆرکجه | <code>[[:azb:|azb]]</code> | [[:azb:Special:Statistics|244&nbsp;144]] | [[:azb:Special:Statistics|579&nbsp;033]] | [[:azb:Special:Statistics|1&nbsp;574&nbsp;261]] | [[:azb:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:azb:Special:ListUsers|56&nbsp;143]] | [[:azb:Special:ActiveUsers|99]] | [[:azb:Special:ListFiles|466]] | 5 |- | 49 | [[Idioma kazaquistanín|kazaquistanín]] | қазақша | <code>[[:kk:|kk]]</code> | [[:kk:Special:Statistics|239&nbsp;514]] | [[:kk:Special:Statistics|649&nbsp;883]] | [[:kk:Special:Statistics|3&nbsp;477&nbsp;153]] | [[:kk:Special:ListUsers/sysop|14]] | [[:kk:Special:ListUsers|166&nbsp;366]] | [[:kk:Special:ActiveUsers|236]] | [[:kk:Special:ListFiles|8&nbsp;439]] | 16 |- | 50 | [[Idioma minangkabau|Minangkabau]] | Baso Minangkabau | <code>[[:min:|min]]</code> | [[:min:Special:Statistics|228&nbsp;424]] | [[:min:Special:Statistics|473&nbsp;101]] | [[:min:Special:Statistics|3&nbsp;170&nbsp;256]] | [[:min:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:min:Special:ListUsers|21&nbsp;246]] | [[:min:Special:ActiveUsers|38]] | [[:min:Special:ListFiles|180]] | 8 |- | 51 | [[Urdú]] | اردو | <code>[[:ur:|ur]]</code> | [[:ur:Special:Statistics|227&nbsp;463]] | [[:ur:Special:Statistics|2&nbsp;224&nbsp;357]] | [[:ur:Special:Statistics|8&nbsp;825&nbsp;929]] | [[:ur:Special:ListUsers/sysop|8]] | [[:ur:Special:ListUsers|195&nbsp;166]] | [[:ur:Special:ActiveUsers|233]] | [[:ur:Special:ListFiles|7&nbsp;802]] | 306 |- | 52 | [[Idioma croata|Croata]] | hrvatski | <code>[[:hr:|hr]]</code> | [[:hr:Special:Statistics|226&nbsp;479]] | [[:hr:Special:Statistics|486&nbsp;096]] | [[:hr:Special:Statistics|7&nbsp;223&nbsp;675]] | [[:hr:Special:ListUsers/sysop|15]] | [[:hr:Special:ListUsers|329&nbsp;710]] | [[:hr:Special:ActiveUsers|495]] | [[:hr:Special:ListFiles|21&nbsp;408]] | 20 |- | 53 | [[Idioma lituanu|Lituanu]] | lietuvių | <code>[[:lt:|lt]]</code> | [[:lt:Special:Statistics|222&nbsp;638]] | [[:lt:Special:Statistics|554&nbsp;071]] | [[:lt:Special:Statistics|7&nbsp;567&nbsp;046]] | [[:lt:Special:ListUsers/sysop|9]] | [[:lt:Special:ListUsers|198&nbsp;693]] | [[:lt:Special:ActiveUsers|309]] | [[:lt:Special:ListFiles|26&nbsp;548]] | 30 |- | 54 | [[Idioma gallegu|Gallegu]] | galego | <code>[[:gl:|gl]]</code> | [[:gl:Special:Statistics|222&nbsp;363]] | [[:gl:Special:Statistics|547&nbsp;051]] | [[:gl:Special:Statistics|7&nbsp;088&nbsp;763]] | [[:gl:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:gl:Special:ListUsers|155&nbsp;426]] | [[:gl:Special:ActiveUsers|295]] | [[:gl:Special:ListFiles|29]] | 28 |- | 55 | [[Idioma azerbaixanu|Azerbaixanu]] | azərbaycanca | <code>[[:az:|az]]</code> | [[:az:Special:Statistics|205&nbsp;291]] | [[:az:Special:Statistics|617&nbsp;638]] | [[:az:Special:Statistics|8&nbsp;169&nbsp;425]] | [[:az:Special:ListUsers/sysop|13]] | [[:az:Special:ListUsers|311&nbsp;234]] | [[:az:Special:ActiveUsers|572]] | [[:az:Special:ListFiles|14&nbsp;812]] | 53 |- | 56 | [[Idioma eslovenu|Eslovenu]] | slovenščina | <code>[[:sl:|sl]]</code> | [[:sl:Special:Statistics|193&nbsp;363]] | [[:sl:Special:Statistics|491&nbsp;813]] | [[:sl:Special:Statistics|6&nbsp;444&nbsp;007]] | [[:sl:Special:ListUsers/sysop|22]] | [[:sl:Special:ListUsers|242&nbsp;624]] | [[:sl:Special:ActiveUsers|313]] | [[:sl:Special:ListFiles|8&nbsp;690]] | 31 |- | 57 | [[Idioma xeorxanu|Xeorxanu]] | ქართული | <code>[[:ka:|ka]]</code> | [[:ka:Special:Statistics|183&nbsp;680]] | [[:ka:Special:Statistics|506&nbsp;232]] | [[:ka:Special:Statistics|4&nbsp;804&nbsp;207]] | [[:ka:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:ka:Special:ListUsers|169&nbsp;793]] | [[:ka:Special:ActiveUsers|292]] | [[:ka:Special:ListFiles|15&nbsp;891]] | 29 |- | 58 | [[Xudeoespañol]] | Ladin | <code>[[:lld:|lld]]</code> | [[:lld:Special:Statistics|180&nbsp;792]] | [[:lld:Special:Statistics|187&nbsp;748]] | [[:lld:Special:Statistics|242&nbsp;229]] | [[:lld:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:lld:Special:ListUsers|10&nbsp;068]] | [[:lld:Special:ActiveUsers|29]] | [[:lld:Special:ListFiles|4]] | 0 |- | 59 | [[Nynorsk|Noruegu (Nynorsk)]] | norsk nynorsk | <code>[[:nn:|nn]]</code> | [[:nn:Special:Statistics|174&nbsp;908]] | [[:nn:Special:Statistics|395&nbsp;332]] | [[:nn:Special:Statistics|3&nbsp;601&nbsp;730]] | [[:nn:Special:ListUsers/sysop|14]] | [[:nn:Special:ListUsers|143&nbsp;689]] | [[:nn:Special:ActiveUsers|136]] | [[:nn:Special:ListFiles|10]] | 14 |- | 60 | [[Idioma tamil|Tamil]] | தமிழ் | <code>[[:ta:|ta]]</code> | [[:ta:Special:Statistics|174&nbsp;602]] | [[:ta:Special:Statistics|597&nbsp;434]] | [[:ta:Special:Statistics|4&nbsp;283&nbsp;197]] | [[:ta:Special:ListUsers/sysop|32]] | [[:ta:Special:ListUsers|244&nbsp;286]] | [[:ta:Special:ActiveUsers|248]] | [[:ta:Special:ListFiles|9&nbsp;347]] | 42 |- | 61 | [[Idioma tailandés|Tailandés]] | ไทย | <code>[[:th:|th]]</code> | [[:th:Special:Statistics|174&nbsp;449]] | [[:th:Special:Statistics|1&nbsp;143&nbsp;866]] | [[:th:Special:Statistics|12&nbsp;353&nbsp;642]] | [[:th:Special:ListUsers/sysop|18]] | [[:th:Special:ListUsers|502&nbsp;404]] | [[:th:Special:ActiveUsers|1&nbsp;171]] | [[:th:Special:ListFiles|5&nbsp;796]] | 334 |- | 62 | [[Idioma bengalín|Bengalín]] | বাংলা | <code>[[:bn:|bn]]</code> | [[:bn:Special:Statistics|171&nbsp;062]] | [[:bn:Special:Statistics|1&nbsp;336&nbsp;904]] | [[:bn:Special:Statistics|8&nbsp;244&nbsp;360]] | [[:bn:Special:ListUsers/sysop|15]] | [[:bn:Special:ListUsers|494&nbsp;514]] | [[:bn:Special:ActiveUsers|906]] | [[:bn:Special:ListFiles|20&nbsp;424]] | 286 |- | 63 | [[Idioma hindi|Hindi]] | हिन्दी | <code>[[:hi:|hi]]</code> | [[:hi:Special:Statistics|165&nbsp;660]] | [[:hi:Special:Statistics|1&nbsp;372&nbsp;343]] | [[:hi:Special:Statistics|6&nbsp;416&nbsp;676]] | [[:hi:Special:ListUsers/sysop|7]] | [[:hi:Special:ListUsers|856&nbsp;210]] | [[:hi:Special:ActiveUsers|496]] | [[:hi:Special:ListFiles|4&nbsp;607]] | 248 |- | 64 | [[Idioma macedoniu|Macedoniu]] | македонски | <code>[[:mk:|mk]]</code> | [[:mk:Special:Statistics|153&nbsp;048]] | [[:mk:Special:Statistics|583&nbsp;521]] | [[:mk:Special:Statistics|5&nbsp;369&nbsp;026]] | [[:mk:Special:ListUsers/sysop|12]] | [[:mk:Special:ListUsers|123&nbsp;546]] | [[:mk:Special:ActiveUsers|221]] | [[:mk:Special:ListFiles|9&nbsp;646]] | 73 |- | 65 | [[Idioma llatín|Llatín]] | Latina | <code>[[:la:|la]]</code> | [[:la:Special:Statistics|140&nbsp;287]] | [[:la:Special:Statistics|287&nbsp;642]] | [[:la:Special:Statistics|3&nbsp;887&nbsp;392]] | [[:la:Special:ListUsers/sysop|21]] | [[:la:Special:ListUsers|193&nbsp;516]] | [[:la:Special:ActiveUsers|165]] | [[:la:Special:ListFiles|0]] | 15 |- | 67 | [[Asturianu]] | asturianu | <code>[[:ast:|ast]]</code> | [[:ast:Special:Statistics|137&nbsp;330]] | [[:ast:Special:Statistics|244&nbsp;170]] | [[:ast:Special:Statistics|4&nbsp;371&nbsp;574]] | [[:ast:Special:ListUsers/sysop|7]] | [[:ast:Special:ListUsers|134&nbsp;697]] | [[:ast:Special:ActiveUsers|102]] | [[:ast:Special:ListFiles|0]] | 11 |- | 68 | [[Idioma letón|Letón]] | latviešu | <code>[[:lv:|lv]]</code> | [[:lv:Special:Statistics|135&nbsp;702]] | [[:lv:Special:Statistics|544&nbsp;515]] | [[:lv:Special:Statistics|4&nbsp;288&nbsp;046]] | [[:lv:Special:ListUsers/sysop|14]] | [[:lv:Special:ListUsers|131&nbsp;293]] | [[:lv:Special:ActiveUsers|266]] | [[:lv:Special:ListFiles|27&nbsp;501]] | 71 |- | 69 | [[Afrikaans]] | Afrikaans | <code>[[:af:|af]]</code> | [[:af:Special:Statistics|124&nbsp;653]] | [[:af:Special:Statistics|428&nbsp;061]] | [[:af:Special:Statistics|2&nbsp;808&nbsp;932]] | [[:af:Special:ListUsers/sysop|14]] | [[:af:Special:ListUsers|189&nbsp;259]] | [[:af:Special:ActiveUsers|196]] | [[:af:Special:ListFiles|9&nbsp;797]] | 39 |- | 70 | [[Taxiku]] | тоҷикӣ | <code>[[:tg:|tg]]</code> | [[:tg:Special:Statistics|115&nbsp;464]] | [[:tg:Special:Statistics|282&nbsp;471]] | [[:tg:Special:Statistics|1&nbsp;435&nbsp;784]] | [[:tg:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:tg:Special:ListUsers|69&nbsp;360]] | [[:tg:Special:ActiveUsers|78]] | [[:tg:Special:ListFiles|530]] | 11 |- | 71 | [[Idioma telugu]] | తెలుగు | <code>[[:te:|te]]</code> | [[:te:Special:Statistics|113&nbsp;734]] | [[:te:Special:Statistics|392&nbsp;841]] | [[:te:Special:Statistics|4&nbsp;497&nbsp;747]] | [[:te:Special:ListUsers/sysop|11]] | [[:te:Special:ListUsers|137&nbsp;291]] | [[:te:Special:ActiveUsers|193]] | [[:te:Special:ListFiles|14&nbsp;370]] | 69 |- | 72 | [[Idioma birmanu|Birmanu]] | မြန်မာဘာသာ | <code>[[:my:|my]]</code> | [[:my:Special:Statistics|109&nbsp;260]] | [[:my:Special:Statistics|254&nbsp;528]] | [[:my:Special:Statistics|877&nbsp;965]] | [[:my:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:my:Special:ListUsers|129&nbsp;492]] | [[:my:Special:ActiveUsers|147]] | [[:my:Special:ListFiles|2&nbsp;913]] | 6 |- | 73 | [[Idioma albanés|Albanés]] | shqip | <code>[[:sq:|sq]]</code> | [[:sq:Special:Statistics|103&nbsp;515]] | [[:sq:Special:Statistics|313&nbsp;951]] | [[:sq:Special:Statistics|2&nbsp;806&nbsp;319]] | [[:sq:Special:ListUsers/sysop|8]] | [[:sq:Special:ListUsers|172&nbsp;937]] | [[:sq:Special:ActiveUsers|280]] | [[:sq:Special:ListFiles|3&nbsp;700]] | 37 |- | 74 | [[Idioma malgax|Malgax]] | Malagasy | <code>[[:mg:|mg]]</code> | [[:mg:Special:Statistics|100&nbsp;128]] | [[:mg:Special:Statistics|256&nbsp;443]] | [[:mg:Special:Statistics|1&nbsp;106&nbsp;710]] | [[:mg:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:mg:Special:ListUsers|35&nbsp;829]] | [[:mg:Special:ActiveUsers|80]] | [[:mg:Special:ListFiles|3]] | 11 |- | 75 | [[Idioma marathi|Marathi]] | मराठी | <code>[[:mr:|mr]]</code> | [[:mr:Special:Statistics|99&nbsp;988]] | [[:mr:Special:Statistics|321&nbsp;328]] | [[:mr:Special:Statistics|2&nbsp;576&nbsp;101]] | [[:mr:Special:ListUsers/sysop|10]] | [[:mr:Special:ListUsers|170&nbsp;679]] | [[:mr:Special:ActiveUsers|156]] | [[:mr:Special:ListFiles|4&nbsp;348]] | 39 |- | 76 | [[Suaḥili]] | Kiswahili | <code>[[:sw:|sw]]</code> | [[:sw:Special:Statistics|99&nbsp;733]] | [[:sw:Special:Statistics|198&nbsp;274]] | [[:sw:Special:Statistics|1&nbsp;429&nbsp;881]] | [[:sw:Special:ListUsers/sysop|15]] | [[:sw:Special:ListUsers|78&nbsp;494]] | [[:sw:Special:ActiveUsers|561]] | [[:sw:Special:ListFiles|1&nbsp;188]] | 7 |- | 77 | [[Idioma bosniu|Bosniu]] | bosanski | <code>[[:bs:|bs]]</code> | [[:bs:Special:Statistics|95&nbsp;251]] | [[:bs:Special:Statistics|376&nbsp;434]] | [[:bs:Special:Statistics|3&nbsp;702&nbsp;158]] | [[:bs:Special:ListUsers/sysop|9]] | [[:bs:Special:ListUsers|169&nbsp;441]] | [[:bs:Special:ActiveUsers|188]] | [[:bs:Special:ListFiles|5&nbsp;276]] | 86 |- | 78 | [[Idioma occitanu|Occitanu]] | occitan | <code>[[:oc:|oc]]</code> | [[:oc:Special:Statistics|90&nbsp;923]] | [[:oc:Special:Statistics|165&nbsp;705]] | [[:oc:Special:Statistics|2&nbsp;461&nbsp;709]] | [[:oc:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:oc:Special:ListUsers|58&nbsp;523]] | [[:oc:Special:ActiveUsers|99]] | [[:oc:Special:ListFiles|305]] | 10 |- | 79 | [[Idioma curdu|Curdu]] | kurdî | <code>[[:ku:|ku]]</code> | [[:ku:Special:Statistics|90&nbsp;431]] | [[:ku:Special:Statistics|286&nbsp;606]] | [[:ku:Special:Statistics|1&nbsp;941&nbsp;315]] | [[:ku:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:ku:Special:ListUsers|92&nbsp;755]] | [[:ku:Special:ActiveUsers|94]] | [[:ku:Special:ListFiles|555]] | 32 |- | 80 | [[Idioma bretón|Bretón]] | brezhoneg | <code>[[:br:|br]]</code> | [[:br:Special:Statistics|88&nbsp;692]] | [[:br:Special:Statistics|157&nbsp;883]] | [[:br:Special:Statistics|2&nbsp;144&nbsp;609]] | [[:br:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:br:Special:ListUsers|84&nbsp;751]] | [[:br:Special:ActiveUsers|92]] | [[:br:Special:ListFiles|521]] | 8 |- | 82 | [[Idioma malabar]] | മലയാളം | <code>[[:ml:|ml]]</code> | [[:ml:Special:Statistics|86&nbsp;827]] | [[:ml:Special:Statistics|543&nbsp;300]] | [[:ml:Special:Statistics|4&nbsp;283&nbsp;924]] | [[:ml:Special:ListUsers/sysop|14]] | [[:ml:Special:ListUsers|192&nbsp;728]] | [[:ml:Special:ActiveUsers|203]] | [[:ml:Special:ListFiles|7&nbsp;361]] | 218 |- | 83 | [[Baxu saxón]] | Plattdüütsch | <code>[[:nds:|nds]]</code> | [[:nds:Special:Statistics|85&nbsp;487]] | [[:nds:Special:Statistics|182&nbsp;223]] | [[:nds:Special:Statistics|1&nbsp;037&nbsp;730]] | [[:nds:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:nds:Special:ListUsers|57&nbsp;847]] | [[:nds:Special:ActiveUsers|40]] | [[:nds:Special:ListFiles|0]] | 7 |- | 84 | [[Idioma lombardu|Lombardu]] | lumbaart | <code>[[:lmo:|lmo]]</code> | [[:lmo:Special:Statistics|77&nbsp;439]] | [[:lmo:Special:Statistics|149&nbsp;626]] | [[:lmo:Special:Statistics|1&nbsp;309&nbsp;627]] | [[:lmo:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:lmo:Special:ListUsers|47&nbsp;651]] | [[:lmo:Special:ActiveUsers|52]] | [[:lmo:Special:ListFiles|795]] | 8 |- | 85 | [[Curdu (Soraní)]] | کوردی | <code>[[:ckb:|ckb]]</code> | [[:ckb:Special:Statistics|77&nbsp;105]] | [[:ckb:Special:Statistics|247&nbsp;283]] | [[:ckb:Special:Statistics|1&nbsp;452&nbsp;716]] | [[:ckb:Special:ListUsers/sysop|7]] | [[:ckb:Special:ListUsers|68&nbsp;975]] | [[:ckb:Special:ActiveUsers|134]] | [[:ckb:Special:ListFiles|2&nbsp;969]] | 29 |- | 86 | [[Idioma kirguís]] | Кыргызча | <code>[[:ky:|ky]]</code> | [[:ky:Special:Statistics|75&nbsp;989]] | [[:ky:Special:Statistics|109&nbsp;456]] | [[:ky:Special:Statistics|514&nbsp;399]] | [[:ky:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:ky:Special:ListUsers|43&nbsp;658]] | [[:ky:Special:ActiveUsers|76]] | [[:ky:Special:ListFiles|2&nbsp;680]] | 1 |- | 87 | [[Xavanés]] | Basa Jawa | <code>[[:jv:|jv]]</code> | [[:jv:Special:Statistics|74&nbsp;577]] | [[:jv:Special:Statistics|185&nbsp;136]] | [[:jv:Special:Statistics|1&nbsp;728&nbsp;346]] | [[:jv:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:jv:Special:ListUsers|66&nbsp;829]] | [[:jv:Special:ActiveUsers|134]] | [[:jv:Special:ListFiles|4&nbsp;343]] | 21 |- | 88 | [[Panyabí occidental]] | پنجابی | <code>[[:pnb:|pnb]]</code> | [[:pnb:Special:Statistics|74&nbsp;295]] | [[:pnb:Special:Statistics|138&nbsp;282]] | [[:pnb:Special:Statistics|687&nbsp;326]] | [[:pnb:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:pnb:Special:ListUsers|41&nbsp;054]] | [[:pnb:Special:ActiveUsers|64]] | [[:pnb:Special:ListFiles|31]] | 4 |- | 89 | [[Nepal bhasa]] | नेपाल भाषा | <code>[[:new:|new]]</code> | [[:new:Special:Statistics|72&nbsp;513]] | [[:new:Special:Statistics|166&nbsp;251]] | [[:new:Special:Statistics|871&nbsp;754]] | [[:new:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:new:Special:ListUsers|29&nbsp;633]] | [[:new:Special:ActiveUsers|26]] | [[:new:Special:ListFiles|0]] | 9 |- | 90 | [[Criollu haitianu|Haitianu]] | Kreyòl ayisyen | <code>[[:ht:|ht]]</code> | [[:ht:Special:Statistics|71&nbsp;046]] | [[:ht:Special:Statistics|92&nbsp;123]] | [[:ht:Special:Statistics|866&nbsp;560]] | [[:ht:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:ht:Special:ListUsers|35&nbsp;754]] | [[:ht:Special:ActiveUsers|49]] | [[:ht:Special:ListFiles|0]] | 1 |- | 91 | [[Idioma piamontés|Piamontés]] | Piemontèis | <code>[[:pms:|pms]]</code> | [[:pms:Special:Statistics|70&nbsp;422]] | [[:pms:Special:Statistics|106&nbsp;386]] | [[:pms:Special:Statistics|877&nbsp;444]] | [[:pms:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:pms:Special:ListUsers|29&nbsp;652]] | [[:pms:Special:ActiveUsers|34]] | [[:pms:Special:ListFiles|1&nbsp;893]] | 2 |- | 92 | [[Venecianu]] | vèneto | <code>[[:vec:|vec]]</code> | [[:vec:Special:Statistics|69&nbsp;440]] | [[:vec:Special:Statistics|143&nbsp;199]] | [[:vec:Special:Statistics|1&nbsp;216&nbsp;616]] | [[:vec:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:vec:Special:ListUsers|38&nbsp;790]] | [[:vec:Special:ActiveUsers|46]] | [[:vec:Special:ListFiles|724]] | 10 |- | 93 | [[Idioma luxemburgués|Luxemburgués]] | Lëtzebuergesch | <code>[[:lb:|lb]]</code> | [[:lb:Special:Statistics|65&nbsp;228]] | [[:lb:Special:Statistics|142&nbsp;190]] | [[:lb:Special:Statistics|2&nbsp;621&nbsp;324]] | [[:lb:Special:ListUsers/sysop|7]] | [[:lb:Special:ListUsers|65&nbsp;807]] | [[:lb:Special:ActiveUsers|68]] | [[:lb:Special:ListFiles|2&nbsp;560]] | 26 |- | 94 | [[Idioma mazandaraní|Mazandaraní]] | مازِرونی | <code>[[:mzn:|mzn]]</code> | [[:mzn:Special:Statistics|64&nbsp;087]] | [[:mzn:Special:Statistics|106&nbsp;284]] | [[:mzn:Special:Statistics|321&nbsp;944]] | [[:mzn:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:mzn:Special:ListUsers|41&nbsp;827]] | [[:mzn:Special:ActiveUsers|40]] | [[:mzn:Special:ListFiles|382]] | 1 |- | 95 | [[Idioma baskir|Baskir]] | башҡортса | <code>[[:ba:|ba]]</code> | [[:ba:Special:Statistics|63&nbsp;889]] | [[:ba:Special:Statistics|183&nbsp;742]] | [[:ba:Special:Statistics|1&nbsp;283&nbsp;842]] | [[:ba:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:ba:Special:ListUsers|44&nbsp;463]] | [[:ba:Special:ActiveUsers|70]] | [[:ba:Special:ListFiles|1&nbsp;430]] | 25 |- | 96 | [[Idioma sondanés|Sondanés]] | Basa Sunda | <code>[[:su:|su]]</code> | [[:su:Special:Statistics|62&nbsp;008]] | [[:su:Special:Statistics|99&nbsp;341]] | [[:su:Special:Statistics|678&nbsp;486]] | [[:su:Special:ListUsers/sysop|7]] | [[:su:Special:ListUsers|33&nbsp;756]] | [[:su:Special:ActiveUsers|64]] | [[:su:Special:ListFiles|420]] | 2 |- | 97 | [[Idioma irlandés|Irlandés]] | Gaeilge | <code>[[:ga:|ga]]</code> | [[:ga:Special:Statistics|61&nbsp;884]] | [[:ga:Special:Statistics|110&nbsp;280]] | [[:ga:Special:Statistics|1&nbsp;267&nbsp;906]] | [[:ga:Special:ListUsers/sysop|7]] | [[:ga:Special:ListUsers|66&nbsp;593]] | [[:ga:Special:ActiveUsers|96]] | [[:ga:Special:ListFiles|1&nbsp;005]] | 7 |- | 98 | [[Idioma islandés|Islandés]] | íslenska | <code>[[:is:|is]]</code> | [[:is:Special:Statistics|60&nbsp;235]] | [[:is:Special:Statistics|157&nbsp;029]] | [[:is:Special:Statistics|1&nbsp;915&nbsp;987]] | [[:is:Special:ListUsers/sysop|12]] | [[:is:Special:ListUsers|105&nbsp;566]] | [[:is:Special:ActiveUsers|142]] | [[:is:Special:ListFiles|3&nbsp;261]] | 32 |- | 99 | [[Idioma ḥausa|Ḥausa]] | Hausa | <code>[[:ha:|ha]]</code> | [[:ha:Special:Statistics|59&nbsp;239]] | [[:ha:Special:Statistics|92&nbsp;660]] | [[:ha:Special:Statistics|641&nbsp;319]] | [[:ha:Special:ListUsers/sysop|10]] | [[:ha:Special:ListUsers|35&nbsp;722]] | [[:ha:Special:ActiveUsers|198]] | [[:ha:Special:ListFiles|0]] | 2 |- | 100 | [[Silesianu]] | ślůnski | <code>[[:szl:|szl]]</code> | [[:szl:Special:Statistics|58&nbsp;991]] | [[:szl:Special:Statistics|75&nbsp;221]] | [[:szl:Special:Statistics|377&nbsp;189]] | [[:szl:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:szl:Special:ListUsers|27&nbsp;290]] | [[:szl:Special:ActiveUsers|43]] | [[:szl:Special:ListFiles|0]] | 0 |- | 101 | [[Idioma panyabí oriental|Panyabí oriental]] | ਪੰਜਾਬੀ | <code>[[:pa:|pa]]</code> | [[:pa:Special:Statistics|58&nbsp;776]] | [[:pa:Special:Statistics|187&nbsp;360]] | [[:pa:Special:Statistics|809&nbsp;144]] | [[:pa:Special:ListUsers/sysop|10]] | [[:pa:Special:ListUsers|54&nbsp;271]] | [[:pa:Special:ActiveUsers|116]] | [[:pa:Special:ListFiles|1&nbsp;854]] | 21 |- | 102 | [[Idioma chuvasiu|Chuvasiu]] | Чӑвашла | <code>[[:cv:|cv]]</code> | [[:cv:Special:Statistics|57&nbsp;723]] | [[:cv:Special:Statistics|119&nbsp;253]] | [[:cv:Special:Statistics|855&nbsp;224]] | [[:cv:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:cv:Special:ListUsers|37&nbsp;579]] | [[:cv:Special:ActiveUsers|41]] | [[:cv:Special:ListFiles|530]] | 8 |- | 103 | [[Frisón occidental]] | Frysk | <code>[[:fy:|fy]]</code> | [[:fy:Special:Statistics|57&nbsp;089]] | [[:fy:Special:Statistics|171&nbsp;710]] | [[:fy:Special:Statistics|1&nbsp;195&nbsp;757]] | [[:fy:Special:ListUsers/sysop|7]] | [[:fy:Special:ListUsers|53&nbsp;529]] | [[:fy:Special:ActiveUsers|83]] | [[:fy:Special:ListFiles|7&nbsp;493]] | 28 |- | 104 | [[Ido]] | Ido | <code>[[:io:|io]]</code> | [[:io:Special:Statistics|56&nbsp;728]] | [[:io:Special:Statistics|78&nbsp;556]] | [[:io:Special:Statistics|1&nbsp;072&nbsp;664]] | [[:io:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:io:Special:ListUsers|41&nbsp;923]] | [[:io:Special:ActiveUsers|49]] | [[:io:Special:ListFiles|0]] | 2 |- | 105 | [[Idioma aragonés|Aragonés]] | aragonés | <code>[[:an:|an]]</code> | [[:an:Special:Statistics|49&nbsp;214]] | [[:an:Special:Statistics|174&nbsp;644]] | [[:an:Special:Statistics|2&nbsp;294&nbsp;709]] | [[:an:Special:ListUsers/sysop|9]] | [[:an:Special:ListUsers|82&nbsp;652]] | [[:an:Special:ActiveUsers|70]] | [[:an:Special:ListFiles|1&nbsp;636]] | 85 |- | 106 | [[Idioma tagalu|Tagalu]] | Tagalog | <code>[[:tl:|tl]]</code> | [[:tl:Special:Statistics|48&nbsp;654]] | [[:tl:Special:Statistics|246&nbsp;499]] | [[:tl:Special:Statistics|2&nbsp;158&nbsp;893]] | [[:tl:Special:ListUsers/sysop|10]] | [[:tl:Special:ListUsers|150&nbsp;267]] | [[:tl:Special:ActiveUsers|149]] | [[:tl:Special:ListFiles|1&nbsp;825]] | 145 |- | 107 | [[Guilakí|Idioma guilakí]] | گیلکی | <code>[[:glk:|glk]]</code> | [[:glk:Special:Statistics|48&nbsp;151]] | [[:glk:Special:Statistics|57&nbsp;210]] | [[:glk:Special:Statistics|153&nbsp;145]] | [[:glk:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:glk:Special:ListUsers|17&nbsp;372]] | [[:glk:Special:ActiveUsers|14]] | [[:glk:Special:ListFiles|810]] | 0 |- | 108 | [[Chinu vu]] | 吴语 | <code>[[:wuu:|wuu]]</code> | [[:wuu:Special:Statistics|45&nbsp;968]] | [[:wuu:Special:Statistics|67&nbsp;733]] | [[:wuu:Special:Statistics|367&nbsp;068]] | [[:wuu:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:wuu:Special:ListUsers|137&nbsp;511]] | [[:wuu:Special:ActiveUsers|69]] | [[:wuu:Special:ListFiles|7]] | 1 |- | 109 | [[Idioma igbo|Igbo]] | Igbo | <code>[[:ig:|ig]]</code> | [[:ig:Special:Statistics|42&nbsp;808]] | [[:ig:Special:Statistics|56&nbsp;835]] | [[:ig:Special:Statistics|214&nbsp;524]] | [[:ig:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:ig:Special:ListUsers|24&nbsp;942]] | [[:ig:Special:ActiveUsers|105]] | [[:ig:Special:ListFiles|0]] | 0 |- | 110 | [[Volapük]] | Volapük | <code>[[:vo:|vo]]</code> | [[:vo:Special:Statistics|42&nbsp;757]] | [[:vo:Special:Statistics|159&nbsp;991]] | [[:vo:Special:Statistics|3&nbsp;313&nbsp;624]] | [[:vo:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:vo:Special:ListUsers|38&nbsp;240]] | [[:vo:Special:ActiveUsers|30]] | [[:vo:Special:ListFiles|0]] | 156 |- | 111 | [[Zazaki]] | Zazaki | <code>[[:diq:|diq]]</code> | [[:diq:Special:Statistics|42&nbsp;318]] | [[:diq:Special:Statistics|63&nbsp;800]] | [[:diq:Special:Statistics|536&nbsp;133]] | [[:diq:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:diq:Special:ListUsers|31&nbsp;080]] | [[:diq:Special:ActiveUsers|26]] | [[:diq:Special:ListFiles|193]] | 2 |- | 112 | [[Idioma yoruba|Yoruba]] | Yorùbá | <code>[[:yo:|yo]]</code> | [[:yo:Special:Statistics|35&nbsp;267]] | [[:yo:Special:Statistics|59&nbsp;791]] | [[:yo:Special:Statistics|596&nbsp;155]] | [[:yo:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:yo:Special:ListUsers|31&nbsp;230]] | [[:yo:Special:ActiveUsers|51]] | [[:yo:Special:ListFiles|160]] | 5 |- | 113 | [[Escocés (llingua xermánica)]] | Scots | <code>[[:sco:|sco]]</code> | [[:sco:Special:Statistics|34&nbsp;373]] | [[:sco:Special:Statistics|138&nbsp;256]] | [[:sco:Special:Statistics|898&nbsp;584]] | [[:sco:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:sco:Special:ListUsers|117&nbsp;797]] | [[:sco:Special:ActiveUsers|70]] | [[:sco:Special:ListFiles|429]] | 59 |- | 114 | [[Idioma canarés|Canarés]] | ಕನ್ನಡ | <code>[[:kn:|kn]]</code> | [[:kn:Special:Statistics|33&nbsp;833]] | [[:kn:Special:Statistics|155&nbsp;749]] | [[:kn:Special:Statistics|1&nbsp;301&nbsp;719]] | [[:kn:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:kn:Special:ListUsers|92&nbsp;030]] | [[:kn:Special:ActiveUsers|100]] | [[:kn:Special:ListFiles|2&nbsp;352]] | 109 |- | 115 | [[Alemánicu]] | Alemannisch | <code>[[:als:|als]]</code> | [[:als:Special:Statistics|31&nbsp;201]] | [[:als:Special:Statistics|74&nbsp;416]] | [[:als:Special:Statistics|1&nbsp;067&nbsp;807]] | [[:als:Special:ListUsers/sysop|7]] | [[:als:Special:ListUsers|111&nbsp;622]] | [[:als:Special:ActiveUsers|94]] | [[:als:Special:ListFiles|600]] | 28 |- | 116 | [[Idioma guyaratín|Guyaratín]] | ગુજરાતી | <code>[[:gu:|gu]]</code> | [[:gu:Special:Statistics|30&nbsp;595]] | [[:gu:Special:Statistics|132&nbsp;838]] | [[:gu:Special:Statistics|884&nbsp;866]] | [[:gu:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:gu:Special:ListUsers|81&nbsp;936]] | [[:gu:Special:ActiveUsers|56]] | [[:gu:Special:ListFiles|0]] | 74 |- | 117 | [[Idioma balinés|Balinés]] | Bali | <code>[[:ban:|ban]]</code> | [[:ban:Special:Statistics|30&nbsp;337]] | [[:ban:Special:Statistics|61&nbsp;542]] | [[:ban:Special:Statistics|223&nbsp;758]] | [[:ban:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:ban:Special:ListUsers|46&nbsp;817]] | [[:ban:Special:ActiveUsers|62]] | [[:ban:Special:ListFiles|143]] | 4 |- | 118 | [[Interlingua]] | interlingua | <code>[[:ia:|ia]]</code> | [[:ia:Special:Statistics|29&nbsp;941]] | [[:ia:Special:Statistics|45&nbsp;428]] | [[:ia:Special:Statistics|676&nbsp;302]] | [[:ia:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:ia:Special:ListUsers|54&nbsp;874]] | [[:ia:Special:ActiveUsers|43]] | [[:ia:Special:ListFiles|4]] | 4 |- | 119 | [[Kotava]] | Kotava | <code>[[:avk:|avk]]</code> | [[:avk:Special:Statistics|29&nbsp;893]] | [[:avk:Special:Statistics|36&nbsp;329]] | [[:avk:Special:Statistics|146&nbsp;035]] | [[:avk:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:avk:Special:ListUsers|7&nbsp;030]] | [[:avk:Special:ActiveUsers|12]] | [[:avk:Special:ListFiles|0]] | 0 |- | 120 | [[Idioma nepalés|Nepales]] | नेपाली | <code>[[:ne:|ne]]</code> | [[:ne:Special:Statistics|29&nbsp;864]] | [[:ne:Special:Statistics|111&nbsp;325]] | [[:ne:Special:Statistics|1&nbsp;290&nbsp;174]] | [[:ne:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:ne:Special:ListUsers|71&nbsp;843]] | [[:ne:Special:ActiveUsers|109]] | [[:ne:Special:ListFiles|1&nbsp;448]] | 86 |- | 121 | [[Tártaru de Crimea]] | qırımtatarca | <code>[[:crh:|crh]]</code> | [[:crh:Special:Statistics|29&nbsp;371]] | [[:crh:Special:Statistics|56&nbsp;764]] | [[:crh:Special:Statistics|235&nbsp;466]] | [[:crh:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:crh:Special:ListUsers|40&nbsp;420]] | [[:crh:Special:ActiveUsers|38]] | [[:crh:Special:ListFiles|0]] | 4 |- | 122 | [[Idioma austrobávaru|Bávaru]] | Boarisch | <code>[[:bar:|bar]]</code> | [[:bar:Special:Statistics|27&nbsp;184]] | [[:bar:Special:Statistics|110&nbsp;400]] | [[:bar:Special:Statistics|847&nbsp;685]] | [[:bar:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:bar:Special:ListUsers|75&nbsp;124]] | [[:bar:Special:ActiveUsers|57]] | [[:bar:Special:ListFiles|1&nbsp;153]] | 72 |- | 123 | [[Sicilianu]] | sicilianu | <code>[[:scn:|scn]]</code> | [[:scn:Special:Statistics|26&nbsp;272]] | [[:scn:Special:Statistics|55&nbsp;855]] | [[:scn:Special:Statistics|766&nbsp;368]] | [[:scn:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:scn:Special:ListUsers|47&nbsp;764]] | [[:scn:Special:ActiveUsers|32]] | [[:scn:Special:ListFiles|1&nbsp;086]] | 17 |- | 124 | [[Idioma mongol|Mongol]] | монгол | <code>[[:mn:|mn]]</code> | [[:mn:Special:Statistics|25&nbsp;695]] | [[:mn:Special:Statistics|110&nbsp;802]] | [[:mn:Special:Statistics|820&nbsp;448]] | [[:mn:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:mn:Special:ListUsers|96&nbsp;745]] | [[:mn:Special:ActiveUsers|125]] | [[:mn:Special:ListFiles|1&nbsp;336]] | 81 |- | 125 | [[Bishnupriya Manipuri]] | বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী | <code>[[:bpy:|bpy]]</code> | [[:bpy:Special:Statistics|25&nbsp;089]] | [[:bpy:Special:Statistics|63&nbsp;456]] | [[:bpy:Special:Statistics|894&nbsp;926]] | [[:bpy:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:bpy:Special:ListUsers|27&nbsp;044]] | [[:bpy:Special:ActiveUsers|19]] | [[:bpy:Special:ListFiles|35]] | 33 |- | 126 | [[Saraiki]] | سرائیکی | <code>[[:skr:|skr]]</code> | [[:skr:Special:Statistics|24&nbsp;172]] | [[:skr:Special:Statistics|28&nbsp;104]] | [[:skr:Special:Statistics|63&nbsp;361]] | [[:skr:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:skr:Special:ListUsers|3&nbsp;422]] | [[:skr:Special:ActiveUsers|23]] | [[:skr:Special:ListFiles|0]] | 0 |- | 127 | [[Quechua]] | Runa Simi | <code>[[:qu:|qu]]</code> | [[:qu:Special:Statistics|24&nbsp;149]] | [[:qu:Special:Statistics|58&nbsp;076]] | [[:qu:Special:Statistics|677&nbsp;063]] | [[:qu:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:qu:Special:ListUsers|32&nbsp;351]] | [[:qu:Special:ActiveUsers|41]] | [[:qu:Special:ListFiles|0]] | 23 |- | 128 | [[Idioma cingalés|Cingalés]] | සිංහල | <code>[[:si:|si]]</code> | [[:si:Special:Statistics|23&nbsp;236]] | [[:si:Special:Statistics|162&nbsp;917]] | [[:si:Special:Statistics|748&nbsp;615]] | [[:si:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:si:Special:ListUsers|72&nbsp;752]] | [[:si:Special:ActiveUsers|81]] | [[:si:Special:ListFiles|2&nbsp;921]] | 166 |- | 129 | [[Idioma navajo|Navajo]] | Diné bizaad | <code>[[:nv:|nv]]</code> | [[:nv:Special:Statistics|22&nbsp;662]] | [[:nv:Special:Statistics|37&nbsp;314]] | [[:nv:Special:Statistics|308&nbsp;237]] | [[:nv:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:nv:Special:ListUsers|19&nbsp;283]] | [[:nv:Special:ActiveUsers|15]] | [[:nv:Special:ListFiles|736]] | 3 |- | 130 | [[Megrelianu]] | მარგალური | <code>[[:xmf:|xmf]]</code> | [[:xmf:Special:Statistics|21&nbsp;829]] | [[:xmf:Special:Statistics|41&nbsp;110]] | [[:xmf:Special:Statistics|240&nbsp;010]] | [[:xmf:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:xmf:Special:ListUsers|21&nbsp;435]] | [[:xmf:Special:ActiveUsers|39]] | [[:xmf:Special:ListFiles|0]] | 5 |- | 131 | [[Idioma osetiu|Osetiu]] | Ирон | <code>[[:os:|os]]</code> | [[:os:Special:Statistics|20&nbsp;592]] | [[:os:Special:Statistics|74&nbsp;678]] | [[:os:Special:Statistics|584&nbsp;645]] | [[:os:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:os:Special:ListUsers|26&nbsp;553]] | [[:os:Special:ActiveUsers|27]] | [[:os:Special:ListFiles|149]] | 54 |- | 132 | [[Pashtu]] | پښتو | <code>[[:ps:|ps]]</code> | [[:ps:Special:Statistics|20&nbsp;535]] | [[:ps:Special:Statistics|73&nbsp;544]] | [[:ps:Special:Statistics|352&nbsp;215]] | [[:ps:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:ps:Special:ListUsers|36&nbsp;038]] | [[:ps:Special:ActiveUsers|54]] | [[:ps:Special:ListFiles|1&nbsp;815]] | 32 |- | 133 | [[North Frisian|Frisón septentrional]] | Nordfriisk | <code>[[:frr:|frr]]</code> | [[:frr:Special:Statistics|20&nbsp;309]] | [[:frr:Special:Statistics|50&nbsp;588]] | [[:frr:Special:Statistics|272&nbsp;158]] | [[:frr:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:frr:Special:ListUsers|22&nbsp;439]] | [[:frr:Special:ActiveUsers|29]] | [[:frr:Special:ListFiles|1&nbsp;477]] | 12 |- | 134 | [[Bicolano central]] | Bikol Central | <code>[[:bcl:|bcl]]</code> | [[:bcl:Special:Statistics|19&nbsp;870]] | [[:bcl:Special:Statistics|48&nbsp;124]] | [[:bcl:Special:Statistics|289&nbsp;207]] | [[:bcl:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:bcl:Special:ListUsers|27&nbsp;596]] | [[:bcl:Special:ActiveUsers|93]] | [[:bcl:Special:ListFiles|798]] | 12 |- | 135 | [[Idioma oriya|Oriya]] | ଓଡ଼ିଆ | <code>[[:or:|or]]</code> | [[:or:Special:Statistics|19&nbsp;619]] | [[:or:Special:Statistics|84&nbsp;002]] | [[:or:Special:Statistics|561&nbsp;646]] | [[:or:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:or:Special:ListUsers|38&nbsp;988]] | [[:or:Special:ActiveUsers|54]] | [[:or:Special:ListFiles|170]] | 72 |- | 136 | [[Idioma sindhi|Sindhi]] | سنڌي | <code>[[:sd:|sd]]</code> | [[:sd:Special:Statistics|19&nbsp;175]] | [[:sd:Special:Statistics|66&nbsp;759]] | [[:sd:Special:Statistics|319&nbsp;727]] | [[:sd:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:sd:Special:ListUsers|20&nbsp;277]] | [[:sd:Special:ActiveUsers|36]] | [[:sd:Special:ListFiles|158]] | 29 |- | 137 | [[Asamés]] | অসমীয়া | <code>[[:as:|as]]</code> | [[:as:Special:Statistics|18&nbsp;793]] | [[:as:Special:Statistics|111&nbsp;167]] | [[:as:Special:Statistics|518&nbsp;720]] | [[:as:Special:ListUsers/sysop|6]] | [[:as:Special:ListUsers|45&nbsp;126]] | [[:as:Special:ActiveUsers|106]] | [[:as:Special:ListFiles|2&nbsp;285]] | 113 |- | 138 | [[Idioma tumbuka|Tumbuka]] | chiTumbuka | <code>[[:tum:|tum]]</code> | [[:tum:Special:Statistics|18&nbsp;741]] | [[:tum:Special:Statistics|38&nbsp;938]] | [[:tum:Special:Statistics|104&nbsp;196]] | [[:tum:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:tum:Special:ListUsers|9&nbsp;832]] | [[:tum:Special:ActiveUsers|23]] | [[:tum:Special:ListFiles|140]] | 3 |- | 139 | [[:en:Sakha|Sakha]] | саха тыла | <code>[[:sah:|sah]]</code> | [[:sah:Special:Statistics|17&nbsp;616]] | [[:sah:Special:Statistics|53&nbsp;137]] | [[:sah:Special:Statistics|417&nbsp;791]] | [[:sah:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:sah:Special:ListUsers|27&nbsp;100]] | [[:sah:Special:ActiveUsers|40]] | [[:sah:Special:ListFiles|1&nbsp;765]] | 32 |- | 140 | [[Min Dong]] | Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄ | <code>[[:cdo:|cdo]]</code> | [[:cdo:Special:Statistics|16&nbsp;660]] | [[:cdo:Special:Statistics|33&nbsp;503]] | [[:cdo:Special:Statistics|103&nbsp;499]] | [[:cdo:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:cdo:Special:ListUsers|23&nbsp;472]] | [[:cdo:Special:ActiveUsers|21]] | [[:cdo:Special:ListFiles|0]] | 3 |- | 142 | [[Gaélicu escocés]] | Gàidhlig | <code>[[:gd:|gd]]</code> | [[:gd:Special:Statistics|15&nbsp;997]] | [[:gd:Special:Statistics|32&nbsp;446]] | [[:gd:Special:Statistics|578&nbsp;447]] | [[:gd:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:gd:Special:ListUsers|30&nbsp;333]] | [[:gd:Special:ActiveUsers|20]] | [[:gd:Special:ListFiles|290]] | 19 |- | 143 | [[:en:Buginese|Buginese]] | ᨅᨔ ᨕᨘᨁᨗ | <code>[[:bug:|bug]]</code> | [[:bug:Special:Statistics|15&nbsp;954]] | [[:bug:Special:Statistics|20&nbsp;474]] | [[:bug:Special:Statistics|205&nbsp;475]] | [[:bug:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:bug:Special:ListUsers|14&nbsp;459]] | [[:bug:Special:ActiveUsers|17]] | [[:bug:Special:ListFiles|0]] | 1 |- | 144 | [[Yiddish]] | ייִדיש | <code>[[:yi:|yi]]</code> | [[:yi:Special:Statistics|15&nbsp;527]] | [[:yi:Special:Statistics|44&nbsp;252]] | [[:yi:Special:Statistics|595&nbsp;836]] | [[:yi:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:yi:Special:ListUsers|56&nbsp;560]] | [[:yi:Special:ActiveUsers|40]] | [[:yi:Special:ListFiles|985]] | 46 |- | 145 | [[Amáricu]] | አማርኛ | <code>[[:am:|am]]</code> | [[:am:Special:Statistics|15&nbsp;428]] | [[:am:Special:Statistics|46&nbsp;348]] | [[:am:Special:Statistics|385&nbsp;110]] | [[:am:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:am:Special:ListUsers|51&nbsp;427]] | [[:am:Special:ActiveUsers|53]] | [[:am:Special:ListFiles|1&nbsp;357]] | 33 |- | 146 | [[Ilocanu]] | Ilokano | <code>[[:ilo:|ilo]]</code> | [[:ilo:Special:Statistics|15&nbsp;407]] | [[:ilo:Special:Statistics|70&nbsp;461]] | [[:ilo:Special:Statistics|403&nbsp;424]] | [[:ilo:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:ilo:Special:ListUsers|18&nbsp;790]] | [[:ilo:Special:ActiveUsers|27]] | [[:ilo:Special:ListFiles|0]] | 73 |- | 147 | [[Idioma limburgués|Limburgués]] | Limburgs | <code>[[:li:|li]]</code> | [[:li:Special:Statistics|15&nbsp;106]] | [[:li:Special:Statistics|68&nbsp;534]] | [[:li:Special:Statistics|482&nbsp;141]] | [[:li:Special:ListUsers/sysop|7]] | [[:li:Special:ListUsers|31&nbsp;381]] | [[:li:Special:ActiveUsers|24]] | [[:li:Special:ListFiles|622]] | 88 |- | 148 | [[Idioma napolitanu|Napolitanu]] | Napulitano | <code>[[:nap:|nap]]</code> | [[:nap:Special:Statistics|14&nbsp;926]] | [[:nap:Special:Statistics|24&nbsp;130]] | [[:nap:Special:Statistics|670&nbsp;104]] | [[:nap:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:nap:Special:ListUsers|32&nbsp;475]] | [[:nap:Special:ActiveUsers|36]] | [[:nap:Special:ListFiles|287]] | 11 |- | 149 | [[:en:Gorontalo|Gorontalo]] | Bahasa Hulontalo | <code>[[:gor:|gor]]</code> | [[:gor:Special:Statistics|14&nbsp;826]] | [[:gor:Special:Statistics|23&nbsp;203]] | [[:gor:Special:Statistics|58&nbsp;782]] | [[:gor:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:gor:Special:ListUsers|7&nbsp;127]] | [[:gor:Special:ActiveUsers|24]] | [[:gor:Special:ListFiles|0]] | 1 |- | 150 | [[Idioma maithili|Maithili]] | मैथिली | <code>[[:mai:|mai]]</code> | [[:mai:Special:Statistics|14&nbsp;210]] | [[:mai:Special:Statistics|44&nbsp;505]] | [[:mai:Special:Statistics|267&nbsp;661]] | [[:mai:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:mai:Special:ListUsers|15&nbsp;651]] | [[:mai:Special:ActiveUsers|27]] | [[:mai:Special:ListFiles|125]] | 27 |- | 151 | [[Feroés]] | føroyskt | <code>[[:fo:|fo]]</code> | [[:fo:Special:Statistics|14&nbsp;172]] | [[:fo:Special:Statistics|41&nbsp;087]] | [[:fo:Special:Statistics|384&nbsp;457]] | [[:fo:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:fo:Special:ListUsers|32&nbsp;489]] | [[:fo:Special:ActiveUsers|37]] | [[:fo:Special:ListFiles|0]] | 34 |- | 152 | [[:en:Upper Sorbian|Upper Sorbian]] | hornjoserbsce | <code>[[:hsb:|hsb]]</code> | [[:hsb:Special:Statistics|14&nbsp;014]] | [[:hsb:Special:Statistics|36&nbsp;013]] | [[:hsb:Special:Statistics|385&nbsp;973]] | [[:hsb:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:hsb:Special:ListUsers|26&nbsp;770]] | [[:hsb:Special:ActiveUsers|30]] | [[:hsb:Special:ListFiles|126]] | 26 |- | 153 | [[Idioma shan|Shan]] | ၵႂၢမ်းတႆးလူင် | <code>[[:shn:|shn]]</code> | [[:shn:Special:Statistics|13&nbsp;830]] | [[:shn:Special:Statistics|32&nbsp;869]] | [[:shn:Special:Statistics|112&nbsp;208]] | [[:shn:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:shn:Special:ListUsers|5&nbsp;356]] | [[:shn:Special:ActiveUsers|15]] | [[:shn:Special:ListFiles|72]] | 6 |- | 155 | [[Idioma santali|Santali]] | Santhali | <code>[[:sat:|sat]]</code> | [[:sat:Special:Statistics|13&nbsp;393]] | [[:sat:Special:Statistics|28&nbsp;421]] | [[:sat:Special:Statistics|171&nbsp;774]] | [[:sat:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:sat:Special:ListUsers|9&nbsp;439]] | [[:sat:Special:ActiveUsers|36]] | [[:sat:Special:ListFiles|0]] | 8 |- | 157 | [[Idioma emiliano-romañol|Emiliano-romañol]] | emiliàn e rumagnòl | <code>[[:eml:|eml]]</code> | [[:eml:Special:Statistics|13&nbsp;287]] | [[:eml:Special:Statistics|35&nbsp;906]] | [[:eml:Special:Statistics|160&nbsp;092]] | [[:eml:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:eml:Special:ListUsers|28&nbsp;694]] | [[:eml:Special:ActiveUsers|27]] | [[:eml:Special:ListFiles|2&nbsp;769]] | 13 |- | 158 | [[Idioma occidental|Occidental]] | Interlingue | <code>[[:ie:|ie]]</code> | [[:ie:Special:Statistics|13&nbsp;192]] | [[:ie:Special:Statistics|17&nbsp;448]] | [[:ie:Special:Statistics|164&nbsp;704]] | [[:ie:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ie:Special:ListUsers|22&nbsp;178]] | [[:ie:Special:ActiveUsers|33]] | [[:ie:Special:ListFiles|0]] | 1 |- | 159 | [[dagbani]] | dagbanli | <code>[[:dag:|dag]]</code> | [[:dag:Special:Statistics|13&nbsp;097]] | [[:dag:Special:Statistics|24&nbsp;008]] | [[:dag:Special:Statistics|115&nbsp;512]] | [[:dag:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:dag:Special:ListUsers|5&nbsp;915]] | [[:dag:Special:ActiveUsers|78]] | [[:dag:Special:ListFiles|0]] | 3 |- | 160 | [[Idioma achenés|Achenés]] | Acèh | <code>[[:ace:|ace]]</code> | [[:ace:Special:Statistics|13&nbsp;062]] | [[:ace:Special:Statistics|27&nbsp;973]] | [[:ace:Special:Statistics|153&nbsp;176]] | [[:ace:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:ace:Special:ListUsers|30&nbsp;654]] | [[:ace:Special:ActiveUsers|37]] | [[:ace:Special:ListFiles|0]] | 7 |- | 161 | [[Idioma valón|Valón]] | walon | <code>[[:wa:|wa]]</code> | [[:wa:Special:Statistics|12&nbsp;642]] | [[:wa:Special:Statistics|30&nbsp;218]] | [[:wa:Special:Statistics|415&nbsp;500]] | [[:wa:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:wa:Special:ListUsers|26&nbsp;674]] | [[:wa:Special:ActiveUsers|23]] | [[:wa:Special:ListFiles|714]] | 27 |- | 162 | [[Idioma armeniu occidental|Armeniu occidental]] | Արեւմտահայերէն | <code>[[:hyw:|hyw]]</code> | [[:hyw:Special:Statistics|12&nbsp;419]] | [[:hyw:Special:Statistics|27&nbsp;322]] | [[:hyw:Special:Statistics|229&nbsp;548]] | [[:hyw:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:hyw:Special:ListUsers|12&nbsp;556]] | [[:hyw:Special:ActiveUsers|35]] | [[:hyw:Special:ListFiles|0]] | 12 |- | 163 | [[Idioma sánscritu|Sánscritu]] | संस्कृतम् | <code>[[:sa:|sa]]</code> | [[:sa:Special:Statistics|12&nbsp;289]] | [[:sa:Special:Statistics|79&nbsp;775]] | [[:sa:Special:Statistics|493&nbsp;253]] | [[:sa:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:sa:Special:ListUsers|43&nbsp;098]] | [[:sa:Special:ActiveUsers|30]] | [[:sa:Special:ListFiles|445]] | 186 |- | 164 | [[{{#language:zgh|ast}}]] | {{lang|zgh|{{#language:zgh}}}} | <code>[[:zgh:|zgh]]</code> | [[:zgh:Special:Statistics|11&nbsp;743]] | [[:zgh:Special:Statistics|24&nbsp;953]] | [[:zgh:Special:Statistics|107&nbsp;966]] | [[:zgh:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:zgh:Special:ListUsers|9&nbsp;408]] | [[:zgh:Special:ActiveUsers|75]] | [[:zgh:Special:ListFiles|0]] | 5 |- | 165 | [[:en:Fiji Hindi|Fiji Hindi]] | Fiji Hindi | <code>[[:hif:|hif]]</code> | [[:hif:Special:Statistics|11&nbsp;677]] | [[:hif:Special:Statistics|52&nbsp;713]] | [[:hif:Special:Statistics|323&nbsp;246]] | [[:hif:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:hif:Special:ListUsers|36&nbsp;439]] | [[:hif:Special:ActiveUsers|44]] | [[:hif:Special:ListFiles|187]] | 76 |- | 166 | [[Idioma zulú|Zulú]] | isiZulu | <code>[[:zu:|zu]]</code> | [[:zu:Special:Statistics|11&nbsp;645]] | [[:zu:Special:Statistics|25&nbsp;818]] | [[:zu:Special:Statistics|113&nbsp;856]] | [[:zu:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:zu:Special:ListUsers|23&nbsp;386]] | [[:zu:Special:ActiveUsers|47]] | [[:zu:Special:ListFiles|0]] | 7 |- | 167 | [[Idioma shona|Shona]] | chiShona | <code>[[:sn:|sn]]</code> | [[:sn:Special:Statistics|11&nbsp;490]] | [[:sn:Special:Statistics|20&nbsp;483]] | [[:sn:Special:Statistics|112&nbsp;184]] | [[:sn:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:sn:Special:ListUsers|19&nbsp;257]] | [[:sn:Special:ActiveUsers|27]] | [[:sn:Special:ListFiles|0]] | 3 |- | 168 | [[Idioma camboyanu|Camboyanu]] | ភាសាខ្មែរ | <code>[[:km:|km]]</code> | [[:km:Special:Statistics|11&nbsp;489]] | [[:km:Special:Statistics|36&nbsp;259]] | [[:km:Special:Statistics|321&nbsp;772]] | [[:km:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:km:Special:ListUsers|46&nbsp;114]] | [[:km:Special:ActiveUsers|64]] | [[:km:Special:ListFiles|808]] | 41 |- | 169 | [[Idioma ligur|Ligur]] | Ligure | <code>[[:lij:|lij]]</code> | [[:lij:Special:Statistics|11&nbsp;405]] | [[:lij:Special:Statistics|27&nbsp;930]] | [[:lij:Special:Statistics|258&nbsp;156]] | [[:lij:Special:ListUsers/sysop|7]] | [[:lij:Special:ListUsers|18&nbsp;147]] | [[:lij:Special:ActiveUsers|23]] | [[:lij:Special:ListFiles|20]] | 19 |- | 170 | [[:en:Meadow Mari|Meadow Mari]] | олык марий | <code>[[:mhr:|mhr]]</code> | [[:mhr:Special:Statistics|11&nbsp;340]] | [[:mhr:Special:Statistics|30&nbsp;929]] | [[:mhr:Special:Statistics|200&nbsp;389]] | [[:mhr:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:mhr:Special:ListUsers|15&nbsp;690]] | [[:mhr:Special:ActiveUsers|19]] | [[:mhr:Special:ListFiles|0]] | 19 |- | 171 | [[:en:Banjar|Banjar]] | Bahasa Banjar | <code>[[:bjn:|bjn]]</code> | [[:bjn:Special:Statistics|11&nbsp;307]] | [[:bjn:Special:Statistics|34&nbsp;116]] | [[:bjn:Special:Statistics|103&nbsp;655]] | [[:bjn:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:bjn:Special:ListUsers|16&nbsp;035]] | [[:bjn:Special:ActiveUsers|25]] | [[:bjn:Special:ListFiles|2]] | 12 |- | 172 | [[tachelhit]] | taclḥit | <code>[[:shi:|shi]]</code> | [[:shi:Special:Statistics|10&nbsp;868]] | [[:shi:Special:Statistics|14&nbsp;929]] | [[:shi:Special:Statistics|77&nbsp;172]] | [[:shi:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:shi:Special:ListUsers|10&nbsp;484]] | [[:shi:Special:ActiveUsers|22]] | [[:shi:Special:ListFiles|0]] | 1 |- | 173 | [[Árabe marroquín]] | اللهجة المغربي | <code>[[:ary:|ary]]</code> | [[:ary:Special:Statistics|10&nbsp;643]] | [[:ary:Special:Statistics|86&nbsp;005]] | [[:ary:Special:Statistics|433&nbsp;750]] | [[:ary:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:ary:Special:ListUsers|16&nbsp;454]] | [[:ary:Special:ActiveUsers|45]] | [[:ary:Special:ListFiles|308]] | 253 |- | 174 | [[iodioma meitei|meitei]] | ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ | <code>[[:mni:|mni]]</code> | [[:mni:Special:Statistics|10&nbsp;443]] | [[:mni:Special:Statistics|17&nbsp;336]] | [[:mni:Special:Statistics|59&nbsp;039]] | [[:mni:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:mni:Special:ListUsers|12&nbsp;545]] | [[:mni:Special:ActiveUsers|21]] | [[:mni:Special:ListFiles|0]] | 1 |- | 175 | [[:en:Hill Mari|Hill Mari]] | кырык мары | <code>[[:mrj:|mrj]]</code> | [[:mrj:Special:Statistics|10&nbsp;431]] | [[:mrj:Special:Statistics|20&nbsp;835]] | [[:mrj:Special:Statistics|106&nbsp;989]] | [[:mrj:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:mrj:Special:ListUsers|11&nbsp;701]] | [[:mrj:Special:ActiveUsers|12]] | [[:mrj:Special:ListFiles|0]] | 5 |- | 176 | [[Idioma hakka]] | 客家語/Hak-kâ-ngî | <code>[[:hak:|hak]]</code> | [[:hak:Special:Statistics|10&nbsp;356]] | [[:hak:Special:Statistics|19&nbsp;868]] | [[:hak:Special:Statistics|131&nbsp;317]] | [[:hak:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:hak:Special:ListUsers|34&nbsp;914]] | [[:hak:Special:ActiveUsers|30]] | [[:hak:Special:ListFiles|0]] | 6 |- | 177 | [[Idioma karakalpako|Karakalpako]] | Qaraqalpaqsha | <code>[[:kaa:|kaa]]</code> | [[:kaa:Special:Statistics|10&nbsp;171]] | [[:kaa:Special:Statistics|22&nbsp;064]] | [[:kaa:Special:Statistics|121&nbsp;369]] | [[:kaa:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:kaa:Special:ListUsers|13&nbsp;980]] | [[:kaa:Special:ActiveUsers|40]] | [[:kaa:Special:ListFiles|69]] | 8 |- | 178 | [[Idioma pampangu|Pampangu]] | Kapampangan | <code>[[:pam:|pam]]</code> | [[:pam:Special:Statistics|10&nbsp;123]] | [[:pam:Special:Statistics|23&nbsp;192]] | [[:pam:Special:Statistics|309&nbsp;029]] | [[:pam:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:pam:Special:ListUsers|23&nbsp;199]] | [[:pam:Special:ActiveUsers|28]] | [[:pam:Special:ListFiles|394]] | 22 |- | 179 | [[Rusinu]] | русиньскый | <code>[[:rue:|rue]]</code> | [[:rue:Special:Statistics|10&nbsp;090]] | [[:rue:Special:Statistics|22&nbsp;033]] | [[:rue:Special:Statistics|157&nbsp;694]] | [[:rue:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:rue:Special:ListUsers|33&nbsp;115]] | [[:rue:Special:ActiveUsers|35]] | [[:rue:Special:ListFiles|87]] | 10 |- | 180 | [[Uigur]] | ئۇيغۇرچە / Uyghurche | <code>[[:ug:|ug]]</code> | [[:ug:Special:Statistics|9&nbsp;571]] | [[:ug:Special:Statistics|16&nbsp;883]] | [[:ug:Special:Statistics|172&nbsp;054]] | [[:ug:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ug:Special:ListUsers|24&nbsp;052]] | [[:ug:Special:ActiveUsers|27]] | [[:ug:Special:ListFiles|0]] | 6 |- | 181 | [[Idioma fula|Fula]] | Fulfulde | <code>[[:ff:|ff]]</code> | [[:ff:Special:Statistics|9&nbsp;356]] | [[:ff:Special:Statistics|23&nbsp;411]] | [[:ff:Special:Statistics|112&nbsp;827]] | [[:ff:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:ff:Special:ListUsers|11&nbsp;297]] | [[:ff:Special:ActiveUsers|48]] | [[:ff:Special:ListFiles|0]] | 11 |- | 183 | [[{{#language:tly|ast}}]] | {{lang|tly|{{#language:tly}}}} | <code>[[:tly:|tly]]</code> | [[:tly:Special:Statistics|9&nbsp;184]] | [[:tly:Special:Statistics|12&nbsp;869]] | [[:tly:Special:Statistics|120&nbsp;581]] | [[:tly:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:tly:Special:ListUsers|10&nbsp;225]] | [[:tly:Special:ActiveUsers|22]] | [[:tly:Special:ListFiles|1]] | 2 |- | 184 | [[Llingües bihari|Bihari]] | भोजपुरी | <code>[[:bh:|bh]]</code> | [[:bh:Special:Statistics|8&nbsp;820]] | [[:bh:Special:Statistics|79&nbsp;638]] | [[:bh:Special:Statistics|783&nbsp;009]] | [[:bh:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:bh:Special:ListUsers|37&nbsp;851]] | [[:bh:Special:ActiveUsers|32]] | [[:bh:Special:ListFiles|54]] | 634 |- | 185 | [[Sesotho sa leboa]] | Sesotho sa Leboa | <code>[[:nso:|nso]]</code> | [[:nso:Special:Statistics|8&nbsp;768]] | [[:nso:Special:Statistics|11&nbsp;397]] | [[:nso:Special:Statistics|52&nbsp;553]] | [[:nso:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:nso:Special:ListUsers|7&nbsp;686]] | [[:nso:Special:ActiveUsers|13]] | [[:nso:Special:ListFiles|0]] | 0 |- | 186 | [[Idioma corsu|Corsu]] | corsu | <code>[[:co:|co]]</code> | [[:co:Special:Statistics|8&nbsp;523]] | [[:co:Special:Statistics|17&nbsp;881]] | [[:co:Special:Statistics|396&nbsp;497]] | [[:co:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:co:Special:ListUsers|25&nbsp;167]] | [[:co:Special:ActiveUsers|25]] | [[:co:Special:ListFiles|0]] | 27 |- | 187 | [[Somalín]] | Soomaaliga | <code>[[:so:|so]]</code> | [[:so:Special:Statistics|8&nbsp;349]] | [[:so:Special:Statistics|26&nbsp;034]] | [[:so:Special:Statistics|275&nbsp;559]] | [[:so:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:so:Special:ListUsers|41&nbsp;021]] | [[:so:Special:ActiveUsers|62]] | [[:so:Special:ListFiles|0]] | 47 |- | 188 | [[:en:West Flemish|West Flemish]] | West-Vlams | <code>[[:vls:|vls]]</code> | [[:vls:Special:Statistics|8&nbsp;125]] | [[:vls:Special:Statistics|22&nbsp;227]] | [[:vls:Special:Statistics|321&nbsp;659]] | [[:vls:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:vls:Special:ListUsers|29&nbsp;042]] | [[:vls:Special:ActiveUsers|17]] | [[:vls:Special:ListFiles|348]] | 44 |- | 189 | [[Kiñaruanda]] | Kinyarwanda | <code>[[:rw:|rw]]</code> | [[:rw:Special:Statistics|8&nbsp;055]] | [[:rw:Special:Statistics|16&nbsp;494]] | [[:rw:Special:Statistics|122&nbsp;620]] | [[:rw:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:rw:Special:ListUsers|15&nbsp;897]] | [[:rw:Special:ActiveUsers|47]] | [[:rw:Special:ListFiles|0]] | 8 |- | 190 | [[Idioma maorí|Maorí]] | Māori | <code>[[:mi:|mi]]</code> | [[:mi:Special:Statistics|7&nbsp;996]] | [[:mi:Special:Statistics|15&nbsp;384]] | [[:mi:Special:Statistics|165&nbsp;994]] | [[:mi:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:mi:Special:ListUsers|21&nbsp;120]] | [[:mi:Special:ActiveUsers|13]] | [[:mi:Special:ListFiles|0]] | 9 |- | 192 | [[Sami septentrional]] | davvisámegiella | <code>[[:se:|se]]</code> | [[:se:Special:Statistics|7&nbsp;906]] | [[:se:Special:Statistics|20&nbsp;982]] | [[:se:Special:Statistics|304&nbsp;390]] | [[:se:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:se:Special:ListUsers|31&nbsp;693]] | [[:se:Special:ActiveUsers|18]] | [[:se:Special:ListFiles|0]] | 40 |- | 193 | [[Idioma erzya]] | эрзянь | <code>[[:myv:|myv]]</code> | [[:myv:Special:Statistics|7&nbsp;872]] | [[:myv:Special:Statistics|31&nbsp;097]] | [[:myv:Special:Statistics|152&nbsp;334]] | [[:myv:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:myv:Special:ListUsers|14&nbsp;206]] | [[:myv:Special:ActiveUsers|15]] | [[:myv:Special:ListFiles|0]] | 43 |- | 194 | [[Idioma sardu|Sardu]] | sardu | <code>[[:sc:|sc]]</code> | [[:sc:Special:Statistics|7&nbsp;695]] | [[:sc:Special:Statistics|17&nbsp;430]] | [[:sc:Special:Statistics|186&nbsp;109]] | [[:sc:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:sc:Special:ListUsers|27&nbsp;142]] | [[:sc:Special:ActiveUsers|32]] | [[:sc:Special:ListFiles|157]] | 17 |- | 195 | [[Idioma moksha|Moksha]] | мокшень | <code>[[:mdf:|mdf]]</code> | [[:mdf:Special:Statistics|7&nbsp;508]] | [[:mdf:Special:Statistics|23&nbsp;098]] | [[:mdf:Special:Statistics|98&nbsp;917]] | [[:mdf:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:mdf:Special:ListUsers|10&nbsp;879]] | [[:mdf:Special:ActiveUsers|17]] | [[:mdf:Special:ListFiles|0]] | 18 |- | 196 | [[Idioma maltés|Maltés]] | Malti | <code>[[:mt:|mt]]</code> | [[:mt:Special:Statistics|7&nbsp;389]] | [[:mt:Special:Statistics|23&nbsp;181]] | [[:mt:Special:Statistics|322&nbsp;842]] | [[:mt:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:mt:Special:ListUsers|25&nbsp;443]] | [[:mt:Special:ActiveUsers|43]] | [[:mt:Special:ListFiles|697]] | 64 |- | 197 | [[Idioma córnicu|Córnicu]] | kernowek | <code>[[:kw:|kw]]</code> | [[:kw:Special:Statistics|7&nbsp;094]] | [[:kw:Special:Statistics|14&nbsp;738]] | [[:kw:Special:Statistics|221&nbsp;336]] | [[:kw:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:kw:Special:ListUsers|17&nbsp;322]] | [[:kw:Special:ActiveUsers|16]] | [[:kw:Special:ListFiles|6]] | 17 |- | 198 | [[Idioma cachemir|Cachemir]] | कॉशुर / کٲشُر | <code>[[:ks:|ks]]</code> | [[:ks:Special:Statistics|7&nbsp;089]] | [[:ks:Special:Statistics|17&nbsp;670]] | [[:ks:Special:Statistics|110&nbsp;488]] | [[:ks:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:ks:Special:ListUsers|12&nbsp;512]] | [[:ks:Special:ActiveUsers|17]] | [[:ks:Special:ListFiles|54]] | 14 |- | 199 | [[Idioma tibetanu|Tibetanu]] | བོད་ཡིག | <code>[[:bo:|bo]]</code> | [[:bo:Special:Statistics|7&nbsp;015]] | [[:bo:Special:Statistics|19&nbsp;862]] | [[:bo:Special:Statistics|147&nbsp;093]] | [[:bo:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:bo:Special:ListUsers|32&nbsp;553]] | [[:bo:Special:ActiveUsers|55]] | [[:bo:Special:ListFiles|0]] | 25 |- | 200 | [[Idioma vepsiu|Vepsiu]] | vepsän kel’ | <code>[[:vep:|vep]]</code> | [[:vep:Special:Statistics|7&nbsp;001]] | [[:vep:Special:Statistics|37&nbsp;310]] | [[:vep:Special:Statistics|178&nbsp;812]] | [[:vep:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:vep:Special:ListUsers|17&nbsp;270]] | [[:vep:Special:ActiveUsers|24]] | [[:vep:Special:ListFiles|0]] | 90 |- | 201 | [[Idioma turcomanu|Turcomanu]] | Türkmençe | <code>[[:tk:|tk]]</code> | [[:tk:Special:Statistics|6&nbsp;950]] | [[:tk:Special:Statistics|17&nbsp;241]] | [[:tk:Special:Statistics|263&nbsp;068]] | [[:tk:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:tk:Special:ListUsers|31&nbsp;242]] | [[:tk:Special:ActiveUsers|46]] | [[:tk:Special:ListFiles|332]] | 33 |- | 202 | [[Cabiliu]] | Taqbaylit | <code>[[:kab:|kab]]</code> | [[:kab:Special:Statistics|6&nbsp;917]] | [[:kab:Special:Statistics|17&nbsp;877]] | [[:kab:Special:Statistics|113&nbsp;212]] | [[:kab:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:kab:Special:ListUsers|15&nbsp;259]] | [[:kab:Special:ActiveUsers|19]] | [[:kab:Special:ListFiles|0]] | 16 |- | 203 | [[Manx]] | Gaelg | <code>[[:gv:|gv]]</code> | [[:gv:Special:Statistics|6&nbsp;861]] | [[:gv:Special:Statistics|35&nbsp;586]] | [[:gv:Special:Statistics|358&nbsp;221]] | [[:gv:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:gv:Special:ListUsers|21&nbsp;851]] | [[:gv:Special:ActiveUsers|22]] | [[:gv:Special:ListFiles|121]] | 176 |- | 204 | [[Zelandés]] | Zeêuws | <code>[[:zea:|zea]]</code> | [[:zea:Special:Statistics|6&nbsp;773]] | [[:zea:Special:Statistics|12&nbsp;914]] | [[:zea:Special:Statistics|159&nbsp;713]] | [[:zea:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:zea:Special:ListUsers|14&nbsp;704]] | [[:zea:Special:ActiveUsers|26]] | [[:zea:Special:ListFiles|1]] | 10 |- | 206 | [[Chinu gan]] | 贛語 | <code>[[:gan:|gan]]</code> | [[:gan:Special:Statistics|6&nbsp;764]] | [[:gan:Special:Statistics|34&nbsp;341]] | [[:gan:Special:Statistics|399&nbsp;971]] | [[:gan:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:gan:Special:ListUsers|55&nbsp;473]] | [[:gan:Special:ActiveUsers|29]] | [[:gan:Special:ListFiles|40]] | 194 |- | 207 | [[Llingua abḥasiana|Abḥasiu]] | Аҧсшәа | <code>[[:ab:|ab]]</code> | [[:ab:Special:Statistics|6&nbsp;451]] | [[:ab:Special:Statistics|31&nbsp;468]] | [[:ab:Special:Statistics|153&nbsp;307]] | [[:ab:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:ab:Special:ListUsers|22&nbsp;866]] | [[:ab:Special:ActiveUsers|22]] | [[:ab:Special:ListFiles|9]] | 73 |- | 208 | [[Sami inari]] | Anarâškielâ | <code>[[:smn:|smn]]</code> | [[:smn:Special:Statistics|6&nbsp;261]] | [[:smn:Special:Statistics|26&nbsp;482]] | [[:smn:Special:Statistics|130&nbsp;144]] | [[:smn:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:smn:Special:ListUsers|5&nbsp;705]] | [[:smn:Special:ActiveUsers|25]] | [[:smn:Special:ListFiles|0]] | 51 |- | 209 | [[Picardu]] | Picard | <code>[[:pcd:|pcd]]</code> | [[:pcd:Special:Statistics|5&nbsp;963]] | [[:pcd:Special:Statistics|11&nbsp;906]] | [[:pcd:Special:Statistics|77&nbsp;222]] | [[:pcd:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:pcd:Special:ListUsers|19&nbsp;755]] | [[:pcd:Special:ActiveUsers|23]] | [[:pcd:Special:ListFiles|50]] | 6 |- | 210 | [[Idioma guaraní|Guaraní]] | Avañe'ẽ | <code>[[:gn:|gn]]</code> | [[:gn:Special:Statistics|5&nbsp;915]] | [[:gn:Special:Statistics|13&nbsp;947]] | [[:gn:Special:Statistics|133&nbsp;928]] | [[:gn:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:gn:Special:ListUsers|20&nbsp;980]] | [[:gn:Special:ActiveUsers|28]] | [[:gn:Special:ListFiles|0]] | 18 |- | 211 | [[Franco-provenzal]] | arpetan | <code>[[:frp:|frp]]</code> | [[:frp:Special:Statistics|5&nbsp;810]] | [[:frp:Special:Statistics|17&nbsp;858]] | [[:frp:Special:Statistics|228&nbsp;961]] | [[:frp:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:frp:Special:ListUsers|18&nbsp;212]] | [[:frp:Special:ActiveUsers|26]] | [[:frp:Special:ListFiles|0]] | 55 |- | 212 | [[Idioma udmurtu]] | удмурт | <code>[[:udm:|udm]]</code> | [[:udm:Special:Statistics|5&nbsp;707]] | [[:udm:Special:Statistics|19&nbsp;863]] | [[:udm:Special:Statistics|128&nbsp;588]] | [[:udm:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:udm:Special:ListUsers|16&nbsp;485]] | [[:udm:Special:ActiveUsers|14]] | [[:udm:Special:ListFiles|8]] | 40 |- | 213 | [[Idioma komi|Komi]] | коми | <code>[[:kv:|kv]]</code> | [[:kv:Special:Statistics|5&nbsp;699]] | [[:kv:Special:Statistics|19&nbsp;406]] | [[:kv:Special:Statistics|146&nbsp;529]] | [[:kv:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:kv:Special:ListUsers|15&nbsp;886]] | [[:kv:Special:ActiveUsers|14]] | [[:kv:Special:ListFiles|0]] | 44 |- | 214 | [[Idioma caxubiu|Caxubiu]] | kaszëbsczi | <code>[[:csb:|csb]]</code> | [[:csb:Special:Statistics|5&nbsp;478]] | [[:csb:Special:Statistics|8&nbsp;863]] | [[:csb:Special:Statistics|189&nbsp;618]] | [[:csb:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:csb:Special:ListUsers|18&nbsp;319]] | [[:csb:Special:ActiveUsers|15]] | [[:csb:Special:ListFiles|0]] | 8 |- | 215 | [[Llingua aymara]] | Aymar aru | <code>[[:ay:|ay]]</code> | [[:ay:Special:Statistics|5&nbsp;173]] | [[:ay:Special:Statistics|8&nbsp;886]] | [[:ay:Special:Statistics|101&nbsp;238]] | [[:ay:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ay:Special:ListUsers|18&nbsp;224]] | [[:ay:Special:ActiveUsers|20]] | [[:ay:Special:ListFiles|0]] | 6 |- | 216 | [[Normandu]] | Nouormand | <code>[[:nrm:|nrm]]</code> | [[:nrm:Special:Statistics|5&nbsp;052]] | [[:nrm:Special:Statistics|10&nbsp;679]] | [[:nrm:Special:Statistics|220&nbsp;901]] | [[:nrm:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:nrm:Special:ListUsers|14&nbsp;447]] | [[:nrm:Special:ActiveUsers|10]] | [[:nrm:Special:ListFiles|0]] | 26 |- | 217 | [[Idioma lao|Lao]] | ລາວ | <code>[[:lo:|lo]]</code> | [[:lo:Special:Statistics|5&nbsp;007]] | [[:lo:Special:Statistics|15&nbsp;191]] | [[:lo:Special:Statistics|118&nbsp;868]] | [[:lo:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:lo:Special:ListUsers|20&nbsp;979]] | [[:lo:Special:ActiveUsers|37]] | [[:lo:Special:ListFiles|25]] | 32 |- | 218 | [[Inglés antiguu]] | Ænglisc | <code>[[:ang:|ang]]</code> | [[:ang:Special:Statistics|4&nbsp;811]] | [[:ang:Special:Statistics|19&nbsp;893]] | [[:ang:Special:Statistics|221&nbsp;084]] | [[:ang:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ang:Special:ListUsers|132&nbsp;943]] | [[:ang:Special:ActiveUsers|44]] | [[:ang:Special:ListFiles|264]] | 109 |- | 219 | [[Idioma lingala|Lingala]] | lingála | <code>[[:ln:|ln]]</code> | [[:ln:Special:Statistics|4&nbsp;778]] | [[:ln:Special:Statistics|11&nbsp;359]] | [[:ln:Special:Statistics|132&nbsp;749]] | [[:ln:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:ln:Special:ListUsers|14&nbsp;567]] | [[:ln:Special:ActiveUsers|41]] | [[:ln:Special:ListFiles|34]] | 22 |- | 220 | [[Papiamentu]] | Papiamentu | <code>[[:pap:|pap]]</code> | [[:pap:Special:Statistics|4&nbsp;725]] | [[:pap:Special:Statistics|9&nbsp;945]] | [[:pap:Special:Statistics|163&nbsp;183]] | [[:pap:Special:ListUsers/sysop|5]] | [[:pap:Special:ListUsers|16&nbsp;627]] | [[:pap:Special:ActiveUsers|24]] | [[:pap:Special:ListFiles|0]] | 20 |- | 221 | [[Friulanu]] | furlan | <code>[[:fur:|fur]]</code> | [[:fur:Special:Statistics|4&nbsp;592]] | [[:fur:Special:Statistics|10&nbsp;684]] | [[:fur:Special:Statistics|180&nbsp;084]] | [[:fur:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:fur:Special:ListUsers|15&nbsp;740]] | [[:fur:Special:ActiveUsers|24]] | [[:fur:Special:ListFiles|296]] | 30 |- | 222 | [[Idioma carelianu|Carelianu]] | Livvinkarjala | <code>[[:olo:|olo]]</code> | [[:olo:Special:Statistics|4&nbsp;582]] | [[:olo:Special:Statistics|13&nbsp;559]] | [[:olo:Special:Statistics|37&nbsp;968]] | [[:olo:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:olo:Special:ListUsers|7&nbsp;948]] | [[:olo:Special:ActiveUsers|20]] | [[:olo:Special:ListFiles|0]] | 11 |- | 223 | [[Lingua Franca Nova]] | Lingua Franca Nova | <code>[[:lfn:|lfn]]</code> | [[:lfn:Special:Statistics|4&nbsp;462]] | [[:lfn:Special:Statistics|7&nbsp;140]] | [[:lfn:Special:Statistics|41&nbsp;709]] | [[:lfn:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:lfn:Special:ListUsers|14&nbsp;912]] | [[:lfn:Special:ActiveUsers|22]] | [[:lfn:Special:ListFiles|0]] | 2 |- | 224 | [[Idioma lezgianu|Lezgianu]] | лезги | <code>[[:lez:|lez]]</code> | [[:lez:Special:Statistics|4&nbsp;434]] | [[:lez:Special:Statistics|14&nbsp;709]] | [[:lez:Special:Statistics|96&nbsp;936]] | [[:lez:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:lez:Special:ListUsers|12&nbsp;003]] | [[:lez:Special:ActiveUsers|14]] | [[:lez:Special:ListFiles|11]] | 35 |- | 225 | [[Idioma twi|Twi]] | Twi | <code>[[:tw:|tw]]</code> | [[:tw:Special:Statistics|4&nbsp;284]] | [[:tw:Special:Statistics|8&nbsp;067]] | [[:tw:Special:Statistics|130&nbsp;649]] | [[:tw:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:tw:Special:ListUsers|17&nbsp;194]] | [[:tw:Special:ActiveUsers|61]] | [[:tw:Special:ListFiles|0]] | 13 |- | 226 | [[Mirandés]] | Mirandés | <code>[[:mwl:|mwl]]</code> | [[:mwl:Special:Statistics|4&nbsp;279]] | [[:mwl:Special:Statistics|10&nbsp;734]] | [[:mwl:Special:Statistics|105&nbsp;556]] | [[:mwl:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:mwl:Special:ListUsers|14&nbsp;418]] | [[:mwl:Special:ActiveUsers|15]] | [[:mwl:Special:ListFiles|0]] | 22 |- | 227 | [[Náhuatl]] | Nāhuatl | <code>[[:nah:|nah]]</code> | [[:nah:Special:Statistics|4&nbsp;274]] | [[:nah:Special:Statistics|13&nbsp;331]] | [[:nah:Special:Statistics|521&nbsp;609]] | [[:nah:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:nah:Special:ListUsers|23&nbsp;617]] | [[:nah:Special:ActiveUsers|14]] | [[:nah:Special:ListFiles|168]] | 176 |- | 228 | [[:en:Saterland Frisian|Saterland Frisian]] | Seeltersk | <code>[[:stq:|stq]]</code> | [[:stq:Special:Statistics|4&nbsp;129]] | [[:stq:Special:Statistics|10&nbsp;816]] | [[:stq:Special:Statistics|123&nbsp;584]] | [[:stq:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:stq:Special:ListUsers|14&nbsp;449]] | [[:stq:Special:ActiveUsers|23]] | [[:stq:Special:ListFiles|381]] | 30 |- | 229 | [[Estremeñu]] | estremeñu | <code>[[:ext:|ext]]</code> | [[:ext:Special:Statistics|3&nbsp;926]] | [[:ext:Special:Statistics|8&nbsp;903]] | [[:ext:Special:Statistics|136&nbsp;155]] | [[:ext:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ext:Special:ListUsers|19&nbsp;018]] | [[:ext:Special:ActiveUsers|29]] | [[:ext:Special:ListFiles|0]] | 25 |- | 230 | [[Xudeoespañol]] | Ladino | <code>[[:lad:|lad]]</code> | [[:lad:Special:Statistics|3&nbsp;848]] | [[:lad:Special:Statistics|13&nbsp;532]] | [[:lad:Special:Statistics|214&nbsp;641]] | [[:lad:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:lad:Special:ListUsers|23&nbsp;236]] | [[:lad:Special:ActiveUsers|22]] | [[:lad:Special:ListFiles|21]] | 100 |- | 231 | [[Romanche]] | rumantsch | <code>[[:rm:|rm]]</code> | [[:rm:Special:Statistics|3&nbsp;792]] | [[:rm:Special:Statistics|9&nbsp;738]] | [[:rm:Special:Statistics|167&nbsp;284]] | [[:rm:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:rm:Special:ListUsers|22&nbsp;030]] | [[:rm:Special:ActiveUsers|20]] | [[:rm:Special:ListFiles|48]] | 42 |- | 232 | [[Tuvanu]] | тыва дыл | <code>[[:tyv:|tyv]]</code> | [[:tyv:Special:Statistics|3&nbsp;636]] | [[:tyv:Special:Statistics|13&nbsp;667]] | [[:tyv:Special:Statistics|49&nbsp;696]] | [[:tyv:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:tyv:Special:ListUsers|10&nbsp;244]] | [[:tyv:Special:ActiveUsers|16]] | [[:tyv:Special:ListFiles|0]] | 28 |- | 233 | [[Idioma avar|Avar]] | авар | <code>[[:av:|av]]</code> | [[:av:Special:Statistics|3&nbsp;631]] | [[:av:Special:Statistics|18&nbsp;009]] | [[:av:Special:Statistics|94&nbsp;554]] | [[:av:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:av:Special:ListUsers|16&nbsp;464]] | [[:av:Special:ActiveUsers|19]] | [[:av:Special:ListFiles|0]] | 82 |- | 234 | [[Idioma konkani|Konkani]] | गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni | <code>[[:gom:|gom]]</code> | [[:gom:Special:Statistics|3&nbsp;618]] | [[:gom:Special:Statistics|8&nbsp;873]] | [[:gom:Special:Statistics|213&nbsp;615]] | [[:gom:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:gom:Special:ListUsers|11&nbsp;091]] | [[:gom:Special:ActiveUsers|28]] | [[:gom:Special:ListFiles|0]] | 51 |- | 235 | [[:en:Doteli|Doteli]] | डोटेली | <code>[[:dty:|dty]]</code> | [[:dty:Special:Statistics|3&nbsp;595]] | [[:dty:Special:Statistics|21&nbsp;711]] | [[:dty:Special:Statistics|243&nbsp;267]] | [[:dty:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:dty:Special:ListUsers|7&nbsp;507]] | [[:dty:Special:ActiveUsers|14]] | [[:dty:Special:ListFiles|3]] | 285 |- | 236 | [[:en:Komi-Permyak|Komi-Permyak]] | Перем Коми | <code>[[:koi:|koi]]</code> | [[:koi:Special:Statistics|3&nbsp;470]] | [[:koi:Special:Statistics|13&nbsp;106]] | [[:koi:Special:Statistics|63&nbsp;066]] | [[:koi:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:koi:Special:ListUsers|9&nbsp;385]] | [[:koi:Special:ActiveUsers|10]] | [[:koi:Special:ListFiles|0]] | 37 |- | 237 | [[:en:Lower Sorbian|Lower Sorbian]] | dolnoserbski | <code>[[:dsb:|dsb]]</code> | [[:dsb:Special:Statistics|3&nbsp;432]] | [[:dsb:Special:Statistics|11&nbsp;628]] | [[:dsb:Special:Statistics|146&nbsp;369]] | [[:dsb:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:dsb:Special:ListUsers|20&nbsp;031]] | [[:dsb:Special:ActiveUsers|25]] | [[:dsb:Special:ListFiles|0]] | 72 |- | 238 | [[Idioma luganda|Luganda]] | Luganda | <code>[[:lg:|lg]]</code> | [[:lg:Special:Statistics|3&nbsp;420]] | [[:lg:Special:Statistics|7&nbsp;514]] | [[:lg:Special:Statistics|37&nbsp;624]] | [[:lg:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:lg:Special:ListUsers|9&nbsp;781]] | [[:lg:Special:ActiveUsers|18]] | [[:lg:Special:ListFiles|0]] | 7 |- | 239 | [[pidgin ghanianu]] | Ghanaian Pidgin English | <code>[[:gpe:|gpe]]</code> | [[:gpe:Special:Statistics|3&nbsp;175]] | [[:gpe:Special:Statistics|17&nbsp;076]] | [[:gpe:Special:Statistics|63&nbsp;995]] | [[:gpe:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:gpe:Special:ListUsers|3&nbsp;200]] | [[:gpe:Special:ActiveUsers|60]] | [[:gpe:Special:ListFiles|0]] | 72 |- | 241 | [[Idioma maldivianu|Maldivu]] | ދިވެހިބަސް | <code>[[:dv:|dv]]</code> | [[:dv:Special:Statistics|3&nbsp;146]] | [[:dv:Special:Statistics|12&nbsp;490]] | [[:dv:Special:Statistics|136&nbsp;103]] | [[:dv:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:dv:Special:ListUsers|26&nbsp;906]] | [[:dv:Special:ActiveUsers|21]] | [[:dv:Special:ListFiles|931]] | 96 |- | 242 | [[Gagauz]] | Gagauz | <code>[[:gag:|gag]]</code> | [[:gag:Special:Statistics|3&nbsp;020]] | [[:gag:Special:Statistics|7&nbsp;818]] | [[:gag:Special:Statistics|74&nbsp;541]] | [[:gag:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:gag:Special:ListUsers|15&nbsp;707]] | [[:gag:Special:ActiveUsers|17]] | [[:gag:Special:ListFiles|0]] | 24 |- | 243 | [[Zhuanganu]] | Vahcuengh | <code>[[:za:|za]]</code> | [[:za:Special:Statistics|3&nbsp;004]] | [[:za:Special:Statistics|5&nbsp;565]] | [[:za:Special:Statistics|42&nbsp;636]] | [[:za:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:za:Special:ListUsers|11&nbsp;808]] | [[:za:Special:ActiveUsers|8]] | [[:za:Special:ListFiles|0]] | 6 |- | 244 | [[Fráncicu ripuariu]] | Ripoarisch | <code>[[:ksh:|ksh]]</code> | [[:ksh:Special:Statistics|3&nbsp;003]] | [[:ksh:Special:Statistics|10&nbsp;732]] | [[:ksh:Special:Statistics|1&nbsp;609&nbsp;253]] | [[:ksh:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:ksh:Special:ListUsers|24&nbsp;201]] | [[:ksh:Special:ActiveUsers|17]] | [[:ksh:Special:ListFiles|0]] | 993 |- | 245 | [[{{#language:bew|ast}}]] | {{lang|bew|{{#language:bew}}}} | <code>[[:bew:|bew]]</code> | [[:bew:Special:Statistics|2&nbsp;999]] | [[:bew:Special:Statistics|7&nbsp;210]] | [[:bew:Special:Statistics|31&nbsp;188]] | [[:bew:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:bew:Special:ListUsers|2&nbsp;026]] | [[:bew:Special:ActiveUsers|28]] | [[:bew:Special:ListFiles|0]] | 9 |- | 246 | [[Idioma ḥawaianu|Ḥawaianu]] | Hawaiʻi | <code>[[:haw:|haw]]</code> | [[:haw:Special:Statistics|2&nbsp;916]] | [[:haw:Special:Statistics|6&nbsp;120]] | [[:haw:Special:Statistics|99&nbsp;842]] | [[:haw:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:haw:Special:ListUsers|19&nbsp;355]] | [[:haw:Special:ActiveUsers|26]] | [[:haw:Special:ListFiles|0]] | 20 |- | 247 | [[Idioma buriatu|Buriatu]] | буряад | <code>[[:bxr:|bxr]]</code> | [[:bxr:Special:Statistics|2&nbsp;869]] | [[:bxr:Special:Statistics|11&nbsp;270]] | [[:bxr:Special:Statistics|73&nbsp;714]] | [[:bxr:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:bxr:Special:ListUsers|16&nbsp;714]] | [[:bxr:Special:ActiveUsers|13]] | [[:bxr:Special:ListFiles|8]] | 56 |- | 248 | [[pa'o]] | ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ | <code>[[:blk:|blk]]</code> | [[:blk:Special:Statistics|2&nbsp;858]] | [[:blk:Special:Statistics|8&nbsp;170]] | [[:blk:Special:Statistics|31&nbsp;462]] | [[:blk:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:blk:Special:ListUsers|2&nbsp;326]] | [[:blk:Special:ActiveUsers|14]] | [[:blk:Special:ListFiles|0]] | 13 |- | 249 | [[Tulu]] | ತುಳು | <code>[[:tcy:|tcy]]</code> | [[:tcy:Special:Statistics|2&nbsp;834]] | [[:tcy:Special:Statistics|15&nbsp;389]] | [[:tcy:Special:Statistics|166&nbsp;119]] | [[:tcy:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:tcy:Special:ListUsers|7&nbsp;542]] | [[:tcy:Special:ActiveUsers|21]] | [[:tcy:Special:ListFiles|13]] | 212 |- | 250 | [[Alemán palatín]] | Pälzisch | <code>[[:pfl:|pfl]]</code> | [[:pfl:Special:Statistics|2&nbsp;812]] | [[:pfl:Special:Statistics|7&nbsp;042]] | [[:pfl:Special:Statistics|92&nbsp;329]] | [[:pfl:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:pfl:Special:ListUsers|13&nbsp;062]] | [[:pfl:Special:ActiveUsers|10]] | [[:pfl:Special:ListFiles|0]] | 30 |- | 251 | [[Sakizaya]] | Sakizaya | <code>[[:szy:|szy]]</code> | [[:szy:Special:Statistics|2&nbsp;737]] | [[:szy:Special:Statistics|6&nbsp;189]] | [[:szy:Special:Statistics|138&nbsp;829]] | [[:szy:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:szy:Special:ListUsers|3&nbsp;741]] | [[:szy:Special:ActiveUsers|10]] | [[:szy:Special:ListFiles|0]] | 36 |- | 252 | [[Idioma pangasinense|Pangasinense]] | Pangasinan | <code>[[:pag:|pag]]</code> | [[:pag:Special:Statistics|2&nbsp;616]] | [[:pag:Special:Statistics|6&nbsp;714]] | [[:pag:Special:Statistics|78&nbsp;891]] | [[:pag:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:pag:Special:ListUsers|9&nbsp;185]] | [[:pag:Special:ActiveUsers|11]] | [[:pag:Special:ListFiles|0]] | 29 |- | 253 | [[atayal]] | atayal | <code>[[:tay:|tay]]</code> | [[:tay:Special:Statistics|2&nbsp;584]] | [[:tay:Special:Statistics|3&nbsp;241]] | [[:tay:Special:Statistics|61&nbsp;442]] | [[:tay:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:tay:Special:ListUsers|2&nbsp;355]] | [[:tay:Special:ActiveUsers|9]] | [[:tay:Special:ListFiles|0]] | 1 |- | 254 | [[{{#language:kge|ast}}]] | {{lang|kge|{{#language:kge}}}} | <code>[[:kge:|kge]]</code> | [[:kge:Special:Statistics|2&nbsp;574]] | [[:kge:Special:Statistics|4&nbsp;156]] | [[:kge:Special:Statistics|30&nbsp;327]] | [[:kge:Special:ListUsers/sysop|0]] | [[:kge:Special:ListUsers|824]] | [[:kge:Special:ActiveUsers|13]] | [[:kge:Special:ListFiles|0]] | 3 |- | 255 | [[Pali]] | पालि | <code>[[:pi:|pi]]</code> | [[:pi:Special:Statistics|2&nbsp;546]] | [[:pi:Special:Statistics|4&nbsp;494]] | [[:pi:Special:Statistics|102&nbsp;629]] | [[:pi:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:pi:Special:ListUsers|8&nbsp;023]] | [[:pi:Special:ActiveUsers|4]] | [[:pi:Special:ListFiles|1]] | 13 |- | 256 | [[{{#language:fon|ast}}]] | {{lang|fon|{{#language:fon}}}} | <code>[[:fon:|fon]]</code> | [[:fon:Special:Statistics|2&nbsp;541]] | [[:fon:Special:Statistics|4&nbsp;075]] | [[:fon:Special:Statistics|25&nbsp;988]] | [[:fon:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:fon:Special:ListUsers|1&nbsp;613]] | [[:fon:Special:ActiveUsers|11]] | [[:fon:Special:ListFiles|0]] | 2 |- | 257 | [[Awadhi]] | ქართული | <code>[[:awa:|awa]]</code> | [[:awa:Special:Statistics|2&nbsp;506]] | [[:awa:Special:Statistics|5&nbsp;807]] | [[:awa:Special:Statistics|27&nbsp;681]] | [[:awa:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:awa:Special:ListUsers|4&nbsp;168]] | [[:awa:Special:ActiveUsers|16]] | [[:awa:Special:ListFiles|0]] | 8 |- | 258 | [[Idioma karachái-bálkaro|Karachái-bálkaro]] | къарачай-малкъар | <code>[[:krc:|krc]]</code> | [[:krc:Special:Statistics|2&nbsp;486]] | [[:krc:Special:Statistics|16&nbsp;245]] | [[:krc:Special:Statistics|117&nbsp;655]] | [[:krc:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:krc:Special:ListUsers|11&nbsp;371]] | [[:krc:Special:ActiveUsers|14]] | [[:krc:Special:ListFiles|0]] | 222 |- | 259 | [[Idioma ingusetiu|Ingusetio]] | ГӀалгӀай | <code>[[:inh:|inh]]</code> | [[:inh:Special:Statistics|2&nbsp;405]] | [[:inh:Special:Statistics|15&nbsp;670]] | [[:inh:Special:Statistics|70&nbsp;134]] | [[:inh:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:inh:Special:ListUsers|5&nbsp;419]] | [[:inh:Special:ActiveUsers|15]] | [[:inh:Special:ListFiles|37]] | 136 |- | 260 | [[Idioma xhosa|Xhosa]] | isiXhosa | <code>[[:xh:|xh]]</code> | [[:xh:Special:Statistics|2&nbsp;266]] | [[:xh:Special:Statistics|5&nbsp;485]] | [[:xh:Special:Statistics|39&nbsp;338]] | [[:xh:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:xh:Special:ListUsers|14&nbsp;750]] | [[:xh:Special:ActiveUsers|33]] | [[:xh:Special:ListFiles|0]] | 14 |- | 261 | [[{{#language:dga|ast}}]] | {{lang|dga|{{#language:dga}}}} | <code>[[:dga:|dga]]</code> | [[:dga:Special:Statistics|2&nbsp;208]] | [[:dga:Special:Statistics|5&nbsp;534]] | [[:dga:Special:Statistics|50&nbsp;769]] | [[:dga:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:dga:Special:ListUsers|1&nbsp;134]] | [[:dga:Special:ActiveUsers|17]] | [[:dga:Special:ListFiles|0]] | 21 |- | 262 | [[Tswana]] | Setswana | <code>[[:tn:|tn]]</code> | [[:tn:Special:Statistics|2&nbsp;184]] | [[:tn:Special:Statistics|6&nbsp;199]] | [[:tn:Special:Statistics|40&nbsp;516]] | [[:tn:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:tn:Special:ListUsers|11&nbsp;568]] | [[:tn:Special:ActiveUsers|27]] | [[:tn:Special:ListFiles|4]] | 22 |- | 263 | [[:en:Atikamekw|Atikamekw]] | Atikamekw | <code>[[:atj:|atj]]</code> | [[:atj:Special:Statistics|2&nbsp;075]] | [[:atj:Special:Statistics|3&nbsp;277]] | [[:atj:Special:Statistics|16&nbsp;600]] | [[:atj:Special:ListUsers/sysop|9]] | [[:atj:Special:ListUsers|5&nbsp;458]] | [[:atj:Special:ActiveUsers|18]] | [[:atj:Special:ListFiles|0]] | 2 |- | 264 | [[Alemán de Pennsylvania]] | Deitsch | <code>[[:pdc:|pdc]]</code> | [[:pdc:Special:Statistics|2&nbsp;044]] | [[:pdc:Special:Statistics|6&nbsp;027]] | [[:pdc:Special:Statistics|106&nbsp;881]] | [[:pdc:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:pdc:Special:ListUsers|36&nbsp;446]] | [[:pdc:Special:ActiveUsers|23]] | [[:pdc:Special:ListFiles|0]] | 67 |- | 265 | [[Idioma tonganu|Tonganu]] | lea faka-Tonga | <code>[[:to:|to]]</code> | [[:to:Special:Statistics|2&nbsp;024]] | [[:to:Special:Statistics|5&nbsp;512]] | [[:to:Special:Statistics|43&nbsp;718]] | [[:to:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:to:Special:ListUsers|11&nbsp;953]] | [[:to:Special:ActiveUsers|11]] | [[:to:Special:ListFiles|12]] | 24 |- | 266 | [[Idioma mon|Mon]] | ဘာသာ မန် | <code>[[:mnw:|mnw]]</code> | [[:mnw:Special:Statistics|1&nbsp;954]] | [[:mnw:Special:Statistics|6&nbsp;732]] | [[:mnw:Special:Statistics|45&nbsp;663]] | [[:mnw:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:mnw:Special:ListUsers|4&nbsp;610]] | [[:mnw:Special:ActiveUsers|18]] | [[:mnw:Special:ListFiles|0]] | 41 |- | 267 | [[Oromu]] | Oromoo | <code>[[:om:|om]]</code> | [[:om:Special:Statistics|1&nbsp;928]] | [[:om:Special:Statistics|5&nbsp;358]] | [[:om:Special:Statistics|44&nbsp;534]] | [[:om:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:om:Special:ListUsers|12&nbsp;365]] | [[:om:Special:ActiveUsers|11]] | [[:om:Special:ListFiles|0]] | 26 |- | 268 | [[:en:Aramaic|Aramaic]] | ܐܪܡܝܐ | <code>[[:arc:|arc]]</code> | [[:arc:Special:Statistics|1&nbsp;914]] | [[:arc:Special:Statistics|6&nbsp;561]] | [[:arc:Special:Statistics|96&nbsp;972]] | [[:arc:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:arc:Special:ListUsers|22&nbsp;513]] | [[:arc:Special:ActiveUsers|15]] | [[:arc:Special:ListFiles|0]] | 87 |- | 269 | [[Idioma kikuyu]] | Gĩkũyũ | <code>[[:ki:|ki]]</code> | [[:ki:Special:Statistics|1&nbsp;875]] | [[:ki:Special:Statistics|3&nbsp;759]] | [[:ki:Special:Statistics|22&nbsp;450]] | [[:ki:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ki:Special:ListUsers|9&nbsp;730]] | [[:ki:Special:ActiveUsers|11]] | [[:ki:Special:ListFiles|0]] | 6 |- | 270 | [[Novial]] | Novial | <code>[[:nov:|nov]]</code> | [[:nov:Special:Statistics|1&nbsp;865]] | [[:nov:Special:Statistics|4&nbsp;797]] | [[:nov:Special:Statistics|180&nbsp;099]] | [[:nov:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:nov:Special:ListUsers|12&nbsp;948]] | [[:nov:Special:ActiveUsers|15]] | [[:nov:Special:ListFiles|0]] | 93 |- | 271 | [[Madurese]] | Madhurâ | <code>[[:mad:|mad]]</code> | [[:mad:Special:Statistics|1&nbsp;802]] | [[:mad:Special:Statistics|10&nbsp;844]] | [[:mad:Special:Statistics|37&nbsp;956]] | [[:mad:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:mad:Special:ListUsers|3&nbsp;685]] | [[:mad:Special:ActiveUsers|33]] | [[:mad:Special:ListFiles|0]] | 88 |- | 272 | [[Nias]] | Li Niha | <code>[[:nia:|nia]]</code> | [[:nia:Special:Statistics|1&nbsp;757]] | [[:nia:Special:Statistics|4&nbsp;434]] | [[:nia:Special:Statistics|25&nbsp;488]] | [[:nia:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:nia:Special:ListUsers|2&nbsp;443]] | [[:nia:Special:ActiveUsers|11]] | [[:nia:Special:ListFiles|0]] | 13 |- | 273 | [[Wolof]] | Wolof | <code>[[:wo:|wo]]</code> | [[:wo:Special:Statistics|1&nbsp;735]] | [[:wo:Special:Statistics|5&nbsp;546]] | [[:wo:Special:Statistics|106&nbsp;880]] | [[:wo:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:wo:Special:ListUsers|16&nbsp;590]] | [[:wo:Special:ActiveUsers|21]] | [[:wo:Special:ListFiles|0]] | 93 |- | 274 | [[Xamaicanu]] | Patois | <code>[[:jam:|jam]]</code> | [[:jam:Special:Statistics|1&nbsp;729]] | [[:jam:Special:Statistics|3&nbsp;131]] | [[:jam:Special:Statistics|22&nbsp;515]] | [[:jam:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:jam:Special:ListUsers|10&nbsp;883]] | [[:jam:Special:ActiveUsers|17]] | [[:jam:Special:ListFiles|0]] | 5 |- | 275 | [[Idioma kikuyu|Kikuyu]] | Kabɩyɛ | <code>[[:kbp:|kbp]]</code> | [[:kbp:Special:Statistics|1&nbsp;714]] | [[:kbp:Special:Statistics|3&nbsp;446]] | [[:kbp:Special:Statistics|18&nbsp;523]] | [[:kbp:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:kbp:Special:ListUsers|5&nbsp;370]] | [[:kbp:Special:ActiveUsers|9]] | [[:kbp:Special:ListFiles|0]] | 5 |- | 276 | [[Idioma calmucu|Calmucu]] | хальмг | <code>[[:xal:|xal]]</code> | [[:xal:Special:Statistics|1&nbsp;656]] | [[:xal:Special:Statistics|12&nbsp;280]] | [[:xal:Special:Statistics|91&nbsp;620]] | [[:xal:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:xal:Special:ListUsers|10&nbsp;814]] | [[:xal:Special:ActiveUsers|15]] | [[:xal:Special:ListFiles|0]] | 307 |- | 277 | [[Cabardianu]] | Адыгэбзэ | <code>[[:kbd:|kbd]]</code> | [[:kbd:Special:Statistics|1&nbsp;649]] | [[:kbd:Special:Statistics|7&nbsp;108]] | [[:kbd:Special:Statistics|48&nbsp;191]] | [[:kbd:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:kbd:Special:ListUsers|10&nbsp;920]] | [[:kbd:Special:ActiveUsers|15]] | [[:kbd:Special:ListFiles|0]] | 74 |- | 278 | [[angika]] | अंगिका | <code>[[:anp:|anp]]</code> | [[:anp:Special:Statistics|1&nbsp;646]] | [[:anp:Special:Statistics|5&nbsp;087]] | [[:anp:Special:Statistics|21&nbsp;887]] | [[:anp:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:anp:Special:ListUsers|2&nbsp;938]] | [[:anp:Special:ActiveUsers|15]] | [[:anp:Special:ListFiles|0]] | 19 |- | 279 | [[{{#language:dtp|ast}}]] | {{lang|dtp|{{#language:dtp}}}} | <code>[[:dtp:|dtp]]</code> | [[:dtp:Special:Statistics|1&nbsp;610]] | [[:dtp:Special:Statistics|6&nbsp;816]] | [[:dtp:Special:Statistics|22&nbsp;079]] | [[:dtp:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:dtp:Special:ListUsers|1&nbsp;661]] | [[:dtp:Special:ActiveUsers|28]] | [[:dtp:Special:ListFiles|0]] | 34 |- | 280 | [[Idioma fixanu|Fixanu]] | Na Vosa Vakaviti | <code>[[:fj:|fj]]</code> | [[:fj:Special:Statistics|1&nbsp;580]] | [[:fj:Special:Statistics|4&nbsp;265]] | [[:fj:Special:Statistics|37&nbsp;636]] | [[:fj:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:fj:Special:ListUsers|10&nbsp;119]] | [[:fj:Special:ActiveUsers|9]] | [[:fj:Special:ListFiles|0]] | 25 |- | 281 | [[Kikongo]] | Kongo | <code>[[:kg:|kg]]</code> | [[:kg:Special:Statistics|1&nbsp;561]] | [[:kg:Special:Statistics|3&nbsp;999]] | [[:kg:Special:Statistics|48&nbsp;010]] | [[:kg:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:kg:Special:ListUsers|12&nbsp;093]] | [[:kg:Special:ActiveUsers|14]] | [[:kg:Special:ListFiles|0]] | 29 |- | 282 | [[N'ko]] | ߒߞߏ | <code>[[:nqo:|nqo]]</code> | [[:nqo:Special:Statistics|1&nbsp;542]] | [[:nqo:Special:Statistics|3&nbsp;357]] | [[:nqo:Special:Statistics|12&nbsp;316]] | [[:nqo:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:nqo:Special:ListUsers|5&nbsp;122]] | [[:nqo:Special:ActiveUsers|10]] | [[:nqo:Special:ListFiles|0]] | 5 |- | 283 | [[gun]] | Gungbe | <code>[[:guw:|guw]]</code> | [[:guw:Special:Statistics|1&nbsp;528]] | [[:guw:Special:Statistics|2&nbsp;724]] | [[:guw:Special:Statistics|42&nbsp;000]] | [[:guw:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:guw:Special:ListUsers|2&nbsp;024]] | [[:guw:Special:ActiveUsers|14]] | [[:guw:Special:ListFiles|0]] | 9 |- | 284 | [[{{#language:iba|ast}}]] | {{lang|iba|{{#language:iba}}}} | <code>[[:iba:|iba]]</code> | [[:iba:Special:Statistics|1&nbsp;517]] | [[:iba:Special:Statistics|3&nbsp;821]] | [[:iba:Special:Statistics|13&nbsp;045]] | [[:iba:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:iba:Special:ListUsers|958]] | [[:iba:Special:ActiveUsers|19]] | [[:iba:Special:ListFiles|0]] | 8 |- | 285 | [[pidgin nixerianu]] | Naijá | <code>[[:pcm:|pcm]]</code> | [[:pcm:Special:Statistics|1&nbsp;488]] | [[:pcm:Special:Statistics|2&nbsp;722]] | [[:pcm:Special:Statistics|29&nbsp;232]] | [[:pcm:Special:ListUsers/sysop|4]] | [[:pcm:Special:ListUsers|2&nbsp;642]] | [[:pcm:Special:ActiveUsers|27]] | [[:pcm:Special:ListFiles|0]] | 7 |- | 286 | [[Bislama]] | Bislama | <code>[[:bi:|bi]]</code> | [[:bi:Special:Statistics|1&nbsp;470]] | [[:bi:Special:Statistics|3&nbsp;442]] | [[:bi:Special:Statistics|43&nbsp;714]] | [[:bi:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:bi:Special:ListUsers|14&nbsp;448]] | [[:bi:Special:ActiveUsers|11]] | [[:bi:Special:ListFiles|0]] | 23 |- | 287 | [[Sesotho]] | Sesotho | <code>[[:st:|st]]</code> | [[:st:Special:Statistics|1&nbsp;418]] | [[:st:Special:Statistics|5&nbsp;214]] | [[:st:Special:Statistics|33&nbsp;405]] | [[:st:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:st:Special:ListUsers|11&nbsp;749]] | [[:st:Special:ActiveUsers|18]] | [[:st:Special:ListFiles|0]] | 46 |- | 288 | [[Tok pisin]] | Tok Pisin | <code>[[:tpi:|tpi]]</code> | [[:tpi:Special:Statistics|1&nbsp;392]] | [[:tpi:Special:Statistics|5&nbsp;779]] | [[:tpi:Special:Statistics|88&nbsp;121]] | [[:tpi:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:tpi:Special:ListUsers|14&nbsp;997]] | [[:tpi:Special:ActiveUsers|22]] | [[:tpi:Special:ListFiles|0]] | 151 |- | 289 | [[Tetun]] | tetun | <code>[[:tet:|tet]]</code> | [[:tet:Special:Statistics|1&nbsp;374]] | [[:tet:Special:Statistics|3&nbsp;941]] | [[:tet:Special:Statistics|69&nbsp;433]] | [[:tet:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:tet:Special:ListUsers|10&nbsp;700]] | [[:tet:Special:ActiveUsers|14]] | [[:tet:Special:ListFiles|0]] | 61 |- | 291 | [[tyap]] | tyap | <code>[[:kcg:|kcg]]</code> | [[:kcg:Special:Statistics|1&nbsp;350]] | [[:kcg:Special:Statistics|6&nbsp;113]] | [[:kcg:Special:Statistics|37&nbsp;074]] | [[:kcg:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:kcg:Special:ListUsers|2&nbsp;275]] | [[:kcg:Special:ActiveUsers|10]] | [[:kcg:Special:ListFiles|1]] | 75 |- | 292 | [[Lojban]] | Lojban | <code>[[:jbo:|jbo]]</code> | [[:jbo:Special:Statistics|1&nbsp;340]] | [[:jbo:Special:Statistics|5&nbsp;797]] | [[:jbo:Special:Statistics|113&nbsp;466]] | [[:jbo:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:jbo:Special:ListUsers|18&nbsp;311]] | [[:jbo:Special:ActiveUsers|16]] | [[:jbo:Special:ListFiles|0]] | 217 |- | 293 | [[{{#language:knc|ast}}]] | {{lang|knc|{{#language:knc}}}} | <code>[[:knc:|knc]]</code> | [[:knc:Special:Statistics|1&nbsp;327]] | [[:knc:Special:Statistics|2&nbsp;089]] | [[:knc:Special:Statistics|24&nbsp;514]] | [[:knc:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:knc:Special:ListUsers|654]] | [[:knc:Special:ActiveUsers|13]] | [[:knc:Special:ListFiles|0]] | 4 |- | 294 | [[Antiguu eslavu eclesiásticu]] | словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ | <code>[[:cu:|cu]]</code> | [[:cu:Special:Statistics|1&nbsp;301]] | [[:cu:Special:Statistics|5&nbsp;864]] | [[:cu:Special:Statistics|86&nbsp;349]] | [[:cu:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:cu:Special:ListUsers|27&nbsp;772]] | [[:cu:Special:ActiveUsers|16]] | [[:cu:Special:ListFiles|0]] | 181 |- | 295 | [[Lak]] | лакку | <code>[[:lbe:|lbe]]</code> | [[:lbe:Special:Statistics|1&nbsp;264]] | [[:lbe:Special:Statistics|16&nbsp;022]] | [[:lbe:Special:Statistics|53&nbsp;378]] | [[:lbe:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:lbe:Special:ListUsers|9&nbsp;213]] | [[:lbe:Special:ActiveUsers|8]] | [[:lbe:Special:ListFiles|0]] | 454 |- | 296 | [[Idioma tahitianu|Tahitianu]] | reo tahiti | <code>[[:ty:|ty]]</code> | [[:ty:Special:Statistics|1&nbsp;225]] | [[:ty:Special:Statistics|3&nbsp;031]] | [[:ty:Special:Statistics|53&nbsp;739]] | [[:ty:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ty:Special:ListUsers|8&nbsp;209]] | [[:ty:Special:ActiveUsers|4]] | [[:ty:Special:ListFiles|0]] | 39 |- | 297 | [[Idioma ewé|Ewé]] | eʋegbe | <code>[[:ee:|ee]]</code> | [[:ee:Special:Statistics|1&nbsp;214]] | [[:ee:Special:Statistics|4&nbsp;167]] | [[:ee:Special:Statistics|58&nbsp;997]] | [[:ee:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:ee:Special:ListUsers|16&nbsp;122]] | [[:ee:Special:ActiveUsers|29]] | [[:ee:Special:ListFiles|0]] | 84 |- | 298 | [[seediq]] | seediq | <code>[[:trv:|trv]]</code> | [[:trv:Special:Statistics|1&nbsp;201]] | [[:trv:Special:Statistics|2&nbsp;206]] | [[:trv:Special:Statistics|103&nbsp;486]] | [[:trv:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:trv:Special:ListUsers|2&nbsp;547]] | [[:trv:Special:ActiveUsers|6]] | [[:trv:Special:ListFiles|0]] | 33 |- | 299 | [[Idioma samoanu|Samoanu]] | Gagana Samoa | <code>[[:sm:|sm]]</code> | [[:sm:Special:Statistics|1&nbsp;176]] | [[:sm:Special:Statistics|6&nbsp;137]] | [[:sm:Special:Statistics|47&nbsp;475]] | [[:sm:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:sm:Special:ListUsers|11&nbsp;500]] | [[:sm:Special:ActiveUsers|9]] | [[:sm:Special:ListFiles|0]] | 138 |- | 300 | [[{{#language:btm|ast}}]] | {{lang|btm|{{#language:btm}}}} | <code>[[:btm:|btm]]</code> | [[:btm:Special:Statistics|1&nbsp;164]] | [[:btm:Special:Statistics|2&nbsp;623]] | [[:btm:Special:Statistics|11&nbsp;629]] | [[:btm:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:btm:Special:ListUsers|997]] | [[:btm:Special:ActiveUsers|11]] | [[:btm:Special:ListFiles|0]] | 7 |- | 301 | [[{{#language:syl|ast}}]] | {{lang|syl|{{#language:syl}}}} | <code>[[:syl:|syl]]</code> | [[:syl:Special:Statistics|1&nbsp;160]] | [[:syl:Special:Statistics|4&nbsp;836]] | [[:syl:Special:Statistics|27&nbsp;556]] | [[:syl:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:syl:Special:ListUsers|861]] | [[:syl:Special:ActiveUsers|17]] | [[:syl:Special:ListFiles|0]] | 57 |- | 302 | [[amis]] | Pangcah / 'Amis | <code>[[:ami:|ami]]</code> | [[:ami:Special:Statistics|1&nbsp;145]] | [[:ami:Special:Statistics|2&nbsp;221]] | [[:ami:Special:Statistics|46&nbsp;800]] | [[:ami:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ami:Special:ListUsers|3&nbsp;056]] | [[:ami:Special:ActiveUsers|14]] | [[:ami:Special:ListFiles|0]] | 19 |- | 303 | [[{{#language:kus|ast}}]] | {{lang|kus|{{#language:kus}}}} | <code>[[:kus:|kus]]</code> | [[:kus:Special:Statistics|1&nbsp;141]] | [[:kus:Special:Statistics|1&nbsp;711]] | [[:kus:Special:Statistics|13&nbsp;626]] | [[:kus:Special:ListUsers/sysop|0]] | [[:kus:Special:ListUsers|789]] | [[:kus:Special:ActiveUsers|16]] | [[:kus:Special:ListFiles|0]] | 2 |- | 304 | [[Sranan]] | Sranantongo | <code>[[:srn:|srn]]</code> | [[:srn:Special:Statistics|1&nbsp;131]] | [[:srn:Special:Statistics|2&nbsp;732]] | [[:srn:Special:Statistics|39&nbsp;956]] | [[:srn:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:srn:Special:ListUsers|8&nbsp;515]] | [[:srn:Special:ActiveUsers|9]] | [[:srn:Special:ListFiles|0]] | 29 |- | 305 | [[Idioma suazi|Suazi]] | SiSwati | <code>[[:ss:|ss]]</code> | [[:ss:Special:Statistics|1&nbsp;113]] | [[:ss:Special:Statistics|3&nbsp;439]] | [[:ss:Special:Statistics|42&nbsp;021]] | [[:ss:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:ss:Special:ListUsers|9&nbsp;723]] | [[:ss:Special:ActiveUsers|79]] | [[:ss:Special:ListFiles|0]] | 53 |- | 306 | [[idioma altái|altái]] | алтай тил | <code>[[:alt:|alt]]</code> | [[:alt:Special:Statistics|1&nbsp;104]] | [[:alt:Special:Statistics|6&nbsp;833]] | [[:alt:Special:Statistics|47&nbsp;756]] | [[:alt:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:alt:Special:ListUsers|3&nbsp;836]] | [[:alt:Special:ActiveUsers|11]] | [[:alt:Special:ListFiles|0]] | 188 |- | 307 | [[:en:Latgalian]] | latgaļu | <code>[[:ltg:|ltg]]</code> | [[:ltg:Special:Statistics|1&nbsp;093]] | [[:ltg:Special:Statistics|3&nbsp;388]] | [[:ltg:Special:Statistics|36&nbsp;993]] | [[:ltg:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ltg:Special:ListUsers|8&nbsp;221]] | [[:ltg:Special:ActiveUsers|9]] | [[:ltg:Special:ListFiles|0]] | 48 |- | 308 | [[Idioma chichewa|Chichewa]] | Chi-Chewa | <code>[[:ny:|ny]]</code> | [[:ny:Special:Statistics|1&nbsp;076]] | [[:ny:Special:Statistics|5&nbsp;268]] | [[:ny:Special:Statistics|45&nbsp;694]] | [[:ny:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:ny:Special:ListUsers|11&nbsp;800]] | [[:ny:Special:ActiveUsers|11]] | [[:ny:Special:ListFiles|0]] | 132 |- | 309 | [[Criollu guyanés francés]] | Kriyòl Gwiyannen | <code>[[:gcr:|gcr]]</code> | [[:gcr:Special:Statistics|1&nbsp;074]] | [[:gcr:Special:Statistics|2&nbsp;667]] | [[:gcr:Special:Statistics|17&nbsp;533]] | [[:gcr:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:gcr:Special:ListUsers|3&nbsp;869]] | [[:gcr:Special:ActiveUsers|11]] | [[:gcr:Special:ListFiles|0]] | 14 |- | 310 | [[{{#language:bbc|ast}}]] | {{lang|bbc|{{#language:bbc}}}} | <code>[[:bbc:|bbc]]</code> | [[:bbc:Special:Statistics|1&nbsp;071]] | [[:bbc:Special:Statistics|2&nbsp;025]] | [[:bbc:Special:Statistics|12&nbsp;886]] | [[:bbc:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:bbc:Special:ListUsers|1&nbsp;784]] | [[:bbc:Special:ActiveUsers|34]] | [[:bbc:Special:ListFiles|0]] | 5 |- | 311 | [[{{#language:mos|ast}}]] | {{lang|mos|{{#language:mos}}}} | <code>[[:mos:|mos]]</code> | [[:mos:Special:Statistics|1&nbsp;048]] | [[:mos:Special:Statistics|1&nbsp;730]] | [[:mos:Special:Statistics|27&nbsp;731]] | [[:mos:Special:ListUsers/sysop|0]] | [[:mos:Special:ListUsers|931]] | [[:mos:Special:ActiveUsers|13]] | [[:mos:Special:ListFiles|0]] | 7 |- | 312 | [[Cheroqui]] | ᏣᎳᎩ | <code>[[:chr:|chr]]</code> | [[:chr:Special:Statistics|985]] | [[:chr:Special:Statistics|4&nbsp;039]] | [[:chr:Special:Statistics|50&nbsp;846]] | [[:chr:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:chr:Special:ListUsers|28&nbsp;867]] | [[:chr:Special:ActiveUsers|26]] | [[:chr:Special:ListFiles|0]] | 121 |- | 313 | [[frafra]] | gurenɛ | <code>[[:gur:|gur]]</code> | [[:gur:Special:Statistics|957]] | [[:gur:Special:Statistics|2&nbsp;457]] | [[:gur:Special:Statistics|17&nbsp;613]] | [[:gur:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:gur:Special:ListUsers|1&nbsp;715]] | [[:gur:Special:ActiveUsers|14]] | [[:gur:Special:ListFiles|0]] | 18 |- | 314 | [[Idioma tsonga|Tsonga]] | Xitsonga | <code>[[:ts:|ts]]</code> | [[:ts:Special:Statistics|944]] | [[:ts:Special:Statistics|4&nbsp;191]] | [[:ts:Special:Statistics|39&nbsp;452]] | [[:ts:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:ts:Special:ListUsers|11&nbsp;574]] | [[:ts:Special:ActiveUsers|12]] | [[:ts:Special:ListFiles|0]] | 111 |- | 315 | [[Idioma góticu|Góticu]] | 𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺 | <code>[[:got:|got]]</code> | [[:got:Special:Statistics|935]] | [[:got:Special:Statistics|3&nbsp;850]] | [[:got:Special:Statistics|47&nbsp;688]] | [[:got:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:got:Special:ListUsers|21&nbsp;542]] | [[:got:Special:ActiveUsers|18]] | [[:got:Special:ListFiles|0]] | 120 |- | 316 | [[{{#language:igl|ast}}]] | {{lang|igl|{{#language:igl}}}} | <code>[[:igl:|igl]]</code> | [[:igl:Special:Statistics|909]] | [[:igl:Special:Statistics|1&nbsp;288]] | [[:igl:Special:Statistics|32&nbsp;380]] | [[:igl:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:igl:Special:ListUsers|964]] | [[:igl:Special:ActiveUsers|22]] | [[:igl:Special:ListFiles|0]] | 4 |- | 317 | [[Idioma bambara|Bambara]] | bamanankan | <code>[[:bm:|bm]]</code> | [[:bm:Special:Statistics|896]] | [[:bm:Special:Statistics|3&nbsp;327]] | [[:bm:Special:Statistics|41&nbsp;729]] | [[:bm:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:bm:Special:ListUsers|12&nbsp;040]] | [[:bm:Special:ActiveUsers|14]] | [[:bm:Special:ListFiles|0]] | 92 |- | 318 | [[fanti]] | fat | <code>[[:fat:|fat]]</code> | [[:fat:Special:Statistics|891]] | [[:fat:Special:Statistics|4&nbsp;322]] | [[:fat:Special:Statistics|22&nbsp;242]] | [[:fat:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:fat:Special:ListUsers|1&nbsp;987]] | [[:fat:Special:ActiveUsers|6]] | [[:fat:Special:ListFiles|0]] | 76 |- | 319 | [[Idioma vienda|Vienda]] | Tshivenda | <code>[[:ve:|ve]]</code> | [[:ve:Special:Statistics|819]] | [[:ve:Special:Statistics|2&nbsp;396]] | [[:ve:Special:Statistics|21&nbsp;064]] | [[:ve:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ve:Special:ListUsers|8&nbsp;837]] | [[:ve:Special:ActiveUsers|12]] | [[:ve:Special:ListFiles|0]] | 33 |- | 320 | [[Romanín]] | Romani | <code>[[:rmy:|rmy]]</code> | [[:rmy:Special:Statistics|760]] | [[:rmy:Special:Statistics|2&nbsp;844]] | [[:rmy:Special:Statistics|56&nbsp;939]] | [[:rmy:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:rmy:Special:ListUsers|18&nbsp;840]] | [[:rmy:Special:ActiveUsers|16]] | [[:rmy:Special:ListFiles|0]] | 151 |- | 321 | [[{{#language:rsk|ast}}]] | {{lang|rsk|{{#language:rsk}}}} | <code>[[:rsk:|rsk]]</code> | [[:rsk:Special:Statistics|733]] | [[:rsk:Special:Statistics|1&nbsp;376]] | [[:rsk:Special:Statistics|10&nbsp;525]] | [[:rsk:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:rsk:Special:ListUsers|1&nbsp;084]] | [[:rsk:Special:ActiveUsers|14]] | [[:rsk:Special:ListFiles|0]] | 6 |- | 322 | [[idioma cheyenne|Cheyenne]] | Tsetsêhestâhese | <code>[[:chy:|chy]]</code> | [[:chy:Special:Statistics|724]] | [[:chy:Special:Statistics|2&nbsp;284]] | [[:chy:Special:Statistics|25&nbsp;291]] | [[:chy:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:chy:Special:ListUsers|13&nbsp;031]] | [[:chy:Special:ActiveUsers|14]] | [[:chy:Special:ListFiles|0]] | 51 |- | 323 | [[Kirundi]] | Kirundi | <code>[[:rn:|rn]]</code> | [[:rn:Special:Statistics|702]] | [[:rn:Special:Statistics|2&nbsp;698]] | [[:rn:Special:Statistics|25&nbsp;249]] | [[:rn:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:rn:Special:ListUsers|10&nbsp;764]] | [[:rn:Special:ActiveUsers|12]] | [[:rn:Special:ListFiles|0]] | 76 |- | 324 | [[wayú]] | wayuunaiki | <code>[[:guc:|guc]]</code> | [[:guc:Special:Statistics|683]] | [[:guc:Special:Statistics|1&nbsp;309]] | [[:guc:Special:Statistics|17&nbsp;113]] | [[:guc:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:guc:Special:ListUsers|2&nbsp;088]] | [[:guc:Special:ActiveUsers|29]] | [[:guc:Special:ListFiles|0]] | 11 |- | 325 | [[Idioma iñupiaq|Iñupiaq]] | Iñupiak | <code>[[:ik:|ik]]</code> | [[:ik:Special:Statistics|600]] | [[:ik:Special:Statistics|2&nbsp;871]] | [[:ik:Special:Statistics|40&nbsp;161]] | [[:ik:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ik:Special:ListUsers|9&nbsp;722]] | [[:ik:Special:ActiveUsers|8]] | [[:ik:Special:ListFiles|0]] | 200 |- | 326 | [[Idioma adigué|Adigué]] | адыгабзэ | <code>[[:ady:|ady]]</code> | [[:ady:Special:Statistics|572]] | [[:ady:Special:Statistics|4&nbsp;425]] | [[:ady:Special:Statistics|15&nbsp;601]] | [[:ady:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ady:Special:ListUsers|8&nbsp;792]] | [[:ady:Special:ActiveUsers|18]] | [[:ady:Special:ListFiles|0]] | 160 |- | 327 | [[Idioma chamorru|Chamorru]] | Chamoru | <code>[[:ch:|ch]]</code> | [[:ch:Special:Statistics|558]] | [[:ch:Special:Statistics|2&nbsp;583]] | [[:ch:Special:Statistics|24&nbsp;385]] | [[:ch:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ch:Special:ListUsers|17&nbsp;395]] | [[:ch:Special:ActiveUsers|14]] | [[:ch:Special:ListFiles|0]] | 124 |- | 328 | [[:en:Pontic|Pontic]] | Ποντιακά | <code>[[:pnt:|pnt]]</code> | [[:pnt:Special:Statistics|491]] | [[:pnt:Special:Statistics|2&nbsp;107]] | [[:pnt:Special:Statistics|36&nbsp;194]] | [[:pnt:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:pnt:Special:ListUsers|11&nbsp;701]] | [[:pnt:Special:ActiveUsers|11]] | [[:pnt:Special:ListFiles|0]] | 186 |- | 329 | [[{{#language:ann|ast}}]] | {{lang|ann|{{#language:ann}}}} | <code>[[:ann:|ann]]</code> | [[:ann:Special:Statistics|425]] | [[:ann:Special:Statistics|885]] | [[:ann:Special:Statistics|4&nbsp;752]] | [[:ann:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ann:Special:ListUsers|672]] | [[:ann:Special:ActiveUsers|9]] | [[:ann:Special:ListFiles|0]] | 6 |- | 330 | [[Llingües inuit|Inuit]] | ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ/inuktitut | <code>[[:iu:|iu]]</code> | [[:iu:Special:Statistics|416]] | [[:iu:Special:Statistics|2&nbsp;977]] | [[:iu:Special:Statistics|48&nbsp;305]] | [[:iu:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:iu:Special:ListUsers|26&nbsp;094]] | [[:iu:Special:ActiveUsers|26]] | [[:iu:Special:ListFiles|0]] | 615 |- | 331 | [[Idioma dzongkha|Dzongkha]] | ཇོང་ཁ | <code>[[:dz:|dz]]</code> | [[:dz:Special:Statistics|387]] | [[:dz:Special:Statistics|4&nbsp;677]] | [[:dz:Special:Statistics|36&nbsp;140]] | [[:dz:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:dz:Special:ListUsers|12&nbsp;125]] | [[:dz:Special:ActiveUsers|18]] | [[:dz:Special:ListFiles|0]] | 950 |- | 332 | [[paiwan]] | pinayuanan | <code>[[:pwn:|pwn]]</code> | [[:pwn:Special:Statistics|373]] | [[:pwn:Special:Statistics|633]] | [[:pwn:Special:Statistics|12&nbsp;926]] | [[:pwn:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:pwn:Special:ListUsers|2&nbsp;256]] | [[:pwn:Special:ActiveUsers|5]] | [[:pwn:Special:ListFiles|0]] | 10 |- | 333 | [[Sangu]] | Sängö | <code>[[:sg:|sg]]</code> | [[:sg:Special:Statistics|353]] | [[:sg:Special:Statistics|2&nbsp;063]] | [[:sg:Special:Statistics|21&nbsp;461]] | [[:sg:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:sg:Special:ListUsers|7&nbsp;377]] | [[:sg:Special:ActiveUsers|7]] | [[:sg:Special:ListFiles|0]] | 244 |- | 334 | [[{{#language:tdd|ast}}]] | {{lang|tdd|{{#language:tdd}}}} | <code>[[:tdd:|tdd]]</code> | [[:tdd:Special:Statistics|340]] | [[:tdd:Special:Statistics|1&nbsp;394]] | [[:tdd:Special:Statistics|5&nbsp;948]] | [[:tdd:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:tdd:Special:ListUsers|595]] | [[:tdd:Special:ActiveUsers|5]] | [[:tdd:Special:ListFiles|0]] | 41 |- | 335 | [[Idioma dinka|Dinka]] | Thuɔŋjäŋ | <code>[[:din:|din]]</code> | [[:din:Special:Statistics|339]] | [[:din:Special:Statistics|1&nbsp;124]] | [[:din:Special:Statistics|8&nbsp;976]] | [[:din:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:din:Special:ListUsers|7&nbsp;108]] | [[:din:Special:ActiveUsers|7]] | [[:din:Special:ListFiles|0]] | 43 |- | 336 | [[Idioma tigriña|Tigriña]] | ትግርኛ | <code>[[:ti:|ti]]</code> | [[:ti:Special:Statistics|337]] | [[:ti:Special:Statistics|3&nbsp;060]] | [[:ti:Special:Statistics|25&nbsp;450]] | [[:ti:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:ti:Special:ListUsers|10&nbsp;626]] | [[:ti:Special:ActiveUsers|13]] | [[:ti:Special:ListFiles|0]] | 543 |- | 337 | [[{{#language:nup|ast}}]] | {{lang|nup|{{#language:nup}}}} | <code>[[:nup:|nup]]</code> | [[:nup:Special:Statistics|315]] | [[:nup:Special:Statistics|864]] | [[:nup:Special:Statistics|14&nbsp;099]] | [[:nup:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:nup:Special:ListUsers|392]] | [[:nup:Special:ActiveUsers|16]] | [[:nup:Special:ListFiles|0]] | 50 |- | 338 | [[Groenlandés]] | kalaallisut | <code>[[:kl:|kl]]</code> | [[:kl:Special:Statistics|249]] | [[:kl:Special:Statistics|2&nbsp;281]] | [[:kl:Special:Statistics|76&nbsp;232]] | [[:kl:Special:ListUsers/sysop|3]] | [[:kl:Special:ListUsers|15&nbsp;051]] | [[:kl:Special:ActiveUsers|19]] | [[:kl:Special:ListFiles|0]] | 2&nbsp;226 |- | 339 | [[{{#language:bdr|ast}}]] | {{lang|bdr|{{#language:bdr}}}} | <code>[[:bdr:|bdr]]</code> | [[:bdr:Special:Statistics|234]] | [[:bdr:Special:Statistics|1&nbsp;354]] | [[:bdr:Special:Statistics|5&nbsp;432]] | [[:bdr:Special:ListUsers/sysop|0]] | [[:bdr:Special:ListUsers|896]] | [[:bdr:Special:ActiveUsers|12]] | [[:bdr:Special:ListFiles|0]] | 92 |- | 340 | [[{{#language:nr|ast}}]] | {{lang|nr|{{#language:nr}}}} | <code>[[:nr:|nr]]</code> | [[:nr:Special:Statistics|183]] | [[:nr:Special:Statistics|525]] | [[:nr:Special:Statistics|2&nbsp;926]] | [[:nr:Special:ListUsers/sysop|0]] | [[:nr:Special:ListUsers|707]] | [[:nr:Special:ActiveUsers|16]] | [[:nr:Special:ListFiles|0]] | 19 |- | 341 | [[{{#language:tig|ast}}]] | {{lang|tig|{{#language:tig}}}} | <code>[[:tig:|tig]]</code> | [[:tig:Special:Statistics|39]] | [[:tig:Special:Statistics|464]] | [[:tig:Special:Statistics|6&nbsp;212]] | [[:tig:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:tig:Special:ListUsers|742]] | [[:tig:Special:ActiveUsers|6]] | [[:tig:Special:ListFiles|0]] | 1&nbsp;590 |- | 342 | [[Idioma cree|Cree]] | Nēhiyawēwin / ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ | <code>[[:cr:|cr]]</code> | [[:cr:Special:Statistics|13]] | [[:cr:Special:Statistics|2&nbsp;330]] | [[:cr:Special:Statistics|40&nbsp;764]] | [[:cr:Special:ListUsers/sysop|2]] | [[:cr:Special:ListUsers|21&nbsp;741]] | [[:cr:Special:ActiveUsers|15]] | [[:cr:Special:ListFiles|0]] | 555&nbsp;759 |- | 343 | [[Idioma ndonga|Ndonga]] | Oshiwambo | <code>[[:ng:|ng]]</code> | [[:ng:Special:Statistics|8]] | [[:ng:Special:Statistics|442]] | [[:ng:Special:Statistics|5&nbsp;928]] | [[:ng:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ng:Special:ListUsers|2&nbsp;436]] | [[:ng:Special:ActiveUsers|0]] | [[:ng:Special:ListFiles|0]] | 39&nbsp;472 |- | 344 | [[Choctaw]] | Choctaw | <code>[[:cho:|cho]]</code> | [[:cho:Special:Statistics|6]] | [[:cho:Special:Statistics|201]] | [[:cho:Special:Statistics|4&nbsp;221]] | [[:cho:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:cho:Special:ListUsers|1&nbsp;873]] | [[:cho:Special:ActiveUsers|0]] | [[:cho:Special:ListFiles|0]] | 22&nbsp;181 |- | 345 | [[Marshallés]] | Ebon | <code>[[:mh:|mh]]</code> | [[:mh:Special:Statistics|4]] | [[:mh:Special:Statistics|206]] | [[:mh:Special:Statistics|4&nbsp;213]] | [[:mh:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:mh:Special:ListUsers|2&nbsp;186]] | [[:mh:Special:ActiveUsers|0]] | [[:mh:Special:ListFiles|0]] | 52&nbsp;156 |- | 346 | [[Kwanyama]] | Kwanyama | <code>[[:kj:|kj]]</code> | [[:kj:Special:Statistics|4]] | [[:kj:Special:Statistics|114]] | [[:kj:Special:Statistics|3&nbsp;549]] | [[:kj:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:kj:Special:ListUsers|1&nbsp;407]] | [[:kj:Special:ActiveUsers|0]] | [[:kj:Special:ListFiles|0]] | 23&nbsp;543 |- | 347 | [[Llingües yi|Yi]] | ꆇꉙ | <code>[[:ii:|ii]]</code> | [[:ii:Special:Statistics|3]] | [[:ii:Special:Statistics|187]] | [[:ii:Special:Statistics|11&nbsp;654]] | [[:ii:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ii:Special:ListUsers|2&nbsp;080]] | [[:ii:Special:ActiveUsers|2]] | [[:ii:Special:ListFiles|0]] | 234&nbsp;437 |- | 348 | [[Hiri motu]] | Hiri Motu | <code>[[:ho:|ho]]</code> | [[:ho:Special:Statistics|3]] | [[:ho:Special:Statistics|129]] | [[:ho:Special:Statistics|3&nbsp;787]] | [[:ho:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ho:Special:ListUsers|1&nbsp;661]] | [[:ho:Special:ActiveUsers|0]] | [[:ho:Special:ListFiles|0]] | 51&nbsp;785 |- | 349 | [[Lorí del norte]] | لۊری شومالی | <code>[[:lrc:|lrc]]</code> | [[:lrc:Special:Statistics|1]] | [[:lrc:Special:Statistics|240]] | [[:lrc:Special:Statistics|140&nbsp;074]] | [[:lrc:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:lrc:Special:ListUsers|5&nbsp;107]] | [[:lrc:Special:ActiveUsers|3]] | [[:lrc:Special:ListFiles|0]] | 33&nbsp;338&nbsp;196 |- | 350 | [[:en:Muscogee|Muscogee]] | Mvskoke | <code>[[:mus:|mus]]</code> | [[:mus:Special:Statistics|1]] | [[:mus:Special:Statistics|115]] | [[:mus:Special:Statistics|3&nbsp;604]] | [[:mus:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:mus:Special:ListUsers|2&nbsp;401]] | [[:mus:Special:ActiveUsers|0]] | [[:mus:Special:ListFiles|0]] | 407&nbsp;283 |- | 351 | [[Idioma nauruanu|Nauruanu]] | Dorerin Naoero | <code>[[:na:|na]]</code> | [[:na:Special:Statistics|0]] | [[:na:Special:Statistics|1&nbsp;813]] | [[:na:Special:Statistics|90&nbsp;002]] | [[:na:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:na:Special:ListUsers|12&nbsp;153]] | [[:na:Special:ActiveUsers|3]] | [[:na:Special:ListFiles|0]] | 0 |- | 352 | [[Llingua Akán|Akan]] | Akan | <code>[[:ak:|ak]]</code> | [[:ak:Special:Statistics|0]] | [[:ak:Special:Statistics|1&nbsp;714]] | [[:ak:Special:Statistics|29&nbsp;895]] | [[:ak:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:ak:Special:ListUsers|13&nbsp;794]] | [[:ak:Special:ActiveUsers|3]] | [[:ak:Special:ListFiles|0]] | 0 |- | 353 | [[:en:Norfolk|Norfolk]] | Norfuk / Pitkern | <code>[[:pih:|pih]]</code> | [[:pih:Special:Statistics|0]] | [[:pih:Special:Statistics|1&nbsp;033]] | [[:pih:Special:Statistics|45&nbsp;564]] | [[:pih:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:pih:Special:ListUsers|12&nbsp;912]] | [[:pih:Special:ActiveUsers|6]] | [[:pih:Special:ListFiles|0]] | 0 |- | 354 | [[Idioma afar|Afar]] | Qafár af | <code>[[:aa:|aa]]</code> | [[:aa:Special:Statistics|0]] | [[:aa:Special:Statistics|510]] | [[:aa:Special:Statistics|4&nbsp;692]] | [[:aa:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:aa:Special:ListUsers|4&nbsp;211]] | [[:aa:Special:ActiveUsers|2]] | [[:aa:Special:ListFiles|0]] | 0 |- | 355 | [[Idioma hereru|Hereru]] | Otsiherero | <code>[[:hz:|hz]]</code> | [[:hz:Special:Statistics|0]] | [[:hz:Special:Statistics|175]] | [[:hz:Special:Statistics|4&nbsp;484]] | [[:hz:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:hz:Special:ListUsers|3&nbsp;804]] | [[:hz:Special:ActiveUsers|0]] | [[:hz:Special:ListFiles|0]] | 0 |- | 356 | [[Idioma kanuri|Kanuri]] | Kanuri | <code>[[:kr:|kr]]</code> | [[:kr:Special:Statistics|0]] | [[:kr:Special:Statistics|162]] | [[:kr:Special:Statistics|4&nbsp;642]] | [[:kr:Special:ListUsers/sysop|1]] | [[:kr:Special:ListUsers|5&nbsp;579]] | [[:kr:Special:ActiveUsers|1]] | [[:kr:Special:ListFiles|0]] | 0 |- class="sortbottom" !Total ! ! ! ! 64348100 ! 271029226 ! 3709909344 ! 3413<ref name="repes">Esta suma nun se correspuende col total de persones reales, pos el mesmu usuariu (con o ensin cuenta global nos proyeutos) ye cuntáu tantes vegaes como apaeza en distintes Wikipedias pa esa estadística.</ref> ! 119190863 ! 274041 ! 2830684 ! 141 |} <!-- bot table end --> == Ver tamién == * [[Especial:Todos los wikis de Wikimedia|Llista de wikis de Wikimedia]] * Wikipedia:Llista completa de Wikipedies == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [[metawiki:List of Wikipedias|Llista de Wikipedias]] en Meta-Wiki {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Wikipedies| ]] [[Categoría:Llistes]] 9st8kywuu1f14pj08thsh62qcaacve0 Distritu de Berna-Mittelland 0 89661 4377342 4376744 2025-06-18T08:58:47Z Ziv 117068 ([[c:GR|GR]]) [[File:Toffen-coat of arms.svg]] → [[File:CHE Toffen COA.svg]] → File replacement: update to new version ([[c:c:GR]]) 4377342 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} El '''Distritu de Berna-Mittelland''' (n'[[idioma alemán|alemán]] ''Verwaltungskreis Bern-Mittelland'', en [[idioma francés|francés]] ''Arrondissement administratif de Berne-Mittelland'') ye un de los diez nuevos distritos alministrativos del [[cantón de Berna]]. Tien una superficie de 947 km². La capital del distritu ye [[Ostermundigen]]. == Comuñes == {| {{tablaguapa}} border="1" !colspan="3" align=center bgcolor="#EFEFEF" | Distritu de Berna-Mittelland |- !colspan="1" bgcolor="#EFEFEF" width="200" | '''Comuñes''' !colspan="1" bgcolor="#EFEFEF" width="100" | '''Superficie'''<br />km² |- | [[Archivu:CHE Allmendingen bei Bern COA.svg|15px|Allmendingen]] [[Allmendingen bei Bern|Allmendingen]] || align="center" | 3.8 |- | [[Archivu:CHE Arni BE COA.svg|15px|Arni]] [[Arni bei Biglen]] || align="center" | 10.4 |- | [[Archivu:CHE Bäriswil COA.svg|15px|Bäriswil]] [[Bäriswil]] || align="center" | 2.8 |- | [[Archivu:CHE Belp BE COA.svg|15px|Belp]] [[Belp]] || align="center" | 23.29 |- | [[Archivu:CHE Bern BE COA.svg|15px|Bern]] [[Berna]] || align="center" | 51.6 |- | [[Archivu:Biglen-coat of arms.svg|15px|Biglen]] [[Biglen]] || align="center" | 3.6 |- | [[Archivu:CHE Bolligen COA.svg|15px|Bolligen]] [[Bolligen]] || align="center" | 16.6 |- | [[Archivu:CHE Bowil COA.svg|15px|Bowil]] [[Bowil]] || align="center" | 14.7 |- | [[Archivu:CHE Bremgarten bei Bern COA.svg|15px|Bremgarten bei Bern]] [[Bremgarten bei Bern]] || align="center" | 1.9 |- | [[Archivu:CHE Brenzikofen COA.svg|15px|Brenzikofen]] [[Brenzikofen]] || align="center" | 2.2 |- | [[Archivu:Clavaleyres-coat of arms.svg|15px|Clavaleyres]] [[Clavaleyres]] || align="center" | 1.0 |- | [[Archivu:CHE Deisswil bei Münchenbuchsee COA.svg|15px|Deisswil bei Münchenbuchsee]] [[Deisswil bei Münchenbuchsee]] || align="center" | 2.1 |- | [[Archivu:Diemerswil-coat of arms.svg|15px|Diemerswil]] [[Diemerswil]] || align="center" | 2.8 |- | [[Archivu:CHE Ferenbalm COA.svg|15px|Ferenbalm]] [[Ferenbalm]] || align="center" | 9.2 |- | [[Archivu:CHE Fraubrunnen COA.svg|15px|Fraubrunnen]] [[Fraubrunnen]] || align="center" | 31.95 |- | [[Archivu:CHE Frauenkappelen COA.svg|15px|Frauenkappelen]] [[Frauenkappelen]] || align="center" | 9.3 |- | [[Archivu:CHE Freimettigen COA.svg|15px|Freimettigen]] [[Freimettigen]] || align="center" | 2.9 |- | [[Archivu:Gelterfingen-coat of arms.svg|15px|Gelterfingen]] [[Gelterfingen]] || align="center" | 3.5 |- | [[Archivu:CHE Gerzensee COA.svg|15px|Gerzensee]] [[Gerzensee]] || align="center" | 7.8 |- | [[Archivu:Golaten-coat of arms.svg|15px|Golaten]] [[Golaten]] || align="center" | 2.8 |- | [[Archivu:CHE Grosshöchstetten COA.svg|15px|Grosshöchstetten]] [[Grosshöchstetten]] || align="center" | 3.4 |- | [[Archivu:CHE Guggisberg COA.svg|15px|Guggisberg]] [[Guggisberg]] || align="center" | 54.9 |- | [[Archivu:CHE Gurbrü BE COA.svg|15px|Gurbrü]] [[Gurbrü]] || align="center" | 1.8 |- | [[Archivu:CHE Häutligen COA.svg|15px|Häutligen]] [[Häutligen]] || align="center" | 3.0 |- | [[Archivu:CHE Herbligen COA.svg|15px|Herbligen]] [[Herbligen]] || align="center" | 2.7 |- | [[Archivu:CHE Iffwil COA.svg|15px|Iffwil]] [[Iffwil]] || align="center" | 5.0 |- | [[Archivu:CHE Ittigen COA.svg|15px|Ittigen]] [[Ittigen]] || align="center" | 4.2 |- | [[Archivu:Jaberg-coat of arms.svg|15px|Jaberg]] [[Jaberg]] || align="center" | 1.3 |- | [[Archivu:CHE Jegenstorf COA.svg|15px|Jegenstorf]] [[Jegenstorf]] || align="center" | 13.50 |- | [[Archivu:CHE Kaufdorf COA.svg|15px|Kaufdorf]] [[Kaufdorf]] || align="center" | 2.1 |- | [[Archivu:CHE Kehrsatz COA.svg|15px|Kehrsatz]] [[Kehrsatz]] || align="center" | 4.4 |- | [[Archivu:CHE Kiesen COA.svg|15px|Kiesen]] [[Kiesen]] || align="center" | 4.7 |- | [[Archivu:CHE Kirchdorf COA.svg|15px|Kirchdorf]] [[Kirchdorf]] || align="center" | 6.1 |- | [[Archivu:Kirchenthurnen-coat of arms.svg|15px|Kirchenthurnen]] [[Kirchenthurnen]] || align="center" | 1.3 |- | [[Archivu:CHE Kirchlindach COA.svg|15px|Kirchlindach]] [[Kirchlindach]] || align="center" | 11.9 |- | [[Archivu:CHE Köniz COA.svg|15px|Köniz]] [[Köniz]] || align="center" | 51.1 |- | [[Archivu:CHE Konolfingen COA.svg|15px|Konolfingen]] [[Konolfingen]] || align="center" | 12.8 |- | [[Archivu:CHE Kriechenwil COA.svg|15px|Kriechenwil]] [[Kriechenwil]] || align="center" | 4.8 |- | [[Archivu:CHE Landiswil COA.svg|15px|Landiswil]] [[Landiswil]] || align="center" | 10.3 |- | [[Archivu:CHE Laupen BE COA.svg|15px|Laupen]] [[Laupen]] || align="center" | 4.1 |- | [[Archivu:CHE Linden COA.svg|15px|Linden]] [[Linden (Suiza)|Linden]] || align="center" | 13.3 |- | [[Archivu:CHE Lohnstorf COA.svg|15px|Lohnstorf]] [[Lohnstorf]] || align="center" | 1.8 |- | [[Archivu:CHE Mattstetten COA.svg|15px|Mattstetten]] [[Mattstetten]] || align="center" | 3.8 |- | [[Archivu:Meikirch-coat of arms.svg|15px|Meikirch]] [[Meikirch]] || align="center" | 10.3 |- | [[Archivu:CHE Mirchel COA.svg|15px|Mirchel]] [[Mirchel]] || align="center" | 2.4 |- | [[Archivu:CHE Moosseedorf COA.svg|15px|Moosseedorf]] [[Moosseedorf]] || align="center" | 6.3 |- | [[Archivu:CHE Mühleberg COA.svg|15px|Mühleberg]] [[Mühleberg]] || align="center" | 26.3 |- | [[Archivu:Mühledorf-coat of arms.svg|15px|Mühledorf]] [[Mühledorf (Berna)|Mühledorf]] || align="center" | 2.3 |- | [[Archivu:CHE Thurnen und Mühlethurnen COA.svg|15px|Mühlethurnen]] [[Mühlethurnen]] || align="center" | 2.9 |- | [[Archivu:CHE Münchenbuchsee COA.svg|15px|Münchenbuchsee]] [[Münchenbuchsee]] || align="center" | 8.9 |- | [[Archivu:CHE Münchenwiler COA.svg|15px|Münchenwiler]] [[Münchenwiler]] || align="center" | 2.5 |- | [[Archivu:CHE Münsingen COA.svg|15px|Münsingen]] [[Münsingen]] || align="center" | 12.1 |- | [[Archivu:CHE Muri bei Bern COA.svg|15px|Muri bei Bern]] [[Muri bei Bern]] || align="center" | 7.7 |- | [[Archivu:CHE Neuenegg COA.svg|15px|Neuenegg]] [[Neuenegg]] || align="center" | 22.0 |- | [[Archivu:CHE Niederhünigen COA.svg|15px|Niederhünigen]] [[Niederhünigen]] || align="center" | 5.4 |- | [[Archivu:Niedermuhlern-coat of arms.svg|15px|Niedermuhlern]] [[Niedermuhlern]] || align="center" | 7.2 |- | [[Archivu:Noflen-coat of arms.svg|15px|Noflen]] [[Noflen]] || align="center" | 2.7 |- | [[Archivu:CHE Oberbalm COA.svg|15px|Oberbalm]] [[Oberbalm]] || align="center" | 12.4 |- | [[Archivu:CHE Oberdiessbach COA.svg|15px|Oberdiessbach]] [[Oberdiessbach]] || align="center" | 16.45 |- | [[Archivu:CHE Oberhünigen COA.svg|15px|Oberhünigen]] [[Oberhünigen]] || align="center" | 6.0 |- | [[Archivu:CHE Oberthal COA.svg|15px|Oberthal]] [[Oberthal]] || align="center" | 10.6 |- | [[Archivu:CHE Oppligen COA.svg|15px|Oppligen]] [[Oppligen]] || align="center" | 3.4 |- | [[Archivu:CHE Ostermundigen COA.svg|15px|Ostermundigen]] '''[[Ostermundigen]]''' || align="center" | 6.0 |- | [[Archivu:CHE Riggisberg COA.svg|15px|Riggisberg]] [[Riggisberg]] || align="center" | 29.9 |- | [[Archivu:CHE Rubigen COA.svg|15px|Rubigen]] [[Rubigen]] || align="center" | 7.0 |- | [[Archivu:Rüeggisberg-coat of arms.svg|15px|Rüeggisberg]] [[Rüeggisberg]] || align="center" | 35.7 |- | [[Archivu:Rümligen-coat of arms.svg|15px|Rümligen]] [[Rümligen]] || align="center" | 4.7 |- | [[Archivu:CHE Rüschegg COA.svg|15px|Rüschegg]] [[Rüschegg]] || align="center" | 57.4 |- | [[Archivu:Schlosswil-coat of arms.svg|15px|Schlosswil]] [[Schlosswil]] || align="center" | 3.5 |- | [[Archivu:CHE Schwarzenburg COA.svg|15px|Schwarzenburg]] [[Schwarzenburg]] || align="center" | 44.79 |- | [[Archivu:CHE Stettlen COA.svg|15px|Stettlen]] [[Stettlen]] || align="center" | 3.6 |- | [[Archivu:Tägertschi-coat of arms.svg|15px|Tägertschi]] [[Tägertschi]] || align="center" | 3.6 |- | [[Archivu:CHE Toffen COA.svg|15px|Toffen]] [[Toffen]] || align="center" | 4.9 |- | [[Archivu:CHE Urtenen-Schönbühl COA.svg|15px|Urtenen-Schönbühl]] [[Urtenen-Schönbühl]] || align="center" | 7.2 |- | [[Archivu:CHE Vechigen COA.svg|15px|Vechigen]] [[Vechigen]] || align="center" | 24.8 |- | [[Archivu:CHE Wald BE COA.svg|15px|Wald]] [[Wald (Berna)|Wald]] || align="center" | 13.3 |- | [[Archivu:CHE Walkringen COA.svg|15px|Walkringen]] [[Walkringen]] || align="center" | 17.2 |- | [[Archivu:CHE Wichtrach COA.svg|15px|Wichtrach]] [[Wichtrach]] || align="center" | 11.6 |- | [[Archivu:CHE Wiggiswil COA.svg|15px|Wiggiswil]] [[Wiggiswil]] || align="center" | 1.4 |- | [[Archivu:CHE Wileroltigen COA.svg|15px|Wileroltigen]] [[Wileroltigen]] || align="center" | 4.1 |- | [[Archivu:CHE Wohlen bei Bern COA.svg|15px|Wohlen bei Bern]] [[Wohlen bei Bern]] || align="center" | 36.3 |- | [[Archivu:CHE Worb COA.svg|15px|Worb]] [[Worb]] || align="center" | 21.0 |- | [[Archivu:CHE Zäziwil COA.svg|15px|Zäziwil]] [[Zäziwil]] || align="center" | 5.4 |- | [[Archivu:CHE Zollikofen COA.svg|15px|Zollikofen]] [[Zollikofen]] || align="center" | 5.4 |- | [[Archivu:CHE Zuzwil BE COA.svg|15px|Zuzwil]] [[Zuzwil (Berna)|Zuzwil]] || align="center" | 3.5 |- style="background-color:#EFEFEF;" | '''Total''' (85) || align="center" | 946.8 |} === Cambeos === <gallery perrow=5> Archivu:Karte Gemeinden des Verwaltungskreis Bern-Mittelland 2010.png|Comuñes hasta 2010 Archivu:Karte Gemeinden des Verwaltungskreises Bern-Mittelland 2011.png|Comuñes hasta 2011 Archivu:Karte Verwaltungskreis Bern-Mittelland Gemeindeveraenderungen 2013.png|Comuñes hasta 2012 Archivu:Karte Verwaltungskreis Bern-Mittelland Gemeindeveraenderungen 2014.png|Comuñes hasta 2013 </gallery> === Fusiones === * 2011: ''[[Albligen]]'' y ''[[Wahlern]]'' → [[Schwarzenburg]] * 2012: ''[[Belp]]'' y ''[[Belpberg]]'' → [[Belp]] * 2013: ''[[Trimstein]]'' y ''[[Münsingen]]'' → [[Münsingen]] * 2014: ''[[Büren zum Hof]]'', ''[[Etzelkofen]]'', ''[[Fraubrunnen]]'', ''[[Grafenried]]'', ''[[Limpach]]'', ''[[Mülchi]]'', ''[[Schalunen]]'' y ''[[Zauggenried]]'' → [[Fraubrunnen]] * 2014: ''[[Jegenstorf]]'', ''[[Münchringen]]'' y ''[[Scheunen]]'' → [[Jegenstorf]] * 2014: ''[[Bleiken bei Oberdiessbach]]'' y ''[[Oberdiessbach]]'' → [[Oberdiessbach]] == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Distritu de Berna-Mittelland]] 1bh70b53kxraqplotcaemn4r8hcvls2 4377371 4377342 2025-06-18T09:17:33Z Ziv 117068 ([[c:GR|GR]]) [[File:Rüeggisberg-coat of arms.svg]] → [[File:CHE Rüeggisberg COA.svg]] → File replacement: update to new version ([[c:c:GR]]) 4377371 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} El '''Distritu de Berna-Mittelland''' (n'[[idioma alemán|alemán]] ''Verwaltungskreis Bern-Mittelland'', en [[idioma francés|francés]] ''Arrondissement administratif de Berne-Mittelland'') ye un de los diez nuevos distritos alministrativos del [[cantón de Berna]]. Tien una superficie de 947 km². La capital del distritu ye [[Ostermundigen]]. == Comuñes == {| {{tablaguapa}} border="1" !colspan="3" align=center bgcolor="#EFEFEF" | Distritu de Berna-Mittelland |- !colspan="1" bgcolor="#EFEFEF" width="200" | '''Comuñes''' !colspan="1" bgcolor="#EFEFEF" width="100" | '''Superficie'''<br />km² |- | [[Archivu:CHE Allmendingen bei Bern COA.svg|15px|Allmendingen]] [[Allmendingen bei Bern|Allmendingen]] || align="center" | 3.8 |- | [[Archivu:CHE Arni BE COA.svg|15px|Arni]] [[Arni bei Biglen]] || align="center" | 10.4 |- | [[Archivu:CHE Bäriswil COA.svg|15px|Bäriswil]] [[Bäriswil]] || align="center" | 2.8 |- | [[Archivu:CHE Belp BE COA.svg|15px|Belp]] [[Belp]] || align="center" | 23.29 |- | [[Archivu:CHE Bern BE COA.svg|15px|Bern]] [[Berna]] || align="center" | 51.6 |- | [[Archivu:Biglen-coat of arms.svg|15px|Biglen]] [[Biglen]] || align="center" | 3.6 |- | [[Archivu:CHE Bolligen COA.svg|15px|Bolligen]] [[Bolligen]] || align="center" | 16.6 |- | [[Archivu:CHE Bowil COA.svg|15px|Bowil]] [[Bowil]] || align="center" | 14.7 |- | [[Archivu:CHE Bremgarten bei Bern COA.svg|15px|Bremgarten bei Bern]] [[Bremgarten bei Bern]] || align="center" | 1.9 |- | [[Archivu:CHE Brenzikofen COA.svg|15px|Brenzikofen]] [[Brenzikofen]] || align="center" | 2.2 |- | [[Archivu:Clavaleyres-coat of arms.svg|15px|Clavaleyres]] [[Clavaleyres]] || align="center" | 1.0 |- | [[Archivu:CHE Deisswil bei Münchenbuchsee COA.svg|15px|Deisswil bei Münchenbuchsee]] [[Deisswil bei Münchenbuchsee]] || align="center" | 2.1 |- | [[Archivu:Diemerswil-coat of arms.svg|15px|Diemerswil]] [[Diemerswil]] || align="center" | 2.8 |- | [[Archivu:CHE Ferenbalm COA.svg|15px|Ferenbalm]] [[Ferenbalm]] || align="center" | 9.2 |- | [[Archivu:CHE Fraubrunnen COA.svg|15px|Fraubrunnen]] [[Fraubrunnen]] || align="center" | 31.95 |- | [[Archivu:CHE Frauenkappelen COA.svg|15px|Frauenkappelen]] [[Frauenkappelen]] || align="center" | 9.3 |- | [[Archivu:CHE Freimettigen COA.svg|15px|Freimettigen]] [[Freimettigen]] || align="center" | 2.9 |- | [[Archivu:Gelterfingen-coat of arms.svg|15px|Gelterfingen]] [[Gelterfingen]] || align="center" | 3.5 |- | [[Archivu:CHE Gerzensee COA.svg|15px|Gerzensee]] [[Gerzensee]] || align="center" | 7.8 |- | [[Archivu:Golaten-coat of arms.svg|15px|Golaten]] [[Golaten]] || align="center" | 2.8 |- | [[Archivu:CHE Grosshöchstetten COA.svg|15px|Grosshöchstetten]] [[Grosshöchstetten]] || align="center" | 3.4 |- | [[Archivu:CHE Guggisberg COA.svg|15px|Guggisberg]] [[Guggisberg]] || align="center" | 54.9 |- | [[Archivu:CHE Gurbrü BE COA.svg|15px|Gurbrü]] [[Gurbrü]] || align="center" | 1.8 |- | [[Archivu:CHE Häutligen COA.svg|15px|Häutligen]] [[Häutligen]] || align="center" | 3.0 |- | [[Archivu:CHE Herbligen COA.svg|15px|Herbligen]] [[Herbligen]] || align="center" | 2.7 |- | [[Archivu:CHE Iffwil COA.svg|15px|Iffwil]] [[Iffwil]] || align="center" | 5.0 |- | [[Archivu:CHE Ittigen COA.svg|15px|Ittigen]] [[Ittigen]] || align="center" | 4.2 |- | [[Archivu:Jaberg-coat of arms.svg|15px|Jaberg]] [[Jaberg]] || align="center" | 1.3 |- | [[Archivu:CHE Jegenstorf COA.svg|15px|Jegenstorf]] [[Jegenstorf]] || align="center" | 13.50 |- | [[Archivu:CHE Kaufdorf COA.svg|15px|Kaufdorf]] [[Kaufdorf]] || align="center" | 2.1 |- | [[Archivu:CHE Kehrsatz COA.svg|15px|Kehrsatz]] [[Kehrsatz]] || align="center" | 4.4 |- | [[Archivu:CHE Kiesen COA.svg|15px|Kiesen]] [[Kiesen]] || align="center" | 4.7 |- | [[Archivu:CHE Kirchdorf COA.svg|15px|Kirchdorf]] [[Kirchdorf]] || align="center" | 6.1 |- | [[Archivu:Kirchenthurnen-coat of arms.svg|15px|Kirchenthurnen]] [[Kirchenthurnen]] || align="center" | 1.3 |- | [[Archivu:CHE Kirchlindach COA.svg|15px|Kirchlindach]] [[Kirchlindach]] || align="center" | 11.9 |- | [[Archivu:CHE Köniz COA.svg|15px|Köniz]] [[Köniz]] || align="center" | 51.1 |- | [[Archivu:CHE Konolfingen COA.svg|15px|Konolfingen]] [[Konolfingen]] || align="center" | 12.8 |- | [[Archivu:CHE Kriechenwil COA.svg|15px|Kriechenwil]] [[Kriechenwil]] || align="center" | 4.8 |- | [[Archivu:CHE Landiswil COA.svg|15px|Landiswil]] [[Landiswil]] || align="center" | 10.3 |- | [[Archivu:CHE Laupen BE COA.svg|15px|Laupen]] [[Laupen]] || align="center" | 4.1 |- | [[Archivu:CHE Linden COA.svg|15px|Linden]] [[Linden (Suiza)|Linden]] || align="center" | 13.3 |- | [[Archivu:CHE Lohnstorf COA.svg|15px|Lohnstorf]] [[Lohnstorf]] || align="center" | 1.8 |- | [[Archivu:CHE Mattstetten COA.svg|15px|Mattstetten]] [[Mattstetten]] || align="center" | 3.8 |- | [[Archivu:Meikirch-coat of arms.svg|15px|Meikirch]] [[Meikirch]] || align="center" | 10.3 |- | [[Archivu:CHE Mirchel COA.svg|15px|Mirchel]] [[Mirchel]] || align="center" | 2.4 |- | [[Archivu:CHE Moosseedorf COA.svg|15px|Moosseedorf]] [[Moosseedorf]] || align="center" | 6.3 |- | [[Archivu:CHE Mühleberg COA.svg|15px|Mühleberg]] [[Mühleberg]] || align="center" | 26.3 |- | [[Archivu:Mühledorf-coat of arms.svg|15px|Mühledorf]] [[Mühledorf (Berna)|Mühledorf]] || align="center" | 2.3 |- | [[Archivu:CHE Thurnen und Mühlethurnen COA.svg|15px|Mühlethurnen]] [[Mühlethurnen]] || align="center" | 2.9 |- | [[Archivu:CHE Münchenbuchsee COA.svg|15px|Münchenbuchsee]] [[Münchenbuchsee]] || align="center" | 8.9 |- | [[Archivu:CHE Münchenwiler COA.svg|15px|Münchenwiler]] [[Münchenwiler]] || align="center" | 2.5 |- | [[Archivu:CHE Münsingen COA.svg|15px|Münsingen]] [[Münsingen]] || align="center" | 12.1 |- | [[Archivu:CHE Muri bei Bern COA.svg|15px|Muri bei Bern]] [[Muri bei Bern]] || align="center" | 7.7 |- | [[Archivu:CHE Neuenegg COA.svg|15px|Neuenegg]] [[Neuenegg]] || align="center" | 22.0 |- | [[Archivu:CHE Niederhünigen COA.svg|15px|Niederhünigen]] [[Niederhünigen]] || align="center" | 5.4 |- | [[Archivu:Niedermuhlern-coat of arms.svg|15px|Niedermuhlern]] [[Niedermuhlern]] || align="center" | 7.2 |- | [[Archivu:Noflen-coat of arms.svg|15px|Noflen]] [[Noflen]] || align="center" | 2.7 |- | [[Archivu:CHE Oberbalm COA.svg|15px|Oberbalm]] [[Oberbalm]] || align="center" | 12.4 |- | [[Archivu:CHE Oberdiessbach COA.svg|15px|Oberdiessbach]] [[Oberdiessbach]] || align="center" | 16.45 |- | [[Archivu:CHE Oberhünigen COA.svg|15px|Oberhünigen]] [[Oberhünigen]] || align="center" | 6.0 |- | [[Archivu:CHE Oberthal COA.svg|15px|Oberthal]] [[Oberthal]] || align="center" | 10.6 |- | [[Archivu:CHE Oppligen COA.svg|15px|Oppligen]] [[Oppligen]] || align="center" | 3.4 |- | [[Archivu:CHE Ostermundigen COA.svg|15px|Ostermundigen]] '''[[Ostermundigen]]''' || align="center" | 6.0 |- | [[Archivu:CHE Riggisberg COA.svg|15px|Riggisberg]] [[Riggisberg]] || align="center" | 29.9 |- | [[Archivu:CHE Rubigen COA.svg|15px|Rubigen]] [[Rubigen]] || align="center" | 7.0 |- | [[Archivu:CHE Rüeggisberg COA.svg|15px|Rüeggisberg]] [[Rüeggisberg]] || align="center" | 35.7 |- | [[Archivu:Rümligen-coat of arms.svg|15px|Rümligen]] [[Rümligen]] || align="center" | 4.7 |- | [[Archivu:CHE Rüschegg COA.svg|15px|Rüschegg]] [[Rüschegg]] || align="center" | 57.4 |- | [[Archivu:Schlosswil-coat of arms.svg|15px|Schlosswil]] [[Schlosswil]] || align="center" | 3.5 |- | [[Archivu:CHE Schwarzenburg COA.svg|15px|Schwarzenburg]] [[Schwarzenburg]] || align="center" | 44.79 |- | [[Archivu:CHE Stettlen COA.svg|15px|Stettlen]] [[Stettlen]] || align="center" | 3.6 |- | [[Archivu:Tägertschi-coat of arms.svg|15px|Tägertschi]] [[Tägertschi]] || align="center" | 3.6 |- | [[Archivu:CHE Toffen COA.svg|15px|Toffen]] [[Toffen]] || align="center" | 4.9 |- | [[Archivu:CHE Urtenen-Schönbühl COA.svg|15px|Urtenen-Schönbühl]] [[Urtenen-Schönbühl]] || align="center" | 7.2 |- | [[Archivu:CHE Vechigen COA.svg|15px|Vechigen]] [[Vechigen]] || align="center" | 24.8 |- | [[Archivu:CHE Wald BE COA.svg|15px|Wald]] [[Wald (Berna)|Wald]] || align="center" | 13.3 |- | [[Archivu:CHE Walkringen COA.svg|15px|Walkringen]] [[Walkringen]] || align="center" | 17.2 |- | [[Archivu:CHE Wichtrach COA.svg|15px|Wichtrach]] [[Wichtrach]] || align="center" | 11.6 |- | [[Archivu:CHE Wiggiswil COA.svg|15px|Wiggiswil]] [[Wiggiswil]] || align="center" | 1.4 |- | [[Archivu:CHE Wileroltigen COA.svg|15px|Wileroltigen]] [[Wileroltigen]] || align="center" | 4.1 |- | [[Archivu:CHE Wohlen bei Bern COA.svg|15px|Wohlen bei Bern]] [[Wohlen bei Bern]] || align="center" | 36.3 |- | [[Archivu:CHE Worb COA.svg|15px|Worb]] [[Worb]] || align="center" | 21.0 |- | [[Archivu:CHE Zäziwil COA.svg|15px|Zäziwil]] [[Zäziwil]] || align="center" | 5.4 |- | [[Archivu:CHE Zollikofen COA.svg|15px|Zollikofen]] [[Zollikofen]] || align="center" | 5.4 |- | [[Archivu:CHE Zuzwil BE COA.svg|15px|Zuzwil]] [[Zuzwil (Berna)|Zuzwil]] || align="center" | 3.5 |- style="background-color:#EFEFEF;" | '''Total''' (85) || align="center" | 946.8 |} === Cambeos === <gallery perrow=5> Archivu:Karte Gemeinden des Verwaltungskreis Bern-Mittelland 2010.png|Comuñes hasta 2010 Archivu:Karte Gemeinden des Verwaltungskreises Bern-Mittelland 2011.png|Comuñes hasta 2011 Archivu:Karte Verwaltungskreis Bern-Mittelland Gemeindeveraenderungen 2013.png|Comuñes hasta 2012 Archivu:Karte Verwaltungskreis Bern-Mittelland Gemeindeveraenderungen 2014.png|Comuñes hasta 2013 </gallery> === Fusiones === * 2011: ''[[Albligen]]'' y ''[[Wahlern]]'' → [[Schwarzenburg]] * 2012: ''[[Belp]]'' y ''[[Belpberg]]'' → [[Belp]] * 2013: ''[[Trimstein]]'' y ''[[Münsingen]]'' → [[Münsingen]] * 2014: ''[[Büren zum Hof]]'', ''[[Etzelkofen]]'', ''[[Fraubrunnen]]'', ''[[Grafenried]]'', ''[[Limpach]]'', ''[[Mülchi]]'', ''[[Schalunen]]'' y ''[[Zauggenried]]'' → [[Fraubrunnen]] * 2014: ''[[Jegenstorf]]'', ''[[Münchringen]]'' y ''[[Scheunen]]'' → [[Jegenstorf]] * 2014: ''[[Bleiken bei Oberdiessbach]]'' y ''[[Oberdiessbach]]'' → [[Oberdiessbach]] == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Distritu de Berna-Mittelland]] kr4ykq1chch1surscvr3c5v5jp7e3xh Historia de Xapón 0 90565 4376782 4373943 2025-06-17T12:52:25Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376782 wikitext text/x-wiki {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = vertical | anchu = 250 | títulu = Historia de [[Xapón]] | posición_títulu = center | fondu_de_títulu = | testu = | posición_texto = center | fondu_de_texto = | foto1 = Kadota_Kaizuka.JPG | testu1 = Reconstrucción d'una vivienda del [[periodu Yayoi]].| alineación_texto1 = center | semeya2 = Byodo-in_Uji03bs2640.jpg | testu2 = Templu budista de [[Byōdō-in]], construyíu mientres el [[periodu Heian]] y [[Ayalga Nacional de Xapón]]. | alineación_texto2 = center | semeya3 = Satsuma-samurai-during-boshin-war-period.jpg | testu3 = [[Samurái]]s de [[Provincia de Satsuma|Satsuma]] mientres la [[Guerra Boshin]].<br /><small>Fotografía de [[Felice Beatu]]</small> | alineación_texto3 = center | semeya4 = Leaping Patriotic Autumn.JPG | testu4 = [[Propaganda]] del [[Imperiu de Xapón]] mientres la so dómina de [[militarismu xaponés|militarismu]] y expansionismo. | alineación_texto4 = center | semeya5 = Tokyo night view 1.jpg | testu5 = Vista nocherniega de la [[Área del Gran Tokiu|metrópolis]] de [[Tokiu]]. | alineación_texto5 = center }} La {{nihongo|'''historia de Xapón'''|日本の歴史 o 日本史|Nihon non rekishi / Nihonshi}} ye la socesión de fechos socedíos dientro del [[archipiélagu xaponés]]. Dalgunos d'estos fechos apaecen aisllaos ya influyíos pola [[Xeografía de Xapón|naturaleza xeográfica de Xapón]] como [[nación insular]], en cuantes qu'otra serie de fechos, obedez a influencies foranes como nel casu del [[Imperiu chinu]], que definió'l so [[idioma xaponés|llinguaxe]], el so [[escritura xaponesa|escritura]] y, tamién, la so [[Política de Xapón|cultura política]]. Coles mesmes, otra de les influencies foranes foi la d'orixe [[Occidente|occidental]], lo que convirtió al país nuna [[industrialización|nación industrial]], exerciendo con ello una [[esfera d'influencia]] y una [[expansionismo|espansión territorial]] sobre'l [[Océanu Pacíficu|área del Pacíficu]]. Sicasí, dichu [[expansionismo]] detener tres la [[Segunda Guerra Mundial]] y el país asitiar nun esquema de nación industrial con venceyos a la so tradición cultural. L'apaición de los primeros habitantes humanos nel archipiélagu xaponés data del [[Paleolíticu]] aproximao 35&nbsp;000 [[antes del presente|años tras]].<ref name="preh" /> Ente los años [[11.000 e.C.|11&nbsp;000]] y [[500 e.C.|500 e.C. ]] dichos habitantes desenvolvieron un tipu d'[[alfarería]], llamáu «[[periodu Jōmon|Jōmon]]», considerada la más antigua del mundu.<ref name="2006a5" /> Darréu apaeció una cultura conocida como «[[periodu Yayoi|Yayoi]]», qu'utilizaba ferramientes de [[metal]] y [[arrozal|cultivaba arroz]]. Nella esistíen dellos cacicazgos, anque sobresaldría'l de [[Yamataikoku|Yamato]].<ref name="Yayoikeally" /> En sieglos posteriores los gobernantes de Yamato afitaron la so posición y empezaron a espandise pol archipiélagu so un [[centralización|sistema centralizáu]], torando a les diverses [[tribu|tribus]] esistentes, alegando la so [[mitoloxía xaponesa|descendencia divina]]. Coles mesmes, el gobiernu central empezó a asimilar costumes de [[Corea]] y de [[China (rexón)|China]]. La rápida imposición de tradiciones foranes produció una tensión na sociedá xaponesa y nel añu [[794]] la corte imperial fundó una nueva capital, [[Heian-kyō]] (actual [[Kioto]]), dando orixe a una cultura propia altamente sofisticada proveniente de l'[[cles xaponeses|aristocracia]]. Sicasí, nes [[provincies de Xapón|provincies]] el sistema centralizáu foi un fracasu y empecipióse un procesu de privatización de tierres, dando de resultes un colapsu de l'alministración pública y la rotura del orde públicu. L'aristocracia empezó a precisar l'ayuda de guerreros pa la proteición de les sos propiedaes, dando orixe a la clase [[samurái]]. [[Minamoto no Yoritomo]] asumió en [[1192]] el lideralgu de Xapón, instaurando la figura del [[shogunato]] como una institución militar permanente que gobernaría ''de facto'' mientres casi 700 años. L'españíu de la [[Guerra Ōnin]] en [[1467]] provocó una [[Periodu Sengoku|cadena de guerres]] que s'estendieron per Xapón, periodu que remató en [[1573]], cuando [[Oda Nobunaga]] empezó a unificar el país, pero nun pudo terminar la xera por cuenta de que foi traicionáu por unu de los sos principales xenerales. [[Toyotomi Hideyoshi]] vengó la so muerte y remató la unificación en [[1590]]. A la so muerte, el país volvió estremase en dos bandos, los que sofitaben al so fíu [[Toyotomi Hideyori|Hideyori]] y los que sofitaben a unu de los ''daimyō'' principales, [[Tokugawa Ieyasu]]. Dambos bandos enfrentar mientres la [[batalla de Sekigahara]], de la cual Ieyasu salió cola victoria, siendo nomáu oficialmente ''shōgun'' en [[1603]], instaurando'l [[shogunato Tokugawa]]. El periodu Edo carauterizar por ser pacíficu, y pola decisión de [[sakoku|cerrar les fronteres]] pa evitar el contautu col esterior. L'aisllamientu terminó en [[1853]] cuando'l [[comodoro]] [[Matthew Perry (militar)|Matthew Perry]] obligó a Xapón a abrir les sos puertes y roblar una serie de trataos coles potencies estranxeres (llamaos «[[Trataos Desiguales]]»), lo que causó malestar ente dalgunos [[samurái]]s, quien sofitaron al emperador por que retomara el so protagonismu na política. El postreru ''shōgun'' Tokugawa arrenunció en [[1868]], dando empiezu a la [[dómina Meiji]], llamada asina n'honor al [[Emperador Meiji|emperador reinante]] qu'asumió'l poder político. Empecipióse la modernización del país abandonando'l sistema feudal y el de los samurái, la capital foi treslladada a [[Tokiu]], empecipióse un fuerte procesu d'[[occidentalización]] y [[Xapón]] remanecería como'l primer país asiáticu industrializáu. Surdió un procesu d'[[Imperiu de Xapón|expansionismo territorial]] escontra naciones vecines, lo que los llevó a enfrentase militarmente al [[Guerra Ruso-Xaponesa|Imperiu rusu]] y al [[Primer Guerra Sino-Xaponesa|Imperiu Chinu]]. A la muerte del emperador Meiji, Xapón convirtiérase nun estáu modernu, industrializáu, con un gobiernu central y como potencia dientro d'Asia, andando a la tema con Occidente. Hubo una esplosión social debíu a la crecedera económica y poblacional y empezó a ganar terrén l'[[nacionalismu xaponés|estremismu políticu]] y escontra la [[década de 1930]] aceleróse la espansión militar, confrontando con China por [[Segunda Guerra Sino-Xaponesa|segunda vegada]]. Tres l'españíu de la guerra n'Europa, Xapón aprovechó la situación pa l'anexón d'otres zones d'Asia. Mientres l'añu 1941 les rellaciones diplomátiques ente Xapón y Estaos Xuníos yeren tirantes, una y bones el presidente d'Estaos Xuníos Franklin Delano Roosevelt bloquiara los suministros petrolíferos a Xapón y conxelara tolos creitos xaponeses nos Estaos Xuníos. El [[7 d'avientu]] de [[1941]] Xapón [[Ataque a Pearl Harbor|atacó Pearl Harbor]], colo qu'esti país entró a la [[Segunda Guerra Mundial]] como parte de les «[[Potencies de la Exa]]». A pesar d'una serie de victories iniciales, ganes frente a los Aliaos en batalles como la de [[Batalla de Midway|Midway]] camudaron los papeles nel [[Guerra del Pacíficu (1937-1945)|escenariu del Pacíficu]]. Dempués de los tarrecibles [[bombardeos atómicos sobre Hiroshima y Nagasaki]] Xapón presentó la so rindición incondicional, polo que tuvo [[ocupación de Xapón|ocupáu]] por fuercies estauxunidenses, que desmantelaron l'exércitu, lliberaron les zones ocupaes, el poder político del Emperador foi suprimíu y el primer ministru sería escoyíu pol parllamentu. En [[1952]] Xapón recuperó la so soberanía tres la firma del [[Tratáu de San Francisco]] y creció económicamente cola ayuda de la comunidá internacional. Políticamente, el [[Partíu Lliberal Democráticu (Xapón)|Partíu Lliberal Democráticu]], d'enclín conservador, tuvo gobernando de manera casi ininterrumpida mientres la posguerra. Col entamu de la [[yera Heisei]], Xapón sufrió una [[Burbuya financiera ya inmobiliaria en Xapón|recesión económica]] na [[década de 1990]] y socialmente enfrentar a un descensu de la [[natalidá]] y al rápidu avieyamientu de la población. Nos primeros años del [[sieglu XXI]], Xapón empezó a reformar les práutiques que rexíen dende la posguerra a la sociedá, al gobiernu y a la economía. == Periodización == {{VT|Periodos de Xapón|l1=Periodos de Xapón}} Pal so estudiu, la historia de Xapón estremar en grandes periodos en términos de producción artística y desarrollos políticos importantes.<ref>{{Cita web |url=http://www.artsmia.org/art-of-asia/history/japan-historical-periods.cfm |títulu=Guide to Japanese Historical Periods |fechaaccesu=1 de payares de 2009 |autor=Minneapolis Institúi of Arts |idioma=inglés }}</ref> La clasificación suel variar dependiendo del criteriu del autor, amás de que munchos d'ellos pueden ser subdividíos. Per otru llau, tamién esisten diverxencies en cuanto de primeres y final de dalgunos d'estos periodos. La clasificación realizada pol arqueólogu Charles T. Keally ye la siguiente: {| {{tablaguapa}} style="margin: 1em auto 1em auto; width:400px; height:400px" |- !style="width:400px; background:LightSkyBlue; color:black" colspan=3|Periodos históricos na arqueoloxía xaponesa |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=4, align="center"|'''Prehistoria'''<ref name="preh" /> |align="center"| [[Paleolíticu en Xapón|Paleolíticu]] |align="center"| 50/35&nbsp;000-13/9500&nbsp;a.&nbsp;P. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| [[Periodu Jōmon|Jōmon]] |align="center"| 13/9500-2500&nbsp;a.&nbsp;P. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| [[Periodu Yayoi|Yayoi]] |align="center"| 500 e.C. -300 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| [[Periodu Kofun|Kofun]] |align="center"| 300-710 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=2, align="center"|{{nihongo|'''Antigua'''<ref name="histKea" /><br />|古代|Kodai}} |align="center"| [[Periodu Nara|Nara]] |align="center"| 710-794 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| [[Periodu Heian|Heian]] |align="center"| 794-1185 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=2, align="center"|{{nihongo|'''Medieval'''<ref name="histKea" /><br />|中世|Chūsei}} |align="center"| [[Periodu Kamakura|Kamakura]] |align="center"| 1185-1392 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| [[Periodu Muromachi|Muromachi]] |align="center"| 1392-1573 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=2, align="center"|{{nihongo|'''Moderna temprana o Premoderna'''<ref name="histKea" /><br />|近世|Kinsei}} |align="center"| [[Periodu Azuchi-Momoyama|Azuchi-Momoyama]] |align="center"| 1573-1600 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| [[Periodu Edo|Edo]] |align="center"| 1600-1868 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=4, align="center"|{{nihongo|'''Moderna'''<ref name="histKea" /><br />|近代 / 現代<br />|Kindai / Gendai}} |align="center"| [[Dómina Meiji|Meiji]] |align="center"| 1868-1912 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| [[Yera Taishō|Taishō]] |align="center"| 1912-1926 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| [[Yera Shōwa|Shōwa]] |align="center"| 1926-1989 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| [[Yera Heisei|Heisei]] |align="center"| 1989-presente |} === Yeres xaponeses === {{AP|Yera xaponesa}} Los {{nihongo|''nengō''|年号}} suponen otra división de la so historia según l'[[Emperador de Xapón|emperador]] reinante. El sistema de clasificación por era basar nel nome del emperador, siguíu pel añu correspondiente al so mandatu. Por casu, 1948 correspuende al añu Shōwa 23. En Xapón anguaño utilízase tanto'l [[calendariu gregorianu]] como'l sistema de ''nengō'',<ref>{{Cita web |url=http://www.allcalendars.net/JapaneseYearConverter.php |títulu=Convert Western Years to Japanese Years |fechaaccesu=1 de payares de 2009 |idioma=inglés }}</ref> anque esti sistema ye escasamente utilizáu na bibliografía occidental. == Historia == === Periodu paleolíticu en Xapón === [[Ficheru:Japan glaciation.gif|thumb|200px|Xapón mientres la postrera [[glaciación]] (fai 20&nbsp;000 años). Les zones en naranxa son tierra sobre'l nivel del mar y les zones en blancu son árees con nieves perpetues.]] Por definición, el periodu paleolíticu en Xapón remató cola apaición de les primeres téuniques d'[[alfarería]], a la fin del postreru [[periodu glacial]], fai 13&nbsp;000-10&nbsp;000 años&nbsp;[[Antes del presente|a.&nbsp;P.]]<ref name="palaeol">{{Cita web |url=http://www.t-net.ne.jp/~keally/palaeol.html |títulu=Japanese Palaeolithic Period |fechaaccesu=1 de payares de 2009 |autor= Charles T. Keally |idioma=inglés}}</ref> La datación del entamu del paleolíticu ye motivu d'ampliu discutiniu, anque polo xeneral acéptase qu'esti periodu atopar ente los años 50/35&nbsp;000-13/9500&nbsp;a.&nbsp;P.<ref name="preh">{{Cita web |url=http://www.t-net.ne.jp/~keally/preh.html |títulu=Prehistoric Periods in Japan |fechaaccesu=1 de payares de 2009 |autor=Charles T. Keally |idioma=inglés}}</ref> El paleolíticu tardíu, datáu dende la escavación del sitiu de Iwajuku de [[1949]] y del cual llogróse numberosa información dende los [[años 1960]], puede estremase nes siguientes tradiciones y fases:<ref name="palaeol" /> {| {{tablaguapa}} style="margin: 1em auto 1em auto; width:550px; height:400px" |- !style="width:200px; background:LightSkyBlue; color:black" |Tradiciones !style="width:200px; background:LightSkyBlue; color:black" |Fases !style="width:150px; background:LightSkyBlue; color:black" |Feches |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=3| Ferramientes de [[cantar tallao]] |align="center"| Fase Ia |align="center"| 35&nbsp;000-27&nbsp;000&nbsp;a.&nbsp;P. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Fase Ib |align="center"| 27&nbsp;000-23&nbsp;000&nbsp;a.&nbsp;P. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Fase Ic |align="center"| 23&nbsp;000-21&nbsp;000&nbsp;a.&nbsp;P. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=2| [[Talla lítica|Ferramientes tallaes]] |align="center"| Fase IIa |align="center"| 21&nbsp;000-16&nbsp;000&nbsp;a.&nbsp;P. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Fase IIb |align="center"| 16&nbsp;000-13&nbsp;000&nbsp;a.&nbsp;P. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |Trabayu [[Microlito|microlítico]] |align="center"| Fase III |align="center"| 13&nbsp;000-12&nbsp;000&nbsp;a.&nbsp;P. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |[[Bifaz|Punta bifacial]] de proyeutil |align="center"| Fase IV |align="center"| 12&nbsp;500-11&nbsp;000&nbsp;a.&nbsp;P. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |colspan=2|Jōmon incipiente |align="center"|13&nbsp;000-9500&nbsp;a.&nbsp;P. |} Cuntar con poques evidencies sobre cómo vivíen los habitantes de Xapón mientres esti periodu, amás de que la presencia d'humanos antes de 35&nbsp;000&nbsp;a.&nbsp;P. ye revesosa.<ref name="preh" /> La transición ente ésti y el siguiente periodu foi gradual y nun s'atoparon nicios d'una rotura clara o de inconformidad ente los dos cultures.<ref name="palaeol" /> Sábese que los primeros habitantes yeren cazadores-pañadores que proveníen del continente y qu'utilizaben la piedra, pero nun tener cerámica o agricultura sedentaria.<ref name="TJP20">{{Cita Harvard|Kodansha|2003|p=20|sp=sí}}.</ref> === Periodu Jōmon === {{AP|Periodu Jōmon}} {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = vertical | anchu = 130 | títulu = Arte Jōmon | posición_títulu = center | fondu_de_títulu = | testu = | posición_texto = center | fondu_de_texto = | foto1 = JomonPottery.JPG | testu1 = Xarrón del periodu Jōmon incipiente.| alineación_texto1 = center | semeya2 = MiddleJomonJar2000BCE.jpg | testu2 = Xarrón del periodu Jōmon mediu.| alineación_texto2 = center | semeya3 = JomonStatue.JPG | testu3 = Estauína del periodu Jōmon final.| alineación_texto3 = center }} El {{nihongo|periodu Jōmon|縄文時代|Jōmon-jidai}} estremar del anterior per mediu de la [[Métodos de datación n'arqueoloxía|datación]] de l'apaición de l'[[alfarería]] nel país, comúnmente acomuñada con cultures [[agricultura|agrícoles]] tempranes. Mientres los primeros 10&nbsp;000 años dende la so apaición, aproximao dende'l 11&nbsp;000 al 500 e.C. , la subsistencia de los habitantes dependía principalmente de la [[caza]], la [[pesca]] y la [[collecha|recoyida]].<ref name="jomon">{{Cita web |url=http://www.t-net.ne.jp/~keally/jomon.html |títulu=Jomon Culture |fechaaccesu=1 de payares de 2009 |autor=Charles T. Keally |idioma=inglés}}</ref> Esti periodu toma'l so nome precisamente del tipu d'alfarería desenvuelta, siendo'l so significáu «marca de cuerda», señal distintiva que dexaben les cuerdes sobre magre húmedu, que se formaba con tires de folla cocíes a baxes temperatures. Según el so datación, la cerámica d'esti periodu ye la más antigua del mundu.<ref name="2006a5">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=5 |sp=sí}}</ref> Arqueológicamente, esta etapa estremar en seis subperíodos de la siguiente manera:<ref name="jomon" /> {| {{tablaguapa}} style="margin: 1em auto 1em auto; width:350px; height:400px" |- !style="width:200px; background:LightSkyBlue; color:black" |Subperiodos !style="width:150px; background:LightSkyBlue; color:black" |Feches<ref>Toes indicaes n'[[Datación por radiocarbono|edaes de radiocarbono brutes]] o a.P.</ref> |- style="background:Whitesmoke; color:black" | Jōmon incipiente |align="center"| 11&nbsp;000-7500 e.C. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |Jōmon inicial |align="center"| 7500-4000 e.C. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |Jōmon tempranu |align="center"| 4000-3000 e.C. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |Jōmon mediu |align="center"| 3000-2000 e.C. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |Jōmon tardíu |align="center"| 2000-1000 e.C. |- style="background:Whitesmoke; color:black" |Jōmon final |align="center"| 1000-500 e.C. |} === Periodu Yayoi === {{AP|Periodu Yayoi}} La cultura del {{Nihongo|periodu Yayoi|弥生時代|Yayoi jidai}} ye definida en Xapón como la primera n'implementar los métodos de [[arrozal|cultivo d'arroz]] según l'usu de [[metal]], anque arqueológicamente clasificar por aciu la identificación de ciertos artefautos, especialmente los estilos d'alfarería. Xeneralmente considérase qu'esta dómina tomó dende'l 500 e.C. hasta'l 300 de nuesa yera, y ta estremada de la mesma en trés subperíodos:<ref name="Yayoikeally">{{Cita web |url=http://www.t-net.ne.jp/~keally/yayoi.html |títulu=Yayoi Culture |fechaaccesu=1 de payares de 2009 |autor=Charles T. Keally |idioma=inglés}}</ref> {| {{tablaguapa}} style="margin: 1em auto 1em auto; width:800px; height:400px" |- !style="width:200px; background:LightSkyBlue; color:black" |Subperíodo !style="width:150px; background:LightSkyBlue; color:black" |Fases d'alfarería<br /><small>nel norte de [[Kyūshū]]</small> !style="width:150px; background:LightSkyBlue; color:black" |Fases d'alfarería<br /><small>nes llanures de [[Kantō]]</small> !style="width:150px; background:LightSkyBlue; color:black" |Fases d'alfarería<br /><small>en [[Aomori]]</small> !style="width:150px; background:LightSkyBlue; color:black" |Fases d'alfarería<br /><small>en [[Hokkaidō]]</small> |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=3, align="center"| Yayoi tempranu<br />500-100 e.C. |align="center"| Itazuke I |align="center"| Jōmon tardíu |align="center"| Sunasawa |rowspan=2, align="center"|Epi-jomon |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Itazuke II |align="center"| - |align="center"| Senu |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Jonokoshi |align="center"| - |align="center"|Nimaibashi |align="center"|Esan I |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=3, align="center"| Yayoi mediu<br />100 e.C. -100&nbsp;d.&nbsp;C. |align="center"| Sugu |align="center"| Osagata |align="center"| Inakadate 1 |rowspan=2, align="center"| Epi-jomon |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Mitoko |align="center"| Suwada |align="center"| Inakadate 2 |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Takamizuma |align="center"| Miyanodai |align="center"| Nembutsuma |align="center"| Esan II-IV |- style="background:Whitesmoke; color:black" |rowspan=3, align="center"| Yayoi tardíu<br />100-300 |align="center"| Shimo-Okuma |align="center"| Kugahara |align="center"| Oishitai |rowspan=2, align="center"| Epi-jomon |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Nobeta |align="center"| Yayoicho |align="center"| Chitose |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Nishijin |align="center"| Maenocho |align="center"| Chokaisan |align="center"| Kohoku B, C |- style="background:Whitesmoke; color:black" |} Los integrantes de la cultura Yayoi yeren por demás distintos físicamente a los de la cultura Jōmon, polo qu'esisten tres teoríes sobre l'orixe de los Yayoi:<ref name="Yayoikeally" /> # Yeren descendientes de los Jōmon, anque sufrieron cambeos fisiolóxicos debíu al cambéu na so dieta y forma de vida. # Yeren inmigrantes del continente (vía Corea). # Yeren descendientes del amiestu ente Jōmon ya inmigrantes. L'usu del metal diversificóse, incluyendo dende [[espada|espaes]] de [[bronce]], [[espeyu|espeyos]] pa ritos relixosos y armes de fierro hasta ferramientes agrícoles. Cola [[división del trabayu]] surdió una fonda [[clases sociales|estratificación na sociedá]], estableciendo les clases gobernantes y los sos súbditos, y dando como origen territorio o [[cacicazgos]].<ref name="Bitoantiguo">{{Cita Harvard |Bito|Watanabe|1984| p=2 |sp=sí}}.</ref> A la fin d'esti periodu esistieron gran cantidá de cacicazgos, siendo unu de los más importantes [[Periodu Yamato|Yamatai-koku]], que sentaría les bases de la nación emerxente mientres el periodu siguiente, y que la so esistencia rexistrar nes [[Cróniques de Wei]]. En diches cróniques rexístrase la esistencia d'una nación conocida en China como «[[Wa (Xapón)|Wa]]» so la direición d'una muyer llamada Himeko; probablemente la [[Emperatriz Jingū]].<ref name="Yayoikeally" /> <center> <gallery> Imaxe:Toro3.jpg|Vivienda típica del periodu Yayoi. Imaxe:DotakuBronzeBellLateYayoi3rdCenturyCE.jpg|Campana de bronce ([[sieglu III|s. III]]). Imaxe:Bronze Mirror in Ancient Japan.jpg|Espeyu de bronce. </gallery> </center> === Periodu Kofun === {{AP|Periodu Kofun}} [[Ficheru:NintokuTomb Aerial photograph 2007.jpg|thumb|250px|El ''[[Daisenryō-Kofun]]'' n'[[Osaka]], ye la tumba más grande d'esti tipu y la so construcción data del [[sieglu V]] d. C.]] El {{nihongo|periodu Kofun|古墳時代|Kofun jidai}} toma'l so nome de los {{nihongo|''[[kofun]]''|古墳|extra=llit. «tumba antigua» o «túmulu antiguu»}}; [[túmulu|túmulos]] funerarios nos que los miembros de la clase [[aristócrata|aristocrática]] yeren soterraos xunto colos sos [[arma|armes]], [[armadura (combate)|armadures]] y espeyos de bronce, y que xeneralmente solíen tener la forma d'un güeyu de [[pesllera]].<ref name="pag6">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=6 |sp=sí}}.</ref> Les bases d'estos túmulos variaben de tamañu, llegando dalgunos a ser tan grandes como les de les [[pirámides d'Exiptu]], reflexando la magnitú del poder de los gobernantes.<ref name="Bitoantiguo" /> Mientres esti periodu Xapón tuvo enforma contautu con [[China]] y [[Corea]], especialmente con esta postrera.<ref name="kofun">{{Cita web |url=http://www.t-net.ne.jp/~keally/kofun.html |títulu=Kofun Culture |fechaaccesu=1 de payares de 2009 |autor=Charles T. Keally |idioma=inglés}}</ref> Mientres l'añu [[400]], un exércitu d'[[infantería]] allegó n'auxiliu del reinu de [[Paekche]],<ref name="pag15">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=15 |sp=sí}}.</ref> alcontráu na parte sureste de la [[península de Corea]],<ref name="kofun" /> pero sufrió una gran derrota a manes de la [[caballería]] del reinu de [[Koguryŏ]],<ref name="pag15" /> procedente del norte de la península.<ref name="kofun" /> El periodu Kofun marca'l fin de la prehistoria y, por cuenta de la falta de rexistros xaponeses, la historia d'esta dómina depende de fontes esternes (primero de cróniques coreanes y darréu de les chines), lo mesmo que de los escritos d'entamos del [[periodu Nara]], alredor del [[sieglu VIII]]. Anque nun se cunta con escritos provenientes de China que menten Xapón ente los años [[266]] y [[413]], rexistros coreanos del [[sieglu IV]] apurren amplia información de les actividaes del reinu de ''[[Wa (Xapón)|Wa]]'' na península coreana. Per otru llau, los rexistros chinos, dataos nel [[sieglu V]], amuesen la estrecha rellación ente l'emerxente gobiernu [[Yamataikoku|Yamato]] (allugáu na actual [[prefeutura de Nara]]) y China. Ente los años [[413]] y [[502]], los ''[[cinco rey de Wa]]'', nome con que son mentaos cinco monarques de Xapón, caltuvieron una estrecha rellación con dichu país, unviando emisarios de cutio.<ref name="kofun" /> El periodu Kofun xeneralmente dátase ente los años [[250]]/[[300]]-[[538]]/[[552]], tando marcáu l'empiezu pola construcción del primer ''kofun'' y el final pola fecha en que se considera que'l [[budismu]] introducir en Xapón. Per otru llau, diversos historiadores y arqueólogos, como'l casu de Charles T. Keally, estienden el periodu hasta l'añu [[710]], polo que los periodos [[periodu Asuka|Asuka]] y [[periodu Hakuhō|Hakuhō]] consideraríense subperíodos del Kofun.<ref name="kofun" /> Según la datación de Keally, la cronoloxía del periodu quedaría de la siguiente forma:<ref name="kofun" /> {| {{tablaguapa}} style="margin: 1em auto 1em auto; width:380px; height:400px" |- !style="width:150px; background:LightSkyBlue; color:black" |Cronoloxía !style="width:230px; background:LightSkyBlue; color:black" |Feches |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Kofun tempranu |align="center"| Finales del [[sieglu III]]-[[sieglu IV]] |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"| Kofun mediu |align="center"| Finales del sieglu IV-[[sieglu V]] |- style="background:Whitesmoke; color:black" |align="center"|Kofun tardíu<br />[[Periodu Asuka|Asuka]] ([[552]]-[[646]])<br />[[periodu Hakuhō|Hakuhō]] ([[646]]-[[710]]) |align="center"| [[sieglu VI]]-[[sieglu VII]] |} El gobiernu de la corte de Yamato centrar nun {{nihongo|''Kimi''|君|extra=«[[rei]]»}}, pero a partir del sieglu V el mandatariu yera llamáu {{nihongo|''Ōkimi''|大君|extra=«gran rei»}}. El títulu {{nihongo|''[[Tennō]]''|天皇|extra=«[[emperador]]»}}, que úsase hasta los nuesos díes, foi utilizáu a partir del mandatu del [[emperador Tenmu]].<ref name="kofun" /> ==== Periodu Asuka ==== {{AP|Periodu Asuka}} [[Ficheru:Horyu-ji08s3200.jpg|thumb|300px|[[Templu budista]] d'[[Hōryū-ji|Hōryū]]. Construyíu a mediaos del periodu Asuka por órdenes del Príncipe Shotoku, reflexa l'entamu de la presencia del budismu en Xapón.]] El {{nihongo|periodu Asuka|飛鳥時代|Asuka jidai}} ta marcáu pola introducción del [[budismu]] en Xapón, xeneralmente fecháu nel añu 552.<ref>Esta fecha varia según distintes fontes. Por casu, l'escritor británicu [[Stephen Turnbull]] asitia esti acontecimientu nel añu [[530]]. {{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=9 |sp=sí}}. Otres fontes asitiar ente 593 y 710, fundiéndose col periodu Hakuhō. {{Cita Harvard |Kodansha|2003| p=22 |sp=sí}}.</ref> La llegada d'esta relixón traxo consigo una serie de conflictos dientro del país, pos dellos miembros de la corte vieron con bonos güeyos el so espardimientu, considerando qu'al traviés de la so implantación llograríase más fácilmente la unidá nacional: yera más senciellu sentar una nueva base xerárquica relixosa so la figura d'una deidá omnipotente ([[Buda]]), a diferencia de los cientos de ''[[kami]]s'' del [[shintō]] o sintoísmu. El conflictu terminó cola victoria de [[Lluria non Umako]] nel añu [[587]], según cola posterior adopción del budismu como relixón oficial per parte del [[príncipe Shotoku]] y de la [[emperatriz Suiko]] en [[593]]. Curiosamente, el budismu nun sustituyó al sintoísmu, sinón que dambes relixones convivieron pacíficamente la mayor parte de la historia d'esti país.<ref name="Turnbull2006a10">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=10 |sp=sí}}.</ref> El príncipe Shotoku estableció un gobiernu centralizáu, y la corte xaponesa construyó templos, palacios y capitales basándose nos modelos coreanos y depués en modelos chinos. Shotoku tuvo esteláu por estes naciones, polo qu'impulsó l'usu de [[sinograma|caráuteres chinos]] (lo que daría orixe a los ''[[kanji]]s''), sentó les bases pal desenvolvimientu de [[deontología|código de conducta]] y [[Códigu deontolóxicu|ética gubernamental]] basaos nel budismu ([[Constitución de los diecisiete artículos]], [[604]]) y unvió [[misiones xaponeses a la China Imperial|embaxaes]] a la China de la [[dinastía Sui]] ([[600]] a [[618]]) col fin d'establecer rellaciones diplomátiques igualitaries.<ref name="TSJ21">{{Cita Harvard |Kodansha|2003| p=21 |sp=sí}}.</ref><ref name="Bito4">{{Cita Harvard |Bito|Watanabe|1984| p=4 |sp=sí}}.</ref> En [[602]], el [[príncipe Kume]] empobinó una espedición a Corea acompañáu d'ente cientu venti y cientu cincuenta caciques locales, que ostentaben el títulu de ''Kuni nin Miyatsuko''. Cada unu d'ellos diba acompañáu d'un exércitu personal, de tamañu variable dependiendo de les riqueces de cada feudu. Estes tropes constituyeron lo que sería'l prototipu d'un exércitu [[samurái]] sieglos dempués.<ref name="pag15" /> L'arte nesta dómina centrar nel finu [[arte budista]], teniendo como principal obra'l templu budista de Hōryū o [[Hōryū-ji]], encargáu pol príncipe Shotoku a empiezos del sieglu VII y que ye la estructura de madera más antiguo del mundu.<ref name="Bito4" /> ==== Periodu Hakuhō ==== {{AP|Periodu Hakuhō}} [[Ficheru:Fujiwara-Kamatari.jpg|thumb|200px|[[Nakatomi non Kamatari]], personaxe decisivu nel [[periodu Hakuhō]] al collaborar col fin del [[clan Soga]] pa la creación de les [[Reformes Taika]] y del [[Códigu Ōel mio]]. Pol so llabor recibió l'apellíu [[cla Fujiwara|Fujiwara]].]] [[Ficheru:Kobayashi Izanami and Izanagi.jpg|thumb|200px|[[Izanagi]] (derecha) y [[Izanami]] (esquierda) creando'l mundu terrenal. Pintura d'[[Eitaku Kobayashi]].]] Tres la muerte del príncipe Shotoku en [[621]], dientro de la corte surdió una cla llamada [[clan Soga|Lluria]], qu'amodo atropó poder políticu y constituyó una amenaza pal gobiernu imperial. Escontra [[645]] la situación yera tan crítica que'l [[príncipe Naka non Ōy]], xunto con otros, entamó una intriga ([[Incidente de Isshi]]) nel que'l príncipe asesinó al líder del clan, [[Lluria non Iruka]] en plena audiencia cola [[emperatriz Kōgyoku]]. De resultes, darréu claudicó la emperatriz, xubió al tronu'l so hermanu menor, el [[Emperador Kōtoku]], y la cla Lluria foi destruyíu. El nuevu emperador, xunto con [[Nakatomi non Kamatari]] y el príncipe Naka non Ōy, redactó una serie de lleis llamaes [[Reformes Taika]] nel añu [[646]] col fin de fortalecer el gobiernu central, establecer una [[reforma agraria]], reestructurar la corte imperial según el modelu chinu de la [[Dinastía Tang]], y inclusive motivóse la unviada d'[[misiones xaponeses a la dinastía Tang|embaxaes]] y estudiantes a China col fin d'asonsañar aspeutos culturales d'esti país, afectando de manera radical a la [[cultura xaponesa|cultura]] y la so [[sociedá xaponesa|sociedá]]. Esti periodu conozse como {{nihongo|[[Hakuhō]]|白鳳文化|Hakuhō bunka}}. Tres les muertes del Emperador Kōtoku (en [[654]]) y de la Emperatriz Kōgyoku (quien reasumió el tronu col nome d'[[Emperatriz Saimei]], finando en [[661]]), asumió'l tronu'l Príncipe Naka non Ōy col nome d'[[Emperador Tenji]], quien promulgó de manera formal el primer ''[[ritsuryō]]'' (compilación de lleis basaes na filosofía [[confucianismu|confucianista]] y nes lleis chines); el [[Códigu Ōel mio]] ([[669]]).<ref>{{Cita Harvard|Ponsonby-Fane|1959|p=52|sp=sí}}.</ref> Nakatomi non Kamatari, quien redactó dichu códigu, foi compensáu recibiendo l'apellíu Fujiwara, y convertiríase nel fundador del [[cla Fujiwara]]. Tres l'aplicación de los ''ritsuryō'', les antigües cles poderoses fueron quitaos de los sos privilexos y quedaron convertíos en burócrates d'alta alcurnia, ente que les capes más baxes de l'antigua élite convertir n'oficiales locales.<ref name="Bito4" /> Los conflictos bélicos siguieron asocediendo en China y Corea. Nel añu [[618]] la [[dinastía Tang]] tomó'l poder en China, y xuniéronse al reinu coreanu de [[Silla (Corea)|Silla]] col fin d'atacar a Paekche. Los xaponeses unviaron tres ejércitos espedicionarios (en [[661]], [[662]] y [[663]]) para auxiliar al reinu de Paekche. Mientres estes espediciones sufrieron una de les peores derrotes na so historia antigua, perdiendo 10&nbsp;000 homes y cuantiosos barcos y caballos.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=17 |sp=sí}}.</ref> Xapón empezó a esmolecese por una invasión per parte de la nueva alianza ente Silla y China. En [[670]] ordenóse [[censu de población|censar]] a la población pa reclutar elementos pal exércitu. Amás fortificóse la mariña norte de [[Kyūshū]], afitáronse guardias y construyéronse [[Almenara (fueu)|almenaras]] nes veres de les islles [[Islla de Tsushima|Tsushima]] y [[Islla Iki]].<ref name="pag18">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=18 |sp=sí}}.</ref> Los xaponeses escaecer de la guerra esterna a la muerte del [[emperador Tenji]] nel añu [[671]]. En [[672]] los sos dos socesores apostáronse'l tronu na [[Guerra Jinshin]]. Dempués del trunfu d'[[emperador Tenmu]] en [[684]], ésti ordenó que tolos oficiales civiles y militares apoderaren les [[artes marciales]].<ref name="pag18" /> Los socesores del Emperador Tenmu remataron nel añu [[702]] les reformes militares col {{nihongo|''[[Códigu Taihō]]''|大宝律令|Taihō-ritsuryō}}, por aciu el cual llogróse un exércitu numberoso y estable conforme al sistema chinu. Cada ''heishi'' (soldáu) yera asignáu a un ''gundan'' (reximientu) mientres una parte del añu y el restu dedicar a xeres agrícoles. Cada soldáu taba forníu con [[Arqueru (exércitu)|arcos]], un [[carcaj]] y un par d'[[espada|espaes]].<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=19 |sp=sí}}.</ref> ===== Establecimientu del sistema imperial ===== {{AP|Mitoloxía xaponesa}} Mientres ésta dómina, nel [[sieglu VIII]], los gobernadores de [[Periodu Yamato|Yamato]] ordenaron que se dexara constancia de los mitos esistentes como una forma de legitimarse frente a la población.<ref name="pag6" /> La más importante d'eses lleendes ye la referente a la creación de Xapón, atribuyida a los ''[[kami]]'' [[Izanagi]] y [[Izanami]]. Según la lleenda, d'estos dos naceríen los trés ''kami'' mayores: [[Amaterasu]] —diosa del sol y señora de los cielos—, [[Susanoo]] —dios de los océanos— y [[Tsukuyomi]] —dios de la escuridá y de la Lluna—.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=6 & 7 |sp=sí}}.</ref> Un día Amaterasu y Susanoo aldericaron, polo que Susanoo enfilóse estrozando tou al so pasu. Amaterasu asustóse tantu que s'escondió nuna [[Ama-non-Iwato|cueva]] negándose a salir, polo que'l mundu foi quitáu de la lluz. Al envís de faela salir, un ''kami'' femenín, [[Ame-non-Uzume]], efeutuó una danza obscena que foi acompañada pola risa de la miríada de dioses<ref name="Gardini58">{{Cita Harvard |Gardini|1996| p=58 |sp=sí}}.</ref> que taben axuntaos n'asamblea.<ref>{{Cita Harvard |Gardini|1996| p=56 |sp=sí}}.</ref> Al momentu en que Amaterasu preguntó polo qu'asocedía, dixéron-y qu'había una ''kami'' más poderosa, polo que salió de la cueva y adulces foise averando a un espeyu que punxeron frente a ella.<ref name="Gardini58" /> Foi tal la so sorpresa de ver el so propiu reflexu,<ref>{{Cita Harvard |Hackin|1994| p=392 |sp=sí}}.</ref> que quedó esllumada unos momentos y entós aprovecharon pa prindala y la lluz volvió allumar la Tierra,<ref name="Pag7">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=7 |sp=sí}}.</ref> polo que l'[[Yata non kagami|espeyu]] formó parte de les [[Insinies Imperiales de Xapón]].<ref name="Pag7" /> El segundu elementu de los trés xoyes de la Corona xaponesa descríbese más palantre na mesma lleenda. Susanoo foi desterráu polos males causaos y mientres analayaba peles tierres d'[[Izumo (Shimane)|Izumo]] escuchó qu'una [[Serpentes|culiebra]]<ref>{{Cita web |url=http://www.clubmanga.net/files/cursos/historia/CH_Mitologia.pdf |títulu=Mitología xaponesa: Xénesis del mundu y apaición de los primeros dioses |fechaaccesu=7 d'ochobre de 2008|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.clubmanga.net/files/cursos/historia/CH_Mitologia.pdf|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref><ref>Anque otres fontes como Turnbull aseguren que la traducción ye ''dragón''. {{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=7 |sp=sí}}.</ref> d'ocho cabeces, llamada [[Yamata-non-Orochi]], apavoriaba a los pobladores. Susanoo mató a la culiebra enfilándola con [[sake]] y cortó-y les cabeces. Na so cola foi atopada una [[Kusanagi|espada]], que decidió dá-yla a la so hermana en señal de paz. Esta espada representa'l segundu iconu de les insinies imperiales.<ref name="Pag7" /> La tercera y última insinia ye una [[Magatama|xoya en forma de curva]], que Amaterasu dio al so nietu [[Ninigi]] cuando ésti foi unviáu al mundu terrenal a gobernar. La xoya pasó de la mesma al so nietu, l'[[emperador Jinmu]], primer emperador xaponés.<ref name="Pag7" /> D'esta forma, auspiciados nes creencies populares, los gobernadores de Yamato legitimaron el procesu por aciu el cual Xapón sería gobernáu por un sistema imperial, sofitaos fuertemente pola creencia ''[[Shintō]]''.<ref name="Pag7" /> === Periodu Nara === {{AP|Periodu Nara}} [[Ficheru:Daibutsu-den in Todaiji Nara01bs3200.jpg|thumb|250px|left|''Daibutsu-dean'', dientro del complexu del [[Tōdai-ji]]. Esti templu budista foi patrocináu pola Corte Imperial mientres el periodu Nara.]] El {{nihongo|periodu Nara|奈良時代|Nara-jidai}} dátase xeneralmente ente los años [[710]], cuando la capital foi treslladada a [[Heijō-kyō]], cerca de la ciudá de Nara, y remata nel añu [[794]], cuando la capital treslládase nuevamente a [[Heian-kyō]], no que güei ye [[Kioto]].<ref name="histKea">{{Cita web |url=http://www.t-net.ne.jp/~keally/hist.html |títulu=Historic Archaeological Periods in Japan |fechaaccesu=1 de payares de 2009 |autor=Charles T. Keally |idioma=inglés}}</ref> Nesti periodu l'estáu burocráticu chinu algamó'l so clímax: la nueva capital foi construyida al usu de la capital de la dinastía Tang, [[Chang'an]].<ref name="Bito6">{{Cita Harvard |Bito|Watanabe|1984| p=6 |sp=sí}}.</ref><ref name="TSJ24">{{Cita Harvard |Kodansha|2003| p=24 |sp=sí}}.</ref> El budismu y confucianismu espolletaron, sol patrociniu del gobiernu, y fueron usaos pa sofitar el poder político y construyéronse templos tantu na capital como en caúna de les provincies. La influencia cultural china fíxose más evidente y la [[lliteratura de Xapón|lliteratura]] apaeció colos primeros rexistros históricos compilados pola Corte Imperial: el ''[[Kojiki]]'' ([[712]]) y el ''[[Nihonshoki]]'' ([[720]]). L'apaición del llinguaxe escritu tamién dio orixe a la primer manifestación de poesía xaponesa, el ''[[waka]]'', y en [[759]] faise la primer compilación d'importancia; el ''[[Man'yōshū]]''. Sicasí, el sistema chinu nun encaxar cola sociedá xaponesa y les disputes na Corte Imperial fueron comunes ente miembros de la familia imperial, la cla Fujiwara y los monxos budistes. [[Fujiwara no Fuhito]], fíu de Kamatari y burócrata poderosu dientro de la corte, compiló el [[Códigu Yōrō]] en [[720]], pero la so muerte nesi mesmu añu xeneró una división del poder ente los sos fíos. El [[príncipe Nagaya]] aprovechó'l momentu, pero los fíos de Fuhito detener y condergar a muerte en [[729]]. Sicasí, pocos años dempués morrieron los fíos de Fuhito depués d'una epidemia de [[viruela]], atribuyéndose a una maldición que llanzó'l príncipe antes de morrer. Esto provocó que l'[[emperador Shōmu]] treslladar a delles ciudaes que fueron declaraes de manera efímera como capitales ente [[740]] y [[745]], antes de volver a Nara.<ref name="Titsingh71">{{Cita Harvard |Titsingh|1834| p=71 |sp=sí}}.</ref> Tres l'abdicación del Emperador Shōmu en [[749]], el cleru budista tomó poder col sofitu de la [[emperatriz Kōken]] quien, anque abdicó en [[758]], siguió exerciendo poder sobre la corte, favoreciendo a un importante monxu budista llamáu [[Dōkyō]]. Esto provocó que la cla Fujiwara y l'[[emperador Junnin]] intentaren faer un golpe d'estáu en [[764]] que falló, provocando la deposición del emperador y la execución de [[Fujiwara no Nakamaro]], líder de la combalechadura. La emperatriz reasumió el tronu col nome d'[[emperatriz Shōtoku]], siguiendo cola cesión de poder a Dōkyō, quien llegó inclusive a ser nomáu por un [[oráculu]] como socesor a emperador.<ref name="Titsingh78-81">{{cita Harvard|Titsingh|1834|p=78-81|sp=sí}}.</ref> Sicasí, la emperatriz finó por cuenta de la viruela en [[770]], Dōkyō foi exiliáu y empecipióse un nuevu aldu na política espulsando a los monxos budistes del gobiernu y suspendiendo el patrociniu gubernamental a dicha relixón. Les midíes propulsadas pol [[emperador Kōnin]] ([[770]]-[[781]]) y pol [[emperador Kanmu]] ([[781]]-[[806]]) fixeron que finalmente la corte imperial dexara Nara, por considerala malsana y coles mires de desconectase de los templos budistes qu'esistíen na ciudá. Treslladáronse primero de manera temporal a [[Nagaoka-kyō]] en [[784]] y finalmente a la nueva capital [[Heian-kyō]] («Capital de la Paz y de la Tranquilidá») en [[794]].<ref name="Bito6" /><ref name="TSJ24" /> Cola nacencia del [[Silla (Corea)|Estáu Unificáu de Silla]] sumió l'amenaza d'una invasión coreana escontra Xapón, polo que la Corte de Nara centró la so atención nos {{nihongo|''[[emishi]]''|蝦夷|extra=«bárbaros»}}, habitantes del norte de Xapón con quien tuvieren numberosos fregaos. En [[774]] españó una importante revuelta, conocíu como la [[guerra de los Trenta y ocho Años]], onde los ''emishi'' utilizaron un sistema de «guerra de guerrilles» y una espada de fueya curva, que tenía meyor desempeñu cuando se montaba, a diferencia de la espada recta del exércitu de la Corte de Nara. Nun foi sinón hasta [[796]], al traviés de [[Sakanoue non Tamuramaro]], cuando llograron vencelos finalmente.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=21 |sp=sí}}.</ref> Sakanoue recibió'l títulu de {{nihongo|''Seii Taishōgun''|征夷大将軍|extra= «Gran Xeneral Apaciguador de los Bárbaros»}},<ref>{{Cita Harvard |Izuka|Sinclaire|2001| p=13 |sp=sí}}.</ref> espresión que dempués s'utilizaría pa designar al líder de los samuráis.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=21 & 22|sp=sí}}.</ref> El sistema d'allistamientu de llabradores terminó nel [[792]], al reconocer que la principal fuercia militar venía de los caciques y los sos soldaos y non de los llabradores que nun teníen un entrenamientu y disciplina afechos pa los campos de batalla.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=22 |sp=sí}}.</ref> === Periodu Heian === {{AP|Periodu Heian}} [[Ficheru:Ch5 wakamurasaki.jpg|thumb|250px|Ilustración d'una escena del ''[[Genji Monogatari]]''. Mientres el periodu Heian l'aristocracia foi la exa de la cultura, política y sociedá xaponeses.]] El {{nihongo|periodu Heian|平安時代|Heian jidai}} empezó col establecimientu de la capital nel añu 794 no que güei ye Kioto, y la so final ta acutáu pol establecimientu del primer [[shogunato]] na historia del país: El [[shogunato Kamakura|Kamakura]]. ==== Afitamientu de l'aristocracia ==== Nesti periodu'l treme estatal chinu foi modificáu y afechu a les necesidaes xaponeses dando orixe a una cultura mesma sofisticada.<ref name="Bito6" /> Cola decadencia del ríxidu sistema burocráticu de los códigos [[Taika (yera)|Taika]] y [[Taihō (yera)|Taihō]], la institución imperial fortalecer nos primeros años del reináu del [[emperador Kanmu]], pero tres la muerte d'ésti en [[806]] abandonar de manera progresiva l'asimilación cultural con China y escontra [[838]] dar por remataes les rellaciones cola [[dinastía Tang]]. Tamién, cola desapaición del antiguu sistema políticu, el [[cla Fujiwara]] empezó un procesu d'acaparamientu de les xerarquíes cimeres del gobiernu a partir de la primer metá del [[sieglu IX]], estableciendo estrechos llazos matrimoniales cola familia imperial. Los líderes del clan asitiar de tal manera que se convirtieron en [[Rexencia (política)|rexentes]] (''[[sesshō]]'' y ''[[kanpaku]]'') de los emperadores, ente qu'otros miembros del clan Fujiwara llograron monopolizar puestos cimeres como los del Conseyu d'Estáu (''[[Daijō-kan]]'').<ref name="Bito6" /><ref name="TSJ24" /> Los oficiales de medianu y baxu rangu fueron partíos de manera hereditaria por otres cles aristocráticos.<ref name="Bito6" /> Escontra finales del [[sieglu X]] y empiezos del [[sieglu XI]], los Fujiwara gobernaron ''[[de facto]]'' Xapón y bien pocos emperadores gobernaron pola so cuenta, yá que asumíen el tronu y yeren forzaos polos xefes del clan a abdicar siendo bien nueves, dexando les decisiones alministratives a los rexentes y al ''Daijō-kan''. El budismu esotéricu de les sectes [[Tendai]] y [[Shingon]] fíxose bien popular nesti periodu y los aristócrates buscaron la salvación» al traviés de ceremonies y ritos. Hubo una sofisticación de la cultura xaponesa, qu'hasta esi entós remanábase cola escritura ideográfico china, teniendo como exa central a la corte imperial. Hubo una meyora lliteraria sorprendente cola creación del ''[[kana]]'', una escritura silábico que s'afaía a la fonética xaponesa.<ref name="Bito6" /> Estableciéronse nuevos xéneros como la [[novela]] (''[[monogatari]]''), sobresaliendo'l ''[[Genji Monogatari]]'' de [[Murasaki Shikibu]], escritu alredor del añu [[1000]], [[Prensa escrita|diarios]], [[ensayu|ensayos]] y otros escritos personales fechos por cortesanos como'l ''[[Makura no Sōshi]]'' de [[Sei Shōnagon]], tamién escritu alredor del añu 1000. Nel campu militar, escontra [[860]] podía apreciase la mayoría de les carauterístiques de los futuros guerreros samuráis:<ref name="pag23">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=23 |sp=sí}}.</ref> caballeros a caballu diestros nel usu del arcu, amás del emplegu d'espaes de fueya curva.<ref name="pag23" /> Estos militares a caballu gociaben del total enfotu del «[[Tronu del Crisantemu]]» y encargábense de la seguridá de les ciudaes lo mesmo que de lluchar contra les revueltes qu'asocedieren.<ref name="pag23" /> Sicasí, el sistema públicu de tierres que s'estendía sobre les provincies tuvo a puntu d'esbarrumbase, polo qu'en munchos llugares creáronse terrenes privaos (''[[shōen]]'') qu'aprovecharon en primer instancia l'aristocracia y los grandes templos. Cola suspensión de los rexistros familiares y la asignación de tierres cultivables escontra'l sieglu X, les tierres estatales integrar en terrenes privaos.<ref name="Bito6" /> Los propietarios de los terrenes privaos nomaron como alministradores a los clanes locales y a los llabradores, tresfiriendo eventualmente el poder a estos. Sicasí, la esistencia de numberoses propiedaes privaes amenorgó significativamente los [[impuestu|impuestos]] y llegóse al puntu que la mesma familia imperial viose obligada a llograr terrenes privaos p'asegurar dichos ingresos.<ref name="Bito7">{{Cita Harvard|Bito|Watanabe|1984| p=7 |sp=sí}}.</ref> ==== Surdimientu de la clase samurái ==== [[Ficheru:Sasa Rindo.svg|thumb|200px|[[Mon (blasón)|Mon]] del [[cla Minamoto]], unu de los protagonistes del [[periodu Heian]].]] [[Ficheru:Ageha-cho.svg|thumb|200px|[[Mon (blasón)|Mon]] del [[cla Taira]], enemigos del [[cla Minamoto]] y unu de los clanes más importantes de la [[Yera Heian]].]] El procesu de descentralización que sufrió'l gobiernu fizo que la execución de l'alministración llocal tuviera dificultaes, teniendo de resultes la eventual rotura de la llei y l'orde públicu.<ref name="Bito6" /> Mientres el sieglu IX Xapón sufrió un grave cayente económicu por cuenta de [[plaga|plagues]] y diverses [[fame|fames]] y a principios del sieglu X tuvieron llugar numberosos disturbios, desórdenes y rebeliones por cuenta de la situación que se vivía. El gobiernu tomó la decisión de conceder amplios poderes a los gobernadores locales pa reclutar tropes con lluchadores d'espada (''[[katana]]''), [[Tiru con arcu arqueros]] y [[caballería]], apuntando a los llabradores como los sos siguidores, y actuar contra les crecientes rebeliones conforme a lo que creyeren conveniente,<ref name="Bito7" /><ref name="Pag24">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=24 |sp=sí}}.</ref> lo que-yos dio a dichos gobernadores un enorme poder políticu. Ye mientres esti periodu cuando se documenta per primer vegada la pallabra «samurái», «aquellos que sirven», nun contestu puramente militar.<ref name="Pag24" /> La primera gran prueba d'estabilidá del sistema tuvo llugar nel añu [[935]] con una revuelta protagonizada por [[Taira no Masakado]], descendiente del [[príncipe Takamochi]] a quien l'autoridá imperial unviara a encalorar los disturbios en [[Kantō]] y que recibía'l llamatu de «El Pacificador».<ref name="Pag24" /> De primeres la corte Heian consideró que l'incidente protagonizáu por Masakado yera tan solo un incidente local, hasta qu'ésti llegó a autoproclamarse «nuevu emperador». Por cuenta de lo anterior, unvióse un exércitu provincial pa encalorar la so rebelión, morriendo degolláu en [[940]].<ref name="Pag24" /> A partir d'esti momentu y por cuenta del so orixe social, estos líderes guerreros empezar a definir como una [[aristocracia]] local.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=27 |sp=sí}}.</ref> Dellos aristócrates que nun pudieron llograr altos cargos nel poder emigraron a les provincies y asumieron el lideralgu sobre los guerreros samurái locales, sobresaliendo'l [[cla Taira]] y el [[cla Minamoto]]; d'igual manera na capital la cla Fujiwara tuvo guerreros que los curiaben y nos templos budistes esistíen los monxos armaos (''[[sōhei]]'') que protexíen les sos propiedaes.<ref name="Bito7" /> [[Minamoto no Yoriyoshi]] viose envolubráu nun conflictu importante de la dómina llamáu la [[Guerra Zenkunen]] o «guerra de los primeros nueve años». Esti conflictu duró de [[1051]] a [[1062]], siendo la primer guerra que se vivía nel país dende los enfrentamientos contra los ''emishi''.<ref name="Pag28">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=28 |sp=sí}}.</ref> L'incidente anicióse cuando [[Abe non Yoritoki]], descendiente de los ''emishi'' y miembru del [[cla Abe]], nun apurrió a la Corte los impuestos recaldaos, polo que Yoriyoshi foi unviáu a tratar con él.<ref name="Pag28" /> Yoriyoshi y Yoritoki llegaren yá a un alcuerdu pacíficu pero españó un conflictu internu na cla Abe y Yoritoki foi asesináu. Con esti fechu declara la guerra ente [[Abe non Sadato]], fíu de Yoritoki, y los Minamoto.<ref name="Pag28" /> Nun foi sinón hasta [[1062]] cuando Yoriyoshi pudo vencer a los Abe na [[batalla de Kuriyagawa]] llevando la cabeza del rebalbu hasta Kioto en señal de trunfu.<ref name="Pag28" /> [[Minamoto no Yoshiie]], fíu de Yoriyoshi, tuvo al llau del so padre mientres tol conflictu, ganando un gran prestíu polos sos proezas militares. Esto valió-y el llamatu de ''Hachimantarō'' o «el primer fíu nacíu de [[Hachiman]], dios de la guerra».<ref name="Pag28" /> Ente que el cayente económicu y la inseguridá taba poniendo en confrontación a los clanes Fujiwara, Taira y Minamoto tanto dientro como fora de la corte na segunda metá del sieglu X, la familia imperial restauró'l so poder políticu col ascensu al tronu del [[emperador Go-Sanjō]] ([[1068]]-[[1073]]) que dexó impidíu al clan Fujiwara nes decisiones alministratives, reguló los ''shōen'', decidió aplicar reformes económiques sobre los obsoletos ''ritsuryō'' ya instauró una institución llamada ''[[insei]]'' (gobiernu enclaustrado), onde l'emperador al momentu d'abdicar retirar a un templu budista pero caltendría un cargu de rexente sobre'l so socesor, enllenando'l vacíu de poder que dexaba la cla Fujiwara por disputes internes y faiciones. El so socesor, l'[[emperador Shirakawa]] ([[1073]]-[[1087]]) foi quien aplicó'l ''insei'' na so máxima espresión al gobernar como emperador retiráu por más de 40 años hasta [[1129]], rexentando sobre tres emperadores que fueron títeres.<ref name="Titsingh171">{{Cita Harvard|Titsingh|1834|p=171|sp=sí}}.</ref> L'[[emperador Toba]] ([[1107]]-[[1123]]) tamién s'acoyó al ''insei'' gobernando por más de tres décades hasta la so muerte en [[1156]] y calteniendo la so influencia sobre otros trés emperadores.<ref name="Titsingh181">{{Cita Harvard|Titsingh|1834|p=181|sp=sí}}.</ref> Nesti periodu, sicasí, hubo contrariedaes ente l'emperador reinante y el retiráu, dando pasu al poder militar l'autoridá de gobernar el país sobre l'autoridá civil. Nel añu de [[1083]] españó nuevamente un conflictu armáu nel que los Minamoto veríense envueltos, agora na [[Guerra Gosannen]] o «guerra de los últimos trés años», aniciada por diferencies ente los líderes de les antigües cles aliaes Minamoto y Kiyowara. Dempués d'una feroz batalla de trés años en que la Corte negar a aidar a los Minamoto, éstos llograron, sicasí, salir finalmente victoriosos. Cuando Yoshiie asistió a Kioto cola cuenta de buscar un pagu, la Corte negóse y entá-y refartó los impuestos atrasaos que debía, colo que s'empecipia un claru distanciamientu ente dambos. Mentanto, los sos rivales, los Taira, gociaben cada vez más d'una meyor rellación cola Corte Imperial por cuenta de les sos fazañes nel oeste del país.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=29 |sp=sí}}.</ref> La rivalidá ente los clanes Minamoto y Taira foi aumentando y faciéndose cada vez más evidente. En [[1156]], aprovechando la muerte del Emperador Toba, tuvo llugar un conflictu ente dambes cles, cuando [[Minamoto no Yoshitomo]] xunir a [[Taira no Kiyomori]] contra'l so padre [[Minamoto no Tameyoshi]] y el so hermanu [[Minamoto no Tametomo|Tametomo]], mientres la [[Rebelión Hōxen]]. La batalla foi bien curtia y a la fin Tameyoshi foi executáu y Tametomo foi castigáu col destierru.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=34 |sp=sí}}.</ref> Tamién dicha rebelión punxo n'entredichu el poder del ''insei'' cuando'l retiráu [[Emperador Sutoku]] foi vencíu pol gobernante [[emperador Go-Shirakawa]], y tamién sentenció'l destín final del clan Fujiwara que foi desterráu del poder, siendo atropáu de manera esclusiva poles cles Taira y Minamoto. En [[1159]] producióse un nuevu enfrentamientu conocíu como [[Rebelión Heiji]], onde Yoshitomo enfrentar con Kiyomori. La victoria del clan Taira foi tan decisiva que los miembros del clan Minamoto fuxeron pa tratar de salvase. Los Taira escorrer y Yoshimoto foi prindáu y executáu. De los miembros de la caña orixinal de la familia Minamoto, namái quedaron dellos pocos, siendo aniquilaos casi por completu.<ref name="Pag35">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=35 |sp=sí}}.</ref> En [[1167]] Taira no Kiyomori recibió del emperador el títulu de ''[[Daijō Daijin]]'' (Gran Ministru), que constituyía'l rangu más altu que podía conceder l'emperador, polo que se convirtió nel gobernante ''[[de facto]]'' del país, siendo'l primer gobernante militar na historia xaponesa.<ref name="Pag35" /> Sicasí, l'acaparamientu de poder de parte de Kiyomori, entró en conflictu col retiráu Emperador Go-Shirakawa quien taba tratando d'exercer poder al traviés del ''insei'' dende [[1158]] y escontra [[1177]] l'emperador entamó un golpe d'estáu que fracasó y foi exiliáu, suprimiendo'l so poder políticu, ente que Kiyomori nomó en [[1178]] como herederu al tronu al so nietu infante, quien en [[1180]] asume'l tronu col nome d'[[emperador Antoku]], causando la roxura de los opositores al clan Taira, dando entamu a les Guerres Genpei. ==== Guerres Genpei ==== {{AP|Guerres Genpei}} [[Ficheru:Genpei kassen.jpg|thumb|250px|Escena de les Guerres Genpei (panel del [[sieglu XVII]]).]] Les {{nihongo|Guerres Genpei|源平合戦|Genpei kassen, Genpei gassen}} fueron una serie de [[guerra civil|guerres civiles]] protagonizaes nuevamente poles cles más influyentes de la escena política del país: los [[Cla Taira|Taira]] y [[Cla Minamoto|Minamoto]]. Estes guerres tuvieron llugar ente [[1180]] y [[1185]].<ref name="bhs11">{{Cita Harvard |Gaskin|Hawkins|Cebrian|2005| p=11 |sp=sí}}.</ref> En 1180, españaron nel país dos rebeliones independientes y protagonizaes por dos xeneraciones distintes del clan Minamoto: en Kioto pol veteranu Minamoto no Yorimasa y na [[Provincia de Izu]] pol mozu [[Minamoto no Yoritomo]]. Dambes revueltes fueron encaloraes con relativa facilidá, per un sitiu obligando a Yoritomo a escapar a [[Kantō]], ente que Yorimasa foi vencíu na [[Batalla de Uji (1180)|batalla de Uji]], onde cometió ''[[seppuku]]'' antes de ser prindáu.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=37 |sp=sí}}.</ref> Dempués de dos años mientres los cualos dambos llaos protagonizaron escaramuzas menores, los Taira decidieron enfrentase a [[Minamoto no Yoshinaka]], primu de Yoritomo, en [[1183]], pa evitar qu'ésti pudiera aidalo. Yoshinaka venció a los Taira na [[batalla de Kurikara]] y encarreró el so exércitu escontra onde s'atopaba Yoritomo. Los exércitos de Yoshinaka y Yoritomo atopáronse finalmente na [[Batalla de Uji (1184)|batalla de Uji]] en [[1184]]. Yoshinaka perdió la batalla y trató de fuxir, pero foi algamáu en Awazu, onde foi degolláu. Con esta victoria, la caña principal de los Minamoto enfocaría los sos esfuercios en vencer a los sos principales enemigos: los Taira.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=38 |sp=sí}}.</ref> Yoshitsune encabezó l'exércitu del clan en nome del so hermanu mayor Yoritomo, quien permaneció en Kamakura. Finalmente, na [[batalla de Dan non Ura]] los Minamoto alzar cola victoria. Yoritomo consideró que'l so hermanu representaba una amenaza y un rival, polo que los sos homes escorrieron a Yoshitsune hasta que lo vencieron mientres la [[batalla de Koromogawa]] en [[1189]], onde esti postreru suicidóse.<ref name="pag40">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=40 |sp=sí}}.</ref> === Periodu Kamakura === {{AP|Shogunato Kamakura}} [[Ficheru:Minamoto no Yoritomo.jpg|thumb|250px|[[Minamoto no Yoritomo]], fundador del [[shogunato Kamakura]] en [[1192]]. Estableció'l primer réxime militar nel que gobernaron los samurái.]] En [[1192]] [[Minamoto no Yoritomo]] se autoproclamó ''[[shōgun]]'',<ref name="pag40" /> títulu qu'hasta esi entós fuera temporal y que se convirtió nun títulu militar de gran nivel. Con esto se instituyó el [[shogunato]] como una figura permanente, que duraría cerca de 700 años hasta la [[Restauración Meiji]]. Cola nueva figura del ''shōgun'', l'[[Emperador de Xapón|emperador]] convertir nun pixín espectador de la situación político y económico del país,<ref name="bhs11" /> ente que los samuráis convertir nos gobernantes ''de facto''.<ref name="pag40" /> Yoritomo estableció'l pueblu costeru de [[Kamakura (Kanagawa)|Kamakura]], al este de Xapón, como la sede del shogunato, por ello esti periodu históricu del gobierno samurái toma'l so nome. La Corte Imperial dio a Yoritomo el poder de nomar a los sos propios vasallos como proteutores provinciales (''[[shugo]]'') y mayordomos (''[[jitō]]''), quien s'encargaron d'alministrar los estaos privaos. Paralelamente, la Corte Imperial siguió nomando oficiales provinciales y los dueños de propiedaes privaes nomaben a los alministradores de dichos terrenales. Asina, la estructura política mientres el periodu Kamakura yera dual: una alministración civil patrocinada pola Corte Imperial y una alministración feudal patrocinada pol shogunato.<ref name="Bito8">{{Cita Harvard|Bito|Watanabe|1984|p=8|sp=sí}}.</ref> Dempués de tan solo trés shogunes del clan Minamoto y dempués de la muerte del postreru, la cla Minamoto nun cuntaba con más herederos. [[Hōjō Masako]], vilba de Yoritomo, tomó la decisión de criar a un neñu de tan solo un añu d'edá perteneciente a una caña del [[cla Fujiwara]] y nomólu ''shōgun''.<ref name="Giants138">{{Cita Harvard |Weston|Mondale|2002| p=138 |sp=sí}}.</ref> D'esta forma'l [[cla Hōjō]] perpetuar nel poder por delles décades, nomando un ''shōgun'' infante y refugándolo al cumplir los sos ventis, llogrando [[gobiernu títere|gobernantes títeres]] pa exercer el control del país.<ref name="Giants138" /> Por esti motivu en [[1219]] el retiráu [[emperador Go-Toba]], buscando restablecer el poder imperial que gociaben antes del establecimientu del shogunato, acusó a los Hōjō de proscritos. Les tropes imperiales movilizáronse, dando llugar a la [[Guerra Jōkyū]] (1219-1221), que remataría cola [[Batalla de Uji (1221)|Tercer batalla de Uji]]. Mientres ésta, les tropes imperiales fueron ganaes y l'Emperador Go-Toba exiliáu.<ref name="Pag41">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=41 |sp=sí}}.</ref> Cola derrota de Go-Toba confirmóse'l gobiernu de los samuráis sobre'l país.<ref name="Pag41" /> Depués de la guerra surdieron diverses disputes de les tierres ente los vasallos, aristócrates y llabradores, polo que la cla Hōjō redactó en [[1232]] el ''[[Goseibai Shikimoku]]'', que sirvió como códigu llegal nel shogunato, y que de la mesma codificó les costumes militares de los samurái, ganándose'l so enfotu, yá que nun se basaba nel confucianismu como los códigos aplicaos na Corte Imperial y yera bien precisu y concisu tocantes a penes, polo que tuvo efeutividá hasta'l fin del shogunato Tokugawa.<ref name="Bito8" /> Nel aspeutu lliterariu, les obres reflexaben la naturaleza de conflictos y caos, como'l ''[[Hōjōki]]'', escritu por [[Kamo no Chōmei]] en [[1212]]. Na poesía sobresal la compilación de poesía ''waka'' ''[[Shin Kokin Wakashū]]'', presentada en [[1205]]. Nel aspeutu relixosu, hubo una popularización del budismu, qu'aprovechó pa ufiertar la salvación» en momentos de caos. Creáronse nueves formes de creencies budistes, de bona comprensión y que despreciaben l'aspeutu ritual, estendiéndose na clase samurái y llabradora. Les sectes más importantes que surdieron fueron: ''[[Jōdo shū]]'' fundáu pol monxu [[Hōnen]] a finales de la era Heian y que foi prohibíu ente [[1207]] y [[1211]] por diferencies cola Corte Imperial; el ''[[Jōdo Shinshū]]'' creáu por [[Shinran]], discípulu de Hōnen; el ''[[Ji shū]]'' creáu por [[Ippen]]; les escueles de budismu [[zen]] ''[[Sōtō]]'' y ''[[Rinzai]]'', fundaes por [[Dōxen]] y [[Eisai]] respeutivamente; y el [[budismu nichiren]], fundáu por [[Nichiren]].<ref name="Bito8" /> ==== Invasiones de Xapón polos mongoles ==== [[Ficheru:Mōko Shūrai Ekotoba Mongol Invasion Takezaki Suenaga 2 Page 5-7.jpg|thumb|250px|Un [[samurái]] ye atacáu por diversos arqueros y esplosivos llanzaos dende [[catapulta|catapultes]] mientres les invasiones de los mongoles a Xapón.]] [[Ficheru:Mokoshuraiekotoba.jpg|thumb|250px|Samuráis incursionan en barcos mongoles mientres la invasión de 1281.]] {{AP|Invasiones de los mongoles a Xapón}} Dempués de que [[Kublai Khan]] reclamara'l títulu d'[[Emperador de China]], decidió invadir Xapón col propósitu de sometelo al so dominiu.<ref name="Pag41" /> Ésta sería la primer vegada que los samuráis podríen midise coles fuercies d'enemigos estranxeros.<ref name="Pag42">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=42 |sp=sí}}.</ref> Per otru llau, estos postreros nun sentíen nengún tipu d'interés na forma tradicional xaponesa de faer la guerra.<ref>{{Cita Harvard |Gaskin|Hawkins|Cebrian|2005| p=23 |sp=sí}}.</ref> La primer invasión tuvo llugar en [[1274]],<ref name="Pag42" /> cuando les tropes [[Mongolia|mongoles]] desembarcaron en Hakata (actual [[Fukuoka]]). Los ruios de los tambores, campanes y berros de guerra axorizaron a los caballos de los samuráis. Mientres esta batalla les tropes xaponeses enfrentar a una téunica bien distinta nel emplegu del arcu de la que taben avezaos, una y bones los mongoles disparaben a grandes distancies y coles mesmes xeneraben «nubes de fleches» a diferencia de los disparos solitarios y a curtia distancia efeutuaos polos arqueros xaponeses. Otra gran diferencia ente dambes formes de combate yera l'usu de [[catapulta|catapultes]] per parte del exércitu mongol. Mientres la nueche del día de la batalla, una fuerte [[nube]] infligió graves daños a la flota invasora polo que decidieron tornar a Corea para rearmar el so exércitu.<ref name="swpag98">{{Cita Harvard |Turnbull|1996| p=98 |sp=sí}}.</ref> Dempués de la retirada del exércitu enemigu, los xaponeses tomaron una serie de midíes preventives, como la construcción de murios nos puntos vulnerables de la mariña,<ref name="swpag98" /> según la implementación d'una guardia. El segundu intentu d'invasión tuvo llugar en [[1281]].<ref name="bhs24">{{Cita Harvard |Gaskin|Hawking|Cebrian|2005| p=24 |sp=sí}}.</ref> Los samuráis efeutuaron incursiones a los barcos enemigos dende pequeñes balses, que namái teníen capacidá pa tresportar a dolce guerreros,<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|1996| p=99 |sp=sí}}.</ref> col enfotu d'evitar el desembarcu de tropes nes mariñes. Dempués d'una selmana d'enfrentamientos, un emisariu imperial foi unviáu pa pidir a [[Amaterasu]], la diosa del sol, que intercediera por ellos.<ref name="bhs24" /> Un [[tifón]] afaró la flota mongola que se fundió casi na so totalidá. Esti fechu dio orixe al mitu del {{nihongo|''[[Kamikaze]]''|神風|llit. «Vientu Divín»}},<ref name="Pag42" /> consideráu como una señal de que [[Xapón]] yera l'escoyíu polos [[mitoloxía xaponesa|dioses]] y, poro, éstos encargaríense de la so seguridá<ref>{{Cita Harvard |Inoguchi|Nakajima|Pineau|1980| p=17 |sp=sí}}.</ref> y sobrevivencia.<ref>{{Cita Harvard |Kawabata|2008| p=207 |sp=sí}}.</ref> Los pocos sobrevivientes decidieron retirase y d'esta miente el país nun volvería enfrentar se a una invasión de grandes proporciones hasta dellos sieglos dempués.<ref name="bhs24" /> === Restauración Kenmu === {{AP|Restauración Kenmu}} [[Ficheru:EstatuaKusunokiMasashige.jpg|thumb|250px|Estatua de [[Kusunoki Masashige]] en [[Tokiu]], un samurái de suma importancia nes guerres Nanbokuchō.]] A principios del [[sieglu XIV]] la cla Hōjō, que taba en decadencia, enfrentar a un intentu de restauración imperial, agora so la figura del [[emperador Go-Daigo]] ([[1318]]-[[1339]]). Cuando los Hōjō enterar d'esto, unviaron un exércitu dende Kamakura, pero l'emperador fuxó primero que llegaren, llevándose les [[Ayalgues Imperiales de Xapón|insinies imperiales]] con él.<ref name="Pag43">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=43 |sp=sí}}.</ref> L'emperador Go-Daigo buscó abellugu en Kasagi ente monxos guerreros que-y dieron la bienvenida y preparáronse pa un posible ataque.<ref name="Pag43" /> Dempués d'intentos de negociación per parte de los Hōjō col emperador Go-Daigo por qu'abdicara, y ante la negativa d'ésti, decidieron xubir al tronu a otru miembru de la familia imperial. Sicasí, por cuenta de que el emperador llevárase les insinies reales, nun pudieron llevar a cabu la ceremonia.<ref name="Pag43" /> [[Kusunoki Masashige]], un importante guerreru qu'a lo postrero sirviría de referencia y modelu pa los futuros samuráis,<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=53 |sp=sí}}.</ref> lluchó pol emperador Go-Daigo dende un ''[[castiellu xaponés|yamashiro]]'' (castiellu nel monte). Anque'l so exércitu nun yera bien numberosu, la [[orografía]] del llugar brindába-y una defensa estraordinaria. El castiellu cayó finalmente en [[1332]], polo que Masashige decidió fuxir pa siguir dempués la llucha. L'emperador foi prindáu y lleváu hasta'l cuartel xeneral de los Hōjō allugáu en Kioto y darréu sería exiliáu a la [[islla de Oki]]. Los Hōjō intentaron terminar col exércitu encabezáu por Masashige, quien edificó otru castiellu en [[Castiellu Chihaya|Chihaya]] entá con meyores defenses que l'anterior, polo que los Hōjō viéronse inmovilizaos. La ferrial defensa de Masashige motivó a Go-Daigo a tornar a la escena nuevamente en [[1333]].<ref name="Pag54">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=54 |sp=sí}}.</ref> Al enterase los Hōjō del so regresu, decidieron unviar a unu de los sos principales xenerales tres él: [[Ashikaga Takauji]]. Ashikaga nesi momentu decidió que sería más beneficiosu pa él y la so cla aliase col bandu del emperador. Por esta razón, decidió llanzar l'ataque xunto col so exércitu escontra'l cuartel xeneral de los Hōjō en Rokuhara.<ref name="Pag54" /> El golpe recibíu pola traición de Ashikaga tuvo graves consecuencies pa los rexentes y el so exércitu foi amenorgáu severamente. El golpe definitivu vendría esi mesmu añu de 1333,<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|1998| p=206 |sp=sí}}.</ref> cuando un guerreru llamáu [[Nitta Yoshisada]] xunir a los partidarios imperiales y amontó les sos fuercies. Nitta y el so exércitu dirixir a Kamakura y vencieron a los Hōjō.<ref name="2006a55">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=55 |sp=sí}}.</ref><ref name="Bito9">{{Cita Harvard |Bito|Watanabe|1984| p=9 |sp=sí}}.</ref> === Periodu Muromachi === {{AP|Periodu Muromachi}} [[Ficheru:Kinkaku3402CBcropped.jpg|thumb|250px|El ''[[Kinkakuji]]'' o «Templu del Pabellón doráu» ye tou un símbolu na ciudá de [[Kioto]]. Foi construyíu pol [[Ashikaga Yoshimitsu|shōgun Ashikaga Yoshimitsu]] en [[1397]].]] El {{nihongo|periodu Muromachi|室町時代|Muromachi-jidai}} toma la duración del {{nihongo|[[shogunato Ashikaga]]|足利幕府|Ashikaga bakufu}}, segundu réxime feudal militar, vixente dende l'añu [[1336]] hasta [[1573]]. El periodu debe'l so nome al área de Muromachi en [[Kioto]], onde'l tercer ''shōgun'' Yoshimitsu estableció la so residencia. Dempués d'ayudar al emperador Go-Daigo recuperar el tronu, Ashikaga Takauji esperaba recibir una cuantiosa pagu polos sos servicios. Por cuenta de que consideró que lo ufiertao nun yera abondu y aprovechando la insatisfaición de la clase samurái col nuevu gobiernu, decidió remontase.<ref name="2006a55" /><ref name="Bito9" /> Los Ashikaga yeren descendientes del clan Minamoto, polo que podíen aportar al tronu imperial. Por esta razón, l'emperador decidió actuar rápido y mandó un exércitu contra Takauji, siguiéndolo hasta [[Kyūshū]]. Pero Takauji nun foi vencíu y tornó en [[1336]]. L'emperador mandó a Masashige a enfrentar les tropes rebalbes en Minatogawa (güei [[Kobe]]); el choque resultó una victoria decisiva pa Takauji. Ante esta situación, Masashige decidió cometer ''[[seppuku]]''.<ref name="Pag56">{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=56 |sp=sí}}.</ref> Nesti momentu'l ''shōgun'' nomó al so propiu fíu ([[emperador Kōmyō]]), ente que l'emperador Go-Daigo fuxó a la llocalidá de [[Yoshino (Nara)|Yoshino]], polo que mientres los siguientes cincuenta años esistieron dos cortes imperiales: la [[Corte del Sur (Xapón)|Corte del Sur]] en [[Yoshino (Nara)|Yoshino]] y la [[Corte del Norte (Xapón)|Corte del Norte]] en Kioto.<ref name="Pag56" /> Esti conflictu conoceríase como {{nihongo|''[[Periodu Nanbokuchō|Nanbokuchō]]''|南北朝|extra=lliteralmente «Cortes del Sur y del Norte»}}. Nun foi sinón hasta [[1392]] y gracies a les habilidaes diplomátiques d'unu de los mayores gobernantes de la historia de Xapón, el ''shōgun'' [[Ashikaga Yoshimitsu]], que dambos llinaxes reconciliáronse y la Corte del Sur capituló.<ref name="Bito9" /> Cola división del gobiernu imperial perdióse tol poder político efeutivu, una y bones la Corte del Norte recibía'l patrociniu del shogunato y la Corte del Sur controlaba unos pocos territorios. El shogunato Ashikaga alzóse como Gobiernu central, pero yera bien débil, a diferencia del shogunato Kamakura. La principal razón ye que los proteutores provinciales de Xapón yá nun yeren simples oficiales, y yá entamaren a samuráis locales y formáu exércitos basaos nel conceutu de señor y [[vasallu]], evolucionando hasta convertise en [[señor feudal|señores feudales]] con mandu independiente sobre varios llugares. Esta nueva clase de caudiellos locales denominóse {{nihongo|''[[daimyō]]''|大名|extra= llit. «grandes apellíos»}}.<ref name="Bito9" /> ==== Periodu Sengoku (1467-1568) ==== {{AP|Periodu Sengoku}} Dempués d'un curtiu periodu de relativa estabilidá, creóse un vacíu políticu mientres el shogunato d'[[Ashikaga Yoshimasa]], nietu del célebre [[Ashikaga Yoshimitsu]]. Yoshimasa solía tar dedicáu totalmente a cuestiones artístiques y culturales, polo que desoyó dafechu la situación económica y política del país. Por cuenta de esto, terratenientes comenenciosos empezaron una llucha interna por poder y tierres, conocida como {{nihongo|[[Guerra Ōnin]]|応仁の乱|Ōnin non Ran}}, y amás tomaron pa sigo mesmos el títulu de ''daimyō''.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2006a| p=60 |sp=sí}}.</ref> Esti periodu de la historia, entendíu ente [[1467]] y [[1568]], ye conocíu como {{nihongo|[[periodu Sengoku]]|戦国時代,|Sengoku jidai}} o «periodu d'estaos en guerra». Ye precisamente so esti clima d'inestabilidá y conflictos armaos, en que los samuráis tienen la so mayor participación. Ente les figures más importantes d'esti periodu destacar a [[Takeda Shingen]] y [[Uesugi Kenshin]], que la so llexendaria rivalidá sirvió d'inspiración a diverses obres lliteraries. Los exércitos de Shingen y Kenshin enfrentar nes conocíes [[batalles de Kawanakajima]] ([[1553]]-[[1564]]). Anque dalgunes d'elles fueron meres escaramuzas, la [[Cuarta Batalla de Kawanakajima]], en [[1561]], tuvo gran importancia tocantes a l'aplicación de táctiques de combate, poles considerables baxes en dambos bandos, pol enfrentamientu cuerpu a cuerpu ente dambos líderes y pola resultancia reñíu en qu'acabó'l combate.<ref>{{Cita web |url= http://www.xyfos.com/articulos/Kawanakajima.pdf |títulu= La Batalla de Kawanakajima |fechaaccesu=6 de febreru de 2010}}</ref> La guerra derrumbó l'orde del Estáu antiguu y el sistema de territorios privaos; sicasí, demostró la fortaleza de la clase guerrera y llabradora yá que instituyeron entidaes autónomes a nivel llocal. Otramiente, les ciudaes que fueren edificaes nes rutes claves de tráficu en Xapón pasaron a ser alministraes por ciudadanos armaos. Los daimyos que llograben incorporar estes llocalidaes autónomes al so poder políticu, poro, llograben mayor categoría y poder. Esta dinámica, col surdimientu de nuevos centros políticos y económicos por tol país, fizo que la sociedá del periodu Sengoku fuera bien distintu a la qu'esistiera enantes, nel que'l poder taba concentráu puramente na capital.<ref name="Bito10" /> Con esta llucha interna desatamañada col enfotu de llograr más poder y tierres, yera solo cuestión de tiempu que dalgún poderosu ''daimyō'' intentara llegar hasta [[Kioto]] pa buscar derrocar al ''shōgun'', lo qu'asocedió en [[1560]]. [[Imagawa Yoshimoto]] coló escontra la capital acompañáu d'un gran exércitu con esti propósitu. Sicasí, nun cuntaba con enfrentase coles tropes d'[[Oda Nobunaga]], un ''daimyō'' secundariu a quien superaba nuna proporción de dolce a unu nel númberu de soldaos. Yoshimoto, confiáu del so poder militar, solía celebrar la victoria inclusive antes de terminar la batalla. Oda Nobunaga llogró atacalo despreveníu mientres una de les sos famoses celebraciones na [[batalla d'Okehazama]]. Cuando Yoshitomo salió de la so tienda debíu al escándalu qu'había, foi sorprendíu y asesináu nesi mesmu llugar. Nobunaga pasó entós de ser un personaxe secundariu a convertise una figura destacada de la escena político y militar del país. ==== Florecimientu cultural y contautu con Occidente ==== [[Ficheru:Namban-08.jpg|250px|thumb|Grupu de ''Nanban'' portugueses.<br />Biombu de Kano Domi (finales del sieglu XVI).]] {{AP|Kirishitan|Comerciu Nanban}} A pesar del estáu de guerra, nesti periodu desenvolviéronse munchos elementos carauterísticos de la [[cultura xaponesa]], tales como l'[[arquiteutura xaponesa|arquiteutura]], [[pintura xaponesa|pintura]], cantar y poesía. El tercer ''shōgun'', Yoshimitsu, foi un gran impulsor de les artes y mientres el so reináu surdió la [[cultura Kitayama]] que s'estendió mientres la segunda metá del [[sieglu XIV]] y empiezos del [[sieglu XV]]. Nesti periodu nació'l drama ''[[nō]]'' y ''[[kyōxen]]'' y el mesmu ''shōgun'' ordenó la construcción del {{nihongo|[[Kinkaku-ji]]|金閣寺||extra=''Templu del Pabellón Doráu''}}.<ref name="Pag56" /><ref name="Bito10">{{Cita Harvard |Bito|Watanabe|1984| p=10 |sp=sí}}.</ref> Darréu, na segunda metá del sieglu XV, l'octavu ''shōgun'', [[Ashikaga Yoshimasa|Yoshimasa]], promovió la [[cultura Higashiyama]],<ref>[http://www.aisf.or.jp/~jaanus/deta/h/higashiyamabunka.htm "Higashiyama Bunka" (東山文化),] [http://www.aisf.or.jp/~jaanus/ JAANUS: Japanese Architecture and Art Net Users System.]</ref> na que'l [[budismu]] [[zen]] y la estética ''[[wabi-sabi]]'' influyeron na harmonización cultural ente la Corte Imperial y la clase samurái, y el florecimientu d'espresiones artístiques como la [[ceremonia xaponesa del té]], el ''[[ikebana]]'', el ''[[kōdō]]'', y el ''[[renga]]'', ente otros.<ref name="Bito10" /> Mientres la etapa final del periodu Sengoku producióse l'apuerto de los primeros [[Europa|europeos]] a Xapón. Asocedió en [[1543]], cuando un barcu con [[Portugal|portugueses]] a bordu naufragó nes mariñes de la islla de [[Tanegashima]] (al sur de Kyushu) y en dichu barcu esistín'[[arma de fueu|armes de fueu]], que seríen les primeres en ser introducíes a Xapón. Darréu en [[1549]] el [[xesuita]] español [[Francisco Javier]] llegó a Kyushu y empezó a arrobinar el [[cristianismu]] en Xapón.<ref name="Bito10" /> Mientres los años siguientes, comerciantes portugueses, [[Países Baxos|holandeses]], [[Inglaterra|ingleses]] y [[España|españoles]] llegaron a Xapón, al igual que misioneros xesuites, [[franciscanu|franciscanos]] y [[dominicu|dominicos]]. Los xaponeses consideraron a los visitantes europeos como los {{nihongo|''[[nanban]]''|南蛮|extra=«bárbaros del sur»}} por cuenta de que llegaben a Xapón dende esa direición, ente que los europeos consideraron a los xaponeses como una sociedá feudal complexa, con una gran urbanización del país y una sofisticada teunoloxía pre-industrial. Les armes de fueu traíes polos portugueses fueron la mayor innovación mientres el periodu, yá que s'empezaron a producir armes de fueu en munches zones de Xapón y foi un factor decisivu l'usu d'[[arcabuz|arcabuces]] na [[batalla de Nagashino]] en [[1575]]. El cristianismu arrobinóse bien rápido, sobremanera nel oeste, ya incluyía la [[conversión]] de dellos daimyos.<ref name="Bito10" /> Sicasí, les autoridaes xaponeses eventualmente consideraron el cristianismu como una amenaza que podía desencadenar una posible conquista europea de Xapón, polo que prohibieron con violencia la so práutica y progresivamente cortaron los venceyos comerciales col restu del mundu (sacante China y Países Baxos) a empiezos del periodu Edo. === Periodu Azuchi-Momoyama === {{AP|Periodu Azuchi-Momoyama}} En [[1573]] Nobunaga coló escontra Kioto y destituyó al ''shōgun'' [[Ashikaga Yoshiaki]], fechu que marcó l'entamu de lo que se conoz como {{nihongo|[[periodu Azuchi-Momoyama]]|安土桃山時代,|Azuchi Momoyama jidai}}, que toma'l so nome de dos castiellos emblemáticos de la dómina: el [[Castiellu Azuchi]] y el [[Castiellu Fushimi-Momoyama|Fushimi-Momoyama]].<ref>{{Cita web |url=http://www.jref.com/culture/azuchi-momoyama_period_yera.shtml |títulu=Azuchi-Momoyama Period |fechaaccesu=2 de marzu de 2010 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.jref.com/culture/azuchi-momoyama_period_yera.shtml|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> Tan solo una selmana dempués de llograr el retiru del ''shōgun'' Yoshiaki, Oda Nobunaga ([[1534]]-[[1582]]) llogró convencer al emperador de que fixera'l cambéu de nome de la [[yera xaponesa|yera]] a «[[Tenshō (periodu Momoyama)|Tenshō]]» como símbolu del establecimientu d'un nuevu sistema políticu.<ref name="Jansen146">{{Cita Harvard |Jansen|1995| p=146 |sp=sí}}.</ref> Coles mesmes, l'emperador concedió-y el títulu de {{nihongo|''[[Udaijin]]''|太政大臣|extra=llit. «gran ministru d'Estáu»}}, el mesmu qu'ostentó por cuatro años hasta que, alegando deberes militares, lo delegó al so fíu.<ref>{{Cita Harvard |Jansen|2002| p=14 |sp=sí}}.</ref> ==== Oda Nobunaga ==== [[Ficheru:Odanobunaga.jpg|250px|thumb|[[Oda Nobunaga]] depunxo al ''shōgun'' [[Ashikaga Yoshiaki]] terminando asina'l [[shogunato Ashikaga]].]] {{AP|Oda Nobunaga}} Nobunaga naciera en [[1534]] na [[provincia de Owari]] y hasta [[1560]] fuera un ''daimyō'' menor. En 1560 Nobunaga llogró fama y reconocencia al vencer al numberosu exércitu d'[[Imagawa Yoshimoto]] mientres la [[batalla d'Okehazama]]. Dempués d'ayudar a Yoshiaki a llegar al shogunato, entamó una campaña pa faese col control de la parte central del país. En [[1570]] venció a los clanes [[Cla Azai|Azai]] y [[cla Asakura|Asakura]] mientres la [[batalla de Anegawa]] y en [[1575]] ganó a la llexendaria [[caballería]] del [[cla Takeda]] mientres la [[batalla de Nagashino]]. Otros de los sos principales enemigos fueron los monxos guerreros ''[[Ikkō-Ikki]]'', miembros de la secta budista del Jōdo-Shinshu. Colos ''Ikkō-Ikki'' Nobunaga caltuvo una rivalidá de doce años, diez de los cualos dedicó al asediu más llargu de la historia de Xapón: el de la fortaleza [[Ishiyama Hongan-ji]].<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2005b| p=6 & 7 |sp=sí}}.</ref> En [[1576]] construyó'l [[castiellu Azuchi]], que convirtióse na so base d'operaciones. Para [[1582]] Nobunaga apoderaba casi tola parte central de Xapón, según los sos dos principales caminos: el [[Tōkaidō (camín)|Tōkaidō]] y el [[Nakasendō]], polo que decidió estender el so dominiu escontra l'oeste. Encamentóse esta xera a dos de los sos principales xenerales: [[Toyotomi Hideyoshi]] pacificaría la parte sur de la mariña oeste del [[mar Interior de Seto]], en [[Honshū]], ente que [[Mitsuhide Akechi]] colaría pola mariña norte del [[mar de Xapón]]. Mientres el branu d'esi mesmu añu, Hideyoshi atopábase deteníu mientres l'asediu al [[Castiellu Takamatsu (Bitchu)|castiellu Takamatsu]], que controlaba'l [[cla Mōri]]. Hideyoshi solicitó-y a Nobunaga refuerzos, quien ordenó a Mitsuhide que fora per delantre pa dempués xunise a ellos. Mitsuhide, metanes la marcha, decidió dar media vuelta escontra Kioto, onde Nobunaga decidiera quedase nel templu [[Honnōji]] con tan solo el so guardia personal. Mitsuhide atacó'l templu y amburar no que se conoz como «[[Incidente de Honnōji]]», nel que morrió Nobunaga al cometer ''seppuku''.<ref name="Comanders8">{{Cita Harvard |Turnbull|2005b| p=8 |sp=sí}}.</ref> ==== Toyotomi Hideyoshi ==== {{AP|Toyotomi Hideyoshi}} [[Ficheru:Toyotomi Hideyoshi c1598 Kodai-ji Temple.png|thumb|left|Retrato de [[Toyotomi Hideyoshi]].]] Toyotomi Hideyoshi ([[1536]]-[[1598]])<ref name="Comanders8" /> provenía d'una familia d'orixe bien humilde y el so padre fuera un llabrador que lluchara nel exércitu de Nobunaga como soldáu ''[[ashigaru]]'' hasta que'l disparu d'un [[arcabuz]] obligó-y a retirase.<ref name="Comanders8" /> Hideyoshi siguió los pasos del so padre y gracies a la so maña nel [[campu de batalla]] foi promovíu rápido en diverses ocasiones, llegando a convertise n'unu de los principales xenerales del [[clan Oda]].<ref name="Comanders9">{{Cita Harvard |Turnbull|2005b| p=9 |sp=sí}}.</ref> Mientres l'Incidente de Honnō-ji», Hideyoshi atopábase asediando el castiellu Takamatsu y recibió rápido la noticia de la muerte del so maestru, polo que darréu fixo una tregua col clan Mōri y tornó a Kioto a estazón. L'exércitu del nuevu ''shōgun'' Akechi Mitsuhide, que s'había arrogado el títulu, y el de Hideyoshi atópase nes veres del ríu Yodo, mui cerca d'un pequeñu pobláu llamáu Yamazaki, del cual l'[[Batalla de Yamazaki|enfrentamientu recibe'l so nome]]. Hideyoshi salió victoriosu y Mitsuhide viose obligáu a escapar. Mientres la so fuxida, un grupu de llabradores dio-y muerte, terminando asina'l so gobiernu de tan solu trelce díes.<ref name="Comanders9" /> El fechu de vengar la muerte del so antiguu maestru dio-y la oportunidá esperada de convertise na máxima autoridá militar del país y mientres los siguientes dos años enfrentó y venció a los rivales que se-y opunxeron. En 1585, y dempués d'afitar el control del centru del país, empezó cola meyora escontra l'oeste, más allá de les llendes qu'había alcanzáu Nobunaga.<ref name="Comanders10">{{Cita Harvard |Turnbull|2005b| p=10 |sp=sí}}.</ref> Para [[1591]] Hideyoshi llograra unificar el país, polo que decidió conquistar China.<ref name="Comanders12">{{Cita Harvard |Turnbull|2005b| p=12 |sp=sí}}.</ref> Solicitó l'asistencia de la [[dinastía Joseon]] de [[Corea]] p'atacar a la [[dinastía Ming]] y que se-y garantizara un pasaxe seguru, a lo que'l Gobiernu coreanu negóse. Corea foi entós l'escenariu de [[Invasiones xaponeses a Corea (1592-1598)|dos grandes invasiones per parte de tropes xaponeses]] ente [[1592]] y [[1598]]; la segunda concluyó cola muerte de Hideyoshi, quien mientres tou esi tiempu permaneció en Xapón.<ref name="Comanders12" /> Por cuenta de que Hideyoshi nun tenía ascendencia real nin venía de nengún de los [[cles xaponeses]] históricos, nunca-y foi dau'l títulu de ''shōgun''. Sicasí, recibió una serie de títulos menores: el de {{nihongo|''[[Kanpaku]]''|関白|extra=rexente}} en 1595, el de {{nihongo|''[[Daijō Daijin]]''|太政大臣}} en 1586; finalmente decidió utilizar el títulu de {{nihongo|''[[Taikō]]''|太閤|extra=«''Kanpaku'' retiráu»}}.<ref>{{Cita Harvard |Jansen|2002| p=18 |sp=sí}}.</ref> ==== Tokugawa Ieyasu ==== [[Ficheru:Tokugawa_Ieyasu2.JPG|thumb|250px|[[Tokugawa Ieyasu]].]] {{AP|Tokugawa Ieyasu}} Tokugawa Ieyasu ([[1542]]-[[1616]])<ref name="Murdoch791">{{Cita Harvard |Murdoch|1996| p=791 |sp=sí}}.</ref> pasó la mayor parte de la so infancia como rehén de la corte de Imagawa Yoshimoto, yá que la so cla yera vasallu de los Imagawa. Dempués de la victoria d'Oda Nobunaga sobre Yoshimoto, munchos de los ''daimyō'' desertaron, yá fuera que s'independizaren o se declararen aliaos del clan Oda, siendo'l más notable d'estos postreros el casu del propiu Ieyasu.<ref name="commanders13">{{Cita Harvard |Turnbull|2005b| p=13 |sp=sí}}.</ref> So les órdenes de Nobunaga, Ieyasu engarró en [[1564]] en contra de los ''Ikkō-ikki'' de la provincia de Mikawa y en 1570 engarró mientres la batalla de Anegawa al llau de les fuercies de Nobunaga.<ref name="commanders13" /> En [[1572]] tuvo qu'enfrentar unu de los sos mayores retos militares de la so vida: la [[batalla de Mikatagahara]], onde'l so exércitu foi ganáu pola caballería de [[Takeda Shingen]], quien morrería al añu siguiente d'un disparu d'[[arcabuz]].<ref name="commanders13" /> En [[1575]] tuvo presente na batalla de Nagashino onde la cla Takeda foi derrotáu y dende esi momentu dedicar a consolidar la so posición militar, entá dempués de que Toyotomi Hideyoshi tomara'l control del país.<ref name="commanders14">{{Cita Harvard |Turnbull|2005b| p=14 |sp=sí}}.</ref> Por cuenta de que el feudu de Ieyasu atopar nel centru del país, evitó asistir a les campañes de pacificación en Shikoku y Kyūshū, anque tuvo qu'enfrentar al [[cla Hōjō tardíu]] en [[1590]], mientres l'[[asediu de Odawara (1590)|asediu de Odawara]].<ref name="commanders15">{{Cita Harvard |Turnbull|2005b| p=15 |sp=sí}}.</ref> Gracies a la victoria frente a los Hōjō, Hideyoshi dio-y les tierres confiscadas, polo que treslladó la so capital a Edo (güei [[Tokiu]]).<ref name="commanders15" /> El so nuevu allugamientu en Kyūshū dexó-y amás safar la responsabilidá de combatir mientres les invasiones xaponeses a Corea, guerra que debilitó de manera significativa los exércitos de los sos principales rivales.<ref name="commanders15" /> ===== Batalla de Sekigahara ===== {{AP|Batalla de Sekigahara}} Tres la muerte de Hideyoshi, Tokugawa Ieyasu empezó a establecer una serie d'aliances con figures poderoses del país per mediu de matrimonios iguaos,<ref>{{Cita Harvard |Bryant|1995| p=9 |sp=sí}}.</ref> polo que [[Ishida Mitsunari]], unu de los cinco {{nihongo|''bugyō''|奉行|extra=maxistráu}}, empezó a axuntar a toos aquellos que s'oponíen a Ieyasu.<ref>{{Cita Harvard |Bryant|1995| p=10 |sp=sí}}.</ref> El [[22 d'agostu]] de [[1599]], ente que Ieyasu entamaba'l so exércitu col enfotu de enfrentase a un ''daimyō'' rebelde llamáu [[Uesugi Kagekatsu]], Mitsunari decidió actuar sofitáu polos otros ''bugyō'' y trés de los cuatro {{nihongo|''[[tairō]]''|大老|extra=llit. «Gran vieyu»}}, que unviaron una quexa formal contra Ieyasu acusándolo de trece cargos distintos.<ref name="Pag12">{{Cita Harvard |Bryant|1995| p=12 |sp=sí}}.</ref> Ente los cargos destacaben dar en matrimonio hijo y fíos con fines políticos y tomar posesión del castiellu d'Osaka, antigua residencia de Hideyoshi, como si fuera so.<ref name="Pag13">{{Cita Harvard |Bryant|1995| p=13 |sp=sí}}.</ref> Ieyasu interpretó la misiva como una clara [[declaración de guerra]], polo que virtualmente tolos ''daimyō'' del país se enlistaron, yá fora nel Exércitu del Oeste» de Mitsunari o l'Exércitu del Este» de Ieyasu.<ref name="Pag13" /> Dambos exércitos enfrentar no que se conoz como la {{nihongo|batalla de Sekigahara|関ヶ原の戦い|Sekigahara no tatakai}}, que tuvo llugar el [[21 d'ochobre]] ([[15 de setiembre]] nel antiguu [[calendariu chinu]]) del añu [[1600]] en [[Sekigahara (Gifu)|Sekigahara]] (güei [[Prefeutura de Gifu]]).<ref>{{Cita Harvard |Bryant|1995| p=91 |sp=sí}}.</ref> En dicha batalla, Ieyasu resultó victoriosu dempués de que dellos xenerales del Exércitu del Este» decidieren camudar de bandu nel intre del conflictu. Ishida Mitsunari viose obligáu a fuxir, anque más tarde foi prindáu y degolláu en Kioto.<ref name="Pag80">{{Cita Harvard |Bryant|1995| p=80 |sp=sí}}.</ref> Gracies a esta victoria, Ieyasu convertir na máxima figura política y militar del país. [[Ficheru:Sekigaharascreen.jpg|thumb|center|670px|La victoria de Ieyasu mientres la [[batalla de Sekigahara]] dio pasu al [[shogunato Tokugawa]], que duraría más de doscientos cincuenta años nel poder.]] === Periodu Edo === [[Ficheru:Kyosai Kiyomitsu 001.jpg|thumb|400px|Receición de los daimyos nel [[castiellu Edo]] aplicando la política del ''[[sankin kōtai]]'', que dexaba'l control d'éstos pol shogunato, forzándolos a tener una doble residencia que s'alternaba ente Edo y la so [[han (feudu)|feudu]], el secuestru» de les sos families en Edo y el costu del tresporte ente dambos llugares.<br /><small>Biombu de Kyosai Kiyomitsu (1847).</small>]] {{AP|Periodu Edo|Shogunato Tokugawa}} El {{nihongo|periodu Edo|江戸時代|Edo jidai}}, tamién conocíu como {{nihongo|periodu Tokugawa|徳川時代|Tokugawa jidai}}, ye una división de la historia de Xapón, que s'estiende de 1603 a 1868. El periodu delimita el [[shogunato Tokugawa]] o, pol so nome orixinal en xaponés, {{Nihongo|Edo bakufu|江戸幕府}}, que foi'l tercer y últimu shogunato qu'ostentó'l poder en Xapón. En [[1603]], Ieyasu foi nomáu oficialmente pol [[emperador Go-Yōzei]] como ''shōgun'',<ref name="Pag80" /> yá que ocuparía namái por dos años, pos en [[1605]] decidió abdicar en favor del so fíu Hidetada, tomando para sí'l títulu de {{nihongo|''Ōgosho''|大御所|extra=«shōgun enclaustrado»}}.<ref name="Perkins58">{{Cita Harvard |Perkins|1998| p=58 |sp=sí}}.</ref> Como ''ōgosho'' caltuvo'l control del gobiernu. Tuvo amás qu'enfrentase a l'amenaza de [[Toyotomi Hideyori]], fíu de Hideyoshi, una y bones dellos partidarios aseguraben que yera'l llexítimu socesor del gobiernu y munchos [[samurái]]s y ''[[rōnin]]'' aliar con él cola cuenta de combatir al shogunato,<ref name="Sourcebook254">{{Cita Harvard |Turnbull|1998| p=254 |sp=sí}}.</ref> lo cual desaguó en dos batalles resumíes col nome de «[[asediu d'Osaka]]». En [[1614]], los Tokugawa, sol lideralgu del ''Ōgosho'' Ieyasu y del ''shōgun'' Hidetada, dirixeron un numberosu exércitu al [[castiellu Osaka]] no que se conoz como «L'Asediu d'Iviernu d'Osaka».<ref name="Sourcebook254" /> Eventualmente, Ieyasu fixo un tratu cola madre de Hideyori, Yodogimi, y les tropes de Tokugawa empezaron a enllenar el [[foso]] con sable, polo que Ieyasu tornó a Sunpu. Dempués de que Hideyori negóse nuevamente a abandonar el castiellu, esti postreru foi asediado, no que se conoz como «Asediu de Branu d'Osaka».<ref name="Sourcebook256">{{Cita Harvard |Turnbull|1998| p=256 |sp=sí}}.</ref> Finalmente, a finales de [[1615]], el castiellu cayó mientres la [[Batalla de Tennōji (1615)|batalla de Tennōji]],<ref name="Sourcebook257">{{Cita Harvard |Turnbull|1998| p=257 |sp=sí}}.</ref> onde los defensores fueron muertos, incluyendo a Hideyori, quien decidió cometer ''seppuku''.<ref name="Sourcebook258">{{Cita Harvard |Turnbull|1998| p=258 |sp=sí}}.</ref> Colos Toyotomi esterminaos, yá nun esistieron amenaces series pa la dominación de los Tokugawa de Xapón. Cola unificación asocedida nel periodu Azuchi-Momoyama, Xapón convirtiérase nun país más pacíficu, y nel periodu Edo consolidóse la estructura social que s'estableciera tres la unificación de Hideyoshi, con tres rangos: la clase gobernante samurái, l'agrícola y la ciudadana (artesanos, mercaderes y comerciantes). La pacificación y l'aumentu de la producción d'[[oru]] y [[plata]] dende'l periodu Azuchi-Momoyama, dieron condiciones de vida más estables nes clases sociales mientres más de dos sieglos y mediu, a diferencia de periodos anteriores, y esto traxo de resultes que la población desenvolviera les sos habilidaes vocacionales.<ref name="Bito12">{{Cita Harvard |Bito|Watanabe|1984| p=12 |sp=sí}}.</ref><ref name="Bito13">{{Cita Harvard |Bito|Watanabe|1984| p=13 |sp=sí}}.</ref> La clase samurái entamóse y desenvolvió un sistema alministrativu eficiente y llegal, según meyores en dellos campos de la [[erudición]], ente que los llabradores y ciudadanos ameyoraron nel ámbitu material. Nel [[sieglu XVII]] la producción d'[[arroz]] doblárase y el cultivu de colleches pervalibles nel mercáu estender en tolos pueblos. Col desenvolvimientu industrial algamóse un nivel de prosperidá en munches ciudaes y el poder económico de los comerciantes devasó al de los samuráis.<ref name="Bito13" /><ref name="Bito14">{{Cita Harvard |Bito|Watanabe|1984| p=14 |sp=sí}}.</ref> ==== ''Sakoku'' ==== {{AP|Sakoku}} [[Ficheru:DejimaInNagasakiBay.jpg|thumb|400px|Vista del puertu de [[Nagasaki]] y de la islla de [[Dejima]] (embaxo al centru). Reparar dos barcos holandeses (a la derecha) y dellos xuncos chinos aparcaos nel puertu y unu cerca de Dejima. L'[[Imperiu chinu]] y los [[Países Baxos]] fueron los únicos en comercializar con Xapón mientres el ''sakoku''.<br /><small>Pintura de 1820.</small>]] Cuando Ieyasu asumió'l poder, entá Xapón taba na rellumanza del periodu comercial Nanban, y anque entá se dexaba la comercialización colos europeos al igual que con Hideyoshi, reparar con rocea les sos aiciones. En [[1614]] fíxose'l primer viaxe tresocánicu escontra Occidente pol [[galeón]] ''[[galeón San Juan Bautista|San Juan Bautista]]'', con una embaxada xaponesa encabezada por [[Hasekura Tsunenaga]]. Tamién el shogunato dexara ente [[1604]] y [[1636]] l'usu de 350 ''[[shuinsen]]'', barcos mercantes que fixeron intercambios comerciales en delles rexones d'Asia. Sicasí, la constante espansión del cristianismu yera consideráu pol shogunato como un problema», sobremanera coles ventayes que teníen los daimyos cristianos de Kyūshū y la so rellación colos comerciantes europeos, y la perceición de que la presencia d'españoles y portugueses en Xapón desencadenaría un procesu de conquista similar a l'asocedida nel [[Nuevu Mundu]], cuantimás la conquista de [[Filipines]] polos españoles. El shogunato pensó que l'actividá de los misioneros europeos yera una fachada qu'escondía la intención d'una conquista política.<ref name="Bito14" /> En [[1612]] obligar a los vasallos y residentes de les propiedaes del clan Tokugawa a qu'abandonaren el cristianismu, en [[1616]] acutóse'l comerciu esterior a les ciudaes de Hirado y Nagasaki, en [[1622]] executar a 120 misioneros y conversos, en [[1624]] espulsar a los españoles de Xapón y en [[1629]] executáronse otros miles de conversos. Mientres el gobiernu del tercer ''shōgun'' Tokugawa, [[Tokugawa Iemitsu|Iemitsu]], rexistróse la primera gran [[fame]] del shogunato Tokugawa, que estendióse dende [[1630]] hasta [[1640]]-[[1641]],<ref name="Totman110">{{Cita Harvard |Totman|1995| p=110 |sp=sí}}.</ref> lo que causó protestes de llabradores en [[1632]], [[1633]] y [[1635]].<ref name="Totman111">{{Cita Harvard |Totman|1995| p=111 |sp=sí}}.</ref> La [[Rebelión Shimabara]] de [[1637]]-[[1638]] foi la consecuencia más dramática de la deteriorada rellación col gobiernu por cuenta de esta crisis,<ref name="Totman111" /> na que llabradores católicos enfrentar contra'l numberosu exércitu del gobiernu.<ref>{{Cita Harvard |Sansom|1963| p=37 |sp=sí}}.</ref> anque dicha protesta nun tenía fines relixosos nin políticos, esti eventu al paecer convenció a Iemitsu d'acutar el cristianismu en Xapón definitivamente, polo qu'emitió una orde en [[1639]] na que se prohibía dicha relixón, amás que se torgar la entrada al país de los [[sacerdote]]s [[Portugal|portugueses]] y la salida de xaponeses so [[pena de muerte]], según la esclusión de Xapón al mundu.<ref>{{Cita Harvard |Sansom|1963| p=38 |sp=sí}}.</ref> Mientres esti periodu d'aisllamientu, conocíu como {{nihongo|''[[sakoku]]''|鎖国}}, les rellaciones comerciales con toles naciones europees cesaron, sacante los [[Países Baxos]], con quien se caltuvo activu'l comerciu pero ésti taba autorizáu puramente en [[Dejima]].<ref name="Deal13">{{Cita Harvard |Deal|2007| p=13 |sp=sí}}.</ref> Xapón siguió calteniendo rellaciones comerciales con China y Corea, anque de manera llindada. ==== Sociedá y política ==== Col shogunato Tokugawa establecióse una estructura de poder equilibráu, conocíu como ''[[bakuhan]]'' (el shogunato y los feudos), nel que'l shogunato gobernaba de manera direuta la ciudá d'[[Edo]], sede del gobiernu militar, ente que los daimyos gobernaben nos sos feudos.<ref name="TSJ28">{{Cita Harvard|Kodansha|2003| p=28 | sp=sí}}.</ref> Tres la pacificación, munchos samuráis perdieron les sos posesiones y tierres, yá que namái esistíen unos pocos daimyos (unos 260 escontra'l sieglu XVIII), polo que teníen poques opciones: dexar les sos espaes y convertise en llabradores, ser vasallos del ''daimyō'' o ser vasallos del ''shōgun'' (volvese ''[[hatamoto]]''). Los daimyos tamién fueron controlaos puramente, una y bones el shogunato impúnxo-yos la política del ''[[sankin kōtai]]'' dende 1635 hasta 1862, nel que la familia del ''daimyō'' tenía de vivir de manera obligada na ciudá de Edo, ente que el ''daimyō'' tenía d'alternar la so residencia añalmente ente Edo y el so feudu, lo que causaba gastos añadíos al tener que caltener dos residencies y sufragar cuantiosas procesiones, llindaba'l so poder económicu y militar y evitaba asina cualquier intentu de rebelión en contra del shogunato. Amás de los integrantes del ''bakuhan'', l'emperador y los cortesanos (''[[kuge]]'') esfrutaron tamién d'una posición privilexada. Debaxo d'ellos taben les {{nihongo|«cuatro clases sociales»|身分制|mibunsei}} en que s'estremó la población: los samurái nel visu (alredor del 5&nbsp;% de la población), depués los llabradores (alredor del 80&nbsp;%), siguíos polos [[artesanu|artesanos]] y, d'últimes, los comerciantes.<ref>{{Cita Harvard |Beasley|1972| p=22 |sp=sí}}.</ref> Los llabradores teníen de vivir de manera obligada nos campos, ente que los samurái, los artesanos y comerciantes vivíen nes [[jōkamachi|ciudaes]] que se formaben alredor del [[castiellu xaponés|castiellu]] del ''daimyō'' y taben subordinaos al so feudu. Amás de esti sistema, taben los ''[[eta (Xapón)|eta]]'' y los ''hinin'', les categoríes más desfavorecidas, que yeren consideraos dende [[Dalit|paries]] hasta «non humanos». ==== Cultura ==== [[Ficheru:First Japanese treatise on Western anatomy.jpg|thumb|250px|''[[Kaitai Shinsho]]'', tratáu d'anatomía publicáu en [[1774]] y ye una traducción al xaponés del llibru holandés ''Ontleedkundige Tafelen'', fechu por estudiosos del ''[[rangaku]]''.]] [[Ficheru:Great Wave off Kanagawa2.jpg|thumb|250px|''[[La gran fola de Kanagawa]]'', grabáu ''[[ukiyo-e]]'' fechu por [[Hokusai]] en [[1832]].]] Xapón recibió de manera cobarde les téuniques y ciencies occidentales del {{nihongo|''[[rangaku]]''|蘭学|extra=«aprendizaxe holandés»}} al traviés de llibros y fontes que llevaben los comerciantes holandeses en Dejima. Los campos d'estudiu tomaben dende la [[medicina]], [[xeografía]], [[astronomía]], [[arte]], [[ciencies naturales]], [[idioma|idiomes]], [[física]] y [[mecánica]]. Mientres el gobiernu del ''shōgun'' [[Tokugawa Yoshimune]] flexibilizóse la introducción de llibros estranxeros en [[1720]] y dexóse la traducción d'éstos al xaponés, lo que causó una mayor puxanza d'esti estudiu. A empiezos del [[sieglu XIX]] había un claru intercambiu cultural ente xaponeses y holandeses. Por casu, el doctor [[Philipp Franz von Siebold]] enseñó medicina occidental per primer vegada en [[1824]] a estudiantes xaponeses, col permisu del shogunato.<ref>{{Cita Harvard |Screech|2006| p=73 |sp=sí}}.</ref> Sicasí, el shogunato decidió revertir el so sofitu al ''rangaku'' en [[1839]] promulgando l'edictu ''[[bansha non goku]]'', que provocó la represión de dellos estudiosos que cuestionaben los efeutos del ''sakoku'' y del [[edictu de repulsión de naves estranxeres]] de [[1825]]. Sicasí, estos edictos dexaron de tener efeutu en [[1842]] y el ''rangaku'' volvió ser enseñáu, hasta que se volvió obsoleto cola abolición del ''sakoku'' una década dempués. De manera local, el [[neoconfucianismo]] convertir nel principal movimientu intelectual y se permeó nel shogunato, apelando a una mayor atención a la vida secular del home y de la sociedá, teniendo de resultes un pensamientu [[racionalismu|racionalista]] y [[humanismu|humanista]]. Escontra mediaos del sieglu XVII convirtiérase na principal corriente filosófica y sentó les bases de la escuela {{nihongo|''[[kokugaku]]''|国学|extra=«aprendizaxe nacional»}} que refugaba'l [[confucianismu]] [[sinocentrismo|chinu]] y valoraba la cultura xaponesa previa a la influencia china. Cola espansión del neoconfucianismo, la clase samurái amosó un mayor interés na historia xaponesa y nel cultivu de les artes, dando como resultáu'l ''[[bushido]]'' (camín del guerreru). Tamién hubo un florecimientu cultural na clase popular, al traviés del ''[[chōnindō]]'', y la educación, el alfabetismo y la enseñanza de l'[[aritmética]] estender de manera xeneral a la población.<ref name="Bito14" /> Una de les consecuencies d'esti estilu de vida más cultu foi l'apaición del {{nihongo|''[[ukiyo]]''|浮世|extra=«mundu flotante»}}, que yera l'estilu de vida risonderu y entreteníu que tenía la clase media y que produció un florecimientu cultural na [[yera Genroku]] ([[1688]]-[[1704]], llamáu tamién [[cultura Genroku]]): el ''[[bunraku]]'', el ''[[kabuki]]'', les [[geisha|geishes]], la ceremonia del té, la música, poesía y lliteratura convertir en parte d'esi mundu y foi espuestu como arte al traviés del ''[[ukiyo-e]]''. El ''ukiyo-e'' empezó a finales del sieglu XVII por [[Harunobu]], y tuvo como máximos esponentes a [[Kiyonaga]] y [[Utamaro]] nel sieglu XVIII y a [[Hiroshige]] y [[Hokusai]] na primer metá del sieglu XIX. Ente los principales esponentes de la lliteratura d'esti periodu tán el dramaturgu [[Chikamatsu Monzaemon]] y al poeta [[Matsuo Bashō]], quien escribió versos ''[[haiku]]'' mientres el so viaxe por dellos sitios en Xapón a finales del sieglu XVII. ==== Empiezu del cayente ==== Escontra'l [[sieglu XVIII]], el tráficu de mercancíes esperimentó una crecedera significativa tantu nes árees urbanes como nes rurales. Esto traxo de resultes que tanto'l shogunato como los daimyos atopar nel puntu en que los ingresos de los impuestos que taben basaos na producción del arroz, taben volviéndose insuficientes pa cubrir los gastos qu'aumentaben cada añu. Optar col aumentu de los impuestos, pero esto causó rebeliones per parte de la clase llabradora, sumaes a l'apaición de [[Cuatro grandes fames de la era Edo|numberoses fames]] y desastres naturales qu'azotaben el país, como'l [[gran quema de Meireki]] de [[1657]], el [[terremotu de Genroku]] de [[1703]] y la [[erupción del Monte Fuji de la era Hōei|erupción del Monte Fuji]] de [[1707]], que causaron miles de finaos.<ref name="Bito14" /> Ye por ello que'l shogunato realizó delles reformes col fin de contener un cayente de la gobernabilidad del país: les [[reformes Kyōhō]] ([[1717]]-[[1744]]) teníen como oxetivu la solvencia financiera del gobiernu, les [[reformes Kansei]] ([[1787]]-[[1793]]) resolvieron dellos problemes sociales provocaos pola [[gran fame de Tenmei]], asocedida ente [[1782]] y [[1788]], y en revertir delles decisiones gubernamentales, les [[reformes Tenpō]] ([[1830]]-[[1842]]) tuvieron como oxetivu controlar el caos social causáu pola [[gran fame de Tenpō]], prohibióse la inmigración a Edo, el ''rangaku'' y la formación de sociedaes, anque l'algame d'estes reformes estender a nivel militar, relixosu, financieru y agrícola;<ref>{{Cita Harvard |Hall|1991| p=21 |sp=sí}}.</ref> y d'últimes les [[reformes Keiō]] ([[1866]]-[[1867]]), que tuvieron como fin contener la creciente rebelión qu'esistía nos dominios de [[Dominiu de Satsuma|Satsuma]] y [[Dominiu de Chōshū|Chöshü]], ensin ésitu dalgunu. A pesar que'l gobiernu trató de contener los problemes, estos volviéronse más bultables y surdió nel sector popular el deséu de mayores tresformamientos ante la inaición del shogunato.<ref name="Bito14" /> Unu d'estos casos foi'l del samurái [[Ōshio Heihachirō]], un oficial de menor categoría del shogunato n'[[Osaka]] y que mientres la gran fame de Tenpō clamió a los sos superiores qu'alimentaren a les víctimes de la fame. Ante la negativa d'estos, Heihachirō vendió los sos llibros col fin d'ayudar a la xente, y darréu siguiendo los preceptos neoconfucionistas, acusó al shogunato de [[corrupción política|corrupción]]. Creó un exércitu con llabradores, estudiantes neoconfucionistas y otros plebeyos y amenó una rebelión en [[1837]] que destruyó parte de la ciudá primero que les tropes del gobiernu llograren encalorala. Heihachirō cometió ''seppuku'' cuando foi prindáu. [[Ficheru:Phaeton (frigate).jpg|thumb|250px|Representación xaponesa del [[Fragata|HMS ''Phaeton'']] na badea de Nagasaki en 1808. Esti incidente foi unu de los pocos intentos d'Occidente en romper ensin ésitu la política del ''sakoku''.]] De manera paralela a lo qu'asocedía dientro del país, dellos países estranxeros empezaron a primir al shogunato a qu'abandonara'l ''sakoku''.<ref name="Bito15">{{Cita Harvard |Bito|Watanabe|1984| p=15 |sp=sí}}.</ref> A finales del sieglu XVIII dellos esploradores rusos llegaron a les [[islles Kuriles]] y a Hokkaido ([[Pavel Lebedev-Lastochkin]] en [[1778]] y [[Adam Laxman]] en [[1792]]) coles mires de eventualmente abrir el comerciu con Xapón,<ref name="Bito15" /> xera que foi asignada ensin ésitu por [[Nikolai Rezanov]] en [[1804]], polo que l'[[Imperiu rusu]] enfrentar col shogunato na disputa de les islles de [[Islla de Sakhalin|Sakhalin]] y les Kuriles na primer metá del sieglu XIX. En [[1808]], la [[fragata]] [[Reinu Xuníu|británica]] [[Fragata|HMS ''Phaeton'']] llegó al puertu de Nagasaki, poniendo en xaque a les autoridaes de Dejima y del shogunato al esixir por forzar suministros so l'amenaza de disparar los sos cañones contra les embarcaciones xaponeses y chines fondiaes nel puertu. El ''[[Nagasaki bugyō]]'' (oficial del shogunato de la ciudá), [[Matsudaira Yashuide]], primeramente pidió refuerzo pero pola demoranza d'estos, finalmente aportó a les demandes de los ingleses. Tres l'[[Incidente del Phaeton|incidente]] Yasuhide cometió'l ''seppuku'' y punxo n'alerta a les autoridaes del shogunato sobre la presencia de barcos estranxeros, incentivando l'edictu de repulsión de barcos estranxeros» creáu en 1825. El [[incidente del Morrison]] de [[1837]], onde un barcu mercante estauxunidense que diba devolver unos náufragos xaponeses foi cañoneado,<ref>[http://www.pbs.org/empires/japan/timeline_1800.html Japan: Memoires of a Secret Empire (1800-1899)] (n'inglés)</ref> xunto cola derrota del Imperiu chinu na [[Guerra del Opiu]] en [[1842]] y que señaló un cambéu d'aldu na situación internacional nel [[Estremu Oriente]], derivó en crítiques al shogunato sobre la so política d'aisllamientu, teniendo como resultáu l'abolición en 1842 del edictu de repulsión de barcos estranxeros, la suspensión de les execuciones de los estranxeros que llegaren al país y n'aprovir suministros a los sos barcos. Ye asina que los [[balleneru|balleneros]] d'Inglaterra, Estaos Xuníos y otros países llegaron a les mariñes de Xapón a pidir agua y alimentos.<ref name="Bito15" /> A pesar que con esta abolición nun tenía fines comerciales, dellos países aportunaron na apertura del país: en [[1846]] el comandante estauxunidense [[James Biddle]], quien robló'l [[Tratáu de Wanghia|primer tratáu]] ente Estaos Xuníos y China, intentó ensin ésitu l'apertura comercial con Xapón, pero en [[1848]] el capitán [[James Glynn]] llogró la primer negociación esitosa col shogunato y foi la persona qu'encamentó al [[Congresu d'Estaos Xuníos]] la negociación con Xapón, si yera posible, pola fuercia, siendo una de les causes de la espedición del Comodoro Perry en 1853. ==== ''Bakumatsu'' y Restauración Meiji ==== {{AP|Bakumatsu|Restauración Meiji}} [[Ficheru:Matthew Calbraith Perry.jpg|thumb|250px|[[Matthew Perry (militar)|Matthew Perry]] obligó a Xapón a terminar l'aisllamientu en [[1853]].]] Anque'l sistema políticu establecíu por Ieyasu y afináu polos sos dos socesores [[Tokugawa Hidetada|Hidetada]] y [[Tokugawa Iemitsu]] caltúvose práuticamente intactu hasta mediaos del [[sieglu XIX]], distintos cambeos políticos, sociales y económicos volvieron al Gobiernu Tokugawa ineficiente y darréu causaron el so colapsu.<ref name="Deal13" /> Dende mediaos del [[sieglu XVIII]], el shogunato y los daimyos sufrieron series dificultaes económiques por cuenta de que la riqueza pasó a la sociedá comerciante de les zones urbanes. El creciente descontentu ente los granxeros y samuráis motivó al Gobiernu a intentar compensar la situación per mediu de diverses midíes, nenguna de les cualos surtieron efeutu. Amás de polos problemes internos, la situación del país empeoró coles mesmes por cuenta de les distintes presiones de potencies estranxeres que trataben d'obligar al Gobiernu por que'l país abrir al comerciu. Esti periodu conocer ente 1853 y 1867 como {{nihongo|''[[bakumatsu]]''|幕末}}.<ref name="Deal13" /> ===== Apertura a les potencies occidentales ===== En xunetu de [[1853]] el [[comodoro]] estauxunidense [[Matthew Perry (militar)|Matthew Perry]] llegó a la [[badea de Tokiu]] con una flota de barcos llamaos polos xaponeses como los {{nihongo|«[[Barcos Negros]]»|黒船|kurofune}} y dio plazu a Xapón por que rompiera l'aisllamientu nun añu, cola amenaza de que si negaben el so pidimientu Edo sería asediado polos sofisticaos [[Cañón Paixhans|cañones Paixhans]] de les embarcaciones.<ref name="Bito15" /><ref>{{Cita Harvard |Jansen|1989| p=600 |sp=sí}}.</ref><ref>{{Cita Harvard |Millis|1981| p=88 |sp=sí}}.</ref><ref>{{Cita Harvard |Walworth|2008| p=21 |sp=sí}}.</ref><ref>{{Cita Harvard |Takekoshi|2004| p=285 & 286 |sp=sí}}.</ref> A pesar de que los xaponeses empezaron a fortificase ante'l regresu de los estauxunidenses (creáronse les islles-fortaleces d'[[Odaiba]],<ref>{{Cita Harvard |Watanabe|2001| p=143 |sp=sí}}.</ref> construyóse'l buque ''[[Shōhei Maru]]'' a partir de testos del ''rangaku'' y construyóse un [[fornu de llasto]] pa faer cañones<ref>{{Cita web |url= http://d-arch.ide.go.jp/je_archive/society/wp_je_unu8.html |títulu= ジェトロ - 日本貿易振興機構 アジア経済研究所}}</ref>), cuando la flota de Perry tornó en [[1854]], fueron recibíos ensin nenguna resistencia pol oficial del shogunato, [[Abe Masahiro]], quien nun tenía esperiencia en [[seguridá nacional]] y al nun poder llograr un consensu ente les diverses faiciones (Corte Imperial, shogunato y daimyos) decidió unilateralmente aceptar les demandes de Perry y dexar l'apertura de dellos puertos y la puesta d'un embaxador estauxunidense en Xapón, cola firma de la [[Tratáu de Kanagawa|Convención de Kanagawa]] de marzu de 1854, dando per termináu de manera formal la política de ''sakoku'' que rixó Xapón por más de dos sieglos. anque de primeres el shogunato amosábase indecisu sobre cómo actuar frente a les potencies estranxeres, finalmente dexóse'l comerciu y robláronse una serie de trataos, conocíos como «[[Trataos desiguales]]» ([[Tratáu d'amistá Anglo-Xaponés]], [[Tratáu Harris]], [[Tratáu d'Amistá y Comerciu Anglo-Xaponés]]), mientres la Convención de Kanagawa, ensin el consentimientu de la casa imperial, lo que causó un fuerte sentimientu anti Tokugawa.<ref name="Deal13" /> La decisión de Abe mancó significativamente a la estabilidá del shogunato, a pesar que trató de buscar asistencia militar de los Países Baxos y buscó conseyu ante los ''shinpan'' y ''tozama daimyō'', fechu que fadió a los ''fudai daimyō'' quien teníen los más altos cargos. Por tou ello foi reemplazáu por [[Hotta Masayoshi]]. Sicasí, dellos oficiales como [[Tokugawa Nariaki]], siguidor de la [[Mitogaku|escuela Mito]], creada del neoconfucianismo y del ''kokugaku'', espresaron sentimientos contra la presencia estranxera y apelaron a la reverencia al emperador, yá que consideraben que'l shogunato Tokugawa yá nun yera institución confiable. Esti pensamientu nacionalista foi conocíu col lema {{nihongo|''[[sonnō jōi]]''|尊王攘夷|extra=«reverenciar al emperador, espulsar a los bárbaros»}}, propuestu pol pensador de la escuela Mitu [[Aizawa Seishisai]] nun llibru publicáu en [[1825]]. [[Ficheru:ShimonosekiWyomingAttacks.jpg|thumb|250px|Escena de la [[batalla de Shimonoseki]], ente Estaos Xuníos y [[dominiu de Chōshū|Chōshū]] en xunetu de 1863.]] Hotta buscó'l sofitu de la Corte Imperial pa la ratificación de los nuevos trataos, pero nun llogró convencelos, desamarrando una crisis política ente'l shogunato y a la Corte. En [[1858]] la situación apinar col fallecimientu del shōgun [[Tokugawa Iesada]], ensin dexar herederu. Nariaki, xunto colos shinpan y tozama daimyō, sofitó a [[Tokugawa Yoshinobu]],<ref>{{Cita Harvard |Borton|1955| p=40|sp=sí}}.</ref> ente que los [[fudai daimyō]] sofitaron a [[Tokugawa Iemochi]], llogrando finalmente l'aprobación d'ésti pola Corte. El líder de la faición [[Ii Naosuke]] convertir en ''[[tairō]]'',<ref>{{Cita Harvard |Borton|1955| p=39 & 40|sp=sí}}.</ref> y foi l'artífiz d'una [[purga (política)|purga]] de prominentes miembros opositores a la firma de los trataos. Esti sucesu, conocíu como la [[purga Ansei]], punxo n'arrestu domiciliariu a Nariaki y a Yoshinobu, al igual qu'a dellos miembros del shogunato, de dellos ''han'' y inclusive de la Corte Imperial, y executáronse ocho persones, ente ellos a [[Yoshida Shōin]], un intelectual del ''sonnō jōi''.<ref>{{Cita Harvard |Takano|1997| p=12 & 13|sp=sí}}.</ref> En [[1858]] robláronse cinco trataos comerciales, llamaos [[Trataos Ansei]], dexando l'apertura de los puertos de [[Nagasaki]], [[Hakodate]] y [[Yokohama]] en [[1859]], pero eso provocó un creciente resfregón ente los estranxeros y los samuráis, que s'apinó al puntu de que con regularidá yeren asesinaos tanto estranxeros como collaboradores xaponeses.<ref name="Satow, p.34">{{Cita Harvard |Satow|1968| p=34|sp=sí}}.</ref> Ii Naosuke foi asesináu en marzu de [[1860]] mientres l'[[incidente de Sakuradamon (1860)|incidente de Sakuradamon]] y provocó el fin de la purga. Sumáu al ataque a la Llegación Británica en Edo en [[1861]] y el [[incidente de Nanamugi]] en [[1862]], xustificaron a les potencies occidentales una intervención militar contra los samuráis. En marzu de [[1863]], l'[[emperador Kōmei]] rompió'l rol ceremonial que tuvieron los emperadores por dellos sieglos ya ingresó al escenariu políticu al emitir la {{nihongo|[[orde d'espulsión de los bárbaros]]|攘夷実行の勅命|jōi jikkō non chokumei}}. El [[dominiu de Chōshū]] acató la orde y decidió atacar navíos estranxeros nel [[estrechu de Shimonoseki]].<ref>{{Cita Harvard |Hagiwara|2004| p=35|sp=sí}}.</ref> Otros dominios como [[dominiu de Satsuma|Satsuma]] y [[dominiu de Tusa|Tusa]], que yeren contraries al shogunato, decidieron aliase y siguir l'edictu. Puesto que el shogunato yera incapaz de controlar estos incidentes, los países estranxeros (Estaos Xuníos, Reinu Xuníu, Francia y Holanda) tomaron la iniciativa con represalies contra'l movimientu nacionalista. El [[16 de xunetu]] de 1863 se escenificó la [[batalla de Shimonoseki]] ente Estaos Xuníos y el dominiu de Chōshū, cuatro díes dempués Francia [[bombardéu de Shimonoseki|bombardeó Shimonoseki]] y depués foi nuevamente bombardiada por una coalición aliada'l 5 y 6 de setiembre de 1864, provocando la inminente derrota de Chōshū. N'agostu de [[1863]] el Reinu Xuníu [[bombardéu de Kagoshima|bombardeó Kagoshima]] y provocó la derrota del dominiu de Satsuma. Ente mayu de 1864 y xineru de 1865 el shogunato combatió contra samuráis y ''rōnin'' siguidores del ''sonnō jōi'' na [[rebelión de Mitu]], llogrando la victoria del shogunato. Otru siguidores del ''sonnō jōi'' y miembros del dominiu de Chōshū intentaron tomar ensin ésitu'l Palaciu Imperial en Kioto mientres la [[rebelión de Hamaguri]], el 20 d'agostu de 1864. Escontra finales de 1864 el shogunato llograra al traviés d'estes batalles neutralizar el movimientu xenofóbico y movimientos nacionalistes como'l ''[[Ishin Shishi]]'' fueren brutalmente reprimíos.<ref>{{Cita Harvard |Totman|1995| p=140-147|sp=sí}}.</ref> L'Emperador Kōmei decidió camudar la so postura de nun faer trataos coles potencies estranxeres, entós qu'en payares de [[1865]] dellos barcos de guerra aliaos apostárense nos puertos de Hyōgo y Osaka, en cuenta de que l'emperador ratificara los trataos comerciales con Estaos Xuníos.<ref>{{Cita Harvard |Totman|1995| p=157|sp=sí}}.</ref> A partir d'esi momentu, la filosofía de "espulsar a los bárbaros" perdió'l so ímpetu yá que yera un oxetu irrealizable, más cuando les potencies occidentales llograron reprimir con severidá a quien los desafiaben. Sicasí, la carga económica que se-y impunxo a Xapón al ser vencíu nestos combates (indemnizaciones, nuevos trataos, apertura de más puertos y más privilexos a les potencies) demostró que la estructura del shogunato yá yera obsoleta y que yera necesariu un nuevu tipu de lideralgu, teniendo como máxima figura al emperador. <center><gallery> Ficheru:Japanese 1854 print Commodore Perry.jpg|Pintura xaponesa que representa los «[[Barcos Negros]]» del [[Matthew Perry (militar)|comodoro Matthew Perry]]. Ficheru:Yokohama-Sumo-Wrestler-Defeating-a-Foreigner-1961-Ipposai-Yoshifuji.png|Imaxe que remembraba'l sentimientu de "espulsar a los bárbaros" (1861). Ficheru:Sales Room at Foreign Trade Building Yokohama MET DP147653.jpg|Intercambiu comercial en Yokohama (1861). Ficheru:Tenguto no ran.jpg|Escena de la [[rebelión de Mitu]] (1864). </gallery></center> ===== Ocaso del shogunato ===== [[Ficheru:1867 Osaka Yoshinobu Tokugawa.jpg|thumb|200px|[[Tokugawa Yoshinobu]].]] Chōshū caltuvo una posición batallosa contra'l shogunato, polo qu'en xunu de 1866 el Gobiernu unvió una [[segunda espedición a Chōshū|espedición punitiva]] que terminó en fracasu por cuenta de que'l dominiu de Chōshū modernizara'l so exércitu. Esta derrota obligó al shogunato a modernizase tamién, unviar a dellos estudiantes al estranxeru y aceptar una [[misión militar francesa a Xapón (1867-1868)|misión militar]] francesa en [[1867]].<ref>{{Cita Harvard |Jansen|1995b| p=187 |sp=sí}}.</ref> Tres la muerte prematura del ''shōgun'' Iemochi a finales de 1866, asoceder finalmente Tokugawa Yoshinobu, quien aspirara al puestu años tras. En xineru de 1867, finó l'emperador Kōmei y asocedió-y el príncipe Mutsuhito, l'[[emperador Meiji]]. Yoshinobu trató de caltener n'apariencia unes rellaciones cordiales col nuevu emperador, anque en realidá hubo tensión ente dambos gobernantes;<ref>{{Cita Harvard |Jansen|1995b| p=307 |sp=sí}}.</ref> sicasí, el disgustu de los daimyos opuestos al shogunato yera incontenible, y finalmente'l 9 de payares de 1867, l'emperador ordenó secretamente a los señores de Chōshū y Satsuma esaniciar al ''shōgun''.<ref>L'autenticidá de tal orde ta aldericada, por cuenta del so llinguaxe violentu y al fechu de que, a pesar d'emplegar el pronome imperial ''chin'', el documentu nun tener la firma de Meiji. {{Cita Harvard |Keene|2005| p=115 & 116 |sp=sí}}.</ref> Sicasí, a pidimientu del ''daimyō'' de Tusa, Yoshinobu decidió voluntariamente apurrir la so autoridá y poder al emperador, y aportó a convocar una asamblea xeneral de daimyos pa crear un nuevu Gobiernu.<ref>{{Cita Harvard |Keene|2005| p=116 |sp=sí}}. Ver tamién {{Cita Harvard |Jansen|1995b| p=310 & 311 |sp=sí}}</ref> Magar l'arrenunciu de Yoshinobu creara un vacíu nel gobiernu, el shogunato siguía esistiendo. Amás, el gobiernu del shogunato y la familia Tokugawa en particular siguiríen siendo una fuercia importante nel nuevu orde y caltendríen un gran poder políticu,<ref>{{Cita Harvard |Keene|2005| p=120 & 121 |sp=sí}}, y {{Cita Harvard |Satow|| p=283 |sp=sí}}. Amás, Satow (páx. 285) especula sobre'l vistu bonu de Yoshinobu por que se celebrara una asamblea de daimyos, cola esperanza seique de qu'un organismu como ési pudiera restablecer la so posición.</ref> una perspeutiva que los más intransixentes de Satsuma y Chōshū consideraron inaceptable.<ref>{{Cita Harvard |Satow|| p=286 |sp=sí}}.</ref> Los acontecimientos bastiáronse cuando, el [[3 de xineru]] de [[1868]], estos postreros tomaron el control del palaciu imperial de Kioto y, a otru día, fixeron que l'emperador Meiji, de tan solo quince años, declarara la [[restauración Meiji|restauración]] del so poder absolutu, lo que dio fin al réxime Tokugawa y al gobiernu de los shogunes nel país, que durara más de siete siglos. === Periodu Meiji === {{AP|Periodu Meiji}} [[Ficheru:Meiji tenno3.jpg|thumb|200px|left|L'emperador Meiji. (1872)]] Cola cayida del shogunato l'emperador alzóse como símbolu d'unidá nacional y empezó con una serie de reformes por demás radicales, siendo la primera la promulgación de la {{nihongo|[[Carta de xuramentu]]|五箇条の御誓文|Gokajō non Goseimon}} de 1868, que tenía por oxetu aumentar la moral según consiguir ayuda financiera pal nuevu gobiernu.<ref name="Congress Meiji">{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=The Meiji Restoration |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}</ref> ==== Guerra Boshin ==== {{AP|Guerra Boshin}} [[Ficheru:Tokugawa Yoshinobu organizing defenses at Osaka castle.jpg|thumb|250px|Tokugawa Yoshinobu y el so exércitu nel [[castiellu Osaka]] mientres la Guerra Boshin.]] [[Ficheru:Battle of Ueno 4 July 1868.jpg|thumb|250px|Escena de la [[batalla de Ueno]].]] Entá cuando primeramente Yoshinobu aceptó les esixencies de los siguidores del emperador, el 18 de xineru de 1868 declaró que nun aceptaría los términos de la restauración imperial. El [[24 de xineru]] decidió entamar un ataque escontra Kioto, onde taben los exércitos de Satsuma y Chōshū, yá qu'en Edo taba recibiendo presiones y ataques de parte los rebeldes al shogunato. Los samuráis qu'entá permanecíen fieles al shogunato llevantar n'armes, lo qu'anició una guerra civil conocida como {{nihongo|Guerra Boshin|戊辰戦争|Boshin sensō}}. El [[27 de xineru]] tuvo llugar la [[batalla de Toba-Fushimi]], na que les fuercies de Satsuma y Chōshū, xunto con un contigente de la Corte Imperial mandáu por [[Komatsu Akihito]], llograron vencer al exércitu del shogunato. El principal motivu de la derrota d'este foi que delles faiciones que nun principiu sofitaren al shogunato, camudaron de bandu debíu al sofitu oficial del emperador a Satsuma y Chōshū;<ref>L'estandarte colorao y blanco fuera concebíu y diseñáu, ente otros, por [[Okubo Toshimichi]] y Iwakura Tomomi. Al xefe nominal del exércitu, el príncipe Ninnajinomiya Yoshiaki, foi-y dada una espada especial y foi nomáu de «gran xeneral, conquistador del este». Les fuercies shogunales, contraries a la corte imperial, fueron etiquetaes como «enemigues de la corte». {{Cita Harvard |Keene|2005| p=126 & 127|sp=sí}}.</ref> a esto xunió l'usu polos vencedores de sofisticaes armes de fueu ente les que se cuntaben [[Cañón Armstrong|cañones Armstrong]], [[Fusil Minié|fusiles Minié]] y dalgunes [[Ametralladora Gatling|ametralladores Gatling]], ente que nel bandu del shogunato la mayoría de les tropes yeren samuráis armaos con espaes. Yoshinobu tuvo de retirase a Edo, ente que les fuercies imperiales dirixíes por [[Saigō Takamori]] averábense amodo a la ciudá y llograben sitiala en mayu.<ref>{{Cita Harvard |Kornicki|1998| p=96|sp=sí}}.</ref> La resistencia del shogunato en Edo venció depués de la [[batalla de Ueno]] el [[4 de xunetu]]; les fuercies imperiales tomaron la ciudá mientres esi mes y punxeron a Yoshinobu baxu arrestu domiciliariu nel templu [[Kan'ei-ji]]. Desaposióse-y de les sos tierres, anque dellos años dempués foi lliberáu.<ref name="books.google.com">{{Cita Harvard |Perkins|1997| p=8|sp=sí}}.</ref><ref>{{Cita Harvard |Jansen|2002| p=342|sp=sí}}.</ref> El [[3 de setiembre]], decidióse renombrar la ciudá de Edo a Tokiu, y l'emperador Meiji fixo'l treslláu de la capital de Kioto a Tokiu, tomando'l [[Castiellu Edo]] como'l [[Palaciu Imperial de Tokiu|nuevu palaciu imperial]].<ref name="books.google.com" /> Sicasí, delles faiciones aguantar a capitular, como'l ''[[Ōuetsu Reppan Dōmei]]'',<ref>{{Cita Harvard |Bolitho|1974| p=246|sp=sí}}; {{Cita Harvard |Black|1881| p=214|sp=sí}}.</ref> una alianza de dominios del norte (ente ellos sobresalió'l [[dominiu de Aizu]]) que se xunió con [[Enomoto Takeaki]], xefe de la marina del shogunato qu'escapara de Edo con ocho barcos de guerra antes de la rindición de la ciudá. Sicasí, les tropes de l'alianza yeren pocu sofisticaes y amodo fueron toraes ante la meyora del exércitu imperial; n'ochobre de 1868 diose la [[batalla de Aizu]], mientres la que parte del exércitu del shogunato abandonó la rexón per mar en direición a [[Hokkaido]].<ref name="Polak">{{Cita Harvard |Polak|2001| p=81|sp=sí}}.</ref> Tres un mes de sitiu, Aizu rindióse'l 6 de payares. Al llegar a la islla de Hokkaido, Enomoto reorganizó l'exércitu y estableció un Gobiernu propiu, proclamando la [[República d'Ezo]] el [[25 d'avientu]], de la que foi escoyíu presidente. Intentó ensin ésitu llograr la reconocencia internacional y tampoco pudo consiguir l'aprobación del nuevu Gobiernu imperial xaponés por que se dexara Hokkaido al shogunato Tokugawa sometíu al dominiu imperial.<ref>{{Cita Harvard |Black|1881| p=240 & 241|sp=sí}}.</ref> Les fuercies navales xaponeses llegaron a Hokkaido en marzu de 1869, desamarrándose la [[batalla naval de la badea de Miyako]], ente que unos siete mil homes de les tropes imperiales desembarcaron na islla, avanzaron amodo tomando delles posiciones estratéxiques y llograron destruyir finalmente les defenses de la República d'Ezo mientres la [[batalla de Hakodate]]. Depués de perder a la metá de los homes y casi tolos barcos, Ezo aceptó rindise'l 17 de mayu de 1869. Cola finalización de la guerra Boshin, el Gobiernu imperial llogró'l control de too Xapón y nun quedaron fuercies rivales internes. Cola guerra ganada, aboliéronse los privilexos de la clase samurái, polo que los nacionalistes, que nun principiu sofitaren la figura del emperador según la filosofía del ''sonnō jōi'', sintiéronse traicionaos.<ref>{{Cita Harvard |Gordon|2003| p=64 & 65|sp=sí}}.</ref> ==== Gobiernu Meiji ==== {{AP|Gobierno Meiji}} El nuevu gobiernu aseguró a les potencies estranxeres que los trataos roblaos mientres el shogunato Tokugawa seríen acataos conforme a les lleis internacionales, la capital foi treslladada de Kioto a Edo, que foi renombrada como [[Tokiu]], y el [[abolición del sistema han|sistema de feudos]] foi abolíu en 1871, dando nacencia al sistema de [[Prefeutures de Xapón|prefeutures]], amás de que se llegalizó la propiedá de les tierres. El nuevu Gobiernu enfatizó amás la práutica del [[sintoísmu]], [[sintoísmu estatal|relixón que goció del patrociniu del Estáu]].<ref name="Congress Meiji" /> A pesar de distintes protestes, los dirixentes gubernamentales siguieron cola intensa modernización del país: tendiéronse cables [[telégrafu|telegráficos]] nes principales ciudaes y construyéronse víes de [[ferrocarril]], [[estelleru|estelleros]], fábriques de municiones, según plantes testiles.<ref name="Congress Meiji" /> Toes eses midíes modernizadoras a lo postrero llevaron al país a convertise nel primer país asiáticu industrializáu.<ref>{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=Modernization and Industrialization |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}</ref> Esmolecíos pola seguridá nacional, fixeron grandes esfuercios por modernizar l'Exércitu: estudiáronse los sistemes bélicos estranxeros, contratáronse conseyeros d'otros países, unviáronse cadetes a países europeos y a Estaos Xuníos, establecióse un exércitu permanente con una gran cantidá de reserves y el [[serviciu militar]] volvióse obligatoriu.<ref name="Congress Meiji" /> ==== Rebelión Satsuma ==== {{AP|Rebelión Satsuma}} [[Ficheru:SaigoWithOfficers.jpg|250px|thumb|[[Saigō Takamori]] (sentáu, con uniforme occidental), arrodiáu de los sos oficiales. Artículu nel periódicu ''Monde Illustré'', 1877.]] [[Saigō Takamori]], unu de los líderes más vieyos nel Gobiernu Meiji, taba particularmente esmolecíu pola creciente corrupción política. Dempués d'una serie de diferencies col gobiernu, arrenunció al so cargu y retiróse al dominiu de Satsuma. Ende estableció academies onde tolos estudiantes tomaben un entrenamientu ya instrucción en táctiques de guerra. Les noticies alrodiu de les academies de Saigō fueron recibíes con gran esmolición en [[Tokiu]]. El [[12 de febreru]] de [[1877]], Saigō axuntar colos sos terratenientes Kirino Toshiaki y Shinohara Kunimoto y anunció la so intención de colar a Tokiu pa entrevistase col gobiernu. Les sos tropes empezaron a avanzar, y pal [[14 de febreru]] l'avanzada aportó a la prefeutura de Kumamoto, onde atacaron el [[castiellu Kumamoto]]. El [[19 de febreru]] fixéronse los primeros disparos per parte de los defensores, al momentu en qu'unidaes de Satsuma intentaben forzar la entrada al mesmu.<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2003| p=194 |sp=sí}}.</ref> El [[22 de febreru]], l'armada principal de Satsuma aportó y atacó el castiellu, colo que la batalla siguió hasta la nueche y les fuercies imperiales que salieren al so alcuentru retiráronse. L'exércitu de Satsuma nun pudo tomar el castiellu y dempués de dos díes d'infructuosu ataque, les fuercies de Satsuma cavaron alredor del castiellu y trataron de asediarlo. Mientres l'asediu, munchos de los ex-samuráis de Kumamoto desertaron escontra'l bandu de Saigō. Mentanto, el [[9 de marzu]], Saigō, Kirino y Shinohara fueron desaposiaos de los sos cargos y títulos oficiales dende [[Tokiu]]. [[Ficheru:Statue of Saigo Takamori, Ueno Park, Tokyo.jpg|thumb|Estatua de [[Saigō Takamori]] nel [[Parque Ueno]], [[Tokiu]].]] El principal contingente de l'Armada Imperial, so les órdenes del xeneral [[Kuroda Kiyotaka]] y cola asistencia del xeneral Yamakawa Hiroshi, aportó a Kumamoto n'auxiliu de los ocupantes del castiellu'l [[12 d'abril]]. Esto fizo que les tropes de Satsuma, qu'agora taben en completa desventaxa numbérica, fuxeren. Dempués d'una constante persecución, Saigō y los sos samuráis restantes fueron emburriaos de vuelta a Kagoshima, onde se llevaría a cabu la batalla final: la [[batalla de Shiroyama]]. Les tropes del [[Exércitu Imperial Xaponés|Exércitu Imperial]] comandadas pol xeneral [[Yamagata Aritomo]] y los marines comandados pol Almirante [[Kawamura Sumiyoshi]] devasaben les fuercies de Saigō sesenta a unu. Les tropes imperiales pasaron siete díes construyendo y ellaborando sistemes de preses, murios y torgues pa prevenir que s'escaparen. Cinco barcos de guerra xunir al poder de l'artillería de Yamagata y amenorgaron les posiciones de los rebeldes. Dempués de que Saigō refugó una carta solicitando la so rindición, Yamagata ordenó un ataque fronteru'l [[24 de setiembre]] de [[1877]]. Pa les 6 de la mañana, namái 40 rebeldes taben entá con vida y Saigō taba mancáu de muerte. Los sos siguidores aseguren qu'unu d'ellos, Beppu Shinsuke<ref>{{Cita Harvard |Turnbull|2003| p=202 |sp=sí}}.</ref> actuó como ''[[kaishakunin]]'' y ayudó a Saigō a cometer ''seppuku'' primero que pudiera ser prindáu.<ref>{{Cita Harvard |Perkins|1997| p=49 |sp=sí}}.</ref> Dempués de la muerte de Saigō, Beppu y l'últimu samurái de pies alzaron les sos espaes y dirixiéronse cuesta abaxo escontra les posiciones imperiales, hasta que cayó'l postreru d'ellos polos disparu de les [[ametralladora Gatling|ametralladores Gatling]]. Con estes muertes, la rebelión Satsuma llegó a la so final. ==== Creación d'un gobiernu representativu ==== [[Ficheru:Taisuke Itagaki 2.jpg|thumb|150px|[[Itagaki Taisuke]], políticu prominente de la [[Dómina Meiji]].]] El mayor llogru institucional posterior a la Rebelión Satsuma foi l'entamu del enclín a crear un gobiernu representativu per parte de ciudadanos que fueren apostraos del gobiernu.<ref name="Develop">{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=The Development of Representative Government |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}</ref> Una de les figures prominentes d'esti movimientu foi [[Itagaki Taisuke]], unu de los principales líderes de la [[Provincia de Tusa]]. En 1875 formó'l ''[[Aikokusha]]'' cola cuenta de primir al gobiernu en 1878. En 1881 formó'l {{nihongo|''[[Partíu Lliberal (Xapón, 1881)|''Jiyūtō'']]''|自由党|Partíu Lliberal}}, que tenía enclinos escontra la política francesa. Al añu siguiente [[Ōkuma Shigenobu]] fundó'l {{nihongo|''[[Rikken Kaishintō]]''|立憲改進党|Partíu Constitucional Progresista}}, que abrogaba pol establecimientu d'un sistema demócrata constitucional a semeyanza del sistema inglés. En respuesta, integrantes del gobiernu formaron el {{nihongo|''[[Rikken Teiseitō]]''|立憲帝政党|Partíu Constitucional del Réxime Imperial}} o Partíu Constitucional del Réxime Imperial esi mesmu añu de 1882. Posterior a estos partíos, munchos otros movimientos aprucieron, dalgunos de manera violenta. Finalmente en 1889 la Constitución del Imperiu del Xapón (tamién conocida como Constitución Meiji) contempló una [[Dieta (asamblea)|Dieta]] Imperial compuesta por una [[Cámara de Representantes de Xapón|Cámara de Representantes]] popularmente electos, acompañada por una [[Cámara de Pares]] con una representación por demás baxa y compuesta pola nobleza nun sistema llamáu ''[[kazoku]]''.<ref name="Develop" /> Les primeres eleiciones llevar a cabu en 1890 escoyéndose los 300 integrantes de la Cámara de Representantes.<ref name="Develop" /> ==== Expansionismo ==== ===== Primer Guerra Sino-Xaponesa ===== {{AP|Primer Guerra Sino-Xaponesa}} Mientres el sieglu XIX la [[península de Corea]] atraxo fuertemente l'atención de Xapón por cuenta de la so posición xeográfica, que podía resultar nun puntu estratéxicu pa la defensa del archipiélagu. Un conflictu tempranu con Corea fuera resueltu momentáneamente per mediu de la firma del [[Tratáu de Kanghwa]] en 1876, col cual los xaponeses llograren accesu a los puertos de dicha nación. En 1894 bastióse una crisis política cuando un líder coreanu pro xaponés foi asesináu en [[Xangai]]. La situación empeoró cuando l'exércitu chinu entartalló la [[Rebelión Tonghak]] en mesmu suelu coreanu, a pesar de que na [[Convención de Tianjin]] tanto China como Xapón aceptaren retirar los sos respeutivos exércitos de la península coreana, retirando'l sofitu a les distintes faiciones contendientes del país. Xapón respondió rápido a la incursión china y ganó lo que güei se conoz como Primer Guerra Sino-Xaponesa, que remató en 1895 y nueve meses dempués de qu'empezaren les hostilidaes, cuando se fixo un llamáu al [[cese al fueu]].<ref name="Overseas">{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=Overseas Expansion |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}</ref> El conflictu remató cola firma del [[Tratáu de Shimonoseki]], por aciu el cual reconocíase la independencia de Corea y polo tanto ésti cesaba de ser consideráu como un estáu tributariu, 200 millones de [[tael]]es d'indemnización de China a Corea, l'apertura del ríu [[Yangtze]] a los xaponeses pal comerciu, el derechu de que inversionistas xaponeses pudieren llevar negocios a China, según la cesión de [[Taiwán]], les [[islles Pescadores]] y la península de [[Liaodong]] a Xapón, anque ante la oxeción de [[Rusia]], [[Alemaña]] y [[Francia]], Liaodong foi devuelta.<ref name="Overseas" /> [[Ficheru:Battle of Pyongyang by Mizuno To.jpg|thumb|center|650px|Representación en ''[[ukiyo-e]]'' de la [[batalla de Pyongyang]] en [[Corea]], parte de la [[Primer Guerra Sino-Xaponesa]].]] ===== Guerra Ruso-Xaponesa ===== {{AP|Guerra Ruso-Xaponesa}} [[Ficheru:Treaty of Portsmouth.jpg|thumb|250px|Negociación del [[Tratáu de Portsmouth (1905)]]. D'esquierda a derecha y del llau rusu (al fondu): Korostovetz, Navohoff, [[Serguéi Witte]], [[Roman Rosen]], Plancoff; del llau xaponés atópense: [[Adachi Mineichiro|Adachi]], [[Ochiai Kentaro|Ochiai]], [[Komura Jutarō|Komura]], [[Takahira Kogoro|Takahira]], [[Aimaro Sato|Sato]]. La mesa entá se caltién nel Muséu [[Meiji Mura]] en Xapón.]] Les ambiciones imperialistes tantu de Rusia, que taba interesada en caltener el control sobre China, como de Xapón, que quería'l control de Corea, llevaron a dambos países a enfrentase en 1904. En 1902 el [[Reinu Xuníu]] robló xunto con Xapón l'[[Alianza Anglu-Xaponesa]], por aciu la cual los británicos reconocíen los intereses nipones en Corea y comprometíense a caltenese neutrales en casu d'una posible guerra con Rusia « nun siendo qu'otra potencia aliar con ellos, y nesi casu tomaríen un papel más activu». Esta alianza supunxo una amenaza pa los rusos, quien buscaron un tonu más conciliatorio que'l qu'utilizaren con anterioridá, inclusive prometiendo'l retiru de tropes pa 1903.<ref name="Overseas" /> Dempués de que Xapón interpunxera una quexa debida al incumplimientu rusu del oportunu retiru de tropes, Rusia ufiertó estremar a Corea pol [[paralelu]] 39, col control del sur per parte de Xapón y una zona neutral al norte, pero asegurando que Manchuria quedaría fora de la esfera d'influencia xaponesa.<ref name="Overseas" /> La guerra españó en febreru de 1904, y dempués d'una serie de victories xaponeses en tierra, lo mesmo que de la victoria naval de [[Batalla de Tsushima|Tsushima]] de mayu de 1905, llevar a cabu una [[Tratáu de Portsmouth (1905)|conferencia de paz]] colos Estaos Xuníos como mediador, onde Rusia reconoció la preeminencia de los intereses del Xapón en Corea, aseguró que s'evitaría tomar midíes militares en Corea y Manchuria, venció a Xapón l'arrendamientu de [[Dalian]], los sos territorios axacentes y el ferrocarril, según la parte sur de la [[islla de Sakhalin]], y apurrió-y derechu de pesca nel [[mar de Ojotsk]] y el [[mar de Bering]], tres los que finalmente dambos bandos aportaron a sacupar Manchuria.<ref name="Overseas" /> Cola victoria, l'imperiu xaponés aumentó la so postura nacionalista y empezó una nueva fase d'espansión continental. En 1910 Corea foi amestada al Imperiu xaponés.<ref name="Overseas" /> === Periodu Taishō === {{AP|Periodu Taishō}} [[Ficheru:Emperor Taisho of Japan.jpg|thumb|250px|thumb|El [[Emperador Taishō]] col so traxe de coronación.]] El periodu Meiji remató cola muerte del emperador en [[1912]] y el consiguiente ascensu al tronu del [[Emperador Taishō]].<ref>{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=Political Rivalries |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}</ref> El nuevu emperador yera un home por demás enfermu y débil, tanto física como mentalmente,<ref>Delles fontes aseguren que d'infante sufrió [[meninxitis]], ente qu'otres aseguren que poco primero del so ascensu al tronu sufrió una [[trombosis]].</ref> polo que mientres el so mandatu caltúvose alloñáu de cuestiones polítiques y les decisiones del gobiernu recayeron na Dieta y el so gabinete. Por cuenta de la so incapacidá, el so fíu [[Hirohito]] foi nomáu «Príncipe rexente» en 1921.<ref>{{Cita Harvard |Large|1992| p=11 |sp=sí}}.</ref> ==== Primer Guerra Mundial ==== {{AP|Xapón mientres la Primer Guerra Mundial}} :{{VT|Primer Guerra Mundial}} Buscando afitar la so esfera d'influencia en China y aprovechando qu'Alemaña taba ocupada nel escenariu européu, Xapón declaró-y la guerra n'agostu de 1914 y rápido ocupó los territorios arrendaos per esti país na provincia de [[Shandong]] en China, según les [[Islles Marianes]], les [[Islles Carolines|Carolines]] y les [[Islles Márxal]] nel Pacíficu. Xapón amás intentó consolidar la so posición en China aprovechando que los sos aliaos taben ocupaos na guerra, polo qu'intentó qu'esti país roblara les {{nihongo|«[[Ventiún esixencies]]»|対華二十一ヵ条要求|Taika Nijyūichikkajō Yōkyū}}, que práuticamente convertiríen a China nun protectoráu xaponés. Ante'l refugo internacional, un creciente sentimientu antixaponés en China, según la demoranza del gobiernu chinu, finalmente en mayu de 1915 roblóse un tratáu de trelce demandes, ente les cualos contemplábase que China nun daría en concesión islles o mariñes a terceros.<ref name="WW1">{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=World War I |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}</ref> En 1917 los Estaos Xuníos entraron na guerra y atopáronse como aliaos de los xaponeses a pesar de los resfregones causaos pola situación en China y la competencia por ganar influencia nel Pacíficu. Col enfotu d'evitar tensiones, roblóse'l {{nihongo|[[Alcuerdu Lansing-Ishii]]|石井・ランシング協定|Ishii-Ranshingu Kyōtei}} en payares d'esi mesmu añu. En 1919 Xapón atopóse del llau de les «grandes cinco» potencies mientres la [[Tratáu de Versalles (1919)|Conferencia de Paz de Versalles]]. A Xapón concedióse-y un asientu permanente na [[Sociedá de Naciones]] y amás tresfiriéronse-y los derechos que tuviera Alemaña sobre Shandong. Finalmente, les islles del Pacíficu que tenía Alemaña fueron puestes baxu [[Mandatu de la Sociedá de Naciones|mandato]] xaponés,<ref name="WW1" /> llamáu [[Mandatu del Pacíficu Sur]]. ==== Democracia Taishō ==== {{AP|Democracia Taishō}} Dende la instauración d'un nuevu sistema políticu cola Constitución Meiji namái miembros de la élite aristócrata teníen accesu a los puestos elevaos nos partíos políticos, los gabinetes, la Cámara de Pares o de los conseyeros del emperador, pero ente [[1918]] y [[1932]] la situación política del país camudó: anque los partíos políticos siguíen siendo lideraos pola élite, los políticos viéronse obligaos a trabayar coordinadamente cola corte, la burocracia y los militares por cuenta de una consciencia más democrática de les mases, quien amás empezaron a arrexuntase y los estudiantes volviéronse políticamente activos. Por consecuencia, los partíos xugaron un papel protagonista na política nacional.<ref name="TaishoD">{{Cita Harvard |McCargo|2000| p=21 |sp=sí}}.</ref> Otru cambéu importante tuvo llugar en [[1925]], cuando s'estableció'l [[sufraxu universal]] pa los homes, lo cual amontó la base eleutoral a más de doce millones.<ref name="TaishoD" /> ==== Gran terremotu de Kantō ==== {{AP|Gran terremotu de Kantō}} [[Ficheru:Metropolitan Police Office after Kanto Earthquake.jpg|thumb|250px|Oficina metropolitana de policía dempués del terremotu.]] El [[1 de setiembre]] de [[1923]], poco antes del mediu día asocedió unu de los [[terremotu|terremotos]] más fuertes de la historia na rexón de [[Kantō]], con una magnitú envalorada nos 8,3 graos na [[escala de Richter]]. El movimientu nes plaques tectóniques causó amás un fuerte ''[[tsunami]]'': en [[Kamakura]] les foles llegaron a algamar los 5 metros d'altor, ente qu'en [[Atami]] algamaron los 13.<ref name="terremotu">{{Cita web |url=http://dl.lib.brown.edu/kanto/ksmith.html |títulu=The Great Kanto Earthquake of 1923 |fechaaccesu=3 de payares de 2009 |autor=Brown University Library |idioma=inglés }}</ref> Calcúlase qu'alredor de 110&nbsp;000 persones perdieron la vida, yá fora polos efeutos del terremotu, el ''tsunami'' subsecuente, según una gran cantidá de quemes que s'enllargaron mientres dellos díes.<ref name="terremotu" /> A les perdes humanes poles causes anteriores tamién se-y debe d'amestar les resultantes de delles foles de violencia en contra d'activistes políticos, coreanos y chinos per parte de civiles, policías y militares que tuvieron llugar mientres dalgún tiempu dempués de la traxedia.<ref name="terremotu" /> [[Ficheru:Desolation of Nihonbashi and Kanda after Kanto Earthquake.jpg|thumb|center|500px|Ablayamientu de [[Nihonbashi]] y [[Kanda]] vista dende'l techu del edificiu Dai-ichi Sogo, [[Kyōbashi]].]] === Periodu Shōwa === {{AP|Periodu Shōwa}} [[Ficheru:Hirohito in dress uniform.jpg|thumb|200px|El [[Emperador Shōwa]], meyor conocíu n'occidente pol so nome de pila, Hirohito.]] L'Emperador Taishō finó'l 25 d'avientu de 1926 dempués d'un curtiu reináu y a partir d'esta fecha'l príncipe rexente Hirohito foi investido como'l nuevu emperador de Xapón, empezando asina la era Shōwa.<ref>{{Cita Harvard |Large|1992| p=1 |sp=sí}}.</ref> En 1922, col [[Tratáu Naval de Washington]], el númberu de navíos de l'[[Armada Imperial Xaponesa]] viose llindáu per debaxo de les flotes norteamericano y británico, lo qu'aumentó la molestia yá esistente en Xapón por tener qu'abandonar les rexones llograes en China mientres la guerra Ruso-Xaponesa. Xapón amás sintióse ofendíu principalmente pol fechu de que potencies estranxeres ocuparen lo que consideraben la so esfera d'influencia. La única zona estensa d'onde podíen llograr la materia primo necesaria pal desenvolvimientu de la so economía ensin depender de les importaciones yera China y en 1931 decidió invadir y ocupar Manchuria, pa depués invadir China en 1937.<ref name="Davison6">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=6 |sp=sí}}.</ref> La invasión a China desamarró lo que se conoz como [[Segunda Guerra Sino-Xaponesa]], un conflictu d'ocho años de duración.<ref name="Davison7">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=7 |sp=sí}}.</ref> ==== Segunda Guerra Sino-Xaponesa ==== {{AP|Segunda Guerra Sino-Xaponesa}} [[Ficheru:Iwane Matsui rides into Nanjing.jpg|thumb|250px|El xeneral [[Iwane Matsui]] entrando en [[Nankín]].]] Tropes xaponeses curiaben les víes del ferrocarril de Manchuria, pos al traviés d'éstes diversos recursos yeren tresportaos hasta puertos en Corea, dende onde finalmente yeren unviaos a Xapón. En setiembre de 1931 españaron esplosivos en diches víes, no que se conoz como «[[Incidente de Mukden]]». El gobiernu xaponés decidió entós unviar tropes a ocupar toa Manchuria, formando amás un [[gobiernu títere]] llamáu [[Manchukuo]] sol mandu nominal del [[Pu-Yi|emperador Pu-Yi]].<ref name="database">{{Cita web |url=http://www.worldwar2database.com/html/sinojapan.htm |títulu=The Second Sinón-Japanese War |fechaaccesu=3 de payares de 2009 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.worldwar2database.com/html/sinojapan.htm|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> Nos años siguientes tuvieron llugar pequeños enfrentamientos, pero en 1937, dempués del «[[Incidente de la Ponte de Marco Polo]]» onde tropes xaponeses fueron atacaes pela rodiada de [[Beixín]], empezó abiertamente la guerra con China. Rápido Xapón atacó les principales ciudaes costeres, y p'avientu d'esi mesmu añu yá s'atopaben pela rodiada de la capital nacionalista, [[Nankín]]. Cuando la ciudá rindió frente a los invasores, l'Exércitu Imperial llevó a cabo acto de suma crueldá contra la población civil, acontecimientos conocíos como la «[[masacre de Nankín]]», onde cerca de 300&nbsp;000 soldaos y civiles chinos fueron asesinaos.<ref name="database" /> Les victories iniciales xaponeses fueron siguíes por un periodu d'estancamientu y pa 1938 la guerra atopar nun puntu muertu, situación que siguió hasta 1941, cuando los xaponeses entraron nel escenariu de la [[Segunda Guerra Mundial]].<ref name="database" /> Esta guerra remató en 1945, cuando Xapón anunció la so rindición incondicional frente a los [[Aliaos de la Segunda Guerra Mundial|aliaos]]. ==== Segunda Guerra Mundial ==== {{AP|Guerra del Pacíficu (1937-1945)|Segunda Guerra Mundial}} [[Ficheru:Matsuoka visits Hitler.jpg|thumb|250px|[[Yōsuke Matsuoka]] mientres una visita a [[Adolf Hitler]] en 1941.]] Les rellaciones con Occidente deteriorar mientres finales de la [[década de 1930]], y para [[1940]] foi nomáu Primer Ministru'l [[príncipe Konoye]], quien formó un gabinete nacionalista y partidario de la espansión na zona pola fuercia. Esi mesmu añu, el 27 de setiembre, el Ministru de rellaciones esteriores, [[Yōsuke Matsuoka]], robló'l [[Pactu Tripartitu]] xunto con Alemaña ya Italia, lo qu'alliniaba a Xapón coles [[potencies de la Exa]].<ref name="Davison7" /> Al envís de formar la llamada «[[Gran Esfera de Coprosperidad d'Asia Oriental]]», Xapón invadió'l norte de la [[Indochina Francesa]],<ref name="Davison7" /> y pa xunetu de 1941 introdució tropes nel sur d'[[Indochina]], lo que condució a países como Estaos Xuníos, Inglaterra y los Países Baxos a tomar represalies. Estaos Xuníos estableció un embargu comercial col que Xapón se vio priváu del 90% del so suministru petroleru, y en total el comerciu esterior nipón viose amenorgáu nun 75%.<ref name="Davison8">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=8 |sp=sí}}.</ref> Nel gabinete xaponés aldericáronse les aiciones a siguir, figurando principalmente [[Hideki Tōjō]], el ministru de defensa, quien yera un fuerte partidariu de la guerra.<ref name="Davison8" /> Aquel día Xapón cuntaba cola mayor fuercia del Pacíficu: tenía aproximao'l doble de navíos qu'Estaos Xuníos nel Pacíficu, el so exércitu cuntaba con un millón ochocientos mil soldaos, y la so fuercia yera una de les más profesionales del mundu. La so fuercia aérea constaba de dos mil aviones.<ref name="Davison9">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=9 |sp=sí}}.</ref> El 5 de payares el [[Emperador Shōwa]] y el so gabinete decidieron entrar na guerra si pa finales d'esi mesmu mes Estaos Xuníos nun llevantaba l'embargu económicu, pero la respuesta del gobiernu estauxunidense llegó'l 26 de payares cuando, al traviés del so Secretariu d'Estáu, ratificóse la demanda norteamericana de que les tropes nipones retirar de Manchuria, China ya Indochina, amás del arrenunciu de Xapón al Pactu Tripartitu.<ref name="Davison9" /> ===== Ataque a Pearl Harbor ===== {{AP|Ataque a Pearl Harbor}} [[Ficheru:Attack on Pearl Harbor Japanese planes view.jpg|thumb|250px|Esplosión d'un torpedu nel [[USS West Virginia (BB-48)|USS ''West Virginia'']], vistu dende un avión xaponés.]] El mesmu 26 de payares la Flota Combinada xaponesa partió de les [[islles Kuriles]] con destín a [[Pearl Harbor]],<ref name="Davison9" /> cola cuenta de destruyir a la flota estauxunidense del Pacíficu. Realizóse'l primer ataque con más de 180 aviones el 7 d'avientu a les 7:55 hores,<ref name="Davison10">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=10 |sp=sí}}.</ref> consiguiendo fundir seis acorazaos, tres cruceros y otros cuatro navíos, amás de destruyir 188 aviones en tierra. L'ataque amás dexó un saldu de 2403 muertos.<ref name="Davison11">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=11 |sp=sí}}.</ref> A les 8:45 hores tuvo llugar un últimu ataque que remató a les 10:00, pero pa esti asaltu les defenses yá taben meyor preparaes, polo que Nagumo atayó un tercer ataque que taba programáu.<ref name="Davison11" /> A otru día, el presidente norteamericanu [[Franklin Delano Roosevelt]] dirixir al Congresu solicitando que se-y declarara la guerra a Xapón, n'unu de los discursos más célebres de la historia.<ref name="Davison13">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=13 |sp=sí}}.</ref> ===== Frente del Pacíficu pa finales de 1941 ===== A otru día del ataque a Pearl Harbor les fuercies xaponeses empezaron una campaña tipu ''[[Blitzkrieg]]'' pol Pacíficu:<ref name="Davison11" /> [[Malasia]], [[Ḥong Kong]], [[Filipines]], la [[Islla Wake]], [[Birmania]] y [[Tailandia]] fueron atacaes casi simultáneamente cola cuenta de tomar los sitios estratéxicos aliaos.<ref name="Davison12">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=12 |sp=sí}}.</ref> El 16 d'avientu llograron tomar amás les [[Indies Orientales Holandeses]], lo que-y apurrió a Xapón una fonte importante de recursos.<ref name="Davison14">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=14 |sp=sí}}.</ref> ===== Frente del Pacíficu en 1942 ===== Mientres la primer metá del añu les fuercies del Imperiu del Xapón resultaron victorioses en casi tolos frentes: el 7 de febreru la so flota resultó victoriosa frente a los aliaos na [[batalla del Mar de Java]],<ref name="Davison25">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=25 |sp=sí}}.</ref> y pal día 15 del mesmu mes fuercies aliaes apurrieron Singapur.<ref name="Davison27">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=27 |sp=sí}}.</ref> Amás, Filipines, Malasia y la mayor parte de Nueva Guinea fueron ganaes.<ref name="Davison18">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=18 |sp=sí}}.</ref> El segundu semestre del añu representó un puntu d'inflexón na guerra: Fuercies estauxunidenses desallugaron a los xaponeses de [[Batalla de Guadalcanal|Guadalcanal]],<ref name="Davison18" /> amás de faese cola victoria na [[batalla de Midway]], onde los xaponeses perdieron la metá de la so flota de portaviones y alredor de 150 aviones.<ref name="Davison41">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=41 |sp=sí}}.</ref> ===== Intentu de sostener l'aniellu defensivu ===== [[Ficheru:USS Princeton (CVL-23) burning on 24 October 1944 (80-G-287970).jpg|thumb|250px|L'[[USS Princeton (CVL-23)|USS ''Princeton'']] en llapaes mientres la [[batalla del Golfu de Leyte]].]] Mientres 1944 los xaponeses concentraron en caltener l'aniellu defensivu, pero viéronse obligaos a recular en Nueva Guinea y les [[islles Salomón]], amás de sufrir importantes derrotes nes [[islles Gilbert]],<ref name=autogenerated1>{{Cita Harvard |Davison|2005| p=56 |sp=sí}}.</ref> anque calteníen la so meyora en Birmania y la frontera india.<ref name="Davison58">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=58 |sp=sí}}.</ref> Mientres anguaño, sufrieron amás importantes derrotes navales, como la de la [[batalla del Mar de Bismarck]] llibrada del 2 al 5 de marzu, y la de la [[batalla del Mar de Bering]], el 26 de marzu.<ref name="Davison64">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=64 |sp=sí}}.</ref> Mientres 1944 la situación volvióse insostenible pa Xapón, pos la so flota foi práuticamente destruyida mientres la [[batalla del Mar de Filipines]] y tropes norteamericanes desembarcaron nes [[islles Márxal]], na [[Islles Gilbert|Gilbert]] y nes Filipines. El bombardéu de Xapón empezó dende campos d'aviación en Filipines.<ref name="Davison94">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=94 |sp=sí}}.</ref> El 18 de xunetu, el xeneral Tōjō dimitió xunto con tol so gabinete.<ref name="Davison117">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=117 |sp=sí}}.</ref> A finales d'ochobre d'esi añu, los xaponeses perdieron otru importante combate naval, la [[batalla del Golfu de Leyte]], alcuentru mientres el cual apaecieron per primer vegada los grupos suicides conocíos xeneralmente col nome de ''[[kamikaze]]s''.<ref name="Davison130">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=130 |sp=sí}}.</ref> ====== Kamikazes ====== {{AP|Kamikaze}} [[Ficheru:USS Bunker Hill hit by two Kamikazes.jpg|250px|thumb|L'[[USS Bunker Hill (CV-17)|USS ''Bunker Hill'']] foi atacáu por dos aviones ''[[kamikaze]]s'' en menos de 30 segundos de diferencia'l [[11 de mayu]] de [[1945]].]] Dende [[1942]] distintes voces llevantáronse dientro del Exércitu xaponés col enfotu d'implementar táctiques suicides na guerra y tratar de revertir nuevamente'l signu de la guerra.<ref>{{Cita Harvard |Gambetta|2006| p=2 |sp=sí}}.</ref> Unidaes especiales suicides finalmente formáronse tanto en tierra (como nel casu de la «[[carga Banzai]]») como nel mar (como les llanches ''[[Shin'yō (llancha suicida)|Shin'yō]]''). Finalmente, a mediaos de [[1944]], el primer ministru [[Hideki Tōjō]] dio instrucciones por que los Cuerpos d'Ataque Aereu entamaren una unidá especial,<ref>{{Cita Harvard |Gambetta|2006| p=3 |sp=sí}}.</ref> lo que dio nacencia a la {{nihongo|''Shinpū tokubetsu kōgeki tai''|神風特別攻撃隊|«Unidá Especial d'Ataque Shinpū»}} o pol so abreviación {{nihongo|''tokkōtai''|特攻隊}},<ref>{{Cita Harvard |Emiko|2002| p=159 |sp=sí}}.</ref> más conocida n'occidente como ''kamikazes''. La primer misión oficial esitosa de la unidá especial llevar a cabu'l día 25 d'ochobre<ref>{{Cita Harvard |Inoguchi|Nakajima|Pineau|1980| p=90 |sp=sí}}.</ref><ref>Los rexistros estauxunidenses indiquen que'l primer portaviones fundíu foi'l [[USS St. Lo (CVE-63)|USS ''St. Lo'']], con hora d'impautu a les 10:47, amás de dos embarcaciones más estropiaes. ''World War II: A Student Encyclopedia'', Páx. 685. Autor: Spencer C. Tucker, Priscilla Mary Roberts, Jack Greene. ABC-CLIO, 2004.ISBN 1-85109-857-7.</ref> y los ataques d'esti tipu enllargar hasta'l fin de la Segunda Guerra Mundial. ===== 1945 ===== Pa febreru de 1945 Alemaña yá s'enfrentaba a una derrota segura, y mientres la [[Conferencia de Yalta]] [[Stalin]] comprometer a declara-y tamién la guerra a Xapón nos dos meses siguientes de la derrota definitiva de les fuercies xermanes.<ref name="Davison146">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=146 |sp=sí}}.</ref> Dempués de 72 díes d'intensu bombardéu sobre la islla, el 19 de febreru empezó la [[Batalla d'Iwo Jima|invasión d'Iwo Jima]] per parte de tropes norteamericanes. Dempués de cuatro díes cayó'l [[Monte Suribachi]], momentu que quedó afiguráu na [[Erguiendo la bandera n'Iwo Jima|famosa fotografía]] de [[Joe Rosenthal]].<ref name="Davison150">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=150 |sp=sí}}.</ref> Mientres esta batalla Estaos Xuníos perdió 6821 efeutivos, ente que nel bandu xaponés envalórase que cerca de 22&nbsp;000 soldaos perdieron la vida.<ref name="Davison157">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=157 |sp=sí}}.</ref> [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-R86965, Potsdamer Konferenz, Gruppenbild.jpg|thumb|300px|Semeya de grupu tres la [[Conferencia de Potsdam]]. D'esquierda a derecha y de riba a embaxo: [[Clement Attlee]], [[Primer Ministru del Reinu Xuníu]]; [[Viacheslav Mólotov]], ministru d'Asuntos Esteriores de la Xunión Soviética; [[Harry Truman]], Presidente de los Estaos Xuníos d'América; [[James Byrnes]], ministru d'Asuntos Esteriores de los Estaos Xuníos; [[Ernest Bevin]], ministru d'Asuntos Esteriores del Reinu Xuníu; [[William Leahy]], embaxador de los Estaos Xuníos en Francia; y [[Josif Stalin]], líder de la Xunión Soviética.]] Otru cruentu frente de batalla tuvo llugar n'[[Batalla de Okinawa|Okinawa]]: la invasión empezó'l 1 d'abril cola «[[Operación Iceberg]]». Entrín y non, el 5 d'abril el Primer Ministru [[Koiso Kuniaki]] dimitió del so cargu mientres la guerra averar a les islles principales de Xapón.<ref name="Davison160">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=160 |sp=sí}}.</ref> Mientres dicha invasión finaron más de 12&nbsp;000 norteamericanos, ente que nel bandu xaponés envalórense 110&nbsp;000 baxes. Estaos Xuníos perdió amás 36 barcos, y 368 resultaron estropiaos;<ref name="Davison175">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=175 |sp=sí}}.</ref> la mayoría por ataques ''kamikazes''.<ref name="Davison161">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=161 |sp=sí}}.</ref> Okinawa cayó finalmente'l 21 de xunu, brindando a los aliaos una importante base d'operaciones.<ref name="Davison175" /> Mientres la [[Conferencia de Potsdam]], [[Winston Churchil]] y [[Franklin D. Roosevelt|Roosevelt]] alcordaron l'emplegu de la [[bomba atómica]],<ref name="Davison179">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=179 |sp=sí}}.</ref> y emitióse una [[Declaración de Potsdam|declaración]] pidiendo la rindición incondicional de Xapón,<ref name="Davison180">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=180 |sp=sí}}.</ref> que foi refugada dos díes más tarde pol gobiernu xaponés.<ref name="Davison181">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=181 |sp=sí}}.</ref> ===== Bombardeos atómicos sobre Hiroshima y Nagasaki ===== {{AP|Bombardeos atómicos sobre Hiroshima y Nagasaki}} {{Imaxe múltiple| posición_tabla = derecha| semeya1 = Atomic cloud over Hiroshima.jpg| anchu1 = 200| testu1 = [[Nube de fungu]] sobre [[Hiroshima]] dempués de soltar la bomba ''[[Little Boy]]''.| semeya2 = nagasakibomb.jpg| anchu2 = 197| testu2 = La nube de fungu creada pola bomba ''[[Fat Man]]'' como resultáu de la [[esplosión nuclear]] sobre [[Nagasaki]].}} Dempués de l'autorización de Harry Truman, los bombardeos atómicos efeutuáronse'l [[6 d'agostu|6]] y el [[9 d'agostu]] de [[1945]], dempués de seis meses d'intensu bombardéu d'otres 67 ciudaes. El [[arma nuclear]] ''[[Little Boy]]'' foi llanzada sobre [[Hiroshima]] el [[llunes]]<ref name="DOE-HIRO">{{Cita web |url= http://www.cfo.doe.gov/me70/manhattan/hiroshima.htm |títulu= The atomic bombing of hiroshima |nome= David |apellíu= Rezelman |coautores= F.G. Gosling and Terrence R. Fehner |añu= 2000 |obra= [http://www.cfo.doe.gov/me70/manhattan/index.htm The Manhattan Project: An Interactive History] |editorial= [[Departamentu d'Enerxía de los Estaos Xuníos]] |fechaaccesu= 8 d'abril de 2009}}</ref> 6 d'agostu de 1945,<ref name=eyewitness>{{Harvsp|Adams|2000}}.</ref> siguida pola detonación de la bomba ''[[Fat Man]]'' el [[xueves]] 9 d'agostu sobre [[Nagasaki]]. Hasta la fecha estos bombardeos constitúin los únicos ataques nucleares de la historia.<ref>{{Harvsp|Hakim|1995}}.</ref> Envalórase qu'escontra finales de 1945, les bombes mataren a 140&nbsp;000 persones n'Hiroshima y 80&nbsp;000 en Nagasaki,<ref name="rerf-deaths">{{Cita web |url= http://www.rerf.or.jp/xeneral/qa_y/qa1.html |títulu= Frequently Asked Questions #1 |editorial= Radiation Effects Research Foundation |fechaaccesu= 8 d'abril de 2009}}</ref> anque namái la metá finara los díes de los bombardeos. En dambes ciudaes, la gran mayoría de les muertes fueron de civiles.<ref name="Spirit1999">{{Harvsp|Hiroshima Peace Memorial Museum|1999}}.</ref><ref name="ModernJapan">{{Harvsp|Mikiso|2001}}.</ref> ===== Rindición ===== {{AP|Rindición de Xapón}} [[Ficheru:Surrender of Japan - USS Missouri.jpg|thumb|250px|Los representantes xaponeses, [[Mamoru Shigemitsu]] y [[Yoshijiro Umezu]], a bordu del [[USS Missouri (BB-63)|USS ''Missouri'']] antes de la firma del documentu de rindición el 2 de setiembre de 1945. Detrás d'ellos en ringlera, d'esquierda a derecha, el xeneral [[Yatsuji Nagai]], [[Katsuo Okazaki]], almirante [[Tadatoshi Tomioka]], [[Toshikazu Kase]] y el teniente xeneral [[Suichi Miyakazi]].]] El 8 d'agostu, la Xunión Soviética declaró la guerra a Xapón y empezó una rápida campaña en Manchuria, onde cerca de 80&nbsp;000 soldaos xaponeses perdieron la vida. El 15 d'agostu l'emperador Shōwa rompió'l so silenciu, emitió por [[Radio (mediu de comunicación)|radio]] la rindición incondicional de Xapón ante los Aliaos —yera la primer vegada que la inmensa mayoría de los xaponeses podíen oyer la voz del emperador— y pidió al so pueblu que nun ufiertara resistencia y a les sos tropes qu'apurrieren les armes.<ref name="Davison183">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=183|sp=sí}}.</ref> Dos díes depués, el 17, el [[príncipe Higashikuni]] foi nomáu primer ministru col enfotu de supervisar la rindición del país,<ref name="Davison184">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=184|sp=sí}}.</ref> que se fixo oficial el 2 de setiembre a bordu del [[USS Missouri (BB-63)|USS ''Missouri'']], lo que dio términu a la Guerra del Pacíficu y la Segunda Guerra Mundial.<ref name="Davison185">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=185|sp=sí}}.</ref> Envalórase qu'en total Xapón perdió cerca de 1&nbsp;506&nbsp;000 soldaos y alredor de 900&nbsp;000 civiles, principalmente nel últimu añu, por causa de los bombardeos incendiariu y atómicu.<ref name="Davison186">{{Cita Harvard |Davison|2005| p=186|sp=sí}}.</ref> {{Multimedia |archivu=Imperial Rescript on the Termination of the War.ogg |títulu=El ''Gyokuon-hōsō''. |descripción=L'emperador anuncia per radio la rindición de Xapón el 15 d'agostu de 1945. |archivu2=Harry Truman Announcing Surrender Of Japan.ogg |títulu2=Harry Truman |descripción2=Harry Truman anuncia la rindición de Xapón el 1 de setiembre de 1945. |posición = left |simple = sí }}. ==== Ocupación de Xapón ==== {{AP|Ocupación de Xapón}} El xeneral [[Douglas MacArthur]] foi nomáu comandante supremu,<ref name="Davison183" /> polo que foi l'encargáu de supervisar la ocupación de Xapón,<ref name="Davison185" /> que duró hasta 1952.<ref name="Davison186" /> Mientres los dos primeros años llevar a cabu un procesu de democratización y desmilitarización: abolióse l'exércitu y l'armada, destruyéronse municiones y armes, y tresformáronse fábriques d'armamentu pa usos civiles.<ref name="WW2&Oc">{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=World War II and the Occupation, 1941-52 |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}</ref> El [[sintoísmu estatal]] foi esaniciáu y buscáronse reformes polítiques, económiques y sociales.<ref name="WW2&Oc" /> ===== Xuicios contra crímenes de guerra ===== {{AP|Crímenes de guerra del Imperiu del Xapón|Tribunal Penal Militar Internacional pal Alloñáu Oriente}} [[Ficheru:Tojo_at_IMTFE.png|thumb|250px|[[Hideki Tōjō]] ante'l [[Tribunal Penal Militar Internacional pal Alloñáu Oriente]], onde foi topáu culpable y darréu executáu.]] Mientres esti periodu más de cinco mil soldaos y oficiales xaponeses fueron xulgaos por [[Crímenes de guerra del Imperiu del Xapón|crímenes de guerra]], de los cualos novecientos fueron executaos.<ref name="Davison186" /> D'estos inculpaos, ventiocho fueron encarcelaos na prisión de Sugamo, y darréu fueron llamaos a comparecer frente al [[Tribunal Penal Militar Internacional pal Alloñáu Oriente]] con base en Tokiu, integráu por xueces de los Estaos Xuníos, la Xunión Soviética, Gran Bretaña, Francia, Países Baxos, China, Australia, Canadá, Nueva Zelanda, India y Filipines. Dichos xuicios duraron dos años: de mayu de 1946 a payares de 1948.<ref name="TWCT">{{Cita web |url=http://cnd.org/mirror/nanjing/NMTT.html |títulu=The Tokyo War Crimes Trials |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |idioma=inglés}}</ref> De los 28 acusaos namái 25 fueron inculpaos, por cuenta de la muerte natural de dos d'ellos ([[Yosuke Matsuoka]] y l'almirante [[Osami Nagano]]), y a que [[Okawa Shumei]] sufrió un colapsu nerviosu y yá nun foi procesáu. Siete fueron condergaos a muerte (ente ellos [[Hideki Tōjō]]) y 16 a prisión perpetua.<ref>Anque la mayoría salieron baxu lliberái condicional ente [[1954]] y [[1955]].</ref> [[Shigenori Tōgō]] foi condergáu a venti años<ref>Anque finó en prisión en 1948.</ref> y [[Mamoru Shigemitsu]] a siete.<ref>So llibertá condicional en 1950.</ref> ===== Constitución de Xapón ===== {{AP|Constitución de Xapón}} [[MacArthur]] primió al gobiernu por que se modificar l'antigua [[Constitución Meiji]] de 1889,<ref name="WW2&Oc" /> yá que nin el primer ministru [[Kijūrō Shidehara]] nin el so gabinete queríen ser los que dieren el primer pasu pa reemplazar l'antigua constitución por un documentu más lliberal.<ref name="PW Const">{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=The Postwar Constitution |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}</ref> A pesar de que l'encamientu inicial de MacArthur consistía nun [[sistema parllamentariu]] d'una sola cámara, ante la insistencia de los políticos xaponeses el documentu redactar pa contemplar un sistema de dos cámares, dambes electes democráticamente.<ref name="PW Const" /> La nueva constitución, que téunicamente resultó una enmienda a l'antigua más qu'una abrogación, promulgóse'l [[3 de payares]] de 1946, y entró a valir el [[3 de mayu]] de 1947.<ref name="PW Const" /> Dientro de les sos carauterístiques destaquen tres puntos: el rol simbólicu del emperador, la prominencia de los [[derechos civiles]] y los [[derechos humanos]], y l'arrenunciu a la guerra.<ref name="PW Const" /> ===== Fin de la ocupación ===== {{AP|Tratáu de San Francisco}} [[Ficheru:Yoshida signs San Francisco Peace Treaty.jpg|thumb|250px|[[Shigeru Yoshida]], Primer Ministru de Xapón, xunto con unviaos del gobiernu roblando'l [[Tratáu de San Francisco]].]] La rápida estabilización de Xapón llevó a un relajamiento per parte de les fuercies d'ocupación tocantes a la censura nos medios, según nes midíes tomaes. Dexóse'l comerciu estranxeru y favorecióse una rápida recuperación na economía. Finalmente, en setiembre de 1951 axuntáronse 51 naciones en [[San Francisco (California)]] al envís d'algamar un alcuerdu pacíficu. En dicha reunión Xapón anunció'l so arrenunciu a Corea, [[Islla de Taiwán|Taiwán]], les [[Islles Pescadores]], les [[Islles Kuriles]], [[Karafuto]], islles llograes por aciu mandatu de la Lliga de Naciones, islles del sur del Mar de China, según territoriu antárticu. Xapón tamién se comprometió a resolver cualquier disputa pacíficamente y d'alcuerdu a los estatutos de la [[Carta de les Naciones Xuníes]]. Amás fíxose de la conocencia de los presentes l'arrenunciu del país a la guerra.<ref name="WW2&Oc" /> Representantes de China, India y la Xunión Soviética tuvieron presentes, pero nun roblaron el documentu, que ye conocíu como [[Tratáu de San Francisco]] o Tratáu de la Paz.<ref name="WW2&Oc" /> Ésti entró a valir al añu siguiente, 1952, y con ello dio fin a la ocupación. Xapón convertir de nuevu nuna nación independiente, anque esi mesmu añu roblóse un Pactu de seguridá colos Estaos Xuníos, colo que s'establecieron bases norteamericanes en Okinawa (baxu control norteamericanu hasta 1972) y Iwo Jima (baxu control norteamericanu hasta 1968). El mesmu tratáu foi renegociáu en 1960, y sigue vixente na actualidá. ==== Periodu posterior a la evacuación aliada ==== [[Ficheru:Flag of the Japan Self-Defense Forces.svg|thumb|250px|Bandera de les [[Fuercies de Autodefensa de Xapón]], organismu creáu en [[1954]].]] ===== Política ===== Práuticamente en cuanto empezó la ocupación de Xapón empezaron a resurdir diversos partíos políticos. L'antiguu ''[[Rikken Seiyūkai]]'' según el ''[[Rikken Minseitō]]'' resurdieron como'l ''[[Nihon Jiyūtō]]'' y el ''[[Nihon Shinpotō]]'' respeutivamente. Les primeres eleiciones de la posguerra realizar en 1946 y caracterizáronse por ser la primer vegada que se-yos dio a les muyeres el derechu al votu, amás de que [[Yoshida Shigeru]] foi electu primer ministru. Pa les eleiciones del añu siguiente, opositores de Yoshida dexaron el ''Jiyūtō'' y xunieron fuercies col ''Shinpotō'', dando nacencia al ''[[Minshutō]]'', lo que-y dio fuercia al ''[[Nihon Shakai-tō]]'' o Partíu Socialista, que formó un gabinete de curtia duración hasta que'l so poder decayó nuevamente.<ref name="poswar">{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=Toward a new century 1953-87 |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}.</ref> Yoshida tornó como primer ministru en 1948, yá que desempeñó hasta 1954.<ref name="poswar" /> Continues divisiones nos partíos políticos según la socesión de gobiernos per parte de minoríes polítiques llevaron a miembros conservadores a formar el ''[[Jiyū Minshutō]]'' o Partíu Lliberal Democráticu en payares de 1955, que caltuvo'l poder constantemente ente 1955 y 1993.<ref name="poswar" /> Dempués de delles reorganizaciones nes fuercies armaes, nel añu de 1954 formáronse les [[Fuercies de Autodefensa de Xapón|Fuercies de Autodefensa]] so una direición civil.<ref name="poswar" /> La situación mundial pola [[Guerra Fría]] según la [[Guerra de Corea|guerra cercana en Corea]] fomentó'l desenvolvimientu económicu según la supresión del [[socialismu]] so la influencia norteamericana.<ref name="poswar" /> ===== Desenvolvimientu económicu ===== [[Ficheru:Tokyo Stock Exchange.JPG|thumb|200px|La [[Bolsa de Valores de Tokiu]] sufrió un [[crack bursátil|''crack'' bursátil]] el 20 d'ochobre de 1987.]] A lo llargo de tola posguerra la economía xaponesa empezó con una crecedera más allá de cualquier mira, el llamáu ''[[milagru xaponés]]''. El país rápido púnxose al par con Occidente tantu en comerciu esterior, [[productu nacional brutu]], como en [[calidá de vida]]; llogros que fueron remarcaos polos [[Xuegos Olímpicos de Tokiu 1964|Xuegos Olímpicos de Tokiu]] de [[1964]] (los primeros [[Xuegos Olímpicos]] n'Asia<ref>{{Cita Harvard |McCargo|2000| p=36 |sp=sí}}.</ref> y pa los cualos inauguróse la [[Tōkaidō Shinkansen|primer llinia]] del tren bala ''[[shinkansen]]''<ref>{{Cita Harvard |McCargo|2000| p=37 |sp=sí}}.</ref>), y la [[Esposición Xeneral de primera categoría d'Osaka (1970)|Esposición Internacional d'Osaka]] de [[1970]].<ref name="Ecopos">{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=Economic Achievements and the Lliberal Democratic Party |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}.</ref> A partir de la segunda metá del sieglu XX, Xapón sería reconocíu pola so alta teunoloxía. Cola crecedera económica convertir na potencia más importante del mundu a nivel d'[[exportación]], con prevalencia nos campos de la [[electrónica]], [[informática]], [[robótica]], [[industria automovilística]] y la banca, colo qu'hubo grandes beneficios económicos.<ref name="AM">{{Cita Harvard |Editorial Televisa|2009| p=385 |sp=sí}}.</ref> La crecedera económica y la tranquilidá política de mediaos de la [[década de 1960]] viéronse atayaos pola súbita alza de precios nel [[petroleu]] decretada pola [[OPEP]] en 1973, lo que provocó la primera [[recesión]] en Xapón dende la Segunda Guerra Mundial.<ref name="Ecopos" /> L'añu de 1987 foi tamién unu importante en Xapón: el preciu de los inmuebles tuviera creciendo constantemente, la [[inflación]] algamó'l so puntu más altu dende 1975, el [[desemplegu]] llegó hasta la cifra histórica del 3,2 per cientu, y esistía un gran descontentu escontra'l gobiernu de [[Yasuhiro Nakasone]]. Finalmente, anque dende diba dellos meses la economía paecía repicar, el [[20 d'ochobre]] d'esi añu la [[Bolsa de Valores de Tokiu]] sufrió un [[crack bursátil|''crack'' bursátil]].<ref name="Ecopos" /> ===== Rellaciones internacionales ===== La mayor crisis política de la posguerra tuvo llugar en [[1960]], cuando se revisó'l [[Pactu d'Asistencia Mutua de Seguridá]], ratificáu col nome de «[[Tratáu de Mutua Cooperación y Seguridá]]» y que causó manifestaciones masives nes cais como símbolu de refuga, y l'arrenunciu del gabinete un mes dempués de que la Dieta aprobara'l nuevu tratáu. Dempués de dellos años de manifestaciones, la opinión xeneral de los ciudadanos xaponeses al respeutive de los Estaos Xuníos ameyoró en [[1972]] cuando Okinawa foi puestu so soberanía xaponesa nuevamente.<ref name="ForeignA">{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=Foreign Affairs |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}.</ref> Xapón restableció amás rellaciones cola República de China al rematar la Segunda Guerra Mundial, pero debíu al sofitu que brindaron al gobiernu nacionalista exiliáu en Taiwán, xeneráronse resfregones col gobiernu de la [[República Popular de China]]. La rellación con esti país restablecióse nuevamente en [[1972]].<ref name="ForeignA" /> La rellación cola Xunión Soviética foi problemática por cuenta de que [[Conflictu de les Islles Kuriles|Xapón reclama como sos diverses islles]] ocupaes por dichu país mientres los últimos díes de la guerra: les islles en disputa son [[Etorofu]] y [[Kunashiri]], [[Shikotan]], y les [[islles Habomai]].<ref name="ForeignA" /> === Periodu Heisei === [[Ficheru:Tokyo01.jpg|thumb|310px|Barriu de [[Shibuya (Tokiu)|Shibuya]] en [[Tokiu]], zona moderna onde se desenvuelve la vida nocherniega y la moda popular xaponesa.]] {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = horizontal | títulu = Gobernantes actuales | posición_títulu = center | fondu_de_títulu = | testu = | posición_texto = center | fondu_de testu anchu1 = 152 | semeya1 = Akihito 090710-1600b.jpg | testu1 = [[Akihito]],<br />125º [[Emperador de Xapón|emperador]]. | alineación_texto1 = center | semeya2 = Abe Shinzo 2012 02.jpg | testu2 = [[Shinzō Abe]],<br />96º [[Primer Ministru de Xapón|primer ministru]]. | alineación_texto2 = center | anchu2 = 165 }} {{AP|Periodu Heisei}} La Era Heisei empezó'l [[8 de xineru]] del añu 1989, un día dempués de la muerte del [[emperador Shōwa]] y el consiguiente ascensu al tronu del príncipe [[Akihito]].<ref>{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/internacional/AKIHITO_/EMPERADOR_DE_JAPoN/HIROHITO_/EMPERADOR_JAPONeS/JAPoN/Dia/yera/Heisei/elpepiint/19890109elpepiint_16/Tes/ |títulu=Día 1 de la era Heisei |fechaaccesu=4 de payares de 2009 |autor=El País}}</ref> Mientres esta era empezó l'españíu de la [[burbuya financiera ya inmobiliaria en Xapón]]: dende finales de 1987 los precios de les aiciones y del suelu encher de forma continua y acelerada, y auníu a [[tasa d'interés|tases d'interés]] baxes, crearon una [[burbuya especulativa]]. Dempués de la cayida del [[dólar]] mientres el «[[Llunes negru (1987)|Llunes negru]]», inversionistas xaponeses empezaron a adquirir propiedaes y empreses estauxunidenses, lo que llevó a la [[Reserva Federal de los Estaos Xuníos|Reserva Federal]] a tomar diverses midíes pa compensar la política económica xaponesa. Mientres el mes de mayu de 1989, el Bancu de Xapón alzó finalmente la tasa d'interés hasta cuatro veces, polo que dende principios del añu siguiente la economía de burbuya empezó a colapsar.<ref>{{Cita web |url=http://www.eumed.net/ce/2007a/era4.htm |títulu=La Burbuya Económica en Xapón |fechaaccesu=4 de payares de 2009 |apellíu=Rodríguez Asien |nome=Ernesché |editorial=Observatoriu Iberoamericanu de la Economía y la Sociedá del Xapón}}</ref> Nel añu de 1993, y metanes acusaciones de corrupción dientro del Partíu Demócrata Lliberal, una coalición liderada por [[Morihiro Hosokawa]] tomó momentáneamente el poder, anque la so falta d'unidá, los desastres del [[gran terremotu de Hanshin-Awaji]] que destruyó [[Kobe]], mató a más de seis mil persones y causó perda per diez billones de yenes en [[1995]],<ref>[https://web.archive.org/web/http://www.kobe-jma.go.jp/shiryou/higaijishin/higaijishin.htm 兵庫県の主な被害地震], Kobe Marine Observatory</ref> sumáu darréu a un [[ataque con gas sarín nel metro de Tokiu]] por una secta apocalíptica esi mesmu añu,<ref>[http://www.cfr.org/publication/9238/ Aum Shinrikyo (Japan, cultists)], Council on Foreign Relations</ref> provocó la derrota del gobiernu de coalición en [[1996]] frente al Partíu Lliberal Democráticu, que escoyó a [[Ryūtarō Hashimoto]] como primer ministru. Sicasí, cola inestabilidá económica, foi reemplazáu por [[Keizō Obuchi]] en [[1998]], quien favoreció la estabilización de la economía, pero finó en [[2000]] por cuenta de un [[derrame cerebral]]. [[Yoshirō Mori]] asocedió a Obuchi y foi consideráu llargamente impopular polos sos errores nel gobiernu y foi reemplazáu por [[Jun'ichirō Koizumi]] en [[2001]].<ref name="AM" /> Koizumi enllantó una serie de reformes económiques enfocaes na delda gubernamental, que llograron detener la crisis económica y favorecieron un aumentu de la popularidá del gobiernu. Koizumi caltener nel cargu hasta'l so arrenunciu nel [[2006]], inda cuando nel [[2005]] el Partíu Lliberal Democráticu llogró una aplastante victoria nes [[Eleiciones llexislatives de Xapón en 2005|eleiciones llexislatives]].<ref name="AM" /> Tamién mientres el gobiernu de Koizumi aprobar en [[2004]] la unviada d'un gran contingente de seiscientos soldaos de les [[Fuercies de Autodefensa de Xapón]] a [[Iraq]], ensin l'aval de les [[Naciones Xuníes]], col fin de sofitar la [[Reconstrucción xaponesa d'Iraq y grupu d'apoyo|reconstrucción d'Iraq]],<ref>{{Cita noticia |editorial= Japan Defense Agency |fecha= 16 de xineru de 2004 |títulu= For the future of Iraq |url= http://www.jda.go.jp/y/top/main.htm }}</ref> lo que supunxo la primer actuación d'un contingente militar de gran tamañu fuera del país dende'l fin de la Segunda Guerra Mundial, y anició una polémica sobre la interpretación del [[Artículu 9 de la Constitución de Xapón]], nel que se prohiben los actos de guerra pol Estáu. L'añu 2004 tuvo marcáu por una serie de desastres naturales: una cifra histórica de diez tifones per añu cutieron en Xapón, y particularmente el del mes d'ochobre dexó noventa y cuatro persones muertes o sumíes. Fuertes agües ya hinchentes, qu'afectaron les prefeutures de [[prefeutura de Niigata|Niigata]], [[prefeutura de Fukushima|Fukushima]] y [[prefeutura de Fukui|Fukui]] cobráronse la vida de venti persones más. Nel mesmu mes d'ochobre, un [[Terremotu de Chuetsū de 2004|terremotu]] cutió la parte central de la [[prefeutura de Niigata]], onde morrieron sesenta y cuatro persones, más de cuatro mil ochocientes resultaron mancaes y cien mil habitantes tuvieron que ser sacupaos. Dichu terremotu causó amás l'escarrilamientu del ''[[shinkansen]]''; la primer vegada qu'asocedía en cuarenta años.<ref name="fpcj">{{Cita web |url=http://fpcj.jp/old/y/mres/publication/ff/pdf_07/01_land.pdf |títulu=Facts and Figures of Japan - 01 Land |fechaaccesu=4 de payares de 2009 |autor=Foreign Press Center Japan |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://fpcj.jp/old/y/mres/publication/ff/pdf_07/01_land.pdf|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> Tres l'arrenunciu de Koizumi surdieron una serie de gobiernos débiles y efímeros: [[Shinzo Abe]], socesor de Koizumi, arrenunció en setiembre de [[2007]] por una serie d'escándalos de corrupción y pol so escasu lideralgu. Foi asocedíu por [[Yasuo Fukuda]], quien tampoco pudo gobernar eficientemente y arrenunció en setiembre de [[2008]]. Asocedió-y [[Tarō Asō]], quien yera consideráu unu de los miembros más carismáticos dientro del Partíu Lliberal Democráticu, pero nun pudo concentrar les diverses faiciones cuando asumió la xefatura de Gobiernu, y el so enfotu por adelantrar les eleiciones llexislatives, antes de resolver la [[Crisis económica de 2008-2009|crisis económica]] derivada del caos financieru d'Estaos Xuníos, causó-y una baxada drástica na so popularidá.<ref name="AM" /> Nes eleiciones del 2009, la coalición conformada pol [[Partíu Democráticu de Xapón]], el [[Partíu Socialdemócrata de Xapón]] y el [[Nuevu Partíu del Pueblu]] ganó les eleiciones, polo que [[Yukio Hatoyama]] foi escoyíu primer ministru y socesor de [[Tarō Asō]],<ref>{{Cita web | url = https://www.bbc.co.uk/mundo/internacional/2009/08/090830_perfil_hatoyama_np.shtml | títulu = BBC Mundu - Internacional - Yukio Hatoyama, el candidatu ganador }}</ref> lo que punxo fin a más de cincuenta años de dominiu hexemónicu del Partíu Lliberal Democráticu.<ref>{{Cita web |url=https://www.bbc.co.uk/mundo/internacional/2009/08/090830_1352_resultaos_japon_pea.shtml |títulu=Giro políticu históricu en Xapón |fechaaccesu= 4 de payares de 2009 |autor=BBC |enllaceautor=BBC}}</ref> Sicasí, el gobiernu de Hatoyama foi efímeru, con una duración d'ocho meses, depués de qu'ésti reconfirmara la presencia del exércitu estauxunidense en Okinawa, a pesar de la negativa de la población xaponesa, causando un fraccionamiento na alianza de gobiernu y na posterior dimisión de Hatoyama el [[2 de xunu]] de [[2010]].<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2010/05/30/internacional/1275209861.html El Partíu Social Demócrata xaponés abandona la coalición de Gobiernu, n'El Mundu d'España.]</ref><ref>[http://internacional.eluniversal.com/2010/06/01/int_ava_aumenta-presion-sobr_01A3947451.shtml Aumenta presión sobre premier xaponés por qu'arrenuncie, n'El Universal de Venezuela.]</ref><ref>[https://www.elpais.com/articulo/internacional/Dimite/primer/ministru/Japon/elpepuint/20100602elpepuint_3/Tes Dimite'l primer ministru de Xapón, n'El País d'España.]</ref> Foi sustituyíu por [[Naoto Kan]], tamién del Partíu Democráticu, tomando posesión como primer ministru'l [[8 de xunu]].<ref name="elmundo.es">[https://www.elmundo.es/elmundo/2010/06/04/internacional/1275630455.html Naoto Kan, escoyíu primer ministru de Xapón tres la dimisión de Hatoyama, n'El Mundu d'España.]</ref>Kan sería reemplazáu por [[Yoshihiko Noda]], otru dirixente del Partíu Democráticu, el [[2 de setiembre]] de [[2011]].<ref>[http://www.eluniversal.com.mx/notas/790506.html Xapón: Noda toma posesión como primer ministru, n'El Universal de Méxicu.]</ref> La gastadura del gobiernu de Noda y del Partíu Democráticu, condució a la torna al poder del Partíu Lliberal Democráticu nes [[Eleiciones xenerales de Xapón de 2012|eleiciones xenerales]] d'avientu de 2012, siendo [[Shinzo Abe]] designáu nuevamente como primer ministru.<ref>[http://internacional.elpais.com/internacional/2012/12/16/actualidad/1355645304_543440.html «El Partíu Lliberal Democráticu de Xapón afara nes eleiciones y torna al poder.»] ''El País'' (España) (16 d'avientu de 2012).</ref> Anguaño Xapón ye la tercer potencia económica mundial dende 2009 (por detrás de [[República Popular China|China]], qu'ocupa'l segundu llugar; y los Estaos Xuníos), anque'l so [[tasa de desemplegu]] ye de 5,7%; la más alta dende la Segunda Guerra Mundial.<ref name="2econ">{{Cita web |url=http://www.eumed.net/rev/japon/06/era.htm |títulu=¿Salida de la crisis en Xapón? Dellos indicadores económicos del 2009 |fechaaccesu=4 de payares de 2009 |apellíu=Rodríguez Asien |nome=Ernesché |editorial=Observatoriu Iberoamericanu de la Economía y la Sociedá del Xapón}}</ref> ==== Terremotu y tsunami de 2011 y accidente nuclear en Fukushima ==== {{AP|Terremotu y tsunami de Sendai de 2011|Accidente de Fukushima}} [[Ficheru:US Navy 110318-M-HU778-007 An aerial view of Ishinomaki, Japan, a week after a 9.0 magnitude earthquake and subsequent tsunami devastated the area.jpg|thumb|left|Vista aérea de Minato tres el terremotu]] El vienres [[11 de marzu]] de [[2011]] a les 14:46 hora xaponesa tuvo llugar un [[terremotu]] de 9,0<ref name="USGS">{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/internacional/mayor/terremotu/rexistráu/Japon/dexa/cientos/victimas/elpepuint/20110311elpepuint_6/Tes |títulu=Magnitude 8.9 - NEAR THE EAST COAST OF HONSHU, JAPAN |fecha=11 de marzu de 2011}}</ref> na [[Escala sismolóxica de Richter|escala de Ritcher]] que creó foles de [[maremotu]] d'hasta 40,5 metros.<ref name="USGS1">{{Cita web |url=http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/recenteqsww/Quakes/usc0001xgp.php |títulu=Magnitude 8.9 – NEAR THE EAST COAST OF HONSHU, JAPAN 2011 marzu 11 05:46:23 UTC |editorial=[[United States Geological Survey]] (USGS) |fechaaccesu=11 de marzu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://earthquake.usgs.gov/earthquakes/recenteqsww/Quakes/usc0001xgp.php|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> L'epicentru del terremotu allugar nel mar, frente a la mariña de [[Honshu]], 130&nbsp;km al este de [[Sendai]], na [[prefeutura de Miyagi]]. La magnitú de 9,0 convertir nel terremotu más potente sufiertu nel país,<ref name="USGS1"/> según el [[Grandes terremotos del mundu|cuartu más potente]] del mundu de tolos terremotos midíos hasta la fecha.<ref>{{Cita web |url=http://www.theworldreporter.com/2011/03/89-earthquake-in-japan-tsunami-warning.html |títulu=8.9 Earthquake in Japan, Tsunami Warning to Russia, Taiwan and South East Asia |fechaaccesu=11 de marzu de 2011 |fecha=11 de marzu de 2011}}</ref><ref name="3news">{{Cita web |url=http://www.3news.co.nz/Japan-quake---7th-largest-in-recorded-history/tabid/417/articleID/201998/Default.aspx |títulu=Japan quake – 7th largest in recorded history |fechaaccesu=11 de marzu de 2011 |fecha=11 de marzu de 2011}}</ref> L'Axencia de la Policía Nacional xaponesa confirmó 15&nbsp;845 muertes,<ref name="Template:2011 Tōhoku earthquake and tsunami casualties NPA">{{cita noticia |títulu=Damage Situation and Police Countermeasures associated with 2011 Tohoku district – off the Pacific Ocean Earthquake |url=http://www.npa.go.jp/archive/keibi/biki/higaijokyo_y.pdf |fechaaccesu=15 de mayu de 2011 |editorial=Japanese National Police Agency |fecha=20 d'abril de 2011, 18:00 JST |formatu=PDF}}</ref><ref name="Template:2011 Tōhoku earthquake and tsunami casualties NPA-JP(2)">{{cita noticia |títulu=平成23年(2011年)東北地方太平洋沖地震の被害状況と警察措置 |url=http://www.npa.go.jp/archive/keibi/biki/higaijokyo.pdf |editorial=Japanese National Police Agency |fecha=11 Sep 2011 |idioma=Japanese |formatu=PDF}}</ref>380 persones sumíes<ref name="Template:2011 Tōhoku earthquake and tsunami casualties NPA"/><ref name="Template:2011 Tōhoku earthquake and tsunami casualties NPA-JP(2)"/> y 5893 mancaos<ref name="Template:2011 Tōhoku earthquake and tsunami casualties NPA"/><ref name="Template:2011 Tōhoku earthquake and tsunami casualties NPA-JP(2)"/> a lo llargo de dieciocho [[Prefeutures de Xapón|prefeutures de Xapón]].<ref name="Template:2011 Tōhoku earthquake and tsunami casualties NPA" /><ref name="Template:2011 Tōhoku earthquake and tsunami casualties NPA-JP(2)" /> El [[Ministeriu d'Asuntos Esteriores de Xapón|Ministeriu d'Asuntos Esteriores]] xaponés confirmó la muerte de diecinueve estranxeros<ref>{{cita noticia |url=http://www.japantoday.com/category/national/view/japan-confirms-death-of-19-foreigners-in-march-11-quake-tsunami |títulu=Japan confirms death of 19 foreigners in marzu 11 quake, tsunami |fecha=5 d'abril de 2011|agency=Kyodo News |fechaaccesu=7 d'abril de 2011 |urlarchivu=http://www.webcitation.org/5xmGEK8uK|fechaarchivu=7 d'abril de 2011}}</ref> de nacionalidá [[Estaos Xuníos d'América|estauxunidense]], [[Canadá|canadiense]], [[República Popular China|china]], coreana (del [[República de Corea|Sur]] y del [[República Popular Democrática de Corea|Norte]]), [[Paquistán|paquistanín]], y [[Filipines|filipina]]. L'axencia de policía añadió'l [[3 d'abril]] de 2011 que 45&nbsp;700 construcciones fueron destruyíes y 144&nbsp;300 fueron estropiaes pol tsunami y el terremotu. Los daños en construcciones inclúin 29&nbsp;500 estructures na prefeutura de Miyagi, 12&nbsp;500 na prefeutura d'Iwate y 2400 na prefeutura de Fukushima.<ref>''[[NHK]]'', "190,000 buildings damaged by 11 March quake", 3 April 2011.</ref> Trescientos hospitales de [[Tohoku]] fueron estropiaos pol desastre, once d'ellos siendo dafechu destruyíos.<ref>[[Kyodo News]], [https://archive.today/20120628230947/search.japantimes.co.jp/cgi-bin/nn20110609a1.html «Fishermen to Tepco: Don't release water.» 9 de xunu de 2011, p. 1.] ''[[Japan Times]]''.</ref> Declaróse un estáu d'emerxencia na [[central nuclear de Fukushima 1]] de la empresa [[Tokyo Electric Power Company|Tokyo Electric Power]] por causa de la falla de los sistemes de refrigeración d'unu de los reactores. Atopáronse niveles de radiación ocho vegaes cimeres a los normales<ref>https://www.cnn.com/2011/WORLD/asiapcf/03/11/japan.nuclear/index.html?hpt=T1</ref><ref>[http://news.blogs.cnn.com/2011/03/11/live-blog-japan-earthquake/?hpt=T1 «News blogue on earth quake events.» CNN, March 12, 2011 entry of 0:45 Y.T.]</ref>esistiendo la posibilidá d'una fusión del nucleu. == Gobiernu na historia de Xapón == === Emperadores === {{AP|Emperador de Xapón}} :{{VT|Emperadores de Xapón|l1=Emperadores de Xapón}} [[Ficheru:十六八重表菊.svg|thumb|200px|[[Emblema de la flor de crisantemu]], sellu imperial de Xapón.]] Dende'l puntu de vista [[mitoloxía xaponesa|mitolóxicu]] del [[sintoísmu]], reflexáu nel ''[[Kojiki]]'' y el ''[[Nihonshoki]]'', Xapón tien un [[Mitu de la creación de Xapón|orixe divín]] al ser fundáu pol [[Emperador Jinmu]], ascendiente direutu de la [[kami|diosa]] del sol [[Amaterasu]], nel [[sieglu VII e.C.|sieglu VII e.C. ]]. Jinmu amás ye consideráu tradicionalmente como'l primer emperador de la historia.<ref name="tennojg">{{Cita web |url=http://www.japan-guide.com/y/y2135.html |títulu=Japanese Emperor |fechaaccesu=4 de payares de 2009 |idioma=inglés}}</ref> Anque xeneralmente estos mitos nun son consideraos como fontes históriques, polo xeneral ye aceptáu que los emperadores o {{nihongo|''[[tennō]]''|天皇|extra=llit. «Soberanu celestial»}}<ref name="Mitchelhill">{{Cita Harvard |Mitchelhill|2003| p=59 |sp=sí}}.</ref> reinaron por más de 1500 años, siendo toos ellos descendientes de la mesma [[Familia imperial xaponesa|familia imperial]].<ref name="tennojg" /> A pesar de la llarga tradición, el poder real exercíu polos emperadores foi simbólicu o llindáu a lo llargo de casi tola historia, anque los verdaderos gobernantes (como los rexentes [[cla Fujiwara|Fujiwara]] y los [[cla Hōjō|Hōjō]] o los distintos shogunes) respetaben la so invistidura y buscaben que legitimaran el so gobiernu.<ref name="tennojg" /> L'actual emperador ye [[Akihito]], quien va tener como nome «Heisei» al momentu del so fallecimientu, y ye'l 125º de la llista tradicional.<ref name="tennojg" /> === Shogunes === {{AP|Shōgun|Shogunato}} [[Ficheru:Mon-Tokugawa.png|thumb|250px|''[[Kamon|Mon]]'' del [[cla Tokugawa]].]] Mientres el [[sieglu XII]] y hasta [[1868]]<ref>{{Cita web |url=http://asianhistory.about.com/od/glossaryps/g/GlosShogun.htm |títulu=what is a Shogun? |fechaaccesu=20 de xineru de 2009 |autor=About.com |idioma=inglés }}</ref> el ''shōgun'' constituyóse como'l gobernante ''[[de facto]]'' de tol país, anque teóricamente l'Emperador yera'l llexítimu gobernante y ésti depositaba l'autoridá nel ''shōgun'' pa gobernar nel so nome.<ref name="Maki30">{{Cita Harvard |Maki|2008| p=30|sp=sí}}.</ref> Mientres esti tiempu, l'Emperador viose obligáu a delegar dafechu cualquier atribución o autoridá civil, militar, diplomática y xudicial a quien tuviera dichu títulu, dedicándose puramente a xeres espirituales, pos actuaba como «sacerdote en xefe» de la relixón oficial del país, el [[sintoísmu]].<ref name="Kuno245">{{Cita Harvard |Kuno|2007| p=245 |sp=sí}}.</ref> Mientres les décades de [[década de 1850|1850]] y [[década de 1860|1860]] el shogunato viose severamente primíu tanto al esterior, poles potencies estranxeres, como al interior. Foi entós cuando diversos grupos enoxaos col shogunato poles concesiones realizaes a los diversos países europeos atoparon na figura del Emperador un aliáu por aciu el cual podíen espulsar al shogunato Tokugawa del poder. El lema de dichu movimientu foi {{nihongo|''[[sonnō jōi]]''|尊王攘夷|extra=«Reverenciar al Emperador, espulsar a los bárbaros»}} y finalmente tuvo ésitu en 1868, cuando'l poder imperial foi restablecíu dempués de sieglos de tar na solombra de la vida política del país.<ref>{{Cita Harvard |Fiévé|Waley|2003| p=236 |sp=sí}}.</ref> Con esto, el [[shogunato]] foi abolíu. === Primeros ministros === {{AP|Primer ministru de Xapón}} [[Ficheru:Emblem of the Prime Minister of Japan.svg|thumb|200px|Emblema oficial del [[primer ministru de Xapón]].]] Nel sistema políticu xaponés, el [[poder executivu]] ta investido nel gabinete, que la so cabeza ye'l primer ministru, responsable del nomamientu y remoción de los miembros del gabinete.<ref>{{Cita web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html |títulu=The Cabinet and Ministries |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |enllaceautor=Biblioteca del Congresu d'Estaos Xuníos |idioma=inglés}}</ref> El primer ministru nesti país ye escoyíu pol [[partíu políticu]] que llogra la mayoría de los escaños de la [[Dieta de Xapón|Dieta]] (la [[Cámara de Representantes (Xapón)|Cámara de Representantes]] y la [[Cámara de Conseyeros (Xapón)|Cámara de Conseyeros]]), siendo xeneralmente'l presidente del partíu.<ref name="Rowthorn">{{Cita Harvard |Rowthorn|2003| p=25 |sp=sí}}.</ref> Dende la so formación en 1955, el [[Partíu Lliberal Democráticu (Xapón)|Partíu Lliberal Democráticu]] de calter conservador, caltuvo casi de cutio el poder, salvu por periodos curtios.<ref name="Rowthorn" /> A xineru de 2015, el primer ministru ye [[Shinzō Abe]], del [[Partíu Lliberal Democráticu de Xapón]], y ye'l 96º primer ministru na historia de Xapón.<ref>[https://www.abc.es/20110830/internacional/abci-noda-primer-ministru-japon-201108300545.html El nuevu primer ministru de Xapón, contra Fukushima y el déficit fiscal, en ABC d'España.]</ref> == Ver tamién == * [[Arte del Xapón]] * [[Arquiteutura xaponesa]] * [[Cultura de Xapón]] * [[Economía de Xapón]] * [[Xeografía de Xapón]] * [[Historia del ferrocarril en Xapón]] * [[Xapón nos Xuegos Olímpicos]] * [[Mitoloxía xaponesa]] * [[Política de Xapón]] == Referencies == {{llistaref|3}} == Bibliografía == * ''Esti artículu contién material de la [[Biblioteca del Congresu (EE.XX.)]], onde les publicaciones del gobiernu d'Estaos Xuníos atopar nel [[dominiu públicu]]''. - [http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/jptoc.html Xapón] * {{Cita llibru |apellíos=Adams |nome=Simon |apellíos2=Crawford |nome2=Andy |títulu=World War II |añu= 2000 |editorial=Doring Kindersley Limited |idioma=inglés |isbn=0-78946-298-2}} * {{Cita llibru |títulu=The Meiji Restoration |apellíos=Beasley |nome= W. G. |añu=1972 |editorial=[[Stanford University Press]] |allugamientu= Stanford, California |isbn=0-8047-0815-0 }} * {{Cita llibru |apellíos=Bito |nome=Masahide |apellíos2=Watanabe |nome2=Akio |títulu=Esbozo cronolóxicu de la historia del Xapón |editorial=International Society for Educational Information, Inc |añu=1984|id=051040394}} * {{Cita llibru |apellíos=Black |nome=John R. |títulu=Young Japan: Yokohama and Yedo, Vol. II |añu=1881 |editorial=Trubner & Co. |allugamientu=London}} * {{Cita llibru |apellíos=Bolitho |nome=Harold |títulu=Treasures among Men: The Fudai Daimyo in Tokugawa Japan |añu=1974 |editorial=[[Yale University Press]] |allugamientu=New Haven}} * {{Cita llibru |apellíos=Borton |nome=Hugh |títulu=Japan's modern century |añu=1955 |editorial=Ronald Press Co.}} * {{Cita llibru |apellíos=Bryant |nome=Anthony |títulu=Sekigahara 1600: The final struggle for power |añu=1995 |editorial=Osprey Publishing |idioma=inglés |isbn=1-85532-395-8 }} * {{Cita llibru |apellíos=Davison |nome=John |títulu=La Guerra del Pacíficu Día ente día |añu=2005 |editorial=Libsa|isbn=84-662-1227-2 }} * {{Cita llibru |apellíos=Deal |nome=William |títulu=Handbook to Life in Medieval and Early Modern Japan |añu=2007 |editorial=[[Oxford University Press]] US |idioma=inglés |isbn=0-19-533126-5 }} * {{Cita llibru |apellíos=Emiko |nome=Ohnuki |apellíos2=Tierney |editorial=[[University of Chicago Press]] |títulu=Kamikaze, Cherry Blossoms, and Nationalisms: The Militarization of Aesthetics in Japanese History |añu=2002 |isbn=0-226-62091-3 }} * {{obra citada |apellíos=Editorial Televisa |títulu=Almanaque Mundial 2010 |añu= 2009 |editorial=Editorial Televisa|issn=1665-3742}} * {{Cita llibru |apellíos=Fiévé |nome=Nicolas |apellíos2=Waley |nome2=Paul |editorial= Routledge |títulu=Japanese Capitals in Historical Perspective: Place, Power and Memory in Kyoto, Edo and Tokyo |añu=2003 |isbn=0-7007-1409-X}} * {{Cita llibru |apellíos=Gambetta |nome=Diego |editorial=Oxford University Press |títulu=Making Sense of Suicide Missions |añu=2006 |idioma=inglés |isbn=0-199-29797-5 }} * {{Cita llibru |apellíos= Gardini |nome= Walter |editorial= Kier |títulu= Religión y literatura de Japón |añu= 1996|isbn= 9-50170-631-1}} * {{Cita llibru |apellíos=Gaskin |nome=Carol|apellíos2=Hawkins |nome2=Vince|apellíos3=Cebrian |nome3=Juan Antonio |títulu=Curtiu historia de los samuráis |añu=2005 |editorial=Nowtilus S.L.|isbn=84-9763-140-4 }} * {{Cita llibru |apellíos=Gordon |nome=Andrew |títulu=A Modern History of Japan |añu=2003 |editorial=Oxford |allugamientu=New York |isbn=0-19-511060-9}} * {{Cita llibru |apellíos= Hackin |nome= J. |editorial= Asian Educational Services |títulu= Asiatic Mythology: A Detailed Description and Explanation of the Mythologies of All the Great Nations of Asia |añu= 1994 |idioma=inglés |isbn= 8-12060-920-4}} * {{Cita llibru |apellíos=Hakim |nome=Joy |títulu=A History of Us: War, Peace and all that Jazz |añu=1995 |editorial=Oxford University Press |idioma=inglés |isbn=0-19-509514-6}} * {{Cita llibru |apellíos= Hall |nome= John Whitney |editorial=Cambridge university Press |títulu=The Cambridge history of Japan: Early modern Japan |añu= 1991 |idioma=inglés |isbn=0-521-22355-5}} * {{Cita llibru |apellíos= Hagiwara |nome= Kōichi |títulu=図説 西郷隆盛と大久保利通 (''Vida ilustrada de [[Saigō Takamori]] y [[Okubo Toshimichi]]'') |añu=2004 |idioma=xaponés |isbn=4-309-76041-4}} * {{Cita llibru | apellíu= Hiroshima Peace Memorial Museum |títulu=The Spirit of Hiroshima: An Introduction to the Atomic Bomb Tragedy |editorial= Hiroshima Peace Memorial Museum |idioma=inglés |añu=1999 }} * {{Cita llibru |apellíos= Inoguchi |nome= Rikihei|apellíos2=Nakajima |nome2=Tadashi|apellíos3=Pineau |nome3=Roger |editorial= Javier Vergara |títulu= El Vientu Divín |añu= 1980}} * {{Cita llibru |apellíos=Izuka |nome=Kunio |apellíos2=Sinclaire |nome2=Clive |títulu=Samurai: The Weapons and Spirit of the Japanese Warrior |añu=2001 |editorial=Globe Pequot |idioma=inglés |isbn= 1-59228-720-4}} * {{Cita llibru |apellíos=Jansen |nome=Marius |títulu=The Cambridge History of Japan: The nineteenth century |añu=1989 |editorial=[[Cambridge University Press]] |isbn=0521223563 }} * {{Cita llibru |apellíos=Jansen |nome=Marius |títulu=Warrior Rule in Japan |añu=1995 |editorial=Cambridge University Press |idioma=inglés |isbn=0-521-48404-9 }} * {{Cita llibru |apellíos=Jansen |nome=Marius |títulu=The Emergence of Meiji Japan |añu=1995b |editorial=Cambridge University Press |idioma=inglés |isbn=0-521-48405-7}} * {{Cita llibru |apellíos=Jansen |nome=Marius |títulu=The Making of Modern Japan |añu= 2002 |editorial=[[Harvard University Press]] |idioma=inglés |isbn=0-674-00991-6 }} * {{Cita llibru |apellíos= Kawabata |nome= Yasunari |editorial= Norma |títulu= Primer nieve nel Monte Fuji |añu= 2008|isbn= 958-450-647-1}} * {{Cita llibru |apellíos=Keene |nome=Donald |títulu=Emperor of Japan: Meiji and His World, 1852-1912 |añu=2005 |editorial=Columbia |isbn=0-231-12340-X }} * {{Cita llibru |apellíos=Kodansha |títulu=Tou sobre Xapón |añu= 2003 |editorial= Kodansha International Ltd|isbn= 4-7700-2485-1 }} * {{Cita llibru |apellíos=Kornicki |nome=Peter F. |títulu=Meiji Japan: Political, Economic and Social History 1868-1912 |añu=1998 |editorial= Routledge |idioma=inglés |isbn= 0-415-15618-1}} * {{Cita llibru |apellíos=Kuno |nome=Yoshi |editorial=Read Books |títulu=Japanese Expansion on the Asiatic Continent - Volume I |añu=2007 |idioma=inglés |isbn=1-4067-2253-7 }} * {{Cita llibru |apellíos= Large |nome=Stephen |editorial=Routledge |títulu=Emperor Hirohito and Shōwa Japan: a political biography |añu= 1992 |idioma=inglés |isbn=041-503-203-2 }} * {{Cita llibru |apellíos=Maki |nome=John |editorial=Read books |títulu=Japanese Militarism |añu=2008 |idioma=inglés |isbn=1-4437-2359-2 }} * {{Cita llibru |apellíos=Marshall Cavendish Corporation |títulu=World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia |añu=2007 |editorial=Marshall Cavendish |idioma=inglés |isbn=0-7614-7631-8 }} * {{Cita llibru |apellíos=McCargo |nome= Duncan |títulu=Contemporary Japan |añu=2000 |editorial=Palgrave Macmillan |idioma=inglés |isbn=0-312-22742-6 }} * {{Cita llibru | apellíos=Mikiso |nome= Hane |títulu=Modern Japan: A Historical Survey |editorial= Westview Press |añu=2001 |idioma=inglés |isbn= 0-8133-3756-9 }} * {{Cita llibru | apellíos=Millis |nome=Walter |títulu=Arms and men: a study in American military history |editorial=Rutgers University Press |añu=1981 |idioma=inglés |isbn= 0-813-50931-9 }} * {{Cita llibru |apellíos=Murdoch |nome=James |títulu=A History of Japan: 1652-1868 |añu= 1996 |editorial=Routledge |idioma=inglés |isbn=0-415-15417-0 }} * {{Cita llibru |apellíos=Perkins |nome=George |títulu=The Clear Mirror: A Chronicle of the Japanese Court During the Kamakura Period (1185-1333) |añu= 1998 |editorial= Stanford University Press |idioma=inglés |isbn= 0-8047-2953-0 }} * {{Cita llibru |apellíos= Perkins |nome= Dorothy J. |editorial= Diane Publishing |títulu= A Chronology of Japanese Military Expansion from de Meiji Yera to the Attack on Pearl Harbor (1868-1941) |añu= 1997 |idioma=inglés |isbn= 0-78813-427-2}} * {{Cita llibru |apellíos=Perkins |nome=Dorothy |títulu=The Samurai of Japan: A Chronology from Their Origin in the Heian Yera (794-1185) to the Modern Yera |añu=1998b |editorial=Diane Publishing |idioma=inglés |isbn= 0-7881-4525-8}} * {{Cita llibru |apellíos=Polak |nome=Christian |títulu=Soie et lumières: L'âge d'or des échanges francu-japonais (des origines aux années 1950) |añu=2001 |editorial=Chambre de Commerce et d'Industrie Française du Japon, Hachette Fujin Gahōsha (アシェット婦人画報社) |idioma=francés}} * {{Cita llibru |apellíos= Ponsonby-Fane |nome= Richard Arthur Brabazon |títulu=The Imperial House of Japan |añu=1959 |editorial=Kyoto: Ponsonby Memorial Society |url= https://books.google.com/books?id=SLAeAAAAMAAJ&q=The+Imperial+House+of+Japan&dq=The+Imperial+House+of+Japan&client=firefox-a&pgis=1 |idioma=inglés |id= [https://www.worldcat.org/wcpa/oclc/194887 OCLC 194887] }} * {{Cita llibru |apellíos= Rowthorn |nome=Chris |títulu=Japan |añu=2003 |editorial=Lonely Planet |idioma=inglés |isbn=1-7405-9162-3 }} * {{Cita llibru|apellíos=Satow |nome=Ernest |editorial=Oxford |títulu=A Diplomat in Japan |añu=1968 |añu-orixinal=1921 |allugamientu=Tokiu}} * {{Cita llibru |apellíos=Screech |nome=Timon |títulu=Secret Memoirs of the Shoguns: Isaac Titsingh and Japan, 1779-1822 |añu=2006 |editorial=Routledge |idioma=inglés |isbn=0-700-71720-X }} * {{Cita llibru |apellíos=Takano |nome=Kiyoshi |títulu=Tokugawa Yoshinobu: kindai Nihon non enshutsusha 德川慶喜 : 近代日本の演出者 |añu=1997 |editorial=Nihon Hōsō Shuppan Kyōkai 日本放送出版協会 |idioma=xaponés}} * {{Cita llibru |apellíos=Takekoshi |nome=Yosaburō |títulu=The economic aspects of the history of the civilization of Japan, Volume 3 |añu=2004 |editorial=Taylor & Francis |idioma=inglés |isbn=0-415-32381-9}} * {{Cita llibru |apellíos=Titsingh |nome=Isaac |añu=1834 |títulu=[https://books.google.com/books?id=18oNAAAAIAAJ&dq=nipon+o+dai+itsi+ran Nipon o daï itsi ran]; ou, Annales des empereurs du Japon, tr. par M. Isaac Titsingh avec l'aide de plusieurs interprètes attachés au comptoir hollandais de Nangasaki; ouvrage re., complété et cor. sur l'orixinal japonais-chinois, accompagné de notes et précédé d'un Aperçu d'histoire mythologique du Japon, par M. J. Klaproth |editorial=París: Oriental Translation Fund of Great Britain and Ireland |idioma=francés |id=[https://www.worldcat.org/oclc/251800045&referer=brief_results OCLC 251800045]}} * {{Cita llibru |apellíos=Totman |nome=Conrad |títulu=Early Modern Japan |añu=1995 |editorial=American Council of Learned Societies |idioma=inglés |isbn= 0-520-20356-9}} * Totman, Conrad. ''Collapse of the Tokugawa Bakufu, 1862-1868''. Honolulu: University of Hawai'i Press, 1980. * {{Cita llibru |apellíos= Turnbull |nome= Stephen |editorial= Sterling Publishing Co |títulu= Samurai Warfare |añu= 1996 |idioma=inglés |isbn= 1-85409-280-4}} * {{Cita llibru |apellíos=Turnbull |nome=Stephen |títulu=The Samurai: A Military History |añu= 1996b |editorial=Routledge |idioma=inglés |isbn=1-873410-38-7 }} * {{Cita llibru |apellíos=Turnbull |nome=Stephen |títulu=The Samurai Sourcebook |añu=1998 |editorial=Cassell & Co. |idioma=inglés |isbn=1-85409-523-4 }} * {{Cita llibru |apellíos=Turnbull |nome=Stephen |títulu=Samurai Commanders (1) 940 - 1576 |añu=2005 |editorial=Osprey Publishing |idioma=inglés |isbn=1-84176-743-3 }} * {{Cita llibru |apellíos=Turnbull |nome=Stephen |títulu=Samurai Commanders (2) 1577 - 1638 |añu=2005b |editorial=Osprey Publishing |idioma=inglés |isbn=1-84176-744-1 }} * {{Cita llibru |apellíos= Turnbull |nome= Stephen |editorial= Libsa |títulu= Samuráis, La Historia de los Grandes Guerreros de Xapón |añu= 2006a|isbn= 84-662-1229-9}} * {{Cita llibru |apellíos= Turnbull |nome= Stephen |editorial= Osprey Publishing|otros= Ilustráu por Richard Hook |títulu= Osaka 1615, the last battle of the samurai |añu= 2006b |idioma=inglés |isbn= 1-84176-960-6}} * {{Cita llibru |apellíos=Turnbull |nome=Stephen |títulu=The Samurai Swordsman: Master of War |añu=2008 |editorial=Tuttle Publishing |idioma=inglés |isbn=4-8053-0956-3 }} * {{Cita llibru |apellíos=Varley |nome=Paul |títulu=Warriors of Japan as Portrayed in the War Tales |añu=1994 |editorial=University of Hawaii Press |idioma=inglés |isbn=0-8248-1601-3 }} * {{Cita llibru |apellíos=Walworth |nome=Arthur |títulu=Black Ships Off Japan - The Story of Commodore Perry's Expedition |añu=2008 |editorial=Read Books |idioma=inglés |isbn=1-443-72850-0}} * {{Cita llibru |apellíos=Watanabe |nome=Hiroshi |títulu=The architecture of Tōkyō: an architectural history in 571 individual presentations |añu=2001 |editorial=Edition Axel Menges |idioma=inglés |isbn=3-930-69893-5}} * {{Cita llibru |apellíos=Weston |nome=Mark |apellíos2=Mondale |nome2=Walter |títulu=Giants of Japan: The Lives of Japan's Most Influential Men and Women |añu=2002 |editorial=Kodansha America |idioma=inglés |isbn=1-56836-324-9 }} == Enllaces esternos == {{Commonscat|History of Japan}} === N'español === * [http://www.historiajaponesa.com HistoriaJaponesa.com] * [http://www.nihongostudy.com/cultura/historia/historia.php Historia de Xapón] * [http://www.uy.emb-japan.go.jp/espanol/Info%20Japon/Historia.htm La historia del Xapón, por Taro Sakamoto. Asociación Internacional pa Información Educativa] * [http://www.uoc.edu/humfil/ct/Hiper_educatius/aguerrero/historia.htm Curtia historia de Xapón] * [http://www.ivoox.com/japon-01-la historia-del-japon-audios-mp3_rf_162482_1.html ''Podcast'' sobre la historia de Xapón] === N'inglés === * [http://www.japan-guide.com/y/y641.html Japanese History] * [http://www.ndl.go.jp/site_nippon/y/default.html Nippon in the World] * [http://vlib.iue.it/history/asia/Japan/japan.html World-Wide Web Virtual Library: Japan] * [http://www.hartford-hwp.com/archives/50/index.html World History Archives: The history of Asia] {{Tradubot|Historia de Japón}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia de Xapón|*]] av7yh0tcdfbp18dsd4t1q09ai8a6iy6 Historia de Rusia 0 90611 4377088 4363621 2025-06-17T15:23:28Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá industrialización => dicha industrialización 4377088 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Nowgorod 2005 Millenium Monument.jpg|thumb|200px|El monumentu ''[[Milenariu de Rusia]]'' na ciudá de [[Nóvgorod]], obra de [[Mikhaíl Mikeshin]] y [[Víktor Hartmann]] (1862).]] La '''historia de Rusia''' empieza cola llegada de los [[Primeros eslavos orientales|eslavos orientales]], el grupu étnicu del que darréu derivaríen los [[rusos]], [[ucraínos]] y [[Bielorrusia|bielorrusos]]. Cola unificación que realizó nel 882 [[Oleg de Nóvgorod]],<ref>VV.AA. Guía del mundu 2009, IEPALA Editorial, 2008 ISBN 84-675-3225-4, 9788467532258</ref> del norte ([[Nóvgorod]]) y el sur ([[Kiev]]), diose orixe al primer estáu eslavu oriental, la [[Rus de Kiev]]. Yá nel 944 el fíu de Oleg, [[Ígor de Kiev]], intentó una atayada incursión contra [[Constantinopla]], anque favoreció un tratáu comercial col [[Imperiu bizantín]]. La influencia de dichu revelar na [[cristianización de la Rus de Kiev]], empezando asina la fusión ente les cultures [[pueblos eslavos|eslava]] y bizantina que caracterizaría la rusa mientres los siguientes siete sieglos. La Rus de Kiev se desintegraría finalmente en dellos principaos que competiríen ente sigo por figurar como herederos de la so civilización y pol predominiu territorial na zona y qu'acabaron baxu [[Invasión mongola de Rusia|dominiu mongol]]. Tres el [[sieglu XIII]], el [[Principáu de Moscú]] llegó progresivamente a apoderar l'antiguu espaciu cultural. Llegáu'l [[sieglu XVIII]], el [[Zarato rusu]] llegara a convertise nel vastu [[Imperiu rusu]], tomando dende [[Polonia]] hasta l'[[océanu Pacíficu]]. La espansión escontra l'oeste avivó la conciencia rusa d'atrasu con al respeutive de los países europeos y acabó col aislamientu de los primeros tiempos. Los socesivos rexímenes del [[sieglu XIX]] respondieron a diches presiones con una combinación de reformismu cobarde y represión. El [[feudalismu]] rusu foi abolíu en 1861, pero nunos términos desfavorables pal [[llabrador|campesinado]] y sirvió p'amontar les presiones revolucionaries. Ente l'abolición de la [[servidume en Rusia|servidume]] y l'empiezu de la [[Primer Guerra Mundial]] en 1914, les reformes de [[Piotr Stolypin]], la [[Constitución Rusa de 1906|constitución de 1906]] y la [[Duma Imperial de Rusia]] introducieron notables cambeos na economía y la política del país, sicasí, los [[zar]]es nun tuvieron al altor de les circunstancies pa vencer poder autoritariu. L'últimu monarca, el zar [[Nicolás II de Rusia|Nicolás II]], reinó hasta 1917. La derrota militar na Primer Guerra Mundial y la escasez de comida allanaron el camín a la [[Revolución rusa de 1917|Revolución Rusa]] de 1917, qu'asitió nel poder a los [[bolxevique]]s empobinaos por [[Vladímir Lenin]]. Ente 1922 y 1991, la historia de Rusia ye esencialmente la [[Historia de la Xunión Soviética]], un Estáu federal qu'ocupó una estensión territorial similar a la del antiguu Imperiu rusu. La [[Xunión Soviética]] configuróse como un [[Estáu socialista]] de partíu únicu so la direición del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Partíu Comunista]], aboliéndose la [[propiedá privada]] de los medios de producción ya instaurándose un sistema d'[[economía planiada]]. A finales de los años 1980, siendo crítica la debilidá de la so estructura económico y político, ciertos cambeos na executiva del partíu y na economía marcaron el [[disolución de la Xunión Soviética|fin de la Xunión Soviética]]. La [[Historia de la Rusia post-soviética|Historia de la Federación Rusa]] puramente dicha ye curtia, remontándose la so nacencia a la [[disolución de la Xunión Soviética]] a fines 1991. Sicasí, Rusia esistió como Estáu mientres más de mil años, siendo mientres gran parte del sieglu XX el nucleu de la URSS, del que Rusia ye socesor llexítimu y llegal na escena internacional. Rusia intentó construyir una [[capitalismu|economía de mercáu]] por aciu l'abandonu de la planificación centralizada y la propiedá estatal y cooperativa que constituyíen la base de la organización económica soviética, con resultaos frecuentemente traumátiques. A pesar de los vaivenes, Rusia inda caltién güei una continuidá cultural y social col so pasáu zarista y depués socialista. Permanez la incógnita de cómo van evolucionar les sos nueves instituciones federales col pasu del tiempu, pos el [[Presidente de Rusia|poder executivu]] sigui calteniendo gran influxu sobre'l parllamentu, los gobiernos rexonales y la sociedá civil polo xeneral. == Etimoloxía == El nome de Rusia en rusu ye "''Rossíya''" y procede del términu "''rus''" (vease [[Rus' (pueblu)]]). Sobre l'orixe de dichu términu hai delles teoríes, pero nenguna d'elles ye aceptada por toos. Les versiones estremar n'hestóriques, que se basen n'autores contemporáneos, llingüístiques y toponímiques. Asina les principales hipótesis son la histórica [[Imperiu bizantín|bizantina]], la indo-iranina, la llingüística [[Idioma finés|finesa]], la históricu-toponímica prusiana, amás de delles toponímiques. Como exemplu, n'[[Idioma estoniu|estoniu]] ''Rootsi'' tán rellacionaos con [[Roslagen]], una rexón costera de Suecia (Ruotsi en Finés) ente que para otros deriva del nome que los eslavos daben a los viquingos, o inclusive de términos alanos. El significáu de ''Rus'' sigue siendo materia de discutiniu, y otros espertos creen que'l nome tien raigaños eslavos o [[Persia|perses]]. {{VT|Etimoloxía de Rus y derivaos}} == La Rusia Antigua == === Primeros eslavos orientales === {{AP|Primeros eslavos orientales}} [[Ficheru:Slavic expansion.gif|thumb|300x300px|Espansión de les llingües eslaves.]] Los antepasaos de los [[rusos]] fueron les [[Pueblu eslavu|tribus eslaves]], que'l so orixe inicial allúgase, piensen dellos espertos, nes árees montiegues de les [[Ríu Prípiat|marismas del Prípet]] (ente Polonia, Bielorrusia y Ucrania). Estos estendiéronse escontra l'este, entemeciéndose con delles tribus d'orixe [[finu-ugro]]; y escontra el sur, ente'l [[ríu Don]] y los [[Cárpatos]], no que güei ye [[Ucraína]], rexón que tres la dómina d'[[Atila]] vio'l movimientu de dellos pueblos, y en que la so costa sur [[Crimea]] caltenía un ampliu contautu cola cultura griega. Tres la cayida del Imperiu romanu viéronse influyíos pol [[cristianismu]] [[Grecia Antigua|griegu]] cuando [[Cirilo y Metodio]], misioneros procedentes de Bizanciu, evanxelizaron a los eslavos y crearon una nueva escritura ([[Alfabetu cirílicu|escritura cirílico]], n'honor a Cirilo) pa traducir los evanxelios, qu'entá s'usa na zona oriental d'Europa pa escribir el [[idioma rusu|rusu]]. Conforme la suerte del [[Imperiu bizantín]] entraba en cayente, la so cultura supunxo una continua inflúi sobre'l desenvolvimientu de Rusia nos sos primeros sieglos d'esistencia. A partir del sieglu X la rexón vio tamién l'apaición de diverses tribus d'orixe asiáticu dende les estepes, según la creación d'una cultura eslava na zona más cercana a Europa. {{VT| Proto-indoeuropeos|Escites|Reinu del Bósforo}} === N'Oriente: Jazaria y Volga Bulgaria === <div style="margin:0 0.2ex 1em">''<span style="font-size:87%">Artículos principales:</span> '''[[Jázaros|{{{2|Jázaros}}}]] y la [[Bulgaria del Volga]]'''''</div> Los '''jázaros''' fueron un pueblu [[pueblos túrquicos|turcu]] qu'habitó les [[estepa|estepes]] del baxu [[Ríu Volga|Volga]] ente los sieglos [[Sieglu VIII|VIII]] y [[Sieglu IX|IX]]. Munches tribus eslaves orientales pagaron tributu a los jázaros. El so dominiu empezó a aparrar, sicasí, a finales d'esti periodu, cuando [[Oleg de Nóvgorod|Oleg]], un guerreru [[Varegos|varego]], treslladar al Sur dende [[Nóvgorod]] pa espulsar a los jázaros de [[Kiev]] y fundaría la [[Rus de Kiev]] alredor del añu [[880]]. Invasores de procedencia eslava y turca bastiaron la cayida final del gobiernu jázaro sobre'l [[sieglu X]]. La '''Bulgaria del Volga''' foi un estáu non eslavu na vega media del ríu [[Volga]]. Dempués de la invasión Mongola aportó a parte de la [[Horda d'Oru]]. Los [[Chuvashia|chuvashes]] y los [[Tártaros|tártaros de Kazán]] son los descendientes de los volgo-búlgaros. Alredor del [[sieglu X]], Bulgaria del Volga abrazó'l [[Islam]], lo que los llevó a la independencia de [[Jazaria]]. Nel [[sieglu XVI]], Rusia conquistó les sos tierres sol reináu del [[zar]] [[Iván IV de Rusia|Iván IV]] ('el Tarrecible'). == La Rus de Kiev == === N'occidente: los viquingos y la Rus de Kiev === {{AP|Rus de Kiev|Principáu de Kiev}} [[Ficheru:Finno-ugrian-map-es.svg|thumb|290px|Tribus na dómina de llegada de los varegos, anterior a la colonización eslava.]] Los [[viquingu|viquingos]], llamaos "[[varegos]]" polos [[bizantín]]s, yeren un pueblu dedicáu tanto a la [[piratería]] como al comerciu. Empezaron a aventurase remontando los ríos dende'l [[mar Bálticu]] al Este escontra a los mares [[mar Negru|Negru]] y [[Mar Caspiu|Caspio]]. Los eslavos de la redoma de los ríos de cutiu contratar como proteutores. Acordies cola ''[[Crónica de Néstor]]'', un varego llamáu [[Riúrik]] aportó a el príncipe de [[Nóvgorod]] alredor de [[860]] primero que los sos socesores treslladar al sur y estendieren la so autoridá a [[Kiev]]. A finales del [[sieglu IX]], el gobernador [[varego]] de Kiev yá estableciera la so supremacía sobre una vasta zona que gradualmente vieno ser conocida como Rus (a diferencia del nome de l'actual Rusia, Rossíya en rusu, establecíu por [[Pedru I de Rusia|Pedro'l Grande]]). La Rus de Kiev, el primer estáu eslavu oriental, remaneció nel [[sieglu IX]] na redoma del valle del [[ríu Dniéper]], a partir d'un grupu de pequeños principaos comenenciudos en caltener el comerciu fluvial de la zona. La Rus de Kiev controlaba'l comerciu de pieles, cera y esclavos ente [[Escandinavia]] y l'[[Imperiu Bizantín]] al traviés de la ruta denomada ''[[Ruta comercial de los varegos a los griegos|de los varegos a los griegos]]''. A finales del [[sieglu X]], la minoría escandinava yá s'entemeciera cola población eslava. Ente les principales aportaciones de la Rus de Kiev ta la introducción de la variante eslava del [[Ilesia ortodoxa |cultu ortodoxu]], afondando entá más la síntesis de cultures bizantina y eslava que definiría a la rusa mientres los siguientes mil años. La rexón adoptó'l [[cristianismu]] en [[988]] nel actu oficial de [[cristianización del Rus de Kiev|bautismu]] públicu de los habitantes de Kiev pol [[Vladímir I de Kiev|príncipe Vladímir I]]. Dellos años más tarde introducióse'l primer códigu de lleis, la ''[[Xusticia de la Rus]]'' (''Rúskaya Pravda''). D'equí p'arriba, los [[Gran Príncipe de la Rus de Kiev|príncipes de Kiev]] siguiríen l'exemplu bizantín y caltendríen la Ilesia direutamente dependiente d'ellos, inclusive n'ingresos, de manera que la Ilesia y l'Estáu tuvieren permanentemente xuníos. [[Ficheru:Principalities of Kievan Rus' (1054-1132) es.svg|thumb|290px|Principaos de la Rus de Kiev (1054-1132)]] Mientres el [[sieglu XI]], particularmente mientres el reináu de [[Yaroslav I el Sabiu]], la Rus de Kiev presumía d'una economía y unos llogros n'arquiteutura y lliteratura cimeres a los qu'esistíen entós nel occidente européu. Comparáu colos llinguaxes de la cristiandá europea, el rusu tuvo bien pocu influyíu pol [[Idioma griegu|griegu]] y el [[llatín]] de les antigües escritures cristianes. Esto debió al fechu de que s'usara'l [[eslavu eclesiásticu]] pa la [[lliturxa]] nel so llugar. La tribu túrquica de los [[Cumanos|kipchakos]] substituyó los [[pechenegos]] como fuercia dominante nes rexones del sur de la estepa vecines a Rus nel final del sieglu XI y fundó un estáu nómada nes estepes a lo llargo del [[mar Negru]] (Desht-y-Kipchak). El refugu de los sos ataques regulares, especialmente contra Kiev, yera una carga pesada pa les árees meridionales de Rus. Les incursiones nómades causaron una arribación masiva de la población eslava a rexones más segures, fuertemente montiegues del norte, particularmente al área conocida como [[Opolie|Zalesie]]. La Rus de Kiev acabó desintegrándose como estáu pola mor les disputes armaes ente los miembros de la familia principesca, que colectivamente detentaban el poder, siendo la cabeza d'ellos, el mayor y rotándose nos puestos secundarios según la edá. El [[Gran príncipe de Kiev]] [[Vladímir II Monómaco]] ye consideráu'l postreru gobernante de la Rus de Kiev unificada. Tres la desintegración de la Rus de Kiev, tantu [[Vladímir]], ciudá qu'él fundó, como [[Súzdal]] (que darréu formaríen el [[Principáu de Vladímir-Súzdal]]) y la [[República de Nóvgorod]] al norte y el [[Principáu de Halych-Volynia|Principáu de Hálych-Volynia]] al suroeste ganaríen poder ya independencia. La [[Invasión mongola de Rusia|conquista pol Imperiu mongol]] llevada por aciu una política expansionista por [[Genghis Khan]], nel [[sieglu XIII]] foi'l momentu final, quedando'l sur baxu dominiu mongol y el norte sometíu a vasallaxe. La división ente los príncipes llocales fixo fácil y corta la conquista. Kiev sería afarada, la zona occidental va ser absorbida pola [[República de los Dos Nación|Mancomunidá Polacu-Lituana]] y el norte cayería so la influencia sueca. La rexón de Súzdal, apoderada polos mongoles, y l'independiente ciudá báltica de [[Nóvgorod]], estrechamente xunida a les redes comerciales alemanes y sueques, estableceríen les bases pa la Rusia moderna. {{VT|Olga de Kiev |Sviatoslav I de Kiev |Vladímir II Monómaco|Guerra Rusu-Bizantina (941)|Iziaslav I de Kiev}} === La invasión mongola de la Rus de Kiev === {{AP|Invasión Mongola de Rusia}} [[Ficheru:Rus de Kiev es 1237.svg|thumb|290px|Principaos de la Rus de Kiev en 1237.]] Los mongoles aceleraron la fragmentación de la [[Rus de Kiev]]. En [[1223]], enfrentar a un destacamentu del exércitu del [[Imperiu mongol]] nel [[Batalla del Ríu Kalka|ríu Kalka]], saliendo claramente derrotaos. En [[1237]]-[[1239]] los mongoles afaren los principaos de [[Principáu de Kiev|Kiev]], [[Principáu de Riazán|Riazán]], [[Vladímir]] ([[Principáu de Vladímir-Súzdal]]), [[Principáu de Pereyáslavl|Pereyáslavl]], [[Principáu de Chernigov|Chernígov]], [[Yúriev-Polski]], [[Rostov]], [[Yaroslavl]], Úglich, Kozelsk, [[Múrom]]. En [[1240]], los mongoles escalaron la ciudá de Kiev y treslladáronse al oeste, sobre [[Polonia]] y [[Hungría]]. Aquel día yá conquistaren la mayor parte de los principaos de la Rus de KIev. De los que formaben parte de la Rus de Kiev solu Nóvgorod escapó de la ocupación. L'impautu de la invasión mongola de los territorios de la Rus de Kiev nun tuvo precedentes, siendo asesinada la metá de la población. Centros urbanos como Kiev enxamás se recuperaron de la devastación del ataque inicial. Los inmigrantes qu'abandonaron la Rus meridional escapando de los mongoles treslladáronse principalmente al nordeste, onde'l clima yera más fríu, el suelu yera más probe y les comunicaciones anteriores comerciales con Europa fueron complicaes. Esta rexón constituyiría'l nucleu del estáu rusu modernu nel periodu medieval tardíu. Sicasí, Nóvgorod siguió espolletando y una nueva entidá Moscovia, que llueu se convertiría nel [[Principáu de Moscú]], anque foi afarada dos veces polos mongoles, empezó a amontase rápido dempués de 1327. Cuando'l [[Imperiu mongol]] se desintegró, dellos principaos de la estazada Rus de Kiev pasaron a depender de la [[Horda d'Oru]]. {{VT|Batalla del ríu Kalka|Batu Kan}} === La Horda Dorada === {{AP|Horda Dorada}} [[Ficheru:Alexander Newski.jpg|thumbnail|146px|left|Aleksandr Nevski]] Los mongoles apoderaron Rusia dende la so capital occidental de [[Sarai]], na ribera del [[Volga]], cerca de l'actual ciudá de [[Volgográu]]. Los príncipes de la Rusia meridional y oriental tuvieron que pagar tributu a los mongoles, o [[tártaros]], o la Horda Dorada. A cambéu recibíen un documentu, el ''yarlyk'' ([[Jarlig]]), que los certificaba como gobernantes en representación del [[Kan]]. Polo xeneral, los príncipes gociaben d'una considerable llibertá pa gobernar al so antoxu. Unu d'ellos, [[Aleksandr Nevski]], príncipe de [[Principáu de Vladímir-Súzdal|Vladímir]], algamó entidá llexendaria na metá del sieglu XIII como resultáu de les sos victories sobre los [[caballeros teutonos]], los [[Suecia|suecos]] y los [[Lituania|lituanos]]. Pa la [[Ilesia ortodoxa]] y casi tolos príncipes, los occidentales significaben un mayor peligru pal so estilu de vida que los mongoles. Nevski llogró proteición y asistencia mongola na so llucha contra los invasores del Oeste qu'intentaron aprovechase d'un supuestu colapsu rusu pa ganar tierres. Coles mesmes, gracies al sofitu mongol llogró afitase nel dominiu de la entós secundaria ciudá de Moscú, que los mongoles apurriríen a la so descendencia. Magar tou, los socesores de Nevski desafiaríen más tarde el poder tártaro. Los mongoles non solo esixíen pesaos tributos de los principaos rusos, sinón que de cutiu los invadíen, escalándolos y faciendo esclavos. Por casu, les invasiones de 1252 y 1293 significaron práuticamente la ruina, al igual que la invasión de [[Batu Kan]] nos años 1237-1241. Los mongoles dexaron la so buelga ente los rusos en ciertos campos como les táctiques militares y el desenvolvimientu de rutes comerciales. So la ocupación mongola, [[Moscovia]] tamién desenvolvió un sistema postal per carretera, el censu, recaldación d'impuestos y una organización militar. La influencia oriental permaneció viva hasta bien entráu'l [[sieglu XVIII]], cuando los mandatarios rusos llevaron a cabu un esfuerciu pa occidentalizar el so país. {{VT|República de Nóvgorod|Batalla del Llagu Peipus}} == El Principáu de Moscú == {{AP|Principáu de Moscú}} === La puxanza de Moscú === La fecha exacta de la fundación de Moscú ye desconocida. La primer mención escrita de la ciudá ta na ''Crónica de Ipátiev'' so 1147. 04 d'abril 1147 Yuri Dolgoruki convidó Seversky príncipe Sviatoslav II de Kiev na xunta militar : "Vengan a mi , hermanu, nel Moscú! " . Dempués de nueve años ellí, el so principáu na frontera, na confluencia del ríu Moskvá y el Neglínnaya Yuri Dolgoruki decidió construyir un castiellu -fortaleza y cronista escribió En 1156 , a veres del ríu Moskvá nuna llomba llevantó la primer fortaleza de la paré de madera - . Kremlin de Moscú. Moscú nuevu yera parte alloñada de Vladimir- Suzdal principáu . Entrada Moscú sustituyó a l'aldega Kuchkova , noble - tabernáculos comerciante Stepan Ivanovich taba a la mano . Xente de Chudski y de Mordvynski de pueblu Kuchkovo pa comodidá, llamaron Moscú. Yá porque yera de pies nel ríu Moscú. "Moscú [ ... ] fundada nel sangre y pa sorpresa de los enemigos del nuesu reinu fíxose famosu . Ella yera conocida dende hai enforma tiempu como Kuchkova. " - escribió N. Karamzin . Según otros, la primer vegada que la ciudá foi mentada ente'l tercer censu de les tierres que pertenecíen a la Horda d'Oru , que tuvo llugar en 1272 . A finales del sieglu XIII, Moscú yera insignificante de lliquidación, propiedá de los príncipes más nuevos de la dinastía de Suzdal. Por 1303 el principáu yera desaxeradamente pequeña . [[Daniel de Moscú|Daniil Aleksándrovich]], el fíu menor de Nevski, fundó'l principáu de Moscovia, centráu na ciudá de Moscú, que llegaría a espulsar a los tártaros de Rusia. Bien asitiáu n'el treme fluvial del Este d'Europa y arrodiáu de montes y marismas que-y ufiertaben proteición frente al enemigu, Moscovia foi nun principiu [[vasallu]] de Vladímir, pero llueu absorbió al so estáu matriz orixinal. Un factor determinante de la superioridá de Moscovia foi la cooperación ente los sos mandatarios y los señores mongoles, que-yos garantizaron que'l títulu de Gran Príncipe de Rusia y el control de la recaldación d'impuestos del tributu mongol fueren hereditarios pa los descendientes de Nevski. El prestíu del principáu aumentó sobremanera cuando aportó a el centru de la [[Ilesia Ortodoxa]]. El so líder, l'obispu metropolitanu, treslladar de Kiev a Vladímir en [[1299]] y unos años más tarde estableció la base permanente de la [[Ilesia Ortodoxa]] en Moscú. A mediaos del [[sieglu XIV]], el poder de los mongoles entró en cayente, y los Grandes Príncipes de Rusia sintiéronse capaces d'oponese abiertamente al xugu mongol. En [[1380]], en [[Batalla de Kulikovo|Kulikovo]], cerca del [[ríu Don]], el kan foi derrotáu y, anque esta reñida victoria nun marcó'l fin del poderíu tártaru en Rusia, infirió enorme fama al Gran Príncipe. El lideralgu de Moscú en Rusia taba firmemente consolidáu y el so territoriu considerablemente espandíu gracies al comerciu, la guerra y los matrimonios. {{VT|Iván I de Rusia}} === Iván III, el Grande === Mientres el sieglu catorce, los grandes príncipes de Moscovia empezaron a adquirir tierres ruses p'amontar la población y la riqueza sol so poder. Quien meyor punxo en práutica esta estratexa foi [[Iván III de Rusia|Iván III]] el Grande ([[1462]]–[[1505]]), quien estableció los cimientos pa un nuevu estáu rusu. Contemporaneu de los [[Dinastía Tudor|Tudor]] y otros "nuevos monarques" na Europa Occidental, Iván dobló les tierres sol so mandatu y proclamó la so soberanía absoluta sobre tolos príncipes y nobles rusos. En negándose a pagar más tributos a los mongoles, Iván entamó una serie d'ataques qu'abrieron el camín a la completa derrota de la Horda d'Oru, agora estremada en diversos [[kanatus]]. Tamién impunxo la so autoridá a les ciudaes de [[Pskov]] y [[Nóvgorod]] hasta entós semiindependientes. Mientres el reináu d'Iván III, que contraxera matrimoniu con [[Sofía Paleóloga]], empezó a xestase la idea de la [[Tercera Roma]]. Sofía yera sobrina de [[Constantino XI]], el postreru [[Emperador bizantín]] ya Iván podía reclamar ser l'herederu del esmarranáu [[Imperiu Romanu d'Oriente]] ([[Imperiu bizantín]]). Iván compitió col so poderosu rival noroccidental Lituania pol control de dalgunos de los principaos semiindependientes que formaron la Rus de Kiev nel [[Dniéper]] cimeru y les llanures del [[ríu Donets|ríu Donéts]]. L'abandonu de dellos príncipes, les escaramuzas fronterices y una llarga ya interminable guerra con Lituania qu'acabaría en [[1503]] dexaron a Iván III estender al Oeste los sos dominios, que se triplicaron mientres tol so reináu. L'afitamientu internu complementar cola espansión del estáu. Mientres el [[sieglu XV]], los gobernantes de Moscú consideraron tol territoriu rusu como la so propiedá. Dellos principaos semiindependientes inda reivindicaben ciertos territorios, pero Iván III forzó a los menos poderosos a aceptar al gran príncipe de Moscovia y los sos descendientes como líderes indiscutidos con competencies sobre asuntos militares, xudiciales y diplomáticos. Gradualmente, el mandatariu moscovita remaneció como un líder poderosu y autocráticu: un [[zar]]. Mientres el reináu del so fíu, [[Basilio III de Moscú|Basilio III]], Rusia sufría de les incursiones regulares de los tártaros de Crimea y los tártaros de [[Kazán]]. Les invasiones más peligroses asocedieron en 1517, 1521, 1537, 1538. L'amenaza de les incursiones tártares nun dexaba al pueblu rusu asimilar les rexones del sur col suelu fértil. Les decenes de miles de milicianos y los nobles protexeron les llendes del sur que yeren la carga pesada pal estáu y menguaba tamién el so desenvolvimientu económico y social. Mientres la disputa con Pskov en 1510, el monxu [[Filoféi de Pskov|Filoféi]] escribió una carta a [[Basilio III de Moscú|Basilio III]], fíu d'Iván III, na que profetizaba qu'esti reinu diría convertise na [[Tercera Roma]], cristalizando asina'l sentimientu rusu d'heriedu con al respeutive de los bizantinos. == Iván IV, el Tarrecible == {{AP|Iván IV de Rusia|Zarato rusu}} [[Ficheru:Kremlinpic4.jpg|thumbnail|192px|right|Semeya d'Iván el Tarrecible]] Ivan IV foi'l primer gobernante moscovita qu'emplegó'l títulu de [[zar]] estableciendo'l [[Zarato rusu]]. El progresu del poder autocráticu del zar algamó'l so puntu máximu mientres el reináu ([[1547]]–[[1584]]) d'[[Iván IV de Rusia|Iván IV]]. Iván fortaleció la posición del zar hasta un puntu ensin precedentes, subordinando a la so voluntá a la nobleza ensin nengún reparu, exiliando o executando a munchos de los sos miembros ante la menor provocación. Magar tou, Iván foi un estadista con una visión al llargu plazu que promulgó un nuevu códigu de lleis, reformó la ética del cleru y construyó la gran [[Catedral de San Basilio]], qu'inda s'atopa na [[Plaza Roja]] de Moscú. Introdució la autoadministración sobre'l nordeste de Rusia, onde había pocos grandes propietarios de tierres. El zar Iván IV venció a los tártaros de [[Kazán]] en 1552, sicasí los [[tártaros de Crimea]] siguíen afarando les tierres ruses. En 1571 estos tártaros de Crimea amburaron la capital rusa y amenorgaron a la esclavitú a cientu cincuenta mil rusos. N'otru frente, Iván IV lluchaba pola salida de Rusia al [[mar Bálticu]] y l'accesu al comerciu marítimu. Esto foi causa d'una guerra cansosa, y a la fin infructuosa de Rusia contra Letonia, Polonia, Lituania, Suecia y territorios alemanes. {{VT|Opríchnina|Guerra Livona |Invasiones de tártaros en Rusia nel sieglu XVI}} {{VT|Yermak Timoféyevich}} === El Periodu Tumultuoso === {{AP|Periodu Tumultuoso}} A la muerte d'Iván dio empiezu un periodu de guerres civiles conocíu como'l [[Periodu Tumultuoso]]. La disputa na socesión y el resurdir de la nobleza fueron los principales detonantes del conflictu. Cuatro años ([[1600]]-[[1604]]) de mala collecha causada poles baxes temperatures nos meses veraniegos provocaron la fame y la desorganización económica. L'autocracia sobrevivió a estos años aveseos y el gobiernu de zares corruptos o débiles gracies a la puxanza de la burocracia del gobiernu central. Los funcionarios gubernamentales siguieron emprestando serviciu, ensin entrar en polémiques sobre la llexitimidá del soberanu o la faición que controlara'l tronu. Les disputes socesories mientres el Periodu Tumultuoso causaron perdes de numberosos territorios en favor de la [[República de les Dos Naciones|Comunidad Polacu-Lituana]] y [[Suecia]] en guerres como les [[Guerra Polacu-Moscovita (1605-1618)|Dimitríadas]], la [[Guerra de Ingria]] y la de [[Smolensk]]. Munches ciudaes ruses fueron afaraes polos intervencionistes polacos y suecos. La recuperación llegaría a mediaos del [[sieglu XVII]], cuando diverses guerres entamaes contra la Comunidá Polacu-Lituana ([[1654]]–[[1667]]) apurrieron sustanciales beneficios territoriales, incluyendo Smolensk, Kiev y la parte oriental d'Ucraína. === Los Románov === {{AP|Dinastía Románov}} Llogróse restaurar l'orde en [[1613]] cuando [[Miguel I de Rusia|Miguel Románov]], rellacionáu por matrimoniu cola [[Rúrikovich|Dinastía de Rúrik]], foi escoyíu pola Asamblea Nacional ([[Zemsky Sobor]]) pa ocupar el tronu. Asina dio entamu'l periodu de la Dinastía Románov, que duraría nel poder dende 1613 hasta'l trunfu de la [[Revolución de Febreru]] de 1917. El deber inmediatu de la nueva dinastía foi'l de restaurar l'orde. Por suerte pa Moscú, los sos mayores enemigos, la [[República de les Dos Naciones|Comunidad Polacu-Lituana]] y [[Suecia]], entraren en conflictu ente sigo, lo que brindó a Moscovia la oportunidá de faer la paz con Suecia en [[1617]] y roblar una tregua colos Polacu Lituanos en [[1619]]. [[Ficheru:Andrei_Ryabushkin_-_Seventeenth-Century_Moscow_Street_on_a_Public_Holiday_-_Google_Art_Project.jpg|thumb|212px|left|Cuadru del sieglu XVII representando una cai de Moscú en fiestes, por [[Andréi Ryábushkin]].]] Más qu'arriesgar les sos posiciones en más guerres civiles, los grandes nobles o ''[[boyardos]]'' cooperaron colos primeros Románov, dexándo-yos rematar les xeres de centralización burocrática. Con éses l'Estáu riquió los servicios tantu de la vieya como de la nueva nobleza, principalmente nel planu militar. A cambéu los zares dexaron a los ''boyardos'' completar el procesu de feudalización del campesinado. Mientres el sieglu anterior, l'estáu llindara progresivamente el derechu de los llabradores a treslladase de los dominios d'un señor a otru. Col Estáu agora legitimando totalmente la servidume, los llabradores que fuxíen convirtiéronse automáticamente en proscritos. Los terratenientes teníen el control absolutu sobre los sos llabradores y podíen mercalos, vendelos, comerciar con ellos como mercancía o hipotecalos. Tanto l'Estáu como los nobles fixéron-yos soportar la pesadísima carga de los impuestos, que la so tasa yera cien veces mayor a mediaos el sieglu XVII qu'un sieglu antes. Amás, los comerciantes y artesanos de clase media qu'habitaben les ciudaes fueron gravados con más impuestos y, como a los siervos, prohibióse-yos camudar de residencia. Finalmente, tolos sectores de la población fueron suxetu de lleves militares ya impuestos especiales. === Rebeliones ente'l campesinado === Nun periodu nel que los disturbios ente'l campesinado yeren reinales, el de mayor entidá del sieglu XVII empezó en [[1667]]. Cuando los [[cosacu|cosacos]] reaccionaron contra la creciente centralización del Estáu, los siervos sumar a la revuelta y escaparon de les sos tierres xuniéndose a aquellos. El cosacu rebalbu [[Stenka Razin]] condució a los sos siguidores xubiendo'l [[Volga]], afalando revueltes llabradores y sustituyendo los gobiernos llocales por un mandu cosacu. Finalmente, l'exércitu del [[zar]] entartallar col so exércitu en [[1670]]; un añu dempués, Stenka foi prindáu y degolláu. El llevantamientu y la consecuente represión con que remató la postrera de les crisis de mediaos de sieglu traxeron la muerte d'un porcentaxe significativu de la población llabradora de les árees afeutaes. == La Rusia Imperial == {{AP|Imperiu rusu}} {{VT|Economía del Imperiu rusu}} === Pedro'l Grande === [[Ficheru:Growth of Russia 1613-1914.png|thumb|350px|La espansión de Rusia ente 1613 y 1914.]] [[Pedru I de Rusia|Pedru I]], el Grande ([[1672]]–[[1725]]), consolidó l'autocracia en Rusia y desempeñó un papel crucial na adautación del país al sistema européu d'estaos. Dende los sos modestos oríxenes nel sieglu XIV como Principáu de Moscú, Rusia convirtiérase na nación más grande del mundu en tiempos de Pedro. Tres veces el tamañu d'Europa, tomaba les llanures eurasiáticas dende'l [[Mar Bálticu]] al Océanu Pacíficu. Bona parte de la so espansión produxérase nel sieglu XVII, rematando col primer asentamientu nel Pacíficu a mediaos de sieglu, reconquistar de Kiev y la pacificación de les tribus siberianes. Sicasí, esta vasta estensión de tierra solo allugaba a catorce millones d'habitantes. La producción de granu nun algamar les cifres d'Occidente, obligando a casi tola población a vivir de l'agricultura. Solo una minúscula proporción del total habitaba les ciudaes. Pedro taba fuertemente impresionáu poles meyores teunolóxicos, bélicos y políticos d'Occidente. Estudió les sos táctiques militares y fortificaciones pa más tarde crear un exércitu de 300.000 efectivos solu movilizaos pa él y a los que reclutó pa tola vida. Nel intervalu [[1697]]-[[1698]], convertir nel primer príncipe rusu en visitar Occidente, onde'l so séquitu y él causaron una fonda impresión. Nuna ceremonia especial, Pedro asumió'l títulu d'emperador al empar que'l de zar, y Moscovia pasó a llamase oficialmente [[Imperiu rusu]] en [[1721]]. Los primeros esfuercios militares de Pedro fueron dirixíos contra l'[[Imperiu otomanu]]. Tres ello, la so atención centrar nel Norte. Pedro inda escarecía d'un puertu seguru en dicha zona, sacante en [[Arkhangelsk]], nel [[Mar Blancu]], que les sos agües permanecíen xelaes nueve meses al añu. L'accesu al Bálticu atopábase bloquiáu per Suecia, que'l so territoriu zarrar por trés puntos. Les ambiciones de Pedro por tener una "ventana al mar" lleváronlu a roblar una alianza secreta contra Suecia cola [[República de les Dos Naciones|Comunidad Polacu-Lituana]] y [[Dinamarca]] en [[1699]], derivando na [[Gran Guerra del Norte]]. La guerra remató en [[1721]] cuando una Suecia exhausta pidió la paz a Rusia. Pedro adquirió cuatro provincies asitiaes al sur y al Este del [[Golfu de Finlandia]] asegurando asina'l so acobiciáu accesu al mar. Ellí construyó la nueva capital de Rusia, [[San Petersburgu]], como una "ventana abierta sobre Europa" pa sustituyir a Moscú, mientres tanto tiempu centro cultural del país. Les tensiones xeneraes poles espediciones militares de Pedro provocaron otra revuelta. En nome del rebalbu executáu Stenka Razin, otru caudiellu cosacu, [[Kondraty Bulavin]], llevantar n'armes siendo derrotáu finalmente. Pedro reorganizó'l so gobiernu siguiendo los modelos occidentales, tresformando Rusia nun estáu [[absolutismu|absolutista]]. Reemplazó a la vieya [[Duma]] ''boyarda'' (un conseyu de nobles) por un senáu de nueve miembros, na práutica un conseyu d'estáu. La Rusia rural foi estremada en nueves provincies y distritos. Pedro comunicó al senáu que la so misión yera recaldar impuestos. De resultes, la recaldación triplicar mientres el so reináu. Como parte de les sos reformes de gobiernu, la Ilesia Ortodoxa incorporóse parcialmente a la estructura alministrativa del país, faciéndola na práutica una ferramienta del Estáu. Pedro abolió'l patriarcáu y sustituyir por un cuerpu coleutivu, el [[Sínodu Sagráu]], dirixíu por un funcionariu llaicu. Mentanto, fueron esaniciándose toles muertes del antiguu autogobiernu local, y Pedro prosiguió ya intensificó los esfuercios de los sos predecesores, encamentando a la nobleza por qu'emprestara servicios a l'alministración. Pedro morrió en [[1725]], dexando la socesión nel aire y un reinu exhausto. Mientres el so mandatu formuláronse preguntes sobre l'atrasu del país, la so rellación con Occidente, la idoneidad de la reforma dende enriba, y otros problemes fundamentales a los que se tuvieron qu'enfrentar los siguientes estadistes rusos. Asina y tou, asitió les bases pal establecimientu d'un Estáu modernu en Rusia. {{VT|Batalla de Poltava}} === L'Imperiu espándese === [[Ficheru:Catherine II by F.Rokotov after Roslin (c.1770, Hermitage).jpg|right|220px|thumb|Sol reináu de Catalina, Rusia convertir nuna de les potencies con mayor influencia d'Europa.]] Habríen de pasar casi cuarenta años primero que un gobernante ambiciosu ya implacable sentar nel tronu rusu. [[Catalina II la Grande]] foi una princesa alemana que se casó col herederu del zar, [[Pedru III de Rusia|Pedru III]]. El zar ganó'l refugu de la nobleza y el cleru, pola so predilección pola cultura prusiana y les sos reformes agraries que trataron de dir contra los intereses de la nobleza. Gracies a la inactividá y indolencia del zar, Catalina pudo dar un esitosu golpe d'estáu y autoproclamarse zarina; Pedro sería asesináu por sicarios de Catalina, anque la so muerte foi atribuyida a problemes [[hemorroides|hemorroidales]]. Catalina contribuyó al resurdimientu de la nobleza rusa, entamáu tres la muerte de Pedro'l Grande. El serviciu al Estáu fuera abolíu, y la nueva zarina complació a los nobles entá más allá delegándoles el poder nes provincies. Coles mesmes, Catalina estendió la influencia política sobre la Comunidá Polacu-Lituana con aiciones como'l sofitu a la [[Confederación Targowica]], magar que'l costu de les sos campañes, nel apoxéu d'un sistema social que precisaba del trabayu de los siervos nes tierres del so señoríu, provocaren un gran llevantamientu llabrador en [[1773]] tres la llegalización de la venta de siervos xebradamente de la tierra. Inspiraos por otru cosacu llamáu [[Yemelián Pugachov]], sol lema «¡Colguemos a tolos señores!» y faciéndose pasar pol difuntu Pedru III, Pugachov y los sos rebeldes convertir nuna molestia pa Catalina, que terminaron siendo estrapaos cuando la so indisciplina fixo esmornia. Pugachov foi treslladáu a Moscú pa recibir una execución exemplar, magar tou, nun sería l'únicu movimientu llabrador que se produció contra'l tronu. Mientres s'encaloraba'l llevantamientu rebalbu, Catalina entamó exitosamente la guerra contra un [[Imperiu otomanu]] en decadencia y estendió la frontera meridional al [[Mar Negru]]. Nesi momentu, y cola collaboración d'[[Imperiu austriacu|Austria]] y [[Prusia]], se anexonó l'este de la Comunidá Polacu-Lituana (poblada polos ucraínos ortodoxos y los bielorrusos, que na Edá Media formaron parte de la [[Rus de Kiev]]) mientres les [[Particiones de Polonia]] y movió consiguientemente la frontera hasta Europa Central. A la muerte de Catalina, en [[1796]], la so política expansionista convirtiera a Rusia nuna de les grandes potencies europees. Hubo un conflictu con España en 1799, por cuestiones de la soberanía de la Orde de Malta, anque nun llegó al enfrentamientu armáu. [[Alexandru I de Rusia|Alexandru I]] foi'l zar que tuvo que faer frente a les [[Guerres Napoleóniques]], onde Rusia, como potencia autocrática de primer orde, oponer a [[Napoleón Bonaparte|Napoleón]] dende'l primer momentu. Sicasí, tres la decisiva derrota rusa na [[Batalla d'Austerlitz]], Rusia robló la paz con Francia, una paz que nun duraría enforma tiempu. Rusia y Francia volvieron entrar en guerra, y Napoleón protagonizó una desastrosa [[invasión napoleónica de Rusia|invasión de Rusia]], onde les polítiques de [[tierra quemada]] emplegaes polos rusos abrasaron al exércitu francés, que tuvo qu'efectuar una penosa retirada al traviés d'una xelada y afarada Rusia. Tres la derrota definitiva de Napoleón, produciríase'l [[Congresu de Viena]], onde se reconoz l'autoridá rusa sobre [[Polonia]], [[Finlandia]] y [[Besarabia]]. Entá desempeñando un papel políticu preponderante mientres el siguiente sieglu gracies a la derrota infligida a la Francia napoleónica, la non abolición de la servidume hipotecó cualquier tipu de progresu económicu en Rusia. Mientres la economía europea crecía imparable mientres la [[Revolución industrial]], qu'empezó na segunda metá del [[sieglu XVIII]], Rusia quedaba arrezagada como enxamás lo tuviera con al respeutive de Occidente, xenerándo-y esti considerable atrasu nuevos y graves problemes al imperiu. {{VT|Guerra Ruso-Turca (1787-1792)|Guerra Rusu-Circasiana|Aleksandr Suvórov |Batalla de Borodinó|Mikhaíl Kutúzov}} === Los últimos zares === ==== La Revuelta Decembrista ==== L'estatus aventayáu de Rusia clisó mientres bastantes años la ineficiencia del so gobiernu, l'aislamientu del so pueblu y el so atrasu económicu. Tres la derrota de Napoleón, Alexandru I había estáu dispuestu a axustar ciertes reformes constitucionales pero, anque se realizaron dalgunes, nun s'acometió realmente nengún cambéu sustancial. Esti zar, lliberal de pensamientu pero non d'obra, foi reemplazáu pol so hermanu menor, [[Nicolás I de Rusia|Nicolás I]], quien al empiezu del so reináu tuvo qu'enfrentase a un pronunciamientu militar. L'orixe d'esta revuelta remontar a les [[Guerres Napoleóniques]], cuando gran númberu d'oficiales rusos de bona formación viaxó a Europa mientres les campañes militares, onde la so esposición al lliberalismu de la Europa Occidental inspirólos a buscar el cambéu nel so regresu a l'autocracia rusa. La resultancia foi la [[Revuelta Decembrista]], obra d'un amenorgáu círculu de nobles lliberales y oficiales del exércitu que queríen entronizar al hermanu mayor de Nicolás como monarca (de calter más lliberal) y promulgar una [[constitución]]. Pero la rebelión foi encalorada fácilmente, alloñando definitivamente a Nicolás I del procesu de occidentalización empezáu por Pedro'l Grande, torgando l'adopción d'una constitución (la primer constitución rusa ye la [[Constitución rusa de 1906]]) y abanderando la máxima de "[[Serguéi Uvárov|Autocracia, Ortodoxa, Nacionalismu]]". Los zares rusos tuvieron que trepar con llevantamientos nos territorios anexonáus de la Comunidá Polacu-Lituana: el [[Llevantamientu de Payares]], en [[1830]], y el [[Llevantamientu de Xineru]], en [[1863]]. {{VT|Iván Paskévich|Constantino Pávlovich Románov|Serguéi Uvárov|Guerra Ruso-Turca de 1828-1829}} ==== Cismes ideolóxicos y reaición ==== [[Ficheru:Bakuninfull.jpg|thumb|168px|[[Mikhaíl Bakunin]].]] La dura represión de la revuelta fixo que'l "Catorce d'avientu" fuera un día largamente recordáu por posteriores movimientos revolucionarios. Pa evitar futures rebeliones, les escueles y universidaes viéronse baxu constante vixilancia y forniríase a los estudiantes con llibros de testu oficiales. Los espíes policiales de la [[Ojrana]] podíen atopase en cualquier sitiu. Los sospechosos de ser revolucionarios yeren mandaos a Siberia: so Nicolás I cientos de miles fueron unviaos a campos de trabayu. Nesta situación remanecería [[Mikhaíl Bakunin]] como padre del [[anarquismu]]. Abandonó Rusia en [[1842]] en direición a Europa Occidental, onde exerció l'activismu dientro del movimientu socialista. Dempués de participar nel [[Llevantamientu de Mayu de Dresde]] en [[1849]], foi encarceláu y unviáu por barcu a Siberia, pero llograría escapar poniendo aldu de vuelta a Europa. Ellí collaboró con [[Karl Marx]], a pesar de considerables diferencies ideolóxiques y táctiques. La cuestión del aldu de Rusia había alloriáu tomando fuercia desque Pedro'l Grande empezara'l so programa de occidentalización. Dalgunos favorecieron la mera imitación de los costumes y sistemes ente qu'otros arrenunciaron a Occidente y pidieron una vuelta a les tradiciones del pasáu. Esta última opción foi la escoyida polos nacionalistes [[eslavófilos]], que faíen burlla continua de la "decadente" Europa. Los eslavófilos preferíen el [[coleutivismu]] del ''[[Mir (comunidá)|mir]]'', o comunidá de l'aldega medieval, al [[individualismu]] Occidental. Más tarde, el [[comunismu]] de la Rusia Soviética non solo taría en delda coles idees de Marx, sinón col per munchos años establecíu patrón social del ''mir''. ==== Crimea, Alexandru II y l'abolición de la servidume ==== [[Ficheru:Alexander II cartoon.jpg|thumb|left|166px|Alexandru II, caricaturizáu, esmuzse sobre'l trinéu del [[despotismu]] escontra'l derribadoriu.]] Pol so fervosu llucha contra los lliberalismos europeos, el zar Nicolás foi moteyáu «El xendarme d'Europa», non ensin cierta socarronería. En 1853, españaba la [[Guerra de Crimea]] ente Rusia y l'Imperiu Otomanu pola aventadura rusu de defender los intereses ortodoxos en [[Tierra Santa]], que ellos consideraben que nun yeren satisfechos pol sultán. Los rusos enfrentáronse tamién al Reinu Xuníu y a Francia, que tarrecíen que Rusia se volviera demasiáu influyente. La guerra vio cómo [[Crimea]] yera afarada y los puertos rusos que daben al Mar Negru yeren bombardiaos. Enchida, Rusia viose obligada a pidir la paz y con ello les potencies europees empezaron a apreciar la decadencia del réxime zarista. Cuando [[Alexandru II de Rusia|Alexandru II]] llegó al tronu en [[1855]], la avidez de reformes xeneralizárase. Un nuevu movimientu humanitariu, que darréu s'habría de comparar col [[abolicionismu|abolicionista]] de los [[Estaos Xuníos]] previu a la [[Guerra de Secesión|Guerra Civil Americana]], atacó la servidume. En [[1859]] había más de 23 millones de siervos viviendo en condiciones munches vegaes peores que les de los llabradores d'[[Europa Occidental]] nos feudos del sieglu XII. Alexandru II; lliberal, sensible y de gustos más humanistes que'l so padre, decidir a abolir la servidume dende enriba primero qu'esperar a que fuera atayada dende embaxo por aciu una revolución. La [[Reforma Emancipadora de 1861 en Rusia|emancipación de los siervos]] de [[1861]] foi l'acontecimientu más importante de la historia rusa del [[sieglu XIX]]. Foi l'empiezu del fin del monopoliu del poder ostentáu pola aristocracia terrateniente. La emancipación supunxo una aportación de nueva mano d'obra a les ciudaes; aguiyó la industria y les clases medies crecieron en númberu ya influencia. Sicasí, los llabradores lliberaos tuvieron que pagar un impuestu especial pa tola vida al gobiernu, qu'a cambéu pagó un arrogante preciu a los antiguos señores pela tierra qu'habíen perdíu; una forma de caltener a entrambos llaos contentos. Tol territoriu vencíu a los llabradores yera propiedá coleutiva de la ''mir'', la comunidá aldeana, qu'estremaba la tierra ente los llabradores y realizaba xeres de supervisión. En resume, anque la servidume foi abolida, como esti llogru consiguir en términos desfavorables pa los llabradores, nun se llograron aselar los ánimos revolucionarios a pesar de les intenciones d'Alexandru II. Na década de 1870 la situación na península balcánica influyó fuertemente na política de Rusia. En 1875-1877 l'exércitu turcu suprimió con una gran crueldá la insurrección de les nacionalidaes eslaves contra'l réxime turcu. La sociedá rusa constreñía el gobiernu a emprestar ayuda militar a los eslavos balcánicos. Mientres la guerra 1877-1878 ([[Guerra Ruso-Turca, 1877–1878]]) l'exércitu rusu xunto colos patriotes búlgaros, rumanos, serbios venció a los turcos y llegó casi a [[Istambul]]. Turquía concluyó un tratáu de paz sobre la base de les condiciones ruses. Sicasí Inglaterra adoptó una posición antirrusa y les condiciones del tratáu de paz fueron camudaes, amenorgando les ventayes de Rusia y los sos aliaos eslavos. Los fracasos de política esterior de Rusia aumentaron la tensión na sociedá rusa. {{VT|Batalla de Balaclava}} ==== Los movimientos Naródnik y Nihilista ==== Mientres dalgún tiempu munchos lliberales rusos atopáronse insatisfechos col discutiniu vacíu de la ''[[intelligentsia]]''. Na década de 1860 cuestionaron los vieyos valores, abanderaron la independencia del individuu y escupuliciaron a la clase dirixente rusa. Primero intentaron atraer a l'aristocracia a la causa reformista. En fracasando, volvieron la so mirada a los llabradores. La so campaña "dirixir al pueblu" acabó siendo conocida como'l movimientu [[Narodnik|Naródnik]] (''narod'' significa ''pueblu'' en rusu). Cuando esti movimientu ganó en fuercia, el gobiernu actuó rápido na so supresión. En respuesta a la creciente reaición gubernamental, una ala radical de los naródniks defendió un movimientu conocíu como [[Nihilismu|nihilista]] y exerció el [[terrorismu]]. Una tres otra, personalidaes importantes del réxime fueron asesinaes a disparos o por aciu bombes. Finalmente, dempués de munchos intentos, Alexandru II foi asesináu en [[1881]], el mesmu día en qu'aprobaba un pidimientu de l'asamblea de representantes por que considerara nueves reformes que complementaren l'abolición de la servidume y asina aselar a los revolucionarios. ==== Reaición so Alexandru III ==== [[Ficheru:Kramskoy Alexander III.jpg|left|thumb|115px|Semeya del zar [[Alexandru III de Rusia|Alexandru III]] (1886).]] Que los ánimos revolucionarios nun menguaron cola reforma d'Alexandru II tuvo claru cuando esti foi asesináu nun atentáu terrorista. [[Alexandru III de Rusia|Alexandru III]] asoceder como zar. De talante reaccionario, Alexandru III tuvo bien influyíu pol so tutor, el ultraconservador [[Konstantín Pobedonóstsev]], y el so reináu destacar pola vuelta a los principios de «autocracia, ortodoxa y nacionalismu» del so güelu Nicolás. Alexandru III emplegó a la policía secreta pa reprimir cualquier tipu d'oposición. Lleváu por una política [[antisemita]], miles de xudíos pidieron asilu en países como [[Estaos Xuníos]], y lleváronse a cabu los denominaos «[[pogromos]]». Nel reináu d'Alexandru III, Rusia estableció una alianza con Francia. La industria ruso recibió los creitos grandes de los bancos franceses. El desenvolvimientu del capitalismu aumentó la exfoliación de propiedá na sociedá, niciáu'l proletariáu y lleváu al empobrecimiento de les partes importantes del campesinado, que foi causa de la crecedera de los movimientos socialistes, [[Anarquismu en Rusia|anarquistes]] y antisemites. Alexandru III morrió de forma repentina en 1894, ensin que llegara a inculcar al so fíu les capacidaes de gobiernu necesaries pa un país desapaecíu nuna fonda crisis social y gubernamental que precisaba reformes de forma urxente. ==== Nicolás II y el nuevu movimientu revolucionariu ==== [[Ficheru:Mikola II.jpg|220px|right|thumb|L'últimu zar de Rusia, [[Nicolás II de Rusia|Nicolás II]].]] Alexandru foi asocedíu pol so fíu [[Nicolás II de Rusia|Nicolás II]] ([[1894]]–[[1917]]). La Revolución Industrial, qu'empezaba a exercer una influencia importante en Rusia, fomentaría los factores que finalmente acabaríen col zar. Los elementos lliberales ente los capitalistes y la nobleza creíen nuna reforma social pacífica y nuna monarquía constitucional, tomando parte nel [[Partíu Democráticu Constitucional (Rusia)|Partíu Democráticu Constitucional]] (KD), tamién llamaos ''kadety''. Los miembros del [[Partíu Social-Revolucionariu]] (SR o ''esery'') integraron na so doctrina la tradición de los naródnik, y esixeron la distribución de la tierra ente los que la trabayaren: los llabradores. Otru grupu radical yera'l de los miembros del [[Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia]] (SD), representantes del [[marxismu]] en Rusia. Ganando cada vez más sofitu per parte d'intelectuales y la clase obrera urbana, defendíen una revolución social, económica y política. En [[1903]], el partíu SD biforcar en dos faiciones: los [[menchevique]]s, o moderaos, y los [[bolxevique]]s, o radicales. Los mencheviques creíen que'l socialismu ruso llegaría gradual y pacíficamente y que'l réxime del zar tendría de ser asocedíu por una república democrática na que los socialistes hubieren de cooperar colos partíos burgueses. Los bolxeviques, baxu [[Vladímir Lenin]], sosteníen la formación d'una pequeña élite de revolucionarios profesionales, suxetos a una ferrial disciplina de partíu, qu'actuaren de vanguardia del proletariáu col fin de tomar el poder pola fuercia.<ref>Pa un analís más detalláu de la reaición de la élite, lléase Manning, Roberta. ''The Crisis of the Old Order in Russia: Gentry and Government''. [[Princeton University Press]], 1982.</ref> La desastrosa intervención de les fuercies armaes na [[Guerra Ruso-Xaponesa]] de [[1904]]-[[1905]] foi un gran contratiempu pal réxime zarista y amontó el probable potencial d'un llevantamientu. En xineru de [[1905]], una serie de sucesos conocíos como "[[Domingo Sangrientu (1905)|Domingo Sangrientu]]" asocedieron cuando'l [[Georgi Gapón|Padre Gapón]] condució a una gran masa de xente al [[Palaciu d'Iviernu]] en [[San Petersburgu]] pa presentar un pidimientu al zar. Cuando'l grupu llegó al palaciu, los [[cosacu|cosacos]] abrieron fueu sobre los ellí aconceyaos, matando a cientos de persones. El pueblu rusu llegó a tal indignación pola masacre que se declaró una fuelga xeneral demandando una república democrática. Esto marcó l'entamu de la [[Revolución rusa de 1905]]. Los [[sóviet]]s (conseyos de trabayadores) apaecieron na mayoría de ciudaes pa dirixir l'actividá revolucionaria. Rusia acabó paralizada, y el gobiernu, nuna situación desesperada. N'ochobre de 1905, Nicolás robló con reticencies el famosu [[Manifiestu d'Ochobre]], que concedía la creación de la [[Duma Imperial de Rusia]] (parllamentu) nacional que convocaría ensin demoranza. El derechu al votu foi xeneralizáu y nenguna llei entraría a valir ensin el refrendo de la Duma. Los grupos moderaos taben satisfechos, pero los socialistes refugaron les concesiones y trataron d'entamar nueves fuelgues. A la fin de 1905, esistía cierta desunión ente los reformistes, y la posición del zar acabaría fortaleciéndose col pasu del tiempu. Finalmente, foi promulgada la primer constitución de Rusia, la [[Constitución rusa de 1906]]. {{VT|Batalla de Tsushima|Piotr Stolypin}} == La Revolución Rusa == {{AP|Revolución Rusa de 1917}} [[Ficheru:Soviet Union, Lenin (55).jpg|thumb|184px|[[Vladímir Lenin]] en tornando a [[Petrográu]].]] El zar Nicolás II y los sos collaboradores fixeron entrar al país na [[Primer Guerra Mundial]] con entusiasmu y patriotismu, y cola defensa de los hermanos eslavos ortodoxos, los [[Serbia|serbios]], como principal argumentu bélicu. Sicasí, la debilidá de la economía rusa y la ineficacia y corrupción del gobiernu solu tuvieron despintaes bien de volao pol mantu de fervor nacionalista. Los reveses militares y la incompetencia gubernamental llueu decepcionaron a la población. El control alemán del Mar Bálticu y el bloquéu xermanu-otomanu del Mar Negru tarazaron les víes d'entrada al comerciu marítimu internacional y torgaron la llegada de mercancíes de primera necesidá. A mediaos de [[1915]], l'impautu de la guerra yera desmoralizante. La comida y el combustible arralecíen, el númberu de baxes yera escandalosu, y la inflación nun dexaba d'esguilar. Les fuelgues aumentaron ente los obreros mal pagos de les fábriques y los llabradores, qu'esixíen reformes agraries, taben inquietos. Mientres, el descontentu xeneral col réxime agravar por momentos por causa de los informes qu'afirmaben qu'un místicu semianalfabeto, [[Grigori Rasputín|Grigori Rasputin]], ganárase una importante influencia política dientro del gobiernu. El so asesinatu a finales de [[1916]] acabó col escándalu pero nun restauró'l prestíu perdíu del réxime. El [[3 de marzu]] de [[1917]], tuvo llugar una fuelga na [[Fábrica Kírov|fábrica Putílov]] de la capital Petrográu (l'antigua San Petersburgu). Nuna selmana, casi tolos obreros de la ciudá secundar, y empezaben a asocedese los disturbios caleyeros. Cuando'l zar eslleió la [[Duma Imperial de Rusia|Duma]] y encamentó a los güelguistes a que volvieren al trabayu, los sos órdenes desencadenaron la [[Revolución de Febreru]]. La Duma refugó eslleise, los güelguistes celebraron mítines masivos desafiando al réxime, y l'[[exércitu Imperial rusu|exércitu]] explícitamente púnxose del llau de los obreros. Unos díes dempués la Duma nomó un [[Gobiernu Provisional Rusu, 1917|Gobiernu provisional]] encabezáu pol [[Georgi Lvov|Príncipe Lvov]]. A otru día el zar abdicó. Coles mesmes, los socialistes de Petrográu formaron el [[Sóviet de Petrográu]] (conseyu) de los Representantes de los Trabayadores y los Soldaos pa, según la so retórica, apurri-yos el poder del qu'escarecíen na Duma. Mientres el Gobiernu provisional agora encabezáu por [[Aleksandr Kérenski]] dexaba pasar el tiempu, el soviet marxista en Petrográu arrobinó la so organización al traviés de tol país creando [[sóviet]]s llocales. Coles mesmes, Kérenski cometió'l fatal error de siguir la participación de Rusia na guerra, una decisión desaxeradamente impopular ente'l pueblu. Lenin tornó a Rusia n'abril dende'l so exiliu en [[Suiza]], con ayuda d'Alemaña, qu'esperaba qu'un conflictu civil xeneralizáu obligara a Rusia a retirase de la guerra. Producióse una sonora receición al cargu de miles de llabradores, obreros y soldaos ante la llegada del tren que traía a Lenin a Petrográu. Dempués de munches maniobres ente bambalinas, los [[bolxevique]]s formaron un nuevu [[Sovnarkom|gobiernu]] lideráu por Lenin en payares de 1917, y obligaron a Kérenski y el so executivu a fuxir escontra l'exiliu; tou esto, mientres los sucesos que seríen conocíos como la [[Revolución d'Ochobre (1917)|Revolución d'Ochobre]]. Cuando l'[[Asamblea Constituyente Rusa]], que s'axuntó en xineru de [[1918]], refugó convertise nun meru preséu de los bolxeviques, foi eslleida polos partidarios de Lenin. Cola disolución de l'Asamblea constituyente, sumió la última muerte de l'anterior y efímera democracia. A partir d'esi momentu, tando la oposición moderada fuera de combate, Lenin pudo desvenceyar el so réxime de la Gran Guerra por aciu el duru [[Tratáu de Brest-Litovsk]] robláu con Alemaña, qu'impunxo a Rusia grandes perdes en territorios. Cola llegada al poder del gobiernu provisional, el zar foi recluyíu xunto a la so familia nel palaciu de [[Tsárskoye Seló]], cerca de Petrográu, pa dempués ser treslladáu a [[Tobolsk]]. En 1918, l'eméritu zar Nicolás II topaba prisioneru de los bolxeviques en [[Ekaterimburgu]]. Ante la posible llegada de los blancos, Lenin autorizó la orde d'asesinatu de la familia imperial. Un comandu de la [[Checa]] executó a tola familia nel interior de la [[Casa Ipátiev]], pa darréu esaniciar cualquier rastru de los cadabres. {{VT|Batalla de Tannenberg|Miguel Románov|Pável Miliukov|León Trotski|Asesinatu de la familia Románov}} == La Guerra Civil Rusa == {{AP|Guerra Civil Rusa}} Un poderosu grupu de contrarrevolucionarios denomináu'l [[Movimiento Blanco]] empezó a entamase pa derrocar a los bolxeviques. Coles mesmes les potencies aliaes unviaron cuerpos espedicionarios pa sofitar a les fuercies anticomunistes. Los aliaos tarrecíen que los bolxeviques tuvieren conspirando colos alemanes de resultes de Brest-Litovsk; tamién teníen la esperanza de que los blancos volvieren a entamar les hostilidaes contra Alemaña. Na seronda de 1918 el réxime bolxevique sobrevivía nuna situación peligrosa, enemistado coles potencies aliaes y los opositores internos. Sicasí, el Movimientu Blanco escarecía d'un mandu unificáu y les sos tropes topábense esvalixaes y ensin actuar de forma coordinada; dalgunos inclusive nun actuaben más que como simples [[sátrapas]] d'una rexón. Pa compensar esta situación d'emerxencia, dio empiezu un reináu del terror mercé'l [[Exércitu Coloráu]] y la [[Cheka]] (la policía secreta), qu'acabaríen con tolos enemigos de la revolución. Por nobles que declararen ser los sos oxetivos finales, los comunistes nun llograron l'aprobación de tolos elementos de la sociedá y asina tuvieron qu'emplegar la fuercia pa exercer el poder sobre Rusia. Acabaron cola policía secreta zarista, tan despreciada polos rusos de toles opciones polítiques, de la que con otres instituciones del antiguu orde, pero aseguraron la sobrevivencia del so propiu réxime creando una nueva policía política d'entá mayores dimensiones que l'anterior, tantu nel algame de la so autoridá como na severidá de los sos métodos. En [[1920]], tola resistencia blanca fuera entartallada y los exércitos estranxeros, sacupaos, mas col costu de perpetuar el calquier rusu de poder autocráticu so nueves apariencies. Tando Rusia enllancada na so guerra civil, les fronteres ente Polonia y Rusia nun quedaben claramente definíes pol [[Tratáu de Versalles (1919)|Tratáu de Versalles]] tres el fin de la guerra mundial. La [[Guerra Rusu-Polaca]] (1919–1921) ([[Ofensiva de Kiev]]), que remató cola derrota del Exércitu Coloráu, determinó temporalmente les llendes ente dambos países. === Principales líderes blancos === {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align="center" bgcolor="#CCCCCC" !Nome !Comentariu !Muerte |- |'''[[Mikhaíl Alekséyev]]''' |Unu de los fundadores del [[Exércitu de Voluntarios]]. |Finó en 1918 d'un [[ataque cardiacu]] mientres se topaba nes cercaníes del [[Volga]]. |- |'''[[Pável Bermondt-Avalov|Pável Bermondt-Aválov]]''' |Comandante de les fuercies blanques que combatieron n'[[Estonia]], [[Letonia]] y [[Lituania]] |Exiliáu n'[[Alemaña]] y [[Estaos Xuníos]], finó en 1974. |- |'''[[Antón Denikin]]''' |Combatió n'[[El Cáucasu]] norte, liderando al [[Exércitu de Voluntarios]]. Dirixó una fracasada ofensiva contra Moscú, siendo derrotáu en [[Orel]]. |Exiliáu en numberosos países europeos, finó en 1947 n'[[Estaos Xuníos]]. |- |'''[[Alekséi Kaledin]]''' |Formó un gobiernu anti-bolxevique en [[Rostov del Don]], siendo reconocíu como líder políticu de la rexón. |Suicidar en 1918 ante la meyora de los soviéticos. |- |'''[[Aleksandr Kolchak]]''' |Reconocíu pol [[Direutoriu de Omsk]] como «Gobernante Supremu de Rusia». |Apurríu a los bolxeviques pola [[Lexón Checoslovaca]], foi fusiláu en [[Irkutsk]] en 1920. |- |'''[[Lavr Kornílov]]''' |Primer comandante del [[Exércitu de Voluntarios]]. |Finó en 1918 tratando de tomar la ciudá d'[[Ekaterinodar]]. |- |'''[[Piotr Krasnov]]''' |Anque miembru del Movimientu Blanco, foi presidente de la efímera República Cosaca que s'opunxo tanto a bolxeviques como a blancos. |Prindáu polos soviéticos mientres la [[Segunda Guerra Mundial]], foi executáu por traición en 1946. |- |'''[[Yevgueni Miller]]''' |Dirixó les fuercies blanques en [[Múrmansk]] y [[Arjanguelsk]]. |Exiliáu en [[Francia]], foi prindáu polos soviéticos, treslladáu a Moscú y executáu sumariamente en 1939. |- |'''[[Grigori Semiónov]]''' |Un [[cosacu]], instalar en [[Chitá]] y actuó como un señor feudal col sofitu de Xapón. |Exiliáu, permaneció en China y Corea al serviciu de Xapón. En 1946 foi prindáu polos soviéticos y executáu. |- |'''[[Andréi Shkuró]]''' |[[Cosacu]] afamáu pol so calter cerbunu. Asitiáu en [[Kubán]], foi nomáu [[atamán]] en 1920. |Prindáu polos soviéticos mientres la [[Segunda Guerra Mundial]], foi executáu en 1947. |- |'''[[Roman Ungern von Sternberg|Ungern von Sternberg]] |Moteyáu ''El Barón Llocu'', dirixó una ofensiva de los Blancos en [[Mongolia]] en sofitu al [[Bogd Khan]]. |Derrotáu en Mongolia, foi prindáu polos soviéticos y executáu en [[Novonikoláyevsk]] en 1921. |- |'''[[Piotr Wrangel]]''' |Conquistó [[Tsaritsyn]], combatió al [[Exércitu Negru]] n'[[Ucraína]] y fíxose col control de [[Crimea]]. |Líder del Movimientu Blanco nel exiliu, finó en [[Bruxeles]] en 1928. |- |'''[[Nikolái Yudénich]]''' |Líder de les fuercies blanques del [[Bálticu]], dirixó un fallíu ataque sobre [[Petrográu]]. |Exiliáu en [[Francia]], finó en 1933 de causes naturales. |} == La Xunión Soviética == {{AP|Historia de la Xunión Soviética}} === Fundación de la Xunión Soviética === La historia de Rusia ente [[1922]] y [[1991]] ye esencialmente la historia de la Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques o, más de volao, [[Xunión Soviética]]. Esta nación xunida pola ideoloxía, establecida en 1922 polos líderes del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]], se superponía territorialmente a les traces col antiguu [[Imperiu Rusu]]. Naquella dómina, el nuevu estáu taba constituyíu por cuatro repúbliques: la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] (RSFSR), la [[RSS Ucraniana]], la [[RSS Bielorrusa]] y la [[República Federativa Socialista Soviética de Transcaucasia]]. La [[Constitución de la Xunión Soviética de 1924]] establecía un '''sistema ''federal''''' de gobiernu basáu nuna socesión de soviets emplazados en pueblos, fábriques y ciudaes nes rexones más grandes. Esta pirámide de soviets en cada república integrante remataba nel [[Congresu de los Sóviets de la Xunión Soviética]]. Pero mientres l'apariencia yera qu'esti congresu exercía la soberanía, esti órganu taba de fechu controláu pol [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]], que de la mesma yera supervisáu pol [[Politburó]] dende Moscú, la nueva capital de la Xunión Soviética, tal que lo fuera so los zares antes de Pedro'l Grande. === El comunismu de guerra y la Nueva Política Económica === El periodu entendíu dende l'afitamientu de la revolución bolxevique en [[1917]] hasta [[1921]] ye conocíu como'l periodu del [[comunismu de guerra]]. Bancos, ferrocarriles y naves fueron nacionalizaos y la economía monetaria acutada. Llueu surdiría un fuerte refugu popular ante los cambeos. Los llabradores riquíen pagos en metálicu p'adquirir los sos productos y nun aceptaron con prestu el tener que dexar los escedentes de granu al gobiernu como parte de la so política de guerra civil. Ante esta oposición del campesinado, Lenin empezó una retirada progresiva del comunismu de guerra conocida como la [[Nueva Política Económica]] (NEP). Los llabradores viéronse lliberaos de les recaldaciones masives de granu y dexóse-yos vender los sos productos excedentarios nel mercáu. Aguiyóse'l comerciu dexando la venta al per menor. L'estáu siguió siendo'l responsable de la banca, el tresporte, la industria pesao y los servicios públicos. Anque los grupos d'estrema izquierda ente los mesmos comunistes criticaron a los llabradores ricos o [[kulak|kuláks]] que se beneficiaben de la NEP, el programa demostró ser bastante beneficiosu y la economía alicó. La NEP enfrentar a una creciente oposición dende dientro del partíu tres la muerte de Lenin a principios de [[1924]]. {{VT|Fame Rusa de 1921}} === Cambeos na sociedá rusa === A midida que la economía rusa diba tresformándose, la vida social de la xente sufrió cambeos igualmente drásticos. Dende l'empiezu de la revolución, el gobiernu intentó debilitar la dominación patriarcal de la familia. El [[divorciu]] nun riquir más intervención xudicial; y pa lliberar totalmente a la muyer de les responsabilidaes de la maternidá, l'[[Tratamientu xurídicu del albuertu|albuerto]] foi llegalizáu en fecha tan temprana como [[1920]]. Como efeutu colateral, la emancipación de les muyeres amontó la masa llaboral. Animar a les moces a asegurase una educación y a llabrase una trayeutoria na fábrica o na oficina. Dispunxéronse guarderíes comunales pal cuidu de los neños pequeños y fixéronse esfuercios pa camudar el centru de la vida social de la xente dende'l llar a los grupos educativos y de recréu, los ''clubes soviéticos''. El réxime abandonó la política zarista de [[discriminación]] contra les [[minoríes nacionales]] en favor d'una política d'integrar a los más de doscientos grupos minoritarios na vida soviética. Otra carauterística del réxime foi la estensión de los servicios sanitarios. Promoviéronse campañes contra'l [[tifus]], el [[roxura]] y la [[malaria]]; el númberu de doctores amontóse tan rápido como les infraestructures y la formación poder dexar; y la tasa de [[mortalidá infantil]] escayó rápido ente que la [[esperanza de vida]] xubió con igual baramentu. El gobiernu tamién promovió'l [[ateísmu]] y el [[materialismu]], que formaben la base del marxismu teóricu. Oponer a les relixones entamaes, sobremanera coles mires de quebrar el poder de la Ilesia Ortodoxa Rusa, una antigua pilastra del antiguu réxime y una gran barrera pal cambéu social. Munchos líderes relixosos fueron unviaos a campos d'exiliu internos. Prohibióse-yos a los miembros del partíu asistir a servicios relixosos. El sistema educativu foi darréu dixebráu de la Ilesia. La enseñanza relixosa foi prohibida sacante en casa y fíxose fincapié na instrucción ateísta nes escueles. === Los primeros años de Stalin: industrialización y coleutivización === Los años ente [[1929]] y [[1939]] entienden una década aturbolinada na historia rusa, un periodu de industrialización masiva y lluches internes al establecer [[Josif Stalin]] control casi total sobre la sociedá rusa, ostentando un poder ensin restricciones desconocíu inclusive pa los zares más ambiciosos. Tres la muerte de Lenin en [[1924]], Stalin lluchó con otres faiciones rivales del Politburó, especialmente [[León Trotsky]], pol lideralgu de la Xunión Soviética. En [[1928]], colos [[trosquismu|trosquistes]] exiliaos o espulsaos del poder, Stalin foi capaz de poner en práutica un programa radical de industrialización. En 1928 Stalin propunxo'l primera [[Plan Quinquenal (URSS)|Plan Quinquenal]]. Abolida la NEP, foi'l primeru d'unos planes empobinaos a la rápida acumuladura de capital por aciu l'ensamblaxe de vastos complexos d'industria pesao, la [[Coleutivización na URSS|coleutivización de l'agricultura]], la manufactura acutada de [[Bienes de consumu na URSS|bienes de consumu]]. Cola implantación del plan, per primer vegada na historia un gobiernu controlaba tola actividá económica. Mientres nos países capitalistes les fábriques y les mines atopábense inactives o funcionando per debaxo del so rendimientu máximu mientres la [[Gran Depresión]] y millones d'obreros fueron al paru, el pueblu soviéticu trabayaba bastantes hores al día, seis díes a la selmana nun cansosu intentu de revolucionar la estructura económica de Rusia. Como parte del plan, el gobiernu tomó'l control de l'agricultura al traviés del estáu y les granxes coleutives. Por aciu un decretu de febreru de [[1930]], cerca d'un millón de [[kulak|kuláks]] fueron forzaos a abandonar la so tierra. Munchos llabradores opunxéronse firmemente a la reglamentación estricta del estáu, frecuentemente matando'l ganáu cuando s'enfrentaben a la perda de la so tierra. En delles rexones llegaron a remontase, ya incontables llabradores consideraos oficialmente "kuláks" poles autoridaes fueron executaos. Españó una grave fame y dellos millones de llabradores morrieron de inanición. Les deterioraes condiciones nel campu conducieron a millones de llabradores desesperaos a unes ciudaes en rápida crecedera, amontando desproporcionadamente la población urbana nel espaciu d'unos pocos años. Los planes producieron unes fabuloses resultaos n'árees distintes a l'agricultura. Rusia, so ciertos parámetros la nación más probe d'Europa nel momentu de la revolución bolxevique, industrializábase agora a un ritmu ensin precedentes, devasando de llargu la industrialización alemana del sieglu diecinueve y la de Xapón a principios del venti. Les autoridaes soviétiques declararon en [[1932]] una medría de la producción industrial un 334 per cientu con al respeutive de [[1914]], y en [[1937]] una crecedera del 180 per cientu sobre 1932. Ye más, la sobrevivencia de la [[XRSS]] frente a la inminente acometida [[Alemaña Nazi|nazi]] foi posible en parte gracies a la capacidá de producción llograda con dicha industrialización. Mientres los planes quinquenales fueron avanzando, Stalin foi afitando'l so poder personal. La policía secreta axuntaba per miles a ciudadanos soviéticos pa la so execución. De los seis miembros orixinales del Politburó de 1920 que sobrevivió a Lenin, toos fueron purgados por Stalin. Los vieyos bolxeviques que fueren lleales collacios de Lenin, altos oficiales del Exércitu Coloráu, y direutores d'industria fueron liquidaos nes [[Gran Purga|Grandes Purgues]]. La represión [[estalinismu|estalinista]] llevó a la creación d'un enorme sistema d'exiliu interior, de dimensiones considerablemente mayores que les dispuestes nel pasáu polos zares. Punxéronse a valir sanciones draconianas y munchos ciudadanos fueron enxuiciaos por crímenes ficticios de sabotaxe y espionaxe. El llabor realizáu polos presos nos [[campos de trabayu]] del sistema del [[Gulag]] aportó a una pieza importante del esfuerciu industrializador, especialmente en [[Siberia]]. Seique unos 14 millones de persones pasaríen pol Gulag.<ref>http://scholar.princeton.edu/golosov/publications/revolution-and-industrialization-russia-through-lenses-neoclassical-growth-theo Was Stalin Necessary for Russia's Economic Development?</ref> === La Xunión Soviética na escena internacional === {{AP|Historia militar de la Xunión Soviética}} ==== La Segunda Guerra Mundial ==== {{AP|Segunda Guerra Mundial}} En 1939, la Xunión Soviética firma cola Alemaña nazi'l [[Pactu Ribbentrop-Mólotov]], un tratáu de non-agresión ente dambes potencies qu'amás incluyía un apéndiz secretu pol cual dambes estremar la Europa del Este y los países bálticos. La URSS [[invasión soviética de Polonia de 1939|invadía Polonia esi mesmu añu]] de forma conxunta colos alemanes. Tres la rindición de Polonia, la URSS se anexonaba el denomináu ''«[[Kresy]]»''. Per otru llau, invadía Finlandia na llamada [[Guerra d'Iviernu]], anexonándose el [[ismu de Karelia]]. Sicasí, Alemaña invadía de forma repentina la URSS na [[Operación Barbarossa]]. La Xunión Soviética, colos sos meyores xenerales y oficiales esaniciaos mientres la [[Gran Purga]], con una maquinaria bélica deficiente, y con un Stalin inoperante del que dependíen toles órdenes nel frente, sufría un colapsu frente a les tropes de la Wehrmacht. El desastre soviéticu foi inmensu: en cinco meses, los soviéticos sufrieren más de 4 millones de baxes militares, y los alemanes taben a les [[Batalla de Moscú|puertes de Moscú]] y [[sitiu de Leningráu|sitiando Leningráu]]. La situación dio un xiru drásticu tres la [[Batalla de Stalingráu]], onde la victoria soviética evitó que los alemanes facer colos pozos petrolíferos d'[[El Cáucasu]]. Tres eso, los soviéticos nun perdieron la iniciativa na guerra. Cola [[Operación Bagration]], los soviéticos lliberaben [[Bielorrusia]] y los países bálticos. Pa 1945, los soviéticos yá lliberaren gran parte de la Europa del Este. En marzu, los soviéticos [[Batalla de Berlín|entraben en Berlín]], y Hitler suicidábase; poco dempués, l'Alemaña nazi rindir a les potencies Aliaes. Mentanto, n'oriente, los soviéticos caltuvieron una batalla inicial contra los xaponeses na [[Batalla de Jaljin Gol]] en 1939. Gracies a los sos espíes, los soviéticos afayaron que Xapón nun sofitaría a Alemaña na so invasión, de cuenta que pudieron concentrar toles sos fuercies na llucha contra los alemanes. Tres la rindición alemana, la Xunión Soviética declaró la guerra a Xapón y [[Batalla de Manchuria|invadió Manchuria]]; Xapón se rindiría pocu dempués. Anque la Xunión Soviética foi unu de los vencedores na Segunda Guerra Mundial, la so economía fuera afarada mientres el conflictu por causa de la invasión alemana, cobrándose más de 20 millones de víctimes, ente baxes civiles y militares. {{VT|Masacre de Katyn|Batalla de Kursk|Georgui Zhúkov|Crímenes de guerra nazis na Xunión Soviética}} ==== La Guerra Fría ==== {{AP|Guerra Fría}} La collaboración ente los Aliaos fíxo-yos ganar la guerra y supuestamente sirviría como base pa la reconstrucción y la seguridá europees mientres la posguerra. Sicasí, el conflictu ente los intereses soviéticu y estauxunidense, conocíu como [[Guerra Fría]], apoderaría la escena internacional mientres les siguientes décades, asumiéndose como un choque d'ideoloxíes n'apariencia. La Guerra Fría surdió de la disputa ente Stalin y el presidente [[Harry Truman]] sobre'l futuru d'Europa del Este dempués de la [[Conferencia de Potsdam]] nel branu de 1945. Rusia sufriera trés devastadores conflictos dende l'oeste los anteriores 150 años, polo que la meta de Stalin foi la d'establecer una zona d'estado tapón ente Alemaña y la URSS. Truman acusó a Stalin de traicionar los [[Conferencia de Yalta|alcuerdos de Yalta]]. Con Europa Oriental sol control de la URSS, Stalin tamién ganaba tiempu mientres se desenvolvía de callao el so propiu [[Proyeutu soviéticu de la bomba atómica|proyeutu de bomba atómica]]. N'abril de [[1949]], los Estaos Xuníos patrocinaron la [[Organización del Tratáu del Atlánticu Norte]] (OTAN), un pactu de defensa mutua na que la mayoría de les naciones occidentales roblaron actuar contra un estáu concretu qu'atacara a cualesquier de los socios. La Xunión Soviética estableció un contrapacto oriental a la OTAN en [[1955]], denomináu'l [[Pactu de Varsovia]]. La división d'Europa en dos bloques se extrapolaría más tarde mundialmente, especialmente tres [[1949]], cuando'l monopoliu nuclear norteamericanu vio'l so fin cola prueba de la primera [[RDS-1|bomba atómica soviética]] y el [[Partíu Comunista de China|comunismu]] facer col poder en [[China]]. Los principales oxetivos de la política esterior soviética fueron el caltenimientu y la meyora de la seguridá nacional y el sostenimientu de la hexemonía sobre Europa Oriental. La Xunión Soviética caltuvo la so influencia sobre'l Pactu de Varsovia por aciu la represión de la [[Revolución Húngara de 1956]], la [[Primavera de Praga]] en Checoslovaquia en 1968, y sofitando la persecución del movimientu [[Solidarność|Solidaridá]] en Polonia a principios de los [[años 1980]]. Mientres la Xunión Soviética siguió calteniendo estrechu control sobre la so esfera d'influencia, la Guerra Fría dio pasu a un periodu menos tirante ente [[1961]] y [[1962]] con unes rellaciones internacionales más complexes pa les que'l mundu nun s'estremaba tan claramente en dos claros polos opuestos. Los países menos influyentes tuvieron mayor capacidá de maniobra p'afirmar la so independencia, y los dos superpotencies fueron solo medianamente capaces de reconocer intereses comunes al tratar de vixilar la proliferación d'armes nucleares en trataos como'l [[SALT I]], [[SALT II]] y el [[Tratáu sobre Misiles Anti-Balísticos]]. Les rellaciones soviéticu-estauxunidenses deteriorar tres la [[Guerra d'Afganistán (1978-1992)|entrada del contingente militar soviéticu n'Afganistán]] en [[1979]] y la [[Eleiciones Presidenciales, EEXX, 1980|eleición de Ronald Reagan en 1980]]. === Los años de Khrushchov y Brézhnev === Mientres la llucha pol poder que socedió tres la muerte de Stalin en [[1953]], les sos más estrechos collaboradores salieron derrotaos. [[Nikita Khrushchov]] afitó la so posición nun [[Discursu secretu|discursu]] ante'l [[XX Congresu del PCUS|XX Congresu]] del [[PCUS|Partíu Comunista]] detallando les otomíes de Stalin y atacándolo por promover un [[Cultu a la personalidá cultu a la so personalidá]]. A midida que díbense faciendo públicos los detalles del discursu, Khrushchov aceleró la execución d'un ampliu paquete de reformes. Menguando la énfasis del so antecesor pola industria pesada, amontó la producción de bienes de consumu ya inmuebles, amás d'aguiyar la producción agraria. Les nueves polítiques ameyoraron les condiciones de vida, anque la escasez de maquinaria, testiles y otros bienes de consumu non perecederos haber d'amontar nos años siguientes. El sistema xudicial, anque inda so control absolutu del Partíu, dio per terminada la política del terror. Los intelectuales tuvieron mayor llibertá d'espresión mientres el ''[[destemple de Khrushchov]]'' que mientres el periodu estalinista. En [[1964]], Khrushchov foi destituyíu pol Comité Central del Partíu Comunista, atribuyéndo-y una gran cantidá d'errores qu'incluyíen dellos reveses soviéticos como la [[Crisis de los Misiles Cubanos]] y la [[Rotura chino-soviética]]. Dempués d'un curtiu periodu de mandatu coleutivu, un veteranu burócrata, [[Leonid Brézhnev]], ocupó'l llugar de Khrushchov. A pesar de la meyora de la planificación económica so Khrushchov, el sistema permaneció dependiente de planes centralizaos realizaos ensin nenguna referencia a los mecanismos del mercáu. Como país desenvueltu que yera, la Xunión Soviética nos [[años 1970|años 70]] tuvo series dificultaes pa caltener les altes tases de crecedera nel sector industrializáu de qu'esfrutara n'años precedentes. Fíxose necesariu una medría progresiva na inversión y la masa llaboral pa caltener la crecedera, pero estos apurras faíense cada vez más complicaos de llograr, en parte debíu al refuerzu na producción de bienes de consumu. Anque los oxetivos de los planes quinquenales de los años 70 viéronse revisaos a la baxa, non pudieron algamar. El desenvolvimientu agrariu siguió enllancáu mientres los años de Brézhnev. Anque ciertos aparatos y otros bienes fueron progresivamente más accesibles mientres los años 60 y 70, les meyores en construcción y producción d'alimentos nun fueron abondos. La naciente cultura del [[consumismu]] y la escasez en bienes de consumu, inherentes a un [[sistema de precios]] non reguláu pol mercáu, fomentó'l robu de propiedaes estatales y la crecedera d'un brengosu [[mercáu negru]]. Pero, en contraste col espíritu revolucionariu qu'acompañó a la nacencia de la Xunión Soviética, l'estáu d'ánimu que predominaba na élite soviética al morrer Brézhnev en [[1982]] yera'l mieu al cambéu. === La inminente rotura de la Unión === Dos tendencies apoderaron la década siguiente: l'aparente desmoronamiento de les estructures económicu y políticu, y los intentos por invertir esi procesu por aciu reformes improvisaes. Dempués de la rápida socesión de [[Yuri Andrópov]] y [[Konstantín Chernenko]], figures de transición con fuertes raigaños na tradición ''breznevita'', el relativamente nuevu y enérxicu [[Mikhaíl Gorbachov]] llevó a cabo cambio significantes na economía y nel lideralgu del partíu. La so política de ''[[glásnost]]'' lliberó l'accesu públicu a la información dempués de décades de represión gubernamental. Pero Gorbachov fracasó al tratar de enmendar la crisis esencial del sistema soviéticu; en [[1991]], cuando una combalechadura de persones próximes al gobiernu ([[Intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética]]) reveló la debilidá de la posición política de Gorbachov, el fin de la Xunión Soviética taba próximu. A la fin de la Primer Guerra Mundial, los grandes imperios Otomanu, de los Habsburgu y los Románov derrumbáronse, dexando Europa Oriental y Eurasia nel caos. Solo'l [[Imperiu Rusu]] acabó reconfigurado sol lideralgu bolxevique. Stalin conducir pola sienda de la industrialización y l'agresión Nazi acabó convirtiéndolo nuna superpotencia rival de los Estaos Xuníos. La economía centralizada acabó demostrándose menos sostenible coles teunoloxíes postindustriales y coles demandes d'una nueva clase media y una burocracia forxada sol so tuteláu. La ''[[Perestroika]]'' antemanó l'esmantelamientu de la economía, y la ''[[glásnost]]'' dexó a les minoríes étniques y los nacionalistes, hasta entós invisibles pal públicu, adquirir notoriedá. Cuando Gorbachov trató de reformar el partíu, debilitó los venceyos que cohesionaban l'Estáu y la Xunión. === La [[RSFS de Rusia]] na Xunión Soviética === Por causa de la posición dominante de los rusos na [[Xunión Soviética]], la mayoría nun lu emprestaba especial atención a les diferencies ente Rusia y la URSS antes de finales de los 80. Sicasí, el fechu de que'l réxime taba apoderáu por rusos nun implicaba que la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia|RSFS de Rusia o RSFSR]] tuviera especialmente beneficiada por esta coxuntura. Ello ye que Rusia escarecía de los escasos preseos de soberanía que les otres repúbliques teníen siquier, como les sos respeutives cañes del Partíu Comunista, la [[KGB]], conseyu de sindicatos, Academia de les Ciencies y similares. La razón d'esto ye que, d'esistir cañes de diches organizaciones na RSFSR, amenaciaríen les estructures de poder de la Unión. A finales de los años 80, Gorbachov subestimó la importancia de la República Socialista Federativa Soviética de Rusia (RSFSR), que remaneció como un centru de poder rival de la Xunión Soviética. Una reaición nacionalista rusa contra la Unión llegó cuando munchos rusos empezaron a creer que Rusia había subsidiado a otres repúbliques, cada vez más probes, con petroleu barato, por casu. Les demandes d'unes instituciones propies crecieren en Rusia y, cuando'l [[nacionalismu ruso]] foi claramente patente a la fin de la década, apaecieron tensiones ente los que pretendíen caltener una Unión cohesionada y los que pretendíen crear un estáu rusu fuerte. Estes tensiones acabaron personificándose na llucha de poder ente'l [[Presidente de la Xunión Soviética]] Mikhaíl Gorbachov y el [[Borís Yeltsin#Presidente de la RSFSR|Presidente de la RSFSR]] Borís Yeltsin. Esaniciáu de la política de la Unión por Gorbachov en [[1987]], Yeltsin, un home de partíu a la vieya usanza ensin nengún antecedente de disidencia, precisaba una plataforma alternativa pa desafiar a Gorbachov. Crear representándose a sigo mesmu como un nacionalista rusu y un demócrata convencíu. Tres un golpe de suerte, llogró ser escoyíu Presidente del Sóviet Supremu de la RSFSR en mayu de [[1990]], convirtiéndose de fechu nel primer presidente electu de Rusia. Al mes siguiente, blindó la llexislación otorgándo-y a les lleis ruses prioridá sobre les lleis soviétiques y reteniendo dos terceres partes del presupuestu. El 12 de xunu de 1990 el [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de Rusia]] declaraba la soberanía de la RSFS de Rusia. El [[intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética]] n'agostu de 1991 por comunistes de la llinia dura y la cúpula del [[KGB]] fracasaría cola ayuda de Yeltsin. Los cabezaleros del golpe pretendieron salvar el partíu y la Xunión; sicasí, entainaron el colapsu de dambos. La Xunión Soviética [[Disolución de la Xunión Soviética|se disgregó]] oficialmente'l [[25 d'avientu]] de [[1991]]. L'actu final del trespasu de poder de la Xunión Soviética a Rusia foi la cesión, de Gorbachov a Yeltsin, de les maletes conteniendo los códigos pa esplegar l'arsenal nuclear. == La Federación de Rusia == {{AP|Historia de la Federación de Rusia}} [[Ficheru:George H. W. Bush and Boris Yeltsin 1993.jpg|right|290px|thumb|Firma en Moscú del tratáu [[Start II]] ente Borís Yeltsin y el presidente de los Estaos Xuníos, [[George H. W. Bush]], [[1 de marzu]] de [[1993]].]] A mediaos de los años 90, la [[Federación de Rusia]] yera una democracia multipartidista, mas yera difícil asegurar un gobiernu representativu por causa de dos problemes estructurales: l'enfrentamientu ente'l presidente y el parllamentu, y l'anárquicu sistema de partíos. Anque Yeltsin ganó prestíu nel estranxeru al amosase como un demócrata pa debilitar a Gorvachov, la so concepción de la presidencia yera bien autocrática, actuando bien como'l so propiu primer ministru (hasta xunu de [[1992]]) o bien nomando para tal cargu a xente del so enfotu, ensin tener en cuenta al parllamentu. Mientres, la escesiva presencia de partíos minúsculos y el so refugu a formar aliances coherentes dexaba la llexislatura ingobernable. Mientres [[1993]], el contenciosu ente Yeltsin y el parllamentu remataría cola [[Crisis constitucional rusa de 1993|crisis constitucional d'ochobre]]. Esta llegó al so puntu críticu cuando, el 3 d'ochobre, Yeltsin mandó a los tanques a bombardiar la [[Casa Blanca (Moscú)]]. Con esti trascendente (ya inconstitucional) pasu d'eslleir a cañonazos el parllamentu, Rusia nun había tao tan cerca del enfrentamientu civil dende la revolución de 1917. A partir d'entós, Yeltsin dispunxo d'entera llibertá pa imponer una constitución con fuertes poderes presidenciales, que foi aprobada en [[referendu]] n'avientu de 1993. Sicasí, el votu d'avientu tamién supunxo una meyora importante de comunistes y nacionalistes, reflexu del creciente desencantu de la población coles reformes económiques [[neolliberalismu|neolliberales]]. Magar llegar al poder nun ambiente xeneral d'optimismu, Yeltsin nunca recuperaría la so popularidá en sofitando la "'terapia de choque''" económica de [[Yegor Gaidar]]: fin del control de precios de la era soviética, retayos drásticos nel gastu públicu y l'apertura al comerciu esterior en [[1992]]. Les reformes afararon darréu la calidá de vida de la gran mayoría de la población, especialmente naquellos sectores beneficiaos polos salariu y precios controlaos, los subsidios y l'estáu del bienestar de la dómina comunista. Rusia sufrió na década de los noventa una recesión económica más grave que la [[Gran Depresión]] qu'azotó los Estaos Xuníos o Alemaña a principios de los [[años 1930]].<ref>Peter Nolan, ''China's Rise, Russia's Fall''. Macmillan Press, 1995. páxs. 17–18. ISBN 0-312-12714-6</ref>'' Les reformes económiques consolidaron una oligarquía semicriminal guañada nel vieyu sistema soviéticu. Aconseyada polos gobiernos occidentales, el [[Bancu Mundial]] y el [[Fondu Monetariu Internacional]], Rusia embarcar na más grande y más rápida [[privatización]] enxamás llevada a cabu por un gobiernu en tola historia. A mediaos de década, el comerciu, los servicios y la pequeña industria yá taben en manes privaes. Casi toles grandes empresa fueron adquiríes polos sos antiguos direutores, niciando una clase de [[nuevu ricu|nuevos ricos]] cercanos a diverses mafies o a inversores occidentales.<ref>Vease Fairbanks, Jr., Charles H. 1999. "The Feudalization of the State". ''Journal of Democracy'' 10(2):47–53.</ref> Na base del sistema, por causa de la inflación o'l desemplegu, munchos obreros acabaron na probeza, la prostitución o la delincuencia. Con too y con eso, un supuestu regresu a la economía empobinada paecía casi imposible, cuntando col refugu unánime d'Occidente. La economía Rusa atopó'l fin del calvariu cola recuperación a partir de [[1999]] en parte gracies a l'alza de los precios del crudu, la so principal esportación entá quedando lloñe los niveles de producción soviéticos. Tres la crisis financiera de [[1998]] Yeltsin atopar nel ocaso de la so trayeutoria. Solo unos minutos antes del primer día de [[2000]], dimitió por sorpresa dexando'l gobiernu en manes del so primer ministru, [[Vladímir Putin]], un antiguu funcionariu del [[KGB]] y xefe de la so axencia socesora, el [[Serviciu Federal de Seguridá]]. En 2000, el nuevu presidente ganó con facilidá a los sos contrincantes nes [[Eleiciones presidenciales de Rusia de 2000|eleiciones presidenciales del 26 de marzu]], ganando en primer vuelta. En [[2004]] foi reelixíu col 71% de los votos y los sos aliaos ganaron les llexislatives, magar les reticencies d'observadores nacionales y estranxeros sobre la llimpieza de los comicios. Fíxose entá más patente la esmolición internacional a finales de 2004 pola mor les notables meyores nel endurecimientu del control del presidente sobre l'[[Asamblea Federal de Rusia]] (parllamentu), la sociedá civil y los representantes rexonales. == Bibliografía == '''Rusia prerrevolucionaria''' * Becker, Seymour. "Nobility and Privilege in Late Imperial Russia", en ''American Historical Review'' 92:4 (ochobre 1987) páxs. 1006–1007. * Curtis, Glenn Y (ed). ''Russia: a country study''. Washington, DC: Federal Research Division, [[Library of Congress]], 1998. DK510.23.R883 1998 * Hobsbawm, Eric. ''La era de la revolución, 1789–1848''. Barcelona: Crítica, 1997. ISBN 84-7423-855-2 * Manning, Roberta. ''The Crisis of the Old Order in Russia: Gentry and Government''. Princeton University Press, 1982. ISBN 0-691-05349-9 * Moss, Walter G. ''A History of Russia''. Vol. 1: ''To 1917''. 2ª ed. Anthem Press, 2002. ISBN 1-84331-023-6 * Skocpol, Theda. ''States and Social Revolutions: A Comparative Analysis of France, Russia, and China''. Cambridge O Press, 1988. ISBN 0-521-29499-1 * Marcoff, Alexis. ''L'alma del pueblu rusu y la so evolución histórica''. Barcelona, Tipografía La Educación, 1945. * [http://www.enriquecastanos.com/marcoff_rusia.htm Idees principales del llibru de Alexis Marcoff sobre Rusia] * Hanisch, Erdmann. ''Historia de Rusia''. Madrid, Espasa-Calpe, 1944. Dos volúmenes. Traducción de Guillermo Sans Huelin. * [http://www.enriquecastanos.com/hanisch_rusia.htm Idees principales del llibru de Erdmann Hanisch sobre Rusia] '''Yera soviética''' * Cohen, Stephen F. ''Rethinking the Soviet Experience: Politics and History since 1917''. Nueva York: [[Oxford University Press]], 1985. ISBN 0-19-504016-3 * Fitzpatrick, Sheila. ''The Russian Revolution''. Nueva York: Oxford University Press, 1982. ISBN 0-19-280204-6 * Goldman, Marshall I. "Economic Problems in the Soviet Union", ''Current History'', 82, ochobre 1983, 322–25. * Paul R. Gregory y Robert C. Stuart, ''Russian and Soviet Economic Performance and Structure'', Addison-Wesley, séptima edición, 2001. ISBN 0-321-07816-0 * [[Moshe Lewin|Lewin, Moshe]]. ''Russian Peasants and Soviet Power''. Evanston: Northwestern University Press, 1968. ISBN 0-8101-0140-8 * McCauley, Martin. ''The Soviet Union 1917–1991''. 2ª ed. Londres: Longman, 1993. ISBN 0-582-01323-2 * Moss, Walter G. ''A History of Russia''. Vol. 2: ''Since 1855''. 2ª ed. Anthem Press, 2005. ISBN 1-84331-034-1 * Remington, Thomas. ''Building Socialism in Bolshevik Russia''. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press, 1984. ISBN 0-8229-3809-X * Solzhenitsyn, Aleksandr. ''Archipiélagu Gulag: 1918–1956''. Barcelona: Plaza & Janés, 1974. ISBN 84-01-33066-1 '''Etapa post-soviética''' * Cohen, Stephen. ''Failed Crusade: America and the Tragedy of Post-Communist Russia''. Nueva York: W.W. Norton, 2000. ISBN 0-393-32226-2 * Fairbanks, Jr., Charles H. 1999. "The Feudalization of the State." ''Journal of Democracy'' 10(2):47–53. * Paul R. Gregory y Robert C. Stuart, ''Russian and Soviet Economic Performance and Structure'', Addison-Wesley, séptima edición, 2001. ISBN 0-321-07816-0 * Medvedev, Roy. ''La Rusia Post-soviética''. Barcelona: Ediciones Paidós Ibérica, 2004. ISBN 84-493-1634-0 * Moss, Walter G. ''A History of Russia''. Vol. 2: ''Since 1855''. 2ª ed. Anthem Press, 2005. Capítulu 22. ISBN 1-84331-034-1 === Notes === {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Alquisiciones territoriales de Rusia]] * [[Historia d'Ucraína]] * [[Bielorrusia#Historia|Historia de Bielorrusia]] * [[Historia d'Estonia]] * [[Historia de Letonia]] * [[Historia de Lituania]] * [[Historia de Polonia]] * [[Historia de Finlandia]] * [[Tartaria]] ** [[Bulgaria del Volga]] ** [[Kanatu de Kazán]] == Enllaces esternos == {{commonscat|History of Russia}} {{commonscat|Maps of the history of Russia|mapes de la historia de Rusia}} * [https://web.archive.org/web/20070929184430/http://www.centro-cultural-ruso.es/InfoRus3.htm Centru Virtual de Ciencia y Cultura Rusa n'España] Información sobre Rusia: población y historia. ;N'inglés * [https://web.archive.org/web/20060917144507/http://www.emich.edu/public/history/moss/ Alexander II and his times (llibru electrónicu)] Por Walter Moss. Historia narrativa de Rusia na dómina d'Alexandru II (1855-1881), con bibliografía, imáxenes y enllaces a otros materiales. * [http://www.friends-partners.org/partners/beyond-the-pale/ Beyond the Pale: The History of Jews in Russia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170826063606/http://www.friends-partners.org/partners/beyond-the-pale/ |date=2017-08-26 }} Esposición virtual sobre la presencia xudía en Rusia. * [http://content.cdlib.org/xtf/view?docId=ft796nb4mj&query=&brand=ucpress Bread and Authority in Russia, 1914-1921] Versión digitalizada de la obra del mesmu títulu de Lars T. Lithh (Berkeley, [[Universidá de California]], 1990). * [http://www.loc.gov/exhibits/archives/intro.html Revelations from the Russian Archives] Esposición, al cargu de la [[Biblioteca del Congresu (EE.XX.)]], de materiales procedentes de los archivos soviéticos. * [http://diaryrh.ru L'históricu proyeutu col sofitu del ministeriu de Cultura de Rusia] {{Tradubot|Historia de Rusia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia de Rusia|*]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] e769v90f1kpwe01m2g777d1jifiz9cd Vi Hart 0 91448 4376799 4369177 2025-06-17T12:54:01Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376799 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Vi Hart}} {{persona}} '''Victoria Hart''' {{nym}}, conocida como '''Vi Hart''', ye una "[[Matemáticu|Mate]][[Músicu|música]] [[Entretenimientu|Recreativa]]" y ye reconocida polos sos videos de temática matemática en [[YouTube]].<ref name="nyt">{{citation|url=http://www.nytimes.com/2011/01/18/science/18prof.html|títulu=Bending and Stretching Classroom Lessons to Make Math Inspire|journal=[[New York Times]]|date= 17 de xineru de 2011|first=Kenneth|last=Chang|idioma= inglés}}.</ref><ref name="WP">{{citation|títulu=Making math magic: Vi Hart doodles her lessons|first=Melissa|last=Bell|journal=[[Washington Post]]|date=17 d'avientu de 2010|url=http://voices.washingtonpost.com/blogue-post/2010/12/making_math_magic_vi_hart_dood.html|idioma=inglés}}.</ref><ref name="ihate">{{citation|títulu=I Hate Math! (Not After This, You Won't)|url=http://www.npr.orgblogskrulwich/2010/12/16/132050207/this-is-for-the-i-hate-math-crowd-not-after-this-you-won-t|date=16 d'avientu de 2010|publisher=[[National Public Radio]]|first=Robert|last=Krulwich|idioma=inglés}}.</ref> Hart collaboró col profesor de [[xeometría computacional]] del [[Institutu Teunolóxicu de Massachusetts]], [[Erik Demaine]].<ref name="nyt"/> Hart trabaya na [[Academia Khan]].<ref name=khan>{{cita noticia|nome= D.|apellíos= Baker|coautor= |títulu= Khan Academy's mathemusician Vi Hart brings dull lessons to life|url= http://www.wired.co.uk/magazine/archive/2012/10/start/maths-x-music-=-magic|periódicu= Wired|editorial= |fecha= 30 d'ochobre de 2012|fechaaccesu= |inglés= |archiveurl= https://web.archive.org/web/20131112225257/http://www.wired.co.uk/magazine/archive/2012/10/start/maths-x-music-=-magic|archivedate= 2013-11-12}}</ref> == Biografía == === Influyencies === Vi ye fía del escultor y matemáticu George W. Hart y la so antigua esposa Carol Hart. Vi acredita la so mayor influyencia a unu de los viaxes qu'entamó col so padre a los 13 años d'edá. Ella asistió a una conferencia de [[xeometría computacional]] xunto a él y afirma que'l so amor poles matemátiques empezó dende entós. Nuna entrevista declaró "Foi tan distintu a la escuela, onde estes arrodiáu de cierta monotonía y naide ye entusiasta'l respectu. Cualquier clase de xunta de xente apasionao ye prestada, ensin importar lo que realmente tán faciendo."<ref name="nyt"/> Nuna entrevista que realizó mientres asistía a la universidá manifestó "El mio amor pola xeometría y les matemátiques provién definitivamente de la influencia del mio padre. Desque lo acompañé na mio primer conferencia, esfrutar tantu que busqué oportunidaes p'asistir a conferencies risonderes a partir d'aquel momentu." === Carrera universitaria y busca de la so vocación === Hart realizó los sos estudios universitarios na [[Universidá de Stony Brook]]<ref name="nyt"/> Dempués de concluyir la so maestría en música, creó una pieza musical denomada "Harry Potter Septet". La pieza consta de siete movimientos, unu per cada llibru de la [[Harry Potter|saga]], y foi compuestu orixinalmente para [[violín]], [[viola]], [[violonchelu]], [[Contrabaxu|baxu]], [[pianu]] y dos voces constando d'aproximao 1.5 hores de duración. Poco dempués de graduase en Stony Brook, a Hart foi-y difícil topar un oficiu a tiempu completu. Nel so últimu añu, al ser apellada con al respective de los sos planes pal futuru respondió: «Consideré [[música cinematográfica]], [[musical|musicales]], quiciabes m'especialice nello... entá nun lo decidí. Sé que deseyo componer. Escontra ónde quiero dirixime con ello, entá nun toi segura. Porque ye difícil a cencielles componer y recibir dineru máxicamente por ello». Hart tuvo un par d'años decidiendo cual yera la so vocación. === YouTube === Por un tiempu, Hart nun foi capaz d'atopar una carrera fayadiza. Mientres revisaba unos "garabatos matemáticos" que realizó mientres la universidá (reconoz que munchos d'ellos fueron creaos mientres s'atopaba aburrida en delles de les sos clases) decidió que tendría de faer daqué con ellos. De primeres consideró a cencielles escribir instrucciones y publicar nun [[blogue]], pero en llugar d'ello tomo una decisión bien distinta, y creó'l so primer videu llamáu ''Doodling in Math Class'' (Escarabayando en Clases de Matemátiques). Con un puntu de vista en primer persona y una narración acelerada fecha por ella mesma, la serie de videos fíxose bien popular, ganando millones de visites en poco tiempu.<ref name="nyt"/><ref name="WP"/><ref name="ihate"/> Dende entós Vi siguió na so canal de [[YouTube]]. Hart afirma que recibió hasta 300 dólares nuna selmana per mediu d'un programa d'asociación con [[YouTube]].<ref name="nyt"/> Tres un curtiu tiempu na so carrera de YouTube, a Hart asocedióse-y un nome satíricu pal so oficiu tan «singular» d'exhibir a les matemátiques per mediu de la mente creativa d'una [[Matemáticu|matemática]] musicalmente talentosa. Ella decidió denominase a sigo mesma una «Matemúsica Recreativa de Tiempu Completu» (''Full-Time Recreational Mathemusician''). Cuando ye cuestionada alrodiu de la so razón pa escoyer tal nome, esplicó: «Refiérome a mi mesma d'esa forma porque, dacuando, cuando nun tas seguro de cómo denominate a tí mesmu nun títulu que describa lo que fexes, tienes d'inventar unu».<ref name="nyt"/> El 13 de xineru del 2012, Hart creó una canal de YouTube secundariu que denominó "VihartVihart." Esta canal contién tantu suplementos de los videos publicaos na so canal principal, como videos personales. El 1 d'ochobre del mesmu añu, publicó "Hexaflexagons", el primeru nuna serie de cuatro videos celebrando la temática, esplorando les matemátiques y la estética y hestoria del [[Flexágono|Hexaflexágono]]. Esti bien llueu se convirtió nel so videu más vistu hasta la fecha algamando 4,5 millones de visites pa finales d'ochobre. Parte del so ésitu puede explicarseo pol videu publicáu en [[io9]] y presentáu nun artículu de la revista [[Scientific American]].<ref name=american>{{cita publicación |apellíu= Lamb|nome= Y.|enllaceautor= |añu= 2012|títulu= Flexagon but Not Forgotten: Celebrating Martin Gardner's Birthday|publicación= Scientific American|volume= |númberu= |páxina= |ubicación= |editorial= |issn= 0036-8733|url= http://blogs.scientificamerican.com/observations/2012/10/19/flexagon-but-not-forgotten/|fechaaccesu= |idioma= inglés}}</ref> ==Popularidá== Dende la creación de la so canal en YouTube, Hart llogró reconocencia a nivel nacional. Hasta mayu de 2017, Hart recibió más de 94 millones de visites en videos de la so canal principal, y tien más d'un millón de subscriptores. Anguaño'l so videu más visitáu ye "Hexaflexagons,"<ref>{{Cita web|url=http://www.youtube.com/watch?v=VIVIegSt81k|títulu=Hexaflexagons|fechaaccesu=2 de payares de 2016|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=|sitiuweb=|editorial=}}</ref> con más de 7 millones de visites. Hart tien más de 46,000 fans na so páxina de [[Facebook]] y más de 64,000 siguidores en [[Twitter]]. Hart foi la protagonista de numberosos artículos publicaos [[online]] tales como ''[[The New York Times]]'' y ''[[The Washington Post]]''.<ref name="nyt"/><ref name="WP"/> N'agostu del 2011, Hart dio una conferencia nel Día Internacional de la Ciencia. == Academia Khan == El 3 de xineru del 2012 Hart anunció qu'empezaba a trabayar na [[Khan Academy]]. Afirma que'l centru-y paga por «sentame tol día nun cubículo dibuxando garabatos al azar».<ref name="khan"/> Anguaño puede trate a Hart en dellos videos na cuenta de YouTube de l'Academia Khan, pero ella sigui creando videos pa la so propia canal. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Páxina web|http://vihart.com}} *[http://www.youtube.com/user/Vihart Canal de YouTube de Vi Hart] {{NF|1988||Hart, Vi}} [[Categoría:Persones non binaries]] [[Categoría:Matemáticos y matemátiques d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Compositores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Youtubers d'Estaos Xuníos]] q4xbjbji33aevb3b7p9h6fgifcl74n2 Esquí nórdicu 0 92638 4376778 4161692 2025-06-17T12:51:58Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376778 wikitext text/x-wiki {{Referencies|t=20160711144154}} El '''esquí nórdicu''' ye una familia de [[deportes d'iviernu]] que toma distintos tipos d'[[esquí]], concretamente aquelles disciplines en que la so práutica nun s'afita'l talón de la bota a la base de los esquíes, a diferencia del [[esquí alpín]]. Esistiría un total de cinco modalidaes principales d'esquí nórdicu: [[esquí de fondu]], [[saltu d'esquí]], [[combinada nórdica]], [[biatlón]] y [[Telemark (esquí)|telemark]]. De toes elles, namái'l [[Telemark (esquí)|telemark]] escarez de [[Deporte olímpicu|calter olímpicu]]. == Esquí de fondu == {{AP|Esquí de fondu}} Nes competiciones, los fondistas tienen de realizar [[carrera (competición)|carreres]] [[Competición contrarreló|contrarreló]] de llargues distancies d'hasta 150 km. Tamién esisten carreres más curties con eliminatories denominaes sprints. Les competiciones pueden ser estilu clásicu o llibre. Nel clásicu pásense los esquíes por dos carriles; nel llibre dir por caminos abiertos. == Saltu d'esquí == {{AP|Saltu d'esquí}} Consiste en baxar sobre esquíes por una rampla pa coyer velocidá y depués empecipiar el vuelu coles mires d'aterrizar lo más lloñe posible. Ye una prueba que tien una gran dificultá téunica y por ello rique muncha preparación, pos l'esquiador non solo tien que saltar lo más lloñe posible, sinón que tien de faelo en condiciones de seguridá y aterrizar ensin contratiempos. Un accidente non solo restaría-y puntuación sinón que de cutiu tien consecuencies tráxiques pal deportista. Por si fora poco, mientres el vuelu tien de curiar l'harmonía y la estética del movimientu, yá que amás de la distancia unos xueces van valorar l'estilu, influyendo dambos factores na puntuación final. == Combinada nórdica == {{AP|Combinada nórdica}} Consiste nuna combinación de dos pruebes: una de [[saltos n'esquí]] dende un trampolín, y otra d'[[esquí de fondu]]. == Biatlón == {{AP|Biatlón}} Consiste en combinar l'[[esquí de fondu]] col [[tiru al blancu]]. Trátase d'una carrera d'esquí de fondu na qu'en determinaos puntos del percorríu los participantes tienen de parase a disparar con un [[rifle]] sobre un blancu estáticu, penalizándose cada fallu bien percorriendo una distancia adicional o bien añadiendo tiempu al total de la prueba, y ganando finalmente'l que totalice menos tiempu. == Telemark == {{AP|Telemark (esquí)|l1=Telemark}} Ye una téunica d'esquí que nació en [[1825]] de manes de [[Sondre Norheim]], consideráu padre del esquí modernu. El nome d'esta modalidá provién d'una rexón [[Noruega]] llamada Telemark, onde Sondre inventó esta forma de faer xiros sobre les [[tabla d'esquí|tables d'esquiar]]. A finales del [[Sieglu XIX]] vuélvese bien popular por cuenta de les competiciones que se celebren, nes qu'ésti ye l'estilu que s'usa. Sicasí, a principios del [[sieglu XX]], l'[[esquí alpín]] nel que s'afita'l talón al esquí desbanca la téunica del Telemark. Esta téunica nun volverá prauticar se hasta los [[Años 1970|Años 70]], nos que resurde n'[[América del Norte]] yá que apurre una llibertá de movimientu mayor y un mayor desafíu, pola so complexidá, a los prauticantes del deporte del esquí. == Ver tamién == {{Tradubot|Esquí nórdico}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Esquí nórdicu| ]] [[Categoría:Deportes olímpicos]] 95frv4kt648pf0qfmbledkd4isd8mnt Saltu d'esquí 0 92639 4376795 4069162 2025-06-17T12:53:42Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376795 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20081121}} [[Ficheru:Ski jumping 1905.jpg|250px|thumb|Saltu d'esquí en 1905 en Canadá.]] [[Ficheru:Einsiedeln IMG 2768.JPG|250px|thumb|Instalaciones pal saltu d'esquí en Suiza.]] El '''saltu d'esquí''' ye un [[deporte d'iviernu]] que consiste en baxar sobre [[esquí]]s por una rampla pa coyer velocidá y depués empecipiar el vuelu coles mires d'aterrizar lo más lloñe posible. Forma parte del programa de los [[Xuegos Olímpicos d'Iviernu]] dende 1924. Ye una prueba que tien una gran dificultá téunica y por ello rique muncha preparación, pos l'esquiador non solo tien que saltar lo más lloñe posible, sinón que tien de faelo en condiciones de seguridá y aterrizar ensin contratiempos. Un accidente non solo restaría-y puntuación sinón que de cutiu tien consecuencies tráxiques pal deportista. Por si fora poco, mientres el vuelu tien de curiar l'harmonía y la estética del movimientu, yá que amás de la distancia unos xueces van valorar l'estilu, influyendo dambos factores na puntuación final. Los saltos d'esquí formen parte d'otru deporte olímpico, la [[combinada nórdica]], consistente nuna combinación de saltos d'esquí con una carrera d'[[esquí de fondu]]. == Historia == Los saltos d'esquí aniciáronse como casi tolos deportes d'iviernu nos países nórdicos d'Europa. Na actualidá países como [[Polonia]], [[Noruega]], [[Eslovenia]], [[Austria]] o [[Alemaña]] compiten pola hexemonía colos esquiadores procedentes de [[Xapón]], anque tamién países como [[República Checa]] o [[Suiza]] disponen d'un gran nivel. La teunoloxía desempeña un papel cada vez mayor, y na actualidá'l esquiadores someter a numberoses pruebes en túneles de vientu pa topar la posición ideal que-yos dexe aterrizar más lloñe. Coles mesmes l'equipamientu ta empobináu a ufiertar la mínima resistencia al aire. Como deporte olímpico fixo la so apaición yá na primer edición de los xuegos ivernizos, los [[Xuegos Olímpicos de Chamonix 1924]], onde se competía sobre un trampolín de 80 metros. El 1972 la federación internacional estableció como oficiales les actuales pruebes de K-90 y de K-120. La prueba por equipos ye más recién y remóntase a los [[Xuegos Olímpicos de Calgary 1988]], onde ganó l'oru l'equipu de Finlandia. Les muyeres empezaron competir nesta disciplina nos años 1970, con pioneres como Anita Ward. La primer vegada que compitió a nivel de Copa del Mundu foi la [[Copa del Mundu de Saltos d'Esquí de 2011/12]] y algamóse un pasu más cuando'l saltu d'esquí femenín foi incluyíu como parte de los [[Xuegos Olímpicos de Sochi 2014]]. == Téunica == Pa realizar el saltu l'esquiador asítiase enriba del tou na rampla de despegue y llánzase rampla embaxo nunos esquíes d'unos 12 cm d'anchu. Va adquiriendo velocidá hasta llegar a más de 100 km per hora, momentu nel cual realízase'l despegue, que ye'l momentu más importante, una y bones l'esquiador tien de realizar l'impulsu nel momentu precisu. Un retrasu o anticipu d'unes centésimes de segundu pueden significar dellos metros na distancia del saltu. Mientres el vuelu'l esquiadores adopten una forma de V, colos esquís abiertos, el cuerpu echáu escontra alantre y los brazos pegaos al cuerpu. D'últimes llega'l momentu más peligrosu, que ye l'aterrizaxe. Los esquiadores realizar no que se llama la posición ''[[Telemark (esquí)|telemark]]'', esto ye, con una rodía per delantre, que ye la que s'encarga d'aguantar l'impautu brutal nel suelu. Nesti momentu utilícense tamién los brazos pa permediar el cuerpu y nun cayese. == Eventos == Nos [[Xuegos Olímpicos d'Iviernu]] apuéstense tres eventos: * Saltos dende'l trampolín de 90 metros (K-90), ye dicir baxando por una rampla de 90 metros de llargor. * Saltos dende'l trampolín de 120 metros (K-120), ye dicir baxando por una rampla de 120 metros de llargor. Lóxicamente nesti segundu caso la velocidá adquirida ye mayor y polo tanto les distancies que s'algamar nel saltu tamién lu son. Nestes pruebes cada participante tien que faer dos saltos, sumándose la puntuación consiguida en dambos y ganando el que totalice más puntos. * Saltos dende'l trampolín de 120 metros por equipos, nesti casu tratar d'equipos formaos por cuatro saltadores, cada unu de los cualos tien de faer dos saltos. A la fin sumir les puntuaciones consiguíes por toos ellos nos ocho saltos y gana l'equipu que sume más puntos. == Ver tamién == == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Ski jumping}} {{Tradubot|Salto de esquí}} [[Categoría:Esquí|Salto d'esquí]] 3lzrn975wacedl6ulrwtw4ujk0969bt Deflación 0 92677 4377024 4273417 2025-06-17T15:13:02Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá demanda => dicha demanda 4377024 wikitext text/x-wiki {{otrosusos}} La '''deflación''' o '''inflación negativa''', en [[economía]], ye un descensu xeneralizao y enllargao -a lo menos, dos semestres según el [[Fondu Monetariu Internacional|FMI]]- de los [[precios]] de [[Bien económicu|bienes]] y [[Serviciu (economía)|servicios]] motiváu por una atonía de la [[Demanda (economía)|demanda]] y un escesu de les capacidaes granibles ([[ufierta]]).<ref name=Abeya_economista_Moulier>{{cita llibru|apellíos1=Moulier Boutang|nome1=Yann|títulu=L'abeya y l'economista|fecha=2010|editorial=Traficantes de suaños|isbn=978-84-96453-69-2|páxina=66|url=http://www.acuedi.org/ddata/F8941.pdf|fechaaccesu=9 d'avientu de 2016}}</ref> La deflación de normal ta acomuñada a les [[recesión|recesiones]] y a les crisis [[Crisis económica|económiques]] y [[Crisis financiera|financieres]] como ocurrío mientres la [[Gran Depresión]] y la [[Gran Recesión]].<ref name=estancamientu_europa>{{cita publicación|apellido1=Mariñes|nome1=Antón|apellíos2=Aries|nome2=José Carlos|títulu=Economía europea: ¿escontra l'estancamientu secular?|publicación=Instituto Universitariu d'Analís Económicu y Social ISSN: 2172 - 7856|fecha=2015|páxines=38|url=http://dspace.uah.es/dspace/bitstream/handle/10017/21519/economia_mariñes_IAESDT_2015_N06.pdf?sequence=1&isAllowed=y|fechaaccesu=9 d'avientu de 2016}}</ref> == Efeutos de la deflación == === Peligros de la deflación === Les desventaxes de la deflación son básicamente l'amenorgamientu de l'actividá económica, l'aumentu del [[desemplegu]], aumentu d'incertidume económica, aumentu de los [[tipos d'interés reales]] pola cayida de precios, cayida de la demanda.<ref name="Hussman2010">{{cita web | last1 = Krugman , Ph.D. | first1 =Paul , R. | enlaceautor1 = | títulu = Why Is Deflation Bad? | añu = 2010 | url = http://krugman.blogs.nytimes.com/2010/08/02/why-is-deflation-bad/?_php=true&_type=blogues&_r=1 | postscript = <!--None-->}}</ref><ref name=apeligro_deflación>[http://economistasfrentealacrisis.com/el peligru-de-la-deflacion/ El peligru de la deflación], Julio Rodríguez López, Economistes Frente a la Crisis, 23 d'abril de 2014</ref> La peligrosidá d'esta situación provién de lo difícil que ye salir d'ella, yá que se crea un [[círculu viciosu]] pol que al cayer la demanda, les empreses ven amenorgaos los sos beneficios al tener qu'amenorgar los precios pa consiguir ventes, de resultes d'ello, tienen qu'amenorgar costos, lo que significa que tienen que retayar emplegos. De la mesma, si hai xente que se queda [[desemplegu|ensin trabayu]], la demanda va siguir menguando una y bones estos van dexar de mercar tamién.<ref name=apeligro_deflación/> La deflación supón el descensu de precios qu'incide nel amenorgamientu del [[Demanda amestada|gastu agregáu]] qu'afecta negativamente a l'actividá y al emplegu. Esta bola cuasi imparable provoca [[crisis económica]] con efeutos negativos sobre la riqueza, la [[distribución de la riqueza]] y la [[desigualdá social]] yá que beneficia a los acreedores y perxudica a los deldores. Como los precios cayen produzse un aumentu del [[tipu d'interés]] real (inda cuando'l nominal calténgase o inclusive baxe), produciendo una cayida de la demanda y l'actividá económica xeneral.<ref name=apeligro_deflación/> === Ventayes de la deflación === {{AP|Escuela austriaca}} A pesar de los peligros de la deflación los economistes de la [[escuela austriaca]] defenden la deflación como daqué positivu,<ref>{{cita web|apellido1=PHILIPP|títulu=BAGUS|url=https://mises.org/library/deflation-when-austrians-become-interventionists|obra=DEFLATION: WHEN AUSTRIANS BECOME INTERVENTIONISTS|idioma=inglés}}</ref> argumentando que al baxar los precios aumenta'l [[poder adquisitivu|poder de compra del individuu]], en consecuencia aumentaría la demanda de bienes y servicios, faciendo que les empreses aumenten los sos beneficios y veanse obligaes a contratar más personal pa satisfaer la creciente demanda. Esta situación puede dase nun sector concretu polos beneficios d'una economía d'escala pero nun paez sirvir pa una baxada xeneral de precios. Asina, por casu los artículos d'[[electrónica de consumu]] tienden a baxar de preciu, polo que la demanda por estos artículos crez y les empreses rellacionaes cola industria vense favorecíes. La esistencia d'efeutos positivos de la deflación algamando inclusive un [[círculu viciosu]] denominar [[David Ricardo|efeuto Ricardo]] -pol economista clásicu David Ricardo-. Otru posible beneficiu ye que la certidume de que'l dineru va valir más nel futuru crea un aumentu del [[aforru]], lo qu'ayuda a menguar entá más los precios de los bienes de consumu y tamién aumenta la cantidá de dineru nos bancos destináu a préstamos en forma de cuentes a plazu fixu; d'esta forma, al haber una gran ufierta de dineru destináu pa creitu'l preciu de los préstamos baxa. == Midíes contra la deflación == El preséu pa lluchar contra la deflación ye la [[política monetaria]] y el control de la [[ufierta de dineru]]. Considérase que la eleición de Roosevelt a la presidencia d'Estaos Xuníos en 1932 y el fuerte aumento que'l nuevu gobiernu provocó na cantidá de dineru desempeñó un papel importante na recuperación.<ref name=apeligro_deflación/> Les polítiques que l'Alministración puede aplicar p'actuar contra la deflación van tar empobinaes a potenciar la demanda pa cubrir el desfase cola ufierta. El consensu ente los economistes sobre la meyor opción llindar a la énfasis n'actuar a priori (prevenir la deflación) más qu'a posteriori (combatir la deflación). Magar se considera necesariu aguiyar la demanda tamién ye imporante compatibilizar dicha demanda (de normal aumentando la [[ufierta de dineru]] y recurriendo n'ocasiones a la [[espansión cuantitativa]]) con un control de los niveles de delda privada y pública.<ref name=estancamientu_europa/> A partir d'ende, les opiniones arrexuntar en redol a dos propuestes. La primera, [[monetarismo|monetarista]], suxer baxar los tipos d'interés y apurrir fondos a les entidaes financieres pa fomentar el creitu a families y empreses. La segunda, de corte [[Keynesianismo|keynesiano]], propón amontar el gastu públicu pa dinamizar la economía. De normal, la opción más fayadiza va depender de cada situación y va consistir nuna combinación de dambes propuestes. == Deflación y desinflación == Ye necesariu estremar deflación de [[desinflación]]. La desinflación defínese como una desaceleración de los precios, esto ye, siguen creciendo pero a un ritmu menor, ente que la deflación implicaría tases de variación negatives del IPC. == Causes de la deflación == La deflación produzse cuando la [[ufierta]] de bienes y servicios nuna economía ye cimera a la [[Demanda (economía)|demanda]]: el sector empresarial vese obligáu a amenorgar los precios pa poder vender la producción y nun trate obligáu a atropar stocks. Esti desaxuste ente ufierta y demanda puede venir por dos motivos fundamentales.<ref name=Abeya_economista_Moulier/> === Insuficiencia de la demanda === Mientres la Gran Depresión asocedida nos Estaos Xuníos a finales de los años 20, el derrumbe de los mercaos bursátiles y el colapsu del sistema financieru amenorgó drásticamente la capacidá de gastu de les families induciendo una espiral deflacionista: l'IPC amenorgó un 24% ente agostu de 1929 y marzu de 1933. === Escesu de la ufierta === El meyor exemplu ye la [[Gran Recesión]] que se inica en 2008. Nos últimos años del fuerte ciclu espansivu de la última década del sieglu XX, les empreses acometieron cuantiosos proyeutos d'inversión seducíes pola "nueva economía". La non cristalización d'estes mires dexó al sector granible (sobremanera n'EE.XX.) con un fuerte escesu de capacidá qu'inda nun foi purgado: n'Estaos Xuníos l'usu de capacidá taba (abril de 2003) nel 74%, siete puntos per debaxo de midir 1972-2002. L'impautu d'esti desaxuste sobre los precios puede trate acentuáu por cambeos estructurales na economía mundial qu'impliquen una medría de la productividá o de la competencia ente les empreses, como asocede nos últimos años cola progresiva desapaición de les barreres al comerciu mundial y la lliberalización de sectores básicos (telefonía, tresporte, enerxía) en munchos países. == Casos de deflación == La deflación foi un fenómenu bien pocu frecuente nel sieglu XX, onde solo se rexistraron dos casos relevantes. El primeru, yá citáu, foi la [[Gran Depresión]] norteamericana. El presidente Roosevelt cuando algamó la presidencia en 1932 llevó a cabu un fuerte aumentu de la cantidá de dineru que desempeñó un papel importante na recuperación económica.<ref name=apeligro_deflación/> Otros casos de deflación son los Xapón y Suecia (-20% en precios). En Xapón dende mediaos de los 90 hasta l'actualidá (-25% de cayida de los precios). La [[Gran Recesión]] provocó la [[Crisis del Euru]] n'Europa, implicó periodos de recesión en dellos países d'Europa [[Recesión n'España|como España]] y una fuerte [[Depresión griega|deflación en Grecia]]. En menor midida, [[Venezuela]] tamién foi otru de los países qu'entró en deflación, esto mientres el gobiernu de [[Marcos Pérez Jiménez]]. En [[1953]] y [[1955]] rexistróse una deflación de -1.7% y -1.1% respeutivamente. Esto foi productu de la crecedera de la economía venezolana de [[1952]] a [[1958]], que foi'l más altu del [[hemisferiu occidental]] (División d'Estadística de les [[Naciones Xuníes]] nel so Anuariu Estadísticu de [[1964]]), percima de potencies como [[Estaos Xuníos]], y el [[Reinu Xuníu]].<ref name="Economía1952-57">{{cita web|url=http://www.elmundo.com.ve/noticias/economia/banca/asi-se-movio-la-economia-en-el gobiernu-de-perez-j.aspx|autor=Francisco Pérez Alviárez|títulu=Asina se movió la economía nel Gobiernu de Pérez Jiménez (+gráficos)|fecha=23 de xineru de 2013|páxina=|fechaaccesu=15 de xunetu de 2014}}</ref> == Ver tamién == {{Llista de columnes|2| * [[Inflación]] * [[Estanflación]] * [[Recesión]] * [[Crisis económica]] * [[Crisis financiera]] * [[Gran Depresión]] * [[Gran Recesión]] * [[Desigualdá social]] * [[Distribución de la riqueza]] * [[Acreedor]] }} == Bibliografía == *{{cita publicación|apellido1=Mariñes|nome1=Antón|apellíos2=Aries|nome2=José Carlos|títulu=Economía europea: ¿escontra l'estancamientu secular?|publicación=Instituto Universitariu d'Analís Económicu y Social ISSN: 2172 - 7856|fecha=2015|páxines=38|url=http://dspace.uah.es/dspace/bitstream/handle/10017/21519/economia_mariñes_IAESDT_2015_N06.pdf?sequence=1&isAllowed=y|fechaaccesu=9 d'avientu de 2016}} * [[Fondu Monetariu Internacional]], [http://www.imf.org/external/pubs/ft/def/2003/eng/043003.pdf Deflation: Determinants, Risks, and Policy Options - Findings of an Independent Task Force], Washington D. C., 30 d'abril de 2003 * Fondu Monetariu Internacional, [http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2006/01/esl/index.htm Perspectives de la economía mundial: Globalización ya inflación], Washington D. C., abril de 2006. * {{cita llibru|apellíos1=Moulier Boutang|nome1=Yann|títulu=L'abeya y l'economista|fecha=2010|editorial=Traficantes de suaños|isbn=978-84-96453-69-2|páxina=66|url=http://www.acuedi.org/ddata/F8941.pdf|fechaaccesu=9 d'avientu de 2016}} == Referencies == {{llistaref}}{{Control d'autoridaes}}{{Tradubot|Deflación}} [[Categoría:Terminoloxía económica]] [[Categoría:Inflación]] [[Categoría:Conceutos básicos financieros]] [[Categoría:Macroeconomía y economía monetaria]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos con plantía Otros usos a páxines que nun esisten]] kzrnpdjyretgkvlei25gmeqdw6aivmn Donald Hebb 0 92842 4377400 4211986 2025-06-18T10:10:13Z YoaR 37624 4377400 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Donald Olding Hebb''' {{nym}} ye consideráu'l iniciador de la [[biopsicoloxía]]. Aspiraba a escribir noveles pero escoyó'l campu de la educación y convirtióse nun direutor escolar na provincia de [[Québec]]. Los escritos de [[William James|James]], [[Freud]] y Watson aguiyaron el so interés pola psicoloxía. Tando como estudiante graduáu de tiempu parcial na [[Universidá McGill]], conoz los trabayos de [[Ivan Pavlov|Pavlov]]. Foi a trabayar con [[Karl Lashley]] y en 1936 llogra un doctoráu en Harvard estudiando los efeutos que se producen nos aguarones na perceición del tamañu y el rellumu. Darréu estudia l'impautu de la ciruxía y el dañu cerebral, pruebes d'intelixencia animal, procesos emocionales en chimpancés, y otros. Retorna a Canadá desenvolviendo la so actividá na Universidá McGill. == Hebb y la biopsicoloxía == L'estudiu de la bioloxía del comportamientu de los animales, tien una llarga historia, pero la biopsicoloxía nun se convirtió nuna disciplina neurocientífica importante hasta'l sieglu XX. Anque nun seya posible determinar la fecha exacta de la nacencia d'esta ciencia, la publicación de The Organization of Behavior (La Organización del Comportamientu) en 1949 desempeñó un papel clave na so apaición. Nel so llibru, Hebb desenvolvió la primer teoría comprensible sobre la manera en que los fenómenos psicolóxicos tan complexos como les perceiciones, les emociones, los pensamientos y la memoria, pueden ser producíos pola actividá cerebral. Al faelo, la so teoría fixo enforma por desacreditar la idea de que'l funcionamientu psicolóxicu ye demasiáu complexu como p'atopar los sos raigaños na fisioloxía y la química del celebru. Hebb basó la so teoría n'esperimentos, tantu con seres humanos como con animales de llaboratoriu, n'estudios clínicos y n'argumentos lóxicos desenvueltos a partir de les sos propies observaciones de la vida. Esti enfoque eclécticu convirtióse nuna marca distintiva de la investigación en biopsicoloxía.<ref>“Biopsicoloxía” de John P. J. Pinel – Editorial Prentice Hall</ref> == Principiu básicu == El so principal apurra rellacionar cola formación d'ensambles neuronales rexíos pol siguiente principiu: “Cuando un axón d'una célula A ta lo suficientemente cerca d'una célula B, como pa escitala, y participa repitida o persistentemente nel so disparu, asocede dalgún procesu de crecedera o cambéu metabólicu, nuna o en dambes célules, de manera tal que la eficacia d'A, como una de les célules que faen disparar a B, aumenta”. Esti principiu (o Llei de Hebb), en ciencia cognitiva, denominar la Regla de Hebb” y aprove l'algoritmu básicu d'aprendizaxe por aciu redes neuronales artificiales. == Asamblees neuronales == Pa ellaborar una alcordanza, la rede neuronal inmortaliza l'asociación d'un grupu en particular fortaleciendo los sos enllaces enantes débiles. Les conxunciones reforzaes dexen que les sos neurones disparen xuntes otra vegada. Cuando unes cuantes dispárense, llancen a les sos compañeres inactives pelos caminos llixeramente gastaos que les dixebren. Como una fila de pieces de dominó, cayen abasnar unes a otres escontra un destín común. Remocícase l'antigua pauta, y con ello, faise una recapitulación de la imaxe orixinal. La propuesta central siguió siendo una teoría hasta la llegada de téuniques esperimentales pa tomar midíes llétriques de célules cerebrales individuales. Nuna refrescante afirmación física de l'astracción matemática, los datos demuestren que les neurones del celebru vivu pórtense como predixo Hebb. El celebru ellabora alcordances intensificando los apareyamientos ente les neurones que disparen de forma concurrente.<ref>“Una teoría xeneral del amor” de T. Lewis, F. Amini y R. Lannon – RBA Llibros SA</ref> == La teoría de Hebb == A partir del principiu mentáu, Hebb establez una teoría psicolóxica que siguió de cerca les meyores na investigación neurofisiológica. Nel so llibru presenta una teoría de la conducta basada na fisioloxía del sistema nerviosu ya intenta atopar daqué de mancomún nes concepciones psicolóxicu y neurolóxicu. Afirma que la psicoloxía tien una rellación íntima coles otres ciencies biolóxiques y puede atopar ayuda nelles. Hai una superposición considerable nos problemes de la psicoloxía y los de la neurofisioloxía; d'ellí la posibilidá (o necesidá) de l'ayuda recíproca. El problema d'entender la conducta ye'l problema d'entender l'acción del sistema nerviosu, y viceversa. Nun ye lóxicamente posible qu'unu seya determinista en física, química y bioloxía, y místicu en psicoloxía. Respondiendo a los fuertes ataques de que ye oxetu la psicoloxía “fisiologizante”, Hebb escribe qu'ellos s'anicien nos intentos realizaos años tras, que pretendíen amenorgar la psicoloxía a una neurofisioloxía demasiáu simple ya incompleta. Colos grandes progresos de la investigación neurofisiológica asocedíos mientres les últimes décades, les condiciones camudaron totalmente.<ref>“Teoríes de la motivación” de K. B. Madsen – Editorial Paidós SA</ref> == Aprendizaxe de Hebb == Pa ilustrar la idea básica, vamos considerar la clásica esperiencia d'Iván Pavlov alrodiu de la respuesta condicionada d'un perru. Consideremos tres neurones A, C y B. La neurona A recibe soníu dende una campaniella, la neurona C recibe la imaxe de la comida ufiertada al perru, ente que la neurona B, al quedar escitada, activa'l procesu de salivación nel perru. Entrada de soníu → A → B → Salivación Entrada visual →→ C → ∕ Supongamos que la escitación de C, causada pola visualización de la comida, ye abonda pa escitar a B, dando llugar a la salivación. Supongamos, amás, que n'ausencia d'estímulu adicional, la escitación d'A, al oyer la campaniella, nun basta pa dar llugar al disparu de B. Dexemos que C dea llugar a que B dispare amosando comida al suxetu, y, mientres B sigui disparando, aguiyemos a A faciendo sonar una campaniella. Puesto que B sigui disparando, A participa agora na escitación de B, inda cuando por sigo sola A nun sería abonda pa dar llugar a que B dispare. Nesta situación, el camientu de Hebb determina que se produz dalgún cambéu ente A y B, de cuenta que la influencia d'A sobre B vese amontada. Si l'esperimentu repitir con abonda frecuencia, A va ser capaz de llograr, eventualmente, que se dispare B inclusive n'ausencia de la estimulación visual procedente de C. Entós, si faise sonar la campaniella, pero nun s'amuesa la comida, va siguir produciéndose la salivación, porque la escitación debida namái a A ye agora abonda pa llograr que B dispare. Puesto que la conexón ente neurones faise al traviés de les [[sinapsis]], ye razonable suponer que cualquier cambéu que pueda tener llugar mientres l'aprendizaxe tendrá de producise nelles. Hebb sostenía la teoría de qu'aumentaba l'área de la unión sináptica. Teoríes más recién afirmen que'l responsable ye una medría de la velocidá con que se lliberar el neurotransmisor na célula presináptica. Sía que non, verdaderamente hai cambeos que se producen na sinapsis. Tanto si la célula presináptica como la postsináptica resultaren alteriaes na so totalidá, podríen reforzase otres respuestes que nun tuvieren rellacionaes col esperimentu condicionante.<ref>“Redes neuronales” de James A. Freeman y David M. Skapura – Editorial Addison-Wesley Iberoamericana SA – ISBN 0-201-60115-X</ref> == Discutiniu == Donald Hebb ye señaláu como l'autor de los estudios iniciales sobre de privación sensorial, que abarrúntase fueron posiblemente la base de sustentación empírica pa la redaición de los manuales pa torturar de la CIA.<ref>"The CIA in Latin America" de Tom Blanton - National Security Archive Electronic Briefing Book Non. 27 Disponible n'http://www.gwu.edu/~nsarchiv/</ref><ref>"La doctrina del shock" de Naomi Klein - Paidós ISBN 978-950-12-6451-7</ref> == Bibliografía == *“Biopsicoloxía” de John P. J. Pinel – Editorial Prentice Hall – ISBN 84-205-2989-3 *“Una teoría xeneral del amor” de T. Lewis, F. Amini y R. Lannon – RBA Llibros SA – ISBN 84-7901-756-2 *“Teoríes de la motivación” de K. B. Madsen – Editorial Paidós SA == Ver tamién == *[[Psicobioloxía]] *[[Biopsicoloxía de la emoción]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Tradubot|Donald Hebb}} {{NF|1904|1985|Hebb, Donald}} [[Categoría:Sicólogos y sicólogues de Canadá]] [[Categoría:Neurocientíficos y neurocientífiques]] [[Categoría:Sicobioloxía]] 0mvpzgbebbx2nt7xp36qbunv10i1lq1 Carl Gustav Jung 0 92843 4377037 4367310 2025-06-17T15:14:30Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá historia => dicha historia 4377037 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Carl Gustav Jung}} {{persona}} '''Carl Gustav Jung''' {{nym}} foi un [[médicu]] [[siquiatría|siquiatra]], [[Sicoloxía|sicólogu]] y [[Ensayu|ensayista]] [[Suiza|suizu]], figura clave na etapa inicial del [[psicoanálisis]]; darréu, fundador de la escuela de [[psicoloxía analítica]], tamién llamada psicoloxía de los complexos y psicoloxía fonda. Rellaciónase-y de cutiu con [[Sigmund Freud]], de quien fuera collaborador nos sos empiezos. Jung foi un pioneru de la [[psicoloxía fonda]] y unu de los estudiosos d'esta disciplina más llargamente lleíos nel [[sieglu XX]]. El so abordaxe teóricu y clínicu enfatizó la conexón funcional ente la estructura de la [[psique]] y la de los sos productos, esto ye, les sos manifestaciones culturales. Esto impulsó-y a incorporar na so metodoloxía nociones procedentes de l'[[antropoloxía]], l'[[alquimia]], la [[interpretación de los suaños]], l'[[arte]], la [[mitoloxía]], la [[relixón]] y la [[filosofía]]. Jung nun foi'l primeru en dedicase al estudiu de l'actividá onírica. Sicasí, les sos contribuciones al analís de los [[Ensueño|sueño]] fueron estensives y altamente influyentes. Escribió una prolífica obra. Anque mientres la mayor parte de la so vida centró'l so trabayu na formulación de teoríes psicolóxiques y na práutica clínica, tamién incursionó n'otros campos de les humanidaes, dende'l [[Relixón comparada|estudiu comparativu de les relixones]], la [[filosofía]] y la [[socioloxía]] hasta la [[Crítica d'arte crítico del arte]] y la [[lliteratura]]. == Biografía == === Infancia === {{Imaxe múltiple|posición_tabla = right|direición = vertical| anchu = 240|semeya1 = Pfarrhaus Kleinhüningen.jpg |semeya2 = Wohnhaus von Carl Gustav Jung in Basel-Kleinhüningen, Tafel.jpg |testu2 = Residencia de Jung en [[Basilea]]-Kleinhüningen y placa conmemorativa na puerta d'entrada: «Carl Gustav Jung. 1875-1961. El fundador de la [[psicoloxía analítica]] vivió nesta casa dende 1879 hasta 1896».}} [[Ficheru:Jung piccolo.jpg|thumb|left|140px|Imaxe de Jung na so infancia.]] Carl Gustav Jung nació en [[1875]], en [[Kesswil]] ([[Suiza]]), un pueblecito xunto al [[Llagu de Constanza|llagu Constanza]] nel [[Cantones de Suiza|cantón suizu]] de [[Cantón de Turgovia|Thurgau]]. Seis meses dempués de la so nacencia, la familia treslladar a [[Laufen]] (xunto al [[Rin]]), aportando finalmente en Kleinhüningen, xunto a [[Basilea]], en 1879. Va Formar parte del senu d'una familia d'ascendencia [[Alemaña|alemana]] y de tradición relixosa. El so padre yera [[Pastor (ministru relixosu)|pregueru]] [[Luteranismu|luteranu]] dientro la Ilesia Reformada Suiza, y los sos padres pertenecieron a dos importantes families de la [[Basilea]] del [[sieglu XIX]].<ref name="Xenealoxía">{{cita llibru | apellíos=Jung| nome=Carl Gustav | títulu=Obra Completa volume 1: Estudios Psiquiátricos, Presentación ya Introducción| editorial = Madrid: Trotta | añu=1999 | id=ISBN 978-84-8164-341-1 | páxines= X-XI}}</ref> El güelu paternu de Jung, [[Karl Gustav Jung]] ([[1794]]-[[1864]]), médicu exiliáu de [[Heidelberg]], entamó la facultá de medicina de la [[Universidá de Basilea]], onde enseñó [[anatomía]] y [[medicina interna]], y l'ampliación del so hospital xeneral. Tou esto gracies a la so rellación d'amistá con [[Alexander von Humboldt|A. von Humboldt]]. Sería tamién el rector de dicha universidá, conocíu [[dramaturgu]] y [[Gran Maestre]] de los [[Francmasonería|francmasonos]] [[Suiza|suizos]]. Tamién dirixó una institución psicolóxica pa neños con déficits psíquicos. El güelu maternu, Samuel Preiswerk ([[1799]]-[[1871]]) foi [[arcipreste]] de la ilesia de Basilea, [[Filoloxía|filólogu]] autor d'una gramática hebrea, y precursor y promotor del [[sionismu]]. El [[Romanticismu]] taba de cutio presente nel llar, con apaición d'espectros y demás fenómenos [[Parasicoloxía|parapsicológicos]]. El padre de Jung, Paul Achilles ([[1842]]-[[1896]]) abandonó la so carrera de filólogu en llingües semítiques pa exercer como [[clérigu]] nuna ilesia reformada suiza. Ampliaría los so llabor na clínica psiquiátrica Friedmatt de Basilea dende [[1888]]. Finaría meses dempués de que Jung empecipiara la so carrera de medicina na Universidá de Basilea. La so madre Emilie Preiswerk ([[1848]]-[[1923]]) carauterizar por tener una personalidá marcadamente [[Disociación (psicoloxía)|disociativa]] que determinó descomanadamente la traza [[Intuición|intuitivu]] de Jung. Un primer hermanu de Jung, Paul, nacíu en [[1873]], finaría al poco tiempu. En [[1884]], y con nueve años de diferencia, va nacer la so única hermana, Johanna Gertrud, que morrería en [[1935]]. De neñu foi [[Introversión y extraversión|introvertíu]] y bien solitariu. Anque la rellación colos sos proxenitores yera bien próxima y candial, dende ceo sentiría cierta decepción pola manera en que'l so padre encetó la tema de la [[fe]], a la que consideraba tristemente precaria. {{Cita|La relixón teolóxica» nun podía sirvime pa nada, pos nun correspondía a la mio esperiencia de Dios. Ensin esperanza de saber, esixía creer. Esto intentar el mio padre con grandes dificultaes y fracasara nello. Mal podía'l mio padre defendese contra'l risible materialismu del siquiatra. ¡Esto yera tamién daqué que tenía de creese esautamente como la teoloxía! Yo taba más seguru que nunca qu'a dambes -yos faltaba tanto la crítica de la conocencia como la esperiencia.|Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos.''<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxines 117-118.</ref>}} Jung nun yera, sicasí, contrariu a la relixón, sinón que pela cueta declararía que'l ser humanu ye relixosu "por naturaleza"<ref>Aniela Jaffe, prólogu a ''Alcordances, suaños, pensamientos''. p. x.</ref> y na so trayeutoria resaltaría los valor de la esperiencia relixosa pal entendimientu de la mente humana, rescatando simbolismos de la tradición cristiana y reinterpretándolos dende la so perspeutiva psicolóxica.<ref>Kenneth L. Becker (2001). ''Unlikely Companions: C.G. Jung on the Spritual Exercises of Ignatius of Loyola: an Exposition and Critique Based on Jung's Lectures and Writings''. Gracewing Publishing. páxs. 308-311</ref> Por esto mesmu, la relixosidá foi unu de los oxetos principales del so estudiu,<ref>Dunne, Clare (2002). "Preludiu". ''Carl Jung: Wounded Healer of the Soul: An Illustrated Biography''. Continuum International Publishing Group. p. 3. ISBN 978-0-8264-6307-4</ref> y más tarde amosaría interés pol [[misticismu]]. === Periodu escolar y universitariu === Mientres la so adolescencia y mocedá foi un llector entusiasta, especialmente cautiváu pola obra lliteraria de [[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]]. Tamién yera fondu'l so interés polos ensayos de filósofos como [[Eduard von Hartmann|von Hartmann]] y [[Friedrich Nietzsche|Nietzsche]]. Nel so [[Alcordances, suaños, pensamiento|autobiografía]], describe l'acercamientu a la obra d'esti postreru ''[[Asina faló Zaratustra]]'' como una esperiencia conmocionante, namái comparable a la inspirada pol ''[[Fausto (Goethe)|Fausto]]'' de Goethe. [[Ficheru:Old University Basel.jpg|thumb|left|Antigua [[Universidá de Basilea]].]] Jung naguaba por estudiar [[arqueoloxía]] na universidá, pero la so familia escarecía de recursos pa unvialo más lloñe de [[Basilea]], onde nun dictaben esa carrera, polo que (contra los deseos de la so redolada) decidió estudiar [[medicina]] na [[Universidá de Basilea]], ente [[1894]] y [[1900]], y pudo ingresar nuna asociación estudiantil, la [[Zofingia]], a la que yá perteneciera. L'estudiante, antes introvertíu, volvióse muncho más vívido nel nuevu contestu académicu. En [[1898]] empezó a reconciliase col so futuru oficiu de médicu col convencimientu de que tenía d'especializase. Disponía de dos opciones: [[ciruxía]] o [[medicina interna]]. {{cita|Inclinábame polo primero por causa de la mio especial formación en [[anatomía]] y pola mio predilección en [[anatomía patolóxica]], y lo más probable yera qu'optara por ella si dispunxera de los necesarios medios económicos.|Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos.''<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 132.</ref>}} Conformaríase finalmente cola modesta posibilidá de trabayar como asistente nun hospital local cola cuenta d'evitar contraer deldes pa poder estudiar. Mientres les vacaciones de branu, socedieron dos sucesos los cualos diríen conformando'l destín y evolución profesional de Jung. La rotura pola metá d'una mesa redonda de nozal, con setenta años d'antigüedá, en presencia de la so madre, hermana y criada, y catorce díes dempués, un aparador, mueble orixinariu del [[sieglu XIX]]. Nel so interior topaba la cesta del pan, rectangular, dispuesta talmente que nuna esquina atopaba'l mangu del cuchiellu y nes otres trés, los trés cachos en qu'había quedáu estremáu l'instrumentu. Refugándose causalidaes al usu, supieron de ciertos familiares somorguiaos en práutiques [[Espiritismu|espiritistes]], y de una [[médium]] de pocu más de quince años, que dicíen querer ponese en contautu con él. Tou ello atraxo l'interés de Jung, xenerando a lo llargo de dos años la ellaboración de la so propia [[tesis doctoral]] ''[[Alrodiu de la psicoloxía y patoloxía de los llamaos fenómenos ocultos]]'' (''Zur Psychologie und Pathologie sogenannter okkulter Phänomene''), realizada col profesor [[Eugen Bleuler]] na facultá de medicina de la [[Universidá de Zúrich]] en [[1902]].<ref name="Tesis">{{cita llibru | apellíos=Jung| nome=Carl Gustav | títulu=Obra Completa volume 1: Estudios Psiquiátricos. 1. Alrodiu de la psicoloxía y la patoloxía de los llamaos fenómenos ocultos | editorial = Madrid: Trotta | añu=1999 | id=ISBN 978-84-8164-341-1 | páxines=1}}</ref> Entá cuando s'aludía a una tal «señorita S. W.» en realidá tratar de la so prima Hélène Preiswerk.<ref name="Médium">{{cita llibru | apellíos=Jung| nome=Carl Gustav | títulu=Obra Completa volume 1: Estudios Psiquiátricos, Presentación ya Introducción| editorial = Madrid: Trotta | añu=1999 | id=ISBN 978-84-8164-341-1 | páxines= XXXVIII}}</ref> [[Ficheru:Klinik Burghölzli.jpg|thumb|[[Burghölzli|Clínica Burghölzli]].]] Na clínica, Friedrich von Müller sustituyó al vieyu Immermann, proponer a Jung el cargu d'ayudante en [[Múnich]], escontra'l final de los sos estudios. Tou paecía inclinase escontra la práutica de la [[medicina interna]], si nun fuera porque la mano del destín xunida al interés fixéron-y güeyar el ''Manual de psiquiatría'' del siquiatra alemán [[Richard von Krafft-Ebing]].<ref>[[Richard von Krafft-Ebing]]. ''Manual de Psiquiatría''. Cuarta edición, [[1890]].</ref> {{Cita|Topábame na más viva escitación, pos foi para mi como un fulminante revelación de que nun había para mi otra meta más que la psiquiatría. Namái equí los dos corrientes del mio interés podíen confluyir y atopar el so calce per mediu d'un cayente común. Equí topábase'l campu común de les esperiencies de los fechos biolóxicu y espiritual, que perdayures yo buscara ensin atopalo. He equí, a lo último el llugar en que l'encruz ente la mio naturaleza y espíritu yera yá un fechu.|Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos.''<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 137.</ref>}} El 10 d'avientu de [[1900]] ocuparía los so puestu d'ayudante na [[Burghölzli|clínica psiquiátrica de Burghölzli]] mientres trés años, dexando tras Basilea y colando gustosu a [[Zúrich]]. Como va comentar, «mientres mediu añu zarré p'avezame a la vida y al espíritu d'un manicomiu y lleí los cincuenta volúmenes de la ''Revista xeneral de Psiquiatría'' dende los sos oríxenes, pa conocer la mentalidá psiquiátrica». «En tales condiciones empezó la mio carrera de siquiatra, el mio esperimentu suxetivu del cual nació la mio vida oxetiva».<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxines 141-142.</ref> === Actividá nel campu de la psiquiatría === {{AP|Historia de la psiquiatría}} [[Ficheru:Eugen Bleuler.png|thumb|200px|[[Eugen Bleuler]].]] Ante la entruga «¿qué asocede na enfermedá mental?», Jung va atopase daquella, dau l'estáu de meyora de la disciplina a entamos del [[sieglu XX]], con un llabor d'astracción de la personalidá enferma y un reduccionismu empobináu a [[diagnósticu|diagnósticos]], descripción de [[síntoma|síntomes]] y [[estadística|estadístiques]]. La psicoloxía del enfermu mental y la so correspondiente individualidá implícita yeren inesistentes. D'ende que'l posterior alcuentru con [[Sigmund Freud]] ayudáralu a revertir dicha enclín, sobremanera al traviés de la psicoloxía de la [[histeria]] y del [[suañu]]. Freud ensertaba na [[psiquiatría]] cuestiones de la [[psicoloxía]], entá siendo realmente [[Neuroloxía|neurólogu]]. El [[Síntoma (psicoanálisis)|síntoma]] para Freud yera daqué distintu que pa la psiquiatría tradicional. Va Ser nesti contestu onde empiece a ellaborar y aplicar la so famosa prueba d'asociación o [[esperimentu d'asociación de pallabres]] que lleva'l so nome,<ref>Jung, Carl G. (1910). ''[http://psychclassics.yorku.ca/Jung/Association The Association Method]''. American Journal of Psychology, ''31'', 219-69.</ref> recordando con ello'l casu d'una moza murnia y infanticida, diagnosticada d'[[esquizofrenia]] o ''dementia praecox'' grave. La resultancia llograda catorce díes dempués foi l'alta hospitalaria y que nunca más fuera internada. Recapitula Jung diciendo que la verdadera terapéutica empieza cola investigación de la historia personal secreta» de la persona aquexada pola so enfermedá; la so averiguación tien d'unviar al profesional escontra lo [[consciente]], pero tamién, y sobremanera, a lo [[inconsciente]], colo que l'ensayu d'asociación, la interpretación de los suaños y el contautu humanu col paciente son de vital importancia. Tou diagnósticu tien de dir acompañáu por tanto de dicha historia personal antes de axenciar na correspondiente solución sicoterapéutica. En [[1905]] doctorar en psiquiatría, pasando simultáneamente a ser médicu xefe de la clínica psiquiátrica de la Universidá de Zurich mientres cuatro años, hasta'l so arrenunciu en [[1909]], debíu al escesu de trabayu. Caltendría sicasí'l so cargu de profesor auxiliar hasta [[1913]]. Daquella focalizaba el so interés en [[sicopatoloxía]], [[psicoanálisis]] y la psicoloxía de los pueblos primitivos. Interesóse de la mesma na [[hipnosis]], según nes figures de [[Pierre Janet]] y [[Théodore Flournoy]]. El casu de la dama de cincuenta y ocho años n'apariencia curada milagrosamente del so paralís doliosu na pierna izquierda y nel so llombu convenció a Jung de la inoperancia real de la hipnosis al afayar qu'ésta podía esplicase na so mayor midida pola teoría de la [[Tresferencia (psicoanálisis)|tresferencia]]. Y ye que la madre [[Proyeición (psicoloxía)|proyeutaba]] na figura del psicoterapeuta l'ideal» d'un fíu aquexáu psíquicamente y qu'amás s'allugaba na mesma clínica. [[Ficheru:Galvanomètre.png|thumb|[[Galvanómetru]] utilizáu por Jung en [[Burghölzli]] xunto a los sos propios esbozos ([[1904]]-[[1905]]).]] El fechu d'obrar a palpu, y la so consecuente incertidume, amás d'incluyir una postura direutiva» indeseada, fizo que Jung, al igual que fixera Freud, refugara la hipnosis como métodu terapéuticu y dirixiérase escontra la interpretación de los suaños y d'otres manifestaciones de lo inconsciente. De [[1904]] a [[1905]] va fundar na clínica psiquiátrica un llaboratoriu de sicopatoloxía esperimental, d'onde van surdir tantu la [[Esperimentu d'asociación de pallabres|prueba d'asociación]] como los [[Galvanómetro|experimento psicogalvánicos]], pa ser darréu convidáu, en [[1909]], pola Universidá de Clark a esponer los sos trabayos. Tamién Freud sería convidáu de manera independiente, recibiendo dambos el grau de ''[[Doctor honoris causa]]''. Daquella empecipiaríense los sos barruntos respeuto del orixe psíquicu» de la [[esquizofrenia]]. Diversos casos, sobremanera el de Babett S., llevaríenlu inclusive a entender per vegada primera'l llinguaxe de les persones aquexaes de ''dementia praecox''. {{Cita|Di cuenta más d'una vegada qu'en tales pacientes despintar na fonderada una persona» que tien de definise como normal y qu'en cierta midida ye testigu. (...) Nos enfermos mentales namái ye visible exteriormente la tráxica destrucción y namái escepcionalmente la vida d'aquel aspeutu de l'alma que se nos despinta.|Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos.''<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxines 156, 158-159.</ref>}} ==== Sobre'l métodu ==== {{AP|Psicoloxía analítica}} Enfatizará Jung la imposibilidá en dar una respuesta terminante avera del métodu analíticu o sicoterapéuticu ideal. La terapéutica en cada casu ye distinta y el sanamientu tien de surdir del mesmu paciente de manera natural. {{Cita|La sicoterapia y los analises son tan distintos como los mesmos individuos. Yo trato a cada paciente lo más individualmente posible, pos la solución del problema ye siempres personal. Les regles válides polo xeneral namái pueden formulase ''[[cum granu salis]]''. Una verdá psicolóxica ye solamente válida cuando puede camudase. Una solución qu'a mi nun m'asoceda pue ser para otru precisamente la correuta. Naturalmente un médicu tien de conocer los denominaos «métodos». Pero tien d'evitar l'embodecase no rutinario. Les premises teóriques namái tienen d'aplicase con muncho curiáu. Güei quiciabes son válides, mañana pueden selo otres. Nos mios analises nun xueguen nengún papel. Intencionadamente nun soi sistemáticu. Frente al individuu nun hai pa mi más que la comprensión individual. Pa cada paciente ríquese un llinguaxe distintu.|Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos.''<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 161-162.</ref>}} Trataríase en definitiva d'un vis-à-vis, un diálogu ente dos persones que s'interrelacionen ya inflúin mutuamente. Esaniciaríase d'esta miente un hipotéticu desequilibriu en favor del médicu sanu» frente al enfermu» al cual va aplicáse-y una determinada metodoloxía. Ello riquiría, per parte del terapeuta, algamar el maduror abondu como pa encarar una sicoterapia, según una apertura a toa espresión cultural qu'incluya la diversidá de lo humano: [[Símbolu|simbolismu]], [[mitoloxía]], etcétera. [[Ficheru:Roi et Reine Alchimie.jpg|thumb|''El rei y la reina'', llámina 2 del ''[[Rosarium philosophorum]]'' incluyida na obra de Jung ''[[La psicoloxía de la tresferencia]]'', [[1946]]. Figura [[Alquimia|alquímica]] ilustrativa de los [[Tresferencia (psicoanálisis)|fenómenos transferenciales]] dende la óptica de la [[psicoloxía analítica]].]] Ye más prioritaria la comprensión individual que la confirmación teórica, y como ''[[Sine qua non|conditio sine qua non]]'', «el mesmu analís individual del psicoterapeuta», o «analís teóricu», fuxendo nuevamente d'una aplicación metodolóxica aprendía. Tenderíase asina escontra l'asimilación de la conocencia humana somorguiáu nun horizonte onde l'alma inclúi'l mundu y les sos concepciones coleutives esvalixaes nel espaciu y nel tiempu. De lo contrario, la persona analizada perdería un fragmentu de la so alma, de la mesma que l'analista el fragmentu de la so alma que nun aprendió a conocer. A última hora, l'analista tien de dexar que'l so analís afectar personalmente, refugando metodoloxíes y amontando la so propia autenticidá. A dicha autenticidá tien de xuníse-y el fechu de que munchos casos van poder algamar la cura namái si esiste una entrega o arrenunciu absolutu a unu mesmu, «apurrise con tol so ser»; el sicoterapeuta tendrá de decidir si implicase o zarrase na so propia autoridá. Dada la so implicación ineludible, non solamente tien d'atender la [[Tresferencia (psicoanálisis)|tresferencia]] del paciente, sinón tamién el so correspondiente [[contratransferencia]], esto ye, cómo reacciona él mesmu al procesu conxuntu col analizáu, y tou ello dende dos vertientes: # A nivel [[consciente]]. # A nivel [[inconsciente]], reparándose a sigo mesmu, los sos propios suaños, etc. De too ello depende l'ésitu o fracasu del tratamientu, d'ende que cada terapeuta tendría de tener a la so disposición el control exercíu por una tercer persona, pa axenciar asina otru puntu de vista. El mesmu Jung apriende a disponer «un padre o una madre confesora», preferentemente muyer por cuenta de la so «mayor capacidá pa ello, la so escelente intuición y oportuna crítica. Ven aspeutos que l'home nun ve».<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 165.</ref> La rellación ente analista y paciente puede xenerar en determinaes causes fenómenos [[Parasicoloxía|parapsicológicos]], sobremanera ante la esistencia de tresferencia per parte del analizáu, o una [[Identificación (psicoanálisis)|identificación]] inconsciente ente dambos.<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 168.</ref> Non siempres ye correuta la cooperación» del psicoterapeuta col paciente y los sos ciños, dacuando ye necesaria una intervención activa». Respectu de los casos en que nun resulta ameyoramientu, tou xuiciu resulta difícil yá que munches vegaes l'efeutu socede al cabu de los años. «Un xuiciu sobre l'ésitu” ye malo d'emitir».<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 175.</ref> Pa munchos pacientes de los nuesos díes a los que se-yos calificó de [[Neurosis|neuróticos]], tal denominación resultaría innecesaria si viviéramos en dómines onde'l ser humanu venceyábase al traviés del [[mitu]] col mundu del misteriu, y al traviés d'este cola naturaleza viva, aquella que nun se contemplaba puramente dende lo esterno. Tales «neuróticos facultativos» son víctimes del desdoblamientu anímicu contemporaneu, nun soporten «la perda del mitu», nin la consecuente sustitución de la vivencia de la naturaleza por una cosmovisión esterna definida en nome de la [[ciencia]], según el tracamundiu ente [[sabiduría]] y discursu intelectual. El so «cura» anicia en cerrar l'abilsu ente'l yo y lo inconsciente. {{Cita|Quien esperimentó fondamente en sí mesmu esti desdoblamientu ye más capaz de llograr una meyor comprensión pa estos procesos anímicos inconscientes y torgar aquel típicu peligru de desorbitación qu'amenacia al psicólogu. Al que nun conoz por mesma esperiencia la influencia nefasta de los [[Arquetipu junguiano|arquetipos]] será-y difícil sustraese de tal influencia negativa cuando la confronte na práutica cola so esperiencia. Sobrevalorará o subestimará tou esto, porque tien namái una noción intelectual, pero non una norma empírica. Equí empiecen los peligrosos tresmanamientos, el primeru de los cualos ye l'intentu d'usurpación intelectual. Tien por oxetivu secretu sustraese a la influencia arquetípica y en beneficiu de l'auténtica esperiencia d'un mundu conceptual aparentemente aseguráu de manera artificial, pero puramente bidimensional, qu'aspira a despintar la realidá de la vida coles llamaes idees clares. La esviación escontra lo astracto desaposia a la esperiencia de la so sustancia y emprésta-y el meru nome, qu'a partir d'entós suplanta a la realidá. Naide ta obligáu a un conceutu y tal ye precisamente la conveniencia buscada que promete proteición frente a la esperiencia. Pero l'espíritu nun vive de los conceutos, sinón de los fechos. Les meres pallabres nun sirven pa nada, lo único que se llogra ye repitir esti procesu hasta l'infinitu.|Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos.''<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxines 176-177.</ref>}} === Sigmund Freud === {{AP|Sigmund Freud|Psicoanálisis}} ==== Freud, Jung y el psicoanálisis ==== [[Ficheru:Sigmund Freud LIFE.jpg|thumb|[[Sigmund Freud|Freud]] en [[1922]].]] Dende l'entamu de la so carrera psiquiátrica interesar polos estudios d'[[Eugen Bleuler]], [[Pierre Janet]], y sobremanera, [[Sigmund Freud]]. La creación d'un métodu d'analís de los suaños y la so interpretación resultaron bien pervalibles na comprensión de la sintomatoloxía [[Psicosis|psicótica]]. A la edá de venticinco años empecipió Jung la llectura de «''[[La interpretación de los suaños]]''» («''Traumdeutung''», [[1900]]), confesando una insuficiente esperiencia como pa poder acotar daquella toles teoríes de Freud. Tres años dempués reinició la so llectura y pudo yá afilvanar la rellación coles sos propies idees. Especialmente dos: # Lo que más-y interesó a Jung foi l'aplicación del conceutu de [[Represión (psicoanálisis)|represión]] como [[mecanismu de defensa]], treslladáu dende'l campu de la [[neurosis]] al de los suaños. Y ye que nos sos propios [[Esperimentu d'asociación de pallabres|experimento d'asociación de pallabres]], tamién Jung topaba ''represiones'' a la d'emitise respuestes ante la suxerencia de determinaos términos: o nun se producíen o'l tiempu de reacción yera comparativamente ampliu. L'esperimentador topar nesti casu ante un [[Complexu (psicoloxía)|complexu]] del paciente, lo cual nun fixo más que constatar les mesmes conclusiones a les que llegara Freud dende lo onírico. # Sicasí, yá dende los sos entamos Jung caltuvo la so oposición a que la causa de la represión topar nel [[Trauma psíquicu|trauma sexual]]. Constantemente podía acotar na so propia consulta cómo esistíen numberosos casos que nun s'aveníen a la sexualidá como etioloxía. Nel contestu académicu d'aquella dómina, Freud yera consideráu persona ''non prestosa'', colo que Jung topar nuna difícil situación si pretendía faer esplícites les sos coincidencies y sofitar asina la teorización freudiana. Podía prosiguir col so propiu trabayu y prometedora carrera ensin Freud. Con too y con eso declaré públicamente a favor de Freud y combatí por él». Facer ante un congresu en [[Múnich]] sobre ''neurosis forzaes'', yá que el nome de Freud foi deliberadamente calláu. Jung escribiría en respuesta en [[1906]] un artículu pal ''Münchner Medizinische Wochenschrift'' (''Selmanariu médicu de Múnich'') eponderando la teoría de la [[neurosis]] de Freud dada la so contribución a les neurosis forzaes», recibiendo como respuesta dos tales cartes d'alvertencia de que'l so futuru académicu apeligraría proporcionalmente a la so persistencia. Jung siguió manifestándose a favor, anque calteniendo en discordancia la etioloxía sexual nes neurosis. Sería por estes feches cuando empezaría l'intercambiu de correspondencia ente dambos autores, empecipiando Jung la unviada de la so obra ''Diagnostische Assoziationsstudien'' (''Estudios diagnósticos de l'asociación'', 1906). En [[1907]] unviaríalu tamién ''Die Psychologie der Dementia Praecox'' (''Sobre la psicoloxía de la llocura precoz''). L'intercambiu epistolar prosiguiría hasta la fecha de la so separación, [[1913]]. Va Ser gracies a esti últimu trabayu de 1907, incomprendido tamién ente los sos propios colegues, el que favorecería los primer alcuentru ente Freud y Jung, por cuenta d'una invitación del primeru en [[Viena]]. Ye nesti momentu cuando se suel remembrar la sorpresiva pero esplícita circunstancia de qu'en fecha de febreru de 1907, a la una del mediudía, «''falamos mientres trece hores ininterrumpidamente, por dicir''».<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 181.</ref><ref>{{cita publicación |nome = Juan |apellíu = Arnau |enllaceautor = Juan Arnau |títulu =Freud y Jung: La estraña pareya |url = https://cultura.elpais.com/cultura/2016/12/09/babelia/1481283806_732274.html |periódicu = Babelia-El País editorial = |fecha =10 d'avientu de 2016 |fechaaccesu =10 d'avientu de 2016 }}</ref> Impresionó fondamente a Jung que pa Freud la sexualidá significara un ''[[Numen|numinosum]]'', impresión confirmada trés años dempués ([[1910]]) nuna conversación nuevamente en Viena. {{Cita|El mio queríu Jung, prométame que nunca va refugar la teoría sexual. Ye lo más importante de too. Vea usté, tenemos de faer d'ello un dogma, un bastión inexpugnable contra'l negru ábanu del ocultismu.|Sigmund Freud, 1910.<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 183.</ref>}} {{Cita|Una traza del so calter esmolecíame n'especial: l'amargura de Freud. Yá me llamó l'atención nel nuesu primer alcuentru. Mientres enforma tiempu nun llogré entendelo hasta que pudi rellacionalo cola so actitú al respeutive de la sexualidá. Pa Freud la sexualidá significaba verdaderamente un numinoso, pero na so teoría esprésase puramente como función biolóxica. Namái la molición con que falaba d'ello dexaba deducir que nél resonaba más fondamente. N'última instancia quería enseñar —asina a lo menos paecer a mi— que, vista dende dientro, la sexualidá implicaba tamién espiritualidá o tenía sentíu. La so terminoloxía concreta yera, sicasí, demasiáu llindada pa poder espresar esta idea. Con éses dábame la impresión de que trabayaba contra'l so propiu oxetivu y contra sigo mesmu; y nun esiste amargura peor que la d'un home convertíu nel más encarnizado enemigu de sigo mesmu. Según la so propia espresión, sentíase amenaciáu pola negru ábanu», él, que propunxera principalmente balerar les escures fondures.|Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos''.<ref name="Freud">Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 185.</ref>}} Y prosigue Jung, {{Cita|Freud nun se preguntar nunca por qué tenía de falar constantemente sobre'l sexu, porque esti pensamientu tenía-y. Nunca tendría consciencia de que na monotonía del significáu espresaba la fuxida de sigo mesmu, o d'aquella otra parte so que quiciabes pudiera definise como «mística». Ensin reconocer esta parte nun podía sentise acorde consigo mesmu. Yera ciegu frente a la paradoxa y l'ambigüedá de los significaos del inconsciente, y nun sabía que tou cuanto remanez del inconsciente tien daqué cimeru ya inferior, daqué internu y esternu. Cuando se fala de lo esterno —y esto fixo Freud— considérase namái la metá d'ello y, consiguientemente, surde nel inconsciente una fuercia antagónico.|Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos''.<ref name="Freud" />}} Jung llegaría a dicir de Freud que foi un prisioneru d'un puntu de vista, «una figura tráxica, pero un gran home». Retomando la hipótesis del Poder d'[[Alfred Adler]], Jung establez una rellación ente Freud y Nietzsche, talmente que si en Freud produzse una deificación d'[[Eros]], en Nietzsche va asoceder lo mesmo respectu de la [[voluntá de poder]], yá que Eros y Poder van ser dos principios antagónicos pero complementarios que'l ardid de la historia del espíritu quixera que fueren eponderaos. Pero toa [[Numen|numinosidad]] lleva implícita na so reivindicación la so propia destrucción, toa numinosidad ye verdadera en ciertu aspeutu ya incierta n'otru. «La vivencia lluminosa álzase y fúndese al empar». D'esta miente, si Freud decatara'l calter numinoso de la [[sexualidá]] nun xenerara un [[reduccionismu]] [[Bioloxía|biolóxicu]], y Nietzsche, al enfusase no numinoso implícitu a la Voluntá de poder, diera más importancia a los fundamentos de la esistencia humana, ensin la necesidá d'un [[Übermensch|Superhombre]]. Siempres que l'alma por cuenta de una esperiencia numinosa ye sometida a sópita oscilación esiste'l peligru de que los filos de los que cuelga ruémpanse. Un home cai nun «sí absolutu» y otru nun «non absolutu». Tender a los estremos como verdá. D'ende la necesidá del conceutu de [[Nirvana (espiritualidá)|nirvana]], diz el [[oriente]]: «llibre de los dos». «Nun dimos cuenta siempres de lo que significa que nun esista nada n'absolutu, si una consciencia pequeña —¡oh, tan efímera!— nun reparó daqué d'ello».<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 187.</ref> ==== Sobre precognición y parasicoloxía ==== Cuando Jung visitó a Freud en [[1909]] en [[Viena]] preguntó-y qué pensaba alrodiu de ello. Recibiría un más que predecible refugu dende un [[prexuiciu]] [[Materialismu|materialista]] qu'unviaba al absurdu, tou ello dende'l [[positivismu]] más superficial. Sicasí, «...trescurrieron inda dellos años hasta que Freud reconoció la importancia de la parasicoloxía y l'autenticidá de los fenómenos ocultos”».<ref name="Parasicoloxía">Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 188.</ref> {{Cita|Mientres Freud esponía los sos argumentos, yo sentí una estraordinaria sensación. Paecióme como si la mio diafragma fora de fierro y punxérase incandescente —un cuévanu diafragmática incandescente. Y en esti intre sonó un gruñíu tal na biblioteca, que se topaba darréu xunto a nós, que los dos asustamos. Creyimos que l'armariu cayía sobre nós. Tan fuerte foi'l gruñíu. Díxi-y a Freud: «Esto foi un fenómenu de exteriorización de los denominaos catalíticos». «¡Bah —dixo él—, esto sí que ye un absurdu!». «Pos non», respondílu, «equivócase usté, señor profesor. Y pa probar que llevo razón predígo-y agora que va volver darréu a oyese otru gruñíu». Y, efeutivamente: ¡apenes pronunciara estes pallabres oyó'l mesmu gruñíu na biblioteca! Freud miróme espantáu.|Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos''.<ref name="Parasicoloxía" />}} ==== Viaxe a Estaos Xuníos ==== [[Ficheru:Psychoanalysts including Freud. Photograph. Wellcome V0027600.jpg|thumb|left|350px|Fotografía na Universidá de Clark en setiembre de 1909. En primer fila d'izquierda a derecha, [[Franz Boes]], [[Edward Titchener|Y. B. Titchener]], [[William James]], [[William Stern]], Leo Burgerstein, [[Stanley Hall|G. Stanley Hall]], [[Sigmund Freud]], Carl G. Jung, [[Adolf Meyer (siquiatra)|Adolf Meyer]], H. S. Jennings. Segunda fila: C. Y. Seashore, Joseph Jastrow, [[James McKeen Cattell|J. McK. Cattell]], Y.F. Buchner, Y. Katzenellenbogen, [[Ernest Jones]], [[Abraham Brill|A. A. Brill]], Wm. H. Burnham, A. F. Chamberlain. Tercer fila: Albert Schinz, J. A. Magni, B. T. Baldwin, F. Lyman Wells, G. M. Forbes, Y. A. Kirkpatrick, [[Sandor Ferenczi]], Y. C. Sanford, J. P. Porter, Sakyo Kanda, Hikoso Kaksie. Cuarta fila: G. Y. Dawson, S. P. Hayes, Y. B. Holt, C. S. Berry, G. M. Whipple, Frank Drew, J. W. A. Young, L. N. Wilson, K. J. Karlson, [[Henry Herbert Goddard|H. H. Goddard]], H. I. Klopp, S. C. Fuller.]] El [[27 d'abril]] de [[1908]] Jung participó nel Primer Congresu de [[Psicoanálisis]], realizáu en [[Salzburgu]], tamién denomináu Primer Congresu de Psicoloxía Freudiana o Primer Congresu Internacional de Psicoanálisis. Jung presenta la teoría freudiana de la histeria».<ref>O.C. 4,2</ref> El mesmu añu merca unos terrenes en [[Küsnacht]], frente al [[llagu de Zúrich]] y propónse la construcción d'una casa de trés plantes. El [[28 de payares]] de dichu añu naz el so únicu fíu home, Franz. En marzu de 1909 publicar el primer númberu del ''Anuariu d'investigaciones psicoanalítiques y sicopatolóxiques'' (''[[Jahrbuch für psychoanalytische und psychopathologische Forschungen]]''), siendo Jung el so editor. Arrenunciu a la clínica Burghölzli y camúdase a la so [[Casa de Jung|nueva casa en Küsnacht]] onde va morar hasta'l restu de los sos díes. Y el mesmu añu, Jung ye convidáu a la Clark University ([[Worcester (Massachusetts)|Worcester]], [[Massachusetts]]) del 6 al 11 de setiembre, pa dar unes conferencies sobre los ensayos d'asociación. Freud sería tamién convidáu de forma independiente, acompañándo-yos [[Sándor Ferenczi]]. Recibiríen el [[doctor honoris causa|doctor ''honoris causa'']] el día 11. Atópase en [[Bremen]]. Ellí socedería otra famosa anéudota referente a un esmorecimientu de Freud ante l'interés puntual de Jung alrodiu de les momies del banzáu».<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 189.</ref> Freud creía que Jung deseyába-y la muerte inconscientemente. Un segundu esmorecimientu va soceder nel Congresu psicoanalíticu de Münich de [[1912]], cuando se disertaba alrodiu d'[[Akenatón|Amenofis IV]]. Nuevamente esnalaba la fantasía sobre ''l'asesinatu del padre'', dientro de la rellación [[Tresferencia (psicoanálisis)|transferencial]] ente Freud y Jung. Si a tou ello sumamos que Freud aludiera con anterioridá alrodiu del so deséu de que Jung fuera'l so «socesor y príncipe herederu», y que ésti non se topaba na tesitura que dexaba satisfaer tal demanda, tantu por discrepancies teóriques como pol desinterés que-y producía los prestíu personal consecuente, nun ye difícil axenciar una esplicación a tales esmorecimientos de calter histéricu».<ref>Freud, Sigmund. Carta a Jung ([[16 d'abril]] de [[1909]]): ''Correspondencia S. Freud, C. G. Jung''. Madrid: Ed. Taurus, 1978.</ref> El viaxe a [[Estaos Xuníos]] duró siete selmanes, mientres les cualos permanecíen xuntos tolos díes y analizábense los sos suaños. Ante dalgunu de los más importantes de Jung, Freud nun supo qué interpretación da-yos, inclusive unu d'ellos paecía constituyir una especie de ''introducción'' a la obra ''Wandlungen und Symbole Der Libido'' (''[[Símbolos de transformación|Transformación y símbolos de la libido]]''), según la primer oportunidá que se-y presentó a Jung pa formular el so conceutu d'[[inconsciente coleutivu]].<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos''. El suañu atópase na páxina 192.</ref> Un conceutu d'[[inconsciente]] ''a priori'' del [[inconsciente personal]], nel que, al contrariu de Freud, nun cabía nada arbitrariu nin intención engañosa dalguna. Sicasí, Jung supo completar l'analís d'un suañu de Freud, pa lo cual riquía de la so sinceridá y de la comunicación de dalgún detalle de la so vida privada. Freud respondió: «El casu ye que nun puedo arriesgar la mio autoridá».<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 191.</ref> Jung entendió con ello que Freud anteponía l'autoridá personal a la verdá. El final de la rellación taba yá consolidada metanes les agües del Atlánticu. Del suañu de Jung remaneció la so antigua afición a l'[[arqueoloxía]], derivando escontra l'estudiu del [[Símbolu|simbolismu]] y [[mitoloxía]] de los pueblos antiguos. Ello ye que n'ochobre de 1909 Jung escribe a Freud: «L'arqueoloxía, o meyor dichu, la mitoloxía, atrapóme», interés bultable hasta'l final de la [[Primer Guerra Mundial]].<ref>Young-Eisendrath, Polly & Dawson, Terence. ''Introducción a Jung'', páxina 24.</ref> Mientres dichu estudiu va topar la obra d'una moza americana, Mss. Miller, quedando impresionáu pol calter mitolóxicu de les sos fantasíes. Conjuntamente a la so conocencia sobre mitos va surdir ''Tresformamientos y símbolos de la libido''. Del 30 al 31 de marzu de 1910 llevar a cabu'l Segundu congresu internacional de psicoanálisis, en [[Núremberg]], siendo designáu Jung presidente permanente de l'acabante fundar [[Asociación Psicoanalítica Internacional]] (API) (va arrenunciar en [[1914]]). [[Archivu:Psychoanalitic Congress.jpg|thumb|300px|Congresu Psicoanalíticu Internacional de 1911, presidíu por Jung (nel centru sentáu, a la izquierda de Freud).]] Yá n'agostu de 1911 publicóse la primer parte de ''Tresformamientos y símbolos de la libido'', conteníu qu'en sí nun traería entá nengún disenso cola ortodoxa freudiana, pero yá Jung va dexando entever nes sos memories lo siguiente: «Agora ver claro. Él mesmu (Freud) tenía una [[neurosis]] y concretamente bono de diagnosticar polos sos síntomes bastante desagradables, como afayé nel nuesu viaxe a América. (...) Viera que nin Freud nin los sos discípulos podríen entender qué significaba'l psicoanálisis na teoría y na práutica, yá que nin siquier el maestru llograra resolver la so propia neurosis. Cuando anunció la so intención d'identificar y dogmatizar la teoría y el métodu, yá nun pudi cooperar más con él, y nun me quedó más opción que retrotrayeme a mi».<ref name="Separación">Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 201.</ref> Escontra [[1912]], Jung termina «El sacrificiu», última seición de la segunda parte de ''Tresformamientos y símbolos de la libido'', sabiendo de mano que lo espuesto costaría-y la so amistá con Freud. «Tenía qu'esponer ellí la mio propia noción del incestu, el tresformamientu decisivu del conceutu de la libido, amás d'otres idees poles que m'estremaba de Freud».<ref name="Separación" /> Comentar a la so muyer, tuvo dos meses esmolecíu y ensin tocar pluma. Finalmente decidióse a escribir y costó-y l'amistá con Freud. Freud siéntese disgustáu colos descubrimientos que Jung va tresmitiéndo-y, y asina la so correspondiente rellación epistolar empezó a reflexar la creciente tensión ente dambos. El 25 de febreru de 1912 Jung funda la Sociedá d'intereses psicoanalíticos, emponer con ello escontra la so propia versión del psicoanálisis. En setiembre pronuncia unes conferencies na [[Universidá de Fordham]] de Nueva York. La tema va ser el psicoanálisis y les sos diferencies con Freud, fundamentalmente: # la represión nun da cuenta de tolos estaos, # les imáxenes inconscientes pueden tener un significáu [[Teleoloxía|teleolóxicu]], # la libido, o enerxía psíquica, nun ye puramente sexual. De la mesma, y mientres el mesmu mes, publicar la segunda parte de ''Tresformamientos y símbolos de la libido'', onde Jung propón que l'incestu alude más al simbolismu qu'a la lliteralidá. ==== Rotura ==== Nel añu [[1913]] va producise la rotura definitiva con Freud. La separación afecta fondamente a Freud; Jung ta estrozáu. Consecuencia direuta de dichu estrés foi la contribución a un colapsu nerviosu qu'amenaciaba yá dende 1912. Arrenunciu por tanto al so puestu na Universidá de Zúrich, aparentemente porque la so consulta privada aumentó enforma, pero ye más facederu que fuera por cuenta del so estáu de salú. Mientres dicha dómina van instalar en Zúrich Edith y Harold McCormick, dos filántropos norteamericanos, siendo ella analizada por Jung, y convirtiéndose na primera de dellos patrocinadores ricos y bien arrogantes.<ref>Young-Eisendratch, Polly & Dawson, Terence. ''Introducción a Jung'', páxina 26.</ref> De siguío reproduzse un estractu de la carta que Freud unvió a Jung en 1913, metanes la crisis qu'afectaba la rellación ente dambos: la imaxe de baxo correspuende precisamente a esta carta; parte del testu traducíu ye aquél qu'apaez resaltáu nel orixinal. [[Ficheru:Cartafreud.jpg|thumb|330px|Manuscritu orixinal de la carta de Freud a Jung (1913).]] {{Cita|El so alegatu de que tratu a los mios siguidores como pacientes ye evidentemente falsu.... Ye una convención ente los analistes que nengún de nós tien de sentise avergoñáu de la so propia neurosis.... Pero unu [refiriéndose a Jung] que, mientres se porta anormalmente, sigui glayando que ye normal da sustentu al barruntu de que-y falta asumir la so enfermedá. Arriendes d'ello, propongo qu'abandonemos les nueses rellaciones personales dafechu.|Sigmund Freud, 1913.<ref>Freud, Sigmund. ''[http://www.loc.gov/exhibits/freud/ex/131.html Carta a Jung]'' ([[3 de xineru]] de 1913). [http://www.loc.gov/rr/mss Manuscript Division], Library of Congress (n'inglés).</ref>}} A partir d'anguaño va empecipiase en Jung la so segunda etapa vital y de desenvolvimientu tanto personal como profesional. === L'analís del inconsciente === {{AP|Llibru Colorado (Jung)|l1=Llibru Colorado|Siete sermones a los muertos}} Darréu, en [[1914]], el siquiatra suizu dimitió del so cargu na API y entamó, xunto con [[Alphonse Maeder]], les bases de la llamada ''Escuela de Zúrich''. Dempués de dixebrase de Freud empezó pa Jung una dómina d'inseguridá interior y de desorientación, un periodu de turbulencia emocional, exacerbado poles noticies emerxentes de la [[Primer Guerra Mundial]], que tuvieron sobre él un efeutu devastador, entá cuando aniciara na Suiza neutral. [[Henri Ellenberger]] calificó la esperiencia de Jung como una enfermedá creativa y comparar col mesmu periodu pa Freud, al que definió en términos de [[neurastenia]] y [[histeria]]. {{Cita|Entós tuvi un momentu d'estraordinaria lucidez, nel cual tomé cola mirada'l camín siguíu hasta ellí. Pensé: agora tienes la clave de la [[mitoloxía]] y tienes posibilidá d'abrir entós toles puertes que dan a la psiquis humana inconsciente. Pero entós daquién bisbisó en mi: «¿Por qué abrir toles puertes?». Surdió entós la cuestión de qué yera lo que yo llograra hasta entós. Esplicara los mitos de los pueblos primitivos, escribiera un llibru sobre los héroes, sobre'l mitu nel que dende siempres vive l'home. «Pero, ¿en qué mitu vive l'home de güei?». «Nel mitu cristianu, podría dicise». «¿Vives ''tu'' nél?», preguntábame. Si tengo de ser sinceru, non. Nun ye'l mitu nel que yo vivu. «¿Entós yá nun tenemos mitu?». «Non, al paecer yá nun tenemos mitu». «¿Pero cuál ye, pos, el to mitu, el mitu en que tu vives?». Entós sentíme mal a gustu y dexé de pensar. Llegara a la llende.|Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos''.<ref name="¿Mitu?">Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxines 204-205.</ref>}} A un analís inicial de los sos suaños, fantasíes diurnes y conteníos del pasáu, siguió l'aceptación del desconocimientu de lo que-y asocedía. Con éses decidió «abandonase conscientemente a los impulsos del inconsciente». D'ello derivó la necesidá del xuegu, la construcción y edificación infantiles como elementos preliminares nel afayu del so propiu mitu. Escontra seronda de 1913, Jung alude a una deslocalización de la so sintomatoloxía interna de calter psíquicu. Ye entós cuando tien delles [[allucinación]] que van dir repitiéndose a lo llargo del tiempu. La deducción diagnóstica a la que llegaría tres tol cúmulu d'episodios d'aparente calter [[Sicopatoloxía|sicopatolóxicu]] sería la del entamu d'una [[psicosis]], consecuencia direuta de la rotura con Freud y sobremanera teniendo en cuenta los antecedentes familiares esistentes incursionando no [[Disociación (psicoloxía)|disociativo]]. Mientres la primavera y principios del branu de 1914 volveríen asocedese episodios similares de calter catastrofista, pero esta vegada en forma de tres sueños socesivos. El 1 d'agostu españaría la Primer Guerra Mundial y con ella la confirmación del calter [[Precognición|premonitoriu]] de la so sintomatoloxía. [[Ficheru:The Red Book - Liber Novus.jpg|thumb|''[[Llibru Colorado (Jung)|Llibru Colorado]]'' orixinal.]] Sería los 12 de setiembre de 1913 cuando decidí a realizar el primer pasu». Decidió por tanto confrontar los conteníos de lo inconsciente y con ello allumar un procesu iniciático concomitante onde va llegar a afayar la esistencia de daqué más alto que la voluntá del [[Yo]] y a lo cual había que sometese. Jung tenía de sacrificar el so ideal y la so actitú consciente. Adulces diríen surdiendo diverses representaciones [[Arquetipu junguiano|arquetípicas]]: l'[[Héroe (arquetipu)|Héroe]] ([[Sigurd|Sigfrido]], la culiebra negra), la [[Solombra (arquetipu)|Solombra]], el mesmu [[Yo]] como [[Complexu (psicoloxía)|complexu]], el [[Viejo sabiu]] ([[Elías]], [[Filemón y Baucis|Filemón]], [[Ka (mitoloxía)|la Ka exipciu]]), el [[Ánima]] ([[Salomé (princesa)|Salomé]]). Tres un gradual tresformamientu, en [[1916]] Jung sentiría la necesidá ineludible d'escribir, sintiéndose «impulsáu dende dientro a formular y espresar lo que podría dicir Filemón». Va Ser por tanto dende dichu arquetipu dende onde va surdir la imperiosa obligación a trescribir el manuscritu de los ''[[Siete sermones a los muertos]]''. {{Cita|Filemón y otres figures de la fantasía lleváronme al convencimiento de qu'esisten otres coses na alma que nun faigo yo, sinón qu'asoceden por sigo mesmes y tienen la so propia vida.|Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos''.<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 218.</ref>}} Va Ser Filemón la imaxe deseyada por Jung nesos momentos de perturbación y desorde, «''una sabiduría y un poder supremu que me desenmarañasen les bonales creaciones de la mio fantasía''». Quien, per un sitiu, representara la vía d'espresión de los siete sermones», y quien, por otru, diera llugar a una recapitulación teórica y a una validación de la esistencia autónoma de los [[Arquetipu junguiano|arquetipos]], más allá de los [[Complexu (psicoloxía)|complexos]], estendiendo a lo «coleutivo» l'axetivación personal» de lo [[Inconsciente personal|inconsciente freudianu]]. A última hora, tou ello constituyó un prólogu» de lo que tenía que comunicar al mundu sobre lo inconsciente. Amás del manuscritu de los ''[[Siete sermones a los muertos]]'' ellaboráu en 1916, Jung foi trescribiendo les sos esperiencies ente 1914 y 1930 nel so famosu ''[[Llibru Colorado (Jung)|Llibru Colorado]]'', publicáu per primer vegada en [[2009]]. === Avera del orixe de la obra === {{AP|Gnosticismu|Neoplatonismu|Alquimia}} Pa Jung, l'analís del inconsciente yá s'enllantara al entamu de la segunda metá de la so vida. Añade que precisó entá venti años más pa entender los conteníos de les sos imaxinaciones. Pero que lo fundamental na so obra foi topar «la prueba de la ''prefiguración histórica'' de les esperiencies internes». Ye dicir que, pa confirmar les sos idees, tuvo de buscar les sos premises na [[historia]]. Nello desempeñó un papel fundamental el so afayu de l'[[alquimia]]. [[Ficheru:Béroalde de Verville Le tableau des riches inventions.jpeg|thumb|Representación del procesu simbólicu qu'empieza nel [[caos]] y conclúi cola nacencia del [[Fénix]]. (Portada de la edición de Béroalde de Verville, ''Le Tableau des riches inventions o le songe de Poliphile'', París, 1600.) Figura 4 incluyida en ''[[Psicoloxía y alquimia]].]] {{cita|Dende 1918 hasta 1926 ocupé seriamente de los gnósticos, pos tamién ellos zarapicaron col mundu primitivu del inconsciente. Captaron los sos conteníos ya imáxenes, que manifiestamente taben contaminaos pel mundu de los impulsos. Ye difícil, sicasí, dicir hasta qué puntu entendieron les imáxenes, por causa de la escasez de noticies posteriores, que, otra manera, hemos d'estimar a los sos adversarios, los padres de la Ilesia. Pero nun ye probable, en nengún casu, que tuvieren una concepción psicolóxica. Al respeutive de les mios interrogantes, los gnósticos taben bien lloñe nel tiempu por que pudiera rellacioname con ellos. La tradición ente gnosis y actualidá paecióme rota y mientres enforma tiempu nun me foi posible topar la ponte ente'l gnosticismu —o neoplatonismu— y l'actualidá. Namái cuando empecé a entender la alquimia reconocí que per mediu d'ella produz la vinculación histórica col gnosticismu, que pola alquimia constitúyese la continuidá del pasáu hasta l'actualidá. Como filosofía de la edá media, la alquimia tendió una ponte lo mesmo col pasáu, concretamente col gnosticismu, que col futuru, cola psicoloxía del inconsciente.|Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos''.<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxines 238-239.</ref>}} L'establecimientu de la psicoloxía del inconsciente foi lleváu a cabu por Freud a partir de dos motivos clásicos pertenecientes al gnosticismu: # la [[sexualidá]]; # l'autoridá paterna nociva: pasaríamos de [[Yahveh]] y Dios creador, al mitu freudianu del padre primitivu [[Ello, Yo y Superyó|superyoico]]. Sicasí, va ser precisamente la evolución escontra'l [[materialismu]], antemanada yá pola alquimia al afondar na estructura de la materia, la que torga ver a Freud l'espectru completu del gnosticismu: «la pre-imaxe del espíritu como otru Dios supremu», (...) «quien unvió la crátera, el vasu de los tresformamientos espirituales, n'auxiliu de los homes».<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 239.</ref> La [[crátera]] yera un recipiente apináu d'espíritu unviáu pol Dios creador a la tierra pa bautizar a aquellos que deseyaben algamar una consciencia cimera, un úteru simbólicu de renovación y renacencia espiritual.<ref>Aniela Jaffé. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 239, nota 1.</ref> Trataríase en definitiva de la esistencia d'una falta fundamental nel mitu patriarcal y falocéntrico freudianu, y ye l'ausencia de lo '''femenín''' que s'acolumbra como principiu na figura gnóstica de la crátera, pero tamién nel [[catolicismu]], al sofitar una unilateralidad de lo masculino hasta la [[Bulda|bulda papal]] de [[Pío XII]], que proclamaba'l dogma de l'[[Asunción de María]] en [[1950]]. [[Ficheru:Alchemische Vereinigung aus dem Donum Dei.jpg|thumb|left|Conxunción de los opuestos nel vasu herméticu o bien na agua (=lo inconsciente). (Del ''Trésor des trésors'' —''ca.'' 1620-1650—, Ms. 975. Bibliothèque de l'Arsenal, París.) Figura 226 incluyida en ''Psicoloxía y alquimia''.]] De la mesma que nel mundu [[Protestantismu|protestante]] y [[Xudaísmu|xudíu]] permanez inalterable la figura paterna, na [[alquimia]] sicasí, caltúvose un principiu femenín equiparable al masculín, d'ende qu'unu de los principales símbolos alquímicos femeninos fora'l vasu nel que se producíen los tresformamientos de la materia, o [[retorta]]. Jung empezó a entender la esencia de la alquimia al traviés del testu alquímico chinu que [[Richard Wilhelm]] unviólu en [[1928]]: «''Goldene Blüte''» o «''[[El secretu de la Flor d'Oru]]''». Siguió-y por encargu a un llibreru de [[Múnich]] la «''[[Artis Auriferae|Artis Auriferae Volumina Duno]]''» ([[1593]]). Sicasí l'accesu al complicáu llinguaxe y imaginería alquímicos aguantábase-y y dexar por imposible. Llegaba a dicir: «¡Dios mio!, ¡qué absurdu! Eso nun hai quien lo entienda». Hasta que se dio cuenta que predominaba'l [[Símbolu|simbolismu]] en tola disciplina, y recordando el célebre suañu en que quedaba atrapáu nel sieglu XVII, concluyó: «¡Sí, asina ye! Agora toi condergáu a estudiar tola alquimia dende'l principiu». Siguió col «''[[Rosarium philosophorum]]''» ([[1550]]), y decidió procurase un diccionariu esplicativu con referencies cruciaes ante l'usu d'espresiones diverses con un sentíu que nun acababa d'entender. Adulces llegó a entender el sentíu de les espresiones alquímicas, lo cual llevólu más d'una década. Terminó dándose cuenta, a última hora, de que la [[psicoloxía analítica]] concordaba cola alquimia, considerando'l so descubrimientu l'equivalente históricu a la psicoloxía del inconsciente. D'ello estrayi la esistencia d'un procesu de transmutación arquetípica qu'evoluciona mientres los sieglos, d'ende'l ''[[Fausto (Goethe)|Fausto]]'' de [[Johann Wolfgang von Goethe|Goethe]], o'l mesmu [[Individuación|procesu de individuación]] en Jung. Trátase d'un procesu suprapersonal, un «''mundus arquetipus''». Ye precisamente al traviés de la alquimia como Jung decatar de que l'[[inconsciente]] ye un procesu dinámicu, recíprocu y bidireccional ente'l yo y los conteníos de lo inconsciente, verificable a nivel individual, polos suaños y les fantasíes, y a nivel coleutivu, nos diversos sistemes relixosos y na transmutación de les sos [[símbolu|símbolos]]. Na so obra «''[[Psicoloxía y alquimia]]''» ([[1944]]) acota que la so etapa de [[1913]] a [[1917]] corresponder al procesu de transmutación de la alquimia», y que la rellación ente'l simbolismu inconsciente y la [[Cristianismu|relixón cristiana]] se ejemplificaba col conceutu alquímico de ''[[Piedra filosofal|Lapis]]'', la piedra, como figura paralela a [[Cristu]], según col ''aurum non vulgi'' y cola ''viriditas'' de los alquimistas. Con ello verificaba Jung la esistencia d'un Cristu alquímico», ''[[anima mundi]]'' o ''filius macrocosmi'', la [[inmanencia]] del ''antropos'' viviente en tol mundu, «Cristu como unificación de materia espiritualmente viva y físicamente muerta». En «''[[Aion]]''» ([[1951]]), plantega la figura histórica, l'home [[Xesús de Nazaré|Xesús]]. La mentalidá coleutiva de la dómina o constelación arquetipal, la prefiguración del «''antropos''», ablayóse sobre él; ''el fíu del home'', o fíu de Dios, enfrentar al señor d'esti mundu. El fechu de que Xesús se convirtiera nel «''salvador mundi''» tuvo que ver cola suma d'una proyeición coleutiva procedente d'una constelación arquetipal histórica sobre «''una personalidá de talla aventayada''». [[Ficheru:Licorne et cerf.JPG|thumb|Venáu y unicorniu, que simbolicen l'alma y l'espíritu. (De Lambsprinck, ''Figuarae et emblemata'', Fránckfor, 1678, figura III, I, p. 337.) Figura 240 incluyida en ''Psicoloxía y alquimia''.]] La desposesión individual y coleutiva de toa autonomía ya independencia espiritual na dómina de [[Xuliu César|César]], atopa'l so paralelismu na masificación contemporánea, que tamién añora el regresu d'un salvador, nesti casu so la forma de «''un fíu de la téunica''», topándose les sos manifestaciones so l'apariencia de la espansión mundial del fenómenu [[ovni]], tal que detalla na so obra de [[1958]] «''[[Un mitu modernu. De coses que se ven nel cielu]]''». Tamién reparó Jung na alquimia la «''coniunctio''», o «''unificación''», conceutu paralelu al de [[tresferencia (psicoanálisis)|tresferencia]], exa central tantu en [[psicoanálisis]] como en [[psicoloxía analítica]]. La so obra «''[[Respuesta a Job]]''» atópase yá contenida implícitamente en «''Aion''», al ser [[Job (Biblia)|Job]] una prefiguración de Cristu, xuníos pola idea del sufrimientu. L'antagonismu de Dios, la so ambivalencia, el llau escuru y numinoso de la imaxe de Dios, enconta la obra, a raigañu del cuestionamiento de públicu y pacientes, y ensin pretensión dalguna de proclamar verdá metafísica dalguna, a diferencia de lo que llegó a opinar la [[teoloxía]]. Jung llegaría a dicir «''Daqué se obstina en mi y nun quier ser el pexe mudu''». Esiste (...) «''la idea de la criatura que supera al creador per marxe escasu pero decisivu''». Finalmente, la so obra ''[[Mysterium coniunctionis]]'' ([[1955]]-[[1956]]), constituyir nel culmen de la confrontación ente la alquimia y la psicoloxía analítica. Vuelve esponer la tema de la tresferencia», pero sobremanera realiza una síntesis final ente alquimia y psicoloxía fonda. {{Cita|Namái con ''Mysterium coniunctionis'' la mio psicoloxía asitióse definitivamente na realidá y encimentóse históricamente como un tou. Con ello la mio xera taba terminada, la mio obra fecho y concluyío. Nel intre en que llogré'l mio oxetivu aporté a les llendes más estremes de lo para mi concebíu científicamente, a lo trascendente, la esencia del arquetipu en sí, más allá de lo cual yá nun ye posible espresar namás nel aspeutu científicu.|Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos''.<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 262.</ref>}} === Bollingen === {{AP|Bollingen|Torre de Bollingen}} [[Ficheru:Karte Zürichsee.png|thumb|left|Allugamientu de [[Bollingen]], a veres del [[Llagu de Zúrich]], al este de Rapperswil y al sur del conceyu de Jona, [[Cantón de St. Gallen]], [[Suiza]].]] [[Ficheru:Tour bollingen CGJung.jpg|thumb|300px|[[Torre de Bollingen]].]] Mientres la década de los [[años 1920]], con cuarenta y cinco años d'edá, una vegada superada una crisis esistencial «na metá de la so vida», y aumentáu complementariamente la so reputación internacional, dedicar mientres cinco años a viaxar asiduamente, sobremanera interesáu en cultures primitives. En [[1921]] va publicase la so obra «''[[Tipos psicolóxicos]]''» onde va desenvolver les sos idees de la esistencia de dos ''actitúes'' de la [[psique]]: [[introversión y extraversión]], según cuatro ''funciones'': [[pensamientu]], [[sentimientu]], [[sensación]] y [[intuición]]. Tamién s'inclúi en dicha obra la primer alusión al so conceutu central del [[sí-mesmu]] como oxetivu de desenvolvimientu psicolóxicu. Simultáneamente sería mientres esta dómina cuando empezó a retirase a [[Bollingen]], el so segundu llar o residencia. En [[1922]] adquier en propiedá unos terrenes a veres del [[llagu de Zúrich]], allugamientu aislláu que s'asitiaba a unos cuarenta quilómetros del so llar principal en [[Küsnacht]] y a dos d'una aldega denomada [[Bollingen]]. Trátase d'un pequeñu pueblu cerca de Rapperswil, nel [[Cantón de St. Gallen]], [[Suiza]]. Ye alcontráu na oriella norte de llagu de Zúrich y ye parte del conceyu de Jona. En [[1923]] muerre la so madre. Jung apriende a esculpir piedra y, con escasa ayuda profesional, empecipia la construcción de la so segunda casa carauterizada por un sólidu torrexón. Más palantre va complementar con un antepar, otra torre y un anexu. Refuga la instalación d'electricidá y teléfonu. Va Denominar al edificiu a cencielles «''[[Torre de Bollingen|Bollingen]]''». Va Ser mientres el restu de la so vida'l so llugar de retiru, tranquilidá, renovación, meditación y esperimentación personal. === Viaxes === Nel cursu de la primera posguerra, Jung convertir nun viaxeru del mundu, gracies a los bayurosos fondos que llogró poles ventes de los sos llibros, honorarios y dineru percibíos por algamar el ''status senior'' nes instituciones médiques pa les que trabayaba. Los llugares que visitó fueron los siguientes:<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 493.</ref> ==== África del Norte ==== {{AP|África del Norte}} A empiezos de [[1920]], Jung foi convidáu por un amigu a viaxar a [[Tunicia]]. Empecipiaría los viaxe en marzu, dirixiéndose primeru a [[Arxelia]], d'ellí a Túnez, y finalmente axenciando en [[Susa (Túnez)|Susa]], dexando partir al so amigu yá que tenía d'atender asuntos de negocios. Darréu dirixiríase escontra'l sur, a [[Sfax]] y de ende a Tozeur, la ciudá [[oasis]], nel [[Desiertu d'El Sáḥara|Sáḥara]]. El so siguiente destín sería l'oasis de Nefta, a onde partiría a caballu col so intérprete. Remataría los so itinerariu tornando a Túnez y embarcando escontra [[Marsella]]. Sería mientres esa nueche que tendría los famosu suañu del [[Alcazaba|Kasbat]]. Va Rellatar que'l so alcuentru cola cultura [[pueblu árabe|árabe]] va llega-y a impresionar poderosamente. De dichu alcuentru va estrayer la so confrontación col arquetipu de la [[Solombra (arquetipu)|solombra]], non la ''individual'', sinón la ''coleutiva'', aquella que ye [[Represión (psicoanálisis)|reprimida]] na psique inconsciente per parte del [[Europa|européu]] y la so presunta consciencia civilizada. La esencia emocional d'aquelles cultures que viven de ciños, aliquen no «civilizao» una parte de nós que nun convien negar, sinón caltener y confrontar, yá que tou tien un oxetivu y un sentíu, y toa nuesa psique se dinamiza en rellación cola economía d'un Tou. La consciencia siempres ye «''parcial''». Va Pertenecer Jung a aquellos que -yos «''dexó'l más vivu deséu de volver a África''». Facer cinco años dempués. ==== Indios pueblo ==== {{AP|Indios pueblo}} [[Ficheru:USA 09669 Taos Pueblo Luca Galuzzi 2007.jpg|thumb|left|300px|[[Pueblu de Taos]].]] Nel so enfotu de desligarse del prexuiciu ya idiosincrasia conteníes na consciencia de la cultura del home blancu, prosiguió na so comparanza histórica baxando a un nivel cultural más fondu. Gracies a dellos amigos, esta vegada americanos, visitó a los [[Indios pueblo]] constructores de ciudaes, en [[Nuevu Méxicu]], entablando conversación per primer vegada con un home non européu, [[cacique]] d'un pueblu denomináu [[Pueblu de Taos|Tao]], y llamáu Ochwiä Biano. Nuevamente confrontará la crueldá histórica del home blancu, la nuesa verdadera naturaleza humana, cola so descompensación favorecedora de la «''cabeza''» y non del «''corazón''», tal que-y foi espresáu, de la colonización en nome de la avidez. Jung atopar con un pueblu que la so relixón y l'exerciciu del so cultu yeren inaccesibles y un misteriu pal home blancu estranxeru, precisamente como preséu de resistencia y persistencia nel tiempu frente a ésti. Sicasí, pasu ente pasu afayó una identificación divina col sol, según un simbolismu del monte y de l'agua. Considerar a sigo mesmos como «''fíos del padre sol''», que la so relixón ayudaba al so padre a percorrer el cielu acaldía; si non, esistiría una nueche eterna. El so cultu arreyaba por tanto a tola humanidá. Compara entós Jung el [[racionalismu]] européu que nos alloñar del mundu [[Misticismu|místicu]] y la perda consecuente qu'ello trai.<ref>{{cita llibru |autor= Vini Deloria, Jr. |títulu= C. G. Jung and the Siux Traditions: Dreams, Visions, Nature and the Primitive |url= |fechaaccesu=24 de xineru de 2010 |idioma=inglés |añu= 2009 |editor= Philip J. Deloria & Jerome S. Bernstein|editorial= Spring Journal and Books|allugamientu= New Orleans|isbn= 978-1-882670-61-1 }}</ref> ==== Kenia y Uganda<ref>{{cita llibru |apellíos=Burleson |nome=Blake Wiley |títulu=Jung in Africa |url=https://books.google.com/books?id=8JgXtnCrkKkC&lpg=PA148-IA3&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |idioma=inglés |añu=2005 |editorial=Continuum International Publishing Group |isbn= 9780826469212 }}</ref> ==== ===== Kenia ===== {{AP|Kenia}} Na seronda de [[1925]] dirixir con dos amigos, inglés y americanu, escontra [[Mombasa]], [[Kenia]], nun [[Barcu de vapor|vapor Woerman]], yá que tiempu tras deseyara viaxar escontra'l [[África]] [[Trópicu|tropical]]. Tres dos díes d'estancia nel so destín tomaron camín de [[Nairobi]]. Sería al atapecer cuando, en tren de vía angosta, entamaríen viaxe al interior del país. Nel intre del viaxe rellata Jung un «''[[Déjà vu|sentiment du déjà vu]]''» bien vivu al ver sobre un picu predresu una figura delgao y negro, inmóvil, mirando al tren y sofitada sobre una llarga llanza. {{Cita|(...) el so mundu yera'l míu dende faía incontables milenios.|Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos.''<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 300.</ref>}} Dende Nairobi, y esta vegada nun pequeñu [[Ford Motor Company|Ford]], visitaron un gran [[Caza|cotu de caza]]: los ''Athi Plains'', una amplia [[sabana]] apinada de vida animal. Dixebrándose de los sos acompañantes hasta quedar solo, y acolumbrando aquella inmensidá, llegó al siguiente convencimiento: [[Ficheru:Mara-skyline.jpg|center|thumb|600px|[[Sabana]] en [[Masai Mara]], Kenia.]] {{Cita|(...) Cuando, tando en Athi Plains, n'África Oriental, contemplé dende una pequeña llomba aquellos fataos de millares de venados pastiando en silenciosu aselu, como veníen faciendo dende hai inconmensurables periodos de tiempu, tuvi la sensación de ser el primer home, el primer ser que sabía que tou eso «''ye''». Tou esi mundu que m'arrodiaba taba entá nel silenciu inicial y nun sabía que yera. Y xustamente nesi momentu en que yo sabía, surdiera'l mundu y ensin esi momentu nunca esistiera. Tola naturaleza busca esa finalidá y atopar, yá cumplida, nel home, y siempres namái nel home más consciente. Cada pasu perpequeñu palantre sobre la sienda que lleva a la consciencia crea mundu.|Carl Gustav Jung. ''Obra completa. Volume 9/I. Los arquetipos y lo inconsciente coleutivu.''<ref>Carl Gustav Jung. ''Obra completa. Volume 9/I. Los arquetipos y lo inconsciente coleutivu. Capítulu 4: Los aspeutos psicolóxicos del arquetipu de la madre'', páxina 91, párrafu 177.</ref>}} ===== Uganda ===== {{AP|Uganda}} Darréu tomaron el tren d'[[Uganda]] axenciando nun provisional fin de trayeutu, ''Sigistifour'', al atopase'l percorríu completu en víes de construcción. Mientres se descargaba l'equipaxe, averóse-y un inglés que llevaba cuarenta años n'África y fíxo-y la siguiente encamientu: «Esti país nun ye del Home, sinón de Dios. Asina que, si daqué pasáralu, sentir y nun s'esmoleza». Dios asitiábase sobre l'Home, el inescrutable designio sobre toa voluntá o propósitu. [[Ficheru:Mount Elgon-2.jpg|thumb|300px|[[Monte Elgon]], [[Kenia]].]] El percorríu reinicióse, esta vegada en dos autos, hasta [[Kakamega (Kenia)|Kakamengas]], la siguiente llocalidá, y dellí al [[Monte Elgon]], que la so paré del cráter, a 4000 metros, acolumbrar nel horizonte. Yera una marcha conformada por porteadores y una escolta militar de tres homes. Tres un incidente onde fueron atacaos por [[Hyaenidae|hienes]], los trés ''blancos'' recibieron los sos [[Alíes|llamatos]] correspondientes: # L'inglés: «''Rothals''», o «''el que tien el pescuezo coloráu''». # L'americanu: «''bwana maredadi''», o «''el gentleman atildado''». # Jung: «''mzee''», o «''el vieyu''», debíu a pode canu, yá que magar los sos cincuenta años nun yera frecuente algamar la edá avanzada. De siguío rellata Jung la descripción de la manera en que se manifestó un [[Arquetipu junguiano|arquetipu]], nesti casu'l de la [[Cuaternidad]]: {{Cita|Recibí una carta del gobernador d'Uganda na que me rogaba qu'aceptáramos con nós a una inglesa que tornaba a Exiptu al traviés del Sudán. Sabíase que nós teníamos el mesmu plan de viaxe y yá que conociéramos a la dama en Nairobi, nun había razón dalguna pa neganos. Amás sentíamonos bien obligaos al gobernador pola so arrogante ayuda. Mento esti episodiu p'amosar por qué sutiles caminos los nuesos actos taben influyíos por un arquetipu. Yéramos tres homes y ello yera puramente casual. Yo rogara a un tercer amigu que nos acompañara, pero circunstancies adverses torgar venir. Ello bastaba pa configurar l'inconsciente o'l destín. Remanecía como arquetipu de la tríada, que pide al cuartu, tal como asocedió una y otra vez na historia d'esti arquetipu. Puesto que toi siempres predispuestu a aceptar lo casual que se me presenta, almití satisfechu a la dama nel nuesu grupu de tres homes. Yera deportiva y valiente y manifestóse como compensación útil a la nuesa esclusiva masculinidad. Cuando'l mio amigu más nuevu careció darréu d'un peligrosu ataque de malaria tropical sentímonos estimosos pola so esperiencia como enfermera, qu'adquiriera na primer guerra mundial.| Carl Gustav Jung, ''Alcordances, suaños, pensamientos''. Seronda de 1925.<ref name="Uganda">{{cita llibru | apellíos=Jung | nome=Carl Gustav | coautores=Jaffé, Aniela | títulu=Recuerdo, suaños, pensamientos | editorial = Barcelona: Editorial Seix Barral | añu=1964/2005 [7ª edición] | id=ISBN 978-84-322-0829-4 | páxines=306}}</ref>}} Prosiguiendo'l [[safari]], algamaron [[Condáu de Nandi|Nandi]], y de dicha rexón llegaron a un parador al pie del Monte Elgon. Al entamu del ascensu atopar col [[cacique]] local emparentáu colos [[Masai]]. A más altor decidieron acampar nun claru en que les sos cercanía topar un pobláu d'[[Khoikhoi|Hotentotes]]. Jung pudo entendese en [[Idioma suaḥili|suahelí]] col cacique, que dispunxo como porteadores d'agua a una muyer colos sos dos fíes semiadultas. Tamién alude Jung a la visita que fixeron a los Bugishus, anque pasaríen la mayor parte del tiempu colos Elgonyi. Comenta que non entabló conversación dalguna con nenguna muyer indíxena, yá que yera costume naquelles llatitúes la comunicación ente los miembros pertenecientes al mesmu xéneru, calificándose lo contrario como busca de rellaciones sexuales, ante lo cual tou occidental perdía tanto l'autoridá como la so propia autonomía consciente. La única esceición que fizo foi la hermana d'un sollerte miembru de los Elgonyi, quien lu convidó a conocela. Jung aceptaría gustosu p'al par llograr una visión de la vida familiar en dicha cultura. Cada mañana Jung entablaba conversación colos curiosos que se-y averaben con interés, sentándose nuna pequeña siella de cuatro pates, y siguiendo les costumes qu'a tal fin establecer nestes ocasiones. Pa ello atendía les indicaciones que'l so guía Ibrahim había-y proporcionáu: sentase nel suelu y empecipiar la charra al traviés de la «''shauri''», o de lo que se diba a tratar naquella sesión. L'idioma que mayoritariamente falábase yera un aceptable [[idioma suaḥili|suahelí]] y el «''seminariu''» escasamente superaba la hora, ante'l cansanciu de los presentes. *; Suaños Naturalmente Jung intentó con aportunante persistencia aportar al mundu oníricu que se desenvolvía nos individuos de diches cultures, pero un inesplicable mieu y rocea yera lo único que se llograba a la de cunta-y los sos suaños. Quiciabes se tratara del mesma medrana a «la perda de l'alma» que xeneraba la fotografía. Sicasí, ente los porteadores, mayoritariamente [[Etnia somalina|somalines]] y [[suaḥili]]s, nun yera asina, yá que disponíen y consultaben un llibru árabe de los suaños», unviándose ante la dulda a Jung, debíu a la conocencia qu'ésti tenía del [[corán]]. D'ende que-y llamaren l'home del llibru». Allá una vegada parolaron con un laibon, [[Médicu|doctor]] del cacique, al cual cuestionóse-y tamién alrodiu de los sos suaños, respondiendo con franca murria que desque los ingleses habitaben África los laibon dexaren de suañar, y qu'enantes yera frecuente qu'estos dieren a conocer suaños de tipu [[Precognición|premonitoriu]]. Pero agora yera innecesariu. Tou lo sabíen los ingleses. La decadencia topábase presente ante'l [[trueque]] realizáu ente [[dios]] y el [[destín]], per un sitiu, y el [[racionalismu]] [[Anglosaxones|anglosaxón]], por otru. *; Ritos y ceremonies Tamién efeutuó los sos intentos sobre lo [[Numen|numinoso]]: especialmente [[ritu|ritos]] y ceremonies, topando un solu exemplu na espresión del funeral d'una muyer que al paecer llevar a cabu na plaza d'un pequeñu pueblu, ante la cabaña vacía de la difunta. Nel centru había una petrina kauri, brazaletes, pendientes, fragmentos d'olles y un cayáu funerariu. De la mesma enteróse de cual yera'l ritual funerariu de los sos vecinos del oeste, a los que calificaben de «''xente malo''». Al producise'l fallecimientu poner en conocencia del fechu al pueblu vecín, y al atapecer el cadabre ye allugáu y ofrendado nel puntu mediu ente los dos pueblos. A la mañana siguiente'l difuntu sumió, presuntamente taramiáu pola «''xente malo''». Ente los Elgonyi el cadabre yera treslladáu al interior de la selva onde yeren les hienes les responsables reales de la so inhumación. Pero nunca atoparon restos d'un entierru. Cuando morría una persona'l cadabre yera asitiáu nel suelu central de la cabaña. El laibon tresformar, espardiendo darréu lleche a lo llargo de tola estancia y recitando en voz baxa: «''¡ayîk adhîsta, adhîsta ayîk!''». Jung acomuñó'l ceremonial con cierta alusión onde se dicía qu'a l'amanecida, salíen de la cabaña, cuspíen nes sos manes y volver escontra'l sol naciente, ensin saber esplicar por qué lo faíen. Lo que sí confirmaría los so interlocutor ye qu'ésta yera la verdadera relixón compartida por tolos pueblos: kevirondos, buyandas, toos practicaben el cultu al sol «''na so salida a l'amanecida''», o «''Adhîsta''», namái en dichu intre yera Dios, o «''mungu''». En dicha ufrienda ritual destaquen tres aspectos: # Ufrienda al sol: la so nacencia ye divín. # La cuspia: ye acomuñada al maná personal, fuercia curatible, máxico y vital. # Aliendu, o «''roho''»: ## N'[[idioma árabe|árabe]]: «''ruch''». ## N'[[idioma hebréu|hebréu]]: «''ruach''». ## En [[idioma griegu|griegu]]: «''pneuma''». :::Significa vientu y espíritu. [[Ficheru:SethAndHorusAdoringRamsses retouched.jpg|thumb|Coronación del [[Faraón]] por [[Seth]] y [[Horus]], templu d'[[Abu Simbel]].]] Lo xestual conforma por tanto un sumatorio de significaos [[Arquetipu junguiano|arquetípicos]] que se pueden ensamblar y espresar al traviés de la siguiente frase: «''Yo ufierto a Dios la mio alma viva''», alusión llingüística bien próxima a: «''Señor, nes tos manes encamiento'l mio espíritu''». Redescúbrese asina una preesistencia arquetipal con independencia de tiempu y llugar, nesti casu ente'l [[cristianismu]] y el [[Dios solar|cultu solar]] africanu de los Elgonyi, y pueblos allegaos. Tamién rindíen cultu al «''ayîk''», un «''sheitan''» o diañu terrenal, fundamentu del mieu y del mal. Finalmente, esistía los convencimiento de que'l Creador yera un conceutu integráu pol bien y el mal, yera «''m´zuri''», guapura implícita tantu nel so ser como na so creación. Ye entós cuando Jung entendió que «''m´zuri''» se disociaba mientres el día nuna espresión de benevolencia, el «''adhîsta''», el reináu solar, ente que pela nueche manifestábase como «''ayîk''», lo tenebroso, el reináu del mal. De fechu acolumbrábase una concordanza cola [[mitoloxía exipcia]]: # [[Horus]]: Adhîsta, el sol, la lluz. # [[Seth]]: Ayîk, la escuridá. Y de la mesma que'l laibon integraba dambos opuestos col so ritual, l'únicu momentu nel que podía visualizase al Creador, como unidá más allá del sol y de la escuridá, yera dichu amanecer en que surdía inesperadamente de la nueche la primer rayada. Contemplar a Dios, mungu; adhîsta y ayîk xuníen momentáneamente los sos respeutivos reinaos na so fonte orixinaria. Termina Jung con una última equiparación ente'l día, la nueche, y l'amanecer del [[Universu|macrocosmos]], cola primitiva nueche psíquica de fai millones d'años y el pruyimientu de lluz como pruyimientu de la consciencia, a nivel del [[microcosmos]]. Una vegada rematada la estancia bordiaron la pendiente sur del monte Elgon hasta llegar a la rexón de los bugishu, deteniéndose momentáneamente nel parador de Bunambale. Siguieron hasta Mbala, algamando [[Distritu de Jinja|Jinja]], xunto al [[llagu Victoria]], en dos talos camiones Ford. Siguíu viaxaríen en tren hasta'l llagu Chioga, y en vapor a Masindiport. Nuevamente un camión averaríalos a Masinditown, a mediu camín ente'l llagu Chioga y [[Llagu Alberto (África)|Albert Nyanza]]. Yá en Rejâj, xunto al [[Nilu]], esperába-yos un vapor, y con él el final del trayeutu. Navegaron apaciblemente escontra'l norte, terminando en [[Ḥartum]], onde s'empecipiaba [[Exiptu]]. ==== India ==== {{AP|India}} Jung viaxó a la India en [[1938]] convidáu pol gobiernu indo-británicu a efeutos del [[xubiléu]] de los venticinco años de la [[Universidá de Calcuta]].<ref>Obra completa. Volume 10: ''Civilización en transición''. Capítulu 23: ''El mundu ensoñador de la India'' (1939) y capítulu 24: ''Lo que la India puede enseñanos'' (1939). Madrid: Editorial Trotta, 2001.</ref> Col preámbulu de disponer yá d'un ampliu bagaxe en sabiduría oriental, y como entemediu al so interés pola [[Alquimia|filosofía alquímica]] (mientres el viaxe estudió por entero el tomu I del «''[[Theatrum chemicum]]''» de [[1602]], de [[Gerhard Dorn]]), entabló amplia conversación con S. Subramanya Iyer, [[gurú]] del [[maharajá]] de [[Mysore]], y munchos otros. Non asina colos clásicos «''santones''», ante los que reivindicaría la so propia verdá, y el fechu de que'l so contestu vivencial yera occidental, non oriental. Ensin minusvalorarlos, duldaba n'asitiar la so sabiduría como espresión d'una manifestación propia o como frutu de la repetición d'un proverbiu milenariu. [[Ficheru:Mahayanabuddha.jpg|thumb|''[[Buda Gautama|Buda]] sentáu'' de la [[dinastía Tang]] ([[Hebei|provincia de Héběi]]), alredor del [[650]].]] Pero lo que más interesó a Jung nel so viaxe a la India foi l'allugamientu de dicha cultura frente al conceutu del «''[[mal]]''». Ente que pa la cultura occidental l'oxetivu ye'l [[Bien (filosofía)|bien]], intentando refugar el mal o evitando tar a mercé d'él, pa la India y diverses concepciones d'oriente, la meta topar nun estáu más allá del bien y del mal, al cual podría aportase vía [[meditación]] o [[yoga]]. L'allugamientu unillateral occidental onde'l mal tópase subordináu al bien, o onde inclusive quedaría definíu como «''ausencia de bien''» («''privatio boni''»), daría pasu a una concepción onde dambos conceutos dexaríen de tener entidá propia y pasaríen a formar parte d'una espresión dinámica y polarizada perteneciente a un «''Tou''» que los tesciende, superando dicha entidá tou intentu de denominación conceptual. Asina tou, y a efeutos de poder ser aludíu, nomóse-y como [[Nirvana (espiritualidá)|Nirvana]], [[Tau]], etc. El fin últimu nun sería por tanto de calter moral, esto ye, faer el bien evitando'l mal, cuanto tar al marxe y algamar la lliberación de los opuestos. Y ye nesti puntu onde topamos discrepancia en Jung al amosar el so desalcuerdu na lliberación como fin últimu y oxetivu esistencial. El bien y el mal perderíen asina'l so delimitación, ganando a lo sumo la posibilidá de ser definíos dende lo suxetivo, dando llugar a una concepción o bien carente d'ética o tan enchida de suxetividá que la única vía d'escape sería la Nirvana. {{Cita|Yo, otra manera, quiero perseverar na concepción viva de la naturaleza y de les imáxenes psíquiques. Non deséu nin lliberar de los homes, nin de mi, nin de la naturaleza, pos tou ello constitúi pa mi maravíes indescribibles. La naturaleza, l'alma y la vida amuésenseme como la divinidá manifestándose. ¿Qué otra cosa podría imaxiname? El supremu sentíu del ser nun puede consistir pa mi sinón en que «''ye''» y non en que nun ye o dexa de ser.|Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos.''<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 325.</ref>}} Per otra parte, va negar Jung tamién una concepción de lliberación «''a cualquier preciu''». La única lliberación facedera va ser aquella que presupon primeramente una dedicación ya implicación total, ye imposible una lliberación ensin una esperimentación o realización previes. Dicha ausencia de participación per dificultá, imposibilidá o denegación, censura una parte de l'alma y torga consecuentemente una lliberación total. {{Cita|Un home que nun pasara pel infiernu de les sos pasiones nun les apoderaría inda. Les pasiones atópense entós na casa allegante y, ensin qu'él lo alvierta, puede surdir una llapada y pasar a la so propia casa. En cuanto unu abandónase demasiáu, retárdase o cuasi s'escaez, esiste la posibilidá y el peligru de que lo abandonao o pospuestu vuelva con doblada fuercia.|Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos.''<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 325-326.</ref>}} Jung va visitar [[Templu de Suria (Konark)|Konarak]] ([[Orissa]]), onde acompañáu por un pandit va contemplar una [[pagoda]]. Darréu va sentise esteláu pola [[estupa]] mayor de [[Sanchi]]. Nestos edificios Jung va llegar al convencimiento del Buda como ''[[unus mundus]]'', que incluyiría tantu l'aspeutu del ser en sí, como de la mesma el del so ser conocíu. La consciencia humana como categoría [[Cosmogonía|cosmogónica]]. Jung llegó a establecer una comparancia ente [[Buda Gautama|Buda]] y [[Cristu]]. Como vencedores del mundu y encarnación del individuu, acolumbraría sicasí les siguientes diferencies:<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 328-330.</ref> # Si Buda ye la comprensión racional, Cristu ye víctima del destín. # Nel Budismu vese y faise; nel Cristianismu carezse más. # Buda ye l'home más perfectu, ye una personalidá histórica y más comprensible; Cristu ye home históricu y Dios, y más incomprensible. # Buda vivió con convencimientu; Cristu non se autocomprendió, hubo de sacrificase por imperativu interior, y del destín. Enmarcando la equiparación esta vegada dende'l sufrimientu, Jung va llegar a realizar darréu les siguientes distinciones: # Oposición del Buda al sufrimientu, pero tamién con ello a l'allegría; denegación d'emociones y sentimientos, nun siendo consideráu realmente humanu. Pa Cristu sicasí, esiste una reconocencia positiva nel sufrimientu, siendo más humanu y real al presentase como víctima. # Evangélicamente Cristu ye descritu como home-Dios, a pesar de nun dexar de ser home; Buda sicasí alzaríase en vida percima del ser humanu. Finalmente, va enfusar na identidá del mensaxe orixinal, coincidente cola so denominación del [[Individuación|procesu de individuación]], según nel idénticu tracamundiu posterior nel aportar de la evolución histórica dientro del [[Budismu]] y del [[Cristianismu]]. # Buda apaez como «imago» del aportar, tomándose como modelu, siendo que'l so verdaderu mensaxe consistía en que tou ser humanu podría algamar la [[Llume (creencia)|Llume]] «''superando primeramente la cadena Nidâna''». De resultes de la imitación del Buda xeneróse una debilidá del so pensamientu. # Igualmente asocedería con Cristu, prototipu cristianu de la personalidá total. Sicasí va soceder la denomada «Imitatio Christi»: sustitúyese'l camín propiu escontra la totalidá asonsañando'l camín siguíu por Cristu. Tou ello va dexenerar nuna aciaga inactividá. Jung foi nomáu [[Doctoráu|Doctor]] en [[Allahabad]] ([[Islam]]), [[Benarés]] ([[Hinduismu]]) y [[Calcuta]] (Medicina y Ciencia anglu-india). [[Ficheru:Sri Dalada Maligawa 21.JPG|thumb|250px|Interior del templu [[Sri Dalada Maligawa]].]] En recuperándose de [[disentería]] tuvo un suañu compensatoriu de calter européu centráu na figura del [[Grial]], nel cual topó, per un sitiu, la coincidencia esistente ente'l mitu poéticu del Santu Grial, persistente entá n'[[Inglaterra]], y los conceutos alquímicos del «''unum Vas''», «''Una Medicina''», o'l «''Unus Lapis''». Per otru llau, constituyía una alvertencia de que'l so oxetivu yera [[Europa]], la busca de la «''Copa Sagrada''», la «''Piedra Filosofal''», el «''Salvator Mundi''», significando la India una parada importante nel so llargu percorríu. Yá escontra'l final de la so visita llegó a [[Sri Lanka|Ceilán]], nel [[Océanu Índicu]], y en dexando tras [[Colombu]], un puertu internacional, va enfusar al «''país de les llombes''», algamando la vieya ciudá de [[Kandy]]. Ellí va aportar al pequeñu templu [[Sri Dalada Maligawa]], qu'alluga'l diente sagráu de Buda, según los testos del Canon en pergaminos platiaos. En pasando llargu tiempu contemplándolos na biblioteca, remató la so estancia con una ceremonia nocherniega nel Mandapam, o sala d'espera del templu. L'entamu de la primavera marcó'l viaxe de regresu, nun aportando en [[Bombay]], debíu al estáu de abrumamiento nel que se topaba, y zambulléndose de nuevu na alquimia. ==== Rávena y Roma ==== ===== Rávena ===== {{AP|Rávena}} [[Ficheru:Battistero Neoniano.jpg|thumb|250px|Interior del [[Bautisteriu neoniano|bautisteriu ortodoxu]].]] Jung tuvo en Rávena en dos causes: [[1913]], y unos venti años dempués, quedando impresionáu en dos tales visites pol monumentu funerariu de [[Gala Placidia]]. Dempués treslladóse xunto a una amiga al [[Bautisteriu neoniano|bautisteriu ortodoxu]], onde socedería los célebre sucesu de «''la visión de los mosaicos''», [[Trestornu psicóticu compartíu|folie à deux]] o allucinación compartida col so acompañante. Nuna estraña atmósfera anubierta por una leve lluz azulada ensin fonte, Jung vio cuatro mosaicos ellí onde tenía d'haber ventanes. Los sos correspondientes motivos seríen los siguientes: # El mosaicu norte: «''el pasu de los israelites al traviés del mar Colorado''». # El mosaicu sur: «''el bautismu nel Xordán''». # El mosaicu oriental: «''el milagru que curó la llepra a Naaman nel Xordán''». # El mosaicu occidental: «''Cristu allargando la mano a Pedro al fundise''». Foi esti postreru al que más importancia se -y dio, el más recordáu, ante'l que se detuvieron mientres venti minutos, y al qu'acomuñaron col ritu de iniciación del [[Bautismu]], nel que s'incluyía l'arquetipu de la muerte y resurreición.<ref>'''B'''. Seminarios: ''La psicoloxía de la yoga kundalini'' ([1932] 1996).</ref> Al abandonar la estancia, Jung dirixir a [[Hermanos Alinari|Alinari]] p'adquirir fotografíes alusives, siendo'l so esfuerciu en devanéu. Dende [[Zúrich]] fadría l'encargu a un conocíu, que tampoco pudo faer nada al verificar que dichos mosaicos nun esistíen. Jung repararía como esplicación plausible los siguientes aspeutos encadenaos: # Acontecimientu históricu de [[Gala Placidia]], [[Emperador|emperatriz]] finada en [[450]], que nun tempestuoso ya ivernizu viaxe en barcu de [[Bizanciu]] a [[Rávena]] prometería construyir si salvaba la que sería la Basílica de San Giovanni, decorada con mosaicos y destruyida nuna quema a empiezos de la [[Edá Media]]. # La emotividá amenada en Jung pola figura de Gala, y la rellación recíproca d'esta postrera col arquetipu del [[Ánima]], como causa de la so objetivación. # Visión como creación momentanea de lo [[inconsciente]], rellacionada col arquetipu de iniciación. Conclúi Jung que dende entós ye consciente que daqué internu pue ser representáu externamente, y viceversa. Pero fai una entruga: {{Cita|«¿Qué foi '''real''' naquel intre?».|Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos.''<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 338.</ref>}} ===== Roma ===== {{AP|Roma}} Jung nó viaxaría a Roma, pero sí a [[Pompeya]] ([[1910]]-[[1912]]). En 1912 embarcaría de [[Xénova]] a [[Nápoles]], acolumbrando Roma de lloñe. Un últimu intentu en [[1949]] viose atrabancáu por un esmorecimientu al mercar los billetes. === Réxime nazi y últimos años === [[Ficheru:ETH-BIB-Zürich, ETH Zürich, Hauptgebäude (HG), Auditorium Maximum-Ans 03613.tif|thumb|250px|Auditorium Maximum, [[Escuela Politéunica Federal de Zúrich]] (ETH), 1930, antes de la so remodelación actual, onde impartió Jung les sos conferencies ente 1933 y 1941.]] En [[1930]] Jung foi nomáu vicepresidente honorariu de l'Asociación Alemana de Sicoterapia y en [[1933]] profesor de psicoloxía médica na [[Escuela Politéunica Federal de Zúrich]]. Tres l'ascensu de [[Adolf Hitler|Hitler]] al poder, esi mesmu añu, la mentada asociación, a la que se xuntaren diversos sicoterapeutes xudíos, foi eslleida y absorbida por otra más grande, d'algame internacional, con Jung presidente, la Sociedá Médica de Sicoterapia. El fechu de que Jung aceptara ser presidente honorariu de la Sociedá Médica de Sicoterapia y direutor de la ''Revista de sicoterapia'' (''Zentralblatt für Psychotherapie''), dambes de presunta matriz [[Nazismu|nazi]], foi utilizáu como unu de los argumentos al momentu d'atribuyi-y -y enclinos pronazis y [[Antisemitismu|antisemita]]. Estes acusaciones avafaríen la so carrera hasta'l fin de los sos díes, a pesar de los desmentíos, dando llugar a un discutiniu qu'entá güei permanez irresoluta.<ref>Pa más información puede consultase el siguiente enllaz: {{cita web |url=http://www.elortiba.org/nazpsic.html |títulu=Nazismu y psicoanálisis |fechaaccesu=22 de xineru de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170730213657/http://www.elortiba.org/nazpsic.html |fechaarchivu=2017-07-30 }}</ref> {{Cita|Yá Freud acusóme d'antisemita porque me sentía incapaz d'esperimentar el so materialismu ensin alma. Con esta propensión a gusmiar peruquier l'antisemitismu los xudíos terminen amenando l'antisemitismu. Nun entiendo por qué'l xudíu nun puede almitir, tanto como'l pretendíu cristianu, que cuando se tien una opinión sobre él nun se-y ta criticando. ¿Por qué hai que suponer siempres darréu que quier condergase al pueblu xudíu nel so conxuntu? (...) Considero que ye una manera inadmitible de cerrar el picu al adversariu. Entendíme perbién colos mios pacientes y colegues xudíos na mayoría de los casos (...) Más d'una vegada por criticar a un alemán ésti reprochóme odiar a los alemanes. Ye demasiáu fácil querer azorronar la mesma inferioridá tres un prexuiciu políticu (...) Usté tendría de conoceme lo suficiente como pa creeme (...) capaz d'una tontura tan pocu individual como l'antisemitismu. Sabe de sobra que considero al home en tanta persona y cuántu esforcio siempres n'arrinca-y de los sos determinantes coleutivos pa faer d'él un individuu (...) El nacionalismu, por antipáticu que sía, ye una ''conditio sine qua non'': a cencielles l'individuu nun tien de fundir se nél (...) El próximu llevantu a inventar va ser que sufro d'una total ausencia de convencimientu porque nun soi nin antisemita nin nazi. Vivimos unos tiempos desbordantes de llocura.|Carta de Jung a J. Kirsch, [[25 d'avientu]] de [[1934]].<ref>Obra Completa de Carl Gustav Jung. Volume I0. ''Civilización en transición''. Introducción a la edición española. Enrique Galán Santamaría. Páxines XXVII y XXVIII. Vease avera del antisemitismu la seición 2. ''La catástrofe'', páxines XV-XXXVI. Madrid: Editorial Trotta, 2001. ISBN 978-84-8164-403-6.</ref>}} Una serie de documentos norteamericanos desclasificaos apocayá y material suizo reveláu na revista L´Hebdo indiquen una supuesta collaboración ente Jung y [[Allen Dulles]], que llegaría na posguerra a la cabeza de la [[Axencia Central d'Intelixencia|CIA]]. Dulles llegó a Berna a fines de 1942, cola misión d'ellaborar un informe sobre'l movimientu secretu antinazi n'Alemaña, y entró en contautu con Jung, gran conocedor de l'alma xermánica del momentu. L'espía estauxunidense convenció a Jung pa recoyer informaciones útiles y convertir, según esta revista, nel axente nº 488 de l'Axencia Central d'Intelixencia Americana.<ref>{{cita web |url=http://www.lanacion.com.ar/46800-jung-informaba-a-los-aliados-sobre-la-psicologia-de-hitler |títulu=Jung informaba a los Aliaos sobre la psicoloxía de Hitler |fechaaccesu=17 d'abril de 2011 |obra= }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.antoniolasheras.com/carl-gustav-jung-y-el nazismu/ |títulu= Jung y el nazismu |fechaaccesu=17 d'abril de 2011|obra= }}</ref> En [[1938]] dictó les [[Conferencies Terry]] (''Terry Lectures'') na [[Universidá de Yale]], presentando'l so trabayu ''Psicoloxía y Relixón'' (incluyíu en ''Alrodiu de la psicoloxía de la relixón occidental y de la relixón oriental''). Pocos meses dempués españaría la [[Segunda Guerra Mundial]]. Foi por esos tiempos cuando visitó la [[India]], onde anovó la so axenda de prioridaes, empuestu pol convencimientu de que tenía d'emprestar más atención a la espiritualidá d'Oriente. Los sos trabayos tardíos amuesen efeutivamente un fondu interés na [[tradición]] oculta d'esti hemisferiu y nel [[Cristianismu]] [[Esoterismu|esotéricu]] y, especialmente, na [[alquimia]]. [[Ficheru:Tumba Jung II.jpg|thumb|250px|Balta de la familia Jung en Küsnacht, onde fuelguen los restos de Carl Gustav y la so esposa Emma.]] Yá en [[1903]] Jung casárase con [[Emma Jung|Emma Rauschenbach]], fía d'un adineráu industrial propietariu de la conocida firma reloxera [[International Watch Company|IWC]], con quien tendría cinco fíos. El matrimoniu estender hasta la muerte de la so esposa en [[1955]], pero nun tuvo exentu de momentos de crisis, sobremanera por causa de les rellaciones extramaritales que Jung sostuvo con [[Sabina Spielrein]] y [[Toni Wolff]]. Jung siguió publicando llibros hasta'l final de la so vida, incluyendo un trabayu qu'amuesa'l so interés nos [[ovni]]s como fenómenu psicolóxicu de mases: ''[[Un mitu modernu. De coses que se ven nel cielu]]'' ([[1958]]). Tamién esfrutó de la curtiu pero granible amistá del Padre [[Victor White]], sacerdote católicu inglés con quien caltuvo correspondencia tres la publicación de ''[[Respuesta a Job]]''.<ref>{{cita llibru | autor = Lammers, A. C. & Cunningham, A. (editores) | títulu = The Jung-White Letters | añu = 2007 | editorial = Cartoné/ rústica. Routledge: Philemon series | id = ISBN 978-1-58391-194-5/ ISBN 978-1-58391-195-2 }}</ref> Carl Gustav Jung morrería los [[6 de xunu]] de [[1961]], tres una curtia enfermedá, na so [[Seestrasse 228|casa]] xunto al [[llagu de Zúrich]], nel apacible pobláu de [[Küsnacht]], [[Suiza]], a los 86 años d'edá. Atopábase lleendo una obra de [[Pierre Teilhard de Chardin|Teilhard de Chardin]] ''El fenómenu humanu''.<ref>{{cita llibru |apellíu=Antier |nome=Jean-Jacques |enllaceautor=Jean-Jacques Antier |títulu=Jung. O la esperiencia de lo sagrao |url= |fechaaccesu=26 de xunetu de 2012 |idioma= |otros= |edición= |añu=2011 |editor= |editorial=[[Editorial Kairós]] |ubicación=Barcelona |isbn=9788472459984 |capítulu=El gran tránsitu. La vida dempués de la muerte |páxines=307 |cita= }}</ref> Nel intre del so fallecimientu, un rayu partió l'árbol onde solía folgar. El xardineru reparar.<ref>{{cita web |url=http://www.fundacion-jung.com.ar/cronologia/cronologia6.htm |títulu=Cronología de C. G. Jung (1856-1961) |fechaaccesu=22 de xineru de 2010 }}</ref> == Mandáu == === Psicoloxía junguiana === {{AP|Psicoloxía analítica}} {{VT|Analistes junguianos|l1=Analistes junguianos}} Frecuentemente fálase de psicoanálisis junguiano, pero la denominación más correuta pa referise a esta teoría y a la so metodoloxía ye ''[[Psicoloxía analítica]] o de los complexos''. Anque Jung yera ronciegu a fundar una [[escuela]] de [[psicoloxía]] —atribúyese-y la frase: ''Gracies a Dios, soi Jung; non un junguiano''—, ello ye que desenvolvió un estilu distintivu na forma d'estudiar el [[comportamientu humanu]]. Dende los sos primeros años, trabayando nun hospital suizu con pacientes [[Psicosis|psicóticos]], y collaborando con [[Sigmund Freud]] y la comunidá psicoanalítica, pudo apreciar de cerca la complexidá de les [[Enfermedá mental|enfermedaes mentales]]. Esteláu por tales esperiencies (y aguiyáu poles vicisitúes de la so vida personal) dedicó la so obra a la esploración d'estes temes. [[Ficheru:Bhuddha of Healing Palace - Medicinal Flora and Fauna.jpg|thumb|250px|[[Mándala]] de [[Bhaisajyaguru]], el Buda azul de la medicina, asitiáu nel centru del primer [[thangka]] melecinal.]] Acordies cola so postura, pa captar cabalmente la estructura y función del [[Psique|psiquismo]], yera vital que la [[psicoloxía]] amestara al [[Métodu empíricu-analíticu|métodu esperimental]] (heredáu de les [[ciencies naturales]]), los afayos provistos poles [[ciencies humanes]]. El [[mitu]], los [[Ensueño|sueño]] y les [[sicopatoloxía|sicopatoloxíes]] constituyiríen un espectru de continuidá, manifestando ''in vivo'' traces singulares, qu'operen sistemáticamente nes fondures de la vida anímica [[inconsciente]]. Sicasí, pa Jung, lo inconsciente ''per se'' ye, por definición, incognoscible. ''Lo inconsciente ye necesariamente inconsciente''— ironizaba. Acordies con esto, namái podría ser aprehendido per mediu de les sos manifestaciones. Tales manifestaciones unvien, según la so hipótesis, a determinaos patrones, a los que llamó ''[[Arquetipu junguiano|arquetipos]]''. Jung llegó a comparar los arquetipos colo que n'[[etoloxía]] denominar [[Comportamientu|patrón de comportamientu]] (o pauta de comportamientu), extrapolando esti conceutu, dende'l campu de los instintos a la [[complexidá]] de la conducta humana [[Teleoloxía|finalista]].<ref>Jung, Carl Gustav. ''Símbolos de tresformamientu'' (edición revisada y aumentada de ''Tresformamientos y símbolos de la libido''). Buenos Aires: Paidós, 1993, páxina 171. ISBN 84-7509-138-5</ref> Los arquetipos modelaríen la forma en que la [[conciencia]] humana puede [[esperiencia|esperimentar]] el mundu y [[perceición|autopercibirse]]; amás, llevaríen implícitos la matriz de respuestes posibles que ye dable reparar, nun momentu determináu, na conducta particular d'un suxetu. Nesti sentíu, Jung sostenía que los arquetipos actúen en tolos homes, lo que-y dexó postular la esistencia d'un ''[[inconsciente coleutivu]]''.<ref>{{cita publicación |nome =Juan |apellíu =Arnau |enllaceautor = Juan Arnau |títulu =Na mente de Carl Jung |url =https://cultura.elpais.com/cultura/2016/12/09/babelia/1481283788_980535.html |periódicu = Babelia-El País editorial = |fecha =10 d'avientu de 2016 |fechaaccesu =10 d'avientu de 2016 }}</ref> L'home aportaría a esa dinámica inconsciente en virtú de la esperiencia [[Suxetividá|suxetiva]] d'estos [[símbolu|símbolos]], que ye mediada profusamente polos [[Ensueño|sueño]], l'[[arte]], la [[relixón]], la [[mitoloxía]], los [[drama|drames]] psicolóxicos representaos nes rellaciones interpersonales, y los propósitos íntimos. Jung sostenía la importancia d'afondar na conocencia d'esi llinguaxe simbólicu pa consolidar la preeminencia de la consciencia individual sobre les ''potencies'' inconscientes. En tonu [[poesía|poéticu]], sostenía qu'esti procesu d'[[individuación]] (''principium individuationis'') namái ye vidable cuando se dio respuesta a la entruga: ''¿Cuál ye'l mitu que tu vives?''.<ref>Jung, Carl Gustav. ''Símbolos de tresformamientu'' (''yá citada''), páxina 17.</ref> Consideraba, per otra parte, qu'estos aspeutos de la vida anímica tán relativamente marxinaos del [[Creencia|sistema de creencies]] de la mentalidá moderna occidental. {{Cita|Nenguna ciencia va sustituyir enxamás al mitu, y nun puede crease un mitu a partir de nenguna ciencia. Porque nun ye que «Dios» seya un mitu, sinón que'l mitu ye la revelación d'una vida divina nel home. Nun somos nós quien inventamos el mitu, sinón qu'ésti nos fala como una Pallabra de Dios.|Citáu por [[Aniela Jaffé]]. ''The Myth of Meaning'' (Baltimore, 1975), 373.<ref>Incluyíu en Harry Oldmeadow. ''Mircea Eliade y Carl G. Jung'', 32-33.</ref>}} === Perspeutiva === A nivel teóricu, l'empiezu de la separación de Jung al respeutive de Freud producióse cuando'l primeru extrapoló el conceutu de [[libido]] más allá de les cuestiones netamente sexuales. La noción de ''libido'' qu'utilizaba'l siquiatra suizu, aludía más bien a una idea d'enerxía psíquica ''n'astractu'' (el ''[[Élan vital]]'' de [[Henri Bergson]]), que'l so orixe y que'l so destino nun yeren puramente sexuales. Jung foi prolíficu n'acuñar términos que yá son típicos en [[psicoanálisis]], y en [[psicoloxía]] polo xeneral, tales como: [[Complexu (psicoloxía)|complexu]] (y más específicamente: [[complexu de Electra]]), [[introversión y extraversión]], [[inconsciente coleutivu]], [[Arquetipu junguiano|arquetipu]], [[individuación]]. Les sos investigaciones de cutiu incursionaron en terrenes como la [[relixón]] (''Psicoloxía y relixón'', [[1937]]) o l'[[alquimia]] (''[[Psicoloxía y alquimia]]'', [[1944]]), afondando nel estudiu de conceutos tales como ''inconsciente coleutivu'', ''arquetipu'' (como fundamentu pa la esistencia de [[mitu|mitos]] universalmente repitíos) o ''[[sí-mesmu]]'' (ente distintu del «[[yo]]», qu'alude a la integridá del suxetu y toma tantu [[consciente]] como [[inconsciente]]). Definió, coles mesmes, los tipos básicos de ''introvertíu'' y ''extravertido''. La heterodoxa d'esti autor valió-y xuicios contrapuestos, que tomen dende la indiferencia a l'almiración. Nesti sentíu, la so obra tien un contraste col escepticismu y refugu freudianu a la relixón. La idea de Jung de qu'ésta sirve como camín práuticu pa la [[individuación]] foi bien popular y entá ye encetada en dellos testos modernos de la psicoloxía de la relixón.<ref>Wulff, David M. (1991). ''Psychology of Religion: Classic and Contemporary Views''. New York: John Wiley & Sons. p. 411-466</ref> Como se mentó, un conceutu clave na so obra ye'l d'[[inconsciente coleutivu]], al que Jung consideraba constituyíu por [[Arquetipu junguiano|arquetipos]]. Exemplos d'estos arquetipos son la ''[[Persona (arquetipu)|mázcara]]'', la ''[[Solombra (arquetipu)|solombra]]'', la ''bestia'', la ''bruxa'', el ''[[héroe (arquetipu)|héroe]]'', el ''[[ánimus]]'' y el ''[[ánima]]''. Tamién identificaba como arquetípicas ciertes imáxenes en concretu, como les representaciones del [[mándala]]. Pa ellaborar el so conceutu d'arquetipu, Jung inspirar na reiteración de motivos o temes en diverses [[mitoloxía|mitoloxíes]] de les más remotes cultures: creyó topar temes comunes inconscientes, que la humanidá repitió apenes con llixeres variantes, según les circunstancies. {{Cita|A pesar de que somos homes de nuesa mesma vida personal somos tamién, per otra parte, en gran midida, representantes, víctimes y promotores d'un espíritu coleutivu, que la so vida equival a sieglos. Podemos verdaderamente imaxinar una vida a la midida de los nuesos propios deseos y nun afayar nunca que fuimos d'últimes comparses del teatru del mundu. Pero esisten fechos que verdaderamente ignoramos, pero qu'inflúin na nuesa vida y ello tantu más cuanto más inoraos son.|Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos''.<ref>Carl Gustav Jung. ''Alcordances, suaños, pensamientos'', páxina 114.</ref>}} ==== Política y Estáu ==== Jung espresó la importancia de los derechos individuales de cada persona en rellación al Estáu y la sociedá. Percibió al Estáu siendo tratáu como "una cuasi personalidá viva de la que tou espérase" pero que "en realidá nun ye más qu'un camuflaje d'aquellos individuos que saben cómo manipolialo",<ref>{{cita llibru |apellíu=Jung |nome=Carl Gustav |títulu=Obra Completa. Volume 10 |url= |añu=2001 |editorial=Trotta |ubicación=Madrid |isbn=9788481644036 |capítulu=Presente y futuru |páxines=242, § 504}}</ref> y refirióse al Estáu como una forma d'esclavitú.<ref>Ibídem. 240-241, § 500; 247, § 515; 261-262, § 539.</ref> Coles mesmes, pensaba que "l'Estáu dictatorial tien, frente a la razón del ciudadanu, la ventaya de qu'absorbió tamién les sos fuercies relixoses. L'Estáu pasó a ocupar el puestu de Dios", faciéndose comparable a una relixón na que "la esclavitú estatal ye una forma d'adoración".<ref name="Ibídem_1">Ibídem. 245, § 511.</ref> Jung reparó que los "actos escenificados del estáu" yeren comparables a demostraciones relixoses: "Les marches musicales, les banderes, les pancartes, los desfiles y les concentraciones de proporciones monstruoses nun s'estremen en principiu de les procesiones rogativas, los disparos de cañón y los fueos artificiales pa espulsar a los demonios".<ref>Ibídem. 246, § 512.</ref> Dende la perspeutiva de Jung, esta sustitución de Dios pol Estáu nuna sociedá de mases llevó a la dislocación de la unidá relixosa y dio como resultáu'l mesmu fanatismu de la ilesia estáu de la Edá Media, nel que cuanto más "adoráu" ye l'Estáu, más llibertá y moralidá son suprimíes;<ref name="Ibídem_1">Ibídem. 245, § 511.</ref> esto dexa n'última instancia al individuu psíquicamente subdesendolcáu y con sentimientos estremos de marginalidad.<ref>Ibídem. 235-248, § 488-516.</ref> === Influencia === Criticóse a Jung pola so presunta adhesión a un [[Lamarckismo|neolamarckismo]]. Munches vegaes atribuyóse-y la noción de que los [[Arquetipu junguiano|arquetipos]] fueron calteres adquiríos, que depués pudieron heredase, na llinia de tesis como les de [[Iván Vladímirovich Michurin|Michurin]] y [[Trofim Lysenko|Lysenko]]. Sicasí, el mesmu Jung enfatizó que tales interpretaciones de los sos postulaos yeren incorreutes. Los conceutos quiciabes más reconocíos de la psicoloxía junguiana son los d'[[introversión y extraversión]], esquitaos de la so teoría de los ''[[Tipos Psicolóxicos]]''. La mesma tuvo bastante aceptación, sentando les bases pal desenvolvimientu ulterior de [[Psicometría|pruebes psicométricas]], por aciu les cualos procúrase valorar, en términos cuantitativos, les carauterístiques psicolóxiques de los individuos. Les más importantes son el <small>[[Indicador Myers-Briggs|MBTI]]</small> ([[acrónimu]] [[Idioma inglés|inglés]] de ''Myers-Briggs Type Indicator'' —"Inventariu tipolóxicu de Myers-Briggs") y ''[[Sociónica|Socionics]]''; amás de la batería de test de David Keirsey.<ref>El MBTI foi desenvueltu por Katharine Briggs ya Isabel Briggs Myers (madre y fía respeutivamente). La primera empecipió'l trabayu en [[1923]], al tomar contautu cola versión recién traducida al inglés de los Tipos Psicolóxicos de Jung. Esta teoría volvióse bien popular dende la [[años 1980|década de los 80]]. Acordies con el ''Consulting Psychologists Press'', editor del preséu, más de 2 millones de persones tomaron la prueba, namái n'[[Estaos Xuníos|EE. XX.]], mientres l'añu [[1999]].</ref> [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 146-2006-0022, Richard Wilhelm.jpg|thumb|200px|[[Richard Wilhelm]].]] Tocantes a los [[mándala]] (como a otres simbolizaciones que pueden atopase na [[alquimia]], el [[gnosticismu]], el [[yoga]], l'[[esoterismu]] y la [[mitoloxía]]), Jung considerar representaciones d'orixe inconsciente pa un procesu d'[[individuación]], esto ye, por que cada ser humanu rellene'l so [[sí-mesmu]] (n'[[Idioma alemán|alemán]]: ''Selbst''). Nesti terrén, sobresalen los sos trabayos en coordinación con otres figures de sonadía, como los realizaos col sinólogu [[Richard Wilhelm]] nel llibru chinu de [[yoga]] taoísta (o ''ðaoísta'') ''[[El secretu de la Flor d'Oru]]''; o con [[Károly Kerényi]], en ''Introducción a la esencia de la mitoloxía''; ya inclusive l'intercambiu d'idees na so correspondencia col filósofu budista [[zen]] xaponés [[Daisetsu Teitaro Suzuki|D. T. Suzuki]]. La influencia de Jung fíxose estensiva a importantes referentes en diversos campos de la cultura, dende'l pintor [[Wilfredo Lam]] al filósofu [[Gaston Bachelard]], incluyendo al escritor [[Hermann Hesse]] (la mesma ye patente, por casu, na obra ''[[Demian]]'' d'esti postreru), al [[Filoloxía|filólogu]] [[Ernst Robert Curtius]], al psicólogu [[conductismu|conductista]] [[Hans Eysenck]], al historiador de les relixones [[Mircea Eliade]] y al ensayista [[Joseph Campbell]], dambos reconocíos deldores de la concepción junguiana. Según Chester P. Michael, Jung declararía que'l Padre [[Henri Huvelin]] sería la persona que más s'averó en tola historia a los sos métodos de direición espiritual.<ref>{{cita llibru |apellíu= Michael|nomes= Chester P.| títulu= An introduction to spiritual direution. A psychological approach for directors and direutees Huvelin| añu= 2004|llugar= New Jersey (EE. XX.)|editorial= Paulist Press|páxina= 5|url= https://books.google.com.ar/books?id=M1OW44Z8vcAC&lpg=PP1&hl=es&pg=PA5#v=onepage&q&f=false |otros= 231 pp|isbn= 0-8091-4174-4}}</ref> Asina mesmu, foi inspirador y participante nos coloquios del [[Círculu Eranos]].<ref>{{cita llibru | autor = [[Andrés Ortiz-Osés|Ortiz-Osés, Andrés]]| títulu = Hermenéutica de Eranos. Les estructures simbóliques del mundu| url = http://www.anthropos-editorial.com/llibros/documentos/ATTH_030_Sumariu.pdf| añu = 2012| editorial = Proemio [[Eugenio Trías Sagnier|Eugenio Trías]]. Apéndiz de [[Gilbert Durand]]. Barcelona: Anthropos Editorial| id = ISBN 978-84-15-26036-3}}</ref> Jung intentó dar base científica a dellos de los sos postulaos, anque en munchos casos nun topó los medios pa llogralo. Tal ye lo qu'intentaba cuando plantegó'l principiu de [[sincronicidad]] (principiu pol cual dalgunos pretenden esplicar la supuesta eficacia de les [[Sortilegio|mancias]]). Contrariando lo que munchos suponen, na mesma obra en que presentó esa hipótesis (''[[Sincronicidad como principiu de conexones acausales]]'', publicáu xunto con una monografía de [[Wolfgang Ernst Pauli|Wolfgang Pauli]], «La influencia de les idees arquetípicas nes teoríes científiques de Kepler», en ''Interpretación de la naturaleza y la psique''), Jung refugaba de planu la solvencia metodolóxica de disciplines como l'[[astroloxía]]. Gran parte de los movimientos que anguaño denominar ''junguianos'' (particularmente aquellos qu'asimilaron les creencies ''[[Nueva era]]''), defenden argumentos que taríen n'abierta contradicción coles idees orixinales del autor. ==== Alcohólicos Anónimos ==== Jung llegó a encamentar la espiritualidá como una cura pal alcoholismu y considérase que tuvo un rol indireutu nel establecimientu d'[[Alcohólicos Anónimos]]. Dalgunos como [[William Griffith|Bill Willson]], atribuyéron-y un papel primordial na so fundación.<ref>{{cita llibru |apellíos=Burns |nome=John Y. | títulu=Los dolce pasos: tratamientu de dependencia al alcohol y otres drogues | añu=2001 |llugar= |editorial=Paulinas |páxina=9 |url=https://books.google.com.ar/books?id=m4aKh0_jm4kC&lpg=PP1&hl=es&pg=PA9#v=onepage&q&f=false |otros= |isbn=9789562900041 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.barefootsworld.net/jungletter.html |títulu=Dr. Carl Jung's Letter To Bill Wilson, Jan 30, 1961 |fechaaccesu=28 de xineru de 2012|autor= |fecha= |obra= |idioma=Inglés |cita= }}</ref> Nuna ocasión Jung tuvo un paciente estauxunidense de nome Rowland Hazard III, que sufría d'alcoholismu crónico. Dempués de tratar de trabayar col paciente mientres un tiempu, Jung diose cuenta de que nun llograra nengún progresu significativu y díxo-y al home que la so condición yera desesperanzada, sacante pola posibilidá de tener una esperiencia espiritual. Jung considerara que dacuando tales esperiencies sirvieren satisfactoriamente pa reformar a los alcohólicos en situaciones nes que tou lo demás fallara. Hazard tomó'l conseyu de Jung de forma seria y dispúnxose a tener una esperiencia espiritual. Al tornar al so país natal, fíxose parte d'un grupu de [[Evanxelicalismu|cristianos evanxélicos]] conocíu como'l Grupu Oxford. Comunicó de la mesma a otros alcohólicos lo que Jung manifestára-y. Unu de los ellos yera Ebby Thacher, un vieyu bebedor amigu de Bill Wilson, quien más tarde sería conocíu como'l fundador d'Alcohólicos Anóminos. Thacher faló-y a Wilson sobre'l Grupu Oxford y al traviés del mesmu Wilson decatar de la esperiencia de Hazard con Jung. D'esta manera, la influencia del suizu fixo presente indireutamente na formación del grupu, anque'l programa de doce pasos y el movimientu en sí nun ye junguiano.<ref>Alcoholics Anonymous World Services, Inc. (1984) ''Pass It On: The Story of Bill Wilson and How the A.A. Message Reached the World''. New York: Alcoholics Anonymous World Services, Inc. ISBN 0-916856-12-7, páxs. 381-386</ref> === Cultura === ==== Lliteratura ==== * Jung sostuvo una llarga amistá mientres dieciocho años col autor [[Laurens van der Post]] de la que surdiría una serie de llibros y una película sobre la so propia vida.<ref>{{cita web |url=http://www.ratical.org/many_worlds/LvdP/ |títulu= Laurens van der Post|fechaaccesu=22 de xineru de 2010 }}</ref> * [[Hermann Hesse]], autor d'obres como ''[[Siddhartha (novela)|Siddharta]]'' y ''[[El llobu estepario]]'', foi tratáu pol Dr. Joseph Lang, un estudiante de Jung. Esto empecipiaría en Hesse un llargu interés pol [[psicoanálisis]], al traviés del cual llegaría a conocer personalmente a Jung.<ref>{{cita web |url=http://www.kirjasto.sci.fi/hhesse.htm |títulu=Hermann Hesse |fechaaccesu=22 de xineru de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071204213850/http://www.kirjasto.sci.fi/hhesse.htm |fechaarchivu=4 d'avientu de 2007 }}</ref> [[Ficheru:Revolutionary Joyce Better Contrast.jpg|thumb|200px|[[James Joyce]].]] * [[James Joyce]] nel so ''[[Finnegans Wake]]'', pregúntase si "¿Ye la coeducación del [[Ánimus]] y el [[Ánima]] totalmente deseable?" La so respuesta seique tea contenida nel so versu "anama anamaba anamabapa". El llibru tamién fai risión la [[psicoloxía analítica]] de Jung y el psicoanálisis de [[Sigmund Freud|Freud]] al referise a "psoakoonaloose". Jung fuera incapaz d'ayudar a la fía de Joyce, [[Lucia Joyce|Lucía]], de quien Joyce afirmó que yera una mochacha "yung and easily freudened" ("young and easily frightened", "mozu y fácilmente impresionable"). Lucía foi diagnosticada d'[[esquizofrenia]] y foi finalmente institucionalizada permanentemente.<ref>{{cita llibru |apellíu=Bair|nome=Deirdre|enllaceautor=Deirdre Bair|títulu=Jung: A Biography}}</ref> * El ''[[Semeya del artista adolescente]]'' de Joyce puede ser lleíu como una parodia irónica de les "cuatro etapes del erotismu" de Jung.<ref>Hiromi Yoshida, ''Joyce & Jung: The "Four Stages of Eroticism" in A Portrait of the Artist as a Young Man'' (New York: Peter Lang, 2007).</ref> * L'escritor arxentín [[Jorge Luis Borges]] reconoció "Siempres fui un gran llector de Jung... lleer como una especie de mitoloxía, o como una especie de muséu o enciclopedia de saberes interesaos". Borges contribuyó de manera significativa al [[realismu máxicu]], un xéneru de la ficción llatinoamericana nel qu'elementos fantásticos entemecer nuna atmósfera realista.<ref>{{cita web |url=http://www.loc.gov/exhibits/red-book-of-carl-jung/jungs-cultural-legacy.html |títulu=Jung and Jorge Luis Borges |fechaaccesu=12 de marzu de 2011|obra= |idioma=Inglés }}</ref> * Jung apaez como un personaxe de la novela ''Possessing the Secret of Joy'' d'[[Alice Walker]]. Representa'l terapeuta de Tashi, la [[protagonista]] de la novela. Polo xeneral llámenlu "Mzee", pero ye identificáu por Alice Walker nel epílogu.<ref>{{cita web |url=http://muse.jhu.edu/journals/southern_literary_journal/v033/33.1moore.html |títulu= Archetypal Symbolism in Alice Walker's ''Possessing the Secret of Joy'' |fechaaccesu=22 de xineru de 2010 }}</ref> * La novela de [[Morris West]] de [[1983]] ''The World is Made of Glass'' investiga les rellaciones de Jung con una misteriosa paciente, [[Toni Wolff]], y [[Emma Jung|Emma]]. * [[Miguel Serrano Fernández|Miguel Serrano]] caltuvo correspondencia y entevistes con Jung, que recuerda en ''El Círculu Herméticu'' o ''Record of Two Friendships''.<ref>{{cita llibru | autor = Carl Gustav Jung| títulu = Obra completa. Volume 18/2: La vida simbólica. «Prólogu al llibru de Serrano The Visits of the Queen of Sheba (1960)», páx. 362| añu = 2009| editorial = Traducción de Jorge Navarro Pérez. Madrid: Editorial Trotta| id = ISBN 978-84-9879-082-5 / ISBN 978-84-9879-083-2}}</ref><ref>{{cita llibru | autor = William McGuire & R. F. C. Hull| títulu= Encuentro con C. G. Jung. «Charles con Miguel Serrano (1959)», páx. 375; «Charles con Miguel Serrano (1961)», páx. 437| añu = 2000| editorial = Traducción Román Escohotado. Madrid: Editorial Trotta| id = ISBN 978-84-8164-304-6}}</ref><ref>{{cita llibru |autor= Miguel Serrano|títulu= El círculu herméticu. Hermann Hesse / C. G. Jung. Cartes orixinales de dos amistad|url=https://books.google.es/books?id=w0SogOeH2ZIC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false|añu= 2004|editorial = Buenos Aires: Kier|id= ISBN 978-950-17-0103-6}}</ref> * [[Robertson Davies]] alude a les idees de Jung na so novela ''Fifth Business'' y escribe frecuentemente sobre Jung nes sos cartes. * [[Philip K. Dick]] sostuvo que munches de les sos idees y trabayos tuvieron fuertemente influyíos polos escritos de Jung. Mientres la so adolescencia, tuvo en tratamientu con un analista junguiano.<ref>[[Emmanuel Carrère]], ''Yo toi vivu y vós táis muertos. Philip K. Dick 1928-1982''. Páxina 18. {2007, ISBN 978-84-450-7636-1}</ref> Nos años 50, foi adquiriendo con devoción les obres completes de Jung, publicaes pola editorial Bollingen. Impresionar especialmente los sos ''[[Siete sermones a los muertos]]'', d'inspiración [[gnosticismu|gnóstica]].<ref>Op. cit., 28.</ref> Los modelos y construcciones junguianas que más afectaron a Dick paecen ser los [[arquetipu junguiano|arquetipos]] de lo [[inconsciente coleutivu]], les [[Proyeición (psicoloxía)|proyeiciones]] y [[allucinación|allucinación coleutives]], les esperiencies de [[sincronicidad]] y la so [[Psicoloxía analítica|teoría de la personalidá]]. Munchos de los protagonistes de les obres de Dick analicen la realidá y les sos propies perceiciones en términos junguianos.<ref>Vease ''Lies, Inc.'' (1984) (''The Unteleported Man'' (1966)).</ref> Otres vegaes, la tema referir a Jung tan claramente que la conexón resulta obvia. La so obra ''[[Exéxesis (diarios)|Exéxesis]]'' tamién contién munches notes sobre Jung en rellación cola [[teoloxía]] y el [[misticismu]]. Otra autora de ciencia ficción con reminiscencies junguianas ye [[Ursula K. Le Guin]].<ref>{{cita web |url=http://webspace.ship.edu/cgboer/jungesp.html |títulu=Teoríes de la personalidá. Carl Jung. 1875-1961 |fechaaccesu=22 de xineru de 2010 }}</ref> ==== Arte ==== * El visionariu [[Pintura|pintor]] suizu [[Peter Birkhäuser]] foi tratáu por una estudiante de Jung, [[Marie-Louise von Franz]], y caltuvo correspondencia con Jung en rellación cola traducción del simbolismu de los suaños nes obres d'arte.<ref>{{cita llibru |apellíu=Birkhäuser |nome=Peter |coautores=Marie-Louise von Franz, Eva Wertanschlag y Kaspar Birkhäuser |títulu= Light from the Darkness: The Paintings of Peter Birkhäuser |añu=1980-1991 |editorial=Birkhäuser Verlag |allugamientu=Boston, MA |isbn=3764311908}}</ref> * L'espresionista astractu americanu [[Jackson Pollock]] esperimentó la sicoterapia junguiana en 1939. El so terapeuta tomó la decisión de dialogar con él al traviés del so arte, dando llugar a l'apaición de munchos conceutos de Jung nes sos pintures.<ref>{{cita llibru |apellíu=Stockstad |nome=Marilyn |títulu= Art History |añu= 2005 |editorial=Pearson Education, Inc |allugamientu=Upper Saddle River, New Jersey |isbn=0131455273}}</ref> * Los pintores [[Surrealismu|surrealistes]] [[Remedios Varo]] y [[Leonora Carrington]] esploraron y enfusáronse nel trabayu de Jung. ==== Cine, televisión y documental ==== [[Ficheru:Federico Fellini.jpg|thumb|[[Federico Fellini]].]] * El cineasta italianu [[Federico Fellini]], unu de los más reconocíos del [[cine arte]], llevó a la pantalla una imaginería exuberante forxada gracies al so alcuentru coles idees de Jung, especialmente la so interpretación de los suaños. Fellini prefirió a Jung en cuenta de a [[Sigmund Freud|Freud]] porque la [[psicoloxía analítica]] delimitó el suañu non como un síntoma d'una enfermedá que rique una cura, sinón más bien como un enllaz a imáxenes arquetípicas comunes a tola humanidá. Referencia obligada va ser ''[[8½|Otto y mezzo]]'' (1963), onde narra en tonu autobiográficu les vicisitúes d'un direutor de cine bloquiáu tres la cámara por aciu una narrativa de delgada llinia ente lo real, la fantasía, el suañu y el deséu.<ref>{{cita llibru |apellíu=Bondanella|nome= Peter Y |títulu=The Films of Federico Fellini |añu=2002 |editor= [[Cambridge University Press]] |páxina=94}}</ref><ref>{{cita web |url=http://noticias.lainformacion.com/arte-cultura-y-espectaculos/festival-de-cine/italia-recuerda-el-90-cumpleanos-de-federico-fellini_Ta8GrgTQxklTpEfspTQ5Y7/ |títulu=Italia recuerda'l 90 cumpleaños de Federico Fellini |fechaaccesu=22 de xineru de 2010 }}</ref> * Otru realizador direutamente influyíu pola psicoloxía analítica topar en [[Ingmar Bergman]] en películes tales como ''[[Persona (película)|Manniskoätarna]]'' (1966) o ''[[Fanny y Alexander]]'' (1982). * [[Luis Buñuel]] tenía unes conocencies refeches sobre Freud y Jung. Lleó ''[[La interpretación de los suaños]]'' mientres la so etapa d'estudiante, tando familiarizáu con otros munchos testos clave, incluyíos los que traten sobre la [[Trestornu delirante|paranoya]] y la [[feminidad]], como evidencian les películes ''[[Él]]'', ''[[Ensayu d'un crime (película)|Ensayu d'un crime]]'' y ''[[Belle de jour|Bella de día]]''.<ref>{{cita llibru |apellíos= Evans |nome=Peter William |títulu=Les películes de Luis Buñuel: la suxetividá y el deséu |url=https://books.google.es/books?id=cVzNzD-loOcC&lpg=PP1&hl=es&pg=PA19#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu= |idioma= |otros= |edición= |añu=1998 |editor= |editorial=Paidós |allugamientu= |isbn=9788449305009 |capítulu= |páxina=19 |cita= }}</ref> * Jung y les sos idees son mentaes de cutiu, y dacuando desempeñen un papel integral, na serie de televisión ''[[Northern Exposure]]''. Jung inclusive fai una apaición n'unu de los suaños del personaxe. * Distintos programes de televisión fueron dedicaos a Jung; por casu, en 1959 John Freeman entrevista a Jung pa la BBC na so casa de Zúrich,<ref>{{cita web |url=https://www.bbc.co.ukblogsradio4/2011/02/face_to_face_john_freeman_and_his_remarkable_guests.html |títulu=Ten remarkable guests from John Freeman's Face to Face |fechaaccesu=26 d'agostu de 2011 |idioma=inglés }}</ref> y en 1984, una edición del documental de la BBC ''Sea of faith'' foi dedicáu a la so figura. * Carl Gustav Jung foi portada de la revista ''[[Time]]'' el [[14 de febreru]] de [[1955]].<ref>{{cita web |url=http://content.time.com/time/covers/0,16641,19550214,00.html |títulu=TIME Magazine Cover: Carl Jung - Feb. 14, 1955 |fechaaccesu=22 de xineru de 2010 }}</ref> * Na película de xéneru bélicu ''[[The Eagle Has Landed]]'', protagonizada por [[Michael Caine]], [[Donald Sutherland]] y [[Robert Duvall]], el personaxe de Duvall fala de la obra de Jung y fai mención a la [[sincronicidad]], esplicando de volao la so esencia y aplicándola al asuntu que forma l'argumentu central de la película.<ref>{{cita web |url= http://www.cswap.com/1976/The_Eagle_Has_Landed/cap/es/2_Parts/a/00_08 |títulu= Guión en ''The Eagle Has Landed''|fechaaccesu=5 de payares de 2014 }}</ref> * ''[[Full Metal Jacket]]'' de [[Stanley Kubrick]] fai una mención a les creencies junguianas cuando'l protagonista, Joker, alude a la dualidá del home al amosar na so vistimienta una insinia de paz con "nacíu pa matar" escritu nel so cascu. * Jung y les sos idees son referenciaes nel anime [[Serial Experiments Lain]]. * Na serie de televisión americana ''[[Frasier]]'' tanto'l personaxe principal, [[Frasier Crane]] ([[Kelsey Grammer]]), como'l so hermanu, [[Niles Crane]] ([[David Hyde Pierce]]), son psiquiatres. Mientres Frasier ye un discípulu de Freud, Niles basa les sos terapies en principios junguianos. * Esisten múltiples referencies cinematográfiques (''[[Star Wars|La guerra de les galaxes]]'', ''[[Triloxía cinematográfica d'El Señor de los Aniellos|El señor de los aniellos]]'',<ref>{{cita web |url=http://www.odiseajung.com/articulos/rastrexando-l'arquetipu-de-la solombra-en-tolkien-introduccion-y-parte-1/ |títulu=Rastrexando l'arquetipu de la Solombra na obra de J.R.R. Tolkien |fechaaccesu=2 de setiembre de 2010 }}</ref> ''[[Matrix]]''<ref>{{cita web |url=http://www.fundacion-jung.com.ar/cuadernos/Matrix.htm |títulu="Espierta Neo": La matriz de C.G. Jung |fechaaccesu=22 de xineru de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160729185612/http://www.fundacion-jung.com.ar/cuadernos/Matrix.htm |fechaarchivu=2016-07-29 }}</ref>) y direutores contemporáneos ([[David Lynch]], [[Darren Aronofsky]] cola so magnífica esposición de la [[Solombra (arquetipu)|solombra]] en ''[[Black Swan]]'') qu'aluden indireutamente a la obra de Jung, según diverses interpretaciones dende la óptica de la [[psicoloxía analítica]].<ref>{{cita web |url=http://www.sepanalitica.es/cine-forum/ |títulu=Cine Forum |fechaaccesu=20 d'abril de 2011 }}</ref> * En 1991, Carlo Lizzani unu de los primeros representantes del [[Neorrealismu italianu|neorrealismu]], lleva per primer vegada a la pantalla un casu narráu por Jung na so autobiografía, a partir d'un guión de Francesca Archibugi. La película ''Cattiva'' describe la historia d'Emilia Schmidt (Giuliana de Sio), una rica y curiosa dama suiza afeutada d'una presunta [[esquizofrenia]], qu'ingresa nel hospital psiquiátricu de [[Burghölzli]], onde un nuevu doctor Jung (Julian Sands), inda so la proteición de Freud, lliberar d'un lacerante ya inxustificáu complexu de culpa nacíu arriendes de la muerte de la so fía.<ref>{{cita web |url=http://www.imdb.es/title/tt0101551/ |títulu=''Cattiva'' |fechaaccesu=22 de xineru de 2010 }}</ref> * En 2002, Roberto Faenza dirixó la película ''Prendimi l'anima'', na que reconstrúi la historia de la rellación ente Jung (Iain Glen) y [[Sabina Spielrein]] (Emilia Fox), xudía rusa de 19 años qu'ingresa na Clínica Psiquiátrica de Burghölzli en 1904 con una complexa [[neurosis]] (va escribir Jung a Freud, en marzu de 1909), y que va tratar con ésitu nunos meses con procedimientos terapéuticos novedosos ([[Esperimentu d'asociación de pallabres|método asociativu]] y [[Galvanómetru|psicogalvanómetro]]).<ref>{{cita web |url=https://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=RDYoPVM2jI0 |títulu= ''Te doi la mio alma'' |fechaaccesu=29 d'avientu de 2013 }}</ref> * En 2007, [[Salomon Shang Ruiz|Salomón Shang]] dirixe'l documental ''Carl Gustav Jung'' basáu nuna entrevista filmada en [[Película de 16 mm|16 mm]] y llevada a cabu pol doctor Evans en [[Houston]] en setiembre de 1957. Dichu material foi, según afírmase na sinopsis del documental, censuráu en numberosos países, terminando nel olvidu nun almacén d'América Central,<ref>{{cita web |url=http://www.zinema.com/pelicula/2007/carlgust.htm |títulu=''Carl Gustav Jung'': documental de Salomón Shang |fechaaccesu=22 de xineru de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20161201072321/http://www.zinema.com/pelicula/2007/carlgust.htm |fechaarchivu=2016-12-01 }}</ref> magar al paecer tratar d'un plaxu del documental ''Jung on Film'' llanzáu en [[2001]] n'EE.XX., que lo que recueye ye una entrevista del doctor Evans a Jung na so casa de Zúrich.<ref>{{cita web |url=http://www.elconfidencial.com/espana/2011-11-21/sume-un direutor-catalan-subvencionáu-pola generalitat-con-4-millones_239027/|títulu='Sume' un direutor catalán subvencionáu pola Generalitat con 4 millones |fechaaccesu=15 d'avientu de 2011}}</ref> * En 2011, el direutor de cine [[David Cronenberg]] estrenó ''[[A Dangerous Method]]'', l'adaptación al cine d'una obra de teatru de 2002 de Christopher Hampton. El so argumentu pivota alredor de les rellaciones profesional y afeutivu surdíes ente Sabina Spielrein, Carl Gustav Jung y Sigmund Freud. Los sos protagonistes son [[Keira Knightley]] (Sabina Spielrein), [[Michael Fassbender]] (Carl Gustav Jung) y [[Viggo Mortensen]] (Sigmund Freud).<ref>{{cita web |url=http://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=llE8T26chLU |títulu= ''A Dangerous Method'', trailer oficial en castellán |fechaaccesu=26 de payares de 2011 }}</ref> ==== Música ==== * Jung apaez na portada del álbum de [[The Beatles]] ''[[Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band]]'' na fila cimera, el séptimu empezando pela izquierda, ente W.C. Fields y Edgar Allan Poe.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/elpais/2016/02/05/eps/1454673505_508103.html |títulu=El canon 'beatle' de 'Sgt. Pepper's'|fechaaccesu=6 de xunetu de 2016 }}</ref> * El cantar de [[Peter Gabriel]] «Rhythm of the Heat» (''Security'', 1982), trata de la visita de Jung a África mientres la cual xunióse a un grupu de percusionistas y baillarinos tribales, quedando acorviáu pol mieu a perder el control de sigo mesmu. Nesi momentu Jung taba esplorando'l conceutu d'[[inconsciente coleutivu]] y tenía mieu de que pasara a tar sol control de la música. Gabriel aprendió sobre'l viaxe de Jung a África del ensayu ''Symbols and the Interpretation of Dreams'' (ISBN 0-691-09968-5). Nel cantar Gabriel trata de prindar los poderosos sentimientos de la música tribal africana remembraos en Jung per mediu d'un usu intensu de tambores tribales. El títulu del cantar orixinal yera «Jung in África».<ref>{{cita web |url=http://www.songfacts.com/detail.php?id=756 |títulu="Rhythm Of The Heat by Peter Gabriel", Song Facts |fechaaccesu=22 de xineru de 2010 }}</ref> [[Ficheru:ThePolice 2007.jpg|thumb|[[The Police]].]] * Na portada del últimu álbum de [[The Police]], ''[[Synchronicity (álbum)|Synchronicity]]'', denomináu asina en referencia a la teoría de Jung, ver a [[Sting]] lleendo un llibru tituláu ''Sincronicidad''.<ref>Police, The. [//upload.wikimedia.org/wikipedia/en/7/7f/Police-album-synchronicity.jpg 'Synchronicity' (album artwork).]</ref> Sting mesmu declara estudiar psicoloxía junguiana y analizase.<ref>{{cita web |url=http://www.clarin.com/diario/2010/01/11/um/m-02117842.htm |títulu=Sting: "Soi un pragmáticu total" |fechaaccesu=22 de xineru de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100114145537/http://www.clarin.com/diario/2010/01/11/um/m-02117842.htm |fechaarchivu=2010-01-14 }}</ref> == Obres == {{AP|Obra completa de Carl Gustav Jung}} == Ver tamién == * [[Club Psicolóxicu de Zúrich]] * [[Casa de Jung]] * [[Círculu Eranos]] * [[Monte Verità]] * [[Stiftung der Werke von C. G. Jung]] * [[Bollingen Foundation]] * [[Philemon Foundation]] * [[Conceutos de psicoloxía analítica]] * [[Analistes junguianos]] == Bibliografía == {{llista de columnes|2| ;Biografíes * {{cita llibru | autor = [[Jean-Jacques Antier|Antier, Jean-Jacques]] | títulu = Jung. O la esperiencia de lo sagrao | añu = 2011 | editorial = Barcelona: [[Editorial Kairós]] | id = ISBN 978-84-7245-998-4 }} * {{cita llibru | autor = [[Henry Corbin|Corbin, Henry]] | títulu = Alrodiu de Jung. El buddhismo y la Sophia | url = http://www.siruela.com/archivos/fragmentos/Avera_de_Jung.pdf | añu = 2015 | editorial = Madrid: [[Ediciones Siruela]] | id = ISBN 978-84-16465-27-9 }} * {{cita llibru | autor = Dunne, Claire | títulu = Carl Jung. Siquiatra pioneru, artesanu de l'alma | url = https://issuu.com/editorialblume/docs/issuu_carl_jung | añu = 2012 | editorial = Biografía ilustrada con fragmentos de los sos escritos, cartes y pintures. 272 páxines, cartoné. Barcelona: Editorial Blume | id = ISBN 978-84-9801-642-0 }} * {{cita llibru | autor = [[Aniela Jaffé|Jaffé, Aniela]] | títulu = [[Alcordances, suaños, pensamientos]] | añu = 2009 | editorial = Barcelona: [[Seix Barral]] | id = ISBN 978-84-322-0829-4 }} * {{cita llibru | autor = – | títulu = De la vida y de la obra de C. G. Jung | añu = 1992 | editorial = Madrid: Mirach | id = ISBN 978-84-87476-38-9 }} * {{cita llibru | autor = Kaswin Bonnefond, Danielle | títulu = Carl Gustav Jung | añu = 2006 | editorial = Madrid: Editorial Biblioteca Nueva | id = ISBN 978-84-9742-438-7 }} * {{cita llibru | autor = [[Richard Noll|Noll, Richard]] | títulu = Jung. El Cristu ariu | añu = 2002 | editorial = Barcelona: [[Ediciones B]] | id = ISBN 978-84-666-1003-2 }} * {{cita llibru | autor = Quiroga, M. Pilar | títulu = C. G. Jung. Vida, obra y psicoterapia |añu=2003 | editorial = Bilbao: Editorial Desclee de Brouwer | id = ISBN 978-84-330-1803-8 }} * {{cita llibru | autor = [[Laurens van der Post|van der Post, Laurens]] | títulu = Jung y la historia del nuesu tiempu | añu = 1978 | editorial = Buenos Aires: [[Editorial Suramericana]] | id = }} * {{cita llibru | autor = [[Marie-Louise von Franz|von Franz, Marie-Louise]] | títulu = C. G. Jung. El so mitu nel nuesu tiempu | añu = 1972, 1982 | editorial = Méxicu: [[Fondu de Cultura Económica]] | id = ISBN 968-16-1042-3 }} * {{cita llibru | autor = Wehr, Gerhard | títulu = Carl Gustav Jung. La so vida, la so obra, la so influencia | añu = 1991 | editorial = Buenos Aires: [[Ediciones Paidós]] | id = ISBN 978-84-7509-721-3 }} ;Antoloxía de testos * {{cita llibru | autor = Carl Gustav Jung | títulu = Escritos sobre espiritualidá y transcendencia | url = http://www.trotta.es/static/pdf/indice_YpjU521.pdf | añu = 2016 | editorial = Edición de Brigitte Dorst. Madrid: Editorial Trotta | id = ISBN 978-84-9879-634-6 }} * {{cita llibru | autor = – | títulu = Sobre l'amor | añu = 2011 5ª edición | editorial = Madrid: Editorial Trotta | id = ISBN 978-84-9879-144-0 }} * {{cita llibru | autor = – y Wilhelm, R. | títulu = [[El secretu de la Flor d'Oru|El secretu de la flor d'oru]] | añu = 2009 | editorial = Barcelona: Paidós | id = ISBN 978-84-493-2227-3 }} * {{cita llibru | autor = – | títulu = [[L'home y los sos símbolos]] | añu = 2008 | editorial = Barcelona: Paidós | id = ISBN 978-84-493-0161-2 }} ;Bibliografía xeneral * {{cita llibru | autor = Alnaes, Karsten | títulu = La verdadera historia de [[Sabina Spielrein]] | añu = 2004 | editorial = Madrid: [[Ediciones Siruela]] | id = ISBN 978-84-7844-820-3 }} * {{cita llibru | autor = [[Archive for Research in Archetypal Symbolism]] & [[Sociedá Española de Psicoloxía Analítica]] | títulu= El llibru de los símbolos | añu= 2011 | editorial= [[Taschen Verlag]] | id = ISBN 978-3-8365-2573-2 }} * {{cita llibru | autor = [[Raimon Arola|Arola, Raimon]] | títulu = Alquimia y relixón. Los símbolos herméticos del sieglu XVII | url = https://books.google.es/books?id=L4jw_P81nX4C&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false | añu = 2008 | editorial = L'Árbol del Paraísu 58, 98 ilustraciones. Madrid: Ediciones Siruela | id = ISBN 978-84-9841-178-2 }} * {{cita llibru | autor = [[William Blake|Blake, William]] | títulu = [[Llibros proféticos de William Blake]] | añu = 2013, 2014 | editorial = Vilaür: [[Ediciones Atalanta]] | id = ISBN 978-84-940941-5-6 / ISBN 978-84-942276-2-2 }} * {{cita llibru |autor=[[Joseph Campbell|Campbell, Joseph]] |títulu=[[Les mázcares de Dios]] |añu=2017/2018 |editorial=Obra completa en cuatro volúmenes, cartoné. Coleición Memoria mundi. Vilaür: Ediciones Atalanta }} * {{cita llibru | autor = [[Aldo Carotenuto|Carotenuto, Aldo]] | títulu = Diariu d'una secreta simetría. Sabina Spielrein ente Freud y Jung | añu = 2012 | editorial = Barcelona: [[Editorial Gedisa]] | id = ISBN 978-84-9784-710-0 }} * {{cita llibru | autor = Chevalier, Jean | títulu = Diccionariu de símbolo |añu=2000 | editorial = Traducción del francés Manuel Xiblar y Arturo Rodríguez. 1108 páxines, tela. Barcelona: [[Herder Editorial]] | id = ISBN 978-84-254-1514-2 }} * {{cita llibru | autor = [[Juan Eduardo Cirlot|Cirlot Laporta, Juan Eduardo]] | títulu = Diccionariu de símbolos | url = https://books.google.es/books?id=zfzRnpyZwD4C&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false | añu = 1997/2007 | editorial = Epílogu de Victoria Cirlot. Rústica y cartoné, 524 páxines y 300 ilustraciones. Coleición: L'árbol del paraísu. Madrid: Ediciones Siruela | id = ISBN 978-84-7844-798-5/ISBN 978-84-7844-352-9 }} * {{cita llibru | autor = [[Gilbert Durand|Durand, Gilbert]] | títulu = Les estructures antropolóxiques del imaxinariu | añu = 2005 | editorial = Madrid: [[Fondu de Cultura Económica]] d'España | id = ISBN 978-84-375-0578-7 }} * {{cita llibru | autor = [[Mircea Eliade|Eliade, Mircea]] | títulu = [[Historia de les creencies y les idees relixoses]] | añu = 1996-2011 | editorial = Obra completa en cuatro volúmenes. Barcelona: Ediciones Paidós & Herder Editorial }} * {{cita llibru | autor = [[Marie-Louise von Franz|Franz, Marie-Louise von]] | títulu = Alquimia: una introducción al simbolismu y a la psicoloxía | añu = 1999, 2007 | editorial = Barcelona: Editorial Luciérnaga | id = ISBN 978-84-87232-11-4 }} * {{cita llibru | autor = – | títulu = El puer aeternus | url = https://books.google.es/books?id=ldRlVA3KKD4C&lpg=PA1&hl=es&pg=PA1#v=onepage&q&f=false | añu = 2006 | editorial = Barcelona: [[Editorial Kairós]] | id = ISBN 978-84-7245-619-8 }} * {{cita llibru | autor = [[Liliane Frey-Rohn|Frey-Rohn, Liliane]] | títulu = De Freud a Jung | añu = 1991, 2006 | editorial = Méxicu: Fondu de Cultura Económica | id = ISBN 978-968-16-3521-3 }} * {{cita llibru | autor = [[Pierre Grimal|Grimal, Pierre]] | títulu = Diccionariu de mitoloxía griega y romana | url = https://books.google.es/books?id=0ugaKWx_2icC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false | añu = 1994/2006 | editorial = Traducción de la sesta edición del orixinal francés ''Dictionnaire de la mythologie grecque et romaine'', 1979. [1ª edición, 14ª impresión]. Barcelona: [[Ediciones Paidós]] | id = ISBN 978-84-493-2462-8 }} * {{cita llibru | autor = [[Patrick Harpur|Harpur, Patrick]] | títulu = [[Realidá daimónica|Realidá daimónica. Una guía de campu pal Otru Mundu]] | añu = 2015 [2ª edición] | editorial = Vilaür: Ediciones Atalanta | id = ISBN 978-84-943770-0-6 }} * {{cita llibru | autor = – | títulu = [[Mercurius|Mercurius. O'l matrimoniu de Cielu y Tierra]] | url = | añu = 2015 | editorial = Vilaür: Ediciones Atalanta | id = ISBN 978-84-943030-0-5 }} * {{cita llibru | autor = – | títulu = [[La tradición oculta de l'alma]] | añu = 2013 | editorial = Vilaür: Ediciones Atalanta | id = ISBN 978-84-940941-0-1 }} * {{cita llibru | autor = – | títulu = [[El fueu secreto de los filósofos]] | añu = 2013 [4ª edición] | editorial = Vilaür: Ediciones Atalanta | id = ISBN 978-84-937784-2-2 }} * {{cita llibru | autor = [[Emma Jung|Jung, Emma]] & Franz, Marie-Louise von | títulu = La lleenda del Grial. Dende una perspeutiva psicolóxica | url = https://books.google.es/books?id=-oqelsVJYUgC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false | añu = 2005 | editorial = Barcelona: Kairós | id = ISBN 978-84-7245-424-8 }} * {{cita llibru | autor = [[Károly Kerényi|Kerényi, Károly]] | títulu = Los héroes griegos | url = https://issuu.com/atalantaweb/docs/35_-_heroes_griegos_issuu | añu = 2009 | editorial = Prólogu Jaume Pórtulas. Traducción Cristina Serna. Coleición Imaginatio Vera. Vilaür: Ediciones Atalanta | id = ISBN 978-84-936510-6-0 }} * {{cita llibru | autor = Klossowski de Rola, Stanislas | títulu = El xuegu áureo. 533 grabaos alquímicos del sieglu XVII | url = https://books.google.es/books?id=xUHuLxt5CA0C&lpg=PA1&hl=es&pg=PA1#v=onepage&q&f=false | añu = 1988, 2004 | editorial = Traducción José Antonio Torres Almodóvar. Madrid: Editorial Siruela | id = ISBN 978-84-7844-824-1 }} * {{cita llibru | autor = [[Michael Maier|Maier, Michael]] | títulu = [[La fuga de Atalanta]] | añu = 2007 | editorial = Grabaos alquímicos reproducíos d'una edición orixinal, publicar per primer vegada en castellán el testu íntegru de Maier. Prólogu [[Joscelyn Godwin]]. Traducción Agustín López Tobajas y María Tabuyo. Música Ensamble Plus ultra pa Glossa Music. Productor Carlos Céster. Cartoné. 300 páxines. 61 Ilustraciones y un CD. Vilaür: Ediciones Atalanta | id = ISBN 9788493546301 }} * {{cita llibru | autor = [[Erich Neumann|Neumann, Erich]] | títulu = [[La Gran Madre|La Gran Madre. Una fenomenoloxía de les creaciones femenines de lo inconsciente]] | añu = 2009 | editorial = Traducción Rafael Fernández de Maruri. Coleición: Paradigmes. Rústica. Madrid: Editorial Trotta | id = ISBN 978-84-9879-027-6 }} * {{cita llibru | autor = [[Andrés Ortiz-Osés|Ortiz-Osés, Andrés]] | títulu = C.G. Jung. Arquetipos y sentíu | añu = 1988 | editorial = Bilbao: [[Universidá de Deusto]] | id = ISBN 978-84-7485-086-4 }} * {{cita llibru | autor = [[Rudolf Otto|Otto, Rudolf]] | títulu= Ensayo sobre lo numinoso | añu = 2009 | editorial = Complementu inéditu en castellán de ''Lo santo. Lo racional y lo irracional na idea de Dios (1917)''. Coleición: Estructures y Procesos. Relixón. Madrid: Editorial Trotta | id = ISBN 978-84-9879-085-6 }} * {{cita llibru | autor = – | títulu = Lo santo. Lo racional y lo irracional na idea de Dios | añu = 2001 | editorial = Madrid: Alianza editorial | id = ISBN 978-84-206-3725-9 }} * {{cita llibru | autor = Richebacher, Sabine | títulu = Sabina Spielrein. De Jung a Freud | añu = 2008 | editorial = Buenos Aires: Editorial El Concu de Plata | id = ISBN 978-987-1228-59-1 }} * {{cita llibru | autor = Robertson, Robin | títulu= Arquetipo junguianos. Jung, Gödel y la historia de los arquetipos | añu = 2014 | editorial = Barcelona: [[Ediciones Obelisco]] | id = ISBN 978-84-15-96821-4 }} * {{cita llibru | autor = Roob, Alexander | títulu = El muséu herméticu. Alquimia & Mística | añu = 2001 | editorial = Taschen | id = ISBN 978-3-8228-1512-0 }} * {{cita llibru | autor = [[Murray Stein|Stein, Murray]] | títulu = El principiu de individuación | añu = 2007 | editorial = Barcelona: Editorial Luciérnaga | id = ISBN 978-84-89957-85-5 }} * {{cita llibru | autor = – | títulu = El mapa de l'alma según Jung | añu = 2004 | editorial = Barcelona: Ediciones Luciérnaga | id = ISBN 978-84-89957-64-0 }} * {{cita llibru | autor = [[Richard Tarnas|Tarnas, Richard]] | títulu = [[La pasión de la mente occidental]] | añu = 2016 4ª edición | editorial = Traductor: Marco Aurelio Galmarini. Coleición Memoria Mundi. Cartoné. Vilaür: Ediciones Atalanta | id = ISBN 978-84-935763-1-8 }} * {{cita llibru | autor = – | títulu = [[Cosmos y Psique]] | añu = 2017 3ª edición correxida | editorial = Traductor: Marco Aurelio Galmarini. Coleición Memoria Mundi. Cartoné. Vilaür: Ediciones Atalanta | id = ISBN 978-84-946136-4-7 }} * {{cita llibru | autor = [[Richard Wilhelm|Wilhelm, R.]] Prólogu de Jung, C. G. | títulu = [[I Ching]]. El llibru de les mutaciones | añu = 1960/2007 [32ªedición] | editorial = Barcelona: Edhasa | id = ISBN 978-84-350-1902-6 }} * {{cita llibru | autor = [[Polly Young-Eisendrath|Young-Eisendrath, Polly]], y Dawson, Terence | títulu= Introducción a Jung | url = https://books.google.es/books?id=vDTgs4ADYWQC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false | añu = 1999/2003 | editorial = Madrid: [[Ediciones Akal|Akal Cambridge]] | id = ISBN 978-84-8323-048-0 }} }} == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} * [http://www.junginstitut.ch Institutu C.G.Jung] * [http://www.iaap.org International Association for Analytical Psychology (IAAP)] Asociación Internacional de Psicoloxía Analítica. * [http://www.sepanalitica.es Sociedá Española de Psicoloxía Analítica (SEPA)] {{socesión | predecesor =Alfred M. Pride | títulu=Portada del ''Time Magazine'' | periodu =14 de febreru de 1955 | socesor =[[Nikita Khrushchov]] }} {{NF|1875|1961|Jung, Carl Gustav}} [[Categoría:Sicólogos y sicólogues de Suiza]] [[Categoría:Médicos y médiques de Suiza]] [[Categoría:Siquiatres de Suiza]] [[Categoría:Escritores de Suiza]] [[Categoría:Filósofos y filósofes de Suiza]] [[Categoría:Autobiógrafos y autobiógrafes de Suiza]] [[Categoría:Sicoloxía analítica]] [[Categoría:Psicoanalistes de Suiza]] 12neqhtymfwxcdy6fd5zdt5qkgdt1tl Akiva ben Iosef 0 92846 4376817 4304979 2025-06-17T13:03:09Z YoaR 37624 /* Biografía */ 4376817 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Akiva ben Iosef''' o '''Rabí Akiva''', n’[[Idioma hebréu|hebréu]] '''עקיבא''' {{nym}} foi un [[tanaim|taná]] que vivió a finales del sieglu I y principios del sieglu II. Perteneció a la tercer xeneración de Tanaim. Foi una gran autoridá en materia de tradición Xudía, y unu de los esenciales contribuyentes a la [[Mishná]] y los [[Midrásh|Midrashim]] [[Halajá|Halájicos]]. Ye nomáu nel [[Talmud]] como «Rosh hai Jajamim» ('Cabeza de tolos sabios'). Magar s'escarez de datos históricos independientes de la tradición talmúdica, merez ser llamáu'l padre del xudaísmu rabínicu.<ref>Talmud Ierushalmi Moed iii 47b, Rosh Hashaná i. 56d.</ref> == Biografía == Escarecer de datos históricos fehacientes de Rabí Akiva, más allá del ricu material dau por fontes [[rabín|rabíniques]], fundamentalmente nel [[Talmud]]. Akiva ben Iosef (escritu עקיבא nel Talmud de [[Babilonia]] —Babli—, עקיבה nel Talmud de [[Xerusalén]] —Jer.—, y tamién como עקביה), quien ye de normal llamáu a cencielles Akiva, provién d'una familia comparativamente humilde.<ref>Jer, Ber. iv. 7d, Babli. ibid. 27b.</ref> Un tracamundiu na comprensión del términu ''Zekut Abot'', xuníu a una tradición tocante a Sisera, capitán del exércitu de Hazor, ye la fonte d'otra tradición que fai a Akiva descendiente de Sistera. Según el Talmud el padre foi un prosélitu llamáu Iosef. Saber por tradición qu'Akiva foi na so mocedá un pastor d'oveyes, ignorante de les lleis y tradiciones, un home del pueblu» o ''am hai-aretz'' (Pes. 49b). De la so esposa Raquel tenemos dos cites, la más aceptada identificar como fía de Kalba Sabua, un ricu residente de [[Xerusalén]], que refugó al so xenru, mientres otra noma como suegru a un home común llamáu Joshua. A la edá de 40 años, siendo padre d'una numberosa familia, Akiva decidió allegar a l'academia del so pueblu natal, [[Lod]], dirixida por [[Eliezer ben Hircano]], que foi la única persona qu'Akiva depués designaba como «[[Rabí]]» ('el mio gran' maestru). Estos datos son importantes p'afitar la fecha de la so nacencia. Ye conocíu que nos años 95–96 Akiva yá tenía gran prominencia,<ref>H. Grätz, Gesch. d. Juden, 2d ed., iv. 121</ref> y depués, l'estudió 13 años antes de ser el mesmu un Rabí,<ref>Ab. R. N. l.c.</ref> polo que l'entamu de los sos años d'estudiu tien de ser alredor de los años 75–80 EC. Consecuentemente, si aceptamos la tradición qu'Akiva tenía 40 años cuando empezó los sos estudios de la [[Torá]], tien de nacer ente los años 40 y 50 EC. Fuentes de la crítica bíblica menten que la cifra de «40 años» indica a cencielles que yera mayor que los demás alumnos, una y bones el númberu 40 ye interpretáu como «enforma tiempu», como na frase «40 años nel desiertu». Amás de Eliezer, Akiva tuvo otros maestros, principalmente [[Joshua ben Hanania]] y Nahum de Gimzo. Per un sitiu Rabí Tarfón foi consideráu unu de los maestros de Akiva,<ref>Mishná- Orde Nashim tratáu Ketuvot 84 b</ref> pero depués ''l'alumnu superó al maestru'' y Rabí Tarfón foi unu de los grandes almiradores de Akiva.<ref>Sifre, Num. 75</ref> Probablemente Akiva permaneció en [[Lod]] mientres Eliezer moró ellí, y depués llevó la so propia escuela a Bnei Brak, que quedaba a cinco milles romanes de [[Jaffa|Yafo]] (llugar distante de l'[[Bnei Brak|actual ciudá]]). Akiva tamién vivió dalgún tiempu en Zifrón, l'actual Zafrán. Delles cites menten un viaxe de Akiva a Roma nos años 95-96 EC, acompañáu por Raban Gamliel, Rabbí Elazar ben Azaria y Rabí Yoshua pa solicitar al emperador [[Tito Flavio Domiciano]] qu'anulara los decretos contra los xudíos.<ref>Heinrich Graetz "Geschichte der Juden" Tomu IV páx. 121</ref> Nun llograron axuntase col emperador, pero tres la so muerte, l'emperador [[Nerva]], anuló l'impuestu que teníen de pagar los xudíos. Múltiples rellatos del Talmud tán acomuñaos a esti viaxe. Dientro de los sabios contemporáneos a Rabí Akiva que fueron influyíos pol so pensamientu podemos mentar a Elisha ben Avuia, Eliezer ben Tzodok, Eleazar ben Azaria, [[Gamaliel II]], Yehuda ben Betheira, Iojanan ben Nuri, Rabí Iosei Haglili, Rabí Ismael, Janina ben Dosa, Simón ben Azai y Simón ben Zoma. L'academia de Bnei Brak tuvo gran sonadía, y los sos discípulos fueron numberosos, les cites talmúdicas lleven el númberu hasta 24.000, magar nun hai fontes fidedignes que sofiten esta cifra. [[Ficheru:Akivakever.jpg|thumb|balta de Rabí Akiva en [[Tiberíades]]]]Rabí Akiva yera unu de los miembros más activos del Sanedrín con sede en Yavne, y unu de los collaboradores más cercanos del Nasí Rabán Shimon ben Gamliel de Yavne. Al grupu d'estudiosos nucleados alredor de Akiva denominar "El viñéu de Yavne", dientro de los que se destacar Rabí Ismael ben Elisha.<ref>{{cita llibru|autor=Dubnow, Simón|títulu=Historia Universal del Pueblu Xudíu, tomu III Cap. 1 Item 6|añu=1951|editorial=Buenos Aires: EDITORIAL SIGAL}}</ref> Rabí Akiva tuvo una participación bien activa na [[Rebelión de Bar Kojba|rebelión]] contra l'[[Imperiu romanu]] encabezada por [[Simón bar Kojba]], a quien proclamó [[Mesíes xudíu|Mesíes]]. Foi prindáu polos Romanos y torturáu hasta morrer en [[Cesárea]] nel añu 135.<ref>[http://www.britannica.com/eb/question-11606/51/Akiba-ben-Joseph-died Enciclopedia Británica]</ref> L'acusación foi violar los decretos d'Adriano que prohibíen la enseñanza de la Tora. Rabí Akiva foi torturáu con peñes de fierro calecíos en caldia colos que-y arrincaben la piel y la carne, polo que ye consideráu unu de los 10 mártires del xudaísmu y el so nome ye recordáu nel serviciu de [[Yom Kippur]].<ref>[http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=228&letter=M Encyclopedia Xudía]</ref> La tradición cunta que foi torturáu nel momentu de dicir la plegaria del '''Shemá''', qu'afirma la [[Monoteísmu|unicidad divina]], y estendió la pallabra final '''Ejad''' (Unu) hasta finar.<ref>Talmud Bablí Tratáu Berajot 61b</ref> == Discípulos == D'alcuerdu al cómputu de [[Maimónides]], Rabí Akiva pertenez a la tercer xeneración de Tanaim. Dientro de los numberosos discípulos que tuvo, caben destacar de los pertenecientes a la "segunda xeneración": * [[Rabí Meir]] * Rabí [[Iudá ben Ilai]]<ref>[http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=632&letter=J&search=Judah%20ben%20ilai Enciclopedia Xudía]</ref> * Rabí [[Shimon chigre Yojai]], autor del [[Zohar]] según la tradición * Rabí [[José ben Halafta]], autor del Seder Olam Rabá.<ref>''Yevamot'', 82b; ''Nida'', 46b.</ref> * [[Rabí Nehemiá]], (autor de Mishnat hai-Middot, testu de Xeometría) Rabí Iehuda Hai-Nasi (conocíu como Rabí o Rebí); compilador de la Mishná, foi discípulu de Rabí Meir, quien-y tresmitió les enseñances de Rabí Akiva. Al respective de la primer xeneración de discípulos, el Talmud cúntanos que la mayoría finaron nuna gran epidemia mientres los díes de la [[Sefirat Hai'omer|cuenta del Omer]]. Na fiesta de [[Lag Baomer]] recuérdase la finalización de felicidá plaga.<ref>{{Cita web |url=http://www.jabad.org.ar/notasdetail.asp?nota=si&idnota=141 |títulu=Lag Baomer Jabad Lubavitch Arxentina |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070927235400/http://www.jabad.org.ar/notasdetail.asp?nota=si&idnota=141 |fechaarchivu=2007-09-27 }}</ref> [[Aquila de Sinope]] realizó una nueva traducción del ''[[Tanak]]'' al [[Idioma griegu|griegu]] so la supervisión de Rabí Akiba, siendo ta bien lliteral, a diferencia de la [[Septuaginta]]. Dientro de les diferencies podemos citar la traducción del versículu al respective de la profecía de la muyer mentada en '''Isaías 7:14''', onde la pallabra '''''hai-almah''''' ye traducida como "Muyer nueva" en llugar de "Virxe", como traduz la Septuaginta, yá que la pallabra hebrea pa Virxe ye '''''Betula'''''.<ref>{{cita llibru|autor=Ewert, David (1990)|títulu=A General Introduction to the Bible: From Ancient Tablets to Modern Translations.|añu=1990|editorial=Zondervan|id=ISBN 0-310-45371-2}}</ref> == Métodu == La metodoloxía desenvuelta por Akiva taba basada nuna interpretación del testu que daba principal importancia a cada lletra, pallabra y símbolu. D'esta manera, Akiva pudo afaer les lleis tresmitíes por tradición a les necesidaes del so tiempu. Los sos discípulos aplicaron esti acercamientu nos [[Midrásh|Midrashim]] que compilaron. Coles mesmes, Akiva entamó sistemáticamente el conxuntu de lleis (halajot) y tradiciones anteriores de la llei oral ([[Idioma hebréu|hebréu]]: ''Torá she beal pé'' תורה שבעל פה), que yera complexu y bien malo d'entender, dixebrando les lleis de la so exéxesis. Compiló y entamó les lleis en 6 seiciones y subseiciones, d'alcuerdu a la tema en cuestión. Esti sistema foi siguíu por Rabí Meir y el so discípulu, Rabí Iehuda Hai-Nasi, que lo utilizó al escribir la [[Mishná]]. Los trataos del [[Talmud]], al ser comentarios de los trataos de la Mishná, siguen esti orde. La [[exéxesis]] de les lleis les compiló nel [[Midrásh]], desenvolviendo tea métodu, (midrash halájico) y promulgó nueves lleis (halajot) deducíes lóxicamente de les anteriores, constituyendo un cuerpu llegal orgánicu. Esta ye una de les razones poles que-y lo considera fundador del Xudaísmu Rabínicu. El so códigu recibe'l nome de Mishná de Akiva. Iojanan Chigre Napá dexónos esta importante cita al respeutu de la composición y edición de la Mishná y otros testos halájicos: {{ cita|Nuesa Mishná vien direutamente de Rabí Meir, la Tosefta de Rabí Nehemiá, el Sifrá de Rabí Ieudá, y el Sifrei de Rabí Simón, pero toos ellos tomaron a Akiva como modelu nos sos trabayos y siguieron el so métodu (tratáu Sanedrín 86a)}} == Idees fundamentales == Akiva nunca escaeció'l so orixe humilde, y esto refléxase nes sos idees, dientro de les que podemos mentar:<ref>{{Cita web |url=http://jinuj.net/articulos_ver.php?id=90 |títulu=Jinuj.net: Rabi Akiva, el so Pensamientu<!-- Títulu xeneráu por un bot --> |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070928141617/http://jinuj.net/articulos_ver.php?id=90 |fechaarchivu=2007-09-28 }}</ref> * Les desigualdaes y [[inxusticia|inxusticies]] esistentes nel mundu creáu nun tienen d'interferir na nuesa creencia, polo que les [[lleis]] nun tienen d'escluyir nin esixir grandes sacrificios a los sectores más probes y débiles nin privilexar a los más poderosos. Por ex., nel casu de les sepultures costoses. * Les lleis civiles pueden interpretase. La llexislación tien de favorecer a los sectores más primíos, como viudes y güérfanos. Por ex. les lleis de Peá dando preferencia a les vilbes y güérfanos na recoyida de les faxines dexaes tras.<ref>http://www.iadb.org/Etica/Documentos/kli_judai.doc {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050909234111/http://www.iadb.org/Etica/Documentos/kli_judai.doc |date=2005-09-09 }} EL XUDAÍSMU RECLAMA EL COMPROMISU COL OTRU Y LA ACCIÓN autor Bernardo Kliksberg</ref> * La muyer tien de ser protexida. Por ex. dictaminó que si los ingresos d'una muyer yeren cimeres al costu del so caltenimientu, la diferencia yera de la so propiedá. * El matrimoniu tien de ser protexíu, polo qu'estableció dures penes contra la infidelidá. * Los comerciantes observantes de la [[Torá]] tienen de ser protexíos poles desventaxa qu'esto implica. Por ex. tienen llindáu'l marxe de ganancia.<ref>{{cita llibru|apellíos=Del Valle|nome=Carlos|editor=Ediciones Sigueme S.A.|títulu=La Misna|edición=Segunda Edición|id=ISBN 84-301-1342-8|páxines=674|capítulu=Orde Cuartu Daños Nesiquin|cita=" Hai dañu cuando esiste un recargu de cuatro pieces en venticuatro"}}</ref> * Les [[Superstición|supersticiones]] tienen de ser erradicadas del xudaísmu porque son una forma d'[[Idolatría]]. == Cites nel Tratáu de Principios == Dalgunes de les cites en Pirke Avot.<ref>{{cita llibru|autor=Seminariu Rabínicu Llatinoamericanu|títulu=SIDUR|añu=1989|editorial=Buenos Aires: Abel Resnik y Fíos|id=ISBN 950-99230-1-X}}</ref> === Xusticia y Benevolencia === La idea d'aplicación estricta de la Llei ye básica nel pensamientu de Rabí Akiva, polo que l'atributu divín de Benevolencia podría entrar en conflictu col de Xusticia. L'enseñó que Dios combina Bondá y Benevolencia con estricta Xusticia.<ref>[[Mishná]] Segundu orde Moed, Tratáu Hagiga 14a</ref> Dixo: {{cita|El mundu ye xulgáu con benevolencia pero tou depende de la mayoría de les nueses aiciones". (Pirke Abot Cap. 3:18)||azure|bold}} Esto ye, Dios ye benevolente, pero el resultáu del xuiciu sobre l'home ta dau por si predominen les nueses bones aiciones sobre les males o viceversa. === [[Llibre albedríu]] === Akiva sostenía enfáticamente la llibertá d'eleición nel Home, n'aparente contradicción cola predestinación. La so máxima al respeutu ta citada nel Pirke Avot: {{cita|Tou ta previstu pero l'home tien el llibre albedríu (Pirke Abot Cap. 3:18)||azure|bold}} Definiendo qu'esta aparente paradoxa a cencielles ta más allá de la capacidá de comprensión del Home. === Normes de vida === Al respective de como conducinos, Rabí Akiva diz: {{cita|La burlla y la frivolidá conducen al home a la inmoralidá. La tradición ye como una valla que salvaguarda la Torá, la beneficencia salvaguarda la riqueza, los votos conducen a l'astinencia, ente que'l silenciu conduz a la sabiduría.(Pirke Abot Cap. 3:17)||azure|bold}} == Cábala == Magar delles fontes minoritaries citar como autor del [[Séfer Ietzirá]],<ref>http://www.maqom.com/journal/paper14.pdf</ref> hai numberoses cites del testu anteriores a él. [[Aryeh Kaplan]] suxer la posibilidá qu'Akiva modificara'l testu, que nesa dómina tresmitíase oralmente, siguiendo'l so métodu de precisión en cada lletra y pallabra.<ref>{{cita llibru|autor=Aryeh Kaplan|títulu=Sefer Yetzirah El llibru de la creación|añu=2002|editorial=Madrid, Equipu Difusor del Llibru S.L.|id=ISBN 84-95593-06-8}}</ref> Al so discípulu, Rabí Shimon chigre Iojai, atribúyese-y la redaición del [[Zohar]], testu fundamental na [[Cábala]] xudía. Coles mesmes, Akiva ye mentáu en múltiples testos cabalísticos, como'l Shiur Komá, de Rabí Moshe Cordovero, el [[Sefer hai-Bahir]], y otros. == Rellatos == Esisten múltiples hagadot (rellatos) de Rabí Akiva tantu nel Talmud Ierushalmi como nel Talmud Babli. Vamos Mentar solo dalgunos d'ellos. === Modestia === Un exemplu de la so modestia ye la direutiva sobre'l so entierru dada al so fíu Simón, onde espresamente pide que'l so entierru seya simple, y que'l so siguidores honrar cumpliendo coles lleis de la Torá. El diz:<ref>Talmud Babli Makot 21b</ref> {{cita|Hermanos de la casa d'Israel, escuchenme. Non porque yo seya un estudiosu deben ustedes allegar en gran númberu; esiste xente mas docta que yo. Non porque seya un home ricu, porque hai muncha xente mas rica que yo. La xente del sur conoz a Akiba, pero ¿cuanta xente de la [[Galilea]] conozme?. Los homes conócenme, pero ¿cuantes muyeres y neños conócenme?}} === Fe === Rellata'l Talmud:<ref>Talmud Babli Makot 24b</ref> {{cita|Raban Gamliel, Rabi Eleazar ben Azarya, Rabi Yehoshua y Rabi Akiva xubieron nuevamente a [[Xerusalén]]. Al aportar a Har Hazofim (monte Scopus), resgaron les sos ropes en señal de duelu. Dempués cuando llegaron al monte del Templu, vieron a un foín que salía del llugar del Sacta Sactorum. Ellos empezaron a llorar menos Rabi Akiva que ría. Preguntáron-y: ¿Por que ris?, y él preguntó-yos ¿ Ustedes, por qué lloren? Contestáron-y: Este ye'l llugar sobre'l que ta escritu «y l'estrañu que s'avera tien de morrer» (Bamidbar 1) y agora los foinos caminen sobre esi llugar, como nun vamos llorar.Rabi Akiva contésto-yos: por eso ríu, como ta escritu en Yeshayahu 8 «voi atestiguar con testigos fieles, con Uria el sacerdote y con Zejatria ben Yebarjihu». Los nuesos sabios preguntaron ¿porque ta puestu Uria xunto a Zejaria? Uria vivió mientres el Primer Templu y Zejaria mientres el Segundu Templu. El motivu ye que tán coneutaos el versículu de la profecía de Zejaria col de la profecía de Uria. En Uria ta escritu (Mija 3) «Por tal Razón, pola vuesa culpa, Zión va ser llabrada como un campu, Xerusalén va convertir nuna pila d'escombros y el Monte del Templu va ser como montes cubiertos de monte.» En Zejaria ta escritu (Zejaria 8-4) «Asina dixo'l Dios de los Exércitos, inda se van a sentar vieyos y vieyes nes cais de Xerusalén y l'home col so sofitu na so mano pola so llonxevidá. Y les cais de la ciudá enllenar de neños y neñes que xugaren nes sos cais.» Hasta que nun se cumplió la profecía de Uria tarrecí que nun se diba a cumplir la profecía de Zejaria, pero agora que se cumplió la profecía de Uria, se que la profecía de Zejaria va cumplise. Ellos dixéron-y: “Akiva, consolástinos”}} === Rellación cola so esposa === El Talmud Babli tratáu Shabat 86a cúntanos: {{cita|Rabí Akiva regaló-y una xoya d'oru bien importante a la so esposa. La esposa del Nasí Raban Gamliel vio la xoya, Le dio pesar y protestó al so maríu. Ésti contestó-y: «Si tu fixeres pol mio lo qu'ella fixo por él, yo fixera por ti lo qu'él fixo por ella». (en referencia a qu'ella cortó les sos trences y vender por qu'él pudiera siguir colos sos estudios de Torá) }} === Entrada al Paraísu === El Talmud Babli Tratáu Jaguigá 14.2 cúntanos: {{cita|Cuatro entraron al Pardes, Ben Azái, Ben Zomá, Elisha ben Abuya y Rabí Akiva. Ben Azái reparó y allorió. Ben Zomá reparó y morrió, Elisha ben Abuya cortó les amarres, Rabí Akiva entró en paz y salió en paz. }} La pallabra Pardes n'hebréu puede traducise como xardín, en referencia al paraísu, pero tamién s'interpreta ye'l acrónimu de los cuatro formes d'interpretación de la Torá: :'''P''' por Pshat: Interpretación lliteral :'''R''' por Remez: Interpretación alusiva'l contestu, onde toles lletres dícennos daqué. :'''D''' por Drash: Interpretación Exexética. :'''S''' por Sod: Interpretación secreta o mística. Esta cita tien múltiples interpretaciones, sobremanera cabalístiques.<ref>[http://www.halel.org/contenido.asp?idcontenido=98 Halel]</ref> La mayoría de los estudios concuerden en tomar esta cita como prueba que Rabí Akiva estudiaba los testos secretos cabalísticos. === Enseñanza de la Torá === Rabí Akiva siguió la enseñanza de la Torá en públicu entá cuando'l gobiernu romanu haber prohibíu con pena de muerte según los decretos d'Adriano. Papus ben Iehuda, alvirtió-y que taba poniendo en riesgu la so vida. Rabí Akiva contestó-y cola siguiente parábola: {{cita|Un foín taba caminando una vegada pela vera d'un ríu, y vio que los pexes nadaben d'un llau al otru. «¿De qué tán fuxendo?», preguntó-y a los pexes. «Escapamos de les redes del pescador», contestáron-y. «Nesi casu vengan y quédense xunto al mio na tierra seca», dixo'l foín. Los pexes contestáron-y «¿A ti ye al que describen como'l más intelixente de los animales?, Nun yes astutu sinón tontu. Si equí na agua que ye onde vivimos tamos en peligru, cuánto más lo taremos na tierra seca, onde seguro vamos morrer».}} Un Midrash cunta que [[Moisés]] preguntó-y a Dios nel Sinai, cuando taba recibiendo la llei, si ta siguiría nel tiempu. Dios amosólu a Moisés l'academia de Rabí Akiba nuna clase colos alumnos, y Moisés nun entendió nada de lo qu'Akiva esplicaba. Nun momentu, unu de los alumnos preguntó-y a Akiba d'onde venía esa llei, y Akiba contestó: Moisés recibir de Dios nel Sinai. Y Moisés aselóse sobre'l futuru de la Halajá. === Enseñanza de los Kethuvim === Respectu al [[Cantar de los Cantares]], Rabí Akiva espresó'l so apreciu asina: {{cita|El mundu enteru nun yera dignu del día en qu'esti Cantar sublime foi dada a Israel.}} (Mishna Yadayim 3:5). <div style="text-align: center; "> <timeline> ImageSize = width:590 height:120 PlotArea = width:570 height:25 left:0 bottom:55 TimeAxis = orientation:horizontal DateFormat = yyyy Period = from:-250 till:2000 AlignBars = early ScaleMajor = unit:year increment:200 start:-200 ScaleMinor = unit:year increment:50 start:-200 Colors = id:turkiz value:rgb(0,0.76,0.76) id:treaty value:rgb(0.6,0.8,0.6) id:lightgrey value:rgb(0.6,0.8,0.4) id:darkgrey value:rgb(0.6,0.8,0) id:Celadon value:rgb(0.67,1,0.68) id:TeaGreen value:rgb(0.81,0.94,0.75) Define $hx = 15 # shift text to right side of bar PlotData = bar:Leaders color:blue width:20 align:left fontsize:s from:-250 till:0 color:treaty shift:(-10,$hx) text:[[Zugot]] from:0 till:220 color:turkiz shift:(-20,$hx) text:[[Tanaim]] from:220 till:500 color:TeaGreen shift:(-20,$hx) text:[[Amoraim]] from:500 till:625 color:darkgrey shift:(-20,$hx) text:[[Savoraim]] from:625 till:1050 color:turkiz shift:(-15,$hx) text:[[Geonim]] from:1050 till:1500 color:TeaGreen shift:(-20,$hx) text:[[Rishonim]] from:1500 till:2000 color:treaty shift:(-20,$hx) text:[[Ajaronim]] LineData = layer:front # all lines in front of bars unless stated otherwise from: 50 till: 135 atpos: 65 color:red width:2. Legend = columns:4 left:125 top:25 columnwidth:150 Colors = id:aaa value:red legend:Akiva. </timeline> </div> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Akiva ben Joseph}} === En castellán === * [http://www.masuah.org/rabi_akiva.htm Biografía en Masuah] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070915072937/http://www.masuah.org/rabi_akiva.htm |date=2007-09-15 }} * [http://jinuj.net/articulos_ver.php?id=90 Pensamientu Jinuj] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928141617/http://jinuj.net/articulos_ver.php?id=90 |date=2007-09-28 }} === N'inglés === * [https://web.archive.org/web/20080706025358/http://www.chabad.org/277384 A biography of Rabbi Akiva] * [https://web.archive.org/web/20070815015918/http://www.ou.org/chagim/elul/akiva.htm OU.org: Rabbi Akiva, Master of Teshuvah] * [http://www.yarzheit.com/heavensregister/rabbiakiva.htm Photos of Rabbi Akiva's tomb in Tiberias] * [https://web.archive.org/web/20070311131905/http://www.chabad.org/search/keyword.asp?scope=6198&kid=1418 A collection of articles on Rabbi Akiva's teaching] from [https://web.archive.org/web/20040526044623/http://www.chabad.org/ Chabad Knowledge Base] * [http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=1033&letter=A Jewish Encyclopedia article on Akiba], by Louis Ginzberg. {{NF|?|135}} {{Tradubot|Akiva ben Iosef}} [[Categoría:Mártires xudíos]] [[Categoría:Rabinos]] [[Categoría:Asia nel sieglu II]] [[Categoría:Relixosos y relixoses]] elbs45pe53lyxjdr7vv2zzqt4xymawz Zona metropolitana de Guadalajara 0 93832 4376965 4372470 2025-06-17T14:45:22Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá encuesta => dicha encuesta 4376965 wikitext text/x-wiki {{rexón}} La '''Zona Metropolitana de Guadalajara''' o '''ZMG''' ye l'área xeográficu resultante del fenómenu de conurbación que tuvo la capital del [[Jalisco|Estáu de Jalisco]] xunto coles cabeceres municipales aledañas. En xunto, les ciudaes y llocalidaes fundíes, son coloquialmente llamaes como ''Ciudá de Guadalajara'', por ser la capital del estáu la ciudá más poblada y con mayor relevancia histórica na Rexón Centro de Jalisco. Esta zona metropolitana ye la segunda más poblada de Méxicu, dempués de la [[Zona Metropolitana del Valle de Méxicu]], según datos del [[Institutu Nacional d'Estadística y Xeografía]] (INEGI) del censu de [[2015]].<ref name=inegicenso>{{Cita web |url=http://www.inegi.gob.mx/est/contenidos/espanol/proyeutos/conteos/conteo2005/sintesis.pps |títulu=Población - Zones Metropolitanes más poblaes |añu=2005 |fechaaccesu=8 d'agostu de 2008|formatu=Presentación de [[PowerPoint]] [pps] |editorial=Institutu Nacional d'Estadística y Xeografía}}</ref>Ye parte de la macro rexón del [[Bajío Occidente]] o ''' Centro Occidente''' de [[Méxicu]]<ref>http://www.reportur.com/mexico/2016/05/11/fibra-inn-podria-llegar-a-50-hoteles-antes-de-que-remate-2016/</ref><ref>http://eleconomista.com.mx/estaos/2016/05/02/guanajuato-vivienda-mas-cara-region-bajio</ref><ref>http://www.excelsior.com.mx/nacional/2013/06/02/902058</ref><ref>http://t21.com.mx/opinion/bitacora/2013/08/16/bajio-nuevu-milagru-mexicanu</ref><ref>{{Cita web |url=http://libreriacide.com/librospdf/DTE-550.pdf |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170314000143/http://libreriacide.com/librospdf/DTE-550.pdf |fechaarchivu=2017-03-14 }}</ref><ref>http://www.informador.com.mx/economia/2015/583574/6/estaos-del-bajio-crecen-a-ritmu-asiatico-banamex.htm</ref><ref>http://www.colmich.edu.mx/rellaciones25/files/revistes/004/LuisGonzalez.pdf</ref><ref>https://books.google.com.mx/books?id=h9WXGiF4-dYC&pg=PA273&lpg=PA273&dq=guadalajara+como+ciudá+d'el+bajio&source=bl&ots=o8DbzPm0g2&sig=QHFFYeNYqOQMBf4z5fQRxCsWT-g&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwi8rbXCjLnTAhVC5YMKHYrkAhgQ6AEIWjAG#v=onepage&q=guadalajara%20como%20ciudá%20d'el%20bajio&f=false</ref> == Delimitación == La Zona Metropolitana de Guadalajara, d'alcuerdu al decretu 254000/LX/15, aprobáu pol Congresu del Estáu de Jalisco, alcontrar na parte central del estáu mexicanu de Jalisco y ta conformada oficialmente por 9 conceyos, de los cualos 6 son consideraos como conceyos centrales, esto ye, conceyos que cunten con una conurbación continua. Dichos seis municipios son: [[Guadalajara (Méxicu)|Guadalajara]], [[Zapopan]], [[Tlaquepaque|San Pedro Tlaquepaque]], [[Tonalá (Jalisco)|Tonalá]], [[El Saltu (Jalisco)|El Saltu]] y [[Tlajomulco de Zúñiga]], los otros trés conceyos son: [[Juanacatlán]], [[Ixtlahuacán de los Marmiellos]] y [[Zapotlanejo]] que son consideraos como conceyos esteriores pertenecientes a la zona metropolitana, pero que nun formen parte de la urbanización continua (conurbación).<ref name=zmg>{{Cita web |url=http://www.inegi.gob.mx/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/geografia/publicaciones/delimex05/DZMM_2005_0.pdf |títulu=Delimitación de les zones metropolitanes de Méxicu |añu=2005 |fechaaccesu=8 d'agostu de 2008 |formatu=Portable Document Format |editorial=Institutu Nacional d'Estadística y Xeografía|páxina=182}}</ref> == Alministración y servicios públicos == La zona metropolitana nun implica una sola entidá alministrativa, anque si comparte un Conseyu Metropolitanu y un cuerpu policiacu llamáu Metropolicia. La Metropolicía ye un cuerpu policiacu que nun ye d'un únicu mandu, si non que depende de l'alministración de cada municipalidá, aun así la Metropolicía, que encárgase de la vixilancia y proteición de los seis conceyos centrales de la zona metropolitana (Guadalajara, El Saltu, Tlajomulco de Zúñiga, Tlaquepaque, Tonalá y Zapopan), comparte'l mesmu diseñu vehícular, el mesmu reglamentu y la mesma equipación, amás les metropolicías de cada conceyu tán autorizaes a entrar a otru conceyu ayenu al so col enfotu d'una persecución o solicitú d'ayuda.<ref>{{Cita web |url=http://www.lajornadajalisco.com.mx/2008/02/27/index.php?section=sociedad&article=010n1soc |títulu=Estudien alcaldes de la Zona Metropolitana homologación de sueldos de la Metropolicía |autor=Ferrer, Mauricio |editorial=La Jornada Jalisco |añu=27 de febreru de 2008 |fechaaccesu=30 d'agostu de 2008}}</ref> Los servicios d'agua potable y alcantarelláu son apurríos pol Sistema Intermunicipal de los Servicios d'Agua Potable y Alcantarelláu, que brinda'l serviciu a cuatro municipios de la zona los cualos son Guadalajara, Zapopan, Tlaquepaque y Tonalá. == Población y estensión territorial == [[Ficheru:Mapa ZMG.svg|thumb|370px|Mapa de la ''Zona Metropolitana de Guadalajara'' (en ''verde'' y ''mariellu'') y la so respeutiva [[conurbación]].]]La población total de la zona metropolitana sumó 4,796,603 habitantes nel 2015,<ref name="INEGI_Pob_2010_resultancies_definitives"/> distribuyíos nos ocho conceyos pertenecientes a la zona, esto ye, nuna superficie total de 2,384.66 km² con una densidá permediu de 2,011.44 habitantes per km². El conceyu más pobláu de la zona ye Guadalajara con una población de 1,460,148 habitantes; en contraste con Juanacatlán, que con 17,955 habitantes ye'l menos pobláu de los ocho conceyos.<ref>{{Cita web |url=http://www.inegi.gob.mx/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/geografia/publicaciones/delimex05/DZMM-2005_21.pdf |títulu= Zona Metropolitana de Guadalajara |añu=2005 |editorial= Institutu Nacional d'Estadística y Xeografía |fechaaccesu=18 d'agostu de 2008|páxina=2|formatu= Portable Document Format |obra=Delimitación de les zones metropolitanes de Méxicu 2005}}</ref> {| class="wikitable sortable" |- background-color="#B3B7FF" ! Non.<sup><small>1 ||Conceyu || Pob. (hab)<ref name="INEGI_Pob_2010_resultancies_definitives">{{Cita web |url= http://www.inegi.org.mx/sistemes/olap/Proyeutos/bd/censos/cpv2010/PT.asp?s=est&c=27770&proy=cpv10_pt |autor= [[Institutu Nacional d'Estadística y Xeografía|INEGI]] |añu= 2015 |títulu= Censo de población y vivienda 2015 - Estaos Xuníos Mexicanes Resultaos Definitives por Entidá y Conceyu |editor= [[Institutu Nacional d'Estadística y Xeografía]] |fechaaccesu=9 d'avientu de 2011 |formatu= HTML }}</ref> || Sup. (km²)<ref>{{Cita web |url=http://www.inegi.org.mx/sistemes/TabuladosBasicos/preliminares2010.aspx |títulu=Municipio de Méxicu - Conceyos de Jalisco |añu=2005 |editorial=Conceyos.com.mx |fechaaccesu=11 d'agostu de 2008|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.inegi.org.mx/sistemes/TabuladosBasicos/preliminares2010.aspx|fechaarchivu=1 d'avientu de 2015}}</ref> || hab./km² |-bgcolor="f5f5f5" |+ '''Desglose de datos de la ZMG (según INEGI, 2015)''' |-bgcolor="#e6e6FA" |<center>1 | [[Guadalajara (Jalisco)|Guadalajara]] |align="right"|1,460,148 |align="right"|150.20 |align="right"|9,721.36 |-bgcolor="#F8F8FF" |<center>2 | [[Zapopan]] |align="right"|1,332,272 |align="right"|893.20 |align="right"|1,491.57 |-bgcolor="#e6e6FA" |<center>3 | [[Tlaquepaque|San Pedro Tlaquepaque]] |align="right"|664,193 |align="right"|270.00 |align="right"|2,459.97 |-bgcolor="#F8F8FF" |<center>4 | [[Tlajomulco de Zúñiga]] |align="right"|549,442 |align="right"|636.90 |align="right"|862.68 |-bgcolor="#F8F8FF" |<center>5 | [[Tonalá (Jalisco)|Tonalá]] |align="right"|536,111 |align="right"|119.58 |align="right"|4,483.28 |-bgcolor="#e6e6FA" |<center>6 | [[El Saltu (Jalisco)|El Saltu]] |align="right"|183,437 |align="right"|41.50 |align="right"|4,420.17 |-bgcolor="#e6e6FA" |<center>7 | [[Ixtlahuacán de los Marmiellos]] |align="right"|53,045 |align="right"|184.20 |align="right"|287.98 |-bgcolor="#F8F8FF" |<center>8 | [[Juanacatlán]] |align="right"|17,955 |align="right"|89.08 |align="right"|201.56 |-bgcolor="#e6e6FA" |<center>9 | '''Total ZMG''' |align="right"| '''4,796,603''' |align="right"|'''2,384.66''' |align="right"|'''2,011.44''' |- |}<sup><small>1</sup> N'orde descendente según la so población.</small> === Evolución y proyeición demográfica === {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=250px style="float:right; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5y text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=3 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="#084B8A"|Evolución demográfica de la ZMG''' |- ! style="background:#e9e9e9;" | '''Añu''' ! style="background:#e9e9e9;" | '''Polación (hab.)''' ! style="background:#e9e9e9;" | '''Crecedera'''<sup>1</sup> |- | style="background:#f0f0f0;" align=center| 1950 | style="background:#f0f0f0;" align=center| 478,912 | style="background:#f0f0f0;" align=center| 6,08% |- | align=center| 1970 | align=center| 1,527,984 | align=center| 3,37% |- | style="background:#f0f0f0;" align=center| 1990 | style="background:#f0f0f0;" align=center| 2,153,868 | style="background:#f0f0f0;" align=center| 2,7% |- |align=center|1995 |align=center|2,882,417 |align=center|1,4% |- | style="background:#f0f0f0;" align=center|2000 | style="background:#f0f0f0;" align=center|3,699,136 | style="background:#f0f0f0;" align=center|1,8% |- |align=center|2005 |align=center|4,095,853 |align=center|1,7% |- | style="background:#f0f0f0;" align=center|2010 | style="background:#f0f0f0;" align=center|4,434,878 | style="background:#f0f0f0;" align=center|- |- | style="background:#f0f0f0;" align=center|2015 | style="background:#f0f0f0;" align=center|4,796,603 | style="background:#f0f0f0;" align=center|- |- |colspan=3 style="background:#e9e9e9;" align=left|<sup>1</sup> Tasa de crecedera media añal.<br /><sup>2</sup> Estimación según datos de 2010.<br />NOTA: Los datos de 1950 y 1970 basar nos agora consideraos conceyos centrales. |- |colspan=3 style="background:#e9e9e9;" align=center|<small>Fonte: INEGI, 2005; CONAPO (proyeiciones 1950-2030).<ref name=zmg /> |- |} Los conceyos que conformen a la Zona Metropolitana de Guadalajara, tienen un enclín a la concentración de la población rexonal, según a la población total del estáu. A lo llargo del [[sieglu XX]] la población de la Zona Metropolitana foise amontando por cuenta de la concentración de la población estatal nésta. Nos años de 1950, 1970 y 2000, concentraba'l 27.4, 46.4 y 58.0 per cientu, respeutivamente, ente que pal 2007 concentraba al 66 per cientu de la población del estáu. Pa los años vinientes, proyéctase una concentración mayor pa la zona, yá que pal [[2030]] envalórase que los conceyos metropolitanos van allugar casi'l 70 per cientu de la población estatal. Cola consecuente agudización de la problemática qu'esto trai; no social, el tresporte, el mediu ambiente, etcétera. Coles mesmes, el conceyu que se proyeuta como'l más pobláu na zona pa los años vinientes va ser Zapopan, siguíu de Guadalajara, qu'a diferencia del restu de los conceyos de la zona presentó un decremento poblacional: pasando de los 1.6 millones d'habitantes en 2005 a los 1.2 envaloraos pal 2030. En 2007, el conceyu de Guadalajara concentró'l 38.0 per cientu y Zapopan el 29.0 per cientu de la ZMG; ente que los conceyos de Tlajomulco el 6.0 per cientu y El Saltu'l 3.0 per cientu. Ente que para [[2012]] el conceyu que va axuntar la mayor cantidá d'habitantes va siguir siendo Guadalajara con un 33.6 per cientu, siguíu por Zapopan quien va concentrar el 29.6 per cientu de la población; espérase que pa 2030 estos pesos proporcionales inviértanse, por que Guadalajara ocupe'l segundu llugar con 22.5 puntos y Zapopan con 31.1 puntos porcentuales. En 2030 el conceyu de Tlajomulco (12.8%) va degolar en participación de población a la de Tonalá (12.5%).<ref name=pobzmg>{{Cita web |url=http://coepo.jalisco.gob.mx/PDF/Analisissociodemograficos/Zmg.pdf |títulu=Analís Sociodemográfico pa la Zona Metropolitana de Guadalajara |autor=COEPO |editorial=Gobiernu de Jalisco |añu= marzu de 2008 |fechaaccesu=3 de payares de 2009 |formatu=PDF |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://coepo.jalisco.gob.mx/PDF/Analisissociodemograficos/Zmg.pdf|fechaarchivu=1 d'avientu de 2015}}</ref> == Llocalidaes == La Zona Metropolitana de Guadalajara cunta con 48 [[llocalidaes]] según el INEGI, de toes elles la llocalidá más poblada ye la de Guadalajara con pocu más de 1.6 millones d'habitantes, dicha llocalidá ye la única del conceyu homónimu, siendo esti postreru xunto con Juanacatlán los conceyos con menor cantidá de llocalidaes (solo una por conceyu), Tlajomulco de Zúñiga cunta con 21 llocalidaes, Tonalá con 8, Tlaquepaque con 8, Zapopan con 9, El Saltu con 6 y Ixtlahuacán de los Marmiellos con 4. Les llocalidaes de la zona metropolitana, per cada conceyu, son:<ref>{{cita web |url=http://www.inegi.gob.mx/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/geografia/publicaciones/delimex05/DZMM-2005_21.pdf |títulu=Zona Metropolitana de Guadalajara: anexu estadísticu |fechaaccesu=9 d'ochobre de 2008 |añu=2005|formatu=PDF |páxina=2|editorial=INEGI}}</ref> {|width=100% |-valign=top |'''Guadalajara''' {{AP|División alministrativa de Guadalajara (Méxicu)}} * Guadalajara '''Ixtlahuacán de los Marmiellos:''' * Ixtlahuacán de los Marmiellos * Atequiza * Les Aguilillas * La Capiya del Abellugu '''Juanacatlán:''' * Juanacatlán '''El Saltu:''' * El Saltu * Les Pintes * Les Pintitas * San José del Castillo * Ex-Facienda El Castillo * San José'l Verde (El Verde) * El Quince (San José'l Quince) * El Terrero (San José El Terrero) |'''Tlajomulco de Zuñiga:''' * Tlajomulco de Zúñiga * Cajititlán * San Miguel Cuyutlán * San Xuan Evanxelista * San Lucas Evanxelista * Cuexcomatitlan * Los Gavilanes * [[San Agustín (Jalisco)]] * San Sebastián el Grande * Santa Cruz de les Flores Santa Cruz del Valle * La Unión del Cuatro (San José del Valle) * Zapote del Valle (Zapote de Santa Cruz) * Club de Golf Santa Anita * L'Alamea * Palombar * La Tisoria * Xardinos de San Sebastián * Fraccionamiento Ranchu Allegre * El Capulin * Facienda Santa Fe * Fraccionamiento Real del Valle (El Paraísu) * Fraccionamiento Villes de la Facienda * Fraccionamiento Xardinos de Verano * Loma de San Agustín * Valle Doráu Inn * Concepción del Valle |'''Tlaquepaque:'''. * Tlaquepaque * Santa Anita * Santa María Tequepexpan * Toluquilla * San Martín de les Flores * San Pedrito * Tateposco * Les Xuntes * Les Pintes * Manuel López Flera '''Tonalá:'''<ref>{{cita web |url=http://www.tonala.gob.mx/portal/i-ayu/ayunt-delegaciones2.php |títulu=Delegaciones: Rellación de delegaos y axentes municipales |fechaaccesu=16 de xunu de 2011 |añu=2010 |editorial=Conceyu de Tonalá|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.tonala.gob.mx/portal/i-ayu/ayunt-delegaciones2.php|fechaarchivu=1 d'avientu de 2015}}</ref> * El Rosariu * Paséu del Prau * Tonalá * Colonia Jalisco * Llomba Dorada * Santa Cruz de las Huertas * El Vado * Coyula * Ponte Grande '''Zapopan:''' * Zapopan * La Madalena (San José Ejidal) * Nextipac del Neñu Jesus * [[Nuevu Méxicu (Zapopan)|Nuevu Méxicu]] * San Esteban (San Miguel Tateposco) * Tesistán ([[San Francisco Tesistán]]) * La Venta del Estelleru * BAM 5 * Zona Real * Chapalita * Ciudá Bugambilias * Villes Del Valle * Valle Imperial |} <div align=center> <!-- galería de mapes --> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=600px style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em |colspan=8 style="background:#SteelBlue; color:white; font-size:100%" align=center bgcolor="SteelBlue"|'''Elevaciones na ZMG''' |- |align=center valign=center bgcolor="white"|[[Ficheru:Cerro del Colli2.jpg|270px]] |align=center valign=center bgcolor="white"| [[Ficheru:Cerro del cuatro.jpg|270px]] |- |style="background:#e9e9e9;" align=center|'''Cuetu del Colli''' |style="background:#e9e9e9;" align=center|'''Cuetu del Cuatro''' |- |} </div> == Economía == Pa tolos conceyos arreyaos, pertenecer a la zona metropolitana de Guadalajara ye de gran relevancia, pos al ser la capital de Jalisco, foi'l centru del desenvolvimientu y del poder políticu y económicu d'esi estáu, de cuenta que los conceyos pueden participar en proyeutos d'urbanización cofinanciaos pol Gobiernu del Estáu en beneficiu de tolos conceyos. Esta situación plantega nuevos retos en materia de definición de competencies y de coordinación ente los trés órdenes de gobiernu, que faigan posible la planeación y alministración integral del territoriu, la xestión eficiente de los servicios públicos y l'exerciciu plenu de los derechos de los sos ciudadanos, elementos indispensables pa la gobernabilidad y el desenvolvimientu sustentable de les zones metropolitanes. Nesti contestu, la identificación del númberu y tamañu de la zona metropolitana ye de fundamental interés pa tomar de decisiones, especialmente pa los distintos sectores encargaos de diseñar y instrumentar polítiques de desenvolvimientu con un referente territorial.<ref name=zmg /> En ciertes partes de la Zona Metropolitana de Guadalajara'l nivel de vida ye comparable al de países d'altu desenvolvimientu; sicasí, dichu nivel de vida nun ye representativu de tolos conceyos, tamién esisten pela redolada o periferia de la ciudá, círculos de desigualdá y probeza. === Trabayu === De siguío amuésase una llista de los porcentaxes de población que mora y trabaya dientro o fora de cada conceyu:<ref name=zmg /> {| {{tablaguapa}} |-bgcolor="F0F0F0" ! rowspan="2" align="autu" style= "width: 10em" |<small>Conceyu !rowspan="2" align="autu" style= "width: 06em" |<small>Distancia a la ciudá central (km) ! colspan="3" align="autu" |<small>Población ocupada residente nel conceyu 2000 ! colspan="3" align="autu" |<small>Población ocupada emplegada nel conceyu 2000 ! rowspan="2" align="autu" style= "width: 06em" |<small>Población ocupada n'actividaes non agrícoles (%) |-bgcolor="#F5F5F5" ! align="autu" style="width: 04em"|<small>Trabaya nel conceyu (%) ! align="autu" style="width: 04em"|<small>Trabaya nos conceyos centrales (%) ! align="autu" style="width: 04em"|<small>Trabaya n'otros conceyos (%) ! align="autu" style="width: 04em"|<small>Mora nel conceyu (%) ! align="autu" style="width: 04em"|<small>Mora nos conceyos centrales (%) ! align="autu" style="width: 04em"|<small>Mora n'otros conceyos (%) |- | Guadalajara |align="right"| 0.0 |align="right"|89.5 |align="right"|9.5 |align="right"|1.0 |align="right"|75.8 |align="right"|21.7 |align="right"|2.5 |align="right"|99.6 |- | Ixtlahuacán de los<br />Marmiellos |align="right"| 24.6 |align="right"|71.7 |align="right"|22.5 |align="right"|5.8 |align="right"|92.1 |align="right"|5.6 |align="right"|2.3 |align="right"|83.9 |- | Juanacatlán |align="right"| 12.7 |align="right"|50.8 |align="right"|47.3 |align="right"|1.9 |align="right"|81.4 |align="right"|11.9 |align="right"|6.6 |align="right"|83.3 |- | El Saltu |align="right"| 0.0 |align="right"|82.2 |align="right"|16.5 |align="right"|1.3 |align="right"|52.9 |align="right"|40.8 |align="right"|6.3 |align="right"|98.1 |- | Tlajomulco de Zúñiga |align="right"| 0.0 |align="right"|73.3 |align="right"|25.8 |align="right"|0.9 |align="right"|75.9 |align="right"|19.3 |align="right"|4.9 |align="right"|88.9 |- | Tlaquepaque |align="right"| 0.0 |align="right"|63.2 |align="right"|35.4 |align="right"|1.4 |align="right"|78.4 |align="right"|21.2 |align="right"|0.5 |align="right"|98.3 |- | Tonalá |align="right"| 0.0 |align="right"|57.3 |align="right"|41.3 |align="right"|1.4 |align="right"|84.2 |align="right"|15.6 |align="right"|0.2 |align="right"|98.4 |- | Zapopan |align="right"| 0.0 |align="right"|71.2 |align="right"|27.6 |align="right"|1.2 |align="right"|82.3 |align="right"|16.7 |align="right"|0.9 |align="right"|98.4 |} === Actividaes económiques === Nos últimos años amontóse la llocalización industrial, na zona metropolitana, principalmente en delles cañes de punta como la electrónica y la cibernética, lo qu'hai impresu un nuevu sellu a la estructura granible y a la fisonomía de los suburbios tapatíos. La base económica de la ZMG encontar nuna industria diversificada, les principales actividaes económiques de la zona tán basaes nel sector terciario y secundario. La ZMG ye la segunda aglomeración del país en términos de los sos intercambios comerciales y la tercera pol volume de la so producción industrial. La conurbación concentra cerca del 75 per cientu de les industries jaliscienses, siendo asina'l principal centru d'actividaes económiques del estáu. Les principales actividaes na zona metropolitana son la industria manufacturera, el comerciu, los servicios personales y de caltenimientu según los servicios comunal y social.<ref name=econo>{{Cita web |url=http://www.iiec.unam.mx/actividad/seminario/extras/SEUR-2001/12-esteban%20wario.pdf |títulu=Guadalajara, crecedera metropolitana y financeamiento pal desenvolvimientu |autor=Wario Hernández, Esteban |añu=5 de marzu de 2002 |fechaaccesu=4 de setiembre de 2008|páxina=14|formatu=Portable Document Format |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.iiec.unam.mx/actividad/seminario/extras/SEUR-2001/12-esteban%20wario.pdf|fechaarchivu=1 d'avientu de 2015}}</ref> == Calidá de vida == La calidá de vida nos conceyos centrales de la zona metropolitana de Guadalajara (Guadalajara, El Saltu, Tlajomulco de Zúñiga, Tlaquepaque, Tonalá y Zapopan) foi calificada polos sos habitantes con un nivel de 74/100 según la Primer Encuesta Ciudadana de Perceición sobre Calidá de Vida realizada nel añu 2011. Según los resultaos de dicha encuesta 6 de cada 10 ciudadanos consideren a la ciudá meyor que'l restu del país. Per otru llau, 1 de cada 10 habitantes cree que les condiciones de vida na ciudá son inferiores a otres ciudaes de Méxicu. Amás, los ciudadanos consideren como aprobatoria la salú y vivienda na zona metropolitana, ente que refierten los niveles de seguridá y l'actuar del gobiernu.<ref name=calv>{{cita noticia |nome=David |apellíu=Gómez Álvarez |títulu=Cómo vamos: 7.4 en calidá de vida |url=http://www.informador.com.mx/primer/2011/306393/6/como-vamos-74-en-calidá-de-vida.htm |obra=L'Informador editorial=Unión Editorialista |fecha=12 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=13 de xunetu de 2011 }}</ref> Coles mesmes, una encuesta realizada por [[Consulta Mitofsky]] realizada en 2010 asitió a la ciudá de Guadalajara como la meyor ciudá del país pa vivir, según la opinión pública.<ref>{{Cita web |títulu=Méxicu: ónde vivir, folgar, vacacionar, trabayar o estudiar. |url=http://www.consulta.mx/Descargar.aspx?q=ArchivoEstudio&a=490 |formatu=PDF |editorial=Consulta Mitofsky |añu=9 de xineru de 2011 |fechaaccesu=25 de xunetu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110921025404/http://www.consulta.mx/Descargar.aspx?q=ArchivoEstudio&a=490 |fechaarchivu=2011-09-21 }}</ref> === Marxinación social === [[Ficheru:Marginacion ZMG.svg|thumb|Índiz de marxinación per llocalidá:{{lleenda|#8B0000|Bien altu|cantu=solid 1px black}}{{lleenda|#FF0000|Altu|cantu=solid 1px black}}{{lleenda|#FFA500|Mediu|cantu=solid 1px black}}{{lleenda|#FFFF00|So|cantu=solid 1px black}}{{lleenda|#FFFFE0|Bien so|cantu=solid 1px black}}]]Según los resultaos llograes pol II Conteo de Población y Vivienda, realizáu pol INEGI en 2005, los seis conceyos centrales de la Zona Metropolitana de Guadalajara teníen un grau de marxinación bien baxu con respectu al restu de los conceyos jaliscienses. En materia d'educación, de los seis conceyos de la ZMG, El Saltu ye'l conceyu con mayor porcentaxe d'analfabetismu (6.1%). Los conceyos que cunten col mayor porcentaxe de población ensin primaria completa son Tlajomulco de Zúñiga y El Saltu; col 21.9 y 19.7%, respeutivamente. Con al respeutive de les faltes de los ocupantes de les viviendes la distribución ye la siguiente: Tlajomulco ye'l conceyu con mayor porcentaxe de viviendes ensin serviciu sanitariu (1.0%); El Saltu ye'l conceyu onde la mayor parte de les viviendes tienen dalgún nivel de hacinamiento (48.3%) y pisu de tierra (10.6%); y tocantes a viviendes que nun cunten con serviciu d'agua entubada sobresal Tonalá (12.6%). Les rexones dientro de la Zona Metropolitana con mayor índiz de marxinación alcontrar al oriente del conceyu de Guadalajara; estes llocalidaes atópense principalmente en Tonalá, Tlaquepaque y El Saltu. Ente qu'en llau opuestu, el poniente ye la rexón con menor índiz de marxinación. Les llocalidaes con índiz de marxinación bien baxu alcuéntrense principalmente en Zapopan, según en Guadalajara y delles poques en Tlajomulco de Zúñiga. Amás la periferia de la conurbación representa una petrina de llocalidaes con índices de marxinación altos, yá que ye nesta zona onde s'alcuentren la mayor cantidá d'asentamientos irregulares, que cunten con servicios d'agua potable y alcantarilaldo ineficientes ya inclusive inesistentes.<ref name=pobzmg /> == Ver tamién == * [[Árees metropolitanes de Méxicu]]. * [[Árees metropolitanes por población envalorada en 2005]]. * [[Aglomeraciones urbanes más poblaes del mundu]]. * [[Areas metropolitanes más poblaes de Llatinoamérica]]. * [[Ciudaes más grandes de Llatinoamérica]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://www.google.com.mx/search?hl=es&safe=off&q=SIAPA&meta= Sistema Intermunicipal d'Agua Potable y Alcantarelláu]. * [https://web.archive.org/web/20121106220616/http://www.magazinemx.com/bj/bjfiles_archivo/vivienda/vivienda.html Artículu sobre la planeación y crecedera urbana na Zona Metropolitana de Guadalajara]. * [http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=368115 Proyeutos, urbanismu y noticies sobre la Zona Metropolitana de Guadalajara]. {{Tradubot|Zona metropolitana de Guadalajara}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Zona Metropolitana de Guadalajara| ]] [[Categoría:Distritos de negocios d'alta teunoloxía]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] 1momlx3zbwxep259zj0bw5rxd2n8ad0 Llista d'estrelles variables 0 94512 4377171 4338640 2025-06-18T07:59:58Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Geminorum => U Geminorum 4377171 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[O Antliae|O Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Arae|O Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Arietis|O Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[O Centauri|O Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cephei|O Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[O Ceti|O Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[O Coronae Borealis|O CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cygni|O Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|O Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Vulpeculae|O Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] tsy88fh917j7fxp9ea34mf3inora92f 4377176 4377171 2025-06-18T08:02:28Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Gem => U Gem 4377176 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[O Antliae|O Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Arae|O Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Arietis|O Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[O Centauri|O Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cephei|O Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[O Ceti|O Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[O Coronae Borealis|O CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cygni|O Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Vulpeculae|O Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] t4fgk853xsysphuxccspmyglhbwt42s 4377179 4377176 2025-06-18T08:03:52Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Vulpeculae => U Vulpeculae 4377179 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[O Antliae|O Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Arae|O Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Arietis|O Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[O Centauri|O Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cephei|O Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[O Ceti|O Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[O Coronae Borealis|O CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cygni|O Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|O Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] 6w6ypmsou7t4og2iy0lwn5jfmjjge42 4377184 4377179 2025-06-18T08:04:34Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Vul => U Vul 4377184 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[O Antliae|O Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Arae|O Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Arietis|O Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[O Centauri|O Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cephei|O Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[O Ceti|O Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[O Coronae Borealis|O CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cygni|O Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] 5roj6m65acneyrlro79cn1yqmfk58rz 4377192 4377184 2025-06-18T08:19:31Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Antliae => U Antliae 4377192 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|O Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Arae|O Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Arietis|O Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[O Centauri|O Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cephei|O Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[O Ceti|O Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[O Coronae Borealis|O CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cygni|O Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] p2wa4saqws5ptceq7e8k4njdlloyyth 4377195 4377192 2025-06-18T08:20:38Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Ant => U Ant 4377195 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Arae|O Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Arietis|O Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[O Centauri|O Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cephei|O Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[O Ceti|O Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[O Coronae Borealis|O CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cygni|O Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] oshdt0hxogst358c3dld2jxck05ctzz 4377199 4377195 2025-06-18T08:29:35Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Arae => U Arae 4377199 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|O Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Arietis|O Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[O Centauri|O Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cephei|O Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[O Ceti|O Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[O Coronae Borealis|O CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cygni|O Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] 5i041cwt8emp4ns1bqrr6j1pxy99jl0 4377200 4377199 2025-06-18T08:29:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Ara => U Ara 4377200 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Arietis|O Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[O Centauri|O Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cephei|O Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[O Ceti|O Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[O Coronae Borealis|O CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cygni|O Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] 5zrbjmstc97vlun8uvhb1ctupwodz2d 4377201 4377200 2025-06-18T08:29:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Arietis => U Arietis 4377201 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|O Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[O Centauri|O Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cephei|O Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[O Ceti|O Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[O Coronae Borealis|O CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cygni|O Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] jme2vt50lhzckp80zlzh8rfhbflcsgk 4377203 4377201 2025-06-18T08:30:16Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Ari => U Ari 4377203 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[O Centauri|O Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cephei|O Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[O Ceti|O Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[O Coronae Borealis|O CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cygni|O Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] p243q524dcn8efx7bm6msb5b2m4sqzg 4377206 4377203 2025-06-18T08:30:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Centauri => U Centauri 4377206 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|O Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cephei|O Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[O Ceti|O Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[O Coronae Borealis|O CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cygni|O Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] k3cunzywn18232foani9vvd9q1kmogo 4377208 4377206 2025-06-18T08:31:08Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Cephei => U Cephei 4377208 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|O Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|O Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[O Ceti|O Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[O Coronae Borealis|O CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cygni|O Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] 1t7easvwl0n2p2viyfzouibpv7rgq8t 4377209 4377208 2025-06-18T08:31:40Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Cen => U Cen 4377209 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|O Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[O Ceti|O Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[O Coronae Borealis|O CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cygni|O Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] l2wlqrkuwyjbvfpvasck2v4400xxw3m 4377211 4377209 2025-06-18T08:31:52Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Cep => U Cep 4377211 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[O Ceti|O Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[O Coronae Borealis|O CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cygni|O Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] iswabyces0iktuuekjptxwfm2vd948j 4377212 4377211 2025-06-18T08:32:12Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Ceti => U Ceti 4377212 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|O Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[O Coronae Borealis|O CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cygni|O Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] h5tf4y0fxexs63f1pnfk6ck4t9exwfo 4377213 4377212 2025-06-18T08:32:45Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Cet => U Cet 4377213 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[O Coronae Borealis|O CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cygni|O Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] la9lfbsnhd1w2j0r1jxasodmlnnjv1a 4377217 4377213 2025-06-18T08:33:22Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Coronae => U Coronae 4377217 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|O CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cygni|O Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] axur9nrnk0ewz55djkyud9tem2ptj2e 4377218 4377217 2025-06-18T08:33:26Z XabatuBot 43102 iguo testu: O CrB => U CrB 4377218 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Cygni|O Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] cac8gpn4rdg356f24mf829koz82xer9 4377221 4377218 2025-06-18T08:33:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Cygni => U Cygni 4377221 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|O Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] 6c55b0we7oqdmj311q9nt8a9a738gyw 4377222 4377221 2025-06-18T08:34:03Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Cyg => U Cyg 4377222 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[EL SO Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] 516c7jmq2mjjd27irkfw2ga14yjoukt 4377223 4377222 2025-06-18T08:34:19Z XabatuBot 43102 iguo testu: EL SO Cygni => SU Cygni 4377223 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|EL SO Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] eeay3r5pnkf6w2oof8nz5odfqeph1dc 4377224 4377223 2025-06-18T08:34:42Z XabatuBot 43102 iguo testu: EL SO Cyg => SU Cyg 4377224 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] oxgu0nfp3g7r7cu4x3to97emdcv4xtx 4377227 4377224 2025-06-18T08:35:09Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Delphini => U Delphini 4377227 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|O Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] bqi77b50hubqlecr3n73wlirx0ajeqr 4377229 4377227 2025-06-18T08:35:52Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Del => U Del 4377229 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[EL TO Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] oohogtd8y16e64oso4xqkkum1urd3a1 4377231 4377229 2025-06-18T08:36:09Z XabatuBot 43102 iguo testu: EL TO Geminorum => TU Geminorum 4377231 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|EL TO Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] gao6iburhd4m4z3d2scw2faxdl5yucy 4377233 4377231 2025-06-18T08:36:19Z XabatuBot 43102 iguo testu: EL TO Gem => TU Gem 4377233 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] s2bzjzx23vs9g55ycmjpv8zbbz85i63 4377234 4377233 2025-06-18T08:37:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Herculis => U Herculis 4377234 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] duhjg0lk5vdzd153rg5lylaqsnx3t2w 4377353 4377234 2025-06-18T09:13:01Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Sagittae => U Sagittae 4377353 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|O Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] p0u7n0oy093gqlxobhgvn8usm7zyxyf 4377355 4377353 2025-06-18T09:13:12Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Sge => U Sge 4377355 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] 56elfuo2rkclgoyys5d3179hgptg7z4 4377361 4377355 2025-06-18T09:14:49Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Horologii => U Horologii 4377361 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|O Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] l92vxr8jc111101dbr65xooiksrp7ne 4377362 4377361 2025-06-18T09:15:09Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Hor => U Hor 4377362 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|U Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] 8n8lshhexa1zdd5fmd7tyhll38bg1rj 4377364 4377362 2025-06-18T09:15:42Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Hydrae => U Hydrae 4377364 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|U Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Hydrae|O Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] dsw2buvvk8kzd6sq7tk7dgf12p9rxnd 4377365 4377364 2025-06-18T09:15:48Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Hya => U Hya 4377365 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|U Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Hydrae|U Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[O Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] emzpzgqok8falvpyv3ktfch5o2hw2qo 4377366 4377365 2025-06-18T09:16:18Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Microscopii => U Microscopii 4377366 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|U Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Hydrae|U Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[U Microscopii|O Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] mt0xg5c51h72s9f6nv3z3w23xo46xjj 4377367 4377366 2025-06-18T09:16:33Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Mic => U Mic 4377367 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|U Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Hydrae|U Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[U Microscopii|U Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[O Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] a2m2mywan8jd62dik6o1taovy0zptbm 4377368 4377367 2025-06-18T09:16:55Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Monocerotis => U Monocerotis 4377368 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|U Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Hydrae|U Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[U Microscopii|U Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Monocerotis|O Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] 8mp3l81gm3jm2ytx2kgxsfl5iayp6oc 4377372 4377368 2025-06-18T09:18:13Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Mon => U Mon 4377372 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|U Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Hydrae|U Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[U Microscopii|U Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Monocerotis|U Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] bvm8agh7x4xsumfofpg1ze6zuftamfw 4377374 4377372 2025-06-18T09:21:08Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Orionis => U Orionis 4377374 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|U Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Hydrae|U Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[U Microscopii|U Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Monocerotis|U Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Orionis|O Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] nh18tch2hkw5b7khm4no7ydgp054n4n 4377377 4377374 2025-06-18T09:23:14Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Ori => U Ori 4377377 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|U Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Hydrae|U Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[U Microscopii|U Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Monocerotis|U Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Orionis|U Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EL SO Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] bihg6sex4zvb72ka1v72o4y67aypoyc 4377379 4377377 2025-06-18T09:24:00Z XabatuBot 43102 iguo testu: EL SO Tauri => SU Tauri 4377379 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|U Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Hydrae|U Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[U Microscopii|U Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Monocerotis|U Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Orionis|U Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[SU Tauri|EL SO Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] ickh2ltmrr4hvqxx3j77myk5nkdsm31 4377380 4377379 2025-06-18T09:24:15Z XabatuBot 43102 iguo testu: EL SO Tau => TU Tau 4377380 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|U Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Hydrae|U Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[U Microscopii|U Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Monocerotis|U Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Orionis|U Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[SU Tauri|TU Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] jtskxg60c65odm27q6yzkwl1kh1mxv0 4377381 4377380 2025-06-18T09:24:30Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Ursae => U Ursae 4377381 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|U Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Hydrae|U Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[U Microscopii|U Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Monocerotis|U Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Orionis|U Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[SU Tauri|TU Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Ursae Majoris|O UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] 1dhhrzu7b3gd56esf5oy4rm2qs4tpwi 4377382 4377381 2025-06-18T09:24:42Z XabatuBot 43102 iguo testu: O UMa => U UMa 4377382 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|U Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Hydrae|U Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[U Microscopii|U Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Monocerotis|U Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Orionis|U Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[SU Tauri|TU Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Ursae Majoris|U UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] 0v4yv8j770janonnpwifqg9dbod5hw0 4377383 4377382 2025-06-18T09:36:02Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Virginis => U Virginis 4377383 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|U Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Hydrae|U Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[U Microscopii|U Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Monocerotis|U Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Orionis|U Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[SU Tauri|TU Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Ursae Majoris|U UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Virginis|O Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] osktp1kcnm5x056r62wrta5hh4lod0a 4377384 4377383 2025-06-18T09:36:33Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Vir => U Vir 4377384 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|U Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Hydrae|U Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[U Microscopii|U Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Monocerotis|U Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Orionis|U Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+Y+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[SU Tauri|TU Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Ursae Majoris|U UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Virginis|U Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] c8ot7gpkl4ddfe0uuaahlmdfpdvfuqj 4377386 4377384 2025-06-18T09:47:22Z YoaR 37624 4377386 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|U Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Hydrae|U Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[U Microscopii|U Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Monocerotis|U Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Orionis|U Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+E+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[O Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[SU Tauri|SU Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Ursae Majoris|U UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Virginis|U Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] 9t1gdw1m6ynv71gnafx6gnypdll4eij 4377392 4377386 2025-06-18T10:05:26Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Sagittarii => U Sagittarii 4377392 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|U Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Hydrae|U Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[U Microscopii|U Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Monocerotis|U Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Orionis|U Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+E+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Sagittarii|O Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[SU Tauri|SU Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Ursae Majoris|U UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Virginis|U Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] 1t6bqg7i6u73ifyy5py5qqerxbsqxs9 4377394 4377392 2025-06-18T10:05:38Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Sgr => U Sgr 4377394 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|O Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|U Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Hydrae|U Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[U Microscopii|U Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Monocerotis|U Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Orionis|U Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+E+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Sagittarii|U Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[SU Tauri|SU Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Ursae Majoris|U UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Virginis|U Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] g8eizvdlmdow153in02m1j70gqn15l0 4377401 4377394 2025-06-18T10:10:38Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Her => U Her 4377401 wikitext text/x-wiki Esisten más de 50&nbsp;000 [[estrelles variables]] conocíes, polo qu'una llista completa d'estrelles variables ye imposible. La siguiente llista recueye aquelles variables más conocíes, más brilloses, más significatives o más interesantes por cualesquier otru motivu. {| class="wikitable sortable" style="font-size:90%;" |- bgcolor="#efefef" ! width="15%"|'''Denominación (nome)''' ! width="10%"|'''[[Constelación]]''' ! width="15%"|'''Descubrimientu''' ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Máxima) ! width="10%"|''[[Magnitú aparente]]'' * (Mínima) ! width="10%"|'''Periodu''' ! width="15%"|'''Tipu''' ! width="15%"|'''Notes''' |--- | [[AQ Andromedae|AQ And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 9<sup>m</sup>.5 | 169 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Andromedae|R And]] | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.9 | 409 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Andromedae|S And]] (SN 1885A) | [[Andrómeda (constelación)|Andrómeda]] | [[Ernst Hartwig]], [[20 d'agostu]], [[1885]] | 5<sup>m</sup>.8 | <16<sup>m</sup> | - | [[Supernova]] (SNI) | &nbsp; |--- | [[U Antliae|U Ant]] | [[Antlia]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.1 (p) | 9<sup>m</sup>.7 (p) | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[Theta Apodis|&theta; Aps]] | [[Apus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 119 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Eta Aquilae|&eta; Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | [[Pigott]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.39 | 7.17664 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquilae|R Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 12<sup>m</sup>.0 | 284 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Aquilae|V Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 8<sup>m</sup>.4 | 353 d | [[Estrella variable semirregular|Semiregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[W Aquilae|W Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.3 | 490 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[FF Aquilae|FF Aql]] | [[Aquila (constelación)|Aquila]] | | 5<sup>m</sup>.18 | 5<sup>m</sup>.68 | 4.47092 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Aquarii|R Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | [[Karl Ludwig Harding]], 1811 | 5<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.4 | 387 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Aquarii|T Aqr]] | [[Acuariu (constelación)|Acuariu]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.2 | 202 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arae|U Ara]] | [[Ara (constelación)|Ara]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.1 | 225 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Arietis|R Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.7 | 187 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Arietis|U Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 15<sup>m</sup>.2 | 371 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Arietis|V Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.45 | 8<sup>m</sup>.90 | 58,7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[RZ Arietis|RZ Ari]] | [[Aries (constelación)|Aries]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.62 | 6<sup>m</sup>.01 | 30.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Épsilon Aurigae|&epsilon; Aur]] ([[Almaaz]]) | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | [[J.H. Fritsch]], 1821 | 2<sup>m</sup>.92 | 3<sup>m</sup>.83 | 27.08 años | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/GS) | &nbsp; |--- | [[R Aurigae|R Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.9 | 458 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[AE Aurigae|AE Aur]] | [[Auriga (constelación)|Auriga]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.78 | 6<sup>m</sup>.08 | - | [[Variable Orión]] (INA) | &nbsp; |--- | [[R Bootis|R Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.1 | 223 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Bootis|W Boo]] | [[Bootes]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.73 | 5<sup>m</sup>.4 | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB:) | &nbsp; |--- | [[X Camelopardalis|X Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.2 | 144 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Camelopardalis|Z Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.5 | - | prototipu [[nova nana|UGZ]] | &nbsp; |--- | [[VZ Camelopardalis|VZ Cam]] | [[Camelopardalis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.80 | 4<sup>m</sup>.96 | 23.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Capricorni|R Cap]] | [[Capricornus]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.9 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Carinae|&eta; Car]] | [[Carina]] | [[Burchell]], 1827 | -0<sup>m</sup>.8 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Variable S Doradus]] (SDOR) | "La superxigante impredicible" |--- | [[HD 84810|l Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.28 | 4<sup>m</sup>.18 | 35.53584 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Carinae|R Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.9 | 10<sup>m</sup>.5 | 309 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Carinae|S Car]] | [[Carina]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.9 | 149 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Gamma Cassiopeiae|&gamma; Cas]] | [[Casiopea (constelación)|Casiopea]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.6 | 3<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Cassiopeiae|R Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.5 | 430 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cassiopeiae|S Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 16<sup>m</sup>.1 | 612 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cassiopeiae|W Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 12<sup>m</sup>.5 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[WZ Cassiopeiae|WZ Cas]] | Casiopea | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.4 | 366 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Centauri|R Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.8 | 546 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Centauri|S Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.2 (p) | 10<sup>m</sup>.7 (p) | 65 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[T Centauri|T Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.0 | 90.44 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[U Centauri|U Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 220 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TT Centauri|TT Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 11<sup>m</sup>.5 | 16<sup>m</sup>.5 | 462 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[XX Centauri|XX Cen]] | [[Centaurus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.30 | 8<sup>m</sup>.31 | 10.95351 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[V645 Centauri|V645 Cen]] ([[Próxima Centauri]]) | [[Centaurus]] | &nbsp; | 12<sup>m</sup>.1 (B) | 13<sup>m</sup>.12 (B) | - | [[Estrella acandilante|UV Ceti]] (UV) | La estrella más cercana al Sol |--- | [[Delta Cephei|&delta; Cep]] | [[Cefeo (constelación)|Cefeo]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.48 | 4<sup>m</sup>.37 | 5.36634 d | prototipu de [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | [[Estrella doble (astronomía)|Estrella doble]] visible con prismásticos |--- | [[Mu Cephei|&mu; Cep]] | Cefeo | [[William Herschel]], 1782 | 3<sup>m</sup>.43 | 5<sup>m</sup>.1 | 730 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[S Cephei|S Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.9 | 487 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Cephei|T Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.3 | 388 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cephei|U Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.75 | 9<sup>m</sup>.24 | 2.49305 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[SS Cephei|SS Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.0 (p) | 9<sup>m</sup>.1 (p) | 90 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[AR Cephei|AR Cep]] | Cefeo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.9 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Omicron Ceti|ο Cet]] ([[Mira (estrella)|Mira]]) | [[Cetus]] | [[David Fabricius]], 1596; la variabilidá puede ser afayada por [[Johannes Fokkes Holwarda]], 1638 | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.1 | 332 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | "Maraviyosa" |--- | [[T Ceti|T Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 6<sup>m</sup>.9 | 159 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[U Ceti|U Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.4 | 235 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Ceti|W Cet]] | [[Cetus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.8 | 351 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Chamaeleontis|R Cha]] | [[Chamaeleon]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.2 | 335 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Canis Majoris|R CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.70 | 6<sup>m</sup>.34 | 1.13594 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[VY Canis Majoris|VY CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.6 | - | única | &nbsp; |--- | [[FW Canis Majoris|FW CMa]] | [[Canis Major]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.00 | 5<sup>m</sup>.50 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[S Canis Minoris|S CMi]] | [[Canis Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.2 | 333 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cancri|R Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.07 | 11<sup>m</sup>.8 | 362 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Cancri|S Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.29 | 10<sup>m</sup>.25 | 9.48455 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DS) | &nbsp; |--- | [[T Cancri|T Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.5 | 482 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cancri|X Cnc]] | [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.6 | 7<sup>m</sup>.5 | ~195 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[T Columbae|T Col]] | [[Columba (constelación)|Columba]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 12<sup>m</sup>.7 | 226 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Comae Berenices|R Com]] | [[Coma Berenices]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alpha Coronae Borealis|&alpha; CrB]] ([[Alphecca]]) | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.21 (B) | 2<sup>m</sup>.32 (B) | 17.35991 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Coronae Borealis|R CrB]] | [[Corona Borealis]] | [[Pigott]], 1795 | 5<sup>m</sup>.71 | 14<sup>m</sup>.8 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[S Coronae Borealis|S CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.1 | 360 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Coronae Borealis|T CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.0 | 10<sup>m</sup>.8 | (80 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[U Coronae Borealis|U CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.66 | 8<sup>m</sup>.79 | 3.45220 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[V Coronae Borealis|V CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.6 | 358 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Coronae Borealis|W CrB]] | [[Corona Borealis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.3 | 238 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Crucis|R Cru]] | [[Crux]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.40 | 7<sup>m</sup>.23 | 5.82575 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Corvi|R Crv]] | [[Corvus (constelación)|Corvus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.4 | 317 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Ji Cygni|&chi; Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | [[Kirch]], 1686 | 3<sup>m</sup>.3 | 14<sup>m</sup>.2 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Cygni|R Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 | 14<sup>m</sup>.4 | 426 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Cygni|U Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.1 | 463 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Cygni|W Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.80 (B) | 8<sup>m</sup>.9 (B) | 131 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[X Cygni|X Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.85 | 6<sup>m</sup>.91 | 16.38633 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RT Cygni|RT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.1 | 190 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Cygni|SS Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.4 | (49.5 d) | prototipu [[nova nana|UGSS]] | &nbsp; |--- | [[SU Cygni|SU Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.44 | 7<sup>m</sup>.22 | 3.84555 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[TT Cygni|TT Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.2 | 11<sup>m</sup>.9 | 118 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[CH Cygni|CH Cyg]] | [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.60 | 8<sup>m</sup>.49 | - | [[estrella Z Andromedae|Z Andromedae]] (ZAND+SR) | &nbsp; |--- | [[R Delphini|R Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.8 | 285 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Delphini|U Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.6 (p) | 8<sup>m</sup>.9 (p) | ~110 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[EU Delphini|EU Del]] | [[Delphinus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.79 | 6<sup>m</sup>.9 | 59.7 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Beta Doradus|&beta; Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.46 | 4<sup>m</sup>.08 | 9.8426 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[S Doradus|S Dor]] | [[Doráu (constelación)|Doráu]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.6 (B) | 11<sup>m</sup>.5 (B) | - | prototipu [[Estrella variable S Doradus|SDOR]] | na [[Gran Nube de Magallanes]] |--- | [[R Draconis|R Dra]] | [[Draco (constelación)|Draco]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 13<sup>m</sup>.2 | 246 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Eridani|T Eri]] | [[Eridanus (constelación)|Eridanus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.2 | 252 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Fornacis|R For]] | [[Fornax]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.0 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Eta Geminorum|&eta; Gem]] ([[Tejat Prior]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.15 | 3<sup>m</sup>.9 | 233 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA+EA) | &nbsp; |--- | [[Zeta Geminorum|&zeta; Gem]] ([[Mekbuda]]) | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.62 | 4<sup>m</sup>.18 | 10.15073 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Geminorum|R Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.0 | 370 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Geminorum|S Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.7 | 293 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Geminorum|T Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 8<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 288 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Geminorum|U Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.9 | (105.2 d) | [[Nova nana]] (UGSS+Y) | &nbsp; |--- | [[TU Geminorum|TU Gem]] | [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.5 | 230 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Gruis|S Gru]] | [[Grus (constelación)|Grus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.0 | 402 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Alfa Herculis|&alpha; Her]] ([[Ras Algethi]]) | [[Hércules (constelación)|Hércules]] | [[William Herschel]], 1759 | 2<sup>m</sup>.74 | 4<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[30 Herculis|g Her]] ([[30 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 6<sup>m</sup>.3 | 89.2 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[68 Herculis|o Her]] ([[68 Herculis]]) | Hércules | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.69 | 5<sup>m</sup>.37 | 2.05103 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[S Herculis|S Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.8 | 307 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Herculis|U Her]] | Hércules | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.4 | 406 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Herculis|X Her]] | Hércules | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.5 (p) | 8<sup>m</sup>.6 (p) | 95.0 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Horologii|R Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.7 | 14<sup>m</sup>.3 | 408 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Horologii|U Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.8 (p) | <15<sup>m</sup>.1 (p) | 348 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[TW Horologii|TW Hor]] | [[Horologium]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 5<sup>m</sup>.95 | 158 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Hydrae|R Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[Maraldi]], 1704 | 3<sup>m</sup>.5 | 10<sup>m</sup>.9 | 389 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Hydrae|S Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 7<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.3 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Hydrae|U Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 9<sup>m</sup>.4 (B) | ~450 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VW Hydrae|VW Hya]] | [[Hydra (constelación)|Hydra]] | &nbsp; | 10<sup>m</sup>.5 | 14<sup>m</sup>.1 | 2.69642 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[EW Lacertae|EW Lac]] | [[Lacerta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.22 | 5<sup>m</sup>.48 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[R Leonis|R Leo]] | [[Leo (constelación)|Leo]] | [[Koch]], 1782 | 4<sup>m</sup>.4 | 11<sup>m</sup>.3 | 310 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Leporis|R Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 11<sup>m</sup>.7 | 427 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | [[Estrella carmesí de Hind]] |--- | [[RX Leporis|RX Lep]] | [[Lepus (constelación)|Lepus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 7<sup>m</sup>.4 | ~60 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Leonis Minoris|R LMi]] | [[Leo Minor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Lupi|RU Lup]] | [[Lupus (constelación)|Lupus]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.6 (p) | 13<sup>m</sup>.4 (p) | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[R Lyncis|R Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.3 | 378.75 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Lyncis|RR Lyn]] | [[Llobu cerval (constelación)|Lynx]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.52 | 6<sup>m</sup>.03 | 9.94508 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[Beta Lyrae|&beta; Lyr]] | [[Lyra]] | [[John Goodricke]], 1784 | 3<sup>m</sup>.25 | 4<sup>m</sup>.36 | 12.91383 d | prototipu [[Binaria eclipsante|EB]] | &nbsp; |--- | [[R Lyrae|R Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.88 | 5<sup>m</sup>.0 | ~46 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RR Lyrae|RR Lyr]] | [[Lyra]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.06 | 8<sup>m</sup>.12 | 0.566868 d | prototipu [[variable RR Lyrae|RRAB]] | &nbsp; |--- | [[U Microscopii|U Mic]] | [[Microscopium]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.4 | 334 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Monocerotis|T Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.58 | 6<sup>m</sup>.62 | 27.0246 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Monocerotis|U Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.1 (p) | 8<sup>m</sup>.8 (p) | 91.3 d | [[Variable RV Tauri]] (RVB) | &nbsp; |--- | [[V Monocerotis|V Mon]] | [[Monoceros]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.9 | 341 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Muscae|S Mus]] | [[Musca]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.89 | 6<sup>m</sup>.49 | 9.66007 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[R Normae|R Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 (p) | 13<sup>m</sup>.9 (p) | 508 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Normae|T Nor]] | [[Norma (constelación)|Norma]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.6 | 241 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Octantis|R Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.2 | 405 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Octantis|S Oct]] | [[Octans]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.2 | 14<sup>m</sup>.0 | 259 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[V Ophiuchi|V Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.3 | 11<sup>m</sup>.6 | 297 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Ophiuchi|X Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 9<sup>m</sup>.2 | 329 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Ophiuchi|RS Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.3 | 12<sup>m</sup>.5 | - | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[BF Ophiuchi|BF Oph]] | [[Ophiuchus]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.93 | 7<sup>m</sup>.71 | 4.06775 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[alfa Orionis|α Ori]] ([[Betelgeuse]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1840 | 0<sup>m</sup>.0 | 1<sup>m</sup>.3 | 6.39 años | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[Delta Orionis|δ Ori]] ([[Mintaka]]) | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Herschel]], 1834 | 2<sup>m</sup>.14 | 2<sup>m</sup>.26 | 5.73248 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Orionis|R Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 9<sup>m</sup>.05 | 13<sup>m</sup>.4 | 377 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Orionis|S Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.20 | 14<sup>m</sup>.0 | 414 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Orionis|U Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.8 | 13<sup>m</sup>.0 | 368 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Orionis|W Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.2 (p) | 12<sup>m</sup>.4 (p) | 212 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[VV Orionis|VV Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.31 | 5<sup>m</sup>.66 | 1.48538 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/KE:) | &nbsp; |--- | [[CK Orionis|CK Ori]] | [[Orión (constelación)|Orión]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.9 | 7<sup>m</sup>.1 | ~120 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR:) | &nbsp; |--- | [[Kappa Pavonis|&kappa; Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.78 | 9.09423 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (CEP) | &nbsp; |--- | [[S Pavonis|S Pav]] | [[Pavu (constelación)|Pavu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 10<sup>m</sup>.4 | 381 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[Beta Pegasi|&beta; Peg]] ([[Scheat]]) | [[Pegasu (constelación)|Pegasu]] | [[Schmidt]], 1847 | 2<sup>m</sup>.31 | 2<sup>m</sup>.74 | - | [[Estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[R Pegasi|R Peg]] | Pegasu | [[John Russell Hind|Hind]], 1848 | 6<sup>m</sup>.9 | 13<sup>m</sup>.8 | 378 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[X Pegasi|X Peg]] | Pegasu | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.4 | 201 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Beta Persei|β Per]] ([[Algol]]) | [[Perseo (constelación)|Perseo]] | [[Geminiano Montanari]], 1669 | 2<sup>m</sup>.12 | 3<sup>m</sup>.39 | 2.86730 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | Estrella del Diañu |--- | [[DY Persei]] | Perseo | | | | | [[Estrella variable DY Persei|DY Persei]] / [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] | |--- | [[Fi Persei|&phi; Per]] | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.96 | 4<sup>m</sup>.11 | 19.5 d | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS) | &nbsp; |--- | [[Rho Persei|&rho; Per]] ([[Gorgonea Tertia]]) | Perseo | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.30 | 4<sup>m</sup>.0 | ~50 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[S Persei|S Per]] | Perseo | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.9 | 12<sup>m</sup>.0 | ~822 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[W Persei|W Per]] | Perseo | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.7 | 11<sup>m</sup>.3 | ~485 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[X Persei|X Per]] | Perseo | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.03 | 7<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable Gamma Cassiopeiae|Gamma Cassiopeiae]] (GCAS+XP) | &nbsp; |--- | [[Zeta Phoenicis|&zeta; Phe]] | [[Phoenix (constelación)|Phoenix]] | &nbsp; | 3<sup>m</sup>.91 | 4<sup>m</sup>.42 | 1.66977 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Pictoris|R Pic]] | [[Pictor]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.35 | 10<sup>m</sup>.1 | 171 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SR) | &nbsp; |--- | [[R Piscium|R Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1850 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 345 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[Z Piscium|Z Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 8<sup>m</sup>.8 | 10<sup>m</sup>.1 | 144 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- |--- | [[TX Piscium|TX Psc]] | [[Piscis (constelación)|Piscis]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.79 | 5<sup>m</sup>.20 | - | [[estrella variable irregular|LB]] | &nbsp; |--- | [[L2 Puppis|L² Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 2<sup>m</sup>.6 | 6<sup>m</sup>.2 | 141 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[RS Puppis|RS Pup]] | [[Puppis]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 7<sup>m</sup>.67 | 41.3876 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[T Pyxidis|T Pyx]] | [[Pyxis]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.77 (B) | (20 años) | [[Nova|Nova recurrente]] (NR) | &nbsp; |--- | [[S Sculptoris|S Scl]] | [[Sculptor]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.6 | 363 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RR Scorpii|RR Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.0 | 12<sup>m</sup>.4 | 281 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RS Scorpii|RS Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 13<sup>m</sup>.0 | 320 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Scorpii|RT Sco]] | [[Scorpius]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 15<sup>m</sup>.2 | 449 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Scuti|R Sct]] | [[Scutum (constelación)|Scutum]] | [[Pigott]], 1795 | 4<sup>m</sup>.2 | 8<sup>m</sup>.6 | 146.5 d | [[Variable RV Tauri]] (RVA) | &nbsp; |--- | [[R Serpentis|R Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1826 | 5<sup>m</sup>.16 | 14<sup>m</sup>.4 | 356 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Serpentis|S Ser]] | [[Serpens]] | [[Harding]], 1828 | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 372 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Sagittae|S Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.24 | 6<sup>m</sup>.04 | 8.38209 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Sagittae|U Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.45 | 9<sup>m</sup>.28 | 3.38062 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |--- | [[WZ Sagittae|WZ Sge]] | [[Sagitta]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 (B) | 15<sup>m</sup>.53 (B) | (33 años) | [[Nova nana]] (UGSU+E+ZZ) | &nbsp; |--- | [[R Sagittarii|R Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.7 | 12<sup>m</sup>.83 | 270 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Sagittarii|U Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]](en [[Messier 25|M25]]) | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.28 | 7<sup>m</sup>.15 | 6.74523 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[W Sagittarii|W Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.29 | 5<sup>m</sup>.14 | 7.5950 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[X Sagittarii|X Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.24 | 4<sup>m</sup>.84 | 7.0128 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Y Sagittarii|Y Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.25 | 6<sup>m</sup>.24 | 5.7736 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[RR Sagittarii|RR Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 14<sup>m</sup>.0 | 336 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RT Sagittarii|RT Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.1 | 306 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RU Sagittarii|RU Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 13<sup>m</sup>.8 | 240 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[RY Sagittarii|RY Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.8 | 14<sup>m</sup>.0 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[VX Sagittarii|VX Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.52 | 14<sup>m</sup>.0 | 732 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[V350 Sagittarii|V350 Sgr]] | [[Sagitario (constelación)|Sagitario]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.08 | 7<sup>m</sup>.83 | 5.15424 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Lambda Tauri|&lambda; Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[Baxendell]], 1848 | 3<sup>m</sup>.37 | 3<sup>m</sup>.91 | 3.95295 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/DM) | &nbsp; |--- | [[R Tauri|R Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | [[John Russell Hind|Hind]], 1849 | 7<sup>m</sup>.6 | 15<sup>m</sup>.8 | 321 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Tauri|T Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.5 | - | [[Variable Orión]] (INT) | &nbsp; |--- | [[Y Tauri|Y Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 9<sup>m</sup>.2 | 241.5 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[SU Tauri|SU Tau]] | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.1 | 16<sup>m</sup>.86 | - | [[Estrella variable R Coronae Borealis|R Coronae Borealis]] (RCB) | &nbsp; |--- | [[CE Tauri|CE Tau]] ([[119 Tauri]]) | [[Tauro (constelación)|Tauro]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.23 | 4<sup>m</sup>.54 | 165 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRC) | &nbsp; |--- | [[R Trianguli|R Tri]] | [[Triangulum]] | &nbsp; | 5<sup>m</sup>.4 | 12<sup>m</sup>.6 | 267 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[R Ursae Majoris|R UMa]] | [[sietestrellu]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.5 | 13<sup>m</sup>.7 | 302 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Ursae Majoris|T UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.6 | 13<sup>m</sup>.5 | 257 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Ursae Majoris|U UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.20 | 6<sup>m</sup>.25 | - | - | &nbsp; |--- | [[Z Ursae Majoris|Z UMa]] | sietestrellu | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.2 | 9<sup>m</sup>.4 | 196 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[Alfa Ursae Minoris|α UMi]] ([[Polaris]]) | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 1<sup>m</sup>.86 | 2<sup>m</sup>.13 | 3.9696 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEPS) | &nbsp; |--- | [[RR Ursae Minoris|RR UMi]] | [[Ursa Minor]] | &nbsp; | 4<sup>m</sup>.53 | 4<sup>m</sup>.73 | 43.3 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRB) | &nbsp; |--- | [[R Virginis|R Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1809 | 6<sup>m</sup>.1 | 12<sup>m</sup>.1 | 146 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Virginis|S Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.3 | 13<sup>m</sup>.2 | 375 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[T Virginis|T Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Bogulawski]], 1849 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.8 | 339 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[U Virginis|U Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Harding]], 1831 | 7<sup>m</sup>.4 | 13<sup>m</sup>.5 | 207 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[W Virginis|W Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 9<sup>m</sup>.46 | 10<sup>m</sup>.75 | 17.2736 d | prototipu CWA ([[estrella variable W Virginis|W Virginis]]) | &nbsp; |--- | [[RU Virginis|RU Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | [[Arthur Roy]], 1897 | 9<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.2 | 433 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[SS Virginis|SS Vir]] | [[Virgo (constelación)|Virgo]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.0 | 9<sup>m</sup>.6 | 364 d | [[Estrella variable semirregular|Semirregular]] (SRA) | &nbsp; |--- | [[R Vulpeculae|R Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.0 | 14<sup>m</sup>.3 | 137 d | [[estrella variable Mira|Mira]] (M) | &nbsp; |--- | [[S Vulpeculae|S Vul]] | [[Vulpecula]] | [[Rogerson]], 1837 | 8<sup>m</sup>.69 | 9<sup>m</sup>.42 | 68.464 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[U Vulpeculae|U Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 6<sup>m</sup>.73 | 7<sup>m</sup>.54 | 7.99068 d | [[Estrella variable Cefeida|Cefeida]] (DCEP) | &nbsp; |--- | [[Z Vulpeculae|Z Vul]] | [[Vulpecula]] | &nbsp; | 7<sup>m</sup>.25 | 8<sup>m</sup>.90 | 2.45493 d | [[Estrella variable Algol|Algol]] (EA/SD) | &nbsp; |} <small>*Si nun ta especificada, la magnitú ye visual / ''(B)'' = azul / ''p'' = fotográfica</small> ==Referencia== * David H. Levy, ''Observing variable stars : a guide for the beginner'' * [http://www.sai.msu.su/gcvs/gcvs/ General Catalogue of Variable Stars] ==Ver tamién== * [[Estrelles más masives|Llista d'estrelles más masives]] * [[Llista d'estrelles más grandes conocíes]] * [[Estrelles brilloses más cercanes|Llista d'estrelles brilloses más cercanes]] {{Tradubot|Anexo:Estrellas variables}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables| ]] [[Categoría:Llistes d'astronomía]] 02scw3b0c3ebn7i2piy5mnlepwyyn77 Ridley Scott 0 94742 4376922 4341512 2025-06-17T14:33:47Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá próxima => dicha próxima 4376922 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Ridley Scott''' {{nym}} ye un [[direutor de cine|direutor]] y [[productor de cine]] [[Reinu Xuníu|británicu]]. Foi nomáu en trés causes a los [[premiu Óscar]] a la meyor direición. En xineru de [[2003]] foi nomáu [[Kinght Bachelor|caballeru]] pola reina [[Sabela II del Reinu Xuníu|Sabela II]]. Dalgunes de les sos películes son consideraes como auténtiques [[Película de cultu|obres de cultu]], especialmente ''[[Blade Runner]]'' y ''[[Alien (película)|Alien]]''. == Biografía == === Primeros años === Scott nació'l [[30 de payares]] de [[1937]] en [[South Shields]], fíu medianu de Elizabeth y el coronel Francis Percy Scott. Pol oficiu del so padre, ésti nun tuvo bien presente na infancia de Scott. Dempués de la [[Segunda Guerra Mundial]], la so familia camudar a [[Teeside]]. Gustába-y enforma ver [[películes]], siendo les sos favorites ''[[Citizen Kane]]'' d'[[Orson Welles]], ''[[Lawrence of Arabia (película)|Lawrence of Arabia]]'' de [[David Lean]] y ''[[Los siete samuráis]]'' d'[[Akira Kurosawa]]. [[Ficheru:Ridley Scott at the RCA July 2015.jpg|left|miniatura|Sir Ridley Scott, [[doctor honoris causa]] nel [[Royal College of Art]], xunetu de 2015.]] Estudió na ''[[Royal College of Art]]'', onde ayudó a establecer el Departamentu de Cine. Dirixó un [[curtiumetraxe]] en blancu y negru tituláu ''[[Boy and Bicycle]]'', protagonizáu pol so hermanu menor [[Tony Scott]] y el so padre. La película tenía les carauterístiques visuales que seríen marca de Scott nes sos futures películes. En 1963 consiguió un trabayu como escenógrafu en práutiques na BBC y trabayó na serie ''[[Out of the Unknown]]''. En 1968, xunto col so hermanu Tony, funda [[Ridley Scott Acomuñaos]], cola que producen la serie ''[[The Hunger (serie)|The Hunger]]''. Mientres los años [[setenta]] dirixe anuncios televisivos y participa con [[Alan Parker]], [[Hugh Hudson]] y [[Hugh Johnson]]. == Carrera artística == El so estilu alza la importancia de la esperiencia sensorial (visual, sonora, auditiva) nun filme. El cine de Scott utiliza al llume, fotografía, creación d'ambientes y sincronía cola música y el soníu como "actores" adicionales que contribúin a la esperiencia total del espectador. Esta carauterística puede ser percibida nos más de 2000 [[anunciu|anuncios]] de televisión que Scott dirixó. Los sos primeros filmes (especialmente ''[[The Duellists]]'', ''[[Alien (película)|Alien]]'', y ''[[Blade Runner]]'') apurren al espectador una esperiencia completa onde les escenes son recordaes non solamente polos actores qu'intervienen o por momentos específicos del guión, sinón pol ambiente recreáu nelles. Consideróse-y dende entós como un visionariu del cine. Ridley Scott foi'l primeru n'utilizar comercialmente la denominación "Director's Cut" ('montaxe del direutor') pa una obra que'l direutor reedita pal públicu y na que s'aprecien diferencies cola versión estrenada orixinalmente. Tamién participó xunto col so hermanu Tony na producción de la serie basada nel llibru del mesmu nome ''Les pilastres de la Tierra''. === ''The Duellists'' === {{AP|The Duellists}} Afaciendo la novela ''The Duel'' de [[Joseph Conrad]], Scott treslládanos a les guerres napoleóniques, onde dos tenientes bater en selvaxes duelos que desencadenen nuna enemistá que dura 15 años. Protagonizada por [[Harvey Keitel]] y [[Keith Carradine]]. Destacar pola so gran calidá visual. === ''Alien'' === {{AP|Alien}} Estrenada en 1979, esta película de [[terror]] y [[ciencia ficción]] convirtióse nun clásicu modernu. La nave de tresporte comercial, [[Nostromo (nave espacial)|U.S.C.S.S. Nostromo]], torna a la Tierra, pero detener al detectar una tresmisión d'orixe desconocíu. N'atopando una contraria criatura alienígena, ésta atáca-yos. [[Sigourney Weaver]] foi la protagonista, convirtiéndose nuna importante figura na ciencia ficción. Nes décades posteriores fixéronse delles remortines (con otros direutores), hasta qu'en 2012 Scott retomó la saga con dos precuelas: ''[[Prometheus (película)|Prometheus]]'' y ''[[Alien: Covenant]]''. === ''Blade Runner'' === {{AP|Blade Runner}} Basada parcialmente na novela ''[[¿Suañen los androides con oveyes llétriques?]]'' de [[Philip K. Dick]], Scott siguió col cine de [[ciencia ficción]]. La película de 1982 describe un [[futuru]] nel que seres fabricaos al traviés de la [[inxeniería xenética]] —«[[replicante]]s»— son emplegaos en trabayos peligrosos y como esclavos nes colonies esteriores» de la Tierra. Los replicantes fueron declaraos illegales nel planeta Tierra tres un sangrientu motín. Un cuerpu especial de la [[policía]] —Blade Runners— encargar de rastrexar y matar (o «retirar») a los replicantes fuxitivos que s'atopen na Tierra. Con un grupu de replicantes particularmente brutal y arteru sueltu en Los Angeles, un dubiosu Deckard ye invocáu dende'l so semirretiro por qu'use daqué de «la vieya maxa blade runner». La película recibió grandes aponderamientos per parte de la crítica, que la clasificaron como la meyor película de ciencia ficción, magar nel so momentu nun foi un ésitu de taquilla, esta cinta convirtióse nun clásicu y nun filme de cultu. N'ochobre de 2017 programóse l'estrenu de la secuela del clásicu, col títulu ''[[Blade Runner 2049]]''. Empobinada por [[Denis Villeneuve]], Scott exerció de productor executivu. === ''Legend'' === {{AP|Legend (película)}} Ridley camuda de rexistru con esta película, más enfocada a l'[[cine d'aición|aición]] y a la [[cine fantásticu|fantasía]]. [[Tom Cruise]] y [[Mia Sara]] protagonicen esta aventura. Lili ye una bella princesa a la que-y gusta pasiar pol monte encantáu. Ella diz que va ver a unos parientes, pero en realidá va atopase con Jack, un estrañu personaxe verde. Mientres, una personificación del diañu va intentar estender la nueche eterna matando al [[unicorniu]] d'eses tierres. Anque munchos amosáronse decepcionaos por esti cambéu, la película cunta con un grupu de fans incondicionales. === 1987-1992 === En dirixendo en [[1987]] ''[[Someone to Watch Over Me]]'', que recibió bien males crítiques, la reputación de Scott en [[Hollywood]] empezó a aparrar. Depués dirixó en [[1989]] el policial ''[[Black Rain]]'' en Xapón con ''[[Michael Douglas]]'' y ''[[Andy García]]'', con crítiques ambivalentes. En [[1991]] dirixe ''[[Thelma & Louise]]'', protagonizada por [[Susan Sarandon]] y [[Geena Davis]]. La película foi un ésitu tantu en taquilla como en crítiques reafitando la reputación de Scott y siendo dambes protagonistes nomaes a los [[Premios Óscar|Premiu Óscar]], anque perdieron en favor de [[Jodie Foster]] por ''[[The Silence of the Lambs (película)|The Silence of the Lambs]]''. L'argumentu trata sobre dos muyeres que viven arrodiaes de [[Machismu|machistes]] ya intenten romper cola situación, viviendo un cientu d'aventures. Un mozu [[Brad Pitt]] de 26 años, entós un desconocíu, tien una intervención curtio pero atanante nesta película, que foi'l so emburrión al estrellalgu. Sofitáu de nuevu pol ésitu Scott dirixe al añu siguiente la superproducción ''[[1492: Conquest of Paradise]]'' con [[Gérard Depardieu]] y [[Sigourney Weaver]], pero fracasa en taquilla. Tres el fracasu de ''[[1492: Conquest of Paradise]]'', en cuatro años nun vuelve dirixir una película. En [[1996]] dirixe ''[[White Squall|Nube blanca]]'' y al añu siguiente ''[[G.I. Jane]]''. === ''Gladiador'' === {{AP|Gladiator}} L'ésitu lléga-y de nuevu nel añu [[2000]] con ''[[Gladiator]]'', protagonizada por [[Russell Crowe]] y [[Joaquin Phoenix]]. La película llogró bones crítiques per parte de la crítica especializada por alicar el casi estinguíu xéneru de ''romanos''. Afaró nos [[Premiu Óscar|Premios de l'Academia]], llevándose los premios d'[[Óscar a la meyor película|meyor película]], [[Óscar al meyor actor|meyor actor]] (Russell Crowe), [[Óscar al meyor diseñu de vestuariu|meyor vestuariu]], [[Óscar al meyor soníu|meyor soníu]] y [[Óscar a los meyores efeutos visuales|meyores efeutos visuales]]. === 2001-2005 === En [[2001]] dirixe ''[[Hannibal (película)|Hannibal]]'', continuación del clásicu ''[[The Silence of the Lambs (película)|The Silence of the Lambs]]'', con [[Anthony Hopkins]] nel papel d'[[Hannibal Lecter|Hannibal]] y [[Julianne Moore]] sustituyendo a [[Jodie Foster]]. Foi un enorme ésitu de taquilla y, anque parte de la crítica allabó'l cambéu de la franquicia escontra caminos más sangrientos, el restu amosóse decepcionada al comparala cola so antecesora. Nos siguientes años dirixó ésitos de taquilla. ''[[Black Hawk Down]]'' ganó dos premios Óscar, al [[Óscar al meyor soníu|meyor soníu]] y al [[Óscar al meyor montaxe|meyor montaxe]]. ''[[Matchstick Men|El impostores]]'', una comedia negra sobre [[robu|robos]] y [[estafa|estafes]], recibió mayoritariamente crítiques positives, pero la taquilla nun respondió otramiente, collechando moderáu ésitu. En [[2005]] dirixó una película sobre les [[Cruzaes]], ''[[Kingdom of Heaven]]'', protagonizada por [[Orlando Bloom]]. Anque los resultaos en taquilla nun fueron los esperaos, la crítica calificar como «meyor y más fonda que ''Gladiator''». === 2006-presente === [[Ficheru:'The Martian' World Premiere (NHQ201509110014).jpg|left|miniatura|Ridley Scott cola so pareya Giannina Facio na premiere de ''[[The Martian]]'']] Scott xunir de nuevu cola estrella de ''[[Gladiator]]'', [[Russell Crowe]] pa dirixir ''[[Un bon añu]]'', basada nun best-seller. En [[2007]] dirixe ''[[American Gangster (película)|American Gangster]]'', basada na vida real del narcotraficante [[Frank Lucas]] y un detective que trataba de baltar el so imperiu de la [[droga]], [[Richie Roberts]]. Protagonizada de nuevu por [[Russell Crowe]] y [[Denzel Washington]], la crítica allabó descomanadamente la película, llamándola inclusive "la 'Scarface negra' o'l 'Padrín de Harlem'" (Peter Travers: ''[[Rolling Stone]]''). Llogró bones resultancies en taquilla. A finales del [[2008]] estrenóse ''[[Body of Lies]]'' de nuevu con [[Russell Crowe]] y tamién con [[Leonardo DiCaprio]], que de nuevu abrió taquilla y estremó a la crítica. Nel añu [[2010]] estrenó una revisión moderna del mitu de [[Robin Hood]], ''[[Robin Hood (película de 2010)|Robin Hood]]'' con [[Russell Crowe]] nel papel protagonista. Les crítiques nun fueron positives pa la película, que foi criticada por mediar ente la realidá y la ficción, y por desmitificar a Robin Hood. En [[2012]] estrenó ''[[Prometheus (película)|Prometheus]]'', primeramente concebida como [[precuela]] de ''[[Alien (película)|Alien]]'', pero que, sicasí, Scott Free y 20th Century Fox comentaron de manera oficial qu'emplegó l'universu Alien como telón de fondu pa una historia orixinal, que reflexa claros nicios de la mitoloxía ancestral que s'amosó nel filme orixinal. Ta protagonizada por [[Noomi Rapace]], [[Charlize Theron]] y [[Michael Fassbender]]. En [[2013]] Scott estrenó ''[[The Counselor]]'' con [[Michael Fassbender]], [[Penélope Cruz]], [[Cameron Diaz]], [[Brad Pitt]] y [[Javier Bardem]].<ref>[https://www.abc.es/20120414/cultura-cine/abci-brad-angelina-counselor-scott-201204141649.html Asina va ser «The counselor», el filme de Ridley Scott, con Brad Pitt y Angelina Jolie]</ref> N'avientu de [[2014]] presentó ''[[Exodus: Gods and Kings|Exodus]]'', un filme basáu na historia de [[Moisés]], con [[Christian Bale]] y [[María Valverde]] a la cabeza del repartu. El rodaxe realizar n'España, principalmente n'[[Almería (España)|Almería]] (Andalucía) y [[Fuerteventura]] (Canaries). El 2 d'ochobre de [[2015]] estrenó ''[[The Martian]]'', una película de [[ciencia ficción]] protagonizada por [[Matt Damon]] y basada na novela d'[[Andy Weir]] ''[[El marcianu]]''. El 4 de mayu de [[2017]] tuvo llugar la [[Estrenu|premier]] en [[Londres]] de ''[[Alien: Covenant]]'', secuela de la so anterior película ''[[Prometheus (película)|Prometheus]]'', prosiguiendo d'esta miente col desenvolvimientu de la [[Alien (serie fílmica)|franquicia Alien]].<ref>{{cita web |url= http://movienetworkpr.com/premire-alien-covenant-londres/|títulu=En direuto: premiere d'Alien: Covenant en Londres|fechaaccesu=7 de mayu de 2017 |apellíu= |nome= |fecha= |sitiuweb=movienetworkpr.com |editorial=|idioma= |cita= }}</ref> === Próximos proyeutos === Arreyáu como productor, espérase l'estrenu de ''[[Blade Runner 2049]]'', continuación de la [[Blade Runner|cinta orixinal]], y que la so fecha de proyeición va ser el 6 d'ochobre de 2017.<ref>{{cita publicación |nome= |apellíos= |coautores= |títulu=Blade Runner 2 camuda la so fecha d'estrenu |url=http://www.gamerfocus.co/cinetv/blade-runner-2-camuda-fecha-estrenu/ |periódicu=Gamer Focus |editorial= |fecha=20 d'abril de 2016 |fechaaccesu=21 d'abril de 2016 }}</ref> En marzu de 2017, Scott confirmó que yá tenía llistu'l guión de la secuela de ''[[Alien: Covenant]]'' y que'l rodaxe de dicha próxima entrega empezaría en 2018.<ref>{{cita web |apellíu=|nome=|url=http://www.antena3.com/se-estrena/noticias/ridley-scott-confirma-que-tien-llistu-guión-proxima-pelicula-alíen_2017030658bda3bc0cf28c3fe9781482.html|títulu=Ridley Scott confirma que yá tien llistu'l guión de la próxima película d'Alien|editorial=Antena 3 |idioma= |fecha=7 de marzu de 2017|fechaaccesu=7 de marzu de 2017}}</ref> Nun alcuentru posterior, al direutor escapóse-y el que podría ser el títulu de dicha película, ''Alien: Awakening'', asitiándose la so trama ente los acontecimientos de ''[[Prometheus (película)|Prometheus]]'' y ''Alien: Covenant''. Y que si la [[Alien (serie fílmica)|franquicia Alien]] siguía llamando l'atención del públicu, la so intención sería realizar otra triloxía qu'enllazara direutamente cola [[Alien (película)|película orixinal de 1979]].<ref>{{cita web|apellíu=|nome=|url=http://www.lacasadeel.net/2017/03/ridley-scott-revela-titulo-la-proxima-apurre-la saga-tres-alien-covenant.html|títulu=Ridley Scott revela'l títulu de la próxima entrega de la saga tres 'Alien: Covenant'|editorial=lacasadeel.net|idioma=|fecha=17 de marzu de 2017|fechaaccesu=17 de marzu de 2017}}</ref> Sicasí, el 21 de xunetu de 2017, [[The Hollywood Reporter|Hollywood Reporter]] aseguró nun reportaxe que [[20th Century Fox]] taba reestudiando les remortines mientres Scott taba ocupáu colos sos próximos proyeutos. ''Covenant'' recaldó la metá que la so predecesora, sumáu a la fría receición qu'amosó'l públicu sería abondu como por que el estudiu pensar dos veces antes d'invertir nos dos remortines que'l direutor tenía pensaes.<ref>{{cita publicación |apellíu=Martí |nome= Sergio |enllaceautor= |añu=26 de xunetu de 2017 |títulu= 'Alien: Covenant': Los dos remortines podríen nun llegar a producise |publicación= |volumen= |númberu=|páxina= |allugamientu= |editorial=ecartelera.es |issn= |url=http://www.ecartelera.com/noticias/40922/alien-covenant-dos-secuela-nun llegar-producise/ |fechaaccesu=28 de xunetu de 2017}}</ref> En febreru de 2017 anuncióse'l rodaxe de ''[[The Cartel]]'', escoyendo Scott como llocalización la [[Antigua Prisión Provincial de Málaga|vieya cárcel de Málaga]] ([[España]]), cerrada dende 2009. La película narra la llucha ensin cuartel pol control del tráficu de drogues ente Méxicu y Estaos Xuníos. Protagonizada por [[Leonardo DiCaprio]], tien previstu'l so rodaxe pel branu de 2017.<ref>{{cita publicación |títulu=Ridley Scott va rodar en Málaga'l so thriller 'The Cartel'|url=http://www.diariosur.es/cultures/cine/201702/14/cineasta-ridley-scott-escueye-20170213230124.html|fecha=13 de febreru de 2017|fechaaccesu=25 de xunu de 2017|periódicu=SUR.es|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{cita publicación |nome= |apellíos= |coautores= |títulu=Ridley Scott va rodar na cárcel vieya de Málaga la so película sobre El Chapo Guzmán |url=https://cultura.elpais.com/cultura/2017/02/14/actualidad/1487062721_727654.html |periódicu=El País editorial= |fecha= |fechaaccesu=14 de febreru de 2017}}</ref> El 8 de xunetu de 2017, confirmóse que Ridley Scott atópase en [[Roma]] grabando la historia del secuestru de [[Paul Getty III]], nietu del [[Jean Paul Getty|multimillonariu petroleru d'Estaos Xuníos del mesmu nome]], con un repartu compuestu por [[Michelle Williams (actriz)|Michelle Williams]], [[Kevin Spacey]], [[Mark Wahlberg]], [[Charlie Plummer]] y [[Timothy Hutton]]. La cinta va titulase ''[[All the Money in the World]]''.<ref>{{cita publicación |nome= |apellíos= |coautores= |títulu=Ridley Scott graba en Roma la historia del secuestru de Paul Getty III |url=http://www.huelvainformacion.es/ocio/Ridley-Scott-Roma-Getty-III_0_1152184833.html |periódicu=Huelva Información |editorial= |fecha=8 de xunetu de 2017 |fechaaccesu=8 de xunetu de 2017}}</ref> == Filmografía completa == {{AP|Filmografía de Ridley Scott}} {|{{tablaguapa}} |- ! Añu !Película ![[direutor de cine|Direutor]] ! [[Productor]] ! Repartu !Notes |- | 1965 || ''[[Boy and Bicycle]]'' || {{si}} || {{non}} || con [[Tony Scott]] || Primer curtiumetraxe |- | 1977 || ''[[The Duellists]]'' || {{si}} || {{non}} || con [[Keith Carradine]], [[Harvey Keitel]] y [[Albert Finney]] || Primer llargumetraxe |- | 1979 || ''[[Alien (película)|Alien]]'' || {{si}} || {{non}} || con [[Sigourney Weaver]], [[Tom Skerritt]] y [[John Hurt]] || |- | 1982 || ''[[Blade Runner]]'' || {{si}} || {{non}} || con [[Harrison Ford]], [[Sean Young]] y [[Rutger Hauer]] || |- | 1985 || ''[[Legend (película)|Legend]]'' || {{si}} || {{non}} || con [[Tom Cruise]], [[Mia Sara (actriz)|Mia Sara]] y [[Tim Curry]] || |- | 1987 || ''[[Someone to Watch Over Me]]'' || {{si}} || {{si}} || con [[Tom Berenger]], [[Mimi Rogers]] y [[Lorraine Bracco]] || |- | 1989 || ''[[Black Rain]]'' || {{si}} || {{non}} || con [[Michael Douglas]], [[Andy García]] y [[Kate Capshaw]] || |- | 1991 || ''[[Thelma & Louise]]'' || {{si}} || {{si}} || con [[Susan Sarandon]], [[Geena Davis]] y [[Brad Pitt]] || |- | 1992 || ''[[1492: Conquest of Paradise]]'' || {{si}} || {{si}} || con [[Gérard Depardieu]], [[Sigourney Weaver]] y [[Armand Assante]] || |- | 1996 || ''[[White Squall|Nube blanca]]'' ||| {{si}} || {{non}} || con [[Jeff Bridges]], [[Caroline Goodall]] y [[John Savage]] || |- | 1997 || ''[[G.I. Jane]]'' || {{si}} || {{si}} || con [[Demi Moore]], [[Viggo Mortensen]] y [[Anne Bancroft]] || |- | 2000 || ''[[Gladiator]]'' || {{si}} || {{non}} || con [[Russell Crowe]], [[Joaquin Phoenix]] y [[Connie Nielsen]] || |- | 2001 || ''[[Hannibal (película)|Hannibal]]'' || {{si}} || {{non}} || con [[Anthony Hopkins]], [[Julianne Moore]] y [[Ray Liotta]] || |- | 2001 || ''[[Black Hawk Down]]'' || {{si}} || {{si}} || con [[Josh Hartnett]], [[Eric Bana]] y [[Ewan McGregor]] || |- | 2003 || ''[[Matchstick Men|El impostores]]'' || {{si}} || {{si}} || con [[Nicolas Cage]], [[Sam Rockwell]] y [[Alison Lohman]] || |- | 2005 || ''[[Kingdom of Heaven]]'' || {{si}} || {{si}} || con [[Orlando Bloom]], [[Eva Green]] y [[Liam Neeson]] || |- | 2006 || ''[[Un bon añu]]'' || {{si}} || {{si}} || con Russell Crowe, [[Abbie Cornish]], [[Albert Finney]] y [[Marion Cotillard]] || |- | 2007 || ''[[American Gangster (película)|American Gangster]]'' || {{si}} || {{si}} || con [[Denzel Washington]] y [[Russell Crowe]] || |- | 2008 || ''[[Body of Lies]]'' || {{si}} || {{si}} || con [[Leonardo DiCaprio]] y Russell Crowe || |- | 2010 || ''[[Robin Hood (película de 2010)|Robin Hood]]'' || {{si}} || {{si}} || con [[Russell Crowe]] y [[Mark Strong]] || |- | 2012 || ''[[Prometheus (película)|Prometheus]]'' || {{si}} || {{si}} || con [[Noomi Rapace]], [[Charlize Theron]] y [[Michael Fassbender]] || |- | 2013 || ''[[The Counselor]]'' || {{si}} || {{si}} || con [[Michael Fassbender]], [[Penélope Cruz]], [[Cameron Diaz]], [[Brad Pitt]] y [[Javier Bardem]]<ref>{{cita web |url = https://www.abc.es/20120414/cultura-cine/abci-brad-angelina-counselor-scott-201204141649.html |títulu = Asina va ser «The counselor», el filme de Ridley Scott, con Brad Pitt y Angelina Jolie|autor = ABC|fechaaccesu =23 de xineru de 2014}}</ref> || |- | 2014 || ''[[Exodus: Gods and Kings|Exodus]]'' || {{si}} || {{si}} || con [[Christian Bale]], [[Joel Edgerton]] y [[Aaron Paul]] || |- | 2015 || ''[[The Martian]]'' || {{si}} || {{si}} || con [[Matt Damon]], [[Jessica Chastain]], [[Jeff Daniels]], [[Michael Peña]] y [[Kristen Wiig]] || |- | 2016 || ''[[Morgan (película de 2016)|Morgan]]'' || {{non}} || {{si}} || con [[Kate Mara]], [[Anya Taylor-Joy]], [[Toby Jones]], [[Rose Leslie]] y [[Boyd Holbrook]] || |- | 2017 || ''[[Alien: Covenant]]'' || {{si}} || {{si}} || con [[Michael Fassbender]] y [[Katherine Waterston]] || |- | 2017 || ''[[Blade Runner 2049]]'' || {{non}} || {{si}} || con [[Harrison Ford]] y [[Ryan Gosling]] || |- | 2018 || ''[[All the Money in the World]]'' || {{si}} || {{si}} || con [[Michelle Williams (actriz)|Michelle Williams]], [[Kevin Spacey]], [[Mark Wahlberg]], [[Charlie Plummer]] y [[Timothy Hutton]] || |- |} == Reconocencies artístiques == {| class="wikitable sortable" |- ! Añu !Premiu !Categoría !Títulu !Resultáu |- | rowspan=2|1977 | rowspan="2" |[[Festival de Cannes]] | Premiu a la meyor película debú | rowspan=2|''[[The Duellists]]'' | {{Celda|Ganador}} |- | [[Palma d'Oru]] | {{Celda|Nomáu}} |- | rowspan=2|1979 | rowspan=5|[[Premios Saturn]] | Meyor direutor | rowspan=2|''[[Alien (película)|Alien]]'' | {{Celda|Ganador}} |- | Meyor película de ciencia ficción | {{Celda|Ganador}} |- |1983 | rowspan=2|Meyor direutor | ''[[Blade Runner]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- |2001 | ''[[Gladiator]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- |2004 |[[Saturn en memoria de George Pal]] | | {{Celda|Ganador}} |- |1991 | rowspan=4|[[Premios del Sindicatu de Direutores]] | rowspan=4|[[Premiu del Sindicatu de Direutores a la meyor direición|Meyor direutor - película]] | ''[[Thelma & Louise]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | 2001 | ''[[Gladiator]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | 2002 | ''[[Black Hawk Down]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | 2015 | ''[[The Martian]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | 1991 | rowspan=4| [[Premios Óscar|Premiu Óscar]] | rowspan=3| [[Óscar al meyor direutor|Meyor direutor]] | ''[[Thelma & Louise]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | 2000 | ''[[Gladiator]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | 2001 | ''[[Black Hawk Down]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | 2015 | [[Óscar a la meyor película|Meyor película]] |''[[The Martian]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | 2000 | rowspan=4| [[Premiu Globu d'Oru]] | rowspan=3| [[Globu d'Oru al meyor direutor|Meyor direutor – película]] | ''[[Gladiator]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | 2007 | ''[[American Gangster (película)|American Gangster]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | 2015 | ''[[The Martian]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | 2015 | [[Globu d'Oru a la meyor película - Comedia o musical|Meyor película - comedia o musical]] | ''[[The Martian]]'' | {{Celda|Ganador}} |- | 1991 | rowspan=4| [[Premios BAFTA]] | rowspan=3|[[BAFTA al meyor direutor|Meyor direutor]] | ''[[Thelma & Louise]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | 2000 | ''[[Gladiator]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | 2015 | ''[[The Martian]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | 1995 | Meyor contribución británica al cine | | {{Celda|Ganador}} |- | 2001 | [[Premios Satellite]] | Meyor direutor | ''[[Gladiator]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | rowspan=2|2002 | rowspan=2|[[American Film Institute]] | Direutor del añu | rowspan=2|''[[Black Hawk Down]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | Película del añu | {{Celda|Nomáu}} |- | 2000 | rowspan=10|[[Premios Primetime Emmy]] | rowspan=2|[[Primetime Emmy al meyor telefilme]] |''[[RKO 281]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | 2002 |''[[The Gathering Storm]]'' |{{Celda|Ganador}} |- | 2008 | [[Primetime Emmy a la meyor miniserie]] | ''[[The Andromeda Strain (miniserie)|The Andromeda Strain]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | 2009 | Primetime Emmy a la meyor película pa televisión | ''[[Into the Storm]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | 2010 | rowspan=2|[[Primetime Emmy a la meyor serie dramática]] | rowspan=2|''[[The Good Wife]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | rowspan=3|2011 | {{Celda|Nomáu}} |- | Primetime Emmy a la meyor miniserie o película | ''[[Les pilastres de la Tierra (serie de televisión)|The Pillars of the Earth]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | Primetime Emmy especial de non ficción |''[[Gettysburg (documental)|Gettysburg]]'' |{{Celda|Ganador}} |- | 2014 | rowspan=2|[[Primetime Emmy al meyor telefilme]] | ''[[Killing Kennedy]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | 2015 | ''[[Killing Jesus]]'' | {{Celda|Nomáu}} |- | 2015 | [[Visual Effects Society]] | Premiu a la realización de toa una vida | |{{Celda|Ganador}} |- | 2015 | [[National Board of Review]] | Meyor direutor | ''[[The Martian]]'' |{{Celda|Ganador}} |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{commonscat}} * {{IMDb nome|0000631}} * {{tomatazos persona|3977/Ridley-Scott}} {{NF|1937||Scott, Ridley}} {{Tradubot|Ridley Scott}} [[Categoría:Direutores de cine del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Paséu de la Fama d'Almería]] [[Categoría:Candidatos al premiu Óscar a la meyor direición]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] mc5plaaf3it3tw327391ewyadgn9gr3 Evolución biolóxica 0 94826 4376820 4376535 2025-06-17T13:04:09Z XabatuBot 43102 iguo testu: l'esterilización => la esterilización 4376820 wikitext text/x-wiki {{Evolución biolóxica}} La '''evolución biolóxica''' ye'l cambéu en calteres [[Fenotipu|fenotípicos]] y [[Xenotipu|xenéticos]] de [[población biolóxica|poblaciones biolóxiques]] al traviés de [[xeneración]]. Dichu procesu anició la diversidá de formes de vida qu'esisten sobre la [[Tierra]] a partir d'un [[antepasáu común]].<ref name="Hall08">{{Cita publicación |autor=Hall, B. K., Hallgrímsson, B. |títulu=Strickberger's Evolution |añu=2008 |edición=4th |editorial=Jones & Bartlett |isbn=0763700665 |url=http://www.jblearning.com/catalog/9780763700669/ |páxina=762 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120628101715/http://www.jblearning.com/catalog/9780763700669/ |fechaarchivu=28 de xunu de 2012 }}</ref><ref name=Kutschera>{{Cita publicación |autor=Kutschera, O., Karl J. Niklas |añu=2004 |títulu=The modern theory of biological evolution: an expanded synthesis |publicación=Naturwissenschaften |volume=91 |númberu=6 |páxines=255-276 |doi=10.1007/s00114-004-0515-y |url=http://courses.washington.edu/biol354/niklas.pdf |idioma=inglés}}</ref> Los procesos evolutivos producieron la [[biodiversidá]] en cada nivel de la [[organización biolóxica]], incluyendo los d'[[especie]], [[Población biolóxica|población]], [[ser vivu|organismos]] individuales y [[Biomolécula|molecular]] ([[evolución molecular]]).<ref>{{harvnb|Hall|Hallgrímsson|2008|páxines=3–5}}</ref> Tola vida na [[Tierra]] vien de un [[últimu antepasáu común universal]] qu'esistió ente fai 3800 y 3500 millones d'años.<ref>{{Cita publicación |autor=Doolittle W. Ford |fecha=febreru de 2000 |títulu=Uprooting the Tree of Life |revista=[[Scientific American]] |ubicación=Londres |editorial=[[Nature Publishing Group]] |volume=282 |númberu=2 |páxines=90-95 |doi=10.1038/scientificamerican0200-90 |issn=0036-8733 |pmid=10710791}}</ref><ref>{{Cita publicación |autor=Glansdorff, Nicolas |autor2=Ying Xu, Bernard |fecha=9 de xunetu de 2008 |títulu=The Last Universal Common Ancestor: emergence, constitution and genetic legacy of an elusive forerunner |revista=[[Biology Direct]] |allugamientu=London |editorial=[[BioMed Central]] |volume=3 |páxina=29 |doi=10.1186/1745-6150-3-29 |issn=1745-6150 |pmc=2478661 |pmid=18613974}}</ref> La pallabra evolución pa describir tales cambeos foi aplicada per primer vegada nel [[sieglu XVIII]] pol biólogu suizu [[Charles Bonnet]] na so obra ''Consideration sur les corps organisés''.<ref>Charles Bonnett. 1762. ''Consideration sur les corps organisés''. Marc Michel-Rei, Amsterdam</ref><ref>Richards, R. 1993. ''[https://books.google.es/books?hl=es&lr=&id=-tKjALjpYqMC&oi=fnd&pg=PR9&dq=Richards,+R.+1993.+The+meaning+of+evolution:+the+morphological+construction+and+ideological+reconstruction+of+Darwin%27s+theory.+&ots=nsYku8Mw3j&sig=nVaZA1HUvmsyZF5z578jEfD4PIU#v=onepage&q=&f=false The meaning of evolution: the morphological construction and ideological reconstruction of Darwin's theory]''. The [[University of Chicago Press]]. ISBN 02267120396. Pax. 10</ref> Sicasí, el conceutu de que la vida na Tierra evolucionó a partir d'un ancestru común yá fuera formuláu por dellos filósofos griegos,<ref name="mayr1982">{{Cita llibru|apellíos=Mayr |nome=Ernst |enllaceautor=Ernst Mayr |añu=1982 |títulu=The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance |allugamientu=Cambridge, Mass. |editorial=The Belknap Press of [[Harvard University Press]] |isbn=0-674-36445-7 |idioma=inglés}}</ref> y la [[hipótesis (métodu científicu)|hipótesis]] de que les [[especie|especies]] tresfórmense de cutio foi postulada por numberosos científicos de los sieglos XVIII y XIX, a los cualos [[Charles Darwin]] citó nel primer capítulu del so llibru ''[[L'orixe de les especies]]''.<ref>Darwin C (1872) ''On the origin of species'' (6ª ed.). John Murray, Londres</ref> Sicasí, foi'l mesmu Darwin en 1859,<ref name="darwin1859">{{Obra citada| apellíos = Darwin |nome= Charles |enllaceautor= Charles Darwin |añu= 1859 |títulu= On the origin of species by means of natural selection, or the preservation of favoured races in the struggle for life |edición=1ª |allugamientu= [[Londres]] |editorial=John Murray |url=http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F373&viewtype=text&pageseq=1}}</ref> quien sintetizó un cuerpu coherente d'observaciones y apurrió un mecanismu de cambéu, al que llamó [[seleición natural]]; lo que consolidó'l conceutu de la evolución biolóxica nuna verdadera teoría científica.<ref name=Kutschera/> La evolución como propiedá inherente a los [[ser vivu|seres vivos]] nun ye a la primer década del sieglu XXI materia d'alderique na [[comunidá científica]] rellacionada col so estudiu;<ref name=Kutschera/> sicasí, los mecanismos qu'espliquen el tresformamientu y diversificación de les especies alcuéntrense baxo intensa y continua investigación científica. Dos naturalistes, Charles Darwin y [[Alfred Russel Wallace]], propunxeron en forma independiente en 1858 que la [[seleición natural]] yera'l mecanismu básicu responsable del orixe de nueves variantes [[Xenotipu|xenotípiques]] y n'última instancia, de nueves especies.<ref name="darwinwallace1858">{{Cita publicación | apellíu= Darwin |nome= Charles |enllaceautor= Charles Darwin | apellíos2= Wallace |nome2= Alfred Russel |enllaceautor2= Alfred Russel Wallace |añu= 1858 |títulu= On the tendency of species to form varieties; and on the perpetuation of varieties and species by natural means of selection | revista= Journal of the Proceedings of the Linnean Society of London. Zoology |volume= 3 |páxines= 45-62| sinpp= n |url= http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F350&viewtype=text&pageseq=1}}</ref><ref>{{Cita llibru |apellíu= Cordón |nome= Faustino |enllaceautor= Faustino Gordón |títulu= La evolución conxunta de los animales y el so mediu |url= https://books.google.es/books?id=K1rgyVVmaZEC&lpg=PP1&pg=PA15#v=onepage&q=&f=false |añu= 1982 |editorial= Anthropos Editorial|isbn= 9788485887064 |páxina=15}} </ref> Anguaño, la teoría de la evolución combina les propuestes de Darwin y Wallace coles [[lleis de Mendel]] y otres meyores posteriores na [[xenética]]; por eso denominar [[síntesis evolutiva moderna|síntesis moderna]] o «teoría sintética».<ref name="Kutschera" /> Según esta teoría, la evolución defínese como un cambéu na [[Frecuencia alélica|frecuencia de los alelos]] d'una población a lo llargo de les xeneraciones. Esti cambéu puede ser causáu por distintos mecanismos, tales como la [[seleición natural]], la [[deriva xenética]], la [[mutación]] y la migración o [[fluxu xenéticu]]. La teoría sintética recibe na actualidá una aceptación xeneral de la comunidá científica, anque tamién delles crítiques. Foi arriquecida dende la so formulación, en redol a 1940, gracies a les meyores d'otres disciplines rellacionaes, como la [[bioloxía molecular]], la [[xenética del desenvolvimientu]] o la [[paleontoloxía]].<ref name="Mayr93">Mayr E (1993) What was the evolutionary synthesis? ''Trends Ecol Evol'' 8:31–34</ref> Anguaño síguense ellaborando hipótesis sobre los mecanismos del cambéu evolutivu basándose en datos empíricos tomaos d'organismos vivos.<ref>Mayr E (2001) ''What evolution is''. Basic Books, New York. ISBN 0-465-04426-3</ref><ref>Mahner M, Bunge M (1997) ''Foundations of biophilosophy''. Springer, Berlin Heidelberg New York. ISBN 3-540-61838-4</ref> == La evolución como un fechu documentáu == === Evidencies del procesu evolutivu === Les evidencies del procesu evolutivu son el conxuntu de pruebes que los científicos axuntaron pa demostrar que la evolución ye un procesu carauterísticu de la [[ser vivu|materia vivo]] y que tolos organismos que viven na [[Tierra]] baxen d'un [[últimu antepasáu común universal]].<ref name=Penny1999>{{Cita publicación |autor=Penny, D.; Poole, A. |títulu=The nature of the last universal common ancestor |publicación=Curr. Opin. Genet. Dev. |volume=9 |númberu=6 |páxines=672-77 |añu=1999 |pmid=10607605 |doi=10.1016/S0959-437X(99)00020-9}}</ref> Les especies actuales son un estáu nel procesu evolutivu, y la so riqueza relativa y niveles de [[complexidá biolóxica]] son el productu d'una llarga serie d'eventos d'[[especiación]] y d'[[estinción]].<ref>{{Cita publicación |autor=Bapteste, Y.; Walsh, D.A. |títulu=Does the 'Ring of Life' ring true? |publicación=Trends Microbiol. |volume=13 |númberu=6 |páxines=256-61 |añu=2005 |pmid=15936656 |doi=10.1016/j.tim.2005.03.012}}</ref> La esistencia d'un ancestru común puede deducise a partir d'unes carauterístiques simples de los organismos. Primero, esiste evidencia proveniente de la [[bioxeografía]]. L'estudiu de les árees de distribución de les especies amuesa que cuanto más alloñaes o aisllaes tán dos árees xeográfiques más distintes son les especies que les ocupen, anque dambes árees tengan condiciones ecolóxiques similares (como la [[árticu|rexón ártica]] y [[L'Antártida]], o la [[rexón mediterránea]] y [[California]]). Segundu, la diversidá de la vida sobre la Tierra nun se resuelve nun conxuntu d'organismos dafechu únicos, sinón que los mesmos comparten una gran cantidá de semeyances morfolóxiques. Asina, cuando se comparen los [[órganu (bioloxía)|órganos]] de los distintos seres vivos, atópense semeyances na so constitución que señalen el parentescu qu'esiste ente les [[especie|especies]]. Estes semeyances y el so orixe dexen clasificar a los órganos n'[[órganos homólogos|homólogos]], si tienen un mesmu orixe [[desenvolvimientu embrionariu|embrionariu]] y evolutivu, y [[órganos análogos|análogos]], si tienen distintu orixe embrionariu y evolutivu pero la mesma función. Terceru, los [[Anatomía|estudio anatómicos]] tamién dexen reconocer en munchos organismos la presencia d'[[Órganu vestigial|órganos vestigiales]], que tán amenorgaos y nun tienen función aparente, pero qu'amuesen claramente que deriven d'órganos funcionales presentes n'otres especies, tales como los güesos rudimentarios de les pates posteriores presentes en delles [[Serpentes|culiebres]].<ref name=Kutschera/> La [[embrioloxía]], al traviés de los estudios comparativos de les etapes embrionaries de distintes clases d'[[animales]], ufierta'l cuartu conxuntu d'evidencies del procesu evolutivu. Atopóse que nestes primeres etapes del [[Desarrollu (bioloxía)|desenvolvimientu]], munchos organismos amuesen carauterístiques comunes que suxeren la esistencia d'un patrón de desenvolvimientu compartíu ente elles, lo que, de la mesma, demuestra la esistencia d'un antepasáu común. El sorprendente fechu de que los embriones tempranos de [[mamíferos]] tengan [[branquia|hendiduras branquiales]], que depués sumen conforme avanza'l desenvolvimientu, demuestra que los [[mamíferu|mamíferos]] tópense emparentaos colos [[pexes]].<ref name=Kutschera/> El quintu grupu d'evidencies provién del campu de la [[sistemática]]. Los organismos pueden ser clasificaos usando les semeyances mentaes en grupos añeraos xerárquicamente, bien similares a un [[árbol xenealóxicu]].<ref>Mayr, E. (1942). ''Systematics and the origin of species'', [[Columbia University Press]], New York.</ref><ref name=darwin1859/> Magar les investigaciones modernes suxeren que, por cuenta de la [[tresferencia horizontal de xenes]], esti árbol de la vida puede ser más complicáu que lo que se pensaba, una y bones munchos xenes distribuyéronse independientemente ente especies distantemente rellacionaes.<ref name=Doolittle07>{{Cita publicación |autor=Doolittle, W.F.; Bapteste, Y. |títulu=Pattern pluralism and the Tree of Life hypothesis |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=104 |númberu=7 |páxines=2043-9 |añu=2007 |mes=febreru |pmid=17261804 |pmc=1892968 |doi=10.1073/pnas.0610699104 |url=http://www.pnas.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=17261804}}</ref><ref name=Kunin05>{{Cita publicación |autor=Kunin, V.; Goldovsky, L.; Darzentas, N.; Ouzounis, C.A. |títulu=The net of life: reconstructing the microbial phylogenetic network |publicación=Genome Res. |volume=15 |númberu=7 |páxines=954-9 |añu=2005 |pmid=15965028 |url=http://www.genome.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=15965028 |doi=10.1101/gr.3666505 |pmc=1172039}}</ref> Les especies que vivieron en dómines remotes dexaron rexistros de la so historia evolutiva. Los [[fósiles]], conxuntamente cola anatomía comparada de los organismos actuales, constitúin la evidencia [[Paleontoloxía|paleontolóxica]] del procesu evolutivu. Por aciu la comparanza de les anatomíes de les especies modernes coles yá estinguíes, los paleontólogos pueden inferir los llinaxes a los qu'unes y otres pertenecen. Sicasí, l'aproximamientu paleontolóxicu pa buscar evidencia evolutiva tien ciertes llimitaciones. Ello ye que ye particularmente preséu solu naquellos organismos que presenten partes del cuerpu dures, tales como [[cascu (tortúa)|cascos]], [[diente]]s o [[güesu|güesos]]. Entá más, ciertos otros organismos, como los [[procariota|procariotes]] ―les [[bacteria|bacteries]] y [[arquia|arquies]]― presenten una cantidá llindada de carauterístiques comunes, polo que los sos fósiles nun aproven información sobre los sos ancestros.<ref name=Jablonski>{{Cita publicación |autor=Jablonski, D. |títulu=The future of the fossil record |publicación=Science |volume=284 |númberu=5423 |páxines=2114-16 |añu=1999 |pmid=10381868 |doi=10.1126/science.284.5423.2114}}</ref> Un aproximamientu más recién pa topar evidencia que sofite'l procesu evolutivu ye l'estudiu de les semeyances bioquímiques ente los organismos. Por casu, toles [[célula|célules]] utilicen el mesmu conxuntu básicu de [[nucleótidos]] y [[aminoácidu|aminoácidos]].<ref name=Mason>{{Cita publicación |autor=Mason, S.F. |títulu=Origins of biomolecular handedness |publicación=Nature |volume=311 |númberu=5981 |páxines=19-23 |añu=1984 |pmid=6472461 |doi=10.1038/311019a0}}</ref> El desenvolvimientu de la [[xenética molecular]] reveló que'l rexistru evolutivu mora nel [[xenoma]] de cada organismu y que ye posible datar el momentu de la diverxencia de les especies al traviés del [[reló molecular]] producíu poles [[mutación|mutaciones]] atropaes nel procesu d'[[evolución molecular]].<ref>{{Cita publicación |autor=Wolf, Y.I.; Rogozin, I.B.; Grishin, N.V.; Koonin, Y.V. |títulu=Genome trees and the tree of life |publicación=Trends Genet. |volume=18 |númberu=9 |páxines=472-79 |añu=2002 |pmid=12175808 |doi=10.1016/S0168-9525(02)02744-0}}</ref> Por casu, la comparanza ente les secuencies del [[ADN]] del humanu y del [[chimpancé]] confirmó la estrecha semeyanza ente les dos especies y refundiaron lluz alrodiu de cuándo esistió l'ancestru común de dambes.<ref>{{Cita publicación |autor=Varki, A.; Altheide, T.K. |títulu=Comparing the human and chimpanzee genomes: searching for needles in a haystack |publicación=Genome Res. |volume=15 |númberu=12 |páxines=1746-58 |añu=2005 |pmid=16339373 |doi=10.1101/gr.3737405}}</ref> === L'orixe de la vida === {{AP|Abioxénesis}} El [[orixe de la vida]], anque atañe al estudiu de los seres vivos, ye una tema que nun ye encetáu pola teoría de la evolución; pos esta postrera namái s'ocupa del cambéu nos seres vivos, y non del orixe, cambeos ya interaiciones de les molécules orgániques de les qu'éstos proceden.<ref>{{Cita web |apellíu=Isaak |nome=Mark |añu=2005 |títulu=Claim CB090: Evolution without abiogenesis |editorial=TalkOrigins Archive |url=http://www.talkorigins.org/indexcc/CB/CB090.html |fechaaccesu=26 d'avientu de 2008}}</ref> Nun se sabe enforma sobre les etapes más tempranes y previes al desenvolvimientu de la vida, y los intentos realizaos pa tratar de desvelar la historia más temprana del orixe de la vida xeneralmente enfóquense nel comportamientu de les [[macromolécula|macromolécules]], por cuenta de que el [[consensu científicu]] actual ye que la complexa bioquímica que constitúi la vida provieno de reaiciones químiques simples, magar persisten los discutinios alrodiu de cómo asocedieron les mesmes.<ref>{{Cita publicación |autor=Peretó J |títulu=Controversies on the origin of life |url=http://scielo.isciii.es/scielo.php?pid=S1139-67092005000100004&script=sci_arttext&tlng=y |publicación=Int. Microbiol. |volume=8 |númberu=1 |páxines=23-31 |añu=2005 |pmid=15906258}}</ref> Tampoco ta claru cuálos fueron los primeros desarrollos de la vida ([[protobionte]]s), la estructura de los primeros seres vivos o la identidá y la naturaleza del [[últimu antepasáu común universal]].<ref>{{Cita publicación |autor=Luisi PL, Ferri F, Stano P |títulu=Approaches to semi-synthetic minimal cells: a review |publicación=Naturwissenschaften |volume=93 |númberu=1 |páxines=1-13 |añu=2006 |pmid=16292523 |doi=10.1007/s00114-005-0056-z}}</ref><ref>{{Cita publicación |autor=Trevors JT, Abel DL |títulu=Chance and necessity do not explain the origin of life |publicación=Cell Biol. Int. |volume=28 |númberu=11 |páxines=729-39 |añu=2004 |pmid=15563395 |doi=10.1016/j.cellbi.2004.06.006}}{{Cita publicación |autor=Forterre P, Benachenhou-Lahfa N, Confalonieri F, Duguet M, Elie C, Labedan B |títulu=The nature of the last universal ancestor and the root of the tree of life, still open questions |publicación=BioSystems |volume=28 |númberu=1-3 |páxines=15-32 |añu=1992 |pmid=1337989 |doi=10.1016/0303-2647(92)90004-I}}</ref> Arriendes d'ello, nun hai consensu científicu sobre cómo empezó la vida, magar se propunxo que l'entamu de la vida pueden ser molécules autorreplicantes como'l [[ARN]],<ref>{{Cita publicación |autor=Joyce GF |títulu=The antiquity of RNA-based evolution |publicación=Nature |volume=418 |númberu=6894 |páxines=214-21 |añu=2002 |pmid=12110897 |doi=10.1038/418214a}}</ref> o ensamblaxes de célules simples denominaes nanocélulas.<ref>{{Cita publicación |autor=Trevors JT, Psenner R |títulu=From self-assembly of life to present-day bacteria: a possible role for nanocells |publicación=FEMS Microbiol. Rev. |volume=25 |númberu=5 |páxines=573-82 |añu=2001 |pmid=11742692 |doi=10.1111/j.1574-6976.2001.tb00592.x}}</ref> Sicasí, los científicos tán d'alcuerdu en que tolos organismos esistentes comparten ciertes carauterístiques ―incluyendo la presencia d'[[célula|estructura celular]] y de [[códigu xenéticu]]― que taríen rellacionaes col orixe de la vida.<ref>Alberts, J. y col. (2002). ''Molecular Biology of the Cell'', 4ª edición, Routledge, ISBN 0-8153-3218-1.</ref> La razón biolóxica pola que tolos organismos vivos na [[Tierra]] tienen de compartir un únicu y [[últimu antepasáu común universal]], ye porque sería práuticamente imposible que dos o más llinaxes separaos pudieren desenvolver de manera independiente los munchos complexos mecanismos bioquímicos comunes a tolos organismos vivos.<ref name=Mason/><ref name=Orgel,_L.Y.>{{Cita publicación |autor=Orgel, L.Y. | mes=ochobre |añu=1994 |títulu=The origin of life on the earth |publicación=Scientific American |volume=271 |númberu=4 |páxines=76-83 |url=http://courses.washington.edu/biol354/The%20Origin%20of%20Life%20on%20Earth.pdf |fechaaccesu=30 d'agostu de 2008 |idioma=inglés |formatu=PDF |doi=10.1038/scientificamerican1094-76 | pmid=7524147 |enllaceautor=Leslie Orgel}}</ref> Mentóse enantes que les [[bacteria|bacteries]] son los primeros organismos nos que la evidencia fósil ta disponible, les célules son demasiáu complexes pa surdir direutamente de los materiales non vivos.<ref name="CowenHistLifeEd3P6">{{Cita llibru |autor=Cowen, R. |títulu=History of Life |edición=3rd |editorial=Blackwell Science |isbn=0632044446 |páxina=6 |idioma=inglés |añu=2000}}</ref> La falta d'evidencia xeoquímica o fósil d'organismos anteriores dexó un ampliu campu llibre pa les hipótesis, que s'estremen en dos idees principales: 1) Que la vida surdió bonalmente na Tierra. 2) Qu'esta foi «semada» d'otres partes del universu. === La evolución de la vida na Tierra === {{FiloMapa |tamañu = 400px|lleenda = [[Árbol filoxenéticu]] amosando la diverxencia de les especies modernes del so ancestru común nel centru.<ref name="Ciccarelli">{{Cita publicación |autor=Ciccarelli FD, Doerks T, von Mering C, Creevey CJ, Snel B, Bork P |títulu=Toward automatic reconstruction of a highly resolvéi tree of life |revista=Science |volume=311 |númberu=5765 |páxines=1283-7 |añu=2006 |pmid=16513982}}</ref>Los trés [[Dominiu (bioloxía)|dominios]] tán coloriaos de la siguiente forma; les bacteries n'azul, les [[Archaea|arquies]] en verde y les [[Eukaryota|eucariotes]] de color coloráu.}} <nowiki>{{AP|Historia de la vida Detallaos estudios químicos basaos en </nowiki>[[isótopu|isótopos]] de [[carbonu]] de roques del [[eón Arcaicu]] suxeren que les primeres formes de vida remanecieron na Tierra probablemente hai más de 3800&nbsp;millones d'años, na era [[Eoarcaico|Eoarcaica]], y hai clares evidencies [[xeoquímica|xeoquímiques]] ―tales como l'amenorgamientu microbianu de sulfatos que lu atestigüen na era [[Paleoarcaicu|Paleoarcaica]], fai 3470&nbsp;millones d'años.<ref>{{Cita publicación |autor= Shen,Y. y Buick, R. |añu= 2004 |títulu= The antiquity of microbial sulfate reduction| revista= Earth-Science Reviews |volume= 64 |páxines= 243-272| sinpp= n |url= http://gizmo.geotop.uqam.ca/shenY/Shen_and_Buick_ESR_2004.pdf}}</ref> Los [[estromatolitos]] ―capes de roca producíes por comunidaes de microorganismos― más antiguos conocer n'estratos de 3450&nbsp;millones d'años, ente que los microfósiles filiformes más antiguos, morfolóxicamente similares a [[cianobacteria|cianobacteries]], alcuéntrense n'estratos de [[xiles]] de 3450&nbsp;millones d'años topaos n'[[Australia]].<ref>Schopf, J. W. (1993). «Microfossils of the Early Archean Apex chert: new evidence of the antiquity of life», en ''Science'' 260:640-646.</ref><ref name="Schopf99">Schopf, J. W. (1999). ''Cradle of life: the discovery of Earth's earliest fossils''. Princeton (Nueva Jersey): [[Princeton University Press]]. ISBN 0-691-00230-4.</ref><ref name=Knoll03/> Coles mesmes, los fósiles moleculares derivaos de los [[lípidu|lípidos]] de la [[membrana plasmática]] y del restu de la [[célula]] ―denominaos «biomarcadores»― confirmen que ciertos organismos similares a cianobacteries habitaron los océanos arcaicos hai más de 2700&nbsp;millones d'años. Estos microbios [[fotoautótrofos]] lliberaron [[osíxenu molecular|osíxenu]] a l'[[atmósfera]], el qu'empezó a atropase hai aproximao 2200&nbsp;millones d'años y subsecuentemente tresformó definitivamente l'atmósfera terrestre.<ref name=Shen >Shen Y, Buick R, Canfield DE (2001) Isotopic evidence for microbial sulphate reduction in the early Archean yera. ''Nature'' 410:77–81</ref><ref name=Knoll03/> L'apaición de la [[fotosíntesis]] y el posterior surdimientu d'una atmósfera rica en [[osíxenu]] y non reductora, puede tamién rastrexase al traviés de los depósitos llaminares de [[fierro]] y bandes coloraes posteriores, productu de los [[óxidos de fierro]]. Ésti foi un requisitu necesariu pal desenvolvimientu de la [[respiración celular aeróbica]], que envalórase que remaneció hai aproximao 2000&nbsp;millones d'años.<ref>{{Cita publicación |autor=Lang B, Gray M, Burger G |títulu=Mitochondrial genome evolution and the origin of eukaryotes |publicación=Annu Rev Genet |volume=33 |páxines=351-97 |añu=1999 |pmid=10690412 |doi=10.1146/annurev.genet.33.1.351}}<br />{{Cita publicación |autor=McFadden G |títulu=Endosymbiosis and evolution of the plant cell |publicación=Curr Opin Plant Biol |volume=2 |númberu=6 |páxines= 513-19 |añu=1999 |pmid=10607659 |doi=10.1016/S1369-5266(99)00025-4}}</ref> Los [[procariota|procariotes]], entós, habitaron la Tierra dende hai 3000 a 4000&nbsp;millones d'años.<ref name=Cavalier-Smith>{{Cita publicación |autor=Cavalier-Smith T |títulu=Cell evolution and Earth history: stasis and revolution |publicación=Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci |volume=361 |númberu=1470 |páxines=969-1006 |añu=2006 |pmid=16754610 |doi=10.1098/rstb.2006.1842 |pmc=1578732}}</ref><ref>{{Cita publicación |autor=Schopf J |títulu=Fossil evidence of Archaean life |publicación=Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci |volume=361 |númberu=1470 |páxines=869-85 |añu=2006 |pmid=16754604 |doi=10.1098/rstb.2006.1834 |pmc=1578735}}<br />{{Cita publicación |autor=Altermann W, Kazmierczak J |títulu=Archean microfossils: a reappraisal of early life on Earth |publicación=Res Microbiol |volume=154 |númberu=9 |páxines=611-17 |añu=2003 |pmid=14596897 |doi=10.1016/j.resmic.2003.08.006}}</ref> Mientres los siguientes miles de millones d'años nun asocedió nengún cambéu significativu na morfoloxía o organización celular nestos organismos.<ref>{{Cita publicación |autor=Schopf JW |títulu=Esbarrie rates, differing fates: tempo and mode of evolution changed from the Precambrian to the Phanerozoic |doi= 10.1073/pnas.91.15.6735 |publicación=Proc Natl Acad Sci O S a |volume=91 |númberu=15 |páxines=6735-42 |añu=1994 |pmid=8041691 |pmc=44277}}</ref> El siguiente cambéu sustancial na estructura celular constituyir los [[Eukarya|eucariotes]], que surdieron a partir de [[bacteries]] antigües envueltes, incluyíes, na estructura de los ancestros de les célules eucariotes, formando una asociación cooperativa denomada [[endosimbiosis]].<ref name=Dyall>{{Cita publicación |autor=Dyall S, Brown M, Johnson P |títulu= Ancient invasions: from endosymbionts to organelles |publicación=Science |volume=304 |númberu=5668 |páxines=253-57 |añu=2004 |pmid=15073369 |doi=10.1126/science.1094884}}</ref> Les bacteries envueltes y la so célula hospedante empecipiaron un procesu de [[coevolución]], pol cual les bacteries aniciaron les [[mitocondries]] o [[hidroxenusoma|hidroxenusomes]].<ref>{{Cita publicación |autor=Martin W |títulu=The missing link between hydrogenosomes and mitochondria |publicación=Trends Microbiol. |volume=13 |númberu=10 |páxines=457-59 |añu=2005 |pmid=16109488 |doi=10.1016/j.tim.2005.08.005}}</ref> Un segundu eventu independiente de endosimbiosis con organismos similares a [[cianobacteria|cianobacteries]] llevó a la formación de los [[cloroplastu|cloroplastos]] nes [[alga|algues]] y [[planta|plantes]]. La evidencia tanto bioquímica como paleontolóxica indica que les primeres célules eucariotes surdieron hai unos 2000 a 1500&nbsp;millones d'años, a pesar de que los atributos clave de la fisioloxía de los eucariotes probablemente evolucionaron primeramente.<ref>Knoll AH (1999) A new molecular window on early life. ''Science'' 285:1025–1026</ref><ref name="Knoll03">Knoll AH (2003) ''Life on a young planet: the first three billion years of evolution on earth''. Princeton University Press, Princeton, N.J. ISBN 0-691-12029-3</ref><ref>Martin W, Russell MJ (2003) On the origins of cells: a hypothesis for the evolutionary transitions from abiotic geochemistry to chemoautotrophic prokaryotes, and from prokaryotes to nucleated cells. ''Philos Trans R Soc Lond'' B 358:59–85</ref> La historia de la vida sobre la [[Tierra]] foi la de los eucariotes unicelulares, procariotas y arquies hasta hai aproximao 610&nbsp;millones d'años, momentu nel que los primeros organismos multicelulares apaecieron nos océanos nel periodu denomináu [[Periodu Ediacárico|Ediacárico]].<ref name=Cavalier-Smith/><ref>{{Cita publicación |autor=DeLong Y, Pace N |títulu=Environmental diversity of bacteria and archaea |publicación=Syst Biol |volume=50 |númberu=4 |páxines=470-8 |añu=2001|pmid=12116647 |doi=10.1080/106351501750435040}}</ref><ref name=Narbonne>{{Cita web |apellíu= Narbonne |nome= Guy |títulu= The Origin and Early Evolution of Animals |editorial= Department of Geological Sciences and Geological Engineering, Queen's University |mes= xunu |añu= 2006 |url= http://geol.queensu.ca/people/narbonne/recent_pubs1.html |fechaaccesu= 10 de marzu de 2007 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20150724081804/http://geol.queensu.ca/people/narbonne/recent_pubs1.html |fechaarchivu= 24 de xunetu de 2015 }}</ref> Dellos organismos ediacáricos podríen tar estrechamente rellacionaos con grupos que más palantre se convertiríen en prominentes; tales como los [[poríferos]] o los [[cnidarios]].<ref>Droser and Gehling 2008. Synchronous Aggregate Growth in an Abundant New Ediacaran Tubular Organism. ''Science'' 319: 1660-1662</ref> Sicasí, por cuenta de la dificultá a la de deducir les rellaciones evolutives nestos organismos, dalgunos [[paleontoloxía|paleontólogos]] suxirieron que la [[Biota del periodu Ediacáricu|biota d'Ediacara]] representa una caña dafechu [[estinción|estinguida]], un esperimentu fallíu» de la vida multicelular, que supunxo que la vida multicelular posterior volviera evolucionar más palantre a partir d'organismos unicelulares non rellacionaos.<ref name=Narbonne/> La evolución de los organismos pluricelulares asocedió entós en múltiples eventos independientes, n'organismos tan diversos como les [[Porifera|esponxes]], [[algues pardes]], [[cianobacteria|cianobacteries]], [[fungos mucosos]] y [[mixobacteria|mixobacteries]].<ref>{{Cita publicación |autor=Kaiser D |títulu=Building a multicellular organism |publicación=Annu. Rev. Genet. |volume=35 |páxines=103-23 |añu=2001 |pmid=11700279 |doi=10.1146/annurev.genet.35.102401.090145}}</ref> Poco dempués de l'apaición d'estos primeros organismos multicelulares, una gran diversidá biolóxica apaeció nun periodu de diez millones d'años, nun eventu denomináu [[esplosión cámbrica]], un ralu curtiu en términos xeolóxicos pero qu'implicó una diversificación animal ensin paralelu y el cual ta documentáu nos fósiles atopaos nos sedimentos de [[Burgess Shale]], [[Canadá]]. Mientres esti periodu, la mayoría de los [[filu|filos]] [[animal|animales]] apaecieron nos rexistros fósiles, como asina tamién una gran cantidá de llinaxes únicos qu'ulteriormente s'escastaron. La mayoría de los [[plan corporal|planes corporales]] de los animales modernos aniciar mientres esti periodu.<ref name=Valentine>{{Cita publicación |autor=Valentine JW, Jablonski D, Erwin DH |títulu=Fossils, molecules and embryos: new perspectives on the Cambrian explosion |url=https://journals.biologists.com/dev/article/126/5/851/40578/Fossils-molecules-and-embryos-new-perspectives-on |publicación=Development |volume=126 |númberu=5 |páxines=851-9 |fecha=1 de marzu de 1999|pmid=9927587}}</ref> Dellos desencadenantes de la esplosión cámbrica fueron propuestos, incluyendo l'acumuladura d'osíxenu na atmósfera por cuenta de la [[fotosíntesis]].<ref>{{Cita publicación |autor=Ohno S |títulu=The reason for as well as the consequence of the Cambrian explosion in animal evolution |publicación=J. Mol. Evol. |volume=44 supl. 1 |páxines=S23-7 |añu=1997 |pmid=9071008 |doi=10.1007/PL00000055}}</ref><ref name=Valentine2>{{Cita publicación |autor=Valentine J, Jablonski D |títulu=Morphological and developmental macroevolution: a paleontological perspective |url=http://www.ijdb.ehu.es/web/paper.php?doi=14756327 |publicación=Int. J. Dev. Biol. |volume=47 |númberu=7-8 |páxines=517-22 |añu=2003 |pmid=14756327}}</ref> Aproximao fai 500&nbsp;millones d'años, les plantes y los [[fungu|fungos]] colonizaron la tierra y fueron rápido siguíos polos [[artrópodu|[artrópodos]] y otros animales.<ref>{{Cita publicación |autor=Waters ER |títulu=Molecular adaptation and the origin of land plants |publicación=Mol. Phylogenet. Evol. |volume=29 |númberu=3 |páxines=456-63 |añu=2003 |pmid=14615186 |doi=10.1016/j.ympev.2003.07.018}}</ref> Los [[anfibios]] apaecieron na historia de la Tierra hai alredor de 300&nbsp;millones d'años, siguíos poles primeres [[amniota|amniotes]], depués los [[mamíferos]] hai unos 200&nbsp;millones d'años y les [[aves]] fai 100&nbsp;millones d'años. Sicasí, a pesar de la evolución d'estos filos, los organismos microscópicos, similares a aquellos qu'evolucionaron tempranamente nel procesu, siguen siendo altamente esitosos y apoderen la Tierra yá que la mayor parte de les especies y la [[biomasa]] terrestre ta constituyida por procariotas.<ref name=Schopf99/> == Teoríes científiques alrodiu de la evolución == === Historia del pensamientu evolucionista === {{AP|Historia del pensamientu evolucionista}} [[Ficheru:Anaximander.jpg|left|thumb|175px|[[Anaximandro]], [[Filosofía griega|filósofu griegu]], ufiertó una idea más ellaborada y caltuvo que «la base de toa materia ye una sustancia eterno que se tresforma en toles formes materiales conocíes comúnmente. Eses formes, de la mesma, camuden y fúndense n'otres acordies cola regla de la xusticia, esto ye, una especie d'equilibriu y proporción».<ref>[[Gayo Marcio Censorino]] [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/Y/Roman/Texts/Censorinus/home.html ''De Die Natali''], IV, 7. Versión en latin, traducción al francés. Consultada'l 10 de xunetu de 2011.</ref>]] Dellos filósofos griegos de l'antigüedá aldericaron idees qu'arreyaben cambeos nos organismos vivos al traviés del tiempu. [[Anaximandro]] ([[Circa|ca.]] 610-546 e.C. ) propunxo que los primeros animales vivíen na agua y que los animales terrestres fueron xeneraos a partir d'ellos.<ref>{{Cita web |apellíu=Couprie |nome=Dirk L. |títulu=Anaximander |editorial=Internet Encyclopedia of Philosophy |url=http://www.iep.utm.edu/anaximan/#H8 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2011.}}</ref> [[Empédocles]] (ca. 490-430 e.C. ) escribió alrodiu de un orixe non sobrenatural de los seres vivos, suxiriendo que l'adautación nun riquir un organizador o una causa final.<ref>{{Cita web |apellíu= Campbell |nome= Gordon |títulu= Empedocles |editorial= Internet Encyclopedia of Philosophy |url= http://www.iep.utm.edu/y/empedocl.htm#H4 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2011}}</ref> [[Aristóteles]] (384-322 e.C. ), unu de los filósofos griegos más influyentes, ye amás el primer naturalista que'l so trabayu caltener con detalle. Les obres d'Aristóteles contién delles observaciones ya interpretaciones bien astutes conxuntamente con mitos y errores diversos que reflexen l'estáu irregular de la conocencia na so dómina.<ref name="Singer1931">{{Cita llibru|apellíos=Singer |nome=Charles |títulu=A Short History of Biology |editorial=Clarendon Press |añu=1931|}}</ref> Sicasí, ye notable l'esfuerciu d'Aristóteles n'esponer les rellaciones esistentes ente los seres vivos como una ''[[scala naturae]]'' ―tal como se describe en ''[[Historia de los animales|Historia animalium]]''― na que los organismos clasifíquense acordies con una estructura xerárquica, «escalera de la vida» o «cadena del Ser», ordenar según la complexidá de les sos estructures y funciones, colos organismos qu'amuesen una mayor vitalidá y capacidá de movimientu descritos como «organismos cimeros».<ref name=oet>{{Cita web |apellíu=Johnston |nome=Ian |títulu=Section Three: The Origins of Evolutionary Theory |obra=... And Still We Evolve: A Handbook on the History of Modern Science |editorial=Lliberal Studies Department, Malaspina University College |añu=1999 |url=http://records.viu.ca/~johnstoi/darwin/sect3.htm |fechaaccesu=11 d'agostu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170107000105/http://records.viu.ca/~johnstoi/darwin/sect3.htm |fechaarchivu=2017-01-07 }}</ref><ref name="Lovejoy"/> Dalgunos [[Filosofía china|antiguos pensadores chinos]] espresaron idees sobre'l cambéu de les especies biolóxiques. [[Zhuangzi]], un filósofu taoísta que vivió alredor del [[sieglu IV e.C.|sieglu IV e.C. ]], mentó que les formes de vida tienen una habilidá innata o'l poder (hua 化) pa tresformase y afaese a la so redolada.<ref>{{Cita llibru |autor=Chan, Wing-Tsit |añu=1963 |títulu=A Source Book In Chinese Philosophy |editorial=Princeton University Press |páxina=204 |isbn=0-691-01964-9}}</ref> Según [[Joseph Needham]], el [[taoísmu]] niega explícitamente la fixeza de les especies biolóxiques y los filósofos taoístes especularon que les mesmes desenvolvieron distintos atributos en respuesta a distintes redolaes. Ello ye que el taoísmu referir a los seres humanos, la naturaleza y el cielu como esistentes nun estáu de «constante tresformamientu», en contraste cola visión más estática de la naturaleza típica del pensamientu occidental.<ref>{{Cita llibru|apellíos=Needham |nome=Joseph |enllaceautor=Joseph Needham|apellíos2=Ronan |nome2=Colin Alistair |títulu=The Shorter Science and Civilisation in China: An Abridgement of Joseph Needham's Original Text, Vol. 1 |editorial=[[Cambridge University Press]] |añu=1995 |isbn=0-521-29286-7|}}</ref> [[Ficheru:Jean-baptiste lamarck2.jpg|thumbnail|Retrato de [[Jean-Baptiste Lamarck]].]] [[Ficheru:Alfred-Russel-Wallace-c1895.jpg|thumb|right|[[Alfred Russel Wallace]] en 1895.]] Magar la idea de la evolución biolóxica esistió dende dómines remotes y en distintes cultures (por casu, na musulmana esbozar nel sieglu IX [[Al-Jahiz]] y nel sieglu XIII [[Nasir al-Din al-Tusi]]<ref>"[http://www.thevintagenews.com/2016/08/27/priority-walter-yeo-one-first-people-benefit-advanced-plastic-surgery/ The first theory of evolution is 600 years older than Darwin]; ''The Vintage News'', Aug 27, 2016.</ref> ), la teoría moderna nun s'estableció hasta llegaos los [[sieglu XVIII|sieglos XVIII]] y [[sieglu XIX|XIX]]", cola contribución de científicos como [[Christian Pander]], [[Jean-Baptiste Lamarck]] y [[Charles Darwin]].<ref>{{Cita llibru|apellíos=Sapp |nome=Jan |títulu=Genesis: The Evolution of Biology |editorial=[[Oxford University Press]] |añu=2003 |isbn=0-19-515618-8 |idioma=inglés}}</ref> Nel [[sieglu XVIII]] la oposición ente [[fijismo]] y transformismo foi ambigua. Dellos autores, por casu, almitieron el tresformamientu de les especies llindada a los xéneros, pero negaben la posibilidá de pasar d'un xéneru a otru. Otros naturalistes falaben de «progresión» na naturaleza orgánica, pero ye bien difícil determinar si con ello faíen referencia a un tresformamientu real de les especies o se trataba, a cencielles, d'una modulación de la clásica idea de la ''[[scala naturae]]''.<ref>{{Cita llibru |editor= Province, W. B.; Ernst, Mayr |títulu=The Evolutionary Synthesis: Perspectives on the Unification of Biology |editorial=Harvard University Press |añu=1998 |isbn=0-674-27225-0 |idioma=inglés}}</ref> [[Jean-Baptiste Lamarck]] (1744-1829) formuló la [[Lamarckismo|primer teoría de la evolución]]. Propunxo que la gran variedá d'organismos, que naquel tiempu aceptábase, yeren formes estátiques creaes por Dios, evolucionaren dende formes simples; postulando que los protagonistes d'esa evolución fueren los mesmos organismos pola so capacidá d'afaese al ambiente: los cambeos nesi ambiente xeneraben nueves necesidaes nos organismos y eses nueves necesidaes traeríen un cambéu de los mesmos que sería heredable. Sofitar pa la formulación de la so teoría na esistencia de restos de formes entemedies estinguíes.<ref name=mayr1982/> Con esta teoría Lamarck enfrentar a la creencia xeneral pola que toles especies fueren creaes y permanecíen inmutables dende la so creación y tamién s'enfrentó al influyente [[Georges Cuvier]] (1769-1832) que xustificó la desapaición de les especies, non porque fueren formes entemedies ente les primixenies y les actuales, sinón porque se trataba de formes de vida distintes, escastaes nos distintos cataclismos xeolóxicos sufiertos pola Tierra.<ref name="gould2002">{{Cita publicación|apellíu=Gould |nome=Stephen Jay |enllaceautor=Stephen Jay Gould |títulu= The Structure of Evolutionary Theory |editorial= Belknap Press of Harvard University Press |añu=2002 |isbn=0-674-00613-5 |idioma=inglés}}</ref><ref name="gouldcast">{{cita publicación |añu= 2004|apellíu=Gould |nome=Stephen Jay |enllaceautor=Stephen Jay Gould |títulu= Estructura de la teoría de la evolución |editorial= Tusquets Editor |ubicación= Barcelona |serie= Metatemas |volume= 82 |páxina=1426 |isbn= 84-8310-950-6}}</ref><ref>Moya, A. (1989): ''Sobre la estructura de la teoría de la evolución''. Editorial Anthropos, S.A. Serviciu Editorial de la Universidá del País Vascu. ''Nueva ciencia'', '''5'''. 174 páxs. ISBN 84-7658-154-8</ref> [[Ficheru:Origin of Species title page.jpg|thumbnail|Portada de ''[[L'orixe de les especies]]''.]] Nun foi sinón hasta la publicación de ''[[L'orixe de les especies]]'' de Charles Darwin cuando'l fechu de la evolución empezó a ser llargamente aceptáu. Una carta d'[[Alfred Russel Wallace]], na cual revelaba'l so propiu descubrimientu de la seleición natural, impulsó a Darwin a publicar el so trabayu n'evolución. Poro, dacuando compartir el creitu con Wallace pola teoría de la evolución (dacuando llamada tamién ''teoría de Darwin-Wallace'').<ref name="Lovejoy">{{Cita llibru|apellíos=Lovejoy |nome=Arthur |títulu=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |editorial=Harvard University Press |añu=1936 |isbn=0-674-36153-9 |idioma=inglés}}</ref> L'alderique más interesante que se realizó nel campu evolutivo sostener los naturalistes franceses [[Georges Cuvier]] y [[Étienne Geoffroy Saint-Hilaire]] pel añu de 1830 en rellación al uniformismo y el catastrofismo.<ref>Racine, Valerie, "Essay: The Cuvier-Geoffroy Alderica". Embryo Project Encyclopedia (2013-10-07). [http://embryo.asu.edu/pages/essay-cuvier-geoffroy-alderica Essay: The Cuvier-Geoffroy Alderique] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220809113456/https://embryo.asu.edu/pages/essay-cuvier-geoffroy-alderica |date=2022-08-09 }} {{ISSN|1940-5030}} [http://embryo.asu.edu/handle/10776/6276 Essay: The Cuvier-Geoffroy Alderique]</ref><ref> [http://www.amphilsoc.org/mole/view?docId=ead/Mss.B.G287p-ead.xml;query=;brand=default Étienne Geoffroy Saint Hilaire Collection 1811-1844]</ref> A pesar de que la teoría de Darwin pudo solmenar fondamente la opinión científica con respectu al desenvolvimientu de la vida (ya inclusive resultando nuna pequeña revolución social), nun pudo esplicar la fonte de variación esistente ente les especies, y amás la propuesta de Darwin de la esistencia d'un mecanismu [[Heriedu xenéticu|hereditariu]] ([[panxénesis]]) nun satisfixo a la mayoría de los biólogos. Nun foi recién hasta fines del [[sieglu XIX]] y empiezos del [[sieglu XX|XX]], qu'estos mecanismos pudieron establecese.<ref>{{Cita llibru |apellíu= Browne |nome= Y. Janet |añu= 2002 |títulu= Charles Darwin: Vol. 2 The Power of Place |ubicación= Londres |editorial= Jonathan Cape |isbn= 0-7126-6837-3}}</ref> Cuando alredor del 1900 redescubrióse» el trabayu de [[Gregor Mendel]] sobre la naturaleza del heriedu que databa de fines del [[sieglu XIX]], establecióse un discutiniu ente los mendelianos ([[Charles Benedict Davenport]]) y los biométricos ([[Walter Frank Raphael Weldon]] y [[Karl Pearson]]), quien aportunaben en que la mayoría de los caminos importantes pa la evolución teníen d'amosar una variación continua que nun yera esplicable al traviés del analís mendeliano. Finalmente, los dos modelos fueron conciliaos y fundíos, principalmente al traviés del trabayu del biólogu y estadísticu [[Ronald Fisher]].<ref name=gould2002/> Esti enfoque combináu, qu'emplegaba un modelu estadísticu rigorosu a les teoríes de Mendel del heriedu vía [[xen]]es, dar a conocer nos años 1930 y 1940 y conozse como la [[Síntesis evolutiva moderna|teoría sintética de la evolución]].<ref>{{Cita llibru|apellíos=Larson |nome=Edward J. |títulu=Evolution: The Remarkable History of a Scientific Theory |editorial=Modern Library |añu=2004 |isbn=0-679-64288-9 |idioma=inglés}}</ref> Nos años de la década de 1940, siguiendo'l [[esperimentu de Griffith]], [[Oswald Avery|Avery]], [[Colin Munro MacLeod|MacLeod]] y [[Maclyn McCarty|McCarty]] llograron identificar de forma definitiva al [[ácidu desoxirribonucléico]] ([[ADN]]) como'l principiu transformante» responsable de la tresmisión de la información xenética.<ref>{{Cita llibru|apellíos=Desmond |nome=Adrian|apellíos2=Moore |nome2=James |títulu=Darwin: The Life of a Tormented Evolutionist |editorial=W. W. Norton & Company |añu=1994 |isbn=0393311503 |idioma=inglés}}</ref> En [[1953]], [[Francis Crick]] y [[James Dewey Watson|James Watson]] publicaron el so famosu trabayu sobre la estructura del ADN, basáu na investigación de [[Rosalind Franklin]] y [[Maurice Wilkins]]. Estos desarrollos empecipiaron la era de la [[bioloxía molecular]] y tresformaron l'entendimientu de la evolución nun [[evolución molecular|procesu molecular]]. A mediaos de la década de 1970, [[Motoo Kimura]] formuló la [[teoría neutralista de la evolución molecular]], estableciendo de manera firme la importancia de la [[deriva xénica]] como'l principal mecanismu de la evolución. Hasta la fecha siguen los alderiques nesta área d'investigación. Unu de los más importantes ye alrodiu de la teoría del [[equilibriu puntuáu]], una teoría propuesta por [[Niles Eldredge]] y [[Stephen Jay Gould]] pa esplicar la escasez de formes transicionales ente [[especie|especies]].<ref>{{Cita llibru|apellíos=Bowler |nome=Peter J. |títulu=Evolution: The History of an Idea |edición=3ª |editorial=[[University of California Press]] |añu=2003 |isbn=0-52023693-9 |idioma=inglés}}</ref> === Darvinismu === {{AP|Darvinismu}} [[Ficheru:Charles Darwin by Julia Margaret Cameron, c. 1868.jpg|thumb|[[Charles Darwin]], padre de la teoría de la evolución por [[seleición natural]].<br />Fotografía de [[Julia Margaret Cameron]].]] Históricamente, esti estáu del pensamientu evolutivu ta representáu pola publicación n'agostu de 1858 d'un trabayu conxuntu de Darwin y Wallace,<ref name=darwinwallace1858/> al que siguió en 1859 el llibru de Darwin ''[[L'orixe de les especies]]'', que específicamente referir de primeres de la [[seleición natural]] como'l motor más importante del procesu evolutivu. Por cuenta de que Darwin aceptó'l principiu lamarckiano de [[Lamarckismo#L'heriedu de los calteres adquiríos|l'heriedu de los calteres adquiríos]] como una fonte de variabilidá biolóxica, ye fayadizu denominar a esti periodu del pensamientu evolutivu como'l de «Lamarck-Darwin-Wallace».<ref name=Kutschera/> El trabayu de 1858 contenía «una bien atélite teoría pa esplicar l'apaición y perpetuación de les variedaes y de les formes específiques nel nuesu planeta» según pallabres del [[prólogu]] escritu por [[Charles Lyell]] (1797-1895) y [[William Jackson Hooker]] (1785-1865). Ello ye que esti trabayu presentó per primer vegada la [[Hipótesis (métodu científicu)|hipótesis]] de la seleición natural. Esta hipótesis contenía cinco afirmaciones fundamentales: (1) tolos organismos producen más descendencia de la que l'ambiente puede sostener; (2) esiste una abondosa variabilidá intraespecífica pa la mayoría de los calteres; (3) la competencia polos recursos llindaos lleva a la llucha «pola vida» (según Darwin) o «pola esistencia» (según Wallace); (4) produzse descendencia con cambeos heredables; y (5) como resultancia, aníciense nueves especies.<ref>{{Cita publicación |editor= Barlow, Nora |añu= 1963 |títulu= Darwin's Ornithological Notes |publicación= Bulletin of the British Museum (Natural History) Historical Series |volume= 2 |númberu= 7 |páxines= 201-278 |url= http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1577&pageseq=1 |fechaaccesu=10 de xunu de 2009}}</ref> A diferencia de Wallace, Darwin sofitó los sos argumentos con una gran cantidá de fechos, ellaboraos na so mayoría a partir d'esperimentos de cruzamientos y del rexistru fósil. Tamién apurrió observaciones detallaes y direutes de los organismos nel so hábitat natural.<ref>{{Cita llibru | apellíos = Bowler |nome= Peter J. |añu= 1989 |títulu= The Mendelian Revolution: The Emergence of Hereditarian Concepts in Modern Science and Society |editorial= [[Johns Hopkins University Press]] |allugamientu= Baltimore |isbn= 0-485-11375-9}}</ref> Trenta años más tarde, el codescubridor de la seleición natural publicó una serie de conferencies sol títulu de «Darwinism» que traten les mesmes temes que yá tratara Darwin, pero a la lluz de los fechos y de los datos que yeren desconocíos en tiempos de Darwin, quien finó en 1882.<ref name=Wallace>Wallace, A.R. (1889) ''Darwinism. An exposition of the theory of natural selection with some of its applications''. MacMillan, London</ref> Un analís comparativu detalláu de les publicaciones de Darwin y Wallace revela que les contribuciones d'esti postreru fueron más importantes de lo que usualmente suelse reconocer, tantu ye asina que la frase'l mecanismu de seleición natural de Darwin-Wallace» propúnxose pa destacar la so relevancia.<ref name=ref_duplicada_3>Dawkins, R. (2002) «The reading of the Darwin-Wallace papers commemorated – in the Royal Academy of Arts». ''Linnean'', '''18''':17–24</ref><ref>Kutschera, O. (2003) [http://www.springerlink.com/content/f6131358k265g3o4/ A comparative analysis of the Darwin–Wallace papers and the development of the concept of natural selection.] ''Theory Biosci.'', '''122''':343–359</ref> Sicasí, Darwin foi'l primeru en resumir un conxuntu coherente d'observaciones que solidificó el conceutu de la evolución de la vida nuna verdadera teoría científica ―esto ye, nun sistema d'hipótesis―.<ref name="Bowler2003">{{Cita llibru | apellíos = Bowler |nome= Peter J. |añu= 2003 |títulu= Evolution: The History of an Idea |edición= 3ª |editorial= University of California Press |isbn= 0-520-23693-9}}</ref> La llista de les propuestes de Darwin, extractada a partir de ''L'orixe de les especies'' espónse de siguío:<ref name=Kutschera/> {{cita|1. Los actos sobrenaturales del Creador son incompatibles colos fechos empíricos de la naturaleza. 2. Tola vida evolucionó a partir d'una o de poques formes simples d'organismos. 3. Les especies evolucionen a partir de variedaes presistentes per mediu de la seleición natural. 4. La nacencia d'una especie ye gradual y de llarga duración. 5. Los taxones cimeros (xéneros, families, etc.) evolucionen al traviés de los mesmos mecanismos que los responsables del orixe de les especies. 6. Cuanto mayor ye la semeyanza ente los taxones, más estrechamente rellacionaos topar ente sigo y más curtiu ye'l tiempu de la so diverxencia dende l'últimu ancestru común. 7. La estinción ye principalmente la resultancia de la competencia interespecífica. 8. El rexistru xeolóxicu ye incompletu: l'ausencia de formes de transición ente les especies y taxones de mayor rangu deber a les llagunes na conocencia actual.}} === Neodarvinismu === {{VT|Barrera Weismann}} [[Neodarvinismu]] ye un términu acuñáu en 1895 pol naturalista y psicólogu inglés [[George John Romanes]] (1848-1894) na so obra ''Darwin and after Darwin''.<ref>Romanes GJ (1895) ''[https://books.google.com/books?vide=LCCN03026347&id=LpuaCrHQ8MIC&printsec=toc Darwin and after Darwin]'', vol 2. Open Court, Chicago</ref> El términu describe un estáu nel desenvolvimientu de la teoría evolutiva que se remonta al citólogo y zoólogu xermanu [[August Weismann]] (1834-1914), quien en 1892 aprovió evidencia esperimental en contra del heriedu lamarckiana y postuló que la [[reproducción sexual]] en cada xeneración crea una nueva y variable población d'individuos. La seleición natural, entós, puede actuar sobre esa variabilidá y determina el cursu del cambéu evolutivu.<ref>Weismann A (1892) ''Das Keimplasma. Eine Theorie der Vererbung''. Fischer, Jena, Germany</ref> Poro, el neodarvinismu ―esto ye, l'ampliación de la teoría de Darwin― arriqueció'l conceutu orixinal de Darwin, faciendo focu na manera en que la variabilidá xenérase y escluyendo l'heriedu lamarckiana como una esplicación vidable del mecanismu d'heriedu. Wallace, quien popularizó'l términu «darvinismu» pa 1889,<ref name=Wallace/> incorporó dafechu les nueves conclusiones de Weismann y foi, poro, unu de los primeros proponentes del neodarvinismu.<ref name=Kutschera/> === Síntesis evolutiva moderna === {{AP|Síntesis evolutiva moderna}} Esti sistema d'hipótesis del procesu evolutivu aniciar ente 1937 y 1950.<ref>Mayr, E. (1982) ''[https://books.google.es/books?hl=es&lr=&id=pHThtE2R0UQC&oi=fnd&pg=PA1&dq=The+growth+of+biological+thought:+diversity,+evolution+and+inheritance&ots=KvV2_HHiSJ&sig=TosaLedXrgOxviPai6V9jMA-WTE#v=onepage&q=&f=false The growth of biological thought: diversity, evolution and inheritance]''. Harvard University Press, Cambridge, Mass. ISBN 0-674-36446-5</ref> En contraste col conceutu neodarviniano de Weismann y Wallace, la teoría sintética incorporó fechos de campos diversos de la bioloxía, como la [[xenética]], la [[sistemática]] y la [[paleontoloxía]]. Por esta razón, la frase «teoría neodarviniana» nun tien de confundir se cola teoría sintética».<ref>Junker, T. (2004) ''Die zweite Darwinsche Revolution. Geschichte des Synthetischen Darwinismus in Deutschland 1924 bis 1950''. Marburg: Basilisken-Presse. ''Acta Biohistorica'', '''8'''. 635 páxs. ISBN 3-925347-67-4</ref><ref name=ReifWE>Reif, W.-Y., Junker, T., Hoßfeld, O. (2000) The synthetic theory of evolution: xeneral problems and the German contribution to the synthesis. ''Theory Biosci.'', '''119''':41–91</ref> D'alcuerdu a la gran mayoría de los historiadores de la Bioloxía, los conceutos básicos de la teoría sintética tán basaos esencialmente nel conteníu de seis libros, que los sos autores fueron: el naturalista y xenetista rusu americanu [[Theodosius Dobzhansky]] (1900–1975); el naturalista y taxónomo alemán americanu [[Ernst Mayr]] (1904-2005); el zoólogu británicu [[Julian Huxley]] (1887–1975); el paleontólogu americanu [[George G. Simpson]] (1902–1984); el zoólogu xermanu [[Bernhard Rensch]] (1900–1990) y el botánicu estauxunidense [[George Ledyard Stebbins]] (1906–2000).<ref name=ReifWE/> Los términos «síntesis evolutiva» y «teoría sintética» fueron acuñaos por [[Julian Huxley]] nel so llibru ''[[Evolución: la síntesis moderna]]'' (1942), nel que tamién introdució'l términu [[Bioloxía evolutiva]] en cuenta de la frase «estudio de la evolución».<ref>Huxley, J.S. (1942) ''Evolution: the modern synthesis''. Londres: Allen and Unwin</ref><ref>Ruse, M. (1996) ''Monad to man: the concept of progress in evolutionary biology''. Cambridge, Mass.: Harvard University Press ISBN 0-674-03248-9</ref> De fechu Huxley foi'l primeru en señalar que la evolución «tenía de ser considerada'l problema más central y el más importante de la bioloxía y que la so esplicación tenía de ser encetada por aciu fechos y métodos de cada caña de la ciencia, dende la [[ecoloxía]], la [[xenética]], la [[paleontoloxía]], la [[embrioloxía]], la [[sistemática]] hasta l'[[anatomía comparada]] y la distribución xeográfica, ensin escaecer los d'otres disciplines como la [[xeoloxía]], la [[xeografía]] y les [[matemátiques]]».<ref>Huxley, 1942. ''Óp. cit.'' p. 13.</ref> La llamada «síntesis evolutiva moderna» ye una robusta teoría qu'anguaño apurre esplicaciones y modelos matemáticos sobre los mecanismos xenerales de la evolución o los fenómenos evolutivos, como l'[[adautación biolóxica|adautación]] o la [[especiación]]. Como cualquier teoría científica, les sos hipótesis tán suxetes a constante crítica y comprobación esperimental. [[Theodosius Dobzhansky]], unu de los fundadores de la síntesis moderna, definió la evolución de la siguiente manera: «La evolución ye un cambéu na composición xenética de les poblaciones. L'estudiu de los mecanismos evolutivos correspuende a la xenética poblacional».<ref>«Evolution is a change in the genetic composition of populations. The study of the mechanisms of evolution falls within the province of population genetics» (Dobzhansky, 1951).</ref> * Les unidaes de la evolución son les poblaciones d'organismos y non los tipos. Esti esquema de pensamientu llevó al conceutu biolóxicu d'especie desenvueltu por Mayr en 1942: una comunidá de poblaciones que s'entecrucen y que ta reproductivamente aisllada d'otres comunidaes.<ref>Mayr, E. (1992) «A local flora and the biological species concept». ''Am. J. Bot.'', '''79''':222–238</ref><ref>Beurton, P.J. (2002) «Ernst Mayr through time on the biological species concept: a conceptual analysis». ''Theory Biosci.'', '''121''':81–98</ref> * La variabilidá fenotípica y xenética nes poblaciones de plantes y d'animales producir por [[recombinación xenética]] ―reorganización de segmentos de [[cromosoma|cromosomes]]― como resultáu de la reproducción sexual y poles mutaciones qu'asoceden aleatoriamente. La cantidá de variación xenética qu'una población d'organismos con reproducción sexual puede producir ye enorme. Considérese la posibilidá d'un solu individuu con un númberu «N» de [[xen]]es, cada unu con namái dos [[apanfilos]]. Esti individuu puede producir 2<sup>N</sup> [[espermatozoide]]s o [[óvulu|óvulos]] xenéticamente distintos. Por cuenta de que la reproducción sexual implica dos proxenitores, cada descendiente puede, por tanto, tener una de les 4<sup>N</sup> combinaciones distintes de xenotipos. Asina, si cada proxenitor tien 150 xenes con dos alelos cada unu ―una subestimación del xenoma humanu―, cada unu de los padres puede dar llugar a más de 10<sup>45</sup> [[gametu|gametos]] xenéticamente distintos y más de 10<sup>90</sup> descendientes xenéticamente distintos ―un númberu bien cercanu a les estimaciones del númberu total de partícules nel universu observable―. * La seleición natural ye la fuercia más importante que modela'l cursu de la evolución fenotípica. N'ambientes cambiantes, la seleición direccional ye d'especial importancia, porque produz un cambéu na media de la población escontra un [[fenotipu]] novel que s'afai meyor a les condiciones ambientales alteriaes. Amás, nes poblaciones pequeñes, la [[deriva xénica]] aleatoria ―la perda de xenes del [[pozu xenéticu]]― pue ser significativa. * La [[especiación]] pue ser definida como «un pasu nel procesu evolutivu (nel que) les formes... fáense incapaces d'hibridase».<ref>Dobzhansky 1937, p. 312</ref> Diversos [[mecanismos d'aislamientu reproductivu]] fueron descubiertos y estudiaos con fondura. L'aislamientu xeográficu de la población fundadora créese que ye responsable del orixe de les nueves especies nes islles y otros hábitats aisllaos. La [[especiación alopátrica]] ―evolución diverxente de poblaciones que tán xeográficamente aisllaes unes d'otres― ye probable que seya los mecanismu de especiación predominante nel orixe de munches especies d'animales.<ref>Mayr, E. y Diamond, J. (2001) ''The birds of northern Melanesia. Speciation, Ecology and Biogeography''. New York: Oxford University Press. 548 páxs. ISBN 978-0-19-514170-2</ref> Sicasí, la [[especiación simpátrica]] ―l'apaición de nuevos especies ensin aislamientu xeográficu― tamién ta documentada en munchos taxones, sobremanera nes [[plantes vasculares]], los [[inseutu|inseutos]], los [[pexes]] y les [[aves]].<ref>Howard, D.J. y Berlocher, S.H. (eds.) (1998) ''Endless forms: species and speciation''. Nueva York: Oxford University Press</ref> * Les transiciones evolutives nestes poblaciones suelen ser graduales, esto ye, les nueves especies evolucionen a partir de les variedaes presistentes per mediu de procesos lentos y en cada etapa caltién el so adautación específica. * La [[macroevolución]] ―la evolución filoxenética percima del nivel d'especie o l'apaición de taxones cimeres― ye un procesu gradual, pasu a pasu, que nun ye más que la extrapolación de la [[microevolución]] ―l'orixe de les races, variedaes y de les especies―. === L'ampliación de la síntesis moderna === [[Ficheru:Teoría Síntética ampliada.png|thumb|350px |Representación gráfica de la continua espansión de la teoría evolutiva en términos de les idees, fenómenos estudiaos y campos de la conocencia. La elipse más pequeña representa'l darvinismu orixinal, la elipse de tamañu entemediu a la teoría sintética y la más grande a la síntesis ampliada. Esta postrera integra a a lo menos diez disciplines científiques adicionales. Basáu en Kutschera y Niklas (2004)<ref name=Kutschera/> y Pigliucci (2009).<ref name=Pig2009/>]] La vertixinosa meyora de la conocencia científica nos últimos cincuenta años ta dexando desfasáu'l conceutu neodarvinista de la evolución. La síntesis neodarvinista establez a la seleición natural como'l mecanismu básicu de la evolución. Al traviés d'ella, el mediu ambiente escueye ente la variabilidá xenética de les poblaciones, xenerada al traviés de la lenta acumuladura de mutaciones al azar, aquelles combinaciones que favorezan la sobrevivencia de los organismos y, por tanto, la so capacidá de reproducción.<ref name=Kutschera/> El [[rexistru fósil]], sicasí, nun paez sofitar el cambéu gradual, que sería d'esperar si la variabilidá xenética fuera la resultancia d'una lenta y progresiva acumuladura de mutaciones. Más bien el rexistru fósil indica una evolución a saltos. Esto ye, grandes periodos ensin cambeos aparentes nes poblaciones siguíos de rápides radiaciones nes qu'apaecen gran númberu de nueves especies. Estes radiaciones suelen ser posteriores a grandes episodios catastróficos nos cualos produzse una masiva estinción d'especies.<ref name=Pig2009/> La necesaria revisión de les idees evolutives vese tamién favorecida polos nuevu descubrimientos de la [[bioloxía molecular]] que tán poniendo de manifiestu una complexidá del [[xenoma]] bien alloñada de la clásica visión mendeliana d'una disposición llinial de xenes independientes, sobre la que s'edificó la teoría sintética. Otra manera, el xenoma apaez como una rede altamente complexa de xenes interconectaos, suxetos a múltiples regulaciones en cascada, con [[Transposón|secuencies móviles]] capaces de transponerse y reordenase. Los procesos de regulación [[epixenética]], la modularidad de los grandes complexos proteicos, l'abondosa presencia de transposones y [[retrotransposón|retrotransposones]], les distintes pautes de llectura d'un xen al traviés del [[Splicing alternativu|procesamientu del ARN mensaxeru]] y la tresferencia llateral de xenes, son dalgunos de los aspeutos que remanecen de la conocencia del xenoma y que son difícilmente compatibles cola idea de la lenta acumuladura de mutaciones como únicu axente causal de la variabilidá xenética. Los cambeos epixenétiques nun impliquen un cambéu na secuencia de nucleótidos del ADN sinón que consisten na unión reversible de ciertos grupos químicos al ADN, que dan como resultáu una alteración de la capacidá de [[Trescripción xenética|trescripción]] de los xenes. Estos cambeos epixenétiques asoceden con más frecuencia que los cambeos xenéticos, y pueden ser heredaes al traviés de la llinia xerminal dando llugar a cambeos morfolóxicos heredables, tantu en plantes como n'animales. Nes [[bacteria|bacteries]] conocer dende va tiempu fenómenos de [[parasexualidad]] ([[Tresformamientu (xenética)|tresformamientu]], [[transducción (xenética)|transducción]] y [[conxugación bacteriana|conxugación]]), por aciu los cualos un organismu adquier información xenética d'otru organismu, nun procesu independiente de la reproducción. Estos procesos de parasexualidad suponen una tresferencia llateral o horizontal de xenes, yá que nun se tresmiten d'una xeneración a otra, sinón dientro d'una mesma xeneración. Por aciu estos procesos de tresferencia horizontal de xenes cualquier bacteria puede adquirir xenes procedentes d'otres bacteries, que-y dexen desenvolver actividaes pa les que'l so propiu ADN nun lleva información. Hai evidencies filoxenétiques de tresferencia llateral de xenes ente [[eubacteria|eubacteries]] y [[arquies]]. Coles mesmes hai evidencies de qu'al traviés d'ella los primitivos eucariotes, evolucionaos a partir d'arquiar, adquirieron xenes bacterianos que-yos resultaron decisivos pal so metabolismu. Esta capacidá d'intercambiu de xenes bacterianos d'unes especies a otres fai bien difícil, por non dicir imposible, deslindar les etapes iniciales de la evolución bacteriana y sema duldes razonables sobre la coherencia del árbol filoxenéticu de la vida, siquier nos sos raigaños. Otru aspeutu clave nos procesos evolutivos de la vida que nun foi tomáu en considerancia na teoría sintética ye la [[simbiosis]]. La simbiosis ye una asociación cooperativa ente dos organismos nos que dambos se beneficien y de la que surde una estructura nueva, más complexa, y con propiedaes emerxentes que nun tienen nengunu de los asociaos por separáu.<ref>Fernandez Valiente, Y. 2002. Escontra un nuevu conceutu d'evolución. ''Arbor: Ciencia, Pensamientu y Cultura'', CLXXII (677): 17-40.</ref> <ref name=Pig2009>Pigliucci, M. 2009. [http://evolution.binghamton.edu/evos/wp-content/uploads/2009/08/Pigliucci-extended-synthesis.pdf An Extended Synthesis for Evolutionary Biology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200709194141/https://evolution.binghamton.edu/evos/wp-content/uploads/2009/08/Pigliucci-extended-synthesis.pdf |date=2020-07-09 }}. The Year in Evolutionary Biology 2009. ''Ann. N. Y. Acad. Sci.'' 1168: 218–228. doi: 10.1111/j.1749-6632.2009.04578.x New York Academy of Sciences.</ref><ref>Pigliucci, M. (2007). [http://fohs.bgu.ac.il/develop/DB2/non-mendelian%20inheritance/Pigliucci,%202007.pdf Do we need an extended evolutionary synthesis?] ''Evolution'', 61, 2743–2749.</ref><ref>Pigliucci, M. (2008). [http://www.nature.com/nrg/journal/v9/n1/abs/nrg2278.html Is evolvability evolvable?] ''Nat. Rev. Genet.'', 9, 75–82.</ref><ref>Pigliucci, M., & Muller, G. (Eds.) (2010). ''Evolution: The Extended Synthesis''. Cambridge, MA: [[MIT Press]].</ref> == Síntesis evolutiva moderna == Na dómina de Darwin los científicos nun conocíen cómo s'heredaben les carauterístiques. Anguaño, l'orixe de la mayoría de les carauterístiques hereditaries pue ser trazáu hasta entidaes persistentes llamaes [[xen]]es, codificados en molécules lliniales d'[[ácidu desoxirribonucleico]] (ADN) del [[nucleu celular|nucleu de les célules]]. L'ADN varia ente los miembros d'una mesma especie y tamién sufre cambeos, [[mutación|mutaciones]], o variaciones que se producen al traviés de procesos como la [[recombinación xenética]]. === Variabilidá === {{AP|Variabilidá xenética|Xenética de poblaciones}} El [[fenotipu]] d'un organismu individual ye la resultancia de la so [[xenotipu]] y la influyencia del ambiente nel que vive y vivió. Una parte sustancial de la variación ente fenotipos dientro d'una población ta causada poles diferencies ente los sos xenotipos.<ref name=Lin>{{Cita publicación |autor=Wu R, Lin M |títulu=Functional mapping: how to map and study the genetic architecture of dynamic complex traits |publicación=Nat. Rev. Genet. |volume=7 |númberu=3 |páxines=229-37 |añu=2006 |pmid=16485021 |doi=10.1038/nrg1804}}</ref> La síntesis evolutiva moderna define a la evolución como'l cambéu d'esa variación xenética al traviés del tiempu. La [[frecuencia alélica|frecuencia d'un apanfilo]] en particular fluctuará, tando más o menos prevalente en rellación con otres formes alternatives del mesmu [[xen]]. Les fuercies evolutives actúen por aciu el direccionamientu d'esos cambeos nes frecuencies alélicas n'unu o otru sentíu. La variación d'una población pa un dau xen sume cuando un [[apanfilo]] llega al puntu de fixación, esto ye, cuando sumió totalmente de la población o bien, cuando reemplazó dafechu a toles otres formes alternatives d'esi mesmu xen.<ref name=Amos>{{Cita publicación |autor=Harwood AJ |títulu=Factors affecting levels of genetic diversity in natural populations |publicación=Philos. Trans. R. Soc. Lond., B, Biol. Sci. |volume=353 |númberu=1366 |páxines=177-86 |añu=1998 |pmid=9533122 |pmc=1692205 |doi=10.1098/rstb.1998.0200 |apellíos2=Harwood |nome2=J}}</ref> La variabilidá surde nes poblaciones naturales por [[mutación|mutaciones]] nel material xenético, [[migración|migraciones]] ente poblaciones ([[fluxu xenético]]) y pola reorganización de los xenes al traviés de la [[reproducción sexual]]. La variabilidá tamién puede provenir del intercambiu de xenes ente distintes especies, por casu al traviés de la [[tresferencia horizontal de xenes]] nes bacteries o la [[hibridación interespecífica]] nes plantes.<ref>{{Cita publicación |autor=Draghi J, Turner P |títulu=DNA secretion and gene-level selection in bacteria |publicación=Microbiology (Reading, Engl.) |volume=152 |númberu=Pt 9 |páxines=2683-8 |añu=2006 |pmid=16946263 |doi=10.1099/mic.0.29013-0}}<br />*{{Cita publicación |autor=Mallet J |títulu=Hybrid speciation |publicación=Nature |volume=446 |númberu=7133 |páxines=279-83 |añu=2007 |pmid=17361174 |doi=10.1038/nature05706}}</ref> A pesar de la constante introducción de variantes noveles al traviés d'estos procesos, la mayor parte del xenoma d'una especie ye idéntica en tolos individuos que pertenecen a la mesma.<ref>{{Cita publicación |autor=Butlin RK, Tregenza T |títulu=Levels of genetic polymorphism: marker loci versus quantitative traits |publicación=Philos. Trans. R. Soc. Lond., B, Biol. Sci. |volume=353 |númberu=1366 |páxines=187-98 |añu=1998 |pmid=9533123 |pmc=1692210 |doi=10.1098/rstb.1998.0201}}</ref> Sicasí, entá pequeños cambeos nel xenotipu pueden llevar a cambeos sustanciales del fenotipu. Asina, los [[Pan (animal)|chimpancés]] y los seres humanos, por casu, solo difieren n'aproximao'l 5% de los sos xenomes.<ref>{{Cita publicación |autor=Wetterbom A, Sevov M, Cavelier L, Bergström TF |títulu=Comparative genomic analysis of human and chimpanzee indicates a key role for indels in primate evolution |publicación= J. Mol. Evol. |volume=63 |númberu=5 |páxines=682-90 |añu=2006 |pmid=17075697 |doi=10.1007/s00239-006-0045-7}}</ref> ==== Mutación ==== {{AP|Mutación}} Darwin nun conocía la fonte de les variaciones nos organismos individuales, pero reparó que les mesmes paecíen asoceder aleatoriamente. En trabayos posteriores atribuyóse la mayor parte d'estes variaciones a la mutación. La mutación ye un cambéu permanente y transmisible nel [[material xenético]] ―usualmente el [[ADN]] o'l [[ARN]]― d'una [[célula (bioloxía)|célula]], que puede ser producíu por errores de copia» nel material xenético mientres la [[división celular]] y pola esposición a [[radiación]], químicos o l'aición de [[virus (bioloxía)|virus]]. Les mutaciones aleatories asoceden constantemente nel xenoma de tolos organismos, creando nueva variabilidá xenética.<ref name=Bertram>{{Cita publicación |autor=Bertram J |títulu=The molecular biology of cancer |publicación=Mol. Aspects Med. |volume=21 |númberu=6 |páxines=167-223 |añu=2000 |pmid=11173079 |doi=10.1016/S0098-2997(00)00007-8}}</ref><ref name="transposition764">{{Cita publicación |autor=Aminetzach YT, Macpherson JM, Petrov DA |títulu=Pesticide resistance via transposition-mediated adaptive gene truncation in Drosophila |publicación=Science |volume=309 |númberu=5735 |páxines=764-7 |añu=2005 |pmid=16051794 |doi=10.1126/science.1112699}}</ref><ref name=Burrus>{{Cita publicación |autor=Burrus V, Waldor M |títulu=Shaping bacterial genomes with integrative and conjugative elements |publicación=Res. Microbiol. |volume=155 |númberu=5 |páxines=376-86 |añu=2004 |pmid=15207870 |doi=10.1016/j.resmic.2004.01.012}}</ref> Les mutaciones pueden nun tener efeutu dalgunu sobre'l fenotipu del organismu, pueden ser perxudiciales o beneficioses. A manera d'exemplu, los estudios realizaos sobre la mosca de la fruta (''[[Drosophila melanogaster]]''), suxeren que si una mutación determina un cambéu na proteína producida por un xen, esi cambéu va ser perxudicial nel 70% de los casos y neutru o llevemente beneficiosu nos restantes.<ref>{{Cita publicación |autor=Sawyer SA, Parsch J, Zhang Z, Hartl DL |títulu=Prevalence of positive selection among nearly neutral amino acid replacements in Drosophila |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=104 |númberu=16 |páxines=6504-10 |añu=2007 |pmid=17409186 |doi=10.1073/pnas.0701572104 |pmc=1871816}}</ref> La tasa de mutación d'un xen o d'una secuencia d'ADN ye la frecuencia na que se producen nueves mutaciones nesi xen o nesa secuencia en cada xeneración. Una alta tasa de mutación implica un mayor potencial d'adautación nel casu d'un cambéu ambiental, pos dexa esplorar más variantes xenétiques, aumentando la probabilidá de llograr la variante fayadiza necesaria p'afaese al retu ambiental. De la mesma, una alta tasa de mutación aumenta'l númberu de mutaciones perxudiciales o deletéreas de los individuos, faciéndolos menos afechos y aumentando por consiguiente la probabilidá d'estinción de la población. Por cuenta de los efeutos deletéreos que les mutaciones pueden tener sobre los organismos,<ref name=Bertram/> la tasa de mutación óptima pa una población ye una compensación ente costos y beneficios.<ref name=Sniegowski>{{Cita publicación |autor=Sniegowski P, Gerrish P, Johnson T, Shaver A |títulu=The evolution of mutation rates: separating causes from consequences |publicación=Bioessays |volume=22 |númberu=12 |páxines=1057-66 |añu=2000 |pmid=11084621 |doi=10.1002/1521-1878(200012)22:12<1057::AID-BIES3>3.0.CO;2-W}}</ref> Cada especie tien una tasa de mutación propia que foi modulada pola seleición natural por que la especie pueda enfrentase d'una manera más o menos óptimo a los compromisos contrapuestos d'estabilidá-camudo que-y impon el so ambiente. Los [[virus]], por casu, presenten una alta tasa de mutación,<ref>{{Cita publicación |autor=Drake JW, Holland JJ |títulu=Mutation rates among RNA viruses |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=96 |númberu=24 |páxines=13910-3 |añu=1999 |pmid=10570172 |pmc=24164 |url=http://www.pnas.org/content/96/24/13910.long |doi=10.1073/pnas.96.24.13910}}</ref> lo que puede ser una ventaya adaptativa yá que tienen d'evolucionar rápida y constantemente pa sortear a los [[sistema inmune|sistemes inmunes]] de los organismos qu'afecten.<ref>{{Cita publicación |autor=Holland J, Spindler K, orodyski F, Grabau Y, Nichol S, VandePol S |títulu=Rapid evolution of RNA genomes |publicación=Science |volume=215 |númberu=4540 |páxines=1577-85 |añu=1982 |pmid=7041255 |doi=10.1126/science.7041255}}</ref> La duplicación xénica introduz nel xenoma copies extras d'un xen y, d'esa manera, apurre'l material de base por que les nueves copies empecipien el so propiu camín evolutivu.<ref>{{Cita publicación |doi= 10.1038/nrg2593| pmid = 19597530 |volume= 10 |númberu= 8 |páxines= 551-564 |apellíu= Hastings |nome= P J |títulu= Mechanisms of change in gene copy number |publicación= Nature Reviews. Genetics |fecha=2009| apellíos2 = Lupski |nome2= JR| apellíos3 = Rosenberg |nome3= SM| apellíos4 = Ira |nome4= G}}</ref><ref>{{Cita llibru |títulu=From DNA to Diversity: Molecular Genetics and the Evolution of Animal Design. Second Edition |editorial=Blackwell Publishing |añu=2005 |allugamientu=Oxford |isbn=1-4051-1950-0 |autor=Sean B. Carroll; Jennifer K. Grenier; Scott D. Weatherbee.}}</ref><ref>{{Cita publicación |autor=Harrison P, Gerstein M |títulu=Studying genomes through the aeons: protein families, pseudogenes and proteome evolution |publicación=J Mol Biol |volume=318 |númberu=5 |páxines=1155-74 |añu=2002 |pmid=12083509 |doi=10.1016/S0022-2836(02)00109-2}}</ref> Por casu, nos seres humanos son necesarios cuatro xenes pa construyir les estructures necesaries pa sensar la lluz: trés pa la visión de los colores y unu pa la visión nocherniega. Los cuatro xenes evolucionaron a partir d'un solu xen ancestral por [[duplicación xénica|duplicación]] y posterior diverxencia.<ref>{{Cita publicación |autor=Bowmaker JK |títulu=Evolution of colour vision in vertebrates |publicación=Eye (London, En) |volume=12 |númberu=Pt 3b |páxines=541-7 |añu=1998 |pmid=9775215}}</ref> Coles mesmes, los xenes duplicaos pueden divergir lo suficiente como p'adquirir nueves funciones por cuenta de que la copia orixinal continua realizando la función inicial.<ref>{{Cita publicación |autor=Gregory TR, Hebert PD |títulu=The modulation of DNA content: proximate causes and ultimate consequences |url=http://genome.cshlp.org/content/9/4/317.full |publicación=Genome Res. |volume=9 |númberu=4 |páxines=317-24 |añu=1999 |pmid=10207154 |doi=10.1101/gr.9.4.317 |fecha-doi-rotu=2009-11-14}}</ref><ref>{{Cita publicación |autor=Hurles M |títulu=Gene duplication: the genomic trade in spare parts |publicación=PLoS Biol. |volume=2 |númberu=7 |páxines=Y206 |añu=2004 |mes=xunetu |pmid=15252449 |pmc=449868 |doi=10.1371/journal.pbio.0020206}}</ref> Otros tipos de mutación pueden dacuando crear nuevos xenes a partir del denomináu [[ADN non codificante]].<ref>{{Cita publicación |títulu=The evolution and functional diversification of animal microRNA gen |autor=Liu N, Okamura K, Tyler DM |publicación=Cell Res. |añu=2008 |volume=18 |páxines=985-96 |doi=10.1038/cr.2008.278 |url=http://www.nature.com/cr/journal/v18/n10/full/cr2008278a.html |pmid=18711447 |númberu=10 | pmc=2712117}}</ref><ref>{{Cita publicación |autor=Siepel A |títulu=Darwinian alchemy: Human xenes from noncoding DNA |publicación=Genome Res. |volume=19 |númberu=10 |páxines=1693-5 |añu=2009 |mes=ochobre |pmid=19797681 |doi=10.1101/gr.098376.109 |url=http://genome.cshlp.org/content/19/10/1693.full |pmc=2765273}}</ref> La creación de nuevos xenes puede tamién arreyar pequeñes partes de dellos xenes que se doblaron, les que recombinan pa formar nueves secuencies d'ADN con nueves funciones.<ref>{{Cita publicación |autor=Orengo CA, Thornton JM |títulu=Protein families and their evolution-a structural perspective |publicación=Annu. Rev. Biochem. |volume=74 |páxines=867-900 |añu=2005 |pmid=15954844 |doi=10.1146/annurev.biochem.74.082803.133029}}</ref><ref>{{Cita publicación |autor=Long M, Betrán Y, Thornton K, Wang W |títulu=The origin of new xenes: glimpses from the young and old |publicación=Nat. Rev. Genet. |volume=4 |númberu=11 |páxines=865-75 |añu=2003 |mes=payares |pmid=14634634 |doi=10.1038/nrg1204}}</ref><ref>{{Cita publicación |autor=Wang M, Caetano-Anollés G |títulu=The evolutionary mechanics of domain organization in proteomes and the rise of modularity in the protein world |publicación=Structure |volume=17 |númberu=1 |páxines=66-78 |añu=2009 |doi=10.1016/j.str.2008.11.008 |pmid=19141283}}</ref> Les [[mutación cromosómica|mutaciones cromosómicas]] ―tamién denominaes, aberraciones cromosómicas― son una fonte adicional de variabilidá hereditaria. Asina, les [[translocación cromosómica|translocaciones]], [[inversión cromosómica|inversiones]], [[deleción|deleciones]], [[translocación robertsoniana|translocaciones robertsonianas]] y [[duplicación cromosómica|duplicaciones]], usualmente causen variantes fenotípicas que se tresmiten a la descendencia. Por casu, dos cromosomes del xéneru ''[[Homo]]'' fundir pa producir el [[cromosoma 2]] de los seres humanos. Tal fusión cromosómica nun asocedió nos llinaxes d'otros simios, los que retuvieron dambos cromosomes separaos.<ref>{{Cita publicación |autor=Zhang J, Wang X, Podlaha O |títulu=Testing the chromosomal speciation hypothesis for humans and chimpanzees |doi= 10.1101/gr.1891104 |publicación=Genome Res. |volume=14 |númberu=5 |páxines=845-51 |añu=2004 |pmid=15123584 |pmc=479111}}</ref> Sicasí les consecuencies fenotípicas que pueden tener tales mutaciones cromosómicas, el papel evolutivu más importante de les mesmes ye'l d'acelerar la diverxencia de les poblaciones que presenten diferencies na so constitución cromosómica. Por cuenta de que los individuos heterocigóticos pa les aberraciones cromosómicas son polo xeneral semiestériles, el fluxu xénico ente poblaciones que s'estremen pa rearreglos cromosómicos va tar severamente amenorgáu. D'esta miente, les mutaciones cromosómicas actúen como [[mecanismos d'aislamientu reproductivu]] que dexen que les distintes poblaciones caltengan la so identidá al traviés del tiempu.<ref>{{Cita publicación |autor=Ayala FJ, Coluzzi M |títulu=Chromosome speciation: humans, Drosophila, and mosquitoes |url=http://www.pnas.org/content/102/suppl.1/6535.full |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=102 |númberu=Supl 1 |páxines=6535-42 |añu=2005 |pmid=15851677 |doi=10.1073/pnas.0501847102 |pmc=1131864}}</ref> Les secuencies d'ADN que pueden movese dientro del xenoma, tales como los [[transposon]]es, constitúin una importante fraición del material xenético de plantes y animales y pueden desempeñar un papel destacáu na so evolución.<ref>{{Cita publicación |autor=Hurst GD, Werren JH |títulu=The role of selfish genetic elements in eukaryotic evolution |publicación=Nat. Rev. Genet. |volume=2 |númberu=8 |páxines=597-606 |añu=2001 |pmid=11483984 |doi=10.1038/35084545}}</ref> La so movilidá tien una consecuencia importante dende'l puntu de vista evolutivu yá que al inxertase o biforcase del xenoma pueden prender, apagar, mutar o esaniciar otros xenes y, poro, crear nueva variabilidá xenética.<ref name="transposition764"/> Coles mesmes, ciertes secuencies tópense repitíes miles o millones de vegaes nel xenoma y, munches d'elles, fueron reclutadas pa desempeñar funciones, como por casu, la regulación de la [[espresión xenética]].<ref>{{Cita publicación |autor=Häsler J, Strub K |títulu=Alu elements as regulators of gene expression |publicación=Nucleic Acids Res. |volume=34 |númberu=19 |páxines=5491-7 |añu=2006 |pmid=17020921 |doi=10.1093/nar/gkl706 |pmc=1636486}}</ref> ==== Recombinación xenética ==== {{AP|Recombinación xenética}} {{VT|Evolución del sexu}} La recombinación xenética ye'l procesu por aciu el cual la información xenética se redistribuye por transposición de fragmentos d'ADN ente dos cromosomes mientres la [[meiosis]] ―y más raramente na [[mitosis]]―. Los efeutos son similares a los de les mutaciones, esto ye, si los cambeos nun son deletéreos tresmitir a la descendencia y contribúin a amontar la diversidá dientro de cada [[especie]]. Nos organismos asexuales, los xenes heriédense en xunto, o [[lligamientu|amestaos]], yá que nun s'entemecen colos d'otros organismos mientres los ciclos de recombinación que usualmente producir mientres la reproducción sexual. En contraste, los descendientes de los organismos que se reproducen sexualmente contienen un amiestu aleatorio de los cromosomes de los sos proxenitores, que produzse mientres la [[Recombinación xenética|recombinación]] [[meiosis|meiótica]] y la posterior [[fecundación]].<ref>{{Cita publicación |autor=Radding C |títulu=Homologous pairing and strand exchange in genetic recombination |publicación=Annu. Rev. Genet. |volume=16 |páxines=405-37 |añu=1982 |pmid=6297377 |doi=10.1146/annurev.gue.16.120182.002201}}</ref> La recombinación nun alteria les frecuencies alélicas sinón que modifica l'asociación esistente ente alelos pertenecientes a xenes distintos, produciendo descendientes con combinaciones úniques de xenes.<ref name=Agrawal>{{Cita publicación |autor=Agrawal AF |títulu=Evolution of sex: why do organisms shuffle their genotypes? |publicación=Curr. Biol. |volume=16 |númberu=17 |páxines=R696 |añu=2006 |pmid=16950096 |doi=10.1016/j.cub.2006.07.063}}</ref> La recombinación xeneralmente amonta la variabilidá xenética y puede amontar tamién les tases d'evolución.<ref>{{Cita publicación |autor=Peters AD, Otto SP |títulu=Liberating genetic variance through sex |publicación=Bioessays |volume=25 |númberu=6 |páxines=533-7 |añu=2003 |pmid=12766942 |doi=10.1002/bies.10291}}</ref><ref>{{Cita publicación |autor=Goddard MR, Godfray HC, Burt A |títulu=Sex increases the efficacy of natural selection in experimental yeast populations |publicación=Nature |volume=434 |númberu=7033 |páxines=636-40 |añu=2005 |pmid=15800622 |doi=10.1038/nature03405}}</ref><ref>Crow, J. F., & Kimura, M. 1965. Evolution in sexual and asexual populations. ''Amer.Nat.'', 99, 439-450.</ref> Sicasí, la esistencia d'organismos asexuales indica qu'esta manera de reproducción puede tamién ser ventaxosu en ciertos ambientes, tal como asocede nes plantes [[apomixis|apomícticas]] o nos animales [[partenoxénesis|partenoxenéticos]].<ref>{{Cita publicación |autor=Fontaneto D, Herniou EA, Boschetti C |títulu=Independently evolving species in asexual bdelloid rotifers |publicación=PLoS Biol. |volume=5 |númberu=4 |páxines=y87 |añu=2007 |mes=abril |pmid=17373857 |pmc=1828144 |doi=10.1371/journal.pbio.0050087 |resumenprofano=http://www.physorg.com/news93597385.html}}</ref> [[Jens Christian Clausen]] foi unu de los primeros en reconocer formalmente que la apomixis, particularmente la apomixis facultativa, non necesariamente conduz a una perda de variabilidá xenética y de potencial evolutivu. Utilizando una analoxía ente'l procesu adaptativu y la producción a gran escala d'automóviles, Clausen acotó qu'una combinación de sexualidá (que dexa la producción de nuevos xenotipos) y de apomixis (que dexa la producción ilimitada de los xenotipos más afechos) podría amontar, más que menguar, la capacidá d'una especie pal cambéu adaptativu.<ref>Clausen, J. 1954. Partial apomixis as an equilibrium system in evolution. ''Caryologia Suppl.'',6, 469-479.</ref> La recombinación dexa qu'entá los xenes que se topen xuntos nel mesmu cromosoma puedan heredase independientemente. Sicasí, la tasa de recombinación ye baxa ―aproximao dos eventos por cromosoma y por xeneración―. Como resultancia, los xenes que se topen físicamente cercanos ente sigo tienden a heredase en forma conxunta, un fenómenu que se denomina [[lligamientu]].<ref>{{Cita publicación |autor=Lien S, Szyda J, Schechinger B, Rappold G, Arnheim N |títulu=Evidence for heterogeneity in recombination in the human pseudoautosomal region: high resolution analysis by sperm typing and radiation-hybrid mapping |publicación=Am. J. Hum. Genet. |volume=66 |númberu=2 |páxines=557-66 |añu=2000 |mes=febreru |pmid=10677316 |pmc=1288109 |doi=10.1086/302754}}</ref> Un grupu de alelos que usualmente heriédense conxuntamente por topase amestaos denominar [[haplotipo]]. Cuando nun haplotipo unu de los alelos ye altamente beneficiosu la seleición natural puede conducir a un [[barríu selectivu]] que va causar que los otros alelos dientro del haplotipo fáiganse más comunes dientro de la población; esti efeutu denominar [[arrastre per lligamientu]] o «efeutu autostop» (n'inglés, ''genetic hitchhiking'').<ref>{{Cita publicación |doi = 10.1098/rstb.2000.0716 |pmid = 11127900 |volume = 355 |númberu = 1403 |páxines = 1553-1562 |apellíu = Barton |nome = N H |títulu = Genetic hitchhiking |publicación = Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences |fechaaccesu = 23 de setiembre de 2009 |fecha = 2000 |url = http://www.pubmedcentral.nih.gov/picrender.fcgi?artid=1692896&blobtype=pdf |pmc = 1692896 }}</ref> Cuando los alelos nun pueden ser dixebraos por recombinación, tal como asocede nel casu del [[cromosoma Y]] de los mamíferos o nes poblaciones d'organismos asexuales, los xenes con mutaciones deletéreas pueden atropase, lo que se denomina [[trinquete de Muller]] (''Muller ratchet'' n'inglés).<ref>{{Cita publicación |autor=Muller H |títulu=The relation of recombination to mutational advance |publicación=Mutat. Res. |volume=106 |páxines=2-9 |añu=1964 |pmid=14195748}}</ref><ref>{{Cita publicación |autor=Charlesworth B, Charlesworth D |títulu=The degeneration of Y chromosomes |publicación=Philos. Trans. R. Soc. Lond., B, Biol. Sci. |volume=355 |númberu=1403 |páxines=1563-72 |añu=2000 |mes=payares |pmid=11127901 |pmc=1692900 |doi=10.1098/rstb.2000.0717}}</ref> D'esta miente, al romper los conxuntos de xenes amestaos, la reproducción sexual dexa la remoción de les mutaciones perxudiciales y la retención de les beneficioses.<ref name=Otto>{{Cita publicación |autor=Otto S |títulu=The advantages of segregation and the evolution of sex |publicación=Genetics |volume=164 |númberu=3 |páxines=1099-118 |fecha=1 de xunetu de 2003|pmid=12871918 |pmc=1462613}}</ref> Amás, la recombinación y redistribución de los xenes puede producir individuos con combinaciones xenétiques nueves y favorables. Estos efeutos positivos banciar col fechu de que'l sexu amenorga la tasa reproductiva de les poblaciones d'organismos sexuales y puede quebrar el lligamientu esistente ente combinaciones favorables de xenes. Esti [[Evolución del sexu# El doble costu del sexu|costu del sexu]] foi definíu per primer vegada en términos matemáticos por [[John Maynard Smith]]. En toles especies sexuales, y cola esceición de los organismos [[hermafrodita|[hermafrodites]], cada población ta constituyida por individuos de dos sexos, de los cualos solo unu ye capaz de niciar la prole. Nuna especie asexual, sicasí, tolos miembros de la población son capaces de niciar descendencia. Esto implica qu'en cada xeneración una población asexual puede crecer más rápido. Un costu adicional del sexu ye que los machos y les femes tienen de buscase ente ellos p'apariase y la [[seleición sexual]] suel favorecer calteres qu'amenorguen l'aptitú de los individuos.<ref name="maynard">Maynard Smith, J. (1978) The Evolution of Sex. Cambridge University Press. ISBN 0-521-29302-2.</ref><ref name=Otto/> Les razones de la [[Evolución del sexu|evolución de la reproducción sexual]] son inda pocu clares y ye una interrogante que constitúi una área activa d'investigación en [[Bioloxía evolutiva]],<ref>{{Cita publicación |autor=Doncaster CP, Pound GUE, Cox SJ |títulu=The ecological cost of sex |publicación=Nature |volume=404 |númberu=6775 |páxines=281-5 |añu=2000 |mes=marzu|pmid=10749210 |doi=10.1038/35005078}}</ref><ref>{{Cita publicación |autor=Butlin R |títulu=Evolution of sex: The costs and benefits of sex: new insights from old asexual lineages |publicación=Nat. Rev. Genet. |volume=3 |númberu=4 |páxines=311-7 |añu=2002 |mes=abril |pmid=11967555 |doi=10.1038/nrg749}}</ref> qu'inspiró idees tales como la [[hipótesis de la Reina Colorada]].<ref>{{Cita publicación |autor=Salathé M, Kouyos RD, Bonhoeffer S |títulu=The state of affairs in the kingdom of the Red Queen |publicación=Trends Ecol. Evol. (Amst.) |volume=23 |númberu=8 |páxines=439-45 |añu=2008 |mes=agostu |pmid=18597889 |doi=10.1016/j.tree.2008.04.010}}</ref> Esta hipótesis, que'l so nome foi popularizáu pol escritor científicu [[Matt Ridley]] nel so llibru ''[[The Red Queen: Sex and the Evolution of Human Nature]]'', sostién que los organismos tópense arreyaos nuna carrera armamentista cíclica colos sos parásitos lo que dexa especular que'l papel del sexu ye'l de caltener los xenes que pueden ser circunstancialmente desfavorables pero potencialmente beneficiosos nel futuru ante futuru cambeos nes poblaciones parásites. ==== Xenética de poblaciones ==== Como se describió primeramente, dende un puntu de vista xenéticu la evolución ye un cambéu interxeneracional na frecuencia de los alelos dientro d'una población que comparte un mesmu patrimoniu xenéticu.<ref>{{Cita publicación |autor=Stoltzfus A |títulu=Mutationism and the dual causation of evolutionary change |publicación=Evol. Dev. |volume=8 |númberu=3 |páxines=304-17 |añu=2006 |pmid=16686641 |doi=10.1111/j.1525-142X.2006.00101.x}}</ref> Una [[población (bioloxía)|población]] ye un grupu d'individuos de la mesma especie que comparten un ámbitu xeográficu. Por casu, toles poliyes d'una mesma especie que viven nun monte aislláu formen una población. Un xen determináu dientro de la población puede presentar diverses formes alternatives, que son les responsables de la variación ente los distintos [[fenotipu|fenotipos]] de los organismos. Un exemplu puede ser un xen de la coloración nes poliyes que tenga dos alelos: unu pa color blancu y otru pa color negru. El patrimoniu o [[mancomún xenéticu]] ye'l conxuntu completu de los alelos d'una población, de forma que cada apanfilo apaez un númberu determináu de vegaes nun mancomún xénicu. La fraición de xenes del patrimoniu xenéticu que tán representaes por un apanfilo determináu recibe'l nome de [[frecuencia alélica]], por casu, la fraición de poliyes na población que presenten l'apanfilo pa color negru. La evolución tien llugar cuando hai cambeos na frecuencia alélica nuna población d'organismos que se reproducen ente ellos, por casu, si l'apanfilo pa color negru faise más común nuna población de poliyes.<ref name= Teach2/> Pa entender los mecanismos que faen qu'evolucione una población, ye útil conocer les condiciones necesaries por que la población nun evolucione. El [[Llei de Hardy-Weinberg|principiu de Hardy-Weinberg]] determina que la frecuencia de los alelos d'una población abondo grande va permanecer constante solu si la única fuercia qu'actúa ye la recombinación aleatoria de alelos mientres la formación de los [[gametu|gametos]] y la posterior combinación de los mesmos mientres la [[Fertilidá|fertilización]].<ref name=oneil>{{Cita web |url=http://anthro.palomar.edu/synthetic/synth_2.htm |títulu=Hardy-Weinberg Equilibrium Model |fechaaccesu=6 de xineru de 2008 |apellíu=O'Neil |nome=Dennis |añu=2008 |obra=The synthetic theory of evolution: An introduction to modern evolutionary concepts and theories |editorial=Behavioral Sciences Department, Palombar College |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080219124859/http://anthro.palomar.edu/synthetic/synth_2.htm |fechaarchivu=2008-02-19 }}</ref> Nesi casu, la población atópase en ''equilibriu de Hardy-Weinberg'' y, poro, nun evoluciona.<ref name= Teach2>{{Cita web |url=http://evoled.dbs.umt.edu/lessons/causes.htm#hardy |títulu=Causes of evolution |fechaaccesu=30 d'avientu de 2007 |apellíu=Bright |nome=Kerry |añu=2006 |obra=Teach Evolution and Make It Relevant |editorial=National Science Foundation |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130513220220/http://evoled.dbs.umt.edu/lessons/causes.htm#hardy |fechaarchivu=2013-05-13 }}</ref> ==== Fluxu xenético ==== [[Ficheru:Lion waiting in Namibia.jpg|250px|thumb|left|Cuando los [[Panthera leo|lleones]] machos algamen el maduror sexual, abandonen el grupu nel que nacieron y establécense n'otra menada p'apariase, lo qu'asegura'l [[fluxu xénico]] ente menaes.<ref>{{Cita publicación |autor= Packer, C.; Gilbert, D.A.; Pusey, A.Y. y O'Brieni, S.J. |títulu=A molecular genetic analysis of kinship and cooperation in African lions |publicación=Nature |volume=351 |páxines=562-65 |añu=1991 |mes=xunu |doi=10.1038/351562a0}}</ref>]] El [[fluxu xenético]] ye l'intercambiu de xenes ente poblaciones, usualmente de la mesma especie. El fluxu xénico dientro d'una especie puede producise pola inmigración y posterior cruzamientu d'individuos d'otres poblaciones o, a cencielles, pol intercambiu de [[polen]] ente poblaciones distintes. La tresferencia de xenes ente especies arreya la formación d'[[híbridu (bioloxía)|híbridos]] o la [[tresferencia horizontal de xenes]].<ref>{{Cita publicación |autor=Morjan, C. y Rieseberg, L. |títulu=How species evolve collectively: implications of gene flow and selection for the spread of advantageous alleles |publicación=Mol. Ecol. |volume=13 |númberu=6 |páxines=1341-56 |añu=2004 |pmid=15140081 |doi=10.1111/j.1365-294X.2004.02164.x |pmc=2600545}}</ref> La inmigración y la emigración d'individuos nes poblaciones naturales pueden causar cambeos nes frecuencies alélicas, como asina tamién, la introducción ―o remoción― de variantes alélicas dientro d'un mancomún xenéticu yá establecíu. Les separaciones físiques nel tiempu, espaciu o nichos ecolóxicos específicos que puede esistir ente les poblaciones naturales acuten o imposibilitan el fluxu xénico. Amás d'estes restricciones al intercambiu de xenes ente poblaciones esisten otres ―denominaes [[mecanismos d'aislamientu reproductivu]]― les cualos son el conxuntu de carauterístiques, [[Etoloxía|comportamientos]] y [[fisioloxía|procesos fisiolóxicos]] que torguen que los miembros de dos [[especie|especies]] distintes puedan cruciase o apariase ente sigo, producir [[descendencia]] o que la mesma seya vidable o fértil. Estes barreres constitúin una fase indispensable na [[especiación|formación de nueves especies]] yá que caltienen les carauterístiques propies de les mesmes al traviés del tiempu por cuenta de que mengüen, o direutamente torguen, el fluxu xenético ente los individuos de distintes especies.<ref name="T.Baker">{{Cita publicación |autor=Baker, H.G. |añu= 1959 |títulu= Reproductive methods as factors in speciation in flowering plants |publicación= Cold. Spring Harbor Symp. Quant. Biol |volume= 24 |páxines= 177-191}}</ref><ref name="Barton">{{Cita publicación |autor=Barton, N. y Bengtsson, B.O. |añu= 1986 |títulu= The barrier to genetic exchange between hybridising populations |publicación= Heredity |volume= 57 |páxines= 357-376}}</ref><ref name="Strickberger">{{Cita llibru |autor=Strickberger, M. |añu= 1978 |títulu=Xenética |editorial= Omega |ubicación= Barcelona |páxines= 874-879 |isbn= 84-282-0369-5}}</ref><ref name="FUTUYMA">{{Cita llibru |autor=Futuyma, D. |añu= 1998 |títulu=Evolutionary biology |edición=3ª |editorial=Sinauer Associates, Inc |allugamientu= Sunderland}}</ref> Dependiendo de la distancia na que dos especies diverxeron dende la so [[ancestru común]] más recién, inda puede ser posible que les mesmes sían interfértiles, como ye'l casu del apareyamientu ente la [[yegua]] y el [[pollín]] pa producir la [[mula (animal)|mula]].<ref>{{Cita publicación |autor=Short RV |títulu=The contribution of the mule to scientific thought |publicación=J. Reprod. Fertil. Suppl. |númberu=23 |páxines=359-64 |añu=1975 |pmid=1107543}}</ref> Tales [[Híbridu (bioloxía)|híbridos]] son xeneralmente maneros, por cuenta de les diferencies cromosómicas ente les especies parentales y a la incapacidá de los mesmos d'apariase correutamente mientres la [[meiosis]]. Nesti casu, les especies estrechamente rellacionaes pueden cruciase con regularidá, pero los híbridos van ser escoyíos en contra. Sicasí, de xemes en cuando fórmense híbridos vidables y fértiles, los que pueden presentar propiedaes entemedies ente les sos especies paternales, o tener un fenotipu totalmente nuevu.<ref>{{Cita publicación |autor=Gross B, Rieseberg L |títulu=The ecological genetics of homoploid hybrid speciation |doi= 10.1093/jhered/esi026 |publicación=J. Hered. |volume=96 |númberu=3 |páxines=241-52 |añu=2005 |pmid=15618301 |pmc=2517139}}</ref> La importancia de la hibridación na creación de nueves especies d'animales nun ye tan clara, anque esisten exemplos bien documentaos como'l de la [[xaronca]] ''[[Hyla versicolor]]''.<ref>{{Cita publicación |autor=Burke JM, Arnold ML |títulu=Genetics and the fitness of hybrids |publicación=Annu. Rev. Genet. |volume=35 |páxines=31-52 |añu=2001 |pmid=11700276 |doi=10.1146/annurev.genet.35.102401.085719}}</ref><ref>{{Cita publicación |autor=Vrijenhoek RC |títulu=Polyploid hybrids: multiple origins of a treefrog species |publicación=Curr. Biol. |volume=16 |númberu=7 |páxines= R245 |añu=2006 |pmid=16581499 |doi=10.1016/j.cub.2006.03.005}}</ref> La hibridación ye, sicasí, un mecanismu importante de formación de nueves especies nes plantes, una y bones la [[poliploidía]] ―la duplicación de tol xuegu de cromosomes d'un organismu― ye tolerada más fácilmente nes plantes que nos animales,<ref name=Wendel>{{Cita publicación |autor=Wendel J |títulu=Genome evolution in polyploids |publicación=Plant Mol. Biol. |volume=42 |númberu=1 |páxines=225-49 |añu=2000 |pmid=10688139 |doi=10.1023/A:1006392424384}}</ref><ref name=Semon>{{Cita publicación |autor=Sémon M, Wolfe KH |títulu=Consequences of genome duplication |publicación=Curr Opin Genet Dev |volume=17 |númberu=6 |páxines=505-12 |añu=2007 |pmid=18006297 |doi=10.1016/j.gde.2007.09.007}}</ref> y restaura la fertilidá nos híbridos interespecíficos por cuenta de que cada cromosoma ye capaz d'apariase con un compañeru idénticu mientres la meiosis.<ref>{{Cita publicación |autor=Comai L |títulu=The advantages and disadvantages of being polyploid |publicación=Nat. Rev. Genet. |volume=6 |númberu=11 |páxines=836-46 |añu=2005 |pmid=16304599 |doi=10.1038/nrg1711}}</ref><ref>{{Cita publicación |autor=Soltis P, Soltis D |títulu=The role of genetic and genomic attributes in the success of polyploids |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=97 |númberu=13 |páxines=7051-7 |añu=2000 |mes=xunu |pmid=10860970 |pmc=34383 |doi=10.1073/pnas.97.13.7051}}</ref> === Los mecanismos de la evolución === Hai dos mecanismos básicos de cambéu evolutivu: la [[seleición natural]] y la [[deriva xenética]]. La seleición natural favorez a los xenes qu'ameyoren la capacidá de sobrevivencia y reproducción del organismu. Derivar xenética ye'l cambéu aleatoriu na frecuencia de los [[apanfilos]], provocáu por muestreo aleatoriu de los xenes d'una xeneración a la siguiente. El fluxu xenético ye la tresferencia de xenes dientro d'una población o ente poblaciones. La importancia relativa de la seleición natural y de derivar xenética nuna población varia dependiendo de la fuercia de la seleición y del tamañu poblacional efeutivu, que ye'l númberu d'exemplares d'esa población capaces de reproducise.<ref name=Whitlock>{{Cita publicación |autor=Whitlock M |títulu=Fixation probability and time in subdivided populations |publicación=Genetics |volume=164 |númberu=2 |páxines=767-79 |fecha=1 de xunu de 2003|pmid=12807795 |pmc=1462574}}</ref> La seleición natural suel predominar nes poblaciones grandes, ente que la deriva xenética predomina nes pequeñes. El predominiu de derivar xenética en poblaciones pequeñes puede llevar inclusive a la fixación de mutaciones llixeramente deletéreas.<ref name=Ohta>{{Cita publicación |autor=Ohta T |títulu=Near-neutrality in evolution of genes and gene regulation |url=http://www.pnas.org/cgi/content/abstract/252626899v1 |publicación=[[Proceedings of the National Academy of Sciences|Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.]] |volume=99 |númberu=25 |páxines=16134-7 |añu=2002 |doi=10.1073/pnas.252626899 |pmid=12461171 |pmc=138577}}</ref> Como resultáu d'ello, los cambeos nel tamañu d'una población pueden influyir significativamente nel cursu de la evolución. Los [[Pescuezu de botella (bioloxía)|pescuezos de botella]] nes poblaciones ―situaciones que lleven a un drásticu descensu temporario del tamañu efeutivu― determinen una perda o erosión de la variabilidá xenética y traen, poro, a la formación de poblaciones xenéticamente más uniformes. Los pescuezos de botella tamién pueden ser la resultancia d'alteraciones nel fluxu xenético, como una migración amenorgada, la espansión a nuevos hábitats, o una subdivisión de la población.<ref name=Whitlock/> ==== Seleición natural ==== {{AP|Seleición natural}} [[Ficheru:Mutation and selection diagram es.svg|thumb|Diagrama qu'amuesa como interaccionan les [[mutación|mutaciones]] y la [[seleición natural]] p'aniciar cambeos nes poblaciones d'organismos.]] [[Ficheru:Biston.betularia.7200.jpg|thumb|''[[Biston betularia]]'' forma ''typica''.]] [[Ficheru:Biston.betularia.f.carbonaria.7209.jpg|thumb|''Biston betularia'' forma ''carbonaria''.]] [[Ficheru:Lichte en zwarte versie berkenspanner.jpg|thumb|Los dos formes ''typica'' y ''carbonaria'' de la poliya ''[[Biston betularia]]'' posaes sobre'l mesmu tueru. La forma ''typica'', de color claru, ye difícilmente observable sobre esti árbol que nun se topa anegrazáu pol sarriu, lo que la camufla de los depredadores, tales como ''[[Parus major]]''.]] La [[seleición natural]] ye'l procesu pol cual les mutaciones xenétiques qu'ameyoren la capacidá reproductiva vuélvense, y permanecen, cada vez más frecuentes nes socesives xeneraciones d'una población. Calificar de cutiu de «mecanismu autoevidente», pos ye la consecuencia necesaria de trés fechos simples: (a) dientro de les poblaciones d'organismos hai variación heredable (b) los organismos producen más descendientes de los que pueden sobrevivir, y (c) tales descendientes tienen distintes capacidaes pa sobrevivir y reproducise.<ref name=Hurst>{{Cita publicación |autor=Hurst LD |títulu=Fundamental concepts in genetics: genetics and the understanding of selection |publicación=Nat. Rev. Genet. |volume=10 |númberu=2 |páxines=83-93 |añu=2009 |mes=febreru |pmid=19119264 |doi=10.1038/nrg2506}}</ref> El conceutu central de la seleición natural ye l'[[Aptitú (bioloxía)|aptitú biolóxica]] d'un organismu.<ref name=Orr>{{Cita publicación |autor=Orr, H.A. |títulu=Fitness and its role in evolutionary genetics |publicación=Nat. Rev. Genet. |volume=10 |númberu=8 |páxines=531-9 |añu=2009 |mes=agostu |pmid=19546856 |doi=10.1038/nrg2603 |pmc=2753274}}</ref> L'aptitú, axuste o adecuación tratar de la midida de la contribución xenética d'un organismu a la xeneración siguiente.<ref name=Orr/> Sicasí, l'aptitú nun ye a cencielles igual al númberu total de descendientes d'un determináu organismu, yá que tamién cuantifica la proporción de xeneraciones posteriores que lleven los xenes d'esi organismu.<ref name=Haldane>{{Cita publicación |autor=Haldane, J. |títulu=The theory of natural selection today |publicación=Nature |volume=183 |númberu=4663 |páxines=710-3 |añu=1959 |pmid=13644170 |doi=10.1038/183710a0}}</ref> Por casu, si un organismu puede sobrevivir y reproducise pero los sos descendientes son demasiáu pequeños o enfermizos como pa llegar a la edá reproductiva, la contribución xenética d'esi organismu a les futures xeneraciones va ser bien baxa y, poro, el so aptitú tamién la ye.<ref name=Orr/> Poro, si un apanfilo aumenta l'aptitú más qu'otros alelos del mesmu xen, con cada xeneración l'apanfilo va ser más común dientro de la población. Dizse que tales traces son «escoyíos a favor». Exemplos de traces que pueden aumentar l'aptitú son una meyora de la sobrevivencia o una mayor [[fecundidá]]. Sicasí, la menor aptitú causada por un apanfilo menos beneficiosu o deletéreo fai que l'apanfilo seya cada vez más raru y dizse que ye «escoyíu en contra».<ref name=Lande>{{Cita publicación |autor=Lande, R. y Arnold, S.J. |añu=1983 |títulu=The measurement of selection on correlated characters |publicación=Evolution |volume=37 |páxines=1210-26 |doi=10.2307/2408842 |númberu=6}}</ref> Hai que sorrayar que l'aptitú d'un apanfilo nun ye una carauterística fixa: si l'ambiente camuda, les traces qu'antes yeren neutros o nocivos pueden ser beneficiosos, y viceversa.<ref name=Futuyma>{{Cita llibru |apellíos=Futuyma |nome=Douglas J. |añu=2005 |títulu=Evolution |editorial=Sinauer Associates, Inc. |allugamientu=Sunderland, Massachusetts |isbn=0-87893-187-2}}</ref> Por casu, la poliya ''[[Biston betularia]]'' presenta dos colores, unu claro denomináu forma ''typica'' y otru escuru llamáu forma ''carbonaria''. La forma ''typica'', como'l so nome indica, ye la más frecuente nesta especie. Sicasí, mientres la [[revolución industrial]] nel [[Reinu Xuníu]] los tueros de munchos de los árboles nos que les poliyes posábense resultaron anegrazaos pol sarriu, lo que-yos apurría una ventaya a les poliyes de color escuru pa pasar desapercibíes de los depredadores. Esto dio a les poliyes de la forma melánica una mayor oportunidá de sobrevivir pa producir más descendientes de color escuru. Namái cincuenta años dempués de que s'afayara la primera poliya melánica, cuasi la totalidá de les poliyes del área industrial de [[Manchester]] yeren escures. Esti procesu revirtióse por causa de la Llei del aire llimpio» (''Clean Air Act'') de 1956, pola cual amenorgóse la polución industrial y les poliyes escures, más fácilmente visibles polos depredadores, volvieron ser escases nuevamente.<ref name="Peppered Moth">{{Cita web |url=http://www.millerandlevine.com/km/evol/Moths/moths.html |títulu=The Peppered Moth |autor=Ken Miller |enllaceautor=Kenneth R. Miller |fecha=agostu de 1999 |fechaaccesu=13 d'abril de 2011}}</ref> Sicasí, anque la direición de la seleición camude, les traces que se perdieren nel pasáu nun pueden volver llograse de forma idéntica ―situación que describe la [[Llei de Dollo]] o «Llei de la irreversibilidad evolutiva»―.<ref>Dollo, L (1893). [http://www.paleoglot.net/files/Dollo_93.pdf Les lois de l'évolution.] ''Bull. Soc. Belge Geol. Pal. Hydr'', VII:164-166.</ref> Acordies con esta hipótesis, una estructura o órganu que se perdió o refugó mientres l'intre de la evolución nun volverá apaecer nesi mesmu llinaxe d'organismos.<ref>{{Cita publicación |doi= 10.1111/j.1558-5646.2008.00505.x | pmid = 18764918 |volume= 62 |númberu= 11 |páxines= 2727-2741 |apellíu= Goldberg |nome= Emma Y | coautores = Boris Igić |títulu= On phylogenetic tests of irreversible evolution |publicación= Evolution |añu= 2008 }}</ref><ref>{{Cita publicación |doi= 10.1016/j.tree.2008.06.013 | pmid = 18814933 |volume= 23 |númberu= 11 |páxines= 602-609 |apellíu= Collin |nome= Rachel | coautores = Maria Pia Miglietta |títulu= Reversing opinions on Dollo's Law |publicación= Trends in Ecology & Evolution |añu= 2008 }}</ref> Según [[Richard Dawkins]], esta hipótesis ye «una declaración sobre la improbabilidá estadística de siguir esautamente la mesma trayeutoria evolutiva dos vegaes o, ello ye que una mesma trayeutoria particular en dambes direiciones».<ref>{{Cita llibru |nome= Richard | apellíos = Dawkins |enllaceautor= Richard Dawkins |títulu= The Blind Watchmaker |editorial= W. W. Norton & Company, Inc. |allugamientu= New York | añu-orixinal = 1986 |añu= 1996 |isbn= 0-393-31570-3}}</ref> Dientro d'una población, la seleición natural pa una determinada traza que varia en forma continua, como l'altor, puédese categorizar en tres tipos distintos. El primeru ye la seleición direccional», que ye un cambéu nel valor mediu d'una traza a lo llargo del tiempu; por casu, cuando los organismos cada vez son más altos.<ref>{{Cita publicación |autor=Hoekstra, H.; Hoekstra, J.; Berrigan, D.; Vignieri, S.; Hoang, A.; Hill, C.; Beerli, P. y Kingsolver, J. |títulu=Strength and tempo of direutional selection in the wild |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=98 |númberu=16 |páxines=9157-60 |añu=2001 |mes=xunetu |pmid=11470913 |pmc=55389 |doi=10.1073/pnas.161281098}}</ref> En segundu llugar tópase la seleición disruptiva» que ye la seleición de los valores estremos d'una determinada traza, lo que de cutiu determina que los valores estremos sían más comunes y que la seleición actúe en contra del valor mediu. Esto implicaría que los organismos baxos y altos tengan una ventaya, pero los d'altor mediu non. Finalmente, na seleición estabilizadora», la seleición actúa en contra de los valores estremos, lo que determina un amenorgamientu de la [[varianza]] alredor del permediu y una menor variabilidá de la población pa esi calter en particular.<ref name=Hurst/><ref>{{Cita publicación |autor=Felsenstein |títulu=Excursions along the Interface between Disruptive and Stabilizing Selection |publicación=Genetics |volume=93 |númberu=3 |páxines=773-95 |fecha=1 de payares de 1979|pmid=17248980 |pmc=1214112}}</ref> Esto fadría, por casu, que tolos organismos d'una población, pasu ente pasu, adquirieren un altor similar. Un tipu especial de seleición natural ye la [[seleición sexual]], que ye la seleición a favor de cualquier traza qu'aumente l'ésitu reproductivu faciendo aumentar el curiosu d'un organismu ante pareyu potenciales.<ref>{{Cita publicación |autor=Andersson, M. y Simmons, L. |títulu=Sexual selection and mate choice |publicación=Trends Ecol. Evol. (Amst.) |volume=21 |númberu=6 |páxines=296-302 |añu=2006 |pmid=16769428 |doi=10.1016/j.tree.2006.03.015}}</ref> Les traces qu'evolucionaron por aciu la [[seleición sexual]] son especialmente prominentes nos machos de delles especies, anque ciertes traces tales como cuernos avolumaos, cantares d'apareyamientu o colores brillosos― puedan atraer a los predadores, amenorgando les posibilidaes de sobrevivencia de los machos.<ref>{{Cita publicación |autor=Kokko, H.; Brooks, R.; McNamara, J. y Houston, A. |títulu=The sexual selection continuum |pmc=1691039 |publicación=Proc. Biol. Sci. |volume=269 |númberu=1498 |páxines=1331-40 |añu=2002 |pmid=12079655 |doi=10.1098/rspb.2002.2020}}</ref> Sicasí, esta desventaxa reproductiva compensar por un mayor ésitu reproductivu de los machos que presenten estes traces sexualmente escoyíes.<ref>{{Cita publicación |autor=Hunt, J.; Brooks, R.; Jennions, M.; Smith, M.; Bentsen, C. y Bussière, L. |títulu=High-quality male field crickets invest heavily in sexual display but die young |publicación=Nature |volume=432 |númberu=7020 |páxines=1024-1027 |añu=2004 |pmid=15616562 |doi=10.1038/nature03084}}</ref> Una área d'estudiu activu ye la denomada «unidá de seleición»; díxose que la seleición natural actúa a nivel de xenes, célules, organismos individuales, grupos d'organismos ya inclusive especies.<ref name=Gould>{{Cita publicación |autor=Gould, S.J. |títulu=Gulliver's further travels: the necessity and difficulty of a hierarchical theory of selection |publicación=Philos. Trans. R. Soc. Lond., B, Biol. Sci. |volume=353 |númberu=1366 |páxines=307-314 |añu=1998 |mes=febreru |pmid=9533127 |pmc=1692213 |doi=10.1098/rstb.1998.0211}}</ref><ref>{{Cita publicación |autor=Mayr, E. |títulu=The objects of selection |doi= 10.1073/pnas.94.6.2091 |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=94 |númberu=6 |páxines=2091-2094 |añu=1997 |pmid=9122151 |pmc=33654}}</ref> Nengún d'estos modelos ye mutuamente esclusivu, y la seleición puede actuar en múltiples niveles al empar.<ref>{{Cita publicación |autor=Maynard Smith, J. |títulu=The units of selection |publicación=Novartis Found. Symp. |volume=213 |páxines=203-211; discutiniu 211-217 |añu=1998 |pmid=9653725}}</ref> Por casu, debaxo del nivel del individuu, hai xenes denominaos transposones qu'intenten retrucar en tol xenoma.<ref>{{Cita publicación |autor=Hickey, D.A. |títulu=Evolutionary dynamics of transposable elements in prokaryotes and eukaryotes |publicación=Genetica |volume=86 |númberu=1-3 |páxines=269-274 |añu=1992 |pmid=1334911 |doi=10.1007/BF00133725}}</ref> La seleición por sobre'l nivel del individuu, como la seleición de grupu, puede dexar la evolución de la cooperación.<ref>{{Cita publicación |autor=Gould, S.J. y Lloyd, Y.A. |títulu=Individuality and adaptation across levels of selection: how shall we name and generalize the unit of Darwinism? |doi= 10.1073/pnas.96.21.11904 |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=96 |númberu=21 |páxines=11904-9 |añu=1999 |pmid=10518549 |pmc=18385}}</ref> ==== Deriva xenética ==== {{AP|Deriva xenética}} [[Ficheru:Allele-frequency ES.png|thumb|left|Simulación de la [[deriva xenética]] de venti [[apanfilos]] non enllazaos en poblaciones de 10 (enriba) y 100 (embaxo). Derivar escontra la fixación ye más rápida na población pequeña.]] Derivar xenética ye'l cambéu na [[Frecuencia alélica|frecuencia de los alelos]] ente una xeneración y la siguiente, y tien llugar porque los alelos de la descendencia son una muestra aleatoria de los padres, y pol papel que xuega l'azar na hora de determinar si un exemplar determináu va sobrevivir y va reproducise.<ref name=Amos/> En términos matemáticos, los alelos tán suxetos a errores de [[Muestreo n'estadística|muestreo]]. Como resultáu d'ello, cuando les fuercies selectives tán ausentes o son relativamente débiles, la frecuencia de los alelos tiende a «derivar» escontra riba o escontra baxo aleatoriamente (nun paséu aleatoriu). Esta deriva detiénse cuando un apanfilo conviértese finalmente fitu, esto ye, o bien sume de la población, o bien sustituyi totalmente el restu de xenes. Con éses derivar xenética puede esaniciar dellos alelos d'una población a cencielles debíu al azar. Inclusive na ausencia de fuercies selectives, derivar xenética puede faer que dos poblaciones separaes qu'empiecen cola mesma estructura xenética dixebrar en dos poblaciones diverxentes con un conxuntu de alelos distintos.<ref>Lande R. «Fisherian and Wrightian theories of speciation». Genome, vol. 31, 1, pàg. 221–27.</ref> El tiempu necesariu por que un apanfilo quede afitáu por derivar xenética depende del tamañu de la población; la fixación tien llugar más rápidu en poblaciones más pequeñes.<ref>{{Cita publicación |autor=Otto S, Whitlock M |títulu=The probability of fixation in populations of changing size |url=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pubmed&pubmedid=9178020 |publicación=Genetics |volume=146 |númberu=2 |páxines=723-33 |añu=1997 |pmid=9178020 }}</ref> La midida precisa de les poblaciones que ye importante nesti casu recibe'l nome de tamañu poblacional efeutivu, que foi definida por Sewall Wright como'l númberu teóricu d'exemplares reproductivos que presenten el mesmu grau reparáu de consanguinidá. Anque la seleición natural ye responsable de l'adautación, la importancia relativa de les dos fuercies, seleición natural y deriva xenética, como impulsoras del cambéu evolutivu polo xeneral ye anguaño un campu d'investigación na bioloxía evolutiva.<ref>{{Cita publicación |autor=Nei M |títulu=Selectionism and neutralism in molecular evolution |doi= 10.1093/molbev/msi242 |publicación=Mol. Biol. Evol. |volume=22 |númberu=12 |páxines=2318-42 |añu=2005 |pmid=16120807}}</ref> Estes investigaciones fueron inspiraes pola [[teoría neutralista de la evolución molecular]], que postula que la mayoría de cambeos evolutivos son la resultancia de la fixación de mutaciones neutres, que nun tienen nengún efeutu inmediatu sobre l'aptitú d'un organismu.<ref>{{Cita publicación |autor=Kimura M |títulu=The neutral theory of molecular evolution: a review of recent evidence |url=http://www.jstage.jst.go.jp/article/jjg/66/4/66_367/_article |publicación=Jpn. J. Genet. |volume=66 |númberu=4 |páxines=367-86 |añu=1991 |pmid=1954033 |doi=10.1266/jjg.66.367 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081211132302/http://www.jstage.jst.go.jp/article/jjg/66/4/66_367/_article |fechaarchivu=11 d'avientu de 2008 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081211132302/http://www.jstage.jst.go.jp/article/jjg/66/4/66_367/_article |archivedate=2008-12-11 |fechaaccesu=2017-10-21 }}</ref> Por tanto, nesti modelu, la mayoría de los cambeos xenéticos nuna población son la resultancia d'una presión de mutación constante y de deriva xenética.<ref>{{Cita publicación |autor=Kimura M |títulu=The neutral theory of molecular evolution and the world view of the neutralists |publicación=Genome |volume=31 |númberu=1 |páxines=24-31 |añu=1989 |pmid=2687096}}</ref> === Les consecuencies de la evolución === ==== Adautación ==== [[Ficheru:Homology vertebrates-es.svg|thumb|300px|Güesos [[Homoloxía (bioloxía)|homólogos]] d'estremidaes de [[tetrapoda|tetrápodos]]. Los güesos de los cuatro animales tienen la mesma estructura básica, pero afixéronse a usos específicos.]] L'adautación ye'l procesu por aciu el cual una población se adecua meyor al so [[hábitat]] y tamién el cambéu na estructura o nel funcionamientu d'un organismu que lu fai más fayadizu a la so redolada.<ref>Adaptation. ''In'': ''Oxford Dictionary of Science''.</ref><ref>Bowler P.J. 2003. ''Evolution: the history of an idea''. California. páx. 10</ref> Esti procesu tien llugar mientres munches xeneraciones,<ref>Patterson C. 1999. ''Evolution''. Natural History Museum, Londres. Páx. 1</ref> producir por [[seleición natural]],<ref>{{Cita publicación |autor=Orr H |títulu=The genetic theory of adaptation: a brief history |publicación=Nat. Rev. Genet. |volume=6 |númberu=2 |páxines=119-27 |añu=2005 |pmid=15716908 |doi=10.1038/nrg1523 |ref=harv}}</ref> y ye unu de los fenómenos básicos de la bioloxía.<ref>Williams, G.C. 1966. ''Adaptation and natural selection: a critique of some current evolutionary thought''. Princeton. «L'adautación evolutiva ye un fenómenu d'enorme importancia na bioloxía.» páx. 5</ref> {{cita|La importancia d'una adautación namái puede entendese en rellación col total de la bioloxía de la especie. Julian Huxley<ref>Huxley, J. 1942. ''Evolution: the modern synthesis''. Allen & Unwin, Londres. Páx. 449</ref>}} Ello ye que un principiu fundamental de la [[ecoloxía]] ye'l denomináu [[principiu d'esclusión competitiva]]: dos especies nun pueden ocupar el mesmu [[nichu ecolóxicu|nichu]] nel mesmu ambiente por un llargu tiempu.<ref>{{Cita publicación |autor=Hardin G |títulu=The competitive exclusion principle |publicación=Science |volume=131 |númberu=3409 |páxines=1292-7 |añu=1960 |pmid=14399717 |doi=10.1126/science.131.3409.1292 |ref=harv}}</ref> Arriendes d'ello, la seleición natural va tender a forzar a les especies a afaese a distintos nichos ecolóxicos p'amenorgar al mínimu la competencia ente elles.<ref>{{Cita publicación |autor=Kocher TD |títulu=Adaptive evolution and explosive speciation: the cichlid fish model |publicación=Nat. Rev. Genet. |volume=5 |númberu=4 |páxines=288-98 |añu=2004 |pmid=15131652 |doi=10.1038/nrg1316 |url=http://hcgs.unh.edu/staff/kocher/pdfs/Kocher2004.pdf |ref=harv |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110720092925/http://hcgs.unh.edu/staff/kocher/pdfs/Kocher2004.pdf |fechaarchivu=20 de xunetu de 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110720092925/http://hcgs.unh.edu/staff/kocher/pdfs/Kocher2004.pdf |archivedate=2011-07-20 |fechaaccesu=2017-10-21 }}</ref> L'adautación ye, de primeres, un ''procesu'' en llugar d'una parte física d'un cuerpu.<ref>Mayr, E. 1982. ''The growth of biological thought''. Harvard. Páx. 483: "L'adautación... yá nun puede ser considerada como una condición estática, un productu d'un pasáu creativu, sinón que se convirtió nun procesu dinámicu permanente."</ref> La distinción puede apreciase, por casu, nos [[trematodos]] ―[[parásitu|[parásitos]] internos con estructures corporales bien simples pero con un [[Ciclu de vida (bioloxía)|ciclu de vida]] bien complexu― nos que les sos adautaciones a un [[mediu ambiente]] tan inusual nun son el productu de calteres observables a güeyu sinón n'aspeutos críticos del so ciclu vital.<ref>Price P.W. 1980. ''The evolutionary biology of parasites''. Princeton.</ref> Sicasí, el conceutu d'adautación tamién inclúi aquellos aspeutos de los organismos, de les poblaciones o de les especies que son la resultancia del procesu adaptativu. Por aciu l'usu del términu «adautación» pal ''procesu'' evolutivu y «traza o calter adaptativu» pal ''productu'' del mesmu, los dos sentíos del conceutu estrémense perfectamente. Les definiciones d'estos conceutos, debíes a [[Theodosius Dobzhansky]], son básiques. Asina, l'adautación» ye'l procesu evolutivu pol cual un organismu vuélvese más capaz de vivir nel so [[hábitat]] o hábitats,<ref>{{Cita llibru|apellíos = Dobzhansky |nome= T.|apellíos2=Hecht |nome2=MK |apellíos3=Steere |nome3= WC |añu= 1968 |capítulu= On some fundamental concepts of evolutionary biology |títulu= Evolutionary biology volume 2 |páxines= 1-34 |editorial=Appleton-Century-Crofts |allugamientu=New York |edición=1st}}</ref> ente que l'adaptabilidá» ye l'estáu de tar afechu, esto ye, el grau en qu'un organismu ye capaz de vivir y reproducise nun determináu conxuntu de hábitats.<ref>{{Cita llibru|apellíos=Dobzhansky |nome=T. |añu=1970 |títulu=Genetics of the evolutionary process |editorial=Columbia |allugamientu= N.Y. |páxines=4-6, 79-82, 84-87 |isbn= 0-231-02837-7}}</ref> Finalmente, un calter adaptativu» ye unu de los aspeutos del patrón de desenvolvimientu d'un organismu, que déxa-y o-y amonta la probabilidá de sobrevivir y reproducise.<ref>{{Cita publicación |doi= 10.2307/2406099|apellíos = Dobzhansky |nome= T. |añu= 1956 |títulu= Genetics of natural populations XXV. Genetic changes in populations of ''Drosophila pseudoobscura'' and ''Drosphila persimilis'' in some locations in California |publicación= Evolution |volume= 10 |númberu= 1 |páxines= 82-92|jstor = 2406099}}</ref> L'adautación puede causar yá seya la ganancia d'una nueva carauterística o la perda d'una función ancestral. Un exemplu qu'amuesa los dos tipos de cambéu ye l'adautación de les bacteries a la seleición por [[antibióticos]], con cambeos xenéticos que causen [[resistencia a los antibióticos]] por cuenta de que modifícase la diana de la droga o pol aumentu de l'actividá de los tresportadores qu'estrayen la droga fora de la célula.<ref>{{Cita publicación |autor=Nakajima A, Sugimoto Y, Yoneyama H, Nakae T |títulu=High-level fluoroquinolone resistance in Pseudomonas aeruginosa due to interplay of the MexAB-OprM efflux pump and the DNA gyrase mutation |url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12153116 |publicación=Microbiol. Immunol. |volume=46 |númberu=6 |páxines=391-5 |añu=2002 |pmid=12153116 |ref=harv}}</ref> Otros exemplos notables son la evolución en llaboratoriu de les bacteries ''[[Escherichia coli]]'' por que puedan ser capaces d'utilizar el [[ácidu cítrico]] como un nutriente, cuando les bacteries de tipu montés non pueden facer,<ref>{{Cita publicación |autor=Blount ZD, Borland CZ, Lenski RE |títulu=Inaugural Article: Historical contingency and the evolution of a key innovation in an experimental population of Escherichia coli |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=105 |númberu=23 |páxines=7899-906 |añu=2008 |pmid=18524956 |doi=10.1073/pnas.0803151105 |pmc=2430337 |ref=harv}}</ref> la evolución d'una nueva enzima en ''[[Flavobacterium]]'' que dexa qu'estes bacteries puedan crecer nos subproductos de la fabricación del [[nylon]],<ref>{{Cita publicación |autor=Okada H, Negoro S, Kimura H, Nakamura S |títulu=Evolutionary adaptation of plasmid-encoded enzymes for degrading nylon oligomers |publicación=Nature |volume=306 |númberu=5939 |páxines=203-6 |añu=1983 |pmid=6646204 |doi=10.1038/306203a0 |ref=harv}}</ref><ref>{{Cita publicación |autor=Ohno S |títulu=Birth of a unique enzyme from an alternative reading frame of the preexisted, internally repetitious coding sequence |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=81 |númberu=8 |páxines=2421-5 |añu=1984 |pmid=6585807 |pmc=345072 |doi=10.1073/pnas.81.8.2421 |ref=harv}}</ref> y la evolución d'una [[vía metabólica]] dafechu nueva na bacteria del suelu ''[[Sphingobium]]'' que-y dexa degradar el [[pesticida]] sintéticu [[pentaclorofenol]].<ref>{{Cita publicación |autor=Copley SD |títulu=Evolution of a metabolic pathway for degradation of a toxic xenobiotic: the patchwork approach |publicación=Trends Biochem. Sci. |volume=25 |númberu=6 |páxines=261-5 |añu=2000 |pmid=10838562 |doi=10.1016/S0968-0004(00)01562-0 |ref=harv}}</ref><ref>{{Cita publicación |autor=Crawford RL, Jung CM, Strap JL |títulu=The recent evolution of pentachlorophenol (PCP)-4-monooxygenase (PcpB) and associated pathways for bacterial degradation of PCP |publicación=Biodegradation |volume=18 |númberu=5 |páxines=525-39 |añu=2007 |pmid=17123025 |doi=10.1007/s10532-006-9090-6 |ref=harv}}</ref> Una idea interesante, anque inda revesosa, ye que delles adautaciones pueden aumentar la capacidá de los organismos pa xenerar diversidá xenética y p'afaese por seleición natural ―esto ye, aumentaríen la capacidá d'evolución―<ref>{{Cita publicación |autor=Colegrave N, Collins S |títulu=Experimental evolution: experimental evolution and evolvability |publicación=Heredity |volume=100 |númberu=5 |páxines=464-70 |añu=2008 |pmid=18212804 |doi=10.1038/sj.hdy.6801095 |url=http://www.nature.com/hdy/journal/v100/n5/full/6801095a.html |ref=harv}}</ref><ref>{{Cita publicación |autor=Kirschner M, Gerhart J |títulu=Evolvability |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=95 |númberu=15 |páxines=8420-7 |añu=1998 |pmid=9671692 |pmc=33871 |doi=10.1073/pnas.95.15.8420 |ref=harv}}</ref> [[Ficheru:Whale skeleton.png|350px|thumb|right|Una cadarma de [[ballena]], ''a'' y ''b'' güesos de l'[[Aleta (zooloxía)|aleta]], que son adautaciones de güesos de pates delanteres, ente que ''c'' indica los güesos vestigiales de les pates traseres, lo que suxer una adautación dende l'ambiente terrestre al acuáticu.<ref name="transformation445">{{Cita publicación |autor=Bejder L, Hall BK |títulu=Limbs in whales and limblessness in other vertebrates: mechanisms of evolutionary and developmental transformation and loss |publicación=Evol. Dev. |volume=4 |númberu=6 |páxines=445-58 |añu=2002 |pmid=12492145 |doi=10.1046/j.1525-142X.2002.02033.x |ref=harv}}</ref>]] L'adautación produzse al traviés del cambéu gradual de les estructures esistentes. Arriendes d'ello, les estructures con organización interna similar pueden tener distintes funciones n'organismos rellacionaos. Este ye la resultancia d'una sola estructura ancestral que foi afecha pa funcionar de distintes formes. Los güesos de les ales de los [[Chiroptera|esperteyos]], por casu, son bien similares a los de los pies del [[Mus musculus|mure]] y los de les manes de los [[primates]], por cuenta de que toes estes estructures baxen a partir d'un ancestru común de los mamíferos.<ref>{{Cita publicación |doi= 10.1554/05-233.1 | pmid = 16526515 |volume= 59 |númberu= 12 |páxines= 2691-704 |apellíu= Young |nome= Nathan M. |títulu= Serial homology and the evolution of mammalian limb covariation structure |publicación= Evolution |fechaaccesu=24 de setiembre de 2009 |añu= 2005 |url= http://www.bioone.org/doi/abs/10.1554/05-233.1 | apellíos2 = Hallgrímsson |nome2= B |ref= harv}}</ref> Puesto que tolos organismos vivos tán rellacionaos en cierta midida, inclusive los órganos que paecen tener una estructura pocu o nada similar, como los güeyos de los [[artrópodos]], del [[calamar]] y de los vertebraos, o les estremidaes y les ales d'artrópodos y vertebraos, pueden depender d'un conxuntu común de xenes homólogos que controlen el so montaxe y funcionamientu, lo que se denomina [[homoloxía fonda]].<ref>{{Cita publicación |doi= 10.1017/S1464793102006097 | pmid = 14558591 |volume= 78 |númberu= 3 |páxines= 409-433 |apellíu= Hall |nome= Brian K |títulu= Descent with modification: the unity underlying homology and homoplasy as seen through an analysis of development and evolution |publicación= Biological Reviews of the Cambridge Philosophical Society |añu= 2003 |ref= harv }}</ref><ref>{{Cita publicación |doi= 10.1038/nature07891 | pmid = 19212399 |volume= 457 |númberu= 7231 |páxines= 818-823 |apellíu= Shubin |nome= Neil |títulu= Deep homology and the origins of evolutionary novelty |publicación= Nature |añu= 2009 | apellíos2 = Tabin |nome2= C | apellíos3 = Carroll |nome3= S |ref= harv }}</ref> Mientres l'adautación, delles estructures pueden perder la so función orixinal y convertise n'[[estructura vestigial|estructures vestigiales]].<ref name=Fong>{{Cita publicación |autor=Fong D, Kane T, Culver D |títulu=Vestigialization and Loss of Nonfunctional Characters |publicación=Ann. Rev. Ecol. Syst. |volume=26 |númberu=4 |páxines=249-68 |añu=1995 |doi=10.1146/annurev.es.26.110195.001341 |ref=harv |pmid=12733778}}</ref> Estes estructures pueden escarecer de funcionalidad nuna especie actual, sicasí, pueden tener una clara función na especie ancestral o n'otres especies estrechamente rellacionaes. Los exemplos inclúin [[pseudogen]]es,<ref>{{Cita publicación |autor=Zhang Z, Gerstein M |títulu=Large-scale analysis of pseudogenes in the human genome |publicación=Curr. Opin. Genet. Dev. |volume=14 |númberu=4 |páxines=328-35 |añu=2004 |pmid=15261647 |doi=10.1016/j.gde.2004.06.003 |ref=harv}}</ref> los restos non funcionales de los güeyos de los pexes cavernícoles ciegos,<ref>{{Cita publicación |autor=Jeffery WR |títulu=Adaptive evolution of eye degeneration in the Mexican blind cavefish |doi= 10.1093/jhered/esi028 |publicación=J. Hered. |volume=96 |númberu=3 |páxines=185-96 |añu=2005 |pmid=15653557 |ref=harv}}</ref> les ales nes especies d'aves que nun volar<ref>{{Cita publicación |autor=Maxwell EE, Larsson HC |títulu=Osteology and myology of the wing of the Emu (Dromaius novaehollandiae) and its bearing on the evolution of vestigial structures |publicación=J. Morphol. |volume=268 |númberu=5 |páxines=423-41 |añu=2007 |pmid=17390336 |doi=10.1002/jmor.10527 |ref=harv}}</ref> y la presencia de güesos del cadril nes [[Balaenidae|ballenes]] y nes [[Serpentes|culiebres]].<ref name="transformation445"/> Nos seres humanos tamién esisten exemplos d'estructures vestigiales, les qu'inclúin les [[muela de xuiciu|muelas de xuiciu]],<ref>{{Cita publicación |autor=Silvestri AR, Singh I |títulu=The unresolved problem of the third molar: would people be better off without it? |url=http://jada.ada.org/cgi/content/full/134/4/450 |publicación=Journal of the American Dental Association (1939) |volume=134 |númberu=4 |páxines=450-5 |añu=2003 |pmid=12733778 |doi=10.1146/annurev.es.26.110195.001341 |ref=harv |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140823063158/http://jada.ada.org/content/134/4/450.full |fechaarchivu=23 d'agostu de 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140823063158/http://jada.ada.org/content/134/4/450.full |archivedate=2014-08-23 |fechaaccesu=2017-10-21 }}</ref> el [[coxis]],<ref name=Fong/> el [[apéndiz vermiforme]],<ref name=Fong/> ya inclusive, muertes de comportamientu tales como la [[piel de pita]]<ref>Darwin, Charles. (1872) ''[[The Expression of the Emotions in Man and Animals]]'' John Murray, London.</ref> y otros [[Reflexos arcaicos|reflexos primitivos]].<ref>{{Cita llibru |títulu= Psychology |edición= 5ª |autor= Peter Gray |añu=2007 |páxina=66|editorial=Worth Publishers |isbn=0-7167-0617-2}}</ref><ref>[https://books.google.com/books?id=OzL2Bgvf9Q0C&pg=PA122 Behavior Development in Infants] por Evelyn Dewey, citando l'estudiu "Reflexes and other motor activities in newborn infants: a report of 125 cases as a preliminary study of infant behavior" publicáu en ''Bull. Neurol. Inst. New York'', 1932, Vol. 2, páxs. 1–56.</ref><ref>{{Cita llibru |títulu= Why Evolution is True |autor= Jerry Coyne |añu=2009 |páxines=85-86 |editorial=Penguin Group}} <small>[[ISBN]] {{ISBNT|978-0-670-02053}}</small>.</ref><ref>{{Cita llibru |títulu= Archetype: A Natural History of the Self |autor=Anthony Stevens |añu=1982 |páxina=87|editorial=Routledge & Kegan Paul |isbn=0-7100-0980-1}}</ref> Sicasí, munches traces que paecen ser simples adautaciones son, ello ye qu'[[exaptación|exaptaciones]]: estructures orixinalmente afeches pa una función, pero que coincidentemente fixéronse útiles pa dalguna otra función mientres el procesu.<ref name=GouldStructP1235>{{Harvsp|Gould|2002|pp=1235–6}}</ref> Un exemplu ye'l llagartu africanu ''[[Holaspis guentheri]]'' que desenvolvió una cabeza bien plana pa escondese nos resquiebros, fechu que puede reparase nos sos parientes cercanos. Sicasí, nesta especie, la cabeza convirtióse en tan estrapada que-y dexa esmucir se d'árbol n'árbol.<ref name=GouldStructP1235/> Les [[vexiga natatoria|vexigues natatories]] de los pexes [[teleósteos]] son otru exemplu de exaptación yá que, magar deriven direutamente de los [[pulmones]] de los pexes con pulmones ancestrales, son emplegaes como regulador de la flotación.<ref>{{Cita llibru | apellíos = Gould |nome= Stephen Jay |enllaceautor= Stephen Jay Gould |títulu= Ocho gochinos. Reflexones sobre historia natural |añu= 1993 |editorial= Crítica |isbn= 9788484328537 }}</ref> Una área d'investigación actual en [[bioloxía evolutiva del desenvolvimientu]] ye la base del [[bioloxía del desenvolvimientu|desenvuelvo]] de les adautaciones y de les exaptaciones.<ref>{{Cita publicación |autor=Johnson NA, Porter AH |títulu=Toward a new synthesis: population genetics and evolutionary developmental biology |publicación=Genetica |volume=112-113 |páxines=45-58 |añu=2001 |pmid=11838782 |doi=10.1023/A:1013371201773 |ref=harv}}</ref> Esta área d'investigación enceta l'orixe y la evolución de [[embrioxénesis|desenvolvimientu embrionariu]] y de qué manera los cambeos de los procesos de desenvolvimientu xeneren nueves carauterístiques.<ref>{{Cita publicación |autor=Baguñà J, Garcia-Fernàndez J |títulu=Evo-Devo: the long and winding road |url=http://www.ijdb.ehu.es/web/paper.php?doi=14756346 |publicación=Int. J. Dev. Biol. |volume=47 |númberu=7-8 |páxines=705-13 |añu=2003 |pmid=14756346 |ref=harv }}<br />*{{Cita publicación |autor= Love AC. |añu= 2003 |títulu= Evolutionary Morphology, Innovation and the Synthesis of Evolutionary and Developmental Biology |publicación= Biology and Philosophy |volume= 18 |númberu= 2 |páxines= 309-345 |doi= 10.1023/A:1023940220348 |url= http://www.springerlink.com/content/k7745m8871l3m360/ |ref= harv }}</ref> Estos estudios demostraron que la evolución puede alteriar el desenvolvimientu pa crear nueves estructures, tales como les estructures ósees de los embriones que se desenvuelven nel quexal en dellos animales, sicasí formen parte del oyíu mediu nos mamíferos.<ref>{{Cita publicación |autor=Allin EF |títulu=Evolution of the mammalian middle ear |publicación=J. Morphol. |volume=147 |númberu=4 |páxines=403-37 |añu=1975 |pmid=1202224 |doi=10.1002/jmor.1051470404 |ref=harv}}</ref> Tamién ye posible que les estructures que se perdieron na evolución vuelvan apaecer por cuenta de los cambeos que se producen nos xenes del desenvolvimientu, como por casu una mutación nos [[pollu|pollos]] que determina que los embriones desenvuelvan dientes similares a los de [[cocodrilu|cocodrilos]].<ref>{{Cita publicación |autor=Harris MP, Hasso SM, Ferguson MW, Fallon JF |títulu=The development of archosaurian first-generation teeth in a chicken mutant |publicación=Curr. Biol. |volume=16 |númberu=4 |páxines=371-7 |añu=2006 |pmid=16488870 |doi=10.1016/j.cub.2005.12.047 |ref=harv}}</ref> Ello ye que ye cada vez ye más claru que la mayoría de les alteraciones na forma de los organismos deber a cambeos nun pequeñu conxuntu de xenes calteníos.<ref>{{Cita publicación |autor=Carroll SB |títulu=Evo-devo and an expanding evolutionary synthesis: a genetic theory of morphological evolution |publicación=Cell |volume=134 |númberu=1 |páxines=25-36 |añu=2008 |pmid=18614008 |doi=10.1016/j.cell.2008.06.030 |ref=harv}}</ref> ==== Coevolución ==== {{AP|Coevolución}} La interaición ente organismos puede producir conflictu o cooperación. Cuando interactúan dos especies distintes, como un [[patóxenu]] y un hospedador, o un [[Depredación|depredador]] y la so [[Depredación|presa]], les especies pueden desenvolver conxuntos d'adautaciones complementaries. Nesti casu, la evolución d'una especie provoca adautaciones na otra. De la mesma, estos cambeos na segunda especie provoquen adautaciones na primera. Esti ciclu de seleición y respuesta recibe'l nome de [[coevolución]].<ref>{{Cita publicación |autor=Wade MJ |títulu=The co-evolutionary genetics of ecological communities |publicación=Nat. Rev. Genet. |volume=8 |númberu=3 |páxines=185-95 |añu=2007 |pmid=17279094 |doi=10.1038/nrg2031}}</ref> Un exemplu ye la producción de [[tetradotoxina]] per parte del [[Taricha|tritón d'Oregón]] y la evolución d'una resistencia a esta toxina na so predador, la [[Thamnophis sirtalis|culiebra de jarretera]]. Nesta pareya predador-presa, la carrera armamentista evolutiva produció niveles altos de toxina nel tritón, y los correspondientes niveles altos de resistencia na culiebra.<ref>{{Cita publicación |autor=Geffeney S, Brodie ED, Ruben PC, Brodie ED |títulu=Mechanisms of adaptation in a predator-prey arms race: TTX-resistant sodium channels |publicación=Science |volume=297 |númberu=5585 |páxines=1336-9 |añu=2002 |pmid=12193784 |doi=10.1126/science.1074310}}<br />*{{Cita publicación |autor=Brodie ED, Ridenhour BJ, Brodie ED |títulu=The evolutionary response of predators to dangerous prey: hotspots and coldspots in the geographic mosaic of coevolution between garter snakes and newts |publicación=Evolution |volume=56 |númberu=10 |páxines=2067-82 |añu=2002 |pmid=12449493}}<br />*{{Cita web |url=http://www.nytimes.com/2009/12/22/science/22creature.html?hpw |títulu=Remarkable Creatures - Clues to Toxins in Deadly Delicacies of the Animal Kingdom |editorial=New York Times |autor=Sean B. Carroll |fecha=21 d'avientu de 2009}}</ref> ==== Especiación ==== {{AP|Especiación}} La [[especiación]] (o [[cladoxénesis]]) ye'l procesu pol cual una especie diverxe en dos o más especies descendientes.<ref name=Gavrilets>{{Cita publicación |autor=Gavrilets, S. |títulu=Perspective: models of speciation: what have we learned in 40 years? |publicación=Evolution |volume=57 |númberu=10 |páxines=2197-2215 |añu=2003 |pmid=14628909 |doi=10.1554/02-727}}</ref> Los biólogos evolutivos ven les especies como fenómenos estadísticos y non como categoríes o tipos. Esti planteamientu ye contrariu a la intuición, una y bones el conceutu clásicu d'especie sigue tando bien enraigonáu, cola especie vista como una clase d'organismos que se ejemplifica nun «[[Tipu nomenclatural|espécime tipu]]», que tien toles carauterístiques comunes a dicha especie. Nel so llugar, una especie defínese agora como un llinaxe que comparte un únicu [[mancomún xenéticu]] y evoluciona independiente. Esta definición tien llendes difuses, a pesar de que s'utilicen propiedaes tanto xenétiques como morfolóxiques p'ayudar a estremar los llinaxes estrechamente rellacionaos.<ref>{{Cita publicación |autor=Queiroz, K. de |títulu=Species concepts and species delimitation |publicación=Syst. Biol. |volume=56 |númberu=6 |páxines=879-886 |añu=2007 |mes=avientu |pmid=18027281 |doi=10.1080/10635150701701083}}</ref> Ello ye que la definición exacta del términu «especie» ta inda en discutiniu, particularmente pa organismos basaos en [[Célula procariota|célules procariotas]];<ref>{{Cita publicación |autor=Fraser, C.; Alm, Y.J.; Polz, M.F.; Spratt, B.G. y Hanage, W.P. |títulu=The bacterial species challenge: making sense of genetic and ecological diversity |publicación=Science |volume=323 |númberu=5915 |páxines=741-746 |añu=2009 |mes=febreru |pmid=19197054 |doi=10.1126/science.1159388}}</ref> ye lo que se denomina «problema de les especies».<ref name=Queiroz>{{Cita publicación |autor=Queiroz, K. de |títulu=Ernst Mayr and the modern concept of species |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=102 |númberu=Supl. 1 |páxines=6600-6607 |añu=2005 |mes=mayu |pmid=15851674 |pmc=1131873 |doi=10.1073/pnas.0502030102 |url=http://www.pnas.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=15851674}}</ref> Diversos autores propunxeron [[Especie#Concepto d'especie|una serie de definiciones]] basaes en criterios distintos, pero l'aplicación d'una o otra ye finalmente una cuestión práutica, dependiendo en cada casu concretu de les particularidaes del grupu d'organismos n'estudiu.<ref name=Queiroz/> Anguaño, la unidá d'analís principal en bioloxía ye la [[Población biolóxica|población]], un conxuntu observable d'individuos ''que interactúan'', en llugar de la especie, un conxuntu observable d'individuos ''que se paecen ente sí''. [[Ficheru:Speciation modes-es.svg|thumb|350px|Esquema qu'ilustra los aspeutos espaciales de distintes maneres d'[[especiación]]. [[Especiación alopátrica]]: una barrera física estrema a la población. [[Especiación peripátrica]]: una pequeña población fundadora conquista un nichu aislláu. [[Especiación parapátrica]]: conquístase un nuevu nichu axacente a la población orixinal. [[Especiación simpátrica]]: la especiación asocede ensin qu'esistan separaciones físiques.]] La especiación foi reparada en múltiples ocasiones tantu en condiciones de llaboratoriu controlaes como na naturaleza.<ref>{{Cita publicación |autor= Rice, W.R. |añu= 1993 |títulu= Laboratory experiments on speciation: what have we learned in 40 years |publicación= Evolution |volume= 47 |númberu= 6 |páxines= 1637-1653 |url= http://links.jstor.org/sici?sici=0014-3820(199312)47%3A6%3C1637%3ALEOSWH%3Y2.0.CO%3B2-T |fechaaccesu=19 de mayu de 2008 |doi= 10.2307/2410209 |autor2= Hostert }}<br />*{{Cita publicación |autor=Jiggins CD, Bridle JR |títulu=Speciation in the apple maggot fly: a blend of vintages? |publicación=Trends Ecol. Evol. (Amst.) |volume=19 |númberu=3 |páxines=111-4 |añu=2004 |pmid=16701238 |doi=10.1016/j.tree.2003.12.008}}<br />*{{Cita web |autor=Boxhorn, J |añu=1995 |url=http://www.talkorigins.org/faqs/faq-speciation.html |títulu=Observed Instances of Speciation |editorial=TalkOrigins Archive |fechaaccesu=26 d'avientu de 2008}}<br />*{{Cita publicación |autor=Weinberg JR, Starczak VR, Jorg, D |títulu=Evidence for Rapid Speciation Following a Founder Event in the Laboratory |publicación=Evolution |volume=46 |númberu=4 |páxines=1214-20 |añu=1992 |doi=10.2307/2409766}}</ref> Nos organismos que se reproducen sexualmente, la especiación ye la resultancia d'un aislamientu reproductivu siguíu d'una diverxencia xenealóxica. Hai cuatro modalidaes de especiación. La más habitual nos animales ye la [[especiación alopátrica]], que tien llugar en poblaciones que primeramente tán xeográficamente aisllaes, como nel casu de la fragmentación d'hábitat o les migraciones. Nestes condiciones, la seleición puede causar cambeos bien rápidos na apariencia y el comportamientu de los organismos.<ref>{{Cita publicación |añu=2008 |títulu=Rapid large-scale evolutionary divergence in morphology and performance associated with exploitation of a different dietary resource |publicación=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=105 |númberu=12 |páxines=4792-5 |pmid=18344323 |doi=10.1073/pnas.0711998105 |autor= Herrel, A.; Huyghe, K.; Vanhooydonck, B.; Backeljau, T.; Breugelmans, K.; Grbac, I.; Van Damme, R.; Irschick, D.J. |pmc=2290806}}</ref><ref name=Losos1997>{{Cita publicación |añu=1997 |títulu=Adaptive differentiation following esperimental island colonization in Anolis lizards |publicación=Nature |volume=387 |númberu=6628 |páxines=70-3 |doi=10.1038/387070a0 |autor=Losos, J.B. Warhelt, K.I. Schoener, T.W.}}</ref> Como la seleición y derivar actúen de manera independiente en poblaciones aisllaes del restu de la so especie, la separación puede crear finalmente organismos que nun se pueden reproducir ente ellos.<ref>{{Cita publicación |autor=Hoskin CJ, Higgle M, McDonald KR, Moritz C |añu=2005 |títulu=Reinforcement drives rapid allopatric speciation |publicación=Nature |volume=437 |páxines=1353-356 |doi=10.1038/nature04004}}</ref> La segunda modalidá de especiación ye la [[especiación peripátrica]], que tien llugar cuando poblaciones pequeñes d'organismos queden aisllaes nun nuevu mediu. Estremar de la especiación alopátrica en que les poblaciones aisllaes son numbéricamente muncho más pequeñes que la población madre. Equí, l'efeutu fundador causa una especiación rápida per mediu d'una rápida deriva xenética y seleición nun mancomún xénicu pequeñu.<ref>{{Cita publicación |autor=Templeton AR |títulu=The theory of speciation via the founder principle |url=http://www.genetics.org/cgi/reprint/94/4/1011 |publicación=Genetics |volume=94 |númberu=4 |páxines=1011-38 |fecha=1 d'abril de 1980|pmid=6777243 |pmc=1214177}}</ref> La tercer modalidá de especiación ye la [[especiación parapátrica]]. Paecer a la especiación peripátrica en qu'una pequeña población coloniza un nuevu hábitat, pero estremar en que nun hai nenguna separación física ente los dos poblaciones. Sicasí, la especiación ye la resultancia de la evolución de mecanismos qu'amenorguen el fluxu xénico ente dambes poblaciones.<ref name=Gavrilets/> Xeneralmente, esto asocede cuando hubo un cambéu drásticu nel mediu dientro del hábitat de la especie madre. Un exemplu ye la yerba ''[[Anthoxanthum odoratum]]'', que puede sufrir una especiación parapátrica en respuesta a contaminación metálica alcontrada proveniente de mines.<ref>{{Cita publicación |autor=Antonovics J |títulu=Evolution in closely adjacent plant populations X: long-term persistence of prereproductive isolation at a mine boundary |publicación=Heredity |volume=97 |númberu=1 |páxines=33-7 |añu=2006 |pmid=16639420 |url=http://www.nature.com/hdy/journal/v97/n1/full/6800835a.html |doi=10.1038/sj.hdy.6800835}}</ref> Nesti casu, evolucionen plantes con una resistencia a niveles altos de metales nel suelu. La seleición que desfavorece les cruces cola especie madre, sensible a los metales, produz un cambéu na dómina de floriamientu de les plantes resistentes a los metales, causando l'aislamientu reproductivu. La seleición en contra d'híbridos ente dos poblaciones puede causar refuerzu, como ye la diferenciación d'aquelles traces que promueven la reproducción dientro de la especie, según el desplazamientu de calteres, que ye cuando dos especies vuélvense más distintos n'apariencia nel área xeográfica en que s'asolapen.<ref>{{Cita publicación |autor=Nosil P, Crespi B, Gries R, Gries G |títulu=Natural selection and divergence in mate preference during speciation |publicación=Genetica |volume=129 |númberu=3 |páxines=309-27 |añu=2007 |pmid=16900317 |doi=10.1007/s10709-006-0013-6}}</ref> Finalmente, na [[especiación simpátrica]], les especies diverxen ensin qu'haya aislamientu xeográficu o cambeos nel hábitat. Esta modalidá ye rara, pos inclusive una pequeña cantidá de fluxu xénico puede esaniciar les diferencies xenétiques ente partes d'una población.<ref>{{Cita publicación |autor=Savolainen V, Anstett M-C, Lexer C, Hutton I, Clarkson JJ, Norup MV, Powell MP, Springate D, Salamin N, Baker WJr |añu=2006 |títulu=Sympatric speciation in palms on an oceanic island |publicación=Nature |volume=441 |páxines=210-3 | pmid=16467788 |doi=10.1038/nature04566 |númberu=7090}}<br />*{{Cita publicación |autor=Barluenga M, Stölting KN, Salzburger W, Muschick M, Meyer A |añu=2006 |títulu=Sympatric speciation in Nicaraguan crater lake cichlid fish |publicación=Nature |volume=439 |páxines=719-23 |pmid=16467837 |doi=10.1038/nature04325 |númberu=7077}}</ref> Polo xeneral, nos animales, la especiación simpátrica rique la evolución de diferencies xenétiques y un apareyamientu non aleatoriu, por que pueda desenvolvese un aislamientu reproductivu.<ref>{{Cita publicación |autor=Gavrilets S |títulu=The Maynard Smith model of sympatric speciation |publicación=J. Theor. Biol. |volume=239 |númberu=2 |páxines=172-82 |añu=2006 |pmid=16242727 |doi=10.1016/j.jtbi.2005.08.041}}</ref> Un tipu de especiación simpátrica ye l'encruz de dos especies rellacionaes pa producir una nueva especie híbrida. Esto nun ye habitual nos animales, pos los híbridos animales suelen ser maneros, yá que mientres la meiosis los cromosomes homólogos de cada padre, siendo d'especies distintes, nun pueden apariase con ésitu. Ye más habitual nes plantes, pos les plantes doblen de cutiu el so númberu de cromosomes, pa formar poliploides.<ref>{{Cita publicación |autor=Wood TE, Takebayashi N, Barker MS, Mayrose I, Greenspoon PB, Rieseberg LH |títulu=The frequency of polyploid speciation in vascular plants |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume= 106 |númberu= 33 |páxines= 13875-9 |añu=2009 |mes=agostu |pmid=19667210 |doi=10.1073/pnas.0811575106 |pmc=2728988}}</ref> Esto dexa a los cromosomes de cada especie parental formar una pareya complementaria mientres la meiosis, una y bones los cromosomes de cada padre yá son representaos por una pareya.<ref>{{Cita publicación |autor=Hegarty Mf, Hiscock SJ |títulu=Genomic clues to the evolutionary success of polyploid plants |publicación=Current Biology |volume=18 |númberu=10 |páxines=435-44 |añu=2008 |doi=10.1016/j.cub.2008.03.043}}</ref> Un exemplu d'esti tipu de especiación ye cuando les especies vexetales ''[[Arabidopsis thaliana]]'' y ''[[Arabidopsis arenosa]]'' cruciar pa producir la nueva especie ''[[Arabidopsis suecica]]''.<ref>{{Cita publicación |autor=Jakobsson M, Hagenblad J, Tavaré S |títulu=A unique recent origin of the allotetraploid species Arabidopsis suecica: Evidence from nuclear DNA markers |publicación=Mol. Biol. Evol. |volume=23 |númberu=6 |páxines=1217-31 |añu=2006 |pmid=16549398 |doi=10.1093/molbev/msk006}}</ref> Esto tuvo llugar hai aproximao 20&nbsp;000&nbsp;años,<ref>{{Cita publicación |autor=Säll T, Jakobsson M, Lind-Halldén C, Halldén C |títulu=Chloroplast DNA indicates a single origin of the allotetraploid Arabidopsis suecica |publicación=J. Evol. Biol. |volume=16 |númberu=5 |páxines=1019-29 |añu=2003 |pmid=14635917 |doi=10.1046/j.1420-9101.2003.00554.x}}</ref> y el procesu de especiación foi repitíu nel llaboratoriu, lo que dexa estudiar los mecanismos xenéticos implicaos nesti procesu.<ref>{{Cita publicación |autor=Bomblies K, Weigel D |títulu=Arabidopsis-a model genus for speciation |publicación=Curr Opin Genet Dev |volume=17 |númberu=6 |páxines=500-4 |añu=2007 |pmid=18006296 |doi=10.1016/j.gde.2007.09.006}}</ref> Ello ye que la duplicación de cromosomes dientro d'una especie puede ser una causa habitual d'aislamientu reproductivu, pos la metá de los cromosomes duplicaos van quedar ensin pareya cuando s'aparien colos d'organismos ensin doblar.<ref name=Queiroz/> Los episodios de especiación son importantes na teoría del [[equilibriu puntuáu]], que contempla patrones nel rexistru fósil de rápidos momentos de especiación entrepolaos con periodos relativamente llargos de estasis, mientres los que les especies permanecen práuticamente ensin modificar.<ref name=pe1972>Eldredge, N. & S.J. Gould, 1972.[http://www.blackwellpublishing.com/ridley/classictexts/eldredge.asp «Punctuated equilibria: an alternative to phyletic gradualism»] En: T.J.M. Schopf (Ed.), ''Models in Paleobiology''. San Francisco: Freeman Cooper. páxs. 82–115.</ref> Nesta la teoría, la especiación y la evolución rápida tán rellacionaes, y la seleición natural y derivar xenética actúen de forma particularmente intensa sobre los organismos que sufren una especiación en hábitats nuevos o pequeñes poblaciones. Como resultáu d'ello, los periodos de estasis del rexistru fósil correspuenden a la población madre, y los organismos que sufren especiación y evolución rápida atópase en poblaciones pequeñes o hábitats xeográficamente acutaos, polo que raramente queden calteníos en forma de fósiles.<ref>{{Cita publicación |autor=Gould SJ |títulu=Tempo and mode in the macroevolutionary reconstruction of Darwinism |doi= 10.1073/pnas.91.15.6764 |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=91 |númberu=15 |páxines=6764-71 |añu=1994 |pmid=8041695 |pmc=44281}}</ref> ==== Estinción ==== {{AP|Estinción}} La estinción ye la desapaición d'una especie entera. La estinción nun ye un acontecimientu inusual, pos apaecen de cutiu especies por especiación, y sumen por estinción.<ref>{{Cita publicación |autor=Benton, M.J. |títulu=Diversification and extinction in the history of life |publicación=Science |volume=268 |númberu=5207 |páxines=52-8 |añu=1995 |pmid=7701342 |doi=10.1126/science.7701342}}</ref> Ello ye que la práutica totalidá d'especies animales y vexetales que vivieron na Tierra tán anguaño escastaes,<ref>{{Cita publicación |autor=Raup DM |títulu=Biological extinction in earth history |publicación=Science |volume=231 |páxines=1528-33 |añu=1986 |pmid=11542058 |doi=10.1126/science.11542058}}</ref> y paez que la estinción ye'l destín final de toles especies.<ref>{{Cita publicación |autor=Avise, J.C.; Hubbell, S.P.; Ayala, F.J. |títulu=In the light of evolution II: Biodiversity and extinction |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=105 |númberu=Supl. 1 |páxines=11453-7 |añu=2008 |mes=agostu |pmid=18695213 |pmc=2556414 |doi=10.1073/pnas.0802504105 |url=http://www.pnas.org/content/105/suppl.1/11453.full}}</ref> Estes estinciones tuvieron llugar de cutio mientres la historia de la vida, anque'l ritmu d'estinción aumenta drásticamente nos ocasionales [[Estinción masiva|eventos d'estinción]].<ref name=Raup>{{Cita publicación |autor=Raup, D.M. |títulu=The role of extinction in evolution |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=91 |númberu=15 |páxines=6758-63 |añu=1994 |pmid=8041694 |doi=10.1073/pnas.91.15.6758 |pmc=44280}}</ref> La [[Estinción masiva del Cretácicu Terciariu|estinción del Cretácicu Terciariu]], mientres la cual escastáronse los dinosaurios, ye la más conocida, pero l'anterior [[Estinción masiva del Permianu-Triásicu|estinción Permo-Triásica]] foi entá más severa, causando la estinción de cuasi'l 96% de les especies.<ref name=Raup/> La [[Estinción masiva del Holocenu|estinción del Holocenu]] ye una estinción en masa qu'inda dura y que ta acomuñada cola espansión de la humanidá pol globu terrestre nos últimos milenios. El ritmu d'estinción actual ye de 100 a 1000&nbsp;vegaes mayor que'l ritmu mediu, y hasta un 30% de les especies pueden tar estinguíes a mediaos del sieglu XXI.<ref>{{Cita publicación |autor=Novacek, M.J.; Cleland, Y.Y. |títulu=The current biodiversity extinction event: scenarios for mitigation and recovery |doi= 10.1073/pnas.091093698 |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=98 |númberu=10 |páxines=5466-70 |añu=2001 |pmid=11344295 |pmc=33235}}</ref> Les actividaes humanes son anguaño la causa principal d'esta estinción qu'entá sigue;<ref>{{Cita publicación |autor=Pimm, S.; Raven, P.; Peterson, A.; Sekercioglu, C.H.; Ehrlich, P.R. |títulu=Human impacts on the rates of recent, present, and future bird extinctions |doi= 10.1073/pnas.0604181103 |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=103 |númberu=29 |páxines=10941-6 |añu=2006 |pmid=16829570 |pmc=1544153}}<br />*{{Cita publicación |autor=Barnosky, A.D.; Koch, P.L.; Feranec, R.S.; Wing, S.L.; Shabel, A.B. |títulu=Assessing the causes of late Pleistocene extinctions on the continents |publicación=Science |volume=306 |númberu=5693 |páxines=70-5 |añu=2004 |pmid=15459379 |doi=10.1126/science.1101476}}</ref> ye posible que'l [[calentamientu global]] acelere entá más nel futuru.<ref>{{Cita publicación |autor=Lewis, O.T. |títulu=Climate change, species-area curves and the extinction crisis |formatu=PDF |publicación=Philos. Trans. R. Soc. Lond., B, Biol. Sci. |volume=361 |númberu=1465 |páxines=163-71 |añu=2006 |pmid=16553315 |doi=10.1098/rstb.2005.1712 |pmc=1831839}}</ref> El papel que xuega la estinción na evolución depende de qué tipu d'estinción trátese.<ref name=Raup/> Les causes de les continues estinciones de «baxu nivel», que formen la mayoría d'estinciones, nun tán bien entendíes y podríen ser la resultancia de la competencia ente especies por recursos llindaos ([[Principiu d'esclusión competitiva|esclusión competitiva]]).<ref name=Kutschera/> Si la competencia d'otres especies alteria la probabilidá de que s'escaste una especie, esto podría asitiar la [[Unidá de seleición|seleición d'especies]] como un nivel de la seleición natural.<ref name=Gould/> Les estinciones masives intermitentes tamién son importantes, pero en llugar d'actuar como fuercia selectivo, amenorguen drásticamente la diversidá de manera indiscriminada y promueven esplosiones de [[Radiación adaptativo|rápida evolución y especiación]] nos sobrevivientes.<ref>{{Cita publicación |autor=Jablonski, D. |títulu=Lessons from the past: evolutionary impacts of mass extinctions |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=98 |númberu=10 |páxines=5393-8 |añu=2001 |mes=mayu |pmid=11344284 |pmc=33224 |doi=10.1073/pnas.101092598}}</ref> === Microevolución y macroevolución === {{AP|Microevolución|Macroevolución}} [[Microevolución]] ye un términu usáu pa referise a cambeos de les frecuencies xéniques en pequeña escala, nuna población mientres l'intre de delles xeneraciones. Estos cambeos pueden debese a un ciertu númberu de procesos: mutación, fluxu xénico, deriva xénica, según tamién por seleición natural.<ref name="talkorigins">[http://www.talkorigins.org/faqs/macroevolution.html Macroevolution: Its definition, Philosophy and History]</ref> La [[xenética de poblaciones]] ye la caña de la bioloxía qu'aprove la estructura matemática pal estudiu de los procesos de la microevolución, como'l color de la piel na población mundial. Los cambeos a mayor escala, dende la [[especiación]] (apaición d'una nueva especie) hasta los grandes tresformamientos evolutivos asocedíes en llargos periodos, son comúnmente denominaos [[macroevolución]] (por casu, los anfibios qu'evolucionaron a partir d'un grupu de pexes óseos). Los biólogos nun acostumen faer una separación absoluta ente macroevolución y microevolución, pos consideren que macroevolución ye a cencielles microevolución acumulada y sometida a un rangu mayor de circunstancies ambientales.<ref name="Matzke">Matzke, Nicholas J. & Paul R. Gross. 2006. Analyzing Critical Analysis: The Fallback Antievolutionist Strategy. ''En'' Eugenie Scott and Glenn Branch, ''Not in Our Classrooms: Why Intelligent Design is Wrong for Our Schools'', Beacon Press, Boston ISBN 0-8070-3278-6.</ref> Una minoría de teóricos, sicasí, considera que los mecanismos de la teoría sintética pa la microevolución nun basten pa faer esa extrapolación y que se precisen otros mecanismos. La teoría de los equilibrios puntuaos, propuesta por Gould y Eldredge, intenta esplicar ciertos enclinos macroevolutivas que se reparen nel rexistru fósil. == Ampliación de la síntesis moderna == Nes últimes décades fíxose evidente que los patrones y los mecanismos evolutivos son muncho más variaos que los que fueren postulaos polos pioneros de la Bioloxía evolutiva (Darwin, Wallace o Weismann) y los arquiteutos de la teoría sintética (Dobzhansky, Mayr y Huxley, ente otros). Los nuevos conceutos ya información na bioloxía molecular del desenvolvimientu, la sistemática, la xeoloxía y el rexistru fósil de tolos grupos d'organismos precisen ser integraos no que se denominó «síntesis evolutiva ampliada». Los campos d'estudiu mentaos amuesen que los fenómenos evolutivos nun pueden ser entendíos solamente al traviés de la extrapolación de los procesos reparaos a nivel de les poblaciones y especies modernes.<ref name=Carroll97>Carroll RL (1997) ''[http://dannyreviews.com/h/Vertebrate_Evolution.html Patterns and processes of vertebrate evolution]''. Cambridge University Press, Cambridge</ref><ref>Carroll RL (2000) [https://web.archive.org/web/20110810070036/http://cursos.ciencias.uchile.cl/ecologia/ecologiamolecular/modulo1/Towards%20a%20new%20evolutionary%20synthesis.pdf Towards a new evolutionary synthesis]. ''Trends Ecol Evol'' 15:27–32</ref><ref>Carroll RL (2002) [https://web.archive.org/web/20120111145652/http://macroevolution.narod.ru/_chn02.pdf Evolution of the capacity to evolve]. ''J Evol Biol'' 15:911–921</ref><ref>Fleagle JG (2001) The unfused synthesis. ''Evol Anthropol'' 10:191</ref><ref name=gould2002/> Nes próximes seiciones preséntense los aspeutos consideraos como l'ampliación de la síntesis moderna. === Paleobioloxía y tases d'evolución === {| cellpadding=5 align=right |+ '''Longevidad promedio de les especies<br />en diversos grupos d'organismos.'''<ref>Levin DA (2000) ''The origin, expansion, and demise of plant species''. Oxford University Press, Oxford. ISBN 0-19-512729-3</ref><ref>Stanley SM (1979) ''Macroevolution: pattern and process''. WH Freeman, San Francisco. ISBN 0-7167-1092-7</ref><ref>Nilsson D-Y, Pelger S (1994) A pessimistic estimate of the time required for an eye to evolve. ''Proc R Soc Lond'' B 256:53–58</ref> !bgcolor=Orange align="center" | Grupu d'organismos !bgcolor=HotPink align="center" |''Longevidad promedio (en millones d'años)'' |- |bgcolor=Yellow align="left" |[[Bivalvu|Bivalvos]] y [[gasterópodu|gasterópodos]] marinos |bgcolor=LightPink align="center" |10 a 14 |- |bgcolor=Yellow align="left" |[[Foraminíferu|Foraminíferos]] bénticos y planctónicos |bgcolor=LightPink align="center" |20 a 30 |- |bgcolor=Yellow align="left" |[[Diatomea|Diatomees]] marines |bgcolor=LightPink align="center" |25 |- |bgcolor=Yellow align="left" |[[Trilobite]]s (escastaos). |bgcolor=LightPink align="center" | > 1 |- |bgcolor=Yellow align="left" |[[Amonites]] (escastaos). |bgcolor=LightPink align="center" |5 |- |bgcolor=Yellow align="left" |[[Pexes]] d'agua duce |bgcolor=LightPink align="center" |3 |- |bgcolor=Yellow align="left" |[[Culiebres]] |bgcolor=LightPink align="center" |>2 |- |bgcolor=Yellow align="left" |[[Mamíferos]] |bgcolor=LightPink align="center" |1 a 2 |- |bgcolor=Yellow align="left" | [[Briófitas]] |bgcolor=LightPink align="center" |> 20 |- |bgcolor=Yellow align="left" |[[Spermatophyta|Plantes cimeres]]. [[Yerba|Yerbes]] |bgcolor=LightPink align="center" |3 a 4 |- |bgcolor=Yellow align="left" | [[Anxospermes]]. [[Árbol|Árboles]] y [[arbustu|arbustos]] |bgcolor=LightPink align="center" |27 a 34 |- |bgcolor=Yellow align="left" | [[Gimnospermas]]. [[Conífera|Coníferes]] y [[cícaes]] |bgcolor=LightPink align="center" | 54 |- |} Nel momentu que Darwin propunxo la so teoría d'evolución, carauterizada por cambeos pequeños y socesives, el rexistru fósil disponible yera inda bien fragmentariu. Entá más, desconocíense totalmente fósiles previos al periodu [[Cambrianu]]. El dilema de Darwin, esto ye, la inesistencia aparente de rexistros fósiles del [[Precambrianu]], foi utilizáu como'l principal argumentu en contra de la so propuesta de que tolos organismos de la Tierra provienen d'un antepasáu común.<ref name=Kutschera/> Amás de la inesistencia d'un rexistru fósil completu, Darwin tamién taba esmolecíu pola ausencia aparente de formes entemedies o enllaces conectores nel rexistru fósil, lo cual desafiaba la so visión gradualística de la especiación y de la evolución. De fechu en tiempos de Darwin, cola esceición de ''[[Archaeopteryx]]'', qu'amuesa un amiestu de carauterístiques d'ave y de reptil, virtualmente nun se conocíen otros exemplos de formes entemedies o [[eslabón perdíu|eslabones perdíos]], como-y los denominó coloquialmente.<ref name=Kutschera/> Pa 1944, cuando se publicar el llibru de Simpson ''Tempo and mode in evolution'', dambos inconvenientes nun pudieron iguase por cuenta de que pa esa dómina tampoco se conocíen fósiles del Precambrianu y solo disponíase d'unos pocos exemplos de formes entemedies nel rexistru fósil qu'enllazaren les formes antigües coles derivaes. Nengún de los dos dilemes o esmoliciones de Darwin esisten anguaño. Los científicos esploraron el periodu Precambrianu con detalle y sábese que la vida ye muncho más antigua de lo que se creía nos tiempos de Darwin. Tamién se sabe qu'eses antigües formes de vida fueron los ancestros de tolos organismos subsecuentes nel planeta. Coles mesmes, nos postreros 20 años afayáronse, descritu y analizáu una gran cantidá d'exemplos representativos de formes fósiles entemedies qu'enllacen a los principales grupos de vertebraos y, inclusive, fósiles de les primeres [[anxospermes|plantes con flor]].<ref name=Schopf99/><ref name=Knoll03/> Como resultáu d'estos y otres meyores científiques la [[Paleontoloxía]] (orixinalmente una caña de la [[Xeoloxía]]) desenvolvió nuna nueva disciplina denomada [[Paleobioloxía]].<ref name=Schopf99/><ref name=Carroll97/><ref>Benton MJ, Pearson PN (2001) [http://www.sciencedirect.com/science?_ob=ArticleURL&_udi=B6VJ1-436W013-D&_user=10&_rdoc=1&_fmt=&_orig=search&_sort=d&_docanchor=&view=c&_searchStrId=1172828369&_rerunOrigin=scholar.google&_acct=C000050221&_version=1&_urlVersion=0&_userid=10&md5=67196818037eb16ef3fbcb2a883df2f2 Speciation in the fossil record]. ''Trends Ecol Evol'' 16:405–411</ref><ref name="Benton&Harper">Benton MJ, Harper DAT (1997) ''Basic palaeontology''. Addison Wesley Longman, Essex. ISBN 0-582-22857-3</ref><ref name="Benton">Benton MJ (1997) ''Vertebrate palaeontology'' (2nd edn). Chapman and Hall, London. ISBN 0-04-566001-8</ref><ref>Briggs DEG, Crowther PR (eds) (1990) ''Palaeobiology: a synthesis''. Blackwell Science, Oxford. ISBN 0-632-02525-5</ref><ref>Cowen R (2000) ''History of life''. (3ª ed.). Blackwell Science, Oxford. ISBN 0-632-04501-9</ref> Un exemplu de [[forma transicional]] ente los pexes y los anfibios ye'l xéneru estinguíu ''[[Panderichthys]]'', qu'habitó la tierra hai unos 370&nbsp;millones d'años y ye l'enllaz entemediu na serie ''[[Eustenopteron]]'' (pexes, 380&nbsp;millones d'años)-''Panderichthys''-''[[Acanthostega]]'' (anfibios, 363&nbsp;millones d'años).<ref>Ahlberg PE, Clack JA, Luksevics Y (1996) [http://www.nature.com/nature/journal/v381/n6577/abs/381061a0.html Rapid braincase evolution between ''Panderichthys'' and the earliest tetrapods]. Nature 381:61–64</ref> Los anfibios y los vertebraos terrestres presentaron una forma entemedia, ''[[Pederpes]]'', de 350&nbsp;millones d'años qu'enllaza a los principales anfibios acuáticos del [[Devónicu cimeru]] colos [[Tetrapoda|tetrápodos]] tempranos.<ref>Clack JA (2002) [http://www.nature.com/nature/journal/v418/n6893/abs/nature00824.html An early tetrapod from Romers gap.] ''Nature'' 418:72–76</ref> Coles mesmes, la historia evolutiva de dellos grupos d'organismos estinguíos, tales como los dinosaurios, foi reconstruyida con notable detalle.<ref>Serenu PC (1999) [http://xweb.geos.ed.ac.uk/~suerigby/GEP/Academic%20precis/Dinosaurs%20for%20a%20treat.pdf The evolution of dinosaurs]. ''Science'' 284:2137–2147</ref> L'enllaz ente los reptiles y los mamíferos ye'l ''[[Thrinaxodon]]'', un reptil con carauterístiques de mamíferu qu'habitó'l planeta fai 230&nbsp;millones d'años.<ref>Rubidge BS, Sidor CA (2001) [http://arjournals.annualreviews.org/doi/abs/10.1146/annurev.ecolsys.32.081501.114113 Evolutionary patterns among Permo-Triassic therapsids]. ''Annu Rev Ecol Syst'' 32:449–480</ref> L'enllaz ente los dinosaurios y les aves ye'l ''[[Microraptor]]'', un [[dromeosáurido]] con cuatro ales que podía entamar y que vivió fai 126&nbsp;millones d'años, que representa l'estáu entemediu ente los [[terópodos]] y les primitives aves voladores como ''Archaeopteryx''.<ref>Xu X, Zhou Z, Wang X, Kuang X, Zhang F, Du X (2003) [https://web.archive.org/web/20110910080209/http://www.bi.ku.dk/dna/course/papers/I1a.xu.pdf Fourwinged dinosaurs from China.] ''Nature'' 421:335–340</ref> La forma transicional ente los mamíferos terrestres y la [[Sirenia|vaca marina]] ye ''[[Pezosiren]]'', un [[sirénido]] cuadrúpedu primitivu con adautaciones terrestres y acuátiques que vivió fai 50&nbsp;millones d'años.<ref>Domning, D. P. (2001) «[https://web.archive.org/web/20100816000622/http://www.biology.ualberta.ca/courses.hp/biol506.hp/pdfs/domning01_nat_sirenian.pdf The earliest known fully quadrupedal sirenian]». ''Nature'', 413:625–627</ref> Los mamíferos terrestres con [[pezuña|pezuñes]] y les [[ballenes]] tópense coneutaos al traviés de los xéneros estinguíos ''[[Ambulocetus]]'' y ''[[Rodhocetus]]'' qu'habitaron el planeta fai 48 a 47&nbsp;millones d'años.<ref>Thewissen, J. G. M. y Williams, Y. M. (2002) «[http://arjournals.annualreviews.org/doi/abs/10.1146/annurev.ecolsys.33.020602.095426 The early radiation of cetacea (mammalia): evolutionary pattern and developmental correlations]». ''Annu. Rev. Ecol. Syst.'', 33:73–90</ref> Pa rematar esta enumeración d'exemplos de formes transicionales, l'ancestru de los [[chimpancé]]s y de los seres humanos ye'l xéneru ''[[Sahelanthropus]]'', un [[Hominidae|homínidu]] con aspeutu de monu qu'exhibía un mosaicu de calteres de chimpancé y d'[[Hominina|hominino]] y qu'habitó África fai 7 a 5&nbsp;millones d'años.<ref>Wood, B. (2002) «Hominid revelations from Chad». ''Nature'', 418:133–135</ref> Nel so llibru ''Variation and evolution in plants'' (1950), Stebbins tamién se llamentaba pola ausencia d'un rexistru fósil que dexara entender l'orixe de les primeres plantes con flores, les [[anxospermes]]. Ello ye que el mesmu Darwin caracterizó al orixe de les anxospermes como un «abominable misteriu». Sicasí, esti vacíu de conocencia ta siendo rápido completáu colos descubrimientos realizaos dende fines del sieglu XX y hasta l'actualidá. En 1998 afayar en [[República Popular China|China]], nos estratos provenientes del [[Xurásicu Cimeru]] (de más de 125&nbsp;millones d'años d'antigüedá), un [[fósil]] d'una exa con frutos, que se denominó ''[[Archaefructus]]''<ref>Gue Sun, David L. Dilcher, Shaoling Zheng, Zhekun Zhou. 1998. [http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/sci;282/5394/1692 In Search of the First Flower: A Jurassic Angiosperm, ''Archaefructus'', from Northeast China]. ''Science'' Vol. 282. non. 5394, páxs. 1692 - 1695</ref> Asemeyáu descubrimientu, que paecía datar la edá de les anxospermes más antigües, fixo mundialmente famosa a la [[Formación Yixian]], onde foi afayáu esti fósil. Dellos años más tarde, el fósil d'otra anxosperma, ''[[Sinocarpus]]'', foi tamién afayáu nesta mesma formación.<ref>G. Sun, Q. Ji, D.L. Dilcher et al., [http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/296/5569/899 Archaefructaceae, a New Basal Angiosperm Family]. ''Science'' 296, 899.</ref> En 2007 informar del afayu d'una flor perfecta na formación Yixian. Esta flor tien la organización típica de les anxospermes, incluyendo la presencia de [[tépalos]], [[estambres]] y [[xinecéu]]. Esta especie foi bautizada como ''[[Euanthus]]'' (del griegu, «flor verdadera») polos sos descubridores, ya indica que nel [[Cretácicu inferior]] yá esistíen flores como les de les anxospermes actuales.<ref>Xin Wang, Shaolin Zheng- 2007. [http://precedings.nature.com/documents/1320/version/1/files/npre20071320-1.pdf The Earliest Perfect Flower: a perfect flower typical of angiosperms, including androecium, gynoecium and tepals, from western Liaoning, China marks the earliest record of undoubted flowers in the early Cretaceous (>125 Ma)]. ''Nature Precedings'': hdl:10101/npre.2007.1320.1: Posted 15 Nov 2007</ref> === Causes ambientales de les estinciones masives === [[Ficheru:Extinction Intensity ESP.png|thumb|Les [[estinción masiva|estinciones masives]] desempeñaron un papel fundamental nel procesu evolutivu.]] Darwin non solo aldericó l'orixe sinón tamién l'amenorgamientu y la desapaición de les especies. Como una causa importante de la estinción de poblaciones y especies propunxo a la competencia interespecífica debida a recursos llindaos: mientres el tiempu evolutivu, les especies cimeres surdiríen pa reemplazar a especies menos afeches. Esta perspeutiva camudó nos últimos años con una mayor comprensión de les causes de les [[estinción masiva|estinciones masives]], episodios de la historia de la Tierra, onde les regles» de la seleición natural y de l'adautación paecen ser abandonaes.<ref name=Raup/><ref name=Kutschera/> Esta nueva perspeutiva foi abarruntada por Mayr nel so llibru ''[[Animal species and evolution]]'' nel que señaló que la estinción tien de ser considerada como unu de los fenómenos evolutivos más conspicuos. Mayr aldericó les causes de los eventos d'estinción y propunxo que nueves enfermedaes (o nuevos invasores d'un ecosistema) o los cambeos nel ambiente biótico pueden ser los responsables. Amás, escribió: {{cita|«Les causes reales de la estinción de cualquier especie de fósil presumiblemente siempres van siguir siendo inciertes... Ye ciertu, sicasí, que cualquier eventu grave d'estinción ta siempres correlacionado con un trestornu ambiental importante» (Mayr, 1963).<ref>Mayr, E. 1963. ''Óp. cit.'' p. 620</ref>)}} Esta hipótesis, non sofitada por fechos cuando foi propuesta, adquirió dende entós un considerable sofitu. El términu «estinción masiva», mentáu por Mayr<ref>Mayr, E. 1963. ''Op.Cit.'' p. 617</ref> pero ensin una definición acomuñada, utilízase cuando una gran cantidá d'especies escastar nun plazu xeolóxicamente curtiu; los eventos pueden tar rellacionaos con una causa única o con una combinación de causes, y les especies estinguíes son plantes y animales de too tamañu, tanto marinos como terrestres.<ref name=Benton&Harper/> Siquier asocedieron cinco estinción masives, y dexaron munchos buecos ecolóxicos que dexaron que fueren ocupaos polos descendientes de les especies sobrevivientes: la [[estinción masiva del Cambrianu-Ordovícicu]], les [[estinciones masives del Ordovícicu-Silúricu]], la [[estinción masiva del Devónicu]], la [[estinción masiva del Permianu-Triásicu]] y la [[estinción masiva del Cretácicu Terciariu]].<ref>Sole, R. V., & Newman, M., 2002. «Extinctions and Biodiversity in the Fossil Record - Volume Two, The Earth system: biological and ecological dimensions of global environment change» páxs. 297-391, Encyclopedia of Global Enviromental Change John Wilely & Sons.</ref> La estinción biolóxica que se produció nel Permianu-Triásicu hai unos 250&nbsp;millones d'años representa'l más grave eventu d'estinción nos postreros 550&nbsp;millones d'años. Envalórase que nesti eventu escastáronse alredor del 70% de les families de vertebraos terrestres, munches gimnospermas maderices y más del 90% de les especies oceániques. Propunxéronse delles causes pa esplicar esti eventu, les qu'inclúin el vulcanismu, l'impautu d'un asteroide o un cometa, la anoxia oceánica y el cambéu ambiental. Sicasí, ye aparente na actualidá que les xigantesques erupciones volcániques, que tuvieron llugar mientres un intervalu de tiempu de namái unos pocos cientos de miles d'años, fueron la causa principal de la catástrofe de la biosfera mientres el Permianu tardíu.<ref>Benton MJ, Twitchett RJ (2003) [https://web.archive.org/web/20120111130021/http://webh01.ua.ac.be/funmorph/raoul/macroevolutie/Benton2003.pdf How to kill (almost) all life: the end-Permian extinction event]. ''Trends Ecol Evol'' 18:358–365</ref> La llende Cretácica-Terciariu rexistra'l segundu mayor eventu d'estinción masivu. Esta catástrofe mundial acabó col 70% de toles especies, ente les cualos los dinosaurios son l'exemplu más popularmente conocíu. Los pequeños mamíferos sobrevivieron pa heredar los nichos ecolóxicos vacantes, lo que dexó l'ascensu y la radiación adaptativo de los llinaxes que n'última instancia convertir en ''[[Homo sapiens]]''.<ref name=Benton/> Los paleontólogos propunxeron numberoses hipótesis pa esplicar esti eventu, les más aceptaes na actualidá son les del impautu d'un asteroide<ref>{{Cita publicación |autor=Alvarez, L. W. |añu=1983 |títulu=Esperimental evidence that an asteroid impact led to the extinction of many species 65 million years ago |publicación=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=80 |númberu=2 |páxines=páxs. 627-642 |url=http://www.pubmedcentral.nih.gov/picrender.fcgi?artid=393431&blobtype=pdf |formatu=PDF (4,5 [[Megabit|Mb]]) |idioma=inglés |fechaaccesu=4 d'ochobre de 2009 }}</ref> y la de fenómenos de vulcanismu.<ref name=Benton/> En resume, la hipótesis de los trestornos ambientales como causes de les estinciones masives foi confirmada, lo cual indica que magar gran parte d'historia de la evolución puede ser gradual, de xemes en cuando ciertos acontecimientos catastróficos marcaron el so ritmu de fondu. Rescampla que los pocos «afortunaos sobrevivientes» determinen los subsecuentes patrones d'evolución na historia de la vida.<ref name=Kutschera/><ref name=Raup/> === Seleición sexual y altruísmu === [[Ficheru:Pavo Real.JPG|thumb|[[Pavu real]] machu con tol so plumaxe esplegáu.]] Determinaes carauterístiques nuna especie son [[Atraición sexual|sexualmente curioses]] anque escarezan d'otru significáu adaptativu. Por casu, en delles especies d'aves los machos pueden encher los sos pescuezos nuna midida estraordinaria lo cual resulta curiosu pa les femes, polo que ―nel intre de les xeneraciones escueyen machos que pueden encher exageradamente los sos pescuezos. Darwin concluyó que magar la seleición natural guía el cursu de la evolución, la [[seleición sexual]] inflúi'l so cursu anque nun paeza esistir nenguna razón evidente pa ello. Los argumentos de Darwin a favor de la seleición sexual apaecen nel capítulu cuartu de ''L'orixe de les especies'' y, bien especialmente, en ''The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex'' de 1871. En dambos casos, remanar l'analoxía col mundu artificial: {{cita|[La seleición sexual] nun depende d'una llucha pola esistencia sinón d'una llucha ente los machos pola posesión de les femes; la resultancia nun ye la muerte del competidor que nun tuvo ésitu, sinón el tener poca o nenguna descendencia. La seleición sexual ye, poro, menos rigorosa que la seleición natural. Xeneralmente, los machos más brengosos, aquellos que tán meyor afechos a los llugares qu'ocupen na naturaleza, van dexar mayor proxenie. Pero en munchos casos la victoria nun va depender de la puxanza sinón de les armes especiales esclusives del sexu masculín[...] Ente les aves, el bracéu ye davezu de calter más pacíficu. Tolos que s'ocuparon del asuntu creen qu'esiste una fonda rivalidá ente los machos de munches especies p'atraer per mediu del cantar a les femes. El tordu rupestre de Guayana, les aves del paraísu y delles otres rexúntense, y los machos, socesivamente, espleguen los sos magníficos plumaxes y realicen estraños movimientos ante les femes que, asitiaes como espectadores, escueyen finalmente'l compañeru más curiosu.|Darwin 1859:136-137)}} Nel so llibru ''[[The Descent of Man]]'' describió numberosos exemplos, tales como la cola del [[pavu real]] y de la melena del [[Panthera leo|lleón]]. Darwin argumentó que la competencia ente los machos ye la resultancia de la seleición de les traces qu'amonten l'ésitu del apareyamientu de los machos competidores, traces que podríen, sicasí, menguar les posibilidaes de sobrevivencia del individuu. Ello ye que los colores brillosos faen a los animales más visibles a los depredadores, el plumaxe llargu de los machos de pavu real y de les aves del paraísu, o la enorme cornamenta de los venaos son cargues incómodes nel meyor de casos. Darwin sabía que nun yera esperable que la seleición natural favoreciera la evolución de tales traces claramente desventayosos, y propunxo que los mesmos surdieron por seleición sexual, {{cita|la cual depende non d'una llucha pola esistencia en rellación con otros seres orgánicos o condiciones esternes, sinón d'una llucha ente los individuos d'un sexu, xeneralmente los machos, pola posesión del otru sexu. Darwin, 1871.}} Pa Darwin, la seleición sexual incluyía fundamentalmente dos fenómenos: la preferencia de les femes por ciertos machos ―''seleición intersexual'', ''femenina'', o ''epigámica''― y, nes especies polígames, les batalles de los machos pol harén más grande ―''seleición intrasexual''―. Nesti últimu casu, el tamañu corporal grande y la musculatura apurren ventayes nel combate, ente que nel primeru, son otres traces masculines, como'l plumaxe coloríu y el complexu comportamientu de cortexu los que s'escueyen a favor p'aumentar l'atención de les femes. Les idees de Darwin nesti sentíu nun fueron llargamente aceptaes y los defensores de la teoría sintética (Dobzhansky, Mayr y Huxley) en gran midida inoraron el conceutu de seleición sexual. L'estudiu de la seleición sexual namái cobró impulsu na era postsíntesis.<ref name=Andersson>{{Cita llibru |autor=Andersson M |añu=1994 |url=https://books.google.es/books?id=lNnHdvzBlTYC |títulu=Sexual selection |editorial=Princeton University Press |allugamientu=Princeton, N.J. |isbn=0-691-03344-7}}</ref> Argumentóse que Wallace (y non Darwin) propunxo per primer vegada que los machos con plumaxe brillosu demostraben d'esa manera la so bona salú y la so alta calidá como pareyes sexuales. Acordies con esta hipótesis de la seleición sexual de los bonos xenes» la eleición de pareya masculina per parte de les femes ufierta una ventaya evolutiva.<ref name=ref_duplicada_3/> Esta perspeutiva recibió sofitu empíricu nes últimes décades. Por casu, topóse una asociación, anque pequeña, ente la sobrevivencia de la descendencia y los calteres sexuales secundarios masculinos nun gran númberu de taxones, tales como [[aves]], [[anfibios]], [[pexes]] y [[inseutu|inseutos]]).<ref>Møller AP, Alatalo RV (1999) [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1689641/pdf/9Y4G1VJ0LX3Y94HK_266_85.pdf Good-xenes effects in sexual selection.] ''Proc R Soc Lond'' B 266:85–91</ref> Amás, les investigaciones con [[Turdus|mierlos]] apurrieron la primer evidencia empírica de qu'esiste una correlación ente un calter sexual secundariu y una traza qu'amonta la sobrevivencia yá que los machos colos más brillosos colores presenten un sistema inmune más fuerte.<ref>Pennisi Y (2003) [http://www.sciencemag.org/content/300/5616/29.short Colourful males flaunt their health]. ''Science'' 300:29–30</ref> Asina, la seleición femenina podría promover la salú xeneral de les poblaciones nesta especie. Estos y otros datos son coherentes col conceutu de que la eleición de la fema inflúi nes traces de los machos y, inclusive, que puede ser beneficiosa pa la especie en formes que nun tienen nenguna rellación direuta col ésitu del apareyamientu.<ref name=Andersson/> [[Ficheru:Todd Huffman - Lattice (by).jpg|thumb|[[Eusocialidad|Inseutos eusociales]].]] Nel mesmu contestu y dende la publicación del ''Orixe de les especies'', argumentóse que'l [[altruísmu|comportamientu altruista]], los actos abnegados realizaos en beneficiu de los demás, ye incompatible col principiu de la seleición natural. Sicasí, el comportamientu altruista, como'l cuidu de les críes polos padres y el [[mutualismo (bioloxía)|mutualismo]], reparóse y documentáu en tol [[reinu animal]], dende los [[invertebráu|invertebraos]] hasta nos mamíferos.<ref>Krebs JR, [[Nicholas B. Davies|Davies NB]] (1993) ''An introduction to behavioural ecology'' (3rd edn). Blackwell Science, Oxford. ISBN 0-632-00666-8</ref><ref>Kutschera O, Wirtz P (2001) [http://www.springerlink.com/content/h81380482t413225/ The evolution of parental care in freshwater leeches.] ''Theory Biosci'' 120:115–137</ref><ref>Trillmich F, Diesel R (2002) Parental care. ''In:'' Bateson PPG, Alleva Y (eds) ''Encyclopedia of biology''. Academic Press, New York, pp 313–325</ref><ref>Clutton-Brock T (2002) [http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/sci;296/5565/69 Breeding together: kin selection and mutualism in cooperative vertebrates.] ''Science'' 296:69–72</ref> Una de les formes más bultables d'altruísmu producir en ciertos [[Eusocialidad|inseutos eusociales]], como les [[Formicidae|formigues]], [[Anthophila|abeyes]] y [[aviespa|aviespes]], que tienen una clase de trabayadores maneres. La cuestión xeneral de la evolución del altruísmu, de la sociabilidá de ciertos inseutos o de la esistencia d'abeyes o formigues obreres que nun dexen descendientes foi contestada pola [[aptitú inclusiva|teoría de l'aptitú inclusiva]], tamién llamada ''teoría de [[seleición familiar]]''.<ref>Hamilton WD (1972) [http://arjournals.annualreviews.org/doi/abs/10.1146/annurev.es.03.110172.001205 Altruism and related phenomena, mainly in social insects]. ''Annu Rev Ecol Syst'' 3:193–232</ref> Acordies con el principiu de Darwin/Wallace la seleición natural actúa sobre les diferencies nel ésitu reproductivu (ER) de cada individuu, onde ER ye'l númberu de descendientes vivos producíos por esi individuu mientres tola vida. Hamilton (1972) amplió esta idea ya incluyó los efeutos de ER de los familiares del individuu: l'aptitú inclusiva ye'l ER de cada individuu, más el ER de los sos familiares, cada unu devaluáu pol correspondiente grau de parentescu. Numberosos estudios nuna gran variedá d'especies animales demostraron que l'altruísmu nun ta en conflictu cola teoría evolutiva. Por esta razón, ye necesariu realizar un cambéu y ampliación de la visión tradicional de que la seleición opera sobre un solu organismu aislláu nuna población: l'individuu aislláu yá nun paez tener una importancia central dende'l puntu de vista evolutivu, sinón como parte d'una complexa rede familiar.<ref>Hölldobler B, Wilson EO (1990) ''The ants''. Harvard University Press, Cambridge, Mass. ISBN 0-674-04075-9</ref><ref>Griffin AS, West SA (2002) [http://www.des.ucdavis.edu/faculty/lubell/Teaching/kinselection.pdf Kin selection: fact and fiction.] ''Trends Ecol Evol'' 17:15–2</ref><ref>Jost J (2003) [http://www.springerlink.com/content/052572222905402o/ On the notion of fitness, or: the selfish ancestor]. ''Theory Biosci'' 121:331–350</ref> === Macroevolución, bisarmes prometedores y equilibriu puntuáu === {{AP|Bisarma prometedora|Equilibriu puntuáu}} Cuando se define macroevolución como'l procesu responsable del surdimientu de los taxones de rangu cimeru, ta utilizándose un llinguaxe metafóricu. Ello ye que namái nueves especies «surden», una y bones la especie ye l'únicu taxón que tien estatus ontolóxicu.<ref>{{Cita llibru |autor=Eldredge, N. y Cracraft, J. |añu=1980 |títulu=Phylogenetic patterns and the evolutionary process |editorial=Columbia University Press |allugamientu=Nueva York |páxines= 249-250 |isbn= 0231083785}}</ref> La macroevolución da cuenta de la emerxencia de discontinuidaes morfolóxiques importantes ente les especies, razón pola cual clasificar como grupos marcadamente estremaos, esto ye, pertenecientes a unidaes taxonómiques distintes y d'altu rangu. Nos mecanismos qu'espliquen el surdimientu d'estes discontinuidaes que les distintes concepciones y aproximamientos disciplinarios se contraponen. [[Ficheru:Equilibrio puntuado es.png|thumb|300px|Representación gráfica de les diferencies conceptuales ente'l [[gradualismo]] y l'[[equilibriu puntuáu]] con rellación a la diverxencia morfolóxica al traviés del tiempu.]] El [[gradualismo]] ye'l modelu macroevolucionista ortodoxu. Esplica la macroevolución como'l productu d'un cambéu lentu, de l'acumuladura de munchos pequeños cambeos nel intre del tiempu. Esti cambéu gradual tendría de reflexase nel rexistru fósil cola apaición de numberoses formes de transición ente los grupos d'organismos. Sicasí, el rexistru nun ye abondosu en formes entemedies. Los gradualistas atribúin esta discrepancia ente'l so modelu y les pruebes topaes a la imperfección del propiu rexistru xeolóxicu (según espresiones de Darwin, el rexistru xeolóxicu ye una narración de la que se perdieron dellos volúmenes y munches páxines). El modelu del [[equilibriu puntuáu]] ―propuestu en 1972 por N. Eldredge y S. J. Gould― sostién sicasí que'l rexistru fósil ye un fiel reflexu de lo qu'en realidá asocedió. Les especies apaecen de secute nos estratos xeolóxicos, atopar nellos por 5 a 10&nbsp;millones d'años ensin grandes cambeos morfolóxicos y depués sumen abruptamente del rexistru, sustituyíes por otra especie emparentada, pero distinta. Eldredge y Gould utilicen los términos estasis ya interrupción, respeutivamente, pa designar estos periodos. Según el so modelu, les interrupciones abruptas nel rexistru fósil d'una especie reflexaríen el momentu en qu'ésta foi reemplazada por una pequeña población periférica ―na cual el ritmu d'evolución sería más rápidu― que compitió cola especie orixinaria y terminó per sustituyir la. Acordies con esti patrón, la seleición natural non yá opera dientro de la población, sinón tamién ente especies, y los cambeos cualitativamente importantes nos organismos asocederíen en periodos relativamente curtios ―dende'l puntu de vista xeolóxicu― separaos por llargos periodos d'equilibriu. En [[bioloxía evolutiva]], un [[bisarma prometedora]] ye un organismu con un [[fenotipu]] fondamente mutante que tien el potencial pa establecer un nuevu llinaxe evolutivu. El términu utilizar pa describir un eventu d'[[Saltación (bioloxía)|especiación saltacional]], que puede contribuyir a la producción de nuevos grupos d'organismos. La frase foi acuñada pol xenetista alemán [[Richard Goldschmidt]] quien pensaba que los cambeos pequeñu y gradual, qu'espliquen satisfactoriamente los cambeos [[microevolución|microevolutivos]], nun pueden esplicar la [[macroevolución]]. La relevancia evolutiva de les bisarmes prometedores foi refugada o puesta en dulda por munchos científicos que defenden la [[Teoría sintética]] d'evolución biolóxica.<ref name="Thei"/> Na so obra ''The material basis of evolution'' (La base material de la evolución), Goldschmidt escribió que «el cambéu dende una especie a otra nun ye un cambéu que nun arreya más y más cambeos atomísticos, sinón un cambéu completu del patrón principal o del sistema de reaición principal n'unu nuevu, el que, más tarde puede nuevamente producir variación intraespecífica per mediu de micromutaciones».<ref name=goldschmidt40>Goldschmidt, R. (1940) ''[https://books.google.com/books?id=kAPLvAnp7KAC The Material Basis of Evolution]''. New Haven, CT: [[Yale University Press]], páxs. 205-206.</ref> La tesis de Goldschmidt foi universalmente refugada y llargamente fecha risión dientro la comunidá científica, quien favorecía les esplicaciones [[neodarvinismu|neodarvinianes]] de [[Ronald Fisher|R. A. Fisher]], [[J. B. S. Haldane]] y [[Sewall Wright]].<ref>Gould, S. J. (1982). «The uses of heresey; an introduction to Richard Goldschmidt's ''The Material Basis of Evolution''.» [https://books.google.com/books?id=kAPLvAnp7KAC&lpg=PP1&pg=PR13 pp. xiii-xlii]. New Haven: Yale University Press.</ref> Sicasí, delles llinies d'evidencia suxeren que les bisarmes prometedores xueguen un papel significativu mientres l'orixe d'innovaciones clave y de planes corporales noveles por evolución saltacional, más que por evolución gradual.<ref name="Thei">{{Cita publicación |autor=Theissen, G. |añu= 2006 |títulu= The proper place of hopeful monsters in evolutionary biology |publicación= Theory Biosci. |volume= 124 |númberu= 3-4 |páxines=349-69}}</ref> [[Stephen Jay Gould]] espunxo en 1977 que los xenes o secuencies reguladores ufiertaben ciertu sofitu a los postulaos de Goldschmidt. Ello ye que acotó que los exemplos d'evolución rápida nun minen el darvinismu ―como Goldscmidt suponía― pero tampoco merecen un descreitu inmediatu, como munchos neodarvinistes pensaben.<ref name=gould77>{{Cita publicación |autor=Gould, S.J. |añu=1977 |url= http://www.stephenjaygould.org/library/gould_hopeful-monsters.html |títulu= The Return of Hopeful Monsters |publicación=Natural History |volume=86 |númberu=6 (xunu/xunetu) |páxines= 22-30}}</ref> Gould aportunó que la creencia de [[Charles Darwin]] nel [[gradualismo]] nun foi enxamás un componente esencial de la so teoría d'evolución por [[seleición natural]]. [[Thomas Henry Huxley]] tamién alvirtió a Darwin qu'había sobrecargado el so trabayu con una innecesaria dificultá al adoptar ensin reserves el principiu ''[[Natura non facit saltus|Natura non facit saltum]]''.<ref>Huxley, T. H. (1859). ''[http://www.darwinproject.ac.uk/darwinletters/calendar/entry-2544.html Letter to Charles Darwin.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080131230929/http://www.darwinproject.ac.uk/darwinletters/calendar/entry-2544.html |date=2008-01-31 }}'' Nov. 23, 1859.</ref> Huxley tarrecía qu'esi supuestu podría desanimar a aquellos naturalistes que creíen que los cataclismos y los reblincones evolutivos xugaben un papel significativu na historia de la vida. Nesti sentíu, Gould escribió: {{cita|Como un darvinista, deseyo defender el postuláu de Goldschmidt de que la macroevolución nun ye a cencielles la microevolución extrapolada y que les grandes transiciones estructurales pueden asoceder rápido ensin una serie de nidios estaos entemedios... Nel so llibru de 1940, Goldschmidt específicamente invoca los xenes pal desenvolvimientu como potenciales facedores de bisarmes prometedores.<ref name=gould77/>}} === La síntesis de la bioloxía del desenvolvimientu y la teoría de la evolución === [[Ficheru:Mousehoxgenes.png|thumb|Xenes HOX en mures.]] Dende hai enforma tiempu los historiadores de la ciencia señalaron qu'una de les principales disciplines biolóxiques, la [[bioloxía del desenvolvimientu]] (antes llamada [[embrioloxía]]), nun formó parte de la síntesis evolutiva, anque esta caña de la bioloxía foi aldericada en detalle por Darwin. Ernst Mayr nel so ensayu ''What was the evolutionary synthesis?'' («Qué foi la síntesis evolutiva?»)<ref name=Mayr93/> describió que dellos de los embriólogos del periodu en que se taba construyendo la síntesis moderna teníen una postura contraria a la teoría evolutiva y señaló que: {{cita|«Los representantes de delles disciplines biolóxiques, por casu, de la bioloxía del desenvolvimientu, ufiertaron una fuerte resistencia a la síntesis. Nun fueron dexaos fuera de la síntesis, como dalgunos d'ellos agora reclamen, a cencielles nun queríen xunise».}} Nes dos últimes décades, sicasí, esa falta se participación de la embrioloxía dientro de la teoría sintética foi iguada. Ello ye que la bioloxía del desenvolvimientu y la bioloxía evolutiva xuniéronse pa formar una nueva caña de la investigación biolóxica llamada [[Bioloxía evolutiva del desenvolvimientu]] o, coloquialmente, «Evo-devo», qu'esplora la manera en qu'evolucionaron los procesos del desenvolvimientu y cómo, n'última instancia, llográronse los planes de desenvolvimientu de les diverses partes del cuerpu de los organismos del pasáu y de los organismos actuales.<ref name="Hall99">Hall BK (1999) ''Evolutionary developmental biology''. Kluwer Academic, Dordrecht. ISBN 0-412-27550-3</ref> El factor más importante responsable de la síntesis de la bioloxía del desenvolvimientu cola teoría de la evolución foi'l descubrimientu d'un grupu de [[xen regulador|xenes reguladores]] llamáu familia de [[xenes homeóticos]] ([[xenes HOX]]). Estos xenes codifican proteínes d'unión al [[ADN]] ([[factor de transcripción|factores de trescripción]]) qu'inflúin fondamente nel [[desenvolvimientu embrionariu]].<ref name=Arthur02/> Por casu, la supresión de les estremidaes abdominales de los [[inseutu|inseutos]] ta determinada polos cambeos funcionales nuna proteína llamada Ultrabithorax, que ye codificada por un xen Hox.<ref>Ronshaugen M, McGinnis N, McGinnis W (2002) Hox protein mutation and macroevolution of the insect body plan. ''Nature'' 415:914–917</ref> Ye importante destacar que la familia de xenes Hox foi identificada nos [[artrópodos]] (inseutos, [[crustaceu|crustáceos]], [[queliceráu|queliceraos]], [[miriápodu|miriápodos]]), [[cordáu|cordaos]] ([[pexes]], [[Amphibia|anfibios]], [[reptil]]es, [[aves]], [[mamíferos]]), y hai análogos ente les especies de [[planta|[plantes]] y [[fungu|fungos]].<ref name=Arthur02>Arthur W (2002) [http://www.hss.caltech.edu/~steve/files/arthur.pdf The emerging conceptual framework of evolutionary developmental biology.] ''Nature'' 415:757–764</ref> Los xenes HOX desempeñen un papel bien importante na [[morfoxénesis]] de los embriones de los [[vertebráu|vertebraos]], yá que aproven información rexonal a lo llargo de la exa anteroposterior del cuerpu. Esta familia de xenes ye [[homoloxía (bioloxía)|homóloga]] tanto funcional como estructuralmente al complexu homeótico (HOM-C) de ''[[Drosophila melanogaster]]''. Sobre la base de la comparanza de xenes de dellos taxones, llogróse reconstruyir la evolución de los grupos de xenes HOX en vertebraos. Los 39 xenes qu'entienden la familia de xenes HOX n'humanos y mures, por casu, tán entamaos en cuatro complexos genómicos alcontraos en distintos cromosomes, HOXA nel brazu curtiu del [[cromosoma 7]], HOXB nel [[cromosoma 17|17]], HOXC nel [[cromosoma 12|12]] y HOXD nel [[cromosoma 2|2]], y cada unu d'ellos entiende de 9 a 11 [[xen]]es afechos nuna secuencia homóloga a la que tienen nel xenoma de ''D. melanogaster''.<ref>Daumas Nunes y cols., 2003. [http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S1517-74912003000100018&script=sci_arttext&tlng=en Homeobox xenes: a molecular link between development and cancer]. ''Pesqui. Odontol. Bras.'' vol.17 non.1 São Paulo Jan./Mar</ref> Anque l'ancestru común del mure y del humanu vivió hai alredor de 75&nbsp;millones d'años, la distribución y arquiteutura de los sos xenes HOX son idéntiques.<ref name=Meyer98/> Poro, la familia de xenes HOX ye bien antigua y aparentemente bien caltenida, lo que tien fondes implicaciones pa la evolución de los patrones y procesos de desenvolvimientu.<ref name=Meyer98>Meyer A (1998) [http://www.evolutionsbiologie.uni-konstanz.de/pdf1-182/P077.pdf Hox gene variation and evolution.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110811050638/http://www.evolutionsbiologie.uni-konstanz.de/pdf1-182/P077.pdf |date=2011-08-11 }} ''Nature'' 391: 225–228</ref><ref name=Hall99/><ref name=Arthur02/> === Microbioloxía y tresferencia horizontal de xenes === {{AP|Tresferencia horizontal de xenes}} La [[microbioloxía]] foi práuticamente inorada poles primeres teoríes evolucionistes. Esto debía a la escasez de traces morfolóxiques y la falta d'un conceutu d'especie particularmente ente los [[procariota|procariotes]].<ref>{{Cita publicación |autor=Gevers D, Cohan FM, Lawrence JG, ''etal.'' |títulu=Opinion: Re-evaluating prokaryotic species |publicación=Nat.Rev.Microbiol. |volume=3 |númberu=9 |páxines=733-9 |añu=2005|pmid=16138101 |doi=10.1038/nrmicro1236}}</ref> Agora, los investigadores evolucionistes tán aprovechando la so mayor comprensión de la [[fisioloxía]] y [[ecoloxía]], ufiertada pola relativa facilidá de la xenómica microbiana, pa esplorar la [[taxonomía]] y evolución d'estos organismos.<ref>{{Cita publicación |autor=Coenye T,Gevers D, Van de Peer Y, Vandamme P, Swings J |títulu=Towards aprokaryotic genomic taxonomy |publicación=FEMS Microbiol.Rev. |volume=29 |númberu=2 |páxines=147-67 |añu=2005|pmid=15808739 |doi=10.1016/j.femsre.2004.11.004}}</ref> Estos estudios tán revelando niveles totalmente inesperaos de diversidá ente los microbios.<ref>{{Cita publicación |autor=Whitman W, Coleman D, WiebeW |títulu=Prokaryotes: the unseenmajority |url=http://www.pnas.org/cgi/content/full/95/12/6578 |publicación=ProcNatl Acad SciUSA |volume=95 |númberu=12 |páxines=6578-83 |añu=1998|pmid=9618454 |doi=10.1073/pnas.95.12.6578|pmc=33863}}</ref><ref name=Schloss>{{Cita publicación |autor=Schloss P, HandelsmanJ |títulu=Status of the microbialcensus |url=http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pubmed&pubmedid=15590780#r6 |publicación=MicrobiolMol BiolRev |volume=68 |númberu=4 |páxines=686-91 |añu=2004 |pmid=15590780 |doi=10.1128/MMBR.68.4.686-691.2004 |pmc=539005 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200408214550/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC539005/?tool=pubmed#r6 |archivedate=2020-04-08 |fechaaccesu=2017-10-21 }}</ref> Una resultancia particularmente importante nos estudios sobre la evolución de los microbios foi'l descubrimientu de la tresferencia horizontal de xenes en 1959 en [[Xapón]].<ref>{{Cita publicación |autor=Ochiai K, Yamanaka T, Kimura KSawada O |títulu=Inheritance of drug resistance (and its transfer)between Shigella strains and Between Shigella and Y.colistrains |publicación=Hihon Iji Shimpor |volume=1861 |páxina=34|añu=1959}} (en xaponés)</ref> Esta tresferencia de material xenético ente distintes especies de bacteries xugó un papel importante nel espardimientu de la resistencia a los [[antibióticu|antibióticos]].<ref>{{Cita publicación |títulu=Llateral gene transfer and the nature of bacterial innovation |url=http://www.stat.rice.edu/~mathbio/Ochman2000.pdf |formatu=PDF |publicación=Nature |volume=405 |añu=2000 |páxines=299-304 |doi=10.1038/35012500 |idioma=inglés}}</ref> Más apocayá, a midida que amplióse la conocencia de los xenomes, suxirióse que la tresferencia horizontal de material xenético xugó un papel importante na evolución de tolos organismos.<ref>{{Cita publicación |autor=de la Cruz F, Davies J |títulu=Horizontal gene transferand the origin of species: lessons from bacteria |publicación=TrendsMicrobiol. |volume=8 |númberu=3 |páxines=128-33 |añu=2000|pmid=10707066 |doi=10.1016/S0966-842X(00)01703-0}}</ref> Estos altos niveles de tresferencia horizontal de xenes llevaron a cuestionar l'árbol xenealóxicu de los organismos.<ref name=Doolittle07/><ref name=Kunin05/> N'efeutu, como parte de la [[Endosimbiosis seriada|teoría endosimbiótica]] del orixe de los [[orgánulos]], la tresferencia horizontal de xenes foi un pasu críticu na evolución d'eucariotes como los fungos, les plantes y los animales.<ref>{{Cita publicación |autor=Poole A, PennyD |títulu=Evaluating hypotheses for the origin of eukaryotes |publicación=Bioessays |volume=29 |númberu=1 |páxines=74-84 |añu=2007|pmid=17187354 |doi=10.1002/bies.20516}}</ref><ref name=Dyall/> === Endosimbiosis y l'orixe de les célules eucariotes === {{AP|Eucarioxénesis}} {{VT|Simbioxénesis}} La evolución de los primeres [[eucarionte]]s dende la condición antecedente [[procariota]] recibió una considerable atención per parte de los científicos.<ref>Martin W, Borst P (2003) Secondary loss of chloroplasts in trypanosomes. Proc Natl Acad Sci USA 100:765–767</ref> Esti acontecimientu clave na historia de la vida producióse hai alredor de 2000 a 1400&nbsp;millones d'años mientres el [[Proterozoicu]] tempranu. Dos hipótesis mutuamente non escluyentes enunciáronse pa esplicar l'orixe de los eucariotes: la endosimbiosis y la autoxénesis. La hipótesis (tamién llamada teoría) de la endosimbiosis indica que la evolución de les primeres célules eucariotes ye la resultancia de la incorporación permanente de lo que dalguna vegada fueron célules procariotas fisiológicamente distintes y autónomes, dientro d'una [[arquia]] como célula hospedadora. Acordies con esti conceutu, les [[mitocondria|mitocondries]] evolucionaron d'una cierta forma d'antigua [[proteobacteria]] aerobia, ente que los [[cloroplastu|cloroplastos]] evolucionaron de dalguna forma de procariota del tipu de les [[cianobacteria|cianobacteries]]. La esplicación d'estos procesos simbioxenéticos siguiría estos pasos: nun principiu, un individuu entraría en contautu con una bacteria, al empiezu esa rellación podría ser parasitaria, pero col tiempu ambos individuos podríen llegar a una rellación mutualista, el hospedador atoparía ventayes nes carauterístiques y especialidaes del agospiáu. De nun llegar a esti puntu la seleición natural penalizaría esta rellación, menguando pasu ente pasu el númberu d'estos individuos nel conxuntu de la población; otra manera, una rellación granible, veríase favorecida pola seleición natural y los individuos implicaos abondaríen. Finalmente la estrecha rellación de dambos veríase afigurada nel heriedu xenéticu del individuu resultante; esti individuu portaría parte o'l conxuntu de los dos xenomes orixinales.<ref>{{Cita llibru |autor=Margulis L |añu=1993 |títulu=Symbiosis in cell evolution: microbial communities in the Archean and Proterozoic eons |edición=2ª |editorial=WH Freeman |allugamientu= Nueva York |idioma=inglés}}</ref><ref name=Captando>{{Cita llibru | apellíos = Margulis |nome= Lynn | coautores = Dorion Sagan |editorial= Editorial Kairós | otros = Ernst Mayr (prólogu). David Sempau (trad.). |títulu= Captando Xenomes. Una teoría sobre l'orixe de les especies. |edición= 1ª |añu= 2003 |ubicación= Barcelona |isbn= 84-7245-551-3 |url= https://books.google.com/books?id=b2IJAAAACAAJ }} </ref> En contraste, la hipótesis autoxénica sostién que les mitocondrias y los cloroplastos ―según otros [[orgánulos]] eucariotes tales como'l retículo endoplasmático― desenvolviéronse de resultes de les presiones de seleición pa la especialización fisiolóxica dientro d'una antigua célula procariota. Según esta hipótesis, la membrana de la célula hospedadora habríase invaginado pa encapsular porciones fisiológicamente distintes de la célula ancestral. Col intre del tiempu, estes rexones xuníes a la membrana convertir n'estructures cada vez más especializaes hasta conformar los distintos orgánulos qu'anguaño definen la célula eucariota.<ref>Niklas KJ (1997) ''The evolutionary biology of plants''. University of Chicago Press, Chicago</ref> Sicasí, numberosos fechos, tales como la estructura de la membrana, el tipu de reproducción, la secuencia d'ADN y la susceptibilidá a los [[antibióticu|antibióticos]] de los cloroplastos y de les mitocondrias tienden a sofitar la hipótesis simbioxenética.<ref>{{Cita publicación |autor=Martin W, Hoffmeister M, Rotte C, Henze K |añu=2001 |títulu=An overview of endosymbiotic models for the origins of eukaryotes, their ATP-producing organelles (mitochondria and hydrogenosomes), and their heterotrophic lifestyle |publicación=Biol Chem |volume=382 |páxines=1521-1539 |url=http://www.molevol.de/publications/98.pdf |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121128015322/http://www.molevol.de/publications/98.pdf |fechaarchivu=28 de payares de 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121128015322/http://www.molevol.de/publications/98.pdf |archivedate=2012-11-28 |fechaaccesu=2017-10-21 }}</ref> === Variaciones na espresión de los xenes arreyaos nel heriedu === Tamién esisten formes de variación hereditaria que nun tán basaes en cambeos de la información xenética; pero sí nel procesu de decodificación d'ella. El procesu que produz estes variaciones dexa intacta la información xenética y ye con frecuencia reversible. Esti procesu ye llamáu [[epixenética|heriedu epixenéticu]] que resulta de la trasmisión de secuencies d'información non-ADN al traviés de la [[meiosis]] o [[mitosis]]; y puede incluyir fenómenos como la [[metilación]] del ADN o la [[heriedu estructural]]. Sigue investigándose si estos mecanismos dexen la producción de variaciones específiques beneficioses en respuesta a señales ambientales. De ser ésti'l casu, delles instancies de la evolución podríen asoceder fora del cuadru típicamente darwiniano, qu'evitaría cualquier conexón ente les señales ambientales y la producción de variaciones hereditaries; anque recordando qu'indirectamente l'orixe del procesu en sí mesmu, si taríen arreyaos xenes, como por casu los xenes de la enzima [[ADN-metiltransferasa]], [[histona|histones]], etc. == Esperimentos y estudios sobre'l procesu evolutivu == {{AP|Evolución biolóxica esperimental}} === Observación direuta del procesu evolutivu en bacteries === Al respeutu, [[Richard Lenski]], Profesor de la Michigan State University, lleva a cabu dende [[1989]] un esperimentu sobre evolución utilizando [[bacteria|bacteries]]; por cuenta de la rápida reproducción d'estos microorganismos. En 1989, Lenski tomó d'un conxelador de –80&nbsp;[[graos Celsius|°C]] un vial que contenía una [[cepa]] de ''[[Escherichia coli]]''; coles mires de reparar si producía dalguna diferencia ente la cepa orixinal y los sos descendientes. Nel esperimentu estableciéronse subcultivos, que cultívense siempres nes mesmes condiciones, y de los cualos cada 75&nbsp;díes dar# en tomar una muestra de cada unu d'ellos y conxelala; procediendo de la mesma pa subcultivos d'estos subcultivos. Cada 75 díes trescurre unes 500 xeneraciones dende l'empiezu del esperimentu, polo qu'anguaño yá pasaron más de 40&nbsp;000&nbsp;xeneraciones dende la cepa orixinal. Tres 10 000 xeneraciones les bacteries yá amosaron bastantes diferencies col so ancestru. Les bacteries evolucionaes al comparales cola cepa orixinal, yeren agora más grandes y estremábense muncho más rápido en [[mediu DM]] (mediu de cultivu utilizáu pal esperimentu). El "cambéu evolutivu" más importante reparáu hasta'l momentu consistió en qu'unu de los subcultivos na xeneración 31&nbsp;500 de la ''E. coli'' (que son citrato negativu) empezaron a metabolizar el [[citrato]], polo qu'aprovechaben muncho meyor el mediu DM y por ello pueden crecer más nesti mediu. Asina, les ''E. coli'' d'esi subcultivo evolucionaron en mutantes Citrato positives. Otru cambéu evolutivu importante ye qu'un subcultivo, dempués de pasaes 20&nbsp;000&nbsp;xeneraciones, sufrió un cambéu na so velocidá de [[mutación]], provocando qu'estes mutaciones amontárense y atropárense nel so xenoma ([[fenotipu]] hipermutable). Al crecer nun mediu ambiente constante, la mayor parte de les nueves mutaciones fueron de calter neutral (mutaciones neutrales), pero tamién s'empezó a notar una medría de les mutaciones beneficioses nos descendientes d'esti subcultivo.<ref>Lenski, Richard. [http://myxo.css.msu.edu/index.html «Experimental evolution».] Michigan State University.</ref> Los resultaos de Lenski favorecieron que s'establecieren otros esperimentos asemeyaos pero con distintes condiciones: temperatura, otres fontes de carbonu, presencia d'antibióticos; o con distintos microorganismos: ''Pseudomonas fluorescens, Myxococcus xanthus'', ya inclusive lleldos; y en toos ellos atopaben resultaos asemeyaos. Los microorganismos camudaben, evolucionaben y afaíense a les condiciones del cultivu. === Simulación computarizada del procesu d'evolución biolóxica === Salvo esceiciones, la evolución biolóxica ye un procesu demasiáu lentu pa ser reparáu direutamente. Pa ello recúrrese a disciplines como la [[Paleontoloxía]], [[Bioloxía evolutiva]] o [[Filoxenia]], ente otres árees, pa lo observación y l'estudiu indireutu de la evolución. Por ello en 1990 l'ecólogu Thomas Ray enfrentó'l problema dende otra aguada; consciente de que yera imposible reparar nun curtiu periodu de tiempu los cambeos evolutivos más complexos de los organismos vivos, decidió crear una ferramienta informática capaz d'asemeyala. Esti [[programa informáticu]] denominar ''Tierra''. ''Tierra'' ye una [[Simulación|simulación computarizada]] de la evolución biolóxica. La idea ye simple: crear organismos dixitales que vivan nun ambiente dixital con recursos dixitales. Los organismos son programes a los que se-yos confier la carauterística principal de los organismos vivos: utilizar los recursos disponibles nel so ambiente coles mires de reproducise. L'ambiente sería la memoria del ordenador y los recursos p'abondar el tiempu nel procesador. Por tanto estos organismos dixitales van competir per un espaciu na memoria del ordenador y por un tiempu nel procesador que-yos capacita pa la replicación.<ref>Moreno, Daniel (2013). [https://web.archive.org/web/20130515220237/http://feelsynapsis.com/jof/008/index.html?pageNumber=20 «Programa Tierra. Simulación computarizada de la evolución biolóxica»,] ''Journal of Feelsynapsis (JoF)''. {{ISSN|2254-3651}}. 2013. (8): páxs.&nbsp;20-23.</ref> == Impautos de la teoría de la evolución == {{AP|Implicaciones sociales de la teoría de la evolución}} [[Ficheru:Darwin ape.jpg|right|150px|thumb|A midida que el [[darvinismu]] llograba una amplia aceptación na década de 1870, fixéronse caricatures de [[Charles Darwin]] con un cuerpu de [[simiu]] o [[monu]] como una forma de ''[[argumentu ad hominem]]'' pa desacreditar la teoría de la evolución.<ref name=Browne2003y>{{Cita llibru |autor=Browne, Janet |títulu=Charles Darwin: The Power of Place |editorial=Pimlico |allugamientu=London |añu=2003 |páxines=376-379 |isbn=0-7126-6837-3}}</ref>]] Nel [[sieglu XIX]], especialmente tres la publicación de ''[[L'orixe de les especies]]'', la idea de que la vida evolucionara foi una tema d'intensu alderique académicu centráu nes implicaciones filosófiques, sociales y relixoses de la evolución. Anguaño, el fechu de que los organismos evolucionen ye indiscutible na lliteratura científica, y la [[síntesis evolutiva moderna]] tien una amplia aceptación ente los científicos.<ref name=Kutschera/> Sicasí, la evolución sigue siendo un conceutu revesosu por dellos grupos relixosos.<ref>{{Cita llibru |enllaceautor=Daniel Dennett|apellíos=Dennett |nome=D |títulu=Darwin's Dangerous Escurre: Evolution and the Meanings of Life |editorial=Simon & Schuster |añu=1995 |isbn=978-0684824710}}<br /> Pa la perceición científico y social de la evolución nos sieglos XIX y XX, consúltese {{Cita web |apellíu= Johnston |nome= Ian C. |títulu= History of Science: Origins of Evolutionary Theory |obra= And Still We Evolve |editorial= Lliberal Studies Department, Malaspina University College |url= http://records.viu.ca/~johnstoi/darwin/sect3.htm |fechaaccesu= 24 de mayu de 2007 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20170107000105/http://records.viu.ca/~johnstoi/darwin/sect3.htm |fechaarchivu= 2017-01-07 }}<br /> *{{Cita publicación |autor=Zuckerkandl Y |títulu=Intelligent design and biological complexity |publicación=Gene |volume=385 |páxines=2-18 |añu=2006 |pmid=17011142 |doi=10.1016/j.gene.2006.03.025}}</ref> Ente que munches relixones y grupos relixosos reconciliaron les sos creencies cola evolución per mediu de diversos conceutos d'[[evolución teísta]], hai munchos creacionistes que creen que la evolución contradicir col [[creacionismu|mitu de creación na so relixón]].<ref name=ScottEC>{{Cita publicación |autor=Scott EC, Matzke NJ |títulu=Biological design in science classrooms |publicación=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. |volume=104, supl. 1 |páxines=8669-76 |añu=2007 |mes=mayu |pmid=17494747 |pmc=1876445 |doi=10.1073/pnas.0701505104}}</ref><ref name=Ross2005>{{Cita publicación |autor= Ross, M.R. |añu= 2005 |títulu= Who Believes What? Clearing up Confusion over Intelligent Design and Young-Earth Creationism |publicación= Journal of Geoscience Education |volume= 53 |númberu= 3 |páxina=319 |url= http://www.nagt.org/files/nagt/jge/abstracts/Ross_v53n3p319.pdf |formatu=PDF |fechaaccesu=28 d'abril de 2008}}</ref><ref>{{Cita publicación |doi= 10.1126/science.1163672 |volume= 322 |númberu= 5908 |páxines= 1637-1638 |apellíu= Hameed |nome= Salman |títulu= Science and Religion: Bracing for Islamic Creationism |publicación= Science |fechaaccesu= 2009 |fecha= 12 d'avientu de 2008 |url= http://helios.hampshire.edu/~sahCS/Hameed-Science-Creationism.pdf |pmid= 19074331 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20141110031233/http://helios.hampshire.edu/~sahCS/Hameed-Science-Creationism.pdf |archivedate= 2014-11-10 }}</ref> Como fuera reconocíu pol mesmu Darwin, l'aspeutu más revesosu de la [[bioloxía evolutiva]] son les sos implicaciones al respective de los [[Evolución humana|oríxenes del home]].<ref name="Bowler2003"/> En dellos países ―notoriamente nos [[Estaos Xuníos]]― esta tensión ente la ciencia y la relixón alimentó'l discutiniu creación―evolución, un conflictu relixosu qu'entá dura centráu na política y la educación pública.<ref>{{Cita publicación | apellíu = Spergel |nome=D. N. |títulu=Science communication. Public acceptance of evolution |publicación=Science |volume=313 |númberu=5788 |páxines=765-66 |añu=2006 |pmid=16902112 |doi=10.1126/science.1126746 | apellíos2 = Scott |nome2= EC | apellíos3 = Okamoto |nome3= S}}</ref> Ente que otros campos de la ciencia como la [[cosmoloxía]],<ref name="wmap">{{Cita publicación |doi=10.1086/377226 |títulu= First-Year Wilkinson Microwave Anisotropy Probe (WMAP) Observations: Determination of Cosmological Parameters |nome= D. N. |apellíu= Spergel |publicación= The Astrophysical Journal Supplement Series |volume= 148 |añu= 2003 |páxines= 175-94 | apellíos2=Verde |nome2=L. | apellíos3=Peiris |nome3=H. V. | apellíos4=Komatsu |nome4=Y. | apellíos5=Nolta |nome5=M. R. | apellíos6=Bennett |nome6=C. L. | apellíos7=Halpern |nome7=M. | apellíos8=Hinshaw |nome8=G. | apellíos9=Jarosik |nome9=N.}}</ref> y les ciencies de la Tierra<ref name="zircon">{{Cita publicación |autor=Wilde SA, Valley JW, Peck WH, Graham CM |títulu=Evidence from detrital zircons for the existence of continental crust and oceans on the Earth 4.4 Gyr ago |publicación=Nature |volume=409 |númberu=6817 |páxines=175-78 |añu=2001 |pmid=11196637 |doi=10.1038/35051550}}</ref> tamién se contradicen con interpretaciones lliterales de munchos testos relixosos, la bioloxía evolutiva atopar con una oposición significativamente mayor de munchos creyentes relixosos. La evolución foi utilizada pa sofitar posiciones filosófiques que promueven la discriminación y el [[racismu]]. Por casu, les idees euxenésicas de [[Francis Galton]] fueron desenvueltes p'argumentar que'l patrimoniu xénicu humanu tendría de ser ameyoráu al traviés de polítiques de [[meyoramientu xenéticu]], incluyendo incentivos por que se reproduzan aquellos que son consideraos con «bonos» xenes, y la esterilización forzosa, pruebes prenatales, contracepción y, inclusive, la eliminación de les persones consideraes con «malos» xenes.<ref>{{Cita llibru |nome=D |apellíos=Kevles |añu=1998 |títulu=In the Name of Eugenics: Genetics and the Uses of Human Heredity |editorial=Harvard University Press |isbn=978-0674445574}}</ref> Otru exemplu d'una estensión de la teoría de la evolución qu'anguaño ye considerada infundada ye'l [[darvinismu social]], un términu referíu a la [[malthusianismo|teoría malthusiana]] del partíu Whig, desenvuelta por [[Herbert Spencer]] en frases publicitaries tales como «la [[sobrevivencia del más aptu]]» y por otres afirmaciones alrodiu de que la [[desigualdá social]], el [[racismu]] y el [[imperialismu]] atópense xustificaos pola teoría evolutiva. Sicasí, los científicos y filósofos contemporáneos consideren qu'estes idees nun se topen implícites na teoría evolutiva nin tán sofitaes pola información disponible.<ref>{{Cita llibru |nome=M|apellíos=Midgley |añu=2004 |títulu=The Myths we Live By |editorial=Routledge |páxina=62 |isbn=978-0415340779}}</ref><ref>{{Cita publicación |autor=Allhoff F |títulu=Evolutionary ethics from Darwin to Moore |publicación=History and philosophy of the life sciences |volume=25 |númberu=1 |páxines=51-79 |añu=2003 |pmid=15293515 |doi=10.1080/03919710312331272945}}</ref><ref>{{Cita llibru |autor=Gowaty, Patricia Adair |títulu=Feminism and evolutionary biology: boundaries, intersections, and frontiers |editorial=Chapman & Hall |allugamientu=London |añu=1997 |isbn=0-412-07361-7}}</ref> A midida que foise desenvolviendo la comprensión de los fenómenos evolutivos, ciertes postures y creencies bien enraigonaes viéronse revisaes, frayaes o a lo menos cuestionaes. L'apaición de la teoría evolutiva marcó un finxu, non solo nel so campu de pertinencia, al esplicar los procesos qu'anicien la diversidá del mundu vivu; sinón tamién más allá del ámbitu de les ciencies biolóxiques. Naturalmente, esti conceutu biolóxicu topeta coles esplicaciones tradicionalmente [[creacionismu|creacionistes]] y [[fijismo|fijistas]] de delles postures relixosu y místicu y ―de fechu― aspeutos como'l de la descendencia d'un [[ancestru común]], entá amenen reaiciones en delles persones.<ref name="Singer1931"/> L'impautu más importante de la teoría evolutiva dar a nivel de la historia del pensamientu modernu y la rellación d'este cola [[sociedá]]. Esti fondu impautu débese, a última hora, a la naturaleza non [[teleoloxía|teleolóxica]] de los mecanismos evolutivos: la evolución nun sigue un fin o oxetivu. Les estructures y especies nun apaecen» por necesidá nin por designio divín sinón qu'a partir de la variedá de formes esistentes solo les más afeches caltener nel tiempu.<ref>{{Cita llibru|apellíos=Smocovitis |nome=Vassiliki Betty |títulu=Unifying Biology: The Evolutionary Synthesis and Evolutionary Biology |editorial=Princeton University Press |añu=1996 |isbn=0-691-03343-9 |idioma=inglés}}</ref> Esti mecanismu ciegu», independiente d'un plan, d'una voluntá divina o d'una fuercia sobrenatural foi en consecuencia esploráu n'otres cañes del saber. L'adopción de la perspeutiva evolutiva pa encetar problemes n'otros campos amosóse enriquecedora y bien vixente; sicasí nel procesu tamién se dieron abusos ―atribuyir un valor biolóxicu a les diferencies cultural y cognitivu― o deformaciones de la mesma ―como xustificativu de postures [[euxenesia|euxenétiques]]― les cualos fueron usaes como «''[[Argumentum ad consequentiam]]''» al traviés de la [[historia de les oxeciones a la teoría de la evolución]].<ref>{{Cita llibru|apellíos=Bayrakdar |nome=Mehmet |títulu=Al Jahiz and the Rise of Biological Evolution |url=http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/772/9842.pdf |idioma=inglés}}</ref> === Evolución y relixón === {{AP|Creacionismu|Diseño intelixente|Evolución teísta}} Primero que la xeoloxía convertir nuna ciencia, a principios del [[sieglu XIX]], tantu les relixones occidentales como los científicos descontaben o condergaben de manera [[dogma|dogmática]] y cuasi unánime cualquier propuesta qu'implicara que la vida ye la resultancia d'un procesu evolutivu. Sicasí, a midida que la evidencia [[xeoloxía|xeolóxica]] empezó a atropase en tol mundu, un grupu de científicos empezó a cuestionar si una interpretación lliteral de la creación rellatada na [[Biblia]] xudeo-cristiana podía reconciliase colos sos descubrimientos (y les sos implicaciones). Dalgunos [[xeólogu|xeólogos]] relixosos, como [[Dean William Auckland]] n'Inglaterra, [[Edward Hitchcock]] n'Estaos Xuníos y [[Hugo Millar]] n'Escocia siguieron xustificando la evidencia [[xeoloxía|xeolóxica]] y [[fósil]] namái en términos d'un [[Diluviu universal]]; pero una vegada que [[Charles Darwin]] publicara'l so ''[[L'Orixe de les Especies|Orixe de les especies]]'' en [[1859]] la opinión científica empezó a alloñar rápido de la [[Literalismo bíblicu|interpretación lliteral]] de la Biblia. Esti alderique tempranu alrodiu de la validez lliteral de la Biblia nun se llevó a cabu tres puertes zarraes, y desestabilizó la opinión educativa en dambos continentes. Eventualmente, socatró una ''contrarreforma'' que tomó la forma d'una renacencia relixosa en dambos continentes ente [[1857]] y [[1860]].<ref name=JvW>{{Cita web |apellíu=van Wyhe |nome= John |títulu=Charles Darwin: gentleman naturalist: A biographical sketch |obra= The Complete Work of Charles Darwin Online |editorial=University of Cambridge |fecha=2002-7 |url=http://darwin-online.org.uk/darwin.html |fechaaccesu=10 de xunetu de 2011}}</ref> Nos países o rexones nes que la mayoría de la población caltién fuertes creencies relixoses, el creacionismu tien un curiosu enforma mayor que nos países onde la mayoría de la xente tien creencies [[secularización|seculares]]. Dende los años 1920 hasta'l presente nos Estaos Xuníos, asocedieron dellos ataques relixosos a la enseñanza de la teoría evolutiva, particularmente per parte de cristianos fundamentalistes [[Ilesies Evanxéliques|evanxélicos]] o [[Pentecostalismo|pentecostales]]. A pesar de les apolmonantes evidencies que respuenden por la teoría de la evolución,<ref>{{Cita web |url=http://www.nature.com/nature/newspdf/evolutiongems.pdf |títulu=15 Evolutionary Gems |fechaaccesu=2 de mayu de 2009 |autor=Henry Gee |coautores=Rory Howlett, Philip Campbell |añu=2009 |mes=xineru |formatu=PDF |editorial=Nature |idioma=inglés}}</ref> dellos grupos interpreten na Biblia qu'un [[Deidá|ser divín]] creó direutamente a los seres humanos, y a caúna de les otres especies, como especies separaes y acabaes. Esti puntu de vista ye comúnmente llamáu [[creacionismu]], y sigue siendo defendíu por dellos grupos integristes relixosos, particularmente los [[Protestantismu|protestantes]] estauxunidenses; principalmente al traviés d'una forma de creacionismu llamada [[diseñu intelixente]]. Los «lobbies» relixosos-creacionistes deseyen escluyir la enseñanza de la evolución biolóxica de la educación pública d'esi país; anque anguaño ye un fenómenu más bien local, una y bones la enseñanza de base en ciencies ye obligatoria dientro de los currículos, les encuestes revelen una gran sensibilidá del públicu estauxunidense a esti mensaxe, lo que nun tien equivalente en nenguna otra parte del mundu. Unu de los episodios más conocíos d'esti enfrentamientu producir a finales de 2005 en Kansas, onde'l Conseyu d'Educación del Estáu de [[Kansas]] (n'[[idioma inglés|inglés]]: ''Kansas State Board of Education'') decidió dexar que s'enseñaren les [[diseñu intelixente|doctrines creacionistes]] como una alternativa de la teoría científica de la evolución.<ref>{{cita noticia |url=http://media3.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/11/08/AR2005110801211.html |títulu=Kansas Education Board First to Back 'Intelligent Design&#39; |editorial=[[The Washington Post]] |fecha=9 de payares de 2005 |idioma=inglés |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080511142231/http://media3.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/11/08/AR2005110801211.html |archivedate=2008-05-11 |fechaaccesu=2017-10-21 }}<br />{{cita noticia |url=http://www.lanacion.com.ar/755009-en-kansas-se-ensenara-la-teoria-creacionista |títulu=En Kansas va enseñase la teoría creacionista |editorial=[[La Nación (Arxentina)|La Nación]] |fecha=10 de payares de 2005 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131006170906/http://www.lanacion.com.ar/755009-en-kansas-se-ensenara-la-teoria-creacionista |archivedate=2013-10-06 |fechaaccesu=2017-10-21 }}</ref> Tres esta decisión produció una fuerte respuesta ciudadana, que tuvo una de les sos consecuencies más conocíes na creación d'una parodia de relixón, el [[pastafarismu]], una invención de [[Bobby Henderson]], llicenciáu en Física de la [[Universidá Estatal d'Oregón]], pa demostrar irónicamente que nun correspuende y ye equivocáu enseñar el diseñu intelixente como teoría científica. Darréu, el Conseyu d'Educación del Estáu de Kansas revocó la so decisión n'agostu de [[2006]].<ref>{{Cita publicación |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/summary/313/5788/743 |títulu=Evolution Trumps Intelligent Design in Kansas Vote |autor=Bhattarcharjee, Y. |añu=2006 |publicación=[[Science]] |volume=313 |númberu=5788 |páxina=743 |doi=10.1126/science.313.5788.743 |idioma=inglés}}</ref> Esti conflictu educativu tamién afectó a otros países; por casu, nel añu [[2005]] n'[[Italia]] hubo un intentu de suspensión de la enseñanza de la teoría de la evolución.<ref>{{Cita web |url=http://www.laondadigital.com/LaOnda/LaOnda/101-200/184/a6.htm |títulu=El gobiernu de Berlusconi pretendió esaniciar la teoría de Darwin de los colexos italianos |fechaaccesu=2 de mayu de 2009}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://edant.clarin.com/diario/2004/04/28/i-02301.htm |títulu=La ciencia de la evolución por Berlusconi: Fola de protestes de científicos y premios nobel italianos |fechaaccesu=2 de mayu de 2009 |autor=Julio Algañaraz |editorial=Clarín}}</ref> En respuesta a l'aceptación científica de la teoría de la evolución, munchos relixosos y filósofos trataron d'unificar los puntos de vista científicu y relixosu, yá seya de manera formal o informal; al traviés d'un creacionismu pro-evolución». Asina por casu dellos relixosos adoptaron un enfoque creacionista dende la [[evolución teísta]] o'l [[creacionismu evolutivu]], y defenden que [[Dios]] aprove una [[chispa divina]] qu'empecipia'l procesu de la evolución, y (o) onde Dios creó'l cursu de la evolución. A partir de [[1950]] la [[Ilesia católica]] tomó una posición neutral con al respective de la evolución cola encíclica ''[[Humani generis]]'' del papa [[Pío XII]].<ref>Pío XII. 12 d'agostu de 1950. [http://www.vatican.va/holy_father/pius_xii/encyclicals/documents/hf_p-xii_enc_12081950_humani-generis_sp.html ''Carta Encíclica ''Humani Generis'' del Sumu Pontífiz Pío XII. Sobre les falses opiniones contra los fundamentos de la doctrina católica''.]. </ref> Nella estrémase ente l'alma, tal como foi creada por Dios, y el cuerpu físicu, que'l so desenvolvimientu puede ser oxetu d'un estudiu empíricu: {{cita|...el Maxisteriu de la Ilesia nun prohibe'l que ―según l'estáu actual de les ciencies y la teoloxía― nes investigaciones y disputes, ente los homes más competentes d'entrambos campos, seya oxetu d'estudiu la doctrina del evolucionismu, en cuanto busca l'orixe del cuerpu humanu nuna materia vivo presistente ―pero la fe católica manda defender que les almes son creaes darréu por Dios―. Mas tou ello hai de faese de manera que les razones d'una y otra opinión ―ye dicir la defensora y la contraria al evolucionismu― sían esaminaes y xulgaes seria, moderada y templadamente; y con tal toos amuésense dispuestos a sometese al xuiciu de la Ilesia, a quien Cristu confirió l'encargu d'interpretar auténticamente les Sagraes Escritures y defender los dogmes de la fe.<ref>Pio XII, ''Enc. Humani Generis'', 29.</ref>|}} Per otru llau, la encíclica nun sofita nin refuga la creencia xeneral na evolución por cuenta de que consideróse que la evidencia naquel momentu nun yera convincente. Dexa, sicasí, la posibilidá d'aceptala nel futuru: {{cita|Non pocos rueguen con insistencia que la fe católica tenga bien en cuenta tales ciencies; y ello verdaderamente ye dignu d'allabancia, siempres que se trate de fechos realmente demostraos; pero ye necesariu andar con muncho procuru cuando más bien trátese namái d'hipótesis, que, entá sofitaes na ciencia humana, raspien cola doctrina contenida na Sagrada Escritura o na tradición.<ref>Pio XII, ''Enc. Humani Generis'', 28.</ref> |-} En 1996, [[Xuan Pablo II]] afirmó que «la teoría de la evolución ye más qu'una hipótesis» y recordó que «El Maxisteriu de la Ilesia ta interesáu direutamente na cuestión de la evolución, porque inflúi na concepción del home».<ref>Xuan Pablo II. 1996. [http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/messages/pont_messages/1996/documents/hf_jp-ii_mes_19961022_evoluzione_sp.html Mensaxe a los miembros de l'Academia Pontificia de les Ciencies]</ref> El papa [[Benitu XVI]] afirmó que «esisten munches pruebes científiques en favor de la evolución, que se presenta como una realidá que tenemos de ver y qu'arriquez la nuesa conocencia de la vida y del ser como tal. Pero la doctrina de la evolución nun respuende a toles interrogantes y sobremanera nun respuende al gran interrogante filosóficu: ¿d'ónde vien tou esto y cómo tou toma un camín que desagua finalmente nel home?».<ref>Benitu XVI. 2007. [http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/speeches/2007/july/documents/hf_ben-xvi_spe_20070724_cleru-cadore_sp.html Alcuentru del Santu Padre Benitu XVI colos párrocos y sacerdotes de les diócesis de Belluno-Feltre y Treviso]. Libreria Editrice Vaticana (en llinia) Fecha accesu 10-3-2008</ref> La reaición [[musulmana]] a la teoría de la evolución foi por demás variada, dende aquellos que creíen nuna interpretación lliteral de la creación según el [[Corán]], hasta la de munchos musulmanes educaos que suscribieron a una versión d'evolución teísta o empuesta, na que'l Corán reforzaba más que contradicía a la ciencia. Esta última reaición viose favorecida por cuenta de que [[Al-Jahiz]], un eruditu musulmán del [[sieglu IX]], propunxera un conceutu similar al de la seleición natural. <ref name="AbdulMajid">{{Cita web |url=http://diberri.dyndns.org/cgi-bin/templatefiller/?type=&id= |títulu=The Muslim Responses To Evolution |autor=Abdul Majid |añu=2002 |editorial=Islamic Research Foundation International, Inc. |fechaaccesu=10 de xunetu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100213090703/http://diberri.dyndns.org/cgi-bin/templatefiller/?type=&id= |fechaarchivu=2010-02-13 }}</ref> Sicasí, l'aceptación de la evolución sigue siendo baxa nel mundu musulmán yá que figures prominentes refuguen la teoría evolutiva como una negación de Dios y como pocu fiable pa esplicar l'orixe de los seres humanos.<ref name="AbdulMajid"/> Otres oxeciones de los eruditos y escritores musulmanes reflexen en gran midida les presentaes nel mundu occidental.<ref name="EvoDeceit">{{Cita web |url=http://www.harunyahya.com/evolution_specialpreface.php |títulu=The Evolution Deceit |autor=Adnan Oktar |añu=1999 |fechaaccesu=24 de mayu de 2010 }}</ref> Independientemente de la so aceptación poles principales xerarquíes relixoses, les mesmes oxeciones iniciales a la teoría de Darwin siguen siendo utilizaes en contra de la teoría evolutiva actual. Les idees de que les especies camuden col tiempu al traviés de procesos naturales y que distintes especies comparten los sos ancestros paez contradicir el rellatu de la Xénesis de la Creación. Los creyentes na infalibilidad bíblica atacaron al darvinismu como una herexía. La teoloxía natural del sieglu XIX carauterizar pola [[analoxía del reloxeru]] de [[William Paley]], un argumentu de diseñu inda utilizáu pol movimientu creacionista. Cuando la teoría de Darwin publicóse, les idees de la evolución teísta presentar de manera d'indicar que la evolución ye una causa secundaria abierta a la investigación científica, de la que calteníen la creencia en Dios como causa primer, con un rol ensin especificar na orientación de la evolución y na creación de los seres humanos.<ref name=Darwin&design>{{Cita web |url=http://www.darwinproject.ac.uk/darwin-and-design-article |editorial=Darwin Correspondence Project |títulu=Darwin and design: historical essay |fechaaccesu=17 d'agostu de 2011 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141021101910/http://www.darwinproject.ac.uk/darwin-and-design-article |fechaarchivu=21 d'ochobre de 2014 }}</ref> === Otres teoríes de la evolución y crítiques científiques de la teoría sintética === {{AP|Historia de les oxeciones y crítiques a la teoría de la evolución}} [[Richard Dawkins]], na so obra ''[[El xen egoísta]]'' de 1976, fixo la siguiente afirmación: {{cita|Güei la teoría de la evolución ta tan suxeta a la dulda como la teoría de que la Tierra xira alredor del Sol.<ref>''El xen egoísta'', [[Richard Dawkins]] Barcelona: Salvat, 2ª&nbsp;edición, 2000, 407 páxines, ISBN 84-345-0178-3</ref>}} La evolución biolóxica ye un fechu aceptáu dende'l [[sieglu XVIII]], la teoría que la esplica trató de ser aldericada científicamente.<ref name=Abdalla>Abdalla, M. (2006). [http://asclepio.revistas.csic.es/index.php/asclepio/article/viewFile/2/2 «La crisis latente del darvinismu».] En ''Asclepio, revista d'Historia de la Medicina y de la Ciencia'', LVIII, páxs.&nbsp;43-94.</ref> La teoría vixente qu'esplica la evolución biolóxica, denomada teoría de la [[síntesis evolutiva moderna]] (o a cencielles teoría sintética), ye'l modelu anguaño aceptáu pola [[comunidá científica]] pa describir los fenómenos evolutivos; y anque nun esiste güei una sólida teoría alternativa desenvuelta, dellos científicos{{quién}} reclamaron la necesidá de realizar una reforma, ampliación o sustitución de la teoría sintética, con nuevos modelos capaces d'integrar por casu la [[bioloxía del desenvolvimientu]] o incorporar dientro de la teoría actual una serie de descubrimientos biolóxicos que'l so papel evolutivu ta aldericándose; tales como ciertos mecanismos hereditarios [[epixenética|epixenéticos]], la [[tresferencia horizontal de xenes]], o propuestes como la esistencia de múltiples niveles xerárquicos de seleición o la plausibilidad de los fenómenos d'asimilación xenómica pa esplicar procesos macroevolutivos. Los aspeutos más criticaos y aldericaos de la teoría de la síntesis evolutiva moderna son: el [[gradualismo]], que llogró como respuesta'l modelu del [[equilibriu puntuáu]] de [[Niles Eldredge]] y [[Stephen Jay Gould]];<ref>Eldredge, N. y Gould, S.J. (1972): [http://www.blackwellpublishing.com/ridley/classictexts/eldredge.asp Punctuated equilibria: an alternative to phyletic gradualism]. En: Schopf, T.J.M. (Ed.): ''Models in Paleobiology''. San Francisco. Freeman Cooper and Co.: 82-115</ref> la preponderancia de la seleición natural frente a los motivos puramente [[azar|estocásticos]]; la esplicación al comportamientu del [[altruísmu]] y el reduccionismu geneticista qu'evitaría les implicaciones holísticas y les [[propiedá emerxente|propiedaes emerxentes]] a cualquier sistema biolóxicu complexu.<ref>[[Brian Goodwin|Goodwin, B.]] (1994): ''How the leopard changed its spots''. Phoenix Giants [''Les manches del lleopardu. La evolución de la complexidá''. Tusquets Editores, ''Metatemas'', '''51'''. 307 páxs. Barcelona (1998) ISBN 84-8310-563-2]</ref> A pesar de lo indicao, sicasí, hai que considerar que l'actual [[consensu científicu]] ye que la teoría mesma (nos sos fundamentos) nun foi rebatida nel campu de la bioloxía evolutiva, siendo solu perfeccionada; y por ello sigue considerar como la piedra angular de la bioloxía moderna».<ref>{{Cita web|apellíu=Overton |nome=William |fecha=1982 |url=http://www.talkorigins.org/faqs/mclean-v-arkansas.html |títulu=McLean v. Arkansas Board of Education |editorial=[http://www.talkorigins.org The TalkOrigins Archive] |fechaaccesu=24 de marzu de 2007}}</ref><ref name=evo1>{{Cita web|apellíu=Colby |nome=C |fecha=1996 |url=http://www.talkorigins.org/faqs/faq-intro-to-biology.html |títulu=Introduction to Evolutionary Biology |editorial=[http://www.talkorigins.org The TalkOrigins Archive] |fechaaccesu=24 de marzu de 2007}}</ref> ==== Otres hipótesis minoritaries ==== {{AP|Teoría simbioxenética}} Ente otres hipótesis minoritaries, destaca la de la bióloga d'Estaos Xuníos [[Lynn Margulis]], quién consideró que de la mesma que les célules eucariotes surdieron al traviés de la interaición [[Teoría simbioxenética|simbioxenética]] de delles célules procariotas, munches otres carauterístiques de los organismos y el fenómenu de especiación seríen la consecuencia d'interaiciones simbioxenétiques similares. Na so obra ''Captando Xenomes. Una teoría sobre l'orixe de les especies'' Margulis argumentó que la simbioxénesis sería la fuercia principal na evolución. Según la so teoría, l'adquisición y acumuladura de mutaciones al azar nun seríen abondos pa esplicar cómo se producen variaciones hereditaries, sinón qu'ella postulo que les organelas, los organismos y les especies surdiríen como la resultancia de la simbioxénesis.<ref name=Captando/> Ente que la síntesis evolutiva moderna fai fincapié na "competencia" como la principal fuercia detrás de la evolución, Margulis postulo a la cooperación como'l motor del cambéu evolutivu.<ref>{{Cita publicación |autor=Margulis L, Bermudes D |títulu=Symbiosis as a mechanism of evolution: status of cell symbiosis theory |publicación=Symbiosis |volume=1 |páxines=101-24 |añu=1985 |pmid=11543608}}</ref> Argumenta que les bacteries, xunto con otros microorganismos, ayudaron a crear les condiciones que se riquir pa la vida, tales como l'osíxenu. Margulis sostuvo qu'estos microorganismos constituyiríen un componente importante de la biomasa de la Tierra y que constituyiríen la principal razón pola que les condiciones actuales caltiénense. Afirmó, coles mesmes, que les bacteries son capaces d'intercambiar xenes con mayor rapidez y facilidá que los eucariotes, y por cuenta de esto, son más versátiles, polo qu'éstes seríen les artífices de la complexidá de los seres vivos.<ref name=Captando/> Igualmente, [[Máximo Sandín]], per otra parte, refugó arelladamente cualesquier de les versiones del darvinismu presentes na actual teoría y propunxo una hipótesis alternativa pa esplicar el fechu de la evolución. De primeres, justiprecia la obra de [[Lamarck]], revisando les hipótesis o predicciones (conocíes como [[Lamarckismo]]) que fueren realizaes por esti biólogu; y qu'anguaño según Sandín, veríense acotaes polos fechos.<ref>Sandín, M. (2005). El tresformamientu de la evolución. Boletín de la Real Sociedá Española d'Historia Natural. Seición Biolóxica. Tomu 100(1-4), 139-167.</ref><ref>Sandín, M. 2009. [http://www.uam.es/personal_pdi/ciencias/msandin/BUSCA.pdf En busca de la Bioloxía. Reflexones sobre la evolución] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110816130543/http://www.uam.es/personal_pdi/ciencias/msandin/BUSCA.pdf |date=2011-08-16 }}. Asclepio, LXI-1</ref> Por casu, Sandín formuló'l so hipóteis a partir del fechu que les circunstancies ambientales pueden condicionar, non yá la espresión de la información xenética (fenómenos [[epixenética|epixenéticos]], control del [[splicing alternativu]], estrés xenómicu…), sinón la dinámica del procesu de desenvolvimientu embrionariu,<ref>Jablonka, Y., M. Lachman and M. Lamb. 1992. Evidence, mechanisms and models for the inheritance of acquired characters. Journal of Theoretical Biology 158: 245-268.</ref><ref>Workman, C. T., Mak, H. C., McCuine, S., Tagne, J.B., Agarwal, M. Ozier, O. Begley, T. J., Samson, L. D., Ideker, L. T. (2006). [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2811083 A Systems Approach to Mapping DNA Damage Response Pathways.] Science Vol. 312. non. 5776, páxs. 1054 - 1059 /</ref><ref>Hall, B. K. (2003). [http://74.125.155.132/scholar?q=cache:qlIt4EL TO8J24J:scholar.google.com/+Evo-Devo:+evolutionary+developmental+mechanisms&hl=es&as_sdt=2000 Evo-Devo: evolutionary developmental mechanisms]. Int. J. Dev. Biol. 47: 491-495</ref><ref>{{Cita publicación |autor=Richards, Y. J. |añu=2006 |títulu=Opinion: Inherited epigenetic variation - revisiting soft inheritance |publicación=Nature Reviews Genetics |volume=7 |páxines=395-401 |doi=10.1038/nrg1834 |idioma=inglés}}</ref> y postula que'l cimientu fundamental de los [[ecosistema|ecosistemes]] ye l'equilibriu y non la competencia.<ref>{{Cita publicación |autor=Prouls, S. R., Promislow, D. Y. L. y Phillips, P. C. |añu=2005 |títulu=Network thinking in ecology and Evolution |publicación=Trends in Ecology and Evolution |volume=20 |númberu=6 |fecha=xunu de 2005 |doi=10.1016/j.tree.2005.04.004}}</ref><ref>Bascompte, J., Xordanu, P. & Olesen, J. M. (2006): Asymmetric Coevolutionary Networks Facilitate Biodiversity Maintenance Science Vol 312 21 pp.431-433</ref> Conforme a les sos idees, él postula que puede apreciase l'enclín de les formes orgániques a una mayor complexidá,<ref>Barabási. A.L. & Oltvai, Z. N. (2004). Network biology: understanding the cell's functional organization. Nature Reviews Genetics 5, 101-113 (2004); doi:10.1038/nrg1272</ref><ref>Bornholdt, S. (2005). [http://stke.sciencemag.org/cgi/content/summary/sci;310/5747/449 Less Is More in Modeling Large Genetic Networks] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110811082549/http://stke.sciencemag.org/cgi/content/summary/sci;310/5747/449 |date=2011-08-11 }}. ''Science'' 310, 451</ref> y ello sería pola esistencia d'unes lleis» (esto ye, non «l'azar») que gobiernen la variabilidá de los organismos;<ref>{{Cita publicación |autor=Lôning, W. W. y Saedler, H. |añu=2003 |títulu=Chromosome Rearrangements and Transposable Elements |publicación=Annual Reviews of Genetics |volume=36 |númberu=1 |páxines=389-416 |doi=10.1146/annurev.genet.36.040202.092802 |url=http://forest.mtu.edu/faculty/joshi/publish/pdf/review_chromosome_rearrangement.pdf |idioma=inglés}}</ref><ref>Flores, M. y collaboradores. (2007). [http://www.pnas.org/content/104/15/6099.full Recurrent DNA inversion rearrangements in the human genome]. PNAS, vol. 104 non. 15 6099-6106</ref> y que la capacidá d'estos cambeos tán, de dalguna manera, inscrites nos organismos.<ref>Wagner, G. P., Amemiya, C. & Ruddle, F. (2003). Hox cluster duplications and the opportunity for evolutionary novelties. PNAS vol. 100 non. 25, 14603-14606</ref><ref>Mulley, J. F., Chi-Hua C. & Holland, P. W. H. (2006). [http://www.pnas.org/content/103/27/10369.full Breakup of a homeobox cluster after genome duplication in teleosts.] PNAS vol. 103 non. 27, 10369-10372</ref> Habida cunta que'l 98,5% del xenoma humanu, por casu, ta compuestu por secuencies repitíes con función reguladora según una notable cantidá de [[virus endóxenu|virus endóxenos]]; y a partir d'ello, Sandín propón na so hipótesis qu'esa conformanza del xenoma nun puede ser la resultancia del [[azar]] y de la [[seleición natural]]. Refugando amás la tesis del "ADN egoísta" de Dawkins, Sandín suxer qu'ello se produciría pola presión del [[mediu ambiente]], lo que provocaría que ciertos virus inxertar nel xenoma o determinaes secuencies xéniques modifíquense y, de resultes, xenérense organismos dafechu nuevos; con sustanciales diferencies con al respective de los sos predecesores. Según esta teoría, entós, el mecanismu fundamental del cambéu evolutivu nun ye la seleición natural nin la [[mutación]] aleatoria; sinón solo la capacidá d'integración de los virus (en xenomes yá esistentes (por aciu la [[tresferencia horizontal]]de los sos xenes). Amás, Sandín señala que'l mediu ambiente, y non les mutaciones aleatories, provocaríen que determinaos grupos de seres vivos asuman muevas carauterístiques, les que ―per otru llau― nun seríen cambeos graduales sinón cambeos sópitos, n'episodios específicos y ensin fases entemedies.<ref>{{Cita publicación |autor=Sandín, M. |añu=1997 |títulu=Teoría Sintética: Crisis y Revolución |publicación=Arbor |númberu=623-624 |páxines=269-303 |url=http://www.somosbacteriasyvirus.com/sintetica.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180417031211/http://www.somosbacteriasyvirus.com/sintetica.pdf |archivedate=2018-04-17 |fechaaccesu=2017-10-21 }}</ref><ref name=Abdalla/> Según Abdalla, la hipótesis sostenida por Sandín taría encontada por una gran cantidá de datos científicos y abríría una nueva área d'investigación nel campu de la bioloxía.<ref name=Abdalla/> == Ver tamién == * [[Evolución esperimental]] * [[Evolución humana]] * [[Evolución converxente]] * [[Sociedá Española de Bioloxía Evolutiva|Sociedá Española de Bioloxía Evolutiva (SESBE)]] * [[Dinámica de sistemes]] * [[Teoría de sistemes]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía encamentada == * Avise, J. C. (1994): ''Molecular markers, natural history and evolution''. New York, Chapman and Hall. 511 páxs. ISBN 0-412-03771-8 [Rellatu de los descubrimientos evolutivos realizaos gracies a los estudios moleculares, con especial atención a los aspeutos conservacionistas]. * [[Francisco José Ayala|Ayala, F.J.]] (1994): ''La teoría de la evolución. De Darwin a les últimes meyores de la xenética''. Ediciones Tarrezas de Güei, S.A. ''Coleición Fin de Sieglu / Serie Mayor'', '''60'''. 237 páxs. Madrid ISBN 84-7880-457-9 * [[Francisco José Ayala|Ayala, F.J.]] y Valentine, J.W. (1983 [1979]): ''La evolución n'aición. Teoría y procesos de la evolución orgánica''. Editorial Alhambra, S.A. ''Alhambra Universidá''. 412 páxs. Madrid ISBN 84-205-0981-7 * Buskes, Chris (2008 [2009]): ''L'heriedu de Darwin. La evolución na nuesa visión del mundu''. Herder Editorial. 541 páxs. Barcelona ISBN 978-84-254-2621-6 * Pelo, M. y Lope, S. (1987): ''Evolución''. Editorial Alhambra, S.A. ''Biblioteca de Recursos Didácticos Alhambra'', '''12'''. 114 páxs. Madrid ISBN 84-205-1535-3 * Carter, G.S. (1958 [1959]). ''Cien años d'evolución''. Editorial Taurus, S.A. ''Ser y Tiempu'', '''5'''. 223 páxs. Madrid * [[Carlos Castrodeza|Castrodeza, C.]] (1988): ''Teoría Histórica de la Seleición Natural''. Editorial Alhambra, S.A. ''Exedra'', '''160'''. 284 páxs. Madrid ISBN 84-205-1740-2 * [[Miquel Crusafont|Crusafont, M.]], [[Bermudo Meléndez Meléndez|Meléndez, B.]] y [[Emiliano Aguirre Enríquez|Aguirre, Y.]] (Eds.) (1966): ''La evolución''. La Editorial Católica, S.A. ''Biblioteca d'Autores Cristianos'' [B.A.C.]. Seición VI (Filosofía), '''258'''. 1014 páxs. Madrid ISBN 978-84-220-0676-3 (de la 4ª ed., 1986). * [[Richard Dawkins]]. ''[[El xen egoísta]]''. Barcelona: Salvat Editores, S.A., 2ª edición, 2000, 407 páxines, ISBN 84-345-0178-3 * Devillers, C. y Chaline, J. (1989 [1993]): ''La teoría de la evolución. Estáu de la cuestión a la lluz de les conocencies científiques actuales''. Ediciones Akal, S.A. ''Ciencia Güei'', '''5'''. 383 páxs. Madrid ISBN 84-7600-989-5 * [[Theodosius Dobzhansky|Dobzhansky, Th.]], [[Francisco José Ayala|Ayala, F. J.]], Stebbins,&nbsp;G.&nbsp;L. y Valentine,&nbsp;J.&nbsp;W. (1977 [1979]): ''Evolución''. Barcelona: Omega. 558 páxs. ISBN 84-282-0568-X * [[Stephen Jay Gould|Gould, S.J.]] (2002 [2004]): ''La estructura de la teoría de la evolución''. Barcelona: Tusquets (Metatemas), 82. 1426 páxs. ISBN 84-8310-950-6 * Limoges, C. (1970 [1976]):''La seleición natural. Ensayo sobre la primer constitución d'un conceutu (1837-1859)''. Sieglu Ventiún Editores, S.A. ''Ciencia y Téunica''. 183 páxs. Méxicu D.F. * [[John Maynard Smith|Maynard Smith, J.]] (1972 [1979]): ''Alrodiu de la Evolución''. H. Blume Ediciones. 136 páxs. Madrid ISBN 84-7214-182-9 * Milner, R. (1990 [1995]): ''Diccionariu de la evolución. La humanidá a la busca de los sos oríxenes''. Barcelona: Biblograf (Vox). 684 páxs. ISBN 84-7153-871-7 * Moya, A. (1989): ''Sobre la estructura de la teoría de la evolución''. Editorial Anthropos, S.A. - Serviciu Editorial de la Univ. del País Vascu. ''Nueva ciencia'', '''5'''. 174 páxs. ISBN 84-7658-154-8 * Templáu, J. (1974): ''Historia de les teoríes evolucionistes''. Editorial Alhambra, S.A. ''Exedra'', '''100'''. 170 páxs. Madrid ISBN 84-205-0900-0 * VV.AA. (1978 [1979]): ''Evolución''. Barcelona: Labor (Llibros d'Investigación y Ciencia). 173 páxs. ISBN 84-335-5002-0 * VV.AA. (1982): Charles R. Darwin: La evolución y l'orixe del home. ''Revista d'Occidente'', Estraordinariu IV, '''18-19''': 1-235 {{ISSN|0034-8635}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Evolutionary_biology}} {{wikiquote}} {{wikiversidad|Evolución}} '''N'español''': * [https://web.archive.org/web/20111030091829/http://www.chileskeptic.cl/la-evolucion-ye-un fechu-y-una-teoria/ «La evolución ye un fechu y una teoría»], artículu nel sitiu web Chile Skeptic. * [http://www.sindioses.org/cienciaorigenes/evolucion.html «La evolución biolóxica como un fechu y como una teoría»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151117015822/http://www.sindioses.org/cienciaorigenes/evolucion.html |date=2015-11-17 }}, artículu de Stephen Jay Gould nel sitiu web Ensin Dioses. * [http://biologia.uab.es/divulgacio/evol.html «La evolución biolóxica»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090418052244/http://biologia.uab.es/divulgacio/evol.html |date=2009-04-18 }}, artículu d'Antonio Barbadilla onde espón los conceutos d'evolución y seleición natural. * [http://www.iieh.org/ Evolución y ambiente.] * Collado González, Santiago: [http://www.philosophica.info/voces/evolucion/Evolucion.html «Teoría de la evolución»], artículu nel sitiu web Philosophica: Enciclopedia filosófica online * [http://www.sesbe.org/evosite/evohome.html «Entendiendo la evolución».] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171010210202/http://sesbe.org/evosite/evohome.html |date=2017-10-10 }} '''N'inglés''': * [http://www.pbs.org/wgbh/evolution/ Un estudiu pa saber d'ónde venimos y aú vamos] {{en}} {{Tradubot|Evolución biológica}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Evolución| ]] [[Categoría:Paleontoloxía]] [[Categoría:Teoríes biolóxiques]] [[Categoría:Evolución biolóxica]] beqvldg7747yjbxr0hm3fejzapoo4fc Furacán Katrina 0 95021 4376979 4366974 2025-06-17T14:51:34Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá axencia => dicha axencia 4376979 wikitext text/x-wiki {{redirixe equí|Katrina|Katrina (dixebra)}} {{Ficha de fenómenu meteorolóxicu | nome=Furacán Katrina | categoría=cat5 | tipu=furacán | allugamientu imaxe=[[Ficheru:Hurricane Katrina August_28_2005 NASA.jpg|200px|300px]] | nome imaxe=El furacán Katrina nel so picu d'intensidá'l [[28 d'agostu]] | formáu=[[23 d'agostu|23]] | disipáu=[[31 d'agostu]] | vientu máximu=280 [[quilómetru per hora|km/h]] (175 [[mph]]) | presión mínima=902 [[mbar]] ([[hPa]]; 26.64 [[Pulgada de mercuriu|inHg]]) | daños totales=108 mil millones (2005 [[Dólar d'Estaos Xuníos|USD]]) <br /><small>'''</small><ref name="Dead 2011"/> | fallecimientos totales= 1836 total<ref name="summarysep152011">{{cita web |títulu=Tropical Cyclone Report - Hurricane Katrina |url=http://www.nhc.noaa.gov/pdf/TCR-AL122005_Katrina.pdf |fechaaccesu= 10 d'agostu de 2012 |editorial=[[Alministración Nacional Oceánica y Atmosférica]] |idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.nhc.noaa.gov/pdf/TCR-AL122005_Katrina.pdf|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref> | árees afeutaes=[[Les Bahames]]<br />[[Florida]]<br />[[Cuba]]<br />[[Louisiana]] (especialmente'l [[área metropolitana de Nueva Orleans]])<br /> [[Mississippi]]<br /> [[Alabama]] <br />La mayor parte de la mariña este d'[[Estaos Xuníos]] | temporada de furacanes=[[temporada de furacanes nel Atlánticu de 2005]] }} El '''furacán Katrina''' foi unu de los más destructivos y el que causó más víctimes mortales de la temporada de [[furacanes]] nel [[Océanu Atlánticu|Atlánticu]] de [[Temporada de furacanes nel Atlánticu de 2005|2005]]. Trátase del furacán que provocó más daños económicos, según unu de los cinco furacanes más mortíferos, de la [[historia d'Estaos Xuníos]].<ref name="KatrinaTCR">{{cita web |apellíu=Knabb |nome=Richard D. |coautores=Rhome, Jamie R.; Brown, Daniel P. |url=http://www.nhc.noaa.gov/pdf/TCR-AL122005_Katrina.pdf |formatu=PDF |títulu=Tropical Cyclone Report: Hurricane Katrina: 23–30&nbsp;August 2005 |editorial=[[Centru Nacional de Furacanes]] |fecha=20 d'avientu de 2005; publicáu'l 10 d'agostu de 2006 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.nhc.noaa.gov/pdf/TCR-AL122005_Katrina.pdf|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref> Coles mesmes, el Katrina ye'l sestu más intensu de tolos furacanes del Atlánticu rexistraos. Siquier 1833 persones finaron debíu al propiu furacán o los consiguientes hinchentes, convirtiéndose nel furacán más mortíferu n'Estaos Xuníos dende'l [[furacán San Felipe II]], de 1928; la cifra total de daños materiales envaloróse nun principiu en 108&nbsp;000 millones de dólares (2005 [[dólar d'Estaos Xuníos|USD]]),<ref name="KatrinaTCR"/> cuasi'l cuádruplu que la de los desperfectos causaos pol [[furacán Andrew]] en [[1992]].<ref name="andrewtcr">{{cita web |url=http://www.nhc.noaa.gov/1992andrew.html |títulu=Preliminary Report for Hurricane Andrew |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |apellíos=Rappaport |nome=Ed |editorial= Centru Nacional de Furacanes |idioma=inglés}}</ref> El [[23 d'agostu]] de [[2005]] el furacán Katrina formóse sobre [[Les Bahames]] y crució el sur de [[Florida]] como un [[Escala de furacanes de Saffir-Simpson|furacán de categoría 1]] moderáu, causando delles muertes ya inundación antes de fortalecese rápido nel [[golfu de Méxicu]]. N'algamando la categoría 5, la nube debilitóse antes de tocar tierra per segunda vegada como un furacán de categoría 3 el [[29 d'agostu]] nel sureste de [[Louisiana]]. El Katrina afaró les mariñes del golfu dende Florida a [[Texas]] por cuenta de la so intensificación. El mayor númberu de muertes rexistrar en [[Nueva Orleans]], que quedó anubierta porque'l so sistema de [[dique]]s falló, colapsándose munchos d'ellos delles hores dempués de que'l furacán siguiera tierra adientro. El 80&nbsp;% de la ciudá según grandes superficies de [[Parroquies de Louisiana|parroquies]] colindantes quedaron anubiertes, calteniéndose asina mientres selmanes.<ref name="TPInteractive">{{cita web |apellíu=Swenson |nome=Dan D. |coautores=Marshall, Bob |url=http://www.nola.com/katrina/graphics/credits.swf |formatu=SWF |títulu=Flash Flood: Hurricane Katrina's Inundation of New Orleans, August&nbsp;29, 2005 |editorial=[[Times-Picayune]] |fecha=14 de mayu de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Sicasí, los daños materiales más importantes producir n'árees costeres, como l'hinchente en cuestión d'hores de toles ciudaes costeres de [[Mississippi]], l'arrastre de numberosos barcos y casinos flotantes a tierra firme, lo que provocó'l so choque con edificios, algamando les foles alloñes de 10 a 19 km dende la mariña.<ref name="KatrinaTCR" /> El fallu de les proteiciones de Nueva Orleans ye consideráu como'l mayor desastre d'inxeniería civil de la historia d'[[Estaos Xuníos]]<ref>{{cita web |url=http://www.lasce.org/documents/RaySeedsLetter.pdf |títulu=Letter from Ray Seed, Professor of Civil and Environmental Engineering to the President, American Society of Civil Engineers |formatu=PDF |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.lasce.org/documents/RaySeedsLetter.pdf|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref> y dio llugar a una demanda contra'l [[Cuerpu d'Inxenieros del Exércitu de los Estaos Xuníos]], que diseñó y construyó'l sistema de diques, en virtú de la ''Flood Control Act'' de [[1965]]. El Cuerpu d'Inxenieros foi atopáu responsable del fallu de los diques y de los hinchentes pol xuez Stanwood Duval en xineru de 2008,<ref name=xuiciu>{{cita noticies |apellíos=Nossiter |nome=Adam |url=http://www.nytimes.com/2008/02/01/us/01corps.html?_r=2&ref=us |títulu=In Court Ruling on Floods, More Pain for New Orleans |editorial=[[New York Times]]|fecha=1 de febreru de 2008 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> pero al tratase d'una axencia federal nun pudo ser declarada responsable económica por cuenta de la inmunidá establecida pola ''Flood Control Act'' de [[1928]]. De la mesma, llevóse a cabu una investigación sobre l'actuación de los gobiernos federal, estatal y local, lo que desaguó na dimisión de Michael D. Brown, direutor de l'[[Axencia Federal pal Manexu d'Emerxencies|Axencia Federal pa la Xestión d'Emerxencies]] (FEMA, poles sos sigles [[idioma inglés|inglés]]), y d'Eddie Compass, superintendente del [[Departamentu de Policía de Nueva Orleans]]. Delles axencies como la [[Guardia Costera d'Estaos Xuníos]], el [[Centru Nacional de Furacanes]] (CNH) y el [[Serviciu Meteorolóxicu Nacional (Estaos Xuníos)|Serviciu Meteorolóxicu Nacional]] fueron emponderaos pola so actuación, pa la cual cuntaron con precises previsiones meteorolóxiques con abondu tiempu d'antelación.<ref name="CongressInvestigation A">{{cita publicación |autor=[[Congresu d'Estaos Xuníos]]|fecha=19 de febreru de 2006|títulu=A Failure of Initiative: Final Report of the Select Bipartisan Committee to Investigate the Preparation for and Response to Hurricane Katrina |editorial=Government Printing Office |allugamientu=[[Washington D. C.]] |páxina=70|formatu=PDF |idioma=inglés |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |url=http://www.gpoaccess.gov/katrinareport/fullreport.pdf |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060422041158/http://a257.g.akamaitech.net/7/257/2422/15feb20061230/www.gpoaccess.gov/katrinareport/preparation.pdf|fechaarchivu=22 d'abril de 2006}}</ref> Sicasí, inclusive los más insistentes avisos per parte d'oficiales de distintos cuerpos a los habitantes pa evacuar la zona primero que llegara'l furacán nun reflexaben la posibilidá de que los diques pudieren vencer.<ref>{{cita noticia |url=http://www.huffingtonpost.com/sandy-rosenthal/katrina-levees-warning_b_1001777.html |obra=[[Huffington Post]] |nome=Sandy |apellíu=Rosenthal |títulu=Insistent Appeals to Evacuate Did Not Warn That the Levees Could Break |fecha=11 d'ochobre de 2011 |idioma=inglés}}</ref> == Historia meteorolóxica == [[Ficheru:Katrina 2005 track.png|thumb|left|300px|Trayeutoria del furacán Katrina.]] [[Ficheru:Katrina 2005-08-25 1630Z (alternate).jpg|thumb|right|250 px|El Katrina poco primero de recalar en Florida.]] El furacán Katrina foi la docena [[nube tropical]] que se formó na temporada de furacanes de 2005 al sureste del archipiélagu de les Les Bahames el [[23 d'agostu]], como resultáu de la confluencia d'una [[onda tropical]] y de la [[depresión tropical Diez (2005)|depresión tropical Diez]].<ref name="NHC disc 001">{{cita web | autor = Stewart, Stacy | editorial = Centru Nacional de Furacanes | url = http://www.nhc.noaa.gov/archive/2005/dis/al122005.discus.001.shtml | títulu = Tropical Depression Twelve, Discussion Non. 1, 5:00 p.m. EDT | fecha=23 d'agostu de 2005 | fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Esti sistema algamó'l estatus de nube tropical na mañana del 24 d'agostu, momentu nel cual recibió'l nome de Katrina. Esta nube siguió en direición escontra Florida y convirtióse en [[furacán]] solamente dos hores primero que tocara tierra ente [[Hallandale Beach]] y [[Aventura (Florida)|Aventura]] na mañana del [[25 d'agostu]]. La nube debilitar al enfusase en tierra firme, pero recuperó'l estatus de furacán alredor d'una hora dempués d'entrar nel [[golfu de Méxicu]].<ref name="KatrinaTCR" /> [[Ficheru:Katrina 2005-08-28 2145Z.jpg|thumb|left|300px| El Katrina el 28 d'agostu, cerca de la mariña del golfu.]] El [[27 d'agostu]] la nube algamó la categoría 3 de la [[escala de furacanes de Saffir-Simpson]], convirtiéndose nel tercer gran furacán de la temporada.<ref name="NHC pa 016">{{cita web | autor = Knabb, Richard | editorial = Centru Nacional de Furacanes | títulu = Hurricane Katrina Advisory Non. 16, 5:00 a.m. EDT | fecha = 27 d'agostu de 2005 | fechaaccesu=13 d'agostu de 2005 | url = http://www.nhc.noaa.gov/archive/2005/pub/al122005.public.016.shtml? |idioma=inglés}}</ref> Un ciclu de reemplazu de la paré del güeyu alterió la intensificación de la nube, pero provocó qu'esta práuticamente doblara'l so tamañu. El Katrina volvió intensificase rápido y algamó la categoría 5 na mañana del [[28 d'agostu]], según el so picu d'intensidá a la 1:00 [[UTC-5]] d'esi mesmu día, con rabaseres de 280 km/h y una presión de 902 [[milibar]]es.<ref name="NHC pa 023a">{{cita web | autor = Pasch, Richard | editorial = Centru Nacional de Furacanes | títulu = Hurricane Katrina Intermediate Advisory Non. 23a, 1:00 p.m. CDT | fecha = 28 d'agostu de 2005 | fechaaccesu=13 d'agostu de 2005| url = http://www.nhc.noaa.gov/archive/2005/pub/al122005.public_a.023.shtml? |idioma=inglés}}</ref> D'esta miente, el furacán Katrina convertir nel cuartu más intensu de los rexistraos nel [[Océanu Atlánticu|Atlánticu]] hasta entós, superáu darréu namái polos furacanes [[Furacán Rita|Rita]] y [[Furacán Wilma|Wilma]] más tarde na mesma temporada; tamién foi'l furacán más intensu rexistráu nel [[golfu de Méxicu]] hasta entós, anque esti récor sería devasáu más tarde pol furacán Rita.<ref name="KatrinaTCR" />La nube intensificóse, pos, velozmente, pasando de ser un furacán de categoría 3 a un furacán de categoría 5 en tan solo un día. Esti rápidu recrudecimiento deber al pasu de la nube sobre les "inusualmente calientes" [[Temperatura de la superficie del mar|agües]] de la [[corriente de Llazu]], qu'amontaron la velocidá del vientu.<ref>{{cita web |autor=Leben, Robert; Born, George; Scott, Jim |url=http://www.colorado.edu/news/releases/2005/358.html |títulu=CU-Boulder Researchers Chart Katrina's Growth In Gulf Of Mexico |editorial=[[Universidá de Colorado en Boulder]] |fecha=15 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090301014255/http://www.colorado.edu/news/releases/2005/358.html |fechaarchivu=1 de marzu de 2009}}</ref> Katrina tocó tierra per segunda vegada a les 6:10 [[Tiempu universal coordináu|UTC]]-5 del [[29 d'agostu]] como un furacán de categoría 3 con vientos de 205 km/h cerca de [[Buras]] ([[Louisiana]]). Al recalar en tierra firme, los vientos huracanados estender hasta a 190 km del centru de la nube, puntu nel cual la presión yera de 920 mbar. En travesando'l sureste de Louisiana y el [[Senu (xeografía)|senu]] de Breton, el furacán tocó tierra per tercer vegada cerca de la frontera ente Louisiana y [[Mississippi]] con vientos de 195 km/h y siendo inda de categoría 3.<ref name="KatrinaTCR" /> El Katrina caltuvo'l so estatus de furacán nel so pasu por Mississippi, perdiéndolo finalmente más de 240 km tierra adientro cerca de [[Meridian (Mississippi)]]. Foi degradáu a una depresión tropical cerca de [[Clarksville (Tennessee)]],<ref name="NHC pa 031">{{cita web | autor = Avila, Lixion | editorial = Centru Nacional de Furacanes | títulu = Tropical Depression Katrina Advisory Non. 31, 10 a.m. CDT | fecha = 30 d'agostu de 2005 | fechaaccesu= 10 d'agostu de 2012 | url = http://www.nhc.noaa.gov/archive/2005/pub/al122005.public.031.shtml? |idioma=inglés}}</ref> pero los sos retazos pudieron estremase per última vegada al este de la rexón de los [[Rexón de los Grandes Llagos|Grandes Llagos]] el [[31 d'agostu]], cuando foi finalmente absorbíu por un frente fríu. La [[ciclón extratropical|nube extratropical]] resultante dirixióse rápido escontra'l nordés y afectó al este de [[Canadá]].<ref name="HPC pa 037">{{cita web| url = http://weather.unisys.com/hurricane/archive/0509/05090100 | títulu = Public Advisory 37 for the Remnants of Katrina, 11 p.m. EDT | fecha = 31 d'agostu de 2005 | editorial = [[Centru de Previsión Hidrometeorológica]] |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref><ref name="CHC disc 2006-08-31T0800">{{cita web | url = http://www.atl.ec.gc.ca/weather/hurricane/bulletins/20050831114442.Katrina.txt.en | títulu = Post-Tropical Storm Katrina Information Statement, 08:00 a.m. EDT | editorial = [[Centru Canadiense de Furacanes]] |fecha=31 d'agostu de 2005 | fechaaccesu=13 d'agostu de 2005 | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20060716042249/http://www.atl.ec.gc.ca/weather/hurricane/bulletins/20050831114442.Katrina.txt.en | fechaarchivu = 16 de xunetu de 2006}}</ref> == Prevención == === Gobierno federal === [[Ficheru:BUSHLA.jpg|thumb|300px|Arrodiáu per [[Michael Chertoff]], [[Secretaría de Seguridá Nacional de los Estaos Xuníos|secretariu de Seguridá Nacional]], y pol [[Secretariu de Defensa de los Estaos Xuníos|secretariu de Defensa]] [[Donald Rumsfeld]], el presidente [[George W. Bush]] axúntase'l 31 d'agostu de 2005 con miembros de la fuercia operacional de la [[Casa Blanca]] pa tratar sobre la recuperación de los daños causaos pol furacán Katrina, na ''Cabinet Room'' de la Casa Blanca.]] Na mañana del [[26 d'agostu]], a les 10:00 [[UTC-5]], el furacán Katrina algamó la categoría 3 nel golfu de Méxicu. Darréu, pela tarde, el CNH decatar de que'l Katrina terminaría dirixiéndose escontra'l [[panhandle|saliente]] de Florida y revisó la trayeutoria prevista pa la nube.<ref>{{cita web |autor=Spann, James |url=http://www.jamesspann.com/bmachine/calendar/wxtalk/26,08,2005 |títulu="Models Shifting West," "NHC Shifting Track To MS Coast" and "Late Katrina Thoughts" from the ABC33/40 Weather Blogue |fecha= 26 d'agostu de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref><ref name="NHC disc 014">{{cita web | autor = Stewart, Stacy | editorial = National Hurricane Center | títulu = Hurricane Katrina Discussion Non. 14, 5:00&nbsp;pm EDT | fecha = 26 d'agostu de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |url = http://www.nhc.noaa.gov/archive/2005/dis/al122005.discus.014.shtml? |idioma=inglés}}</ref> El CNH emitió un avisu de furacanes pal sureste de Louisiana, incluyendo l'área de Nueva Orleans, a les 10:00 UTC-5 del [[27 d'agostu]].<ref name="NHC Katrina Advisory 17">{{cita web|autor=Centru Nacional de Furacanes |títulu=Hurricane Katrina Advisory Number 17, 10 a.m. CDT, August 27, 2005 |editorial=[[Alministración Nacional Oceánica y Atmosférica]]|fechaaccesu=13 d'agostu de 2011 |url=http://www.nhc.noaa.gov/archive/2005/pub/al122005.public.017.shtml? |idioma=inglés}}</ref> Esa mesma tarde, el NHC amplió l'avisu a la mariña de Mississippi y Alabama, según a la mariña de Louisiana hasta [[Intracoastal City]].<ref name="NHC Katrina Advisory 19">{{cita web |autor=Centru Nacional de Furacanes |títulu=Hurricane Katrina Advisory Number 19, 10 p.m. CDT, August 27, 2005|editorial=[[Alministración Nacional Oceánica y Atmosférica]]|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |url=http://www.nhc.noaa.gov/archive/2005/pub/al122005.public.019.shtml? |idioma=inglés}}</ref> La [[Guardia Costera d'Estaos Xuníos]] empezó a apostar los sos efeutivos alredor de la zona d'impautu prevista y activó a los sos reservistas.<ref>{{cita web |url=http://www.uscg.mil/history/katrina/katrinaindex.asp |títulu=The U.S. Coast Guard & Hurricane Katrina - Historical Index |editorial=Guardia Costera d'Estaos Xuníos |fechaaccesu=13 d'agostu de 2005 |idioma=inglés}}</ref> El 27 d'agostu, treslladó al so personal fora de la rexón de Nueva Orleans primero que s'ordenar evacuala.<ref>{{cita web |títulu=Hurricane Katrina: How the Coast Guard Got it Right |autor=Amanda Ripley |fecha=23 d'ochobre de 2005 |editorial=[[Time Magazine]] |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1122007-2,00.html |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130521131513/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1122007-2,00.html |fechaarchivu=2013-05-21 }}</ref> Delles aeronaves del centru d'entrenamientu aereu de [[Mobile (Alabama)]] llevaron a cabo operaciones de rescate dende [[Texas]] a Florida.<ref name="CG leadership">{{cita web | autor = Bruce Jones y David Callahan | títulu = Leadership Talent Remaneces During Hurricane Katrina Aviation Rescue Operations | url = http://www.uscg.mil/hr/cg133/news/archive/fall05.pdf | editorial = Guardia Costera d'Estaos Xuníos | fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> El tráficu aereu volvió al golfu de Méxicu escontra la tarde del [[29 d'agostu]]. Munches aeronaves, que les sos tripulaciones perdieren en gran parte los sos llares mientres el furacán, empezaron aun así con rescates de forma siguida en Nueva Orleans y a lo llargo de les mariñes de Mississippi y Alabama.<ref name="WP Coast Guard">{{cita noticia | url = http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/09/05/AR2005090501418.html | títulu = Coast Guard's Response to Katrina a Silver Lining in the Storm | autor = Stephen Barr |fecha = 6 de setiembre de 2005 | fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 | editorial = Washington Post}}</ref> El [[presidente d'Estaos Xuníos]] [[George W. Bush]] declaró'l [[estáu d'emerxencia]] en ciertes rexones de Louisiana, Alabama y Mississippi el 27 d'agostu, dos díes primero que'l furacán tocara tierra.<ref>{{cita web |autor=Bush, George W. |url=http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2005/08/20050827-1.html |títulu=Statement on Federal Emergency Assistance for Louisiana |editorial=[[Casa Blanca]] |fecha= 27 d'agostu de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Esa mesma tarde, el CNH reclasificó la situación emitiendo una alerta de furacanes pal tramu costeru ente [[Morgan City (Louisiana)]] y la frontera ente Alabama y Florida, doce hores dempués de que'l primer avisu fuera emitíu, según una alerta por [[nube tropical]] pal saliente de Florida.<ref name="KatrinaTCR"/> Mientres delles videoconferencias realizaes los díes 28 y 29 d'agostu col presidente presente, el direutor del CNH, Max Mayfield, espresó la so medrana de que'l Katrina pudiera tener unos efeutos nefastos sobre los diques de Nueva Orleans. Nuna de les videoconferencias afirmó: "nun creo que naide pueda dici-y con total seguridá agora mesmu si los diques van colapsar o non, pero trátase obviamente d'una posibilidá bien, bien esmolecedora".<ref group="Nota">Traducción del inglés: "I do not think anyone can tell you with confidence right now whether the levees will be topped or not, but that's obviously a very, very great concern".</ref><ref name="Levee Breach Warning">{{cita web | url = https://www.cnn.com/2006/POLITICS/03/02/fema.tapes/index.html | títulu = Transcripts, tape show Bush, Brown warned on Katrina | fecha= 2 de marzu de 2006 | fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 | editorial = CNN.com |idioma=inglés}}</ref> El 28 d'agostu, cuando se vio cuál yera'l verdaderu tamañu del Katrina, el CNH estendió l'alerta por nube tropical a la mayor parte de la mariña de Louisiana y a una parte entá mayor del saliente de Florida. La oficina de Nueva Orleans/Baton Rouge del Serviciu Meteorolóxicu Nacional emitió un boletín alvirtiendo de que dicha área quedaría "inhabitable mientres selmanes" tres un "dañu devastador" causáu pol Katrina, que naquel momentu avanzaba cola mesma intensidá cola que lo fixo'l [[furacán Camille]].<ref>{{cita web |url=http://www.srh.noaa.gov/data/warn_archive/LIX/NPW/0828_214001.txt |títulu="NWS bulletin" |editorial= Serviciu Meteorolóxicu Nacional |fecha=28 d'agostu de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070403074848/http://www.srh.noaa.gov/data/warn_archive/LIX/NPW/0828_214001.txt |fechaarchivu=3 d'abril de 2007 |idioma=inglés}}</ref> El 28 d'agostu, el presidente Bush faló cola gobernadora Blanco pa encamenta-y ordenar la evacuación obligatoria de Nueva Orleans.<ref>{{cita web |url=http://www.gpo.gov/fdsys/pkg/CRPT-109srpt322/pdf/CRPT-109srpt322.pdf |formatu=PDF |títulu=Congressional Reports: S. Rpt. 109-322 - Hurricane Katrina: A Nation Still Unprepared |editorial=Gpoaccess.gov |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |páxina=235 |idioma=inglés}}</ref> Les evacuaciones voluntariu y obligatoriu realizar n'amplies zones de sureste de Louisiana, según na mariña de Mississippi y Alabama. Alredor de 1,2 millones d'habitantes de la mariña del golfu fueron evacuaos, amás de gran parte de la población de Nueva Orleans.<ref name="KatrinaTCR"/> === Mariña del golfu === [[Ficheru:Hurricane Katrina LA landfall radar.gif|thumb||300px|Imaxe [[radar]] del furacán Katrina poco primero de tocar tierra en Louisiana.]] El 26 d'agostu, l'estáu de Mississippi activó al so [[Guardia Nacional de los Estaos Xuníos|Guardia Nacional]] nel marcu de les aiciones preventives de cara a la llegada de la nube. Coles mesmes, el gobiernu estatal punxo en marcha'l Centru d'Operaciones d'Emerxencia a otru día, y les corporaciones llocales empezaron a emitir órdenes d'evacuación. Escontra les 18:00 UCT-5 del 28 d'agostu, fixeron lo mesmu dieciocho condaos y once ciudaes; a la mañana siguiente la cifra esguilara a los 41 condaos y 61 ciudaes. Amás, entamáronse 57 campamentos de refuxaos nes comunidaes costeres, cola posibilidá de poner en funcionamientu otros 31 más si fuera necesariu.<ref name="CongressInvestigation B">{{cita publicación |autor=[[Congresu d'Estaos Xuníos]]|fecha=19 de febreru de 2006|títulu=A Failure of Initiative: Final Report of the Select Bipartisan Committee to Investigate the Preparation for and Response to Hurricane Katrina |editorial=Government Printing Office |allugamientu=[[Washington D. C.]] |páxines=60-61|formatu=PDF |idioma=inglés |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |url=http://www.gpoaccess.gov/katrinareport/fullreport.pdf |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060422041158/http://a257.g.akamaitech.net/7/257/2422/15feb20061230/www.gpoaccess.gov/katrinareport/preparation.pdf|fechaarchivu=22 d'abril de 2006}}</ref> El plan d'evacuación de Louisiana ordenó a les llocalidaes asitiaes a lo llargo y cerca de la mariña a llevar a cabu la evacuación en tres fases, empezando cola primer fase (qu'afectaba a la primer llinia de mariña) cincuenta hores primero que llegaren los vientos de la nube tropical. La población de les zones incluyíes na segunda fase foi evacuada cuarenta hores antes, ente que la de les árees pertenecientes a la tercer fase (incluyendo Nueva Orleans) lo foi con trenta hores d'antelación.<ref>{{cita web |autor=Louisiana Homeland Security and Emergency Preparedness |títulu=Louisiana Citizen Awareness and Disaster Evacuation Guide |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |url=http://www.ohsep.louisiana.gov/evacinfo/SEHurriGuide.pdf |páxina= 2 |idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.ohsep.louisiana.gov/evacinfo/SEHurriGuide.pdf|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref> Delles instituciones privaes pal cuidu de dependientes, qu'esperaben disponer de l'asistencia d'autobuses y ambulancies, nun pudieron ser evacuaes porque esperaren demasiao tiempu. L'apéndiz 1C del plan del Centru d'Operaciones d'Emerxencia de Louisiana (Parte II, seición II, párrafu D) ordena en tales casos usar autobuses escolares y d'otros servicios públicos pa les evacuaciones.<ref>{{cita web |url=http://biotech.law.lsu.edu/blaw/DOD/manual/full%20text%20documents/State%20Authorities/La.%20EOP_Supplement1c.pdf |títulu=State Of Louisiana Emergency Operations Plan Supplement 1C |fecha=Julio de 2000|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060909235959/http://biotech.law.lsu.edu/blaw/DOD/manual/full%20text%20documents/State%20Authorities/La.%20EOP_Supplement1c.pdf |fechaarchivu=9 de setiembre de 2006}}</ref> Sicasí, anque sí qu'había autobuses pa poder treslladar a persones en tal situación, nun había suficientes conductores d'autobuses pa conducilos yá que la gobernadora Blanco nun robló una dispensa d'emerxencia que dexara a cualquier conductor con llicencia tresportar evacuaos n'autobuses escolares,<ref>{{cita web |url=http://www.vtpi.org/katrina.pdf |autor=Todd Litman |editorial=Victoria Transport Policy Institute |fecha=13 d'abril de 2006 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |títulu=Lessons From Katrina and Rita: What Major Disasters Can Teach Transportation Planners |páxina=5 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090325121112/http://vtpi.org/katrina.pdf |fechaarchivu=25 de marzu de 2009 |idioma=inglés}}</ref> anque, como darréu recoyó la prensa, hubo persones que desoyeron esta prohibición.<ref>{{cita web |url=http://www.chron.com/cs/CDA/ssistory.mpl/topstory2/3334317 |autor=Salatheia Bryant y Cynthia Leonor Garza|títulu=School bus comandeered by renegade refugees first to arrive at Astrodome|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |editorial=[[Houston Chronicle]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060715050700/http://www.chron.com/disp/story.mpl/topstory2/3334317.html |fechaarchivu=15 de xunetu de 2006 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita llibru |url=https://books.google.com/books?id=fj5dInclgw0C&pg=PA594&lpg=PA594&dq=rental+cars+in+short+supply+before+Katrina&q=rental+cars+in+short+supply+before+Katrina.#v=snippet&q=rental%20cars%20in%20short%20supply%20before%20Katrina.&f=false |páxina=594|autor=Lundy, Kay; Lundy, Karen; Janes, Sharyn|títulu=Community Health Nursing: Caring for the Public's Health |añu=2009|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |isbn=978-0-7637-1786-5 |editorial=Jones & Bartlett Learning |idioma=inglés}}</ref> Delles estimaciones afirmaron qu'en redol al 80&nbsp;% de los 1,3 millones d'habitantes del [[área metropolitana de Nueva Orleans]] fueren evacuaos,<ref>{{cita noticia |url=http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/0508/29/asb.01.html |títulu=Hurricane Katrina Pummels Three States|apellíos=Brown|nome=Aaron|fecha=29 d'agostu de 2005|editorial=CNN|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012}}</ref> quedándose na ciudá menos xente de la que lo fixo tres la evacuación llevada a cabu pol [[furacán Iván]].<ref>{{cita web |url=http://www.colorado.edu/hazards/o/archives/2004/nov04/nov04c.html |títulu=What if Hurricane Ivan Had Not Missed New Orleans? |editorial=[[Universidá de Colorado en Boulder]] |autor=Laska, Shirley |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Escontra'l 28 d'agostu, la mayoría de les infraestructures de la mariña del golfu fueren cerraes, incluyendo tola rede ferroviaria nes zones evacuaes de [[Canadian National Railway]] y d'[[Amtrak]],<ref>{{cita web |url=http://www.businessweek.com/stories/2005-10-16/canadian-national-the-making-of-a-track-star |títulu=Canadian National: The Making Of A Track Star |fecha=16 d'ochobre de 2005 |editorial=[[BusinessWeek]] |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.amtrak.com/servlet/ContentServer?pagename=Amtrak/am2Copy/Simple_Copy_Popup&c=am2Copy&cid=1093554014709 |títulu=Service Alert: Hurricane Katrina Update - City of New Orleans, Crescent, Sunset Limited - Revised Service Information |fecha=1 de setiembre de 2005|editorial=[[Amtrak]]|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080922031250/http://www.amtrak.com/servlet/ContentServer?pagename=Amtrak/am2Copy/Simple_Copy_Popup&c=am2Copy&cid=1093554014709 |fechaarchivu=22 de setiembre de 2008}}</ref> según la [[planta d'enerxía nuclear Waterford]].<ref>{{cita web |url=http://www.nrc.gov/reading-rm/doc-collections/news/2005/05-031iv.html |títulu=NRC continues to monitor nuclear plants affected by Hurricane Katrina |editorial=[[Comisión Reguladora Nuclear d'Estaos Xuníos]] |fecha=30 d'agostu de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.nrc.gov/reading-rm/doc-collections/news/2005/05-031iv.html|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref> El CNH caltuvo les alertes pa la mariña hasta la tarde del 29 d'agostu, cuando'l furacán Katrina yá taba sobre'l centru de Mississippi.<ref name="KatrinaTCR"/> === Nueva Orleans === [[Ficheru:Louisiana_superdome_2004.jpg|thumb|300px|La Louisiana Superdome en [[2004]].]] Escontra'l 26 d'agostu, la posibilidá de que tuviera llugar una catástrofe ensin precedentes yá se tomaba en considerancia. Munchos de los modelos informáticos movieron la trayeutoria potencial del Katrina 240 km escontra l'oeste del saliente de Florida, lo que ponía a Nueva Orleans xusto nel centru de les distintes probables trayectories; la posibilidá de que'l furacán afectara de forma direuta a la ciudá yera entós del 17&nbsp;%, anque'l 28 d'agostu dichu porcentaxe yá aumentara hasta'l 29&nbsp;%.<ref>{{cita web |url=http://www.nhc.noaa.gov/archive/2005/prb/al122005.prblty.015.shtml |títulu=Hurricane Katrina Probabilities Report Number 15 |editorial=CNH |fecha=26 d'agostu de 2005|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.nhc.noaa.gov/archive/2005/prb/al122005.prblty.021.shtml |títulu=Hurricane Katrina Probabilities Report Number 21 |editorial=CNH |fecha=28 d'agostu de 2005|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Esti escenariu suponía una eventual catástrofe, yá que delles partes de Nueva Orleans y del so área metropolitana tán por [[Tierra sol nivel del mar|debaxo del nivel del mar]]. Desque se dio la previsión de que la [[marexada ciclónica]] causada pola nube algamaría los 8,5 metros,<ref>{{cita web |url=http://www.nytimes.com/2005/08/29/world/americas/29iht-web.0829katrina.html?pagewanted=all |títulu=Hurricane Katrina makes landfall |fecha=29 d'agostu de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |editorial=The New York Times |idioma=inglés}}</ref> los servicios d'emerxencia de Nueva Orleans tarrecíen que los diques que protexíen la ciudá vencieren y causaren importantes hinchentes.<ref>{{cita web |autor=Drye, Willie |url=http://news.nationalgeographic.com/news/2005/08/0829_050829_hurricane.html |títulu=Hurricane Katrina Pulls Its Punches in New Orleans |editorial=[[National Geographic (revista)|National Geographic]] |fecha=29 d'agostu de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Nuna conferencia de prensa celebrada a les 10:00 UTC-5 del 28 d'agostu, pocu dempués de que'l Katrina fuera calificáu como un furacán de categoría 5, l'entós alcalde de Nueva Orleans [[Ray Nagin]] ordenó la primer evacuación obligatoria de la ciudá, calificando al Katrina como "una nube que munchos hemos largamente tarrecíu".<ref>{{cita web |url=http://www.foxnews.com/story/0,2933,167270,00.html |títulu=Katrina Heads for New Orleans |editorial=[[Fox News]]/[[Associated Press]] |fecha= 29 d'agostu de 2005 |fechaaccesu=13 d'agostu de 2005 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060207014305/http://www.foxnews.com/story/0,2933,167270,00.html |fechaarchivu=7 de febreru de 2006 |idioma=inglés}}</ref> El gobiernu de la ciudá tamién entamó dellos "abellugos d'últimu recursu" pa ciudadanos que nun pudieren abandonar la ciudá, ente los cualos atopábase la [[Mercedes-Benz Superdome|Louisiana Superdome]], onde s'allugó aproximao a 26 000 persones, a quien aprovieron con comida y agua mientres dellos díes desque'l furacán toco tierra.<ref>{{cita web |url=http://www.nola.com/newslogs/breakingtp/index.ssf?/mtlogs/nola_Times-Picayune/archives/2005_08_28.html#074657 |títulu=26,000 shelter at Superdome |editorial=Times-Picayune |fecha=28 d'agostu de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20050907082618/http://www.nola.com/newslogs/breakingtp/index.ssf?/mtlogs/nola_Times-Picayune/archives/2005_08_28.html |fechaarchivu=7 d setiembre de 2005}}</ref><ref group="Nota">''[[Diary From the Dome]]'' son unes memories escrites en 2008 por un turista que s'abellugó na Superdome mientres el pasu del Katrina y el colapsu de los diques. Nelles ufiértase una visión de les condiciones que se vivieron dientro del estadiu, según una crítica al cubrimientu realizáu pelos medios de comunicación del desastre.</ref> === Florida === Munchos de los habitantes del sur de Florida nun yeren conscientes de la intensificación que viviera'l Katrina nun día (de nube tropical a furacán) cuando recaló en dicha zona cerca de la frontera de los condaos d'[[Condáu de Miami-Dade|Miami-Dade]] y [[Condáu de Broward|Broward]], más concretamente ente les ciudaes d'Aventura (Miami-Dade) y Hallandale (Broward), el 25 d'agostu de 2005. Sicasí, les previsiones del Centru Nacional de Furacanes (CNH) yá alvirtieren de que'l Katrina intensificaríase antes de tocar tierra, y los avisos y alertes por furacanes emitiéronse 31 hores y media y 19 hores y media, respeutivamente, antes de la llegada del Katrina (solo llixeramente más tarde de los estragales fitos en 36 y 24 hores).<ref name="KatrinaTCR"/> El gobernador de Florida, [[Jeb Bush]], declaró l'estáu d'emerxencia'l 25 d'agostu.<ref>{{cita web |url=http://www.brookings.edu/fp/projects/homeland/katrinatimeline.pdf |títulu= Hurricane Katrina Timeline |formatu=PDF |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |editorial=[[Institución Brookings]] |idioma=inglés}}</ref> Abriéronse centros de refuxaos y cerráronse les escueles públiques en dellos condaos del sur del estáu. Tamién s'emitieron delles órdenes d'evacuación, la mayoría d'elles voluntaries, anque sí que foi obligatoria la evacuación de les cases vulnerables del [[Condáu de Martín (Florida)|condáu de Martín]].<ref name="Florida-preps">{{cita web |url=http://floridadisaster.org/eoc/eoc_activations/katrina05/reports/Sitrep_Katrina_082605_3.pdf |títulu=Hurricane Katrina Situation Report Non. 3 |editorial=Florida State Emergency Response Team |fecha=26 d'agostu de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060624012053/http://floridadisaster.org/eoc/eoc_activations/katrina05/reports/Sitrep_Katrina_082605_3.pdf |fechaarchivu=2006-06-24 }}</ref> == Impautu == [[Ficheru:Hurricane Katrina (short film by NASA).ogv|thumb|300px|thumbtime=28|left|''In Katrina's Wake'' - curtiumetraxe n'inglés de la [[NASA]]]] {| {{tablaguapa}} style="float:right; margin:0 1em 0.5em;" |+ Muertes per estáu |- | [[Alabama]] || 2 |- | [[Florida]] || 14 |- | [[Georgia (Estaos Xuníos)|Georgia]] || 2 |- | [[Louisiana]] || 1577 |- | [[Mississippi]] || 238 |- ! Total !! 1833 |- | Sumíos || 135<ref name="louisiana1">{{cita web |url=http://www.dhh.louisiana.gov/offices/page.asp?ID=192&Detail=5248 |títulu=Reports of Missing and Deceased |editorial=Louisiana Department of Health and Hospitals |fecha= 2 d'agostu de 2006 |fechaaccesu=23 d'agostu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101124050656/http://www.dhh.louisiana.gov/offices/page.asp?ID=192&Detail=5248 |fechaarchivu= 24 de payares de 2010 |idioma=inglés}}</ref> |} El 29 d'agostu, el Katrina provocó 53 distintes fiendes nos diques de Nueva Orleans, anubriendo'l 80&nbsp;% de la ciudá. Un informe de xunu de [[2007]] realizáu pola [[Sociedá d'Inxenieros Civiles d'Estaos Xuníos]] indicó que dos terceres partes de los hinchentes teníen como causa los múltiples fallos de los murios de contención.<ref name="ASCE HKERP report">{{cita web|url=http://www.asce.org/files/pdf/ERPreport.pdf |títulu=The New Orleans Hurricane Protection System: What Went Wrong and Why|autor=Andersen, Christine F. et al.|añu=2007|editorial=[[Sociedá d'Inxenieros Civiles d'Estaos Xuníos]]: Hurricane Katrina External Review Panel|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012|formatu=PDF |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080624204644/http://www.asce.org/files/pdf/ERPreport.pdf |fechaarchivu = 24 de xunu de 2008 |idioma=inglés}}</ref> La nube tamién afaró les mariñes de Mississippi y Alabama, convirtiendo al Katrina nel [[desastre natural]] más destructivu y que provocó mayores daños económicos de la historia d'Estaos Xuníos, amás del más mortíferu dende'l [[furacán San Felipe II]] de 1928. El CNH envaloró nun principiu el total de daños causaos pol Katrina nunos 81,2 mil millones (2005 [[Dólar d'Estaos Xuníos|USD]]), anque finalmente la cifra terminaría devasando los cien millardos.<ref name="KatrinaTCR"/><ref name="katreport">{{cita web|autor=[[Departamentu de Comerciu d'Estaos Xuníos]] | títulu=Hurricane Katrina Service Assessment Report | mes=June | añu=2006 | fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 | formatu = PDF | url=http://www.weather.gov/om/assessments/pdfs/Katrina.pdf |idioma=inglés}}</ref> El total de finaos (direutos ya indireutos) xube a 1833, principalmente de Louisiana (1577) y Mississippi (238).<ref name="MWR 2005AHS">{{cita llibru | autor = Beven II, John L., Lixion A Avila, Eric S. Blake, Daniel P. Brown, James L. Franklin, Richard D. Knabb, Richard J. Pasch, Famie R. Rhome, and Stacy R. Stewart | mes=marzu | añu=2008 | títulu=Annual Summary: Atlantic Hurricane Season of 2005 | editorial=Monthly Weather Review | editor=[[Sociedá Meteorolóxica d'Estaos Xuníos]] | volume=136 | páxines=1131–1141 | fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 | url = http://www.aoml.noaa.gov/xeneral/lib/lib1/nhclib/mwreviews/2005.pdf | formatu = PDF | doi = 10.1175/2007MWR2074.1 |bibcode = 2008MWRv..136.1109B |idioma=inglés}}</ref> Sicasí, 135 persones siguen consideraes como sumíos en Louisiana.<ref name="louisiana1"/> La declaración [[Gobiernu federal de los Estaos Xuníos|federal]] de zona catastrófica estendióse sobre 233 000 km² de los Estaos Xuníos, una área equivalente al [[Reinu Xuníu]]. El furacán dexó a más d'un millón de persones de tres estados ensin lletricidá.<ref>{{cita web |url=http://topics.nytimes.com/top/reference/timestopics/subjects/h/hurricane_katrina/index.html |títulu=Hurricane Katrina |editorial=The New York Times |fecha=4 d'abril de 2012 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> El 3 de setiembre de 2005, el secretariu de Seguridá Nacional, [[Michael Chertoff]], describió les remortines del furacán Katrina como "probablemente la peor catástrofe o conxuntu de catástrofes" na historia d'Estaos Xuníos, refiriéndose tanto al propiu furacán como al hinchente de Nueva Orleans.<ref>{{cita web |url=http://transcripts.cnn.com/TRANSCRIPTS/0509/03/cst.04.html |títulu=The Aftermath of Katrina: Transcript of CNN Live Saturday |editorial=CNN |fecha= 3 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012|idioma=inglés}}</ref> Inclusive en 2010, inda s'atropaben escombros en delles zones costeres.<ref>{{cita noticia |url=http://www.thesunnews.com/2010/06/27/1555968/spill-colors-fabric-of-gulf-coastal.html |títulu=Spill colors fabric of Gulf coastal life |apellíos=Clark |nome=Lesley |editorial=[[The Sun News]] |fecha=27 de xunu de 2010 |fechaaccesu=13 d'agostu de 2010 |idioma=inglés}}</ref> === Sur de Florida y Cuba === [[Ficheru:Hurricane damage to mobile home in Davie Florida.jpg|thumb|300px|Casa prefabricada destruyida pol furacán Katrina al so pasu por [[Davie (Florida)]].]] El furacán Katrina tocó tierra per primer vegada'l 25 d'agostu de 2005 nel sur de Florida cuando yera inda un furacán de categoría 1 con vientos de 180 km/h. Hubo importantes precipitaciones en ciertes zones (n'[[Homestead (Florida)|Homestead]] pasar de los 350 mm)<ref name="KatrinaTCR"/> y rexistróse una marexada ciclónica de 1,5 metros nel [[condáu de Monroe (Florida)|condáu de Monroe]].<ref name="katreport"/> Más d'un millón de persones quedaron ensin lletricidá y el total de daños económicos en Florida envalorar n'ente unu o dos millardos de dólares, debiéndose na so mayor parte a hinchentes y árboles cayíos. En Florida rexistráronse catorce fallecimientos de resultes del furacán Katrina.<ref name="KatrinaTCR"/> La mayoría de los [[cayos de Florida]] viéronse afeutaos por vientos propios de nubes tropicales causaos pol Katrina cuando'l centru de la nube pasó al norte so, rexistrándose vientos huracanados en [[Dry Tortúes]]. Tamién hubo importantes precipitaciones nes islles, con 250 mm en [[Key West (Florida)|Key West]].<ref name="KatrinaTCR"/> El 26 d'agostu, un tornáu F1 formar a partir d'ecos d'agua del Katrina y afectó a [[Marathon (Florida)|Marathon]]. El tornáu estropió un hangar del aeropuertu de Marathon y causó unos daños materiales envaloraos en cinco millones de dólares.<ref name="Marathon Tornáu">{{cita web |url=http://www.srh.noaa.gov/key/HTML/Marathon_Report.pdf |títulu=Marathon Tornáu Survey Report |editorial=[[Serviciu Meteorolóxicu Nacional (Estaos Xuníos)|Serviciu Meteorolóxicu Nacional]] |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060624012057/http://www.srh.noaa.gov/key/HTML/Marathon_Report.pdf |fechaarchivu=2006-06-24 }}</ref> A pesar de que'l furacán Katrina pasó abondo al norte de [[Cuba]], el 29 d'agostu causó vientos propios de nube tropical y precipitaciones de más de 200 mm na parte occidental de la isla. Les llinies de teléfonu y d'lletricidá quedaron estropiaes y cerca de 8000 persones fueron evacuaes de la [[provincia de Pinar del Río]]. Acordies coles informaciones daes pola televisión cubana la ciudá costera de [[Batabanó]] quedó anubierta nun 90&nbsp;%.<ref name="Cuba damage">{{cita web |url=http://www.caribbeannetnews.com/2005/08/29/batters.shtml |títulu=Hurricane Katrina batters western Cuba |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20050923160023/http://caribbeannetnews.com/2005/08/29/batters.shtml |fechaarchivu=23 de setiembre de 2005 }}</ref> === Louisiana === [[Ficheru:PostVeniceLG.jpg|thumb|300px|Hinchentes en [[Venice (Louisiana)]].]] [[Ficheru:Katrina 2nd landfall.jpg|thumb|left|300px|El furacán Katrina recalando en [[Nueva Orleans]].]] [[Ficheru:KatrinaNewOrleansFlooded edit2.jpg|thumb|300px|Imaxe de Nueva Orleans anubierta.]] [[Ficheru:New Orleans Survivor Flyover.jpg|thumb|300px|Un guardacostes busca sobrevivientes en Nueva Orleans tres el pasu del Katrina.]] El 29 d'agostu'l furacán Katrina recaló cerca de [[Buras]] con vientos de 205 km/h y como furacán de categoría 3. Sicasí, anque foi degradáu a esta categoría dos hores antes de tocar tierra, ye importante precisar que ye posible que'l sureste de Louisiana viérase afeutáu por rabaseres de vientu mesmes de furacanes de categoría 4. Anque la marexada ciclónica que se produció en Mississippi foi más importante, tamién tuvo llugar una bien significativa na mariña de Louisiana. L'altor d'esta nun se conoz con precisión, pero'l [[mareómetro]] de la parroquia de Plaquemines recoyó un escesu sobre'l nivel de la marea de 4,3 m y rexistróse una marexada ciclónica de 3 m en [[Grand Isle (parroquia de Jefferson, Louisiana)|Grand Isle]]. El furacán Katrina tocó finalmente tierra cerca de la desaguada del [[ríu Pearl]], pasando'l so güeyu ente la [[parroquia de St. Tammany]] y el [[condáu de Hancock (Mississippi)]], na mañana del 29 d'agostu.<ref name="KatrinaTCR"/> El furacán Katrina tamién descargó fuertes precipitaciones, de cuenta que se recoyeron 200-250 mm nel este de Louisiana, especialmente nel área de [[Slidell (Louisiana)|Slidell]]. En ciertes zones llegar a recoyer hasta 380 mm. Como resultáu d'estes precipitaciones, xubió'l nivel del [[llagu Pontchartrain]], lo que provocó importantes hinchentes a lo llargo de la so vera septentrional qu'afectaron a les llocalidaes asitiaes ente Slidell y [[Mandeville (Louisiana)|Mandeville]]. Delles pontes fueron destruyíos, incluyendo la ponte I-10 Twin Span, que xunía Slidell y Nueva Orleans.<ref name="KatrinaTCR"/> Cuasi {{nowrap|900 000}} habitantes de Louisiana quedar ensin lletricidá de resultes del Katrina.<ref name="Power failures">{{cita web |url=http://www.oe.netl.doe.gov/docs/katrina/katrina_083005_1600.pdf |títulu=Hurricane Katrina Situation Report#11 |editorial=Office of Electricity Delivery and Energy Reliability (OE), [[Departamentu d'Enerxía d'Estaos Xuníos]] |fecha=30 d'agostu de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20061108202531/http://www.oe.netl.doe.gov/docs/katrina/katrina_083005_1600.pdf |fechaarchivu=2006-11-08 }}</ref> La marexada ciclónica causada pol Katrina anubrió delles parroquies bañaes pel llagu Pontchartrain: St. Tammany, [[Parroquia de Tangipahoa|Tangipahoa]], [[Parroquia de St. John the Baptist|St. John the Baptist]] y [[Parroquia de St. Charles|St. Charles]]. La de la parroquia de St. Tammany constó de dos partes. La primera producióse cuando aumentó'l nivel de llagu Pontchartrain, ente que la segunda tuvo llugar cuando pasó'l güeyu del Katrina. La marexada ciclónica nel este de la parroquia de St. Tammany envalorar nunos 4,9 m, ensin tener en cuenta nel efeutu de les foles.<ref name="KatrinaTCR"/><ref>{{cita web |url=http://www.fema.gov/pdf/hazard/flood/recoverydata/katrina/katrina_la_overview-n.pdf |títulu=FEMA: Louisiana Katrina Surde Inundation Map, January 2006 |formatu=PDF |editorial=Axencia Federal pa la Xestión d'Emerxencies |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> La [[parroquia de St. Bernard]] quedó tamién anubierta por cuenta de que la fuerte marexada ciclónica (de 5,4 m) devasó los diques de contención.<ref name="KatrinaTCR"/> Acordies con el [[Departamentu de Vivienda y Desarrollu Urbanu d'Estaos Xuníos]], nesta parroquia quedaron estropiaes el 81&nbsp;% (20 229) de les cases. Na parroquia de St. Tammany la cifra foi del 70&nbsp;% (48 792) y en Plaquemines del 80&nbsp;% (7212).<ref>{{cita web|url=http://www.dhs.gov/xlibrary/assets/GulfCoast_HousingDamageEstimates_021206.pdf |títulu=Current Housing Unit Damage Estimates, Hurricanes Katrina, Rita, and Wilma |editorial=Departamentu de Vivienda y Desarrollu Urbanu d'Estaos Xuníos|formatu=PDF |fecha=12 de febreru de 2006 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20061226221647/http://www.dhs.gov/xlibrary/assets/GulfCoast_HousingDamageEstimates_021206.pdf |fechaarchivu=26 d'avientu de 2006 |idioma=inglés}}</ref> Amás, l'efeutu combináu de los furacanes Katrina y [[furacán Rita|Rita]] supunxo la destrucción de 562 km² de güelgues de Louisiana.<ref>{{cita web |autor=Rosenzweig, C., G. Casassa, D.J. Karoly, A. Imeson, C. Liu, A. Menzel, S. Rawlins, T.L. Root, B. Seguin, P. Tryjanowski |añu=2007 |títulu=Assessment of observed changes and responses in natural and managed systems. Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability, Chapter 1 in Contribution of Working Group II to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, (M.L. Parry, O.F. Canziani, J.P. Palutikof, P.J. van der Linden and C.Y. Hanson, Eds.) |editorial=[[Cambridge University Press]] |url=http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter1.pdf |páxina=92 |formatu=PDF |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090306152944/http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter1.pdf |fechaarchivu=2009-03-06 }}</ref> ==== Nueva Orleans ==== El furacán Katrina sometió a la ciudá de Nueva Orleans a vientos huracanados mientres hores. Anque los fallos nel sistema llétricu torgaron realizar midíes precises de la velocidá de los vientos na ciudá, sí que pudieron identificase como vientos propios de furacanes. A partir d'estos datos, el [[Centru Nacional de Furacanes]] concluyó que lo más probable yera que Nueva Orleans esperimentara vientos propios d'un furacán de categoría 1 o 2.<ref name="KatrinaTCR"/> La marexada ciclónica causada pol Katrina provocó 53 fiendes nel sistema de diques que protexía Nueva Orleans, según el fallu del dique de la canal ''40 Arpent''. Cuasi tolos diques de la ciudá quedaron sedaos tres el pasu del furacán xustu al este de les sos llendes. Na colindante [[parroquia de St. Bernard]] tamién se sedaron los diques del ''Mississippi River Gulf Outlet'', lo que llevó a la anegación de gran parte del este de Nueva Orleans, de la parroquia de St. Bernard y de parte de la parroquia de Plaquemines. Les mayores fiendes producir nos diques de les canales de ''17th Street'' y ''London Avenue'', según nel ''Industrial Canal'', lo que dexó aproximao al 80&nbsp;% de la ciudá anubierta.<ref>{{cita web |autor=Murphy, Verity |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4307972.stm |títulu=Fixing New Orleans' thin grey line |editorial=[[BBC News]] |fecha=4 d'ochobre de 2005 |fechaaccesu=13 d'agostu de 2005 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |autor= Levin, Alan |url=http://www.usatoday.com/news/nation/2006-06-01-levees_x.htm |títulu=Corps: Levees' design caused deadly failure |editorial=[[USA Today]] |fecha=1 de xunu de 2006 |fechaaccesu=13 d'agostu de 2005 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.mrgo.gov/MRGO_History.aspx |títulu=History of MRGO |editorial=[[Cuerpu d'Inxenieros del Exércitu de los Estaos Xuníos]] |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120312073608/http://www.mrgo.gov/MRGO_History.aspx |fechaarchivu=2012-03-12 }}</ref> La mayoría de les víes d'accesu y de salida de la ciudá sufrieron daños. La única carretera que dexaba abandonar la ciudá foi la [[Crescent City Connection]], yá que grandes partes de la ponte I-10 Twin Span colapsaren y la [[calzada del llagu Pontchartrain]] namái podía ser utilizada pola policía, l'exércitu o pa tráficu d'emerxencia.<ref name="PulitzerBoard">{{cita web |url=http://www.pulitzer.org/year/2006/public-service/works/neworleansps01.html |títulu=Only way out of New Orleans is West |obra=Pulitzer Board |fecha=30 d'agostu de 2005|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080212215726/http://www.pulitzer.org/year/2006/public-service/works/neworleansps01.html |fechaarchivu = 12 de febreru de 2008 |idioma=inglés}}</ref> El 29 d'agostu informar de que la mayoría de los ventanales de la cara norte del [[Hyatt Regency New Orleans]], que foi l'hotel que resultó más severamente estropiáu de la ciudá,<ref>{{cita web |autor=Mowbray, Rebecca |url=http://www.nola.com/hurricane/t-p/katrina.ssf?/hurricane/katrina/stories/083005_a15_hotels.html |títulu=Evacuations to hotels come with own set of hazards |editorial=Times-Picayune |fecha=30 d'agostu de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20050909012829/http://www.nola.com/hurricane/t-p/katrina.ssf?/hurricane/katrina/stories/083005_a15_hotels.html |fechaarchivu=9 de setiembre de 2005 |idioma=inglés}}</ref> fueren arrincaes pol furacán Katrina y de qu'otros rascacielos tamién teníen importantes daños de carauterístiques similares.<ref>{{cita web |obra=Trescripción de The NewsHour with Jim Lehrer |url=http://www.pbs.org/newshour/bb/weather/july-dec05/katrina_8-29.html |títulu=Hurricane Damages Gulf Coast |editorial=[[Public Broadcasting Service|PBS]] |fecha=29 d'agostu de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.pbs.org/newshour/bb/weather/july-dec05/katrina_8-29.html|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref> La Superdome, na que s'abellugara un importante númberu de persones que nun fueren evacuaes, quedó significativamente estropiada. Hubo peligru de desprendimientu de dos seiciones del techu y la capa impermeable de la cúpula fuera práuticamente arrancada.<ref>{{cita web |url=http://www.usatoday.com/news/nation/2005-08-30-katrina_x.htm |títulu=New Orleans outlook bleak; 100 dead in Miss. |editorial=USA Today |fecha=30 d'agostu de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://news.nationalgeographic.com/news/2005/08/0829_050829_superdome.html |títulu=Photo in the News: Hurricane Shreds Superdome Roof |editorial=National Geographic |fecha=29 d'agostu de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> L'[[Aeropuertu Internacional Louis Armstrong]] foi cerráu mientres la nube pero nun s'anubrió. El 30 d'agostu, abrir pa operaciones de rescate y d'ayuda humanitaria.<ref>{{cita web |url=http://www.nola.com/newsflash/louisiana/index.ssf?/base/news-18/1125504240320501.xml&storylist=louisiana |títulu=New Orleans airport reopens for humanitarian flights |fecha=31 d'agostu de 2005 |editorial=The Associated Press |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20050913084113/http://www.nola.com/newsflash/louisiana/index.ssf?/base/news-18/1125504240320501.xml&storylist=louisiana |fechaarchivu=13 de setiembre de 2005}}</ref> Los vuelos comerciales empezaron a operar de forma llindada a partir del 13 de setiembre y regularmente dende principios d'ochobre.<ref>{{cita web |url=http://www.signonsandiego.com/news/nation/katrina/20050913-1203-katrina-neworleans.html |títulu=New Orleans airport reopens |editorial=[[O-T San Diego]] |fecha= |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> El fallu de los diques en Nueva Orleans tamién provocó un importante númberu de muertes. Dellos sobrevivientes y evacuaos afirmaron ver cadabres tiraos peles cais de la ciudá o llexando nes zones inda anubiertes, cuantimás al este de la ciudá. L'avanzáu estáu de descomposición de munchos cuerpos, dalgunos de los cualos llevaben yá díes al sol o na agua cuando fueron recoyíos, enzancó la identificación de munchos de los finaos.<ref>{{cita web |autor=O'Neill, Ann |url=https://www.cnn.com/2005/US/09/09/katrina.morgue/index.html |títulu=Identifying victims a grueling task |editorial=CNN |fecha=9 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> === Mississippi === [[Ficheru:Structural Bridge Damage.jpg|thumb|300px| La ponte ente Bay St. Louis y Pass Christian destruyíu tres el pasu del Katrina.]] [[Ficheru:Hurricane katrina damage gulfport mississippi.jpg|thumb|300px|Daños en [[Long Beach (Mississippi)]].]] El furacán Katrina causó daños masivos na so llegada a la mariña de Mississippi el 29 d'agostu, dexando 238 finaos, 67 sumíos y millardos de dólares en daños materiales: pontes, barcaces, botes, cais, cases y coches fueron abasnaos tierra adientro.<ref name="MWR 2005AHS"/> El Katrina travesó tol estáu, lo que llevó a que los 82 condaos de Mississippi fueren declaraos zones catastrófiques d'ayuda federal, 47 d'ellos tamién d'asistencia completa.<ref>{{cita web |url=http://www.gismaps.fema.gov/2005graphics/dr1604/dec_1604.pdf |títulu=FEMA-1604-DR, Mississippi Disaster Declaration as of 09/11/2005 |editorial=Axencia Federal pa la Xestión d'Emerxencies |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20050923020528/http://www.gismaps.fema.gov/2005graphics/dr1604/dec_1604.pdf |fechaarchivu=23 de setiembre de 2005 |idioma=inglés}}</ref> Dempués de recalar de volao en Louisiana, el Katrina tocó tierra de forma definitiva cerca de la frontera interestatal y el güeyu del furacán pasó percima de les ciudaes de [[Bay St. Louis]] y [[Waveland (Mississippi)|Waveland]] como un furacán de categoría 3 con vientos de 195 km/h. El frente más agresivu del Katrina devasó la mariña del centru de Mississippi, onde dio llugar a una fuerte marexada ciclónica de 8,2 m, qu'enfusó 10 km tierra adientro en munches árees y hasta 20 km en badees y ríos; en delles zones, la marexada algamó a la [[Interestatal 10]] a lo llargo de dellos quilómetros. Los vientos del Katrina causaron importantes daños en tol estáu, rexistrándose la rabasera más intensa (217 km/h) en [[Poplarville]], nel [[condáu de Pearl River]].<ref name="KatrinaTCR"/> La nube tamién supunxo fuertes precipitaciones, recoyéndose 200-250 mm nel suroeste de Mississippi y más de 100 mm nel restu del estáu. El Katrina dio llugar a once tornaos en Mississippi el 29 d'agostu, qu'afectaron tanto a la vexetación como a les llinies llétriques.<ref name="KatrinaTCR"/> Los vientos, les agües y la marexada ciclónica afararon les llocalidaes costeres. N'estimaciones preliminares calculóse que'l 90&nbsp;% de les estructures asitiaes hasta a 1,6 km de la mariña quedaren dafechu destruyíes<ref name="CBS Miss">{{cita web |url=http://www.cbsnews.com/stories/2005/09/01/katrina/main810916.shtml |títulu=Mississippi Coast Areas Wiped Out |editorial=[[CBS News]] |fecha=1 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=13 d'agostu de 2005 |idioma=inglés}}</ref> y que les marexaes abasnaron a munches d'elles hasta 10 km tierra adientro.<ref name="katreport"/> Más de la metá de los trelce casinos del estáu, que yeren barcaces flotantes pa poder cumplir coles lleis del xuegu de Mississippi, fueron llevaes cientos de metros tierra adientro poles foles.<ref name="CBS Miss"/> Los trés condaos costeros del estáu viéronse severamente afeutaos pola nube. La marexada aniciada pol Katrina foi la más estensa, según la más alta, rexistrada na historia de los Estaos Xuníos;<ref name="KatrinaTCR"/> grandes zones, amás les más poblaes, de los condaos d'[[Condáu de Hancock (Mississippi)|Hancock]], [[Condáu de Harrison (Mississippi)|Harrison]] y [[Condáu de Jackson (Mississippi)|Jackson]] quedaron anubiertes de resultes de la marexada.<ref>{{cita web |editorial=Axencia Federal pa la Xestión d'Emergencia | títulu = Mississippi Hurricane Katrina Surde Inundation and Advisory Base Flood Elevation Map Panel Overview | mes= November | añu=2005 | fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 | formatu = PDF |url=http://www.fema.gov/pdf/hazard/flood/recoverydata/katrina/ms_overview.pdf}}</ref> Na [[ruta 90]] al so pasu pola mariña de Mississippi, dos grandes pontes fueron dafechu destruyíos: la ponte de Bay St. Louis-[[Pass Christian]] y la ponte [[Biloxi (Mississippi)|Biloxi]]-[[Ocean Springs]]. Tamién sufrió daños la ponte de la Interestatal 10 sobre l'estuariu del [[ríu Pascagoula]].<ref name="tresporte">{{cita web |url=http://www.fhwa.dot.gov/publications/publicroads/11mayjun/02.cfm |títulu=Mississippi's Recovery |editorial= [[Departamentu de Tresporte d'Estaos Xuníos]] |autor=Davis, Donald y Davis, Nohra |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Per otru llau, más de 900 000 habitantes de Mississippi quedar tres el pasu del Katrina ensin accesu a la rede llétrica.<ref name="Power failures"/> === Sureste d'Estaos Xuníos === Anque'l furacán Katrina tocó tierra más escontra l'oeste, Alabama y el saliente de Florida viéronse tamién afeutaos por vientos propios de nube tropical, según por una marexada ciclónica de 3 a 5 metros na [[badea de Mobile]], que'l so efeutu ver amplificáu amás poles fuertes foles. En [[Mobile (Alabama)]] rexistráronse vientos de 107 km/h y una marexada de 3,7 m, que causó importantes hinchentes. Barcos, plataformes petrolíferes, botes y navíos pesqueros fueron abasnaos tierra adientro. Coles mesmes, rexistráronse cuatro tornaos en Alabama.<ref name=KatrinaTCR/> [[Ficheru:Katrina Bayou La Batre 2005 boats ashore.jpg|thumb|300px|Delles embarcaciones arrastraes tierra adientro en [[Bayou La Batre]].]] El Katrina rompió los anclajes d'una [[plataforma petrolífera]] en construcción nel [[ríu Mobile]], que llexó mientres dos quilómetros escontra'l norte antes de topetar cola ponte Cochrane, asitiáu na ciudá de Mobile, anque esti nun quedó estropiáu de resultes del choque. La [[Dauphin Island|isla Dauphin]], hasta onde'l furacán abasnó una plataforma petrolera d'alta mar, sí que resultó severamente estropiada. Al igual qu'en Mississippi, la marexada causó una importante erosión nes sableres d'Alabama. Dos persones finaron n'accidentes de tráficu<ref name=KatrinaTCR/> y más de 600 000 quedar ensin lletricidá en dichu estáu tres el pasu del Katrina.<ref name="Power failures"/> En cuanto al saliente de Florida la marexada ciclónica foi de calibre normal (1,5 m) y na mariña occidental del centru de Florida hubo una pequeña marexada de 0,3-0,6 m. Na ciudá floridana de [[Pensacola]] el 29 d'agostu rexistraron vientos de 90 km/h. Estes rabaseres causaron daños a la vexetación y a ciertes estructures y hubo dellos pequeños hinchentes nel saliente de Florida. Confirmáronse dos muertes indireutes nel [[Condáu de Walton (Florida)|condáu de Walton]] de resultes d'un accidente de tráficu.<ref name="KatrinaTCR"/> Nel saliente de Florida {{nowrap|77 000}} persones quedar ensin accesu a la rede llétrica.<ref>{{cita web |editorial=Associated Press |títulu=Katrina at a Glance |fecha=31 d'agostu de 2005 |páxina=4A |url=http://www.al.com/mobileregister/pdf/register083105a.pdf |formatu=PDF |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081001220638/http://www.al.com/mobileregister/pdf/register083105a.pdf |fechaarchivu=2008-10-01 }}</ref> El norte y el centru de Georgia viéronse afeutaos por importantes precipitaciones y fuertes vientos pola mor del furacán Katrina. Tamién por cuenta de la so llegada, formar en Georgia 20 tornaos, la mayor cifra rexistrada en Georgia pa un únicu día.<ref name="KatrinaTCR"/> El más importante d'estos foi un tornáu F2 qu'afectó a los condaos d'[[Condáu de Heard|Heard]] y [[Condáu de Carroll (Georgia)|Carroll]]. Esti tornáu dexó trés mancaos y un fináu, y de la mesma dexó delles cases estropiaes y destruyó delles granxes de pollos, matando a 140 000 pollos.<ref>{{cita web |autor=Westbrook, Robby |editorial=WFO Peachtree City Staff. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080605060853/http://www.srh.noaa.gov/ffc/html/katrina05.shtml |títulu=Katrina Spawns Tornadoes in Georgia |fecha=29 d'agostu de 2005 |editorial=[[Alministración Nacional Oceánica y Atmosférica]] |fechaarchivu=5 de xunu de 2008 |url=http://www.srh.noaa.gov/ffc/html/katrina05.shtml |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Los otros tornaos provocaron importantes daños tantu n'edificios como n'agricultura. Amás de la muerte causada pol tornáu de categoría F2, tamién se rexistró otra muerte en Georgia nun accidente de coche.<ref name="KatrinaTCR"/> Unes 12 500 persones quedar ensin lletricidá en dichu estáu.<ref name="Power failures"/> === Otros estaos y Canadá === El furacán Katrina foise debilitando conforme foi avanzando tierra adientro, pero llegar a rexistrar rabaseres de vientu mesmes de nube tropical hasta en [[Fort Campbell]].<ref name="KatrinaTCR"/> Los restos de la nube dexaron precipitaciones a lo llargo del este d'Estaos Xuníos, que descargaron más de 50 mm en dellos estaos.<ref>{{cita web |url=http://www.ncdc.noaa.gov/special-reports/katrina.html |títulu=Hurricane Katrina - Overview |fechaaccesu= 10 d'agostu de 2012 |editorial=[[Alministración Nacional Oceánica y Atmosférica]] |idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.ncdc.noaa.gov/special-reports/katrina.html|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref> Formáronse dellos tornaos por cuenta de la aición del Katrina, que causaron pequeños daños. En total, rexistráronse 62 tornaos n'ocho estados distintos.<ref name="katreport"/> L'este d'[[Arkansas]] viose afeutáu por nidies precipitaciones al pasar el Katrina.<ref>{{cita web |url=http://www.srh.noaa.gov/lzk/?n=katrina0805a.htm |títulu=The impacts of Katrina |editorial=[[Alministración Nacional Oceánica y Atmosférica]] |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> En [[Kentucky]], una nube que pasara unos díes antes yá produxera ciertos hinchentes, polo que l'agua del Katrina empeoró esta situación. De resultes d'estos hinchentes, el gobernador de Kentucky, [[Ernie Fletcher]], declaró trés condaos zona catastrófica,<ref>{{cita web |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060523081840/www.wkyt.com/Global/story.asp?S=3782559 |títulu=Gov. Fletcher Declares Three Kentucky Counties Disaster Areas |editorial=[[WKYT]] |url=http://www.wkyt.com/Global/story.asp?S=3782559 |fechaarchivu=23 de mayu de 2006 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> según l'estáu d'emerxencia a nivel estatal.<ref>{{cita web |url=http://www.bizjournals.com/louisville/stories/2005/09/05/daily12.html |títulu=Fletcher asks federal government to declare state of emergency in Kentucky |fecha=7 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Los hinchentes tamién dieron llugar a un ciertu númberu d'evacuaciones en [[Virxinia Occidental]] y [[Ohio]].<ref>{{cita web |url=http://www.fema.gov/fr/disaster/3221 |títulu=West Virginia Hurricane Katrina Evacuation |editorial=Axencia Federal pa la Xestión d'Emerxencies |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.fema.gov/es/disaster/3250 |títulu=Ohio Hurricane Katrina Evacuation |editorial=Axencia Federal pa la Xestión d'Emerxencies |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> El Katrina tamién creó dificultaes nel suministru llétricu de [[Tennessee]], especialmente en [[Memphis]].<ref>{{cita web |url=http://www.cityofmemphis.org/pdf_forms/katrina.pdf |títulu=Memphis is answering the call to help storm victims of Gulf Coast States |editorial=Conceyu de Memphis |formatu=PDF |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.cityofmemphis.org/pdf_forms/katrina.pdf|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref> Los restos que quedaron del Katrina fueron absorbíos por un frente fríu al so pasu por [[Pennsylvania]]. Esta nueva nube siguió escontra'l norte y afectó a [[Canadá]] el 31 d'agostu.<ref name="HPC pa 037" /><ref name="CHC disc 2006-08-31T0800" /> En [[Ontario]] rexistrar en delles zones precipitaciones de 100 mm y cayíes d'árboles. Diéronse hinchentes en delles zones d'Ontario y [[Quebec]], anque la rexón más afeutada foi la [[Côte-Nord]].<ref>{{cita web |url=http://www.radio-canada.ca/nouvelles/Index/nouvelles/200509/01/004-ROUTECOTENORD.shtml |títulu=Katrina: la Côte-Nord est isolée |editorial= [[Canadian Broadcasting Corporation|Radio Canada]] |fecha=1 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=francés}}</ref> Per otru llau, cabo destacar tamién la situación vivida por otros estaos, que magar nun sufrieron de llenu la roxura del Katrina, sí carecieron les sos consecuencies: los estaos de [[Texas]] y [[Arkansas]] acoyeron nos díes posteriores a la catástrofe a 240 000 y 60 000 persones respeutivamente. Munchos otros estaos tamién manifestaron darréu la so voluntá d'acoyer refuxaos.<ref>{{cita web |url=http://www.cbc.ca/news/world/story/2005/09/05/refugees_katrina20050905.html |títulu=Katrina refugees to be scattered across 28 states |editorial=[[Canadian Broadcasting Corporation|CBC]] |fecha=5 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=francés}}</ref> == Remortines y consecuencies == === Efeuto socioeconómicos === {| {{tablaguapa}} border="1" style="font-size: 92%; align="{{{align|right}}}" style="margin:0 1em 0.5em 0;"" |+ Furacanes más costosos d'Estaos Xuníos<br /><small>El costu referir al total de daños materiales<!--non afechu a la inflación--></small> |- ! Posición ! Furacán ! Temporada !Daños |- ! 1 |'''Katrina''' |[[Temporada de furacanes nel Atlánticu de 2005|2005]] | 108 000 millones USD |- ! 2 |[[Furacán Sandy | Sandy]] |[[Temporada de furacanes nel Atlánticu de 2012|2012]] | 30 000 millones USD |- ! 3 |[[Furacán Ike|Ike]] |[[Temporada de furacanes nel Atlánticu de 2008|2008]] | 29 500 millones USD |- ! 4 |[[Furacán Andrew|Andrew]] |[[Temporada de furacanes nel Atlánticu de 1992|1992]] | 26 500 millones USD |- ! 5 | [[Furacán Wilma|Wilma]] | [[Temporada de furacanes nel Atlánticu de 2005|2005]] | 20 600 millones USD |- ! 6 | [[Furacán Irene|Irene]] | [[Temporada de furacanes nel Atlánticu de 2011|2011]] | 19 000 millones USD |- ! 7 | [[Furacán Iván (2004)|Iván]] | [[Temporada de furacanes nel Atlánticu de 2004|2004]] | 18 800 millones USD |- ! 8 | [[Furacán Charley|Charley]] | [[Temporada de furacanes nel Atlánticu de 2004|2004]] | 15 100 millones USD |- ! 9 | [[Furacán Rita|Rita]] | [[Temporada de furacanes nel Atlánticu de 2005|2005]] | 12 000 millones USD |- ! 10 | [[Furacán Frances (2004)|Frances]] | [[Temporada de furacanes nel Atlánticu de 2004|2004]] | 9500 millones USD |- class="small" !colspan="6"| Fonte: NOAA<ref name="Dead 2011">{{cita llibru |url=http://www.nhc.noaa.gov/pdf/nws-nhc-6.pdf |títulu=The deadliest, costliest and most intense United States tropical cyclones from 1851 to 2010 (and other frequently requested hurricane facts) |páxina=47 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |fecha=10 d'agostu de 2011 |obra=NOAA Technical Memorandum NWS NHC-6 |editorial=Alministración Nacional Oceánica y Atmosférica |autor=Blake, Eric S |autor2=Landsea, Christopher W |autor3=Gibney, Ethan J |autor4=Centru de Datos Climáticos Nacional|autor5=Centru Nacional de Furacanes}}</ref> |} El furacán Katrina tuvo unes consecuencies económiques d'estraordinariu valumbu. L'[[Alministración Bush]] destinó primeramente pa la reconstrucción 105&nbsp;000 millones de dólares, anque nun tuvo en cuenta pa esta cifra los costos derivaos del desabastecimiento de les gasolineres, de la destrucción de les autovíes de la mariña del Golfu o de la cayida de les esportaciones.<ref>{{cita web |autor=St. Onge, Jeff; Epstein, Victor |url=http://www.boston.com/news/nation/washington/articles/2006/04/01/ex_chief_says_fema_readiness_even_worse/ |títulu=Ex-chief says FEMA readiness even worse |editorial=Boston.com |fecha= 1 d'abril de 2006 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> La suma de los daños materiales provocaos pol furacán y de los problemes derivaos de los mesmos llegaron a envalorar en 150&nbsp;000 millones de dólares.<ref>{{cita web |autor=Burton, Mark L.; Hicks, Michael J. |url=http://www.marshall.edu/cber/research/katrina/Katrina-Estimates.pdf |títulu=Hurricane Katrina: Preliminary Estimates of Commercial and Public Sector Damages |editorial=[[Universidá Marshall]]: Center for Business and Economic Research |fecha=setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20051017133300/http://www.marshall.edu/cber/research/katrina/Katrina-Estimates.pdf |fechaarchivu=2005-10-17 }}</ref> La crecedera del [[PIB]] cayó a un 1,8&nbsp;% nel últimu trimestre de 2005 frente al 4,2&nbsp;% rexistráu nel tercer trimestre de dichu añu. Otra manera, nel primer trimestre de 2006, el PIB creció a un ritmu de 5,6&nbsp;% por cuenta de les aiciones de reconstrucción.<ref name=oneyearafeter /> El Katrina estropió o destruyó trenta plataformes petrolíferes y nueve [[refinería|refineríes]].<ref name="katreport"/> Mientres los seis meses posteriores al pasu de los furacanes Katrina y Rita, quedó paralizada'l 24&nbsp;% de les estraiciones de petroleu y el 18&nbsp;% de les de gas.<ref>{{cita web |autor=Fagó, Caryl; Winbush, Debra |url=http://www.mms.gov/ooc/press/2006/press0222.htm |títulu=Hurricane Katrina/Hurricane Rita Evacuation and Production Shut-in Statistics Report as of Wednesday, February 22, 2006 |editorial=U.S. Government Minerals Management Service |fecha= 22 de febreru de 2006 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> El preciu del galón de gasolina xubió de manera esponencial: el preciu mediu del galón n'Estaos Xuníos superó los trés dólares<ref name=oneyearafeter>{{cita web |url=http://abcnews.go.com/Business/HurricaneKatrina/story?id=2348619&page=1#.UBzaDbRzl2A |títulu=Katrina's Economic Impact: One Year Later |editorial=[[ABC News|ABC]] |fecha=25 d'agostu de 2006 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> y, en delles zones, devasó los cinco dólares. Esta xubida nel preciu de los combustibles afectó de forma significativa a les compañíes aérees.<ref>{{cita web |url=http://money.cnn.com/2005/08/31/news/katrina_aftereffects/index.htm |títulu=Katrina aftershocks: Biz roundup |editorial=[[CNN]] |fecha=2 de setiembre de 2006 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> La [[industria maderero]] de Mississippi tamién se vio afeutada, yá que el Katrina afaró 5300 km² de montes, produciendo unes perdes totales envaloraes en cinco millardos de dólares.<ref name="CRS environment">{{cita web | apellíu = Sheikh | nome = Pervaze A. | fecha= 18 d'ochobre de 2005 | url = http://assets.opencrs.com/rpts/RL33117_20051018.pdf | títulu = The Impact of Hurricane Katrina on Biological Resources |formatu = PDF | editorial = [[Serviciu de Busca del Congresu d'Estaos Xuníos]]| fechaarchivu=10 d'agostu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080624185025/assets.opencrs.com/rpts/RL33117_20051018.pdf |fechaarchivu=24 de xunu de 2008 |idioma=inglés}}</ref> L'actividá del [[puertu del sur de Louisiana]] y del [[puertu de Nueva Orleans]], dos de los mayores puertos d'Estaos Xuníos, viose, de la mesma, amenorgada tres el pasu del furacán.<ref name="katreport"/> Arriendes de tolos daños causaos pol Katrina destruyéronse, coles mesmes, decenes de miles de puestos de trabayu,<ref name="katreport"/> que llegaron a envalorase en 190 000 en Nueva Orleans (descensu del 30&nbsp;% de la [[Población activa|tasa d'emplegu]]), 214 000 en tol estáu de Louisiana (cayida del 12&nbsp;%) y de 26 900 nel [[área metropolitana de Gulfport-Biloxi]] (amenorgamientu del 23&nbsp;%). Esta perda de puestos de trabayu y la destrucción de miles de cases llevaron a los sos propietarios a dexar de pagar les cuotes de les sos hipoteques, lo que provocó l'aumentu de la tasa de [[morosidá]].<ref name=oneyearafeter /> De resultes del pasu del furacán, más d'un millón de persones abandonaron la mariña del golfu y viéronse reasitiaes a lo llargo d'Estaos Xuníos, lo que dio llugar a la mayor [[diáspora]] de la historia de dichu país.<ref>{{cita web |autor=Anthony Y. Ladd, John Marszalek y Duane A. Gill |url=http://www.ssrc.msstate.edu/katrina/publications/katrinastudentsummary.pdf |títulu=The Other Diaspora: New Orleans Student Evacuation Impacts and Responses Surrounding Hurricane Katrina |formatu=PDF |idioma=inglés |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080624185024/http://www.ssrc.msstate.edu/katrina/publications/katrinastudentsummary.pdf |fechaarchivu=2008-06-24 }}</ref> [[Chicago]] aumentó la so población en 6000 persones, la mayor cifra de les ciudaes non sureñes.<ref>{{cita web | url = http://chicagodefender.com/page/local.cfm?ArticleID=6776 | títulu = Katrina evacuees at home in Chicago | autor = Mema Ayi | editorial = [[Chicago Defender]] | fecha=30 d'agostu de 2006 | fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |urlarchivu =https://web.archive.org/web/20071212040739/http://chicagodefender.com/page/local.cfm?ArticleID=6776 |fechaarchivu = 12 d'avientu de 2007 |idioma=inglés}}</ref> Escontra finales de xineru de 2006, namái vivíen en [[Nueva Orleans]] alredor de 200 000 persones, menos de la metá de la población de la ciudá antes del pasu del furacán.<ref name="popestimate">{{cita web | autor=Greg Stone, Tim Grant y Nathaniel Weaver | añu = 2006 | títulu = Rapid Population Estimate Project: January&nbsp;28&nbsp;– 29, 2006 Survey Report | editorial = Emergency Operations Center, City of New Orleans | formatu = PDF| fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20060902230020/http://katrina.lsu.edu/downloads/research/NOLAPopEstimate.pdf |fechaarchivu=2 de setiembre de 2006 |url=http://katrina.lsu.edu/downloads/research/NOLAPopEstimate.pdf}}</ref> El 1 de xunetu de 2006, cuando la [[Oficina del Censu d'Estaos Xuníos]] calculó una nueva estimación de población, l'estáu de Louisiana amosó una perda de 219 563 persones (-4,87&nbsp;%).<ref name="popdecline">{{cita web |url=Christie, Les |url=http://money.cnn.com/2006/12/22/real_ta/fastest_growing_states/index.htm?postversion=2006122209 |títulu=Growth states: Arizona overtakes Nevada: Texas adds most people overall; Louisiana population tornes nearly 5% |editorial=[[CNN]] |fecha= 22 d'avientu de 2006 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Amás, delles compañíes de seguros dexaron d'asegurar o aumentaron les cuotes a los propietarios de cases na zona dau les importantes indemnizaciones que tuvieron qu'encarar diches empreses de resultes de los furacanes Katrina y Rita.<ref>{{cita web |url=http://www.cbsnews.com/stories/2006/05/28/eveningnews/main1663142.shtml |títulu=More Bad News Blows In From Katrina |editorial=[[CBS]] |fecha=28 de mayu de 2006 |idioma=inglés |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012}}</ref> === Efeutos medioambientales === {| {{tablaguapa}} style="font-size:92%; float:right; margin-top:0; margin-left:10px; margin-right:0;" |- ! colspan=3 style="background:#ccf;" | '''Mayores derrames de petroleu causaos pol Katrina'''<br /><small>Derrames de más de 50&nbsp;000 llitros</small><ref name="msnbcspills"/> |- ! rowspan = 2 | Llugar del derrame !colspan = 2 | Cantidá |- ! <small> ([[llitru|llitros]]) </small> |- | Bass Enterprises (Cox Bay) || style="text-align:right;"| 14&nbsp;300&nbsp;000 |- | Shell ([[Pilottown]])|| style="text-align:right;"| 4&nbsp;000&nbsp;000 |- | Chevron ([[Empire (Louisiana)|Empire]])|| style="text-align:right;"| 3&nbsp;750&nbsp;000 |- | Murphy Oil ([[Meraux (Louisiana)|Meraux]] and [[Chalmette (Louisiana)|Chalmette]])|| style="text-align:right;"| 3&nbsp;100&nbsp;000 |- | Bass Enterprises ([[Pointe à l'Hache]])|| style="text-align:right;"| 1&nbsp;750&nbsp;000 |- | Chevron ([[Port Fourchon]])|| style="text-align:right;"| 200&nbsp;000 |- | Venice Energy Services ([[Venice (Louisiana)|Venice]])|| style="text-align:right;"| 95&nbsp;000 |- | Shell Pipeline Oil ([[Nairn (Louisiana)|Nairn]])|| style="text-align:right;"| 50&nbsp;900 |- |} El furacán Katrina tamién tuvo un importante impautu nel [[mediu ambiente]]. La marexada ciclónica derivada del mesmu causó una importante erosión nes sableres, afarando ciertes árees costeres. La [[Dauphin Island|isla Dauphin]], asitiada a unos 150 km al este del puntu onde'l furacán tocó tierra, vio como'l desplazamientu del sable provocáu pol Katrina fizo que la islla enfusar nel [[Senu (xeografía)|senu]] de Mississippi, averándose a tierra.<ref>{{cita web | autor = [[Serviciu Xeolóxicu de los Estaos Xuníos]] | fecha = 14 de setiembre de 2005 | url = http://coastal.er.usgs.gov/hurricanes/katrina/lidar/dauphin-island.html | títulu = Daupin Island&nbsp;— Pre- and Post-Storm 3D Topography | obra = Hurricane Katrina Impact Studies | editorial = Serviciu Xeolóxicu de los Estaos Xuníos | fechaaccesu = 10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> La marexada ciclónica y les foles tamién afararon les [[islles Chandeleur]], que yá s'habíen vistu afeutaes pol [[furacán Iván]] l'añu anterior.<ref>{{cita web |autor=Serviciu Xeolóxicu de los Estaos Xuníos |fecha=14 de setiembre de 2005 |url=http://coastal.er.usgs.gov/hurricanes/katrina/photo-comparisons/chandeleur.html | títulu = Before and After Photo Comparisons: Chandeleur Islands | obra = Hurricane Katrina Impact Studies |editorial = Serviciu Xeolóxicu de los Estaos Xuníos | fechaaccesu = 10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> El [[Serviciu Xeolóxicu de los Estaos Xuníos]] envaloró que 560 km² de tierra pasaron a ser mar tres los furacanes Katrina y Rita.<ref>{{cita web |url=http://www.nwrc.usgs.gov/releases/pr06_002.htm |títulu=USGS Reports Latest Land Change Estimates for Louisiana Coast |editorial=USGS National Wetlands Research Center |fecha=3 d'ochobre de 2006 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080513083524/http://www.nwrc.usgs.gov/releases/pr06_002.htm |fechaarchivu=2008-05-13 }}</ref> [[Ficheru:Chandeleur L5 Oct2004Sep2005.jpg|thumb|left|300px|Les islles Chandeleur antes (esquierda) y dempués (derecha) del pasu del Katrina.]] Les tierres que fueron afaraes conformaben un ecosistema qu'allugaba numberosos mamíferos marinos, [[pelícanu pardu|pelícanos pardos]], [[Testudines|tortúes]] y distintos tipos de pexes, según numberoses especies migratories como'l [[Aythya americana|porrón de cabeza colorada]]. Per otru llau, el 20&nbsp;% de les marismas de la zona quedaron permanentemente somorguiaes tres el pasu del Katrina.<ref name="CRS environment"/> L'aición del Katrina forzó a cerrar dieciséis [[Abellugu nacional de vida montesa (Estaos Xuníos)|abellugos nacionales de vida montesa]]. L'[[Abellugu nacional de vida montesa Breton|abellugu Breton]] perdió la metá de la so superficie a raigañu del furacán. D'esta miente, el Katrina afectó a [[hábitat]]s de [[Chelonioidea|tortúes marines]], [[Grus canadensis|grullas canadienses]], [[Picoides borealis|carpinteros de cresta colorada]] y [[Peromyscus polionotus|mures de pates blanques]].<ref name="FWS impact">{{cita web | autor = [[Serviciu de Pesca y Vida Montesa de los Estaos Xuníos]] | fecha=9 de setiembre de 2005 | url = http://www.fws.gov/southeast/news/2005/r05-088.html | títulu = U.S. Fish and Wildlife Service Conducting Initial Damage Assessments to Wildlife and National Wildlife Refuges | editorial = Serviciu de Pesca y Vida Montesa de los Estaos Xuníos |fechaaccesu = 10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> El furacán provocó [[Derrame de petroleu|arrames de petroleu]] en 44 instalaciones a lo llargo del sureste de Louisiana, lo que se tradució en 26 millones de llitros de petroleu arramaos. Ente que la mayoría de los derrames fueron controlaos nel llugar del arramáu, hubo dalgunos qu'enfusaron nos ecosistemes y la ciudá de [[Meraux (Louisiana)]] quedó anubierta por un amiestu d'agua y crudu. Al contrariu que col furacán Iván, nun se rexistraron de manera oficial derrames de petroleu n'instalaciones n'alta mar.<ref name="msnbcspills">{{cita web| autor=Miguel Llanos | títulu=44 oil spills found in southeast Louisiana | obra=MSNBC | url=http://www.msnbc.msn.com/id/9365607/ | editorial = MSNBC | fecha=19 de setiembre de 2005 |fechaaccesu = 10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Como parte de los trabayos de reconstrucción, les agües qu'anubríen Nueva Orleans fueron bombiaes escontra'l llagu Pontchartrain, procesu que precisó 43 díes pa completase.<ref name="katreport"/> Estes agües yeren un amiestu d'[[agües residuales]], [[bacteria|bacteries]], [[metales pesaos]], [[pesticida|pesticides]], [[sustancies tóxiques]] y crudu, qu'espertó medranes per parte de la comunidá científica d'una muerte masiva de peces.<ref name="CRS environment"/> === Saqueos y violencia === [[Ficheru:US-SoldatenNewOrleans2005.jpg|thumb|Soldaos patrullando les cais de Nueva Orleans.]] Enchíos pola cayida de los sistemes de tresporte y comunicación, según en términos numbéricos, los oficiales de policía pudieron faer pocu por evitar los crímenes. Los saqueos yeren llevaos a cabu tantu por grupos armaos con violencia en busca de productos non básicos, como por sobrevivientes que namái buscaben agua y comida.<ref name="FearExceededCrime">{{cita web |autor=Dwyer, Jim; Drew, Christopher |url=http://www.nytimes.com/2005/09/29/national/nationalspecial/29crime.html?ei=5090&en=1ba20914f5888y10&ex=1285646400&adxnnl=1&partner=rssuserland&emc=rss&adxnnlx=1127998837-dUb23oxvthQ0MrMgl9neEg&pagewanted=print |títulu=Fear Exceeded Crime's Reality in New Orleans |editorial=[[New York Times]] |fecha=29 de setiembre de 2005|fechaaccesu = 10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> "Los saqueos tán fora de control. El [[Barriu Francés de Nueva Orleans|barriu francés]] foi atacáu", declaró la conceyal de Nueva Orleans, Jackie Clarkson. "Tán usándose cuerpos de policía exhaustos pa controlar los saqueos cuando tendríen d'usase pa operaciones de busca y rescate de xente qu'inda s'abelluga nos teyaos de les cases."<ref group="Nota">Traducción del inglés: "The looting is out of control. The French Quarter has been attacked." "We're using exhausted, scarce police to control looting when they should be used for search and rescue while we still have people on rooftops."</ref><ref>{{cita web |url=http://www.foxnews.com/story/0,2933,167653,00.html |títulu=Governor: Evac Superdome, Rescue Centers |editorial=[[Fox News]] |fecha=30 d'agostu de 2005|fechaaccesu = 10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Dalgunes de les primeres informaciones qu'apuntaben a un xigantescu caos, especialmente na [[Mercedes-Benz Superdome|Superdome]], fueron más tarde calificaes de desaxeraciones o rumores. La Superdome ye'l meyor exemplu: nos primeros díes posteriores al pasu del Katrina, falar de que nel interior del estadiu taben produciéndose decenes d'asesinatos, violaciones, revueltes y enfermedaes. Sicasí, finalmente, d'un total de 25 000 persones que s'abellugaron so la cúpula, confirmáronse dos violaciones y seis muertes (cuatro d'elles muertes naturales, amás d'un suicidiu) frente a los cientos de finaos qu'esperaba atopar el gobiernu.<ref name="FearExceededCrime" /><ref>{{cita web |url=http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2009/aug/26/katrina-racism-us-media |títulu=Four yearsyth26.html |títulu=Reports of anarchy at Superdome overstated |fecha=26 de setiembre de 2005 |editorial=Seattle Times |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> La [[Guardia Nacional de los Estaos Xuníos]] llegó a esplegar hasta 58 000 efeutivos.<ref name=guardianacional>{{cita web |url=http://www.ng.mil/news/archives/2006/08/082806-Finest_Hour.aspx |títulu=Hurricane Katrina: National Guard's Finest Hour |editorial=Guardia Nacional de los Estaos Xuníos |fecha=28 d'agostu de 2006 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.ng.mil/news/archives/2006/08/082806-Finest_Hour.aspx|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref> La gobernadora de Louisiana esclarió qu'esperaba que la so presencia acabara colos saqueos: "tienen [[Fusil M16|M16]] y tán preparaos y cargaos. Estes tropes saben cómo disparar y matar y espero que lo faigan."<ref group="Nota">Traducción del inglés: "They have M16s and are locked and loaded. These troops know how to shoot and kill and I expect they will."<ref><ref>{{cita web |url=http://www.guardian.co.uk/books/2010/mar/21/zeitoun-dave-eggers-book-review |títulu=Zeitoun by Dave Eggers |editorial=[[The Guardian]] |fecha=21 de marzu de 2010|fechaaccesu = 10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> El congresista [[William J. Jefferson]] declaró a [[ABC News]]: "hubo tiroteos, hubo ataques d'arma blanca. Pero sobre la primer selmana de setiembre, la llei y l'orde fueron gradualmente restauraos na ciudá [de Nueva Orleans]."<ref group="Nota">Traducción del inglés: "There was shooting going on. There was sniping going on. Over the first week of September, law and order were gradually restored to the city."</ref><ref>{{cita web |autor=Tapper, Jake|enllaceautor=Jake Tapper|url=http://www.abcnews.go.com/US/HurricaneKatrina/story?id=1123495&page=1 |títulu=Amid Katrina Chaos, Congressman Used National Guard to Visit Home |editorial=[[ABC News]] |fecha=13 de setiembre de 2005|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Tamién se realizaron numberosos arrestos, lo que llevó a la construcción d'una cárcel temporal na estación de tren de Nueva Orleans.<ref>{{cita web |url=http://www.komonews.com/news/archive/4163081.html |títulu=At the Train Station, New Orleans' Newest Jail is Open For Business |editorial=KOMO-TV |fecha=6 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141119182853/http://www.komonews.com/news/archive/4163081.html |fechaarchivu=2014-11-19 }}</ref> Les distintes zones qu'acoyeron abellugaos tamién vivieron problemes d'orde, yá que la metá d'ellos cuntaba con antecedentes.<ref>{{cita web |url=http://www.foxnews.com/story/0,2933,170134,00.html |títulu=Half Katrina Refugees Have Records |editorial=Fox News |fecha=22 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Esto dexóse notar especialmente en ciudaes como [[Houston]], onde la tasa d'homicidios de setiembre de 2005 a febreru de 2006 creció nun 28&nbsp;%; de los 170 homicidios rexistraos en dichu periodu, en 29 d'ellos había habitantes de Louisiana implicaos.<ref>{{cita web |url=http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=az6n8C6gsqf0 |títulu=Louisiana Gangs That Fled Katrina Heighten Houston Murder Rate |editorial=Bloomberg |fecha=3 de marzu de 2006 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:BUSHKATRINA.jpg|thumb|El presidente Bush comparez xunto col [[Secretariu de Defensa de los Estaos Xuníos|secretariu de Defensa.]] [[Donald Rumsfeld]], la [[Departamentu de Trabayu de los Estaos Xuníos|secretaria de Trabayu]] [[Elaine Chao]] y el [[Departamentu de Salú y Servicios Sociales de los Estaos Xuníos|secretariu de Salú y Servicios Sociales]] [[Mike Leavitt]] mientres una conferencia de prensa na Casa Blanca tres la devastación causada pol furacán Katrina na mariña del golfu.]] === Respuesta gubernamental === Nos Estaos Xuníos y acordies con lo establecío nel ''[[National Response Plan]]'', la repuesta y la planificación en casu de catástrofe ye principalmente responsabilidá de los gobiernos llocales. Cuando estos escosaren los sos recursos, pueden solicitar una ayuda específica adicional a los estaos vecinos y, a lo postrero al gobiernu federal. D'esta manera, esti procesu pasa primero pol [[Condaos de los Estaos Xuníos|condáu]], dempués pol [[Estáu de los Estaos Xuníos|estáu]] y finalmente llega al [[Gobiernu federal de los Estaos Xuníos|gobierno federal]]. Munchos de los problemes causaos pol Katrina tuvieron como desencadenante la desaparente planificación llevada a cabu por toos estos niveles. Coles mesmes, tamién xugó un papel esencial nel periodu post-Katrina l'Axencia Federal pa la Xestión d'Emerxencies (FEMA).<ref name="usgovwh">{{cita web|autor=Gobierno de los Estaos Xuníos|títulu=The Federal Response to Hurricane Katrina: lessons learned |añu=2006|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |url=http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/reports/katrina-lessons-learned.pdf|formatu=PDF |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090131173542/http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/reports/katrina-lessons-learned.pdf |fechaarchivu=31 de xineru de 2009}}</ref> De les 60 000 persones que quedaron atrapaes en Nueva Orleans, la Guardia Nacional rescató a más de 33 500.<ref name="GAO-06-903">{{cita llibru | autor = United States Government Accountability Office | url = http://www.gao.gov/new.items/d06903.pdf | títulu = Coast Guard: Observations on the Preparation, Response, and Recovery Missions Related to Hurricane Katrina |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 | fecha= xunetu de 2006 | formatu = PDF |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> El [[Senáu de los Estaos Xuníos]] reconoció'l llabor d'esti cuerpu<ref name="S. 246">{{cita llibru| autor = United States Congress | títulu = Senate Resolution 246: To express the sense of the Senate regarding the missions and performance of the United States Coast Guard in responding to Hurricane Katrina. | formatu = PDF | fecha = 21 de setiembre de 2005 | fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés | editorial = Government Printing Office | url = http://frwebgate.access.gpo.gov/cgi-bin/getdoc.cgi?dbname=109_cong_bills&docid=f:sr246ats.txt.pdf}}</ref> y les [[Fuercies Armaes de los Estaos Xuníos]] recibieron la ''[[Presidential Unit Citation (Estaos Xuníos)|President Unit Citation]]''.<ref>{{cita web | títulu = USCG Message Traffic: Award of the Presidential Unit Citation to the Coast Guard|fecha=25 de mayu de 2006 | fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés | url = http://www.uscg.mil/hq/cg3/cg3pcx/publications/alcoast/alcoast-317-06.asp | editorial=Guardia Costera d'Estaos Xuníos}}</ref> El [[Comandu Norte d'Estaos Xuníos]] punxo en marcha la [[Task Force|Fuercia Operacional]] Conxunta Katrina, estableciendo la so base en [[Camp Shelby]] (Mississippi) pa esplegase a partir del 31 d'agostu y col [[teniente xeneral]] del [[exércitu de los Estaos Xuníos]] [[Russel L. Honoré]] como comandante.<ref>{{cita web |url=http://www.ausa.org/webpub/DeptHome.nsf/byid/CTON-6FUPLU |títulu=Joint Task Force Katrina Begins Setting up at Camp Shelby, Miss |fecha=31 d'agostu de 2005 |editorial=Association of the United States Army |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060426194216/http://www.ausa.org/webpub/DeptHome.nsf/byid/CTON-6FUPLU |fechaarchivu=26 d'abril de 2006}}</ref> Michael Chertoff, [[Secretaría de Seguridá Nacional de los Estaos Xuníos|secretariu]] del [[Departamentu de Seguridá Nacional de los Estaos Xuníos|departamentu de Seguridá Nacional]], decidió asumir oficialmente les operaciones federal, estatal y local el 30 d'agostu de 2005, en virtú del ''National Response Plan''.<ref name="usgovwh" /> A principios de setiembre, el Congresu autorizó una ayudái total pa les víctimes de 62,3 millardos de dólares.<ref>{{cita web |autor=Baker, Peter; Goldstein, Amy |url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/09/08/AR2005090801081.html |títulu=Congress Approves $51.8 Billion For Victims |editorial=[[Washington Post]] |fecha=9 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés }}</ref> Amás, el presidente Bush cuntó cola ayuda de los expresidentes [[Bill Clinton]] y [[George H. W. Bush]] pa recaldar donaciones,<ref>{{cita web |autor=Bush, George W. |url=http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2005/09/20050901-3.html |títulu=President Asks Bush and Clinton to Assist in Hurricane Relief |editorial=Serviciu de Prensa de la Casa Blanca |fecha= 1 de setiembre de 2005|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> como yá lo fixeron dempués del [[Terremotu del océanu Índicu de 2004|terremotu y maremotu del océanu Índicu de 2004]].<ref>{{cita web |url=http://articles.cnn.com/2005-01-03/us/tsunami.presidents_1_tsunami-victims-presidents-clinton?_s=PM:US |títulu=Ex-presidents launch private aid effort |editorial=CNN |fecha=4 de xineru de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://articles.cnn.com/2005-01-03/us/tsunami.presidents_1_tsunami-victims-presidents-clinton?_s=PM:US|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref> Tamién s'ordenar que les banderes americanes ondearan a mediu estil dende'l 4 al 20 de setiembre de 2005 n'alcordanza de les víctimes.<ref>{{cita web|url=http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2005/09/20050904-2.html |títulu=Proclamation by the President: Honoring the Memory of the Victims of Hurricane Katrina |editorial=Serviciu de Prensa de la Casa Blanca |fecha=4 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> La FEMA procuró agospiamientu temporal (ayudes pal arriendu, tráilers, etc.) a 700 000 movíos pol Katrina. Sicasí, namái un quintu de los pidimientos de tráilers na parroquia d'Orleans fueron atendíes, lo que causó serios problemes de habitabilidad na ciudá.<ref>{{cita web |url=http://www.commondreams.org/headlines06/0701-09.htm |títulu=Hurricane Katrina Victims Return, But to What? |editorial=[[Inter Press Service]] |fecha=1 de xunetu de 2006 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.commondreams.org/headlines06/0701-09.htm|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref> Per otru llau, la FEMA tamién asumió los gastos d'agospéu n'hoteles de 12 000 families hasta'l 7 de febreru de 2006, quien a partir d'entós tuvieron que pidir ayudes de tipu federal, pero nun cuntaron cola asistencia direuta de la FEMA.<ref>{{cita web |autor=Foster, Mary |url=http://www.cbsnews.com/stories/2006/02/13/katrina/main1311616.shtml |títulu=Judge: FEMA Off Hook For Hotel Costs |editorial=[[CBS News]] |fecha=13 de febreru de 2006|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> En 2010, cinco años dempués del pasu del furacán, inda 260 families vivíen en tráilers proporcionaos pola FEMA en Louisiana y Mississippi.<ref>{{cita web|url=http://www.wlox.com/Global/story.asp?S=12230906|títulu=Hancock Co. woman struggles to get out of FEMA trailer|autor=Al Showers|editorial=WLOX Channel 13|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120228204125/http://www.wlox.com/Global/story.asp?S=12230906|fechaarchivu=2012-02-28}}</ref> Fuercies de seguridá y axencies d'otres xurisdicciones d'Estaos Xuníos emprestaron asistencia a Louisiana y Nueva Orleans nes selmanes posteriores al desastre. Dalgunes d'estes axencies veníen de llugares tan alloñaos como [[California]], [[Michigan]], [[Nueva York]] o [[Washington (estáu)|Washington]].<ref>{{cita web |url=http://www.crisisclinic.org/Katrina_Aid_Today_Agencies_Master_List.pdf |títulu=Katrina Aid Today Agencies |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.crisisclinic.org/Katrina_Aid_Today_Agencies_Master_List.pdf|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref> Esta ayuda foi bien recibida poles autoridaes de Louisiana, onde ente les files de los sos cuerpos de seguridá taben viviéndose situaciones de galdidura y d'abandonu de los sos puestos de trabayu.<ref>{{cita web |url=http://www.nytimes.com/2005/09/04/national/nationalspecial/04police.html?_r=1&ei=5090&en=8bf8550c348bbc33&ex=1283486400&partner=rssuserland&emc=rss&pagewanted=print |títulu=Law Officers, Overwhelmed, Are Quitting the Force |fecha=4 de setiembre de 2005 |editorial=The New York Times |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> === Crítiques al gobiernu === [[Ficheru:BUSHJACKET.jpg|thumb|300px|El presidente Bush esamina les árees anubiertes dende'l [[Air Force One]].]] Les crítiques a l'actuación del gobierno frente al furacán Katrina consistieron primeramente na falta de lideralgu p'aunir esfuercios pa lluchar contra'l furacán y les sos remortines. Darréu, estes crítiques centrar na tardida reaición al hinchente de Nueva Orleans.<ref name=newzealand>{{cita web |url=http://tvnz.co.nz/view/page/425822/609550 |títulu="Katrinagate" fury spreads to US media |editorial=[[Television New Zealand]] |fecha=7 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> La crisis política foi de tal calibre que s'acuñó una nueva pallabra: ''Katrinagate'', neoloxismu que aportó a unu de los candidatos a "pallabra del añu 2005".<ref>{{cita web |autor=Clark, Heather |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060325135124/http://abcnews.go.com/US/wireStory?id=1480616 |títulu=Linguists Vote 'Truthiness' Word of 2005 |editorial=ABC News |fecha=6 de xineru de 2006 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |fechaarchivu=26 de marzu de 2006 |url=http://abcnews.go.com/US/wireStory?id=1480616}}</ref> El presidente Bush atopar de vacaciones en [[Texas]] cuando'l furacán Katrina afectó al sureste d'Estaos Xuníos y nun tornó a [[Washington D. C.]] hasta dos díes depués de que'l furacán tocara tierra, lo que-y valió delles crítiques.<ref>{{cita web |autor=Bumiller, Elisabeth |url=http://www.iht.com/articles/2005/09/01/news/prexy.php |títulu=Bush criticized over storm response |editorial=The New York Times |fecha=2 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.iht.com/articles/2005/09/01/news/prexy.php|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref> Nel so viaxe de vuelta a la capital, Bush sobrevoló nel [[Air Force One]] la zones afaraes de Louisiana y Mississippi. Nuna declaración so tres la catástrofe, declaró que "naide podría predicir el desastre". Sicasí, darréu, peneróse un videu que demostraba que'l presidente fuera alvertíu de que los diques de Nueva Orleans podríen trate superaos pola fuercia del Katrina.<ref>{{cita web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4765058.stm |títulu=Videu shows Bush Katrina warning |editorial=BBC |fecha=2 de marzu de 2006 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Fuertemente criticada foi l'actuación de l'Axencia Federal pa la Xestión d'Emerxencies (FEMA) a la que s'acusó de responder a la catástrofe de forma lenta y pocu efeutiva.<ref>{{cita web |url=http://articles.cnn.com/2006-04-14/politics/fema.ig_1_fema-s-katrina-national-response-plan-xeneral-richard-l-skinner?_s=PM:POLITICS |títulu=Report: Criticism of FEMA's Katrina response deserved |fecha=14 d'abril de 2006 |editorial=CNN |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://articles.cnn.com/2006-04-14/politics/fema.ig_1_fema-s-katrina-national-response-plan-xeneral-richard-l-skinner?_s=PM:POLITICS|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref> Acordies coles lleis federales, el presidente Bush encargó al secretariu de Seguridá Nacional, Michael Chertoff, coordinar la respuesta federal a la catástrofe. Chertoff designó a [[Michael D. Brown]], direutor de la FEMA, como oficial federal principal pa dirixir l'esplegue y coordinación de toles midíes de recuperación federales na rexón de la mariña del golfu. Brown afirmó que la gobernadora Blanco amosóse ronciega a los sos esfuercios, lo cual negó ésta más tarde.<ref name=femanytimes>{{cita web |url=http://www.nytimes.com/2005/09/15/national/nationalspecial/15brown.html?_r=1&pagewanted=all |títulu=Ex-FEMA Chief Tells of Frustration and Chaos |editorial=The New York Times |fecha=14 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Pocos díes más tarde, Brown foi destituyíu per Washington y sustituyíu pol vicealmirante [[Thad W. Allen]] como xefe de les operaciones d'ayuda.<ref>{{cita web |url=http://articles.cnn.com/2005-09-09/politics/katrina.washington_1_fema-federal-emergency-management-agency-security-secretary-michael-chertoff?_s=PM:POLITICS |títulu=Admiral takes over Katrina relief |editorial=CNN |fecha=9 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://articles.cnn.com/2005-09-09/politics/katrina.washington_1_fema-federal-emergency-management-agency-security-secretary-michael-chertoff?_s=PM:POLITICS|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref> Trés díes depués, Michael D. Brown dimitió como direutor de la FEMA.<ref name=dimision>{{cita web |url=http://msnbc.msn.com/id/9315184/#.UB5nOk0aPFI |títulu=Bush chooses new FEMA direutor |editorial=NBC News |fecha=13 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> El [[26 de setiembre]] de 2005, l'exdireutor de la FEMA, Michael Brown, testificó ante una subcomisión del [[Congresu d'Estaos Xuníos]] alrodiu de l'actuación de dicha axencia. Mientres esta vista, el congresista [[Stephen Buyer]] preguntó por qué la declaración del estáu d'emerxencia emitida pol presidente Bush el 27 d'agostu nun incluyera les parroquies costeres d'Orleans, [[Parroquia de Jefferson|Jefferson]] y [[Parroquia de Plaquemines|Plaquemines]].<ref>{{cita noticia | url = http://www.nytimes.com/2005/09/27/national/nationalspecial/27text-brown.html?ei=5070&en=eda6637y28de37c1&ex=1188792000&pagewanted=all | títulu = Former FEMA Direutor Testifies Before Congress | fecha=27 de setiembre de 2005 | fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 | editorial = nytimes.com |idioma=inglés}}</ref><ref group="Nota">Ello ye que la declaración nun incluyía nenguna de les parroquies costeres de Louisiana, ente que los condaos costeros sí que fueron incluyíos nes declaraciones de Mississippi.</ref><ref>{{cita web |autor=Bush, George W. |url=http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2005/08/20050828.html |títulu=Statement on Federal Emergency Assistance for Mississippi |editorial=Casa Blanca |fecha= 28 d'agostu de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> y Alabama.<ref>{{cita web |autor=Bush, George W. |url=http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2005/08/20050828-3.html |títulu=Statement on Federal Emergency Assistance for Alabama |editorial=White House |fecha= 28 d'agostu de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Brown declaró qu'esto se debió a que la gobernadora [[Kathleen Blanco|Blanco]] nun incluyera eses parroquies nel so pidimientu d'ayuda inicial, una decisión qu'él atopó "sorprendente". Tres la vista, Blanco publicó una copia del pidimientu d'ayuda, que demostraba que riquiera asistencia pa "toles parroquies del sureste incluyendo la ciudá de Nueva Orleans", nomando amás específicamente catorce parroquies, ente elles les de Jefferson, Orleans y Plaquemines.<ref>{{cita web|autor=Kathleen Blanco|url=http://jjic.gov.state.la.us/Disaster%20Relief%20Request.pdf |títulu=Governor Blanco asks President to Declare an Emergency for the State of Louisiana due to Hurricane Katrina |fecha=28 d'agostu de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |editorial=Government of the State of Louisiana |idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://jjic.gov.state.la.us/Disaster%20Relief%20Request.pdf|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref> En [[2007]], Brown declaró nuna conferencia ante un grupu d'estudiantes que la política xugara un importante papel en tomar de decisiones mientres la crisis del Katrina. Brown sostenía que dende la Casa Blanca quixo federalizase el casu de Louisiana (pa descargar la responsabilidá sobre la gobernadora [[Kathleen Blanco]], que yera demócrata), pero non el de Mississippi (onde'l gobernador, [[Haley Barbour]], yera republicanu). Blanco reaccionó rápido ante estes declaraciones y acusó de tal actitú a [[Karl Rove]]. La Casa Blanca respondió que tales afirmaciones yeren falses, pero darréu Brown reafitar no dicho.<ref>{{cita web |autor=Toosi, Nahal |url=http://www.insurancejournal.com/news/national/2007/01/23/76108.htm |títulu=Brown: Politics played role in Katrina |editorial=[[The Associated Press]] |fecha=20 de xineru de 2007 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Mientres ''A Concert for Hurricane Relief'', un conciertu benéficu emitíu por NBC, el raperu [[Kanye West]] salir del guión y criticó duramente l'actuación del gobiernu, llegando a dicir que "George Bush nun s'esmolez pola xente negra." Anque esti comentariu foi esaniciáu na emisión del conciertu na mariña oeste, sí que foi emitíu na mariña este, yá que ellí víase en direutu.<ref>{{cita web|apellíu=de Moraes|nome=Llisa|títulu=Kanye West's Torrent of Criticism, Live on NBC|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/09/03/AR2005090300165.html|editorial=The Washington Post|fecha=3 de setiembre de 2005|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Bush calificó darréu a esta acusación de West como'l peor momentu de la so presidencia, sintiendo que foi inxustamente acusáu de racismu.<ref>{{cita web|apellíu=Chapell|nome=Bill|títulu=Bush Says Kanye West's Attack Was Low Point Of His Presidency; West Agrees|url=http://www.npr.orgblogsthetwo-way/2010/11/03/131052717/bush-says-kanye-west-s-attack-was-low-point-of-his-presidency|editorial=NPR|fecha=3 de payares de 2010|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012|idioma=inglés}}</ref> El reverendu [[Jesse Jackson]] tamién sostuvo que'l [[racismu]] xugó un papel esencial na lenta respuesta al desastre<ref>{{cita web|url=http://www.cbsnews.com/stories/2005/09/04/sunday/main814720.shtml|títulu=What If They Were White?|apellíu=Giles|nome=Nancy|fecha=4 d'ochobre de 2005|obra=CBS News Sunday Morning|editorial=CBS News|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> y [[Andrew Young]], exalcalde d'[[Atlanta]] y antiguu embaxador ante les [[Naciones Xuníes]], afirmó nunes declaraciones que sí que podía haber daqué de verdá en tales acusaciones, pero que nun creía que'l factor racial fuera decisivu.<ref>{{cita web |autor=Purdum, Todd S. |url=http://www.nytimes.com/2005/09/03/national/nationalspecial/03voices.html?ex=1283400000&en=aa8fe67000016b3d&ei=5090&partner=rssuserland&emc=rss |títulu=Across U.S., Outrage at Response |editorial= The New York Times |fecha=3 de setiembre de 2005|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Tamién hubo crítiques nel planu internacional. El [[vizprimer ministru del Reinu Xuníu]], [[John Prescott]], rellacionó'l [[calentamientu global]] col Katrina, criticando l'actitú d'Estaos Xuníos ante'l [[protocolu de Kioto]]: "El tarrecible hinchente de Nueva Orleans avéranos a les esmoliciones de líderes de países como les [[Maldives]], que les sos naciones tán en riesgu de sumir dafechu. Estaos Xuníos amosóse ronciegu frente al protocolu de Kioto, lo que consideró una equivocación."<ref group="Nota">Traducción del inglés: "The horrific flood of New Orleans brings home to us the concern of leaders of countries like the Maldives, whose nations are at risk of disappearing completely. There has been resistance by the US government to Kyoto - which I believe is wrong."</ref><ref>{{cita web |url=http://observer.guardian.co.uk/international/story/0,6903,1567318,00.html?gusrc=rss |títulu=Prescott links global warming to Katrina |editorial=[[The Guardian]] |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> El [[Diariu del Pueblu]], periódicu oficial del [[Partíu Comunista de China]], criticó la xestión de la crisis per parte del presidente Bush, calificando a la lenta reaición frente a la catástrofe como "desdexosu" y comparando a Nueva Orleans con [[Bagdag]].<ref>{{cita web |url= |títulu= |fecha=8 de setiembre de 2005 |editorial=[[Agence France-Presse]] |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Una encuesta d'[[ABC News]] publicada'l 12 de setiembre de 2005 amosaba que consideraben más culpables de la magnitú del desastre a los gobiernos estatal y local (75&nbsp;%) que al gobiernu federal (67&nbsp;%), siendo un 44&nbsp;% quien consideraben que'l problema aniciara nel lideralgu de Bush.<ref name="abcnewspoll">{{cita web |autor=Langer, Gary |url=http://abcnews.go.com/US/HurricaneKatrina/story?id=1094262&page=1 |títulu=Poll: Bush Not Taking Brunt of Katrina Criticism |editorial=ABC News |fecha=12 de setiembre de 2005|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Otra encuesta de [[CNN]]/[[USA Today]]/[[The Gallup Organization|Gallup]] señalaba que nun esistía consensu en redol a quien yera'l responsable de los problemes asocedíos en Nueva Orleans una vegada hubo pasáu'l furacán: el 13&nbsp;% achacar a Bush, el 18&nbsp;% a les axencies federales, el 25&nbsp;% a les autoridaes estatal y local y el 38&nbsp;% consideraba que nun había responsable dalgunu.<ref name="cnnpoll">{{cita web |url=http://edition.cnn.com/2005/US/09/07/katrina.poll/ |títulu=Poll: Most Americans believe New Orleans will never recover |editorial=CNN |fecha=8 de setiembre de 2005|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Al respective de la reaición del presidente Bush, la encuesta d'ACB News recoyía un 46&nbsp;% d'aprobación frente a un 47&nbsp;% de desaprobación. Estos porcentaxes sufríen grandes variaciones si estremar ente [[Partíu Demócrata de los Estaos Xuníos|demócrates]] (17-71&nbsp;%), independientes (44-48&nbsp;%) y [[Partíu Republicanu de los Estaos Xuníos|republicanos]] (74-22&nbsp;%).<ref name="abcnewspoll" /> === Reaición internacional === [[Ficheru:US Navy 050904-N-4374S-004 Crew members of a German Air Force A-310 aircraft offload Meals Ready-to-Eat (MRE) on board Naval Air Station Pensacola, Fla., in support of Hurricane Katrina relief efforts.jpg|thumb|300px| Descarguen l'ayuda ufiertada por [[Alemaña]] y tresportada pola [[Luftwaffe]].]] Alredor de setenta países unviaron donaciones o otres ayudes. Ye de destacar que [[Cuba]] y [[Venezuela]] (dambos consideraos como países contrarios per Estaos Xuníos) fueron los primeros países n'ufiertar ayuda, comprometiendo más d'un millón de dólares, dellos hospitales móviles, plantes de depuración, comida, agua embotellada, 1100 médicos y 26,4 tonelaes de medicines, anque esta ayuda foi refugada pol gobiernu d'Estaos Xuníos.<ref>{{cita web |url= http://english.aljazeera.net/English/archive/archive?ArchiveId=14771 |fechaarchivu=14 de xunu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080614224742/http://english.aljazeera.net/English/archive/archive?ArchiveId=14771 |títulu=Venezuela y Cuba ufierten ayuda a EE.XX. editorial=Al Jazeera |fecha=7 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080616014353/http://www.pww.org/article/view/7693/1/285/ |títulu=From abroad, offers of aid for Katrina victims |editorial=[[People's Weekly World]] |fecha=10 de setiembre de 2005|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |url=http://www.pww.org/article/view/7693/1/285/ |fechaarchivu=1 de xunu de 2008}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.usatoday.com/news/world/2005-09-02-katrinaworldhelps_x.htm |títulu=France, Cuba, Venezuela among those offering aid |editorial=[[USA Today]] |fecha=2 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Kuwait comprometió la cantidá más grande (500 millones de [[dólar d'Estaos Xuníos|dólares]]);<ref>{{cita web |url=http://www.opec.org/opec_web/en/press_room/1029.htm |títulu=OPEC Member Country Kuwait pledges US $500m aid package to USA, in wake of Hurricane Katrina |fecha=4 de setiembre de 2005 |editorial=[[OPEP]] |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> otres grandes donaciones fueron ufiertaes por [[Qatar]] y [[Emiratos Árabes Xuníos]] (100 millones cada unu),<ref>{{cita web |url=http://www.foxnews.com/story/0,2933,185884,00.html |títulu=Emirates Gave $100M in Aid for Katrina |fecha=23 de febreru de 2006 |editorial= FOX News |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref><ref name=paisa>{{cita web |url=http://edition.cnn.com/2005/US/09/03/katrina.world.aid/index.html |títulu=Qatar offers $100m to relief fund |editorial=CNN |fecha=4 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> [[Corea del Sur]] (30 millones),<ref name=pais /> [[Australia]] (7,6 millones),<ref name=paisa /> la [[India]], [[China]] (dambos 5 millones),<ref name=pais /> [[Taiwán]] (3 millones),<ref name=paisa /> [[Nueva Zelanda]] (2 millones),<ref>{{cita web|url=http://www.scoop.co.nz/stories/PA0509/S00159.htm |títulu=Scoop: Further NZ assistance in wake of Hurricane Katrina |editorial=Scoop.co.nz |autor=Nota de prensa: Gobiernu de Nueva Zelanda |fecha=6 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> [[Paquistán]] (1,5 millones),<ref>{{cita web |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071222192047/http://usembassy.state.gov/pakistan/h05090802.html |url=http://usembassy.state.gov/pakistan/h05090802.html |títulu=U.S. Grateful for Pakistan's Assistance for Hurricane Katrina Victims |editorial=Embaxada d'Estaos Xuníos |fecha=8 de setiembre de 2005|fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |url=http://usembassy.state.gov/pakistan/h05090802.html |fechaarchivu=22 d'avientu de 2007}}</ref> y [[Méxicu]] y [[Bangladex]] (un millón).<ref name=pais>{{cita web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4215820.stm |títulu=Asian nations offer U.S. assistance |editorial=BBC News |fecha=7 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> El Gobiernu de [[Méxicu]] unvió 1 millón de dólares al traviés de la Cruz Roja Mexicana la cual recaldó'l millón adicional, amás con 200 tonelaes de comida que fueron llevaos en 5 aviones de la Fuercia Aérea Mexicana'l 1 de setiembre, la Base Kelly de la Fuercia Aérea ('''Kelly Air Force Base''') en [[San Antonio (Texas)|San Antonio]], [[Texas]] recibió siquier a 196 miembros del exércitu, 14 camiones cisterna con agua, una unidá d'atención médica, 45 vehículos militares y más de 250 tonelaes de comida, agua embotellada y provisiones médiques. El gobiernu d'Estaos Xuníos pidió ayuda a la [[Xunión Europea]] y a la [[OTAN]]. Otres [[organización internacional|organizaciones internacionales]] qu'ufiertaron el so sofitu fueron la [[Organización d'Estaos Americanos]] y la [[Organización de les Naciones Xuníes]]. Hai de solliñar tamién l'ayuda ufiertada per países como [[Sri Lanka]], [[Tailandia]], [[Indonesia]] o la [[India]], que pocos meses antes habíense vistu afeutaos pol devastador maremotu d'avientu de 2004.<ref>{{cita web |url=http://edition.cnn.com/2005/US/09/04/katrina.world.aid/ |títulu=U.S. receives aid offers from around the world |editorial=CNN |fecha=4 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> En total ufiertáronse 854 millones de dólares, de los que namái s'usaron 40 (menos del 5&nbsp;%). Amás, la mayor parte de l'ayuda ufiertada pelos distintos países nun resultó finalmente recoyida. Ello ye que Estaos Xuníos tornó 54 de les 77 ufiertes que recibió, incluyendo les de trés de los sos más cercanos aliaos: [[Reinu Xuníu]], [[Canadá]] ya [[Israel]].<ref>{{cita web |url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/04/28/AR2007042801113_pf.html |títulu=Most Katrina Aid From Overseas Went Unclaimed |editorial=[[The Washington Post]] |fecha=29 d'abril de 2007 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> === Reaición de les ONG === L'actuación de les [[Organización non gubernamental|ONG]] ante'l furacán Katrina, ente otros, demostró que tales instituciones xueguen un papel capital na recuperación de la zona afeutada. Sicasí, la esperiencia tamién demostró que pa maximizar la eficiencia del so cometíu tendríen d'atopase meyor integraes nel esquema de respuesta a la catástrofe, cosa que nun asocedía coles polítiques d'entós (''Stafford Act'').<ref>{{cita web |url=http://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/occasional_papers/2009/RAND_OP277.pdf |títulu=The role of nongovernmental Organizations in long-Term Human recovery after Disaster. Reflections From Louisiana Four Years after Hurricane Katrina |autor=Anita Chandra y Joie Acosta |añu=2009 |editorial= Corporación [[RAND]] |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Les operaciones esplegaes pola [[Cruz Roja Americana]] fueron l'esfuerciu más grande que llevara a cabu hasta entós en tola so historia, superando a les esplegaes pal [[terremotu de San Francisco de 1906]], la [[gripe español]] o los [[atentaos del 11 de setiembre de 2001]]. Primero que el furacán recalara na mariña, la Cruz Roja montó campamentos pa refuxaos na mariña del golfu y esplegó al so personal por que tuviera preparáu pa dar una respuesta rápida a los efeutos del Katrina. Darréu, los capítulos de la Cruz Roja nos distintos estaos fueron faciéndose cargu de refuxaos. Esta organización tamién collaboró nel periodu post-Katrina cola [[convención Bautista del Sur]].<ref>{{cita web |url=http://www.redcross.org/www-files/Documents/GovernmentRelations/file_cont5489_lang0_2022.pdf |títulu=Statement by Joseph C. Becker, Senior Vice President for Response and Preparedness - American Red Cross |editorial=[[Cruz Roja Americana]] |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100114020447/http://www.redcross.org/www-files/Documents/GovernmentRelations/file_cont5489_lang0_2022.pdf |fechaarchivu=2010-01-14 }}</ref> Tamién xugó un papel bien importante'l [[Amateur Radio Emergency Service]], yá que coles comunicaciones convencionales cayíes, foi quien ayudó a coordinar a los distintos equipos de rescate y recuperación.<ref>{{cita web |url=http://www.msnbc.msn.com/id/9228945/ns/technology_and_science-wireless/t/ham-radio-operators-rescue-after-katrina/#.UCGQOE0aPFI |títulu=Ham radiu operators to the rescue after Katrina |editorial=NBC |fecha=6 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Al añu de la catástrofe, [[Oxfam]] acusó al gobiernu d'Estaos Xuníos d'abandonar a los damnificados del Katrina ya incumplir les sos promeses, cuantimás nes temes rellacionaes cola vivienda.<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundo/2006/08/23/solidaridad/1156331392.html |títulu=Oxfam América asegura que EE. XX. abandonó a los damnificados pol furacán 'Katrina' |editorial=[[El Mundo (España)|El Mundo]] |fecha=25 d'agostu de 2006 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012}}</ref> === Medios de comunicación === [[Ficheru:US Navy 050831-N-3725R-007 Commander, Second Fleet, Vice Adm. Mark Fitzgerald talks with WTKR Channel 3 reporter Stacy Davis during a press conference.jpg|thumb|300px|Periodistes del WTKR Channel 3 entrevisten al comandante Mark Fitzgerald xusto primero que tres buques partan dende [[Norfolk (Virxinia)]] escontra la mariña del golfu pa participar na recuperación de la zona.]] El papel de los [[medios de comunicación]] a la de cubrir la catástrofe nun tuvo exentu de discutiniu. Acusar a la prensa de cayer nel [[prensa mariella|amarrillismo]], yá que se fixo ecu de noticies que más tarde fueron desmentíes y que daben la imaxe d'una Nueva Orleans sumida nun caos absolutu, especialmente nel casu de la Superdome. Per otru llau, tamién s'acusó a la prensa d'actuar con un marcáu calter racista, yá que nos pies de semeya de distintes fotografíes, ente que la xente blanco buscaba cebera, la xente negro escalaba tiendes.<ref>{{cita web |url=http://www.columbia.edu/~nt2334/Sommers2006HurricaneKatrina.pdf |títulu=Race and Media Coverage of Hurricane Katrina: Analysis, Implications, and Future Research Questions |añu=2006 |autor=Samuel R. Sommers,Evan P. Apfelbaum, Kristin N. Dukes, Negin Toosi, y Elsie J. Wang |editorial=[[Universidá de Columbia]] |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.columbia.edu/~nt2334/Sommers2006HurricaneKatrina.pdf|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref> El Katrina tamién provocó que'l periodismu al traviés d'[[Internet]] va cobrar un mayor protagonismu. La web NOLA.com, afiliada a [[The Times-Picayune]] (periódicu publicáu en Nueva Orleans), recibió en [[2006]] el [[premiu Pulitzer]] na seición de ''[[Premiu Pulitzer: Reportaxes de Noticies d'Última Hora|Noticies d'última hora]]'' y na de ''[[Premiu Pulitzer: Serviciu Públicu|Serviciu Públicu]]'', compartiéndolo nesti postreru estremáu col [[Sun Herald]] de [[Biloxi (Mississippi)|Biloxi]].<ref>{{cita web |url=http://www.pulitzer.org/year/2006/breaking-news-reporting/ |títulu=Breaking News Reporting |editorial=[[Premiu Pulitzer]] |añu=2006 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080628201003/http://www.pulitzer.org/year/2006/breaking-news-reporting/ |fechaarchivu=28 de xunu de 2008 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://pulitzer.org/year/2006/public-service/ |títulu=Public Service |editorial=[[Premiu Pulitzer]] |añu= 2006 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060708033740/http://pulitzer.org/year/2006/public-service/ |fechaarchivu=8 de xunetu de 2006 }}</ref> La publicación del Times-Picayune llevar a cabu mientres díes de forma esclusiva al traviés de NOLA.com, una y bones los periódicos en papel nun podíen ser impresos nin distribuyíos. El protagonismu d'esta páxina anicia en qu'al empar de cubrir una función informativa, tamién tuvo un importante papel nos llabores de rescate, una y bones les víctimes de la catástrofe faíen llegar por [[Serviciu de mensaxes curtios|SMS]] el so allugamientu a los sos familiares y estos ciscaben auxiliu a los servicios de rescate al traviés de comentarios en dicha [[páxina web]].<ref>{{cita web |url=http://www.ojr.org/ojr/stories/050913glaser/ |títulu=NOLA.com blogues and forums help save lives after Katrina |editorial=ojr.org |fecha=13 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés }}</ref> Foi precisamente en 2006 cuando decidió abrir al periodismu al traviés d'Internet toles posibles categoríes de los premios Pulitzer, dada la so creciente importancia.<ref>{{cita web |url=http://pulitzer.org/resources/steigerspeech.html |títulu=Remarks at Pulitzer Prize luncheon |editorial=[[Premiu Pulitzer]] |añu=2006 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060706085721/http://pulitzer.org/resources/steigerspeech.html |fechaarchivu=6 de xunetu de 2006 }}</ref> Ye tamién necesariu precisar que la devastación causada pol Katrina nun foi la única torga por que los medios de comunicación desenvolvieren afechiscamente'l so llabor: en cuanto l'exércitu d'Estaos Xuníos tomó'l control de la ciudá, estableciéronse restricciones a los medios. El 9 de setiembre, el teniente xeneral [[Russel L. Honoré]], comandante de la Fuercia Operacional Conxunta Katrina, anunció que los periodistes nun tendríen accesu a los esfuercios de recuperación de cadabres.<ref name=CNNban>{{cita web |url=http://edition.cnn.com/2005/LAW/09/10/katrina.media/ |títulu=U.S. won't ban media from New Orleans searches |fecha=11 de setiembre de 2005 |editorial=CNN |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés }}</ref> Ello ye que diversos periodistes tuvieron que trepar coles fuercies de seguridá, llegando a situaciones nes que s'amenació a los periodistes con armes de fueu.<ref name=periodismu>{{cita web |url=http://www.nppa.org/news_and_events/news/2005/09/hurricane2.html |títulu=Photojournalists Covering Katrina Fall Victim To Growing Violence, Chaos |fecha=8 de setiembre de 2005 |editorial=National Press Photographers Association |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.nppa.org/news_and_events/news/2005/09/hurricane2.html|fechaarchivu=2 d'avientu de 2015}}</ref> Sicasí, la [[CNN]] presentó una demanda y consiguió qu'esta prohibición fuera llevantada provisionalmente. A otru día, el voceru Christian Y. deGraff confirmó que'l gobiernu nun impondría d'equí p'arriba nenguna prohibición al trabayu de los periodistes.<ref name=CNNban /> Sicasí, los equipos de los medios de comunicación siguieron enfrentándose a dificultaes por cuenta de la violencia esistente en Nueva Orleans aquellos díes, polo que munchos d'ellos viéronse obligaos a contratar [[seguridá privada]].<ref name=periodismu /> === Analís del colapsu de los diques === [[Ficheru:Hurricane Katrina Eye viewed from Hurricane Hunter.jpg|thumb|300px|Vista del güeyu del furacán Katrina.]] Nos trabayos de reconstrucción de los diques de Nueva Orleans, poques selmanes dempués de la catástrofe, los investigadores yá apuntaron que'l colapsu de los diques de la ciudá habíase por cuenta de fallos de diseñu estructurales y non namái a la roxura de lo temporal. Esto encareció significativamente los trabayos pa devolver a Nueva Orleans a la normalidá.<ref>{{cita web |url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/10/23/AR2005102301200_pf.html |títulu=Investigators Link Levee Failures to Design Flaws |fecha=24 d'ochobre de 2005 |editorial=The Washington Post |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> El 5 d'abril de 2006, el [[teniente xeneral]] [[Carl A. Strock]], [[xefe d'inxenieros del Exércitu de los Estaos Xuníos]], testificó ante'l subcomité d'Enerxía y Agua del Senáu: "Concluyimos agora qu'había problemes col diseñu estructural [de los diques]". Tamién declaró que'l [[Cuerpu d'Inxenieros del Exércitu de los Estaos Xuníos|Cuerpu d'Inxenieros del Exércitu]] nun foi consciente d'esto antes de l'apaición del Katrina. Sicasí, investigadores de la [[National Science Foundation]] desmintieron esto al sostener que nun estudiu de 1986 del propiu cuerpu afirmábase que'l diseñu de los diques podía derivar en problemes.<ref>{{cita web |url=http://www.nola.com/frontpage/t-p/index.ssf?/base/news-5/1144306231230500.xml |títulu=Corps chief admits to 'design failure' |fecha=6 d'abril de 2006 |editorial=The Times-Picayune |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070930185042/http://www.nola.com/frontpage/t-p/index.ssf?/base/news-5/1144306231230500.xml |fechaarchivu=3 de setiembre de 2009 }}</ref> Nun informe de xunu de [[2007]] realizáu pola [[Sociedá d'Inxenieros Civiles d'Estaos Xuníos]] analizáronse distintos factores que contribuyeren al colapsu de los diques de Nueva Orleans. Consideróse que'l riesgu de vivir na ciudá, que devasaba los estragales consideraos llendes, nun yera afechiscamente conocíu polos sos habitantes; que'l sistema de proteición frente a furacanes nun fuera afechiscamente diseñáu; que munchos de los diques nun cuntaben col abondu altor; que nenguna alministración fixo cargu de los diques y el so caltenimientu; y que'l modelu pal so financiamientu fallara.<ref name="ASCE HKERP report" /> El [[Cuerpu d'Inxenieros del Exércitu de los Estaos Xuníos]], que diseñó y construyó'l sistema de diques, en virtú de la ''Flood Control Act'' de [[1965]],<ref>{{cita web |url=http://www.nytimes.com/2006/05/30/science/30storm.html |títulu=An Autopsy of Katrina: Four Storms, Not Just One |fecha=30 de mayu de 2006 |editorial=The New York Times |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés }}</ref> foi atopáu responsable del fallu de los diques y de los hinchentes en xineru de 2008.<ref name=xuiciu /> == Reconstrucción == El furacán Katrina afaró la ciudá de Nueva Orleans y el so área metropolitana. La ciudá quedó anubierta nun 80&nbsp;% y sufrió importantes daños materiales y económicos. El 30&nbsp;% de los sos habitantes yá vivíen per debaxo del [[estragal de probeza]],<ref name=nbcrecovery>{{cita web |url=http://www.msnbc.msn.com/id/9163091/ns/nbcnightlynews/t/katrina-exposes-new-orleans-deep-poverty/#.UCT9uJ0aPFI |títulu=Katrina exposes New Orleans' deep poverty |fecha=1 de setiembre de 2005 |editorial=NBC |fechaaccesu= 10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> pero'l pasu del Katrina amontó estos índices, que cinco años dempués inda nun volvieren a los niveles anteriores a la catástrofe pese al esfuerciu de reconstrucción.<ref name=elperiodicorec>{{cita web |url=http://www.elperiodico.com/es/noticias/internacional/20100830/nueva-orleans-sigue-cutida-por-katrina-cinco-ano-despues/457003.shtml |títulu=Nueva Orleans sigue cutida pol 'Katrina' cinco años dempués |fecha=30 d'agostu de 2010 |editorial=[[El Periódico de Catalunya|El Periódico]] |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 }}</ref> Al pie de los esfuercios pola rehabilitación de les viviendes, el principal esfuerciu pa la recuperación de Nueva Orleans centrar na reconstrucción de los [[dique]]s, que empezó en 2006 y terminó en 2012 y que'l so costu final foi de 14,5 millardos de dólares d'Estaos Xuníos. Kevin G. Wagner, unu de los inxenieros responsables del proyeutu, declaró qu'anque se trataba d'una obra que de normal tardaría décades en llevase a cabu, los plazos encurtiárense por que la ciudá pudiera tar protexida.<ref name=elpaisrec>{{cita web |url=http://sociedad.elpais.com/sociedad/2012/06/15/actualidad/1339792977_518506.html |títulu=Nueva Orleans blindar con un dique de 215 quilómetros |fecha=15 de xunu de 2012 |editorial=[[El País]] |fechaaccesu= 10 d'agostu de 2012 }}</ref> Esti nuevu sistema de diques da una proteición que fai frente a nubes del tipu "una cada cien años", que foi l'estándar autorizáu pol [[Congresu de los Estaos Xuníos|Congresu]]. Sicasí, diverses autoridaes de Nueva Orleans consideraben esta proteición insuficiente, una y bones la ciudá fixo frente a delles nubes más fuertes (de fechu el Katrina ye una nube del tipu "una de cada cuatrocientos años") y previóse qu'esto vaya n'aumentu pola mor del [[cambéu climáticu]].<ref name=nytimesrec>{{cita web |url=http://www.nytimes.com/2012/06/15/us/vast-defenses-now-shielding-new-orleans.html?pagewanted=1&_r=2 |títulu=Vast Defenses Now Shielding New Orleans |fecha=14 de xunu de 2012 |editorial=The New York Times |fechaaccesu= 10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Tamién se criticó que la reconstrucción de los distintos barrios llevóse a cabu a dos velocidaes en función de la mayoría racial de cada barriu.<ref name=elperiodicorec /> Per otru llau, cinco años dempués del desastre, recuperárense'l 85&nbsp;% de los emplegos qu'había antes del Katrina<ref name=elperiodicorec /> y el turismu volviera convertir se nuna pilastra de la economía de la zona. Ello ye que mientres los trabayos de reconstrucción y gracies a ellos, la economía de la ciudá vivió una importante crecedera y la tasa de desemplegu atopar por debaxo de la media nacional.<ref>{{cita web |url=http://www.nytimes.com/2009/08/31/us/31orleans.html |títulu=In New Orleans, Recovery Is Not Enough |fecha=31 d'agostu de 2009 |editorial=The New York Times |fechaaccesu= 10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés}}</ref> == Retiru del nome == * De resultes de los importantes daños económicos, materiales y personales dexaos a lo llargo de la mariña del golfu, el nome Katrina foi oficialmente retiráu de la nómina pola [[Organización Meteorolóxica Mundial]] a pidimientu del gobiernu d'Estaos Xuníos, de manera que nunca volverá ser usáu pa designar un furacán del Atlánticu norte. Katia foi'l nome escoyíu pa reemplazalo en [[Nomes de los ciclones tropicales|la llista III de dicha nómina]], que s'usaría per primer vegada en [[Furacán Katia (2011)|2011]].<ref>{{cita web |url=http://www.noaanews.noaa.gov/stories2006/s2607.htm |títulu=Dennis, Katrina, Rita, Stan, and Wilma "Retired" from List of Storm Names |fecha=6 d'abril de 2006 |editorial=NOAA |fechaaccesu=10 d'agostu de 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20171224105328/http://www.noaanews.noaa.gov/stories2006/s2607.htm |fechaarchivu=2017-12-24 }}</ref> == Ver tamién == * [[Furacán Wilma]] == Notes == {{llistaref|grupu="Nota"}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commons|Hurricane Katrina}} {{Wikinoticies|Furacán Katrina}} * [http://www.nhc.noaa.gov/archive/2005/KATRINA.shtml Archivu d'avisos emitíos pola Alministración Nacional Oceánica y Atmosférica] * [http://www.nasa.gov/vision/earth/lookingatearth/h2005_katrina.html Archivu de la NASA del furacán Katrina] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070904113536/http://www.nasa.gov/vision/earth/lookingatearth/h2005_katrina.html |date=2007-09-04 }} * [http://www.photosfromkatrina.com/ Fotografies de les remortines del furacán Katrina] {{Tradubot|Huracán Katrina}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Furacán Katrina]] [[Categoría:Furacanes n'Estaos Xuníos|Katrina]] [[Categoría:Furacanes en Les Bahames]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos con plantía Redirixe equí a páxines que nun esisten]] r90jlgqlglbv6nrds2n158aqvwp0lqs Presión atmosférica 0 95143 4376903 4322942 2025-06-17T14:30:09Z YoaR 37624 /* Historia */ 4376903 wikitext text/x-wiki {{referencies adicionales|t=20161211230448}} {{Ficha xenérica}} [[Ficheru:Dosen-barometer.jpg|200px|thumb|[[Barómetru aneroide]], un preséu pa midir la presión atmosférica.]] La '''presión atmosférica''' ye la [[Presión|fuercia por unidá d'área]] qu'exerz el [[aire]] sobre la [[Tierra|superficie terrestre]]. La presión atmosférica nun puntu coincide numbéricamente col [[pesu]] d'una columna estática d'aire de seición recta unitaria que s'estiende dende esi puntu hasta la llende cimera de l'atmósfera. Como la [[densidá]] del aire mengua conforme aumenta l'altor, nun puede calculase esi pesu nun siendo que síamos capaces d'espresar la variación de la densidá del aire en función de l'altitú o de la presión, polo que nun resulta fácil faer un cálculu exactu de la presión atmosférica sobre un llugar de la superficie terrestre. Amás tantu la temperatura como la presión del aire tán variando de cutio, nuna escala temporal como espacial, enzancando'l cálculu. Puede llograse una midida de la presión atmosférica nun llugar determináu pero d'ella non pueden sacase munches conclusiones; sicasí, la variación de dicha presión a lo llargo del tiempu dexa llograr una información útil que, xunida a otros datos meteorolóxicos (temperatura atmosférico, mugor y vientos), puede dar una imaxe bastante acertada del tiempu atmosféricu, en dichu llugar ya inclusive un pronósticu al curtiu plazu del mesmu. == Variaciones de la presión == La presión atmosférica nun llugar determináu esperimenta variaciones acomuñaes colos cambeos [[meteoroloxía|meteorolóxicos]]. Per otra parte, nun llugar determináu, la presión atmosférica mengua cola [[altitú]], como se dixo. La presión atmosférica escai a razón de 1&nbsp;[[mmHg]] o Torr por cada 10&nbsp;[[Metru|m]] d'elevación nos niveles próximos al del mar. Na práutica utilicen unos preseos, llamaos [[altímetru|altímetros]], que son simples [[Barómetru aneroide|barómetros aneroides]] cubicaos n'altores; estos preseos nun son bien precisos. La presión atmosférica tamién varia según la llatitú. La menor presión atmosférica al nivel del mar algamar nes llatitúes ecuatoriales. Ello debe a l'abombadura ecuatorial de la Tierra: la litósfera ta abuitada nel ecuador terrestre, ente que la hidrósfera ta entá más abuitada, polo que les mariñes de la zona ecuatorial atópense dellos km más alloñaes del centru de la Tierra que nes zones templaes y, especialmente, nes zones polares. Y, por cuenta de la so menor densidá, l'atmósfera ta muncho más abuitada nel ecuador terrestre que la hidrósfera, polo que la so espesura ye enforma mayor que'l que tien nes zones templar y polar. Por ello, la zona ecuatorial ye'l dominiu permanente de baxes presiones atmosfériques por razones dinámiques derivaes de la rotación terrestre. Tamién por ello, la temperatura atmosférico mengua na zona templada un grau por cada 154&nbsp;m d'altitú en permediu, ente que na zona intertropical esta cifra algama unos 180&nbsp;m d'altitú. La presión atmosférica normalizada, 1 [[atmósfera (unidá)|atmósfera]], foi definida como la presión atmosférica media al nivel del mar, que s'adoptó como esautamente 101&nbsp;325&nbsp;[[Pascal (unidá)|Pa]] o 760&nbsp;[[Torr]]. Sicasí, a partir de 1982, la [[IUPAC]] encamentó que, si tratar d'especificar les propiedaes físiques de les sustancies, la "''presión normalizada''" tendría de definise como esautamente 100&nbsp;[[Pascal (unidá)|kPa]] o (≈750,062&#160;Torr). Amás de ser un númberu redondu, esti cambéu tien una ventaya práutica porque 100&nbsp;kPa equivalen a una [[altitú]] averada de 112 metros, que ta cercana al permediu de 194 m de la población mundial.<ref>{{Cita web |url=http://goldbook.iupac.org/S05921.html |títulu=Standard Pressure IUPAC.org, Gold Book, |fechaaccesu=14 de xineru de 2008 |idioma=inglés}}</ref> == Historia == [[Ficheru:Torricelli-Mercury-Tube.png|111px|thumb|El [[esperimentu de Torricelli]] con un tubu y [[mercuriu (elementu)|mercuriu]].]] Na [[Antigüedá clásica|antigüedá]] taben lloñe d'abarruntar el pesu del aire. Considerar como un cuerpu que pol so [[naturaleza]] tendía a alzase, esplicándose l'ascensión de los [[líquidu|líquidos]] nes bombes pol ''horror vacui'', «[[Horror vacui|horror al vaciu]]», que tien la [[naturaleza]]. Cuando unos xardineros [[Italia|italianos]] quixeron alzar [[agua]] aspirando con una bomba de héliz, apreciaron que nun podíen superar l'altor de 10,33&nbsp;m (cerca de 34&nbsp;[[pie (unidá)|pies]]). Consultáu [[Galileo Galilei|Galileo]], determinó esti que l'horror de la naturaleza al vaciu partir# con una fuercia equivalente al pesu de 10,33&nbsp;m d'agua (lo que vien ser 1&nbsp;atm de presión), y denominó a dicha altor ''altezza limitatíssima.'' En 1643, [[Evanxelista Torricelli|Torricelli]] tomó un tubu de vidriu d'un metro de llargor y enllenar de plata vivo» ([[mercuriu (elementu)|mercuriu]]). Calteniendo'l tubu zarráu col deu, invertir ya introdució nuna vasía con mercuriu. Al retirar el deu comprobó que'l metal baxaba hasta formar una columna que la so altor yera 13,6 vegaes menor que la que se llograba al realizar l'esperimentu con agua. Como sabía que'l mercuriu yera 13,6 vegaes más pesáu que l'agua, dedució que dambes columnes de líquidu soportaben el mesmu contrapesu, abarruntando que solo l'aire yera capaz de realizar dicha [[fuercia]]. Depués de la temprana muerte de Torricelli, llegaron los sos esperimentos a oyíos de [[Blaise Pascal|Pascal]], al traviés del Padre [[Marin Mersenne|Mersenne]], que los dio a conocer per mediu d'un tratáu, anguaño depositáu en París.{{ensin referencies}} Anque aceptando primeramente la teoría del horror al vaciu, nun tardó Pascal en camudar d'idea al reparar los resultaos de los esperimentos que realizó. Emplegando un tubu curvado y usándolo de forma que l'atmósfera nun tuviera nenguna influencia sobre'l líquidu, reparó que les columnes llegaben al mesmu nivel. Sicasí, cuando dexaba l'acción de l'atmósfera n'unu de los ramales, el nivel variaba. [[Ficheru:Baro 4.png|thumb|left|110px|Barómetru de mercuriu, como l'emplegáu por Pascal pa midir la presión atmosférica.]] Estes resultancies induciéron-y a encetar l'esperimentu definitivu, consistente en tresportar el [[barómetru]] a distintes altitúes y comprobar si yera realmente'l pesu del aire'l que determinaba l'ascensión del líquidu nel tubu. Al escribir a Perier, unu de los sos parientes, el 15 de payares de 1647 avera del esperimentu proyeutáu, dicía: {{cita|Si asocede que l'altor de la plata vivo ye menor a lo cimero del monte qu'embaxo, va deducise necesariamente que la [[gravedá]] y presión del aire son la única causa d'esta suspensión de la plata vivo, y non l'horror al vaciu, porque ye verdá qu'hai muncho más aire que pese al pie del monte que nel so vértiz.}} El 19 de setiembre de 1648, Pelier cumplió'l deséu del so cuñáu y realizó l'esperimentu xubiendo al visu del [[Puy de Dôme|Puy-de-Dôme]]. Comparando la midida realizada nel visu, asitiada a un altor de 500&nbsp;[[toesa|toeses]] (cerca de 1000&nbsp;m), cola de base, tomada pol padre Chastin, toparon una diferencia de tres llinies y media ente dambes. La idea del [[horror vacui]] quedó definitivamente abandonada: l'aire pesaba. Non cabo dulda del méritu de la realización del esperimentu; sicasí, [[René Descartes|Descartes]] foi quien, en carta escrita en 1638, doce años antes del esperimentu de Torricelli, afirmaba yá que: {{cita|L'aire ye pesáu, puede comparar a un vastu mantu de llana qu'envolubra la Tierra hasta más allá de les nubes; el pesu d'esta llana estrúi la superficie del mercuriu na cuba, torgando que baxe la columna mercurial.}} Sicasí, el conceutu de presión atmosférica nun empezar a estendese hasta la demostración, en 1654, del burgomaestre ya inventor [[Otto von Guericke]], quien, colos sos [[hemisferios de Magdeburgu]], cautivó al públicu y a personaxes pernomaos de la dómina. == Presión atmosférica y altor == {{AP|Pisos térmicos}} L'altor modifica tantu la temperatura como la presión atmosfériques y los sos efeutos al modificar la densidá del aire. El fenómenu ye bien senciellu: l'aire calecer en contautu cola superficie terrestre, tantu na parte sólida como na superficie de los océanos y mares, especialmente, nesti últimu casu. Al calecer l'aire álzase porque mengua de densidá y poro, de presión y xube hasta permediase la densidá de la columna ascendente del aire cola so redolada a un nivel cimeru. Sicasí, la comprensión d'esti procesu ye muncho más complexa, una y bones les variaciones de la presión nun varien puramente col altor sinón con otros factores como son la mayor o menor mugor y cola llatitú, que modifica sustancialmente el mayor o menor espesura de l'atmósfera por razones dinámiques: esta espesura ye máximu na zona ecuatorial por cuenta de la fuercia centrífuga de la rotación terrestre en dicha zona y, poro, menor nos polos. La rellación ente densidá del aire y l'altor dio orixe al inventu del [[altímetru]], que nun ye sinón un barómetru aneroide graduáu en metros d'altitú en llugar d'unidaes de presión atmosférica. Llueu se vio que al treslladar l'altímetru a lo llargo d'un meridianu tamién variaba la presión atmosférica, inclusive anque atopáramos siempres al nivel del mar. La conclusión lóxica yera que l'altor del nivel del mar varia según la llatitú, siendo mayor l'altor (y poro, menor la presión), a lo llargo del ecuador terrestre, que forma la circunferencia terrestre formada polos puntos más alloñaos del centru de la tierra señalando con ello lo que se conoz como l'abultamientu ecuatorial del nuesu planeta. == Estabilidá ya inestabilidá atmosférica == [[Ficheru:Amazon Tapajós and Santarem.jpg|thumb|right|350 px|Confluencia del ríu Tapajós cola Amazones, amosando nos calces y llanures d'hinchente respeutives una casi absoluta falta de nubes, lo qu'indica una zona d'estabilidá atmosférica o anticiclónica pol descensu del aire pesao. Esta zona anticiclónica que coincide col cursu de los ríos deber al fenómenu de la diatermancia.]] Cuando l'aire ta fríu, baxa, faciendo aumentar la presión y provocando [[estabilidá (meteoroloxía)|estabilidá]] barométrica o anticiclónica: fórmase asina una zona d'aselos, esto ye, ensin vientos, una y bones l'aire frío y pesao que baxa amodo en sentíu circular y empieza a xirar casi imperceptiblemente en sentíu horariu nel hemisferiu norte y antihorario nel hemisferiu sur. Fórmase, entós, un [[anticiclón]]. Cuando l'aire ta caliente, xube, faciendo baxar la presión y provocando [[Inestabilidá (meteoroloxía)|inestabilidá]]. Fórmase asina un [[ciclón]] o [[umbada]]. Amás, l'aire frío y el templáu nun s'entemecen de manera inmediata, por cuenta de la diferencia de densidaes; y cuando s'atopen en superficie, l'aire frío emburria escontra riba al aire caliente provocando un descensu de la presión ya inestabilidá, por causes dinámiques. Fórmase entós un ciclón, o umbada dinámica. Esta zona de contautu ye la que se conoz como [[Frente (meteoroloxía)|frente]]. Un casu bien especial d'estabilidá ya inestabilidá meteorolóxiques presentar mientres les hores de la mañana nos grandes ríos y les sos zones d'hinchente, como puede trate na imaxe satelital de la confluencia del ríu Tapajós (al sur, identificáu pol color escuru de les sos agües, qu'indica escasez de sedimentos en suspensión y alta proporción d'acedos húmicos procedentes de la vexetación) cola Amazones, con agües de color claru pola gran cantidá de sedimentos magrizos que contién. Como puede vese, la zona anticiclónica nun tien la forma circular típica sinón que s'afai a la forma de los ríos. Y la razón d'ello, esplicada pol fenómenu de la [[diatermancia]] ye que l'agua de los ríos y del suelu al so alredor, absuerbe la radiación solar n'hores de la mañana, lo que torga'l calentamientu del aire na zona onde hai agua, bien sía nel calce o nos suelos al so alredor. Y mientres la nueche, l'agua ta más caliente que l'aire y ye entós cuando se formen les nubes que xuben, invirtiéndose la situación (con nubes na zona fluvial y ensin elles nes árees circundantes). Puede trate tamién que na zona onde s'hai desforestado la selva tampoco hai nubes, una y bones la esistencia d'agua nos suelos nun ta direutamente rellacionada cola vexetación sinón cola cantidá d'agua nel suelu'l cual, nes árees inmediates a los ríos ta permenentemente asegurada pola [[nivel freáticu|alimentación freático]] del propiu suelu. == Ver tamién == * [[Presión#Unidad de midida, presión y los sos factores de conversión|Unidad de midida de presión y los sos factores de conversión]] * [[Diatermancia]] * [[Dinámica atmosférica]] * [[Meteoroloxía]] * [[Isollinia]] * [[Isobara]] * [[Manoscopio]] * [[Aire]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * {{cita llibru |autor=Ortega, Manuel R. |títulu=Lecciones de Física (4 volúmenes) |añu=1989-2006 |editorial=Monytex |id=ISBN 84-404-4290-4, ISBN 84-398-9218-7, ISBN 84-398-9219-5, ISBN 84-604-4445-7}} * {{cita llibru |autor=Resnick, Robert & Halliday, David |títulu=Física 4ª |añu=2004 |editorial=CECSA, Méxicu |id=ISBN 970-24-0257-3}} * {{cita llibru |autor=Tipler, Paul A. |títulu=Física pa la ciencia y la teunoloxía (2 volúmenes) |añu=2000 |editorial=Barcelona: Ed. Reverté |id=ISBN 84-291-4382-3}} == Enllaces esternos == {{commons|Atmospheric pressure}} {{Tradubot|Presión atmosférica}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Magnitúes meteorolóxiques, climatolóxiques y atmosfériques]] [[Categoría:Presión]] 6o76jg8x5lfhlq1uhdopfzfa9lqtdap Dolores Ibárruri 0 95245 4377096 4366383 2025-06-17T15:25:06Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá cita => dicha cita 4377096 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Dolores Ibárruri Gómez''', llamada '''La Pasionaria''', {{nym}} foi una [[Políticu|política]] [[España|española]]. Destacó como dirixente política na [[Segunda República Española|Segunda República]] y na [[Guerra Civil Española|guerra civil]]. Histórica dirixente del [[Partíu Comunista d'España]], a la so aición política xunió la llucha polos derechos de les muyeres pa demostrar que «les muyeres, fueren de la condición que fueren, yeren seres llibres pa escoyer el so destín».<ref>[http://www.elcorreodigital.com/vizcaya/20090308/vizcaya/pasionaria-20090308.html Pasionaria. A lo llargo de la so vida, Dolores Ibarruri llibró una dura batalla por demostrar que les muyeres, fueren de la condición que fueren, yeren seres llibres pa escoyer el so destín.]</ref> == Biografía == === Primeros años === Dolores Ibárruri nació na población [[País Vascu|vasca]] de [[Abanto Zierbena|Gallarta]] (na actualidá movida del so allugamientu orixinal por una esplotación minera), perteneciente al conceyu [[Vizcaya|vizcaín]] d'[[Abanto Zierbena]], el 9 d'avientu de 1895, nel senu d'una familia minera. El so padre, Antonio Ibárruri, yera un obreru d'ideoloxía [[Carlismu|carlista]], nacíu [[ñácaru expósito|expósito]] na anteiglesia d'[[Ibárruri]] que-y da l'apellíu, anexonada en 1965 a la llocalidá de [[Muxika]]. La so madre, Juliana Gómez Pardo, venía de [[Castilruiz]], na [[provincia de Soria]]. En 1910 vese obligada poles condiciones económiques a abandonar los estudios; superara yá'l cursu preparatorio pa ingresar na Escuela Normal de Maestres y realizar estudios de [[Maestru|maxisteriu]], anque empezó a trabayar de cordurera y sirvienta. Según el so propiu testimoniu, {{cita|¿Quién podría costearme los viaxes, los llibros, la comida, la matrícula? .../... Preparábame pa sirvir como criada o casame y convertime na muyer d'un mineru, la llarga historia de la mio propia familia.<ref>{{cita llibru |títulu=Dolores Ibárruri, "Pasionaria": memoria humana|nome-editor=Andrés|apellíu-editor={{versalita|Sorel}}|editorial=Llibertaries/Prodhufi|añu=1992|isbn=8479540672|páxina=25}}</ref>|}} Casar pola ilesia'l 16 de febreru de 1916 con un [[mineru]] [[Socialismu|socialista]] llamáu [[Julián Ruiz Gabiña]], con quien taría casada diecisiete años,<ref name=JR/> y treslladáronse a [[Musques]]. Aficionada a la llectura, y aprovechando la condición de líder mineru socialista del so home, empezó a adquirir conocencies de [[marxismu]] que cuestionaron la so educación tradicionalista y católica. Dolores asumió la doctrina marxista como una ferramienta ideolóxico aparente pa lluchar a favor de la "lliberación de la [[clase obrera]]". Participó col so home na [[Fuelga xeneral n'España de 1917|fuelga xeneral de 1917]]. Integrada na [[Partíu Socialista Obreru Español|agrupación socialista]] de [[Somorrostro]], acompañar na dixebra comunista del [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]], en 1919, dende la que, en 1920, participó na fundación del [[Partíu Comunista Español]], entrando nel Comité Provincial de Vizcaya, que al añu siguiente formaría, xunto al [[Partíu Comunista Obreru Español (1921)|Partíu Comunista Obreru Español]], el [[Partíu Comunista d'España]]. === Carrera política === [[Ficheru:Dolores Ibárruri 1936.jpg|thumb|left|Dolores Ibarruri en 1936]] En 1917 quedó bien impresionada pol trunfu de la [[Revolución d'Ochobre (1917)|Revolución Bolxevique]] en [[Rusia]]. En 1918, utilizó per primer vegada'l seudónimu ''Pasionaria'' pa un artículu publicáu na prensa obrero y titulao ''El mineru vizcaín''. Dende l'empiezu ocupó puestos de responsabilidá dientro del PCE, siendo detenida en numberoses ocasiones. Llegó a formar parte del so Comité Central en 1930 y al añu siguiente presentar a les eleiciones a Cortes Constituyentes, siendo ganada la so candidatura. En 1931 treslladar a [[Madrid]] pa trabayar na redaición del periódicu del Partíu, ''[[Mundo Obrero]]''. En 1933 foi presidenta de l'acabante fundar [[Unión de Muyeres Antifascistes]]. En divorciándose del so home, caltuvo una rellación amorosa con [[Francisco Antón Sanz|Francisco Antón]], un dirixente del PCE en Madrid, catorce años menor qu'ella. Tuvo seis fíos: Ester (1916-1919), [[Rubén Ruiz Ibárruri|Rubén]] (1920-1942), que morrió como teniente del [[Exércitu Coloráu]] na [[batalla de Stalingráu]], el 14 de setiembre de 1942; Amagoia, Azucena y Amaya<ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-brigadistes-internacionales-estimen-carino-brínda-yos-espana-70-aniversariu-creacion-20061009144400.html Los brigadistes internacionales estimen el "ciñu" que-yos brinda España nel 70 aniversariu de la so creación], ''Europa Press'', 9 d'ochobre de 2006.</ref> (estes últimes trillizas nacíes en 1923, de les que Amagoia morrió al poco de nacer y Azucena a los dos años) y Eva (1928; morrió a los trés meses). Foi afirmando la so vocación política y encauzándola al traviés del [[periodismu]] de Partíu. ''El mineru vizcaín'' y ''La llucha de clases'' fueron los escaparates del seudónimu ''Pasionaria'', qu'escoyó ella mesma porque'l so primer artículu salió mientres la [[Selmana Santa]] de 1918. Foi encarcelada delles vegaes por cuenta de los sos fuertes y punchantes discursos y a la so activa militancia nes manifestaciones [[comunista|comunistes]]. Poco tiempu dempués destacóse nel [[Congresu de los Diputaos]] de la[[Segunda República Española| República]] como diputada del PCE por [[Principáu d'Asturies|Asturies]]. Nes eleiciones de febreru de 1936 foi escoyida diputada por [[Principáu d'Asturies|Asturies]]. Figura relevante mientres la [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]], foi escoyida vicepresidenta de les [[Cortes republicanes]] en 1937. Mientres esti periodu convertir nun mitu pa una parte d'[[España]], siendo famosa poles sos arengues en favor de la causa republicana. Atribúyese-y equivocadamente la creación del lema usáu mientres l'asediu de Madrid «[[Nun van pasar|¡Nun van pasar!]]», porque en realidá tal eslogan foi acuñáu primeramente mientres la batalla de Verdún, na Primer Guerra Mundial (Ils ne passeront pas!). Oponer a la capitulación del coronel [[Segismundo Casado]]. === Periodu del exiliu === En rematando la [[Guerra Civil Española]], se exilió na [[Xunión Soviética|URSS]]. Na so etapa d'exiliu, tres el fallecimientu del secretariu xeneral del PCE [[José Díaz Ramos]], Pasionaria foi escoyida na so sustitución secretaria xeneral del PCE en 1942. Exerció como máxima autoridá ente los miembros del PCE exiliaos na [[Xunión Soviética|URSS]]. El so únicu fíu home, [[Rubén Ruiz Ibárruri]], morrió mientres los [[Batalla de Stalingráu|combates de Stalingráu]]. [[Ficheru:1972 Dolores Ibarruri visiting Bucharest.jpg|thumb|270px|Dolores Ibárruri y [[Nicolae Ceaușescu]], presidente de [[Rumanía]], mientres una visita d'ésta a esi país en 1972.]] En 1960 presentó la so dimisión, pa pasar a ocupar el cargu de presidenta del PCE. Sustituyir nes sos funciones [[Santiago Carrillo]], qu'exerció'l cargu hasta 1982. Foi miembru del Secretariáu de la [[Internacional Comunista]] xunto a [[Georgi Dimitrov]], [[Palmiro Togliatti]] y [[Maurice Thorez]], ente otros. Manifestó'l so alcuerdu con [[Moscú]] con ocasión de los diversos cismes dientro del movimientu comunista internacional. Sicasí, los sos vieyos convencimientos ortodoxos nun-y torgaron condergar la [[invasión del Pactu de Varsovia a Checoslovaquia]] en 1968 qu'acabó cola [[Primavera de Praga]]. === Vuelta a España === Tres la muerte de [[Francisco Franco|Franco]] y el final de la dictadura n'[[España franquista|España]], mientres la [[Transición Española|Transición]], volvió a España'l 13 de mayu de 1977. Foi escoyida de nuevu diputada por [[Asturies]] nes primeres eleiciones democrátiques, anque'l so papel como política foi yá más simbólicu que real. Morrió en [[Madrid]] en 1989 y foi soterrada na cortil civil del [[Campusantu de L'Almudena]]. En 1962 publicara les sos memories, ''L'únicu camín''. En xunu de 2005 celebróse'l XVII Congresu del [[PCE]], onde Dolores Ibárruri foi escoyida "Presidenta d'Honor a Perpetuidad". == Cites == [[Ficheru:La Passionara.jpg|160px|thumb|Monumentu a Dolores Ibárruri na ciudá [[Escocia|escocesa]] de [[Glasgow]].]] [[Ficheru:Leganés - Monumento a Pasionaria.JPG|160px|thumb|Monumentu a Dolores Ibárruri en [[Leganés]], [[Comunidá de Madrid]].]] [[Ficheru:Bilbao - Parque de Ametzola - Monumento a Pasionaria.JPG|160px|thumb|Monumentu a Dolores Ibárruri en [[Bilbao]], [[Comunidá Autónoma Vasca|País Vascu]].]] Delles cites de los sos discursos, como «Más val morrer de pies que vivir de rodíes» (adautación popularizada de la frase d'[[Emiliano Zapata]], ''«Prefiero morrer de pies a vivir arrodillado»'')<ref>{{cita web |autor=Omar Montilla |url=http://www.gramscimania.info.ve/2010/10/prefiero-morrer-de-pie-vivir-arrodillado.html |títulu=Prefiero morrer de pies a vivir arrodillado |publicación=Gramscimanía |fecha=9 d'ochobre de 2010 |fechaaccesu=7 de febreru de 2017}}</ref> o'l so «¡Nun van pasar!» (frase orixinal del xeneral francés [[Robert Nivelle]] o, según cada vez menos fontes, del tamién xeneral [[Philippe Petain]] na [[batalla de Verdún]]), formen yá parte del imaxinariu coleutivu de tola Humanidá. El so papel de símbolu popular convertir en protagonista de poemes y cantares de [[Pablo Neruda]], [[Miguel Hernández]], [[Rafael Alberti]] y [[Ana Belén]], ente otros. Revesosa foi la frase atribuyida a ella «Esi home faló per última vegada» en referencia a [[José Calvo Sotelo]], asesináu dos díes depués.{{ensin referencies}} La cita nun apaez nel diariu de sesiones y la mesma Pasionaria negó proferila. Pela so parte, l'historiador y parllamentariu naquella dómina [[Salvador de Madariaga]] sostién la veracidá de dicha cita, anque modificada sustancialmente, na páxina 384 del so llibru ''España. Ensayu d'historia contemporánea'' (11ª edición revisada pol autor en 1978) y que diz: «Dolores Ibarruri, Pasionaria, del partíu comunista de les Cortes, glayó-y: ''Este ye'l to últimu discursu.'' Y asina foi». [[Josep Tarradellas]], nuna entrevista concedida a [[Pilar Urbano]] y publicada en ''[[Época (revista)|Época]]'' en 1985, acusó tamién a Dolores Ibárruri d'esclamar nesta sesión, dirixiéndose al diputáu monárquicu: «Esti home faló per última vegada».<ref>{{cita publicación |publicación=El Catoblepas|númberu=157|fecha=marzu de 2015|páxina=10|títulu=Parllamentaries na II República|apellíos={{versalita|García de Tuñón de Aza}} |nome=José María|enllaceautor=José María García de Tuñón Aza|url=http://www.nodulo.org/ec/2015/n157p10.htm#_ftnref30}}</ref><ref>{{cita llibru |títulu=Dolores Ibárruri |nome=Santiago|apellíu={{versalita|Carrillo}}|enllaceautor=Santiago Carrillo|nome2=Ánxel|apellíu2={{versalita|Maestru}}|editorial=Ediciones B|añu=2004|isbn=9788466614504|páxina=210|cita=«Alcuérdome del día que Dolores Ibárruri díxo-y a Calvo Sotelo aquello de falasti per última vegada, porque yo sentábame nun escañu bien cercanu al de Calvo Sotelo».}}</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} === Bibliografía === * {{cita llibru |apellíu=Cruz | nome = Rafael | títulu = Pasionaria, Dolores Ibarruri, hestoria y símbolu | añu = 1999 | editorial = Biblioteca Nueva | ubicación = Madrid | id = ISBN 84-703-0741-X}} * {{cita llibru | apellíos = Ibarruri |nome=Dolores | títulu = L'únicu camino | añu =1976 | editorial = Moscú: Progresu. Reedición Editorial Castalia | id = ISBN 84-703-9661-7}} * {{cita llibru | apellíos = Ibarruri |nome=Dolores | máscaraautor = 1 |títulu= Memories | añu = 1985 | editorial = Planeta | ubicación = Barcelona | id = ISBN 84-703-0741-X}} * {{cita llibru | apellíos = Pàmies |nome=Teresa | enllaceautor = Teresa Pàmies | títulu = Una española llamada Dolores Ibarruri | añu = 1976 | editorial = Martínez Roca | allugamientu = Barcelona}} * {{cita llibru |apellíu=Vázquez Montalbán |nome=Manuel | enllaceautor = Manuel Vázquez Montalbán | títulu = Pasionaria y los siete enanitos |añu=1995 | editorial = Planeta | ubicación = Barcelona}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Dolores Ibárruri}} {{wikisource|idioma=es |nome=Dolores Ibárruri|preposición=de}} {{wikiquote}} * [http://fonotecaderadio.com/html/voces.html#pasionaria Nun van pasar, audiu del discursu de Pasionaria] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170509024846/https://www.fonotecaderadio.com/html/voces.html#pasionaria |date=2017-05-09 }} * [https://web.archive.org/web/20070113043611/http://www.pcr-arg.com.ar/cuadnot.asp?id=2 Nun van pasar y otros testos de Pasionaria na páxina del PCR de l'Arxentina] * [http://www.nsa.gov/public_info/_files/venona/1944/1may_handling_agents.pdf Mención de la heroína comunista de la Guerra Civil española, Dolores Ibarruri] * [https://web.archive.org/web/20120625103222/https://www.publico.es/especial/republica-80-aniversariu/protagonistes.php Especial del diariu "Público" sobre la II República Española na so 80 aniversariu: Protagonistes] {{Socesión | títulu= [[Ficheru:Logotipopce.svg|35px|center]] [[PCE|Secretaria xeneral del PCE]] | periodu = [[17 de marzu]] de [[1942]] – [[3 de xunetu]] de [[1960]] | predecesor = [[José Díaz Ramos]] | socesor = [[Santiago Carrillo]] | títulu2 = [[Ficheru:Logotipopce.svg|35px|center]] [[PCE|Presidenta del PCE]] | periodu2 = [[3 de xunetu]] de [[1960]] – [[9 d'avientu]] de [[1989]] | predecesor2 = ''Nueva creación'' | socesor2 = ''Cargu abolíu'' }} {{NF|1895|1989|Ibarruri, Dolores}} {{Tradubot|Dolores Ibárruri}} [[Categoría:Políticos y polítiques d'España]] [[Categoría:Políticos y polítiques del País Vascu]] [[Categoría:Políticos y polítiques del Partíu Comunista d'España]] [[Categoría:Diputaos y diputaes de la Segunda República Española]] [[Categoría:Diputaos y diputaes pola provincia d'Asturies]] [[Categoría:Diputaos y diputaes d'España]] [[Categoría:Secretarios xenerales de partíos comunistes]] [[Categoría:Premiu Lenin de la Paz]] [[Categoría:Feministes d'Asturies]] shxsq1ixofowihxjxyb0aw7yyhkcwfg Escudu 0 95316 4376852 4353033 2025-06-17T14:13:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá arma => dicha arma 4376852 wikitext text/x-wiki {{otrosusos}} [[Ficheru:Police officer in riot gear.jpg|thumb|Oficial de policía con escudu tresparente de policarbonato.]] Un '''escudu''' ye l'[[arma]] defensiva activa más antigua utilizada pa protexese de les armes ofensives y pa un ataque.Conozse siquier dende la dómina [[Sumer|sumeria]] ([[III mileniu e.C. ]], en [[Mesopotamia]]) y va ser utilizada n'Occidente hasta'l [[sieglu XVII]], cuando les [[arma de fueu|armes de fueu]] individuales xeneralizáronse, quedando asina obsoleto. Comúnmente se embraza nel brazu esquierdu y ayuda a cubrir el cuerpu de los embates ensin torgar l'usu del brazu derechu pa contraatacar. L'escudu foi usáu por cuasi toles cultures humanes pa la defensa na llucha, tanto a distancia como cuerpu a cuerpu, pol so versatilidad pa cubrir al lluchador de les agresiones con armes refundiaes o blandidas. Conoció grandes cambeos tantu nos materiales como na so forma, yá seya al traviés de los tiempos o por rexones xeográfiques, afaciéndose a los cambeos teunolóxicos o táctiques p'asegurar la máxima proteición a los combatientes. Cada vez qu'una nueva arma de potencial letal más importante yera introducida, l'escudu entestábase o la calidá de los sos materiales crecía, hasta que la [[pólvora]], que llanzaba [[proyeutil]]es furadores a gran distancia, convirtieron el so usu inútil nel [[campu de batalla]]. En numberoses rexones del globu onde'l sistema tribal entá persiste ([[Oceanía]], [[África]], etc.), los escudos yeren utilizaos a empiezos del [[sieglu XX]]. A partir del sieglu XX, l'escudu realcuentra un usu nel senu de numberoses fuercies de [[policía]] na llucha [[antidisturbios]], na que sirve de proteición contra los llanzamientos, y tamién como sofitu pa refugar a los manifestantes (lleváu davezu polos policías en primer llinia). Ta realizáu con [[plásticu|material plástico]], polo xeneral tresparente, con cuenta de dexar la visión y simultáneamente la proteición de la cara. Otra versión moderna ye usada tamién por [[fuercies especiales]] o d'[[elite]] particularmente p'asediu y control de situaciones de toma de rehenes. Xeneralmente tán realizaos n'aceru reforzao y cerámica. == Historia == === Variedá y evolución de materiales === Cualquier oxetu que dexa oponer al adversariu una superficie detrás de la cual atópase proteición, pue ser llamada escudu con toa propiedá, y dacuando yera de «fortuna», asegurando una proteición mínima con un costu mínimu. Asina, les [[milicia|milicies]] [[helvecios|helvecies]] disponíen nos primeros tiempos de simples [[wikt:hatillo|hatillos]] de [[paya]]. los escudos a camudáu colos acontecimientu y guerres historicistes La madera prevaleció, como [[wikt:armazón|armazón]], mientres tola Historia pa la so confección. Podía ser fabricáu de distintes maneres según la clase de proteición del combatiente, d'un simple [[trenzado]] de [[blima]], llixeru y resistente a la perforación como na [[pelta]] [[tracia]] o como en numberosos modelos africanos, con una estructura gruesa de pieces formaes y xuníes, como'l [[aspis#Aspis koile|aspis koile]] del [[hoplita]]; o bien podía tar fechu d'una única pieza de madera esculpida como n'[[Oceanía]]. Nos equipamientos de los [[exércitu|exércitos]] entamaos taba recubiertu, siquier, na so cara esterna, d'un segundu material que-y confería una meyor [[resistencia de materiales|resistencia]] a la penetración y dexába-y guardar la so integridá mientres los golpes: los materiales camuden conforme modifiquen les táctiques de guerra * [[Cueru]]: unu de los más antiguos materiales utilizaes pa esta arma, atestiguáu dende la dómina [[sumeria]]. Esti material cuando se ye enterriáu sobre un soporte y ensugáu, eventualmente fervíu, adquier una bien bona resistencia a la penetración de les fleches o llances, suel superponerse delles capes p'apurrir un blindaxe», siendo más eficaz qu'una capa grueso y xunío d'una mesma materia.los artesanos xugaron un rol pervalible nes primeres batalla * [[Linum usitatissimum|Llinu]]: material que sustitúi al cueru, ufierta tamién bien bona resistencia dempués de ser [[macerar|macerado]] nun cocción de [[vinagre]] y [[sal]]; yera yá utilizáu na [[Antigua Grecia]]. * [[Cobre]]: utilizáu polos sumerios, poner na cara esterna en discos espaciados, destinaos al reforzamientu del escudu. La so desventaxa ye la [[maleabilidad]] del [[metal]]. * [[Bronce]]: escelente alternativa al cobre, más resistente, ufiertaba meyor proteición; xeneralizar en toa clase d'armamentu, particularmente nel de los [[Antigua Grecia|griegos]], que lo emplegaron en tol so equipamientu ([[panoplia]]), inclusive dempués del advenimiento del fierro. Anubría tola superficie esterior del escudu; acutábase sobremanera pa los de gran tamañu, pa los combatientes pesadamente armaos como los [[hoplita|hoplites]] (vease tamién [[sistema hoplítico]]).batalles de distinta formes facilitaron l'intercambiu de tipos escuditivos [[Ficheru:4165 - Milano - Antiquarium - Replica armatura gladiatore - Foto Giovanni Dall'Orto - 14-July-2007 - 1.jpg|thumb|Reproducción d'un escudu de [[gladiador]].]] Nel [[Imperiu bizantín]] prevaleció l'escudu ovaláu. N'Occidente, y a partir del [[sieglu X]], foi abondo común el de forma d'almendra, atribuyíu a los normandos, cola punta inferior aguda pa clavalo nel suelu al faer alto les tropes. A finales del [[sieglu XIII]] hasta'l [[sieglu XVI]] tiende a la forma [[triángulu equilláteru|triangular equillátera]]. comerciar con escudos en tolos llugares del planeta. D'ordinariu, los escudos anubrir de piel y pintábense con [[emblema|emblemes]] o [[signu y símbolo|signo]] particulares que dieron fundamentu a los [[blasón|blasones]]. Nel [[sieglu XVI]] emplegar [[rodela|rodeles]] metáliques con relieves ya incrustaciones de gran luxu pa [[Tornéu medieval|torneos]] de gala, ente que delles divisiones de tropes d'[[infantería]] usar de fierro o de madera recubierto con piel solo nos [[asedio|sitio]] de ciudaes enemigues, perdiendo depués tola so importancia l'escudu defensivu tresformáu puramente n'[[heráldica|heráldicu]]. Na cultura occidental bien especialmente, l'escudu sirvió de soporte pa elementos identificadores del individuu que lu portaba, cola composición del escudu d'armes coles sos [[blasón|blasones]], dando llugar al arte de la [[Heráldica]]. Los escudos actuales pueden cubrir tol cuerpu d'un policía contra l'impautu de bales y otros oxetos pesaos que se-yos refundien. Comúnmente son tresparentes, y tamién s'utilicen unes paecencies a les rodelas. En dellos países asiáticos, los policías antimotines empleguen escudos redondos de fibres vexetales bien resistentes. == Tipos d'escudos == [[Ficheru:Bayeux_Tapestry_scene57_Harold_death.jpg|thumb|250px|Escudo gota d'agua nel [[Tapiz de Bayeux]].]] Los escudos antiguos son: * '''[[Adarga]]:''' escudu ovaláu formáu por dos cueros cosíos ente sigo. * '''[[Aspis]]:''' escudu utilizáu pola infantería griega antigua ([[hoplita|hoplites]]). * '''[[Broquel]]:''' escudu pequeñu circular d'orixe asiáticu, xeneralmente de cueru col cantu metálicu; na parte posterior contenía una cazoleta nel mediu pa protexer la mano que la empuñaba. * '''[[Clípeo]]: '''escudu grande usáu polos griegos y romanos, de forma orixinalmente circular. * '''[[Pavés]]:''' escudu oblongo que cubría cuasi tol cuerpu del combatiente. * '''[[Escudu de llárima|Gota d'agua]] o de llárima:''' pola so forma de gota allargada qu'ameyoraba la proteición de la pierna adelantrada. * '''[[Rodela]]:''' escudu redondu de [[metal]] emplegáu hasta'l [[sieglu XVI]] n'[[Europa]]. * '''[[Targe]]:''' escudu tradicional d'[[Escocia]]. * '''Tarja:''' escudu medieval que cubría tol cuerpu. [[Ficheru:Scutum 1.jpg|thumb|250px|Retruques d'escudos romanos del 70&nbsp;d.&nbsp;C.]] * '''[[Scutum (escudu)|Scutum]]:''' escudu del [[Imperiu romanu]] utilizáu pola infantería pesada ([[Lexón romana|lexonarios]]). Partiendo del [[Clipeus]] griegu, de forma circular, el ''scutum'' tenía una forma más afecha a la forma del cuerpu humanu. Podía ser ovaláu o rectangular (forma de puerta), y taba fechu de madera sólido o compuestu d'un armazón de madera recubierto y de capes metáliques. Vistu de banda, el scutum toma una forma curva que protexía meyor d'ataques que proveníen de los lladrales. Anque'l so perfil curvado permaneció inalteráu a lo llargo de los sieglos, la so forma camudó llevemente. Mientres los tiempos de la República yera ovalada, y asina se caltuvo dellos años mientres l'Imperiu, hasta que s'empezar a emplegar la forma rectangular. Tenía un gran tamañu y constituyía una escelente defensa pa los lexonarios romanos, ensin que'l so pesu aportara a una carga o una estobisa pa quien lo portara. Abellugáu tres él, el lexonariu neutralizaba les acometíes de los enemigos, pa dempués, dende la so posición guarnida, atacar cola so ''gladius'', o espada curtia romana. El so usu yera esencial nes [[Tortúa (formación)|formaciones en tortúa]], comúnmente emplegaes poles [[Lexón romana|lexones romanes]] mientres el combate. El so usu perder en favor del escudu ovaláu (d'inspiración [[Bárbaros|bárbara]]) de forma progresiva, a partir del [[sieglu III]]. ==Partes d'un escudu medieval== [[Ficheru:Parts_of_a_shield.svg|thumb|right|250 px|Escudu de llárima con toles partes d'un escudu.]] L'escudu medieval taba principalmente constituyíu de: * '''[[Umbo (escudu)|Umbo]]'''. El umbo yera la pieza que s'asitia na parte central esterna de los escudos, pa dar un calter ofensivu a dicha arma diseñada primeramente con fines defensivos. * '''[[Enarmas]]'''. Yeren les correes de cueru d'agarre xuníes a la parte posterior de los escudos. * '''[[Tiracol]]'''. Yeren les correes de cueru que dacuando diben provistes de petrina que sirvíen pa portar los escudos. * '''[[Contera (escudu)|Contera]]'''. Yera l'escayu asitiáu na parte inferior que sirvía pa reforzar los cantos y en dellos casos pa clavar l'escudu. * '''Refuerzos radiales'''. Yeren los refuerzos de metal alredor del escudu qu'ameyoraben la so resistencia. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Shields|Escudos}} * [http://www.imperivm.org/articulos/scutum.html Artículu completu dedicáu a los escudos romanos a lo llargo de les dómines] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060619193108/http://www.imperivm.org/articulos/scutum.html |date=2006-06-19 }} * [http://www.tierraquebrada.com/2014/escudo/ Evolución histórica de los escudos, dende'l aspis griegu hasta la rodela] * {{Enllaz rotu|1=Partes ameyoraes d'un escudu medieval |2=http://www.sasua.net/estella/pegarlogo.asp?f=escudonavarra/semeya02&pos=5&trans=50&ctrans=FFFF00 |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} {{Tradubot|Escudo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Escudos (armes)| ]] [[Categoría:Armamentu medieval]] [[Categoría:Equipos de proteición individual]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos con plantía Otros usos a páxines que nun esisten]] 0g27i02i2jqwobzptsqdn6i3tqs6ho4 Green Day 0 95445 4377084 4367644 2025-06-17T15:23:08Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá carauterística => dicha carauterística 4377084 wikitext text/x-wiki {{ficha de grupu musical}} '''Green Day''' ye una banda d'[[Estaos Xuníos]] de ''[[pop punk]]''<ref name = "allmusic"/><ref name = "rateyour"/><ref name="popunk">Stephen Thomas Erlewine. «[http://www.allmusic.com/style/punk-pop-ma0000004449]» (n'inglés). Allmusic. Consultáu'l 26 de setiembre de 2012</ref> y ''[[punk rock]]''<ref name = "rateyour"/><ref name = "channel"/> integrada primeramente por trés miembros: [[Billie Joe Armstrong]] ([[Guitarra eléctrica|guitarra]] y [[Voz (música)|voz]]), [[Mike Dirnt]] ([[Baxu eléctricu|baxu]] y [[coros]]) y [[Tré Cool]] ([[Batería (preséu)|batería]] y [[coros]]), El grupu orixinariu de [[Berkeley (California)|Berkeley]],<ref>{{cita web |url= http://www.greendayauthority.com/band/biography.php |títulu= Green Day Biography |idioma= inglés |obra= Green Day Autorithy |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20171019080145/http://www.greendayauthority.com/band/biography.php |fechaarchivu= 2017-10-19 }}</ref><ref>{{cita web |url= http://www.biografiasyvidas.com/biografia/g/green_day.html |títulu= Green Day|obra= Biografias y Vides |fechaaccesu=23 de xineru de 2011}}</ref> [[California]], xestóse prematuramente en [[1986]] sol nome de Sweet Children, col batería John Kiffmeyer (meyor conocíu como [[A la Demasía]]). En 1989 camudar al nome actual y poco dempués del llanzamientu del so primer álbum d'estudiu (''[[39/Smooth]]''), Tré Cool reemplazó a A la Demasía.<ref name="allmusic">Stephen Thomas Erlewine. «[http://www.allmusic.com/artist/green-day-p69310/biography Green Day]» (n'inglés). Allmusic. Consultáu'l 24 de xunetu de 2011.</ref> Foi unu de los grupos que nacieron nel club [[924 Gilman Street]], sitiu que frecuentaben bandes de punk rock locales. Les sos primeres publicaciones realizar por mediu del sellu discográficu independiente [[Lookout!]],<ref>{{cita web |url=http://www.geekstinkbreath.net/greenday/article/green-days-beginning-lookout-records/ |títulu=Green Day's Beginning: Lookout! Records |fechaaccesu=20 d'abril de 2015 |nome=Kurtni |idioma=inglés}}</ref> gracies a les esitoses ventes de los sos primeros trabayos discográficos, llogróse una importante cantidá d'almiradores. Dellos años dempués, en 1994 el conxuntu robló con [[Reprise Records]], con esti sellu llanzaron l'aclamáu ''[[Dookie]].''<ref>«[http://www.rockonthenet.com/artists-g/greenday_main.htm Green Day]» (n'inglés). Rock On The Net. Consultáu'l 30 de xunetu de 2011.</ref>Con esti nuevu álbum el conxuntu llevó'l soníu de finales de la década de 1970 a la nueva xeneración, amás, l'álbum convertir nun ésitu internacional y lleva vendíes más de trenta millones de copies en tol mundu.<ref>DeRogatis, Jim. ''Milk It!: Collected Musings on the Alternative Music Explosion of the 90's''. Cambridge: Da Capo, 2003. Pg. 357, ISBN 0-306-81271-1</ref><ref>«[http://www.riaa.com/newsitem.php?id=0535F2FC-4B80-F5DD-14FD-27585998FEEA&searchterms=green%20day%20dookie&terminclude=&termexact= Gold & Platinum News]» RIAA. Consultáu'l 25 de setiembre de 2012.</ref> Green Day xunto a otres bandes como [[The Offspring]] y [[Rancid]], fueron los que producieron la renacencia y popularización de los intereses principales nel punk rock nos Estaos Xuníos, como de la cultura mesma,<ref>DeRogatis, Jim. ''Milk It!: Collected Musings on the Alternative Music Explosion of the 90's.'' Cambridge: Da Capo, 2003. Páxina 357, ISBN 0-306-81271-1.</ref><ref name="punk revival">{{cita web |autor=D'Angelo, Joe |añu=2004 |títulu=How Green Day's Dookie Fertilized A Punk-Rock Revival |obra=MTV.com |url=http://www.mtv.com/news/articles/1491001/20040915/story.jhtml |fechaaccesu=26 de xunetu de 2006 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130525101144/http://www.mtv.com/news/articles/1491001/green-days-dookie-pop-punk-fertilizer.jhtml |fechaarchivu=2013-05-25 }}</ref> les masives ventes producieron l'apertura d'una fola de grupos ''[[pop punk]]'' y ''[[punk rock]]''. Diez años dempués munchos d'esos conxuntos atópense inactivos o disueltos, ente que Green Day sigue en plena vanguardia musical coles [[ópera rock]] ''[[American Idiot]]'' y ''[[21st Century Breakdown]]'' de 2004 y 2009 respeutivamente, dambes con un [[Premiu Grammy al meyor álbum de rock|Premiu Grammy al meyor álbum de ''rock'']]. Editaron una triloxía d'álbumes titulaos ''[[¡Unu!]]'', ''[[¡Dos!]]'' y ''[[¡Tré!]]'', editaos en setiembre, payares y avientu de 2012 respeutivamente.<ref name="allmusic" /> El so últimu álbum [[Revolution Radio]] salió a la venta'l 7 d'ochobre de 2016.<ref name="rollingstone_1">{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/features/billie-joe-armstrong-on-green-days-topical-new-lp-w433483 |títulu=Billie Joe Armstrong on Green Day's Provocative New LP |fechaaccesu=12 d'agostu de 2016}}</ref> El conxuntu estauxunidense vendió alredor de 85 millones de copies en tol mundu.<ref>{{cita web |títulu= What Are thr total record sales figures for Green Day? |url=http://www.answers.com/Q/What_are_the_total_record_sales_figures_for_Green_Day |editorial=Answers}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.usatoday.com/story/life/music/2014/10/09/rock-and-roll-hall-of-fame-nominees-green-day-nine-inch-nails-lou-reed/16852249/ |títulu=Green Day, Nine Inch Nails among Rock Hall nominees |editorial=[[USA Today]] |fechaaccesu=15 d'ochobre de 2014 |fecha=9 d'ochobre de 2014 |nome=Patrick |apellíu=Ryan}}</ref> y más de 30 millones solu nel so país.<ref>{{cita web |títulu= Green Day surpasses 25 million album sales in the United States |url=http://www.greendayauthority.com/news/2947/ |fechaaccesu=23 de xineru de 2012 |obra=Green Day Authority}}</ref> <ref>«[http://seattletimes.nwsource.com/html/musicnightlife/2009413386_greenday03.html?table= Green Day to start tour with a bang in Seattle]» (n'inglés). The Seattles Times.</ref> En 2010 estrenóse una adautación teatral del álbum ''American Idiot'' en [[Broadway]], el musical foi nomáu para [[Premios Tony|Tony Awards]], incluyendo Meyor Musical y Meyor Diseñu Escénicu, y recibió comentarios positivos polo xeneral. A mediaos de 2011 la revista ''[[Kerrang!]]'' nomar como'l segundu grupu más influyente surdíu nos últimos trenta años, namái por detrás de [[Metallica]].<ref>(1 de xunu de 2011) «[http://www.montevideo.com.uy/nottiempolibre_139449_1.html Amos de les marionetes]» (n'español). Montevideo. Consultáu'l 6 d'agostu de 2011.</ref> Según una encuesta pública, na publicación quincenal de ''[[Rolling Stone]]'', escoyer a Green Day como'l meyor conxuntu de ''punk'' de la historia.<ref>«[http://www.rollingstone.com/music/photos/readers-poll-the-best-punk-rock-bands-of-all-time-20110802/1-green-day-0527589 Readers Poll: The Best Punk Rock Bands of All Time] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120413170748/http://www.rollingstone.com/music/photos/readers-poll-the-best-punk-rock-bands-of-all-time-20110802/1-green-day-0527589 |date=2012-04-13 }}» (n'inglés). Rolling Stone. Consultáu'l 14 de xineru de 2012.</ref> == Historia == === Entamos musicales y años formativos como Sweet Children (1982-1989) === {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = vertical | anchu = 250 | títulu = | testu = Tolos logotipos de Green Day utilizaos nos sos álbumes.<br /><small>De riba a embaxo: tipografía pa ''39/Smooth'', ''Kerplunk'', ''Dookie'', ''Insomniac'', ''Nimrod'', ''Warning'', ''American Idiot'', ''21st Century Breakdown'', «¡Unu!, ¡Dos!, ¡Tré!» y «Revolution Radio».</small> | semeya1 = 39 smooth Logo.png | semeya2 = Kerplunk Logo.png | semeya3 = GreenDay Dookie.png | semeya4 = Insomniac Logo.png | semeya5 = Green Day Logo Nimrod.png | semeya6 = Warning Logo.png | semeya7 = Green Day (Logo).png | semeya8 = Green Day (Logo2).png | semeya9 = Green Day Trilogy Logo.png | semeya10 = Revolution Radio Logo.png }} Los oríxenes de la banda remontar escontra 1982, cuando [[Billie Joe Armstrong]] y [[Mike Dirnt]], nesi entós dos neños de diez años provenientes de Rodiu, [[California]], ellos conociéronse y estrecharon amistá. Los dos teníen de mancomún grupos que se desenvolvíen en Berkely tales como Mr. T Experience, [[Operation Ivy]] y Crimpshrine, amás, d'otros grupos de ''[[punk rock]]'' de finales de los [[años 1980]] como [[Social Distortion]] y [[Hüsker Dü]]. El dúu llamó al batería de Isocracy, [[John Kiffmeyer]] y al baxista Sean Hughes pa dar nacencia a un grupu sol nome de Sweet Children, nun principiu Armstrong y Dirnt yeren los guitarristes.<ref name = "gdbaa"/><ref name = "Kiffmeyer"/> El so primer conciertu foi'l 17 d'ochobre de 1987, presentándose en Rod's Hickory Pit en Vallina (onde la madre de Armstrong atopábase trabayando), ante la presencia d'unos trenta amigos. Tiempu dempués el grupu asitióse permanentemente en Berkeley, unu de los epicentros de la corriente [[Escena punk de California|''punk'' de California]]. Amás de batería, Kiffmeyer foi l'alministrador del grupu, siendo un esitosu xerente de la sociedá artística, gracies a contactos que tenía ayudó a entamar conciertos y promover al conxuntu.<ref name = "Kiffmeyer">«[http://allwhatsrock.com/article/john-kiffmeyer/ John Kiffmeyer] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150427133050/http://allwhatsrock.com/article/john-kiffmeyer/ |date=2015-04-27 }}» (n'inglés). All Whats Rock. Consultáu'l 26 de payares de 2011.</ref> Sean Hughes abandonó Sweet Children en 1988, nel so reemplazu foi Dirnt, achicándose'l conxuntu a un tríu.<ref name = "gdbaa">«[http://www.greendaybiography.com/billie-joe-armstrong.php Biografía de Armstrong] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111029055125/http://www.greendaybiography.com/billie-joe-armstrong.php |date=2011-10-29 }}» (n'inglés). Green Day biography. Consultáu'l 28 de payares de 2011.</ref><ref name="historiagd">{{cita web |url=http://www.greendayfod.net/historia.php |fechaaccesu=29 d'agostu de 2009 |editorial=Green Day F.O.D. |títulu=Historia de Green Day <small>Por aciu web.archive.</small> |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090414053729/http://www.greendayfod.net/historia.php |fechaarchivu=14 d'abril de 2009 }}</ref> === Contratu discográficu con Lookout! (1989-1993) === [[Ficheru:Billie_Joe_Armstrong_Scotland_2009.jpg|thumb|200px|[[Billie Joe Armstrong]] tocando cola so guitarra llamada ''Blue'' en Glasgow, Escocia, 2009.]] El dueñu del sellu [[Lookout! Records]], Larry Livermore, convenció al grupu por que roblara cola so casa discográfica independiente, dempués de guardar una actuación en direuto de la banda so agua.<ref name="historiagd"/> El primer material que'l conxuntu publicó con aquel sellu foi un [[EP]] tituláu ''[[1,000 Hours]]'', en 1989. Poco primero de publicar el EP, la banda decidió abandonar el nome Sweet Children pa camudar a Green Day, según Livermore foi pa evitar el tracamundiu con otru grupu llocal llamáu Sweet Baby.<ref>«[www.greenday.net/livermore.htm Entrevista a Lawrence Livermore]» (n'inglés). Green Day Net. Consultáu'l 24 de xunetu de 2011.</ref> Green Day yera'l nome d'un cantar escritu enantes. Esti trabayu discográficu foi perbién recibíu pola escena ''punk'' de California.<ref name = "allmusic"/> El cantar «Green Day» foi escrita por [[Billie Joe Armstrong]], y fala alrodiu de fumar [[mariguana]]. De primeres del cantar, puede oyese el soníu d'una pipa d'agua (un dispositivu utilizáu pa fumar mariguana). El tríu fumaba distintos tipos de yerbes naquella dómina, pero cuando contraxeron familia, dexaron esos vezos. Un «Green Day» ye un día de descansu pa fumar mariguana.<ref>«[http://www.songfacts.com/detail.php?id=5231 Green Day (info sobre'l cantar)]» (n'inglés). Song Facts. Consultáu'l 6 d'agostu de 2011.</ref> Al añu siguiente editaron el EP ''[[Slappy]]'' y el so primer [[álbum d'estudiu]] llamáu ''[[39/Smooth]]'' emitíu en [[Discu de vinilu|vinilu]] y casete,<ref name = "smooth">«[http://www.greendaydiscography.com/39smooth.html 39/Smooth]» (n'inglés). Green Day Discography. Consultáu'l 6 d'agostu de 2011.</ref> nel citáu añu publicaron el so tercer EP pero con Skene! Records, llamáu a cencielles ''[[Sweet Children EP|Sweet Children]]''. Este contenía tres canciones escrites pol mesmu grupu: «Sweet Children», «Best Thing In Town» y «Strangeland», siendo esta postrera, col so pegadizu coru, la que más s'avera al estilu que cultivaría'l grupu dempués, el cuartu cantar del EP yera un ''cover'' de la famosa «[[My Generation (cantar)|My Generation]]» de [[The Who]].<ref name="historiagd" /> Green Day editó'l so primer álbum de compilación en [[1991]], llamóse ''[[1,039/Smoothed Out Slappy Hours]]'', el títulu ye una combinación de ''39/Smooth'', ''Slappy'' y ''1,000 Hours''. L'álbum inclúi los dos EP y el primer álbum d'estudiu,<ref name = "smooth"/> poco dempués d'esta publicación, [[A la Demasía]] abandonó'l tríu pa retomar los sos estudios na Humboldt State University, n'[[Arcata (California)|Arcata]], California.<ref name = "historiagd"/><ref name = "Kiffmeyer"/> Entós, convocaron a [[Tré Cool]], un vecín de Larry Livermore y batería del grupu Lookouts. [[Billie Joe Armstrong]] y [[Mike Dirnt]] yá conocíen a Tré Cool de diversos conciertos na dómina que se faíen llamar Sweet Children. La idea orixinal yera que Tré Cool reemplazara a A la Demasía sola por un tiempu, pero cuando se fixo evidente que Sobrante nun volvería, Armstrong y Dirnt decidieron que Tré Cool quedárase como batería de forma permanente. Esta formación esta vixente na actualidá. Ente 1992 y 1993, con solo unos años de vida, el conxuntu embarcar nuna serie d'incesantes espectáculos en países del estranxeru, como tamién n'[[Europa]].<ref name = "thompson">Thompson, Dave. "Green Day". ''Alternative Rock.'' San Francisco: Miller Freeman Books, 2000.</ref> El segundu álbum d'estudiu foi ''[[Kerplunk]]'', llanzáu'l 17 de xineru de 1992 con Lookout!.<ref name="historiagd" /> Sicasí, nesi momentu'l grupu refugó un contratu discográficu con I.R.S. Records.<ref name = "channel"/> === Nuevu contratu con Reprise (1994) === [[Ficheru:RiP2013 GreenDay Tre Cool 0002.jpg|thumb|200px|L'actual batería [[Tré Cool]]. Orixinalmente él reemplazó a [[A la Demasía]] por un tiempu, pero cuando se evidenció que Demasía nun volvería, Tré Cool quedóse como batería.]] El segundu álbum ''[[Kerplunk]]'', algamó a vender 55&nbsp;000 copies (numberosa cifra teniendo en cuenta que'l discu foi producíu de forma independiente), esi ésitu ''[[underground]]'' foi un gran curiosu que vieron les cases discográfiques.<ref name="ultimate albums">(1994). ''VH1 - Ultimate Albums: Green Day's Dookie''.</ref> El [[Productor discográficu|productor]] [[Rob Cavallo]] representante de [[Reprise Records|Reprise]] llogró seducir al grupu. Asina, Green Day terminó amistosamente el so contratu con [[Lookout! Records]] pa roblar con Reprise (subsidiaria de [[Warner Bros]]) en 1994.<ref name = "allmusic"/> L'acción de roblar con un sellu multinacional, foi (y siguió siendo) un fechu bien criticáu polos fanáticos de la dómina en que tocaben nel club 924 Gilman Street, llegando a catalogar a Green Day de «vendíos».<ref name="billboard">{{cita web |url=http://www.billboard.com/bbcom/bio/index.jsp?pid=54578 |títulu=Artist Biography - Green Day |editor=[[Billboard]] |idioma=inglés |fechaaccesu=19 de marzu de 2009 |urlarchivu=https://archive.today/20120523233521/http://www.billboard.com/artist/green-day/54578%23/artist/green-day/54578 |fechaarchivu=23 de mayu de 2012 }}</ref><ref name="happenednext">{{cita web |url=http://www.greendayauthority.com/TheBand/articles/guitarlegends/page8.jpg |títulu=What Happened Next... <small>Por aciu web.archive.</small> |editor=Guitar Legends |idioma=inglés |fechaaccesu=19 de marzu de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090327012904/http://www.greendayauthority.com/TheBand/articles/guitarlegends/page8.jpg |fechaarchivu=27 de marzu de 2009 }}</ref> El club espulsó darréu a la banda depués de que se conociera la noticia del so fichaxe por Reprise.{{ensin referencies}} Apaecieron grafitis nes parés del Gilman Street con lleendes como «¡Muerte a Green Day!».<ref name="mtv-inf">{{cita web |url=http://www.mtv.es/musica/artistas/green-day/inflúis |títulu=Green Day: Inflúis |editor=[[MTV]] |fechaaccesu=20 d'abril de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090316085954/http://www.mtv.es/musica/artistas/green-day/influencies |fechaarchivu=16 de marzu de 2009 }}</ref> Nunes reflexones que fizo'l so cantante y líder Billie Joe Armstrong sobre aquel periodu a la revista ''[[Spin (revista)|Spin]]'' en 1999, aseguró que «nun podía volver a la escena punk, fuéramos el mayor ésitu de la historia o'l mayor fracasu [...] Lo únicu que podía faer yera siguir y dir alantre».<ref name = "smith"/> === Ésitu comercial ''Dookie'', ''Insomniac'', '' Nimrod'' (1994-1998) === El mesmu [[Rob Cavallo]], quien atraxera a Green Day para [[Reprise Records]], foi escoyíu como productor principal del nuevu álbum, ente que [[Jerry Finn]] foi l'encargáu de l'[[Amiestu (audiu)|amiestu]] del discu. Green Day, nun principiu, apurrió una [[Demo (música)|demo]] a Cavallo, y n'escuchando la cinta nel coche de camín a casa, sintió que zarapicara « con daqué grande».<ref name="ultimate albums" /> La sesión de grabación de la banda duró solu trés selmanes, l'álbum foi remezclado dos veces.{{ensin referencies}} Pero al conxuntu nun lu prestara la primer amiestu. Por ello, Cavallo remezcló les pistes nos Fantasy Studios de [[Berkeley (California)|Berkeley]], [[California]]. Armstrong aseguró que la banda quería crear un soníu secu «similar al [[Never Mind the Bollocks, Here's the Sex Pistols|discu]] de los [[Sex Pistols]] o los primeros álbumes de [[Black Sabbath]]».<ref name="vh1 interview" /> Armstrong, más tarde, dixo de la so esperiencia nel estudiu que «tou taba yá compuestu, tou lo que tuvimos que faer yera representalo».<ref name="vh1 interview">{{cita web |url=http://www.vh1.com/shows/dyn/ultimate_albums/58025/episode_interviews_int.jhtml?start=1 |títulu=Billie Joe Armstrong Interview on VH1 <small>Por aciu web.archive.</small> |fechaaccesu=16 de xunetu de 2007 |editorial=VH1 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090210005459/http://www.vh1.com/shows/dyn/ultimate_albums/58025/episode_interviews_int.jhtml?start=1 |fechaarchivu=10 de febreru de 2009 }}</ref> Asina s'editó en febreru de 1994 el primer álbum de Green Day con Reprise,<ref name = "channel"/> llamóse ''[[Dookie]]'', significó l'álbum clásicu por excelencia del ''[[pop punk]]''.<ref name = "smith">Smith, RJ. "Top 90 Albums of the 90's." ''SPIN.'' Agostu de 1999.</ref> El nuevu álbum de Green Day convertir nun ésitu comercial en tol mundu, consiguiendo llegar al puestu númberu dos nel ''[[Billboard 200]]'' estauxunidense y llegó a entrar a les llistes de seis países más, algamó a vender un total de quince millones de copies en tol mundu, hasta la fecha,<ref name="channel">«[https://web.archive.org/web/20091015021933/http://www.thebiographychannel.co.uk/biography_story/1779:2213/1/Green_Day.htm Green Day]» (n'inglés). Biography Channel. Consultáu'l 24 de xunetu de 2011.</ref><ref name="behindthemusic">"Green Day". ''[[Behind the Music]]''. [[VH1]], 2000.</ref> siendo l'únicu [[Certificación de ventes discográfiques|álbum de diamante]] que tien Green Day.<ref name="riaa">{{cita web |url=http://www.riaa.com/goldandplatinumdata.php?table=tblDiamond |títulu=Diamond Awards (rique busca manual) |editor=[[RIAA]] |idioma=inglés |fechaaccesu=19 de marzu de 2009}}</ref> Foi l'álbum de ''rock'' alternativu más esitosu de la década, solo superáu por ''[[Nevermind]]'' de [[Nirvana (banda)|Nirvana]], y ''[[Blood Sugar Sex Magik]]'' de [[Red Hot Chili Peppers]].<ref name="historiagd"/> L'ésitu de Green Day, abrió'l camín a bandes como Rancid y [[The Offspring]], saliendo a la venta discos como ''Wolves'' y ''[[Smash (álbum de The Offspring)|Smash]]'', respeutivamente, y en poco tiempu, el resurdimientu del ''punk'' a mediaos de los años 1990 atópase en plenu apoxéu.<ref name="punk revival"/> {| class="toccolours" style="float: left; margin-left: 0em; margin-right: 1em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:30em; max-width: 40%;" cellspacing="5" | style="text-align: left;" |«''Dookie'' ye una pieza estelar de ''punk'' modernu que munchos trataron d'asonsañar, pero naide llogró superar». |- | style="text-align: left;" | - Stephen Thomas Erlewine en ''[[Allmusic]]''.<ref>Stephen Thomas Erlewine. «[http://www.allmusic.com/album/dookie-r19340 7/review Dookie]» (n'inglés). Allmusic. Consultáu'l 24 de xunetu de 2011.</ref> |} Primeramente l'ésitu foi gracies a la promoción que [[MTV]] dio al senciellu «[[Longview]]», depués el clásicu «[[Basket Case (cantar)|Basket Case]]» que se caltuvo por cinco selmanes nel primer puestu de la llista ''[[Alternative Songs|Modern Rock Tracks]]''. Green Day foi'l conxuntu más aclamáu nel [[Woodstock '94]],<ref name = "allmusic"/> onde empezaron una guerra de folla. Cuando'l show taba por terminar, Armstrong incentivu a una engarradiella de folla, en mediu del abaruyamientu, un guardia de seguridá confundió al baxista [[Mike Dirnt]] con un fan invasor, el guardia llegó a cutir a Dirnt, millones de televidentes vieron esi episodiu en vivu.<ref name = "ram">«[http://www.ram.org/music/woodstock/woodstock.html Woodstock 1994]» Ram.org. Consultáu'l 22 de xunetu de 2011.</ref> El célebre cantar «Basket Case» fala d'[[Ataque de llerza|ataques de llerza]] y de sensación d'ansiedá. Nesa dómina, Armstrong el líder del conxuntu sufría distintos tipos de trestornos. Un ''basket case'' ([[Idioma español|en castellanu]]: casu perdíu), ye'l términu utilizáu p'aquelles persones emocionalmente inestables. Orixinalmente'l términu unviaba a un amputáu, sobremanera soldaos que perdieren los sos cuatro miembros, el terminó surdió mientres la [[Primer Guerra Mundial]].<ref name = "basketcase">«[http://www.songfacts.com/detail.php?id=2714 Basket Case]» (n'inglés). Song Facts. Consultáu'l 6 d'agostu de 2011.</ref> Depués de la receición positiva de ''Dookie'', la banda realizó la so primer xira internacional, empezando nos Estaos Xuníos, onde utilizaron un [[bibliobús]] del padre de [[Tré Cool]] pa movese ente los conciertos.{{ensin referencies}} La banda tamién apaeció nel festival de [[Lollapalooza]] y nun eventu caritativu nel [[Madison Square Garden]], naquella ocasión Armstrong tocó'l cantar «[[She (cantar de Green Day)|She]]» desnudu.<ref name="tours">{{cita web |url=http://www.geekstinkbreath.net/greenday/tour/2/ |títulu=Green Day Tour Notes |fechaaccesu=16 de xunetu de 2007 |editorial=Geek Stink Breath}}</ref> El 9 de setiembre de 1994 actuaron en Boston Esplanade, el caos españó mientres la puesta de la banda, a la fin de los disturbios, 100 persones resultaron mancaes y 45 fueron deteníes. Na xira pa promocionar ''Dookie'' llevaron a [[Pansy Division]] como teloneros. En 1995, ''Dookie'' ganó'l [[Premiu Grammy al meyor álbum de música alternativa]] y la banda foi nomada a nueve premios [[MTV Video Music Awards]].<ref>Fricke, David. (16 d'avientu de 1999). "Our Back Pages". ''[[Rolling Stone]]'' (828/829):85</ref> El cantante de [[Good Charlotte]], [[Joel Madden]] dixo sobre ''Dookie'': {{cita|[''Dookie''] camudóme la vida [...] Diéronme ganes d'empezar con [[Good Charlotte]] [...] Xusto dempués de que'l discu salió, diximos: «Tenemos que formar una banda nel nuesu garaxe agora mesmu y faer conciertos... como Green Day».|[[Good Charlotte]].<ref name="punk revival"/>}} [[Ficheru:Mike Dirnt and Tre Cool.jpg|thumb|200px|[[Tré Cool]] y [[Mike Dirnt]], batería y baxista respeutivamente.]] Darréu al ésitu de ''[[Dookie]]'', Green Day editó'l [[senciellu]] «[[J.A.R. (Jason Andrew Relva)]]» pa la película ''Angus'' de 1995.<ref>«[http://www.songfacts.com/detail.php?id=8426 J.A.R. (Jason Andrew Relva)]» (n'inglés). Song Facts. Consultáu'l 6 d'agostu de 2011.</ref> El senciellu algamó'l puestu númberu unu na llista ''Modern Rock Tracks''. El cantar foi siguida pol cuartu trabayu d'estudiu de la banda, ''[[Insomniac (álbum de Green Day)|Insomniac]]'',<ref>Coleman, Mark. "Insomniac." ''Rolling Stone.'' Payares de 1995.</ref> emitíu na seronda de 1995. Nun principiu l'álbum foi bastante esitosu; consiguió'l puestu númberu dos y vendió al poco tiempo dos millones de copies, mientres la primavera de 1996. Pero sicasí, nengunu de los senciellos llograron la mesma repercusión que los de ''Dookie'',<ref name = "allmusic"/> esti nuevu llanzamientu yera una respuesta muncho más escura y pesada, en comparanza a ''Dookie'', que yera más melódicu.<ref name = "channel"/> Los senciellos fueron «[[Geek Stink Breath]]», «[[Stuck with Me]]», «[[Brain Stew/Jaded]]» y «[[Walking Contradiction]]».<ref name="Album Guide">«[https://web.archive.org/web/20110123042756/http://www.rollingstone.com/music/artists/green-day/albumguide Green Day: Album Guide]» (n'inglés). Rolling Stone. Consultáu'l 6 d'agostu de 2011.</ref><ref name="snotty">Di Perna, Alan (Agostu de 1996). «[https://web.archive.org/web/20090830224453/http://geocities.com/vintageinterviews/greenday.html Young, Loud, and Snotty]» (n'inglés). ''Guitar World.'' Geocities. Consultáu'l 30 de xunetu de 2011.</ref> Con dichu álbum la banda ganó'l premiu a artista favoritu, artista favoritu de ''hard rock'' y artista alternativu favoritu nos premios [[American Music Awards]] de 1996, ente que'l videu de «Walking Contradiction» llogró una nominación al Grammy por meyor videu, tamién tuvo una nominación por meyores efeutos especiales nos [[MTV Video Music Awards]].<ref name = "snotty"/> Naquella primavera Green Day atayó la xira que diba brindar por [[Europa]] pa promocionar ''Insomniac'' por cansanciu<ref name = "channel"/> (colo cual provocaron rumores de la desintegración del grupu, los mesmos fueron estenaos por [[Tré Cool]] nuna afirmación que fizo). La banda dedicó la siguiente metá del añu pa compenetrarse a escribir nuevu material. Dende'l principiu, tantu la banda como Cavallo coincidieron en que l'álbum tenía que ser distintu de los sos trabayos anteriores.<ref>Spitz, Marc. ''Nobody Likes You''. New York: Hyperion, 2006. Pg. 128.</ref> Publicaron ''[[Nimrod (álbum de Green Day)|Nimrod]]'' n'ochobre de 1997; este yera una esviación esperimental del so estilu ''[[pop punk]]'', siendo amás más artísticu y conceptual que los anteriores. Esi nuevu llanzamientu ye heteroxéneu en xéneros musicales, dende'l mesmu ''pop punk'', al ''[[surf rock]]'' y ''[[ska]]'', o a balaes acústiques.<ref name = "channel"/> ''Nimrod'' entró na posición númberu diez n'Estaos Xuníos, y en dichu país foi certificáu con dos discos de platín en marzu del 2000. L'ésitu del cantar «[[Good Riddance (Time of Your Life)]]», produció que ganara un premiu MTV al meyor videu alternativu.<ref name = "awardsgd">«[http://www.greendayauthority.com/TheBand/awards.php?section=nimrod Green Day's Awards]» (n'inglés). Green Day Autority. Consultáu'l 24 de xunetu de 2011.</ref><ref>Spitz, Marc. ''Nobody Likes You.'' New York: Hyperion, 2006. Pg. 128.</ref> Esti cantar foi utilizada pola serie ''[[ER (serie de televisión)|Y.R.]]'', como tamién nel episodiu final de ''[[Seinfeld]]''. Editáronse dos CD como senciellos: el primeru incluyía como [[Llau A y llau B|llau B]] «Desensitized» y «Rotting» (otru cantar bastante distinta a lo que siempres producía'l grupu). El segundu traía como llau B les temes «Suffocate» y «You Lied». Yá en 1999 editóse'l cuartu senciellu de ''Nimrod'', «[[Nice Guys Finish Last]]» (el terceru foi «[[Redundant]]»), foi la tema principal de la banda sonora de ''[[Varsity Blues]]''. El so videu tuvo dos selmanes en primer llugar en [[MTV]] y llogró una nominación al meyor cantar d'una película nos MTV Movie Awards.<ref name="historiagd" /> === Años de receso y regresu con ''Warning'' (1999-2002) === Tres la fría receición de ''Nimrod'', el conxuntu decidió retirase de volao mientres unos dos años pa folgar y tornar coles sos families. Ellos tomaron la decisión de que'l so nuevu trabayu tendría que tar más empuestu polos sos instintos», lo que significaba un nuevu álbum más esperimental, pero siguiendo usando una base ''[[punk rock]]'' con ritmos pegadizos. Finalmente en 2000, Green Day editó'l so sestu álbum, ''[[Warning (álbum de Green Day)|Warning]]'', que foi llanzáu nel mes d'ochobre na ciudá de [[Nueva York]]. Artísticamente, el tríu llogró'l so cometíu: la crítica emponderó al álbum, argumentando qu'ellí'l conxuntu amuésase más evolucionáu, más seriu y maduru.<ref name = "allnimrod">Stephen Thomas Erlewine. «[http://www.allmusic.com/album/nimrod-r315299/review Nimrod]» (n'inglés). Allmusic. Consultáu'l 24 de xunetu de 2011.</ref> Un añu antes del llanzamientu del nuevu discu, el guitarrista [[Jason White]] xunir al conxuntu. Pero comercialmente l'álbum foi un fracasu, convirtiéndose unu de los menos vendíos de tola so carrera. A pesar de que traxo l'ésitu «Minority» y un ésitu menor con «Warning», dellos observadores y críticos taben llegando a la conclusión de que la banda diba perdiendo relevancia.<ref name="channel"/><ref name="metacritic">«[http://www.metacritic.com/music/artists/greenday/warning Green Day: Warning] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100323091914/http://www.metacritic.com/music/artists/greenday/warning |date=2010-03-23 }}» (n'inglés). Metacritic. Consultáu 24 de xunetu de 2011.</ref> En 2001, nel California Music Awards, Green Day ganó los ocho premios pa los que foi nomáu. El grupu ganó los premios de: meyor álbum (por ''Warning''), álbum destacáu de ''punk rock''/''ska'' (por ''Warning''), grupu sobrasaliente, meyor vocalista masculín, meyor baxista, meyor batería, compositor sobresaliente, y artista sobresaliente.<ref name = "awardsgd"/> Collechando dellos ésitos, tres munchos años de trayeutoria, Green Day decidió llanzar en 2001 otru álbum compilatorio colos sos senciellos, ''[[International Superhits!]]'', que contién tolos ésitos dende ''[[Dookie]]'' hasta ''Warning''. Naquel añu varios conxuntos emitieron álbumes de compilación d'ésitos.<ref name="historiagd" /> El tríu tomó un receso ente ''International Superhits!'' y el so próximu álbum d'estudiu, publicando otru compilatorio, ''[[Shenanigans]]'', con catorce pistes que son rareces de la banda como tamién llaos B de senciellos, ente que frecuentemente publicaben delles semeyes d'ellos realizando estrañes xeres. A principios de la década de 2000, Green Day atopar nel so momentu más entrevesgáu: los trés miembros del conxuntu atopábense estresaos polos sos recién divorcios, el grupu perdiera fama y relevancia nel mediu musical, pero por sobremanera, tenía la presión que representa nun poder emitir un discu con abonda popularidá y repercusión, como pa volver asitiar al conxuntu nel centru de la escena del ''punk rock''.<ref name = "americanidiota">«[http://www.geekstinkbreath.net/greenday/article/warping-into-the-ultimate-idiots/ Warping into the Ultimate Idiots]» (n'inglés). Geekstinkbreath. Consultáu'l 26 de xunetu de 2011.</ref> Anque'l periodu d'estos trés álbumes quiciabes ye consideráu como'l más escuru del grupu, desque imprimieron el so estilu colos álbumes ''[[Kerplunk]]'' y ''Dookie'', Green Day siempres caltuvo una reputación, con ventes considerablemente altes (anque dalgunes bien baxes), y crítiques xeneralmente positives nos sos trabayos discográficos.<ref>Stephen Thomas Erlewine. «[http://www.allmusic.com/album/shenanigans-r596553/review Shenanigans]» (n'inglés). Allmusic. Consultáu'l 24 de xunetu de 2011.</ref> === Procesu de grabación del nuevu álbum (2003) === Para mediaos de 2003 el tríu yá grabara venti canciones pa un álbum que se diba a llamar ''[[Cigarettes And Valentines]]''.<ref name = "spitz"/> Sicasí, daquién furtiara l'ordenador nel que taben guardaes les [[Máster de grabación|copies maestres]].<ref name="Spin">{{cita publicación |apellíu=Pappademas |nome=Alex |títulu=Power to the People (With Funny Haircuts) |publicación=Spin |númberu=November 2004}}</ref> Los trés integrantes del grupu preguntaron si debíen regrabar les pistes perdíes, polo que consultaron con Rob Cavallo que midida tomar, él pregúnto-yos si esos cantares representaben el meyor trabayu qu'ellos podíen producir, Armstrong comentó al respeutu: «Honestamente, non podíamos mirar ente nós y dicir 'eso foi lo meyor que podemos faer'. Asina que decidimos siguir alantre y faer daqué dafechu nuevu». Los miembros de la banda aportaron a pasar los próximos trés meses a componer nuevu material.<ref name="spitz">Spitz, Marc. ''Nobody Likes You: Inside the Turbulent Life, Times, and Music of Green Day''. New York: Hyperion, 2006. ISBN 1-4013-0274-2.</ref><ref name="combatrock">{{cita publicación |apellíu=di Perna |nome=Alan |títulu=Combat Rock |publicación=[[Guitar World]] |númberu=Holiday 2004}}</ref> Entós Green Day decidió primero, proponese volver al estudiu y grabar más relajadamente un bon álbum pa recuperar la so reputación, pero'l grupu púnxose d'alcuerdu en que nun se debía regrabar esautamente los mesmos cantares, sicasí, teníense que perfeccionar, pero dende cero.<ref name = "americanidiota"/> Empezaron a grabar buscando influencies d'otros estilos, interpretando dende [[Salsa (xéneru musical)|salsa]], hasta cantando versiones de [[villancicos]]. Armstrong dixo que decidieron escribir los sos cantares d'esta manera al llograr el respetu del mundu musical, y que los comentarios sociales ye parte natural de la crecedera d'una banda. La primera nueva composición foi un cantar llamáu «American Idiot». La banda tuvo dificultaes pa siguir alantre. Un día, el baxista [[Mike Dirnt]] dirixir al estudiu de grabación, con una composición de trenta segundos, fecha por sigo mesmu. Armstrong decidió que quería faer daqué asemeyáu, él y [[Tré Cool]] siguieron el camín que trazó'l baxista. Armstrong recordó: «Tou empezó a volvese más seriu, tábamos tratando de superanos unu al otru. Siguimos coneutando estos pequeños fragmentos hasta que teníamos daqué». Esti conxuntu musical convertir nel cantar «Homecoming». La siguiente composición foi la suite «Jesus of Suburbia». Armstrong se envalentonó tantu pola creación de los dos suites, polo que decidió faer del álbum una obra conceptual.<ref name = "combatrock"/> === Nuevu ésitu con ''American Idiot'' (2004-2006) === [[Ficheru:Billie Joe Armstrong at mic in Cardiff.png|thumb|200px|[[Billie Joe Armstrong]] nel tour pa promocionar ''[[American Idiot]]''. El grupu tardó diez años en tener un álbum cola mesma repercusión y ventes que ''[[Dookie]]''.]] D'ende surdió'l nuevu trabayu ''[[American Idiot]]'' en 2004. Catalogáu como una [[Ópera rock|ópera ''punk'']], rellata les hestories de «[[Jesus of Suburbia]]» (Jesús de los suburbios), «St. Jimmy» y la historia d'una moza ensin nome, «[[Whatsername]]»; tolos cantares tienen dalguna rellación ente sigo. Dos de les pistes, «Jesus of Suburbia» y «[[Homecoming (cantar de Green Day)|Homecoming]]» consten de cinco partes con una gran variedá d'estilos nos más de nueve minutos de caúna.<ref>«[http://www.lahiguera.net/musicalia/artistas/green_day/disco/1459/ American Idiot]» (n'español). La Figal.net Consultáu'l 28 de payares de 2011.</ref> L'álbum foi publicáu cuatro años dempués del so últimu discu, munchos pensaben que Green Day taba en cantu de la disolución, pero al poco tiempu de la emisión de ''American Idiot'', l'álbum collechó prácticamente'l mesmu ésitu que ''[[Dookie]]''. El discu foi nomáu como unu de los más importantes del añu, cantares como «American Idiot», «[[Holiday (cantar de Green Day)|Holiday]]» y «[[Boulevard of Broken Dreams]]» fueron irradiaes por toles emisores del planeta. El conxuntu resurdió totalmente dempués de diez años, apaecieron en numberoses portaes de publicaciones musicales, particularmente la revista ''Guitar Legends'' tuvo a [[Billie Joe Armstrong]] na so portada, naquella publicación Green Day taba presente nunos venti páxines, ''Entertainment Weekly'' dixo que l'álbum yera «una obra maestra del ''punk rock''», y el títulu de la portada de la ''[[Rolling Stone]]'' dicía:<ref name = "americanidiota"/> {{cita|Green Day: ¿Cómo los mocosos crecieron, cutieron a [[George W. Bush|Bush]], y conquistaron al mundu?.|Revista ''[[Rolling Stone]]''.<ref name = "americanidiota"/>}} [[Ficheru:MK Bowl Concert.jpg|thumb|Vista panorámica del [[Milton Keynes]] [[National Bowl]], llugar onde la banda tocó nel [[American Idiot World Tour]], y onde se grabó'l ''[[Bullet in a Bible]].''<ref>{{cita web |url= http://www.virtualfestivals.com/latest/news/2012 |títulu= Green Day - Milton Keynes Bowl 2005 |fechaaccesu=11 de xunetu de 2012 |idioma=inglés |obra= Virtual Festivals}}</ref>]] Tou empezara col cantar «American Idiot», la recién [[Guerra d'Iraq]], el manexu de la república per parte de los medios de prensa y la manera de vida de los estauxunidenses polo xeneral, fueron factores que lu sirvieron d'inspiración a Armstrong pa escribir rellatando'l so puntu de vista. L'álbum ta cargáu de lletres esplícites, con pensamientos que'l grupu tien sobre la Nación en sí, amás de tener crítiques al presidente [[George Walker Bush|George Bush]].<ref name = "americanidiota"/><ref>«[http://www.songfacts.com/detail.php?id=3937 American Idiot]» (n'inglés). Song Facts. Consultáu'l 14 d'ochobre de 2011.</ref> El cantar «Boulevard of Broken Dreams» cuestiona la manera de vida americanu». Esi títulu ye un celebre cuadru de Gottfried Helnwein, que representa Marilyn Monroe, Humphrey Bogart, James Dean y [[Elvis Presley]] pasando'l ratu nun chigre.<ref>«[http://www.songfacts.com/detail.php?id=4055 Boulevard of Broken Dreams]» (n'inglés). Song Facts. Consultáu'l 14 d'ochobre de 2011.</ref> ''American Idiot'' sorprendió a munchos críticos y espectadores pol so altu conteníu ideolóxicu y protestante, nuna dómina en que'l ''rock'' escarez de dicha carauterística.<ref name = "centurybreak">Stephen Thomas Erlewine. «[http://www.allmusic.com/album/21st-century-breakdown-r1550923/review 21st Century Breakdown]» (n'inglés). Allmusic. Consultáu'l 27 de xunetu de 2011.</ref> ''Rolling Stone'' asitiar nel puestu númberu unu na so llista de los cien meyores discos de la década,<ref>«[http://www.rollingstone.com/music/news/the-decade-end-readers-poll-your-favorite-album-song-and-artist-of-the-2000s-20091208 The Decade End: Readers Poll Your Favorite Album, Song and Artist of the 2000]»</ref> y lo mesmo fixo la revista ''Kerrang!'' na so llista de los cincuenta meyores álbumes de la década de 2000.<ref>{{cita web |url= http://www.kerrang.com/22892/50-greatest-rock-albums-00s/ |fechaaccesu=2 de payares de 2014 |obra= Kerrang! |títulu= 50 BEST ROCK ALBUMS OF THE 2000′S |idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:Greenday1.jpg|thumb|Vista fronteru de la banda tocando nel [[National Bowl]] 2005.]] Al añu siguiente, l'álbum ganó'l premiu Grammy por meyor álbum de ''rock'', foi nomáu en cuatro categoríes incluyendo álbum del añu. Green Day ganó siete de los ocho premios MTV Video Music Awards, el cantar «Boulevard of Broken Dreams» llevóse seis de los premios, l'únicu galandron que Green Day nun se llevó foi por meyor direición artística, na que [[Gwen Stefani]] foi gallardoniada por «[[What You Waiting For?]]».<ref>"Kerrang! Top 50 albums of the 21st Century". ''Kerrang!'' (Bauer Media Group). 5 d'agostu de 2009.</ref> La famosa publicación ''[[The New York Times]]'' emponderó a Green Day diciendo que superara «cualquier pretensión cola melodía y l'enorme fervor».<ref>«[http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9902Y0D81239F935A1575AC0A9629C8B63 Putting Her Money Where Her Music Video Is]» (n'inglés). The New York Times. Consultáu'l 27 de xunetu de 2011.</ref> Con ''American Idiot'', Green Day recupero y ganó'l respetu de la crítica y del públicu polo xeneral, amás de ganase almiradores de la nueva xeneración y espertar l'interés de los sos vieyos siguidores de los mediaos de los años 1990.<ref name = "centurybreak"/> Green Day salió de xira pa promocionar l'álbum, y foi nel Milton Keynes National Bowl de [[Londres]] en 2005 onde brindo unu de los recitales más multitudinarios de la historia, tocando ante 65.000 persones dos díes siguíos. El conciertu foi rexistráu y publicáu nel álbum en direuto ''[[Bullet in a Bible]]'', tamién contién entevistes col grupu.<ref name = "historiagd"/> En 2011 la banda entró en negociaciones con [[Universal Pictures]] pa producir una versión cinematográfica de ''American Idiot''.<ref>(13 d'abril de 2011). «[http://www.greendayauthority.com/news/2289/ ''American Idiot'' movie confirmed]» (n'inglés). Green Day Authority. Consultáu'l 24 de xunetu de 2011.</ref> Dustin Lance Black foi escoyíu p'afaer el guión del musical a la película. Michael Mayer, quien tamién dirixó la versión de Broadway va ser el direutor. El 8 de xunu de 2014 la revista ''Kerrang!'' publicó un artículu sobro'l llanzamientu d'un álbum tributo de ''American Idiot'' tituláu ''Kerrang! Does Green Day's American Idiot'', cada cantar foi tocada per una banda distinta. L'álbum foi llanzáu'l 11 de xunu.<ref>«[http://www.kerrang.com/18807/kerrang-green-days-american-idiot/ Kerrang! Does Green Day's American Idiot Tribute Album] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170726164251/http://www.kerrang.com/18807/kerrang-green-days-american-idiot/ |date=2017-07-26 }}» (n'inglés). Kerrang! Consultáu'l 8 de xunu de 2014.</ref> El 21 de setiembre de 2014 l'álbum cumplió diez años de llanzamientu y la revista ''Kerrang!'' llanzó una revista falando d'esti aniversariu númberu décimu y publicaciones de los integrantes na so cuenta d'[[Instagram]].<ref>{{cita web |url= http://www.kerrang.com/22792/k1535-green-days-american-idiot-10-years/ |títulu= GREEN DAY'S AMERICAN IDIOT 10 YEARS ON |fechaaccesu=16 de setiembre de 2014 |obra= Kerrang! |idioma=inglés}}</ref> === Producción del siguiente álbum (2007-2008) === Antes de tornar al estudiu a rexistrar el siguiente álbum, Green Day entamó dellos pequeños proyeutos. Contribuyeron en 2007 grabando'l cantar «Working Class Hero» de [[John Lennon]] pa les víctimes de la guerra civil de [[Darfur]], esta grabación apaeció nun álbum tituláu ''[[Instant Karma: The Amnesty International Campaign to Save Darfur]]''. Fixeron una apaición en ''[[The Simpsons Movie]]'' na cual, más tarde, finen en mediu del conciertu. Na escena siguiente, n'homenaxe a Green Day, toquen na ilesia la versión aciaga de «American Idiot».<ref name = "allmusic"/> Realizaron un discretu debú n'avientu de 2007 sol nome [[Foxboro Hot Tubs]], usando mázcares por que nun sían reconocíos. Publicárense nel so sitiu web tres cantares. Anque los miembros de Green Day intentaron caltener esti proyeutu de callao, dellos ''bloggs'' y medios de prensa confirmaron que se trataba del mesmu tríu realizando una banda en paralelu. Grabaron un álbum al estilu rock and roll de los años 1960 llamáu ''Stop Drop and Roll!!''.<ref>Andrew Leahey. «[http://www.allmusic.com/artist/foxboro-hot-tubs-p1031243 Foxboro Hot Tubs]» (n'inglés). Allmusic. Consultáu'l 28 de xunetu de 2011.</ref> Green Day empezó a componer nuevos cantares pal so siguiente álbum en xineru de 2006, tres una estensa xira pa promocionar ''[[American Idiot]]''.<ref>{{cita web |url=http://www.accesshollywood.com/behind-the-scenes-green-day-on-saturday-night-live_video_1103763 |títulu=Behind The Scenes: Green Day On Saturday Night Live |editorial=Access Hollywood |fecha=19 de febreru de 2006 |idioma=inglés |fechaaccesu=26 de febreru de 2011}}</ref> Naquel momentu, [[Billie Joe Armstrong]] afirmó: «Vamos Empezar [buscando el] silenciu y va ser según vamos topar la inspiración pa crear otru álbum».<ref>{{cita web |url=http://www.spotlightingnews.com/article.php?news=1692 |títulu=Green Day Talks About New Album And Silence |editorial=SpotlightingNews |fecha=3 de xineru de 2006 |idioma=inglés |fechaaccesu=26 de febreru de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110107184410/http://spotlightingnews.com/article.php?news=1692 |fechaarchivu=7 de xineru de 2011 }}</ref> El conxuntu prefirió acutar a dar comentarios sobre la producción del nuevu proyeutu, non hasta ochobre de 2007, cuando Armstrong dixo nuna entrevista con ''[[Rolling Stone]]'' qu'escribiera «daqué según 45 cantares».<ref name="NME">{{cita web |url=http://www.nme.com/news/greenday/31628 |títulu=Green Day break studio silence on new album |editorial=NME |fecha=8 d'ochobre de 2007 |idioma=inglés |fechaaccesu=26 de febreru de 2011}}</ref><ref name="Fricke48">Fricke, p. 48</ref> Los miembros de la banda trabayaron nes etapes más primaries del conceutu nos sos ensayos nun estudiu d'[[Oakland (California)|Oakland]], [[California]]. Armstrong comentó: «Quiero afondar no que soi y lo que siento nesti momentu, la mediana edá». Tamién dixo que delles de les 45 cantares componer en [[pianu]], en cuenta de en [[guitarra]].<ref name="NME"/> =Sigue l'ésitu con ''21st Century Breakdown'' (2009-2010) [[Ficheru:Green Day live.jpg|thumb|200px|Green Day mientres la fiesta de llanzamientu de 21st Century Breakdown en Kesselhaus Berlín.]] Cuando Green Day recibió un Grammy en 2009, [[Billie Joe Armstrong]] anunció que'l conxuntu llanzaría llueu un nuevu álbum, ''[[21st Century Breakdown]]'', fuera grabáu mientres el branu pasáu. Finalmente, l'álbum emitióse'l [[15 de mayu]] de [[2009]] al traviés de [[Reprise Records]]. Armstrong describir como: «una fotografía instantánea” de la dómina na que vivimos, cuestionando y tratando de busca-y sentíu a la manipulación egoísta al nuesu alredor, [proveniente del] gobiernu, la [[relixón]], los medios o francamente cualquier forma d'autoridá».<ref>{{cita web |url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/features/caught-in-the-net--gremlins-beset-russian-fairy-1685001.html |títulu="Caught in the Net: Gremlins Beset Russian Fairy" |editorial=The Independent |apellíu=Riley |nome=Jack |fecha=15 de mayu de 2009 |idioma=inglés |fechaaccesu=26 de febreru de 2011}}</ref> Un exemplu d'ello son los [[senciellu|senciellos]] «[[Know Your Enemy (cantar de Green Day)|Know Your Enemy]]» y «[[21 Guns]]», que connotan un despreciu escontra los políticos. Particularmente, «21 Guns» fala del patriotismu.<ref>«[http://www.songfacts.com/detail.php?id=15467 21 Guns]» (n'inglés). Song Facts. Consultáu'l 14 d'ochobre de 2011.</ref> A finales del añu 2009 y terminando la década, la revista ''Rolling Stone'' nomó al cantar «[[Boulevard of Broken Dreams]]» como'l meyor senciellu de la década de 2000 al igual que l'álbum ''[[American Idiot]]'' como'l meyor de la década. Coles mesmes, la revista tamién declaró a Green Day como la meyor agrupación musical del deceniu.<ref>Gil Kaufman. (9 d'avientu de 2009). «[http://www.mtv.com/news/articles/1627912/green-day-named-top-artists-decade-by-rolling-stone-readers.jhtml Green Day Named Top Artists Of The Decade By Rolling Stone Readers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130928051312/http://www.mtv.com/news/articles/1627912/green-day-named-top-artists-decade-by-rolling-stone-readers.jhtml |date=2013-09-28 }}» (n'inglés). MTV. Consultáu'l 14 d'ochobre de 2011.</ref> [[Ficheru:Billie y Mike.jpg|thumb|200px|left|[[Billie Joe Armstrong]] (primer planu) y [[Mike Dirnt]] (no fondero), mientres la xira de ''[[21st Century Breakdown]]''.]] El nuevu discu foi un inmediatu ésitu comercial vendiendo 215&nbsp;000 copies pocos díes dempués del so llanzamientu.<ref name = "allmusic"/> Al igual que'l so antecesor ''[[American Idiot]]'', ye una opéra punk, anque non tan ordenáu como l'anterior pero los cantares tienen un filo de mancomún ente una y otra. L'álbum rellata la historia sobre Christian y Gloria una pareya estauxunidense qu'intenta sobrevivir al mundu estáticu, llenu d'histeria y bien modernu.<ref>([[8 d'ochobre]] de [[2007]]). «[http://www.nme.com/news/green-day/31628 Green Day break studio silence on new album]» (n'inglés). [[NME]] Consultáu'l 29 de xunetu de 2011.</ref> Les crítiques al nuevu trabayu discográficu fueron xeneralmente positives. Los críticos qu'allabaron l'álbum consideraron les composiciones y les lletres de Armstrong un ésitu, ente que los escépticos refugaron el [[álbum conceptual|conceutu]] del mesmu.<ref name="metabreakdown">«[http://search.metacritic.com/music/artists/greenday/21stcenturybreakdown 21st Century Breakdown]» (n'inglés). Metacritic. Consultáu'l 26 de febreru de 2011.</ref> El llanzamientu del primer senciellu foi n'abril, col nuevu cantar oficial de [[Smackdown]] «Know Your Enemy». Dempués salieron los siguientes senciellos que fueron «[[East Jesus Nowhere]]» y «21 Guns» pa Estaos Xuníos y Reinu Xuníu, amás de ''21st Century Breakdown'' pal restu del mundu. El siguiente senciellu de la banda foi «[[Last Of The American Girls]]», siendo editáu'l [[1 d'abril]] del [[2010]].<ref>{{cita publicación |publicación=[[Kerrang!]] |fecha=5 d'agostu de 2009 |editorial=[[Bauer Media Group]] |títulu=Kerrang! Top 50 albums of the 21st Century}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.nme.com/list/the-top-100-greatest-albums-of-the-decade/158049/page/5 |títulu=THE TOP 100 GREATEST ALBUMS OF THE DECADE |obra=[[NME]] |fechaaccesu=10 d'avientu de 2009}}</ref> En mayu estrenaron la so adautación en Broadway del discu ''American Idiot''. [[Ficheru:Billie Joe Armstrong en batería.jpg|thumb|200px|Mientres la última xira, en dellos países suramericanos como [[Chile]] [[Colombia]] y [[Arxentina]], [[Billie Joe Armstrong]] y [[Tré Cool]] intercambiaron los sos roles instrumentales en dellos cantares.]] El día [[31 de xineru]] de 2010, la banda ganó'l Grammy a Meyor Álbum de Rock.<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/news/story/31248017/100_best_albums_of_the_decade/27 |títulu=100 Best Albums of the Decade: #22-#21 |obra=Rolling Stone |fecha=9 d'avientu de 2009 |fechaaccesu=10 d'avientu de 2009}}</ref> En marzu de [[2010]], Billie Joe declaró que la banda yá grabó bona parte del so próximu trabayu, que podría ver la lluz a finales d'aquel añu. Apocayá nun conciertu en [[Arizona]] anunciaron la grabación del mesmu pa un DVD en vivu, llamáu ''Awesome as F**k'' y llanzáu el 22 de marzu de [[2011]]. Tiempu dempués la banda realizó un tour pa promocionar el so álbum ''21st Century Breakdown'',<ref>{{cita publicación |editorial=[[MTV News]] |fecha=14 d'ochobre de 2008 |títulu=Green Day Are In The Studio With Butch Vig For New Album, Online Videu Confirms |autor=James Montgomery |url=http://www.mtv.com./news/articles/1596973/20081014/green_day.jhtml |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081017113054/http://www.mtv.com/news/articles/1596973/20081014/green_day.jhtml |archivedate=2008-10-17 |fechaaccesu=2017-10-22 }}</ref> el cual terminó en [[Costa Rica]] el [[29 d'ochobre]] del 2010. Nel 2010 la WWE utilizó'l cantar «Know Your Enemy» pa la marca [[SmackDown|WWE Friday Night Smackdown]]. P'avientu de 2010 ''21st Century Breakdown'' llegara a vender 1&nbsp;014&nbsp;000 copies n'[[Estaos Xuníos]], amás de 3&nbsp;500&nbsp;000 a nivel mundial.<ref>{{cita web |url=http://new.music.yahoo.comblogschart_watch/71727/week-ending-dec-19-2010-michael-wouldnt-have-liked-this/;_ylt=Aj.H3JkWiMnvsI1nfdVCl7wPwiUv?page=2#comments |títulu="Week Ending Dec. 19, 2010: Michael Wouldn't Have Liked This" |apellíu=Grein |nome=Paul |editorial=Chart Watch - Yahoo Music |idioma=inglés |fechaaccesu=26 de febreru de 2011 |fecha=22 d'avientu de 2010 }}</ref> === Musical de ''American Idiot'' y nicios d'un nuevu álbum d'estudiu (2010-2011) === El [[20 d'abril]] del [[2010]], ''[[American Idiot: The Original Broadway Cast Recording]]'' estrenar en [[Broadway]], y Green Day llanzó'l ''soundtrack'' del musical, un nuevu cantar de titulada «When It's Time». En xunu del 2010, la tienda [[iTunes]] del [[Reinu Xuníu]] recibió'l senciellu «When It's Time».<ref>(14 de xunu de 2010). «[http://www.greendayauthority.com/news/587/ When It's Time' single]» (n'inglés). Green Day Authority. Consultáu'l 29 de xunetu de 2011.</ref> Mientres los ''Spike TV Video Game Awards'' de [[2009]], anuncióse'l llanzamientu del videu xuegu de la saga ''Rock Band'', como siguimientu al xuegu ''[[The Beatles Rock Band]]''. El xuegu foi llanzáu'l [[8 de xunu]] de 2010. Cuenta colos álbumes completos ''[[Dookie]]'', ''[[American Idiot]]'' y ''[[21st Century Breakdown]]'', tamién puede escoyese los cantares del restu de la discografía de Green Day.<ref name="Green Day: Rock Band coming next year">«[http://www.gamespot.com/news/6242901.html?tag=recent_news;title;2 Green Day: Rock Band coming next year]» (n'inglés). Gamespot. Consultáu'l 12 d'avientu de 2009.</ref><ref name="g4tv pax east">«[https://web.archive.org/web/20111212123446/http://www.g4tv.com/videos/45111/Green-Day-Rock-Band-Preview/ Green Day Rock Band Preview]» (n'inglés). [[G4TV]]. Consultáu'l 29 de xunetu de 2011.</ref> [[Ficheru:Tre Cool look.jpg|thumb|200px|[[Tré Cool]] cantando con un sombreru de muyer. El so llugar na batería ocupar [[Billie Joe Armstrong]].]] El baxista del grupu, [[Mike Dirnt]], tuvo una entrevista cola W Radio n'ochobre de 2010, onde mentó que'l conxuntu yá completó'l procesu d'escritura del novenu álbum d'estudiu, afirmando que: «Siempres tamos trabayando nos cantares, cuando'l so tiempu y cuando la música ta bien entós terminamos... Gústame pensar que tenemos material abondo nesti momentu pa sacar un gran discu, pero queremos volver a casa y aseguranos de que ye perfectu antes d'acabalo». Na entrevista, Dirnt tamién menta que'l nuevu álbum en direuto «bien probablemente incluyiríase como una película en vivu. Poco dempués d'esa entrevista, hubo una emisión Ustream vivu cola banda, nel qu'anuncien qu'escribieron cerca de trenta canciones pal álbum de sesiones, y que rexistraron tolos espectáculos (d'audiu y videu) pal álbum en vivu.<ref>«[http://www.nem-catacoa.com/2010/10/mike-dirnt-baxista-de-la-agrupacion-green-day-fala-en-esclusiva-con-w-radio/ Mike Dirnt, baxista de l'agrupación Green Day, fala n'esclusiva con W Radio] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240727111924/http://www.nem-catacoa.com/2010/10/mike-dirnt-baxista-de-la-agrupacion-green-day-fala-en-esclusiva-con-w-radio/ |date=2024-07-27 }}» (n'español). NEM Catacoa. Consultáu'l 29 de xunetu de 2011.</ref> El [[17 d'avientu]] de 2010, Green Day anunció na so páxina web el llanzamientu d'un CD/DVD en vivu, llamáu ''[[Awesome as Fuck]]'', que foi llanzáu finalmente'l 22 de marzu de 2011.<ref>(17 de xineru de 2011). «[http://entretenimiento.terra.com.pe/musica/nuevu-cddvd-de-green-day-promete-esperiencia-allucinante,8b8d0be54f39d210VgnVCM20000099f154d0RCRD.html Nuevu CD/DVD de Green Day promete esperiencia allucinante]» (n'español). Entretenimientu Terra. Consultáu'l 29 de xunetu de 2011.</ref> El 13 d'abril confirmóse qu'Universal va producir una versión cinematográfica de ''American Idiot'', col direutor Michael Mayer.<ref>Borys Kit. (13 d'abril de 2011). «[http://www.reuters.com/article/2011/04/13/us-americanidiot-idUSTRE73C0Y420110413 "American Idiot", the Broadway musical based on Green Day's acclaimed album of the same name, is getting another life on the big screen]» (n'inglés). Reuters. Consultáu'l 12 d'ochobre de 2011.</ref> En publicaciones per mediu de Twitter, el líder del conxuntu, Billie Joe Armstrong declaró: «Bonu equí ta la primicia: Green Day, ta apexáu con un montón de nuevos cantares tolos díes. La direición de les temes tien alta enerxía y fresca, siéntense perbién». Amás, Armstrong amestó, que Mike Dirnt y Tre Cool, atopar nel so meyor momentu», refiriéndose a les composiciones que dambos tán apurriendo al nuevu álbum, y acutó: «Yo nun quiero revelar demasiáu, pero solo sé que Mike, Tre, Jason y yo tamos collaborando pa pasar el meyor momentu en reproducir la nuesa música».<ref>(31 de mayu de 2011). «[http://entretenimiento.terra.com.pe/musica/green-day-tien-un-monton-de temes nueves-pa-un discu,d61d050f38640310VgnVCM3000009af154d0RCRD.html Green Day tien un montón de temes nueves pa un discu]» (n'español). Entretenimientu. Consultáu'l 29 de xunetu de 2011.</ref> Billie Joe Armstrong produció a principios del 2011 el primer álbum d'estudiu de la banda de punk Emily's Army, que integra'l so fíu Joey. El fíu de Armstrong de 16 años toca la batería. L'álbum publicar por mediu del sellu Adeline Records. Armstrong dixo al respeutu: «Emily's Army tien muncha actitú punk xuvenil. Son novatos. Ta bien xugáu, tien un gran gabitu y ye pegadizu como l'infiernu».<ref>(29 de mayu de 2011). «[http://www.efeeme.com/84185/billie-joe-armstrong-produz-el debú-discografico-de-su-fíu-joey/ Billie Joe Armstrong produz el debú discográficu del so fíu Joey]» (n'inglés). Efe eme. Consultáu'l 29 de xunetu de 2011.</ref> El [[11 d'agostu]] de 2011 Green Day dio un conciertu sorpresa en [[Costa Mesa]], [[California]]. Nél tocaron quince cantares nuevos, qu'hasta'l momentu nun se publicaren niundes. Una d'elles llámase «Amy», ye un tributu a la cantante finada [[Amy Winehouse]]. Lo más probable ye que los cantares sían destinaes al próximu álbum d'estudiu. Los cantares titular de la siguiente manera: «Nuclear Family», «Too Young to Die», «Oh Love», «Carpe Diem», «Loss of Control», «Little Boy Named Train», «Troublemaker», «Sweet 16», «Wow! That's Loud», «8th Avenue Serenade», «Ashley», «Amanda», «Wild One», «Stray Heart», «Rusty James» y la yá mentada «Amy».<ref>{{cita web |url=http://www.altpress.com/news/entry/green_day_release_new_song_lyrics_to_amy |títulu=Green Day release new song lyrics to 'Amy' |fechaaccesu=16 d'agostu de 2011 |autor=Tyler Common |fecha=15 d'agostu de 2011 |idioma=inglés}}</ref> === ''¡Unu!, ¡Dos!, ¡Tré!'' (2012-2014) === [[Ficheru:Jason White 2009.jpg|thumb|Jason White figuro como miembru oficial de la banda dende'l 2012 hasta 2016.<ref>{{cita web |url=http://www.greendayauthority.com/band/jasonw.php |títulu=Jason White |obra=Green Day Authority |fechaaccesu=29 de payares de 2012 |idioma=inglés}}</ref>]] Mientres la segunda etapa de [[21st Century Breakdown World Tour]], la banda declarara que se taba escribiendo nuevu material.<ref>{{cita web |url=http://www.vh1.com/artists/news/1630900/20100131/green_day.jhtml?rsspartner=rssYahooNewscrawler |títulu=Green Day : Green Day Say Grammy Win Came At The 'Sweetest Time' – Rhapsody Music Downloads |fechaaccesu=22 d'agostu de 2010 |obra=VH1 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100312055800/http://www.vh1.com/artists/news/1630900/20100131/green_day.jhtml?rsspartner=rssYahooNewscrawler |fechaarchivu=12 de marzu de 2010 }}</ref> El 28 d'agostu, la banda mentó que'l nuevu álbum en direuto taba grabándose nun show en [[Denver]] ([[Colorado]]). [[Billie Joe Armstrong]] dixo a l'audiencia, «Hey, namái quiero dicite daqué agora mesmu. Tamos grabando un álbum en direuto nesti mesmu momentu», antes de tocar un «nuevu» cantar que se llama «[[Cigarettes and Valentines]]», que foi'l títulu d'un álbum inéditu dende 2003.<ref>{{cita web |url=http://www.greendayauthority.com/news/738/ |títulu=Green Day News &#124; Video of Cigarettes and Valentines |fechaaccesu=6 de setiembre de 2010 |fecha=29 d'agostu de 2010 |editorial=Greendayauthority.com}}</ref> N'ochobre de 2010, [[Mike Dirnt]] nuna entrevista per Radiu W, mentó que completaren el procesu de redaición del novenu álbum d'estudiu, ya indicando que: «Siempres tamos trabayando nos cantares, cuando llega'l momentu y cuando la música ta bien lo llevamos a cabu. Gústame pensar que tenemos abondu material nuevo nesti momentu como pa sacar un gran discu, sicasí queremos volver a casa y aseguranos que seya perfectu pa tol mundu primero qu'apague el pitu».<ref>{{cita web |url=http://www.nem-catacoa.com/2010/10/mike-dirnt-baxista-de-la-agrupacion-green-day-fala-en-esclusiva-con-w-radio/ |títulu=Mike Dirnt talks to Radio W about Green Day's upcoming South American tour (audiu interview) |obra=Nem Catacoa – Soníos de la Tierra |editorial=Radio W |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101213134038/http://www.nem-catacoa.com/2010/10/mike-dirnt-baxista-de-la-agrupacion-green-day-fala-en-esclusiva-con-w-radio/ |fechaarchivu=13 d'avientu de 2010 }}</ref> El 3 d'abril Green Day apaeció nel [[Salón de la Fama del Rock]] tocando'l cantar [[Letterbomb]], dempués el vocalista Billie Joe dio un discursu pa inducir a la banda [[Guns N' Roses]].<ref>{{cita web |url= http://www.rollingstone.com/music/news/exclusive-green-day-to-induct-guns-n-roses-into-rock-and-roll-hall-of-fame-20120403 |títulu= Green Day induct Guns N' Roses into Rock and Roll Hall of Fame |fechaaccesu=3 d'abril de 2012 |obra= Rolling Stone |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url= http://www.billboard.com/articles/news/497304/green-day-to-induct-guns-n-roses-into-rock-hall |títulu= Green Day To Induct Guns N' Roses Into Rock Hall |fechaaccesu=3 d'abril de 2012 |obra= Billboard |idioma=inglés}}</ref> El 11 d'abril de 2012, Armstrong anunció que'l nuevu discu publicaríase como una triloxía d'álbumes titulaos ''[[¡Unu!]]'', ''[[¡Dos!]]'' y ''[[¡Tré!]]'' y afirmó que seríen llanzaos el 25 de setiembre, 13 de payares, y 11 d'avientu de 2012, respeutivamente.<ref name="Album Trio Press Release">{{cita web |url=http://greenday.com/node/7541 |títulu=GREEN DAY IN THE STUDIO RECORDING THREE ALBUMS – A TRILOGY ENTITLED ¡UNU!, ¡DOS!, AND ¡TRE! ALBUMS TO BE RELEASED FROM SEPTEMBER TO December 2012 |fechaaccesu=11 d'abril de 2012 |fecha=11 d'abril de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120413172619/http://www.greenday.com/node/7541 |fechaarchivu=13 d'abril de 2012 }}</ref><ref>{{cita web |url= http://www.rollingstone.com/music/news/two-green-day-documentaries-coming-20120710 |títulu= Two Green Day Rock Docs Will Accompany New Albums |fechaaccesu=10 dejulio de 2012 |obra= Rolling Stone |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url= http://www.rollingstone.com/music/videos/green-day-talk-unu-dos-and-tre-20120412 |títulu= Green Day Talk Album Triology |fechaaccesu= 12 d'abril de 2012 |obra= Rolling Stone |idioma= inglés }}</ref>[[Ficheru:Green day Live 5 june 2013 in Rome4.JPG|thumb|240px|Green Day en [[Roma]], [[2013]].]] El 26 de xunu dar a conocer la llista de cantares de dichu álbum completu pola páxina oficial del grupu.<ref>«[https://web.archive.org/web/20120706211953/http://www.greenday.com/node/8661 Sitiu oficial]» (n'inglés). Green Day.</ref> Asina Green Day entamó'l so ''[[99 Revolutions World Tour|99 Revolutions Tour]]'' tituláu asina por un cantar del álbum ''[[¡Tré!]]''. Depués de grabar un álbum con [[Norah Jones]],<ref>(19 d'avientu de 2013). «[http://www.efeeme.com/discos-foreverly-billie-joe-armstrong-norah-jones/ “Foreverly”, Billie Joe Armstrong & Norah Jones]» Efe eme. Consultáu'l 7 de xineru de 2014.</ref> a finales de 2013 Armstrong declaró que'l grupu tomaría un descansu en realizando una xira per Australia.<ref>(2 d'avientu de 2013). «[http://www.efeeme.com/green-day-tómense-un descansu-pa-recargar-les piles/ Green Day tómense un descansu pa “recargar les piles”]» Efe eme. Consultáu'l 7 de xineru de 2014.</ref> El 20 de payares Green Day declaró que se diba a llanzar un [[DVD]] tituláu ''¡Cuatro!'' la vista de grabación, referencies ya inspiraciones sobre l'interés de faer una triloxía.<ref>{{cita web |url= http://www.rollingstone.com/music/news/green-day-quatro-documentary-in-the-works-for-2-aa3-20121121 |títulu= Green Day '¡Quatro!' Documentary in the Works for 2013 |fechaaccesu= 21 de payares de 2012 |obra= Rolling Stone |idioma= inglés |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20160416192612/http://www.rollingstone.com/music/news/green-day-quatro-documentary-in-the-works-for-2-aa3-20121121 |fechaarchivu= 2016-04-16 }}</ref> A fines de febreru de 2014 anunciaron que s'editara un álbum con dieciocho pistes peculiares de la triloxía, incluyendo la versión acústica de «Stay the Night» y un cantar inéditu, «State of Shock». La obra va ser editada'l 19 d'abril de 2014 con motivu del Record Store Day y va llamase ''Demolicious''. Esti álbum editar en CD, casete y vinilu.<ref>«[http://www.culturaocio.com/musica/noticia-green-day-llanzara-disco-maquetes-20140228123440.html Green Day va llanzar un discu de maquetes]» Cultura ocio. Consultáu'l 2 de marzu de 2014.</ref><ref>{{cita web |url= http://www.rollingstone.com/music/news/green-day-to-issue-18-rarities-for-record-store-day-20140224 |títulu= Green Day to Issue Demo-Filled LP 'Demolicious' for Record Store Day |fechaaccesu=24 de febreru de 2014 |obra= Rolling Stone |idioma=Inglés}}</ref> === ''Revolution Radio'' (2016-presente) === [[Ficheru:Green Day Sweet Children.jpg|thumb|290px|Green Day nel House of Blues, tocando como Sweet Children díes antes de la so introducción al Salón de la Fama del Rock & Roll (d'esquierda a derecha) Billie Joe Armstrong, Mike Dirnt (al fondu) y John Kiffmeyer.]] El 15 d'avientu de 2014, el Salón de la Fama del Rock & Roll reveló a los escoyíos pa entrar na edición númberu 48, estos fueron: Green Day, [[Joan Jett & The Blackhearts]], [[Lou Reed]], [[Stevie Ray Vaughan]], [[Bill Withers]] y [[The Paul Butterfield Blues Band]].<ref>{{cita web |títulu=GREEN DAY TO JOIN ROCK AND ROLL HALL OF FAME |url=http://www.kerrang.com/26244/green-day-join-rock-roll-hall-fame/ |obra=Kerrang! |fechaaccesu=6 d'avientu de 2014}}</ref><ref>{{cita web |títulu=GREEN DAY, NINE INCH NAILS AND MORE NOMINATED FOR HALL OF FAME |url=http://www.kerrang.com/23803/green-day-nine-inch-nails-nominated-hall-fame/ |obra=Kerrang! |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2014}}</ref> El 18 d'abril del 2015, la banda ingresó al [[Salón de la Fama del Rock and Roll]] xunto con [[Ringo Starr]], [[Lou Reed]], [[Joan Jett]], el cantante [[Bill Withers]], el guitarrista [[Stevie Ray Vaughan]] & [[Double Trouble]], [[The Paul Butterfield Blues Band]], la banda [[The 5 Royales]] y [[The Blackhearts]].<Ref> {{cita web |url=http://ya.fm/veracruz/noticies/nota.cfm?id=36175 |títulu=Green Day ¡Bienveníos al Salón de la Fama del Rock! |fechaaccesu=20 d'abril de 2015 }} </Ref> El 24 d'avientu de 2015, la banda editó'l cantar "Xmas Time Of The Year".<ref>{{cita web |apellido1=Carter |nome1=Emily |títulu=Green Day Release New Song, Xmas Time of the Year |url=http://www.kerrang.com/39008/green-day-release-new-song-xmas-time-of-the-year/ |sitiuweb=Kerrang! |editorial=Kerrang |fechaaccesu=24 d'avientu de 2015 |fecha=24 d'avientu de 2015}}</ref> El 19 de xineru de 2016, la revista ''[[Kerrang!]]'', llanzó un númberu dedicando un artículu especial sobre los trenta años de Green Day.<ref>{{cita web |url=http://www.kerrang.com/39494/k1603-green-day-30th-anniversary-special/ |títulu= GREEN DAY: 30TH ANNIVERSARY SPECIAL! |obra=Kerrang! |idioma=Inglés}}</ref> Billie anunciu na so cuenta d'[[Instagram]] qu'editaríen un senciellu tituláu "Bang Bang" el 11 d'agostu.<ref>{{cita web |url=http://www.europafm.com/noticias/musica/green-day-anuncia-esperáu-torno-tema-%E2%80%98bang-bang%E2%80%99_2016080357a1b1ef4beb2802bd3ccc28.html |títulu=Green Day anuncia'l so esperáu regresu cola tema 'BANG BANG' |fechaaccesu=4 d'agostu de 2016}}</ref> El 11 d'agostu la banda editó'l senciellu "Bang Bang", xunto al nuevu álbum ''[[Revolution Radio]]'' que ta disponible dende'l 7 d'ochobre, amás [[Jason White]] dexó de ser miembru oficial y pasu a ser miembru de sofitu en vivu.<ref name="rollingstone_1"/><ref>{{cita web |url=http://www.greenday.com/revolutionradio/ |títulu=Green Day {{!}} Revolution Radio {{!}} New Album 10/7 |fechaaccesu=11 d'agostu de 2016 |sitiuweb=Green Day Official Website |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160811134722/http://www.greenday.com/revolutionradio/ |fechaarchivu=2016-08-11 }}</ref> N'ochobre de 2017, Green Day anunció'l llanzamientu del so nuevu discu, ''Greatest Hits: God's Favorite Band'', que va arrexuntar los meyores cantares de la banda y va incluyir una tema nueva.<ref>{{cita web |url=http://www.m80radio.com/2017/green-day-abracen-la fe nuevu-discu-34089.html|títulu=Green Day abracen la fe nel so nuevu discu|fechaaccesu=13 d'ochobre de 2017|autor=|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=|editorial=|idioma=}}</ref> == Estilu musical y discutinios == Citando l'estilu musical que prevalez en ''Dookie'', [[Stephen Erlewine]] de Allmusic describió a Green Day como ¨renovadores del punk que recargaron la enerxía de les rápides y pegañosos cantares punk-pop de tres acordes».<ref name="AllmusicBio">{{cita web |url=http://allmusic.com/artist/green-day-p69310/biography |títulu=Green Day - Biography |apellíu=Erlewine |nome=Stephen |fechaaccesu=20 de xunetu de 2011 |obra=[[Allmusic]]}}</ref> Anque Armstrong ye'l principal compositor, los otros miembros ayudar na organización.<ref>{{cita web |url=http://www.torontosun.com/entertainment/music/2009/07/03/10010606-sun.html |títulu=You think I'm funny? |fechaaccesu=3 de xunetu de 2009 |autor=Darryl Sterdan |fecha=3 de xunetu de 2009 |obra=Toronto Sun |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090706091202/http://www.torontosun.com/entertainment/music/2009/07/03/10010606-sun.html |fechaarchivu=2009-07-06 }}</ref> Xeneróse gran polémica sobre si l'estilu musical del conxuntu y el fechu a qu'esti perteneza a un sellu importante considérese como «punk verdaderu».<ref>Mihaela Stroia. (13 d'ochobre de 2005). «[https://web.archive.org/web/20110613172046/http://news.softpedia.com/news/Green-Day-Still-A-Punk-Band-10426.shtml Green Day Still A Punk Band]» (n'inglés). Soft Pedia. Consultáu'l 30 de xunetu de 2011.</ref> En declaraciones, l'ex integrante de [[Sex Pistols]], [[John Lydon]], dixo que refugaba al conxuntu, y que ellos nun faíen nada asemeyao al punk. El mesmu Armstrong faló sobre'l estatus de banda punk nun sellu grande, diciendo: «Dacuando pienso que volvimos totalmente redundantes porque agora somos una banda grande, fiximos un montón de dineru, yá nun somos punk rock. Pero dempués pensar y digo: “puedes sacanos del ambiente punk, pero nun puedes sacar el punk de nós”».<ref name="softpedia2005">{{cita web |url=http://news.softpedia.com/news/Green-Day-Still-A-Punk-Band-10426.shtml |títulu=Green Day Still A Punk Band |fecha=5 d'ochobre de 2005 |fechaaccesu=4 d'avientu de 2010 |autor=Mihaela Stroia |editorial=Softpedia |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110613172046/http://news.softpedia.com/news/Green-Day-Still-A-Punk-Band-10426.shtml |fechaarchivu=13 de xunu de 2011 }}</ref><ref>Daniel Melia. (9 de febreru de 2006). «[https://web.archive.org/web/20110814130133/http://www.gigwise.com/article.php?contentid=13310 John Lydon Calls Green Day "Plonk" Not "Punk"]» (n'inglés). Gigwise. Consultáu'l 30 de xunetu de 2011.</ref><ref>Matthew Houghton. (21 d'avientu de 2006). «[http://www.digitalspy.com/music/a40981/noel-gallagher-hits-out-at-green-day.html Noel Gallagher hits out at Green Day]» (n'inglés). Digital Spy. Consultáu'l 27 de payares de 2011.</ref> == Influencies == El soníu de Green Day ye de cutiu comparáu col de bandes punk de la primer fola como los [[Ramones]], [[The Clash]], [[Sex Pistols]] y [[Buzzcocks]]. Tamién tuvieron gran influencia per parte de la banda de ''[[punk rock]]'' californianu [[Bad Religion]].<ref name = "snotty"/><ref>Azerrad, Michael. ''Our Band Could Be Your Life. Little Brown and Company'', 2001. Pg. 496. ISBN 0-316-78753-1.</ref> El mesmu [[Billie Joe Armstrong]] mentó que dalguna de les sos mayores influencies son bandes de rock alternativu como [[Hüsker Dü]] y [[The Replacements (banda)|The Replacements]], y que la so influencia nótase particularmente nos cambeos d'acordes nos cantares de Green Day.<ref name = "snotty"/> Green Day fixo un cover de «Don't Want to Know If You Are Lonely» de Hüsker Dü, incluyíu nel senciellu de ''Warning'', y el personaxe «Mr. Whirly» del cantar «Misery» ye una referencia al cantar de The Replacements del mesmu nome.<ref>Di Perna, Alan. "Far From The Maddening Crowd". ''Guitar World''. Avientu 2000.</ref> Otres de les influencies citaes por Green Day son [[Queen]],<ref>{{Cita publicación |apellíu=Erlewine |nome=Stephen Thomas |apellíu2=Hendrickson |nome2=Matt |títulu=Green Day |editorial=Rolling Stones |url=http://www.rollingstone.com/news/coverstory/how_green_day_conquered_the_world |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090421143155/http://www.rollingstone.com/news/coverstory/how_green_day_conquered_the_world |fechaarchivu=21 d'abril de 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090421143155/http://www.rollingstone.com/news/coverstory/how_green_day_conquered_the_world |archivedate=2009-04-21 |fechaaccesu=2017-10-22 }}</ref> [[The Who]] y los pioneros del [[power pop]], [[Cheap Trick]].<ref name="Spin Interview">"{{cita web |url=http://www.spin.com/articles/green-day-we-love-who-and-cheap-trick |títulu=Green Day: "We Love the Who and Cheap Trick" |apellíu=Goodman |nome=William |obra=[[Spin Magacín|Spin Magacín Online]] |fechaaccesu=14 de mayu de 2008}}</ref> === Influencia === Gran cantidá de bandes citaron a Green Day como una de les sos mayores influencies, ente elles; [[Avril Lavigne]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/avril-lavigne/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Avril Lavigne Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209005720/http://www.mtv.com/artists/avril-lavigne/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[5 Seconds of Summer]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/5-seconds-of-summer/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=5 Seconds Of Summer Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170110093323/http://www.mtv.com/artists/5-seconds-of-summer/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2017-01-10 }}</ref> [[Blink-182]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/blink-182/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Blink-182 Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160310070403/http://www.mtv.com/artists/blink-182/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2016-03-10 }}</ref> [[Tokiu Hotel]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/tokio-hotel/related-artists/?filter=influenced |obra=MTV |títulu=Tokiu Hotel influences |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20171022000000/http://www.mtv.com/artists/tokio-hotel/related-artists/?filter=influenced |fechaarchivu=2017-10-22 }}</ref> [[My Chemical Romance]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/my-chemical-romance/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=My Chemical Romance Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209043607/http://www.mtv.com/artists/my-chemical-romance/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[AFI (banda)|AFI]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/afi/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=AFI influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209133343/http://www.mtv.com/artists/afi/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[The Subways]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/the-subways/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=The Subways Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209140644/http://www.mtv.com/artists/the-subways/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[Simple Plan]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/simple-plan/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Simple Plan Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160301051829/http://www.mtv.com/artists/simple-plan/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2016-03-01 }}</ref> [[Sum 41]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/sum-41/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Sum 41 Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160117052441/http://www.mtv.com/artists/sum-41/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2016-01-17 }}</ref> [[Paramore]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/paramore/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Paramore Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209094648/http://www.mtv.com/artists/paramore/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[Yellowcard]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/yellowcard/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Yellowcard Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209112514/http://www.mtv.com/artists/yellowcard/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[MxPx]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/mxpx/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=MxPx Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209130239/http://www.mtv.com/artists/mxpx/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[Biffy Clyro]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/biffy-clyro/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Biffy Clyro Influences obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160501063448/http://www.mtv.com/artists/biffy-clyro/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2016-05-01 }}</ref> [[All Time Low]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/all-time-low/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=All Time Low Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209081256/http://www.mtv.com/artists/all-time-low/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[Fall Out Boy]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/fall-out-boy/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Fall Out Boy Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160303184236/http://www.mtv.com/artists/fall-out-boy/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2016-03-03 }}</ref> [[A Day to Remember]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/a-day-to-remember/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=A Day to Remember Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160812125942/http://www.mtv.com/artists/a-day-to-remember/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2016-08-12 }}</ref> [[New Years Day]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/new-years-day/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=New Years Day Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209063038/http://www.mtv.com/artists/new-years-day/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[Amber Pacific]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/amber-pacific/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Amber Pacific Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209113725/http://www.mtv.com/artists/amber-pacific/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[The All-American Rejects]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/the-all-american-rejects/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=The All-American Rejets Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209075357/http://www.mtv.com/artists/the-all-american-rejects/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[Good Charlotte]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/good-charlotte/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Godd Charlotte Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209152302/http://www.mtv.com/artists/good-charlotte/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[Weezer]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/weezer/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Weezer Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209151253/http://www.mtv.com/artists/weezer/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[Zebrahead]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/zebrahead/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Zebrahead Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151210182756/http://www.mtv.com/artists/zebrahead/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-10 }}</ref> [[The Living End]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/the-living-end/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=The Living End Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209140207/http://www.mtv.com/artists/the-living-end/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[Brand New]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/brand-new/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Brand New Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160508014741/http://www.mtv.com/artists/brand-new/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2016-05-08 }}</ref> [[Hey Monday]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/hey-monday/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Hey Monday Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209102948/http://www.mtv.com/artists/hey-monday/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[Jimmy Eat World]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/jimmy-eat-world/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Jimmy Eat World Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160728101334/http://www.mtv.com/artists/jimmy-eat-world/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2016-07-28 }}</ref> [[The Get Up Kids]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/the-get-up-kids/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=The Get Up Kids Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209002654/http://www.mtv.com/artists/the-get-up-kids/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[New Found Glory]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/new-found-glory/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=New Found Glory |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209151052/http://www.mtv.com/artists/new-found-glory/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[Saves the Day]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/saves-the-day/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Saves the Day |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209094825/http://www.mtv.com/artists/saves-the-day/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[Pignoise]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/pignoise/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Pignoise Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209045216/http://www.mtv.com/artists/pignoise/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[Panda (banda)|Panda]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/panda-2/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Panda Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151208092738/http://www.mtv.com/artists/panda-2/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-08 }}</ref> [[Lustra (banda)|Lustra]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/lustra/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Lustra Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151208220813/http://www.mtv.com/artists/lustra/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-08 }}</ref> [[Alkaline Trio]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/alkaline-trio/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Alkaline Trio Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151208231022/http://www.mtv.com/artists/alkaline-trio/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-08 }}</ref> [[Against Me!]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/against-me/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Against Me! Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209111913/http://www.mtv.com/artists/against-me/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> [[Panic! at the Disco]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/panic-at-the-discu/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Panic! at the Disco |obra=MTV }}</ref> [[Neck Deep]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/neck-deep/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Neck Deep Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151210182739/http://www.mtv.com/artists/neck-deep/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-10 }}</ref> [[Eve 6]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/eve-6/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Eve 6 Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160310090750/http://www.mtv.com/artists/eve-6/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2016-03-10 }}</ref> [[Taking Back Sunday]],<ref>{{cita web |url=http://www.mtv.com/artists/taking-back-sunday/related-artists/?filter=influencedBy |títulu=Taking Back Sunday Influences |obra=MTV |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151209135401/http://www.mtv.com/artists/taking-back-sunday/related-artists/?filter=influencedBy |fechaarchivu=2015-12-09 }}</ref> ente otres. Amás la cantante [[Lady Gaga]] reveló la so almiración a la banda, diciendo que nos 90 taba encegolada col grupu; el primer discu que mercó na so vida foi ''[[Dookie]].''<ref>{{cita web |url= http://noticias.mtvla.com/articulo/bd21b6b3-9436-4591-a5bf-11b292y3ef1c |títulu= Green Day: afalagos de Lady Gaga |obra= MTV }}</ref> == Xusticia social y política == Nuna entrevista, cuando se-y preguntar la so opinión alrodiu de que si tolos músicos tendríen d'amestar un mensaxe social o políticu al so trabayu, Armstrong respondió que «les úniques persones que tienen de cantar sobre tarrezas sociales o políticos, son aquelles los que nun tean llenos de babayada».<ref>{{cita web |url=http://ehis.ebscohost.com/eds/detail?sid=7c981790-a52y-464ccfce06fd59b3%40sessionmgr11&vide=1&hid=4&bdata=JnNpdGU9ZWRzLWxpdmUmc2NvcGU9c2l0ZQ%3d%3d#db=aph&AN=51549963.html |títulu=10 Questions for Billie Joe Armstrong |fechaaccesu=13 d'ochobre de 2011 |autor=Billie Joe Armstrong |fecha=28 de xunu de 2010 |editorial=Time Magazine}}</ref> ''American Idiot'' foi la voz de los «desilusionaos pola América del mileniu»,<!-- Falta esclariar quién afirma esto --> el fechu de que fuera llanzáu dos meses primero que'l presidente Bush fuera reelecto, fizo que l'álbum convertir en «arte de protesta».<ref>{{cita web |url=http://ehis.ebscohost.com/eds/detail?sid=051541ef-fb2b-4cf8-8106-1faa8293a750%40sessionmgr4&vide=1&hid=4&bdata=JnNpdGU9ZWRzLWxpdmUmc2NvcGU9c2l0ZQ%3d%3d#db=aph&AN=35740246.html |títulu=Green Day's 'American Idiot' |fechaaccesu=12 d'ochobre de 2011 |autor=Lorraine Ali |fecha=22 d'avientu de 2008 |editorial=Newsweek}}</ref> Creáu como un álbum antiguerra, ''American Idiot'' contién munchos cantares de protesta, incluyendo, non yá el cantar titular, sinón tamién «Holiday», que satíricamente acomete contra la decisión de [[George W. Bush]] d'invadir Iraq.<ref>Lynskey, Dorian. "33 Revolutions Per Minute." New York: HarperCollins Publishers, 2011.</ref> Armstrong describió'l cantar como «una batalla pa salir de la so propia inorancia»,<ref>{{cita web |apellíu=Day |nome=Green |url=http://www.npr.org/2010/05/27/126395459/billie-joe-armstrong-from-green-day-to-broadway.html |títulu=Fresh Air Interviews: Green Day front man Billie Joe Armstrong - 'Having The Time Of His Life' |editorial=NPR |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2011}}</ref> según el líder del conxuntu, ye «non antiestauxunidense, sinón antiguerra». N'avientu de 2006, Green Day y [[:en:Natural Resources Defense Council|NRDC]] abrió un sitiu web en collaboración pa concientizar al públicu sobre la dependencia del petroleu.<ref>Daniel Hinerfeld. (17 de payares de 2006). «[http://www.nrdc.org/media/pressreleases/061116a.asp Green Day teams up with green group in campaign to 'move America beyond oil']» (n'inglés). Natural Resources Defense Council. Consultáu'l 19 d'avientu de 2010.</ref><ref>«[https://web.archive.org/web/20130113212544/http://www.greendaynrdc.com/ Green Day + NRDC; the "Move America Beyond Oil" campaign and other environmental concerns]» (n'inglés). Sitiu oficial.</ref> Enl 20 de payares de 2016 la banda se prento nos [[Premios American Music|American Music Awards]] interpretando [[Bang Bang (cantar de Green Day)|Bang Bang]], metanes el cantar Armstrong protesto'l so refugu al presidente d'Estaos Xuníos [[Donald Trump]] faciendo coru a "Non Trump, non KKK, non fascist USA," (Non a Trump, Non a [[Ku Kux Klan]], Non a un Estaos Xuníos Fascista).<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/features/green-days-anti-trump-ames-chant-the-punk-history-w451677 |títulu='Non Trump! Non KKK! Non Fascist USA!': The Punk History |obra=Rolling Stone |fechaaccesu=21 de payares de 2016 |autor=Kory Grow |idioma=Inglés }}</ref> == Miembros de la banda == ;Miembros actuales * [[Billie Joe Armstrong]]: [[voz (música)|voz principal]], [[guitarra]], [[pianu]], [[harmónica]], batería ocasional (1986-presente) * [[Mike Dirnt]]: [[baxu eléctricu|baxu]], [[coru|coros]], voz ocasional (1987-presente), guitarra (1986-1987) * [[Tré Cool]]: [[batería (preséu)|batería]], [[instrumentu de percusión|percusión]], [[coru|coros]], voz ocasional, [[Acordeon]] en [[Minority]] del álbum ''Warning'' (1990-presente) ;Ex miembros * [[A la Demasía]]: batería, percusión, coros (1987-1990) * Sean Hughes: baxu, coros (1987-1988) * Dave Hewood: Batería, percusión, coros (1990) * Raj Punjabi: Batería, percusión, coros (1986-1987) ;Miembros de sofitu en direuto actuales * [[Jason Freese]]: [[tecláu (instrumentu musical)|tecláu]], pianu, [[saxofón]], [[trombón]], guitarra, coros (2003-presente) * Jeff Matika: guitarra, coros (2009-presente) * [[Jason White]]: guitarra, coros (1998-presente, miembru oficial 2012-2016)<ref>{{cita web |url=http://www.greendayauthority.com/band/jasonw.php |títulu=Jason White Biography |obra=The Green Day Authority |fechaaccesu=13 de payares de 2014 |idioma=inglés}}</ref> ;Ex miembros de sofitu en direuto * Timmy Chunks: guitarra, coros (1997-1999) * Garth Schultz: trombón, [[trompeta]] (1997-1999) * [[Gabrial McNair]]: trombón, saxofón (1999-2001) * Kurt Lohmiller: trompeta, percusión (1999-2004) * [[Mike Pelino]]: guitarra, coros (2004-2005) * [[Ronnie Blake]]: trompeta, percusión (2004-2005) === Llinia de tiempu === {{imaxe múltiple|posición_tabla = center|direición = horizontal|títulu = Miembro actuales de Green Day|semeya1 = RiP2013 GreenDay Billie Joe Armstrong 0017.jpg|anchu1 = 180|testu1 = Billie Joe Armstrong|aliniación_texto1 = center|semeya2 = Mike Dirnt and Tre Cool.jpg|anchu2 = 200|testu2 = Mike Dirnt|aliniación_texto2 = center|semeya3 = Tre Cool look.jpg|anchu3 = 201|testu3 = Tré Cool|aliniación_texto3 = center}} ;Miembros oficiales <timeline> ImageSize = width:1050 height:auto barincrement:30 PlotArea = left:100 bottom:100 top:0 right:20 Alignbars = justify DateFormat = mm/dd/yyyy Period = from:01/01/1986 till:01/01/2017 TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy Colors = id:LVocals value:red legend:Voz_principal id:BVocals value:pink legend:Coros id:Guitar value:green legend:Guitarres id:Bass value:yellow legend:Baxu id:Drums value:blue legend:Batería id:Keys value:purple legend:Teclaos id:Per value:skyblue legend:Percusión id:Harm value:orange legend:Harmónica id:Lines value:black legend:Álbumes id:bars value:gray(0.93) Legend = orientation:vertical position:bottom columns:4 BackgroundColors = bars:bars ScaleMajor = increment:1 start:1986 ScaleMinor = unit:year increment:1 start:1986 LineData = at:04/13/1990 color:black layer:back at:01/17/1992 color:black layer:back at:02/01/1994 color:black layer:back at:10/10/1995 color:black layer:back at:10/14/1997 color:black layer:back at:10/03/2000 color:black layer:back at:09/21/2004 color:black layer:back at:05/14/2009 color:black layer:back at:09/25/2012 color:black layer:back at:11/12/2012 color:black layer:back at:12/11/2012 color:black layer:back at:07/10/2016 color:black layer:back BarData = bar:Armstrong text:"Billie Joe Armstrong" bar:Hughes text:"Sean Hughes" bar:Dirnt text:"Mike Dirnt" bar:White text:"Jason White" bar:Punjabi text:"Raj Punjabi" bar:Kiffmeyer text:"John Kiffmeyer" bar:Henwood text:"Dave Henwood" bar:Cool text:"Tré Cool" PlotData= width:11 textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-5) bar:Armstrong from:01/01/1986 till:end color:LVocals width:3 bar:Armstrong from:01/01/1986 till:end color:Guitar bar:Armstrong from:10/03/2000 till:end color:Keys width:7 bar:Armstrong from:09/23/2004 till:end color:Harm width:5 bar:Dirnt from:01/01/1986 till:end color:BVocals width:3 bar:Dirnt from:01/01/1986 till:02/01/1988 color:Guitar bar:Dirnt from:02/01/1988 till:end color:Bass bar:Kiffmeyer from:01/01/1987 till:06/01/1990 color:Drums bar:Kiffmeyer from:01/01/1987 till:06/01/1990 color:Per width:7 bar:Kiffmeyer from:01/01/1987 till:06/01/1990 color:BVocals width:3 bar:Cool from:07/21/1990 till:end color:Drums bar:Cool from:07/21/1990 till:end color:Per width:7 bar:Cool from:07/21/1990 till:end color:BVocals width:3 bar:Hughes from:01/01/1986 till:02/01/1988 color:Bass bar:Hughes from:01/01/1986 till:02/01/1988 color:BVocals width:3 bar:Henwood from:06/02/1990 till:07/20/1990 color:Drums bar:Henwood from:06/02/1990 till:07/20/1990 color:Per width:7 bar:Henwood from:06/02/1990 till:07/20/1990 color:BVocals width:3 bar:Punjabi from:01/01/1986 till:01/01/1987 color:Drums bar:Punjabi from:01/01/1986 till:01/01/1987 color:Per width:7 bar:Punjabi from:01/01/1986 till:01/01/1987 color:BVocals width:3 bar:White from:01/01/2012 till:01/01/2016 color:Guitar bar:White from:01/01/2012 till:01/01/2016 color:BVocals width:3 </timeline> ;Miembros de sofitu en direutu <timeline> ImageSize = width:1050 height:auto barincrement:30 PlotArea = left:100 bottom:100 top:0 right:20 Alignbars = justify DateFormat = mm/dd/yyyy Period = from:01/01/1986 till:01/01/2017 TimeAxis = orientation:horizontal format:yyyy Colors = id:Guitar value:green legend:Guitarres id:BVocals value:pink legend:Coros id:Keys value:purple legend:Teclaos id:Sax value:lavender legend:Saxofón id:Tromb value:magenta legend:Trombón id:Tromp value:teal legend:Trompeta id:Per value:skyblue legend:Percusión id:bars value:gray(0.93) id:Lines value:black legend:Álbumes Legend = orientation:vertical position:bottom columns:4 BackgroundColors = bars:bars ScaleMajor = increment:1 start:1986 ScaleMinor = unit:year increment:1 start:1986 LineData = at:04/13/1990 color:black layer:back at:01/17/1992 color:black layer:back at:02/01/1994 color:black layer:back at:10/10/1995 color:black layer:back at:10/14/1997 color:black layer:back at:10/03/2000 color:black layer:back at:09/21/2004 color:black layer:back at:05/14/2009 color:black layer:back at:09/25/2012 color:black layer:back at:11/12/2012 color:black layer:back at:12/11/2012 color:black layer:back at:07/10/2016 color:black layer:back BarData = bar:Chunks text:"Timmy Chunks" bar:White text:Jason White bar:Pelino text:Mike Pelino bar:Matika text:Jeff Matika bar:Schultz text:"Garth Schultz" bar:McNair text:"Gabriel McNair" bar:Lohmiller text:Kurt Lohmiller bar:Blake text:Ronnie Blake bar:Freese text:Jason Freese PlotData= width:13 textcolor:black align:left anchor:from shift:(10,-5) bar:Chunks from:01/01/1997 till:09/12/1999 color:Guitar bar:Chunks from:01/01/1997 till:09/12/1999 color:BVocals width:3 bar:Schultz from:01/01/1997 till:09/12/1999 color:Tromb bar:Schultz from:01/01/1997 till:09/12/1999 color:Tromp width:3 bar:McNair from:01/01/1999 till:11/11/2001 color:Tromb bar:McNair from:01/01/1999 till:11/11/2001 color:Sax width:3 bar:Lohmiller from:03/09/1999 till:09/09/2004 color:Tromp bar:Lohmiller from:03/09/1999 till:09/09/2004 color:Per width:3 bar:Pelino from:03/03/2004 till:09/10/2005 color:Guitar bar:Pelino from:03/03/2004 till:09/10/2005 color:BVocals width:3 bar:Blake from:03/03/2004 till:09/10/2005 color:Tromp bar:Blake from:03/03/2004 till:09/10/2005 color:Per width:3 bar:Matika from:01/01/2009 till:end color:Guitar bar:Matika from:01/01/2009 till:end color:BVocals width:3 bar:Freese from:09/23/2004 till:end color:Keys bar:Freese from:09/23/2004 till:end color:Sax width:9 bar:Freese from:09/23/2004 till:end color:Tromb width:7 bar:Freese from:09/23/2004 till:end color:Guitar width:5 bar:Freese from:09/23/2004 till:end color:BVocals width:3 bar:White from:09/10/1998 till:01/01/2012 color:Guitar bar:White from:01/01/2016 till:end color:Guitar bar:White from:09/10/1998 till:01/01/2012 color:BVocals width:3 bar:White from:01/01/2016 till:end color:BVocals width:3 </timeline> == Premios y nominaciones de Green Day == {{AP|Premios y nominaciones de Green Day}} == Discografía == [[Ficheru:RiP2013 GreenDay Billie Joe Armstrong 0023.jpg|thumb|Mientres los conciertos de la banda suélense dar regalos o xubir al públicu a cantar al escenariu y convivir enforma col so audencia.]] {{AP|Discografía de Green Day}} ;Álbumes d'estudiu *1990: ''[[39/Smooth]]''&thinsp;<ref>{{cita web |url= http://www.punknews.org/article/13338 |títulu=Lookout! downsizes, scales back plans for the future |obra=Punknews.org |fechaaccesu=29 d'abril de 2011|}}</ref> *1992: ''[[Kerplunk]]''&thinsp;<ref>{{cita web |url= http://www.allmusic.com/album/kerplunk%21-mw0000096356 |títulu= Kerplunk! - Green Day |obra= All Music |idioma=inglés}}</ref> *1994: ''[[Dookie]]''&thinsp;<ref>{{cita web |url= http://www.rollingstone.com/music/news/dookie-at-20-billie-joe-armstrong-on-green-days-punk-blockbuster-20140203 |títulu= 'Dookie' at 20: Billie Joe Armstrong on Green Day's Punk Blockbuster |fechaaccesu=3 de febreru de 2014 |obra= Rolling Stone |idioma=inglés}}</ref> *1995: ''[[Insomniac]]''&thinsp;<ref>{{cita web |url= http://www.rollingstone.com/music/albumreviews/insomniac-19951102 |títulu= Green Day Insomniac Album Review |fechaaccesu=2 de payares de 1995 |obra= Rolling Stone |idioma=inglés}}</ref> *1997: ''[[Nimrod (álbum de Green Day)|Nimrod]]''&thinsp;<ref>{{cita web |url= http://www.rollingstone.com/music/albumreviews/nimrod-19971020 |títulu= Green Day Nimrod.Album Review |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2014 |obra= Rolling Stone |idioma=inglés}}</ref> *2000: ''[[Warning (álbum de Green Day)|Warning]]''&thinsp;<ref>{{cita web |url= http://www.rollingstone.com/music/albumreviews/warning-20001012 |títulu= Green Day Warning Album Review |fechaaccesu=12 d'ochobre de 2000 |obra= Rolling Stone |idioma=inglés}}</ref> *2004: ''[[American Idiot]]''&thinsp;<ref>{{cita web |url= http://www.rollingstone.com/music/albumreviews/american-idiot-20040930 |títulu= Green Day "American Idiot" |fechaaccesu=30 de setiembre de 2004 |obra= Rolling Stone |idioma=inglés}}</ref> *2009: ''[[21st Century Breakdown]]''&thinsp;<ref>{{cita web |url= http://www.rollingstone.com/music/albumreviews/21st-century-breakdown-20090427 |títulu= Green Day 21st Century Breakdown Album Review |fechaaccesu=27 d'abril de 2009 |obra= Rolling Stone |idioma=inglés}}</ref> *2012: ''[[¡Unu!]]''&thinsp;<ref>{{cita web |url= http://www.rollingstone.com/music/albumreviews/unu-20120913 |títulu= Green Day ¡Unu! Album Review |fechaaccesu= 12 de semtiembre de 2012 |obra= Rolling Stone |idioma= inglés }}</ref> *2012: ''[[¡Dos!]]''&thinsp;<ref>{{cita web |url= http://www.rollingstone.com/music/albumreviews/dos-20121112 |títulu= Green Day ¡Dos! Album Review |fechaaccesu=12 de payares de 2012 |obra= Rolling Stone |idioma=inglés}}</ref> *2012: ''[[¡Tré!]]''&thinsp;<ref>{{cita web |url= http://www.rollingstone.com/music/albumreviews/tre-20121206 |títulu= Green Day ¡Tré! Album Review |fechaaccesu=6 d'avientu de 2012 |obra= Rolling Stone |idioma=inglés}}</ref> *2016: ''[[Revolution Radio]]''<ref>{{cita web |url=http://www.greenday.com/revolutionradio/ |títulu=Green Day "Revolution Radio" |fechaaccesu=11 d'agostu de 2016 |autor=Green Day |fecha=11 d'agostu de 2016 |idioma=Inglés |obra=Green Day |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160811134722/http://www.greenday.com/revolutionradio/ |fechaarchivu=2016-08-11 }}</ref> *2020: ''Father of All Motherfuckers'' *2024: ''Saviors'' <!-- ¡¡SOLO!! inclúyense álbumes d'estudiu, gracies. --> == Xires musicales == <small>'''*(Nota: Nun hai información concreta sobre les xires, nin nome, pero cada álbum tuvo la so propia xira)'''.</small><ref>{{cita web |títulu= Green Day Tour |url=http://www.geekstinkbreath.net/greenday/tour/ |obra= geekstinkbreath}}</ref> * 39/Smooth (1989) (independientes) * Kerplunk Tour (1992) (independientes) * Dookie Tour (1994-1995)<ref>{{cita web |url= http://www.geekstinkbreath.net/greenday/article/1994-the-year-of-green-day/ |títulu= 1994 The year of Green Day |fechaaccesu=29 de mayu de 2014 |obra= Geek Stink Breath |idioma=inglés}}</ref> * Insomniac Tour (1996) * Nimrod Tour (1997-1998)<ref>{{cita web |url=http://loudwire.com/hard-rock-smackdowns-green-day-frontman-dropkicks-a-fan/ |títulu=Hard Rock Smackdowns: Green Day Frontman Dropkicks a Fan Read More: Hard Rock Smackdowns: Green Day Frontman Dropkicks a Fan |obra=Loudwire |idioma=inglés}}</ref> * Warning World Tour (2000-2001)<ref>{{cita web |url= http://www.greenday.net/faq.html |títulu= FAQ |fechaaccesu=24 d'ochobre de 2001 |obra= Green Day |idioma=inglés}}</ref> * [[Pop Disaster Tour]] <small>(xunto con [[Blink-182]])</small> (2002)<ref>{{cita web |url= http://www.billboard.com/articles/news/76802/green-day-blink-plan-pop-disaster |títulu= Green Day, Blink Plan 'Pop Disaster&#39; |fechaaccesu=14 de febreru de 2002 |idioma=inglés |obra= Billboard}}</ref><ref>{{cita web |url= http://www.rollingstone.com/music/news/tour-report-green-day-and-blink-182-20020425 |títulu= Tour Report: Green Day and Blink-182 |fechaaccesu=25 d'abril de 2002 |obra= Rolling Stone |idioma=inglés}}</ref> * [[American Idiot World Tour]] (2004-2006) * [[21st Century Breakdown World Tour]] (2009-2010)<ref>{{cita web |url=http://www.nme.com/news/green-day/44326 |títulu=Green Day announce venues for North American summer tour }}</ref> * [[99 Revolutions World Tour]] (antes llamáu '''¡Unu!, ¡Dos!, ¡Tré! World Tour''') (2012-2015)<ref>{{cita web |url= http://www.greendayfanvenezuela.com/2013/02/green-day-camuda-el-nombre-de-la so-xira.html |títulu= Green Day camuda'l nome de la so xira a "99 Revolutions Tour" |obra= Green Day Fan Venezuela |fecha= 19 de febreru de 13 |fechaaccesu= 25 d'agostu de 2013 }}</ref><ref>{{cita web |url= http://www.greenday.com/photo/here-yee-here-yee-99-revolutions-tour-has-officially-begun-greenday-140751 |títulu= Here Yee Here Yee! The 99 Revolutions tour has officially begun! #greenday |obra= '''Green Day''' |fechaaccesu= 25 d'agostu de 2013 |idioma= inglés |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20130629134325/http://www.greenday.com/photo/here-yee-here-yee-99-revolutions-tour-has-officially-begun-greenday-140751 |fechaarchivu= 2013-06-29 }}</ref> * [[Revolution Radio Tour]] (2016-)<ref>{{cita web |url=http://www.rollingstone.com/music/news/green-day-announce-north-american-european-tour-dates-w438066 |títulu=Green Day Announce North American, European Tour Dates |obra=Rolling Stones |idioma=inglés}}</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commons|Green Day}} {{wikiquote|Green Day}} * {{Web oficial|http://www.greenday.com/}} * [http://www.myspace.com/greenday Green Day] en [[Myspace]] * [http://www.youtube.com/user/greenday Green Day] en [[YouTube]] * [https://www.facebook.com/GreenDay Green Day] en [[Facebook]] * [https://twitter.com/GreenDay Green Day] en [[Twitter]] * [http://instagram.com/greendayig Green Day] en [[Instagram]] * [https://play.spotify.com/artist/7oPftvlwr6VrsViSDV7fJY Green Day] en [[Spotify]] {{Tradubot|Green Day}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Ganadores del premiu Grammy]] [[Categoría:Ganadores del Premiu Brit]] [[Categoría:Grupos de rock de California]] [[Categoría:Grupos de pop punk]] [[Categoría:Grupos de punk rock]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] h9mg9xs53a3lwxzy95tpxpay5sbtlh2 Marea 0 95453 4376879 4356065 2025-06-17T14:19:56Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá fuercia => dicha fuercia 4376879 wikitext text/x-wiki {{otrosusos}} {{Ficha xenérica}} [[Ficheru:Mareelaflotteiledere.gif|right|190px|frame|Vistes a pleamar (marea alta) y baxamar (marea baxa) nel puertu de [[La Flotte]] na [[Île de Ré|isla de Ré]] (Francia) nel [[golfu de Vizcaya]].]] [[Ficheru:Vista parcial del puerto de Muros en marea baja.JPG|thumb|right|390 px|Puertu de [[Murios]] ([[provincia de La Coruña]]), en marea baxa, como puede trate na marca del nivel de l'agua nes guíes del muelle flotante y nel ruempefoles.]] La '''marea''' ye'l cambéu periódicu del nivel del mar producíu principalmente poles [[gravedá|fuercies d'atraición gravitatoria]] qu'exercen el [[Sol]] y la [[Lluna]] sobre la [[Tierra]]. Anque dicha atraición exerzse sobremanera'l planeta, tantu na so parte sólida como líquida y gaseosa, vamos referinos nesti artículu a l'atraición de la Lluna y el Sol, xuntos o por separáu, sobre les agües de los mares y océanos. Sicasí, hai qu'indicar que les marees de la [[litosfera]] son práuticamente insignificantes, con al respective de les qu'asoceden nel mar o océanu (que pueden modificar el so nivel en dellos metros) y, sobremanera, na atmósfera, onde puede variar en dellos km d'altor, anque nesti casu, ye enforma mayor l'aumentu de la espesura de l'atmósfera producíu pola fuercia centrífuga del movimientu de rotación na zona ecuatorial (onde la espesura de l'atmósfera ye enforma mayor) que'l cambéu introducíu poles marea en dicha zona ecuatorial. Otros fenómenos ocasionales, como los vientos, les agües, l'encha de ríos y los [[tsunami|tsunamis]] provoquen variaciones del nivel del mar, tamién ocasionales, pero nun pueden ser calificaos de marees, porque nun tán causaos pola fuercia gravitatoria nin tienen periodicidad. == Historia == El fenómenu de les marees ye conocíu dende l'antigüedá. Paez ser que [[Piteas]] (sieglu IV&nbsp;e.&nbsp;C.) foi'l primeru en señalar la rellación ente l'amplitú de la marea y les fases de la Lluna, según la so periodicidad. [[Pliniu'l Vieyu]] (23-79) nel so ''[[Naturalis Historia]]'' describe correutamente'l fenómenu y piensa que la marea ta rellacionada cola Lluna y el Sol. Muncho más tarde, [[Francis Bacon|Bacon]], [[Johannes Kepler|Kepler]] y otros trataron d'esplicar esi fenómenu, almitiendo l'atraición de la Lluna y del Sol. Pero foi [[Isaac Newton]] na so obra ''[[Philosophiae Naturalis Principia Mathematica]]'' («Principios matemáticos de la Filosofía Natural», [[1687]]) quien dio la esplicación de les marees aceptada anguaño. Más tarde, [[Pierre-Simon Laplace]] (1749-1827) y otros científicos ampliaron l'estudiu de les marees dende un puntu de vista [[Dinámica (física)|dinámicu]]. == Terminoloxía == [[Ficheru:Wimereux Spring Tide.jpg|thumb|300px|Marea viva en [[Wimereux]], nel [[estrechu de Calais]] (Francia).]] [[Ficheru:MareaCombarro.JPG|thumb|300px|Marea baxa en [[Combarro]] ([[Pontevedra]], [[España]]).]] De siguío recuéyense los principales términos emplegaos na descripción de les marees: * '''Marea alta''' o '''pleamar''': momentu en que l'agua del mar algama'l so máximu altor dientro del ciclu de les marees. * '''Marea baxa''' o '''baxamar''': momentu opuestu, en que'l mar algama'l so menor altor. El tiempu averáu ente una pleamar y el baxamar ye de 6 hores, completando un ciclu de 24 hores 50 minutos. * '''Fluxu''': el fluxu ye'l procesu d'ascensu lentu y continuu de les agües marines, debíu a la medría progresiva de l'atraición llunar o solar o de dambes atraiciones nel casu de lluna nueva y de lluna llena. * '''Refluxu''': el refluxu ye'l procesu de descensu de les agües marines, lentu y progresivu, por cuenta de la decadencia de l'atraición llunar o solar. * '''Carrera o amplitú de marea''': diferencia d'altor ente pleamar y baxamar. * '''Rangu micromareal''': cuando la [[carrera de marea]] ye menor de 2 metros. * '''Rangu mesomareal''': cuando la carrera de marea ta entendida ente los 2 metros y los 4 metros. * '''Rangu macromareal''': cuando la carrera de marea ye mayor de 4 metros.<ref>{{cita publicación | autor = Masselink, G.; Short, A. D. | títulu = The effect of tidal range on beach morphodynamics and morphology: a conceptual beach model | añu = 1993 | revista = Journal of Coastal Research | volume = 9 | númberu= 3 | páxines = 785-800 | issn= 0749-0208 }}</ref> * '''Semiperíodo de marea''': diferencia nel tiempu ente pleamar y baxamar. * '''Estoa de marea''': ye'l momentu nel que'l nivel permanez fixu na pleamar o n'el baxamar. * '''Estoa de corriente''': ye l'intre en que la corriente acomuñada a la marea anúlase. * '''Establecimientu del puertu''': ye'l desfase esistente, por cuenta de la inercia de la [[hidrosfera]], ente'l pasu de la Lluna pol meridianu del llugar y l'apaición de la pleamar siguiente. * '''Edá de la marea''': ye'l desfase esistente, pola mesma razón, ente'l pasu de la Lluna llena pol meridianu del llugar y la máxima pleamar mensual siguiente. * '''Unidá d'altor''': permediu mientres 19 años (un ciclu nodal o ciclu de '''metón''') de los dos máximes carreres de marea (equinoccios) de cada añu del ciclu. * '''Marea viva, alta o [[sizigia]]''': son les marees que se producen cola [[lluna llena]] y la [[lluna nueva]], cuando'l Sol, la Lluna y la Tierra atópense alliniaos. La ''Marea Viva'' que se produz mientres la fase de [[Lluna nueva|Lluna Nueva]] denominar "''Marea Viva de Conxunción''"; y la que se produz mientres tien llugar la fase de [[lluna llena]] llámase "''Marea Viva d'Oposición''". * '''Marea muerta, baxa o de cuadradura''': son les marees que se producen mientres les fases de ''Cuartu Creciente'' y ''Cuartu Menguante'', cuando les posiciones de la Tierra, el Sol y la Lluna formen un [[ángulu]] aparente de 90º. * '''Llinies cotidales''': les llinies cotidales (del inglés ''tide'': marea) son les llinies que xunen los puntos nos cualos la pleamar ye simultánea. * '''Puntos anfidrómicos''' o '''puntos de anfidromia''': son zones escontra les cualos converxen les llinies cotidales y nes que l'amplitú de la marea ye cero. * '''Puertu patrón''': son los puntos xeográficos pa los cualos calcúlase y publica la predicción de fecha y altor de marea. * '''Puertu secundariu''': son puntos xeográficos d'interés pal navegante pero que nun tienen publicáu un cálculu de predicción de marees, pero sí una correición tocantes a hora y altor que los refier a un puertu patrón y por aciu la cual pueden determinase igualmente los datos de marea. * '''Tables de marea''': son les publicaciones añales cola predicción diaria de los altores de marea. Suministren, ente otros datos, fecha, hora y altor de marea pa distintos puntos a lo llargo de la mariña marítima. == Fenómenu físicu de les marees == La esplicación completa del mecanismu de les marees, con toles periodicidades, ye extremamente llarga y complicada. Asina que se va empezar emplegando toles simplificaciones posibles pa depués averase a la realidá suprimiendo dalgunes d'estes simplificaciones. va considerase que la Tierra ye una esfera ensin continentes arrodiada por una hidrosfera y que xira alredor del Sol nuna trayeutoria elíptica ensin xirar sobre la so exa. Dica agora nun se va tener en cuenta la Lluna. Cuando un astru ta n'órbita alredor d'otru, la fuercia d'atraición gravitacional ente los dos vien dada pola [[gravedá|llei de gravitación]] de Newton: : <math> F_g=G\textstyle{M_1M_2\over d^2}\, </math> onde: * <math>\scriptstyle{G=6{,}67\,10^{-11}{N\cdot m^2\over kg^2}} </math> ye la [[constante de gravitación universal]]. * <math>\scriptstyle{M_1} </math> y <math>\scriptstyle{M_2} </math> son les [[masa|mases]] de los dos cuerpos. * <math>\scriptstyle{d} </math> ye la distancia ente los [[Centru de masa|centro de mases]] de los dos astros. Esta fuercia d'atraición ye la [[fuercia centrípeta]] que fai que l'astru describa una circunferencia. : <math> F_c=M_2\omega^2 R_1 = G\textstyle{M_1M_2\over d^2}\,</math> onde: * <math>\scriptstyle{M_2} </math> ye la masa del astru. * <math>\scriptstyle{\omega={2\pi\over T}} </math> ye la [[velocidá angular]] del astru y <math>\scriptstyle{T} </math> el so [[periodu orbital]]. * <math>\scriptstyle{R_1} </math> ye la distancia ente'l [[centru de mases]] del astru y el centru de rotación, que coincide col centru de mases de los dos astros. Si l'otru astru ye muncho más masivu (<math>\scriptstyle{M_1 << M_2} </math>), el centru de rotación ta mui cerca del centru de mases del astru masivu y <math>\scriptstyle{R_1\simeq d} </math>. Ye'l casu qu'asocede cola Tierra y el Sol. [[Ficheru:Mareas-1.png|right|frame|La fuercia d'atraición acomuñada a la órbita y al periodu solamente exerzse sobre puntos asitiaos a la mesma alloña que'l centru de mases. Les zones más alloñaes tán menos atraíes y les más cercanes tar más.]] El valor de l'aceleración de gravedá debida al Sol ye esautamente'l que correspuende a una órbita cola velocidá angular <math>\scriptstyle{\omega} </math> y col centru de mases terrestre a una distancia <math>\scriptstyle{d} </math> del Sol. Toles partes de la Tierra tienen la mesma velocidá angular alredor del Sol, pero nun tán a la mesma distancia. Les que tán más lloñe del centru de mases van tar sometíes a una aceleración de gravedá menor y la que tán a una distancia inferior, a una aceleración mayor. Esiste otra fuercia, del mesmu orde de magnitú, debida al fechu que les fuercies d'atraición converxen escontra'l centru del Sol, que s'atopa asitiáu a una distancia finita. va describise más palantre. En delles fontes comete l'error d'añader les [[fuercia centrífuga|aceleraciones centrífugues]]. Si optar por utilizar un [[sistema de referencia inercial]] (inmóvil al respective de la estrelles), nun se deben tener en cuenta les fuercies centrífugues, que son [[fuercia ficticio|fuercies ficticies]] y que namái apaecen en sistemes de referencia aceleraos. Un observador na Tierra ve fuercies centrífugues porque la Tierra ta en cayida llibre escontra'l Sol. Sicasí, pa un observador esterior fixu, solo esisten les fuercies reales, como la fuercia d'atraición que constitúi la fuercia centrípeta.<ref>Esti [http://www.vialattea.net/maree/eng/index.htm artículu] (n'inglés) contién un escelente analís del problema</ref> La resultancia d'esti pequeñu desequilibriu de fuercies ye que l'agua de los océanos asitiada nel llau opuestu al Sol siente una fuercia que lo emburria escontra l'esterior de la órbita, ente que l'agua asitiada nel llau empobináu escontra'l Sol siente una fuercia que lo emburria escontra dichu astru. La consecuencia ye que la esfera d'agua qu'anubre a la Tierra allárgase llixeramente y tresfórmase nun [[elipsoide]] de revolución que'l so exa mayor ta dirixíu escontra'l Sol. va vese qu'esti allargamientu relativu ye bien pequeñu: del orde d'unu ente diez millones. === Marees solares === [[Ficheru:Mareas-2.png|frame|L'agua del pozu vertical siente una aceleración escontra'l centru porque l'atraición del Sol ta dirixida escontra'l centru del Sol. Les escales nun se respetaron.]] Pa calcular l'amplitú de les marees solares, constrúyense dos pozos imaxinarios dende la superficie hasta'l centru de la Tierra. Unu ye paralelu a la recta que xune la Tierra y el Sol y l'otru ye perpendicular. La fuercia y l'aceleración que siente l'agua nel pozu perpendicular son casi paraleles a la exa Tierra-Sol, pero non esautamente. La razón ye que'l Sol ta a una distancia finita y les fuercies tán dirixíes escontra'l centru del Sol y nun son totalmente paraleles. Calculemos la componente de l'aceleración de gravedá perpendicular a la exa Tierra-Sol, <math> \scriptstyle{\Delta a_s} </math>, qu'esperimenta l'agua asitiada a una distancia <math> \scriptstyle{r} </math> del centru de la Tierra. Ensin más que proyeutar el vector d'aceleración, llegar a que: : <math> \textstyle{\Delta a_s \over a_s}= {r\over d} </math> Equí, <math> \scriptstyle{a_s} </math> ye l'aceleración debida a l'atraición del Sol: : <math> a_s= G\textstyle {M_s\over d^2} </math> Nesta última fórmula, <math> \scriptstyle{M_s=1{,}987\,10^{30}kg} </math> ye la masa del Sol y <math> \scriptstyle{d=150\,10^9m} </math> ye la distancia de la Tierra al Sol. Pela so parte, la componente perpendicular a la exa queda: : <math> \Delta a_s=G\textstyle {M_s\over d^2}\textstyle {r\over d} </math> Esta aceleración varia linealmente ente'l centru de la Tierra y la superficie. El valor mediu llógrase reemplazando <math> \scriptstyle{r} </math> por <math> \scriptstyle{R\over 2} </math>, onde <math> \scriptstyle{R=6{,}366\,10^6m} </math> ye'l radiu de la Tierra. Esta aceleración añade un "pesu" adicional a la columna d'agua del pozu y fai que la presión no fondero aumente una cantidá <math> \scriptstyle{\rho \overline{\Delta a_s} R} </math>, onde <math> \scriptstyle{\rho} </math> ye la [[densidá]] de l'agua. Esti aumentu de la presión, tresmitíu a la superficie del océanu, corresponder con una variación <math> \scriptstyle{h} </math> del nivel del océanu dada pola fórmula <math> \scriptstyle{P = \rho g h} </math> (onde <math> \scriptstyle{g=9{,}81 m/s^2} </math> ye l'aceleración de gravedá terrestre): : <math> h= G\textstyle{{M_s\over d^3}{R^2\over 2g}} </math> El cálculu numbéricu da una variación de 8,14&nbsp;cm. va pasase agora a calcular l'amenorgamientu <math> \scriptstyle{\Delta a_g} </math> de l'aceleración de gravedá causada pol Sol nun puntu asitiáu a una distancia <math> \scriptstyle{r} </math> del centru de la Tierra. Añadiendo esta distancia adicional na fórmula de l'aceleración gravitatoria: : <math> a_g= G\textstyle {M_s\over (d+r)^2}= G\textstyle {M_s\over d^2 + 2rd + r^2}= G{M_s\over d^2\left(1 + 2{r\over d} + \left({r\over d}\right)^2\right)}\simeq G\textstyle {M_s\over d^2}\left(1-2\textstyle {r\over d}\right) </math> El primer sumando corresponder cola aceleración pa un cuerpu asitiáu a una distancia <math> \scriptstyle{d} </math>. Poro, la ''amenorgamientu'' de l'aceleración ye: : <math> \Delta a_g= G\textstyle {M_s\over d^2}2\textstyle {r\over d} </math> De la mesma, l'aceleración media ye: : <math> \overline{\Delta a_g}= G\textstyle {M_s\over d^3}R </math> La variación de presión ye, como nel casu anterior, <math> \scriptstyle{\rho \overline{\Delta a_g} R} </math>, polo que: : <math> h= G\textstyle {M_s\over d^3}\textstyle {R^2\over g} </math> Esta aceleración da un aumentu del altor del océanu de 16,28&nbsp;cm. Cola suma de los dos efeutos, el semiexe mayor del elipsoide ye 24,4&nbsp;cm mayor que'l semiexe menor. Como la Tierra xira, un puntu asitiáu nel [[Ecuador terrestre|ecuador]] ve l'altor del mar llegar a un máximu (pleamar) dos veces per día: cada vez que dichu puntu pasa pol semiexe mayor. De la mesma manera, cada vez que'l puntu pasa por un semiexe menor, l'altor del mar pasa por un mínimu (baxamar). La diferencia ente la pleamar y el baxamar ye de 24,4&nbsp;cm. Pero nun hai qu'escaecer qu'esto namái ye la parte debida al Sol, que nun hai continentes y que nun se tuvo en cuenta l'enclín de la exa de rotación de la Tierra. La variación del altor del mar puede averase por una [[sinusoide]] con un periodu de 12 hores. === Marees llunares === La Lluna xira alredor de la Tierra, pero esta postrera nun ta inmóvil. En realidá, tantu la Lluna como la Tierra xiren alredor del centru de mases de los dos astros. Esti puntu asítiase aproximao a 4.670&nbsp;km del centru de la Tierra, midíu nel llugar de la superficie terrestre que se mueve d'oeste a este col movimientu de traslación llunar, onde l'atraición del nuesu satélite ye mayor nun momentu dau. Como'l radiu mediu de la Tierra ye de 6.367,5&nbsp;km, el centru de mases atopar a unos 1.700 [[km]] de fondura so la so superficie. La Lluna tien una masa <math> \scriptstyle{M_\ell=7{,}349\,10^{22}}</math> kg y ta a una distancia media de la Tierra de <math> \scriptstyle{d_\ell=3{,}84\,10^8}</math> m. El cálculu de les marees llunares ye similar al cálculu de les marees solares. Basta con reemplazar la masa y la distancia del Sol poles de la Lluna. La diferencia d'altor del océanu debida al non paralelismu de les fuercies ye: : <math> h= G\textstyle{{M_\ell\over d_\ell^3}{R^2\over 2g}} </math> El cálculu numbéricu danos una variación de 17,9&nbsp;cm. La diferencia d'altor del océanu provocada pola diferencia d'atraición debida a les distancies distintes al respective de la Lluna ye: : <math> h= G\textstyle{{M_\ell\over d_\ell^3}{R^2\over g}} </math> El cálculu numbéricu danos una variación de 35,6&nbsp;cm. La diferencia de llargor ente'l semiexe mayor y el semiexe menor del elipsoide por cuenta de les marees llunares de 35,6&nbsp;cm. Poro, l'amplitú de les marees llunares ye, aproximao, dos veces mayor que les de les marees solares. Como pa les marees solares, la variación del altor del mar nun puntu de la superficie terrestre puede averase por una sinusoide. Esta vegada, el periodu ye 12 hores, 25 minutos y 10 [[segundu|s]]. === Marees vives y marees muertes === [[Ficheru:Mareas-3.png|thumb|300px|Cuando la Lluna y el Sol tán alliniaos, los elipsoides (en puntiáu) refuércense y les marees son más grandes. Cuando la Lluna ta en cuadradura col Sol, los elipsoides atáyense parcialmente y les marees son pequeñes.]] L'elipsoide por cuenta de les marees solares tien la exa mayor dirixíu escontra'l [[Sol]]. L'elipsoide por cuenta de les marees llunares tien la exa mayor dirixíu escontra la Lluna. Como la Lluna xira alredor de la Tierra, les exes mayores de los elipsoides nun xiren a la mesma velocidá. Con al respective de les estrelles, el periodu de rotación del elipsoide solar ye d'un añu. L'elipsoide de la Lluna ye de 27,32 díes. La resultancia ye que les exes de los dos elipsoides averen cada 14,7652944 díes. Cuando les exes mayores de los dos elipsoides tán alliniaos, l'amplitú de les marees ye máxima y llámense '''marees vives''' o '''marees sizigias'''. Esto asocede nes [[Lluna nueva|llunes nueves]] y nes [[Lluna llena|llunes llenes]]. Sicasí, cuando la exa mayor de cada elipsoide ta alliniáu cola exa menor del otru, l'amplitú de les marees ye mínima. Esto asocede nos cuartos menguantes y los cuartos crecientes. Estes marees llámense '''marees muertes''' o '''marees de cuadradura'''. === Enclín de la exa de la Tierra === Hasta agora ignoróse el fechu de que la exa de rotación de la Tierra ta inclináu unos 23,27° con respetu a la [[eclíptica]] (el planu que contién la órbita de la Tierra y el Sol). Amás, el planu de la órbita de la Lluna ta inclináu unos 5,145° con al respective de la eclíptica. Esto significa que'l Sol ocupa posiciones que van dende 23,44° al norte del planu ecuatorial hasta 23,44° al sur del mesmu planu. La Lluna puede ocupar posiciones dende 28,6° hasta -28,6°. La consecuencia d'esto ye que les exes mayores de los elipsoides que s'utilizaron raramente coinciden col planu del ecuador terrestre. [[Ficheru:Mareas-4.png|right|frame| La Exa mayor del elipsoide de marea ta dirixíu escontra la Lluna. Los dos pleamares diaries, vistes nuna llatitú de la Tierra, nun presenten la mesma amplitú.]] Na imaxe de la derecha, el puntu A ta en pleamar. Cuando se produza la próxima pleamar, 12 hores, 25 min y 10 segundos más tarde, el mesmu puntu va atópase en B. Esta pleamar va ser menor que la precedente y que la posterior. Esta alternanza diurna ente pleamares grandes y pequeñes fai pensar na suma de dos periodicidades: una diurna y otra semidiurna. Fálase entós d'ondes de marea diurna y semidiurna, tanto llunar como solar. Esto correspuende con un modelu matemáticu y non cola realidá física. Nótese que'l puntu '''o''' y les llocalizaciones asitiaes más al norte, solo ven una pleamar per día. Cuando tendríen de tar na pequeña pleamar, tán entá nel mesmu llau del elipsoide. Una situación similar producir nel [[Hemisferiu Sur]]. Matemáticamente, l'amplitú de la onda semidiurna ye demasiáu pequeña por que pueda crear máximos o mínimos adicionales. Les marees son máximes cuando los dos pleamares son iguales. Eso solo asocede cuando la exa mayor de los elipsoides ye paralelu al planu ecuatorial. Esto ye, cuando'l sol atopar nel planu ecuatorial. Esto asocede mientres los [[equinocciu|equinoccios]]. Les marees d'equinocciu son les mayores del añu. === Otres causes de variación === Dellos factores adicionales tamién contribúin a l'amplitú de la marea: * Tanto la trayeutoria de la Tierra alredor del Sol, como la de la Lluna alredor de la Tierra, nun son círculos sinón elipses. Cuando la Tierra ta más cerca del Sol ([[periheliu]]), les marees son más intenses. De la mesma manera, cuando la Lluna ta na so [[perigeo]], les marees son tamién más grandes. La influencia del perigeo o apoxéu de la Lluna ye de ±20 % con al respective de la marea media. * Les marees más grandes asoceden en sizigia, esto ye, cuando'l Sol, la Tierra y la Lluna tán alliniaos. * La meyor alliniadura del Sol, la Lluna y la Tierra asocede cuando la Lluna traviesa la eclíptica ente la Tierra y el Sol o, lo que ye lo mesmo, cuando'l Sol ta nel nodo llunar. Nesa situación, les fuercies d'atraición del Sol y la Lluna tán perfectamente alliniaes. * Cuando'l Sol ta nel planu ecuatorial, les dos marees diaries son iguales y máximes. Eso asocede nos equinoccios. === Influencia de los continentes === [[Ficheru:M2 tidal constituent.jpg|thumb|right|450 px|Llinies cotidales, puntos anfidrómicos y amplitú de les marees (en color), col sentíu de xiru del pleamar según l'hemisferiu.]] Nel cálculu simplificáu que se realizó, nel cual la Tierra nun tien continentes y ta recubierta d'una hidrosfera continua, la distancia ente los dos asities de pleamar ye de 20.000&nbsp;km. La zona d'océanu que'l so nivel ye más altu que'l valor mediu tien un diámetru de 10.000&nbsp;km. Esa distancia ye mayor que la distancia ente América y Europa o África y correspuéndese col anchu del Océanu Pacíficu. Por que tou un océanu como l'Atlánticu o'l Pacíficu aumentaren de nivel, el so conteníu total d'agua tendría qu'aumentar. Como los continentes torguen esi movimientu llateral de too l'océanu, el modelu de la onda semidiurna nun se correspuende cola realidá. Na imaxe de la derecha puede vese que l'altor de los océanos nun sigue una onda que se mueve de derecha a izquierda (escontra l'oeste). El desplazamientu de l'agua y de los máximos y mínimos ye muncho más complicáu. Nun modelu ensin continentes, les [[marea#Términos|llinies cotidales]] coinciden colos meridianos. Na imaxe de la derecha en color tán representaes les llinies cotidales del planisferiu y el color del fondu correspuende a l'amplitú de marees. Estes llinies cotidales corresponder con una situación astronómica particular (Lluna creciente, equinoccios, etc.) y camuden col tiempu. Nos dos imáxenes reparar qu'hai llinies cotidales que converxen escontra [[Marea#Términos|puntos anfidrómicos]], nos cualos l'amplitú de la marea ye igual a cero. La situación ye entá más marcada nos mares interiores, que les sos dimensiones son entá menores que les de los océanos. Asina, l'Atlánticu nun puede enllenar o balerar el Mar Mediterraneu al traviés l'estrechu de Xibraltar. Les agües del Mediterraneu solo pueden movese escontra l'este o escontra l'oeste, xubiendo nun estremu y baxando nel otru. La resultancia final complicar pola forma de les mariñes que llinden y esvien esi movimientu llateral. En mayor o menor grau,tolos mares interiores y los mares abiertos (anque en menor grau) presenten un movimientu circular, tantu nes corrientes marines como nes corrientes de marea y estes corrientes pueden xirar en sentíu horariu nes [[zona intertropical|llatitúes intertropicales]] del hemisferiu norte y en sentíu antihorario na zona templada del hemisferiu norte. Nel casu del hemisferiu sur inviértense dichos movimientos xiratorios anque nun podemos falar nesti casu de mares, pero ye la mesma situación con porciones llatitudinales de los mesmos océanos. === Les marees nes mariñes === {| {{tablaguapa}} border="1" align="right" width=30% |+ '''Grandes marees''' |- ! Llocalidá !<small>Amplitú<br />(m) </small> |- | Granville, [[badea del Monte Saint-Michel]] (Francia)|| align="right" | 13,6 |- | Burntcoat Head, Mines Basin, [[badea de Fundy]] (Nueva Escocia, Canadá)|| align="right" | 11,7 |- | Leaf Lake, [[badea de Ungava]] (Quebec, Canadá)|| align="right" | 9,8 |- | Newport, [[canal de Bristol]] (Inglaterra) || align="right" | 9,2 |- | Sunrise, Turnagain Arm, nel [[Cook Inlet]] (Alaska, EE.XX.)|| align="right" | 9,2 |- | [[Ríu Gallegos]] (Amenorgamientu Beacon) (Arxentina) || align="right" | 8,8 |- | Entrada del ríu Koksoak, na [[badea de Hudson]] (Canadá) || align="right" | 8,7 |- | Banco Direición, nel [[estrechu de Magallanes]] (Chile) || align="right" | 8,5 |- |} Como se vio, l'amplitú de les marees n'alta mar ye menor que 1 metru. Sicasí, cerca de les mariñes l'amplitú ye xeneralmente mayor y en dellos casos algama o devasa los 10 metros. Na tabla siguiente figuren dalgunos de los llugares onde se producen grandes marees.<ref>[http://tidesandcurrents.noaa.gov/faq2.html National Oceanic & Atmospheric Administration], Departamentu de Comerciu d'Estaos Xuníos</ref> Púnxose un solu llugar per zona. Esplícase agora cómo una marea de menos d'un metro n'alta mar puede crear una marea de dellos metros na mariña. La razón ye la [[Resonancia (mecánica)|resonancia]] de la capa d'agua asitiada sobre la [[plataforma continental]]. Esta capa ye poco fonda (menos de 200 m) y, en dellos casos, tien una gran estensión hasta'l [[turria continental]]. Por casu, la [[Canal de la Mancha]] ye una capa d'agua de 500&nbsp;km de llargu (dende la entrada hasta l'[[Estrechu de Calais]]), 150&nbsp;km d'anchu y solo 100 m de fondura. A escala, eso correspuende con una masa d'agua de 50 metros de llargu y de 1&nbsp;cm de fondura. Cuando'l nivel del mar aumenta na entrada, l'agua entra na Canal de la Mancha. Como la estensión ye grande y la fondura pequeña, la velocidá de l'agua aumenta hasta unos 4 a 5 [[nuedu (unidá)|nuedos]] (2 a 2,5&nbsp;m/s). Algamar esa velocidá toma'l so tiempu (unos trés hores nel casu de la Canal de la Mancha), pero detenese tamién rique un periodu similar. Una vegada llanzada, l'agua sigue avanzando, trescurriendo otros trés hores hasta que se para ya invierte la so direición. El comportamientu oscilatoriu deber a la inercia y al retardo que tien la capa d'agua pa responder a la escitación: la variación d'altor del océanu más allá de la turria continental. La marea va ser más grande en función de que'l [[periodu d'oscilación]] propiu de la zona sía más próximu al periodu de la escitación esterna, que ye de 12 hores y 25 minutos. [[Ficheru:Mareas5.png|thumb|left|250px|Llinies cotidales na canal de la Mancha. Los númberos en colloráu corresponder col altor de grandes marees según otra referencia.]] Na imaxe de la izquierda pueden reparase les llinies cotidales na Canal de la Mancha. Los númberos de cada llinia correspuenden al retardo de pleamar con al respective de una referencia. Reparar qu'hai 6 hores de diferencia ente les pleamares de la entrada de la Canal de la Mancha y l'estrechu de Calais. Tamién hai seis hores ente la entrada de la Mancha y el Mar d'Irlanda (ente Irlanda ya Inglaterra). Hai un puntu anfidrómico (n'anaranxáu) na entrada del Mar del Norte, frente a Holanda. El periodu d'oscilación propiu de la [[Badea de Fundy]] en Canadá ye de 13 hores. Como ye bien próximu al periodu d'escitación, les marees son bien grandes. Otra manera, cuando'l periodu propiu alloñar de les 12,4 [[hora|h]], les amplitúes de les marees son menores. El periodu d'oscilación propiu depende de la forma de la mariña y de la fondura y llargor de la plataforma continental. {{clear}} ==== Les marees na zona ecuatorial ==== Nes árees próximes al [[Llinia ecuatorial|ecuador terrestre]], les marees suelen ser bien débiles, casi imperceptibles, salvu nes desaguaes de los ríos, onde l'ascensu de les agües marines puede dar orixe al represamiento de les agües fluviales, produciéndose un aguaxe ríu arriba cuando les crestes de marea entrante ruempen contra l'agua de los ríos. Esti aguaxe produz un ruiu carauterístico que recibe'l nome de [[Macareo (hidrografía)|macareo]] nel [[delta del Orinoco]] y [[pororoca]] nel [[ríu Amazones]]. El motivu de la escasa amplitú de les marees na [[zona intertropical]] deber a que ye la zona onde los efeutos del movimientu de la rotación terrestre son mayores pola [[fuercia centrífuga]] xenerada por dichu movimientu. Por cuenta de la fuercia centrífuga, el nivel del mar ye enforma mayor nel ecuador que nes zones templaes y, sobremanera, nes polares.Como resulta obviu, el mayor altor de les agües ecuatoriales pola fuercia centrífuga torga que les marees sían claramente bultables una y bones esa fuercia centrífuga exercer por igual en tola circunferencia ecuatorial ente que les marees namái aumenten esi nivel onde s'atopa'l pasu de la Lluna y el Sol, y ye un aumentu de nivel enforma menor. == Corrientes de marea == Como se dixo, la variación de nivel del mar sobre la plataforma continental esixe un movimientu alternativu de l'agua escontra la mariña y escontra el mar. Como la fondura de l'agua nun ye la mesma cuando la marea xube que cuando baxa, la forma de les torgues nun ye la mesma, y la direición y la velocidá de la corriente tampoco ye la mesma. El vector velocidá dibuxa una especie d'elipsoide que'l so exa mayor ye más o menos paralelu a la mariña. En sitios onde les marees tienen gran amplitú, les velocidaes del mar tamién pueden ser bien grandes. Por casu, na Canal de la Mancha, nel [[Raz de Sein]] (nel estremu oeste de Bretaña, en Francia) y nel [[:fr:Raz Blanchard|Raz Blanchard]] (al norte de la península del Cotentín, tamién en Francia), la corriente devasa los 10 [[nuedu (unidá)|nuedos]] (18&nbsp;km/h) mientres les grandes marees. Nel estrechu de [[Messina]], la corriente puede llegar a 5 nuedos. == Centrales mareomotrices == [[Ficheru:Molino de mareas.jpg|thumb|250px|right|Antiguu molín de marees en [[Isla Cristina]] ([[provincia d'Huelva|Huelva]]).]] {{AP|Enerxía maremotriz}} La enerxía de les marees foi utilizada dende la edá media n'Inglaterra, Francia, España y probablemente otros países. Los molinos de marees d'esa dómina solo funcionaben en [[Marea#Término|reflujo]]. Estos, como munchos otros molinos hidráulicos, dexaron d'utilizase cola apaición de motores llétricos. La instalación d'una central mareomotriz crea problemes medioambientales importantes como aterramiento del ríu, cambeos de salín nel estuariu y les sos proximidaes y cambéu del ecosistema antes y dempués de les instalaciones. == Marees terrestres == Les fuercies de [[gravedá]] que provoquen les marees de los océanos tamién deforman la corteza terrestre. La deformación ye importante y l'amplitú de la marea terrestre llega a unos 25 a 30&nbsp;cm en [[sizigia]] y casi 50&nbsp;cm mientres los equinoccios. == Marees atmosfériques == Al ser l'aire atmosférico un fluyíu, como asocede coles agües oceániques, tamién les dimensiones de l'atmósfera sufren l'acción de les marees, afectando la so espesura y altor y, poro, la presión atmosférica. Asina, la presión atmosférica mengua considerablemente mientres les fases de lluna llena y lluna nueva, al ser atraida la columna d'aire pol pasu, combináu o non, de la lluna y el sol pol cenit y/o'l nadir. Como vimos coles marees oceániques, el nivel del mar puede xubir o baxar dellos metros acaldía nos llugares más aparentes (estuarios o badees). Pero nel casu de l'atmósfera'l so nivel puede ser modificáu pola atraición de la lluna y el sol en dellos km. Hai que tener en cuenta, sicasí, que l'atmósfera tien una mayor espesura na zona ecuatorial n'especial y na zona intertropical polo xeneral, pola fuercia centrífuga del movimientu de rotación terrestre, polo que la intensidá de les marees vendría a superponerse a dicha fuercia centrífuga y, lo mesmo qu'asocede coles marees oceániques na zona intertropical, los sos efeutos nun son tan bultables yá que queden mazcaraos per dicha fuercia centrífuga. Per otra parte, hai que tener en cuenta que l'aumentu de la espesura de l'atmósfera pola atraición solar y/o llunar contribúi al amenorgamientu de la presión, al amenorgamientu de la velocidá de los vientos (d'ende'l términu d'aselos ecuatoriales que, entá siendo correutu, viénose quedando en desusu) y al aumentu de la condensación y de les agües. Na zona intertropical, los cambeos de la presión atmosférica mientres les marees atmosfériques dan orixe a notables cambeos de temperatura que se noten con un simple termómetru y que nun s'esplicaríen d'otra forma: en lluna llena o lluna nueva, por casu, puede fácilmente xubir un grau o más cerca del mediudía o de la medianueche y nesti últimu casu nun tendría explicación si nun tuviéramos en cuenta'l calentamientu por condensación al menguar la presión del aire y alzase. Non yá la presión atmosférica modificar coles marees atmosfériques, sinón tamién la intensidá de les agües. Un estudiu meteorolóxicu del mes d'ochobre de 2012 amosaríanos una alta correlación ente les fases llunares cola mayor intensidá de los furacanes ([[Furacán Nadine|Nadine]], [[huracán Rafael|Rafael]] y [[furacán Sandy|Sandy]]) y/o'l so disipación. Nesti últimu casu, los graves hinchentes causaos por Sandy en New Jersey y Nueva York resultaron de la combinación de la intensa marea producida pola lluna llena (el 29 d'ochobre) y el mar de lleva producíu pol mesmu furacán al entrar na mariña de dichos estaos, factor esplicáu nun artículu del NHC (National Hurricane Center) que la so llectura ye bien apoderada pa la comprensión d'esta tema: {{cita|''Storm surde'' is an abnormal rise of water generated by a storm, over and above the predicted astronomical tides. Storm surde should not be confused with storm tide, which is defined as the water level rise due to the combination of storm surde and the astronomical tide. This rise in water level can cause estreme flooding in coastal areas particularly when storm surde coincides with normal high tide, resulting in storm tides reaching up to 20 feet or more in some cases.|col2=Un mar de lleva (o mar de fondu) ye l'ascensu anormal del nivel del mar xeneráu pol aguaxe d'una nube ciclónica, ensin tener en cuenta les marees astronómiques. Un mar de lleva nun tien de confundir se con una marea de nube ([[galerna]]) que se define como l'ascensu del nivel del mar por cuenta de la combinación d'un mar de lleva col pleamar d'una marea astronómica. Esti ascensu del nivel del mar puede causar hinchentes estremos n'árees costeressobremanera cuando los dos causes coinciden nel mesmu llugar, coles mesmes, pudiendo algamar un aguaxe d'unos 5 metros d'altor o más en dellos casos|NHC (National Hurricane Center): Storm Surde Overview}} (Tomáu del artículu '''Storm Surde Overview''' {{Enllaz rotu|1= |2=http://www.nhc.noaa.gov/surde/ |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}) == Frenáu de la rotación de la Tierra == Tantu la deformación de la Tierra debida a les marees terrestres como'l movimientu de l'agua de les marees acuátiques son procesos qu'estenen enerxía. El [[trabayu (Física)|trabayu]] efeutuar el [[momentu de fuercia|momento]] que la Lluna y Sol exercen sobre la parte deformada de la Tierra y de los océanos. La disipación d'enerxía esixe que les exes mayores de los elipsoides de la hidrosfera y de la Tierra nun tean perfectamente alliniaos cola Lluna y el Sol, sinón que tengan un pequeñu retardo de fase. Nel modelu ensin continentes, esi retardo correspondería a 3° (y a 12 minutos en tiempu). Esi momentu frena la rotación de la Tierra y la duración del [[día]] aumenta 17 [[microsegundos]] por [[añu]] (aproximao, 1 [[segundu]] cada 59.000 años). La Tierra exerz el mesmu momentu sobre la Lluna que'l que la Lluna exerz sobre la Tierra. El momentu que la Tierra exerz sobre la Lluna comuníca-y enerxía. Como la Lluna ta n'órbita alredor de la Tierra, esi aumentu d'enerxía traducir nun aumentu de la distancia ente los dos astros y un aumentu de la duración del mes llunar. La distancia Tierra-Lluna aumenta unos 38&nbsp;mm per añu. De la mesma manera que la Lluna crea marees na Tierra, tanto acuátiques como terrestres, la Tierra tamién exerz marees sobre la Lluna. El resfregón debíu a eses marees frenó la rotación de la Lluna, provocando qu'ésta presente siempres la mesma cara escontra la Tierra, anque ye xusto señalar qu'esti fechu interpretóse como'l posible orixe terrestre del nuesu satélite: siendo la Tierra entá un cuerpu semifluido o incandescente, el movimientu de rotación produciría un bárabu que diría aumentando de velocidá pola medría de la fuercia centrífuga. Col tiempu, dixebraríense los dos astros, calteniendo la mesma cara llunar visible dende la Tierra. N'otros satélites del sistema solar qu'entá xiren, la enerxía disipada poles deformaciones debíes a la marea xenera actividá volcánica. == Ver tamién == * [[Fuercia de marea]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * ''Enciclopedia Xeneral del Mar''. Ediciones Garriga. Madrid-Barcelona. 1958. * ''Nouveau Cours de Navigation des Glénans''. Éditions du Seuil – Éditions Compás, 1972. == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{Tradubot|Marea}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Marees]] [[Categoría:Terminoloxía d'oceanografía]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos con plantía Otros usos a páxines que nun esisten]] 8v5t1d14glovkcfy777nfmum4sclx16 Centaurus 0 95661 4377205 4346960 2025-06-18T08:30:37Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Centauri => U Centauri 4377205 wikitext text/x-wiki {{otros usos|Centauru (dixebra)}} {{Ficha de constelación |títulu = El Centauru<br/><small>''Centaurus''</small> |imaxe = Centaurus constellation map.svg |pie_imaxe = Carta celeste de la constelación del Centauru na qu'apaecen les sos principales estrelles. |nome_español = El Centauru |nome_llatín = Centaurus |xenitivu = Centauri |abreviatura = Cen |introducida_por = Conocida dende l'Antigüedá |superficie = 1060,4 |porcentaxe = 2,571 |rangu = 9 |ar_inferior = 11&nbsp;h 5,35&nbsp;m |ar_cimeru = 15&nbsp;h 3,19&nbsp;m |dec_inferior = -64,70° |dec_cimeru = -29,99° |ver_completa_inferior = 25°&nbsp;N |ver_completa_cimera = 90°&nbsp;S |ver_parcial_inferior = 59°&nbsp;N |ver_parcial_superior = 25°&nbsp;N |estrelles = 281 |estrella = [[Alfa Centauri]] |magnitú = -0,28 |messier = Nengunu |ngc = 174 |caldwell = 6 |meteoros = 3 agües {{llista de columnes|1| * [[Alfa Centáuridas]] * [[Omega Centáuridas]] * [[Theta Centáuridas]]}} |colindancia = 9 constelaciones {{llista de columnes|1| * [[Antlia]] * [[Carina]] * [[Circinus]] * [[Crux]] * [[Hydra (constelación)|Hydra]] * [[Llibra (constelación)|Llibra]] * [[Lupus]] * [[Musca]] * [[Vela (constelación)|Vela]]}} |mes = Mayu |imaxe_inferior = |pie_imaxe_inferior = }} '''Centaurus''' (el [[centauru]]), ye una estensa [[constelación]] que s'atopa al norte de [[Crux]] y nel estremu norte de la [[Vía Láctea]]. Arrodia la Cruz del Sur formando una de les más riques y formoses constelaciones del cielu. == Mitoloxía == [[Zeus]] decidió llevar a [[Ixión]], rei de [[Tesalia]], a vivir ente los dioses pa superar la tortura mental que sufría por haber matáu al so suegru. Sicasí, lloñe de tar estimosu, Ixión trató de seducir a [[Hera]]. Zeus diose cuenta y formó una Hera fecha de nubes: [[Néfele]]. Ixión char con ella y nació Kentauros, un ser coles pates y el cuerpu d'un caballu y la cabeza, los brazos y el torso d'un humanu. Kentauros nició con unes yegües los [[Centauros]]. Esta raza nun respetaba les lleis d'hospitalidá, nin se regia poles regles de convivencia pacífica. Les úniques esceiciones fueron [[Folo]] y [[Quirón]]. Quirón foi mentor de dellos héroes, cómo [[Áyax el Grande|Áyax]], [[Hércules]], [[Aquiles]], [[Jasón]] y [[Teseo]]. Quirón morrió finalmente por una de les fleches envelenaes cola [[Hidra de Lerna]], polo que Zeus, nel honor de Quirón, poner ente les constelaciones. == Carauterístiques destacables == En Centaurus atópase [[Próxima Centauri]], la [[estrella]] más cercana al [[Sol]], asitiada a namái 4,22 [[añu lluz|años lluz]] de distancia. Ye una [[nana colorada]] de [[tipu espectral]] M5.5Ve que la so [[lluminosidá]] equival al 0,17% de la [[lluminosidá solar]]. Anque la so lluminosidá ye bien baxa, ye una [[estrella acandilante]] que sufre espectaculares aumentos de rellumu por cuenta de l'[[Campu magnético estelar|actividá magnética]].<ref name=apj612>{{cita publicación | apellíu=Christian | nome=D. J. | autor2 = Mathioudakis, M. | autor3 = Bloomfield, D. S. | autor4 = Dupuis, J. | autor5 = Keenan, F. P. | títulu=A Detailed Study of Opacity in the Upper Atmosphere of Proxima Centauri | publicación=The Astrophysical Journal | añu=2004 | volume=612 | númberu=2 | páxines=1140–1146 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2004ApJ...612.1140C | fechaaccesu=13 de xunu de 2008 | doi=10.1086/422803 }}</ref> De [[magnitú aparente]] +11,05, nun ye visible a [[simple vista]]. En [[2016]] anuncióse'l decubrimiento d'un [[Exoplaneta|planeta]] en redol a Próxima Centauri; el planeta tien siquier 1,3 vegaes la [[masa terrestre]] y completa una [[órbita]] cada 11,2 díes.<ref name="nature_paper">{{Cita publicación|apellíu=Anglada-Escudé|nome=Guillem|apellíos2=Amado|nome2=Pedro J.|apellíos3=Barnes|nome3=John|apellíos4=Berdiñas|nome4=Zaira M.|apellíos5=Butler|nome5=R. Paul|apellíos6=Coleman|nome6=Gavin A. L.|apellíos7=de la Cueva|nome7=Ignacio|apellíos8=Dreizler|nome8=Stefan|apellíos9=Endl|nome9=Michael|títulu=A terrestrial planet candidate in a temperate orbit around Proxima Centauri|publicación=Nature|fecha=25 d'agostu de 2016|volume=536|númberu=7617|páxines=437–440|doi=10.1038/nature19106|url=http://www.nature.com/nature/journal/v536/n7617/full/nature19106.html|idioma=en|issn=0028-0836}}</ref> [[Alfa Centauri]] o [[Rigel Kentaurus]], cuarta estrella más brillosa del cielu nocherniegu, ye una [[estrella binaria|binaria]] cola que Próxima Centauri paez tar gravitacionalmente amestada. Les dos estrelles que formen Alfa Centauri son una estrella [[análoga solar]] y una [[nana naranxa]], que'l so [[periodu orbital]] alredor del [[centru de mases]] común ye de d'unos 80 años. Próxima Centauri atopar a 13&nbsp;000 ua ([[unidaes astronómiques]]) de la binaria.<ref name="kervella2017">{{cite journal |títulu=The radii and limb darkenings of α Centauri A and B. Interferometric measurements with VLTI/PIONIER |journal=Astronomy & Astrophysics |first1=P. |last1=Kervella |first2=L. |last2=Bigot |first3=A. |last3=Gallenne |first4=F. |last4=Thévenin |volume=597 |at=A137 |date=January 2017 |doi=10.1051/0004-6361/201629505 |bibcode=2017A&A...597A.137K}}</ref> [[Beta Centauri|β Centauri]], llamada [[Hadar (estrella)|Hadar]] o Agena, ye otra estrella na constelación de primer [[magnitú visual|magnitú]]. Ye un [[Estrella múltiple|sistema estelar triple]] formáu por trés estrelles blancu-azulaes. Síguen-y en rellumu [[Menkent]] ([[theta Centauri|&theta; Centauri]]), [[xigante naranxa]] con un radiu 11 vegaes mayor que'l del Sol,<ref>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/menkent.html Menkent (Stars, Jim Kaler)]</ref> y [[Gamma Centauri|γ Centauri]], binaria con dos estrelles idéntiques de [[tipu espectral]] A1 clasificaes como [[subgigante]]s o [[estrella xigante|xigantes]].<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=gamma+cen&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id Gamma Centauri] ([[SIMBAD]])</ref> La separación ente les dos estrelles de γ Centauri varia ente 8 y 67 ua mientres l'intre del so periodu orbital de 84,5 años.<ref name=JimKalerMuhilfain>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/muhlifain.html Muhlifain (Stars, Jim Kaler)]</ref> [[Épsilon Centauri|ε Centauri]] ye una caliente estrella azul de [[tipu espectral]] B1 y 23&nbsp;900 [[Kelvin|K]] de [[temperatura efectivo|temperatura superficial]]; ye una [[variable Beta Cephei]] con una variación de rellumu d'apenes 0,02 magnitúes.<ref name=JKEpsCen>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/EpsCen.html Epsilon Centauri (Stars, Jim Kaler)]</ref> Ello ye que munches de les estrelles brilloses de Centaurus son de [[tipu espectral]] B, yá que pertenecen a l'[[asociación estelar de Scorpius-Centaurus]], l'[[asociación estelar]] OB más cercana al [[Sol]]. Ente elles, [[Zeta Centauri|ζ Centauri]] y [[Kappa Centauri|κ Centauri]] son [[Sistema binariu (astronomía)|sistemes binarios]] onde la componente principal ye una [[subgigante]] de tipu B2IV o B2.5IV. Dalgunes d'elles, como [[Eta Centauri|&eta; Centauri]], [[Mu Centauri|μ Centauri]] y [[Nin Centauri|ν Centauri]], tán arrodiaes por un [[discu circunestelar]] rellacionáu cola rápida velocidá de [[rotación estelar|rotación]] de la estrella (nel casu de &eta; Centauri, igual o mayor de 310 km/s).<ref name=JKEtaCen>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/EtaCen.html Eta Centauri (Stars, Jim Kaler)]</ref> Otra manera, estrelles como [[Xi2 Centauri|ξ<sup>2</sup> Centauri]] y [[Rho Centauri|ρ Centauri]] formen parte del llamáu [[Cinturón de Gould]],<ref name=Bobylev>{{cita publicación | autor = Bobylev, V. V.; Bajkova, A. T. | títulu = Kinematics of the Scorpius-Centaurus OB association | añu = 2007 | publicación = Astronomy Letters | volume = 33 | númberu = 9 | id = páxs. 571-583 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2007AstL...33..571B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> aniellu parcial d'estrelles qu'inclúi ensame d'estrelles masives y calientes de recién formación. Centaurus contién delles [[estrelles variables]] interesantes. [[UY Centauri]] ye una [[variable semirregular]] y prototipu de les estrelles SC», estrelles bien fríes de carauterístiques entemedies ente les [[estrella de tipu S|estrelles S]] y les [[estrelles de carbonu]]. [[V761 Centauri|a Centauri]] ([[V761 Centauri]]) ye una estrella [[estrella Bp]] [[estrella químicamente peculiar|químicamente peculiar]] que presenta una gran variación na bayura d'[[heliu]], con dos [[hemisferiu|hemisferios]] claramente estremaos, unu ricu n'heliu y otru probe nesti elementu.<ref name=Bohlender>{{cita publicación | autor = Bohlender, D. A.; Rice, J. B.; Hechler, P. | títulu = Doppler imaging of the helium-variable star a Centauri | añu = 2010 | publicación = [[Astronomy and Astrophysics]] | volume = 550 | númberu = | id = A44 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2010A%26A...520A..44B&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Nesti sentíu, la [[Estrella de Przybylski]] (V816 Centauri) ye una estrella peculiar estrema, con [[llinies espectrales]] fuertes d'elementos [[lantánidos]]; ye una [[estrella pulsante]]<ref>{{cita publicación | autor = Kurtz, D. W. | títulu = 12.15 Minute Light Variations in Przybylski's Star, HD 101065 | añu = 1978 | publicación = Information Bulletin on Variable Stars | volume = 1436 | númberu = 1 | id = | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1978IBVS.1436....1K&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> prototipu de les [[estrella Ap|estrelles Ap]] d'oscilaciones rápides (roAp). Otru oxetu notable ye la [[Estrella de Krzeminski]] ([[V779 Centauri]]), [[binaria eclipsante|sistema binariu eclipsante]] compuestu por una [[estrella de neutrones]] ([[Centaurus X-3]]) y una caliente [[xigante azul]]. La estrella de neutrones ye un [[pulsiar de rayos X]] con un periodu de 4,84 segundos.<ref name=Naik>{{cita publicación | autor = Naik, Sachindra; Paul, Biswajit; Ali, Zulfikar | títulu = X-Ray Spectroscopy of the High-mass X-Ray Binary Pulsiar Centaurus X-3 over Its Binary Orbit | añu = 2011 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 737 | númberu = 2 | id = id. 79 (8 pp) | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011ApJ...737...79N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> [[Archivu:Omega Centauri by ESO.jpg|260px|thumb|right|thumb|Cúmulu [[Omega Centauri]]. <small>Creitos: [[Observatoriu Européu del Sur|ESO]]</small>]] Ente los [[cúmulos estelares]] esistentes na constelación sobresal [[Omega Centauri]] ([[NGC 5139]]). Esti [[cúmulu globular]] yá foi rexistráu por [[Claudio Ptolomeo|Ptolomeo]], siendo redescubierto por [[Edmond Halley]] en [[1677]], quien lo identificó como oxeto non-estelar. Envalórase que contién unos diez millones d'estrelles y una masa total equivalente a cuatro millones de [[mases solares]].<ref>[http://apod.nasa.gov/apod/ap100331.html Millions of Stars in Omega Centauri (APOD, NASA)]</ref> Ye, amás, el cúmulu globular más grande y brillante de la [[Vía Láctea]], según el cúmulu globular más lluminosu de la nuesa galaxa, siendo la so [[lluminosidá]] más d'un millón de vegaes mayor que la del Sol. Centaurus cunta tamién con dos [[cúmulos abiertos]]: [[NGC 3766]] o [[Cúmulu de la Perlla]] ye un cúmulu relativamente nuevu —tien una edá envalorada de 14,4 millones d'años— y atópase a 6300 años lluz de la Tierra; pela so parte, [[NGC 5460]] ye un cúmulu pocu mestu distante 2300 años lluz. Nesta constelación pueden reparase numberoses [[galaxa|galaxes]], ente les que destaca [[Centaurus A]] ([[NGC 5128]]), la quinta galaxa más brillosa del cielu y una de les [[radiogalaxa|radiogalaxies]] más cercanes a la Tierra. Nun esiste consensu tocantes a lo lloñe que ta: diverses fontes asitiar a una distancia entendida ente 11 y 15 millones d'años lluz. Nel so nucleu hai un [[furacu negru supermasivu]] qu'espulsa remexos masivos de materia qu'emiten [[ondes de radio]] por cuenta de [[radiación sincrotrón]]. Piénsase que nel pasáu Centaurus A fundióse con, siquier, una galaxa espiral.<ref>[http://messier.seds.org/xtra/ngc/n5128.html NGC 5128 (SEDS.org)]</ref> [[NGC 4945]] ye una galaxa de carauterístiques similares a la Vía Láctea que puede reparase cerca de [[Zeta Centauri|&zeta; Centauri]]. Forma parte del [[Cúmulu de Centauru]], unu de los [[Cúmulu de galaxia|cúmulo de galaxes]] más cercanu al nuesu. Otra galaxa espiral, que dende'l nuesu puntu de vista apaez de frente, ye [[NGC 4622]]. == Estrelles principales == [[Archivu:New shot of Proxima Centauri, our nearest neighbour.jpg|thumb|right|260px|Imaxe de [[Próxima Centauri]], la estrella más cercana al sistema solar, llograda col [[telescopiu espacial Hubble]].]] [[Archivu:Alpha centauri size.png|260px|thumb|right|thumb|Comparanza del tamaños de [[Alfa Centauri|α Centauri]] A, B, Próxima y el [[Sol]] (a la izquierda).]] * [[Alfa Centauri|α Centauri]] ([[Rigel Kentaurus]]), estrella de [[magnitú visual|magnitú]] -0,01, la cuarta más brillosa del cielu que s'atopa a solu 4,37 [[añu lluz|años lluz]] de la [[Tierra]]. Ye un [[sistema estelar]] triple que la so estrella secundaria pue ser resuelta con [[telescopiu|telescopios]] de mediana apertura. La tercera componente, [[Próxima Centauri]], ye una [[nana colorada]] con un séptimu del [[diámetru solar]] a 4,2 años lluz del [[Sol]], lo que la convierte na estrella más próxima a la Tierra dempués del Sol. * [[Beta Centauri|β Centauri]] ([[Hadar (estrella)|Hadar]] o [[Agena (estrella)|Agena]]), segunda estrella más brillosa de la constelación con magnitú 0,61 y la décima más brillosa del cielu. [[Xigante azul]] a 390 años lluz de distancia, tien una compañera separada 1,3 [[segundu d'arcu|segundos d'arcu]]. De la mesma, la estrella principal ye una [[binaria espectroscópica]]. * [[Gamma Centauri|γ Centauri]], [[estrella doble (astronomía)|estrella doble]] visual que les sos componentes son dos estrelles blanques d'igual rellumu. Pa la so resolución precisa un [[telescopiu]] de siquier 15 centímetros d'apertura. * [[Delta Centauri|δ Centauri]], de magnitú 2,60 ye una [[estrella variable Gamma Cassiopeiae]]. * [[Épsilon Centauri|ε Centauri]], estrella azul caliente de magnitú 2,29, ye una [[variable Beta Cephei]] con una variación d'apenes 0,02 magnitúes. * [[Zeta Centauri|ζ Centauri]], de magnitú 2,55 ye una estrella [[binaria espectroscópica]]. * [[Eta Centauri|η Centauri]], estrella blancu-azulada [[estrella Be|Be]] con un [[discu circunestelar]] alredor. Ye tamién una variable Gamma Cassiopeiae. * [[Theta Centauri|θ Centauri]] ([[Menkent]]), con magnitú 2,06 ye la tercer estrella más brillosa de la constelación. A diferencia d'otres estrelles de la constelación que son blancu-azulaes, Menkent ye una [[xigante naranxa]] a 61 años lluz de la Tierra. * [[Iota Centauri|ι Centauri]], estrella blanca de magnitú 2,75 a 59 años lluz del nuesu planeta. Al igual que [[Vega (estrella)|Vega]], tien un [[discu circunestelar]] al so alredor. * [[Kappa Centauri|κ Centauri]], estrella blancu-azulada con una tenue compañera de magnitú 11 a 3,9 [[segundu d'arcu|segundos d'arcu]]. * [[Lambda Centauri|λ Centauri]], xigante blancu-azulada de magnitú 3,12. * [[Mu Centauri|μ Centauri]], estrella blancu-azulada de magnitú 3,46 arrodiada por un discu circunestelar. * [[Nin Centauri|ν Centauri]], estrella de magnitú 3,39 y variable Beta Cephei. * [[Xi2 Centauri|ξ<sup>2</sup> Centauri]], sistema estelar de magnitú 4,26 que la so estrella principal ye una estrella blancu-azulada. * [[Rho Centauri|ρ Centauri]], estrella blancu-azulada de magnitú 3,96. * [[Sigma Centauri|σ Centauri]], de cuasi igual rellumu que l'anterior, ye tamién una estrella blancu-azulada. * [[Tau Centauri|τ Centauri]], [[estrella blanca de la secuencia principal]] de magnitú 3,85. * [[Psi Centauri|ψ Centauri]], [[binaria eclipsante]] de magnitú media 4,05. * [[C2 Centauri]], [[estrella Am]] de magnitú 5,26. * [[j Centauri]] ([[HD 102776]]), estrella Be de magnitú 4,31. * [[1 Centauri]], estrella blancu-mariella de magnitú 4,23 y binaria espectroscópica. * [[2 Centauri]], [[xigante colorada]] y [[variable semirregular]] de magnitú media 4,19. * [[3 Centauri]], binaria que les sos componentes tán dixebraes 8 segundos d'arcu; la más brillosa ye una [[estrella químicamente peculiar]]. * [[R Centauri]], [[variable Mira]] que'l so rellumu bazcuya ente magnitú 5,3 y 11,8 nun periodu de 546,2 díes. * [[T Centauri]], variable semirregular al norte de la constelación que la so magnitú varia ente 5,90 y 9,0. * [[U Centauri]], variable Mira de rellumu variable ente magnitú 7 y 14 con un periodu de 220,28 díes. * [[V Centauri]], [[variable cefeida]] que la so magnitú bazcuya ente 6,40 y 7,20 nun ciclu de 5 díes y 11 hores. * [[RR Centauri]], [[binaria de contautu]] y binaria eclipsante de magnitú 7,45. * [[SS Centauri]], [[binaria eclipsante]] de magnitú 9,4. * [[SV Centauri]], [[estrella variable W Ursae Majoris|variable W Ursae Majoris]] compuesta por dos estrelles calientes de tipu B. * [[SZ Centauri]], binaria eclipsante de magnitú 8,89 compuesta por dos estrelles blanques. * [[TT Centauri]], variable Mira con un periodu de 462 díes. * [[UY Centauri]], variable semirregular y prototipu de les [[Estrella de tipu S|estrelles SC]]. * [[XX Centauri]], igualmente una cefeida que la so magnitú varia ente 7,30 y 8,31. * [[V636 Centauri]], binaria eclipsante de magnitú máxima 8,70. * [[V761 Centauri]] ([[HD 125823|a Centauri]]), estrella blancu-azulada qu'exhibe una variabilidá estrema tocantes a la so bayura d'[[heliu]]. * [[V824 Centauri]] ([[HD 114365]]), [[estrella Ap]] y [[variable Alfa2 Canum Venaticorum]]. [[Archivu:HD 113766 circumstellar disk.jpg|260px|right|thumb| Impresión artística del [[discu protoplanetariu]] qu'arrodia a HD 113766 A.]] * [[Estrella de Krzeminski]] ([[V779 Centauri]]), sistema binariu compuestu por una [[estrella de neutrones]] ([[Centaurus X-3]]) y una caliente xigante azul. * [[HR 4523]] ([[HD 102365]]), [[estrella binaria]] a 30,1 años lluz, compuesta por una nana mariella y una nana colorada. * [[HR 4796]] ([[HD 109573]]), nueva estrella binaria onde se detectó un [[discu protoplanetariu]] en redol a la estrella principal. * [[HD 101930]] y [[HD 114386]], dambes [[nana naranxa|nanes naranxes]]; caúna d'elles alluga un [[planeta estrasolar]]. * [[HD 113538]], tenue nana naranxa con dos [[planetes estrasolares]]. * [[HD 113766]], tamién un sistema binariu con un discu caliente de polvu alredor d'una de les estrelles. * [[HD 114729]], [[nana mariella]] antigua qu'alluga un [[sistema planetariu]]. * [[HD 116713]], [[estrella de bariu]] de magnitú 5,11. * [[Gliese 438]], [[nana colorada]] a 27,4 años lluz de la Tierra. * [[Gliese 542]] ([[HD 125072]]) y [[Gliese 435]] ([[HD 101581]]), nanes naranxes asitiaes a 38,6 y 40,8 años lluz respeutivamente. * [[Estrella de Przybylski]] ([[HD 101065]]), la [[estrella peculiar]] más estrema que les sos anomalíes químiques permanecen ensin esplicación. * [[WD 1310-472]], tenue [[nana blanca]] bien fría y antigua. == Oxetos de cielu fondu == [[Archivu:Boomerang_nebula.jpg|thumb|right|240px|[[Nebulosa Boomerang]], protonebulosa planetaria distante unos 5000 años lluz.]] === Cúmulos y nebuloses === * [[NGC 3766]], tamién conocíu como'l [[Cúmulu de la Perlla]], ye un [[cúmulu abiertu]] descubiertu por [[Nicolas-Louis de Lacaille]] en [[1752]]. * [[NGC 3918]], [[nebulosa planetaria]] de magnitú 8,1. Tien una envoltura esterior aproximao esférica y atópase a unos 3000 [[añu lluz|años lluz]] de distancia. * [[NGC 5307]], nebulosa planetaria más distante —unos 10&nbsp;000 años lluz— de magnitú 11,2. Tien una estructura en molinete o espiral bien simétrica. * [[Omega Centauri]] ([[NGC 5139]]). AR: 13h 26m 48.0s Dec: -47°29'00" (Dómina 2000). [[Cúmulu globular]] visible al [[güeyu desnudu]] como un parche difusu, espectacular con [[telescopiu|telescopios]] pequeños y [[prismásticos]]. Orbita la Vía Láctea y ye unu de los cúmulos globulares más grandes y brillantes acomuñaos a la nuesa galaxa. Contién dellos millones d'estrelles de [[Población estelar|población II]] con una edá de 12 millones d'años. * [[IC 2944]] ye un cúmulu abiertu con una [[nebulosa d'emisión]] acomuñada. * [[Nebulosa Boomerang]], [[protonebulosa planetaria]] que la so temperatura de 1 [[kelvin|K]] convertir nel oxetu conocíu más fríu del [[universu]]. * Bien próximu a Alfa Centauri ta [[RCW 86]], restu de la supernova [[SN 185]]. === Galaxes === [[Archivu:NGC 4622HSTFull.jpg|240px|thumb|right|thumb|Imaxe de [[NGC 4622]] llograda col [[telescopiu espacial Hubble]]]] * [[NGC 4603]], [[galaxa espiral]] a 107 millones d'años lluz que forma parte del [[Cúmulu de Centauru]]. * [[NGC 4622]], galaxa espiral non barrada vista de frente. Tien una estructura d'aníu bien prominente y atópase a 111 millones d'años lluz de distancia. * [[NGC 4650A]], [[galaxa anular polar]] de magnitú 13,9. * [[NGC 4696]], [[galaxa elíptica]] y el miembru más brillosu del [[Cúmulu de Centauru]]. Asitiar a 116 millones d'años lluz de la Tierra. * [[NGC 4945]]. Descubierta por [[James Dunlop]] en [[1826]], ye una de les galaxes más brilloses del grupu Centaurus A/[[Messier 83|M83]]. Atopar a 11,7 millones d'años lluz de distancia. * [[Centaurus A]] ([[NGC 5128]]). AR: 13h 25m 30.0s Dec: -43°01'00" (Dómina 2000). [[Galaxa lenticular]] distante 14 millones d'[[Añu lluz|años lluz]] aproximao. Ye una de les [[radiogalaxa|radiogalaxies]] más cercanes a la Tierra, polo que la so [[Galaxa activa|nucleu galácticu activu]] foi llargamente estudiáu por astrónomos profesionales. Ye, con magnitú 6,9, la quinta galaxa más brillosa del cielu.<ref name="israel1998">{{cita publicación | autor=F. P. Israel | títulu=Centaurus A - NGC 5128 | revista=Astronomy and Astrophysics Review | añu=1998 | volume=8 | páxines=237–278 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1998A&ARv...8..237I | doi=10.1007/s001590050011 }}</ref> * [[NGC 5253]]. AR: 13h 39m 54.0s Dec: -31°39'00" (Dómina 2000). [[Galaxa irregular]] afayada por [[John Frederick William Herschel]] el 15 de marzu [[1787]]. Forma parte del subgrupu M83 dientro del grupu Centaurus A/M83. * [[NGC 5408]]. Galaxa irregular a 15,7 millones d'años lluz. == Referencies en testu == {{llistaref}} == Referencies xenerales == * [[Eratóstenes]]: ''Catasterismos'' (''Καταστερισμοί''). ** 40: Centauru (Χείρων, Κενταυρός; ''Chiron'', ''Centaurus''): [[Quirón]]. *** {{Enllaz rotu|1=centauru-quiron Testu español |2=http://ocw.unican.es/humanidades/mitologia-greco-romana/mitologia-greco-romana/practiques-2/practica-16/eratostenes-catasterismos-40.-el |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} nel [http://ocw.unican.es/ sitio] de la [[Universidá de Cantabria]]. **** [https://books.google.es/books?id=HXs-AAAAcAAJ&pg=PA63&hl=es&source=gbs_toc_r&cad=4#v=onepage&q&f=false Testu llatín] en [[Google Books]]; [[facsímil]] electrónicu. ***** [http://archive.org/stream/gri_aratousoleos00arat#page/n193/mode/2up Testu griegu] n'[[Internet Archive]]; facsímil electrónicu. * [[Higino]]: ''Astronomía poética'' (''Astronomica''). ** 38: ''Centauru''. *** [http://www.theoi.com/Text/HyginusAstronomica2.html Testu inglés] nel [http://www.theoi.com/ sitio] Theoi; trad. de 1960 de Mary Grant. == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Constelación de Centaurus| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] drdny80ps1ajva0dg5mf09c3vdbd5n8 Independencia de Brasil 0 95804 4376995 4376500 2025-06-17T14:55:33Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Xunta => dicha Xunta 4376995 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Independência ou Morte (1888).jpg|thumb|350px|right|<center>''[[Independencia o Muerte (pintura)|Independência ou Morte]]!'', tambien conocíu como ''el Berru de Ipiranga'', 4,15×7,6m, 1888, [[Museu Paulista]]</center>]] La '''Independencia de Brasil ''' entiende una serie d'eventos políticos asocedíos ente [[1821]] y [[1824]], la mayoría de los cualos incluyeron conflictos ente [[Brasil]] y [[Portugal]]. Con al respective de la proclamación d'independencia presentada pol [[Imperiu de Brasil]] el [[7 de setiembre]] de [[1822]]. Foi un periodu importante na [[Historia de Brasil|historia del país]] y estrémase del restu de [[guerres d'independencia hispanoamericanes]] en que'l procesu foi dirixíu un miembru de la de familia real ,el príncipe herederu Pedro,que se convertiría n'emperador. El réxime resultante foi l'Imperiu de Brasil,una monarquía constitucional que perduró hasta 1889 siendo asina'l réxime monárquicu independiente mas duraderu de Ámerica === Antecedentes === El territoriu qu'agora ocupa [[Brasil]] foi reclamáu per Portugal per primer vegada'l [[18 de setiembre]] de [[1500]] cuando'l navegante portugués [[Pedro Álvares Cabral]] llegó a les sos mariñes. Dende [[1534]] empecipióse l'asentamientu permanente nel territoriu polos portugueses, quien espandieron el territoriu escontra l'oeste mientres los siguientes 300 años hasta qu'establecieron casi toles fronteres que constitúin l'actual Brasil. En [[1808]], l'exércitu del emperador francés [[Napoleón Bonaparte]] invadió [[Portugal]] y forzó a que la familia real portuguesa dir al [[exiliu]]. La [[Tresferencia de la Corte portuguesa a Brasil|corte portuguesa foi establecida]] na ciudá de [[Rio de Janeiro]], que se convirtió na sede non oficial del [[Imperiu portugués]].<ref>Barman (1988), pp.&nbsp;43–44</ref> Esti cambéu de sede xeneró un gran xiru nes rellaciones [[Madre patria|metrópolis]]-[[Colonia alministrativa|colonia]]. Según [[Westthalen]]: «en [[1807]] [...] producióse lo que podría llamase inversión brasilana, esto ye, el tresformamientu de la capital lusu-brasilana en sede de la monarquía portuguesa [...] en realidad Brasil pasaba a ser la metrópolis y Portugal, la colonia.»<ref>{{cita llibru |apellíu= Westthalen |títulu= Historia Xeneral d'América Llatina |añu= 2007 |editorial= Unesco |páxines= 274 |cita= }}</ref> El [[12 d'avientu]] de [[1815]], [[Xuan VI de Portugal|Xuan VI]], entós rexente de la so madre incapacitada, la reina [[María I de Portugal|Maria I]], alzó a Brasil de colonia a [[Reinu Xuníu de Portugal, Brasil y Algarve|Reinu xuníu con Portugal]].<ref>Barman (1988), p.&nbsp;53.</ref> [[Ficheru:Oscar Pereira da Silva - Sessão das Cortes De Lisboa, Acervo do Museu Paulista da USP 2.jpg|left|thumb|200px|Les Cortes portugueses.]] En [[1820]], la [[Revolución lliberal de Porto]] españó en [[Portugal]]. El movimientu empecipiáu por constitucionalistas lliberales resultó na xunta de les Cortes, que crearíen la primera [[Constitución]] del reinu.<ref>Lustosa, p.97</ref><ref>Armitage. p.36</ref> Coles mesmes, les Cortes demandaron la torna del rei [[Don (tratamientu)|Dom]] [[Xuan VI de Portugal|João VI]], qu'afitara la so residencia en [[Brasil]] dende [[1808]], pa lo cual alzara a Brasil como reinu como parte del [[Reinu Xuníu de Portugal, Brasil y Algarve]] en [[1815]] y nomara al so fíu y príncipe herederu Dom [[Pedru I de Brasil|Pedro]] como [[Rexencia (política)|rexente]] pa gobernar el Reinu de Brasil nel so llugar el [[7 de marzu]] de [[1821]].<ref>Lustosa, p.106</ref><ref>Armitage. p.38</ref> El rei colar a Europa'l 26 d'abril y dexó a Dom Pedro en Brasil por que gobernara el reinu cola ayuda de los ministros del interior, d'asuntos esteriores, de guerra y marina y de finances.<ref>Lustosa, páxs.109–110</ref><ref>Armitage. p.41</ref> Los oficiales militares portugueses movilizaos en Brasil taben a favor del movimientu constitucionalista en Portugal.<ref>Lustosa, p.112</ref> El líder más importante de los oficiales portugueses, el xeneral [[Jorge Avilez]], forzó al príncipe a destituyir y espulsar del país a los ministros del Reinu y de Finances. Dambos yeren aliaos lleales de Pedro, quien se convirtiera en peón a manes de los militares.<ref>Lustosa, p.113–114</ref> La humildación sufierta pol príncipe, quien xuró que nunca volvería vencer a la presión de los militares, influyó de manera decisiva sobre la so abdicación diez años más tarde.<ref>Lustosa, p.114</ref> Mentanto, el [[30 de setiembre]] de [[1821]], les Cortes aprobó un decretu que subordinó los gobiernos provinciales brasilanos direutamente a Portugal. El príncipe Pedro convirtióse, pa tolos efectos, en solamente'l gobernador de la provincia de [[Estáu de Rio de Janeiro|Rio de Janeiro]].<ref name="ref_dup_1">Lustosa, p.117</ref><ref>Armitage. p.43–44</ref> Otros decretos posteriores ordenaron la so torna a Europa y punxeron fin a les cortes xudiciales creaes por João VI en 1808.<ref name="ref_dup_2">Lustosa, p.119</ref><ref>Armitage. p.48–51</ref> La insatisfaición poles midíes de les Cortes ente la mayor parte de residentes en Brasil (tantu nacíos en Brasil como en Portugal) aumentaron hasta un puntu en que llueu se dio a conocer públicamente.<ref name="ref_dup_1"/> Surdieron dos grupos que s'opunxeron a les aiciones de les Cortes que socavaban gradualmente la soberanía brasilana: los lliberales lideraos por [[Joaquim Gonçalves Ledo]] (quien cuntaba con sofitu de los [[Francmasonería|masones]]) y los bonifacios comandados por [[José Bonifácio de Andrada]]. Dambes faiciones nun teníen nada de mancomún con al respective de los sos planes pa Brasil, cola única esceición del so deséu de caltener el país xuníu con Portugal como una monarquía soberana.<ref>Diégues, p.70</ref> {{VT|Tresferencia de la Corte portuguesa a Brasil}} == La rebelión de Avilez == [[Ficheru:Pedro I of Brazil and Avilez.jpg|right|thumb|200px|El príncipe Pedro (a la derecha) ordenó al oficial portugués [[Jorge Avilez]] (a la izquierda) tornar a Portugal dempués de la so atayada rebelión. [[José Bonifácio]] (vistíu de civil) pue ser vistu cerca del príncipe.]] Los diputaos portugueses de les Cortes nun amosaron nengún respetu escontra'l príncipe y burlláronse abiertamente d'él.<ref>Lustosa, p.120</ref> Por ello, la llealtá que tenía Pedro escontra les Cortes camudó gradualmente escontra la causa brasilana.<ref name="ref_dup_2"/> La so esposa, la princesa [[María Leopoldina d'Austria]], sofitó'l bandu brasilanu ya influyó en Pedro por que permaneciera nel país.<ref>Lustosa, p.121–122</ref> Los lliberales y los bonifacios manifestáronse abiertamente pidiendo la permanencia de Pedro.<ref>Lustosa, p.123–124</ref> La respuesta de Pedro llegó'l [[9 de xineru]] de [[1822]], cuando declaró que {{Cita|Como ye pol bien de toos y pa la felicidá xeneral de la nación, toi llistu: Dígan-y a la xente que voi quedar.<ref>Lustosa, p.124</ref>}} Tres la decisión de Pedro de desafiar a les Cortes, alredor de 2000 homes dirixíes por Jorge Avilez llevantáronse antes de concentrase nel monte Carmelo, que foi llueu arrodiáu per 10.000 brasilanos armaos.<ref>Lustosa, p.132–134</ref> De siguío, Dom Pedro destituyó al xeneral portugués y ordenó-y retirar a los sos soldaos a la badea de [[Niterói]], onde esperaríen ser treslladaos a Portugal.<ref>Lustosa, p.135</ref> [[José Bonifácio]] foi nomáu ministru del Reinu y Asuntos Esteriores el [[18 de xineru]] de [[1822]].<ref>Lustosa, p.138</ref> Al poco tiempu, Bonifácio estableció una rellación de padre a fíu con Pedro, quien empezó a considerar al esperimentáu estadista como'l so meyor aliáu.<ref>Lustosa, p.139</ref> Gonçalves Ledo y los lliberales intentaron embrivir la rellación cercana ente Bonifácio y Pedro ufiertando al príncipe'l títulu de Defensor Perpetuu de Brasil.<ref name="ref_dup_3">Lustosa, p.143</ref><ref name="ref_dup_4">Armitage. p.61</ref> Pa los lliberales, la xunta de l'Asamblea Constituyente yera necesaria pa Brasil, ente que los bonifacioes prefería que Pedro aprobara la Constitución por sigo mesmu pa evitar una [[anarquía]] similar a l'asocedida mientres los primeros años de la [[Revolución Francesa]].<ref name="ref_dup_3"/> El príncipe aportó a los deseos de los lliberales y robló un decretu'l [[3 de xunu]] de [[1822]] pa llamar a eleición de los diputaos que formaríen la futura Asamblea Xeneral Constituyente y Llexislativa en Brasil.<ref>Lustosa, p.145</ref><ref name="ref_dup_4"/> == De Reinu Xuníu a Imperiu independiente == {{VT|Imperiu de Brasil}} [[Ficheru:Independencia brasil 001.jpg|thumb|left|240px|El príncipe Pedro arrodiáu per un ensame vitoreante en [[São Paulo]] en dando les noticies de la independencia brasilana'l [[7 de setiembre]] de [[1822]].]] === Proclamación d'Independencia === Fueron unviaos emisarios a Mines y a São Paulo pa llograr más votos a la causa emancipadora, con resultaos positives. En Ríu del Janeiro ellaboróse una representación (nuna recoyida de firmes) en que se pidía la permanencia de Don Pedro. El documentu llegó a les manes de Don Pedro'l 9 de xineru de 1822 por cuenta de [[José Clemente Pereira]], presidente del Senáu de la Cámara de Rio de Janeiro. En respuesta, el Príncipe Rexente decidió desobedecer les órdenes de les Cortes y permanecer en Brasil: yera la vegada del "Permanezo" (''Eu fico'' en portugués). La decisión del príncipe de desafiar les Cortes yera productu d'un ampliu movimientu, nel cual destacóse [[José Bonifácio de Andrada e Silva]]. Miembru del gobiernu provisional de São Paulo, escribió una carta a Don Pedro'l 24 d'avientu de 1821, na cual criticaba la decisión de les Cortes de Lisboa y llamaba l'atención al papel reserváu al príncipe na crisis. Don Pedro sopelexó la carta, publicada na [[Gazeta de Rio de Janeiro]] el 8 de xineru de 1822 con gran repercusión. Diez díes dempués, llegara a Ríu una comitiva paulista, integrada por José Bonifácio, p'apurrir al príncipe la representación paulista. El mesmu día, Don Pedro nomó a José Bonifácio ministru del Reinu y de los Estranxeros, cargu de fuerte significáu simbólicu: pela primer vegada'l cargu yera ocupáu por un brasilanu. Los hermanos Andrada (José Bonifácio y los sos hermanos Antônio Carlos y Martim Francisco) convertir en figures polítiques destacaes. Don Pedro ganó fuerte sofitu popular cola decisión del "Permanezo". P'aguantar a les amenaces de la recolonización el 16 de febreru de 1822 foi decretada la convocatoria d'un ''Conseyu de Procuradores Xenerales de les Provincies de Brasil''. Teóricamente, tenía por finalidá auxiliar al príncipe, pero na práutica tratar d'una maniobra de los conservadores, lideraos por José Bonifácio, contra los radicales, representaos por Joaquim Gonçalves Ledo, funcionariu públicu pa quien la preservación de la unidá políticu-territorial de Brasil tendría de ser enllantada al traviés de convocatoria a una Asamblea Constituyente escoyida pol pueblu. El conseyu foi convocáu esautamente pa evitalo y caltener la unidá sobre'l control del poder central y de los conservadores. En mayu, les diferencies ente Don Pedro y les Cortes intensifíquense: el rexente determinó que cualquier decretu de les Cortes solo podría ser executáu por aciu el «Cumplir» robláu por él, lo qu'equivalía a conferir plena soberanía al Brasil. La midida tuvo sofitu inmediatu: el 13 de mayu'l Senáu de la Cámara de Rio de Janeiro confirió al príncipe rexente'l títulu de Defensor Perpetuu de Brasil. Hubo una turniada militar de la [[División Auxiliadora]], aparcada en Ríu sol comandu del Teniente xeneral [[Jorge de Avilez]], espulsáu de Brasil coles sos tropes. Al celebrase los festexos pol aniversariu de [[Xuan VI de Portugal]], el 13 de mayu, el Senáu de la Cámara de Rio de Janeiro pidió-y al Príncipe Rexente qu'aceptara pa sigo y pa los sos descendientes el títulu de "Defensor Perpetuu de Brasil". Los lliberales radicales caltuviéronse activos: por iniciativa de Gonçalves Ledo, foi dirixida una representación a Don Pedro pa espone-y la conveniencia de convocar a una Asamblea Constituyente. El príncipe decretó la so convocatoria'l 13 de xunu de 1822. La presión popular llevaría la convocatoria alantre. José Bonifácio aguantó a la idea de convocar a la Constituyente, pero foi obligáu a aceptala. Intentó desacreditarla, proponiendo eleiciones direutes, lo qu'acabó prevaleciendo contra de la voluntá de los lliberales radicales, que defendíen la eleición indireuta. Entá cuando los conservadores llograren el control de la situación y el testu de convocatoria a la Constituyente presentara declaraciones favorables a la permanencia d'una unión ente Brasil y Portugal, les Cortes aportunaben: el príncipe rexente tenía de tornar darréu. Don Pedro recibió les órdenes del so padre de tornar a Portugal y sometese al rei y a les Cortes. Pedro partió a [[Estáu de São Paulo|São Paulo]] p'asegurase la llealtá de la provincia a la causa brasilana. Llegó al so [[São Paulo|capital]] el [[23 d'agostu]] y permaneció ellí hasta'l [[25 de setiembre]]. Cuando tornó a [[Rio de Janeiro]] el [[10 de setiembre]], recibió xuntes dos cartes, una de [[José Bonifácio]], qu'aconseyaba a Don Pedro a romper cola [[Madre patria|metrópolis]], y otra de la so esposa, [[María Leopoldina d'Austria|María Leopoldina]], que sofitaba la decisión del ministru. El príncipe enterar de que les Cortes anularen tolos actos del gabinete Bonifácio y retiráu el poder restante qu'inda tenía. Pedro volver escontra los sos compañeros qu'incluyíen al so guardia d'honor y dixo «Amigos, les Cortes portugueses quieren esclavizarnos y escorrenos. Dende güei día, les nueses rellaciones tán rotes. Nengún llazu xúnenos más». Depués, quitóse'l so brazalete azul y blancu que remembraba a Portugal, y siguió «Fuera los brazaletes, soldaos. Saludu a la independencia, la llibertá y la separación de Brasil». Desenvainó la so espada y afirmó que «Pola mio sangre, el mio honor, el mio Dios, xuro dar llibertá a Brasil: ¡Independencia o muerte!»<ref>Lustosa, páxs.150–153</ref> D'esta manera, rompió los llazos políticos con Portugal, el [[7 de setiembre]] de [[1822]]. Esa mesma nueche, [[Pedru I de Brasil|Pedro]] y los sos compañeros arrobinaron la noticia de la independencia brasilana de Portugal. El príncipe foi recibíu con gran celebración popular y foi llamáu "Rei de Brasil" y tamién "Emperador de Brasil".<ref name="ref_dup_5">Vianna, p.408</ref><ref>Lima (1997), p.398</ref> Pedro tornó a [[Rio de Janeiro]] el 14 de setiembre y nos díes siguientes los lliberales publicaren [[panfletu|panfletos]] (escritos por [[Joaquim Gonçalves Ledo]]) que suxeríen la idea de que'l príncipe tenía de ser aclamáu [[Monarquía constitucional|emperador constitucional]].<ref name="ref_dup_5"/> El 17 de setiembre, el presidente de la cámara municipal de Rio de Janeiro, [[José Clemente Pereira]], unvió a les otres cámares del país les noticies de que l'aclamación tendría llugar nel aniversariu de Pedro, el 12 d'ochobre.<ref>Lustosa, p.153</ref> A otru día fueron creaos la nueva bandera y escudu d'armes del reino independencia de Brasil (les banderes y escudos imperiales creaos dempués fueron idénticos, cola esceición de la Corona que de real se convirtió n'imperial).<ref>Vianna, p.417</ref> [[Ficheru:Coroaçao pedro I 001.jpg|right|thumb|240px|Coronación del Emperador Pedru I el [[1 d'avientu]] de [[1822]].]] La separación oficial recién asocedería'l [[22 de setiembre]] de [[1822]] nuna carta escrita por Pedro a [[Xuan VI de Portugal|João VI]]. Nella, Pedro inda se llama a sí mesmu Príncipe rexente y el so padre ye consideráu'l Rei de Brasil independiente.<ref>Lima (1997), p.379</ref><ref>Vianna, p.413</ref> El [[12 d'ochobre]] de [[1822]] nel Campu de Santana (más tarde conocíu como'l Campu de l'Aclamación), el príncipe Pedro foi aclamáu Dom Pedru I, emperador constitucional y Defensor Perpetuu de Brasil. Coles mesmes, foi l'entamu del reináu de Pedro y del [[Imperiu de Brasil]];<ref>Vianna, páxs.417–418</ref> sicasí, l'Emperador dexó en claro que magar aceptada ser emperador, si João VI tornaba a Brasil fadríase a un llau y dexaría el tronu a favor del so padre.<ref>Lima (1997), p.404</ref> La razón pal títulu imperial derivó del fechu de que'l títulu de rei representaría simbólicamente una continuación de la tradición dinástica portuguesa y quiciabes del tarrecíu [[absolutismu]], mientres l'emperador yera investido por aclamación popular como na [[Antigua Roma]].<ref>Lima (1997), p.339</ref><ref>Barman (1999), p.4 "Delles selmanes dempués, foi aclamáu emperador como Pedru I de Brasil. Na terminoloxía del periodu, la pallabra 'imperiu' significaba una monarquía de gran tamañu y recursos y esta designación evitaba que Pedro usurpara'l títulu de 'rei' del so padre, João VI. El títulu de 'emperador' connotaba un gobernante escoyíu pol pueblu, como fuera l'Emperador del Sacru Imperiu romanu o, siquier, que reinaba con sanción popular, como fuera l'emperador Napoleón I."</ref> El [[1 d'avientu]] de [[1822]] (aniversariu de l'aclamación de [[Xuan IV de Portugal|João IV]], primer rei de la [[dinastía de Bergancia]]), Pedru I foi coronáu y consagráu.<ref>Vianna, p.418</ref> === Sucesos en Bahia === El llevantamientu tuvo llugar el 21 de febreru de 1821, cola participación ente otros de [[Cipriano José Barata de Almeida]] y [[José Lino Coutinho]]. L'entós Gobernador, [[conde da Palma]], ordenó al mariscal [[Felisberto Caldeira Brant Pontes]], inspeutor de les tropes, axuntar les fuercies fieles. Enfrentar a los rebeldes con apenes 160 homes, pos la mayor parte de la tropa haber abandonáu. Nun hubo forma de convencelos a constituyir en Bahia una Xunta provisional como asocediera en Belém y cola cual manifestárase completa obediencia a les Cortes de Lisboa. Palma dexó, proponiendo él mesmu los nomes de les persones que formaríen la Xunta. Y dicha Xunta foi entá más lloñe, dirixiéndose a Lisboa como si ellos fueren l'únicu gobiernu llexítimu ante la monarquía y solicitando tropes portugueses. Fueron unviaos 1.184 homes, la llamada ''Lexón Constitucional Lusitana'' (dos batallones d'infantería y una compañía d'artillería). La Xunta nomó al mariscal [[Luís Paulino de Oliveira Pinto de França]] Gobernador n'armes y al coronel [[Inácio Luís Madeira de Melo]] como inspeutor de les tropes, una y bones Caldeira Brant acompañara a Palma hasta Rio de Janeiro. === Sucesos en Pernambuco === Dende la revolución de 1821, [[Luís do Rego Barreto]] taba nuna situación difícil. Animáu colos mensaxes de Lisboa, pero medrosu de desafueros, caltuvo tola plenitú de la so autoridá y dirixó un manifiestu al pueblu, esponiendo les bases de la Constitución que sería promulgada y convocando eleutores de toles parroquies. Los pernambucanos abarruntaron de tantes promeses y votaron con absoluta independencia, escoyendo a quien-yos paecíen dignos - "casi toos formaben parte de los vencíos en 1817". Los pernambucanos fueron los primeres en llegar a Lisboa. El gobernador sufrió un atentáu'l 21 d'agostu y cola sida d'una posible nueva combalechadura republicana mandó prender a cuantos antiguos patriotes atópase en Recife, embarcándolos camín de Lisboa. El 19 d'agostu de 1821 foi nomada en Goiana una Xunta Provisional Temporaria pa compensar otra, del partíu portugués, en Recife. Entá dempués de pidir refuerzos a Paraíba, Rego Barreto foi abarganáu na so capital y venció'l pueblu patriota. El Gobernador robló una capitulación el 5 d'ochobre nel pobláu de Beberibe. La victoria de los pernambucanos llegó a la vecina [[Paraíba]], onde'l 25 d'ochobre foi escoyida una Xunta Gobernante p'alministrar la provincia en nome de la Constitución portuguesa. === Sucesos en Maranhão === Ellí gobernaba dende 1819 el mariscal [[Bernardo da Silveira Pinto da Fonseca]], quien nun pudo dexar d'almitir l'autoridá d'un Conseyu Consultivu y consiguió tresformar en farsa la eleición d'una Xunta'l día 13 d'abril, él mesmu proclamáu Gobernador provisional. Aína mandó a deportar diversos patriotes y escoyó a dos diputaos a les Cortes de Lisboa. Siendo como yera una rexón bien atrasada terminó trunfando'l Gobernador. El 15 de febreru de 1822 escoyóse una Xunta Provisional y trés díes depués el mariscal embarcó de regresu a Portugal na galera inglesa ''George''. == Causes == Nun puede entendese el procesu independentista ensin pensar nel proyeutu recolonizador de les [[Corte noble|Cortes portugueses]]: el verdaderu orixe de la definición de los diversos grupos en Brasil. Anque la rotura política con Portugal yera'l mayor deséu de la mayoría de los brasilanos, subsistíen entá munches diverxencies. Nel movimientu emancipador había grupos sociales distintos: l'aristocracia rural del sureste (“partíu brasilanu”), les camaes populares urbanes («lliberales radicales») y finalmente, l'aristocracia rural del norte y del nordés, que defendíen el federalismu ya inclusive el separatismu. L'aristocracia rural del sureste, la más poderosa, yera conservadora, polo que lluchaba a favor de la independencia, pero al empar defendía la unidá territorial, la esclavitú y los sos privilexos de clase. Los lliberales radicales queríen la independencia y la democratización de la sociedá, pero los sos xefes, [[Joaquim Gonçalves Ledo]] y [[José Clemente Pereira]], permanecíen aliaos a l'aristocracia rural, ensin revelar una verdadera intención revolucionaria. L'aristocracia rural del norte y del nordeste enfrentaba la fuerte resistencia de los comerciantes y militares portugueses, fuertes en Pará, Maranhão y Bahia. Amás d'ello, resabiaben de la política centralizadora de José Bonifácio. El "partíu portugués" en Brasil sofitaba a les Cortes; ente que el "partíu brasilanu" y los "lliberales radicales" taben en contra, pero diverxíen nos sos oxetivos. Pal "partíu brasilanu", l'ideal yera la creación d'una monarquía dual (Brasil y Portugal) pa caltener l'[[Territoriu autónomu|autonomía]] alministrativa y la llibertá de comerciu. Pero la intransixencia de les Cortes portugueses, provocó que'l partíu inclinar pola emancipación, ensin alteriar l'orde social y los sos privilexos. Yá los "lliberales radicales" formaben un grupu casi revolucionariu, bien cerca de les mases populares urbanes, con dalgunos d'ellos inclusive notables republicanos. En xunto, tratar del grupu más receptivu a cambeos fondos y democráticos na sociedá. La concretización de les aspiraciones de cada unu d'estos grupos yera distinta. Los grandes propietarios rurales xuníos al "partíu brasilanu" disponíen de los medios efectivos pa la realización de los sos oxetivos. La enganía por un [[comerciu llibre]] atopaba sofitu en fuercies internacionales, lideraes pola [[burguesía]] británica. La sólida base económica y social esclavista garantizaba los recursos materiales p'aguantar con ésitu una probable amenaza recolonizadora per parte de Lisboa. La situación de Brasil permaneció indefinida en 1821. Pero'l 9 d'avientu llegaron a Rio de Janeiro los decretos de les Cortes qu'ordenaben l'abolición de la rexencia y l'inmediatu regresu de Don Pedro a Portugal; la obediencia de les provincies a Lisboa y non más a Rio de Janeiro y la estinción de los tribunales de Ríu. El "partíu brasilanu" taba sollertáu cola proclamación de recolonización y cola posibilidá d'una esplosión revolucionaria. La nueva situación favoreció la polarización: d'un llau el "partíu portugués" y del otru, el "partíu brasilanu" colos ideales radicales, qu'empezaron a actuar en favor de la independencia == Consecuencies == {{VT|Guerra d'Independencia de Brasil}} El sofitu d'Inglaterra nesta independencia foi crucial, usando la so diplomacia. L'usu de mercenarios ingleses encalorando rebalbos y guerres foi decisivu. Más tarde, la independencia siguió'l so cursu natural. Primeramente asustaos cola idea, los comerciantes y funcionarios portugueses aceptar, yá que los sos intereses seríen calteníos pol fechu de que l'emperador perteneciera a la dinastía [[Bergancia]] y ser herederu a la Corona Portuguesa. Los conflictos bélicos nun fueron de gran magnitú y de normal llindáronse a pequeñes provincies. En 1823, toles rebeliones fueren encaloraes. Coherentemente coles idees de la dómina, al contrariu de lo que deseyaba José Bonifácio, por casu, caltúvose la [[esclavitú]]. Pa ser reconocíu oficialmente, Brasil axustó con Inglaterra y aceptó pagar indemnizaciones a Portugal, empezando d'esta forma'l so endeldamientu. Cuando'l rei [[Xuan VI de Portugal|Xuan VI]] tornó a Lisboa, por orde de les Cortes, llevó consigo tol dineru que podía, a pesar de dexar en Brasil la so platería y una enorme llibrería, con obres rares que componen güei el mancomún básicu de la Biblioteca == Considerancies historiográfiques == La fecha conmemorada oficialmente ye'l 7 de setiembre de 1822, cuando nos márxenes del ríu Ipiranga, en São Paulo, Don Pedro proclama'l "[[Berru de Ipiranga|berru d'Independencia]]". Otres feches consideraes historiográficamente pa la Independencia, anque menos populares son les feches de coronación del Emperador (avientu de 1822) o inclusive la de la reconocencia d'Independencia per parte de Portugal y Gran Bretaña en (1825). == Referencies == {{llistaref|3}} == Bibliografía == * Armitage, John (1981). ''História do Brasil''. Belo Horizonte: Itatiaia. * Barman, Roderick J. (1999). ''Citizen Emperor: Pedru II and the Making of Brazil, 1825–1891.'' Stanford: [[Stanford University Press]]. * Diégues, Fernando. (2004). ''A revolução brasílica''. Rio de Janeiro: Oxetiva. * Dolhnikoff, Miriam (2005). ''Pactu imperial: origens do federalismu no Brasil do século XIX''. São Paulo: Globo. * Holanda, Sérgio Buarque de (1976). ''O Brasil Monárquicu: o processo de emancipação''. 4. ed. São Paulo: Difusão Européia do Livro. * Lima, Manuel de Oliveira (1997). ''O movimento da independência''. 6. ed. Rio de Janeiro: Topbooks. * Lustosa, Isabel (2007). ''D. Pedru I''. São Paulo: [[Companhia das Letras]]. * Vainfas, Ronaldo (2002). ''Dicionário do Brasil Imperial''. Rio de Janeiro: Oxetiva. * Vianna, Hélio (1994). ''História do Brasil: periodu colonial, monarquia y república''. 15. ed. São Paulo: Melhoramentos. {{Tradubot|Independencia de Brasil}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia de Brasil]] [[Categoría:Declaraciones d'independencia|Brasil]] 3jlp8i4fsyc3lmtgvg4qyd72vyqjy69 Referéndum sobre l'estatus políticu de Donetsk y Lugansk de 2014 0 95832 4376901 4291480 2025-06-17T14:28:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá propuesta => dicha propuesta 4376901 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'eleición |compacto=sí |encurso=si |país=Donetsk |fecha_elección=[[11 de mayu]] de [[2014]] |nombre_elección=Referéndum sobre l'estatus políticu de Donetsk y Lugansk |fondo= |ancho=85 |elección_anterior= |fecha_anterior= |variante= |tamaño_bandera=50px |siguiente_elección= |siguiente_fecha= |tipo=Consulta popular |endisputa=<small>Independencia d'[[Ucraína]]</small> |votantes= |participación= 74.87 |participación_ref= <ref name="rtoncedos" /> | título_barras= Resultaos finales<ref>{{cita web |url=http://lenta.ru/news/2014/05/12/donetsk/ |títulu=По предварительным данным за самостоятельность Донецкой области проголосовали 89,7 процентов жителей |editorial=[[lenta.ru]] |fecha=11 de mayu de 2014 |idioma=ruso}}</ref><ref name="BBCfarce">{{cita publicación | url=http://www.bbc.com/news/world-europe-27369980 |títulu=Rebel self-rule referendums 'a farce&#39; | editorial=BBC News | fecha=12 de mayu de 2014 |fechaaccesu=12 de mayu de 2014}}</ref><ref name="MTref" /><ref name="RTref">{{cita publicación | url=http://rt.com/news/158276-referendum-results-east-ukraine/ |títulu=Referendum results in Donetsk region show landslide support for self-rule | obra=Russia Today | fecha=12 de mayu de 2014 |fechaaccesu=12 de mayu de 2014}}</ref> | barras1=Independencia{{!}}Si | color_barras1=#d4a64c | porcentaje_barras1=89.07 | barras2=Ucraína{{!}}Non | color_barras2=#406ebb | porcentaje_barras2=10.19 | barras3=Votos inválidos | color_barras3=#8d4630 | porcentaje_barras3=0.74 | mapa_título = [[Ficheru:Novorossiya location.svg|300px|]] | lleenda_mapa1 = Mapa onde s'amuesa a [[*Donetsk]] y [[*Lugansk]] n'Europa Oriental. |sitiu_web= }} {{crisis n'Ucraína}} Los '''[[referendu|referendos]] sobre'l estatus políticu de [[Donetsk]] y [[Lugansk]]''', fueron anunciáu pal [[11 de mayu]] de [[2014]], nel que los eleutores decidieron sobre la proclamación de la independencia estatal» d'éstes rexones d'[[Ucraína]], nel contestu de les [[Protestes prorruses n'Ucraína de 2014|protestes prorruses nel sureste del país]].<ref name="KPann">{{cita publicación | url=http://www.kyivpost.com/content/ukraine/pro-russian-activists-in-donetsk-prepare-referendu-for-may-11-343857.html | títulu=Pro-Russian activists in Donetsk prepare referendu for May 11 | work=Kyiv Post | fecha=16 d'abril de 2014 |fechaaccesu=10 de mayu de 2014}}</ref> La autoproclamada [[República Popular de Lugansk]] tamién [[Referendu sobre'l estatus políticu de Lugansk de 2014|celebró un referendu]] sobre la so autonomía. El Gobiernu interín de [[Kiev]] refugó la llexitimidá de dambes consultes, ente que [[Estaos Xuníos]] y la [[Xunión Europea]] tampoco les reconocieron, diciendo que nun tener «nenguna llexitimidá democrática».<ref name="BRcrit">{{cita publicación | url=http://www.breitbart.com/Big-Peace/2014/05/06/Germany-Said-Donetsk-May-11-Referendu-Will-Exacerbate-Ukraine-Crisis-US-Will-Not-Recognize-Vote | títulu=Germany and US Criticize Donetsk Referendu | work=Breitbart | fecha=6 de mayu de 2014 |fechaaccesu=10 de mayu de 2014}}</ref><ref name="ENsr">{{cita publicación | url=http://www.euronews.com/2014/05/10/ukraine-donetsk-polling-stations-gear-up-for-sunday-referendu/ | títulu=Ukraine: Donetsk polling stations gear up for Sunday referendu | work=Euronews | fecha=10 de mayu de 2014 | fechaaccesu=10 de mayu de 2014 }}</ref> Sicasí, el gobiernu rusu en [[Moscú]] aconseyó retardales,<ref name="10may" /> y depués reconocer.<ref name="crimeados" /> El Conseyu Civil de la rexón de Donetsk aprobó por unanimidá'l plebiscitu.<ref name="rtonce" /> == Antecedentes == {{AP|Euromaidán|Protestes prorruses n'Ucraína de 2014|República Popular de Donetsk}} == Referendu de Donetsk == [[Ficheru:2014-05-08. Протесты в Донецке 011.jpg|thumb|left|Aviso sobre la consulta.]] El [[10 d'abril]], el gobiernu de la República Popular empezó a formar la comisón eleutoral pa llevar a cabu un referendu sobre'l estatus de la rexón. Pushilin dixo que «el trabayu nel referendu ta en marcha».<ref name="gazeta10apr">{{cita web |url=http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/04/10/n_6074869.shtml|títulu=«Донецкая народная республика» начала формировать ЦИК для референдума|fecha=10 d'abril de 2014|editorial=[[Газета.ру]]|idioma=ru}}</ref> Envalorábense unos 3,5 millones de votantes.<ref name="gazeta16apr">{{cita web |url=http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/04/16/n_6087861.shtml|títulu=«Донецкая народная республика» определилась с вопросами на референдуме 11 мая|fecha=16 d'abril de 2014|editorial=[[Газета.ру]]}}</ref> El 26 d'abril el gobiernu informó que los fondos pal referendu atopáronse, anque'l monto nun foi mentáu.<ref name="пушилинармия">{{cita web |url=http://www.unian.net/politics/913816-referenduyi-kak-natsionalnaya-zabava.html|títulu=Референдумы как национальна забава|fecha=5 de xineru de 2014|editorial=[[УНИАН]]|idioma=ru}}</ref> Pal referendu, nuna imprentadora ordinaria imprimiéronse 3,2 millones de boletas.<ref>[http://www.rosbalt.ru/ukraina/2014/05/08/1266107.html В Донецке уничтожили более миллиона бюллетеней для референдума.] {{ru}}</ref> [[Ficheru:2014-05-11. Референдум в Донецке 003.jpg|thumb|left|Les urnes yeren tresparentes como nel referendu de [[Crimea]].]] El presidente de la [[Comisión Eleutoral Central]] de la [[República Popular de Donetsk]] dixo que se formaron unos 2279 colexos eleutorales. Tamién aseguró l'usu d'urnes tresparentes y convidó a cualquier persona y organismu a ser observador. [[Denis Pushilin]], autoproclamado presidente, reveló'l [[30 d'abril]] que [[cosacos]] de [[Rusia]] ufiertar p'ayudar coles xeres de seguridá mientres la votación.<ref>{{cita web |url=http://sp.ria.ru/international/20140430/159920972.html |títulu=La República de Donetsk prepara a toa marcha un referendu independentista |editorial=RIA Novosti |fecha=30 d'abril de 2014}}</ref> El presidente rusu, [[Vladímir Putin]], llamó a los sectores d'oposición al gobiernu central de Kiev a retardar el referendu pa l'autonomía de Donetsk y Lugansk previstu pal 11 de mayu. El candidatu a la presidencia d'Ucraína [[Petro Poroshenko]] aseguró que la situación nel este d'Ucraína puede ameyorar gracies a esi llamamientu.<ref name="Candidatu_1">{{cita web |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/127460-ucrania-putin-elecciones-guerra-rusia |títulu=Candidatu a la presidencia d'Ucraína: La situación ameyora gracies al llamamientu de Putin |publicación=RT |fecha=7 de mayu de 2014}}</ref> Sicasí, el [[8 de mayu]] los integrantes de l'asamblea popular de Donetsk y el Conseyu Civil de Lugansk decidieron nun aplazar la celebración del referendu.<ref name="Públicu_1">{{cita web |url=https://www.publico.es/internacional/519350/los-prorrusos-de-ucrania-desoyen-a-putin-y-caltienen-el referendu separatista |títulu=Los prorrusos d'Ucraína desoyen a Putin y caltienen el referendu separatista |publicación=Públicu |fecha=8 de mayu de 2014.}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Separatists in Ukraine Vow to Proceed With Autonomy Vote |nome=C. J. |apellíu=Chivers |author2=David M. Herzenhorn |work=New York Times |fecha=8 de mayu de 2014 |fechaaccesu=8 de mayu de 2014 |url=http://www.nytimes.com/2014/05/09/world/europe/ukraine.html}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=2 southeast Ukrainian regions to hold referendu May 11 as planned |work=RT |fecha=8 de mayu de 2014 |fechaaccesu=8 de mayu de 2014 |url=http://rt.com/news/157640-donetsk-ukraine-referendu-may/}}</ref> El 8 de mayu más d'un millón de papeletes pal referendu fueren destruyíes tres un ataque contra la editorial perpetáu por un grupu de radicales.<ref>{{cita web |url=http://lenta.ru/news/2014/05/08/leaflet/|títulu=В Донецке уничтожили более миллиона бюллетеней для референдума|fecha=7 de mayu de 2014|editorial=[[Lenta.ru]]|idioma=ru}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.svoboda.org/content/article/25377541.html|títulu=Донецкие сепаратисты отказались переносить референдум|fecha=7 de mayu de 2014|editorial=[[svoboda.org]]|idioma=ru}}</ref> Anque depués, la Comisión Eleutoral negó'l fechu. Escontra'l 10 de mayu, confirmóse l'ausencia d'observadores internacionales. Los organizadores de la consulta dixeron que confiaben en que se rexistre una «alta participación» y anunciaron que los resultaos van dar a conocer en menos de 24 hores dempués del zarru de los colexos.<ref name="10may">{{cita web |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/127687-ucrania-referendu-federalizacion-ucrania |títulu=Lugansk y Donetsk preparen el so referendu d'autodeterminación magar la ofensiva de Kiev |editorial=[[RT en castellanu]] |fecha=10 de mayu de 2014}}</ref> === Día de la eleición === [[Ficheru:2014-05-11. Референдум в Донецке 017.jpg|thumb|Fila pa ingresar a un colexu eleutoral.]] Los colexos eleutorales tuvieron abiertos a partir de les 09:00, [[UTC+3|hora llocal]] (06:00 [[UTC]]), y cerraron les sos puertes a les 22:00 (19:00 UTC). Llargues coles de ciudadanos que queríen votar formar mientres tol día.<ref>{{cita web |url=http://actualidad.rt.com/galerias/actualidad/view/127772-referendu-ucrania-federal |títulu=Xigantesques coles en Lugansk y Donetsk pa votar sobre la independencia |publicación=RT |fecha=11 de mayu de 2014}}</ref> Según el presidente de la Comisión Eleutoral, Román Liaguin, nes comisiones eleutorales territoriales de Donetsk trabayaron cerca de 15.000 persones y esperábase una participación de más del 70%. La votación foi llevada a cabu nos mesmos centros onde la población de la rexón suel votar mientres les eleiciones ucraínes. Autodefenses y policías realizaron un operativu de seguridá.<ref name="rtonce">{{cita web |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/127710-lugansk-donetsk-celebrar-referendu |títulu=Asina van celebrar Lugansk y Donetsk el so referendu sobre la independencia editorial=RT n'español |fecha=10 de mayu de 2014}}</ref> [[Ficheru:2014-05-11. Референдум в Донецке 002.jpg|thumb|Votación nun colexu eleutoral.]] [[Pável Gúbarev]] declaró que la creación d'un nuevu suxetu va ser la resultancia del referendu» y que'l próximu pasu nun va ser la unificación a Rusia. Les autoridaes ucraínes declararon que nun van reconocer los resultaos del referendu y calificar d'una midida «que ye namás que una encuesta d'opinión pública».<ref name="rtoncedos" /> El referendu empezó ceo'l [[10 de mayu]] en Mariupol, pola posibilidá de que les fuercies de seguridá ucraínes tornaren tres los [[Conflictu en Mariupol de 2014|incidentes del 9 de mayu]].<ref>{{cita web |url=http://obozrevatel.com/politics/29350-dnr-dosrochnoe-golosovanie-o-statuse-donbassa-prohodit-v-mariupole.htm |títulu=ДНР: досрочное голосование о статусе Донбасса уже начали в Мариуполе |idioma=ucraín |fecha=10 de mayu de 2014 |editorial=Obozrevatel}}</ref> Otres llocalidaes tamién reportaron la votación antemanada en delles árees.<ref name="kpref">{{cita web |url=http://www.kyivpost.com/content/ukraine/100000-yes-ballots-for-referendu-intercepted-2-347222.html |títulu=Reports: 100,000 'yes' ballots for referendu intercepted in Sloviansk |editorial=Kyiv Post |fecha=10 de mayu de 2014}}</ref> Residentes de Donetsk y Lugansk residentes en Rusia fueron capaces d'emitir el so votu en Moscú.{{ensin referencies}} Unos 470 periodistes «repararon» el referendu na rexón de Donetsk.<ref name="rtonce" /> Según fontes de noticies ucraínes, la mayoría de los residentes nun teníen la intención de votu, ente qu'otros nun sabíen ónde taben allugaes les meses eleutorales.<ref name="kp11">{{cita publicación |títulu=Separatists start their referendu in Donbas|url=http://www.kyivpost.com/content/ukraine/separatists-start-their-referendu-in-donbas-347247.html|newspaper=Kyiv Post|fecha=11 de mayu de 2014}}</ref> Denunciaron qu'unes 100 000 papeletes yá taben marcaes cola opción «sí» el día anterior a la votación en Sloviansk.<ref name="kpref" /> ==== Enfrentamientos mientres el referendu ==== Na ciudá de [[Krasnoarmiisk]] un comandu de la Guardia nacional d'Ucraína detuvo la votación nun colexu eleutoral y disparó rabaseres de fusil contra los ciudadanos desarmaos, matando a unu d'ellos; los vecinos allegaron de forma masiva al puestu de votación pa defendelo.<ref>{{cita web |url=https://www.publico.es/520074/milicies-pro-kiev-maten-a-un vecín-en deteniendo-la-votacion-en-un colexu eleutoral |títulu=Milicies pro-Kiev maten a un vecín, en deteniendo la votación nun colexu eleutoral |publicación =Públicu | fecha= 11 de mayu de 2014}}</ref> Cuando un grupu de ciudadanos desarmaos siguió glayando "fascistes" a los guardias ucraínos que se retiraben, estos dispararon mancando gravemente a un vieyu;<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=ojxnwusiams Krasnoarmeysk. Angry Locals, then Gunfire 11.05.2014].</ref> como resultancia final, hubo siquier dos muertos y un mancáu.<ref name="Arrinca el_1">{{cita web |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/127773-ejercito-ucrania-disparar-civiles-krasnoarmeisk|títulu=Arrinca'l recuentu de votos en Donetsk y Lugansk tres el referendu sobre la so soberanía editorial=RT|fecha=11 de mayu de 2014}}</ref> En [[Mangush]], asitiada a 20 quilómetros de [[Mariupol]], militares ucraínos confiscaron urnes y papeletes eleutorales. El presidente de la Comisión Eleutoral dixo que nun podía establecer comunicación con dos puntos eleutorales na ciudá de [[Krasni Limán]], onde se reportaben combates ente activistes y militares ucraínos. [[Serguéi Pashinski]], xefe interín de l'alministración del presidente d'Ucraína, declaró que l'operativu policial nes ciudaes de [[Sloviansk]], Krasni Limán y [[Kramatorsk]] y na so contorna atópase en «la so fase final». Por seguridá, los colexos eleutorales en Mariupol fueron zarraos tempreno.<ref name="rtoncedos">{{cita web |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/127722-donetsk-lugansk-referendu-ucrania |títulu=Donetsk y Lugansk voten en referendu sobre la so soberanía mientres prosiguen los combates editorial=RT n'español |fecha=10 de mayu de 2014}}</ref> Magar los enfrentamientos, en Sloviansk participaron un 80% de los votantes.<ref name="rtoncedos" /> El pueblu d'[[Andréevka]], alcontráu nes cercaníes de Sloviansk sufrió ataques d'artillería del exércitu ucraín tanto antes como dempués de la votación, fueron destruyíes delles edificaciones y coches.<ref>{{cita web |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/127804-ejercito-ucrania-bombardeo-slaviansk-victimas |títulu=Autodefenses: L'Aldea cerca de Slaviansk foi atacada con fueu d'artillería dexando víctimes |publicación=RT |fecha=12 de mayu de 2014}}</ref> === Entruga === La entruga foi: «¿Sofita usté l'actu d'independencia estatal de la República de Donetsk?» Y les respuestes posibles fueron dos: sí o non. Les boletas tuvieron nos idiomes [[idioma rusu|rusu]] y [[idioma ucraín|ucraín]].<ref name="rtonce" /><ref name="NYTref">{{cita publicación | url=http://www.nytimes.com/2014/05/12/world/europe/ukraine-referendu.html?ref=europe | títulu=Steady Turnout of Early Voters in Eastern Ukraine | work=The New York Times | fecha=11 de mayu de 2014 |fechaaccesu=11 de mayu de 2014 | subscription=yes}}</ref> === Llegalidá === Acordies con l'artículu 73 de la Constitución de 1996 d'Ucraína y l'artículu 3 de la llei de 2012 sobre los referendos, los cambeos territoriales namái pueden ser aprobaos al traviés d'un referendu si déxase que tolos ciudadanos d'Ucraína participen, incluyendo los que nun moren la zona.<ref>{{cita web |url=http://search.ligazakon.ua/l_doc2.nsf/link1/T125475.html|títulu=Закон України "Про всеукраїнський референдум" |fechaaccesu=15 de marzu de 2014|fecha=28 de payares de 2012|editorial=Search.ligazakon.ua}}</ref><ref>[http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/254%D0%BA/96-%D0%B2%D1%80 Llexislación ucraína.]</ref> Sicasí, los separatistes consideren que'l referendu ye llegal a la lluz del [[derechu internacional]], porque la declaración d'independencia d'un territoriu foi aceptada a partir del 22 de xunetu de 2010, cuando la [[Corte Internacional de Xusticia]] concluyó que la declaración unillateral d'independencia de [[Kosovu]] nun violó'l derechu internacional nin la [[Resolvimientu 1244 del Conseyu de Seguridá de les Naciones Xuníes]].<ref name = "resolu">El País «[https://www.elpais.com/articulo/internacional/Corte/Internacional/Xusticia/diz/Kosovo/violo/derechu/internacional/declarar/independencia/elpepuint/20100722elpepuint_2/Tes La Corte Internacional de Xusticia diz que Kosovo nun violó'l derechu internacional al declarar la so independencia]» Consultáu'l 22 de xunetu de 2010</ref> === Resultaos === Encuestes iniciales realizaes per dellos medios de comunicación internacionales amosaron una mayoría de votos a favor de l'autonomía.<ref name="cara:majority-for-split">{{cita publicación |títulu=Separatisten verkünden großy Mehrheit für Abspaltung |work=Frankfurter Allgemeine Zeitung |fecha=11 de mayu de 2104 |fechaaccesu=11 de mayu de 2014 |url=http://www.faz.net/aktuell/politik/ausland/separatisten-verkuenden-grosse-mehrheit-fuer-abspaltung-von-ukraine-12934681.html |idioma=de}}</ref> Na nueche del 11 de mayu, los resultaos finales fueron daos: con una participación del 74,87%,<ref>{{cita web |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/127722-donetsk-lugansk-referendu-ucrania |títulu=Minutu a minutu: Donetsk y Lugansk votaron nel referendu sobre la so soberanía |publicación=RT |fecha=11 de mayu de 2014}}</ref> un 91,78% votó al «Sí», a favor de la independencia de la República Popular de Donetsk, y un 7,1% al «Non».<ref>{{cita web |url=http://www.elperiodico.com/es/noticias/internacional/donetsk-declara-independencia-ucrania-pide-integrase-rusia-3271349 |títulu=Donetsk y Lugansk declaren la so independencia d'Ucraína y pide integrase en Rusia |publicación=El Periódico |fecha=13 de mayu de 2014}}</ref><ref>{{cita web |url=http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114912,15940366,,,882276.html#BoxSlotII3img |títulu=Niedziela na Ukrainie. Dziś referendu niepodległościowe separatystów w Doniecku i Ługańsku |idioma=polacu |fecha=11 de mayu de 2014 |editorial=wiadomosci.gazeta.pl}}</ref><ref name="ind">{{cita web |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/127805-ucrania-referendu-donetsk-lugansk/ |títulu=Ucrania: Lugansk y Donetsk votaron masivamente a favor de l'autodeterminación |publicación=RT |fecha=12 de mayu de 2014}}</ref> El ministeriu del interior d'Ucraína afirmó que la participación total foi del 32 %.<ref name="MTref">{{cita publicación | url=http://www.themoscowtimes.com/news/article/donetsk-separatists-claim-90-support-independence-in-referendu/499919.html | títulu=Donetsk Separatists Claim 90% Support Independence in Referendu | work=The Moscow Times | fecha=12 de mayu de 2014 |fechaaccesu=12 de mayu de 2014}}</ref><ref name="pravda.com.ua_1">[http://www.pravda.com.ua/news/2014/05/12/7025064/ Турчинов спростував описані сепаратистами чудеса явки на "референдум"]</ref> === Remortines === Denis Pushilin anunció darréu dempués del referendu que los militares d'Ucraína teníen de dexar Donetsk, yá que los consideró «ocupantes». Tamién dixo que «ye necesariu (pa la República Popular de Donetsk) pa formar los órganos del Estáu y les autoridaes militares asina sía posible».<ref name="may12guardian">{{cita publicación |url=http://www.theguardian.com/world/2014/may/11/eastern-ukraine-referendu-donetsk-luhansk|títulu=Ukraine: pro-Russia separatists set for victory in eastern region referendu|editorial=The Guardian|fecha=12 de mayu de 2014 |fechaaccesu=12 de mayu de 2014}}</ref> El [[12 de mayu]], el [[Conseyu de la República Popular de Donetsk]] declaró la so soberanía y pidió a Moscú que considere la posibilidá de la so integración a la Federación de Rusia pa restablecer la xusticia histórica».<ref name="crimeados">{{cita web |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/127842-donetsk-soberania-ucrania-parte-rusia |títulu=La República Popular de Donetsk declara la so soberanía y pide xunise a Rusia |editorial=RT |fecha=12 de mayu de 2014}}</ref> === Reacciones === * '''{{bandera2|Alemaña}}''': Un voceru de la canciller [[Angela Merkel]] dixo: «tal referendu, en contra de la Constitución d'Ucraína, nun asela les coses, sinón que les aumentar».<ref name="BRcrit" /> * '''{{USA}}''': La vocera del [[Departamentu d'Estáu d'Estaos Xuníos|Departamentu d'Estáu]] [[Jen Psaki]] dixo que «nenguna nación civilizada va reconocer los resultaos. Y si Rusia da un pasu más pa volver representar la so illegal anexón de Crimea nel este o'l sur d'Ucraína y unvia más fuercies sobre la frontera, van siguir les [[Llista d'individuos sancionaos mientres la Crisis de Crimea de 2014|dures sanciones]] d'Estaos Xuníos y la Xunión Europea».<ref name="BRcrit" /> * '''{{RUS}}''': Senadores rusos nun repararon el referendu del 11 de mayu nes rexones de Donetsk y Lugansk. Esto foi anunciáu pol primer vicepresidente del Comité Internacional del [[Conseyu de la Federación de Rusia]] y xefe encargáu de la situación n'Ucraína, Vladímir Dzhabárov. El voceru del xefe d'Estáu rusu dixo que Vladímir Putin va dar la so opinión sobre'l referendu «tres los resultaos».<ref name="rtonce" /> : El serviciu de prensa del Kremlin informó tres el referendu que «Moscú respeta la decisión de la población de les provincies de Donetsk y Lugansk y básase nel fechu de que la materialización de los resultaos del referendu va llevar a cabu d'una manera civilizada, ensin recurrir a la violencia, namái al traviés del diálogu ente los representantes de Kiev, Donetsk y Lugansk».<ref name="crimeados" /> * '''{{bandera2|Suecia}}''': El ministru de Rellaciones Esteriores [[Carl Bildt]] dixo que «les cifres de referendos falsos nel este d'Ucraína probable que sían falsos. Nun hai forma de participación, inclusive de complicidá».<ref name="GMswd">{{cita publicación | url=http://www.theglobeandmail.com/news/world/controversial-independence-votes-add-to-ukrainian-instability/article18599173/ | títulu=Ukraine denounces pro-Russian referendus | work=The Globe and Mail | fecha=11 de mayu de 2014 |fechaaccesu=12 de mayu de 2014}}</ref> * '''[[Ficheru:OSCE logo.svg|30px|link=]] [[OSCE]]''': El Presidente de l'Asamblea Parllamentaria [[Ranko Krivokapic]] pidió a los activistes atayar el referendu, diciendo que «la idea de que'l votu llibre y xusto teniendo llugar nestos llamaos referendos ye absurdu. Non yá son estos referendos dafechu illexítimos a los güeyos de la comunidá internacional, si non que se lleven a cabu metanes un clima de mieu, la violencia y anarquía. Pido a les autoridaes de facto de Donetsk y Lugansk suspender estes burlles d'un votu. Toos n'Ucraína tendríen de centrase en faer oyer la so voz el 25 de mayu, cuando'l país escoyer a un nuevu presidente».<ref>{{cita web |url=http://www.kyivpost.com/content/politics/osce-parlimaentary-assembly-president-calls-for-cancellation-of-absurd-referendus-in-eastern-ukraine-347227.html |títulu=OSCE Parlimaentary Assembly president calls for cancellation of 'absurd' referendus in eastern Ukraine |editorial=Kyiv Post |fecha=10 de mayu de 2014}}</ref> * '''{{bandera2|Unión Europea}}''': La vocera de la diplomacia de la Unión Europea dixo que l'organismu «considera illexítimu'l referendu y nun reconoz la so resultancia».<ref name="rtoncedos" /> == Referendu de Lugansk == El '''[[referendu]] sobre'l estatus políticu de [[Lugansk]]''', foi anunciáu pal [[11 de mayu]] de [[2014]], nel que los eleutores decidieron sobre la proclamación de la independencia estatal» d'ésta rexón d'[[Ucraína]], nel contestu de les [[Protestes prorruses n'Ucraína de 2014|protestes prorruses nel sureste del país]].<ref>{{cita publicación |url=http://rt.com/news/158160-lugansk-donetsk-referendu-vote/|títulu=Lugansk and Donetsk regions vote for self-determination|editorial=[[Russia Today]]|fecha=11 de mayu de 2014}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://ria.ru/world/20140511/1007333662.html|títulu=Явка на референдуме в Луганской области на 10.00 мск составила 22%|editorial=[[RIA Novosti]]|fecha=11 de mayu de 2014}}</ref> Esi mesmu día, la autoproclamada [[República Popular de Donetsk]] tamién [[Referendu sobre'l estatus políticu de Donetsk de 2014|celebró un referendu]] sobre la so autonomía. El Gobiernu interín de [[Kiev]] refugó la llexitimidá de dambes consultes, ente que [[Estaos Xuníos]] y la [[Xunión Europea]] tampoco les reconocieron, diciendo que nun tener «nenguna llexitimidá democrática».<ref name="BRcrit"/><ref name="ENsr"/> Sicasí, el gobiernu rusu en [[Moscú]] aconseyó retardales,<ref name="10may"/> y depués reconocer.<ref name="crimeados"/> La entruga foi: «¿Sofita usté l'actu d'independencia estatal de la República Popular de Lugansk?» Y les respuestes posibles fueron dos: sí o non.<ref>{{cita publicación |url=http://top.rbc.ru/politics/11/05/2014/922947.shtml|títulu=Явка на референдуме в Луганской области составила 65% Политика Top.rbc.ru|editorial=RBC|fecha=11 de mayu de 2014}}</ref> Depués va haber otra consulta'l [[18 de mayu]], onde a los votantes va pidíse-yos la so opinión sobre si quieren que la rexón sía independiente o se convierta en parte de [[Rusia]].<ref name="refes">{{cita web |url=https://www.elmundo.es/internacional/2014/04/30/536150d3ca4741y3368b458f.html |títulu=Ucrania entama faer un referendu sobre unidá territorial coincidiendo coles eleiciones editorial=El Mundo |fecha=30 d'abril de 2014}}</ref> Finalmente, la opción d'independencia foi la ganadora con un 96 %.<ref>[http://www.reuters.com/article/2014/05/12/us-ukraine-crisis-referendu-idUSBREA4B06Q20140512 Results show 96.2 percent support for self-rule in east Ukraine region: RIA]</ref> === Antecedentes === {{AP|Euromaidán|Protestes prorruses n'Ucraína de 2014|República Parllamentaria de Lugansk}} === Desarrollu === El presidente rusu, [[Vladímir Putin]], llamó a los sectores d'oposición al gobiernu central de Kiev a retardar el referendu pa l'autonomía de Donetsk y Lugansk previstu pal 11 de mayu. El candidatu a la presidencia d'Ucraína [[Petro Poroshenko]] aseguró que la situación nel este d'Ucraína puede ameyorar gracies a esi llamamientu.<ref name="Candidatu_1"/> Sicasí, el [[8 de mayu]] los integrantes de l'asamblea popular de Donetsk y el Conseyu Civil de Lugansk decidieron nun aplazar la celebración del referendu.<ref name="Públicu_1"/><ref>{{cita publicación |títulu=Separatists in Ukraine Vow to Proceed With Autonomy Vote |nome=C. J. |apellíu=Chivers |author2=David M. Herzenhorn |obra=New York Times |fecha=8 de mayu de 2014 |fechaaccesu=8 de mayu de 2014 |url=http://www.nytimes.com/2014/05/09/world/europe/ukraine.html}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=2 southeast Ukrainian regions to hold referendu May 11 as planned |obra=RT |fecha=8 de mayu de 2014 |fechaaccesu=8 de mayu de 2014 |url=http://rt.com/news/157640-donetsk-ukraine-referendu-may/}}</ref> Los colexos eleutorales tuvieron abiertos a partir de les 09:00, [[UTC+3|hora llocal]] (06:00 [[UTC]]), y cerraron les sos puertes a les 22:00 (19:00 UTC). La votación foi llevada a cabu nos mesmos centros onde la población de la rexón suel votar mientres les eleiciones ucraínes. Autodefenses y policías realizaron un operativu de seguridá.<ref name="rtonce"/> Residentes de Donetsk y Lugansk residentes en Rusia fueron capaces d'emitir el so votu en Moscú. Acordies con múltiples fontes de noticies locales, la mayoría de los residentes nun teníen la intención de votu, ente qu'otros nun sabíen ónde taben allugaes les meses eleutorales.<ref name="kp11"/> Mientres el desenvolvimientu de los comisios asocedieron combates ente militares ucraínos y activistes en [[Novoaydar]] a 60 quilómetros de Lugansk y en [[Baraníkovka]].<ref name="rtoncedos" /> Nesta última ciudá reportáronse dos mancaos.<ref name="Arrinca el_1"/> Amás, en cuatro distritos de la [[óblast de Lugansk|rexón de Lugansk]] los ciudadanos nun pueden votar por cuenta de la presencia de téunica militar, que nun dexaba a los civiles averase a los colexos eleutorales. Los miembros de la Guardia Nacional confiscaron votos en 4 colexos eleutorales. Cerca de les 12 del mediudía (hora UTC), la participación yá yera casi del 80%. Escontra les 18 (hora UTC) empezó'l conteo de votos.<ref name="rtoncedos"/> Pela nueche, informóse que la participación total foi del 81 %. Se informpo que los resultaos van dar a conocer nuna xunta'l [[12 de mayu]].<ref name="rtoncedos" /> Nun hubo observadores internacionales, anque se reportaron 36 pidimientos.<ref name="rtonce" /> El [[Ministeriu del Interior d'Ucraína]] informó que la participación foi del 24 %.<ref>[http://www.pravda.com.ua/news/2014/05/12/7025091/ Луганські сепаратисти оголосили остаточні результати "референдуму"]</ref><ref name="pravda.com.ua_1"/> === Remortines === El denomináu gobernador popular de Lugansk, [[Valeri Bólotov]], proclamó'l 12 de mayu la independencia respeuto d'Ucraína. Anunció que'l óblast nun va participar nes [[Eleiciones presidenciales d'Ucraína de 2014|eleiciones del 25 de mayu]] y que la República Popular de Lugansk ta dispuesta a pidir a la [[ONX]] que reconoza la so independencia.<ref name="dolce">{{cita web |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/127818-lugansk-onu-reconocimiento-independencia |títulu=Lugansk va pidir a la ONX que reconoza la so independencia editorial=RT |fecha=12 de mayu de 2014}}</ref> Bólotov sorrayó que "escoyimos el nuesu camín d'independencia frente a les arbitrariedaes y el sangrientu dictáu de la camarilla de Kiev, el fascismu y el nacionalismu, el camín de la llibertá, el camín del estáu de derechu".<ref name="atentáu">{{cita publicación |url=https://www.europapress.es/internacional/noticia-mancáu-bala-gobernador-republica-popular-lugansk-20140513140655.html|títulu=Mancáu de bala'l gobernador de la República Popular de Lugansk|autor=Europa Press|fecha=13 de mayu de 2014}}</ref> El [[13 de mayu]] Valeri Bólotov foi mancáu a bala nun atentáu.<ref name="atentáu"/><ref>{{cita web |url=http://voiceofrussia.com/news/2014_05_13/Attempt-made-at-life-of-Lugansk-Peoples-governor-8444/ |títulu=Attempt made at life of Lugansk People's governor |idioma=inglés |publicación=The Voice of Russia |fecha=13 de mayu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140727015347/http://voiceofrussia.com/news/2014_05_13/Attempt-made-at-life-of-Lugansk-Peoples-governor-8444/ |fechaarchivu=2014-07-27 }}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://en.itar-tass.com/world/731408 |títulu=People's governor of Ukraine's Luhansk region attacked |idioma=inglés |autor=''ITAR-TASS |fecha=13 de mayu de 2014}}</ref> Los disparos fueron fechos a distancia cuando Bolotov treslladar nun vehículu.<ref>{{cita publicación |autor=Prensa Llatina |fecha=13 de mayu de 2014 |url=http://www.prensa-latina.cu/index.php?option=com_content&task=view&idioma=1&id=2676071&Itemid=1 |títulu=Mancáu n'atentáu gobernador popular de Lugansk, Ucrania}}</ref> === Reacciones === {{AP|Referendu sobre'l estatus políticu de Donetsk de 2014#Reacciones|l1=Reacciones al referendu de Donetsk}} == Propuesta de referendu nes eleiciones presidenciales == {{AP|Eleiciones presidenciales d'Ucraína de 2014}} El [[30 d'abril]], el Gobiernu ucraín anunció qu'entama llevar a cabu un referendu sobre la unidá territorial del país el mesmu día de les eleiciones. El gobiernu amosóse dispuestu a conceder garantíes adicionales al estatus del [[idioma rusu]] nel este del país. El primer ministru ucraín, [[Arseni Yatseniuk]] tamién avisó de que va haber «una importante remodelación del gabinete si nun se consigue cumplir l'aspiraciones de los ciudadanos».<ref name="refes"/> Con dicha propuesta, el gobiernu de Kiev pretendió anular les consultes de Donetsk y Lugansk.<ref name="refes" /> Sicasí, el [[5 de mayu]], el primer ministru ucraín propunxo una «consulta non venceyante», en llugar d'un referendu, pa determinar el nuevu modelu d'Estáu. Yatseniuk presentó ante la [[Rada Suprema]] un proyeutu de llei sobre la celebración de felicidá consulta'l mesmu día de les eleiciones. Amás encargó al vizprimer ministru, [[Vladímir Groisman]], qu'entame alderiques rexonales y municipales sobre la reforma constitucional. El [[Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Rusia]] tachó la propuesta de «cínica» y «alloñada de la realidá» y tamién dixo que la consulta «nun va conducir a namás que a un mayor agravamientu de la crisis».<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/internacional/2014/05/05/5367b5b7268y3ec2038b457c.html?cid=SMBOSO25301&s_kw=twitterCM |títulu=Kiev propón al Este prorruso una consulta non venceyante |editorial=El Mundo |fecha=5 de mayu de 2014}}</ref> == Ver tamién == * [[Conflictu armáu nel este d'Ucraína de 2014]] * [[Referendu sobre'l estatus políticu de Crimea de 2014]] * [[Referendu sobre'l estatus políticu de Sebastopol de 2014]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Donetsk status referendu}} {{traducíu ref|ru|Донецкая народная республика#Референдум}} {{Tradubot|Referendu sobre el estatus político de Donetsk y Lugansk de 2014}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Óblast de Lugansk]] [[Categoría:Eleiciones n'Ucraína]] [[Categoría:Donbás]] [[Categoría:Eleiciones n'Europa de 2014]] [[Categoría:Referendos d'independencia]] [[Categoría:Nacionalismu ruso n'Ucraína]] 9hoh08o0npxjoi4qnagpth8ukye4wpy Estrella variable Cefeida 0 95961 4377421 4349833 2025-06-18T10:18:27Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Carinae => U Carinae 4377421 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'oxetu celeste}} Una '''variable Cefeida''' ye una estrella que pulsia radialmente, variando tantu en temperatura como diámetru pa producir cambeos de rellumu con un periodu y amplitú estables bien regulares. Una rellación direuta fuerte ente la so [[lluminosidá]] y [[función periódica|periodu pulsiar]]<ref name=udalski99>{{cita publicación |arxiv=astru-ph/9908317 |bibcode=1999AcA....49..223O |títulu=The Optical Gravitational Lensing Experiment. Cepheids in the Magellanic Clouds. IV. Catalog of Cepheids from the Large Magellanic Cloud |author1=Udalski, A. |author2=Soszynski, I. |author3=Szymanski, M. |author4=Kubiak, M. |author5=Pietrzynski, G. |author6=Wozniak, P. |author7=Zebrun, K. |volume=49 |date=1999 |pages=223 |journal=Acta Astronomica}}</ref><ref name=sos08>{{cita publicación |arxiv=0808.2210 |bibcode=2008AcA....58..163S |títulu=The Optical Gravitational Lensing Experiment. The OGLE-III Catalog of Variable Stars. I. Classical Cepheids in the Large Magellanic Cloud |author1=Soszynski, I. |author2=Poleski, R. |author3=Udalski, A. |author4=Szymanski, M. K. |author5=Kubiak, M. |author6=Pietrzynski, G. |author7=Wyrzykowski, L. |author8=Szewczyk, O. |author9=Ulaczyk, K. |volume=58 |date=2008 |pages=163 |journal=Acta Astronomica }}</ref> aseguren pa les Cefeidas el so estáu como importantes indicadores de distancia pa establecer escales de distancia galáctiques y extragalácticas.<ref name=freedman2001/><ref name=tammannsandage2008/><ref name=majaess2009/><ref name=freedman2010>{{cita publicación |arxiv=1004.1856 |bibcode=2010ARA&A..48..673F |títulu=The Hubble Constant |author1=Freedman, Wendy L. |author2=Madore, Barry F. |volume=48 |date=2010 |pages=673 |journal=Annual Review of Astronomy and Astrophysics |doi=10.1146/annurev-astru-082708-101829}}</ref> El términu Cefeida aniciar de [[Delta Cephei]] na constelación Cepheus, la primer estrella d'esti tipu identificada, por [[John Goodricke]] en 1784. == Carauterístiques == Les cefeidas presenten modulaciones periódiques de lluminosidá desaxeradamente regulares y, de les [[estrella variable pulsante|variables pulsantes]], son les que presenten menores irregularidaes na duración del periodu de pulsación. Anguaño, reparáronse más de 400 cefeidas en nuesa [[galaxa]], en [[Cúmulu globular|cúmulos globulares]] como [[Cúmulu globular M3|M3]], [[M13]] (trés) o [[M92]] (namái una), y otres 1.000 identificáronse nes [[Nubes de Magallanes]], dos galaxia bien próximes a la nuesa. Amás, reparáronse un númberu significativu de cefeidas n'otres galaxes próximes (por casu Andrómeda o [[M31]], [[M101]], etc). Les modulaciones de lluminosidá que presenta mientres tol ciclu suelen tar entendíes ente un mínimu de 0,35 y un máximu de 1,5 magnitúes, lo que correspuende a una medría de cuatro veces el fluxu de lluz. Una de les carauterístiques principales que dexa estremales d'otres estrelles variables ye que l'amplitú de la [curva de lluz] varia según la banda del espectru visual na que se repara. N'especial, les modulaciones apaecen más acusaes en [[llonxitúes d'onda]] inferiores, típicamente n'azul y nel [[ultravioleta]] más que nel colloráu. Polo que respecta a los periodos de les cefeidas, tán entendíos ente 0,2 y 100 díes, anque los valores tán distribuyíos de distinta manera na nuesa galaxa que nes Nubes de Magallanes. Na mayoría de los casos, les curves de lluz de les cefeidas carauterizar por un perfil más bien asímétrico, con un rápidu ascensu escontra la lluminosidá máxima y un descensu más lentu escontra la mínima. La comparanza ente les curves de lluz de diverses variables cefeidas paez demostrar la esistencia d'una correlación sistemática ente l'amplitú mesma de la curva de lluz y el valor del periodu de pulsación. Per otra parte, les cefeidas con un periodu más llargu son tamién les que, genéricamente amuesen variaciones de magnitú más sensibles. == Mecanismos de pulsación == La lluminosidá d'una estrella depende, de la so temperatura superficial, y de les dimensiones de la superficie emisora. Les variaciones periódiques de la so temperatura, pueden producir les modulaciones de lluminosidá reparaes. Nel casu de les cefeidas, les variaciones de temperatura pueden tener llugar por cuenta de una serie de contraiciones y espansiones radiales de la mesma estrella en redol a un valor mediu del radiu. El periodu de pulsación d'una cefeida sería proporcional al valor mediu del radiu que, de la mesma, depende intrínsecamente de les carauterístiques de la mesma estrella. Según esti modelu, la contraición de la estrella produz un aumentu de temperatura nes rexones centrales y, poro, del númberu de reacciones nucleares, lo cual, de la mesma, provoca un aumentu global de la lluminosidá. Depués, l'aumentu d'enerxía lliberada tiende a detener la contraición de la estrella y a producir una dilatación de les capes más esternes. Dempués de la espansión, la estrella esfrezse, col consiguiente amenorgamientu de la so lluminosidá. Algamada cierta temperatura mínimo, la espansión detiénse y el radiu de la estrella afaise en redol a una posición d'equilibriu. Asina, pos, la lluminosidá d'una variable cefeida ye inversamente proporcional a les sos dimensiones, lo que significa que ye máxima cuando'l radiu ye mínimu, y viceversa. == Cefeidas como indicadores de distancia == Esiste una rellación, llamada [[ley periodu-lluminosidá]], que venceya direutamente la [[magnitú absoluta]] d'una estrella cefeida, calculada nel máximu de la so curva, col valor del so periodu de pulsación. L'aumentu de la lluminosidá de les cefeidas en función del periodu, tomáu de la rellación periodu-luminosidad, ye compatible cola teoría de la pulsación estelar según la cual la lluminosidá depende del radiu y, de la mesma, esti postreru ye proporcional al periodu. La consecuencia más importante de la rellación periodu-luminosidad ye qu'apurre un métodu razonablemente seguro pa evaluar la magnitú absoluta d'una cefeida. Una vegada conocida ésta, ye posible conocer la distancia calculando la diferencia al respective de la [[magnitú aparente]] ([[módulu de distancia]]). Por esti motivu, les cefeidas tienen tamién l'importante papel d'indicadores de distancia. Como tales, la so importancia en [[astronomía]] pa la midida de les distancies extragalácticas ye enorme. Por casu, identificar una cefeida nuna galaxa distante y midir el so periodu de pulsación dexa conocer darréu la so distancia, y con ella, la de la galaxa mesma. El descubrimientu de la utilidá de les cefeidas como indicadores de distancia deber a les observaciones de [[Henrietta Swan Leavitt]] trabayando como voluntaria nel equipu del Observatoriu del Harvard College, anque los sos superiores, [[Edward Pickering]] y [[Edwin Hubble]], lleváronse primeramente tol méritu. == Clasificación de les Cefeidas == Les cefeidas pueden estremase en dos subclases. A la primera pertenecen les llamaes '''cefeidas clásiques''': son estrelles de población I, esto ye, estrelles bien nueves, con una edá de 100 millones d'años aproximao, alcontraes con preferencia nos brazos espirales de la nuesa galaxa. Les cefeidas clásiques son [[superxigante]]s, con una masa equivalente a delles [[masa solar|mases solares]], y, son de 500 a 30.000 vegaes más brilloses que nuesu [[Sol]], a pesar de que la so temperatura superficial ye pocu más elevada (10.000 [[Kelvin|K]]). El so tamañu ye considerablemente mayor. La segunda clase ye la de les cefeidas de tipu '''[[Estrella variable W Virginis|W Virginis]]''', asina llamaes pol nome d'estrellar prototipu ([[W Virginis]]). Trátase d'estrelles más vieyes y que, por tanto, pertenecen a la población II. A diferencia de la cefeidas, atopar nel nucleu y nel halo de la nuesa galaxa, especialmente nel interior de los cúmulos globulares. Les W Virginis tienen tamién periodos de pulsación más curtios al respective de les cefeidas clásiques, xeneralmente inferiores a 18 díes, y, intrínsecamente, son menos lluminoses: aproximao un par de magnitúes menos. Esiste un subtipo: el de les cefeidas de tipu '''BL Herculis''', que los sos periodos de pulsación son menores de 10 díes (exemplos: V1, V2 y V6 nel [[cúmulu globular]] [[M13]] o V7 en [[M92]]). == Cefeidas clásiques más brilloses == Na siguiente tabla recuéyense les cefeidas clásiques más brilloses ordenaes d'alcuerdu a la so magnitú aparente máxima. {| {{tablaguapa}} ! width="25%"|Nome!!Magnitú máxima!!Magnitú mínima!!Periodu (díes)!!width="25%"|[[Tipu espectral]] |- |align="center"|[[Beta Doradus|β Doradus]]||align="center"|3,46||align="center"|4,08||align="center"|9,8426||align="center"|F4-G4Ia-II |- |align="center"|[[Eta Aquilae|η Aquilae]]||align="center"|3,48||align="center"|4,39||align="center"|7,176641||align="center"|F6Ib-G4Ib |- |align="center"|[[Delta Cephei|δ Cephei]]||align="center"|3,48||align="center"|4,37||align="center"|5,366341||align="center"|F5Ib-G1Ib |- |align="center"|[[Zeta Geminorum|ζ Geminorum]]||align="center"|3,62||align="center"|4,18||align="center"|10,15073||align="center"|F7Ib-G3Ib |- |align="center"|[[X Sagittarii]]||align="center"|4,2||align="center"|4,9||align="center"|7,01283||align="center"|F5-G2II |- |align="center"|[[W Sagittarii]]||align="center"|4,29||align="center"|5,14||align="center"|7,59503||align="center"|F4-G2Ib |- |align="center"|[[RT Aurigae]]||align="center"|5||align="center"|5,82||align="center"|3,728115||align="center"|F4Ib-G1Ib |- |align="center"|[[S Sagittae]]||align="center"|5,24||align="center"|6,04||align="center"|8,382086||align="center"|F6Ib-G5Ib |- |align="center"|[[Y Sagittarii]]||align="center"|5,25||align="center"|6,24||align="center"|5,77335||align="center"|F5-G0Ib-II |- |align="center"|[[T Vulpeculae]]||align="center"|5,41||align="center"|6,09||align="center"|4,435462||align="center"|F5Ib-G0Ib |- |align="center"|[[T Monocerotis]]||align="center"|5,58||align="center"|6,62||align="center"|27,02465||align="center"|F7Iab-K1Iab+A0V |- |align="center"|[[AX Circini]]||align="center"|5,65||align="center"|6,09||align="center"|5,273268||align="center"|F2-G2II+B4 |- |align="center"|[[U Carinae]]||align="center"|5,72||align="center"|7,02||align="center"|38,7681||align="center"|F6-G7Iab |- |align="center"|[[X Cygni]]||align="center"|5,85||align="center"|6,91||align="center"|16,38633||align="center"|F7Ib-G8Ib |- |align="center"|[[S Muscae]]||align="center"|5,89||align="center"|6,49||align="center"|9,66007||align="center"|F6Ib-G0 |}<small>Fonte: [http://www.alcyone.de/SIT/bsc/index.html Cepheids of the δ-Cephei-type (Alcyone)]</small> == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Estrella variable Cefeida}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Variables Cefeidas| ]] 46umf079xml8bmumot7bqc4uxledl86 Cantón del Tesinu 0 96617 4376797 4331515 2025-06-17T12:53:54Z XabatuBot 43102 iguo testu: l'estensa => la estensa 4376797 wikitext text/x-wiki {{Rexón}} El '''cantón del Tesinu''' (n'[[idioma italianu|italianu]]: ''Ticino'', pronunciáu: {{IPA|[tiˈt͡ʃiːnon]}}; n'[[idioma alemán|alemán]], [[idioma francés|francés]] y [[idioma romanche|romanche]]: ''Tessin'') ye'l [[Cantones suizos|cantón]] más meridional de [[Suiza]], sobre l'aguada sur de los [[Alpes]]. El nome deriva del [[ríu Tesinu|ríu homónimu]] que traviesa xubiendo pol [[Passo della Novena]] (n'alemán: ''Nufenenpass'') hasta'l [[Llagu Mayor]]. El cantón del Tesinu ye cuasi dafechu ítaloparlante (a esceición del conceyu de Bosco/Gurin). El cantón forma xunto con delles rexones del cantón de los Grisones la llamada ''[[Suiza Italiana]]''. == Xeografía == El cantón del Tesinu atopar nel sur de Suiza. Ta cuasi dafechu arredoláu por [[Italia]], cola que llenda al este, oeste y sur. Al norte llenda colos cantones de [[cantón del Valais|Valais]] y [[cantón de Uri|Uri]], y al nordeste col [[cantón de los Grisones]]. La so superficie ye de 2.812 km², de los cualos cerca de trés cuartos son consideraos como terrén granible. Los montes cubren cerca d'un terciu del cantón. Tamién los llagos [[Llagu Mayor|Mayor]] y [[Llagu de Lugano|de Lugano]] ocupen una parte considerable del cantón. == Historia == Na antigüedá los territorios tesineses fueron habitaos por tribus [[celta|celtes]]. La rexón foi amestada al [[Imperiu romanu]] relativamente tarde, probablemente al entamu del principáu. Nel [[Medievu]] el territoriu actual del cantón yera gobernáu pol [[Ducáu de Milán|Duque de Milán]]. Nel [[sieglu XV]] los confederaos suizos conquistaron los valles al sur de los Alpes en tres campañes socesives. El cantón de Uri facer col valle de Leventina en [[1440]]. Ente [[1403]] y [[1422]] perdiéronse dalgunes d'estes rexones, yá anexonaes al cantón de Uri. Nuna segunda campaña, [[cantón de Uri|Uri]], [[cantón de Schwyz|Schwyz]] y [[Nidwalden]] llograron la ciudá de [[Bellinzona]] y la [[Riviera (Suiza)|Riviera]] en [[1500]]. Parte d'estes tierres y la estensa ciudá de Bellinzona yá taben amestaes a Uri en [[1419]] pero perdíes en [[1422]]. La tercer campaña foi una llucha de toles fuercies de la confederación, y llogró qu'en 1494 les tropes confederaes controlaren cuasi tol [[ducáu de Milán]]. Les tierres del cantón del Tesinu fueron les primeres tierres conquistaes pola [[Confederación Helvética]]. Mientres el periodu de la [[República Helvética]], por decisión de [[Napoleón Bonaparte]] ([[1803]]) los habitantes fueron obligaos a formar dos cantones: [[Bellinzona]] y [[Lugano]], depués se reunificaron de nuevu gracies al mesmu Bonaparte. Sicasí, el cantón foi declaráu miembru plenu de la Confederación a finales de 1803. [[Francia]] yera dueña de les provincies de [[Muggio]] y [[Mendrisio]] y donar a la [[República Cisalpina]], anque por un periodu curtiu. Hasta [[1878]] les trés ciudaes principales: [[Bellinzona]], [[Lugano]] y [[Locarno]], alternábense como capital por un periodu de seis años, hasta qu'esi añu Bellinzona convertir na capital única, llegal y permanente. La constitución data de [[1830]], pero foi modificada considerablemente col pasu de los años. == Gobiernu == [[Ficheru:Verzascapontedeisalti.jpg|thumb|250px|Ponte de Salti nel [[valle de Verzasca]], cantón suizu de Tesinu.]] El poder executivo cantonal llámase ''Consiglio di Stato'' (conseyu d'Estáu) y ta compuestu por cinco miembros escoyíos direutamente pol pueblu. El parllamentu cantonal ''Gran Consiglio'' (Gran Conseyu) encargar d'escoyer el gobiernu y el Parllamentu cantonal. El pueblu escueye tamién los dos diputaos al Conseyu de los Estaos y ocho diputaos pal Conseyu Nacional Suizu, con sede en [[Berna]]. == Economía == Les rimaes del cantón son usaes intensivamente pa la producción d'enerxía hidroeléctrica. La lletricidá producida ye utilizada nel cantón y esportada al estranxeru. Nel área septentrional críase ganáu. La producción de [[vinu]] ye importante pal cantón y ye esportada principalmente al restu de Suiza. Les viñes atópense primero de too na metá meridional del cantón, onde s'esfruta d'un clima más templáu. Otros productos importantes producíos nel cantón son: [[maíz]], [[pataca|pataques]], [[tabacu]] y verdures. El clima del cantón ye xeneralmente opuestu al que puede atopase al norte de los Alpes. Suel ser un clima más templáu, qu'atrai a munchos turistes de los otros cantones suizos. Los llagos, xuníos al bon tiempu, son consideraos curiosos turísticos. El turismu ye'l sector más importante del cantón. La industria del cantón atópase primero de too alredor de les trés ciudaes principales: Lugano, Locarno y Bellinzona. El cantón ta bien conectáu col restu de Suiza, el túnel que traviesa'l [[macizu de San Gotardo]], enllazar tantu per ferrocarril ([[Túnel ferroviariu de San Gotardo]]) como per autopista ([[Túnel carreteru de San Gotardo]]). El cantón cunta con llinies direutes colos cantones del Valais y de los Grisones. Tamién tien escelentes conexones ferroviaries con [[Milán]] y [[Roma]] n'Italia, y con [[Alemaña]] vía [[Basilea]] y [[Zúrich]]. Los dos centros d'educación cimera son la Universidá de la Suiza Italiana (''Università della Svizzera Italiana'' (USI)), la única universidá suiza onde la enseñanza ye n'italianu. El segundu centru ye La Escuela Universitaria Profesional de la Suiza Italiana (''Scuola Universitaria Professionale della Svizzera Italiana'' (SUPSI)), que ye una sede del famosu [[ETH]] de [[Zúrich]]. == Demografía == La población ye mayoritariamente de llingua italiana y de relixón [[catolicismu|católica]] (75%), anque esiste tamién una pequeña comunidá d'evanxélicos (7%). Esiste un númberu creciente de persones de llingua alemana, yá que a los pensionistes de los cantones alemanes gústa-yos pasar la so xubilación nel Tesinu. La gran arribación d'inmigrantes fai qu'un quintu de la población de cantón seya estranxerasobremanera los inmigrantes provienen de: [[Italia]], ex [[Yugoslavia]], [[Portugal]], [[España]], [[Turquía]], [[Albania]] y [[Grecia]]. == Llingües == La llingua oficial del cantón ye'l [[idioma italianu|italianu]]. Un dialeutu [[idioma lombardu|lombardu]] foi la llingua tradicionalmente falada polos habitantes del cantón. Sicasí, nos últimos años l'italianu oficial empezó a mover al lombardu como llingua vehicular d'una parte importante de la sociedá. En redol a les riberes del Llagu Mayor y del Llagu de Lugano establecióse una importante colonia d'alemanes y suizos germanófonos. En dellos pueblos en redol a la ciudá de Locarno, el númberu de falantes d'[[idioma alemán|alemán]] supera al de falantes d'italianu. El pueblu de [[Bosco-Gurin]] foi fundáu nel sieglu XIII por habitantes del cercanu [[Cantón del Valais]]. Los sos habitantes caltuvieron hasta los nuesos díes una variante arcaica del dialeutu suizu alemán conocida como [[idioma walser|walser]]. Este ye l'únicu conceyu del Tesinu onde l'idioma alemán tien reconocencia oficial. == Distritos == La ciudá más poblada ye [[Lugano]], siguida por [[Bellinzona]] (que ye la capital y sede del gobiernu cantonal), [[Locarno]], [[Mendrisio]] y [[Chiasso]]. El cantón ta estremáu n'ocho distritos: * [[Distritu de Bellinzona|Bellinzona]] * [[Distritu de Blenio|Blenio]] * [[Distritu de Leventina|Leventina]] * [[Distritu de Locarno|Locarno]] * [[Distritu de Lugano|Lugano]] * [[Distritu de Mendrisio|Mendrisio]] * [[Distritu de Riviera|Riviera]] * [[Distritu de Vallemaggia|Vallemaggia]] == Ver tamién == * [[Aeropuertu de Lugano]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[http://www.ti.ch/ Repubblica y Cantone Ticino, sitiu oficial]. {{commons|Ticino}} {{Tradubot|Cantón del Tesino}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cantón del Tesinu]] [[Categoría:Wikipedia:Tradubot]] g3jjv4zzj16dqfr123wh1kjccsrc44h Desiertu de Gobi 0 97417 4376812 4349049 2025-06-17T12:56:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: l'estepa => la estepa 4376812 wikitext text/x-wiki {{Xeografía}} El '''desiertu de Gobi''' ({{lang-mn|Говь}}; {{zh|c=戈壁|p=gē bì}}) ye una gran rexón desértica asitiada ente'l norte de [[China]] y el sur de [[Mongolia]]. Puede considerase unu de los desiertos, o zones desérticas, más grandes ya importantes del mundu. Arrodiar los [[Montes d'Altái|montes de Altái]] y les estepes de Mongolia, pel norte; el pandu del [[Tíbet]], pol suroeste; y la [[llanura del Norte de China]], pol sureste. El Gobi ta compuestu por distintes rexones xeográfiques y ecolóxiques, basaes nes sos variaciones de clima y topografía. L'orixe climáticu d'esti desiertu deber a una gran [[solombra orográfica]]. Históricamente, el desiertu de Gobi destacar por haber sío parte del [[Imperiu mongol]] y pola llocalización de delles ciudaes importantes a lo llargo de la [[Ruta de la Seda]], agora coneutaes per carreteres y pistes. Ye travesáu pol [[Transmongoliano|ferrocarril Transmongoliano]], que xune [[Ulán Bátor]] con [[Beixín]]. Ocupando'l 30% del territoriu nacional, el gran Gobi de Mongolia toma caprichosos montes, dunes arenoses, vastos pandos, estepes coles sos yerbes arumoses y, en concencia, un mundu animal bien variáu. Arqueólogos y paleontólogos fixeron escavaciones na [[cuenca del Nemegt]], na parte noroeste del desiertu de Gobi en Mongolia), que ye conocida poles sos ayalgues fósiles, incluyendo [[mamíferu prehistóricu|mamíferos prehistóricos]], [[güevu de dinosaurio|güevos de dinosauriu]] ya instrumentos de piedra prehistóricos, d'unos 100.000 años d'antigüedá.{{ensin referencies}} == Etimoloxía == La pallabra «Gobi» ye ambigua, yá que nin en Mongolia nin en China utilizar pa describir una zona específica. En llugar d'ello, el mongol «Gobi» (Говь) (y el chinu gē bì) utilizar pa describir genéricamente el paisaxe de roques y de quixarros del Asia Central. En China, a los desiertos arenosos calientes denominar «Xamo» (o «Shāmò», 沙漠), que s'usa incorreutamente pa denominar el Gobi, yá que solo una pequeña parte ye un desiertu arenosu. Tamién dacuando llámase-y Hànhǎi ({{zh|c= 瀚海 |l=llagu secu ensin fin}}). == Xeografía == Na so definición más aceptada, el Gobi inclúi'l llargu tramu de desiertu y de zona semidesértica que s'estiende: al este, dende'l pie de los [[montes Pamir]], 77°Y, en direición oeste hasta los montes [[Gran Khingan]], 116-18°Y, na frontera de Manchuria; y al norte, dende les estribaciones meridionales de les cadenes montascoses d'[[montes d'Altái|Altái]], [[Montes Sayanes|Sayanes]], y [[Montes Yablonoi|Yablonoi]], en direición sur hasta los cordales del [[Kunlun]], [[Altyn Tagh]] y [[montes Qilian]], que formen los cantos septentrionales de la [[pandu Tibetanu]].{{ensin referencies}} Un área relativamente grande nel llau este de los montes Gran Khingan, ente'l cursu cimeru del [[ríu Songhua]] (Sungari) y el cursu cimeru del [[ríu Liao]], tamién dacuando considérase convencionalmente que pertenez al Gobi. Dellos xeógrafos y ecoloxistes prefieren considerar solamente la zona occidental de la rexón de Gobi (como se define más arriba), siendo la [[cuenca del Tarim]], na provincia china de [[Xinjiang]] y la cuenca desértica del [[Lop Nor]] y Hami ([[Kumul (ciudá)|Kumul]]), otra parte separada ya independiente denomada [[desiertu de Taklamakan]]. El Gobi tien más de 1610&nbsp;km de suroeste a nordés y unos 800&nbsp;km de norte a sur. El desiertu enanchar nel oeste, a lo llargo de la llinia que xune'l [[llagu Bosten]] y el [[Lop Nor]] (87-89°Y). En 2007 entendía un arcu d'una superficie de 1&nbsp;295&nbsp;000&nbsp;km²,<ref name="nyt">{{cita llibru |nome=John W. (ed.) |apellíos=Wright |coautores=Editors and reporters of ''The New York Times'' |añu=2006 |títulu=The New York Times Almanac |edición=2007 |editorial=Penguin Books |allugamientu=Nueva York, Nueva York |isbn=0-14-303820-6 |páxines=456}}</ref> siendo'l quintu ermu mayor del mundu y el más grande d'Asia. Gran parte del Gobi nun ye de sable, sinón de roca desnuda espuesta. === Clima === El [[clima]] del desiertu de Gobi ye estremu, combinando rápidos cambeos de [[temperatura]], non tan solo a lo llargo del añu, sinón tamién en cuestión de 23 hores (cambeos que pueden ser d'hasta 40&nbsp;°C (89&nbsp;°F). {| border=1 cellpadding=4 cellspacing=0 class="toccolours" style="align: left; margin: 0.5em 0 0 0; border-style: solid; border: 1px solid #7f7f7f; border-right-width: 2px; border-bottom-width: 2px; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |+'''Temperatures''' |- ! style="background: #efefef; border-bottom: 2px solid gray;" | ! style="background: #efefef; border-bottom: 2px solid gray;" | <center>[[Ulán Bátor]] (1.150 [[msnm|m]])</center> ! style="background: #efefef; border-bottom: 2px solid gray;" | <center>[[Sivantse]] (1.190 [[msnm|m]])</center> |- | Permediu añal | –2,5&nbsp;°C (27&nbsp;°F) | +2,8&nbsp;°C (37&nbsp;°F) |- | Permediu del mes de xineru | –26,5&nbsp;°C (–15,7&nbsp;°F) | –16,5&nbsp;°C (2&nbsp;°F) |- | Permediu del mes de xunetu | 17,5&nbsp;°C (63,5&nbsp;°F) | 19,0&nbsp;°C (66&nbsp;°F) |- | Estremos | 38,0&nbsp;°C y –43&nbsp;°C (100&nbsp;°F y –45&nbsp;°F) | 33,9&nbsp;°C y –47&nbsp;°C (93&nbsp;°F y –52&nbsp;°F) |} Inclusive al sur de [[Mongolia]] les temperatures suelen baxar hasta los –32,8&nbsp;°C (–27&nbsp;°F), ente que n'[[Ala-shan]] xube hasta los 37&nbsp;°C (98,6&nbsp;°F) en xunetu. Les mínimes permediu pel hibiernu ronden los –40&nbsp;°C (–40&nbsp;°F), ente que pel branu les temperatures van de moderáu a caliente, con máximes de 45&nbsp;°C (113&nbsp;°F). La mayor parte de la [[precipitación (meteoroloxía)|precipitación]] que recibe cai mientres branu. Anque los [[Monzón|monzones]] del sureste lleguen a les rexones orientales del Gobi, tola área carauterizar pola so aridez estrema, especialmente mientres l'iviernu. A ello debe les nubes de xelu y nieve qu'asoceden mientres la primavera y principios del branu. == Caltenimientu, ecoloxía y economía == [[Ficheru:OmnogoviLandscape.jpg|thumb|225px|left|El desiertu de Gobi na provincia d'[[Ömnögovi (aymag)|Ömnögovi]], Mongolia.]] [[Ficheru:Остаткистены.jpg|thumb|left|Los restos de la muralla china nel desiertu de Gobi]] El Gobi ye la fonte de dalgunos de los afayos de [[fósil]]es más importantes de la hestoria, incluyendo los primeros güevos de [[Dinosauria|dinosauriu]]. El desiertu y rexones circundantes aproven alimentu pa munchos animales, incluyendo la [[Gazella subgutturosa|gacela persa]], el [[Vormela peregusna|turón veteado]] y el [[chorlitejo]]. Dacuando, l'área ye visitada por [[Panthera uncia|lleopardos de les nieves]], [[osu pardu|osos pardos]] y [[llobu|llobos]]. Tamién se destacar un númberu de arbustos afechos a les seques, tales como la ''Salsola passerina'', la ''Artemisia cana'' y camperes de poco altor, como ''Stipa'' sp. ([[espartu, paya bravo]]) y ''Cleistogenes squarrosa''. L'área ye vulnerable pol pasu de ganáu y vehículos touterrén (l'impautu de los humanos ye mayor na parte oriental del desiertu, onde cai más agua y, poro, puede sostenese ganáu). En Mongolia, les zones de campera viéronse amenorgaes pola crianza de cabres de cachemira por pastores nomádicos. Los enclinos económicos sobre la privatización del ganáu y el colapsu de la economía urbana fizo que la xente retome los estilos de vida campestres, movimientu que ye contrariu al urbanismu y que provocó una medría na cantidá de pastores nómades y la crianza de ganáu. El desiertu esta nun procesu de crecedera, les causes deber a una combinación de factores, ente ellos l'aumentu de la población y la so correpondiente mayor actividá económica: l'escesu de llendo y de una enllargada seca contribuyeron a la espansión de la superficie del desiertu de Gobi a una velocidá de tres quilómetros al añu.<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Green_Wall_of_China «Un nueva Gran Muralla verde en China.»Consultáu'l 04/03/2012</ref> Pa intentar detener la meyora del desiertu'l gobiernu chinu ta implementando una [[Gran muralla verde (China)|Muralla Verde]], un proyeutu de forestación de grandes dimensiones que se preve completalo hacia l'añu [[2074]], cuando algamaría un llargor de 4500 quilómetros. == Ecorrexones del desiertu de Gobi == Na so definición más amplia, el desiertu de Gobi puede estremase en cinco ecorrexones desérticas y semidesérticas. * La estepa oriental del desiertu de Gobi ye la rexón más al este, y cubre una área de 281&nbsp;800&nbsp;km². Estender dende'l pandu de [[Mongolia Interior]], en China, escontra Mongolia puramente. Entiende los [[montes de Yin]] y otres árees baxes onde esisten depósitos de sal y pequeñes llamargues. Ta bordiada pola sabana mongola-manchuria, nel norte, la planicie del [[ríu Mariellu]], nel sureste, y el pandu semidesértica d'[[Ala Shan]], nel suroeste y este. * El pandu semidesértica d'[[Ala Shan]] alcontrar al oeste y suroeste de la estepa oriental del desiertu de Gobi. Entiende la cuenca desértica y los montes allugaos ente'l [[montes d'Altái|Gobi Altái]], al norte, los [[montes de Helan]], al sureste, y los [[montes de Qilian]] y la porción nororiental del pandu tibetanu, al suroeste. * La ecorrexón de la estepa desértica del valle de los Llagos de Gobi allugar al norte del pandu semidesértica d'Ala Shan, ente'l cordal de Gobi Altái, al sur, y los [[montes Hangai]], al norte. * El semidesierto de la cuenca [[Zungaria]] entiende la cuenca desértica allugada ente los montes d'[[Montes d'Altái|Altái]], al norte, y el cordal de [[Tian Shan]], al sur. Inclúi la porción norte de la provincia china de [[Xinjiang]] y estiéndese hasta l'estremu suroriental de Mongolia. El semidesierto del Pandu d'Ala Shan alluga al este, y la estepa del [[valle de Emin]], al oeste, na frontera con [[China]] y [[Kazakstán]]. * El cordal de Tian Shan dixebra'l semidesierto de la cuenca de Junggar del desiertu de [[Taklamakán]], que ye una cuenca desértica baxa y arenosa que ta arrodiada peles altes montes del pandu del [[Tíbet]], escontra'l sur, y los [[montes Pamir]], escontra l'oeste. La ecorrexón desértica de Taklamakan inclúi'l [[desiertu de Lop Nor]]. === Estepa oriental del desiertu de Gobi === Nesta zona, la superficie ye desaxeradamente diversa, anque nun hai una diferencia significativa n'elevación. Ente [[Ulán Bátor]] (48° N, 107° Y) y el pequeñu llagu de Iren-dubasu-nor ({{coord|43|45|N|111|50|E|}}) la superficie ye bien erosionada, y consiste d'amplies depresiones y cuenques planes separaes por grupos de montes con visos llanos y de pequeña elevación (150-180&nbsp;m), al traviés de les cualos sobresalen conglomeraos de roques arcaiques ente peñascos y mases escabrosas aisllaes. Los suelos de les depresiones tán ente los 900-1000&nbsp;m sobre'l nivel del mar. Más al sur, ente Iren-dutiasu-nor y [[Huang He|Hwang-ho]] hai una zona de pandos n'alternanza con planicies, estes postreres con altitúes ente los 1000-1100&nbsp;m, ente que les primeres alzar ente los 1070-1200&nbsp;m. Les rimaes de los pandos son más o menos empinaes, dacuando enfusaes por badees» de tierres baxes. Según avérense en cantu con Khingan, el terrén alzar hasta los 1370&nbsp;m y depués a los 1630&nbsp;m. Equí, frecuentemente les depresiones enllenar de pequeños llagos d'agua xeneralmente salao o salobre. Tanto equí como hasta 320&nbsp;km escontra'l sur de Ulán Bátor, son frecuentes los manantiales, y les yerbes crecen con relativa bayura. Sicasí, en toles rexones centrales, y hasta algamar los montes fronterizos, predomina l'ausencia d'árboles y arbustos. Les formaciones principales son de magre y sable; los cursos d'agua, especialmente nel norte, escaven fondures d'ente 2-3&nbsp;m, y en munchos llugares nos valles secos y depresiones más al sur queden espuestos llechos de ''lœss'' (roca sedimentaria) de 5-6&nbsp;m d'espesura. Al oeste de la ruta de Ulán Bátor a [[Kalgan]], el territoriu presenta xeneralmente les mesmes carauterístiques, sacante los montes, que nun tán tan irregularmente espardíes en grupos, sinón que se llevanten más definíes, especialmente d'este a oeste, d'oeste-noroeste a esti sureste, y d'oeste-suroeste a esti nordés. Les altitúes son igualmente mayores: les tierres baxes alzar de 1000-1700&nbsp;m, y les sierres unos 200-500&nbsp;m más, anque en dellos casos algamen los 2400&nbsp;m. Estes elevaciones, sicasí, nun son cadenes continues, sinón crestes curties y grupos que s'alcen sobre una base común, intersectadas por llaberintos de ribayos, agüeries, cañaes y cuenques. Pero los pandos, compuestes de depósitos coloraos horizontales del Han-hai, que son carauterístiques de les rexones sureñes del oriente de Mongolia, nun tán presentes nesta zona o asoceden namái nuna llocalidá, cerca del ríu Shara-muren, y depués son frecuentemente intersectadas por agüeries o cursos d'agua secu. Equí hai gran escasez d'agua, nun hai manantiales, nin llagos, nin pozos; en rares ocasiones produzse bien poca precipitación. Los vientos prevalentes provienen del oeste y el noroeste, y una cortina de polvu asítiase sobre'l territoriu, como asocede en Takla Makan y el desiertu de Lop. La flora predominante nesta zona ta compuesta d'ayu montés, ''[[Kalidium]] gracile'', [[Artemisia absinthium|axenxu]], ''saxaul'', ''[[Nitraria]] schoberi'', ''[[Caragana]]'', [[Ephedraceae|efedra]], [[Bataceae]] y ''[[Lasiagrostis]] splendens''. La taana, o cebolla cimarrona (''[[Allium]] polyrhizum''), ye la yerba más consumida polos fataos; los mongoles reclamen que la mesma ye esencial pa producir el sabor correcto del [[airag]] (lleche de camellu lleldada). Esti gran desiertu de Gobi ye travesáu per delles rutes comerciales, dalgunes de les cualos fueron emplegaes mientres miles d'años. Ente les más importantes tán la que va de Kalgan, na frontera con China, hasta Ulán Bátor (960&nbsp;km); la de Suzhou (en [[Gansu (China)|Gansu]]) a Hami (670&nbsp;km); la de Hami a Beixín (2000&nbsp;km); la de Kwei-hwa-cheng (o Kuku-khoto) a Hami y Barkul; y la de [[Lanzhou]] (en Gansu) a Hami. === Pandu semidesértica d'Ala Shan === La porción suroccidental del desiertu de Gobi, tamién conocida como ''Hsi-tau'' y ''Pequeñu Gobi'', ocupa l'espaciu qu'arredolen el gran llazu nortizu del [[Huang He]] —o ríu Mariellu— al este; el [[ríu Ejin]], al oeste; los [[montes de Qilian]] y l'estrecha cadena predresa de Longshou (Ala-shan), de 3200-3500&nbsp;m d'altitú, pol suroeste. El [[desiertu de Ordos]], que cubre l'área nororiental del pandu de Ordos, forma parte d'esta ecorrexón. Pertenez a la cuenca central que formen los trés depresiones nes que'l Potanin estrema al Gobi. «Topográficamente —comenta [[Nikolái Przhelwalsky|Przevalski]]— ye una llanura perfectamente nivelada, que con toa probabilidá constituyó'l fondu d'un gran llagu o mar interior». Los datos nos que basa esta conclusión ye'l nivel del área llana en xunto, el magre d'altu salín, el sable espardíu sobre la superficie y los llagos salaos qu'ocupen les partes más baxes. En cientos de quilómetros nun hai namás que arena; en delles partes sigue tan lloñe ensin interrupción que los mongoles llamar Tengger (cielu). Estes grandes estensiones son dafechu grebes, nin siquier dalgún oasis sollivia los espansivos sables mariellos n'alternanza con zones igualmente amplies de magre salín o, cerca de la base de los montes, con quixarros maneros. Anque en xunto ye un terrén niveláu, con un altor xeneral de 1000 a 1500&nbsp;m, esta seición, al igual que la mayoría de les otres partes del Gobi, ta enmarcada por una rede de montes y sierres entecortaes que s'alcen unos 300&nbsp;m o más sobre'l permediu. La vexetación llindar a una variedá de arbustos y una docena de yerbes y camperes, les más prominentes son el saxaul (''Haloxylon ammodendron'') y ''Agriophylum gobicum''. Les demás inclúin ''convolvulus'', ''Artemisia campestris'', acacia, ''Inula ammophila'', ''Sophora flavescens'', ''Convolvulus ammanii'', ''Peganum'' y ''Astragalus'', toes elles, nanes, deformes y raquítiques. La fauna ye escasa: antílopes, llobos, foines, llebres, corpuspinos, fuines, numberoses llagarteses y delles aves, como gangues, calandries, calambiyes, gorriones, grullas, arrandejos terrestres de Henderson, calandries cornudas y calandries crestadas. Los únicos habitantes humanos del Ala-shan son los mongoles de Torgod. == Esploraciones europees hasta 1911 == El desiertu de Gobi tuvo una llarga historia d'ocupación humana, mayormente de pueblos nómades. Al empiezu del [[sieglu XX]], la rexón taba sol control nominal de China, pero habitáu principalmente por [[Mongol (etnia)|mongoles]], [[uigur|uigures]] y [[Kazajo|kazajo]]. El desiertu en sí namái se conocía parcialmente polos estranxeros, y la información disponible llindar a les aportaciones de viaxeros solitarios que cruciaben por él por interés propiu. Ente los esploradores europeos que contribuyeron a la conocencia del Gobi hasta entós, destáquense: {{Columnes}} * [[Marco Polo]] (1273-1275) * [[Jean-François Gerbillon]] (1688-1698) * [[Eberhard Isbrand Ides]] (1692-1694) * [[Lorenz Lange]] (1727-1728 y 1736) * [[Fuss]] y [[Alexander G. von Bunge]] (1830-1831) * [[Hermann Fritsche]] (1868-1873) * [[Pavlinov]] y [[Z.L. Matusovski]] (1870) * [[Ney Elias]] (1872-1873) * [[Nikolái Mijáilovich Przhewalsky|N. M. Przevalski]] (1870-1872 y 1876-1877) * [[Zosnovsky]] (1875) * [[Mikhail V. Pevtsov]] (1878) {{Nueva columna}} * [[Grigory N. Potanin]] (1877 y 1884-1886) * [[Count Béla Széchenyi]] y [[Lajos Lóczy]] (1879-1880) * Los hermanos [[Grum-Grzhimailo]] (1889-1890) * [[Pyotr Kuzmich Kozlov]] (1893-1894 y 1899-1900) * [[Vsevolod I. Roborovsky]] (1894) * [[Vladimir A. Obruchev]] (1894-1896) * [[Karl Josef Futterer]] y [[Dr. Holderer]] (1896) * [[Charles-Etienne Bonin]] (1896 y 1899) * [[Sven Hedin]] (1897 y 1900-1901) * [[K. Bogdanovich]] (1898) * [[Ladyghin]] (1899-1900) y [[Katsnakov]] (1899-1900) {{Final columnes}} == El desiertu de Gobi na cultura popular == El desiertu de Gobi destacar por ser un llugar particularmente remotu, contrariu y exóticu. * Na edición especial de la película de [[ciencia ficción]] de [[1977]], ''[[Close Encounters of the Third Kind]]'', el barcu ''S.S. Cotopaxi'', perdíu en circunstancies misterioses n'avientu de 1925 mientres diba en ruta de Charleston, Carolina del Sur, a [[L'Habana]], [[Cuba]], ye extrañamente atopáu na porción mongola del desiertu de Gobi. * El filme ''[[El vuelu del Fénix (película de 2004)|El vuelu del Fénix]]'' (''Flight of the Phoenix''), de 2004, presenta a un avión de carga que s'estrella nel Gobi. * El [[Aka Allghoi Khorhoi]] ye una criatura mitolóxica y de la mitoloxía del desiertu. * En 2008 el programa de la canal española [[Cuatro (canal de televisión)|Cuatro]] ''[[Pekín Express]]'' tuvo como una de les sos pruebes la marcha de los sos concursantes a lo llargo de 30 quilómetros pol desiertu de Gobi en pareyes, con un camellu p'ayudar a llevar les mochiles y l'agua. * Na película ''The Way Back'' (2010), en castellán ''[[Camín a la llibertá]]'', onde un grupu de prisioneros de los [[campos de concentración]] de la [[Xunión Soviética]] escápense y diríxense escontra [[India]] onde tienen que cruciar esti desiertu. Mientres la ruta, por cuenta de la poca agua qu'hai nesta rexón, muerren dalgunos del grupu por [[deshidratación]]. == Referencies == {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Gran muralla verde (China)]] == Enllaces esternos == {{commons|Gobi Desert|preposición=sobre'l}} {{Tradubot|Desierto de Gobi}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Desiertos de China|Gobi, Desiertu de]] [[Categoría:Xeografía de Mongolia]] [[Categoría:Desiertos de Mongolia Interior]] [[Categoría:Paleárticu]] r54jsz0ayvkvgd8q6pnw8r8ie25wvrl Real Monesteriu de Santa María de Guadalupe 0 97555 4377064 4346335 2025-06-17T15:16:12Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá sentencia => dicha sentencia 4377064 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Real Monasterio de Santa María de Guadalupe}} {{edificiu}} El '''Real Monesteriu de Santa María de Guadalupe''' ye un monesteriu asitiáu na llocalidá de [[Guadalupe (Cáceres)|Guadalupe]], na [[provincia de Cáceres]], [[España]]. Foi declaráu [[Patrimoniu de la Humanidá]] pola [[Unesco]] en [[1993]]. Nel so interior aprecia l'estilu [[arte góticu|góticu]], [[mudéxar]], [[Arquiteutura de la Renacencia|renacentista]], [[Arquiteutura barroca|barrocu]] y [[Arquiteutura neoclásica|neoclásicu]], esto ye, dende los sieglos XIII al XVIII. Antes de l'ampliación monástica, el santuariu caltúvose como prioratu secular mientres cuarenta y ocho años nos reinaos d'[[Alfonsu XI de Castiella]] y [[Enrique II de Castiella]], so patronatu real y señoríu civil. En 1389 pasó a ser monesteriu, según una [[real provisión]] expedida por [[Xuan I de Castiella]]. Los sos nuevos moradores fueron los monxos de la [[Orde Jerónima]], una comunidá de 32 miembros procedentes de [[Monesteriu de San Bartolomé de Lupiana|San Bartolomé de Lupiana]]. En 1835 tuvo llugar la exclaustración, quedando la ilesia pa usu de parroquia dependiente de Toledo. Años dempués declaróse al conxuntu Monumentu Nacional (1879). [[Alfonsu XIII]] conseñó una [[Real Orde]] pa la entrega del santuariu a los [[Orde Franciscana|flaires franciscanos]], colo qu'empezó una nueva etapa. [[Pío XII]], en 1955, empericotió'l santuariu a la condición de [[basílica]].{{sfn|García|1993|p=26}} Nel so interior cúriase la imaxe de la [[Virxe de Guadalupe (Estremadura, España)]], Patrona d'[[Estremadura]] y [[Fiesta de la Hispanidá (Guadalupe)|Reina de la Hispanidá]]. == Contestu históricu == Dempués de la [[batalla de las Navas de Tolosa]] en 1212, la hexemonía de los [[almohades]] llegó al so fin y tuvieron que replegase al norte d'África. Na península quedó como reinu fuerte'l reinu de Granada. Pero n'África los almohades atopar con otru enemigu, los [[benimerines]], qu'una vegada conquistaos [[Marruecos]], [[Arxelia]] y [[Tunicia]], punxeron los güeyos na [[Península Ibérica|península]] declarando la [[guerra santa]] a los reinos cristianos y ocupando les ciudaes de [[Rota]], [[Alxecires]] y [[Xibraltar]]. La oposición llegó-yos años más tarde, cuando en 1340 diose la [[batalla del Salado]]: Benimerines contra la coalición cristiana castellanu-portuguesa al mandu de los reis [[Alfonsu XI de Castiella]] y [[Alfonsu IV de Portugal]]. La victoria foi pa la coalición cristiana y los benimerines tuvieron que retirase al norte d'África. La tradición cunta qu'Alfonsu XI s'encamentó a la imaxe de la [[Virxe de Guadalupe (España)|Virxe de Guadalupe]], bien venerada, y que fuera atopada tiempu tras na redoma del [[ríu Guadalupe]].<ref group='nota'>Ente los sieglos XI y XIV vivió un tiempu d'apaiciones divines con imáxenes de la Virxe ocultes en llugares frecuentaos por pastores.</ref>{{sfn|García|1993|p=12}} El rei nun tuvo nenguna dulda sobre la intercesión de la Virxe na victoria de la batalla del Salado y n'agradecimientu mandó construyir una ilesia nel llugar onde yá había una modesta ermita. Asina se convirtió nel proteutor del primer santuariu dedicáu a esta virxe.{{sfn|Aradillas|Íñigo|1997|p=232}} A partir d'esi momentu foise formando alredor del santuariu una puebla reconocida por Alfonsu XI como llugar de realengu. == Historia y evolución == [[Ficheru:Virgenguadalupe.jpg|thumb|Virxe de Guadalupe.]] {{VT|Virxe de Guadalupe (Estremadura, España)}} Los oríxenes de la ilesia del monesteriu como santuariu dedicáu a la Virxe de Guadalupe tien una estrecha rellación col reináu d'Alfonsu XI. Hubo un monxu llamáu Diego de Écija<ref>{{Cita web |url=http://www.funjdiaz.net/folclor/07ficha.php?id=1240 |títulu=Revista Folclor en que se da información sobre esti monxu. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20211207185459/https://funjdiaz.net/folclor/07ficha.php?id=1240 |fechaarchivu=2021-12-07 }}</ref> qu'escribió una crónica del monesteriu ente los años 1467-1534 col títulu de ''Llibru de la invención d'esta Santa Imaxe de Guadalupe y de la ereición y fundación d'esti monesteriu; y de delles coses particulares y vida de dellos relixosos d'él''.<ref group='nota'>Esti códiz salió a la lluz en 1953, comentáu y publicáu en Cáceres pol franciscanu Arcánxel Barrado</ref> Según fray Diego, l'orixe foi una capiya o eremitorio que se llevantó arriendes de la apaición de la imaxe a un pastor de nome desconocíu, nos alboreceres del sieglu XIV. Sieglos dempués, en 1743, el monxu llamáu Francisco de San José punxo nome al pastor de la lleenda identificándolo con Gil Cordero de Santa María, unu de los primeros pobladores del llugar.{{sfn|García|1993|p=15}} Siguiendo la narración del cronista, sobre'l sitiu del humilde eremitorio llevantóse una ilesia pequeña nos primeros años del sieglu XIV; foi l'edificiu que conoció'l rei Alfonsu XI en 1330 y que daquella yá taba ruinosu. El rei mandó engrandalo y amplialo por que se camudara nun templu dignu de la devoción de la Virxe de Guadalupe, col agregu d'hospitales pa los numberosos [[pelegrín|pelegrinos]] qu'ellí allegaben. En seis años fixeron les ampliaciones y arreglos oportunos so la supervisión de Toribio Fernández que yera'l procurador del cardenal [[Pedro Gómez Barroso de Sotomayor|Pedro Gómez Barroso]]. Pa la so reconstrucción aplicóse l'estilu mudéxar toledanu. Arriendes de la victoria llograda na batalla del Salado, el rei Alfonsu XI visitó de nuevu'l llugar pa ufiertar a la Virxe de Guadalupe el so agradecimientu. Esta segunda visita tuvo una importante repercusión nel aportar del santuariu. El rei fixo donación de dellos trofeos llograos na batalla y amás dictó un [[Privilexu|real privilexu]] en 25 d'avientu de 1340 nel que s'esponíen dos peticiones a l'autoridá eclesiástica: la creación d'un prioratu secular y la declaración de patronatu real. La respuesta nun se fixo esperar y el 6 de xineru de 1341, l'obispu de Toledo [[Gil Álvarez de Albornoz]] redactó un documentu pol que s'instituyía'l prioratu secular de Santa María de Guadalupe y reconocíase el patronalgu na figura del rei y de los sos socesores. De siguío el rei propunxo como primer prior al cardenal de [[Curia Romana|Curia]] y [[Casa Pontificia#L'antigua Corte pontificia|Corte]] Pedro Gómez Barroso, que foi tamién [[obispu de Cartaxena]] en 1326.{{sfn|García|1993|p=18}} Esti cardenal foi'l principal curio del santuariu. Pola so intervención, Alfonsu XI mandó que s'establecieren les llendes, nuna carta escrita n'[[Illescas (Toledo)|Illescas]] en 1337.{{sfn|García|1993|p=17. Considérase qu'esta foi la verdadera [[carta puebla]] de fundación de Guadalupe.}} El siguiente pasu foi'l [[finsamientu]] de poblar y el santuariu dempués de lo que quedó Guadalupe independiente y desafiada de [[Talavera de la Reina]]. [[Ficheru:Claustro gótico del Real Monasterio de Santa María de Guadalupe.JPG|thumb|left|Claustru góticu del Real Monesteriu de Santa María de Guadalupe.]] Pedro Gómez Barroso morrió en [[Avignon]] en 1345 y el rei presentó al so socesor Toribio Fernández de Mena; con esti motivu hubo una confirmación de les concesiones de prioratu y patronalgu expedida nel mes d'agostu, roblada nel [[monesteriu del Paular]]. N'ochobre l'arzobispu [[Gil Álvarez de Albornoz]] ratificó la confirmación. Nesi mesmu añu hubo otru alcuerdu: Alfonsu XI camudó sobre poblar la condición de realengu pola de señoríu civil, de manera que pasó a ser propiedá de l'autoridá eclesiástica, ye dicir del prior secular. El prior Toribio morrió en 1367 y foi soterráu na ilesia de Guadalupe. Asocedió-y Diego Fernández que'l so mandatu coincidió col reináu d'Enrique II y de Xuan I. A Diego Fernández asocedió-y [[Juan Serrano (obispu)|Juan Serrano]] en 1383, que foi'l postreru de los priores seculares. A los seis años del so prioratu, en 1389, fixo entrega del santuariu a la [[Orde de San Jerónimo|orde jerónima]] y coló a ocupar el so nuevu puestu como [[obispu de Segovia]]. Mientres estos 48 años de prioratu secular, el santuariu creció n'importancia, especialmente pola devoción a la Virxe de Guadalupe bien estendida por tol reinu. A ella allegaben pelegrinos de distintes procedencies. Pa facilitar l'accesu a los viaxeros que llegaben dende'l norte, l'arzobispu de Toledo [[Pedro Tenorio]] mandó construyir en 1383 una ponte sobre'l [[ríu Tajo]]. Na so redolada foise formando una villa, «[[El Puente del Arzobispo]]».{{sfn|García|1993|p=18}} === De santuariu a monesteriu === [[Ficheru:Fachada del Real Monasterio de Ntra. Sra. de Guadalupe, Cáceres.jpg|thumb|Fachada principal, d'[[Arquiteutura gótica|estilu góticu]].]] Xuan I heredara'l patronalgu sobre'l santuariu tal que taba establecíu dende los tiempos d'Alfonsu XI. Tando inda en posesión de los sos derechos como patronu, dictó'l 15 d'agostu de 1389 en [[Sotosalbos]] una [[real provisión]] pola qu'ordenaba que'l santuariu ampliárase y alzárase en monesteriu rexíu por monxos reglares en sustitución de los [[canónigu|canónigos]] seculares. Acordies con esta disposición real, Juan Serrano —últimu prior de Guadalupe — apurrió'l santuariu a fray Fernando Yáñez de Figueroa que daquella yera prior del conventu jerónimo de San Bartolomé de Lupiana asitiáu a 20 km de Guadalaxara. D'esta forma pasó la ilesia de Guadalupe a formar parte d'un estensu complexu monásticu. De siguío el rei arrenunció al so derechu de patronalgu apurriéndolo a fray Fernando y a los sos socesores. Tou esto fixo colos trámites respeutivu y riquir pal cambéu: *El rei apurrió tamién toles propiedaes venceyaes al santuariu y que él mesmu recibiera de los sos antecesores. *Fixo entrega y detalló los términos y el señoríu de «[[pixín y mistu imperiu]]» que gobernaba sobre poblar recién de Guadalupe. *Pela so parte l'arzobispu de Toledo [[Pedro Tenorio]], que tenía xurisdicción sobre'l territoriu onde se topaba'l santuariu, dio'l so consentimientu al traviés d'una carta escrita en [[Alcalá de Henares]]. Según el documentu, otorgaba al prior Juan Serrano poder por que de la mesma fixera entrega del santuariu a la orde jerónima. *De siguío el rei convocó al conceyu de Poblar pa comunicar los fechos. *Llegaos los monxos jerónimos dende Lupiana tomaron posesión del monesteriu n'ochobre de 1389. A otru día celebraron el primer [[Capítulu (relixón)|capítulu]] onde foi escoyíu como prior frai Fernando Yáñez que se fixo cargu del prioratu y de la xurisdicción eclesiástica más el señoríu sobre poblar de Guadalupe. *Nesi mesmu mes d'ochobre dio notificación a Poblar y les sos autoridaes de toos estos cambeos. Remató tomar de posesión el 30 d'ochobre aceptando públicamente l'inventariu de los bienes. Cinco años más tarde, en 1394, [[Benitu XIII d'Avignon|Benitu XIII]] apurrió la [[bulda]] «his quae pro utilitate» confirmando'l tresformamientu del santuariu de Guadalupe en monesteriu.{{sfn|García|1993|p=19-20}} Poblar de Guadalupe nun almitió d'acordies el sometimientu civil al prior del monesteriu. Hubo protestes y pleitos sobremanera a lo llargo de los trés primeros sieglos del mandatu; pero'l pueblu nun consiguió nunca un conceyu propiu ya independiente. Los monxos jerónimos fueron mientres 463 años los gobernantes absolutos. A lo llargo de los sieglos el conxuntu monásticu foi creciendo y faciéndose grandiosu, con una estensión d'alredor de 22 000&nbsp;m² cuadraos. Munches y bien importantes fueron les obres y meyores feches polos jerónimos mientres esti tiempu. Creció tamién n'espiritualidá y devoción a la Virxe de Guadalupe, devoción que s'estendió por tola [[Península ibérica|península]] ya islles Canaries y que foi estensible a Hispanoamérica a partir del [[Descubrimientu d'América|Descubrimientu]].{{sfn|García|1993|p=21-22}} === Colón y los Reis Católicos === [[Ficheru:Claustro del Monasterio de Guadalupe.jpg|thumb|El claustru d'[[Arte mudéxar|estilu mudéxar]].]] Ye histórica y conocida la rellación que tuvo esti monesteriu colos Reis Católicos y Cristóbal Colón. Los reis recibieron equí a Colón en 1486 y 1489; en 1492 tres la conquista de Granada vinieron a esti llugar en busca de paz y descansu. Nel mes de xunu los monarques roblaron dos sobrecartas<ref>[http://www.significadode.org/sobrecarta.htm Definición]</ref> qu'unviaron a Juan de Peñalosa:{{sfn|García|1993|p=40. Juan de Peñalosa yera continuu de la casa real, natural de Villanueva de la Serena, capitán de xente de guerra. L'oficiu de Continuu, llamáu asina pol so disponibilidad continua, exercer fíos de nobles criaos na Casa del Rei, emplegaos en tiempu de los Reis Católicos en menesteres políticu-alministrativu, según la voluntá regia, percibiendo una renta fixa. Cfr: Ladero Quesada, Miguel Ángel. La Casa Real na Baxa Edá Media Universidá Complutense de Madrid. }} una era pa Moguer y otros llugares; otra pa Palos. El testu riquía'l cumplimientu de les reales provisiones de 30 d'abril de 1492: {{cita|Real Provisión de los Reis Católicos<br />EMPOBINADA A CIERTOS VECINOS DE PALOS POR QUE APURRAN A CRISTÓBAL COLÓN DOS CARABELES<br />Granada, 30 d'Abril de 1492.<br />Vien sabedes como por delles coses feches y cometíes por vós en desserbicio nuesu, polos del el nuesu Conseyu fuistes condergaos a que fuésedes obligaos a nos serbir dos meses con dos carabeles armaes a vueses mesmes mariñes y espensas cada y quando y doquier que por nos vos fuera mandáu so ciertes penes, segund que tou más largamente na dicha sentencia que contra vós foi dada contiense. Y agora, por quanto nos avemos mandáu a Christoval Colón que vaya con tres carabeles d'armada, como'l nuesu capitán de les diches trés carabeles, pa ciertes partes de la mar océana sobre delles coses que cunplen al nuesu serviciu y queremos que llebe consigo les diches dos carabeles con que asy nos aveis de sirvir...|[[Archivu Xeneral d'Indies]]. Signatura: PATRONATU, 295, N.3.<ref name="realprov">[https://web.archive.org/web/20091027022740/http://es.geocities.com/julioil/pragmat.html Trescripción completa de la Real provisión, dada a Diego Rodríguez Prieto y otros vecinos de Palos.] En castellán antiguu.</ref>}} En 1493 volvió Colón a Guadalupe en cumplimientu de la promesa escrita nel so diariu d'a bordu pa dar les gracies pol descubrimientu d'América. El 29 de xunetu de 1496 tuvo llugar el bautizu de los indíxenes americanos treslladaos al vieyu continente en conceutu de [[criáu|criaos]].{{sfn|García|1993|p=40 Cfr: A.M.G. Partida bautismal de dos indios, criaos de Colón, bautizaos en Guadalupe . Llibru primeru de bautismos.}} === Desamortización y resurdimientu === [[Ficheru:Interior de la basílica del monasterio de Guadalupe, Cáceres.jpg|thumb|Nave central y altar mayor de la basílica del Real Monesteriu de Santa María de Guadalupe.]] El 18 de setiembre de 1835, siendo prior frai Cenón de Garbayuela, el monesteriu dexó de pertenecer a la orde jerónima pa convertir la so ilesia en parroquia secular dependiente de l'[[archidiócesis de Toledo]]. El so primer párrocu foi l'ex prior frai Cenón que se caltuvo dende 1835-1856. Los años que siguieron a la exclaustración hasta 1908 les dependencies monacales sufrieron abandonu, pillaje y ruina. Nestos años alzaron voces de denuncia y campañes pa la restauración lideraes por escritores, intelectuales y ciudadanos de Poblar. Los sucesos más importantes pal resurdimientu fueron la pelegrinación rexonal del 12 d'ochobre de 1906 y la declaración del Patronatu de La nuesa Señora de Guadalupe a favor d'Estremadura, dada por [[Pío X]] el 20 de marzu de 1907. De resultes d'estos actos encamentóse la custodia y direición del santuariu-parroquia a la [[orde franciscana]]. En payares de 1908 recibióse la [[Real Orde]] d'[[Alfonsu XIII]] escrita'l 20 de mayu d'esi añu más un rescripto del Papa executáu pol ministru xeneral el 8 d'agostu xunto col cardenal arzobispu de Toledo con fecha de 3 de payares. Asina empezó una nueva etapa, colos monxos franciscanos al frente.{{sfn|García|1993|p=24 a 27}} Los franciscanos empecipiaron la reconstrucción y habilitación arquitectónica, artística y espiritual recuperando parte de lo desamortizado, consiguiendo un complexu monásticu de grandes dimensiones. [[Pío XII]] declarar basílica en 1955 y [[Xuan Pablo II]] visitar el 4 de payares de 1982. A partir de l'autonomía d'Estremadura como Comunidá'l monesteriu recibió más ayudes, reformes, actividaes culturales y honores. El 24 de xunetu de 1992, por cuenta de les celebraciones del [[Celebración del V Centenariu del Descubrimientu d'América|V Centenariu]] recibió la [[Medaya d'Estremadura]] na persona de frai Serafín Chamorro, guardián franciscanu del monesteriu.<ref group='nota'>Ente la orde franciscana guardián ye l'equivalente a prior.</ref> Otru honor que recibió'l conxuntu monásticu y la so redolada foi'l pertenecer al [[Patrimoniu de la Humanidá]]. == Miembros de la realeza soterraos nel monesteriu == [[Ficheru:Sepulcro de Enrique IV, rey de Castilla y León. Monasterio de Santa María de Guadalupe (Cáceres).jpg|thumb|right|Sepulcru d'[[Enrique IV de Castiella]].]] * [[Enrique IV de Castiella]] ([[1425]]-[[1474]]), [[rei de Castiella]]. Fíu de [[Xuan II de Castiella]] y de [[María d'Aragón (reina de Castiella)|María d'Aragón]]. * [[María d'Aragón (reina de Castiella)|María d'Aragón]] ([[1403]]-[[1445]]), primer esposa de [[Xuan II de Castiella]] y madre d'[[Enrique IV de Castiella|Enrique IV]] * [[Dionisio de Portugal, señor de Cifuentes|Dionisio de Portugal]] ([[1354]]-[[1397]]), fíu de [[Pedru I de Portugal]] y d'[[Inés de Castro]]. * Juana Enríquez de Castiella, fía natural d'[[Enrique II de Castiella]] en Juana de Cifuentes, y esposa del anterior. == Museos del monesteriu == === El muséu de bordaos === Na ala de poniente del claustru atopa'l muséu de bordaos nuna nave d'unos 240 m². Foi inauguráu en 1928 en presencia del rei Alfonsu XIII. Ellí espónense ornamientos sagraos y otres teles dedicaes al cultu que fueron fabricaos nos talleres de bodaduría del monesteriu, por monxos y seglares, dende'l sieglu XIV. Esta coleición ye en parte procedente de donaciones. Fray Gonzalo, monxu muertu en 1425, ye'l primer bordador que'l so nome figura nos archivos.{{ensin referencies}} === Muséu de Pintura y Escultura === A lo último, ente los museos del monesteriu, cabo citar el '''Muséu de Pintura y Escultura''', asitiáu na antigua repostería del mesmu, y que cunta con obres de [[Juan de Flandes]], [[Zurbarán]], [[Francisco de Goya|Goya]], [[Juan Correa de Vivar]], [[Nicolás Francés]], [[Egas Cueman]], [[Pedro de Mena]] y [[El Greco]] ente otros. <gallery mode=packed heights=160> Ficheru:Fray Gonzalo de Illescas, obispo de Córdoba (Monasterio de Guadalupe).jpg|Gonzalo de Illescas, de [[Francisco de Zurbarán]]. Ficheru:Coronacion de la Virgen.jpg| [[El Greco]], ''[[La coronación de la Virxe (El Greco, Cáceres)| La Coronación de la Virxe]]'', 1591. Ficheru:Confesiones en la cárcel, Goya.jpg| [[Francisco de Goya|Goya]], ''[[Confesión na Cárcel]]'', 1808-1812. </gallery> === Muséu de la Hispanidá === == Ver tamién == * [[Fiesta de la Hispanidá (Guadalupe)]] * [[Guadalupe (España)]] * [[Basílica de Santa María de Guadalupe]], en Méxicu. * [[Santuariu Guadalupano (Catedral Inconclusa)]] (na ciudá de [[Zamora (Michoacán)|Zamora]], en [[Michoacán]]). * [[Basílica de Guadalupe (dixebra)]] == Bibliografía == *{{cita llibru |apellíu=García|nome=Sebastián|enllaceautor=|títulu =Monesteriu de Guadalupe, centru de fe y de cultura|añu=1993|editorial=Guadalupe|ubicación=Madrid|isbn=84-604-7303-1}} *{{cita llibru |apellíu=Ramos|nome=Alfredo J.|enllaceautor=|títulu =Estremadura. Guía Total|añu=1999|editorial=Grupu Anaya|ubicación=Madrid|isbn=84-8165-504-5}} *{{cita llibru |títulu=Guía de monesterios d'España|enllaceautor=|nome=Antonio|apellíos=Aradillas|nome2=José María|apellíos2=Íñigo|editorial=Editorial y Distribuidora|añu=1997|ubicación=Madrid|isbn=84-288-1381-7|}} == Notes == <references group='nota'/> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://relojesdesol.info/node/788 Reló de sol del Monesteriu de Santa María de Guadalupe] * [http://www.gotik-romanik.de/Guadalupe,%20Thumbnails/Thumbnails.html Fotografíes] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Edificios de la provincia de Cáceres]] [[Categoría:Monesterios d'España]] [[Categoría:Patrimoniu de la Humanidá n'España]] [[Categoría:Bienes d'interés cultural d'Estremadura]] 3q30dtcdawyb664jnmvszshmcf1gjma Estepicursor 0 97847 4376868 3995085 2025-06-17T14:17:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá planta => dicha planta 4376868 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Tumbleweed_038.jpg|thumb|300px| ''[[Salsola tragus]]'']] [[Ficheru:Tumbleweed in motion.webm|thumb|Un estepicursor (''[[Lechenaultia]] divaricata'')]] En [[botánica]], denominar '''estepicursores''', «nubes del desiertu» o «noria» a les especies de plantes que viven en zones [[estepa]]rias o araxales y que, una vegada fructificadas, son abasnaes pol vientu, que les tresporta d'un sitiu a otru, faciéndoles [[Locomoción rotativa nos sistemes vivos|rodar]] o abasnar, de manera que los sos [[Disemínulo|diáspores]] ([[grana|granes]] o [[frutu|frutos]]) suéltense y esvalíxense. Tamién reciben la denominación de ''plantes corredores'', ''plantes rodadoras'' o "boles pancracia". N'España, son bien carauterístiques les especies ''[[Salsola kali]]'' y ''[[Eryngium campestre]]''. Trátase d'una modalidá, si quierse, de l'[[anemocoria]], na que l'elementu tremáu, tamién llamáu [[Disemínulo|diáspora]] o [[disemínulo]], ye la totalidá o cuasi totalidá del individuu, magar esta definición ye interpretable al aviesu, esto ye, l'elementu dispersable ''per se'' incorpora partes de la planta que nun tienen función germinativa, en mayor o menor cantidá. == Otros nomes == Rodamundos, sorrasca, churumico, calamino, boja, salicón (como la conoz na zona sur de Toledo), salicor, salicornio, salicornia, barrilla, corredora del desiertu, bola del oeste, apretaculos, capitana, ontina, malvecino y alicornio n'España; cardu rusu, pastito, planta rodadora, yuyo bola y bolina del desiertu n'Arxentina; pelusa del desiertu en Chile; bruxa, chamizo, cachanilla, maromera, salsola, rodadora y voladora en Méxicu y nel sur de los Estaos Xuníos. == Simbolismu == Esti tipu de planta popularizar nes [[Western|películes del Oeste]], que-y dieron un significáu altamente visual. Pasó a representar llugares afaraos, secos, de cutiu desangelados, con pocos o nengún ocupante. De cutiu úsase cuando los personaxes lleguen a un llugar abandonáu o d'aspeutu siniestru; nesi momentu, un estepicursor va cruciar rodando, de cutiu acompañáu por un vientu secu y sibilante. Dacuando úsase pa dar efeutu risible a llugares onde nun s'espera ver un estepicursor, pero onde la vacuidad faise evidente. Xunto col soníu de los grillos, los rodamundos emplegar pa dar énfasis a un silenciu incómodu tres un chiste malu o la declaración absurda de dalgún personaxe, a los que-y siguirá'l soníu del vientu y dicha planta rodando de fondu. == Referencies == {{llistaref}} {{cita llibru | apellíos = Font Quer | nome = P. | editor =Barcelona: Editorial Labor | títulu =Diccionariu de Botánica | edición =8ª | añu = 1982 | id =84-335-5804-8 }} {{Tradubot|Estepicursor}} [[Categoría:Términos botánicos]] qjysf3pgcdyhckrxwe2lbf7d8jh6x27 Grand Theft Auto: San Andreas 0 98182 4376781 4365191 2025-06-17T12:52:17Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376781 wikitext text/x-wiki {{videoxuegu}} '''''Grand Theft Auto: San Andreas''''' ye un [[videoxuegu d'aición-aventura]] de [[mundu abiertu]] desenvueltu por [[Rockstar North]] y publicáu por [[Rockstar Games]]. Foi confirmáu oficialmente por Rockstar Games a principios de marzu de 2004, y la so fecha de llanzamientu tentativa programar pal 19 y 22 d'ochobre d'esi añu p'América del Norte y Europa. Distribuyíu por [[Take-Two Interactive]], ''San Andreas'' foi llanzáu para [[PlayStation 2]] n'ochobre de 2004, anque darréu publicáronse distintes versiones, tantu para [[Videoconsoles de sesta xeneración|videoconsoles de sesta]], [[Videoconsoles de séptima xeneración|séptima]] y [[Videoconsoles d'octava xeneración|octava xeneración]], según [[Ordenador personal|ordenadores]] y dispositivos móviles. La trama del xuegu asocede en San Andreas, estáu ficticiu que contién a tres ciudaes metropolitanes: [[Los Santos (San Andreas)|Los Santos]], [[San Fierro (San Andreas)|San Fierro]] y [[Las Venturas]]; los trés basaes nes ciudaes de [[Los Angeles]], [[San Francisco (California)|San Francisco]] y [[Las Vegas]], respeutivamente. Ambientáu en [[1992]], la obra cunta la hestoria de [[Carl Johnson (GTA)|Carl Johnson “CJ”]], quien decide volver a Los Santos tres cincos años d'ausentase en Liberty City; dempués d'enterase del asesinatu de la so madre. Al llegar, CJ intenta restablecer la so antigua banda y la so familia, mientres desvela adulces la verdá detrás de la muerte de la so madre. La so trama básase llibremente en sucesos como la rivalidá ente les peaes [[Bloods]] y [[Crips]], la [[Epidemia de crack|epidemia de ''crack'']], l'[[escándalu Rampart]] y los [[disturbios de Los Angeles de 1992]]. ''San Andreas'' ta estructurado de manera similar a los títulos anteriores de la serie. El nucleu de les mecániques de xuegu consiste n'elementos de [[Videoxuegu de disparos en tercera persona|disparos en tercer persona]], [[Videoxuegu de carreres|conducción]] y [[Videoxuegu de mundu abiertu|mundu abiertu]]. Per primer vegada na serie, el xugador puede nadar, buciar, conducir un tren (amás de ser l'únicu de la saga) y engatar murios. Amás, fíxose fincapié na personalización del protagonista, añadiendo variaes estadístiques d'habilidá n'árees tales como conducción, manexu d'armes de fueu y atributos físicos. ''Grand Theft Auto: San Andreas'' recibió l'aprobación casi unánime de la crítica. Nel sitiu web [[Metacritic]], el xuegu tien una nota permediu de 95 sobre 100 pa la plataforma PlayStation 2. Pela so parte, les versiones de Windows y Xbox tienen una puntuación de 93 sobre 100. Coles mesmes, en dicha web el títulu preséntase como'l quintu xuegu meyor puntiáu de PS2.<ref name="meyores.ps2" /> == Argumentu == === Escenariu === ''Grand Theft Auto: San Andreas'' desenvolver nel añu de 1992, a lo llargo del ficticiu Estáu de San Andreas, que'l so diseñu ta basáu nos estaos de [[California]] y [[Nevada]].{{#tag:ref|La superficie total de San Andreas son 36 [[Quilómetru cuadráu|km²]], lo que resulta ser casi cuatro veces más grande a comparanza con Vice City y cinco veces mayor que la versión de [[Liberty City]] presentada en ''Grand Theft Auto III''.<ref name="gspot">{{cita web |url=http://www.gamespot.com/pc/action/gta4/news.html?sid=6126774 |títulu=Grand Theft Auto: San Andreas Q&A&nbsp;— Under the Hood|editorial=''GameSpot'' |fecha=1 de xunu de 2005 |fechaaccesu=4 d'avientu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090123211257/http://www.gamespot.com/pc/action/gta4/news.html?sid=6126774 |fechaarchivu=23 de xineru de 2009}}</ref>|group=n.}} Nél, allúguense Los Santos —que toma como referencia a [[Los Angeles]]—, San Fierro —que ta basada en [[San Francisco (California)|San Francisco]]— y Las Venturas —que toma como base a [[Las Vegas Valley|Las Vegas]]—.<ref name="<ref name="gamespot"/> Paralelamente, el [[suroeste d'Estaos Xuníos]] tien un reflexu bultable nes sos zones y árees aledañas como campos, granxes, fábriques y demás. Les trés ciudaes tán coneutaes per numberoses carreteres, un sistema únicu de ferrocarril y delles rutes aérees —nes que'l xugador puede tomar un avión y viaxar al intre a otra ciudá—. El xugador puede conducir cerca de 800 [[Metru|m]] llomba enriba nel Monte Glayái —que de la mesma ta basáu nel [[Monte Diablu]]—, saltar en paracaíes dende dellos cuetos y rascacielos espardíos por tol estáu. San Andreas non solamente contién ciudaes enormes y suburbios tremaos, pos tamién ufierta una vasta zona rural y llabradora, contribuyendo a que'l xugador pueda visitar los dolce pueblos y aldegues que s'atopen pela rodiada de cada ciudá principal: Rede County, Flint County, Bone County, Whetstone y Tierra Robada, a diferencia de los sos predecesores que taben llindaos namái a zones urbanes. [[Ficheru:Los Angeles Library Tower (small).jpg|thumb|200px|El [[U.S. Bank Tower]], rascacielos que resulta ser el más altu de la [[Costa Oeste de los Estaos Xuníos]], apaez asonsañáu nel xuegu como l'edificiu Los Santos Tower.]] Otros llugares destacables son la presa Sherman —basada na [[Presa Hoover]]—, una base militar secreta llamada l'Área 69 —tomando'l [[Área 51]] como exemplu—, un terrén en plenu ermu con una enorme cantidá d'antenes parabóliques —[[Very Large Array]]—, el distritu de Vinewood —[[Hollywood]]— y el so respeutivu lletreru —[[Hollywood Sign]]— y munches otres referencies xeográfiques del mundu real. Les pontes que conecten Los Santos con San Fierro tomen la so inspiración na [[Ponte Forth Road|ponte]] y [[Forth Bridge|ferrocarril]] de Forth, que conecten na vida real a Edimburgu —la ciudá onde tán les oficines de Rockstar North—, con Fife a pesar de que la ponte tien una paecencia bien similar a la [[Ponte de la Badea|ponte ente San Francisco y Oakland]].<ref name="gspot"/> === Personaxes === {{AP|Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas}} Los personaxes qu'apaecen en ''Grand Theft Auto: San Andreas'' son relativamente variaos y tán rellacionaos coles respeutives ciudaes y distritos en que se basen estos. El xugador controla a [[Carl Johnson (GTA)|Carl «CJ» Johnson]], un mozu afroamericanu pandillero quien, depués d'ausentase cinco años y vivir en [[Liberty City]], decide volver a Los Santos. Por aciu avanza la trama, CJ va vese obligáu a un viaxe que lu va llevar per tol estáu de San Andreas y parte del de Liberty City, pa salvar a la so familia y tomar el control de les cais.<ref name=reveláu.gs /><ref name=reveláu.ign /> El raperu [[Young Maylay]] ye quien emprestó la so voz al personaxe. Per otru llau, los antagonistes principales son [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#Frank Tenpenny|Frank Tenpenny]], [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#Edward «Eddie» Pulaski|Edward «Eddie» Pulaski]] y [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#Jimmy Hernández|Jimmy Hernández]], tou oficiales de policía corruptos que pertenecen a un grupu denomináu como'l [[Community Resources Against Street Hoodlums|C.R.A.S.H.]] —[[acrónimu]] de «''Community Resources Against Street Hoodlums''»—. Como anéudota, cabo destacar que l'actor [[Samuel L. Jackson]] emprestó la so voz pal personaxe de Tenpenny, lo que-y valió pa ganar el premiu a la «Meyor interpretación humana» nos [[Spike Video Game Awards]] de 2004.<ref name=vga2004>{{cita web |autor=Van Autrijve, Rainier|títulu=Video Game Awards 2004 Award Winners Announced|url=http://pc.gamespy.com/pc/half-life-2/573823p1.html |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2014|obra=GameSpy|fecha=15 d'avientu de 2004|idioma=inglés}}</ref> Otros personaxes importantes son [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#Sweet|Sean «Sweet» Johnson]], líder de la banda de los Grove Street Families y hermanu de Carl; [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#Lance «Ryder» Wilson|Lance «Ryder» Wilson]] y [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#Melvin «Big Smoke» Harris|Melvin «Big Smoke» Harris]], quien al entamu de la trama pertenecen a Grove. Coles mesmes, [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#Kendl Johnson|Kendl]], hermana de CJ y Sweet, figura como un personaxe importante, pos por ella'l protagonista llogra conocer a [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#César Vialpando|César Vialpando]], el líder de la peada Varrio los Azteques, con quien forma una alianza.<ref name="thegreensabre" /> A lo llargo del xuegu, CJ conoz a otres persones que lu ayudar na so aventura, dalgunes coles qu'inclusive llega a caltener una situación romántica, o como aliaos importantes en ciertos puntos del argumentu que-y dexen aportar a nueves zones y rexones qu'antes nun podía.<ref name="truth" /> Al igual que n'ediciones anteriores, ''Grand Theft Auto: San Andreas'' inclúi'l doblaxe de celebridaes notables, como [[David Cross]], [[Andy Dick]], [[Ron Foster]], [[Samuel L. Jackson]], [[James Woods]], [[Peter Fonda]], [[Charlie Murphy]], [[Frank Vincent]], [[Chris Penn]], [[Danny Dyer]], [[Sara Tanaka]], [[William Fichtner]], [[Wil Wheaton]]; los raperos [[Ice-T]], [[Chuck D]], [[Kid Frost|Frost]], [[MC Eiht]] y [[Game (músicu)|Game]]; y los músicos [[George Clinton]], [[Axl Rose]], [[Sly and Robbie]], y [[Shaun Ryder]]. El ''[[llibru Guinness de los récores]]'' nel so ''Gamer's Edition'' de 2009 enlistó a ''San Andreas'' como'l xuegu cola repartu de voces más grande hasta esi entós: con 861 actores de voces acreditaos, incluyendo a 174 actores y 687 intérpretes amiestes; d'estos postreros, munchos yeren siguidores de la serie que queríen apaecer nel xuegu.<ref name="guinness 2009" /> ==== Peaes ==== Una gran parte del xuegu ya importante dientro del argumentu, basar na rellación que les bandes en Los Santos tienen ente sigo. Estes bandes tán estremaes por territorios y barrios dientro dicha metrópolis. CJ pertenez a la peada caleyera de los «Families», quien al entamu del xuegu atópase estremada por disputes internes en tres rames: «Temple Drive», «Seville Boulevard» y «Grove Street», faición a la que pertenez Carl. Les otres bandes son los «Ballas»,<ref name="cleaningthehood" /> «Los Santos Vagos», quien tamién compiten polos mesmos territorios que los Families; tamién la banda «Varrio los Azteques». Les organizaciones que se mueven al traviés de San Fierro son les [[Tríada (organización criminal)|tríadas]], ente les que destaquen dar Nang Boys», un grupu de mafiosos que provienen de [[Vietnam]]; y la peada hispana «San Fierro Rifa», qu'actúa so órdenes del Llocu Syndicate».<ref name="jizzy" /><ref name="wearflowersinyourhair" /> Per otra parte, son dueños de los sos respeutivos casinos en Las Venturas la tríada entamada polos Mountain Cloud Boys (liderada por [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#Wu Zi Mu|Wu Zi Mu]]) y les families mafioses Sindacco, Forelli y Leone (esta postrera, liderada por [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#Salvatore Leone|Salvatore Leone]]).<ref name="fishinabarrel" /><ref name="donpeyote" /> Toes estes bandes basar en peaes reales, ente les que destaquen los [[Bloods]], los [[Crips]], los [[Latin Kings]], la banda los [[Nortizos (peada)|Nortizos]], los [[Asian Boyz]], la [[Mafia italiana]] y [[Mafia rusa|rusa]], y los [[Suriegos (peada)|Sureños]].{{ensin referencies}} === Trama === Ambientada nos empiezos de la [[Década de los 90|década de 1990]] ([[1992]]), ''Grand Theft Auto: San Andreas'' narra la hestoria de Carl Johnson, quien decide volver a Los Santos p'asistir al funeral de la so madre, Beverly, quien resultó asesinada nun [[Drive-by|tirotéu]].<ref name="bigsmoke">{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Sweet and Kendl | cita = '''Big Smoke''': Te eché de menos estos cinco años. van allegrase enforma de vierte. Mirái a quién atopé perhí. / '''Kendl''': Carl, ey, allégrome de vierte. / ''(Dirixir a Sweet)'' '''Carl''': Nun puedo creer que tea muerta, tíu. / '''Sweet''': Otru funeral del que te arronchasti. Como'l de Brian. / '''Carl''': Eh, que tamién yera la mio madre. / '''Sweet''': Non en cinco años, negrata.}}</ref><ref name="introduction">{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Introduction | cita = '''CJ''': Dempués de cinco años na Mariña Esti, yera hora de volver a casa. (''Suena'l teléfonu móvil de Carl, ésti contesta'') '''CJ''': ¿Qué pasa? / '''Sweet''': Carl, soi Sweet. / '''CJ''': ¿Qué pasa? ¿Qué quies, Sweet? / '''Sweet''': Ye ma... Ta muerta, hermanu.}}</ref> Apenes llega, Carl ye interceptáu polos oficiales de policía del C.R.A.S.H Frank Tenpenny, Eddie Pulaski y el so más recién incorporación, l'oficial Jimmy Hernández, que lo amenacien con acusalo nel asesinatu d'un axente de policía, nun siendo que ésti ayúde-yos n'el so operaciones illegales.<ref>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Introduction | cita = '''Tenpenny''': ¿En qu'andabes metíu, Carl? / '''CJ''': Nada. Agora vivu en [[Liberty City]]. Toi llimpiu. Llegal. / '''Tenpenny''': Nunca tuvisti llimpiu, Carl. / '''Pulaski''': Bonu, ¿que tenemos equí? / '''Tenpenny''': Ye l'arma, axente Pulaski, qu'usaron pa matar a un axente de policía nin va diez minutos. L'axente Pendelbury, ¡un bon home! Trabayes rápido, negru. / '''CJ''': ¡Saben qu'acabo de baxar del avión! / '''Pulaski''': Entá siquier que te atopemos cola arma del crime. / '''CJ''': Esa arma nun ye mio. / '''Tenpenny''': Non te cuntes rollos, Carl. / '''Pulaski''': Sí, déxate de rollos, Carl. / '''CJ''': ¿Qué coño quieren de mi esta vegada? / '''Tenpenny''': Cuando queramos daqué de tí, te vamos atopar. Mentanto, intenta nun disparar a más axentes de policía.}}</ref><ref name="burningdesire.dialogo">{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Burning Desire | cita = '''Tenpenny''': A ver si te enteres. Pertenécesnos. Yes nuesu. Podemos cagate enriba dende tan alto que creeríes que ye Dios quién ta jiñando. ¿Entendíu? (...) Hora de trabayar, CJ, y ganate la llibertá. Hai unu atrincheráu na otra punta. Ye otru pandillero traficante, un putu asesín de policías, como tu. Nun nos gusta y nós tampoco-y gustamos. Asegúrate de que nun vuelva salir del so barriu...}}</ref> Carl vuelve colos sos aliaos y amigos na so antigua peada, Grove Street Families, trabayando xunto col so hermanu Sweet y de quien perdió tou respetu por colase;<ref>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Tagging up Turf | cita = '''Sweet''': Mira: l'arroncháu. ¿Te crees que vuelves tar activu? / '''Carl''': Te di la mio pallabra, hermanu. / '''Sweet''': La to pallabra nun val una mierda equí. / '''Carl''': Vamos, tíu. Dame un respiru. / '''Sweet''': Tenemos que dir marcar territoriu. / '''Big Smoke''': Ey, CJ. Demuéstra-yos que volvisti. / '''Sweet''': Los hermanos Johnson vuelven a l'aición. Toma esti esprái y ponte a ello. Empieza per nuesa mesma zona. / '''Big Smoke''': Depués vamos estender y vamos recuperar tol barriu. / '''Sweet''': Tu yá tas "estendiendo", tíu gordu. Agora, a la carga.}}</ref> y colos sos compañeros Ryder y Big Smoke, pa devolver a Grove como peada predominante na ciudá —yá que agora les bandes más fuertes son Ballas y Los Santos Folgazanes yá que apoderaron territorios de los Grove Street— y amenorgar l'adicción ya influencia del ''[[Crack (droga)|crack]]'' ente dellos miembros de la banda.<ref name="cleaningthehood">{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Cleaning the Hood | cita = '''CJ''': ¡Agora los Ballas saben que los Families de Grove Street tán volviendo xubir! / '''Ryder''': Y lo que digas colega. (...) Les coses tán camudando... (...) ¡Agora que nun-yos ponen la droga nos morros, estos fatos van querer collaborar! / '''CJ''': Yá, Grove empieza a recuperase. Eso fixu.}}</ref><ref>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Life's a Beach }}</ref> Poco primero de una batalla de peaes ente Grove Street y los Ballas, CJ recibe una llamada del noviu de la so hermana Kendl, César Vialpando un líder d'otra peada, ''Varrio los Azteques'' quien tienen cierta rivalidá con ''Los Santos Vagos''. En pidiéndo-y que s'atopen, César amuesa a Carl el vehículu implicáu nel asesinatu de la so madre siendo escoltáu pa sorpresa de CJ por Big Smoke, Ryder, unos Ballas y Tenpenny.<ref name=thegreensabre>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = The Green Sabre }}</ref> CJ dase cuenta de que la batalla ye una emboscada y decide dir a pol so hermanu, quien taba en plenu enfrentamientu. Sicasí, llega demasiáu tarde, pos Sweet ye mancáu ya internáu nel hospital d'una prisión.<ref name=thegreensabre /> Carl resulta arrestáu y el C.R.A.S.H llogra curialo, lliberar en Angel Pine onde-y dan más órdenes d'asesinatu.<ref>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Badlands }}</ref> Mentanto, Ryder y Big Smoke, agora aliaos colos Ballas y anubriendo con drogues a la ciudá, tomen control absolutu de Los Santos no qu'a peaes se refier. Mientres la so estadía nos condaos rurales de San Andreas, Carl fai diversos trabayos cola prima del tamién exiliáu César, [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#Catalina|Catalina]];<ref>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = First Date | cita = '''Catalina''': ¡Llámome Catalina y vamos robar hasta'l postreru apestosu centavu d'esti condáu! / '''CJ''': Vale, bon plan... creo. / '''Catalina''': ¡Tu dicir, ye un bon plan! Escoyí cuatro blancos fáciles. Una llicorería en Blueberry. Un bancu en Palomino Creek. Una gasolinera en Dillimore. Y una casa d'apuestes en Montgomery.}}</ref> y tamién para «[[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#The Truth|The Thuth]]», un vieyu ''[[hippie]]'' llabrador de [[mariguana]].<ref name="truth">{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Body Harvest | cita = '''The Truth''': Pero, ¿entós cómo sé que puedo confiar en ti? / '''CJ''': ¿Qué, trabayu pa ti agora? / '''The Truth''': Soi un home de paz, pero hai unos tipos pasada aquella llomba que nun la respeten. Maniacos de la sobrevivencia. Ultraderechistas. ¡Fascistes! Tienen una cosechadora y yo preciso una. Coyer y entós vas poder pagame. / (''CJ apúrre-y la cosechadora a The Truth.'') '''The Truth''': Devolvisti la paz al mio valle. Gracies, amigu. Te voi llamar cuando la mercancía tea llista, tu ocúpate de consiguir esi dineru.}}</ref><ref>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Are you going to San Fierro? | cita = '''The Truth''': Paz. Tengo tou lo que precises, viaxeru solitariu. Ta na nave nodriza, ende tras. / '''CJ''': Gracies, tíu. Equí tienes la to pasta. / '''The Truth''': El círculu kármico ciérrase. Tou ye como ten de ser.}}</ref> Coles mesmes, mientres unes carreres illegales conoz al ciegu Wu Zi «Woozie» Mu y gana el títulu de propiedá d'un garaxe en San Fierro perteneciente a Catalina; mientres ésta decide dise a Liberty City con [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#Personaxes menores|Claude Speed]].<ref>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Farewell, My Love | cita = '''Carl''': ¡Un momentu, foina! ¿Qué ye esto? / '''Catalina''': La escritura d'un garaxe en San Fierro. El mio amante precisa'l coche pa dinos a Liberty City. / '''Carl''': ¿Liberty City? Pos vale, que lo paséis bien.}}</ref> Mientres avanza la trama, Carl treslladar a San Fierro y trabaya pa convertir el garaxe nun [[taller mecánicu]] contratando a los mecánicos [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#Personaxes menores|Dwaine y Jethro]], y al espertu n'electrónica [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#Zero|Zero]].<ref name="wearflowersinyourhair">{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Wear Flowers in Your Hair}}</ref> Tamién ayuda a Woozie a defendese de la peada vietnamita Da Nang Boys, amás de realizar trabayos pa Tenpenny. CJ introducir nel Llocu Syndicate,<ref name="jizzy">{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Jizzy | idioma = | cita = '''CJ''': Oyí que yes un home de contactos, l'home col que preciso falar. Te ufierto los mios servicios. / '''Jizzy''': ¿Sí? / '''CJ''': Sí, señor, soi nuevu na ciudá. Voi Faer lo que sía. Pa daquién como yo, trabayar para... un home como Jizzy B.}}</ref> una banda acomuñada a Smoke y Ryder nel so negociu de drogues, pa eventualmente asesinar a esti postreru y a los líderes de la organización, [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#Mike Toreno|Mike Toreno]], [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#T-Bone Méndez|T-Bone Méndez]] y [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#Jizzy B|Jizzy B]].<ref>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Yay Ka-Boom-Boom }}</ref> Darréu, Carl ye contactáu por un home misteriosu nel desiertu que resulta ser Mike Toreno, quien se revela como un axente secretu del gobiernu y comprométese a asegurar la lliberación de Sweet de la cárcel en cuenta de la so ayuda.<ref>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Fish in a Barrel }}</ref> Más tarde, Carl ye convidáu por Woozie p'acomuñar al casino The Four Dragons, en Las Venturas.<ref name="fishinabarrel">{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Fish in a Barrel }}</ref> Nesti puntu empiecen a entamar un robu al casino Calígula, controláu poles families Sindacco, Forelli y Leone. Mentanto, Carl conoz al productor musical [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#Kent Paul|Kent Paul]] y al xerente de Calígula [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#Ken Rosenberg|Ken Rosenberg]], quien ta so presión del hampa que controla'l llugar.<ref name="donpeyote">{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005 | plataforma = Microsoft Windows | nivel = Don Peyote}}</ref> Dempués de la escesiva presión de les otres dos families, el xefe mafiosu [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#Personaxes menores|Salvatore Leone]] llega a Las Venturas, desfacer de dambes con ayuda de Carl y toma el control absolutu del establecimientu. Posterior a esto, y tres planialos, Carl y Woozie lleven a cabu'l so robu, sustrayendo millones de dólares del casino. Un enfurecido Salvatore llapada a CJ dempués del atracu, amenaciándolo de muerte. Johnson solo llindar a burllase de Leone, pa depués colgar.<ref>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Breaking the Bank at Caligula's }}</ref> Mientres esto, Tenpenny y Pulaski, agora so acusación, intenten asesinar a Carl, pero ésti iguar p'acabar con Eddie dempués de qu'asesinara a Hernández, quien resultara ser un soplón, mientres Frank escapa.<ref>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = High Noon }}</ref> CJ tamién salva al raperu [[Personaxes de Grand Theft Auto: San Andreas#Madd Dogg|Madd Dogg]] d'intentar suicidase tres una serie de desafortunaos eventos nos cualos Johnson foi'l responsable, esto, ensin que Dogg saber;<ref>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows| nivel = Madd Dogg }}</ref><ref>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Madd Dogg's Rhymes }}</ref><ref>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Management Issues }}</ref> convirtiéndose nel so nuevu representante y restableciéndose en Los Santos.<ref>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = A Home in the Hills }}</ref> Poco dempués de que Carl fai un últimu trabayu pa Toreno, Sweet ye finalmente puestu en llibertá y CJ apuerta a ayudar una vegada más a restaurar Grove Street.<ref>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Home Coming }}</ref> Tenpenny va a xuiciu, pero retiren los cargos per falta de pruebes, posiblemente gracies a tolos trabayos que Johnson fixo correutamente a orde d'ésti. La lliberación de Frank xenera roxura y conmoción, lo que provoca disturbios en tou Los Santos.<ref>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Riot }}</ref> Mentanto, César tamién volvió a la ciudá y pide a CJ que lu ayudar a restablecer a los Varrio los Azteques, yá que los Santos Folgazanes apoderáronse de la zona.<ref>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = Los Desperados | cita = '''César''': Yo ayudar, home. Ye hora d'ayudar a mi y a los mios colegues. El mio barriu tamién esta xingáu. Y agora yá tenemos controláu esti barriu mierdosu / '''CJ''': Perbién, ¿que precises? / '''César''': Ye hora d'axuntar a la mio antigua banda, y echar a esos macarras drogatas, ¿vale? }}</ref> Darréu, Sweet alcuentra a Big Smoke, quien vive nun palaciu del ''crack''» fortificáu en Los Santos. Carl, pos, entra acabando con toles defenses de la fortificación y matu a Smoke nun tirotéu, solo pa ser confrontado por Tenpenny, quien roba'l dineru de les drogues de Smoke, provoca una quema nel palaciu y escapa nun camión de bomberos col enfotu de fuxir de la ciudá que ta en conmoción pola so culpa.<ref name=endoftheline /> Depués d'escapar del edificiu, los hermanos Johnson escuerren a Frank peles cais de la ciudá hasta que, eventualmente, ésti pierde'l control del camión y cai por una ponte, finalmente estrellándose na entrada de Grove Street. Tenpenny llogra abasnar llibre de los restos del accidente, antes d'esbarrumbase y morrer poles sos firíes.<ref name=endoftheline>{{cita videoxuegu| títulu = Grand Theft Auto: San Andreas| desarrollador = [[Rockstar North]]| publicador = [[Rockstar Games]] | fecha = 7 de xunu de 2005| plataforma = Microsoft Windows | nivel = End of the Line }}</ref> == Sistema de xuegu == ''Grand Theft Auto: San Andreas'' ta estructurado de manera similar a los xuegos anteriores de la serie. El nucleu del xuegu consiste n'elementos d'un títulu de [[Videoxuegu de disparos en tercera persona|disparos en tercer persona]] y [[Videoxuegu de carreres|conducción]], según el brindar al xugador un ambiente de mundu abiertu con llibertá de movimientos. El personaxe del xugador ye capaz de movese a cuerpu y saltar, según utilizar armes y combatir cuerpu a cuerpu de múltiples formes. Amás, el personaxe puede disparar dos armes al empar, solamente si tiense l'habilidá riquida pa ello.<ref name="páxina 4">Bogenn, páxs. 4.</ref> Per primer vegada na serie, el xugador puede nadar, buciar y engatar murios. Coles mesmes, puede conducir una gran variedá de vehículos, incluyendo automóviles, barcos, helicópteros, aviones y motocicletes.<ref name="páxina 1">Bogenn, páxs. 1.</ref> El sistema de [[Videoxuegu de mundu abiertu|mundu abiertu]] dexa al xugador esplorar y conocer el mundu virtual que lu arrodia. Anque les misiones son necesaries pa progresar al traviés del xuegu y desbloquiar la mayor parte del mapa y conteníu, los xugadores pueden completales cuando deseyen. Cuando nun se ta desenvolviendo una misión, el xugador puede analayar llibremente pol mapa. Sicasí, crear estragos puede aniciar una atención ensin deseyar y potencialmente fatal de les autoridaes.<ref name="páxina 1" /> Los niveles de busca operen de manera similar a anteriores entregues. Cuando la policía ta escorriendo a Carl, apaecen estrelles que la so cantidá indiquen el nivel en que se ta. A mayor caos causáu, más fuerte ye la respuesta policial: onde la policía encargar de delitos menores —ataque a peatones, robu de vehículos, etcétera—, equipos [[SWAT]], [[FBI]] y fuercies militares van responder a los niveles más altos.<ref name="páxina 1" /> Si'l xugador resulta mancáu puede recuperar la so salú usando los servicios d'una [[Prostitución|prostituta]], comiendo, bebiendo refrescos, guardando la partida, ente otres.<ref name="páxina 20-21">Bogenn, páxs. 20—21.</ref> Tamién esisten pequeñes firíes físiques como cayíes, arrollamientos por vehículos y, poques gracies, disparos o españes si ta forníu con [[chalecu antibales]]. Esti blindaxe corporal estropiase gradualmente por disparu, esplosiones y cuchellaes. Cuando'l nivel de salú del protagonista llega a cero, ésti remanez nel hospital más cercanu. Coles mesmes, si Carl ye arrestáu, va ser lleváu a la estación de policía. En dambos casos, Carl va perder cien dólares del so dineru total en conceutu de gastos médicos o de sobornu policial, y sicasí namái cuando seya deteníu, toles sos armes van ser confiscadas. La cámara, la puntería y el sistema de combate revisóse y afíxose a un esquema paecíu al de ''[[Manhunt]]'', pos inclúi amás dellos elementos de [[Videoxuegu de sigilo|sigilo]].<ref name="páxina 46">Bogenn, páxs. 46.</ref> Cuando ta na [[Retículo (pieza)|mira]], l'oxetivu apaez indicáu por segmentos que posen sobre ésti, y que camuden de color según el so estáu de salú.<ref name="páxina 23">Bogenn, páxs. 23.</ref> La salú de Carl ta representada por una barra colorada na esquina cimera derecha de la pantalla, ente que sobre ésta una barra blanca representa'l so blindaxe total. Debíu al implemento de nado y bucéu, el ''head-up display'' tamién presenta una barra que simboliza la cantidá d'osíxenu restante que Carl tien mientres ta so l'agua.<ref name="páxina 115">Bogenn, páxs. 115.</ref><ref name="páxina 171">Bogenn, páxs. 171.</ref> Nel mesmu llugar amuésase tamién un reló internu qu'indica les hores del día, lo cual vese reflexáu nel ambiente del xuegu, pos pue ser de día, tarde o nueche. Esti reló nun ta sincronizáu col tiempu real del ordenador o de la consola, pero sirvir de la so configuración pa indicar el pasu de tiempu; esto tien rellación dientro de la so ''software''. Coles mesmes, este mesmu contador de tiempu activa delles misiones que namái pueden realizase en ciertos intervalos horarios dientro del xuegu.<ref name="páxina 38">Bogenn, páxs. 38.</ref> El xugador puede participar nuna enorme variedá de misiones secundaries, les que pueden aumentar los atributos del so personaxe o apurrir una fonte d'ingresos alterna. A pesar d'ello, non tolos llugares al cual el xugador puede entrar tán disponibles dende l'entamu del xuegu. Dellos locales, como los garaxes, restoranes, ximnasios y tiendes, solamente vuélvense accesibles una vegada que se completen ciertes misiones. Coles mesmes, mientres la primer parte del xuegu, solamente la ciudá de Los Santos y los suburbios que la arredolen tán disponibles pa esplorales; pero pa desbloquiar les demás ciudaes y zones rurales, ríquese igualmente, completar exitosamente distintes misiones. Pero si'l xugador intenta viaxar a estos llugares mientres entá s'atopen bloquiaos, al intre fuercies militares y del SWAT van intentar atrapar al xugador. Dalgunes de les misiones yá vistes en títulos anteriores incluyíen trabayos de taxista, paramédico, vixilante y bomberu;<ref name="páxina 177-183">Bogenn, páxs. 177—183.</ref> ente que les añadíes en ''San Andreas'' inclúin [[Allanadura de morada|robu]],<ref name="páxina 176-177">Bogenn, páxs. 176—177.</ref> [[proxenetismu]],<ref name="páxina 178">Bogenn, páxs. 178.</ref> esportación ya importación de vehículos,<ref name="páxina 140">Bogenn, páxs. 140.</ref> repartu de mercancíes en bicicleta<ref name="páxina 138">Bogenn, páxs. 138.</ref> y autoescueles pa vehículos terrestres, según marítimos y aéreos.<ref name="páxina 164-171">Bogenn, páxs. 164—171.</ref> Otres carauterístiques implementaes en ''GTA: San Andreas'' son la guerra de bandes, onde'l xugador conquista territorios enemigos —por aciu la secuencia de rondes; estes empiecen cuando'l xugador asesina a tres miembros d'una banda enemiga— y defende los que yá ganó —sicasí, mientres se tea lluchando polos territorios, otres bandes enemigues pueden atacar aquelles que'l xugador yá consiguió—.<ref name="páxina 201-204">Bogenn, páxs. 201—204.</ref> Amás inclúi una variedá de minixuegos disponibles esvalixaos por tou San Andreas qu'inclúin baloncestu, [[Xuegu de ritmu|baille de salón]], [[triatlón|triatlones]],<ref name="páxina 201-204" /> xuegos d'azar, apuestes virtuales,<ref name="páxina 197-199">Bogenn, páxs. 197—199.</ref> [[Arcade|máquines recreatives]],<ref name="páxina 187">Bogenn, páxs. 187.</ref> etcétera. En ''Grand Theft Auto: San Andreas'', Rockstar fixo fincapié na personalización del protagonista, añadiendo variaos elementos perteneciente a un [[videoxuegu de rol]]. Ropa, accesorios, peñáu y tatuaxes pueden ser modificaos a eleición del xugador, ya inclusive tener más d'una reaición nos transeúntes colos que Carl s'encruz.<ref name="páxina 188-194">Bogenn, páxs. 188—194.</ref> Carl tamién puede tener novies coles que va poder salir a prestase.<ref name="páxina 200-201">Bogenn, páxs. 200—201.</ref> El nivel de respetu de CJ ente los sos compañeros de banda y reclutes varia acordies cola so apariencia y les sos aiciones,<ref name="páxina 1" /> al igual que les rellaciones coles sos novies, quien-y compensarán si la so rellación llega a un bon nivel.<ref name="páxina 200-201" /> El balance ente l'alimentación y actividá deportiva tien tamién tien efeutu na so apariencia y atributos físicos. El videoxuegu tamién inclúi estadístiques d'habilidá n'árees tales como conducción,<ref name="páxina 164-171" /> manexu d'armes de fueu,<ref name="páxina 171_2">Bogenn, páxs. 142—171.</ref> [[Resistencia física|resistencia]] y [[capacidá pulmonar]], qu'ameyoren al traviés del so emplegu nel xuegu.<ref name="páxina 4" /><ref name="páxina 1" /> CJ tamién puede aprender distintos estilos de [[combati cuerpu a cuerpu]] nos ximnasios de San Andreas.<ref name="páxina 142-145">Bogenn, páxs. 142—145.</ref> Al igual qu'en títulos anteriores, ''San Andreas'' nun inclúi manera multixugador en llinia. Esto confirmóse cinco meses antes del so llanzamientu por Dan Houser, quien manifestó que l'ambientación del videoxuegu yera demasiáu grande como pa introducila en llinia eficientemente.<ref name=multijugador1 /><ref name=multijugador2 /> Pela so parte, la versión de [[Microsoft Windows]] recibió [[Mod (videoxuegos)|cambeos]] de [[third-party|terceros]] como ''[[Multi Theft Auto]]'' y ''[[San Andreas Multiplayer]]'' qu'apurren esa funcionalidad.<ref>{{cita web |autor=Thomsom, Howard|títulu=Multi Theft Auto: San Andreas Released|url=http://www.neowin.net/news/multi-theft-auto-san-andreas-released |fechaaccesu=6 d'avientu de 2013|obra=Neowin.net|fecha=24 de xineru de 2006|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web|títulu=SA-MP San Andreas Multiplayer mod for Grand Theft Auto|url=http://www.sa-mp.com/|fechaaccesu=6 d'avientu de 2013|obra=[[San Andreas Multiplayer]]|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150426193913/http://www.sa-mp.com/|fechaarchivu=2015-04-26}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Multi Theft Auto - Best Grand Theft Auto Multiplayer Modification|url=http://www.mtavc.com/ |fechaaccesu=6 d'avientu de 2013|obra=[[Multi Theft Auto]]|idioma=inglés}}</ref> Otres carauterístiques en ciertes versiones, sicasí, presenten una carauterística llamada «Masacre» (quitando la versión de PC) onde dos xugadores pueden xugar na mesma partida al mesmu tiemp. Amás, el xuegu camudó los oxetos ocultos» presentes n'otros títulos de la serie, por [[graffitti|grafiti]]s pintaos en parés, fotografíes específiques, ferradures de caballos y orca que'l xugador debe repintar, tomar, coleccionar y buscar, respeutivamente, a lo llargo de tol estáu de San Andreas. Al igual que n'otros títulos de la serie, en ''San Andreas'' ye posible inxertar códigos por aciu el mandu qu'afecten la partida, yá seya como mediu de faer más fácil la xugabilidá o como simple diversión. Sicasí, nes versiones de Xbox 360 y PlayStation 3, al introducir dalgunu d'estos trucos» va torgar que se desbloquien llogros/trofeos mientres la partida normal, amás de que'l xuegu nun va poder salvase automáticamente ente les misiones por cuenta de que el archivu del xuegu va quedar corruptu.<ref>{{cita web |url=http://www.ign.com/wikis/grand-theft-auto-san-andreas/Xbox_360_Cheats|títulu=Grand Theft Auto San Andreas Re-Release on Xbox 360 — Cheats|editorial=IGN |fechaaccesu=5 d'avientu de 2015}}</ref> === Vehículos === En total, esisten 248 vehículos que transiten peles cais del estáu de San Andreas,<ref>{{cita web |url=http://www.g-unleashed.com/index.php?cat=16&pid=27&page=vehicle_images |títulu=Vehicles Guide with images GTA: San Andreas |publicación=G-unleashed.com |fecha= |fechaaccesu=5 de febreru de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110711062342/http://www.g-unleashed.com/index.php?cat=16&pid=27&page=vehicle_images |fechaarchivu=2011-07-11 }}</ref> comparáu contra los 60 tipos qu'habíen en ''Grand Theft Auto III''. En contraste a dichu xuegu, añadiéronse más medios de tresporte tanto personales como pa grupos, ente los que destaquen [[bicicleta|bicicletes]], [[tractor]]es, [[montacargas]], [[Camión|camiones]] y [[aerodeslizador]]es, ente munchos otros.<ref name=vehicles>{{cita web |url=http://www.gtasanandreas.net/vehicles/|títulu=GTA: SA - Vehicles |fechaaccesu=14 de setiembre de 2015|editorial=GrandTheftAuto.com|idioma=inglés}}</ref> La [[física de xuegu]] qu'implementa pal usu de vehículos ye similar a la que s'usó pa la serie de videoxuegos de carreres ''[[Midnight Club]]'', lo que dexó programar un control más simplayu pa los saltos y acrobacies, amás de diseñar carauterístiques propies pal cambéu d'automóviles, tales como la carrocería, [[óxidu nitroso]] y suspensión hidráulica —anque esta postrera yá taba presente tamién en ''GTA III''—.<ref name="páxina 201-204">Bogenn, páxs. 201—204.</ref> Los vehículos polo xeneral tienen funciones distintes pero igualmente importantes dientro del xuegu. Por casu, dellos vehículos tipu touterrén que son emplegaos tienen un meyor desempeñu a campu traviés, ente que los autos de carreres funcionen meyor nes cais y carreteres.<ref name=vehicles/> Los [[Avión de reaición|aviones de reaición]] son rápidos, pero polo xeneral siempres precisen d'un llugar ampliu pa poder aterrizase. Los [[helicópteru|helicópteros]] pueden aterrizase casi en cualquier llugar, y son senciellos de controlar, anque son bastante lentos. Ente que otros xuegos de la serie ''Grand Theft Auto'' namái cuntaben con un escasu númberu d'aeronaves, amás de que resultaba malo de llograr les, ''San Andreas'' cuenta con 11 tipos distintos d'aviones y 9 helicópteros, lo que fai al xuegu entá más estensu tocantes a les sos misiones. En dellos casos tamién ye posible [[Bucéu|buciar]] cola ayuda de dalgún vehículu aereu, cola ayuda d'un [[paracaíes]]. Coles mesmes, una gran cantidá de [[bote]]s añader al repertoriu, a pesar de que munchos yá apaecieren en títulos anteriores namái que modificaos. == Producción == {| {{tablaguapa}} style="float: right; margin-left: 25px; font-size: 95%;" !width="125px"| Direición xeneral |width="140px"| &nbsp;Andrew Semple |- ! Producción | &nbsp;Dan Houser<br /> &nbsp;Sam Houser <small>(productor executivu)</small><br/>&nbsp;Leslie Benzies<br/>&nbsp;Lee Commings <small>(asociáu)</small> |- ! Xefe d'animación | &nbsp;Duncan Sheilds |- ! Xefe d'arte de personaxes | &nbsp;Ian McQue |- ! Xefe de diseñu de niveles | &nbsp;Craig Filshie |- ! Productor de soníu | &nbsp;Craig Conner |- ! Diseñu d'audiu | &nbsp;Jonathan McCavish<br/>&nbsp;Will Morton<br/>&nbsp;Morton Allan Walker |- ! Productor de música | &nbsp;Craig Conner |- ! Música | &nbsp;Dellos |- ! Xefe de diseñu de vehículos | &nbsp;Paul Kurowski |- ! Xefe d'arte | &nbsp;Aaron Garbut |- ! Animadores | &nbsp;Gus Braid<br /> &nbsp;Terry Kenny<br /> &nbsp;Iwan Scheer<br /> &nbsp;Mark Tennant |- ! Diseñu de personaxes | &nbsp;Toks Solarin<br /> &nbsp;Alisdair Wood |- ! Programador principal | &nbsp;Alexander Roger |- ! Xefe de pruebes | &nbsp;Neil Corbett |- ! Xefe d'analís | &nbsp;Richard Huie<br/>&nbsp;Elizabeth Satterwhite<br/>&nbsp;Lance Williams |- ! Direición técnica | &nbsp;Adam Fowler<br/>&nbsp;Obbe Vermeij |- ! Direición d'actuación vocal | &nbsp;Noelle Sadler |- ! Guión | &nbsp;Dan Houser<br/>&nbsp;James Worrall<br/>&nbsp;Kerry Shaw <small>(supervisor)</small> |- | style="text-align: center; padding: 0;font-size: 80%;"| ''Referencies'' | style="text-align: center; padding: 0;"|<ref name="credits1">{{cita web |url=http://www.gamefaqs.com/ps2/914983-grand-theft-auto-san-andreas/credit |títulu=Grand Theft Auto: San Andreas Credits (PS2) |fechaaccesu=8 d'avientu de 2015 |editorial=GameFAQs |ubicación= |idioma=inglés |cita=}}</ref><ref name="credits2">{{cita web |url=http://www.gamefaqs.com/pc/924362-grand-theft-auto-san-andreas/credit|títulu=Grand Theft Auto: San Andreas Credits (PC) |fechaaccesu=8 d'avientu de 2015 |editorial=GameFAQs |idioma=inglés}}</ref> |} Tres l'ésitu crítico y comercial de ''[[Grand Theft Auto: Vice City]]'', sobrevinieron en 2003 rumores d'un siguiente títulu na serie.<ref name=gs-q42004 /> [[IGN (sitiu web)|IGN]] indicó esi mesmu añu que «Rockstar ta trabayando nel so próximu ''Grand Theft Auto'', pero hai munchos detalles sobre'l xuegu qu'a cencielles nun sabemos». Coles mesmes, [[Take-Two]] comunicó que'l siguiente ''GTA'' dar a conocer na segunda metá del cuartu trimestre fiscal de 2004, esto ye, ente agostu y ochobre d'esi añu.<ref name=gs-q42004>{{cita web |autor=Thorsen, Tor; Feldman, Curt|títulu=Next Grand Theft Auto due Q4 2004|url=http://www.gamespot.com/news/next-grand-theft-auto-due-q4-2004-6077590 |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=[[GameSpot]]|fecha=29 d'ochobre de 2003|idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130622221457/http://www.gamespot.com/news/next-grand-theft-auto-due-q4-2004-6077590 |fechaarchivu=22 de xunu de 2013}}</ref><ref name=gta4confirmáu>{{cita web |autor=Perry, Douglass|títulu=GTA 4 Date Confirmed|url=http://www.ign.com/articles/2003/10/30/gta-4-date-confirmed |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=30 d'ochobre de 2013|idioma=inglés}}</ref> Tamién s'informó que'l títulu diba tener exclusividad con [[PlayStation 2]] mientres los primeros meses de llanzamientu.<ref>{{cita web |autor=Navarro, Alex|títulu=Next Grand Theft Auto Game to Debut on the PS2|url=http://www.gamespot.com/news/next-grand-theft-auto-game-to-debut-on-the-ps2-6027449 |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=[[GameSpot]]|fecha=13 de mayu de 2003|idioma=inglés}}</ref> A pesar de que, nesi entós, nun había más información alrodiu de la trama o ónde sería ambientáu el xuegu, yá esistíen rumores de que taría encuadráu en San Andreas o [[Las Vegas]].<ref name=gta4confirmáu /> Los rumores alrodiu de un ''Grand Theft Auto'' na ciudá de Nevada crecíen significativamente; tanto asina, que'l sitiu de ventes per internet [[Amazon.com|Amazon]] publicó un xuegu sol títulu de ''Grand Theft Auto IV: Sin City'' —refiriéndose «la ciudá del pecáu»: Las Vegas—, incluyendo la fecha exacta de llanzamientu y la posibilidá de preordenarlo pa la so compra.<ref>{{cita web |autor=Calvert, Justin|títulu=GTA IV: Sin City listed on Amazon UK|url=http://www.gamespot.com/news/gta-iv-sin-city-listed-on-amazon-uk-6086041 |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=[[GameSpot]]|fecha=5 de xineru de 2004|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |autor=Hwang, Kaiser|títulu=New Evidence of GTA: Sin City|url=http://www.ign.com/articles/2004/01/06/new-evidence-of-gta-sin-city |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=5 de xineru de 2004|idioma=inglés}}</ref> Darréu, n'avientu de 2003, Take-Two rexistró delles [[Marca (rexistru)|marques]] con nomes qu'arreyaben a San Andreas, [[Bogotá]] y [[Tokiu]], según ''GTA 5'', ''GTA 6'' y ''GTA: Sin City''.<ref>{{cita web |autor=Thorsen, Tor|títulu=Take-Two registers more Grand Theft Autos|url=http://www.gamespot.com/news/take-two-registers-more-grand-theft-autos-6086492 |fechaaccesu=8 d'avientu de 2015|obra=[[GameSpot]]|fecha=14 de xineru de 2004|idioma=inglés}}</ref> La prensa informó de dichos rexistros al mes siguiente y especuló que solo se trataba d'una [[Red herring|maniobra de distraición]] pa caltener a los siguidores na incógnita de cuál sería los verdaderu títulu.<ref>{{cita web |autor=Lewis, Ed|títulu=Take-Two Registers GTA: Bogota|url=http://www.ign.com/articles/2004/01/12/take-two-registers-gta-bogota |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=12 de xineru de 2004|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |autor=Thorsen, Tor|títulu=Take-Two registers GTA: San Andreas|url=http://www.gamespot.com/news/take-two-registers-gta-san-andreas-6086216 |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=[[GameSpot]]|fecha=8 de xineru de 2004|idioma=inglés}}</ref> ''Grand Theft Auto: San Andreas'' foi confirmáu oficialmente por [[Rockstar Games]] a principios de marzu de 2004, y la so fecha de llanzamientu tentativa programar pal 19 y 22 d'ochobre de s'añu p'[[América del Norte]] y [[Europa]], respeutivamente. [[Sam Houser]], el co-fundador y presidente de Rockstar mentó que «[...] Nos últimos dos años, punximos una enorme cantidá de presión sobre nós mesmos p'aseguranos de que faemos tolo posible pa superar les mires de la xente con ''Grand Theft Auto: San Andreas''. Anque inda tenemos ocho meses pa sacalo al mercáu, tamos empezando a sentinos bien arguyosos de lo que llogremos». [[Leslie Benzies]], presidente de [[Rockstar North]], añadió que nos sentimos bien honraos pol ésitu de la serie ''Grand Theft Auto'', y fíxose con nós l'esixinos más que nunca pa crear ''Grand Theft Auto: San Andreas'', que s'espera redefina la serie y revolucione la manera de xuegu de [[mundu abiertu]]».<ref name=gta.anunciáu1>{{cita web |autor=Calvert, Justin|títulu=GTA: San Andreas confirmed and dated|url=http://www.gamespot.com/news/gta-san-andreas-confirmed-and-dated-6090315 |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=[[GameSpot]]|fecha=1 de marzu de 2004|idioma=inglés}}</ref><ref name=gta.anunciáu2>{{cita web |autor=Burnes, Andrew|títulu=Grand Theft Auto: San Andreas Announced|url=http://www.ign.com/articles/2004/03/01/grand-theft-auto-san-andreas-announced |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=1 de marzu de 2004|idioma=inglés}}</ref> ''San Andreas'' introdució meyores gráfiques en comparanza a los sos antecesores. El videoxuegu utiliza una teunoloxía de ''streaming'' de [[Testura (gráficos per ordenador)|testures]], qu'incorporó redolaes y ambientes más detallaos. Amás, incluyó otres carauterístiques como [[Reflexón (informática)|reflexones]] en tiempu real,<ref name=ign.july/> avisiegu más nidiu, [[Física ragdoll|física ''ragdoll'']], aplicación de gráficos [[PNJ]] d'estilu abatíu, y modelos independientes pa les redolaes de día y nueche.<ref>{{cita web |autor=Sulic, Ivan |títulu=San Andreas - First-Look|url=http://www.ign.com/articles/2004/05/20/san-andreas-first-look |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=19 de mayu de 2004|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |autor=Dunham, Jeremy; Sulic, Ivan; Lewis, Ed|títulu=Grand Theft Auto: San Andreas Overload (III)|url=http://www.ign.com/articles/2004/07/01/grand-theft-auto-san-andreas-overload?page=3 |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=30 de xunu de 2004|idioma=inglés}}</ref> Coles mesmes realizóse una mayor distancia de dibuxáu, como tamién un 30-50&nbsp;% más de [[polígonu|polígonos]] [[Renderización|renderizados]] na pantalla.<ref name=ign.july>{{cita web |autor=Dunham, Jeremy|títulu=Grand Theft Auto: San Andreas (I)|url=http://www.ign.com/articles/2004/07/30/grand-theft-auto-san-andreas-7 |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=30 de xunetu de 2004|idioma=inglés}}</ref> === Publicidá === Rockstar nel so sitiu web reveló a entamos de mayu de 2004, les primeres captures del sistema de xuegu en formatu ''[[Gameplay|in-game]]''.<ref>{{cita web |autor=Dunham, Jeremy|títulu=E3 2004: GTA San Andreas Screens Revealed|url=http://www.ign.com/articles/2004/05/12/e3-2004-gta-san-andreas-screens-revealed |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=[[IGN (sitiu web)|IGNfecha]]=11 de mayu de 2004|idioma=inglés}}</ref><ref name=reveláu.gs>{{cita web |autor=Thorsen, Tor|títulu=First Look: Grand Theft Auto: San Andreas|url=http://www.gamespot.com/news/first-look-grand-theft-auto-san-andreas-6097570 |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=[[GameSpot]]|fecha=11 de mayu de 2004|idioma=inglés}}</ref> Coles mesmes, mientres la publicación d'estes confirmóse que'l títulu taría ambientáu na [[Costa Oeste de los Estaos Xuníos|Costa Oeste]] de los años 1990, y que'l personaxe principal de la trama sería Carl Johnson, un pandillero que se ve obligáu a un viaxe que lu va llevar per tol estáu de San Andreas, pa salvar a la so familia y tomar el control de les cais».<ref name=reveláu.gs /><ref name=reveláu.ign>{{cita web |autor=Dunham, Jeremy|títulu=E3 2004: Grand Theft Auto: San Andreas Details|url=http://www.ign.com/articles/2004/05/12/e3-2004-grand-theft-auto-san-andreas-details |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=12 de mayu de 2004|idioma=inglés}}</ref> Depués d'esta revelación, IGN comentó que «[''San Andreas''] tien un estilu conceptual que recuerda a les populares películes de la década de 1990, ''[[Boyz n the Hood]]'' y ''[[Juice (película)|Juice]]''».<ref name=reveláu.ign /> A finales de xunu del mesmu añu, la revista neerlandesa ''[[Power Unlimited]]'' informó que ''San Andreas'' nun tener manera multixugador [[Online|en llinia]]. Esto foi confirmáu pol vicepresidente creativu de Rockstar Games, [[Dan Houser]], quien manifestó que l'ambientación del videoxuegu yera demasiáu grande como pa introducila nun modelu ''online'' eficientemente en dicha dómina.<ref name=multijugador1>{{cita web|autor=Dunham, Jeremy|títulu=San Andreas = Non Online|url=http://www.ign.com/articles/2004/06/22/san-andreas-non-online|fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=21 de xunu de 2004|idioma=inglés}}</ref><ref name=multijugador2>{{cita web |autor=Thorsen, Tor|títulu=Rumor Control: The first PS3 game and non OL for GTA: SA|url=http://www.gamespot.com/news/rumor-control-the-first-ps3-game-and-non-ol-for-gta-sa-6101473 |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=[[GameSpot]]|fecha=25 de xunu de 2004|idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130706104202/http://www.gamespot.com//news/rumor-control-the-first-ps3-game-and-non-ol-for-gta-sa-6101473 |fechaarchivu=6 de xunetu de 2013}}</ref> {{Requisitosvj |usarmínyrec=si |collapse=si |plataforma1= [[Microsoft Windows]]<ref>{{cita web |títulu=Rockstar Games: Grand Theft Auto San Andreas for PC|url=http://www.rockstargames.com/sanandreas/pc/ |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2013|obra=[[Rockstar Games]]|idioma=inglés}}</ref> |so1= [[Windows 2000 Professional]] / [[Windows XP]] |cpu1= [[Intel]] Pentium III 1&nbsp;[[Gigahercio|GHz]] / [[AMD]] Athlon |cpu1rec= Intel Pentium 4 / AMD XP |ram1= 256&nbsp;MB de [[Memoria d'accesu aleatoriu|Ram]] |ram1rec= 384&nbsp;MB |gpu1= 64&nbsp;MB compatible con DirectX 9 |gpu1rec= 128&nbsp;MB compatible con DirectX 9 |discu1= 3,6&nbsp;GB d'espaciu llibre |discu1rec=4,7&nbsp;GB d'espaciu llibre |soníu1= Tarxeta compatible con [[DirectX]] 9 }} L'equipu de Rockstar trabayó col tatuador [[chicanu]] [[Mister Cartoon]] por que-yos esplicara los aspeutos culturales y filosóficos de los [[tatuaxe]]s que se vivíen ente peaes mientres los años 1990.<ref>{{cita web |autor=Dunham, Jeremy|títulu=Grand Theft Auto: San Andreas (II)|url=http://www.ign.com/articles/2004/07/30/grand-theft-auto-san-andreas-7?page=2 |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=30 de xunetu de 2004|idioma=inglés}}</ref> Amás, Cartoon foi l'encargáu de realizar la [[Tipu de lletra|fonte de lletra]] pal videoxuegu.<ref>{{cita web |autor=Kingston, Anee|títulu=Gracious living and the tattoo|url=http://www.macleans.ca/culture/lifestyle/article.jsp?content=20080124_160524_7360 |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=Macleans.ca|fecha=24 de xineru de 2009|idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120306022530/http://www.macleans.ca/culture/lifestyle/article.jsp?content=20080124_160524_7360 |fechaarchivu=6 de marzu de 2012}}</ref> Una película curtia titulada como ''The Introduction'', un videu fechu colos mesmos gráficos del xuegu, incluyir xunto a la banda sonora en formatu [[DVD]], al igual que nel rellanzamientu del xuegu pa la PlayStation 2, que la so versión recibió'l nome ''Grand Theft Auto: San Andreas Special Edition''. El videu esplica de volao los acontecimientos que precieden a ''San Andreas'' lo que dexa conocer información relevante sobre'l desenllaz de los personaxes. Tamién s'esplica cómo ye que Carl llega a informase de la muerte de la so madre per parte d'una llamada telefónica de Sweet, polo que torna a Los Santos y dase cunta que la so vida ta en miseria. El títulu pa PlayStation 2 tamién incluyó un documental real llamáu ''Sunny Driver'', que trata sobre la cultura del [[tuneo]] —un aspeutu prominente nel xuegu—. === Llanzamientu === El títulu llanzar pa la consola PlayStation 2 n'[[América del Norte]] el 26 d'ochobre de 2004, y trés díes depués, n'[[Europa]] y [[Australia]].<ref name="release">{{cita web |url=http://www.gamefaqs.com/ps2/914983-grand-theft-auto-san-andreas/data |títulu=Grand Theft Auto: San Andreas Release Data |fechaaccesu=8 d'avientu de 2015 |editorial=GameFAQs |idioma=inglés}}</ref> [[Xapón]] nun vio'l so llanzamientu sinón hasta'l 29 de febreru de 2007, so la distribución de Capcom.<ref name="release"/> Les versiones de Xbox y Windows publicaron el 7 y 10 de xunu de 2005 n'Estaos Xuníos y Europa, respeutivamente.<ref name="release"/> Una versión del xuegu pa la Xbox 360 sería publicada'l 20 d'ochobre de 2008 y darréu el 26 d'ochobre de 2014 salió una «remastarización HD» pal décimu aniversariu dende'l so estrenu orixinal.<ref>{{cita web |autor=Cambre, Ricardo|títulu=GTA: San Andreas torna a Xbox 360 con llogros y resolución HD|url=http://www.elotrolado.net/noticia_gta-san-andreas-torna-a-xbox-360-con-llogros-y-resolucion-hd_25243 |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2014|editorial=L'Otru Llau.net|fecha=24 d'ochobre de 2014}}</ref><ref>{{cita web |apellíu=Otero|nome=César|títulu=Rockstar Games confirma Grand Theft Auto San Andreas HD para Xbox 360|url=http://www.meristation.com/xbox-360/noticias/rockstar-games-confirma-grand-theft-auto-san-andreas-hd-pa-xbox-360/63/2016911 |fechaaccesu=8 d'avientu de 2015|obra=Elotrolado.net|fecha=24 d'ochobre de 2014}}</ref> ''San Andreas'' vio la lluz pa [[OS X]] el 12 de payares de 2010,<ref>{{cita web |autor=|títulu=Grand Theft Auto: San Andreas|url=http://store.steampowered.com/app/12120/ |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2014|obra=[[Steam]]|fecha=}}</ref> según [[PlayStation 3]] so la so plataforma dixital, [[PlayStation Network|PSN]], el 11 y 12 d'avientu de 2012 en Norteamérica y Europa, de forma respeutiva. El videoxuegu tamién llogró les sos versiones nos sistemes operativos móviles [[iOS]], el 12 d'avientu de 2013;<ref>{{cita web |autor= |títulu=San Andreas Now Available for iOS|url=http://www.rockstargames.com/newswire/article/51980/san-andreas-now-available-for-ios.html |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=Rockstargames.com|fecha=12 d'avientu de 2012|idioma=inglés}}</ref> [[Amazon Kindle|Kindle]] y [[Android]], el 19 d'avientu;<ref>{{cita web |autor=|títulu=Grand Theft Auto: San Andreas Mobile Coming this December|url=http://www.rockstargames.com/newswire/article/51870/grand-theft-auto-san-andreas-mobile-coming-this-december.html |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=Rockstargames.com|fecha=26 de payares de 2013|idioma=inglés}}</ref> y a lo último, [[Windows Phone]], el 27 de xineru de 2014.<ref>{{cita web |autor=Araujo, Santi|títulu=GTA: San Andreas yá disponible pa Windows Phone|url=http://alt1040.com/2014/01/gta-san-andreas-windows-phone |fechaaccesu=31 d'agostu de 2013|obra=Alt1040.com|fecha=27 de xineru de 2014}}</ref> ''Grand Theft Auto: San Andreas'' recibió les clasificaciones 18 pol [[British Board of Film Classification|BBFC]],<ref name=bbfc>{{cita web |títulu=GRAND THEFT AUTO: SAN ANDREAS|url=http://www.bbfc.co.uk/releases/grand-theft-auto-san-andreas-2004 |fechaaccesu=21 d'ochobre de 2013|obra=[[BBFC]]|idioma=inglés}}</ref> 18+ por [[Pan European Game Information|PEGI]],<ref name=pegi>{{cita web |títulu=Advance Search - Grand Theft Auto: San Andreas|url=http://www.pegi.info/en/index/global_id/505/?searchString=Grand+Theft+Auto%3A+San+Andreas&agecategories=&genre=&organisations=&platforms=&countries=&submit=Search#searchresults |fechaaccesu=21 d'ochobre de 2013|obra=[[PEGI]]|idioma=inglés}}</ref> MA15+ pola [[Oficina de clasificación de cine y lliteratura d'Australia|OFLC]]<ref name=oflc>{{cita web |títulu=Grand Theft Auto: San Andreas|url=http://www.classification.gov.au/Pages/View.aspx?sid=WS2%2bpDGC5n9OdyZCxZ%2bUvQ%253d%253d&ncdctx=T%2b44gNiI9t3nx0owDaYqmgUtl0WPCZfeUu9AQ5vODfWwNAByg0yQ8TWbew1r79XaMA%252fDMr4gIEGCGWmshZLG%252fg%253d%253d |fechaaccesu=21 d'ochobre de 2013|obra=[[OFLC]]|idioma=inglés}}</ref> y M pola [[Entertainment Software Rating Board|ESRB]], sicasí, tres el discutiniu de códigos escondíos conocíos como ''[[Hot Coffee]]'', la xunta estauxunidense reetiquetó el títulu a AO. Finalmente, ''San Andreas'' recuperó la so clasificación orixinal en reemplazando'l xuegu con copies editaes y suprimir los códigos nestes.<ref name="esrb2">{{cita web |títulu=Grand Theft Auto: San Andreas|url=http://www.esrb.org/ratings/synopsis.jsp?Certificate=20427&Title=Grand%20Theft%20Autu%3A%20San%20Andreas&searchkeyword=Grand%20Theft%20Autu%3A%20San%20Andreas |fechaaccesu=21 d'ochobre de 2013|obra=[[ESRB]]|idioma=inglés}}</ref> == Banda sonora == {{AP|Música de Grand Theft Auto: San Andreas|l1=Música de Grand Theft Auto: San Andreas}} Como n'anteriores xuegos de la serie ''Grand Theft Auto'', ''GTA: San Andreas'' tien una banda sonora que puede ser escuchada al traviés d'estaciones de radio mientres el xugador ta nun vehículu. El xuegu ta provistu d'once estaciones de radio, de les cualos una ye estación de discutiniu. Les otres estaciones tienen música d'una gran gama de xéneros. Les estaciones de radio son: [[Música de Grand Theft Auto: San Andreas#WCTR|WCTR]], [[Música de Grand Theft Auto: San Andreas#Master Sounds 98.3|Master Sounds 98.3]], [[Música de Grand Theft Auto: San Andreas#K-Jah West|K-Jah West]], [[Música de Grand Theft Auto: San Andreas#CSR|CSR]], [[Música de Grand Theft Auto: San Andreas#Radio X|Radiu X]], [[Música de Grand Theft Auto: San Andreas#Radio Los Santos|Radio Los Santos]], [[Música de Grand Theft Auto: San Andreas#SF-UR|SF-UR]], [[Música de Grand Theft Auto: San Andreas#Bounce FM|Bounce FM]], [[Música de Grand Theft Auto: San Andreas#K-DST|K-DST]], [[Música de Grand Theft Auto: San Andreas#K-Rose|K-Rose]] y [[Música de Grand Theft Auto: San Andreas#Playback FM|Playback FM]]. Hai inclusiones notables a la banda sonora del xuegu, como [[The Who]], [[Deodato]], [[The Ohio Players]], [[Toto]], [[Faith No More]], [[Depeche Mode]], [[James Brown]], [[Soundgarden]], [[Kiss]], [[Kid Frost]], [[Rage Against the Machine]], [[Danzig (banda)|Danzig]], [[Alice in Chains]], [[Frankie Knuckles]], [[Guns N' Roses]], [[Gang Starr]], [[Snoop Dogg]], [[N.W.A.]], [[Cypress Hill]], [[2Pac]], [[Ice Cube]], [[Eazy-Y]], [[Stone Temple Pilots]], [[Lynyrd Skynyrd]], [[Creedence Clearwater Revival]], [[Living Colour]] y [[Ozzy Osbourne]]. La tema principal de ''San Andreas'' —música de la introducción— ta compuestu por [[Michael Hunter]], quien tamién compondría años dempués la tema pa ''[[Grand Theft Auto IV]]''.<ref>{{cita web|autor=Totilo, Stephen|títulu='Grand Theft Auto IV' Music Man Explains How Those 214 Songs Made The Soundtrack|url=http://www.mtv.com/news/articles/1586708/grand-theft-auto-iv-214-song-soundtrack-explained.jhtml|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2013|obra=[[MTV]]|fecha=2 de mayu de 2008|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140424045457/http://www.mtv.com/news/articles/1586708/grand-theft-auto-iv-214-song-soundtrack-explained.jhtml|fechaarchivu=2014-04-24}}</ref> El sistema de radiu en ''San Andreas'' foi modificáu. Nos títulos anteriores de la serie, cada estación de radio yera esencialmente un solu archivu de soníu repitíu, tocando los mesmos cantares, anuncios y propaganda nel mesmu orde cada vez. Coles estaciones de radio en ''Grand Theft Auto: San Andreas'' cada archivu de soníu ta separáu, y son «entemecíos» al azar, dexando que los cantares reproducir n'órdenes distintos, que los anuncios pa los cantares sían distintos cada vegada, y los eventos del argumentu mentar en delles estaciones. Les versiones de [[Xbox]] y Windows inclúin una estación de radio adicional que dexa al usuariu crear la so propia banda sonora importando archivos d'audiu, o bien, realizando una llista de reproducción na versión d'[[iOS]]. Non asina les versiones de [[PlayStation 2]], [[Xbox 360]] y [[PlayStation 3]].<ref name="gs.xbox" /><ref name="gs.pc" /> == Receición == === Crítica === {{Crítica de videoxuegu |1UP = A+ <small>(PS2)</small><ref name="1up">{{cita web |autor=1UP Staff|títulu=GTA: San Andreas Review for PS2|url=http://www.1up.com/reviews/gta-san-andreas_7 |fechaaccesu=14 d'abril de 2013|obra=[[1UP.com]]|fecha=16 de payares de 2004|idioma=inglés}}</ref><br />A <small>(PC, Xbox)</small><ref>{{cita web |autor=Parish, Jeremy|títulu=GTA: San Andreas Review for PC|url=http://www.1up.com/reviews/gta-san-andreas |fechaaccesu=14 d'abril de 2013|obra=[[1UP.com]]|fecha=1 d'agostu de 2005|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |autor=1UP Staff|títulu=GTA: San Andreas Review for XBOX|url=http://www.1up.com/reviews/gta-san-andreas_2 |fechaaccesu=14 d'abril de 2013|obra=[[1UP.com]]|fecha=9 de xunu de 2005|idioma=inglés}}</ref> |3djuegos = 9,5 de 10<ref>{{cita web | url= http://www.3djuegos.com/juegos/analisis/726/0/grand-theft-auto-san-andreas/ | títulu= Grand Theft Auto: San Andreas - Analís PC |fechaaccesu=14 d'abril de 2013 | fecha= 22 de xunu de 2005|obra= [[3DJuegos]] | autor = Kicomo}}</ref> |EuroG = 9 de 10 <small>(PS2)</small><ref name="reed">{{cita web |autor=Reed, Kristan|títulu=Grand Theft Auto: San Andreas Review|url=http://www.eurogamer.net/articles/r_gtasanandreas_ps2 |fechaaccesu=14 d'abril de 2013|obra=[[Eurogamer]]|fecha=29 d'ochobre de 2004|idioma=inglés}}</ref><br />9 de 10 <small>(PC, Xbox)</small><ref>{{cita web |autor=Bramwell, Tom|títulu=Grand Theft Auto: San Andreas Review|url=http://www.eurogamer.net/articles/r_gtasanandreas_x |fechaaccesu=14 d'abril de 2013|obra=[[Eurogamer]]|fecha=16 de xunu de 2005|idioma=inglés}}</ref> |GSpot = 9,6 de 10 <small>(PS2)</small><ref name="gamespot">{{cita web |autor=Gerstmann, Jeff|títulu=Grand Theft Auto: San Andreas Review|url=http://www.gamespot.com/grand-theft-auto-san-andreas/reviews/grand-theft-auto-san-andreas-review-6111345/ |fechaaccesu=14 d'abril de 2013|obra=[[GameSpot]]|fecha=25 d'ochobre de 2004|idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130409192327/http://www.gamespot.com/grand-theft-auto-san-andreas/reviews/grand-theft-auto-san-andreas-review-6111345/ |fechaarchivu=9 d'abril de 2013}}</ref> <br />9,2 de 10 <small>(Xbox)</small><ref name="gs.xbox">{{cita web |autor=Gerstmann, Jeff|títulu=Grand Theft Auto: San Andreas Review|url=http://www.gamespot.com/grand-theft-auto-san-andreas/reviews/grand-theft-auto-san-andreas-review-6127083/ |fechaaccesu=14 d'abril de 2013|obra=[[GameSpot]]|fecha=7 de xunu de 2005|idioma=inglés}}</ref> <br />9 de 10 <small>(PC)</small><ref name="gs.pc">{{cita web |autor=Gerstmann, Jeff|títulu=Grand Theft Auto: San Andreas Review|url=http://www.gamespot.com/grand-theft-auto-san-andreas/reviews/grand-theft-auto-san-andreas-review-6127078/ |fechaaccesu=14 d'abril de 2013|obra=[[GameSpot]]|fecha=7 de xunu de 2005|idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130427083334/http://www.gamespot.com/grand-theft-auto-san-andreas/reviews/grand-theft-auto-san-andreas-review-6127078/ |fechaarchivu=27 d'abril de 2013}}</ref> |GSpy = {{rating|5|5}}<ref name"gspy">{{cita web |autor=Lopez, Miguel|títulu=Grand Theft Auto: San Andreas|url=http://ps2.gamespy.com/playstation-2/grand-theft-auto-san-andreas/561830p1.html |fechaaccesu=14 d'abril de 2013|obra=[[GameSpy]]|fecha=29 d'ochobre de 2004|idioma=inglés}}</ref> |GRadar = {{rating|5|5}}<ref name="gradar">{{cita web |autor=Reparaz, Mikel|títulu=Grand Theft Auto: San Andreas Review|url=http://www.gamesradar.com/grand-theft-auto-san-andreas-review/ |fechaaccesu=14 d'abril de 2013|obra=[[GamesRadar]]|fecha=21 d'avientu de 2006|idioma=inglés}}</ref> |IGN = 9,6 de 10 <small>(PS2)</small><ref name="ign">{{cita web |autor=Dunham, Jeremy|títulu=Grand Theft Auto: San Andreas - Special Edition|url=http://www.ign.com/articles/2005/11/18/grand-theft-auto-san-andreas-special-edition |fechaaccesu=14 d'abril de 2013|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=18 de payares de 2005|idioma=inglés}}</ref><br />9,5 de 10 <small>(Xbox)</small><ref>{{cita web |autor=Perry, Douglass|títulu=Grand Theft Auto: San Andreas|url=http://www.ign.com/articles/2005/06/07/grand-theft-auto-san-andreas-2 |fechaaccesu=14 d'abril de 2013|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=7 de xunu de 2005|idioma=inglés}}</ref><br />9,3 de 10 <small>(PC)</small><ref>{{cita web |autor=Adams, Dan|títulu=Grand Theft Auto: San Andreas|url=http://www.ign.com/articles/2005/06/08/grand-theft-auto-san-andreas |fechaaccesu=14 d'abril de 2013|obra=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fecha=7 de xunu de 2005|idioma=inglés}}</ref> |Meri = 9,5 de 10<ref>{{cita web | url = http://www.meristation.com/pc/grand-theft-auto-san-andreas/analisis-juego/1517674 | títulu = Analís Grand Theft Auto: San Andreas PC |fechaaccesu=14 d'abril de 2013 | obra = [[Meristation]] | fecha = 14 de xunu de 2005 | autor = Ortiz, Nacho }}</ref> |MC = 95 de 100 <small>(PS2)</small><ref name="metacritic">{{cita web |títulu=Grand Theft Auto: San Andreas for PlayStation 2 Reviews|url=http://www.metacritic.com/game/playstation-2/grand-theft-auto-san-andreas |fechaaccesu=14 d'abril de 2013|obra=[[Metacritic]]|idioma=inglés}}</ref><br />93 de 100 <small>(PC, Xbox)</small><ref>{{cita web |títulu=Grand Theft Auto: San Andreas for PC Reviews|url=http://www.metacritic.com/game/pc/grand-theft-auto-san-andreas |fechaaccesu=14 d'abril de 2013|obra=[[Metacritic]]|idioma=inglés}}</ref> |GR = 95% <small>(PS2)</small><ref name="gr.ps2">{{cita web |títulu=Grand Theft Auto: San Andreas for PlayStation 2|url=http://www.gamerankings.com/ps2/914983-grand-theft-auto-san-andreas/index.html |fechaaccesu=14 d'abril de 2013|obra=[[GameRankings]]|idioma=inglés}}</ref><br />92,3% <small>(Xbox)</small><ref name="gr.xbox">{{cita web |títulu=Grand Theft Auto: San Andreas for Xbox|url=http://www.gamerankings.com/xbox/925634-grand-theft-auto-san-andreas/index.html |fechaaccesu=14 d'abril de 2013|obra=[[GameRankings]]|idioma=inglés}}</ref><br />91,9% <small>(PC)</small><ref name="gr.pc">{{cita web |títulu=Grand Theft Auto: San Andreas for PC|url=http://www.gamerankings.com/pc/924362-grand-theft-auto-san-andreas/index.html |fechaaccesu=14 d'abril de 2013|obra=[[GameRankings]]|idioma=inglés}}</ref><br />66,0% <small>(X360)</small><ref>{{cita web |url=http://www.gamerankings.com/xbox360/868277-grand-theft-auto-san-andreas/index.html |títulu=''Grand Theft Auto: San Andreas'' Xbox 360 Reviews |publicación=[[GameRankings]] |fechaaccesu=10 d'avientu de 2015}}</ref> |award1Pub = [[IGN (sitiu web)|IGN]] |award1 = «Xuegu del añu de PlayStation 2»,<ref>{{cita web |url=http://bestof.ign.com/2004/ps2/18.html |títulu=IGN's Best of 2004: PS2 Game of Year |fechaaccesu=17 de marzu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070216033116/http://bestof.ign.com/2004/ps2/18.html |fechaarchivu=16 de febreru de 2007}}</ref><br/>«Meyor xuegu d'aición de PlayStation 2»,<ref>{{cita web |url=http://bestof.ign.com/2004/ps2/ |títulu=IGN's Best of 2004: PS2 Action-Adventure Game |fechaaccesu=17 de marzu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070216033349/http://bestof.ign.com/2004/ps2/ |fechaarchivu=2007-02-16 }}</ref><br/>«Meyor hestoria pa PlayStation 2»,<ref>{{cita web |url=http://bestof.ign.com/2004/ps2/14.html |títulu=IGN's Best of 2004: PS2 Best Story |fechaaccesu=17 de marzu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20050120054226/http://bestof.ign.com/2004/ps2/14.html |fechaarchivu=2005-01-20 }}</ref> |award2Pub = [[Spike Video Game Awards|Premios Spike VGA]] |award2 = «Xuegu del añu»,<ref name="GameSpy Awards">{{cita web |url=http://pc.gamespy.com/pc/half-life-2/573823p1.html |títulu=Video Game Awards 2004 Award Winners Announced |publicación=[[GameSpy]] |fechaaccesu=11 d'abril de 2015}}</ref><br/>«Meyor interpretación por un humanu (home)»,<ref name="GameSpy Awards" /><br/>«Meyor xuegu d'aición»,<ref name="GameSpy Awards" /><br/>«Meyor banda sonora».<ref name="GameSpy Awards" /> |award3Pub = [[Gamespot]] |award3 = «Meyor Xuegu de PlayStation 2»,<ref>{{cita web |url=http://www.gamespot.com/gamespot/features/all/bestof2004/day5w_8.html |títulu=GameSpot's Best and Worst of 2004: Best PlayStation 2 Game |fechaaccesu=17 de marzu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090123054238/http://www.gamespot.com/gamespot/features/all/bestof2004/day5w_8.html |fechaarchivu=23 de xineru de 2009}}</ref><br />«Meyor xuegu d'aición aventura»,<ref>{{cita web |url=http://www.gamespot.com/gamespot/features/all/bestof2004/day4w_2.html |títulu=GameSpot's Best and Worst of 2004: Best Action-Adventure Game |fechaaccesu=17 de marzu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090124192052/http://www.gamespot.com/gamespot/features/all/bestof2004/day4w_2.html |fechaarchivu=24 de xineru de 2009}}</ref><br />«Eleición de los Llectores&nbsp;— Meyor xuegu de PlayStation 2<br/>Aición-aventura»,<ref>{{cita web |url=http://www.gamespot.com/gamespot/features/all/bestof2004/day7_08.html |títulu=GameSpot's Best and Worst of 2004 - Reader's Choice: Best PS2 Action Adventure Game |fechaaccesu=17 de marzu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070808211159/http://www.gamespot.com/gamespot/features/all/bestof2004/day7_08.html |fechaarchivu=8 d'agostu de 2007}}</ref><br />«Eleición de los Llectores&nbsp;— Meyor xuegu de PlayStation 2<br/>Xuegu del añu»,<ref>{{cita web |url=http://www.gamespot.com/gamespot/features/all/bestof2004/day7_12.html |títulu=GameSpot's Best and Worst of 2004 - Reader's Choice: PS2 Game of the Year |fechaaccesu=17 de marzu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090123203755/http://www.gamespot.com/gamespot/features/all/bestof2004/day7_12.html |fechaarchivu=23 de xineru de 2009}}</ref><br />«Meyor actuación de voz»,<ref>{{cita web |url=http://www.gamespot.com/gamespot/features/all/bestof2004/day2w_14.html |títulu=GameSpot's Best and Worst of 2004: Best Voice Acting |fechaaccesu=17 de marzu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090123054233/http://www.gamespot.com/gamespot/features/all/bestof2004/day2w_14.html |fechaarchivu=23 de xineru de 2009}}</ref><br/>«Xuegu más risonderu»<ref>{{cita web |url=http://www.gamespot.com/gamespot/features/all/bestof2004/day2w_26.html |títulu=GameSpot's Best and Worst of 2004: Funniest Game |fechaaccesu=17 de marzu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090420002530/http://www.gamespot.com/gamespot/features/all/bestof2004/day2w_26.html |fechaarchivu=20 d'abril de 2009}}</ref> }} ''Grand Theft Auto: San Andreas'' recibió l'aclamación universal de la crítica. Nel agregador d'analís [[Metacritic]], el xuegu tien una puntación permediu de 95 sobre 100 pa la plataforma [[PlayStation 2]]; les versiones de [[Microsoft Windows|Windows]] y [[Xbox]], pela so parte, tienen una puntuación de 93 sobre 100. Coles mesmes, en dicha web el títulu preséntase como'l quintu xuegu meyor puntiáu de PS2, detrás de ''[[Tony Hawk's Pro Skater 3]]'', ''[[Grand Theft Auto III]]'', ''[[Resident Evil 4]]'' y ''[[Metal Gear Solid 2: Sons of Liberty]]''.<ref name="meyores.ps2">{{cita web |títulu=PlayStation 2 Games|url=http://www.metacritic.com/browse/games/release-date/available/ps2/metascore |fechaaccesu=1 de payares de 2013|obra=Metacritic|idioma=inglés}}</ref> GameRankings.com pela so parte, ufiertó una puntuación del 95 % tomando como base un permediu ente otros sitios d'analises;<ref name="gr.ps2"/> non asina, sicasí, pa les versiones de Xbox y PC, pos llograron un porcentaxe menor pero igualmente alto.<ref name="gr.xbox"/><ref name="gr.pc"/> Jeremy Dunham d'[[IGN (sitiu web)|IGN]] dio un resultáu final de 9,9 sobre 10 —la puntuación más alta enxamás dada un xuegu pa la PS2—. Nesta revisión, Dunham emponderó al xuegu por ser «la obra de ''software'' definitiva» para dicha consola. Coles mesmes, como a la fin del so analís indicó que: «en resume, ye una interminable obra maestra de los videoxuegos — y una qu'enxamás va ser víctima de les sobrevaloraciones pol so sublime xugabilidá. Ye la pieza definitiva de ''software'' pa la esitosa segunda consola diseñada a manes de Sony; amás, ye casi imposible imaxinar la biblioteca de títulos de PlayStation 2 ensin él».<ref name="ign"/> Per otra parte, Jeff Gertsmann de [[GameSpot]] puntuar con un 9,6 sobre 10, otorgándo-y tamién el premiu de «Editor's Choice». Gertsmann mentó al respeutu que «''San Andreas'' definitivamente da-y sentíu al nome de ''Grand Theft Auto''. Ello ye que puede de que seya los meyor xuegu de tola serie».<ref name="gamespot"/> Sicasí, na versión pa Xbox y PC, llogró una calificación menor, debíu principalmente al cambéu drásticu nos controles pal sistema de xuegu, anque aun así el sitiu mentó que'l xuegu siguía amosando un ambiente entretenío y retador», pos los cambeos fueron menores pa estes versiones.<ref name="gs.xbox"/><ref name="gs.pc"/> El sitiu web [[1UP.com]] mentó que «esperabamos un títulu "grande", pero non estabamos lo suficientemente preparaos pa daqué "desaxeradamente xigantescu". En bien rares causes te toca esfrutar d'un xuegu que conforme avances na trama amóntense'l to habilidaes —de combate, puntería, de manexu, etc.— dientro de sigo, y que esto se caltenga asina hasta'l final del mesmu». Por ello mesmu, el sitiu dio-y una calificación d'A+, lo que representa la calificación máxima del sitiu.<ref name="1up"/> Pela so parte, Pela so parte, Kristian Reed, de ''[[Eurogamer]]'' tamién ufiertó una perspeutiva optimista ante'l xuegu, pos comentó que «dependiendo del tipu de misiones que tengas que realizar, te vas dar cuenta que ''San Andreas'' se autodefine como un xuegu en constante cambéu ininterrumpíu - un xuegu que ye casi imposible de xulgar a la primer vista, porque nunca vas tar seguru de qué ye lo que va pasar dempués». Ante dichu comentariu, Reed dio-y una calificación de 9 sobre 10.<ref name="reed"/> Rob Hamilton de HonestGamers.com, menta que «la euforia, la emoción y les infinites posibilidaes» de ''San Andreas'' dexen que'l xugador almire la gran complexidá del títulu, yá que «[...] en poques pallabres, ¡el xuegu ye xigantescu! - tan grande que ye una representación fiel de la más grande ciudá d'Estaos Xuníos [...] Carl atópase tan somorguiáu nesti mundu virtual —nel que bien pocu espaciu se desperdicia— y nel que cenciellamente, siempres hai daqué que faer falando lliteral, al volver la esquina», colo que termina'l so reseña dando al xuegu una puntuación de 10 sobre 10.<ref name="rob">{{cita web |url=http://www.honestgamers.com/6289/playstation-2/grand-theft-auto-san-andreas/review.html |títulu=Grand Theft Auto: San Andreas (PlayStation 2) review |fechaaccesu=17 de setiembre de 2015 |apellíu=Hamilton |nome=Rob |enllaceautor= |fecha=14 de setiembre de 2007 |editorial=HonestGamers.com |ubicación=Estaos Xuníos |idioma=inglés}}</ref> Shaun Hunter de NZGamer.com, dio una revisión xeneral sobre'l títulu, emponderando principalmente les nueves carauterístiques que'l xuegu ufierta, destacando la complexidá cola que se diseñó'l sistema de xuegu, pos a diferencia de los títulos anteriores de la serie, en ''San Andreas'' el xugador puede ameyorar progresivamente na aventura, afayando nuevos llugares nos que, magar pueden completase submisiones o inclusive dellos minixuegos, el títulu «estrume al máximu toles capacidaes qu'un xuegu de la serie de ''Grand Theft Auto'' ufierta, una y bones esta te va caltener «abondo ocupáu a lo menos unes 100 hores, sinón ye que quies más», polo que-y dio una calificación de 9.7 sobre 10.<ref name="nz">{{cita web |url=http://nzgamer.com/reviews/68/ |títulu=Grand Theft Auto: San Andreas |fechaaccesu=17 de setiembre de 2015 |apellíu=Hunter |nome=Shaun |enllaceautor= |fecha=19 de payares de 2004 |editorial=NZGames.com |ubicación= |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160329081937/http://nzgamer.com/reviews/68/ |fechaarchivu=2016-03-29 }}</ref> Unu de los aspeutos más bultables que los críticos atoparon como «innovador» dientro de la serie, foi la banda sonora, pos menten que mientres l'intre del xuegu, la música varia d'un momentu a otru, y paeció-yos prestosu poder escuchar música de bandes y artistes famosos, tales como [[2Pac]], [[Cypress Hill]], [[Rage Against The Machine]], [[Guns N' Roses]], [[Billy Idol]] ente otros.<ref name="nz"/><ref name="1up"/> Otros aspeutos y detalles sobre'l xuegu, tales como l'actuación de voz, la manera na que'l xuegu ta diseñáu pa ser un mundu abiertu, el tamañu del estáu de San Andreas y el so «interesante» argumentu, resaltaben y ameyoraben entá más la [[rejugabilidad]] del títulu.<ref name="ign"/><ref name="rob"/> En contraste colo anterior, delles comentaristes criticaron les gráfiques y la estética de los oxetos pos dalgunos presenten ''[[bug (software)|bugs]]'' na redolada del xuegu, según el probe modelaje de los personaxes,<ref name="nz"/> la baxa resolución na testura de los edificios y vehículos,<ref name="reed"/> amás de dellos errores presentaos nos controles, como'l mecanismu del bloquéu de puntería a los enemigos, ente otros.<ref name="ign"/> Coles mesmes, otros dixeron qu'a pesar de que ''San Andreas'' inclúi y espande el compendiu d'armes, vehículos y misiones, bien pocos d'estes caracterísitcas refináronse o se rediseñaron correutamente.<ref name="ign"/><ref>{{cita web |url=http://gamepro.com/sony/ps2/games/reviews/39128.shtml |títulu=GamePro review |fechaaccesu=17 de marzu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20041103034411/http://www.gamepro.com/sony/ps2/games/reviews/39128.shtml |fechaarchivu=3 de payares de 2004}}</ref> Na so versión dixital, el reporteru Charles Herold del periódicu ''[[The New York Times]]'' ufiertó una crítica mista, yá que comparó'l xuegu con ''[[Halo 2]]'', otru títulu popular na dómina de cuando salió ''San Andreas'', pos na so considerancia, les remortines d'otres series resulten populares una y bones los xuegos principales llogren «tener una enorme cantidá de [[siguidores de cultu]]» yá que a diferencia de ''[[Los Sims (saga)|Los Sims]]'' o la serie de ''[[Burnout (serie de videoxuegos)|Burnout]]'' o ''[[Myst]]'', ''GTA: SA'' «desenvolver nuna redolada horrorosa, onde abonda la violencia casual ente bandes caleyeres, pero a pesar de qu'amuesa una inigualable creatividá de diseñu, esto volver inclusive entá más fadiosu y perturbador [...] [se] sentiría más cómodu si la redolada abierta del xuegu tuviera oxetivos más xenerales: asesinar a un enemigu cuándo y cómo el to quieras; adquirir más dineru pa otros oxetivos comoquier posible; retar a persones distintes a carreres d'autos».<ref>{{cita web |url=http://www.nytimes.com/2004/11/11/technology/circuits/pick-a-number-its-sequel-season.html |títulu=Pick a Number, It's Sequel Season |fechaaccesu=22 de setiembre de 2015 |apellíu=Herold |nome=Charles |enllaceautor= |fecha=11 de payares de 2004 |formatu= |obra= |editor= |editorial=The New York Times |ubicación= |idioma=inglés |cita=}}</ref> Pela so parte, [[GamesRadar]] mentó que'l xuegu representa una sincronía «estremecedoramente coherente, divinamente orquestada — y a pesar del millón de pallabres yá escrites con una anticipación febril — tien la increíble capacidá de sorprender en tou momentu. Este ye'l pináculo de PlayStation 2 — un xuegu con una maxa único bien pulida desenvueltu por un grupu esperimentáu de diseñadores que trabayaron hasta la llende de les sos habilidaes».<ref>{{cita web |url=http://gamesradar.msn.co.uk/reviews/default.asp?pagetypeid=2&articleid=32168&subsectionid=1605 |títulu=Grand Theft Auto: San Andreas |fechaaccesu=22 de setiembre de 2015 |fecha=6 d'ochobre de 2015 |formatu= |obra= |editor= |editorial=GamesRadar.com.uk |ubicación= |idioma=inglés |cita= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20050306000201/http://gamesradar.msn.co.uk/reviews/default.asp?pagetypeid=2&articleid=32168&subsectionid=1605 |fechaarchivu=6 de marzu de 2005 }}</ref> Nuna reseña más recién, el mesmu sitiu referenció'l discutiniu mediáticu que'l xuegu provocó por cuenta de la so «escesiva ya indiscriminada» violencia y que los críticos de la cultura popular inclinar por crítiques negatives, pa los xugadores esistíen entá razones poles cualos toma-y ciñu; razones tales como una llibertá ensin llendes, esploración ensin torgues y la posibilidá de pillar a vieyes despreveníes a velocidaes impresionantes».<ref name="gradar"/> L'editor Nacho Ortiz, del portal español [[Meristation]], puntuó a ''Grand Theft Auto: San Andreas'' con un 9,5 sobre 10, señalando que lo más destacable del títulu ye'l so sistema de xuegu, yá que este ufierta «infinites posibilidaes de pasar el tiempu» y el reblincón que supunxo con al respeutive del so [[Grand Theft Auto: Vice City|predecesor]]. Unu de los aspeutos que notó Ortiz refier, nes sos pallabres que «nun ye un simple xuegu d'aición. En ''San Andreas'' algamóse una fusión de xéneros onde l'aición, la fuercia narrativo de la hestoria, los toques de [[Videoxuegu de rol|RPG]] y un novedosu componente de simulador social danse la mano»,<ref name=meristation1>{{cita web|autor=Ortiz, Nacho|títulu=Analís ''Grand Theft Auto: San Andreas'' (PS2) — Dios esisti y vive en California|url=http://www.meristation.com/playstation-2/grand-theft-auto-san-andreas/analisis-juego/1514225|fechaaccesu=7 d'avientu de 2015|obra=[[Meristation]]|fecha=29 d'ochobre de 2004|páxina=1|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170608203730/http://www.meristation.com/playstation-2/grand-theft-auto-san-andreas/analisis-juego/1514225|fechaarchivu=2017-06-08}}</ref> pos la cantidá d'hores que se riquir pa completar el xuegu, xunto a la vasta variedá de posibilidaes que'l xugador tien al so algame xunto a los detalles minuciosos per parte de los desarrolladores, volver nun títulu entreteníu» al empar que «inmersible». Coles mesmes, fixo una curtia comparanza del xuegu con películes de la mesma temática, como ''[[Boyz n the Hood]]'' (1991) y ''[[Colors (película)|Colors]]'' (1988).<ref name=meristation1/> Tamién comentó que la gran disposición d'armes, alternatives de la hestoria principal y otros elementos, volver en «una gran cantidá de formes de matar el tiempu». Sicasí, l'únicu defectu al so xuiciu cayó sobre'l so acabáu gráficu, pos menta que «la consola tocó techu bastante tiempu tras [...] como única quexa atopamos con que la PS2 nun tira más, nun da más de sigo, y eso afecta sensiblemente a la esperiencia xugable».<ref>{{cita web|autor=Ortiz, Nacho|títulu=Analís ''Grand Theft Auto: San Andreas'' (PS2) — Dios esisti y vive en California|url=http://www.meristation.com/playstation-2/grand-theft-auto-san-andreas/analisis-juego/1514225?p=6|fechaaccesu=8 d'avientu de 2015|obra=[[Meristation]]|fecha=29 d'ochobre de 2004|páxina=7|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170325163103/http://www.meristation.com/playstation-2/grand-theft-auto-san-andreas/analisis-juego/1514225?p=6|fechaarchivu=2017-03-25}}</ref> === Comercial === El xuegu llogró vendese en 12 millones d'unidaes namái pa la versión del PlayStation 2 mientres el mes de marzu de 2005, convirténdolo nel xuegu más vendíu pa dicha consola na hestoria.<ref>{{cita web |url=http://ir.take2games.com/phoenix.zhtml?c=86428&p=irol-newsArticle&ID=753727&highlight= |títulu=Take-Two Interactive Software, Inc. Reports First Quarter Fiscal 2005 Financial Results |fechaaccesu=1 de payares de 2007 |fecha=16 de xineru de 2015 |publicación=[[Take-Two Interactive]]}}</ref> Acordies con [[Take-Two Interactive]], el xuegu algamó la cifra de 20 millones de copies vendíes pa la fecha del 26 de setiembre de 2007.<ref>{{cita web |títulu=Take-Two Interactive Software at Piper Jaffray Second Annual London Consumer Conference |publicación=Thomson Financial |fecha=26 de setiembre de 2007 |url=http://www.corporate-ir.net/ireye/confLobby.zhtml?ticker=TTWO&item_id=1642557 |format=[[Webcast]]: Windows Media Player, RealPlayer |fechaaccesu=29 d'ochobre de 2007 |quote=En 2001 llanzamos ''Grand Theft Auto III'' y llogró vender cerca de 12 millones de copies. Entós sacamos ''Grand Theft Auto Vice City'', y llogramos vender 15 millones d'unidaes. Y entós en 2004, llanzamos a ''San Andreas'', que vendió la módica cantidá de 20 millones d'unidaes...}}</ref> Sicasí, les ventes amontaron pal añu siguiente, sumando 21.5 millones de copies.<ref>{{cita web |url=http://taketwovalue.com/documents/TTWO_Value.pdf#page=12 |títulu=Recommendation of the Board of Directors to Reject Electronic Arts Inc.'s Tender Offer |fechaaccesu=1 d'abril de 2008 |fecha=26 de marzu de 2008 |publicación=[[Take-Two Interactive Software, Inc.]] |páxina=12 |format=PDF |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080408234728/http://taketwovalue.com/documents/TTWO_Value.pdf#page=12 |fechaarchivu=8 d'abril de 2008}}</ref> La edición del añu 2009 del [[Llibru Guinness de los récores]], menta que ''San Andreas'' ye'l xuegu más esitosu pa la PlayStation 2, pos namái pa esta consola vendiéronse 17,33 millones de copies, d'un total de 21,5 millones al respeutive de les demás consoles, tal que lo mentó Take-Two Interactive.<ref name="guinness 2009">{{cita llibru |títulu=Guinness World Records 2009 Gamer's Edition |páxinas=108–109|isbn=1904994458|quote=''GTA: San Andreas'' ye'l xuegu más esitosu en ventes pa la PlayStation 2 de tola historia, con una cantidá impresionante de 17.33 millones de copies vendíes.}}</ref> Acordies con [[Kotaku]] y Rockstar Games, reportóse qu'en 2011 ''Grand Theft Auto: San Andreas'' llogró vender aproximao 27,5 millones d'unidaes a nivel mundial.<ref name="2011sales">{{cita web |url=http://kotaku.com/5840484/gta-iv-overtakes-san-andreas-in-lifetime-sales |títulu=GTA IV Overtakes San Andreas in Lifetime Sales [Correction] |publicación=Kotaku |nome=Owen |apellíu=Good |fecha=15 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012}}</ref> == Discutinios == === Hot Coffee === A mediaos de xunetu de 2005, un xugador asiduo llamáu Patrick Wildenborg —sol alies de «PatrickW»— atopó un [[Parche (informática)|parche]] programáu que nun s'utilizaba nel xuegu y qu'esplegaba una secuencia de minixuegos, que cubría un [[Mod (videoxuegos)|''mod'']] ocultu y bien específicu.<ref name="eurocoffee"/> La estensión terminó llamándose'l «[[Hot Coffee|Hot Coffee ''mod'']]», pol fechu de que les novies del protagonista convídenlu a «tomar una taza de café» dempués d'una cita. Si'l xugador acepta a entrar a la casa de la muyer en cuestión, la cámara a cencielles enfoca la casa na que ta'l personaxe y termina per ximelgar se en ciertos momentos, ente que unos gañíos terminen per escuchar se como fondu.<ref name="eurocoffee">{{cita web |url=http://www.eurogamer.net/articles/2012-11-30-who-spilled-hot-coffee |títulu=Who spilled Hot Coffee? The man who uncovered gaming's greatest sex scandal. |fechaaccesu=4 d'avientu de 2015 |apellíu=Parkin |nome=Simon |fecha=30 de payares de 2012 |editorial=EuroGamer.com |ubicación= |idioma=inglés}}</ref> Sicasí, si'l parche llega a activase, dempués de que'l xugador acepta la invitación, este podía ver y participar nuna tosca y pocu detallada [[rellación sexual]], según otres escenes qu'inclúin l'usu de [[dildos]] y [[masturbación]].<ref name="esrb"/><ref name="eurocoffee"/> Tres l'incidente, la [[Entertainment Software Rating Board|ESRB]], organización que s'encarga de clasificar los videoxuegos na rexón d'[[América del Norte]], terminó per camudar el so veredictu en cuanto al xuegu, pos camudó la etiqueta de «Mature» (M) —mayores de 18 años— a «Adults Only» (AO) —aptu p'adultos—.<ref name="esrb">{{cita web |url=https://www.esrb.org/about/news/7202005.aspx |títulu=ESRB concludes investigation into Grand Theft Auto: San Andreas; revokes M (Mature) rating |fechaaccesu=4 d'avientu de 2015 fecha=20 de xunetu de 2005 |editorial=[[ESRB]] |ubicación= |idioma=inglés |cita=}}</ref><ref name="ign_ceases">{{cita web |url=http://www.ign.com/articles/2005/07/20/gta-san-andreas-gets-adults-only-rating |títulu=''GTA: San Andreas'' gets adults only rating; Rockstar ceases manufacturing the title as the ESRB concludes "hot coffee" probe. |fechaaccesu=4 d'avientu de 2015 |apellíu=Adams |nome=David |fecha=20 de xunetu de 2005 |editorial=IGN |idioma=inglés}}</ref> Esto terminó per convertir a ''San Andreas'' nel únicu xuegu pa consola de ventes masives en tener la clasificación de «AO» nos Estaos Xuníos.<ref name="RevertToMRating">{{cita web | url = http://www.gamespot.com/news/6152490.html |títulu=FTC Hot Coffee ruling scalds, but doesn't burn Take-Two | work = [[GameSpot]] |publicación=CBS Interactive |fechaaccesu=1 de xunetu de 2006}}</ref> Rockstar optó por dexar de manufacturar esta versión del xuegu, esaniciando tou conteníu que se considerara como controversial.<ref name="ign_ceases"/><ref name=gamespot-andreasao>{{cita web |títulu=San Andreas rated AO, Take-Two suspends production|url=http://www.gamespot.com/articles/san-andreas-rated-ao-take-two-suspends-production/1100-6129500/|work=GameSpot |publicación=CBS Interactive |fechaaccesu=21 d'avientu de 2013}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.enthusiacs.com/big-book-controversies-chapter-iii/ |títulu=The Curse of GTA |fechaaccesu=5 d'avientu de 2015 |apellíu=Lawshe |nome=Marcur |enllaceautor= |fecha=2 de payares de 2014 |editorial=Entusiacs |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170703014424/http://www.enthusiacs.com/big-book-controversies-chapter-iii/ |fechaarchivu=2017-07-03 }}</ref> La empresa dio-y dos opciones a los sos distribuidores: caltener la clasificación d'adultos nes copies que yá taben a la venta, o tornales y esaniciar d'elles tol parche según el so conteníu. Ante ello, munches tiendes que comercialicen videoxuegos retiraron de los sos estantes el títulu, por cuenta de ciertos lineamientos que regulaben la venta de videoxuegos con una clasificación «AO».<ref>{{cita publicación |url=http://money.cnn.com/2005/07/20/technology/personaltech/gta/ |títulu=Wal-Mart and Target Pull ''Grand Theft Auto''|author=Chris Morris |publicación=[[CNN Money]] |fecha=20 de xunetu de 2005 |fechaaccesu=4 d'avientu de 2015}}</ref> Coles mesmes, la [[Oficina de clasificación de cine y lliteratura d'Australia]], anuló la so clasificación orixinal «MA15+», lo qu'implicó que'l xuegu nun pudiera vendese más en dichu país.<ref name="AustraliaSexScandal">{{cita publicación |títulu=GTA sex scandal hits Australia|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/4728261.stm |publicación=BBC News |fechaaccesu=4 d'avientu de 2015 |fecha=29 de xunetu de 2005}}</ref> Rockstar North terminó per llanzar el parche «Cold Coffee» dos meses dempués del escándalu.<ref name="coffee">{{cita web |url=http://www.nomorehotcoffee.com/ |títulu=No More Hot Coffee |fechaaccesu=4 d'avientu de 2015 |fecha=2005 |formatu= |obra= |editor= |editorial=Rockstar Games |ubicación= |idioma=inglés}}</ref> Pa la versión de PC, el xuegu rellanzar coles escenes esaniciaes del Hot Coffee, lo que dexó que'l xuegu volviera adquirir la so clasificación «M». Les versiones de la PlayStation 2 y el Xbox tamién se reeditaron, de tal manera que'l ''mod'' nun apaez nes versiones «Greatest Hits Edition», «Platinum Edition» y ''Grand Theft Auto Trilogy Pack''<ref>{{cita web |url=http://www.gamespot.com/news/2005/09/23/news_6134252.html |títulu=GTA gets trilogized, San Andreas special edition |fechaaccesu=4 d'avientu de 2015 |apellíu=Surette |nome=Tim |enllaceautor= |fecha=23 de setiembre de 2005 |editorial=GameSpot |ubicación= |idioma=inglés |cita=}}</ref> al igual que la «Special Edition» pa PlayStation 2 qu'inclúi'l documental de ''[[Sunday Driver (filme)|Sunday Driver]]''. El discu censuráu tien escrita la lleenda segunda edición» debaxo del logo de la ESRB. Pal 8 de payares de 2007, Take-Two anunció un alcuerdu llegal propuestu ante la demanda coleutiva que surdió en contra d'ellos arriendes del discutiniu del «Hot Coffee». La demanda terminó per aceptar se, anque Take-Two nin Rockstar almitieron delitu o obligación por ello. Coles mesmes, a los compradores del xuegu dióse-yos la opción de camudar los sos xuegos clasificaos como AO por otros cola clasificación M, amás d'ufiertar un reembolsu de 35 [[USD]] n'efeutivu si aceptaben roblar una declaración xudicial.<ref>{{cita web |apellíu=Androvich |nome=Mark |títulu=Take-Two settles "Hot Coffee" lawsuits | website = [[Gamesindustry.biz]] |fecha=8 de payares de 2007 | url = http://www.gamesindustry.biz/content_page.php?aid=30468 |fechaaccesu=4 d'avientu de 2015 | idioma = inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080310002534/http://www.gamesindustry.biz/content_page.php?aid=30468 |fechaarchivu=10 de marzu de 2008 }}</ref> Un reporte del ''[[The New York Times]]'', con fecha del 25 de xunu de 2008 menta que se realizaron un total de 2676 reembolsos pol cambéu del títulu mientres los dos meses anteriores.<ref>{{cita publicación | url=http://www.nytimes.com/2008/06/25/technology/25settle.html?_r=4&pagewanted=1&oref=slogin&oref=slogin | work=The New York Times |títulu=Hidden Sex Scenes Draw Ho-Hum, Except From Lawyers |nome=Jonathan D. |apellíu=Glater |fecha=25 de xunu de 2008 |fechaaccesu=4 d'avientu de 2015}}</ref> Acordies con Take-Two, pa 2006 efeutuóse un pagu de 20&nbsp;000&nbsp;000 USD por daños a consumidores, lo que llevó a la compañía a tar suxeta a un estatutu llegal más severu, nel que s'axusta que, si llegar a atopar nella dalguna violación a establecer na demanda, va deber de pagar 11&nbsp;000 USD adicionales per cada cargu que se presente.<ref>{{cita web |url=http://kotaku.com/5350482/take-two-reaches-20m-settlement-in-gta-hot-coffee-suit |títulu=Take-Two Reaches $20M Settlement in GTA Hot Coffee Suit |fechaaccesu=4 d'avientu de 2015 |apellíu=Crecente |nome=Brian |enllaceautor= |fecha=1 de setiembre de 2009 |editorial=Kotaku |ubicación= |idioma=inglés |cita=}}</ref> === Demanda de Michael Washington === Una demanda aisllada efeutuada contra Take-Two asocedió a finales de 2012, na que'l cantante Michael «Shagg» Washington, vocalista del grupu de [[rap]] [[Cypress Hill]], alegó nuna corte de [[California]] que Carl Johnson taba diseñáu en base a la so vida, hestoria personal y apariencia física. A razón de los daños percibíos escontra la so persona, solicitó una indemnización de 250&nbsp;000&nbsp;000 USD por [[Abusu del derechu|abusu]] contra él.<ref name="lawsuit">{{cita web |url=http://www.gamespot.com/articles/250-million-gta-san-andreas-lawsuit-fails/1100-6399412/|títulu=250 million GTA: San Andreas lawsuit fails |fechaaccesu=5 d'avientu de 2105|apellíu=Makuch|nome=Eddie|fecha=2 de payares de 2012|editorial=GameSpot|idioma=inglés}}</ref> Como evidencia, afirmó qu'en 2003, axuntar con un grupu de los desarrolladores del xuegu, colos que paroló sobre'l so pasáu como amarradiegu y como miembru d'una banda caleyera.<ref name="hollyreport"/> Mientres dicha xunta, el cantante apurrió-yos una semeya d'él, que acabó nos archivos del so defensa;<ref name="hollyreport">{{cita web |url=http://www.hollywoodreporter.com/thr-esq/250m-grand-theft-auto-lawsuit-385448|títulu=Singer's $250M Lawsuit Over 'Grand Theft Auto' Fails |fechaaccesu=5 d'avientu de 2015|apellíu=Gardner|nome=Eriq|fecha=2 de payares de 2012|editorial=The Hollywood Reporter|idioma=inglés}}</ref> amás, él apaez nos creitos del xuegu pa versión de PC como modelu base pa los personaxes.<ref name="mobycredits">{{cita web |url=http://www.mobygames.com/game/windows/grand-theft-auto-san-andreas/credits|títulu=Grand Theft Auto: San Andreas (Windows) |fechaaccesu=5 d'avientu de 2015|editorial=MobyGames.com|idioma=inglés}}</ref> Sicasí, el xuez determinó que la evidencia nun yera abonda, yá que el demandante tenía de presentar pruebes como tatuaxes, marques de nacencia o otru tipu de traces físiques.<ref name="hollyreport"/> Ante ello, Take-Two utilizó una [[Enmienda (llei)|enmienda]] que describe que l'usu de personaxes «transformativos» esclúi cualquier tipu de base concreta pal diseñu de los mesmos.<ref name="hollyreport"/> Puesto que les lleis de California apelen a diches normatives, la empresa terminó per ganar la demanda,<ref name="lawsuit"/> a lo que'l xuez dictaminó qu'ante la falta d'evidencia concluyente, Washington nun merecía los dineru por efeutu de daños.<ref name="lawsuit"/> === Estereotipos raciales === ''San Andreas'' foi tamién oxetu de crítiques por cuenta de ciertos estereotipos raciales presentes na so trama y ambientación.<ref>{{cita web |títulu=The Color of Mayhem|autor=Marriott, Michel|url=http://www.nytimes.com/2004/08/12/technology/the-color-of-mayhem.html|fecha=12 d'agostu de 2004 |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2014|idioma=inglés|obra=[[The New York Times]]}}</ref> Dalgunos vieron estos allegamientos como «iróniques»,<ref>{{cita web |títulu=Study: Videogames Underrepresent Minorities|autor=Tracey, John|url=http://www.wired.com/2009/07/minorities-in-videogames|fecha=30 de xunetu de 2009 |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2014|idioma=inglés|obra=Wired}}</ref> ente qu'otros defendieron les crítiques, señalando que la hestoria bien podía ser tratada con personaxes d'oríxenes étnicos distintos a los del xuegu.<ref>{{cita web |autor=Fahey, Mike|títulu=Envisioning a World Without Racism With Grand Theft Auto: San Andreas|url=http://kotaku.com/5860471/envisioning-a-world-without-racism-with-grand-theft-auto-san-andreas |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2014|obra=[[Kotaku]]|fecha=17 de payares de 2011|idioma=inglés}}</ref> == Diferencies ente plataformes == {{referencies|t=20171106}} Esisten numberoses diferencies y detalles qu'estremen a la versión pa PC de les versiones pa Play Station 2 y Xbox. Gran parte d'elles son omisiones estétiques o efeutos de soníu que mientres la conversión fueron removíos de la orixinal. Y ye por tanto que col pasu del tiempu hanse reimplementado o se fixeron mods d'ellos. *Na versión pa PC los coches taben siempres puercos y nun se llimpiaben nin pola agua nin entrando al Pay n' Esprái. Nes versiones pa consola, la suciedá dir col tiempu o porque esta lloviendo nel xuegu. *Dellos vehículos touterrén tienen ruedes de repuestu que na versión de PC nun apaecen. Polo tanto nesta versión causa un glitch nes ruedes. *Cuando interactues coles prostitutes, los ruios producíos por CJ y elles son oyibles na versión pa consola, ente que na versión pa PC nun tán. *Les fases llunares son correutes na versión pa consola, ente que na versión pa PC nun lo tán. Esto debe a que lo fixeron por que siempres seya lluna llena y n'ocasiones que nun seya visible. *Esisten mas testures "basura" na versión pa PC cuando tien que renderizar la ciudá de Los Santos. Poro, la versión de consola ta meyor programada. *el llume de la versión pa PC ye mas viva y realista, dando vida al xuegu, ente que la versión pa consola tien un llume anaranxao y dellos llugares nun tienen variedá como pue ser na versión pa PC. *Na versión de PS2 esiste un Pay n' Esprái que nes otres versiones nun ta presente. Lo qu'asocede ye que cuando entres nel, te causa un glitch por non tar marcáu nel mapa del xuegu. *Esiste un númberu bien ampliu d'oxetos que fueron omitíos na versión pa PC, como'l casino de los Four Dragons ente otros. *Los helicópteros tienen una meyor representación nel mapa na versión pa PC. Esto foi direutamente removíu, pero ta presente nel codigo del xuegu *Esisten más peatones nel Grand Bridge de la versión pa consoles que nel de la versión pa PC. *La estatua del atriu foi destruyida na versión pa consoles, pero ta presente na versión pa PC. *L'animación del paracaidas ye más fluyida na versión pa consoles que na versión pa PC, yá que presenta un control mas estáticu. *El trucu por que los coches puedan conducise pel agua ta presente na versión pa consoles, pero non na versión pa PC. *Esisten más puntos de remanecimientu de vehículos nes versiones pa consola que na versión pa PC. *Los conductores son muncho más agresivos na versión pa PC y esiste una alta probabilidá que baxen del coche con una arma. *La manera cooperativa nun esiste na versión pa PC (creando y aniciando el SAMP), ente que na versión pa consoles estan presentes toles funcionalidades. == Otres versiones == === Versión pa Steam === Pa delles versiones, ''San Andreas'' distribúyese al traviés del sistema [[Steam]]. El xuegu recibió una considerable cantidá d'actualizaciones, pos en poco tiempu llogró camudar de versión dende la 1.1 hasta la 3.0. Mientres el 7 de payares de 2014, una d'estes xeneró discutiniu, yá que diesiciete de los cantares orixinales esaniciáronse yá que les llicencies que dexaben el so usu pal xuegu habíen caducáu.<ref>{{cita web |apellíu=O'Connor|nome=Alice|títulu=GTA San Andreas Steam Pulls Songs And Breaks Saves|url=https://www.rockpapershotgun.com/2014/11/10/gta-san-andreas-steam-removes-songs/ |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2016|obra=Rock, Paper, Shotgun|fecha=10 de payares de 2014}}</ref> Ente otros inconvenientes, tamién figuraben el malu resolución con monitores y televisiones de [[pantalla ancha]], según la incompatibilidá con archivos de partíes primeramente guardaes. Sicasí, tantu los usuarios recién como los antiguos viéronse afeutaos por esta actualización. Aun así esto dexó que los controles con base al ''hardware'' [[DireutInput#XInput|XInput]] fueren compatibles col xuegu. === Versión pa teléfonos móviles === El 12 d'avientu de 2013, ''San Andreas'' foi llanzáu en teléfonos móviles con sistema operativu iOS selectos.<ref>{{cita web |autor=Toby Moses |url=http://www.theguardian.com/technology/2014/mar/02/sonic-2-gta-san-andreas-steelseries-stratus-review |títulu=Sonic 2; GTA: San Andreas; Sonic & All Stars Racing: Transformed; SteelSeries Stratus – review &#124; Technology &#124; The Observer |editorial=Theguardian.com |fecha=5 de payares de 2013 |fechaaccesu=3 de marzu de 2014}}</ref> Les actualizaciones y meyores respeuto al xuegu orixinal inclúin nuevos gráficos remasterizados, consistiendo en solombres dinámiques y detallaes, una mayor distancia, una gama de colores arriquecida, según personaxes y modelos d'autos ameyoraos.<ref>{{cita web |author=Leif Johnson 1|url=http://www.ign.com/articles/2013/12/18/grand-theft-auto-san-andreas-ios-review |títulu=Grand Theft Auto: San Andreas iOS Review |editorial=IGN |fecha=18 d'avientu de 2013 |fechaaccesu=3 de marzu de 2014}}</ref> La versión p'[[Android]] y [[Amazon Kindle]] foi llanzada'l 19 d'avientu de 2013, los requisitos son android 3.0 d'equí p'arriba rique 1 GB de Ram y d'espaciu 2.70 GB ente que la versión pa [[Windows Phone]] foi llanzada'l 27 de xineru de 2014. Hai de solliñar qu'esta versión escarez de trucos o códigos, lo mesmo que de dellos cantares nes estaciones de radio, que fueron retiraes por problemes de copyright.{{ensin referencies}} === Versión pa Xbox 360 y PlayStation 3 === En 2008, la versión orixinal para [[Xbox]] rellanzar pa la [[Xbox 360]]; un trespase [[Emulador de videoconsola|emuláu]] como parte de la llinia de [[Llista de Xbox Originals|Xbox Originals]]. Sicasí, a fines de 2014 foi retiráu del Xbox Live Marketplace y reemplazóse el 26 d'ochobre de 2014, coincidiendo col décimu aniversariu del so llanzamientu, na que tamién se llanzó la versión pa teléfonos móviles. Se rediseñó con un nuevu resolución de 720p [[Alta definición|HD]], meyores nel efeutu de distancia, un menú con nueva interfaz y diversos [[Llogru (videoxuegos)|llogros]]. Anque introducía munches carauterístiques nueves, unos diez cantares que taben presentes na versión orixinal fueron retiraes de la versión HD por motivos de llicencia ya introduciéronse numberosos [[Bug (informática)|bugs]] nuevos.<ref name="eurogamer1">{{cita web |url=http://www.eurogamer.net/articles/digitalfoundry-2014-gta-san-andreas-on-xbox-360-is-a-mobile-port|títulu=GTA: San Andreas HD on Xbox 360 is a mobile port|apellíu=Leadbetter|nome=Richard|fecha=30 d'ochobre de 2014|obra=[[Eurogamer]]|editorial=Gamer Network |fechaaccesu=31 d'ochobre de 2014}}</ref> A este siguió-y un llanzamientu en soporte físicu'l 30 de xunu de 2015 n'América del Norte y el 17 de xunetu de 2015 nel restu del mundu, so la etiqueta ''Platinum Hits'' (''Classics'' nes zones [[PAL]]). ''San Andreas'' rellanzar pa la [[PlayStation 3]] n'avientu de 2012 como un xuegu emuláu de la serie [[Llista de Clásicos del PlayStation 2|Clásicu PS2]]. Esta versión tamién foi retirada a finales de 2014, lo que fomentó la creación de rumores al respeutive de un llanzamientu pa PS3 en HD. Sicasí, esti nun foi'l casu entós daquella y el Clásicu PS2 tornó más tarde. A entamos de payares de 2015, el xuegu foi recategorizado pol [[Entertainment Software Rating Board|ESRB]] pa un próximu llanzamientu en PS3. La versión en HD salió a la venta'l 1 d'avientu de 2015, reemplazando al Clásicu PS2 na [[PlayStation Store]], según en discu físicu, lo que dexó que nes feches siguientes ganara'l estatus de [[PlayStation Greatest Hits|Greatest Hit]] n'Estaos Xuníos.<ref name="PSU">{{cita web |url=http://www.psu.com/news/28669/GTA-San-Andreas-for-PS3-gets-rated-for-upcoming-re-release/ |títulu=GTA San Andreas for PS3 gets rated for upcoming re-release |apellíu=Harradence |nome=Michael |obra=[[PSU.com|PlayStation Universe]] |fecha=16 de payares de 2015 |fechaaccesu=18 de payares de 2015}}</ref> == Ver tamién == * ''[[Grand Theft Auto: Liberty City Stories]]'' * ''[[Grand Theft Auto: Vice City Stories]]'' * ''[[Grand Theft Auto V]]'' == Notes == {{llistaref|group=n.}} == Referencies == {{llistaref|3}} == Bibliografía == * {{cita llibru | títulu = Grand Theft Auto: San Andreas - Official Strategy Guide | url = https://books.google.cl/books?id=PSjXOAAACAAJ | autor = Bogenn, Tim; Barba, Rick | añu = 2005 | id = ISBN 0-7440-0429-2}} * {{cita llibru | títulu = Grand Theft Auto: San Andreas - Official Strategy Guide Xbox and PC | url = https://books.google.cl/books?id=DQBGNwAACAAJ | autor = BradyGames | añu = 2005 | id = ISBN 0-7440-0554-X}} == Enllaces esternos == {{Commonscat}} * [http://www.rockstargames.com/sanandreas/ Páxina web oficial] (n'inglés) * [https://www.imdb.com/title/tt0383385/ ''Grand Theft Auto: San Andreas] en [[Internet Movie Database]] (n'inglés) {{ORDENAR:Grand Theft Auto III.3}} {{Tradubot|Grand Theft Auto: San Andreas}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Grand Theft Auto]] [[Categoría:Videoxuegos pa Windows]] [[Categoría:Videoxuegos pa Xbox]] [[Categoría:Videoxuegos pa Xbox 360]] [[Categoría:Videoxuegos pa PlayStation 2]] [[Categoría:Videoxuegos de PlayStation Network]] [[Categoría:Videoxuegos de 2004]] [[Categoría:Videoxuegos pa Mac]] frnsquaq0zwbcg0lz333z74swemagkw PepsiCo 0 98429 4376869 4340260 2025-06-17T14:17:56Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá planta => dicha planta 4376869 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|PepsiCo}} {{Organización}} '''PepsiCo Inc.''' ye una [[empresa]] [[multinacional]] d'[[Estaos Xuníos]] dedicada a la fabricación, comercialización y distribución de bébores y aperitivos. Tien la so sede en [[Purchase (Nueva York)|Purchase]], [[Nueva York]], [[Estaos Xuníos]]. PepsiCo formar en [[1965]] a partir de la fusión de la [[Pepsi|Pepsi-Cola Company]] y [[Frito-Lay]]. PepsiCo amplió dende entós a partir del so homónimu de productos Pepsi a una gama más amplia de marques d'alimentos y bébores, la mayor de les cuales foi l'adquisición de [[Tropicana]] en 1998 y de [[Quaker Oats Company|Quaker Oats]] en 2001, lo qu'añade la marca [[Gatorade]] a la so cartera. Sobre la base de los ingresos netos, PepsiCo ye la segunda mayor empresa d'alimentos y bebíes nel mundu, presente en más de 200 países con distintes marques (delles rexonales). N'América del Norte, PepsiCo ye la mayor empresa d'alimentos y bebíes por ingresos netos. == Historia == === Antecedentes === La Pepsi-Cola Company foi fundada nel estáu de Delaware en 1919.<ref>{{Cita web |url=http://quotes.nasdaq.com/asp/SummaryQuote.asp?symbol=PEP&selected=PEP |títulu=Pepsico, Inc. Common Stock (PEP) |fechaaccesu=9 de marzu de 2016 |sitiuweb=NASDAQ.com}}</ref> La compañía quebró en 1931 y el 8 de xunu del mesmu añu, la receta de la marca y el xarabe adquirir por [[Charles Guth]] que yera dueñu d'un negociu de fabricación de xarabe en Baltimore, Maryland. === Desenvolvimientu === En 1965, la Pepsi Cola Company fundir con [[Frito-Lay]], Inc. pa convertise en ''PepsiCo, Inc.'' Nel momentu de la so fundación, PepsiCo constituyir nel estáu de Delaware y con sede en Manhattan, Nueva York. La sede de la empresa treslladar al so allugamientu actual de Purchase, Nueva York en 1970,<ref>{{Cita noticia|apellíos=Antman |nome=Rachel A. |títulu=The Donald M. Kendall Sculpture Gardens |url=http://www.nytimes.com/2006/09/29/travel/escapes/29trip.html |fecha=29 de setiembre de 2006 |fechaaccesu=9 de marzu de 2016|periódicu=The New York Times|issn=0362-4331}}</ref> y en 1986 PepsiCo incorporar de nuevu nel estáu de Carolina del Norte.<ref name=":0" /> Ente finales de 1970 y mediaos de la década de 1990, PepsiCo espandióse al traviés de l'adquisición d'empreses fora del so focu central de les marques d'alimentos y bébores envasados; sicasí, salió d'estes llinies de negocios non básicos en gran midida en 1997, la venta de dalgunos, y la dixebra d'otros a una nueva empresa llamada [[Tricon Global Restaurants]], que más tarde se fixo conocíu como [[Yum! Brands, Inc.]]<ref>{{Cita web |url=http://www.fundinguniverse.com/company-histories/Yum-Brands-Inc-Company-History.html |títulu=History of Yum! Brands Inc. |fechaaccesu=9 de marzu de 2016 |sitiuweb=fundinguniverse.com}}</ref> PepsiCo tamién yera propiedá de delles otres marques que más tarde vendió polo que podría centrase nes sos llinies de taragañu de comida y bébora primario, acordies con analistes d'inversión qu'informen sobre la venta d'activos en 1997.<ref>{{Cita web |url=http://www.independent.co.uk/news/business/pepsico-to-spin-off-pizza-hut-and-kfc-1284827.html |títulu=PepsiCo to spin off Pizza Hut and KFC |fechaaccesu=9 de marzu de 2016 |autor=Tom Stevenson |fecha=24 de xineru de 1997 |idioma=en-GB |sitiuweb=The Independent}}</ref> Delles marques enantes propiedá de PepsiCo inclúin: [[Pizza Hut]], [[Tacu Bell]], [[KFC]],<ref>{{Cita noticia |autor=Marcos Hamstra |títulu=Pepsico Picks Name For Planned Spinoff |url=http://www.nytimes.com/1997/06/28/business/pepsico-picks-name-for-planned-spinoff.html |fecha=28 de xunu de 1997 |fechaaccesu=9 de marzu de 2016|periódicu=The New York Times|issn=0362-4331}}</ref> [[Hot 'n Now]], [[East Side Mario]],<ref>{{Cita noticia|apellíos=JOHNSON |nome=GREG |títulu=Marie Callender Parent Buys East Side Mario's Chain |url=http://articles.latimes.com/1997-02-27/business/fi-32847_1_marie-callender |fecha=27 de febreru de 1997 |fechaaccesu=9 de marzu de 2016|periódicu=Los Angeles Times|issn=0458-3035 |idioma=en-US}}</ref> [[D'Angelo Sandwich Shops]], [[Chevys Fresh Mex]], [[California Pizza Kitchen]],<ref>{{Cita noticia|apellíos=Collins |nome=Glenn |títulu=Pepsico Selling California Pizza Kitchens to Investment Fund |url=http://www.nytimes.com/1997/07/04/business/pepsico-selling-california-pizza-kitchens-to-investment-fund.html |fecha=4 de xunetu de 1997 |fechaaccesu=9 de marzu de 2016|periódicu=The New York Times|issn=0362-4331}}</ref> [[Stolichnaya]] (al traviés d'un alcuerdu con llicencia), [[Wilson Sporting Goods]]<ref>{{Cita noticia|apellíos=Freudenheim |nome=Milt |títulu=Amer Group to Acquire Wilson Sporting Goods |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html |fecha=21 de febreru de 1989 |fechaaccesu=9 de marzu de 2016|periódicu=The New York Times|issn=0362-4331}}</ref> y [[North American Van Lines]].<ref>{{Cita noticia |títulu=Also. . . |url=http://articles.latimes.com/1998/jan/13/business/fi-7695 |fecha=13 de xineru de 1998 |fechaaccesu=9 de marzu de 2016|periódicu=Los Angeles Times|issn=0458-3035 |idioma=en-US}}</ref> La conclusión de dar-inversiones en 1997 fueron siguíos por múltiples alquisiciones a gran escala, PepsiCo empezó a estender les sos operaciones más allá de los refrescos y bocaos n'otres llinies d'alimentos y bébores. PepsiCo mercó la compañía de productos de [[zusmiu]] ''Tropicana'' en 1998,<ref>{{Cita noticia|apellíos=Hays |nome=Constance L. |títulu=July 19-25; Pepsico Buys Tropicana |url=http://www.nytimes.com/1998/07/26/weekinreview/july-19-25-pepsico-buys-tropicana.html |fecha=26 de xunetu de 1998 |fechaaccesu=9 de marzu de 2016|periódicu=The New York Times|issn=0362-4331}}</ref> y fundióse con [[Quaker Oats Company]] en 2001,<ref>{{Cita web |url=http://abcnews.go.com/Business/story?id=88989&page=1 |títulu=Pepsi Buys Quaker in $13.4B Stock Deal |fechaaccesu=9 de marzu de 2016 |fecha=6 de xineru de 2006 |sitiuweb=ABC News}}</ref> añadiendo con ello'l Gatorade en llinia de bébores deportives y otres marques Quaker Oats como Chewy Granola Bars, Tía Jemima, ente otros.<ref>{{Cita web |url=http://www.forbes.com/2001/08/02/0802topnews.html |títulu=Pepsi Bought Quaker. Now What? |fechaaccesu=9 de marzu de 2016 |apellíu=Schiffman |nome=Matthew Herper and Betsy |fecha=2 d'agostu de 2001 |sitiuweb=Forbes}}</ref> PepsiCo camuda la so imaxe a nivel mundial pa la llinia de bébores pepsi. PepsiCo anunció una ufierta ensin solicitar de $6.000 millones pa mercar dos de los sos mayores embotelladoras: Pepsi Bottling Group Inc. y PepsiAmericas Inc. Esta ufierta valora a les empreses con dos talos valores de US$6.400 millones y US$2.900 millones.<ref>{{Cita web |url=http://online.wsj.com/public/article/SB124027289132037213.html#mod=2_1362_leftbox |títulu=El plan de PepsiCo de mercar dos embotelladoras exerz fuerte presión sobre Coca-Cola |fechaaccesu=23 d'abril de 2 009 |autor=Valerie Baurerlein |fecha=21 d'abril de 2009 |editorial=[[The Wall Street Journal]] }}</ref> Dambes empreses refugaron la ufierta de PepsiCo, considerando que PepsiCo les infravaloraba.<ref>{{Cita web |url=http://online.wsj.com/public/article/SB124170564367896141.html#mod=2_1362_leftbox |títulu=Otres noticies internacionales |autor=Kevin Kingsbury |fechaaccesu=10 de mayu de 2009 |fecha=7 de mayu de 2009 |autor=[[The Wall Street Journal]]}}</ref> === Treslláu d'una planta n'Arxentina === El 20 de xunu de 2017, PepsiCo Arxentina comunica'l zarru de la so planta de producción allugada na llocalidá de Florida, provincia de Buenos Aires. Esa mañana, los más de 600 trabayadores d'esa planta, qu'hasta'l día anterior trabayaren con normalidá, afayen que la empresa cerró les sos puertes ensin previu avisu.<ref>{{Cita web |url=https://www.clarin.com/ieco/economia/pepsico-cierra-fabrica-echaria-531-persones_0_r1v2K0v7b.html |títulu=Pepsico cierra una fábrica y echaría a 531 persones |fechaaccesu=26 de xunu de 2017 |apellíu=Clarin.com |sitiuweb=www.clarin.com}}</ref> La respuesta de los trabayadores ye inmediata y empiecen un acampe n'estáu d'asamblea permanente frente a les puertes de la fábrica. El 26 de xunu depués de nun llograr nenguna respuesta satisfactoria por parte de la empresa, l'asamblea de trabayadores decide empezar una permanencia pacífica dientro de la planta, pa caltener les capacidaes granibles de la planta, ante cualquier intentu d'esmantelamientu o vaciamiento per parte de la firma PepsiCo.<ref>{{Cita noticia |títulu=Quieren torgar que la empresa lleve los equipos de producción {{!}} Páxina12 |url=https://www.pagina12.com.ar/46466-los trabayadores-tomaron-la planta-de-pepsico |fecha=1498477475 |fechaaccesu=26 de xunu de 2017|periódicu=PAGINA12 |idioma=es-AR}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.clarin.com/politica/fuerte-operativu-gendarmeria-protesta-trabayadores-pepsico_0_HJ6ApD0XW.html |títulu=Fuerte operativu de Xendarmería per protesta de trabayadores de Pepsico |fechaaccesu=26 de xunu de 2017 |apellíu=Clarin.com |sitiuweb=www.clarin.com}}</ref> El conflictu punxo de relevancia les males condiciones de trabayu, yá que casi la totalidá de los trabayadores de PepsiCo presentaben mancadures o enfermedaes rellacionaes coles cansoses xornaes llaborales, como toradures, tendinitis, túneles carpianos o hernies de discu. Amás, una porción bien importante de los despidíos, son muyeres embarazaes o madres sostén de familia. Estos elementos configuren una delicada situación de precariedá de los trabayadores despidíos, que namái podría resolvese calteniendo'l so actual puestu de trabayu, yá que seríen bien baxes les posibilidaes de consiguir un nuevu emplegu. Con too y con eso lo espuesto enantes, la empresa ofrecio pagar toles compensaciones correspondientes pol zarru de la planta, y publicaron esti comunicáu esplicando'l porque del zarru de dicha planta: PepsiCo emitió un comunicáu nel que ratificó que nun van reabrir la planta de la llocalidá de Florida, nel partíu bonaerense de Vicente López, porque ye "invidable" por cuestiones loxístiques y operacionales. "El pasáu 20 de xunu de 2017, PepsiCo Arxentina tomó la difícil decisión de cerrar la planta allugada na llocalidá de Florida onde se fabricaben snacks salaos. Les razones de dichu zarru inclúin el so llocalización nun barriu residencial cola so consiguiente imposibilidá d'ampliación nin modernización; la inviabilidad económica derivada de la so alta estructura de costos; y les dificultaes loxístiques d'accesu y tresllaos, ente otres", afirmaron dende la empresa pa depués ratificar que la decisión ye inamovible: "Ye necesariu esclariar que la compañía nunca consideró reabrir la operación na planta de Florida dada la so inviabilidad yá esplicada". A lo último, la compañía enfatizó que "nun ta dientro de los sos planes la sustitución de producción nacional por importaciones". "Con estos cambeos operacionales l'oxetivu de la compañía ye asegurar la crecedera y desenvolvimientu sustentable de PepsiCo n'Arxentina nel llargu plazu", conclúi'l comunicáu. == Alministración == === Misión === A les comunidaes que s'atopen nos llugares nos que la empresa trabaya da-yos sofitu nel desenvolvimientu sustentable. Esto per mediu d'aliances estratéxiques que faciliten los medios qu'estes comunidaes precisen pa crear comunidaes autosustentables y ameyore la so calidá de vida.<ref name="pepsico_1">{{Cita web |url=http://www.pepsico.com.mx/Purpose/Purpose-Foundation.html |títulu=Fundación PepsiCo Méxicu |fechaaccesu=28 d'abril de 2015. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150427062632/http://www.pepsico.com.mx/Purpose/Purpose-Foundation.html |fechaarchivu=2015-04-27 }}</ref> === Visión === Ser la fundación líder en crear comunidaes sustentables y económicamente vidables nos llugares nos que la empresa ta trabayando por que de esta forma esista beneficios de dambos llaos per mediu de la evolución ya innovación.<ref name="pepsico_1"/> === Organización === Los valores polos que se rixe la empresa son, la crecedera sostenida (piénsase que con esto la innovación de la empresa aumentara y d'igual manera va dar una meyor visión avera del impautu que van tener nun futuru les aiciones que se faigan güei), persones capaces y facultaes (esto da una llibertá pa pensar y actuar como se deseye siempres y cuando se sigan los procesos corporativos y les necesidaes de la compañía) y responsabilidá y enfotu (esto ye fundamental por que los consumidores tengan enfotu na compañía). Los principios qu'emponen a la compañía son: curiar a los consumidores y mundu nel que vivimos, que los productos que se viendan sían orgullosamente de la compañía, falar siempres con honestidá, banciar el curtiu y llargu plazu, ganar cola diversión y d'últimes llograr l'ésitu de la empresa caltener un ambiente de respetu ente emplegaos, consumidores, veceros, provisores y asesores esternos.<ref>{{Cita web |url=http://www.pepsico.com.mx/Company/PepsiCo-Values-and-Principles.html |títulu=Valores y Principios de PepsiCo |fechaaccesu=28 d'abril de 2015. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150420224620/http://www.pepsico.com.mx/Company/PepsiCo-Values-and-Principles.html |fechaarchivu=2015-04-20 }}</ref> [[Ficheru:Gatorade Sports Science Institute.jpg|thumb|210x210px| Ente les sos competencies atópase Gatorade Sports Science Institute. ]] === Competencies === PepsiCo cuenta con estratexes pa la so seleición de personal, reclutamiento y capacitación. Tocantes a reclutamiento, atópase PepsiCo Academy College Hiring (PACH) quien s'enfoquen en reclutar a recién graduaos. Ente que pa la capacitación de los sos emplegaos, cunten con PepsiCo University y Plataforma Talentum; encargar de siguir capacitando a los emplegaos. Basar nel principiu de "A ganar cola diversidá y la inclusión" que crearon asociaciones como: Comité de muyeres executives, Persones con capacidaes distintes y Programa Golden Years.<ref>{{Cita web |url=http://www.pepsico.com.mx/Purpose/Talent-Sustainability.html |títulu=Sustentabilidad de Talentu |fechaaccesu=8 de mayu de 2015. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150510025958/http://www.pepsico.com.mx/Purpose/Talent-Sustainability.html |fechaarchivu=2015-05-10 }}</ref> Col fin d'averase a los consumidores, crea eventos como carreres deportives patrocinaes por unu de los sos productos: Gatorade.<ref>{{Cita web |url=http://www.pepsico.com.mx/PressReleases/Gatorade_reconoz_l%27esfuerzu_de_el |títulu=Gatorade® reconoz l'esfuerzu de los corredores capitalinos con un monumentu |fechaaccesu=8 de mayu de 2015. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20210419104708/https://www.pepsico.com.mx/PressReleases/Gatorade_reconoz_l%27esfuerzu_de_el |fechaarchivu=2021-04-19 }}</ref> == Internacionalización == Los motivos de la decisión PepsiCo pa internacionalizarse son: pa buscar mercaos emerxentes, p'aumentar la visibilidá de la empresa en distintes zones, pa diversificar los riesgos dependiendo de les rexones y p'aumentar les ventes, enllargar el ciclu de vida del productu, adquirir conocencies de distintos llugares y esperiencies. La manera na que Pepsico llogró la so internacionalización ye al traviés de: la inversión estranxera direuta, la creación de filiales n'otros países y por aciu aliances con otres empreses.<ref>{{Cita web |url=http://www.uovirtual.com.mx/moodle/llectures/entamo/2.pdf |títulu=Estrategia de Internacionalización |fechaaccesu=28 d'abril de 2015.}}</ref> La sede de PepsiCo atópase en Nueva York; sicasí, ésta tien sedes en: Arxentina, Chile, Colombia, Ecuador, España, Méxicu, El Salvador, Paraguay y Uruguái. Amás cunta con dos embotelladoras: “The Pepsi bottling group” y “PepsiAmericas Inc” con plantes en 19 estaos de EUA, Europa Central y del Este, nel Caribe, en Méxicu y n'España, p'abastecer al so mercáu de 200 países.<ref name="pepsico_1"/> === Negocios === La estructura de les operaciones globales de PepsiCo camudó delles vegaes na so hestoria como resultáu de la espansión internacional, yá partir de 2010 dixebrar en cuatro divisiones principales: ''PepsiCo Americas Foods'', ''PepsiCo Americas Beverages'', ''PepsiCo Europa'', y ''PepsiCo Asia, Oriente Mediu y África''. A partir de 2009, el 71 per cientu de los ingresos netos vinu de América del Norte y del Sur, el 16 per cientu d'Europa y el 13 per cientu d'Asia, Oriente Mediu y África.<ref>{{Cita web |url=http://investing.businessweek.com/research/stocks/snapshot/snapshot_article.asp?ticker=PEP:US |títulu=PEPSICO INC (PEP:New York Consolidated): Company Description - Businessweek |fechaaccesu=9 de marzu de 2016 |sitiuweb=Businessweek.com}}</ref> Aproximao 285.000 persones son emplegaos de PepsiCo en tol mundu a partir de 2010.<ref>{{Cita web |url=http://pepsico.com/Company/Our-History.html |títulu=Our History - PepsiCo |fechaaccesu=9 de marzu de 2016 |sitiuweb=pepsico.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304061911/http://www.pepsico.com/Company/Our-History.html |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> == Finances == [[Ficheru:Plaza Venezuela, Caracas.jpg|thumb|Sede principal de [[Pepsi-Cola Venezuela]]. Imaxe de 2007.|262x262px]] === Indicadores financieros principales === {| {{tablaguapa}} !Datos per añu<ref>{{Cita web |url=https://es-us.finances.yahoo.com/q/is?s=PEP+Declaraci%C3%B3n+de+ingresos&annual |títulu=Declaración d'ingresos de PepsiCo |fechaaccesu=28 d'abril de 2015 }}</ref><ref>{{Cita web |url=https://es-us.finances.yahoo.com/q/bs?s=PEP+Fueya+de+balance&annual |títulu=Hoja de Balance de PepsiCo |fechaaccesu=28 d'abril de 2015 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://mx.investing.com/equities/pepsico-income-statement |títulu=Estáu de Resultaos PEP |autor=Investing.com |fechaaccesu=5 de mayu de 2015}}</ref> !2012 !2013 !2014 |- |''Ventes Netes'' |65,492,000 USD |66,415,000 USD |'''66,683,000 USD''' |- |''Utilidá Bruta'' |34,201,000 USD |35,172,000 USD |'''35,799,000 USD''' |- |''Utilidá Neta'' |6,178,000 USD |6,740,000 USD |'''6,513,000 USD''' |- |''Activos (totales)'' |74,638,000 USD |77,478,000 USD |'''70,509,000 USD''' |- |''Pasivos (totales)'' |52,344,000 USD |53,199,000 USD |'''53,071,000 USD''' |- |''Total de capital'' |22,417,000 USD |24,409,000 USD | |} == Valores históricos de l'aición == {| {{tablaguapa}} !Fecha !Preciu de l'aición al zarru USD<ref>{{Cita web |url=http://mx.investing.com/equities/pepsico |títulu=PepsiCo Inc (PEP) |fechaaccesu=8 de mayu del 2015.}}</ref> |- |8 de mayu de 2015 |$96.44 |- |4 de marzu de 2015 |$97.36 |- |3 d'avientu de 2014 |$98.32 |- |3 setiembre, 2014 |$92.75 |- |4 de xunu de 2014 |$87.43 |- |5 de marzu de 2014 |$81.11 |- |4 d'avientu de 2013 |$82.65 |- |4 setiembre, 2013 |$79.53 |} == Productos y competencia == La competencia de bébores de PepsiCo: === Estaos Xuníos === * [[Pepsi]]: compite con [[Coca-Cola]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[7 Up]]: compite con [[Sprite (refrescu)|Sprite]], de [[The Coca-Cola Company]], Mountain Dew y competidores locales. * [[Lipton]] (PepsiCo/Unilever): compite contra [[Nestea]] de [[The Coca-Cola Company]], [[Mountain Dew]], [[Sierra Mist]] y competidores locales. * [[Aquafina]]: compite contra [[Dasani]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Tropicana (zusmiu)|Tropicana]]: compite contra [[Minute Maid]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Mug]] ([[cerveza de raigañu]]): compite contra [[Barq's]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Gatorade]]: compite contra [[Powerade]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. === Arxentina === [[Ficheru:7-Up-Logo.svg|thumb|[[7 Up]] ye propiedá de PepsiCo en casi tolos países onde esta presente, menos n'[[Estaos Xuníos]].]] * [[Pepsi]]: compite con [[Coca-Cola]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Pep]]: * [[Pepsi Max]], compite con [[Coca-Cola Zero]] de [[The Coca-Cola Company]]. * [[7 Up]]: compite con [[Sprite (refrescu)|Sprite]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Mirinda]]: compite con [[Fanta]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Pasu de los Toros (bébora)|Pasu de los Toros]]: compite contra Fanta pomelu y [[Schweppes]] de [[The Coca-Cola Company]]. * [[Gatorade]]: compite con [[Powerade]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Tropicana]]: compite con Cepita (minute maid) de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. === Chile === * [[Pepsi]]: compite con [[Coca-Cola]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[7 Up]]: compite con [[Sprite (refrescu)|Sprite]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Gatorade]]: compite contra [[Powerade]] y [[Aquarius (bébora)|Aquarius]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Lipton]]: compite con Fuze Tea de [[The Coca-Cola Company]], [[Nestea]] de [[The Coca-Cola Company]]/[[Nestlé]] y competidores locales. * [[Mirinda]]: competía con [[Fanta]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. (Mirinda nun ta disponible nel mercáu chilenu dende mediaos de la década de los '90, por cuenta de la producción de [[Crush (refrescu)|Crush]] na [[Compañía de Cerveceríes Xuníes|embotelladora]] d'esi país qu'anguaño tien la llicencia de Pepsi, tando namái a disposición de los consumidores en delles cadenes de comida como [[Burger King]], [[Kentucky Fried Chicken]], [[Pedro, Juan & Diego]] y [[China Wok]]). === Colombia === * [[Pepsi]]: compite con [[Coca-Cola]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[7 Up]]: compite con [[Sprite (refrescu)|Sprite]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Mountain Dew]]: compite con [[Sprite (refrescu)|Sprite]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * Squash y [[Gatorade]]: compite con [[Powerade]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Lipton]] & Mr Tea (PepsiCo/Unilever): compite con Fuze tea de [[The Coca-Cola Company]]/[[Nestlé|Nestle]] y competidores locales. * [[Tropicana]]: compite contra [[Del Valle]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. === Ecuador === * [[Pepsi]]: compite con [[Coca-Cola]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[7 Up]]: compite con [[Sprite (refrescu)|Sprite]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * Mas (PepsiCo/Tesalia): esta marca surte de los sabores Mazana, Fresa y Naranxa polo que compite con [[Fanta]] y [[Fioravanti]] de [[The Coca-Cola Company]]. * Kola Gallín (PepsiCo/Tesalia): compite con [[Inca Kola]] de [[The Coca-Cola Company]]. * Tesalia y Güitig (PepsiCo/Tesalia): son marques ecuatorianes d'agua mineral ensin y con gas respeutivamente. Compiten con [[Dasani]] de [[The Coca-Cola Company]]. * [[Gatorade]]: compite contra [[Powerade]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Lipton]]: compite contra [[Fuze Tea]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * 220 V (PepsiCo/Tesalia): marca ecuatoriana, compite con [[Red Bull]]. === El Salvador === * [[Pepsi]]: compite con [[Coca-Cola]] de [[The Coca-Cola Company]]; [[Big Cola]] y competidores locales. * [[Lipton]] (PepsiCo/Unilever): compite contra [[Nestea]] de [[The Coca-Cola Company]]/[[Nestlé]]. * [[Aqua Pura]]: compite contra [[Dassani]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Gatorade]]: compite contra [[Powerade]] de [[The Coca-Cola Company]]. * [[Mirinda]]: compite contra [[Tropical (refrescu)|Tropical]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[7 Up]]: compite con [[Sprite (refrescu)|Sprite]] de [[The Coca-Cola Company]] y Big Lemon de [[Big Cola]]. === España === [[Ficheru:Nuevos (comida) 011.jpg|thumb|Botella de Blue Tonic (Kas)]] * [[Pepsi]]: compite con [[Coca-Cola]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Pepsi Max]]: compite con [[Coca-Cola Zero]] de [[The Coca-Cola Company]]. * [[7 Up]]: compite con [[Sprite (refrescu)|Sprite]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Kas]]: compite con [[Fanta]] y [[Nordic Mist]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Kas Tónica]] y [[Blue Tonic]]: compite con [[Nordic Mist]] de [[The Coca-Cola Company]], con [[Tónica Schweppes]] y competidores locales. * [[Bitterkas]]: compite con [[Mare Rosso]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Gatorade]]: compite contra [[Powerade]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Aquarade]]: compite contra [[Aquarius (bébora)|Aquarius]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Rock Star]] compite contra [[Burn (bébora)|Burn]] de [[The Coca-Cola Company]] y [[Red Bull]], y amás contra competidores locales. * [[Lipton Ice Tea]] (PepsiCo/Unilever): compite contra [[Nestea]] de [[The Coca-Cola Company]]/[[Nestlé]]. * [[Radical Fruit Company]]: Compite contra [[Trina (bébora)|Trina]] de [[Cadbury]]. * [[Aquafina]]: compite contra [[Aquabona]] de [[The Coca-Cola Company]], [[Font Vella]] y [[Lanjarón (agua)|Lanjaron]] de [[Danone]], y competidores locales. * [[Tropicana (zusmiu)|Tropicana]]: compite contra [[Minute Maid]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[KasFruit]]: compite contra [[Zumosol]] de [[Grupo Leche Pascual]] y otros competidores locales. * [[Alvalle (gazpachu)]]: compite contra [[gazpachu]] [[Don Simón]] de [[JGC]] y competidores locales. === Méxicu === * [[Pepsi]]: compite con [[Coca-Cola]] de [[The Coca-Cola Company]], [[Rede Cola]] de [[Grupu AGA]], [[Big Cola]] d'[[Ajegroup]] y [[Lulú Cola]] de [[Pascual Boing|Pascual]]. * [[Pepsi|Pepsi Light]]: compite con [[Coca-Cola Light]] y [[Coca-Cola Zero|Coca-Cola Ensin Azucre]] de [[The Coca-Cola Company]]. * [[Pepsi|Pepsi Kick]]: bébora gasificada sabor cola con dosis extra de cafeína y ginseng. Nun tien competencia. * [[7 Up]]: compite con [[Sprite (refrescu)|Sprite]] de [[The Coca-Cola Company]] y Big Lemon de [[Big Cola]]. * [[7 Up|7 Up Llibre]]: compite con [[Sprite (refrescu)|Sprite Zero]] de [[The Coca-Cola Company]]. * [[Mirinda]]: compite con [[Fanta]] de [[The Coca-Cola Company]]. * [[Manzanita Sol]]: compite con [[Mazana Lift]] y [[Sidral Mundet]] de [[The Coca-Cola Company]]; amás de [[Sidral AGA]] de Grupu AGA y [[Crush Sidral Extra Poma]] de [[Grupu Peñafiel]]. * [[Gatorade]]: compite contra [[Powerade]] de [[The Coca-Cola Company]] y [[Jumex Sport]] de [[Grupu Jumex]]. * [[Epura]]/[[Electropura]]/[[Santorini]] compite contra [[Bonafont]] de [[Danone]], [[Ciel]] de [[The Coca-Cola Company]] y Agua Pascual de [[Pascual]]. * [[Lipton]]: compite contra [[Fuze Tea]] de [[The Coca Cola Company]] y [[Nestea]] de [[Nestlé|Nestle]]. * Agua Mineral [[Garci Crespo]]: Compite contra [[Ciel Mineralizada]] de [[The Coca Cola Company]]; Peñafiel Agua mineral de [[Grupu Peñafiel]], Skarch de Grupu AGA y [[Topu Chicu]] d'[[Arca Continental]]. * [[Sangría Casera]]: Compite con [[Sangría señorial]] de [[Mezgo SA de CV]], y con [[Ameyal Sangría]] de [[The Coca Cola Company]]. === Paraguay === * [[Pepsi]]: compite con [[Coca-Cola]] de [[The Coca-Cola Company]]y competidores locales. * [[7 Up]]: compite con [[Sprite (refrescu)|Sprite]] de [[The Coca-Cola Company]]. * [[Mirinda]]: compite con [[Fanta]] y [[Crush]] de [[The Coca-Cola Company]] y [[Pulp (gaseosa)]]. * [[Pasu de los Toros (bébora)|Pasu de los Toros]]: compite contra [[Schweppes]] y [[Crush]] de [[The Coca-Cola Company]] y [[Pulp (gaseosa)]] Pomelu. * [[Gatorade]]: compite contra [[Powerade]] de [[The Coca-Cola Company]]. === Perú === * [[Pepsi]]: compite con [[Coca-Cola]] de [[The Coca-Cola Company]] y [[KR (marca)|KR]] d'[[Ajegroup]]. * [[7 Up]]: compite con [[Sprite (refrescu)|Sprite]] de [[The Coca-Cola Company]] y [[KR (marca)|KR Llimón]] d'[[Ajegroup]]. * [[Mirinda|Concordia]]: compite con [[Fanta]] y [[Crush]] de [[The Coca-Cola Company]] y [[KR (marca)|KR Naranxa]] d'[[Ajegroup]]. * [[Gatorade]]: compite contra [[Powerade]] de [[The Coca-Cola Company]] y Sporade d'[[Ajegroup]]. === Uruguái === * [[Pepsi]]: compite con [[Coca-Cola]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Pepsi Max]], compite con [[Coca-Cola Zero]] de [[The Coca-Cola Company]]. * [[7 Up]]: compite con [[Sprite (refrescu)|Sprite]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Mirinda]]: compite con [[Fanta]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * [[Pasu de los Toros (bébora)|Pasu de los Toros]]: compite contra Fanta pomelu y [[Schweppes]] de [[The Coca-Cola Company]]. * [[Gatorade]]: compite con [[Powerade]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales. * H2oh!: compite con Quatro de [[The Coca-Cola Company]]. === Venezuela === * [[Pepsi]]: compite con [[Coca-Cola]] de [[The Coca-Cola Company]] y competidores locales (como [[Big Cola]] y [[Glup!]]). * [[7 Up]]: compite con [[Sprite (refrescu)|Chinnoto]] de [[The Coca-Cola Company]]. * Minalba Flavor: compite contra Nevada Saborizada de [[The Coca-Cola Company]]. * [[Lipton]]: compite contra [[Nestea]] de [[Nestlé]] y [[Fuze Tea]] de [[The Coca-Cola Company]]. * [[Gatorade]]: compite contra [[Powerade]] de [[The Coca-Cola Company]]. * Ad Rush: compite contra [[Red Bull]], [[Burn (bébora)|Burn]] y [[Monster Energy|Monster]]. Nesti país, la compañía PepsiCo forma parte d'[[Empreses Polar]]. == Alimentos == En más de 120 países comercialícense les comíes del grupu Pepsico, al traviés de marques como [[Lay's]] (internacionalmente) en Colombia llámense Margarita, [[Matutano]] (n'España), [[Sabritas]] (en Méxicu y [[Centroamérica]]), [[PepsiCo Snacks]] (en [[Suramérica]]), [[Grupu Gamesa|Gamesa]] ([[Méxicu]] y [[Colombia]]) [[Quaker Oats]] y [[Sonrics]] (n'EE.XX.). * [[Manitos]], [[cacagüés|cacagüeses]] recubiertos con una base de farina de maíz y quesu. * [[Munchitos]], aperitivo a base de falopos de pataca, típicamente canariu. * [[Pep's]], ruedes de maíz. * [[Ruffles]], aperitivo onduláu a base de pataca. * [[Lay's]], aperitivo de pataques frites. * [[Santa Ana (papes)|Santa Ana]], pataques frites. * [[Fritos]], tires de maíz. * [[Cheetos]], aperitivo de maíz, papa o ceberes. * [[Boca Bits]], aperitivo a base de trigu con sabor barbacoa. * [[3D'S]], conos con sabor a tocín y quesu. * [[Dale]], galletines rellenes. * [[Doritos]], aperitivo de maíz a semeyanza de nachos. Tamién en versión ''Dippas'' pa ''dippear'' con mueyos que tamién viende la marca. * [[Bits]], mini pieces de distintes formes y sabores. * [[Twistos]], mini turraes con sabor quesu blancu nidiu, tomate y aceite d'oliva, xamón afumáu o ondulaes con sabor a quesu azul. * [[Jack's]], aperitivos de chicharon, mani Saláu, maní xaponés, maní surtíu o Tortillitas. * [[Frutos Secos Matutano]], frutos secos calidable turraos al fornu, ensin aceite. * [[Sunbites]], snacks de trigu enfornáu con trocitos d'ingredientes naturales. * [[Chipicao]], productos de bollería ellaboraos al fornu con ingredientes como la farina de trigu, el cacáu o la lleche. * [[De Todito]] y [[De Todito 4]], mix de [[snack]]s ''(Arepitas, yuca, tocinetas, chicarron, platanos, doritos, rosquíes, chesse tris y pasabocas con forma y sabor a pollu, pan de bonu, pan de yuca y empanada)'' que contién [[Papa Margarita|papes]], Cheetos y 3D. Dalgunos contienen [[BBQ|Mueyu BBQ]], Galleta y [[Mostaza]]. * Platanitos: aperitivo de plátanu verde, plátanu maduru o yuca. * [[Toddy]], galletines con chips de chocolate. Tamién ye una bébora achocolatada. * [[Kaprichitos]], Snacks de maíz recubiertos de quesu. * [[Krachitos]], Snacks. * [[Ganchitos]], Snacks fechos con quesu. == Comíes en Méxicu == === [[Sabritas]] === * [[KKwates]] * [[Doritos]] * [[Cheetos]] * [[Sabritas]] * [[Sabritones]] * [[Ruffles]] * [[Churrumais]] * [[Rancheritos]] * [[Tostitos]] * [[Crujitos]] * [[Poffets]] * [[Fritos]] === Sonrics === Sonrics ye la llinia de dulces y carambelos de PepsiCo, que ye vendida en Méxicu y Estaos Xuníos. == Premios == En 2012 [[Cimeru Taste Award|Premiu al Sabor Cimero]],<ref>[http://www.itqi.com/es/cimeru-taste-award.html Premios], iTQi</ref> dau por els Institutu Internacional de Sabor y Calidá, de Bruxeles, concedió a Blue Tonic la reconocencia internacional pol so sabor cimeru.<ref>{{Cita web |url=http://www.itqi.com/y |títulu=Páxina en www.itqi.com<!-- títulu xeneráu--> }}</ref> == Ver tamién == * [[PepsiAmericas]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.pepsico.com/ PepsiCo] (n'inglés) * [http://www.itqi.com/ye Institutu Internacional de Sabor y Calidá] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:PepsiCo|*]] 130m3lzok2w51mcaj1baf815msgg6i8 Goldman Sachs 0 98444 4376946 4352662 2025-06-17T14:38:39Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá práutica => dicha práutica 4376946 wikitext text/x-wiki {{Organización}} '''El Grupu Goldman Sachs''' (''The Goldman Sachs Group, Inc.'') o a cencielles '''Goldman Sachs''' ('''GS''') ye unu de los grupos de banca d'inversión y valores más grandes del mundu. Foi fundáu en [[1869]]. Mientres la [[crisis financiera d'Estaos Xuníos del 2008]] y ante la posibilidá d'encarar la [[bancarrota]], el [[21 de setiembre]] de [[2008]], Goldman Sachs recibió autorización de la [[Reserva Federal]] ([[Sistema de Reserva Federal|FED]]) pa dexar de ser un [[bancu d'inversión]] y convertise nun [[bancu comercial]].<ref name="reuters.com">{{cita web |url=http://www.reuters.com/article/mergersNews/idUSNWEN838420080922 |títulu=Goldman Sachs to be regulated by Fed |editorial=Bloomberg |fechaaccesu=21 de setiembre de 2008}}</ref> Ente los sos antiguos emplegaos tán trés Secretarios de l'Ayalga d'[[Estaos Xuníos]], ente ellos [[Henry Paulson]], que sirvió so los mandatos de [[Bill Clinton]] y [[George W. Bush]], Fischer Black, (coautor de la fórmula de [[Black-Scholes]], trabayu col que Merton y Scholes recibieron el [[premiu Nobel d'Economía]] en 1997), [[Romano Prodi]], dos veces Primer Ministru d'[[Italia]] y tamién [[Presidente de la Comisión Europea]], o l'actual presidente del [[Bancu Central Européu]] [[Mario Draghi]]. == Historia == [[Ficheru:Zürich.Fraumünsterplatz.jpg|thumb|250px|left|Oficines del Grupu Económicu Goldman Sachs en Fraumünsterplatz, [[Zúrich]] (l'edificiu con lluces encendíes de la esquierda).]] El grupu Goldman Sachs foi fundáu en [[1869]] por [[:en:Marcus_Goldman|Marcus Goldman]].<ref>{{cita publicación |nome=Leah Nathans |apellíu=Spiro |autor2=Stanley Reed |títulu=INSIDE THE MONEY MACHINE–In a big-is-all business, Goldman vows to go it alone |url=http://www.businessweek.com/1997/51/b3558118.htm |publicación=BusinessWeek |editorial=The McGraw-Hill Companies Inc. |fecha=[[1997-12-22]] |fechaaccesu=17 de xineru de 2007}}</ref> y tien la so sede principal nel Baxu [[Manhattan]] en [[Nueva York]], nel númberu 200 de la cai West Street.<ref>{{cita web| url= http://www2.goldmansachs.com/who-we-are/locations/index.html| títulu= Goldman Sachs — Office Locator| fechaaccesu= 4 d'avientu de 2011| urlarchivu= https://web.archive.org/web/20190115210033/https://www.goldmansachs.com/who-we-are/locations/index.html| fechaarchivu= 2019-01-15}}</ref> La compañía dar a conocer como pionera na emisión de [[Lletra de cambio|letra de cambéu]] non garantizaes pa empresarios y foi convidada a xunise a la [[New York Stock Exchange]] en [[1896]]. Foi mientres esi tiempu que'l xenru de Goldman, [[Samuel Sachs]], xunir a la firma, lo que motivó'l cambéu de nome por "Goldman Sachs". A principios del [[sieglu XX]] Goldman xugó un papel principal nel establecimientu de les [[Ufierta Pública de Venta|ufiertes públiques de venta (OPV)]] nel mercáu. Llegó a remanar la más grande OPV de la dómina, aquella de [[Sears, Roebuck and Company]] en [[1906]]. Aportó a tamién una de les primeres compañíes n'emplegar profesionales con [[Maestría n'Alministración de Negocios]] (MBA) de les principales escueles d'economía, y dicha práutica sigue na actualidá. En [[1929]] llanzó la ''Goldman Sachs Trading Corp.'', daqué paecíu a un [[Fondu común d'inversión]]. Goldman Sachs actúa d'asesor financieru de delles de les compañíes más importantes, grandes gobiernos y families riques del mundu; ye creador de mercáu pa los activos de l'Ayalga de los [[Estaos Xuníos]]; ufierta a les sos veceres asesoría n'inversiones y alquisiciones, aprove servicios d'aceptación, inversión en comerciu de propiedaes, inversión privada y xestiona la riqueza de persones o families influyentes del mundu. Goldman Sachs tien múltiples oficines financieres de gran importancia en centros como [[Nueva York]], [[Chicago]], [[Los Angeles]], [[San Francisco (California)|San Francisco]], [[Frankfurt del Main]], [[Zúrich]], [[París]], [[Londres]], [[Phoenix]], [[Singapur]], [[Ciudá de Méxicu]], [[Salt Lake City]], [[Madrid]], [[Milán]], [[Melbourne]], [[Tokiu]], [[Moscú]] y [[Toronto]]. == Datos xenerales == Nel añu [[2006]], Goldman Sachs tenía 26.500 emplegaos en tol mundu y reportó ganancies por US$9.54 mil millones y un récor de beneficiu per aición de $19.69.<ref>{{cita web| url= http://www2.goldmansachs.com/our_firm/investor_relations/financial_reports/docs/earnings/4Q06_ER-FINAL-External.pdf| títulu= GOLDMAN SACHS REPORTS RECORD EARNINGS PER COMMON SHARE OF $19.69 FOR 2006| fechaaccesu= 17 de xineru de 2007| fecha= 12 d'avientu de 2006| formatu= PDF| editorial= The Goldman Sachs Group, Inc.| páxines= p. 1| urlarchivu= https://web.archive.org/web/20070119040550/http://www2.goldmansachs.com/our_firm/investor_relations/financial_reports/docs/earnings/4Q06_ER-FINAL-External.pdf| fechaarchivu= 2007-01-19}}</ref> Según l'informe, el sueldu mediu por emplegáu en 2006 taba en 622.000$.<ref>{{cita publicación |nome=Robert |apellíu=Gavin |títulu=Good deal: Average Goldman Sachs employee makes $622,000 |url=http://www.boston.com/business/articles/2006/12/12/good_deal_average_goldman_sachs_employee_makes_622000/?p1=MEWell_Pos2 |publicación=The Boston Globe |editorial=The New York Times Company |fecha=[[2006-12-12]] |fechaaccesu=17 de xineru de 2007}}</ref> L'actual direutor executivu oficial ye [[Lloyd C. Blankfein]]. Goldman Sachs haise jactado de tener costume d'arrogantes remuneraciones.<ref name="momoelf17/04" /> En delles películes d'investigación sobre la crisis financiera del 2008, ente les que cabo destacar [[Capitalismu: Una hestoria d'amor]] de [[Michael Moore]], foi marcada como una de les responsables de fomentar y encauzar la crisis pa beneficiar a los sectores ricos. == Negocios == [[Ficheru:30hudson.jpg|thumb|230px|[[Goldman Sachs Tower|Torre de Goldman Sachs]], en Jersey City, [[Estaos Xuníos]].]] La compañía ta entamada en cuatro árees de negocios: [[inversión bancaria]], [[comerciu]], [[alministración d'activos]] y servicios de delda. === La Inversión bancaria === La '''Inversión Bancaria''' ta estremada nes siguientes dos partes: # Asesoría financiera: fusiones y alquisiciones, inversiones, actividaes corporatives de la defensa, reestructuración y derivaos. # Subscripciones: ufiertes públiques y allugamientu priváu d'[[Aiciones (economía)|aiciones]], tou lo rellacionao coles aiciones y los preseos de delda. Goldman Sachs ye unu de los bancos líderes na [[Tabla de la Lliga Financiera Thomson]]. En fusiones y alquisiciones ganó fama histórica por asesorar veceros n'[[Ufierta pública d'adquisición|ufiertes públiques d'adquisición]]. Por enforma tiempu, mientres la década de los 80 foi l'únicu gran bancu d'inversión con una política estricta en contra d'ayudar iniciatives d'ufiertes públiques d'adquisición, lo cual dio-y una inmensa reputación a GS. Esta primer área apúrre-y a GS un 15% del so [[Beneficiu económicu|beneficiu]]. Nos sos entamos Goldman creó numberoses empreses por aciu la emisión d'aiciones en [[bolsa de valores]]. === Comerciu ya inversiones principales === L'área de comerciu ya inversiones principales ye la más grande de los trés y la responsable de los más grandes intereses. Esta estrémase en tres árees: # Renta fixa, divises y materies primes: comerciu en tipos d'interés y productos de creitu, seguros d'hipoteques y préstamos, divises y materies primes, productos estructurados y derivaos. # Renta variable: comerciu n'aiciones, productos rellacionaos con aiciones, mercáu de [[derivaos]], [[productos estructurados]] y executar el comerciu de veceros con aiciones, [[opciones financieres]] y [[futuros]] nel mercáu internacional. # Inversiones principales: inversión nel mercáu bancariu y de fondos. Esti segmentu derivar de les rentes y beneficios ganaes pola actividá comercial del bancu tantu en nome de los sos veceros (conocíos como "comerciu flotante") como poles sos propies cuentes (conocíes como "comerciu de propiedá"). Gran parte del comerciu fechu por GS nun ye [[especulación (economía)|especulativu]] sinón más bien nel terrén de faer ufiertes nel procesu actuando como [[creador de mercáu]]. A lo menos un 65% de les rentes y comisiones de GS deriven d'esta área y, a pesar d'anteriores predicciones del bancu que dicíen qu'esta área nun crecer tan rápido como la división d'inversión bancaria, lo cierto ye que sigue siendo la principal dando como resultáu la eleición de [[Lloyd Blankfein]] como presidente y direutor oficial d'operaciones, dempués de la salida de [[John Thain]] que pasó a dirixir [[NYSE]] en reemplazu de [[John L. Thornton]] que foi a una posición académica en [[China]]. === Xestión d'activos y servicios de valores === Tocantes a la división de la xestión d'activos y servicios d'activos, ye una de les árees de mayor crecedera económica en GS ya inclúi les siguientes partes: * Xestión d'activos: ufierta a grandes instituciones y persones adineraes servicios d'asesoría financiera, planeación de servicios y l'alministración de [[Fondu común d'inversión|fondo comunes]], lo mesmo que de les llamaes inversiones alternatives ([[fondos d'inversión llibre]], [[fondos de fondos]], fondos de propiedá real y [[fondos privaos d'aiciones]]). * Los servicios de valores: esta división ufierta [[paquetes primarios de seguridá financiera]], servicios financieros, seguridá de préstamos a fondos d'inversión llibre, fondos comunes, fondos de pensión, fundaciones ya individuos de gran capital. Esta área representó'l 19 % de facturación pa GS en 2006. En 2006 l'alministración d'activos de GS foi la más grande de los Estaos Xuníos alministrando 29 500 millones de dólares de veceros.<ref>{{cita publicación|nome=Shaheen|apellíu=Pasha|títulu=Banks' love affair with hedge funds|url=http://money.cnn.com/2006/10/05/news/companies/banks_hedgefunds/index.htm?postversion=2006100607|editorial=CNNMoney.com|fecha=[[2006-10-06]]|fechaaccesu=17 de xineru de 2007}}</ref> === ''GS Capital Partners'' === ''GS Capital Partners'' ye la filial d'inversión privada de Goldman Sachs. Esta filial invirtió más de 17 mil millones de dólares mientres los 20 años entendíos ente 1986 y 2006. El fondu más prominente ye'l fondu ''GS Capital Partners V'' el cual entiende más de 8 500 millones en [[aiciones]].<ref>{{cita web| url= http://www2.goldmansachs.com/client_services/merchant_banking/pia/capital/index.html| títulu= GS Capital Partners| fechaaccesu= 8 de febreru de 2007| editorial= The Goldman Sachs Group, Inc| urlarchivu= https://web.archive.org/web/20070128081117/http://www2.goldmansachs.com/client_services/merchant_banking/pia/capital/index.html| fechaarchivu= 2007-01-28}}</ref> == Predicciones == N'avientu de 2005, cuatro años dempués del so informe sobre les economíes emerxentes [[BRIC]] ([[Brasil]], [[Rusia]], [[India]] y [[China]]), Goldman Sachs publicó la so llista de los "[[próximos once]]" países en víes d'un notable desenvolvimientu económicu teniendo en cuenta los criterios d'estabilidá macroeconómica, maduror políticu, apertura al mercáu y a la inversión, polítiques d'inversión y calidá na educación. Los once países qu'axuntaben dichos criterios fueron los siguientes: [[Bangladex]], [[Exiptu]], [[Indonesia]], [[Irán]], [[Corea del Sur]], [[Méxicu]], [[Nixeria]], [[Paquistán]], [[Filipines]], [[Turquía]] y [[Vietnam]].<ref>{{cita publicación|nome=Jasim Uddin|apellíu=Khan|títulu=Bangladesh on Goldman Sachs 'Next Eleven' list|url=http://www.thedailystar.net/2005/12/15/d5121501107.htm||publicación=The Daily Star|fecha=[[2005-12-15]]|fechaaccesu=17 de xineru de 2007}}</ref> La perspeutiva del tiempu en 2014 indica la comprendoria del analís de Goldman Sachs, sobremanera nos casos de Bangladex o en cierta midida Vietnam. == Papel de Goldman Sachs mientres la crisis de 2008 == Metanes la [[crisis financiera d'Estaos Xuníos del 2008]] y ante la posibilidá d'encarar la [[bancarrota]], el [[21 de setiembre]] de [[2008]], Goldman Sachs recibió l'autorización de la [[Reserva Federal]] pa dexar de ser un [[bancu d'inversión]] y convertise nun [[bancu comercial]] (y por tanto poder recibir el sofitu financieru per parte del gobiernu como otros bancos).<ref name="reuters.com"/> A otru día xunto col otru más grande bancu d'inversión, [[Morgan Stanley]], Goldman Sachs confirmó que llegara al so fin la era de los grandes bancos d'inversión de [[Wall Street]].<ref>[http://www.guardian.co.uk/business/2008/sep/22/wallstreet.morganstanley Wall Street in crisis: Last banks standing give up investment bank status], ''[[The Guardian]]'', September 22, 2008</ref> Nel añu 2008, Goldman Sachs recibió 10 000 millones de dólares del programa [[Troubled Asset Relief Program]] (TARP) del gobiernu de los Estaos Xuníos. Por cuenta de les restricciones incluyíes nel programa, la firma tuvo restricciones tocantes a les remuneraciones a los sos emplegaos. Según Lloyd Blankfein, presidente de la firma, esto llindaría la so capacidá de competir tantu en EE. UU como nel estranxeru. El llunes 12, Goldman declaró que recaldaría 5 000 millones de dólares por aciu la venta de nueves aiciones normales a los inversores; el bancu declaró amás una ganancia neta trimestral de 1 810 millones de dólares. <ref name="momoelf17/04">{{cita web |url = http://online.wsj.com/public/article/SB123966552297515183.html#mod=2_1362_leftbox |títulu = Goldman Sachs sale a recaldar fondos pa romper les sos atadures col gobiernu |fechaaccesu = 17 d'abril de 2 009 |autor = Susanne Craig, Kate Kelly y Deborah Solomon |fecha = 14 d'abril de 2 009 |editorial = [[The Wall Street Journal]] }}</ref> El [[16 d'abril]] de [[2010]] la [[Securities and Exchange Commission|Comisión del Mercáu de Valores d'Estaos Xuníos]] ([[:en:U.S. Securities and Exchange Commission|U.S. Securities and Exchange Commission]]-SEC) acusó a Goldman Sachs de fraude poles [[creitu subprime|hipoteques subprime]]. La SEC considera que tán nel centru del fraude [[Fabrice Tourre]], vicepresidente de Goldman, y señala tamién a [[John Paulson]],<ref>[https://www.elpais.com/articulo/economia/tafuru/miseria/elpepueco/20100418elpepieco_6/Tes El tahúr de la miseria, Sandro Pozzi, El País, 18/4/2010]</ref> xestor principal del [[fondu d'inversión llibre]] ([[hedge fund]]) Paulson&Co.<ref>[https://www.elpais.com/articulo/economia/autoridaes/EE/UU/acusen/Goldman/Sachs/fraude/elpepueco/20100416elpepueco_9/Tes Les autoridaes de EE UU acusen a Goldman Sachs de fraude, Sandro Pozzi, El País, 16/4/2010]</ref><ref>[https://www.elpais.com/articulo/economia/EE/UU/acusa/Goldman/fraude/subprime/elpepueco/20100417elpepieco_8/Tes EE UU acusa a Goldman de fraude poles 'subprime', Sandro Pozzi, El País, 17/4/2010]</ref> Considerar a Goldman Sachs unu de los actores principales nel tapecimientu del [[déficit presupuestariu|déficit]] de la [[delda pública|delda]] [[Grecia|griega]].<ref>[https://www.elpais.com/articulo/economia/Goldman/Sachs/asitio/delda/griega/toa/informacion/elpepueco/20100218elpepieco_5/Tes Goldman Sachs asitió delda griega ensin tola información, Bloomberg, El País, 18/12/2010]</ref><ref>[http://www.sinpermiso.info/textos/index.php?id=3277 ''Goldman Sachs: el fin de la impunidá pal vampiru de los mil tentáculos'', Randall Wray, n'Ensin Permisu, 25/4/2010]</ref><ref>[http://www.sinpermiso.info/textos/index.php?id=3273 ''Pos sí, entá pue ser peor: los múltiples timos de Goldman Sachs'', Dean Baker, n'Ensin Permisu, 25/4/2010]</ref><ref>[http://www.sinpermiso.info/textos/index.php?id=3271 Del Tratáu de Detroit a Goldman Sachs, Alejandro Nadal, n'Ensin Permisu, 25/4/2010]</ref> Goldman Sachs tuvo arreyáu nel orixe de la [[crisis de la delda soberana en Grecia]], yá que ayudó a esconder el déficit de les cuentes griegues del gobiernu conservador de [[Kostas Karamanlis]]. Concretamente [[Mario Draghi]], presidente del [[Bancu Central Européu]], fuera vicepresidente pa Europa de Goldman Sachs, con cargu operativu, mientres el periodu en que se practicó'l tapecimientu del déficit.<ref>[https://www.publico.es/dinero/404437/exejecutivos-de-goldman-sachs-acopen-instituciones-clave-en-la crisis Exejecutivos de Goldman Sachs acopen instituciones clave na crisis. El nuevu presidente del BCE, Mario Draghi, foi altu directivu del bancu estauxunidense, como otros dirixentes]. [[Público (España)|Público]], 01/11/2011.</ref><ref>[https://www.publico.es/dinero/404441/draghi-tien-que-esclariar-que-hizo-en-goldman "Draghi tien qu'esclariar que fizo en Goldman], [[Público (España)|Público]], 01/11/2011</ref> Ello ye qu'en xunu de 2011, Draghi foi preguntáu nel [[Comisión d'Asuntos Económicos y Monetarios]] del [[Parllamentu Européu]] poles sos actividaes en Goldman Sachs, en rellación al ocultamiento en Grecia.<ref>[http://blogs.lainformacion.com/zoomboomcrash/2011/06/27/senor-draghi-%C2%BFha-infringido-usté-dalguna llei Señor Draghi, ¿hai infringido usté dalguna llei?]</ref> A Goldman Sachs llámase-y "[[Hidra de Lerna|la hidra]]" pola so habilidá en infiltrarse nes más altes instancies de los Estaos. Políticos clave nos Estaos Xuníos y n'Europa pasaron primeramente por Goldman Sachs. No referente al vieyu continente, pueden mentase a [[Mario Draghi]], [[Mario Monti]], [[Peter Sutherland]], [[Petros Christodoulou]], [[Lukás Papadimos]], [[Karel van Miert]] y [[Otmar Issing]], ente otros. == Greg Smith y la so carta de dimisión == Greg Smith, Xefe entós de la división de negociu de productos derivaos de Goldman Sachs US pa Europa, Oriente Mediu y África (Europe, the Middle East and África, EMEA), na so carta de dimisión publicada en marzu de 2012 en ''[[The New York Times]]'', na seición d'opinión, contrapáxina del editorial, acusaba al presidente executivu (CEO) de perder la cultura de la compañía, que Smith describía como'l "mueyu secretu que fizo esta empresa grande y dexónos ganar l'enfotu de los nuesos veceros mientres 143 años". En llugar d'esta cultura había una redolada "tóxicu y destructivu" nel cual "los intereses de los veceros dexábense de cutio de llau", los executivos cimeros describíen a los veceros como "teleñecos" (muppets) y los colegues falaben impertérritos de "esquilmar" a los veceros.<ref>{{cita noticia | títulu = Top Goldman executive quits over culture of 'toxic' greed | editorial = [[The Daily Telegraph]] | url = http://www.telegraph.co.uk/finance/newsbysector/banksandfinance/9142641/Top-Goldman-executive-quits-over-culture-of-toxic-greed.html | fecha = 14 de marzu de 2012 | deadurl = no | urlarchivu = https://www.webcitation.org/669gNQxNi?url=http://www.telegraph.co.uk/finance/newsbysector/banksandfinance/9142641/Top-Goldman-executive-quits-over-culture-of-toxic-greed.html | fechaarchivu = 14 de marzu de 2012 }}</ref><ref>{{cita noticia | títulu = Why I Am Leaving Goldman Sachs | url = http://www.nytimes.com/2012/03/14/opinion/why-i-am-leaving-goldman-sachs.html?_r=1&pagewanted=all | newspaper = [[New York Times]] | fecha = 14 de marzu de 2012 | páxina = A27 | nome = Greg | apellíu = Smith | 8 = 14 de marzu de 2012 | deadurl = no | urlarchivu = https://www.webcitation.org/669giq2-y?url=http://www.nytimes.com/2012/03/14/opinion/why-i-am-leaving-goldman-sachs.html?_r=2 | fechaarchivu = 14 de marzu de 2012 }}</ref> Como reaición, Goldman Sachs dixo que "solo vamos tener ésitu si los nuesos veceros tener", que "esta verdá fundamental ta na base de cómo conducimos nos nuesos negocios" y que "nun creemos que los comentarios [de Smith] reflexen la manera en que llevamos los nuesos negocios."<ref>{{cita noticia | url = http://business.blogs.cnn.com/2012/03/14/goldman-sachs-banker-quits-toxic-firm/ | títulu = Goldman Sachs banker quits 'toxic' firm | nome = Irene | apellíu = Chapple | editorial = [[CNN]] | fecha = 14 de marzu de 2012 | deadurl = no | urlarchivu = https://www.webcitation.org/669lz9cha?url=http://business.blogs.cnn.com/2012/03/14/goldman-sachs-banker-quits-toxic-firm/ | fechaarchivu = 14 de marzu de 2012 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20120316073320/http://business.blogs.cnn.com/2012/03/14/goldman-sachs-banker-quits-toxic-firm/ | archivedate = 2012-03-16 | fechaaccesu = 2017-12-17 }}</ref> Más tarde, en 2012, Smith publicó un llibru tituláu ''Why I left Goldman Sachs''.<ref>[http://www.economist.com/news/finance-and-economics/21565219-insider%E2%80%99s-take-goldman-sachs-strikes-nerve-mammon-and-muppets "An insider's take on Goldman Sachs strikes a nerve"], ''The Economist'', 27 d'ochobre 2012.</ref> Esti llibru publicóse n'español en 2013. == Referencies == * ''Goldman Sachs: The Culture of Success''. Lisa Endlich. Little, Brown and Company. 1999. ISBN 0-316-64373-4 {{llistaref}} == Enllaces esternos == ;N'español * [http://www.ivoox.com/un mundu feliz-el bancu-mas-poderosu-del audios-mp3_rf_2794994_1.html Audiu] de [[Bruno Cardeñosa]] nel espaciu [[Un mundu feliz (rosa de los vientos)|Un mundu feliz]] de la [[La rosa de los vientos (programa de radio)|La Rosa de los Vientos]] sobre "El bancu más poderosu del mundu". [[Onda Cero]] 3 de febreru de [[2014]] * [https://www.elpais.com/articulo/economia/chicu/oru/elpepueco/20100417elpepieco_7/Tes El mozu de oro -John Paulson-, El País, 17/4/2010] * [https://www.elpais.com/articulo/economia/vanidá/creador/bisarmes/Goldman/Sachs/elpepueco/20100417elpepueco_1/Tes La vanidá del creador de los 'bisarmes' de Goldman Sachs, El País, 17/4/2010] * [http://asambleayecla.blogspot.com/2011/12/el gobiernu-de-goldman-sachs-en-europa.html Goldman Sachs y el gobiernu de la Unión Europea] ;N'inglés * [http://www.gs.com/ Goldman Sachs website] * [http://www.gs.com/our_firm/the_culture/business_principles.html Goldman Sachs Statement of business principles] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060701165213/http://www.gs.com/our_firm/the_culture/business_principles.html |date=2006-07-01 }} * [http://gsec.gs.com Goldman Sachs Execution and Clearing] * [https://web.archive.org/web/20111110211423/http://www.slk.com/ Spear, Leeds & Kellogg Specialist LLC] * [http://www.redi.com REDIPLUS] * [http://biz.yahoo.com/ic/40/40176.html Yahoo! — The Goldman Sachs Group, Inc. Company Profile] * [https://web.archive.org/web/20060719182226/http://www.gs.com/our_firm/investor_relations/financial_reports/annual_reports.html Annual report] * [http://www.sec.gov/spotlight/globalsettlement.htm The prosecution and settlement of the research scandal cases] * [http://www.sec.gov/litigation/litreleases/judg18113.pdf SEC Final Judgment] in ''SEC v. Goldman, Sachs & Co.'' ** [http://www.sec.gov/litigation/litreleases/finaljudgadda.pdf Appendix A] ** [http://www.sec.gov/litigation/litreleases/finaljudgaddb.pdf Appendix B] * [http://www.sec.gov/litigation/litreleases/inved18113.pdf Goldman Sachs Investor Education] * [http://www.sec.gov/litigation/litreleases/distr18113.pdf Goldman Sachs Distribution Fund Plan Order] * What price the new democracy? Goldman Sachs conquers Europe: http://www.independent.co.uk/news/business/analysis-and-features/what-price-the-new-democracy-goldman-sachs-conquers-europe-6264091.html '''En francés:''' "La banque qui dirixe le monde": http://www.youtube.com/watch?v=zAlPTWAMZNo {{Tradubot|Goldman Sachs}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Bancos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Empreses d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Empreses fundaes en 1869]] [[Categoría:Bancos d'inversión]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] gsobxr9jzxwhibqrqlm9l2h95d35qf6 Cosplay 0 98460 4376943 4244143 2025-06-17T14:38:20Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá práutica => dicha práutica 4376943 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:DRAMAtical Murder (13341655504).jpg|thumb|230px|''Cosplay'' de Koujaku, unu de los personaxes de la novela visual ''[[Dramatical Murder|DRAMAtical Murder]]''.]] El {{nihongo|'''Cosplay'''|コスプレ|Kosupure}}, contraición de '''''costume play''''' (xuegu de disfraz),<ref>{{cita web|apellíu=Stuever|nome=Hank|url=http://www.washingtonpost.com/wp-srv/style/feed/a49427-2000feb14.htm|títulu= What Would Godzilla Say?|obra=[[The Washington Post]]|fecha=14 de febreru de 2000|idioma=inglés|fechaaccesu=3 de xineru de 2008}}</ref> ye una especie de moda representativa, onde los participantes, tamién llamaos cosplayers, usen [[disfraz|amarutes]], accesorios y traxes que representen un personaxe específicu o una idea. Los prauticantes de cosplay de cutiu interactúan pa crear una [[subcultura]] centrada na [[interpretación de roles]]. Una definición más amplia del términu "cosplay" aplica a cualquier usu de disfraz de xuegos roles fuera del escenariu, independientemente del so contestu cultural. Les fontes favorites pa esto inclúin [[Historieta|cómics]], [[cine]], [[llibros]], [[anime]], [[manga]] y [[videoxuegos]]. [[Ficheru:2014 Dragon Con Cosplay - Warhammer 40K 1 (14937604767).jpg|thumb|''Cosplay'' del marine espacial de ''[[Warhammer 40.000]]'', na [[Dragon Con]], 2014.]] El ''cosplay'' tien un enfoque cultural específicu dedicáu a la representación realista d'una idea o un personaxe propiu de la ficción; puede tener distintes variantes según la intención y el contestu, de normal faciendo una representación físico y dramático d'un personaxe. Ente les sos variantes atópense notablemente: la representación de personaxes antropomorfos, l'adaptación antropomorfa de personaxes zoomorfos, el [[Travestismu #Cross-dressing|''cross-dressing'']], la representación de los [[roles de xéneru]] opuestos y el calter eróticu.<ref>''Costuming the Imagination: Origins of Anime and Manga Cosplay''[http://muse.jhu.edu/login?auth=0&type=summary&url=/journals/mechademia/v001/1.winge.html], Theresa Winge. Archivu en ''project MUSE''</ref> == Terminoloxía ''cosplay'' == El términu ''cosplay'' aniciar d'una contraición de ''costume'' ([[idioma inglés|inglés]] pa ''[[disfraz]]'') y ''play'' (inglés pa ''[[xugar]]),'' de normal utilizáu como una pallabra curtia pa reemplazar el términu orixinal, ''costume play'', (xugar a amarutase). Denominar '''''cosplayer''''' a una persona que practica'l cosplay. Delles versiones sobre l'orixe del términu atribúin la creación del términu ''cosplay'' a Nobuyuki Takahashi del estudiu xaponés ''Studio Hard'' en 1984, mientres la presentación de la ''[[Worldcon]]'' na ciudá de [[Los Angeles]]. Otres versiones menten que la primer apaición de la pallabra ''kosupure'' (コスプレ) foi nun númberu de la revista ''My Anime'' en 1983.<ref>[http://yeinjee.com/tag/nobuyuki-nov-takahashi/ Origin of the word cosplay] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120705013049/http://yeinjee.com/tag/nobuyuki-nov-takahashi/ |date=2012-07-05 }} Artículu en ''YeinJee's Asian Journal'' publicáu'l 3 de xunetu de 2008; consultáu'l 3 d'agostu de 2012</ref> El términu en [[idioma xaponés|xaponés]] construyir con una abreviación por aciu l'usu de les [[Mora (llingüística)|mores]] iniciales en dos términos independientes pa la construcción d'un compuestu dafechu distintu; en dicha descripción '''''cos'''tume'' deriva en ''kosu'' (コス) y ''play'' en ''pure'' (プレ). == Historia == El fenómenu del ''cosplay'' surdió sobre los años 1970 nos [[Comic Market]] de [[Xapón]], que se celebren en Odaiba ([[Tokiu]]) llugares de compra/venta de [[Dôjinshi]]. Esti actu sigue realizándose dacuando. Ellí, grupos de xaponeses vistir de los sos personaxes favoritos de mangues, animes, cómics y videoxuegos. Asina pos dicha práutica siempres tuvo bien rellacionada con estos productos, pero col pasu de los años, foise estendiendo hasta cruciar les fronteres del país del sol naciente y tomar otros campos a esta práutica onde se-y considera una subcultura xaponesa. [[Ficheru:Visual kei.jpg|thumb|200px|Cosplayers en [[Harajuku]] ([[Tokiu]]), vistíos como los integrantes de la banda [[Malice Mizer]].]] El númberu de siguidores del ''cosplay'' foi siempres n'aumentu, cada vez ye más común ver a cosplayers en cualquier celebración, y nun ye raru güei día, ver que nos estrenos de les grandes producciones de cine, dellos grupos axúntense afatiaos coles sos meyores gales nes sales de cine. Los concursos de ''cosplay'' son bien habituales nes convenciones d'anime y en dalgunes tiense la oportunidá d'entrar de baldre por llevar puestu'l disfraz. De xacíu, en dichos eventos abonden los llamaos [[kameko]] (''kamera kozo'', ''mozu de la cámara''), (anque hai diferencies, yá que kozo ye una forma porcaz de llama-y a un neñu, otros creen que se-yos diz kameko por "Kamera Otoko", que significa home-cámara) que se dediquen a sacar semeyes de los cosplayers, tres los que, dependiendo de los costumes del llugar, ufiérten-yos copies como regalu o les incorporen a les galeríes d'estes persones. Los cosplayers más curiosos son los más fotografiaos y suelen arrodiase de fans, quien los siguen a cada actu al qu'asisten; y pasen a convertise en "Idols". Estos cosplayers facer en cierta forma profesionales; pero munches vegaes atentando contra derechos d'autor por cobrar dineru nos actos onde los conviden y ensin pagar derechos pol usu de la imaxe y/o marca d'un personaxe al creador o empresa. La trescendencia del cosplaying alredor del mundu refléxase muncho más nos mozos consideraos como xeneración Y, o millenias. Mozos que busquen atopar una identidá más globalizada ensin centrase nun namái estilu de vida; poro, esisten cosplayers que pueden considerase roqueros, artistes gráficos, DJ's, etc. Dientro del ''cosplay'' esisten dellos enclinos onde podríen destacar el [[crossplay]], que consiste en vistite d'un personaxe del sexu contrario, o'l [[furry]], que ye amarutase de dalgún animal dándo-yos carauterístiques humanes. == Competiciones == [[Ficheru:Cosplayer. New York Comic con. 2012.jpg|thumb|Cosplayer. New York Comic con. 2012]] En diversos países entámense concursos de cosplay, frecuentemente en [[eventu d'historieta]]. Según l'organizador, otorgar mayor puntaje al disfraz o a la representación del personaxe. Ye habitual que cosplayers d'una nacionalidá mover por cuenta propia a otros países pa participar en concursos de cosplay. Puesto que el cosplay convirtióse nuna práutica xeneralizada en cuasi cualquier país que disponga d'un actu rellacionáu con anime, delles empreses aprovecharon pa realizar concursos internacionales ente los que podríamos destacar el [[World Cosplay Summit]], celebráu en [[Xapón]] o la [[Yamato Cosplay Cup]] que se celebra en [[Brasil]]. == ''Crossplay'' == {{AP|Crossplay}} [[Crossplay]] (contraición ente [[Travestismu #Cross-dressing|''cross-dressing'']] y ''cosplay'') ye un términu popular que refier a un tipu de ''cosplay'' nel que la persona amarutar d'un personaxe ficticiu del xéneru opuestu.<ref name="Cosplay.com">{{Cita web | |nome="Karisu-sama" |títulu=FAQ: "What is CROSSPLAY"? and related word definitions |editorial=Cosplay.com |fecha=[[15 d'agostu]], [[2003]] |url=http://forums.cosplay.com/showpost.php?p=405956&postcount=1 |fechaaccesu=21 d'abril de 2007}}</ref> == Ver tamién == * [[Crossplay]] * [[Alodia Gosiengfiao]] * [[Fandom]] * [[Fiesta d'amarutes]] * [[Furry]] * [[Kemonomimi]] * [[Lolita (moda)]] * [[Moda caleyera xaponesa]] * [[Estereotipos del Anime y Manga]] * [[Restorán cosplay]] * [[World Cosplay Summit]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Cosplay}} {{Tradubot|Cosplay}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cultura otaku]] [[Categoría:Fandom]] [[Categoría:Artes escéniques]] [[Categoría:Terminoloxía de manga y anime]] [[Categoría:Subcultures]] [[Categoría:Amarutes]] duvgpky8o4fhk03y58702k2cx4r0vx4 Córcega 0 98644 4377126 4362312 2025-06-18T06:30:02Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá ufierta => dicha ufierta 4377126 wikitext text/x-wiki {{otros usos|Corsé|la prenda utilizada pa estilizar y moldiar el cuerpu}} {{rexón}} '''Córcega'''<ref>{{DALLA|corsu|14431}}</ref>{{Toponimia Bíblica}} o '''Córsica'''<ref>Ramón d'Andrés, ''L'asturianu que vien. Observaciones y suxerencies sobre l'asturianu normativu y el so usu''; Publicaciones Ámbitu, 2008; ISBN 978-84-96413-48-1.</ref> (en [[Idioma francés|francés]]: ''Corse''; n'[[Idioma italianu|italianu]] y [[Idioma corsu|corsu]]: ''Corsica'') ye una de les trelce [[Rexones de Francia|rexones]] que, xunto colos [[Francia d'ultramar|territorios d'Ultramar]], conformen la [[Francia|República Francesa]]. La so capital y ciudá más poblada ye [[Ajaccio]]. Llenda al norte col [[mar de Liguria]], al este col [[mar Tirrenu]], al sur col [[estrechu de Bonifacio]] que la dixebra de la islla de [[Cerdeña]] y al oeste col [[mar Mediterraneu]]. Con 8680 km², 322 000 hab. en 2012 y 37 hab/km², ye la rexón menos estensa, menos poblada y menos [[Densidá de población|densamente poblada]] del país, respeutivamente. Ye la cuarta islla más grande del [[mar Mediterraneu]] y forma parte del territoriu [[Francia|francés]] dende 1768, con una curtia interrupción, ente 1794 y 1797 (Reinu anglu-corsu). Importantes personaxes históricos son d'orixe corsu, como por casu [[Napoleón Bonaparte]] y [[Pasquale Paoli]]. == Organización político-alministrativa == Córcega gocia d'un estatutu particular ente les [[Organización territorial de Francia|rexones franceses]], en virtú d'una llei de [[13 de mayu]] de [[1991]]. Nun constitúi una rexón sinón una [[coleutividá territorial]], la Coleutividá Territorial de Córcega»; esta diversa denominación traducir na práutica en que gocia de mayor poder relativu que les restantes rexones de Francia (anque yá tenía una situación más ventaxosa que les restantes sol antiguu estatutu particular que la caracterizaba como rexón). Esta coleutividá territorial ta formada por dos [[departamentos de Francia|departamentos]]: [[Alta Córcega]] (capital: [[Bastia]]) y [[Córcega del Sur]] (capital: [[Ajaccio]]). Les instituciones particulares que presenta son el Conseyu executivu, l'Asamblea territorial de Córcega y el Conseyu económico y social de Córcega: * El [[Conseyu executivu de Córcega]] exerz les funciones executives, lo que n'otres rexones ye exercíu pol Presidente del Conseyu Rexonal. * L'[[Asamblea de Córcega]], órganu deliberativo, dotáu de competencies más amplies que nes otres asamblees rexonales. * El [[Conseyu económicu, social y cultural de Córcega]], órganu consultivu. == Xeografía == [[Archivu:Brando-Lavasina hameau-1.jpg|thumb|200px|[[Brando (Alta Córcega)|Brando]]]] Córcega tien una superficie de 8680&nbsp;km². Ye una [[islla]] asitiada a doscientos quilómetros aproximao al sureste de la Costa Azul ([[Niza]]), al oeste de la [[Toscana]] (Italia) y al norte de [[Cerdeña]]. Más bien montiega y montascosa, na mariña sur predominen los [[cantil|cantiles]] serrapatosos ([[estrechu de Bonifacio]]). Córcega asítiase xunto con Cerdeña nuna microplaca continental dixebrada de la d'España y d'Italia llamada «bloque corsu-sardu». Los griegos bautizaren esta islla del mar [[Mar Mediterraneu|Mediterraneu]] «''[[Kallisté]]»'' («''La más guapa»''). Güei, conocer a Córcega col nome de «Islla de la Guapura». Gracies a los sos mil quilómetros de mariñes, de los cualos aproximao trescientos son d'[[arena]] fina, Córcega ye un sitiu suañáu pa los deportistes náuticos, los submarinistes y otros amantes del mar. Pero Córcega ye igualmente un [[monte]] nel mar. A principios del sieglu {{SIEGLU|XX}}, dalgunos moteyar ''la islla verde'', pa estremala de les otres islles mediterránees, muncho más grebes, una y bones Córcega, a pesar de la so posición meridional y el so solazu, ye una islla con abondosa vexetación. Córcega tien un llargor de 183 [[quilómetru|quilómetros]] na so parte más llarga y 83 quilómetros na so parte más ancha. Tien en redol a mil quilómetros de llinia de mariña, ente los cualos tópense doscientes sableres. Cuenta con un gran númberu de montes, siendo [[monte Cintu]]'l picu más altu con 2706 metros d'altitú. Amás, hai otros venti que miden más de dos mil [[metros]]. Los montes tomen dos tercios de la islla, formando una única cadena montascosa. Aproximao unos 4020&nbsp;km² tán cubiertos por montes, lo cual representa cuasi la metá de la islla. Amás, de la superficie total, unos 3500&nbsp;km² son reserves naturales. === Clima === [[Archivu:Corse-04827-Calvi-port.jpg|thumb|200px|[[Calvi (Francia)|Calvi]]]] El clima de Córcega ye polo xeneral de tipu [[Clima mediterraneu|mediterraneu]], con branos templaos y secos ya iviernos nidios y lluviosos al pie de la mariña, faciéndose más fríos y con nevaes nos montes del interior, en función de l'altitú. La temperatura medio añal (12&nbsp;°C) ye pocu indicativa, yá que na islla danse numberosos microclimes determinaos pola mesma orografía de la islla, bien marcaos pola orientación de les fasteres y por tanto del solazu. La temperatura medio añal de les zones costeres ye de 16,6&nbsp;°C con una media iverniza de 7/8&nbsp;°C y una media braniza de 25&nbsp;°C. Les precipitaciones concentrar na seronda ya iviernu (payares ye'l mes más lluviosu), ente que'l periodu dende xunu hasta ochobre carauterizar por una fuerte seca con bien baxes probabilidaes d'agua. Los vientos más comunes son el Maestrale del noroeste, que sopla con gran velocidá dende'l mar sobre Bonifacio, el Libeccio (del suroeste) y el Scirocco (del sureste). {{clima |width=auto |ubicación=Ajaccio, Córcega 1981 a 2010 |metric first = true |single line = true |Xin high C = 13.3 |Feb high C = 13.7 |Mar high C = 15.0 |Abr high C = 17.4 |May high C = 20.9 |Xun high C = 24.5 |Xnt high C = 27.6 |Ago high C = 27.7 |Set high C = 25.4 |Och high C = 22.0 |Pay high C = 17.5 |Avi high C = 14.4 |year high C = 19.95 |Xin mean C = 8.6 |Feb mean C = 9.0 |Mar mean C = 10.1 |Abr mean C = 12.3 |May mean C = 15.7 |Xun mean C = 19.1 |Xnt mean C = 21.9 |Ago mean C = 22.1 |Set mean C = 19.9 |Och mean C = 16.7 |Pay mean C = 12.6 |Avi mean C = 9.6 |year mean C = 14.80 |Xin low C = 3.9 |Feb low C = 4.3 |Mar low C = 5.3 |Abr low C = 7.3 |May low C = 10.6 |Xun low C = 13.8 |Xnt low C = 16.2 |Ago low C = 16.5 |Set low C = 14.4 |Och low C = 11.4 |Pay low C = 7.7 |Avi low C = 4.8 |year low C = 9.68 |Xin precipitation mm = 73.8 |Feb precipitation mm = 69.7 |Mar precipitation mm = 58.1 |Abr precipitation mm = 52.0 |May precipitation mm = 40.2 |Xun precipitation mm = 19.0 |Xnt precipitation mm = 11.0 |Ago precipitation mm = 19.9 |Set precipitation mm = 43.6 |Och precipitation mm = 87.0 |Pay precipitation mm = 95.9 |Avi precipitation mm = 75.5 |year precipitation mm = 645.7 |Xin precipitation days = 8.9 |Feb precipitation days = 8.7 |Mar precipitation days = 8.3 |Abr precipitation days = 7.2 |May precipitation days = 5.7 |Xun precipitation days = 2.8 |Xnt precipitation days = 1.3 |Ago precipitation days = 2.4 |Set precipitation days = 4.3 |Och precipitation days = 7.3 |Pay precipitation days = 8.6 |Avi precipitation days = 9.1 |year precipitation days = 74.6 |unit precipitation days = 1&nbsp;mm |Xin sun = 133.3 |Feb sun = 145.0 |Mar sun = 189.1 |Abr sun = 225.0 |May sun = 282.1 |Xun sun = 321.0 |Xnt sun = 365.8 |Ago sun = 331.7 |Set sun = 264.0 |Och sun = 210.8 |Pay sun = 150.0 |Avi sun = 127.1 |year sun = 2744.9 |source 1 = [[Hong Kong Observatory]]<ref>[http://www.weather.gov.hk/wxinfo/climat/world/eng/europe/fr_sw/ajaccio_y.htm "Climatological Information for Ajaccio, France"] – Hong Kong Observatory</ref> |fecha=Agostu de 2010}} === Ríos === Córcega tien un gran númberu de ríos. Aniciar en bona midida nos llagos y montes de la zona interior, formando rápidos y cascaes. Los ríos son los siguientes: [[Archivu:Territorio denominato Italia.JPG|miniaturadeimagen|Córcega na zona xeográfica italiana]] * [[Ríu Golo|Golo]] ** [[ríu Calasima|Calasima]] ** [[ríu Asco|Asco]] ** [[ríu Tartagine|Tartagine]] ** [[ríu Casaluna|Casaluna]] * [[Ríu Tavignano|Tavignano]] ** [[Ríu Restonica|Restonica]] ** [[ríu Vecchio|Vecchio]] ** [[ríu Manganello|Manganello]] * [[ríu Fium Orbo|Fium Orbo]] * [[ríu Travo|Travo]] * [[ríu Rizzanese|Rizzanese]] * [[ríu Taravo|Taravo]] * [[ríu Gravona|Gravona]] * [[ríu Prunelli|Prunelli]] * [[ríu Liamine|Liamine]] ** [[ríu Grosso|Grosso]] ** [[ríu Cruzzini|Cruzzini]] * [[ríu Porto|Porto]] * [[ríu Fango|Fango]] === Ecoloxía === {{VT|Mamíferos de Córcega}} [[Archivu:Mare.JPG|thumb|left|200px|Sableres de Córcega.]] La [[vexetación]] natural formar montes mediterráneos, mases forestales, y arbustos. Predomina la vexetación esclerófila perennifolia, sobremanera encines (''[[Quercus ilex]]'') y sufreres (''[[Quercus suber]]''). Los montes son muncho más fresques y húmedes. Munches de les tierres baxes costeres fueron esclariaes pa la so esplotación agrícola y el llendo intensivu amenorgó considerablemente los montes de monte. === Árees naturales protexíes === [[Archivu:Bavella-Massiv Korsika.jpg|thumb|200 px|Picos de [[Bavella]].]] La islla tien un parque natural ([[Parc Naturel Régional de Corse]]), que protexe a miles d'especies animales y plantes, dalgunes d'elles reinales. El parque declarar en 1972 ya inclúi el [[golfe de Porto]], la [[Réserve Naturelle de Scandola]] (llugar declaráu [[Patrimoniu de la Humanidá]] pola [[UNESCO]]), y dalgunes de los montes más altos de la islla. La GR20 crucia'l Parque Natural de Córcega. La GR20 tien un llargor d'aproximao 200&nbsp;km con más de 10&nbsp;000 metros de desnivel acumuláu. Ta señalizada pa poder realizase a cuerpu, ye unu de los reclamos turísticos más grandes de Córcega. == Historia == {{mal traducíu}} {{llargu}} {{referencies|t=20160510171305}} [[Archivu:Pasquale Paoli by W Beckey.jpg|miniaturadeimagen|left|[[Pasquale Paoli]]. «(Los corsos) somos italianos de nacencia y sentimientos, pero primero de nada sentímonos italianos per llingua, costumes y tradiciones... Y tolos italianos somos hermanos ante la Historia y ante Dios... Como corsos nun queremos ser siervos nin "rebeldes", y como italianos tenemos el derechu a ser trataos igual que los demás italianos... O nun vamos ser nada... O vencemos con honor o vamos morrer coles armes nes manes... La nuesa guerra de lliberación ye santa y xusta, como santu y xusto ye'l nome de Dios. Y equí, nos nuesos montes, va resurdir pa Italia'l sol de la llibertá». —Discursu de Pasquale Paoli en llegando a [[Nápoles]] en [[1750]]—.]] {{AP|Historia de Córcega}} Córcega tuvo habitada práuticamente de forma continua dende'l [[Mesolíticu]]. Los primeros habitantes llegaron de la [[península italiana]] y en particular de la [[Toscana]]. La historia de Córcega ta xunida a [[Italia]] hasta 1768, fecha en que Francia la invade y anexona. Dempués de la fundación de la ciudá d'[[Aleria]] polos [[Antigua Grecia|antiguos griegos]], nel sieglu&nbsp;VI e.C. , foi integrada nos reinos [[etruscos]] y xunida al restu d'Italia pol [[Imperiu romanu]] na dómina de la [[República romana|República]], convirtiéndose, xunto a [[Cerdeña]], nuna [[Córcega y Cerdeña|provincia]] más del imperiu. Como'l restu del Imperiu romanu, sufre les invasiones [[Vándalos|vándales]], en 550, y del [[Lombardos|reinu lombardu]] nel sieglu&nbsp;VIII. En dómina [[Edá Media|medieval]] la islla formó parte de la [[Corona d'Aragón]], dende 1325 hasta que foi recuperada pola [[República de Xénova]] en 1447 que, dende diba años caltenía un contenciosu con [[República de Pisa|Pisa]] pa faese cola islla. Foi de volao independiente ente [[1755]] y [[1768]], siendo finalmente mercada a la [[República de Xénova]] per parte de [[Francia]]. Sicasí, esiste una corriente nacionalista que reclama la identidá de la islla y una total independencia de Francia, oponiéndose a la cultura francesa. Dende [[1976]] el Frente de Lliberación Nacional de Córcega reivindica, por aciu actuaciones violentes, la independencia de la islla. === Condicionamientu físicu de la Historia de Córcega === Na '''historia de Córcega''' [[xeografía]] y [[orografía]] exercieron una mayor influyencia que cualesquier otra. La gran islla [[Mar Mediterraneu|mediterránea]] ye una auténtica "monte en mediu del mar", yá que ta travesada, dende'l noroeste hasta'l sureste, por un pimpanu sistema de [[cadena montascosa|cadenes montascoses]] que les sos visos superen de cutiu los 2500&nbsp;metros. El cumal d'esos montes son los 2706&nbsp;metros del [[monte Cintu]], que la so cume, de cutiu nevada inclusive pel branu, atópase namái a 28&nbsp;km del mar a poniente, ilustrando asina de manera bastante claro'l desenvolvimientu ''vertical'' más que ''horizontal'' d'esti territoriu. Esti sistema montascosu siempres estremó Córcega en dos partes: la del Nordeste (güei ''[[Alta Córcega|Haute-Corse]]''), llamada históricamente ''Parte de dientro'', ''De los montes acá'' o ''Cismonte'' (con referencia a [[Italia]]), y la del Suroeste (güei ''[[Córcega del Sur|Corse-du-Sud]]''), llamada ''Parte de fora'', ''De los montes allá'' o ''Pumonte''. Los pasos que crucien los montes (munchos de los cualos atópense a más de 1000&nbsp;metros d'altor) quedaben bloquiaos mientres selmanes enteres poles nevaes, polo que constituyíen al pie de los montes más una barrera qu'un verdaderu venceyu ente los dos subrexones. Los valles serrapatosos, de cutiu ensin comunicación ente sigo inclusive nel ámbitu de la mesma ''Parte'', tracen una especie de tela d'araña con compartimientos estancos nel interior de Córcega. Si per una parte estes carauterístiques del terrén fixeron que'l trabayu de los invasores fuera llargu y difícil, faciendo que la so penetración fixérase lenta y avezando a los corsos a prauticar la guerra de [[guerrilla|guerrilles]] de manera habitual mientres sieglos, per otra parte contribuyeron de manera decisiva a caltener siempres relativamente baxa la densidá de población y a dixebrar a los corsos ente sigo. L'aguada que mira escontra Italia tuvo siempres una mayor influencia de los habitantes de la Península, tantu nel terrén políticu-social como nel llingüísticu, mientres la parte suroccidental caltuvo una mayor orixinalidá (anque tamién goció d'un menor progresu políticu, a lo menos hasta la invasión [[Francia|francesa]]). El fechu de que la población establecer nos valles montascosos (toles grandes ciudaes en cantu del mar fueron fundaes o desenvueltes polos invasores) xeneró y espublizó perdayures un enclín al particularismu, que s'emburriaba dacuando hasta que desaguaba nuna especie d'[[anarquismu]] que tuvo consecuencies dramátiques, la más dramática de toes l'espardimientu y afitamientu, mientres sieglos, de la plaga de la vengación (''vendetta'') como sistema sumarísimu de xusticia, y del fenómenu bien espublizáu del [[bandolerismo]]. [[Archivu:Corsica prospettiva nasa.jpg|thumb|400px|Vista dende'l satélite de Córcega qu'amuesa'l so relieve montascosu. Al fondu l'Archipiélagu Toscanu y el Argentario.]] La gran división orográfica llonxitudinal y les tresversales (menores, pero dacuando non menos importantes), más marcaes na zona suroccidental, acabaron por crear na islla fronteres ideolóxiques, sociales, llingüístiques y polítiques. Estes fronteres, peneraes pola historia, traduciéronse nes subdivisiones alministratives, que, con bien poques variaciones, permanecieron inamovibles hasta los nuesos díes. La insularidad de Córcega y les sos notables dimensiones (cuasi 8800&nbsp;km²), a pesar de que nun-y sirven pa poder asegurar un desenvolvimientu realmente autónomu, constituyeron sicasí la premisa necesaria pa conferir a la so aturbolinada historia una orixinalidá notable (y a faer de los corsos más fieros montañeses que marineros) al empar que garantizaron la nacencia y crecedera, hasta los nuesos díes, d'un fuerte sentimientu nacional y de un aportunante deséu d'independencia. Asitiada nuna posición estratéxica nel [[Mar Mediterraneu|Mediterraneu]] occidental, Córcega, per otra parte, amenó l'interés de diversos pueblos que, unu tres otru, atopábense frente a ella nesi mar yá seya como comerciantes o como conquistadores. [[Etruscos]], [[Fenicia|Fenicios]], [[Antigua Grecia|griegos]], [[Antigua Grecia|romanos]], [[vándalos]], [[Bizantín|bizantinos]], [[pisa]]nos, [[Corona d'Aragón|aragoneses]], [[República de Xénova|xenoveses]] y, a lo último, franceses (que col [[Tratáu de Versalles (1768)|Tratáu de Versalles]] de [[1768]] de fechu obligaron a la República de Xénova a dexar la islla, y darréu dempués invadir), apoderar de Córcega nel intre de más de dos milenios, dexando a la so población bien curties periodos d'autonomía ya independencia, pero la Córcega ye culturalmente ya históricamente italiana dende va tiempu. Esto vese na so cultura, les sos tradiciones, nos nomes de les ciudaes y nos apellíos. === Los primeros habitantes === De resultes de les [[glaciación|glaciaciones]] el nivel mediu del Mediterraneu baxó y de esa manera creáronse diverses pontes naturales que dexaron el pasu del home y de la fauna dende la [[península itálica]] al archipiélagu sardu-corsu, pasando peles islles del archipiélagu [[Toscana|Toscanu]] y travesando como muncho una estrecha franxa marítima. Hai unos 12 o 14&nbsp;000 años, el clima empezó la evolución que la llevó escontra la so forma actual, y Córcega tomó'l so actual aspeutu insular. Destaquen alredor del [[X mileniu e.C.|9000 e.C. ]] (Romanelliano) los primeros xacimientos [[paleolíticu|paleolíticos]] de piedra tallada y los esbozos escultóricos que se toparon hasta güei en Córcega, na rexón de [[Porto-Vecchio]]. Una cadarma femenina (la ''[[dama de Bonifacio]]'') datáu del [[VII mileniu e.C.|VII mileniu e.C. ]] atopóse cerca de la ciudá del mesmu nome. El [[Neolíticu]], representáu en Córcega tamién con restos d'[[obsidiana]] importaos, termina alredor del [[1800 e.C.|1800 e.C. ]] [[Archivu:Corsica Prehistory Palaghju megaliths.jpg|thumb|left|250px|Menhires alliniaos na cortil megalítica de Palaghju cerca de Sartena.]] [[Archivu:Cultures, 1200 BC.PNG|miniaturadeimagen|Color Azul del mapa. [[Cultura de les Terramaras]] na zona xeográfica [[italia|Italiana]] nel [[sieglu XVIII e.C. ]]]] Nesti periodu desenvuélvese una civilización [[Megalitu|megalítica]] de relieve que dexa na islla [[dolmen|dólmenes]] (cerca de Cauria y Pagliagio), [[menhir|menhires]] y la mayor concentración de les carauterístiques ''estatues-menhir'' del Mediterraneu, concentraes sobremanera nel Sur, nel xacimientu arqueolóxicu de Filitosa, pero que tamién se pueden topar nel Norte, cerca de [[San Fiorenzo]]. El xacimientu de Filitosa topar nes cercaníes de [[Sollacaro]], nel llugar nel que desagua al mar el valle del [[Taravo]]). Tamién nel sur desenvuélvese, col advenimiento de la [[Edá del Bronce]], la civilización [[Torreana]], rellacionada cola [[cultura nuragica|nurágica]] de la vecina [[Cerdeña]]. D'esta cultura queden güei numberoses torres con estructura similar a la de los [[nuraghe|nuragas]] sardos, anque menos pimpanos. Pola naturaleza de los afayos, la so dómina y la so llocalización, tender a suponer que dicha civilización podría ser una estensión de la que se taba desenvolviendo en [[Cerdeña]]. Meyor entamaos y armaos, los Torreanos (que dalgunos identifiquen col antiguu ''pueblu del mar'' de los [[Pueblos del Mar|Shardana]]) asitiaron meyor los sos megalitos y distribuyir escontra'l centru y el norte de la islla. La mesma cortil de Filitosa presenta trazar de la destrucción violenta al anterior asentamientu y la superposición del torreano. Escontra la [[Edá del Fierro]] paez producise una progresiva fusión ente los herederos de dambes civilizaciones: toma asina forma'l pueblu que los [[Grecia|griegos]] van llamar ''κὁρυιοι'' ('corsos'). Ye significativu l'afayu de delles inscripciones [[Fenicia|Fenicies]] que daten del [[sieglu&nbsp;IX e.C. ]] y que citen al ''pueblu del mar'' denomináu ''krsym'', establecíu en Kition ([[Xipre]]). Na grafía ensin vocales qu'usaben los [[fenicios]] y otros [[pueblos semites]], ''krs'' podría representar /korso/ (yá que ''-im'' ye'l fonema marcador de les formes plurales). Los ''krsim'' fueron abondo importantes, hasta'l puntu de que los fenicios precisaron instituyir una figura llamada ''mls hkrsym'', esto ye, 'intérprete de los corsos'. === La dómina clásica === {{AP|Pueblos antiguos d'Italia}} [[Archivu:Etruscan civilization map.png|miniaturadeimagen|left|La civilización [[Etruscos|etrusca]] nel [[sieglu&nbsp;VII e.C. ]]]] [[Archivu:Iron Age Italy.png|miniaturadeimagen|[[Italia]] nel [[sieglu&nbsp;VII e.C. ]]]] Nesti periodu cada nuevu invasor espulsa al anterior. Ocupen la l principalmente quedándose sobre les mariñes en rápida socesión [[Shirdana]], [[Ligures]], [[Grecia|griegos]], [[etruscos]], y [[Cartaxinés]], mientres los indíxenes abellugar nos montes. A lo llargo de la so historia, intercambiu de población ente la [[Toscana]] y la Córcega efeutuáronse. Empecipiada na islla alredor del [[sieglu&nbsp;VIII e.C. ]], la Edá del Fierro termina cola entrada de Córcega na Historia cuando colonos griegos de [[Focea]] fundan la colonia de Alalia [[565 e.C.|565 e.C. ]], cerca del llugar nel que güei ta la ciudá d'[[Aleria]]. Los griegos llamen a la islla Cyrnos. Pero tampoco los griegos aguanten enforma tiempu: en [[535 e.C.|535 e.C. ]] son espulsaos por una coalición ente [[etruscos]] y [[cartaxineses]]. Pero los griegos de [[Siracusa (Sicilia)|Siracusa]] siguen visitando regularmente la islla y nel [[sieglu&nbsp;V e.C. ]], fundan Portus Syracusanus (Porto Vecchio) que tamién va cayer en manes de los cartaxineses nel [[sieglu&nbsp;IV e.C. ]]). === Siete sieglos de Córcega romana === {{AP|Imperiu romanu}} [[Archivu:Roman conquest of Italy2 es.svg|miniaturadeimagen|Espansión de la [[Italia (dómina romana)|república de Roma]] nel [[sieglu&nbsp;III e.C. ]]]][[Lucio Cornelio Escipión (cónsul 259 e.C.)|Lucio Cornelio Escipión]] unifica Córcega a la república romana en [[259 e.C.|259 e.C. ]], mientres la [[primer guerra púnica]], empezando d'esa manera una dominación ininterrumpida que va durar unos siete sieglos. Dempués d'una serie de diversos acontecimientos, los [[Antigua Roma|romanos]] traten d'ocupar Cerdeña partiendo de Córcega y depués vuélvense a enfrentar colos corsos. La espulsión definitiva de les últimes fuercies púniques termina en [[227 e.C.|227 e.C. ]] Nun principiu los romanos llindar a controlar la islla ensin empecipiar puramente una verdadera colonización. [[Cayo Mario|Mario]] funda la ciudá de Mariana (''Colonia Mariana a Caio Mario deducta'', asitiada cerca de l'actual comuña de [[Lucciana]]) escontra la desaguada del [[Golo]] nel [[105 e.C.|105 e.C. ]] A partir d'esi momentu empieza puramente l'auténtica colonización y na islla florien les villes rústiques y suburbanas, pueblos y asentamientos de too tipu, incluyendo les termes de Orezza y [[Guagno]]. En [[81 e.C.|81 e.C. ]] los lexonarios de [[Sila]] atopen en Córcega un llugar pa llograr les asignaciones de tierres, agora cerca de Aleria, siguíos polos veteranos de [[Cayu Xuliu César|Julio César]]. La dominación romana desenvolver ensin incidentes de relieve y, de manera análoga a los qu'asocede n'otres provincies (Córcega ta acomuñada alministrativamente a Cerdeña cola reforma d'[[Octavio Augusto]] de [[4 e.C.|4 e.C. ]]), los [[Antigua Roma|romanos]] gánense'l respetu y la collaboración de los dirixentes indíxenes (empezando polos [[venacinos]], tribu llocal del Capo corsu), reconociéndo-yos funciones de gobiernu llocal y apurriendo riqueza col aprovechamientu de les tierres nes llombes y a lo llargo de les mariñes. Cerca de Aleria y Mariana instálense bases secundaries de la flota imperial de [[Miseno]]. Los marineros corsos enrolados cerca de los puertos de la islla van formar parte de los primeres que llogren la ciudadanía romana (en tiempos de [[Vespasiano]] en [[75]]). En [[44 e.C.|44 e.C. ]] [[Diodoro Sículo]] visita Córcega y dase cuenta de que los corsos reparen ente sigo regles de xusticia y d'humanidá más evolucionaes que les d'otros pueblos bárbaros, evalúa los so númberu nunos 30.000 y esplica que se dediquen al llendo y que marquen los fataos dexaos sueltos nes camperes. La tradición de la propiedá común de les tierres ''comunales'' non se erradicará totalmente hasta la segunda metá del [[sieglu&nbsp;XIX]]. [[Séneca]] pasa diez años exiliáu en Córcega a partir del [[41]]. A pesar de les continues rellaciones con Italia y quiciabes pola so naturaleza montascosa, la islla convertir en llugar habitual d'exiliu y abellugu de cristianos, que probablemente espublicen la nueva fe. En dómina Antonina perfeccionar les víes de comunicación interna (via Aleria-Aiacium y, na mariña este, Aleria-Mantinum —depués Bastia— nel norte y Aleria-Marianum —depués Bonifacio— nel sur): la islla ta cuasi totalmente llatinizada, salvo dellos ''enclaves'' nel monte. [[Archivu:Meyers b9 s0067b.jpg|miniaturadeimagen|Mapa de les rexones italianes en tiempu de [[César Augusto]]. Córcega y [[Cerdeña]] xuníes na mesma rexón.]] Paez aceptáu que la islla foi colonizada polos [[Imperiu romanu|romanos]] sobremanera por aciu la distribución de tierres a veteranos orixinarios del sur d'Italia (o a soldaos orixinarios de los mesmos estratos sociales y étnicos a los que se-yos asignaron tierres sobremanera en [[Sicilia]]), lo que podría esplicar delles afinidaes llingüístiques qu'inda güei se pueden atopar ente'l [[Llingua corsa|corsu]] meridional y los dialeutos siculo-calabreses. Según otres hipótesis, más recién, les influencies llingüístiques podríen debese a les posteriores migraciones, consecuencia de la llegada de prófugos d'[[África]] ente los sieglos [[sieglu VII|VII]] y [[sieglu VIII|VIII]]. La mesma folada migratoria afectó tamién a Sicilia y a [[Calabria]]. En [[150 d.C.]] el xeógrafu [[Claudio Ptolomeo]] na so obra cartográfica presenta una descripción más bien detallada de la Córcega prerromana, falando de los 8 principales ríos, ente los que taben el Govola-Golo y el Rhotamus-Tavignano, 32 centros habitaos y puertos, ente ellos Centurinon ([[Centuri]]), Canelate (Punta de Canela), Clunion ([[Meria]]), Marianon ([[Estrechu de Bonifacio]]), Portus Syracusanus ([[Porto-Vecchio]]), Apunta (Santa Lucia di Porto Vecchio), Philonios ([[Favone]]), Mariana, Aleria, y 12 tribus autóctones (en griegu, llatín y el so llocalización): [[Archivu:Corse voies romaines 1641.png|miniaturadeimagen|Mapa de la Córcega romana coles sos ciudaes y los sos caminos.]] * Kerouinoi (Cervinos, Balaña); * Tarabenoi (Tarabenos, Cinarca); * Titianoi (Titianos, Valinco); * Belatonoi (Belatones, Sartinese); * Ouanakinoi (Venacinos, Capo Corsu); * Kilebensioi (Cilebenses, Nebbio); * Likninoi (Licininos, Niolo); * Opinoi (Opinos, Castagniccia, Bozio); * Simbroi (Sumbros, Venaco); * Koumanesoi (Cumaneses, Fiumorbo); * Soubasanoi (Subasanes, Carbini y Livia); * Makrinoi (Macrinos, Casinca). Santa Devota (mártir, alredor de [[202]] nes persecuciones de [[Septimio Severu]], o de [[304]], [[persecución de Diocleciano]]) ye, al pie de Santa Julia, una de les primeres santes corsas de les que se tien noticia. Según reza la lleenda, el barcu que tresportaba'l féretro escontra África foi llanzáu por una torbonada sobre la mariña monegasca. Por eso pasó a ser la patrona del [[Principáu de Mónacu]] y de la familia [[Grimaldi (familia)|Grimaldi]]. Santa Julia (mártir mientres les persecuciones de [[Decio]] de [[250]], o les de Diocleciano), ye patrona de Córcega y de [[Brescia]], ciudá na que reposen les sos reliquies en siendo llevada ellí por Ansa, esposa del rei longobardu [[Desiderio]] en [[762]]. Santa Julia tamién ye patrona de [[Livorno]], llugar nel que los restos de la santa detendríense nel so viaxe dende Córcega. [[Archivu:Römische Tetrarchie-es.svg|miniaturadeimagen|left|División del [[Imperiu romanu]] en 293 pa combatir les invasiones bárbares]] [[Archivu:Roman Empire with dioceses in 400 AD.png|miniaturadeimagen|Mapa del Imperiu romanu en 400 - Córcega n'Italia suburbicaria.]] A estes mártires hai que xunir munchos más, ente los que quiciabes s'atope'l primer obispu de Córcega, San Parteo. Tres el [[Edictu de Milán]] de [[Constantín I el Grande]] y la instauración de la llibertá relixosa, Córcega, yá totalmente romanizada y bien cristianizada, vese acomuñada a la [[diócesis]] de [[Roma]]. El primer obispu corsu del que se tien información segura foi Catonus Corsicanus, que participó nel [[Conceyu de Arles]] convocáu por [[Constantín I (Papa)|Constantín I]]. Como n'otros llugares d'occidente la organización romana en Córcega cai cola invasión de los [[vándalos]] que nel [[sieglu&nbsp;V]]. Procedentes d'África, invaden inclusive la mesma ciudá de Roma. Aleria ye escalada y, abandonada, acaba en ruines. Mariana va ser sicasí mientres enforma tiempu sede episcopal tamién na [[Edá Media]]. === L'Alta Edá Media === [[Archivu:Justinian555AD.png|miniaturadeimagen|left|Mapa del [[Imperiu romanu d'Oriente]] en 550. Italia ye gobernada pol [[Exarcado de Rávena]].]][[Archivu:PrefetturaItalia-es.svg|miniaturadeimagen|Mapa d'[[Italia]] bizantina en 550 - [[Exarcado de Rávena]].]] Mientres les convulsiones qu'acompañaron el final del [[Imperiu romanu d'Occidente]], Córcega foi terrenal de disputa ente les tribus de [[vándalos]] y [[Pueblu godu|godos]] aliaos a los últimos emperadores, hasta que [[Genserico]] asumió'l control total en [[469]]. Mientres los 65 años de la so dominación los Vándalos aprovecharon el patrimoniu forestal de la islla como estelleru, gracies a la cual consiguieron una flota qu'apavoró a tol Mediterraneu occidental. El poder Vándalo n'África acababa con [[Belisario]], al empar que'l so xeneral Cirilo conquistó Córcega en [[534]], que d'esa manera acabó xunida al [[Exarca]]do d'África y, como tal, taba xunida al [[Imperiu romanu d'Oriente]]. Según [[Procopiu]], historiador del emperador d'oriente [[Xustinianu I]], en Córcega quedaben menos de 30.000 habitantes. [[Archivu:Aistulf's Italy-es.svg|miniaturadeimagen|Mapa d'[[Italia]] en 751. Italia compartida ente'l [[reinu lombardu]] y l'[[imperiu bizantín]].]] Nos periodos siguientes, godos y [[longobardu|longobardos]] unos tres otros tomaron al asaltu y escalaron la islla, dexada indefensa polos [[Bizantinos]], que (a despecho de les oraciones del [[Papa]] San [[Gregorio Magno]] y dempués d'emprobecela de la mesma por una escesiva carga fiscal) nun la protexeron afechiscamente. Per otra parte, los mesmos Bizantinos atopábense ocupaos n'África pola invasión [[pueblu árabe|árabe]], de [[713]], éstos llevaron a cabu les sos primeres incursiones contra Córcega, dende les sos nueves bases norteafricanas. Nesta dómina empecipió un notable procesu de despoblamientu de la islla y la formación, cerca de [[Roma]], d'una colonia corsa en Porto ([[Ostia]]), na que al paecer más palantre nació'l [[Formoso|Papa Formoso]] ([[891]]-[[896]]). [[Archivu:Byzantiumby650AD-es.svg|miniaturadeimagen|left|Mapa del [[mar Mediterraneu]] en 650.]] Córcega permaneció nominalmente xunida al Imperiu Romanu d'Oriente hasta qu'en [[774]], [[Carlomagno]] ganó a los Longobardos n'Italia y conquistó la islla, que d'esa manera pasó a pertenecer a la xurisdicción de los [[pueblu francu|francos]]. Pero yá en [[806]] les incursiones de los [[moru|moros]], esta vegada viniendo de la [[Península Ibérica]] enfósquense; a pesar de ser ganaos delles vegaes polos llugartenientes del emperador Carlomagno, los moros consiguieron retomar el control de la islla de volao en [[810]]. A lo último, fueron espulsaos de la islla por una espedición liderada pol fíu del emperador, los musulmanes siguieron ensin dase por vencíos y siguieron hostigando Córcega coles sos incursiones. [[Archivu:Italy Lothar II.svg|miniaturadeimagen|Córcega nel [[Reinu d'Italia (Alta Edá Media)|Reinu italianu]] de [[Lotario II de Lotaringia]] nel 850.]] Tratando d'acabar con esi estáu, en [[828]] encamentóse la defensa de la islla a [[Bonifacio II]], conde de la Marca de [[Toscana]], que dirixó una espedición punitivo y victorioso direutamente contra los puertos norteafricanos dende los que partieron les incursiones árabes contra les mariñes del [[Mar Tirrenu|Tirrenu]]. Al so regresu Bonifacio construyó una fortaleza cerca de la punta Sur de Córcega, fundando d'esa manera'l nucleu fortificáu de la ciudá de ([[Bonifacio]]), frente al [[Estrechu de Bonifacio]] que dixebra Córcega de Cerdeña, y dexando asina'l so nome nos topónimos correspondientes. [[Archivu:Otto I Manuscriptum Mediolanense c 1200.jpg|thumb|left|250px|thumb|Berengario someter a [[Otón I del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|Otón el Grande]].]] La guerra contra los [[sarracenos]], que dende diba dalgún tiempu volvieren a entamar los sos ataques, siguió col fíu de Bonifacio, Adalberto, qu'heredó'l cargu en [[846]]. Sicasí, los sarracenos siguieron apoderando delles bases na islla hasta [[930]]. Córcega, que mientres esi tiempu atopábase xunida al reinu de [[Berengario II d'Italia]], rei d'Italia, pasó a ser abellugu del so fíu Adalberto en [[962]], dempués de que Berengario fuera destronáu por [[Otón I el Grande]]. Adalberto consiguió caltener el control de Córcega y pasó el control al so fíu del mesmu nome Adalberto, que foi dempués ganáu poles fuercies d'[[Otón II]]. Esto determinó, pos, el pasu de la islla a la Marca de Toscana, y el postreru Adalberto namái foi responsable de la islla de Córcega. === Tierra de Comuñes y Tierra de los Señores === Nesti periodu enllantóse l'anarquía [[feudalismu|feudal]] que vio como españaben lluches ente pequeños señores llocales ansiosos por estender los sos pequeños dominios. Ente estos destaquen los condes de [[Cinarca]], que se consideraben descendientes direutos de Adalberto y trataron d'estender el so dominiu a tola islla. Esa pretensión atopar con notables torgues y anició desencuentros que s'enllargaron a lo llargo de sieglos: pa compensar les aportunantes ambiciones de los feudatarios, entá nel [[sieglu&nbsp;XIV]] [[Sambucuccio de Alando]] asitióse a la cabeza d'una especie de [[Dieta (asamblea)|Dieta]] que s'oponía a les sos pretensiones, apostrando a los señores a la parte suroeste de la islla. Esta parte de la islla adoptó'l nome de "Tierra de los Señores" (Pomonte), ente que na parte restante de la islla afitóse definitivamente un réxime que xunió ente sigo a comuñes autónomes (siguiendo'l modelu análogu desenvueltu n'Italia dende'l [[sieglu&nbsp;XI]]). Esi territoriu adoptaró el nome de "Tierra de Comuñes" (Cismonte). La división duró enforma tiempu (hasta'l [[sieglu&nbsp;XVIII]]) y ye la razón principal de les diferencies nel desenvolvimientu social, económicu y hasta llingüísticu ente les dos partes de la islla, col norte más xuníu a Italia y con un idioma más influyíu pol [[llingua toscana|toscanu]]. Dende'l puntu de vista organizativo, na ''Tierra de Comuñes'', cada unu de los principales conceyos o comuñes taba a la cabeza d'una Pieve, una parroquia principal de la zona, y nomaba por aciu [[sufraxu universal]] qu'incluyía a les muyeres, un númberu variable de representantes llamaos "Padres de la Comuña", responsables de l'alministración de la xusticia y de la eleición del so presidente, llamáu [[podestá]], que coordinaba la operación. Los ''podestás'' de delles Pieves, de la mesma, escoyíen a los miembros d'un Conseyu Cimeru, llamáu "Conseyu de los Dolce", responsable de les lleis y reglamentos que regulaben la Tierra de Comuñes. Los "Padres de la Comuña", amás, escoyíen por cada Pieve un "Caporal", un maxistráu responsable de la proteición y de salvaguardar de les capes más probes de la población. Esti Caporal encargar de garantizar que los más desfavorecidos nun sufrieren abusos y que tuvieren asegurada la xusticia. Munches de les tierres d'esta rexón considerábense propiedá común de los coleutivos comunales. L'abolición total de les propiedaes comunes, que s'empecipió na segunda metá del [[sieglu&nbsp;XIX]] per parte de los franceses, tuvo consecuencies bien graves pa la economía corsa. En Cinarca (Tierra de los Señores) los barones feudales calteníen los sos prerrogativas, al igual que los que controlaben Capo Corsu, y xuntos constituyíen una amenaza al sistema a valir na "Tierra de Comuñes". Pa poder faer frente a esa amenaza, en [[1020]] los maxistraos d'esta postrera solicitaron la intervención de Guglielmo Marchese di Massa (de la familia más tarde conocida como Malaspina), quién al llegar a la islla, consiguió someter a los barones del Conde de Cinarca y estableció un protectoráu en Córcega del que s'ocupó él mesmu, y que tresmitió dempués al so fíu. Escontra finales del [[sieglu&nbsp;XI]], el [[Papa]]do cuestionó, basándose en documentos falsificados consiguíos nuna presunta donación de Carlomagno, que como muncho estableciera una reversión del so dominiu en favor de la [[Santa Sede]], la soberanía sobre Córcega. Esta reivindicación tuvo un ampliu respaldu nel interior de la mesma islla, empezando polos sos clérigos, y en [[1077]] los corsos declararon súbditos de Roma. === El dominiu pisano === {{AP|República de Pisa}} [[Archivu:Corsica Bonifacio Torre campanaria Pisana Santa Maria Maggiore XII sec..jpg|thumb|250px|Torre del campanariu d'estilu [[arte románicu|románicu]]-[[pisa]]nu de la ilesia más antigua de [[Bonifacio]], Santa María la Mayor ([[sieglu&nbsp;XII]]).]] El gran Papa [[Gregorio VII]] ([[1073]]-[[1085]]), en plena [[querella de les Invistidures]] col emperador [[Enrique IV del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|Enrique IV]], nun asumió direutamente'l control de la islla, pero confiar al obispu de [[Pisa]], Landolfo, al que invistió col cargu de ''legáu pontificiu'' pa Córcega. Dempués d'esi acontecimientu, el titular de la cátedra arzobispal pisana pasó a ser tamién [[Primáu]] de Córcega (y de Cerdeña), cargu que siguen ostentando a nivel honoríficu hasta los nuesos díes. Catorce años dempués, el [[Papa Urbanu II]] ([[1088]]-[[1099]]), a instancies de la condesa [[Matilde de Canossa]], confirmó les concesiones del so predecesor por aciu la [[bulda]] ''Nos igitur''. El títulu de legáu pontificiu pasó entós a Daiberto, establecíu na cátedra de Landolfo. La asignación como sufragáneos del obispáu corsu fizo que l'obispu de Pisa asumiera'l títulu d'arzobispu. Pisa, col so puertu, caltenía dende la dómina romana estrechos venceyos cola islla, estendiendo al empar que la so propia potencia como República marítima crecía la so influencia política, cultural y económica. A l'alministración episcopal siguió inevitablemente la presencia de l'autoridá política de los ''Xueces'' (maxistraos alministrativos) de la República toscana, que pretendía en curtiu espaciu de tiempu faer resurdir Córcega y marcala fondamente, inclusive dempués de la sensible perda de control de la islla que siguió a la desastrosa derrota sufierta polos pisanos a manes de los xenoveses, na batalla de [[Meloria]] ([[1284]]). A pesar de lo qu'entá anguaño xúlgase xeneralmente como bon gobiernu de la República de Pisa, nun faltaron en Córcega motivos de descontentu. Parte del cleru y de los obispos de la islla vía con malos güeyos la sumisión al arzobispu de Pisa, al empar que la creciente potencia de la [[República de Xénova]], tradicional rival de la de Pisa y consciente del valor estratéxicu de Córcega, xunía a les quexes de los corsos ante la corte papal de Roma les sos propies intrigues pa consiguir un cambéu de la asignación de la islla nel so propiu provechu. Asina, tres un periodu mientres el cual el papáu nun adoptó una posición claro y coherente, en [[1138]] el Papa [[Inocencio II]] ([[1130]]-[[1143]]) estableció una solución de compromisu, y estremó la xurisdicción eclesiástica de la islla ente los arzobispos de Pisa y de Xénova, roblando asina l'entamu de la influencia [[Liguria|ligur]] en Córcega, que se concretó más en [[1195]] cola ocupación xenovesa del importante puertu y fortaleza de Bonifacio. Los pisanos mientres venti años trataron de retomar la ciudá ensin consiguilo, hasta qu'en [[1217]] el Papa [[Honorio III]] ([[1216]]-[[1227]]), qu'intervieno como mediador, tomó formalmente'l control de la plaza. Sicasí la mediación papal nun sirvió por que la llucha ente Pisa y Xénova cesara. Amás la so influencia fizo que repercutiera na islla mientres tol [[sieglu&nbsp;XIII]] la llucha ente [[güelfos y gibelinos]] que se taba desenvolviendo en toa Italia. Nel ámbitu d'esta llucha (y siguiendo un esquema que yá se produció y que se repitiría más palantre munches vegaes favoreciendo les dominaciones), los notables de la Tierra de Comuñes invocaron la intervención del marqués [[Isnardo Malaspina]]. Los pisanos reaccionaron instaurando un nuevu conde de Cinarca, y la guerra invadió la islla ensin que nin el partíu xenovés nin el pisano consiguieren imponese de manera clara hasta que la batalla de Meloria [[1284]] inclinó definitivamente la balanza en favor de Xénova que, a partir d'esi momentu, estendió de manera progresiva la so influencia en Córcega. ==== L'heriedu de Pisa ==== [[Archivu:Espansione di Pisa.png|thumb|750px|right|La [[República de Pisa]] 1050-1285]] La influencia pisana permaneció na toponimia, que se desenvuelve a partir d'esti periodu, y na onomástica (siguen tando en Córcega bien espublizaos apellíos d'orixe toscanu), nel idioma llocal (de tipu toscanu fundamentalmente na rexón de [[Bastia]] y de Capo Corsu) y en dalgunos de los más notables exemplos d'arquiteutura [[románica]] que permanecieron na islla, testimoniu tamién del deséu d'edificar (ilesies y edificios públicos: en toles catedrales de [[Nebbio]], [[Mariana]], San Michele de [[Murato]], San Giovanni de [[Carbini]], Santa María la Mayor de [[Bonifacio (Córcega)|Bonifacio]], San Nicolás de Pieve) y de construyir infraestructures (carreteres, pontes, fortaleces y torres). Pero inclusive dempués del empiezu del dominiu xenovés, [[Pisa]] caltuvo intenses rellaciones con Córcega, como queda demostráu nel abondosu ''corpus'' documental relativu a Córcega que s'atopa entá anguaño na Curia de [[Pisa]], na que mientres enforma tiempu hubo anexu un colexu pa seminaristes corsos. Pocu mentáu, anque significativu, ye'l fechu de que'l ''Nielluccio'', unu de los viñeos más famosos na islla (similar al [[Sangiovese]] de Toscana) y base del vinu corsu ''Patrimoniu'', fora lleváu a Córcega polos pisanos nel [[sieglu&nbsp;XII]]. A partir del dominiu pisano, y nos sieglos siguientes, hasta'l [[sieglu XX|XX]], nunca dexó d'haber rellaciones culturales ente la islla, [[Pisa]] y la [[Toscana]], como puede vese tamién na penetración d'elementos claramente toscanos ya inclusive de fragmentos enteros de la [[Divina Comedia]] de [[Dante Alighieri|Dante]] nel ricu repertoriu de proverbios y cantares polifónicos tradicionales (''paghjelle'') de la islla. Mientres esa dómina ganó prestíu en Córcega tamién el toscanu vulgar, que pasó a convertise na llingua oficial. [[Pisa]] foi tamién la primera de les sedes universitaries (a la que van siguir Roma y Nápoles) a les qu'allegaron los estudiantes corsos: por esa razón convertir en proverbiu de la islla dicir ''fala en crusca'' a aquellos qu'utilizaben un perfectu italianu: esti costume siguió hasta avanzáu'l [[sieglu&nbsp;XIX]]. Estudiaron en Pisa [[Carlo Buonaparte|Carlos]] y [[Xosé Bonaparte]], Antonmarchi (médicu de [[Napoleón Bonaparte|Napoleón]] en [[Santa Lena (islla)|Santa Lena]]), el poeta [[Salvatore Viale]], el higienista Pietrasanta, médicu de [[Napoleón III]] y en dellos casos como'l de Angeli, Farinola, Pozzo di Borgo y otros a formar parte del cuerpu docente y rector de la Universidá de [[Pisa]]. === El paréntesis aragonés y la penetración xenovesa === {{AP|República de Xénova}} El [[12 de xunu]] de [[1295]], pa complicar entá más la situación en Córcega, tres la derrota de los pisanos na batalla de Meloria que faía qu'éstos perdieren el control de la islla, intervieno'l Papa [[Bonifacio VIII]] ([[1294]]-[[1303]]), invistiendo al rei [[Xaime II d'Aragón]] como soberanu del nuevu reinu de [[Reinu de Cerdeña|Cerdeña y Córcega]] ([[Tratáu d'Anagni]]). Sicasí los aragoneses nun se decidieron a atacar [[Cerdeña]] hasta [[1324]], acabando asina con cualquier deséu que pudieren allugar entá los pisanos tocantes a controlar el norte de Cerdeña y Córcega. Mientres esi tiempu Córcega siguió viviendo nuna situación d'independencia hasta [[1347]], dómina na que se convocó una gran asamblea de Caporales y Barones que, empuestos por [[Sambucuccio de Alando]], decidieron ponese so la proteición de [[Xénova]] y ufiertar a la República Ligur la total soberanía sobre la islla, que s'exercería por aciu un gobernador. Según constaba en dicha ufierta, Córcega pagaría de manera regular tributu a [[Xénova]], que de la mesma s'encargaría de protexer la islla de los repitíos ataques de los pirates berberiscos (que van prosiguir de manera discontinua hasta'l [[sieglu&nbsp;XVIII]]), y garantizaría el caltenimientu de les lleis corsas y de les sos estructures y costumes d'autogobiernu local, que taben regulaes pol ''Conseyu de los Dolce'' nel Cismonte, y pol ''Conseyu de los Seis'' nel Pumonte. Los intereses isleños representar en Xénova por aciu un "Oratore". Nesa dómina toa [[Europa]] taba viéndose afeutada pol azote de la [[peste negro]], que tamién llegó a Córcega y causó numberoses víctimes a la que afirmábase la supremacía xenovesa. L'alcuerdu ente Caporales y Barones llueu resultó violáu y tanto unos como los otros caltuvieron braceos qu'afectaben la instauración eficaz del dominiu xenovés en Córcega. Nesta situación el rei [[Pedru III d'Aragón]] reclamó los sos derechos de soberanía sobre la islla. Con esti estáu de coses apaez n'escena'l Barón [[Arrigo della Rocca]], Conde de [[Cinarca]], quien col sofitu de les tropes aragoneses en [[1372]] asume'l total control de la islla, dexando namái l'estremu norte y unes poques places marítimes fortificaes so control xenovés. La so victoria emburrió a los Barones de Capo Corsu a pidir de nuevu auxiliu a [[Xénova]], que pensó que la tema solucionaríase creando col gobernador de la islla una especie de compañía comercial que se llamó "Maona", formada por cinco persones y que trató de sobornar a Arrigo por que se volviera contra los aragoneses, anque ensin resultaos satisfactories. La ''Maona'' yera un consorciu de comerciantes (dacuando de calter familiar) qu'utilizó de cutiu [[Xénova]], especialmente ente los sieglos [[sieglu XIII|XIII]] y [[sieglu XV|XV]], con funciones de gobiernu tamién nes colonies orientales. Ente les primeres Maonas hai que mentar la de la islla de [[Quíos]], nel [[Mar Exéu|Exéu]], instituyida en [[1347]], ente que los sos miembros aniciar la famosa familia noble xenovesa de los [[Giustiniani]]. Al prosiguir les tensiones, en [[1380]], cuatro de los cinco miembros de la Maona dimitieron ante Xénova de los sos cargos, dexando namái a [[Leonello Lomellino]] por qu'exerciera funciones de gobernador en solitariu. Nesi tiempu, Lomellino fundó, en [[1383]], la ciudá de [[Bastia]], destinada a convertise nel nucleu más importante de la dominación xenovés y capital de la islla (hasta que diches funciones pasaron a [[Ajaccio]], tres la invasión francesa del [[sieglu&nbsp;XVIII]]). Pero nun foi hasta [[1401]], tres la muerte de Arrigo, cuando l'autoridá xenovesa restablecióse formalmente en tola islla, a pesar de que la mesma [[Xénova]] nesi tiempu cayía en manes de los franceses: ente [[1396]] y [[1409]], ello ye que [[Carlos VI de Francia]] foi señor de [[Xénova]], ciudá que xestionó por aciu el gobernador [[Jean -y Meingre]] señor de [[Boucicault]]. Sol so gobiernu en [[1407]] fundóse'l [[Bancu de San Giorgio]], un potente consorciu d'emprestadores quitaos a los que se va confiar pasáu'l tiempu l'alministración de los ingresos del Estáu y el gobiernu de numberoses tierres y colonies, ente elles Córcega. Con éses Lomellino foi reenviado a Córcega en [[1407]] como gobernador a cuenta de [[Carlos VI de Francia]] y tuvo qu'enfrentase a Vincentello d'Istria quien, en llogrando privilexos del [[Casal de Barcelona]], declarárase mentanto ''Señor'' de Cinarca y arrexuntara en redol a sigo tola ''Tierra de Comuñes'' -incluyida [[Bastia]]-, y proclamárase ''Conde de Córcega'' dende [[1405]]. Los esfuercios de Lomellino nun tuvieron ésitu dalgunu y en [[1410]] [[Xénova]] (que recuperara la so independencia) namái controlaba na islla les places fortificaes de Bonifacio y [[Calvi (Francia)|Calvi]]. Una vegada más, una revuelta interna acabó cola virtual independencia de Córcega: la revuelta d'un feudatario y del obispu de Mariana fizo que Vincentello perdiera'l control de la ''Tierra de Comuñes'' y, mientres allegaba a [[Corona d'Aragón|Aragón]] pa solicitar ayuda, el xenoveses pudieron completar rápido reconquistar de tola islla. Sicasí, el complexu xuegu d'aliances y enemistaes llocales nun dexó que felicidá reconquista fora duradera. Lo que volvió a encrespar los ánimos foi'l [[Cisma d'Occidente]] y la llucha pola invistidura papal que se produz alredor del postreru [[antipapa]] d'[[Avignon]], [[Benitu XIII (antipapa)|Benitu XIII]], sofitáu polos obispos corsos favorables a [[Xénova]] per una parte, y la de l'antipapa [[Xuan XXIII (antipapa)|Xuan XXIII]], sofitáu polos partidarios de [[Pisa]]. Vincentello, que consiguiera desembarcar na islla dirixendo una fuercia militar aragonesa, consistente en 3 galeres y una galera d'infantería, nun atopó grandes torgues y aprovechóse de les rivalidaes cruciaes p'asumir fácilmente'l control de la Cinarca y de Ajaccio. En aliándose colos obispos pro-pisanos, amplió la so influencia a la ''Tierra de Comuñes'' y construyó'l castiellu de [[Corte]]: en [[1419]] la influencia xenovesa na islla volviera quedase amenorgada a los nucleos de [[Calvi (Francia)|Calvi]] y Bonifacio, mientres Vincentello, col títulu de [[Virréi de Córcega]], establecía a partir de [[1420]] la sede del so gobiernu en [[Biguglia]]. Nestes circusntancias, [[Alfonsu IV d'Aragón]] presentar con una gran flota nel mar corsu, coles mires de tomar posesión personalmente de la islla pa anexonala al [[Reinu de Cerdeña|Reinu de Cerdeña y Córcega]]. Tres la cayida de Calvi, ciudá que siempres tuvo gran influencia xenovesa, siguió aguantando animada poles intrigues de los partidarios de la República de [[Xénova]]. Mientres esi periodu, la resistencia de Bonifacio fizo que los sitiadores por qu'acabaren col bloquéu de la ciudá que, una vegada llogró la confirmación de los sos privilexos, convirtióse de fechu nuna especie de microrrepública independiente so proteición de los xenoveses. Poco dempués, el descontentu por cuenta de unos elevaos impuestos fixo qu'españara una revuelta xeneral contra Vincentello, quien, nun intentu de dirixise a [[Sicilia]], resultó prisioneru nun golpe de mano nel puertu de [[Bastia]] y, conducíu a [[Xénova]] como rebelde y traidor, foi degolláu'l [[27 d'abril]] de [[1434]]. La llucha ente les faiciones pro-xenoveses y pro-aragoneses prosiguió na islla, y el [[Dogo de la República de Xénova|Dogo]] xenovés [[Giano di Campofregoso]] recuperó'l control de Córcega, sofitándose na mayor capacidá artillera ([[1441]]). Por cuenta de dicha reconquista fúndase y fortifica la ciudá de [[San Fiorenzo]] ([[1440]]). La reaición aragonesa llevó la llucha al so puntu culminante. En [[1444]] desembarcó na islla un exércitu pontificiu compuestu por 14.000 homes, unviada pol papa [[Eugenio IV]]. Esti exércitu, sicasí, foi ganáu poles milicies corsas controlaes por [[Rinuccio da Leca]], encabezando una lliga qu'axuntaba a cuasi tolos Caporales y Barones llocales. Sicasí, una segunda espedición llogró la victoria y el mesmu Rinuccio morrió en batalla nel frente de Biguglia. === El señoríu del Bancu de San Giorgio y de Xénova === [[Archivu:1450 ¿ Carta Catalana jpeg copy.F.jpg|miniaturadeimagen|Mapa d'[[Italia]] en 1450]] [[1447]] puede considerase un añu crucial pal control xenovés de Córcega. N'anguaño apuerta a la siella papal [[Nicolás V]], natural de [[Sarzana]], na rexón ligur, y por esa razón bien xuníu a la [[República de Xénova]]. Yera un home enérxicu y cultu, y unu de los introductores en Roma del espíritu del [[Renacimientu]]. De manera inmediata fixo valir los derechos papales sobre la islla (que les sos principales places taben baxu control de les tropes pontificies) y dexar a [[Xénova]]. D'esa manera pasar a un periodu nel que la islla pasa a tar controlada llargamente pola República xenovesa quitando Cinarca, so control nominal de los aragoneses por aciu el dominiu más concretu de los Señores llocales, y de la ''Tierra de Comuñes'', que por aciu una asamblea de los sos xefes, en [[1453]] decide ufiertar el gobiernu de tola islla al [[Bancu de San Giorgio]], la potente compañía comercial y financiera establecida en [[Xénova]] en [[1407]], que lo acepta. Una vegada espulsaos los aragoneses de la islla (de que'l so paso per Córcega va quedar l'emblema de la ''Cabeza Mora'', desenvueltu tres la [[Reconquista]]), el Bancu de San Giorgio empezó una auténtica guerra contra los Barones isleños, que la so resistencia entamada termina en [[1460]], cuando los cabezaleros son deteníos y desterraos a [[Toscana]]. Entá tendríen que trescurrir dos años de lluches pa consiguir someter por completu la islla, hasta [[1462]], en que'l capitán xenovés Tommasino da Campofregoso, de madre corsa, fixo valir con ésitu los sos derechos familiares pa reafitar el control total de la República tamién nel interior de la islla. Namái dos años dempués, en [[1464]], [[Xénova]], y con ésta Córcega, cai en manes de [[Francesco I Sforza]], duque de [[Milán]]. A la so muerte, en [[1466]], l'autoridá milanesa na islla esmorecer poles habituales turbulencias internes y, una vegada más, tan solo les ciudaes costeres permanecieron de manera efeutiva baxu tutelar de les potencies continentales. En [[1484]] Tommasino da Campofregoso convenció a los duques Sforza por que-y confiaren el gobiernu de la islla, consiguiendo'l control de les fortaleces. Nesi tiempu consigue consolidar el poder interno, aliándose con Gian Paolo da Leca, el más poderosu de los Barones isleños. [[Archivu:Italia 1494-es.svg|miniaturadeimagen|Estaos italianos en 1494]] Tres años dempués la situación volvía movese. Un descendiente de los Malaspina, que yá tuvieren rellación con Córcega nel [[sieglu&nbsp;XI]], Jacopo IV de Appiano, príncipe de Piombino, foi llamáu por qu'interviniera en favor d'aquellos que s'oponíen a Tommasino, y asina l'hermanu del príncipe, Gherardo conde de Montagnano, proclamóse conde de Córcega y, en desembarcando na islla, apoderar de Biguglia y de San Fiorenzo. Más qu'oponese a Gherardo, Tommasino restituyó discretamente les prerrogativas en favor del Bancu de San Giorgio, que mientres esi tiempu refundó y fortificó [[Ajaccio]] ([[1492]]) cerca del llugar de l'antigua ''Aiacium'' romana. La decisión de Tommasino foi criticada por otros miembros de la so familia y por Gian Paolo da Leca, con razón, yá qu'en cuanto el bancu terminó con Gherardo, apuntó les sos armes contra los belicosos barones corsos, a los que nun consiguió someter hasta [[1511]], y esto tres llarga y sangrienta llucha. Mientres el so gobiernu, el Bancu de San Giorgio demostró escasa visión y comprendoria política, optando por una busca del beneficiu más inmediatu en llugar de buscar una estratexa d'integración, ya instaurando d'esa manera un réxime colonial sobre Córcega. Fomentóse'l desenvolvimientu de los montes, pero los principales beneficios yeren pal Bancu, qu'imponía a la islla unes tases de tal magnitú que de fechu torgaba cualquier posibilidá de desenvolvimientu llocal. A lo llargo de toles mariñes de la islla reconstruyéronse y en gran parte construyéronse ''ex novo'' torres de vixilancia y defensa (munches d'elles entá subsisten anguaño) pa disponer d'un sistema d'alerta contra les incursiones de los pirates berberiscos, xuníu a patrullar marítimes. A pesar de que nun s'esaniciará del tou (va permanecer hasta'l [[sieglu&nbsp;XVIII]]), esta plaga controlóse, anque más pa protexer los intereses económicos coloniales que pa brindar proteición a la población corsa, que va siguir sufriendo les sangrientes incursiones de los pirates, virtualmente impunes cuando actuaben nes zones de mariña que'l bancu consideraba ensin interés estratéxicu y económicu. En gran parte, les instituciones llocales (ente les que s'estremaba pola so realmente avanzáu conceutu políticu la organización de la Tierra de Comuñes) fueron abolíes o vaciaes de conteníu y competencies concretes. Los notables corsos nin siquier pudieron gociar por completu de los derechos de ciudadanía, ensin falar d'aportar a la oligarquía republicana xenovesa, que por definición -yos taba cerrada. Los intentos de rebelión fueron xeneralmente reprimíos con gran durez, utilizando con frecuencia'l recursu a la [[pena de muerte]]; o alternativamente aplicando'l principiu de "''estrema y vas vencer''", remanó hábilmente (afalándoles cuando yera necesariu) querelles llocales o entamos de guerra civil, utilizando esos desencuentros pa debilitar les fuercies y la moral de los señores de la islla y por tanto a vacunase contra aliances que pudieren dar llugar a un llevantamientu xeneral. Desenvolvióse la cultura de la ''vendetta'' y del bandolerismo, que lloñe de sumir afitáronse. Tou esto mientres n'Europa, y especialmente na vecina Italia peninsular, floriaba'l [[Renacimientu]]. A les desgracies polítiques xuniéronse epidemies de [[peste]] y l'encarecimientu del costu de la vida que sirvieron por que'l procesu de empobrecimiento y atoscamientu de la islla, amás de exacerbar l'odiu de los corsos escontra'l dominiu xenovés. ==== Entamu de la penetración francesa en Córcega ==== Mientres la primer metá del [[sieglu&nbsp;XVI]], Francia ―que se taba desenvolviendo como estáu y potencia europea― empieza a asitiar los sos peones nel Mediterraneu polo que manifiesta interés per Córcega ya Italia. Nesti marcu, [[Enrique II de Francia]] concibe un proyeutu p'apoderase de la islla, aprovechándose de la torpeza de la política de los xenoveses y la rensía de los corsos enrolados nos exércitos franceses como [[mercenariu|mercenarios]]. ==== La primer invasión francesa cola flota otomana ==== [[Archivu:Corsica by Piri Reis.jpg|miniaturadeimagen|Mapa de Córcega en 1553. Diez años dempués del [[Sitiu de Niza (1543)]], los exércitos franceses y [[Imperiu otomanu|otomanos]] pillen y masacran la población de la islla ([[Bastia]] ye prindáu y pilláu pol exércitu francu-otomanu'l 24 d'agostu de 1553 y [[Bonifacio]] ye prindáu en setiembre 1553) y del oeste d'Italia hasta la intervención y reconquistar coles victories del almirante xenovés [[Andrea Doria]] en 1553, con 15&nbsp;000 soldaos.]] [[Archivu:Kadırga Minyatür.jpg|miniaturadeimagen|left|Batalla de Ponza en 1552, 40 galeres xenoveses contra 100 galeres otomanes (y 3 galeres franceses). La victoria otomana va niciar el pillaje de Córcega y de la mariña oeste de la península itálica.]] En roblando en [[1553]] un tratáu de cooperación col [[sultán]] [[otomanu]] [[Solimán el Magníficu]], el rei de Francia garantizóse non yá la neutralidá, sinón tamién la collaboración de la flota turca nel Mediterraneu. Namái 18 años dempués, en [[1571]], la meyora turca escontra Europa va detener na [[batalla de Lepanto]] con una flota multinacional dirixida principalmente por [[España]] y [[Venecia]], na que [[Francia]] nun participa. Poco dempués de la firma del tratáu ente [[Francisco I de Francia]] y Solimán, la flota francu-turca presentóse ante les mariñes de la islla y atacar, sitiando al empar toles fortaleces costeres. [[Bastia]] cayó cuasi ensin lluchar, mientres [[Bonifacio (Córcega)|Bonifacio]] aguantó enforma tiempu y namái dexó ante la promesa a la guarnición de respetar la vida de los sitiaos, promesa que los turcos incumplieron, yá que una vegada la ciudadela rindió tola guarnición foi masacrada y la ciudá escalada. Llueu cayó tola islla, salvu [[Calvi (Francia)|Calvi]] que siguió aguantando. Esmolecíu pola aición francesa, qu'abría decididamente les puertes a los otomanos en plenu corazón del Mediterraneu occidental, intervieno'l rei d'[[España]] y emperador d'[[Alemaña]], [[Carlos I d'España|Carlos V]], que de la mesma invadió la islla a la cabeza de les sos tropes y les de Xénova. Nos años siguientes (los Turcos desembarcaren de volao namái en Bonifacio), alemanes, españoles, xenoveses y corsos llucharon fiero poles fortaleces de la islla. D'esa manera llegar a [[1556]], fecha na que se produz una tregua que dexaba momentáneamente a Francia'l control de tola islla, salvu Bastia, qu'enantes volviera ser conquistada por xenoveses y españoles. El gobiernu francés, más moderáu que'l xenovés, consiguió simpatíes ente la población, tamién gracies a l'aición de los corsos al serviciu de Francia, ente los que taba, col grau de coronel, el mercenariu [[Sampiero di Bastelica]]. Sicasí, en [[1559]], les conclusiones de la [[Paz de Cateau-Cambrésis]] dispunxeron la restitución de Córcega al Bancu de San Giorgio. Los responsables del bancu procedieron darréu a imponer duros impuestos pa tratar de desquitase de los gastos de guerra (impuestos que gran parte de los corsos negáronse o tuvieron en midida de pagar) y, violando'l tratáu, que prevía una [[amnistía]] xeneral, dieron en confiscar tolos bienes de Sampiero, de la so esposa Vannina d'Ornano, y d'otros corsos que sirvieren al llau de Francia. [[Archivu:Battle of of the Corsicans with the Genoese.jpg|miniaturadeimagen|Reconquistar y les victories xenoveses sobre invasores franceses y [[otomanos]] en 1553.]] Sampiero, establecíu en [[Provenza]], nun se dio por vencíu y empezó a trabayar p'arrexuntar en redol a él una parte significativa de los notables de la islla enfrentaos a Xénova, mientres paralelamente buscaba sofitos pal so proyeutu de dixebrar la islla de la República de Xénova. Dirixir con esi oxetivu a [[Catalina de Médicis]], entós reina rexente de Francia tres la muerte del so home mientres los festexos de celebración de la Paz de Cateau-Cambrésis. Sicasí, Catalina negar a sofitar a Sampiero, al nun querer implicase nuna operación que reabriera la llarga guerra qu'acababa de terminar. Nun tuvo más suerte un intentu nesi sentíu con [[Cosme I de Médicis]], que tamién quería apoderase de Córcega, pero pretendía faese con ella namái por aciu trataos coles potencies europees, yá que sabía que Toscana nun taba en condiciones de desafiar abiertamente a los xenoveses. Fracasáu un posterior intentu de consiguir el sofitu de los [[Farnesio (familia)|Farnesio de Parma]], Sampiero, qu'había consiguíu credenciales diplomátiques franceses, consiguió dir personalmente al Norte d'África y a [[Constantinopla]] pa clamiar al Sultán qu'interviniera pa convertir Córcega en provincia otomana, lo que resulta significativu pa entender hasta qué puntu Xénova se fixo odiosa ente los corsos arrexuntaos alredor del antiguu coronel de los franceses. La misión de Sampiero n'Oriente terminó de fechu en fracasu porque mentanto Cosme I, conocedor de los proyeutos del corsu pa instalar a la potencia otomana xustu frente a les mariñes toscanes, alvirtiera de la iniciativa a los xenoveses, que los sos embaxadores adelantrar a Sampiero y convencíu a los ministros turcos por que refugaren la propuesta. Mientres Sampiero taba n'Oriente, la so muyer, Vannina d'Ornano, dueña de feudos confiscados per Xénova, tratara de recuperalos buscando personalmente un alcuerdu cola [[República de Xénova|Serenísima República]] de [[Xénova]]. Al enterase Sampiero d'estes xestiones al tornar a Francia, nun duldar en reaccionar ante lo que consideraba una sangrienta traición, matando a un amigu corsu que permaneciera pa curiar a la so esposa y esgañando personalmente a la so esposa y a los dos dames de compañía que la curiaben na so ausencia. Sampiero reivindicó los homicidios como ''delitu d'honor'' burllando d'esta miente a la xusticia francesa. Lleváu por un gran entusiasmu y una bona dosis de desesperación xunida a les sos vivencies personales, desembarcó en xunetu de [[1563]] con un puñáu de siguidores en [[Propriano]], nel golfu de Valinco, col deséu d'espulsar a los xenoveses de la islla. Mentanto los xenoveses, una vegada conscientes (anque tarde) del nefastu papel políticu desempeñáu pol Bancu de San Giorgio na alministración de Córcega, decidieren asumir el control direutu a partir de [[1562]], instalando un gobernador na islla. En bien pocu tiempu Sampiero consolidó les aliances llocales, preparaes dende enforma tiempo antes, consolidando un exércitu de 8.000 homes, col que llevó a cabu una sangrienta serie de golpes de mano a los que'l gobiernu xenovés opúnxose tantu poles armes como enguizando les rivalidaes ente los notables isleños. Tres años d'una guerra carauterizada por una estrema ferocidá per dambes partes, por matanza, saqueos, quemes de colleches y de poblaciones, el xenoveses esplotando l'odiu de los familiares de Vannina consiguieron reclutar ente ellos a unos [[sicariu|sicarios]] que, en [[1567]] mataron a traición a Sampiero y llevaron la so cabeza al gobernador de Xénova. El presuntu nome del asesín de Sampiero, ''Vittolo'' pasó asina a convertise en paradigma del ''traidor'' na fantasía corsa popular y entá güei guarda esi significáu. La llucha prosiguió mientres dalgún tiempu encabezada por un jovencísimo fíu de Sampiero, Alfonso, pero los rebalbos corsos, ensin l'espertu lideralgu de Sampiero y ensin recursos militares, amurniáronse y buscaron la paz, a la que se llegó en [[1569]] col pactu ente Alfonso y el xenovés Giorgio Doria. ==== Un sieglu y mediu de ''pax'' xenovesa ==== [[Archivu:0 Italie - Corse - Sardaigne - Galleria delle carte geografiche.JPG|thumb|275 px|Mapa d'[[Italia]] en 1580 - Muséu Vaticanu.]] [[Archivu:Ajaccio TG2 JPG.jpg|miniaturadeimagen|left|Torre xenovesa de La Parata, cerca de Ajaccio.]] Llegóse tamién a la fin de la guerra gracies a que, yá nos últimos momentos de la llucha, la República de Xénova paecía entender que la escesiva durez amosada na alministración y na esplotación de Córcega afalaba a los sos habitantes a remontase ante les miseries infligidas, y preparara una política más moderada y equilibrada pa recuperar el sofitu de la población. El dispositivu de paz prevía una amnistía y la lliberación de rehenes y prisioneros, la concesión a los corsos de llibertá de movimientu de y escontra Italia y llibertá pa disponer direutamente de los sos bienes, condonación y prórroga fiscal de cinco años. Ufiertar a Alfonso la restitución de los feudos de Ornano que, confiscados, taben nel orixe de la traxedia familiar, siempres qu'él, al pie de les sos más cercanos collaboradores, se exiliara, como fixo treslladándose a Francia. Con mires de pacificar la islla de manera duradera y reconocer, amás de los derechos más básicos, elementos d'autogobiernu local significativos, en [[1571]] Xénova (que se volviera a ocupar direutamente de Córcega dende'l final de l'alministración del Bancu de San Giorgio en [[1562]]) instituyó los ''Estatutos Civiles y Militares'' que, dende esi momentu d'equí p'arriba, regularíen, siquier sobre'l papel, el derechu y l'alministración na islla. Socesivamente enmendados y ampliaos, los ''Estatutos'' resultaron ser un bon preséu institucional y, en parte treslladaes a la Constitución [[Pasquale Paoli|paolina]] de [[1755]], van siguir parcialmente a valir hasta la conquista francesa ([[1769]]). [[Archivu:Corsica ponte genovese tavignano Altiani.jpg|thumb|250px|thumb|left|Ponte xenovesa con tres arcos sobre'l ríu Tavignano, cerca d'[[Altiani]], que sigue en serviciu.]] [[Archivu:Italy map 1584.jpg|miniaturadeimagen|Mapa d'Italia en 1584]] Dende'l puntu de vista alministrativu Córcega pasó a depender, a partir d'esi momentu, d'una especie de ministeriu especial con sede en Xénova, el ''Maxistráu de Córcega'', que rindía cuentes de les sos actuaciones ante los máximos órganos de la República, el ''Maggior Consiglio'' y el ''Minor Consiglio''. Na islla moraba un gobernador xenovés, ayudáu por un [[Vicariu]] y pol Conseyu de los ''Dolce Nobles'', inspiráu na institución similar de la ''Tierra de Comuñes''. El territoriu subdividir en provincies, caúna de les cuales tenía a la cabeza un ''comisariu'' (con sede en Bonifacio, Ajaccio y Calvi), o un ''llugarteniente'' (con sede en Corte o Aleria, Rogliano, Algaiola, Sartena y Vico). Les fortaleces nunos casos reparáronse y n'otros consolidáronse y ampliaron, amás de disponer nelles guarniciones más sólides que nel pasáu. Reorganizáronse les Cortes de Xusticia y dotóse-yos d'un complexu aparatu burocráticu. La vida pública reorganizóse sobre una cuidada redefinición de les comunidaes rurales que pasaron a ser el nucleu básicu del territoriu dende'l puntu de vista institucional, fiscal y relixosu, integrando l'antigua rede de les Pievi. Los pueblos, axuntaos en ''parllamentos'', escoyíen dacuando los sos ''Podestás'' o ''Padres del conceyu'', responsables de les funciones alministratives y de policía llocal, por aciu el cargu, tamién electivu, de ''capitán de la milicia''. Les comunidaes gobernábense pos de manera bastante autónomu, ensin intervención de la República, salvu casos escepcionales. Nos pueblos del interior de la islla esta llibertá de desenvolvimientu foi tal que se creó una clase de notables a los que se llamó ''Principales''. Los actos, tanto privaos como públicos (eleiciones llocales y ''Grida'' del gobernador), trescribir nos rexistros notariales, que yeren unviaos de forma regular al ''Cancelliere'' de la sede provincial competente y mientres un ciertu periodu les autoridaes llocales pudieron unviar representantes propios al Gobernador o, inclusive, a les autoridaes centrales en Xénova, pa espresar esixencies particulares, denuncies por abusos graves o pidimientos d'ayuda en casu de calamidaes como la [[seca]]. Subdividióse'l territoriu, dende'l puntu de vista fiscal y granible, en ''círculos'' destinaos a frutales y viñes, ''tomes'', destinaes a les llantadera, y ''tierres comunes'', patrimoniu coleutivu de les comunidaes, destinaes a camperes, a cultivos de temporada y güertos, a la recoyida de frutos del monte y a madera. Guardias forestales y xueces especializaos esmolecer de velar por que respetárense los Estatutos nel tratamientu de les tierres. Definiéronse les lleis civil y criminal, según los impuestos, que fueron muncho más eficientes, a pesar de siguir basándose na ''talla'' (imposición direuta) y na ''gabela'' como'l ''escudu per bota'' pal vinu, les ''amenorgues'' pa otros productos, el ''boatico'' (venta forzosa a preciu amenorgáu de cebada y granu a les guarniciones establecíes na islla) y diversos monopolios (el más importante'l del sal) no que concierne a la imposición indireuta. [[Archivu:Repubblica di Genova.png|thumb|700px|La [[República de Xénova]] y la so influencia comercial, 1284-1768]] Les ciudaes costeres, dalgunes de les cualos taben poblaes na so gran mayoría por xente orixinario de [[Liguria]] (n'especial Calvi, Bastia y Bonifacio), teníen diversos privilexos al respective de les llocalidaes del interior (exenciones fiscales, inmunidaes especiales), polo que constituyíen un mundu estreme. Sede de los gobiernos provinciales, estes pequeñes ''capitales'' desenvolvieron un patriciáu similar al que se taba desenvolviendo nesi momentu n'Italia, arriqueciéndose tantu col comerciu marítimu y colos beneficios derivaos del exerciciu de funciones alministratives xuníes al gobiernu, como por aciu los llabores d'esplotación agrícola desenvueltes nes zones del interior más cercanes. La clase del patriciáu, llamaos los ''Nobles'' (anque en realidá tratar d'una burguesía urbana) controlaba'l mercáu de los [[cebera|ceberes]], el de la [[pesca]], el de los préstamos y el de los artesanos, y manufactures llocales. Van Ser precisamente los miembros d'esta clase los que, siempres deseosos de tener mayor prestíu y riqueces, van encabezar nel [[sieglu&nbsp;XVIII]] la rebelión popular y van constituyir la fonte de la Córcega independiente de [[Pasquale Paoli]], y de siguío el primer elementu de llexitimación llocal de los gobiernos franceses. La República, tantu mientres el [[sieglu XVII]] como nel [[sieglu XVIII|XVIII]], recuperó les meyores idees del Bancu de San Giorgio p'ameyorar el cultivu de ceberes nes rexones mariniegues, el cultivu de la [[olivar]] (especialmente en Balagna) y l'aprovechamientu forestal (n'especial les castañales de Castagniccia). La rede de carreteres de la islla amplióse y ameyoró (dalgunos de les pontes xenoveses entá siguen n'usu), al empar qu'especialmente nel Cismonte y en toles ciudaes de la mariña tuvo llugar una intensa actividá d'urbanización y reestructuración d'edificios que caracterizó munchos centros históricos que'l so aspeutu güei sigue marcáu pola fuerte influencia del estilu ligur y barrocu d'esti periodu. Nes mariñes reforzóse'l dispositivu de les torres de vixilancia y defensa, debíu al recrudecimiento de les incursiones berberiscas, que fueron especialmente frecuentes y destructives nos dos décades que siguieron a la derrota de los turcos en [[Lepanto]] en [[1571]]. Esto ye normal, una y bones la piratería venía enllenar el vacíu dexáu pola imposibilidá d'aportar otra manera a les riqueces de les qu'antes disponíen al traviés del comerciu y qu'agora nun yera accesible por cuenta de la derrota de la so flota. Les consecuencies d'estos dos décades d'ataques, perbién documentaos y distribuyíos a lo llargo de toles mariñes de la islla, fueron desastroses y causaron el despoblamientu de munches zones nos llanos, nun éxodu que nun se conocía dende sieglos antes. Como exemplu puede citase el casu de Sartena. En [[1540]] esta rexón tenía once centros mayores qu'a finales de sieglu quedaron abandonaos na so totalidá, si salvamos la mesma Sartena, que tuvo que fortificase y constituyó asina abellugu pa tola población circundante hasta'l [[sieglu&nbsp;XVIII]] en que, una vegada pasáu'l peligru, pudieron resurdir los centros menores. Nesi mesmu periodu la islla careció dos epidemies de [[peste]] que constituyeron más palantre una grave torga pa poder llevar a cabu los planes de desenvolvimientu preparaos pola República, qu'a pesar de tar bien concebíos sobre'l papel nun tuvieron l'ésitu esperáu. Les dificultaes económiques caltuvieron la emigración de los corsos, que buscaron fortuna nel continente, munchos sirviendo como militares al serviciu de les potencies estranxeres, desafiando la prohibición que nesa llinia emitía Xénova, esmolecida por esta sangría qu'enzancaba los sos planes de desenvolvimientu y despoblaba los campos. Amás, dicha esmolición taba xustificada pol amenorgamientu de los ingresos fiscales por cuenta de la falta de desenvolvimientu. Esta amenorga nos ingresos yera bien esmolecedor por cuenta de los problemes financieros de la República, que s'arriesgara a financiar a la corona d'España que, mientres el [[sieglu&nbsp;XVII]], dexó de pagar los importante préstamos concedíos polos xenoveses nos plazos axustaos, llegando inclusive a declarase insolventes. Estes dificultaes amenorgaron la capacidá económica d'una República Xenovesa, yá menguada pola progresiva perda de toles sos colonies orientales a manes de los turcos y del amenorgamientu del volume del so comerciu col Llevante, por cuenta de la competencia de los franceses, que se xunió a partir del [[sieglu&nbsp;XVI]], a la yá tradicional competencia exercida pola [[República de Venecia|Serenísima República de Venecia]]. [[Archivu:Mappa inglese della penisola italiana.jpg|miniaturadeimagen|Mapa d'Italia en 1654.]] Amás de restablecer la prohibición formal d'emigrar, impuesta de nuevu a los corsos a pesar de lo que s'establecía nos ''Estatutos'', Xénova trató de toles maneres posibles d'impulsar la revalorización de les tierres de la islla, instituyendo tamién con esi oxetivu la figura del ''Maxistráu del cultivu'' y ellaborando planes de desenvolvimientu que sicasí resultaron ineficaces na so mayor parte, pero de que la so calidá xeneral da testimoniu'l fechu de que muncho más tarde van ser copiaos polos franceses en planes similares (per otra parte, tamién ineficaces mientres enforma tiempu). Unu de los puntos débiles d'esos planes deber al fechu de que se basaben, más que sobre una actuación del Estáu (que tenía dificultaes polos sos problemes económicos), sobre la iniciativa privada por aciu un complexu sistema de feudos y [[enfiteusis]] que lloñe d'empecipiar una dinámica positiva acabó erosionando les ''tierres comunes'' torgando la disponibilidad plena a les comunidaes llocales y favoreciendo l'arriquecimientu de dellos ''Principales'' y ''Nobles'' ensin que la coleutividá tuviera ventaya dalguna. Esti fenómenu d'espropiación y empobrecimiento de les comunidaes corsas en beneficiu de los terratenientes ricos va acelerase cuando esti esquema seya propuestu de nuevu polos franceses, y va acabar causando daños sociales enormes y que van desencadenar nes rebeliones que, mientres mediu sieglu, dar en Córcega tres la ocupación francesa, y que van causar el fenómenu que va pasar a la historia como ''[[Bandolerismo]]''. Nesti marcu enllántase la llegada d'unos cientos de [[Grecia|griegos]] orixinarios de [[Laconia]] (rexón meridional del [[Peloponeso]]) fuxendo del dominiu otomanu. En dando, con problemes, el consentimientu del primáu pontificiu estos prófugos instalar en [[1676]] nes tierres costeres a unos 50 km al norte de Ajaccio. Na rexón, llamada ''Paomia'', los griegos fundaron una colonia en Cargese que, tres la ocupación francesa, caltuvo cuasi hasta los nuesos díes el so idioma y delles tradiciones orixinaries, incluyendo'l ritu relixosu oriental. L'ésitu atayáu de los planes xenoveses de desenvolvimientu, qu'acabó per plantegar la ''cuestión agrícola'' que les sos consecuencies facer sentir hasta los nuesos díes, nel contestu d'una economía entá marcada por una esplotación sustancialmente colonial y de restricción progresiva na práutica de les escases llibertaes de que gociaben los corsos, consideraos de fechu súbditos y non ciudadanos de la República, acabó causando una crisis que paecía llevar a Córcega a la rotura definitiva con Xénova, primero de manera gradual y imperceptible, y finalmente cola esplosión d'una nueva revuelta a partir de [[1729]]. ==== El fin de la Guardia Corsa papal en Roma ==== La llarga historia de los conflictos y violencies que caracterizó a Córcega a partir siquier de la cayida del [[Imperiu romanu]], acostumara a los sos habitantes a considerar la guerra daqué habitual y fixera del ''oficiu de les armes'' unu de les principales actividaes exercíes polos corsos expatriados escontra los estaos italianos (y n'enforma menor midida escontra Francia) dende la [[Edá Media]] hasta la [[Edá Moderna]]. Percorriendo atentamente la llista de nomes de los capitanes mercenarios ''italianos'', puede reparase que munchos d'ellos yeren orixinarios de Córcega y que, en dellos casos, cuntaben con batallones enteros de corsos. Ente los destacamentos militares integraos na so totalidá por corsos qu'operaron fora de la islla destaca la ''[[Guardia Corsa]]'' papal, qu'exerció les sos funciones mientres dellos sieglos. A pesar de la poca fiabilidá de los documentos, de normal féchase en [[1378]], coincidiendo col final del ''cautiverio d'[[Avignon]]'', la fundación en Roma d'un cuerpu militar compuestu puramente por corsos con funciones de ''Guardia Pontífica'' y de milicia urbana, asemeyada a l'actual [[Guardia Suiza]]. [[Archivu:Lapide Pasquino Corso.jpg|thumb|left|250px|thumb|Monumentu funerariu n'honor a Pasquino Corsu, coronel de la Guardia Corsa papal, Roma.]] Nun paez qu'haya documentos que certifiquen la creación d'esti cuerpu militar antes, a pesar de la presencia d'una significativa ''colonia'' corsa en Porto ([[Fiumicino]]) y depués nel [[Trastévere]] (la ilesia de [[San Crisógeno]] foi basílica sepulcral de los corsos) certificada siquier dende'l [[sieglu&nbsp;IX]] y de fechu nun puede escluyise una presencia entamada de milicies corsas nel senu de los exércitos papales inclusive muncho primero del [[sieglu&nbsp;XIV]], considerando l'importante venceyu ente Córcega y Roma, ciudá de la que dependió la islla formalmente a partir del [[sieglu&nbsp;VIII]] y hasta la so definitiva entrada na órbita xenovesa. La Guardia Corsa va tar al serviciu del Papa de manera ininterrumpida mientres cuasi tres siglos y va preceder en cuasi 130 años a la institución en [[1506]] de la [[Guardia Suiza]]. La so final desencadenar tres un incidente asocedíu en [[Roma]] el [[20 d'agostu]] de [[1662]] y ye unu de los nicios de que los franceses empiecen a tener cada vez más influencia na [[península itálica]]. A mediaos del [[sieglu XVII]] la presencia en Roma de numberoses delegaciones diplomátiques de los Estaos acabara por crear una situación paradóxica, al respective de les potencies mayores, qu'abusando del conceutu de extraterritorialidad, dotaren a les sos embaxaes d'auténtiques guarniciones militares (que se movíen armaes por tola ciudá) y lleváu al tresformamientu de zones enteres del centru de la ciudá en ''zones franques'', nes que los delincuentes y asesinos de too tipu atopaben abellugu ya impunidá. [[Archivu:1706 de la Feuille Map of Italy - Geographicus - Italy-lafeuille-1706.jpg|miniaturadeimagen| Mapa d'Italia en 1706.]] El papa [[Alejandro VII]] trató de remediar estos escesos. El rei d'[[España]] y los representantes del Imperiu aceptaron amenorgar les sos milicies, pero'l rei de Francia [[Lluis XIV de Francia|Lluis XIV]], sicasí, mandó a Roma al so primu Carlos III, duque de Créqui, como embaxador estraordinariu con una escolta militar reforzada, que poco tiempu dempués tuvo un grave enfrentamientu cerca de la [[Ponte Sixto]] con dellos miembros de la Guardia Corsa que patrullaben les cais de Roma, especialmente grave porque inclusive los militares ensin serviciu nel cuartel allegaron p'asaltar el vecín [[Palaciu Farnesio (Roma)|Palaciu Farnesio]], sede de la Embaxada de Francia, esixendo la detención de los militares franceses responsables del incidente. Produciéronse disparos nel momentu en que la esposa del embaxador tornaba al Palaciu Farnesio, con una numberosa escolta militar francesa. Un paxe de la señora de Créqui foi mancáu de muerte y [[Lluis XIV]] aprovechar p'alzar a les sos mayores cotes un desencuentro cola Santa Sede que s'empecipiara mientres el gobiernu del [[Cardenal Mazarino]]. El ''Rei Sol'' llamó a cuentes al so embaxador, retirándolo de Roma; espulsó de Francia al del papa, se anexonó los territorios pontificios d'[[Avignon]] y amenació seriamente cola invasión de Roma si'l papa nun-y presentaba escusa y nun se sometía a los sos pidimientos, qu'entendíen la inmediata disolución de la Guardia Corsa, la emisión d'un [[anatema]] contra'l so país, l'encarcelamientu como represalia de ciertu númberu de militares y la condena como galeotes pa otros munchos; el cese del Gobernador de Roma y la construcción cerca del cuartel de la Guardia d'una columna de infamia y maldición pa los corsos que s'atrevieren a desafiar l'autoridá real francesa. Nun primer momentu, el papa opúnxose y trató de ganar tiempu, pero la real posibilidá d'una intervención del exércitu francés en Roma fizo que venciera. Eslleióse la Guardia Corsa para siempres y encarcelóse a dalgunos de los sos miembros, alzóse'l monumentu infamante, y desterróse de Roma al gobernador. En febreru de [[1664]] los franceses restituyeron los territorios d'Avignon y en xunetu, en [[Fontainebleau]], el sobrín del papa, Flavio Chigi, foi obligáu a humildase y a presentar sides de Roma al rei de Francia, que cuatro años dempués dio permisu pa destruyir la columna infamante. A lo llargo de les negociaciones Lluis XIV viera la manera d'ampliar la so influencia na península, convirtiéndose en proteutor de dellos príncipes itálicos al obligar al papa, siempres nel contestu de los ''desgravios'' pol asuntu de la Guardia, a devolver Capo y Ronciglione al [[Ducáu de Parma|Duque de Parma]] y a indemnizar al [[Ducáu de Módena|Duque de Módena]] polos sos derechos sobre [[Comacchio]]. === La revuelta contra Xénova === A pesar de nun trate amenazada por nuevu invasiones (quitando les habituales incursiones pirates) nin por nuevu cambeos de réxime nin de potencia ocupante, Córcega, mientres l'últimu sieglu de dominación xenovesa deriva escontra una crisis que la fadrá bascular, con munches dificultaes, del ámbitu d'influencia italianu a la redolada francesa. Yá la penetración xenovesa en Córcega y el so dominiu contribuyera a alloñar Córcega del área sociocultural y llingüística toscana y centru-italiana na que se moviera dende'l [[sieglu&nbsp;IX]]: los ''Grida'' (bandos) del gobiernu xenovés, escritos n'italianu, yeren meyor entendíos polos pastores analfabetos corsos que polos guardias de llingua ligur qu'acompañaben al pregoneru que los anunciaba nos pueblos de la islla. La crisis sufierta per Córcega mientres el [[sieglu&nbsp;XVII]] y depués nel [[sieglu XVIII|XVIII]] ye consecuencia de la crisis y cayente de la República de Xénova, nel marcu más ampliu del cayente xeneral qu'afecta a tolos estaos de la Península italiana tres la Renacencia, en contraposición a la creciente riqueza y potencia d'otros estaos europeos. Xénova entra nuna situación clara de crisis muncho primero que Venecia y va vese amenazada de cerca y depués ocupada y disuelta como Estáu independiente per Francia pocu dempués de perder Córcega y, gastando gran parte de les sos escases fuercies y recursos nel inútil intentu de caltener el control. [[Archivu:North Italy 1700.png|miniaturadeimagen|Mapa de la [[República de Xénova]] y el norte d'Italia en 1700.]] Hai que tener en cuenta que la [[Liguria]] tien güei una superficie (5.410 km²) netamente inferior a la de Córcega y que, inclusive si nos tiempos de la República'l territoriu metropolitanu yera mayor (pocu más de 6.000 km²), Córcega representaba alredor del 60 % de tol territoriu controláu pola ''Serenissima''. Tamién el datu demográficu ye significativu: Liguria, que güei tien 1.760.000 habitantes, tenía namái 370.000 nel [[sieglu&nbsp;XVII]] (que van pasar a 523.000 a la cayida de la República en [[1797]]) mientres Córcega tenía alredor de 120.000 nel [[sieglu&nbsp;XVII]] y nun llegaba a los 165.000 a finales del [[sieglu XVIII|XVIII]]. Ye pos evidente que la llucha que se desenvolvió mientres cuarenta años (de [[1729]] a [[1768]]) ente Xénova y la so colonia yera una llucha pola sobrevivencia (y de fechu Xénova va perder la so independencia menos de trenta años dempués de perder la islla), y yera bien importante pa la República, que controlaba nel continente un territoriu de menor tamañu al que s'apostaba y ensin cuntar na metrópolis con una base demográfica significativa al respective de la corsa. Nesti sentíu xustifica la durez de la guerra, el so allongamientu mientres décades influyó dramáticamente nel estancamientu de la población corsa, especialmente dempués de los estragos y destrucciones que siguieron afectando a Córcega na so llucha contra Francia (con episodios significativos siquier hasta la segunda década del [[sieglu&nbsp;XIX]]) dempués de que Xénova abandonara la llucha y esperara el so final como Estáu independiente. Nel orixe de la rebelión corsa contra Xénova, xunto al odiu escontra'l gobiernu xenovés que nun concedía a los corsos la ciudadanía, ta la probeza motivada pol fracasu de los planes de desenvolvimientu de la islla. Córcega acabó viviendo d'una economía de subsistencia, mientres n'Europa perdayures floriaba'l comerciu y atropábense inmenses riqueces. Sicasí, na islla, les midíes adoptaes pol gobiernu de la República col fin d'aguiyar l'agricultura, demasiáu entornaes sobre la iniciativa privada, terminen faciendo surdir una burguesía parasitaria, que vive (salvo delles esceiciones, como en Capo Corsu, onde predomina la empresa comercial xunida al tresporte naval) sobremanera de rentes inmobiliaries cuando non de la pequeña usura, bien dañible, como por casu cuando acaba enzancando la [[transhumancia]] ganadera y a amenaciar la mesma subsistencia de les comunidaes llabradores quitando progresivamente espaciu a les ''tierres comunes''. Esta situación fai crecer el descontentu, polo que vuelve crecer el fenómenu de la ''vendetta'' y, consecuentemente, el bien espublizáu bandolerismo (al que recurren tantu los corsos descontentos cola xusticia como los pastores espulsaos de les tierres comunes), creando una situación d'alarma y malestar social difusu que prefigura un clima de guerra civil. La indiferencia de Xénova ante esta evolución y el que la so presencia namái se notara a la d'esixir gabeles y d'escorrer los delitos (tampoco toos y non siempres conducentemente), acabó faciendo crecer la yá tradicional enclín isleña a la introversión y aumentando l'odiu contra la República. Cuando ésta intervenga pa intentar (de manera tardida ya incongruente) terminar cola bien estendida violencia, cola prohibición xeneral pa los corsos de llevar armes (una prohibición tantu más incomprensible ya inaceptable cuanto se trataba d'un pueblu avezáu a llevales), lo que pretendía pacificar va ser lo qu'encienda la mecha de la revuelta, gracies tamién a la disparidad de tratu que se produz pola concesión arbitraria de [[salvoconductos]] y [[indultu|indultos]] (no relativo a dereches a llevar armes y al so usu), al pie de la curiosa práutica de enrolar nes sos milicies a los bandíos que nun consiguía prindar. Va Ser precisamente la clase minoritaria de notables rurales y urbanos de la islla, a que'l so desenvuelvo diera un impulsu decisivu'l grupu de midíes económiques privatizadoras del gobiernu xenovés, la que va faer ver la situación modesta y dacuando miserable del restu de la población y va desencadenar en [[1729]] la revuelta independentista corsa. ==== De la revuelta de 1729 al rei Teodoro ==== Pa compensar el descensu d'ingresos debíos a la prohibición de llevar armes (costume bien espublizada y pol que se pagaba una tasa), en [[1715]] Xénova introdució en Córcega la tasa xeneral de los ''due seini''. Esa tasa aparcárase temporalmente, pero prorrogárase delles vegaes ensin que la prohibición de pasiar armaos nin la introducción de los ''Pacieri'' (maxistraos pa mediar pacíficamente nes ''vendettas'') tuviera efeutos significativos. En [[1729]] falar de volver prorrogar los ''due seini'' por otros cinco años, xusto nel momentu en que les males colleches de los últimos años y l'endeldamientu de los llabradores algamaba niveles catastróficos. Por eso la visita de los recaldadores de los ''due seini'', llevada pol llugarteniente de Corte en Pieve di Bozio, fixo saltar la chispa de la insurrección nel corazón de la ''Tierra de Comuñes'' que, social y civilmente más avanzada qu'otres rexones dende la Edá Media, taba menos preparada pa soportar la crisis económica y la restricción de derechos. Un destacamentu de soldaos xenoveses foi arrodiáu, desarmáu, robáu y, práuticamente desnudu, reenviado a Bastia al empar qu'en tola rexón sonaben les campanes y nos montes el tradicional ''cuernu marín'' de los pastores llamando a la rebelión. D'esi manera anició una revuelta llabradora que, a principios de [[1730]], baxando de Castagniccia y de Casinca, escaló la llanura de Bastia, afectando tamién dacuando a la capital. Xénova unvió a la islla como nuevu gobernador a [[Gerolamo Veneroso]] (que fuera dogo ente [[1726]] y [[1728]]) y este algamó una efímera tregua, convidando a les comunidaes corsas a presentar les sos reivindicaciones. N'avientu de [[1730]] los aconceyaos na ''Consulta'' (asamblea) de San Pancrazio tomen midíes relatives al financiamientu de la insurrección y la constitución de milicies, cohesionando un grupu dirixente alredor de dellos notables: Andrea Colonna Ceccaldi, Luigi Giafferi y l'ablaya Raffaelli. A la revuelta xúntase'l baxu cleru no que llueu se convertirá en causa ''nacional''. En febreru del añu siguiente, [[1731]], una Consulta xeneral en Corte establez formalmente les reivindicaciones qu'hai que dirixir al gobiernu xenovés, marcando una fase na que los notables qu'encabecen la revuelta esmolecer de moderala (reprimiendo a ''rabeliscos'' y ''maleantes'') y de buscar salíes negociaes a la revuelta. N'abril los teólogos de la islla axuntar en Orezza, adoptando una actitú prudente, convidando a la República a cumplir colos sos deberes pa evitar unos desórdenes que son contemplaos con indulxencia. El canónigu Orticoni viaxa como emisariu d'una a otra corte n'Europa, defendiendo les razones del so pueblu, especialmente ante la [[Santa Sede]]. La revuelta corsa conviértese llueu n'asuntu d'interés européu y llama l'atención del embaxador francés en Xénova, qu'informa al so gobiernu. Mentanto, l'anarquía y los desórdenes vuelven ensangrecer la islla: la colonia griega de Paomia ye afrellada y amenazada col estermín, lo que marca la estensión de la rebelión, primero amenorgada al Cismonte, tamién al Pumonte, mientres s'empecipia'l contrabandu d'armes especialmente dende [[Livorno]], con ayuda de los corsos emigraos a Italia. Dalgunos de los implicaos, confiando como yera costume nos sofitos esternos, invocaron l'ayuda de [[Felipe V d'España]] (quien prudentemente va evitar entrar nun conflictu nel que'l so sobrín, el rei de Francia [[Lluis XV de Francia|Lluis XV]], tenía intereses) y con esti oxetivu modifiquen la bandera [[Corona d'Aragón|aragonesa]] cola ''Testa Mora'': vender que, nel orixinal, cubría los güeyos de la figura tresformar nuna cinta na frente pa xustificar la divisa, ''«Agora Córcega abrió los güeyos»''. N'agostu de [[1731]] Xénova, una vegada rotes les hostilidaes ya incapaz d'encarar sola la rebelión, llogra del emperador [[Carlos VI del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|Carlos VI]] (esmolecíu por una posible intervención de Felipe V, que-y quitara del tronu d'España, del que se dicía herederu, per mediu de la [[Guerra de Socesión d'España]]) la unviada d'una espedición militar que desembarca en Córcega a les órdenes del barón alemán Wachtendonk pa sofitar a les fuercies del comisariu estraordinariu xenovés, Camillo Doria. En siendo ganaos en Calenzana (en febreru de [[1732]]), les tropes imperiales, meyor dotaes en [[artillería]] y con 8.000 homes, impónense. Los cabezaleros de la rebelión son desterraos y l'arbitraxe imperial garantiza, en xineru de [[1733]], les ''gracioses concesiones'' que'l ''Minor Consiglio'' xenovés aprueba coles mires de desarmar les aspiraciones secesionistes y devolver la tranquilidá a la islla. En realidá mientres poco tiempu, yá que na siguiente seronda ([[1733]]) españa un nuevu focu rebalbu en Castagniccia, esta vegada dirixíu direutamente por un notable orixinariu de la máxima instancia local que Xénova pretendiera que collaborara col gobernador, los ''Nobili Dodici''. Ente éstos fuera escoyíu [[Giacinto Paoli]], que s'asitia al mandu de la nueva rebelión. La islla vuelve escapase del control xenovés (quitando les ciudaes de la mariña) y los rebeldes entamar cola ayuda cada vez mayor de los sos compatriotes n'Italia. Llégase asina a [[1735]], cuando una nueva Consulta xeneral celebrada en Corte ellabora, so la direición del abogáu Sebastiano Costa (un corsu que torna d'Italia pa sofitar la insurrección) una declaración constitucional que de fechu constitúi a Córcega como estáu soberanu. El testu antemana la Constitución paolina de [[1755]] y llama l'atención de [[Montesquieu]], que ve como a partir d'esi momentu encabecen la revolución corsa homes inspiraos polos más avanzaos conceutos xurídicos ya ilustraos espublizaos n'Italia. Nel mesmu contestu, Córcega poner so la proteición de la [[Virxe María]] y adóptase como himnu nacional el cantar sacro «Dio vi salvi, Regina» compuestu a finales del sieglu anterior pol [[xesuita]] Francesco de Geronimo, orixinariu de la [[provincia de Taranto]]. L'Estáu de Córcega concebíu en Corte escarez voluntariamente de soberanu, col oxetivu más o menos manifiestu (amás de lliberar de la República ligur) de convidar a dalgún monarca reinante européu a reclamar Córcega. Sicasí, a pesar de que munchos d'ellos querdríen apoderase de la islla, el complexu equilibriu alcanzáu tres la [[Paz de Westfalia]] convida a toos a la prudencia y xuega a favor de Xénova y de la increíble aventura d'un ciertu barón [[Teodoro de Neuhoff]] ([[1694]]-[[1756]]), un estrañu aventureru de la pequeña nobleza alemana orixinariu de [[Colonia (Alemaña)|Colonia]] y que pasara per Francia y España antes de consiguir convencer a la comunidá corsa de [[Livorno]] por que lo sofitara como candidatu al vacante tronu de Córcega. D'esa manera, en desembarcando en marzu de [[1736]] en [[Aleria]] con armes, ceberes y ayudes en dineru, consigue con bultable habilidá y elocuencia ser acoyíu por Giacinto Paoli, Sebastiano Costa y Luigi Giafferi, que dirixen la rebelión, como una especie de ''Deus ex machina'' y faise proclamar rei de Córcega. De naturaleza alvertida, Teodoro demuestra entender bien cuálos son les aspiraciones más fondes de los notables de la islla y dase priesa n'instaurar una ''orde de la nobleza de Córcega'', distribuyendo con liberalidad títulos pomposos a los cabezaleros de la insurrección. A pesar d'esto, llueu se desencadenen disputes ente los nuevos nobles pa tratar d'atropar los títulos que paecíen más suxestivos, demostrando hasta qué puntu les aspiraciones de los notables diben xuníes al so propiu progresu social que-yos negaba ''constitucionalmente'' Xénova. Al malestar rellacionáu coles disputes sobre los títulos nobiliarios, xuniéronse llueu otros más serios rellacionaos coles baldíes promeses d'ayuda que Teodoro usara pa convencelos de convertilo en rei. Demostrando una vegada más oportunismu y comprendoria, tres solu ocho meses de ''reináu'', l'efímeru soberanu, fechu de menos polos xenoveses, dexó Córcega en payares de [[1736]] cola escusa de reclamar les ayudes prometíes. Tamién en 1736 apaez, publicáu pol ablaya corsu Natali, el ''Desengañu en redol a la Revolución de Córcega'', primer exemplu significativu de la floreciente lliteratura apologética (escrita n'italianu) que va popularizar la llucha pola independencia de los corsos nos ambientes ilustraos de toa Europa. Teodoro volverá apaecer en Córcega namái dos años más tarde, pa una curtia tentativa atayada de restauración y otra vegada en [[1743]], con sofitu [[Reinu Xuníu|británicu]], pero igual resultancia. La vida del rei de Córcega va terminar na probeza en [[Londres]] en [[1756]] y la so tragicómica historia va ser oxetu d'interés en toa Europa, hasta'l puntu de ser protagonista de la ópera ''Il re Teodoro in Venezia'' de [[Giovanni Paisiello]], que tomara'l personaxe del qu'esbozó [[Voltaire]] nel so ''[[Cándido]]''''. ==== La primer implicación francesa ==== [[Archivu:1742 Homann Heirs Map of Italy - Geographicus - Italia-homannheirs-1742.jpg|miniaturadeimagen|Mapa de los estaos italianos en 1742.]] Una vegada fuxíu Teodoro, la llucha enlláncase. Per una parte, los corsos rebalbos apoderáronse de la islla, pero nun son capaces de conquistar les fortaleces costeres, por otra, el xenoveses tán confinaos nos centros mariniegos y escarecen de recursos humanos y financieros pa poder llanzar una contraofensiva que-yos dexe retomar el control total de la islla. Nestes circunstancies Xénova, carente d'alternatives, acepta l'ayuda que Francia-y ufierta. Francia desea faese con Córcega (antemanándose a posibles movimientos d'ingleses o españoles) pero ensin empecipiar abiertamente un conflictu européu. La estratexa de la Francia de [[Lluis XV de Francia|Lluis XV]], sol gobiernu primeru del [[cardenal de Fleury]] y depués de [[Germain Louis Chauvelin]] y del [[duque de Choiseul]], va consistir n'instalar les sos tropes en Córcega pa sofitar al gobiernu xenovés, pero esixéndo-y a ésti un pagu polos sos servicios, pagu que la República de Xénova nun taba en condiciones de satisfaer. Asina, en febreru de [[1738]] desembarquen en Córcega les primeres tropes franceses al mandu del xeneral de Boissieux, que se propón como mediador, a pesar de que nun llogra contentar a naide. N'avientu una columna francesa ye ganada polos rebeldes en [[Borgo]] y Boissieux ye releváu de les sos funciones, que pasen a Maillebois. Ésti decide atacar a los rebeldes. En xunetu de [[1739]] Giacinto Paoli (y el so fíu [[Pasquale Paoli|Pasquale]]) y Luigi Giafferi vense obligaos a fuxir a Italia. En [[1741]], considerando pacificada la islla, Maillebois dexa Bastia ensin que la República de Xénova, sola, seya capaz de caltener el control de la islla, que llueu se volverá a llevantar n'armes. El nuevu compromisu propuestu per Xénova en [[1743]] tampoco sirve, nin la misión pacificadora entamada na islla pol [[franciscanu]] Leonardo da Porto Maurizio en [[1744]]. N'agostu de [[1745]] una nueva Consulta revolucionaria convocada en Orezza instituye un nuevu triunviratu a la cabeza de la rebelión. Ta formáu por Gian Pietro Gaffori, Alerio Matra y Ignazio Venturini, mientres el corsu exiliáu Domenico Rivarola (antiguu podestá de Bastia en [[1724]] y depués coronel del exércitu sabaudo) consigue convencer a [[Carlos Manuel III de Cerdeña]] por qu'intente, con sofitu de los [[Reinu Xuníu|británicos]] (que tamién amosaben interés pola islla) y de los [[austria]]cos, una espedición contra Bastia. Ente [[1745]] y [[1748]], cola ayuda inglesa y sabauda, Domenico Rivarola consigue ponese a la cabeza de los insurxentes y castigar duramente a los xenoveses en Bastia, pero les divisiones ente los notables corsos minen los ésitos d'esta iniciativa y en [[1748]] Rivarola muerre en [[Turín]], onde se dirixiera en busca de nueves ayudes. Otra vegada en situación comprometida, el xenoveses volvieron recurrir a Francia, qu'unvió a Bastia tropes al mandu del Mariscal de Cursay. Ésti, amás de desenvolver un papel mediador, punxo en marcha na capital de la islla una academia y otres iniciatives culturales que teníen como oxetivu fomentar la presencia de la cultura francesa na islla. L'escesivu celu amosáu por Cursay nesta aición propagandística en favor de Francia ante los corsos amenó les roxures de los xenoveses. La República reaccionó en [[1753]], solicitando y consiguiendo que'l mariscal y les sos tropes salieren de la islla. Mentanto, dellos sicarios a sueldu de Xénova asesinaben al cabezaleru rebalbu, Gian Pietro Gaffori. Estes últimes aiciones encuadrar nel marcu del desenvolvimientu de la [[Guerra de socesión austriaca]] que, ente otres coses, lleva a la ocupación de Xénova polos exércitos austriacos (col famosu episodiu del [[Giovan Battista Perasso|balilla]], n'avientu de [[1746]]), y a nuevos y perduros contratiempos pa la República, aprobetada, invadida y enemistada cola [[Casa de Saboya]] y obligada a aliase con Francia. === La Córcega independiente de Pasquale Paoli: la república italiana de Córcega === {{AP|Pasquale Paoli}} [[Archivu:Paoli.png|thumb|200px|[[Pasquale Paoli]]. Semeya de Richard Cosway.]] Tres l'asesinatu de Gaffori los insurrectos tardaron cuasi dos años n'escoyer un nuevu xefe. La eleición de munchos notables de la zona Norte del Cismonte, quiciabes tamién pa nun alicar rivalidaes largamente consolidaes na islla, recayó nel mozu (30 años) [[Pasquale Paoli]], fíu de [[Giacinto Paoli|Giacinto]], que s'había exiliáu en [[Nápoles]] en [[1739]]. Pasquale, que tenía 14 años al dexar Córcega, nesi tiempu convirtiérase n'oficial del rei de Nápoles (y futuru rei d'España) [[Carlos III d'España|Carlos de Borbón]] y emprestaba serviciu en [[Porto Azzurro|Porto Longone]] na [[Islla d'Elba]]. Formáu nel ambiente ilustrao del Nápoles d'[[Antonio Genovesi]] y [[Gaetano Filangieri]], Pasquale Paoli (que llevaba tiempu preparar pa volver a la islla y desempeñar un papel dirixente) dio un xiru decisivu a la revuelta corsa: Paoli convertir na primera auténtica revolución burguesa d'Europa, y so ye la primer Constitución democrática y moderna, la que reguló la vida de la Córcega independiente ente [[1755]] y la conquista francesa de [[1769]]. {{quote|''(Córcega) somos italianos de nacencia y sentimientos, pero en primer llugar sentimos italianu pola llingua, los raigaños, l'aduana, les tradiciones y tolos italianos son tolos hermanos pa la Historia y pa El dios.... Según Córcega nun queremos ser unos esclavos, nin " rebeldes " y como italianos tenemos el derechu a ser tratáu como tolos demás hermanos italianos.... Nós ' ll ser llibres o nun vamos ser nada... Vamos Ganar o vamos morrer (contra los franceses) coles nueses armes nes nueses manes... La guerra contra Francia ye xusta y santa yá que el nome de Dios ye santu y xustu y equí sobre los nuesos montes va apaecer pa tola Italia'l sol de llibertá''}} (Discursu de [[Pasquale Paoli]] en Nápoles en 1750). Paoli llega a Córcega'l [[19 d'abril]] de [[1755]] y axúntase col so hermanu Clemente en [[Morosaglia]] y, ente'l [[13 de xunetu|13]] y el [[14 de xunetu]] de [[1755]], ye proclamáu "Xeneral" de la que yá se definía como la Nación corsa. La eleición desenvuélvese cerca del conventu franciscanu de San Antonio de Casabianca. Emanuele Matra, notable de la rexón d'[[Aleria]], axunta en redol a él a un grupu d'adversarios del partíu de Paoli, y nun acata la eleición, polo que llueu s'empecipia una auténtica guerra civil. Matra, sofitáu polos xenoveses foi ganáu en payares pol acabante escoyer Xeneral de la Nación, que según el cónsul francés en [[Bastia]] taba sofitáu polos [[Reinu Xuníu|británicos]], y foi desterráu. A pesar d'esti ésitu, Paoli va tener entá qu'enfrentase mientres años a miembros de la familia Matra y a los sos aliaos. Ente'l [[16 de payares|16]] y el [[18 de payares]] de [[1755]] axúntase la Consulta xeneral en Corte (que pasara a ser capital del estáu corsu), Paoli promulgó la [[Constitución de Córcega (1755)|Constitución de Córcega]], que tenía en cuenta la estructura institucional anterior, y perfeccionar y ameyoraba, a pesar de que teníen qu'afaese a la situación d'emerxencia, d'aislamientu xeográficu, de guerra y de falta d'una auténtica reconocencia internacional del nuevu estáu qu'instituyía y regulaba, y contribuyó a que Paoli fixérase bien popular nos ambientes ilustraos de toa Europa y ente los colonos ingleses insurrectos que van formar los [[Estaos Xuníos]] y la so Constitución. La Constitución corsa llamó l'atención de toa [[Europa]] pol so escepcional carga d'innovación y Paoli solicitó pa perfeccionala la collaboración de [[Jean-Jacques Rousseau]]. El filósofu [[Xinebra (Suiza)|xinebrín]] respondió afirmativamente a esta llamada y redactó la so "Proyeutu de Constitución pa Córcega" ([[1764]]). La Constitución asignaba al ''Xeneral'' un especial papel, paecíu en ciertos aspeutos, yá que se taba nuna situación de guerra siguida, a la d'un ''[[dictador]]'' na República [[Antigua Roma|romana]], al pie de un Conseyu d'Estáu electivu que respondía a los principios de colegialidad y de rotación, siguiendo un esquema que s'inspiraba nel modelu municipal d'Italia. Tratábase pos d'una especie de despotismu ilustráu, nel qu'a la máxima autoridá se superponía al control asambleario y votao nuna aición reformadora inspirada nel espíritu de les [[Ilustración|lluces]] [[Archivu:1770 Janvier Map of Italy - Geographicus - Italy-janvier-1770.jpg|miniaturadeimagen|[[Italia]] na dómina de [[Pasquale Paoli]].]] Les rebeliones anárquiques internes, nunca acabaes, al pie de la constante amenaza esterior, llevaron al desenvolvimientu d'un sistema xudicial, severu ya inflexible (que se va faer famosu como ''Xusticia paolina'') y a una notable presión fiscal, xunida a un continuu y cuasi desesperáu esfuerciu de desenvolvimientu agrícola, económicu (en [[1762]] Córcega va acuñar la so propia moneda) y comercial y dotóse d'una flota propia, cola bandera de la ''Cabeza Mora'', pa romper el bloquéu xenovés. Tamién con esi oxetivu, en [[1758]] Pasquale Paoli fundó'l puertu d'[[Isula Rossa|Isola Rossa]], estratéxicamente bien asitiáu pa cortar el tráficu ente Xénova, [[Calvi (Francia)|Calvi]] y [[San Fiurenzu|San Fiorenzo]]. Tamién en [[1758]] l'abá corsu Salvini publicó en Corte, n'[[llingua italiana|italianu]], la ''Xustificación de la Revolución de Córcega''. Amenorgáu'l control Xenovés a controlar unes poques places fuertes costeres, asediadas con frecuencia, Paoli dedicar con enerxía perenal a dar forma y concreción al autoproclamado Estáu de Córcega en cada campu, ensin escaecer nengunu, dende la xusticia a la economía. Tolerante nel ámbitu relixosu (Paoli fomentó la inmigración de xudíos de Toscana), el ''Xeneral'' consiguió l'enfotu del cleru llocal, que per otra parte siempres sofitara na so mayoría a los insurxentes, y bones rellaciones cola [[Santa Sede]], tamién cola esperanza de qu'eso pudiera llevar a una reconocencia oficial de la independencia corsa. El nuevu Estáu, al igual que los surdíos más tarde de les revoluciones [[Guerra d'Independencia de los Estaos Xuníos|norteamericana]] y [[Revolución francesa|francesa]], carauterizar por ser un réxime controláu pola burguesía isleña que se desenvolviera mientres el dominiu xenovés y por aciu los preseos democráticos de convocatoria periódica d'asamblees que, inclusive nos pueblos más pequeños, escoyíen por sufraxu universal los sos representantes que, axuntaos en ''consulta'', de la mesma daben en la renovación de los cargos alministrativos y políticos a dellos niveles, hasta'l Conseyu d'Estáu que gobernaba xunto al ''Xeneral de la Nación''. Les eleiciones yeren por sufraxu universal y el votu yera un derechu pa tolos residentes lleales al Estáu, ensin tener en cuenta la so nacionalidá d'orixe, el so sexu (tamién les muyeres podíen votar) el so estáu financieru o relixón (podíen votar tolos mayores de 25 años). L'aspiración de la clase de los notables cumplióse y aportaron a los altos cargos del gobiernu, na alministración o na xusticia, que-yos negaren siempres pola República xenovesa, ensin acoyer nunca a los corsos nel so [[oligarquía]], marcara'l so propiu dominiu de la islla como colonia y provocáu la sulevación de Córcega contra la so autoridá. L'alministración llocal de la islla, encabezada pol ''Xeneral'' y el Conseyu d'Estáu, que s'establecieron nel "Palaciu Nacional" de Corte, presidía los control de les provincies por aciu ''maxistraos'' que realizaben les funciones de los ''Comisarios'' y ''Llugartenientes'' xenoveses (que respondíen ante'l gobernador de la islla). Tamién en Corte Paoli fundó, en [[1765]], una Universidá de Llingua Italiana (que yera la llingua oficial del Estáu) que'l so oxetivu yera formar a los cuadros del gobiernu y a la so clase dirixente, mientres se preparar la publicación d'un auténticu boletín oficial del Estáu. Al pie del caltenimientu de parte de la Constitución de los ''Estatutos'' de la República ligur, tamién a nivel llocal hubo una confirmación sustancial de bona parte de les instituciones esistentes, incluyendo a los ''podestás'', a los ''padres del conceyu'', los ''capitanes de la milicia'', los ''pacificadores'' y los ''guardias'' (forestales). La situación de guerra condució a considerar movilizables tolos homes válidos. Estos preparativos militares son vitales cuando, dende [[1764]], los franceses vuelven tomar pola fuercia [[Bastia]], [[Ajaccio]], [[Calvi (Francia)|Calvi]] y [[San Fiorenzo]]. === La invasión francesa === [[Archivu:Ponte-novu1.jpg|thumb|250px|thumb|Ruines de la ponte xenovesa en Golo conocíu como Ponte Nuovo, escenariu de la batalla ganada pol exércitu de Lluis XV de Francia, que marcó'l final de la independencia del Estáu corsu de Pasquale Paoli, el [[9 de mayu]] de [[1769]]. La ponte quedó destruyíu cuasi por completu pol exércitu alemán que se retiraba escontra [[Bastia]] en setiembre de 1943, coles mires de frenar la meyora de les tropes italianes, con ayuda de la Resistencia local y de tropes coloniales franceses.]] Cola llegada del [[duque de Choiseul]] como ministru de [[Lluis XV de Francia|Lluis XV]] aceleráronse les ambiciones yá antigües de Francia sobre Córcega. Francia sufriera una dura derrota na [[Guerra de los Siete Años]], y perdiera toles sos colonies d'América, que col [[Tratáu de París (1763)|Tratáu de París]] de [[1763]] pasaben a ser controlaes polos [[Reinu Xuníu|británicos]]. Por esa razón resultaba vital pa defender los sos intereses nel Mediterraneu, una y bones la potencia francesa taba amenazada por [[España]] (que controlaba tamién el [[Reinu de les Dos Sicilies]]), pola creciente presencia británica, que'l so interés por estender el so protectoráu a Córcega yera conocíu polos franceses, y pola estensión del dominiu [[austria]]co na Península italiana, cola incorporación a la so esfera d'influencia de [[Toscana]] (onde s'escastara la dinastía [[Médicis]] y fuera reemplazada pola dinastía [[Hasburgo-Lorena]], mientres la rexón de [[Lorena (Francia)|Lorena]] incorporar al reinu de Francia). Marcada Córcega como bien estratéxicu d'importancia fundamental pa la política mediterránea francesa, Choiseul perfeccionó y desenvolvió el proyeutu d'apoderase de la islla por cuenta de los xenoveses, aparentando una alianza. La primer fase de la operación consistió en forzar a Xénova a roblar el [[Tratáu de Compiègne]] en [[1764]], qu'establecía la unviada de tropes franceses a Córcega pa sofitar reconquistar de la islla per parte de Xénova, que yera quien asumía los gastos de financiamientu de la operación. Una vegada que l'exércitu francés apoderar de les ciudaes costeres de la islla, Choiseul, en llugar d'atacar decididamente a Paoli, decidió parlamentar col ''Xeneral'' de los corsos, combinando amenaces y allabancies per mediu del so emisariu Matteo Buttafuoco, un exiliáu corsu que sirvía como oficial de Lluis XV. Paoli aguantó y refugó inclusive los honores que-y ufiertaron sobre'l so posible futuru papel nuna futura alministración francesa de la islla. Mientres esi tiempu, les tropes del rei de Francia calteníen el [[alto'l fueu]] y permanecíen seguros nes fortaleces xenoveses, aumentando asina enforma la factura que Xénova tenía de pagar pola so presencia según el Tratáu de Compiègne, hasta forzar la insolvencia por falta de recursos de los xenoveses. Esta situación ensin salida enllargóse asina hasta'l [[15 de mayu]] de [[1768]], momentu nel que Choiseul remató'l so plan, forzando a Xénova a roblar el [[Tratáu de Versalles (1768)|Tratáu de Versalles]], na que Xénova vendía a Francia'l territoriu. Les condiciones d'esta venta, qu'acentuó'l despreciu de los corsos escontra Xénova, fueron unviaes a Paoli, por que se sometiera formalmente al rei de Francia. Paoli respondió movilizando a tola población p'aguantar, coles armes na mano, a los franceses. [[Archivu:Drake, Edward Cavendish - A map of Italy - A new Universal Collection of Authentic and Entertaining Voyages and Travels 1768.jpg|miniaturadeimagen|Mapa d'Italia detalláu en 1768]] Mientres el xenoveses dexaben definitivamente la islla, el gobiernu francés empecipió rápido una campaña militar. Nun primer momentu les tropes del marqués de Chauvelin sufrieron una dura derrota en Borgo n'ochobre de [[1768]]. Paoli, tratando de ganase'l respetu de Francia, en cuenta de masacrar a estes tropes, lliberó a los numberosos prisioneros franceses prindaos. Francia respondió cola unviada a Córcega de más tropes con fuerte sofitu d'[[artillería]] a les órdenes del marqués de Vaux. La busca desesperada d'ayuda internacional per parte de Paoli nun dio resultancia y la campaña militar francesa acelerar a principios de mayu de [[1769]], apuntando direutamente escontra'l cuartel xeneral corsu en [[Murato]]. Pa tratar de frenar esti ataque, Paoli utilizó toles fuercies de les que disponía, incluyendo un contingente d'infantería mercenaria [[Alemaña|alemana]]. La batalla decisiva desenvolvióse'l [[9 de mayu]] de [[1769]] en [[Ponte Nuovo]] sul Golo, onde les milicies corsas fueron ganaes poles fuercies franceses, con cimera capacidá artillera y sofitaes por destacamentos de corsos a sueldu de los notables rivales de Paoli, que se pasaren de bandu al pie de los futuros dueños de la islla. A pesar de la derrota, los corsos llograron l'almiración de toa Europa pol valor demostráu na batalla, especialmente ente los intelectuales ilustraos que víen nellos el primer desafíu abiertu al ''Ancien Régime''. [[Voltaire]] va escribir alrodiu de esta batalla, destacando'l valor de los corsos que defendieron la ponte, poniéndolos como exemplu d'heroica reivindicación de la llibertá, mientres [[James Boswell]], na so ''Account of Corsica'' ([[1768]]), trataba a Paoli de nuevu [[Licurgo]]. Paoli consiguió escapar antes de ser prindáu y pasar a [[Livorno]], dende onde se treslladó a [[Londres]], ciudá na que pudo gociar d'un honorable destín (foi recibíu personalmente pol rei [[Xurde III del Reinu Xuníu|Xurde III]] y dotáu con una pensión), mientres en Córcega quedaba'l so secretariu [[Carlo Maria Buonaparte]] (padre del futuru emperador [[Napoleón Bonaparte|Napoleón]]) pa tratar al pie de otros notables d'entamar la resistencia. La clara victoria militar francesa, sicasí, inclinó de manera definitiva la balanza política escontra'l llau de Francia y el mesmu Buonaparte acabó xuniéndose al partíu francés. ==== Dende'l ''Ancien Régime'' hasta la Revolución francesa ==== [[Archivu:Corse-eglise4.jpg|thumb|left|250px|thumb|Ilesia de San Cervone cerca d'[[Oletta]].]] La crecedera d'esti partíu deber n'enforma a la intelixencia del conde de Marbeuf, que yá destacara al mandu de les tropes de Lluis XV qu'ocuparon la islla. Caltuvo gran parte de los ''Estatutos'' xenoveses y foi ellaborando per mediu de sentencies y edictos reales un ''corpus'' llexislativu denomináu ''Códigos Corsos''. Terminar con tolos elementos del estáu paolino, empezando pola clausura de la [[Universidá italiana de Corte]]. Al esportar a la islla'l modelu [[absolutismu|absolutista]] y [[centralismu|centralista]] francés, aboliéronse les antigües asamblees democrátiques llocales (lo que foi bien apreciáu polos notables llocales, que llueu gociaron de títulos nobiliarios de segundu rangu en cuenta de la so adhesión al nuevu réxime), y tamién fueron esaniciaos los privilexos de que gociaben les ciudaes costeres, lo que significó la so ruina dende'l puntu de vista comercial. Censóse refechamente'l patrimoniu comunal y preparóse un ''Plan Terrier'' coles mires de que la economía de la islla pasara a beneficiar al rei, yá que pasaba a formar parte del so patrimoniu personal, lo que tamién dexó'l rellanzamientu de los antiguos planes del Bancu de San Giorgio pa esplotar les llanures costeres (de les que s'aprovechó la oligarquía llocal pro-francesa) al empar que'l sistema fiscal retomó, racionalizaos, los impuestos xenoveses. La llegada en masa de xueces y alministradores franceses completó'l cuadru, faciendo que los notables llocales bastiar a sometese al rei de Francia pa nun trate estremaos de los puestos alministrativos. Los resultaos del ''Plan Terrier'' y de la política francesa fueron escasos nel terrén granible y desastrosu dende'l puntu de vista políticu, produciendo la [[fame]] nes comunidaes llocales espropiaes de cualquier derechu pola ambición de los nuevos propietarios. [[Archivu:1770 Janvier Map of Italy - Geographicus - Italy-janvier-1770.jpg|miniaturadeimagen|Italia en 1770]] La única operación que pudo considerase un ésitu foi la instalación pacífica en [[Cargèse]] de los colonos [[Grecia|griegos]] que fueren espulsaos de Paomia y que s'abellugaren en [[Ajaccio]] mientres tola guerra. Lloñe de ser esterminada, la resistencia paolista siguía nos montes, y crecía pola desesperación de los llabradores espropiaos ante la voracidad de los notables aliaos a Francia. Tolos opositores al nuevu réxime fueron tachaos de [[bandíu|bandíos]] y [[bandoleru|bandoleros]] y, como tales, fiero escorríos. Resultó especialmente sangrienta la represión de la insurxencia de [[Niolo]], que se remontara siguiendo a dellos nacionalistes: en [[1774]] el mariscal de campu Narbonne destruyó y amburó campos y poblaciones, executando y encarcelando a numberosos rebalbos. A esto siguieron destierros masivos, col estermín diferíu de los combatientes prindaos, unviaos a morrer nos presidios de [[Tolón]]. ==== La Revolución francesa y el regresu de Pasquale Paoli ==== Tou esto caltuvo viva, tamién ente los dirixentes anque nunca s'espresara abiertamente, la señardá pol réxime de Paoli y un particular iñerizu escontra l'instauráu pol rei de Francia. Nun ye por tanto d'estrañar que Córcega, onde se vía más claramente que n'otres rexones la crisis del ''Ancien Régime'', atopar ente les rexones que se xuntaron a la [[Revolución francesa]]. Los corsos presentaron los sos propios ''Cahiers de Doléances'' en [[1789]], tantu más cuanto que gran parte de la so clase dirixente, amás de dar vida al réxime democráticu paolino, absorbiera los principios ilustraos, bien estendíos entós nes universidaes italianes nes que siempres se formaron los notables corsos. L'entusiasmu amenáu pol esbarrumbamientu del antiguu réxime absolutista (que s'identificaba cola ocupación francesa) y les grandes esperances de llibertá que paecía impulsar la Revolución, llevaron a un segundu planu los deseos nacionalistes de los corsos, como va asoceder más tarde n'Italia y otros llugares a los que llegó l'exércitu francés «esportando» la Revolución. Esa observación esplica meyor la solicitú propuesta pol delegáu corsu Saliceti a l'Asamblea Nacional Francesa d'ayenar la islla al patrimoniu real y xunila a la Corona francesa, pasando a depender asina de la nueva Constitución. La instancia de Saliceti aprobóse'l [[30 de payares]] de [[1789]], incluyendo una [[amnistía]] pa tolos paolistas, incluyendo al propiu [[Pasquale Paoli]]. Mientres esi tiempu españaron graves disturbios na islla y les tropes lleales al rei fueron ganaes. So esti prisma, entiéndese meyor l'intentu, poco señaláu, anque significativu, del rei [[Lluis XVI de Francia]] a principios de [[1790]], de lliberar de la so conflictiva posesión, tratando de devolver Córcega a Xénova. Na primavera de [[1790]] [[Pasquale Paoli]] llegó a [[París]], onde tuvo una calorosa acoyida de quien almiraben a los opositores del [[absolutismu]], ente los que s'atopaba [[Maximilien Robespierre]]. Recibíu por [[La Fayette]] y pol rei, Paoli siguió escontra Córcega, onde foi acoyíu triunfalmente, a pesar de los sos 21 años d'ausencia, y escoyíu comandante de la Guardia Nacional y Presidente del Direutoriu del Departamentu francés nel que s'incluyía la islla. Namái dos años antes, precisamente en París, [[Vittorio Alfieri]] dedicara a Pasquale Paoli ''«Propugnator magnanimo de' Corsi»'' la so traxedia ''Timoleón''. Los siguientes años vieron cómo aumentaba la tensión en Córcega, yá que a los revolucionarios oponíense los contrarrevolucionarios, creando asina una llucha permanente, anque esta situación nun desaguó en combates sangrientos. D'esti periodu daten delles cartes del nuevu [[Napoleón Bonaparte]], nes qu'espresaba la so almiración por Paoli, y el so despreciu por aquellos ciudadanos corsos que s'oponíen a la [[Revolución francesa]].<ref>Désiré Lacroix, ''Historia de Napoleón'', Editorial Borocaba, Buenos Aires, 1953 - ''Capítulu III''.</ref> Foi so esti clima cuando, mientres en Francia crecía los desencuentro ente [[Girondinos]] y [[Xacobinos]], Pasquale Paoli, qu'aceptara'l proyeutu girondino d'un federalismu republicanu como marcu aceptable siquier temporalmente pal so Córcega, alliniar colos primeros. La victoria xacobina y l'entamu del [[Terror (Revolución Francesa)|Terror]] en [[1793]], cola execución de [[Lluis XVI de Francia|Lluis XVI]], marcó'l cambéu de postura. Tres el fracasu d'una espedición liderada pol mozu [[Napoleón Bonaparte|Napoleón]] que'l so oxetivu yera conquistar [[Cerdeña]] (refugada por [[Domenico Millelire]]), a la que Paoli habíase opuestu, formóse un grupu de notables (en que la so primer fila taben Saliceti y los Buonaparte) que proponía la estensión del réxime xacobín na islla y que deseyaba lliberar del yá vieyu ''Babbu'' (padre) de la nación corsa. La [[Convención Nacional (Revolución Francesa)|Convención]] emitió un decretu d'arrestu n'abril de [[1793]] contra Paoli por ''collaboración col enemigu''. === El reinu Anglu-Corsu === [[Archivu:Corti.JPG|miniaturadeimagen|[[Corte (Córcega)|Corte]], antigua capital de la República Paolina en 1794 y empobinada por [[Pasquale Paoli]]. Güei sede de la Universidá de Córcega.]] Paoli, tarreciéndose lo peor, arrexuntó al so alredor a los sos partidarios y contraatacó a los xacobinos na Consulta celebrada en mayu en Corte, negándose a sometese a la [[Convención Nacional (Revolución Francesa)|Convención Nacional]]. Puestu fora de la llei en xunetu, Paoli respondió declarando la secesión de Córcega de Francia y pidiendo ayuda a los [[Reinu Xuníu|británicos]], dempués de que los sos siguidores punxeren en fuga a los xacobinos y quemaren la casa familiar de Napoleón en [[Ajaccio]]. Los ingleses, en guerra contra los revolucionarios franceses dende febreru de [[1793]], nun dexaron escapar la ocasión d'arrampuñar Córcega a los franceses y perfeccionar d'esa manera'l bloquéu naval al que trataben de someter al réxime revolucionariu. Atacaes por [[Horatio Nelson|Nelson]], les fortaleces costeres nes que s'abellugaren les tropes franceses na islla cayeron una tres otra. Sicasí, les grandes mires que llevantó en Córcega esta intervención duraron pocu y causaron una amargosa y definitiva desilusión a Pasquale Paoli. Una vegada espulsaos los franceses de la islla, redactaron una nueva Constitución de Córcega (la segunda dempués de la de [[1755]]), que s'aprobó en xunu de [[1794]] por una Consulta caltenida en Corte, convertida en capital de la islla dende [[1791]], dempués de que Paoli reprimiera una revuelta contrarrevolucionaria empecipiada en Bastia. Más complexa que l'anterior, la nueva Constitución configuraba Córcega como un protectoráu personal del rei d'[[Inglaterra]] anque dotáu d'una amplia autonomía, llevando a cabu una orixinal estructura institucional síntesis de parllamentarismu a la inglesa, reformismu ilustráu ya independentismu. En realidá tou lo espresao na carta constitucional resultó papel moyáu, sobremanera considerando'l fechu de qu'Inglaterra, en guerra contra Francia, nun tenía intenciones de llindase a exercer un protectoráu pocu más que simbólicu (como prevía la Constitución) nuna islla tan importante pa los sos propios oxetivos estratéxicos. Paoli, qu'esperaba ser nomáu virréi, vio cómo esti cargu recayía nel inglés Sir Gilbert Elliot-Murray-Kynynmond (qu'ente [[1807]] y [[1813]] va ser gobernador xeneral de la [[India]]), y vio cómo s'esmucíen tanto les sos ambiciones personales como'l so suañu de ver una Córcega llibre ya independiente. Asina, la Constitución que dio vida al Reinu Anglu-Corsu (tamién escrita n'italianu, que volvía ser l'idioma oficial de la islla), a pesar de ser importante dende'l puntu de vista llexislativu, foi na so mayor parte ineficaz, aniciando un creciente malestar. Paoli, sofitáu por munchos notables que se víen escluyíos del nuevu réxime, empezó a oponese a Sir Elliot hasta que'l mesmu Xurde III convocólu en [[Londres]]. Llegáu n'ochobre de [[1795]], l'héroe corsu viose desterráu definitivamente, anque cuntó con medios fayadizos y viose reconfortado polos sofitos y compañíes que-y dexaron pasar una bona vieyera. En dexando una importante suma destinada a la reapertura de la Universidá italiana en Corte, Paoli morrió en Londres el [[5 de febreru]] de [[1807]] y foi soterráu, con honores absolutamente escepcionales pa un estranxeru, na [[Abadía de Westminster]]. N'ochobre de [[1796]] los ingleses evacuaron Córcega, que foi ocupada de nuevu polos franceses del Exércitu d'Italia encabezáu por [[Napoleón Bonaparte|Napoleón]] práuticamente ensin disparar una arma. Ésti estremar en dos departamentos (Golo y Liamone) coles mires de debilitar la unidá y prevenir nueves revueltes. === La Córcega ocupada pola Francia imperial === [[Archivu:Napoleon at the Great St. Bernard - Jacques-Louis David - Google Cultural Institute.jpg|miniaturadeimagen|[[Napoleón Bonaparte]], l'emperador corsu.]] Nes sos memories escrites mientres el so encarcelamientu na [[Islla Santa Lena]] pero publicaes solamente en 2010, [[Napoleón Bonaparte|Napoleón Buonaparte]], l'emperador corsu, redacta una descripción d'Italia nel so primer capítulu : {{quote| Italia ta arrodiada pelos Alpes y pel mar. Les sos llendes naturales tán determinaos con tanta precisión como si fuera una islla. (...) Consta de trés partes: la continental, la península y les islles. (....) La tercer parte, o les islles, esto ye, la Sicilia, la Cerdeña, la Córcega, que xeográficamente pertenez a Italia, forma una superficie de 4 000 llegües cuadraes (franques); lo que lleva a 15 000 llegües cuadraes la superficie de tola Italia.}} [[Archivu:1762 Homann Heirs Map of Sicily, Sardinia, Corsica and Malta (ITALY) - Geographicus - RegniSicilia-homannheirs-1762.jpg|left|miniaturadeimagen|Mapa de les islles italiana en 1762.]] La islla volvió ocupase por completu en [[1797]], al empar que n'Italia Napoleón acababa tantu cola [[República de Xénova]] como cola de [[República de Venecia|Venecia]]. Pero'l regresu a Córcega de la potencia francesa victoriosa n'Europa nun trai a la islla nin paz nin prosperidá. Asocédense rebeliones y revueltes y los consideraos n'otru momentu ''patriotes'' de Paoli, convertíos en ''bandíos'' so los reinaos de Lluis XV y Lluis XVI, pasen agora a ser llamaos ''contrarrevolucionarios'' pol Direutoriu. En [[1798]] españa la rebelión llamada de la ''Crocetta'', por cuenta de una pequeña cruz blanca que los rebeldes ponen nos sos gorros. Aniciar polos escesos del gobiernu xacobín contra'l cleru (qu'en Córcega sofitara siempres a los nacionalistes). Encabezada pol vieyu Agostino Giafferi ([[1718]]-[[1798]]), los rebeldes conquisten llueu gran parte del Norte de la islla. La reaición xacobina ye inmediata y la revuelta ye reprimida con durez. Giafferi (fíu d'un exiliáu con Giacinto Paoli) ye deteníu na so casa y fusiláu. Un destín asemeyáu tien una espedición de corsos nel esterior, que desembarca en Fiumorbo en [[1800]] dende la [[Toscana]]: les promeses de sofitu que-yos fixera'l cónsul [[Rusia|rusu]] resultaron baldíes y tamién esti intentu, duramente reprimíu, fracasó tres la resistencia d'una Sartena orgullosamente republicana. La continuación de los desórdenes y la durez utilizada pol gobernador militar de la islla, Miot de Melito, faen reinales la miseria y la probeza por tola islla. Miot, frente a una Córcega amenorgada al estremu, vese obligáu a anidiar la presión fiscal a partir de [[1801]]. Otres midíes nesta llinia tomar hasta [[1811]] cuando, por decretu imperial, confirmáronse y completaron cola reunificación de los dos Departamentos, treslladando la capital a [[Ajaccio]]. [[Archivu:Dep-fr-it.jpg|miniaturadeimagen|Ocupación francesa d'[[Italia]] sol imperiu de [[Napoleón Bonaparte]]]] A les ventayes fiscales, que nun van tener nengún efeutu significativu, y mientres l'estáu de guerra na islla afítase sicasí la suspensión de l'aplicación de la Constitución francesa na islla, que permanez so un brutal réxime militar mientres tol [[Consuláu]] y l'[[Imperiu Napoleónicu|Imperiu]]. El xeneral Morand, que recibe plenos poderes en [[1803]], cola sida de lluchar contra'l ''bandolerismo'', utiliza los tribunales militares como preséu pa reprimir con durez a la población. Animáu por Napoleón, el xeneral comete feroces escesos y, al tratar de poner en marcha l'allistamientu masivu, atopar con una nueva revuelta en Fiumorbo y nos montes de l'Alta Rocca, que se converten nel abellugu de los rebeldes y un focu de resistencia permanente y obstinada que va prosiguir inclusive tres la Restauración. La ferocidá de la represión pasa a ser llexendaria y va recordase en Córcega la ''xusticia morandiana'' como sinónimu de violencia ciega. Nel terrén económicu nun hai nada significativu, salvo dellos intentos de meyora de les races ovinas, la readaptación pa usu militar de la carretera Bastia-Ajaccio y l'aprovechamientu forestal pa la construcción de barcos de la marina de guerra francesa. A la cayida de Napoleón los habitantes de Ajaccio echen al mar el bustu del so conciudadanu y cuelguen banderes borbóniques, mientres los habitantes de Bastia, encabezaos pol poeta corsu [[Salvatore Viale]], publiquen un manifiestu (''[[Proclamación de Bastia]]'') y afalen a la islla a la rebelión pa consiguir la independencia, instaurando un gobiernu provisional que reivindicaba la soberanía corsa sobre la islla. Los notables de la islla van ser mercaos per Francia pa evitar una rebelión anti-francesa. Pero tres el [[Congresu de Viena]] Córcega vuelve a los franceses. L'oportunismu vuelve imponese: munchos notables, incluyíos los que se beneficiaren col réxime napoleónicu, faen actu d'obediencia a la monarquía francesa restaurada, salvu nos momentos nos que vuelven aplaudir a Napoleón mientres l'[[Imperiu de los cien díes]]. ==== Escontra'l segundu Imperiu ==== Una vegada cerráu'l paréntesis napoleónicu, Francia pon los sos güeyos en Córcega, al convertise la islla n'unu de los llugares de reclutamiento de los siguidores del emperador. Frente a la reaición monárquica, los siguidores corsos de Napoleón xunir a los insurxentes de los montes centro-meridionales y ente [[1815]] y [[1816]], desenvolver na islla la llamada [[Guerra del Fiumorbo]] : mientres meses pocu menos de mil homes y unos centenares de guerrilleros corsos enfréntense y a la fin cuasi ganen les fuercies de siquier 8.000 homes del marqués de Rivière. En salvándose de milagru de ser prindáu na batalla, el marqués foi sustituyíu pol conde Willot, qu'ufiertó una capitulación honorable al comandante rebalbu, el ''[[Joaquín Murat|muratiano]]'' Poli que, gracies a l'[[amnistía]] concedida en mayu de [[1816]], abandona Córcega colos sos partidarios. Cuasi ganaos militarmente, los [[Casa de Borbón|Borbones]] llogren d'esa manera una victoria política, y una vegada alloñaos o encarcelaos los bonapartistas, confíen a monárquicos el gobiernu de la islla. [[Archivu:1827 Finley Map of Italy - Geographicus - Italy-finley-1827.jpg|miniaturadeimagen|Estaos italianos en 1827]] Una vegada termináu l'últimu ecu del Fiumorbo (anque una parte de los insurxentes va retirar a la guerrilla, que va ser operativa hasta más o menos [[1830]]), la xente corriente sigui viviendo d'una economía de subsistencia y la medría demográfica rexistráu dende [[1890]] (de 164.000 a 290.000 habitantes) nun ye especialmente significativu, yá que se debe fundamentalmente al cese de les guerres y devastaciones. Una prueba de los esfuercios de los corsos por ganase la vida ye visible güei na islla nes numberoses terraces abandonaes, creaes con gran esfuerciu non pa cultivar vide y olivo, sinón ceberes panificables. Los socesivos planes de desenvolvimientu agrícola lo único que fixeron foi siguir fundamentalmente los que yá diseñara nel [[sieglu&nbsp;XVI]] el Bancu de San Giorgio, consiguiendo los mesmos probes resultaos y xenerando les mesmes tensiones sociales que se produxeren dos sieglos antes, acabando per abrir situaciones qu'españaron por cuenta de la Revolución de [[1848]]. Pa escurecer más esti periodu produciéronse [[carestía|carestíes]] ([[1811]], [[1816]], [[1823]], [[1834]]) y epidemies de [[roxura]] ([[1834]], [[1855]]), ensin cuntar la [[malaria]], reinal nes húmedes llanures mariniegues, y caltúvose la cultura de la ''vendetta'' y del ''bandolerismo'' que, lloñe de ser namái un fenómenu de pura criminalidad, yera tamién una forma d'oponese al esfuerciu de los franceses por estender la so cultura y una manera de reivindicación coleutiva d'identidá y de refuga escontra'l modelu francés, qu'una parte de la población vía como estrañu y colonial. La respuesta del Estáu, significativamente, va paecer a la de los xenoveses: en fracasando les polítiques represives va recurrise, mientres el [[Segundu Imperiu Francés|Segundu Imperiu]], a la supresión xeneralizada del derechu a llevar armes, ente que, cola escusa de favorecer l'agricultura crearánse colonies penales agrícoles na islla. Per otra parte los mesmos franceses ven Córcega como daqué estrañu ([[Chateaubriand]] da per descontáu esti datu nes sos polémiques antinapoleónicas y trata de manera despreciatible a los sos habitantes) y, tamién mientres el [[Risorgimento]], los corsos, que siguen allegando a universidaes italianes, considérense parte de la comunidá ''italiana'' entendida en sentíu cultural y étnicu. Namái s'usa'l [[idioma francés|francés]] nos actos alministrativos (y nin siquier en toos: hasta mediaos del [[sieglu&nbsp;XIX]] ye habitual atopar certificaos de nacencies, de matrimoniu o de fallecimientu redactaos n'italianu), idioma que sigue siendo mayoritariu en publicaciones ya inclusive n'actes notariales, ente que lo que más palantre se conocerá como ''[[Idioma corsu|o Corsu]]'' ye solamente'l nivel familiar de la llingua italiana, al igual qu'asocede con numberosos dialeutos llocales italianos. De los notables que falen na versión toscana del italianu dizse que ''parlanu in crusca'', con evidente referencia a la famosa [[Accademia della Crusca|Academia]] [[Florencia|florentina]], defensora de la llingua italiana. En [[1821]] una inspeición desenvuelta pol académicu francés Antoine-Félix Mourre calculaba que d'unos 170.000 habitantes namái unos 10.000 entendíen el francés, y dellos unos mil yeren capaces d'escribilo. Una posterior confirmación d'esa situación foi'l ''Tratáu'' robláu'l [[18 de febreru]] de [[1831]] en París ente'l xeneral [[La Fayette]] y el comité revolucionariu italianu de París nel marcu de los baturicios xuníos a la ''[[Monarquía de xunetu]]'', a propuesta del francés, establezse'l ''intercambiu'' ente Córcega y [[Saboya]]. El [[28 de xunetu]] de [[1835]] el corsu [[Giuseppe Fieschi]] sollerte contra la vida de [[Luis Felipe de Francia]] y ye [[guillotina]]do. L'italianu, que se siguía usando n'actos públicos (por un decretu de [[10 de marzu]] de [[1805]] que derogaba na islla l'usu obligatoriu del francés), prohibir por completu'l [[4 d'agostu]] de [[1859]], tres una sentencia de la Corte de Casación francesa. [[Archivu:Garibaldi (1866).jpg|miniaturadeimagen|left|A pesar de la implicación de corsos nes batalles pa la unificación italiana, [[Giuseppe Garibaldi]] nun va poder unificar Córcega a [[Italia]] porque [[Napoleón III]] va obligar [[Víctor Manuel II d'Italia]] de nun integrar Córcega na [[unificación italiana]], sicasí Francia va ayudar militarmente [[Italia]] na so unificación contra [[Imperiu austriacu|Austria]].]] [[Archivu:Italia 1843-es.svg|miniaturadeimagen|Francia va torgar a Córcega sumase a la [[unificación italiana]] y se anexonará [[Niza]] y [[Saboya]] en 1860.]] Delles referencies a una implicación de la islla na unidá italiana per parte, ente otros, de [[Giuseppe Garibaldi]], [[Giuseppe Mazzini]] y [[Vincenzo Gioberti]], y la participación de corsos nes batalles mientres el procesu d'[[unificación d'Italia]]. [[Napoleón III]] va obligar a [[Víctor Manuel II d'Italia]] a nun integrar la Córcega na unificación italiana. Sicasí, Francia va ayudar militarmente a[[Italia]] na so unificación contra [[Imperiu austriacu|Austria]]. Francia va pidir tamién [[Niza]] y [[Saboya]]. Francia nun va respetar el so compromisu y va roblar precipitadamente l'armisticiu con [[Imperiu austriacu|Austria]] que va dexar namái [[Italia]] na so unificación y anexonará [[Niza]] y [[Saboya]]. Córcega enxamás va ser parte nel procesu d'unificación d'Italia, y [[Giuseppe Garibaldi]] tendrá d'arrenunciar a unificar la islla de Córcega a [[Italia]] sobre les órdenes de [[Víctor Manuel II d'Italia]]. Mientres la Restauración borbónica, nuna Córcega bien probe tiense que derogar l'estragal económicu d'accesu al [[sufraxu censitario]], baxándolo lo necesario pa implicar a los notables de la islla na política nacional. Acentúase asina l'enclín, tradicional nos últimos sieglos, de que les families más poderoses dispongan del poder, anovando'l fenómenu qu'entá se produz güei y nel que los políticos autonomistes ya independentistes llamen en Córcega ''clanistas'' a los políticos llocales encuadraos en partíos nacionales franceses. Ente les families qu'encarnen esti procesu, ensin dulda les primeres son los ''Pozzo di Borgo'' y los ''Sebastiani'', qu'empecipien la so actividá a la solombra del nuevu poder central yá mientres el Primer Imperiu, y antes inclusive de xurar fidelidá a la restauración monárquica. Irán detrás los ''Abbatucci'' mientres el Segundu Imperiu y los ''Arène'' na [[Tercer República Francesa|Tercer República]]. Si los corsos que busquen fortuna en Francia traten de lliberar del so calter ''corsu'' pa paecer más franceses, el continente afaya esta exótica islla, nuevu apéndiz del so territoriu, sobremanera gracies a los viaxes p'afayar la islla que realicen dellos intelectuales y a les noveles d'ésitu inspiraes en Córcega. Ente toos, [[Honoré de Balzac]] qu'en [[1830]] publica ''La vendetta'' (títulu orixinal n'italianu), que los sos protagonistes corsos falen italianu y [[Prosper Mérimée]] con ''Colomba'' (publicáu en [[1840]]), siguíos por [[Alexandre Dumas]] con ''Los hermanos Corsos'', [[Gustave Flaubert]] y dempués otros relevantes autores franceses. ==== La era de Napoleón III ==== [[Carlos Luis Napoleón Bonaparte]] ([[1808]]-[[1873]]), fíu del hermanu de [[Napoleón Bonaparte|Napoleón I]], [[Luis Bonaparte]], marca la Historia de la integración de Córcega en Francia. La entrada na escena política de Luis Napoleón sirve de catalizador d'un fenómenu empecipiáu poco antes y que lleva al sorprendente desenvolvimientu del ''bonapartismo'' nuna Córcega que nun apreciara demasiáu al tíu del futuru [[Napoleón III]]. Les razones d'esta evolución hai que buscales nel antiguu mecanismu que tantes vegaes lleva a los corsos a poner les sos esperances en cualesquier que pudiera oponese a los poderes que los primíen, empuestos por unos notables capaces d'esplotar el desinterés de los llabradores pola política. Asina l'antiguu emperador, exiliáu inclusive dempués de muertu, consigue convertise nun símbolu d'oposición a la monarquía francesa, amás de poder representar l'enésimu casu d'un corsu qu'acaba los sos díes nun destierru compartíu polos sobrevivientes de la so familia. Esti símbolu aprovechar el so sobrín por aciu la iniciativa de [[1834]] en [[Ajaccio]] del abogáu Costa, de solicitar la supresión del exiliu a los Bonaparte, que remata en [[1848]] tres el regresu triunfal a [[París]] de los restos de Napoleón ([[1840]]). Luis Napoleón ye escoyíu en Ajaccio (ensin escaecer presentase n'otros colexos del continente) llogrando un gran ésitu: el [[10 d'avientu]] de [[1848]], nes eleiciones presidenciales, llogra unos 40.000 votos d'un total de 47.600 (85 %) y esti porcentaxe tresformar nuna victoria ensin paliativos nel [[plebiscitu]] de [[1852]], en que consigue 56.500 votos afirmativos de 56.600 votantes. Lo que les razones espuestes enantes nun consiguen esplicar entiéndese darréu al constatar l'accesu a les más elevaes funciones del Estáu de los cabezaleros de los ''clanes'' corsos que sofitaren al nuevu emperador de Francia: gracies a Luis Napoleón, los Abbatucci, los Casabianca, los Pietri, faen carreres espectaculares, cuando non escandaloses, en dellos sectores de la maxistratura y de l'alministración. La fidelidá a la dinastía Bonaparte ta incentivada por trés visites triunfales de Napoleón III a Córcega ([[1860]], [[1865]] y [[1869]]), nes que s'empecipia'l cultu dinásticu alredor de la ''Capiya Imperial'' construyida ''ex-profeso'' en Ajaccio p'allugar les tumbes de miembros de la familia, al empar que la capital de la islla enguapecer pa collaborar na autocelebración bonapartista. Los corsos van bastiar en camudar de bandera tres la ruinosa cayida de Napoleón III el [[2 de setiembre]] de [[1870]] en [[Sedán]], lo que desencadena sobre ellos una gafienta reaición de los radicales y de los republicanos franceses que, tres la cayida de Napoleón III, llanzar a una violenta campaña anticorsa. [[Víctor Manuel II d'Italia]] que'l [[20 de setiembre]] de [[1870]] apoderar de [[Roma]] nun se decide a estender la so ''golpe de mano'' p'aprovechar y faese con Córcega. Y sicasí, en marzu de [[1871]], un diputáu radical que va aportar# a presidente, [[Georges Clemenceau]], propón a l'Asamblea Nacional axustar la ''devolución '' de la islla a Italia. La idea que dellos franceses teníen de Córcega puede vese nes pallabres de [[Guy de Maupassant]] qu'en [[1884]] escribe: {{cita|Fixi va cinco años un viaxe a Córcega. Esta islla selvaxe ye más desconocida y más alloñada pa nós que les d'América (en [http://clicnet.swarthmore.edu/litterature/classique/maupassant/bonheur.html Le bonheur]).}} ==== La Tercer República y el procesu de francesización de la Córcega ==== La campaña anti-corsa alica l'instintu de los isleños de retraerse y faer frente común, asina, el bonapartismo aguanta entá dellos años como fuercia mayoritario en Córcega. La rotura del esquema deber al oportunismu y a l'habilidá de Emmanuel Arène, nacíu en Ajaccio en [[1856]] d'una familia provenzal, lo que va llevar al partíu bonapartista a amenorgase a fenómenu puramente de Ajaccio. Moteyáu ''O Re Manuele'', Arène, con sofitu total del gobiernu central, apodera la escena política corsa con gran habilidá a partir de [[1878]] (y hasta la so muerte en [[1908]]), exercitando alternativamente mandatos de senador y diputáu nel senu de los grupos republicanos moderaos. Con Arène institucionalízase definitivamente'l ''clanismo'' isleño: la política convertir n'oficiu y únicu oxetivu seriu pa les clases altes, yá direutamente al traviés de la distribución de xeres alministratives sobremanera en Francia y les sos colonies, yá indireutamente, otorgando'l so poder al traviés del emplegu públicu (nel continente y nes colonies, y especialmente nel exércitu) que, ufiertáu a los corsos, convertir en preséu de control del votu y preséu de control políticu. Les clases dirixentes de la islla ver dende entós nuna enorme mayoría atraíes a la órbita nacional francesa, en que'l so alderique políticu y cultural participen viviegamente, mientres la educación elemental empieza a espublizar la llingua y la cultura francesa tamién nel campu, empecipiando un procesu que yá non se detendrá. Mientres la política implica a la minoría dirixente, pa la mayor parte de los corsos complétase'l desastre preparáu por cuasi un sieglu de guerres ininterrumpíes siguíu d'otru sieglu de represión y esplotación: implementáu per primer vegada por una ordenanza del [[14 d'avientu]] de [[1771]] (namái dos años dempués de la ocupación de la islla), un sistema inxustu aduaneru, y que nun va variar no fundamental nos socesivos cambeos que se realicen, afogó la economía de la islla nun sistema que puede definise como ''colonial''. Prohibíes explícitamente o fuertemente desaconseyaes les importaciones y esportaciones del estranxeru (en particular d'Italia), éstes prodúcense de fechu namái dende o escontra Francia, con tases que xeneralmente gravan un 15 % les mercancíes salíes de Córcega, pero solu nun 2 % les d'entrada. Los productos corsos tradicionalmente esportaos salen asina rápido del mercáu, especialmente cuando'l desenvolvimientu de les importaciones dende la colonia estiéndese, mientres Córcega, probe en recursos, pasa a ser ''estructuralmente'' dependiente de Francia en tou y pa tou, y tópase xunida a ella nun réxime de monopoliu por una única compañía de navegación concesionariu del Estáu. Nel contestu européu que contempla la llibre circulación de mercancíes y capitales, y mientres la [[Revolución industrial]] crez y algama el maduror, nuna Córcega yá de por sí probe, l'anacrónica gabela aduanera francesa fai inútiles los pasos que se dan p'afaer la islla a la modernidá. Asina, valen de pocu los enormes esfuercios fechos, cola ayuda de [[Gustave Eiffel]], pa dotar a la islla d'un [[ferrocarril]]. Una vegada puestos los primeros nucleos industriales y siderúrxicos en [[Toga]] y [[Solenzara]] (que nun s'enllazaron per ferrocarril hasta los [[años 1930]]), el tren sirve pa pocu y acaba siendo utilizáu pa tresportar dacuando los fataos, evitando que la transhumancia atarraquite demasiáu les carreteres de la islla, que yeren y siguieron siendo nos nuesos díes estrechu y trabancosu. Calteniendo les barreres aduaneres desfavorables, la producción [[aceite|oleícola]] y [[vinu|vinícola]] que s'espandiera mientres la primer metá del [[sieglu&nbsp;XIX]] nun aguanta'l golpe de la creciente competencia protexida, primero provenzal y depués colonial. Hasta la [[farina]] trayida dende [[Marsella]] ye más económica que la producida na islla y les castañales, que dexen de ser rentables, tresformar en lleña y carbón o alimenten efímeros talleres productores de [[tanín]]s. La mesma suerte sufren la [[sericicultura]] y l'artesanía antes floreciente especialmente en [[Bastia]], arruinada pola llegada de la producción industrial de serie. La población corsa, exangüe, emigró en masa en venti años a finales del [[sieglu&nbsp;XIX]], na so mayoría a [[Venezuela]] y [[Puertu Ricu]], anulando asina tamién el trabayu pol que se saniaron tres años de sacrificios, unos 900&nbsp;km² de llanures insanes pa recuperales pa l'agricultura: abandonaes vuelven pasar aína a estáu selvaxe y va haber qu'esperar a la intervención decisiva de los [[Estaos Xuníos|estauxunidenses]], en [[1944]], pa erradicar definitivamente la malaria de les llanures orientales (onde se van concentrar los aeródromos de los que partíen los aviones que bombardiaben Alemaña y el norte d'Italia). === El sieglu XX === La gravedá de la crisis económica fizo que les males práutiques polítiques aumentaren, produciéndose fenómenos como'l [[caciquismu]] y la compra de votos como preséu de [[control social]] que llevaba a los políticos llocales a usar con fines [[clientelismu|clientelistas]] hasta la fuerte ''demanda'' d'emigración. Nos entamos del [[sieglu XX]], si per una parte l'Estáu francés caltién les sos responsabilidaes pola fonda crisis en que se topa Córcega, por otra'l comportamientu de la so clase dirixente acentúa los efeutos de la desestructuración económica, social y cultural que funde a una comunidá qu'allumara les esperances de les mentes ilustraes de la Europa del [[sieglu&nbsp;XVIII]]. Los políticos ''clanistas'', integraos nes formaciones polítiques nacionales franceses, amás d'esplotar los males de la islla pa caltener y amontar el so poder personal, llindar a clamar vacuamente por que trátese la "cuestión corsa" a nivel nacional. Frente a la desarticulación de les estructures tradicional y básicu de la sociedá corsa, dende finales del [[sieglu&nbsp;XIX]] empieza a resurdir y a tomar conciencia na islla un sentimientu d'identificación que, frente a la crecedera de la cultura [[francofonía|francófona]], arrexuntar en redol al fomentu de la [[llingua corsa]] ensin arrenunciar a denunciar el ''clanismo'', la indiferencia y el cinismu del Estáu, la desertización real y metafórico de Córcega. ==== Dende Niccolò Tommaseo a la nacencia de la lliteratura corsa ==== [[Archivu:Corsica Pasquale Paoli Tomba Morosaglia.jpg|thumb|250px|thumb|Tumba de [[Pasquale Paoli]] na capiya cercana a la so casa natal de Morosaglia, cuando'l cuerpu foi tresportáu a Córcega en [[1889]]. Ta escrita n'italianu.]] Les primeres señales clares d'esti espertar daten de los [[años 1870]] y coinciden cola crisis del movimientu bonapartista. Saltándose voluntariamente el sieglu francés que trescurrió hasta esi momentu, el movimientu reivindicativu inspirar na recuperación de les tradiciones nacionales corsas del [[sieglu&nbsp;XVIII]]. Un pequeñu grupu de corsos desvenceyaos de formaciones polítiques empezaren una actividá de base que'l so oxetivu yera defender la llingua, la identidá y la historia llocales yá dende [[1838]]-[[1839]], periodu en que tuvo na islla'l [[filoloxía|filólogu]] [[Niccolò Tommaseo]]. Ésti, con ayuda del poeta y maxistráu de [[Bastia]] [[Salvatore Viale]] ([[1787]]-[[1861]]), estudia'l llinguaxe vernáculu corsu y allaba la so riqueza y pureza (va llegar a definir como ''el más puru dialeutu italianu''), contribuyendo a la nacencia de les primeres granes d'una conciencia llingüístico y lliterario ''autónoma'' nel ámbitu de la ''élite'' isleña que s'arrexunta en redol a Viale. Esti grupu en [[1817]] publicara una obra ''héroe-risible'', la ''Dionomaquia'', na qu'había un fragmentu en corsu metanes un testu n'italianu. Ye ésta la primer obra lliteraria relevante qu'utiliza'l corsu, yá que enantes había pocos testimonios escritos, como muncho delles poesíes (de cutiu escrites por sacerdotes), anque los testimonios d'una rica tradición oral yeren numberosos, destacando los cantares, especialmente na so forma pastoral perantigua de los ''paghjelle'', polifoníes especialmente estudiaes y almiraes por Tommaseo (y güei recuperaes por grupos musicales corsos posteriores como ''A Filetta''. Sicasí inclusive entós, y va siguir siendo hasta finales del [[sieglu&nbsp;XIX]], el corsu namái se consideraba afechu pa temes gracioses, farses (como la Dionomaquia) o ''populares'' (cantares), polo que nes temes "serios" la eleición de los que refugaben l'asimilación francesa yera instintivamente la del italianu. Por casu, en [[1889]], mientres [[París]] celebra'l sieglu del [[Positivismu]] inaugurando la [[Torre Eiffel]], los nacionalistes corsos traen dende [[Londres]] y tres un exiliu de 82&nbsp;años, los restos mortales de [[Pasquale Paoli]]. Na austera capiya de la so casa natalicia, la inscripción de la llábana ta n'italianu. Llégase asina a [[1896]], fecha en qu'apaez el primer diariu en llingua corsa, "A Tramuntana", fundáu por [[Santu Casanova]] ([[1850]]-[[1936]]) y que va ser hasta [[1914]] el voceru de la identidá corsa y de la so dignidá. Mientres l'italianu sume con rapidez, por cuenta de la falta de reconocencia de títulos académicos expedíos por universidaes italianes dende la dómina de [[Napoleón III]] qu'emburria a la élite cultural corsa escontra les universidaes franceses, los corsos empiecen a valorar la so llingua vernácula como preséu de resistencia ante la desculturización francesa. Xunto al procesu de promoción del corsu, que lo llevará a ser percibíu como un idioma autónomu y non yá como un nivel familiar del italianu, desenvuélvese un sentimientu de busca d'autonomía alministrativa y una necesidá d'estudiar nes escueles la historia corsa. Al pie de "A Tramuntana", otra revista, "A Cispra", representa un estáu d'ánimu qu'implica transversalmente a tou lo que güei denominaríamos la ''sociedá civil'' de la islla, mientres los políticos ''clanistas'' de cualquier partíu nacional francés queden fora del procesu y fieles al gobiernu central y al nacionalismu francés. Los franceses esmolécense y contraataquen multiplicando les investigaciones parllamentaries na islla, al empar que'l mesmu presidente [[Sadi Carnot]] siente la necesidá de visitar Córcega en [[1896]]. La única resultancia concreta d'esti baturiciu ye'l llevantamientu, a partir de [[1912]], del réxime aduaneru colonial qu'esgañaba a la islla dende la so conquista. Pero esta midida, aisllada ya insuficiente, va resultar inútil debíu al españíu de la [[Primer Guerra Mundial]]. ==== De la Primera a la Segunda Guerra Mundial ==== {{AP|Irredentismo italianu}} La [[Primer Guerra Mundial]] ([[1914]]-[[1918]]) implica fuertemente a Córcega y manifiesta la diversidá de tratu escontra la so población nel senu del Estáu francés. Pa los corsos nun s'aplica la regla que exime a los padres de familia numberosa d'emprestar el serviciu militar o de ser destinaos a primer llinia, y los corsos son llanzaos como carne de cañón nes batalles del frente francu-alemán, lo que dexa que Córcega algame la nada envidiada marca de cuntar porcentualmente col doble de muertos que la media nacional, y col índiz más altu de toles rexones del país. Según les estimaciones, un 10 % del total de la población de la islla muerre nos [[campu de batalla]]. L'impautu demográficu ye desastrosu y agrávase pola interrupción, por motivos bélicos, de la unión naval regular cola islla, qu'agrava la crisis y emburria a una población afamiada a dedicase a una agricultura y a una economía arcaiques, viéndose obligaos a recuperar téuniques de cultivu del [[sieglu&nbsp;XVIII]] pa sobrevivir. [[Archivu:Marignana-monument.jpg|thumb|200px|left|Monumentu a los Cayíos ([[Marignana]])]] La situación en Córcega apuerta a tan desesperada que munchos soldaos prefieren emigrar a les colonies o buscar trabayos nel continente primero que tornar a les sos cases nuna tierra cada vez más desertizada. Esta [[diáspora]] superpone los sos efeutos a les munches perdes (los monumentos a los cayíos en munchos pueblos de Córcega cunten con un númberu de persones mayor al de los que güei viven nellos), dando un golpe que va resultar decisivu pal equilibriu demográficu, cultural y económicu de la islla. Ente los que se queden produzse una radicalización del movimientu reivindicativu y estrechar los venceyos políticos con Italia, que yá nel gobiernu de [[Francesco Crispi]] fomentaba'l desenvolvimientu de los movimientos rebalbos y una política esterior contraria a Francia. En Córcega naz, impulsáu por [[Petru Rocca]], "A Muvra" (el muflón corsu, [[1919]]), un periódicu escritu en corsu ya italianu, con dellos artículos en francés. Alredor del diariu formar en marzu de [[1922]] el ''Partitu Corsu d'Azione'' (PCdA, autonomista). Al pie de "A Muvra" nacen otres publicaciones, en Córcega ya Italia, onde'l diariu [[Livorno|livornés]] "Il Telegrafo" distribúi en Córcega, a partir de [[1923]], una edición pa la islla, d'ampliu espardimientu. Amás d'estos periódicos multipliquen estudios llingüísticos serios y históricu-etnográficos dedicaos a la islla, editaos tantu n'Italia como en Córcega. [[Archivu:RegioniIrredenteItalia.jpg|miniaturadeimagen|Tarxeta que representa Italia y la so reivindicación territorial sobre les poblaciones italianes en 1919.]] Pásase asina de la reivindicación autonomista y d'identidá a la más marcadamente independentista y nacionalista que, cola llegada de la propaganda [[Benito Mussolini|mussoliniana]], vese sofitada: el gobiernu [[fascismu|fascista]], na so llinia de reivindicar los sos territorios perdíos ([[Zadar|Zara]], [[Menton]], [[Niza]], [[Saboya]]...) financia a los independentistes corsos y instituye beques por que los nuevos corsos puedan estudiar n'universidaes italianes. Esti fechu foi aprovecháu polos franceses pa tratar de desprestixar el movimientu independentista corsu identificándolo col fascismu italianu. De fechu la llegada de Mussolini al poder n'Italia incide nun sentimientu larvado de non identificación de los corsos con Francia. El tradicional enclín de los corsos a arrexuntase en redol a políticos ''enérxicos'', emburria a los ''corsistas'' a una identificación col fascismu italianu. Amás de Petru Rocca estremar nel movimientu corsista otros personaxes, cuasi toos al empar lliteratos (con producción poética en corsu y n'italianu) y activistes políticos. Dalgunos d'ellos, como los hermanos Ghjuvanni y Anton Francescu Filippini (esti postreru, consideráu'l meyor poeta corsu, foi secretariu de [[Galeazzo Ciano]]), exiliaránse a Italia dende bien nuevos y van xunir el so destín públicu al del réxime fascista. Esi mesmu destín va marcar la vida de Marcu Angeli y Petru Giovacchini,<ref>[http://researchomnia.blogspot.com/2011/12/pietro-giovacchini.html Pietro Giovacchini]</ref> condergáu a muerte en rebeldía per Francia por desertor y traidor xustu dempués de la derrota italiana na [[Segunda Guerra Mundial]]. Marcu Angeli, de [[Sartène]], collaboró en "Muvra" ente [[1919]] y [[1924]], señalándose como polemista, poeta y autor de la primer novela en corsu (''Terra corsa'', Ajaccio, [[1924]]). Intensu activista políticu, como secretariu del PCdA. Dende [[1926]], acusáu de deserción en Francia, treslladar a Italia, país nel que se llicenciara en [[medicina]] en [[Pisa]]. Dende [[1930]] desenvolvió dende esta ciudá toscana una intensa actividá propagandística que lu llevó a crear una rede d'activistes que, xuníos nos "Grupos d'Aición Corsa", teníen miles de adherentes en toa Italia. Dellos siguidores del movimientu nacionalista corsu llevaron la so alliniación cola política fascista al estremu: Santu Casanova escribe poemes panexíricos celebrando la [[Invasión d'Etiopía|guerra de Abisinia]] y entamó festexos públicos pa celebrar la proclamación del Imperiu Italianu'l [[9 de mayu]] de [[1936]]. Sicasí, la mayor parte de la población corsa yera indiferente (y en dellos casos abiertamente contrariu) a la llamada independentista (cuando non anexonista) y tres la señal d'alarma que surde tres les manifestaciones d'allegría poles aventures coloniales fascistes, a una reivindicación oficial d'Italia sobre Córcega pronunciada pol Ministru d'Esteriores, [[Galeazzo Ciano]], hai una fuerte reaición del gobiernu francés qu'entama en [[Bastia]], el [[4 d'avientu]] de [[1938]], frente al monumentu a los cayíos de la [[Primer Guerra Mundial]] una manifestación nacionalista francesa que nun va llograr nengún ésitu. ==== La Segunda Guerra Mundial y la "ocupación" italiana ==== Tres l'armisticiu de xunu de [[1940]] les principales bases militares en Córcega reciben la visita de les misiones militares italianes y alemanes. El [[11 de payares]] de [[1942]], como respuesta a la [[Operación Torch]] aliada, empieza col consentimientu del gobiernu [[collaboracionismu|collaboracionista]] de [[Vichy|Gobiernu de Vichy]], la invasión de Francia meridional poles fuercies alemanes y de Córcega per parte de les italianes, que desembarquen en Bastia ensin oposición dalguna, utilizando medios y homes que se prepararen pal desembarcu nunca realizáu de [[Malta]]. [[Archivu:Vichy France Map.jpg|miniaturadeimagen|Mapa de Córcega y de Francia qu'amuesa Italia que recupera Córcega y [[Niza]] ya invade Francia. En 1940 la población de Córcega acueye a los italianos como llibertadores.]] Les fuercies italianes d'ocupación constaben d'unos 80.000 homes. En xunu de [[1943]] añadiéronse-yos unos 14.000 alemanes de la división [[SS]] [[16ª División de Granaderos SS Reichsführer-SS|Reichsführer]]. El mandu militar italianu controló fácilmente la islla gracies a la magnitú de les fuercies d'ocupación (Córcega tenía unos 200.000 habitantes) y gracies al fechu de que tanto la ''Xendarmería'' francesa como l'alministración civil local caltener nes sos funciones. La oposición de la población a la ocupación, cuando esistió, foi escasa: una parte de la población acueye a los italianos como lliberadores. La dura intervención de la [[policía secreta]] italiana (la [[OVRA]]), quiciabes xunida a los [[Carabinieri]] contra los escasos opositores consiguen, xunto a la fame (a la que contribúin les confiscaciones de cebera), a alimentar el descontentu, nel que van incidir los cabezaleros del movimientu de [[Resistencia francesa|Resistencia]], tantu la de los [[comunismu|comunistes]] como la de los republicanos y nacionalistes franceses. [[Charles de Gaulle]] unvia a la islla a unu de los sos homes d'enfotu, Fred (Godefroy) Scaramoni (nacíu en [[Ajaccio]] en [[1914]]), pa entamar y xunir a les distintes faiciones de la Resistencia, hasta esi momentu puramente testimonial. Scaramoni coordina con líderes llocales un plan de desenvolvimientu que prosigue mientres munchos meses cuntando tamién con suministros clandestinos per mar (munchos fechos gracies al submarín francés "Casablanca") y por llanzamientos nocherniegos dende los aviones. Deteníu polos ''carabinieri'' en Ajaccio y torturáu pola OVRA mientres los interrogatorios, Scaramoni, pa nun trate obligáu a denunciar a naide, suicidar na cárcel el [[19 de marzu]] de [[1943]]. Mientres esi tiempu producen dellos atentaos que fuercen una espiral de represión cada vez más despiadada. Multiplíquense les detenciones y les deportaciones a la [[islla d'Elba]] y a [[Calabria]], mientres la Resistencia reagrupar nel '''maquis''', términu que va sirvir pa designar a tol movimientu de lliberación en Francia. El siguiente cabezaleru de la Resistencia corsa, Paolo Colonna d'Istria, deteníu, consigui ser lliberáu convenciendo a los guardias de que ye un axente secretu italianu. El [[27 de xunu]] de [[1943]], tamién en Ajaccio, la OVRA detién tamién a Jean Nicoli, dirixente del Frente Nacional (Resistencia comunista) na islla. Treslladáu a Bastia, Nicoli ye condergáu a ser fusiláu'l [[30 d'agostu]]. El so cuerpu va atopase estazáu y degolláu. Tres l'armisticiu robláu pol xeneral [[Pietro Badoglio|Badoglio]] el [[8 de setiembre]] de [[1943]], gran parte de les fuercies italianes, al mandu del xeneral [[Giovanni Magli]], oponer coles armes a los intentos de ser desarmaes poles fuercies alemanes. Yá pela tarde, produzse una batalla nel puertu de Bastia, que los alemanes traten de prindar. Magli nun primer momentu axusta col comandante alemán, l'arteru xeneral [[Fridolin von Senger und Etterlin]] (que va desenvolver un papel clave na [[batalla de Montecassino]]), quien tien a la so disposición nel Norte de la islla tropes acorazaes d'élite. Frente a l'amenaza de sufrir una tenaza debíu al desembarcu, cerca de [[Bonifacio]] de más fuercies mecanizadas alemanes (90ª División PanzerGrenadier) dende [[Cerdeña]] (que los alemanes sacupaben tratando de consolidar el control de Córcega), Magli contauta con Paolo Colonna d'Istria p'axustar una llinia común contra los alemanes. A les órdenes del xeneral [[Henry Giraud]] (qu'entá s'atopa nel Norte d'África), desembarquen mentanto na islla los primeros soldaos coloniales franceses (''Goumiers'' de [[Marruecos]]) al pie de dellos axentes y ''rangers'' [[Estaos Xuníos|estauxunidenses]]. El [[12 de setiembre]] Magli refuga un ''ultimatum'' d'[[Albert Kesselring]]. A partir del [[13 de setiembre]] de [[1943]] los italianos (salvo unos amenorgaos grupos de ''camises negres'' que se xunen a les tropes alemanes) xunir a unos 12.000 resistentes y a unos centenares de soldaos coloniales franceses contra los alemanes, que les sos fuercies del Sur trataben d'algamar Bastia. Lo que pretende von Senger ye asegurase'l control de la ciudá y del so puertu pa llevar a salvo les sos tropes y los sos carros de combate escontra [[Livorno]] (pa oponese al [[desembarcu de Salerno]]). Mientres Bastia aguanta a los [[bersaglieri]] y a l'artillería italiano, prodúcense cruentes lluches por tola islla. El [[17 de setiembre]] desembarquen en Ajaccio nueves tropes coloniales franceses a les órdenes del xeneral Henry Martin, y el [[19 de setiembre|19]] la [[Luftwaffe (Wehrmacht)|Luftwaffe]] bombardia el cuartel xeneral de Magli en [[Corte (Córcega)|Corte]]. El [[21 de setiembre]] el xeneral Giraud axuntar col comandante italianu. Les fuercies franceses na islla xuben a unos 6.000 homes. Mientres les batalles los alemanes minen y vuelen numberoses pontes, destruyendo, ente otros, la ''Ponte Novu'' que fuera escenariu de los combates más duros na batalla homónima en [[1769]] que marcó'l final de la Córcega independiente de Pasquale Paoli. A partir del [[29 de setiembre]] llánzase la ofensiva xeneral ítalo-francesa. Les posiciones alemanes en Bastia son bombardiaes pola artillería italiana (los franceses nun disponen d'ella). El [[3 d'ochobre]] los ''bersaglieri'' tomen Bastia, anque se retiren darréu, por cuenta de los alcuerdos, pa dexar a los franceses l'honor de desfilar pela ciudá como llibertadores a otru día. Mentanto, por cuenta de un ''error'' produzse un duru bombardéu aliáu, que provoca munchos daños y numberosos muertos ente la población civil. El [[5 d'ochobre]] de [[1943]] acabar coles últimes bolses de resistencia alemana na islla, que pasa asina a ser el primer Departamentu francés lliberáu y la única rexón na que los italianos combatieron con ésitu a los alemanes tres el [[8 de setiembre]]. Ente'l [[8 d'ochobre|8]] y el [[10 d'ochobre]] de [[1943]], [[Charles de Gaulle]] visita la Córcega lliberada, y va destituyir a Giraud al acusa-y de dexar demasiao protagonismu a los [[comunismu|comunistes]] na Resistencia. La islla convertir nuna importante base de partida pa los ataques aliaos contra les fuercies alemanes n'Italia y Alemaña, y elementu clave pal desembarcu en [[Provenza]] en [[1944]]. Francia va aprovechar la impopularidá de los italianos en Córcega tres la guerra y la ocupación pa tratar d'afrancesar la islla, y va prohibir toa espresión pública n'italianu o corsu, tacháu llueu de ''fascismu irredento''. ==== De la posguerra a la nacencia del FLNC ==== {{AP|FLNC|Nacionalismu corsu}} Dempués de la Segunda Guerra Mundial Francia va llanzar una propaganda importante anti-italiana nes escueles de Córcega y sobre la población de les islles pa evitar toa unificación con Italia, sirviéndose del fascismu italianu de la guerra. La resultancia foi un semi-fracasu porque nun va haber más parte que va predicar la unidá italiana, pero crearánse movimientos poderosos pa la independencia de la islla. Tres la so primer visita en [[1943]], De Gaulle va caltener una especial rellación con Córcega y va faer otros cinco viaxes, el postreru en [[1961]]. L'autoridá ya influencia del xeneral De Gaulle en Córcega confirmar pola facilidá cola que, el [[24 de mayu]] de [[1958]], unos pocos paracaidistes al mandu del diputáu corsu Pascal Arrighi y otros políticos [[gaullismo|gaullistas]] apoderar de la Prefeutura d'Ajaccio y, una vegada desarmada la ''Gendarmerie'', instituyen ''Comités de Salvación Pública'' na capital de la islla y en Bastia. Tratar d'un auténticu [[golpe d'estáu]] nel marcu de los baturicios que van llevar a la nacencia de la [[Quinta República Francesa|Quinta república]] y al mandatu presidencial pal xeneral el [[21 d'avientu]] de [[1958]]. Deshinchado dende la inmediata posguerra el fenómenu que viera al [[Partíu Comunista Francés]] llograr, gracies sobremanera a la so implicación na Resistencia, un gran ésitu nes eleiciones de [[1945]], a finales del mandatu presidencial de De Gaulle los ''clanes'' de los Giacobbi y de los Rocca Serra pártense tolos resortes del poder na islla. Esta repartida acaba ayudando a les primeres reformes alministratives que sufre Córcega a partir de [[1973]] (amenorgamientu de los Cantones a 55) y en [[1975]] (división en dos Departamentos). Nel terrén económicu l'Estáu intervién de manera cuasi siempres episódicu ensin concebir una aición d'auténticu reflote d'una tierra sangrada pola emigración y gravemente aprobetada tantu nel terrén cultural como nel puramente económicu. En [[1949]] garrar a una manera reedición del ''Plan Terrier'' de cuasi 200 años antes, y que nun pasa d'una llista de los recursos de la islla. [[Archivu:Directionelle corse criblee.jpg|miniaturadeimagen|Tableru de direición escritu en francés acribilláu de bales. El refugu a la cultura francesa]] En [[1957]] ve la lluz un proyeutu que señala que'l [[turismu]] y l'[[agricultura]] son los recursos qu'hai que desenvolver pal futuru de Córcega. Pol turismu apuéstase sobremanera por una meyora de les víes de comunicación internes (empecipiada con retrasu: entá güei hai numberoses faltes) y un aumentu de les rellaciones con [[Francia]]. Tamién nesti casu, va haber qu'esperar hasta mediaos de los [[años 1970]] por que se instituya la ''continuidá territorial'' (tarifes subvencionaes de tresporte de y escontra Francia). Pa l'agricultura vuelve tratase de recuperar les llanures costeres orientales y el so cultivu de [[cítricu|cítricos]] y hortolices, ensin adoptar midíes particulares nel campu [[vinu|vinícola]]. Pa empecipiar el proyeutu se instituyeron dos sociedad de capital mistu estatal y priváu, la SOMIVAC (''Société pour la Mise en valeur Agricole de la Corse'', Sociedá pa la puesta en valor agrícola de Córcega) y la SETCO (''Société pour l'Equipement Touristique de la Corse'', Sociedá pa la Equipación Turística de Córcega). La SETCO acabó faciendo bien pocu, yá pola falta de medios financieros, yá pola fortísima oposición topada na islla contra los sos planes de construcción de miles d'edificios nes mariñes. Per otra parte, les inversiones más rentables nel terrén turísticu efeutuar sociedaes que típicamente non reinvertían na economía llocal los ingresos realizaos. Nel campu d'aición de la SOMIVAC, sicasí, garrar a realizaciones más importantes, acompañaes por consecuencies dacuando imprevistes, anque non por ello menos negatives pa la islla. La independencia d'[[Arxelia]] en [[1962]] tuvo como una de les sos consecuencies el treslláu a Córcega, inclusive en terrenes suxetos a desenvolvimientu, de decenes de miles de refuxaos [[Pieds-noirs|Pies negros]] (européu orixinariu de países del sur d'Europa que viven n'Arxelia), a los que s'asignó'l 90 % de los terrenes SOMIVAC orixinalmente destinaos a los llabradores corsos. Nun siendo feches entá les obres de regadío necesaries pa la horticultura, pasóse asina rápido a una enorme espansión de la viticultura sobremanera nes tierres ocupaes polos ''Pieds-Noirs'', qu'amás gociaron d'arrogantes subvenciones estatales, que sicasí se negaron a los llabradores corsos, que tuvieron que trabayar a xeitu pa consiguir sacar frutu de los sos campos de cítricos, de los que, sicasí, llograron bones resultaos, especialmente na producción de [[clementina (fruta)|clementinas]]. En xunto, sicasí, fueron con muncho los Pieds-Noirs los qu'esfrutaron de les mayores ventayes, empezando una producción masiva y esencialmente especulativa de vinos de baxa calidá y llogrando grandes beneficios, capitalizaos darréu. Estos desarrollos, xuníos a la sustancial falta de midíes y d'inversiones destinaes a recuperar agrícolamente gran parte del territoriu non llanu de la islla (que recibía hasta los [[años 1970]] namái un 7 % de les inversiones), llevaron a una xubida d'un sentíu de frustración y rabia na población que se sintió expoliada al ver cómo les sos tierres más fértiles y rentables (amás de les mayores inversiones) dirixir a favorecer a los ''Pieds-noirs'', que tamién na Francia continental (y non yá en Córcega) yeren vistos de cutiu como ''estranxeros''. La rocea, la crisis y el descontentu crecieron de nuevu de manera significativa dende la primer metá de los [[años 1960]] y volvióse a disparar la emigración: el recuentu demográficu marca 175.000 habitantes en [[1962]] y namái 190.000 en [[1968]], pero la medría hai qu'axudicalo totalmente a la inmigración (esencialmente los [[Pieds-noirs|Pies negros]] que, amás, con frecuencia veníen acompañaos polos sos trabayadores d'orixe [[magreb]]í) y nun consiguió cubrir el saldu negativu por cuenta de la emigración de los corsos. El fluxu migratorio de les ex-colonies prosiguió nos años siguientes (y nunca se detuvo) modificando significativamente l'equilibriu demográficu y arriendes d'ello, el perfil cultural de la islla, cada vez más desarraigada. En [[1975]] la población algama (especialmente gracies a los inmigrantes) los 210.000 habitantes, pero al añu siguiente rexístrense más fallecimientos que nacencies y el númberu de ciudadanos nacíos en Córcega, residentes en Francia continental, supera los 100.000. Esi fenómenu sigue produciéndose y llevó a la islla a ocupar de manera estable'l primer puestu ente les rexones de Francia cola población más avieyada. Estos acontecimientos, xuníos a una serie d'escándalos políticos y financieros, llevaron nos [[años 1960]] al resurdimientu de los movimientos rexonalistes que llueu se tresformaron n'autonomistes, una y bones la connotación violenta asumida nel pasáu por eses iniciatives que significaben un potente frenu al so resurdir, yá nun afectaba a les nueves xeneraciones. Yá en [[1960]] la protesta españa alredor del proyeutu, retiráu pola protesta popular, pa cerrar les llinies [[ferrocarril|ferroviaries]] insulares, dempués de cerrar la llinia que nun se volverá a abrir a pesar del desenvolvimientu agrícola qu'a lo llargo de la llanura oriental, xunía [[Bastia]] con [[Porto Vecchio]], estropiada mientres la guerra. va proyeutase'l zarru de tola rede ferroviaria hasta l'españíu d'una crisis similar en [[1983]], que llevó a la renovación de les llinies que sobrevivieron. En [[1961]], mientres se multipliquen les [[fuelga|fuelgues]], desenvolver en [[Corte (Córcega)|Corte]] una asamblea de los corsos de la diáspora, y prodúcense los primeros atentaos reivindicativos con [[esplosivu|esplosivos]]. En [[1963]] españa la cuestión fiscal, al empar que se dispara l'alderique y crez el descontentu que tamién s'empecipió pol asuntu de los ''Pieds-noirs''. En [[1968]] nel contestu de la protesta mundial, fúndase'l primer movimientu rexonalista entamáu de la posguerra, el '''FRC''', Frente Rexonalista Corsu, qu'implica a munchos estudiantes. Al pie de esto desenvuélvese la '''ARC''', Aición Rexonalista Corsa, que moviliza a tolos estamentos de la sociedá insular y arrexunta al mayor activismu reivindicativo sobremanera alredor de la cuestión agraria (problema siempres fundamental na islla), agravada pol fenómenu de la inmigración de los ''Pieds-noirs''. Nesti marcu, la ARC establecer na llanura costera qu'arredola [[Aleria]], calteniendo na zona los sos congresos (que depués se llevaron a [[Corte (Córcega)|Corte]]) y denunciando l'espoliu del patrimoniu insular y la permanencia de condiciones que podríen llevar a la muerte de la población y la cultura corsa. En [[1972]] la empresa [[Montedison]] anicia una respuesta violenta de los corsos: ente [[1972]] y [[1973]] dos barcos de dicha empresa descarguen ''folla colorao'' altamente tóxicu nel mar, a 35 km del Norte de Capo corsu, ensin que se produza una reaición inmediata, a pesar de les denuncies de los pescadores (tanto italianos como corsos), per parte de los Estaos. Francia intervién dempués de que grupos clandestinos corsos tomen poles armes primeru y depués minen los barcos de los venenos, el "Scarlino I" y el "Scarlino II". Los xuicios correspondientes, terminaos nos [[años 1980]], van llevar a l'absolución de la Montedison n'Italia y a la so condena en Francia, dando orixe al [[Protocolu de Barcelona]] sobre proteición del Mediterraneu del [[16 de febreru]] de [[1976]]. En [[1975]], mientres los atentaos con dinamita vuelven resurdir al pie de la esixencia de reforzar la [[idioma corsu|llingua corsa]], el pidimientu de la reapertura de la Universidá fundada en Corte por Pasquale Paoli y darréu zarrada y nunca reabierta polos franceses, mientres el gobiernu de París crea dende [[1974]], una comisión interministerial encargada de reequilibrar, con poco ésitu, la intervención del Estáu francés en Córcega. Esi mesmu añu, en xunetu, la ARC, que se tresforma en ''Aición pa la Renacencia Corsu'', caltién un congresu en Corte, denunciando con fuercia l'aición del gobiernu. La situación va complicándose y n'agostu de [[1975]] produzse l'aición que se va faer famosa col nome de "Acontecimientos de Aleria". El [[18 d'agostu]] de [[1975]] un pequeñu grupu d'autonomistes corsos, dirixíos por Edmondu Simeoni, médicu de [[Bastia]], ocupa una finca agrícola (la ''Cave Depeille'', güei en ruines) llevada por una familia de ''Pieds-noirs'' envuelta n'escándalos fiscales y financieros. La tarde anterior Simeoni, vocera del ARC, caltuviera una fortísima xunta en Corte nel que se redactaren a manera de ''cahier de doléances'' les reivindicaciones nacionalistes, dende'l billingüismu al cumplimientu de los compromisos y denunciando al empar el zarru de fechu de la vía democrática a les reformes de resultes del descubrimientu de fraudes eleutorales fechos col votu per corréu. La ocupación de la ''Cave Depeille'' produzse pela mañana por siete homes armaos con escopetes de caza, coles qu'alloñen a los propietarios y a los sos emplegaos, y izan la bandera cola ''Testa Mora''. La reaición del Estáu ye enérxica. El Ministeriu del Interior ordena arrodiar la finca ocupada por 1.200 homes fuertemente armaos y sofitaos por helicópteros y carros de combate. Nel asaltu llanzáu'l [[22 d'agostu]], dos xendarmes resulten muertos, y dos ocupantes mancaos. Los responsables de la ocupación son encarcelaos en [[París]], ente que pela nueche daquién ambura la ''Cave Depeille''. El [[27 d'agostu]] eslleir la ARC. Na nueche del [[27 d'agostu|27]] al [[28 d'agostu]] españen pergraves incidentes en [[Bastia]] (carros armaos peles cais y un xendarme muertu) y el prefeutu rexonal y el vice-prefeutu de Bastia son cesaos. La disolución del ARC radicalizar escontra l'independentismu y emburria a la [[clandestinidá]] al movimientu. Naz asina'l FLNC, ''Fronte di Liberazione Naziunale Corsu'', nel que conflúin el FPCL ''Fronte Paesanu Corso di Liberazione'', surdíu nel sur de la islla en [[1973]] y ''Ghjustizia Paolina'', fundada en marzu de [[1974]], que yá reivindicara numberosos atentaos tantu en Córcega como en Francia continental. Na nueche del [[4 de mayu|4]] al [[5 de mayu]] de [[1976]] 22 atentaos con esplosivos solmenen Córcega llegando a cutir inclusive'l Palaciu de Xusticia de [[Marsella]], no que ye'l principiu d'una perllarga serie d'atentaos terroristes. El [[5 de mayu]] los representantes del FLNC caltienen una conferencia de prensa clandestina cerca de les ruines del Conventu franciscanu de San Antonio de Casabianca, llugar cargáu de significáu simbólicu, yá que ellí fuera proclamáu "Xeneral" de la "nación corsa" Pasquale Paoli, el [[14 de xunetu]] de [[1755]]. ==== De los años ochenta a los nuesos díes ==== [[Archivu:Yvan Colonna img 0525.jpg|miniaturadeimagen|Retrato de [[Yvan Colonna]], asesín del prefeutu [[Claude Érignac]].]] Mientres el FLNC (qu'en [[1983]] ye declaráu illegal y biforcóse) lleva la so campaña clandestina, surden diverses formaciones polítiques autonomistes ya independentistes que participen nos procesos democráticos y desenvuelven pacíficamente les sos polítiques reivindicatives. Sicasí, dende los [[años 1980]] una parte de los atentaos tien como oxetivu l'axuste de cuentes y la recaldación d'un [[impuestu revolucionariu]], bien similar a les ''tases de proteición'' de les organizaciones mafioses. La dificultá pa estremar atentaos terroristes de prevocaciones va vese claramente cuando na nueche del [[20 d'abril|20]] al [[21 d'abril]] de [[1999]] produzse un atentáu que destrúi un restorán en [[Coti Chiavari]]. La investigación va demostrar que'l mesmu Prefeutu de la islla, Bernard Bonnet diera les órdenes pal atentáu. Bonnet va ser destituyíu y arrestáu. En [[1977]] naz la UPC ''Unione di o Populu Corsu'', partíu encabezáu por Edmond Simeoni, que sigue presente na escena política y d'orientación autonomista. A finales de los [[años 1980]] el FLNC crea un brazu políticu, que sufre delles dixebres y del que van surdir dellos partíos políticos independentistes. Tamién el brazu armáu va estremar en delles faiciones, lo que fai que mengüe el númberu d'atentaos, qu'hasta finales de los [[años 1990]] son unos 500 al añu. Los partíos políticos independentistes surdíos de les dixebres se reunifican en [[1992]], dando orixe a ''Corsica Nazione'', güei una de les fuercies polítiques más importantes de la islla. Polo xeneral, y simplificando enforma, puede dicise que los partíos autonomistes tán con frecuencia alliniaos coles idees del [[lliberalismu]] nel sentíu ampliu ([[Centroderecha política|centro-derecha]], [[reformismu]], [[socialdemocracia]] etc.), ente que la defensa de partíos independentistes menudu les idees xeneralmente escontra la [[izquierda]] o siquier, [[socialismu|social]]. [[Archivu:Liberty for Yvan Colonna.jpg|miniaturadeimagen|Cartelu de sofitu pa Yvan Colonna, condergáu a [[cadena perpetua]] pol asesinatu del prefeutu Claude Érignac en 1998 en [[Ajaccio]].]] Sicasí, l'esfuerciu políticu dio dellos frutos, como la reapertura ([[1981]]) en [[Corte (Córcega)|Corte]] de la Universidá de Córcega, fundada por Pasquale Paoli (que los franceses cerraren en [[1769]]) y, un añu dempués ([[1982]]) la concesión mientres la presidencia de [[François Mitterrand]] d'un Estatutu Particular. La reforma va acabar ensin conteníu poles aiciones de conservadores y nacionalistes franceses. D'esa manera llegar a [[1991]], cola nacencia de la ''Coleutividá territorial de Córcega'' dotada d'un nuevu estatutu particular que tresfier a l'Asamblea de Córcega (escoyida por [[sufraxu universal]]) y que se creara en [[1982]] numberoses competencies en materia cultural, económica y social. Mientres tolos [[años 1980]] y [[años 1990|1990]] prodúcense asesinatos dignos de la más pura tradición de ''vendetta'' italiana, de les que son víctimes adversarios políticos, xendarmes o policías. El más sonáu de toos estos delitos ye ensin dulda l'asesinatu del Prefeutu de Córcega Claude Erignac, muertu'l [[6 de febreru]] de [[1998]] en [[Ajaccio]]. Les responsabilidaes relatives a esta muerte entá nun s'esclariaron. Pero nin l'asesinatu de Erignac, nin l'escándalu llevantáu poles actividaes terroristes fomentaes pol so socesor Bonnet, detuvieron el difícil camín de les reformes. Por iniciativa del gobiernu de [[Lionel Jospin]] dende [[1999]] hai nueves negociaciones que lleven en [[2002]] a una nueva ''Loi sur la Corse'' (Llei sobre Córcega) qu'amás d'estender los poderes de l'Asamblea de Córcega, preve una estensión de la enseñanza de la llingua corsa tantu nos centros d'educación infantil como nos de primaria. == Idiomes == {{AP|Idioma corsu|Idioma ligur|Idioma francés}} El [[Idioma francés|francés]] ye l'únicu idioma oficial de la islla, anque se reconoza'l corsu como idioma rexonal históricu. El corsu ye una [[Llingües romániques|llingua neollatina]] aferente al área italorromance y coneuta col grupu de dialeutos toscanos, anque'l so ''estatus'' de llingua como tal ye relativamente recién (reivindicación que data de los años ochenta del [[sieglu&nbsp;XX]]) y nun entró na definición xeneral almitida de llingua romance por cuenta del so gran paecíu col [[toscanu]] y otres de les sos variantes. El llamalo «[[idioma|llingua]]», como nesti artículu, ye consideráu impropiu pola mayoría de llingüistes especializaos en llingües romances. Hai quien lo considera ente los dialeutos italianos unu de los más cercanos al italianu oficial, pol so gran afinidá col toscanu (dialeutu del que s'ellaboró l'italianu estándar). [[Archivu:Calvi-vue du ciel.jpg|thumb|left|250px|Ciudadela de [[Calvi]].]] El corsu estremar en dos variantes principales: ''cismontanu'' y el ''oltramontano''. En [[Bonifacio (Córcega)|Bonifacio]] y [[Calvi (Francia)|Calvi]] fálase un dialeutu análogu al de [[Liguria]] ([[Italia]]), que ye inda enseñáu, pero opcional, nes escueles primaries. El corsu del norte de Cerdeña ([[Idioma gallurés|gallurés]] y [[Idioma sassarés|sassarés]]) introduz afinidaes notables del léxicu y de la gramática col dialeutu de Córcega meridional. En detalle, el galurés faláu en [[Gallura]] nel nordeste de la islla, pue ser clasificáu como una variante del corsu. Per otra parte, el corsu introduz fuertes influencies del dialeutu de la cercana islla de [[Capraia]]. El cismontanu ye particularmente cercanu al italianu, sicasí'l oltramontano resiente d'influencies de la [[llingua sarda]]. == Población == [[Archivu:Bonifacio, Corsica (8132724064).jpg|thumb|250px|[[Bonifacio (Córcega)|Bonifacio]].]] Un 87,1 % de la población ye d'orixe corsu, tamién hai importantes minoríes marroquines, tunecines, italianes y portugueses. La relixón predominante ye'l [[cristianismu]]. == Economía == [[Archivu:VP-Bastia.jpg|thumb|left|250px|Puertu de [[Bastia]].]] El [[turismu]] desempeña un papel esencial na [[economía]] de Córcega. El clima prestosu de la islla, el bellu paisaxe y les impresionantes llinies de mariña faen d'ella un destín popular ente los franceses y los otros europeos occidentales. Sicasí, la islla nun tuvo'l mesmu nivel de desenvolvimientu turísticu qu'otres partes del Mediterraneu y ye relativamente virxe. El turismu concéntrase especialmente nel área alredor de [[Porto Vecchio]] y [[Bonifacio (Córcega)|Bonifacio]] nel sur de la islla, y [[Calvi (Francia)|Calvi]] nel noroeste. == Cultura == [[Archivu:Corse_Ota_pont_genois_Pianella.jpg|thumb|200px|Paisaxe de Córcega: la ponte xenovesa de Pianella sobre'l ríu de Porto ([[Ota (Córcega del Sur)|Ota]], Córcega del Sur)]] {{VT|Lliteratura en corsu}} El corsu fálase güei pol 60 % de la población, el dialeutu corsu ye vehículu de la [[cultura]] corsa: música, los sos proverbios, les sos espresiones, etc. Ye frutu de numberoses reivindicaciones en rellación a la so proteición y la so [[enseñanza]]. Tán realizándose numberosos esfuercios pa promover la llingua corsa ente la mocedá (clases [[billingüe]]s, enseñar na mayoría de les [[escuela|escueles]] primaries como materia opcional). Antaño llingua oral, amiestu d'oríxenes llatinos, italianos y [[Idioma ligur|ligur]], regular y estructura la [[Universidá de Corte]] ([[Università Pasquale Paoli di Corti]]) y ye defendida por numberoses asociaciones insulares. === Deportes === Unu de los eventos deportivos que s'apuesten en Córcega ye'l [[Rally de Córcega]], prueba que s'entama dende 1956 y que foi puntuable pal [[Campeonatu Mundial de Rally]] dende 1973 hasta 2008. En 2011 incorporar al [[Intercontinental Rally Challenge]], y en 2013 al [[Campeonatu d'Europa de Rally]]. Los dos equipos de fútbol profesional más populares de Córcega son el [[AC Ajaccio]] y el [[SC Bastia]], que xugaron na primer división profesional en distintos periodos dende la década de 1960. == Gastronomía == La gastronomía corsa ye mediterránea y de monte. Los principales productos son derivaos de la castaña, los cítricos, la [[charcutería]] de gochu y la lleche y quesu d'oveya. Los productos que tienen una denominación protexida son: * El [[vinu de Córcega]], con nueve denominaciones d'orixe. * El miel corsa (''mele di Corsica''), con seis variedaes distintos. * El [[brocciu]], quesu de lleche de cabra y d'oveya * L'[[aceite d'oliva]] (''oleu di Corsica'') con dos denominaciones: virxe y extra virxe. Otros productos tradicionales son: * En charcutería: [[figatellu]] (salchicha de fégadu), [[prizuttu]] ([[xamón]] secu), [[coppi]], [[lonzu]], [[panceta]]. * El [[civet]] de xabalín. * En quesos: [[bastilicacciu]], [[calinzanu]], [[niolincu]], [[venachese]] y [[sartinesi]]. * En pastelería: la [[pulenda]] (farina de castaña), los [[niccia]] (crêpes a base de farina de castaña) y los [[canistrelli]] (galletes de llimón, [[anís]] y castaña). * [[Cerveza]] ellaborada con farina de [[castaña]] * Llicores de [[sidra]], de castaña y de [[Arbutus unedo|yérbadu]] * Duces y mermelaes (figu, mirto, castaña). El dulce de figu sírvese davezu como acompañamientu a los quesos == Ver tamién == * [[Torres xenoveses de Córcega]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * Boswell, James, ''An Account of Corsica, the Journal of a Tour to that Island; and the Memories of Pascal Paoli'', Glasgow, R & A Foulis, 1768; * P. Antonetti, ''Histoire de la Corse'', Laffont, París, 1902; * X. Poli, ''La Corse dans l'Antiquité et dans le haut Moyen Age'', París, 1907; * L. Villat, ''Histoire de Corse'', Bovin et C.ie, París, 1914; * R. Emanuelli, ''Gênes et l'Espagne dans la guerre de Corse (1559-1569)'', Picard, París, 1964; * P. Arrighi, F. Pomponi, ''Histoire de la Corse'' (collana ''Que sais-je?'', 262), [[Presses Universitaires de France]], París, 1967; * F. Ettori, ''La paix génoise'', in ''Histoire de la Corse'', P. ARRIGHI, Toulouse, 1971; * R. Emanuelli, ''Le gouvernement de Louis XVI offre à la République de Gênes la rétrocession de la Corse (1790)'', ''Annales historiques de la Révolution française, XLVII'', 1974; * M. Torsello, ''Le operazioni delle unità italiane nel settembre-ottobre 1943'', Ufficio Storico Stato Maggiore Esercito, Roma, 1975; * R. Cruccu, ''L'Italia y la Corsica nella seconda guerra mondiale'' en ''Memorie storiche militari'', Ufficio Storico Stato Maggiore Esercito, Roma, 1977; * Jean Defranceschi, ''Recherches sur la nature et répartition de la propriété foncière en Corse del fin de l'Ancien Régime jusqu'au milieu de XIXe siècle'', Ajaccio, 1986; * AA.VV., ''Verbali delle riunioni tenute dal Capo di SM Generale, Vol. IV (1° genn. - 7 sett. 1943)'', Ufficio Storico Stato Maggiore Esercito, Roma, 1987; * Sabino Acquaviva ''La Corsica: Storia di un xenocidiu'', Franco Angeli, Milán, 1987; * Georges Oberti, ''Pasquale de' Paoli'', Ed. Pasquale de' Paoli, 1990; * Ghjacumu Thiers, ''Santu Casanova è a lingua Corsa'', ADECEC Cervioni, 1992; * C. Paletti, ''Un'operazione riuscita: Corsica settembre 1943'' en ''Memorie storiche militari'', Ufficio Storico Stato Maggiore Esercito, Roma, 1999; * Michel Rocard, ''Corse : Jacobins, ne tuez pas la paix!'', Le Monde, París, 2000. == Enllaces esternos == {{commonscat|Corsica}} * {{Enllaz rotu|1=mar Córcega : un monte nel mar |2=http://www.france.fr/es/regiones-y-metropolis/corcega-una-montana-en-el |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} - Sitiu oficial. * [http://www.islacorcega.es Guía turística y cultural de Córcega] <div class="noprint" style="clear: right; border: solid #aaa 1px; margin: 0 0 1em 1em; font-size: 90%; background: #f9f9f9; width: 33%; padding: 4px; text-align: left; float: right;"><div style="float:left;">[[Image:Wikipedia-logo.svg|50px|no|Wikipedia]]</div><div style="margin-left:70px;">Les [[Wikipedia|Wikipedias]] en '''[[:co:|corsu]]''' y '''[[:fr:|francés]]''' son versiones de [[Wikipedia]] n'[[Idioma|idiomes]] que se falen nesta isla. Puedes visitales y contribuyir en caúna d'elles.</div>lll </div><noinclude> {{DEFAULTSORT:Corcega}} {{Control d'autoridaes}} [[Categoría:Córcega|*]] [[Categoría:Historia de Xénova]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] fz3tz6spw8l8tsoti6mrqmujw9sl7je Kursk 0 98976 4376911 4169080 2025-06-17T14:31:30Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá capital => dicha capital 4376911 wikitext text/x-wiki {{otros usos}} {{llocalidá}} '''Kursk''' (en [[Idioma rusu|rusu]]: ''Курск'') ye una ciudá allugada nes llendes occidentales de [[Rusia]], cercana a la frontera con [[Ucraína]]. Ye'l centru alministrativu del [[óblast de Kursk]]. La población de la ciudá ye de 408.148 habitantes ([[2008]]). Urbe ferroviaria, industrial y de servicios, nella atopamos una [[central nuclear]]. == Historia == Sábese que los [[eslavos]] llevantaron un asentamientu fortificáu ellí, a más tardar nel [[sieglu VIII]], y alzaron otres fundaciones vecines dende'l [[sieglu IV]]. La primer referencia escrita a Kursk data del añu [[1032]], cuando foi mentada como una de les ciudaes de [[Severia]] nel ''[[Cantar de les Huestes d'Igor]]'', referente a les proezas del [[Príncipe Igor]]: {{cita|''"tocantes a los de Kursk, son famosos espadachines so los cuernos de batalla, protexíos polos sos yelmos, ahítos de la punta de les sos llances; a ellos los rastros son familiares, ellos conocen los ribayos, los arcos caltienen empuñaos firmemente; les aljabas, abiertes, los sables, afilaos; ellos mesmos, como llobos grises, cuerren a mediu galopie nel campu, buscando pa sigo mesmos l'honor, y la gloria del príncipe."''}} Naquellos tiempos ([[sieglu X]] y [[sieglu XI]]) la ciudá foi tributaria del [[Rus de Kiev]]. Siendo capital d'un principáu de menor importancia, Kursk foi atacáu nos sieglos [[sieglu XII|XII]] y [[sieglu XIII|XIII]] polos [[cumanos]]. La ciudá foi destruyida pol conquistador [[mongoles|mongol]] [[Batu Khan]] alredor del añu 1237. La ciudá foi reconstruyida non más allá del añu 1283. Nesa mesma dómina ([[1297]]) asítiase la narración tradicional del supuestu afayu milagrosu del iconu de [[Nuesa Señora de Kursk]], la imaxe más venerada de la historia de la ciudá, per parte d'un cazador errante, quien, coincidiendo col significáu rusu del nome de la ciudá, atopar sobre un raigañu, tresformándose na figura [[epónimu|epónima]] de la población. Nel [[sieglu XIV]] Kursk forma parte de la [[Gran Lituania]]. Kursk xunir al principáu de [[Moscovia]] en 1508, cuando dichu estáu yera gobernáu por [[Iván III de Rusia|Iván III]], convirtiéndose na provincia meridional de la frontera del principáu. Según la tradición llocal, en 1612 la ciudá salvóse "milagrosamente" de ser tomada polos invasores [[Polonia|polacos]]. En 1648, les tropes del zar [[Alejo I de Rusia|Alejo I]] reprimen una rebelión de los ciudadanos de Kursk en contra de los sos [[sistema feudal|señores feudales]]. La ciudá, col tiempu, tresformar nun gran centru del comerciu de [[cebera|ceberes]] con [[Ucraína]], cuando se tresformó en sede d'una importante [[feria]], qu'entá se realiza añalmente xunto a los murios del monesteriu de La nuesa Señora de Kursk. === Sieglu XX === El 9 d'avientu de 1917 los [[sóviet]]s asumen el poder llocal. Ente'l 10 y 29 d'abril de 1918 Kursk tuvo en poder de grupos [[anarquista|anarquistes]], que fueron duramente reprimíos polos [[bolxeviques]]. En 1919 la ciudá foi ocupada poles tropes del xeneral [[Antón Denikin]] del [[Exércitu Blancu (Rusia)|Exércitu Blancu]]. El [[19 de payares]] del mesmu años la 9ª División d'Infantería y la División Estonia del [[Exércitu Coloráu]] desalluguen a les fuercies de Denikin. El gobiernu de la [[Xunión Soviética]] esplotó los ricos depósitos de [[fierro]] vecinos, y convirtió la ciudá nun estratéxicu nuedu ferroviariu del suroeste rusu. Mientres [[Segunda Guerra Mundial]], Kursk foi conquistáu polos [[Alemaña|alemanes]] nel intre de la [[Operación Barbarossa]] (1 de payares de 1941). Más tarde, la ciudá foi lliberada poles tropes del 60º exércitu soviéticu. En 1943, l'aldega de [[Prokhorovka]], al sur de la ciudá, foi'l centru de la [[batalla de Kursk]], llibrada ente la [[Xunión Soviética]] y los invasores [[Alemaña|alemanes]], secundaos estos postreros polos sos aliaos [[Hungría|húngaros]] y [[italia]]nos. La ciudá, que cuntaba entós daquella con unos 120.000 habitantes, foi arrodiada al norte, sur y oeste por fuercies blindaes alemanes, que nun pudieron tomala, por cuenta de la resistencia de les divisiones coloraes. Dicha batalla ye considerada por munchos historiadores el mayor combate de [[tanque|fuercies acorazaes]] de la historia (más de 6.000 carros de combate). Magar les enormes baxes, el combate foi una victoria pa los soviéticos, pos les fuercies comandadas polos alemanes nun volveríen tomar seriamente la iniciativa nel restu de la guerra. Por lo mesmo, el nome de la ciudá acomuñar a un finxu d'arguyu nacional. Aun así, tola ciudá, salvo'l centru, foi destruyida mientres los duelos d'artillería y los choques d'acorazaos. Nel 2001 cerró definitivamente la división llocal del serviciu ferroviariu. == Xeografía == Kursk atópase allugada nel baxu pandu de la [[Rusia]] Central, a unos 530 [[quilómetru|km]]. al SSO de [[Moscú]], na ruta que xune dicha capital con [[Kharkiv]] y [[Crimea]], n'[[Ucraína]]. Kursk ye vecina de les ciudaes ruses d'[[Orel]] (al N) y [[Bélgorod]] (al S). La ciudá atópase emplazada sobre dos baxes llombes, na confluencia de los ríos [[ríu Kur, Rusia|Kur]] y [[ríu Seym|Seym]]. Tópase arrodiada d'árees montiegues. == Atraiciones == * L'edificiu más antiguu de Kursk ye la ilesia cimera del monesteriu femenín de la Santísima Trinidá, un bon exemplu del estilu de transición característicu de los primeros tiempos del reináu del [[zar]] [[Pedru I de Rusia|Pedro'l Grande]] . * Otru monesteriu importante ye'l conventu masculín del Signu, onde, hasta la so salida de [[Rusia]] en [[1920]], atesorábase'l iconu de [[Nuesa Señora de Kursk]]. * La [[barrocu|barroca]] catedral de Sergievo-Kazansky foi construyida ente [[1752]] y [[1778]]. Foi afatada tan suntuosamente que munchos historiadores d'arte atribuyéronlo [[Bartolomeo Rastrelli]]. * Esisten dellos sitios monumentales ya históricos relativos a la [[Batalla de Kursk]], como'l complexu memorial “A la memoria de los abatíos mientres la [[Gran Guerra Patria]]". Tamién se caltién el centru de mandu soviéticu del frente meridional. == Cultura y Educación == Kursk cuenta con una [[orquesta sinfónica|orquesta filarmónica]], un [[circu]] rusu y los siguientes centros d'educación cimera: * Facultá d'Alministración Pública de la Universidá Handel de Moscú * Filial del Institutu Panruso de Finances y Economía * Capítulo Kursk de l'Academia Estatal de Orel * Filial del Institutu Xurídicu Orlow del Ministeriu del Interior * Institutu de Negocios, Economía y Alministración de Kursk * Academia Agrícola Estatal de Kursk * Universidá Médica Estatal de Kursk * Universidá Pedagóxica Estatal de Kursk (dende [[1934]]) * Universidá Politéunica Estatal de Kursk (dende [[1964]]) == Deportes == La ciudá ye sede del club de [[fútbol]] [[FC Avangard Kursk]], que fai de llocal nel [[estadiu Trudovye Rezervy]] == Ciudadanos destacaos == * San [[Serafín de Sarov]], monxu místicu veneráu pola relixón [[Ilesia Ortodoxa|ortodoxa]]. * [[Gueorgui Svirídov]], compositor. * [[Aleksandr Deineka]], artista plásticu. * [[Aleksandr Rutskói]], políticu. * [[Aleksandr Povetkin]], boxeador. * [[Yulia Stepánova]], atleta rusa especializada na categoría de 800 metros. * [[Hermanes Tolmachovy]], ganadores del Festival de Eurovision Junior 2006, y representantes de Rusia nel Festival de Eurovision 2014. == Galería == <gallery> Dnepr basin.png|Kursk (Курск) en mapa en [[idioma rusu|rusu]] del [[ríu Dniéper]] ZnamSobor 001.jpg|La catedral de la ciudá Kursk. Kursk. Old..jpg|Kursk a principios del [[sieglu XX]] ProkhorovkaMonument.jpg|Monumentu a los cayíos na [[batalla de Kursk]] General view of Kursk city.JPG|Vista xeneral de Kursk </gallery> == Ver tamién == * [[Kursk (submarín)]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Kursk}} {{Tradubot|Kursk}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Kursk]] [[Categoría:Llocalidaes del óblast de Kursk]] [[Categoría:Llocalidaes de Rusia]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos con plantía Otros usos a páxines que nun esisten]] howgv1qcvp8bn9cx9knqph2pe13g83f Lille 0 99864 4377074 4364334 2025-06-17T15:18:41Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá conurbación => dicha conurbación 4377074 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Lille''' ({{audiu|Fr-Lille.ogg|[lil]}}; en [[idioma flamencu|flamencu]], ''Ryssel''; en [[idioma neerlandés|neerlandés]], ''Rijsel'') ye una ciudá del norte de [[Francia]], a veres del ríu Deûle, capital de la rexón d'[[Altos de Francia]]. Atópase cerca de la frontera con [[Bélxica]]. Lille tien una población municipal de 231&nbsp;491 habitantes,<ref>{{cita web |url=http://www.insee.fr/fr/ppp/bases-de-donnees/recensement/populations-legales/commune.asp?annee=2013&depcom=59350|títulu=Populations légales 2013 de la commune|idioma=francés}}</ref> y el so [[Área Metropolitana de Lille|área metropolitana]], qu'inclúi ciudaes como [[Villeneuve-d'Ascq]], [[Roubaix]] y [[Tourcoing]], tien una población de 1&nbsp;164&nbsp;716 habitantes,<ref>{{cita web|url=http://www.recensement.insee.fr/chiffresCles.action?codeMessage=5&zoneSearchField=LILLE&codeZone=004-AU1999&idTheme=3&rechercher=Rechercher|títulu=Población del área urbana|idioma=francés}}</ref> siendo la cuarta mayor de [[Francia]]. Asitiada ente [[París]], [[Londres]] y [[Bruxeles]], Lille ye una gran plaza económica europea, que se desenvolvió enforma dende los años 1990, especialmente cola construcción del barriu de negocios Euralille y la llegada de los [[Train à Grande Vitesse|Trenes de Gran Velocidá]] y los [[Eurostar]]. Con 110&nbsp;000 estudiantes, Lille ye tamién la tercer ciudá universitaria de Francia, dempués París y Lyon. Tamién foi [[Capital Europea de la Cultura]] en 2004 y dende, ye calificada como "[[Villes et pays d'art et d'histoire|Ville d'art et d'histoire]]" (''Ciudá d'arte y d'historia''). == Etimoloxía == L'actual ciudá de Lille desenvolvióse a partir de la aglutinación de diversos nucleos de población allugaos a la fin de la parte navegable de la ribera del [[ríu Deûle]]. El nome de la ciudá provién de la denominación ''L'íle'' (n'asturianu, ''La Islla''), que fai referencia a la situación de la ciudá nuna superficie de tierra firme arrodiada d'antigües zones pantanoses fluviales, que daben l'apariencia de tar allugada la ciudá nuna islla ente marismas. De la importante industria testil de la ciudá surdió'l nome ''lile'', denominación d'un texíu de llana de colores d'orixe escocés, típicu de la producción industrial llocal. == Historia == === Primeros pueblos celtes === Los primeros restos topaos na actual Lille daten aproximao del añu 2000&nbsp;e.&nbsp;C., cuando, tres la invención de l'agricultura, dellos pobladores asitiar a veres del ríu Deûle y construyeron granxes y esplotaciones agrícoles. Les escavaciones realizaes en zones cercanes al ríu dexaron topar restos d'aquellos asentamientos, dataos de la [[Edá del Bronce]] y [[Edá del Fierro|del Fierro]], y correspondientes a los pueblos celtes qu'ocuparon tola mariña atlántica europea. === Galia romana === Tres la conquista romana de la [[Galia]], los asentamientos del ríu Deûle crecieron, magar lo que güei conocemos como Lille nun yera más qu'un grupu tremáu de nucleos de población xuníos per carreteres secundaries. Col procesu de romanización, los pobladores de la zona adoptaron la cultura galorromana. A finales del sieglu V&nbsp;e.&nbsp;C., un nucleu allugáu na vera oriental del ríu empezó a crecer amodo, siendo'l más trupu de toles poblaciones de la contorna. Nel futuru, esti allugamientu convertir nel xerme de la futura ciudá. === [[Edá Media]] === ==== Formación de ''L'Ile'' ==== Tres la cayida del [[Imperiu romanu]], l'allugamientu de la ribera oriental del Deûle foi apigurando los nucleos habitaos de la contorna. L'orixe de la ciudá de Lille vien narráu pola lleenda medieval de "Lydéric y Phinaert". Dicha lleenda cunta que Lydéric yera'l fíu de Salvaert y Ermengaert, príncipes de [[Dijon]]. Cuando se dirixíen éstos a Inglaterra pa niciar al so futuru fíu, fueron prindaos por Phinaert, xigante y señor de les tierres de l'actual Lille, qu'executó amás a Salvaert. Ermengaert pudo fuxir y, antes de finar, dio a lluz a Lydéric, que tuvo que criase con un ermitañu, fuxendo del xigante. Cuando Lydéric creció, asesinó a Phinaert en vengación pola muerte de los sos proxenitores, y recibió les tierres del xigante, onde fundó nel [[640]] la ciudá de ''L'Ile'', del que según la lleenda deriva'l nome de ''Lille''. ==== Lille, ciudá del condáu de Flandes ==== Mientres tola Edá Media, l'actual Lille formó parte del [[condáu de Flandes]], territoriu vasallu del [[Francia Occidental|reinu Franco]], qu'axuntaba les antigües ciudaes romanes d'[[Arras (Pasu de Calais)|Arras]], [[Cambrai]] y [[Boulogne-sur-Mer|Boulogne]]; ya inclusive aportó a la so capital. Por cuenta del so allugamientu estratéxicu, a la fin de la parte navegable de Deûle, el nucleu de ''L'Isle'' foi adquiriendo importancia comercial, cola construcción d'un puertu fluvial. A partir de 830 y hasta 910, los [[Hrolf Ganger#Invasión de Francia|viquingos]] escalaron les ciudaes de la rexón de Flandes, incluyendo ''L'Isle''. Por esi motivu, los condes de Flandes, soberanos de la ciudá, entamaron la fortificación de la urbe. El primer documentu que menta'l nome actual de ''Lille'' data del añu 1066, nel que tamién se menta la parroquia de Saint-Maurice, la ilesia más antigua de la población. Yá dende l'[[Alta Edá Media]], Lille destacó pola so llarga tradición na artesanía testil. Col establecimientu de la corte de los condes de Flandes, la ciudá adquirió mayor importancia económica y foi esperimentando una mayor crecedera demográfica. En 1144 constituyiríase la parroquia de Saint-Sauveur (San Salvador), que sería l'orixe de la futura catedral de la ciudá. Anque la rexón yera dependiente del reinu de [[Francia]], el condáu de Flandes caltenía, por motivos económicos, venceyos bien próximos con [[Reinu d'Inglaterra|Inglaterra]] y el [[Sacru Imperiu Romanu Xermánicu]]. Por esi motivu, y col fin de caltener la hexemonía en Flandes, el rei francés [[Felipe II de Francia|Felipe II Augusto]] tenía la pretensión d'ocupar la rexón. Por cuenta de los intereses franceses, el rei d'Inglaterra [[Xuan I d'Inglaterra|Juan ensin Tierra]], l'emperador xermánicu [[Otón IV del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|Otón IV]] y Fernando de Portugal, conde de Flandes Fernando de Portugal (el conde de Flandes) formaron una coalición contra Francia. Felipe II Augusto asedió y ocupó Lille en 1213, y el conflictu remató en 1214 cola victoria francesa na [[batalla de Bouvines]]. La resultancia de la guerra dexó caltener el condáu de Flandes, otra vegada so hexemonía francesa. Mientres el sieglu XIII, Lille algamó los 30.000 habitantes, y la so importancia económica amontóse gracies a la celebración d'un mercáu rexonal, y sobremanera pola puxante industria llocal de paños, qu'atraxo a comerciantes estranxeros procedentes de toa Europa. Esta situación convirtió a la ciudá nun centru acobiciáu tantu per Francia como per Inglaterra, que s'apostaron Lille mientres la [[Guerra de los Cien Años]]. ==== Soberanía del ducáu de Borgoña ==== A partir de finales del [[sieglu XIV]] ([[1369]]), y nel contestu de la [[Guerra de los Cien Años]], la ciudá foi gobernada polos [[Ducáu de Borgoña|duques de Borgoña]], que se proclamaron [[Condáu de Flandes|condes de Flandes]] pola unión matrimonial ente'l duque [[Felipe II de Borgoña|Felipe II l'Atrevíu]] y la condesa [[Margarita III de Flandes|Margarita de Mâle]]. So dominiu borgoñón, y mientres el ducáu del mesmu [[Felipe III de Borgoña|Felipe III el Bonu]], entamóse la reconstrucción y la repoblación de la ciudá, que sufriera severos daños causaos poles guerres y les epidemies de la peste. Ente otres obres, el duque borgoñón ordenó la edificación del palaciu de Rihour, nueva corte de la ciudá. [[María de Borgoña]], nieta de [[Felipe III de Borgoña|Felipe III el Bonu]] y única socesora del ducáu, casóse con [[Maximiliano I d'Habsburgu|Maximiliano I]], futuru emperador del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu. Por cuenta de esta unión, la ciudá de Lille y el [[condáu de Flandes]] nel so conxuntu pasaron a manes de los [[Casa d'Habsburgu|Habsburgu]], dientro del señoríu de los [[Países Baxos Borgoñonos|Países Baxos]]. Frutu d'esta unión nació en [[1478]] [[Felipe I de Castiella|Felipe I de Habsbugo]], más conocíu como ''El Formosu'', que reinaría na ciudá ente [[1482]] y [[1506]]. Mientres esti periodu, de relativu aselu, Lille empezó a desenvolver una industria de texíos llixeros, en desterciu de la producción de paños. === Edá Moderna === ==== Lille, nos sieglos XVI y XVII ==== [[Ficheru:Rijsel, Frankrijk, Sanderus, Flandria Illustrata.jpg|right|thumb|Mapa de Lille de 1641 en ''Flandria Illustrata'' d'[[Antonio Sanderus]].]] Por decisión del so padre Maximiliano I, Felipe casóse con [[Xuana I de Castiella]], fía de los [[Reis Católicos]]. Con esta socesión d'enllaces matrimoniales, Lille y el restu del condáu de Flandes, amás de los territorios de [[Borgoña]] y [[Ducáu de Brabante|Brabante]], pasaríen finalmente a manes de la familia Habsburgu. Asina, Carlos d'Habsburgu (''[[Carlos I d'España]]'') cuntar ente los sos dominios, faciendo valir al monarca'l so títulu de señor de los Países Baxos. La ciudá foi gobernada polos Habsburgu hasta'l reináu de [[Felipe IV d'España|Felipe IV]], na primer metá del sieglu XVII. Mientres los sieglos XVI y XVII, la ciudá vivió periodos convulsos, siendo afarada en diverses ocasiones por epidemia de peste y poles [[guerres de relixón]] ente católicos y protestantes, magar pudo caltener la so riqueza testil y comercial. Ye heriedu del reináu de la casa d'Habsburgu na ciudá la edificación de l'Antigua Bolsa de comerciu, en 1652, que reflexa la rellumanza económica que vivía la ciudá naquella dómina; amás d'otros edificios civiles, d'evidente estilu flamencu renacentista. ==== Soberanía francesa de la ciudá ==== A principios de la segunda metá del sieglu XVII, el rei francés [[Lluis XIV]] empecipió una política expansionista escontra'l norte y l'este de Francia. Lluis XIV reclamó'l territoriu de Flandes, en manes españoles, faciendo valir los derechos socesorios de la so esposa [[María Teresa d'Austria]], fía de Felipe IV d'España. Con diches reclamaciones empezaría la [[Guerra de Devolución]] en 1667, que remataría cola ocupación francesa del Condáu de Flandes. El rei francés empezó l'asediu a la ciudá de Lille en 1668, que foi ocupada al cabu de nueve díes de resistencia. Apigurada agora nel reinu francés, Lille pasaría a ser la capital de la Francia septentrional. Por causa del so allugamientu estratéxicu, mui cerca de la frontera colos Países Baxos Españoles, de la so importancia económica, Lluis XIV ordenó fortificala, cuatro meses dempués de conquistala. La xera foi encargada a [[Sébastien -y Prestre]], marqués de [[Vauban]], inxenieru y arquiteutu militar. Vauban reforzó les muralles de la ciudá y dirixó la construcción de la ciudadela de Lille, nel estremu noroccidental de la urbe. So dominiu francés, la ciudá esperimentó un sieglu d'estabilidá económica, magar foi ocupada pol exércitu neerlandés ente 1708 y 1713, dientro del contestu de la [[Guerra de Socesión española|Guerra de Socesión]]. === Edá Contemporánea === [[Ficheru:Siège de Lille 1792.JPG|right|thumb|Asediu de Lille polos austriacos.]] ==== Lille so la Revolución francesa ==== A finales del sieglu XVIII, la industria llocal, básicamente basada na producción de texíos, empezó a diversificase, introduciéndose manufactures d'encaxe, cerámica y alimentación, una y bones la industria testil de Lille, que nun podía competir cola puxante y mecanizada manufactura inglesa, vivió un periodu de crisis económica. Tres la [[Revolución francesa]], en 1789, los burgueses locales apoderaríen la ciudá, ensin qu'en Lille produxérense balasmes de considerancia. Ante l'amenaza estranxera de derrocar la revolución, l'[[Asamblea Nacional (Revolución francesa)|Asamblea Nacional]] francesa declaró en 1792 la guerra a [[Austria]], potencia absolutista. Al tar mientres aquel periodu los Países Baxos en manes austriaques, Lille atópase na primer llinia del frente ente Francia y Austria, siendo constantemente bombardiada. De la so resistencia frente a los austriacos surdió la espresión de que "Lille tien bien merecida la patria". ==== Revolución industrial ==== Mientres la primer metá del sieglu XIX, la industria testil de Lille volvió desapegar, en sufriendo'l paréntesis revolucionariu. La ciudá especializaríase principalmente na producción de texíos d'algodón y llinu. Lille convertir nel mayor centru industrial de Francia, y la so manufactura de confección llogró ser una de les más importantes del mundu. Tamién se desenvolvieron la industria metalúrxico, gracies al descubrimientu de grandes xacimientos de [[carbón]] cercanos a la zona; y la industria ferroviario. En 1846 llegó'l [[ferrocarril]] a la ciudá, col enllaz París-Lille, y pocu dempués convirtióse nun nuedu ferroviariu de notable importancia. La [[revolución industrial]] disparó la población de Lille, pasando de tener 75.000 habitantes en 1850, a tener 220.000 en 1901. Esti fechu traxo la medría de la polución y la insalubridad de la ciudá, de cuenta que se llevaron a cabo proyeuto decimonónicos de saneamientu y urbanización. En 1896 crearíase la [[Universidá de Lille]], y nesti periodu la ciudá empezó a esperimentar el desenvolvimientu comercial de la ciudá. Nesti contestu de industrialización remanecen amplios contrastes ente l'empresariáu burgués local y la población obrera. Debíu al calter industrial de la ciudá y a la so bona comunicación con [[París]], les clases proletaries acoyeron rápido'l [[socialismu]]. A partir de finales del sieglu XIX el conceyu sería gobernáu por alcaldes socialistes. ==== Periodu d'enteguerres ==== [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-R05147, Frankreich, Lille, nach Kämpfen.jpg|right|thumb|Caballos muertos mientres la invasión de Lille pol exércitu alemán en 1914.]] Por cuenta del so allugamientu nel frente francu-alemán mientres la [[Primer Guerra Mundial]], Lille foi severamente castigada polos bombardeos de los exércitos francés y xermanu. La ciudá foi ocupada rápido polos alemanes, hasta que foi recuperada pol exércitu británicu nel branu de 1918, tres una dura guerra de trincheres. A partir de 1927 el conceyu de Lille va entamar un plan de reestructuración de la ciudá, so l'alcaldía del socialista Roger Salengro. El plan incluyó'l valtamientu de los barrios más desfavorecidos, amás de la construcción de la [[Feria Internacional de Lille]], un puertu fluvial y l'[[aeropuertu de Marcq-en-Baroeul]]. Mientres la década de los trenta, la ciudá entró nuna dura crisis económica derivada del [[Crack del 29]]. La crisis local apinar en 1936 col suicidiu del mesmu alcalde, Roger Salengro, y col españíu de la [[Segunda Guerra Mundial]]. Les tropes nazis, dientro del escenariu del [[blitzkrieg]], arrodiaron la ciudá'l [[27 de mayu]] de [[1940]], ocupándola'l [[1 de xunu primeru de xunu]]. Mientres la ocupación alemana, Lille, como'l restu de [[Norte-Pasu de Calais]], foi controlada dende l'alministración alemana en [[Bruxeles]]. En setiembre de 1944 les tropes aliaes lliberaron la ciudá tres bombardeos socesivos. ==== Dende los cincuenta hasta l'actualidá ==== [[Ficheru:Lille Europe Eurostar.jpg|upright|thumb|[[Eurostar]] na [[estación de Lille Europe]].]] Lille foi nuevamente destruyida polos daños causaos na Segunda Guerra Mundial. La ciudá nun recuperó dafechu la so actividá industrial y comercial hasta cinco años dempués del conflictu mundial. En 1951 celebróse la Feria Internacional de los Texíos, que marcó'l resurdimientu económicu local. A partir de los cincuenta, la ciudá foi espandiéndose dende los suburbios. En 1967 rematóse l'[[autopista]] París-Lille, amás de constituyise, a instancies del alcalde socialista Auguste Laurent, la [[cámara de comerciu]] de Lille-Roubaix-Tourcoing, col enfotu de crear unu de los mayores centros comerciales ya industriales d'Europa. En 1977 xunir a dicha conurbación la cercana villa de Hellemmes. Ye nesti periodu en que'l sector industrial llocal va entrar nuna crisis definitiva, que va derivar na terciarización de la ciudá. Esti fenómenu va suponer un cambéu fondu del pulsu económico de Lille. En 1983 Lille, [[Hélesmes|Hellemmes]] y [[Villeneuve d'Ascq]] coneutar cola llinia de metro [[Vehículu Automáticu Llixeru|VAL]] (la primer llinia de metro automáticu del mundu). Güei los cuatro nucleos de la comunidá urbana (Lille, [[Roubaix]], [[Tourcoing]] y [[Villeneuve d'Ascq]]) coneutar col [[Vehículu Automáticu Llixeru|VAL]], la rede automática más grande del mundu que llega hasta la frontera belga. Mientres la década de los noventa, Lille va asumir un papel económicu vital na nueva Europa comuñal, cola conexón ferroviaria col [[TGV]] en 1993 y cola inauguración del [[Eurotúnel]] sol [[Canal de la Mancha]] en 1994. L'alcalde Pierre Mauroy proyeuta y constrúi un nuevu distritu financieru y comercial na ciudá, llamáu Euralille, que marca la reestructuración de la ciudá de finales del sieglu XX. A partir de 2001 y hasta l'actualidá gobierna na ciudá la socialista Martine Aubry. En 2004, la ciudá foi nomada capital cultural d'Europa. Cabo dicir tamién que la ciudá foi candidata pa celebrar los [[Xuegos Olímpicos de 2004]], ensin llegar a consiguilo. Anguaño, Lille forma una de les mayores conurbaciones de [[Francia]] y sigue calteniendo'l so pesu económicu na [[Xunión Europea]]. La so comunidá urbana ye la más poblada de la [[Eurometrópolis Lille-Kortrijk-Tournai]], de la que forma parte dende la so formación, la {{fecha|28|xineru|2008}}. == Llugares d'interés == <gallery mode="packed"> file:Jielbeaumadier grand place lille 2008.jpg|Gran plaza file:Jielbeaumadier theatre sebastopol lille 2007.jpg|Teatru Sébastopol file:Jielbeaumadier place du lion d or lille 2008.jpg|''Place du Lion d'or'' file:Jielbeaumadier porte de roubaix lille 2005.jpg|Porte de Roubaix file:Lille Cathedral.JPG|Catedral file:Jielbeaumadier palais rihour lille 2008.jpg|Palaciu Rihour file:Grande-Place.jpg|Gran plaza de Lille </gallery> === Ciudadela de Vauban === [[Ficheru:Grondplan citadel Lille.JPG|thumb|La ciudadela de Lille cola forma d'una estrella de cinco puntes.]] La ciudadela de Lille foi proyeutada pol inxenieru militar [[Sébastien -y Prestre]], marqués de [[Vauban]], cuatro meses dempués de la ocupación francesa de la ciudá en 1667, por orde del rei Lluis XIV, coles mires de formar una llinia defensiva (conocida en francés como pré carré). La ciudadela construyóse, ente 1667 y 1670, nel noroeste de la ciudá nuna zona de marismas del ríu Deûle, d'aproximao unes 1700 hectárees. Esa situación aprovechar pa construyir un sistema d'hinchentes y canales d'agua, que formaríen parte de la defensa del allugamientu, al arrodiar al mesmu. Por cuenta de la magnitú del proyeutu, nel que Vauban punxo de manifiestu los sos planteamientos lóxicos sobre la defensa militar, l'abaratamientu de costos de mano d'obra y materiales, y la importancia de l'artillería nel diseñu de fortificaciones rasantes, el mesmu arquiteutu definió la so obra como la reina de les ciudadeles”, y ye de fechu considerada como la so obra maestra. Vauban, que fuera nomáu Comisariu Xeneral de Fortificaciones del exércitu francés, y que fuera encargáu de reforzar posiciones estratéxiques nes fronteres franceses, plantegó na ciudadela la construcción de fortificaciones poligonales, d'alcuerdu a les necesidaes de l'artillería defensivo, los accidentes naturales y la orografía del terrén onde se emplazó la obra. La ciudadela riquió pa la so construcción más de diez mil trabayadores, y calcúlase que s'emplegaron más de 60 millones de lladriyos y 3,3 millones de bloques de granitu, reforzaos con gres. La fortificación constitúi una auténtica ciudá militar dientro de Lille, formada por edificios civiles (almacenes, una capiya y diversos comercios) y militares (arsenales, residencies pa soldaos, prisiones, y l'edificiu del gobernador militar), que se distribúin en baluartes que formen una estrella de cinco puntes, asitiaos de forma concéntrica a la plaza d'armes, nel centru de la ciudadela. Vauban dispunxo un perímetru defensivu formáu por fosos, avanzadures, murios en forma de semiluna y caminos soterraños, que constituyíen una serie impenetrable de torgues pal enemigu. La ciudadela aportó a tomada mientres la [[Guerra de Socesión española]] por un exércitu combináu d'ingleses, austriacos y holandeses, tres más d'un mes d'asediu. A partir de mediaos del sieglu XIX, la ciudadela perdió'l so calter militar y foi reconvertida nun inmensu parque urbanu. == Clima == {{clima |ubicación=Lille (1981–2010) |metric first = Yes |single line = Yes |Xin record high C = 15.2 |Feb record high C = 18.9 |Mar record high C = 22.7 |Abr record high C = 27.9 |May record high C = 31.7 |Xun record high C = 34.8 |Xnt record high C = 36.1 |Ago record high C = 36.6 |Set record high C = 33.8 |Och record high C = 27.8 |Pay record high C = 20.1 |Avi record high C = 15.9 |year record high C = 36.6 |Xin high C = 6.0 |Feb high C = 6.9 |Mar high C = 10.6 |Abr high C = 14.1 |May high C = 17.9 |Xun high C = 20.6 |Xnt high C = 23.3 |Ago high C = 23.3 |Set high C = 19.7 |Och high C = 15.2 |Pay high C = 9.9 |Avi high C = 6.4 |year high C = 14.5 |Xin mean C = 3.6 |Feb mean C = 4.1 |Mar mean C = 7.1 |Abr mean C = 9.7 |May mean C = 13.4 |Xun mean C = 16.2 |Xnt mean C = 18.6 |Ago mean C = 18.4 |Set mean C = 15.4 |Och mean C = 11.6 |Pay mean C = 7.1 |Avi mean C = 4.2 |year mean C = 10.8 |Xin low C = 1.2 |Feb low C = 1.3 |Mar low C = 3.6 |Abr low C = 5.4 |May low C = 8.9 |Xun low C = 11.7 |Xnt low C = 13.8 |Ago low C = 13.6 |Set low C = 11.2 |Och low C = 8.1 |Pay low C = 4.4 |Avi low C = 1.9 |year low C = 7.1 |Xin record low C = -19.5 |Feb record low C = -17.8 |Mar record low C = -10.5 |Abr record low C = -4.7 |May record low C = -2.3 |Xun record low C = 0.0 |Xnt record low C = 3.4 |Ago record low C = 3.9 |Set record low C = 1.2 |Och record low C = -4.4 |Pay record low C = -7.8 |Avi record low C = -17.3 |year record low C = -19.5 |Xin precipitation mm = 60.5 |Feb precipitation mm = 47.4 |Mar precipitation mm = 58.3 |Abr precipitation mm = 50.7 |May precipitation mm = 64.0 |Xun precipitation mm = 64.6 |Xnt precipitation mm = 68.5 |Ago precipitation mm = 62.8 |Set precipitation mm = 61.6 |Och precipitation mm = 66.2 |Pay precipitation mm = 70.1 |Avi precipitation mm = 67.8 |year precipitation mm = 742.5 |Xin precipitation days = 11.7 |Feb precipitation days = 9.6 |Mar precipitation days = 11.4 |Abr precipitation days = 10.1 |May precipitation days = 10.6 |Xun precipitation days = 10.0 |Xnt precipitation days = 9.8 |Ago precipitation days = 9.2 |Set precipitation days = 10.1 |Och precipitation days = 11.0 |Pay precipitation days = 12.6 |Avi precipitation days = 11.3 |year precipitation days = 127.4 |Xin snow days = 4.9 |Feb snow days = 4.1 |Mar snow days = 3.2 |Abr snow days = 1.3 |May snow days = 0.1 |Xun snow days = 0.0 |Xnt snow days = 0.0 |Ago snow days = 0.0 |Set snow days = 0.0 |Och snow days = 0.0 |Pay snow days = 1.8 |Avi snow days = 3.8 |year snow days = 19.2 |Xin humidity = 88 |Feb humidity = 85 |Mar humidity = 82 |Abr humidity = 79 |May humidity = 78 |Xun humidity = 79 |Xnt humidity = 78 |Ago humidity = 78 |Set humidity = 83 |Och humidity = 87 |Pay humidity = 89 |Avi humidity = 90 |year humidity = 83 |Xin sun = 65.5 |Feb sun = 70.7 |Mar sun = 121.1 |Abr sun = 172.2 |May sun = 193.9 |Xun sun = 206.0 |Xnt sun = 211.3 |Ago sun = 199.5 |Set sun = 151.9 |Och sun = 114.4 |Pay sun = 61.4 |Avi sun = 49.6 |year sun = 1617.5 |source 1 = [[Meteo France]]<ref name=MFclimat1>{{cita web | url = http://www.meteofrance.com/climat/france/station/59343001/normales | títulu = Données climatiques de la station de Lille | editorial = Meteo France | idioma = francés | fechaaccesu = 16 d'avientu de 2014 | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20170707101033/http://www.meteofrance.com/climat/france/station/59343001/normales | fechaarchivu = 2017-07-07 }}</ref><ref name=MFclimat2>{{cita web | url = http://www.meteofrance.com/climat/france/nord-pas-de-calais/regi31/normales | títulu = Climat Nord-Pas-de-Calais | editorial = Meteo France | idioma = francés | fechaaccesu = 16 d'avientu de 2014 | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20160303201321/http://www.meteofrance.com/climat/france/nord-pas-de-calais/regi31/normales | fechaarchivu = 2016-03-03 }}</ref> |source 2 = Infoclimat.fr (humidity, snowy days 1961–1990)<ref name=Infoclimat>{{cita web | url = http://www.infoclimat.fr/climatologie-07015-lille-lesquin.html | títulu = Normes et records 1961-1990: Lille-Lesquin (59) - altitude 47m | idioma = francés | editorial = Infoclimat | fechaaccesu = 16 d'avientu de 2014}}</ref> |fecha=August 2010 }} <ref>[http://meteo-climat-bzh.dyndns.org/station-84.php Clima de Lille]</ref> {{Clima |llugar = Lille (France) 1971/2000 |width = |xin_max=5.7|xin_max_reg=15.2 |feb_max=6.7|feb_max_reg=18.9 |mar_max=10.1|mar_max_reg=22.7 |abr_max=13.1|abr_max_reg=27.9 |may_max=17.5|may_max_reg=31.7 |xun_max=20|xun_max_reg=34.8 |xnt_max=22.7|xnt_max_reg=36.1 |ago_max=23.1|ago_max_reg=36.6 |set_max=19.4|set_max_reg=33.8 |och_max=14.7|och_max_reg=27.8 |pay_max=9.3|pay_max_reg=20.1 |avi_max=6.6|avi_max_reg=15.9 |añal_max=14.1|añal_max_reg=36.6 |xin_min=1|xin_min_reg=-19.5 |feb_min=1|feb_min_reg=-17.8 |mar_min=3.1|mar_min_reg=-10.5 |abr_min=4.7|abr_min_reg=-4.7 |may_min=8.4|may_min_reg=-2.3 |xun_min=11|xun_min_reg=0 |xnt_min=13.1|xnt_min_reg=3.4 |ago_min=12.9|ago_min_reg=3.9 |set_min=10.7|set_min_reg=1.2 |och_min=7.4|och_min_reg=-4.4 |pay_min=3.8|pay_min_reg=-7.8 |avi_min=2.1|avi_min_reg=-18 |añal_min=6.6|añal_min_reg=-19.5 |xin_prom=3.4|xin_prom_reg=-14.6 |feb_prom=3.8|feb_prom_reg=-12.3 |mar_prom=6.6|mar_prom_reg=-6 |abr_prom=8.9|abr_prom_reg=-0.9 |may_prom=12.9|may_prom_reg=3.7 |xun_prom=15.5|xun_prom_reg=6.4 |xnt_prom=17.9|xnt_prom_reg=9.6 |ago_prom=18|ago_prom_reg=9.8 |set_prom=15|set_prom_reg=7.3 |och_prom=11.1|och_prom_reg=0.5 |pay_prom=6.6|pay_prom_reg=-4.4 |avi_prom=4.4|avi_prom_reg=-11.2 |añal_prom=10.4|añal_prom_reg=-14.6 |xin_sol=57.5 |feb_sol=89.6 |mar_sol=115.9 |abr_sol=171 |may_sol=202 |xun_sol=208.3 |xnt_sol=212.8 |ago_sol=214.1 |set_sol=153.1 |och_sol=118.1 |pay_sol=73.6 |avi_sol=47.4 |añal_sol=1635.7 |xin_precip=57 |feb_precip=47.8 |mar_precip=57.5 |abr_precip=52.1 |may_precip=62.5 |xun_precip=70.4 |xnt_precip=61.2 |ago_precip=52.8 |set_precip=65.8 |och_precip=66.8 |pay_precip=73.8 |avi_precip=68.1 |añal-precip=723 }} == Demografía== {{Evolución demográfica |1793=66 761|1800=54 756|1806=61 467|1821=64 291|1831=69 073|1836=72 005|1841=72 537|1846=75 430|1851=75 795|1856=78 641|1861=131 727|1866=154 749|1872=158 117|1876=162 775|1881=178 144|1886=188 272|1891=201 211|1896=216 276 |fonte=INSEE-fr}} {{Evolución demográfica |1901=210 696|1906=205 602|1911=217 807|1921=200 952|1926=201 921|1931=201 568|1936=200 575|1946=188 871|1954=194 616|1962=193 096|1968=190 546|1975=172 280|1982=168 424|1990=172 142|1999=184 657|2006=226 014<ref>{{cita web |títulu=Résultats du récensement de la population - 2006 |url=http://www.recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=59350-COM |editor=INSEE |fechaaccesu=14 de xunu de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110515033743/http://www.recensement.insee.fr/searchResults.action?zoneSearchField=&codeZone=59350-COM |fechaarchivu=2011-05-15 }}</ref> |fonte=INSEE-fr}} == Centros d'enseñanza == [[Ficheru:France-Lille-LeFaiteDeLaPorteDeParis.jpg|La fachada de La Puerta de París|600px|center|thumb]] === Universidaes === Nel [[sieglu XVI]], gracies al impulsu que dio la monarquía española a la educación en Francia, creáronse delles universidaes na ciudá de '''Lille'''. La '''Universidá de Lille-Douai''', ye una [[universidá]] pública fundada en [[1562]]. Dende [[1971]], la universidá pública de Lille ([[Université Lille Nord de France]]) estremar en trés campus nes contornes de Lille : * Campus Lille I: (USTL - [[Ciencia|Ciencies]] y [[Téunica|Téuniques]]), nel campus Citar scientifique » (la ciudá científica). * Campus Lille II: ([[Derechu]], [[Salú]], [[Alministración d'empreses]] y [[Deporte]]), ta asitiáu na parte sur, sureste de la ciudá de Lille. * Campus Lille III: ([[Historia]], [[Lletra|Lletres]] et [[Arte]]s), que'l so campus ta en [[Villeneuve-d'Ascq]], el barriu de « Pont de bois ». Na última parte del [[sieglu XIX]], concretamente en 1875, creóse la [[Universidá Católica de Lille]] ([[Lletra|Lletres]] y [[Ciencies de la naturaleza]], [[Derechu]], [[Economía]] y [[Xestión]], [[Ciencia|Ciencies]] y [[Téunica|Téuniques]], [[Medicina]] y [[Teoloxía]]). En [[2007]], Lille yera la 3ª ciudá de [[Francia]] en númberu d'estudiantes universitarios con más de 95.000<ref name="education">{{pdf}} [http://media.enseignementsup-recherche.gouv.fr/file/Atles_2007-08/64/1/Atles_regional_2008_web_63641.pdf?bcsi_scan_6Y13338A7493DA7B=0&bcsi_scan_filename=Atles_regional_2008_web_63641.pdf Atles 2007-2008 de l'enseignement supérieur en France]</ref> nel so [[área metropolitana]], namái por detrás de [[París]] y [[Lyon]] y aproximao los mesmos que [[Toulouse]]. En [[2003]], un censu d'estudiantes desveló que na ciudá hai más de 144.000 estudiantes, onde 98.000 tán na universidá, 29.000 n'estudios de formación profesional y 17.000 n'institutos. [[Ficheru:Sciences politiques Lille.jpg|alt=|miniaturadeimagen|L'antigua facultá de lletres]] [[Ficheru:Lille catho cour.jpg|Universidá Católica de Lille|right|thumb]] === Colexos d'inxenieros Xeneralistas ==== * [[École centrale de Lille]] * [[ENSAM]] (Escuela nacional superior d'artes y oficios) * [[École spéciale de mécanique et d'électricité]] * [http://www.hei.fr/ HEI] (Altos estudios d'inxenieru) * [http://www.icam.fr/ ICAM] (Institutu católicu d'artes) * [http://www.polytech-lille.fr/ Polytech'Lille] (Escuela politéunica de Lille, antes llamada EUDILnt EUDIL) * Institutu d'estudios politéunicos de Lille. ==== Especializaos ==== * [https://web.archive.org/web/20180808193618/http://enic.fr/ ENIC] (Télécom Lille 1) * [http://www.ensait.fr/ ENSAIT] (Escuela nacional superior d'artes ya industries testiles) * [http://www.ensc-lille.fr/ ENSCL] (Escuela de química de Lille) * [[École pour l'informatique et les nouvelles technologies]] * [http://www.esj-lille.fr/ ESJ] ([[Escuela cimera de periodismu de Lille]]) * [https://web.archive.org/web/20060813105749/http://www.estit.fr/ ESTIT] (Escuela cimera de téuniques industriales y de testiles ) * [http://www.isa-lille.fr/ ISA] (Institutu cimeru d'agricultura) * [http://www.isen.fr/ ISEN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151205084115/http://www.isen.fr/ |date=2015-12-05 }} ([[Institutu cimeru delectronica y numbérica|Institutu cimeru d'electrónica y numbérica]]) * [https://web.archive.org/web/20130728214801/http://ist.groupe-icam.fr/ IST]([[Institutu cimeru de Teunoloxía]]) * [http://www.lille.archi.fr/ ENSAPL] (Escuela nacional superior d'Arquiteutura y Paisaxe de Lille) === Escueles de comerciu === * L'ESPAS Tecobio *[https://web.archive.org/web/20071019122049/http://www.espas.fupl.asso.fr/2/sommaire.php3](ESPAS Tecobio) * [[EDHEC|Edhec Business School]] * L'ESA ([[Escuela cimera d'asuntos de Lille]]) * [[ESC Lille]] [http://www.esc-lille.fr/ ESC Lille] * [[IÉSEG]] [http://www.ieseg.fr/index.asp IÉSEG] * [[Institut supérieur européen de gestion group]] * [[Institut supérieur européen de formation par l'action]] === [[Institutu|Institutos]] === * Lycée [[César Baggio]] * Lycée [[Édouard Lalo]] * Lycée [[Union européenne|européen]] [[Montebello]](Institutu européu Montebello) ([http://www4.ac-lille.fr/~montebello/ site officiel] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060714230729/http://www4.ac-lille.fr/~montebello/ |date=2006-07-14 }}) * Lycée [[Gaston Berger]] ([http://www2.ac-lille.fr/gberger/ site officiel] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060803151150/http://www2.ac-lille.fr/gberger/ |date=2006-08-03 }}) * Lycée [[Faidherbe]] ([http://www.faidherbe.org site officiel]) * Lycée [[Frédéric Ozanam]] ([https://web.archive.org/web/20070117014533/http://www.lycee-ozanam.com/ site officiel]) * Lycée [[Fénelon]] * Lycée [[Francisco Ferrer]] * Lycée [[Jean Monnet]] * Lycée [[Louis Pasteur]] * Lycée professionnel [[Michel Servet]] ([https://web.archive.org/web/20061207133831/http://www2.ac-lille.fr/servet/ site officiel]) * Lycée Notre Dame d'Annay [http://www.notredamedannay.fr/ (site officiel)] * Lycée [[Vierge Marie|Notre Dame]] de la [[Paix]] * Lycée [[Sainte Claire]] * Lycée [[Jean-Baptiste de la Salle|Saint Jean-Baptiste de La Salle]] * Lycée [[Pierre (apôtre)|Saint Pierre]] * Lycée [[Paul de Tarse|Saint Paul]] ([http://www.saintpaul-lille.fr/ site officiel]) * Lycée Sainte Thérèse d'Avila (Institutu [[Santa Teresa d'Ávila]]) <!-- Lycée à compléter, attention à l'ordre alphabétique ! --> == Alministración == === Conceyu Tolos alcaldes de la ciudá de Lille dempués de la [[Revolución francesa]]: {| align="center" rules="all" cellspacing="0" cellpadding="4" style="border: 0px solid #999; border-right: 0px solid #999; border-bottom: 0px solid #999; background:#f3fff3; width:100%;" |-style="background-color: #ddffdd" ! Fecha d'eleición !! Nome!! Partíu !! Otres funciones exercíes<br /><span style="font-size:xx-small">(mientres el mandatu como alcalde)</span> |- |[[18 de marzu]] de [[2001]]|| [[Martine Aubry]] ||[[Partíu Socialista (Francia)|PS]]|| Vice-presidente de ''Lille Métropole Communauté urbaine'' |- |[[1973]]-[[2001]] || [[Pierre Mauroy]] ||[[Partíu Socialista (Francia)|PS]]|| Presidente de la ''Comunidá urbana de Lille'' |- |[[1955]]-[[1973]] || [[Augustin Laurent]] ||[[SFIO]] / [[Partíu Socialista (Francia)|PS]]|| Presidente de la ''Comunidá urbana de Lille'' |- |[[1955]] || [[Guy Debeyre]]<br />(delegación especial) || || |- |[[1947]]-[[1955]] || [[René Gaiffie]] || || |- |[[1944]]-[[1947]] || [[Denis Cordonnier]] || || |- |[[1940]]-[[1944]] || Paul Dehove<br />(impuestu pol gobiernu de [[Vichy]] || || |- |[[1936]]-[[1940]] || [[Charles Saint-Venant]] || || |- |[[1929]]-[[1936]] || [[Roger Salengro]] ||[[SFIO]]||Diputáu (1928 - 1936) |- |[[1929]] || [[Alexandre Bracke-Desrousseaux]] || || |- |[[1925]]-[[1929]] || [[Roger Salengro]] ||[[SFIO]]|| |- |[[1919]]-[[1925]] || [[Gustave Delory]] ||[[SFIO]]|| |- |[[1904]]-[[1919]] || [[Charles Delesalle]] || || |- |[[1896]]-[[1904]] || [[Gustave Delory]] ||[[Partí ouvrier français|POF]]|| |- |[[1881]]-[[1896]] || Géry Legrand || || |- |[[1878]]-[[1881]] || Jules Dutilleul || || |- |[[1873]]-[[1878]] || André Catel-Beghin || || |- |[[1867]]-[[1873]] || Charles Crespel-Tilloy || || |- |[[1867]] || Jules Meunier || || |- |[[1866]]-[[1867]] || Auguste Flamen || || |- |[[1852]]-[[1866]] || Auguste Richebé || || |- |[[1848]]-[[1852]] || Pierre Bonte-Pollet || || |- |[[1834]]-[[1848]] || Louis Bigo-Danel || || |- |[[1832]]-[[1834]] || Désiré -y Thierry || || |- |[[1830]]-[[1832]] || Jean-Baptiste Smet || || |- |[[1830]] || François Barrois-Virnot || || |- |[[1816]]-[[1830]] || Jean Demuyssaert || || |- |[[1803]]-[[1816]] || Louis de Brigode || || |- |[[1800]]-[[1803]] || Nicolas Xentil-Muiron || || |- |[[1799]]-[[1800]] || François Thery Falligan || || |- |[[1797]]-[[1799]] || Jean-Baptiste Drapiez || || |- |[[1797]] || Claude Artaud || || |- |[[1796]]-[[1797]] || Ignace Capron || || |- |[[1795]]-[[1796]] || François André || || |- |[[1794]]-[[1795]] || Desjardins || || |- |[[1793]] || Guillaume Lefebvre-Dhenin || || |- |[[1792]] || François André || || |- |[[1790]]-[[1791]] || Louis Vanhoenacker || || |- |} == Ciudaes hermaniaes == * {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Leeds]] ([[Reinu Xuníu]])<ref>https://web.archive.org/web/20111109030005/http://www.mairie-lille.fr/fr/Votre_Mairie/Relations_internationales/nos-villes-partenaires</ref> * {{bandera|Alemaña}} [[Colonia (Renania del Norte-Westfalia)|Colonia]] ([[Alemaña]]) * {{bandera|Alemaña}} [[Erfurt]] ([[Alemaña]]) * {{bandera|Bélxica}} [[Liexa]] ([[Bélxica]]) * {{bandera|Países Baxos}} [[Rotterdam]] ([[Países Baxos]]) * {{bandera|Luxemburgu}} [[Esch-sur-Alzette]] ([[Luxemburgu]]) * {{bandera|Italia}} [[Turín]] ([[Italia]]) * {{bandera|España}} [[Valladolid]] ([[España]]) * {{bandera|Ucraína}} [[Kharkiv]] ([[Ucraína]]) * {{bandera|Israel}} [[Safed]] ([[Israel]]) * {{bandera|Israel}} [[Nablús]] ([[Cixordania]]) * {{bandera|Senegal}} [[Saint Louis (Senegal)|Saint-Louis]] ([[Senegal]]) * {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Buffalo]] ([[Estaos Xuníos]]) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{ socesión | predecesor ={{bandera|AUT}} [[Graz]] | títulu =[[Ficheru:EU Insignia.svg|60px]]<br />[[Capital Europea de la Cultura]]<br />xunto con {{bandera|ITA}} [[Xénova]] | periodu = [[2004]] | socesor ={{bandera|IRL}} [[Cork]] }} {{Tradubot|Lille}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Lille|*]] l21ira50cjgm6holz9o8cfhuhihfpx3 Vicenza 0 99958 4376864 4337348 2025-06-17T14:16:49Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá declaratoria => dicha declaración 4376864 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} {{Ficha de Patrimoniu de la Humanidá | Nome = La ciudá de Vicenza y les [[villes palladianas]] del Vénetu | Imaxe = Piazza dei Signori - Torre Bissara - Vicenza.jpg | Tamañu = 250 | Pie = «[[Piazza dei Signori (Vicenza)|Piazza dei Signori]]» | País = {{ITA}} | Coordenaes = Non | Tipu = '''<span style="color:#F4A460">Cultural</span>''' | Criterios = i, ii | ID = 712 | Rexón = [[Patrimoniu de la Humanidá n'Europa y América del Norte|Europa y América del Norte]] | Añu = 1994 | Estensión = [[1996]] | Estensiones = | peligru = }} [[Ficheru:Vicenza.jpg|thumb|250px|Piazza Castello en Vicenza.]] '''Vicenza''' (tamién escritu como ''Vicenzsa'' o ''Vicensa'' en [[idioma venecianu|vénetu]])<ref>Nel [[Dialeutu vénetu central|dialeutu vicentino]] úsase comúnmente la grafía ''Vicensa'', que respeta la pronunciación llocal, mientres ''Vicenzsa'' ye la grafía unificada que s'utiliza na Wikipedia en llingua véneta.</ref> ye una ciudá de 113.946 habitantes<ref>Fonte: ISTAT, ''Bilancio demografico al 31/05/2007'' [http://demo.istat.it/bilmens2007xen/index.html].</ref> (o hasta 227.226 considerando la franxa suburbana), capital de la [[Provincia de Vicenza|provincia homónima]] allugada na rexón del [[Vénetu]] (al norte d'[[Italia]], a 60 [[km]] al oeste de [[Venecia]] y 200 km al este de [[Milán]]), [[sede episcopal]] católica, una de les capitales mundiales de la [[xoyería]] d'[[oru]] y ocupa el tercer puestu ente les ciudaes industriales del país. [[Ficheru:Monument to Andrea Palladio (Vicenza).jpg|thumb|240px|[[Andrea Palladio]], famosu arquiteutu vicentino.]] Ye conocida tamién como la ''Ciudá de [[Andrea Palladio|Palladio]]'' (''Città del Palladio'', n'[[Idioma italianu|italianu]]), pos el famosu arquiteutu executó numberoses obres nella. N'efeutu, Vicenza ye tamién un centru arquiteutónicu de primer orde nel Vénetu y n'Italia, según centru turísticu y cultural al qu'alleguen persones de toles rexones italianes y del mundu enteru. Esti status tan especial foi respondíu por en [[1994]] cola declaración de la [[Unesco]] pola que foi inscrita ente'l [[Patrimoniu de la Humanidá]]. En [[1996]] la Unesco añadió tamién les [[Villes palladianas]] a dicha declaración, polo qu'anguaño ye Patrimoniu de la Humanidá la Ciudá de Vicenza y les villes palladianas del Vénetu».<ref name="Unesco">{{cita web|títulu=City of Vicenza and the Palladian Villes of the Veneto |url=http://whc.unesco.org/es/list/0712|editorial=UNESCO Culture Sector|fechaaccesu=11 d'abril de 2015}}</ref> == Xeografía == Asitiada apenes a 39 metros sobre'l nivel del mar (altitú mínima 26 m, máxima 183 m), la ciudá ta bordiada al sur poles [[Colli Berici|Llombes Berici]] y al oeste polos [[Prealpes Vénetos|Prealpes]]. El centru históricu de la ciudá allugar na confluencia del ríu [[Bacchiglione]] col so afluente, el [[Retrone]]. Como sía, la muralla medieval estendióse más allá de la ribera de dambos ríos. El Astichello ye otru de los regatos que crucien a la ciudá. El territoriu municipal (''comunale'', n'italianu) entiende non yá el nucleu urbanu (bien estendíu mientres el [[sieglu XIX]]), sinón que s'estiende escontra zona suburbana y rural vecina al [[Monte Bérico]], qu'apodera a la ciudá dende lo alto. El centru bérico foi clasificáu como una zona de sismicidad de grau 3 ó más precisamente con sismicidad baxa, d'alcuerdu a la «Ordinanza PCM» 3274 del [[20 de marzu]] de [[2003]].<ref>''Ordinanza PCM''' 3274, 20 de marzu de 2003, [https://web.archive.org/web/20090327065300/http://www.zonasismica.it/classificazione/stat_reg_vecchia.asp?regione=05 Tratto da zonasismica.it]</ref> === Clima === Vicenza tien un clima continental con iviernos fríos y húmedos, ente que los sos branos son templaos y bochornosos. Sobre esti clima inciden les llombes y montes circundantes, que atenúan o torguen les perturbaciones. La ciudá asítiase dientro de la [[Clasificación climática de los conceyos italianos|franxa climática Y]] con 2371 [[grado día]].<ref>{{enllaz rotu|1=[http://www.confedilizia.it/clima-VENETO.htm Dati Confedilizia] |2=http://www.confedilizia.it/clima-VENETO.htm |bot=InternetArchiveBot }}. Fecha de consulta 15-03-2008.</ref> Por esti motivu l'usu de calefacción nes instalaciones dexar hasta un máximu de 14 hores diaries y dende el 15 d'ochobre hasta'l 15 d'abril. La media de la duración del día ye de doce hores y dieciséis minutos, con punta mínima n'avientu (ocho hores y cuarenta y nueve minutos) y máxima en xunu (quince hores y cuarente minutos). {| {{tablaguapa}} style="align=center|text-align=center" |- style="background: #99CCCC; color:#000080;" ! Mes ! Ene !Feb ! Mar ! Abr ! May ! Jun ! Jul ! Ago ! Sep ! Oct ! Nov ! Dic ! Añu |- style="color:#000080;" ! style="background: #99CCCC;" | Temperatura máximo media<ref>Cf. [http://www.eurometeo.com/italian/climate/city_LIPT/meteo_Vicenza eurometeo.com]</ref> (°C). | style="background: #FFFF99;" | 8 | style="background: #FFFF99;" | 9 | style="background: #FFCC66;" | 13 | style="background: #FFCC00;" | 18 | style="background: #FFCC00;" | 23 | style="background: #FF9900;" | 26 | style="background: #FF9900;" | 29 | style="background: #FF9900;" | 28 | style="background: #FF9900;" | 25 | style="background: #FFCC00;" | 19 | style="background: #FFCC66;" | 12 | style="background: #FFFF99;" | 7 | style="background: #FFCC00;" | 18 |-style="color:black;" ! style="background: #99CCCC; color:#000080;" height="16;" | Temperatura mínimo media<ref>Cf. [http://www.eurometeo.com/italian/climate/city_LIPT/id_Tmin/meteo_vicenza%20italia eurometeo.com]</ref> (°C). | style="background: #FFFFCC;" | -2 | style="background: #FFFFCC;" | 0 | style="background: #FFFFCC;" | 3 | style="background: #FFFF99;" | 7 | style="background: #FFCC66;" | 11 | style="background: #FFCC66;" | 15 | style="background: #FFCC66;" | 17 | style="background: #FFCC66;" | 17 | style="background: #FFCC66;" | 14 | style="background: #FFFF99;" | 8 | style="background: #FFFFCC;" | 3 | style="background: #FFFFCC;" | -1 | style="background: #FFFF99;" | 8 |} == Demografía == {{Gráfica d'evolución |tipu=demográfica |anchor=500 |posición_1=-6 |1861|0|1871|37475|1881|38713|1901|43703|1911|53107|1921|59611|1931|64372|1936|69379|1951|79862|1961|98019|1971|116620|1981|114598|1991|107454|2001|28=107223 |notes=Fonte ISTAT - ellaboración gráfica de Wikipedia}} == Política == Vicenza tuvi gobiernos ciudadanos lideraos pola [[Democracia Cristiana]] dende 1948 hasta 1995. Dende 1985 hasta 1990 la Segunda Xunta del Alcalde Corazzin tenía tamién socialistes y republicanos. Nos primeros años 90 el nuevu alcalde Achille Variati gobernó dos xuntes abiertes al PDS, el partíu de los ex comunistes. Na Segunda República Vicenza tuvi como Alcalde del ([[Partíu Popular Italianu (1994)|Partito Popolare Italianu]]) Marín Quaresimin que ganó les eleiciones del 1995 con una coalición qu'entendía populares, postcomunistas y verdes, esto ye los partíos principales de la coalición que ganó les eleiciones xenerales italianes l'añu siguiente. En 1998 tuvieron nueves eleiciones comunales de resultes de la crisis de la Xunta de centru esquierda. Esto dexó a la coalición conservadora de ganar les eleiciones. Enrico Hullwech foi escoyíu Alcalde dos vegaes y permaneció na so carga hasta 2008. En 2008 la coalición de centru esquierda, constituyida pol Partíu Demócrata, Italia de los Valores y dos llistes ciudadanes, sol lideralgu del ex Alcalde democristiano Achille Variati, ganó les eleiciones. === Alcalde y Xunta d'Asesores === === Conseyu Comunal === La composición ye la siguiente: 12 conceyales democráticos, 12 "cívicos" de centru esquierda, 8 del Pueblu de les Llibertaes, 4 de la Lliga Norte, 1 de la Unión Democrática de Centru, 2 d'una llista cívica de derecha y 1 d'una llista cívica d'estrema esquierda rellacionada cola llucha contra la nueva base americana. == Economía == Vicenza ye una ciudá industrial, que'l so desenvolvimientu empieza mientres los años sesenta y que presenta güei un texíu granible y comercial dinámicu y bien estructurado. Nel territoriu ye precisu destacar la presencia d'industries metalúrxiques, testiles, químiques, farmacéutiques y sobremanera nel ámbitu de [[xoyería]] y [[ropa]]. La Esposición del Oru ye famosa internacionalmente y tien llugar en Vicenza tres veces al añu (xineru, xunu y setiembre). Esto conxuntu d'empreses casi puramente pequeñes y medianes ye lo que dexa a la ciudá de ponese tercer a nivel italianu pal export (añu 2005). == Monumentos y llugares d'interés == Vicenza ta na llista de la [[Unesco]] del [[Patrimoniu de la Humanidá]], xunto con una serie de [[villes palladianas]].<ref name="Unesco"/> === Obres de Palladio === Vicenza caltién 23 edificios diseñaos por [[Andrea Palladio|Palladio]] (toos del periodu [[1580]]-[[1590]]). Ente ellos cabo incluyir: *''[[Villa Capra]]'' (tamién conocida como «La Rotonda»), allugada xusto pela rodiada de la zona centro, edificada por Palladio y por Scamozzi ente 1550 y 1606.. *La pública ''[[Basílica Palladiana]]'' o «Palazzo della Ragione», allugada centralmente na [[Piazza dei Signori (Vicenza)|Piazza dei Signori de Vicenza]], de la que'l mesmu Palladio dixo que soportaría la comparanza con cualquier obra similar de l'antigüedá. Al pie de ella atopa la [[torre Bissara]], de 82 metros d'altor y qu'empezó a construyise a finales del sieglu XII. :Obra maestra de Palladio y monumentu principal de la ciudá, foi construyíu na segunda metá del sieglu XVI, alredor del Palaciu de la Razón (sieglu XV) qu'amenaciaba derrumbar y precisaba ser restauráu. L'artista presentó'l so proyeutu en 1549 y trabayó na obra hasta la so muerte (1580). *El ''[[Teatru Olímpicu]]'', alzáu por Palladio en 1580-1585 pa la Accademia degli Olimpici. Les escenes son de [[Vincenzo Scamozzi]]. :Foi proyeutáu por Palladio pocu tiempu antes de la so muerte y termináu por Scamozzi ente 1550 y 1606. L'edificiu sirvió pa los espectáculos de l'Academia Olímpica ya inclusive anguaño celébrense nél espectáculos teatrales. *''[[Palazzo Chiericati]]'', sede del muséu de Vicenza. *''[[Palaciu Barbaban da Porto|Palazzo Barbaran da Porto]]'' *''[[Palaciu Thiene|Palazzo Thiene]]'' *''[[Palaciu Porto Breganze|Palazzo Porto Breganze]]'' === Otros llugares === ==== Ilesies ==== *La ''[[Catedral de Vicenza|catedral]]'', que data de principios del sieglu XI, y foi restaurada nel XIII, el XVI y el XIX, tien numberosos cuadros y escultures, la mayor parte d'ellos d'artistes vicentinos ([[Cittadello]], [[escultor Celestia|Celestia]], [[Liberi]], [[Ruschi]]). *La ''Ilesia de l'Ara Coeli'' (1244), enantes perteneciente a les Clarises, contién estatues de [[Orazio Marinali|Marinali]] y [[Cassetti]], y cuadros de [[Tiepolo]]. *Les ilesies del ''Carmine'' (1372) y ''Santa Catalina'' (1292), enantes pertenecientes a los Humiliati, tien cuadros destacaos. *''Santa Corona'' (1260) ilesia gótica alzada polos dominicos dempués de la muerte de Ezzelino, y tien cuadros como'l ''Bautismu de Cristu'', de [[Giovanni Bellini]] y la ''Adoración de los Magos'' de [[Paolo Veronés]]. *''Santa Croce'' (1179). *''SS. Felice y Fortunato'' (sieglu VIII). *''SS. Filippo y Giacomo'' (sieglu XII). *''San Llorienzo'' (1280), n'estilu góticu, contién les tumbes de munchos pernomaos vicentinos. *Nel claustru de ''S. Maria de los servitas'' (1319) tuvieron llugar los milagros de san [[Felipe Benizi de Damiani]]. *Basílica [[Arquiteutura barroca|barroca]] del ''Monte Berico'' ==== Edificios seculares ==== [[Ficheru:Vicenza 2.jpg|350px|thumb|Vicenza vista dende'l [[Monte Berico]].]] *La torre del reló (1224-1446). *La biblioteca municipal, fundada pol conde Giovanni M. Bertolo. *''Casa Pigafetta''. *El muséu municipal (Pinacoteca Cívica) alluga sobremanera pintures vicentinas nel palladiano [[Palazzo Chiericati]]. En [[1932]] l'inxenieru [[José Zanier]] proyeutó y supervisó la construcción del edificiu de Correos y Telecomunicaciones que se destacar por el so estilu neoclásicu y con un funcionamientu interior d'avanzada pa la dómina de la so realización. El Monumental Escolásticu de Noventa Vicentina ye otra obra cume del citáu inxenieru ítalo-arxentín. == Infraestructures y tresporte == === Autovíes === === Ferrocarilles === === Tresporte públicu === == Galería == <gallery> Image:Palazzo_Thiene_Bonin_Longare_Vicenza_centro_storico.jpg|[[Palazzo Thiene]] por Palladio. Image:Vicenza - Torre di Piazza Castello.jpg|Torre de Portar Castello. Image:Vicenza - La torre di Piazza Castello dai giardini Salvi.jpg|Torre de Piazza Castello vista dende los xardinos de Salvi. Palazzo Chiericati (Vicenza).jpg|[[Palazzo Chiericati]], por Palladio. Basilica Palladiana (Vicenza) - facade on Piazza dei signori.jpg|La «[[Basílica Palladiana|Basílica]]» palladiana. </gallery> == Personalidaes reconocíes nacíes en Vicenza == *[[Amy Adams]] (1974-), actriz d'Estaos Xuníos nomada al premiu Óscar. *[[Aulus Caecina Alienus|Aulo Cecina Alieno]] (f. 79), militar. *[[Prospero Alpini]] (1553-1617), médicu, botánicu y científicu de [[Maróstica]]. *[[Cipriano Andreon]] (1937-), artista del bronce. *[[Roberto Baggio]] (1967-), futbolista de [[Caldogno]], ganador del [[Balon_de_Oru]] en [[1993]]. *[[Jacopo Da Ponte|Jacopo Bassano]] (1515-1592), pintor de [[Bassano del Grappa]] *[[Niccolò Boldrini]] (1500-1570), grabador del Renacimientu. *[[Gelindo Bordin]] (1959-), exatleta, campeón olímpicu nel maratón de Seúl 1988. *[[Marco Canola]] (1988-), ciclista. *[[Silvio Ceccato]] (1914-1997), filósofu y llingüista de [[Montecchio Maggiore]]. *[[Canela (presentadora de televisión)|''Canela'']] (Gigliola Zecchin, 1942-), presentadora de televisión; vive n'Arxentina dende 1955. *[[Franco Cunico|Franco Cúnico]] (1957-), pilotu de rally. *[[Gabriella Doriu]], exatleta de [[Bassano del Grappa]]. *[[Ricardo Ezzati Andrello|Ricardo Ezzati]] (1942-), arzobispu de Santiago de Chile. *[[Mauro Facci]] (1982-), ciclista. *[[Federico Faggin]] (1941-), inxenieru, unu de los inventores del [[microprocesador]]. *[[Adolfo Farsari]] (1841-1898), fotógrafu en Xapón. *[[Gianni Ferrio]] (1924-2013), compositor, direutor d'orquesta y arreglista. *[[Antonio Fogazzaro]] (1842-1911), escritor y poeta. *[[Giampiero Gloder]] (1958-), arzobispu, teólogu y diplomáticu. *[[Alessandro Maganza]] (1556-1630), pintor del Renacimientu. *[[Federico Marchetti]] (1983-), futbolista de Bassano del Grappa *[[Camillo Mariani]] (1556-1611), escultor. *[[Ángel Mattiello]] (1913-Buenos Aires, 1992), tenor llíricu del teatru Colón. *[[Luigi Menti]] (1934-2013), futbolista y entrenador. *[[Romeo Menti]] (1919-1949), futbolista. *[[Federico Mordegan]] (1970-), tenista. *[[Goffredo Parise]] (1929-1986), periodista y escritor. *[[Antonio Pigafetta]] (1491-1531), cronista qu'acompañó a Fernando de Magallanes na primer circunnavegación de la Tierra. *[[Vincenzo Pinton]] (1914-1980), espadachín olímpicu. *[[Giulio Pontedera]] (1688-1757), botánicu. *[[Antonio Porta (escritor)|Antonio Porta]] (1935-1989), escritor. *[[Lorenzo Renzi]] (1939-), llingüista y filólogu. *[[Davide Rigon]] (1986-), pilotu de carreres. *[[Mario Rigoni Stern]] (1921-2008), escritor nacíu en [[Asiago]]. *[[Elia Rigotto]] (1982-) ciclista. *[[Mariano Rumor]] (1915-1990), políticu demócrata cristianu, delles vegaes primer ministru d'Italia. *[[Vincenzo Scamozzi]] (1548-1616), arquiteutu. *[[Armando Segato]] (1930-1973), futbolista y direutor téunicu. *[[Emanuele Sella]] (1981-), ciclista. *[[Gaetano Thiene|San Cayetano]] (1480-1547), sacerdote y santu, patronu de los trabayadores católicos. *[[Paolo Tomelleri]] (1938-), músicu multinstrumentista de jazz. *[[Guido Vedovato]] (1961-), pintor. *[[Vittorino Veronese]] (1910-1986), abogáu, direutor de la Unesco. *[[Nicolà Vicentino]] (1511-1575), teóricu musical y compositor del Renacimientu. *[[Franco Volpi]] (1952-2009), filósofu. *[[Mike Wieringo]] (1963-2007), dibuxante d'Estaos Xuníos de cómics. *[[Giacomo Zanella]] (1820-1888), poeta y sacerdote. *[[Nicola Zanini]] (1974-), futbolista y entrenador. == Ciudaes hermaniaes == *[[Annecy]], {{FRA}} dende 1995 *[[Pforzheim]], {{DEU}} dende 1991 *[[Burgos]], {{ESP}} == Ver tamién == *[[Andrea Palladio]] *[[Palladianismo]] *[[Basílica Palladiana]] *[[Villes palladianas]] *[[Villa Capra]] *[[Villa Badoer]] *[[Villa Barbaro]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} *[http://www.vicenzae.org Consorciu de Promoción Turística de Vicenza] (n'italianu y inglés). {{Tradubot|Vicenza}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de Vénetu]] jpitohntv1zol0s20inihiqbfp078zu Alxecires 0 99991 4376973 4372992 2025-06-17T14:49:48Z YoaR 37624 4376973 wikitext text/x-wiki {{Llocalidá}} '''Alxecires''' ye una [[ciudá]] y [[conceyu]] [[España|español]] de la [[Andalucía|comunidá autónoma d'Andalucía]]. Ye la mayor [[ciudá]] del Campu de Xibraltar y la sede de la [[Mancomunidá de Conceyos del Campu de Xibraltar|mancomunidá de conceyos]] de dicha [[comarca]], xunto colos cualos forma'l so [[Área metropolitana de la Badea d'Alxecires|área metropolitana]].<ref>[https://web.archive.org/web/20110615153009/http://www.juntadeandalucia.es/viviendayordenaciondelterritorio/www/servlet/descargacopt?up=14660 DECRETU 88/2007, de 27 de marzu, pol que s'alcuerda la formulación del Plan d'Ordenación del Territoriu del Área del Campu de Xibraltar.] ''Boletín Oficial de la [[Xunta d'Andalucía]]''.</ref> Ta asitiada na [[badea d'Alxecires]], un enclave xeográficu estratéxicu por topase nel [[estrechu de Xibraltar]], llugar de contautu ente'l [[mar Mediterraneu]] y l'[[océanu Atlánticu]]. Esta situación dexó que la ciudá tenga'l puertu marítimu con mayor tránsitu de mercancíes d'España.<ref>{{cita publicación |url = http://www.apba.es/apba/Memoria2009/files/memoria_2009.pdf |títulu = Memoria añal del Puertu d'Alxecires 2009 |editor = Autoridad Portuaria de la Badea d'Alxecires |capítulu = Saludo del presidente |páxina = 20 |fechaaccesu = 3 de marzu de 2011 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110724145700/http://www.apba.es/apba/Memoria2009/files/memoria_2009.pdf |fechaarchivu = 24 de xunetu de 2011 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20110724145700/http://www.apba.es/apba/Memoria2009/files/memoria_2009.pdf |archivedate = 2011-07-24 }}</ref> Según los últimos datos del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]] de 2016, cuenta con 120{{esd}}601 habitantes y una densidá de población de 1384.40{{esd}}hab/km²<ref>{{cita web |url= http://www.ine.es |títulu= Población por conceyu |editor= Institutu Nacional d'Estadística |fechaaccesu=8 de marzu de 2013 }}</ref> nun términu municipal con una superficie de 85,9&nbsp;km² a una altitú media de 20{{esd}}[[m s. n. m.]]<ref>{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/Ciudá/algeciras_estadistica.php |títulu = Estadístiques municipales |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 16 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090310065636/http://www.ayto-algeciras.es/Ciudá/algeciras_estadistica.php |fechaarchivu = 10 de marzu de 2009 }}</ref> Pola so población Alxecires ye l'oncenu conceyu d'Andalucía y segundu de la provincia tres [[Xerez de la Frontera]]<ref name="Diariu de_1">{{cita web |url= http://www.diariodecadiz.es/article/provincia/1929135/cadiz/esta/solu/pasu/trate/superada/poblacion/por/algeciras.html |títulu= Cádiz ta a un solu pasu de trate superada en población per Alxecires |fecha=30 d'avientu de 2008 | periódicu = Diario de Cádiz |fechaaccesu=31 d'avientu de 2014}}</ref> Ye la ciudá más poblada del [[Campu de Xibraltar]] con una economía basada na so situación de nodo de comunicaciones con [[África subsaḥariana|África]] y les industries esistentes na contorna. El texíu industrial químicu-metalúrxicu del Campu de Xibraltar constitúi'l nucleu industrial más importante d'[[Andalucía]], y segundu d'España.<ref>{{cita web |url = http://www.andalucia.ccoo.es/comunes/temp/recursos/2/62422.pdf |títulu = Plan d'Actuaciones Territoriales Integrales Preferentes pal Emplegu del Campu de Xibraltar |editor = Xunta d'Andalucía, Conseyería d'Emplegu |fechaaccesu = 21 d'abril de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091222171010/http://www.andalucia.ccoo.es/comunes/temp/recursos/2/62422.pdf |fechaarchivu = 22 d'avientu de 2009 }}</ref> El motor económicu de la ciudá ye sicasí la so [[Puertu de la badea d'Alxecires|puertu]], unu de los más importantes d'España y de mayor crecedera del mundu, particularmente tocantes a tráficu de contenedores,<ref>{{cita web |url= https://web.archive.org/web/http://www.puertos.es/es/estadisticas/estadistica_historica/resume_xeneral.htmll |títulu= Puerto del Estáu, últimos datos disponibles pa 2002 |editor= Resumen Xeneral de la Estadística Histórica dende 1962 |fechaaccesu=7 de febreru de 2009 }}</ref> y que de la mesma ocupa'l primer puestu de tráficu de contenedores y buques del [[mar Mediterraneu]].<ref>{{cita web |url= http://www.eleconomista.es/empresas-finanzas/noticias/172337/02/07/Puerto-Alxecires-repite-como-primeru-Mediterraneo-trafico-contenedores.html |títulu= Puertu Alxecires repite como primero Mediterraneu tráficu contenedores |editor= Eleconomista.com |fechaaccesu=14 de xineru de 2009 }}</ref><ref>{{cita web |url = http://www.iaphworldports.org/world_port_info/WorldPortTrafficLeague(2005).pdf |títulu = World Port Traffic League 2005 |editor = International Organization of Ports and Harbors |fechaaccesu = 1 de xunetu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090612004748/http://www.iaphworldports.org/world_port_info/WorldPortTrafficLeague(2005).pdf |fechaarchivu = 12 de xunu de 2009 }}</ref> El primer asentamientu del que se tien constancia na ciudá ye'l de la ciudá romana d'[[Iulia Traducta]] poblada siquier dende'l [[sieglu I]] y con una importante industria rellacionada cola ellaboración de productos del mar que-y dexa caltener rellaciones comerciales con diversos puertos mediterráneos.<ref name="books.google.es">{{cita llibru | apellíos = Madoz |nome= Pascual |enllaceautor= Pascual Madoz |editorial= Establecimientu Lliterariu-tipográficu de P. Madoz y L. Sagasti |títulu= Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar |añu= 1845 |url= https://books.google.es/books?id=jm4DAAAAQAAJ }}</ref> Alxecires pierde parte de la so importancia mientres el [[sieglu IV]] pa ser refundada en [[712]], col nome de ''[[Al-Yazirat Al-Hadra]]'', la primer ciudá fundada na [[península ibérica]] polos [[islam|musulmanes]].<ref name="Montero">{{cita llibru | apellíos = Montero |nome= Francisco María |editorial= Imprenta de la Revista médica |títulu= Historia de Xibraltar y del so campu |url= https://books.google.es/books?id=nK_r-Yo9nAYC |añu= 1860 }}</ref> La [[Edá Media]] marca la etapa na que la ciudá adquier el mayor protagonismu históricu al ser puerta d'entrada dende [[África]] pa les socesives invasiones acaecíes en [[al-Ándalus]]. D'esta miente [[almorávide]]s, [[almohade]]s y [[benimerines]] utilicen la ciudá como cabeza de ponte pa la so entrada n'[[Europa]]. Esta circunstancia provoca tamién que la ciudá sufra tres asedios per parte de [[Corona de Castiella|Castiella]] hasta la so conquista en [[1344]].<ref name="de castru" /> Años más tarde Alxecires va ser de nuevu conquistada por [[reinu nazarí de Granada|nazaríes granadinos]] y destruyida totalmente en [[1379]].<ref>{{cita llibru |apellíos = Torremocha Silva |nome= Antonio |editorial= Excelentísimo Conceyu d'Alxecires, Fundación El Legáu Andalusí, Conseyería de Cultura (Xunta d'Andalucía) |títulu= [https://books.google.es/books?id=4HjwCyXHkkoC II Congresu internacional la ciudá n'Al-Ándalus y el Magreb] |añu= 2002 |isbn= 8493205176 |páxina=454}}</ref> La ciudá renaz en [[1704]] cuando abellugaos procedentes de Xibraltar asentir na antigua medina. Dende l'adquisición de la municipalidá en [[1755]] hasta l'actualidá la ciudá participó en dellos de los más importantes acontecimientos de la historia d'España, los asedios a Xibraltar, la [[Guerra de la Independencia Española|guerra de la Independencia]], la [[Revolución Cantonal]] o la [[guerra d'África]] allugando en [[1906]] la [[Conferencia d'Alxecires|Conferencia Internacional sobre Marruecos]] onde se trataría'l repartu de [[Marruecos]].<ref name="Historia universal">{{cita llibru |apellíu=Gómez Navarro |nome= José Luis |editorial= Pearson Educación |títulu= Historia universal |url= https://books.google.es/books?id=wWIoq34inDsC |añu= 2004 |isbn= 9702605423 }}</ref> El sieglu XX supunxo'l tresformamientu d'Alxecires d'un pequeñu pueblu dedicáu a la pesca a una de les principales ciudaes portuaries del [[Mar Mediterraneu|Mediterraneu]] y nexu d'unión ente Europa y África. == Toponimia y xentiliciu == [[Ficheru:Lápida Fuente Nueva Algeciras.jpg|thumb|right|Llábana conmemorativa de la construcción de la Fuente Nueva en 1783. Reparar l'usu del topónimu '''Alxeciras''' pa la ciudá.]] Dende la so fundación nel sieglu I e.C. la ciudá asitiada al sur del ríu del Miel, na actual Villa Vieya, foi llamada ''Iulia Traducta'' («Iulia la tresportada»). Según [[Estrabón]] esti nome, na so forma [[idioma púnicu|púnica]] ''Iulia Ioza'', fai referencia a que foi poblada con disidentes al imperiu romanu procedentes de [[Tánxer]] y Zilis «tresportaos» a la península como midida de castigu. Na obra ''[[De Chorographia]]'' del historiador romanu del sieglu I [[Pomponio Mela]], natural de la ciudá, la ciudá ye llamada ''Tingentera'', interpretada como ''Tingis alteria'' o «la otra Tánger».<ref name="books.google.es" /> Cola forma amenorgada de ''Traducta'' apaez nomada entá nel sieglu V na ''[[Historia de los francos]]'' de [[Gregorio de Tours]] y como ''Traducta'' y ''Transducta'' nel [[Anónimu de Rávena]] de mediaos del sieglu VII. Nun se tien constancia de si esti nome perduró con variaciones hasta la conquista árabe de la ciudá pos la [[Crónica mozárabe|Crónica Mozárabe de 754]] entá se refier a los montes asitiaos de llombu de la ciudá como montes Transductinos (''Transductinis promonturiis'') pero llama a la ciudá ''Messulam ciuitatem''. Esti topónimu ''Messulam'' o ''Messaulam'' ye pa dellos autores una corrupción del nome que la ciudá tomó mientres la presencia bizantina, la Mesopotamenoi (''Μεσοποταµηνοὶ'') o «ciudá ente ríos nomada por [[Xurde de Xipre]] en ''[[Descriptio Orbis Romani]]'' .<ref>{{cita publicación |autor= José Sotu Chica y Ana María Berenjeno |títulu= La última posesión bizantina na península ibérica: Mesopotamenoi-Mesopotaminoi. Nueves aportaciones pa la so identificación. |añu= 2014 | revista = II Xornaes d'Estudios Bizantinos: De Roma a Bizanciu: el territoriu nel sureste peninsular |url= http://digibug.ugr.es/bitstream/10481/32891/1/SotoChica_Mesopotamenoi.pdf }}</ref> El nome dau nel añu [[711]] polos primeros musulmanes llegaos a la [[península ibérica]] nel añu [[711]] foi Al-Yazira al-Jadrā<nowiki>'</nowiki> (del árabe الجزيرة الخضراء), topónimu que significa «la islla verde» o «la península verde» y que fai referencia a les carauterístiques hidrográfiques de la ciudá al atopase asitiada ente dellos cursos d'agua y non tanto a la islla que s'atopaba frente a la so mariña antes de ser anexonada al puertu que foi denomada ''Al-Yazira Umm Hakim''.<ref>{{cita llibru | apellíos = Flórez |nome= Henrique |editorial= Oficina d'Antonio Marín |títulu= España Sagrada: Theatro geographico-históricu de la Ilesia d'España |url= https://books.google.es/books?id=5SY2AAAAMAAJ |añu= 1752 |páxina=36}}</ref> La ciudá foi dende dómina bien temprana conocida a cencielles como ''Al-Yazira'' y a pesar de qu'a finales del sieglu X Almanzor, nacíu nuna alquería de la ciudá, impunxo l'antigua denominación de ''Al-Yazira al-Jadrā'' el nome popular nun se perdió.<ref name="books.google_1">{{cita llibru | apellíos = VV.{{esd}}AA. |editorial= Real Academia de la Historia |títulu= [https://books.google.es/books?id=Enh0_8GwlbAC&lpg=PP1&hl=es&pg=PA199#v=onepage&q&f=false Boletín de la Real Academia de la Historia. Tomu CXCIII. Númberu II.] |añu= 1996 |páxines= p. 235 }}</ref> El nome actual y el so xentiliciu «algecireño/a» proceden del nome castellanu, Alxecires, surdíu de la evolución del nome orixinal árabe. Nos [[portulanos]] medievales de los sieglos XIV al XV, escritos en [[Idioma español|castellán]], [[Idioma portugués|portugués]] y [[idioma catalán|catalán]], utilizar pa la ciudá denominaciones bien variaes como ''Içola'', ''Yallaz'' o ''Zizera'',<ref>{{cita publicación |autor= Gozalbes Cravioto, Carlos |títulu= La mariña del Campu de Xibraltar nos portulanos medievales. |añu= 1995 | revista = Almoraima |númberu= 13 |id= ISSN 1133-5319, pp. 163-173 |url= http://mancomunidadcg.org/IECG/doc/revistes/Almoraima%2013-Articulo%2014.pdf }}</ref> magar la mayoría de les fontes escrites de la Edá Media utilicen topónimos más similares al actual (''Algecira'', ''Alxecira'', ''Aljacira'' y ''Algeçira'') o al orixinal árabe (''Algecirat Aladra'' o ''Giziratalhadra''). Va Ser a partir de 1275, momentu nel que se constrúi la Villa Nueva de la llocalidá y la ciudá queda conformada por dos medinas independientes con muralles propies, cuando empieza a apaecer ente les fontes castellanes el nome de la ciudá en plural siendo bien avezada la denominación «les Alxecires».<ref name="books.google_1"/> == Xeografía == {{AP|Xeografía física d'Alxecires}} [[Ficheru:Algeciras satelite.jpg|thumb|Imaxe de satélite d'Alxecires.]] ;Allugamientu La ciudá d'Alxecires asítiase nel estremu sur de la península ibérica nel interior d'una amplia badea que toma'l so nome. El términu municipal ta delimitado pel ríu Palmonos que lo dixebra del conceyu de [[Los Barrios]] al norte y el Regueru del Pilastra que la dixebra del conceyu de [[Tarifa]] al sur. El frente marítimu de la ciudá ta en contautu coles agües de la badea d'Alxecires y les del estrechu de Xibraltar. <center> {| {{tablaguapa}} width ="60%" border = 2 align="center" |----- | width ="35%" align="center" | ''Noroeste'': [[Los Barrios]] | width ="30%" align="center" | ''Norte'': [[Los Barrios]] | width ="35%" align="center" | ''Nordeste'': [[badea d'Alxecires]] |----- | width ="10%" align="center" | ''Oeste'': [[Tarifa (Cádiz)|Tarifa]] y [[Los Barrios]] | width ="35%" align="center" | [[Ficheru:Rosa de los vientos.svg|75px]] | width ="30%" align="center" | ''Esti'': [[badea d'Alxecires]] |----- | width ="35%" align="center" | ''Suroeste'': [[Tarifa (Cádiz)|Tarifa]] | width ="30%" align="center" | ''Sur'': [[estrechu de Xibraltar]] | width ="35%" align="center" | ''Sureste'': [[badea d'Alxecires]] |}</center> ;Xeoloxía [[Ficheru:Algeciras mapa geológico.png|thumb|Mapa de les unidaes xeolóxiques del términu municipal d'Alxecires.]] Como tola área del estrechu de Xibraltar, el términu municipal d'Alxecires ye tremendamente complexu no qu'al so [[xeoloxía]] refierse. Les redolaes de la ciudá enmárquense dientro de les llamaes ''unidaes del Campu de Xibraltar'' pertenecientes al cordal Prebética. Dientro d'elles apaecen afloramientos de les unidaes de ''Alxecires-El Nozales'', ''Almarchal'', ''Algibe'', y ''Xibraltar-Los Pastores''.<ref>{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/MemGenInf8652.pdf |títulu = Memoria xeneral del Plan d'Ordenación urbana d'Alxecires, p. 23 |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 18 de febreru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090617162323/http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/MemGenInf8652.pdf |fechaarchivu = 17 de xunu de 2009 }}</ref> Les unidaes d'Alxecires-El Nozales y Barcal son similares tocantes a la so composición, un estratu cimeru d'arenisques [[miocenu|miocénicas]] y secuencia inferior de [[marga|margues]] y [[magre]]s magar na unidá d'Alxecires destaquen especialmente les formaciones de ''[[flysch]]'' margo-[[arenisca|areniscoso]]-[[mica|micáceo]] con estratos superpuestos de materiales blandos y duros que dan llugar a típiques formaciones en zones próximes a la mariña.<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/medioambiente/web/Bloques_Tematicos/Estáu_Y_Calidá_De_Los Recursos Naturales/Suelo/Elementos_traza/PDFs/4_Geologia_Litologia.pdf |títulu= Estudio d'elementos traza en suelos d'Andalucía I, p. 106 |editor= Xunta d'Andalucía, Conseyería de Medioambiente |fechaaccesu=18 de febreru de 2009 }}</ref> La unidá de Almarchal, bien pocu representada, tien una [[facies]] típica con margas [[esquistu|esquistos]]es de color gris-amarellentáu.<ref>{{cita publicación |autor = Estera Martín, Manuel |títulu = Geoloxía del Estrechu de Xibraltar |añu = xunetu/agostu 1984 |publicación = Revista d'Obres Públiques, p. 510 |númberu = 3227 |id = ISSN 0034-8619 |url = http://ropdigital.ciccp.es/pdf/publico/1984/1984_xunetu-agosto_3227_01.pdf |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110720140436/http://ropdigital.ciccp.es/pdf/publico/1984/1984_xunetu-agosto_3227_01.pdf |fechaarchivu = 20 de xunetu de 2011 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20110720140436/http://ropdigital.ciccp.es/pdf/publico/1984/1984_xunetu-agosto_3227_01.pdf |archivedate = 2011-07-20 |fechaaccesu = 2019-06-29 }}</ref> La unidá Xibraltar-Los Pastores ye la más antigua de los presentes datada nel [[triásicu]] y presenta un únicu afloramientu en Los Pastores y la [[cantera]] de Los Guijos con un fuerte conteníu en [[fósil]]es de gran interés.<ref>{{cita publicación |autor = Estera Martín, Manuel |títulu = Geoloxía del Estrechu de Xibraltar |añu = xunetu/agostu 1984 |publicación = Revista d'Obres Públiques, p. 507 |númberu = 3227 |id = ISSN 0034-8619 |url = http://ropdigital.ciccp.es/pdf/publico/1984/1984_xunetu-agosto_3227_01.pdf |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110720140436/http://ropdigital.ciccp.es/pdf/publico/1984/1984_xunetu-agosto_3227_01.pdf |fechaarchivu = 20 de xunetu de 2011 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20110720140436/http://ropdigital.ciccp.es/pdf/publico/1984/1984_xunetu-agosto_3227_01.pdf |archivedate = 2011-07-20 |fechaaccesu = 2019-06-29 }}</ref> Amás de estes series [[estratigrafía|estratigráfiques]] destaquen nel conceyu los materiales [[oroxenia alpina|postorogénicos]] representaos principalmente nes cuenques aluviales y de colmatación alredor de los ríos del Miel y Palmonos. Estos materiales [[Yera Cuaternaria|cuaternarios]], de bien recién [[sedimentación]], conformen les llanures d'hinchente d'estos calces.<ref>{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/MemGenInf8652.pdf |títulu = Memoria xeneral del Plan d'Ordenación urbana d'Alxecires, p. 25 |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 18 de febreru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090617162323/http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/MemGenInf8652.pdf |fechaarchivu = 17 de xunu de 2009 }}</ref> ;Orografía [[Ficheru:Algeciras mapa topográfico.png|thumb|Planu de relieve.]] [[Ficheru:Algeciras mapa hidrológico.png|thumb|Planu hidrolóxicu.]] La ciudá atópase construyida nuna zona de llombes de baxa elevación, de norte a sur dende El Rinconcillo hasta San García que condicionen la crecedera de la ciudá, nestes llombes asiéntanse diverses urbanizaciones de moderna construcción, asina asocede nel Cuetu de los Adalides o'l cuetu del Algarrobo. Al interior atopa la Sierra d'Alxecires con una alliniación Nordeste-Sureste onde apaecen delles formaciones [[orografía|orográfiques]] delimitadas polos valles de los ríos y regueros.<ref name="ayto-algeciras.es">{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/DiagAmb7250.pdf |títulu = Diagnósticu ambiental d'Alxecires, p. 37 |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 26 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090419202451/http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/DiagAmb7250.pdf |fechaarchivu = 19 d'abril de 2009 }}</ref> Destaquen nel conxuntu de les sierres de la ciudá la de Les Esclariaes con 610 metros d'altitú, del Algarrobo con 668 y de la Lluna con 735 metros sobre'l nivel del mar con una exuberante vexetación carauterizada por montes de sufrera y montes de ribera nos valles.<ref>{{cita llibru | apellíos = Ceballos |nome= Luis |editorial= Institutu forestal d'investigaciones y experiencia |títulu= Vexetación forestal de la provincia de Cádiz |url= http://bibdigital.rjb.csic.es/Imagenes/F(46And_Ca)CEB_Veg_Cad/CEB_Veg_Cad_039.pdf |añu= 1930 |páxina=20}}</ref> Na zona cercana al estrechu atopa'l paisaxe conocíu como Cuetos del Estrechu d'escasa elevación pero cercanos al mar con una bien acusada pendiente que llega n'ocasiones a superar el 30{{esd}}% formando abruptos cantiles. Destaquen especialmente los cuetos de la Centinela y de la Forca pela redolada de [[Punta Carneru (España)|Punta Carneru]].<ref name="ayto-algeciras.es" /> ;Hidroloxía El términu municipal d'Alxecires atópase cruciáu pelos ríos [[Ríu del Miel|del Miel]], [[ríu Palmonos|Palmonos]] y [[Ríu Pícaru|Pícaru]] y por numberosos regueros de curtiu percorríu y acusáu estiaje. El ríu del Miel tien un llargor total de 7&nbsp;km y naz nel gargüelu d'El Tesorillo.<ref name="http">{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/DiagAmb7250.pdf |títulu = Diagnósticu ambiental d'Alxecires, p. 42 |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 14 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090419202451/http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/DiagAmb7250.pdf |fechaarchivu = 19 d'abril de 2009 }}</ref> El so cursu alto escurre por montes galería pertenecientes al [[Parque natural de Les Sufrerales]]. Nel so tramu mediu'l ríu del Miel enfusa en suelu urbanu y ye enriáu y despintáu pa desaguar frente a los muelles del puertu. El ríu Palmonos o de les Cañes de 37&nbsp;km de llargor delimita el términu municipal pel norte y dos de los sos afluentes, el Botafuegos y La Cava, escurren pel so interior en naciendo na sierra de Les Esclariaes.<ref name="http" /> La desaguada del ríu atópase anguaño protexida sol nome de [[Paraxa natural de les marismas del Río Palmonos]].<ref>{{cita web |url = http://www.juntadeandalucia.es/medioambiente/site/web/menuitem.a5664a214f73c3df81d8899661525hala0/?vgnextoid=059dd5c9ee106010VgnVCM1000000624y50aRCRD&vgnextchannel=84y09802d19y4010VgnVCM1000000624y50aRCRD&lr=lang_es |títulu = Paraxa natural Marismas del Río Palmonos |editor = Xunta d'Andalucía, Conseyería de Mediu Ambiente |fechaaccesu = 14 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090606075905/http://www.juntadeandalucia.es/medioambiente/site/web/menuitem.a5664a214f73c3df81d8899661525hala0/?vgnextoid=059dd5c9ee106010VgnVCM1000000624y50aRCRD&vgnextchannel=84y09802d19y4010VgnVCM1000000624y50aRCRD&lr=lang_es |fechaarchivu = 6 de xunu de 2009 }}</ref> Na so desaguada'l ríu Palmonos forma una estensa flecha dunar que conforma l'actual sablera d'El Rinconcillo.<ref name="mma.es">{{cita web |url= http://www.mma.es/secciones/acm/agües_marines_mariniega/zones_costeres/tipos_mariniegu/sistemes_dunares/pdf/11_29_Rinconcillo.pdf |títulu= Sistema dunar del Rinconcillo |editor= Ministeriu de Mediu Ambiente |fechaaccesu=14 de xineru de 2009 }}</ref> El ríu Pícaru, de 7,7 quilómetros de llargor, naz na zona denomada Altos del Guijo y conflúi cerca de la so desaguada col [[Ríu Marchenilla|regueru Marchenilla]] formando meandros hasta vertir les sos agües na [[ensenada de Getares]].<ref name="http" /> ;Costa [[Ficheru:Algeciras mapa marino.png|right|thumbnail|Principales accidentes costeros del términu municipal.]] Nel frente mariniegu d'Alxecires pueden estremase dos zones. L'área del estrechu, dende les llendes col términu municipal de Tarifa hasta la [[sablera de Getares]], tien zones alternes de cantiles ensin urbanizar y cales de pequeñu tamañu onde destaquen los accidentes xeográficos de [[Punta Carneru (España)|punta Carneru]], [[punta del Flaire]] o [[punta Acebuche]]. El restu del área, dende la sablera de Getares hasta'l ríu Palmonos, tien zones de mariña baxa salvu en zones puntuales como [[punta de San García]], ''La Cornisa'' o'l mesmu frente de les Villes Vieyo y Nuevo onde'l terrén xube abruptamente. La mariña del términu municipal tien unos siete quilómetros de sableres, cuasi seis quilómetros de cantiles, principalmente en punta Carneru, seis quilómetros y mediu de mariña baxa sobremanera en calar de la zona del estrechu y cuasi tres quilómetros pertenecientes al mandu de la ciudá.<ref>{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/DiagAmb7250.pdf |títulu = Diagnósticu ambiental d'Alxecires, p. 96 |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 5 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090419202451/http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/DiagAmb7250.pdf |fechaarchivu = 19 d'abril de 2009 }}</ref> La ciudá tien anguaño cinco sableres d'usu recreativu, El Rinconcillo, La Concha, El Chinarral, San García y Getares. La [[sablera d'El Rinconcillo]] atopar al norte de la ciudá y estiéndese dende la Ponte d'Accesu Norte del puertu hasta la desaguada del [[ríu Palmonos]] con un llargor total de 2,8 quilómetros.<ref name="ReferenceB">{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/sableres7528.pdf |títulu = Delegación de playa |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 11 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090617162336/http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/sableres7528.pdf |fechaarchivu = 17 de xunu de 2009 }}</ref> Tien dos tramos, unu totalmente urbanizáu xunto a la barriada d'El Rinconcillo y otru más cercanu a la desaguada del ríu que ta dafechu arrodiáu poles marismas del ríu Palmonos y poles dunes del antiguu gordón mariniegu.<ref name="mma.es" /> Al sur de la ciudá atopa la [[sablera de Getares]] de 1500 metros de llargor.<ref name="ReferenceB" /> Tol norte de la sablera atópase arrodiáu per urbanizaciones y tien un paséu marítimu ente que'l sur tien un interesante sistema dunar xunto a la desaguada del ríu Pícaru.<ref>{{cita web |url= http://www.mma.es/secciones/acm/agües_marines_mariniega/zones_costeres/tipos_mariniegu/sistemes_dunares/pdf/11_28_Getares.pdf |títulu= Sistema dunar de Getares |editor= Ministeriu de Mediu Ambiente |fechaaccesu=28 de febreru de 2009}}</ref> D'últimes la [[sablera d'El Chinarral]] ye una pequeña cala de 250 metros asitiada ente les puntes de San García y de El Rodiu, ye una zona pocu visitada por cuenta del so pequeñu tamañu y al so difícil accesu al tar totalmente arrodiada por cases privaes qu'apenes dexen un pequeñu pasu. === Redolada natural === [[Ficheru:Algeciras mapa de unidades de vegetación.png|thumb|Series de vexetación presentes nel términu.]] Más del 80{{esd}}% del términu municipal ye superficie forestal y natural, gran parte so dalguna figura de proteición oficial. D'esa manera un 21{{esd}}% del términu, unes 1872 hectárees,<ref>{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/DiagAmb7250.pdf |títulu = Diagnósticu ambiental d'Alxecires, p. 80 |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 14 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090419202451/http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/DiagAmb7250.pdf |fechaarchivu = 19 d'abril de 2009 }}</ref> pertenez al [[Parque Natural Les Sufrerales|Parque Natural de Les Sufrerales]]; un 27{{esd}}%, unes 2316 hectárees,<ref>{{cita web |url = http://www.juntadeandalucia.es/medioambiente/site/web/menuitem.a5664a214f73c3df81d8899661525hala0/?vgnextoid=c9458337acdf9010VgnVCM1000000624y50aRCRD&vgnextchannel=1183f4b6aab28010VgnVCM1000000624y50aRCRD |títulu = PORN y PRUG del Parque natural del Estrechu, Conseyería de Mediu Ambiente |editor = Xunta d'Andalucía |fechaaccesu = 11 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090606104040/http://www.juntadeandalucia.es/medioambiente/site/web/menuitem.a5664a214f73c3df81d8899661525hala0/?vgnextoid=c9458337acdf9010VgnVCM1000000624y50aRCRD&vgnextchannel=1183f4b6aab28010VgnVCM1000000624y50aRCRD |fechaarchivu = 6 de xunu de 2009 }}</ref> al [[Parque Natural del Estrechu]],<ref>{{cita web |url = http://www.algeciras2015.es/documentos/noticiasDelegaciones/PAC5502.pdf |títulu = Plan Estratéxicu Alxecires 2015, Primer meyora de conclusiones, p. 15. |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 17 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091223101743/http://www.algeciras2015.es/documentos/noticiasDelegaciones/PAC5502.pdf |fechaarchivu = 23 d'avientu de 2009 }}</ref> y unes 58 hectárees protexíes ente los términos d'Alxecires y [[Los Barrios (Cádiz)|Los Barrios]] pertenecen al [[Paraxa natural de les marismas del Río Palmonos]].<ref>{{cita web |url = http://www.juntadeandalucia.es/medioambiente/site/web/menuitem.a5664a214f73c3df81d8899661525hala0/?vgnextoid=059dd5c9ee106010VgnVCM1000000624y50aRCRD&vgnextchannel=84y09802d19y4010VgnVCM1000000624y50aRCRD&lr=lang_es |títulu = Paraxa Natural Marismas del Río Palmonos |editor = Xunta d'Andalucía, Conseyería de Mediu Ambiente. |fechaaccesu = 20 de febreru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090606075905/http://www.juntadeandalucia.es/medioambiente/site/web/menuitem.a5664a214f73c3df81d8899661525hala0/?vgnextoid=059dd5c9ee106010VgnVCM1000000624y50aRCRD&vgnextchannel=84y09802d19y4010VgnVCM1000000624y50aRCRD&lr=lang_es |fechaarchivu = 6 de xunu de 2009 }}</ref> Ente la so flora atopamos [[biotopu|biotopos]] bien singulares como los montes de galería llamaos llocalmente [[canutu (monte)|canutos]] o los montes de borrina; estos [[valle]]s caltuvieron mientres les [[era glacial|glaciaciones]] parte de la flora [[clima tropical|tropical]] europea de la [[Era Terciaria|era terciaria]].<ref>{{cita web |url= http://www.rjb.csic.es/jardinbotanico/ficheros/documentos/pdf/añales/1980/Añales_37(2)_455_462.pdf |títulu= Ensayo bioxeográficu de los pteridófitos de les Sierres d'Alxecires |editor= Anal del Real Xardín Botánicu |fechaaccesu= 26 de marzu de 2009 }}</ref> Esta flora típica de la rexón [[Macaronesia|macaronésica]] atópase güei día en peligru d'estinción por cuenta de la perda de les sos hábitats y a la antropización del mediu. El monte nel que se caltién ye principalmente del tipu [[laurisilva]] y ta compuestu por árboles y arbustos como'l Ojaranzo (''[[Rhododendron ponticum]]'') o'l Avellanillo (''[[Frangula alnus]]''), y por dellos tipos de felechos como ''[[Psilotum nudum]]'', ''[[Davalia canariensis]]'' o ''[[Cheilanthes guanchica]]''.<ref>{{cita web |url= http://www.cea.es/portal/medioambiente/contenidos/documentos/..%5C..%5C..%5C..%5Cupload%5Cmedioambiente%5Cdocumentos_interes%5C51Sufrerales_PORN1.pdf |títulu= Plan Xeneral d'Ordenación del Parque natural de Les Sufrerales, p. 15 |editor= Consejería de Mediu Ambiente, Xunta d'Andalucía |fechaaccesu= 26 de marzu de 2009 }}</ref> Nos valles tamién ye posible atopar plantes reinales como'l Caxigal andaluz (''[[Quercus canariensis]]''). El monte mediterraneu de sufreres (''[[Quercus suber]]'') con [[carba]] so xerófito ocupa les más amplies estensiones dientro de les árees naturales del conceyu. Ente les zones qu'ocupa ye posible alvertir toles distintes etapes de regresión d'esta serie de vexetación, dende'l monte zarráu de les zones altes de la sierra hasta los pacionales de gramínees cercanos a la ciudá.<ref>{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/DiagAmb7250.pdf |títulu = Diagnósticu ambiental d'Alxecires, p. 46 |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 14 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090419202451/http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/DiagAmb7250.pdf |fechaarchivu = 19 d'abril de 2009 }}</ref> Ente la so fauna destaca'l pasu masivu d'aves pol [[estrechu de Xibraltar]] mientres la migraciones. Nes sierres ye posible reparar dellos tipos de mamíferos como corzos (''[[Capreolus capreolus]]''), xabalinos (''[[Sus scrofa]]''), ginetas (''[[Genetta genetta]]'') y meloncillos (''[[Herpestes ichneumon]]'') ente otros, y na so mariña ye avezada la presencia de diverses especies de cetáceos como rorcuales (''[[Balaenoptera physalus]]''), delfines mulares (''[[Tursiops truncatus]]''), orques (''[[Orcinus orca]]'') y cachalotes (''[[Physeter macrocephalus]]'').<ref>{{cita web |url= http://www.mma.es/secciones/acm/agües_marines_mariniega/prot_mediu_marín/biodiversidad/pdf/bm_em_ce_proy_mediterraneo.pdf |títulu= Identificación de les árees d'especial interés pal caltenimientu de los cetáceos nel Mediterraneu español |editor= Ministeriu de Mediu Ambiente |fechaaccesu= 26 de marzu de 2009 }}</ref> == Climatoloxía == Polo xeneral, el clima de la zona del Campu de Xibraltar puede definise como templáu, de transición ente'l [[clima mediterraneu|mediterraneu]] y l'[[clima oceánicu|oceánicu]], carauterizáu por unes condiciones de [[temperatura|temperatures]] nidies y regulares y por [[Precipitación (meteoroloxía)|precipitaciones]] irregulares y de calter enchente con una media añal asitiada nos 1000&nbsp;mm. Como tola zona del estrechu ye bien importante la influyencia del [[vientu]]; d'ente los vientos predominantes destaquen el [[vientu de llevante]] y poniente, cuasi esclusivos de la zona, la distribución temporal d'éstos ye similar en [[iviernu]], sicasí en [[branu]] el vientu de llevante ye mayoritariu polo xeneral. La [[mugor]] media de la ciudá ye del 80{{esd}}%. L'[[amplitú térmica]] de la ciudá ye la más baxa de cuantes rexistrar n'Andalucía.<ref>{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/MemGenInf8652.pdf |títulu = Memoria Xeneral del Plan d'Ordenación Urbana d'Alxecires, p. 27 |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 26 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090617162323/http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/MemGenInf8652.pdf |fechaarchivu = 17 de xunu de 2009 }}</ref> {{Clima |metric_first = Yes |lugar= Alxecires, España |Xin_Hi_°C = 16.1 |Feb_Hi_°C = 16.7 |Mar_Hi_°C = 17.8 |Abr_Hi_°C = 18.9 |May_Hi_°C = 21.7 |Xun_Hi_°C = 24.4 |Xnt_Hi_°C = 27.2 |Ago_Hi_°C = 27.8 |Set_Hi_°C = 26.1 |Och_Hi_°C = 21.7 |Pay_Hi_°C = 18.9 |Avi_Hi_°C = 16.7 |Year_Hi_°C = 21.2 |Xin_Lo_°C = 11.1 |Feb_Lo_°C = 11.1 |Mar_Lo_°C = 12.2 |Abr_Lo_°C = 13.3 |May_Lo_°C = 15.6 |Xun_Lo_°C = 17.8 |Xnt_Lo_°C = 20.0 |Ago_Lo_°C = 20.6 |Set_Lo_°C = 20.0 |Och_Lo_°C = 16.7 |Pay_Lo_°C = 13.9 |Avi_Lo_°C = 12.2 |Year_Lo_°C = 15.4 |xin_precip_mm = 121.9 |feb_precip_mm = 106.7 |mar_precip_mm = 106.7 |abr_precip_mm = 66.0 |may_precip_mm = 38.1 |xun_precip_mm = 10.2 |xnt_precip_mm = 0.0 |ago_precip_mm = 2.5 |set_precip_mm = 25.4 |och_precip_mm = 76.2 |pay_precip_mm = 149.9 |avi_precip_mm = 132.1 |añal_precip_mm = 835.7 |publicación = [http://www.weather.com/outlook/travel/businesstraveler/wxclimatology/monthly/SPXX0088 The Weather Channel Interactive, Inc.] |fechaaccesu= Marzu de 2009 }} == Historia d'Alxecires == {{AP|Historia d'Alxecires}} ;Prehistoria Los [[xacimientu arqueolóxicu|xacimientos]] del cai del [[ríu Palmonos]], perteneciente al [[Paleolíticu]] y [[Neolíticu]], de [[Torre del Almirante|Torrealmirante]] pertenecientes al periodu [[achelense]] y otros asitiaos en Punta Carneru y na [[Villa Vieya d'Alxecires|Villa Vieya]] dexen asitiar sociedaes de ''cazadores-pañadores'' asitiaes xunto a ríos y en zones costeres nel términu municipal.<ref>{{cita publicación |apellíu = Fernández Cacho |nome = Silvia |títulu = Evolución del poblamientu nel términu municipal d'Alxecires: una perspeutiva arqueolóxica |añu = 1995 |revista = Almoraima. Revista d'Estudios Campogibraltareños |númberu = 14 |issn = 1133-5319 |páxina = 4 |url = http://alojamientos.us.es/atles/documentos/articulos/poblamientoalgeciras.pdf }}</ref> ;Edá Antigua [[Ficheru:Algeciras romano con leyenda.png|thumb|Principales xacimientos de dómina romana na ciudá.]] A pesar de delles referencies escrites, el rexistru arqueolóxicu entá nun dio pruebes de la esistencia de población [[Cartago|púnica]] n'Alxecires anque s'alcontraron en [[Cala Arenas]] y zones estremeres dellos asentamientos cartaxineses, toos de pequeña entidá,<ref name="silvia">* {{cita publicación |autor= Fernández Cacho, Silvia |títulu= Evolución del poblamientu nel términu municipal d'Alxecires: una perspeutiva arqueolóxica |añu= 1995 |publicación= Almoraima. Revista d'Estudios Campogibraltareños |númberu= 14 |id= 1133-5319 |url= http://alojamientos.us.es/atles/documentos/articulos/poblamientoalgeciras.pdf }}</ref> y cerámica rellacionada con esta dómina na [[Villa Nueva d'Alxecires|Villa Nueva]].<ref>{{cita publicación |autor= Marfil Ruiz, Pedro F. y De Vicente Lara, Xuan I. |títulu= Cavilgues en redol al afayu de cerámica helenística n'Alxecires |añu= 1991 |revista= Almoraima, Revista d'estudios campogibraltareños |númberu= 6 |id= ISSN 1133-5319 |url= http://www.mancomunidadcg.es/IECG/doc/revistes/Almoraima%206-Articulo%209.pdf }}</ref> Ye a partir del [[sieglu I]] cuando apaecen los primeros asentamientos, esta vegada de [[imperiu romanu|dómina romana]], nos términos d'Alxecires. So lo que güei ye l'Hotel Cristina, na Villa Vieya, alcontrar a mediaos del [[sieglu XX]] delles construcciones romanes.<ref name="silvia" /> El recién descubrimientu d'un complexu industrial pa la ellaboración de [[garum]] na [[Factoría romana de salazones (Alxecires)|calle San Nicolás]] dexen asítiase na ciudá la villa d'[[Iulia Traducta]] que,<ref name="Lázaro">{{cita llibru | apellíos = Lagóstena Barrios |nome= Lázaro |editorial= Edicions Universitat Barcelona |títulu= La producción de mueyos y conserves de pexe na Hispania Romana, II e.C.-VI d. C. |url= https://books.google.es/books?id=9qARYJmoyXAC |añu= 2001 |isbn= 8447526240 }} </ref> según les cróniques, ye poblada en dómina romana con ciudadanos procedentes de ''Tingis'' significando por ello'l so nome ''Tresportada''.<ref name="books.google.es" /> Al sur, na barriada de Getares, alcontráronse restos de construcciones y piletas pa la fabricación de ''[[garum]]'' pertenecientes a la ciudá de [[Caetaria|Caetaria, Cetaria o Cetraria]], nome que paez faer referencia a la pesca de cetáceos y atunes.<ref name="Lázaro" /> [[Ficheru:Algeciras medieval con leyenda.png|thumb|Principales xacimientos de dómina medieval na ciudá.]] La ciudá pierde parte de la so importancia mientres l'[[Antigüedá tardida]] hasta qu'en [[429]] produzse'l pasu de los [[vándalu|vándalos]], nun númberu de 80{{esd}}000 según les fontes de la dómina, al traviés del estrechu de Xibraltar utilizando los puertos d'[[Iulia Traducta]], [[Carteia]], [[Baelo Claudia]] y [[Mellaria]] p'asitiase nos territorios de l'antigua [[Cartago]]. Años dempués pela redolada de la ciudá producir na zona enfrentamientos ente los [[visigodos]] de [[Walia]] y los vándalos silingos,<ref>{{cita publicación |autor = Gozalbes Cravioto, Enrique |títulu = Aspecto de la crisis del baxu Imperiu romanu na contorna del Campu de Xibraltar p. 114 |añu = 1995 |revista = Almoraima, revista d'estudios campogibraltareños |númberu = 13 |id = ISSN 1133-5319 |url = http://www.mancomunidadcg.es/IECG/doc/revistes/Almoraima%2013-Articulo%209.pdf }}</ref> por esti entós tien llugar un parcial abandonu d'Alxecires y la destrucción de gran parte de los sos edificios.<ref>{{cita publicación |autor= Livermore, Harold |títulu= La islla de los vándalos |añu= 1965 |editor= Biblioteca Virtual Cervantes |volumen= Actes del segundu congresu internacional d'hispanistes |url= http://cvc.cervantes.es/obref/aih/pdf/02/aih_02_1_036.pdf }}</ref> Con posterioridá, yá nel [[sieglu VI]], saber de la presencia na ciudá d'un enclave [[Imperiu bizantín|bizantín]] pol descubrimientu d'un campusantu nel estuariu del ríu del Miel y dellos oxetos descontextualizados na Villa Vieya pero nun se conoz el valumbu de la ciudá.<ref>{{cita llibru |nome= VV.{{esd}}AA. |editorial= Fundación El legáu andalusì |títulu= II Congresu Internacional «La ciudá n'Al-Ándalus y el Magreb» |url= https://books.google.es/books?id=4HjwCyXHkkoC |páxina=300|añu= 2002 }}</ref> ;La dómina árabe y la fundación de la ciudá [[Ficheru:Alxecires Arabe grande6.jpg|thumb|Al-Yazirat Al-Hadra y contorna nel sieglu XIV.]] Alxecires ye la primer ciudá fundada polos árabes na so conquista de la península ibérica col nome d'[[Al-Yazirat Al-Hadra]] en [[711]].<ref name="Montero" /> La ciudá musulmana convertir na principal vía de comunicación ente Europa y África, circunstancia esta que va marcar tola so historia. Nel añu [[859]] los [[viquingos]] al mandu de los caudiellos [[Hasting]] y [[Björn Ragnarsson]] [[Sitiu d'Alxecires (859)|asediaron la ciudá]] mientres tres díes asaltándola y amburando la mezquita Aljama y la mezquita de les Banderes. Una vegada reorganizaos los yaziríes fixeron fuxir a los invasores prindando dos de los sos barcos. Tres esti asaltu les mezquites y les muralles de la medina fueron reconstruyíes.<ref>{{cita llibru | apellíos = Varios autor |títulu= Historia d'Alxecires (3 tomos) |añu= 2001 |editorial= Diputación de Cádiz |páxina=237 |isbn= 84-95388-34-0 }}</ref> [[Ficheru:Algeciras Almanzor.jpg|thumb|Almanzor. Muḥammad ibn ʿAbd-Allah ibn Abū ʿĀmir (n'árabe محمد بن عبد الله بن ابو عامر), llamáu Al-Manṣūr (المنصور), el Victoriosu de Dios. Escultura de Mariano Roldán Estudillo.]] En [[976]] [[Hisam II]], tercer califa omeya de Córdoba, noma al frente del gobiernu al so primer ministru Muhammad Ibn Abi Amir Al-Maafií nacíu nuna villa cercana a Alxecires y perteneciente a la so [[cora (división territorial)|cora]] o provincia y conocíu por toos como ''Al-Mansur'' o [[Almanzor]] ('el victoriosu de Dios').<ref>{{cita llibru |apellíu=Delgado Hernández |nome= Antonio | coautores = ''et al.'' |editorial= Real Academia de la Historia |títulu= Estudio de Numismática arábigu-hispana: Considerada como comprobante históricu de la dominación islámica de la Península |url= https://books.google.es/books?id=-gZt1FALFmkC |añu= 2001 |isbn= 8489512892 |páxina=127}}</ref> Tres la so muerte'l [[10 d'agostu]] de [[1002]] el califatu se desmembró n'ensame de [[Taifa|reinos de taifas]]. Cuando [[Sulaiman al-Mustain]] llega al tronu de Córdoba y parte los territorios ente los sos aliaos, apurre la [[Cora (división territorial)#Cora d'Al-Yazirat|cora d'Alxecires]] a al-Qasim y años más tarde proclámase'l reinu hammudí d'Alxecires gobernáu por Muhammad al-Qasim y que va permanecer hasta qu'en [[1055]] ye conquistada pol [[Taifa de Sevilla|reinu de Sevilla]] d'[[Al-Mutamid]].<ref name="Cortada">{{cita llibru | apellíos = Cortada |nome= Juan |editorial= Imprenta d'A. Brusi |títulu= Historia d'España: Dende los tiempos más remotos hasta 1839 |url= https://books.google.es/books?id=vhcxsWozO3sC |añu= 1841 }}</ref> Cuando en [[1085]] esti rei pide ayuda a los [[almorávide]]s de [[Yusuf ibn Tašufin]] pa detener reconquistar cristiana, [[desembarcu almorávide n'Alxecires|apurre la plaza d'Alxecires]] como base d'operaciones cola obligación de devolvela. Yusuf sicasí tien otros planes y conquista los reinos de Granada y Sevilla.<ref name="Cortada" /> Tres el cayente de los almorávides apaez nel norte d'África una nueva fuercia militar, l'[[Imperiu almohade]]. Los almohades ponen cercu a la ciudá en [[1147]] y tres la fuxida de los gobernantes almorávides y la rindición entamen la conquista d'al-Ándalus hasta ser ganaos en [[1212]] nes [[batalla de las Navas de Tolosa|Navas de Tolosa]].<ref>{{cita llibru | apellíos = Patxot y Ferrer |nome= Fernando |editorial= Imprenta de Don José Cuesta |títulu= Anal d'España, por Ortiz de la Vega |url= https://books.google.es/books?id=zEYOAAAAQAAJ |añu= 1858 |páxina=73}}</ref> ;La batalla del estrechu y la conquista d'Alfonsu XI {{AP|Sitiu d'Alxecires (1278)|Sitiu d'Alxecires (1309)|Sitiu d'Alxecires (1342)}} L'emburrie de reconquistar ye especialmente fuerte nel [[sieglu XIII]] de cuenta que los [[Reinu nazarí de Granada|nazaríes]] han de pidir ayuda a los [[benimerines]] del norte d'África que desembarquen n'Alxecires en [[1275]] convirtiendo la ciudá na capital de los sos dominios europeos.<ref>{{cita llibru | apellíos = Patxot y Ferrer |nome= Fernando |editorial= Imprenta de Don José Cuesta |títulu= Anal d'España, por Ortiz de la Vega |url= https://books.google.es/books?id=zEYOAAAAQAAJ |añu= 1858 |páxina=157}}</ref><ref name="Cantù">{{cita llibru | apellíos = Cantù |nome= Cesara |editorial= Imprenta de Gaspar y Roig |títulu= Historia universal |url= https://books.google.es/books?id=tEQQAAAAYAAJ |añu= 1866 |ubicación= Madrid }}</ref> El peligru benimerín na frontera sur de Castiella fai qu'en [[1278]] [[Alfonsu X de Castiella|Alfonsu X]] ponga cercu a la ciudá col enfotu de tomala. Asina bloquia'l so puertu y ordena al infante don Pedro que faiga lo mesmo per tierra.<ref>{{cita llibru |enllaceautor= Real Academia de la Historia editorial= L'Academia |títulu= Memorial históricu español |url= https://books.google.es/books?id=gp0CAAAAYAAJ |añu= 1857 }}</ref> Tres más d'un añu d'asediu castellanu Abu Yusuf, rei de Marruecos, manda una escuadra que gana a la cristiana y manda degollar a tolos soldaos obligando a llevantar el sitiu.<ref>{{cita llibru | apellíos = Patxot y Ferrer |nome= Fernando |editorial= Imprenta de Don José Cuesta |títulu= Anal d'España, por Ortiz de la Vega |url= https://books.google.es/books?id=zEYOAAAAQAAJ |añu= 1858 |páxina=162}}</ref> Nel llugar onde s'asitiaren los cristianos frente a la Villa Vieya mándase edificar una nueva villa conocida conu ''Al-Binya'', o Villa Nueva nes cróniques cristianes, rematada en [[1285]] y separada de la Villa Vieya o ''Al-Madina'' pol [[Ríu del Miel]].<ref>{{cita llibru |autor= VV.{{esd}}AA. |editorial= Fundación «El legáu andalusí» |títulu= II Congresu internacional «La ciudá n'Al-Ándalus y el Magreb» |url= https://books.google.es/books?id=4HjwCyXHkkoC |añu= 2002 |isbn= 8493205176 |páxina=316}}</ref> El peligru benimerín sigue nos años siguientes y por ello'l [[30 de xunetu]] de [[1309]] [[Fernandu IV de Castiella]] pon cercu terrestre a Alxecires.<ref name="de castru">{{cita llibru | apellíos = De Castro y Rossy |nome= Adolfo |editorial= Imprenta de la Revista Médica |títulu= Historia de Cádiz y la so provincia |url= https://books.google.es/books?id=bb2CAAAAIAAJ |añu= 1858 |ubicación= Cádiz |páxina=826}}</ref><ref>{{cita llibru | apellíos = Ascargorta |editor= Baudry |títulu= Compendio de la historia d'España |url= https://books.google.es/books?id=jrEKAAAAQAAJ |añu= 1861 |páxina=132}}</ref> Pocos meses dempués d'empezar l'asediu la enfermedá fai esmornia nel campu castellano y a principios de [[1310]] el rei de Castiella llevanta'l cercu a la ciudá tres la promesa del rei nazarí d'apurri-y [[Bedmar]] y [[Quesada (Xaén)|Quesada]]. [[Ficheru:Algeciras Alfonso XI.jpg|thumb|Alfonsu XI, el Xusticieru, escultura realizada por Carlos Gómez de Avellaneda en 1971.]] Foi definitivamente [[Alfonsu XI de Castiella]] quien pon cercu a la ciudá y la conquista tres l'ataque en [[1339]] de Abd-al-Málik, rei d'Alxecires y [[Ronda (Málaga)|Ronda]] a territorios cristianos.<ref name="de castru" /><ref name="Cortada" /> En [[1342]] lleguen a la ciudá les tropes de [[Corona de Castiella|Castiella]], [[Corona d'Aragón|Aragón]] y [[República de Xénova|Xénova]] xunto a cruzaos europeos y col sofitu del rei d'[[reinu d'Inglaterra|Inglaterra]], de [[Francia na Edá Media|Francia]] y de la [[Santa Sede]] pa poner sitiu a Alxecires. Mientres más de venti meses la ciudá aguanta l'asediu mientres podía ser sofitada vía marítima polos [[Sultanatu benimerín|meriníes]] de Xibraltar. L'establecimientu nos últimos meses de sitiu d'un potente cercu marítimu obliga a una coalición de granadinos y meriníes a entablar batalla coles tropes mandaes per Castiella nes proximidaes del [[ríu Palmonos]]. Tres la victoria d'Alfonsu XI Alxecires vese obligada a capitular el [[26 de marzu]] de [[1344]].<ref name="de castru" /> A partir d'esi día los rei castellanu añade a los sos títulos el de ''Rei de les Alxecires''. ;Reconquista árabe y destrucción de la ciudá {{AP|Sitiu d'Alxecires (1369)}} En [[1369]] [[Muhammed V de Granada]] reconquista Alxecires qu'apenes se topaba protexida por una pequeña guarnición y pretende que recupere la so antigua rellumanza.<ref name="de Paula">{{cita llibru | apellíos = de Paula Mellado |nome= Francisco |editor= Establecimientu Tipográficu de Mellado |títulu= Enciclopedia moderna: Diccionariu Universal de Lliteratura, Ciencies, Artes, Agricultura, Industria y Comerciu Vol. 2 |url= https://books.google.es/books?id=JVUrYOk1ZhAC |páxina=84}}</ref> Pero diez años dempués el rei nazarí entiende que nun va poder caltener la plaza enforma tiempu y decide destruyila en [[1379]] pa evitar que vuelva cayer en manes cristianes. La ciudá ye dafechu esfarrapada y tolos sos habitantes han de colase d'esi peligrosu territoriu de frontera. En [[1462]], conquistada Xibraltar, los antiguos términos de ''les Alxecires'' pasen a esta ciudá en siendo reclamaos por Tarifa y Xerez.<ref>{{cita publicación |autor= Martín Gutiérrez, Diego J. |títulu= Nueva lluz sobre la conflictiva donación a Xibraltar del términu algecireño | revista = Historia del Derechu. Centru Universitariu de Derechu d'Alxecires (UCA) |url= http://www.historiadelderecho.es/h%20dcho/investigacion/ADMINISTRACION%20LOCAL/La%20donacion%20algeciras.pdf }}</ref> ;Edá Moderna y Contemporánea La ciudá permanez destruyida hasta [[1704]] cuando un grupu de persones fuxíes de Xibraltar tres la ocupación de les tropes anglo-holandeses aliaes col [[Carlos VI del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|archiduque Carlos]] asentir nes ruines de la medina árabe, alredor de la capiya de San Bernardo que dende entós se llamaría de [[Capiya de La nuesa Señora d'Europa|Nuesa Señora d'Europa]] al convertise na morada de la imaxe de la [[virxe d'Europa]] qu'hasta entós s'atopaba na ermita gibraltareña asitiada en [[Punta Europa]] y que fuera profanada poles tropes anglo-holandeses. Esta fundación ye, nun principiu, provisional pos los gibraltareños confíen en que Xibraltar va ser llueu conquistada pol rei Felipe V. Sicasí, al nun cumplise esti pruyimientu empiecen a construyir una nueva Alxecires.<ref name="de castru" /> Dende [[1721]] a manes del inxenieru [[Jorge Prósperu de Verboom]] llevar a cabu la ordenación de la nueva ciudá a base de mazanes reticulares de les que se caltién namái la zona norte de la Villa Nueva.<ref>{{cita llibru | apellíos = Capel Sáez |nome= Horacio |editorial= Edicions Universitat Barcelona |títulu= Los inxenieros militares n'España, sieglu XVIII |url= https://books.google.es/books?id=l2DcoW4sT8kC |añu= 1983 |isbn= 8475281176 |páxina=77}}</ref> Nestos momentos Alxecires depende alministrativamente de la vecina ciudá de [[San Roque (Cádiz)|San Roque]] y dende [[1726]] solicítase la devolución de los antiguos términos d'Alxecires a la nueva ciudá a lo que los gobernantes sanroqueños niéguense como va asoceder cuatro años más tarde y en [[1734]].<ref name="Montero" /> ;Independencia de San Roque {{AP|Defenses costeres de la badea d'Alxecires|Asediu a Xibraltar de 1779}} [[Ficheru:Algeciras fuertes grande.jpg|thumb|Situación de los fuertes y bateríes del términu d'Alxecires.]] Finalmente por Cédula de [[6 de setiembre]] de [[1755]] conceder a Alxecires el títulu de ciudá siendo'l so primer alcalde Francisco Bermúdez Salcedo.<ref name="de Paula" /> Na división territorial de los antiguos términos de Xibraltar, onde tamién entra la ciudá de [[Los Barrios]] decide dase a Alxecires el territoriu más pequeñu por cuenta que'l so incipiente puertu supón una ventaya sobre les otres dos ciudaes.<ref name="Montero" /> En xunu de [[1779]] establecíu'l [[Asediu a Xibraltar de 1779|tercer asediu a Xibraltar]] Alxecires convertir en base d'operaciones de la escuadra española encabezada por [[Antonio Barceló]]. La proteición de los barcos de guerra ye nesti tiempu llevada a cabu poles bateríes de [[Fuerte de Santiago|Santiago]], [[Batería de San Antonio|San Antonio]] y [[Fuerte d'Islla Verde|Islla Verde]].<ref name="de castru" /> Estes mesmes bateríes participen en [[1801]] defendiendo a una escuadra francesa na llamada [[Batalla d'Alxecires (1801)|batalla d'Alxecires]].<ref name="Montero" /> [[Francisco Javier Castaños]] ye nomáu en [[1802]] teniente xeneral de la [[Comandancia Militar del Campu de Xibraltar]] treslladando la so sede a Alxecires dende San Roque por considerar a la ciudá un llugar más aparente pa dirixir operaciones militares y realizando numberoses obres civiles como la remodelación de la Plaza Alta.<ref name="Montero" /> ;El sieglu XIX y principios del XX {{AP|Guerra de la Independencia Española|Conferencia d'Alxecires|Fortificación de la badea d'Alxecires nel sieglu XX}} [[Ficheru:Busto General Castaños Algeciras.JPG|thumb|Xeneral Castañales, bustu asitiáu na avenida ''Voluntarios d'Alxecires na batalla de Bailén'' del parque María Cristina.]] Tres la invasión francesa de la península ibérica en [[1808]] el [[Francisco Javier Castaños|Xeneral Castaños]] acompañáu de la guarnición del Campu de Xibraltar, voluntarios d'Alxecires, San Roque y Xibraltar sale escontra'l norte pa torgar la entrada de los franceses n'[[Andalucía]]; esta espedición acaba na célebre [[batalla de Bailén]] cola derrota francesa. La guerra de la Independencia nun tien demasiada repercusión na ciudá pero tropes locales pertenecientes a la [[Escopeteros de Getares|Compañía d'Escopeteros de Getares]] comandadas pol xeneral Ballesteros ganen en [[1811]] a les tropes de [[Napoleón]] en [[Jimena de la Frontera]] alloñando'l peligru francés de la rexón.<ref name="Montero" /> Años más tarde aprovechando'l desconciertu creáu nel Gobiernu Central tres la proclamación de la [[Primer República Española|Primer República]] en [[1873]] proclámase Alxecires como un [[Revolución Cantonal|cantón]] independiente al tener la ciudá una gran influyencia federalista.<ref>{{cita publicación |autor = Villatoro Nobre, Antonio Jesús |títulu = Alxecires y el movimientu cantonalista |añu = 1988 |revista = Almoraima, revista d'estudios campogibraltareños |númberu = 0 |url = http://www.mancomunidadcg.es/IECG/doc/revistes/Almoraima%200%20Suplementu%20Cantonalismu-Articulo%201.pdf }}</ref> El [[cantón d'Alxecires]] permanez hasta'l [[8 d'agostu]] del mesmu añu cuando les tropes procedentes de Cádiz eslleen el Batallón de Voluntarios d'Alxecires.<ref>{{cita publicación |autor= Del Castillo, Luis Alberto |títulu= El cantón d'Alxecires nes actes municipales |añu= 1988 |revista= Almoraima, revista d'estudios campogibraltareños |númberu= 0 |url= http://www.mancomunidadcg.es/IECG/doc/revistes/Almoraima%200%20Suplementu%20Cantonalismu-Articulo%202.pdf }}</ref> El ferrocarril llega a la ciudá en [[1892]] de mano d'inversores anglosaxones llegando ésti hasta'l mesmu muelle de madera usáu pal atraque de los vapores que cruciaben la badea con destín a Xibraltar. En [[1906]] celebrar nesta ciudá la [[Conferencia d'Alxecires]] tratando sobre reparties de la superficie d'[[África]]. Esti acontecimientu enllena Alxecires de corresponsales de prensa de tol mundu qu'ayuden a amosar les bondaes de la ciudá.<ref name="Historia universal" /> Esi mesmu añu créase la Xunta d'Obres del Puertu, precedente de l'actual [[Autoridá Portuaria de la Badea d'Alxecires]]. En [[1936]] tres el [[Guerra Civil española|llevantamientu militar]] contra'l gobiernu de la [[Segunda República Española|República]] Alxecires convertir nel puertu de desembarcu de les tropes sublevaes del Norte d'África y embarcaes en [[Ceuta]].<ref name="Suarez">{{cita llibru |apellíu=Suárez Fernández |nome= Luis | coautor = Ruiz Manjón-Cabeza, Octavio |editorial= Ediciones Rialp |títulu= La segunda República y la guerra (tomu XVII) |url= https://books.google.es/books?id=LsZwzNcjyrUC |añu= 1981 |isbn= 8432121150 }}</ref> El 5 d'agostu a les 8 de la tarde llega a la ciudá'l llamáu ''[[convói de la victoria]]'', que tresportando les tropes norteafricanas.<ref>{{cita web |url= http://www.armada.mde.es/ArmadaPortal/ShowPropertyServlet?nodePath=/BEA%20Repository/Desktops/Portal/ArmadaEspannola/Pages/conocenos_historia/01_HistoriaArmada/05_SXX/03_Guerra_ye/enc_capitulo_III |títulu= Les aiciones navales de la Guerra Civil española |editor= Ministeriu de Defensa |fechaaccesu=25 de xineru de 2009 }}</ref> Trés díes depués el [[acorazáu]] republicanu [[Acorazáu Xaime I|Xaime I]] abre fueu contra'l ''Datu'' atracáu nel puertu provocando la so quema pa depués abrir fueu contra la ciudá destruyendo'l frente marítimu y obligando a la población a fuxir a los montes cercanos.<ref name="Suarez" /><ref>{{cita web |url= http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1936/08/08/011.htmlnodePath=/BEA%20Repository/Desktops/Portal/ArmadaEspannola/Pages/conocenos_historia/01_HistoriaArmada/05_SXX/03_Guerra_ye/enc_capitulo_III |títulu= El Xaime I y la Llibertá bombardien con gran eficacia Ceuta y Alxecires |editor= Hemeroteca ABC |fechaaccesu=18 de mayu de 2010 }}</ref> ; Dende mediaos del sieglu XX hasta l'actualidá En [[1966]] por aciu el Decretu 1325 de 28 de mayu declarar al Campu de Xibraltar como Zona de Preferente Llocalización Industrial y llévase a cabu'l Plan de Desarrollu del Campu de Xibraltar que dota a la contorna y a la ciudá d'Alxecires d'un importante complexu industrial.<ref>{{cita web |url= http://www2.uca.es/escuela/emp_je/investigacion/congresu/mep002.pdf |títulu= El Campu de Xibraltar, frontera y ponte |editor= Ponencia del primer congresu de ciencia rexonal d'Andalucía, Universidá de Cádiz |fechaaccesu=25 de marzu de 2009 }}</ref> La industria y el desarrollu del puertu dieron a la ciudá una fuerte crecedera que se tradució nuna rápida espansión demográfica. Dende la so creación en [[1906]] el [[puertu d'Alxecires]] creció hasta convertir práuticamente tou la mariña del cascu urbanu nun macro-puertu que, pol so llocalización xeográfica, ye parada cuasi obligada pa los buques cargueros que se disponen a enfusase nel [[Océanu Atlánticu|Atlánticu]] o que vienen del Oeste y van enfusar nel [[mar Mediterraneu]]. Más de cien barcos crucien diariamente d'este a oeste y viceversa l'[[estrechu de Xibraltar]] que dixebra Alxecires del Norte de [[Marruecos]]. Amás cada añu Alxecires ye protagonista de la Operación Paso del Estrechu na que miles de ciudadanos norteafricanos residentes n'Europa tomen un barcu destino a [[Ceuta]] o [[Tánxer]] pa pasar les vacaciones nel so país d'orixe.<ref>{{cita web |url= http://www.uam.es/otroscentros/TEIM/Observainmigra/Atles%202004/03%20decada%20de%20rellaciones/BLG_pasu%20d'el%20estrechu.pdf |títulu= Una década de camín del Estrechu |editor= Universidá autónoma de Madrid |fechaaccesu= 25 de marzu de 2009 }}</ref> Alxecires ye güei la ciudá más poblada de la contorna del Campu de Xibraltar y del so [[área metropolitana]], [[Área metropolitana de la Badea d'Alxecires|la de la badea d'Alxecires]]. Ye tamién sede de la [[Mancomunidá de Conceyos del Campu de Xibraltar]], cuntando con un Subdelegáu del Gobiernu de la [[Xunta d'Andalucía]] y un coordinador de l'[[Alministración Xeneral del Estáu]] descritos embaxo. == Heráldica y vexiloloxía == {{AP|Escudu d'Alxecires}} [[Ficheru:Escudo de Algeciras.JPG|right|thumb|Escudu d'Alxecires na puerta de la Casa Consistorial.]] L'[[escudu (heráldica)|escudu]] d'Alxecires atópase inscritu nel rexistru de símbolos de les entidaes llocales d'Andalucía dende'l 12 de xineru de 2015.<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/boja/2015/6/BOJA15-006-00191.pdf |títulu= Resoluci ón de 23 d'avientu de 2014, de la Direición Xeneral d'Alministración Local, pola que s'almite la inscripción nel Rexistru Andaluz d'Entidaes Llocales del escudu del conceyu d'Alxecires (Cádiz). |editor= BOJA |fechaaccesu=6 d'abril de 2015 }}</ref> Hasta la so regulación en 2015 la única descripción oficial de les sos armes yera la qu'apaez nel [[escudu de la provincia de Cádiz]] onde'l d'Alxecires ocupa'l primer cuartel, «de gules, un castiellu d'oru, esclariáu d'azur sobre ondes d'azur y plata, cháu de dos palmes d'oru»,<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/boja/boletines/2008/220/d/16.html |títulu= ''BOJA'' Resolución de 22 d'ochobre de 2008, de la Direición Xeneral d'Alministración Local, pola que s'almite la inscripción nel Rexistru Andaluz d'Entidaes Llocales del Escudu de la provincia de Cádiz |editor= Xunta d'Andalucía, Conseyería de Gobernación |fechaaccesu=18 de febreru de 2009 }}</ref> anque la representación clásica d'estes armes caltenía les cañes d'olivar y palma nel esterior del escudu, la corona real que fai referencia al títulu patrimonial de rei d'Alxecires de la corona española. Tres el trabayu realizáu por una comisión d'investigación coordinada pol cronista de la llocalidá Luis Alberto del Castiellu dende 2007 la descripción del escudu ye: {{cita|Escudu ovaláu, en campu de gules, un castiellu d'oru cola so puerta y ventanes esclariaes d'azur, almenado, mazonado de sable y donjonado de tres torres, siendo la del centru más alta que les otres dos. A la diestra del mesmu una caña d'olivar, y una caña de palma a la siniestra. En punta tres ondes d'azur. Contorna apargaminada cola inscripción llatina ''Civitas Condita Ex Lethaeo Bis Restavrata''. Al timbre corona real zarrada.}} El lema en llatín incluyíu nel escudu significa «Ciudá fundada sobre l'olvidu, dos veces restaurada» y foi creada pola comisión. Fai referencia al pasáu de la llocalidá y a los dos reconstrucciones documentaes nella (la fundación de Tarik en 711 y la de los exiliaos de Xibraltar en 1704).<ref>{{cita web |url= http://www.europasur.es/article/algeciras/1938477/la xunta/rexistra/escudu/la ciudá/algeciras.html |títulu= La Xunta rexistra l'escudu de la ciudá d'Alxecires |periódicu = Europa Sur |fechaaccesu=6 d'abril de 2015 }}</ref><ref>{{cita web |url= http://www.europasur.es/article/algeciras/1747623/algeciras/fixa/como/sera/el so/escudu/entá/hoy/non/esta/regularizáu.html |títulu= Alxecires afita cómo va ser el so escudu, qu'entá güei nun ta regularizáu |periódico = Europa Sur |fechaaccesu=6 d'abril de 2015 }}</ref> La [[bandera]] d'Alxecires ye rectangular, d'un llargor igual a trés medios del so anchu y estremada en dos franxes horizontales iguales, mariella la cimera, y azul la inferior. El so orixe ye la bandera de la [[provincia marítima d'Alxecires]]. == Tratamientu == Dende'l so refundación en 1704, Alxecires recibió los siguientes tratamientos: * '''Bien Pernomada Ciudá''', por cuenta de la consecución de la municipalidá, concedida'l [[6 de setiembre]] de [[1755]].<ref>{{cita llibru | apellíos = VV.{{esd}}AA. |editorial= Diputación de Cádiz |títulu= Historia d'Alxecires, tomu 3, p. 236 |añu= 2001 |isbn= 84-95388-34-0 }}</ref> * '''Bien Patriótica''', pola defensa del reináu de [[Sabela II d'España]] concedida'l [[9 d'ochobre]] de [[1843]].<ref>{{cita llibru | apellíos = Madoz |nome= Pascual |títulu= Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar |url= https://books.google.es/books?id=jm4DAAAAQAAJ |añu= 1845 |páxina=571}}</ref> * '''Excelentísima Ciudá''', concedida pola reina rexente [[María Cristina d'Habsburgu-Lorena|María Cristina]] en nome d'[[Alfonsu XIII]] el [[2 de xunetu]] de [[1892]] por cuenta de la adhesión de la ciudá a la [[Monarquía constitucional]].<ref>{{cita llibru | apellíos = VV.{{esd}}AA. |editorial= Diputación de Cádiz |títulu= Historia d'Alxecires, tomu 3, p. 237 |añu= 2001 |isbn= 84-95388-34-0 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Real decretu concediendo al Conceyu d'Alxecires, provincia de Cádiz, el tratamientu d'Excelencia. |fechaaccesu=4 de xunu de 2009 |url=https://boe.es/datos/imagenes/BOE/1892/195/A00183.tif |fecha=13 de xunetu de 1892 |obra=[[Gaceta de Madrid]] nᵘ195|páxina=183|cita=Queriendo dar prueba de Mi Real apreciu á la ciudad de Algeciras, provincia de Cádiz, por aumento de su población, desarrollo de su agricultura, industria y comercio y por su constante adhesión a la Monarquía constitucional; en nombre de Mi Augusto Hijo el REY D. [[Alfonsu XIII]], y como REINA Regente del Reino, Vengo a concender á su Ayuntamiento el tratamiento de Excelencia. Dado en Palacio á doce de Julio de mil ochocientos noventa y dos.<br />[[María Cristina d'Habsburgu-Lorena|María Cristina]]<br />El [[Ministeriu de Gobernación|Ministru de la Gobernación]]<br />[[Raimundo Fernández Villaverde]]}}</ref> == Urbanismu == {{AP|Urbanismu d'Alxecires}} [[Ficheru:Algeciras PGOU.jpg|thumb|Planu de los usos del suelu contemplaos nel PGOU de la ciudá.]] Alxecires quedó despoblada tres la destrucción de la ciudá a mano de los granadinos de [[Muhammed V de Granada|Muhammad V]] en [[1369]] hasta la perda de Xibraltar. En mapes del [[sieglu XVII]] Alxecires apaez designada como ''Vieya Xibraltar'' y apaecen dellos caserones na antigua Villa Norte perteneciente con probabilidá a ciudadanos gibraltareños que calteníen cultivos nes riveras del ríu del Miel, bastante ye que los términos d'Alxecires fueron concedíos a la ciudá de Xibraltar en [[1462]].<ref>{{cita llibru | apellíos = Montero |nome= Francisco María |editorial= Imprenta de la Revista médica |títulu= Historia de Xibraltar y del so campu |url= https://books.google.es/books?id=nK_r-Yo9nAYC |añu= 1860 |páxina=196}}</ref> En [[1704]] parte de los refuxaos fuxíos tres tomar británica de Xibraltar asitiáronse en redol a la [[ermita]] de San Bernardo, que dende entós empezó a llamase de La nuesa Señora d'Europa, nel cortixu de los Gálvez, empezando'l resurdir de la ciudá.<ref>{{cita llibru | apellíos = Montero |nome= Francisco María |editorial= Imprenta de la Revista Médica |títulu= Historia de Xibraltar y del so campu |url= https://books.google.es/books?id=nK_r-Yo9nAYC |añu= 1860 |páxina=325}}</ref> Les primeres descripciones de la naciente Alxecires facer el [[inxenieru]] [[Jorge Prósperu de Verboom]] a partir de [[1721]] quien, al mandu d'un Cuerpu d'Inxenieros, empieza a llevantar planos de la ciudá onde destaquen los restos de la [[fortificación]] árabe y el [[castiellu]] de la que llevanta un planu con una propuesta d'urbanización de la ciudá a base de cais rectes con mazanes en cuadrícula.<ref>{{cita llibru | apellíos = Capel Sáez |nome= Horacio |editorial= Edicions Universitat Barcelona |títulu= Los inxenieros militares n'España, Sieglu XVIII: Repertoriu biográficu ya inventariu del so llabor científico y espacial |url= https://books.google.es/books?id=l2DcoW4sT8kC |añu= 1983 |isbn= 8475281176 |páxina=77}}</ref> Estos proyeutos nunca lleguen a cumplise y en [[mapa|mapes]] posteriores la ciudá sigue apaeciendo con trazáu urbanu desordenáu.<ref>{{cita web |url= http://bibliotecadigitalhispanica.bne.es/R/QRHD1I6UUCBEDVF3X74I7UYFCY8FF2DK5X5IKS6Q2VU2G4LA TO6N-02507?func=results-jump-full&set_entry=000128 |títulu= Carta de la Badea de Xibraltar en 1779 |editor= Biblioteca Dixital Hispánica |fechaaccesu=21 d'abril de 2009 }}</ref> [[Ficheru:Fritz Bamberger - Blick auf Gibraltar.jpg|thumb|left|La ciudá d'Alxecires en 1864, oleu de [[Fritz Bamberger]].]] Mientres el [[sieglu XIX]] la crecedera de la ciudá n'estensión nun foi notable, d'esta miente nun planu llevantáu en [[1857]] puede apreciase qu'entá nun se degolara'l perímetru de la ciudá medieval y que la [[Villa Vieya d'Alxecires|Villa Vieya]] apenes s'atopa ocupada. Nestos años la población británica na ciudá ye especialmente influyente contribuyendo en gran midida a la economía llocal, d'esta miente en [[1892]] son inversores británicos los que constrúin la llinia de [[ferrocarril Bobadilla-Alxecires]] y pocu dempués l'Hotel Cristina.<ref>{{cita llibru |apellíu=Darío |nome= Rubén |editor= Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes |títulu= Tierres solares |url= http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/dario/01305053155026738089680/p0000001.htm#I_0_ |añu= 1904 |páxina=123}}</ref> Nel sieglu XX l'aumentu de población y d'estensión de la ciudá de produz de forma desatamañada. Nos años cincuenta dególase la llende norte de la ciudá medieval y urbanízase la ''Cuesta del Rayu'' y la barriada de ''La Bajadilla'' ente que s'esboza'l barriu de ''El Saladillo'', ''La Piñera'' y la ''barriada de Los Toreros''. Los barrios del norte de la ciudá apaecen a partir de [[1970]], d'esta miente ''Les Llombes'' y ''El Rinconcillo'' y más tarde ''San José Artesanu'' y ''La Granxa'' ocupen yá gran estensión nos años ochenta cuandos empiecen a apaecer nueves barriaes como ''Los Pinos'', ''Güerta de la Piles'', ''San García'' o ''Getares''.<ref>{{cita web |url = http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/_plaotr/Cd_inf_6.pdf |títulu = Evolución Urbana del conceyu d'Alxecires |editor = Conceyu d'Alxecires, Delegación d'Urbanismu |fechaaccesu = 18 de febreru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090520190442/http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/_plaotr/Cd_inf_6.pdf |fechaarchivu = 20 de mayu de 2009 }}</ref> [[Ficheru:Areas homogeneas Algeciras.png|300px|thumb|Barrios del nucleu principal d'Alxecires.]] La espansión de la ciudá mientres los primeros años del sieglu XXI vien centrándose na zona oeste de la circunvalación, d'esta miente les zones de ''Sotorebolo'', ''Los Alamillos'' o ''San Bernabé'' tán güei día en plenu procesu urbanizador. Según el ''Plan Xeneral d'Ordenación Urbana d'Alxecires'' (PGOU) la espansión nesta zona de la ciudá ta entamada hasta la carretera de Botafuegos por atopase próximu'l [[Parque Natural de Les Sufrerales]].<ref>{{cita web |url = http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/_plaotr/Cd_ord_1.pdf |títulu = Ordenación Xeneral Territoriu Municipal |editor = Conceyu d'Alxecires, Delegación d'Urbanismu |fechaaccesu = 18 de febreru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091225165418/http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/_plaotr/Cd_ord_1.pdf |fechaarchivu = 25 d'avientu de 2009 }}</ref> La tradicional división en barrios d'Alxecires caltiénse güei día por motivos urbanísticos y d'ordenación del territoriu atopándose l'orixe d'éstos nes socesives etapes d'espansión de la ciudá.<ref>{{cita web |url = http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/_plaotr/Cd_inf_6.pdf |títulu = Ordenación Xeneral Territoriu Municipal |editor = Conceyu d'Alxecires, Delegación d'Urbanismu |fechaaccesu = 18 de febreru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090520190442/http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/_plaotr/Cd_inf_6.pdf |fechaarchivu = 20 de mayu de 2009 }}</ref> Dende la so publicación en [[2003]] Alxecires va poder acoyese a la [[Llei de Grandes Ciudaes]] y ente otres coses va haber d'estremar el so términu en [[distritu|distritos]].<ref>{{cita web |url= http://www.boe.es/boe/dias/2005/02/16/pdfs/A05593-05594.pdf |títulu= LEY 57/2003, de 16 d'avientu, de midíes pa la modernización del gobiernu llocal |publicación= BOE |fechaaccesu=21 de xineru de 2009 }}</ref> Éstos van ser delimitados tantu por razones xeográfiques como históriques calteniendo munchos de los actuales barrios como distritos propios o englobando otros por proximidá. Anguaño sentáronse les bases d'esta división cola creación del reglamentu que va regular les [[Xunta Municipal de Distritu Xuntes Municipales de Distritu]] que van tener la función de realizar informes sobre los problemes o necesidaes de caúna de les zones a les que representen.<ref>{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/reglamentu.doc |títulu = Delegación de Participación Ciudadana, reglamentu |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 21 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091214222554/http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/reglamentu.doc |fechaarchivu = 14 d'avientu de 2009 }}</ref> == Alministraciones públiques == La ciudá ye sede d'organismos y entidaes dependientes de tolos niveles de l'alministración pública española, tantu [[alministración llocal|locales]] como autonómicos y [[Alministración Xeneral del Estáu (España)|estatales]]. ;Alministración llocal {{AP|Conceyu d'Alxecires|Alcaldes d'Alxecires|Eleiciones municipales n'Alxecires}} [[Ficheru:Escudo de Algeciras.JPG|thumb|Casa consistorial d'Alxecires.]] [[Ficheru:AGE Algeciras.JPG|thumb|Sede de l'Alministración Xeneral del Estáu na Plaza Juan de Lima.]] El gobiernu y l'alministración del conceyu d'Alxecires llevar a cabu'l so conceyu, que, acordies cola [[Llei de Bases de Réxime Llocal]] componer d'alcalde y conceyales. Los conceyales son escoyíos cada cuatro años por [[sufraxu universal]]. L'alcalde ye escoyíu polos conceyales. El censu eleutoral ta compuestu por tolos residentes empadronaos n'Alxecires mayores de 18 años y nacionales d'España y de los otros países miembros de la [[Xunión Europea]]. Según lo dispuesto na Llei del Réxime Eleutoral Xeneral,<ref>{{cita web |url= http://www.boe.es/g/es/bases_datos/doc.php?coleccion=iberlex&id=1985/11672 |títulu= Ley Orgánica 5/1985, de 19 de xunu, del Réxime Eleutoral Xeneral |publicación= BOE |fechaaccesu=16 de xineru de 2009 }}</ref> qu'establez el númberu de conceyales elegibles en función de la población del conceyu, el conceyu d'Alxecires ta compuestu por 27 conceyales. Les primeres democrátiques celebraes el [[eleiciones municipales d'España de 1979|3 d'abril de 1979]] dexó que Francisco Esteban Bautista del [[Partíu Comunista d'España]], teniente d'alcalde de l'anterior Corporación municipal, formara'l primer equipu de gobiernu de la llocalidá.<ref>{{cita web |url= http://hemeroteca.abcdesevilla.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1979/04/20/028.html |títulu= Noticies 20 d'abril de 1979. |periódicu = ABC |fechaaccesu=21 d'abril de 2015 }}</ref> El 8 de mayu de [[eleiciones municipales d'España de 1983|1983]] foi'l [[PSOE|Partíu Socialista]] el que llogró mayoría abonda pa formar gobiernu con Ernesto Delgado Lobato como alcalde,<ref>{{cita web |url= http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1983/07/02/033.html |títulu= Noticies 2 de xunetu de 1983 |periódicu = ABC |fechaaccesu=21 d'abril de 2015 }}</ref> revalidáu con mayoría absoluta nes eleiciones de 1987 y nes de 1991.<ref>{{cita web |url= http://www.boe.es/boe/dias/1987/07/20/pdfs/R22136-02194.pdf |títulu= BOE 20 de xunetu de 1987 |editor= Xunta Eleutoral Central |fechaaccesu=21 d'abril de 2015 }}</ref><ref>{{cita web |url= http://hemeroteca.abcdesevilla.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1991/06/15/040.html |títulu= Noticies 15 de xunu de 1991 |periódicu = ABC |fechaaccesu=21 d'abril de 2015 }}</ref> Cuatro meses dempués de los comicios de [[eleiciones municipales d'España de 1991|1991]] una [[moción de censura]] presentada pol [[Partíu Andalucista]] y el Partíu Popular dexó la invistidura del andalucista Antonio Patricio González García como alcalde.<ref>{{cita web |url= http://hemeroteca.abcdesevilla.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/sevilla/abc.sevilla/1991/11/01/043.html |títulu= Noticies 1 de payares de 1991 |periódicu = ABC |fechaaccesu=21 d'abril de 2015 }}</ref> Ésti volvió resultar escoyíu alcalde nes [[eleiciones municipales d'España de 1995|eleiciones de 1995]] y [[eleiciones municipales d'España de 1999|1999]].<ref>{{cita web |url= http://www.diphuelva.es/portalweb/hemeroteca/voz_huelva/1995/JUN/18/0026.pdf |títulu= Noticies 18 de xunu de 1995 |periódicu= La Voz d'Andalucía |fechaaccesu= 21 d'abril de 2015 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20150615085311/http://www.diphuelva.es/portalweb/hemeroteca/voz_huelva/1995/JUN/18/0026.pdf |fechaarchivu= 2015-06-15 }}</ref><ref>{{cita web |url= https://elpais.com/diario/1999/07/24/andalucia/932768531_850215.html |títulu= L'andalucista Patricio González va gobernar en minoría en siendo reelixíu como rexidor d'Alxecires |periódicu = El País |fechaaccesu=21 d'abril de 2015 }}</ref> Tres les eleiciones del [[eleiciones municipales d'España de 2003|25 de mayu de 2003]] foi'l candidatu del Partíu Socialista, Juan Antonio Palacios Escobar, el que resultó investido alcalde.<ref>{{cita web |url= https://elpais.com/diario/2003/06/15/andalucia/1055629334_850215.html |títulu= González presume de dignidá por vencer l'alcaldía al PSOE periódicu = El País |fechaaccesu=22 d'abril de 2015 }}</ref> [[eleiciones municipales d'España de 2007|En 2007]], el plenu municipal escoyó como alcalde d'Alxecires a Tomás Herrera Hormigo, del PSOE, que sustituyera en 2005 al anterior alcalde n'abandonando ésti'l puestu. Herrera de la mesma dimitió'l [[27 de setiembre]] de [[2010]],<ref>{{cita publicación |url=https://www.ideal.es/agencias/20100928/mas-actualidad/andalucia/tomas-herrera-nuevu-subdelegado-xunta_201009281442.html |títulu=Tomás Herrera, nuevu subdelegáu de la Xunta nel Campu de Xibraltar |editorial=[[Ideal (periódicu)|Ideal]] |fecha=28 de setiembre de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120325211813/https://www.ideal.es/agencias/20100928/mas-actualidad/andalucia/tomas-herrera-nuevu-subdelegado-xunta_201009281442.html |fechaarchivu=25 de marzu de 2012 }}</ref> siendo sustituyíu pol tamién socialista Diego Sánchez Rull el [[15 d'ochobre]].<ref>{{cita publicación |url= https://www.elmundo.es/elmundo/2010/10/15/andalucia/1287136128.html |títulu= Diego Sánchez Rull (PSOE) toma'l cayáu de mandu d'Alxecires col sofitu d'IX periódicu = [[El Mundo (España)|El Mundo]] |fecha=15 d'ochobre de 2010 }}</ref> Nes [[eleiciones municipales d'España de 2011|eleiciones municipales]] celebraes el [[22 de mayu]] de 2011 resultaron escoyíos 16 conceyales del [[Partíu Popular]],<ref>{{cita web |url= http://elecciones.mir.es/resultados2011/99MU/DMU0111900499_L1.htm?d=0&y=0 |títulu= Eleiciones municipales Alxecires 2011 |editor= MIR |fechaaccesu= 11 de xunu de 2011 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20220325033206/http://elecciones.mir.es/resultados2011/99MU/DMU0111900499_L1.htm?d=0&y=0 |fechaarchivu= 2022-03-25 }}</ref> lo que dexó al so candidatu José Ignacio Landaluce ser escoyíu alcalde de la ciudá en plenu estraordinariu celebráu'l día 11 de xunu de 2011.<ref>{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/verNoticia.php?num=11043 |títulu = José Ignacio Landaluce ye dende güei el séptino alcalde democráticu d'Alxecires |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 11 de xunu de 2011 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110612124107/http://www.ayto-algeciras.es/verNoticia.php?num=11043 |fechaarchivu = 12 de xunu de 2011 }}</ref> El gobiernu municipal del Partíu Popular volvió llograr mayoría absoluta nes eleiciones [[eleiciones municipales d'España de 2015|celebraes el 22 de mayu de 2015]] siendo investido alcalde d'Alxecires el día 13 de xunu.<ref>{{cita web |url= http://www.europasur.es/article/algeciras/2050761/landaluce/volvera/ser/investido/hoy/alcalde/con/sofitu/los conceyales/pp.html |títulu= Landaluce volverá ser investido güei alcalde col sofitu de los conceyales del PP periódicu = Europa Sur |fechaaccesu=13 de xunu de 2015 }}</ref> {{Alcalde_España | Alcalde_1 = Francisco Esteban Bautista | Partíu_1 = [[Ficheru:Pce 2014.svg|20px]] [[Partíu Comunista d'España|PCE]] | Alcalde_2 = Ernesto Delgado Lobato | Partíu_2 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px]] [[PSOE]] | Alcalde_3 = Ernesto Delgado Lobato | Partíu_3 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px]] [[PSOE]] | Alcalde_4 = Antonio Patricio González García | Partíu_4 = [[Ficheru:Logo Partido Andalucista.svg|20px]] [[Partíu Andalucista|PA]] | Alcalde_5 = Antonio Patricio González García | Partíu_5 = [[Ficheru:Logo Partido Andalucista.svg|20px]] [[Partíu Andalucista|PA]] | Alcalde_6 = Antonio Patricio González García | Partíu_6 = [[Ficheru:Logo Partido Andalucista.svg|20px]] [[Partíu Andalucista|PA]] | Alcalde_7 = Juan Antonio Palacios Escobar (hasta 2005)<br />Tomás Herrera Hormigo (dende 2005) | Partíu_7 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px]] [[PSOE]]<br />[[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px]] [[PSOE]] | Alcalde_8 = Tomás Herrera Hormigo (hasta 2010)<br />Diego Sánchez Rull (dende 2010) | Partíu_8 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px]] [[PSOE]]<br />[[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px]] [[PSOE]] | Alcalde_9 = [[José Ignacio Landaluce Calleja]] | Partíu_9 = [[Ficheru:PP.svg|20px]] [[PP]] | Alcalde_10 = José Ignacio Landaluce Calleja | Partíu_10 = [[Ficheru:PP.svg|20px]] [[PP]] }} ;Alministración autonómica [[Ficheru:JuzgadosAlgeciras 2.JPG|thumb|left|Xulgaos d'Alxecires en Plaza de la Constitución.]] La subdelegación del Gobiernu de la [[Xunta d'Andalucía]] n'Alxecires foi creada en [[1997]] col fin de coordinar les actuaciones de la Xunta d'Andalucía nel Campu de Xibraltar. Depende de la delegación del Gobiernu de la Xunta d'Andalucía en Cádiz.<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/boja/boletines/1997/43/d/updf/d2.pdf |títulu= DECRETO 113/1997, de 8 d'abril, pol que se crea la Subdelegación del Gobiernu de la Xunta d'Andalucía nel Campu de Xibraltar |publicación= BOJA |fechaaccesu=16 de xineru de 2009 }}</ref> Les funciones d'esta subdelegación son les delegaes pol delegáu del Gobiernu de la Xunta en Cádiz d'ente les correspondientes a les conseyeríes de Gobernación y Xusticia, Trabayu ya Industria, Obres Públiques y Tresportes, Educación y Ciencia, Mediu Ambiente y Asuntos Sociales.<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/boja/boletines/1999/7/d/updf/d2.pdf |títulu= ALCUERDO de 22 d'avientu de 1998, del Conseyu de Gobiernu, pol que se desenvuelven les competencies del Subdelegáu del Gobiernu de la Xunta d'Andalucía nel Campu de Xibraltar |publicación= BOJA |fechaaccesu=16 de xineru de 2009 }}</ref> ;Alministración estatal Dende 2002 tien la so sede na ciudá la Oficina de coordinación de l'[[Alministración Xeneral del Estáu]] (AGE) nel Campu de Xibraltar por ser Alxecires la ciudá de mayor población de la contorna y la que primeramente tenía un mayor númberu de puestos de trabayu de la Subdelegación del Gobiernu en Cádiz.<ref>{{cita web |url= http://www.boe.es/boe/dias/2002/10/04/pdfs/A35142-35143.pdf |títulu= ORDE PRE/2424/2002, de 3 d'ochobre, pola que se crea la Oficina de Coordinación de l'Alministración Xeneral del Estáu nel Campu de Xibraltar |publicación= BOE |fechaaccesu=16 de xineru de 2009 }}</ref> Esta Oficina de Coordinación de la AGE ye la única n'España que nun ta asitiada nuna capital provincial.<ref>{{cita web |url = http://www.europasur.es/article/contorna/792206/una%20oficina/unica/toa/espana.html |títulu = Una oficina única en toa España |periódicu = [[Europa Sur]] |fechaaccesu = 29 de setiembre de 2010 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110915185608/http://www.europasur.es/article/contorna/792206/una |fechaarchivu = 2011-09-15 }}</ref> Esta oficina ye la heredera del antiguu [[Gobiernu Militar del Campu de Xibraltar]], que coesistió col Gobiernu Civil de Cádiz. De la mesma el Gobiernu Militar del Campu de Xibraltar yera heriedu de la [[Comandancia Militar del Campu de Xibraltar]]. Asina'l Campu de Xibraltar foi l'únicu territoriu d'España que nun taba sol control del Gobernador Civil de la capital de la provincia. En cuenta de ello, el Gobernador Militar del Campu de Xibraltar exercía simultáneamente les competencies de Gobernador Civil y Militar. Ello debía a que'l Campu de Xibraltar tenía una específica considerancia histórica, anterior inclusive al Réxime de Franco, como territoriu estratéxicu pa la defensa, pola presencia fronteriza de Xibraltar y la proximidá del norte d'África<ref>{{cita web |url= https://elpais.com/diario/1977/04/22/espana/230508022_850215.html |títulu= Campu de Xibraltar: l'orde públicu pasa al Gobiernu Civil |periódicu = [[El País]] |fechaaccesu=22 de xineru de 2013 }}</ref> Cola creación del Subgobernador Civil del Campu de Xibraltar, les funciones civiles del Gobernador Militar pasaron n'abril de 1977 al Gobiernu Civil de Cádiz. Ésti, de la mesma, les delegó nel nuevu Subgobernador Civil del Campu de Xibraltar, qu'absorbió a l'alministración civil del Estáu que taba en manes del Gobiernu Militar del Campu de Xibraltar. La Oficina de Coordinación de l'Alministración Xeneral del Estáu nel Campu de Xibraltar tien les funciones de coordinar los servicios de l'Alministración Xeneral del Estáu nel Campu de Xibraltar y toes aquelles funciones que la Subdelegación del Gobiernu de la Xunta d'Andalucía y la Subdelegación del Gobiernu en Cádiz deleguen nella.<ref>{{cita web |url= http://www.boe.es/aeboe/consultas/bases_datos/doc.php?coleccion=iberlex&id=1997/23884 |títulu= Orde de 7 de payares de 1997 pola que se desenvuelve'l real decreto 1330/1997, de 1 d'agostu, d'integración de servicios periféricos y d'estructura de les delegaciones del gobierno |publicación= BOE |fechaaccesu=16 de xineru de 2009 }}</ref> Amás de les funciones de la Oficina de Coordinación de l'A.G.Y. l'alministración estatal xestiona l'aduana, l'[[Axencia Estatal d'Alministración Tributaria|axencia tributaria]], el [[Serviciu de Vixilancia Aduanera]], el centru penitenciariu de Botafuegos y la comisaría de policía. ; Instalaciones penitenciaries La [[cárcel de Botafuegos]] ye una de les principales [[cárcel]]es d'[[Andalucía]]. Correspuende al modelu de macrocárcel o centru penitenciariu tipu I. Foi inaugurada nel añu [[2000]] pol entós [[Ministeriu del Interior d'España|ministru d'interior]] [[Jaime Mayor Oreja]].<ref>{{cita web |url= http://www.boe.es/boe/dias/2000/09/13/pdfs/A31532-31532.pdf |títulu= ORDE de 30 d'agostu de 2000 pola que se crea'l nuevu Centru Penitenciariu d'Alxecires |publicación= BOE |fechaaccesu=15 de mayu de 2009 }}</ref> Tien 1008 celdes y en 2010 acoyía a más de 1500 internos.<ref>{{cita publicación |url= http://www.diariodejerez.es/article/provincia/682766/cada/funcionariu/puertu/vixila/presos/cuasi/triple/lo/idoneo.html |títulu= Cada funcionariu de Puertu 3 vixila a 90 presos, cuasi'l triple de lo aparente |fecha=21 d'abril de 2010 |periódicu = Diario de Jerez }}</ref> ;Alministración xudicial Alxecires pertenez al [[Partíu xudicial (España)|partíu xudicial]] del so [[partíu xudicial d'Alxecires|mesmu nome]], númberu 3 de Cádiz,<ref>{{cita web |url= http://www.cgpe.es/xulgaos.aspx?idprovincia=11&numpartido=3 |títulu= Partíu xudicial númberu 3 de Cádiz |editor= Conseyu Xeneral Procuradores d'España |fechaaccesu= 16 de xineru de 2009 }}</ref> de la que ye cabeza de partíu y que toma amás de la mesma ciudá les vecines de Tarifa y Los Barrios, una área con un total de 138{{esd}}113 habitantes. Anguaño exerzse'l [[Poder Xudicial d'España|poder xudicial]] al traviés de cuatro xulgaos de primera Instancia, cuatro xulgaos d'Instrucción, un xulgáu de lo Social, un xulgáu de Violencia sobre la muyer, [[Audiencies Provinciales d'España|Audiencia provincial]], dos xulgaos de lo Contencioso-Alministrativu, un xulgáu de Vixilancia Penitenciaria, cuatro xulgaos de lo Penal y un xulgáu de Menores partíos en diverses sedes.<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/justicia/adriano/cda/views/channel/direutoriu/adri_consultaOrganos/0,20965,12351694_15333105_11004,00.html |títulu= Consejería de Xusticia y Alministración pública, Direutoriu de Xulgaos y Audiencies Provinciales |editor= Xunta d'Andalucía |fechaaccesu=16 de xineru de 2009 }}</ref> == Demografía == Dempués de ser destruyida en [[1379]] considérase que la ciudá tuvo en completu abandonu hasta la so repoblación per parte de exiliaos gibraltareños en 1704. Inclusive considerando esto los refuxaos asitiaos na ciudá nun tuvieron de representar una medría notable na población yá que la mayor parte d'ellos estableciéronse na vecina ciudá de [[San Roque (Cádiz)|San Roque]]. Aun así, esti resurdir de la ciudá atraxo cada vez a más persones que buscaben oportunidaes nuna ciudá nueva.<ref>{{cita web |títulu= Diagnósticu ambiental d'Alxecires, p. 121 |editor= Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu=26 de marzu de 2009 }}</ref> L'estudiu de la demografía nesta dómina ye bien difícil. A partir de los datos procedentes de les parroquies sábese que'l númberu de nacíos en [[1724]] foi de 120 y en [[1736]] d'unos 200, n'apenes 12 años cuasi se doblara'l so númberu. El Censu de Floridablanca de [[1786]] da una población de 6346 habitantes y nel censu de [[1857]] consten 16{{esd}}198.<ref>{{cita llibru | apellíos = VV.{{esd}}AA. |editorial= Diputación de Cádiz |títulu= Historia d'Alxecires |añu= 2001 |isbn= 84-95388-34-0 |páxines= 48 y 88 }}</ref> Dende mediaos del sieglu XX la [[tasa de crecedera demográfica|tasa de crecedera]] foi práuticamente constante hasta l'actualidá, llegando a superar los 100{{esd}}000 habitantes a lo llargo de los [[años 1990|años 90]].<ref>{{cita web |url= http://www.ine.es/inebase2/tabla.jsp?searchString=&L=0&idTabla=13&periodicidad=12&unidaes=Persones&diviDescripcion=Poblaciones+de+fechu+dende+1900+hasta+1991.+Cifres+oficiales+sacaes+de+los Censos respeutivos.&divi=DPOH&capitulo=Poblaci%F3n+de+fechu+por+conceyos+dende+1900&tabla=C%Y1diz&his=0 |títulu= Censo históricu d'Alxecires |editor= INE |fechaaccesu= 19 de febreru de 2009 }}</ref> En 2015, Alxecires con 118{{esd}}920 habitantes tien una población comparable a les de delles capitales de provincia españoles como [[Xaén]] o [[Cádiz]], y superior a les de [[Girona]] o [[Ciudá Real]].<ref>[[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]] [[2014]]</ref> Ye l'oncenu conceyu d'Andalucía y el terceru de la provincia en términos poblacionales, tres [[Xerez de la Frontera]] y Cádiz respeutivamente, anque los enclinos demográficos del padrón indiquen que va aventayar a la capital provincial en redol a [[2015]].<ref name="Diariu de_1"/> {{Pirámide de población |añu=(2015)<ref>{{cita web |títulu= Revisión del Padrón municipal 2015. Datos por conceyos. Población por sexu, conceyos y edá (grupos quinquenales). Alxecires |editor= Institutu Nacional d'Estadística, España. |fechaaccesu=23 de febreru de 2015}}</ref> |v0=2.972|v5=3.405|v10=3.037|v15=2.628|v20=2.737|v25=3.068|v30=3.807|v35=4.549|v40=4.236|v45=3.998|v50=3.324|v55=2.903|v60=2.458|v65=2.151|v70=1.655|v75=1.097|v80=0.860|v85=0.531|m0=2.824|m5=3.087|m10=2.819|m15=2.489|m20=2.615|m25=3.219|m30=3.808|m35=4.363|m40=3.989|m45=3.898|m50=3.356|m55=3.163|m60=2.631|m65=2.336|m70=1.944|m75=1.574|m80=1.288|m85=1.166}} {|style="background:#eeeeee; text-align:center" align="center" !'''Gráficu demográficu d'Alxecires ente 1842 y 2015'''<ref>{{cita web |url= http://www.ine.es/jaxi/menu.do?type=pcaxis&path=%2Ft20%2Fe260&file=inebase&L= |títulu= Población de conceyos españoles. Serie histórica. Alxecires |editor= Institutu Nacional d'Estadística (INE) España |fechaaccesu= 3 de payares de 2011 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20131208094936/http://www.ine.es/jaxi/menu.do?type=pcaxis&path=%2Ft20%2Fe260&file=inebase&L= |fechaarchivu= 2013-12-08 }}</ref> |- align="center" | |- align="center" | <timeline> Colors= id:a value:gray(0.9) id:b value:gray(0.7) id:c value:rgb(1,1,1) id:d value:rgb(0.6,0.7,1) ImageSize = width:700 height:300 PlotArea = left:50 bottom:30 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period= from:0 till:120000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:b increment:20000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:a increment:2000 start:0 BackgroundColors = canvas:c BarData= bar:1842 text:1842 bar:1860 text:1860 bar:1887 text:1887 bar:1900 text:1900 bar:1910 text:1910 bar:1920 text:1920 bar:1930 text:1930 bar:1940 text:1940 bar:1950 text:1950 bar:1960 text:1960 bar:1970 text:1970 bar:1981 text:1981 bar:1991 text:1991 bar:2000 text:2000 bar:2010 text:2010 bar:2015 text:2015 PlotData= color:d width:20 align:left bar:1842 from:0 till: 11077 bar:1860 from:0 till: 18216 bar:1887 from:0 till: 12381 bar:1900 from:0 till: 13302 bar:1910 from:0 till: 15818 bar:1920 from:0 till: 19417 bar:1930 from:0 till: 21431 bar:1940 from:0 till: 25671 bar:1950 from:0 till: 52732 bar:1960 from:0 till: 66317 bar:1970 from:0 till: 81662 bar:1981 from:0 till: 86042 bar:1991 from:0 till: 101556 bar:2000 from:0 till: 104087 bar:2010 from:0 till: 116417 bar:2015 from:0 till: 118920 PlotData= bar:1842 at: 11077 fontsize:s text: 11.077 shift:(-10,5) bar:1860 at: 18216 fontsize:s text: 18.216 shift:(-10,5) bar:1887 at: 12381 fontsize:s text: 12.381 shift:(-10,5) bar:1900 at: 13302 fontsize:s text: 13.302 shift:(-10,5) bar:1910 at: 15818 fontsize:s text: 15.818 shift:(-10,5) bar:1920 at: 19417 fontsize:s text: 19.417 shift:(-10,5) bar:1930 at: 21431 fontsize:s text: 21.431 shift:(-10,5) bar:1940 at: 25671 fontsize:s text: 25.671 shift:(-10,5) bar:1950 at: 52732 fontsize:s text: 52.732 shift:(-10,5) bar:1960 at: 66317 fontsize:s text: 66.317 shift:(-10,5) bar:1970 at: 81662 fontsize:s text: 81.662 shift:(-10,5) bar:1981 at: 86042 fontsize:s text: 86.042 shift:(-10,5) bar:1991 at: 101556 fontsize:s text: 101.556 shift:(-10,5) bar:2000 at: 104087 fontsize:s text: 104.087 shift:(-10,5) bar:2010 at: 116417 fontsize:s text: 116.417 shift:(-10,5) bar:2015 at: 118920 fontsize:s text: 118.920 shift:(-10,5) </timeline> |- |<small>Fonte: [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]]</small>; <small>Gráfica ellaborada por [[Wikipedia]]</small> |} ;Pirámide de población La ciudá tien una población mayoritariamente nueva: la población menor de 40 años representa'l 51{{esd}}%; la población menor de 20 años representa'l 23{{esd}}%; finalmente los mayores de 65 años son namái'l 14{{esd}}% de la población. Sicasí, esiste un avieyamientu progresivu de la población, yá que nel tramu entendíu ente 20-40 ye onde se concentra'l mayor porcentaxe de población, un 28{{esd}}%. ;Inmigración Según el censu de 2015 los ciudadanos nacíos na llocalidá representen el 61.29{{esd}}% del total de la población. De los nacíos n'[[España]], un 90.45{{esd}}% del total, el 89.75{{esd}}% nacieron na comunidá autónoma d'[[Andalucía]]. Pela so parte los residentes nacíos nel estranxeru representen un 9.54{{esd}}% del total de la población, similar al porcentaxe nacional (9.53{{esd}}%). D'ellos un 10.59{{esd}}% nacieron na [[Xunión Europea]] anque la mayor parte de la población estranxera, un 42.19{{esd}}%, correspuende a ciudadanos nacíos en [[Marruecos]] destacando tamién la población nacida en [[Bolivia]] (3.42{{esd}}%), [[Rumanía]] (3.23{{esd}}%) y [[China]] (2.14{{esd}}%).<ref>{{cita web |títulu= Población por sexu, conceyos y nacionalidá (principales nacionalidaes). Alxecires |editor= Institutu Nacional d'Estadística, España. |fechaaccesu=23 de febreru de 2015}}</ref> == Economía == {{AP|Economía d'Alxecires|Puertu d'Alxecires}} [[Ficheru:Puerto de Algeciras 2012.png|thumb|Puertu d'Alxecires, instalaciones portuaries cola ampliación d'Islla Verde Esterior.]] El principal motor económicu de la ciudá ye'l so puertu, el principal d'España en tráficu total de mercancíes con un movimientu de 74.8 millones de [[tonelada|tonelaes]] mientres 2008.<ref>{{cita web |url= http://webserver.apba.es/portal/page?_pageid=391,198635&_dad=portal&_schema=PORTAL |títulu= Noticies: El Puertu d'Alxecires sigue liderando'l Sistema Portuariu Español |editor= APBA |fechaaccesu=28 de febreru de 2009 }}</ref> D'esi tráficu correspuende a [[contenedor]]es 3.3 millones de [[TEU (unidá de midida)|TEU]], a graneles líquidos a 20.5 millones de tonelaes y a graneles sólidos 1.6 millones de tonelaes,<ref>{{cita web |url= http://webserver.apba.es/portal/page?_pageid=394,171878&_dad=portal&_schema=PORTAL |títulu= El puertu: tráfico |editor= APBA |fechaaccesu=28 de febreru de 2009 }}</ref> Ente los sectores económicos l'[[agricultura]] ye puramente residual con unes 15 [[hectárea|hectárees]] de cultivos de [[cebera|ceberes]] destinaos al [[Campera (ganadería)|forraxe]] y unes 4 hectárees dedicaes al cultivu d'árboles frutales.<ref>{{cita web |url= https://www.juntadeandalucia.es/institutodeestadisticaycartografia/sima/htm/sm11004.htm |títulu= Sistema d'Información Multiterritorial d'Andalucía |editor= Institutu d'estadística d'Andalucía |fechaaccesu=14 de xineru de 2009 }}</ref> Al respeutive de la pesca son escasos los barcos que realicen xeres extractivas nes agües cercanes anguaño tres la crisis de les cales marroquines qu'amenorgó considerablemente la flota de 2358 trabayadores emplegaos en [[1985]] a 874 en [[1999]].<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/agriculturaypesca/portal/www/portal/com/bin/portal/DGPesca/Estadisticas_Pesqueres/estadisticas_1985_1999/puertu_algeciras.pdf |títulu= Puertu d'Alxecires, pesca, estadístiques 1985-1999 |editor= Consejería d'Agricultura y Pesca, Xunta d'Andalucía |fechaaccesu=29 d'abril de 2009 }}</ref> Güei día destaca en [[rula]] la receición de productos conxelaos importaos dende otres partes del mundu. En 2001 la venta total en rula de derivaos del mar, tanto frescos como conxelaos xubió a 6947 tonelaes.<ref>{{cita web |url = http://www.nodo50.org/ecoloxistes.cadiz/spip/article.php3?id_article=68 |títulu = N'aición pel nuesu mares. Estrechu de Xibraltar. Pesca |editor = Ecoloxistes n'aición. Cádiz |fechaaccesu = 11 de febreru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080625113015/http://www.nodo50.org/ecoloxistes.cadiz/spip/article.php3?id_article=68 |fechaarchivu = 25 de xunu de 2008 }}</ref> [[Ficheru:Algeciras Darsena.jpg|thumb|Dársena pesquera.]] Na redolada de la contorna campogibraltareña la llocalidá de [[San Roque (Cádiz)|San Roque]] ye la que caltién mayor númberu d'[[industria|industries]] en base sobremanera al polu químicu establecíu na zona na década de 1970, tres el zarru de la verja gibraltareña, ente qu'Alxecires ye la segunda ciudá con mayor númberu d'industries de la contorna y dientro de les grandes ciudaes andaluces ye la cuarta población con mayor cuota d'actividaes industriales correspondiendo la mayor parte col sector manufacturero y de tresformamientu de metales.<ref>{{cita web |url = http://www.algeciras2015.es/documentos/noticiasDelegaciones/PAC5502.pdf |títulu = Primer meyora de conclusiones, p. 20 |editor = Plan estratéxicu Alxecires 2015 |fechaaccesu = 18 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091223101743/http://www.algeciras2015.es/documentos/noticiasDelegaciones/PAC5502.pdf |fechaarchivu = 23 d'avientu de 2009 }}</ref> Esisten na ciudá cuatro grandes [[Parque industrial|polígonos industriales]] que concentren la mayor parte de les actividaes d'esti sector, son los polígonos de Los Guijos,<ref>{{cita web |url= http://www.negociomarruecos.com/zones-industriales-resultancia-caracteristicas.aspx?id=AL-D-005 |títulu= Polígonu industrial de Los Guijos |editor= Cámara de comerciu del Campu de Xibraltar |fechaaccesu= 18 de xineru de 2009 }}</ref> Les Piles,<ref>{{cita web |url= http://www.negociomarruecos.com/zones-industriales-resultancia-caracteristicas.aspx?id=AL-D-003 |títulu= Polígonu industrial de Les Piles |editor= Cámara de comerciu del Campu de Xibraltar |fechaaccesu=18 de xineru de 2009 }}</ref> el Cortixu Real y el polígonu industrial de La Menacha. El más antiguu d'estos polígonos, el de Cortixu Real foi creáu en [[1960]] y anguaño tien una superficie de 599{{esd}}299{{esd}}m²,<ref>{{cita web |url= http://www.negociomarruecos.com/zones-industriales-resultancia.aspx?id=AL-D-001 |títulu= Polígonu industrial de Cortixu Real |editor= Cámara de comerciu del Campu de Xibraltar |fechaaccesu=18 de xineru de 2009 }}</ref> ente que nel polígonu industrial de La Menacha, con 361{{esd}}013{{esd}}m²,<ref>{{cita web |url= http://www.negociomarruecos.com/zones-industriales-resultancia-caracteristicas.aspx?id=AL-D-002 |títulu= Polígonu industrial de La Menacha |editor= Cámara de comerciu del Campu de Xibraltar |fechaaccesu=18 de xineru de 2009 }}</ref> asítiase'l Parque Empresarial Badea d'Alxecires que coordina dende'l so edificiu central, l'Edificiu Almanzor, les actividaes del restu de los polígonos industriales locales y comarcales.<ref>{{cita web |url = http://www.camaracampodegibraltar.com/zones_industriales/catalogo.html |títulu = Informe industries |editor = Cámara de comerciu del Campu de Xibraltar |fechaaccesu = 18 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090201005612/http://camaracampodegibraltar.com/zones_industriales/catalogo.html |fechaarchivu = 1 de febreru de 2009 }}</ref> Ta pendiente la construcción d'un nuevu polígonu industrial en ''Los Pastores'' tres la firma d'un alcuerdu cola [[Zona Franca de Cádiz]].<ref>{{cita web |url = http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_planeaproba/_conv/MODIZONAFRANCA/MODCONZOFRANSECTOR8.pdf |títulu = Aprobación modificación convenio de desarrollu suscritu'l 14/4/08 pol Exmo. Conceyu d'Alxecires y el Consorciu de la Zona Franca de Cádiz pa la promoción del área d'actuación Los Pastores P.P. sector 8 |editor = Delegación d'Urbanismu, Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 5 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090309235242/http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_planeaproba/_conv/MODIZONAFRANCA/MODCONZOFRANSECTOR8.pdf |fechaarchivu = 9 de marzu de 2009 }}</ref> [[Ficheru:Gruas puerto de Algeciras.JPG|left|thumb|Grúes nel puertu d'Alxecires.]] Respectu al restu de sectores económicos cabo destacar la [[construcción]] que foi mientres los primeros años del presente sieglu'l que más fuertemente creció calteniendo'l desarrollu empresarial llocal compensando a otres actividaes, claramente en retrocesu,<ref>{{cita web |url = http://www.algeciras2015.es/documentos/noticiasDelegaciones/PAC5502.pdf |títulu = Plan estratéxicu Alxecires 2015, Primer meyora de conclusiones, p. 20. |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 18 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091223101743/http://www.algeciras2015.es/documentos/noticiasDelegaciones/PAC5502.pdf |fechaarchivu = 23 d'avientu de 2009 }}</ref> y el [[comerciu]] siendo Alxecires el conceyu que tien el mayor númberu de llicencies y [[Centru comercial|superficies comerciales]] de la contorna. Anguaño esti postreru ye'l sector económicu qu'emplega a un mayor númberu de trabayadores siendo la mayoría de los establecimientos minoristes.<ref>{{cita web |url = http://www.algeciras2015.es/documentos/noticiasDelegaciones/PAC5502.pdf |títulu = Plan estratéxicu Alxecires 2015, Primer meyora de conclusiones, p. 22. |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 18 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091223101743/http://www.algeciras2015.es/documentos/noticiasDelegaciones/PAC5502.pdf |fechaarchivu = 23 d'avientu de 2009 }}</ref> A lo último, respectu al [[turismu]], ye reseñable qu'Alxecires cunta con una gran cantidá de places [[hotel]]esres asitiándose na quinta posición dientro de les grandes ciudaes andaluces y la primera dientro de la contorna.<ref>{{cita web |url = http://www.algeciras2015.es/documentos/noticiasDelegaciones/PAC5502.pdf |títulu = Plan estratéxicu Alxecires 2015, Primer meyora de conclusiones |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 18 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091223101743/http://www.algeciras2015.es/documentos/noticiasDelegaciones/PAC5502.pdf |fechaarchivu = 23 d'avientu de 2009 }}</ref> A pesar d'ello, y del aumentu del númberu de pernoctaciones,<ref>{{cita web |url= http://grupo.us.es/dos/turimetro_algeciras_1T_2007.pdf |títulu= Turímetro correspondiente al primer trimestre de 2007 |editor= Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu= 21 de xineru de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20110812215610/http://grupo.us.es/dos/turimetro_algeciras_1T_2007.pdf |fechaarchivu= 2011-08-12 }}</ref> Alxecires ye una ciudá de camín correspondiendo la mayoría de los sos turistes a viaxeros a la espera de realizar el pasu del estrechu de Xibraltar o con destín a otres poblaciones cercanes de la [[Costa del Sol]]. Cola función de promover esta actividá la Fundación municipal de Turismu (FMU), dependiente del Conceyu de la ciudá, coordina la concesión d'ayudes a cuantos proyeutos ya iniciatives puedan surdir dientro del sector turísticu.<ref>{{cita web |url= http://www.algeciras.es/delegaciones/verNoticia.php?num=100&del=34 |títulu= Delegación de Turismu. Fundación municipal de Turismu |editor= Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu=21 de xineru de 2009 }}</ref> Anguaño la FMU cuenta con un gran númberu de proyeutos empuestos a aumentar la ufierta turística ente los que destaca la restauración de les muralles medievales de la ciudá o del Teatru Municipal Florida xunto a la Conseyería de Cultura de la Xunta d'Andalucía ente otres instituciones.<ref>{{cita web |url= http://www.algeciras.es/delegaciones/verNoticia.php?num=511&del=34 |títulu= Delegación de Turismu. Proyeuto |editor= Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu=21 de xineru de 2009 }}</ref>[[Ficheru:Algeciras nuevatorre del espolon.jpg|thumb|Torre de control del puertu d'Alxecires, llamada Nueva Torre del Espolón.]] == Servicios públicos == === Enerxía === El [[suministru llétricu]] n'Alxecires ye realizáu pola empresa privada [[Endesa]] ente que'l tresporte ye lleváu a cabu por [[Rede Llétrica d'España]]. El [[consumu enerxéticu]] total de la ciudá nel añu 2006 foi de 410{{esd}}904{{esd}}[[MWh]] de los cualos correspuenden a consumu domésticu 148{{esd}}333{{esd}}MWh.<ref>{{cita web |url= https://www.juntadeandalucia.es/institutodeestadisticaycartografia/sima/htm/sm11004.htm |títulu= Sistema d'Información Multiterritorial d'Andalucía |editor= Institutu d'Estadística d'Andalucía |fechaaccesu=14 de xineru de 2009 }}</ref> La [[lletricidá]] que se consume na ciudá ye producida nes distintes [[central llétrica|centrales llétriques]] qu'hai allugaes na badea d'Alxecires. La de [[central térmica de Los Barrios|Los Barrios]] ye [[Central termoeléctrica|térmica]], ente que la de [[Central de ciclu combináu de San Roque|San Roque]] ye de [[ciclu combináu]]. El suministru de [[gas natural]] pela so parte ye realizáu pola empresa [[Gas Natural]],<ref>{{cita web |url= http://portal.gasnatural.com/servlet/ContentServer?gnpage=1-10-1&centralassetname=1-NOT-150307-ALXECIRES&centralassettype=Noticia |títulu= Noticies del 15 de marzu de 2007 |editor= Web corporativa de Gas Natural |fechaaccesu= 11 de xineru de 2009 }}</ref> qu'empezó a comercializar los sos servicios na zona norte de la ciudá, n'ochobre de 2005 y realizó la so primer conexón, en xineru de 2006, en construyendo primeramente una rede de 7,7 quilómetros gracies al [[Plan Enerxéticu d'Andalucía]].<ref>{{cita web |url= http://portal.gasnatural.com/servlet/ContentServer?gnpage=1-10-1&centralassetname=1-NOT-151106-ALXECIRES&centralassettype=Noticia |títulu= Noticies del 15 de payares de 2006 |editor= Web corporativa de Gas Natural |fechaaccesu= 11 de xineru de 2009 }}</ref> Anguaño (xineru de 2011), tán en serviciu más de trés mil llares, lo que significa que cunten con dichu suministro más de 7000 persones y la rede mide más de 20 quilómetros de llargor. Los productos derivaos del [[petroleu]] que se peracaben na ciudá proceden principalmente de la [[refinería de Xibraltar-San Roque]] de [[CEPSA]], allugada en [[San Roque (Cádiz)|San Roque]], tresportaos a la ciudá y distribuyíos al restu de la península al traviés del [[oleoductu]] [[Oleoducto Alxecires-Rota|Alxecires-Rota]] qu'enllaza col [[oleoductu Rota-Zaragoza]].<ref>{{cita web |url= http://www.cea.es/medioambiente/contenidos/pdfs/plean/Puntu%202.pdf |títulu= Situación enerxética d'Andalucía |editor= Confederación d'empresarios d'Andalucía |fechaaccesu= 27 de marzu de 2009 }}</ref> Nes instalaciones portuaries d'Alxecires asítiase la Instalación d'Almacenamientu d'Hidrocarburos d'Islla Verde. Estes instalaciones, propiedá de la [[Compañía Loxística d'Hidrocarburos]], tienen capacidá pa 68{{esd}}067{{esd}}m³ de combustible y qu'aprove de [[gasóil|gasóil marín]] y [[fueloil|fueloil entemediu]] a los buques que faen escala nel puertu.<ref>{{cita web |url= http://www.clh.es/ |títulu= Infraestructures de la Comunidá d'Andalucía: Instalación d'Almacenamientu d'Alxecires |editor= Compañía Loxística d'Hidrocarburos |fechaaccesu=1 de marzu de 2009 }}</ref> Dende principios de 2009 realízase una ampliación d'estes infraestructures coles mires d'aumentar la so capacidá en 129{{esd}}598{{esd}}m³ y camudar el so allugamientu acordies coles obres que se realicen nos muelles.<ref>{{cita web |url= http://www.boe.es/aeboe/consultas/bases_datos/doc.php?coleccion=indilex&id=2008/18976&txtlen=1144 |títulu= Resolución de 3 de payares de 2008, de la Secretaría d'Estáu de Cambéu Climáticu, pola que se formula declaración d'impautu ambiental del proyeutu Ampliación de les instalaciones de la Compañía Loxística d'Hidrocarburos nel puertu Badea d'Alxecires. |publicación= BOE |fechaaccesu=26 de marzu de 2009 }}</ref> === Agua potable === El suministru d'[[agua potable]] de la ciudá d'Alxecires ye lleváu a cabu pola empresa Emalgesa (Empresa Municipal d'Agües d'Alxecires SA) dende la so creación en [[1995]].<ref>{{cita web |url= http://emalgesa.com/pagina_informacion_general_llaboratoriu.htm |títulu= EMALGESA, Información xeneral |editor= EMALGESA |fechaaccesu=11 de xineru de 2009 }}</ref> L'agua consumida n'Alxecires procede principalmente de los [[banzáu|banzaos]] de Charco Redondo, de La Hoya y de Guadarranque tres el so tratamientu por parte de la empresa acomuñada [[ARCGISA]] na planta de tratamientu de ''El Cañuelo'',<ref>{{cita web |url = http://www.mancomunidadcg.es/default.aspx?tab=69&Pagina=230 |títulu = AGÜES Y BORRAFES DEL CAMPU DE XIBRALTAR, SA (ARCGISA) |editor = Mancomunidá de conceyos del Campu de Xibraltar |fechaaccesu = 12 de xineru de 2010 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091211185143/http://mancomunidadcg.es/default.aspx?tab=69&Pagina=230 |fechaarchivu = 11 d'avientu de 2009 }}</ref> amás tómase agua de los [[manantial]]es del Bujeo, El Cobre y El Capitán en sufriendo un procesu de potabilización nes estaciones de tratamientu d'agua potable de Los Alamillos, San Bernabé y El Bujeo.<ref name="ReferenceA">{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/DiagAmb7250.pdf |títulu = Diagnósticu ambiental d'Alxecires |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 5 de febreru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090419202451/http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/DiagAmb7250.pdf |fechaarchivu = 19 d'abril de 2009 }}</ref> Los analises realizaos nes agües de la ciudá amuesen una baxa mineralización y una calidá alta.<ref>{{cita web |url= http://emalgesa.com/pagina_control_de_calidá.htm |títulu= EMALGESA, control calidable d'enaguar |editor= EMALGESA |fechaaccesu=11 de xineru de 2009 }}</ref> Per otra parte los analises de les [[agües residuales]] yeren realizaos hasta 2005 pola mesma empresa privada a partir de les muestres colectadas nes estaciones depuradores d'agües residuales ([[Estación depuradora d'agües residuales|EDAR]]) de Getares, San García, Acebuchal, La Concha y La Mediana.<ref>{{cita web |url= http://emalgesa.com/pagina_control_de_calidá.htm |títulu= EMALGESA, control de la EDAR |editor= EMALGESA |fechaaccesu=11 de xineru de 2009 }}</ref> Hasta finales de 2011 les agües residuales del conceyu yeren bombiaes a la Islla Verde pa ser arramaes a la badea ensin nengún tipu de tratamientu al traviés d'un emisariu submarín.<ref name="ReferenceA" /> Esta circunstancia foi iguada cola construcción d'una [[depuradora]] d'agües nel puertu d'Alxecires que'l so proyeutu foi aprobáu en 2005 tres la realización del estudiu d'impautu ambiental y que foi puesta en funcionamientu en pruebes en payares de 2011.<ref>{{cita web |url= http://www.boe.es/boe/dias/2005/09/29/pdfs/B08770-08770.pdf |títulu= Resolución de la Direición Xeneral de l'Agua, de fecha 30 de xunu de 2005, sobre información pública del estudiu d'impautu ambiental del anteproyeutu de la estación depuradora d'agües residuales d'Alxecires |publicación= BOE |fechaaccesu=5 de febreru de 2009 }}</ref><ref>{{cita web |url= https://www.elpais.com/articulo/andalucia/depuradora/Alxecires/entra/funcionamientu/elpepuespand/20111102elpand_4/Tes |títulu= La depuradora d'Alxecires entra en funcionamientu periódicu = El País |fechaaccesu=3 de payares de 2011 }}</ref> [[Ficheru:Algesa.jpg|thumb|Sede de ALGESA.]] === Residuos y llimpieza de víes públiques === La recoyida de [[basura|basures]] y enseres na ciudá ye llevada a cabu pola Delegación de Llimpieza del Conceyu d'Alxecires al traviés de la empresa municipal Actividaes de Llimpieza y Xestión SA (ALGESA). Esta mesma empresa de la mesma realiza la llimpieza de les cais, colexos y locales municipales. Anguaño la Delegación de Llimpieza tien una plantía de 415 emplegaos y una flota de 43 vehículos ente camiones de carga trasera, llateral, lavacontenedores, barredores y otros.<ref>{{cita web |url= http://www.algeciras.es/delegaciones/verNoticia.php?num=262&del=7 |títulu= Delegación de llimpieza. Descripción xeneral de los servicios |editor= Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu=11 de xineru de 2009 }}</ref> La ciudá tien dos ''puntos llimpios'' pa la recoyida específica de residuos que nun son trataos pelos medios habituales de reciclaje asitiaos en La Menacha y Los Guijos.<ref>{{cita web |url= http://www.algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/puntos%20llimpios9944.pdf |títulu= Punto llimpios |editor= Delegación de Llimpieza, Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu=10 de mayu de 2010 }}</ref> Hasta'l so selláu y recuperación medioambiental producida en 2006 los residuos xeneraes na ciudá yeren tresportaos a los [[vertideru (basura)|vertideros]] de Los Barrios y El Cobre. Anguaño los residuos, non solo n'Alxecires sinón en tola contorna, son tresportaos y trataos nel [[Complexu medioambiental Sur d'Europa]] asitiáu na población de Los Barrios xunto al antiguu vertideru.<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/medioambiente/web/Bloques_Tematicos/Calidá_Ambiental/Prevencion_Ambiental/evaluacion_ambiental_planes_y_programes/gibraltar_evaluacioninicial.pdf |títulu= Plan d'ordenación del territoriu del Campu de Xibraltar, evaluación ambiental estratéxica |editor= Xunta d'Andalucía, Conseyería de Mediu Ambiente |fechaaccesu=5 de febreru de 2009 }}</ref> === Suministru === El Mercáu central de suministru d'Alxecires, [[Mercalgeciras]], constituyíu en 2002 y propiedá nun 95{{esd}}% de Mercasa y un 5{{esd}}% del conceyu de la ciudá, asítiase nel polígonu industrial de La Menacha y cuenta anguaño con 5000 metros cuadraos construyíos de 20{{esd}}000 urbanizables.<ref>{{cita web |url= http://www.mercalgeciras.es/ye-mercalgeciras-s-a--la nuesa-empresa.html |títulu= Mercalgeciras, La nuesa empresa |editor= Mercalgeciras |fechaaccesu= 12 de xineru de 2009 }}</ref> Ye parte de la ''rede de Mercas'' de la empresa Mercasa que xestiona un total de 23 mercaos mayoristas n'España.<ref>{{cita web |url = http://www.mercasa.es/nueva/_html/01.php |títulu = Mercasa, Rede de Mercas |editor = Mercasa |fechaaccesu = 12 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090209122642/http://mercasa.es/nueva/_html/01.php |fechaarchivu = 9 de febreru de 2009 }}</ref> Anguaño'l mercáu de pexes de Mercalgeciras cunta con 16 módulos y unes 13 empreses comercializadoras de productos del mar, el mercáu de frutes y hortolices pela so parte cunta anguaño con seis módulos y cuatro empreses comercializadoras.<ref>{{cita web |url = http://www.mercasa.es/nueva/mercas/01_algeciras_01.php |títulu = Mercasa, datos xenerales de Mercalgeciras |editor = Mercasa |fechaaccesu = 12 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090210094806/http://mercasa.es/nueva/mercas/01_algeciras_01.php |fechaarchivu = 10 de febreru de 2009 }}</ref> == Bienestar social == === Educación === Anguaño la ciudá cunta con 22 centros públicos d'[[educación infantil (España)|educación infantil]] y [[educación primaria|primaria]], trece institutos públicos d'[[educación secundaria]], dos centros d'adultos, tres centros d'[[educación especial]] y dellos centros privaos tantu d'educación primaria como de ciclos formativos. La ciudá cunta tamién con una escuela d'arte y un [[conservatoriu de música]].<ref>{{cita web |url= http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/lcentros3676.pdf |títulu= Delegación d'Educación, guía de centros docentes |editor= Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu=11 de xineru de 2009 }}</ref> [[Ficheru:Algeciras Politecnica.jpg|thumb|Escuela politéunica cimera d'Alxecires.]] La ufierta universitaria de la ciudá atópase entamada nel [[Campus Badea d'Alxecires]] con titulaciones propies de la [[Universidá de Cádiz]] (UCA) y centros adscritos creaos pola Fundación Municipal Universitaria (FMU) onde destaca la Escuela Politéunica Cimera d'Alxecires,<ref>{{cita web |url= http://www.uca.es/centro/1C07 |títulu= Escuela Politéunica Cimera d'Alxecires |editor= Universidá de Cádiz |fechaaccesu= 28 de febreru de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20090228174319/http://www.uca.es/centro/1C07 |fechaarchivu= 2009-02-28 }}</ref> la facultá d'enfermería<ref>{{cita web |url= http://www.uca.es/enfalgeciras/ |títulu= Facultá d'enfermería |editor= Universidá de Cádiz |fechaaccesu=12 d'ochobre de 2011}}</ref> y la Escuela Universitaria d'Estudios Xurídicos y Económicos ''Francisco Tomás y Valiente'' (EUEJE).<ref>{{cita web |url = http://www.mancomunidadcg.es/default.aspx?tab=70&Pagina=136 |títulu = Escuela Universitaria d'Estudios Xurídicos y Económicos «Francisco Tomás y Valiente» |editor = Mancomunidá de conceyos del Campu de Xibraltar |fechaaccesu = 28 de febreru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090225190238/http://mancomunidadcg.es/default.aspx?tab=70&Pagina=136 |fechaarchivu = 25 de febreru de 2009 }}</ref> La ciudá cunta coles mesmes con un centru acomuñáu de la Universidá Nacional d'Educación a Distancia. Coles mesmes la ufierta educativa municipal entamada pola Delegación d'Educación del Conceyu de la ciudá dexa que s'impartan numberosos cursos y talleres destinaos al públicu infantil, xuvenil y adultu. Mientres el cursu 2007/2008 fueron 87{{esd}}912 los alumnos que se beneficiaron d'estos cursos nun total de 86 talleres y xornaes.<ref>{{cita web |url= http://www.ayto-algeciras.es/delegaciones/verNoticia.php?num=865&del=22 |títulu= Delegación d'educación. Centros, aules y alumnos participantes na ufierta educativa municipal 2007/2008 |editor= Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu= 11 de xineru de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20091215031314/http://www.ayto-algeciras.es/delegaciones/verNoticia.php?num=865&del=22 |fechaarchivu= 2009-12-15 }}</ref> ; Campus teunolóxicu En setiembre de 2007 crear en Sevilla la Fundación Parque teunolóxicu d'Alxecires tres la firma de los sos estatutos per parte del [[rector]] de la Universidá de Cádiz, l'alcalde d'Alxecires y los responsables de les Conseyeríes d'Innovación, Ciencia y Empresa, Emplegu y Educación de la Xunta d'Andalucía. L'oxetivu d'esta fundación ye sentar les bases pa la construcción na ciudá d'un parque teunolóxicu similar al esistente n'otres ciudaes andaluces.<ref>{{cita web |url= http://www.uca.es/web/investigacion/Noticias/Noticies%202007/nt_07_09_25_06 |títulu= UCA noticies, Naz la Fundación Campus Teunolóxicu d'Alxecires |editor= UCA |fechaaccesu= 11 de xineru de 2009 }}</ref> A finales de 2008 establecióse la zona conocida como ''Los Alamillos'' como'l llugar nel que se va establecer el futuru Campus Teunolóxicu y destináronse 3,1 millones d'[[euru|euros]] pa les primeres actuaciones d'urbanización de la zona y estudios preliminares.<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/presidencia/presidencia/conteníu?pag=/contenidos/Noticias/CAMPUS |títulu= Conseyería de la Presidencia, noticies 17 d'avientu de 2008 |editor= Xunta d'Andalucía |fechaaccesu=11 de xineru de 2009 }}</ref> La superficie que van ocupar los nuevos centros va ser de 380{{esd}}000 metros cuadraos y anguaño ta pendiente de diversos trámites tres el cambéu puntual del Plan Xeneral d'Ordenación Urbana d'Alxecires (PGOU) llevada a cabu'l [[13 de mayu]] de 2009 y que tresforma'l sector de ''Alamillos Oeste'' en suelu urbanizable programáu.<ref>{{cita web |url = http://www.urbanismo.algeciras.es/index.php?sec=11&id=1229516199&p%C3%A1gina=1 |títulu = Delegación d'Urbanismu, noticies 17-12-08 |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 11 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20100701013010/http://www.urbanismo.algeciras.es/index.php?sec=11&id=1229516199&p%C3%A1gina=1 |fechaarchivu = 1 de xunetu de 2010 }}</ref><ref>{{cita web |url = http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_planeaproba/_planpar/Sector4AlamilloOeste/Memoria.pdf |títulu = Plan parcial nel sector 4 sup «Alamillos Oeste» |editor = Delegación d'Urbanismu, Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 14 de mayu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091225191046/http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_planeaproba/_planpar/Sector4AlamilloOeste/Memoria.pdf |fechaarchivu = 25 d'avientu de 2009 }}</ref> === Sanidá === [[Ficheru:Hospital Punta Europa.jpg|thumb|Hospital Punta d'Europa.]] Alxecires pertenez al distritu (área de xestión sanitaria) Campu de Xibraltar, qu'entiende a toles poblaciones de la contorna.<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/servicioandaluzdesalud/centros/Detalle.asp?IdCentro=23634 |títulu= Consejería de Salú, distritu AGS Campu de Xibraltar |editor= Serviciu Andaluz de Salú |fechaaccesu=11 de xineru de 2009 }}</ref> Esti distritu estrémase de la mesma en zones básiques perteneciendo la ciudá a una d'elles.<ref>{{cita web |url = http://www.juntadeandalucia.es/servicioandaluzdesalud/centros/ResultadosDZBasicas.asp |títulu = Distrito sanitarios d'Andalucía |editor = Consejería de Salú. Xunta d'Andalucía. |fechaaccesu = 16 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090502165654/http://www.juntadeandalucia.es/servicioandaluzdesalud/centros/ResultadosDZBasicas.asp |fechaarchivu = 2 de mayu de 2009 }}</ref> El [[Serviciu Andaluz de Salú]] tien dellos centros n'Alxecires,<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/salud/centros/Resultaos.asp |títulu= Infraestructura Sanitaria Pública d'Andalucía |editor= Consejería de Salú. Xunta d'Andalucía. |fechaaccesu=15 de xineru de 2009 }}</ref> ente ellos la sede del [[distritu sanitariu Campu de Xibraltar]].<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/servicioandaluzdesalud/centros/Detalle.asp?IdCentro=23634 |títulu= Distritu: AGS. Campu de Xibraltar |editor= Consejería de Salú. Xunta d'Andalucía. |fechaaccesu=16 de marzu de 2009 }}</ref> L'hospital comarcal Punta d'Europa dispón anguaño de 326 cames de les cualos 296 tán operatives y 30 tán acutaes. Tien unidá d'hospitalización de salú mental (anque los cuidos a [[enfermedá mental|enfermos mentales]] llevar a cabu principalmente nel antiguu hospital de la [[Cruz Bermeya]], que tien de la mesma una unidá de cuidos médicos), hospital de día de salú mental, unidá de salú mental infanto-xuvenil y comuñal y unidá de [[cuidaos paliativos]].<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/servicioandaluzdesalud/buscadorsas/buscar.asp?entqr=3&access=p&entsp=0&sort=date:D:L:d1&output=xml_non_dtd&ie=UTF-8&client=i_sas&q=Hospital%20Punta%20de%20Europa&filter=p&lg_i=Y&y=5&hl=es&x=36&site=centro |títulu= Información por centros, Hospital Punta d'Europa |editor= Consejería de Salú. Xunta d'Andalucía. |fechaaccesu=16 de marzu de 2009 }}</ref> Tres l'axudicación de les obres, en febreru de 2009,<ref>{{cita web |url= http://www.boe.es/aeboe/consultas/bases_datos/doc.php?coleccion=publiboe&id=2009/005358 |títulu= Resolución de 17 de febreru de 2009, de la Direición Xerencia del Serviciu Andaluz de Salú |publicación= BOE |fechaaccesu=15 de mayu de 2009 }}</ref> anguaño ta construyéndose un edificiu amiesto que va allugar los servicios de [[pediatría]], [[neonatoloxía]], [[xinecoloxía]] y [[obstetricia]] con 108 habitaciones individuales, dellos [[quirófanu|quirófanos]] y consultes esternes que se preve va ser inauguráu en [[2010]].<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/servicioandaluzdesalud/principal/noticia.asp?codcontenido=4105 |títulu= Noticies: La Xunta saca a concursu la redaición del proyeutu del centru amiesto al Hospital Punta d'Europa |editor= Serviciu Andaluz de Salú, Xunta d'Andalucía. |fechaaccesu=12 de mayu de 2009 }}</ref> Son cuatro los [[centru de salú|centros de salú]] de la ciudá, que cumplen la función de primeros niveles asistenciales, ''Alxecires-Norte'', ''Alxecires-Sur Saladillo'', ''La Bajadilla'' y ''Camilo Menéndez Tolosa'', que ye coles mesmes centru d'[[especialidá médica|especialidaes]]. Hai tamién cinco consultorios locales n'El Cobre, La Juliana, Rinconcillo, San García y cai Xusto Sansalvador, amás d'un consultoriu auxiliar asitiáu en Pelayo.<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/servicioandaluzdesalud/centros/ZonaBasica.asp?IdCentro=23634&IdZona=8810 |títulu= Información per centros, Alxecires |editor= Consejería de Salú. Xunta d'Andalucía. |fechaaccesu=16 de marzu de 2009 }}</ref> === Servicios sociales === Na ciudá d'Alxecires los servicios d'información, ayuda a casa, reinserción y cooperación social, orientación llaboral, atención al inmigrante, atención a la muyer y a menores son emprestaos pola Fundación Municipal d'Igualdá y Bienestar Social dependiente del conceyu de la ciudá con distintes unidaes d'atención social allugaes na zona centro y nes zones norte y sur.<ref>{{cita web |url= http://www.ayto-algeciras.es/delegaciones/verNoticia.php?num=891&del=20 |títulu= Fundación Municipal d'Igualdá y Bienestar Social |editor= Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu=8 de marzu de 2009 }}</ref> Amás esisten na ciudá distintes [[ONG]] y otru tipu d'asociaciones qu'empresten servicios específicos a distintos coleutivos. Destaquen pola so aición aquelles centraes na prevención y sofitu a [[drogodependencia|drogodependencies]], especialmente la coordinadora de llucha contra la drogodependencia ''Barriu Vivu'',<ref>{{cita web |url = http://www.unad.org/quien_somos/socios/fichas/barriu_vivu/index.html |títulu = Barriu Vivu, Coordinadora de llucha contra la drogodependencia |editor = Unión d'asociaciones y entidaes d'atención al drogodependiente |fechaaccesu = 8 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090528081318/http://www.unad.org/quien_somos/socios/fichas/barriu_vivu/index.html |fechaarchivu = 28 de mayu de 2009 }}</ref> el Comité ciudadanu Anti-[[SIDA]] del Campu de Xibraltar,<ref>{{cita web |url = http://www.cascg.com/ |títulu = Comité Ciudadanu Anti-SIDA del Campu de Xibraltar, información xeneral |editor = Comité Ciudadanu Anti-SIDA del Campu de Xibraltar |fechaaccesu = 8 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080706131508/http://www.cascg.com/ |fechaarchivu = 6 de xunetu de 2008 }}</ref> o l'Asociación d'alcohólicos rehabilitaos L'Ancla.<ref>{{cita web |url= http://www.faar.es/index.php?page=17&ampliar=49 |títulu= Asociación d'alcohólicos rehabilitaos L'Ancla |editor= Federación Andaluza d'Alcohólicos Rehabilitaos |fechaaccesu=1 de marzu de 2009 }}</ref> L'atención a los [[inmigración|inmigrantes]] ye llevada a cabu por distintes instituciones ente les que destaca ''Alxecires Acueye'', sede llocal d'[[Andalucía Acueye]],<ref>{{cita web |url = http://algecirasacoge.org/Conocenos.html |títulu = Alxecires Acueye |editor = Alxecires Acueye |fechaaccesu = 8 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090509150819/http://algecirasacoge.org/Conocenos.html |fechaarchivu = 9 de mayu de 2009 }}</ref> o la ''Asociación pro derechos Humanos d'Andalucía''.<ref>{{cita web |url= http://www.apdha.org/index.php?Itemid=36&id=40&option=com_content&task=blogcategory |títulu= Delegaciones Asociación pro derechos Humanos d'Andalucía |editor= Asociación pro derechos Humanos d'Andalucía |fechaaccesu=8 de marzu de 2009 }}</ref> L'atención a persones [[Indigencia|ensin llar]] tien cobertoria na ciudá con comedores sociales como'l ''Comedor del Carmen del Padre Cruceyra'' dependiente de [[Cáritas]] al traviés de la [[Diócesis de Cádiz y Ceuta]].<ref>{{cita web |url= http://www.caritascadizceuta.com/algeciras.htm |títulu= Cáritas Alxecires |editor= Cáritas diocesana de Cádiz y Ceuta |fechaaccesu= 8 de marzu de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20090304161323/http://www.caritascadizceuta.com/algeciras.htm |fechaarchivu= 2009-03-04 }}</ref> Amás esisten otres asociaciones de sofitu a familiares y enfermos d'[[Enfermedá d'Alzheimer|Alzheimer]], [[escayu bífidu]], [[diabetes]] o [[ludopatía]] ente munches otres tantu n'Alxecires como n'otres ciudaes del Campu de Xibraltar.<ref>{{cita web |url= http://www.elestrecho.com/ongs.php |títulu= ONGs comarcales |editor= Elestrecho.com |fechaaccesu=8 de marzu de 2009 }}</ref> == Comunicaciones == [[Ficheru:Paseo maritimo algeciras.JPG|thumb|Paséu marítimu d'Alxecires.]] ;Parque de vehículos de motor La regulación del [[Tránsitu vehicular|tráficu]] rodáu y [[peatón|piatonal]] na ciudá según los usos xenerales de les víes urbanes son competencia llocal dientro de les llendes marcaes pola Xunta d'Andalucía. Esta regulación llevar a cabu por aciu la Ordenanza Municipal Reguladora de Tráficu, na que se regulen los usos de les víes, les [[velocidá|velocidaes]] de los vehículos y los horarios y zones establecíes pa la carga y descarga de mercancíes na ciudá.<ref>{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/ordTrafico5514.doc |títulu = Ordenanza Municipal Reguladora de Tráficu |editor = Conceyu d'Alxecires, Delegación de Tráficu |fechaaccesu = 11 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091224084036/http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/ordTrafico5514.doc |fechaarchivu = 24 d'avientu de 2009 }}</ref> Ye por ello competencia de la Delegación de Tráficu garantizar el correutu movimientu de vehículos al traviés de la ciudá, caltener les [[señal de tráficu|señalizaciones]] según garantizar la esistencia d'[[estacionamientos]].<ref>{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/delegaciones/verNoticia.php?num=118&del=29 |títulu = Delegación de Tráficu, oxetivos |editor = Conceyu d'Alxecires, Delegación de Tráficu |fechaaccesu = 11 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091215030220/http://www.ayto-algeciras.es/delegaciones/verNoticia.php?num=118&del=29 |fechaarchivu = 15 d'avientu de 2009 }}</ref> Les actuaciones privaes nes carreteres de la ciudá como la solicitú de places d'aparcamientu pa [[Discapacidá|minusválidos]] o la ocupación de les víes por obres o vehículos pesaos tienen de cuntar con una autorización expedida pola Delegación de Tráficu.<ref>{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/delegaciones/verNoticia.php?num=130&del=29 |títulu = Delegación de Tráficu, Autorizaciones más comunes y documentación a apurrir pol solicitante editor = Conceyu d'Alxecires, Delegación de Tráficu |fechaaccesu = 1 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091215030128/http://www.ayto-algeciras.es/delegaciones/verNoticia.php?num=130&del=29 |fechaarchivu = 15 d'avientu de 2009 }}</ref> Alxecires cunta con un estensu parque automovilísticu con un [[Razón aritmética|ratio]] d'un vehículu por cada dos ciudadanos acordies colos datos esistentes na base de datos del ''Anuariu Económicu d'España 2011'', publicáu por [[La Caixa]]. Nestos mesmos datos repara un eleváu parque de [[camión|camiones]] y [[furgoneta|furgonetes]] lo qu'indica un gran númberu de [[tresporte|tresportistes]] de [[mercancía|mercancíes]] autónomos o en pequeñes empreses o cooperatives y un importante trasiegu d'estos vehículos pela ciudá. {|class="sortable wikitable" style="text-align:center" align=center |- |+'''Parque vehículos de motor (2011)'''<ref>{{cita web |url= http://www.anuarieco.lacaixa.comunicacions.com/java/X?_ev.1.TARGET=DAESMU.VIEW&_ev.1.METHOD=SETPARAMSONLY&_ev.1.PROVID=519 |títulu= Anuariu Económicu d'España 2011 La Caixa (Alxecires) |editor=La Caixa |fechaaccesu=8 de marzu de 2013 }}</ref> |Tipu de vehículu || Cantidá ||Tipu de vehículu || Cantidá |- |Automóviles||56{{esd}}257||Motocicletes||7460 |- |Camiones y furgonetes||9138||Autobuses||145 |- |Otros vehículos||17{{esd}}638||Tractores||526 |- |'''Total'''||'''83{{esd}}033''' |} === Tresporte per carretera === [[Ficheru:Campo de Gibraltar carreteras Algeciras.png|thumb|Víes de comunicación nel Campu de Xibraltar.]] Alxecires gocia d'una bona rede de comunicaciones per carretera nes sos salíes escontra [[Sevilla]] y [[Málaga]]. N'Alxecires empieza l'[[autovía del Mediterraneu]] (A-7), que sirve como [[Carretera de circunvalación variante]] de la ciudá y xunir coles llocalidaes vecines de la [[Costa del Sol]] y tol [[llevante español]] hasta [[Barcelona]]. Comunicar con [[Cádiz]] pola [[N-340]] ([[Carreteres nacionales d'España|carretera nacional]]) mientres remata la construcción de l'[[Autovía Costa de la Lluz]] (A-48). Na llocalidá vecina de [[Los Barrios (Cádiz)|Los Barrios]] empieza l'[[A-381]], autovía qu'enllaza la badea d'Alxecires con [[Xerez de la Frontera|Xerez]], y con [[Sevilla]] al traviés de l'[[Autopista del Sur|AP-4]]. * [[Autovía del Mediterraneu]]: Alxecires-[[Málaga]]-[[Almería]]-[[Murcia]]-[[Alicante]]-[[Valencia]]-[[Barcelona]]. * [[Autovía Costa de la Lluz]]: Cádiz-[[Vejer de la Frontera]]. N'espera de la finalización del tramu Vejer de la Frontera-Alxecires. * E-5/N-340: Vejer de la Frontera-[[Tarifa]]-Alxecires. * N-350: Accesu Sur al [[Puerto Bahía d'Alxecires]]. * N-357: Accesu Norte al Puertu Badea d'Alxecires. Otres carreteres importantes na redolada d'Alxecires son: * A-381: Autovía [[Xerez de la Frontera]]-[[Los Barrios]]. Exa interior de la [[provincia de Cádiz]]. * A-405: Carretera [[Gaucín]]-[[San Roque (Cádiz)|San Roque]]. Comunica la badea d'Alxecires cola [[Serranía de Ronda]]. * [[CA-34|Autovía d'Accesu a Xibraltar]]: Accesu a [[La Línea de la Concepción]] y [[Xibraltar]] dende l'A-7. * [[Autopista del Mediterraneu]] (Y15]]: [[Guadiaro]]-[[Málaga]]. Ye un itinerariu de [[Autopista de peaxe|peaxe]] alternativu a l'A-7 al so pasu pola [[Costa del Sol Occidental]], y la vía más rápida pa llegar a Alxecires dende Málaga. === Tresporte n'autobús === {{AP|Estación de autobús San Bernardo}} Les primeres llinies d'[[autobús|autobuses]] empezaron a funcionar na ciudá en [[1910]] sustituyendo a la compañía de [[dilixencia (carruaxe)|dilixencies]] La Madrilana que realizaba la ruta Alxecires-Cádiz en doce hores.<ref>Delgado Gómez, ''Alxecires en blancu y negru'', p. 163.</ref> Esta empresa de carruaxes que sería más tarde reconvertida na Llinia d'autobuses Ibison y más tarde [[Tresportes Xenerales Comes]] entá opera na ciudá.<ref>Torremocha Silva. (1985) ''Guía escolar d'Alxecires'', p. 387.</ref> Cola meyora de les infraestructures viarias el tresporte por aciu autobuses fíxose cada vez más cómodu y eficiente. Mientres tol sieglu XX les diverses compañíes d'autobuses de la ciudá realizaben les sos paraes na Cera de la Marina, xunto a la ponte de la Conferencia. Cola desapaición d'esta primitiva estación caúna de les compañíes decidió aparcase y realizar les sos salíes dende diversos llugares de la ciudá hasta la construcción de la nueva estación municipal en 2005. ==== Autobuses de media y llarga distancia ==== L'actual estación d'autobuses, [[Estación de autobús San Bernardo|San Bernardo]], atópase frente a la estación de ferrocarril y cercana al puertu formando'l nodo de comunicaciones d'Alxecires. Nella operen güei día les compañíes, qu'ufierten los siguientes destinos: * '''[[CTSA-Portillo|Portillo]]''': [[Benalmádena]], [[Cádiz]], [[Estepona]], [[Fuengirola]], [[Granada]], [[Málaga]], [[Marbella]], [[Sotogrande]], [[San Luis de Sabinillas|Sabinillas]], [[San Fernando (Cádiz)|San Fernando]], [[San Pedro Alcántara]], [[Torremolinos]]. * '''[[Tresportes Xenerales Comes|Comes]]''': [[Algatocín]], [[Barbate]], [[Cádiz]], [[Chiclana de la Frontera]], [[Conil de la Frontera]], [[El Puerto de Santa María]], [[Xerez de la Frontera]], [[Marbella]], [[Málaga]], [[Puerto Real]], [[Ronda (Málaga)|Ronda]], [[Rota]], [[San Fernando (Cádiz)|San Fernando]], [[Sevilla]], [[Vejer de la Frontera]], [[Zahara de los Atunes]]. * '''[[Linesur]]''': [[Alcalá de los Gazules]], [[Dos Hermanas]], [[El Cuervo de Sevilla]], [[Xerez de la Frontera]], [[Los Palacios y Villafranca]], [[Medina-Sidonia]], [[Sevilla]]. * '''[[Alsina Graells]]''': [[Almería]], [[Córdoba (España)|Córdoba]], [[Granada]], [[Xaén]], [[Málaga]]. * '''[[ALSA,(Bacoma)]]''': [[Murcia]], [[Alicante]], [[Elx]], [[Valencia]], [[Tarragona]], [[Barcelona]]. * '''[[Daibus]]''': [[Madrid]]. * '''[[Dainco]]''': [[Cáceres]], [[La Coruña]], [[Ferrol]], [[Mérida (España)|Mérida]], [[Ourense]], [[Salamanca]], [[Sevilla]], [[Vigo]], [[Zamora]]. ==== Autobuses metropolitanos ==== {{AP|Consorciu de Tresporte Metropolitanu del Campu de Xibraltar}} [[Ficheru:CTMCG-zonas-bahía.png|thumb|Detalle de la [[badea d'Alxecires]] según la división en zones del [[Consorciu de Tresporte Metropolitanu del Campu de Xibraltar|Consorciu de Tresporte]]. A la izquierda de la imaxe, situación de la estación d'autobuses d'Alxecires y de les paraes d'autobús metropolitanu de la ciudá.]] El [[Consorciu de Tresporte Metropolitanu del Campu de Xibraltar]], entidá pública responsable del tresporte públicu en [[Campu de Xibraltar|la contorna]], tien la so sede na [[Plaza d'Andalucía (Alxecires)|Plaza d'Andalucía]] d'Alxecires.<ref>{{cita web |url = http://www.ctmcg.com/contauto.php |títulu = Consorciu Metropolitanu de Tresporte del Campu de Xibraltar, Ubicación |editor = Consorciu Metropolitanu de Tresporte del Campu de Xibraltar |fechaaccesu = 19 de febreru de 2010 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090611231526/http://www.ctmcg.com/contauto.php |fechaarchivu = 11 de xunu de 2009 }}</ref> El términu municipal d'Alxecires forma parte de la '''zona A''' dientro de la división tarifaria del Consorciu.<ref>{{cita web |url = http://www.ctmcg.com/planu-zonificacion.php |títulu = Consorciu Metropolitanu de Tresporte del Campu de Xibraltar, Planu de zonificación |editor = Consorciu Metropolitanu de Tresporte del Campu de Xibraltar |fechaaccesu = 19 de febreru de 2010 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110724130301/http://www.ctmcg.com/planu-zonificacion.php |fechaarchivu = 24 de xunetu de 2011 }}</ref> Les siguientes llinies d'autobuses garanticen la comunicación por tresporte públicu d'Alxecires con tolos demás conceyos de la contorna.<ref>{{cita web |url = http://www.ctmcg.com/linias-y-horarios.php |títulu = Consorciu Metropolitanu de Tresporte del Campu de Xibraltar, Llinies y horarios |editor = Consorciu Metropolitanu de Tresporte del Campu de Xibraltar |fechaaccesu = 19 de febreru de 2010 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20100315075436/http://www.ctmcg.com/linias-y-horarios.php |fechaarchivu = 15 de marzu de 2010 }}</ref> {| {{tablaguapa}} ! Llinia !! Trayeutu !! Empresa |- | <center>{{Llinia/Campu de Xibraltar|M-110}} || [[Los Barrios (Cádiz)|Los Barrios]]-Alxecires Direutu || [[Hetepa]] |- | <center>{{Llinia/Campu de Xibraltar|M-112}} || [[Los Barrios (Cádiz)|Los Barrios]]-Alxecires Por [[Ponte Romana (Los Barrios)|Ponte Romana]] || [[Hetepa]] |- | <center>{{Llinia/Campu de Xibraltar|M-120}} || Alxecires-[[La Línea de la Concepción|La Línea]] || [[Tresportes Xenerales Comes|Comes]] |- | <center>{{Llinia/Campu de Xibraltar|M-130}} || [[San Roque (Cádiz)|San Roque]]-Alxecires || [[Autobús Esteban|Esteban]] |- | <center>{{Llinia/Campu de Xibraltar|M-150}} || [[Tarifa (Cádiz)|Tarifa]]-Alxecires || [[Tresportes Xenerales Comes|Comes]] |- | <center>{{Llinia/Campu de Xibraltar|M-160}} || [[Tahivilla]]-[[Facinas]]-[[Tarifa (Cádiz)|Tarifa]]-Alxecires || [[Tresportes Xenerales Comes|Comes]] |- | <center>{{Llinia/Campu de Xibraltar|M-161}} || [[Barbate]]-[[Tarifa (Cádiz)|Tarifa]]-Alxecires || [[Tresportes Xenerales Comes|Comes]] |- | <center>{{Llinia/Campu de Xibraltar|M-170}} || [[San Pablo de Buceite|San Pablo]]-[[Jimena de la Frontera|Jimena]]-[[Castellar de la Frontera|Castellar]]-Alxecires || [[Tresportes Xenerales Comes|Comes]] |} ==== Autobuses urbanos ==== {{AP|Serviciu urbanu d'Alxecires}} [[Ficheru:Algeciras Bus urbano.JPG|thumb|right|Autobús urbanu na Avenida Carlos Cano.]] El tresporte por ''autobús urbanu'' ta lleváu a cabu pola empresa [[Cooperativa de Tresportes de Marruecos|CTM-Grupo Ruiz]], comunicando les distintes barriaes de la ciudá col centru y la entrada al puertu.<ref>{{cita web |url= http://www.autocaresctm.com/portal/historia/historia.htm |títulu= CTM. Historia |editor= CTM |fechaaccesu=11 de xineru de 2009 }}</ref> En setiembre de 2007 el Grupu Ruiz, empresa especializada nel tresporte metropolitanu, compra CTM coles mires d'espandise nel sur d'Andalucía y faise cargu d'esta miente del serviciu urbanu de les ciudaes d'Alxecires, [[La Línea de la Concepción]] y [[Los Barrios]].<ref>{{cita web |url = http://www.gruporuiz.com/vernoticia.php?id=10 |títulu = Grupu Ruiz, noticies |editor = Grupu Ruiz |fechaaccesu = 11 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080928222614/http://www.gruporuiz.com/vernoticia.php?id=10 |fechaarchivu = 28 de setiembre de 2008 }}</ref> Los nuevos vehículos entraron en funcionamientu'l 1 de xunetu de 2009 con 12 nueves rutes que dexen la comunicación ente les distintes barriaes.<ref>{{cita web |url= http://www.ctmgruporuiz.com/index.php |títulu= CTM Grupo Ruiz |editor= Grupu Ruiz |fechaaccesu=5 de xunetu de 2009 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/AUTOBUSES3240.pdf |títulu=Guía Llinies d'autobuses urbanos d'Alxecires |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091215053012/http://www.ayto-algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/AUTOBUSES3240.pdf |fechaarchivu=15 d'avientu de 2009 }}</ref> La terminal d'autobuses urbanos atópase na [[Plaza de San Hiscio (Alxecires)|plaza de San Hiscio]], frente a la entrada central al [[Puertu d'Alxecires|puertu]] y l'[[Helipuertu d'Alxecires|helipuertu]], y a 500 metros de les estaciones d'autobuses y de ferrocarril. Toles llinies, sacante la 4, tienen parada nesta terminal. El 1 de payares de 2016 dar# en un importante cambéu nes llinies urbanes, amenorgándose de dolce a seis. Sumió la llinia 7 y otres delles llinies fueron fundíes, favoreciendo mayores frecuencies.<ref>[http://www.algeciras.es/es/temas/movilidá-y-tresportes/serviciu-urbanu-de-algeciras/ Serviciu Urbanu d'Alxecires Llinies, paraes, horarios y frecuencia.] Conceyu d'Alxecires.</ref> {| {{tablaguapa}} ! Llinia !! Trayeutu !! Percorríu |- | <center>{{Linia/Alxecires|1}} || Puerta Europa-[[La Juliana]] || [https://maps.google.es/maps/ms?hl=es&gl=es&ie=UTF8&ptab=2&oe=UTF8&msa=0&msid=116824916566275796603.00046f33343de6b7fa60d 1] |- | <center>{{Linia/Alxecires|2}} || [[San Bernabé (Alxecires)|San Bernabé]]-[[Getares]] || [https://maps.google.es/maps/ms?hl=es&gl=es&ie=UTF8&ptab=2&oe=UTF8&msa=0&msid=116824916566275796603.00046f34cee726994d5be 2] |- | <center>{{Linia/Alxecires|3}} || [[Rinconcillo]]-[[San García (Alxecires)|San García]] <small>por [[Puertu d'Alxecires|Puertu]]</small> || [https://maps.google.es/maps/ms?hl=es&gl=es&ie=UTF8&ptab=2&oe=UTF8&msa=0&msid=116824916566275796603.00046f358156ca1b7c49c 3] |- | <center>{{Linia/Alxecires|4}} || [[La Granxa (Alxecires)|La Granxa]]-[[Hospital Punta d'Europa|Hospital]] <small>por [[Estación de autobús San Bernardo|Estación d'autobuses]]</small> || {{Enllaz rotu|1=4 |2=https://maps.google.es/maps/ms?hl=es&gl=es&ie=UTF8&ptab=2&oe=UTF8&msa=0&msid=116824916566275796603.00046f3727553564bf7y1 |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} |- | <center>{{Linia/Alxecires|5}} || Nueva Ciudá-[[El Cobre (Alxecires)|El Cobre]] || [https://maps.google.es/maps/ms?hl=es&gl=es&ie=UTF8&ptab=2&oe=UTF8&msa=0&msid=116824916566275796603.00046f37a0c1b8456b8c5 5] |- | <center>{{Linia/Alxecires|6}} || [[Plaza Alta (Alxecires)|Plaza Alta]]-[[Cortijo Vid]] || [https://maps.google.es/maps/ms?hl=es&gl=es&ie=UTF8&ptab=2&oe=UTF8&msa=0&msid=116824916566275796603.00046f49ca80bafcdb2ff 6] |} === Víes ciclistes === [[Ficheru:Plano de algeciras carril bici.png|thumb|Ciclovías d'Alxecires.]] En 2014 el [[Conceyu d'Alxecires]] y la [[Conseyería de Fomentu y Vivienda de la Xunta d'Andalucía|Conseyería de Fomentu y Vivienda]] de la [[Xunta d'Andalucía]] roblaron un alcuerdu marco pa l'adhesión de la llocalidá al [[Plan Andaluz de la Bicicleta]]. Hasta la firma d'esti alcuerdu de collaboración los carriles bici esistentes na ciudá teníen una estensión total de 6&nbsp;674 km en tres tramos non coneutaos, Rinconcillo-Llanu mariellu, Varaderu-Getares y Ballenera-Punta Carneru. Amás de fomentar l'usu de la [[bicicleta]] como mediu de tresporte urbanu por aciu la creación de [[Ciclovía|víes ciclistes]] nel cascu urbanu esti plan propón tamién la creación de víes que conecten la ciudá con tol arcu de la [[badea d'Alxecires]], les llocalidaes interiores y coles exes yá esistentes nel [[Corredor verde de los dos Badees]] y les redolaes de [[Punta Carneru (España)|Punta Carneru]].<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/fomentoyvivienda/estaticas/sites/consejeria/areas/tresportes_infraestructures/plan_bici/documento_plan_bici/alcuerdos/alcuerdo_marcu_ayto_algeciras.pdf |títulu= Alcuerdo marcu de collaboración ente la Conseyería de Fomentu y Vivienda y el Conceyu d'Alxecires pal desarrollu d'actuaciones nel fomentu del tresporte en bicicleta y la so integración na movilidá urbana de la ciudá d'Alxecires. |editor= Xunta d'Andalucía |fechaaccesu=17 de xunu de 2017 }}</ref> Les carauterístiques [[orografía|orográfiques]] de la llocalidá, asitiada nuna zona de [[llomba|llombes]], fai que más de la metá de les sos 291 km de cais tengan una rimada cimera al 6%. Considerando amás que'l trazáu urbanu de la ciudá nun ye ortogonal los estudios sobre movilidá urbana realizaos encamentaron que la rede de carriles bici articular nuna exa principal norte sur asitiáu na mariña y complementáu por dellos ramales. D'esta miente la rede ciclista conectaría colos principales nodos de comunicación como la [[estación d'autobuses d'Alxecires|estación d'autobuses]], la estación [[estación d'Alxecires|de trenes]] o'l Corredor verde de los Dos Badees, coles principales infraestructures como'l [[Hospital Punta Europa]] y el Campus universitariu y colos barrios periféricos de la llocalidá como Los Pastores o El Rinconcillo. Tres l'aprobación y execución ente los años 2014 y 2016 del Plan andaluz de la bicicleta la rede ciclista llocal tien anguaño un llargor total de 29&nbsp;155 m, 22&nbsp;481 m más de los que primeramente esistíen de los cualos la Xunta d'Andalucía executó 9&nbsp;184 km, el Conceyu d'Alxecires 3&nbsp;626.<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/export/drupaljda/PAB_2014_2020_1.pdf |títulu= Plan andaluz de la bicicleta. PAB 2014-2020 |editor= Consejería de Fomentu y Vivienda. Xunta d'Andalucía |fechaaccesu=17 de xunu de 2017 }}</ref> === Ferrocarril === [[Ficheru:Estación de Algeciras.JPG|thumb|Estación d'Alxecires.]] {{AP|Estación d'Alxecires}} La primera [[Estación d'Alxecires|estación de ferrocarril]] d'Alxecires foi inaugurada en 1890 como terminal de la nueva [[Ferrocarril Bobadilla-Alxecires|llinia Bobadilla-Alxecires]] creada por empresarios británicos con intereses na ciudá. Esta llinia de ferrocarril cubrió parte de les necesidaes de tresporte de pasaxeros y mercancíes de la ciudá y el so puertu mientres los primeros años del sieglu XX.<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/cultura/iaph/html/portal/com/bin/portal/Contenidos/Testos_y/2006/boletin55/laliniadeferrrocarrilinglesa/1179132476571_la_lxnea_de ferrocarril inglesa_algeciras-bobadilla_ph55x.pdf |títulu= La llinia de ferrocarril inglesa Alxecires-Bobadilla |editor= Consejería de Cultura, Xunta d'Andalucía |fechaaccesu=26 de marzu de 2009 }}</ref> Cola crecedera d'Alxecires empezó a ser cada vez más necesaria la creación de nueves llinies de comunicación pa la ciudá; surdieron entós diversos proyeutos pa construyir llinies que comunicaren Alxecires con Cádiz y Málaga pero enxamás fueron realizaos, anque a día de güei ta en proyeutu la construcción del [[Corredor de la Costa del Sol]], un nuevu ferrocarril ente Málaga y Alxecires. Les obres de los primeros tramos yá fueron licitadas.<ref>{{cita web |url=http://www.noticiasdemalaga.es/__n136061__comunidá-licitadas_les_primeres_obres_del corredor ferroviariu_de_la mariña_del sol.html |títulu=Licitadas les primeres obres del Corredor Ferroviariu de la Costa del Sol}}</ref> ==== Futuru ==== La llegada de l'[[Tren d'alta velocidá|alta velocidá]] a la ciudá contemplada nel [[Nuevu Accesu Ferroviariu a Andalucía]] va suponer la necesidá de renovación de les infraestructures locales. Estes reformes consisten na meyora del trazáu de la vía, p'algamar velocidaes de serviciu más altes, y la incorporación d'un tercer raíl pa dexar el pasu tanto de trenes d'[[anchu ibéricu]] como d'[[anchu internacional]],<ref>{{cita web |url=http://fcmaf.castillalamancha.es/Reportajes/PEIT/PEIT_a el_dia/Alxecires.htm |títulu=LÍNEA D'ALTA VELOCIDÁ ANTEQUERA – ALXECIRES |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://fcmaf.castillalamancha.es/Reportajes/PEIT/PEIT_a el_dia/Alxecires.htm|fechaarchivu=14 d'abril de 2017}}</ref> nel tramu ente [[Ronda (Málaga)|Ronda]] y Alxecires, en fase d'execución. Anguaño atópase n'ellaboración un proyeutu pa la modernización de la estación y la so integración nel texíu urbano.<ref>{{cita web |url= http://www.fomento.es/NR/rdonlyres/96405E20-4CAA-4284-8A49-96A586D0290F/40118/09012902.pdf |títulu= Fomento licita l'Estudiu informativu de la integración del ferrocarril n'Alxecires |editor= Ministeriu de Fomentu |fechaaccesu=26 de marzu de 2009 }}</ref> [[Ficheru:Algeciras Estación.jpg|thumb|Estación de pasaxeros del puertu d'Alxecires.]] === Tresporte marítimu === {{AP|Puerto Bahía d'Alxecires}} Nel [[puertu d'Alxecires]] operen les navieres [[Remana Trasmediterránea]], [[Balearia]], [[Buquebus]], [[Comanav]], [[Comarit]], [[Euroferrys]], [[IMTC]], [[Llinies Marítimes Europees]] y Nautas que caltienen numberosos enllaces diarios coles ciudaes de Xibraltar, [[Ceuta]] y [[Tánxer]].<ref>{{cita web |url= http://webserver.apba.es/portal/page?_pageid=388,171537&_dad=portal&_schema=PORTAL |títulu= APBA, Destino Ceuta-Tánger |editor= APBA |fechaaccesu=14 de xineru de 2009 }}</ref> La [[Operación Paso del Estrechu]] (OPE) tien llugar cada añu nos puertos d'Alxecires, Tarifa, Ceuta y Tánger pa coordinar el tránsitu de vehículos de ciudadanos norteafricanos dende Europa a África coincidiendo coles vacaciones de branu y la torna en setiembre. Mientres 2015 cruciaron l'estrechu de Xibraltar na OPE más de 2{{esd}}000{{esd}}000 de viaxeros y 620{{esd}}000 vehículos<ref>Europa Press: [https://www.elmundo.es/andalucia/2016/07/31/579y3977y5fdea2c7y8b461d.html «La Operación Paso del Estrechu raspia'l millón de pasaxeros tres 3 meses.»] ''El Mundo''. Consultáu'l 3 de xunu de 2017.</ref> en dambes direiciones siendo'l puertu d'Alxecires el que soportó'l mayor volume de viaxeros.<ref>{{cita web |url= http://www.proteccioncivil.org/es/Galerias/Descargues/Comunicaos/OPE_2008_25_setiembre_Ministru_en_Alxecires.pdf |títulu= Direición Xeneral de Proteición Civil y Emergencia |editor= Ministeriu del Interior |fechaaccesu=14 de xineru de 2009 }}</ref> Esti pasu de vehículos repitir tamién n'otres festividaes anque con una menor arribación de pasaxeros, d'esta miente na Operación Paso del Estrechu en Selmana Santa de 2008 un total de 167{{esd}}783 pasaxeros utilizaron el puertu d'Alxecires como orixe o como destín del so viaxe.<ref>{{cita web |url= http://www.mir.es/DGRIS/Notes_Prensa/Proteccion_Civil/2008/np032603.html |títulu= Direición Xeneral de Proteición Civil y Emerxencies. Nota de Prensa |editor= Ministeriu del Interior |fechaaccesu= 14 de xineru de 2009 }}</ref> === Tresporte aereu === Tocantes a les comunicaciones aérees, los aeropuertos más cercanos son: * L'[[aeropuertu de Xibraltar]], a 21,6&nbsp;km, tien vuelos a [[Londres]] y [[Mánchester]]. * L'[[aeropuertu de Xerez]], a 109&nbsp;km, dexa viaxar a destinos europeos como [[Frankfurt del Main]], [[Múnich]], [[Hamburgu]], Londres o [[Bruxeles]] y nacionales como Madrid, [[Palma de Mallorca]] o [[Barcelona]] en diverses compañíes.<ref>{{cita web |url= http://www.aena.es/csee/Satellite?pestana=aena&cid=1043396095600&pagename=Destinos&Language=ES_ES&SiteName=Destinos&c=Page&aero=XRY&country=YE |títulu= Aeropuertu del Mundu coneutaos con Xerez de la Frontera |editor= AENA |fechaaccesu=30 de setiembre de 2007 }}</ref> * L'[[aeropuertu de Málaga-Costa del Sol]], a 131&nbsp;km, ye mayor d'Andalucía y tien una ufierta más variada con destinos d'[[América del Norte]], [[África]] y [[Oriente próximu]] según destinos europeos bien variaos ([[Francia]], [[Bulgaria]], [[Dinamarca]]) y nacionales.<ref>{{cita web |url= http://www.aena.es/csee/Satellite?pestana=aena&cid=1043396095600&pagename=Destinos&Language=ES_ES&SiteName=Destinos&c=Page&aero=AGP&country=YE |títulu= Aeropuertu del Mundu coneutaos con Xerez de la Frontera |editor= AENA |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2007 }}</ref> [[Ficheru:Helipuerto_Algeciras.jpg|thumb|Helipuertu d'Alxecires.]] ==== Helipuertu ==== {{AP|Helipuertu d'Alxecires}} Alxecires cunta dende'l 1 de xunetu de 2010 con un helipuertu que dexa la comunicación por helicópteru con [[Ceuta]] tres la so aprobación per parte del Ministeriu de Mediu Ambiente y Mediu Rural y Marín a finales de 2008 y la so construcción a lo llargo de 2009 y 2010. Esti helipuertu asítiase sobre l'actual edificiu d'aparcamientos de la ''dársena de La Galera'' nel puertu de la ciudá. Pa la so construcción dar# en l'ampliación d'una planta más l'actual edificiu calteniendo una superficie de 32 x 24 metros pal despegue del vehículu según una área de seguridá de 8 x 5 metros. Complementar con dependencies pal serviciu de salvamentu y estinción de quemes y diverses dependencies de caltenimientu.<ref>{{cita web |url= http://www.boe.es/aeboe/consultas/bases_datos/doc.php?coleccion=indilex&id=2008/21046&txtlen=763 |títulu= Resolución 315 de 31/12/2008 |publicación= BOE |fechaaccesu=11 de xineru de 2009 }}</ref> La conexón ye operada por [[Helicópteros del Sureste]] con 41 vuelos selmanales con helicópteros [[AgustaWestland AW139]] con una capacidá de 15 pasaxeros.<ref>Helicópteros del Sureste. [http://www.inaer.com/noticies?idn=97 «INAER va xunir Ceuta y Alxecires en 7 minutos.»]</ref> == Llugares d'interés == === Arqueoloxía === [[Ficheru:Parque arqueologico dentro.jpg|thumb|Parque arqueolóxicu de les muralles meriníes.]] * '''[[Fornos romanos d'El Rinconcillo]]'''. Trátase de dos fornos circulares adosaos. Cada unu d'ellos ta sosteníu por una columna central de la que parten ocho arcos que sostienen les parés. Créese que formaron parte del complexu de fabricación d'[[ánfora|ánfores]] de l'antigua [[Portus Albus]], qu'apurría los recipientes necesarios pal tresporte del ''[[garum]]'' ellaboráu en [[Iulia Traducta]]. Primeramente creyóse que se remontaben al periodu entendíu ente los sieglos I e.C. y I&nbsp;d.&nbsp;C., anque darréu atopáronse restos más antiguos que prueben qu'esistía una actividá alfarera anterior. El conxuntu foi declaráu [[Bien d'Interés Cultural (España)|bien d'interés cultural]] en [[1969]].<ref>{{cita web |url= http://www.andalucia.org/turismu-cultural/visitas/cadiz/fornos-romanos-de-el-rinconcillo/ |títulu= Horno romanos de «El Rinconcillo» |editor= Xunta d'Andalucía |fechaaccesu=22 de xineru de 2009 }}</ref> * '''[[Factoría romana de salazones (Alxecires)|Factoría de salazones de la cai San Nicolás]]''' ([[sieglu I]]). Alcontraos na [[Villa Vieya d'Alxecires|Villa Vieya]] de la ciudá esta factoría de [[salazón|salazones]] ye una de les más importantes alcontraes en [[Hispania]]. Anguaño fueron alcontraos restos de dos complexos industriales, unu d'ellos escavaos por completu y otru en parte. Presumiblemente esti complexu industrial estender por tola zona oeste del pandu qu'ocupaba Iulia Traducta, siquier eso esprender de la observación d'otros restos similares anque bien parciales na zona sur de la Villa. La cronoloxía de les piletas indica que fueron construyíes direutamente sobre'l sustratu predresu aproximao nel sieglu I siendo utilizaes hasta'l [[sieglu V]], fecha supuesta pa la destrucción o abandonu de la ciudá. Esti complexu industrial foi declaráu bien d'interés cultural nel añu [[2002]] y anguaño ta a la espera de nueves intervenciones arqueolóxiques.<ref>{{cita web |url= http://www.boe.es/aeboe/consultas/bases_datos/doc.php?coleccion=indilex&id=2002/12755&txtlen=84 |títulu= RESOLUCIÓN de 27 de mayu de 2002, de la Direición Xeneral de Bienes Culturales de la Conseyería de Cultura, pola que se incoa el procedimientu pa la declaración como bien d'interés cultural, categoría zona arqueolóxica, del xacimientu denomináu Factoría Romana de Salazones, n'Alxecires |publicación= BOE |fechaaccesu=22 de xineru de 2009 }}</ref> * '''[[Mezquita Aljama d'Alxecires|Restos de la Mezquita Aljama]]''' ([[sieglu VIII]]). La [[mezquita]] alcontrada nel interior del Hotel Cristina, na Villa Vieya, ye l'únicu edificiu calteníu na ciudá de dómina islámica. Atópase integráu nos xardinos del hotel siendo posible reparar los restos de trés de los sos murios y el pozu del patiu d'[[ablución|abluciones]] bien remocicáu. Mientres el [[sieglu XVIII]] sirvió como [[almacén]] de pólvora xunto a la cercana [[torre albarrana]] que sumió por una esplosión a finales del sieglu XIX. Según diverses fontes foi mandáu construyir por [[Abderramán III]] nel sieglu VIII anque delles investigaciones paecen apuntar a una construcción más tardida.<ref>{{cita web |url = http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/tr_cata_06.pdf |títulu = Delegación d'Urbanismu. Catálogu de conxuntos, elementos, sitios y bienes d'especial proteición, p. 14 |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 23 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091225171327/http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/tr_cata_06.pdf |fechaarchivu = 25 d'avientu de 2009 }}</ref> * '''[[Parque Arqueolóxicu de les Muralles Meriníes d'Alxecires|Parque Arqueolóxicu de les Muralles Meriníes.]]''' ([[sieglu XIII]]). N'afayando nel intre d'unes intervenciones arqueolóxiques nel allongamientu de l'avenida Blas Infante un tramu de [[muralla]] medieval el conceyu de la ciudá, la Diputación de Cádiz y la Xunta d'Andalucía procedieron en 2006 a restaurar los restos y acondicionalos pa la so integración nel espaciu urbanu como ''Parque arqueolóxicu''. Los restos calteníos correspuenden a 200 metros de muralla con cuatro [[Torre (construcción)|torres]] y un alzáu de dos metros, un foso bien calteníu d'unos nueve metros de fondura, con escarpia, contraescarpa y l'arranque de la [[barbacana]] y una [[ponte]] de mampostería n'escelente estáu de caltenimientu que dexaba salvar el [[foso]] na llamada ''Puerta de Xibraltar'', de la qu'apenes se caltién la planta.<ref>{{cita web |url = http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/tr_cata_06.pdf |títulu = Catálogu de conxuntos, elementos, sitios y bienes d'especial proteición, p. 12 |editor = Conceyu d'Alxecires, Delegación d'Urbanismu |fechaaccesu = 23 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091225171327/http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/tr_cata_06.pdf |fechaarchivu = 25 d'avientu de 2009 }}</ref> === Arquiteutura civil === [[Ficheru:Algeciras Plaza Alta.jpg|thumb|Ilesia de la Palma. Les sos obres empezaron en 1723 siendo consagrada en 1829.]] * La '''[[Plaza Alta d'Alxecires]]''' toma la so actual configuración gracies a la intervención del xeneral Castaños siendo gobernador militar del Campu de Xibraltar en [[1807]]. La decoración y moblame de la plaza sufrió bien diverses configuraciones dende l'orixinal obeliscu asitiáu nel so centru hasta los actuales azulexos y fonte que se deben a la remodelación llevada a cabu nel sieglu XX. Na Plaza Alta pueden reparase dalgunos de los edificios más emblemáticos de la ciudá como la [[ilesia de La nuesa Señora de la Palma (Alxecires)|ilesia de La nuesa Señora de la Palma]] y la [[capiya de La nuesa Señora d'Europa]]. Pela redolada de la plaza asítiase la [[Casa Consistorial d'Alxecires|casa consistorial]]. Esti edificiu, construyíu en [[1892]] ye obra de Amadeo Rodríguez qu'aplicó un estilu historicista al so diseñu orixinal anque foi finalmente modificáu.<ref>{{cita web |url = http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/tr_cata_06.pdf |títulu = Catálogu de conxuntos, elementos, sitios y bienes d'especial proteición, p. 20 |editor = Delegación d'Urbanismu del Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 23 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091225171327/http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/tr_cata_06.pdf |fechaarchivu = 25 d'avientu de 2009 }}</ref> La casa consistorial atópase articulada por un [[patiu]] central dende'l que ye posible aportar a les distintes dependencies municipales. La [[fachada]] del edificiu, de dos cuerpos, tien una escasa ornamentación que confier un aspeutu muncho más robezu que'l diseñu orixinal.<ref name="juntadeandalucia.es">{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/cultura/iaph/portal/Producto/Testos_y/index.jsp?pag=/portal/Contenidos/Testos_y/2006/boletin57/lascasasconsistorialesdealgeciras |títulu= Les Cases Consistoriales d'Alxecires, testigos de la historia |editor= Xunta d'Andalucía, Conseyería de Cultura |fechaaccesu=9 de marzu de 2009 }}</ref> Apréciense sicasí elementos decorativos [[neomudéxar]]es col usu de [[lladriyu]] coloráu y piedra y [[Arquiteutura neoclásica|neoclásicos]] con distintos tipos de [[moldura|moldures]] en [[ventana|ventanes]] y nel [[vanu]] de la puerta principal que resten sobriedá al conxuntu.<ref name="juntadeandalucia.es" /> [[Ficheru:Banco en la Plaza Alta, Algeciras, Cádiz, España, 2015-12-09, DD 03-05 HDR.JPG|miniaturadeimagen|left|Detalle d'unu de los bancos de la Plaza Alta.]] * La '''plaza Juan de Lima''' nesti llugar pueden reparase dellos edificios de notable importancia na historia de la ciudá como'l [[Hospital de la Caridá (Alxecires)|Hospital de la Caridá]], güei Fundación de Cultura. Esti edificiu foi'l primer hospital civil de la ciudá construyíu en [[1748]] a pidimientu de les ''hermanes de la Caridá'', d'estilu [[Arquiteutura barroca|barrocu]] popular tien escasos elementos decorativos que-y confieren gran cencellez.<ref>{{cita web |url = http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/tr_cata_06.pdf |títulu = Catálogu de conxuntos, elementos, sitios y bienes d'especial proteición, p. 31 |editor = Delegación d'Urbanismu del Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 23 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091225171327/http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/tr_cata_06.pdf |fechaarchivu = 25 d'avientu de 2009 }}</ref> Tamién ye destacable la [[Capiya de la Caridá d'Alxecires|capiya de la Caridá]] que s'asitia amiesta al hospital. A unos metros de la plaza asítiase la [[Capiya del Cristu de l'Alamea d'Alxecires|capiya del Cristu de l'Alamea]]. * La '''Villa Vieya d'Alxecires''', el nucleu orixinal de la ciudá romana, tien dellos interesantes edificios que recuerden la presencia de ciudadanos británicos na ciudá a principios del sieglu XX. Los edificios del [[Hotel Reina Cristina]] construyíu en [[1901]],<ref>{{cita web |url = http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/tr_cata_06.pdf |títulu = Catálogu de conxuntos, elementos, sitios y bienes d'especial proteición, p. 73 |editor = Delegación d'Urbanismu del Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 23 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091225171327/http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/tr_cata_06.pdf |fechaarchivu = 25 d'avientu de 2009 }}</ref> la Casa de los Guardeses (actual Muséu municipal) o la Villa Smith son obra de ciudadanos procedentes de Xibraltar que calteníen na ciudá una segunda residencia. Tamién na Villa Vieya ye posible reparar l'edificiu d'[[Kursaal d'Alxecires|El Kursaal]] sede del Centru de Rellaciones Permanentes col Magreb, obra de [[Guillermo Pérez Villalta]] ya inauguráu en [[2006]], el [[Hotel Anglu-Hispanu]] o'l [[Hotel Sevilla (Alxecires)|Hotel Sevilla]], ente otros edificios d'interés articulaos en redol al [[paséu del Río del Miel]].<ref>{{cita web |url = http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/tr_cata_06.pdf |títulu = Catálogu de conxuntos, elementos, sitios y bienes d'especial proteición, p. 83 |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 21 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091225171327/http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/tr_cata_06.pdf |fechaarchivu = 25 d'avientu de 2009 }}</ref> El [[Patiu del Coral (Alxecires)|Patiu del Coral]], güei día en procesu de rehabilitación, caltién parte de les ramples d'accesu a la villa medieval y na so redolada ye posible reparar delles de les escases edificaciones tradicionales esistentes entá na ciudá.<ref>{{cita web |url = http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/tr_cata_06.pdf |títulu = Catálogu de conxuntos, elementos, sitios y bienes d'especial proteición, p. 87 |editor = Delegación d'Urbanismu del Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 21 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091225171327/http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/tr_cata_06.pdf |fechaarchivu = 25 d'avientu de 2009 }}</ref> * El '''[[acueductu d'Alxecires]]''' empezó a construyise en [[1777]] coles mires de traer a la ciudá l'agua d'una nacencia conocida como Les Minillas.<ref>{{cita web |url = http://www.fmcjoseluiscano.com/ciudadalgeciras/acueductu.html |títulu = Monumento: Acueductos de Los Arcos |editor = Fundación municipal de Cultura d'Alxecires |fechaaccesu = 23 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080516075420/http://www.fmcjoseluiscano.com/ciudadalgeciras/acueductu.html |fechaarchivu = 16 de mayu de 2008 }}</ref> Tenía dos tramos estremaos: unu d'ellos na barriada d'El Cobre y otru en La Bajadilla. Primero construyóse'l tramu de La Bajadilla pa evitar que l'escesu de presión rompiera la tubería de folla. Algamaba los 20 metros d'altor y hubo d'añader -yos dellos contrafuertes con posterioridá p'asegurar la so integridá. Al empezar la trayíes d'agua en 1784 la tubería rompíase de cutiu na baxada cercana a la nacencia. Pa evitar esti problema, hubo de llevantase un segundu acueductu: el d'El Cobre. Anguaño dellos tramos d'esti [[acueductu]] sumieron o s'atopen incluyíos en delles construcciones modernes. El tramu d'El Cobre y un pequeñu tramu asitiáu na avenida Aguamarina son entá visitables tres la so puesta en valor per parte del Conceyos de la ciudá. La obra dirixir Pablo Díaz, so inspeición del maestru fontaneru Florindo.<ref>{{cita web |url= http://www.algeciras.es/Ciudá/algeciras_llugares.php |títulu= Monumento: Acueductu |editor= Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu=23 de xineru de 2009 }}</ref> [[Ficheru:Mercado torroja.jpg|thumb|El vanguardista Mercáu de Abastos, tamién llamáu ''Mercáu Inxenieru Torroja'', construyíu en 1935.]] * El '''[[mercáu de abastos d'Alxecires]]''' ye obra del inxenieru [[Eduardo Torroja Miret|Eduardo Torroja]] y anguaño ta catalogáu como bien d'interés cultural. Construyíu en [[1935]] esti vanguardista edificiu foi una de les obres arquiteutóniques más importantes de la España del so tiempu.<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/cultura/iaph/html/portal/com/bin/portal/Tematicas/InformacionPH/Documentacion/CriteriosMetodologias/index.html/1138905765862_picu_valimanax_ramon._docomomox_un llugar_en_el patrimoniu.ph_15._pp._110-115.pdf |títulu= Información de Bienes Culturales |editor= Xunta d'Andalucía |fechaaccesu=23 de xineru de 2009 }}</ref> Tien planta octogonal y una atrevida cúpula llaminar de 47,80 metros de diámetru con apenes 9 centímetros de grosez.<ref>{{cita web |url= http://www.algeciras.es/Ciudá/algeciras_llugares.php |títulu= Monumento: Mercáu de Abastos |editor= Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu=23 de xineru de 2009 }}</ref> Comunica col ríu del Miel pela cai Emilio Santacana na que pueden entá güei contemplase dellos edificios d'interés como l'antiguu [[Hotel Sevilla (Alxecires)|Hotel Sevilla]].<ref>{{cita web |url = http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/tr_cata_06.pdf |títulu = Catálogu de conxuntos, elementos, sitios y bienes d'especial proteición, p. 33 |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 21 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091225171327/http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/tr_cata_06.pdf |fechaarchivu = 25 d'avientu de 2009 }}</ref> * La '''[[Escuela d'Artes y Oficios d'Alxecires|Escuela d'Arte]]''' atopar nun edificiu catalogáu como bien d'interés cultural y construyíu en [[1971]] pol arquiteutu Fernando Garrido Gutiérrez.<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/boja/boletines/2007/111/d/updf/d19.pdf |títulu= BOJA Resolución de 21 de mayu de 2007, de la Direición Xeneral de Bienes Culturales, pola que se incoa el procedimientu pa la inscripción coleutiva, con calter xenéricu, nel Catálogu Xeneral de Patrimoniu Históricu Andaluz de dos bienes inmuebles del sieglu XX d'Alxecires |editor= Xunta d'Andalucía |fechaaccesu=6 de febreru de 2009 }}</ref> Esta obra d'interesante diseñu tien forma espiral ascendente que dexa salvar el desnivel esistente nesta zona de la ciudá.<ref>{{cita web |url = http://www.escueladeartealgeciras.es/escuela.html |títulu = Escuela d'Arte d'Alxecires |editor = Escuela d'Arte d'Alxecires |fechaaccesu = 23 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090119204656/http://escueladeartealgeciras.es/escuela.html |fechaarchivu = 19 de xineru de 2009 }}</ref> === Arquiteutura relixosa === [[Ficheru:Capilla de Nuestra Señora de Europa, Algeciras, Cádiz, España, 2015-12-09, DD 06-08 HDR.JPG|thumb|Capiya d'Europa.]] * '''[[Capiya de La nuesa Señora d'Europa]]'''. La ermita orixinal data de 1690 cuando l'obispu de Cádiz dexó la so edificación nel cortixu de los Gálvez. Tres tomar de Xibraltar en 1704 allugó provisionalmente la imaxe de [[Virxe d'Europa|Nuesa Señora d'Europa]] procedente de la ciudá perdida hasta que foi devuelta al Obispáu de Xibraltar sieglos dempués y foi la ilesia parroquial de la nueva población algecireña. Sufrió graves daños tres el [[terremotu de Lisboa de 1755]] y tuvo que ser reedificada en 1769 anque la fachada quedó ensin terminar.<ref>{{cita web |url = http://www.fmcjoseluiscano.com/ciudadalgeciras/capillaeuropa.html |títulu = Capilla de La nuesa Señora d'Europa |editor = Fundación Municipal de Cultura José Luis Cano |fechaaccesu = 19 d'abril de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20100311192928/http://www.fmcjoseluiscano.com/ciudadalgeciras/capillaeuropa.html |fechaarchivu = 11 de marzu de 2010 }}</ref> En 1936 l'obispáu vendió la capiya a un particular , que convertir nun taller. En 1947, el conceyu mercó l'edificiu y restaurar. En 1961 añadióse la campana que s'atopa anguaño na [[Espadaña (arquiteutura)|espadaña]], proveniente de l'antigua ilesia protestante del Hotel Cristina, que fuera donada pol establecimientu. Ante l'estáu nel que s'atopaba foi restaurada na década de 1980.<ref name="turismocg.com">{{cita web |url= http://www.turismocg.com/algeciras.aspx?cont=29 |títulu= Monumento d'Alxecires |editor= Turismu Campu de Xibraltar, Mancomunidá de conceyos del Campu de Xibraltar |fechaaccesu= 19 d'abril de 2009 }}</ref> * La '''[[Ilesia de La nuesa Señora de la Palma (Alxecires)|ilesia de La nuesa Señora de la Palma]]''', obra d'Alonso Ribayu y Pablo Casaus foi construyida en [[1738]] con parte de los sillares rescataos de l'antigua ciudá musulmana. Ye'l principal templu de la ciudá y consta de cinco naves. La nave central tien bóveda de cañón y ta dixebrada de les llaterales por grueses columnes d'estilu dóricu, les naves llaterales tienen bóvedes que fuelguen sobre pilastres. Tien una fachada simple onde destaquen los contrafuertes a los llaos de la puerta y la fornica pa la Virxe sobre ella. La so torre mide 150 pies y foi construyida ente [[1793]] y [[1804]], ye obra d'Alonso Ribayu, quien la empezó, y d'Isidro Casaus que la acabó.<ref>{{cita web |url = http://www.fmcjoseluiscano.com/ciudadalgeciras/iglesiapalma.html |títulu = Monumento: Ilesia de La Palma |editor = Fundación Municipal de Cultura d'Alxecires |fechaaccesu = 23 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080516075124/http://www.fmcjoseluiscano.com/ciudadalgeciras/iglesiapalma.html |fechaarchivu = 16 de mayu de 2008 }}</ref> * La '''[[capiya de la Caridá d'Alxecires|capiya de la Caridá]]''' ta asitiada xunto al edificiu del [[Hospital de la Caridá (Alxecires)|hospital de la Caridá]], güei Fundación de Cultura. Foi construyida en [[1752]] gracies a les llimosnes daes polos ciudadanos. Tien una única nave y una fachada d'un solu cuerpu rematáu con una [[Espadaña (arquiteutura)|espadaña]] trilobulada.<ref name="turismocg.com" /> * La '''[[capiya del Cristu de l'Alamea d'Alxecires|capiya del Cristu de l'Alamea]]''' atópase mui cerca de la plaza Juan de Lima. Foi construyida en [[1776]] y tuvo una especial devoción mientres el [[Asediu a Xibraltar de 1779|Gran Asediu a Xibraltar]], qu'empezó trés años dempués, yá que'l so allugamientu ta bien próxima al puertu de la ciudá y, por ello, sirvía d'[[Oratoriu (relixón)|oratoriu]] a los marineros que tripulaben los buques que participaben nel bloquéu marítimu.<ref>{{cita web |url = http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/tr_cata_06.pdf |títulu = Catálogu de conxuntos, elementos, sitios y bienes d'especial proteición. p. 23 |editor = Delegación d'Urbanismu del Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 23 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091225171327/http://www.urbanismo.algeciras.es/_docmopd/_pgou/tr_cata_06.pdf |fechaarchivu = 25 d'avientu de 2009 }}</ref> * La '''[[capiya de la Devesa de la Punta]]''' ta asitiada nel pagu de Viña Grande, na redoma de Punta Carneru y anguaño atópase en ruines,. Foi construyida en 1778 pa suplir les necesidaes relixoses de los numberosos vecinos que cultivaben vides en ''La Punta'' hasta que na década de 1830 foi desamortizada, vendida y utilizada como caballeriza.<ref>{{cita llibru | apellíos = Torremocha Silva |nome= Antonio |títulu= Alxecires, monumentos y edificios históricos |añu= 2012 |isbn= 978-84-616-1539-1 |páxina=254}}</ref> === Zones verdes === * '''[[Parque María Cristina d'Alxecires|Parque María Cristina]]''', ''Paseo Cristina'' ([[1834]]). Sigue los cánones del xardín francés. Tien planta rectangular y se estructura a entrambos llaos d'una avenida llonxitudinal, l'avenida Voluntarios d'Alxecires na Batalla de Bailén, en redol a la cual hai tres espacios distintes, ente los que destaca una glorieta central qu'ataya l'avenida y de la que surden caminos radiales que desagüen n'otres glorietes de menor tamañu. L'avenida ta flanqueada d'árboles, sobremanera [[Palmera canaria|palmeres]] y [[Platanus x hispanica|plátanos de solombra]]. Cuenta con elementos singulares como un bustu de Goya realizáu por [[Cristóbal Delgado Gómez|Cristóbal Delgado]], un bustu del [[xeneral Castaños]] según los restos d'unos baños árabes treslladaos al llugar en 1999.<ref>{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/delegaciones/delegacion.php?num=4 |títulu = Ficha téunica del parque de María Cristina |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 19 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090225074603/http://www.ayto-algeciras.es/delegaciones/delegacion.php?num=4 |fechaarchivu = 25 de febreru de 2009 }}</ref> Nél celébrense diversos acontecimientos culturales. [[Ficheru:Algeciras Paseo Cristina.jpg|thumb|El Parque María Cristina.]] * '''[[Parque de les Acacies d'Alxecires|Parque de les Acacies]]''', ''Xardinos de Smith''. El trazáu d'esti parque sigue los patrones paisaxísticos ingleses, bien populares a mediaos del sieglu XIX. La composición ye irregular siendo los elementos fundamentales "islles" arbolíos de forma xeneralmente circular arrodiaes per caminos de tierra, produciendo un trazáu que pretende paecer natural. El referente del parque, dende'l que parte la rede de caminos escontra'l restu del parque y escontra les salíes ye la casona qu'acueye la sede de la [[Mancomunidá de Conceyos del Campu de Xibraltar]]. El so valor históricu ye reflexu de la importante d'ingleses na ciudá nel primer terciu del sieglu XX, a quien se debe la construcción y diseñu del parque. Ente les especies vexetales presentes destaquen aquelles orixinales del primer diseñu, ente elles los centenarios [[Quercus robur|carbayos]], [[Dracaena draco|dragos]] y [[Chorisia speciosa|Palos borrachos]].<ref>{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/delegaciones/delegacion.php?num=4 |títulu = Parques y xardinos d'Alxecires |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 20 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090225074603/http://www.ayto-algeciras.es/delegaciones/delegacion.php?num=4 |fechaarchivu = 25 de febreru de 2009 }}</ref> * '''Parque del Saladillo''' ([[2001]]). Con 23{{esd}}000{{esd}}m² esti parque atópase na barriada del mesmu nome y cuenta con una zona de xuegos infantiles remocicada en 2008. La superficie vexetal correspuende a zones de verde y diverses especies arbóreas tales como palmeres, acacies y pinos.<ref>{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/delegaciones/verNoticia.php?num=59&del=4 |títulu = Delegación de parques y jardín |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 20 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091215045207/http://www.ayto-algeciras.es/delegaciones/verNoticia.php?num=59&del=4 |fechaarchivu = 15 d'avientu de 2009 }}</ref> * '''[[Parque del Centenariu (Alxecires)|Parque del Centenariu]]''' ([[2007]]). Nacíu de la collaboración ente l'[[Autoridá Portuaria de la Badea d'Alxecires]] y el Conceyu de la ciudá con motivu del centenariu de la creación de la Xunta d'Obres del puertu, esti parque recupera la zona de la [[Punta de San García]], al sur de la ciudá, lliberar del usu portuariu que tenía previstu pa establecer un espaciu llibre con gran cantidá de valores históricos y ambientales. Nesti parque ye posible reparar los restos arqueolóxicos del [[fuerte de San García]] y de la [[Torre de San García|torre del mesmu nome]]. L'equipamientu actual consta d'una serie d'elementos arquiteutónicos decorativos que dexen unes amplies vistes de la badea d'Alxecires destacando una reconstrucción modernista de l'antigua torre almenara. Resulten tamién interesantes los [[búnker]]es presentes nel parque, alcordanza del plan de [[Fortificación de la badea d'Alxecires nel sieglu XX|fortificación del estrechu]] lleváu a cabu tres la guerra civil española.<ref>{{cita web |url= http://www.boe.es/boe/dias/2005/09/29/pdfs/B08739-08739.pdf |títulu= Resolución 233 de 29/09/2005 Sec 5 Páx.8739 a 8739. Resolución de l'Autoridá Portuaria de la Badea d'Alxecires pola que se convoca puya pa l'axudicación de les obres del Proyeutu de Parque del Centenariu na Punta de San García. Alxecires» |publicación= BOE |fechaaccesu=20 de xineru de 2009 }}</ref> * '''[[Gargüelu del Capitán (Alxecires)|Gargüelu del Capitán]]''',<ref>{{cita web |url=http://www.diariodejerez.es/article/xerez/2192663/pol gargüelu/capitan.html |títulu=Pol Gargüelu del Capitán (I)}}</ref> zona de senderismu por [[canutu|canutos]] de del regueru de Botafuegos * '''[[Puerta verde d'Alxecires]]'''<ref>{{cita web |url=http://www.juntadeandalucia.es/medioambiente/corredorVerde/mostrarFicha.do?idCorredor=43 |títulu=Puerta verde d'Alxecires}}</ref> vía pecuaria que comunica Alxecires col [[Corredor Verde Dos Bahía]] al traviés del [[Parque Natural de Les Sufrerales]] == Cultura == ;Instalaciones culturales [[Ficheru:BibliotecaAlgeciras.jpg|thumb|Biblioteca municipal Cristóbal Delgado.]] * El '''[[Muséu municipal d'Alxecires|Muséu Municipal d'Alxecires]]''' asítiase na Villa Vieya nel antiguu caserón conocíu como Casa de los Guardeses a la entrada del [[Parque de les Acacies d'Alxecires|parque Smith]] convenientemente modificáu p'acoyer la esposición permanente d'historia de la ciudá. Foi inauguráu en [[1995]] colos fondos de la coleición municipal d'arqueoloxía creada a partir de donaciones particulares. Tien seis sales distribuyíes en dos plantes: na planta baxa atópense les esposiciones de Prehistoria, Alxecires Romana, Alxecires Árabe y Alxecires Cristiana; na planta cimera atópense salar Sieglu XVIII y Sieglos XIX y XX amás de la Biblioteca.<ref>{{cita web |url= http://www.juntadeandalucia.es/cultura/web/publico/areas/minisitio.jsp?cp=1&cmd=busqueda2.jsp&men=6&men2=2&nb=Museos+incluyíos+en+el Rexistru+de+Museos+de+Andaluc%EDa&día=10&id=1&ch=240&ca=604&cu=98&cmd=busqueda2.jsp&men=6&men2=2&v=3&cd=3344 |títulu= Consejería de Cultura. Muséu municipal d'Alxecires |editor= Xunta d'Andalucía |fechaaccesu=14 de xineru de 2009 }}</ref> El Muséu Municipal edita una revista d'arqueoloxía llamada ''Caetaria'' de tirada irregular onde non solo se publicar trabayos locales sinón que ta abiertu a participaciones de cualquier llugar d'España y el Magreb. * El '''[[Centru d'interpretación de la cultura andalusí]] (CICE)''' ta alcontráu nel allongamientu de l'avenida Blas Infante, xunto al Parque Arqueolóxicu de les Muralles Meriníes. Foi inauguráu en 2009 y tien una amplia coleición de pieces de diversos xacimientos de la ciudá y pertenecientes a los fondos del Muséu Municipal, según reconstrucciones qu'amuesen diversos aspeutos de la vida doméstica na medina árabe.<ref>{{cita web |url = http://www.fmcjoseluiscano.com/museos/centrointerpretacion.html |títulu = Centro d'Interpretación de la Cultura Andalusí |editor = Fundación municipal de cultura José Luis Cano |fechaaccesu = 2 de payares de 2011 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20120407013555/http://www.fmcjoseluiscano.com/museos/centrointerpretacion.html |fechaarchivu = 7 d'abril de 2012 }}</ref> * El '''Muséu d'Arte Sacro''' ta asitiáu na [[Capiya del Cristu de l'Alamea d'Alxecires|Capiya de l'Alamea]] tres la restauración d'ésta en [[1999]]. Esti muséu articular en cuatro sales: [[Orfebrería]], [[Cerámica]], [[Pintura]] y la postrera dedicada a la [[Selmana Santa]] de la ciudá.<ref>{{cita web |url = http://www.fmcjoseluiscano.com/museos/artesacro.html |títulu = Muséu d'Arte Sacro |editor = Fundación municipal de cultura José Luis Cano |fechaaccesu = 14 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20081121132349/http://www.fmcjoseluiscano.com/museos/artesacro.html |fechaarchivu = 21 de payares de 2008 }}</ref> * El [[Teatru Florida]] ye l'únicu de la ciudá y ta siendo anguaño reformáu tres años d'abandonu. Esti [[teatru]] tuvo nel pasáu un papel bien importante na vida cultural d'Alxecires al ser escenariu pa toa clase de conciertos y [[Teatro|representaciones teatrales]] de pequeñu aforu que se celebraben na ciudá y p'actos locales tales como'l concursu d'agrupaciones [[antroxu]]escas, eleición de reina de la feria y diverses entregues de premios. * La '''Fundación Municipal de Cultura José Luis Cano''' con sede nel antiguu [[Hospital d'A Caridá d'Alxecires|Hospital de la Caridá]] tien dos sales d'esposiciones, la sala ''Rafael Argelés'' y la sala ''Ramón Puyol'', qu'acueyen tantu coleiciones itinerantes como certámenes de pintura. La fundación tamién entama les Aules de [[teatru]], [[danza]] y [[música]] y los certámenes de [[narrativa]] Ciudá d'Alxecires y el Premiu Badea de Poesía.<ref>{{cita web |url = http://www.fmcjoseluiscano.com/index.html |títulu = Certamen |editor = Fundación municipal de cultura José Luis Cano |fechaaccesu = 14 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090205190001/http://fmcjoseluiscano.com/index.html |fechaarchivu = 5 de febreru de 2009 }}</ref> * '''[[Archivu Municipal d'Alxecires|Archivo Municipal]]'''. En [[2005]] el Conceyu de la ciudá habilitó unos locales nel Centru Cívicu de Reconquistar pal [[archivu notarial]] de la ciudá. Los fondos del archivu son aquellos documentos xeneraos nel Conceyu dende [[1753]]. Tamién entama esposiciones periódiques col fin de dar a conocer la institución ente la ciudadanía.<ref>{{cita web |url= http://www.archivoalgeciras.es/ |títulu= Archivo municipal d'Alxecires |editor= Archivo municipal d'Alxecires |fechaaccesu=14 de xineru de 2009 }}</ref> [[Ficheru:Auditorio Millan Picazo Algeciras.JPG|thumb|Auditoriu Millán Picazo.]] * [[Biblioteca municipal d'Alxecires|Biblioteca municipal]]. La ciudá tien trés [[biblioteca|biblioteques]] municipales, la Biblioteca Cristóbal Delgado na zona centro, la Biblioteca Pérez Petinto na barriada de ''La Granxa'', al norte, y la Biblioteca d'El Saladillo nel barriu del mesmu nome, al sur.<ref>{{cita web |url = http://www.fmcjoseluiscano.com/biblioteques.html |títulu = Biblioteques municipales |editor = Fundación municipal de cultura José Luis Cano |fechaaccesu = 14 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090205185954/http://fmcjoseluiscano.com/biblioteques.html |fechaarchivu = 5 de febreru de 2009 }}</ref> * '''Galeríes d'Arte'''. Paralelamente a les sales d'esposiciones de la Fundación Municipal de Cultura (Rafael Argelés y Ramón Puyol) esisten dos espacios con programación propia como son la fotogalería del Coleutivu UFCA (Unión fotográfica y cinematográfica d'Alxecires),<ref>{{cita web |url= http://www.ufcanet.com/ |títulu= UFCA, Unión fotográfica y cinematográfica d'Alxecires |editor= UFCA, Unión fotográfica y cinematográfica d'Alxecires |fechaaccesu=14 de xineru de 2009 }}</ref> y la sala Cajasur. ;Eventos lliterarios Son dellos los concursos culturales celebraos n'Alxecires añalmente per parte del conceyu al traviés de distintes delegaciones ya instituciones. * El ''certame de poesía Badea'' ye'l decanu nos premios lliterarios de la ciudá, yá que foi creáu en 1972. Depende de la Fundación Municipal de Cultura José Luis Cano. Los trabayos de [[poesía]] ganadores d'esti premiu, qu'en 2010 celebró la so edición númberu 35,<ref>{{cita web |url = http://www.tres-orillas.org/index_archivos/revista/trés_orielles_7_y_8.pdf |títulu = [Revista intercultural Trés orielles p. 56] |editor = AMP Victoria Kent |fechaaccesu = 9 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090327121624/http://www.tres-orillas.org/index_archivos/revista/trés_orielles_7_y_8.pdf |fechaarchivu = 27 de marzu de 2009 }}</ref> publicar la fundación na so coleición Badea.<ref>{{cita web |url = http://www.fmcjoseluiscano.com/publicaciones/bahia.html |títulu = Coleición Bahía |editor = Fundación municipal de cultura José Luis Cano |fechaaccesu = 9 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080516062746/http://www.fmcjoseluiscano.com/publicaciones/bahia.html |fechaarchivu = 16 de mayu de 2008 }}</ref> * El ''certame de narrativa Ciudá d'Alxecires'' foi convocáu per primer vegada en [[1987]] y celebró mientres 2010 la so ventena tercer edición. Les obres premiaes son publicaes pola Fundación Municipal de Cultura na so coleición Narrativa.<ref>{{cita web |url = http://www.fmcjoseluiscano.com/publicaciones/narrativa.html |títulu = Coleición Narrativa |editor = Fundación municipal de cultura José Luis Cano |fechaaccesu = 9 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080516062313/http://www.fmcjoseluiscano.com/publicaciones/narrativa.html |fechaarchivu = 16 de mayu de 2008 }}</ref> * El ''certame de cómic Ciudá d'Alxecires'' convocar la delegación de Mocedá del conceyu de la ciudá. Mientres 2010 cumplió la so octava edición y nél pueden participar autores d'ente 14 y 35 años. Ufiértense premios pa los trés meyores [[cómic]]s y a la meyor ilustración.<ref>{{cita web |url = http://www.guiadeconcursos.com/Concursos/?p=308 |títulu = Fallo del XIX Premiu de Narrativa Ciudá d'Alxecires |editor = Guía de concursos lliterarios |fechaaccesu = 9 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070710191833/http://www.guiadeconcursos.com/Concursos/?p=308 |fechaarchivu = 10 de xunetu de 2007 }}</ref> * A lo último, el ''certame de microrrelatu nuevu Ciudá d'Alxecires'' entamáu tamién pola delegación de Mocedá y dedicáu a autores na mesma franxa d'edá que'l de cómic, cumplió en 2010 la so quinta edición. Almite rellatos d'una estensión máxima de 300 pallabres. Los premios pa los cuatro meyores rellatos tienen la posibilidá de ser publicaos pol conceyu.<ref>{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/basesMicrorelatos.pdf |títulu = Certame de microrrelatu nuevu Ciudá d'Alxecires |editor = Conceyu d'Alxecires, Delegación de mocedá |fechaaccesu = 9 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091224083931/http://www.ayto-algeciras.es/basesMicrorelatos.pdf |fechaarchivu = 24 d'avientu de 2009 }}</ref> === Fiestes señalaes === {{AP|Fiestes d'Alxecires}} [[Ficheru:Plaza alta algeciras año nuevo.jpg|thumb|Cinco minutos antes de ''Añu Nuevu'' na Plaza Alta.]] N'Alxecires son diverses la [[fiesta|fiestes]], tantu [[relixón|relixoses]] como [[secularización|seculares]], que se desenvuelven a lo llargo del añu y munches d'elles tienen carauterístiques propies que constitúin una seña d'identidá d'esta llocalidá. Tres la celebración del [[añu nuevu]], tradicionalmente na Plaza Alta, tien llugar el día [[5 de xineru]] el tradicional ''Arrastre de Llates'', fiesta d'orixe inciertu na que los neños d'Alxecires pasien peles cais abasnando ristras de [[llata|llates]] reclamando los sos xuguetes a los [[Reis Magos]].<ref>{{cita web |url= http://www.algeciras.es/Ciudá/algeciras_fiestes.php |títulu= Conceyu d'Alxecires, fiestes |editor= Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu=14 de xineru de 2009 }}</ref> [[Ficheru:Plaza San Isidro, Algeciras, Cádiz, España, 2015-12-09, DD 09-11 HDR.JPG|miniaturadeimagen|Plaza San Isidro.]] En febreru tien llugar el [[Antroxu d'Alxecires]] con un concursu d'agrupaciones del Campu de Xibraltar y Ceuta, onde participen [[chirigota|chirigotes]], [[comparsa|comparses]], [[Coru de carnaval|coro]] y [[Cuartetu de carnaval|cuarteto]],<ref>{{cita web |url= http://www.algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/C09204.pdf |títulu= Bases pal concursu d'agrupaciones comarcal y Ceuta 2009 |editor= Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu=14 de xineru de 2009 }}</ref> y la eleición de la Reina del Antroxu y la Reina Infantil, que les sos coronaciones realizar nel [[Parque María Cristina d'Alxecires|Paséu Cristina]].<ref>{{cita web |url= http://www.algeciras.es/documentos/noticiasDelegaciones/BD092244.pdf |títulu= Antroxu especial 2009. Eleición de reina y ninfes |editor= Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu=14 de xineru de 2009 }}</ref> La selmana anterior y mientres l'antroxu tienen llugar les ''Adas'', degustaciones gratuites na cai de diverses especialidaes [[Gastronomía de la provincia de Cádiz|gastronómiques]], sobremanera amestaes al [[mar]], y entamaes por asociaciones culturales y vecinales de los barrios del centru de la ciudá. Tres los antroxos tien llugar la [[Selmana Santa d'Alxecires]] na que procesionan nueve [[cofradería|cofraderíes]] con diecinueve [[Pasu (Selmana Santa)|pasos]] dende les sos parroquies hasta'l centru de la ciudá destacando la del [[Cristu de Medinaceli]] pola pasión qu'espierta ente los creyentes. Pero ye ensin dulda la [[Feria Real d'Alxecires]] la principal de les celebraciones de la ciudá. Nomada d'Interés Turísticu Nacional, ye una de les [[feria|feries]] más importantes d'[[Andalucía]] celebrándose per primer vegada en [[1850]] al dase permisu al conceyu pa celebrar una feria de ganáu los trés primeros díes de xunu. Güei la Feria Real estiéndese 9 díes coles sos nueches mientres los cualos el recintu ferial acueye a los algecireños y celébrense diversos acontecimientu taurinos.<ref>{{cita web |url= http://www.algeciras.es/delegaciones/verNoticia.php?num=524&del=38 |títulu= Calendariu de feches señalaes y festivos n'Alxecires pa 2009 |editor= Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu=14 de xineru de 2009 }}</ref> En [[branu]] tienen llugar [[Velada (socioloxía)|velaes]] en diversos barrios de la ciudá y celébrense tamién les fiestes n'honor de la ''Virxe del Carmen'' el [[16 de xunetu]] con una [[romería]] marítima y les fiestes patronales n'honor de la [[Virxe de la Palma]], nes que la imaxe de la patrona de la ciudá ye rescatada del fondu de la [[Badea d'Alxecires|badea]] onde permaneció un añu completu pa ser llimpiada na [[Sablera d'El Rinconcillo|sablera del Rinconcillo]] y venerada con ufriendes florales pa volver al atapecer de nuevu al fondu de les agües. La nueche de [[Tolos Santos]], el [[31 d'ochobre]], tien llugar na ciudá la fiesta denomada de los ''Tosantos'' onde los algecireños axuntar nel [[Mercáu de Abastos d'Alxecires|mercáu de abastos]] pa mercar [[frutu secu|frutos secos]], [[castaña|castañes]] asaes, [[caña d'azucre]] y productos típicos del [[iviernu]] pa depués come-y les na [[Plaza Alta d'Alxecires|Plaza Alta]] mientres nel centru de la ciudá tienen lugar actuaciones de bandes musicales y teatros de [[marioneta|marionetes]]. === Fala algecireña === N'Alxecires fala la variante occidental de la [[dialectu andaluz|modalidá llingüística andaluza]] con una morfoloxía, fonética y léxicu similares al restu d'[[Andalucía Occidental|Andalucía occidental]] anque con delles variaciones propies del Campu de Xibraltar. Tocantes a la [[Morfoloxía (llingüística)|morfoloxía]] destaca l'usu escesivu de [[pronome personal|pronomes personales]] coles mires de dar mayor espresividá a la conversación, igual función tien l'usu de [[diminutivu|diminutivos]] que tamién suelen emplegase como solución pa evitar [[homónimu|homónimos]] derivaos de la mesma pronunciación.<ref>{{cita web |url= http://www.aytotarifa.com/Aula%20abierta/Llingua%20Castellana/modalidadlin.pdf |títulu= Modalidad llingüística andaluza, p. 8 |editor= Conceyu de Tarifa, Aula abierta |fechaaccesu= 1 de marzu de 2009 }}</ref> Utilízase tamién na ciudá'l pronome ''ustedes'' en cuenta de ''vós'' xunto a la forma átona ''vos''.<ref>{{cita web |url= https://www.euskaltzaindia.net/dok/ikerbilduma/51385.pdf |títulu= L'Atles llingüístico y etnográfico d'Andalucía, homes y muyeres, campu y ciudá, p. 18 |editor= Pilar García Moutón |fechaaccesu=9 de marzu de 2009 }}</ref> Al respeutive de la [[fonética]] según el [[Atles Llingüísticu y Etnográficu d'Andalucía]] ellaboráu ente [[1961]] y [[1973]] n'Alxecires produzse mayoritariamente el fenómenu denomináu [[yeísmu]] onde nun se fai distinción ente los soníos /ll/ y /y optándose pol segundu fonema.<ref>{{cita web |url= https://www.euskaltzaindia.net/dok/ikerbilduma/51385.pdf |títulu= L'Atles llingüístico y etnográfico d'Andalucía, homes y muyeres, campu y ciudá, p. 12 |editor= Pilar García Moutón |fechaaccesu=9 de marzu de 2009 }}</ref> Respectu al [[cecéu]]/[[seséu]] producir na ciudá un polimorfismu nos soníos /s/ y /θ/ esistiendo dacuando diferenciación ente unu y otru y dacuando non,<ref>{{cita web |url= https://www.euskaltzaindia.net/dok/ikerbilduma/51385.pdf |títulu= L'Atles llingüístico y etnográfico d'Andalucía, homes y muyeres, campu y ciudá, p. 15 |editor= Pilar García Moutón |fechaaccesu=9 de marzu de 2009 }}</ref> aun así ye mayor l'enclín al cecéu.<ref>{{cita web |url= http://www.aytotarifa.com/Aula%20abierta/Llingua%20Castellana/modalidadlin.pdf |títulu= Modalidad llingüística andaluza, p. 3 |editor= Conceyu de Tarifa, Aula abierta |fechaaccesu= 1 de marzu de 2009 }}</ref> Na actualidá, ye importante señalar un fuerte enclín al fenómenu denomináu como «heheo» nel que se tiende a l'aspiración tantu na pronunciación del soníu /s/ como nel del soníu /θ/. El [[léxicu]] utilizáu na ciudá, xunto al restu de la contorna campogibraltareña, presenta una cierta variación respeuto al restu d'Andalucía pol usu d'[[anglicismu|anglicismos]] heredaos de la colonia británica de Xibraltar.<ref>{{cita llibru |apellíu=Montero Sánchez |nome= Sebastián |editorial= Quorum Editor |títulu= La fala del Campu de Xibraltar |añu= 2010 |isbn= 978-84-92581-25-2 }}</ref> Estos anglicismos atópense güei en seria regresión pola so falta d'usu o pola so sustitución por formes [[llingua castellana|castellanes]]. D'esta miente el tránsitu de trabayadores de la contorna a Xibraltar mientres los años de la posguerra y el so contautu con productos desconocíos na península fizo que s'afixera la forma inglesa pal usu común, apaecen asina pallabres tan interesaes como ''tipá'' pa designar a la tetera (''tea pot'') o ''chingua'' pal [[goma de mazcar|chicle]] (''chewing gum'') ya inclusive formes italianes procedentes de la gran colonia xenovesa del peñón como ''machapié'' pa cera (''marcîapê'').<ref>{{cita llibru |apellíu=Calvo Pérez |nome= Xunetu |editorial= Universitat de València |títulu= Contauto interlingüístico y intercultural nel mundu hispanu |url= https://books.google.es/books?id=9Gxs2O59PfMC |añu= 2001 |isbn= 8437049490 |páxina=102}}</ref> La mayoría d'estes pallabres como se dixo son agora minoritaries. Nun asocede lo mesmo con otres como ''mebli'' pa designar a una [[banzón]] (''marbles''),<ref>{{cita llibru | apellíos = de las Heras Borrero |nome= Jerónimo | coautores = et al. |títulu= Estudio sobre la modalidá llingüística andaluza nes aules |url= http://www.uhu.es/aprela/documentos/llibros/estudios%20mod%20linguistica.pdf |isbn= 84-931191-05 |páxina=127}}</ref> qu'entá suel utilizase mayoritariamente. === Tauromaquia === [[Ficheru:Algeciras Plaza las palomas.JPG|thumb|Plaza de toros de Los Palombos.]] ;Xornaes de Tauromaquia Ciudá d'Alxecires Les Xornaes de [[Tauromaquia]] entamaes pola delegación de Feria y Fiestes del conceyu de la ciudá cumplen en 2010 la so edición númberu 25 celebrándose ininterrumpidamente dende [[1985]]. Celébrense unes selmanes primero que tenga llugar la feria de la ciudá y antes de la temporada taurina na plaza de toros de Los Palombos. Mientres cinco díes impartir diverses conferencies y meses redondes qu'afonden en distintos aspeutos del mundu del toréu y la so rellación cola cultura en dellos llugares de la ciudá dende la Fundación de Cultura hasta la carpa instalada con esi envís nel [[ruedu]] de la Plaza de toros.<ref>{{cita web |url= http://www.algeciras.es/xornaes2008/miercoles.html |títulu= Delegación de feria y fiestes, XXIII Xornaes Taurines Ciudá d'Alxecires |editor= Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu=21 de xineru de 2009 }}</ref> ;Escuela de tauromaquia Alxecires alluga una de les seis escueles de tauromaquia de la [[provincia de Cádiz]]. Esta escuela ta promovida pol conceyu de la ciudá.<ref>{{cita publicación |url= http://portaltaurino.com/andalucia/autoridá/andalucia_subvenciones_escueles_agosto_2004.htm |títulu= La Xunta d'Andalucía va destinar cuasi 300.000 euros a les escueles taurines |periódicu = [[ABC (España)|ABC]] |fecha=21 d'agostu de 2004 }}</ref> La escuela tien como oxetivu la proteición, el fomentu y la divulgación de la fiesta de los toros. Les escueles de tauromaquia de la provincia tán allugaes en Xerez, [[Chiclana de la Frontera]], [[San Fernando (Cádiz)|San Fernando]], Alxecires, Campu de Xibraltar —con sede en San Roque— y La Línea.<ref>{{cita web |url= http://www.portaltaurino.com/escueles/cadiz.htm |títulu= Escueles taurines de Cádiz |editor= portaltaurino.com |fechaaccesu=21 de xineru de 2009 }}</ref> ;Feria Real d'Alxecires La selmana grande del toréu n'Alxecires tien llugar mientres les fiestes y feria de xunu. Ente los espectáculos taurinos celebraos na [[plaza de toros d'Alxecires|plaza de toros]].<ref>{{cita web |url= http://www.portaltaurino.com/cadiz/algeciras.htm |títulu= Toro n'Alxecires |editor= portaltaurino.com |fechaaccesu=21 de xineru de 2009 }}</ref> ;Plaza de toros La [[plaza de toros de Los Palombos]] tien un aforu de 11{{esd}}222 llocalidaes y clasifícase como de 2ª categoría. Foi inaugurada en 1969, sustituyendo a l'antigua plaza conocida como ''L'Esfotu'', que databa de [[1866]]. El cartelu inaugural tuvo formáu por [[Miguel Mateo Salcedo|Miguel Mateo "Miguelín"]], [[Francisco Rivera "Paquirri"]] y [[Ángel Teruel]].<ref>{{cita web |url= http://www.platayoro.org/lasplazas/algeciras.htm |títulu= Plaza de Toros d'Alxecires |editor= palatayoro.org |fechaaccesu=21 de xineru de 2009 }}</ref> == Medios de comunicación == [[Ficheru:Radio Algeciras.JPG|thumb|Estudios de Radio Alxecires.]] ;Medios impresos El periódicu ''[[Europa Sur]]'', fundáu en 1989 y perteneciente al [[Grupu Joly]], ye'l de mayor tirada de la ciudá,<ref>{{cita web |url = http://www.europasur.es/20aniversariu |títulu = Europa Sur 20 años, 1989-2009. |periódico = Europa Sur |fechaaccesu = 5 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091213141954/http://www.europasur.es/20aniversariu |fechaarchivu = 13 d'avientu de 2009 }}</ref> con un espardimientu permediu de 4 388 exemplares (datos de xunetu de 2007 a xunu de 2008).<ref>{{cita web |url = http://www.ojd.es/OJD/Portal/diarios_ojd/_4DOSpuiQo1Y_FOivPcLIIA |títulu = Dato d'espardimientu de periódicos españoles controlaos por OJD |editor = OJD.es |fechaaccesu = 18 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20081219105634/http://www.ojd.es/OJD/Portal/diarios_ojd/_4DOSpuiQo1Y_FOivPcLIIA |fechaarchivu = 19 d'avientu de 2008 }}</ref> Tamién s'edita na ciudá ''[[El Faru Información]]'', perteneciente al grupu Publicaciones del Sur, que tamién edita n'Internet, col títulu de ''Información Campu de Xibraltar'', ente que el ''[[Diariu Área]]'', anque orixinariu de la vecina ciudá de [[La Línea de la Concepción]], onde foi creáu en 1956, tien tamién delegaciones en [[Xibraltar]], [[Estepona]] y Alxecires.<ref>{{cita web |url= http://www.grupodiarioarea.info/ |periódicu = Diariu Área |editor= Grupu diariu Área |fechaaccesu=5 de marzu de 2009 }}</ref> ;Emisores de radio Ente les emisores de [[Radio (mediu de comunicación)|radio]] [[Radio Alxecires]] de la [[Cadena SER]] ye la más antigua de la ciudá, yá que empecipió les sos emisiones en 1934. Emite n'onda media (1260) y FM (93.0). Ye la emisora de radio más oyida na ciudá y gracies a la so relevancia na historia d'Alxecires recibió la medaya d'oru de la ciudá.<ref>{{cita web |url = http://www.cadenaser.com/emisores/cadiz/ |títulu = Cadena SER, emisores de Cádiz |editor = Cadena SER |fechaaccesu = 15 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090119195511/http://www.cadenaser.com/emisores/cadiz/ |fechaarchivu = 19 de xineru de 2009 }}</ref> Otres emisores d'ámbitu estatal tienen delegación na ciudá. [[Onda Cero]] Alxecires (qu'emite en FM: 89.1),<ref>{{cita web |url= http://www.ondacero.es/OndaCero/radio/frecuencies |títulu= Onda Cero, frecuencies n'Andalucía |editor= Onda Cero |fechaaccesu= 15 de xineru de 2009 }}</ref> [[COPE]] Campu de Xibraltar (94.7 FM)<ref>{{cita web |url= http://www.cope.es/emisora_lalinia |títulu= COPE, emisora Campu de Xibraltar, La Línea |editor= COPE |fechaaccesu= 5 de marzu de 2009 }}</ref> o [[Radio Andalucía Información]] Alxecires (98.9 FM) tienen programación informativa específica p'Alxecires ente qu'otres como [[Radiolé]] Badea de algeciras (92.1 FM),<ref>{{cita web |url = http://www.radiole.com/emisores/ciudá/mariña%20d'el%20estrechu/9 |títulu = Radiolé emisores |editor = Radiolé |fechaaccesu = 1 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090219215235/http://www.radiole.com/emisores/ciudá/mariña%20d'el%20estrechu/9 |fechaarchivu = 19 de febreru de 2009 }}</ref> [[Cadena Dial]] Campu de Xibraltar (90.2 FM),<ref>{{cita web |url = http://www.cadenadial.com/emisores/ciudá/campu-de-gibraltar/14 |títulu = Cadena Dial Emisores, Campu de Xibraltar |editor = Cadena Dial |fechaaccesu = 5 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090216074240/http://www.cadenadial.com/emisores/ciudá/campu-de-gibraltar/14 |fechaarchivu = 16 de febreru de 2009 }}</ref> [[40 Principales]] Alxecires (95.7 FM), [[M80 Radiu]] Radio Costa del Estrechu (96.2 FM) o [[Kiss FM (España)|Kiss FM]] Alxecires (104.1 FM)<ref>{{cita web |url = http://www.kissfm.es/es/page/frecuencies |títulu = Kiss FM, frecuencies |editor = Kiss FM |fechaaccesu = 5 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090305225646/http://www.kissfm.es/es/page/frecuencies |fechaarchivu = 5 de marzu de 2009 }}</ref> tienen programación básicamente musical con programes locales. ;Televisión Amás de los emisores de [[televisión]] xeneralistas, n'Alxecires van poder recibise al traviés de la [[televisión dixital terrestre]] trés emisores locales: Onda Alxecires, Localia TV Alxecires y Popular TV Campu de Xibraltar. Onda Alxecires, que sustituyó a finales de los años 90 a Tele Alxecires, ye la principal cadena llocal. Les sos emisiones pueden siguise más allá del propiu términu municipal d'Alxecires, n'otres llocalidaes de la badea. La base de la so programación son los informativos llocal y comarcal magar ye importante'l siguimientu que realiza d'acontecimientos tales como la Selmana Santa de la ciudá o la Feria, con especiales informativos y tresmisiones en direutu.<ref>{{cita web |url= http://www.ondaalgecirastv.com/ |títulu= Onda Alxecires, programación |editor= Onda Alxecires |fechaaccesu=18 de xineru de 2009 }}</ref> L'audiencia habitual d'esta cadena ye d'unos 80{{esd}}000 ciudadanos con un 9{{esd}}% de cuota de pantalla n'Alxecires y alredor del 4,5{{esd}}% nel restu del área de distribución.<ref>{{cita web |url= http://www.audiencia.org/estudios/21186/index.pdf |títulu= Estudio d'Audiencia de Onda Alxecires |editor= Audiencia.org |fechaaccesu=17 de xineru de 2009 }}</ref> == Deporte == El Patronatu Municipal de Deportes del Conceyu d'Alxecires xestiona tantu les instalaciones deportives como distintos eventos celebraos na ciudá. N'Alxecires atópense rexistraos 29 clubes deportivos de 20 deportes distintos: [[atletismu]], [[axedrez]], [[alpinismu]], [[baloncestu]], [[balonmano]], [[ciclismu]], [[kitesurf|flysurf]], [[fútbol]], [[golf]], [[ḥoquei]], [[natación]], [[natación sincronizada]], [[Pesca deportiva|pesca]], [[petanca]], [[piragüismu]], [[senderismu]], [[tenis]], [[trial]], [[voleibol]] y [[water-polo]].<ref>{{cita web |url = http://www.pmdalgeciras.org/clubes.htm |títulu = Patronatu Municipal de Deportes, clubes |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 17 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090213091413/http://pmdalgeciras.org/clubes.htm |fechaarchivu = 13 de febreru de 2009 }}</ref> D'ente tolos clubes locales son l'Algeciras Club, el Balonmano Ciudá d'Alxecires, el Club Baloncesto Alxecires-CEPSA, la Unión Ciclista Algecireña o'l Club Ciclista Andalucía Nature los que cunten con mayor afición na ciudá y los que participen en campeonatos nacionales. L'[[Algeciras CF]], anguaño nel grupu X de Tercer división, foi fundáu en [[1912]] y foi a lo llargo de la so historia l'equipu deportivu que mayor repercusión tuvo na ciudá. Xugó mientres nueve temporaes na [[Segunda división española]] llegando a quedar na temporada 1965-66 nel tercer puestu de dicha categoría.<ref>{{cita web |url = http://www.algecirascf.net/index.php/Historia.html |títulu = Historia del Algeciras Club |editor = Algeciras Club, Web Oficial |fechaaccesu = 7 de febreru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090303235623/http://www.algecirascf.net/index.php/Historia.html |fechaarchivu = 3 de marzu de 2009 }}</ref> Dos futbolistes algecireños d'esti club llegaron a xugar cola [[Seleición española de fútbol]], [[Andrés Mateo]] y [[Juan López Hita|Hita]]. [[Ficheru:Polideportivo Algeciras.JPG|thumb|Polideportivu municipal.]] El [[BM Ciudá d'Alxecires|Club Balonmano Ciudá d'Alxecires]], anguaño na Segunda División Estatal, vien de la refundación del [[Alxecires Balonmano]] club desapaecíu en 2008 por cuenta de problemes económicos y que llegó a apostar tres temporaes na [[Lliga ASOBAL]], dende 2004 a 2007, añu en que consiguió clasificase hasta les semifinales de la Copa del Rei siendo esaniciáu pol [[Ademar Lleón]].<ref>{{cita web |url= http://www.balonmanociudaddealgeciras.com//index.php?option=com_content&task=view&id=86&Itemid=28 |títulu= Historia del Club Balonmano Ciudad d'Alxecires |editor= Club Balonmano Ciudad d'Alxecires, Web Oficial |fechaaccesu=7 de febreru de 2009 }}</ref> La Unión Ciclista Algecireña (UCA), perteneciente a la Federación Andaluza de Ciclismu, ye una de les asociaciones deportives más antigües de la ciudá. Foi fundada'l 15 de febreru de [[1937]] por Juan Pinu y Miguel Chichán, aficionaos a esti deporte, a partir de l'Asociación Deportiva Algecireña, club polideportivu fundáu en [[1924]]. Participa y entama dellos eventos na ciudá y na contorna, ente ellos dalgunos de gran tradición como'l Gran Premiu Feria d'Alxecires, el Gran Premiu Patrona d'Alxecires o la ''Vuelta ciclista al Campu de Xibraltar'' que vieno teniendo llugar mientres cuasi dos décades rexuntando a les asociaciones de la contorna.<ref>{{cita web |url= http://www.ucalgeciras.com/ |títulu= Web oficial |editor= Unión Ciclista Algecireña |fechaaccesu=17 de xineru de 2009 }}</ref> El Club Ciclista Andalucía Nature, fundáu nel añu 2007, compite nes principales carreres ciclistes del calendariu andaluz y nacional. Ente los sos principales llogros atópense dos medayes de bronce na Copa d'Europa, delles victories na Copa d'Andalucía, medayes d'oru, plata y bronce nos Campeonatos d'Andalucía de ruta y contrarreló y decenes de victories en carreres d'un día. En 2008 creaba xunto al Conceyu de la ciudá les Escueles de Ciclismu que rexunten a cuasi un centenar de mozos. El club entama amás delles pruebes ciclistes como la Clásica d'Alxecires, la Ruta del Pavu o la Xubida a Les Pantalles.{{ensin referencies}} ;Escueles municipales Esiste un gran númberu d'escueles municipales de deporte xestionaes pol Patronatu Municipal: axedrez, atletismu, baloncestu, balonmano, ciclismu, fútbol, [[fútbol sala]], natación, natación sincronizada, pesca, [[tiru con arcu]], voleibol, water-polo, dependientes de los clubes correspondientes o de diversos colexos privaos o alcordaos de la ciudá. En cada disciplina esisten distintos entrenadores y horarios disponibles por que mozos de la ciudá puedan faer usu de les instalaciones municipales y participar nos distintos campeonatos locales, rexonales y nacionales.<ref>{{cita web |url = http://www.pmdalgeciras.org/xuegos.htm |títulu = Patronatu Municipal de Deportes, escueles municipales |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 17 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090216015238/http://pmdalgeciras.org/xuegos.htm |fechaarchivu = 16 de febreru de 2009 }}</ref> ;Instalaciones deportives [[Ficheru:NuevoMirador.JPG|thumb|Estadiu municipal Nuevu Mirador.]] Son delles les instalaciones deportives presentes na ciudá dependientes del Patronatu Municipal de Deportes.<ref>{{cita web |url = http://www.ayto-algeciras.es/delegaciones/verNoticia.php?num=57&del=32 |títulu = Rellación d'instalaciones deportives dependientes del Patronatu Municipal de Deportes |editor = Patronatu Municipal de Deportes, Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 5 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091224083746/http://www.ayto-algeciras.es/delegaciones/verNoticia.php?num=57&del=32 |fechaarchivu = 24 d'avientu de 2009 }}</ref><ref>{{cita web |url = http://www.pmdalgeciras.org/precios.htm |títulu = Ordenanza fiscal reguladora de la tasa polos servicios deportivos municipales 2009 |editor = Patronatu Municipal de Deportes, Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 5 de marzu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090217103200/http://pmdalgeciras.org/precios.htm |fechaarchivu = 17 de febreru de 2009 }}</ref> * [[Estadiu Nuevu Mirador|Estadiu municipal «Nuevu Mirador»]], onde xuega l'equipu llocal, el [[Algeciras Club]]. [[1999]]. * Pabellón cubiertu «[[Pabellón Ciudad d'Alxecires|Ciudá d'Alxecires]]», sede del [[BM Ciudá d'Alxecires]]. [[1998]]. * Pistes d'atletismu «[[Enrique Talavera]]». [[1984]]. * Polideportivu municipal «El Calvariu». * Polideportivu «[[Andrés Mateo]]». [[1996]]. * Polideportivo Manuel Marín «Periquitu». [[1996]]. * Polideportivo «Juan Hita». [[2006]]. === Eventos deportivos === ;Xuegos deportivos municipales Empobinaos a les categoríes de prebenjamín, redrueyu, esquil, infantil y cadete estos xuegos deportivos celebrar con calter añal nes distintes instalaciones deportives municipales dexando'l desarrollu de competiciones de fútbol sala, tenis de mesa, axedrez, voleibol y xuegos populares ente otros.<ref>{{cita web |url = http://www.pmdalgeciras.org/j_municipales.htm |títulu = Patronatu Municipal de Deportes |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 18 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090213114131/http://pmdalgeciras.org/j_municipales.htm |fechaarchivu = 13 de febreru de 2009 }}</ref> ;Xuegos Deportivos del Estrechu La primer edición de los [[Xuegos Deportivos del Estrechu]] tuvo llugar en 1998 por iniciativa del Conceyu d'Alxecires y nella participaron amás de los clubes de la ciudá aquellos orixinarios de les ciudaes de Ceuta y Xibraltar. Estos xuegos taben dirixíos a mozos de 10 y 11 años y na so primer edición celebrada na ciudá pudieron practicase nes pistes d'atletismu ''Badea d'Alxecires'' un total de 15 disciplines deportives distintes. La segunda edición de los xuegos tuvieron llugar na ciudá de Ceuta y nellos participaron amás nueves de les llocalidaes de San Roque y La Línea de la Concepción. Col tiempu fueron más les disciplines deportives añadíes a los xuegos y llocalidaes participantes. D'esta miente na so tercer edición, celebrada en Xibraltar, incorporóse Los Barrios, na cuarta, celebrada en La Línea, facer Tarifa y, anque na cuarta edición retirar de la participación la ciudá de Xibraltar na so octava edición sumar a los xuegos les llocalidaes de Jimena de la frontera, Castellar de la Frontera y Tánger.<ref>{{cita web |url = http://www.pmdalgeciras.org/jjee.htm |títulu = Patronatu Municipal de deportes |editor = Conceyu d'Alxecires |fechaaccesu = 17 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090213091220/http://pmdalgeciras.org/jjee.htm |fechaarchivu = 13 de febreru de 2009 }}</ref> La oncena edición que se celebró en 2008 tuvo llugar na ciudá de La Línea de la Concepción y nella participaron 1200 moces d'Alxecires, Los Barrios, La Línea, San Roque, Tarifa, Xibraltar y Ceuta a finales del mes de mayu.<ref>{{cita web |url = http://imd.lalinia.es/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=127 |títulu = Presentación oficial de los XI xuegos deportivos del Estrechu |editor = Institutu Municipal de Deportes, Conceyu de La Línea |fechaaccesu = 17 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20100327235413/http://imd.lalinia.es/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=127 |fechaarchivu = 27 de marzu de 2010 }}</ref> La edición de 2009 tuvo llugar en San Roque y participaron un total de 201 neños algecireños de 1321 participantes en 18 disciplines deportives distintes.<ref>{{cita web |url= http://www.sanroque.es/conceyu/pmdt/juegosdelestrecho/participantes |títulu= XII Xuegos deportivos del Estrechu |editor= Patronatu Municipal de Deportes, Conceyu de San Roque |fechaaccesu=17 de xineru de 2009 }}</ref> ;Carrera urbana La carrera urbana d'Alxecires, celebrada añalmente, va desenvolver mientres 2010 la so oncena edición. Ye entamada pol Patronatu Municipal de Deportes del Conceyu de la ciudá y na so edición de 2008 tuvo una dotación total de premios de 3140 euros pa les categoríes cimeres partíos ente los diez primeros clasificaos. El percorríu base pa les categoríes de xuvenil, junior, senior y veteranos ye de 7 quilómetros con salida na sablera de Getares y llegada nel estadiu municipal d'atletismu magar les categoríes inferiores de cadete, infantil, alevina y redrueyu tienen percorríos inferiores de tres quilómetros a 800 metros.<ref>{{cita web |url = http://www.pmdalgeciras.org/carrera.htm |títulu = Conceyu d'Alxecires |editor = Patronatu municipal de deportes, carrera urbana. |fechaaccesu = 17 de xineru de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090216015206/http://pmdalgeciras.org/carrera.htm |fechaarchivu = 16 de febreru de 2009 }}</ref> == Persones destacaes == [[Ficheru:Emilio Santacana.jpg|thumb|Emilio Santacana, alcalde mientres la [[Conferencia Internacional d'Alxecires|Conferencia Internacional de 1906]].]] [[Ficheru:Paco de lucia 2007.jpg|thumb|[[Paco de Lucía]], unu de los guitarristes flamencos más importantes.]] ;Políticos y militares * [[Almanzor]] (¿[[938]]?-[[1002]]), nacíu en Turrush, asentamientu extramuros d'Alxecires. El háyib del califa [[Hixam II]] foi unu de los líderes políticos y militares más destacaos del so tiempu realizando múltiples incursiones tantu nel [[Magreb]] como nos territorios cristianos del norte de la península.<ref>{{cita llibru | apellíos = Simonet |nome= Francisco Javier |enllaceautor= Francisco Javier Simonet | coautores = Lisan al-Din Muhämmad ibn 'Abd Allah |editorial= Imprenta nacional |títulu= Descripción del Reinu de Granada so la dominación de los naseritas |url= https://books.google.es/books?id=mp5CAAAAIAAJ |añu= 1860 |páxina=89}}</ref> * [[José Primo de Rivera y Ortiz de Pinedo]] ([[1777]]-[[1853]]), [[marín]] y [[políticu]]. Presidente de la Xunta del Almirantazgo en [[1837]], ministru de Marina en [[1839]] y xefe d'escuadra de l'[[Real Armada Española|armada española]] y comandante xeneral del [[Apostadero de L'Habana]] en [[1845]].<ref>{{cita publicación |autor= Berbesí de salazar, Ligia |títulu= Genealoxía social de los gobernadores de Maracaibo (1787-1812) |añu= 2004 |publicación= Proceso históricos, Universidá de Los Andes |númberu= 006 |id= 1690-4818, p. 10 |url= http://redalyc.uaemex.mx/redalyc/pdf/200/20000604.pdf }}</ref> ;Intelectuales * [[Pomponio Mela]], [[historiador]] y [[xeógrafu]] [[turdetanu]] del sieglu I. Escribió un compendiu xeográficu en tres libros tituláu ''De Chorographia'', una descripción sobre'l mundu conocíu nel so tiempu.<ref>{{cita llibru |apellíu=Andrés Guseme |nome= Tomás | coautor = Plaza Plaza, Antonio |editor= J. Ibarra |títulu= Diccionariu numismáticu xeneral |url= https://books.google.es/books?id=el mio8DAAAAYAAJ |añu= 1776 |páxina=183}}</ref> * [[José Román Corzanego]] ([[1871]]-[[1957]]), escritor, dibuxante y escultor. Llogró'l primer premiu na [[Esposición Rexonal de Granada]] de 1920 pola so escultura «El mestizu».<ref>{{cita publicación |autor= Bolufer Viciosu, Andrés |títulu= José Román, semblanza y notes d'un álbum familiar. |añu= 1992 |revista= Almoraima, revista d'estudios campogibraltareños |númberu= 7 |id= ISSN 1133-5319 |url= http://www.mancomunidadcg.es/IECG/doc/revistes/Almoraima%207-Articulo%209.pdf }}</ref> * [[José Luis Cano]] ([[1912]]-[[1999]]), [[poeta]], editor de la revista ''Ínsula'' y creador del [[Premiu Adonáis]]. Anque conocíu pola so obra poética foi especialmente importante'l so llabor como [[críticu lliterariu]] de la [[Xeneración del 36]].<ref>{{cita llibru |apellíu=Ruiz Soriano |nome= Francisco |editorial= Editorial Castalia |títulu= Primeres promociones de la posguerra: Antoloxía poética |url= https://books.google.es/books?id=pj2D3XSAS5sC |añu= 1997 |isbn= 8470397699 |páxina=109}}</ref> * [[Adolfo Sánchez Vázquez]] ([[1915]]-[[2011]]), [[filósofu]]. Ye autor de numberosos trataos filosóficos con una visión heterodoxa del [[marxismu]].<ref>{{cita web |url= http://www.cervantesvirtual.com/bib_autor/sanchezvazquez/pcuartonivel.jsp?conten=poesia_semblanza |títulu= Adolfo Sánchez Vázquez, Semblanza crítica |editor= Cervantes Virtual |fechaaccesu=23 de xineru de 2009 }}</ref> ;Artistes y pintores * [[Chiquetete|Antonio José Cortés Pantoja]], conocíu artísticamente como&nbsp;[[Chiquetete]]&nbsp;(Alxecires,&nbsp;Cádiz,&nbsp;26 de xunetu&nbsp;de&nbsp;1948) ye un cantante flamencu español. * [[Regino Martínez Basso]] ([[1845]]-[[1901]]), concertista de [[violín]] que formó parte de la [[orquesta]] del [[Teatru Real de Madrid|Teatru Real]].<ref>{{cita publicación |autor= Delgado Gómez, Cristóbal |títulu= Regino Martínez |añu= 1990 |revista= Almoraima, revista d'estudios campogibraltareños |númberu= 3 |id= ISSN 1133-5319 |url= http://www.mancomunidadcg.es/IECG/doc/revistes/Almoraima%203-Articulo%209.pdf }}</ref> * [[Rafael Argelés]] ([[1894]]-[[1979]]), [[pintor]] [[Realismu pictóricu|realista]] d'amplia trayeutoria tantu n'España nel so exiliu n'Arxentina, a onde llegó tres la Guerra Civil.<ref>{{cita web |url= http://www.museodelprado.es/es/submenu/enciclopedia/buscador/voz/argeles-escriche-rafael/ |títulu= Enciclopedia On-Line |editor= Muséu Nacional d'El Prau |fechaaccesu= 23 de xineru de 2009 }}</ref> * [[Ramón Puyol Román]] ([[1907]]-[[1981]]), pintor, [[Ilustración (diseñu gráficu)|ilustrador]], [[escenografía|escenógrafu]] y [[cartelu]]ista. Medaya d'oru de la Esposición Nacional de Pintura en [[1933]] y foi l'autor del mural del pabellón de la República Española na [[Esposición Internacional de París de 1937]].<ref>{{cita llibru | apellíos = Carnés |nome= Luisa | coautor = Plaza Plaza, Antonio |editorial= Editorial Renacimientu |títulu= L'eslabón perdíu |url= https://books.google.es/books?id=p5cKJ7z6zpcC |añu= 2002 |isbn= 8484720535 |páxina=27}}</ref> * Ramón Sánchez Gómez, [[Ramón de Algeciras]] ([[1938]]-[[2009]]), [[guitarrista]] flamencu. Desenvolvió gran parte de la so carrera acompañando al [[cantaor]] [[Camarón de la Isla]] col que grabó dellos discos.<ref>{{cita llibru | apellíos = Pohren |nome= D. Y. |editorial= Society of Spanish Studies |títulu= [https://books.google.es/books?id=3OokB5W9seoC Paco de Lucía and Family: The Master Plan] |añu= 2007 |isbn= 0933224621 |páxina=45}}</ref> * José Sánchez Gómez, [[Pepe de Lucía]] ([[1945]]), cantaor flamencu. Premiu al meyor álbum de flamencu nos [[Grammy Llatín]] de 2003. Acompañó al cante a los sos hermanos Ramón y [[Paco de Lucía|Paco]].<ref>{{cita llibru | apellíos = Pohren |nome= D. Y. |editorial= Society of Spanish Studies |títulu= Paco de Lucía and Family: The Master Plan |url= https://books.google.es/books?id=3OokB5W9seoC |añu= 2007 |isbn= 0933224621 |páxina=29}}</ref> * Francisco Sánchez Gómez, [[Paco de Lucía]] ([[1947]]-[[2014]]), guitarrista. [[Premiu Príncipe d'Asturies de les Artes]] y consideráu'l más importante ''tocaor'' de [[guitarra flamenca]] y [[guitarra clásica|clásica]].<ref>{{cita llibru |apellíu=Ramos Altamira |nome= Ignacio |editorial= Editorial Club Universitariu |títulu= Historia de la guitarra y los guitarristes españoles |url= https://books.google.es/books?id=5s5CxTokwSYC |añu= 2005 |isbn= 8484544583 |páxina=175}}</ref> ;Deportistes * [[Andrés Mateo]] ([[1918]]-[[1993]]), futbolista del [[Sevilla F.C.]] y tres veces internacional cola [[Seleición española de fútbol|seleición española]]. == Ciudaes hermaniaes == * [[Dajla]], {{bandera|El Sáḥara Occidental}} [[El Sáḥara Occidental]] * [[Neda (La Coruña)|Neda]], {{ESP}} * [[Ceuta]], {{ESP}}<ref>{{cita web |url= http://www.ceuta.es/servlet/BlobServer?blobcol=urldata&blobtable=MungoBlobs&blobkey=id&blobwhere=1189994471783&blobheader=application%2Fpdf&blobnocache=true |títulu= Acta de sesión pública estraordinaria |editor= Conceyu de Ceuta |fechaaccesu=14 de xineru de 2009 }}</ref> * [[Ríu Grande (Tierra del Fueu)|Ríu Grande]], {{ARG}} (dende 2014) * [[Tánxer]], {{MAR}} (en trámites)<ref>{{cita web |url= http://www.an-mar.org/index.php?option=com_content&task=view&id=20 |títulu= Convenio y hermanancies |editor= Rede de hermanancies ente ciudaes marroquines y españoles. |fechaaccesu=14 de xineru de 2009 }}</ref> {{clear}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{cita llibru | apellíos = Santacana y Mensayas |nome= Emilio |enllaceautor= Emilio Santacana y Mensayas |títulu= Antiguu y modernu Alxecires |añu= 1901 |editorial= Alxecires: Tipografía El Porvenir |isbn= 84-88556-21-7 }} * {{cita llibru | apellíos = Requena |nome= Fermín |títulu= Muhammad y A el-Qasim «emires d'Alxecires» |añu= 1956 |editorial= Tipografía San Nicolás de Bari }} * {{cita llibru |apellíu=Delgado Gómez |nome= Cristóbal |enllaceautor= Cristóbal Delgado Gómez |títulu= Alxecires, pasáu y presente de la ciudá de la bella badea |añu= 1971 |editorial= Alxecires: Gráficasal |isbn= 978-84-400-2196-0 }} * {{cita llibru |apellíu=García Jiménez |nome= Guillermo |títulu= Estampes algecireñas |añu= 1980 |editorial= Alxecires: Tipografía algecireña y Celupal |isbn= 84-300-2575-8 }} * {{cita llibru |apellíu=Delgado Gómez |nome= Cristóbal |enllaceautor= Cristóbal Delgado Gómez |títulu= Cuesas d'Alxecires |añu= 1989 |editorial= Alxecires: Llibrería El Llibru Téunicu |isbn= 84-404-5981-5 }} * {{cita llibru |apellíu=García Jiménez |nome= Guillermo |títulu= Caprichu árabe |añu= 1989 |editorial= Alxecires: Alba S.A. |isbn= 84-86209-22-6 }} * {{cita llibru | apellíos = Valenzuela Tello |nome= José M. |títulu= L'Afloramientu Paleontolóxicu de Los Pregueros |añu= 1993 |editorial= Institutu d'Estudios Campogibraltareños |isbn= 84-88556-01-2 }} * {{cita llibru | apellíos = Torremocha Silva |nome= Antonio |títulu= Alxecires, Ente la Cristiandá y l'Islam |añu= 1993 |editorial= Institutu d'Estudios Campogibraltareños |isbn= 84-88556-07-1 }} * {{cita llibru |apellíu=Pardo González |nome= Juan Carlos |títulu= La Fortaleza Inesistente |añu= 1995 |editorial= Institutu d'Estudios Campogibraltareños |isbn= 84-88556-09-8 }} * {{cita llibru |apellíu=Moreno Ortega y Viña González |nome= Fernando y Manuel |títulu= Alxecires, Ayeri y Güei |añu= 1995 |editorial= Imprenta Grafisur }} * {{cita llibru | apellíos = Torremocha Silva et al. |nome= Antonio |títulu= Al-Binya, La Ciudá Palatina Meriní d'Alxecires |añu= 1999 |editorial= Alxecires: Fundación municipal de cultura José Luis Cano |isbn= 978-84-89227-20-0 }} * {{cita llibru |apellíu=Vidal Delgado |nome= Rafael |títulu= El Fuerte de Santiago y la Batalla d'Alxecires |añu= 2000 |editorial= R.A.C.T.A. nᵘ5 }} * {{cita llibru | apellíos = Varios autor |títulu= Historia d'Alxecires (3 tomos) |añu= 2001 |editorial= Diputación de Cádiz |isbn= 84-95388-34-0 }} * {{cita llibru | apellíos = Varios autor |títulu= El paleolíticu superior final del Río Palmonos (Alxecires, Cádiz) |añu= 2001 |editorial= Institutu d'Estudios Campogibraltareños }} * {{cita llibru |apellíu=Delgado Gómez |nome= Cristóbal |enllaceautor= Cristóbal Delgado Gómez |títulu= Alxecires en Blanco y Negru |añu= 2003 |editorial= Fundación Municipal de Cultura José Luis Cano |isbn= 84-605-1829-9 }} * ''I Congresu Internacional Fortificaciones n'Al-Ándalus (Actes)''. Alxecires (1996). Fundación Municipal de Cultura José Luis Cano. * ''Revista Caetaria'', 5 númberos. Fundación Municipal de Cultura José Luis Cano. * ''Revista Almoraima''. Institutu d'Estudios Campogibraltareños. == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikiviaxes}} * [http://www.ayto-algeciras.es Conceyu d'Alxecires] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20031014123005/http://www.ayto-algeciras.es/ |date=2003-10-14 }} * [http://www.pmdalgeciras.org/ Patronatu municipal de deportes, Conceyu d'Alxecires] * [http://www.apba.es/ Autoridá Portuaria de la Badea d'Alxecires] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141230020136/http://www.apba.es/ |date=2014-12-30 }} * [https://www.juntadeandalucia.es/institutodeestadisticaycartografia/sima/htm/sm11004.htm Alxecires — Sistema d'Información Multiterritorial d'Andalucía] * [http://www.iaph.es/web/canales/conoce-el-patrimonio/guia-digital/buscador/municipio.jsp?provincia=11&municipio=1765 Patrimoniu cultural d'Alxecires na Guía Dixital del Patrimoniu Cultural d'Andalucía. Institutu Andaluz del Patrimoniu Históricu] {{Tradubot|Algeciras}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes d'Andalucía|Alxecires]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] ib5y1x9hxynp3kkji0kb2yddvmjj3fj Llingües misumalpes 0 100719 4376898 4292668 2025-06-17T14:28:21Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá propuesta => dicha propuesta 4376898 wikitext text/x-wiki {{Ficha de familia de llingua |zona = [[Centroamérica]]. |países = {{NIC}}<br /> {{HON}}<br /> (enantes {{SLV}}) |falantes = ~190 mil (2000) |familia = [[llingües lenmichí|Lenmichí]]<br /> &nbsp;&nbsp;Misumalpa-Lenca<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;'''L. misumalpas''' |familia madre = Mesoamérica |sub1 = Grupu sumalpa |sub2 = [[Idioma miskito|Grupu mískito]] |mapa = Misumalpa lang.png |tamañu = |mapa_descripción = Lengua misumalpa con probable estensión nel pasáu. }} Les '''llingües misumalpas''' (tamién conocíes como '''misumalpa''') son una pequeña familia de [[llingües indíxenes d'América]] falaes na mariña este de [[Nicaragua]] y zones cercanes. La familia foi llamada asina poles primeres sílabes de: '''Mi'''skitu, '''El so'''mu y '''Ma'''taga'''lpa'''. == Clasificación == La familia misumalpa foi claramente reconocida hai enforma tiempu, anque hasta'l trabayu d'[[Adolfo Constenla Umaña]] na [[década de 1980]] esistía bien pocu [[métodu comparativu|trabayu históricu comparáu]] sobre estes llingües. Les estimaciones [[glotocronología|glotocronológicos]] apunten a un tiempu de separación dende l'antecesor común d'ente unos 5800 y unos 6200 años.<ref>Esti últimu datu vien de: A. Constela Umaña, 2002, p. 201</ref> Sicasí, toles llingües misumalpa comparten el mesmu inventariu fonolóxicu. Les consonantes son ''p, b, t, d, k, s, h, w, y'', y dos versiones (sorda y sonora) de ''m, n, ng, l'' y ''r'', polo que l'inventariu consonánticu ye: :{| {{tablaguapa}} style="text-align:center;" ! ! '''[[consonante llabial|llabial]]''' ! '''[[consonante alveolar|alveolar]]''' ! '''[[consonante palatal|palatal]]''' ! '''[[consonante velar|velar]]''' ! '''[[Consonante glotal|glotal]]''' |- ! '''[[oclusiva]]''' | style="font-size:larger;"|{{IPA|p b}} | style="font-size:larger;"|{{IPA|t d}} | | style="font-size:larger;"|{{IPA|k}} | |- ! '''[[fricativa]]''' | | style="font-size:larger;"|{{IPA|s}} | | | style="font-size:larger;"|{{IPA|h}} |- align=center ! '''[[consonante nasal|nasal]]''' | style="font-size:larger;"|{{IPA|m̥ m}} | style="font-size:larger;"|{{IPA|n̥ n}} | | style="font-size:larger;"|{{IPA|ŋ̥ ŋ}} | |- align=center ! '''[[consonante vibrante|vibrante]]''' | | style="font-size:larger;"|{{IPA|ɾ ̥ ɾ}} | | | |- align=center ! '''[[aproximante]]''' | style="font-size:larger;"|{{IPA|w}} | style="font-size:larger;"|{{IPA|l ̥ l}} | | style="font-size:larger;"|{{IPA|y}} | |} Les vocales son ''a, i, o'' con versiones curtia y llarga, esto ye, {{IPA|/i, a, o; iː, aː, oː/}}. === Llingües de la familia === [[Ficheru:Territorios misumalpa.png|thumb|right|280px|Entidaes territoriales qu'esistíen en Centroamérica nel sieglu XVI antes de la colonización europea.]] Conócense delles llingües de la familia, de les cualos anguaño namái sobreviven dos, y escastándose la mayor parte d'elles. Los datos históricos amuesen que n'otru tiempu, estes llingües estender por El Salvador, Honduras y Nicaragua. Los integrantes conocíos de la familia son: * Les '''[[Llingua miskito|Llingües miskito]]''': Que consten namái d'una llingua conocida: ** El [[Idioma miskito|miskito]] que tien cerca de 183.000 falantes (1993),<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=miq Ethnologue report for language code: Miskitos]</ref> 77.000 a 160.000 en 1997,<ref>Anatole V. Lyovin (1997). ''[https://books.googlecl/books?id=y6Y-L4ogfhIC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false An Introduction to the Languages of the World]''. Oxford: [[Oxford University Press]], pp. 335. ISBN 0-19-508116-1.</ref> principalmente na [[Rexón Autónoma del Atlánticu Norte]] de [[Nicaragua]] y nel Departamentu hondureñu de [[Gracias a Dios (Hondures)|Gracias a Dios]]. * Les '''llingües sumalpa''': ** El [[Idioma Sumu|sumu]]: que tienen ente toles variantes unos 7.400 falantes (1982-1997),<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=sum Ethnologue report for language code: Sumu-Mayangna]</ref> pela redolada del [[ríu Huaspuc]] y de los sos tributarios, la mayor parte en [[Nicaragua]] y dalgunos n'[[Hondures]]. Munchos de los sos falantes pasaron a falar el Miskito. Esisten diverses variantes o dialeutos del Sumu: *** Mayangna **** Tawahka **** Panamahka **** Tuahka *** El Ulwa ** Les '''llingües matagalpanas''': *** El [[Llingua cacaopera|Cacaopera]]: Atópase estinguíu. Foi faláu nel departamentu [[Departamentu de Morazán|Morazán]] d'[[El Salvador]]. *** El [[Idioma Matagalpa|Matagalpa]]: Atópase estinguíu. Foi faláu nos montes centrales de [[Nicaragua]] y nel departamentu d'[[El Paraísu (departamentu)|El Paraísu]] n'[[Hondures]]. [[Ficheru:Protomisumalpa.jpg|thumb|500px]] El Miskito convertir na llingua dominante de la [[Costa Mosquito]] a partir del finales del [[sieglu XVII]] por cuenta de la so alianza col Imperiu Británicu. Nel nordeste de Nicaragua, sigui avanzando ente los qu'enantes falaben el Sumu. Sicasí, el so nivel sociollingüísticu ye menor que'l de los criollos anglófonos del sureste, y nesa rexón el Miskito continua a perder terrén. El Sumu ta en peligru de desapaición en casi toles partes onde se fala inda, magar hai delles evidencies de que foi la llingua dominante de la rexón antes de la xubida del Miskito. Les llingües Matagalpanas escastáronse hai enforma tiempu y nun tán perbién documentaes. === Rellación con otres llingües === Con frecuencia s'hai señalada que podría esistir un parentescu coles [[llingües chibcha]] anque práuticamente nun s'apurrió evidencia sólida nesi sentíu. [[Joseph Greenberg]] clasificar como una subfamilia del [[llingües chibcha|grupu chibchano]],<ref>{{cita llibru | apellíos = Greenberg | nome = Joseph | enllaceautor = Joseph Greenberg | autor2 = Ruhlen, Merritt | títulu = An Amerind Etymological Dictionary | url = http://www.merrittruhlen.com/files/AED5.pdf | formatu = pdf | fechaaccesu = 27 de xunu de 2008 | edición = 12 | series = | volume = | fecha = 4 de setiembre de 2007 | páxines= 277-278 | editorial= Dept. of Anthropological Sciences Stanford University | allugamientu= Stanford }}</ref> lo cual foi rebatido por diversos llingüistes yá que dicha propuesta ye altamente especulativa y ta sofitada nuna evidencia débil.<ref>Ver por casu [[Llingües amerindies#Crítiques contra la hipótesis amerindia|Criticismu contra la hipótesis amerindia]]</ref> El trabayu d'[[Adolfo Constenla]] suxer que les llingües misumalpas ta rellacionaes xenéticamente coles familia [[lenca]].<ref>A. Constela Umañan, 2002</ref> Más apocayá'l mesmu autor usó'l [[métodu comparativu]] pa suxerir que efeutivamente esiste una rellación ente'l lenca-misumalpa y les llingües chibchas, polo que'l propón una [[macrofamilia]] [[Microfilo lenmichí|lenmichí]]. == Comparanza léxica == La siguiente tabla reproduz dellos cognados ente les llingües misumalpa:<ref>Campbell, 1979, "Middle American Languages", p. 946</ref> {|{{tablaguapa}} |- align=center ! <small>GLOSA</small> !! Cacaopera !! Matagalpa !! Sumu !! Mískito |- align=center | culiebra || bil<br />(viérbene) || || bil || piuta |- align=center | pulga || pasář || || pisa || písa |- align=center | árbol || man || man || pan || dus /dusa |- align=center | lluna || aiku || aiko || waiko || |- align=center | verde || sásaka || || sanka || san- |- align=center | mariellu || lalá || || lalah || lalah- |- align=center | coloráu || mayu || pu || paw || paw- |- align=center | dos || búřo || buyo || bu || wal |- align=center | trés || wasba<br />watba || watba || bas/mas || yumhpa |- align=center | agua || li || li || was || li |- align=center | fueu || lawal || lawal || lawa<br />(parrilla) || lapta<br />(caliente) |- align=center | casa || o || o || o || o |- align=center | ñariz || -nan- || nam || nan || |- align=center | aguacate || sial || sial || sarin || sikia |- align=center | ceniza || wabu || || wan || yampus |- align=center | yo || yam || || yan || yan |- align=center | tu || man- || || man || man |} == Referencies == {{llistaref|2}} === Bibliografía === * Benedicto, Elena (2002), "Verbal Classifier Systems: The Exceptional Case of Mayangna Auxiliaries." In "Proceedings of WSCLA 7th". UBC Working Papers in Linguistics 10, pp. 1-14. Vancouver, British Columbia. * Benedicto, Elena & Kenneth Hale, (2000) "Mayangna, A Sumu Language: Its Variants and Its Status within Misumalpa", in Y. Benedicto, ed., "The UMOP Volume on Indigenous Languages", UMOP 20, pp. 75-106. Amherst, MA: University of Massachusetts. * Colette Craig & Kenneth Hale, "A Possible Macro-Chibchan Etymon", ''Anthropological Linguistics'' Vol. 34, 1992. * Constenla Umaña, Adolfo (1987): "Elementos de Fonoloxía Comparada de les Llingües Misumalpa" ''Revista de Filoloxía y Llingüística de la Universidá de Costa Rica'' 13 (1), 129-161. * Constenla Umaña A. (1998). "Alrodiu de la rellación xenealóxica de les llingües lencas y les llingües misumalpa, First Archeological Congress of Nicaragua (Managua, 20-21 July), 2002, ''Revista de Filoloxía y Llingüística de la Universidá de Costa Rica'' 28 (1). * Constenla Umaña, Adolfo (2002): [http://www.latindex.ucr.ac.cr/filologia-28-1/filyling-28-1-12.pdf Alrodiu de la rellación xenealóxica de les llingües lencas y les llingües misumalpas], ''Filoloxía y Llingüística'' '''XXVIII(1)''': 189-205, 2002. * Hale, Ken. El causativu misumalpa (miskitu, sumu). In ''Anuariu del Seminariu de Filoloxía Vasca "Julio de Urquijo"'' 1996, 30:1-2. * Hale, Ken (1991) "Misumalpan Verb Sequencing Constructions", in C. Lefebvre, ed., ''Serial Verbs: Grammatical, Comparative, and Cognitive Approaches'', John Benjamins, Amsterdam. * Ruth Rouvier, "Infixation and reduplication in Misumalpan: A reconstruction" (B.A., Berkeley, 2002) * Phil Young and T. Givón. "The puzzle of Ngäbére auxiliaries: Grammatical reconstruction in Chibchan and Misumalpan", in William Croft, Suzanne Kemmer and Keith Denning, eds., ''Studies in Typology and Diachrony: Papers presented to Joseph H. Greenberg on his 75th birthday'', Typological Studies in Language 20, John Benjamins 1990. === Coleiciones bibliográfiques === * [https://web.archive.org/web/20050114153219/http://lettres.univ-lemans.fr/fdl/numeros%20parus/numeros%20fdl/n20/biblio_generale%2020.htm FDL bibliography] (xeneral, puede buscase por llingües específiques) * [http://www.slaxicon.org/ulwa/biblio.html Bibliografía sobre la llingua ulwa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050214191336/http://slaxicon.org/ulwa/biblio.html |date=2005-02-14 }} * [https://web.archive.org/web/20041115150430/http://rds.org.hn/docs/listas/moskitia/diccionario/seccion_3.5.html Miskito bibliography] == Enllaces esternos == * [http://www.proel.org/mundo/misumalpan.htm Misulapan] en Proel.org * [http://www.slaxicon.org/ulwa/ Páxina sobre la llingua ulwa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050204015302/http://slaxicon.org/ulwa/ |date=2005-02-04 }} * [https://web.archive.org/web/20051130222424/http://www.museunacional.ufrj.br/linguistica/congresso/1/txmisuca.pdf La construcción causativa del Misumalpan] - Ken Hale * [https://web.archive.org/web/20051026073028/http://www.museunacional.ufrj.br/linguistica/congresso/1/txmisuar.pdf Theoretical and Universal Implications of Certain Verbal Entries in Dictionaries of the Misumalpan Languages] - Ken Hale * {{enllaz rotu|1=[http://linggraduate.unm.edu/resources/proceedings/2002/Margolin%202.pdf The Joy of Tawahka] |2=http://linggraduate.unm.edu/resources/proceedings/2002/Margolin%202.pdf |bot=InternetArchiveBot }} - David Margolin * [http://www.manfut.org/matagalpa/indigena.html Matagalpa Indíxena] – delles pallabres en matagalpano. {{Tradubot|Lenguas misumalpas}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llingües misumalpa| ]] 20z8kev3hwvnqfhfumygx5ldcfm983w Llingües arauanes 0 100982 4377127 4174633 2025-06-18T06:30:14Z YoaR 37624 /* Clasificación interna */ 4377127 wikitext text/x-wiki {{Ficha de familia de llingua |zona = Etdos. [[Amazones (Brasil)|Amazones]], [[Acre (Brasil)|Acre]] y dept. de [[Departamentu de Loreto|Loreto]] |países = {{BRA}}<br /> {{PER}} |falantes = ~4.220 (2004)<br />~4.300 (2009)<ref>[http://www.ethnologue.com/ethno_docs/distribution.asp?by=family Ethnologue:Statistical summaries]</ref> |familia = [[llingües macroarahuacas|Macro-arawak]] (''Arawakano'') (?) |familia madre = Área amazónica central y oriental |sub1 = Paumarí (c. 200) |sub2 = Madi-Dení-Kulina (c. 4000) |sub3 = Arawá (†) |mapa = Arawan languages.png |tamañu = |mapa_descripción = }} Les '''llingües arauanes''' o '''arawás''' son una [[familia de llingües]] [[llingües indíxenes d'América|indíxenes]] de la [[selva amazónica]] del occidente de [[Brasil]] y una parte estremera del [[departamentu de Ucayali]], en de [[Perú]] ([[selva amazónica suroccidental]]). La familia toma'l so nome d'una llingua anguaño estinguida de la familia, l'[[idioma arauá|arawá]]. == Clasificación == === Clasificación interna === Les llingües y dialeutos conocíos de la familia arawá pueden arrexuntase en 6 [[idioma|idiomes]] estremaos (les cifres ente paréntesis son el númberu de falantes):<ref>Dixon, 1999, p. 294.</ref> :A. '''[[Idioma paumarí|Paumarí]]''' c. 870 falantes (1984).<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=pad Ethnologue report for language code - Paumarí]</ref> :B. '''[[idioma madi|Madi]]''', c. 480 (2005),<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=jaa Ethnologue report for language code - Jamamadí]</ref> del que se conocen tres dialeutos estrechamente emparentaos: ::1. [[Jarawára]] (c. 180) <small>(tamién conocíu como Jaruára, Yarawara)</small> ::2. [[Jamamadí]] (c. 190) <small>(tamién conocíu como Yamamadi)</small> ::3. [[Banawá]] (c. 100) :C. '''[[idioma sorowahá|Sorowahá]]''' c. 130 (1995).<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=swx Ethnologue report for language code - Suruahá]</ref> <small>(tamién conocíu como Suruahá o Zuruahá)</small> :D. Dení-Kulina ::1. '''[[idioma dení|Dení]]''' c. 750 (2002).<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=dny Ethnologue report for language code - Dení]</ref> ::2. '''[[idioma culina|Kulina]]''' c. 780-1.265 (1997);<ref>Anatole V. Lyovin (1997). ''[https://books.googlecl/books?id=y6Y-L4ogfhIC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false An Introduction to the Languages of the World]''. Oxford: [[Oxford University Press]], páxs. 338. ISBN 0-19-508116-1.</ref> 2.940 (2002).<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=cul Ethnologue report for language code - Kulina]</ref> <small>(tamién conocíu como Culina-Madijá, Culina)</small> :E. '''[[idioma arauá|Arauá]]''' <small>(tamién conocíu como Arawá, Arua)</small> (†, escastáu en [[1877]], pola mor del [[sarampión]])<ref>Dixon, 1999, p. 294-295.</ref> Amás d'estos grupos Kaufman (1994) añade'l Kanamanti como un subrupo de madi, anque nin Dixon (1999) nin Gordon (2005) listan dicha variante, yá que consideren que se trata d'un nome alternativu del Jamamadi. Los Zuruahá o Sorowahá, fueron contactaos per primer vegada en [[1980]], por Dan Everett, a una escursión de 3 díes a partir del territoriu de los Dení. Los primeros datos de la llingua fueron recoyíos en [[1994]]. === Rellación con otres llingües === Dixon que realizó trabayu de campu sobre estes llingües y otros munchos llingüistes considerar como familia independiente, non emparentada con otres families vecines. Per otra parte, frecuentemente se engloba a les llingües arauanes dientro d'una hipotética [[Llingües macroarahuacanes|familia macro-arawakana]] y dalgunos como parte d'una macrofamilia coles [[llingües tukano]]. Sicasí, la evidencia en favor d'estos dos últimes hipótesis ye débil. == Descripción llingüística == === Léxicu comparáu === Dixon (1999) apurre la siguiente tabla de pronomes personales: :{|class=wikitable style="text-align:center" |- ! ! Dení !! Kulina !! Madí !! Yaruara !! Sorowahá !! <small>PROTO-<br />ARAUANO</small> |- ! 'yo' | owa || owa || owa || owa || llabro || *o-wa |- ! 'tu' | tia || tiwa || tiwa || tiwa || taa || *ti-wa |- ! 'él' | poni || poni || hini || hine || ini || *po-nin |- ! 'ella' | poa || powa || __ || hiwa || __ || *po-wa |} Los numberales en distintes llingües arauanes son:<ref>[http://lingweb.eva.mpg.de/numberal/American-South-Others.htm Arauan Numerals (Eugene Chan)]</ref> :{|class=wikitable style="text-align:center" |- ! ! Dení !! Kulina !! Yamamadí !! Yaruára !! Banawá !! Sorowahá !! Paumarí ! <small>PROTO-<br />ARAUANO</small> |- ! '1' | uhari-aru || ohari- || ohari (m)/<br />ohare (f) || ohari || owaria || wan-zɨ | hoara-na (m) /<br /> hoara-nin (f) || *ohari- |- ! '2' | pama-ru || pama- || fame (m)/<br />fama (f) || ɸama || fama || uhwama-zɨ | ɓami-ki || *pama- |- ! '3' | 2-S<sub>1</sub> + 1-S<sub>2</sub> || || 2 one 1-S<sub>1</sub> || || 2 one 1 || 2-S<sub>1</sub> + 1-S<sub>2</sub> || a-hoara-bakosiki || *2+1 |- ! '4' | 2-S<sub>3</sub> + 2-S<sub>3</sub> || || 2 one 2-S<sub>2</sub> || || 2-S<sub>1</sub> 2-S<sub>1</sub> || 2 'pares' || aako-ɓama-hakhamaki || *2+2 |} == Referencies == {{llistaref}} === Bibliografía === * {{cita llibru |apellíos= R. M. Dixon |nome= |enllaceautor= |coautor= |editor= Alexandra Y. Aikhenvald & R. M. Dixon|otros títulu= The Amazoninan Languages | url = http://assets.cambridge.org/97805215/70213/sample/9780521570213wsc00.pdf |formatu= |fechaaccesu= |añoacceso= |mesacceso= |edición= 1ª |volume= |fecha= |añu= 1999 |mes= |editorial= [[Cambridge University Press]]|ubicación= |idioma= inglés |isbn= 0 521 57021 2|id= |páxines= 293-306 |capítulu= 11. Arawá | urlcapítulu = |cita= }} {{Tradubot|Lenguas arauanas}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llingües arauanes| ]] kjyngy1y3elle97eq99mdouy687t74u Xeografía d'Alemaña 0 101116 4376981 4362427 2025-06-17T14:54:38Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4376981 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |imaxe = Deutschland topo.jpg |continente = [[Europa]] |Región = Europa central |territoriu = 357 023 |tierra = 348 672 |agua = 8 350 |fronteres_territoriales = 3 6231 km |país 1 = {{AUT}} |frontera país 1 = 784 km |país 2 = {{BEL}} |frontera país 2 = 167 km |país 3 = {{CZE}} |frontera país 3 = 646 km |país 4 = {{DAN}} |frontera país 4 = 68 km |país 5 = {{FRA}} |frontera país 5 = 451 km |país 6 = {{LUX}} |frontera país 6 = 138 km |país 7 = {{NED}} |frontera país 7 = 577 km |país 8 = {{POL}} |frontera país 8 = 456 km |país 9 = {{SUI}} |frontera país 9 = 334 km |llinia_de_costa = 2 389 |mar_territorial = |zona_allegante = |zona_económica = |plataforma_continental = |puntu_más_baxu = ([[Neuendorf bei Wilster]]) -3,54 m |puntu_más_altu = 2 963 m ([[Zugspitze]]) }} La '''República Federal d'[[Alemaña]]''' (RFA; n'alemán, ''Bundesrepublik Deutschland'') ye un país d'[[Europa central]] que forma parte de la [[Xunión Europea]] (XE). Llenda al norte col [[Mar del Norte]], [[Dinamarca]] y el [[Mar Bálticu]]; al este con [[Polonia]] y la [[República Checa]]; al sur con [[Austria]] y [[Suiza]], y al oeste con [[Francia]], [[Luxemburgu]], [[Bélxica]] y [[Países Baxos]]. Alemaña contién una vasta diversidá de paisaxes. Montes, montes, llombes, llanures, llagos, ríos y mariñes formen esti gran país. == Xeografía física == === Relieve === [[Ficheru:Steilküste bei Ahrenshoop.jpg|left|thumb|Mariniegu al [[Mar Bálticu|mar bálticu]] cerca de Ahrenshoop (Nordeste)]] [[Alemaña]] consta de trés grandes rexones fisiográficas: una [[llanura]] de tierres baxes nel norte, l'[[Alemaña Media]] que ye una área de pandos nel centru y una rexón montascosa nel sur. Les tierres baxes, que conformen la llanura d'Alemaña del norte, tienen un relieve variáu que engloba diversos valles fluviales y un gran terrén pobláu d'[[Erica|uzes]]. El puntu más baxu ye la llinia costera. L'estremu oriental de la llanura tien un suelu bien ricu pa l'agricultura. La rexón de los pandos centrales, que les sos llendes averaos tán ente la ciudá de [[Hannover]] nel norte y el [[ríu Meno]] nel sur, toma un territoriu compuestu de nidios montes, valles fluviales, ríos y cuenques bien definíes. Les cadenes montascoses inclúin al oeste les [[Eifel|cordales Eifel]] y [[Hunsrück]], nel centru les [[Taunus (Cordal)|montes Taunus]] y [[Spessart]], y la [[cadena de Fichtelgebirge]]. Nel centru hai dos zones montascoses llamaes "selves": [[Selva de Turinxa]] y [[Selva de Franconia]]. Nel estremu septentrional de la rexón ondulada de Turinxa atópase'l Harz, rexón montascosa. Gran parte del suroeste d'Alemaña ta ocupáu por dos eminencies de los montes Xura y un gran monte, la Selva Negra, que ye un vieyu macizu montascosu. Nel estremu sur tán los Alpes Bávaros, col picu más altu d'Alemaña, el [[Zugspitze]] (2.962 m).[[Ficheru:Nebelostfriesland.jpg|left|thumb|[[Tierres baxes del norte d'Alemaña]] en [[Frisia oriental]] (Norte)]] === Ríos, llagos y mariñes === [[Ficheru:Rheinhessen vineyards.jpg|left|thumb|Paisaxe con [[Viña|viñes]] en [[Hesse Renano|Rin-Hesse]] (Centru)]][[Ficheru:Hintersee.jpg|thumb|left|Paisaxe [[Alpes|alpín]] en [[Baviera]]. (Sur)]]La mayoría de los grandes ríos alemanes tán na zona occidental del territoriu. El más importante ye'l [[Rin]], que funciona tamién como frontera natural con Suiza y Francia antes de desaguar na mariña de los Países Baxos. Ente los afluentes del Rin tán el Lahn, el Lippe, el Meno, el Mosela, el Neckar y el Ruhr. Otros ríos importantes son el Elba, qu'escurre dende la frontera checa nel sureste hasta'l mar del Norte, y el Danubiu que naz na Selva Negra y va escontra l'este internándose nel pandu bávaru; recibe les agües del Lech, el Isar y el Eno, y acaba pasando a Austria. El Oder, xunto col so afluente, el Neisse, formen la mayor parte de la frontera oriental d'Alemaña con Polonia. El [[Llagu Müritz|Llagu de Müritz]] ye'l más grande del país. Otru llagu destacáu ye'l [[llagu de Constanza]] (''Bodensee''), que confina tamién con Austria y Suiza. Alemaña llinda al oeste col [[Mar del Norte]] y al este col [[Mar Bálticu]]. La mariña alemana entiende árees de dunes y marismas. Frente a la mariña hai delles islles, ente les que s'atopen les Frisies del Norte, les islles Frisies orientales y la [[Rügen|Isla de Rügen]], nel mar Bálticu. === Puntos estremos === Esta ye una llista de los puntos estremos d'Alemaña, esto ye, los puntos que s'atopen más al norte, sur, este o oeste que cualesquier otru llugar: * Puntu más al norte — List, Sylt, [[Schleswig-Holstein]] (55°03′N, 8°24′Y) * Puntu más al sur — Haldenwanger Eck, Oberstdorf, [[Baviera]] (47°16′N, 10°10′Y) * Puntu más al oeste — Millen, [[Renania del Norte-Westfalia]] (51°1′N, 5°53′Y) * Puntu más al este — Deschka, [[Saxonia]] (51°16′N, 15°2′Y) === Clima === El país tien predominantemente un [[clima oceánicu]], [[clima templáu|templáu]] y marítimu con [[iviernu|iviernos]] y [[branu|branos]] frescos, de cutiu borrinosos y húmedos. El tiempu ye dacuando imprevisible. En plenu [[branu]], un día puede ser caliente y soleyeru y el siguiente fríu y lluviosu. Sicasí, les condiciones atmosfériques verdaderamente estremes, como [[seca|seques]] severes, [[tornáu|tornaos]], [[Xarazo|torbonaes de xarazo]], fríu o calor estremu, etc., son rares. Anque nos últimos años viéronse [[inundación]] a gran escala, tamién polo xeneral son rares. Nun hai noticia de [[seísmu|seísmos]] destructivos. La mayor parte d'Alemaña queda na zona climática fresca/templada na que predominen los vientos húmedos del oeste. La influencia [[mar]]ítima anidia la mariña occidental. El clima ye moderáu pola [[corriente del Atlánticu Norte]], que ye una estensión septentrional de la [[corriente del Golfu]]. Les agües calientes trayíes por esa corriente afecten a les árees mariniegues del [[mar del Norte]] incluyendo la península de [[Xutlandia]] y la zona a lo llargo del [[Ríu Rin|Rin]], que cuerre en direición al mar del Norte. '''Nel noroeste y nel norte,''' el clima ye de tipu oceánicu (más paecíu al clima del Reinu Xuníu y Holandia) y l'agua puede cayer tol añu. Los iviernos son relativamente nidios y los branos comparativamente frescos. '''Nel este''', el clima amuesa clares traces continentales: los iviernos pueden ser bien fríos mientres llargos periodos, y los branos pueden resultar bien templaos. Tamién equí hanse documentáu de cutiu llargos periodos de [[seca]]. Pel hibiernu, Alemaña puede quedar so la influencia del [[anticiclón de Siberia]]. Eso determina que les temperatures sían más bien baxes, sobremanera nesta parte del país. '''Nel centru y nel sur''' hai un clima de transición que puede ser predominantemente oceánicu o continental, según la situación xeneral del tiempu. Los iviernos son nidios y los branos tienden a ser prestosos, anque les temperatures máximes pueden superar los 30&nbsp;°C mientres dellos díes siguíos nes [[fola de calor|ola de calor]]. Nel sur, xunto a los Alpes, dacuando produzse'l fenómenu meteorolóxicu del vientu templáu de monte (el ''[[foehn]]).'' Les rexones más templaes d'Alemaña atopar nel suroeste (vease'l [[Rin Cimeru]] y [[Palatináu Renano]]). Equí los branos pueden ser templaos con un altu númberu de díes que devasen los 30&nbsp;°C.<ref>[https://web.archive.org/web/20071123223026/http://www.dummies.com/WileyCDA/DummiesArticle/id-5361.html Donald Olson: ''Germany For Dummies''], 3ª edición, Wiley, mayu de 2007, ISBN 978-0-470-08956-9</ref> Dacuando les temperatures mínimes nun baxen de 20&nbsp;°C, que ye relativamente raru n'otres rexones.<ref>[https://web.archive.org/web/20070422214736/http://www.handbuch-deutschland.de/book/en/002_001_001.html Clima alemán] Handbuch Deutschland. Accesu 30 de payares de 2006.</ref><ref>[http://www.wordtravels.com/Travelguide/Countries/Germany/Climate/ Clima y tiempu n'Alemaña] World Travels. Accesu 30 de payares de 2006.</ref> Esi tipu de clima dexa la viticultura, que la so guarda caracteriza grandes partes del paísaje del suroeste d'Alemaña ([[Vieno d'Alemaña]], [[Ruta del vinu alemano]]). Debíu al clima templáu, la mayoría de los vinos producíos son blancos, pero tamién se produz vinu tinto. Les precipitaciones mengüen de sur a norte y d'oeste a este. Asina, calcúlase que la pluviosidá máxima dar en zones montascoses como la [[Selva Negra]] (hasta 2.000 mm), depués llueve en redol a 930 mm en [[Múnich]], y [[Hamburgu]] a pesar de tar próxima al mar, apenes recibe 700 mm. Al este, l'estáu federáu de Saxonia-Anhalt tien les precipitaciones más baxes d'Alemaña, asina la ciudá de [[Quedlinburg]] recibe solo 438 mm al añu.<ref>{{Cita web|url=http://www.mz-web.de/quedlinburg/meteorologie-sachsen-anhalt-ist-das-trockenste-bundesland-3363212|títulu=Meteorologie: Sachsen-Anhalt ist das trockenste Bundesland {{!}} Mitteldeutsche Zeitung|fechaaccesu=10 de marzu de 2016|idioma=de-DE|sitiuweb=Mitteldeutsche Zeitung}}</ref>{{clear}} <center> {| style="text-align:center;" {{tablaguapa}} |+Temperatures y precipitaciones en Berlín (rexón esti) |- style="background:#bbbbbb; color:#000000;" | style="background:#ffffff; border-left-style:hidden; border-top-style:hidden;" | | '''Ene.''' || '''Feb.''' || '''Mar.''' || '''Abr.''' || '''Mayu''' || '''Jun.''' || '''Jul.''' || '''Ago.''' || '''Sep.''' || '''Oct.''' || '''Nov.''' || '''Dic.''' || '''Añu''' |- style="color:#000000;" | style="background:#dddddd; text-align:left;" | '''T° media''' [°C] | style="background:#F0F8F7" | -0,4 | style="background:#FCF1BC" | 0,6 | style="background:#FCF1BC;" | 4,0 | style="background:#FFEE99;" | 8,4 | style="background:#FFCC66;" | 13,5 | style="background:#FFAA00;" | 16,7 | style="background:#FFAA00;" | 17,9 | style="background:#FFAA00;" | 17,2 | style="background:#FFCC66;" | 13,5 | style="background:#FFEE99;" | 9,3 | style="background:#FCF1BC;" | 4,6 | style="background:#FCF1BC;" | 1,2 | style="background:#FFEE99;" | '''8,9''' |- style="background:#66ccff;" | style="background:#dddddd; color:#000000; text-align:left;" | '''Precipitaciones''' [mm] | style="background:#B7FFFF;" | 43 | style="background:#B7FFFF;" | 37 | style="background:#B7FFFF;" | 38 | style="background:#B7FFFF;" | 42 | style="background:#B7FFFF;" | 55 | style="background:#99CCFF;" | 71 | style="background:#B7FFFF;" | 53 | style="background:#99CCFF;" | 65 | style="background:#B7FFFF;" | 46 | style="background:#B7FFFF;" | 36 | style="background:#B7FFFF;" | 50 | style="background:#B7FFFF;" | 55 | style="background:#B7FFFF;" | '''591''' |} <small>Fonte: [http://www.educaplus.org/climatic/cmg_db.php?estacion=103810 "Berlín", en educaplus.org]. {| {{tablaguapa}} |+Temperatures y precipitaciones en Colonia (región oeste) | |'''Ene.''' |'''Feb.''' |'''Mar.''' |'''Abr.''' |'''Mayu''' |'''Jun.''' |'''Jul.''' |'''Ago.''' |'''Sep.''' |'''Oct.''' |'''Nov.''' |'''Dic.''' |'''Añu''' |- !T° media (°C) |2,6 |2,9 |6,3 |9,7 |14 |16,6 |18,8 |18,1 |14,5 |10,6 |6,3 |3,3 |'''10,3''' |- |'''Precipitaciones (mm)''' |62,1 |54,2 |64,6 |53,9 |72,2 |90,7 |85,8 |75 |74,9 |67,1 |67 |71,1 |'''838,6''' |} Fonte: DWD - Cologne/Bonn Airport, Germany for 1981–2010 </center> </small> === Mediu ambiente === Alredor d'un 30% del territoriu ta formáu por [[monte|montes]], la mayoría de los cualos atópense na metá sur del país. Cerca de dos tercios d'estos montes componer de [[pinos]] y otres [[coníferes]], y el restu formar especies de [[fueya caduca]], como [[Fagus|haya]], [[abeduriu]], [[carbayu]] y [[nozal]]. Los [[viñéu|viñeos]] cubren munches de les fasteres del suroeste del país y tamién s'estienden a lo llargo de los ríos [[Rin]], [[Ríu Mosela|Mosela]] y [[Meno]]. Los [[güertu|güertos]] son un elementu destacáu nel oeste d'Alemaña. La flora ye d'una gran variedá y vistosidá. Alemaña cunta con 22.907 areas protexíes, que cubren 135.031 km², esto ye, el 37.76% del territoriu del país.<ref>[https://www.protectedplanet.net/country/DEU]</ref> El [[bioma]] dominante n'Alemaña ye'l [[monte templáu de frondosas]], anque al sur, nos Alpes, ta presente'l [[monte templáu de coníferes]]. [[World Wide Fund for Nature|WWF]], estrema'l territoriu d'Alemaña ente cinco [[Ecorrexón|ecorrexones]]: [[Ficheru:Grube Messel fg04.jpg|thumb|250px|[[Sitiu fosilíferu de Messel]], cerca de [[Darmstadt]], [[patrimoniu de la Humanidá]] n'Alemaña.]] * [[Monte mistu atlánticu]], nel noroeste * [[Monte mistu bálticu]], nel nordeste * [[Monte mistu d'Europa central]], nel este * [[Monte de frondosas d'Europa occidental]], nel centru y sur * [[Monte de los Alpes]], nel estremu sur, na frontera con Austria Alemaña tien una [[fauna]] pocu variada. Los [[mamíferu|mamíferos]] más comunes son [[venáu]], [[xabalín]], [[papalba]], [[Meles meles|melandru]], [[llobu]] y [[foín]]. Ente los pocos [[reptil]]es ta una culiebra venenosa, la [[víbora europea]]. [[Fringilla|Pinzones]], [[Anserinae|ánsares]] y otres [[aves migratories]] crucien el país en grandes bandaes. Nes agües costeres del [[mar del Norte]] y del [[mar Bálticu]], atópense peces como'l [[sardina]], [[bacaláu]] y [[solla]], ente que nos ríos hai [[carpes]], [[Siluriformes|pez gato]] y [[Salmu trutta|truches comunes]]. Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país estremar en trés [[Área bioxeográfica|rexones bioxeográfiques]]:<ref>Art. 1, lletra ''c)'', incisu ''iii)'', de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del art. 20 de dicha Directiva.</ref>[[rexón bioxeográfica continental|continental]], [[rexón bioxeográfica atlántica|atlántica]] y, na parte de los [[Alpes]] alemanes, a la [[rexón bioxeográfica alpina]]. Destaquen nel so patrimoniu natural los siguientes sitios [[patrimoniu de la Humanidá]] declaraos pola [[Unesco]]: el [[Mar de Frisia]] ([[2009]]), bien natural que comparte colos [[Países Baxos]] y el [[Sitiu fosilíferu de Messel]] ([[1995]]). Cuenta con 15 [[Reserva de la biosfera|reserves de la biosfera]]. 868.226 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 34 sitios Ramsar. Finalmente, cuenta con 14 [[parque nacional|parques nacionales]], ente ellos los d'[[Parque nacional de Harz|Harz]] y [[Parque nacional de Jasmund|Jasmund]]. El principal riesgu natural son les [[inundación]]. Tocantes a los [[Ecología|problemes medioambientales]]: emisiones de la quema de carbón ya industries contribúin a la [[contaminación atmosférica]]; l'[[agua acedo]] que resulta de les emisiones d'[[Dióxidu d'azufre|óxidu d'azufre]], ta estropiando los montes; la contaminación nel mar Bálticu pola emisión d'[[agües residuales]] y [[Basura|arramaos]] [[industria|industriales]] de ríos n'[[Alemaña oriental]]; peligrosa disposición de los residuos; el gobiernu estableció un mecanismu pa poner fin al usu de la [[enerxía nuclear]] a lo llargo de los próximos quince años; el gobiernu ta trabayando p'algamar los compromisos de la [[Xunión Europea]] pa identificar les zones de caltenimientu de la naturaleza en llinia cola Directiva europea de caltenimientu del hábitat, la flora y la fauna. == Xeografía humana == [[Ficheru:Gm-map-es.png|thumb|Principales ciudaes d'Alemaña]] Tien una población de 82.329.758 habitantes (est. xunetu de [[2009]]), urbana nun 74% ([[2008]]). La capital, [[Berlín]] tien una población de 3,4 millones d'habitantes, lo que fai d'ella la ciudá más poblada del país, según la quinta aglomeración urbana ente los países de la Unión Europea. Más d'ochenta ciudaes superen los 100.000 habitantes, siendo les cinco primeres, dempués de Berlín: [[Hamburgu]], [[Múnich]], [[Colonia (Alemaña)|Colonia]], [[Frankfurt del Main]] y [[Stuttgart]]. Estrémase alministrativamente en 16 [[estaos d'Alemaña|estaos]] (n'alemán, ''Länder'', singular - ''Land''): [[Baden-Wurttemberg]], [[Baviera]], [[Berlín]], [[Brandeburgu]], [[Bremen (estáu)|Brema]], [[Hamburgu]], [[Hesse]]n, [[Mecklemburgu-Pomerania Occidental]], [[Baxa Saxonia]], [[Renania del Norte-Westfalia]], [[Renania-Palatináu]], [[Saarland]], [[Saxonia]], [[Saxonia-Anhalt]], [[Schleswig-Holstein]], [[Turinxa]]. Baviera, Saxonia y Turinxa llamar a sí mesmos ''Freistaaten'' (en singular, ''Freistaat''), que significa "estaos llibres". == Xeografía económica == [[Recursos naturales]]: [[carbón]], [[lignitu]], [[gas natural]], [[Fierro|mineral ferroso]], [[cobre]], [[níquel]], [[uraniu]], [[potasiu]], [[sal xema|sal]], materiales de [[construcción]], [[madera]] y [[tierra arable]], que representa'l 33,13% del usu de la tierra. A colleches permanentes dedícase'l 0,6% y otros 66,27% (2005). La tierra [[regadíu|irrigada]] representa 4 850 quilómetros cuadraos ([[2003]]). El [[PIB]] (est. 2009) provién sobremanera del [[sector servicios]] 72%, depués ta la [[industria]] (27,1%) y finalmente l'[[agricultura]], qu'apurre solo'l 0,9%. Paralelamente, na so mayoría, la [[población activa]] (2005) dedicar a los servicios (67,8%), depués a la industria (29,7%) y finalmente una minoría (2,4%) a l'agricultura. La economía alemana, que ye la quinta más grande del mundu y la mayor d'[[Europa]] ye líder en [[esportación]] de maquinaria, [[vehículu|vehículos]], [[productos químicos]] y equipamientu pal llar. Beneficiar d'una [[mano d'obra]] altamente cualificada. Como los sos vecinos d'[[Europa occidental]], Alemaña enfrentar a significativos desafíos [[demografía|demográficos]] pa sostener una crecedera al llargu plazu. Baxos índices de [[fertilidá]] y el cayente de la [[inmigración]] neta van amontar la presión sobre'l sistema d'[[estáu de bienestar]] del país y precisa reformes estructurales. La modernización ya integración de la economía d'[[Alemaña del Este]], onde'l [[desemplegu]] puede superar el 20% en dalgunos [[conceyu|conceyos]], sigue siendo un términu al llargu plazu bien costosu, con tresferencies añales del Oeste al Este que llega en 2008 solo a aproximao doce billones de [[dólar|dólares]]. == Ver tamién == {{commonscat|Geography of Germany}} * [[Aglomeraciones urbanes na Unión Europea]] * [[Redolada natural de la Unión Europea]] * [[Llista de exónimos españoles pa topónimos alemanes]] * Ciudaes importantes:<br />[[Augsburgu]], [[Berlín]], [[Bonn]], [[Colonia (Renania del Norte-Westfalia)|Colonia]], [[Düsseldorf]], [[Frankfurt del Main]], [[Hamburgu]], [[Heidelberg]], [[Leipzig]], [[Múnich]], [[Stuttgart]]. == Referencies == {{llistaref}} * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html "Europe :: GERMANY"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210103180603/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html |date=2021-01-03 }}, [[CIA]] - ''[[The World Factbook]]'' (n'[[Idioma inglés|inglés]]) {{Tradubot|Geografía de Alemania}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía d'Alemaña| ]] h5zhr5v4j607lnc2aoxk27o2obzzdoz Xeografía d'Austria 0 101125 4376982 4304615 2025-06-17T14:54:40Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4376982 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |imaxe = Mapa de Austria.png |continente = [[Europa]] |rexón = [[Europa central]], [[Alpes]] |territoriu = 83 870 |tierra = |agua = |fronteres_territoriales = Total 2 562 km |país 1 = {{DEU}} |frontera país 1 = 784 km |país 2 = {{CZE}} |frontera país 2 = 362 km |país 3 = {{SVK}} |frontera país 3 = 91 km |país 4 = {{HUN}} |frontera país 4 = 366 km |país 5 = {{SLO}} |frontera país 5 = 330 km |país 6 = {{LIE}} |frontera país 6 = 34,9 km |país 7 = {{CHE}} |frontera país 7 = 164 km |país 8 = {{ITA}} |frontera país 8 = 430 km |llinia_de_costa = 0 |mar_territorial = |zona_allegante = |zona_económica = |plataforma_continental = |puntu_más_baxu = [[Llagu Neusiedl]] (115 m) |puntu_más_altu = [[Grossglockner]] (3 798 m) }} '''[[Austria]]''' (nome llocal, ''Republik Österreich'') ye un país d'[[Europa Central]]. [[Estáu ensin costa|País ensin frontera marítima]], parte con [[Alemaña]], [[República Checa]], [[Eslovaquia]], [[Hungría]], [[Eslovenia]], [[Italia]], [[Suiza]] y [[Liechtenstein]]. ==Xeografía física== ===Relieve=== La mayor parte del territoriu d'[[Austria]] queda dientro de la seición oriental de los [[Alpes]]. Estos [[Alpes orientales]] que van dende'l [[Rin]] cimeru hasta la [[Llanura Panónica|llanura húngara]] crucien el territoriu d'oeste a este y algamen altores de más de 3.000&nbsp;[[metru|m]], polo que ye un país [[monte|montascosu]]. Los Alpes tán estremaos en cadenes paraleles: [[Prealpes]] del norte, cadena alpina central (con [[glaciar]]es y los [[Hohe Tauern|Höhe Tauern]] y al sur el valle del [[Ríu Drava|Drave]] y los Prealpes del sur. El máximu altor ye'l [[Grossglockner |Gross Glockner]] (3.798 [[msnm]]). A veres del [[Danubiu]] hai [[llanura|llanures]] arrodiaes por [[llomba|llombes]] y [[pandu]]. Namái al este hai una [[llanura]], incluyida la estremidá de la [[llanura panónica]]. Esta zona cola llanura húngara y el [[llagu Neusiedl]] na frontera con [[Hungría]] ye'l [[Burgenland]]. ===Ríos y llagos=== El [[ríu]] más importante ye'l [[Danubiu]], nel norte del país, qu'entra n'Austria por [[Passau]], na frontera con [[Alemaña]]; pasando por [[Linz]] y [[Viena]], hasta [[Bratislava]], na frontera con [[Eslovaquia]]. Percuerre en total 373 quilómetros pol nordés d'Austria. N'Alemaña recibe al [[Inn]], que pasa por [[Innsbruck]], col so afluente'l [[Salzach]], que pasa por [[Salzburgu]]. Otros afluentes del Danubiu son el [[Enns]], [[Traun]], el [[Mur]], el [[Ríu Drava|Drave]] y el [[Leita]], toos ellos baxen de los Alpes Orientales. Pola esquierda baxa'l [[Morava]], na frontera con [[Hungría]]. Al oeste del país ta'l [[llagu Constanza]], que ye'l más grande y forma la frontera oeste con [[Alemaña]], [[Liechtenstein]] y [[Suiza]]. Al este atopa'l [[Neusiedl]], na frontera con Hungría. === Clima === [[Ficheru:Alps satellite in winter.jpg|thumb|right|350px|Anunciando l'iviernu, la [[nieve]] cubre los picos de los [[Alpes]] el [[11 d'avientu]] de [[2004]]. Al norte de los Alpes, les [[nube|nubes]] cubren [[Francia]], [[Suiza]], [[Liechtenstein]], [[Austria]] y [[Eslovenia]]. Al sur de los Alpes, los cielos claros predominen na mayor parte de la imaxe, pudiendo estremase claramente'l valle del [[ríu Po]] y la [[Italia]] peninsular. Al suroeste, los [[Mar Mediterraneu|mares Mediterraneu]] y [[Ligur]] son casi uniformemente de color azul escuru; al sureste, el [[mar Adriáticu]] presenta remolinos d'organismos marinos microscópicos de color verde azuláu (probablemente, [[fitoplancton]] y [[algues]]), según [[sedimentos]] verdosos de los ríos que desagüen nel mar.]] [[Ficheru:Klapotetz.jpg|thumb|right|Un ''[[Klapotetz]]'', especie d'[[espantuxu]], en [[Estiria]] meridional.]] [[Austria]] tien [[clima continental]], con temperatures estremaes. Polo xeneral, ye templáu y caracterízase polos sos [[iviernu|iviernos]] fríos, con [[agua|agües]] frecuentes nes tierres baxes y [[nieve]] nos [[monte|montes]], especialmente nos Prealpes; los [[branu|branos]] son frescos, con bastios ocasionales. Los Alpes sirven como una [[Divisoria d'agües divisoria]] pa los trés grandes sistemes climáticos europeos qu'inflúin nel clima austriacu. El clima marítimu atlánticu del noroeste ta carauterizáu por frentes de [[umbada|baxes presiones]], aire nidio de la [[corriente del Golfu]] y precipitaciones. Inflúi sobremanera nes fasteres septentrionalesde los Alpes, los Prealpes septentrionales y el valle de [[Danubiu]]. El clima continental carauterizar por frentes de baxes presiones con precipitaciones pel branu y sistemes d'[[Presión atmosférica|alta presión]] con aire frío y secu pel hibiernu. Esto afecta principalmente a Austria oriental. Los sistemes d'alta presión mediterráneos que provienen del sur carauterizar por poques nubes y aire caliente, ya inflúin nel tiempu de les fasteres meridionales de los Alpes y los Prealpes del sureste, haciéndo qu'esta zona del sur sía la más templada d'Austria. Nos grandes valles sopla'l ''[[Föhn]]'', vientu templáu y secu. Ye una peculiaridá de los sistemes de tiempu mediterraneu, una masa d'aire caliente que s'anicia n'[[El Sáḥara]] africanu y muévese escontra'l norte rápido, faciendo que con periodicidad les temperatures xuban hasta 10 °C nun curtiu periodu de tiempu. Munches persones respuenden a esti rápidu cambéu de tiempu con [[Cefalea|dolores de cabeza]], [[irritabilidá]] y [[circulación de sangrar|problemes circulatorios]]. Nel iviernu, esti rápidu encaloramientu qu'acompaña al föhn puede dilir la cubierta de nieve de los Alpes hasta'l puntu de provocar [[ábanu]]. Dada la importancia del [[esquí]] alpín pa la industria turístico austriaca, avientu ye'l mes nel que'l tiempu mirar con mayor anticipación. Como norma, los sistemes de clima marítimu atlánticu traen nieve, y los sistemes continentales ayuden a caltenela. Sicasí, un predominiu de sistemes continentales secos y fríos o de los templaos mediterráneos inevitablemente retarden l'empiezu de la temporada d'esquí. Nel branu, les altes presiones mediterránees traen tiempu templáu y soleyeru. Les temperatures más estremes rexistraes n'Austria son les siguientes: * La más baxa: [[Hoher Sonnblick]], -37,4&nbsp;°C (1 de xineru de 1905) * La más baxa en zones habitaes: l'[[Abadía de Zwettl]] (NÖ), -36,6&nbsp;°C (11 de febreru de 1929) * La más alta midida n'Austria: [[Dellach im Drautal]] (K), + 39,7&nbsp;°C (27 de xunetu de 1983) La media de [[Precipitación (meteoroloxía)|precipitaciones añales]] ye de 900 mm. La zona [[Danubiu|danubiana]] ye más húmeda que la [[llanura panónica]], conforme va escayendo la influencia del clima atlánticu, d'oeste a este. En [[Eisenstadt]] midióse una precipitación media añal de 589 mm (periodu 1961-1991), ente qu'en [[Salzburgu]] algámense los 1.134 mm, midíos na estación del aeropuertu. Les rexones más lluvioses son les nortices, especialmente tolos [[Prealpes]] septentrionales según na [[Tiroler Unterland]] ("les tierres baxes tiroleses"), [[Ausserfern]] y el [[Bregenzerwald]] ("Monte de Bregenz"). Ellí cayen hasta 3.000 mm d'agua o nieve al añu. {{clear}} <center>'''Temperatures y precipitaciones en Viena'''<br /> {| {{tablaguapa}} style="text-align:center;" |- style="background:#bbbbbb; color:#000000;" |style="background:#ffffff; border-left-style:hidden; border-top-style:hidden;"| | '''Ene.''' || '''Feb.''' || '''Mar.''' || '''Abr.''' || '''Mayu''' || '''Jun.''' || '''Jul.''' || '''Ago.''' || '''Sep.''' || '''Oct.''' || '''Nov.''' || '''Dic.''' || '''Añu''' |- style="color:#000000;" |style="background:#dddddd; text-align:left;"| '''T° max''' ''(media)'' [°C] |style="background:#FCF1BC;"| 1 |style="background:#FCF1BC;"| 3 |style="background:#FFEE99;"| 8 |style="background:#FFAA00;"| 15 |style="background:#FFAA00;"| 19 |style="background:#FF9900;"| 23 |style="background:#FF7700;"| 25 |style="background:#FF9900;"| 24 |style="background:#FF9900;"| 20 |style="background:#FFCC66;"| 14 |style="background:#FFEE99;"| 7 |style="background:#FCF1BC;"| 3 |style="background:#FFCC66;"| '''13,14''' |- style="background:#66ccff;" |style="background:#dddddd; color:#000000; text-align:left;"| '''T° mín''' ''(media)'' [°C] |style="background:#F0F8F7;"| -4 |style="background:#F0F8F7;"| -3 |style="background:#FCF1BC;"| 1 |style="background:#FFEE99;"| 6 |style="background:#FFCC66;"| 10 |style="background:#FFCC66;"| 14 |style="background:#FFAA00;"| 15 |style="background:#FFAA00;"| 15 |style="background:#FFCC66;"| 11 |style="background:#FFEE99;"| 7 |style="background:#FCF1BC;"| 3 |style="background:#F0F8F7;"| -1 |style="background:#FFEE99;"| '''6,1''' |- style="background:#66ccff;" |style="background:#dddddd; color:#000000; text-align:left;"| '''Precipitaciones''' [mm] |style="background:#B7FFFF;"| 38 |style="background:#B7FFFF;"| 42 |style="background:#B7FFFF;"| 41 |style="background:#B7FFFF;"| 51 |style="background:#99CCFF;"| 61 |style="background:#99CCFF;"| 74 |style="background:#99CCFF;"| 63 |style="background:#B7FFFF;"| 58 |style="background:#B7FFFF;"| 45 |style="background:#B7FFFF;"| 41 |style="background:#B7FFFF;"| 50 |style="background:#B7FFFF;"| 43 |style="background:#B7FFFF;"| '''607''' |} <small>Fonte: [http://www.protiempo.es/clima.php?id=AUXX0025 "Clima Viena - Austria" en protiempo.es]. </small></center> === Mediu ambiente === El 39% del territoriu ta formáu por [[monte|montes]], que se concentren sobremanera na parte de los [[Alpes]]. Según [[World Wide Fund for Nature|WWF]], el territoriu d'Austria partir ente cuatro [[Ecorrexón|ecorrexones]]: [[Ficheru:Lobau 8.JPG|thumb|Ríu nel parque nacional de [[Lobau]].]] * [[Monte templáu de coníferes]] ** [[Monte de los Alpes]], na zona alpina * [[Monte templáu de frondosas]] ** [[Monte mistu d'Europa central]], nes tierres baxes del nordés ** [[Monte mistu de Panonia]], nel este ** [[Monte de frondosas d'Europa occidental]], nel restu del país Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país estremar en dos [[Área bioxeográfica|rexones bioxeográfiques]]:<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref>[[rexón bioxeográfica continental|continental]] y, na parte de los [[Alpes]] austriacos, a la [[rexón bioxeográfica alpina]]. Cuenta con 6 [[Reserva de la biosfera|reserves de la biosfera]]: dende [[1977]] [[Gossenköllesee]], [[Gurgler Kamm]], [[Lobau]] y el [[llagu Neusiedl]], dende [[2000]] el [[Grosses Walsertal]] y dende [[2005]] los [[Montes de Viena]] o ''Wienerwald''. 119.962 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 19 sitios Ramsar. Finalmente, cuenta con 7 [[parque nacional|parques nacionales]], ente ellos el [[Hohe Tauern]]. Los riesgos naturales d'Austria son los [[Fana de tierra|corrimiento de tierres]], los [[ádenes]] y los [[terremotu|terremotos]]. Tocantes a los problemes [[ecoloxía|medioambientales]] esiste cierta degradación de los [[monte|montes]] debida a la contaminación atmosférica y del suelu. La contaminación del suelu ye la resultancia del usu de productos [[químicu|químicos]] na agricultura. La contaminación atmosférica provién de les emisiones de les estaciones d'enerxía y de les fábriques alimentaes con combustibles fósiles (carbón y petroleu, y de caminar que transiten per Austria ente'l Norte y el Sur d'Europa. ==Xeografía humana== La población xube a 8,210.281 (estimación julio de [[2009]]) y concéntrase nos valles de los ríos, siendo urbanizada nun 67% ([[2008]]). La [[densidá de población]] resulta ser de 97,89 habitantes per quilómetru cuadráu. Los principales grupos étnicos son los [[austriacos]], d'orixe [[pueblos xermánicos|xermánicu]] (91,1%), pero tamién hai xente que provién de l'antigua [[Yugoslavia]] ([[croates]], [[eslovenos]], [[serbios]] y [[bosnios]]), según [[turcos]] (1,6%), [[alemanes]] (0,9%) y otros o ensin especificar 2,4% (censu de [[2001]]). [[Ficheru:Landeck.jpg|thumb|left|250px|[[Landeck]] en [[Tirol (estáu)|Tirol]].]] L'[[idioma alemán]] ye oficial y falar el 88,6% de la población. Tamién hai grupos que falen [[Idioma turcu|turcu]] 2.3%, [[Idioma serbiu|serbiu]] 2,2%, [[Idioma croata|croata]] (oficial en [[Burgenland]]) 1,6%, otros (incluyendo'l [[Idioma eslovenu|eslovenu]], oficial en [[Carintia]], y [[Idioma húngaru|húngaru]], oficial en Burgenland) 5,3% (censu de 2001). Tocantes a la relixón, el [[catolicismu]] ye mayoritariu (73,6%) anque tamién hai un 4,7% de [[protestantismu|protestantes]], 4,2% [[Islam|musulmanes]], otros 3,5%, ensin especificar 2%, nenguna 12% (censu de 2001). La capital ye [[Viena]] (1,691.469 hab. en 2009). Ciudaes principales: [[Graz]], [[Linz]], [[Salzburgu]], [[Innsbruck]] y [[Klagenfurt]]. Austria ta compuesta por nueve estaos (''Länder'' o ''Bundesländer'', en singular ''Bundesland''): [[Viena]] (''Wien'', Viena), [[Baxa Austria|Austria Baxa]]/ Austria Inferior (''Niederoesterreich'', cap. Viena), [[Alta Austria|Austria Alta]] / Austria Cimera (''Oberoesterreich'', cap. [[Linz]]), [[Estiria]] (''Steiermark'', cap. [[Graz]]), [[Salzburgu (estáu)|Salzburgu]] (''Salzburg'', cap. [[Salzburgu]]), [[Carintia]] (''Kaernten'', cap. [[Klagenfurt]]), [[Burgenland]] (cap. [[Eisenstadt]]), [[Tirol (estáu)|Tirol]] (cap. [[Innsbruck]]) y [[Vorarlberg]] (cap. [[Bregenz]]). == Xeografía económica== Los [[recursos naturales]] d'Austria son: [[petroleu]], [[carbón]], [[lignitu]], [[madera]], [[fierro|mineral ferroso]], [[cobre]], [[cinc]], [[antimoniu]], [[magnesita]], [[Wolframiu|tungsteniu]], [[grafitu]], [[sal]] y [[enerxía hidroeléctrica]]. En cuanto al usu de la tierra, la [[tierra arable]] representa'l 16,59%, les colleches permanentes, 0,85% y otros 82,56% ([[2005]]). El [[regadíu]] algama 40 quilómetros cuadraos ([[2003]]). L'[[agricultura]] concentrar nel valle del [[Danubiu]], siendo los sos principales productos: [[ceberes]], [[pataca|pataques]], [[remolacha azucrera]], [[vinu]], [[fruta]]. Los [[prau|praos]] favorecen el desenvolvimientu de la cría de ganáu [[vacunu]], lo que favorez el llogru de [[productos lácteos]]. Tamién hai [[gochos]] y [[aves de corrolada]]. De los estensos montes llógrase [[madera]]. Austria, col so bien desenvuelta [[economía de mercáu]] y alto [[nivel de vida]], ta bien venceyada a otros países de la [[Xunión Europea]], especialmente la d'[[Alemaña]]. La so economía básase nun gran [[sector servicios]], que produz el 65,8% (2009 est.) del [[PIB]] y emplega al 67% (2005 est.) de la [[población activa]]. Un sólidu sector [[industria]]l produz el 32,3% del PIB y emplega al 27,5% de la población activa. A lo último, hai un pequeñu sector agrícola, bien desenvueltu, que produz el 1,7% del PIB y emplega al 5,5% de la población. == Ver tamién == * [https://www.convertidor.site/ Redolada natural de la Unión Europea] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210806075107/https://www.convertidor.site/ |date=2021-08-06 }} == Referencies == *[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/au.html CIA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090610113837/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/AU.html |date=2009-06-10 }} - ''[[The World Factbook]]'' (n'inglés) {{llistaref}} {{Tradubot|Geografía de Austria}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía d'Austria| ]] n0opcrxtvmt0l0ojn26ztn0alxn73rg Xeografía de Bélxica 0 101131 4376990 4320457 2025-06-17T14:55:14Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Direutiva => dicha Direutiva 4376990 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |imaxe = Westhoekr675.jpg |continente = [[Europa]] |rexón = [[Europa occidental]] |territoriu = 30 528 |tierra = |agua = |fonteras_territoriales = 1385 km |país 1 = [[Francia]] |frontera país 1 = 620 km |país 2 = [[Alemaña]] |frontera país 2 = 167 km |país 3 = [[Luxemburgu]] |frontera país 3 = 148 km |país 4 = [[Países Baxos]] |frontera país 4 = 450 km |llinia_de_costa = 66,5 km |mar_territorial = 12 nm |zona_allegante = 24 nm |zona_económica = |plataforma_continental = |puntu_más_baxu = [[Mar del Norte]] a 0 m |puntu_más_altu = [[Signal de Botrange]] a 694 m }} '''[[Bélxica]]''' (nome llocal, ''Royaume de Belgique/Koninkrijk België'') ye un estáu d'[[Europa occidental]]. Llenda al norte colos [[Países Baxos]] y el [[mar del Norte]], al este con [[Alemaña]] y [[Luxemburgu]], y al sur y suroeste con [[Francia]]. == Xeografía física == El territoriu de Bélxica tien una estensión de 30&nbsp;528&nbsp;[[quilómetru cuadráu|km²]] de forma triangular. El so máximu llargor ye de 282&nbsp;km, en direición sureste-noroeste, el so anchor ye de 145&nbsp;km. === Relieve === Estrémase xeográficamente en tres rexones: la planicie costera al noroeste, el pandu central y les altiplanicies de les [[Ardenas (rexón)|Ardenas]] al sureste. [[Ficheru:Belgium relief.svg|thumb|Relieve belga]] Siguiendo l'exemplu de los Países Baxos, la planicie costera ganó dellos espacios del [[Mar del Norte]] ''([[polder]]s)'' per mediu de [[diques]] y [[Canal (inxeniería)|canales]]. Nesta rexón ta la [[llanura de Flandes]], parte de la [[cuenca belgo-neerlandesa]]. La [[pandu]] central, nel interior, ye una área llisa y de poca altitú, que tien munchos valles fértiles y ye irrigada per numberoses víes navegables, como los ríos [[ríu Mosa|Mosa]], el so [[afluente]] el [[Sambre]] y l'[[ríu Escaldia|Escaldia]]. Equí tamién hai estructures d'un relieve más aspru, como [[cueva|cueves]] y pequeñes [[gargüelu]]s. La rexón de les Ardenas ye más accidentada que les otres dos. Nesta rexón alcuéntrase'l puntu más altu de Bélxica, la [[Signal de Botrange]], con namái 694 [[metros]] d'altitú. El [[macizu]] [[Oroxenia hercínica|herciniano]] estrémase, de la mesma, en: [[Condroz]], una [[pandu]] baxa y cubierta de montes; la [[Famenne]] y la [[Fagne]], [[depresión (xeografía)|depresiones]] ente'l Condroz y les Ardenas; y, finalmente, les Ardenas puramente diches, con [[monte|montes]], [[landa|landes]] y [[turbera|turberes]]. === Hidrografía === [[Ficheru:Hydrographie belgique.jpg|thumb|Principales cursos d'agua de Bélxica]] Bélxica esta percorrida por numberosos cursos d'agua, la mayoría d'ellos pertenecientes a les cuenques del [[ríu Mosa|Mosa]] y l'[[ríu Escaldia|Escaldia]], que son los principales ríos del país. Munchos d'ellos son navegables y hai delles [[canal de navegación|canales de navegación]] qu'enxareyen les distintes cuenques. Toa Bélxica drena nel [[mar del Norte]], a esceición del conceyu de Momignies (Macquenoise), que drena al traviés del ríu Oise na [[canal de la Mancha]]. Trés son los ríos principales que drenan el país: l'Escaldia ({{unidá|200|km}} en Bélxica, {{unidá|350|km}} en total), el Mosa ({{unidá|183|km}} en Bélxica, {{unidá|925|km}} en total) y el [[Yser]] ({{unidá|50|km}} en Bélxica, {{unidá|78|km}} en total). Los trés tienen el so orixe en Francia y los trés desagüen nel [[mar del Norte]], anque'l Yser ye l'únicu que desagua direutamente per territoriu belga al mar. Los principales afluentes son: * del Mosa: [[Ourthe (ríu)|Ourthe]], [[Sambre]], [[Lesse (ríu)|Lesse]], [[Senne]] y [[Dijle]] y [[Semois]], esti postreru xunir al Mosa en territoriu francés dempués d'haber reccorrido casi tol so cursu en Bélxica * del Escaldia: [[Dendre]], [[Lys (ríu)|Lys]] y [[Rupel]]; * del Yser: el [[Ieperlee]]. Hai dellos ríos que drenan al traviés del Sena —ríu Oise— y del Rin —Eisch, Our, Wiltz y Sûre— anque nengún d'estos grandes ríos crucia Bélxica El llagu más grande del país ye'l [[llagu de la Plate Taille]], un banzáu artificial nel conxuntu de los llagos del [[Eau d'Heure]], a caballu ente les provincies de Hainaut y Namur. Otros llagos importantes son los de [[llagu de Genval|Genval]], [[llagu de Bütgenbach|Bütgenbach]], [[llagu de Gileppe|Gileppe]], [[llagu de Eupen|Eupen]] y [[llagu de Robertville|Robertville]]. Bélxica tien una curtia mariña nel mar del Norte, {{unidá|66|km}} de mariñes baxes, arenoses y rectillinies. === Clima === El [[clima]] ye [[Clima oceánicu|marítimu]] templáu, con precipitaciones significatives mientres tol añu ([[Clasificación climática de Köppen]]: ''Cfb''; la [[temperatura]] media añal ye de 9 a 10&nbsp;[[°C]], siendo la temperatura medio en xineru de 3,1&nbsp;°C y en xunetu 17,7&nbsp;°C. Na mariña les temperatures son más nidies, ente que na rexón más interior de les [[Ardenas]] alterna [[branu|branos]] templaos con [[iviernu|iviernos]] fríos. Los datos provenientes del [[Institutu real meteorolóxicu de Bélxica|Institutu meteorolóxicu]] d'[[Uccle]], estación de referencia de Bélxica, apurren los siguientes datos medios: * Temperatura medio añal: 9,7 °C * 17,0 °C como temperatura medio pel branu y 3,1 °C temperatura medio pel hibiernu. * Les temperatures máximes medies varien ente 21,6 °C pel branu y los 6,2 °C pel hibiernu. * Les temperatures mínimes medies son de 12,8 °C pel branu y 1,1 °C pel hibiernu. Uccle tien un clima de tipu Cfb (Oceánicu) que tien como récor de calor 38,8&nbsp;°C el 27 de xunu de 1947 y como récor de fríu -21,1&nbsp;°C el 25 de xineru de 1881. La temperatura medio añal ye de 10,4&nbsp;°C. {{clear}} <center>'''Temperatures y precipitaciones en [[Uccle]]'''<br /> {| {{tablaguapa}} style="text-align:center;" |- style="background:#bbbbbb; color:#000000;" |style="background:#ffffff; border-left-style:hidden; border-top-style:hidden;"| | '''Ene.''' || '''Feb.''' || '''Mar.''' || '''Abr.''' || '''Mayu''' || '''Jun.''' || '''Jul.''' || '''Ago.''' || '''Sep.''' || '''Oct.''' || '''Nov.''' || '''Dic.''' || '''Añu''' |- style="color:#000000;" |style="background:#dddddd; text-align:left;"| '''T° max''' ''(media)'' [°C] |style="background:#FFEE99"| 5,6 |style="background:#FFEE99"| 6,5 |style="background:#FFEE99;"| 9,9 |style="background:#FFCC66;"| 13,1 |style="background:#FFAA00;"| 17,7 |style="background:#FF9900;"| 20 |style="background:#FF9900;"| 22,3 |style="background:#FF9900;"| 22,4 |style="background:#FFAA00;"| 18,7 |style="background:#FFCC66;"| 14,4 |style="background:#FFEE99;"| 9,1 |style="background:#FFEE99;"| 6,5 |style="background:#FFCC66;"| '''13,9''' |- style="background:#66ccff;" |style="background:#dddddd; color:#000000; text-align:left;"| '''T° media''' [°C] |style="background:#FCF1BC;"| 3,2 |style="background:#FCF1BC;"| 3,6 |style="background:#FFEE99;"| 6,5 |style="background:#FFEE99;"| 9 |style="background:#FFCC66;"| 13,3 |style="background:#FFAA00;"| 15,8 |style="background:#FFAA00;"| 18 |style="background:#FFAA00;"| 18 |style="background:#FFCC66;"| 14,8 |style="background:#FFCC66;"| 11 |style="background:#FFEE99;"| 6,5 |style="background:#FCF1BC;"| 4,3 |style="background:#FFCC66;"| '''10,4''' |- style="background:#66ccff;" |style="background:#dddddd; color:#000000; text-align:left;"| '''T° mín''' ''(media)'' [°C] |style="background:#FCF1BC;"| 0,8 |style="background:#FCF1BC;"| 0,6 |style="background:#FCF1BC;"| 3 |style="background:#FCF1BC;"| 4,9 |style="background:#FFEE99;"| 8,9 |style="background:#FFCC66;"| 11,6 |style="background:#FFCC66;"| 13,7 |style="background:#FFCC66;"| 13,4 |style="background:#FFCC66;"| 10,9 |style="background:#FFEE99;"| 7,6 |style="background:#FCF1BC;"| 3,7 |style="background:#FCF1BC;"| 2 |style="background:#FFEE99;"| '''6,8''' |- style="background:#66ccff;" |style="background:#dddddd; color:#000000; text-align:left;"| '''Precipitaciones''' [mm] |style="background:#99CCFF;"| 71,1 |style="background:#B7FFFF;"| 52,7 |style="background:#99CCFF;"| 72,9 |style="background:#B7FFFF;"| 53,7 |style="background:#99CCFF;"| 69,3 |style="background:#99CCFF;"| 77,5 |style="background:#99CCFF;"| 68,9 |style="background:#99CCFF;"| 63,6 |style="background:#99CCFF;"| 62,3 |style="background:#99CCFF;"| 68,1 |style="background:#99CCFF;"| 79,1 |style="background:#99CCFF;"| 78,8 |style="background:#99CCFF;"| '''817,8''' |- style="background:#66ccff;" |style="background:#dddddd; color:#000000; text-align:left;"| '''Récor de fríu''' [°C] |style="background: #4682B4;"| -21,1 |style="background:#B0C4DE;"| -18,3 |style="background:#B0C4DE;"| -13,6 |style="background:#F0F8F7;"| -5,7 |style="background:#F0F8F7;"| -2,2 |style="background:#FCF1BC;"| 0,3 |style="background:#FCF1BC;"| 4,4 |style="background:#FCF1BC;"| 3,9 |style="background:#FCF1BC;"| 0 |style="background:#F0F8F7;"| -6,8 |style="background:#B0C4DE;"| -12,8 |style="background:#B0C4DE;"| -17,7 |style="background:#4682B4;"| '''-21,1''' |- style="background:#66ccff;" |style="background:#dddddd; color:#000000; text-align:left;"| '''Récor de calor''' [°C] |style="background:#FFAA00;"| 15,3 |style="background:#FF9900;"| 20 |style="background:#FF9900;"| 24,2 |style="background:#FF7700;"| 28,7 |style="background:#FF6600;"| 34,1 |style="background:#FF5500;"| 38,8 |style="background:#FF5500;"| 37,1 |style="background:#FF5500;"| 36,5 |style="background:#FF6600;"| 34,9 |style="background:#FF7700;"| 27,8 |style="background:#FF9900;"| 20,4 |style="background:#FFAA00;"| 16,7 |style="background:#FF5500;"| '''38,8''' |} <small>Fonte: '''-y climat à Uccle (en °C et mm, moyennes mensuelles 1971/2000 et records depuis 1767)''' {{Enllaz rotu|1=en francés |2=http://meteostats-bzh.ath.cx:93/meteostats/index.php?page=stati&id=19 |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}. </small></center> El mugor y la [[Agua|orbaya]] son habituales. La [[Precipitación (meteoroloxía)|precipitación]] media añal ye de 805mm.<ref>Datos del [http://www.meteo.be Real Institutu Meteorolóxicu] belga en Ukkel/Uccle.</ref> Llueve casi tol añu, pero abril y payares son los meses más lluviosos. Les precipitaciones son más importantes nel [[macizu de les Ardenas]] y na mariña que nel restu del país. Les [[Ardenas]] beneficiar d'un clima semi [[clima continental|continental]]; y ta marcáu por una [[nieve]] más abondosa, resultáu de temperatures más fríes. Nel estremu sur del país, en [[Gaume]], les temperatures algamen valores xeneralmente cimeros a los de les vecines Ardenas. El [[vientu]], de cutiu presente en Bélxica, sopla xeneralmente dende la direición suroeste (SO). La duración del soleamiento mediu añal ye de 1.554 hores. Los valores estremos midíos en Uccle, siempres según l'Institutu real meteorolóxicu de Bélxica, son los siguientes: *Récor absolutu de temperatura mínimo: -30,1 °C en [[Rochefort (Bélxica)|Rochefort]] el 20 de xineru de 1940. *Récor absolutu de temperatura más alto : +38,8 °C a Uccle el 27 de xunu de 1947. *Más llargu periodu secu: 36 díes, dende'l 31 de marzu al 5 de mayu de 2007. *Mayor solazu añal: 2121 hores en 1959. *Altor máximu de nieve: 115&nbsp;cm nel pandu de les [[Hautes Fagnes]] el 9 de febreru de 1953. *Máxima velocidá de rabaseres de vientu: 168 km/h en [[Beauvechain]] el 25 de xineru de 1990. *Presión atmosférica más elevada: 1048 hPa 27 de xineru de 1932. *Presión atmosférica más baxa: 954 hPa en [[Blankenberge]] el 25 de febreru de 1989. === Mediu ambiente === [[Ficheru:Hautes-Fagnes.jpg|thumb|250px|Vista de les [[Hautes Fagnes]], nes Ardenas.]] Abonden los [[monte|montes]] y les [[landa|landes]]. Na zona de les [[Ardenas]] abonden los [[monte|montes]]. Ende concéntrase la mayoría de la [[fauna]] xavaz de Bélxica. El [[bioma]] primixeniu en Bélxica ye'l [[monte templáu de frondosas]]. Según [[World Wide Fund for Nature|WWF]], el territoriu de los Países Baxos estremar ente dos [[Ecorrexón|ecorrexones]]: el [[monte de frondosas d'Europa occidental]] nel sureste, y el [[monte mistu atlánticu]] nel restu del país. Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país estremar en dos [[Área bioxeográfica|rexones bioxeográfiques]]:<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Direutiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Direutiva.</ref>[[rexón bioxeográfica continental|continental]] y [[rexón bioxeográfica atlántica|atlántica]]. 42.938 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 9 sitios Ramsar. Los riesgos naturales son les [[inundación]] a lo llargo de los [[ríu|ríos]] y les zones de tierres ganaes al mar, protexíes por [[dique]]s de [[formigón]]. Por causa de la so elevada [[densidá de población]] y a la so posición nel corazón d'[[Europa Occidental]], Bélxica enfrentar a serios problemes medioambientales. El [[mediu ambiente]] ta espuestu a intenses presiones d'actividaes humanes: urbanización, trupa rede de tresportes, industria, ganadería y agricultura estensives, la [[contaminación atmosférica]] y acuática. Un informe de 2003<ref>{{cita web |url=http://www.newscientist.com/article.ns?id=dn3458 |títulu=Sewage-laden Belgian water worst in world |fecha=3 de mayu de 2005 |fechaaccesu= 5 de setiembre de 2006 |apellíu=Pearce |nome=Fred |editorial=New Scientist}}</ref> indicó que l'agua de los [[ríu|ríos]] de Bélxica tenía la peor calidá d'[[Europa]], y que s'asitiaba a lo cabero de los 122 países estudiaos. == Xeografía humana == La población ye de 11&nbsp;409&nbsp;077 habitantes (según la estimación de 2016). Tien una de les mayores [[densidá de población|densidaes de población]] d'[[Europa]] y el mundu, 341,14 habitantes per quilómetru cuadráu. Concéntrase preferentemente nes ciudaes (97&nbsp;%, 2008), nes provincies de [[Provincia de Bruxeles|Bruxeles]], [[Provincia d'Amberes|Amberes]] y [[Provincia de Flandes|Flandes]]. La población rural ye bien esvalixada, sacante nes [[Ardenas]]. Tien un índiz de crecedera de los más baxos del mundu: 0,094&nbsp;% (est. 2009). Hai dos grupos étnicos y llingüísticos bien estremaos: un 58&nbsp;% de [[flamencos]], que viven na zona septentrional del país, y [[valones]] un 31&nbsp;% que vive nel sur. Hai otros que representen el 11&nbsp;%. El [[Idioma flamencu|flamencu]] ye una [[Idiomes xermánicos|llingua xermánica]] emparentada col [[Idioma neerlandés|neerlandés]]; ye cooficial y falar el 60&nbsp;% de la población. Tamién ye oficial el [[Idioma francés|francés]], que fala'l 40&nbsp;% de la población. L'[[Idioma alemán|alemán]] ye llingua cooficial anque lo fala menos del 1&nbsp;% de la zona onde ta la población que la tien como llingua materna: l'estremu oriental del país ([[Arlon]], [[Eupen]], [[St. Vith]], ente otros). [[Bruxeles]] ye un [[enclave]] de [[billingüismu]]. La mayoría de la población (75&nbsp;%) ye [[catolicismu|católica]] y hai una minoría [[protestantismu|protestante]]. [[Ficheru:Brussels floral carpet B.jpg|thumb|250px|Alfombra floral na [[Grand Place (Bruxeles)|Grand Place]] de [[Bruxeles]].]] [[Bruxeles]], la capital y centru tamién de munches instituciones europees, tien una población de 145&nbsp;917 habitantes (2007) y una densidá de más de cuatro mil habitantes per quilómetru cuadráu. Aparte, hai otros seis [[ciudá|ciudaes]] de más de 100&nbsp;000 habitantes: [[Amberes]], [[Gante]], [[Charleroi]], [[Liexa]], [[Bruxes]] y [[Namur]]. [[Organización territorial de Bélxica|El país estrémase]] en trés rexones ([[Idioma francés|francés]], ''regions'', singular - ''region''; [[Idioma holandés|holandés]], ''gewesten'', singular - ''gewest''): [[Rexón de Bruxeles capital|Bruxeles Capital]], [[Rexón de Flandes|Flandes]], [[Rexón Valona|Valonia]]. De resultes de la [[reforma constitucional]] de [[1993]] que foi evolucionando escontra una mayor autonomía d'[[estáu federal]], agora hai trés niveles de gobiernu (federal, rexonal y comunidá llingüística) con una complexa división de responsabilidaes. Les provincies tradicionales de Bélxica yeren: [[Provincia d'Amberes|Amberes]] (cap. Amberes), [[Brabante Flamencu|Brabante]] (Bruxeles), [[Provincia de Flandes Occidental|Flandes Occidental]] (Bruxes), [[Provincia de Flandes Oriental|Flandes Oriental]] (Gante), [[Provincia de Henao|Henao]] / Hainaut ([[Mons]]), [[Provincia de Liexa|Liexa]] (Liexa), [[Provincia de Limburgo (Bélxica)|Limburgu]] ([[Hasselt]]), [[Provincia de Luxemburgu|Luxemburgu]] ([[Arlon]]) y [[Provincia de Namur|Namur]] ([[Namur]]). == Xeografía económica == [[Bélxica]] ye un encruz de caminos d'[[Europa]]. La mayor parte de les [[Capital (política)|capital]]es d'[[Europa occidental]] atópense dientro d'un radiu de mil [[quilómetru|quilómetros]] de [[Bruxeles]], la sede tantu de la [[Xunión Europea]] y la [[OTAN]]. Tien pocos [[recursos naturales]]: [[materiales de construcción]], [[sable de xil]] y [[carbonatos]]. Tien De importar les cantidaes sustanciales de materies primes y esportar un volume grande de fabricación, faciendo la so economía vulnerable a la volatilidá en mercaos mundiales. La [[tierra arable]], que representa'l 27,42&nbsp;% del usu de la tierra. A colleches permanentes dedícase 0,69&nbsp;% y otros 71,89&nbsp;% ([[2005]], inclúi Luxemburgu). El [[regadíu]] toma 400 [[quilómetru]] cuadraos ([[2003]]). [[Ficheru:Evolution of Belgian GDP.png|thumb|Evolución del [[PIB]] ("GDP" son les sos sigles n'inglés).]] La composición del [[PIB]] por sector ye: [[agricultura]] 0,8&nbsp;%, [[industria]] 24,5&nbsp;% y [[Sector servicios|servicios]] 74,7&nbsp;% (est. 2009). L'agricultura emplega al 2&nbsp;% de la [[población activa]], la industria'l 25&nbsp;% y los servicios el 73&nbsp;% ([[2007]]). Esta economía moderna, d'empresa privada, capitalizó'l so allugamientu central xeográfica, desenvolvió intensamente la rede de tresporte, y diversificó la base industrial y comercial. La industria concéntrase principalmente na poblada rexón [[flandes|flamenca]] del norte. Aproximao trés cuartes partes del comerciu belga desenvolver con otros países europeos y el déficit de cuenta corriente total ampliar al 4&nbsp;% del PIB en 2009. La delda pública ye casi del 100&nbsp;% del PIB. Pel llau positivu, la distribución de los ingresos ye relativamente igualitaria y el gobiernu tuvo ésitu al permediar el so presupuestu mientres el periodu 2000-2008. Una población progresivamente avieyada y crecientes gastos sociales tamién tán amontando la presión sobre les finances públiques, faciendo probable que'l gobiernu va precisar implementar impopulares midíes d'austeridá pa restaurar l'equilibriu fiscal. Los principales productos agrícoles son: [[remolacha azucrera]], [[hortoliza]] fresques, [[fruta|frutes]], [[cebera|ceberes]] y [[tabacu]]. De la [[ganadería]] llógrase carne de [[tenral]] (los bovinos críense sobremanera en [[Flandes]]) y de [[gochu]], según [[lleche]]. Tocantes a los productos industriales, cabo citar: productos d'inxeniería y de metal, ensamblaxe de pieces de [[vehículu de motor|vehículos de motor]], equipamientu de tresporte, preseos científicos, alimentos procesaos y [[bébora|bébores]], productos químicos, metales básicos, [[Industria testil|testil]] (tradicional nes llanures centrales, [[Gante]], [[Mechelen]], [[Lovaina]], [[Bruxeles]] y [[Bruxes]]), [[vidriu]] y [[petroleu]]. Tien 3233&nbsp;km de [[víes ferriales]] y 152&nbsp;256&nbsp;km de [[carretera|carreteres]], de les que 1763 son [[autopista|autopistes]]. Les víes fluviales nel añu 2008 representaben 2043&nbsp;km, y tán formaes tantu por [[ríu|ríos]] como por [[canal de navegación|canales]] como la [[canal Alberto]], que xune Amberes col [[Rin]]. Los [[puertu|puertos]] y terminales más destacaos son: [[Amberes]], [[Gante]], [[Liexa]] y [[Zeebrugge]]. == Referencies == * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/be.html "Europe :: BELGIUM"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190912231952/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/be.html |date=2019-09-12 }}, [[CIA]] - ''[[The World Factbook]]'' (n'[[Idioma inglés|inglés]]) ;Notes {{llistaref}} {{Tradubot|Geografía de Bélgica}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía de Bélxica|Xeografía de Bélxica]] dyjmpuvmjfy2nprktgyrjg19atfcd9z Xeografía de Bulgaria 0 101141 4376988 4311816 2025-06-17T14:55:08Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Direutiva => dicha Direutiva 4376988 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |imaxe = Bulgaria-CIA WFB Map.png |continente = [[Europa]] |rexón = [[Península Balcánica]] |territoriu = 110 879 |tierra = |agua = 2 390 |fronteres_territoriales = 1 808 km |país 1 = {{ROM}} |frontera país 1 = 608 km |país 2 = {{SER}} |frontera país 2 = 318 km |país 3 = {{MKD}} |frontera país 3 = 148 km |país 4 = {{GRE}} |frontera país 4 = 494 km |país 5 = {{TUR}} |frontera país 5 = 240 km |llinia_de_costa = 354 |mar_territorial = |zona_allegante = |zona_económica = |plataforma_continental = |puntu_más_baxu = ([[Mar Negru]]) 0 m |puntu_más_altu = 2 925 m ([[Musala]]) }} '''[[Bulgaria]]''' (nome llocal, ''Republika Balgariya'') ye un estáu que s'atopa nel [[Europa meridional|sureste]] d'[[Europa]], na parte oriental de la [[península Balcánica]]. Llenda con [[Rumanía]], [[Serbia]], [[Macedonia del Norte]], [[Turquía]], [[Grecia]] y el [[Mar Negru]]. La xeografía política de Bulgaria modificóse notablemente dende la restauración del estáu en [[1878]]. [[Rusia]], que les sos victories conducieron a la so creación, primió por que se creara una "Gran Bulgaria" qu'incluyera gran parte de [[Macedonia del Norte]]. Nel [[Congresu de Berlín]] de [[1878]] les demás potencies diéron-y un territoriu muncho más amenorgáu, estremáu hasta [[1885]] ente los principaos de Bulgaria [[Rumelia Oriental]]. Foi reinu independiente dende [[1908]] hasta [[1946]] y dempués república. Bulgaria quixo espandir el so territoriu mientres les guerres balcániques de [[1912]]-[[1913|13]] y mientres los dos guerres mundiales. La derrota militar facer perder territoriu en [[1913]] y [[1919]], anque en [[1940]] recuperó'l sur de [[Dobruja]], lo que foi confirmáu nel [[Tratáu de París (1947)|Tratáu de París]] de [[1947]]. == Xeografía física == El terrén ye principalmente [[monte|montascosu]], con tierres baxes al norte y sureste. Los [[Balcanes]] crucien el país d'oeste a este y estremar en dos partes. L'altor máximu d'esti cordal ye'l [[Botev]] o antiguu [[Yumruktchal]] (2.376 [[msnm]]). Esta cadena montascosa ta cubierta de [[monte|montes]] trupos. Al norte de los Balcanes hai una [[pandu]] que va baxando, adulces, por aciu [[Terraza aluvial|terraces]], hasta llegar al [[valle]] del [[Danubiu]] que forma frontera con [[Rumanía]]. Ta travesada por dellos [[afluente]]s del Danubiu. Al sur de los Balcanes el descensu ye sópitu escontra la llanura llamada de la [[Rumelia]], avenada pel ríu [[Maritza]] y los sos afluentes. Na parte sureste hai [[llomba|llombes]] nidies. Al sur del país estienden los [[montes Rodope]] (Ródope o Rhodope), serrapatosos y cubiertos de monte, que ye onde s'atopa la máxima altitú del país, el [[Mus Alla]] o [[Musala]] (2.925 [[msnm]]), nel [[macizu de Rila]]. === Ríos === La frontera norte con Rumanía sigue'l cursu del [[Danubiu]] hasta [[Silistra]]. Nesta parte septentrional del país hai dellos [[afluente]]s del gran ríu: [[Isker]], [[Vit]] y [[Jantra]]. Na parte sur del país, esto ye, na [[Rumelia]], los ríos principales son el [[Maritza]] y el [[Vardar]], que desagüen nel [[mar Exéu]]. Tamién al Exéu va dar el [[Struma]] que naz nos montes del sur del país, los montes Ródope. Na [[costa (xeografía)|costa]] del [[mar Negru]] atópase'l puntu más baxu del país. Estes mariñes son altes y predreses na parte norte y baxa nel sur. La traza más destacada de la mariña búlgara ye'l [[golfu de Burgas]]. === Clima === [[Ficheru:Sun Rays.jpg|thumb|200px|Paisaxe nos [[Balcanes]] búlgaros.]] En términos xenerales, el clima ye [[clima continental|continental]] con [[iviernu|iviernos]] rigorosos, fríos y húmedos, y [[branu|branos]] bastante templaos y secos. Nos [[Balcanes]] abonden les [[pluviosidad|precipitaciones]]. Considerando la so pequeña superficie, Bulgaria tien un clima inusualmente variable y complexu. El país queda ente dos zones climátiques bien oldeaes: el [[clima continental]] y el [[Clima mediterraneu|mediterraneu]]. Los montes búlgaros y los valles actúen como barreres o canales pa les mases d'aire, causando fuertes contrastes nel tiempu que fai en llugares relativamente cercanos. Predomina la zona continental, porque les mases d'aire continental flúin fácilmente por una [[llanura danubiana (Bulgaria)|llanura danubiana]] ensin torgues. La influencia continental, más fuerte mientres l'iviernu, produz abondosos [[Nieve|nevaes]]; la influencia mediterránea amontar na segunda metá del branu y produz un tiempu caliente y seco. L'efectu barrera de los montes [[Balcanes]] sentir por tol país: de media, Bulgaria septentrional suel tar un grau más fría y recibe alredor de 192 mm más d'agua que les llanures de Bulgaria meridional. Por cuenta de que el [[mar Negru]] ye demasiáu pequeñu pa ser una influencia determinante sobre gran parte del tiempu del país, namái afecta a la zona inmediata a la mariña. Los montes Balcanes son la frontera norte d'una zona na que les mases d'aire continental circulen llibremente. Los [[montes Ródope]] marquen el llende norte del dominiu de los sistemes climáticos mediterráneos. L'espaciu ente ellos, qu'inclúi la [[llanura tracia]] septentrional, ta influyida por una combinación de los dos sistemes, predominando'l continental. Esta combinación produz un clima d'enllanaes que recuerda al del [[petrina del maíz]] nos [[Estaos Xuníos]], con llargos branos y un altu mugor. El clima nesta rexón ye xeneralmente más severu que n'otres partes d'Europa que s'atopen a la mesma [[llatitú]]. Por cuenta de que ye una zona de transición, la temperatura y [[Precipitación (meteoroloxía)|precipitación]] medies son irregulares y pueden variar llargamente d'un añu pa otru. [[Ficheru:Aldomirovtsi marsh before storm.JPG|thumb|250px|left|Una vista del [[banzáu Aldomirovtsi]], con nubes de nube averándose y arrodiando los montes cercanos.]] La precipitación media en Bulgaria ye d'alredor de 630 mm per añu. La [[Dobruja]] nel nordeste, la zona costera del mar Negru, y una pequeña parte de la llanura tracia septentrional de normal recibe menos de 500 mm. El restu de la llanura tracia septentrional y del pandu [[Danubiu|danubiana]] tienen menos agües que'l restu del país; la llanura tracia septentrional ta de cutiu sometida a [[seca|seques]] veraniegues. Les zones de mayor altitú, que reciben la mayor parte de l'agua del país, puede llegar a los 2.540 mm per añu. Los munchos valles esvalixaos peles tierres altras tienen inversiones de temperatura que son la resultancia d'aire enllancáu. Sofia atopar nuna d'estes cuenques, pero la so altitú (alredor de 530 [[msnm]]) tiende a moderar la temperatura veraniego y solliviar la opresiva altu mugor. Sofia tamién s'atopa abellugada de los vientos nórdicos pelos montes qu'arrodia la so cuenca. Les temperatures en [[Sofia]] son de media -3 [[°C]] en xineru y alredor de 28&nbsp;°C n'agostu. L'agua na ciudá averar a la media del país y el clima, nel so conxuntu, ye prestosu. Pel branu, les temperatures nel sureste de Bulgaria de cutiu superen los 40&nbsp;°C pero son más fresques na mariña. La ciudá de [[Sadovo]], cerca de [[Plovdiv]], rexistró la temperatura más alto conocida: 45,2&nbsp;°C. La temperatura más baxo rexistrada nel país fueron -39,3&nbsp;°C al oeste de Sofia, cerca de la ciudá de [[Tran (Bulgaria)|Trun]]. La temperatura habitual alredor de la rexón de [[Stara Planina]] ye de 10 a 15&nbsp;°C. Los montes más altos (más de 900 o 1.000 msnm) tienen un [[clima alpín]]. Les partes inferiores de los valles de los ríos [[Estrimón]] y [[Ríu Maritsa|Maritsa]] tán sometíos a una influencia subtropical (mediterránea), lo mesmo que los Ródope orientales o Ródope inferiores. La parte estrema del sureste de Bulgaria (cerca de les ciudaes de [[Sandanski]] y [[Petrich]]) tienen unu de los climes más templaos del país. El clima costeru vese moderáu pel mar Negru, pero los fuertes vientos y violentes nubes a nivel llocal son frecuentes nel iviernu. Los iviernos a lo llargo del ríu [[Danubiu]] son intensamente fríos, ente que los valles baxos abellugaos que s'abrir al sur a lo llargo de les fronteres con [[Grecia]] y [[Turquía]] pueden ser tan nidies como nes zones mediterránees o del [[mar Exéu]]. {{clear}} <center>'''Temperatures y precipitaciones en Sofía'''<br /> {| {{tablaguapa}} style="text-align:center;" |- style="background:#bbbbbb; color:#000000;" |style="background:#ffffff; border-left-style:hidden; border-top-style:hidden;"| | '''Ene.''' || '''Feb.''' || '''Mar.''' || '''Abr.''' || '''Mayu''' || '''Jun.''' || '''Jul.''' || '''Ago.''' || '''Sep.''' || '''Oct.''' || '''Nov.''' || '''Dic.''' || '''Añu''' |- style="color:#000000;" |style="background:#dddddd; text-align:left;"| '''T° media''' [°C] |style="background:#FCF1BC;"| 2 |style="background:#FCF1BC;"| 4 |style="background:#FFCC66;"| 10 |style="background:#FFAA00;"| 16 |style="background:#FF9900;"| 21 |style="background:#FF9900;"| 24 |style="background:#FF7700;"| 27 |style="background:#FF7700;"| 26 |style="background:#FF9900;"| 22 |style="background:#FFAA00;"| 17 |style="background:#FFEE99;"| 9 |style="background:#FCF1BC;"| 4 |style="background:#FFAA00;"| '''15,2''' |- style="background:#66ccff;" |style="background:#dddddd; color:#000000; text-align:left;"| '''T° mín''' ''(media)'' [°C] |style="background:#F0F8F7;"| -4 |style="background:#F0F8F7;"| -3 |style="background:#FCF1BC;"| 1 |style="background:#FFEE99;"| 5 |style="background:#FFCC66;"| 10 |style="background:#FFCC66;"| 14 |style="background:#FFAA00;"| 16 |style="background:#FFAA00;"| 15 |style="background:#FFCC66;"| 11 |style="background:#FFEE99;"| 8 |style="background:#FCF1BC;"| 3 |style="background:#F0F8F7;"| -2 |style="background:#FFEE99;"| '''6,2''' |- style="background:#66ccff;" |style="background:#dddddd; color:#000000; text-align:left;"| '''Precipitaciones''' [mm] |style="background:#B7FFFF;"| 31 |style="background:#B7FFFF;"| 34 |style="background:#B7FFFF;"| 37 |style="background:#B7FFFF;"| 49 |style="background:#99CCFF;"| 78 |style="background:#99CCFF;"| 75 |style="background:#B7FFFF;"| 56 |style="background:#B7FFFF;"| 49 |style="background:#B7FFFF;"| 38 |style="background:#B7FFFF;"| 35 |style="background:#B7FFFF;"| 53 |style="background:#B7FFFF;"| 44 |style="background:#B7FFFF;"| '''579''' |} <small>Fonte: [http://www.protiempo.es/clima.php?id=BUXX0005 "Clima Sofía - Bulgaria"] en protiempo.es. </small></center> === Mediu ambiente === [[Ficheru:Srebarna-Lake.jpg|thumb|Llagu Srebarna.]] Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país estremar en trés [[Área bioxeográfica|rexones bioxeográfiques]]:<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Direutiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Direutiva.</ref>[[rexón bioxeográfica continental|continental]], [[rexón bioxeográfica del Mar Negru|del Mar Negru]] y nos montes, la [[rexón bioxeográfica alpina]]: los [[Montes Balcanes]], [[Rila]], [[Pirin]], [[Ródope]] y [[Sashtinska Sredna]]. Destaca nel so patrimoniu natural dos sitios [[patrimoniu de la Humanidá]] declaraos pola [[Unesco]]: el [[Parque Nacional del Pirin]] ([[1983]]) y la [[Reserva Natural de Srébarna]] ([[1983]]). Cuenta con 16 [[Reserva de la biosfera|reserves de la biosfera]]. 20.306 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 10 sitios Ramsar. Los peligros naturales de [[Bulgaria]] son los [[terremotu|terremotos]] y los desprendimientos. Tocantes a los problemes [[ecoloxía|medioambientales]] hai [[contaminación atmosférica]] que deriva de les emisiones industriales; la contaminación fluvial derivada del [[agües residuales]] ensin tratar, [[metales pesaos]], [[deterxente]]s; la [[deforestación]]; el dañu al monte pola contaminación atmosférica y l'[[agua acedo]] resultante; la contaminación del suelu polos metales pesaos de les fábriques metalúrxiques y los [[Basura|residuo]] [[industrial]]es. == Xeografía económica == [[Recursos naturales]] de [[Bulgaria]] son: [[bauxita]], [[cobre]], [[plomu]], [[cinc]], [[carbón]], [[madera]] y [[tierra arable|tierra cultivable]]. En cuanto al usu de la tierra, cabo estremar: [[tierra cultivable]], 29,94%; cultivos permanentes, 1,9% y otros, 68,16% (2005). La tierra de [[regadíu]] toma 5.880 km² (2003). Bulgaria yera un país bien probe hasta la [[Segunda Guerra Mundial]]. Dempués cayó na órbita del comunismu, que desenvolvió industrialmente el país. Entró na [[Xunión Europea]] el 1 de xineru de 2007, esperimentó una crecedera añal de más del 6% dende 1996 hasta 2008, lideráu por significatives cantidaes d'inversión estranxera direuta. Anguaño, l'[[agricultura]] apurre'l 7,5% del [[PIB]] de [[Bulgaria]] y emplega al 7,5% de la [[población activa]]. Produz [[hortoliza|hortolices]], [[fruta|frutes]], [[tabacu]], [[vinu]], [[trigu]], [[cebada]], [[xirasol]]es y [[remolacha azucrera]]. Un cultivu tradicional yera'l cultivu de [[rosa (planta)|roses]] pa la industria de los [[arume]]s. Hai [[ganadería]]. La industria apurre'l 27,6% del PIB y emplega al 35,5% de la población activa. Hai producción d'[[lletricidá]], [[gas]], [[agua]]; [[comida]], [[bébores]], [[tabacu]]; [[maquinaria]] y [[equipamientu]], [[metales comunes]], [[productos químicos]], [[carbón de coque]], [[petroleu]] refináu y [[combustible nuclear]]. El [[sector servicios]] ye'l qu'apurre mayor parte del PIB, 64,9% (est. de 2009) y emplega al 57% de la población activa (est. de 2007). == Ver tamién == * ''[[Bulgaria]]'' * ''[[:Categoría:Ríos de Bulgaria|Ríos de Bulgaria]]'' == Referencies == * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bu.html CIA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161001195751/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bu.html |date=2016-10-01 }} - ''[[The World Factbook]]'' (n'inglés) {{llistaref}} {{Tradubot|Geografía de Bulgaria}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía de Bulgaria| ]] 8qq1l9qvbekdpy8h6xa93feoxoo97fz Xeografía de Xipre 0 101154 4377014 4267613 2025-06-17T14:56:36Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4377014 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |imaxe = Carte d'Akrotiri et Dhekelia-es.svg |continente = [[Asia]] |rexón = [[Asia occidental]] |territoriu = 9 251 |tierra = 9 240 |agua = 10 |fronteres_territoriales = |país 1 = |frontera país 1 = |llinia_de_costa = 648 km |mar_territorial = 22,2 |zona_allegante = |zona_económica = |plataforma_continental = 200 m de fondura o hasta la fondura de la esplotación |puntu_más_baxu = ([[Mar Mediterraneu]]) 0 m |puntu_más_altu = 1 952 m ([[Monte Olimpu (Xipre)|Monte Olimpu]]) }} '''Xipre'''{{cartafueyu|países}} ye una islla del [[mar Mediterraneu]] na cuenca oriental. Ye la tercer isla, en tamañu, del Mediterraneu, dempués de les islles [[Italia|italianes]] de [[Sicilia]] y [[Cerdeña]]; ye la nᵘ 81º en tamañu a nivel mundial. Atopar a 64 km al sur de la [[península d'Anatolia]] (o Asia Menor). Como tal, considerar n'[[Asia Occidental]]<ref>{{Cita web |url=http://millenniumindicators.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm#asia |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110713041240/http://millenniumindicators.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm#asia |fechaarchivu=2011-07-13 }}</ref> o'l [[Oriente Próximu]].<ref>{{Cita web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cy.html#Geo |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20181226020655/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cy.html#Geo |fechaarchivu=2018-12-26 }}</ref> == Xeografía física == Xipre mide 240 quilómetros a lo llargo y 100 d'anchu, quedando [[Turquía]] a 75 km al norte. Otros territorios vecinos son [[Siria]] y el [[El Líbanu]] al este (105 km y 108 km, respeutivamente), [[Israel]] 200 km al sureste, [[Exiptu]] 380 km al sur y [[Grecia]] al oeste-noroeste: 280 km hasta la pequeña islla de [[Kastellórizo]] (''Meis'') nel [[Dodecaneso]], 400 km a [[Rodes]] y 800 km a la Grecia continental. === Relieve === El relieve de la islla de Xipre carauterizar pola esistencia de dos [[cordal|cordales]] casi paraleles que percuerren la islla d'este a oeste. La septentrional son los estrechos [[Cordal Kyrenia|montes Pentadáctylos o Kyrenia]], de suelu [[caliar]]; ocupa una superficie sustancialmente menor que'l cordal meridional, y los sos altores son tamién inferiores. La del sur son los montes [[Troodos]] (máximu altor, [[Monte Olimpu (Xipre)|Monte Olimpu]], 1.953 m), de tipu [[volcánicu]]; cubren la mayor parte de les porciones meridional y occidental de la islla y más o menos cubren la metá de la so superficie. Los dos sistemes montascosos cuerren en términos xenerales en paralelu a los [[Montes Tauro]] nel continente turcu, que la so figura ye visible dende'l norte de Xipre. Ente dambes cordales atopa una [[llanura]] central llamada [[Messaria]] (otres versiones del nome, [[Mesorea]] y [[Mesaoria]]. Les tierres baxes costeres, que varien n'anchor, arrodien la isla. [[Ficheru:Cyprus-topographic map-ast.svg|thumb|left|250px|Mapa topográficu de Xipre.]] === Ríos, llagos y mariñes === Los principales ríos, [[Pedieos]] y [[Ialias]], percuerren la [[depresión]] central. Solíen carecer frecuentes [[Inundación|inundación]], pero anguaño regúlense por [[banzáu|banzaos]] y sistemes de [[regadíu]]. La mariña tien 648 km de llargor. Na so parte septentrional de la islla ye alta y uniforme. La del sur presenta una [[orografía]] más nidia, con delles [[ensenada|ensenaes]] como les [[badea|badees]] de [[Famagusta]] y [[Lárnaca]]. Otru accidente xeográficu significativu de la mariña chipriota ye la [[península de Karpas]]. === Clima === Xipre ye una islla de [[clima mediterraneu]], lo que favorez l'[[agricultura]]. Les variaciones na [[temperatura]] y les [[precipitaciones]] tán determinaes pola altitú y, en menor midida, pola distancia a la mariña. Los [[branu|branos]] son secos y bien calorosos (temperatura medio en xunetu-agostu 19-29 °C). La estación veraniega va dende A Mediaos de mayu hasta mediaos de setiembre. Ye la islla más templada del Mediterraneu y [[Nicosia]] la ciudá con más altes temperatures d'Europa, con una media añal de 19,5 °C. Pel branu, la islla ta principalmente so la influencia d'una deoresión poco fonda de [[Presión atmosférica|baxes presiones]] que s'estiende dende la gran depresión continental centrada n'[[Asia occidental]]. Ye una estación d'altes temperatures con cielos práuticamente ensin nubes. La estación [[iviernu|ivernizu]], ente payares y mediaos de marzu, ye templada (temperatura medio en xineru 10-13 °C). Les estaciones primaveral y serondiego son curties. [[Ficheru:Cyprus.A2002292.1045.500m.jpg|thumb|right|200px|[[Nube de sable]] nel [[Llevante mediterraneu|Llevante]], 19 d'ochobre de 2002.]] Les temperatures pel branu son altes nes llanures, inclusive a veres del mar, y algamen rexistros incómodos na [[Mesaoria]]. La temperatura medio diaria en xunetu y agostu ta ente los 29 °C de la llanura central y los 22 °C de los montes [[Troodos]], ente que la temperatura máximo media pa estos trés meses ta ente los 36 °C y los 27 °C, respeutivamente. Debíu al encesu calor de la llanura, dalgunos de los pueblos de los Troodos desenvolviéronse como centros de veranéu, con temporada d'iviernu y de branu. La temperatura medio añal pa la islla nel so conxuntu ye d'alredor de 20 °C. Los iviernos son nidios, con una temperatura medio en xineru de 10 °C na llanura central y de 3 °C nes partes altes de los montes Troodos y con una temperatura mínimo media de 5 a 0 °C respeutivamente, pudiendo llegar a los -7 °C nos montes. Nel [[seronda]] y el [[iviernu]] llueve, especialmente ente payares y marzu. La [[pluviosidá]] media añal ye de 500 mm, y les precipitaciones d'avientu a febreru representen el 60 % de la precipitación total añal. Nel iviernu, Xipre queda cerca de les frecuentes depresiones de pequeñu tamañu que crucien el Mediterraneu d'oeste a este ente l'anticiclón continental d'[[Eurasia]] y la petrina xeneralmente de baxes presiones d'[[África del Norte]]. Estes depresiones apurren periodos de tiempu tormentosu que de normal dura un día más o menos, y produz la mayor parte de les precipitaciones añales. Les zones más altes, montascoses, son más fresques y húmedes que'l restu de la isla. Reciben les máximes precipitaciones añales, lo que puede llegar a 1.000 mm. Tamién puede haber xelaes intenses nestos distritos altos, que de normal tán blancos pola [[nieve]] nos primeros meses del añu. La [[nieve]] nes mariñes ye desaxeradamente rara y usualmente cai entemecida cola agua. Namái en febreru de [[1950]] la islla tuvo totalmente cubierta pola nieve. La precipitación amontar de 450 mm nes fasteres orientales a casi 1.100 mm nel cume de los montes Troodos. L'estrechu cordal de los [[Montes Pentadáctylos|Pentadáctilos]], que s'estiende a lo llargo de 160 km d'oeste a este a lo llargo del estremu norte de la islla produz una medría de la pluviosidá relativamente menor d'alredor de 550 mm a lo llargo de la so cresta a una altitú de 1.000 mm. Les llanures a lo llargo de la mariña septentrional y na zona de la [[península]] de [[Karpas]] tien de media añal 400-450 mm. La menor pluviosidá producir en [[Mesaoria]], con 300-400 mm al añu. Ye característicu que camuden les agües d'un añu pa otru, y les [[seca|seques]] son frecuentes y, a vece, intenses. L'analís estadísticu de la pluviosidá en Xipre pon de manifiestu un enclín decreciente de la cantidá d'agua cayida nos últimos trenta años. L'agua nos meses templaos contribúi pocu o nada a los suministros d'agua y l'agricultura. Les agües de seronda ya iviernu, de les que dependen el suministru d'agua y l'agricultura, varien abondo d'un añu pa otru. El mugor relativo del aire ta, de media, ente'l 60% y el 80% pel hibiernu y ente'l 40% y el 60% pel branu ya inclusive tien valores inferiores en zones de tierra adientro en metá del día. La borrina ye pocu frecuente y la visibilidá ye xeneralmente bien bona. La [[lluz solar]] abonda en tol añu y particularmente ente abril y setiembre cuando la duración media de la lluz devasa les 11 hores diaries. La cantidá de sol de la qu'esfruta la islla contribúi al ésitu de la industria turístico. Na Mesaoria na llanura oriental, por casu, hai sol un 75% del tiempu. Mientres los cuatro meses de branu, hai una media d'once hores y media de sol acaldía, y los meses ivernizos más borrinosos hai una media de cinco hores y media per día. Los [[vientu|vientos]] son xeneralmente llixeros o moderaos, y de direición variable. Dacuando puede haber fuertes vientos, pero son infrecuentes les nubes, que se llinden a zones mariniegues bien espuestes y zones de gran elevación. Los parámetros permediu de Nicosia son: {{Clima |llugar = Nicosia <!--Les temperatures máximes rexistraes son opcionales--> <!--Temperatures máximes (°C)--> <!--Temperatures máximes rexistraes (°C)--> |xin_max = 15 |xin_max_reg = 22 |feb_max = 16 |feb_max_reg = 26 |mar_max = 19 |mar_max_reg = 30 |abr_max = 24 |abr_max_reg = 35 |may_max = 29 |may_max_reg = 43 |xun_max = 34 |xun_max_reg = 44 |xnt_max = 37 |xnt_max_reg = 44 |ago_max = 37 |ago_max_reg = 44 |set_max = 33 |set_max_reg = 42 |och_max = 28 |och_max_reg = 41 |pay_max = 22 |pay_max_reg = 33 |avi_max = 17 |avi_max_reg = 24 |añal_max = |añal_max_reg = 44 <!--Les temperatures mínimes rexistraes son opcionales--> <!--Temperatures mínimes (°C)--> <!--Temperatures mínimes rexistraes (°C)--> |xin_min = 5 |xin_min_reg = -3 |feb_min = 5 |feb_min_reg = -6 |mar_min = 7 |mar_min_reg = -2 |abr_min = 10 |abr_min_reg = 1 |may_min = 14 |may_min_reg = 7 |xun_min = 18 |xun_min_reg = 11 |xnt_min = 21 |xnt_min_reg = 15 |ago_min = 21 |ago_min_reg = 14 |set_min = 18 |set_min_reg = 12 |och_min = 14 |och_min_reg = 6 |pay_min = 10 |pay_min_reg = -1 |avi_min = 7 |avi_min_reg = -3 |añal_min = |añal_min_reg = -6 <!--Precipitación total (mm)--> |xin_precip = 76 |feb_precip = 45 |mar_precip = 36 |abr_precip = 18 |may_precip = 22 |xun_precip = 9 |xnt_precip = 1 |ago_precip = 2 |set_precip = 10 |och_precip = 25 |pay_precip = 33 |avi_precip = 68 |añal_precip = <!--Opcional, si nun s'especifica, fai'l cálculu automáticamente colos datos de los 12 meses --> <!--Díes d'agües --> |xin_precip_díes = |feb_precip_díes = |mar_precip_díes = |abr_precip_díes = |may_precip_díes = |xun_precip_díes = |xnt_precip_díes = |ago_precip_díes = |set_precip_díes = |och_precip_díes = |pay_precip_díes = |avi_precip_díes = |añal_precip_díes = <!--Opcional, si nun s'especifica, fai'l cálculu automáticamente colos datos de los 12 meses --> |publicación = BBC Weather<ref>{{Cita web|url=https://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT003440|títulu=Nicosia, Cyprus|editorial=BBC|añu=2006|fechaaccesu=16 de payares de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20050807074528/https://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT003440|fechaarchivu=7 d'agostu de 2005}}</ref> |fechaaccesu = 16 de payares de 2009 }} === Mediu ambiente === [[Ficheru:LarnacaSaltLake.jpg|thumb|[[Hala Sultan Tekke]], [[Llagu saláu de Larnaca]].]] La quinta parte del país ta cubiertu de [[monte|montes]]. Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país pertenez a la [[rexón bioxeográfica mediterránea]].<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref> 1.107 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], nel sitiu Ramsar del [[llagu saláu de Larnaca]]. Los riesgos naturales de la islla son una moderada [[Terremotu|actividá sísmica]], según [[seca|seques]]. Los problemes [[ecoloxía|medioambientales]] son numberosos y rellaciónense, en gran midida, cola insuficiencia d'agua: nun hai captaciones d'agua natural, produzse disparidad estacional na pluviosidá, intrusión d'agua de mar -[[intrusión salina]]- nel mayor acuíferu de la islla y nel norte, la [[salinización]] ye creciente. Amás, ta la [[contaminación]] de les agües por cuenta de los [[basura|residuo]] [[industria|industriales]] y [[agües residuales|urbanos]], la [[Degradación del suelo|degradación]] de la mariña y la perda de [[hábitat]]s de vida selvaxe por cuenta de la [[urbanización]]. == Xeografía humana == Tien una población de 1.084.748 habitantes (est. xunetu de 2009). La población vive nun 70% en zones urbanes ([[2008]]). Distribuyir ente dellos valles de los montes nortices y, especialmente, na zona central. Los montes meridionales tán escasamente poblaes. El principal grupu étnicu ta constituyíu ([[2001]]) por [[Grecia|griegos]] (77%), pero tamién hai [[turcos]] (18%) y otros (como [[armenios]] o [[árabes]], 5%). Los habitantes d'orixe griegu pertenecen a la [[Ilesia ortodoxa chipriota]] (78%), ente qu'hai un 18% de [[Islam|musulmanes]]. El 4% restante ta formáu, ente otros, por [[maronites]] y [[apostólicos armenios]]. Fálase [[Idioma griegu|griegu]], [[Idioma turcu|turcu]] ya [[Idioma inglés|inglés]]. [[Xeopolítica]]mente, la islla atópase estremada en cuatro partes principales. La República de Xipre, el gobiernu reconocíu internacionalmente, ocupa los dos tercios (5.896 km²) meridionales de la isla. La [[República Turca del Norte de Xipre]] ocupa'l terciu (3.355 km²)septentrional de la islla y namái la reconoz Turquía. La [[Llinia Verde (Xipre)|llinia verde]] controlada poles [[Naciones Xuníes]] ye una zona tapón que dixebra los dos. Finalmente, [[Base Soberana|dos bases de soberanía británica]] atópase na isla: [[Akrotiri y Dhekelia]]. La capital de [[Xipre]] ye [[Nicosia]] (Leukosía) de 270.000 habitantes, que ye la sede del gobiernu. Ciudaes princiaples: [[Famagusta]], [[Lárnaca]] y [[Limassol]]. Estremar en seis [[distritu|distritos]]: [[Distritu de Famagusta|Famagusta]], [[Kyrenia]], [[Distritu de Lárnaca|Lárnaca]], [[Distritu de Limassol|Limassol]], [[Distritu de Nicosia|Nicosia]] y [[Distritu de Pafos|Pafos]]. Les divisiones alministratives de la rexón turcochipriora inclúin [[Kyrenia]], tou saldu una pequeña parte de Famagusta, y pequeñes partes de Nicosia. == Xeografía económica == Los [[recursos naturales]] de Xipre son [[cobre]] (bien abondosu na [[Historia antigua|Antigüedá]], pero ta escosándose), [[pirita|pirites]] de fierro y [[amiantu]], [[yelsu]], [[madera]], [[sal común|sal]], [[mármol]] y pigmentu de magre. La [[tierra arable]], que representa'l 10,81% del usu de la tierra. A cultivos permanentes dedícase 4,32% y otros 84,87% ([[2005]]). El [[regadíu]] toma 400 [[quilómetru]] cuadraos ([[2003]]). [[Ficheru:Pissouri Beach.jpg|thumb|Sablera de Pisuri.]] La composición del [[PIB]] por sector ye: [[agricultura]] 2,1%, [[industria]] 19% y [[Sector servicios|servicios]] 78,9% (est. 2009). L'agricultura emplega al 8,5% de la [[población activa]], la industria'l 20,5% y los servicios el 71% ([[2006]]). Poro, la rexón de la República de Xipre baxu control gubernamental tien una [[economía de mercáu]] apoderáu pol sector servicios. El [[turismu]], los [[servicios financieros]] y el sector inmobiliariu son los sectores más importantes. Los erráticos niveles de crecedera a lo llargo de la última década reflexa la dependencia de la economía chipriota del [[turismu]], que de cutiu fluctúa cola inestabilidá política de la rexón y les condiciones económiques n'[[Europa occidental]]. Con too y con eso, la economía na zona so control gubernamental tien un ritmu de crecedera bien percima de la media de la [[Xunión Europea]] dende l'añu [[2000]]. Polo que se refier a la rexón alministrada polos turcos xipriotes, tienen el permanente problema de la escasez d'agua; unes poques plantes de [[desalinización]] añadiéronse a les plantes yá esistentes a lo llargo del últimu añu y anguaño tán en funcionamientu. Dempués de diez años de [[seca]], el país recibió abondosos [[agua|agües]] nel periodu 2001-04. De magar, la [[pluviosidá]] tuvo bien per debaxo de la media, faciendo que sía necesariu racionar l'[[agua]]. Los principales productos agrícoles son los típicamente mediterráneos: los [[cítricu]], les [[hortoliza|hortolices]], la [[cebada]], [[vide]], y [[olivar|olivares]]. Hai [[Ave de corral|aves de corrolada]], carne de [[gochu]] y [[corderu|corderos]]. Llógrense [[productos lácteos]] y [[quesu]]. Tocantes a la industria, destaca'l turismu, procesamientu de comida y bébora, producción de cementu y yelsu, construcción y arreglu de barcos, testil, productos químicos llixeros, productos de metal, madera, papel, piedra y productos de magre. Xipre ye un nuedu de comunicaciones aérees. Tien una bona rede de [[carretera|carreteres]] total: 14.630 km (zona so control gubernamental: 12.280 km; zona alministrada polos turcu-xipriotes: 2.350 km). Pavimentadas sol control gubernamental: 7.979 km (inclúi 257 km d'[[autopista|autopistes]]); zona so control turcu-chipriota: 1.370 km). Los [[puertu|puertos]] y terminales más destacaos, na zona de control gubernamental, son: [[Lárnaca]], [[Limassol]], [[Vasiputeriolikos]]; zona alministrada polos turcu-xipriotes: [[Famagusta]] y [[Kyrenia]]. == Ver tamién == *[[República de Xipre]] *[[República Turca del Norte de Xipre]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cy.html "Europe:: CYPRUS"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181226020655/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cy.html |date=2018-12-26 }}, [[CIA]] - ''[[The World Factbook]]'' (n'[[Idioma inglés|inglés]]) {{Tradubot|Geografía de Chipre}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Archipiélagos ya islles d'Europa]] [[Categoría:Xeografía de Xipre| ]] ounqalysu3p0d7mihg45qqmqfgmi9sz Xeografía de Dinamarca 0 101165 4376996 4234619 2025-06-17T14:55:35Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4376996 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |imaxe = Denmark-es.svg |continente = [[Europa]] |rexón = [[Europa septentrional]] |territoriu = 43 094 |tierra = 42 434<ref>Inclúi la islla de [[Bornholm]] nel [[mar Bálticu]] y el restu de la [[Dinamarca]] metropolitana (la península de [[Xutlandia]], y les principales islles de [[Selandia]] y [[Fionia]]), pero esclúi les [[islles Feroe]] y [[Groenlandia]].</ref> |agua = 660 |fronteres_territoriales = 68 |país 1 = {{GER}} |frontera país 1 = 68 |llinia_de_costa = 7 314 |mar_territorial = |zona_allegante = |zona_económica = |plataforma_continental = |puntu_más_baxu = [[Lammefjord]] (-7 m) |puntu_más_altu = [[Gunnbjörn]] de 3.693 metros asitiáu en Groenlandia }} '''[[Dinamarca]]''' (nome llocal, ''Kongeriget Danmark'') ye un estáu asitiáu na [[Europa septentrional]], perteneciente al área [[Escandinavia|escandinava]]. Llenda al sur con [[Alemaña]], al norte y oeste queda'l [[mar del Norte]] y al este, el [[mar Bálticu|Bálticu]]. == Xeografía física == [[Dinamarca]] controla los estrechos de [[Skagerrak]] y [[Kattegat]] que xunen el [[Mar Bálticu|Bálticu]] col [[mar del Norte]]. [[Ficheru:Denmark physical map.svg|left|miniatura|Mapa topográficu de [[Dinamarca]].]] El so territoriu toma la mayor parte de la [[península de Xutlandia]], qu'arrinca de la frontera con [[Alemaña]], depués estrechar, triplicar nel so anchor al altor de [[Randers]] y remata nel [[Cabu (xeografía)|cabu]] [[Skagen]]. Ta arrodiada nel llau occidental pol [[mar del Norte]] y nel llau oriental pol [[Kattegat]] del [[Mar Bálticu]]. El [[archipiélagu danés]], constituyíu per cerca de 406 [[isla|islles]] (de les cualos 78 son habitables), estremar en dos grupos: l'occidental, coles islles de [[Fionia]] (''Fyn''), [[Ærø|Aeroe]] (''Ærø''), [[Tåsinge|Taasinge]] (''Tåsinge'') y [[Langeland]], y l'oriental, coles de [[Selandia]] (''Sjælland''), [[Moen]], [[Falster]], [[Lolland]] (''Laaland'') y [[Bornholm]]. [[Groenlandia]] y les [[islles Feroe]] son rexones autónomes de Dinamarca. Les postreres fueron posesión [[noruega]] dende [[1035]] hasta [[1814]]. El país tien una superficie total, incluyendo la islla de [[Bornholm]] nel [[Mar Bálticu]] pero escluyendo les [[islles Feroe]] y [[Groenlandia]], de 43.094 km², de los que 29.766 pertenecen a la península de Xutlandia, que s'estiende aproximao 300 [[quilómetru|quilómetros]] dende la frontera alemana con [[Schleswig-Holstein]] escontra'l [[Norte]]. === Relieve === Los terrenes más antiguos son [[Yera Mesozoica|secundarios]], pos naquella dómina había un anchu brazu de mar qu'envolubraba pel sur el [[Península Escandinava|macizu Escandinavu]], polo que [[Dinamarca]] ye un país [[xeoloxía|xeolóxicamente]] distintu d'[[Escandinavia]]. === Ríos, llagos y mariñes === Los [[ríu|ríos]] de Dinamarca son toos curtios, el más llargu ye'l [[Guden]] (aproximao 150 km). Por ello nun se-yos puede aprovechar pa llograr [[enerxía hidroeléctrica]]. Pola mor del terrén planu créanse numberosos [[llagu|llagos]]. Otros ríos importantes son el Stora, el Skjern, y el Varde, que desagüen, toos, nel mar del Norte Dinamarca tien 7.500 km de mariña, que da por Occidente al [[mar del Norte]] y por Oriente al [[mar Bálticu]], onde s'atopa l'archipiélagu danés. La mariña más inhóspita ye la del mar del Norte; na parte norte y oeste de [[Xutlandia]] son desaxeradamente llanes y arenoses, con [[duna|dunes]] y [[bancos de sable]] d'hasta 20 metros. Abonden los [[fiordu|fiordos]], como'l [[Limfjord]], que traviesa'l norte de la península. Esta mariña occidental ta espuesta a les [[nube|nubes]] del mar del Norte, que pueden llegar a producir [[Inundación|inundación]] devastadoras. La baxa [[plataforma continental]] favoreció'l encubrimiento y la formación d'amplies [[llaguna|llagunes]] en correspondencia a badees y rincones como nel [[fiordu de Ringkøbing]], nel [[fiordu de Nissum]] y nel de [[fiordu de Bredning|Bredning]]. La mariña suroeste, sicasí, ta carauterizada por baxes islla alliniaes y paraleles a la mariña formaes pola [[erosión]] del mar. [[Ficheru:A Danish Perspective.jpg|200px|left|thumb|Dinamarca vista dende de la [[Estación Espacial Internacional|EEI]].]] L'estrechu del [[Pequeñu Belt]] dixebra Xutlandia de la islla de [[Fionia]]; al so llau, nel sureste, ta islla de [[Langeland]] ("Tierra llarga"), daqué más pequeña. Más allá del [[Gran Belt]] (''Storebælt'') en [[Idioma danés|danés]], tópase la islla de [[Selandia]] cola capital [[Copenḥague]]. La parte oriental de la mariña y de la península de Xutlandia cunta con numberosos y fondos golfos, los más grandes son el [[Limfjorden]] y el [[Mariager Fjord]] que s'enfusen más de 30 km na tierra. Les 443 islles atopar nesta mariña este, la del [[mar Bálticu]]. Les islles son llanes y, na so mayor parte, fértiles, anque tienen mariñes más altes y predreses, en llinies xenerales, que Xutlandia. Más al este, en mediu del Bálticu, atópase la islla [[Granitu|granítica]] de [[Bornholm]] con [[Polonia]] escontra'l sur y [[Suecia]] escontra'l noroeste. === Clima === El clima de Dinamarca ye [[Clima oceánicu|oceánicu]] con enclín [[clima continental|continental]], templáu, húmedu y borrinosu. El clima de [[Xutlandia]] ta marcáu pol so allugamientu septentrional y pola [[corriente del Golfu]]. La temperatura ye nidia y prestosa mientres tol añu y, poro, ye pocu frecuente esperimentar les situaciones climátiques estremes. Como'l restu d'[[Europa]], tien marcaes los cuatro [[estaciones del añu]]. Los [[iviernu|iviernos]] son particularmente fríos, con temperatures nidies en xineru y febreru de 0[[Grau Celsius|°C]] anque puede llegar a temperatures inferiores a 25 graos baxo cero. Los [[branu|branos]] son frescos, con una temperatura medio n'agostu de 15,7&nbsp;°C.<ref name="Denmark climate">{{cita web | url=http://www.dmi.dk/dmi/index/danmark/oversigter/klimanormaler.htm | títulu=Climate Normals for Denmark | fechaaccesu=28 d'ochobre de 2008 | obra=[[Institutu meteorolóxicu danés]] | urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070404170542/http://www.dmi.dk/dmi/index/danmark/oversigter/klimanormaler.htm | fechaarchivu=2007-04-04 }} Cifres señalaes en danés: Lo primero ye tol país; Nedbør=Precipitación, Nedbørdage=Díes de precipitación (>1 mm), (Dag/Middel/Nat)temp.=(Tiempu diariu/Permediu/Tiempu nocherniegu) temperatura, Solskinstimer=Hores de sol.</ref> Hai abondes precipitaciones mientres tol añu. El mugor relativo ye alzada mientres l'iviernu. Dinamarca tien una media de 121 díes al añu con precipitaciones, recibiendo de media un total de 712&nbsp;mm al añu; la seronda ye la estación más húmeda y la primavera la más seca.<ref name="Denmark climate" /> De cutiu, especialmente pel hibiernu, soplen [[vientu|vientos]] del oeste, de moderaos a fuertes, sobre la mariña de [[Xutlandia]]. Por cuenta de l'allugamientu septentrional de Dinamarca, les hores de [[lluz solar]] varien grandemente. Los díes son curtios pel hibiernu, cola salida del sol alredor de les 9:00 a.m. y la puesta a les 4:30 p.m., y llongures pel branu col sol saliendo a les 4:00 a.m. y poniéndose a les 10 p.m.<ref name="sunrise sunset">{{cita web| apellíu=| nome =| enllaceautor =|coautor =| año =| url =http://www.gaisma.com/en/location/kobenhavn.html| títulu =Copenhagen, Denmark&nbsp; — Sunrise, sunset, dawn and dusk times for the whole year| obra =Gaisma| páxines =| editorial =| fechaaccesu =2 de mayu de 2006}}</ref> Los díes más curtios y más llargos del añu celebráronse tradicionalmente. La celebración del [[Solsticiu d'iviernu|día más curtiu]] correspuéndese aproximao cola dómina [[Navidá|navidiega]] (en [[Idioma danés|danés]]: ''jul''), y les celebraciones modernes se conventran el día de [[Nuechebona]], 24 d'avientu. La pallabra nórdica ''jól'' ta en plural, indicando que la sociedá pre-[[Cristianismu|cristiana]] celebraba una temporada con múltiples fiestes.<ref>Store Danske Encyklopædi (2004), edición en CD-ROM, artículu ''Jul''.</ref> La celebración del día más curtiu, el [[solsticiu de branu]] ye conocíu en Dinamarca como ''sankthansaften'' (''La nueche de san [[Xuan el Bautista|Juan]]'').<ref>Store Danske Encyklopædi (2004), edición en CD-ROM, artículu ''Sankthansaften''</ref> {{Clima |llugar = Copenhague, capital de Dinamarca <!--Temperatures máximes (°C)--> |xin_max = 2 |feb_max = 2 |mar_max = 5 |abr_max = 10 |may_max = 15 |xun_max = 19 |xnt_max = 20 |ago_max = 20 |set_max = 17 |och_max = 12 |pay_max = 7 |avi_max = 4 |añal_max = <!--Temperatures mínimes (°C)--> |xin_min = -2 |feb_min = -2 |mar_min = -1 |abr_min = 2 |may_min = 7 |xun_min = 11 |xnt_min = 13 |ago_min = 13 |set_min = 10 |och_min = 7 |pay_min = 3 |avi_min = -1 |añal_min = <!--Precipitación total (mm)--> |xin_precip = 46 |feb_precip = 30 |mar_precip = 39 |abr_precip = 39 |may_precip = 42 |xun_precip = 52 |xnt_precip = 68 |ago_precip = 64 |set_precip = 60 |och_precip = 56 |pay_precip = 61 |avi_precip = 56 |añal_precip = <!--Opcional, si nun s'especifica, fai'l cálculu automáticamente colos datos de los 12 meses --> |publicación = Protiempo.es<ref>{{cita web | url= http://www.protiempo.es/clima.php?id=DAXX0009|títulu= Clima Copenhague - Dinamarca| editorial= | añu= | fechaaccesu=4 de xunetu de 2010|idioma = castellanu}}</ref> |fechaaccesu = 4 de xunetu de 2010 }} </center> === Mediu ambiente === La [[vexetación]] autóctona ta formada por [[monte|montes]] d'árboles con [[fueya caduca]] ([[carbayeres]] y [[Fagus sylvatica|fayedales]]). Nes reforestaciones estos tán movíos cada vez más por [[conífera|coníferes]] y [[Abies|abetos]]. La mayor parte de los montes utilícense como proteición contra los vientos y p'evitar la [[Desertización|perda de tierra]] y sable pel llau del [[mar del Norte]]. [[Ficheru:KaloeVig fra MolsBjerge.jpg|thumb|250px|Paisaxe nel [[Parque nacional Mols Bjerge]].]] Amás de [[venáu|venaos]] y [[venados]] nun se caltuvieron animales mayores nos montes de Dinamarca. Sicasí hai una [[fauna]] importante y variada d'aves. La [[contaminación ambiental]] ye la principal amenaza pa la fauna danesa nes zones acuátiques cerca de les mariñes y nos [[llagu|llagos]] y [[ríu|ríos]] del interior. Les [[ecorrexón|ecorrexones]] qu'afecten a [[Dinamarca]] son el [[monte mistu atlánticu]], el [[monte mistu bálticu]] y la [[pradería boreal de les islles Feroe]]. Tamién-y afecta la [[plataforma atlántica nororiental]], que ye una de les más rexones diverses y granibles del [[Océanu Atlánticu|Atlánticu Norte]]. Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país estremar en dos [[Área bioxeográfica|rexones bioxeográfiques]]:<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref>[[rexón bioxeográfica continental|continental]] y [[rexón bioxeográfica atlántica|atlántica]]. Destaca nel so patrimoniu natural el [[fiordu]] xeláu d'[[Ilulissat]] bien natural declaráu [[patrimoniu de la Humanidá]] pola [[Unesco]] nel añu [[2004]]. Dende [[1977]], cuenta con una [[reserva de la biosfera]] nel [[Parque Nacional del nordeste de Groenlandia|nordeste de Groenlandia]], tamién [[parque nacional]]. 2,078.823 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 38 sitios Ramsar. Tien siete [[Parque nacional|parques nacionales]]: [[Fano Syd]], [[Kaergaard Klitplantage]]-[[Loevklitterne]]-[[Lyngbos]], [[Lyngby]]-[[Flade So]], [[Moens Klint, Hoje Mon]], [[Mols Bjerge, nord]], [[Mols Bjerge, syd]] y [[Randbol Hede]]. Los peligros naturales del país son los hinchentes en delles partes del país (especialmente delles zones de [[Xutlandia]] según les mariñes de la islla de [[Lolland]]). Les zones protexer con un sistema de [[dique]]s. Los principales problemes [[ecoloxía|medioambientales]] son la [[contaminación atmosférica|contaminación del aire]], causada principalmente polos [[automóvil|automóviles]] y les plantes de producción d'enerxía; contaminación del [[Mar del Norte]] por [[nitróxenu]] y [[fósforu (elementu)|fósforu]]; l'agua de consumu domésticu sufre contaminaciones per parte de pesticidas y bagazos. == Xeografía humana == La población envalorar en 5.500.510 habitantes (xunetu de 2009). El 87% de la población ye urbana (2008), y la cuarta parte vive en [[Copenḥague]]. La [[densidá de población]] ye alta, 127,64 habitantes per quilómetru cuadráu. [[Ficheru:Denmark regions es.svg|thumb|250px|División territorial de Dinamarca]] Los principales grupos étnicos son: [[escandinavos]], na so inmensa mayoría, [[daneses]], pero amás hai [[inuit|esquimales]], [[Islles Feroe|feroeses]], [[alemanes]], [[turcos]], [[Irán|iraninos]] y [[somalinos]]. L'idioma oficial ye'l [[Idioma danés|danés]], perteneciente al [[Idiomes xermánicos|grupu xermánicu]], pero tamién se fala [[Idioma feroés|feroés]], [[Idioma groenlandés|groenlandés]] (un [[dialeutu]] [[Idioma esquimal|esquimal]]) y una pequeña [[minoría]] d'[[Idioma alemán|alemán]]. La segunda llingua que se fala mayoritariamente ye'l [[Idioma inglés|inglés]]. Predomina'l [[protestantismu]], relixón [[luteranismu|luterana]] na so mayoría (95%), otros [[cristianismu|cristianos]] (protestantes y [[catolicismu|católicos]]) representen el 3% y finalmente hai un 2% de [[Islam|musulmanes]]. La capital, [[Copenḥague]], tien 1.167.569 habitantes. Les ciudaes principales, por población, son: [[Århus]] (Aarhus), [[Odense]], [[Aalborg]] y [[Esbjerg]]. Tocantes a les divisiones alministratives, la Dinamarca metropolitana [[Organización territorial de Dinamarca|estrémase]] en cinco [[Región|región]] (''regioner'', singular - ''region''): [[Hovedstaden]], [[Midtjylland]], [[Nordjylland]], [[Sjaelland]] y [[Syddanmark]]. Con anterioridá al añu [[2007]] los 271 [[conceyu|conceyos]] presistentes fundir pa dar llugar a 98 y los 13 [[condáu|condaos]] tradicionales tresformar en cinco rexones. Amás de eso, fora de la [[metrópolis]] tán les [[islles Feroe]] y [[Groenlandia]]. == Xeografía económica == Los [[recursos naturales]] del país son: [[petroleu]], [[gas natural]], [[pexe]], [[Sal común|sal]], [[piedra caliar]], [[grava]] y [[arena]]. En cuanto al usu del terrén (datos del [[2005]]), el 52,59% ye [[tierra cultivable]], 0,19% a colleches permanentes y otros 47,22%, incluyendo [[Poaceae|camperes]] y [[monte|montes]]. 4.490 km² son de [[regadíu]] (2003). [[Ficheru:Fields-2005-syd.jpg|thumb|left|300px|Imaxe de "Field's", el [[centru comercial]] más grande de [[Dinamarca]].]]La composición del [[PIB]] por sector ye: [[agricultura]] 1,2%, [[industria]] 25,7% y [[Sector servicios|servicios]] 73,1% (est. 2009). L'agricultura emplega al 2,9% de la [[población activa]], la industria'l 23,8% y los servicios el 72,7% ([[2005]]). Nesta [[economía de mercáu]] moderna destaca un sector agrícola d'[[alta teunoloxía]], la industria más recién con firmes de nivel mundial en [[Industria farmacéutico|productos farmacéuticos]], el [[tresporte marítimu]] y les [[enerxíes anovables]], y una alta dependencia nel [[comerciu esterior]]. La economía danesa caracterízase tamién por amplies midíes d'un [[estáu de bienestar]], una distribución equitativa de los ingresos y un cómodu [[nivel de vida]]. Dinamarca ye un esportador netu d'alimentu y enerxía y esfruta d'un ampliu balance positivu del so [[balanza de pagos]]. Los principales productos agrícoles son: [[cebada]], [[trigu]], [[pataques]] y [[remolaches]]. De la [[ganadería]] llógrase principalmente [[carne de gochu]] y [[productos lácteos]]. Tamién ye importante la [[pesca]]. Tocantes a los productos industriales, cabo citar: [[fierro]], [[aceru]], [[metales non ferrosos]], [[Industria químico|productos químicos]] y [[Industria farmacéutico|farmacéuticos]], [[industria alimenticio]], [[maquinaria]] y equipamientu de [[tresporte]], [[Industria testil|testil]] y [[ropa]], [[electrónica]], [[construcción]], [[mueble]]s y otros productos de la [[madera]], restauración y [[construcción naval]], [[molinos de vientu]] y equipamientu [[Medicina|médicu]]. Tien 2.667 km de [[víes ferriales]] y 72.362 km de [[carretera|carreteres]], de les que 1.032 son [[autopista|autopistes]]. Les víes fluviales nel añu 2008 representaben 400 km. Los [[puertu|puertos]] y terminales más destacaos son: [[Aalborg]], [[Aarhus]], [[Copenḥague]], [[Ensted]], [[Esbjerg]], [[Fredericia]] y [[Kalundborg]]. == Referencies == * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/da.html "Europe :: Denmark"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150918223138/https://www.cia.gov/library/publications//the-world-factbook/geos/da.html |date=2015-09-18 }}, [[CIA]] - ''[[The World Factbook]]'' (n'[[Idioma inglés|inglés]]) ;Notes {{llistaref}} ==Enllaces esternos == *{{la}} [http://www.wdl.org/es/item/11259/ Mapa de Dinamarca del atles «Theatrum orbis terrarum»], 1570 {{Tradubot|Geografía de Dinamarca}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía de Dinamarca| ]] cwxxslgydevbafimo21xbwcuvh1csl9 Xeografía d'Eslovaquia 0 101172 4376983 4373678 2025-06-17T14:54:46Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4376983 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |imaxe = Slovakia-CIA WFB Map.png |continente = [[Europa]] |rexón = [[Europa central]] |territoriu = 49 035 |tierra = 48 105 |agua = 930 |fronteres_territoriales = 1 474 km |país 1 = {{AUT}} |frontera país 1 = 91 km |país 2 = {{CZE}} |frontera país 2 = 197 km |país 3 = {{HUN}} |frontera país 3 = 676 km |país 4 = {{POL}} |frontera país 4 = 420 km |país 5 = {{UKR}} |frontera país 5 = 90 km |llinia_de_costa = |mar_territorial = |zona_allegante = |zona_económica = |plataforma_continental = |puntu_más_baxu = ([[Bodrog|Ríu Bodrog]]) 94 m |puntu_más_altu = 2 655 m ([[Gerlachovský štít|Pico de Gerlachov]]) }} '''[[Eslovaquia]]''' (nome llocal, ''Slovenska Republika'') ye un estáu [[Europa Central|centroeuropéu]] miembru de la [[Xunión Europea]] (XE). Eslovaquia [[estáu ensin mariña|nun tien mariña]], fai frontera con [[Polonia]] ([[norte]]), [[República Checa]] y [[Austria]] ([[oeste]]), [[Hungría]] ([[sur]]), y nel [[este]] fai frontera con un estáu estracomunitariu: [[Ucraína]]. == Xeografía física == === Relieve === [[Eslovaquia]] puede estremase en dos partes o rexones. La primera ye la parte [[Norte]] y centru, que ye [[montascosa]] por entender l'aguada meridional de los [[Cárpatos]], que traviesen Eslovaquia d'oeste a este. Los Cárpatos estremar en delles sierres: [[Pequeños Cárpatos]], [[Cárpatos Blancos]], [[Alto Tatra]] zona central más elevada, que ye bien popular para [[esquiar]] y alluga formosos paisaxes con llagos y valles, según el puntu más altu de Eslovaquia, el [[Gerlachovský štít]] con 2.655 [[msnm]]; [[So Tatra]], [[Gran Tatra|Gran]] y [[Pequeñu Tatra]] y los [[Montes Metalíferos|montes Metálicos]] [[Eslovaquia|eslovacos]]. Otru monte destacáu de los Tatra orientales ye'l [[Rysy]] (2.499 m), que ta na frontera con [[Polonia]]. La segunda rexón ye la [[Sur]] y [[oeste]], predominantemente llanu, pos forma parte de la [[llanura danubiana]] o de [[Panonia]] y ye onde ta desenvuelta l'[[agricultura]]. Esa zona del suroeste atópase bañada pol [[Danubiu]]. === Ríos === [[Ficheru:SlovakiaOMCmap.png|250px |thumb|Ríos de Eslovaquia.]] El [[ríu]] principal ye'l [[Danubiu]], y la inmensa mayoría de los [[ríu|ríos]] de Eslovaquia pertenecen a la so cuenca. Namái dalgunos del estremu norte pertenecen a l'[[aguada]] del [[mar Bálticu]]. Aparte del Danubiu, son importantes el [[ríu Váh|Váh]], [[Hron]], [[Nitra]], [[Hornad]], [[Ipel]] (que ta na frontera con [[Hungría]]), [[Tisza]] (na frontera con Hungría y con [[Ucraína]]) y el [[Ondava]], afluente del Tisza. Vease la siguiente rellación de ríos y les sos correspondientes desaguaes: * Ríu Danubiu ([[mar Negru]]); :* ríu Váh (afluente del Danubiu); :* ríu Nitra (afluente del Danubiu); :* ríu Hron (afluente del Danubiu); * [[ríu Slana]] ([[Keleti-föcsatorna]]); * ríu Hornad (Keleti-föscatorna); :* [[ríu Torysa]] (afluente del Hornad); * ríu Ondava (Keleti-föscatorna); :* [[ríu Uh]] (afluente del Ondava); :* [[ríu Topl'a]] (afluente del Ondava); :* [[ríu Laborec]] (afluente del Ondava); * [[ríu Poprad]] ([[Dunajec]]); === Clima === El clima en Eslovaquia ye [[clima continental|continental]], con branos llargos y relativamente templaos ya iviernos bien fríos, borrinosos y húmedos. Llueve más nes zones montascoses (1 400 mm al añu) que na llanura (600 mm añales).<ref>{{cita web | url = http://www.pitt.edu/~votruba/qsonhist/weatherslovakiapittsburgh.html | títulu = Slovakia's Weather | fechaaccesu = 11 de xunu de 2010 | apellíu = Votruba | nome = Martin | obra = Slovak Studies Program | editorial = University of Pittsburgh | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20180810182937/http://www.pitt.edu/~votruba/qsonhist/weatherslovakiapittsburgh.html | fechaarchivu = 2018-08-10 }}</ref> ==== Clima de tierres baxes ==== ;Predominiu de les influencies oceániques La temperatura medio añal ye d'unos 9-10&nbsp;°C. La temperatura medio del mes más calorosu ye d'unos 20&nbsp;°C y la temperatura medio del mes más fríu ye cimeru a -3&nbsp;°C. Esti tipu de clima producir nes llanures de [[Záhorská nížina|Záhorská]] y [[Depresión danubiana|Podunajská]]. Ye'l típicu clima de la capital, [[Bratislava]]. {{Clima |llugar = Bratislava, capital de Eslovaquia <!--Temperatures máximes (°C)--> |xin_max = 2 |feb_max = 4 |mar_max = 9 |abr_max = 16 |may_max = 21 |xun_max = 24 |xnt_max = 26 |ago_max = 26 |set_max = 22 |och_max = 15 |pay_max = 8 |avi_max = 4 |añal_max = <!--Temperatures mínimes (°C)--> |xin_min = -3 |feb_min = -2 |mar_min = 1 |abr_min = 6 |may_min = 11 |xun_min = 14 |xnt_min = 16 |ago_min = 16 |set_min = 12 |och_min = 7 |pay_min = 3 |avi_min = 0 |añal_min = <!--Precipitación total (mm)--> |xin_precip = 36 |feb_precip = 41 |mar_precip = 38 |abr_precip = 36 |may_precip = 57 |xun_precip = 71 |xnt_precip = 62 |ago_precip = 62 |set_precip = 37 |och_precip = 40 |pay_precip = 53 |avi_precip = 50 |añal_precip = <!--Opcional, si nun s'especifica, fai'l cálculu automáticamente colos datos de los 12 meses --> |publicación = Protiempo.es<ref>{{cita web | url= http://www.protiempo.es/clima.php?id=LOXX0001|títulu= Clima Bratislava - Eslovaquia| editorial= | añu= | fechaaccesu=4 de xunetu de 2010|idioma = castellanu}}</ref> |fechaaccesu (o ''accessdate'') = 4 de xunetu de 2010 }} </center> ;Clima de tierres baxes con predominiu de les influencies continentales La temperatura medio añal ye d'unos 8-9&nbsp;°C . La temperatura medio del mes más calorosu ye d'unos 19&nbsp;°C y la temperatura medio del mes más fríu ye inferior a -3&nbsp;°C. Esti tipu de clima puede atopase na Košická kotlina y Východoslovenská nížina. Ye'l clima típicu de la ciudá de [[Košice]]. {{Clima |llugar = Košice <!--Temperatures máximes (°C)--> |xin_max = 0 |feb_max = 3 |mar_max = 8 |abr_max = 16 |may_max = 21 |xun_max = 24 |xnt_max = 26 |ago_max = 26 |set_max = 21 |och_max = 14 |pay_max = 8 |avi_max = 3 |añal_max = <!--Temperatures mínimes (°C)--> |xin_min = -7 |feb_min = -7 |mar_min = -2 |abr_min = 3 |may_min = 8 |xun_min = 12 |xnt_min = 14 |ago_min = 14 |set_min = 9 |och_min = 3 |pay_min = 0 |avi_min = -4 |añal_min = <!--Precipitación total (mm)--> |xin_precip = 28 |feb_precip = 33 |mar_precip = 29 |abr_precip = 36 |may_precip = 61 |xun_precip = 86 |xnt_precip = 94 |ago_precip = 79 |set_precip = 46 |och_precip = 36 |pay_precip = 52 |avi_precip = 40 |añal_precip = <!--Opcional, si nun s'especifica, fai'l cálculu automáticamente colos datos de los 12 meses --> |publicación = Protiempo.es<ref>{{cita web | url=http://www.protiempo.es/clima.php?id=LOXX0003|títulu= Clima Kosice - Eslovaquia| editorial= | añu= | fechaaccesu=4 de xunetu de 2010|idioma = castellanu}}</ref> |fechaaccesu (o ''accessdate'') = 4 de xunetu de 2010 }} </center> ==== Clima de les cuenques ==== La temperatura medio añal ye d'ente 5&nbsp;°C y 8,5&nbsp;°C. La temperatura medio del mes más calorosu ye ente 15° C y 18,5° C y la temperatura medio del mes más fríu ta ente -3&nbsp;°C y -6&nbsp;°C. Esti clima puede atopase en casi toles cuenques en Eslovaquia. Por casu Podtatranská kotlina,<ref>{{cita web | url = http://www.pitt.edu/~votruba/qsonhist/climateliptov.html | títulu = Upper Liptov Climate | fechaaccesu = 11 de xunu de 2010 | apellíu = Votruba | nome = Martin | obra = Slovak Studies Program | editorial = University of Pittsburgh | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20100602051823/http://www.pitt.edu/~votruba/qsonhist/climateliptov.html | fechaarchivu = 2010-06-02 }}</ref> Žilinská kotlina, Turčianska kotlina, Zvolenská kotlina. Ye'l clima típicu de les ciudaes de [[Poprad]] y [[Sliač]]. {{Clima |llugar = Poprad <!--Temperatures máximes (°C)--> |xin_max = -1 |feb_max = 2 |mar_max = 6 |abr_max = 12 |may_max = 17 |xun_max = 20 |xnt_max = 22 |ago_max = 22 |set_max = 18 |och_max = 13 |pay_max = 5 |avi_max = 1 |añal_max = <!--Temperatures mínimes (°C)--> |xin_min = -9 |feb_min = -7 |mar_min = -4 |abr_min = 1 |may_min = 5 |xun_min = 8 |xnt_min = 10 |ago_min = 9 |set_min = 6 |och_min = 2 |pay_min = -2 |avi_min = -7 |añal_min = <!--Precipitación total (mm)--> |xin_precip = 23 |feb_precip = 25 |mar_precip = 27 |abr_precip = 43 |may_precip = 74 |xun_precip = 90 |xnt_precip = 68 |ago_precip = 68 |set_precip = 49 |och_precip = 38 |pay_precip = 45 |avi_precip = 29 |añal_precip = <!--Opcional, si nun s'especifica, fai'l cálculu automáticamente colos datos de los 12 meses --> |publicación = Protiempo.es<ref>{{cita web | url=http://www.protiempo.es/clima.php?id=LOXX0005|títulu= Clima Poprad - Eslovaquia| editorial= | añu= | fechaaccesu=4 de xunetu de 2010|idioma = castellanu}}</ref> |fechaaccesu (o ''accessdate'') = 4 de xunetu de 2010 }} </center> ==== Clima de monte ==== La temperatura medio añal ye inferior a 5&nbsp;°C. La temperatura medio del mes más templáu ye inferior a 15&nbsp;°C y la temperatura medio del mes más fríu ye inferior a -5&nbsp;°C. Esti tipu de clima producir nos montes y en delles aldegues nos valles d'[[Ríu Orava|Orava]] y [[Spiš]]. === Mediu ambiente === [[Ficheru:Zadielska tiesnava.jpg|thumb|250px|Cañón de Zadiel, nel [[karst eslovacu]], [[Eslovaquia]].]] [[World Wide Fund for Nature|WWF]] estrema'l territoriu de Eslovaquia ente dos [[Ecorrexón|ecorrexones]]: el [[monte montano de los Cárpatos]] nos montes del norte y el [[monte mistu de Panonia]] nes tierres baxes del sur. Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país estremar en dos [[Área bioxeográfica|rexones bioxeográfiques]]:<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref>[[rexón bioxeográfica panónica|panónica]] y [[rexón bioxeográfica alpina|alpina]] nos [[Cárpatos]]. Destaquen nel so patrimoniu natural dos sitios [[patrimoniu de la Humanidá]] declaraos pola [[Unesco]]: los [[Fayedales primarios de los Cárpatos|Montes primarios de fayes de los Cárpatos]] ([[2007]]), bien natural compartíu con [[Ucraína]] y les [[Covarones cárstiques de Aggtelek y del karst eslovacu]] ([[1995]], [[2000]]), compartíu con [[Hungría]]. Cuenta con 4 [[Reserva de la biosfera|reserves de la biosfera]]: [[Slovensky Kras]] (dende [[1977]]), [[Área paisaxística protexida de Poľana|Poľana]] (dende [[1990]]), [[Tatra]] (dende [[1992]], tresfronterizu, compartíu con [[Polonia]]) y los [[Cárpatos Blancos]] (dende [[1998]], tresfronterizu, compartíu con Polonia y [[Ucraína]]). 40.697 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 14 sitios Ramsar. Nun hai [[riesgos naturales]] destacables. Sigo qu'hai dellos problemes [[mediu ambiente|medioambiental]]: la [[contaminación]] del aire poles [[fábrica|fábriques]] [[Metalurxa|metalúrxiques]] supón un riesgu pa la [[salú]] humana; l'[[agua acedo]] estropia los [[monte|montes]]. == Xeografía humana == [[Ficheru:Slovakiakrajenumbers.png|right|350px]] La población de Eslovaquia ye de 5,463.046 habitantes (est. xunetu de 2009), lo que da una [[densidá de población|densidá]] de 111,41 habitantes per quilómetru cuadráu. Na so mayoría, son eslovacos (85,8%), pero esiste una importante minoría húngara al sur (9,7%) y dellos ucraínos nel este (1%), amás del 1,7% de [[xitanos]] (censu de 2001).<br /> L'idioma oficial ye'l [[Idioma eslovacu|eslovacu]] (83,9%), pero tamién se fala'l [[Idioma húngaru|húngaru]] 10,7%, el [[Idioma romanín|romanín]] 1,8%, [[Idioma ucraín|ucraín]] 1% y otros ensin especificar 2,6% (censu de 2001).<br /> Tocantes a la relixón, los eslovacos son predominantemente [[catolicismu|católicos]] (68,9%), pero tamién hai [[protestantismu|protestantes]] 10,8%, [[católicos griegos]] (4,1%) y otres confesiones o ensin especificar 3,2%, escarez de relixón el 13% (censu de 2001). La capital ye [[Bratislava]] (n'[[Idioma húngaru|húngaru]]: ''Pozsony'') con una población de 430.000 habitantes. Otres ciudaes importantes son [[Košice]] (Kassa), [[Prešov]] (Eperjes), [[Nitra]] (Nyitra), [[Žilina]] (Zsolna), [[Banská Bystrica]] (Besztercebánya), [[Trnava]] (Nagyszombat) y [[Martin (Eslovaquia)|Martin]] (Turócszentmárton). Dende [[1949]] (sacante nel periodu [[1990]]-[[1996]]) '''Eslovaquia''' tuvo subdividida en 8 "'''[[kraj]]e'''" (singular - '''kraj''', xeneralmente traducíu por "rexón", que tomen el nome de la so ciudá principal. El so númberu, fronteres y funciones camudaron delles vegaes a lo llargo de la historia. Los "kraje" tán subdividíos de la mesma en "''[[Distritos de Eslovaquia|okresy]]''" (singular - '''[[okres]]''', xeneralmente traducíos por "[[distritu|distritos]]"). Esisten anguaño 79 [[distritos de Eslovaquia|distritos en Eslovaquia]]. {| {{tablaguapa}} |- valign=top ! align=center |Nᵘ ! align=center |Rexón ! align=center |Eslovacu !align=center |Capital |- | 1 | [[Rexón de Bratislava]] | Bratislavský kraj | [[Bratislava]] |- | 2 | [[Rexón de Trnava]] | Trnavský kraj | [[Trnava]] |- | 3 | [[Rexón de Trenčín]] | Trenčiansky kraj | [[Trenčín]] |- | 4 | [[Rexón de Nitra]] | Nitriansky kraj | [[Nitra]] |- | 5 | [[Rexón de Žilina]] | Žilinský kraj | [[Žilina]] |- | 6 | [[Rexón de Banská Bystrica]] | Banskobystrický kraj | [[Banská Bystrica]] |- | 7 | [[Rexón de Prešov]] | Prešovský kraj | [[Prešov]] |- | 8 | [[Rexón de Košice]] | Košický kraj | [[Košice]] |} == Xeografía económica == [[Ficheru:Bratislava Central Bank3.jpg|thumbnail|right|[[Bancu Nacional de Eslovaquia]] en Bratislava]] El [[PIB]] foi de 1,66 trillones de [[Corona checa|''korunas'' eslovaques]] en 2006, lo qu'equival a alredor de 50 billones d'[[euru|euros]] o 71 billones de dólares d'Estaos Xuníos,<ref>Statistical Office of the Slovak Republic: [http://portal.statistics.sk/showdoc.do?docid=9606] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100806201713/http://portal.statistics.sk/showdoc.do?docid=9606 |date=2010-08-06 }}</ref> que ye alredor de 8.800 euros o 13.000 dólares per cápita. PIB por sector:<ref name="cia">{{Cita web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lo.html |títulu=CIA World Factbook |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20200407000151/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lo.html |fechaarchivu=2020-04-07 }}</ref> * Agricultura 3,6% * Industria (materies primes, producción, enerxía, agua) 31,6% * Servicios 64,8% Les rexones occidentales tán más desenvueltes que les orientales. Nel añu 2004, los mayores ingresos per cápita yeren los 573.976 SK de la [[rexón de Bratislava]], que yera más del doble que la media nacional (251.814 SK). El PIB per cápita foi de 152.786 SK na [[rexón de Prešov]] nel nordeste, 60% del nacional. Los campos cultivaos ocupen el 29% de Eslovaquia. Les principales colleches son [[trigu]], [[cebada]], [[maíz]], [[remolacha azucrera]] y [[pataca]]. La [[viticultura]] estender nes rexones meridionales, principalmente alredor de los Cárpatos Pequeños, les tierres baxes danubianas y la rexón de [[Tokaj (Eslovaquia)|Tokaj]]. Tamién se cría ganáu vacuno, gochos y oveyes.<ref>{{cita web|títulu=Slovakia at MSN Encarta|url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761554274_5/Slovakia.html|obra=|urlarchivu=https://www.webcitation.org/5kwpn9OAg?url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761554274_5/Slovakia.html|fechaarchivu=1 de payares de 2009|deadurl=yes}}</ref> La [[industria]] hai ablayáu llixeramente dempués de la independencia; güei, los principales sectores son les manufactures, electrotécnico, químicu, petroleu, aceru, testil, alimentaria. N'años recién la industria automovilística ta en puxanza, con fábriques en Bratislava, [[Trnava]] y [[Žilina]]. Otres ciudaes industriales importantes son Trenčín, Prešov y Košice. [[Ficheru:Mochovce part.jpg|thumbnail|right|Central nuclear de Mochovce]] Los combustibles fósiles, particularmente el petroleu y el gas, impórtense. En 2004, la fonte d'enerxía más importante yeren les [[central nuclear|centrales nucleares]] (55.7%), allugaes en [[Central Nuclear de Bohunice|Jaslovské Bohunice]] y [[Central nuclear de Mochovce|Mochovce]]. Otra fonte d'enerxía son les plantes hidroeléctriques (13,9%), tando la principal nel [[banzáu de Gabčíkovo]] nel Danubiu y otres nos ríos Váh, [[Sajó|Slaná]], Orava y Hornád.<ref>(Alemán): [http://www.bfai.de/fdb-SE,MKT20070816123441,Google.html]</ref> En 2005 Eslovaquia consumió 24,93 billones de [[Kilovatio-hora|kWh]] d'[[lletricidá]].<ref name="cia" /> == Ver tamién == * [[Redolada natural de la Unión Europea]] == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Geografía de Eslovaquia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía d'Eslovaquia| ]] g8p3ymgrwgdzllt8k3zdwsremmjyxgj Xeografía d'Eslovenia 0 101173 4376984 4348564 2025-06-17T14:54:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4376984 wikitext text/x-wiki {{ficha de xeografía}} '''[[Eslovenia]]''' (nome llocal, ''Republika Slovenija'') ye un pequeñu estáu de 20.273 km² que s'atopa ente [[Italia]], [[Austria]], [[Hungría]] y [[Croacia]]. Tien una llinia de mariña bien curtia, nel [[Mar Adriáticu]]. == Xeografía física == === Rexones === Los xeógrafos [[Anton Melik]] (1935-1936) y [[Svetozar Ilešič]] (1968) fueron los primeres en rexonalizar Eslovenia. Una rexonalización posterior, obra d'[[Iván Gams]], estrema a Eslovenia nes siguientes macrorrexones: * [[Alpes]] (''visokogorske Alpe''). * [[Llombes prealpinas]] (''predalpsko hribovje''). * [[Cuenca de Liubliana]] (''Ljubljanska kotlina''). * [[Eslovenia submediterránea]] (Mariniegu) (''submediteranska - primorska Slovenija'') * [[Karst]] [[Alpes Dináricos|dinárico]] de Eslovenia interior (''dinarski kras notranje Slovenije''). * [[Eslovenia Subpanoniana]] (''subpanononska Slovenija''). Les [[rexón|rexones]] tradicionales de Eslovenia básense nes anteriores divisiones de Eslovenia en tres tierres de los [[Habsburgu]]: [[Carniola]], [[Ducáu de Carintia|Carintia]], [[Baxa Estiria|Estiria]] y el [[Mariña eslovena|Mariña]]) y los sos partes. * [[Alta Carniola]] (''Gorenjska'') (señaláu nel mapa por O.C.) * Estiria (''Štajerska'') (S) * [[Prekmurje]] (T) * [[Koroška|Carintia]] (''Koroška'') (C) * [[Carniola Interior]] (''Notranjska'') (I.C.) * [[Baxa Carniola]] (''Dolenjska'') (L.C.) * [[Goriška|Gorizia]] (''Goriška'') (G) * [[Istria|Istria Eslovena]] (''Slovenska Istra'') (L) [[Ficheru:Slo regions marked3.png|thumb|left|250px|Eslovenia estrémase tradicionalmente n'ocho rexones.]] Les últimes dos considérense de normal de manera conxunta como la [[Mariña eslovena|rexón Mariniega]] (''Primorska''). La [[Carniola Blanca]] (''Bela krajina''), n'otru sentíu parte de la Carniola Inferior, ye considerada de normal como una rexón separada, como ye'l valle central del Save (''Zasavje''), que ye per otru llau una parte de Carniola Cimera ya Inferior y Estiria. La Mariña Eslovena nun tien islles naturales, pero entámase crear una artificial. Según una rexonalización xeográficu-natural más recién,<ref>{{cita web |url=http://www.zrc-sazu.si/Zgds/glasgow/9.pdf |formatu=PDF |títulu=Modern climate change in Slovenia |fechaaccesu=1 d'abril de 2008 |apellíu=Ogrin |nome=Darko |fecha=agostu de 2004 |obra=Slovenia: a geographical overview |editorial=Association of the Geographical Societies of Slovenia |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080408184617/http://www.zrc-sazu.si/Zgds/glasgow/9.pdf |fechaarchivu=8 d'abril de 2008 }}</ref> el país consta de cuatro macrorrexones: alpina, mediterránea, dinárica y panonia. Definir a partir de carauterístiques importantes del relieve (los Alpes, la [[Llanura panónica|llanura panonia]], los montes dináricas) y de tipos de clima (continental, alpinos, mediterraneu), anque de cutiu entemécense y asolapen. Les macrorrexones consten de múltiples y diverses mesorrexones. El factor principal que les define ye'l relieve y la composición xeolóxica. Les mesorrexones, de la mesma, entienden numberoses microrrexones. === Relieve === Eslovenia ye un país [[monte|montascosu]] d'altitú media elevada, na rexón [[Alpes|alpina]], colos [[Alpes Xulianos|Alpes Eslovenos]] ''(Julijske Alpe)'' o [[Alpes Xulianos]], onde ta'l mayor altor del país, el monte [[Triglav]] (2.864 m). Otros cordales son los montes [[Karavanke]], el macizu cristalín de [[Pohorje]] y, finalmente, nes zones central y meridional los pandos caliares y los [[poljé]]s de karst, de [[Notranjsko-kraška|Notranjsko]] y [[Baxa Carniola|Dolenjsko]]. Les formaciones [[Karst|cárstiques]], estendíes dende [[Liubliana]] hasta la mariña, tán escavaes per ríos soterraños y constitúin enormes cuévanos, como les cueves de [[Postojna]], de 19 km de llargor. [[Ficheru:Triglav.jpg|thumb|250px|Monte [[Triglav]] nos Alpes Xulianos.]] === Clima === El [[clima continental]] ye en Eslovenia básicamente [[Alpes|alpín]]. Ye un clima estremu nos pandos del este y nos [[monte|montes]], con [[iviernu|iviernos]] bien [[fríu|fríos]] y [[pluviosidá]] abondosa (más de 1 500 mm añales). Nes zones próximes al mar ye templáu. {{Clima |llugar = Liubliana, capital de Eslovenia <!--Temperatures máximes (°C)--> |xin_max = 2 |feb_max = 6 |mar_max = 10 |abr_max = 15 |may_max = 20 |xun_max = 24 |xnt_max = 26 |ago_max = 25 |set_max = 22 |och_max = 16 |pay_max = 8 |avi_max = 3 |añal_max = <!--Temperatures mínimes (°C)--> |xin_min = -4 |feb_min = -2 |mar_min = 1 |abr_min = 5 |may_min = 9 |xun_min = 12 |xnt_min = 14 |ago_min = 14 |set_min = 11 |och_min = 7 |pay_min = 2 |avi_min = -2 |añal_min = <!--Precipitación total (mm)--> |xin_precip = 82 |feb_precip = 80 |mar_precip = 98 |abr_precip = 109 |may_precip = 122 |xun_precip = 155 |xnt_precip = 122 |ago_precip = 144 |set_precip = 130 |och_precip = 115 |pay_precip = 135 |avi_precip = 101 |añal_precip = <!--Opcional, si nun s'especifica, fai'l cálculu automáticamente colos datos de los 12 meses --> |publicación = Protiempo.es<ref>{{cita web | url=http://www.protiempo.es/clima.php?id=SIXX0002|títulu= Clima Liubliana - Eslovenia| editorial= | añu= | fechaaccesu=4 de xunetu de 2010|idioma = castellanu}}</ref> |fechaaccesu = 4 de xunetu de 2010 }} </center> === Mediu ambiente === En Eslovenia hai estensos montes [[caducifoliu|caducifolios]] y [[pradería|praderíes]]. Cerca de la metá del país (11.691 km²) ta cubierta de montes, faciendo de Eslovenia el tercer país más montiegu d'Europa, dempués de [[Finlandia]] y [[Suecia]]. Entá queden restos de monte orixinal, el mayor nel área de [[Kočevje]]. De la mesma, les zones de llendo ocupen 5.593 km² y los campos y xardinos 2,471 km². Esisten 363 km² de güertes y 216 km² de viñeos. [[Ficheru:Cerkno - Labinje.jpg|right|280px|thumb| Llocalidá de [[Cerkno]] na rexón de [[Goriška]].]] Según [[World Wide Fund for Nature|WWF]], el territoriu de Eslovenia puede partise en cuatro [[Ecorrexón|ecorrexones]]: * [[Monte templáu de frondosas]] ** [[Monte mistu de Panonia]], nel este y sureste ** [[Monte mistu de los Alpes Dináricos]], nos montes del centru y sur * [[Monte templáu de coníferes]] ** [[Monte de los Alpes]], nos montes del norte * [[Monte mediterraneu]] ** [[Monte caducifoliu de Iliria]], nel suroeste Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país estremar en dos [[Área bioxeográfica|rexones bioxeográfiques]]:<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref>[[rexón bioxeográfica continental|continental]] y [[rexón bioxeográfica alpina|alpina]] na zona de los [[Alpes]]. Destaca nel so patrimoniu natural les [[Covarones de Skocjan]], sitiu [[patrimoniu de la Humanidá]] declaraos pola [[Unesco]] en [[1986]]. Cuenta con trés [[Reserva de la biosfera|reserves de la biosfera]]: los [[Alpes Xulianos]], el [[Carso]] o Karst y [[Kozjansko y Obsotelje]]. 8.205 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 3 sitios Ramsar: [[Llagu Cerknica]] y la so contorna (dende [[2006]]), [[Sečovlje|Salinas de Sečovlje]] (dende [[1993]] y los Covarones de Skocjan (dende [[1999]]). Tien un [[parque nacional]], el [[Triglavsli narodni Park]] nos [[Montes Tatras]], con una estensión de 83.807 [[hectárea|hectárees]]. Ente les esmoliciones [[ecoloxía|medioambientales]] atópase la [[contaminación]] del [[ríu Sava|Save]] con residuos doméstiques ya industriales; [[contaminación d'agües]] costeres con productos químicos tóxicos y [[metales pesaos]]; dañu al monte cerca de [[Koper]] vien de la contaminación atmosférica (que s'anicien en plantes metalúrxiques y químiques) y como resultancia da l'[[agua acedo]]. == Xeografía humana == [[Eslovenia]] tien 2 005 692 d'habitantes ([[xunetu]] de [[2009]] est.). La [[densidá de población]] ye de 98,93 habitantes per quilómetru cuadráu, concentraos sobremanera nel valle del [[Ríu Sava|ríu Save]]. Étnicamente, son mayoritariamente [[eslovenos]], d'orixe [[eslavos|eslavu]] (83,1%), pero hai minoríes [[Serbios|serbia]] (2%), [[Pueblu croata|croata]] (1,8%) y [[Bosníaco|bosnios musulmanes]] (1,1%), según el censu de [[2002]]. Fálase [[Idioma eslovenu|eslovenu]] (91,1%), pero tamién de forma bien minoritaria [[Idioma serbocroata|serbocroata]] (4,5%) o [[Idioma italianu|italianu]] na zona de la [[península de Istria]]. Según el censu de 2002, la relixón mayoritaria ye la [[católica]] (57,8%). Otres relixones: [[Islam|musulmana]] (2,4%), [[Ilesia ortodoxa|ortodoxa]] (2,3%), otros credos [[Cristianismu|cristianos]] (0,9%). La capital, [[Liubliana]] (''Ljubljana''), cuenta con 270.828 habitantes ([[2008]]). Otres ciudaes principales son [[Maribor]], [[Celje]], [[Jesenice]] y [[Koper]]. Alministrativamente, hai once municipios urbanos (''mestne obcine'', singular - ''mestna obcina''): [[Celje]], [[Koper|Koper/Capodistria]], [[Kranj]], [[Liubliana]], [[Maribor]], [[Murska Sobota]], [[Nova Gorica]], [[Novo Mesto]], [[Ptuj]], [[Slovenj Gradec]] y [[Velenje]]. Estremar en 182 [[conceyu|conceyos]] (''obcine'', singular - ''obcina''): [[Conceyu de Ajdovščina|Ajdovščina]], [[Conceyu de Beltinci|Beltinci]], [[Conceyu de Benedikt|Benedikt]], [[Conceyu de Bistrica ob Sotli|Bistrica ob Sotli]], [[Bled]], [[Bloke]], [[Bohinj]], [[Borovnica]], [[Bovec]], [[Braslovce]], [[Brda]], [[Brezice]], [[Brezovica]], [[Cankova]], [[Cerklje na Gorenjskem]], [[Cerknica]], [[Cerkno]], [[Cerkvenjak]], [[Crensovci]], [[Crna na Koroskem]], [[Crnomelj]], [[Destrnik]], [[Divaca]], [[Dobje]], [[Dobrepolje]], [[Dobrna]], [[Dobrova-Horjul-Polhov Gradec]], [[Dobrovnik-Dobronak]], [[Dolenjske Toplice]], [[Dol pri Ljubljani]], [[Domzale]], [[Dornava]], [[Dravograd]], [[Duplek]], [[Gorenja Vas-Poljane]], [[Gorisnica]], [[Gornja Radgona]], [[Gornji Grad]], [[Gornji Petrovci]], [[Grad]], [[Grosuplje]], [[Hajdina]], [[Foze-Slivnica]], [[Hodos-Hodos]], [[Horjul]], [[Hrastnik]], [[Hrpelje-Kozina]], [[Idrija]], [[Ig]], [[Ilirska Bistrica]], [[Ivancna Gorica]], [[Izola-Isola]], [[Jesenice]], [[Jezersko]], [[Jursinci]], [[Kamnik]], [[Kanal]], [[Kidricevo]], [[Kobarid]], [[Kobilje]], [[Kocevje]], [[Komen]], [[Komenda]], [[Kostel (Eslovenia)|Kostel]], [[Kozje]], [[Conceyu de Kranjska Gora|Kranjska Gora]], [[Krizevci]], [[Krsko]], [[Kungota]], [[Kuzma]], [[Lasko]], [[Lenart]], [[Lendava-Lendva]], [[Litija]], [[Ljubno]], [[Ljutomer]], [[Logatec]], [[Loska Dolina]], [[Loski Potok]], [[Lovrenc na Pohorju]], [[Lluz]], [[Lukovica]], [[Majsperk]], [[Markovci]], [[Medvode]], [[Menges]], [[Metlika]], [[Mezica]], [[Miklavz na Dravskem Polju]], [[Miren-Kostanjevica]], [[Mirna Pec]], [[Mislinja]], [[Moravce]], [[Moravske Toplice]], [[Mozirje]], [[Muta]], [[Naklo]], [[Nazarje]], [[Odranci]], [[Oplotnica]], [[Ormoz]], [[Osilnica]], [[Pesnica]], [[Piran-Pirano]], [[Pivka]], [[Podcetrtek]], [[Podlehnik]], [[Podvelka]], [[Polzela]], [[Postojna]], [[Prebold]], [[Preddvor]], [[Prevalje]], [[Puconci]], [[Race-Fram]], [[Radece]], [[Radenci]], [[Radlje ob Dravi]], [[Radovljica]], [[Ravne na Koroskem]], [[Razkrizje]], [[Ribnica (Eslovenia)|Ribnica]], [[Ribnica na Pohorju]], [[Rogasovci]], [[Rogaska Slatina]], [[Rogatec]], [[Ruse]], [[Salovci]], [[Selnica ob Dravi]], [[Semic]], [[Sempeter-Vrtojba]], [[Sencur]], [[Sentilj]], [[Sentjernej]], [[Sentjur pri Celju]], [[Sevnica]], [[Sezana]], [[Skocjan]], [[Skofja Loka]], [[Skofljica]], [[Slovenska Bistrica]], [[Slovenske Konjice]], [[Smarje pri Jelsah]], [[Smartno ob Paki]], [[Smartno pri Litiji]], [[Sodrazica]], [[Solcava]], [[Sostanj]], [[Starse]], [[Store]], [[Sveta Ana]], [[Sveti Andraz v Slovenskih Goricah]], [[Sveti Jurij]], * [[Tabor (Eslovenia)|Tabor]], [[Tisina]], [[Tolmin]], [[Trbovlje]], [[Trebnje]], [[Trnovska Vas]], [[Trzic]], [[Trzin]], [[Turnisce]], [[Velika Polana]], [[Velike Lasce]], [[Verzej]], [[Videm]], [[Vipava]], [[Vitanje]], [[Vodice]], [[Vojnik]], [[Vransko]], [[Vrhnika]], [[Vuzenica]], [[Zagorje ob Savi]], [[Zalec]], [[Zavrc]], [[Zelezniki]], [[Zetale]], [[Ziri]], [[Zirovnica]], [[Zuzemberk]] y [[Zrece]]. == Xeografía económica == Ente los [[recursos naturales]] d'[[Eslovenia]] atópense: carbón de [[lignitu]] (cuenca de [[Trbovlje]]), [[plomu]] (en [[Mezica]]), [[cinc]], piedra de construcción, [[enerxía hidroeléctrica]] (nes cuenques del Drave y Save) y [[monte|montes]] que dexen esplotación forestal. L'usu de la tierra dedicar de la siguiente manera: [[tierra arable]] 8,53%, colleches permanentes 1,43% y otros 90,04% ([[2005]]). La [[Riego|tierra de regadío]] ye 30 quilómetros cuadraos ([[2003]]). Eslovenia tener por un modelu d'ésitu económicu y estabilidá na rexón [[Balcanes|balcánica]]. Tien el [[productu interior brutu]] per cápita más altu d'[[Europa central]], de 28.000 dólares (2009 est.). La mayor parte del PIB provién del [[sector servicios]], 67,2% (2009 est.), de la industria llógrase'l 30,5% y l'agricultura apurre namái'l 2,3%. Tocantes a la dedicación de la [[población activa]] (2007) ye: 2,5% a l'agricultura, 36% a la industria y 61,5% al sector servicios. L'agricultura, especialmente desenvuelta nes cuenques del [[ríu Drava|Drave]] y [[ríu Sava|Save]], produz [[pataca|pataques]], [[lúpulu]], [[maíz]], [[trigu]], [[vide]] y [[remolacha azucrera]]. La [[ganadería]], pocu numberosa, dase sobremanera nel [[Karst]]: [[ganáu vacuno]], [[oveyes]] y [[aves de corrolada]]. La industria dedicar a la metalurxa ferrosa y productos d'aluminiu, fusión de plomu y cinc ([[siderurxa]] y [[metalurxa]] en [[Jesenice]] y [[Maribor]]); electrónica (incluyendo la electrónica militar), camiones, automóviles, equipamientu llétricu, productos de la madera, testil (en [[Celje]] y [[Kranj]]), [[Industria químico|química]] y maquinaria. Eslovenia tien escelentes infraestructures, un trabayadores bien formaos y un allugamientu estratéxicu ente los [[Balcanes]] y [[Europa occidental]]. == Referencies == {{llistaref}} * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/si.html CIA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200424112304/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/si.html |date=2020-04-24 }} - ''[[The World Factbook]]'' (n'inglés) == Enllaces esternos == * [http://www.geopedia.si/ - Mapes de Eslovenia detallaos] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170729183600/http://www.geopedia.si/ |date=2017-07-29 }}, topográficos y ortofotos, Institutu Xeodésicu de Eslovenia. {{Tradubot|Geografía de Eslovenia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía d'Eslovenia|*]] a9tlcuocc218snty74iw30z6me5bfgr Xeografía d'España 0 101174 4376985 4363631 2025-06-17T14:54:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4376985 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |continente = [[Europa]] y [[África]] |rexón = [[Europa mediterránea]] ([[Península Ibérica]]), [[Norte d'África]] |territoriu = 504.782 |tierra = 499.542 |agua = 5.240 |fronteres_territoriales = 1.917,8 km |país 1 = {{POR}} | frontera país 1 = 1.232 km |país 2 = {{FRA}} |frontera país 2 = 623 km |país 3 = {{AND}} |frontera país 3 = 63,7 km |país 4 = {{MAR}} |frontera país 4 = 9,6 km ([[Melilla]])<br />6,3 km ([[Ceuta]]) |mar_territorial = |zona_allegante = |zona_económica = |plataforma_continental = |puntu_más_baxu = Algámense los -1 m nos arrozales de La Séquia Nova, en [[Alfafar]], [[Albufera de Valencia]]. Sicasí, les grandes canteres a cielu abiertu, abandonaes, de [[Reocín]] (Cantabria) y [[Abanto Zierbena]] (Vizcaya) algamen los -72 m y los -28 m respeutivamente (datos del [[Institutu Xeográficu Nacional d'España]] comprobaos nel so Mapa Topográficu Nacional). La vieya cantera de Reocín ye considerada, ello ye que como l'actual puntu más baxu d'[[Europa]] |puntu_más_altu = 3.718 m ([[Teide]]) |país 5 = {{UK}}|frontera país 5 = 1,2 km ([[Xibraltar]]) }} '''[[España]]''' ye un país transcontinental asitiáu nel [[Europa meridional|sur]][[Europa Occidental|oeste d'Europa]] y nel [[norte d'África]]. Amás d'ocupar la mayor parte de la [[Península Ibérica]], España ta formada por dos [[archipiélagu|archipiélagos]] (el de les [[Islles Canaries]] nel [[océanu Atlánticu]] y el de les [[Islles Baleares]] nel [[mar Mediterraneu]]) y dos ciudaes autónomes ([[Ceuta]] y [[Melilla]]) nel norte d'[[África]], amás de delles islles menores nesta zona y otres cercanes a la península, como'l [[Peñón de Vélez de la Gomera]], el [[Peñón d'Alhucemas]], les [[Islles Chafarinas]] y la [[Islla Perejil]]. España llinda al [[oeste]] col [[océanu Atlánticu]] y [[Portugal]]; al [[norte]] col [[mar Cantábricu]], al nordeste con [[Francia]] y [[Andorra]], al otru llau del cordal de los [[Pirineos]]; al [[este]] col [[mar Mediterraneu]] y al [[sur]] con [[Marruecos]], nes fronteres de [[Ceuta]] y de [[Melilla]] nel continente africanu. == Xeografía física == Atópase en dos continentes n'[[Europa]] y [[África]] y ente dos árees d'influencia, la del [[Mediterraneu]] y la del [[Océanu Atlánticu|Atlánticu]] que va dar llugar a una importante variedá: * [[Relieve terrestre|Relieve]]: manifiéstense tolos ciclos oroxénicos y de sedimentación que se dieron a lo llargo de la historia polo que se manifiesten los materiales y formes propies de cada ciclu oroxénicu. * [[Clima]]: deriva de la so situación peninsular que taría espuesta a mases d'aire frío y caliente, el predominiu de caúna d'elles ye un tipu climáticu, nel norte hai un clima oceánicu (más fríu y húmedu) favorecíu poles umbaes y mediterraneu nel meridional dando un clima seco y templao. * [[Vexetación]]: influyida pol clima, especies afeches a la aridez ([[xerófilo|xerófilas]]) comunes nel sur d'[[España]], afeches al mugor ([[hidrófilo|hidrófilas]]) nel norte. * [[Homo sapiens|Humana]]: poblaciones que fixeron incursiones n'España como romanos o los musulmanes con meyores nel cultivu. La confluencia d'estos pueblos ye lo que determinó la cultura y valores humanos. === Finxos xeográficos === * Puntu más septentrional: [[Estaca de Bares]], [[Mañón]], [[provincia de La Coruña|La Coruña]]. * Puntu más meridional: [[La Restinga (El Hierro)|La Restinga]], [[El Pinar de El Hierro]], islla d'El Hierro, [[provincia de Santa Cruz de Tenerife|Santa Cruz de Tenerife]]. * Puntu más occidental: [[punta de la Orchilla]], [[La Frontera (El Hierro)|La Frontera]] y [[El Pinar de El Hierro]], islla d'El Hierro, [[provincia de Santa Cruz de Tenerife|Santa Cruz de Tenerife]]. * Puntu más oriental: punta de La Mola, [[Mahón]], islla de Menorca, [[Islles Baleares]] === Relieve === {{AP|Relieve d'España}} [[Ficheru:Spain topo.jpg|300px|thumb|Relieve d'España peninsular y Baleares.]] El relieve de la Península Ibérica articúlase alredor d'una gran unidá central, la [[Pandu Central]], d'elevada altitú media (650&nbsp;m). La Meseta Central ta casi totalmente arrodiada de sistemes montascosos: * [[Cordal Cantábricu]], al norte. * [[Cordal Ibéricu]], al este. * [[Sierra Morena]], al sur. La Meseta ta estremada pol '''[[Sistema Central]]''', que estiéndese dende'l cordal Ibéricu hasta Portugal. Entiende, d'este a oeste: * [[Sierra d'Ayllón]] * [[Sierra de Somosierra]] * [[Sierra de Guadarrama]] * [[Sierra de Malagón]] * [[Sierra de la Paramera]] * [[La Serrota]] * [[Sierra de Villafranca]] * [[Sierra de Gredos]] * [[Sierra de Béxar (sierra)|Sierra de Béxar]] * [[Sierra de Francia]] * [[Sierra de Gata]] * [[Serra da Estrela]] {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=350px style="float:right; margin:0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding:0.5y text-align:left;clear:all; margin-left:10px; font-size:90%" !colspan=4 style="background:#black; color:white;" bgcolor="green"|Principales cordales d'España |- !colspan=4| [[Ficheru:Panorámica valle Benasque.jpg|330px]] |-style="background:#d0f5a9;" !width=55| Sistema !width=120| Cordal !width=110| Puntu más eleváu !width=40| Altitú (msnm) |-bgcolor=y0y0f8 valign=top |rowspan=4| [[Cordal Cantábricu|Cantábricu]] | [[Picos d'Europa]] || [[Torre de Zarréu]] ||align=right| {{formatnum:2648}} |-bgcolor=y0ecf8 | [[Macizu Galaicu]] || [[Peña Trevinca]] ||align=right| {{formatnum:2127}} |-bgcolor=y0y0f8 | [[Montes de Llión]] || [[Teleno]] ||align=right| {{formatnum:2183}} |-bgcolor=y0ecf8 | [[Montes Vascos]] || [[Aitxuri]] ||align=right| {{formatnum:1551}} |-bgcolor=y0f8y0 valign=top |rowspan=4| [[Pirineos|Pirenaicu]] | [[Prepirineos]] || ||align=right| {{formatnum:}} |-bgcolor=ecf8y0 | Pirineos Navarros || ||align=right| {{formatnum:}} |-bgcolor=y0f8y0 | Pirineos Aragoneses || [[Picu Aneto]] ||align=right| {{formatnum:3404}} |-bgcolor=ecf8y0 | Pirineos Catalanes || ||align=right| {{formatnum:}} |-bgcolor=y0y0f8 valign=top |rowspan=2| [[Cordales Costeru Catalanes|Costeru Catalán]] | [[Cordal Mariniegu]] || [[Turó Gros]] ||align=right| {{formatnum:773}} |-bgcolor=y0ecf8 | [[Cordal Prelitoral]] || [[Macizu del Montseny|Montseny]] ||align=right| {{formatnum:1712}} |-bgcolor=y0f8y0 valign=top |rowspan=4| [[Sistema Ibéricu|Ibéricu]] | [[Sierra del Moncayo]] || [[Moncayo]] ||align=right| {{formatnum:2316}} |-bgcolor=ecf8y0 | [[Sierra de la Demanda]] || [[Monte San Llorienzo (España)|Monte San Llorienzo]] ||align=right| {{formatnum:2270}} |-bgcolor=y0f8y0 | [[Picos d'Urbión]] || [[Monte Urbión]] ||align=right| {{formatnum:2228}} |-bgcolor=ecf8y0 | [[Sierra d'Albarracín]] || ||align=right| {{formatnum:}} |-bgcolor=y0y0f8 valign=top |rowspan=5| [[Sistema Central|Central]] | [[Sierra de Gredos]] || [[Picu Almanzor]] ||align=right| {{formatnum:2592}} |-bgcolor=y0ecf8 | [[Sierra de Guadarrama]] || [[Picu de Peñalara|Peñalara]] ||align=right| {{formatnum:2428}} |-bgcolor=y0y0f8 | [[Sierra d'Ayllón]] || [[Picu del Llobu]] ||align=right| {{formatnum:2272}} |-bgcolor=y0ecf8 | [[Sierra de Béxar (sierra)|Sierra de Béxar]] || ||align=right| {{formatnum:}} |-bgcolor=y0y0f8 | [[Sierra de Gata]] || [[Jálama]] ||align=right| {{formatnum:1492}} |-bgcolor=y0f8y0 valign=top | [[Montes de Toledo|Toledo]] || Sierra de [[Guadalupe (Cáceres)|Guadalupe]] || [[Picu Villuercas]] ||align=right| {{formatnum:1601}} |-bgcolor=y0y0f8 valign=top |rowspan=3| [[Sierra Morena]] | [[Sierra Madrona]] || [[Bañuelas]] ||align=right| {{formatnum:1324}} |-bgcolor=y0ecf8 | [[Sierra d'Aracena]] || ||align=right| {{formatnum:}} |-bgcolor=y0y0f8 | [[Sierra de Hornachuelos|Sierra Hornachuelos]] || ||align=right| {{formatnum:}} |-bgcolor=y0f8y0 valign=top |rowspan=8| [[Cordal Subbética|Subbético]] | [[Sierra de Cazorla]] || [[Cuetu les Empanaes Empanaes]] ||align=right| {{formatnum:2106}} |-bgcolor=ecf8y0 | Sierres [[Sierra d'Orce|Orce]]-[[Sierra de María|María]] || ||align=right| {{formatnum:2045}} |-bgcolor=y0f8y0 | [[Sierra de Huétor]] || [[Peñón de la Cruz]] ||align=right| {{formatnum:2027}} |-bgcolor=ecf8y0 | [[Sierra de Castril]] || [[Picu la Utre]] ||align=right| {{formatnum:2013}} |-bgcolor=y0f8y0 | [[Sierra de Segura]] || [[Les Banderillas]] ||align=right| {{formatnum:1993}} |-bgcolor=ecf8y0 | [[Sierra Sur (Xaén)|Sierra Sur de Xaén]] || [[Sierra de la Pandera|Pandera]] ||align=right| {{formatnum:1872}} |-bgcolor=y0f8y0 | [[Sierra de Grazalema]] || [[Picu del Pinar]] ||align=right| {{formatnum:1654}} |-bgcolor=ecf8y0 | [[Sierra Les Estancies]] || ||align=right| {{formatnum:}} |-bgcolor=y0y0f8 valign=top | [[Sistemes Prebéticos|Prebético]] | [[Sierra de La Sagra]] || ||align=right| {{formatnum:2382}} |-bgcolor=y0f8y0 valign=top |rowspan=5| [[Cordal Penibética|Penibético]] | [[Sierra Nevada (España)|Sierra Nevada]] || [[Mulhacén]] ||align=right| {{formatnum:3480}} |-bgcolor=ecf8y0 | Sierres [[Sierra de Baza|Baza]]-[[Sierra de los Filabres|Filabres]] || [[Calar de Santa Bárbara|Santa Bárbara]] ||align=right| {{formatnum:2269}} |-bgcolor=y0f8y0 | [[Sierra de Gádor]] || [[El Morrón de la Launilla|Launilla]] ||align=right| {{formatnum:2249}} |-bgcolor=ecf8y0 | [[Sierra de les Nieves]] || [[Torrecilla (Parque natural de la Sierra de les Nieves)|Torrecilla]] ||align=right| {{formatnum:1919}} |-bgcolor=y0f8y0 | [[Sierra Espuña]] || [[Picu Morrón de Totana|Morrón de Totana]] ||align=right| {{formatnum:1585}} |} [[Ficheru:Teide and Caldera 2006.jpg|250px|thumb|[[Teide|El Teide]], ([[Tenerife]]). Máxima altitú de la xeografía española.]] Al sur del Sistema Central: * '''[[Montes de Toledo]]''' que rematen na sierra de Guadalupe (1603 m). La llende septentrional del Pandu: * [[Macizu Galaicu]] * '''[[Cordal Cantábricu]]''', que remata nos [[Picos d'Europa]] (2648 m). La '''[[cordal Ibéricu]]''', que cierra'l Pandu en direición noroeste-sureste dixebrándola de la depresión del [[Ebro]], forma socesivamente les sierres: * [[Sierra de Montes d'Oca|Montes d'Oca]] * [[Sierra de la Demanda]] * [[Sierra de Cameros]] * [[Cebollera]] * [[Picos d'Urbión]] * [[Moncayo]] (2.313 m) Al sureste estiende la [[Depresión de Teruel]], qu'estrema al cordal nuna cadena occidental: * [[Sierra d'Albarracín]] * [[Serranía de Cuenca]] Y una oriental: * [[Maestrazgo]] (2.024 m) El sector meridional del Pandu ta llindáu por Sierra Morena:<br /> * [[Sierra Madrona]] (1.323 m) * [[Despeñaperros]] El '''[[Los Pirineos|Pirinéu]]''', nel [[ismu]] que xune la Península Ibérica col continente, presenta los visos más destacaos: * [[Picu Aneto]] (3.404 m) * [[Picu Posets]] o Llardana (3375 m) * [[Pica d'Estats]] (3.115 m) Nel [[Prepirineo]]: * [[Sierra del Cadí]] (2.642 m) Al sur, les '''[[Cordales Béticos]]''' estremar en dos grandes conxuntos: * El Cordal [[Cordal Penibética|Penibética]] y les [[Cordales Subbéticos]] Cordal Penibética: * [[Sierra Nevada (España)|Sierra Nevada]], cola máxima altitú de la península, el Mulhacén (3478 msnm). * [[Parque Natural Sierra de les Nieves|Sierra de les Nieves]] * [[Sierra de Grazalema]] * [[Sierra d'Almijara]] * [[Sierra de Tejeda]] * [[Sierra de Los Filabres]]/[[Sierra de Baza]] * [[Sierra de Gádor]] * [[Sierra Alhamilla]] Cordales Subbéticos: * [[Sierra de Cazorla]] * [[Sierra Mágina]] * [[Sierra de Segura]] (1967 m) * [[Sierra de Castril]] * [[Sierra de María]]/[[Sierra d'Orce]] * [[Sierra de Les Estancies]] ==== Relieve insular ==== Per una parte tiense l'archipiélagu balear y por otra l'archipiélagu canariu. ;Relieve de les [[Islles Baleares]] El relieve de les islles del archipiélagu ye variáu. * [[Mallorca]] ** Sierra de Tramuntana al norte; equí atópense los visos más altos de toles islles que son: el [[Puig Major]] (1445 m), el [[Puig de Massanella]] (1348 m), el Puig dels Tossals Verds (1115 m), el Puig de sa Rateta, el Puig Tomir (1103 m), el Puig de l'Ofre y el Puig des Teix. ** Sierres de Llevante al sureste col picu de Sa Talaia (561 m) * [[Menorca]] :Ye una islla casi plana na so metá sur y con llombes de menos de 300 [[msnm]] na so aguada norte. Solo El Toru algama 355 m. * [[Eivissa (islla)|Eivissa]] :Tien un relieve de formes nidies. :Les máximes altitúes son: Sa Talaiassa (475 m), el Puig Gros (415 m) y el Puig Fornàs (410 m). ;Relieve de les Islles Canaries L'[[Islles Canaries|archipiélagu Canariu]] ta emplazado na corteza oceánica de la placa litosférica africana. L'archipiélagu ye d'orixe volcánicu, esistiendo delles teoríes inexactes que pretenden esplicar esa formación. Les islles carauterizar polos sos elevaos montes comparáu cola so estensión superficial. Dende la base oceánica, dalgunes superen los 6.000 m d'altor. Nes islles más orientales, que son les más antigües, abonden les roques sedimentaries y d'orixe coralín, ente que nes occidentales son bien comunes les manifestaciones volcániques. Les islles nun presenten ríos polo xeneral, solo [[La Palma]] y [[La Gomera]] tienen regatos permanentes, anque en toos si son bien abondosos los ribayos que cuerren esporádicamente. Los principales picos son: * [[Tenerife]] :[[Teide|El Teide]] (3.718 m) :[[Pico Viejo]] (3.135 m) :[[Monte Blancu]] (2.750 m) :[[Alto de Guajara]] (2.718 m) :[[Roque del Resquiebru]] (2.576 m) * [[La Palma]] :[[Roque de los Muchachos]] (2.426 m) * [[Gran Canaria]] :[[Picu de les Nieves]] (1.949 m) :[[Roque Ñublu]] (1.813 m) === Ríos, llagos y mariñes === ==== Ríos ==== {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=220px style="float:right; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5y text- align:left;clear:all; margin- left:10px; font- size:90%" |colspan=3 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="green"|'''Principales ríos d'España''' |- |colspan=3 align=center|[[Ficheru:0849 pilar ebro 2004.png|200px]] |- style="background:#e8e8e8;" ! ! Nome !Llargor¹ (km) |- background:#e9e9e9; | 01 || [[Ríu Tajo]] || align=right| 1007 |- background:#efefef; | 02 || [[Ríu Ebro]] || align=right| 910 |- background:#e9e9e9; | 03 || [[Ríu Duero]] || align=right| 895 |-background:#efefef; | 04 || [[Ríu Guadiana]] || align=right| 818 |-background:#e9e9e9; | 05 || [[Ríu Guadalquivir]] || align=right| 657 |- background:#efefef; | 06 || [[Ríu Júcar]] || align=right| 498 |-background:#e9e9e9; | 07 || [[Ríu Genil]] || align=right| 337 |-background:#efefef; | 08 || [[Ríu Segura]] || align=right| 325 |-background:#e9e9e9; | 09 || [[Ríu Miño]] || align=right| 310 |-background:#efefef; | 10 || [[Ríu Turia]] || align=right| 280 |- |colspan=3 style="background:#e9e9e9;" align=left|<small>Nota 1: Llargor total del ríu, incluyendo los tramos qu'escurren per Portugal.</small> |- |} [[Ficheru:Spain River Basins-es.png|thumb|right|300px|[[Cuenca hidrográfica|Cuenques hidrográfiques]] de la [[Península Ibérica]]]] [[Ficheru:Río Guadalquivir Cordoba.jpg|thumb|300px|Ríu [[Guadalquivir]] al so pasu por [[Córdoba (España)|Córdoba]]]] {{AP|Hidrografía d'España|Ríos d'España|Ríos d'España}} '''Aguada cantábrica''' * [[Bidasoa]] * [[Ríu Nervión|Nervión]] * [[Ríu Deva (Guipúzcoa)|Ríu Deva]] * [[Ríu Sella|Sella]] * [[Ríu Deva|Ríu Deva (Asturies-Cantabria)]] * [[Ríu Nalón|Nalón]] * [[Ríu Navia|Navia]] '''Aguada atlántica''' * [[Ríu Tambre|Tambre]] (125 km) * [[Ríu Ulla|Ulla]] * [[Ríu Miño|Miño]] (310 km) * [[Duero]] (895 km) * [[Tajo]] (731 km) (275 km en Portugal) enteru mide 1.007 km * [[Guadiana]] (778 km) * [[Odiel]] * [[Ríu Tinto|Tinto]] * [[Guadalquivir]] (657 km) * [[Guadalete]] (157 km) '''Aguada mediterránea''' * [[Ter]] (208 km) * [[Ríu Llobregat|Llobregat]] (175 km) * [[Ebro]] (910 km) * [[Ríu Mijares|Mijares]] (156 km) * [[Ríu Palancia|Palancia]] (85 km) * [[Turia]] (280 km) * [[Júcar]] (498 km) * [[Serpis]] (75 km) * [[Vinalopó]] (81 km) * [[Ríu Segura|Segura]] (325 km) * [[Ríu Almanzora|Almanzora]] * [[Ríu Andarax|Andarax]] * [[Ríu Adra|Adra]] * [[Guadalfeo]] (71 km) * [[Guadalmedina]] (47 km) * [[Guadalhorce]] (166 km) * [[Ríu Guadiaro|Guadiaro]] ==== Llagos y llagunes d'España ==== {{AP|Llagos d'España}} * [[Albufera de Valencia]] * [[Llagu de Sanabria]] * [[Llagu de Bañolas]] * [[Llaguna de Gallocanta]] * [[Llaguna de la Zaida]] * [[Llagunes de Ruidera]] ==== Mariñes ==== {{AP|Mariñes d'España}} [[Ficheru:España y Portugal.jpg|thumb|250px|Na vista dende'l satélite de la [[Península Ibérica]] apréciase que la mayor parte de la so mariña ye abierta y rectillinia.]] La parte peninsular d'España tien unos 3.167 km de mariña. A los qu'habría qu'añader los 956 de la mariña portuguesa, pa completar la mariña peninsular. Nesti trazáu, si prescindimos de la mariña bastante articulada de [[Galicia]], y a pesar de los óvalos mediterráneos, nun hai grandes entrantes nin rellabicos. Yá los antiguos repararon la distinta tonalidá de les agües costeres, nel [[mar Mediterraneu]], azul intenso: nel [[océanu Atlánticu]], verde; pero la oposición tamién se da na forma de la mariña: per una parte nel Atlánticu predomina la llinia recta, la [[marea]] amplia, hai llargos sectores de ríos y cañones submarinos. Nel mediterraneu, los arcos sustitúin a les llinies rectes, nun hai marees apreciables, solo dalgunes [[ría|ríes]] o [[Badea|cales]], pero munchos [[Delta fluvial|deltes]] y llargues [[sablera|sableres]]. El cabu de San Vicente puede considerase como'l puntu de separación d'una forma de mariña y otra, incluyendo'l golfu de Cádiz nes mediterránees polos sos especiales carauterístiques más próximes a estes qu'a les atlántiques. Nel Cantábricu, a lo llargo d'unos 770 km la mariña tien direición este oeste, ye rectillinia, y el so trazáu reflexa un gran accidente xeolóxicu empobináu na mesma direición, el Cordal Cantábricu. En Galicia describe un xiru de 90° y toma la direición norte-sur, hasta la punta del [[cabu de San Vicente]], en [[Portugal]]. Dicha mariña ye tamién rectillinia n'otros 800 km. A partir d'equí la contorna mariniega ye más tropezosu y empiecen los óvalos mediterráneos o grandes arcos que s'empecipien col [[golfu de Cádiz]], sigue l'óvalu del [[mar d'Alborán]], equí la mariña tuerci escontra'l nordeste y dibuxa otros dos óvalos bien abiertos ente los cabos de [[Cabu de Gata|Gata]] y [[Cabu de Palos|Palos]] y ente este y el de [[Cabu de la Nao|la Nao]] y finalmente'l dilatáu y abiertu [[golfu de Valencia]], que podemos considerar que termina col saliente del [[delta del Ebro]]. A partir d'equí la mariña vuelve ser bastante rectillinia y cuerre casi paralela a la [[Cordales Costeru Catalanes|Cadena Costera Catalana]] hasta'l [[cabu de Begur]], onde s'enfusa pa formar el [[golfu de Roses]], estendíu hasta'l [[cabu de Creus]]. ; Cabos * [[Cabu Higuer|Higuer]] (Guipúzcoa) * [[Cabu Machichaco (Vizcaya)|Machichaco]] (Vizcaya) * [[Cabu d'Ayu|Folio]] (Cantabria) * [[Cabu de Peñes|Peñes]] (Asturies) * [[Estaca de Bares]] (La Coruña) [[Ficheru:Cabo Ortegal (Spain).jpg|thumb|[[Cabu Ortegal]]]] * [[Cabu Ortegal|Ortegal]] (La Coruña) * [[Cabu Touriñán|Touriñán]] (La Coruña) * [[Cabu Finisterre|Finisterre]] (La Coruña) * [[Cabu Trafalgar|Trafalgar]] (Cádiz) * [[Punta de Tarifa|Tarifa]] (Cádiz) * [[Cabu de Gata|Gata]] (Almería) * [[Cabu de Palos|Palos]] (Murcia) * [[Cabu de la Nao|la Nao]] (Alicante) * [[Reserva Natural del Cabu de San Antonio|San Antonio]] (Alicante) * [[Cabu de Creus|Creus]] (Girona) ;Golfos * [[Golfu de Vizcaya]] * [[Golfu de Cádiz]] * [[Golfu de Mazarrón]] * [[Golfu d'Almería]] * [[Golfu d'Alicante]] * [[Golfu de Valencia]] * [[Golfu de Roses]] * [[Golfu de Llión]] ==== Mar territorial y zona económica esclusiva ==== {{AP|Zona económica esclusiva d'España}} [[Ficheru:Zee spain.png|miniaturadeimagen|Zona económica esclusiva d'España]] A la rexón del mar que'l so derechu d'esplotación de los recursos marinos depende d'España denominar la zona económica esclusiva española. La ZEE d'España parte coles de Portugal, Francia, Italia, Arxelia, Marruecos y Sáḥara Occidental. Ocupa una estensión de 1.039.233 quilómetros cuadraos, lo que supondría aproximao dos veces la superficie de les tierres remanecíes españoles. === Clima === {{Lleenda|#FF0000|'''BWh''': [[Clima grebu|Clima desértico templáu]]}} {{Lleenda|#FE9695|'''BWk''': [[Clima grebu|Clima desértico fríu]]}} {{Lleenda|#F5A301|'''BSh''': [[Clima mediterraneu secu|Clima mediterraneu secu templáu]]}} {{Lleenda|#e9ba00|'''BSk''': [[Clima mediterraneu secu|Clima mediterraneu secu fríu]]}} {{Lleenda|#FFDB63|'''Csa''': [[Clima mediterraneu]]}} {{Lleenda|#92b32a|'''Csb''': [[Clima mediterraneu|Clima mediterraneu con enclín oceánicu]]}} {{Lleenda|#2b9c2b|'''Cfa''': [[Clima subtropical húmedu]]}} {{Lleenda|#1a8000|'''Cfb''': [[Clima oceánicu|Clima templáu húmedu]]}} {{Lleenda|#9e8eae|'''Dsb''': [[Clima continental|Clima continental templáu]]}} {{Lleenda|#963295|'''Dsc''': [[Clima continental|Clima continental fríu]]}} {{Lleenda|#38C7FF|'''Dfb''': [[Clima continental húmedu]]}} {{Lleenda|#007e7D|'''Dfc''': [[Clima subárticu]]}} {{Lleenda|#FFFFFF|cantu=black|'''ET''': [[Tundra|Clima de la tundra]]}} {{AP|Clima d'España}} Na península Ibérica hai ensame de climes por cuenta de la [[orografía]] y la disposición de les mariñes, polo que puede falase de [[microclima|microclimes]] locales en munches ocasiones. A les traces atopamos con: * '''[[Clima atlánticu]]:''' dar en [[Galicia]], [[Principáu d'Asturies|Asturies]], [[Cantabria]], [[País Vascu]] y [[Navarra]]. Carauterízase poles precipitaciones abondoses partíes a lo llargo del añu y temperatures nidies tantu pel hibiernu como pel branu (La Coruña: 10,4&nbsp;°C en xineru, 19,2&nbsp;°C n'agostu y 1.008 [[mm]]; Bilbao: 7,1&nbsp;°C en xineru, 20,3&nbsp;°C n'agostu y 1.195 mm). * '''[[Clima oceánicu continental]]:''' dar en [[Castiella y Llión]], [[Madrid]], [[La Rioxa (España)|La Rioxa]], [[Castiella-La Mancha]], [[Estremadura]] y [[Andalucía]]. Ye un clima de precipitaciones más escases, concentraes pel hibiernu y mayor oscilación tanto diaria como interañal. Nes zones de mayor altor danse iviernos bien fríos y branos templaos (Soria: 2,9&nbsp;°C en xineru, 20,0&nbsp;°C en xunetu), ente que nel sur y zones baxes los iviernos son más nidios y los branos bien calorosos (Córdoba: 9,2&nbsp;°C en xineru, 27,2&nbsp;°C en xunetu). {{Clima |llugar = Madrid, capital d'España <!--Temperatures máximes (°C)--> |xin_max = 9.7 |feb_max = 12.0 |mar_max = 15.7 |abr_max = 17.5 |may_max = 21.4 |xun_max = 26.9 |xnt_max = 31.2 |ago_max = 30.7 |set_max = 26 |och_max = 19 |pay_max = 13.4 |avi_max = 10.1 |añal_max = 19.4 <!--Temperatures mínimes (°C)--> |xin_min = 2.6 |feb_min = 3.7 |mar_min = 5.6 |abr_min = 7.2 |may_min = 10.7 |xun_min = 15.1 |xnt_min = 18.4 |ago_min = 18.2 |set_min = 15.0 |och_min = 10.2 |pay_min = 6.0 |avi_min = 3.8 |añal_min = 9.7 <!--Precipitación total (mm)--> |xin_precip = 37 |feb_precip = 35 |mar_precip = 26 |abr_precip = 47 |may_precip = 52 |xun_precip = 25 |xnt_precip = 15 |ago_precip = 10 |set_precip = 28 |och_precip = 49 |pay_precip = 56 |avi_precip = 56 |añal_precip = 436 <!--Opcional, si nun s'especifica, fai'l cálculu automáticamente colos datos de los 12 meses --> |publicación = Axencia estatal de meteoroloxía<ref>{{Cita web |url=http://www.aemet.es/es/elclima/datosclimatologicos/valoresclimatologicos?l=3195&k=mad |títulu=Valores Climatolóxicos Normales. Madrid; Periodu: 1971-2000 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091003155550/http://www.aemet.es/es/elclima/datosclimatologicos/valoresclimatologicos?l=3195&k=mad |fechaarchivu=3 d'ochobre de 2009 }}</ref> |fechaaccesu = 4 de xunetu de 2010 }} * '''[[Clima continental]]:''' o '''mediterraneu d'interior''' dar n'[[Aragón]], [[Cataluña]], [[Comunidá Valenciana]], [[Rexón de Murcia]], Castiella-La Mancha y Andalucía. Les precipitaciones son escases y danse sobremanera en primavera y seronda. Sigue'l mesmu enclín térmica que l'oceánicu continental (Murcia: 10,1&nbsp;°C en xineru, 26,7&nbsp;°C n'agostu). Les oscilaciones térmiques diaries en delles zones apuerten a de más de 25&nbsp;°C. * '''[[Clima mediterraneu]]:''' dar en Cataluña, [[Baleares]], Comunidá Valenciana, Rexón de Murcia y Andalucía. Les precipitaciones son escases, concéntrense sobremanera na seronda (dacuando de forma enchente) y van menguando de norte a sur dende'l mediterraneu húmedu al grebu (Barcelona 640 mm, Tortosa 524 mm, Valencia 454 mm, Alicante 336 mm, Almería 196 mm). Les temperatures son nidies pel hibiernu y templaes pel branu, con una oscilación menor que nos climes continental pero mayor que nel oceánicu (Barcelona: 8,9&nbsp;°C en xineru, 23,6&nbsp;°C n'agostu; Alicante: 11,5&nbsp;°C en xineru, 25,5&nbsp;°C n'agostu). * '''[[Clima subtropical]]:''' dar en Canaries y na mariña oriental d'Andalucía (Costa del Sol), y caracterízase poles temperatures nidies mientres tol añu y la inesistencia d'un iviernu térmicu Les precipitaciones varien enforma dependiendo de la orografía de la zona. ==== Estremos climatolóxicos ==== [[Ficheru:Spain.png|thumb|350px|]] * '''Temperatura máximo:''' 47,2&nbsp;[[Grau Celsius|°C]] en [[Murcia]] el 4 de xunetu de [[1994]], siguida polos 46,6&nbsp;°C rexistraos nos aeropuertos de [[Córdoba (España)|Córdoba]] y [[Sevilla]]. Si tener en cuenta los datos rexistraos nel [[sieglu XIX]], esisten rexistros de temperatures bien cimeres, como los 51,0&nbsp;°C de Sevilla'l 30 de xunetu de [[1876]], pero duldar de la so validez al desconocese les condiciones en que se faíen les midíes.<ref name="AEMET">{{Cita web |url=http://www.aemet.es/documentos/es/divulgacion/resume_efemerides/Resume_estremos.pdf |fecha=31 d'avientu de 2007 |títulu=Resumen d'estremos climatolóxicos n'España |editorial=[[Axencia Estatal de Meteoroloxía]] |formatu=[[PDF]] |fechaaccesu=3 d'agostu de 2009}}</ref> * '''Temperatura mínimo:''' -32&nbsp;°C nel llagu Estangento ([[Provincia de Lleida|Lleida]]) el 2 de febreru de [[1956]], siguida polos -30,0&nbsp;°C de [[Calamocha]] ([[Provincia de Teruel|Teruel]]) el 17 d'avientu de [[1963]].<ref name="AEMET" /> * '''Precipitación máxima añal:''' 4.346&nbsp;mm recoyíos en [[Grazalema (Cádiz)]] en 1963. * '''Precipitación máxima nun día:''' 817&nbsp;mm recoyíos en [[Oliva (Valencia)]] el 3 de payares de [[1987]], siguida pola [[La Pobla del Duc]] (Valencia) con 790 mm el 3 de payares de 1987.<ref name="AEMET" /> La precipitación máxima recoyida nuna hora n'España rexistrar en [[Santa Cruz de Tenerife]] el 31 de marzu de [[2002]], con 129,9 mm.<ref name="AEMET" /> === Mediu ambiente === {{VT|Ecorrexones d'España|Vexetación n'España|Fauna d'España}} Según el [[Fondu Mundial pa la Naturaleza|WWF]], n'[[España]] pueden estremase les siguientes [[ecorrexón|ecorrexones]] terretres: [[Monte mediterraneu]] principalmente, [[monte templáu de frondosas]] y [[monte templáu de coníferes]]. Amás hai ecorrexones marines: el [[mar Mediterraneu]] y la [[corriente marina de les Islles Canaries]]. La vexetación de la [[Península Ibérica]] clasificar en cuatro grupos: * Vexetación de la España húmeda: [[Monte templáu de frondosas|monte atlánticu]] típicos, con [[carbayu|carbayos]] y [[Fagus|hayas]], según [[prau|praos]]. * Vexetación de la España seca: monte mediterraneu, con [[árbol|árboles]] como la [[encina]], el [[sufrera]] y el [[Pinus|pinu]], y [[arbustu|arbustos]] ([[Quercus|carrasca]], [[Cistus|jara]]), incluyíes [[yerba arumoso|arumoses]] como'l [[tomillu]], l'[[Lavandula|espliegu]], la [[retama]] o'l [[Rosmarinus officinalis|romeru]]. * Vexetación de monte según la so altitú: encina, sufrera, carbayu, [[Castanea|castañu]], [[prau]] * la [[flora]] de les islles [[Canaries]], onde esiste una vexetación subtropical bien marcada poles diverses altitúes: na mariña, [[Arecaceae|palmes]]; nel mediu, la [[laurisilva canaria]] y nos cumes, el [[pinu canariu]]. La [[fauna]] presenta una amplia diversidá que se debe en gran parte a dos factores: la posición xeográfica d'España, ente l'[[océanu Atlánticu]] y el [[mar Mediterraneu]] y ente [[África]] y [[Eurasia]], y la gran diversidá de hábitats y biotopo consecuencia d'una variedá considerable de climes y rexones bien estremaes. N'España ye posible atopar, amás, una serie d'especies yá sumíes n'otres naciones europees. Ello ye por cuenta de qu'históricamente foi un territoriu escasamente pobláu si comparar con países como [[Alemaña]], [[Gran Bretaña]] o [[Italia]], toos ellos de menor estensión, y a la tardida [[industrialización]], que fizo que'l cayente de numberoses especies y la estinción de delles otres fuera un fenómenu documentáu a lo llargo del [[sieglu XX]]. Tamién se destacar la gran cantidá d'especies presentes por cuenta de la influencia de la fauna africana ([[Chamaeleo chamaeleon|camaleón común]], [[cursorius cursor|corredor]], [[Atelerix algirus|corcuspín morunu]], [[Genetta genetta|martalena]], [[Porphyrio porphyrio|calamón]], [[Herpestes ichneumon|meloncillo]], etc.) y el númberu d'endemismos presentes nes islles Baleares ([[Alytes muletensis|ferreret]], [[Puffinus mauretanicus|pardela balear]]) y Canaries (los palombos de la laurisilva ''[[Columba junoniae]]'' y ''[[Columba bollii]]'', el [[Tarentola boettgeri|perenquén]], la [[Crocidura canariensis|musaraña canaria]], la [[Chlamydotis undulata fuertaventurae|hubara]], la [[Saxicola dacotiae|calambiya canaria]] o'l [[Falco pelegrinoides|ferre tagarote]]). Ciertes especies autóctones estendiéronse per tol mundu, como lo fixo na Antigüedá el [[Oryctolagus cuniculus|coneyu]] (animal que dio nome a la mesma España, según una de les teoríes etimolóxiques) o'l [[serinus canaria|canariu]] na Edá Moderna. Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país estremar en trés [[Área bioxeográfica|rexones bioxeográfiques]]:<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref> [[rexón bioxeográfica mediterránea|mediterránea]], [[rexón bioxeográfica atlántica|atlántica]] y el [[archipiélagu]] de les [[Canaries]], nel [[océanu Atlánticu]] pertenez a la [[rexón bioxeográfica macaronésica|macaronésica]]. [[Ficheru:GarajonayNationalpark Lorbeerwald.jpg|thumb|250px|[[Laurisilva canaria]], [[Parque nacional de Garajonay]], na islla de la [[Gomera]], bien natural patrimoniu de la Humanidá.]] N'España hai tres bienes naturales [[patrimoniu de la Humanidá]]: [[Parque nacional de Garajonay|Garajonay]] y el [[Parque nacional del Teide|Teide]] nes Canaries, y [[Parque nacional de Doñana|Doñana]] n'[[Andalucía]]. Y dos bienes mistos: "[[Pirineos]]-[[Monte Perdíu]]" ([[1997]], 1999, compartíu con [[Francia]]) y "[[Eivissa (islla)|Eivissa]], biodiversidá y cultura" ([[1999]]). Cuenta con una cuarentena d'[[Reserva de la biosfera|reserves de la biosfera]] que reflexa la diversidá de hábitats, flora y fauna d'España. * Per un sitiu, tán les de la zona cantábrica: [[Urdaibai]], [[Muniellos]], [[Parque natural de Somiedo|Somiedo]], [[Terras do Miño]], [[Parque natural de Redes|Redes]], [[Ḷḷaciana|Valle de Ḷḷaciana]], [[Parque nacional de los Picos d'Europa|Picos d'Europa]], [[Babia]], [[Allariz|Área d'Allariz]], los [[Reserva de la Biosfera de los valles d'Omaña y Lluna|Valles d'Omaña y Lluna]], [[Bernesga|Alto de Bernesga]], [[Los Argüellos]], los [[Ancares]] lleoneses y los [[Los Ancares Lucenses|Lucenses]], el [[ríu Eo]], [[Vilanova d'Ozcos|Ozcos]] y [[Poblar de Burón|Terras de Buron]]. * Na zona de clima mediterraneu: [[Grazalema (Sierra)|Grazalema]], [[Sierres de Cazorla, Segura y Les Villes]], [[Marismas del Odiel]], [[Sierra Nevada (España)|Sierra Nevada]], [[Doñana]], [[Parque Natural del Cabu de Gata-Níjar|Cabu de Gata-Níjar]], [[La Mancha Húmeda]], [[Cuenca alta del Manzanares]], [[Menorca]], [[Bardenas Reales]], [[Sierra Morena|Les Deveses de Sierra Morena]], [[Ríu Jubera|Valles del Jubera]], [[Ríu Leza|Leza]], [[Ríu Cidacos|Cidacos]] y [[Cervera del Río Alhama|Alhama]] y [[Parque nacional de Monfragüe|Monfragüe]]. Con [[Marruecos]] comparte la [[Reserva de la Biosfera Intercontinental del Mediterraneu]]. * Zones de monte: [[Ordesa-Viñamala]], [[Sierra de les Nieves]] y la so redolada, [[Macizu del Montseny|Montseny]], [[Reserva de la Biosfera de la Sierra del Rincón|Sierra del Rincón]], [[Sierra d'Aracena]] y [[Parque Natural de Sierra d'Aracena y Picos d'Aroche|Picos d'Aroche]], [[Sierra de Francia|Sierres de Candelario-Béxar y Francia]]. * Finalmente, en Canaries son oxetu d'esta especial proteición: [[La Palma]], [[Lanzarote]], [[El Hierro|Islla d'El Hierro]] y [[Gran Canaria]], [[Gomera]], [[Fuerteventura]] y [[Anaga; en Tenerife]]. 281.768 [[hectárea|hectárees]] del territoriu tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 63 sitios Ramsar. Tien trelce [[Parque nacional|parques nacionales]]: [[Parque nacional d'Aigüestortes y Llagu de San Mauricio|Aigüestortes y Llagu de San Mauricio]], l'[[Parque nacional marítimu-terrestre del Archipiélagu de Cabrera|Archipiélagu de Cabrera]], [[Parque nacional de Cabañeros|Cabañeros]], la [[Parque nacional de la Caldera de Taburiente|Caldera de Taburiente]], [[Parque nacional y natural de Doñana|Doñana]], [[Parque nacional de Garajonay|Garajonay]], les [[Parque nacional de les Islles Atlántiques de Galicia|Islles Atlántiques de Galicia]] les [[Parque nacional de les Tables de Daimiel|Tables de Daimiel]], [[Parque nacional de Monfragüe|Monfragüe]], [[Parque nacional d'Ordesa y Monte Perdíu|Ordesa y Monte Perdíu]], [[Parque nacional de Picos d'Europa|Picos d'Europa]], [[Parque nacional de Sierra Nevada (España)|Sierra Nevada]], el [[Parque nacional del Teide|Teide]] y [[Parque nacional de Timanfaya|Timanfaya]]. El principal riesgu natural d'España son les [[seca|seques]]<ref name="d01f0hala4">CIA ''World Factbook''.</ref> y la [[desertificación]] d'amplies zones del so territoriu yá que más de dos terceres partes del mesmu pertenecen a les categoríes susceptibles de sufrir desertificación: árees grebes, semiáridas y subhúmedas seques.<ref>[http://www.mma.es/secciones/biodiversidad/desertificacion/desertificacion_espania/index.htm Ministeriu de Mediu Ambiente] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101210084811/http://www.mma.es/secciones/biodiversidad/desertificacion/desertificacion_espania/index.htm |date=2010-12-10 }}.</ref> Tocantes a los problemes [[ecoloxía|medioambientales]], la [[contaminación]] del [[mar Mediterraneu]] polos arramaos d'agües residuales y otros de calter industrial pola producción submarina de [[Petroleu|crudo]] y [[gas]]; la calidá y cantidá de l'[[agua]] por tol país; la contaminación atmosférica; la [[deforestación]] y la desertificación.<ref name="d01f0hala4" /> == Xeografía humana == [[Ficheru:Comunidaes autónomes d'España.svg|thumb|300px|Comunidaes autónomes d'España.]] [[Ficheru:Provincias de España.svg|thumb|300px|Provincies d'España.]] {{AP|Comunidá autónoma|Provincies d'España}} La población oficial d'España ye de 46,745.807 habitantes,<ref>Datu oficial aprobáu por [http://www.derecho.com/l/boe/real-decretu-1918-2009-declaren-oficiales-cifres-poblacion-resultantes-revision-padron-municipal-referíes-1-xineru-2009/ Real Decreto 1918/2009, de 11 d'avientu], pol que se declaren oficiales les cifres de población resultantes de la revisión del padrón municipal referíes al 1 de xineru de 2009.</ref> lo que da una [[densidá de población]] de 92,61 habitantes per quilómetru cuadráu. Sicasí, les distribución de la población ye bien irregular, concentrándose na mariña y dexando amplies zones del interior escasamente habitaes. El 77% de la población vive en zones urbanes. Según ''[[The World Factbook]]'' de la [[CIA]], étnicamente la población ta compuesta por un amiestu de tipos mediterráneos y nórdicos. Tocantes a la [[relixón]], son [[Catolicismu|católicos]] un 94%, otros 6%. L'idioma oficial en tol país ye'l [[Idioma español|español]] o castellán, que fala como llingua materna'l 74% de la población; amás hai otres llingües cooficiales en delles comunidaes autónomes, como'l [[Idioma catalán|catalán]] que fala como llingua materna'l 17% de la población, el [[Idioma gallegu|gallegu]] 7%, [[Idioma vascu|vascu]] 2%. Por llei reconocióse tamién como idioma propiu'l [[Idioma valencianu|valencianu]] dientro de la [[Comunidá Valenciana]]. Amás l'[[Idioma asturlleonés|asturlleonés]] ta reconocíu nos Estatutu d'Autonomía de [[Castiella y Llión]] y [[Asturies]]. En Cataluña tamién ye oficial l'[[Idioma aranés|aranés]], variante del occitanu. La capital ye Madrid, con una población de 3.255.944 habitantes (1 de xineru de 2009). Otres capitales de provincia con más de mediu millón d'habitantes son: [[Barcelona]] (1.621.537 hab.), [[Valencia]] (814.208 h.), [[Sevilla]] (703.206 h.), [[Zaragoza]] (674.317 h.) y [[Málaga]] (568.305 h.).<ref>Fonte: [http://www.ine.es/jaxi/tabla.do INE] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090115204400/http://www.ine.es/jaxi/tabla.do |date=2009-01-15 }}.</ref> España ta estremada alministrativamente en 17 [[comunidá autónoma|comunidaes autónomes]] o autonomíes y 2 [[Ciudá autónoma|ciudaes autónomes]] ([[Ceuta]] y [[Melilla]]): [[Andalucía]], [[Aragón]], [[Principáu d'Asturies]], [[Baleares]], [[Canaries]], [[Cantabria]], [[Castiella y Llión]], [[Castiella-La Mancha]], [[Cataluña]], [[Estremadura]], [[Galicia]], [[La Rioxa (España)|La Rioxa]], [[Comunidá de Madrid]], [[Rexón de Murcia]], [[Navarra]], [[País Vascu]] y [[Comunidá Valenciana]]. Un nivel alministrativu inferior ye'l de la [[Provincies d'España|provincies]]. Hai 50 provincies formaes pel territoriu peninsular ya insular. [[Ceuta]], [[Melilla]] y les [[places de soberanía]] nun formen parte d'esti réxime. Les provincies son la base sobre la que s'asitió la creación de les comunidaes autónomes. Les provincies subdivídense de la mesma en [[conceyu|conceyos]]. <!--NUN VEO LA RELEVANCIA D'ESTO NUN ARTÍCULU XENERAL SOBRE XEOGRAFÍA.- Mientres la [[Segunda República Española|II República]] introducióse la separación del territoriu en [[contorna|contornes]]. Primero foi en [[Contornes de Cataluña|Cataluña]], pero a lo llargo de los años 80 otres comunidaes instauraron con mayor o menor relevancia la división comarcal. La contorna constituyóse basándose na unión de [[conceyu|conceyos]] xeneralmente vecinos, históricamente rellacionaos o xuníos por accidentes xeográficos comunes pa emprestar servicios a los ciudadanos de manera más eficiente según la so distribución pel territoriu.--> Pa unificar les unidaes territoriales d'alcuerdu a tolos miembros de la [[Xunión Europea|XE]], corresponder coles establecíes pol sistema [[NUTS]]. Esti sistema establez la división d'unidaes territoriales xerárquiques en trés niveles, de les cualos el nivel II correspuende a les comunidaes y ciudaes autónomes y el nivel III a les provincies. == Xeografía económica == [[España]] tuvo [[historia|históricamente]] como [[recursos naturales]] principalmente la [[minería]]: [[carbón]], [[lignitu]], mineral de [[fierro]], [[cobre]], [[plomu]], [[cinc]], [[uraniu]], [[wolframiu]], [[mercuriu (elementu)|mercuriu]], [[pirita]], [[magnesita]], [[fluorita]], [[yelsu]], [[sepiolita]], [[caolín]] y [[potasa]]. Amás, lo [[monte|montascosu]] del terrén dexa'l llogru d'[[enerxía hidroeléctrica]]. La [[tierra arable]] representa'l 27,18% del usu de la tierra. A colleches permanentes dedícase 9,85% y otros 62,97% ([[2005]]). El [[regadíu]] toma 37.800 [[quilómetru cuadráu|km²]] ([[2003]]). La composición del [[PIB]] por sector ye: [[agricultura]] 3,4%, [[industria]] 26,9% y [[Sector servicios|servicios]] 69,6% (est. 2009). L'agricultura emplega al 4,2% de la [[población activa]], la industria'l 24% y los servicios el 71,7% (est. [[2009]]). [[Ficheru:VdtoMontabliz310108.jpg|thumb|250px|El [[Viaductu de Montabliz]], na [[Autovía Cantabria-Pandu|A-67]], la ponte más alta d'[[España]] y el sestu d'[[Europa]], con 150 [[metros]] d'altor (na so parte más alta) sobre'l [[ríu Bisueña]].<ref name=ferro>[http://www.ferrovial.com/es/Negocios/Construccion/Construccion-Grandes-proyeutos/Viaductu-de-Montabliz Ferrovial:Viaductu de Montabliz]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20090724002211/http://www.trelleborg.com/en/Media/The-World-of-Trelleborg/A-quiet-high-level-ride/ A quiet, high-level ride]</ref>]] La [[economía mista]] [[capitalismu|capitalista]] d'España ye la 12ª del mundu, y los sos ingresos per cápita correspuéndense aproximao colos d'[[Alemaña]] o [[Francia]]. Sicasí, dempués de casi quince años d'una crecedera del [[PIB]] percima de la media, la economía española empezó a ralentizase a finales del añu [[2007]] y entró en [[recesión]] nel segundu cuartu de [[2008]]. La [[tasa de desemplegu]] d'España alzar dende una relativamente baxa como'l 8% en 2007 a más del 19% n'avientu de [[2009]] y sigue creciendo. El so [[déficit fiscal]] empeoró del 3,8% del [[PIB]] en 2008 a alredor del 11% del PIB en 2009, más de tres veces de la llende de la [[Unión Económica y Monetaria de la Unión Europea|UEM]]. El PIB contráxose un 3,6% dende 2008, acabando con un enclín de dieciséis años de crecedera.{{desactualizáu}} Prevese que la economía va recuperar una modesta crecedera en dalgún momentu del añu [[2010]], siendo España la postrera gran economía en recuperase de la [[Crisis económica de 2008-2010|recesión global]]. El cambéu de la crecedera económica d'España reflexa un significativu cayente nel sector de la [[construcción]], una escesiva ufierta de [[casa|cases]], la cayida del gastu del consumidor, y una cayida de la [[esportación]]. Los esfuercios del gobiernu por rellanzar la economía al traviés d'estímulu al consumu, ampliación de les prestaciones por [[desemplegu]] y préstamos garantizaos nun torgaron una aguda crecedera de la tasa de desemplegu, que yera la más alta de la [[Xunión Europea]] en 2009. El [[Bancu|sector bancariu]] d'España quedó relativamente aislláu de la [[Crisis económica de 2008-2010|crisis financiera global]], debíu en parte pola supervisión conservadora del [[Bancu d'España]]. La intervención gubernamental pa rescatar [[bancu|bancos]] na escala vista nel restu d'[[Europa]] en 2008 y 2009 nun foi necesaria n'España, anque l'altu riesgu de los bancos españoles pola cayida de la construcción doméstica y el mercáu inmobiliariu supón un riesgu continuo pal sector. El gobiernu intervieno una caxa d'aforros rexonal nel añu 2009<ref>[https://www.elmundo.es/mundodinero/2009/03/29/economia/1238331273.html "El Bancu d'España intervién Caja Castiella-La Mancha pa 'garantizar el so futuru'", noticia en ''[[El Mundo (España)|El Mundo]]'' 29 de marzu de 2009.]</ref> y otres hanse fundíu por necesidá,<ref name="d01f0hala4" /> o alderiquen esta posibilidá.<ref>[http://www.cincodias.com/articulo/empresas/veintena-caja-ahorro-alderica-procesos-fusionlas-claves/20090312cdscdiemp_34/cdsemp/ "Casi una ventena de caxes d'aforros alderica los sos procesos de fusión" en cincodías.com, 12 de marzu de 2009]</ref> Los principales productos agrícoles son: [[cebera|ceberes]], [[hortoliza|hortolices]], [[aceituna|aceitunes]], [[vide]] pa la producción de [[vinu]], [[remolacha azucrera]] y [[cítricu|cítricos]]. De la [[ganadería]] llógrase carne de [[vacunu]] y de [[gochu]], [[ave de corrolada|volatería]] y [[productos lácteos]]. Tamién caltién la so importancia'l sector [[pesca|pesqueru]]. Tocantes a los productos industriales, cabo citar: la [[industria testil]] y de complementos, incluyíu'l [[calzáu]]; [[alimentu|alimentos]] y [[bébora|bébores]], [[metal]]es y la manufactura metálica, [[industria químico]], la [[construcción naval]], [[automóvil|automóviles]], [[maquinaria]], el [[turismu]], los [[Cerámica|productos cerámicos]], la industria pa[[Farmacia|farmacéutica]] y d'equipamientu médicu. Hai 7.738 [[quilómetru|quilómetros]] de [[gasoductos]] y 560 km d'[[oleoductu|oleoductos]], [[tubería|tuberíes]] de productos refinaos representen 3.445 km (2009). Tien 15.288 km de [[víes ferriales]], na so mayoría d'[[Anchu ibéricu|vía ancha]] anque caltién alredor d'un 10% de [[vía estrecha]]. Tien una amplia rede de [[carretera|carreteres]] (681.224 km) que lo asitia nesto como'l 10ᵘ del mundu; 13.872 km son [[Vía espresa|víes rápides]]. Les víes fluviales nel añu 2008 representaben 1.000 km. Los [[puertu|puertos]] y terminales más destacaos son: [[Alxecires]], [[Barcelona]], [[Bilbao]], [[Cartaxena (España)|Cartaxena]], [[Huelva]], [[Tarragona]] y [[Valencia]]. == Ver tamién == [[imaxe:Pinto - Centro Geográfico de la Península Ibérica 1.JPG|thumb|180px|Afitáu indicativu del centru xeográficu de la península ibérica, en [[Pinto (Madrid)|Pinto]], [[Comunidá de Madrid]]. Coordenaes: 40°14'34"N 3°41'58"W]] * [[Xeografía]] * [[España]] * [[Provincies d'España]] * [[Relieve d'España]] * [[Clima d'España]] * [[Vexetación d'España]] * [[Suelos d'España]] * [[Islles d'España|Llista d'islles d'España]] * [[Terremotos d'España]] == Referencies == {{llistaref}} * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sp.html "SPAIN"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090513080105/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sp.html |date=2009-05-13 }} - [[CIA]], ''[[The World Factbook]]'' == Enllaces esternos == {{commonscat|Geography of Spain}} * {{Enllaz rotu|1=Xeografía d'España pa neños |2=http://www.elhuevodechicolate.com/geograf/geograf1.htm |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}. * [http://cvc.cervantes.es/actcult/paisaxes/ Centro Virtual Cervantes: ''Paisaxes d'España''] * [http://www.ign.es/ign/layout/actividadesVolcanologia.do Institutu Xeográficu Nacional] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130228145354/http://www.ign.es//ign/layout/actividadesVolcanologia.do |date=2013-02-28 }} {{Tradubot|Geografía d'España}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía d'España| ]] ru9bncry8xd44jtbg2ysara66ca102y Xeografía d'Estonia 0 101176 4376986 4324721 2025-06-17T14:55:00Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Direutiva => dicha Direutiva 4376986 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |Image = Estonia-CIA WFB Map.png |continente = [[Europa]] |rexón = [[Europa del suroeste]] |territoriu = 45.226 |tierra = 43.211 |agua = 2.015 |fronteres_territoriales = 633 km |país 1 = [[Letonia]] |frontera país 1 = 339 km |país 2 = [[Rusia]] |frontera país 2 = 294 km |llinia_de_costa = 3.794 km |mar_territorial = 12 [[milla náutica|mn]] |zona_allegante = |zona_económica = Afitaos colos estaos vecinos |plataforma_continental = |Puntu_más_so = 0 m ([[Mar Bálticu]]) |puntu_más_altu = 318 m ([[Suur Munamägi]]) }} '''[[Estonia]]''' (nome llocal, ''Eesti Vabariik'') ye un [[estáu]] del norte d'[[Europa]], na mariña oriental del [[mar Bálticu]]. Ocupa un territoriu continental nel estremu norte de la llanura costera báltica, y un territoriu insular alredor de la mariña. Llenda al norte col [[golfu de Finlandia]] y al oeste col [[mar Bálticu]]. Al este, el [[llagu Peipus]] y el [[ríu Narva]] formen la mayor parte de la frontera con [[Rusia]], al sur llenda con [[Letonia]] que la so frontera non basar en nengún accidente xeográficu destacable. == Xeografía física == Estonia asitiar ente les llatitúes 57°30' N y 59°50' N y los llargores 21°50' Y y 28°10' Y. Ye mayor que munchos países europeos como [[Dinamarca]] o [[Suiza]], la so superficie ye de 45.226 km² similar, por casu, a la de los [[Países Baxos]], a la de la comunidá autónoma d'[[Estremadura]] n'[[España]] o al del estáu de [[Quintana Roo]] en [[Méxicu]]. === Finxos xeográficos === * '''Puntu más septentrional''': Isla de [[Vaindloo]] (59 º 49'17 "N), na zona continental: [[Península Purekkari]], (59 º 40'27" N) * '''Puntu más meridional''': L'Aldea de [[Naha]] (57 º 30'32 "N). (Conceyu de [[Mõniste]]) * '''Puntu más occidental''': Isla de [[Nootamaa]] (21 º 46'06 "Y), na zona continental: [[Península de Ramsi]], (23 º 24'28" S) * '''Puntu más oriental''': [[Narva]] (28 º 12'33 "Y). La mayor distancia continental llega a 400 km. La islla de [[Ruhnu]] ye'l puntu más alloñáu del centru d'Estonia, atopar a 65 km al suroeste de la mariña occidental. === Relieve === {| border=0 align=right cellpadding=0 cellspacing=0 style="margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 2px black solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |<div style="position: relative">[[Ficheru:Relief map of Estonia.png|center|450px]] <div style="position: absolute;font-size:100%;left:127px;top:215px">'''[[Kihnu]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:376px;top:272px">'''•'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:338px;top:256px">'''[[Suur Munamägi]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:95px;top:155px">'''[[Muhu]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:280px;top:196px">'''[[Võrtsjärv]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:387px;top:135px">'''[[Llagu Peipus|Llagu<br />Peipus]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:378px;top:175px">''[[Piirissaar]]''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:220px;top:10px">'''[[Golfu de Finlandia]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:143px;top:26px">''[[Naissaar]]''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:65px;top:62px">''[[Osmussaar]]''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:30px;top:185px">'''[[Saaremaa]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:60px;top:218px">''[[Abruka]]''</div> <div align=center style="position: absolute;font-size:100%;left:52px;top:120px">'''[[Hiiumaa]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:85px;top:102px">'''[[Vormsi]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:75px;top:256px">'''[[Ruhnu]]'''</div> <div style="position: absolute;font-size:100%;left:48px;top:277px">'''[[Golfu de Riga]]'''</div> </div> </div> |} El relieve d'Estonia carauterizar por ser bien uniforme, con [[llanura|llanures]] y [[llomba|llombes]] nidies, nun [[paisaxe]] nel que s'atopen dalgunos [[llagu|llagos]]. La so elevación media ye de 50 m. El so puntu más eleváu ye'l [[Suur Munamägi]] ("Gran monte en forma de güevu"), con 318 metros sobre'l nivel del mar. Dientro de la Estonia continental esisten tamién dos unidaes estremaes, una zona compuesta por baxes llanures, asitiaes na metá occidental de la Estonia continental y na franxa costera del golfu de Finlandia, y otra daqué más elevada asitiada na metá oriental. [[Xeoloxía|Xeolóxicamente]] predominen les [[cayueles bituminoses]] y la [[caliar]] nel norte, ente qu'en la parte sur del país ye l'[[arenisca]]. ; ;Llanures baxes Nel norte, atopamos la llanura costera del norte d'Estonia que s'estiende pola mariña del golfu de Finlandia, dende la [[península de Pakri]] nel oeste hasta la frontera rusa nel este. Al sur la llanura termina na llinia que formen los [[cantil|cantiles]] (non marinos) del norte d'Estonia llamaos [[Klint bálticu|''klint'']] o ''[[Klint bálticu|glint]]''. L'anchor de la franxa bazcuya ente los 20 metros y los 20 quilómetros. Al este atopen les mayores estensiones de baxes llanures qu'ocupen aproximao un 20% de la superficie estonia y nun suelen superar los 20 msnm. De norte a sur atopen la [[llanura d'Estonia occidental]] y la [[llanura de Pärnu]]. Otres zones de llanures baxes atopar alredor de los [[Llagu Peipus|llagos Peipus]] y [[Llagu Võrtsjärv|Võrtsjärv]]. Nel norte del Peipus alcuéntrase la [[bajillanura de Alutaguse]], que s'estiende escontra'l norte siguiendo la ribera occidental del [[ríu Narva]] y al oeste la llanura de la mariña del Peipsi. La [[llanura del Vortsjarv]] estender dende'l norte del llagu hasta [[Tartu]] al este, siguiendo la rivera del [[Emajõgi|ríu Ema]]. ; ;Tierres altes Les tierres altes, n'[[Idioma estoniu|estoniu]] ''kõrgustik'', allugar na metá esti de la Estonia continental ganando altor conforme avánzase faía'l sur. De fechu les zones de mayor altor tán asitiaes nel estremu sureste d'Estonia nun área delimitada pel llagu Võrtsjärv y los ríos [[Haanja]] y [[Ema]]. Les zones elevaes del norte d'Estonia allúguense paraleles al sur de los cantiles (''glint'') del norte d'Estonia. Tán formaes polos altores de [[Pandivere]] nel centru, alredor del cual allúguense los pandos de [[Harju]] escontra l'oeste y [[Viru]] escontra l'este, al sur d'esti conxuntu estiende la llanura d'Estonia central. Al este d'esta llanura y hasta'l llagu Peipus atópase'l [[drumlin]] de Vooremaa. Al sur partiendo con Letonia y ente les bajillanuras de Pärnu al oeste y el llagu Võrtsjärv al este atopa les altores de [[Pandivere]] que la so mayor altor ye [[Emumägi]] (166 msnm). Al sur de Pandivere ta [[Sakala]], cola so máxima altitú nel [[monte Rutu]] (146 msnm). Nel estremu sureste atópense les mayores elevaciones d'Estonia. Equí allúguense tres zones de tierres altes, los altores de [[Haanja]] al sur, que ye la qu'algama la máxima altitú col monte [[Suur Munamägi]] (317 msnm). Y la altiplanicie d'[[Otepää]] al norte, que remata nel [[monte Kuutse]] (217 msnm), son les de mayor entidá. Les tierres altes de [[Karula]] al oeste de los altores de Haanja, tamién caltién elevaciones d'importancia, siendo la mayor d'elles [[Rebasejärve Tornimägi]] (137 msnm). Los [[valle]]s o depresiones son tamién accidentes xeográficos carauterísticos d'esta zona montascosa, asina atopamos la depresión de Voru dixebrando los altores de Haanja y Karula de les de Otepää. La depresión del Haargla que dixebra los altores de Karula y Haanja. Y el valle del ríu [[Väike Emajõgi]] que dixebra los altores de Otepää de les de Sakala. === Ríos, llagos y costa === ==== Río ==== El clima de [[Clima atlánticu|tipu atlánticu]] [[Clima continental|continental]] favorez que los ríos caltengan un réxime d'alimentación [[Alimentación fluvial|pluvionival]] con un máximu de volume en [[primavera]] y otru daqué menor en [[seronda]]. Los altores de [[Pandivere]] constitúin un autentico surtidor fluvial dende onde flúin los principales ríos estonios. Por cuenta de que les elevaciones estonies tán asitiaes na metá oriental del país y percorrer de norte a sur, los ríos estremar ente los que tomen direición este oeste (cuenca hidrográfica d'Estonia occidental), y los que tomen direición oeste esti (cuenca hidrográfica d'Estonia oriental). Nel estremu sureste la cuenca del [[Gauja|Koiva]], que cubre una pequeña superficie, nun sigue nenguna de los dos anteriores sinón que los sos ríos flúin faía'l sur. Los principales [[ríu|ríos]] d'Estonia son el [[ríu Pärnu|Pärnu]], el [[ríu Keila|Keila]] y el [[ríu Kasari|Kasari]] na cuenca occidental, y el [[ríu Narva|Narva]] na cuenca oriental, faciendo frontera con [[Rusia]]. De sur a norte, pueden señalase como principales cuenques hidrográfiques: * Cuenca hidrográfica de Pärnu, el so principal ríu ye'l Pärnu, y el so afluente d'este'l [[Ríu Nevesti|Navesti]], que desagua nel [[golfu de Riga]]. * Cuenca hidrográfica de [[Matsalu]], el so principal ríu ye'l Kasari desagua nel [[mar de Väinameri]]. * Cuenca hidrográfica de [[Harju]], el so principales ríos son el [[ríu Javala|Javala]] y el [[Ríu Pirita|Pirita]] que desagüen nel [[golfu de Finlandia]]. * Cuenca hidrográfica de [[Viru]], el so principal ríu ye'l Narva que desagua nel golfu de Finlandia. * Cuenca hidrográfica del [[Peipus]], el so principal ríu ye'l [[Ríu Ema|Ema]] * Cuenca hidrográfica del [[Võrtsjärv]], el so principal ríu ye'l [[Ríu Väike Ema|Väike Ema]] o Väike Emajõgi. ==== Llagos ==== Una carauterística definitoria de la hidrografía estonia ye la bayura de [[llagu|llagos]], la mayoría asitiaos al sureste del país. El númberu de llagos ye cimeru a 1.400 si contabilícense los naturales y los banzaos, y suponen un 4,6% del territoriu d'Estonia. La mayoría son pequeños y tienen una superficie inferior a los 100 km². Los principales son el [[Peipus]], al este, con 3.555 km², compartíu con Rusia; el [[llagu Võrtsjärv|Võrtsjärv]] o Võrtsjärv nel centru que con una superficie de 270 km² ye'l segundu mayor llagu del país, y el mayor que s'atopa dientro de les fronteres estonies, y el [[Pskov]]. Por cuenta de la gran cantidá de superficies llacustres les islles nos llagos tamién son numberoses destacando [[Piirissaar]] nel llagu Peipus. ==== Costa ==== Costa acantilada nel norte (glint) y baxa y arenosa nel oeste. La mariña estonia ye bien retayáu'l so llargor ye 3.780 quilómetros; de los cualos 1.242 quilómetros atopar nel continente y 2.540 quilómetros partir ente les islles. La llinia de mariña tien numberoses [[badea|badees]], [[estrechu|estrechos]] y [[ensenada|ensenaes]]. La mariña septentrional, que da al [[golfu de Finlandia]], ye alta colos [[cantil|cantiles]] o ''glints''. Tamién hai cantiles na mariña norte de les islles [[Saaremaa]] y [[Muhu]]. El [[cabu de Põõsaspea]] dixebra la mariña norte de la occidental, que da al [[mar Bálticu]] y la meridional, [[Väinameri]] que da al [[golfu de Riga]]. Estes mariñes, a diferencia de la septentrional, son baxes y arenoses. [[Ficheru:Seascape.jpg|thumb|250px|Costa noreste d'[[Estonia]] cerca de [[Nõva]], [[Condáu de Lääne]].]] [[Ficheru:Keilajuga.jpg|thumb|250px|Tabayones de Keila.]] Costa norte, accidentes xeográficos d'este a oeste: * [[Golfu de Narva]] * [[Golfu de Kunda]] * [[Península de Vergi]] * [[Golfu de Käsmu]] * [[Golfu de Eru]] * [[Cabu Purekkari]] * [[Península de Pärispea]] * [[Golfu de Hara]] * [[Península de Juminda]] * [[Golfu de Kolga]] * [[Golfu de Kaberneeme]] * [[Golfu de Muuga]] * [[Península de Viimsi]] * [[Golfu de Tallin]] * [[Golfu de Lohusalu]] * [[Golfu de Paldiski]] * [[Golfu de Keibu]] Mariña occidental, accidentes xeográficos de norte a sur: * [[Golfu de Paspelu]] * [[Golfu de Haapsalu]] * [[Golfu de Matsalu]] * [[Golfu de Rame]] * [[Golfu de Vaiste]] * [[Golfu de Tõstamaa]] * [[Golfu de Pärnu]] [[Ficheru:Osmussaar21.jpg|thumb|300px|Mariña de la isla Osmussaar.]] Les [[isla|islles]] ocupen 9,2% de la superficie d'Estonia, esisten 1.512 en total y caracterícense por ser predominantemente llanes y montiegues. Les dos más estenses son lo suficientemente grandes como pa constituyir condaos, [[Condáu de Saare|Saaremaa]] y [[Condáu de Hiiu|Hiiumaa]]. Les mayores islles allugar nes agües occidentales, dientro del conocíu como archipiélagu estoniu, nes que s'atopen amás de les enantes mentaes [[Muhu]] y [[Vormsi]] y otres 500 islles menores. * [[Saaremaa]]. Ye la islla más grande d'Estonia con 2.673 km² de superficie. Ta asitiada al sur de Hiiumaa y al oeste de la Estonia continental. El so relieve ye bien llanu. La so máxima elevación asitiada al oeste ye'l [[Viidu Raunamägi]] con 54 msnm. La mariña de Saaremaa ye refecha en badees y cabos. * [[Hiiumaa]]. Con 989 km² ye la segunda islla por estensión d'Estonia, ta alcontrada al norte de Saaremaa y al oeste de la Estonia continental. El so relieve ye llanu sacante nel oeste na [[península de Kõpu]] onde s'asitia la máxima elevación el [[Andrusemägi]] o Tornimägi 68 m. La mariña de la islla de 310 km ye bien recortada y amás de la península enantes mentada al norte atopa la de [[Península de Tahkuna|Tahkuna]]. * [[Muhu]]. Ye la tercer islla d'Estonia con 206,1 km². Atopar ente Saaremaa al oeste, de la que la dixebra'l [[Väike Väin]] (Pequeñu estrechu), y la mariña d'Estonia continental al este dixebrada pol [[Suur Väin]] (Gran estrechu). El so altor máximu ye'l [[Sepamägi]] con 25,91msnm. Na so mariña destaca al norte la [[badea de Lõpemeri]]. * [[Vormsi]]. Trátase de la cuarta islla d'Estonia por estensión con 98km². Allugar ente la islla de Hiiumaa al oeste de la que la dixebra'l [[estrechu de Hari]] y l'Estonia continental al este tres l'[[estrechu de Voosi]]. Pertenez al [[condáu de Lääne]] (El Condao occidental) del que constitúi un conceyu. Como la mayoría de les islles estonies tien un relieve llanu que nun devasa los 20 msnm y una mariña articulada, los dos mayores badees de la islla asitiar al sur, la [[badea de Sviby]] y la [[badea de Hullo]]. Na mariña norte esisten islles más pequeñes como les [[islles Pakri]], [[Naissaar]] y [[Nootamaa]]. La islla de [[Ruhnu]] nel centru del golfu de Riga ye la única islla que nun s'atopa dientro de la zona costera próxima a Estonia. Ta asitiada a 70 quilómetros al sureste de [[Kuressaare]]. Tien una estensión de 11.9 km². El so altitú máxima algamar cola llomba de [[Haubjerre]] 29 msnm. Y la so mariña escarez de l'articulación carauterística del restu de les islles estonies. === Clima === El clima estoniu atópase na zona de transición ente'l [[clima atlánticu]] y [[Clima continental|continental]], ye por tanto húmedu, con iviernos moderaos y branos fríos. La corriente templada del Atlánticu Norte qu'afecta a los [[Europa del Norte|países nórdicos]] tamién inflúi n'Estonia, de manera que gocia d'un clima más templáu de lo que correspondería al so [[llatitú]] [[norte|nortiza]]. Asina que el factor principal qu'inflúi nel clima ye l'[[océanu Atlánticu]] (particularmente la corriente del Atlánticu Norte). L'actividá [[ciclón]]ica de la parte norte del océanu Atlánticu determina una variabilidá bien alzada del [[tiempu atmosféricu|tiempu]] n'Estonia y causa vientos fuertes, les precipitaciones elevaes y les fluctuaciones abruptas de la temperatura. Los [[vientu|vientos]] dominantes del oeste lleven l'aire marítimo húmedu lloñe dientro del país. Asina templa l'aire pel hibiernu, pero esfrecer pel branu. Tamién inflúi nel clima estoniu'l [[Estremos d'una función mínimu]] [[islandia|islandés]], que ye una zona conocida pola formación de ciclones y onde la [[presión atmosférica]] media ye inferior que nes sos zones vecines. Estonia tien un clima templáu, colos cuatro estaciones del añu bien estremaes y cola mesma duración. En referencia a les medies europees, el clima carauterizar por un iviernu bien fríu, una primavera nidia y un pocu lluviosa, un branu relativamente templáu y un llargu y nidia seronda. Según tea más cerca o más lloñe del [[mar Bálticu]], hai diferencies significatives ente'l clima costeru y el clima interior. La elevada llatitú d'Estonia nicia una gran diferencia de [[lluz solar]] ente l'iviernu y el branu. Los díes más curtios dar nel [[solsticiu d'iviernu]]: en [[Tallinn]] (al norte) 6 hores y 2 minutos y en [[Valga]] (al sur), 6 hores 39 minutos. The Longest Day, nel [[solsticiu de branu]], dura 18 hores y 40 minutos, al norte y 18 hores y 10 minutos al sur, respeutivamente. El númberu añal d'hores de sol varien ente 1.600 y 1.900, siendo más eleváu na mariña y les islles y menor nel interior del país. Esto correspuende a menos de la metá de la capital máxima de sol posible. ; ;Temperatures [[Ficheru:Pines in winter, Männiku.jpg|thumb|right|Nuevu pinu alzar nel iviernu.]] Falando en términos xenerales, Estonia carauterizar por un [[clima fríu]]. La temperatura medio añal d'Estonia atopar nos 5,2&nbsp;°C.<ref name="EMHI">[http://www.emhi.ee/index.php?ide=6,299,302 EMHI]</ref> Los factores que más inflúin na temperatura local, amás de la llatitú, son la distancia al mar y el relieve, la temperatura ente la mariña y l'interior difier llixeramente pel branu y de una forma más acentuada pel hibiernu. La temperatura medio en xunetu, el mes más templáu del añu, ye de 16,4&nbsp;°C.<ref name="EMHI"/> La temperatura medio nesti mes varia de los 16,3&nbsp;°C nes islles báltiques, a los 17,1&nbsp;°C nel continente. En febreru, el mes más fríu, la media ye de -5,7&nbsp;°C;<ref name="EMHI"/> nes islles báltiques algamar de media -3,5&nbsp;°C, y nel continente -7.6&nbsp;°C. La máxima temperatura rexistrada ye 35,6&nbsp;°C, documentada en [[Võru]]'l 11 d'agostu de 1992. La mínima son -43,5&nbsp;°C, rexistrada en [[Jõgeva]] el 17 de xineru de 1940. ; ;Precipitación Estonia atopar nuna zona húmeda na que la cantidá de [[Precipitación (meteoroloxía)|precipitación]] ye más grande que la evaporación total. La pluviosidá media nel periodu 1961–1990 va dende los 535 mm hasta los 727 mm per añu y ye más intensa a finales del branu,<ref name=emhi2>[http://www.emhi.ee/?ide=6,299,303 Sademed, õhuniiskus] (Precipitación, mugor del aire. N'estoniu). Institutu Meteorolóxicu ya Hidrolóxicu d'Estonia</ref> baxando na seronda ya iviernu. Les zones que rexistren mayor cantidá de precipitaciones son les tierres altes del este que tán más alloñaes de la mariña. Hai ente 102 y 127 díes lluviosos al añu,<ref name=emhi2/> y la precipitación media ye mayor nes fasteres occidentales de [[Condáu de Sakala|Sakala]] y les Tierres Altes de [[Haanja]]. La cubierta de [[nieve]], que ye más fonda na parte sureste d'Estonia, usualmente dura dende mediaos d'avientu hasta finales de marzu. La precipitación máxima rexistrada en 24 h. foi de 148 mm. La máxima mensual de 351 mm. Y la máxima añal de 1.157 mm. Los [[iviernu|iviernos]] son duros, con precipitaciones en forma de [[nieve]] que tán en redol a los 600 mm añales. {{Clima |llugar = Tallinn <!--Les temperatures máximes rexistraes son opcionales--> <!--Temperatures máximes (°C)--> <!--Temperatures máximes rexistraes (°C)--> |xin_max = -4 |xin_max_reg = 5 |feb_max = -4 |feb_max_reg = 3 |mar_max = 0 |mar_max_reg = 12 |abr_max = 7 |abr_max_reg = 21 |may_max = 14 |may_max_reg = 27 |xun_max = 19 |xun_max_reg = 31 |xnt_max = 20 |xnt_max_reg = 29 |ago_max = 19 |ago_max_reg = 31 |set_max = 15 |set_max_reg = 18 |och_max = 10 |och_max_reg = 19 |pay_max = 3 |pay_max_reg = 11 |avi_max = -1 |avi_max_reg = 7 |añal_max = |añal_max_reg = 31 <!--Les temperatures mínimes rexistraes son opcionales--> <!--Temperatures mínimes (°C)--> <!--Temperatures mínimes rexistraes (°C)--> |xin_min = -10 |xin_min_reg = -30 |feb_min = -11 |feb_min_reg = -30 |mar_min = -7 |mar_min_reg = -25 |abr_min = 0 |abr_min_reg = -13 |may_min = 5 |may_min_reg = -3 |xun_min = 10 |xun_min_reg = 0 |xnt_min = 12 |xnt_min_reg = 5 |ago_min = 11 |ago_min_reg = 2 |set_min = 9 |set_min_reg = -3 |och_min = 4 |och_min_reg = -7 |pay_min = -1 |pay_min_reg = -21 |avi_min = -7 |avi_min_reg = -25 |añal_min = |añal_min_reg = -30 <!--Precipitación total (mm)--> |xin_precip = 39 |feb_precip = 30 |mar_precip = 21 |abr_precip = 31 |may_precip = 44 |xun_precip = 40 |xnt_precip = 68 |ago_precip = 78 |set_precip = 71 |och_precip = 68 |pay_precip = 56 |avi_precip = 39 |añal_precip = <!--Opcional, si nun s'especifica, fai'l cálculu automáticamente colos datos de los 12 meses --> <!--Díes d'agües --> |xin_precip_díes =19 |feb_precip_díes = 16 |mar_precip_díes = 13 |abr_precip_díes = 11 |may_precip_díes = 12 |xun_precip_díes = 10 |xnt_precip_díes = 13 |ago_precip_díes = 15 |set_precip_díes = 16 |och_precip_díes = 17 |pay_precip_díes = 18 |avi_precip_díes = 19 |añal_precip_díes = <!--Opcional, si nun s'especifica, fai'l cálculu automáticamente colos datos de los 12 meses --> |publicación = BBC Weather<ref>{{cita web|url=https://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT004460|títulu=Tallinn, Estonia|editorial=BBC|añu=2006|fechaaccesu=5 de xunetu de 2010|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20050526044757/https://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT004460|fechaarchivu=26 de mayu de 2005}}</ref> |fechaaccesu = 5 de xunetu de 2010 }} === Mediu ambiente === [[Ficheru:Satellite image of Estonia in April 2004.jpg|thumb|300px|Imaxe satelital d'Estonia n'abril de 2004.]] Estonia ta cubierta por aproximao 18 000 km² de [[monte|montes]] con especies como'l [[abetu]], el [[abeduriu]] y el [[pinu]]. [[World Wide Fund for Nature|WWF]] inclúi'l territoriu d'Estonia na [[ecorrexón]] de [[monte templáu de frondosas]] denomada [[monte mistu sarmático]]. Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país pertenez a la [[rexón bioxeográfica boreal]].<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Direutiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Direutiva.</ref> Cuenta con una [[reserva de la biosfera]], el [[archipiélagu Moonsund]] o Archipiélagu estoniu occidental (1990). 225.960 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 12 sitios Ramsar. Estonia tien 9.285 llugares protexíos que cubren 9.167 km² o'l 20.19% de la so superficie total.<ref>[https://www.protectedplanet.net/country/EST]</ref> El riesgu natural por excelencia d'Estonia son les [[inundación]] que pueden asoceder en [[primavera]]. Tocantes a les cuestiones [[ecoloxía|medioambientales]] hai de señalase, de primeres, la [[contaminación atmosférica]] derivada del [[dióxidu d'azufre]] proveniente de les plantes de [[cayueles bituminoses]] del nordés. Mientres dellos años consecutivos Estonia lideró la producción mundial per cápita de dióxidu d'azufre. Aproximao 75 % de la polución atmosférica d'Estonia atribuyir a dos [[centrales termoeléctriques]] alimentaes con [[esquistu bituminosu]] en funcionamientu cerca de [[Narva]]. Sicasí, la cantidá d'elementos contaminantes emitíos a l'atmósfera menguaron darréu, les emisiones del añu [[2000]] fueron un 80% menos qu'en [[1980]]. La esplotación minera de [[cayuela bituminosa]] nel nordeste d'Estonia tamién dexó xigantescos montes de piedra [[caliar]] espardíos pola rexón. Próximu a la ciudá de [[Sillamäe]], nel llugar onde esistió una planta d'[[arriquecimientu d'uraniu]], cerca de 1.200 tonelaes d'uraniu y aproximao 750 tonelaes de [[toriu]] fueren llanzaes nel [[golfu de Finlandia]]. Esta contaminación ye'l raigañu de dellos problemes de salú qu'afecten a los habitantes de la rexón. Na ciudá costera de [[Paldiski]], el retiru de los residuos radiactives dexaos polos reactores nucleares del [[exércitu soviéticu]] foi tamién motivu de muncha esmolición. El gastu conxuntu pa la llimpieza de les dos ciudaes envalorar en más de 3,5 billones de [[corones estonies]]. Tamién l'exércitu soviéticu contribuyó al espardimientu de la contaminación ambiental, al traviés de les sos instalaciones militares que cubríen más de 800 km² de territoriu n'Estonia. Arramó centenes de millares de tonelaes de [[combustible]] d'[[aviación]] direutamente nel suelu, de manera desaparente depositaron residuos tóxiques, y descargaron [[esplosivu|esplosivos]] y [[armamentu]] anticuáu nes agües de la mariña y del interior d'Estonia. Na [[Años 1990|década de 1990]], mientres la retirada del exércitu d'Estonia, causáronse graves daños por cuenta de la destrucción d'edificios y equipamientos. N'ochobre de [[1993]], el [[Ministeriu de Mediu Ambiente d'Estonia]] emitió un informe preliminar que resumía parte de la degradación ambiental sufierta pel país. L'informe apunta como'l peor dañu aquel causáu al suelu y a les reserves soterrañes d'agua d'Estonia pol sistemáticu derramamiento de combustible d'aviación nos seis [[bases aérees]] del exércitu soviéticu. La base aérea cerca de [[Tapa (Estonia)|Tapa]], sufrió los peores daños, estimaciones oficiales indiquen que seis quilómetros cuadraos de terrén tán cubiertos por una capa de combustible; once quilómetros cuadraos d'agua soterraño tán contaminaos. Les agües de la contorna nun son aptes pal so consumu. Cola ayuda de [[Dinamarca]], los equipos da Estonia empezaron a llimpiar la zona. El ministeriu de Mediu Ambiente envalora un costu de más de 10 billones polos daños al suelu y a les reserves d'agua. La cantidá de residuos líquides ensin tratar arramaos a los cuerpos hídricos tamién baxó. Nel añu 2000 foi la ventena parte de los niveles de 1980. En rellación cola inauguración de nueves [[purificadores]] d'agua, la cantidá total de residuos contaminantes menguó. Estonia tien más de 1.400 llagos, naturales y fechos pol home, los más pequeños tán en zones agrícoles que tienen d'inspeccionase por cuenta de que tán altamente contaminaos por [[Productu fitosanitariu|productos fitosanitarios]]. Les agües mariniegues atópense contaminaes en munches llocalidaes. El [[modeláu numbéricu]] HBV foi utilizada pa evaluar la [[contaminación hídrica]] de los ríos d'Estonia y del mar Bálticu. == Xeografía humana == Estonia integra xunto a [[Lituania]] y a [[Letonia]] les llamaes [[repúbliques báltiques]], siendo la menor de los trés. Tien 45.226 km² de territoriu (132º) y una población de cerca de 1.342.409 habitantes (estimación pa 2007). El 69% de la población rural vive en zones urbanes (2008). La población ta formada por [[estonios]] (67,9%), [[rusos]] (25,6%), [[ucraínos]] (2,1%), [[bielorrusos]] (1,3%), [[fineses]] (0,9%) y otros (2,2%), según el censu de 2000. Tocantes a la [[relixón]], el censu de 2000 apurre los siguientes porcentaxes: [[luterana evanxélica]] (13,6%), [[ortodoxa]] (12,8%), otros [[cristianos]] (incluyendo [[metodistes]], [[adventistes del séptimu día]], [[católicos]] y [[pentecostales]], 1,4%), ensin filiación relixosa (34,1%), otros y ensin especificar (32%), nenguna (6,1%). L'[[idioma estoniu]] ye oficial y falar el 67,3% de la población; otros son el [[Idioma rusu|rusu]] 29,7%, otros 2,3%, desconocíu 0,7%. [[Ficheru:Estonia, administrative divisions - de - colored 2017.svg|thumb|400px|Condaos d'[[Estonia]].]] [[Ficheru:Baltic states borders.jpg|thumb|300px|Territorios anexaos a a la RSFS de Rusia en 1944.]] Les principales ciudaes son [[Tallin]], capital, con una población de 396.193 habitantes, [[Tartu]] (101.740 h.) y [[Narva]] (66.936 h.). Estonia ta estremada en 15 condaos: [[Condáu d'Harju|Harju]], [[Condáu de Hiiu|Hiiu]], [[Condáu d'Ida-Viru|Ida-Viru]], [[Condáu de Järva|Järva]], [[Condáu de Jõgeva|Jõgeva]], [[Condáu de Lääne|Lääne]], [[Condáu de Lääne-Viru|Lääne-Viru]], [[Condáu de Pärnu|Pärnu]], [[Condáu de Põlva|Põlva]], [[Condáu de Rapla|Rapla]], [[Condáu de Saare|Saare]], [[Condáu de Tartu|Tartu]], [[Condáu de Valga|Valga]], [[Condáu de Viljandi|Viljandi]] y [[Condáu de Võru|Võru]]. Per debaxo d'esti nivel atopen los conceyos (227 conceyos), que s'estremen ente ciudaes, n'estoniu linn (34) y conceyos rurales, n'estoniu vald, (193). Los conceyos rurales de la mesma tán constituyíos pola agrupación de delles aldegues o llugares poblaos, que son la unidá poblacional más básica. Históricamente Estonia estremóse n'ocho condaos Saaremaa, Läänemaa, Rävala, Harju, Viru, Järva, Sakala, Ugandi, qu'evolucionaron a los 15 actuales. La llocalización geoestratégica d'Estonia xeneró múltiples guerres ente les potencies rivales del momentu: [[Suecia]], [[Rusia]], [[Alemaña]]. En 1920 foi establecíu por aciu el [[Tratáu de Tartu (Estonia-Rusia)|Tratáu de Tartu]] la frontera ente Estonia y Rusia. En [[1944]], so la ocupación soviética, les rexones de [[Ivangorod|Jaanilinn]] y al este de Narva y [[Pechory|Petseri]] al sureste, que tomen un total de 2.300 km², fueron anexonaes por [[Stalin]] al territoriu de la [[RSFS de Rusia]]. La situación llegal d'estos territorios y los problemes fronterizos, permanecen latentes ente la República d'Estonia y la Federación Rusa, socesora de la [[Xunión Soviética]]. Col fin d'unificar les unidaes territoriales d'alcuerdu a tolos miembros de la [[XE]], instauróse'l sistema [[NUTS]]. Ésti sistema establez la división d'unidaes territoriales xerárquiques en trés niveles, de les cualos el nivel III correspuende n'Estonia al agrupamientu de condaos, unidá non oficial n'Estonia pero con validez pa fines estadísticos. == Xeografía económica == El principal [[recursu natural]] del país ye la [[cayuela bituminosa]], de la que se llogra [[gas metanu]] y que s'atopa principalmente na zona nordeste del país, en redol a [[Kohtla-Järve]]. Otros [[recursos naturales]]: [[turba]], [[Apatita]], [[ámbare]], [[caliar]], [[dolomita]] y tierra arable. Les tierres cultivaes ocupen cerca de 9.260 km². Los praos cubren cerca de 2.520 km², y les árees de campera cerca de 1 810 km².<br /> '''Emplegu de Tierra:''' * Tierra arable: 25 % * Colleches permanentes: 0 % * Camperes permanentes: 11 % * Montes y monte: 44 % * Otru: 20 % '' tierra Irrigada: '' 110 quilómetros ² en 1996 [[Ficheru:Tallinn old and new, Dec 2006.jpg|thumb|250px|Vieya y nueva Tallin.]] Estonia, qu'entró na [[Xunión Europea]] nel añu [[2004]], tien una moderna [[economía de mercáu]] y unu de los ingresos per cápita más altos n'[[Europa Central]] y la rexón [[báltica]]. Los socesivos gobiernos d'Estonia buscaron el [[llibre mercáu]], con una axenda económica favorable a los [[negociu]] y duldaron pocu nes sos reformes comprometíes en favor del mercáu. La prioridá de Tallin foi caltener altes tases de crecedera con una media de 8% per añu dende 2003 a 2007. Los beneficios económicos d'un fuerte sector [[electrónicu]] y de [[telecomunicaciones]] y llazos comerciales fuertes con [[Finlandia]], [[Suecia]] y [[Alemaña]]. Prevese que va adoptar l'[[euru (moneda)|euru]] nel añu [[2011]]. La economía d'Estonia entró en [[recesión]] a mediaos del añu 2008, principalmente como resultáu d'una cayida na [[inversión]] y nel [[consumu]] de resultes del españíu de la [[burbuya inmobiliaria]]. El [[PIB]] baxó casi un 15% en 2009, una de les cifres de [[Contraición económica|contraición]] más altes del mundu. La composición del [[PIB]] por sector ye: [[agricultura]] 3%, [[industria]] 24,4% y [[Sector servicios|servicios]] 72,6% (est. 2009). La [[población activa]] dedícase principalmente al sector servicios (74,5%), depués a la industria (22,7%) y a l'agricultura namái'l 2,8%. L'agricultura produz les tradicionales [[pataca|pataques]] y tamién [[hortoliza|hortolices]]; hai [[ganadería]] de la que se llogren [[productos lácteos]]. La [[pesca]] caltién la so importancia. Les industries destacaes son d'[[inxeniería]], electrónica, [[madera]] y productos derivaos, [[Industria testil|testil]]; [[teunoloxía de la información]] y telecomunicaciones. Tien 859 km de [[gasoductu|gasoductos]] (2009), 919 km de [[víes ferriales]] y 57.016 km de [[carretera|carreteres]], de los cualos 99 km son [[vía espresa|víes rápides]]. Les [[ríu|víes fluviales]] tienen un percorríu de 320 km (2008). Los principales [[puertu|puertos]] y terminales del país son : [[Kuivastu]], [[Kunda]], [[Muuga]], [[Tallin]] y [[Virtsu]]. == Ver tamién == [[Islles d'Estonia|Islles]] y [[llagos d'Estonia]] == Referencies == *[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/en.html "ESTONIA"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090412064347/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/en.html |date=2009-04-12 }} - [[CIA]], ''[[The World Factbook]]'' {{llistaref}} {{Tradubot|Geografía de Estonia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía d'Estonia| ]] gmkp31quvvn39krfhux06sne44xeypr Xeografía de Finlandia 0 101179 4376998 4363238 2025-06-17T14:55:41Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4376998 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |Image = Finland-CIA WFB Map.png |continente = [[Europa]] |rexón = [[Europa del Norte]]<br />[[Escandinavia]] |territoriu = {{formatnum|338145}} |tierra = {{formatnum|304473}} |agua = {{formatnum|33672}} |fronteres_territoriales = 2681 km |país 1 = [[Noruega]] |frontera país 1 = 727 km |país 2 = [[Suecia]] |frontera país 2 = 614 km |país 3 = [[Rusia]] |frontera país 3 = 1340 km |país 4 = |frontera país 4 = |país 5 = |frontera país 5 = |país 6 = |frontera país 6 = |llinia_de_costa = 1250 km |mar_territorial = 12 nm |zona_allegante = 24 nm |zona_económica = 12 nm |plataforma_continental = 200 m o fondura<br />d'explotación |Punto_más_baxu = [[Mar Bálticu]] a 0 m |puntu_más_altu = [[Monte Halti]] a 1.328 m }} '''[[Finlandia]]''' (nome llocal, ''Suomen tasavalta/Republiken Finland'') ye un estáu d'[[Europa septentrional]], que llenda col [[mar Bálticu]], [[golfu de Botnia]] y el [[golfu de Finlandia]], ente SUECIA,RUSA Y NORUEGA. Comparte fronteres con Suecia al oeste por 540 quilómetros, al norte con Noruega por 720 quilómetros, al este con Rusia por 1.268 quilómetros y un cantu marítimu con Estonia. Finlandia ye'l país européu más septentrional. Anque delles partes d'otros países estiéndense más al norte, tou Finlandia ta a más de 60º de latitud norte; un cuartu del área xaz al norte del círculu polar árticu. Una parte del estremu norte de Finlandia forma parte de la [[Península Escandinava|península escandinava]]. == Xeografía física == === Relieve === La estensión de Finlandia ye de 338.145 km²,<ref>[https://web.archive.org/web/20070311025540/http://www.ub.es/medame/finl-01.html Universitat de Barcelona] (en catalán)</ref> con 304.623 km² de tierra y 33.552 km² d'agües continentales. La xeografía de Finlandia ye debida principalmente a los [[glaciar]]es continentales. Cuando los glaciares vencieron fai 10.000 años dexaron [[morrena|morrenes]] y [[esker]]s. Otres indicaciones de la so presencia son los miles de llagos que se formen pola fusión nival na parte sur del país. [[Ficheru:Nakyma ukkokolilta.jpg|left|thumb|250px]] Finlandia ye un país desaxeradamente llanu y de poca altitú, una y bones una inmensa parte del territoriu finés ta a menos de 200 metros sobre'l nivel del mar. La parte del país que supera esa altitú atopar nel norte ([[Laponia]]), y nel interior de la [[provincia d'Oulu]]. El paisaxe finlandés ye llanu na parte suroeste y nes llanures vastes y costeres d'[[Ostrobotnia]], onduláu de llombes nel centru y el esti —altitú inferior a 350 metros al sur del paralelu 65ºN—. Laponia ye dacuando montascosa, pero la mayoría de les vegaes ta formada por estensiones vastes y abondo planes ocupaes per llagos, banzaos y turberas. Los relieves más carauterísticos de Laponia son los ''tunturit'' (en singular [[tunturi]], un accidente similar a los ''fell'' ingleses y ''fjäll'' suecos), unes llombes que la so altitú devasa la llende del monte, que nesta rexón con [[clima subárticu]] ye pocu eleváu, alredor de 300 m pela redolada de [[Sodankylä]] por casu. El puntu más eleváu, con 1.328 msnm, ye'l monte [[Halti]], atopar nel estremu noroeste de Laponia, xunto a la frontera con [[Noruega]]. === Ríos, llagos y costa === Finlandia tien 187.888 llagos, 5.100 rabiones y 179.584 islles. Los [[llagu|llagos]] tienen una estensión bien variada, que va dende los 4.400 km² del [[Saimaa]] a los 1.000 km² del [[Päijänne]] y del [[llagu Inari]]. Hai aproximao 1.107 quilómetros de mariña col [[golfu de Finlandia]] (sur), el [[mar Bálticu]] (suroeste), y el [[golfu de Botnia]] (oeste). Al sur de [[Turku]], la mariña ye bien accidentada, presentando numberosos [[cabu (xeografía)|cabos]], petones ya islles. Finlandia cunta con 179.584 islles, de les que la inmensa mayoría atópase en [[archipiélagu]] de [[Åland]] y a lo llargo de la mariña meridional del [[golfu de Finlandia]], particularmente nel [[archipiélagu de Turku]]. Unu de los principales [[archipiélagu|archipiélagos]] de Finlandia ye'l de les [[islles Åland]] o [[Åland]] (''Ahvenanmaa''). Esti archipiélagu, que de la mesma ye una rexón con un altu grau d'autonomía y una de les 6 provincies alministratives de Finlandia, tien una estensión de 1.552 km². {{VT|Islles de Finlandia|Llagos de Finlandia}} === Clima === El [[clima]] de la Finlandia meridional ye nórdicu. Nel norte del país, particularmente en [[Laponia]], predomina'l [[clima subárticu]], carauterizáu pelos iviernu desaxeradamente fríos. Tien un [[clima continental]] con temperatures estremaes. La [[llatitú]] ye la influencia principal nel clima finés. Pola so situación xeográfica nortiza, el [[iviernu]] ye la estación más llarga. Por permediu, l'iviernu dura dende principios d'avientu hasta mediaos de marzu nel archipiélagu (de 105 a 120 díes) y dende principios d'ochobre a principios de mayu en [[Laponia]] (180 díes). Eso significa que les rexones meridionales del país queden cubiertes pola [[nieve]] alredor de trés a cuatro meses al añu y, nes septentrionales, alredor de siete meses. Tamién-y afecten les [[Corrientes marines|corrientes]] templaes de la [[corriente del Golfu]], anque en menor midida qu'a los vecinos países de [[Noruega]] y [[Suecia]]. Los vientos del oeste lleven les corrientes d'aire templao a les zones báltiques y les veres del país, moderando les temperatures ivernices, especialmente nel sur. Estos vientos, por cuenta de les nubes acomuñaes con sistemes de tiempu qu'acompaña los occidentales, tamién mengüen la cantidá de lluz solar que se recibe mientres el branu. Finalmente, hai de mentase que'l [[Eurasia|continente euroasiático]] nel este interactúa col [[océanu Atlánticu]] nel oeste pa modificar el clima del país. El sistema d'[[ciclón|alta presión]] continental asitiada sobre'l continente euroasiático compensa les influencies marítimes, causando severos iviernos y dacuando temperatures altes nel branu. Dacuando produzse'l [[efeutu Föhn]] pelos [[Alpes escandinavos]] de Noruega. Como Finlandia atópase na zona de los vientos occidentales de llatitú media, na frontera ente les mases d'aire tropical y les polares, los tipos climáticos asocédense rápido, especialmente pel hibiernu. Les condiciones meteorolóxiques finlandeses dependen de ciertos puntos conocíos, como'l ciclón allugáu nes cercaníes d'[[Islandia]] y los anticiclones de Siberia y les Azores. L'allugamientu y la intensidá d'estos centros pueden variar en distintes dómines, y dalgunu d'ellos puede determinar el desenvolvimientu del tiempu mientres llargos periodos.<ref>[https://web.archive.org/web/20071028121914/http://virtual.finland.fi/netcomm/news/showarticle.asp?intNWSAID=25000&intSubArtID=16295 Finlandia Virtual]</ref> [[Ficheru:Ev24856 Scandinavia.A2003050.1025.250mFINLANDONLY.jpg|thumb|160px|Pel hibiernu.]] [[Ficheru:Finlandsat.jpg|thumb|Imaxe de Finlandia, llograda por [[satélite artificial|satélite]].]] ;Temperatura Finlandia algama temperatures glaciales pel hibiernu: nel sur baxen a -15&nbsp;°C en [[xineru]] y [[febreru]], ente que nel norte de cutiu asítiense per debaxo de -30&nbsp;°C. Nesta dómina del añu esti territoriu escarez de [[lluz solar]] mientres la mayor parte del día; cola llegada del [[branu]] y el [[sol de medianueche]] calcúlense valores de 15&nbsp;°C nel norte y en redol a 20&nbsp;°C nel sur. Sicasí, les [[temperatura|temperatures]] pueden xubir hasta 30&nbsp;°C.<ref>[http://es.viajes.yahoo.com/p-guia_viaxe-982110-finlandia_redolada-i Xeografía de Finlandia en Yahoo! Viaxes]</ref> La temperatura más alto rexistrada ye de 37,2&nbsp;°C ([[Liperi]], xunetu de 2010). La más baxa, −51,5&nbsp;°C ([[Kittilä]], xineru de 1999). La temperatura medio añal ye relativamente alta na parte suroeste del país (5,0&nbsp;°C a 7,5&nbsp;°C), con iviernos bastante nidios y branos templaos, y baxa en partir nordeste de [[Laponia finlandesa|Laponia]] (0&nbsp;°C a -4&nbsp;°C). Los estremos de temperatura pa cada mes:<ref>Ilmatieteen laitos. ''Lämpötilaennätyksiä'' <http://ilmatieteenlaitos.fi/lampotilaennatyksia> Accesu 16-7-2015.</ref> Máximes temperatures: * Xineru: +10,9&nbsp;°C (6 de xineru de 1973, [[Marieḥamn]], Åland) * Febreru: +11,8&nbsp;°C (28 de febreru de 1943, [[Ḥélsinki]], Finlandia meridional) * Marzu: +17,5&nbsp;°C (27 de marzu de 2007, [[Helsinki-Vantaa]], Finlandia meridional) * Abril: +25,5&nbsp;°C (27 d'abril de 1921, [[Jyväskylä]], Finlandia central) * Mayu: +31,0&nbsp;°C (30/31 de mayu de 1995, [[Lapinjärvi]], Finlandia meridional) * Xunu: +33,8&nbsp;°C (24 de xunu de 1934, [[Ähtäri]], Finlandia central) * Julio: +37,2&nbsp;°C (29 de xunetu de 2010, [[Liperi]], Finlandia oriental) * Agostu: +33,8&nbsp;°C (7/8 d'agostu de 2010, [[Puumala]], Finlandia oriental) * Setiembre: +28,8&nbsp;°C (6 de setiembre de 1968, [[Rauma, Finland|Rauma]], Finlandia occidental) * Ochobre: +19,4&nbsp;°C (2 d'ochobre de 1985, [[Ḥélsinki]], Finlandia meridional) * Payares: +14,1&nbsp;°C (2 de payares de 1999, [[Marieḥamn]], Åland) * Avientu: +10,8&nbsp;°C (6 d'avientu de 2006, [[Salo (Finlandia)|Salo]], Finlandia meridional) Temperatures mínimes: * Xineru: −51,5&nbsp;°C (29 de xineru de 1999, [[Kittilä]], Laponia) * Febreru: −49,0&nbsp;°C (5 de febreru de 1912, [[Sodankylä]], Laponia) * Marzu: −44,3&nbsp;°C (1 de marzu de 1971, [[Salla (Finlandia)|Salla]], Laponia) * Abril: −36,0&nbsp;°C (9 d'abril de 1912, [[Kuusamo]], Rexón d'Oulu) * Mayu: −24,6&nbsp;°C (1 de mayu de 1971, [[Enontekiö]], Laponia) * Xunu: −7,0&nbsp;°C (3 de xunu de 1962, [[Inari (Finlandia)|Inari]], Laponia) * Julio: −5,0&nbsp;°C (12 de xunetu de 1958, Kilpisjärvi, Laponia) * Agostu: −10,8&nbsp;°C (26 d'agostu de 1980, [[Salla (Finlandia)|Salla]], Laponia) * Setiembre: −18,7&nbsp;°C (26 de setiembre de 1968, [[Sodankylä]], Laponia) * Ochobre: −31,8&nbsp;°C (25 d'ochobre de 1968, [[Sodankylä]], Laponia) * Payares: −42,0&nbsp;°C (30 de payares de 1915, [[Sodankylä]], Laponia) * Avientu: −47,0&nbsp;°C (21 d'avientu de 1919, Pielisjärvi, Finlandia oriental) ;Precipitaciones El llargu iviernu fai qu'alredor de la metá de les [[precipitaciones]] añales, de 500 a 600 mm nel norte caya en forma de [[nieve]]. Nel sur del país llueve ente 600 y 700 mm añales. Como nel norte, llueve a lo llargo de tol añu, anque nun cai tanta nieve. {{Clima |llugar = [[Inari (Finlandia)|Inari]] <!--Les temperatures máximes rexistraes son opcionales--> <!--Temperatures máximes (°C)--> <!--Temperatures máximes rexistraes (°C)--> |xin_max = -9 |xin_max_reg = 4 |feb_max = -9 |feb_max_reg = 6 |mar_max = -3 |mar_max_reg = 8 |abr_max = 2 |abr_max_reg = 13 |may_max = 8 |may_max_reg = 24 |xun_max = 14 |xun_max_reg = 28 |xnt_max = 17 |xnt_max_reg = 31 |ago_max = 15 |ago_max_reg = 26 |set_max = 9 |set_max_reg = 24 |och_max = 1 |och_max_reg = 14 |pay_max = -4 |pay_max_reg = 7 |avi_max = -8 |avi_max_reg = 2 |añal_max = |añal_max_reg = 31 <!--Les temperatures mínimes rexistraes son opcionales--> <!--Temperatures mínimes (°C)--> <!--Temperatures mínimes rexistraes (°C)--> |xin_min = -18 |xin_min_reg = -41 |feb_min = -17 |feb_min_reg = -42 |mar_min = -14 |mar_min_reg = -38 |abr_min = -9 |abr_min_reg = -29 |may_min = 0 |may_min_reg = -12 |xun_min = 6 |xun_min_reg = -2 |xnt_min = 9 |xnt_min_reg = 2 |ago_min = 7 |ago_min_reg = 0 |set_min = 3 |set_min_reg = -6 |och_min = -3 |och_min_reg = -18 |pay_min = -10 |pay_min_reg = -36 |avi_min = -18 |avi_min_reg = -40 |añal_min = |añal_min_reg = -42 <!--Precipitación total (mm)--> |xin_precip = 22 |feb_precip = 19 |mar_precip = 15 |abr_precip = 20 |may_precip = 29 |xun_precip = 54 |xnt_precip = 53 |ago_precip = 66 |set_precip = 44 |och_precip = 28 |pay_precip = 25 |avi_precip = 30 |añal_precip = <!--Opcional, si nun s'especifica, fai'l cálculu automáticamente colos datos de los 12 meses --> <!--Díes d'agües --> |xin_precip_díes =14 |feb_precip_díes =13 |mar_precip_díes =10 |abr_precip_díes =9 |may_precip_díes =13 |xun_precip_díes =16 |xnt_precip_díes =15 |ago_precip_díes =16 |set_precip_díes =15 |och_precip_díes =13 |pay_precip_díes =13 |avi_precip_díes =15 |añal_precip_díes = <!--Opcional, si nun s'especifica, fai'l cálculu automáticamente colos datos de los 12 meses --> |publicación = BBC Weather<ref>{{cita web | url=https://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT003530|títulu=Inari, Finland| editorial=BBC | añu=2006 | fechaaccesu=5 de xunetu de 2010|idioma = inglés}}</ref> |fechaaccesu = 5 de xunetu de 2010 }} === Mediu ambiente === La práutica totalidá de Finlandia correspuende al [[bioma]] de [[taiga]]; namái nos estremos norte y suroeste atópense pequeñes árees de [[tundra]] y [[monte templáu de frondosas]] respeutivamente. [[Ficheru:Salamijarvi3.PNG|thumb|250px|[[Llagu]] nel [[Parque nacional de Salamajärvi]].]] Según [[World Wide Fund for Nature|WWF]], el territoriu de Finlandia partir ente trés [[Ecorrexón|ecorrexones]]: * [[Pradería y monte montano d'abedurios d'Escandinavia]], nel estremu norte * [[Monte mistu sarmático]], nel estremu suroeste y l'archipiélagu de [[Åland]] * [[Taiga escandinava y rusa]], nel restu del país Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país partir en dos [[Área bioxeográfica|rexones bioxeográfiques]]:<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref> la [[rexón bioxeográfica boreal|boreal]] y, nos [[montes fenoescandinavas septentrionales]], [[rexón bioxeográfica alpina|alpina]]. Destaca nel so patrimoniu natural un sitiu [[patrimoniu de la Humanidá]] declaraos pola [[Unesco]] compartíu con [[Suecia]]: el bien natural "[[Höga Kusten|Mariña Alta]] / [[Kvarken|Archipiélagu Kvarken]]" ([[2000]], 2006). Cuenta con dos [[Reserva de la biosfera|reserves de la biosfera]]: [[Carelia septentrional]] ([[1992]]) y la [[Parque nacional del archipiélagu marín|zona del archipiélagu marín]] ([[1994]]). 799.518 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 49 sitios Ramsar. Tien más d'una trentena de [[Parque nacional|parques nacionales]], destacando ente ellos el [[Parque nacional de Lemmenjoki]] y el de [[Parque nacional de Salamajärvi|Salamajärvi]]. Finlandia cunta con 14.829 árees protexíes que cubren 50.303 km², esto ye, el 14.98% de la superficie del país.<ref>[https://www.protectedplanet.net/country/FIN]</ref> == Xeografía humana == Finlandia tien una población de 5 566 458 habitantes (est. de xunetu de 2009). El grupu étnicu mayoritariu ta formáu por [[finlandeses]] (93,4 %) y hai una minoría [[suecos|sueca]] (5,6%). Otros pequeños grupos son los [[rusos]] (0,5%), [[estonios]] (0,3%), [[xitanos]] (0,1%) y [[lapones]] ([[sami]], 0,1 %). Son oficiales el [[Idioma finlandés|Suomi]] (91,2%) y el [[Idioma suecu|suecu]] (5,5%); tamién se falen nun 3,3% otros idiomes: [[Idioma rusu|rusu]], y [[Idioma esquinal|esquimal]] (2007). Tocantes a les relixones: [[Ilesia evanxélica luterana de Finlandia]] (82,5%), [[ilesia ortodoxa]] (1,1%), otros [[Cristianismu|cristianos]] (1,1%), otros 0,1%, nenguna 15,1% (2006).<ref>CIA - The World Factbook.</ref> Les principales ciudaes son [[Ḥélsinki]], sede del gobiernu, [[Tampere]], [[Turku]], [[Espoo]] y [[Vantaa]]. Hasta finales de 2009 Finlandia estremar en [[Provincies de Finlandia|6 provincies]] (''lääni'' en [[Idioma finés|finés]]), estes yeren: # [[Finlandia Meridional]] (''Etelä-Suomen lääni'') # [[Finlandia Occidental]] (''Länsi-Suomen lääni'') # [[Finlandia Oriental]] (''Itä-Suomen lääni'') # [[Provincia d'Oulu]] (''Oulun lääni'') # [[Laponia finlandesa|Laponia]] (''Lapin lääni'') # [[Åland]] (en suecu) o ''Ahvenanmaa'' (en finés) {{VT|Conceyos de Finlandia por población}} == Xeografía económica == * '''[[Recursos naturales]]:''' [[madera]], [[cobre]], [[cinc]], [[fierro]], [[plata]]oru * '''Usu de la tierra:''' ** ''[[tierra arable]]:'' 8% ** ''colleches permanentes:'' 1% ** ''camperes permanentes:'' 0% ** ''montes:'' 76% ** ''otros:''16% (est. 1993) * '''[[Irrigación|Tierra irrigada]]:''' 640 km² (1993 est.) == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Geografía de Finlandia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía de Finlandia|*]] 641h3mouh41u267409maezz7iegsz1i Xeografía de Francia 0 101180 4376999 4345780 2025-06-17T14:55:47Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4376999 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |Nome =Xeografía de Francia | imaxe =France map Lambert-93 topographic-blank.svg | imaxe_tamañu =280px | imaxe_pie =Topografía de Francia. | tipu = País | continente =Europa | rexón =[[Europa del Oeste]] | país = | división = <!-- Carauterístiques xeográfiques --> | territoriu =551 600<ref name="Francia metropolitana">Francia metropolitana.</ref> | ranking = [[países por superfice|41º]] | tierra =549 970<ref name="Francia metropolitana"/> | %Tierra = | agua =1530<ref name="Francia metropolitana"/> | %Agua = | llinia_de_costa =4668 km | llargor = | anchor = | alloña_estrema = | polu_inaccesibilidad = | zona_horaria = | Ríu_más_llargu =[[Ríu Loira]] (1 013 km) | llagu_más_grande =[[Llagu Léman]] (234 km², comp. con SUI) | cueva_más_fonda = | cascada_más_alta = | ciudaes = <!-- Puntos estremos --> | puntu_más_baxu =-yos Moëres (frontera con Bélxica) (-4&nbsp;m) | puntu_más_altu = [[Mont Blanc]] (4810&nbsp;m) | puntu_septentrional = | Puntu_meridional = | puntu_oriental = | puntu_occidental = <!-- Clima --> | clima = | temperatura_media = | temperatura_más_alta = | temperatura_más_baxa = | precipitación_media = | precipitación_máxima_añal = | precipitación_máxima_diaria = | recursos_naturales = | peligros_naturales = | problemes_ambientales = <!-- fronteres--> | fronteres_territoriales = 4 082,22 [[km]] | país 1 = {{AND}} | frontera país 1 = 56,6 km | país 2 = {{BEL}} | frontera país 2 = 620 km | país 3 = {{GER}} | frontera país 3 = 451 km | país 4 = {{ITA}} | frontera país 4 = 488 km | país 5 = {{LUX}} | frontera país 5 = 73 km | país 6 = {{MON}} | frontera país 6 = 4,4 km | país 7 = {{ESP}} | frontera país 7 = 623 km | país 8 = {{SUI}} | frontera país 8 = 573 km | país 9 = {{SUR}} | frontera país 9 = 510 km | país 10 = {{NED}} | frontera país 10 = 10,2 km | país 11 = {{BRA}} | frontera país 11 = 673 km | Reivindicaciones = si | zona_allegante = | plataforma_continental = | zona_económica = | mar_territorial = |centru=47°N 2°Y }} La '''[[República Francesa]]''' (nome llocal, ''République française'') ye un estáu d'[[Europa occidental]], formada per una parte metropolitana y una serie de [[Departamentu d'ultramar|departamentos d'ultramar]]. La Francia metropolitana parte con cuatro mares: El [[mar del Norte]], la [[canal de la Mancha]], L'océanu [[Océanu Atlánticu|Atlánticu]] y el mar [[Mediterraneu]], qu'amás arrodia la islla de [[Córcega]]. == Relieve == {{AP|Relieve de Francia}} El relieve de la Francia metropolitana carauterizar pola «S francesa», que parte del sur de [[los Vosgos]], baxa pol [[valle del Ródano]] y diríxese escontra l'oeste pel sur del [[Macizu Central]] y el norte de los [[Pirineos]]. Los montes qu'algamen mayor altitú son los [[Alpes]] y les [[Pirineos]]. Más nidiu ye l'altor nel Macizu Central, visos antiguos y arrondaos. Na frontera con [[Alemaña]] tán Los Vosgos y [[Les Ardenas]]. Al norte de los Alpes atopa'l [[Jura (cadena montascosa)|Jura]], cubierta de [[camperes]] y con un altor que nun supera los 800&nbsp;[[altitú|m&nbsp;s.&nbsp;n.&nbsp;m.]] Al noroeste d'esta llinia atopa la zona herciniana que data de la [[yera primaria]] y [[yera secundaria|secundaria]], al sureste atopa la zona alpina que data de la [[era Terciaria]] y [[Cuaternariu|Cuaternaria]]. Esta llinia ye tamién una frontera altimétrica: la zona herciniana amuesa les fasteres arrondaes ente que la zona alpina ye más abrupta; y ye una llinia divisoria d'agües: al oeste, los ríos flúin escontra'l [[Océanu Atlánticu|Atlánticu]], al este, flúin escontra'l [[Mar Mediterraneu|Mediterraneu]]. L'oeste tien una influencia oceánica, ente que al este esperimenta una influencia mediterránea que se atenúa llegando al [[Jura (departamentu)|Jura]]. Los puntos estremos d'elevación son el delta del ríu Ródano, les [[Boques del Ródano]], que ta 2 metros sol nivel del mar; el puntu más altu ye'l [[Mont Blanc]], con 4810&nbsp;[[altitú|m&nbsp;s.&nbsp;n.&nbsp;m.]] Pa comprobar los posibles efeutos del [[cambéu climáticu]] sobre la capa de [[xelu]] y [[nieve]] del Mont Blanc, la so superficie y cume fueron midíos estensa y dacuando n'años recién; estes nueves midíes del picu superaron l'altor de 4807 m y variaron ente 4808&nbsp;m y 4811&nbsp;m; el cume auténticu, de roca, ye de 4792&nbsp;m y queda a 40&nbsp;m del cume cubiertu de xelu. === Grandes ríos === [[Ficheru:France map Lambert-93 with rivers-blank.svg|thumb|250px| Ríos de Francia.]] {{AP| Ríos de Francia|rio = }} * El [[Loira]] - ye'l ríu más llargu de Francia, (1013 km) * El [[ríu Sena|Sena]] - solo una pequeña parte de la cuenca ta fora de Francia * El [[Garona]] naz n'España, pero entra en Francia a los pocos quilómetros * El [[Ródano]] naz en Suiza y entra en Francia dellos quilómetros dempués del llagu [[Llagu Lemán|Lemán]] * El [[Ríu Mosa|Mosa]] naz en Francia (onde tien solo una pequeña parte del so cursu) y, de siguío, traviesa Bélxica y los Países Baxos * El [[Rin]] solo ye francés nel so percorríu alsacianu * El [[Escaldia]] solo tien importancia en [[Bélxica]] * L'[[Ríu Oiapoque|Oiapoque]], l'[[Ríu Esquita|Esquita]] y el [[Ríu Maroni|Maroni]] en Guyana Francia tamién ta regada per numberosos ríos navegables: - [[Ríu Somme|Somme]], [[Ríu Orne|Orne]], [[Ríu Vilaine|Vilaine]], [[Ríu Charente|Charente]], [[Ríu Adur|Adur]], [[Ríu Aude|Aude]], [[Ríu Hérault|Hérault]], [[Ríu Var|Var]], que desagüen nel mar; - [[Ríu Mosela|Mosela]], [[Ríu Saona|Saône]], [[Ríu Yonne|Yonne]], [[Ríu Doubs|Doubs]], [[Ríu Marne|Marne]], [[Ríu Aisne|Aisne]], [[Ríu Oise|Oise]], [[Ríu Allier|Allier]], [[Ríu Cher|Cher]], [[Ríu Loiret|Loiret]], [[Ríu Indre|Indre]], [[Ríu Vienne|Viena]], [[Mayenne (ríu)|Mayenne]], [[Ríu Ariège|Ariège]], [[Ríu Lot|Lot]], [[Ríu Tarn|Tarn]], [[Ríu Dordoña|Dordoña]], [[Ríu Isère|Isère]], [[Ríu Drôme|Drôme]], etc, que desagüen en ríos más grandes) {{VT| Afluentes de Francia}} === Principales canales === Les canales más notables son: * [[Canal del Midi]]; * [[Canal Central (Francia)|Canal Central]]; * [[Canal del Ródano al Rin]]; * [[Canal de Borgoña]]; * [[Canal llateral al Loira]]; * [[Canal du Cher]]; * [[Canal de Nantes a Brest]]; === Equilibriu hidrolóxicu de la Francia metropolitana === Dende'l puntu de vista hidrolóxicu, Francia tien una posición fuerte n'Europa. La precipitación ye, n'efeutu, abondo elevada y alimenta potentes ríos que flúin yá escontra'l mar, yá escontra los países vecinos (norte y nordés). L'agua procedente de Francia ufierta una disponibilidad d'agua a Bélxica, Luxemburgu, Alemaña ya indireutamente a los Países Baxos. Según Aquastat,<ref>[https://web.archive.org/web/20090320232452/http://www.fao.org/nr/water/aquastat/water_res/france_wr.xls Aquastat - Ressources en eau de la France]</ref> el total de precipitación añal permediu ye de 867 milímetros, pa una área de 551&nbsp;500 quilómetros cuadraos, un volume de precipitación añal de 477, 99 quilómetros cúbicos, arrondáu 478&nbsp;km ³ (478 millones de metros cúbicos). Nos años más secos (cada 10 años aproximao), la precipitación añal ye de 110&nbsp;km cúbicos. D'esti volume de precipitación, la evapo-trespiración consume 301,5&nbsp;km³. Quedando 176,5 quilómetros cúbicos d'agües superficiales (ríos). El [[coeficiente de escurrimiento]], en permediu, sumando toles cuenques ye de 320&nbsp;mm añales. Hai qu'añader tamién 2&nbsp;km³ d'agua soterraño producida, lo que fai un total de 178, 5 quilómetros cúbicos d'agua producida internamente. Amás, una importante cantidá d'agua provién de dellos países vecinos. Son 8,7 quilómetros cúbicos más que vienen dende otros países, de los cualos 7,7&nbsp;km³ vienen de [[Suiza]] (del cursu cimeru del [[Ródano]] y del [[Ríu Doubs|Doubs]]) y 1&nbsp; km³ d'[[España]] (cursu cimeru del [[Garona]]). Les contribuciones de Bélxica y Alemaña considérense como insignificantes. A lo último, la contribución del [[Rin]] de 33&nbsp;km³ ye un casu especial. Esti ríu ye fronterizu nuna distancia bastante llarga, pero nunca entra en territoriu francés. Por ello, considérase que la metá del so fluxu na entrada ([[Basilea]]) ye parte de los recursos d'agua de Francia producida nel estranxeru, esto ye 16,5&nbsp;km cúbicos. El total de fontes anovables d'agua nel país, poro, xuben a 203,7 quilómetros cúbicos (1&nbsp;km³ = 1000 millones de metros cúbicos) de los cualos: * 176,5&nbsp;km³ d'agua superficial producida internamente * 2&nbsp;km³ d'agua producida internamente * 25,2&nbsp;km³ d'agua superficial producíos nel esterior (l'estranxeru) la tasa de dependencia con respectu al estranxeru ye del 12,37&nbsp;%. En permediu cada añu 13,5&nbsp;km³ d'agua al añu salen del país a los países vecinos: * [[Bélxica]]: 5,3&nbsp;km³ (alimentación del [[Ríu Mosa|Mosa]] del [[Escaldia]] y del [[Yser]]) * [[Alemaña]]: 3,4&nbsp;km³ ([[Ríu Sarre|Sarre]] y los ríos de l'Alsacia que van escontra'l [[Rin]]) * [[Luxemburgu]] y [[Alemaña]]: 4&nbsp;km³ ( [[Ríu Mosela|Mosela]]) * [[Italia]]: 0,2&nbsp;km³ ([[ríu Roa|Roa]]) * [[España]]: 0,3&nbsp;km³ (el [[Segre]], un importante afluente del [[Ebro]] que naz en Francia) La cantidá d'agua disponible (qu'inclúi tolos recursos creaos internamente, la mayoría d'apurrir esternos) ye de 203, 7&nbsp;km³ al añu, pa una población envalorada en 61,9 millones d'habitantes (a finales de 2007), 3290&nbsp;m³ por habitante y añu. === Comparanza colos principales países vecinos === {| {{tablaguapa}} border="1" cellspacing="0" cellpadding="5" !rowspan="2"|País !colspan="2"|Precipitaciones !colspan="2"|Fluxu !rowspan="2" |Agua soterraño<br />producida<br />en km³/an !rowspan="2"|Apurras d'agua<br />del estranxeru<br />en km³/an !rowspan="2"|Superficie<br />del país<br />en km² |- !añales<br />en mm !añales<br />en km³ ![[Coeficiente de escurrimiento]]<br />añal<br />en mm !Volume d'agua<br />corriente<br />en superficie<br />en km³/an |- | [[Francia]] | align="right" |867 | align="right" |477,99 | align="right" |320 | align="right" |8 | align="right" |832 | align="right" |250,81 | align="right" |566 |} === Mariñes === Tien mariña que da al [[océanu Atlánticu]], a la [[canal de la Mancha]], al [[mar del Norte]] y, nel sur, al [[mar Mediterraneu]]. Predominen les mariñes baxu y arenosu. Los principales accidentes xeográficos de la mariña atlántica son el [[golfu de Vizcaya]] o [[Gascuña]], y la [[punta de Penmarch]] na [[península de Bretaña]]. Na [[canal de la Mancha]] atópase'l [[golfu de St. Malu]], depués la [[península de Cotentin]] que'l so estremu ye'l [[cabu de la Hague]], depués la [[badea del Sena]] y la [[badea del Somme]]. Dempués de la estrecha canal llamada [[pasu de Calais]] atópase un pequeñu tramu que va dar al mar del Norte, onde s'atopa [[Dunkerque]]. Nel mar Mediterraneu atópase'l [[golfu de Llión]]. === Clima === En cuanto al [[clima]], anque [[Francia]] forma parte de la [[Clima templáu|zona templada]], tien [[branu|branos]] que pueden ser calorosos. La influencia del [[Mediterraneu]] manifestar por [[iviernos]] nidios y curtios y por [[branos]] chornizos. [[Ficheru:Satellite image of France in August 2002.jpg|thumb|Imaxe por [[Satélite artificial|satélite]] de [[Francia]] n'agostu de [[2002]]. Una Francia inusualmente llibre de nubes nesta imaxe tomada'l 14 d'agostu de 2002. Al norte, les nubes escurecen nel so mayor parte la [[canal de la Mancha]], pero'l [[golfu de Vizcaya]] al oeste ta claro, lo mesmo que'l [[mar Mediterraneu]] al sur. La porción más septentrional d'[[España]] ye claramente visible na parte de baxo de la imaxe, y queda separada de Francia pelos [[Pirineos]].]] La disposición del relieve acentúa los contrastes de temperatures, una y bones los macizos montascosos torguen la influencia del océanu nes llanures del Y. Pel branu les temperatures aumenten sensiblemente de N. a S.; toles rexones del NON. esfruten d'un branu moderáu ensin calores escesivos, qu'oldea colos branos templaos del S. y rexón mediterránea (la temperatura medio de xunetu en [[Brest (Finisterre)|Brest]] ye de 16,6º y en [[Marsella]] de 24,1º). Pel hibiernu les temperatures mengüen d'O. a Y., lo que traduz la influencia de les mases oceániques; nes rexones más continentales el fríu ye fuerte y persistente. Estrasburgu tien una temperatura medio en xineru de 1,6º y unos 69 díes de xelaes. Nes rexones orientales la esistencia d'un relieve en canales (riegu del [[Ródano]]) enría los vientos en direición NS; el [[Mistral (vientu)|mistral]] secu y fríu que sopla nel valle del Ródano, ye'l más importante. Les precipitaciones tienen un calter moderáu, pero son rares les rexones onde les agües son inferiores a 500&nbsp;mm. La pluviosidá ye abondosa na fachada atlántica y nes árees montascoses, y escasa nes llanures del interior, nes rexones abrigaes pol relieve y nel área mediterránea (Marsella, 555&nbsp;mm). Nes rexones continentales les agües cayen principalmente pel branu y en forma de bastios; nes rexones mediterránees les precipitaciones, irregulares y violentes, prodúcense de primeres y fin del iviernu. En xunto el clima de Francia carauterizar por un tiempu inestable, resultáu de la llucha de les mases d'aire que s'estienden sobre'l país. Pel hibiernu l'aire frío, continental y secu, ye emburriáu polos vientos del Y. Compensaes poles depresiones atlántiques qu'aflúin sobre'l país y dulcifican el clima; pel branu la invasión del aire tropical ye llindada polos vientos del O. Pueden estremase tres árees climátiques carauterístiques: la del dominiu oceánicu, la de dominiu mediterraneu y la continental. La zona sometida a les influencies oceániques ye la más estensa y cubre la mayor parte del país, anque'l clima oceánicu puru esiste solamente en [[Bretaña]] y [[Normandía]]. Carauterizar por un tiempu inestable, una y bones los vientos modifiquen rápido l'estáu atmosféricu, y por temperatures non escesives; les gurrianes y les agües atenúan el fríu ivernizo. Agües abondoses, anque varien según la rexón; el númberu de díes pluviosos ye siempres eleváu: 2 díes sobre 5 en [[París]] (813&nbsp;mm) y 3 sobre 5 en Brest (1298&nbsp;mm), que tien más de 200 díes d'agua al añu. El ''crachin'', orpín y caltriante, cai en Bretaña, principalmente na seronda ya iviernu. El [[monte]] de [[carbayu|carbayos]] y [[fagus|haya]]s y los [[prau|praos]] y [[landa|landes]] entemecer con otres especies, como [[Pinus|pinos]] y [[abeduriu]]es. En Bretaña'l derrompimientu estendió'l ''bocage'' y les llanures en desterciu del monte. Los branos demasiáu frescos esclúin el cultivu de la vide, pero les ceberes secundaries, los pumares, plantes forrajeras y hortolices afacer a esti clima. Na cuenca d'[[Aquitania]] los iviernos embruscaos, nidios y brumosos recuerden los iviernos bretonos ([[Burdeos]] recibe 1137&nbsp;mm añales). Los bastios y bastiazos aborronen les primaveres tardíu y frescu; el branu, sicasí, más templáu y secu, enllargar con una seronda soleyera. Na [[Islla de Francia|cuenca de París]] el clima oceánicu tópase degradáu d'O a Y. L'iviernu, muncho más acentuáu, ta marcáu por periodos de fríu, nevaes y sópites xelaes; el branu ye más templáu y caracterízase por agües buries de calter continental. La temperatura medio de xineru en París ye de 2,2º y en xunetu de 18,2º. El dominiu mediterraneu carauterizar por clima secu y cielu lluminosu; la so área ye pocu estensa, yá que se topa llindada pol cuadru montascosu de los [[Alpes]] y de les [[Cevenas]]. La llatitú y la influyencia del Mediterraneu dan llugar a iviernos nidios y branos chornizos; en Marsella la temperatura de xineru ye de 7,1º y en [[Niza]] de 8º, y la media de xunetu de 24,1º y 20,9º, respeutivamente. El clima continental entiende les tierres orientales del país; llanures y grandes valles abrigaos polos macizos montascosos, yá que nun se beneficien de la influencia de los vientos del O. Carauterízase poles estaciones acusaes, con iviernos crudos y más secos, y la presencia de los vientos locales acentúa estos calteres. Les precipitaciones menos abondoses ya irregulares cayen principalmente pel branu, sobremanera en [[Alsacia]] ([[Estrasburgu]], 631&nbsp;mm), y na seronda, que nel valle del Ródano. El clima de monte vien determináu pol factor principal, que ye l'altitú. Carauterizar por iviernos llargos y crudos, branos frescos y curtios y precipitaciones abondoses (ente 1500 y 2000&nbsp;mm). A les praderíes y cultivos de les baxes pendientes asocede'l monte frondoso y el de coníferes; ente los 1500 m y 2000 m apaez la [[pradería alpina]]. {{Clima | llugar = París, capital de Francia <!-- Les temperatures máximes rexistraes son opcionales --> <!-- Temperatures máximes (°C) --> <!-- Temperatures máximes rexistraes (°C) --> | xin_max = 6 |xin_max_reg =15 | feb_max = 7 |feb_max_reg =21 | mar_max = 12 |mar_max_reg =26 | abr_max = 16 |abr_max_reg =30 | may_max = 20 |may_max_reg =33 | xun_max = 23 |xun_max_reg =38 | xnt_max = 25 |xnt_max_reg =40 | ago_max = 24 |ago_max_reg =35 | set_max = 21 |set_max_reg =33 | och_max = 16 |och_max_reg =28 | pay_max = 10 |pay_max_reg =21 | avi_max = 7 |avi_max_reg =17 | añal_max = |añal_max_reg =40 <!-- Les temperatures mínimes rexistraes son opcionales --> <!-- Temperatures mínimes (°C) --> <!-- Temperatures mínimes rexistraes (°C) --> | xin_min =1 |xin_min_reg = -12 | feb_min =1 |feb_min_reg = -15 | mar_min =4 |mar_min_reg = -4 | abr_min =6 |abr_min_reg =0 | may_min =10 |may_min_reg =2 | xun_min =13 |xun_min_reg =6 | xnt_min =15 |xnt_min_reg =9 | ago_min =14 |ago_min_reg =8 | set_min =12 |set_min_reg =3 | och_min =8 |och_min_reg = -3 | pay_min =5 |pay_min_reg = -5 | avi_min =2 |avi_min_reg = -13 | añal_min = |añal_min_reg = -15 <!-- Precipitación total (mm) --> | xin_precip =56 | feb_precip =46 | mar_precip =35 | abr_precip =42 | may_precip =57 | xun_precip =54 | xnt_precip =59 | ago_precip =64 | set_precip =55 | och_precip =50 | pay_precip =51 | avi_precip =50 | añal_precip = <!-- Opcional, si nun s'especifica, fai'l cálculu automáticamente colos datos de los 12 meses --> <!-- Díes d'agües --> | xin_precip_díes =17 | feb_precip_díes =14 | mar_precip_díes =12 | abr_precip_díes =13 | may_precip_díes =12 | xun_precip_díes =12 | xnt_precip_díes =12 | ago_precip_díes =13 | set_precip_díes =13 | och_precip_díes =13 | pay_precip_díes =15 | avi_precip_díes =16 | añal_precip_díes = <!-- Opcional, si nun s'especifica, fai'l cálculu automáticamente colos datos de los 12 meses --> | publicación = BBC Weather<ref>{{cita web |url=https://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT003570|títulu=Paris, France|editorial=BBC|añu=2006|fechaaccesu=5 de xunetu de 2010|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090527112257/https://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT003570|fechaarchivu=27 de mayu de 2009}}</ref> | fechaaccesu = 5 de xunetu de 2010 }} === Mediu ambiente === [[Ficheru:Lakver1.JPG|thumb|[[Llagu de Verdon]], en [[Maine y Loira]].]] Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país partir en cuatro [[Área bioxeográfica|rexones bioxeográfiques]]:<ref>Art. 1, lletra ''c)'', incisu ''iii), '' de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref> [[rexón bioxeográfica mediterránea|mediterránea]], [[rexón bioxeográfica continental|continental]], [[rexón bioxeográfica atlántica|atlántica]] y, na parte francesa de los [[Alpes]], [[rexón bioxeográfica alpina|alpina]]. Destaquen nel so patrimoniu natural tres sitios [[patrimoniu de la Humanidá]] declaraos pola [[Unesco]]: comparte con [[España]] el bien mistu "[[Pirineos]] – [[Monte Perdíu]]" ([[1997]], [[1999]]); bienes naturales son "[[golfu de Porto]], [[Calanques de Piana|cala de Piana]], [[golfu de Girolata]] y [[reserva de Scandola]]" ([[1983]]) y les "[[Llagunes de Nueva Caledonia]]: diversidá de los petones y ecosistemes conexos" ([[2008]]), nel territoriu d'Ultramar. Cuenta con 10 [[Reserva de la biosfera|reserves de la biosfera]], ente elles la tresfronteriza, compartida con [[Alemaña]], de [[Vosgues du Nord]]/[[Pfälzerwald]]. 3314,275 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 36 sitios Ramsar. Tien cinco [[Parque nacional|parques nacionales]]: [[Parque Nacional de Écrins|Ecrins]], [[Parque Nacional de Mercantour|Mercantour]], [[Port Cros]], [[Parque Nacional de los Pirineos|Pyrénées Occidentales]] y [[Vanoise]]. Los riesgos naturales son, na Francia metropolitana, son les [[Inundación|inundaciones]], [[argayos]], [[nube|nubes]] de vientu en metá del iviernu, [[seca|seques]], quemes forestales nel sur cerca del [[Mediterraneu]]. Nos departamentos d'ultramar puede haber [[furacanes]] ([[Ciclón|ciclones]]), hinchentes y actividá [[volcán]]ica en llugares como [[Guadalupe (Francia)|Guadalupe]], la [[Martinica]] y la [[Reunión (departamentu de Francia)|isla de Reunión]]. Tocantes a los problemes [[ecoloxía|medioambientales]], hai ciertu dañu nos [[monte|montes]] deriváu de l'[[agua acedo]]; la [[contaminación atmosférica]] a partir d'emisiones industriales y de la circulación de [[vehículu|vehículos]]; la contaminación de les agües provienen de refugayes urbanes y de les granxes. == Xeografía humana == [[Ficheru:France cities-es.svg|thumb|300px|Francia metropolitana coles ciudaes (árees urbanes) de más de 100 000 habitantes.]] La población total de [[Francia]] ye de 64 057 792 habitantes; pa la Francia metropolitana envalorar en xunetu de 2009 62 150 775 habitantes. Grupos étnicos: [[celtes]] y [[llatinos]] con minoríes [[teutóniques]], [[eslaves]], [[norteafricanas]] y [[indochina|indochines]]. Nos departamentos d'Ultramar hai blancos, negros, mulatos, de les indies orientales, [[chinos]] y [[amerindios]]. Tocantes a la relixón, los franceses son na so mayoría [[Catolicismu|católicos]] 83%-88%, hai [[Protestantismu|protestantes]] 2%, [[Xudaísmu|xudíos]] 1%, [[Islam|musulmanes]] 5%-10% y ensin afiliación relixosa 4%. Nos departamentos d'Ultramar, amás de cristianos y musulmanes, hai [[Hinduísmo|hindús]], [[Budismu|budistes]] y [[Paganismu|paganos]]. Los idiomes que se falen son el [[Idioma francés|francés]] 100%, idiomes y dialeutos rexonales que tornen rápido ([[Idioma provenzal|provenzal]], [[Dialeutu bretón|bretón]], [[Idioma alsacianu|alsacianu]], [[Idioma corsu|corsu]], [[Idioma catalán|catalán]], [[Idioma vascu|vascu]] y [[Dialeutu flamencu|flamencu]]). Nos departamentos d'Ultramar fálase francés y [[criollu patois]]. Les ciudaes principales de Francia son [[París]], sede del gobiernu, [[Lyon]], [[Marsella]] y [[Lille]]. [[Francia]] ta [[división alministrativa|estremada]] en [[Rexones franceses|26 ''rexones'']], de les que 22 tán asitiaes na [[Francia metropolitana]] (una d'elles, [[Córcega]], ye más específicamente una [[coleutividá territorial]]) y 4 [[Departamentu d'ultramar|rexones d'ultramar]]. * Les 22 rexones de la Francia metropolitana: :{| | Valign = "top" | 1. [[Alsacia]]<br /> 2. [[Aquitania]]<br /> 3. [[Auvernia]]<br /> 4. [[Baxa Normandía]]<br /> 5. [[Borgoña]]<br /> 6. [[Bretaña]]<br /> 7. [[Centru (rexón francesa)|Centru]]<br /> 8. [[Champaña-Ardenes]]<br /> 9. [[Córcega]] 10. [[Francu Condáu]]<br /> 11. [[Alta Normandía]]<br /> | 12. [[Islla de Francia]]<br /> 13. [[Languedoc-Rosellón]]<br /> 14. [[Lemosín]]<br /> 15. [[Lorena (Francia)|Lorena]]<br /> 16. [[Midi-Pyrénées]]<br /> 17. [[Nord-Pas-de-Calais]]<br /> 18. [[Países del Loira]]<br /> 19. [[Picardía]]<br /> 20. [[Poitou-Charentes]]<br /> 21. [[Provenza-Alpes-Costa Azul]]<br /> 22. [[Ródanu-Alpes]]<br /> | [[Ficheru:FranceRegionsNumbered.png|right]] |} : [[Córcega]] tien un estatus de ''[[coleutividá territorial]]'' distintu de les otres 21 rexones. * Les cuatro [[Departamentu d'ultramar|rexones d'ultramar]] (que tamién son caúna un departamentu d'ultramar francés): :{| | Valign = "top" | # [[Guadalupe (Francia)|Guadalupe]] # [[Guayana Francesa|Guyana]] # [[Martinica]] # [[La Reunión|Reunión]] |} ''Ver tamién los siguientes artículos'': * [[Rexones franceses clasificaes por población]] * [[Rexones franceses clasificaes por productu interior brutu]] * [[Rexones franceses clasificaes per superficie]] Francia tamién ta presente n'otros continentes con dependencies que tienen estatutos alministrativos diversos, la [[Francia d'ultramar]]: * [[Departamentu d'ultramar|Departamentos d'ultramar]]: ** [[Guadalupe (Francia)|Guadalupe]] ** [[Martinica]] ** [[Guayana Francesa|Guayana]] ** [[Reunión (departamentu de Francia)|Reunión]] (dende onde s'alministren tamién los [[Territorios Australes Franceses]] y los territorios antárticos reclamaos per Francia). * Otres coleutividaes: ** [[Saint Pierre y Miquelon|Saint-Pierre-et-Miquelon]] (o Saint Pierre y Miquelon) ** [[Mayotte]] (estatutu modificáu, ''coleutividá departemental'' en [[2002]]) ** [[Nueva Caledonia]] ** [[Wallis y Futuna]] ** [[Polinesia francesa]] ** [[Isla Clipperton]] (o Isla de la Pasión) == Xeografía económica == Los [[recursos naturales]] de Francia son: [[carbón]], [[mineral ferroso]], [[bauxita]], [[cinc]], [[uraniu]], [[antimoniu]], [[arsénicu]], [[potasa]], [[feldespatu]], [[fluorita]], [[yelsu]], [[madera]] y [[pesca]]. Na [[Guyana Francesa]] hai depósitos d'[[oru]], [[petroleu]], [[caolín]], [[niobiu]], [[tantaliu]] y [[magre]]. En cuanto al usu de la tierra: [[tierra arable]], 33, 46%; colleches permanentes, 2, 03%; otros, 64, 51%. Les cifres son otres na Francia d'Ultramar. El [[regadíu]], na Francia metropolitana, ocupa 26. 000 quilómetros cuadraos (2003). == Referencies == {{llistaref}} * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fr.html "FRANCE"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181224211127/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/fr.html |date=2018-12-24 }} en [[CIA]]-''[[The World Factbook]]'' == Ver tamién == * [[Redolada natural de la Unión Europea]] * [[Ecorrexones de Francia]] == Enllaces esternos == {{commonscat|Geography of France}} {{Traducíu ref|fr|Géographie de la France}} {{Tradubot|Geografía de Francia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía de Francia|Xeografía de Francia]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] 5cmy3p3bjk1ytqfas19xceqyzymlh1s Xeografía de Grecia 0 101185 4377001 4234623 2025-06-17T14:55:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4377001 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |Image = Gr-map.png |continente = [[Europa]] |rexón = [[Península Balcánica]] |territoriu = 131.940 |tierra = 130.800 |agua = 1.140 |fronteres_territoriales = 1.228 [[km]] |país 1 = {{ALB}} |frontera país 1 = 282 km |país 2 = {{BUL}} |frontera país 2 = 494 km |país 3 = {{TUR}} |frontera país 3 = 206 km |país 4 = {{MKD}} |frontera país 4 = 246 km |llinia_de_costa = 13.676 [[km]] |Reinvindicaciones = si |mar_territorial = 12 [[milla náutica|mn]] |zona_allegante = |zona_económica = |plataforma_continental = 200 [[m]] de profundidad |Punto_más_baxu = [[Mar Mediterraneu]] a 0 m |puntu_más_altu = [[Monte Olimpu]] a 2.917 m }} '''Grecia''' (en [[idioma griegu|griegu]] ''Ελλάδα'') ye un estáu d'[[Europa meridional]], miembru de la [[Xunión Europea]] (XE) asitiáu nel estremu sur de la [[península balcánica]] na mariña del [[mar Mediterraneu]]. Llenda col [[mar Exéu]], el [[mar Xónicu|Xónicu]] y el Mediterraneu, ente [[Albania]] y [[Turquía]]. Grecia tien frontera per tierra con [[Albania]], [[Macedonia del Norte]], [[Bulgaria]] y [[Turquía]]. Per mar fai frontera con [[Italia]], [[Turquía]] y [[Albania]]. == Xeografía física == La so [[superficie (matemática)|superficie]] ye de 131.940 km² incluyendo agües interiores de la cuenca del [[Mar Exéu|Exéu]], islles y castros. Les distancies de los estremos en llinia recta son de [[Sur|SE]]-[[Noroeste|NON]] 993 km y [[Sur|S]]-[[Norte|N]] 800&nbsp;km y el so allugamientu xeográficu ente los paralelos N35* y N42*. === Relieve === Grecia ye mayoritariamente montascosa y cuenta con delles cadenes, ente elles los [[Alpes Dináricos]] al oeste y los [[Montes Ródope|montes Ródope]], ente otres. La estensa cadena del [[Pindo]] dixebra [[Epiru]] de [[Tesalia]]. Grecia ye'l país d'[[Europa]] con mayor númberu de picos montascosos. El so mayor altor atópase na cadena del Olimpu, nel monte Mytikas (2919 [[msnm]]). Trátase del 5º d'Europa en prominencia (altor real de la base al cume) y ye superáu namái pol [[Mont Blanc]], el picu [[Mulhacén]], el [[Aneto]] y el [[Monte Etna]]. El so altor de prominencia ye de 2919 coincidiendo col so altor s.n.m. yá que la so base atopar a 0&nbsp;msnm. Los principales montes del país son: * [[Picu Mytikas]] nel [[Monte Olimpu]] (2.919 m) * [[Smólikas]] (2.637 m) * [[Grammos]] (2.550 m) * [[Giona]] (2.540 m) * [[Gamila]] (2.500 m) * [[Parnasu]] (2.457 m) * [[Léfka Óri]] (2.454 m) * [[Cilene]] (2.374 m) * [[Erimanto (monte)|Erimanto]] (2.221 m) === Hidrografía === [[Ficheru:Greece topo.jpg|thumb|Mapa topográficu de Grecia.]] La estensa llanura septentrional del país ta percorrida pelos ríos [[Vardar|Axiós]] y [[Estrimón]]. El [[Peneo (Tesalia)|Peneo]] ye un ríu caudalosu que traviesa la llanura de [[Tesalia]]. Los ríos tienen dos vertientes y munches corrientes, la [[Mar Exéu|eguea]] y la [[Mar Xónicu|xónica]]. Al Exéu van dar los mares: [[Asiós]], [[Estrimón]], [[Haliacmón]], [[ríu Peneo (Tesalia)|Peneo]] y [[Cefiso (Beocia)|Cefiso]]. Al Xónicu: [[Ríu Alfeo|Alfeo]], [[Ríu Aspropótamos|Aspropótamos]] y [[Árachthos]]. Cuenta con 3000 islles, castros y afloramientos predresos, 15&nbsp;021&nbsp;[[km]] de mariña (más de 16&nbsp;000&nbsp;km de mariña incluyendo los afloramientos predresos), siendo'l segundu d'Europa tres [[Noruega]] y décimu del mundu en llargor costeru. El mar Exéu foi de gran importancia na historia y desenvolvimientu de la cultura y civilización helénica. Les principales islles griegues nel mar Xónicu son les [[Islles Xóniques]]; nel [[mar de Creta]] ta [[Creta]] y nel [[Mar Exéu]], el [[Dodecaneso]] y les [[Cícladas]]. Dalgunes d'estes islles son continuación del continente, como les grebes Cícladas, d'orixe [[volcánicu]]. Los principales [[golfu|golfos]] de la so mariña son: [[Golfu de Tesalónica]], [[Golfu de Corinto]], [[Golfu de Patras]], [[Golfu Estrimónico]], [[Golfu de Vólos]] y [[Golfu de Eubea]]. El [[ismu de Corinto]] xune la [[Grecia Central]] col [[Peloponeso]]. === Clima === Anque Grecia ye consideráu como llugar de clima típicamente [[Clima mediterraneu|mediterraneu]], xeográfica y climáticamente el territoriu griegu ye bien variáu. El [[clima]] de Grecia estremar en tres clases: * El [[clima mediterraneu]], que tien [[iviernu|iviernos]] húmedos y templaos, y [[branu|branos]] calorosos y secos. Dalgunes [[nevada|nevaes]] asoceden dacuando n'[[Atenes]], [[Creta]] o [[Cícladas]] nel iviernu. La mariña oeste ye la más húmeda de Grecia. Los iviernos son fríos y el vientu del mar anidia les temperatures pel branu. La mariña este ye la menos húmeda del país pel hibiernu. Los iviernos son bien secos. Pel branu, el calor ye calismosusobremanera sobre'l continente. En [[Creta]] y nel [[mar Exéu]] llueve relativamente de cutiu pel hibiernu (un día de cada trés en Creta). D'ende que los iviernos sían bien nidios y la temperatura del mar pueda llegar a los 15&nbsp;°C. El branu puede ser bien templáu, nun siendo que los vientos [[etesios]] (''Meltem'') del norte soplen y faigan que les temperatures baxen de nuevu. * El [[clima alpín]] atópase primordialmente en Grecia Occidental ([[Epiru]], [[Grecia central]], [[Tesalia]], [[Macedonia Occidental]]) según en partes céntriques del [[Peloponeso]] como [[Acaya]], [[Arcadia]] y partes de [[Laconia]] onde'l rangu alpín tien influencia. * El [[clima templáu]] atópase en [[Macedonia Central]] y [[Macedonia Oriental|Oriental]] según en Tracia en llugares como [[Komotini]], [[Xanthi]] y [[Unidá periférica de Evros|Evros]] septentrional; con iviernos húmedos y fríos, y branos templaos y secos. El norte y l'interior del país tán ente les rexones más fríes pel hibiernu y son igualmente les más seques. Los montes queden cubiertes de nieve. El branu ye bien templáu y tempestuoso y el vientu llinda la xubida de les temperatures. Los barrios meridionales d'[[Atenes]] tán na zona mediterránea, ente que los barrios del norte tienen clima templáu.<br /> En términos xenerales, l'añu puede estremase en dos estaciones principales: un primer periodu relativamente fríu y lluviosu a partir del payares hasta finales de marzu, y l'estación caliente y seco a partir del abril hasta setiembre. <center> {{Clima |llugar =Atenes, capital de Grecia <!--Les Temperatures Máximes Rexistraes son opcionales--> <!--Temperatures Máximes (°C)--> <!--Temperatures Máximes Rexistraes (°C)--> |xin_max =13 |xin_max_reg =21 |feb_max =14 |feb_max_reg =23 |mar_max =16 |mar_max_reg =28 |abr_max =20 |abr_max_reg =32 |may_max =25 |may_max_reg =36 |xun_max =30 |xun_max_reg =42 |xnt_max =33 |xnt_max_reg =42 |ago_max =33 |ago_max_reg =43 |set_max =29 |set_max_reg =38 |och_max =24 |och_max_reg =37 |pay_max =19 |pay_max_reg =28 |avi_max =15 |avi_max_reg =22 |añal_max = |añal_max_reg =43 <!--Les Temperatures Mínimes Rexistraes son opcionales--> <!--Temperatures Mínimes (°C)--> <!--Temperatures Mínimes Rexistraes (°C)--> |xin_min = 6 |xin_min_reg = -4 |feb_min = 7 |feb_min_reg = -6 |mar_min = 8 |mar_min_reg = -1 |abr_min =11 |abr_min_reg = 0 |may_min =16 |may_min_reg = 6 |xun_min =20 |xun_min_reg = 14 |xnt_min =23 |xnt_min_reg = 16 |ago_min =23 |ago_min_reg = 16 |set_min =19 |set_min_reg = 12 |och_min =15 |och_min_reg = 7 |pay_min =12 |pay_min_reg = -1 |avi_min = 8 |avi_min_reg = -4 |añal_min = |añal_min_reg = -6 <!--Precipitación Total (mm)--> |xin_precip = 62 |feb_precip = 37 |mar_precip = 37 |abr_precip = 23 |may_precip = 23 |xun_precip = 14 |xnt_precip = 6 |ago_precip = 7 |set_precip = 15 |och_precip = 51 |pay_precip = 56 |avi_precip = 71 |añal_precip = <!--Opcional, si nun s'especifica, fai'l cálculu automáticamente colos datos de los 12 meses --> <!--Díes d'agües --> |xin_precip_díes =16 |feb_precip_díes =11 |mar_precip_díes =11 |abr_precip_díes = 9 |may_precip_díes = 8 |xun_precip_díes = 4 |xnt_precip_díes = 2 |ago_precip_díes = 3 |set_precip_díes = 4 |och_precip_díes = 8 |pay_precip_díes =12 |avi_precip_díes =15 |añal_precip_díes = <!--Opcional, si nun s'especifica, fai'l cálculu automáticamente colos datos de los 12 meses --> | url=[https://web.archive.org/web/https://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?] tt=TT003830|títulu=Athens, GreeceAthens, Greece| editorial=BBC | añu=2006 | fechaaceso=5 de xunetu de 2010|idioma = inglés}} </center> === Mediu ambiente === El 50&nbsp;% de Grecia ta cubierta por montes con [[vexetación]] variada, que varia dende [[conífera|coníferes]] alpines a la vexetación mediterránea. Les [[islles Xóniques]] tán cubiertes por exuberante [[vexetación]]. [[Foca|Foques]], [[Tortúa marina|tortúes]] y otra fauna marina exótica vive nos mares alredor de Grecia, ente que los [[monte|montes]] griegos aproven un ecosistema pa los postreros [[osu pardu|osos pardos]] y [[llobu cerval]]s y [[Llobu gris|llobos grises]], [[corzu|corzos]], [[cabra bezoar]], [[foín|foínos]] y [[xabalín|xabalinos]]. Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país pertenez a la [[rexón bioxeográfica mediterránea]].<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref> Destaquen nel so patrimoniu natural dos bienes mistos, [[patrimoniu de la Humanidá]] declaraos pola [[Unesco]]: el [[Monte Athos]] y [[Meteora|Meteoros]]. Cuenta con dos [[Reserva de la biosfera|reserves de la biosfera]]: [[Parque nacional de Samaria|Gargüelu de Samaria]] ([[1981]]) y el [[Olimpu|Monte Olimpu]] (1981). 163&nbsp;501 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 10 sitios Ramsar. Tien 16 [[Parque nacional|parques nacionales]], destacando ente ellos el del [[Llagu Prespa]], el del [[Parque nacional del Monte Parnasu|Parnasu]], el de [[Parque nacional de Samaria|Samaria]], el de [[Sunión]] y el de [[Parque nacional del Vikos-Aoos|Vikos-Aoos]]. El principal riesgu natural de Grecia son severos [[terremotu|terremotos]]. Los sos [[ecología|problemes ambientales]] inclúin [[contaminación]] del aire y agua. == Xeografía humana == [[Ficheru:Attica 06-13 Athens 50 View from Philopappos - Acropolis Hill.jpg|thumb|L'[[Acrópolis]] d'[[Atenes]].]] Según estudios [[Demografía de Grecia|demográficos]] d'[[Eurostat]], la población d'esti país ye de 11&nbsp;244&nbsp;118 habitantes. La estimación del ''[[The World Factbook]]'' pa xunetu de 2009 yera de 10&nbsp;737&nbsp;428 habitantes. La población ye [[Griegos|griega]] nun 93&nbsp;%, otros (ciudadanos estranxeros) 7&nbsp;% (censu de 2001). Los porcentaxes representen ciudadanía, yá que Grecia nun recueye datos sobre les etnies. La relixón predominante ye la [[Ilesia ortodoxa de Grecia|ortodoxa griega]] (98%); hai un 1,3&nbsp;% de [[Islam|musulmanes]] y otros 0,7&nbsp;%. L'idioma oficial ye'l [[Idioma griegu|griegu]] (99&nbsp;%), pero falen otros nun 1&nbsp;%. Les principales ciudaes son [[Atenes]], sede del gobiernu, [[Tesalónica]], [[Patrás]] y [[El Pireo]]. Grecia estremar en siete [[Alministraciones descentralizaes de Grecia|alministraciones descentralizaes]], estremaes de la mesma en 13 [[periferies de Grecia|periferies]], estes en 74 [[unidaes perifériques de Grecia|unidaes perifériques]] y estes postreres en 325 [[conceyu|conceyos]].<ref name=plan>{{cita web|url= http://www.kedke.gr/uploads2010/FEKB129211082010_kallikratis.pdf|títulu= Testu completu del plan Calícrates|obra= Boletín Oficial de Grecia|fecha= 11 d'agostu de 2010|idioma= griegu|urlarchivu= https://web.archive.org/web/20170427081550/http://www.kedke.gr/uploads2010/FEKB129211082010_kallikratis.pdf|fechaarchivu= 2017-04-27}}</ref> Esiste una rexón estreme, el [[Monte Athos]], que tien una [[territoriu autónomu|autonomía propia]] so soberanía griega. == Xeografía económica == * '''Usu de la tierra''' ** ''tierra arable'': 19% ** ''colleches permanentes'': 8% ** ''montes y baltes'': 50% ** ''otros'': 23% (1993 est.) * '''Tierres irrigadas:''' 13.140 km² Grecia cunta con una proporción favorable de [[recursos naturales]], ya inclúi [[carbón]], [[petroleu]], [[mármol]], [[cinc]], [[níquel]], [[plomu]], [[trigu]], [[fruta|frutes]] y [[verdura|verdures]], [[tabacu]], [[olivar|olivares]], [[salina|salines]], [[caña d'azucre]], [[uva|uves]], [[algodón]] y [[ganáu]]. Grecia ye amenazada por [[terremotu|terremotos]] de gran magnitú cada añu. En [[Eubea]] hai [[mineral]]es, especialmente [[lignitu]]. == Referencies == * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gr.html "GREECE"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160825033157/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gr.html |date=2016-08-25 }} en [[CIA]] - ''[[The World Factbook]]'' {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Redolada natural de la Unión Europea]] {{Tradubot|Geografía de Grecia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía de Grecia| ]] l5tehi0yq53p2ofhbxlv2b6jfw7lk0l Xeografía d'Hungría 0 101193 4376987 4363914 2025-06-17T14:55:06Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4376987 wikitext text/x-wiki {{ficha de xeografía}} [[Ficheru:Hungary physical map.svg|Mapa topográficu d'Hungría.|miniatura|upright=1.6]] Hungría ye un [[estáu ensin mariña]]. Tien un allugamientu estratéxicu ente les principales rutes terrestres ente [[Europa occidental]] y la [[península Balcánica]] según ente [[Ucraína]] y la cuenca del [[Mediterraneu]]; Los ríos que flúin de norte a sur, el [[Danubiu]] y el [[Tisza]], estremen el país en trés grandes rexones. == Relieve == Básicamente, [[Hungría]] ye un país apoderáu por [[llanura|llanures]]. El 50 % de la so superficie ye llana. Hai delles rexones [[xeomorfoloxía|xeomorfolóxiques]] nel país: El principal ríu ye'l [[Danubiu]], que percuerre [[Hungría]] de norte a sur a lo llargo de 417 km. Ye un ríu bien caudalosusobremanera a principios de branu, el picu más altu ye'l kekes con 1.015 metros d'altitú. [[Hungría]] tien un [[clima continental]], con [[iviernu|iviernos]] fríos y branos ente templaos y calorosos. La temperatura medio añal ye d'alredor de 10&nbsp;°C, pel branu de 27 a 35&nbsp;°C, y pel hibiernu de 0 a 15 graos baxo cero. La [[pluviosidá]] media añal ye d'alredor de 600 mm. La distribución y frecuencia de l'agua son impredicibles. La parte occidental del país usualmente recibe más agua que la parte oriental, onde pue haber severes [[seca|seques]] nel branu. Les condiciones de tiempu na [[Gran Llanura Húngara|Gran Llanura]] pueden ser especialmente dures, con branos calorosos, iviernos fríos y escases precipitaciones. <center> {{Clima |llugar =Budapest, capital d'Hungría <!--Les Temperatures Máximes Rexistraes son opcionales--> <!--Temperatures Máximes (°C)--> <!--Temperatures Máximes Rexistraes (°C)--> |xin_max = 1 |xin_max_reg =14 |feb_max = 4 |feb_max_reg =17 |mar_max =10 |mar_max_reg =23 |abr_max =17 |abr_max_reg =29 |may_max =22 |may_max_reg =33 |xun_max =26 |xun_max_reg =39 |xnt_max =28 |xnt_max_reg =38 |ago_max =27 |ago_max_reg =39 |set_max =23 |set_max_reg =35 |och_max =16 |och_max_reg =32 |pay_max = 8 |pay_max_reg =21 |avi_max = 4 |avi_max_reg =15 |añal_max = |añal_max_reg =39 <!--Les Temperatures Mínimes Rexistraes son opcionales--> <!--Temperatures Mínimes (°C)--> <!--Temperatures Mínimes Rexistraes (°C)--> |xin_min =-4 |xin_min_reg =-23 |feb_min =-2 |feb_min_reg =-20 |mar_min = 2 |mar_min_reg = -9 |abr_min = 7 |abr_min_reg = -3 |may_min =11 |may_min_reg = 1 |xun_min =15 |xun_min_reg = 4 |xnt_min =16 |xnt_min_reg = 6 |ago_min =16 |ago_min_reg = 8 |set_min =12 |set_min_reg = 2 |och_min = 7 |och_min_reg = -5 |pay_min = 3 |pay_min_reg = -8 |avi_min =-1 |avi_min_reg =-13 |añal_min = |añal_min_reg =-23 <!--Precipitación Total (mm)--> |xin_precip =37 |feb_precip =44 |mar_precip =38 |abr_precip =45 |may_precip =72 |xun_precip =69 |xnt_precip =56 |ago_precip =47 |set_precip =33 |och_precip =57 |pay_precip =70 |avi_precip =46 |añal_precip = <!--Opcional, si nun s'especifica, fai'l cálculu automáticamente colos datos de los 12 meses --> <!--Díes d'agües --> |xin_precip_díes =13 |feb_precip_díes =12 |mar_precip_díes =11 |abr_precip_díes =11 |may_precip_díes =13 |xun_precip_díes =13 |xnt_precip_díes =10 |ago_precip_díes = 9 |set_precip_díes = 7 |och_precip_díes =10 |pay_precip_díes =14 |avi_precip_díes =13 |añal_precip_díes = <!--Opcional, si nun s'especifica, fai'l cálculu automáticamente colos datos de los 12 meses --> |publicación = BBC Weather<ref>{{cita web|url=https://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT003870|títulu=Budapest, Hungary|editorial=BBC|añu=2006|fechaaccesu=6 de xunetu de 2010|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081012122903/https://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT003870|fechaarchivu=12 d'ochobre de 2008}}</ref> |fechaaccesu = 6 de xunetu de 2010 }} </center> == Mediu ambiente == Na zona de [[monte]] abonden los [[monte|montes]] de [[fueya caduca]], con [[Fagus|hayas]] y [[carbayu|carbayos]]. [[World Wide Fund for Nature|WWF]] inclúi la totalidá del territoriu d'Hungría na [[ecorrexón]] de [[monte templáu de frondosas]] denomada [[monte mistu de Panonia]]. Na [[llanura]], la vexetación ye [[estepa]]ria. Na [[Gran Llanura Húngara]] atópense'l [[Parque Nacional de Hortobágy]] y nel [[Parque Nacional de Kiskunság]] (Bugac, Apajpuszta, Lajosmizse). Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país pertenez a la [[rexón bioxeográfica panónica]].<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref> Cuenta con cinco [[Reserva de la biosfera|reserves de la biosfera]]: dende [[1979]], [[Aggtelek]], [[Hortobágy]], [[Kiskunság]] y el [[Llagu Neusiedl|llagu Fertö]], a los que se sumó [[Pilis]] en [[1980]]. 235.430 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 28 sitios Ramsar. Tien 5 [[Parque nacional|parques nacionales]]: [[Aggteleki]], [[Bükki]], [[Fertö-Hanság]], [[Hortobágyi]] y [[Kiskunsági]]. Nos [[Años 1980|años ochenta]], el campu taba empezando a amosar los efeutos de la [[contaminación]], tantu por [[yerbicida|yerbicides]] usaos na agricultura como por contaminantes industriales. Lo más notable ye la gradual contaminación de los cursos d'agua del país, que ponen en peligru los pexes y la fauna. Anque la esmolición taba creciendo sobre estes esmolecedores amenaces al [[mediu ambiente]], nun s'adoptaron entá midíes decisives pa deteneles. La meyora de les normes d'Hungría nel tratamientu de los residuos, la eficiencia enerxética y la contaminación del aire, el suelu y l'agua pa cumplir coles esixencies d'Unión Europea van riquir grandes inversiones. == Xeografía humana == La población d'Hungría calcular en 9.905.596 habitantes (est. xunetu de 2009). D'ella, el 68% vive en zones urbanes (2008). [[Ficheru:National costume and dance Csárdás.jpg|thumb|Una pareya baillando [[zarda|zardes]] col traxe nacional húngaru.]] Los grupos étnicos de [[Hungría]], según el censu de 2001, son: [[maxares|húngaros]] 92,3%, [[xitanos]] 1,9%, otros o desconocíu 5,8%. Predomina'l [[catolicismu]] 51,9%, anque hai dellos grupos [[protestantes]] ([[calvinistes]], 15,9%, [[luteranos]] 3%) amás de católicos griegos 2,6% y otros [[cristianos]] 1%; otros o ensin especificar 11,1%, ensin afiliar 14,5%. L'idioma mayoritariu ye'l [[Idioma húngaru|húngaru]] 93,6%. La capital ye [[Budapest]], que tien una población de 1.712.210 habitantes (2009). Otres poblaciones de más de 100.000 habitantes son: [[Debrecen]], [[Miskolc]] y [[Szeged]]. En [[1999]], pola llei ''1999/XCII'' en xunto a la llei ''1996/XXI'', crear n'[[Hungría]] siete rexones: * [[Hungría Septentrional]]: [[Borsod-Abaúj-Zemplén]], [[Heves]] y [[Nógrád]]. * [[Gran Llanura Septentrional]]: [[Hajdú-Bihar]], [[Jász-Nagykun-Szolnok]] y [[Szabolcs-Szatmár-Bereg]]. * [[Gran Llanura Meridional]]: [[Bács-Kiskun]], [[Békés (condáu)|Békés]] y [[Csongrád (condáu)|Csongrád]]. * [[Hungría Central]]: [[Pest (condáu)|Pest]] y la capital, [[Budapest]]. * [[Transdanubio Central]]: [[Komárom-Esztergom]], [[Fejér]] y [[Veszprém (condáu)|Veszprém]]. * [[Transdanubio Occidental]]: [[Győr-Moson-Sopron]], [[Vas]] y [[Zala]]. * [[Transdanubio Meridional]]: [[Baranya (condáu)|Baranya]], [[Somogy]] y [[Tolna (condáu)|Tolna]]. Amás de Budapest, la ciudá capital (''fovaros''), el país estrémase alministrativamente en 19 [[condáu|condaos]] (''megyek'', singular - ''megye'') y 23 condaos urbanos (singular - ''megyei varos''). Los condaos son: [[Bacs-Kiskun]], [[Baranya (condáu)|Baranya]], [[Békés (condáu)|Bekes]], [[Borsod-Abauj-Zemplen]], [[Csongrád (condáu)|Csongrad]], [[Fejer]], [[Gyor-Moson-Sopron]], [[Hajdu-Bihar]], [[Heves (condáu)|Heves]], [[Jasz-Nagykun-Szolnok]], [[Komarom-Esztergom]], [[Nógrád (condáu)|Nograd]], [[Pest (condáu)|Pest]], [[Somogy]], [[Szabolcs-Szatmar-Bereg]], [[Condáu de Tolna|Tolna]], [[Vas]], [[Veszprem]] y [[Zala]]. Los condaos urbanos son: [[Bekescsaba]], [[Debrecen]], [[Dunaujvaros]], [[Eger]], [[Érd|Erd]], [[Gyor]], [[Hodmezovasarhely]], [[Kaposvar]], [[Kecskemet]], [[Miskolc]], [[Nagykanizsa]], [[Nyiregyhaza]], [[Pecs]], [[Salgotarjan]], [[Sopron]], [[Szeged]], [[Szekesfehervar]], [[Szekszárd|Szekszard]], [[Szolnok]], [[Szombathely]], [[Tatabanya]], [[Veszprém (condáu)|Veszprem]] y [[Zalaegerszeg]]. [[Ficheru:RegionsHungary.png|thumb|250px|Rexones d'Hungría, colos condaos de caúna.]] == Xeografía económica == Los [[recursos naturales]] de [[Hungría]] son: [[bauxita]], [[carbón]], [[gas natural]], suelos fértiles y [[tierra arable]]. Esta postrera representa'l 49,58% del usu de la tierra, 2,06% sonse colleches permanentes y el restu 48,36% (2005). El [[regadíu]] toma 2.300 quilómetros cuadraos (2003). El [[PIB]] por sector ye: [[agricultura]] 3,4%, [[industria]] 34,3% y [[Sector servicios|servicios]] 62,4% (2009 est.). La [[población activa]] estremar en: agricultura 5%, industria 32,4% y servicios 62,6% (2005) Hungría realizó la transición d'una [[economía planiada]] a una [[economía de mercáu]] con unos ingresos per cápita de casi dos tercios de la media de la [[Xunión Europea]]. Al sector priváu débese más del 80% del PIB. La propiedá estranxera de y la inversión en firmes húngares ta bien espandida, con una inversión estranxera acumulada que fai un total de más de $200 billones dende [[1989]]. Les midíes d'austeridá del gobiernu, impuestes dende finales de 2006, amenorgaron el déficit públicu de más del 9% del PIB en 2006 a 3,3% en 2008. Los productos agrícoles son: [[trigu]], [[maíz]], pipes de [[xirasol]] y [[remolacha azucrera]]. El ganáu ye [[vacunu]], [[gochos]], [[aves de corrolada]] y [[productos lácteos]]. La [[industria]] esistente ye la [[Mina (minería)|minera]], [[metalurxa]], materiales de [[construcción]], [[Industria alimentaria|alimentos procesaos]], [[Industria testil|testil]], [[productos químicos]] (especialmente [[Industria farmacéutico|farmacéuticos]]) y [[Vehículu|vehículos de motor]]. Hai 4.407 km de [[gasoductos]] y 987 km d'[[oleoductu|oleoductos]]; 8.057 km de [[víes ferriales]] y 159.568 km de [[carretera|carreteres]], d'elles 626 km d'[[autopista|autopistes]]. Les [[ríu|víes fluviales]] tienen una estensión de 1.622 km (na so mayor parte nel ríu [[Danubiu]]) ([[2008]]). Los puertos y terminales son: [[Budapest]], [[Dunaujvaros]], [[Győr|Gyor]]-[[Gönyű|Gonyu]], [[Csepel]], [[Baxa (Hungría)|Baxa]] y [[Mohacs]]. == Ver tamién == * [[Organización territorial d'Hungría]] * [[Rexones d'Hungría]] * [[Condaos d'Hungría]] * [[Ciudaes d'Hungría]] == Referencies == * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/hu.html "Europe :: HUNGARY"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090610082839/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/HU.html |date=2009-06-10 }}, [[CIA]] - ''[[The World Factbook]]'' (n'[[Idioma inglés|inglés]]) {{llistaref}} {{Tradubot|Geografía de Hungría}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía d'Hungría| ]] lcz7nvgby8qzzqn15gxrteh0ij9x9ju Xeografía d'Irlanda 0 101197 4376989 4307451 2025-06-17T14:55:12Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4376989 wikitext text/x-wiki {{otros usos|Irlanda (islla)|xeografía de la islla del mesmu nome|l'Estáu soberanu d'Irlanda}} {{Ficha de xeografía |imaxe = Ireland-CIA WFB Map.png |continente = [[Europa]] |rexón = [[Europa occidental]] |territoriu = 70.273 |tierra = 68.883 |agua = 1.390 |fronteres_territoriales = 360 km |país 1 = {{GBR}} |frontera país 1 = 360 km |llinia_de_costa = 1.448 km |mar_territorial = |zona_allegante = |zona_económica = |plataforma_continental = |puntu_más_baxu = ([[Océanu Atlánticu]]) 0 m |puntu_más_altu = 1 041 m ([[Carrantuohill]]) }} La '''[[República d'Irlanda]]''' (nome llocal, ''Poblacht na hÉireann'') ye un Estáu de la [[Europa occidental]], qu'ocupa los cinco sestes partes de la [[islla d'Irlanda]] nel [[Atlánticu Norte]], al oeste de la [[islla de Gran Bretaña]]. Llenda col [[Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda del Norte|Reinu Xuníu]] al norte, el [[mar d'Irlanda]] al este y l'[[Océanu Atlánticu|Atlánticu Norte]] al oeste. L'océanu ye responsable de la recortada llinia costera occidental, xunto coles munches [[islla|islles]], [[península|penínsules]] y [[badea|badees]]. == Xeografía física == === Xeoloxía === [[Archivu:Slieve League-cliffs.jpg|thumb|200px|left|[[Slieve League]], en [[Condáu de Donegal|Donegal]], ye un exemplu de formación xeolóxica temprana.]] La islla compónse xeolóxicamente de delles zones bien estremaes. Nel oeste, alredor de [[Galway]] y [[Donegal]] hai un complexu metamórficu y ígneu de grau ente mediu y alto allegáu a la [[Oroxenia caledoniana]]. En redol a [[Condáu de Longford|Longford]] esiste una zona de roques del [[Ordovícicu]] y el [[Silúricu]] con munches carauterístiques allegaes a les de la zona de les [[Tierres Altes del Sur]] [[Escocia|escoceses]]. Más al sur, hai una zona alredor de la mariña de [[Wexford]] formada por intrusiones granítiques nes [[roca|roques]] ordovíciques y silúriques, bien similares a les de [[Cornualles]]. Nel suroeste, alredor de la [[badea de Bantry]] y los montes de [[Macgillicuddy's Reeks]], esiste una zona de roques [[Devónicu|devóniques]] sustancialmente deformadas, pero solo llixeramente [[Roca metamórfica|metamorfosiaes]], bien similares tamién a les de [[Cornualles]]. La roca más antigua d'Irlanda tien 1.700 millones d'años d'antigüedá y foi topada en [[Inishtrahull]], un castru de les mariñes del [[condáu de Donegal]]. N'otres partes de Donegal, los xeólogos atoparon roques qu'empezaron a formase como depósitos glaciales mientres la [[Edá de Xelu]], lo que verifica'l fechu de qu'Irlanda tuvo cubierta dafechu por una masa de xelu mientres el periodu en cuestión. Les llanures centrales de la islla tán formaes por roques [[caliar|caliares]] cubiertes d'una capa de [[magre]] y [[arena]] d'orixe glacial, con llagos y turberas (''bogs'') esvalixaes, d'ente les cualos la [[Bog of Allen]] ye una de les más estenses. La composición de los montes asitiaos a lo llargo de la mariña ye variada según la so posición: nel sur tán formaes por [[arenisca]] colorada, ente que nos [[valle]]s por onde cuerren los ríos son [[caliar|caliares]]. En [[Condáu de Mayo|Mayo]], [[Condáu de Galway|Galway]], [[Condáu de Donegal|Donegal]] y [[Condáu de Wicklow|Wicklow]], los montes son principalmente [[granitu|granítiques]]. El suelu del oeste y del norte tiende a tener un escasu drenaxe, formando grandes zones pantanoses, con amplies turberas riques en [[turba]] y [[magre]], y coles mesmes pocu aptes pal cultivu, por cuenta de la asperez del terrén. Otra manera, los territorios oriental y meridional, menos afeutaos poles continues agües, tienen un meyor drenaxe y un estratu humífero más fértil. Mención estreme merez [[El Burren]], una vasta [[pandu]] [[caliar]] exemplu de paisaxe [[karst|cársticu]] nel [[Condáu de Clare (Irlanda)|condáu de Clare]], na mariña occidental, alredor de [[Lisdoonvarna]]. Dientro de los ''grykes'' (los resquiebros formaos ente'l terrén caliar) les [[agua|agües]] crearon sistemes de [[cueva|cueves]] y, sobremanera, condiciones ideales pa la crecedera de particulares formes vexetales. Nel restu del territoriu, atópase mineralización estratiforme de [[cinc]] y [[plomu]], na piedra caliar alredor de [[Silvermines]] y de [[Tynagh]]. === Relieve === [[Archivu:Carrantuohill.jpg|thumb|200px|[[Carrantuohill]], [[condáu de Kerry]]<br /><small>El visu más altu d'Irlanda</small>]] La [[República d'Irlanda]] ta formada por una vasta [[planicie]] de poca altitú, arrodiada por un aniellu de pequeñes cadenes [[monte|montascoses]] [[mariña|costeres]]. Ente les principales alliniaciones atópense los [[montes Blue Stack]], la principal cadena montascosa nel sur del [[condáu de Donegal]], y les [[Macgillicuddy's Reeks]], una [[cadena montascosa]] nel [[condáu de Kerry]], onde s'atopa'l [[monte]] más altu del país ([[Carrantuohill]], ''Carrauntoohil'', de 1.038&nbsp;metros), los otros dos picos percima de mil metros, el [[Beenkeragh]] de 1.010 msnm y el [[Caher]], de 1.001 msnm), y más de cien [[Hewitt (llomba)|Hewitts]] (picos de más de dos mil pies). Los montes, parte de les [[Armorican Highlands]], son d'[[arenisca]] tallada polos [[glaciar]]es y atópense asitiaes na [[península de Iveragh]] cerca de los [[llagos de Killarney]]. Otres cadenes montascoses son: los [[montes Comeragh]], les [[Blackstairs Mountains]], los [[Montes Wicklow]], los [[Montes Derryveagh]], les [[Ox Mountains]], la [[sierra Nephin Beg]] y el grupu formáu poles [[Twelve Bens]]/[[Maumturks]]. Nel interior namái hai dellos pequeños montes, y concéntrense na so mayor parte na zona meridional: los [[montes Galtee]], [[montes Silvermines|Silvermines]] y [[montes Slieve Bloom|Slieve Bloom]].<ref>[https://web.archive.org/web/20051124083838/http://www.mountaineering.ie/features/list600/irish_mountains_height.htm Llista de montes irlandeses, col so altor.]</ref> === Ríos, llagos y costa === ==== Río y llagos ==== {{AP|Ríos d'Irlanda}} El principal ríu d'Irlanda ye'l [[ríu Shannon]], de 386&nbsp;km (240&nbsp;milles), que ye'l más llargu tantu de La [[República d'Irlanda]] como de toles [[Islles britániques]]. Estrema l'oeste d'Irlanda (principalmente la [[provincia de Connacht]]) del este y sur ([[Leinster]] y la mayor parte de [[Munster (Irlanda)|Munster]]), rexón central buelguiza. A lo llargo del ríu formen trés llagos, el [[Lough Allen]], el [[Lough Ree]] y el [[Lough Derg (Shannon)|Lough Derg]]. El Lough Derg ye'l más grande de los trés, segundu n'estensión de la República, con 118 km² de superficie. El Shannon desagua nel [[Océanu Atlánticu]] cerca de la ciudá de [[Limerick]] nel estuariu que lleva'l so nome. Otru cursu d'agua importante ye'l [[ríu Blackwater (Kerry)|Blackwater]], que flúi polos condaos de [[Condáu de Kerry|Kerry]], [[Condáu de Cork|Cork]] y [[Condáu de Waterford|Waterford]], según les llamaes [[Los trés hermanes (Irlanda)|Trés hermanes]], que son tres ríos: el [[ríu Barrow|Barrow]], el [[ríu Nore|Nore]] y el [[ríu Suir|Suir]]. El Suir y el Nore nacen na mesma rexón montascosa nel [[condáu de Tipperary]], cerca de [[Devils Bit]], ente que'l Barrow surde nos [[montes Slieve Blooms]] nel [[condáu de Laois]]. Finalmente, cabo mentar el [[ríu Liffey|Liffey]], el [[Ríu Lee (Irlanda)|Llei]] y el [[Ríu Boyne|Boyne]]. El [[llagu]] más grande de la [[República d'Irlanda]] ye'l [[Lough Corrib]], asitiáu nel oeste del país y con una superficie d'alredor de 165,6km². El [[ríu Corrib]]/[[ríu Galway|Galway]] coneuta'l llagu col mar en [[Galway]]. ==== Badees y cabos ==== [[Archivu:GalwayBay.jpg|thumb|200px|[[Badea de Galway]].]] La mariña ye bien retayada na parte occidental. Ente los más notables entrantes del mar na tierra pueden mentase, nel norte, el [[Lough Swilly]] y [[Lough Foyle]], esti postreru na frontera, dixebrando la [[península de Inishowen]], nel condáu de [[Donegal]], del [[condáu de Londonderry]] yá n'[[Irlanda del Norte]]. Anque se-yos llama ''lough'', qu'equivaldría a [[llagu]], tratar de formaciones tipo [[fiordu]], de la mesma manera que non tolos ''[[loch]]s'' d'[[Escocia]] son llagos, sinón tamién entrantes marinos. [[Carlingford Lough]] ye unu d'estos ''loughs'' marinos o entrantes que forma parte de la frontera internacional ente [[Irlanda del Norte]] y la [[República d'Irlanda]]. La siguiente [[badea]] digna de mención ye la [[badea de Dublín|Dublín]], dempués de la cual la mariña irlandesa vuélvese abondo llinial hasta'l [[Wexford Harbour]], na desaguada del [[ríu Slaney]]. Depués tán les badees formaes poles cinco [[península|penínsules]] suroccidentales, nesti orde: la [[badea de Dunmanus|de Dunmanus]], la [[Badea de Bantry|de Bantry]], l'[[estuariu del Kenmare]] y por fin la célebre [[badea de Dingle]]. Los siguientes son l'enorme estuariu del [[Shannon]], ente Clare y Limerick, la famosa [[badea de Galway]], la [[badea de Clew]] nel [[condáu de Mayo]], primero que la mariña camude de direición dos vegaes, la primera escontra este y la segunda escontra'l norte, onde d'últimes pueden atopase la [[badea de Sligo]] y l'amplia [[badea de Donegal]]. El [[cabu Malin]] (''Malin Head''), na [[península de Inishowen]], [[condáu de Donegal]], ye'l puntu más septentrional de la [[República d'Irlanda]], ente que el [[cabu Mizen]] (''Mizen Head''), nel [[condáu de Cork]], ye'l puntu más meridional. La espresión típica irlandesa "de Malin a Mizen" (o viceversa) designa Irlanda na so totalidá. [[Carnsore Point]], nel [[condáu de Wexford]], ye'l puntu más al sureste. Dignos de mención son [[Hook Head]], nel [[condáu de Waterford]], la [[Old Head of Kinsale]], el perllargu [[Loop Head]] nel [[Condáu de Clare (Irlanda)|condáu de Clare]], que delimita l'[[estuariu]] del [[Shannon]] y [[Hag's Head]] nos [[cantiles de Moher]]. [[Erris Head]], nel [[condáu de Mayo]], ye'l puntu más al noroeste de [[Connacht]]. ==== Islles y penínsules ==== [[Archivu:Achill Ireland Keem bay.jpg|thumb|200px|[[Islla Achill]], [[condáu de Mayo]]<br />La mayor islla d'Irlanda]][[Archivu:Dingle Peninsula.jpg|thumb|200px|[[Península de Dingle]], [[condáu de Kerry]]<br />Vista dende la ''Banna strand'']] N'irlandés, islla dizse ''inis'' o ''ennis'', que figuren como prefixos nos nomes de munches poblaciones y nomes xeográficos. La mayor [[islla]] d'Irlanda ye la [[islla Achill]], que s'asitia a lo llargo de la mariña occidental del [[condáu de Mayo]]. Ta habitada y coneutada a la islla nucleu d'Irlanda por una [[ponte]]. Perimportantes a nivel cultural son les [[Islles Llabren]], un archipiélagu formáu por trés islles, Inishmore, Inishmaan y Inisheer, na mariña del [[condáu de Galway]], que tán poblaes por una importante comunidá de fala irlandesa, o ''[[Gaeltacht]]''. La [[islla de Valentia]], cerca de la [[península de Iveragh]], nel [[condáu de Kerry]], ye tamién una de les mayores islles d'Irlanda. Ta relativamente poblada, siendo Knightstown la principal población de la islla, que ta coneutada por una ponte na so parte suroeste cola población de Portmagee. La [[islla Omey]], na mariña de [[Connemara]] nel condáu de Galway, ye una islla tan solo accesible a cuerpu mientres la marea baxa. Bien riques a nivel cultural, pero menos a nivel económicu, son les islles de les mariñes del [[condáu de Donegal]], como por casu [[Arranmore]] y [[Tory]]. Les [[península|penínsules]] son más numberoses na recortada mariña occidental. Munches de les más espectaculares y conocíes d'Irlanda asitiar nel condáu de Kerry, como la [[península de Dingle]], la de Iveragh o [[península de Beara|la de Beara]]. La [[península de Inishowen]], nel [[condáu de Donegal]], inclúi'l puntu más septentrional d'Irlanda, el [[cabu Malin]], y delles ciudaes importantes como [[Buncrana]], [[Carndonagh]] y [[Moville]]. La traza de tierra más septentrional d'Irlanda ye la [[islla Inishtrahull]]. === Clima === El [[clima oceánicu]] de la [[república d'Irlanda]] ye [[clasificación climática de Köppen|templáu]], anque significativamente más caliente que casi toes los otros llugares alcontraos nuna [[llatitú]] similar, como [[Polonia]] (n'Europa) o [[Islla de Terranova|Terranova]] (nel llau opuestu del [[Atlánticu]]), por cuenta de la influencia de la [[corriente del Atlánticu Norte]] evitando los estremos nes diferencies de temperatura que sí tán presentes n'otres rexones de similar llatitú. Ye un país constantemente húmedu, cubiertu de [[nube|nubes]] la metá del tiempu. Les [[Precipitación (meteoroloxía)|precipitaciones]] son frecuentes, con más de 275 díes d'agua en munches partes del país. Agora, bien, yá que el vientu usualmente mover dende'l suroeste escontra'l nordés, y ruempe nos montes de la mariña occidental, les agües concéntrense más nesta parte oeste. Estes nubes atlántiques suelen producise especialmente nos últimos meses de [[seronda]] y d'[[iviernu]], que traen de xemes en cuando vientos destructivos y la mayoría de precipitaciones nestes árees, según [[nieve]] y [[xarazo]]. La [[islla Valentia]] (nel oeste) acaba recibiendo casi'l doble d'agua que [[Dublín]] (nel este): 1.400 mm añales frente a los 762 mm de la capital. A lo llargo del país, aproximao un 60% de la precipitación añal asocede ente los meses d'agostu y xineru. Les rexones del norte de [[Galway]] y l'este de [[Condáu de Mayo|Mayo]] tienen la mayor cantidá d'incidentes de [[rescamplu|rescamplos]] rexistraos añalmente (5 a 10 díes per añu).<ref>[http://www.met.ie/climate/rainfall.asp Website of Met Éireann - Precipitaciones n'Irlanda] (n'inglés)</ref> Son rares les [[Nieve|nevaes]]. Los [[iviernu|iviernos]] son nidios, namái [[xelada|xela]] dacuando. Xineru y febreru son los meses más fríos del añu y la temperatura permediu bazcuya ente los 4 y los 7&nbsp;°C. Les temperatures inferiores a –6&nbsp;°C nun son comunes. La temperatura más frío rexistrada foi de -19,1&nbsp;°C (- 2,38&nbsp;°F) nel [[castiellu de Markree]], [[Condáu de Sligo]], el [[16 de xineru]] de [[1881]].<ref>[http://www.met.ie/climate/temperature.asp Website of Met Éireann - Serviciu meteorolóxicu n'Irlanda] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190107003129/https://www.met.ie/climate/temperature.asp%20 |date=2019-01-07 }} (n'inglés)</ref> Los [[branu|branos]] son frescos, les temperatures namái entepasen los 30&nbsp;°C una vegada cada 10 años, anque suelen algamar los 29&nbsp;°C munchos branos; xunetu y agostu son los más tibios con permedios ente 14 y 16&nbsp;°C. La temperatura rexistrada más templada foi de 33,3 [[grau celsius|°C]] (91,94[[grau Fahrenheit|°F]]) nel [[castiellu de Kilkenny]], [[Condáu de Kilkenny]], el [[26 de xunu]] de [[1887]]. Dacuando, a la República d'Irlanda afectar foles de [[calor]], les más recién en [[1995]], [[2003]] y [[2006]]. Hai diferencies apreciables na temperatura ente les árees costeres ya interiores. Les árees interiores son más calientes pel branu y más fríes pel hibiernu, xeneralmente con alredor de 40 díes de temperatures baxo cero (0&nbsp;°C) nes [[Estación meteorolóxica|estaciones meteorolóxiques]] interiores, y solamente 10 díes nes estaciones costeres. Los meses con mayor cantidá d'hores de sol son mayu y xunu, recibiendo ente 5 y 7 hores per día. <center> {{Clima |llugar =Dublín, capital de la República d'Irlanda <!--Temperatures Máximes (°C)--> <!--Temperatures Máximes Rexistraes (°C)--> |xin_max = 8 |xin_max_reg =14 |feb_max = 8 |feb_max_reg =17 |mar_max =10 |mar_max_reg =21 |abr_max =13 |abr_max_reg =22 |may_max =15 |may_max_reg =25 |xun_max =18 |xun_max_reg =29 |xnt_max =20 |xnt_max_reg =30 |ago_max =19 |ago_max_reg =27 |set_max =17 |set_max_reg =25 |och_max =14 |och_max_reg =24 |pay_max =10 |pay_max_reg =18 |avi_max = 8 |avi_max_reg =17 |añal_max = |añal_max_reg =30 <!--Temperatures Mínimes (°C)--> <!--Temperatures Mínimes Rexistraes (°C)--> |xin_min = 1 |xin_min_reg =-12 |feb_min = 2 |feb_min_reg =-10 |mar_min = 3 |mar_min_reg = -9 |abr_min = 4 |abr_min_reg = -5 |may_min = 6 |may_min_reg = -6 |xun_min = 9 |xun_min_reg = 1 |xnt_min =11 |xnt_min_reg = 3 |ago_min =11 |ago_min_reg = 2 |set_min = 9 |set_min_reg = -1 |och_min = 6 |och_min_reg = -4 |pay_min = 4 |pay_min_reg = -7 |avi_min = 3 |avi_min_reg = -9 |añal_min = |añal_min_reg =-12 <!--Precipitación Total (mm)--> |xin_precip =67 |feb_precip =55 |mar_precip =51 |abr_precip =45 |may_precip =60 |xun_precip =57 |xnt_precip =70 |ago_precip =74 |set_precip =72 |och_precip =70 |pay_precip =67 |avi_precip =74 |añal_precip = <!--Media d'hores de sol (h)--> |xin_sol =56.50 |feb_sol =84.75 |mar_sol =84.75 |abr_sol =141.25 |may_sol =169.5 |xun_sol =169.5 |xnt_sol =141.25 |ago_sol =141.25 |set_sol =113 |och_sol =84.75 |pay_sol =56.50 |avi_sol =56.50 |añal_sol = <!--Díes d'agües --> |xin_precip_díes =13 |feb_precip_díes =10 |mar_precip_díes =10 |abr_precip_díes =11 |may_precip_díes =10 |xun_precip_díes =11 |xnt_precip_díes =13 |ago_precip_díes =12 |set_precip_díes =12 |och_precip_díes =11 |pay_precip_díes =12 |avi_precip_díes =14 |añal_precip_díes = |publicación = BBC Weather<ref>{{cita web|url=https://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT003910|títulu=Dublin, Ireland|editorial=BBC|añu=2006|fechaaccesu=6 de xunetu de 2010|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060212221159/https://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT003910|fechaarchivu=12 de febreru de 2006}}</ref> |fechaaccesu = 6 de xunetu de 2010 }} </center> === Mediu ambiente === Práuticamente tol territoriu ta cubiertu por una [[pradería]] na cual predomina'l [[trébole]]. El centru del país contién grandes árees de [[barraquera|barraqueres]], usaes pa la estracción y producción de [[turba]], que se forma a partir de la descomposición de plantes como'l ''[[sphagnum]].'' Queden pocos [[monte|montes]], yá que anque n'orixe taría cubierta de montes [[caducifoliu|caducifolios]], fueron en gran midida valtaos pa estender les pasturas d'[[ovín]]s y la construcción de [[barcos]]. Irlanda tien el mayor parque natural vecín a una ciudá d'Europa, el [[Parque Fénix]], que mide 712 hectárees y consta d'una circunferencia abarganada de 16 km d'estenses zones verdes y aveníes d'árboles en filera.<ref>{{Cita web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/457208/Phoenix-Park|títulu=Phoenix Park|editorial=[[Encyclopedia Britannica Online]]|fechaaccesu=24 de xunetu de 2008}}</ref> Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país pertenez a la [[rexón bioxeográfica atlántica]].<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref> 66.994 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 45 sitios Ramsar. Tien seis [[Parque nacional|parques nacionales]]: [[Parque nacional de Ballycroy|Ballycroy]], [[El Burren|Burren]], [[Parque nacional Connemara|Connemara]], [[Glenveagh]], [[Parque Nacional de Killarney|Killarney]] y [[montes Wicklow]]. Ente les esmoliciones [[ecoloxía|medioambientales]] atópense la contaminación de l'agua, especialmente nos [[llagu|llagos]], poles borrafes líquidos agrícoles. [[Archivu:Rød ræv (Vulpes vulpes).jpg|thumb|200px|[[Vulpes vulpes|Foín colloráu]].]] Por cuenta del so aislamientu dende'l fin del [[Wurmiense]], la fauna terrestre autóctona ye probe: dalgunos [[foín coloráu|foinos coloraos]], [[furón|furonos]], [[llebre|llebres]] y pocoñín de [[venados]] constitúin el repartu principal. Son escasos los [[reptil]]es, solo esiste un reptil autóctonu, la [[Zootoca vivipara|llagartesa vivípara]] o de turbera. Aves y mamíferos anfibios son pocos, debíos a la [[depredación]], anque esisten grandes colonies d'[[aves marines]] nos [[cantil|cantiles]] costeros ([[Alca torda|alcas]], [[Uria|llabráivos]], [[frairucos]], [[alcatraces]], [[pardela|pardeles]] y [[Hydrobatidae|paíños]]). Tamién destaquen les poblaciones invernantes de [[Branta bernicla|barnaclas carinegras]] y [[Branta leucopsis|cariblancas]], y d'[[Anser albifrons|ánsares caretos]]. == Xeografía humana == La población de la [[República d'Irlanda]] envalorar en 4.203.200 (xunetu de 2009). Ello da una [[densidá de población|densidá]] de 59,81 habitantes per quilómetru cuadráu. La población urbana representa un 61% del total (2008). Más del 40% de la población vive nun área de 100 km alredor de [[Dublín]]. Los principales grupos étnicos son: [[irlandeses]] 87,4%, otros blancos 7,5%, asiáticos 1,3%, negros 1,1%, mestizos 1,1%, ensin especificar 1,6% (censu de 2006). Dos son los idiomes oficiales, l'[[Idioma inglés|inglés]], que ye'l que se suel falar, y l'[[Idioma irlandés|irlandés]] faláu principalmente nes rexones de la mariña occidental. La [[relixón]] practicada mayoritariamente (87,4) ye'l [[catolicismu]]. A la [[ilesia d'Irlanda]] pertenez el 2,9% de la población, otros [[Cristianismu|cristianos]] 1,9%, otros 2,1%, ensin especificar 1,5%, [[ateísmu|nenguna]] 4,2% (censu de 2006). La [[capital (política)|capital]] ye [[Dublín]], con 506.211 habitantes, que s'atopa na mariña oriental. Otres ciudaes importantes de más de 50.000 habitantes son: [[Cork]] (119.418 hab.) nel sur, y [[Galway]] (72.414 hab.) y [[Limerick]] (52.539 hab.) na mariña oeste. Tocantes a les divisiones alministratives, hai cinco ciudaes (''cities''): Cork, Dublín, Galway, Limerick y [[Waterford]]; y 29 [[condaos d'Irlanda|condaos]] (''counties''): [[Condáu de Carlow|Carlow]], [[Condáu de Caven|Caven]], [[Condáu de Clare (Irlanda)|Clare]], [[Condáu de Cork|Cork]], [[Condáu de Donegal|Donegal]], [[Condáu de Dublín Sur|Dublín Sur]] ''(South Dublin)'', [[Dun Laoghaire-Rathdown]], [[Fingal]], [[Condáu de Galway|Galway]], [[Condáu de Kerry|Kerry]], [[Condáu de Kildare|Kildare]], [[Condáu de Kilkenny|Kilkenny]], [[Condáu de Laois|Laois]], [[Condáu de Leitrim|Leitrim]], [[Condáu de Limerick|Limerick]], [[Condáu de Longford|Longford]], [[Condáu de Louth|Louth]], [[Condáu de Mayo|Mayo]], [[Condáu de Meath|Meath]], [[Condáu de Monaghan|Monaghan]], [[Condáu de Tipperary Norte|Tipperary Norte]], [[Condáu de Offaly|Offaly]], [[Condáu de Roscommon|Roscommon]], [[Condáu de Sligo|Sligo]], [[Condáu de Tipperary Sur|Tipperary Sur]], [[Condáu de Waterford|Waterford]], [[Condáu de Westmeath|Westmeath]], [[Condáu de Wexford|Wexford]] y [[Condáu de Wicklow|Wicklow]]. {| align="center" cellpadding="10" |[[Archivu:IrelandNumbered.png|220px|Mapa d'Irlanda]] | style="font-size: 90%;" | # [[Condáu de Dublín|Dublín]] # [[Condáu de Wicklow|Wicklow]] # [[Condáu de Wexford|Wexford]] # [[Condáu de Carlow|Carlow]] # [[Condáu de Kildare|Kildare]] # [[Condáu de Meath|Meath]] # [[Condáu de Louth|Louth]] # [[Condáu de Monaghan|Monaghan]] # [[Condáu de Caven|Caven]] # [[Condáu de Longford|Longford]] # [[Condáu de Westmeath|Westmeath]] # [[Condáu de Offaly|Offaly]] # [[Condáu de Laois|Laois]] # [[Condáu de Kilkenny|Kilkenny]] # [[Condáu de Waterford|Waterford]] # [[Condáu de Cork|Cork]] | style="font-size: 90%;" | <ol start=17> <li>[[Condáu de Kerry|Kerry]] <li>[[Condáu de Limerick|Limerick]] <li>[[Condáu de Tipperary|Tipperary]] <li>[[Condáu de Clare (Irlanda)|Clare]] <li>[[Condáu de Galway|Galway]] <li>[[Condáu de Mayo|Mayo]] <li>[[Condáu de Roscommon|Roscommon]] <li>[[Condáu de Sligo|Sligo]] <li>[[Condáu de Leitrim|Leitrim]] <li>[[Condáu de Donegal|Donegal]] </ol> |} Dende un puntu de vista alministrativu, venti de los condaos na República son unidaes d'alministración llocal. Otros seis tienen más d'una autoridá local nel so área, produciendo asina un total de trenta y cuatro autoridad a nivel de condáu. [[Tipperary]] constitúi un casu especial, pos ta estremada en [[Tipperary del Norte]] y [[Tipperary del Sur]]. Les árees eleutorales de la República d'Irlanda, llamaes ''constituencies'' conforme a la llei irlandesa, de cutiu coinciden colos condaos. == Xeografía económica == Los [[recursos naturales]] de la [[República d'Irlanda]] son: [[gas natural]], [[turba]], [[cobre]], [[plomu]], [[cinc]], [[plata]], [[baritina]], [[aljez]], [[caliar]] y [[dolomita]]. Foi un recursu económicu tradicional la esplotación de les [[turbera|turberes]]. Irlanda tien 12.000 km² de [[Pantano|ciénaga]], que consisten en dos tipos distintos: barraqueres cubiertes de [[vexetación]] (''blanket bogs'') y barraqueres llevantaes (''raised bogs''). [[Archivu:Connemara1.jpg|thumb|200px|[[Connemara]], [[Condáu de Galway]] <br /><small>Zona pantanosa típica de la rexón</small>]] Les primeres son les más estendíes y formáronse gracies a l'acción humana y al [[clima]] [[mugor|húmedo]] de la islla. Les barraqueres cubiertes de vexetación formáronse sobre llugares onde los [[agricultura|agricultor]] [[neolíticu|neolíticos]] esclariaron [[monte|montes]] pa consiguir tierres cultivables. Como cayó en desusu un terrén tan esclariáu, el suelu empezó a penerar y volvióse más [[ácidu]], xenerando asina un ambiente aparente pa la crecedera d'[[Erica|uz]]s y [[xuncu|xuncos]]. Los restos d'estes plantes quedaron soterraos so tierra, y el so podrizu al cabu de los años dio llugar a fértiles capes de [[turba]]. Les ''raised bogs'' son bien comunes na [[Cuenca hidrográfica|cuenca]] del [[ríu Shannon]]. Formáronse cuando les [[depresión|depresiones]] formaes tres la dómina glacial empezaron a enllenase d'agua pa formar llagos. Los restos de los xuncos y cañes que crecíen nestes agües fueron formando una gruesa capa no fondero. Esto foi menguando cada vez más la cantidá d'agua del llagu, hasta que'l llagu sumió y la capa de restos vexetales remaneció a la superficie, formando asina les ''raised bogs''. Dende'l [[sieglu XVII]], aprovechóse la [[turba]] (n'Irlanda llamada ''turf'') como [[combustible]] pa la calefacción doméstica y la cocina. Nos [[años 1940]], presentáronse les primeres máquines pa cortar alteria, que fixeron posible la so esplotación a gran escala. Na República, esto llevar a cabu una empresa semiestatal llamada ''Bord na Móna''. Amás de para usos domésticos, alteriar usar nun bon númberu d'[[industria|industries]], especialmente na xeneración d'[[enerxía llétrica]]. Apocayá, la paulatina desapaición de les [[turbera|turberes]] por cuenta de la so masiva esplotación llevantó esmoliciones ambientales. Tán realizándose planes de caltenimientu de les turberas de la islla tantu na República como n'Irlanda del Norte. [[Archivu:Glass-blowing at Jerpoint Glass - geograph.org.uk - 55244.jpg|thumb|250px|Soplando'l vidriu en Jerpoint Glass. Esta fábrica, conocida pero de pequeñu tamañu, queda al sureste del pueblu de [[Stoneyford]], [[condáu de Kilkenny]]. Keith Leadbetter fundó'l negociu en 1979.]] La República d'Irlanda ye una economía pequeño y moderno, dependiente del [[comerciu]]. La crecedera media del [[PIB]] foi del 6% nel periodu 1995-2007, pero l'actividá económica menguó drásticamente en 2008-09 y el país entró en recesión per primer vegada en más d'una [[década]] cola apaición de la [[Crisis económica de 2008-2010|crisis financiera mundial]] y la consiguiente y severu amenorgamientu nos mercaos de la propiedá y la construcción. L'[[agricultura]], que nel pasáu foi'l sector más importante, agora queda bien pequeña al respective de la [[industria]] y el [[sector servicios]]. Ello ye que namái produz el 5% del [[PIB]] ([[2002]]) y emplega al 6% de la [[población activa]] (2006). La [[tierra arable]] toma'l 16,82% de la superficie nacional, les colleches permanentes llindar a un 0,03% y otros usos son 83,15% (2005). L'agricultura irlandesa produz [[nabu|nabos]], [[cebada]], [[pataca|pataques]], [[remolaches]] y [[trigu]]. La [[ganadería]] apurre carne de [[tenral]] y [[productos lácteos]]. La industria, sicasí, apurre'l 46% del PIB y ocupa al 27% de la población activa. Irlanda ye la mayor productora [[Europa|europea]] de [[cinc]], que s'estrayi de les mines de [[Navan]], [[Galmoy]] y [[Lisheen]]); otros productos mineros son: [[plata]], [[aluminiu]], baritina, minería del yelsu, [[aceru]] y [[plomu]]. Ellabora tamién productos d'[[Industria alimentaria|alimentación]], ellaboración de la [[cerveza]], [[Industria testil|testil]], [[ropa]]; sustancies [[Industria químico|químiques]], productos [[Industria farmacéutico|farmacéuticos]]; [[maquinaria]], equipu de tresporte ferroviariu; [[vidriu]] y [[cristal]]; [[software]] y [[turismu]]. La principal zona industrial ye [[Dublín]], anque tamién hai industria en [[Cork]], [[Galway]], [[Kilkenny]] y [[Dundalk]]. Los mayores ingresos, sicasí, provienen del sector servicios, qu'apurre'l 49% del PIB y ocupa al 67% de la población activa. Anque'l sector de la esportación, apoderáu por [[multinacionales]] estranxeres, sigue siendo un componente clave de la economía de la República d'Irlanda, la construcción n'años más recién contribuyeron a la crecedera de la economía xunto con un fuerte gastu del consumidor ya inversiones de negocios. Los precios de la propiedá crecieron más rápido nesti país na década que precedió al añu 2006 qu'en nengún otru país desenvueltu. Tamién s'amontó'l PIB per cápita mientres los años de crecedera económica del país, y nel añu 2007 devasó al de los [[Estaos Xuníos]]. Cabo mentar les esploraciones que se realizaron, a partir de [[1970]] na República d'Irlanda, en busca d'[[hidrocarburu|hidrocarburos]]. El primer afayu significativu foi'l campu de [[gas]] más grande d'Irlanda, allugáu en [[Kinsale Head]], [[Cork]] descubiertu pola compañía petrolera [[Marathon Oil]] a mediaos de los [[años 1970]]: el ''[[Kinsale Head gas field]]''. En [[1989]] afayóse'l pequeñu Ballycotton Gas Field y en [[1996]], el ''[[Corrib Gas Field]]''. La esploración de nuevos xacimientos prosigue, con una frontera bien entamada al norte de [[Donegal]] n'agostu del [[2006]], y perforaciones prospectives nel [[Mar d'Irlanda]] y la [[Canal de San Jorge]].<ref>[https://maps.google.com/maps?f=q&hl=en&geocode=&q=oil+and+gas+fields+in+ireland&ie=UTF8&ll=53.592505,-9.030762&spn=6.274516,19.775391&z=6 Oil and gas fields in Ireland], maps.google.com, Consultáu'l [[24 de setiembre]] de [[2008]]</ref> [[Helvick]] ye unu de los xacimientos [[petroleu|petrolíferu]] de recién descubrimientu (envalórase que tien un volume de 5 millones de barriles). La República d'Irlanda tien un allugamientu estratéxicu, que s'atopa nes principales rutes marítimes y aérees ente [[Norteamérica]] y el Norte d'[[Europa]]. Tienen 3.237 km de [[ferrocarril]] y 96.602 km de [[carretera|carreteres]]. Puertos y terminales destacaos son: Cork, Dublin y [[Shannon Foynes]]. == Ver tamién == * [[Condaos d'Irlanda]] * [[:Categoría:Irlanda|Artículos rellacionaos con Irlanda]] * [[Ríos d'Irlanda]] * [[Xeografía d'Irlanda del Norte]] == Referencies == {{llistaref}} * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ei.html "Europe :: Ireland"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190506104239/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ei.html |date=2019-05-06 }} en ''[[The World Factbook]]'' de la [[CIA]] * Mitchell, Frank y Ryan, Michael. ''Reading the Irish landscape'' (1998). ISBN 1-86059-055-1 * Whittow, J. B. ''Geography and Scenery in Ireland'' (Penguin Books 1974) === Enllaces esternos === {{Commons|Atlante dell'Irlanda}} * [https://web.archive.org/web/20040907074139/http://foreignaffairs.gov.ie/information/publications/facts/fai/default.asp Irish Department of Foreign Affairs: Facts about Ireland] (n'inglés) * [http://www.onlineweather.com/v4/ireland/climate/ OnlineWeather.com] – datos del clima d'Irlanda (n'inglés) * [http://www.wesleyjohnston.com/users/ireland/geography/bogs.html#blanket_bog Ireland's Peat Bogs] (n'inglés) * [https://web.archive.org/web/20070928045248/http://www.osi.ie/mapping/FAQ/mountains.shtml OSI FAQ] – Datos de montes (n'inglés) '''Mapes:''' * [https://web.archive.org/web/20060207072327/http://www.irelandstory.com/ irelandstory.com] (n'inglés) {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía de la República d'Irlanda| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 4gahajw9v82r1kqpya3stm0qq0x9vdb Xeografía d'Italia 0 101200 4376991 4304888 2025-06-17T14:55:19Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4376991 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |imaxe = Italie-carte.png |continente = [[Europa]] |rexón = [[Europa del Sur]] |territoriu = 301 340<ref>Incluyendo [[Cerdeña]] y [[Sicilia]].</ref> |tierra = 294 140 |agua = 7 200 |país 4 = {{SVN }} |frontera país 4 = 232 km |país 5 = {{SMR}} |frontera país 5 = 39 km |país 6 = {{VAT}} |frontera país 6 = 3,2 km |llinia_de_costa = 7 600 km |mar_territorial = |zona_allegante = |zona_económica = |plataforma_continental = |Puntu_más_so = 0 m ([[Mar Mediterraneu]]) |puntu_más_altu = 4 810 m ([[Mont Blanc]]) ? }} El territoriu de '''[[Italia]] ''' consiste de tres árees xeográfiques: continental, peninsular y [[Italia insular|insular]], con una superficie total de 301.263 km². Na so mayor parte, ye una estrecha y allargada [[península Itálica|península]] que tien la forma xeneral d'una bota. Amás, Italia inclúi numberoses islles, dos de les cualos son les más grandes del [[Mar Mediterraneu]]: [[Sicilia]] y [[Cerdeña]]. == Xeografía física == Les sos llendes esteriores son los siguientes: * En [[llatitú]] ente los 48° (norte) de la Veta d'Italia nos [[Alpes]] centrales y 35° 29' sur na islla de [[Lampedusa]] ([[golfu de Gabés]]). * En [[llargor]] ente los 6° 32'(esti) nel [[monte Tabor]] nos [[Alpes]] occidentales, y 18° 31' nel [[cabu de Otranto]] na [[Puglia]]. Les dimensiones máximes son 1.330 km de norte a sur, de la Veta d'Italia a Lampedusa, y 630 km d'este a oeste, dende'l monte Tabor al monte Nevoso. [[Ficheru:Territorio denominato Italia.JPG|miniaturadeimagen|left|zona xeográfica italiana]] Les llendes d'Italia tán marcaos por elementos físicos: el [[mar de Liguria]] y el [[mar Tirrenu]] al oeste, la [[canal de Sicilia]] nel sur, el [[mar Xónicu]] y [[mar Adriáticu]] al este, los Alpes nel norte (pero na parte central la frontera sirve de llinia de separación d'agües, [[Suiza]] estender pola aguada sur col [[cantón del Tesinu]]). El territoriu italianu inclúi los dos pequeños estaos de la [[Ciudá del Vaticanu]] y [[San Marín]] y tien un enclave en Suiza, la ciudá de [[Campione d'Italia|Campione]] nes veres del [[llagu de Lugano]]. El territoriu italianu ye bien accidentáu: el 23% tan solo ye llanu, los montes formen el 35% y el 42% les llombes. Dos grandes cadenes montascoses dan-y el so estructura: los [[Alpes]] nel norte, col picu más eleváu del país nel [[Mont Blanc]] con 4810 m (si considérase que'l Mont Blanc ye parte d'Italia), y los [[Apeninos]] que van dende la mariña de Liguria hasta [[Reggio Calabria]]. Una sola gran llanura aluvial: la llanura del [[Po]], d'alredor de 45.000 km². Asitiada na llinia de contautu de les plaques europeo y africano, Italia ta suxeta a [[terremotu|terremotos]] y tien cuatro [[volcán]]es: el [[Etna]], el [[Vesubiu]], el [[Vulcano (volcán)|Vulcano]] y el [[Stromboli]] (estos dos últimos nel Mar Tirrenu). [[Ficheru:Italy topographic map-blank.svg|thumb|250px|Mapa topográficu d'Italia.]] El relieve presenta '''cuatro grandes unidaes rexonales''': * Sistema alpín * [[llanura]] del [[Po]] (o [[llanura padana]]) * sector peninsular articuláu polos [[Apeninos]] * tierres insulares === Sistema alpín === El sistema alpín estiende per territoriu italianu la casi totalidá de la so aguada meridional, con un llargor de 1.200 km y un anchor de 360 km. Los [[Alpes occidentales]] arrodien [[El Piamonte]] y la [[Liguria]]. Los [[Alpes orientales]] tienen diverses plegues: [[Alpes de Ötztal]], [[Dolomites|Dolomíticos]], [[Alpes Cárnicos|Cárnicos]] y [[Alpes Xulianos|Xulianos]]; ye nesti sector onde destaquen les formaciones caliares de los [[Dolomites]] ([[Marmolada]], 3.342 [[msnm]]). Nel sector cristalín atópense formes más montascoses, con delles de los principales cumes de tol sistema alpín: [[Monte Rosa]] (4.634 m), [[Cervino]] (4.478 m). El [[pasu de monte]] más destacáu ye'l [[Pasu del Brennero|Brennero]] (1.372 m); otros son [[Mont Cenis]] y [[pasu del Simplon|Simplon]], y faciliten la comunicación coles rexones vecines. === Llanura del Po === Al sur de los Alpes, ente éstos y los [[Apeninos]], estiéndese la [[llanura padana]] de 46.000 km². Ye la [[llanura]] del [[Po]], el ríu más llargu del país, con 652 km de llargor. Esta [[fuesa teutónica]] rellenada polos depósitos sedimentarios apurríos pelos ríos que baxen de los [[Apeninos]] y, especialmente, de los Alpes ([[Adigio]], 410 km; [[Piave]]), y que avenan la llanura que s'abrir al [[mar Adriáticu]] pol mariniegu nordés d'Italia. El restu de [[llanura|llanures]] italianes, anque numberoses, son d'escasa estensión, y alcuéntrense preferentemente na mariña [[Mar Tirrenu|tirrénico]], formaes per importantes ríos ([[Arno]], [[Tíber]]) o por llanures costeres ([[Maremma]], [[Llagunes Pontinas]]). === Apeninos === La cadena de los [[Apeninos]] constitúi l'escayu dorsal de la península italiana que percuerren de mariña a mariña a lo llargo de 1.500 km. Nella estremen trés sectores: los [[Apeninos septentrionales]], los de menor altor y de formes más nidies ([[monte Cimone]], 2.163 m); los [[Apeninos centrales]], tamién denominaos [[Abruzos]], que constitúin el techu de la cadena ([[Gran Sasso d'Italia]], 2.914 m), y presenten modelaos de tipu [[Karst|cársticu]]; a lo último, los [[Apeninos meridionales]], que tienen el so puntu culminante nel [[monte Pollín]] (2.271 m). A dambes aguaes de la cadena estienden formaciones de [[llomba|llombes]], denominaes [[Subapeninos]] y [[Antiapeninos]], destacando les del reborde occidental, onde s'alcen dalgunos [[volcán|volcanes]] ([[Vesubiu]], [[monte Amiata]], [[Campos Flégreos]]). === Ríos, llagos y mariñes === ==== Ríos ==== [[Ficheru:Torino-mole11.jpg|thumb|right|El ríu [[Po]] en [[Turín]]]] [[Ficheru:Roma-tevere.jpg|thumb|right|El ríu [[Tíber]] en [[Roma]]]] Los ríos italianos son más curtios que los d'otres rexones europees, y esto ye asina porque los [[Apeninos]] percuerren la [[península]] en toa'l so llargor, estremando les agües en dos vertientes opuestes. En compensación son numberosos: esto debe a la relativa bayura de les agües, de la qu'esfruta polo xeneral toa Italia, y a la presencia de los [[Alpes]], rica en nieves y glaciares, na Italia septentrional. El ríu más llargu d'Italia ye'l [[Po]] (652 km), que surde en [[Monviso]], percuerre tola [[Llanura padana]] d'oeste a este para depués desaguar, formando un [[Delta fluvial|delta]], nel [[mar Adriáticu]]. Amás de ser el más llargu, ye tamién el ríu cola más amplia [[cuenca hidrográfica]], de 74.970&nbsp;km². El segundu ríu italianu ye l'[[Adigio]] (409 km de llargor), que naz pela redolada del [[llagu de Resia]] y desagua, dempués de faer un percorríu norte-sur, nes cercaníes de [[Chioggia]] nel mar Adriáticu; la so cuenca estender por 12.200&nbsp;km². Otros ríos destacaos son: [[Tíber]] 405 km 17.169&nbsp;km², segundu ríu tocantes a l'amplitú de la so cuenca hidrográfica; naz nel [[Monte Fumaiolo]] (en [[Emilia-Romaña]]) y desagua nel [[mar Tirrenu]]. [[Ríu Adda|Adda]] 313 km [[Oglio]] 280 km [[Arno]] 241 km 8.247&nbsp;km² [[Piave]] 220 km 4.100&nbsp;km² [[Ríu Reno|Reno]] 212 [[km]] 5.040 &nbsp;km² [[Volturno]] 175 km 5.455 &nbsp;km² [[Liri-Garigliano]] 158 km 5.020 &nbsp;km² ==== Llagos y llamargues ==== [[Ficheru:Benacus creino.jpg|thumb|right|Una vista del [[Llagu di Garda]], el mayor llagu italianu.]] [[Ficheru:Trasimeno.jpg|thumb|right|Escorzo del [[Llagu Trasimeno]].]] La rexón prealpina presenta llargos y fondos valles, con numberosos llagos: [[Llagu de Garda|Garda]] (el más ampliu d'Italia, con 370 km²),<ref name=Laghimari>Bresich, 2005: p. 254</ref> [[Llagu Mayor|Mayor]], [[Llagu de Como|Como]] (que tien la máxima [[fondura]] de la península, con 410 m),<ref>AA.VV.: -y Garzantine, p. 781, 2006.</ref> y [[Llagu Iseo|Iseo]]. Son cuenques llacustres d'orixe [[glaciar]]. N'Italia tamién hai llagos costeros, como'l [[llagu de Lesina]], separáu del mar por una estrecha franxa de tierra, y llagos [[volcán]]icos ([[llagu de Bolsena]], [[llagu de Vico]], [[llagu de Bracciano]]), qu'ocupen los [[Cráter volcánicu|cráteres]] de volcanes apagaos. El [[llagu Trasimeno]] ta formáu, sicasí, por una depresión del terrén.<ref name=Laghimari></ref>//Italia ==== Costa ==== Italia tien en total 4 mariñes. Italia ta arrodiada, salvu nel norte, per mares. Les mariñes tienen un gran desenvolvimientu, d'aproximao 7.500 km (la metá d'ellos formen la contorna de les islles) frente al [[mar Mediterraneu]] que, llocalmente, toma nomes diversos;<ref name=Laghimari></ref> l'aspeutu de les [[mariña|mariñes]] ye bien variáu y depende de la naturaleza de la tierra firme y de l'acción del mar. * [[Mar de Liguria]] cerca de la mariña de la [[Liguria]]; en Liguria, como en [[Campania]] y [[Calabria]], les mariñes son sobremanera altes y predreses;<ref name=Laghimari></ref> * [[Mar Tirrenu]], que baña les mariñes occidentales de la península al sur del [[Piombino|Puexu de Piombino]] hasta les mariñes septentrionales de [[Sicilia]] y a les orientales de [[Cerdeña]]; la mariña [[Mar Tirrenu|tirrenu]] tien polo xeneral un aspeutu uniforme anque en dellos tramos presenta escotaduras. * [[Mar Adriáticu]], que baña les mariñes orientales de la península, dende [[Friuli-Venezia Giulia]] hasta'l cabu de [[Santa Maria di Leuca]] en [[Puglia]]; ye una mariña llano y recto, ensin accidentes significativos, pos les mariñes baxu y arenosu predominen nel [[Vénetu]], los mesmu qu'en [[Emilia-Romaña]]. * [[Mar Xónicu]], que baña les mariñes orientales de Sicilia y [[Calabria]], la mariña de [[Basilicata]] y les mariñes occidentales de Apulia; mariña baxa y arenosa.<ref name=Laghimari></ref> Inda esisten otros mares de menores dimensiones respeuto d'aquellos yá citaos, que de cutiu tienden a reagrupase con estos postreros como: el [[Canal de Piombino]], la [[Canal de Córcega]], l'[[estrechu de Messina]], la [[Canal de Sicilia]], la [[Canal de Cerdeña]], el [[mar de Cerdeña]] y l'[[estrechu de Bonifacio]].<ref>{{cita web|url=http://www.meteoam.it/modules/theory/bollettino/maremediterraneo.jpg|fechaaccesu=14 d'abril de 2010|títulu=Mappa con i bacini del Mediterraneo}}</ref> Nel estremu sur de la [[península Itálica]], la islla de Sicilia ye considerada un allongamientu de los [[Apeninos]] (montes [[Nebrodi]], [[Peloritani]], [[Madonia]]), destacando'l monte [[Etna]], que colos sos 3.345 m d'altor ye'l volcán activu más altu d'Europa. La islla de [[Cerdeña]] ye coles mesmes montascosa (macizu de [[Gennargentu]]), anque cabo destacar la [[fuesa teutónica]] de [[Campidano]], ente [[Oristano]] y [[Cagliari]]. === Clima === [[Ficheru:Val-d'Orcia-landscape-1.jpg|thumb|250px|Paisaxe en [[Val d'Orcia]], ([[Provincia de Siena]], [[Toscana]]).]] Por cuenta de la so situación [[Xeografía|xeográfica]], Italia tien un clima mediterraneo-continental, con fuertes variaciones rexonales por cuenta de les diferencies de [[llatitú]], a la [[topografía]] y a la influencia del mar. La climatoloxía italiana, magar tien calter mediterraneu, presenta notables variaciones rexonales. Nel norte italianu ([[Milán]], [[Turín]] y [[Boloña]]) tien un [[clima continental]], con branos calientes ya iviernos fríos y nevosos. Per debaxo de [[Florencia]] presenta un clima típicamente mediterraneu. El clima de les zones de mariña ye bien distinta del interiorsobremanera nos meses ivernizos. Les rexones costeres tienen un clima mediterraneu típicu con iviernos nidios y branos calientes, xeneralmente secos. La rexón alpina ta marcada por un clima fríu de monte, con iviernos rigorosos y branos un pocu menos fríos. [[Stelvio (Italia)|Stelvio]], por casu, tien medies de -12&nbsp;°C pel hibiernu y 6&nbsp;°C pel branu. Italia ta suxeta a condiciones bien diversificaes en [[seronda]], [[iviernu]], [[primavera]], ente que el [[branu]] ye xeneralmente más estable tantu nes ciudaes del norte como Turín, Milán, Pavía, [[Verona]] o [[Udine]] pueden recibir agües mientres el día. La [[temperatura]] varia de manera importante, sobremanera nes temperatures medies en [[iviernu]]. La media en xineru de la [[Llanura del Po]] ye de 1&nbsp;°C, la media en [[Turín]] ye de 1,3&nbsp;°C y en [[Milán]] de 1,5&nbsp;°C. Nel sur, sicasí, en llugares como [[Sicilia]] y [[Calabria]] les medies de xineru algamen los 10&nbsp;°C. En ciertos díes d'[[avientu]] o [[xineru]] puede nevar en Milán a -2&nbsp;°C, cuando en [[Palermo]] o [[Nápoles]] les temperatures tán en +17&nbsp;°C. Ciertes mañanes Turín puede amanecer con -10&nbsp;°C, cuando coles mesmes [[Roma]] ta en +6&nbsp;°C y [[Reggio Calabria]] +12&nbsp;°C. El mes más fríu ye [[xineru]] con medies, nel valle del Po, de 0&nbsp;°C, Florencia 5&nbsp;°C/6&nbsp;°C, [[Roma]] 7&nbsp;°C/8&nbsp;°C. Les temperatures pueden llegar pela mañana a -12&nbsp;°C nel valle del Po, -2&nbsp;°C/-3&nbsp;°C en Florencia, -2 °C en Roma, -2°C en [[Nápoles]] y en Palermo puede llegar a 1&nbsp;°C. Nel branu la diferencia ye más clara. Les medies en xunetu van dende los 23&nbsp;°C de Milán a los 26,2&nbsp;°C de [[Palermo]]. Xeneralmente'l mes más templáu ye agostu nel sur y xunetu nel norte, meses nos que los [[termómetru|termómetros]] pueden marcar 42&nbsp;°C nel sur y 33&nbsp;°C nel norte. Yá más embaxo de Florencia el branu ye típicamente secu y soleyeru. [[Ficheru:Pavia-Borgo with snow.jpg|220px|left|thumb|Nieve na ciudá de [[Pavía]].]] Les [[precipitaciones]] son más abondoses nos montes que nos valles y mengüen de norte a sur. La mariña este nun ye tan húmeda como la occidental, anque pel hibiernu ta xeneralmente más fría. Los [[Alpes]], qu'actúen de barrera ante los vientos del norte, rexistren les mayores precipitaciones (3.000 a 3.800 mm añales); los [[Apeninos]], pela so parte, establecen una clara distinción ente los sos dos aguaes: la tirrénica, que queda espuesta a les corrientes húmedes del Oeste, y l'aguada adriática, a sotaventu de diches influencies (menos de 500 mm añales en [[Puglia]]). Les zones más elevaes son fresques, húmedes y frecuentemente reciben les precipitaciones en forma de [[nieve]]. Non yá nieva nos Alpes sinón tamién nos [[Apeninos]]. Ente [[payares]] y [[marzu]]'l valle del [[Ríu Po|Po]] ta frecuentemente cubiertu pola nieve, sobremanera la zona central (Pavía y [[Cremona]]). La nieve ye daqué bien común ente avientu y febreru en ciudaes como Turín, Milán y Bolonia, nos últimos iviernos (2005 - 2006), Milán recibió aproximao 70/80 cm de nieve, [[Como]] en redol de 1 m, Pavía 50 cm, [[Trento]] 1,60 m, [[Vicenza]] en redol a 45 cm, Bolonia en redol a 40 cm y [[Piacenza]] alredor de 80 cm. <center> {{Clima |llugar =Roma, capital d'Italia <!--Temperatures Máximes (°C)--> <!--Temperatures Máximes Rexistraes (°C)--> |xin_max =11 |xin_max_reg =19 |feb_max =13 |feb_max_reg =20 |mar_max =15 |mar_max_reg =23 |abr_max =19 |abr_max_reg =26 |may_max =23 |may_max_reg =31 |xun_max =28 |xun_max_reg =36 |xnt_max =30 |xnt_max_reg =36 |ago_max =30 |ago_max_reg =40 |set_max =26 |set_max_reg =33 |och_max =22 |och_max_reg =29 |pay_max =16 |pay_max_reg =23 |avi_max =13 |avi_max_reg =19 |añal_max = |añal_max_reg =40 <!--Temperatures Mínimes (°C)--> <!--Temperatures Mínimes Rexistraes (°C)--> |xin_min = 5 |xin_min_reg =-5 |feb_min = 5 |feb_min_reg =-6 |mar_min = 7 |mar_min_reg =-2 |abr_min =10 |abr_min_reg = 1 |may_min =13 |may_min_reg = 3 |xun_min =17 |xun_min_reg =10 |xnt_min =20 |xnt_min_reg =12 |ago_min =20 |ago_min_reg =12 |set_min =17 |set_min_reg =11 |och_min =13 |och_min_reg = 4 |pay_min = 9 |pay_min_reg =-1 |avi_min = 6 |avi_min_reg =-3 |añal_min = |añal_min_reg =-6 <!--Precipitación Total (mm)--> |xin_precip =71 |feb_precip =62 |mar_precip =57 |abr_precip =51 |may_precip =46 |xun_precip =37 |xnt_precip =15 |ago_precip =21 |set_precip =63 |och_precip =99 |pay_precip =129 |avi_precip =93 |añal_precip = <!--Media d'hores de sol (h)--> |xin_sol =113 |feb_sol =114 |mar_sol =169.5 |abr_sol =197.75 |may_sol =226 |xun_sol =254.25 |xnt_sol =310.75 |ago_sol =282.5 |set_sol =226 |och_sol =169.5 |pay_sol =113 |avi_sol =114 |añal_sol = <!--Díes d'agües --> |xin_precip_díes =8 |feb_precip_díes =9 |mar_precip_díes =8 |abr_precip_díes =6 |may_precip_díes =5 |xun_precip_díes =4 |xnt_precip_díes =1 |ago_precip_díes =2 |set_precip_díes =5 |och_precip_díes =8 |pay_precip_díes =11 |avi_precip_díes =10 |añal_precip_díes = |publicación = BBC Weather<ref>{{cita web|url=https://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT004000|títulu=Rome, Italy|editorial=BBC|añu=2006|fechaaccesu=6 de xunetu de 2010|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060212231158/https://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT004000|fechaarchivu=12 de febreru de 2006}}</ref> |fechaaccesu = 6 de xunetu de 2010 }} </center> === Mediu ambiente === En correlación coles variaciones topográficu y climatolóxicu, estremar n'Italia tres tipos de [[vexetación]]: * [[monte mediterraneu]] na zona [[Mar Adriáticu|adriática]], con árboles como [[sufreres]] o [[Pinus|pinos]]. * na [[llanura del Po]] los montes son más bien de zona templada, con [[Acer (planta)|pládanos]], [[Fagus sylvatica|hayas]] o [[Fraxinus excelsior|fresnos]]. * nel [[clima de monte]] de los [[Alpes]] hai un monte mediterraneu más propiu de zones fríes, con [[prau|praos]] y [[arbustu|arbustos]] como'l [[enebro]]. Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país estremar en delles [[Área bioxeográfica|rexones bioxeográfiques]]:<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref> [[Rexón bioxeográfica mediterránea|mediterránea]], [[Rexón bioxeográfica continental|continental]] y, nos [[Alpes]] y los [[Apeninos]], [[Rexón bioxeográfica alpina|alpina]]. Destaquen nel so patrimoniu natural dos bienes naturales, [[patrimoniu de la Humanidá]] declaraos pola [[Unesco]]: les [[Islles Eolies]] y los [[Dolomites]]. Cuenta con ocho [[Reserva de la biosfera|reserves de la biosfera]]: dende [[1977]], [[Collemeluccio]]-[[Montedimezzo]] y [[Circeo]]; dende [[1979]], [[Miramare]], en [[1997]] protexéronse [[Parque nacional del Cilento y Valle de Diano|Cilento y Valle de Diano]] y [[Volcán somma|Somma-Vesubiu y Miglio d'Oru]]; el [[Valle del Ticino]] protexer en [[2002]], les [[Parque nacional del Archipiélagu Toscanu|islles Toscanes]] en [[2003]] y [[Selva Pisana]] en [[2004]]. 60.052 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 51 sitios Ramsar. Tien 12 [[Parque nacional|parques nacionales]], destacando ente ellos [[Parque nacional de los Abruzos, Llaciu y Molise|Abruzzo, Lazio y Molise]], el Arcipelago Toscanu, [[Parque nacional de les Dolomites|Dolomiti Bellunesi]], [[Parque nacional del Gran Paraísu|Gran Paradiso]]. Los riesgos naturales d'[[Italia]] inclúin [[argayos]] de tierra, de folla, [[ádenes]], [[erupciones volcániques]] ya [[inundaciones]]; el fundimientu de la tierra en [[Venecia]]. Los problemes [[Ecoloxía|medioambientales]] son: la contaminación atmosférica poles emisiones industriales como'l [[dióxidu d'azufre]]; los [[ríu|ríos]] costeros ya interiores tán contaminaos polos arramaos industriales y agrícoles; [[agua acedo]] estropia los [[llagu|llagos]]; desaparente tratamientu de los residuos industriales. == Xeografía humana == La población d'[[Italia]] ye 59.879.234 habitantes (est. xineru de 2017). Grupos étnicos: italianos (inclúi pequeñes cantidaes de italo-xermanos, italofranceses, y eslovenu-italianos nel norte y albanu-italianos y greco-italianos nel sur). Tocantes a la relixón, ye mayoritariu'l [[catolicismu]] 90% (aproximao; alredor d'un terciu ye prauticante), otru 10% (inclúi comunidaes madures [[protestantismu|protestantes]] y [[xudaísmu|xudíos]] y una creciente comunidá inmigrante [[Islam|musulmana]]). L'idioma oficial ye'l [[Idioma italianu|italianu]]. Tamién se fala [[Idioma alemán|alemán]] (partes del [[Trentín-Altu Adigio]] son predominantemente xermanu parlantes), [[Idioma francés|francés]] (pequeña minoría francoprovenzal na rexón del [[Valle d'Aosta]]) y [[Idioma eslovenu|eslovenu]] (minoría de fala eslovena nes provincies de [[Trieste]] y [[Gorizia]]). La capital ye [[Roma]]. Otres ciudaes principales: [[Milán]], [[Nápoles]], [[Turín]], [[Palermo]], [[Florencia]], [[Venecia]], [[Boloña]], [[Xénova]], [[Bari (ciudá)|Bari]]. Alministrativamente, Italia estremar en [[Rexones d'Italia|15 rexones]] (''regioni'', singular - ''regione'') y 5 rexones autónomes (''regioni autonome'', singular - ''regione autonoma''): * Rexones: [[Abruzzo]], [[Puglia]], [[Basilicata]], [[Calabria]], [[Campania]], [[Emilia-Romaña]], [[Lazio]], [[Liguria]], [[Lombardía]], [[Marche]], [[Molise]], [[El Piamonte]], [[Toscana]], [[Umbría]] y [[Vénetu]]. * Rexones autónomes: [[Friuli-Venezia Giulia]], [[Cerdeña]], [[Sicilia]], [[Provincia autónoma de Bolzano|Trentín-Tirol meridional]], tamién conocida como ''Trentín-Altu Adige'' n'italianu y ''Trentín-Suedtirol'' n'alemán; el [[Valle d'Aosta]], ''Valle d'Aosta'' n'italianu y ''Vallee d'Aoste'' en francés. == Xeografía económica == [[Recursos naturales]]: ** [[Mercuriu (elementu)|Mercuriu]], [[potasiu]], [[mármol]], [[azufre]], [[carbón]]. ** [[pesca]], tierres cultivables * Usos de la tierra: ** Tierra non cultivables: 85% ** Cultivos permanentes: 5% ** Camperes: 3% ** Montes: 3% ** Otros: 4% (envaloráu pa 1993) ** Tierres irrigadas: 27.100 km² (envaloráu pa 1993) == Referencies == ;Notes {{llistaref}} ;Bibliografía *Gianfranco Bresich, ''Iperlibro'', Novara, Deagostini, 2005. ISBN 88-418-2169-8 *Antonio Londrillo, ''Alla scoperta della mia regione'', Firenze, Bulgarini, 2004. ISBN 88-234-2327-9 *AA.VV, ''Geografia: Ita-z'', Firenze, Garzanti Libri, 2006. * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/it.html "ITALY"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170709111211/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/it.html |date=2017-07-09 }}, en ''[[The World Factbook]]'', [[CIA]] {{Tradubot|Geografía de Italia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía d'Italia]] cpo9xox62ue5dtf0qe6vskqsuqgo16r Xeografía de Letonia 0 101210 4377004 4279199 2025-06-17T14:55:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4377004 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |imaxe = Lg-map.png |continente = [[Europa]] |rexón = [[Europa oriental]] |territoriu = 64 589 |tierra = 62 249 |agua = 2 340 |fronteres_territoriales = 1 382 km |país 1 = {{BLR}} |frontera país 1 = 171 km |país 2 = {{EST}} |frontera país 2 = 343 km |país 3 = {{LIT}} |frontera país 3 = 576 km |país 4 = {{RUS}} |frontera país 4 = 292 km |llinia_de_costa = 498 km |mar_territorial = 12 m.n. |zona_allegante = |zona_económica = 200 m.n. |plataforma_continental = 200 m de fondura o hasta la fondura de la esplotación |puntu_más_baxu = ([[Mar Bálticu]]) 0 m |puntu_más_altu = [[Llomba Gaizina]] (''Gaizinkalns'', 312 msnm) }} [[Ficheru:Lielupe Baltic Sea aerial.jpg|thumb|right|250px|El [[Lielupe]] desagua nel [[mar Bálticu]], ente que'l ramal Buļļupe desagua nel [[ríu Daugava]].]] [[Ficheru:Gaizins.jpg|thumb|250px|Vista dende lo alto de la torre de la [[llomba Gaizina]].]] '''[[Letonia]]''' (nome llocal, ''Latvijas Republika'') ye un estáu d'[[Europa oriental]], a veres del [[mar Bálticu]], ente [[Estonia]] y [[Lituania]]. Ta asitiada nel norte d'[[Europa]], na llamada [[rexón báltica]]. Llenda al norte con Estonia, al este con [[Rusia]], al sur con [[Bielorrusia]] y Lituania y al oeste col mar [[Mar Bálticu|Bálticu]]. == Xeografía física == === Relieve === La mayor parte del so territoriu ye llanu, cubiertu por depósitos de tierra y folla y con grandes zones ocupaes por [[monte|montes]] de [[conífera|coníferes]], [[Pandorial (xeomorfoloxía)|pandorial]]s y [[banzáu|banzaos]]. La llanura de [[Semigalia]] ''(Zemgale)'', al sur, hasta la llende con [[Lituania]], contién les tierres más fértiles, polo que ye considerada la tenada del país. Nestes grandes [[llanura|llanures]] hai nidies llombes que la so máximu altor ye la [[llomba Gaizina]] (311 [[msnm]]), que s'atopa nos [[altos de Livonia]], na parte centroriental del país. === Ríos, llagos y costa === ==== Río ==== Abonden los llagos y los ríos, que desagüen nel [[mar Bálticu]] y nel [[Golfu de Riga]]. El país cunta con más de 12.000 ríos y afluentes, pero solamente 17 tienen más de 100 km. La so rede hidrográfica ye relevante pa la [[Historia de Letonia|historia]] del país, lo mesmo que pal so [[Economía de Letonia|economía]]. El principal cursu fluvial ye'l [[Daugava]] (tamién conocíu como [[Ríu Daugava|Dvina occidental]]), que naz nes [[Pandu de Valdái|llombes de Valdái]] nel [[óblast de Tver]] ([[Rusia]]) y cuerre al traviés de [[Bielorrusia]] y depués flúi per Letonia a lo llargo de 370 km antes de desaguar nel [[golfu de Riga]]. Al entrar en Letonia tien un anchor d'alredor de 200 metros y llega a los 650-750 metros en [[Riga]], ente que l'[[estuariu]] tien un anchor de quilómetru y mediu. El Daugava representó una importante vía de comunicación mientres [[mileniu|milenios]]; per esti ríu navegaron les tribus locales, y depués los [[viquingos]], los rusos y otres poblaciones europees con propósitos [[comerciu|comerciales]] pero tamién pa conquistar los territorios de les sos riberes. Mide 1.020 quilómetros. Otros ríos menos importantes son el [[Gauja]], el [[Lielupe]] y el [[río Venta|Venta]]. El réxime de los cursos d'agua ye nival y pluvial dientro del conxuntu y más del 60% de l'agua qu'escurre per Letonia vien de los países fronterizos al sur. {| {{tablaguapa}} ! valign="bottom" | ! valign="bottom" | Nome !valign="bottom" | Desaguada !valign="bottom" | km percorríos<br />en Letonia !valign="bottom" | Llargor total<br />(km) |- align="right" |1. | align="left" | [[Gauja]] | align="left" | [[Golfu de Riga]] || 452 || 452 |- align="right" |2. | align="left" | [[Daugava]] | align="left" | Golfu de Riga || 352 || 1005 |- align="right" |3. | align="left" | [[Ríu Ogre|Ogre]] | align="left" | Daugava || 188 || 188 |- align="right" |4. | align="left" | [[Río Venta|Venta]] | align="left" | [[Mar Bálticu]] || 178 || 346 |- align="right" |5. | align="left" | [[Ríu Iecava|Iecava]] | align="left" | [[Lielupe]] || 136 || 136 |- align="right" |} ==== Llagos ==== Los más de 2.300 llagos d'orixe [[glaciar]], de los cualos el mayor ye'l llagu Lubanas o [[Llagu Lubāns|Lubāns]],<ref>{{cita web|url=http://www.byblostours.com/viajes_midida/viajes_midida_detalle.jsp?paism_id=29|títulu=Byblos Tours: Letonia|fechaaccesu=24 d'ochobre de 2008|idioma=castellanu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090116051622/http://www.byblostours.com/viajes_midida/viajes_midida_detalle.jsp?paism_id=29|fechaarchivu=16 de xineru de 2009}}</ref> y les turberas y árees pantanoses constitúin los elementos más destacaos del paisaxe. Los llagos concentrar na zona sureste. La mayor parte de los llagos son minúsculos y [[Eutrofización|eutróficos]].<ref>[http://lema.rae.es/drae/?val=eutrófico "Eutrofización" nel DRAE]: Medría de sustancies nutritives n'agües duces de llagos y banzaos, que provoca un escesu de fitoplancton.</ref> La mayor parte de la rede hidrográfica ta abierta a la [[pesca]] tantu en [[iviernu]] como en [[branu]] pero les poblaciones animales caltiénense estables. ==== Costa ==== Letonia cunta con 531 km de mariñes arenoses. El [[mar Bálticu]] baña la mariña letona. Dibúxase'l golfu de [[Riga]], poco fondu y parcialmente aislláu del restu del Bálticu poles islla estonies de [[Saaremaa]] y [[Hiiumaa]] según el [[ismu de Curlandia]], atópase particularmente [[contaminación|contamináu]]. Sicasí, cerráronse delles fábriques nesta rexón y dellos conceyos del golfu de Riga llograron la [[Bandera Azul]] [[Fundación Europea d'Educación Ambiental|europea]]. Les mariñes, con esceición de [[Jurmala]], fueron territorios fronterizos mientres dómina soviética, polo que les cases quedaron toes esfarrapaes. Esto dexó llindar la presión humana sobre les dunes que volvieron ser más o menos selvaxes. Sicasí, los años que siguieron la independencia vieron acentuase la construcción illegal con vistes a un provechu rápidu ensin nenguna reacción del gobiernu. Si esti postreru nun intervién rápido, la mariña selvaxe que presenta Letonia podría deteriorase bien rápido. Los sos puertossobremanera [[Liepaja]] y [[Ventspils]], conocen un tráficu importante yá que, a diferencia de los puertos [[rusia|rusos]] o [[estonia|estonios]], tán práuticamente llibres de [[xelu]] tol añu. Les [[Mar territorial|agües xurisdiccionales]] son bastante riques en [[pesca]] y dexen llograr ciertes rentes de la esportación. Estiéndense sobre 12 [[Milla náutica|milles]] (esto ye, 22 [[quilómetru|km]]) y la [[Zona económica esclusiva]] sobre 200 milles (esto ye, 367 km). === Clima === [[Ficheru:View from St. Peter's Church, Riga 2.JPG|thumb|200px|left|Riga, tres una leve cayida de nieve.]] L'allugamientu septentrional de Letonia ye similar a la de la [[península del Llabrador]]. Por cuenta de la [[llatitú]] na que s'atopa, [[Letonia]] tien un clima fríu. Los [[branu|branos]] son frescos y los [[iviernu|iviernos]] fríos. Tien [[clima continental]] pero con una fuerte infuencia del [[mar Bálticu]] que lo arrodia pel oeste. La influencia del [[mar]] anidia un pocu la temperatura. Pel hibiernu l'agua ta más templada pola [[corriente del Atlánticu Norte]], de manera que'l so clima ye más nidiu que'l de Llabrador. La estación veraniega ye curtia y tamién les estaciones entemedies son bien amenorgaes; l'iviernu dura entós cerca d'ocho meses. [[Ficheru:Daugavpils LVA climate.png|thumb|Diagrama de temperatures y precipitaciones na ciudá de Daugavpils.]] La [[temperatura]] máxima de Letonia ye de 33&nbsp;°C graos y la mínima de -43,1&nbsp;°C graos. [[Riga]] conoz temperatures de -10&nbsp;°C a -4&nbsp;°C en xineru y ente 11&nbsp;°C y 22&nbsp;°C nel mes de xunetu. Les temperatures medies nel iviernu son razonablemente nidios que van en xineru de los -2,8 °C en [[Liepaja]], na mariña occidental, a los -6,6 °C na ciudá suroriental de [[Daugavpils]]. Les temperatures en xunetu van de los 16,7 °C en Liepaja a los 17,6 °C en Daugavpils. La proximidá al mar fai que sía un país de mugor elevao y precipitaciones constantes, con una precipitación añal de 633 mm en Riga. Al añu hai por permediu 180 díes d'agua, 44 de borrina y namái 72 díes de sol. Les precipitaciones en forma de [[nieve]] son frecuentes pel hibiernu. Mientres cerca de 82 díes al añu'l país ta neváu, y el periodu llibre de xelaes dura 177 díes. Llueve más na mariña (701 mm en Liepaja) que nes rexones interiores cercanes a Rusia y Bielorrusia (633 mm en Daugavpils). Les abundantges precipitaciones apurren l'agua abondoso de los munchos [[ríu|ríos]] y [[llagu|llagos]] de Letonia, pero igualmente creó problemes. Una gran parte de tierra agrícola precisa [[drenaxe]]. Invirtióse enforma dineru en proyeutos de [[meyora de la tierra]] qu'impliquen la instalación de tuberíes de drenaxe, la enderezadura y l'afondadura de les corrientes naturales, cavando cabianes de drenaxe y la construcción de [[presa (hidráulica)|preses]] de [[pólder]]es. Mientres los [[Años 1960|años sesenta]] y [[Años 1970|setenta]] los trabayos de drenaxe absorbieron un terciu de tola inversión agrícola en Letonia. Anque namái representa un terciu del 1% del territoriu, Letonia tenía'l 11% de tola tierra artificialmente drenada de l'anterior [[Xunión Soviética]]. Un problema añadíu rellacionáu coles precipitaciones ye la dificultá de llantadera temprana mecanizada y de [[collecha|colleches]] por cuenta de los campos papaos. Les intenses precipitaciones soceden especialmente nel tiempu de la collecha n'[[agostu]] y [[setiembre]], lo qu'esixe grandes inversiones n'estructures d'ensugáu del granu y sistemes de [[Ventilación industrial|ventilación]]. En [[1992]], irónicamente, Letonia tuvo'l branu más secu na hestoria de los rexistros climáticos, pero lluvia inusualmente intenses na primavera precedente caltuvo'l dañu de la collecha per debaxo del grau esperáu. El clima húmedu foi un factor principal a la d'empobinar l'agricultura letona escontra la [[ganadería]] y la [[industria láctea]]. Inclusive la mayor parte de les plantes que se semen, como la [[cebada]], l'[[avena]], y les [[pataca|pataques]], prodúcense para [[piensu]]. Pel branu, los díes son llargos y curtios nel iviernu. N'avientu ye de nueche zarrada a los nueve de la mañana, y la [[lluz solar]] sume antes de los cuatro de la tarde. <center> {{Clima |llugar =Riga, capital de Letonia <!--Temperatures Máximes (°C)--> <!--Temperatures Máximes Rexistraes (°C)--> |xin_max =-4 |xin_max_reg = 4 |feb_max =-3 |feb_max_reg = 5 |mar_max = 2 |mar_max_reg =21 |abr_max =10 |abr_max_reg =24 |may_max =16 |may_max_reg =29 |xun_max =21 |xun_max_reg =32 |xnt_max =22 |xnt_max_reg =33 |ago_max =21 |ago_max_reg =32 |set_max =17 |set_max_reg =29 |och_max =11 |och_max_reg =23 |pay_max = 4 |pay_max_reg =17 |avi_max =-2 |avi_max_reg = 7 |añal_max = |añal_max_reg =33 <!--Temperatures Mínimes (°C)--> <!--Temperatures Mínimes Rexistraes (°C)--> |xin_min =-10 |xin_min_reg =-28 |feb_min =-10 |feb_min_reg =-28 |mar_min = -7 |mar_min_reg =-23 |abr_min = 1 |abr_min_reg =-11 |may_min = 6 |may_min_reg = -5 |xun_min = 9 |xun_min_reg = -1 |xnt_min = 11 |xnt_min_reg = 4 |ago_min = 11 |ago_min_reg = 0 |set_min = 8 |set_min_reg = -1 |och_min = 4 |och_min_reg = -7 |pay_min = -1 |pay_min_reg =-16 |avi_min = -7 |avi_min_reg =-27 |añal_min = |añal_min_reg =-28 <!--Precipitación Total (mm)--> |xin_precip =31 |feb_precip =29 |mar_precip =27 |abr_precip =33 |may_precip =44 |xun_precip =45 |xnt_precip =53 |ago_precip =70 |set_precip =64 |och_precip =62 |pay_precip =62 |avi_precip =47 |añal_precip = <!--Media d'hores de sol (h)--> |xin_sol =28.25 |feb_sol =56.50 |mar_sol =113 |abr_sol =169.5 |may_sol =197.75 |xun_sol =310.75 |xnt_sol =282.5 |ago_sol =254.25 |set_sol =169.5 |och_sol =84.75 |pay_sol =28.25 |avi_sol =28.25 |añal_sol = <!--Díes d'agües --> |xin_precip_díes =19 |feb_precip_díes =18 |mar_precip_díes =16 |abr_precip_díes =13 |may_precip_díes =13 |xun_precip_díes =11 |xnt_precip_díes =12 |ago_precip_díes =16 |set_precip_díes =17 |och_precip_díes =19 |pay_precip_díes =19 |avi_precip_díes =21 |añal_precip_díes = |publicación = BBC Weather<ref>{{cita web|url=https://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT004450|títulu=Riga, Latvia|editorial=BBC|añu=2006|fechaaccesu=6 de xunetu de 2010|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060516004259/https://www.bbc.co.uk/weather/world/city_guides/results.shtml?tt=TT004450|fechaarchivu=16 de mayu de 2006}}</ref> |fechaaccesu = 6 de xunetu de 2010 }} </center> === Mediu ambiente === Abonden los [[monte|montes]] de [[pinu|pinos]], [[abeduriu]]es y [[abetu|abetos]]. [[World Wide Fund for Nature|WWF]] inclúi'l territoriu de Letonia na [[ecorrexón]] de [[monte templáu de frondosas]] denomada [[monte mistu sarmático]]. Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país pertenez a la [[rexón bioxeográfica boreal]].<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref> Cuenta con una [[reserva de la biosfera]], [[Vidzeme norte]] ([[1997]]). 148.718 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 6 sitios Ramsar: [[llagu Engure]], [[llagu Kanieris]], el [[complexu de güelgues de Lubana]], [[Turberas del norte]] (Ziemelu purvi), el [[complexu de güelgues de Pape]] y les [[Turberas de Teici y Pelecares]]. Tien más d'una ventena de [[Parque nacional|parques nacionales]]. == Xeografía humana == [[Letonia]] tien una población de 3,555.179 habitantes, según estimaciones de ''[[The World Factbook]]'' de xunetu de 2009. El so [[densidá de población]] algama 36 habitantes per quilómetru cuadraos. La crecedera de la población ye bien so -0.279% (2009 est.). Principales grupos étnicos: 83,4 % [[letones]], 6,3 % [[rusos]], 6,7% [[polacos]]; el restu 3,6% (censu de 2001). L'idioma oficial ye'l letón, que fala'l 82% de la población; fálase, amás, el rusu 8%, el polacu 5,6%, y otros y ensin especificar 4,4% (censu de 2001). Hai [[llibertá de cultu]]. La creencia más estendida ye'l [[cristianismu]], partida ente les siguientes ilesies: [[Ilesia católica|católicos]] 79%, [[ilesia ortodoxa rusa]] 4,1%, [[protestantismu|protestantes]] (incluyendo a los [[luteranos]] y bautistes cristianos evanxélicos) 1,9%, otros o ensin especificar 5,5%, nenguna 9,5% (censu de 2001). La capital ye [[Riga]]. Ciudaes principales son [[Davgavpils]] y el puertu de [[Liepaja]]. [[Ficheru:Latvijas novadi (krāsās).png|left|250px|thumb|Organización territorial de Letonia, vixente dende'l 1 de xunetu de 2009.]] Según la ''Reforma Territorial Alministrativa de Letonia'', vixente dende'l 1 de xunetu de 2009, el país estremar en 109 municipalidaes ([[idioma leton|letón]]: ''novadi'') y 9 ciudaes republicanes (letón: ''republikas pilsētas''), caúna cola so propia alministración. La rexón d'[[Abrene]] foi un condáu de Letonia, parte de que'l so territoriu foi anexonáu na dómina soviética pola [[RSFS de Rusia]], y anguaño forma parte de [[Federación Rusa|Rusia]]. == Xeografía económica == [[Recursos naturales]]: [[turba]], [[tierra arable]] y [[ámbare]]. Usu de la tierra: tierra arable 44,81%; colleches permanentes 0,9% y otros 54,29% (2005). Tierra [[regadíu|irrigada]] 70 quilómetros cuadraos (2003). Dende l'añu 2000 Letonia tien unos índices de crecedera del PIB más altos d'[[Europa]].<ref>{{cita web|url=http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal&_schema=PORTAL&screen=detailref&idioma=en&product=sdi_ed&root=sdi_ed/sdi_ed/sdi_ed1000 |títulu=Growth rate of real GDP per capita|editorial=[[Eurostat]]|fechaaccesu=28 de xunetu de 2007}}</ref> Sicasí, la crecedera de la economía de Lituania a una media de 8% per añu pa los cuatro años anteriores al añu 2008 basar nes esportaciones y la demanda doméstica. El [[desemplegu]] algamó'l 15% en 2009, dende 4,8% en 2008. El [[PIB]] cayó cerca d'un 17% en 2009; los trés antigües repúbliques soviétiques del Bálticu tuvieron la peor cayida del añu na crisis mundial. Los principales ingresos del [[PIB]] provienen del [[sector servicios]]: 61,5% (2009 est.), dempués ta'l que se llogra de la industria (33,2 %) y finalmente un 5,3% de l'[[agricultura]]. Los productos de l'[[agricultura]] son [[cebera|ceberes]] como la [[cebada]] o'l [[centenu]], [[Linum|llinu]], [[remolacha azucrera]], y [[pataca|pataques]], ente otros. Del ganáu (bovinos, porcinos y aves), llógrase [[carne]], [[lleche]] y [[Güevu (alimentu)|güevos]]. Pesca ya industries derivaes (conserves). == Ver tamién == * [[Letonia]] * [[Historia de Letonia]] * [[Economía de Letonia]] == Referencies == {{llistaref}} * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lg.html CIA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151016003720/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lg.html |date=2015-10-16 }} - ''[[The World Factbook]]'' (n'inglés) {{Tradubot|Geografía de Letonia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía de Letonia| ]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos con referencies a la RAE]] jag2rjieqi6ubp37q8idk1hcmex4307 Xeografía de Lituania 0 101216 4377007 4310628 2025-06-17T14:56:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4377007 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |imaxe = LithuaniaPhysicalMap-Detailed.png | imaxe_tamañu = 280px | imaxe_pie =Mapa topográficu de Lituania |continente = [[Europa]] |rexón = [[Europa septentrional]] |territoriu = 65 300 |tierra = 62 680 |agua = 2 620 |fronteres_territoriales = 1 574 km |país 1 = {{BLR}} |frontera país 1 = 680 km |país 2 = {{LET}} |frontera país 2 = 576 km |país 3 = {{POL}} |frontera país 3 = 91 km |país 4 = {{RUS}} ([[Kaliningráu]]) |frontera país 4 = 227 km |llinia_de_costa = 90 km |mar_territorial = 12 m.n. |zona_allegante = |zona_económica = |plataforma_continental = |puntu_más_baxu = ([[Mar Bálticu]]) 0 m |puntu_más_altu = 293,84 m ([[llomba Aukštojas]]) }} [[Ficheru:Juzapines kalnas.JPG|thumb|250px|[[Llomba Juozapinė]] (''Juozapinės Kalnas''), de 292,7 [[msnm]].]] [[Ficheru:Curonian Lagoon.jpg|thumb|250px|[[Llaguna Curoniana]].]] '''[[Lituania]]''' ({{lang-lt|Lietuvos Respublika}}) ye un estáu d'[[Europa septentrional]] a veres del [[mar Bálticu]], ente [[Letonia]] y [[Rusia]]. Llenda con [[Letonia]] (norte), [[Bielorrusia]] (este y sur), al suroeste con [[Polonia]] y l'[[enclave]] rusu de [[óblast de Kaliningráu|Kaliningráu]] y al oeste col mar Bálticu. Ye unu de los trés [[estáu|estaos]] conocíos conjuntamente como [[Países Bálticos]], con [[Letonia]] y [[Estonia]]. Lituania suel ser clasificada como parte d'[[Europa del Este]], yá que solía incluyise na definición a los antiguos [[Estaos socialistes]]. Pero lo cierto ye que Lituania ye más occidental qu'oriental. Ello ye que que'l [[Centru xeográficu d'Europa|centro xeográficu]] del continente européu atópase en Lituania. Nel añu [[1989]] l'[[Institutu Nacional de Xeografía Francés]] destacó que'l [[centru xeográficu d'Europa]] atopar nel pueblu [[Purnuškės]] (54°54' de latitud norte y 25°19' de llargor esti {{coord|54|54||N|25|19||E}}), a 26 km de [[Vilnius]], y esto quedó afiguráu nel [[Llibru Guinness de los récores]]. Sicasí, el centru xeográficu de la [[Xunión Europea]] atopar nuna llocalidá de [[Hesse]], [[Alemaña]].<ref>{{Cita web| url = http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,2676246,00.html | títulu = Gelnhausen, centru d'Europa | añu = 2007 | obra = [[Deutsche Welle]] 09.07.2007 | fechaaccesu = 23 de payares de 2007 | idioma = castellanu}}</ref> == Xeografía física == === Relieve === La estructura básica de [[Lituania]] ye d'unes fértiles [[llanura|llanures]] centrales dixebraes per tierres altes ondulaes que son antiguos depósitos [[glaciar]]es. Escarez, pos, de grandes [[monte|montes]]. Les poques zones altes son más bien [[llomba|llombes]] [[morrena|morrénicas]] que nun lleguen a alzase más de {{unidá|260|msnm}}. Tradicionalmente consideróse que la [[llomba Juozapinė]] (''Juozapinės Kalnas''), de {{unidá|292.7|m}}, yera'l puntu más altu de Lituania. Pero anguaño considérase que'l puntu más altu ye la [[llomba Aukštojas]] ({{unidá|293.84|m}}). Ello ye que la llomba Juozapinė ye namái'l tercer altor de Lituania, pos la segunda ye la [[llomba Kruopinė]] ([[Žybartonys]]) ({{unidá|293.65|m}}) asitiada aproximao a diez quilómetros al oeste de Juozapinė. === Ríos, llagos y costa === ==== Río ==== Lituania tien 758 [[ríu|ríos]] con un llargor cimeru a los diez [[quilómetru|quilómetros]]. El principal ríu ye'l [[Nemunas]] ([[Niemen]]) con un llargor total de 917 km y que tien el so orixe en [[Bielorrusia]], colos sos afluentes el [[Dubysa]] y el [[Neris]] (510 km). Otros cursos d'agua d'importancia son el [[Río Venta|Venta]] (346&nbsp;km) y el [[Šyšupė]] (298&nbsp;km). Sicasí, namái 600 quilómetros de los ríos lituanos son navegables. {| {{tablaguapa}} ! valign="bottom" | ! valign="bottom" | Nome !valign="bottom" | Llargor en Lituania<br />(km) ! valign="bottom" | Llargor total<br />(km) |- align="right" |1. | align="left" | [[Ríu Nemunas]] | align="left" | 475 || 937 |- align="right" |2. | align="left" | [[Ríu Neris]] | align="left" | 234 || 510 |- align="right" |3. | align="left" | [[Ríu Šyšupė]] | align="left" | 209 || 298 |- align="right" |4. | align="left" | [[Río Venta]] | align="left" | 161 || 346 |- align="right" |5. | align="left" | [[Ríu Mūša]] | align="left" | 146 || 284 |- align="right" |} ==== Llagos ==== El paisaxe ta llaráu por munchos [[llagu|llagos]] esvalixaos d'orixe [[glaciar]], sobremanera na parte oriental del país. {{unidá|2833|llagos}} superen les {{unidá|10000|m²}} y tien {{unidá|1600}} llagunes más pequeñes. Nel nordeste atopa'l de mayor superficie, el [[Llagu Drūkšiai|Drūkšiai]]. ==== Mariñes ==== La mariña ye baxa y arenosa. Tien un llargor d'unos 100 [[km]], de los cualos namái 40 tán abiertos sobre'l [[mar Bálticu]]. El más llamativu accidente de la mariña lituana ye l'[[ismu de Curlandia]] (''Kurskaja Kosa'') [[patrimoniu de la Humanidá]], estrecha duna arenosa que dixebra'l [[mar Bálticu]] de la [[llaguna de Curlandia]] (''Haff'' de Curlandia, ''Kurskij zaliv''), un llagu d'[[agua salobre]] que comparte col [[óblast de Kaliningráu]] ([[Rusia]]), que queda al sur. ==== Mariñes === La mariña ye baxa y arenosa. Tien un llargor d'unos 100 [[km]], de los cualos namái 40 tán abiertos sobre'l [[mar Bálticu]]. El más llamativu accidente de la mariña lituana ye l'[[ismu de Curlandia]] (''Kurskaja Kosa'') [[patrimoniu de la Humanidá]], estrecha duna arenosa que dixebra'l [[mar Bálticu]] de la [[llaguna de Curlandia]] (''Haff'' de Curlandia, ''Kurskij zaliv''), un llagu d'[[agua salobre]] que comparte col [[óblast de Kaliningráu]] ([[Rusia]]), que queda al sur. === Mediu ambiente === Predominen nel paisaxe lituano los [[monte|montes]] y les [[pradería|praderíes]]. Grandes zones montiegues cubren cerca del 30% del territoriu lituanu. Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país pertenez a la [[rexón bioxeográfica boreal]].<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref> La zona del [[ismu de Curlandia]] (Reserva natural del golfu de ''Kursiu'' y el Parque Nacional ''Kursiu Nerija'') foi catalogáu como [[Patrimoniu de la Humanidá]] pola [[Unesco]]. {{unidá|50451|hectárees}} tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 5 sitios Ramsar: [[Cepkeliai]], [[Kamanos]], [[Delta del Nemunas]], [[Viesvilé]] y [[Zuvintas]]. Tien cinco [[Parque nacional|parques nacionales]]: [[Dzūkijos]], [[Kuršių serijos]], [[Aukštaitijos]], [[Trakų istorinis]] y [[Žemaitijos]]. Tocantes a les esmoliciones [[ecoloxía|medioambientales]], atópase la [[contaminación]] del [[suelu]] y de les [[agües soterrañes]] con productos petrolíferos y químicos en [[Base militar|bases militares]]. == Xeografía humana == [[Ficheru:Lithuanian-Counties-named(LT).svg|thumb|250px|Condaos de Lituania (nomes en [[Idioma lituanu|lituanu]]).]] Lituania ye la más grande y poblada de los trés repúbliques báltiques. Tien una población de {{unidá|3555179|hab.}} (est. xunetu de 2009). El 67% de la población vive en zones urbanes. Predominen los [[lituanos]] (83,4%), anque hai minoríes de [[rusos]] (6,3%), [[polacos]] (6,7%) y otros o ensin especificar (3,6%), según el censu de [[2001]]. Tocantes a la so relixón, [[Lituania]] ye predominantemente [[Catolicismu|católica]] (79%), pero esisten importantes grupos d'[[Ilesia ortodoxa rusa|ortodoxos rusos]] (4,1%) y [[protestantismu|protestantes]] (incluyendo [[luteranos]] y [[Ilesies bautistes|cristianos evanxélicos bautistes]] (1,9%), otros o ensin especificar 5,5%, nengunu 9,5%, tou ello según el censu del 2001. El [[Idioma lituanu|lituanu]] ye l'idioma oficial 82%, depués hai un 8% de fala [[idioma rusu|rusa]], 5,6% fala [[Idioma polacu|polacu]] y quedando "otros o ensin especificar" 4,4% (censu de 2001). La capital ye [[Vilnius]] con {{unidá|546733|hab.}}. Otres ciudaes principales son [[Kaunas]] ({{unidá|352279|hab.}}, que foi la capital provisional de Lituania cuando los polacos ocuparon Vilnius ente 1920-1939), [[Kláipeda]] (''Memel'' n'[[Idioma alemán|alemán]], {{unidá|183433|hab.}}, ye'l principal puertu del país, alcontráu na desaguada de la [[llaguna Curoniana]] ''(golfu de Kuršių)'' y [[Siauliai]] ({{unidá|126215|hab.}}). Ta estremada alministrativamente en diez [[condáu|condaos]] (''apskritys'', singular - ''apskritis''); [[Provincia d'Alytus|Alytaus]], [[Provincia de Kaunas|Kauno]], [[Provincia de Kláipeda|Klaipedos]], [[Provincia de Marijampole|Marijampoles]], [[Provincia de Panevezys|Panevezio]], [[Provincia de Siauliai|Siauliu]], [[Provincia de Taurage|Taurages]], [[Provincia de Telsiai|Telsiu]], [[Provincia de Utena|Utenos]] y [[Condáu de Vilnius|Vilnius]]. === Rexones etnográfiques === {{AP|Rexones de Lituania}} [[Ficheru:Etnoregionai.png|thumb|right|250px|Rexones etnográfiques históriques]] Lituania, dende'l puntu de vista históricu o etnográficu, considérase estremada en cinco rexones ({{lang-lt|regionai}}) de llendes imprecises una y bones nun constitúin unidaes polítiques o alministratives oficiales. El so delimitación ye cultural: tradiciones y estilos de vida locales, cantares, cuentos, etc. Son les siguientes: *[[Alta Lituania]] o Lituania Mayor (''Aukštaitija'', lliteralmente: 'tierres altes'): rexón del nordeste de Lituania, que tamién inclúi dellos territorios lituanos históricos del suroeste de [[Letonia]] y del noroeste de [[Bielorrusia]]. La so capital ye [[Panevėžys]], tamién la ciudá más grande na rexón. *[[Samogitia]] (''Žemaitija'', llit. 'tierres baxes'): rexón de Lituania occidental. La so capital ye [[Telšiai]], anque la ciudá más poblada ye [[Šiauliai]].. *[[Baxa Lituania]] o Lituania Menor (''Mažoji Lietuva''): region costera de Lituania, que tamién inclúi los territorios lituanos históricos de lo que güei ye l'enclave rusu del [[óblast de Kaliningráu]] y parte de la [[Polonia]] septentrional. La so ciudá más grande ye [[Klaipėda]]. *[[Dzūkija]] o ''Dainava'' (esti últimu nome significa lliteralmente 'país de los cantares'): rexón sureste de Lituania, que tamién inclúi territorios históricos estensos de Lituania en Bielorrusia, y dalgunos en Polonia. La so capital ye [[Alytus]], y la ciudá más grande ye [[Vilnius]]. *[[Sudovia]] (''Sūduva'' o ''Suvalkija'' (esti últimu nome significa llit. 'Tierra de Suvalkai' y provién d'un tracamundiu, razón pola que se prefier el nome de ''Suduva''): rexón del suroeste de Lituania, que tamién inclúi una pequeña zona de lo que güei ye parte de Polonia. Ye la más pequeña de les rexones etnográfiques y la so capital ye [[Marijampole]], y la so ciudá más poblada ye [[Kaunas]]. == Xeografía económica == El suelu ye fértil. [[Lituania]] nun tien grandes [[recursos naturales]], llindándose básicamente a la [[turba]], el [[ámbare]] y la [[tierra arable]], que representa'l 44,81% del usu de la tierra. A colleches permanentes dedícase 0,9% y otros 54,29% ([[2005]]). El [[regadíu]] toma 70 [[quilómetru]] cuadraos ([[2003]]). La tierra ye rica en roca [[caliar]], [[magre]], [[sable de cuarzu]], [[arenes yesíferas]] y [[dolomites]], que son de gran utilidá na fabricación de [[cementu]], [[vidriu]] y [[cerámica]]. Tamién abonden les [[agües minerales]]. Lituania tien una gran riqueza en [[enerxía termal]] a llongura de la mariña báltica, que podría ser utilizada pa calecer decenes de millares de cases, d'igual manera que se realiza n'[[Islandia]] anque nun ye esplotada por dexadez. Sicasí, nun tener nin grandes recursos [[enerxía|enerxéticos]] nin [[materies primes]] pa la [[industria pesao]]. Apocayá atopáronse xacimientos de [[fierro]] nes rexones sureñes de Lituania, pero la so esplotación comercial probablemente rica de mines a cielu abiertu (con gran impautu ambiental) y de teunoloxía y capital estranxeru. Na [[años 1950|década de los cincuenta]] afayáronse [[Xacimientu petrolíferu|xacimientu]]s de [[petroleu]], pero anguaño namái siguen funcionando unos pocos pozos d'estracción. Envalórase que no fondero del mar Bálticu y nes rexones occidentales de Lituania, podría atopase xacimientos de petroleu que la so esplotación fuera vidable económicamente, anque namái satisfadría aproximao'l 20% de la demanda interna de Lituania nos próximos venti años. [[Ficheru:Sailboat from amber.jpg|thumb|200px|left|[[Embarcación a vela|Veleru]] fechu dafechu d'[[ámbare]], nuna tienda de regalos en Lituania.]] La composición del [[PIB]] por sector ye: [[agricultura]] 5,3%, [[industria]] 33,2% y [[Sector servicios|servicios]] 61,5% (est. 2009). L'agricultura emplega al 14% de la [[población activa]], la industria'l 29,1%y los servicios el 56,9% ([[2005]]). La economía de Lituania creció a un ritmu mediu del 8% añal mientres los cuatro años anteriores al 2008, impulsáu pola esportación y la demanda doméstica. El desemplegu algamó'l 15% en 2009, partiendo del 4,8% en 2008. El [[PIB]] baxó casi un 17% en 2009 - los trés repúbliques báltiques qu'enantes formaben parte de la [[Xunión Soviética]] carecieron les peores cayíes económiques l'últimu añu. A pesar del accesu de Lituania a la Unión Europea, el comerciu de Lituania colos sos vecinos d'[[Europa central]] y [[Europa oriental|del Este]], y [[Rusia]] en particular, ye'l responsable d'un creciente porcentaxe nel comerciu total. Los principales productos agrícoles son: [[ceberes]], [[pataques]], [[remolacha azucrera]], [[Linum|llinu]] y [[hortolices]]. De la [[ganadería]] llógrase [[carne de vacunu]], [[lleche]] y [[Güevu (alimentu)|güevu]]s. Igualmente llógrase [[pesca]]. Tocantes a los productos industriales, cabo citar: máquines [[ferramienta|ferramientes]] que corten [[metal]], [[motores llétricos]], [[televisión|televisiones]], [[nevera|neveres]] y [[conxelador]]es, refinamientu de [[petroleu]], construcción de [[barcu|barcos]] (pequeños barcos), fabricación de [[mueble]]s, [[Industria testil|testil]], [[industria alimenticio]], [[fertilizantes]], [[maquinaria agrícola]], [[equipu ópticu]], componentes [[Electrónica|electrónicos]], [[ordenador]]es y [[xoyería]] d'ámbare. == Referencies == {{llistaref}} * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lh.html CIA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200513101013/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lh.html |date=2020-05-13 }} - ''[[The World Factbook]]'' (n'inglés) == Enllaces esternos == {{commons|Geography of Lithuania}} {{Tradubot|Geografía de Lituania}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía de Lituania| ]] si4e1ue5rxntr788qg8xfps3wtx65ih Xeografía de Luxemburgu 0 101217 4377010 4298483 2025-06-17T14:56:11Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4377010 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |imaxe = Lu-map.png |continente = [[Europa]] |rexón = [[Europa occidental]] |territoriu = 2 586 |tierra = 2 586 |agua = 0 |fronteres_territoriales = 359 km |país 1 = {{BEL}} |frontera país 1 = 148 km |país 2 = {{FRA}} |frontera país 2 = 73 km |país 3 = {{GER}} |frontera país 3 = 138 km |llinia_de_costa = 0 km |mar_territorial = |zona_allegante = |zona_económica = |plataforma_continental = |puntu_más_baxu = ([[Ríu Mosela]]) 133 m |puntu_más_altu = 560 m ([[Kneiff]]) }} [[Ficheru:L-Luxembourg08.JPG|thumb|200px|Fortificaciones de la ciudá de Luxemburgu.]] '''[[Luxemburgu]]''' (nome llocal, ''Grand Duche de Luxembourg'') ye un estáu d'[[Europa occidental]], asitiáu ente [[Francia]] que queda al sur y [[Alemaña]] que queda al este; al norte y al oeste llenda con [[Bélxica]]. == Xeografía física == Coles sos 2.586 quilómetros cuadraos, Luxemburgu ye'l septimu país más pequeñu d'Europa, (atopándose nel puestu 167) a nivel mundial.<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lu.html ''The World Factbook''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151117022402/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lu.html |date=2015-11-17 }}.</ref> === Relieve === El paisaxe de [[Luxemburgu]] ta apoderáu por [[llomba|llombes]] selemente arrondaes y anches y [[valle]]s pocu fondos. Ye llixeramente [[Monte|montascosu]] nel norte y va baxando escontra les llanures drenadas pel ríu [[Ríu Mosela|Mosela]] al sureste. Abarca dos rexones de distinta [[orografía]]: el [[Oesling]] al norte y [[Gutland]] al sur. Al norte de la [[ciudá de Luxemburgu]] estiéndese'l [[Oesling]] (tamién ''[[Éislek]], Œsling, Oesling, Ösling'' o ''Eisling'', esto ye "Zona Fría"); abarca aproximao'l terciu norte del territoriu, tien una área de 828 km² con una altitú media de 450-500 [[msnm]]. Esti conxuntu de tierres altes corresponder coles estribaciones meridionales de la [[pandu]] de les [[Ardenas (rexón)|Ardenas]]. El so relieve ye accidentáu, más altu que'l restu del país y ta cubiertu por [[monte|montes]] de [[conífera|coníferes]] (n'especial [[picea|picees]]). Por ella escurren los afluentes del [[Ríu Mosela|Mosela]]. Gutland, nel sur y centru del país, estender por 1.758 km². Sigue les ondulaes planicies de la [[Lorena (Francia)|Lorena]] que tán fondamente escavaes pelos ríos que formen estrechos y serpenteantes valles que baxen de suroeste a nordés. Ye la de terrenes más fértiles, clima más benignu y sosuelos ricos en minerales como'l fierro y el carbón. Por ello conocer como ''[[Gutland|Bon Pays]]'' o ''[[Gutland]]'' ("Bon País"). Tien una altitú media de 215 [[msnm]], y atáyase al Este nos valles [[vinu|vitivinícolas]] del ríu Mosela. El puntu más baxu del país atopar nel [[ríu Mosela]] en [[Wasserbillig]] (puntu de confluencia col [[Sauer]]) 133 msnm, na comuña de [[Mertert]]. El puntu más altu ye [[Op Kneiff]] en [[Wilwerdange]] 595 msnm (comuña d'[[Ëlwen]]/[[Troisvierges]]). Frecuentemente considérase como sitio más alzáu la [[Buurgplaatz|Buergplatz]] (plaza de la ciudá) de [[Huldang]]/[[Huldange]] anque en tal puntu l'altitú ye de 558,35 [[msnm]]. === Ríos === Luxemburgu tien una serie de ríos menores como'l [[Eisch]], el [[Alzette]] y el [[Pétrusse]], pero'l principal ríu ye'l [[ríu Mosela|Mosela]], qu'escurre pol sector oriental, trazando la frontera con [[Alemaña]], coles sos [[afluente]]s el [[Sûre]] y l'[[ríu Our|Our]]. Cola esceición del [[Chiers]] afluente del [[ríu Mosa|Mosa]], el conxuntu de los cursos d'agua del país pertenecen a la cuencia del Mosela y pol conxuntu del [[Rin]]. Los ríos más importantes son el Sûre nel centru, el Alzette nel sur y el [[Ríu Wiltz|Wiltz]] nel norte. A lo llargo de les veres del Mosela pueden atopase munchos de los castiellos medievales del país. El ríu Mosela realmente surde nel nordeste de [[Francia]] y flúi escontra'l norte al traviés de Luxemburgu mientres 31 km pa xunise al poderosu [[Rin]] en [[Koblenz]], [[Alemaña]]. El Mosela tien 515 km de llargu, y ye navegable, por cuenta de la canalización, mientres 64 km. Les fasteres verdes, cubiertes de [[vide|vides]], flanquean el ríu, llenu de [[meandros]]. Nacíu en [[Bélxica]], el ríu Sûre percuerre 172 km en direición este al traviés de Luxemburgu y depués desagua nel Mosela. El so tropezosu cursu esencialmente corta Luxemburgu d'este a oeste. El ríu Our, que percuerre la frontera nororiental, ye un afluente del Sûre. El so valle atópase arrodiáu per un paisaxe non tocáu pol home. De Y a O'l país ta travesáu pel Sauer/Sûre, afluente del Mosela, que recibe pela so vera derecha al Alzette y pela esquierda al Our y al [[Clerve]]. === Clima === [[Ficheru:Luxembourg City climate.PNG|right|thumb|250px|Precipitaciones y temperatures de la ciudá de Luxemburgu.]] [[Clima continental]] modificáu con iviernos nidios y branos frescos. Esfruta d'un clima templáu ensin estremos. La temperatura medio añal ye de 9°[[Grau Celsius|C]].<ref>Alministración de servicios téunicos de l'agricultura (ESTIL) - [http://www.asta.etat.lu estil.etat.lu]</ref> El [[clima]] ye más rigorosu nes rexones altes del norte, y más moderáu nel sur. El tiempu estacional ye daqué distintu ente la rexón septentrional y la meridional. Nel norte hai considerable influencia de los sistemes atlánticos, nos que'l pasu de frecuentes [[umbada|baxes presiones]] dan llugar a condiciones de tiempu inestable. Esto da como resultáu cielos borrinosos y considerable orbayu nel iviernu. Les precipitaciones añales son bayuroses. L'[[agua]] algama 1.200 mm al añu en delles partes. Nel branu, el branu escesivu ye ratu y les temperatures baxen significativamente pela nueche. Les temperatures baxes y el mugor faen que se-y llame "clima vigorizante", de manera un pocu irónica, polos que viven nesta parte del país. Nel sur, anque l'agua nun ye significativamente baxa, a alredor de 800 mm la diferencia ta nes temperatures ente l'iviernu y el branu, especialmente altes nel [[valle del Mosela]]. Les colleches, especialmente les vides, crecen equí. Con una temperatira media añal de 10&nbsp;°C, los meses más soleyeros son mayu a agostu. === Mediu ambiente === Según [[World Wide Fund for Nature|WWF]], el territoriu de Luxemburgu correspuende a la [[ecorrexón]] denomada [[monte de frondosas d'Europa occidental]]. Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país pertenez a la [[rexón bioxeográfica continental]].<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref> 313 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, dos sitios Ramsar: [[Haff Réimech]] y [[Vallée de la Haute-Sûre]]. Esmoliciones ecolóxiques: Contaminación atmosférica y acuífera nes zones urbanes, particularmente [[agua acedo]] y contaminación del suelu de tierres de llabranza. == Xeografía humana == Luxemburgu tien una población de 491.775 habitantes (est. xunetu de 2009), lo cual significa que tien una [[densidá de población]] alta, de 190,17 h/km². La población na so mayoría urbana (82% en 2008), tien un índiz de crecedera añal que nun supera'l 1,172 % (est. 2009). Principales grupos étnicos: luxemburgueses 63,1%, [[portugueses]] 13,3%, [[franceses]] 4,5%, [[italianos]] 4,3%, [[alemanes]]2,3%, otros nacionales de la Unión Europea 7,3%, otros 5,2% (enso de 2000). Fálase [[Idioma luxemburgués|luxemburgués]], idioma nacional dialeutu del alemán con elementos del francés y del [[Idioma neerlandés|neerlandés]]; [[Idioma alemán|alemán]] (idioma alministrativu) y [[Idioma francés|francés]] (idioma alministrativu). Tocantes a la relixón, la [[Catolicismu|católica]] ye la más practicada 87%, anque esisten minoríes [[Protestantismu|protestantes]], [[xudaísmu|xudíes]] y [[Islam|musulmanes]] qu'integren el 13% restante (añu 2000). La capital, [[Luxemburgu (ciudá)|Luxemburgu]] ye la población más grande del país, con 86.009 habitantes en [[2007]]. Otres ciudaes importantes son Esch o [[Esch-sur-Alzette]], centru industrial que s'atopa escontra'l suroeste de la capital, na frontera con [[Francia]] y [[Echternach]], al este, contra la frontera con Alemaña. Alministrativamente, estremar en trés [[distritu|distritos]]: [[Distritu de Diekisch|Diekirch]], [[Distritu de Grevenmacher|Grevenmacher]] y [[Distritu de Luxemburgu|Luxemburgu]]. Tradicionalmente, en Luxemburgu estremaben dolce [[cantón (entidá subnacional)|cantones]]: [[Cantón de Luxemburgu|Luxemburgu]], [[Capellen]], [[Esch]], [[Mersch]], [[Clervaux]], [[Diekirch]], [[Redange]], [[Vianden]], [[Wiltz]], [[Echternach]], [[Grevenmacher]] y [[Remich]]. == Xeografía económica == Los principales [[recursos naturales]] de [[Luxemburgu]] son: [[Fierro|minerales ferrosos]], que dieron llugar a una gran industria [[siderurxa|siderúrxica]]; yá nun s'esplota) y [[carbón|carbón mineral]] y les [[tierra arable|tierres cultivables]]] que representen el 27,42% del usu de la tierra ya inclúi [[viñéu|viñeos]]. A cultivos permanentes dedícase'l 0,69% (2005); camperes permanentes 20%, forestal y montiega, 21% y otra 34% (est. 1993). En 1993 envaloróse que'l [[regadíu]] representaba 10 km², anguaño (2009) ye un datu non disponible. [[Ficheru:MaertMus12.JPG|thumb|250px|left|[[Mertert]], a veres del [[ríu Mosela]].]] La composición del [[PIB]] por sector ye: [[agricultura]] 0,4%, [[industria]] 13,6% y [[Sector servicios|servicios]] 86% (est. 2007). L'agricultura emplega al 2,2% de la [[población activa]], la industria'l 17,1% y los servicios el 80,6% ([[2007]]). La población activa calcular en 208.000 trabayadores. La economía depende de los trabayadores estranxeros y tresfronterizos nel 60% de la so población activa: 125.400 son trabayadores estranxeros que viven al otru llau de la frontera que provienen principalmente de [[Francia]], [[Bélxica]] y [[Alemaña]]. Tien una economía pequeña, estable, con altos ingresos. Beneficiar de la so proximidá con Francia, Bélxica y Alemaña. Históricamente tantu la [[inflación]] como'l [[desemplegu]] caltuviéronse baxos. El sector [[industria]]l, primeramente apoderáu pol [[cero]], foise diversificando pa incluyir [[productos químicos]], [[goma]] y otros productos. La crecedera nel [[Servicios financieros|sector financieru]], al qu'agora se debe'l 28% del PIB, fixo más que compensar el cayente del aceru. Los [[bancu|bancos]] tán na so mayor parte en manes estranxeres, y la mayor parte del negociu tener nes operaciones esteriores. Como'l restu de la [[Xunión Europea]], n'esperimentando una fuerte espansión ente [[2004]] y [[2007]], careció la crisis de [[2008]]-[[2009]], pero a pesar d'ello sigui gociando d'un altu [[nivel de vida]], pos la so [[PIB]] per cápita ye'l terceru del mundu, tres [[Liechtenstein]] y [[Qatar]], y ye'l más altu de la Unión Europea. Los principales productos agrícoles son: [[vinu]], [[uva|uves]], [[cebada]], [[avena]], [[pataques]], [[trigu]] y [[fruta|frutes]]. De la [[ganadería]] llógrense [[productos lácteos]]. Tocantes a los productos industriales, cabo citar: servicios banqueros y financieros, [[fierro]] y [[aceru]], [[teunoloxía de la información]], [[telecomunicaciones]], [[tresporte]] de [[mercancíes]], [[industria alimenticio]], [[sustancies químiques]], [[productos metálicos]], [[inxeniería]], [[neumáticu|neumáticos]], [[cristal]], [[aluminiu]] y [[turismu]]. Hai 275 km de [[ferrocarril]], y 5.227 km de [[carretera|carreteres]], toes elles pavimentadas ya incluyendo 147 km d'[[autopista]] (2004). Tocantes a les [[víes fluviales]], hai 37 km nel cursu del [[ríu Mosela]] (2008). El [[puertu fluvial]] más importante ye [[Mertert]], nel [[distritu de Grevenmacher]]. == Referencies == * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lu.html "Europe :: Luxembourg "] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151117022402/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lu.html |date=2015-11-17 }}, [[CIA]] - ''[[The World Factbook]]'' (n'[[Idioma inglés|inglés]]) ;Notes {{llistaref}} {{Tradubot|Geografía de Luxemburgo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía de Luxemburgu| ]] ay3ktgwbyhcc73uk3yt9wrmhx3vqgc3 Xeografía de Malta 0 101224 4376992 4234633 2025-06-17T14:55:20Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Direutiva => dicha Direutiva 4376992 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |imaxe = Malta-CIA WFB Map.png |continente = [[Europa]] |rexón = [[Europa meridional]] |territoriu = 316 |tierra = 316 |agua = 0 |fronteres_territoriales = 0 km |país 1 = |frontera país 1 = |llinia_de_costa = 196,8 km (escluyíos 56,01 km de la islla de Gozo) |mar_territorial = 12 m.n. |zona_allegante = 24 m.n. |zona_económica = 25 m.n. |plataforma_continental = 200 m |puntu_más_baxu = ([[Mar Mediterraneu]]) 0 m |puntu_más_altu = 253 m ([[Ta'Dmejrek]], cerca de [[Dingli]]) }} [[Ficheru:Blue Lagoon and Cominotto.JPG|thumb|250px|[[Cominotto|Cominetto]] y la "Llaguna Azul".]] '''Malta''' (nome llocal, ''Repubblika ta' Malta'') ye un estáu d'[[Europa meridional]], formáu por un [[archipiélagu|conxuntu d'islles]] nel centru del [[mar Mediterraneu]], a unos 90 km de [[Sicilia]] ([[Italia]]). Atópase na llende de la [[Placa Africana]], mui cerca de la [[Placa Euroasiática|Euroasiática]]. Componer les islles de [[Isla de Malta|Malta]], que ye la mayor de toes, [[Gozo]] y [[Comino]] (''Malta'', ''Għawdex'' y ''Kemmuna'', respeutivamente en maltés), y los [[castru|castros]] de [[Cominotto|Cominetto]] y [[Filfla|Filfola]]. Tamién hai islles menores como les [[Islles de San Pablo (Malta)|Islles de San Pablo]]. == Xeografía física == === Relieve === La so estensión ye de 900.000 km² [[quilómetru cuadráu|km²]], de los que 246 corresponder cola [[Isla de Malta|isla principal]]. El [[archipiélagu]] ta formáu por restos de cadenes montascoses [[Caliar|caliares]]. Nun tien grandes montes, pero sí un relieve accidentáu y con abondosos fenómenos [[Karst|cársticos]]. El so puntu más altu ye'l monte [[Ta'Dmejrek]], con 253 [[msnm]], cerca del continente de [[Dingli]]. Les sos coordenaes son {{coord|35|50|56|N|14|23|49|E}}. La islla ta constituyida por una serie de [[campu (rural)|campos]] y [[Terraza marina|terraces]] en [[llomba|llombes]] baxes. === Ríos y mariñes === Nun tien grandes [[ríu|ríos]] na so superficie, polo que l'[[agua potable]] estrayer de [[Agua soterraño|corrientes soterrañes]]. Mientres la dómina de grandes [[agua|agües]] fórmense dellos regueros. Esisten na islla dellos cursos d'agua que cunten con [[agua duce]] mientres tol añu, como por casu ''Baħrixa, l-Intaħleb'' y ''San Martín''. En [[Gozo]] puede atopase agua corriente nel [[valle de Lunzjata]].<br /> La mariña ye predresa y alta, alternando [[cantil|cantiles]], [[badea|badees]] y [[badea|cales]], sobremanera na islla de Malta. Esti tipu de mariña recortada fixo mientres sieglos a Malta un llugar aparente pal abellugu de navegantes y refuerza el so valor estratéxicu. Coles mesmes, esisten gran cantidá de [[sablera|sableres]] de sable finu, destacando nesti sentíu la islla de Gozo. Amás de los cinco islles principales del archipiélagu, cabo mentar otres que nun tienen habitantes permanentes: [[Isla Manoel (Malta)|Isla Manoel]] (la cual ta xunida por una ponte a la ciudá de [[Gżroxura]]), les [[Islles de San Pablo (Malta)|Islles de San Pablo]], [[Delmarva]], [[Halfa]], [[Tac-Cawl]], [[Ta`Fraben]]. Y hai una serie de [[Peñón|peñones]] llamaos "roques": [[Roca Fungus]] (en maltés ''Il-Ġebla tal-Ġeneral''), [[Roca Barbaganni]], [[Roca Fessej]], [[Roca Għallis]], les Roques de la (de la Gran y de la Pequeña) Llaguna Azul, la Roca Sala y la [[Roca Xrob l-Għaġin]]. === Clima === El clima ye [[clima mediterraneu|mediterraneu]] ([[Clasificación del clima de Köppen]] Csa) / [[Subtropical]],<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mt.html#Geo CIA Factbook] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151016010540/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mt.html#Geo |date=2015-10-16 }} - Llocalización xeográfica</ref><ref>[http://www.doi.gov.mt/en/islands/location.asp L'archipiélagu maltés] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090531132411/http://www.doi.gov.mt/en/islands/location.asp |date=2009-05-31 }}, Departamenteo de Información - Malta.</ref> con [[iviernu|iviernos]] nidios (~14&nbsp;°C) y lluviosos y [[branu|branos]] secos y templaos (~25&nbsp;°C). Nun hai realmente una estación dormilienta pa les plantes, anque la crecedera de les plantes puede ser comprobáu de volao por un fríu anormal pel hibiernu (árees de xelada pueden trate tierra adientro), y el calor del branu y la aridez pueden faer que la vexetación se amustie. Ello ye que namái hai dos estaciones, lo cual atrai a munchos turistes, especialmente mientres los meses branizos más secos. Sicasí, los fuertes [[vientu|vientos]] pueden faer que la [[sensación térmica]] en Malta sía de [[fríu]] mientres la [[primavera]]. [[Ficheru:Valletta-view-from-senglea.jpg|thumb|left|500px|Malta tien un clima predominantemente mediterraneu.]] Les temperatures medies de l'agua van dende los 16&nbsp;°C en xineru hasta los 26&nbsp;°C n'agostu.<ref>{{cita web |url=http://www.maltaclimate.com|títulu=Malta Weather and Climate|editorial=Malta Climate|fecha=|fechaaccesu=5 de xunu de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090607200817/http://www.maltaclimate.com/|fechaarchivu=7 de xunu de 2009}}</ref> La media de díes percima de 21&nbsp;°C ye de 189, la media de díes percima de 32&nbsp;°C ye 15. La [[mugor relativo]] media pela mañana ye de 82%, pela tarde: 64%.<ref>[http://www.weatherbase.com/weather/weatherall.php3?s=79561&refer=&units=metric Weatherbase: Historical Weather for Malta]</ref> La temperatura más baxo rexistrada en [[La Valeta]] foi'l 19 de febreru de 1895, con 1,2&nbsp;°C y la más alta 43,8&nbsp;°C rexistrada n'agostu de 1999 nel Aeropuertu Internacional de Luqa. Una temperatura más baxo, non oficial, de -1,7&nbsp;°C rexistró'l 1 de febreru de 1962 nel aeródromu de [[Ta' Qali]] con [[nieve]] sobre'l terrén. Práuticamente nunca nevó en Malta, y bien poques y curties rabaseres de nieve rexistrar en febreru de 1895, xineru de 1905 y 31 de xineru de 1962. Nun s'hai documentáu que cuaye na mariña dende, siquier 1800, pero nel últimu día de xineru de 1962 la nieve cubrió de volao delles partes del interior de la islla principal. La nueche siguiente rexistróse la única xelada na hestoria de Malta nel aeródromu de Ta' Qali. airfield. {{Clima |metric_first=yes |single_line=yes |location=Malta |Xin_Hi_°C = 15.2 |Feb_Hi_°C = 15.5 |Mar_Hi_°C = 16.7 |Abr_Hi_°C = 19.1 |May_Hi_°C = 23.3 |Xun_Hi_°C = 27.5 |Xnt_Hi_°C = 30.7 |Ago_Hi_°C = 30.7 |Set_Hi_°C = 28.0 |Och_Hi_°C = 24.2 |Pay_Hi_°C = 20.1 |Avi_Hi_°C = 16.7 |Year_Hi_°C = 22.3 |Xin_Lo_°C = 9.2 |Feb_Lo_°C = 9.3 |Mar_Lo_°C = 10.1 |Abr_Lo_°C = 11.9 |May_Lo_°C = 14.9 |Xun_Lo_°C = 18.4 |Xnt_Lo_°C = 21.0 |Ago_Lo_°C = 21.8 |Set_Lo_°C = 20.1 |Och_Lo_°C = 17.1 |Pay_Lo_°C = 13.9 |Avi_Lo_°C = 11.0 |Year_Lo_°C = 14.89 |Xin_MEAN_°C = 12.2 |Feb_MEAN_°C = 12.4 |Mar_MEAN_°C = 13.4 |Abr_MEAN_°C = 15.5 |May_MEAN_°C = 19.1 |Xun_MEAN_°C = 22.95 |Xnt_MEAN_°C = 25.85 |Ago_MEAN_°C = 26.25 |Set_MEAN_°C = 24.05 |Och_MEAN_°C = 20.65 |Pay_MEAN_°C = 17.0 |Avi_MEAN_°C = 13.85 |Year_MEAN_°C = 18.6 |xin_precip_díes = 13.7 |feb_precip_díes = 10.9 |mar_precip_díes = 8.9 |abr_precip_díes = 6.4 |may_precip_díes = 2.8 |xun_precip_díes = 1.1 |xnt_precip_díes = 0.4 |ago_precip_díes = 1.0 |set_precip_díes = 3.9 |och_precip_díes = 10.2 |Pay_precip_díes = 10.6 |Avi_precip_díes = 14.2 |añal_precip_díes = 84.1 |xin_precip_cm = 8.90 |feb_precip_cm = 6.13 |mar_precip_cm = 4.09 |abr_precip_cm = 2.25 |may_precip_cm = 0.66 |xun_precip_cm = 0.32 |xnt_precip_cm = 0.04 |ago_precip_cm = 0.70 |set_precip_cm = 4.04 |och_precip_cm = 8.97 |Pay_Precip_cm = 8.0 |Avi_Precip_cm = 11.23 |añal_precip_cm = 55.33 |source = [[World Meteorological Organization]] ([[United Nations|UN]])<ref>{{cita web |url=http://www.worldweather.org/012/c00042.htm |títulu=Weather Information for Malta |fechaaccesu=}}</ref> |fechaaccesu=}} === Mediu ambiente === La flora y la fauna son típicamente mediterráneos. Dende'l puntu de vista [[Fitoxeografía|fitoxeográficu]] l'archipiélagu pertenez a la provincia liguro-tirrena de la [[cuenca del Mediterraneu]], dientro del [[Reinu Holártico]]. El [[Fondu Mundial pa la Naturaleza]] (''WWF'') incluyir na [[ecorrexón]] de [[monte mediterraneu]] denomada [[monte mistu y esclerófilo del Tirrenu y l'Adriáticu]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.worldwildlife.org/wildworld/profiles/terrestrial/pa/pa1222_full.html|editorial=WWF|títulu=Tyrrhenian-Adriatic sclerophyllous and mixed forests|fecha=[[16 de febreru]] de [[2008]]}}</ref> Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país pertenez a la [[rexón bioxeográfica mediterránea]].<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Direutiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Direutiva.</ref> 16 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, dos sitios Ramsar: [[Ghadira]] y [[Is-Simar]]. Tien dos [[Parque nacional|parques nacionales]], la [[reserva natural]] de [[Girgenti]] y el santuariu d'aves [[Ta' Cenc]]. El principal problema medioambiental son los llindaos recursos d'[[agua duce]] natural. El suministru d'agua supón un problema pa Malta, pos nel branu nun cayen agües y ye xustu cuando más agua úsase, y la pluviosidá iverniza de cutiu cai n'agües tormentoses que cuerren rápides al mar más que penerar al terrén. Malta depende de reserves soterrañes d'[[agua duce]], recoyida al traviés d'un sistema de túneles llamáu les galeríes Ta' Kandja, que de permediu tán a 97&nbsp;m per debaxo de la superficie y estiéndense como los radios d'una rueda. Nes galería na caliar porosa de Malta, l'agua duce queda como un cristal percima d'agua salao. Depende de manera creciente de la [[desalinización]]. Más de la metá de l'agua potable de Malta produzse al traviés de la [[desalinización]], lo que crea mayores problemes de consumu de [[combustibles fósiles]] y [[contaminación]].<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6525069.stm BBC News "Briney future for vulnerable Malta"] 4 d'abril de 2007</ref> == Xeografía humana == [[Ficheru:Satelite image of Malta.jpg|thumb|left|Imaxe de [[Satélite artificial|satélite]] de [[Malta]].]] Tien una población de 382.525 habitantes (añu [[2000]]) de los cualos 352.835 moraben na [[isla de Malta]]. La población ye urbana nun 94% ([[2008]]). Tien una de les mayores [[densidá de población|densidad de población]] del mundu: 1.210 habitantes/km². El so [[crecedera poblacional]] ye escasu (0,4% est. [[2009]] est.). El malteses formen un grupu étnicu d'orixe [[semíticu]] (descendiente de los antiguos [[cartaxineses]] y [[fenicios]]) con fuertes influencies [[Italianos|italianes]] y d'otros grupos mediterráneos. Los idiomes oficiales del País son el [[Idioma maltés|maltés]] y l'[[Idioma inglés|inglés]], falaos pol 90,2% y el 6% de la población, respeutivamente (censu de [[2005]]). La relixón mayoritaria ye'l [[catolicismu]] (98%) que coesiste con pequeños grupos de [[Protestantismu|protestantes]]. La principal [[ciudá]] pola so población y la so importancia cultural y político ye la capital del Estáu, [[La Valeta]] (100.700 hab. nel cascu urbanu), síguelu [[Rabat (Malta)|Rabat]] (13.000 hab). Les sos coordenaes xeográfiques son {{coord|35|50|N|14|35|E}}. Otres ciudaes: [[Birkirkara]], [[Hamrun]] y [[Sliema]]. Nun hai divisiones alministratives, xestionándose'l territoriu direutamente dende La Valetta, anque conseyos locales cumplen órdenes alministratives. == Xeografía económica == Malta produz namái alredor del 20% de les sos necesidaes de comida, los recursos d'agua potable son llindaos, y tien escases fontes d'enerxía doméstiques. Los [[recursos naturales]] son la [[piedra caliar]], la [[sal]] y la [[tierra arable]]. Esta postrera representa'l 31,25% del usu de la tierra; les colleches permanentes son 3,13%; el restu representa'l 65,62% ([[2005]]). La tierra de regadío toma 20 [[quilómetru|quilómetros]] cuadraos ([[2003]]). El [[Productu internu brutu|productu interior brutu]] produzse principalmente nel [[sector servicios]] (80,6%, 2007 est.); de la industria provién en 18% y de l'agricultura namái'l 1,4% del PIB. Estes cifres atopen el paralelu cola [[población activa]], de la que se decica a l'agricultura'l 2,3%, a la industria'l 29,6% y a los servicios el 68% (2005 est.). La principal fonte d'ingresos ye'l [[turismu]]. Tamién ye base de la so economía les actividaes portuaries y el comerciu estranxeru. Amás, tien una modesta industria [[Inxeniería electrónica|electrónica]] y [[Industria farmacéutico|farmacéutica]], construcción y arreglu de barcos, construcción, alimenticia y bébores, [[calzáu]], [[ropa]] y [[tabacu]]. L'[[agricultura]] ocupa'l 44% de la superficie, pero'l terrén ye bien probe. Produz [[trigu]], [[cebada]], [[coliflor]]es, [[pataca|pataques]], [[tomate]]s, [[floricultura]] y [[pimientu verde]], según [[vide]] y [[cítricu|cítricos]]. De la [[ganadería]] llógrase carne de [[gochu]], [[lleche]], [[aves de corrolada]] y [[Güevu (alimentu)|güevos]]. La balanza comercial ye deficitaria. Importa productos manufacturados, químicos y maquinaria, según productos alimenticios manufacturados. L'anterior potencia colonial, el [[Reinu Xuníu]] (13,5%), pasó a segundu planu como orixe d'estes importaciones, teniendo'l primer llugar [[Italia]] (28%), más próxima xeográficamente. Otros socios comerciales ([[2008]]) son: [[Francia]] (8,2%), [[Alemaña]] (7,4%) y [[Singapur]] (6,4%). Esporta texíos y artículos d'artesanía, según equipu de maquinaria y tresporte, manufactures, principalmente a Alemaña (13,5%), Singapur (13%) y Francia 12,2% (2008). Gracies a la so posición estratéxica militar, en metá del Mediterraneu, fizo que s'asitiara nella una poderosa base naval británica. Al tar ente la [[Xunión Europea]] y [[África]] son l'oxetivu de la [[inmigración illegal]] a [[Europa]], que punxo a prueba los recursos políticu y económicu de Malta. == Referencies == * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mt.html CIA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151016010540/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mt.html |date=2015-10-16 }} - ''[[The World Factbook]]'' (n'inglés) === Notes === {{llistaref}} {{Tradubot|Geografía de Malta}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía de Malta|Xeografía de Malta]] jvtxaq35cpp7j9ws2e1689x9z908k5k Xeografía de Nauru 0 101237 4376806 4307216 2025-06-17T12:54:21Z XabatuBot 43102 iguo testu: l'estensa => la estensa 4376806 wikitext text/x-wiki {{ficha de xeografía}} [[Archivu:Nauru satellite.jpg|right|230px|thumb|Una imaxe aérea de Nauru en 2002 del Programa de Midida Atmosférica de radiación del Ministeriu d'Enerxía estauxunidense. La vexetación refecha cubre'l 63 % de tierra que foi estrayida.<ref name="climate" />]] [[Nauru]] ye una pequeña [[islla]] de [[fosfatu]] arrodiada d'un [[petón]] que queda espuestu cola marea baxa al oeste del Océanu [[Pacíficu]], al sur de les [[Islles Márxal]], La mayor parte de la población vive nun estrechu aniellu costeru. Una planicie central cubre aproximao'l 45% del territoriu y álzase 65 m sobre'l nivel del mar. Tien una pequeña llaguna al suroeste de la islla llamada [[llaguna de Buada]]. Por cuenta de la so proximidá col [[Llinia del ecuador|ecuador]] el so clima ye templáu y húmedu, estendiéndose la estación de lluvies dende payares hasta febreru. La disponibilidad d'agua ye llindada, poro, los pobladores dependen del usu de tanques pa recoyer l'agua y de la [[planta desalinizadora|desalinización]]. [[Nauru]] yera una de trés grandes islles de fosfatu nel Océanu Pacíficu (les demás son Banaba en [[Kiribati]] y Makatea en [[Polinesia Francesa]]); sicasí, les reserves de fosfatu casi tán escosaes, dempués d'afarar el 80% de la islla, dexando un terrén maneru de pináculos de caliar dentaos d'hasta 15 m (49 pies.) d'altitú. La minería tamién tuvo un impautu sobre la vida marítima que se vio amenorgada nun 40%<ref name="climate">{{cita web |url=https://unfccc.int/resource/docs/natc/naunc1.pdf |títulu=Nauru First National Communication |fecha=ochobre de 1999 |fechaaccesu=3 d'ochobre de 2019 |idioma=inglés}}</ref> Hai namái sesenta especies rexistraes de [[Tracheobionta|traqueófitas]] natives de la islla, nenguna de les cualos son [[Endemismu|reinales]]. L'actividá humana, tuvo series repercusiones sobre la vida local.<ref name="UNCCD">Departamentu de Nauru del Desenvolvimientu Económico y Ambiental. 2003. [http://www.unccd.int/cop/reports/asia/national/2002/nauru-eng.pdf Primer informe nacional al ''United Nations Convention to Combat Desertification'' (UNCCD)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110722013720/http://www.unccd.int/cop/reports/asia/national/2002/nauru-eng.pdf |date=2011-07-22 }} URL Accessed 2006-05-03</ref> Nun hai mamíferos propios na islla, pero si aves, como la [[Papuda de Caña de Nauru]], amás d'inseutos y moluscos. Especies como l'[[Aguarón polinesica]], gatos, perros, gochos y pollos fueron introducíos na islla. == Mediu ambiente == === Hidrografía === Nel suroeste de la islla atópase la llaguna de Buada. === Clima y suelos === [[Archivu:Coral reef on Nauru.jpg|thumb|Puntes de coral sobre la sablera.]] El clima de Nauru ye predominantemente tropical, con constantes agües y monzones ente los meses de [[payares]] y [[febreru]]. La falta d'[[agua potable]] y la estensa actividá minera de [[fosfatu|fosfatos]] mientres 90 años, derivaron que los suelos centrales de la islla queden parcialmente inservibles pal cultivu y ganadería de delles especies, nel cantu de la islla cultívase: cocu, mangu y almendra. == Vexetación == La vexetación tropical ye frecuente sobre la [[costa (xeografía)|costa]] y alredor de la [[llaguna Buada]] pero relativamente ausente nel centru de la islla en consecuencia de la esplotación minera. Hai delles especies [[endemismu|endémiques]] en Nauru que la so sobrevivencia ta comprometida pola destrucción del so hábitat per parte de la [[Minería|esplotación minera]], la [[contaminación]] y pola introducción d'[[especie invasora|especies invasores]] ([[perru|perros]], [[gatu|gatos]], [[pita|pites]], [[aguarón polinésica]], etc.<ref name="UNEP">United Nations Environment Programme [http://islands.unep.ch/ILM.htm Islands Web Site - Nauru]</ref> El mediu ambiente marino (en particular el cintu de coral qu'arrodia la islla) foi degradáu poles actividaes venceyaes a la esplotación de [[fosfatu]] y a la [[urbanización]]. == Peligros naturales == * Seques periódiques mientres l'añu == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía de Nauru|Xeografía de Nauru]] 5wye7tt7zsbu3m0nfxuyt0ld50jp7a0 Xeografía de los Países Baxos 0 101245 4377015 4345804 2025-06-17T14:56:42Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4377015 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |Image cucún = Nl-map-10-10-10.png |continente = [[Europa]] |rexón = [[Europa occidental]] |Territ suizoorio = 41 543 |tierra = 33 893 |agua = 7 650 |fronteres_territoriales = 1 027 km |país 1 = {{BEL}} |frontera país 1 = 450 km |país 2 = {{GER}} |frontera país 2 = 577 km |Lín msnmea_de_mariña = 451 km |mar_territorial = 12 m.n. |zona_allegante = 24 m.n. |Zona_ec dichasonómica = |plataforma_continental = |puntu_más_baxu = ([[Zuidplaspolder]]) -7 m |Puntu_baixmás_alto = 322 m ([[Vaalserberg]]) }} [[Ficheru:The_Netherlands_compared_to_sealevel.png|200px|thumb|Tierra percima del [[Normaal Amsterdams Peil|nivel del mar]].]] Los '''Países Baxos''' (nome llocal, ''Koninkrijk der Nederlanden'') son un estáu d'[[Europa occidental]], a veres del [[mar del Norte]], ente [[Bélxica]] y [[Alemaña]]. El so nome, ''Nederlanden'' ("Tierres baxes") deber a qu'una parte del norte y oeste del territoriu del país atopar por debaxo del nivel del mar. Al sureste del país estienden los llamaos ''Países altos superiores'', que s'alcen un pocu percima del nivel del mar. == Xeografía física == === Relieve === Ye un país bien llanu. La metá del so territoriu, la rexón de los [[pólder]]s (tierra ganada al mar), ta per debaxo del [[nivel del mar]] y dos quintes partes tán ente 0 y 5&nbsp;[[msnm]]. Ye una [[altiplanicie]] mariniegu. Esta zona ye continuación de la llanura d'[[Europa septentrional]], na qu'abonden [[llanures]], [[Llomba (topografía)|llombes]], [[arenales]] y [[banzáu|banzaos]]. Solo hai pequeñes llombes escontra'l sur y el suroeste. El so altor máximu ye'l [[Vaalserberg]], qu'algama los 321&nbsp;[[msnm]], na [[Limburgo (Países Baxos)|provincia de Limburgu]].<ref>[http://home.planet.nl/~veenhh/borderland/nederland/pa-estremes.htm Estreme points of the Netherlands], Consultáu'l [[5 d'ochobre]] de [[2008]]</ref> Toes estes estenses llanures anubriríense si non fora pol sistema de [[dique]]s y el gordón mariniegu de [[duna|dunes]] que lleguen a algamar los 60&nbsp;msnm, dende [[Hoek van Holland]] hasta [[Dean Helder]]. Estos diques ayuden a caltener les [[islles Zelandeses]], [[Noord-Beveland]], ente otres. La zona noroeste yera orixinalmente zona de [[marisma|marismes]] y [[banzáu|banzaos]] que quedaben detrás d'una llinia de [[duna|dunes]] que diba dende la mariña [[Francia|francesa]] hasta la [[península de Xutlandia]]. Equí formáronse les [[islles Frisies]], el [[mar de Frisia]] y l'antiguu golfu de [[Zuiderzee]]. Yá na dómina [[Edá Media|medieval]] empezar a poner diques, rellenar terrén ente castros y drenar el terrén cola fuercia motriz del vientu ([[molinos de vientu]]). Depués fueron sustituyíos nesta xera pola [[máquina de vapor]] ([[sieglu XIX]]) y dempués por bombes llétriques ([[sieglu XX]]). Gracies a tou este esforcio de sieglos, llogróse ganar terrén al mar, zones llamaes [[pólder]], amontando la so superficie en más d'un 20&nbsp;%. El gran dique d'[[Afsluit]] cierra'l [[IJsselmeer]], de manera que les agües del [[mar del Norte]] nun puedan entrar na zona de pólderes. A partir de los [[años 1920|años venti]] empezar a drenar el Zuiderzee de manera que se ganaron otros 2200 quilómetros cuadraos de pólders. Tamién s'anubriríen si non fora pola canalización de los [[ríu|ríos]] que crucien el país. Esta situación provocó graves [[Hinchente de los Países Baxos en 1953|hinchentes en 1953]], que causaron la muerte de 1835 persones, forzando la evacuación d'otres 70&nbsp;000, amás de ser destruyíes 4500 edificaciones. Pa evitar que se repitiera asemeyada catástrofe, l'Estáu impulsó'l [[plan Delta]] ([[Idioma neerlandés]]: ''Deltawerken'') na zona meridional del país, pa xunir les [[desaguada|desaguaes]] del [[Rin]] y el [[Ríu Mosa|Mosa]]. Esti proyeutu de proteición, que se vio rematada pola barrera antitormentas de Rotterdam. La obra más destacada del complexu ye la [[Oosterscheldekering]] que ta considerada una del siete maravíes del mundu modernu según la [[Sociedá americana d'inxenieros civiles]]. === Ríos, llagos y mariñes === La metá del país correspuende al inmensu delta del [[Ríu Rin|Rin]], del [[Ríu Mosa|Mosa]] y del [[Ríu Escaldia|Escaldia]], los trés grandes [[ríu|ríos]] que crucien los [[Países Baxos]]. Atópense enriaos por [[Canal (inxeniería)|canal]]es. El Rin tien dos brazos importantes, el [[Waal]], qu'estrema'l país en dos partes, y el [[Ríu Lek|Lek]]. === Clima === Ye un territoriu de [[clima oceánicu]] templáu. Carauterizar por [[vientu|vientos]] del oeste, especialmente fuertes en [[iviernu]]. Abonden les [[agua|agües]] bayuroses y les temperatures son moderaes.<ref>[http://geografia.laguia2000.com/climatologia/paises-baxos-clima-y-vegetacion Países Baxos: clima y vexetación], geografia.laguia2000.com, consultáu'l 11 de febreru de 2010</ref> Como ta nuna [[llatitú]] bastante alta, los iviernos son duros y con [[xelada|xelaes]]. Tien una [[pluviosidá]] mesma d'una mariña oceánica, con 700-800&nbsp;mm de media añal, frecuentes precipitaciones y borrines. Ye un país d'eleváu mugor ambiental (77&nbsp;% permediu añal), amontada polos [[Canal (inxeniería)|canal]]es de drenaxe y los brazos fluviales, pos la rede de ríos y canales miden 4832 quilómetros en total. <center> Les siguientes tables amuesen les variaciones del clima nel país:<ref>[https://web.archive.org/web/20100215165730/http://www.climatetemp.info/netherlands/ What is the Climate, Average Temperature/ Weather in Netherlands?], climatetemp.info, consultáu'l 11 de febreru de 2010</ref> {| {{tablaguapa}} ! ''Mes'' ! Ene !Feb ! Mar ! Abr ! May ! Jun ! Jul ! Ago ! Sep ! Oct ! Nov ! Dic |- | ''Media de temp máx (°C)'' | 4 | 5 | 10 | 13 | 18 | 21 | 22 | 22 | 19 | 14 | 9 | 5 |- |''Media de temp min (°C)'' | -1 | -1 | 1 | 4 | 8 | 11 | 13 | 13 | 10 | 7 | 3 | 1 |- |''Media de temp. (°C)'' | 1,5 | 2 | 6 | 9 | 13 | 16 | 18 | 17,5 | 15 | 11 | 6 | 3 |- |''Media de precipitación (mm)'' |68 |53 |44 |49 |52 |58 |77 |87 |72 |72 |70 |64 |- |''Mugor relativo (%)'' |86 |83 |76 |70 |67 |67 |72 |74 |77 |81 |87 |88 |} </center> === Mediu ambiente === El [[bioma]] primixeniu ye'l [[monte templáu de frondosas]]. Foi sustituyíu por [[pandorial (xeomorfoloxía)|pandorial]] con [[retama]] y [[Erica|uz]]s. El suelu ta enchíu constantemente d'[[agua]], por ello ye difícil que se desenvuelva la [[vexetación]] y dexa la formación d'estenses [[turbera|turberes]]. Según [[World Wide Fund for Nature|WWF]], la práutica totalidá del país pertenez a la [[ecorrexón]] denomada [[monte mistu atlánticu]], salvo l'estremu sureste, que correspuende al [[monte de frondosas d'Europa occidental]]. Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país pertenez a la [[rexón bioxeográfica atlántica]].<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref> Destaca nel so patrimoniu natural un bien natural, [[patrimoniu de la Humanidá]] declaraos pola [[Unesco]]: el [[mar de Frisia]], compartíu con Alemaña. Parte del mar de Frisia (Waddenzee) ye tamién [[reserva de la biosfera]] dende [[1986]]. 818&nbsp;908 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 49 sitios Ramsar, incluyíos los d'[[Aruba]] y les [[Antilles Holandeses]]. Tien una ventena de [[Parque nacional|parques nacionales]], destacando ente ellos [[Parque nacional Hoge Veluwe|Hoge Veluwe]]. Los Países Baxos son unu de los [[estáu|estaos]] que más sufren el [[cambéu climáticu]]. Non yá son un problema los hinchentes producíos pol [[mar]], una y bones una llena de los [[ríu|ríos]] tamién podría ser bien peligrosu.<ref>{{cita publicación | apellíu= Nickerson | nome= Colin | títulu= Netherlands relinquishes some of itself to the waters | editorial= Boston Globe | fecha= 5 d'avientu de 2005 | url = http://www.boston.com/news/world/europe/articles/2005/12/05/holland_goes_beyond_holding_back_the_tide/ | fechaaccesu= 18 de setiembre de 2008 }}</ref><ref>{{cita publicación | apellíu= Olsthoorn | nome= A.A. | coautores= Richard S.J Tol | títulu= Floods, flood management and climate change in The Netherlands | revista= Institute for Environmental Studies | editorial= Institute for Environmental Studies, Vrije Universiteit | fecha= Febreru de 2001 | url= http://de.scientificcommons.org/16816958 | fechaaccesu= 18 de setiembre de 2008 | urlarchivu= https://web.archive.org/web/20080222205215/http://de.scientificcommons.org/16816958 | fechaarchivu= 22 de febreru de 2008 | archiveurl= https://web.archive.org/web/20071022043234/http://de.scientificcommons.org/16816958 | archivedate= 2007-10-22 }}</ref><ref>{{cita publicación | apellíu= Tol | nome= Richard S. J. | coautores= Nicolien van der Grijp, Alexander A. Olsthoorn, Peter Y. van der Werff | títulu= Adapting to Climate: A Case Study on Riverine Flood Risks in the Netherlands | revista= Risk Analysis | volume= 23 | númberu= 3 | páxines= 575–583 | editorial= Blackwell-Synergy | añu= 2003 | url= http://www.blackwell-synergy.com/doi/abs/10.1111/1539-6924.00338 | doi= 10.1111/1539-6924.00338 | fechaaccesu= 10 d'ochobre de 2007 | archiveurl= https://web.archive.org/web/20181216031224/http://www.blackwell-synergy.com/doi/abs/10.1111/1539-6924.00338 | archivedate= 2018-12-16 }}</ref> [[Ficheru:Tussen Roelofarendsveen en Hoogmade, panorama2 van de polder foto2 2009-10-25 16.18.JPG|thumb|Ente [[Roelofarendsveen]] y [[Hoogmade]], vista escontra'l [[pólder]].]] == Xeografía humana == La población del territoriu de los Países Baxos xube a 16 715 999 habitantes (estimación de xunetu 2009). Eso determina una [[densidá de población]] de 402,38 habitantes per quilómetru cuadráu. Al concentrase'l 82% de la población total (2008) nes ciudaes, estes zones acaben siendo les más densamente poblaes d'Europa; la zona de los pólder ta muncho menos habitada. Según estimaciones de [[2009]], el coeficiente de [[crecedera poblacional]] añal ye de 0,412%, el [[índiz de natalidá]], 10,4 nacencies/1.000 habitantes, y el de [[índiz de mortalidá|mortalidá]] 8,74 muertos/1.000 habitantes. Los principales grupos étnicos: [[Holanda|holandeses]] 80,7%, [[Xunión Europea|ciudadanos europeos]] 5%, [[Indonesia|indonesios]] 2,4%, [[turcos]] 2,2%, [[surinam]]enses 2%, [[marroquinos]] 2%, [[Antilles Holandeses]] y [[Aruba]] 0,8%, otros 4.8% (2008 est.) Los idiomes oficiales son l'[[Idioma holandés|holandés]], d'orixe xermánicu, variedá del [[Idioma neerlandés|neerlandés]], y el [[Idioma frisón|frisón]] (en [[Frisia]]). Tocantes a la [[relixón]], un 30% de la población ye [[catolicismu|católica]], protestantes de la reforma holandesa'l 11%, [[calvinismu|calvinistes]] el 6%, otros grupos [[protestantismu|protestantes]] representen el 3%; hai un 5,8% de [[Islam|musulmanes]], otres relixones 2,2% y nenguna relixón 42% ([[2006]]). [[Ficheru:Satellite_image_of_the_Netherlands_in_May_2000.jpg|thumb|Imaxe de [[Satélite artificial|satélite]] de los [[Países Baxos]], mayu de [[2000]].]] La capital, [[Ámsterdam]], cuenta con 761.395 habitantes ([[2009]]). Les ciudaes más importantes, por númberu d'habitantes, son: [[Rotterdam]] (598.199 hab.) llugar onde desagua'l [[Rin]], lo que fizo d'esta ciudá'l puertu de mayor movimientu nel continente; [[L'Haya]] (474.292 hab.), [[Utrecht]] (299.484 hab.), [[Eindhoven]] (209.620 hab.), [[Tilburgu]] (199.613 hab.), [[Groningen (ciudá)|Groningen]] (181.194 hab.), [[Almere]] (176.432 hab.), [[Breda]] (167.673 hab.) y [[Nijmegen]] (161.675 hab.) Los Países Baxos tán estremaos en doce provincies (''provincies'', singular - ''provincie''): [[Holanda Meridional]] (cap. [[L'Haya]]), [[Holanda Septentrional]] ([[Haarlem]]), [[Brabante Septentrional]] ([[Bolduque]]), [[Gelderland]] ([[Arnhem]]), [[Utrecht]] ([[Utrecht]]), [[Limburgo (Países Baxos)|Limburgu]] ([[Maastricht]]), [[Overijssel]] ([[Zwolle]]), [[Frisia]] ([[Leeuwarden]]), [[Groningen]] ([[Groningen]]), [[Drenthe]] ([[Assen]]), [[Zelanda]] ([[Middelburg]]) y [[Flevoland]] ([[Lelystad]]). == Xeografía económica == Los [[recursos naturales]] de los [[Países Baxos]] ye'l [[gas natural]], [[petroleu]], [[turba]], [[caliar]], [[sal]], [[arena]] y [[grava|gravilla]] y [[tierra arable]]. En cuanto al usu de la tierra, estrémase: tierra arable, 21,96&nbsp;%; colleches permanentes, 0,77&nbsp;% y otros 77,27&nbsp;% ([[2005]]). La tierra [[regadíu|irrigada]] ye de 5650 quilómetros cuadraos ([[2003]]). Trátase d'unu de los países más desenvueltos del mundu. La so economía ta bien desenvuelta y diversificada. Tien una de les rentes per cápita más altes del mundu: 39&nbsp;000 dólares de PIB per cápita en 2009. El PIB nútrese especialmente de les rentes del [[sector servicios]] 73,7&nbsp;% (2009 est.), la [[industria]] apurre'l 24,4&nbsp;% y l'[[agricultura]] solo'l 1,9&nbsp;%. La [[población activa]] dedicar a los servicios (80&nbsp;%), a la industria (18&nbsp;%) y a l'agricultura (2&nbsp;%). La economía de los Países Baxos destaca polos sos estables rellación industriales, una tasa moderada de [[desemplegu]] y [[inflación]]. Tien un papel importante como centru del tresporte européu. [[Rotterdam]] ta consideráu como'l mayor puertu mundial. L'actividá industrial ye predominantemente en procesamientu d'alimentos, química, refinamientu del petroleu y maquinaria llétrica. Ente les grandes empreses [[multinacionales]] d'orixe holandés tán [[Philips]], complexu electrónicu y electromecánicu; participa na [[Royal Dutch Shell]], y en [[Unilever]], industria químico y de l'alimentación. Un sector agrícola altamente mecanizado emplega a tan solo el 2&nbsp;% de la [[población activa]] pero apurre grandes escedentes pa la industria alimenticio y pa la [[esportación]]. Destaca la [[floricultura]] de [[Tulipa|tulipanes]] y [[xacintu (flor)|xacintos]] que se destinen en gran midida a la esportación. Los abondosos [[campera (ganadería)|camperes]] son la base de la cría de ganáu vacuno de lleche, bien escoyíu. Dempués de ventiséis años de crecedera económica ininterrumpíu, la economía de los Países Baxos, que ye bien abiertu y depende del comerciu estranxeru y los servicios financieros, sintió fuertemente la crisis económica global. El [[PIB]] holandés contráxose 4,3&nbsp;% en 2009. Les esportaciones baxaron casi'l 25&nbsp;% en 2009 por cuenta de la sópita contraición na demanda mundial. == Ver tamién == * [[Redolada natural de la Unión Europea]] * [[Puntos estremos de los Países Baxos]] * [[Plan Delta]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/nl.html CIA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070612210611/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/nl.html |date=2007-06-12 }} - ''[[The World Factbook]]'' (n'inglés) {{Tradubot|Geografía de los Países Baxos}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía de los Países Baxos| ]] mxse1166wbtexkc7blvymsmw2ge6vdz Xeografía de Polonia 0 101253 4377011 4289974 2025-06-17T14:56:16Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4377011 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |imaxe = Poland-CIA WFB Map.png |continente = [[Europa]] |rexón = [[Europa central]] |territoriu = 312 685 |tierra = 304 255 |agua = 8 430 |fronteres_territoriales = 3 047 km |país 1 = {{BLR}} |frontera país 1 = 605 km |país 2 = {{CZE}} |frontera país 2 = 615 km |país 3 = {{GER}} |frontera país 3 = 456 km |país 4 = {{LIT}} |frontera país 4 = 91 km |país 5 = {{RUS}} ([[Óblast de Kaliningráu]]) |frontera país 5 = 432 km |país 6 = {{SVK}} |frontera país 6 = 420 km |país 7 = {{UKR}} |frontera país 7 = 428 km |llinia_de_costa = 440 km |mar_territorial = 12 m.n. |zona_allegante = |zona_económica = |plataforma_continental = |puntu_más_baxu = cerca de [[Raczki Elblaskie]], -2 m |puntu_más_altu = [[Rysy]] 2 499 m }} '''[[Polonia]]''' ([[Idioma polacu|nome llocal]], ''Rzeczpospolita Polska'') ye un estáu d'[[Europa central]], a veres del [[mar Bálticu]] (norte) y que llinda al este con [[Rusia]] ([[óblast de Kaliningráu]]), [[Lituania]], [[Bielorrusia]] y [[Ucraína]], al sur con [[Eslovaquia]] y la [[República Checa]] y al oeste con [[Alemaña]]. == Xeografía física == Ye'l novenu país d'[[Europa]] n'estensión. Los sos actuales 312.685 km² fueron delimitados en [[1944]] tres la [[Segunda Guerra Mundial]], pos a lo llargo de la [[Historia de Polonia|historia]], tratar d'una rexón de conflictu debíu al terrén llanu y a la falta de barreres naturales na [[llanura nordeuropea]], de manera que Polonia foi oxetu de diverses delimitaciones. Asina, la Polonia que surdió de la [[Primer Guerra Mundial]] tomaba un territoriu mayor que'l posterior a la Segunda Guerra Mundial, pero partíu de manera más homoxénea, adquiriendo una mayor estensión de [[Mariniega (xeografía)|mariniega]]. Amás, les llendes trazar en referencia a accidentes xeográficos: los [[Cárpatos]] al sur y el [[Oder]]-[[Neisse]] al oeste. Quedaron asina dientro de la frontera polaca territorios como [[Silesia]] y la metá sur de la [[Prusia oriental]], que nel pasáu fueron polacos y que taben bien [[Xermanización|germanizados]]. === Relieve === [[Ficheru:Poland topo.jpg|thumb|left|Mapa topográficu de Polonia.]] Pueden estremase trés grandes rexones en Polonia: el sur [[Monte|montascosu]], el centru del país apoderáu por planicies que son continuación de la [[Llanura europea oriental|llanura rusa]] y al norte la [[costa (xeografía)|costa]] [[Mar Bálticu|báltica]], con zones [[llagu|llacustres]]. Al nordeste ta [[Mazuria]], que d'antiguo yera parte de la [[Prusia Oriental]], zona con numberosos [[llagu|llagos]], qu'ocupen el 12 % de la so superficie total. La rexón de la mariña llámase [[Pomerania]]. El relieve ye mayoritariamente [[llanura|planu]]. Ello ye que el nome de "Polonia" vien de la pallabra [[Idioma eslavu|eslava]] ''polié'', que significa [[llanura]]. Más de 91% de la superficie atopar por debaxo de los 300 [[msnm]]. L'altor mediu ye de 173 msnm, bien inferior a la media europea, que ye la de 330 msnm. El puntu más baxu atópase en [[Raczki Elblaskie]] (1,8 m sol nivel del mar). El suelu de Polonia forma na so mayor parte pol [[Escudu Bálticu]] y la [[Llanura Sarmática]]. L'enclín del terrén ye de sur a norte, esto ye, de los [[Cárpatos]] escontra'l mar Bálticu. Na parte meridional d'esta llanura, en contautu colos montes atopa la estensa llanura de [[Silesia]], amplia [[depresión]] [[sedimentaria]] percorrida pol [[ríu Oder]] y que ye bien fértil na so parte más baxa. Tamién s'atopa la [[pandu de la Pequeña Polonia]] y la cuenca del [[Alto Vístula]], el [[macizu]] [[Física del estáu sólidu#Estructura Cristalina|cristalín]] de [[Lysa Gora]], pequeñu y cubiertu de [[Prau|pradería]] y de [[monte|montes]]. Finalmente, hai de citase la [[pandu de Lublin]], que queda al sureste. El ríu Vístula dixebra la rexón de la [[Voivodatu de Gran Polonia|Gran Polonia]] o [[Voivodatu de Gran Polonia|Poznania]], que queden al oeste, de la [[Mazovia]] al este, muncho menos poblada, ondulada, con [[llagu|llagos]], [[banzáu|banzaos]], [[turba|turberas]] y [[monte]]. Les [[monte|montes]] concentrar a lo llargo de la [[frontera]] meridional. Atópense ellí los [[Sudetes]] (al suroeste) y los Cárpatos, atestando con [[Eslovaquia]]. El macizu de los [[Cárpatos occidentales]] abarca más de quinientos quilómetros cuadraos y estrémase nos [[Altos Tatras]], que ye un [[macizu]] [[Física del estáu sólidu#Estructura Cristalina|cristalín]] y los [[Montes Beskidy|Beskides]], [[llomba|llombes]] [[Greda|gredosas]] cubiertes por [[viesca|mases montiegues]] que de la mesma s'estremen en Beskides Orientales y Beskides Occidentales ([[Babia Gora]], 1.725 msnm). Nos Altos Tatras atópase'l puntu más altu del país, el monte Risy o [[Rysy]] (2.499 [[msnm]]). Al xunir [[Silesia]] a Polonia tres la SGM, l'aguada norte de los Sudetes o Sudetas pasaron a formar parte del país. Trátase d'una serie de [[llomba|llombes]] montiegues qu'alternen con [[Depresión (xeografía)|depresiones]] de pequeñu tamañu. Nellos atopen los [[montes de los Xigantes]] o ''Karkonosze'', con 1.603 msnm como máxima altitú, según el vastu [[valle de Klodzko]]. === Ríos, llagos, mariñes y banzaos === ==== Ríos ==== [[Ficheru:Modlin spichlerz.jpg|thumb|[[Ríu Vístula]] de Modlin.]] [[Ficheru:PolandSzczecinPanorama.JPG|thumb|[[Óder]], [[Szczecin]].]] Casi toa Polonia arrama escontra'l norte, al [[mar Bálticu]], pol [[Vístula]], l'[[ríu Oder|Oder]] y los [[afluente]]s d'estos dos grandes ríos. El mayor [[ríu]] de Polonia ye'l Vístula (en [[Idioma polacu|polacu]], ''Wisła''), de 1047 km de llargor, que baña alredor de la metá del país. Naz nos [[montes Tatra]] ([[Cárpatos]]) nel estremu centru meridional de Polonia, crucia les rexones de la [[Voivodatu de Pequeña Polonia|Pequeña Polonia]] y [[Mazovia]], pasando por [[Cracovia]] y [[Varsovia]], los dos capitales que tuvo Polonia. Na so desaguada forma un [[delta fluvial|delta]]. La [[cuenca del Vístula]] inclúi la mayor parte de la metá oriental del país y percorrer un sistema de ríos que principalmente se xunen al Vístula dende l'este. Son [[afluente]]s sos el [[ríu Nida]], el [[ríu San|San]], el [[Wieprz]], el [[Pilica]] y el [[Ríu Bug Occidental|Bug]] (772 km) col so afluente [[Narew]]. El [[Bug occidental|Bug]] sirve de frontera oriental a lo llargo de 280 quilómetros, de Polonia con [[Ucraína]] y [[Bielorrusia]]. El [[Óder]] (en polacu, ''Odra'') tien 854 km, y xunto al so afluente'l [[Neisse]] fai frontera con [[Alemaña]]; el so principal afluente, sicasí, ye'l [[Warta]] (808 km) que de la mesma recibe'l [[Notec]]; el Oder y el Warta formen una [[cuenca hidrográfica]] que drena el terciu occidental de Polonia, afluyendo a les badees al norte de [[Szczecin]]. Toos estos ríos son propios de la llanura. Son navegables en munchos tramos. Amás, tán xuníos por [[Canal de navegación|canales]]. L'efectu de drenaxe nuna gran parte del territoriu polacu ye débil, sicasí, especialmente na rexón llacustre y les árees interiores al sur. El predominiu de [[banzáu|banzaos]], el nivel del terrén, y los pequeños llagos torguen un movimientu d'agua a gran escala. Los ríos tienen un [[réxime fluvial|réxime]] de dos periodos de gran caudal al añu. El primeru causar el [[destemple]] na [[primavera]] lo qu'amonta'l volume de los ríos na [[llanura]]; el segundu ta causáu poles [[agua|agües]] intenses de [[xunetu]]. ==== Llagos ==== Polonia ye'l segundu país con mayor cantidá de llagos n'Europa. Los más grandes son el [[Llagu Śniardwy]] y el [[Mamry]]. Al norte atópense numberosos [[llagu|llagos]] d'orixe glaciar. La mayor cantidá de [[llagu|llagos]] atópase en [[Mazuria]] o [[Masuria]], qu'ocupen el 12 % de la so superficie total, pero tamién les hai en [[Pomerania]]. La rexón nordeste a la que se llama [[distritu de los llagos]] ta escasamente poblada y fálten-y recursos pa l'agricultura y la industria. ==== Mariñes ==== La mariña de Polonia atopar nel [[mar Bálticu]], na [[Pomerania]], ente la desaguada del [[Óder]] y la [[badea de Danzig]]. Tien una estensión de 440 km. Ye una mariña baxo y arenoso. Fálten-y puertos naturales, sacante los [[Szczecin]] nel noroeste, nes boques del Óder y [[Gdansk]], na desaguada del [[Vístula]]. Hai un puertu artificial, [[Gdynia]] construyíu tres la [[Primer Guerra Mundial]]. Otru puertu ye [[Kolobrzeg]]. === Clima === [[Ficheru:Satellite image of Poland in February 2003.jpg|thumb|La imaxe de satélite de Polonia en febreru de 2003.]] [[Ficheru:Klimatogram WARSZAWY na podstawie danych GUS i IMiGW.jpg|right|thumb|Parámetros climáticos permediu de [[Varsovia]].]] Les pautes meteorolóxiques a curtiu y llargu plazu de Polonia son de transición y variables pol choque de diverses mases d'aire percima de la superficie del país. L'aire marino muévese cruciando [[Europa occidental]], l'aire [[árticu]] barre dende l'[[océanu Atlánticu Norte]], y l'aire subtropical llega dende l'[[océanu Atlánticu Sur]]. Anque l'aire ártico apodera mientres gran parte del añu, la so conxunción con corrientes más templaes xeneralmente modera les temperatures y xenera considerables [[Precipitación (meteoroloxía)|precipitación]], nubes y borrina. Cuando les inflúis moderadores falten, les temperatures ivernices nos valles montascosos pueden cayer hasta 20 graos baxo cero. Polonia presenta un [[clima continental]] fríu, bien rigorosu en [[iviernu]]. La temperatura medio añal de 7&nbsp;°C. La primavera llega amodo en marzu o abril, trayendo principalmente díes soleyeros dempués d'un periodu d'alteriar condiciones ivernices y primaverales. Los [[branu|branos]], que s'estiende dende xunu hasta agostu, ye xeneralmente menos húmedu que l'iviernu. Son nidios, con temperatures que varien ente los 15º y 25º. Los bastios y les nubes alternen con tiempu secu soleyeru que ye xeneráu cuando prevalecen los vientos del sur. La rexón más templada ye [[Baxa Silesia]] y [[Voivodatu de Pequeña Polonia|Pequeña Polonia]]. A principios de la seronda ye xeneralmente soleyeru y templáu antes d'un periodu de tiempu lluviosu y más fríu en payares empieza la transición al iviernu. Nel iviernu, que puede durar d'unu a tres meses, trayendo frecuentes nubes de nieve pero una precipitación total relativamente baxu; les temperatures baxen per debaxo de 0&nbsp;°C. Les temperatures estremes rexistraes nel territoriu polacu son 40,2&nbsp;°C ([[Prószków]] cerca d'[[Opole]], 29 de xunetu de 1921), -41,0&nbsp;°C ([[Siedlce]], el 11 de xineru de 1940). L'amplitú térmica añal acentúase conforme avanzar escontra l'este, onde pueden superar los 20&nbsp;°C de diferencia. Nos [[Cárpatos]] y los [[Sudetes]] el clima ye [[Clima de monte|de monte]]. El rangu de temperatures medies ye 6 °C nel nordeste a 10 °C nel suroeste, pero les llectures individuales nes rexones de Polonia varien llargamente según la estación. Nos picos más altos de los montes, la temperatura medio ta per debaxo de 0 °C. La mariña báltica, influyida por moderaos vientos del oeste, tien branos más frescos ya iviernos más templaos. L'otru estremu de temperatura ye nel sureste a lo llargo de la frontera con Ucrania, onde les diferencies ente estaciones más grande soceden y les temperatures d'iviernu de media ta 4,5 °C per debaxo d'aquelles del oeste de Polonia. La temperatura de crecedera ye alredor de 40 díes más llargu nel suroeste que nel nordeste, ente que la primavera llega más tarde. Les ciudaes más templaes son [[Tarnów]], [[Wrocław]] y [[Słubice]]. La precipitación añal media pol conxuntu del país ye de 600 mm, pero ubicación de monte aisllaes reciben hasta 1.300 mm al añu. Nel iviernu alredor de la metá de la precipitación nes llanures y la totalidá nos montes cai en forma de [[nieve]]. De media, la precipitación nel [[branu]] ye'l doble que pel hibiernu, apurriendo un suministru dignu d'enfotu d'agua pa les colleches. Pel branu son frecuentes los bastiazos y los orbayos repentinos. Les precipitaciones bazcuyen ente 500-800 mm añales nel oeste, pero la evaporación ye escasa. Nel este y nes llanures centrales mengüen, y nes tierres altes del sur aumenten. Unes poques zones, principalmente a lo llargo del [[ríu Vístula|Vístula]] ente [[Varsovia]] y el [[mar Bálticu]] y nel estremu noroeste, la media ye de menos de 500 mm. === Mediu ambiente === [[Ficheru:Landscape Bohoniki Podlasie Poland.jpg|thumb|Un paisaxe típico de la rexón de [[Podlaquia]], cerca del pueblu de [[Bohoniki]].]] [[Ficheru:Poland_Bialowieza_-_royal_oaks.jpg|thumb|left|Hayas nel [[Monte de Białowieża]], destacando sobre los árboles de tras.]] [[Ficheru:Słowiński PN-wydmy.jpg|thumb|Słowiński Park Narodowy ([[Mar Bálticu]]).]] El 30,5&nbsp;% de Polonia esta cubierta de [[monte|montes]], nos cualos atópense especies d'árboles como los [[pinos]], los [[Larix decidua|alerces]], los [[Abies|abetos]], los [[carbayu|carbayos]], les [[Fagus|hayas]] y los [[Betula|abedurios]]. La [[fauna]] polaca ye la típica de les rexones europees d'enllanaes y montes. El país caltién una gran variedá d'[[animal|animales]] difíciles d'atopar n'otres partes d'Europa, como por casu el [[bisonte européu]] ''(Bison bonasus)'', que ye característicu de Polonia y atópase nos [[Monte de Białowieża|montes de Białowieża]]; el [[osu pardu]], el [[llobu gris]] (''Canis lupus),'' [[castor]]es ''(castor fiber),'' el [[llobu cerval européu]] (''Felix lynx),'' l'[[Alces alces|alce]] ''(Alces alces),'' distintos tipos de [[venados]] y [[xabalín|xabalinos]]. Tocantes a les [[ave]]s, un animal típicu que puede atopase ye la [[cigüeña blanca]] ''(Ciconia ciconia),'' xunto a otres especies como'l [[águila pomerana]] ''(Aquila pomarina),'' el [[Nucifraga caryocatactes|cascanueces]] ''(Nucifraga caryocatactes)'' y la [[garceta grande]] ''(Egretta alba)''. Polonia ye'l país con mayor inmigración d'aves d'Europa. El [[bioma]] dominante en Polonia ye'l [[monte templáu de frondosas]], anque tamién ta presente'l [[monte templáu de coníferes]] nos Cárpatos. [[World Wide Fund for Nature|WWF]] estrema'l territoriu de Polonia ente cuatro [[Ecorrexón|ecorrexones]]: * [[Monte mistu bálticu]], nel noroeste. * [[Monte de frondosas d'Europa occidental]], nel suroeste. * [[Monte montano de los Cárpatos]], nel sureste. * [[Monte mistu d'Europa central]], nel restu del país. Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país estremar en dos [[Área bioxeográfica|rexones bioxeográfiques]]:<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref> [[Rexón bioxeográfica continental|continental]] y, nos [[Cárpatos]], [[Rexón bioxeográfica alpina|alpina]]. Destaca nel so patrimoniu natural un bien natural, [[patrimoniu de la Humanidá]] declaráu pola [[Unesco]]: el [[Monte de Bialowieza]] (“[[Monte de Belivezhskaya Pushcha]] / [[Bialowieza]]”), compartíu con Bielorrusia. Tien Polonia diez lugar protexíos como [[reserva de la biosfera|reserves de la biosfera]]. 145.075 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 13 sitios Ramsar, ente ellos les reserves naturales de [[Estanques de Milicz| los Estanques de Milicz]], el [[Llagu Karaś| Llagu Karas]] y [[Świdwie|del llagu Swidwie]], según los parques nacionales [[Parque Nacional de Biebrza| Biebrzanski]], [[Parque Nacional de Narew|del ríu Narew]], [[Parque Nacional de Polesie|Poleski]], [[Parque Nacional de Słowiński|Slowinski]]. Hai ventitrés [[parque nacional|parques nacionales]] en Polonia. Enantes llevar el ''Krajowy Zarząd Parków Narodowych'' (Conseyu polacu de parques nacionales), pero en 2004 la responsabilidá foi tresferida al Ministeriu de Mediu Ambiente. La mayor parte de parques nacionales tán estremaes en zona protexida estricta y zona parcialmente protexida. Amás, tán de normal arrodiaes per una zona de proteición llamada ''otulina''. Ente los [[Parques Nacionales]] destaca [[Monte de Białowieża|el de Białowieża]] que cunta col postreru [[monte virxe]] o primariu d'Europa y el d'[[Parque nacional Ojców|Ojców]] que ye'l más pequeñu y antiguu de Polonia presentando formaciones xeomorfolóxiques úniques. Otros parques destacaos son: [[Montes Tatras|Tatrzanski]], [[Parque Nacional de Narew|Narew]], [[Parque nacional de Biebrza|Biebrzanski]], [[Parque Nacional de Wigry|Wigry]], [[Parque nacional de Polesia|Poleski]], [[Parque nacional Słowiński|Slowinski]] y [[Parque Nacional de Ujście Warty|Ujście Warty]]. El principal riesgu natural son les [[hinchentes]]. Los problemes [[ecoloxía|medioambientales]] ameyoraron enforma dende l'añu [[1989]] debíu al cayente de la [[industria pesao]] y la creciente conciencia ecolóxica nos gobiernos posteriores al [[comunismu]]. La [[contaminación atmosférica]], sicasí, sigue siendo seriu por cuenta de les emisiones d'[[Óxidu d'azufre (IV)|óxidu d'azufre]] de fábriques alimentaes por [[carbón]], y l'[[agua acedo]] resultante causó daños nel monte. La contaminación de l'agua por residuos industriales y urbanos ye tamién un problema, como la forma de disponer de los residuos tóxiques. Los niveles de contaminación tendríen de siguir menguando conforme les estructures industriales van afaciéndose a los estándares de la [[Xunión Europea]], pero a un costu sustanciosu pa los negocios y el gobiernu. == Xeografía humana == {{VT|Llocalidaes de Polonia}} [[Ficheru:Kraków - Wawel from Kopiec Krakusa.jpg|thumb|[[Cracovia]].]] Polonia tien una población de 38.482.919 (est. xunetu de 2009). El 61% de la población total vive en zones urbanes ([[2008]]). Y distribúyese de manera irregular. Concentrar na rexón entendida ente [[Poznan]], [[Varsovia]], Plock y [[Lodz]], según na zona [[minería|minera]] de l'[[Alta Silesia]]; sicasí, tán pocu poblaes les rexones [[llagu|llacustres]] y [[monte|forestales]]. La [[densidá de población]] ye de 123,07 habitantes per quilómetru cuadráu. El [[índiz de natalidá]] solía ser el más altu d'Europa, llegando hasta'l 19 nacencies por 1.000 habitantes. Sicasí, agora l'índiz de crecedera de población ye negativu, -0,047% (est. 2009), con un índiz de natalidá que baxó a 10,04 nacencies por 1.000 habitantes (est. 2009). Tocantes a los principales grupos étnicos, son mayoritarios los [[polacos]], del tueru eslavu. Anguaño ye más homoxéneu qu'antes de la [[SGM]], pos hai que tener en cuenta que mientres la guerra morrieron más de 5 millones de persones, tres millones d'ellos xudíos y dempués hubo alemanes que se colaron de Silesia y Pomerania, y más de mediu millón d'ucraínos, bielorrusos y lituanos fueron a la URSS. Esta emigración compensar cola llegada de polacos que vivíen en territorios que quedaron dempués de la guerra en poder de la URSS. Según el censu de [[2002]], el 96,7% de la población ye polaca y ente'l restu hai ucraínos (0,1%), bielorrusos (0,1%) y alemanes (0,4%). El pueblu polacu pertenez al tueru racial y llingüístico eslavu que fala nun 97,8% el [[Idioma polacu|polacu]]. La relixón mayoritaria ye la [[catolicismu|católica]], nun 89,8% de la que prauticante ye'l 75%. Hai minoríes d'[[Ilesia ortodoxa|ortodoxos orientales]] 1,3% y [[Protestantismu|protestantes]] (0,3%). La capital, [[Varsovia]], cuenta con una población de 1.710.055 habitantes (marzu de 2009) (1.600.000 h.). Ciudaes principales son [[Łódź|Lódz]]/Lodz, [[Cracovia]], [[Wrocław]], [[Poznan]], [[Gdansk]], [[Szczecin]], [[Bydgoszcz]] y [[Katowice]]. Les divisiones alministratives polaques son provincies o "voivodatos" (''wojewodztwa'', en singular, ''wojewodztwo''): [[Voivodatu de Baxa Silesia|Baxa Silesia]] (''Dolnoslaskie'' o ''Województwo dolnośląskie''), [[Voivodatu de Cuyavia y Pomerania|Kuyavia-Pomerania]] (''Kujawsko-Pomorskie'' o ''Województwo kujawsko-pomorskie''), [[Voivodatu de Lublin|Lublin]] (''Lubelskie'' o ''Województwo lubelskie''), [[Voivodatu de Lubusz|Lubusz]] (''Lubuskie'', o ''Województwo lubuskie''), [[Voivodatu de Pequeña Polonia|Pequeña Polonia]] (''Malopolskie'' o ''Województwo małopolskie''), [[Voivodatu de Lodz|Lodz]] (''Lodzkie'' o ''Województwo łódzkie''), [[Voivodatu de Mazovia|Mazovia]] (''Mazowieckie'' o ''Województwo mazowieckie''), [[Voivodatu d'Opole|Opole]] (''Opolskie'' o ''Województwo opolskie''), [[Voivodatu de Subcarpacia|Subcarpacia]] (''Podkarpackie'' o ''Województwo podkarpackie''), [[Voivodatu de Podlaquia|Podlaquia]] (''Podlaskie'' o ''Województwo podlaskie''), [[Voivodatu de Pomerania|Pomerania]] (''Pomorskie'' o ''Województwo pomorskie''), [[Voivodatu de Silesia|Silesia]] (''Slaskie'' o ''Województwo śląskie''), [[Voivodatu de Santa Cruz|Santa Cruz]] (''Swietokrzyskie'' o ''Województwo świętokrzyskie''), [[Voivodatu de Varmia y Masuria|Warmia y Mazuria]] (''Warminsko-Mazurskie'' o ''Województwo warmińsko-mazurskie''), [[Voivodatu de Gran Polonia|Gran Polonia]] (''Wielkopolskie'' o ''Województwo wielkopolskie'') y [[Voivodatu de Pomerania Occidental|Pomerania Occidental]] (''Zachodniopomorskie'' o ''Województwo zachodniopomorskie''). == Xeografía económica == [[Ficheru:Rondo nocą.JPG|thumb|[[Katowice]], [[Silesia]] de les área industriales más importantes en Polonia.]] [[Ficheru:Gdansk z gory.jpg|thumb|[[Gdańsk]] ye un gran puertu de Polonia.]] Los [[recursos naturales]] de Polonia son: [[carbón]], [[azufre]] ([[Tarnobrzeg]]), [[cobre]], [[gas natural]], [[plata]], [[plomu]], [[sal xema]] ([[Wieliczka]] y [[Bochnia]]), [[ámbare]] y la [[tierra arable]], que representa'l 40,25% del usu de la tierra. A colleches permanentes dedícase 1% y otros 58,75% ([[2005]]). El [[regadíu]] toma 1.000 [[quilómetru]] cuadraos ([[2003]]). La composición del [[PIB]] por sector ye: [[agricultura]] 4,6%, [[industria]] 28,1% y [[Sector servicios|servicios]] 67,3% (est. 2009). L'agricultura emplega al 17,4% de la [[población activa]], la industria'l 29,2%y los servicios el 53,4% ([[2005]]). El campu polaco tradicional taba apoderáu polos [[llatifundiu|llatifundios]]. Tres la [[SGM]] empezó a desenvolvese económicamente, cola incorporación de la rica rexón de [[Silesia]], la reforma agraria y la [[industrialización]] promovida poles autoridaes [[comunismu|comunistes]]. Cola cayida del [[comunismu]], Polonia siguió una política de [[lliberalización]] económica dende [[1990]] y güei destácase como un casu esitosu ente les [[Economía de transición|economíes de transición]]. Antes de [[2009]], el [[PIB]] creciera alredor del 5 % cada añu, basáu nel [[consumu]] creciente priváu, un saltu na inversión corporativa, y la entrada de fondos de la [[Xunión Europea]]. El so PIB per cápita sigue tando bien per debaxo de la media de la Unión Europea, pero ye similar al de los trés [[repúbliques báltiques]]. Dende 2004, la pertenencia a la Unión Europea y l'arribación de fondos estructurales europeos apurrieron un gran impulsu a la economía. El paru cayó rápido al 9,8 % en 2008, pero xubió de nuevu hasta'l 11 % en 2009, y sigue tando percima de la media europea. El rendimientu económicu de Polonia puede ameyorar al llargu plazu si'l país esforciar por superar dellos defectos que persisten na redolada de negocios. Un sistema xudicial mercantil ineficaz, unes ríxides normes llaborales, demasiada burocracia y una persistente corrupción de baxu nivel que desalienta al sector priváu pa desenvolver el so plenu potencial. Los principales productos agrícoles son: [[pataques]], [[frutes]], [[verdures]] y [[trigu]]. De la [[ganadería]] llógrase [[ave de corrolada|volatería]], [[Güevu (alimentu)|güevu]]s y [[carne de gochu]]. La producción industrial concentrar en [[Silesia]], [[Varsovia]] y [[Lodz]], amás de los puertos del [[Mar Bálticu|Bálticu]]. Tocantes a los productos industriales, cabo citar: fabricación de [[maquinaria llétrica]] ([[Wrocław]]), [[maquinaria agrícola|agrícola]] ([[Poznan]]) y [[Industria ferroviario|ferroviaria]] (Wroclaw), [[construcción naval]] en [[Gdansk]] ([[Danzig]]), [[Szczecin]] ([[Stettin]]) y [[Gdynia]], [[fierro]] y [[aceru]], esplotación [[hulla|hullera]], [[Industria químico|sustancies químiques]], [[industria alimenticio]] y [[Industria testil|testil]] ([[algodón]] en Lodz, [[llana]] en [[Bielsko-Biala]], [[Bialystock]]), [[cristal]] y [[bébores]]. La so riqueza [[minería|minera]] concentrar na [[cuenca alto-silesiana]], que'l so centru ye [[Katowice]], anque ye tamién importante la [[cuenca de Walbrzych]]. Hai 3.997 km de ríos navegables y canales (2007), 22.314 km de víes ferriales y 423.997 km de carreteres, de les cualos tán [[pavimentación|pavimentados]] 295.356 km (incluyendo 662 km de víes rápides) y ensin pavimentar, 128.641 km (2006). Puertos y terminales: Gdansk, Gdynia, [[Swinoujscie]] y Szczecin. == Ver tamién == * [[Redolada natural de la Unión Europea]] == Referencies == {{llistaref}} * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pl.html "Europe :: Poland"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190818041414/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/pl.html |date=2019-08-18 }}, [[CIA]] - ''[[The World Factbook]]'' (n'[[Idioma inglés|inglés]]) == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{Tradubot|Geografía de Polonia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía de Polonia|Xeografía de Polonia]] gqu22cdza34vzm4hqlgasdzk9hae1b8 Xeografía de Portugal 0 101254 4377012 4358075 2025-06-17T14:56:23Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4377012 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |imaxe = Portugal topographic map-en.svg |continente = [[Europa]] |rexón = [[Europa Meridional]] |territoriu = 92&nbsp;391 |tierra = 91&nbsp;951 |agua = 440 |fronteres_territoriales = 1&nbsp;214 [[km]]&nbsp; |país 1 = {{ESP}} |frontera país 1 = 1&nbsp;214 km |llinia_de_costa = 1&nbsp;793 [[km]] |Reivindicaciones = si |mar_territorial = 12 [[milla náutica|mn]] |zona_allegante = 24 [[milla náutica|mn]] |zona_económica = 200 [[milla náutica|mn]] |plataforma_continental = 200 [[milla náutica|mn]] |puntu_más_baxu = [[Océanu Atlánticu]] a 0 m |puntu_más_altu = [[Ponta do Pico]] a 2&nbsp;351 m }} '''[[Portugal]]''' (nome llocal, ''República Portuguesa'') ye un estáu allugáu n'[[Europa occidental]]. La so zona continental alcontrar na [[Península Ibérica]]. El país llinda al sur y al oeste col [[Océanu Atlánticu|océanu Atlánticu Norte]] mientres 1793km de [[mariña]] y al este y norte con [[España]], a lo llargo de 1214&nbsp;km. A pesar del tamañu d'esta frontera, Portugal nun reconoz el tramu fronterizu entendíu ente la desaguada de los ríos [[Ríu Cayía|Caia]] y [[Ríu Cuncos|Cuncos]] dende l'anexón del territoriu d'[[Olivenza]] per parte del [[Reinu d'España]], en [[1801]]. Esta zona ye reclamada per Portugal, pero oficialmente ye parte integrante de la provincia española de [[Badayoz]]. == Xeografía física == En total, el país tien una área de 92&nbsp;391&nbsp;km², de los cualos 91&nbsp;951&nbsp;km² son de la zona continental y 440&nbsp;km² son de zona marítima. Llendes: * '''Norte:''' [[España]] (más concretamente [[Galicia]]). * '''Este:''' [[España]] (más concretamente [[Castiella y Llión]], [[Estremadura]] y [[Andalucía]]). * '''Oeste:''' [[océanu Atlánticu]]. === Relieve === Portugal continental ye dixebráu en dos pol so [[ríu]] principal, el [[Tajo]]. El Portugal Septentrional tien un [[paisaxe]] [[monte|montascosu]] nes árees interiores en [[pandu|pandos]], cortaes por cuatro llinies que dexen el desenvolvimientu d'árees [[agricultura]]-yos fértiles. Ente'l [[Ríu Miño|Miño]] y el [[Duero]] puede atopase, d'oeste a este, les fronterices [[Sierra de Larouco|Serra do Larouco]] (A Peneda 1.535 m.s.n.m.), la [[Baixa Limia-Serra do Xures|Sierra de Xurés]] / [[Serra de Gêres]]; más al sur, pero siempres nesta zona percima del Duero, atópase la [[Serra da Cabreira]] y al sur de [[Bergancia]], la [[Serra de Nogueira]] y un pocu más al sureste en direición a la frontera española, la [[Serra de Mogadouro]]. [[File:covilhanevao.JPG|200px|left|thumb|[[Nieve]] del cordal de la estrella donde hay nevaes frecuentes y abondoses.]] Los cumes más altos del país tán na [[Sierra de la Estrella]], allongamientu'l [[Sistema Central]] que'l so puntu más levado ye la [[Torre (Sierra de la Estrella)|Torre]], con 1.993 metros d'altitú. El [[monte de Malhão]] algama los 1.991&nbsp;m. Al [[sur]] del Tajo, hasta'l [[Algarve]], el paisaxe ye [[llanura|llanu]]. Los escasos montes son de poca altitú, siendo'l máximu altor del [[Algarve]] el monte [[Fóia]] (902&nbsp;m). Hai inclusive zones [[banzáu|banzaos]]es como los valles baxos del Tajo y del [[ríu Sado|Sado]]. === Ríos, llagos y costa === ==== Río ==== Los principales ríos de Portugal son: * [[Duero]] (''Douro'', al norte), desagua en [[Porto]] y mientres unos 50&nbsp;km fai de frontera ente España y Portugal. * [[Tajo]] (''Texu'', al centru), desagua en [[Lisboa]] y mientres unos 50&nbsp;km fai de frontera ente España y Portugal. * [[Guadiana]] (al sur), desagua ente Castro Marim y Ayamonte y mientres más de 100&nbsp;km fai de frontera ente España y Portugal. Otros ríos d'importancia son el [[Ríu Miño|Miño]] ''(Minho)'', na frontera con [[Galicia]] (España) y el [[Ríu Mondego|Mondego]], que naz na [[Sierra de la Estrella]]. La mayoría de los grandes ríos portugueses naz n'[[España]] y desagüen nel océanu Atlánticu, cola esceición de los ríos [[ríu Ave|Ave]], Mondego, Vouga, [[Zêzere]] y [[Ríu Sado|Sado]] que nacen en Portugal. El ríu [[Támega|Tâmega]] desagua nel Duero y el ríu Zêzere desagua nel Tajo. Otros ríos importantes son el [[Ríu Lima|Lima]] y el [[Ríu Cávado|Cávado]]. El so perfil accidentáu, el so [[réxime fluvial|réxime]] bien irregular, carauterizar por severes [[seca|seques]]. Por casu, puede tomase'l Tajo, a 150&nbsp;km de la so desaguada: mientres el branu de [[1945]], solamente 1&nbsp;m³/s y 14&nbsp;200&nbsp;m³/s en febreru de [[1979]]. Esto fai que los ríos portugueses sían inhábiles pa la [[navegación]]. Solo'l Duero y el Tajo y una parte final del Guadiana son navegables. Ye inclusive posible faer [[cruceru (viaxe)|cruceros]] nel Duero escontra España. Si hai tramos del Tajo, del Mondego o inclusive del Sado utilizar pa la [[regación]], los cursos son polo xeneral demasiáu encaxaos pa poder ser utilizaos. Estos cursos d'agua son a cambéu bien utilizaos pa producir enerxía [[lletricidá|llétrica]]. Constitúin asina, gracies a les [[Presa (hidráulica)|preses]], una importante fonte productora d'enerxía llétrica. ==== Llagos ==== Hai dellos [[llagu|llagos]] en Portugal, pero son de pequeñu tamañu y llámase-yos más bien ''lagoas'' (llagunes): na [[Sierra de la Estrella]] hai delles [[llaguna|llagunes]] y [[valle]]s d'orixe [[glaciar]]. Dalgunes [[llaguna|llagunes]] tienen como orixe l'océanu o dalgún ríu; por casu, les llagunes d'[[Albufeira]] y [[Óbidos]]. Otres aniciáronse ente dunes, como les [[llagunes de Braças]] y [[Lagoa da Vela|Vela]] [[Archivu:Portugal satellite image.jpg|thumb|250px|Les condiciones secu y calorosu aniciaron cientos de quemes forestales nel sur y centru de Portugal nel branu de 2003. Esta imaxe foi tomada'l 19 de xineru de 2004, y los repulgos empezaren a opacar árees.]] ==== Mariñes ==== La [[mariña]] portuguesa ye estensa, y tien 943&nbsp;km en Portugal continental, 667&nbsp;km nes [[Azores]] y 250&nbsp;km en [[Madeira]] y les [[islles Selvaxes]]. La mariña portuguesa desenvolvió [[sablera|sableres]], siendo les d'[[Algarve]] unes de les más famoses nel mundu. Na [[Islla Porto Santo]], una formación de [[duna|dunes]] atraxo munchos turistes. Una carauterística importante ye la ría de Aveiro (cerca de la ciudá portuguesa d'[[Aveiro]], llamada "la Venecia portuguesa"), un [[Delta (ríu)|delta]] con 45&nbsp;km en llargor y 11 km d'anchu, ricu en [[pexes]] y [[aves marines]]. Hai cuatro canales principales, y ente ellos delles islles y [[castru|castros]], y ye onde s'atopen col océanu los ríos [[Vouga]], [[Ríu Antuã|Antuã]], [[Ríu Boco|Boco]] y [[Ríu Fontão|Fontão]]. Dende'l [[sieglu XVI]], la formación d'una especie d'estrechos cabos dieron llugar a una llaguna, a la que se considera unu de les traces [[Hidrografía|hidrográficos]] más notables de la mariña portuguesa. Por cuenta de estes carauterístiques, la rexón ye un antiguu famosu productor de [[Sal común|sal]], y mientres l'[[Imperiu romanu]] esportó sal a [[Roma]], siendo ésta vista como un bien pervalible. Otra traza interesante de la mariña portuguesa ye [[Ria Formosa]], allugada nel Algarve, con delles islles arenoses y clima favorable tol añu, carauterizáu por [[branu|branos]] templaos pero non demasiáu y [[iviernu|iviernos]], polo xeneral, templaos. [[Archivu:Portugal Exclusive Economic Zone.png|thumb|left|200px|[[Zona económica esclusiva de Portugal]].]] Amás de la Europa continental, Portugal ta formáu por dos rexones autónomes nel [[océanu Atlánticu]], formáu polos [[archipiélagu|archipiélagos]] d'[[Azores]] y [[Madeira]]. Atópase na [[dorsal mesoatlántica]]. Madeira atópase na [[placa tectónica africana]], y abarca la islla principal de [[Madeira (islla)|Madeira]], [[Porto Santo]] y les más pequeñes Islles Selvaxes. Les Azores, que s'atopen ente les conxunciones de les plaques tectóniques africana, [[Placa Euroasiática|europea]] y [[Placa Norteamericana|norteamericana]], ta sobre la dorsal mesoatlántica. Hai nueve islles nesti archipiélagu, de normal estremáu en tres grupos (Occidental, Central y Oriental) y delles menores Formigas (afloramientos predresos) allugaos ente les islles de [[São Miguel]] y [[Islla de Santa María (Azores)|Santa María]]. Dambos grupos d'islles son de naturaleza [[vulcanismu|volcánica]], calteniéndose l'actividá sísmica hasta l'actualidá. São Miguel yera, n'orixe, dos islles, que quedaron xuníes por una [[erupción volcánica]] en [[1563]]. Hai dellos volcanes submarinos nes Azores, como'l [[Bancu D. João de Castro]], qu'han erupcionado en tiempos históricos (como la erupción del Serrata frente a la mariña de la islla [[Terceira]]). Bancu D. João s'atopa ente Terceira y São Miguel, y álzase 14 metros sobre la superficie. La so última erupción foi en [[1720]] y formó una islla de 1,5 km de llargor y 250 metros d'altitú, que se caltuvo sobre la superficie de l'agua dellos años. L'últimu volcán qu'entró n'[[erupción volcánica|erupción]] foi'l ''Vulcão dos Capelinhos'' ([[Volcán de Capeliños]]) en [[1957]], a lo llargo de la mariña occidental de la [[Islla Faial]], faciendo que creciera'l territoriu de la islla. Los acontecimientos sísmicos son habituales nes Azores. Los científicos predicen que nel futuru podría formase una nueva islla. Nes Azores atopa'l puntu más altu de Portugal: [[Ponta do Pico]], un volcán antiguu, que llega a los 2.351 [[msnm]]. Portugal tien la tercera [[Zona Económica Esclusiva de Portugal|zona económica esclusiva]] de la [[Xunión Europea]] y la 11ª del mundu. La zona marina sobre la que los portugueses tienen derechos especiales pa la esploración y usu de los recursos marinos, tienen 1,727.408 km². * [[Portugal continental]] 327.667 km² * [[Azores|Islles Azores]] 953.633 km² * [[Madeira|Archipiélagu de Madeira]] 446.108 km² * Total: 1,727.408 km² === Clima === Acordies cola [[clasificación climática de Köppen]] en [[Portugal]] peninsular predominen los climes [[clima mediterraneu|mediterraneu]] Csa y oceánicu mediterraneu Csb. Dambos climes carauterizar por un branu secu, sicasí'l clima Csa tien un branu templáu (temperatura medio del mes más templáu superior a 22 °C) ente que'l branu nel clima Csb ye más nidiu, cola temperatura medio del mes más templáu per debaxo de los 22ºC. El clima Oceánicu mediterraneu dar nes zones costeres salvu na mariña del sur ([[Distritu de Faro]] quitando l'oeste) y el sur de [[Lisboa]] y centru y norte del [[Distritu de Setúbal]], onde se da'l clima mediterraneu. El clima oceánicu mediterraneu dase tamién en zones del interior, especialmente del norte de Portugal, quitando la cuenca del [[Ríu Duero|Duero]] y gran parte del [[Distritu de Bergancia]], onde se da'l clima mediterraneu. El clima mediterraneu Csa dase, amás, nel interior del centru y sur de Portugal. Nel sur de Portugal les precipitaciones son más baxes de forma que'l branu resulta bien secu ente que nel norte les precipitaciones son bien abondoses y el mes más secu llega inclusive a superar los 50 mm nuna pequeña zona. Un tercer tipu de clima, el clima semiárido fríu BSk, dar nuna pequeña franxa del sur, nel últimu tramu en Portugal del [[Ríu Guadiana]].<ref name="atlasclimatico"/> Nes [[Islles Azores]] el clima que más se da (acordies cola [[clasificación climática de Köppen]]) ye'l [[clima oceánicu]] Cfb, carauterizáu ser un clima templáu, con un branu nidiu y ensin un mínimu estacional notable de precipitaciones. Este ye'l predominante en casi toles islles, solo nes islles de [[Islla de Santa María (Azores)|Santa María]] y de [[Islla Graciosa|Graciosa]] nun se repara esta variedá na mayor parte del territoriu. El clima subtropical húmedu Cfa estremar del clima oceánicu por tener un branu templáu. Esti clima, que se da escasamente, reparar nes árees costeres del sur, nordeste y este de la [[islla de Picu]] y en pequeñes árees de la mariña de les islles de [[Islla de Corval|Corval]], de [[Islla de Flores (Azores)|Flores]] y de [[Islla de San Jorge|San Jorge]]. El clima oceánicu mediterraneu Csb ye'l segundu más común nes Azores: reparar principalmente nes islles del grupu Central y Oriental, en concretu na rexón oeste de la [[islla de Faial]], nuna pequeña franxa del noroeste de la [[islla de Picu]], en delles zones de la [[islla Graciosa]], na punta sureste de la [[islla de San Jorge]], en gran parte de la franxa costera de les islles de [[Islla Terceira|Terceira]] y de [[Islla de San Miguel|San Miguel]] y na mayor parte de la islla de Santa María. El [[clima mediterraneu]] Csa ye, sicasí, menos común nes Azores: reparar nes zones costeres de les islles de [[Islla de Faial|Faial]] y [[Islla Graciosa|Graciosa]], na rexón oeste de la [[Islla de Picu]], nes mariñes sur y este de la [[Islla Terceira]], en parte de la mariña sur de la [[Islla de San Miguel]] y na rexón occidental de la Islla de Santa María. A lo último, el [[Monte del Pico]] tien un clima de monte pol so gran altitú, dándose en zones d'altitú media-alta'l clima subpolar oceánicu Cfc, carauterizáu por precipitaciones constantes a lo llargo del añu y per branos más frescos, y dándose el clima de Tundra ET nes zones más altes del volcán, carauterizáu per un branu fríu, pos la temperatura medio del mes más templáu asitiar ente 0 y 10ºC.<ref name="atlasclimatico"/> Nel [[Madeira|archipiélagu de Madeira]] el clima predominante ye'l clima oceánicu mediterraneu Csb, que dase en casi tola [[Islla de Madeira]] sacante en delles zones costeres, de clima mediterraneu Csa, y nes zones de mayor altitú de la [[Islla de Porto Santo]]. El clima mediterraneu Csa tamién se da en dellos llugares puntuales d'altitú media de la islla de Porto Santo. Nel restu d'esta islla da'l clima semiárido templáu BSh.<ref name="atlasclimatico"/> ==== Temperatures ==== La temperatura medio asitiar ente los 15 y 17,5&nbsp;℃ na mayor parte de la metá sur de Portugal peninsular, llegando a superar los 17,5 C nuna pequeña franxa del sureste na frontera con España y tamién nun pequeña zona nel este del [[Distritu de Castelo Branco]], tamién na frontera con España. Na mayor parte de la metá norte de Portugal la temperatura medio asitiar por debaxo de los 15&nbsp;℃, baxando de los 12,5&nbsp;℃ n'estenses zones d'altitú media o alta. Nes zones de mayor altitú (norte y centru) la temperatura medio asitiar por debaxo de los 10&nbsp;℃ ya inclusive per debaxo de los 7,5&nbsp;℃ na parte más alta de la [[Sierra de la Estrella]]. En xineru, el mes más fríu, la temperatura medio asitiar ente 7,5 y 12,5&nbsp;℃ nes zones costeres y el centru y sur de Portugal peninsular, siendo cimeros a los 10&nbsp;℃ solo na mariña del sur y parte del centru, ente que nes zones del interior del norte asitiar por debaxo de los 7,5&nbsp;℃. Nos meses más templaos, xunetu y agostu, la temperatura medio supera los 25&nbsp;℃ namái nes zones del centru y sur cercanes a la frontera con [[España]], ente que nel interior del centru, sur y parte del nordés asítiense percima de los 22,5&nbsp;℃. Namái na mayor parte del norte y en zones conteras del centru y parte del sur les medies de xunetu y agostu baxen de los 22,5&nbsp;℃, llegando a baxar de los 20&nbsp;℃ namái nes zones montascoses y en delles zones costeres tantu del norte como del centru y suroeste.<ref name="atlasclimatico"/> Nes Islles Azores la temperatura medio asítiase xeneralmente ente 16 y 18&nbsp;℃ nes zones costeres y va baxando nel interior conforme xube l'altitú, baxando de los 14&nbsp;℃ nel interior de toles islles sacante Santa María y Graciosa. Quitando tamién a la islla de Corval, nel restu de les islles la temperatura medio baxa de los 12 °C nes zones de mayor altitú. Amás, nel Monte del Picu que supera los 2000 metros d'altitú (na Islla del Picu) la temperatura medio añal baxa inclusive de los 2&nbsp;℃ na zona más alta. Nes Azores l'amplitú térmica ye baxa por cuenta de la influencia oceánica. En xineru y febreru, los meses más templaos, la temperatura medio nes zones costeres o de baxa altitú bazcuya aproximao ente 12 y 14&nbsp;℃ baxando de los 12&nbsp;℃ en dellos llugares especialmente nes islles de San Jorge, Flores y Corval, ente que la temperatura medio n'agostu, el mes más templáu, asitiar nes zones costeres polo xeneral ente 20 y 24&nbsp;℃.<ref name="atlasclimatico"/> Na Islla de Madeira la temperatura asitiar ente 16 y 20&nbsp;℃ na mariña, y va baxando cola altitú llegando a baxar de los 8&nbsp;℃ na zona más alta de la islla. Na mayor parte de la Islla de Porto Santo (Archipiélagu de Madeira) la temperatura medio asitiar ente 18 y 20&nbsp;℃. Nos meses más fríos del añu, xineru y febreru, la temperatura medio bazcuya aproximao ente los 14 y 16&nbsp;℃ nes zones costeres, pudiendo xubir de los 16&nbsp;℃ en delles zones, ente que nos meses más templaos na mariña, agostu y setiembre, la temperatura medio varia aproximao ente los 20 y 24&nbsp;℃ nes zones costeres, pudiendo xubir de los 24&nbsp;℃ en dellos llugares.<ref name="atlasclimatico"/> Les temperatures estremes de Portugal son de 47,3&nbsp;℃, en [[Amareleja]], freguesia del conceyu de [[Moura]], Alentejo, rexistrada en [[1 d'agostu]] de [[2003]],<ref>{{enllaz rotu|1=[http://www.meteo.pt/resources/im/pdfs/clim_ap_00_03.pdf Caracterização Climática 2003] |2=http://www.meteo.pt/resources/im/pdfs/clim_ap_00_03.pdf |bot=InternetArchiveBot }}, Institutu de Meteoroloxía</ref> y -16&nbsp;℃ nes [[Penhas da Saúde]], llocalidá del conceyu de [[Covilhã]], y en [[Miranda do Douro]], los díes [[5 de febreru]] de [[1954]] y [[16 de xineru]] de [[1945]].<ref>[http://www.freipedro.pt/tb/301299/soc8.htm "Réveillon" português sem chuva, mas de bater o dente de frio] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110927094940/http://www.freipedro.pt/tb/301299/soc8.htm |date=2011-09-27 }}, Terras da Beira, 30 de Dezembro de 1999.</ref> Tamién hai rexistros estraoficiales de temperatures mínimes en redol a los -20&nbsp;℃ na Torre de la Sierra de Estrela,<ref>[http://www.guiadacidade.pt/portugal/index.php?G=monumentos.ver&artid=17172&distritoid=09 Torre - Serra da Estrela], Guia da Cidade.</ref> amás de los 50,5&nbsp;℃ de temperatura máximo para [[Riodades]], freguesia del conceyu de [[São João da Pesqueira]], [[Distritu de Viseu]].<ref>{{Cita web |url=http://www.dandantheweatherman.com/wortrivaug.html |títulu=World Weather Trivia Page |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110513205631/http://www.dandantheweatherman.com/wortrivaug.html |fechaarchivu=2011-05-13 }}</ref> ==== Precipitaciones ==== En Portugal peninsular les precipitaciones tán desigualmente distribuyíes, de forma qu'atopamos llugares nel norte que lleguen a superar los 2000 mm añales y otros nel sur nos que nun s'algamar los 500 mm. Les precipitaciones añales superen los 700 mm en bona parte del centru de Portugal y en tol norte sacante en parte del nordés. Tamién nel sur, en bona parte del [[Distritu de Faro]] les precipitaciones añales xuben de los 700 mm. Pela contra, namái nel [[Distritu de Beja]], principalmente al rededor del últimu tramu en Portugal del [[Ríu Guadiana]] en Portugal y más al oeste y nel noroeste del distritu les precipitaciones baxen de los 500 añales. Como ye carauterísticu de los climes mediterráneos, les precipitaciones tienen un mínimu pel branu en tou Portugal peninsular, sicasí esi mínimu ye bien marcáu nel centru y especialmente nel sur, llegando una precipitación casi nula en xunetu y agostu, ente que nel norte les precipitaciones medies en xunetu y agostu asítiense polo xeneral percima de los 10 mm, y lleguen a superar los 50 mm bien puntualmente nel noroeste.<ref name="atlasclimatico"/> Hai nevaes nes zones montascoses del norte, siendo que, na Sierra de la Estrella, pueden ser intenses. La [[nieve]] ye rara nes zones costeres. Sicasí, nevó en Lisboa'l [[28 de xineru]] de [[2007]] y el [[29 de xineru]] de [[2006]]. Nesti mesmu día, la nieve cubrió una gran parte del país. Antes de 2006, la última vegada qu'hubo nieve na capital portuguesa foi'l [[2 de febreru]] de [[1954]]. Nes Azores les precipitaciones son polo xeneral abondoses. Les zones costeres y de baxa altitú reciben menor cantidá de precipitación. Les precipitaciones añales asitiar ente 600 y 800 mm namái nel oeste de la islla de Santa María, ente que casi namái baxen de los 1000 mm en zones costeres o de baxa altitú de les islles de Santa María, Graciosa y en menor midida en San Miguel, Terceira, Faial y una pequeña franxa costera del sureste de San Jorge. Amás les precipitaciones xuben notablemente cola altitú, superándose los 2000 mm añales nel interior de toles islles sacante Santa María y Graciosa, y llegando a superar inclusive los 4000 mm añales en delles zones de mayor altitú de la Islla del picu. El branu ye la estación seca, siendo xunetu'l mes menos lluviosu, anque nes zones d'altitú media-alta de les islles y en delles zones costeres les precipitaciones en xunetu siguen siendo, polo xeneral, superiores a los 50 mm, llegando a superar los 150 mm nes zones de mayor altitú de toles islles sacante Santa María y Graciosa. La precipitación nes Azores ye más abondosu nos meses de payares, avientu y xineru, rexistrándose de media, mientres estos meses, cantidaes cimeres a 500 m.<ref name="atlasclimatico"/> Na islla de Madeira les precipitaciones son tamién abondoses: asitiar ente 600 y 1000 mm añales polo xeneral nes zones costeres del este y sur de la islla ente que superen los 1000 mm en casi tol norte y oeste. Igual que nes Azores, en Madeira les precipitaciones xuben notablemente cola altitú, superando los 2000 en bona parte de la islla, en zones d'altitú media alta del interior. Pela contra, la Islla de Porto Santo (asitiada nel Archipiélagu de Madeira) rexistra una precipitación añal polo xeneral per debaxo de los 400 mm. Nel archipiélagu de Madeira'l mínimu de precipitaciones dase tamién pel branu, pero ye muncho más marcáu que nes Azores, siendo la precipitación media en xunetu casi nula na mariña del sur de Madeira y en Porto Santo y asitiándose ente 20 y 30 mm en bona parte del norte de Madeira. Pela contra, la precipitación nel archipiélagu ye más abondosu nos meses d'avientu y de xineru, superando los 300 mm n'avientu na mayor parte de la islla de Madeira (zones d'altitú media alta) y asitiándose polo xeneral ente 50 y 70 mm na islla de Porto Santo.<ref name="atlasclimatico"/> === Mediu ambiente === [[Archivu:Gravfält från stenåldern, Tjörn.jpg|thumb|''Charneca''.]] Son carauterísticos del paisaxe portugués los [[gorbizal]]es (''charnecas'') de ''[[Erica vulgaris]]'', [[Xerófila|vexetación xerófila]] de [[Portugal]], análoga al [[maquia|maquis]] del [[Clima Mediterraneu|mediterraneu]] [[Francia|francés]] y el ''heath'' de les [[Islles Britániques]]. Por estensión dase'l nome de ''charneca'' al [[hábitat]] onde puede atopase la planta, terrén grebu y cascayosu. Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país estremar en trés [[Área bioxeográfica|rexones bioxeográfiques]]:<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref> [[Rexón bioxeográfica mediterránea|mediterránea]], [[Rexón bioxeográfica atlántica|atlántica]] y, nos archipiélagos de les [[Azores]] y [[Madeira]], [[Rexón bioxeográfica macaronésica|macaronésica]]. Destaca nel so patrimoniu natural un bien natural, [[patrimoniu de la Humanidá]] declaráu pola [[Unesco]] en [[1999]]: la [[Laurisilva de Madeira]]. Cuenta con cinco [[Reserva de la biosfera|reserves de la biosfera]]: [[Reserva Natural del Paul do Boquilobo|Paúl do Boquilobo]] ([[1981]]), [[islla de Corval]] ([[2007]]), [[islla Graciosa]] (2007), [[islla de Flores (Azores)]] ([[2009]]) y [[Geres]]-[[Xures]], tresfronterizu con España. 86.581 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 28 sitios Ramsar. Tien un [[parque nacional]], el [[Parque nacional de Peneda-Gerês|de Peneda-Gerês]]. La mariña de Portugal y les Azores son amenaciaes añalmente por [[terremotu|terremotos]] severos, anque tamién ye común qu'asocedan [[quema|quemes]] forestales y clima severu. Les principales esmoliciones [[ecoloxía|medioambientales]] son: la [[erosión]] de los suelos, la [[contaminación]] atmosférica por emisiones de vehículos ya industries, según les agües, especialmente en zones costeres. ==== Vexetación ==== {{VT|Montes de la península ibérica|Categoría:Flora de la península ibérica|Categoría:Flora de Macaronesia}} Destaca nel so patrimoniu natural, un llugar declaráu [[patrimoniu de la Humanidá]] pola [[Unesco]] en 1999 pol tamañu y calidá de la [[laurisilva]], un tipu de monte de [[lloréu]]: la [[Laurisilva de Madeira]].<ref>{{cita web |títulu=Patrimoniu de la Humanidá|url=http://www.patrimonio-de-la-humanidad.com/#PT|fechaaccesu=16 de mayu de 2012}}</ref> Cuenta con siete [[Reserva de la biosfera|reserves de la biosfera]]: [[Reserva Natural del Paul do Boquilobo|Paúl do Boquilobo]] (1981), [[islla de Corval]] (2007), [[islla Graciosa]] (2007), [[islla de Flores (Azores)|islla de Flores]] (2009), [[Geres]]-[[Xures]], tresfronterizu con España, el [[archipiélagu de les Berlengas]] (2011) y [[Santana (Madeira)|Santana]] (2011).<ref>{{cita web |editorial=UNESCO|idioma=inglés|títulu=Europe & North America (261 biosphere reserves in 33 countries)|url=http://www.unesco.org/new/en/natural-sciences/environment/ecological-sciences/biosphere-reserves/europe-north-america/|fechaaccesu=16 de mayu de 2012}}</ref> Un total de 86 581 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 28 sitios Ramsar.<ref>{{cita web |editorial=Ramsar Convention on Wetlands|url=http://www.ramsar.org/cda/en/ramsar-pubs-notes-annotated-ramsar-16081/main/ramsar/1-30-168%5Y16081_4000_0__|títulu=The Annotated Ramsar List: Portugal|fechaaccesu=16 de mayu de 2012|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.ramsar.org/cda/en/ramsar-pubs-notes-annotated-ramsar-16081/main/ramsar/1-30-168%5Y16081_4000_0__|fechaarchivu=28 de payares de 2015}}</ref> Tocantes a los [[Montes de la Península Ibérica|montes de Portugal continental]], tán bien espublizaos por razones económiques el pinu, especialmente'l resinero (''[[Pinus pinaster]]'') y el piñonero (''[[Pinus pinea]]''), la castañal (''[[Castanea sativa]]''), la sufrera (''[[Quercus suber]]''), la encina (''[[Quercus ilex]]''), el caxigal (''[[Quercus faginea]]'') y l'ocalitu (''[[Eucalyptus globulus]]'').<ref>{{cita web |url=http://ambiente.maiadigital.pt/ambiente/floresta-1/mais-informacao-1/sobre-as-florestas-em-portugal |títulu=Evolução da floresta portuguesa y comparação com a Europa |editor=Portal do Ambiente y do Cidadão |fechaaccesu=13 de xineru de 2012 |idioma=portugués |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120308230907/http://ambiente.maiadigital.pt/ambiente/floresta-1/mais-informacao-1/sobre-as-florestas-em-portugal |fechaarchivu=2012-03-08 }}</ref> Según datos de 2001, los montes más comunes de Portugal son: <center> {| {{tablaguapa}} |+ '''Los montes del Portugal continental'''<ref>{{cita web |url=https://web.archive.org/web/http://www.celpa.pt/images/articles/199/ciclu_floresta.pdf |títulu=Occupação por arvores ''(páx.4/10)'' |idioma=portugués |fechaaccesu=16 de mayu de 2012}}</ref> ! Especies forestales ! % Área forestal ! Área (hai) |----- | ''[[Pinus pinaster]]'' | 29,1 | 976 069 |- | ''[[Pinus pinea]]'' | 2,3 | 77 650 |----- | Restu de resinosos | 0,8 | 27 358 |- | ''[[Quercus ilex]]'' | 13,8 | 461 577 |----- | ''[[Quercus]]'' | 3,9 | 130 899 |- | ''[[Castanea sativa]]'' | 1,2 | 40 579 |----- | ''[[Eucalyptus]]'' | 20,1 | 672 149 |- | ''[[Sobreiro]]'' | 21,3 | 712 813 |----- | Restu | 3,0 | 102.037 |- | '''Total''' | '''100,0''' | '''3 349 327''' |} </center> Coles mesmes, tán introduciéndose otres especies como la ''[[Gaillardia aristata]]'' nos archipiélagos de les Azores y Madeira; la ''[[Jacobaea minuta]]'', nel sur de Portugal; la ''[[Rhaponticum longifolium]]'', pela redolada de [[Leiria]]; el clavel d'Indies (''[[Tagetes patula]]''), na frontera de la [[provincia de Salamanca]]; la ''[[Zinnia elegans]]'', na rexón de la [[Beira Alta]], la ''[[Salvia viridis]]'', n'[[Estremadura]]; la coroniella rosa (''[[Securigera varia]]'') en [[Coímbra]] o la ''[[Claytonia perfoliata]]'' al norte de Portugal.<ref>{{cita web |títulu=Algumas novidades para a flora de Portugal continental|url=http://gredos.usal.es/jspui/bitstream/10366/100661/1/Dellos_nuevos_rexistros_pa_la flora_d.pdf|autor=João Domingues da Almeida|idioma=portugués|fechaaccesu=16 de mayu de 2012}}</ref> La flora de la [[Península ibérica|península]], poles sos condiciones bio-históriques, xeográfiques, xeolóxiques, orográfiques, etc., ye una de les más riques y variaes de toa [[Europa]], comparable a la de países mediterráneos como [[Grecia]] ya [[Italia]] ya inclusive de mayor diversidá; calcúlase qu'inclúi más de 8000&nbsp;especies de plantes, munches d'elles esclusives ([[endemismu|endemismos]]). El [[mar Mediterraneu|Mediterraneu]] tuvo sometíu nel pasáu a grandes alteraciones de clima y vexetación, xuníu a unes variaciones, dacuando bien grandes, nel nivel del mar y a variaciones nes posiciones relatives de les mases continentales (plaques europea y africana). Cola entrada de plantes y l'aislamientu, por cuenta de les fluctuaciones marines o a les periódiques glaciaciones, puede atopase una variada diversidá d'especies vexetales. La [[península ibérica]], asitiada nuna importante vía de camín ente [[África]] y [[Europa]], viose arriquecida cola llegada, según camudaba'l clima, de plantes esteparias, [[termófilo|termófilas]], [[xerófila|xerófiles]], orófilas, boreo-alpines, etc., munches de les cuales llograron caltenese dempués, gracies a la diversidá de medios qu'esisten nes cadenes montascoses, que-yos dexen xubir n'altitud si'l clima va faciéndose más templáu, o baxar si vuélvese más fríu. La complexidá xeolóxica de la mayoría de los montes ibéricos, especialmente de les Bétiques, [[Sistema Ibéricu]] y [[Pirineos]], aumentó entá muncho más el númberu de nuevos medios a qu'afaese y fixo posible la diversidá y riqueza de la flora actual. ==== Fauna ==== {{VT|Fauna de la península ibérica|Categoría:Fauna de Macaronesia}} La fauna de [[mamíferu|mamíferos]] ye bien variada ya inclúi el [[Vulpes vulpes|foín]], el [[Meles meles|melandru]], el [[Lynx pardinus|llobu cerval ibéricu]], el [[Canis lupus signatus|llobu ibéricu]], la [[Capra pyrenaica|cabra montés]], el [[Felis silvestris|gatu montés]], la [[Lepus europaeus|llebre]], la [[Mustela nivalis|papalba]], el [[Herpestes ichneumon|meloncillo]], la [[Genetta genetta|martalena]] y, dacuando, l'[[Ursus arctos|osu pardu]] (cerca del [[ríu Miño]] y del [[Parque nacional de Peneda-Gerês]]),<ref>{{cita web | títulu = {+} Urso-pardu | fechaaccesu = 13 de xineru de 2012 | url = http://www.bicharada.net/animais/animais.php?aid=163| idioma=portugués}}</ref> ente otros. Portugal ye un llugar de parada importante pa les [[migración de les aves|migraciones d'aves]] que se mueven ente Europa y África, especialmente en llugares como'l [[cabu de San Vicente]] o la [[Serra de Monchique|sierra de Monchique]]. El país tien cerca de 600 especies d'aves, de les cualos 235 son nidificantes, y casi tolos años hai rexistros nuevos.<ref>{{cita web | títulu = Atles_aves - ICNB | fechaaccesu = 13 de xineru de 2012 | url = http://portal.icnb.pt/ICNPortal/vPT2007/O+ICNB/Estudos+y+Projectos/Atles_aves.htm | urlarchivu = https://www.webcitation.org/643jv5N6c?url=http://portal.icnb.pt/ICNPortal/vPT2007/O+ICNB/Estudos+y+Projectos/Atles_aves.htm | fechaarchivu = 20 d'avientu de 2011 | idioma = portugués }}</ref> [[Archivu:Montezinho 7.jpg|thumb|[[Parque Natural de Montesinho]], nel nordeste portugués.]] Portugal tien un gran númberu d'especies de pexes d'agua duce que van dende'l [[Siluriformes|pez gato xigante]] nel [[Parque Natural del Tajo Internacional]], hasta les pequeñes especies endémiques que solo viven en pequeños llagos.<ref name="Peixe">{{cita web |autor=Ciência Hoje|url=http://www.cienciahoje.pt/index.php?oid=24139&op=all|títulu=Mais de 60 por cento dos peixes de água dolce em risco de extinção em Portugal|idioma=portugués|fechaaccesu=30 de mayu de 2012|fecha=18 d'ochobre de 2007}}</ref> Dalgunes d'estes especies rares tán gravemente amenaciaes por cuenta de la destrucción del so hábitat, la contaminación y les seques.<ref name="Peixe"/> Les agües marines portugueses son de les más riques en biodiversidá del mundu, pos les sos especies marines ronden el millar ya inclúin la [[sardina]], l'[[Thunnus|atún]] y la [[Scomber scombrus|caballa]] del Atlánticu.<ref>{{cita web |url=http://www.cartapiscicola.org/# |títulu=Carta Piscícola Nacional |editor=Autoridade Florestar Nacional |fecha=22 de xunu de 2009 |fechaaccesu=13 de xineru de 2012|idioma=portugués}}</ref> En Portugal puede apreciase'l fenómenu de la [[surgencia]], especialmente na mariña oeste, lo que fai que'l mar sía desaxeradamente ricu en nutrientes y biodiversidá.<ref>{{cita web | títulu = Reserves Naturais - ICNB | fechaaccesu = 13 de xineru de 2012 | url = http://portugal.org.in/articles/120086/Fauna-y-Flora | idioma = portugués | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110721180716/http://portugal.org.in/articles/120086/Fauna-y-Flora | fechaarchivu = 21 de xunetu de 2011 }}</ref> Les [[Espacios naturales protexíos de Portugal|árees protexíes de Portugal]] inclúin un [[parque nacional]],<ref>{{cita web |títulu=Parque Nacional - ICNB|fechaaccesu=13 de xineru de 2012|url=http://portal.icnb.pt/ICNPortal/vPT2007/O+ICNB/%C3%81reas+Protexíes/Parque+Nacional/|idioma=portugués|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100228031307/http://portal.icnb.pt/ICNPortal/vPT2007/O+ICNB/%C3%81reas+Protexíes/Parque+Nacional/|fechaarchivu=28 de febreru de 2010}}</ref> trelce [[parque natural|parques naturales]],<ref>{{cita web | títulu = Parques Naturais - ICNB| fechaaccesu = 13 de xineru de 2012| url = http://portal.icnb.pt/ICNPortal/vPT2007/O+ICNB/%C3%81reas+Protexíes/Parques+Naturais/| idioma = portugués| urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080530163812/http://portal.icnb.pt/ICNPortal/vPT2007/O+ICNB/%C3%81reas+Protexíes/Parques+Naturais/| fechaarchivu = 30 de mayu de 2008}}</ref> nueve [[reserva natural|reserves naturales]],<ref>{{cita web | títulu = Reserves Naturais - ICNB | fechaaccesu = 13 de xineru de 2012 | url = http://portal.icnb.pt/ICNPortal/vPT2007/O+ICNB/%C3%81reas+Protexíes/Reserves+Naturais/ | idioma = portugués | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20100904124613/http://portal.icnb.pt/ICNPortal/vPT2007/O+ICNB/%C3%81reas+Protexíes/Reserves+Naturais/ | fechaarchivu = 4 de setiembre de 2010 }}</ref> cinco [[Monumentu natural|monumentos naturales]]<ref>{{cita web | títulu = Monumentos Naturais - ICNB | fechaaccesu = 13 de xineru de 2012 | url = http://portal.icnb.pt/ICNPortal/vPT2007/O+ICNB/%C3%81reas+Protexíes/Monumentos+Naturais/ | idioma = portugués | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20100904124901/http://portal.icnb.pt/ICNPortal/vPT2007/O+ICNB/%C3%81reas+Protexíes/Monumentos+Naturais/ | fechaarchivu = 4 de setiembre de 2010 }}</ref> y seis [[paisaxe protexíu|paisaxes protexíos]].<ref>{{cita web | títulu = Paisagens Protexíes - ICNB | fechaaccesu = 13 de xineru de 2012 | url = http://portal.icnb.pt/ICNPortal/vPT2007/O+ICNB/%C3%81reas+Protexíes/Paisagens+Protexíes/ | idioma = portugués | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080530163807/http://portal.icnb.pt/ICNPortal/vPT2007/O+ICNB/%C3%81reas+Protexíes/Paisagens+Protexíes/ | fechaarchivu = 30 de mayu de 2008 }}</ref> En 2005, l'área de paisaxe protexíu de la Mariña de Esposende foi clasificáu como [[Parque Natural do Litoral Norte|parque natural]] pal caltenimientu del gordón mariniegu y de los sos elementos naturales físicos, estéticos y paisaxísticos.»<ref>{{cita web |títulu = Porque foi classificado - ICNB |fechaaccesu = 13 de xineru de 2012 |url = http://portal.icnb.pt/ICNPortal/vPT2007-AP-LitoralNorte/O+Parque/Porque+foi+classificado/ |idioma = portugués |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20101115061637/http://portal.icnb.pt/ICNPortal/vPT2007-AP-LitoralNorte/O+Parque/Porque+foi+classificado/ |fechaarchivu = 2010-11-15 }}</ref> La fauna de la [[península ibérica]] presenta una amplia diversidá que se debe en gran parte a dos factores, la posición xeográfica de la [[península ibérica]], ente l'[[Atlánticu]] y el [[Mediterraneu]] y ente [[África]] y [[Eurasia]], y la gran diversidá de [[hábitat]]s y [[biotopu|biotopos]], consecuencia d'una variedá considerable de climes y rexones bien estremaes. Ente los grandes [[Carnivora|carnívoros]] destaquen dos especies sumíes de bona parte d'[[Europa Occidental]]: l'[[Ursus arctos|osu pardu]], que sobrevive na [[cordal Cantábricu]] y en ciertos enclaves pirenaicos, y el [[canis lupus signatus|llobu ibéricu]], subespecie [[Endemismu|endémica]] de la Península. Anque'l carnívoru más emblemáticu ye ensin dulda el [[llobu cerval ibéricu]], el félidu más amenaciáu de tol continente européu. Muncho más numberoses son les poblaciones de [[Felis silvestris|gatu montés]], de [[Vulpes vulpes|foín colloráu]] y les de dalgunos [[mustélidos]]: el [[Meles meles|melandru]], el [[Mustela putorius|turón]] y la [[Mustela nivalis|papalba]]; daqué menos numberoses son les de [[Lutra lutra|llondra]], [[Martes martes|foína]] y [[Martes foina|foina]]. Los [[Viverridae|vivérridos]] tán representaos pola [[Genetta genetta|martalena]]; y los [[Herpestidae|herpéstidos]], pol [[Herpestes ichneumon|meloncillo]]. Los herbívoros tán representaos por especies bastante estendíes, como dellos cérvidos: el [[Cervus elaphus|venáu común]], el [[Dama dama|gamo]] y el [[Capreolus capreolus|corzu]]. Hai poblaciones endémiques de [[Capra pyrenaica|cabra montés]] y apartaces [[Pirineos|pirenaicos]] y [[Cordal Cantábricu|cantábricos]] de [[Rupicapra pyrenaica|robecu]]. Tamién ta llargamente estendíu'l [[Sus scrofa|xabalín]]. Tienen una bona representación delles especies mediterránees d'[[Insectivora|insectívoros]]: [[musaraña|musarañes]] (''[[Crocidura russula]]'', ''[[Suncus etruscus]]''), [[Neomys anomalus|musgaño de Cabrera]], [[Talpa occidentalis|topu ibéricu]], el raru [[Galemys pyrenaicus|falcatrúa de los Pirineos]]; [[Rodentia|rucadores]]: [[Sciurus vulgaris|esguil coloráu]], [[Eliomys quercinus|llirón caretu]], [[Arvicolinae #Topinos|topinos]]; [[Lagomorpha|lagomorfos]] (destaquen [[endemismu|endemismos]] como la [[Lepus granatensis|llebre ibérica]] y la [[Lepus castroviejoi|llebre de piornal]]), [[Chiroptera|quirópteros]] (''[[Myotis capaccinii]]'', ''[[Myotis myotis]]'', ''[[Pipistrellus pipistrellus]]'', ''[[Tadarida teniotis]]'', [[Nyctalus noctula|nóctulo común]], ''[[Hypsugo savii]]'') y daqué menores de [[Pinnipedia|pinnípedos]] y [[Cetacea|cetáceos]]. == Xeografía humana == La población envalorada a xunetu de 2009 yera de 10.707.924 habitantes. Grupos étnicos: tipu homogéneamente mediterraneu; ciudadanos d'antepasaos africanos qu'emigraron a la [[metrópolis]] mientres la [[descolonización]] nun númberu inferior a 100.000; dende 1990 entraron en Portugal bastantes ciudadanos de la [[Europa oriental]]. La [[relixón]] mayoritaria ye la [[Catolicismu|católica]] 84,5%, otros [[Cristianismu|cristianos]] 2,2%, otros 0,3%, desconocíu 9%, nenguna 3,9% (censu de 2001). L'idioma oficial ye'l [[Idioma portugués|portugués]] y tamién el [[Idioma mirandés|mirandés]] (oficial, pero usáu llocalmente). === Ciudaes importantes === La capital ye [[Lisboa]], sede del gobiernu y con {{población de |Lisboa}} habitantes. Otres ciudaes importantes son: [[Porto]], [[Coimbra]], [[Braga]] y [[Setúbal]]. === Divisiones alministratives === Estrémase alministrativamente en: ; Distritos Dieciocho [[Distritos de Portugal|distritos]] (''distritos'', singular - ''distrito''): [[distritu d'Aveiro|Aveiro]], [[distritu de Beja|Beja]], [[distritu de Braga|Braga]], [[distritu de Bergancia|Bergancia]] (''{{lang|pt|Bragança}}''), [[Castelo Branco]], [[distritu de Coimbra|Coimbra]], [[distritu d'Évora|Évora]], [[distritu de Faro|Faro]], [[distritu de Guarda|Guarda]], [[distritu de Leiria|Leiria]], [[distritu de Lisboa|Lisboa]], [[distritu de Portalegre|Portalegre]], [[distritu de Porto|Porto]], [[distritu de Santarem|Santarem]], [[distritu de Setúbal|Setúbal]] (''Setubal''), [[distritu de Viana do Castelo|Viana do Castelo]], [[distritu de Vila Real|Vila Real]] y [[distritu de Viseu|Viseu]]. ; Rexones autónomes Dos rexones autónomes (''{{lang|pt|regiões autónomas}}'', singular - ''{{lang|pt|região autónoma}}''): * [[Azores]] (''Açores'') * [[Madeira]] == Xeografía económica == Los principales [[recursos naturales]] de Portugal son: [[pexes]], [[monte|montes]] y [[silvicultura]], [[fierro]], [[uraniu]], [[mármol]], [[tierra arable]], [[enerxía hidroeléctrica]] * '''Usu de la tierra:''' ** ''tierra arable'': 26% ** ''colleches permanentes'': 9% ** ''tierres de campera permanentes'': 9% ** ''montes y silvicultura'': 36% ** ''otros'': 20% (est. [[1993]]) * '''Tierra irrigada:''' 6.300 km² (est. [[1993]]) == Ver tamién == * [[Espacios naturales protexíos de Portugal]] == Referencies == {{llistaref|2}} * [https://web.archive.org/web/20070508215708/https://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/po.html "PORTUGAL"] nel ''CIA [[The World Factbook|World Factbook]]'' {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía de Portugal|Xeografía de Portugal]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] hqcw1dnx060161ihp4vz8t9g6r2dcu9 Xeografía del Reinu Xuníu 0 101256 4377016 4352999 2025-06-17T14:56:48Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4377016 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xeografía |imaxe = Uk-map-es.png |continente = [[Europa]] |rexón = [[Europa occidental]] |territoriu = 243 610 (incluyendo [[Rockall]] y les [[islles Shetland]] |tierra = 1 680 |agua = 8 430 |fronteres_territoriales = 360 km |país 1 = {{IRL}} |frontera país 1 = 360 km |llinia_de_costa = 12 429 km |mar_territorial = 12 m.n. |zona_allegante = |zona_económica = |plataforma_continental = |Puntu_más_so = Los [[Fens]], -4 m |puntu_más_altu = [[Ben Nevis]] 1 343 m }} El '''Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda del Norte''' (nome llocal, ''United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland'') ye un estáu d'[[Europa occidental]], nes [[islles Britániques]], incluyendo un 1/6 de la [[isla d'Irlanda]]. Esti país llinda al norte col [[Océanu Atlánticu]] y el [[mar del Norte]] y al sur cola [[Canal de la Mancha]], al otru llau del cual ta [[Francia]]. Ye'l centru de la ''[[Commonwealth]]''. Formar pola socesiva unión al reinu d'[[Inglaterra]] de [[Gales]] (en [[1536]]), [[Escocia]] ([[1603]]) y [[Irlanda del Norte]] ([[Ulster]], [[1922]]). Amás de la [[isla de Gran Bretaña]] y partir nordés d'Irlanda, ta incluyíu nel so territoriu otres islles del [[Islles Britániques|archipiélagu británicu]]: [[Islla de Wight|Wight]], [[Islla de Man|Man]], [[Anglesey]], [[Hébrides]], [[Órcades]] y [[Shetland]]) y les pequeñes [[islles Anglonormandes]], frente a la península francesa de [[Cotentin]]. == Xeografía física == [[Ficheru:uk topo en.jpg|thumb|Mapa topográficu del Reinu Xuníu.]] El Reinu Xuníu toma [[Gran Bretaña]] ([[Inglaterra]], [[Escocia]] y el [[Gales|País de Gales]]) y [[Irlanda del Norte]]. Otros territorios como les Islles de la Canal, Man y les Colonies de la Corona tamién formen parte "de facto" del Estáu Británicu. === Relieve === Gran Bretaña estrémase tradicionalmente nuna zona [[monte|montascosu]] al norte y al oeste y una zona de la [[llanura|tierra baxa]] al sur y al este. Una frontera que funciona de la desaguada del [[ríu Exe]], nel suroeste, a la del [[Ríu Tees|Tees]], nel nordeste, ye una espresión cruda d'esta división. Pero, polo xeneral, puede entendese que ta apoderáu per tou llombes rugosas y montes baxos. Na parte septentrional atópense los montes de [[Ross]], los [[Montes Grampianos|Grampianos]], los [[Southern Uplands]] y los [[montes Cheviot]]. Na parte occidental tán los montes [[Peninos]], los [[montes Cambrianos]] o Cambrianos en [[Gales]] y [[Cornualles]] que son allongamientu del [[plegamientu herciniano]] d'[[Europa]]. Les [[Tierres Altes d'Escocia|Tierres Altes]] [[escocia|escoceses]] y los montes del [[Ulster]] paecer a los [[Oroxenia caledoniana|plegamientos caledonianos]] que pueden trate na [[península Escandinava]], recubiertos por materiales más recién, d'orixe [[volcánicu]] y [[glaciar]]. Toes estos cordales nun son demasiáu elevaes. Ente les distintes sierres apaecen dacuando estreches tierres más baxes, como los [[Lowlands]] ([[Escocia]]) o los [[Midlands]] ([[Inglaterra]]). La zona de [[llanura|llanures]] o [[penillanura]] concentrar nel sureste de la islla de [[Gran Bretaña]], siendo una continuación de la gran llanura del norte d'Europa. Ye una cuenca [[sedimentaria]]. === Hidrografía === ==== Río ==== Los ríos son más bien curtios, pero'l so caudal ye moderáu lo que dexa ciertu navegación. Tienen cierta importancia económica. El más llargu (354 km), y caudalosu del país ye'l [[ríu Severn (Reinu Xuníu)|ríu Severn]] , que naz en [[Gales]] y crucia tamién [[Inglaterra]], desaguando depués nel [[océanu Atlánticu]] al traviés del so [[estuariu]] nel suroeste del país. Ye tamién el ríu más caudalosu d'Inglaterra. El so principal afluente ye'l [[ríu Tern]]. El segundu en llargor ye'l [[Támesis]], ríu que ye'l más llargu d'[[Inglaterra]], con 346 km, crucia [[Londres]] y desagua nel mar del Norte. El [[Ríu Swale|Swale]], inglés, afluente del [[ríu Ure]], que se convierte de la mesma nel [[ríu Ouse]]; onde'l Ouse xuntar col [[ríu Trent|Trent]] en [[Trent Falls]] ([[Faxfleet]]) y crea un gran estuariu de marees, el [[Humber]]. Dende equí hasta'l [[mar del Norte]], forma parte de les llendes ente'l [[Yorkshire del Este]] na oriella norte y [[North Lincolnshire]] y [[North East Lincolnshire]] na vera meridional. Anque ye un estuariu dende'l puntu de vista de la so formación, munchos mapes describir como ríu Humber. Tamién destaquen dellos [[ríu|ríos]] [[Escocia|escoceses]] que desagüen nel [[mar del Norte]]: el [[Ríu Tay|Tay]], que con 188 km ye'l más llargu d'Escocia, desagua nel [[Fiordu de Tay]]); [[Ríu Spey|Spey]] (desagua nel [[Moray Firth]]), [[Ríu Tweed|Tweed]] y el [[Ríu Dee|Dee]]. El ríu más llargu d'[[Irlanda del Norte]] ye'l [[ríu Bann|Bann]], que mide 122&nbsp;km. El ríu más llargu de Gales ye'l [[Ríu Towy|Towy]] (en [[Idioma galés|galés]], ''Tywi''), de 103&nbsp;km. Como resultáu de la so historia industrial, el Reinu Xuníu tien un ampliu sistema de [[Canal (inxeniería)|canales]], na so mayor parte construyida nos primeros años de la [[Revolución Industrial]], antes de la puxanza de la competición polos [[ferrocarril]]es. El Reinu Xuníu tamién tien numberosos [[banzáu|banzaos]] y [[banzáu|banzaos]] p'almacenar agües pa consumu domésticu y usu industrial. La xeneración d'[[enerxía hidroeléctrica]] ye bastante llindada, apurriendo menos del 2% de la electricidá británica, principalmente de les [[Tierres Altes Escoceses]]. ==== Llagos ==== Los [[llagu|llagos]] abonden n'[[Escocia]], onde se llamen ''lochs'', habiendo otra famosa rexón, el [[distritu de los Llagos]] nel nordeste d'[[Inglaterra]]. Los llagos más grandes del Reinu Xuníu, según los sos países, son: * [[Irlanda del Norte]]: [[Lough Neagh]] (381,74&nbsp;km²) * [[Escocia]]: [[Loch Lomond]] (71,12&nbsp;km²) * [[Inglaterra]]: [[Windermere]] (14,74&nbsp;km²) * [[Gales]]: [[lago Bala]] (en [[Idioma galés|galés]], ''Llyn Tegid''; 4,84&nbsp;km²) El llagu más fondu del Reinu Xuníu ye [[Loch Morar]] con una fondura máxima de 309&nbsp;metros. [[Loch Ness]] ye'l segundu, con 228&nbsp;metros de fondura. El llagu más fondu d'Inglaterra ye [[Wast Water]] que baxa hasta los 79 metros. ==== Mariñes ==== [[Ficheru:United Kingdom maritime claims.png|300px|right|thumb|Pretensiones marítimes del Reinu Xuníu.]] El Reinu Xuníu tien una [[costa (xeografía)|costa]] que mide alredor de 12.429&nbsp;km. Les fuertes hendiduras de la mariña ayuda a asegurar que nenguna llocalización tea a más de 125&nbsp;km d'agües de [[marea]]. Les mariñes son especialmente retayaes n'[[Escocia]] onde abonden los brazos de mar llargos y fondos, los ''[[firth]]s'' y los ''[[loch]]s'', [[fiordu|fiordos]] asemeyaos a los escandinavos: [[Sleat]], [[Firth of Lorn|Lorn]], [[Fiordu de Clyde|Clyde]], [[Solway Firth]], [[badea de Morecambe]], [[badea de Cardigan|Cardigan]], [[canal de Bristol]], [[Dornach]], [[Moray Firth]], [[Firth of Forth]] y [[The Wash]]. Otres [[ensenada|ensenaes]] de la mariña británica son: [[Badea de Carbis]], [[badea de Lyme]], [[estuariu del Támesis]], [[Ríu Humber|estuariu del Humber]] y [[Firth of Tay]]. La xeoloxía del Reinu Xuníu ye tal qu'hai munchos [[cabu (xeografía)|cabos]] a lo llargo de la so mariña, ente los que los más notables son: * [[Cornualles]] ** [[Land's End]] ** [[The Lizard]] ** [[Cabu Cornualles]] * [[Cumbria]] ** [[Furness]] * [[Devon]] ** [[Start Point (Devon)|Start Point]] ** [[Cabu Berry]] ** [[Punta Hartland]] ** [[Punta Foreland]] * [[Dorset]] ** [[Old Harry Rocks]] ** [[Cabu de St. Alban]] ** [[Portland Bill]] * [[Islla de Wight]] ** [[The Needles]] ** [[Punta de St. Catherine]] * [[Kent]] ** [[North Foreland]] * [[Sussex Occidental]] ** [[Selsey Bill]] * [[Sussex Oriental]] ** [[Cabu Beachy]] * [[Sutherland]] ** [[Cabu Wrath (Gran Bretaña)|Cabu Wrath]] * [[Gales]] ** [[Península de Gower]] ** [[Península de Lleyn]] * [[Wigtownshire]] ** [[Rhins de Galloway]] * [[Yorkshire]] ** [[Filey Brigg]] ** [[Cabu Flamborough]] ** [[Cabu Spurn]] El Reinu Xuníu reclama la xurisdicción sobre la [[plataforma continental]], tal como se define n'ordes de plataforma continental o acordies con llendes sobre los qu'hai alcuerdos, una [[zona de pesca esclusiva]] de 200 [[milla náutica|milles náutiques]] y un [[mar territorial]] de 12 milles náutiques. En xunto, calcúlase que'l [[Reinu Xuníu]] inclúi cerca de 1.098 pequeñes [[isla|islles]], delles naturales y otres feches pol home, los ''[[crannóg]]s'', feches na [[Historia Antigua|Antigüedá]] con piedra y madera, a les que fueron añader detritos naturales col tiempu. N'Escocia, especialmente hai una gran cantidá d'islles a lo llargo de les sos mariñes septentrional y occidental, formando los archipiélagos de les [[Hébrides]], les [[Órcades]] y les [[Shetland]]. ;Islles d'Inglaterra * [[Lundy]] * [[Islles Sorlingas]] (''Scilly'') * [[Islla de Wight]] * [[Islles Farne]] * [[Lindisfarne]] * [[Islla de Portland]] * [[Islla Walney]] * [[Islla Burgh]] ;Islles d'Escocia * [[Órcades]] * [[Islles Shetland|Shetland]] ** [[Fair Isle]] * [[Hébrides Interiores]] * [[Hébrides Esteriores]] * [[Rockall]] * [[Bass Rock]] ;Islles de Gales * [[Anglesey]] * [[Skomer]] * [[Skokholm]] * [[Islla Ramsey]] * [[Islla Bardsey]] * [[Islla Holy (Anglesey)|Islla Holy]] ;Islles d'Irlanda del Norte * [[Islla de Rathlin]] Ente la islla de Gran Bretaña ya Irlanda atópense la [[canal del Norte]] y la [[canal de San Jorge]] que dan accesu al [[mar d'Irlanda]]. Más acantilada y recortada ye la mariña occidental que la oriental. === Clima === [[Ficheru:Pen y Fan from Cribyn.jpg|thumb|200px|Paisaxe galés.]] Pertenez al [[clima]] [[mar]]ítimo [[Clima oceánicu|oceánicu]] y [[clima templáu|templáu]]. El clima británicu ye bien variable y puede pasar bien rápido d'un día frío y lluvioso a un día soleyeru en namái unes hores. Tamién varia abondo según l'altor y les rexones. Los contrastes débense sobremanera polos vientos oceánicos, qu'anidien les temperatures. Los vientos del suroeste prevalecen sobre la corriente del [[Océanu Atlánticu|Atlánticu]] Norte, polo que'l rigor del clima modérase. Ta influyíu pola [[corriente del Golfu]] (''The Gulf Stream''). El clima ye en términos xenerales [[Clima templáu|templáu]]. Los iviernos son significativamente menos fríos que n'otros llugares d'una [[llatitú]] similar, como [[Polonia]], por cuenta de esa influencia de la corriente del Golfu. A la inversa, el branu británicu destaca pol so calter inestable y frescu, en comparanza con Europa continental. Polo xeneral el sur ye más templáu que'l norte. La temperatura más alto rexistrada nel Reinu Xuníu fueron los 38,5&nbsp;°C de [[Brogdale]], cerca de [[Faversham]], nel condáu de [[Kent]], el 10 d'agostu de 2003. La más baxa fueron -27,2&nbsp;°C rexistraos en [[Braemar]] nos [[montes Grampianos]], Escocia, el 11 de febreru de 1895 y 10 de xineru de 1982 y [[Altnaharra]], tamién n'Escocia, el 30 d'avientu de 1995. Más de la metá de los díes ta borrinosu. La nubosidad ye estrema y la [[pluviosidá]] abondosa. La pluviosidá añal media varia de 3.000 mm nes [[Tierres Altes escoceses]] hasta 553 mm en [[Cambridge]]. Polo xeneral el sur ye más secu que'l norte. [[Escocia]] ye'l país más húmedu tolos meses del añu, sacante en mayu, xunu y avientu, nos que llueve más en [[Gales]]. El mes más lluviosu ye xineru, con 170,5 mm de media. Escocia ye tamién el país más borrinosu a lo llargo de tol añu, amás de en xunu y xunetu, cuando hai más nubes n'Irlanda del Norte. El condáu d'[[Essex (Inglaterra)|Essex]] ye unu de los más secos del Reinu Xuníu, con una agua añal media d'alredor de 600 mm, anque ye típicu que llueva más de 100 díes al añu. En dellos años l'agua en Essex puede tar per debaxo de 450 mm, menos que l'agua medio añal en [[Xerusalén]] y [[Beirut]]. Son frecuentes les [[borrina|borrines]] nes ciudaes. Pueden producise fuertes vientos ya hinchentes, especialmente nel iviernu. {{Clima |llugar = Londres, capital del Reinu Xuníu <!--Temperatures Máximes (°C)--> |xin_max =7.2 |feb_max =7.6 |mar_max =10.3 |abr_max =13.0 |may_max =17.0 |xun_max =20.3 |xnt_max =22.3 |ago_max =21.9 |set_max =19.1 |och_max =15.2 |pay_max =10.4 |avi_max =8.2 |añal_max = <!--Temperatures Mínimes (°C)--> |xin_min =2.4 |feb_min =2.5 |mar_min =3.8 |abr_min =5.6 |may_min =8.7 |xun_min =11.6 |xnt_min =13.7 |ago_min =13.4 |set_min =11.4 |och_min =8.9 |pay_min =5.1 |avi_min =3.4 |añal_min = <!--Precipitación Total (mm)--> |xin_precip = 53 |feb_precip = 36 |mar_precip = 48 |abr_precip = 47 |may_precip = 51 |xun_precip = 50 |xnt_precip = 48 |ago_precip = 54 |set_precip = 53 |och_precip = 57 |pay_precip = 57 |avi_precip = 57 |añal_precip = <!--Díes d'agües --> |xin_precip_díes = 14.8 |feb_precip_díes = 10.8 |mar_precip_díes = 13.4 |abr_precip_díes = 12.7 |may_precip_díes = 12.5 |xun_precip_díes = 10.5 |xnt_precip_díes = 10.1 |ago_precip_díes = 10.9 |set_precip_díes = 10.5 |och_precip_díes = 11.6 |pay_precip_díes = 14.0 |avi_precip_díes = 13.2 |añal_precip_díes = |fonte= [http://www.worldweather.org/010/c00032.htm World Weather Information: "London"] |fechaaccesu = 8 de xunetu de 2010 }} === Mediu ambiente === El gran mugor de les islles favorez la crecedera de vegatación atlántica. Hai [[monte|montes]] de [[carbayu|carbayos]] y [[Fagus sylvatica|hayas]] hasta los 500 metros d'altitú. Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país pertenez a la [[rexón bioxeográfica atlántica]].<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref> Destaquen nel so patrimoniu natural un bien mistu, [[patrimoniu de la Humanidá]] declaraos pola [[Unesco]]: [[San Kilda]], y cuatro bienes naturales: [[Calzada y Mariña del Xigante]], [[Henderson (islles Pitcairn)|Islla de Henderson]], [[Islla de Gough|Islles Gough]] y [[Islla Inaccesible (Tristán da Cunha)|Inaccesible]] y el [[Mariña Xurásica|Mariniega de Dorset y del este de Devon]]. Cuenta con una decena d'[[Reserva de la biosfera|reserves de la biosfera]], ente elles [[Beinn Eighe]]. 1,274.323 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 168 sitios Ramsar. El Reinu Xuníu cuanta con 11.595 árees protexíes que cubren 69.946 km² o'l 28.52% de la so superficie.<ref>[https://www.protectedplanet.net/country/GBR]</ref> Tocantes a les temes [[ecoloxía|medioambientales]], hai de señalase que les emisiones de [[dióxidu de sulfuru]] de les centrales llétriques contribúin a la [[contaminación atmosférica]]. Dellos ríos tán contaminaos por residuos agrícoles. Les agües costeres atópense contaminaes debíu al arramáu d'un gran volume d'agües residuales nel mar. == Xeografía humana == La población del Reinu Xuníu calcular en 61.113.205 habitantes (xunetu de 2009), lo que da una [[densidá de población|densidá]] de 250,86 habitantes per quilómetru cuadráu. La población concentrar nun 90% nes ciudaes, lo que-y convierte nel país más urbanizáu del mundu. Tocantes a los [[grupos étnicos]], son mayoritariamente [[blancos]] (de los que son [[ingleses]] el 83,6%, [[escoceses]] 8,6%, [[galeses]] 4,9%, [[norirlandeses]] 2,9%) 92.1%, [[Negru (persona)|negros]] 2%, [[hindús]] 1,8%, [[pakistaníes]] 1,3%, [[mestizos]] 1,2%, otros 1,6% (censu de 2001). Los británicos deriven d'un amiestu que se produció a lo llargo de la [[historia]] por invasiones de [[celtes]] ([[cimbrios]], [[Galos (pueblu)|galos]]), [[xermanos occidentales]] ([[anglos]], [[saxones]]) y [[escandinavos]]. Mientres dellos sieglos los ingleses emigraron a les [[imperiu británicu|colonies]] de la so [[Imperiu]], y esta perda de población foise compensando cola llegada a la [[metrópolis]] de persones provenientes d'estos paísessobremanera del sureste [[asiáticu]], d'ende les minoríes pakistaníes ya hindús nel país. La llingua oficial ye'l [[Idioma inglés|inglés]], anque se fala [[Idioma galés|galés]] pol 26% de la población de [[Gales]] y el [[gaélicu escocés]] falar alredor de 60.000 escoceses. El 71,6% de la población ye [[cristianismu|cristiana]], principalmente [[anglicana]], anque tamién hai católicos, presbiterianos y metodistes. Hai un 2,7% de [[Isllam|musulmanes]], un 1% que profesa'l [[hinduismu]] y, siempres según el censu de 2001, un 1,6% d'otres creencies y 23,1% de creencies ensin especificar o nenguna. La capital, [[Londres]] tien un [[Gran Londres|área metropolitana]] que tien 12.875.000 habitantes, con una densidá de 1.130 habitantes per quilómetru cuadráu, la segunda área metropolitana d'[[Europa]] dempués de [[Moscú]]. Pero hai toa una serie de ciudaes importantes: [[Birmingham]], [[Glasgow]], [[Liverpool]], [[Leeds]], [[Sheffield]], [[Edimburgu]] (capital d'[[Escocia]]), [[Bristol]], [[Mánchester]], [[Leicester]], [[Coventry]], [[Kingston upon Hull]], [[Cardiff]] (capital de [[Gales]], 292.150 hab.) y [[Belfast]] (capital d'Irlanda del Norte, 276.459 hab.). Tradicionalmente, el Reinu Xuníu estremar en ciento dos condaos, de los que 46 son d'Inglaterra, 33 d'Escocia, 13 del País de Gales y 8 d'Irlanda del Norte. ;Condaos d'[[Inglaterra]]: [[Bedfordshire]] (cap. [[Bedfort]]), [[Berkshire (Inglaterra)|Berkshire]] ([[Reading]]), [[Buckinghamshire]] ([[Aylesbury]]), [[Cambridgeshire]] ([[Cambridge]]), [[Cornwall and Islles of Scilly]] ([[Truro]]), [[Cumberland]] ([[Carlisle]]), [[Cheshire]] ([[Chester]]), [[Derbyshire]] ([[Derby]]), [[Devon]] ([[Exeter (Devon)|Exeter]]), [[Dorset]] ([[Dorchester (Dorset)|Dorchester]]), [[Condáu de Durham (Inglaterra)|Durham]] ([[Durham (ciudá)|Durham]]), [[Essex]] ([[Chelmsford]]), [[Gloucestershire]] ([[Gloucester]]), [[Greater London]] ([[City of London]]), [[Hampshire]] ([[Winchester]]), [[Herefordshire]] ([[Hereford (Reinu Xuníu)|Hereford]]), [[Hertfordshire]] ([[Hertford]]), [[Huntingdonshire and Peterborough]] ([[Huntingdon and Godmanchester]]), [[Kent]] ([[Maidstone]]), [[Lancashire]] ([[Preston]]), [[Leicestershire]] ([[Leicester]]), [[Lincolnshire]]: [[Holland (Lincolnshire)|Holland]] ([[Boston]]), [[Kesteven]] ([[Sleaford]]), [[Lindsey]] ([[Lincoln (Inglaterra)|Lincoln]]); [[Norfolk (Inglaterra)|Norfolk]] ([[Norwich]]), [[Northamptonshire]] ([[Northampton]]), [[Northumberland]] ([[Newcastle-upon-Tyne]]), [[Nottinghamshire]] ([[Nottingham]]), [[Oxfordshire]] ([[Oxford]]), [[Rutland]] ([[Oakham]]), [[Shropshire]] ([[Shrewsbury]]), [[Somerset]] ([[Taunton]]), [[Staffordshire]] ([[Stafford]]); [[Suffolk, East]] ([[Ipswich]]); [[Suffolk, West]] ([[Bury St. Edmunds]]); [[Surrey]] ([[Guildford]]); [[Sussex, East]] ([[Lewes]]); [[Sussex, West]] ([[Chichester]]); [[Warwickshire]] ([[Warwick]]), [[Westmorland (Inglaterra)|Westmorland]] ([[Kendal]]), [[Isle of Wight]] ([[Newport, isla de Wight|Newport]]), [[Wiltshire]] ([[Trowbridge]]), [[Worcestershire]] ([[Worcester (Inglaterra)|Worcester]]), [[Yorkshire]]: [[East Riding]] ([[Beverley]]), [[North Riding]] ([[Northallerton]]), [[West Riding]] ([[Wakefield]]). ;Condaos de [[Gales]] [[Anglesey]] (cap. [[Llangefni]]), [[Breconshire]] ([[Brecknock]]), [[Caernarvonshire]] ([[Caernarvon]]), [[Cardiganshire]] ([[Aberystwyth]]), [[Carmarthenshire]] ([[Carmarthen]]), [[Denbighshire]] ([[Ruthin]]), [[Flintshire]] ([[Mold]]), [[Glamorgan]] ([[Cardiff]]), [[Merionethshire]] ([[Dolgellau]]), [[Monmouthshire]] ([[Newport]]), [[Montgomeryshire]] ([[Welshpool]]), [[Pembrokeshire]] ([[Haverfordwest]]), [[Radnorshire]] ([[Llandrindod Wells]]). [[Ficheru:BenNevis2005.jpg|thumb|left|240px|Ben Nevis, Escocia.]] ;Condaos d'[[Escocia]] [[Aberdeen]] (cap. [[Aberdeen]]), [[Angus (Escocia)|Angus]] ([[Forfar]]), [[Argyll]] ([[Lochgilphead]]), [[Ayr]] ([[Ayr (Escocia)|Ayr]]), [[Banff]] ([[Banff]]), [[Berwick]] ([[Duns]]), [[Bute]] ([[Rothesay]]), [[Caithness]] ([[Wick]]), [[Clackmannan]] ([[Alloa]]), [[Dumfries]] ([[Dumfries]]), [[Dunbarton]] ([[Dumbarton]]), [[East Lothian]] ([[Haddington]]), [[Fife (rexón)|Fife]] ([[Cupar]]), [[Inverness]] ([[Inverness]]), [[Kincardine]] ([[Stonehaven]]), [[Kinross]] ([[Kinross]]), [[Kirkcudbright]] ([[Kirkcudbright]]), [[Lanark]] ([[Glasgow]]), [[Midlothian]] ([[Edimburgu]]), [[Moray (Escocia)|Moray]] ([[Elgin]]), [[Nairn]] ([[Nairn]]), [[Orkney]] ([[Kirkwall]]), [[Peebles]] ([[Peebles]]), [[Perth]] ([[Perth]]), [[Renfrew]] ([[Paisley]]), [[Ross and Cromarty]] ([[Dingwall]]), [[Roxburgh]] ([[Newtown St. Boswells]]), [[Selkirk]] ([[Selkirk]]), [[Shetland]] ([[Lerwick]]), [[Stirling]] ([[Stirling]]), [[Sutherland (Escocia)|Sutherland]] ([[Golspie]]), [[West Lothian]] ([[Linlithgow]]), [[Wigtown]] ([[Stranraer]]). ;Condaos d'[[Irlanda del Norte]] [[Antrim]] (cap. [[Belfast]]), [[Armagh]] (Armagh), [[Belfast]] ([[County Borough]]), [[Condáu de Down|Down]] ([[Downpatrick]]), [[Fermanagh]] ([[Enniskillen]]), [[Londonderry]] (Londonderry), Londonderry (-), [[Tyrone]] ([[Omagh]]). [[Ficheru:SilentValley.jpg|thumb|[[Silent Valley Reservoir]], [[Condáu de Down]].]] Les divisiones alministratives son actuamente más complexes. N'Inglaterra hai 34 condaos ''two-tier'' (como, p.ex. [[Bedfordshire]]), 32 ''boroughs'' de Londres (p.e. [[Barking y Dagenham]]) y una ''City'', la ''City of London'' o ''Greater London'', 36 condaos metropolitanos (como [[Barnsley]]) y 46 autoridaes unitaries, por casu [[Blackpool]]. Irlanda del Norte tuvo estremada tradicionalmente en seis condaos históricos, : [[Condáu de Antrim (Irlanda del Norte)|Condáu de Antrim]], [[Condáu de Armagh]], [[Condáu de Down]], [[Condáu de Fermanagh]], [[Condáu de Londonderry]] y [[Condáu de Tyrone]]. Yá nun s'usen pal gobiernu llocal; en llugar d'ello hai 26 [[distritos d'Irlanda del Norte]] (''district council areas'') que tienen distintes estensiones xeográfiques, inclusive nel casu d'aquellos que'l so nome coincide col de los condaos. N'Escocia hai 32 autoridaes unitaries, como [[City of Edinburgh]] o [[Glasgow City]]. Y en Gales tamién hai 22 autoridaes unitaries, como [[Cardiff]] o [[Isle of Anglesey]]. == Xeografía económica == Los [[recursos naturales]] del país son: [[carbón]] (xacimientos apaecen en Yorkshire, Derbyshire, Nottinghamshire, Northumberland, Gales meridional y Escocia)::(Yorkshire, Durham, Escocia, Staffordshire y Gales), , [[petroleu]] (plataforma continental del mar del Norte), [[gas natural]] (Escocia), [[estañu]], [[piedra caliar]], [[fierro]], [[sal común|sal]], [[magre]], [[plomu]]. Les cuenques [[hulla|hulleres]] de les [[Midlands]] entraron en clara regresión a mediaos de los [[años 1980|años ochenta]], cerrándose numberoses mines de carbón. Sicasí, les sos reserves de gas y petroleu tán tornando y el Reinu Xuníu pasó a ser importador netu d'enerxía nel añu 2005. En cuanto al usu del suelu, hai que señalar que'l 48,89% del terrén dedicar a camperes permanentes, ente que el 10% ta formáu por montes y arboláu (est 1993.). El [[regadíu]] ocupa 1.080 quilómetros cuadraos (est. 1993.). El Reinu Xuníu foi [[agricultura|agrícola]] y [[ganaderu]], pero tamién el primer país que s'industrializó, siendo'l llugar onde s'anició la [[Revolución Industrial]] por cuenta de la [[enerxía]] del carbón, que dio puxanza a la [[industria testil]] y [[siderúrxica]]. Tres la [[Segunda Guerra Mundial]], y a pesar de la perda del [[Imperiu Británicu|Imperiu]], convertir en líder nel comerciu européu y centru financieru. A partir de los [[Años 1980|años ochenta]], el gobiernu [[Privatización|privatizó]] les empreses públiques y contuvo el gastu social. Ye unu de los miembros del quintetu d'economíes del trillón de dólares d'[[Europa occidental]]. Los mayores ingresos del [[Productu Interior Brutu]] son los proporcionaos pol [[sector servicios]]sobremanera la [[bancu|banca]], el sector de los [[seguros]] y los [[negocios]], apurriendo'l 75% del PIB (est. de 2009) y emplegando al 80,4% de la población activa (est. de 2006). La necesidá d'importar [[materies primes]] y d'esportar les sos manufactures fixeron de siempre del Reinu Xuníu unu de los líderes del comerciu mundial. N'esportaciones tien el puestu 9º (estimación de 2009: 351,300,000,000 dólares d'Estaos Xuníos), namái superáu, na [[Xunión Europea]], por [[Alemaña]] (2º), [[Francia]] (5º), [[Países Baxos]] (6º) ya [[Italia]] (7º). Tocantes a les [[importación|importaciones]], ocupa'l 6º llugar (473,600,000,000 dólares, estimación de 2009), namái superáu, dientro de la Unión Europea, per Alemaña (2º) y Francia (4º). L'[[agricultura]] ye intensiva, altamente mecanizada y bien eficiente según los estándares europeos, produciendo alredor del 60% de les necesidaes alimentarias con menos del 2% de la población activa (1,4%) y produz el 1,2% del PIB. Los mayores rendimientos llograr na llanura sureste. Prodúcense [[ceberes]] ([[cebada]], [[trigu]], [[avena]]), [[colza oleaxinosa]], [[pataques]] y [[hortolices]]. Los [[camperes]] y [[praos]] permanentes (calculada nos [[años 1980|ochenta]] en redol al 47% del territoriu) dexen el [[llendo]] de [[ganáu vacuno]] y [[oveyes]], tamién hai [[aves de corrolada]]. A lo último, tien un importante sector pesqueru, siendo los puertos más destacaos [[Hull]] y [[Aberdeen]]. La [[industria]], que foi la base de la economía mientres más de dos sieglos, tien cada vez menos importancia. Anguaño namái contribúi al PIB nun 23,8% y ocupa al 18,2% de la población activa. Les industries producen [[maquinaria]], [[equipamientu llétricu]] y [[electrónicu]], [[ferroviariu]], [[construcción naval]], [[Industria aeronáutico|aviones]], [[Vehículu de motor|vehículos de motor]] y los sos partes, equipamientu electrónicu y de comunicaciones, metales, [[Industria químico|productos químicos]], carbón, petroleu, [[Industria papelero|papel]] y productos papeleros, alimentos procesaos, texíos, ropa y otros bienes de consumu. == Ver tamién == * [[Xeografía d'Inglaterra (país)|Xeografía d'Inglaterra]] * [[Xeografía d'Escocia]] * [[Xeografía de Gales]] * [[Xeografía d'Irlanda del Norte (país)|Xeografía d'Irlanda del Norte]] == Referencies == * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uk.html CIA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210102141059/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uk.html |date=2021-01-02 }} - ''[[The World Factbook]]'' (n'inglés) * [http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20031221023714/http://www.statistics.gov.uk/glance/default.asp UK Government Statistics] == Enllaces esternos == {{Commons category|Geography of the United Kingdom}} * [http://www.metoffice.com/climate/uk/averages/index.html UK climate averages provided by the Meteorological Office] * [https://web.archive.org/web/20041011015401/http://www.ordnancesurvey.co.uk/oswebsite/freefun/geofacts/ Ordnance Survey geofacts page] {{llistaref}} {{Tradubot|Geografía del Reino Unido}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía del Reinu Xuníu|Xeografía del Reinu Xuníu]] b86lm1zwuwnyatav3fk2gkn2x7kazf0 Xeografía de Chequia 0 101257 4376994 4234613 2025-06-17T14:55:29Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4376994 wikitext text/x-wiki {{ficha de xeografía}} [[Ficheru:Kleť view.jpg|thumb|250px|Vista dende la torre a lo cimero del monte Kleť.]] La '''[[República Checa]]''' (nome llocal, ''Česká Republika'') ye un estáu d'[[Europa central]], al sur d'[[Alemaña]] y [[Polonia]]. Llinda tamién con [[Austria]] y [[Eslovaquia]].<ref name=CIA>[https://web.archive.org/web/20070313213237/https://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/ez.html CIA World Factbook]</ref> == Xeografía física == Ta formada poles rexones tradicionales de [[Bohemia]] y [[Moravia]]. Tien una superficie de 78.866 km², comparable cola de [[Portugal]], [[Austria]] o [[Irlanda]]. [[País ensin mariña]], atópase estratéxicamente allugáu sobre dalgunes de les rutes terrestres más antigües y significatives d'Europa. === Relieve === El paisaxe de la República Checa ye variáu; [[Bohemia]],<ref name=CIA/> al [[oeste]], consiste nuna [[cuenca hidrográfica|cuenca]], drenada pol [[ríu Elba]] y el [[ríu Moldava]] y arrodiada de montes baxos, onde se topa'l puntu más altu del país, [[Sněžka|monte Sněžka]] que llega a los 1.601 [[msnm]] y atópase nos [[montes Xigantes]]. Falar del [[cuadriláteru de Bohemia]] en referencia a esta [[altiplanicie]] arrodiada de [[monte|montes]]: montes [[Sudetes]], [[montes Metálicos]] , montes Xigantes (''Rieren Gebirge'') y la [[selva de Bohemia]], que formaben históricamente la frontera natural de los llamaos ''Países Checos''. En [[Idioma checu|checu]] los nomes d'estos montes son: al nordeste los [[Krkonose]], Sudetes y [[Jeseníky]]; al noroeste, [[Krusné Hory]]; al suroeste'l [[Cesky les]] y el [[Sumava]]. Namái la frontera sureste del país escarez de cadenes montascoses. El puntu más baxu ye la salida del [[ríu Elba]] del territoriu checu. [[Moravia]], la parte oriental, ye tamién montascosa; ta formada por un [[riegu subalpino]] que s'atopa ente los [[Cárpatos occidentales]] al este y les [[llombes de Moravia]] al oeste, que ye lo que la dixebra de Bohemia. La [[Puerta Morava]] (en [[Idioma checu|checu]], ''Moravská brána'') ye un corredor militar tradicional ente la llanura norteuropea y el [[Danubiu]] n'[[Europa central]]. Trátase d'una traza [[Xeomorfoloxía|xeomorfolóxicu]] na rexón morava de la República Checa formada pola [[depresión]] ente los montes de los Cárpatos nel este y los Sudetes nel oeste. Percorrer el drenaxe ente'l [[ríu Oder]] cimeru y el [[mar Bálticu]] nel norte y el [[ríu Bečva]] de la cuenca del [[Danubiu]]. === Ríos y llagos === Los principales [[ríu|ríos]] de [[República Checa]] son l'[[ríu Elba|Elba]] y los sos [[afluente]]s el [[ríu Moldava|Moldava]] (''Moldau'') y l'[[Ohřy|Ohre]]; el [[Ríu Morava|Morava]], colos sos numberosos afluentes, drena [[Moravia]]. Estos cursos d'agua de la República Checa flúin a trés mares distintos: el [[Mar del Norte]], el [[Mar Bálticu]] y el [[Mar Negru]]. Al Elba y de ende al mar del Norte van el Elba (''Labe''), l'Ohřy, el [[Teplá]] y el [[Vltava]]. El [[Oder]] pasa pola cuenca a la que da'l so nome y qu'acaba nel Bálticu. La cuenca del Morava va al mar Negru, y los sos cursos más destacaos son el Morava y el [[Ríu Regen|Regen]] o Řezná. === Clima === La República Checa tien un [[clima continental]] templáu, con branos relativamente templaos ya iviernos fríos, borrinosos y con nieve. El [[clima continental]] ye estremáu en [[Bohemia]] y [[clima templáu|templáu]] en [[Moravia]]. [[Ficheru:Kralicky-Sneznik-03.jpg|thumb|left|Llombes ondulaes de [[Králický Sněžník]]]] [[Ficheru:Smrk a rameno Šance 1.jpg|thumb|left|[[Presa de Šance]], parte de los [[Beskides moravo-silesios]].]] La mayor parte de l'agua cai mientres el branu. La diferencia de temperatura ente branu ya iviernu ye relativamente alto, por cuenta de la so posición xeográfica [[Estáu ensin mariña|ensin salida al mar]]. Na República Checa, les temperatures varien descomanadamente, dependiendo de l'[[altitú]]. Polo xeneral, a altitúes más elevaes, les temperatures baxen y les [[precipitación (meteoroloxía)|precipitaciones]] amóntense. La zona más húmeda na República Checa atópase alredor de [[Bílý Potok (Distritu de Liberec)|Bílý Potok]] nos [[montes Jizera]] y la rexón más seca ye'l [[distritu de Louny]] al noroeste de Praga. Otru factor importante ye la distribución de los montes; poro, el clima ye bastante variáu. Nel picu más altu de [[Sněžka]] (1.602 [[msnm]]), la temperatura medio ye namái -0,4&nbsp;°C, mientres nes llanures de la [[rexón de Moravia Meridional]], la temperatura medio llega hasta 9&nbsp;°C. La capital del país, [[Praga]], tien una temperatura medio similar, anque esto ta influyíu por factores urbanos. El mes más fríu ye de normal xineru, siguíu per febreru y avientu. Mientres estos meses, hai de normal nieve nos montes y dacuando nes principales ciudaes y na llanura. Mientres marzu, abril y mayu, la temperatura usualmente amóntase rápido, especialmente mientres abril, cuando la temperatura y el tiempu tiende a variar llargamente a lo llargo del día. La primavera tamién se caracteriza por altos niveles d'agua, debíu al destemple de la nieve con hinchentes ocasionales. El mes más templáu del añu ye xunetu, siguíu per agostu y xunu. De media, les temperatures pel branu son alredor de venti graos más altes que mientres l'iviernu. El branu tamién se caracteriza por agua y nubes. La seronda xeneralmente empieza en setiembre, que ye inda relativamente templáu y secu. N'ochobre, les temperatures usualmente cayen per debaxo de 15 y 10&nbsp;°C y los [[árbol|árboles]] [[caducifoliu|caducifolios]] empiecen a perder les sos fueyes. A finales de payares, les temperatures usualmente tán alredor del puntu de conxelación. {{Clima |llugar = Praga, capital de la República Checa <!--Temperatures Máximes (°C)--> |xin_max = 0.4 |feb_max = 2.7 |mar_max = 7.7 |abr_max = 13.3 |may_max = 18.3 |xun_max = 21.4 |xnt_max = 23.3 |ago_max = 23.0 |set_max = 19.0 |och_max = 13.1 |pay_max = 6.0 |avi_max = 2.0 |añal_max = <!--Temperatures Mínimes (°C)--> <!--Temperatures Mínimes Rexistraes (°C)--> |xin_min = -5.4 |feb_min = -4.0 |mar_min = -1.0 |abr_min = 2.6 |may_min = 7.1 |xun_min = 10.5 |xnt_min = 11.9 |ago_min = 11.7 |set_min = 8.7 |och_min = 4.3 |pay_min = 0.2 |avi_min = -3.3 |añal_min = <!--Precipitación Total (mm)--> |xin_precip = 23.5 |feb_precip = 22.6 |mar_precip = 28.1 |abr_precip = 38.2 |may_precip = 77.2 |xun_precip = 72.7 |xnt_precip = 66.2 |ago_precip = 69.6 |set_precip = 40.0 |och_precip = 30.5 |pay_precip = 31.9 |avi_precip = 25.3 |añal_precip = <!--Díes d'agües --> |xin_precip_díes = 6.8 |feb_precip_díes = 5.6 |mar_precip_díes = 6.2 |abr_precip_díes = 7.3 |may_precip_díes = 9.8 |xun_precip_díes = 10.3 |xnt_precip_díes = 9.1 |ago_precip_díes = 8.8 |set_precip_díes = 7.0 |och_precip_díes = 5.5 |pay_precip_díes = 7.0 |avi_precip_díes = 6.8 |añal_precip_díes = |fonte= [http://www.worldweather.org/172/c00197.htm World Weather Information "Prague"] |fechaaccesu = 8 de xunetu de 2010 }} === Mediu ambiente === La vexetación natural ta formada por estenses [[pradería|praderíes]] y [[monte|montes]], especialmente de [[conífera|coníferes]]. El [[bioma]] dominante ye'l [[monte templáu de frondosas]], anque tamién ta presente'l [[monte templáu de coníferes]] nos [[Cárpatos]]. [[World Wide Fund for Nature|WWF]] estrema'l territoriu de la República Checa ente cuatro [[Ecorrexón|ecorrexones]]: * [[Monte de frondosas d'Europa occidental]], nes tierres altes del oeste * [[Monte mistu de Panonia]], nel sureste * [[Monte montano de los Cárpatos]], nel estremu este * [[Monte mistu d'Europa central]], nel restu del país. Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país estremar en dos [[Área bioxeográfica|rexones bioxeográfiques]]:<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref> [[Rexón bioxeográfica continental|continental]] y [[Rexón bioxeográfica panónica|panónica]]. Cuenta con seis [[Reserva de la biosfera|reserves de la biosfera]]: [[Krivoklátsko]], [[cuenca de Trebon]], [[Morava inferior]], [[Sumava]], [[Cárpatos blancos|Bílé Karpathy]] y [[Krkonose]]. 54.681 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 12 sitios Ramsar. Tien cuatro [[Parque nacional|parques nacionales]], [[Parque nacional Podyji|Podyji]], [[Parque nacional Šumava|Šumava]], Krkonošy y [[Suiza bohemia|České Švýcarsko]]. El principal riesgu natural son les [[inundación]]. Les esmoliciones [[Ecoloxía|medioambientales]] son la contaminación atmosférica y de l'agua en rexones del noroeste de [[Bohemia]] y [[Moravia]] septentrional alredor d'[[Ostrava]] presenten riesgos pa la salú; l'[[agua acedo]] estropien los [[monte|montes]]; los esfuercios p'afaer la [[industria]] a los códigos de la [[Xunión Europea]] tendríen d'ameyorar la contaminación doméstica. == Xeografía humana == [[Ficheru:Czech Republic map-es.svg|La república checa, el so allugamientu na Europa central y les principales poblaciones.|miniatura|upright=1.3]] Esti país tien una población de 10.211.905 habitantes (est. xunetu de [[2009]]). El so [[densidá demográfica]] ye de 129,48 habitantes per quilómetru cuadráu. El 73&nbsp;% vive en zones urbanes ([[2008]]). Según el censu de [[2001]], el principal grupu étnicu son los [[checos]] 90,4&nbsp;%, depués hai [[moravos]] 3,7&nbsp;%, [[eslovacos]] 1,9&nbsp;% y otros 4&nbsp;%. L'idioma más faláu ye'l [[Idioma checu|checu]] 94,9&nbsp;%, pero tamién hai minoríes que falen [[Idioma eslovacu|eslovacu]] 2&nbsp;% y otros 2,3&nbsp;%, ensin identificar 0,8&nbsp;%. Hai un 26,8&nbsp;% de [[catolicismu|católicos]], 2,1&nbsp;% de [[protestantismu|protestantes]], ensin especificar 8,8&nbsp;%, ensin significase 59&nbsp;%. La capital del país ye [[Praga]] (1,188.126 hab., 2006), de la mesma capital de la rexón histórica de [[Bohemia]]. Otres poblaciones importantes son [[Brno]] (388.000 hab.), [[Ostrava]] (326.303 hab., 1994), [[Pilsen]] (165.000 hab.), [[Ústí nad Labem]] (casi 100.000 hab.) y [[Ceské Budejovice]] (94.622 hab., 2005). Famosa ye la ciudá balnearia de [[Karlovy Vary]] (51.537 hab., 2005), tamién conocida pol so nome [[Idioma alemán|alemán]] ''Karlsbad''. El país ta estremáu en [[Organización territorial de la República Checa|13 rexones]] (''kraje'', singular - ''kraj'') y [[Praga]] ''(Praha)'', una ciudá capital (''hlavni mestu''): [[Rexón de Bohemia Meridional|Bohemia meridional]] ''(Jihocesky)'', [[Rexón de Moravia Meridional|Moravia Meridional]] (''Jihomoravsky''), [[Rexón de Karlovy Vary|Karlovarsky]], [[Rexón de Hradec Králové|Kralovehradecky]], [[Rexón de Liberec|Liberecky]], [[Rexón de Moravia-Silesia|Moravia-Silesia]] ''(Moravskoslezsky)'', [[Rexón de Olomouc|Olomoucky]], [[Rexón de Pardubice|Pardubicky]], [[Rexón de Pilsen|Pilsen]] ''(Plzensky)'', [[Stredocesky]] ([[Bohemia central]]), [[Rexón de Ústí nad Labem|Ustecky]], [[Rexón de Vysočina|Vysocina]] y [[Rexón de Zlín|Zlinsky]]. == Xeografía económica == [[Ficheru:Satellite image of Czech Republic in September 2003.jpg|thumb|right|250px|Imaxe satelital]] El país tien pocos [[recursos naturales]]: [[antracita]], [[carbón vexetal|carbón mineral]], [[caolín]], [[magre]], [[grafitu]] y [[madera]] y depende de los [[recursos enerxéticos]] y de les [[materies primes]] esternes.<ref name=CIA/> En cuanto al usu de la tierra,<ref name=CIA/> hai qu'estremar ente la [[tierra arable]], 41%; les colleches permanentes, 2%; los pacionales permanentes, 11%; [[monte|montes]] y maderes, 34% y otros, 12% (1993 est.). El [[regadíu]]<ref name=CIA/> toma 240 km² (1993 est. y tamién en 2005). Los datos pal añu 2005 son: [[tierra arable]] 38,82%, colleches permanentes 3% y otros 58,18%. La composición del [[PIB]] por sector ye: [[agricultura]] 2,8%, [[industria]] 35% y [[Sector servicios|servicios]] 62,3% (est. 2009). L'agricultura emplega al 3,6% de la [[población activa]], la industria'l 40,2%y los servicios el 56,2% ([[2007]]). Sol réxime [[comunista]], la [[XRSS]] suministraba la mayor parte del [[gas natural]] y [[petroleu]] a [[Checoslovaquia]]. La [[República Checa]] ye una de les más estables y prósperes de los países postcomunistas de la [[Europa central]] y [[Europa oriental|oriental]]. Caltener una redolada abierta a les inversiones foi un elementu clave de la transición de la República Checa dende una economía [[Comunismu|comunista]] [[Planificación|planiada]] a una [[economía de mercáu]] en funcionamientu. Como miembru de la [[Xunión Europea]], con un allugamientu ventaxosu nel centru d'Europa, una estructura de costu relativamente baxa y una población activa bien cualificada, la República Checa ye un destín curiosu pa la inversión estranxera. Antes del so ingresu na Unión Europea en 2004, el gobiernu checu harmonizó les sos lleis y reglamentaciones a les de la Unión Europea. La pequeña economía checa, abierta y empobinada a la esportación, creció más del 6% añalmente nel periodu 2005-2007 y la fuerte crecedera económica siguió nos primeros trés trimestres del añu 2008. A pesar de la crisis financiera global, el conservador sistema financieru checu permaneció relativamente sanu, anque menguó la so crecedera económica por cuenta de la baxada nes esportaciones. Los principales productos agrícoles son: [[ceberes]] ([[trigu]], [[cebada]], [[centenu]]), [[pataques]], [[remolaches]], [[lúpulu]] y [[fruta]]. La [[ganadería]] ye principalmente [[porcina]] y [[ave de corrolada|volatería]]. Tocantes a los productos industriales, cabo citar: [[automóviles]], [[metalurxa]] (en [[Plzen]] y [[Kladno]]), [[maquinaria]] y equipamientu, [[cristal]] y [[armamentu]]. == Ver tamién == * [[Redolada natural de la Unión Europea]] == Referencies == {{llistaref}} * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ez.html "Europe:: Czech Republic"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181223002052/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ez.html |date=2018-12-23 }}, [[CIA]] - ''[[The World Factbook]]'' (n'[[Idioma inglés|inglés]]) {{Tradubot|Geografía de la República Checa}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía de Chequia| ]] 2qb05i1gyy7cqgsskulzd4cmq9cz24z Xeografía de Suecia 0 101281 4377013 4373680 2025-06-17T14:56:30Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Directiva => dicha Directiva 4377013 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Geografía de Suecia}} {{Ficha de xeografía |imaxe = Sweden from cia.png |continente = [[Europa]] |rexón = [[Europa del Norte]]<br />[[Escandinavia]] |territoriu = 449.964 |tierra = 410,934 |agua = 39.030 |fronteres_territoriales = 2,233 |país 1 = [[Finlandia]] |frontera país 1 = 614 km |país 2 = [[Noruega]] |frontera país 2 = 1.619 km |llinia_de_costa = 3.218 km |mar_territorial = 12 mn |zona_allegante = |zona_económica = |plataforma_continental = fondura 200 m |puntu_más_baxu = [[Llagu Hammarsjon]] -2,41 m |puntu_más_altu = [[Kebnekaise]] 2.111 m }} == Ríos, llagos y mariñes == [[Ficheru:Lapporten 2.jpg|thumb|left|Paso Lapporten en [[Laponia]].]] === Ríos === Les carauterístiques hidrográfiques del territoriu de la [[península Escandinava]] deriven de la [[glaciación cuaternaria]], los ríos son prevalentemente rabiones y con numberoses [[catarata|catarates]] y rabiones. Hai [[ríu|ríos]] por tol territoriu de [[Suecia]]. Los ríos cuerren polo xeneral paralelos, del noroeste escontra'l sureste y desagüen nel [[Kattegat]]. Munchos aníciense en [[llagu|llagos]]. Los [[ríu|ríos]] más importantes son el [[ríu Klara|Klara]] (''Klarälven'') (660 km) y el [[ríu Torne|Torne]] (570 km) (Torne älv). Los ríos, de gran caudal, desagüen nel [[mar Bálticu]]: [[ríu Dal|Dal]] (541,7 km) (Dalälven), [[ríu Ljusnan|Ljusnan]] (443,3 km), [[ríu Indals|Indals]] (430 km) (''Indalsälven''), [[ríu Ångerman|Ångerman]] (463 km) (''Ångermanälven''), [[ríu Ume|Ume]] (460 km) (''Ume älv''), [[ríu Skellefte|Skellefte]] (410 km) (''Skellefteälven''), [[ríu Pite|Pite]] (400 km) (''Piteälven'') y [[ríu Kalix|Kalix]] (460,65 km) (''Kalix älv''), [[ríu Lule|Lule]] (460,8 km) (''Luleälv'') y [[ríu Vindel|Vindel]] (452,7 km) (''Vindelälven''). === Llagos === [[Ficheru:Sunset with gull.jpg|thumb|Puesta de sol nel llagu Vättern.]] Cerca del 1,8% de la superficie del país ta constituyida por [[llagu|llagos]]. De cutiu los llagos ocupen [[valle]]s fluviales o tienen formes allargaes y riques en ramificaciones que revelen el so orixe glaciar. Los diez mayores [[llagu|llagos]] suecos, n'orde decreciente: [[Vänern]] (5.648&nbsp;km², el más grande d'[[Europa del Norte]] y el terceru del continente européu, dempués de los llagos [[Ladoga]] y [[Llagu Onega|Onega]] en [[Rusia]]), [[Vättern]] (1.893&nbsp;km²), [[Mälaren]] (1.140&nbsp;km²), [[Hjälmaren]] (484&nbsp;km²), [[Storsjön]] (464&nbsp;km²), [[Siljan]] (col llagu [[Orsasjön]] (354 km²),<ref>)El llagu Siljan por sigo mesmu tien namái una superficie de 290km²</ref> [[Torne träsk]] (330&nbsp;km²), [[Akkajaure]] (240 km²), [[Hornavan]] (220–283&nbsp;km²),<ref>Atópense de cutiu datos distintos, 250 o 280 km²)</ref> [[Uddjaure]] (210&nbsp;km²) y [[Bolmen]] (184&nbsp;km²) === Costa === Suecia tien una llarga llinia costera de 7.625 km, que forma la llende este de la península escandinava. Al sur, l'estrechu d'[[Øresund|Öresund]] dixebra Suecia de [[Dinamarca]]. La [[ponte d'Øresund]] xune los dos países. Pel sur y l'oeste llenda colos estrechos de [[Skagerrak]] y de [[Kattegat]]. Pel este, Suecia tien mariña al [[mar Bálticu]] y el [[golfu de Botnia]]. Los ríos abren a estrechos [[estuariu|estuarios]]. Suecia tien, nel conxuntu del país, cerca de 221.800 ente [[isla|islles]] y [[castru|castros]] productu de la [[isostasia]] qu'afectó a [[Fenoscandia]]. Les más grandes del país son: {{Columnes}} * [[Isla de Gotland|Gotland]], 2.994 km² * [[Öland]], 1.347 km² * [[Orust]], 346 km² * [[Hisingen]], 199 km² * [[Värmdön|Värmdö]], 181 km² * [[islla de Tjörn|Tjörn]], 148 km² {{Nueva columna}} * [[Väddö]] y [[Björkö]], 128 km² * [[Fårö]], 113 km² * [[Selaön]], 95 km² * [[Gräsö]], 93 km² * [[Svartsjölandet]], 82 km² * [[Hertsön]], 73 km² {{Nueva columna}} * [[Alnön]], 68 km² * [[Ekerö]] y [[Munsö]], 68 km² * [[Tosterön]]-[[Aspön]], 66 km² * [[Ingarö]], 63 km² * [[Ljusterö]], 62 km² * [[Torsö]], 62 km² {{Final columnes}} == Clima == {{wide image|Kebnekaise Panorama.jpg|900px|Los [[Alpes escandinavos]].}} Magar el so [[llatitú]], el [[clima]] ye [[clima templáu|templáu]] o [[clima oceánicu|oceánicu]] nel sur, con [[iviernu|iviernos]] fríos y cielos cubiertos y [[branu|branos]] frescos, en parte borrinosos. Les cuatro estaciones presenten diferencies y temperatures templaes a lo llargo de tol añu. La parte central tien un [[clima continental|clima húmedu continental]]. Nel norte ye [[clima subárticu]]. Cerca del 15% del territoriu de Suecia ta dientro del [[círculu polar árticu]]. Sicasí, Suecia ye más templada y seca qu'otros llugares de llatitúes similares y d'otres llatitúes inclusive más al sur, debíu principalmente a la [[corriente del Golfu]].<ref>{{Cita web |url= https://www.bbc.co.uk/climate/impact/gulf_stream.shtml |títulu= BBC Weather |fechaaccesu=5 de febreru de 2009 |fecha=2009 |idioma=inglés |cita= La corriente del golfu y el so impautu n'Europa}}</ref><ref>{{Cita web |url= http://www.ldeo.columbia.edu/res/div/ocp/gs/ |títulu= The Gulf Stream Myth |fechaaccesu=5 de febreru de 2009 |autor= Richard Seager |fecha=2006 |idioma=inglés |cita= La corriente del golfu, clima européu y cambéu abrupto}}</ref> Por casu, el centru y sur del país tienen iviernos más templaos que munches partes de [[Rusia]], [[Canadá]] y [[Estaos Xuníos]].<ref>{{Cita web |url= http://www.fao.org/WAICENT/FAOINFO/SUSTDEV/EIdirect/climate/EIsp0002.htm |títulu= FAO.org |fechaaccesu= 5 de febreru de 2009 |autor= Grupu Agrometeorológico de la FAO |fecha= 1999 |idioma= inglés |cita= Mapa del clima mundial |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20061117173015/http://www.fao.org/waicent/faoinfo/sustdev/EIdirect/climate/EIsp0002.htm |fechaarchivu= 17 de payares de 2006 }}</ref> Por cuenta de la so llocalización, la duración del día varia descomanadamente. Al norte del [[círculu polar árticu]], el sol nunca se pon en dellos díes del branu, y en dellos díes d'iviernu nunca amanez. El día n'[[Estocolmu]] dura más de 18 hores a finales de xunu, pero namái alredor de 6 hores a finales d'avientu. Gran parte del territoriu suecu recibe ente 1.600 y 2.000 hores de lluz solar añalmente.<ref>{{Cita web |url= http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7608&a=21429&l=sv |títulu= SMHI.se |fechaaccesu= 5 de febreru de 2009 |autor= Institutu Meteorolóxicu Suecu |fecha= 2007 |idioma= suecu |cita= Mapa de la cantidá d'hores de lluz |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20200409055434/http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7608&a=21429&l=sv |fechaarchivu= 2020-04-09 }}</ref> La temperatura varia del norte al sur. La parte central y sur del país tien branos templaos ya iviernos fríos, con temperatures máximes ente 20 a 25&nbsp;°C<ref>{{Cita web |url= http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7628&a=21614&l=sv |títulu= SMHI.se |fechaaccesu= 5 de febreru de 2009 |autor= Institutu Meteorolóxicu Suecu |fecha= 2007 |idioma= suecu |cita= Máximes temperatures en xunetu |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20200409055435/http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7628&a=21614&l=sv |fechaarchivu= 2020-04-09 }}</ref> y mínimes ente 12 y 15&nbsp;°C<ref>{{Cita web |url= http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7628&a=21654&l=sv |títulu= SMHI.se |fechaaccesu= 5 de febreru de 2009 |autor= Institutu Meteorolóxicu Suecu |fecha= 2007 |idioma= suecu |cita= Temperatures mínimes en xunetu |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20200409055436/http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7628&a=21654&l=sv |fechaarchivu= 2020-04-09 }}</ref> mientres el branu; y una temperatura permediu de -4 a 2&nbsp;°C nel iviernu.<ref>{{Cita web |url= http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7628&a=21572&l=sv |títulu= SMHI.se |fechaaccesu= 5 de febreru de 2009 |autor= Institutu Meteorolóxicu Suecu |fecha= 2007 |idioma= suecu |cita= Temperatura promedio en xineru |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20200409055437/http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7628&a=21572&l=sv |fechaarchivu= 2020-04-09 }}</ref> Pela so parte, la parte norte del país tien branos más curtios y frescos, ya iviernos más llargos y fríos, con temperatures usualmente sol puntu de conxelación dende setiembre hasta mayu.<ref>{{Cita web |url= http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7628&a=21704&l=sv |títulu= SMHI.se |fechaaccesu= 5 de febreru de 2009 |autor= Institutu Meteorolóxicu Suecu |fecha= 2007 |idioma= suecu |cita= Feches de les primeres xelaes na seronda |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20200409055438/http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7628&a=21704&l=sv |fechaarchivu= 2020-04-09 }}</ref><ref>{{Cita web |url= http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7628&a=21706&l=sv |títulu= SMHI.se |fechaaccesu= 5 de febreru de 2009 |autor= Institutu Meteorolóxicu Suecu |fecha= 2007 |idioma= suecu |cita= Feches de les postreres xelaes en primavera |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20200409055438/http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7628&a=21706&l=sv |fechaarchivu= 2020-04-09 }}</ref> Foles de calor asoceden dacuando, y temperatures percima de los 25&nbsp;°C presentar mientres dellos díes nel branu, dacuando hasta na parte norte del país.<ref>{{Cita web |url= http://www.visit-stockholm.com/estocolmo-en-espanol/about-stockholm/climate.htm |títulu= Visit Stockholm.com |fechaaccesu=5 de febreru de 2009 |autor= Oficina de Turismu d'Estocolmu |fecha=2009|cita= Hai delles foles de calor dacuando en xunu hasta agostu, pero non a más de 30&nbsp;°C o 86&nbsp;°F |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.visit-stockholm.com/estocolmo-en-espanol/about-stockholm/climate.htm|fechaarchivu=30 de payares de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |url= http://www.smhi.se/content/1/c6/01/84/66/attatchments/s10-11_dec07.pdf |títulu= SMHI.se |fechaaccesu= 5 de febreru de 2009 |autor= Institutu Meteorolóxicu Suecu |fecha= 2007 |idioma= suecu |cita= Clima de Laponia |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20090205082738/http://www.smhi.se/content/1/c6/01/84/66/attatchments/s10-11_dec07.pdf |fechaarchivu= 5 de febreru de 2009 }}</ref> La temperatura más alto rexistrada en Suecia foi de 38&nbsp;°C en Målilla, en 1947, mientres la temperatura más baxo foi de -67,6&nbsp;°C en Vuoggatjålme en 1966.<ref>{{Cita web |url= http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7522&a=20978&l=sv |títulu= SMHI.se |fechaaccesu= 5 de febreru de 2009 |autor= Institutu Meteorolóxicu Suecu |fecha= 2007 |idioma= suecu |cita= Temperatures más baxes rexistraes |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20081228105150/http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7522&a=20978&l=sv |fechaarchivu= 28 d'avientu de 2008 }}</ref><ref>{{Cita web |url= http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7522&a=20974&l=sv |títulu= SMHI.se |fechaaccesu= 5 de febreru de 2009 |autor= Institutu Meteorolóxicu Suecu |fecha= 2007 |idioma= suecu |cita= Temperatures más altes rexistraes |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20090626233113/http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7522&a=20974&l=sv |fechaarchivu= 2009-06-26 }}</ref> [[Ficheru:Kiruna kyrka2.jpg|thumb|Ilesia de [[Kiruna]], una de les ciudaes más septentrionales de Suecia.]] En permediu, la mayor parte de Suecia recibe ente 500 y 800&nbsp;mm de [[pluviosidá|precipitación]] cada añu, faciendo al país considerablemente más secu que'l [[Precipitación (meteoroloxía)|permediu mundial]]. El suroeste ye la rexón del país con más precipitaciones, ente 1000 y 1200&nbsp;mm, y en delles zones montascoses del norte envalórase que se reciben más de 2000&nbsp;mm de precipitaciones. Les [[nevaes]] asoceden d'avientu a marzu nel sur, de payares a abril nel centru y d'ochobre a mayu nel norte de Suecia. Magar la so situación xeográfica, la parte central y sur del país tienden a tar virtualmente llibres de nieve.<ref>{{Cita web |url= http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7618&a=21516&l=sv |títulu= SMHI.se |fechaaccesu= 5 de febreru de 2009 |autor= Institutu Meteorolóxicu Suecu |fecha= 2007 |idioma= suecu |cita= Mapa de precipitaciones añales |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20200409055440/http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7618&a=21516&l=sv |fechaarchivu= 2020-04-09 }}</ref><ref name="Sweden's climate">{{Cita web |url= http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=5441 |títulu= SMHI.se |fechaaccesu= 5 de febreru de 2009 |autor= Institutu Meteorolóxicu Suecu |fecha= 2007 |idioma= suecu |cita= Clima en Suecia |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20080925183701/http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=5441 |fechaarchivu= 25 de setiembre de 2008 }}</ref> {| {{tablaguapa}} "text-align:center; font-size:90%;"| | colspan="13" style="text-align:center;font-size:120%;background:#e8EAFA;"|Temperatures máximes y mínimes rexistraes en diverses ciudaes sueques (°C)<ref>{{Cita web |url= http://www.smhi.se |títulu= SMHI.se |fechaaccesu=5 de febreru de 2009 |autor= Institutu Meteorolóxicu Suecu |fecha=2007 |idioma=suecu |cita= Bancu de datos del Institutu Meteorolóxicu Suecu}}</ref> |- ! style="background: #e5AFAA; color: #000000" height="17" | City ! style="background: #e5AFAA; color:#000000;" | Ene !style="background: #e5AFAA; color:#000000;" | Feb ! style="background: #e5AFAA; color:#000000;" | Mar ! style="background: #e5AFAA; color:#000000;" | Abr ! style="background: #e5AFAA; color:#000000;" | May ! style="background: #e5AFAA; color:#000000;" | Jun ! style="background: #e5AFAA; color:#000000;" | Jul ! style="background: #e5AFAA; color:#000000;" | Ago ! style="background: #e5AFAA; color:#000000;" | Sep ! style="background: #e5AFAA; color:#000000;" | Oct ! style="background: #e5AFAA; color:#000000;" | Nov ! style="background: #e5AFAA; color:#000000;" | Dic |- ! style="background: #C5DFE1; color:#000000;" height="16;" | [[Kiruna]] | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | -10/-16 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | -8/-15 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | -4/-13 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 2/-7 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 8/0 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 14/6 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 17/8 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 14/6 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 9/2 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 1/-4 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | -5/-10 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | -8/-15 |- ! style="background: #F8F3CA; color:#000000;" height="16;" | [[Östersund]] | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | -5/-10 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | -3/-9 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 0/-6 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 5/-2 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 12/3 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 16/8 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 18/10 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 17/10 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 12/6 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 6/2 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 0/-3 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | -3/-8 |- ! style="background: #C5DFE1; color:#000000;" height="16;" | [[Estocolmu]] | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 1/-2 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 1/-3 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 4/-2 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 11/3 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 16/8 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 20/12 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 23/15 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 22/14 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 17/10 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 10/6 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 5/2 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 1/-1 |- ! style="background: #F8F3CA; color:#000000;" height="16;" | [[Gotemburgu]] | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 2/-1 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 4/-1 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 6/0 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 11/3 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 16/8 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 19/12 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 22/14 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 22/14 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 18/10 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 12/63 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 3/-1 |-lydia y ivar ! style="background: #C5DFE1; color:#000000;" height="16;" | [[Visby]] | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 1/-2 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 1/-3 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 3/-2 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 9/1 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 14/6 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 18/10 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 21/13 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 20/13 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 16/9 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 10/6 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 5/2 | style="text-align:center; background: #C5DFE1; color:#000000;" | 2/0 |- ! style="background: #F8F3CA; color:#000000;" height="16;" | [[Malmö]] | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 3/-1 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 3/-1 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 6/0 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 12/3 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 17/8 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 19/11 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 22/13 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 22/14 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 18/10 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 12/6 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 8/4 | style="text-align:center; background: #F8F3CA; color:#000000;" | 4/1 '' |- |} == Mediu ambiente == El territoriu de Suecia pártese, de norte a sur, ente los [[bioma|biomes]] de [[tundra]], [[taiga]] y [[monte templáu de frondosas]]. Según [[World Wide Fund for Nature|WWF]], cuatro [[Ecorrexón|ecorrexones]] tán presentes: * [[Pradería y monte montano d'abedurios d'Escandinavia]] (tundra), nos montes del norte y l'oeste * [[Taiga escandinava y rusa]], nel centru y el nordés * [[Monte mistu sarmático]], nel sur * [[Monte mistu bálticu]], na contorna d'[[Escania]], nel estremu sur Conforme a la normativa de la [[Xunión Europea]], el territoriu d'esti país estremar en trés [[Área bioxeográfica|rexones bioxeográfiques]]:<ref>Art. 1, lletra c), incisu iii), de la Directiva 92/43/CEE, según especifícase nel mapa bioxeográficu aprobáu'l 25 d'abril de 2005 pol Comité creáu en virtú del artículu 20 de dicha Directiva.</ref>[[Rexón bioxeográfica continental|continental]], [[Rexón bioxeográfica boreal|boreal]] y, nos [[montes fenoscandinavas septentrionales]], [[Rexón bioxeográfica alpina|alpina]]. Destaca nel so patrimoniu natural la [[Rexón de Laponia (Suecia)|rexón de Laponia]], bien mistu [[patrimoniu de la Humanidá]] declaráu pola [[Unesco]] en [[1996]]. Cuenta con dos [[Reserva de la biosfera|reserves de la biosfera]]: [[Kristianstad Vattenrike]] ([[2005]]) y [[archipiélagu del llagu Vänern]] ([[2010]]). La [[Zona del llagu Torne]], que foi reserva de la biosfera dende [[1986]], foi retirada de la llista en 2010. 514.675 [[hectárea|hectárees]] tán protexíes como [[güelga|güelgues]] d'importancia internacional al amparu del [[Conveniu de Ramsar]], en total, 51 sitios Ramsar, ente ellos [[Tåkern]]. Tien una ventena de [[Parque nacional|parques nacionales]], destacando ente ellos [[Parque nacional de Abisko|Abisko]], [[Parque nacional de Sarek|Sarek]] y [[Parque nacional de Store Mosse|Store Mosse]]. Suecia cunta con 19.494 árees protexíes que cubren 66.530 km² o'l 14.8% de la superficie sueca.<ref>[https://www.protectedplanet.net/country/SWE]</ref> Los riesgos naturales del país son: formaciones de [[xelu]] n'agües circundantes, especialmente nel [[golfu de Botnia]], pueden interferir col [[Tresporte marítimu|tráficu marítimu]]. Polo que se refier a los [[ecología|problemes medioambientales]], hai daños producíos pola [[agua acedo]] nos [[suelu|suelos]] y los [[llagu|llagos]]. Hai contaminación nel [[mar del Norte]] y nel [[Mar Bálticu|Bálticu]]. == Xeografía humana == [[Ficheru:Fred-Chess - Landskap Sweden, text-color.png|thumb|Les 25 provincies históriques de Suecia.]] A principios del [[sieglu XX]], había una fuerte [[emigración]] dende [[Suecia]]. Sicasí, al desenvolvese económicamente dexó de producise esta sangría. Tien 9.059.651 (est. xunetu de [[2009]]) que nun 85% vive en zones urbanes ([[2008]]). Les rexones más densamente poblaes son [[Öresund]] nel sur, y el valle del llagu [[Mälaren]] cerca d'Estocolmu. Na metá septentrional predomina la [[población rural]]. La escasamente poblada [[Norrland]] ocupa casi'l 60% del país. La [[densidá de población]] media ye de 20,13 habitantes per quilómetru cuadráu. El [[índice natalidad]] ye de 10,13 nacencies por 1.000 habitantes (est. 2009). L'índiz de crecedera poblacional ye 0,158% (est. 2009). Tocantes a los grupos étnicos del país hai qu'estremar, per un sitiu, la población indíxena, formada na so mayor parte por [[suecos]] con minoríes [[finlandesa]] y [[lapona]]; y por otru, los inmigrantes estranxeros o primer xeneración: [[finlandeses]], [[yugoslavos]], [[daneses]], [[noruegos]], [[Grecia|griegos]] y [[turcos]]. La mayoría fala [[Idioma suecu|suecu]] y hai minoríes que falen [[Idioma finlandés|finlandés]] y [[Idioma sami|lapón]]. Tocantes a la relixón, son [[protestantismu|protestantes]] en casi la so totalidá ([[Luteranismu|luteranos]], 87 %) y otros (incluyendo [[catolicismu|católicos]], [[Ilesia ortodoxa|ortodoxos]], [[bautistes]], [[Islam|musulmanes]], [[xudaísmu|xudíos]] y [[budismu|budistes]]) un 13%. La capital ye [[Estocolmu]], con 1.287.988 hab. en [[2008]]. Amás, son ciudaes principales: [[Gotemburgu]] (puertu que ta nel oeste), [[Mälmo]] (puertu nel sur) y [[Upsala]]. Ta estremada en 21 [[condáu]] (''lan'', singular y plural): [[Blekinge]], [[Dalarna]], [[Gavleborg]], [[Conceyu de Gotland|Gotland]], [[Halland]], [[Jämtland]], [[Jonkoping]], [[Kalmar]], [[Kronoberg]], [[Norrbotten]], [[Orebro]], [[Östergötland]], [[Escania]] ''(Skåne)'', [[Södermanland]], [[Estocolmu]] ''(Stockholm)'', [[Upsala]], [[Värmland]], [[Västerbotten]], [[Vasternorrland]], [[Västmanland]] y [[Vastra Gotaland]] (''Västergötland''). == Xeografía económica == [[Recursos naturales]] de Suecia son: [[cinc]], [[fierro]] ([[Gellivara]], [[Kiruna]]), [[plomu]], [[cobre]], [[plata]], [[madera]], [[uraniu]] y [[enerxía hidroeléctrica]]. En cuanto al usu de la tierra ye: terrén arable, 7%; colleches permanentes, 0%; camperes permanentes, 1%; montes, 68% y otros, 24% (est. 1993) La composición del [[PIB]] por sector ye: [[agricultura]] 1,6% (bien mecanizada), [[industria]] 26,6% y [[Sector servicios|servicios]] 71,8% (est. 2009). L'agricultura emplega al 1,1% de la [[población activa]], la industria'l 28,2% y los servicios el 70,7% ([[2008]]). Hasta finales del [[sieglu XIX]], Suecia yera un país rural del qu'amás emigraben los sos habitantes, pero dempués de la [[PGM]], el país empezó a desenvolvese esplotando les sos riqueces naturales como la [[minería]] y los [[monte|montes]]. Ayudada pola [[paz]] y la [[neutralidá]] mientres tol [[sieglu XX]], Suecia ye'l país européu de mayor [[nivel de vida]], con un sistema mistu de [[capitalismu]] d'[[alta teunoloxía]] y estensos beneficios de proteición social. Tien un modernu sistema de distribución, escelentes comunicaciones, internes y esternes, y una fuercia llaboral bien preparada. La madera, la enerxía hidroeléctrica y los minerales ferrosos constitúin la base d'una economía bien empobinada al comerciu esterior. Les empreses privaes tienen el 90% de la producción industrial, de la que'l sector de la inxeniería toma'l 50% de la producción y les esportaciones. El sur de Suecia ye predominantemente agrícola, mientres nel norte l'actividá forestal ye amplia. Los principales productos agrícoles son [[ceberes]] ([[cebada]], [[trigu]]) y [[remolacha azucrera]]. De la [[ganadería]], [[bovina]] mayoritariamente, llógrase [[carne]] y [[lleche]]. Tocantes a los productos industriales, cabo citar: [[fierro]] y [[aceru]] (en [[Borlänge]] y la mariña [[Mar Bálticu|bálticu]]), [[equipamientu de precisión]] ([[telecomunicaciones]], [[armamentu]]), [[magaya de madera]] pa la [[industria del papel]], [[alimentos procesaos]] ya [[industria automovilística]] ([[Volvo]], [[Saab]]). Como país con mariña, prauticar la pesca, especialmente del [[sardina]] y el [[bacaláu]]. Los principales puertos y terminales son: [[Brofjorden]], [[Gotemburgu]], [[Helsingborg]], [[Lulea]], [[Malmö]], [[Stenungsund]], [[Estocolmu]], [[Trelleborg]] y [[Visby]]. La [[rede ferroviaria]] estender a lo llargo de 11.633 km. Les [[carretera|carreteres]] tienen un total de 425.300 km, de les que [[pavimentu|pavimentadas]] tán 139.300 km (incluyendo 1.740 km de víes rápides) y ensin pavimentar 286.000 km ([[2008]]). Hai 2.052 km de ríos navegables y canales ([[2007]]). == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sw.html "Europe :: Sweden "] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200519210928/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sw.html |date=2020-05-19 }}, [[CIA]] - ''[[The World Factbook]]'' {{en}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xeografía de Suecia|*]] 2u3jjnr3p14h2c0it9a38mfnbqd2xi7 Hulk 0 102120 4376783 4363272 2025-06-17T12:52:33Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376783 wikitext text/x-wiki {{otrosusos}} {{personaxe |color = brown |color testu = purple |nome = Huk |obra = [[Marvel Cómics]] |imaxe = |tamañoimagen = 250px |debú = ''The Incredible Huk #1'' (mayu de 1962) |creador = [[Stan Lee]] |actor = [[Bill Bixby]] y [[Lou Ferrigno]] (1978 - 1990)<br /> [[Eric Bana]] (2003)<br />[[Edward Norton]] (2008)<br />[[Mark Ruffalo]] (2012 - Actual) |real =Hugo Campos<br/>Robert Bruce Banner |ocupación = [[Superhéroe]], [[científicu]] |altor = 1,78 metros (como Bruce Banner)<br /> 2.13 - 243 metros (como Huk) |pesu = 68 quilos (como Bruce Banner)<br /> 471 - 635 quilos (como Huk) |estáu = Activu |afiliaciones = [[Los Vengadores]] |aliaos = [[Iron Man]], [[Captain America]], [[Vilba Negra (cómic)|Viuda Negra]], [[Thor (Marvel Comics)|Thor]], [[War Machine]], [[Güeyu de Ferre]], [[Spider-Man]], [[Bucky Barnes]], [[Nick Fury]], [[Scarlet Witch]], [[Vision (cómic)|Vision]], [[Pantera Negra (cómic)|Pantera Negra]], [[Ant-Man]], [[Falcon (cómic)|Falcon]]. |enemigos = [[Abominación (cómic)|Abominación]], [[Home Absorbente]], [[Thunderbolt Ross]], [[Ursa Major]], [[Betty Ross]], [[Constrictor (cómic)|Constrictor]] |alies = L'Home Increíble, L'Increíble Hulk, Joe Fixit, El Profesor, el Colosu de Jade, El Destructor de Mundos, el Xigante Esmeralda. |rellaciones = '''Brian Banner''' (padre, fináu), '''Rebeca Banner''' (madre, finada), '''[[She-Hulk|Jennifer Walters/She-Hulk]]''' (prima), '''[[Rick Jones|Rick Jones/A-Bomb]]''' (compañeru), '''[[Betty Ross|Betty Banner Ross/Rede She-Hulk]]''' (esposa), '''[[Thunderbolt Ross|Xeneral Thunderbolt Ross/Rede Hulk]]''' (suegru), '''[[Caiera]]''' (esposa, finada), '''[[Skaar (cómics)|Skaar]]''' (fíu), '''Lyra''' (fía) |Pareya = Vilba Negra (2016) |poderes = • Súper fuercia (capaz de destruyir toa una dimensión con tan solo un aplausu. Esta trai, por defectu, Súper velocidá).<br />• Súper resistencia (capaz de soportar esplosiones de bombes nucleares gamma fácilmente).<br />• Invulnerabilidad (capaz de soportar fácilmente la esposición a una esplosión [[Hipernova]]).<br />• Llonxevidá.<br />• Rexeneración (la más avanzada del [[Universu Marvel]]).<br />• Súper saltos (capaces de llegar o superar la órbita).<br />• Capacidá d'alendar so l'agua, alendar nel espaciu y ver pantasmes y otres entidaes astrales. Toes estes habilidaes crecen, davezu xunto col so tamañu (depende del tresformamientu), en rellación a la so roxura y ánimu psicolóxicu, principalmente de les emociones negatives, como la [[Roxura]], el [[Mieu]] ya inclusive los [[Celos]]. }} '''Hulk''' ye un [[superhéroe]] verde qu'apaez nos cómics estauxunidenses publicaos pola editorial [[Marvel Cómics]]. El personaxe foi creáu por [[Stan Lee]] y [[Jack Kirby]] siendo la so primer apaición en ''The Incredible Hulk #1'' publicáu en mayu de 1962. En toles sos apaiciones, Hulk ye retratáu como un ser de forma humanoide de piel verde que tien una fuercia, resistencia y velocidá sobrehumanes casi ilimitaes, amás de tener un factor de sanamientu y rexeneración por demás eficientes los cualos amonten el so poder a midida que la so roxura aumenta. El so alter ego ye'l doctor '''Bruce Banner''' un xeniu científicu quien, por cuenta de la esposición a la radiación gamma, tresformar en Hulk cuando'l so corazón llate a una velocidá insalubre. Hulk ye la forma adoptada por Bruce Banner cada vez que ta estresáu o enfurecido. Esto debe a la esposición de radiación gamma nun esperimentu tratando d'atopar una manera de faer a los seres humanos inmunes a la [[Rayu gamma|radiación gamma]]. Bruce tien alcordances de cuando taba na so forma de Hulk. ==Trayeutoria editorial== Hulk debutó nel númberu 1 de la coleición de cómics ''The Incredible Hulk'' (mayu de 1962), con guión de [[Stan Lee]], dibuxu de [[Jack Kirby]] y entintado de [[Paul Reinman]]. Na primer historieta, Hulk yera gris en cuenta de verde. Stan Lee, escritor y editor en xefe, quixera un color que nun suxiriera nengún grupu étnicu en particular. El colorista Stan Goldberg, sicasí, aportunó a Lee en que la teunoloxía del momentu nun podía presentar el color gris claro de forma correuta, dándose distintos tonos de gris ya inclusive verde.<ref name="guía">[[Lorenzo Díaz|Díaz, Lorenzo]] (04/1996), páxs. 74-75.</ref> A partir de la edición del nᵘnbsp;2 (xunetu de 1962), Goldberg direutamente pintó la piel de Hulk de color verde. La hestoria del increíble Hulk inspirar en ''[[Dr. Jekyll and Mr. Hyde y el señor Hyde]]'' pa tratar la [[dicotomía]] esistente ente l'intelectu avanzáu del Dr. Banner y la mente senciello y emocional de Hulk (tratáu nes hestories de los años 60 y 70). Otra influencia direuta nel personaxe ye la película ''[[Frankenstein (película de 1931)|Frankenstein]]'' de los [[Estudios Universal]] de [[1931]] na que s'escuerre con roxura a la bisarma de fuercia prodixoso y mente infantil.<ref name="guía"/> La serie orixinal foi atayada dempués de seis números, con fecha de cubierta de marzu de 1963. Lee escribiera toles hestories, con Kirby dibuxando los cinco primeros númberos y Steve Ditko el sestu. Esi mesmu mes el personaxe foi estrella convidada nel númberu 12 de ''[[Fantastic Four]]'', y en payares convertir en miembru fundador de [[Los Vengadores]], tornando como antagonista del grupu nos númberos 3 y 5 de xineru y mayu de 1964. En xunetu, foi estrella convidada nel númberu 14 de ''[[Amazing Spider-Man]]''. ;Tales to Astonish Añu y mediu dempués de que la so serie fora cancelada, Hulk volvió apaecer nel númberu 60 de ''[[Tales to Astonish]]'' (ochobre de 1964). Nel númberu anterior, presentóse como antagonista del protagonista, el [[Home Xigante]]. Estes nueves hestories fueron primeramente escrites por Llei, dibuxaes por Steve Ditko y entintadas por [[George Roussos]]. Más tarde, fixéronse cargu del dibuxu Jack Kirby # 68-84 (xunu de 1965 - ochobre de 1966); [[Gil Kane]], acreditáu como "Scott Edwards", nel # 76 (febreru de 1966); [[Bill Everett]] (abril-ochobre de 1966) y [[John Buscema]]. [[Marie Severin]] remató la serie en ''Tales to Astonish'' y siguir col nuevu títulu de ''The Incredible Hulk'', que duraría hasta marzu de 1999. ;1970 En 1977, tres el debú de [[L'Increíble Hulk (serie televisiva)|la serie de televisión]], Marvel llanzó un segundu títulu, ''[[The Rampaging Hulk]]'', una [[revista de cómics]] dirixida a l'audiencia de la serie de Tv. Los escritores introducieron una prima de Banner llamada Jennifer Walters, meyor conocida como [[She Hulk]], que depués se ganó una serie pa ella mesma (pa prevenir posibles problemes de derechos). Banner dio-y un pocu de la so sangre nuna tresfusión que precisaba y la radiación gamma afectó tol so cuerpu, que pasó a ser verde y musculosu, y anque caltuvo la mayor parte de les sos facultaes intelectuales, la so personalidá viose afeutada. Mientres esta década foi escrita por [[Archie Goodwin]], [[Chris Claremont]] o [[Tony Isabella]] y dibuxada por [[Herb Trimpe]] y [[Sal Buscema]], ente otros autores. ;1980 y 1990 Tres [[Roger Stern]], [[Bill Mantlo]] fíxose cargu de los guiones col númberu 245 (marzu de 1980). Na saga ''Encruciyada'' (númberos 300-313, ochobre de 1984 - payares de 1985) estableció que Banner sufriera maltratos cuando yera neñu, siendo esti abusu la causa de la gran cantidá de roxura reprimida dientro de Banner, que de la mesma provoca la so estazada personalidá. Foi una de les meyores etapes de tola coleición, hasta que Mantlo y el dibuxante [[Mike Mignola]] fueron trabayase a [[Alpha Flight]], faciéndose [[John Byrne]] cargu de la serie, siguíu por [[Al Milgrom]], primero que llegara [[Peter David]]. Peter David convertir nel escritor de la serie col númberu 331 (mayu de 1987), marcando l'entamu d'una etapa de doce años que se caracterizó pola bona calidá media de les hestories y la rellación conflictiva ente Banner y la so alter ego Hulk.<ref name="guía"/> David representó'l sufrimientu Banner como un trestornu di-sociativo d'identidá ([[DID]], amosando que tenía graves problemes mentales dende muncho primero que se convirtiera en Hulk). David anovó la so personalidá significativamente, dando al Hulk gris l'alies Joe Fixit, y trabayó con numberosos dibuxantes mientres la so carrera na serie, como [[Dale Keown]], [[Gary Frank]], [[Todd Mcfarlane]], [[Mike Deodato Jr]], [[George Pérez]] y [[Adam Kubert]]. Nel númberu 377 (xineru de 1991), David anovó la personalidá de Hulk, utilizando una llinia argumental na que la hipnosis sintetiza les personalidaes de Banner y Hulk nun nuevu Hulk: el Doctor, que tien l'astucia del Hulk gris y la intelixencia de Bruce Banner. Nel 1993 nel especial ''Futuru Imperfectu'', y colos dibuxos de George Pérez, presentó a los llectores una visión distópica del futuru. Col nuevu nome d'El Maestru, Hulk habita un mundu nel que la mayoría de los héroes morrieron y namái Rick Jones y un pequeñu grupu de rebalbes llucha contra él. Anque El Maestru paecía ser destruyíu a la fin, torna en ''L'Increíble Hulk'' # 460 (xineru de 1998), tamién escritu por David. Más tarde, en 1998, l'editor [[Bobbie Chase]] suxirió la idea de matar a [[Betty Ross]], que David siguió. Na introducción a la edición en tomu d'esta hestoria, David confiesa que la so esposa abandonáralu apocayá y -y había apurriendo inspiración pa la mesma. David tuvo en desalcuerdu en munches temes con Marvel, como los constantes cruces con otres coleiciones qu'atayaben los sos planes, lo que lu llevó a abandonar el proyeutu y Marvel. El so últimu númberu foi'l 467 (agostu de 1998). Tamién en 1998, Marvel rellanza ''Rampaging Hulk'', esta vegada en formatu [[comic book]]. ;Rellanzamientu Cuando David abandonó Hulk, Marvel contrató a [[Joe Casey]] como escritor temporal. Poco dempués, Marvel decidió atayar ''The Increíble Hulk''. Marvel contrató a John Byrne pa un segundu volume de la serie, con Ron Garney dibuxando. Byrne salió antes d'un añu, por diferencies creatives. [[Erik Larsen]] y [[Jerry Ordway]] fixeron pequeños cambeos nel so llugar, y llueu volvió titulase como ''L'Increíble Hulk'' cola llegada de [[Paul Jenkins]] nel númberu 12. Jenkins escribió una hestoria na que Banner y los trés Hulks (Savage Hulk, Hulk Gris, y Merged Hulk, agora consideráu una personalidá independiente y denominao el Profesor) son capaces d'interactuar unos colos otros, compartiendo'l mesmu cuerpu. ==Historia del personaxe== El científicu Bruce Banner heredó xenéticamente los xenes mutaos del so padre (el cual, al igual que puede asoceder coles enfermedaes, yera portador pero nun tenía los efeutos en sí) los cualos (dientro de Bruce), siendo un amiestu perfecto ente l'artificialidá y la naturaleza, fueron la parte innata de Hulk. Años dempués Bruce taba probando una de les sos últimes invenciones, la bomba gamma. Xusto nel momentu de la esplosión, un mozu llamáu [[Rick Jones]] enfusar na zona de pruebes del exércitu onde diba ser llanzada la bomba y un plasmáu Bruce Banner diose cuenta y foi salvalo. Quedaben yá bien pocos segundos pal impautu de la bomba cuando Bruce Banner diz-y que s'amás de la zona, pero Rick nun-y escucha. Entós Bruce tíra-y a una cabiana pa salvalo pero cuando se va a meter él, esplota la bomba y la radiación da-y de llenu. Esta radiación quedar pa siempres nel cuerpu de Bruce Banner. La esposición letal a rayu gamma xunto cola activación de los nanomeds (nanoteunoloxía biolóxica) fueron la parte adquirida de Hulk y, por tanto y a partir d'esi momentu, Hulk yá esiste y va tar siempres , pase lo que pase, en Bruce. Mientres el procesu de creación del personaxe, nes primeres hestories namái se convertía en Hulk cuando salía la Lluna, pero conforme foi avanzando la serie les sos tresformaciones debíense principalmente a estaos de roxura, escitación y mieu (activaciones del [[sistema nerviosu]]), lo que-y convertía nun ser monstruosu dotáu d'una fuercia superhumana, capaz de dar saltos de cientos de metros, aguantar la respiración debaxo de l'agua y nel espaciu. Amás, el so cuerpu dependiendo de les necesidaes puede mutar p'afaese a les situaciones nueves, y aguantar el disparu d'un misil nel so pechu. Ye escorríu y acosáu en tou momentu pol exércitu. El so interés románticu por [[Betty Ross]], fía del xeneral Thunder Ross, el contrincante de Hulk va dar pie a munches aventures.<ref name="guía"/> Hulk, amás, llegó a formar parte de grupos de [[superhéroes]] como [[Los Vengadores]], colos que namái tuvo los primeros dos númberos, pero de los que foi miembru fundador, y pasó un llargu periodu colos [[Defensores]] de más de cien números, dirixíos pol [[Dr. Estrañu]]. Anque gracies a estes actuaciones, Hulk llogró cierta popularidá, el so calter tremendamente irascible fíxo-y llegar a engarrase colos sos compañeros o a remontase contra ellos, por eso la xente nunca confió nél (a esceición del enantes nomáu Hulk intelixente que foi amnistiáu pol presidente de los Estaos Xuníos, gracies a l'ayuda de los demás superhéroes). En dos causes, Bruce Banner dixebrar de Hulk, nuna foi lleváu por [[Loki (Marvel Comics)|Loki]] a [[Asgard]], col enfotu de acabar con [[Thor (Marvel Comics)|Thor]], pero l'intentu fracasaría, n'otra pudo casase con [[Betty Ross]] pero esta, desdichadamente, morrió. Hulk y Banner volvieron xunise, yá que nun podíen vivir l'unu ensin l'otru. Entós, Hulk sufrió un tresformamientu tipo bestia que finalmente foi destruyida, siguiendo les sos aventures hasta qu'un día afaró cola metá de [[Las Vegas]]. Esa foi la razón pola que [[S.H.I.E.L.D.]] unvió axentes pa prinda-y, y foi desterráu al espaciu. Nesi momentu Hulk afayó una sociedá secreta llamada los [[Illuminati (cómics)|Illuminati]] conformada por [[Iron Man]], [[Doctor Strange]], [[Charles Xavier|El profesor X]], [[Namor]], [[Black Bolt]] y [[Reed Richards]]. Esta organización controlaba'l mundu de los superhéroes, y exiliaron a Hulk al espaciu por consideralo un peligru pal mundu. Hulk por fuercia esvió la nave, que foi unviada a un furacu negru al traviés del cual aterrizó nel Planeta Sakaar, onde habitaben delles races alienígenas entamaes en distintes tribus bárbares dirixíos por reis. Hulk foi prindáu y fechu esclavu polos sirvientes del Rei Coloráu, un tiránicu rei de Sakaar que gobernaba un vastu territoriu, y foi convertíu en gladiador poles sos habilidá. Cola ayuda de dellos aliaos, Hulk derrocó al Rei Colorado y quedóse col so reinu. El reináu de Hulk tuvo llenu de paz hasta que'l planeta y los sos habitantes fueron destruyíos por una bomba, dexando pocos sobrevivientes. Hulk xuró vengación contra los que creía que son responsables del so exiliu, los Iluminati, y asina empieza l'eventu conocíu como [[World War Hulk]], que remató cola victoria de los héroes sobre'l xigante verde, más pol cansanciu de Banner que pola fuercia d'ellos. Tres la so guerra contra la Tierra, Bruce foi zarráu en basar Gamma, onde dalguna vegada tuvo'l reactor que-y convirtió en Hulk. Foi informáu por Ross y Samson qu'un nuevu y poderosu [[Thunderbolt Ross|Rede Hulk]] mató a l'[[Abominación (cómic)|Abominación]]. Banner namái pudo escapar del so encierre cuando un terremotu xeneráu pol potente enfrentamientu ente [[Thunderbolt Ross|Rede Hulk]] y [[A-Bomb]] (Rick Jones tresformáu), alterió-y lo suficiente como pa tresformase. Dambos Hulks atopáronse de frente, dando llugar a una batalla. ===Tresformamientos=== Ye habitual que los héroes del cómic camuden d'uniforme a lo llargo del tiempu pero'l xigante esmeralda non, direutamente camuda de forma y de personalidá. Cada manifestación de Hulk provién de cualquier estáu emocional y mental de Bruce Banner. La versión más famosa del cómic ye la de Hulk en pantalones moraos y de color verde, de mente infantil, que tan solo desea ser dexáu en paz, pero que ye forzáu de cutio a engarrar en diverses batalles por distintes fuercies qu'intenten prindalo. Este sería'l llamáu Hulk selvaxe o'l Hulk verde de tola vida: si pégues-y s'enoxa, faise más fuerte y dedícase a engarrar contra los militares que lu escuerren, de normal encabezaos pol xeneral Ross, padre de la so esposa. Otros enemigos son [[Abominación (cómic)|Abominación]], [[Bibestia]], [[Líder (cómic)|El Líder]], [[Maestru]], [[Zzzax]] y [[Rhino (cómic)|Rhino]]. * ''' Hulk Gris''' (tamién llamáu Mr. Fixit o El Reparador): Suponíase que de primeres de la serie, Hulk siempres sería gris, pero un error de coloración del capítulu fizo que nel númberu unu apaeciera d'un color distintu en cada viñeta. Unos años dempués d'esto, recuperar al Hulk gris. Ye más intelixente que'l verde y más astutu, anque más pequeñu y débil. Ye la faceta adolescente de Bruce. :Mientres lluchaba contra '''El Líder''', terminó apaeciendo nel desiertu de Las Vegas. Ellí, un home de negocios llamáu [[Mike Beregenti]] decidió contrata-y por que fuera el so guardaespaldes, llamándo-y Mr. Arréglalotodo. En trabayando en Las Vegas y tener dellos alcuentros con supervillanos como l'Home Absorbente o volver al mundu de [[Jarella]], Beregentti decide despidilo por tener demasiaos alcuentros desastrosos. :En diéndose de Las Vegas, analayó hasta llegar a la casa del Dr. Estrañu, onde Dormammu intenta apoderase del so cuerpu, pero Namor y el Dr. Estrañu evitar, en cuenta de que volviera'l Hulk verde. Al volver, tuvieron unes cuantes engarradielles pol dominiu, hasta que se fundieron con Banner pa crear al Hulk profesor. Tendríamos tamién al Hulk ensin mente onde nun queda nada de Banner y ye solo una máquina de destrucción ensin sentimientu dalgunu. Siguiendo con esta llinia atoparíamos con Banner Hulk que como'l so nome indica ye Hulk col cuerpu de Banner pero qu'en nengún momentu ye consciente d'ello y sigue pensando que ye'l colosu esmeralda. Mientres una etapa, y en ciertes ocasiones yá que tamién tuvo temporaes en que controla los tresformamientos, pudo trate a Hulk cola mente de Banner anque con menos fuercia que la so encarnación selvaxe, por casu ye'l que viaxó al mundu creáu pol [[El Toupoderosu (Marvel Comics)]] nes [[Secret Wars]] y ayudó a los héroes na so batalla contra los supervillanos encabezaos pol Dr. Doom Equí tenemos de nomar tamién a El Profesor, que nun tien la mente de Banner al mandu, pero gracies a Leonard Samson les sos psiques llegaron a un puntu d'equilibriu dando llugar a esti personaxe cargáu d'enfotu, que llevaba camiseta de tirantes y qu'amás yera maniegu al contrariu que la so encarnación humana. Similar sería El Maestru que ye un mundu del futuru (imperfectu) onde tolos héroes morrieron y namái queda un Hulk vieyu pero que sigue nel visu de la so fuercia físico, amás de ser daqué inestable. Ensin dala dulda los más tarrecibles son el Hulk Worldbreaker, que solamente quería vengase de la humanidá y les distintes personalidaes de Hulk tuvieron qu'aliase dientro de la mente del xigante en más d'una ocasión por que nun tomara'l control y destruyera el mundu; y el Guilt Hulk que ye'l que se mueve pola culpa de Banner. Podríamos nomar otros munchos como Rick Jones Hulk, Hulk Zombi, Hulk de Tierra-X, pero estos realmente nun taríen dientro de la continuidá. ===Principales enemigos de Hulk=== Ente los principales enemigos de Hulk destáquense: <div style="height: 250px; overflow: auto; padding: 3px; border:1px solid #AAAAAA; reflist4" > {{Columnes}} * [[Abominación (cómic)|Abominación]] * [[Home Absorbente]] * [[Agamenón (cómic)|Agamenon]] * [[Ajax (cómic)|Ajax]] * [[Brian Banner]]/[[Devil Hulk]] * [[Corporación (Marvel Comics)|Corporación]] * [[Enclave (Marvel Comics)|Enclave]] * [[Flux (cómic)|Flux]] * [[Galaxy Master]] * [[Gamma Corps]] {{Nueva columna|width = 33%}} * [[Gargoyle]] * [[Glenn Talbot]] * [[Glob]] * [[GHHH]] * [[Gremblin (Marvel Comics)|Gremlin]] * [[Halflife (cómic)|Halflife]] * [[Hulkbusters]] * [[Hulk Robot]] * [[Intelixencia (Marvel Comics)|Intelixencia]] * [[John Ryker (Marvel Comics)|John Ryker]] {{Nueva columna|width = 33%}} * [[Juggernaut]] * [[Killer (Marverl Comics)|Killer]] * [[Shrike]] * [[Líder (cómic)|El Líder]] * [[Llocu (cómic)|Madman]] * [[Maestru (cómic)|Maestru]] * [[Mercy (Marvel Comics)|Mercy]] * [[Metal Master]] * [[Missing Link (Marvel Comics)|Missing Link]] * [[Nightmare (cómic)|Nightmare]] {{Nueva columna|width = 33%}} * [[Onslaught]] * [[Psyklop]] * [[Ravage (Marvel Comics)|Ravage]] * [[Thunderbolt Ross|Thunderbolt Ross/Rede Hulk]] * [[Rede King]] * [[Rhino (cómic)|Rhino]] * [[Ringmaster]] {{Nueva columna|width = 33%}} * [[Ogressa (cómic)|Riot Squad]] * [[Ogressa (cómic)|Ogressa]] * [[Trauma (cómic)|Trauma]] * [[Tyrannus (Marvel Comics)|Tyrannus]] * [[O-Foes]] * [[Umar (cómic)|Umar]] * [[Wéndigo (cómic)|Wéndigo]] * [[Xemnu]] * [[Zeus (Marvel Comics)|Zeus]] * [[Zom]] * [[Zzzax]] * [[Bi-Bestia]] {{Final columnes}} </div> ==Poderes y habilidaes== El so principal poder ye la so capacidá d'aumentar la so ''fuercia'' hasta niveles práuticamente ilimitaos al empar qu'aumenta la so roxura. Dependiendo de qué personalidá de Hulk tea al mandu nesi momentu (el Hulk Banner ye'l más débil, pero compensar cola so intelixencia). Cuando Hulk enóxase o agafa aumenta'l so nivel de fuercia y puede algamar un altor descomanáu (allá una vegada soportó tol pesu d'un monte sobre los sos costazos, soportó'l pesu de les plaques tectóniques d'un planeta de 5 a 10 vegaes mayor que la tierra, etc). La llende cimera de la so fuercia desconozse. La llende vista de Hulk de fuercia y resistencia ye aguantar y redirixir col so puñu dende l'espaciu una estrella muncho más grande que'l Sol, según soportar un pesu equivalente al d'una estrella capaz de xenerar una hipernova (según la fonte que se mire, esta tien de pesar de 8 a 100 vegaes el sol, siendo considerada una [[Hiperxigante|estrella hiperxigante]]). Nel intre de les Guerres Secretes ([[Secret Wars]]) aguantó sobre los sos costazos un cordal equivalente a los [[Montes Rocosos]]. Debíu al gran desenvolvimientu de los sos músculos, Hulk ye capaz de dar saltos que-y dexen cubrir dellos miles de quilómetros de distancia en poco tiempu (puede llegar a salir de la órbita del planeta, daqué que ye considerablemente grande si cuntamos la velocidá d'escape que se debe algamar). Amás, puede topetar les sos manes nuna palmetada que crea una gran onda de choque capaz d'apagar un xigantescu [[quema forestal]], estrozar estructures o romper tou los vidrios d'una [[ciudá]] equivalente [[Nueva York]]. El poder d'esti ataque puede devasar a cualesquier [[ciclón]] qu'azotara a la [[Tierra]] nos sos millones d'años de vida. Los sos Golpes son tan poderosos que fueron capaces de realizar increíbles proezas como destruyir un [[asteroide]] del doble del tamañu de la [[tierra]], allumar y crear [[calor]] nun [[Universu|cosmos]] enteru o destruyir toa una dimensión con tan solo un aplausu. Los sos deos y dientes pueden garrar cualquier cosa o furala. Puede comer cualquier cosa. Los sos dientes tienen menos fuercia que la palmetada, pero crean una onda sónica que tien tantu soníu que puede desintegrar daqué o emburriar un desiertu del tamañu d'[[El Sáḥara]] a otra parte dafechu distinta. Los sos deos pueden engabitar a una paré, por casu, y llanza-y contra el[[Sol]] cola mesma potencia qu'un saltu. Los sos deos de los pies déxen-y xuntase a les parés. Puede dicise que tien telequinesis yá que puede mover tan rápido'l so cuerpu pa provocar que l'aire muévase y mueva oxetos. Hulk tien una '''resistencia''' increíble al dañu físicu. Puede aguantar l'impautu d'artillería d'un cañón de gran calibre, [[armamentu antitanque]] o esplosiones de bombes gamma (cimeres a [[Bomba d'hidróxenu|les d'hidróxenu]]) ensin daños apreciables. Tamién tien una gran resistencia a temperatures estremes, pudiendo aguantar dende -150°C hasta unos 6000°C ensin abrasión nin irritación (pero puede llegar a aguantar l'ataque nova de L'[[Antorcha Humana]] que ye de 1.000.000&nbsp;°C ensin guardar daños apreciables y los Fueos Infernales producíos pol [[Ghost Rider]] los cualos nengún calor, fueu o lo que seya del universu mortal puede superalo). Anque malo d'estropiar, Hulk nun ye totalmente invulnerable. Delles armes (como'l martiellu místicu de [[Thor (Marvel Comics)|Thor]], les garres de adamantium de [[Wolverine]] o l'escudu de vibranium del [[Captain America]]) pueden causa-y un dañu severu, dependiendo del ataque de dichos oponentes. Sufrió cortes d'armes feches de materiales de gran durez (como les garres d'[[adamantio]] de [[Wolverine]]) y en teoría podría quedar apreciablemente mancáu, anque'l so factor rexenerativu ayúdalu notablemente, puede quedar amoriáu nel centru d'una esplosión nuclear d'hidróxenu (anque nenguna arma creada pol home puede matar a Hulk, incluyendo les armes creaes por Tony Stark; como muncho dexar inconsciente, pero ensin guardar daños desaxeradamente graves). Anque ye bien resistente, puede recibir amnesia si tien un impautu direutu dende l'espaciu contra'l suelu. La so resistencia puede sumase a la so fuercia pa faer que pueda travesar una paré d'[[adamantio]] o [[Vibranium|vibranio]] con muncha carrerilla. Si ta na parte delantera d'una nave tan grande como la de [[Guardians of the Galaxy (cómic)|Guardians of the Galaxy]], puede faer que la [[Astronave|nave]] aguante'l travesar un [[asteroide]] enteru ensin nengún rascuñu pero con un sacrificiu pa él. Puede crear un campu de fuercia con movimientos rápidos del so cuerpu faciendo que l'[[aire]] mover a tantos quilómetros per segundu que se cute contra dalguna cosa ensin que Hulk reciba daños. Nun puede sufrir quemadures nin per parte d'un misil d'hidróxenu disparáu dende 3.000.000 metros a una velocidá de 3.000 km/s, anque nesti casu recibiría unes poques manches verdes por romper parte de la so [[piel]]. Inclusive, a pesar de (o seique por cuenta de) el so baxu intelectu en ciertos tresformamientos, ye práuticamente inmune al control mental y a los ataques psíquicos. Magar foi manipoliáu repitíes vegaes, la so [[roxura]] desafranada fai que los intentos direutos d'aselalo o apodera-y sían ineficaces. Aguantó los poderes de [[Charles Xavier]], [[Jean Grey]] y [[Cable (cómic)|Cable]] (toos [[Mutante (Marvel Comics)|mutantes]] de nivel omega), ya inclusive se lliberar de la posesión del dios [[Loki (Marvel Comics)|Loki]] gracies a la so incontenible [[roxura]]. Amás de la so enorme resistencia, Hulk tien una '''rexeneración''' de texíos acelerada, pudiendo curar partes del so cuerpu perdíes o estropiaes casi darréu (el factor rexenerativu más rápidu del [[Universu Marvel]], inclusive más rápidu que'l del mesmu [[Wolverine]]) en cuestión de segundos. Al igual que la so fuercia físico, el so factor de recuperación aumenta cuando ta enfurecido. El so sistema inmunolóxicu ye tan fuerte que-y fai inmune a toles enfermedaes ya infeiciones esistentes (sacante al virus zombie) inda cuando ye Bruce Banner. El so sistema inmunolóxicu fai que cualquier cosa creada por seres vivos puede entrar nel so aparatu dixestivu. Nos sos primeros tiempos podía inclusive alendar nel espaciu (demostrar nos sos primeros enfrentamientos con [[Abominación (cómic)|abominación]]) o so l'agua. Ello ye que'l so cuerpu afacer pa sobrevivir, inclusive en condiciones de vacíu. A esto sumir el so '''inmortalidá''' cronolóxica. La prueba d'esto ye "El Maestru", la versión cientos d'años nel futuru del propiu Hulk. Nel "what if...?" (¿que pasara si...) de Planeta Hulk, dar a entender que Hulk viviera probablemente millones d'años o los necesarios por que se de la evolución d'una especie intelixente nel planeta al que tenía de ser unviáu nel empiezu de Planeta Hulk, convirtiéndose nun ser de llexendariu que vela pola seguridá de la mesma. Por tou esto podría consideráse-y, como unu de los personaxes más poderosos del universu de Marvel, xunto a [[Franklin Richards]], [[Beyonder]], [[Tribunal Viviente]], [[The One Above All]] y [[Thanos]]. La so intelixencia como Bruce Banner ye igual (o cimera) a la de [[Iron Man|Tony Stark]] o [[Reed Richards]] y como Hulk ye menor a la de [[la cosa|la mole]]. ==Versiones alternatives== ===Hulk 2099=== A empiezos de la década de 1990, dientro de les páxines de la coleición ''2099 Unlimited'', narrábense les aventures ambientaes nel futuru de '''John Eisenhart''', un emplegáu d'una megacorporación qu'en siendo bombardiáu por fuercia por rayos gamma, convertir nuna enorme bestia verde de fieru aspeutu y tarrecible fuercia. El personaxe, conocíu como '''Hulk 2099''', protagonizó la so propia serie de cómics que namái duró 10 númberos. ===Ultimate Hulk=== Na so infancia, Bruce suañaba con ser el [[Captain America]]. Graduáu de la universidá dos años antes de esperar, busco reproducir el tresmanáu sueru del super soldáu pal gobiernu, so les órdenes del [[Thunderbolt Ross]], cabeza de [[S.H.I.E.L.D.]] Llueu se convirtió nel líder del programa del super soldáu, con base en [[Pittsburgh]]. Comprometer cola fía de Ross, Betty y desenvolvimientu una rivalidá col so compañeru científicu [[Henry Pym#Versiones alternatives|Hank Pym]]. Esistieron rumores de que dirixó esperimentos en civiles mientres los sos años nel departamentu; ensin dulda probó la fórmula nel más d'una ocasión. La última prueba tresformó a Banner nun xigante de piel verde con capacidá intelectual llindada, empuestu namái pol so instintu, Banner afaró colo llargo y anchu del país. Convirtióse de volao n'humanu mientres un alcuentru con [[Ultimate Spider-Man|Spider-Man]]. En recuperando la so forma humana y dar negativu en célules Hulk, Banner tornó al trabayu. Cuando'l nuevu líder de S.H.I.E.L.D. [[Ultimate Nick Fury|Nick Fury]] espandió'l programa de super soldáu, Bruce foi degradáu a segundu al mandu, so les órdenes de Pym. Refugáu y suburdiáu por Betty, y celosu de los proyeutos esitosos de Hank, Banner cayó nuna creciente inseguridá, que provocó que nun tuviera progresos col sueru. El descubrimientu del Capitán América orixinal, vivu y en bones condiciones, aprovir de nueva información pero nenguna meyora. Escuchando por casualidá a los sos compañeros burllase d'él, Banner allorió y volvióse a inyectar el sueru de Hulk agora combináu con el sangre del Capitán América. Más brutal que nunca, el Hulk de piel gris mató a 852 persones nuna llocada, tratando d'atopar a Betty. Finalmente [[The Ultimates|Los ultimates]] someter. Banner foi zarráu nuna prisión d'alta seguridá allugada debaxo del Triskelion onde lo caltienen parcialmente sedáu pa prevenir otru tresformamientu. La so conexón con Hulk ye a nivel d'ADN, dexándolo en riesgu permanente de cambéu. ===Bullet Points=== L'universu onde toos tienen en alter ego del otru y un rebelde Peter Parker emburria a Banner a la cabiana con Rick Jones y conviértese en '''Hulk'''. Tiempu depués, Bruce sigue'l rastru de Peter y ye mordíu por una araña gamatizada, dexando la so busca y xuniéndose al exércitu sol nome de '''Spider-Man'''. Anguaño Bruce participa y muerre consumíu en [[Spider-Trate]]. ==Adautaciones a otros medios== ===Televisión=== {{Imaxe múltiple |posición_tabla = right |direición = vertical |anchu = 150 |testu = Bill Bixby y Lou Ferrigno son los protagonistes de la serie de televisión interpretando respectivamente a David Banner y a Hulk. |semeya1 = Bill Bixby David Banner.jpg |semeya2 = Lou Ferrigno 2018.jpg }} * '''The Incredible Hulk''': Tres un par d'episodios pilotos, rodóse la [[The Incredible Hulk (serie de televisión de 1977)|serie de TV]], que duró dende 1978, hasta 1982 y tuvo abondo ésitu.<ref name="guía"/> Con [[Bill Bixby]] y [[Lou Ferrigno]] como protagonistes, algamó un total de 87 episodios de 60 minutos de duración. [[Bill Bixby]] interpretó a '''David Bruce Banner''' (llamáu a cencielles '''David Banner'''), ente que [[Lou Ferrigno]] interpretó a Hulk. La trama de la serie consistía en que David Banner trató de buscar un métodu pa llograr la fuercia sobrehumano, y depués d'esto ser convirtió en Hulk. Por cuenta de esto, terminó siendo escorríu por un periodista del periódicu ''National Register'' llamáu Jack McGee (interpretáu por [[Jack Colvin]]) p'afayar quien ye realmente Hulk (la criatura), ente que David Bannner buscaba la forma de controlar a la criatura que vive dientro del so interior. A lo llargo de la serie, David Banner vive constantes aventures na cual la so vida siempres ta en peligru (en dellos casos xunto con Jack McGee), pero al tresformase en Hulk, ésti sálvase y siempres termina victoriosu. Intentóse faer un crossover cola serie de Spider-Man d'esa dómina. Lamentablemente, Bixby finó antes de poder rodar el guión. Siguiéron-y trés películes, que nun principiu sirviríen como rellanzamientu d'una nueva serie a manera de [[Spiderman]]/Marvel Team Up, pero cola bisarma esmeralda. Les películes de televisión son: * ''The Incredible Hulk returns'', 1988 y 100 minutos de duración, apaez el personaxe de ''[[Thor (cómic)|Thor]]''. * ''Trial of the Incredible Hulk'', 1989 y 100 minutos de duración. Cola apaición de ''[[Daredevil]]'' y de villanu tenemos a ''[[Kingpin]]''. * ''Death of the Incredible Hulk'', 1990. Producióse tamién delles series d'animación, más cercanes al cómic que les d'imaxe real: * 1982, Serie animada con 13 episodios de 24 minutos de duración. La serie ye más cercana al cómic que la d'imaxe real. * 1996, Otra [[The Incredible Hulk (serie de televisión)|serie animada]] con 21 episodios. Producióse tamién otres versiones nueves: * Apaez nel episodiu Wolverine Vs. Hulk de la serie ''Wolverine y los X-Men''. * Hulk protagoniza en ''[[The Avengers: Earth's Mightiest Heroes|Los Vengadores: Los Héroes más poderosos del planeta]]'' (en dellos episodios vuélvese Bruce Banner) * Hulk apaez na serie ''[[Iron Man: Armored Adventures]]'' (vuélvese Bruce Banner na segunda temporada). * Hulk tamién apaez nos capítulos de ''[[Ultimate Spider-Man (serie de televisión)|Ultimate Spider-Man]]'': ** Na primer temporada como "La Esclusiva", enfrentar a [[Zzzax]] causando estragos en Nueva York cuando Spider-Man y [[Mary Jane Watson]] reparar al traviés d'una cámara y "Un Llar Pa Hulk", cuando Spider-Man agospiar na so casa por una infeición alienígena causada pola [[Phalanx (cómic)|Falanxe]] y tarrez que S.H.I.E.L.D. va zarrar, Spider-Man esconder na so casa de la Falanxe, [[Nick Fury]] y la [[tía May]]. ** Na segunda temporada como "L'Increíble Hulk Araña", cuando la so mente y de Spider-Man son intercambiaes por [[Mesmero]]. ** Na tercer temporada como "El Hombre Araña Vengador, Parte 1 y 2", ta colos Vengadores al convidar a Spider-Man al so equipu queriéndolo como amigu, depués de que [[Loki (Marvel Comics)|Loki]] y el [[Otto Octavius|Doctor Octopus]] causen estragos, en "Rhino Enfurecido", apaez n'ayudar a Spider-Man y l'[[Flash Thompson|Axente Venom]] a detener a [[Rhino (cómic)|Rhino]] lluchando en Nueva York y en "Concursu de Campeones, Parte 1", al faer equipu con Spider-Man y Iron Man, equipu col [[Coleicionista (cómic)|Coleicionista]], d'enfrentar a [[Kraven el Cazador]], [[Home Ígneu|Molten Man]] y el [[Wendigo (cómic)|Rei Wendigo]], equipu del [[Gran Maestru (Marvel Comics)|Gran Maestru]], hasta ser ganáu por unu d'ellos y na "parte 4", sale siendo llibre por Spider-Man y fai equipu col Capitán América, [[White Tiger / Ava Ayala|White Tiger]], Axente Venom y el Coleicionista contra'l Gran Maestru. ** Na cuarta temporada como "La Saga Simbionte, Parte 2", apaez cuando ye teníu por [[Carnage (cómic)|Carnage]] siendo llamáu "Chulk" (Carnage Hulk) al enfrentar a Spider-Man y el Capitán América, hasta ser enfrentáu por [[Puñu de Fierro (cómic)|Puñu de Fierro]] y lliberáu por [[Cloak y Dagger|Dagger]], quedándose inconsiente y dormíu, en "Regresu al Univers-Gatuña, Parte 3", apaez nel universu Noir como'l Sr. Fixit, al tener una enemistá con Spider-Man Noir, cuando Spider-Man y [[Miles Morales|Chicu Arácnidu]] traten de resolvelo y nel final como "Día de Graduación: Parte 1 y 2", garrasti a la ceremonia de graduación nel [[Triskelion (Marvel Comics)|Triskelion]] depués de ser atrapáu colos otros nun campu de fuercia de concentración de Ock, hasta ser lliberáu por Spider-Man. * Hulk protagoniza na nueva serie de ''[[Avengers Assemble]]'' (hasta ser Bruce Banner na primera y tercer temporada), solo nes 3 temporaes. Na cuarta temporada, ausentar al tar solu en 2 primeros episodios. * Hulk protagoniza na so propia nueva serie en '' [[Hulk and the Agents of S.M.A.S.H.]]'' (vuélvese Bruce Banner na segunda temporada). * Hulk apaez tamién na segunda temporada de ''[[Guardians of the Galaxy (serie de televisión)|Guardians of the Galaxy]]'', episodiu "Sobreviviendo", depués de ser Bruce Banner, cuando él y los Vengadores ataquen a los Guardians of the Galaxy en robar un asteroide de la so sede, engrándase demasiáu y xunen fuercies pa detenelo. Nel episodiu, "La Roca de la Evolución", xunir de nuevu pa detener al [[Alto Evolucionador]] que va usar l'asteroide de Thanos contra la Tierra. * Apaez tamién en ''[[Phineas & Ferb]]: Mission Marvel'' (2013), con Iron Man, Thor y Spider-Man. * Apaez na nueva serie ''[[Spider-Man (serie de televisión de 2017)|Spider-Man]]'' (2017). ===Cine=== ====''Hulk''==== [[Ficheru:Eric Bana 2 by David Shankbone.jpg|thumb|right|220px|Eric Bana interpreta a Hulk na so primer versión cinematográfica.]] En 2003 salió en cine la primer película d'esti personaxe, sol títulu de ''[[Hulk (película)|Hulk]]'' empobinada por [[Ang Lee]] y protagonizada por [[Eric Bana]] (Bruce Banner), [[Jennifer Connelly]] (Betty Ross), [[Sam Elliott]] (Thundebolt Ross) y con [[Nick Nolte]] como'l padre de Banner y catalizador de la hestoria. El mesmu Hulk foi realizáu por aciu téuniques informátiques, y, al igual que nos cómics orixinales, el so tresformamientu ocurria na nueche, cola diferencia de que'l so color de piel ye verde (como na mayoría de los cómics), en llugar de gris (cuando apaeció per primer vegada). La resultancia foi polémicu; ente que los detractores del filme quexar de que ye demasiáu lentu ya introspectivu pa una película de superhéroes, los sos defensores allaben el trabayu d'interpretación y la estética de cómic consiguida, a base d'utilizar con profusión viñetes y los colores verde y moráu carauterísticos del personaxe. ====''The Incredible Hulk''==== [[Ficheru:Ed Norton Shankbone Metropolitan Opera 2009.jpg|right|thumb|200px|Edward Norton interpreta a Hulk nel reboot.]] [[Marvel Studios]] recuperó los derechos del personaxe y en [[2008]] estrenóse una nueva versión col títulu ''[[The Incredible Hulk (película)|The Incredible Hulk]]'' perteneciente al universu cinematográficu de Marvel (MCU). Empobinada por [[Louis Leterrier]] y protagonizada por [[Edward Norton (cineasta)|Edward Norton]] como Bruce Banner, [[Liv Tyler]] como Betty Ross, [[Tim Roth]] como Emil Blonsky, la ''[[Abominación (cómic)|Abominación]]'', [[William Hurt]] como Thunderbolt Ross y [[Lou Ferrigno]] poniéndo-y voz a Hulk. El guionista Zak Penn trabayó nuna secuela más cercana a los cómics y la serie de televisión. Norton reescribió'l guión n'aceptando actuar como actor principal, esaniciando cualquier venceyu col anterior filme recontando l'orixe del personaxe por aciu flashbacks. ====''The Avengers''==== [[Ficheru:Mark Ruffalo June 2014.jpg|thumb|right|[[Mark Ruffalo]], quién interpreta a Hulk na película]] Hulk tornó'l [[4 de mayu]] de [[2012]] na superproducción de ''[[The Avengers (película de 2012)|The Avengers]]'', como miembru y fundador del equipu homónimu. Por cuenta de problemes cola producción, Edward Norton nun volvió interpretar al alter ego del xigante esmeralda, Bruce Banner; esta vegada'l so puestu foi ocupáu pol actor [[Mark Ruffalo]] y emplegóse la téunica de [[captura de movimientu]]s, usada na película ''[[Avatar (película)|Avatar]]'', pa crear a Hulk de manera muncho más realista. Equí xúnese con [[Iron Man]][[Thor (cómic)|, Thor]], [[Captain America]], [[Vilba Negra (cómic)|Viuda Negra]] y [[Güeyu de Ferre]] na batalla contra [[Loki (Marvel Comics)|Loki]] y los [[Chitauri (cómic)|Chitauri]]. ====''Iron Man 3''==== Na película ''[[Iron Man 3]]'' (2013) Bruce Banner fai una apaición na escena post creitos onde puede notase que Tony Stark cuntó-y la so vida entera al entamu de la película. ====''The Avengers: Age of Ultron''==== Nel 2015, Hulk torna na nueva película ''[[Avengers: Age of Ultron]]'', onde ye controláu pola [[Scarlet Witch]] y enfréntase a Iron Man cola so [[Hulkbusters|Hulk-Buster]]. Mas tarde, va enfrentar a [[Ultron]]. ====''Thor: Ragnarok''==== En payares de 2017 estrenóse ''[[Thor: Ragnarok]]''. Nuna entrevista, Mark Ruffalo dixo que Bruce Banner y Hulk podríen apaecer nuna mesma escena. Na película apréciase que Thor y Hulk van enfrentar nun campu de gladiadores del [[Gran Maestru (Marvel Comics)|Gran Maestru]]. Al pie de Loki y [[Valquiria (cómic)|Valquiria]], van xunir pa enfrentar a [[Hela (cómic)|Hela]]. ====''Avengers: Infinity War''==== Ruffalo apaez como Hulk nesta [[Avengers: Infinity War|película]], onde s'axunta colos Vengadores y los [[Guardians of the Galaxy (Marvel Comics)|Guardians of the Galaxy]] dempués del Ragnarok. ===Internet=== ====Epic Rap Battles Of History==== El 29 de xunu de 2016 la canal de [[YouTube]] ''[[Epic Rap Battles of History|"Epic Rap Battles Of History"]]'' publicó un videu tituláu "Bruce Banner vs Bruce Jenner - Epic Rap Battles of History - Season 5". Nesi videu, el personaxe de Bruce Banner y el so alter ego "Hulk" faen una apaición. Bruce Banner ye interpretáu por Lloyd Ahlquist y Hulk ye interpretáu por Mike O'Hearn.<ref>{{Obra citada|títulu=Bruce Banner vs Bruce Jenner - Epic Rap Battles of History - Season 5|apellíos=History|nome=Epic Rap Battles of|url=http://www.epicrapbattlesofhistory.com/videu/rzTZGbj2ifAS/category/all/tag/all/section/latest|fechaaccesu=30 de xunu de 2016|fecha=30 de mayu de 2016}}</ref> ==Ver tamién== * [[Hulk (manga)]] == Referencies == {{llistaref}} ==Bibliografía== * {{cita llibru | autor = [[Lorenzo F. Díaz|DÍAZ, Lorenzo]] | títulu = Diccionariu de superhéroes | año = 04/1996 | editorial = [[Ediciones Glénat]] (Biblioteca del Dr. Vértigu) | Reproducción = | id = ISBN 84-88574-61-4 }} == Enllaces esternos == {{Commons}} {{wikiquote|Hulk}} * [http://www.marvel.com/universe/Hulk Hulk] en Marvel.com * [http://free-flash-games.net/tag/hulk Xuegos de Hulk] (n'inglés) * [http://www.universomarvel.com.aq/?art=hulk] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180220063615/http://www.universomarvel.com.aq/?art=hulk |date=2018-02-20 }} Hulk - los sos poderes n'imáxenes {{Tradubot|Hulk}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Personaxes de Marvel Comics]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos con plantía Otros usos a páxines que nun esisten]] jaep1i3vi3vkn0xpep2elj6lzfckokn Garage rock 0 102153 4376780 4341132 2025-06-17T12:52:10Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376780 wikitext text/x-wiki {{Ficha de xéneru musical |xéneru = Garage rock |color = red |orixe musical = [[Rock]], [[Jump blues]], [[R&B]], [[Blues rock]], [[Rock and roll]], [[Jazz]] |orixe cultural = Mediaos/Finales de [[Años 1950|los 50]] n'[[Estaos Xuníos]] |preseos = [[Guitarra]], [[Baxu (música)|baxu]], [[Batería (instrumentu musical)|batería]], [[órganu (instrumentu musical) |órganu]] (especialmente [[Farfisa]]) y [[Voz (música)|Voz]] |popularidá = Media/alta n'[[Estaos Xuníos]] mientres mediaos de los [[década de 1960|años 60]]. Esistieron dellos resurdimientos conocíos como "revivals" nos [[Años 1980|80]] y [[Años 2000|2000]] nel restu del mundu (Estaos Xuníos, Europa, Llatinoamérica, Xapón y Australia). |derivaos = [[Punk rock]], [[proto punk]], [[acid rock]] |fusiones = [[Garage punk]] |enllaces = [[:Categoría:Música rock|Música rock]], [[:Categoría:Grupos de garage rock|Grupos de garaxe rock]], [[:Categoría:Punk|punk]] }} El '''''rock'' de garaxe''' (n'[[idioma inglés|inglés]], ''garage rock'') ye una forma senciello y crudo de ''[[rock and roll]]'' creada n'[[Estaos Xuníos]] y [[Canadá]] a mediaos de los [[años 1960|años sesenta]]. El términu rock de garaxe vien del fechu de que los sos intérpretes yeren grupos compuestos por [[adolescentes]] y mozos amateurs, con una escasísima preparación musical, que solíen axuntase «pa tocar y ensayar nel garaxe de les sos cases». La música d'estes bandes yera, polo xeneral, muncho menos ellaborada que los orixinales nos que s'inspiraben (yá que los sos intérpretes teníen escasu remangu instrumental. Mozos d'ente quince y venti años, apenes sabíen tocar unos pocos acordes); pero, a cambéu, taba apinada de pasión y enerxía xuvenil, lo que dalgunos consideren el verdaderu espíritu del Rock'n'Roll. La mayor parte de les bandes utilizaben sencielles secuencies de notes octaves y quintes debíu, amás d'a lo enantes esplicao, a que los amplificadores de la dómina teníen muncha distorsión a un volume alto y se sobre-enchíen. Col usu d'eses notes (a lo que s'añedir una batería agresiva y unes lletres pegadices) azorronábase esti problema y consiguíense sorprendentes resultaos. A principios de los [[Años 1970|70's]], cuando'l movimientu yá sumiera como tal pero (paradóxicamente) foi redescubierto pola crítica musical, llegó a usase la pallabra "[[Punk]]" pa definir tantu esti tipu de música como a los grupos que lu tocaben. D'ende que garage rock y [[garage punk]] sían términos práuticamente intercambiables. O que, dacuando, empléguese tamién el términu '''Sixties Punk''' (o '''"60's Punk"''') como otra denominación pal Rock de Garaxe orixinal. Y de ende tamién que, cuando en 1976-77 surdió'l [[movimientu Punk]] puramente dichu, munchos de los sos miembros se autorreivindicasen ideolóxica, musical y estéticamente, declarándose herederos direutos de les bandes de garaxe de mediaos de los años sesenta.<ref>{{cita llibru |nome=y dellos autores |apellíu=Diego A Manrique |títulu=Historia del Rock |añu=1988 |ubicación=Madrid |editorial=El País}}</ref> == Nacencia y puxanza del garage rock mientres la década de 1960 == [[Ficheru:Count Five.png|thumb|[[Count Five|The Count Five]] (1966).]] [[Ficheru:The Seeds 1966.jpg|thumb|300px|right|[[The Seeds]] en 1966]] Sobre la nacencia del Rock de Garaxe hai ciertu discutiniu. La crítica europea vio'l fenómenu, mientres enforma tiempu, como una consecuencia de la [[Invasión Británica]]. Según esa teoría, los mozos americanos, esllumaos pol ésitu de les bandes procedentes de Gran Bretaña, dedicar a intentar reproducir los soníos que veníen del otru llau del [[Océanu Atlánticu]] (sobremanera los más aspros, como'l [[Rythm'n'blues]] de [[The Rolling Stones]], [[The Yardbirds]], [[Them]], [[The Pretty Things]] o los primerísimos [[The Kinks]]) anque d'una forma más amateur y, arriendes d'ello, muncho más cruda, lo que terminó otorgando al so estilu un calter diferencial. Sicasí, los críticos d'Estaos Xuníos demostraron que yá antes de la [[Invasión Británica|British Invasion]] l'estilu taba cuasi definíu. Y que pueden rastrexase los sos antecedentes nel [[música surf|surf instrumental]], el [[Frat-rock]], el [[Rockabilly]] o los soníos primitivistas de clásicos como [[Bo Diddley]] o [[Link Wray]] y otros pioneros del Rock'n'roll de los años 50. [[Ficheru:The Blues Magoos 1967.jpg|left|thumb|The Blues Magoos (1966)]][[Ficheru:The Standells.png|left|thumb|The Standells (1966)]]Sía que non, lo que ta claro ye que miles de combos de garaxe apaecieron nos Estaos Xuníos ente 1963 y 1968, pero namái unos pocos — [[The Shadows of Knight]], [[The Count Five]], [[The Seeds]], [[The Leaves]], [[Question Mark & the Mysterians]], [[The Blues Magoos]], [[The Remains]] o [[The Standells]] — tuvieron daqué d'ésitu (y entá ésti relativu, una y bones la mayor parte de les vegaes namái algamaron les llistes estatales, non les nacionales), mientres la inmensa mayoría llindar a grabar singles aisllaos, con tiraes bien escases y una distribución práuticamente inesistente más allá del so condáu natal. En realidá, los cantares rellacionaos col garage rock que más altu llegaron en llistes fueron [[Louie Louie]] de [[The Kingsmen]] y [[Surfin' Bird]] de [[The Trashmen]], los dos nel añu [[1963]]. A pesar de que nengún d'estos dos grupos puede ser consideráu una "banda de garaxe" en sentíu estrictu (los primeres yeren semi-profesionales, y taben rellacionaos col [[Frat-rock]], ente que los segundos yeren un grupu de [[música surf]]), dambes temes formen parte de la historia del xéneru (y de la música polo xeneral) ya influyeron tremendamente nel soníu de les bandes surdíes darréu. Ello ye que [[Louie Louie]] foi descrita, dalguna vegada, como'l prototipu perfectu del ''"soníu garaxe"'' y el primer cantar [[punk]] puramente dicha.<ref>{{cita llibru |nome=Dave |apellíu=Marsh |títulu=Louie Louie: The History and Mythology of the World's Most Famous Rock 'n Roll Song |añu=1993 |allugamientu=Michigan |editorial=University of Michigan Press}}</ref> Magar ye ciertu que nun tuvieron ésitu a nivel nacional, hai qu'esclariar que les garage-bands sí solíen tener la so "minutu de gloria" nel amenorgáu ámbitu de les sos ciudaes y contornes. La estensa rede de radios locales d'Estaos Xuníos faía posible que les pequeñes emisores tocaren con frecuencia los singles de les bandes de la so llocalidá. Asina, güei inda resulta interesáu lleer les llistes d'ésitos de minúscules estaciones radiofóniques (con una área d'escucha d'apenes unos pocos quilómetros a la redonda) nes que, xunto a grandes clásicos como [[The Rolling Stones]], [[The Beatles]], [[The Byrds]], [[Tom Jones (cantante)|Tom Jones]], [[Aretha Franklin]] o [[The Beach Boys]], apaecen temes de garage-bands semi-ignotas como [[The Outcasts]], [[The Others (grupu)| The Others]], [[The Squires(grupu)|The Squires]], [[The Litter]] o [[The Third Bardu]]. Cuasi n'igualdá de condiciones. Per otra parte, la esistencia d'eventos conocíos col nome de [[Battle Of The Bands (música)| Battle Of The Bands]] y que se celebraben con frecuencia tantu en grandes ciudaes como en pequeños pueblos de tol país y nos que delles docenes de bandes pertenecíen ente sigo pa consiguir un premiu (la grabación d'un single de 45rpm, la mayor parte de les vegaes) suponía la posibilidá de dase a conocer siquier fora nos condaos o pueblos vecinos. Hai qu'esclariar que nel so momentu (1963-68) el rock de garaxe nun tuvo conciencia de sigo mesmu. Les bandes y los mozos que les integraben nun yeren conscientes de formar parte d'un movimientu nin de tener nada especialmente de mancomún (más allá del fechu de tocar rock'n'roll). Ello ye que la espresión "garage-band" tenía, en principiu, ciertu sentíu peyorativu. Al igual que la otra pallabra usada pa nomalos: "[[punk]]". Dambes aludíen a la so escasa o inesistente remangu instrumental, la so falta de profesionalidá y ambiciones, la so amateurismo y la so estremada mocedá. Daqué que se percibía como negativu y fallíu. La considerancia del Garage Rock como un auténticu movimientu musical, estéticu ya inclusive ideolóxicu vieno dempués, a mediaos de la década de 1970, cuando tou terminara y xeneraciones que nun participaren nello afayaron y reivindicaron esi tipu de soníu y actitú. [[Ficheru:Shadows of Knight composite 1966.jpg|right|thumb|The Shadows of Knight (1966)]]Esiste una especie de llugar común según el cual la mayor parte de les bandes de garaxe surdieron nel centru de los Estaos Xuníos (el [[Mid-West]]), pero lo cierto ye que'l fenómenu estender por tol país. Asina, exemplos prototípicos de garage-bands fueron [[The Sonics]], que yeren de Tacoma (Washington), [[The Seeds]] o [[The Music Machine]], que proveníen de California, [[The 13th Floor Elevators]] que yeren texanos, [[Question Mark & the Mysterians]] (banda integrada na so totalidá por mozu d'orixe [[chicanu]]) que surdieron en Michigan o [[The Remains]], que veníen de Boston. Ya inclusive en Canadá'l movimientu tuvo enorme presencia (podemos citar como exemplu a [[The Haunted (garage band) | The Haunted]]; pero hubo munchos más grupos). [[Ficheru:The Blues Magoos 1967.jpg|right|thumb|[[Los Saicos]] (1965)]]Como detalle adicional, hai que señalar que nos últimos años quíxose incluyir na categoría de rock de garaxe o Garaxe-Punk "orixinal" (de los años 60) a delles bandes d'otros países (como [[Australia]], [[Reinu Xuníu]], [[Países Baxos]], [[España]], [[Italia]], [[Xapón]], [[Perú]] o [[Uruguái]]), que'l so soníu, espíritu y trayeutoria les emparenta estrechamente coles sos contemporánees norteamericanes. A esi respectu, hai que dexar claro que, a pesar de los evidentes puntos de contautu, el movimientu foi puramente d'Estaos Xuníos (y que, como muncho, pueden incluyise tamién grupos orixinarios de [[Canadá]]). Cosa distinta foi'l Revival que tuvo llugar a partir de la década de 1980, que sí afectó a otros países, sobremanera a Europa Occidental (y, en muncha menor midida, a Llatinoamérica) y que se va ver nel so apartáu correspondiente. == Desapaición del garage rock orixinal en redol a 1968 == [[Ficheru:Iggy pop davis b&w 1.jpg|left|thumb|Iggy Pop, cantante y líder de The Stooges]]Escontra 1968 les bandes de garaxe y el Garage Rock sumieron cuasi d'un día pa otru. Señaláronse diverses circunstancies pa esplicalo. De primeres, l'apaición de nuevos estilos musicales como la [[sicodelia]], el [[rock progresivu]], el [[country rock]] o la renacencia del [[blues]] llétricu, traxeron consigo un cambéu estéticu y musical evidente. Pa interpretar esi tipu de músiques riquíase una remangu instrumental de la que la mayor parte de los componentes de les bandes de garaxe escarecíen. Amás, l'espíritu yera bien distintu: el amateurismo de les garage-bands llevaba implícitu, yá dende'l principiu, un plazu de vida bien curtiu pa la inmensa mayoría de los grupos. El chavales crecíen, buscaben trabayu, casábense, formaben una familia y (por dicir) ''"sentaben la cabeza"'', abandonando la música. El so periodu nuna banda de garaxe considerábase apenes una aventura xuvenil, pos nunca se plantegaren (nin tuvieren ocasión de faelo) la profesionalización. Sicasí, hubo exemplos de grupos que sí evolucionaron y desenvolvieron una carrera más allá del Garage Rock. Bandes tan famoses na historia de la [[música Rock]] como [[The Grateful Dead]], [[Quicksilver Messenger Service]], [[Creedence Clearwater Revival]] y [[ZZ Top]] procedíen, respeutivamente, de garage-bands denominaes [[The Warlocks]], [[The Brogues]], [[The Gollywogs]] y [[The Moving Sidewalks]]. [[Sir Douglas Quintet]] foi otra agrupación que caltuvo una trayeutoria bien llarga (llegó hasta los años 90), abandonando'l Garage Rock a finales de los años 60 pa centrase cada vez más nos soníos [[tex-mex]]. Sía que non, hai que reconocer qu'estos casos fueron la esceición. Tocantes a la responsabilidá que l'apaición de la [[sicodelia]] tuvo nel fin de les bandes de garaxe, hai quien matizó que'l rock sicodélicu nun yera un estilu incompatible col Garage Rock sinón tou lo contrario. Ello ye que la primer vegada que la pallabra ''"sicodelia"'' apaeció impresa na portada d'un discu facer, precisamente en 1966, incluyida nos títulos de los primeros álbumes de dos grupos de garage tan representativos como [[The 13th Floor Elevators]] y [[The Blues Magoos]]. Delles bandes garajeras caltuvieron, amás, una rellación estrecha (y bien granible) colos soníos sicodélicos, como foi'l casu de [[The Electric Prunes]] o [[The Chocolate Watchband]]. Siendo eso ciertu, tamién paez claro que la mesma evolución de la sicodelia y la so deriva, ente otres coses, escontra'l rock progresivu, representaba daqué totalmente distintu al espíritu orixinal del garage-punk; inclusive incompatible.<ref>{{cita llibru |nome=Sergio Guillén |apellíu=Andrés Ponte |títulu=Sicodelia Americana. El Soníu de la Contracultura |añu=2007 |ubicación=Madrid |editorial=Editorial Mileniu}}</ref> A lo último, hai que recordar qu'entós daquella n'Estaos Xuníos esistía'l [[Serviciu Militar Obligatoriu]] y que la [[guerra de Vietnam]] taba nel so apoxéu; de forma que'l reclutamiento foi una de les causes (y non de les menores) del fin de munches garage-bands.<ref>{{cita llibru |apellíu=V. Bogdanov, C. Woodstra and S. T. Erlewine |títulu=All music guide to rock: the definitive guide to rock, pop, and soul |añu=2002 |allugamientu=USA |editorial=Backbeat Books}}</ref> Lo que ta claro ye qu'a partir de [[1968]] y tres la llegada de nuevos estilos musicales y la desapaición de les bandes amateurs, hubo una especie d'olvidu cuasi total del Garage Rock mientres munchos años. Sicasí, grupos como [[The Stooges]], [[MC5]] (que, nel so orixe, en redol a 1966-67, fueren auténtiques garage-bands), [[The Flamin' Groovies]] (que se caltuvieron escrupulosamente fieles a los vieyos soníos y ayenos a les modes dominantes) o [[The New York Dolls]] supunxeron, yá na década de 1970, un nexu d'unión ente'l vieyu Garage-rock de los 60 (o, como tamién foi llamáu a partir d'esi momentu: "Sixties Punk") y el nuevu [[punk]] surdíu en 1976-77; hasta'l puntu de ser consideraos como exemplu de lo que podría llamase "[[Proto-punk]]"<ref>{{cita llibru |nome=Jaime |apellíu=Gonzalo |títulu=The Stooges. Combustión bonal (Un intre d'eternidá y poder. 1965-2007) |añu=2008 |ubicación=Madrid |editorial=Discos Crudos}}</ref> == Resurdimientu. El Revival de los años 80 == En 1972 [[Lenny Kaye]] (que poco dempués sería miembru de la banda [[punk]] de [[Patty Smith]]) arrexuntó nun doble Lp llamáu [[Nuggets (discu) | Nuggets]] -subtituláu ''"Orixinal Artyfacts From The First Psychedelic Yera (1965-1968)"''- dos docenes de grupos (y cantares) de Garage Rock de los años 60 que dormíen nel olvidu. La publicación del discu pasó desapercibida de primeres, pero apenes dos o trés años dempués foi creando una lexón de siguidores ente les nueves xeneraciones que nun conocieren la escena orixinal y qu'odiaben el "rock de FM", el [[rock sinfónicu]] y "de gran estadiu" (que percibíen como daqué adomáu, previsible, seriu y adultu) dominante nes radiofórmulas de mediaos de los 70 tres la muerte prematura del [[Glam Rock]] y el so puntu lúdicu. Coles mesmes, bandes protopunk como [[The Stooges]], [[MC5]], [[The Flamin' Groovies]] o [[The New York Dolls]] encargar de caltener viva la llapada y de sirvir de nexu d'unión ente la escena orixinal de los 60 y el posterior movimientu [[punk]] surdíu en 1976-77. [[Ficheru:The-Cramps.jpg|right|thumb|Lux Interior y Poison Ivy de The Cramps]]Como direuta consecuencia de too eso, ye a partir de 1976-77 (cola apaición del movimientu [[Punk]]) cuando s'empecipia la verdadera reivindicación del soníu de les bandes garajeras de la década anterior. Grupos como [[The Ramones]] o [[The Dictators]] (ente otros munchos) reconocíen ensin ambages la so querencia pol vieyu rock'n'roll selvaxe de 1965 o 1966 (qu'escucharen de guaḥes y qu'habíen redescubierto gracies a la escoyeta de [[Lenny Kaye]]). Los punk-rockers americanos de 1976-77, de la que refugaben los soníos de los años 70 -sobremanera'l [[Rock Sinfónicu]], el [[Rock Progresivu]], el "Rock de FM", l'[[Adult oriented rock|AOR]] y similares-, declarábense herederos direutos del garaxe-punk americanu de mediaos de los 60. Ello ye que l'empléu del mesmu términu ([[punk]]) foi un nexu d'unión, esplícitu, conscientemente buscáu, cola vieya escena del Garage Rock y, coles mesmes, una especie de ponte con aquella dómina. Una ponte que xunía dambos movimientos y pasaba percima de tolo realizao dende finales de los años 60 hasta mediaos de los 70 (el Rock mainstream y cualquier cosa que se percibiera como una "doma", una esviación y una profesionalización del verdaderu espíritu xuvenil y rabiosu del Rock'n'roll primitivu).<ref>{{cita llibru |nome=Legs McNeill |apellíu=Gillian McCain |títulu=Por favor, mátame (La historia oral del Punk) |añu=1997 |ubicación=Madrid |editorial=Editorial Celeste}}</ref> En plenu 1977 nacen en [[Nueva York]] [[The Fleshtones]], una banda qu'aprovechó'l cercu del movimientu punk pero que, dende'l principiu, estremar de los sos contemporáneos al reivindicar ensin nengún disimulu'l soníu del vieyu Garage rock (amás d'otros estilos sesenteros asimilables como'l [[frat-rock]], el [[música surf | surf]], el [[música beat | beat]] y el [[soul]]). Cuasi coles mesmes apaecen en California [[The Cramps]], con una estética en principiu bien distintu, pero con un espíritu más fiel, si cabo, a la tradición del rock de garaxe y del rock'n'roll primitivu y amateur de la escena Sixties-punk. L'apaición d'esos dos grupos (y de dalgunos más, como [[The Modern Lovers]], o los diversos avatares de [[Stiv Bators]] ente la disolución de [[The Dead Boys]] y la creación de [[The Lords of the New Church]]) supunxo un auténticu puntu d'inflexón que desaguó, inevitablemente, nel surdimientu de delles bandes que siguieron, con mayor o menor fidelidá, el so cercu mientres los primeros años de la década de 1980 (casu de los seminales [[DMZ (banda)| DMZ]]). [[Ficheru:Fuzztones 1984 Irving Plaza backstage.jpg|left|thumb|The Fuzztones en 1985]]Pero foi sobremanera a partir de 1983-84 cuando se produció una auténtica esplosión que traxo consigo la resurrección lliteral del garage rock (lo que se conoció como'l '''garage revival'''), de la mano de bandes como [[The Fuzztones]], [[The Chesterfield Kings]], [[The Lyres]], [[The Cynics]], [[The Miracle Workers]] y docenes más. Nesti casu nun s'usaron coartaes estétiques nin ideolóxiques. La revindicación del vieyu rock'n'roll de garaxe yera tan esplícita que los nuevos grupos intentaben reproducir el soníu de los sesentas de forma cuasi arqueolóxica (nos sos discos recurríen a trucos d'estudiu y producción pa consiguir que ''sonaren vieyos''). Inclusive asonsañaben nel so aspeutu, nes sos ropes y nes sos cortes de pelo a les bandes orixinales de 1966 o 1967. Esti movimientu, que se conoció nel so día col nome de "[[Garage revival]]", nació n'[[Estaos Xuníos]] pero estendióse rápido per tol mundu (sobremanera pola [[Europa]] continental, [[Australia]] y [[Xapón]]) y conoció la so puxanza ente 1985 y 1990. Miles de grupos surdieron a la llargu y anchu de tol planeta, destacando especialmente '''[[Suecia]]''' (onde la moda enraigonó de forma especial. Dende l'apaición de [[The Nomads]], [[The Creeps]], [[The Sinners]] y otros a principios de los 80, ye unu de los países que más bandes de garage revival apurrió al mundu), [[Australia]], '''[[España]]''' (onde se desenvolvió la segunda escena más potente d'[[Europa]], tres la sueca, con grupos como [[Sex Museum]], [[The Nativos]] o [[The Furtivos|Los Furtivos]]), [[Xapón]], [[Alemaña]], [[Italia]], [[Grecia]] (onde destacaron [[The Last Drive]]) y [[Francia]] (con formaciones como [[Les Surrenders]] o [[The Vietnam Veterans|Les Vietnam Veterans]]). Amás, reeditáronse los vieyos discos de les bandes de los años 60, según ensame de recopilatorios (el míticu Nuggets convertir nuna serie, siguíu por [[Pebbles]], [[Back From The Grave]] y cientos más, onde se desenterraben grabaciones de grupos práuticamente ignotos) y oficializóse el términu garage Rock (y la so alternativa garage punk o Sixties-punk), colo que'l xéneru algamó una enorme popularidá a nivel mundial (anque nengún cantar o banda rellacionada con él averóse nunca a les llistes d'ésitos). Esti movimientu coincidió, amás, con un resurdimientu del Rock'n'Roll clásicu de raigaños americanos (lo que col pasu de los años dio en llamase [[Americana (xéneru musical) | Americana]]), del [[surf rock]], del [[beat]], del [[soul]] clásicu, de la cultura [[mod]] y, sobremanera, de la [[sicodelia]] (la "neopsicodelia" de los 80, el [[Paisley Underground]] d'Estaos Xuníos, etc), de forma que más que d'un '''"Revival del Garaxe-Rock"''' podría falase d'un '''"Revival de los años 60"''' en sentíu ampliu. Esta fola revivalista foi tan intensa que ye imposible resalvar la so influencia en bona parte de la música y la estética pop de la segunda metá de los años 1980 (incluyíu'l mainstream). Hai quien afirma qu'ensin ella nun podría entendese la nacencia, yá a principios de la década de 1990, del [[rock alternativu]] (o [[Música independiente|indie]]), de ciertu sector tempranu de la música [[dance]] (por casu, la que surdió nel cercu del [[Madchester|Manchester Sound]]) y del [[grunge]] (que, según dalgunos, foi en parte influyíu pol rock de garaxe que fixeron en [[Seattle]], venti años antes, bandes como [[The Sonics]] o [[The Wailers (Seattle)| The Wailers]]. Siendo una afirmación discutible, sí ye ciertu que pueden apreciase débedes col garage rock nel soníu de grupos como ''[[Mudhoney]]'' o los primeres '' [[Nirvana (grupu)|Nirvana]]''). == El garage rock nos últimos años == [[Ficheru:Early White Stripes.jpg|right|thumb|The White Stripes nos años 90]]Tres el revival de los 80, el rock de garaxe (o garaxe punk) caltúvose activu a lo llargo de los [[Años 1990|90]] hasta l'actualidá, yá entraos los [[Años 2010|2010]], gracies a ensame de sellos discográficos independientes que siguieron apostando peles bandes de ''rock and roll'' primitivu. Dalgunos de los sellos discográficos independientes más prolíficos fueron Estrus, Rip Off, ''In The Red'', Telstar, ''Crypt, Dionysus'', ''Get Hip, Bomp!'' y ''Sympathy for the Record Industry'' n'Estaos Xuníos. N'Europa destacaron el yá desapaecíu New Rose ([[Francia]]) y, sobremanera, [[Munster Records]] ([[España]]). A fines de los años 90, [[Steven van Zandt]] (''"Little Steven"'', guitarrista de la [[E Street Band]] de [[Bruce Springsteen]]), convertir en vocera y defensor del rock de garaxe promoviendo conciertos y festivales por tou [[Estaos Xuníos]]. Nel añu 2002 creó un programa de radio llamáu ''Little Steven's Underground Garage'' y la canal ''Underground Garage'' na rede de radiu per satélite [[Sirius Satellite Radio]]. Van Zandt definió'l formatu musical de los sos programes como ''"grupos qu'inspiraron a [[The Ramones|Los Ramones]], grupos inspiraos por Los Ramones y Los Ramones."'' [[Ficheru:The Hives mg 6294.jpg|left|thumb|The Hives]]A mediaos de la década del 2000, el garage rock esperimentó un nuevu resurgimento. Hasta'l puntu de que delles bandes que podríen ser consideraes como parte de la escena garajera adquirieron presencia nos grandes medios y cobertoria na radio comercial, daqué que nunca pasara hasta esi momentu. Esti nuevu impulsu foi dau, de primeres, por grupos como ''[[The Strokes]]'' (que nun primer momentu xugaron la baza del garage rock), ''[[The Hives]]'' y ''[[The White Stripes]]''. De los trés, quiciabes los más interesantes sían estos postreros. ''[[The White Stripes]]'' proveníen de la destacada escena garajera de [[Detroit]] (que tamién inclúi a ''[[The Detroit Cobres]]'', ''[[The Dirtbombs]]'', ''[[Von Bondies]]'', ''[[The Go]]'' o ''[[The Payback]]''). Hasta la so recién disolución fueron un exemplu de fidelidá al espíritu orixinal del garage rock (a pesar de que nun pueden encasillarse de nenguna manera nel xéneru) metanes un ambiente dafechu mainstream y, quiciabes, l'únicu casu en qu'un grupu con vocación de garage band algamó daqué paecíu al ésitu internacional. Sicasí, hai qu'aportunar que presentar a [[The White Stripes]] como exemplu de rock de garaxe ye, cuandoquier, reduccionista y que la so trayeutoria fíxo-yos tomar otros xéneros del Rock'n'roll. Amás de les citaes, hubo bandes como [[The New Bomb Turks]], [[The Black Lips]], [[The Black Keys]], [[Oblivians]], los xaponeses [[Guitar Wolf]], [[Lost Sounds]], [[Black Rebel Motorcycle Club]] y, sobremanera, los suecos [[The Hellacopters]] que tuvieron tamién guarda na escena [[underground]] y, puntualmente, nel mainstream. == El Garage Rock en Llatinoamérica == ===Años 60. Los pioneros=== [[Ficheru:Los Mockers by Olga Masa, 1965.jpg|thumb|235px|right|[[Los Mockers]] d'[[Uruguái]] en 1966.]] [[Ficheru:Yorksperu.jpg|left|thumb|[[Los York's]] de '''[[Perú]]''' (1967)]] Anque yá se mentó que'l rock de garaxe, como movimientu (y estilu) namái esistió realmente n'USA y Canadá, hai que reconocer qu'en Llatinoamérica (como n'otres partes del mundu -Europa, Australia o Xapón-) hubo munches bandes que s'averaron al xéneru, tantu n'espíritu como n'estética. En '''[[Perú]]''' mientres los 60, esistió una escena que, quiciabes, ye lo más asimilable al garage rock orixinal qu'esistió fora de Norteamérica y que ellí se denominó "Rock Griespu". '''[[Los Saicos]]''' fueron la banda más destacada (anque hubo otres, como [[Los York's]], el solista [[Jean Paul "El troglodita"]] o [[Delai Alamos y los sos King Stars]]). [[Los Saicos]], en concretu, fueron auténticos precursores del [[punk]]. Grabaron puramente en castellán y, en llugar de faer versiones, solamente editaron cantares propios. Les sos temes producíes ente [[1964]] y [[1966]] son, posiblemente, lo más cercano al espíritu garage-punk orixinal qu'esistió entós daquella fora de los [[Estaos Xuníos]]. Ello ye que la reedición de los sos discos a partir de los años 2000 por sellos europeos (españoles) terminar consagrando, a nivel mundial, como verdaderos pioneros del [[proto-punk]], con tolos honores. [[Méxicu]] tamién destacó con bandes como [[Los Sleppers]] cola so tema titulada "Zombie" (que ye de 1961 y polo tanto bien anterior a la Invasión Británica; pero nel que s'aprecien yá elementos claramente proto-punks), [[Los Sinners]] cola so tema "Rebelde Radioactivu" de 1964, [[Los Monxos (banda mexicana)|Los Monxos]], [[Los Yaki]], [[Los Ovnis]] y otros. La so cercanía a Estaos Xuníos dexóse notar nun especial enclín a los soníos crudu y aspru ente ciertos grupos y, tamién, por una evidente receptividá (siquier fora implícita) escontra lo que taba asocediendo "al otru llau de la frontera". En [[Méxicu]] siempres pesaron enforma los enclinos ya influencies musicales d'Estaos Xuníos, más qu'en nenguna otra parte de Llatinoamérica (cola posible y fugaz esceición de la [[Cuba]] pre-revolucionaria y del inevitable [[Puertu Ricu]]). De forma que inclusive la "invasión británica" llegó, de dalguna manera, al traviés del filtru d'USAR. Nun hai qu'escaecer a bandes d'otres partes que, nun momentu o otru, averar al estilu, como [[Los Gatos]], [[Les Besties]] o [[Los Knacks]] d'[[Arxentina]]; [[Los Jocker's]] y [[Los Vidrios Quebraos]] de [[Chile]]; [[Los Flippers]], [[Los Speakers]] y [[Los Yetis]] de [[Colombia]]; y, sobremanera, [[Los Shakers]] y [[Los Mockers]] d'[[Uruguái]] (estos postreros unu de los grupos llatinoamericanos de los 60 que'l so soníu, totalmente influyíu polos [[Rolling Stones]], más s'avera al soníu garajero orixinal de les bandes d'Estaos Xuníos de la dómina). Sicasí, hai qu'aportunar en qu'en nengún de los países citaos esistió una escena de rock de garaxe, daqué que namái puede aplicase a les bandes d'Estaos Xuníos y de Canadá. ===El revival del Garage Rock en Llatinoamérica (años 80 hasta l'actualidá)=== [[Ficheru:Los Telepatas.jpg|thumb|250px|right|[[Los Telépatas]] d'[[Arxentina]] en 2011.]] El '''garage revival''' de los 80 tamién terminó llegando a Llatinoamérica, anque con ciertu retrasu y con menor intensidá que nos Estaos Xuníos, Europa o Australia. Aun así, hubo dos países onde'l revival tuvo especial incidencia a finales de los 80 y principios de los 90: [[Arxentina]] y [[Méxicu]]. Y, bien darréu, yá na década de los años 2000 y 2010, otros trés: [[Brasil]], [[Colombia]] y [[Uruguái]]. N''''[[Arxentina]]''', a pesar de ser el país cola tradición rocanrolera más llarga y constante de toa Llatinoamérica, el Revival del garage rock tuvo llugar, como yá se señaló, relativamente tarde (anque primero que nel restu del subcontinente). Asina, nun foi hasta finales de los '80 y principiu de los '90 cuando surdieron dellos grupos como [[Los Telépatas]], [[Amor Indio]] y [[La Celebración (banda)|La Celebración]] que, inspiraos en bandes clásiques como [[The Kinks]] y [[The Sonics]] o más modernes como [[The Fuzztones]], reivindicaron los soníos ''sixties''. Na actualidá diches bandes siguen esistiendo y son la influencia fundamental pa nuevos grupos que practiquen, quiera que non, estilos similares al rock de garaxe como [[Los Peyotes]], [[The Tormentos]] (éstos más escorados escontra'l surf instrumental), [[Satan Dealers]] (na so primer dómina) o [[Utopians]] (qu'ensin ser esautamente una banda de Garage-rock, inclúin esi soníu ente les sos referencies). Tamién en '''[[Méxicu]]''' surdió, anque daqué más tarde (yá a finales de los años 1990 y principios de los 2000), una escena ''underground'' bien potente rellacionada col Garage, el [[Sixties Punk]] y los soníos crudos del ''rock and roll'', que llegó con escelente salú hasta los nuesos díes. Nella destaquen, ente otros munchos, grupos como [[Los Mustang 66]], [[Les Ultrasóniques]], [[Los Esplosivos]], [[Los Infiernu]], [[Twin Tones]], [[Los Mozos Selvaxes]], [[Jessy Bulbu]], [[Los Chicos Problema]], [[Les Pipes de la Paz]], [[Les Vinylators]], [[Olaf From The Future]], [[Hastinos]], [[Los Prestosos]] o [[Los Bigams]]. Ello ye que la escena garajera mexicana ye, a día de güei, de les más vitales y dinámiques de toa Llatinoamérica. Amás de a la so propia tradición rocanrolera (namái comparable a l'arxentina tres el "bache/paréntesis" que sufrió nos 70), esa pujanza puede debese a la evidente cercanía a la fonte orixinal del Rock de Garaxe (Estaos Xuníos) y, tamién, a la fluidez de los sos contactos ya influencies cola escena europea (en concretu la española). [[Ficheru:Utopians en vivo (2014).jpg|thumb|left|Utopians en direuto (2014)]]A destacar, a partir de los años 2000, la escena garajera de '''[[Brasil]]''', un país que cunta con una tradición musical especialmente notable, orixinal ya idiosincrática (ella sola dio al mundu estilos tan carauterísticos como la [[bossa nova]] y otros). Nos años 50 y 60 allumó ensame de bandes y solistes que practicaben una peculiar fusión de pop, rock'n'roll y (nel so momentu) sicodelia, con unes cualidaes que los estremen del restu del subcontinente. Sicasí, el revival garajero de los 80 nun tuvo especial incidencia. Hubo qu'esperar hasta la década de los 2000 por qu'apaecieren grupos influyíos por esi tipu de soníos. Ente ellos destaquen los estraordinarios ''[[Vos Haxixins]]'' -a día de güei una de les meyores bandes de garage rock de toa Llatinoamérica-, ''[[The Human Trash]]'' o ''[[Garotas Sueques]]'' (más escorados escontra'l soul). La Nueva escena garajera de '''[[Colombia]]''' surdió a partir del añu 2006 na ciudá de Bogotá, con agrupaciones como [[Les Neurones]], [[Nanook el postreru Esquimal]], [[Los Plankton]], [[The Kitsch]], [[The Suck's]] o [[Billy Garage & Les Cadarmes]]; que los sos soníos retomen dende'l [[Música beat|Beat]] de los 60 hasta'l Garage Revival de los 80; y que tán influyíes per bandes como [[The Sonics]], [[The Monks]] y [[The Gruesomes]]. Dende la ciudá de Cali pueden reconocese propuestes allegaes cola sonoridá del Garage rock en bandes como [[The Black Foxes]] y [[Los Macarras]], que apaecieron n'escena aproximao dende l'añu 2014. A lo último, reseñar que tamién '''[[Uruguái]]''' incorporóse puxantemente a la escena garajera llatinoamericana a principios del sieglu XXI con exemplos recién y tan notables como [[The Funtastic Vagoos]], [[Jesse & the Sheena Lovers]] y [[Los Ultraman]], bandes que recueyen el testigu dexáu nos 60 por grupos tan importantes y yá citaos como [[Los Mockers]] o [[Los Shakers]]''. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{Tradubot|Garage rock}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Subxéneros del rock]] [[Categoría:Xéneros musicales de los años 2000]] [[Categoría:Idioma inglés]] 6q3zeudpw49s404nukznwb3ls0phbd6 Emma Watson 0 102284 4377045 4372549 2025-06-17T15:15:34Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá marca => dicha marca 4377045 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Emma Watson}} {{persona}} '''Emma Charlotte Duerre Watson''' {{nym}}, conocida como '''Emma Watson''', ye una [[actriz]], [[Modelu (persona)|modelu]] y [[filantropía|filántropa]] británica, conocida por interpretar a [[Hermione Granger]] na [[Harry Potter (serie cinematográfica)|serie de películes de ''Harry Potter'']]. Watson foi escoyida pa interpretar a Hermione a la edá de nueve años, dempués de participar enantes solo n'obres de teatru escolares.<ref>{{cita web|url=http://movies.nytimes.com/person/300014/Emma-Watson|fechaaccesu=12 de xineru de 2008 | títulu = Emma Watson | editor = ''[[The New York Times]]''}}</ref> Protagonizó, xunto con [[Daniel Radcliffe]] y [[Rupert Grint]], los ocho películes de la serie cinematográfica.<ref>{{cita web|url=http://www.newswire.ca/en/story/196467/daniel-radcliffe-rupert-grint-and-emma-watson-to-reprise-roles-in-the-final-two-installments-of-warner-bros-pictures-harry-potter-filme-franchise|títulu=Daniel Radcliffe, Rupert Grint and Emma Watson to Reprise Roles in the Final Two Installments of Warner Bros. Pictures' ''Harry Potter'' Film Franchise|apellíu=BURBANK |nome=Calif |fecha=23 de marzu de 2007|fechaaccesu = 27 de marzu de 2013|publicación=News Wire}}</ref> Por cuenta del so trabayu en ''Harry Potter'', foi gallardoniada con dellos premios y envalórase que ganó [[llibra esterlina|£]] 26 millones.<ref name="bbc">{{cita web|url=https://www.bbc.co.uk/portuguese/noticies/2012/04/120412_artistes_ricos_rp.shtml | fecha=12 d'abril de 2012 | títulu=Adele y Daniel Radcliffe encabeçam llista d'artistes mais ricos na Grã Bretanha |fechaaccesu = 27 de marzu de 2013 |publicación=[[BBC]]|idioma=portugués}}</ref><ref name="g1">{{cita web|url=http://g1.globo.com/pop-arte/cinema/noticia/2012/10/ator-de-harry-potter-lidera-llista-de-jovens-artistes-britanicos-mais-ricos.html|títulu=Ator de 'Harry Potter' lidera llista de jovens artistes britânicos mais ricos| fecha=23 d'ochobre de 2012| fechaaccesu = 27 de marzu de 2013|publicación=[[G1]]}}</ref> Watson fixo la so primer apaición fora de ''Harry Potter'' nel telefilme ''[[Ballet Shoes (película)|Ballet Shoes]]'' tresmitíu pola [[BBC One]] el [[26 d'avientu]] de [[2007]] y llogró una [[Audiencia (televisión)|audiencia]] de 5,2 millones. En [[2008]], emprestó la so voz pa la Princesa Pea nuna película animada llamada ''[[The Tale of Despereaux]],'' película basada nel [[The Tale of Despereaux (llibru)|llibru homónimu]] de [[Kate DiCamillo]]. En [[2011]], participó en ''[[My Week with Marilyn]]'', el so primer trabayu dempués de rematar la saga de ''Harry Potter''. En [[2012]], protagonizó xunto a [[Logan Lerman]] ''[[The Perks of Being a Wallflower (película)|The Perks of Being a Wallflower]]'', película basada na [[The Perks of Being a Wallflower|novela homónima]] de [[Stephen Chbosky]] y foi escoyida pa interpretar a Illa en ''[[Noé (película)|Noé]]'', la epopeya [[Biblia|bíblica]] de [[Darren Aronofsky]]. En [[2013]], llanzó ''[[The Bling Ring]]'', película de [[Sofia Coppola]], na qu'interpreta a Nicki. Anque l'interés principal de Watson ye l'[[actuación]], tamién fai trabayos rellacionaos cola moda. El so debú nel modelaje producir en 2009, dempués de protagonizar la campaña británica Seronda/Iviernu de la marca ''[[Burberry]]''. Tamién apaeció na campaña Primavera/Verano 2010 de Burberry. A partir de 2011, convertir na cara de [[Lancôme]], dempués de realizar cuatro campañes pa la marca. Watson tamién collaboró como estilista conxuntamente cola People Tree y cola italiana [[Alberta Ferretti]], col fin de producir coleiciones de ropa ecolóxico. N'ochobre de 2013, foi escoyida por aciu una encuesta a nivel mundial realizada pola revista británica [[Empire (revista)|''Empire'']] como la ''Muyer más sexy d'estrellar cine''.<ref>{{cita web|url=http://www.empireonline.com/100sexiest2013/women/women.asp?star=1|fechaaccesu=15 d'abril de 2014 | títulu = 1. Emma Watson. 100 sexiest movie stars | editor = ''[[Empire (revista)|Empire]]'' | idioma = inglés}}</ref> == Infancia == Fía de los [[abogáu|abogaos]] [[Reinu Xuníu|británicos]] Jacqueline Luesby y Chris Watson,<ref name="emmabio" /> dambos graduaos de la [[Universidá d'Oxford]],<ref name="dmschool">{{cita web| url=http://www.dailymail.co.uk/home/you/article-466631/Touched-magic-Harry-Potters-Hermione.html | publicación= [[The Daily Mail]]| nome=Jane| apellíu=GORDON| títulu=Touched by magic: Harry Potter's Hermione | fecha=9 de xunetu de 2007| fechaaccesu=10 d'abril de 2013}}</ref> Emma Charlotte Duerre Watson nació en [[París]] ([[Francia]]), onde vivió hasta la edá de cinco años, cuando los sos padres divorciáronse y ella camudóse cola so madre y el so hermanu menor, Alex, a [[Oxford]] ([[Inglaterra]]).<ref name="emmabio" /><ref name="lifeafterpotter" /> Watson y el so hermanu pasaben les fines de selmana en casa del so padre en [[Londres]].<ref name="emmanytimes">{{cita web| url=http://www.nytimes.com/2012/08/17/t-magacín/emma-watson-the-graduate.html?pagewanted=2&_r=2&ref=t-magazine | publicación=[[The New York Times]] | nome=Will | apellíu=SELF | títulu=Emma Watson, The Graduate | fecha=17 d'agostu de 2012| fechaaccesu=23 de marzu de 2013 }}</ref> Tamién tien un hermanu llamáu Toby y dos hermanes llamaes Nina y Lucy, dambes ximielgues, frutos del segundu matrimoniu del so padre.<ref name="dmschool" /> Dempués de vivir una dómina de la so vida en Francia, Watson fala un pocu de [[Idioma francés|francés]], anque non tan bien como antes.<ref name="thehourf">{{cita web| url=http://www.thehour.com/entertainment/entertainment_news/q-a-with-emma-watson/article_adfb48hala-a4f6-596a-8f81-79543bf42y5a.html | apellíu=GONZAGA | nome=Peterson | fecha=18 d'avientu de 2008| títulu=A-levels: Harry Potter actress Emma Watson gets straight As | fechaaccesu=12 d'abril de 2013 | publicación=The Hour}}</ref> Antes d'empezar la escuela, Emma foi diagnosticada hiperactiva ([[TDAH]]). Ella toma [[Ritalin]] dende entós.<ref>{{cita web |url=https://www.theguardian.com/society/2015/aug/15/ritalin-prescriptions-double-decade-adhd-mental-health|títulu=The Guardian - Prescriptions for Ritalin and other ADHD drugs double in a decade|fechaaccesu=30 de marzu de 2017 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.entertainmentdaily.co.uk/gossip/15-celebs-who-have-learning-disorders/|títulu=15 celebs who have learning disorders|fechaaccesu=30 de marzu de 2017 }}</ref> Dempués de camudase, Watson empezó los sos estudios na escuela privada [[Dragon School]] d'Oxford, na que permaneció hasta 2003. A los seis años d'edá, empezó a sentir interés en convertise n'actriz y empezó estudios paralelos de cantar, danza y teatru en [[Stagecoach Theatre Arts]],<ref>{{cita web | títulu =Harry Potter drama school to float| url=http://www.telegraph.co.uk/finance/2740527/Harry-Potter-drama-school-to-float.html| fechaaccesu = 9 de mayu de 2012 |publicación=Telegraph}}</ref> onde participó en delles obres de teatru como ''Arturo: Los años nuevos'' y ''[[The Happy Prince and Other Tales]]'',<ref name="emmabio">{{cita web|url=http://www.emmawatsonofficial.com/#bio|títulu=Biography|fechaaccesu=3 d'agostu de 2007|editor=Emma Watson's Official Website|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070802050811/http://www.emmawatsonofficial.com/#bio|fechaarchivu=2 d'agostu de 2007}}</ref> pero ensin nunca actuar profesionalmente.<ref name="nytimes">{{cita web|url=http://movies.nytimes.com/person/300014/Emma-Watson/biography |títulu=Emma Watson – Biography | fechaaccesu = 3 de setiembre de 2010 |publicación=[[The New York Times]]}}</ref> Dempués de salir de la Dragon School, asistió hasta 2007 a [[Headington School]], una escuela privada pa neñes, tamién en Oxford, onde participó nos equipos de ''[[ḥoquei]]'' y baille.<ref name="tel">{{cita web| url=http://www.telegraph.co.uk/education/2559694/A-levels-Harry-Potter-actress-Emma-Watson-gets-straight-As.html | apellíu=TIBBETTS | nome=Graham | fecha=14 d'agostu de 2008| títulu=A-levels: Harry Potter actress Emma Watson gets straight As | fechaaccesu=28 de marzu de 2013 | publicación=[[The Daily Telegraph]]}}</ref> Mientres el rodaxe de ''Harry Potter'', Watson y los sos compañeros de repartu teníen cinco hores de clases diaries con profesores particulares, pos nun yera posible asistir a la escuela. == Carrera == === 2001-2011: «Harry Potter» === [[Ficheru:Emma Watson GoF Premiere Crop.jpg|thumb|upright|right|180px|Watson na première de ''[[Harry Potter and the Goblet of Fire (película)|Harry Potter and the Goblet of Fire]]'', en payares de 2005.]] Nel añu [[2000]] empezaron los ''[[casting]]s'' pa ''[[Harry Potter y la piedra filosofal (película)|Harry Potter y la piedra filosofal]]'',<ref>{{cita web|url=http://www.ign.com/articles/2000/05/30/attention-all-muggles-2|títulu=ATTENTION ALL MUGGLES!|fechaaccesu=30 de xunetu de 2014|fecha=30 de mayu de 2000|editor=ign}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.hypable.com/harry-potter/filme-history/|títulu=Harry Potter – Film History|fechaaccesu=30 de xunetu de 2014|editor=hypable}}</ref> l'adautación cinematográfica del [[superventes]] [[Harry Potter y la piedra filosofal|homónimu]] de la [[novela|novelista]] [[Reinu Xuníu|británica]] [[J. K. Rowling]].<ref name="emmaemma">{{cita web|url=http://www.emmawatsonofficial.com/#emma|títulu=Emma|fechaaccesu=3 d'agostu de 2007|editor=Emma Watson's Official Website|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070802050811/http://www.emmawatsonofficial.com/#emma|fechaarchivu=2 d'agostu de 2007}}</ref> La principal esmolición de los direutores de casting yera atopar a los actores fayadizos pa interpretar los papeles del tríu protagonista: [[Harry Potter (personaxe)|Harry Potter]] y los sos dos compañeros [[Hermione Granger]] y [[Ron Weasley]], los sos dos meyores amigos. Los encargaos del casting atoparon a Watson por aciu la so profesora de teatru en [[Oxford]] y los productores quedaron gratamente impresionaos pol enfotu que tenía la moza en sí mesma.<ref name="emmaemma" /> Tres ocho audiciones, el productor [[David Heyman]] comunicólos a Watson, [[Daniel Radcliffe]] y [[Rupert Grint]], que fueren escoyíos pa interpretar a los personaxes protagónicos Hermione Granger, Harry Potter y Ron Weasley, respeutivamente. L'autora de la novela, Rowling, yá amosara'l so sofitu escontra Watson desque vio la so primer prueba.<ref name="emmaemma" /> El debú de Watson como Hermione Granger llegó en [[2001]], col estrenu de ''[[Harry Potter y la piedra filosofal (película)|Harry Potter y la piedra filosofal]]''. La película batió récores de taquilla mientres la so primer fin de selmana, siendo la producción más taquillera d'esi añu<ref>{{cita web|url=http://www.hollywood.com/news/Box_Office_Analysis_Harry_Potter_breaks_records/1097810|títulu="Harry Potter" bate máxicos records|fechaaccesu=21 de setiembre de 2007|fecha=18 de payares de 2001|editor=''Hollywood.com''}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/yearly/chart/?view2=worldwide&yr=2001&p=.htm|títulu=2001 Worldwide Grosses|fechaaccesu=29 de mayu de 2007|editor=Box Office Mojo}}</ref> y batió récores de mayor recaldación nun día d'estrenu ([[Dólar americanu|$]] 31,6 millones) y de mayor recaldación nun fin de selmana ($ 93,5 millones) nos [[Estaos Xuníos]], y foi la película más taquillera del añu con un ingresu global de $ 974,8 millones.<ref>{{cita web |títulu=Harry Potter magically shatters records |url=http://www.hollywood.com/news/Box_Office_Analysis_Harry_Potter_breaks_records/1097810 |nome= Martin |apellíu=GROVE |fechaaccesu= 10 d'abril de 2013 |fecha= 18 de payares de 2001 |publicación= Hollywood.com}}</ref><ref>{{cita web |url= http://www.boxofficemojo.com/yearly/chart/?view2=worldwide&yr=2001&p=.htm |títulu=2001 Worldwide Grosses|fechaaccesu=10 d'abril de 2013 |publicación=[[Box Office Mojo]]}}</ref> La crítica emponderó, mayoritariamente, el trabayu del nuevu tríu protagonista, faciendo fincapié na interpretación de Watson. El periódicu inglés ''[[The Daily Telegraph]]'' describió'l so trabayu como «almirable»,<ref>{{cita web|editor=''[[The Daily Telegraph]]''|títulu=Magic is the only word for it|url=http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/2001/11/05/npot105.xml|fechaaccesu=23 de setiembre de 2007|fecha=4 de payares de 2007}}</ref> y [[IGN (sitiu d'Internet)|IGN]] afirmó que s'apoderó de la función».<ref>{{cita web | títulu = Review of Harry Potter and the Sorcerer's Stone | editorial = ''[[IGN (sitiu d'Internet)|IGN]]'' | autor = Brian Linder | fecha = 17 de payares de 2001 | url = http://uk.movies.ign.com/articles/316/316273p1.html | fechaaccesu = 23 de setiembre de 2007}}</ref> Watson foi nomada a cinco premios pol so trabayu, y llogró el ''Young Artist'' a la Meyor interpretación xuvenil-Protagonista (''Young Artist Award for Leading Young Actress'').<ref name="YAA" /> Al añu siguiente, Watson retomó'l papel de Hermione en ''[[Harry Potter and the Chamber of Secrets (película)|Harry Potter and the Chamber of Secrets]]'', la segunda entrega de la serie. Anque la película recibió crítiques mistes pol so ritmu y la so direición, los críticos polo xeneral, valoraron positivamente'l trabayu del repartu. ''[[Los Angeles Times]]'' dixo que Watson y los sos dos compañeros maurecieren dende la primer película,<ref>{{cita web| url = http://www.calendarlive.com/movies/reviews/cl-et-turan15nov15,0,1767241.story | títulu = Harry Potter and the Chamber of Secrets | fechaaccesu = 22 de setiembre de 2007 | fecha = 15 de payares de 2002 | autor = Kenneth Turan | editor = ''[[Los Angeles Times]]''}}</ref> ente que ''[[The Times]]'' criticó al direutor [[Chris Columbus]] por «rebaxar» la presencia del personaxe de Hermione en comparanza colos otros dos protagonistes.<ref>{{cita web | títulu = Film of the week | autor = Barbara Ellen | url = http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/film/article828645.ece | fechaaccesu = 23 de setiembre de 2009 | fecha = 14 de payares de 2002 | editor = ''[[The Times]]''}}</ref> Watson recibió un premiu Otto pol so trabayu, dau pola revista alemana ''[[Die Welt]]''.<ref name="bravu-archiv-2003" /> [[Ficheru:Emma Watson at Harry Potter and the Half-Blood Prince Premiere 06 cropped.jpg|thumb|upright|left|210px|Watson na première de ''[[Harry Potter and the Half-Blood Prince (película)|Harry Potter and the Half-Blood Prince]]'', en xunetu de 2009.]] En mayu de 2004, foi llanzada ''[[Harry Potter and the Prisoner of Azkaban (película)|Harry Potter and the Prisoner of Azkaban]]'', la tercer película de la serie. Watson sintióse realizada pol so personaxe, que desempeñó un papel más decisivu nesta película, y definir como "carismática y fantástica pa interpretar".<ref name="bbcemwa">{{cita web| url=https://www.bbc.co.uk/films/2004/06/01/daniel_radcliffe_emma_watson_rupert_grint_azkaban_interview.shtml | publicación= [[BBC]] |nome= Jonathan | apellíu= TROUT| títulu= Daniel Radcliffe, Rupert Grint, Emma Watson | añu=2004 | fechaaccesu=9 d'abril de 2013 }}</ref> Magar la crítica nun apreciara enforma l'actuación de Daniel Radcliffe como'l personaxe del títulu, etiquetándolo de "cabileñu", l'actuación de Watson foi bien recibida. El ''[[New York Times]]'' emponderar comentando que "afortunadamente, la suavidá del sr. Radcliffe compensar cola inmensa impaciencia de la señorita Watson. Harry puede amosar les sos nueves habilidaes na bruxería, pero ye Hermione quien recibe los aplausos más fuertes por pinchar, merecidamente, la ñariz de [[Draco Malfoy]]".<ref name="nytimespunch">{{cita web| url=http://movies.nytimes.com/2004/06/03/movies/03POTT.html?pagewanted=print&position=&_r=0 | publicación= [[The New York Times]] |nome= A. O.| apellíu=SCOTT| títulu=An Adolescent Wizard Meets a Grown-Up Moviemaker | fecha=3 de xunu de 2004 | fechaaccesu=10 d'abril de 2013 }}</ref> Anque ''El prisioneru de Azkaban'' fora la película cola más baxa recaldación de la serie ($ 796,7 millones),<ref name="boxoftodos">{{cita web| url=http://www.boxofficemojo.com/franchises/chart/?id=harrypotter.htm | publicación= [[Box Office Mojo]] | títulu= Harry Potter | fechaaccesu=10 d'abril de 2013 }}</ref> Watson ganó'l premiu a la meyor actuación infantil de ''[[total Film]]'' y un premiu Otto de la revista [[Alemaña|alemana]] ''Bravo''.<ref name="otto1">{{cita web |url= http://www.danradcliffe.com/news/fullnews.php?id=630 |títulu= Dan Wins Another Otto Award |fecha= 1 de diciembe de 2004 |fechaaccesu= 10 d'abril de 2013 |publicación= DanRadcliffe.com |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20071011083639/http://danradcliffe.com/news/fullnews.php?id=630 |fechaarchivu= 11 d'ochobre de 2007 }}</ref><ref name="tfm">{{cita web |url= http://www.hpana.com/news.18379.html |títulu= Emma Watson wins award |fecha= 4 de payares de 2004 |fechaaccesu= 10 d'abril de 2013 |publicación= HPANA |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20071004104357/http://www.hpana.com/news.18379.html |fechaarchivu= 4 d'ochobre de 2007 }}</ref> Col estrenu en [[2005]] de ''[[Harry Potter and the Goblet of Fire (película)|Harry Potter and the Goblet of Fire]]'', tanto Watson como la serie superaron tolos rexistros anteriores. La película batió récores de taquilla na so primer fin de selmana, tantu n'[[Estaos Xuníos]] como nel [[Reinu Xuníu]], según tamién al respective de les anteriores entregues de la serie. La crítica emponderó'l creciente maduror de Watson y los sos dos compañeros de repartu; ''[[The New York Times]]'' definió la so interpretación como «d'una seriedá conmovedora».<ref>{{cita web | url = http://www10.nytimes.com/2005/11/17/movies/17pott.html?_r=5&oref=slogin&oref=slogin&oref=slogin&oref=slogin | fechaaccesu = 24 de setiembre de 2007 | títulu = The Young Wizard puts away childish things | autor = Manohla Dargis | fecha = 17 de payares de 2005 | editor = ''[[The New York Times]]''}}</ref> Pa Watson, gran parte del humor de la película surdió arriendes de la tensión del tríu protagonista mientres maurecen. Afirmó: «Emocionábenme tolos discutinios (…) Creo que ye muncho más realista que los protagonistes alderiquen y surdan problemes ente ellos».<ref name="igngoblet">{{cita web| títulu = Daniel Radcliffe, Emma Watson and Rupert Grint | url = http://movies.ign.com/articles/667/667146p1.html | fecha = 15 de payares de 2005 | fechaaccesu = 3 d'agostu de 2007 | editor = [[IGN (sitiu d'Internet)|IGN]]}}</ref> Nomada pa tres premios por ''La mota de fueu'', Watson foi gallardoniada con un Otto de bronce.<ref name="otto3" /><ref name="bfc2" /><ref name="mtv1" /> Esi mesmu añu convertir na persona más nueva n'apaecer na portada de la revista ''[[Teen Vogue]]''.<ref name="ign interview">{{cita web | autor = Steven Horn | títulu = Interview with Emma Watson | url = http://movies.ign.com/articles/798/798992p1.html | fecha = 26 de xunu de 2007 | fechaaccesu = 30 de setiembre de 2007 | editor = [[IGN (sitiu d'Internet)|IGN]]}}</ref> En [[2006]] interpretó a Hermione en ''The Queen´s Handbag (Children's Party at the Palace)'', un mini episodiu especial de ''Harry Potter'' pa celebrar el 80 cumpleaños de la reina [[Sabela II del Reinu Xuníu|Sabela II]].<ref name="handbag">{{cita web| títulu = New Harry Potter scene for queen | fecha = 12 de xunu de 2006 | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/5072118.stm | fechaaccesu = 6 de xunu de 2007 | editor = ''[[BBC News]]'' }}</ref> [[Ficheru:Harry Potter cast.jpg|thumb|Buelgues de les manes, pies y varitas de Emma Watson, [[Daniel Radcliffe]] y [[Rupert Grint]] y frente al ''[[Grauman's Chinese Theatre]]''.]] La quinta entrega de la franquicia de ''Harry Potter'', ''[[Harry Potter and the Order of the Phoenix (película)|Harry Potter and the Order of the Phoenix]]'', estrenada en 2007, foi tou un ésitu financieru: estableció cifrar récor, a nivel mundial, de $ 333,7 millones na so primer fin de selmana.<ref>{{cita web | url = http://www.boxofficemojo.com/alltime/world/worldwideopenings.htm | títulu = All Time worldwide opening records | editor = Box Office Mojo | fechaaccesu = 25 de setiembre de 2007}}</ref> Watson ganó'l primer ''National Movie Award'' a la meyor interpretación femenina y el premiu a la meyor actriz nos ''Nickelodeon Kids' Choice Awards''. El [[9 de xunetu]] de 2007, Watson y los sos compañeros [[Daniel Radcliffe]] y [[Rupert Grint]], dexaron les buelgues de les sos manes, pies y [[varita máxica|varitas]] frente al [[Grauman's Chinese Theatre]] en [[Hollywood]].<ref name="grauman">{{cita web | títulu = Stardom fades, but cement lives on | editor = ''The Toronto Star'' | fecha = 11 de xineru de 2008 | fechaaccesu = 22 de xineru de 2008 | url = http://www.thestar.com/entertainment/article/293005}}</ref> A pesar del ésitu de ''La Orde del Fénix'', el futuru de la [[Franquicia de medios|franquicia]] arrodiar de duldes, una y bones los trés actores principales nun se decidíen a roblar pa siguir colos sos papeles mientres les dos últimes películes.<ref name="lifeafterpotter">{{cita web | autor= Helen Barlow | títulu = A life after Harry Potter | url = http://www.smh.com.au/news/film/a-life-after-harry-potter/2007/07/01/1183228944244.html | fechaaccesu = 16 de marzu de 2006 | editor = ''[[The Sydney Morning Herald]]''}}</ref> Radcliffe robló eventualmente pa les susodiches, pero Watson foi muncho más indecisa. Esplicó que tomar la decisión nun foi fácil, una y bones la serie va siguir apoderando la so vida trés o cuatro años más, pero qu'a la llarga reportará-y más ventayes qu'inconvenientes»<ref name="parade" /> y almitió qu'ella «nunca podría dexar el papel de Hermione»,<ref>{{cita noticia|url=http://www.news.com.au/perthnow/story/0,21598,21447024-5005368,00.html|fechaaccesu=18 d'ochobre de 2009|fecha=25 de marzu de 2007|títulu=Hermione is back|editorial=news.com.au|urlarchivu=https://archive.today/20120530043329/http://www.perthnow.com.au/entertainment/hermione-is-back/story-y6frg3gl-1111113225234|fechaarchivu=30 de mayu de 2012}}</ref> Watson robló pal papel en marzu de 2007.<ref>{{cita noticia |url=http://www.nytimes.com/2007/03/24/arts/24arts.html?ref=arts |títulu =Gang's all here |editorial=The New York Times |fecha =24 de marzu de 2007 |fechaaccesu =12 d'abril de 2009}}</ref> En cuenta de comprometese coles películes finales, el pagu de Watson doblar a [[llibra esterlina|£]]2 millones per película.<ref>{{cita web | url = http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-467822/Worth-8m-preparing-face-Chanel-Emma-Watson-girl-magic-touch.html | títulu = Worth £8m and preparing to be the face of Chanel, Emma Watson is a girl with a magic touch| editor = ''The Wiltshire Times'' | fecha = 12 de xunetu de 2007 | fechaaccesu = 18 d'ochobre de 2009 | autor = Alison Boshoff}}</ref> El rodaxe de la sesta película empezó a finales de 2007, les escenes de Watson fueron filmaes dende avientu hasta mayu de 2008.<ref>{{cita web|url=http://www.emmawatsonofficial.com/#news/show/220|fechaaccesu=12 d'abril de 2009|títulu=Ballet Shoes interviews|editorial=Noticies del sitiu oficial de Emma Watson|nome=Emma|apellíu=Watson|fecha=28 de payares de 2007|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090414192235/http://www.emmawatsonofficial.com/#news/show/220|fechaarchivu=14 d'abril de 2009}}</ref> [[Ficheru:Daniel Radcliffe, Emma Watson & Rupert Grint colour.jpg|thumb|upright|left|230px|Watson con [[Daniel Radcliffe|Radcliffe]] (esquierda) y [[Rupert Grint|Grint]] (derecha) na première [[Londres|londinense]] de ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 2]]'', en xunetu de 2011.]] La sesta película de la serie, ''[[Harry Potter and the Half-Blood Prince (película)|Harry Potter and the Half-Blood Prince]]'', orixinalmente prevista pa payares de 2008, estrenóse'l 15 de xunetu de [[2009]].<ref>{{cita web|títulu =Harry Potter And The Half-Blood Prince Global Release Dates|url=http://harrypotter.warnerbros.co.uk/releasedates/|editorial=Warner Bros. Pictures|fechaaccesu =14 d'agostu de 2010}}</ref><ref>{{cita noticia |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/7562557.stm |fechaaccesu =28 de xunetu de 2009 |títulu =Potter filme release date delayed |editorial=BBC News |fecha=15 d'agostu de 2008}}</ref> La película batió récores de mayor taquilla aniciada de les sesiones de la medianueche ($ 22 millones) y de mayor taquilla mundial mientres el día d'apertura ($ 104 millones).<ref name="hbpbilheteria">{{cita web| url=http://www.boxofficemojo.com/news/?id=2604&p=.htm |apellíu= GRAY |nome= Brandon | publicación= [[Box Office Mojo]] |títulu= Sixth 'Harry Potter' Posts Franchise-Best Opening Day | fecha=16 de xunetu de 2009| fechaaccesu=7 de mayu de 2013 }}</ref> Por cuenta de que los protagonistes yá yeren mayores, los críticos taben dispuestos a xulgar los sos rendimientos de la mesma forma que faíen col restu de les estrelles de cine. El diariu ''[[Los Angeles Times]]'' describió les actuaciones como «una guía completa d'actuación contemporánea»,<ref>{{cita noticia |url=http://www.latimes.com/entertainment/news/reviews/movies/la-et-potter14-2009jul14,0,1421215.story |fechaaccesu=28 de xunetu de 2009 |fecha =14 de xunetu de 2009 |obra=Los Angeles Times|títulu =Review: 'Harry Potter and the Half-Blood Prince&#39;}}</ref> [[The Washington Post]] comentó que Watson diera «el so rendimientu más encantador hasta la fecha»,<ref>{{cita noticia |obra=The Washington Post |títulu =Critic Review for Harry Potter and the Half-Blood Prince |fecha=14 de xunetu de 2009 |url=http://www.washingtonpost.com/gog/movies/harry-potter-and-the-half-blood-prince,1145253/critic-review.html#reviewNum1 |fechaaccesu=28 de xunetu de 2009}}</ref> ente que ''[[The Daily Telegraph]]'' describió a los actores principales como «acabante lliberar y llenos d'enerxía, dispuestos a dar tou lo que tienen no que queda de la serie».<ref>{{cita noticia |url=http://www.telegraph.co.uk/culture/harry-potter/5841004/Harry-Potter-and-the-Half-Blood-Prince-review.html |títulu =Harry Potter and the Half-Blood Prince, review |fecha=16 de xunetu de 2009 |obra=The Daily Telegraph}}</ref> Pa Watson foi un retu interpretar a Granger nesta película, porque tenía qu'interpretala muncho más emocional y vulnerable.<ref name="paradehbp">{{cita web| url=http://www.parade.com/celebrity/celebrity-parade/archive/emma-watson-harry-potter-090714.html| publicación=[[Parade (revista)|Parade]]| nome=Jeanne| apellíu=WOLF| títulu=Emma Watson: 'We Have An Unbreakable Bond&#39;| fecha=14 de xunetu de 2009| fechaaccesu=11 de mayu de 2013| urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110807181025/http://www.parade.com/celebrity/celebrity-parade/archive/emma-watson-harry-potter-090714.html| fechaarchivu=7 d'agostu de 2011}}</ref> A empiezos de 2009 Watson empezó a filmar la última entrega de la serie, ''Harry Potter and the Deathly Hallows''. El rodaxe concluyó a mediaos de 2010.<ref>{{cita web | url = http://www.wiltshiretimes.co.uk/news/latestheadlines/display.var.1766543.0.village_set_for_harry_potter_filming.php | títulu = Village set for Harry Potter filming | editor = ''The Wiltshire Times'' | fecha = 18 d'ochobre de 2007 | fechaaccesu = 12 de xineru de 2008 | autor = Katie Adams}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.emmawatsonofficial.com/#news/show/376 |títulu=Filming begins |editorial=Emma Watson's official website news |nome=Emma |apellíu=Watson |fecha=17 de febreru de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081211012940/http://www.emmawatsonofficial.com/#news/show/376 |fechaarchivu=11 d'avientu de 2008 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://emma-watson.net/index.php?subaction=showfull&id=1276355706&archive=&start_from=&ucat=1& |títulu =Emmawatson.net your number 1 source for Emma Watson |editorial=Emma-watson.net}}</ref> Por motivos financieros y pol guión, el [[Harry Potter and the Deathly Hallows|llibro orixinal]] estremar en dos películes<ref name="dhsplit">{{cita web| url= http://www.empireonline.com/news/story.asp?NID=22200 | publicación= [[Empire (revista)|Empire]]| nome=Olly| apellíu=RICHARDS| títulu= Potter Producer Talks Deathly Hallows | fecha=17 de marzu de 2008 | fechaaccesu=12 d'abril de 2013 }}</ref> que se rodaron una tres otra. ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 1]]'' estrenar en payares de 2010 y la ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 2|Parte 2]]'' el 15 de xunetu de 2011. El rodaxe de ''Harry Potter and the Deathly Hallows'' realizóse simultáneamente ente'l 18 de febreru de 2009 y 12 de xunu de 2010. ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 1]]'' foi llanzada en payares de 2010 y rompió el récor del ''Misteriu del príncipe'' de mayor taquilla aniciada de les sesiones de medianueche ($ 24 millones).<ref name="parte1bilheteria">{{cita web| url=http://boxofficemojo.com/news/?id=2987&p=.htm |nome= Brandon |apellíu= GRAY | publicación= [[Box Office Mojo]] |títulu= Weekend Briefing: 'Harry Potter' Has Hallowed Midnight Launch | fecha=19 de payares de 2010| fechaaccesu=7 de mayu |fechaaccesu=2013}}</ref> El ''Daily Mail'' emponderó'l trabayu de Watson y decatóse de qu'ella "maureció y convirtióse nuna actriz de cine prometedora".<ref name="dhdmw">{{cita web| url= http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/reviews/article-1329035/Harry-Potter-Deathly-Hallows-Part-1-review-Deathly-dark-perfect-cliff-hanger.html | publicación= [[The Daily Mail]]| nome=Chris| apellíu=TOOKEY| títulu= Deathly and dark: The Perfect Harry Potter cliff-hanger | fecha=12 de payares de 2010 | fechaaccesu=7 de mayu de 2013}}</ref> Col mesmu sentimientu, el ''Metro Times'' escribió que Watson "demostró que creció pa ser una bona actriz, capaz de remanar emociones fuertes".<ref name="dhmetrow">{{cita web| url= http://metrotimes.com/screens/harry-potter-and-the-deathly-hallows-part-1-1.1066249| publicación= [[The Daily Mail]]| nome=Jeff| apellíu=MEYERS| títulu= Harry Potter and the Deathly Hallows, Part 1 | fecha=19 de payares de 2010 | fechaaccesu=7 de mayu de 2013 }}</ref> ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 2]]'' foi llanzada en xunetu de [[Cine en 2011|2011]] y foi la primer y única película de la serie en ser llanzada en [[Cine 3D|3D]], consiguiendo una taquilla mundial de más de $ 1.000 millones.<ref name="parte2bilheteria">{{cita web| url=http://ultimosegundo.ig.com.br/cultura/cinema/bilheteria+de+reliquies+da+morte+parte+2+ultrapassa+us+1+bi/n1597111048439.html | publicación= [[IG]] |títulu= Bilheteria de "Relíquias da Morte – Parte 2" ultrapassa US$ 1 bi | fecha=1 d'agostu de 2011| fechaaccesu=7 de mayu de 2013 }}</ref> Tamién rompió dellos récores como'l de mayor recaldación mundial d'apertura ($ 475,6 millones), la coleición más grande d'un solu día ($ 92,1 millones), de mayor recaldación nun solu día ($ 92,1 millones), de mayor taquilla orixinaria de les sesiones de medianueche ($ 43,5 millones) y de mayor debú nel mercáu internacional ($ 307 millones).<ref name="parte2bilheteria" /> === Otros proyeutos actorales === [[Ficheru:Emma Watson serge.jpg|thumb|upright|right|200px|Emma Watson roblando autógrafos en 2007]] Pa 2006, Radcliffe y Grint yá espresaren el so deséu de siguir coles sos futures carreres como actores, sicasí, Watson manifestó la so incertidume alrodiu de los sos planes de futuru. Nuna entrevista pa la revista [[Newsweek]] esi añu, dixo: «Daniel y Rupert paecen tenelo claro (…) Encántame actuar, pero hai otres munches coses que me gustaría faer».<ref>{{cita web | editor = ''[[Newsweek]]'' | títulu = Will Harry Potter lose one of its stars? | fecha = 2 d'ochobre de 2006 | fechaaccesu = 25 de setiembre de 2007 | url = http://www.msnbc.msn.com/id/14966267/site/newsweek/ | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070914122218/http://www.msnbc.msn.com/id/14966267/site/newsweek | fechaarchivu = 14 de setiembre de 2007 }}</ref> Watson amás espresó'l so interés en tar nun filme musical al rematar la saga ''Harry Potter''.<ref>{{cita web|apellíu=Jones |nome=Miss |url=http://www.newsoftheworld.co.uk/showbiz/xs/822046/Harry-Potter-star-debúes-new-image-for-One-Night-Only-single.html |títulu =Harry Potter star debúes new image for One Night Only single. |editorial=News Of The World |fecha=5 de mayu de 2010|fechaaccesu=27 de xunu de 2010}}</ref> El primer papel de Watson fora de la serie ''Harry Potter'' foi na película pa televisión ''[[Ballet Shoes (película)|Ballet Shoes]]'', estrenada en 2007.<ref>{{cita web | url = http://www.telegraph.co.uk/arts/main.jhtml?xml=/arts/2007/12/21/nosplit/bvtvballet21.xml | editor = ''[[The Daily Telegraph]]'' | títulu = Dancing towards their dreams | autor = Matt Warman | fecha = 21 d'avientu de 2007 | fechaaccesu = 12 de xineru de 2008}}</ref> adautación de la [[Ballet Shoes (romance)|novela del mesmu nome]] de la escritora británica [[Noel Streatfeild]].<ref name="BalletShoesBBC" /> Watson declaró: «Taba tou preparáu pa volver a la escuela en rematando'l rodaxe de ''[[Harry Potter and the Order of the Phoenix (película)|Harry Potter and the Order of the Phoenix]]'', pero nun pudi aguantame a ''Ballet Shoes''. Adoro esa hestoria».<ref name="BalletShoesBBC">{{cita web | títulu = A Christmas treat for all the family | url = https://www.bbc.co.uk/pressoffice/proginfo/tv/wk52/feature_balletshoes.shtml | fechaaccesu = 1 de xineru de 2008 | editor = [[British Broadcasting Corporation|BBC]] | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20071219173735/https://www.bbc.co.uk/pressoffice/proginfo/tv/wk52/feature_balletshoes.shtml | fechaarchivu = 19 d'avientu de 2007 }}</ref> Nesta adautación televisiva al cargu de la [[British Broadcasting Corporation|BBC]], Watson interpreta a l'aspirante a actriz Pauline Fossil, la mayor de trés hermanes al traviés de les cualos xira la hestoria.<ref>{{cita web | url = http://www.telegraph.co.uk/arts/main.jhtml?xml=/arts/2007/12/26/baheidi126.xml | fechaaccesu = 1 de xineru de 2008 | títulu = Ballet Shoes saw me through | autor = Adriaane Pielou | editor = ''[[The Daily Telegraph]]'' | fecha = 26 d'avientu de 2007}}</ref> La direutora Sandra Goldbacher comentó que «Emma yera perfecta pa interpretar a Pauline (…) esprende un aura de delicadeza que fai que quieras mirala y mirate nella, una y otra vez».<ref name="BalletShoesBBC" /> Pela so parte, Watson declaró: «Pauline ta encegolada con actuar y yo yera igual cuando yera más pequeña. Suañaba con eso. Practicaba frente a los espeyos y sentíame la reina del drama. Solía llorar, ximir y glayar, y les pequeñes coses fuéronse tresformando en grandes. Nun sé si los mios padres llegar a soportar».<ref>{{cita web | url = http://www.telegraph.co.uk/arts/main.jhtml?xml=/arts/2007/12/16/st_emmawatson.xml&page=1 | títulu = What Emma Watson did next | editor = ''[[The Daily Telegraph]]'' | fechaaccesu = 19 de payares de 2008 |fecha=16 d'avientu de 2007}}</ref> El papel riquió que Watson se tiñera el pelo de roxu.<ref>{{cita web | url = http://www.telegraph.co.uk/opinion/main.jhtml?xml=/opinion/2007/08/07/dp0701.xml | títulu = Telegraph Spy | fechaaccesu = 13 d'agostu de 2007 | editor = ''[[Daily Telegraph]]'' | fecha = 7 d'agostu de 2007 | autor = Celia Walden}}</ref> ''Ballet Shoes'' estrenóse'l [[26 d'avientu]] de 2007 (''[[Boxing Day]]'') nel [[Reinu Xuníu]],<ref>{{cita web | url = https://www.bbc.co.uk/pressoffice/proginfo/tv/wk52/trans_bbc1.shtml | fechaaccesu = 1 de xineru de 2008 | editorial = [[British Broadcasting Corporation|BBC]] | títulu = BBC One Transmission Details, weeks 52/1 | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20061207164617/https://www.bbc.co.uk/pressoffice/proginfo/tv/wk52/trans_bbc1.shtml | fechaarchivu = 7 d'avientu de 2006 }}</ref> con una audiencia envalorada de 5,2 millones de telespectadores (22 % de l'audiencia compartida).<ref>{{cita web | url = http://www.guardian.co.uk/media/2007/dec/27/tvratings.television | fechaaccesu = 1 de xineru de 2008 | fecha = 27 d'avientu de 2007 | títulu = Viewers sold on Old Curiosity Shop | autor = Chris Tryhorn | editor = ''[[The Guardian]]''}}</ref> Polo xeneral, la película recibió crítiques negatives. ''[[The Times]]'' describir como una producción que «va progresando con pequeños momentos emocionantes, máxicos o dramáticos».<ref>{{cita web | url = http://www.guardian.co.uk/media/2007/dec/27/television2 | fechaaccesu = 1 de xineru de 2008 | fecha = 27 d'avientu de 2007 | títulu = Last Night's TV | autor = Sam Wollaston | editor = ''[[The Guardian]]'' | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20071231163452/http://www.guardian.co.uk/media/2007/dec/27/television2 | fechaarchivu = 31 d'avientu de 2007 }}</ref><ref>{{cita web | url = http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/tv_and_radio/article3097342.ece |títulu= Entertainment arts_and_radio |fechaaccesu = 1 de xineru de 2008}}</ref> Watson tamién participó na producción d'animación ''[[The Tale of Despereaux]]'', fechu que Watson yá anunciara en xunetu de 2007 nel so sitiu oficial. ''The Tale of Despereaux'' estrenóse'l [[19 d'avientu]] de 2008 nel [[Reinu Xuníu]], [[Estaos Xuníos]] y [[España]].<ref name="pea">{{cita web | url = http://www.emmawatsonofficial.com/#news/show/152 | títulu = Emma Watson official website news | fechaaccesu = 27 d'agostu de 2007 | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070827035535/http://www.emmawatsonofficial.com/#news/show/152 | fechaarchivu = 27 d'agostu de 2007 }}</ref> Nesta película, Watson empresta la so voz al personaxe de la princesa Pea. Trátase d'una comedia destinada al públicu infantil, na que tamién actúen [[Matthew Broderick]] y [[Tracey Ullman]], según tamién el so compañeru de la saga ''Harry Potter'', [[Robbie Coltrane]], ente otros. En 2010 participa nel [[videu musical]] del cantar «Say You Don't Want It», perteneciente a la banda [[One Night Only (banda)|One Night Only]], dempués de conocer al cantante principal, [[George Craig]], nuna campaña de [[Burberry]] esi mesmu añu.<ref>{{cita web|url=http://www.emmawatson.com/en/Latest/Emma/One-Night-Only-Say-You-Dont-Want-It-Single/|títulu=Say You Don't Want It|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121210152545/http://www.emmawatson.com/en/Latest/Emma/One-Night-Only-Say-You-Dont-Want-It-Single/|fechaarchivu=10 d'avientu de 2012}}</ref> === 2011: dempués de «Harry Potter» === [[Ficheru:Emma Watson 2012 Shankbone.JPG|thumb|Emma Watson nel [[Festival de Cine de Tribeca]] de 2012.]] Nel so primer trabayu dempués de rematada la serie de ''Harry Potter'', Watson fixo una pequeña, pero importante, participación na película ''[[My Week with Marilyn]]'', llanzáu en payares de 2011. Watson interpretó a Lucy, una asistente de vestuariu que s'arreya col protagonista Colin Clark nel momentu que este trabaya como asistente del direutor [[Laurence Olivier]] en ''[[The Prince and the Showgirl]]'', y arréyase cola estrella de cine, [[Marilyn Monroe]], formando un triángulu amorosu.<ref name="dsmari">{{cita web| url=http://www.digitalspy.co.uk/movies/news/a278646/emma-watson-lands-role-in-my-week.html | apellíu=KELLY | nome=Kristy | fecha=24 d'avientu de 2010| títulu=Emma Watson 'lands role in My Week&#39;| fechaaccesu=21 d'abril de 2013 | publicación=[[Digital Spy]]}}</ref> La esguilada de Watson foi anunciada en setiembre de 2010.<ref name="dsmari" /> Tamién s'anunció que la so participación sería filmada en pocos díes por que nun hubiera un llargu periodu d'interrupción nes sos clases de la universidá.<ref name="dsmari" /> Simon Curtis, el direutor de la película, axetivó'l casting de Watson como "fayadizu".<ref name="dmmwwm">{{cita web| url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1337305/Billie-Piper-star-Pygmalion-Cor-Blimey-Billie-Doolittle.html | apellíu=BAMIGBOYE | nome=Baz | fecha=9 d'avientu | títulu=Emma's wizard after Harry Potter| fechaaccesu=21 d'abril de 2010 | publicación=[[The Daily Mail]]}}</ref> Unu de los productores de la película, [[Harvey Weinstein]], emponderó a Watson, diciendo que "ella tien un don pa la comedia y el drama […] siento que vamos trabayar xuntos munches vegaes nel futuru".<ref name="dmmwwm" /> En mayu de 2010, informar de que Watson taba en negociaciones pa protagonizar ''[[The Perks of Being a Wallflower (película)|The Perks of Being a Wallflower]]'', película basada na novela homónima de [[Stephen Chbosky]].<ref name="varietyperks">{{cita web| url=http://variety.com/2010/film/news/watson-lerman-in-talks-for-perks-1118019620/ | apellíu=MCNARY | nome=Dave | fecha=19 de mayu de 2010| títulu=Watson, Lerman in talks for 'Perks' | fechaaccesu=21 d'abril de 2013 | publicación=[[Variety]]}}</ref> La so participación foi confirmada en febreru de 2011.<ref name="varietyperksconfirm">{{cita web| url=http://variety.com/2011/film/news/emma-watson-to-star-in-wallflower-1118031935/ | apellíu=LODDERHOSE | nome=Diana | fecha=9 de febreru de 2010| títulu=Emma Watson to star in 'Wallflower' | fechaaccesu=21 d'abril de 2013 | publicación=[[Variety]]}}</ref> Preguntáu pola esguilada de Watson, l'autor del llibru y tamién direutor y guionista de la película, Stephen Chbosky, espunxo que "si fora a retratar verdaderamente a Sam […] precisa a daquién que la incoporase – daquién atenta y arrogante como Emma ".<ref name="ifcperks">{{cita web| url=http://www.ifc.com/fix/2013/02/stephen-chbosky-talks-the-perks-of-being-a-wallflower | apellíu=NEUMYER| nome=Scott| fecha=13 de febreru de 2013| títulu=Stephen Chbosky talks “The Perks of Being a Wallflower”, Blu-ray extras, and his favorite teen films | fechaaccesu=21 d'abril de 2013 | publicación=[[IFC (canal dos EUA)|IFC]]}}</ref> Amás, añadió que "namái sabía qu'ella yera la eleición correuta", porque para él, Watson "ye más asemeyada a Sam que cualquier personaxe qu'interpretó".<ref name="vfperks">{{cita web| url=http://www.vanityfair.com/online/oscars/2012/10/qa-stephen-chbosky-perks-of-being-a-wallflower | apellíu=HANDY | nome=Bruce | fecha=5 d'ochobre de 2012| títulu=Q&A: Perks of Being a Wallflower's Stephen Chbosky on Emma Watson's Casting, High School Yearning, and “Heroes” | fechaaccesu=21 d'abril de 2013 | publicación=[[Vanity Fair (revista)|Vanity Fair]]}}</ref> El rodaxe tuvo llugar en [[Pittsburgh]], de mayu a xunu de 2011.<ref name="filmpits">{{cita web| url=http://www.wpxi.com/news/entertainment/movie-filming-in-pittsburgh-wants-to-make-your-car/nD66R/| fecha=27 d'abril de 2011| títulu=Movie Filming In Pittsburgh Wants To Make Your Car A Star| fechaaccesu=21 d'abril de 2013 | publicación=[[WPXI]]}}</ref> La película foi llanzada en setiembre de 2012 y llogró una taquilla mundial de 33,3 millones de dólares.<ref name="perksbilheteria">{{cita web| url=http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=perksofbeingawallflower.htm|títulu=The Perks of Being a Wallflower| fechaaccesu=21 d'abril de 2013 | publicación=[[Box Office Mojo]]}}</ref> En marzu de 2012, Watson confirmó que tendría un papel protagonista nel filme ''[[The Bling Ring]]'', dirixíu por [[Sofía Coppola]].<ref>{{cita noticia|títulu=Sofía Coppola y Emma Watson xunen les sos fuercies en "The Bling Ring"|url=http://www.eluniversal.com/arte-y-entretenimiento/cine/120301/sofia-coppola-y-emma-watson-xunen-les sos-fuercies-en-the-bling-ring|editorial=[[El Universal (Venezuela)|L'universal]]|fechaaccesu=3 de marzu de 2012|fecha=1 de marzu de 2012}}</ref><ref name="hrtbr">{{cita noticia|títulu=Sofia Coppola Recruits Emma Watson for "The Bling Ring"|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/emma-watson-sofia-coppola-bling-ring-harry-potter-somewhere-296019|apellíu=Kit|nome=Borys|editorial=Hollywood Reporter|fechaaccesu=17 d'agostu de 2012|fecha=29 de febreru de 2012}}</ref> <ref>{{cita noticia|títulu=Primer imaxe de 'The Bling Ring', el nuevu trabayu de Emma Watson|url=http://www.antena3.com/se-estrena/noticias/primera-imagen-the-bling-ring-nuevu-trabayu-emma-watson_2012052800074.html||editorial=Antena 3|fechaaccesu=17 d'agostu de 2012|fecha=28 de mayu de 2012}}</ref> El so personaxe, Nicki, basar en Alexis Neiers, unu de los miembros de la peada verdadera.<ref name="brtru">{{cita web| url=http://www.latimes.com/entertainment/gossip/la-et-mg-emma-watson-gq-cover-bling-ring-character-20130402,0,6779380.story | apellíu=SAAD | nome=Nardine| fecha=2 d'abril de 2013| títulu=Emma Watson covers GQ as racy 'Bling Ring' character| fechaaccesu=21 d'abril de 2013 | publicación=[[Los Angeles Times]]}}</ref> Pa Watson, el personaxe ye tou lo qu'ella refuga: "ye superficial, materialista, vanidosa, amoral […] sicasí, ye interesante pa interpretar".<ref name="brtru" /> Cuando se-y preguntar sobre'l papel de Watson, la direutora Sofia Coppola señaló que "ye bien risonderu vela tan distintu […] siempres quedaba sorprendida nel set al vela convertise nesi personaxe".<ref name="sofi">{{cita web| url=http://www.examiner.com/article/exclusive-sofia-coppola-and-ed-lachman-talk-virgin-suicides-at-ftf-screening | apellíu=MOSKOWITZ | nome=Shaina| fecha=3 de marzu de 2013| títulu=Exclusive: Sofia Coppola and Ed Lachman talk 'Virgin Suicides' at FTF screening| fechaaccesu=21 d'abril de 2013 | publicación=[[Examiner]]}}</ref> La película foi escoyida p'abrir la categoría [[Un certain regard]] en [[Festival de Cine de Cannes]] 2013.<ref name="dspy">{{cita web| url=http://www.digitalspy.co.uk/movies/news/a474089/emma-watsons-the-bling-ring-to-screen-at-cannes-film-festival-2013.html | apellíu=HARP | nome=Justin| fecha=17 d'abril de 2013| títulu=Emma Watson's 'The Bling Ring' to screen at Cannes Film Festival 2013| fechaaccesu=21 d'abril de 2013 | publicación=[[Digital Spy]]}}</ref> Tamién en 2012, Watson foi escoyida pa interpretar el papel de Ila na película bíblica-épica ''[[Noé (película)|Noé]]'', dirixida por [[Darren Aronofsky]],<ref name="indiewire" /> siendo confirmada en xunu de 2012, la película foi prevista pal so llanzamientu en marzu de 2014.<ref name="huffp">{{cita web | url=http://www.huffingtonpost.com/2012/06/08/emma-watson-noah-darren-aronofsky_n_1580718.html | publicación=[[The Huffington Post]] | nome=Christopher| apellíu=ROSEN| títulu=Emma Watson In 'Noah': 'Harry Potter' Star Lines Up Big Role | fecha=8 de xunu de 2012| fechaaccesu=27 de marzu de 2013}}</ref><ref name="deadline">{{cita web | url=http://www.deadline.com/2012/06/emma-watson-in-talks-to-board-darren-aronofskys-biblical-epic-noah/ | publicación=[[Deadline.com|Deadline]] | nome=Mike| apellíu=FLEMING JR| títulu=Emma Watson In Talks To Board Darren Aronofsky's Biblical Epic 'Noah'| fecha=7 de xunu de 2012| fechaaccesu=27 de marzu de 2013}}</ref> N'abril de 2012, Watson empezó les negociaciones pa faer una apaición na que s'interpretaría a sigo mesma en ''[[This Is the End]]'', película qu'amuesa les celebridaes nuna fiesta nesti momentu en qu'asocede'l [[Apocalipsis]].<ref name="dstite">{{cita web| url=http://www.digitalspy.co.uk/movies/news/a379270/emma-watson-for-the-end-of-the-world-cameo.html | apellíu=ARMITAGE| nome=Hugh| fecha=1 de mayu de 2013| títulu=Emma Watson for 'The End of the World' cameo| fechaaccesu=21 d'abril de 2013 | publicación=[[Digital Spy]]}}</ref> La so participación foi confirmada nel mes siguiente.<ref name="dstite">{{cita web| url=http://www.digitalspy.co.uk/movies/news/a379270/emma-watson-for-the-end-of-the-world-cameo.html | apellíu=ARMITAGE| nome=Hugh| fecha=1 de mayu de 2013| títulu=Emma Watson for 'The End of the World' cameo| fechaaccesu=21 d'abril de 2013 | publicación=[[Digital Spy]]}}</ref> La película estrenar en xunu de 2013.<ref name="lanzafecha">{{cita web| url=http://www.thehollywoodgossip.com/2013/04/this-is-the-end-red-band-trailer-premieres/ | apellíu=DWEEBER| nome=Justin| fecha=2 d'abril de 2013| títulu=This is the End Red Band Trailer Premieres| fechaaccesu=5 de mayu de 2013 | publicación=[[The Hollywood Gossip]]}}</ref> El 5 de febreru de 2014 confirmóse que Watson xunir al repartu de [[Regression (película)]] xunto a [[Ethan Hawke]], [[David Dencik]], [[Devon Bostick]] y el so compañeru de Harry Potter, [[David Thewlis]]. El rodaxe realizóse íntegramente en Toronto (Canadá) y empezó el 15 d'abril de 2014. La película tuvo'l so estrenu mundial nel [[Festival de Cine Internacional de San Sebastian]] el 18 de setiembre de 2015, foi estrenada'l 2 d'ochobre de 2015 n'España y el 9 d'ochobre nel Reinu Xuníu. Tamién en 2014, confirmóse que Watson y [[Daniel Brühl]] interpretaríen a una pareya na próxima película de [[Florian Gallenberger]], [[Colonia (película)]], basada nos fechos reales asocedíos nel contestu del golpe y del réxime militar chilenu. La película empezó a grabase'l 2 d'ochobre de 2014 en Luxemburgu y en Buenos Aires (Arxentina) a principios de 2015. Estrenar nel [[Festival Internacional de Cine de Toronto]] el 13 de setiembre de 2015. Tamién foi proyeutada nel [[Festival de Berlín]] el 12 de febreru de 2016. Foi llanzada'l 15 d'abril de 2016 n'Estaos Xuníos y Canadá, y el 18 de febreru de 2016 n'Alemaña. Dambes películes recibieron crítiques mayormente negatives. === Rellación cola moda === [[Ficheru:Emma Watson, 2011.jpg|thumb|upright|230px|Watson nel estrenu en [[Nueva York]] de ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 2]]'', en xunetu de 2011.]] En 2007, anuncióse que Watson roblara con Storm, una axencia de modelos británica.<ref name="BARNETT_1">{{cita web|url=http://www.vogue.co.uk/news/2007/07/13/chanel-works-its-magic|títulu=CHANEL WORKS ITS MAGIC|fecha=13 de xunetu de 2007|nome=Leisa|apellíu=BARNETT|publicación=[[Vogue (revista)|Vogue]]|fechaaccesu=27 d'abril de 2013}}</ref> Poco dempués, espublizáronse rumores de que diba roblar un contratu por 3 millones de llibres pa sustituyir a [[Keira Knightley]] como la cara de la campaña d'arume [[Cocu Mademoiselle]], de la marca [[Chanel]].<ref name="dailymail.co.uk">{{cita web|url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1026524/Chanel-casts-3million-spell-Mademoiselle-Hermione.html|títulu=Chanel casts a £3million spell on Mademoiselle Hermione|nome=Nathan|apellíu=KAY|fecha=15 de xunu de 2008|publicación=[[Daily Mail|The Daily Mail]]|fechaaccesu=27 d'abril de 2013}}</ref> Sicasí, desmintiéronse los rumores pola mesma Chanel.<ref name="dailymail.co.uk"/> En xunu de 2009, dempués de selmanes d'especulaciones, confirmóse que Watson fadría'l so debú como modelu como la cara de la campaña de seronda/iviernu 2009 de la diseñadora [[Burberry]].<ref name="dm">{{cita web|url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1191817/Emma-Watson-swaps-Hogwarts-scarf-classic-Burberry-check.html|títulu=Classic beauty Emma Watson swaps her Hogwarts scarf for Burberry check| fecha=9 de xunu de 2009 | fechaaccesu = 27 de marzu de 2013|publicación=[[The Daily Mail]]}}</ref>[[Christopher Bailey]], direutor creativu de la marca, informó conocer y almirar a Watson, nesti sentíu, "ella yera una eleición obvia pa esta campaña […] tamién tien una guapura clásica, una gran personalidá y un toque de modernidá".<ref name="dm" /> Watson tamién apaeció na campaña primavera/verano de 2010 de la mesma marca, xunto col so hermanu Alex, el músicu [[George Craig]],y los modelos Max Hurd y Matt Gilmour.<ref name="dmgcbur">{{cita web| url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1240969/Emma-Watson-brother-new-Burberry-campaign-together.html | publicación= [[The Daily Mail]]|títulu=Thanks, big sis! It's a Watson double act as Emma recruits her brother for Burberry | fecha=7 de xineru de 2010| fechaaccesu=28 de marzu de 2013}}</ref> El famosu fotógrafu peruanu, [[Mario Testino]], foi'l responsable de les imáxenes nos dos coleiciones.<ref name="dm" /><ref name="dmgcbur" /> Cuando Watson representó a Burberry, les ventes de la marca aumentaron más d'un 24%.<ref name="burberry24">{{cita web |url= http://www.parade.com/celebrity/hollywood-wire/2010/08/05/emma-watson-canned-from-burberry-replaced-by-transformers-actress.html |fechaaccesu= 11 de mayu de 2013 |fecha= 5 d'agostu de 2010 |títulu= Emma Watson Canned from Burberry, Replaced by 'Transformers' Actress |publicación= [[Parade (revista)|Parade]] |nome= Jeanne |apellíu= WOLF |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20100819225747/http://www.parade.com/celebrity/hollywood-wire/2010/08/05/emma-watson-canned-from-burberry-replaced-by-transformers-actress.html |fechaarchivu= 19 d'agostu de 2010 }}</ref> Dempués de la segunda coleición, Watson foi reemplazada pola modelu británica [[Rosie Huntington-Whiteley]].<ref name="burberry24" /> Tamién en 2009, anuncióse que Watson collaboraría llibremente con ''People Tree'', una marca de moda de comerciu xustu, y pa ser la cara d'una coleición de ropa de diseñu ecolóxicu enfocada a un públicu d'ente 16 y 24 años, col propósitu de recaldar fondos pa la ''People Tree Foundation''.<ref name="colecciónpt">{{cita web|url=http://nymag.com/thecut/2009/09/emma_watson_to_collaborate_on.html|títulu=Emma Watson to Collaborate on Clothing Line|apellíu=ODELL|nome=Amy|fecha=17 de setiembre de 2009|publicación=[[New York Magazine]]|fechaaccesu=28 d'abril de 2013}}</ref> Watson trabayó na coleición mientres la nueche, dempués d'un día de rodaxe, o cualquier fin de selmana que tenía llibre, y realmente arreyóse nel procesu de producción.<ref name="telegraphypt" /> La coleición foi llanzada en febreru de 2010.<ref name="telegraphypt">{{cita web|url=http://fashion.telegraph.co.uk/article/TMG7103320/Emma-Watson-models-her-range-for-People-Tree.html|títulu=Emma Watson models her range for People Tree|apellíu=ALEXANDER|nome=Hilary|fecha=1 de febreru de 2010|publicación=[[The Daily Telegraph]]|fechaaccesu=28 d'abril de 2013}}</ref> Watson siguió collaborando con ''People Tree'' y llanzó dos coleiciones más, una n'agostu de 2010 y otra en febreru de 2011.<ref name="vogue2010">{{cita web|url=http://www.vogue.co.uk/news/2010/08/25/emma-watsons-people-tree-autumnwinter-collection|títulu=Watson Arrives|apellíu=BUMPUS|nome=Jessica|fecha=25 d'agostu de 2010|publicación=[[Vogue (revista)|Vogue]]|fechaaccesu=28 d'abril de 2013}}</ref><ref name="vogue2011">{{cita web|url=http://www.vogue.co.uk/news/2011/02/25/emma-watson-new-people-tree-collection-last|títulu=Emma's People|apellíu=MILLIGAN|nome=Lauren|fecha=25 de febreru de 2011|publicación=[[Vogue (revista)|Vogue]]|fechaaccesu=28 d'abril de 2013}}</ref> En febreru de 2011, Watson recibió de les manes de la diseñadora [[Vivienne Westwood]], el premiu Iconu de la moda de la revista ''[[Elle]]'' británica.<ref name="BARNETT_1">{{cita web|url=http://www.vogue.co.uk/news/2007/07/13/chanel-works-its-magic|títulu=CHANEL WORKS ITS MAGIC|fecha=13 de xunetu de 2007|nome=Leisa|apellíu=BARNETT|publicación=[[Vogue (revista)|Vogue]]|fechaaccesu=27 d'abril de 2013}}</ref> En marzu de 2011, xunto cola diseñadora italiana Alberta Ferretti llanzó otra coleición de ropa ecolóxico, llamada Temes Pure de Emma Watson Alberta Ferrettia,<ref name="emmaalberta">{{cita web|apellíu=BERGIN|nome=Olivia|títulu=Emma Watson teams up with Alberta Ferretti|url=http://fashion.telegraph.co.uk/news-features/TMG8373008/Emma-Watson-teams-up-with-Alberta-Ferretti.html|fechaaccesu=28 d'abril de 2013|publicación=[[The Daily Telegraph]]|fecha=10 de marzu de 2011}}</ref> y anunció, per mediu del so ''[[Twitter]]'', que sería la nueva cara de la marca de cosméticos francesa, [[Lancôme]].<ref name="lacome" /> Tamién ye la persona más nueva en ser la imaxe de la marca.<ref name="lacome">{{cita web|apellíu=OLIVER|nome=Dana|títulu=Emma Watson Named New Face of Lancome|url=http://www.huffingtonpost.com/2011/03/14/emma-watson-lancome_n_835388.html|fechaaccesu=27 d'abril de 2013|publicación=[[The Huffington Post]]|fecha=14 de marzu de 2011}}</ref> Dende 2011, Watson ye la cara de Lancôme y fixo cuatro campañes pa la marca.<ref name="lacome4">{{cita web|apellíu=RAISBECK|nome=Fiona|títulu=Emma Watson's new Lancome beauty campaign revealed |url=http://www.marieclaire.co.uk/news/beauty/540051/emma-watson-s-new-lancome-beauty-campaign-revealed.html|fechaaccesu=28 d'abril de 2013|publicación=[[Marie Claire]]|fecha=2 de xineru de 2013}}</ref> Según Watson, la moda dio-y la oportunidá de tener una identidá fora de la serie de Harry Potter, asina que tuvo la oportunidá de crear el so propiu estilu y reinventase a sigo mesma pola so forma de vistir y les sos cortes de pelo.<ref name="style">{{cita web|apellíu=WALKER|nome=Harriet|títulu=Emma Watson: The girl with the magic touch |url=http://www.independent.co.uk/life-style/fashion/features/emma-watson-the-girl-with-the-magic-touch-7209266.html|fechaaccesu=30 d'abril de 2013|publicación=[[The Independent]]|fecha=20 de febreru de 2012}}</ref> == Filantropía y sostenibilidá ambiental == En setiembre de 2009, Watson anunció la so asociación cola marca de moda ''People Tree'',<ref name="guardianpeopletree">{{cita noticia|url=http://www.guardian.co.uk/lifeandstyle/2009/sep/17/emma-watson-ethical-fashion-people-tree|títulu=Emma Watson launches ethical fashion range with People Tree|apellíu=Holmes|nome=Rachael|fecha=17 de setiembre de 2009|editorial=The Guardian |fechaaccesu=17 d'abril de 2010}}</ref> una marca de moda de [[comerciu xustu]], trabayando como "asesora creativa" pa crear una llinia de ropa de primavera, que foi llanzada nel 2010;<ref name="guardianpeopletree" /><ref name="emmapeopletree">{{cita web|url=http://www.emmawatson.com/en/Projects/People-Tree/|títulu=People Tree|editorial=Sitiu web oficial|fechaaccesu=17 d'abril de 2010|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100425073700/http://www.emmawatson.com/en/Projects/People-Tree/|fechaarchivu=25 d'abril de 2010}}</ref> ésta contenía estilos inspiraos pol [[sur de Francia]] y la ciudá de [[Londres]].<ref name="emmapeopletree" /><ref>{{cita web|url=http://www.peopletreeyouth.co.uk/ |títulu=People Tree collaborates with Emma Watson |editorial=Peopletreeyouth.co.uk |fechaaccesu=8 de marzu de 2010}}</ref> La coleición foi descrita por ''The Times'' como «bien intelixente»;<ref name="timespeopletree">{{cita noticia|url=http://women.timesonline.co.uk/tol/life_and_style/women/fashion/article6985147.ece|títulu=Emma Watson burnishes her ethical fashion credentials|fecha=13 de xineru de 2010|work=The Times |location=UK |fechaaccesu=17 d'abril de 2010| nome=Alice | apellíu=Olins}}</ref> Watson comentó que «La moda ye una gran manera de capacitar a les persones y da-yos mañes, en cuenta de dar dineru a la caridá puedes ayudar a la xente mercando los diseños que faen y asina sofitar lo que los arguyez».<ref name="mailpeopletree">{{cita noticia|url=http://www.dailymail.co.uk/home/you/article-1246238/Emma-Watsons-fair-trade-fashion-Harry-Potter-star-unveils-new-clothing-range.html|títulu=Emma Watson weaves fashion magic as she unveils her new fair-trade clothing range|apellíu=Williams|nome=Amy|fecha=5 de febreru de 2010|obra=The Daily Mail |location=UK |fechaaccesu=17 d'abril de 2010 }}</ref> Siguió la so participación con ''People Tree'', cola coleición seronda/iviernu 2010.<ref name="timespeopletree" /><ref>{{cita web |url=http://emma-watson.net/index.php?subaction=showfull&id=1282748440&archive=&start_from=&ucat=1& |títulu=News |fechaaccesu=2 de setiembre de 2010}}</ref> En 2009, Watson collaboró gratuitamente con dicha marca, pa ser la imaxe y l'estilista d'una coleición de ropa ecolóxico, col fin de recaldar fondos pa la ''People Tree Fundation''.<ref name="colecciónpt" /> La coleición empecipiar en 2010, mientres un eventu entamáu pol príncipe Carlos, pa promover la conciencia ambiental.<ref name="charres">{{cita web|url=http://chic.ig.com.br/moda/noticia/estilista-da-selmana-emma-watson-cria-colecao-ecologicamente-correta-y-cara-seu-debut-nas-passarelas|títulu=Estilista da selmana: Emma Watson cria coleção ecológicamente correta y cara seu début nas passarelas |fecha=19 d'agostu de 2010|publicación=[[IG]]|fechaaccesu=15 de mayu de 2013}}</ref> Por tratase una empresa de comerciu xustu qu'ayuda a les families de los países emerxentes a salir de la llinia de probeza y que contribúi a una meyor oportunidá na vida, Watson viaxó a [[Bangladex]] como representante de ''People Tree'' pa entender el procesu de producción y conocer a les persones que fabriquen la ropa, que describió como "una esperiencia increíble y único".<ref name="voguept">{{cita web|url=http://www.vogue.co.uk/news/2011/02/25/emma-watson-new-people-tree-collection-last|títulu=Emma's People |apellíu=MILLIGAN |nome=Lauren |fecha=25 de febreru de 2011|publicación=[[Vogue]]|fechaaccesu=15 de mayu de 2013}}</ref> Watson informó creer que ''People Tree'' ye un exemplu a siguir en cuestión de la sostenibilidá y humanitarismo.<ref name="dailymailex">{{cita web|url=http://www.dailymail.co.uk/home/you/article-1246238/Emma-Watsons-fair-trade-fashion-Harry-Potter-star-unveils-new-clothing-range.html|títulu=Emma Watson weaves fashion magic as she unveils her new fair-trade clothing range |apellíu=WILLIAMS |nome=Amy |fecha=5 de febreru de 2010|publicación=[[The Daily Mail]]|fechaaccesu=15 de mayu de 2013}}</ref> En xunu de 2011, Watson aceptó posar pal artista británicu Mark Demsteader, nel sentíu de producir una coleición de 30 cuadros de pintura realizaos con distintes téuniques como l'agua, carboncillo, tinta y oleu.<ref name="camfedpinturas" /> Al aceptar la invitación, Watson pidió que'l 10% de les ganancies pola venta de les pintures fueron donaes a la CAMFED International, una [[organización non gubernamental]] (ONG) británica que trabaya na [[zona rural|zones rurales]] [[África|africanes]] que busca introducir a neñes nel ámbitu escolar facilitándo-yos llibros, uniformes y otros suministros necesarios.<ref name="camfedpinturas">{{cita web|títulu=Emma Watson Exclusive |url=http://www.vogue.co.uk/news/2011/06/29/emma-watson-paintings-mark-demsteader|nome=Lauren |apellíu=MILLIGAN |fechaaccesu=15 de mayu de 2013|publicación=[[Vogue]]|fecha=11 de xunu de 2011}}</ref> En setiembre de 2012, Watson terminó representando a CAMFED Internacional como la so embaxadora oficial, por sofitar la causa de la importancia del estudiu de la vida d'un individuu y na construcción de la sociedá, y declaró haber quedáu "feliz de sofitar a Camfed y el trabayu increíble qu'ellos faen".<ref name="camfed">{{cita web|títulu=Camfed's New Ambassador: Emma Watson |url=https://camfed.org/latest-news/camfeds-new-ambassador-emma-watson/|fechaaccesu=15 de mayu de 2013|publicación=[[Camfed]]|fecha=10 de setiembre de 2012}}</ref> En 2013, Watson posó pa les semeyes a favor de la campaña ''Natural Beauty'', del fotógrafu d'[[Estaos Xuníos]] [[James Houston]], col propósitu de recaldar fondos pa la [[Global Green USA]], una organización non gubernamental centrada na sustentabilidad y la preservación del mediu ambiente.<ref name="natbe">{{cita web|títulu=Emma Watson Strips Down For Charity Project |url=http://www.mtv.com/news/articles/1704141/emma-watson-strips-down-earth-day-natural-beauty.jhtml|nome=Driadonna |apellíu=ROLAND |fechaaccesu=15 de mayu de 2013|publicación=[[MTV]]|fecha=21 de marzu de 2013}}</ref> La esposición foi llanzada en 22 d'abril, nel [[Día de la Tierra]], en [[Nueva York]] y [[Los Angeles]].<ref name="natbe" /> === Voz del movimientu HeforShe === El 20 de setiembre de 2014 na ciudá de New York, ante l'asamblea de les Naciones Xuníes, y como Embaxadora de la Bona Voluntá de la [[ONX Muyeres]], Emma Watson dio un emotivu discursu<ref>https://www.youtube.com/watch?v=Q0Dg226G2Z8</ref> nel que defendió la igualdá política, económica y social<ref name="unwomen_1">http://www.unwomen.org/es/news/stories/2014/9/emma-watson-gender-equality-is-your-issue-too</ref> de los sexos, y onde encamentó a muyeres y homes a lluchar polo qu'ella llamó un movimientu pola llibertá.<ref name="unwomen_1">http://www.unwomen.org/es/news/stories/2014/9/emma-watson-gender-equality-is-your-issue-too</ref> Esti fechu marcó un momentu na carrera de Emma Watson onde se-y puede ver como a una artista, filántropa y muyer comprometida col [[feminismu]]. === Otros trabayos === En xunu de 2008, la prensa británica informó que Watson robló un contratu de £ 3 millones pa promocionar la marca francesa d'[[alta cordura]] [[Chanel]].<ref name="MailChanel">{{cita web | url = http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1026524/Chanel-casts-3million-spell-Mademoiselle-Hermione.html | títulu = Chanel casts a £3million spell on Mademoiselle Hermione | fechaaccesu = 15 de xunu de 2008 | editor = ''[[Daily Mail|The Daily Mail]]'' | fecha = 15 de xunu de 2008}}</ref> Y que sería la imaxe pública de [[Cocu Mademoiselle]], unu de los arumes de la empresa, reemplazando a [[Keira Knightley]].<ref name="MailChanel" /> Esto foi dempués negáu de parte de los dos llaos. En xunu de 2009, tres dellos meses de rumores, Watson confirmó qu'ella s'acomuñar con [[Burberry]] como la cara de la so nueva campaña; recibió un pagu envaloráu de seis cifres por modelar na coleición Seronda/Iviernu de Burberry.<ref>{{cita noticia|url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1169274/That-8217-s-magic--8211-Potter-star-Emma-Watson-makes-competition-vanish.html|títulu =That's magic&nbsp;– Potter star Emma Watson makes her competition vanish|fecha=12 d'abril de 2009 | obra=Daily Mail|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.emmawatson.com/en/Latest/Fashion/Fashion/Burberry-ShootHermione-pic/|títulu=Burberry and Hermione photos|fecha=13 de xunu de 2009|editorial=Emma Watson official website news|fechaaccesu=17 d'abril de 2010|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100510194853/http://www.emmawatson.com/en/Latest/Fashion/Fashion/Burberry-ShootHermione-pic/|fechaarchivu=10 de mayu de 2010}}</ref><ref>{{cita noticia |url=http://www.thisislondon.co.uk/fashion/article-23705207-details/Harry+Potter+star+Emma+Watson+charms+Burberry/article.do |títulu=Harry Potter star Emma Watson charms Burberry |editorial=The Evening Standard |fecha=9 de xunu de 2009 |fechaaccesu=28 de xunu de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090612021505/http://www.thisislondon.co.uk/fashion/article-23705207-details/Harry%2BPotter%2Bstar%2BEmma%2BWatson%2Bcharms%2BBurberry/article.do |fechaarchivu=12 de xunu de 2009 }}</ref> Más tarde apaeció na campaña primavera/Verano [2010] de Burberry xunto col so hermanu Alex y los músicos George Craig y Matt Gilmour.<ref name="telegraphburberry">{{cita noticia|url=http://www.telegraph.co.uk/fashion/hilaryalexander/6937799/Emma-Watson-is-Burberrys-springsummer-2010-poster-girl.html|títulu =Emma Watson is Burberry's spring/summer 2010 poster girl|fecha=5 de xineru de 2010|obra=The Daily Telegraph |fechaaccesu=17 d'abril de 2010}}</ref> Watson siguió la so participación na moda publicitaria al modelar pa ''Lancôme'' en marzu de 2011.<ref>{{cita web|url=http://www.emmawatson.com/en/Latest/Projects/Lancome/|títulu=emmawatson lancome|fechaaccesu=3 de xunu de 2010|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110315233758/http://www.emmawatson.com/en/Latest/Projects/Lancome/|fechaarchivu=15 de marzu de 2011}}</ref> == Vida privada == [[Ficheru:EmmaWatsonNov2010.jpg|thumb|upright|220px|Watson na première en [[Nueva York]] de ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 1]]'', en payares de 2010.]] === Interés académicu === Inclusive teniendo que conciliar los estudios y el rodaxe, en xunu de 2006, Watson llogró'l [[Certificáu Xeneral d'Educación Secundaria (GCSE) (Reinu Xuníu)|Certificáu Xeneral d'Educación Secundaria]] (''Xeneral Certificate of Secondary'' Education o ''GCSE'') con ocho ''A*'' (la más alta) y dos notes ''A'' (la segunda calificación más alta),<ref name="bbcgcse">{{cita web| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/education/5280906.stm | fecha=24 d'agostu de 2006| títulu=Pupils 'sitting too many GCSEs&#39; | fechaaccesu=21 d'abril de 2013 | publicación=[[BBC News]]}}</ref> lo que fizo que se convirtiera en blancu de burlles, pero ella ver como un aponderamientu.<ref>{{cita web|url=http://www.ign.com/articles/2007/06/26/interview-with-emma-watson |fechaaccesu= 11 de mayu de 2013 |fecha= 26 de xunu de 2017 |títulu=Interview with Emma Watson |publicación= [[IGN (sitiu web)|IGN]] |nome=Steven|apellíu=HORN}}</ref> En 2008, recibió trés ''A'' nel so exame Niveles Avanzaos (''[[A-Level]]'' o ''Advanced Levels'') en [[Lliteratura Inglesa]], [[Xeografía]] y [[Arte]].<ref name="tel" /> Dempués de terminar la escuela secundaria, Watson tomó un tiempu pa terminar el rodaxe de ''Harry Potter and the Deathly Hallows'',<ref name="tel" /> empecipiáu en febreru de 2009, antes de dir a la universidá. Metanes dellos rumores alrodiu de qu'universidá escoyería, Watson amosóse ronciega a comprometese públicamente a cualquier institución y dixo qu'anunciaría la so decisión per primer vegada nel so sitiu web oficial. En xunetu de 2009, Watson declaró qu'escoyera la [[Universidá de Brown]], allugada en [[Providence (Rhode Island)|Providence]], [[Rhode Island]].<ref name="pastie">{{cita web|url=http://www.pastemagazine.com/articles/2009/07/catching-up-with-emma-watson.html |fechaaccesu= 28 de marzu de 2013 |fecha= 14 de xunetu de 2009 |títulu= Catching up with Emma Watson |publicación= [[Pastie (revista)|Pastie]]|nome=James|apellíu=FORD}}</ref> En setiembre de 2009, empezó a estudiar [[lliteratura Inglesa]] na Universidá Brown.<ref name="tel2">{{cita web| url=http://www.telegraph.co.uk/culture/harry-potter/9629643/Emma-Watson-to-return-to-Brown-University-to-finish-degree.html | apellíu=WILLIS| nome=Amy | fecha=24 d'ochobre de 2012| títulu=Emma Watson to return to Brown University to finish degree | fechaaccesu=28 de marzu de 2013 | publicación=[[The Daily Telegraph]]|idioma=inglés}}</ref> Pa Watson, tar en Brown facer salir de la so zona de confort, que la dexó bien arguyosa, porque se tresllada a un país distintu y foi capaz de probar nueves coses.<ref name="universidadparade" /> En marzu de 2011, anunció que diba cerrar el so cursu pa promover la última película de Harry Potter y centrase nos sos proyeutos como actriz.<ref name="tel2" /> Sicasí, matricular na Universidá d'Oxford pa estudiar [[Idioma inglés|inglés]] como un complementu del cursu de Brown y dexó claro que tornaría a esta pa formase.<ref name="mc">{{cita web|url=http://www.marieclaire.co.uk/news/celebrity/529626/emma-watson-to-study-at-oxford.html#index=1 |fecha= 20 de xunetu de 2011 |fechaaccesu= 28 de marzu de 2013 |títulu= Emma Watson to study at Oxford |publicación= [[Marie Claire]] |nome=Eleanor|apellíu=YOUNG|idioma=inglés}}</ref> Siempres en busca d'una vida normal, Watson quier siguir estudiando y decidíu siguir alantre cola so vida académica,<ref name="dmschool" /> porque «ama estudiar más que cualesquier otra cosa» y nun quier perder «la oportunidá d'asistir a la universidá por cuenta de que ye'l momentu de pescudar y saber si deseyar».<ref name="nydn">{{cita web|url=http://www.nydailynews.com/entertainment/gossip/emma-watson-college-dropout-back-brown-degree-article-1.1191404 |fechaaccesu= 21 d'abril de 2013 |fecha= 24 d'ochobre de 2012 |títulu= Emma Watson going back to Brown University in 2013 to complete college degree |publicación= [[New York Daily News]]|nome=Ethan|apellíu=SACKS|idioma=inglés}}</ref> Watson informó que quier dir a la universidá y terminar los sos estudios, siempres tratando de concilialos cola so carrera d'actriz.<ref name="paradehbp" /> Sicasí, mientres asiste a la universidá, Watson tuvo que refugar delles ufiertes increíbles» p'actuar, porque nun quería atayar les sos clases vistu que «la esperiencia de la universidá ye bien importante» y nun va arrenunciar.<ref name="universidadparade">{{cita web |url= http://www.parade.com/celebrity/celebrity-parade/2010/1104-emma-watson-campus-confidential.html |fechaaccesu= 11 de mayu de 2013 |fecha= 4 de payares de 2010 |títulu= Emma Watson's Campus Confidential |publicación= [[Parade (revista)|Parade]] |nome= Jeanne |apellíu= WOLF |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20130205033121/http://www.parade.com/celebrity/celebrity-parade/2010/1104-emma-watson-campus-confidential.html |fechaarchivu= 5 de febreru de 2013 }}</ref> El 25 de mayu de 2014, Watson graduar na [[Universidá de Brown]] (EE UU), con una llicenciatura en Lliteratura Inglesa.<ref>{{cita web|url=http://www.telegraph.co.uk/culture/10855882/Emma-Watson-graduates-from-Brown-University.html|fechaaccesu=25 de mayu de 2014|títulu=Emma Watson Graduates from Brown University |publicación= [[The Telegraph|The Telegraph (UK)]]|idioma=inglés}}</ref> === Rellaciones amoroses === Watson tuvo una rellación mientres dos años col [[finanza|financieru]] Jay Barrymore,<ref name="mirrorj">{{cita web| url=http://www.mirror.co.uk/3am/celebrity-news/emma-watson-shares-passionate-kiss-146193 | publicación=[[The Daily Mirror]] | nome=Will| apellíu=PAYNE| títulu=Emma Watson shares passionate kiss with Hollywood star Johnny Simmons | fecha=8 d'agostu de 2011| fechaaccesu=28 de marzu de 2013}}</ref> y rompió con él en marzu de 2010, por cuenta de la distancia, una y bones ella taba arreyada colos sos estudios na Universidá Brown n'Estaos Xuníos, ente que siguió morando en Reinu Xuníu.<ref name="nowm">{{cita web|url=http://www.nowmagazine.co.uk/celebrity-news/446741/emma-watson-splits-from-jay-barrymore |fecha= 16 de marzu de 2010 |fechaaccesu= 28 de marzu de 2013 |títulu= Emma Watson splits from Jay Barrymore |publicación= [[Now]]}}</ref><ref name="okm">{{cita web|url=http://www.ok.co.uk/celebrity-news/view/19646/Emma-Watson-splits-from-boyfriend-of-two-years/ |fecha= 15 de marzu de 2010 |fechaaccesu= 28 de marzu de 2013 |títulu= Emma Watson splits from boyfriend of two years |publicación= [[OK!]]}}</ref> Tamién en 2010, tuvo una curtia rellación con [[George Craig]], líder de la banda [[One Night Only (banda)|One Night Only]] («solamente una nueche»), y participó n'unu de los videos musicales de banda.<ref name="dmgc2" /> Los dos conocer na sesión de semeyes pa la campaña de seronda-iviernu 2010 de Burberry, na que yeren modelos.<ref name="dmgc2">{{cita web| url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-1290215/Emma-Watson-One-Night-Only-music-video.html | publicación= [[The Daily Mail]]| nome=Georgina| apellíu=LITTLEJOHN| títulu=Emma Watson lands another leading lady role as she stars in her boyfriend's new music video | fecha=29 de xunu de 2010| fechaaccesu=28 de marzu de 2013}}</ref> En mayu de 2011, Watson foi fotografiada mientres caminaba col actor [[Johnny Simmons]], el so compañeru de repartu en ''The Perks of Being a Wallflower'' y surdieron barruntos de que los dos taben nuna rellación, negada na dómina.<ref name="mirrorj" /> Sicasí, n'agostu de 2011, los dos fueron fotografiaos besándose.<ref name="mirrorj" /> En payares de 2011, informar de que punxeren fin a la rellación, y ciertos rumores mentaron que'l motivu de dichu fin de la rellación yera'l regresu de Watson a Reinu Xuníu pa estudiar na Universidá d'Oxford.<ref name="dnkiss" /><ref name="entw">{{cita web| url=http://www.entertainmentwise.com/news/64995/Emma-Watson-To-Break-Up-With-Boyfriend-Johnny-Simmons | publicación= [[Entertainment Wise]]| nome=Claire | apellíu=RUTTER| títulu=Emma Watson To Break Up With Boyfriend Johnny Simmons? | fecha=11 de payares de 2011| fechaaccesu=28 de marzu de 2013}}</ref> Mientres el festival de Coachella 2012 producir n'abril, Watson foi fotografiada besándose con Will Adamowicz, el so colega de la Universidá d'Oxford.<ref name="dnkiss">{{cita web| url=http://www.nydailynews.com/entertainment/gossip/coachella-2012-emma-watson-openly-smooches-new-boyfriend-adamowicz-music-festival-article-1.1062495 | publicación= [[Daily News]]| nome=Joyce| apellíu=CHEN| títulu=Coachella 2012: Emma Watson openly smooches new boyfriend Will Adamowicz at music festival | fecha=16 d'abril de 2012| fechaaccesu=28 de marzu de 2013}}</ref><ref name="dmbjwill">{{cita web| url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-2130047/Emma-Watson-new-boyfriend-Will-Adamowicz-pictured-kissing-Coachella-2012.html | publicación= [[The Daily Mail]]| nome=Nadia| apellíu=MEDONZA| títulu=You're supposed to watch the bands! Besotted Emma Watson only has eyes for new boyfriend as they kiss at Coachella | fecha=15 d'abril de 2012| fechaaccesu=28 de marzu de 2013}}</ref> === Rellaciones familiares ya intereses === Nos últimos años, la familia de Watson amplióse arriendes de los fíos de los sos padres divorciaos, frutu de los sos nuevos matrimonios. El so padre tien dos neñes ximielgues, Nina y Lucy y un neñu de cuatro años, Toby.<ref name="emmanewsballet">{{cita web | url = http://www.emmawatsonofficial.com/#news/show/191 | títulu = Emma's sisters in ''Ballet Shoes'&#39; | fechaaccesu = 30 de setiembre de 2007 | fecha = 24 de setiembre de 2007 | editor = Emma Watson's official website | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070929195207/http://www.emmawatsonofficial.com/#news/show/191 | fechaarchivu = 29 de setiembre de 2007 }}</ref> Del nuevu matrimoniu de la so madre, Watson tien dos hermanos a los que «ve bien de cutiu».<ref name="gordon">{{cita web | url = http://www.mailonsunday.co.uk/pages/you/article.html?in_article_id=466631&in_page_id=1908 | títulu = Touched by magic: Harry Potter's Hermione | fecha = 13 d'agostu de 2007 | autor = Jane Gordon}}</ref> L'hermanu de Watson, Alexander, apaeció como extra nos dos primeres películes de Harry Potter, y Nina y Lucy participaron na adautación de la [[British Broadcasting Corporation|BBC]] ''[[Ballet Shoes (película de 2007)|Ballet Shoes]]'', interpretando a la moza Pauline Fossil.<ref name="emmanewsballet" /> Tres la so llegada a [[Oxford]] col so hermanu y la so madre, Watson matricular na escuela ''The Dragon'', un colexu priváu onde permaneció hasta [[xunu]] de [[2003]], añu nel que se matriculó na escuela ''Headington'', un colexu priváu femenín, tamién en Oxford.<ref name="emmabio" /> Mientres los rodaxes, Watson y los sos dos compañeros recibíen clases con un tutor priváu unes cinco hores al día.<ref name="timescastinterview">{{cita web | url = http://www.timesonline.co.uk/article/0,,7943-1110072,00.html | fechaaccesu = 12 de xineru de 2008 | títulu = Cast Interviews | autor = Kate Muir | editor = ''[[The Times]]'' | fecha = 15 de mayu de 2004}}</ref> El trabayu de Watson na franquicia de Harry Potter apurrió-y unes ganancies de más de diez millones de [[llibres esterlines]] y reconoció que nun volverá precisar trabayar nunca más pa ganar dineru.<ref>{{cita web | títulu = "Potter star Watson "rich enough to retire" | editor = ''[[RTÉ]].ie Entertainment'' | fecha = 27 de xunetu de 2007 | url = http://www.emmaempire.net/archives/news.en.4339.html | fechaaccesu = 27 de xunetu de 2007 | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070817035109/http://www.emmaempire.net/archives/news.en.4339.html | fechaarchivu = 17 d'agostu de 2007 }}</ref> Sicasí, negóse a abandonar los estudios pa dedicase como actriz a tiempu completu. Según Watson: «La xente nun puede entender por qué nun lo faigo, pero la escuela caltienme en contautu colos mios amigos. En contautu cola realidá».<ref name="parade">{{cita web | url = http://www.parade.com/articles/editions/2007/edition_07-08-2007/AEmma_Watson | títulu = We're all so grown up! | autor = Emily Listfield | fecha = 8 de xunetu de 2007 | fechaaccesu = 3 d'agostu de 2007 | editor = ''[[Parade Magazine|Parade]]'' | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070820140637/http://www.parade.com/articles/editions/2007/edition_07-08-2007/AEmma_Watson | fechaarchivu = 20 d'agostu de 2007 }}</ref> Considera que la so esperiencia como actriz infantil foi positiva y que los sos padres y los sos amigos ayudáron-y a faer d'esa esperiencia daqué únicu.<ref name="ign interview" /><ref name="gordon" /><ref name="bbcgrintwatson">{{cita web | autor = Alec Cawthorne | fecha = 7 de payares de 2007 | títulu = Rupert Grint and Emma Watson | url = https://www.bbc.co.uk/films/2001/11/07/rupert_grint_emma_watson_2001_interview.shtml | fechaaccesu = 3 d'agostu de 2007 | editor = [[British Broadcasting Corporation|BBC]]}}</ref> Watson caltién una estrecha rellación colos sos compañeros de repartu [[Daniel Radcliffe]] y [[Rupert Grint]], que considera como'l so «inigualable sofitu» nes tensiones de los rodaxes.<ref name="parade" /> Watson afirma que los sos intereses son baillar, cantar, el [[ḥoquei sobre yerba]], el [[tenis]], l'arte y la música;<ref name="emmabio" /> describir a sigo mesma como «feminista». Almira a los actores [[Johnny Depp]] y [[Julia Roberts]].<ref name="emmaemmafaq">{{cita web | url = http://www.emmawatsonofficial.com/#emma/facts/ | títulu = emma-faq | fechaaccesu = 3 d'agostu de 2007 | editor = Emma Watson's Official Website | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070802050811/http://www.emmawatsonofficial.com/#emma | fechaarchivu = 2 d'agostu de 2007 }}</ref> == Filmografía == {| {{tablaguapa}} border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="font-size:90%" |- ! colspan="3" style="background:LightSteelGrey" | Cine |- !style="background:#CCCCCC"| Añu !style="background:#CCCCCC"| Títulu orixinal !style="background:#CCCCCC"| Personaxe |- | [[Cine en 2001|2001]] | ''[[Harry Potter y la piedra filosofal (película)|Harry Potter and the Philosopher's Stone]]'' |rowspan="5"| [[Hermione Granger]] |- | [[Cine en 2002|2002]] | ''[[Harry Potter and the Chamber of Secrets (película)|Harry Potter and the Chamber of Secrets]]'' |- | [[Cine en 2004|2004]] | ''[[Harry Potter and the Prisoner of Azkaban (película)|Harry Potter and the Prisoner of Azkaban]]'' |- | [[Cine en 2005|2005]] | ''[[Harry Potter and the Goblet of Fire (película)|Harry Potter and the Goblet of Fire]]'' |- | [[Cine en 2007|2007]] | ''[[Harry Potter and the Order of the Phoenix (película)|Harry Potter and the Order of the Phoenix]]'' |- | [[Cine en 2008|2008]] | ''[[The Tale of Despereaux]]'' | Princesa Pea (voz) |- | [[Cine en 2009|2009]] | ''[[Harry Potter and the Half-Blood Prince (película)|Harry Potter and the Half-Blood Prince]]'' |rowspan="3"| [[Hermione Granger]] |- | [[Cine en 2010|2010]] | ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 1|Harry Potter and the Deathly Hallows – Part 1]]'' |- |rowspan="2"| [[Cine en 2011|2011]] | ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 2|Harry Potter and the Deathly Hallows – Part 2]]'' |- | ''[[My Week with Marilyn]]'' | Lucy |- | [[Cine en 2012|2012]] | ''[[The Perks of Being a Wallflower (película)|The Perks of Being a Wallflower]]'' | Sam |- |rowspan="2"| [[Cine en 2013|2013]] | ''[[The Bling Ring]]'' | Nicki |- | ''[[This Is the End]]'' | Ella Mesma |- |[[Cine en 2014|2014]] | ''[[Noé (película)|Noah]]'' |Ila |- |[[Cine en 2015|2015]] | ''[[Regresión (película)|Regression]]'' | Ángela |- |[[Cine en 2016|2016]] | ''[[Colonia (película)|Colonia]]'' | Ḷḷena |- |rowspan="2"|[[Cine en 2017|2017]] | ''[[Beauty and the Beast (película de 2017)|Beauty and the Beast]]'' | [[Bella (Disney)|Bella]] |- | ''[[The Circle (película de 2017)|The Circle]]'' | Mae Holland |} {| {{tablaguapa}} border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="font-size:90%" |- ! colspan="5" style="background:LightSteelGrey"| Televisión |- !style="background:#CCCCCC"| Añu !style="background:#CCCCCC"| Títulu orixinal !style="background:#CCCCCC"| Personaxe |- | [[Cine en 2007|2007]] | ''[[Ballet Shoes (película)|Ballet Shoes]]'' | Pauline Fossil |} == Premios y nominaciones == {| class="wikitable sortable" border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor="#B0C4DE" align="center" !Añu !Organización !Premiu !Película !Resultáu |- |rowspan=6|2002 | rowspan=2|Premios ''Young Artist'' | Meyor interpretación xuvenil–Protagonista |rowspan=6|''[[Harry Potter y la piedra filosofal (película)|Harry Potter y la piedra filosofal]]'' |style="background: #ddffdd"|Ganadora<ref name="YAA" /> |- |Meyor actuación n'equipu |style="background: #ffdddd"|Nomaos<ref name="YAA">{{cita web|url=http://www.youngartistawards.org/noms23A.htm|títulu=2002 Nominees and winners|fechaaccesu=13 de setiembre de 2007|editor=Young Artist Awards}}</ref> |- |Phoenix Film Critics Society Awards | Meyor interpretación xuvenil |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref name="Phoenix2002">{{cita web|url=https://www.imdb.com/event/ev0001104/2002|títulu=Phoenix Film Critics Society Awards 2002|fechaaccesu=28 de febreru de 2013}}</ref> |- |[[Saturn Award|Premios ''Saturn'']] |Meyor interpretación xuvenil |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref>{{cita web | url = https://www.imdb.com/Sections/Awards/Academy_of_Science_Fiction_Fantasy_And_Horror_Films_USA/2002 Saturn Awards | títulu = 2002 Saturn Awards | fechaaccesu = 19 de payares de 2008}}</ref> |- |''[[Premios Empire]]'' |Meyor debú <small>(compartíu con [[Rupert Grint]] y [[Daniel Radcliffe]])</small> |style="background: #ffdddd"|Nomaos<ref>{{cita web | url = https://www.imdb.com/Sections/Awards/Empire_Awards_UK/2002 | títulu = Empire Awards 2002 UK | fechaaccesu = 19 de payares de 2008}}</ref> |- |Premios ''American Moviegoer'' |Meyor actriz de repartu |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref>{{cita web | url=http://www.timewarner.com/corp/newsroom/pr/0,20812,669203,00.html|títulu = American Moviegoer Award nominations|editor=''[[Time Warner]]''|fechaaccesu=13 de setiembre de 2007}}</ref> |- | rowspan=3|2003 | Premios ''Otto'' | Meyor actriz <small>(color Plata)</small> | rowspan=3| ''[[Harry Potter and the Chamber of Secrets (película)|Harry Potter and the Chamber of Secrets]]'' |style="background: #ddffdd"|Ganadora<ref name="bravu-archiv-2003">{{cita web|url=http://www.bravo-archiv.de/auswahl.php?link=ottosieger2003.php|títulu=Bravo Otto – Sieger 2003|fechaaccesu=22 de setiembre de 2007}}</ref> |- |rowspan=2| Phoenix Film Critics Society Awards | Meyor interpretación xuvenil–Femenina |style="background: #ddffdd"|Ganadora<ref name="Phoenix2003">{{cita web|url=https://www.imdb.com/event/ev0001104/2003|títulu=Phoenix Film Critics Society Awards 2003|fechaaccesu=28 de febreru de 2013}}</ref> |- | Meyor interpretación en xunto |style="background: #ffdddd"|Nomaos<ref name="Phoenix2003" /> |- | rowspan=3|2004 | Premios Otto | Meyor actriz <small>(color Plata)</small> |rowspan=4|''[[Harry Potter and the Prisoner of Azkaban (película)|Harry Potter and the Prisoner of Azkaban]]'' |style="background: #ddffdd"|Ganadora<ref name="otto1"/> |- |Revista ''Total Film'' |Actuación xuvenil del añu |style="background: #ddffdd"|Ganadora<ref name="tfm"/> |- |''Broadcast Film Critics Association'' |Meyor actriz xuvenil |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref name="bfc2">{{cita web|url=http://www.bfca.org/individual_movie.asp?id=1769|títulu=Goblet of Fire awards|editor=Broadcast Film Critics Association|fechaaccesu = 13 de setiembre de 2007|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.bfca.org/individual_movie.asp?id=1769|fechaarchivu=30 de payares de 2015}}</ref> |- |rowspan=2|2005 |Premios ''Otto'' |Meyor actriz <small>(color Oro)</small> |style="background: #ddffdd"|Ganadora<ref name="otto2">{{cita web|url=http://www.presseportal.de/story_rss.htx?nr=819426|fechaaccesu=13 de setiembre de 2007|títulu=Bravo Otto Awards 2005|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071011091949/http://www.presseportal.de/story_rss.htx?nr=819426|fechaarchivu=11 d'ochobre de 2007}}</ref> |- |''Broadcast Film Critics Association'' |Meyor actriz xuvenil |rowspan=4|''[[Harry Potter and the Goblet of Fire (película)|Harry Potter and the Goblet of Fire]]'' |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref name="autogenerated1">{{cita web|url=http://www.bfca.org/individual_movie.asp?id=1769|títulu=Goblet of Fire awards|editor=Broadcast Film Critics Association|fechaaccesu=13 de setiembre de 2007|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.bfca.org/individual_movie.asp?id=1769|fechaarchivu=30 de payares de 2015}}</ref> |- |rowspan=3|2006 |Premios ''Otto'' |Meyor actriz <small>(color Bronce)</small> |style="background: #ddffdd"|Ganadora<ref name="otto3">{{cita web|url=http://www.hpana.com/news.19406.html|títulu=Dan and Emma won Otto awards|fecha = 8 de mayu de 2006|fechaaccesu=13 de setiembre de 2007|editorial=HPANA}}</ref> |- |''[[MTV Movie Awards 2006|MTV Movie Awards]]'' |Meyor equipu en pantalla |style="background: #ffdddd"|Nomaos<ref name="mtv1">{{cita web|url=http://www.mtv.com/movies/news/articles/1529112/story.jhtml|títulu=Alba, Carell, 'Crashers,' 'Virgin' Big Nominees For MTV Movie Awards|fecha=24 d'abril de 2006|fechaaccesu=22 de setiembre de 2007 | autor = Larry Carroll | editor = [[MTV]]}}</ref> |- |''Nickelodeon Kids' Choice Awards, Australia'' |Meyor actriz de cine |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref>{{cita web|url=http://www.sydentcent.com.au/files/mediareleases/Nickelodeon's%20Australian%20Kids'%20Choice%20Awards%202006.pdf|títulu=Prepare to be slimed…as the Nickelodeon Kids' Choice Awards nominees are announced!|fecha=10 d'agostu de 2006|fechaaccesu=28 de febreru de 2013|editor=sydentcent.com.au|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20061012171118/http://www.sydentcent.com.au/files/mediareleases/Nickelodeon%27s%20Australian%20Kids%27%20Choice%20Awards%202006.pdf|fechaarchivu=12 d'ochobre de 2006}}</ref> |- |rowspan=2|2007 | [[Independent Television (ITV)|ITV]] ''National Film Awards'' (India) |Meyor interpretación femenina |rowspan=6|''[[Harry Potter and the Order of the Phoenix (película)|Harry Potter and the Order of the Phoenix]]'' |style="background: #ddffdd"|Ganadora<ref name="NFA">{{cita web | url = http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/7019374.stm | títulu = Potter wins film awards hat-trick | fechaaccesu = 29 de setiembre de 2007 | fecha = 28 de setiembre de 2007 | autor = Fiona Pryor}}</ref> |- | ''Nickelodeon UK Kids' Choice Awards'' | Meyor actriz |style="background: #ddffdd"|Ganadora<ref>{{cita web|url=http://www.people.com/people/article/0,,20153408,00.html|títulu= Emma Watson ye nomada la meyor actriz de Nickelodeon|autor = Shelley Akers | editor = ''[[People]]'' |fecha = 20 d'ochobre de 2007 | fechaaccesu = 24 d'ochobre de 2007}}</ref> |- |rowspan=5|2008 | ''[[Premios Empire]]'' UK | Meyor actriz |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref>{{cita web | url=http://www.the-leaky-cauldron.org/2008/2/4/six-nominations-for-order-of-the-phoenix-at-empire-awards| títulu = Seis Nominaciones pa "La orde del fénix" a los Empire Awards | editor =''The Leaky Cauldron'' | fecha = 3 de febreru de 2008 | fechaaccesu = 3 de febreru de 2008}}</ref> |- | Premios ''Constellation'' | Meyor interpretación femenina |style="background: #ddffdd"|Ganadora<ref>{{cita web|url=http://www.marketwire.com/press-release/The-Constellation-Awards-878788.html|fechaaccesu=15 de xunetu de 2008|títulu=Will Smith, Emma Watson y “Transformers” ganen premios Canadienses|editorial=marketwire|mes=Julio | añu=2008}}</ref> |- | Premios ''Otto'' | Meyor actriz <small>(color Oro)</small> |style="background: #ddffdd"|Ganadora<ref>{{cita web|url=http://www.bravo.de/online/render.php?render=065757&size=big|fechaaccesu=6 de mayu de 2008|títulu=Dan y Emma ganen Otto Awards|editorial=Bravo Germany|mes=May|añu=2008|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080508151001/http://www.bravo.de/online/render.php?render=065757&size=big|fechaarchivu=8 de mayu de 2008}}</ref> |- | Premios ''SyFy Genre'' | Meyor actriz |style="background: #ddffdd"|Ganadora<ref>{{enllaz rotu|1={{cita web|url=http://www.airlockalpha.com/news425320.html|fechaaccesu=15 d'abril de 2009|títulu=SyFy Genre Awards|editorial=SyFy Portal|mes=August | añu=2008}}|2=http://www.airlockalpha.com/news425320.html}}</ref> |- | Premios ''Glamour'' | Meyor actriz británica | ''[[Ballet Shoes (película)|Ballet Shoes]]'' | style="background: #ffdddd"|Nomada<ref>{{cita web|url=http://www.the-leaky-cauldron.org/2008/2/11/emma-watson-nominated-for-otto-and-glamour-magazine-awards|títulu=Emma Watson ye nomada pa los premios "Glamour"|editorial=[[The Leaky Cauldron]]|fecha=11 de febreru de 2008|fechaaccesu=18 d'abril de 2009}}</ref> |- | 2009 | Premios ''Scream'' | Meyor actriz de fantasía |rowspan=5|''[[Harry Potter and the Half-Blood Prince (película)|Harry Potter and the Half-Blood Prince]]'' | style="background: #ffdddd"|Nomada<ref>{{cita web|url=http://movies.about.com/od/awards/a/scream-2009.htm|títulu=Nomaos y ganadores de los premios Scream |editorial=About.com |fechaaccesu=13 de mayu de 2009}}</ref> |- |rowspan=4|2010 | ''National Movie Awards'' | Actuación del añu |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref>{{cita web |url=http://www.emmawatson.com/en/Latest/Screen/Harry-Potter/National-Movie-Awards-2010/ |títulu=Emma nomada a meyor actuación del añu editorial=Emmawatson.com |fechaaccesu=10 de mayu de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100505021957/http://www.emmawatson.com/en/Latest/Screen/Harry-Potter/National-Movie-Awards-2010/ |fechaarchivu=5 de mayu de 2010 }}</ref> |- |''People's Choice Awards'' | Meyor equipu en pantalla <small>(compartíu con Rupert Grint y Daniel Radcliffe)</small> | style="background: #ffdddd"|Nomaos<ref>{{cita web|url=http://www.peopleschoice.com/pca/awards/nominees/index.jsp?year=2010|títulu=People's Choice Awards Nominees & Winners:2010|editorial=People's Choice Awards|fecha=3 de mayu de 2010|fechaaccesu=27 de febreru de 2013|idioma=inglés}}</ref> |- |''[[MTV Movie Awards 2010|MTV Movie Awards]]'' | Meyor interpretación femenina |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref name="eonline.com">{{cita web|url=http://www.eonline.com/uberblog/marc_malkin/b180567_mtv_movie_awards_when_twilight_betty.html |títulu=MTV Movie Awards |editorial=Y! Online |fecha=12 de mayu de 2010|fechaaccesu=27 de xunu de 2010}}</ref> |- |''[[Teen Choice Awards]]'' | Meyor actriz de fantasía |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref>{{cita web |url=http://www.teenchoiceawards.com/vote-movies.php?&accesscheck=%2Fvote-movies.php%3F |títulu=Teen Choice Awards 2010 – Extras |editorial=Teenchoiceawards.com |fechaaccesu=27 de xunu de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100821093614/http://www.teenchoiceawards.com/vote-movies.php |fechaarchivu=21 d'agostu de 2010 }}</ref> |- |rowspan=14|2011 | ''People's Choice Awards'' | Meyor Estrella de película debaxo de los 25 |rowspan=9|''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 1]]'' | style="background: #ffdddd"|Nomada<ref>{{cita web|url=http://nickkcapress.com/2011KCA/release/2011_host|fechaaccesu=11 de febreru de 2011|títulu=EXPECT THE UNEXPECTED AS JACK BLACK HOSTS NICKELODEON'S 2011 KIDS' CHOICE AWARDS |editorial=Kids' Choice Awards}}</ref> |- |''[[Premios Nickelodeon's Kids Choice|Kids' Choice Awards]]'' | Meyor actriz de película |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref name="eonline.com"/> |- |Premios ''Empire'' | Meyor actriz | style="background: #ffdddd"|Nomada<ref name="actrizEmpire">{{cita web |url=http://www.empireonline.com/awards2011/winners/best-actress/ |títulu=Best Actress |editorial=Bauer Consumer Media |fechaaccesu=22 d'agostu de 2011|idioma=inglés}}</ref> |- |''National Movie Awards'' | Meyor presentación del añu |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref>{{cita web|url=http://www.nationalmovieawards.com/winners|títulu=NMA Winners – Every one of them chosen by YOU!|fechaaccesu=3 de xunu de 2013|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131019224608/http://www.nationalmovieawards.com/winners|fechaarchivu=19 d'ochobre de 2013}}</ref> |- |rowspan=3|''[[MTV Movie Awards 2011|MTV Movie Awards]]'' | Meyor presentación femenina |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref name="MTV2011">{{cita web |url=http://www.mtv.com/ontv/movieawards/2011/|títulu=2011 MTV Movie Awardds|editorial=MTV|fechaaccesu=27 d'agostu de 2012|fecha=5 de xunu de 2012|idioma=inglés}}</ref> |- |Meyor besu <small>(compartíu con Daniel Radcliffe)</small> | style="background: #ffdddd"|Nomaos<ref name="MTV2011" /> |- |Meyor engarradiella <small>(compartíu con Rupert Grint y Daniel Radcliffe)</small> | style="background: #ffdddd"|Nomaos<ref name="MTV2011" /> |- |rowspan=3|''[[Teen Choice Awards 2011|Teen Choice Awards]]'' | Meyor actriz de ciencia ficción/fantasía |style="background: #ddffdd"|Ganadora<ref name="Teen2011">{{cita web|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/teen-choice-awards-2011-winners-220172|títulu=Teen Choice Awards 2011 Winners Revealed|editorial=[[The Hollywood Reporter]]|fechaaccesu=27 d'agostu de 2012|fecha=8 de xunu de 2011|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120818124526/http://www.hollywoodreporter.com/news/teen-choice-awards-2011-winners-220172|fechaarchivu=18 d'agostu de 2012}}</ref> |- |Meyor besu <small>(compartíu con Daniel Radcliffe)</small> |style="background: #ddffdd"|Ganadores<ref name="Teen2011" /> |- |Estrella de película de branu Femenina |rowspan=4|''[[Harry Potter y les Reliquies de la Muerte - Parte 2]]'' |style="background: #ddffdd"|Ganadora<ref name="Teen2011" /> |- |Premios ''Scream'' |Meyor actriz de fantasía |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref name="Screan2011">{{cita web |url=http://movies.about.com/od/awards/a/2011-Scream-Awards.htm|títulu=2011 SCREAM Awards Nominees and Winners|editorial=Movies About|fechaaccesu=27 d'agostu de 2012|fecha=18 d'ochobre de 2011|idioma=inglés}}</ref> |- |''San Diego Film Critics Society'' |Meyor actuación n'equipu |style="background: #ddffdd"|Ganadores<ref name="SanDiego2012">{{cita web |url=http://www.mugglenet.com/app/news/show/5134|títulu= &#39;Deathly Hallows – Part 2' wins Best Ensemble Performance; Best Score at 'San Diego Film Critics' Awards|editorial=[[MuggleNet]]|fechaaccesu=27 d'agostu de 2012|fecha=14 d'avientu de 2011|idioma=inglés}}</ref> |- |''Washington DC Area Film Critics Association Award'' |Meyor actuación n'equipu |style="background: #ffdddd"|Nomaos<ref>{{cita web|url=http://www.wafca.com/awards/|títulu=George Clooney and Michelle Williams Named Best Actors|editorial=WAFCA|fechaaccesu=27 d'agostu de 2012|fecha=5 d'avientu de 2011|idioma=inglés|urlarchivu=https://www.webcitation.org/6AEfmco3c?url=http://www.wafca.com/awards/|fechaarchivu=27 d'agostu de 2012}}</ref> |- | ''Capri, Hollywood International Film Festival'' | Meyor repartu | ''[[My Week with Marilyn|La mio selmana con Marilyn]]'' |style="background: #ddffdd"|Ganadores<ref>{{cita web|url=http://www.caprihollywood.com/en/component/content/article/38-articoli-flash/297-my-week-with-marilyn-at-capri-hollywood-2011.html|títulu=Shining cast of "My Week with Marilyn" bestowed with 2011 Capri ensemble award|fecha=8 d'avientu de 2011|obra=Capri, Hollywood International Film Festival|editorial=Capri World|fechaaccesu=15 d'avientu de 2011}}</ref> |- |rowspan=13|2012 | rowspan=2|''People's Choice Awards'' | Meyor Estrella de película debaxo de los 25 |rowspan=8|''[[Harry Potter and the Deathly Hallows - Part 2]]'' | style="background: #ffdddd"|Nomada<ref name="peopleschoice2012">{{cita web|url=http://www.peopleschoice.com/pca/awards/nominees/index.jsp?year=2012 |fecha=11 de xineru de 2012|fechaaccesu=28 de febreru de 2013|títulu=38th People's Choice Awards|editorial=People's Choice Awards|idioma=inglés}}</ref> |- | Meyor repartu de película |style="background: #ddffdd"|Ganadores<ref name="peopleschoice2012" /> |- |''Kids' Choice Awards'' |Meyor actriz de película |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref>{{cita web|url=http://www.gossipcop.com/2012-kids-choice-awards-nominees-full-list-kca-nominations/|títulu=2012 Kids' Choice Awards Nominations Announced|fecha=16 de febreru de 2012|editorial=Gossipcop.com|fechaaccesu=27 de febreru de 2013|idioma=inglés}}</ref> |- |''Nickelodeon UK Kids' Choice Awards'' |Meyor actriz británica |style="background: #ddffdd"|Ganadora<ref>{{cita web|url=http://metro.co.uk/2012/04/01/one-direction-steal-the-show-at-nickelodeon-kids-choice-awards-373417/|títulu=One Direction steal the show at Nickelodeon Kids' Choice Awards|fecha=1 d'abril de 2012|editorial=Metro.co.uk|fechaaccesu=27 de febreru de 2013|idioma=inglés|apellíu=Hewett|nome=Emily}}</ref> |- |Premios ''Saturn'' |Meyor actriz de repartu |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref>{{cita web|url=http://www.nextmovie.com/blog/saturn-award-nominees-2012/|títulu=&#39;Hugo,' 'Harry Potter' Top Saturn Award Nominees|fecha=29 de febreru de 2012|editorial=Next Movie|fechaaccesu=27 de febreru de 2013|idioma=inglés}}</ref> |- |rowspan=3|''MTV Movie Awards'' |Meyor actuación femenina |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref name="MTV2012">{{cita web|apellíu=Warner|nome=Kara|url=http://www.mtv.com/news/articles/1684181/2012-mtv-movie-awards-nominees.jhtml|títulu=2012 MTV Movie Awards Nominees: The Full List |editorial=[[MTV News]]|fecha=30 d'abril de 2012|fechaaccesu=27 de febreru de 2013|idioma=inglés}}</ref> |- |Meyor besu <small>(compartíu con Rupert Grint)</small> | style="background: #ffdddd"|Nomaos<ref name="MTV2012" /> |- |Meyor repartu |style="background: #ddffdd"|Ganadores<ref name="InsideMTV12">{{cita web |url=http://insidemovies.ew.com/2012/06/03/mtv-movie-awards-winners/|títulu=MTV Movie Awards: Check out the winners here |editorial=Entertainment Weekly|fecha=3 de xunu de 2012 |fechaaccesu=27 de febreru de 2013|idioma=inglés|nome=Adam B.|apellíu=Vary}}</ref> |- | ''Boston Society of Film Critics Award'' | Meyor actriz de repartu |rowspan="8"| ''[[The Perks of Being a Wallflower (película)|The Perks of Being a Wallflower]]'' | style="background: #ffdddd"|Nomada<ref>{{cita web|apellíu=Tapley|nome=Kristopher|url=http://www.hitfix.com/in-contention/2012-boston-society-of-film-critics-winners|títulu=&#39;Zero Dark Thirty' wins Best Picture and Best Director from the Boston Society of Film Critics|editorial=Hitfix|fecha=9 d'avientu de 2012|fechaaccesu=27 de febreru de 2013|idioma=inglés}}</ref> |- |rowspan=2|''San Diego Film Critics Society Award'' |Meyor actriz de repartu |style="background: #ddffdd"|Ganadora<ref name="SanDiegoPerks">{{cita web|apellíu=Forbes|nome=Ian|url=http://soberingconclusion.com/movies/2012/2012-san-diego-film-critics-society-awards/|títulu=2012 San Diego Film Critics Society Awards|editorial=The Sobering Conclusion|fecha=11 d'avientu de 2012|fechaaccesu=27 de febreru de 2013|idioma=inglés}}</ref> |- |Meyor actuación n'equipu |style="background: #ddffdd"|Ganadores<ref name="SanDiegoPerks" /> |- |''St. Louis Film Critics Awards'' |Meyor actriz de repartu |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref>{{cita web|url=http://www.indiewire.com/article/st-louis-critics-announce-2012-award-nominees|títulu=St. Louis Critics Announce 2012 Award Winners|editorial=Indie Wire|fecha=17 d'avientu de 2012|fechaaccesu=28 de febreru de 2013|idioma=inglés}}</ref> |- |''Phoenix Film Critics Society Awards'' |Meyor actriz de repartu |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref>{{cita web|url=http://phoenixfilmcriticssociety.org/article/204/phoenix-film-critics-society-2012-award-nominations.html|títulu=Phoenix Film Critics Society 2012 Award Nominations|editorial=Phoenix Film Critics Society|fecha=17 d'avientu de 2012|fechaaccesu=28 de febreru de 2013|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130212065931/http://phoenixfilmcriticssociety.org/article/204/phoenix-film-critics-society-2012-award-nominations.html|fechaarchivu=12 de febreru de 2013}}</ref> |- |rowspan="3"| 2013 | ''[[People's Choice Awards de 2013|People's Choice Awards]]'' | Meyor actriz de película dramática |style="background: #ddffdd"|Ganadora<ref name="peopleschoice2013">{{cita web|url=http://perezhilton.com/2013-01-09-peoples-choice-awards-2013-emma-watson-favorite-dramatic-actress|fecha=9 de xineru de 2013|fechaaccesu=28 de febreru de 2013|títulu=Emma Watson Perks Up After Winning Favorite Dramatic Actress At The People's Choice Awards!|editorial=PerezHilton.com|idioma=inglés}}</ref> |- | ''Nickelodeon UK Kids' Choice Awards'' | Meyor actriz británica |style="background: #ffdddd"|Nomada<ref name="Nick2013">{{cita web|url=http://www.atvtoday.co.uk/p28879/3|títulu=Emma Nominated In 2013 Nickelodeon Kids' Choice Awards|editorial=Atv|fechaaccesu=3 de xunetu de 2013|idioma=inglés}}</ref> |- | ''MTV Movie Awards'' | Trailblazer Award |style="background: #ddffdd"|Ganadora<ref name="Mtv2013">{{cita web|url=http://www.cbsnews.com/8301-207_162-57579545/emma-watson-wins-mtv-trailblazer-award/|títulu=Emma Nominated In 2013 MTV Movie Awards|editorial=Atv|fechaaccesu=3 de xunetu de 2013|idioma=inglés}}</ref> |} == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} * [http://news.bbc.co.uk/cbbcnews/hi/newsid_2380000/newsid_2381000/2381021.stm Guides: Harry Potter Actors] na [[British Broadcasting Corporation|BBC]]. {{NF|1990||Watson, Emma}} [[Categoría:Actores y actrices de cine d'Inglaterra]] [[Categoría:Actores y actrices de televisión d'Inglaterra]] [[Categoría:Actores y actrices de voz d'Inglaterra]] [[Categoría:Actores y actrices infantiles d'Inglaterra]] [[Categoría:Modelos d'Inglaterra]] [[Categoría:Feministes d'Inglaterra]] [[Categoría:Filántropos del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] [[Categoría:Persones de París]] 8sjjzpr0l271zb9uhjbv9nm2fmnkf3v The Fate of the Furious 0 102285 4377072 4365593 2025-06-17T15:16:32Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá marca => dicha marca 4377072 wikitext text/x-wiki {{película}} '''''The Fate of the Furious''''' ye una película d'[[Xéneru d'aición|aición]] d'Estaos Xuníos de 2017 dirixida por [[F. Gary Gray]] y escrita por Chris Morgan. Ye la octava película de la franquicia ''[[The Fast and the Furious (serie de películes)|The Fast and the Furious]]''. El repartu principal ta compuestu por [[Vin Diesel]], [[Dwayne Johnson]], [[Michelle Rodriguez]], [[Tyrese Gibson]], [[Ludacris|Chris Bridges]], [[Nathalie Emmanuel]], [[Don Omar]], [[Tego Calderón]], [[Kurt Russell]], [[Charlize Theron]] y [[Jason Statham]].<ref>{{Cita noticia|títulu="Dístime la fuercia, un propósitu y la resolución", el mensaxe de Vin Diesel a Paul Walker|url=http://www.ecuavisa.com/articulo/entretenimiento/internacional/222736-dístime-fuercia-proposito-resolucion-mensaje-vin|fecha=22 d'avientu de 2016|fechaaccesu=17 de marzu de 2017|periódicu=Ecuavisa}}</ref> Estrenóse'l [[13 d'abril]] de [[2017]].<ref name=":2">{{Cita noticia|títulu=Rápidos y Furiosos 8: Sinopsis revela esto sobre personaxe de Paul Walker|url=http://diariocorreo.pe/cine/rapidos-y-furiosos-8-sinopsis-revela-esto-sobre-personaje-de-paul-walker-716719/|fechaaccesu=30 d'abril de 2017|periódicu=Diario Correo|idioma=inglés}}</ref> Les preparaciones pal filme empezaron darréu dempués del estrenu de ''[[Furious 7]]'' ([[2015]]). N'ochobre de [[2015]], dempués de realizar la película ''[[Straight Outta Compton (película)|Straight Outta Compton]]'', F. Gary Gray foi anunciáu pa dirixir la película en llugar de [[James Wan]], quien dirixiera la película anterior de la saga. == Sinopsis == Agora que [[Dominic Toretto]] y Letty Ortiz tán de lluna de miel y [[Brian O'Conner|Brian]] y Mia retiráronse del xuegu, y el restu del equipu foi exonerado, l'equipu atopó'l camín a una vida normal. Pero cuando una misteriosa muyer llamada Cipher seduz a Dom nun mundu de crime, él paez nun poder escapar y traiciona a aquellos que tán más cerca d'él. Van enfrentase a xuicios que los van poner a prueba como nunca antes. Dende les mariñes de [[Cuba]] y les cais de [[New York]] a les llanures xelaes del [[Mar de Barents]], el nuesu equipu d'élite va cruciar el globu pa detener a una anarquista de desencadenar el caos nel mundu y a recuperar al home que los convirtió en familia.<ref name=":2" /> == Repartu == [[Ficheru:Vin Diesel (9347067631).jpg|miniaturadeimagen|[[Vin Diesel]], principal actor de la película.]] [[Ficheru:Michelle Rodriguez 2010.jpg|miniaturadeimagen|upright|[[Michelle Rodriguez]] foi una de les primeres en confirmar la participación na octava película de la [[The Fast and the Furious (franquicia)|franquicia]].]] [[Ficheru:Dwayne Johnson at the 2009 Tribeca Film Festival 2.jpg|miniaturadeimagen|upright|[[Dwayne Johnson]], na so cuarta participación na saga.]] [[Ficheru:Scott Eastwood 52nd Annual Publicists Awards - Feb 2015 (cropped).jpg|miniaturadeimagen|upright|[[Scott Eastwood]], na so primer apaición en [[The Fast and the Furious (serie de películes)|Fast and Furious]].]] * [[Vin Diesel]] como [[Dominic Toretto]],<ref name=":1">{{Cita web|url=http://www.cine.com/peliculas.php?repartida=74938|títulu=Fast & Furious 8 - Repartu Completa de Fast & Furious 8 - CINE.COM|fechaaccesu=15 d'abril de 2017|sitiuweb=www.cine.com}}</ref> * [[Dwayne Johnson]], como l'axente Lucas "Luke" Hobbs,<ref name=":1" /> * [[Charlize Theron]] como Cipher,<ref name=":1" /> * [[Jason Statham]] como Deckard Shaw,<ref name=":1" /> * [[Michelle Rodríguez]] como Leticia «Letty» Ortiz,<ref name=":1" /> * [[Tyrese Gibson]] como Roman «Rome» Pearce,<ref name=":1" /> * [[Chris Bridges]] como Tej Parker,<ref name=":1" /> ñ * [[Nathalie Emmanuel]] ye Megan Ramsey,<ref name=":1" /> * [[Kurt Russell]] como l'axente Frank Petty/Mr. Nobody,<ref name=":1" /> * [[Kristofer Hivju]] como Connor Rhodes,<ref name=":1" /> * [[Scott Eastwood]], como Eric Reisner,<ref name=":1" /> * [[Helen Mirren]], como Magdalene Shaw,<ref name=":1" /> * [[Elsa Pataky]], como Elena Nieves,<ref name=":1" /> * [[Luke Evans]] como Owen Shaw,<ref name=":1" /> * [[Don Omar]], como Rico Santos.<ref name=":1" /> * [[Tego Calderón]], como Tego Leo.<ref name=":1" /> * [[Eden Estrella]], ye Samantha Hobbs.<ref>{{Cite news|url=http://news.abs-cbn.com/entertainment/04/22/17/meet-young-fil-am-fast-furious-8-star|títulu=Meet young Fil-Am 'Fast & Furious 8' star|last=Bureau|first=Yong Chavez, ABS-CBN North America News|work=ABS-CBN News|fechaaccesu=22 d'abril de 2017|language=en-US}}</ref> == Producción == === Desenvolvimientu === Depués del estrenu de [[Furious 7]], [[Vin Diesel]] dixo: {{cita|Taba tratando de caltenelo cerca del chalecu mientres el llanzamientu. Paul Walker solía dicir que (una octava película) taba garantizada.Y de dalguna manera, cuando'l to hermanu te garantiza daqué, dacuando sientes que tienes qu'asegurate de que va asoceder... asina que si'l destín querer, va pasar. (Furious 7) foi de [[Paul Walker|Paul]], (la octava película) va ser de Paul.<ref>{{Cita web|url=http://comicbook.com/2015/04/13/vin-diesel-says-furious-7-was-for-paul-and-8-will-be-from-paul/|títulu=Vin Diesel Says Furious 7 Was For Paul And 8 Will Be From Paul|author=Joe Comicbook|work=Comicbook.com}}</ref>|Vin Diesel|col2=}} Vin faló sobre la posibilidá de la octava película nel programa ''Jimmy Kimmel Live!''. Tamién declaró que la película tendría llugar en [[Nueva York (estáu)|Nueva York.]]<ref name=":0">{{Cita noticia|títulu=Vin Diesel Teases Fast and Furious 8 Setting In New York|url=http://www.slashfilm.com/fast-and-furious-8-setting-kurt-russell/|fecha=31 de marzu de 2015|fechaaccesu=17 de marzu de 2017|periódicu=Slashfilm|idioma=inglés}}</ref> El productor de la película Neal Moritz declaró: "[[Fast 8]] ta siendo tentadora pa tou de nós. Tien que ser tan bona o meyor que [[Furious 7]]".<ref>{{Cita noticia|títulu='Fast 8' Nowhere Near Starting Line|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/fast-8-nowhere-starting-line-787045|fechaaccesu=17 de marzu de 2017|periódicu=The Hollywood Reporter|idioma=inglés}}</ref> A finales del 2015, nun CinemaCon en [[Las Vegas]], Vin anunció l'estrenu'l 14 d'abril del añu 2017.<ref>{{Cita noticia|títulu='Furious 8' Gets 2017 Release Date|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/furious-8-gets-2017-release-791103|fechaaccesu=17 de marzu de 2017|periódicu=The Hollywood Reporter|idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Lang|nome=Brent|títulu='Furious 8' to Debú April 14, 2017|url=http://variety.com/2015/film/news/furious-8-to-debut-april-14-2017-1201478792/|fecha=23 d'abril de 2015|fechaaccesu=17 de marzu de 2017|periódicu=Variety|idioma=inglés}}</ref> En setiembre de 2015, el Vin declaró que'l guión taba por ser apurríu a [[Rob Cohen]], quién dirixó la [[The Fast and the Furious (película de 2001)|primer película]].<ref>{{Cita noticia|last1=Busch|first1=Anita|títulu=Will Vin Diesel Direct 'Furious 8'?|url=http://deadline.com/2015/10/vin-diesel-furious-8-direutor-universal-1201558992/|fechaaccesu=7 d'ochobre de 2015|work=deadline.com|date=1 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Vin Diesel Wants Rob Cohen to Direct Furious 8|url=http://www.comingsoon.net/movies/news/618557-vin-diesel-wants-rob-cohen-to-direct-furious-8|fechaaccesu=4 d'ochobre de 2015|work=comingsoon.net|date=1 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://variety.com/2015/film/news/furious-8-to-debut-april-14-2017-1201478792/|títulu='Furious 8′ to Debú April 14, 2017|author=Brent Lang|work=[[Variety]]|publisher=(Penske Media Corporation)|date=23 d'abril de 2015|fechaaccesu=24 d'abril de 2015}}</ref> Un mes más tarde Diesel anunció en ''[[The Tonight Show Starring Jimmy Fallon]]'' que F. Gary Gray sería'l direutor del filme.<ref>{{Cita noticia|last=Silver|first=Stephen|títulu=Fast and Furious 8: Vin Diesel Re-Confirms New York Setting|url=http://screenrant.com/fast-and-furious-8-new-york-setting-vin-diesel/|work=ScreenRant|date=16 d'ochobre de 2015|fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=VIDEO: Vin Diesel Reveals Setting & Director for 'FAST 8' on Tonight Show|url=http://www.broadwayworld.com/bwwtv/article/VIDEO-Vin-Diesel-Reveals-Setting-Director-for-FAST-8-on-Tonight-Show-20151015|work=BWW TV World|date=15 d'ochobre de 2015|fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015}}</ref> Nel mes de xunetu del 2015. Neal H. Moritz dixo que la presencia de [[Brian O'Conner]] sería al traviés de CGI ([[imaxe xenerada por ordenador]]).<ref name="Characters"><cite class="citation web">Yaniz, Jr., Robert (July 22, 2015). </cite></ref> Na película anterior contratárase al hermanu más nuevu de Paul, [[Cody Walker]], pa completar les escenes por cuenta de la muerte del actor.<ref>{{Cita web|last=Sokol|first=Tony|títulu=Fast & Furious 8 Movie Casting News: 'Fast and Furious 8' Will Begin New Trilogy As Soon As They Find A Direutor, Which Hinges On Finding Screenplay|url=http://www.kpopstarz.com/articles/226898/20150803/fast-furious-8-movie-casting-news-will-begin-new-trilogy.htm|work=KpopStarz|date=3 d'agostu de 2015|fechaaccesu=4 d'agostu de 2015|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304194201/http://www.kpopstarz.com/articles/226898/20150803/fast-furious-8-movie-casting-news-will-begin-new-trilogy.htm|fechaarchivu=2016-03-04}}</ref> === Casting === [[Vin Diesel|Diesel]], [[Kurt Russell|Russell]] y [[Michelle Rodríguez]] fueron los primeres en confirmar la so participación na película, pocu dempués tamién lo fixeron [[Tyrese Gibson]] y [[Ludacris|Chris Bridges]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=BreatheCast|títulu='Fast & Furious 8' Cast News, Release Date: Eva Mendes As Undercover Agent Monica Fuentes|url=http://www.breathecast.com/articles/fast-furious-8-cast-news-and-release-date-eva-mendes-to-return-as-undercover-agent-monica-29152/|fecha=29 de xunu de 2015|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=BREATHEcast|idioma=inglés}}</ref> En mayu de [[2015]], [[Dwayne Johnson]] confirmó la so implicación na película, y unes selmanes dempués [[Jason Statham]] tamién lo fixo.<ref>{{Cita web|títulu=Fast & Furious 8: Dwayne Johnson confirms his return|url=http://www.msn.com/en-gb/entertainment/story/fast-and-furious-8-dwayne-johnson-confirms-his-return/ar-BBjWpJw?ocid=MSNCOEO|work=[[MSN]]|date=19 de mayu de 2015|fechaaccesu=25 de xunu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|last=Brew|first=Simon|títulu=Exclusive: Jason Statham on Crank 3 and Fast & Furious 8|url=http://www.denofgeek.com/movies/jason-statham/35542/exclusive-jason-statham-on-crank-3-and-fast-furious-8|work=[[Dean of Geek]]|date=28 de mayu de 2015|fechaaccesu=25 de xunu de 2015}}</ref> En xunu del añu 2015, informóse que [[Eva Mendes]] tornaría a la franquicia, depués de la so función en [[2 Fast 2 Furious|Más rápidu más furiosu]] (2003).<ref>{{Cita web|last=Reynoso|first=Zuellen|títulu=Eva Mendes Returns To 'Fast & Furious 8'; Newest Cast Member To Drive Wedge Between Vin Diesel's Dominic Toretto And Michelle Rodriguez' Letty Ortiz?|url=http://www.youthhealthmag.com/articles/17643/20150611/fast-furious-8-cast.htm|work=Youth Health Magacín|date=11 de xunu de 2015|fechaaccesu=2 de xunetu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|last=Caldwell|first=Kayla|títulu=New mom Eva Mendes is in talks to reprise her role as Agent Monica Fuentes in upcoming Fast & Furious 8|url=http://www.dailymail.co.uk/tvshowbiz/article-3155183/New-mom-Eva-Mendes-talks-reprise-role-Agent-Monica-Fuentes-upcoming-Fast-Furious-8.html|work=Daily Mail|date=10 de xunetu de 2015|fechaaccesu=13 de xunetu de 2015}}</ref> Tamién s'informó que la lluchadora [[Ronda Rousey]] tornaría a la saga, xunto con una amiga de la [[Ultimate Fighting Championship|UFC]], [[Joanna Jędrzejczyk]]. Fechu que dempués foi desmentíu.<ref>{{Cita web|títulu=Fast and Furious 8 to entail Paul Walker tribute again; Vin Diesel reveals Ronda Rousey, Eva Mendes joining cast|url=http://www.vcpost.com/articles/72394/20150609/fast-furious-8-entail-paul-walker-tribute-again-vin-diesel.htm|work=Venture Capital Post|date=9 de xunu de 2015|fechaaccesu=6 de xunetu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|last=Bhatt|first=Aishwarya|títulu=Fast & Furious 8: Eva Mendes On Board? Vin Diesel's Co-Star Ronda Rousey Wants Joanna Jedrzejczyk|url=http://en.yibada.com/articles/36812/20150606/fast-furious-8-eva-mendes-board-vin-diesels-mistress-ronda.htm|work=Yibada|date=6 de xunu de 2015|fechaaccesu=2 de xunetu de 2015}}</ref> En payares de 2015, Gibson espresó'l so deséu de la participación de [[Matt Damon]] nel filme.<ref>{{Cita web|last=Reese|first=Aisha|títulu='Fast and Furious 8' Spoilers: Matt Damon To Join 'Furious 7' Sequel? [VIDEO]|url=http://www.enstarz.com/articles/123504/20151130/fast-and-furious-8-spoilers-matt-damon-to-join-furious-7-sequel-video.htm|work=EnStars|date=30 de payares de 2015|fechaaccesu=1 d'avientu de 2015}}</ref>[[Sung Kang]] y [[Gal Gadot]] qu'interpretaben a Han y Gisele nun apaecen nin son mentaos na película. <nowiki> </nowiki>Los postreros confirmaos pa l'actuación na película fueron [[Charlize Theron]] [[Kristofer Hivju]] y [[Scott Eastwood]], n'abril de 2016.<ref>{{Cita noticia|last=Kroll|first=Justin|títulu=Charlize Theron Joins Fast 8|url=http://variety.com/2016/film/news/charlize-theron-fast-8-vin-diesel-1201743898/|work=[[Variety]]|date=7 d'abril de 2016|fechaaccesu=8 d'abril de 2016}}</ref><ref>{{Cita noticia|last=Morrison|first=Sara|títulu=Kristofer Hivju cast in Fast & Furious 8|url=http://www.hitfix.com/news/kristofer-hivju-cast-in-fast-furious-8|work=Hitfix|date=7 d'abril de 2016|fechaaccesu=8 d'abril de 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160612022352/http://www.hitfix.com/news/kristofer-hivju-cast-in-fast-furious-8|archivedate=2016-06-12}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://deadline.com/2016/04/fast-8-new-character-scott-eastwood-starring-1201735483/|títulu='Fast 8' Creates New Character; Scott Eastwood To Star|publisher=Deadline.com|date=11 d'abril de 2016|fechaaccesu=13 d'abril de 2016|author=Mike Fleming Jr}}</ref> La fotografía principal empezó en marzu del [[2016]], nel llagu [[Myvatn|Mývatn]], n'[[Islandia]]. Depués de la muerte de [[Paul Walker]] en payares de [[2013]] (razón pola cual na película [[Furious 7]] foi necesariu terminar el filme col so hermanu menor [[Cody Walker]]), se rumoreó participaciones de [[Tanner Foust]] y [[Justin Bieber]] pal so reemplazu en ''Fast 8'', pero más tarde confirmóse que [[Paul Walker|Walker]] nun sería reemplazáu y de camín confirmaron la unión de [[Scott Eastwood]] al repartu nel mes d'[[abril]].<ref>{{Cita noticia|títulu=Paul Walker died due to road accident|url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-3020710/Death-Fast-Furious-star-Paul-Walker-solely-actions-driver-friend-Porsche-claims-lawsuit.html|fechaaccesu=25 de mayu de 2015|work=[[Daily Mail]]|publisher=Hazel}}</ref> El [[21]] de [[xunetu]] de [[2016]], mientres una entrevista con Chris Mannix, [[Lucas Black]] confirmó que nun diba apaecer na octava película, a pesar de que roblara un contratu con [[Universal Pictures]] p'apaecer nes siguientes entregues dende la séptima película. La razón pola cual nun tuvo nel rodaxe ye que dende [[setiembre]] de [[2014]] l'actor forma parte de la serie d'Estaos Xuníos [[NCIS: New Orleans]] y complicaríase-y trabayar ente la serie y la película. === Rodaxe === Calteniendo l'afición de la franquicia por filmar en llugares "exóticos", como [[Dubái]] y [[Rio de Janeiro]], en xineru de [[2016]], anuncióse qu'Universal buscaba l'aprobación de los [[Gobiernu federal de los Estaos Xuníos|Estaos Xuníos]] y el [[Política de Cuba|gobierno cubanu]] pa rodar la película n'[[Cuba|esti postreru]], siendo la primer película filmada nesti país n'aprosimao 50 años.<ref name="Cuba">{{cita noticia|apellíos1=Lang|nome1=Brent|apellíos2=Kroll|nome2=Justin|títulu=Fast and Furious 8 Wants to Shoot in Cuba (EXCLUSIVE)|url=http://variety.com/2016/film/news/fast-and-furious-8-wants-to-shoot-in-cuba-exclusive-1201672531/|obra=Variety|fecha=6 de xineru de 2016|fechaaccesu=23 d'abril de 2016|idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu='Fast and Furious 8' Eyeing to Shoot in Cuba (Exclusive)|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/fast-furious-8-shoot-cuba-850559|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=The Hollywood Reporter|idioma=inglés}}</ref> La [[fotografía principal]] empezó'l 14 de marzu del 2016, en [[Myvatn|Mývatn]] ([[Islandia]]),<ref>{{cita web|url=http://icelandmonitor.mbl.is/news/culture_and_living/2016/02/22/fast_8_scenes_filmed_at_myvatn/|títulu=Fast 8 scenes filmed at Mývatn|fechaaccesu=23 d'abril de 2016|fecha=22 de febreru de 2016|idioma=inglés|work=Iceland Monitor}}</ref><ref>{{cita web|url=http://icelandmonitor.mbl.is/news/culture_and_living/2016/03/07/the_car_stars_of_fast_and_the_furious_8/|títulu=The car stars of Fast and the Furious 8|fechaaccesu=23 d'abril de 2016|fecha=7 de marzu de 2016|idioma=inglés|obra=Iceland Monitor}}</ref> onde los vientos fuertes fixeron volar un oxetu de material plástico que cutió a un caballu local, que foi sacrificáu hores más tarde.<ref>{{cita web|url=http://www.tmz.com/2016/03/14/fast-and-furious-8-horse-iceberg-dead/#ixzz42y55LYUO|títulu=Fast & Furious 8 Horse Killed By Flying Iceberg|sitiuweb=[[TMZ.com]]|fecha=14 de marzu de 2016|fechaaccesu=23 d'abril de 2016|idioma=inglés}}</ref> N'abril, la filmación empezó en [[L'Habana]], la capital de Cuba.<ref>{{Cita noticia|títulu=Vin Diesel and Michelle Rodriguez are already in Havana!|url=http://www.cubaheadlines.com/2016-04-20-p13-vin-diesel-and-michelle-rodriguez-are-already-in-havana.html|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=Cuba Headlines|idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.havanatimes.org/?p=118318|títulu=Fast and Furious Filming in Cuba - Havana Times.org|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|idioma=inglés|sitiuweb=www.havanatimes.org}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.christiantoday.com/article/fast.and.furious.8.production.update.the.rock.prepares.for.return.michelle.rodriguez.vin.diesel.arrive.in.cuba.for.filming/84804.htm|títulu='Fast and Furious 8' production update: The Rock prepares for return, Michelle Rodriguez, Vin Diesel arrive in Cuba for filming {{!}} Christian News on Christian Today|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|idioma=inglés|sitiuweb=www.christiantoday.com|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160502144216/http://www.christiantoday.com/article/fast.and.furious.8.production.update.the.rock.prepares.for.return.michelle.rodriguez.vin.diesel.arrive.in.cuba.for.filming/84804.htm|fechaarchivu=2016-05-02}}</ref> En mayu, treslladóse para [[Cleveland]], [[Ohio]].<ref>{{Cita noticia|títulu='Fast & Furious 8' to shoot scenes in Cleveland|url=http://www.cleveland.com/entertainment/index.ssf/2016/03/fast_furious_8_cleveland.html#incart_river_home|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=cleveland.com|idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Filming for 'Fast 8' begins in Cleveland (photos)|url=http://www.cleveland.com/metro/index.ssf/2016/05/filming_for_fast_8_begins_in_c.html|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=cleveland.com|idioma=inglés}}</ref> El fotográfo de la franquicia, [[Stephen F. Windon]], confirmó'l so regresu pa esta película.<ref>{{Cita web|url=http://www.stephenwindon.com/home.html|títulu=Stephen F. Windon ACS ASC - CINEMATOGRAPHER|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|sitiuweb=www.stephenwindon.com|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190824034613/http://www.stephenwindon.com/home.html|fechaarchivu=2019-08-24}}</ref> La filmación tamién tuvo llugar n'[[Atlanta]] y [[Nueva York]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=Hafstað|nome=Vala|títulu='Fast 8' to Be Filmed in Akranes|url=http://icelandreview.com/news/2016/01/26/fast-8-be-filmed-akranes|fecha=26 de xineru de 2016|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=Iceland Review|idioma=inglés|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160127083806/http://icelandreview.com/news/2016/01/26/fast-8-be-filmed-akranes|archivedate=2016-01-27}}</ref> === Música === [[Brian Tyler]], quien compunxo la [[Banda sonora|partitura]] de la tercera, cuarta, quinta y séptima cinta, tornó pa trabayar na octava entrega.<ref>{{Cita noticia|títulu=Fast 8 Stunt Video; Composer Talks Charlize Theron Character|url=http://screenrant.com/fast-furious-8-stunts-video-charlize-theron/|fecha=10 de xunu de 2016|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=Screen Rant|idioma=inglés}}</ref> Un [[álbum de banda sonora]] d'[[Atlantic Records]] foi llanzáu'l 14 d'abril de 2017, coincidiendo cola fecha d'estrenu de la cinta n'Estaos Xuníos.<ref>{{Cita web|url=http://www.complex.com/music/2017/03/fate-of-the-furious-soundtrack-tracklist-exclusive|títulu=Here's 'The Fate of the Furious: The Album' Soundtrack Tracklist f/ Young Thug, Migos, Travis Scott, and More|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|idioma=inglés|sitiuweb=Complex|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170312063743/http://www.complex.com/music/2017/03/fate-of-the-furious-soundtrack-tracklist-exclusive|fechaarchivu=2017-03-12}}</ref> L'álbum col ''[[Música cinematográfica|score]]'' orixinal de la película foi llanzáu'l 27 d'abril, por Back Lot Music''.''<ref>{{Cita noticia|títulu=Listen to an Exclusive Track from Brian Tyler's 'The Fate of the Furious' Score|url=http://collider.com/fate-of-the-furious-score-clip-brian-tyler/|fecha=21 d'abril de 2017|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=Collider|idioma=inglés}}</ref> == Automóviles == [[Ficheru:Dodge ICE CHARGER in Fast & Furious 8.jpg|miniaturadeimagen|[[Dodge Charger|Dodge Ice Charger]] utilizáu na filmación de la película.]] *[[Chevrolet Impala|1966 Chevrolet Impala]] de ''Dominic "Dom" Toretto.'' *[[Chevrolet Fleetline|1951 Chevrolet Fleetline]] de ''Dominic "Dom" Toretto.'' *[[Land Rover Defender|1984 Land Rover Defender]] de ''Cipher.'' *[[Dodge Challenger|2018 Dodge Challenger SRT Demon]] '''(x3)''' de ''Dominic "Dom" Toretto'', ''Leticia "Letty" Ortiz'', ''Tej Parker'', ''Megan Ramsey'' y ''Roman "Rome" Pearce.'' *[[International XT|2005 International MXT Tactical]] de ''Luke Hobbs.'' *[[Plymouth Road Runner|1971 Plymouth Road Runner Hemi GTX]] de ''Dominic "Dom" Toretto.'' *[[Toyota GT86|2013 Subaru BRZ]] de ''Eric Reisner / Little Nobody.'' *[[Chevrolet Corvette|1966 Chevrolet Corvette C2 Stingray]] de ''Leticia "Letty" Ortiz.'' *[[Mercedes-Benz SLS AMG|2015 Mercedes-Benz AMG GTS]] de ''Tej Parker'' y ''Megan Ramsey.'' *[[Bentley Continental GT|2010 Bentley Continental GT]] de ''Roman "Rome" Pearce.'' *[[Xaguar F-Type|2015 Xaguar F-Type R]] de ''Deckard Shaw.'' *[[Lamborghini Esperteyu|2010 Lamborghini Orange Esperteyu LP 640]] de ''Roman "Rome" Pearce.'' *[[Subaru Impreza|2016 Subaru Impreza WRX STi]] de ''Eric Reisner / Little Nobody.'' *[[U.S. Army|Ripsaw MS2 UGV U.S. Army]] de ''Tej Parker.'' *[[Ram Trucks|2006 Dodge Ice Ram]] de ''Luke Hobbs.'' *[[Local Motors|2014 Rally Fighter]] de ''Leticia "Letty" Ortiz'' y ''Megan Ramsey.'' *[[Dodge Charger|1968 Dodge Ice Charger]] de ''Dominic "Dom" Toretto.'' <ref>{{Cita noticia|títulu=Meet the cars of 'Fast and Furious 8'|url=http://www.motorauthority.com/news/1109771_meet-the-cars-of-fast-and-furious-8|fechaaccesu=24 de xunu de 2017|periódicu=Motor Authority|idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Everything We Know About Fast and Furious 8|url=http://www.roadandtrack.com/car-culture/entertainment/a29234/everything-we-know-about-fast-and-furious-8/|fecha=6 de febreru de 2017|fechaaccesu=24 de xunu de 2017|periódicu=Road & Track|idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Fast 8: Here Are The Cars From The Fate Of The Furious 8 - NDTV CarAndBike|url=https://autu.ndtv.com/news/fast-8-here-are-the-cars-from-the-fate-of-the-furious-8-1681537|fechaaccesu=24 de xunu de 2017|periódicu=CarAndBike|idioma=inglés}}</ref> == Estrenu == ''The Fate of the Furious'' estrenar por primer vegada en [[Berlín|Berlin]] el 4 d'abril de 2017,<ref>{{Cita noticia|títulu=Fate of the Furious to premiere at Berlin on April 4. Vin Diesel shares new poster|url=http://indianexpress.com/article/entertainment/hollywood/fate-of-the-furious-to-premiere-at-berlin-on-april-4-fast-and-furious-8-vin-diesel-dwayne-johnson-4579402/|fecha=21 de marzu de 2017|fechaaccesu=30 d'abril de 2017|periódicu=The Indian Express|idioma=inglés}}</ref> diez díes dempués proyeutóse nes sales de cine de tol mundu, en formatos [[Bidimensional|2D]], [[Tridimensional|3D]], [[IMAX|IMAX 3D]], y [[Cuarta dimensión|4DX]], anque s'empezara a proyeutar en dellos países como [[Australia]], el [[Reinu Xuníu]], [[República Popular China|China]], y la [[India]], dos díes antes.<ref>{{Cita noticia|títulu=Universal's 'Fast 8' Lands China Release Date (Exclusive)|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/universals-fast-8-lands-china-release-date-983382|fechaaccesu=30 d'abril de 2017|periódicu=The Hollywood Reporter|idioma=inglés}}</ref> El filme proyeutóse'l mesmu día, en cerca de 1 074 pantalles [[IMAX]] alredor del mundu, lo que la convierte nel estrenu más ampliu na historia d'esti formatu.<ref>{{Cita web|url=http://www.boxofficemojo.com/news/?id=4282&p=.htm|títulu='Boss Baby' Repeats at #1 While 'Beauty and the Beast' Closes in on $1 Billion Worldwide - Box Office Mojo|fechaaccesu=30 d'abril de 2017|idioma=inglés|sitiuweb=www.boxofficemojo.com}}</ref> === Comercial === Hasta'l 4 de mayu de 2017, ''The Fate of the Furious'' recaldó $198.6 millones de dólares n'[[Estaos Xuníos]] y [[Canadá]], xunto con $904.3 millones nel restu del mundu, pa un total de $1.103 billones, contra un costu de producción de $250 ($350 cuntando la mercadotecnia).<ref name="BOM" /> ''The Fate of the Furious'' ye l'estrenu mundial más ambiciosu d'[[Universal Studios|Universal Pictures]] na historia d'esti estudiu. La cinta foi estrenada en 64 países el mesmu día, incluyendo los mayores mercaos (menos [[Xapón]]), a partir del 12 d'abril de 2017, y esperábase que ganara ente $ 375-440 millones nos sos primeros cinco díes d'exhibición.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Tartaglione|nome=Anthony D'Alessandro,Nancy|títulu='Fate Of The Furious' Global Opening Could Leave 'F7's $397M+ Debú In The Dust – Box Office Preview|url=http://deadline.com/2017/04/fate-of-the-furious-global-opening-box-office-record-furious-7-vin-diesel-dwayne-johnson-1202067353/|fecha=10 d'abril de 2017|fechaaccesu=30 d'abril de 2017|periódicu=Deadline|idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=Lang|nome=Brent|títulu='Fate of the Furious' Races Toward Massive $380 Million-Plus Global Box Office Debú|url=http://variety.com/2017/film/news/fate-of-the-furious-box-office-opening-1202028227/|fecha=11 d'abril de 2017|fechaaccesu=30 d'abril de 2017|periódicu=Variety|idioma=inglés}}</ref> Al terminar la so primer fin de selmana en carteleres, la película llogró ganancies por $539.9 millones en aproximandamente 23,000 pantalles, bien percima de les proyeiciones iniciales, colo que llogró "el mayor estrenu mundial na historia cinematográfica".Tamién marcó la tercer vegada qu'una película gana más de $500 millones nuna sola fin de selmana, dempués de [[Star Wars: Episodiu VII - L'Espertar de la Fuercia|Star Wars: The Force Awakens]] ($ 529 millones) y [[Jurassic World]] ($ 525.5 millones).<ref name=":3">{{Cita noticia|apellíos=Busch|nome=Nancy Tartaglione,Anita|títulu='Fate Of The Furious' Smokes Records With $433.2M Overseas Bow; $532M Worldwide – International Box Office|url=http://deadline.com/2017/04/fate-of-the-furious-record-opening-weekend-logan-beauty-and-the-beast-international-box-office-1202070697/|fecha=16 d'abril de 2017|fechaaccesu=30 d'abril de 2017|periódicu=Deadline|idioma=inglés}}</ref> En IMAX, el filme fixo $31.1 millones en 1 079 pantalles pa rexistrar el debú más grande d'abril en cines IMAX y el cuartu más grande de tolos tiempos.<ref name=":3" /> Na so primer fin de selmana, la película yá superara a [[Fantastic Four (película)|Fantastic Four]] de [[Tim Story]] (330 millones de dólares en 2005) pa convertise na película de mayor recaldación enxamás dirixida por un [[Direutor de cine|cineasta]] [[afroamericanu]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=Mendelson|nome=Scott|títulu=Box Office: 'Fate Of The Furious' Steals Record-Crushing $532M Worldwide Opening|url=https://m.forbes.com/sites/scottmendelson/2017/04/17/box-office-fate-of-the-furious-steals-record-crushing-532m-worldwide-opening/?c=0&s=BoxOffice|fechaaccesu=30 d'abril de 2017|periódicu=Forbes}}</ref><ref name=":4">{{Cita noticia|apellíos=Mendelson|nome=Scott|títulu=Box Office: 'Fate Of The Furious' Joins 'Furious 7' In The $1 Billion Club|url=https://m.forbes.com/sites/scottmendelson/2017/04/30/box-office-fate-of-the-furious-joins-furious-7-in-the-1-billion-club/?c=0&s=BoxOffice|fechaaccesu=30 d'abril de 2017|periódicu=Forbes}}</ref> El 30 d'abril, crució la marca de los mil millones de dólares, convirtiéndose na primer película (''y única'') dirixida por un afroamericanu en llogralo; el segundu filme de la saga [[Fast & Furious]] en cruciar dicha marca (dempués de ''[[Furious 7]]'' de [[James Wan]]) y la trentena película en tola historia cinematográfica.<ref name=":4" /><ref>{{Cita noticia|títulu=Box-Office Milestone: 'Fate of the Furious' Crosses $1B Globally|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/box-office-milestone-fate-furious-crosses-1b-globally-998794|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=The Hollywood Reporter|idioma=inglés}}</ref> Na actualidá ye la segunda película con mayor recaldación del añu, detrás de ''[[La bella y la bestia (película de 2017)|Beauty and the Beast]]'',<ref>{{Cita noticia|apellíos=Mendelson|nome=Scott|títulu=Box Office: 'Fate Of The Furious' Zooms Past 'Logan' To Be Year's Second Biggest Hit|url=https://m.forbes.com/sites/scottmendelson/2017/04/19/box-office-fate-of-the-furious-zooms-past-logan-to-be-years-second-biggest-hit/?c=0&s=BoxOffice|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=Forbes}}</ref> la tercera mayor película d'aición que nun ye de fantasía o superhéroes, detrás de ''[[Skyfall]]'' y ''Furious 7,'' y ye la película d'aición en direuto con mayor recaldación d'Universal Pictures, dende ''[[Jurassic World]]'' en xunu de 2015.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Mendelson|nome=Scott|títulu=Box Office: 'Fate Of The Furious' Nears $700 Million Worldwide|url=https://m.forbes.com/sites/scottmendelson/2017/04/20/box-office-fate-of-the-furious-nears-700-million-worldwide/?c=0&s=BoxOffice|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=Forbes}}</ref> ==== Estrenos n'otros países ==== {|{{tablaguapa}} |- ! País !! Estrenu |- | {{AUS}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{BEL}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{COL}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{DEU}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{EGY}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{ESP}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{PRY}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{FIN}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{FRA}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{GBR}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{IDN}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{IRL}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{IND}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{IRQ}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{NOR}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{SWE}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{URU}} || Miércoles, [[12 d'abril]] de [[2017]] |- | {{UAE}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{ARM}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{ARG}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{AZE}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{BGD}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{BRA}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{BLR}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{CHL}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{CZE}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{DNK}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{GEO}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{GRE}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{HKG}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{HRV}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{HUN}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{ISR}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{ITA}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{CAM}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{KOR}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{KWT}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{KAZ}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{MOL}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{MAS}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{NED}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{PER}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{PRT}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{RUS}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{SGP}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{TJK}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{TUR}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{UKR}} || Xueves, [[13 d'abril]] de [[2017]] |- | {{BUL}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{CAN}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{CHN}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{DZA}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{EST}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{LIT}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{PAK}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{TWN}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{USA}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{VEN}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{VIE}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{ZAF}} || Vienres, [[14 d'abril]] de [[2017]] |- | {{SRI}} || Sábadu, [[15 d'abril]] de [[2017]] |- | {{PHI}} || Sábadu, [[15 d'abril]] de [[2017]] |- | {{POL}} || Vienres, [[21 d'abril]] de [[2017]] |- | {{ROM}} || Vienres, [[21 d'abril]] de [[2017]] |- | {{JPN}} || Vienres, [[28 d'abril]] de [[2017]] |} *{{ensin referencies}} == Receición == ''The Fate of the Furious'' recibió crítiques mistes. Nel sitiu [[Tomatazos]] ([[Rotten Tomatoes]] Llatinoamérica), el filme tuvo una aprobación de la crítica d'un 67% basada en 222 reseñes. El consensu de críticos señaló, "''Furiosos 8'' abre un nuevu capítulu na franquicia, mesmu que ta compuestu pol mesmu repartu y los altos niveles d'aición que los fanáticos de la franquicia esperen.".<ref>{{Obra citada|títulu=Rápidos y Furiosos 8|url=http://www.tomatazos.com/peliculas/64399/Rapidos-y-Furiosos-8|fechaaccesu=8 de mayu de 2017}}</ref> La película llogró recaldar más de mil millones de [[dólares]] en tol mundu, siendo la segunda de 2017 en superar esta cifra.<ref>{{Cita noticia|apellíos=SensaCine|títulu='Fast & Furious 8' supera los mil millones de dólares na taquilla mundial|url=http://www.sensacine.com/noticias/cine/noticia-18556305/|fechaaccesu=19 de xunu de 2017|periódicu=SensaCine.com}}</ref> == Remortina == El 3 de febreru de 2016, [[Universal Studios|Universal Pictures]] dio les feches d'estrenu de los próximos dos llargumetraxes de la saga. El primeru d'ellos estrenará'l [[19 d'abril]] de [[2019]].<ref>{{cita noticia|url=http://www.tomatazos.com/noticias/124546/Habra-Fast-Furious-9-y-10|títulu=Habra Fast Furious 9 y 10|apellíos=Salazar|nome=Daniela|fecha=3 de febreru de 2016|fechaaccesu=23 d'abril de 2016|editorial=[[Tomatazos]]}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=Universal Sets Dates for 'Fast & Furious' Parts 9 and 10|url=http://www.hollywoodreporter.com/news/fast-furious-8-9-10-861585|fechaaccesu=6 de mayu de 2017|periódicu=The Hollywood Reporter|idioma=inglés}}</ref> == Ver tamién == * [[Vin Diesel]] * [[Paul Walker]] * [[Scott Eastwood]] * [[Dwayne Johnson]] * [[Furious 7]] * [[The Fast and the Furious (franquicia)|The Fast and The Furious (franquicia)]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{enllaces película}} {{Tradubot|The Fate of the Furious}} {{control d'autoridaes}} s28d5cn4ofl12ed0oxnkk25zn1wf6lo James Bond 0 102373 4376785 4376638 2025-06-17T12:52:39Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376785 wikitext text/x-wiki {{personaxe | color = #DEDEE2 | color testu = #000 | nome = James Bond | obra = | imaxe = | pie imaxe = | causa = | primer = ''[[Casino Royale (novela)|Casino Royale]]'' <br /><small>novela de 1952</small> | última = ''[[Spectre (película)|Spectre]]'' <br /><small>película de 2015</small> | creador = [[Ian Fleming]] | actor = *[[Sean Connery]] *[[Roger Moore]] *[[George Lazenby]] *[[Timothy Dalton]] *[[Pierce Brosnan]] *[[Daniel Craig]] | real = James Bond | altor = 189 cm [6 ft 3 in] | pesu = 93 kg [205 lb] | alies = 007 | sexu = Masculín | nacíu = Según novela: 15 de payares 1920 *Wattenscheid, [[Alemaña]] *[[Escocia]] | ocupación = Axente secretu | familia = *Andrew Bond † <small>(Padre)</small> *Monique Delacroix † <small>(Madre)</small> *Henry Bond † <small>(Hermanu)</small> | cónyuge = Teresa di Vincenzo † | pareya = [[Vesper Lynd]] †<br />Madeleine Swann | fíos = | familiares = | residencia = [[Londres]] | relixón = | nacionalidá = {{bandera|Inglaterra}} [[Inglaterra|Inglés]] | imdb_id = }} '''James Bond''' ye un [[Personaxe|personaxe de ficción]] creáu pol periodista y novelista [[Inglaterra|inglés]] [[Ian Fleming]] en 1953. ''James Bond'' ye'l protagonista de la serie de noveles, películes, cómics y videoxuegos homónimos, nes que protagoniza les sos propies misiones como [[Axente 00#Axentes|Axente 007]]. El so oficiu otorgar la denominación d'axente tapáu con «''llicencia pa matar''», afiliáu al Serviciu Secretu d'Intelixencia [[Reinu Xuníu|británicu]], conocíu anguaño como [[MI6]]. Fleming escribió doce noveles de ''Bond'' y dos coleiciones de cuentos antes de la so muerte, anque los dos últimos llibros &mdash;''[[The Man with the Golden Gun (novela)|The Man with the Golden Gun]]'' y ''[[Octopussy (llibru de cuentos)|Octopussy]]''&mdash; fueron publicaes póstumamente. La primer apaición de ''Bond'', realizar na primer novela de Fleming, ''[[Casino Royale (novela)|Casino Royale]]'', na que l'autor referir a ''Bond'' como un [[Espía|axente secretu]].<ref>[https://web.archive.org/web/20060428062706/http://www.mi6.co.uk/sections/literary/casino_royale.php3 MI6 :: The Home Of James Bond 007</ref> Dende la muerte de Fleming en 1964, hubo otros escritores autorizaos de material de ''Bond'', incluyendo [[John Gardner]], quien escribió catorce noveles y dos novelizaciones; y [[Raymond Benson]], quien escribió seis noveles, trés novelizaciones y tres cuentos. Tamién hubo otros autores qu'escribieron un llibru cada unu: Kingsley Amis, Sebastian Faulks, Jeffery Deaver y William Boyd y Anthony Horowitz. Amás d'una serie de noveles sobre la base de la so mocedá, el ''Bond mozu'', escritu por Charlie Higson. Como spin-offs de les obres lliteraries, hubo una adautación televisiva de la primer novela, ''Casino Royale'', na que ''Bond'' interpretó a un axente d'Estaos Xuníos, según una tira risible publicada nel periódicu ''Daily Express''. Anque primeramente fíxose famosu al traviés de les [[James Bond (llibros)|noveles]], probablemente ye más conocíu pola [[James Bond (películes)|serie de películes]] creaes por [[Eon Productions]], y, anque se producieron dos películes independientes y una adautación d'[[Estaos Xuníos]] de la primer novela de Fleming so llicencia llegal, namái les películes de Eon son xeneralmente consideraes "''oficiales''" dientro de la saga del personaxe. Polo qu'esisten 26 películes de ''Bond'' y ocho actores interpretaron a ''Bond'' nestes películes. Pero [[Películes de James Bond|''oficiales'' de Eon son 24 películes]] y [[Actores de James Bond|seis actores ''Bond'']]. ''Bond'' que naz como un personaxe ficticiu de la [[Guerra Fría]], persiste sesenta años dempués, como un mitu de múltiples dimensiones, convertíu nuna de les grandes figures seriales de la cultura de mases. El [[5 d'ochobre]] ye'l día mundial de ''James Bond''.<ref>{{cita web |url=https://www.europapress.es/cultura/cine-00128/noticia-ochobre-sera-dia-mundial-james-bond-20120830182028.html |títulu=El 5 d'ochobre va ser el Día Mundial de James Bond |editor=europapress.es |fecha=30 d'agostu de 2012}}</ref> == James Bond == [[Marina Real Británica|Comandante de Marina Real Británica]], [[Orde de San Miguel y San Jorge|CMG]], [[Royal Naval Reserve|RNVR]], ye un axente secretu con númberu de códigu [[Axente 00 (James Bond)#Axentes|007]], con casa en [[Chelsea (Londres)|Chelsea]], [[Londres]], pero activu a nivel internacional. ''Bond'' primeramente yera un personaxe al serviciu de la [[División d'Intelixencia Naval]] mientres la [[Segunda Guerra Mundial]], a la que Fleming añadió'l so propiu estilu y los sos propios gustos; el nome de ''Bond'' foi copiáu d'un ornitólogu americanu llamáu James Bond; al traviés de los llibros ''Bond'' crea una serie de traces nel so calter, como'l presto escontra los coches, l'amor pola comida y la bébora, y un consumu permediu de sesenta cigarros al día. Les carauterístiques del personaxe son les d'un home fríu, intelixente, eficaz, desaxeradamente observador, coraxosu, implacable, decente, reserváu y elegante, y quiciabes una de les sos carauterístiques más notables en toles películes de James Bond ye la gran habilidá de poder atraer belles muyeres fácilmente, pos nel públicu masculín preséntase como una espectacular figura d'aición, ente que'l públicu femenín definir como un apuestu galán que tien un irresistible encantu escontra les muyeres. === Biografía === [[Ficheru:River Stour in Canterbury, England - May 08.jpg|250px|thumb|Ciudá de [[Canterbury]], en [[Kent]], rexón onde vivió James Bond na so niñez.]] [[Ficheru:Eton College Quadrangle.png|250px|thumb|L'[[Colexu Eton|Eton College]], colexu de James Bond.]] [[Ficheru:Fettes College south front, Edinburgh.JPG|250px|thumb|Fettes College, d'[[Edimburgu]], [[Escocia]], colexu nel que se graduó James Bond.]] [[Ficheru:Naval ensign of the United Kingdom.svg|250px|thumb|Pabellón de la [[Marina Real Británica]].]] Descendiente de Norman -y Bond (1180), Sir Otto Bond (1387), que tenía'l Señoríu de Whickham's Brew por un feudu del Conde de Thanet, y Sir Thomas Bond, Baronet de Peckham fináu en 1734, el so escudu d'armes, creáu por Syd Cain, contién el lema familiar ''"Orbis Non Sufficit" (El mundu nunca ye abondu)''. James Bond naz en Zúrich, anque la so fecha de nacencia ye una incógnita. Según John Pearson en ''James Bond: The Autorized Biography'', ésti naz el 15 de payares de 1920 en [[Wattenscheid]], Alemaña. Sicasí, si afitámonos nel obituariu de la novela ''"[[You Only Live Twice (novela)|You Only Live Twice]]"'' (1964), féchase la so entrada al Ministeriu de Defensa l'añu 1941, a la edá de 17 años. Por tanto, nacería'l 1924. Sicasí, un tercer elementu en discordia apurre mayor tracamundiu: En ''"[[From Russia, with Love (novela)|From Russia, with Love]]"'' dizse qu'entra nel Serviciu Secretu en 1938, lo que-y daría un añu de nacencia ente 1919 y 1920. Finalmente, la teórica adquisición d'un Bentley nuevu nel añu 1933 implicaría que yá cobrara un salariu y retrasaría la so edá de nacencia averándose a la de Ian Fleming (1908). El so padre, Andrew Bond, yera un [[Escocia|escocés]] de [[Glencoe (Escocia)|Glencoe]]. La so madre, Monique Delacroix, una [[suiza]] procedente del [[Cantón de Vaud]], que'l so nome provién d'una antigua novia suiza de Ian Fleming. Dambos conociéronse esguilando los [[Alpes suizos]] y, por cuenta de la diferencia d'edá, 30 y picu y 15 respeutivamente, tuvieron que vivir la so hestoria d'amor a remolera cola familia de clase alta de Monique. Col intre de los años la rellación de la pareya va deteriorándose debíu al distanciamientu que provoca'l trabayu de Andrew, representante de la empresa d'armes Metro-Vickers. La familia muévese primero a [[Alemaña]] y depués a [[Exiptu]]. Monique rellacionar con otros homes, nun curia a los sos fíos Henry y James, ya inclusive llega a dici-y al segundu que nun-y quier. Cuando Bond cunta 11 años, y cola voluntá d'endrechar la rellación, Andrew lleva a Monique de nuevu a los Alpes suizos onde muerren trágicamente nun accidente de monte en Aiguilles Rouges sobre [[Chamonix]], [[Francia]]. James Bond y el so hermanu mayor Henry Bond, son unviaos a vivir cola so erudita tía Charmain Bond na pintorescamente llamada aldega de Pett Bottom cerca de [[Canterbury]], en [[Kent]]. Ellí, la so tía va completar la so educación escolar. Alredor de los 12 años, Bond entra nel [[Colexu Eton]], onde taba apuntáu pol so padre dende'l día de la so nacencia, y d'onde ye espulsáu dos semestres más tarde por problemes cola institutriz que los curiaba. La so tía consigue que lo treslladen a Fettes College, n'[[Edimburgu]], antigua escuela del so padre, onde va destacar nos deportes, especialmente'l boxéu, representando en dos causes a Fettes College en pesos llixeros, y fundando la primer clase de yudu con rigor de la escuela pública inglesa. Con 16 años, de vacaciones en París, James pierde la virxinidá. Con 17 años, dexa Fettes, asistió de volao a la [[Universidá de Xénova]], y en 1941, asonsañando la edá de 19 xunto cola ayuda d'un antiguu compañeru de trabayu del so padre en metro-Vickers, entra no qu'acabaría siendo'l Ministeriu de Defensa como alférez de navío de la Seición Especial de la Marina Real na Reserva de Voluntarios (RNVR), y remata la guerra ostentando'l cargu de Comandante. Según l'obituariu de la novela ''"[[You Only Live Twice (novela)|You Only Live Twice]]"'' (1964), ye ésti'l momentu en que se xune al Serviciu Secretu. Sicasí, ''"[[From Russia, with Love (novela)|From Russia, with Love]]"'' (1957) diz que yá asocedería en 1938. N'ingresando nel Serviciu Secretu, llogró'l so rangu de "00" al matar a un xaponés en Nueva York y a un doble axente noruegu n'Estocolmu. Darréu casaríase con Teresa Draco, fía única de Marc-Ange Draco, de Marsella, de quien enviudaría el mesmu día de la boda tres el so tráxicu asesinatu. === Traces físiques === Nes descripciones de James Bond a les llongura de les noveles de Fleming, l'axente 007 tien una planta espodada impecable, mide 1,89 cm. y pesa 93 quilos, amás d'un curiosu y un misteriu y fondura nes sos traces, hipnóticos. Bond tien el pelo negru, peñáu escontra la izquierda de forma desdexada, con una guedeya rebalba que cai sobre'l so frente. Los sos güeyos azules, grandes ya iguales so les sos ceyes rectes más bien llargues y negres, confiéren-y una mirada calma ya irónica. So la so ñariz llargo y recto, un pequeñu llabiu cimeru perfila una boca amplia y finamente dibuxada, anque cruel. La so cara, de piel morico tostada pol sol, termina nun cazu de llinia recta y firme. Tocantes a traces carauterístiques atopamos un delgáu repulgu de tres pulgaes na mexella derecha, otra nel costazu esquierdu, y señales de ciruxía plástica nel envés de la mano derecha. Con éses si deseyárase dibuxar la so cara, probablemente'l personaxe presentáu por Fleming y el de les tires risibles de John McLusky seríen lo más averao. El mesmu Ian Fleming describir na so novela ''Casino Royale'' como daquién paecíu a Hoagy Carmichael, anque más fríu y axatáu. === Estilu de vida === [[Ficheru:Beluga Caviar.jpg|thumb|El ''Caviar Royal Beluga'', el [[caviar]] por excelencia de James Bond, que procede del esturión beluga ''[[Fusu fusu]]''. ]] [[Ficheru:15-09-26-RalfR-WLC-0084.jpg|thumb|El '''[[Vesper (cóctel)|Vesper]]''', el [[cóctel]] de James Bond<br /> *3 partes de [[Xinebra (bébora)|Xinebra]] <br />*1 parte de [[Vodca]] <br />*1/2 de Kina Lillet (agora Lillet Blanc, un [[vermú]]).<br />Solmenáu, non entemecíu. <br />Fríu.<br />Decorar con filigrana de llimón.]] Na novela ''Casino Royale'', Bond esplica que'l fechu de ser solteru y, especialmente, el so meticulosidad en tou lo que fai, son los principales motivos que-y faen ser tan particular nes comíes. Los güevos revueltos son el so platu preferíu nes noveles, ente que les sos preferencies culinaries nel cine tienen el máximu esponente nel caviar [[Fusu fusu|Royal Beluga]], concretamente'l procedente del norte del Caspio y entemecíu con yema de güevu. La so comida del día preferida ye l'almuerzu. Cuando s'atopa en Londres, toma un güevu fervíu mientres 3'20" esautamente. Según Fleming, n'Inglaterra Bond alimentar de llinguáu a la parrilla, güevos de pita y [[Rosbif|roast beef]] con ensalada de pataques. Tamién-y gusten les coles de llagosta gratinadas, les croquetes de Lucio, y el foie gras. La meyor llacuada de la so vida trescurre en ''Goldfinger'' tomando cámbaros con mantega dilida y xampán. Y en ''Diamonds Are Forever'' confiesa a Tiffany Case, que la so idea d'una moza que se-y paeza ye aquella que sabe faer tan bien el [[mueyu bearnés]] como l'amor. La principal diferencia ente noveles y cine, ye que nel primer casu Bond ye daquién qu'esfruta comiendo bien y de forma saludable. Sicasí, nes películes convertir nun gourmet qu'enriba aprovecha pa presumir de les sos conocencies. Sirva d'exemplu'l so interés n'amosar a M la so máquina de café espreso en ''Live and Let Die'', la ellaboración d'una ''quiche''en ''Panorama pa matar'' o, inclusive, reconocer un axente de ''[[SPECTRE]]'' en ''From Russia, with Love'' pol fechu de pidir vinu tinto con pexe. Anque beber relaxa a Bond, nunca toma más d'una copa antes de cenar. Eso sí, la que tome ten de ser grande, fuerte y perbién fecha. P'acompañar el caviar prefier un Dom Perignon del '46 nes noveles, o un Dom Perignon del '53 percima de los 38º Fahrenheit (3º C) nel cine. Aparte del café turco sirvíu non bien duce, Bond dixer numberoses bébores, toes elles alcohóliques, anque odia'l té y prefier el ''[[Martini (cóctel)|Martini]] secu con [[vodca]], solmenáu, non remover'', y acompañáu por una corteza de llimón. Na novela ''Casino Royale'', 007 va bautizar el so [[Martini (cóctel)|martini]] con vodca col nome de ''[[Vesper (cóctel)|Vesper]]'', en referencia a una axente doble llamada Vesper Lynd, na película ''Casino Royale'' (2006), bautizar ''Vesper'', n'honor a la muyer que-y robó'l corazón Verper Lynd, porque «''una vegada que lo pruebes, nun quies otra cosa''». Ente que Henderson, en ''You Only Live Twice'', sirvirá-y la bébora preparao xusto al aviesu. Esisten distintes teoríes alredor de la ellaboración ''"Solmenáu, non entemecíu"'', o ''"Solmenáu, hasta que tea fríu"'' del martini de Bond. Andrew Lycett, biógrafu de Fleming, afirma qu'esti consideraba que remover puede menguar los sabores respeuto'l solmenáu. Per otru llau, sábese que'l martini solmenáu va tar más fríu que removíu, básicu por que'l sabor sía'l correutu. Los sos vinos favoritos son: [[Château Lafite Rothschild|Rothschild]] del 47 y Pesporter Goldtropfecench del 53. En cuanto al xampán, les sos preferencies centrar nel Taittinger, el [[Bollinger]] y el [[Dom Pérignon (xampán)|Dom Perignon]] del 53. Obviamente les bébores deseyen enfatizar los llugares exóticos a los que viaxa Bond. Asina suel tomar bébores típiques locales, como ye'l casu del Raki Turcu o'l Sake Xaponés a 98,4º Fahrenheit (36,8º C), ente que dacuando trátase de daqué más xeneral, como beber bourbon nel Hemisferiu Oeste, o güisqui escocés nel Este. Na novela curtia Risico, la bébora Alexander sirvi como señal de reconocencia ente distintos axentes. La gran pantalla va amenorgar considerablemente'l consumu d'alcohol respeuto les noveles y a lo llargo de les sos distintes aventures cinematográfiques, p'acabar echando sorbitos de dalguna botella de vodca rusu [[Smirnoff]] o xampán francés [[Bollinger|Bollinger R.D.]] La complexidá de les mesmes tamién se va amenorgar, convirtiendo'l [[Martini (cóctel)|martini]] mediu secu con piel de llimón d'Axente 007 contra'l Dr. No nun simple martini con vodca solmenáu, non remover, de Pierce Brosnan. Igualmente, la enfatización del llugar exóticu cola bébora pierde'l so sentíu y Bond toma martini, xampán o güisqui independientemente del so allugamientu. A manera estadística, si tenemos en cuenta les noveles de Fleming más les sos adautaciones cinematográfiques, sirviéronse 345 bébores dende ''Casino Royale'' hasta ''El mundu nunca ye abondu''. 244 nes noveles, y 101 nel cine. A manera anecdótica, un estudiu al cargu de la Universidá de Western, Ontario, demuestra apocayá que, solmenáu en coctelera (y non remover), el combináu de Martini y xinebra refuerza les sos propiedaes antioxidantes de forma que s'amenorguen los riesgos d'enfermedaes cardiovasculares y d'ataques cerebrales. Nos sos oríxenes lliterariu y cinematográficu, Bond fumaba una media de 60-70 pitos diarios ensin filtru. Dende la so adolescencia utilizaba una combinación de tabacu turcu y balcánicu preparáu n'esclusiva por Morland's, nel nº83 de Grosvenor Street, y afataos con tres aros doraos. Darréu pasó a fumar Senior Service. Sicasí, les noveles dícennos que nun refugaba delles marques como Chesterfield King o Lucky Strike n'América, Laurens Jaune en Francia, Royal BlChesend en Xamaica, Shinsei en Xapón, Diplomates en Turquía o Duke de Durham King Size con filtru. Sicasí, col pasu de los años y la voluntá de faer de Bond un personaxe políticamente correutu, este abandonó'l so consumu de tabacu en ''Goldeneye'', onde Pierce Brosnan optó por nun fumar nuna escena preparada al respeutu a sabiendes de la influencia que'l personaxe puede exercer. Los puros Romeo y Julieta son un elementu qu'apaez puntualmente a lo llargo de les películes. En ''Operación Trueno'' 007 va recibir un gadget de Q escondíu nuna funda de puros d'esta marca. Na secuencia pre títulos de ''El mundu nunca ye abondu'' una moza ufiertará-y la posibilidá de fumalo, anque les coses van acabar torciéndose. Nun va ser hasta ''Muerre otru día'' que vamos ver a Brosnan fumar un Delectados Cubanu. === Vestuariu === El negru ye'l so color favoritu. Nes primeres películes lleva traxes ensin cruciar con camisa blanca y una delgada corbata de puntu de seda negro, más palantre opta pol traxe de chaqueta gris, con camisa blanca y corbata azul celeste. Delles vegaes lleva un traxe de pata de gallu blancu y negru. Pela nueche, cuando va al casino, siempres lleva smoking y cuando visti más informal facer con camisa negra y ensin corbata. Bond merca les sos camises y corbates dende 1962 en Turnbull & Asser, una casa británica que vistió al Príncipe Carlos y al Primer Ministru Churchill, creadores del doble puñu de les sos camises qu'escuende dos botones. De primeres adquier los sos zapatos en Church's y más palantre inclínase pol modelu Luffield de los tradicionales zapateros ingleses John Lobb. Los sos traxes vienen de la compañía italiana [[Brioni]] anque, eso sí, fechos especialmente pa él. Cola segunda apaición de [[Daniel Craig]] la marca que va roblar los sos traxes va ser la liderada por [[Tom Ford]]. Les camisetes, la ropa interior y los polos azul marín, de corte retro y estrechos son de la marca inglesa Sunspel. El bañador afacer a los tiempos y el 007 de [[Daniel Craig|Craig]] opta por un slip azul claro de GrigioPerla, la llinia masculina de la firma de llencería italiana La Perla. === Complementos y vehículos === [[Ficheru:Persol sunglasses.jpg|thumb|250px|Gafes de sol modelu [[Luxottica|Persol]], frecuentemente usaes por Bond..]] [[Ficheru:DB5-2.jpg|thumb|250px|Aston Martin DB5, el primer coche de Bond.]] Si afitámonos nos complementos, el reló suizu [[Omega (reloxería)|Omega Seamaster]] establezse como un clásicu dende ''Goldeneye'' y les gafes de sol utilizaes son unes [[Luxottica|Persol]]. Concretamente en ''Casino Royale'', James Bond lluz dos pares de gafes Persol: de primeres de la película, Bond apaez con unes Persol con montadura metálica, les Persol 2244; na segunda parte de la historia, James camuda a unes Persol 2720 con montadura de carey. {{AP|James Bond (vehículos)}} === El nome ''James Bond'' === Ian Fleming llogró emprestáu'l nome del so personaxe de ficción del ornitólogu americanu James Bond, escritor de "Birds Of The West Indies". Concretamente, d'un exemplar perteneciente a la segunda impresión realizada por The Macmillan Company en 1947 tituláu "Field Guide of Birds of the West Indies". Fleming consideró que'l nome yera perfectu por cuenta de la so simplicidá, brevedá, nulu romanticismu, bultable masculinidad y d'orixe Anglo-Saxón. El so verdaderu propietariu nun s'enteró hasta 1960, añu en que Fleming afayó'l so orixe per primer vegada nuna entrevista. En 1961, la esposa del ornitólogu, Mary Fanning Wickham Bond, escribió a Fleming amenaciándolo irónicamente de demandalo por bilordiu. En respuesta, Fleming confesó que tenía tola razón y, amás de regala-y una copia roblada de la novela ''You Only Live Twice'', ufiertó-y el so propiu nome por que lo utilizaren de la forma que consideraren oportuna. Arriendes d'ello, l'ornitólogu utilizó'l nome del escritor pa denominar una rara especie de páxaros xamaicanos. === Orixe del númberu ''007'' === L'orixe del númberu 007 tien delles teoríes. Una d'elles refierse al prefixu 00 que se daba a munchos documentos del Whitehall y que Fleming vía nel so día a día mientres trabayaba pa la intelixencia Naval. Otra esplicación ye la que se refier a John Churchill, el Duque de Marlborough (antepasáu de Winston Churchill, el famosu amigu de Valentine Fleming, el padre de Ian Fleming) qu'utilizaba'l códigu 00 pa los espíes que trabayaben pa él na Guerra de Socesión española (1701-1714). El númberu tamién s'atribúi a John Dee, posiblemente'l primer espía Inglés, al serviciu de la Reina Sabela I, conocíu pol númberu 007 cuando trabayaba pa la intelixencia británica contra los españoles pa esbaratar los planes del Rei Felipe II. Dee foi un home cultu que viaxó enforma y bien respetáu poles sos conocencies en matemátiques y filosofía, al igual que poles sos conocencies como alquimista y astrólogu. Con muncho ésitu coles muyeres, utilizaba'l códigu 007 nos sos mensaxes empobinaos a la Reina. Dizse que'l doble cero asemeyaba dos güeyos (lo cual quería dicir que'l mensaxe yera 'Namái pa los sos güeyos') y el 7 añadíase como referencia al númberu de la suerte. === Oxetu d'estudiu científicu === Entamáu pola [[Biblioteca Nacional de Francia]], en [[2007]] celebróse un coloquiu coles universidaes de Versalles y Nanterre, y el Conservatoriu Européu d'Estudios Audiovisuales, denomináu «''[[James Bond#James Bond como oxetu d'estudiu científicu|Historia cultural y apuestes estétiques d'una saga popular]]''», conformáu por diversos científicos especializaos en múltiples ámbitos d'estudiu a nivel internacional dispuestos a analizar científicamente el ''efeutu Bond'', podríamos dicir, non namái como oxetu de fanatismu, sinón nun área d'estudiu y analís. ''"Historia cultural y apuestes estétiques d'una saga popular"'' ye'l títulu d'un coloquiu entamáu pola [[Biblioteca Nacional de Francia]], les universidaes de Versalles, Nanterre y el [[Conservatoriu Européu d'Estudios Audiovisuales]], qu'axuntó, ente'l 16 y 18 de xineru, a un grupu de [[Sociólogu|sociólogos]], [[Semiólogu|semiólogos]], [[Antropólogu|antropólogos]] ya [[historiador]] d'[[Europa]], Estaos Xuníos y [[Canadá]], dispuestos a analizar científicamente el fenómenu causáu pol personaxe. En 1965 yá empezara a ser consideráu como oxetu d'estudiu, dende la publicación del llibru de Oreste del Buono y [[Umberto Eco]], ''Il casu Bond''. Darréu'l llibru ''James Bond, héroe míticu'', de [[Gérard Lehman]], esplicaba la filiación de Bond cola [[Lliteratura medieval|lliteratura heroica antigua y medieval]]. Dalgunos de les temes trataes polos participantes aconceyaos nel coloquiu entamáu na Biblioteca Nacional de Francia fueron:<ref>{{Cita web |url=http://www.bnf.fr/pages/zNavigat/frame/cultpubl.htm?ancre=colloque_649.htm |títulu=Histoire culturelle et enjeux esthétiques d'une saga populaire. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080103195956/http://www.bnf.fr/pages/zNavigat/frame/cultpubl.htm?ancre=colloque_649.htm |fechaarchivu=2008-01-03 }}</ref><ref>[http://www.perfil.com/contenidos/2007/01/16/noticia_0010.html James Bond, n'estudiu d'intelectuales en París. ''Por María Carmona (AFP)''.]</ref> ''James Bond, el mitu de la reaición vital''; ''Metamorfosis y permanencia de la personalidá bondiana''; ''La xeopolítica de James Bond''; ''La evolución de les figures femenines nes películes de James Bond''; ''James Bond, el cine d'aición y la estética pop''; ''L'universu en tensión nes noveles de James Bond''; ''James Bond, de la novela populista a la película popular: la congoxa de la combalechadura y del superpoder capitalistes''; ''La muerte nel almuerzu: na mesa d'un axente secretu''; ''007, un héroe que s'afai a los tiempos''. == Creación ya inspiración == Trescurre na década de los [[años 1950]], mientres l'escritor británicu [[Ian Fleming]] atopar de vacaciones en [[Xamaica]]. En plena [[Guerra Fría]] y productu de la so inspiración direuta polos sos servicios emprestaos a l'Armada Naval Británica (''[[División d'Intelixencia Naval|Naval Intelligence Division]]'', na so denominación orixinal), especialmente mientres una misión llevada a cabu en [[Portugal]] mientres l'intre de la [[Segunda Guerra Mundial]], ye cuando surde de la so pluma un [[personaxe]] ficticiu qu'establecería un [[canon (ficción)|canon]] nel universu de les [[novela d'espionaje|noveles d'espionaxe]], pa depués proyeutase n'espacios cinematográficos y multimedia. El comandante James Bond, axente 007 del Serviciu Secretu d'Intelixencia británicu, "con llicencia pa matar", empieza a ser desenvueltu dende la primer novela, ''Casino Royale'', que daría empiezu a una saga con una continuidá que tesciende al autor y que revoluciona'l [[xéneru lliterariu]] y el [[xéneru cinematográficu|cinematográficu]] na figura d'un [[héroe]] que, con un particular [[estilu de vida|estilo propiu]], reflexa aspeutos del espíritu de toa una dómina. El Personaxe de '''James Bond''' foi inspiráu orixinalmente de la hestoria de [[Porfirio Rubirosa]], esti [[diplomáticu]], [[Pilotu d'aviación|piloto automovilísticu]], [[políticu]], [[playboy]] y [[Polu (deporte)|xugador de polu]] de nacionalidá [[dominicana]] foi'l personaxe qu'inspiro al novelista inglés [[Ian Fleming]] en 1952 pa la so creación y por consiguiente lo motivo a da-y dotes de galán, engañador y de conquistador.<ref>http://www.larazon.es/detalle_hemeroteca/noticias/LA_RAZON_375786/2713-playboys-por-el-prestar-de-vivir-bien#.Ttt1WaaY8X99qCD</ref><ref>http://www.diariolibre.com/noticias/2008/11/14/i177319_porfirio-rubirosa-habra-inspiráu-crear-james-bond.html</ref> La escritora, actriz y modelu dominicana [[Isabella Wall]] escribió apocayá'l llibru "[[Perseguiendo a Rubi]]" (CHASING RUBI) el cual foi tou un ésitu yá que ye la primer biografía sobre Rubirosa publicada n'inglés. El llibru cunta con nueve capítulos que traviesen el periodu de la vida de Rubirosa. Esti llibru revela que Porfirio Rubirosa foi una figura histórica en dellos continentes, arreyáu en situaciones polítiques internacionales y secretos d'estáu que los dominicanos nun conocen. El Rubirosa que taba baxu constante vixilancia, dende les sos llamaes telefóniques hasta les sos cites romántiques, tou yeren asuntos d'estáu y revela que tamién yera un escorríu de los organismos d'intelixencia de los [[Estaos Xuníos]], como'l [[FBI]].<ref>http://www.dominicanaonline.org/portal/espanol/cpo_noti1207.asp</ref><ref>http://diariodigital.com.do/porfirio-rubirosa-inspiro-la-creacion-de-james-bond/</ref><ref>http://notimundord.com/2012/07/james-bond-foi-inspirada-por-el-gigolo-dominicanu-rubirosa/</ref><ref>https://cultura.elpais.com/cultura/2011/11/17/actualidad/1321484402_850215.html</ref><ref>http://www.hola.com/actualidad/2009090410120/porfirio/rubirosa/cine/</ref> [[Ficheru:James Bond 1974.jpg|thumb|upright|El nome del personaxe procede del [[Ornitoloxía|ornitólogu]] [[James Bond (ornitólogu)|James Bond]].]] {{Caxa de cita|Sobre'l nome dau al so personaxe, Fleming diz: «Yo buscaba'l nome más simple, senciellu y de soníu planu que pudiera atopar[...] Podríen asoceder coses exótiques con él y al so alredor, pero él sería una figura neutral; un anónimu y francu preséu, empuñáu por un Departamentu del Gobiernu.»<ref>Traducción parcial del testu n'Inglés atopáu en: [[:en:James_Bond|en:Wikipedia]] "I wanted the simplest, dullest, plainest-sounding name I could find, James Bond was much better than something more interesting like 'Pelegrine Maltravers.' Exotic things would happen to and around him but he would be a neutral figure — an anonymous blunt instrument wielded by a Government Department."</ref>}} El tamién [[Comandante (militar)|comandante]] James Bond (perteneciente a les organizaciones [[Orde de San Miguel y San Jorge|CMG]] y [[Reserva Naval de la Realeza Británica|RNVR]]) foi creáu en febreru de 1952 por Fleming, mientres taba de vacaciones na so casa allugada en [[Xamaica]], llamada ''Goldeneye'' -términu que darréu s'utilizaría nuna de les sos noveles dientro de la serie avera del mesmu personaxe-. Bond foi bautizáu asina por tar basáu nun homónimu, que yera [[James Bond (ornitólogu)|ornitólogu norteamericanu]] y espertu n'aves del [[Caribe (zona)|Caribe]]. Esti Bond escribiera una obra titulada ''Birds of the WestIndies'', de la cual Fleming tenía un exemplar y na cual basóse indireutamente pa escribir una novela sobre les aventures ficticies del comandante Bond. Na película ''Muerre otru día'', cuando James presentar a Jynx (personaxe interpretáu por [[Halle Berry]]), faise una velada referencia a esto, yá que él preséntase como ornitólogu. Dempués de completar la novela, que depués se llamaría ''Casino Royale'', Fleming dexó que lo lleera'l so amigu [[William Plomer]], un poeta que más tarde se convirtió nel so editor. A Plomer gustó-y lo suficiente como pa presenta-y el manuscritu a [[Jonathan Cape]], quien terminó publicar. Dende la creación del personaxe, diversos informes provenientes de distintes fontes noticiosas suxirieron nomes pa la inspiración de Fleming. Xeneralmente estes persones tienen una fonderada de dalgún tipu d'operaciones d'espionaxe. Anque dellos nomes comparten semeyances con Bond, nengún foi confirmáu por Fleming. La mayoría de los investigadores concuerden en que Bond ye una versión por demás romántica de sigo mesmu, pos l'autor yera conocíu por el so estilu de vida y la so reputación como "Don Juan". Tocantes a la prestancia de James Bond (cortés, educáu y sofisticáu, primordialmente), basar nel mozu [[Hoagy Carmichael]]. En ''Casino Royale'', el personaxe Vesper Lynd diz de Bond: "Recuérdame enforma a Hoagy Carmichael, pero tien daqué fríu y despiadáu". Otres carauterístiques de la prestancia de Bond dizse que se basaron en Fleming mesmu, como l'altor, la corte de pelo y el so color de güeyos. Sicasí, Fleming inspirar en ciertos acontecimientos reales que tuvieron llugar mientres la so carrera na División d'Intelixencia Naval del Almirantazgo. Más notablemente, la base pa la primer novela foi un viaxe a [[Portugal]] que Fleming y l'entós direutor d'Intelixencia Naval fixeron mientres la Segunda Guerra Mundial, camín de los [[Estaos Xuníos]]. Tando n'Europa, allegaron a un [[casinu de xuegu|casinu]] llamáu "[[Casino Estoril]]" en [[Cascaes|Cascais]] onde, por cuenta de la condición neutral de Portugal, concentrábase una gran cantidá d'espíes. Fleming reclamó mientres yera esaniciáu por un axente alemán nun xuegu de mesa, sicasí'l direutor d'Intelixencia Naval cuenta que Fleming namái participó con homes de negocios portugueses, colos cualos fantasió dándo-yos l'imaxinariu distintivu d'axentes alemanes auníu a la so constante escitación por esanicialos del xuegu. == Otres apaiciones == === Asteroide [[(9007) James Bond|9007 - James Bond]] === '''[[(9007) James Bond]]''' ye un [[asteroide]] perteneciente al [[petrina d'asteroides]], afayáu'l 5 d'ochobre de 1983 por [[Antonín Mrkos]], dende'l [[Observatoriu Kleť]], cerca de České Budějovice na República Checa. En 1999, nomóse ''James Bond'', n'honor al axente 007 de Ian Fleming.<ref name=circular>{{cita publicación |títulu=New names of minor planets |publicación=Minor Planet Circulars |fecha=1999 |páxina=34349 |url=http://www.minorplanetcenter.net/iau/ECS/MPCArchive/1999/MPC_19990402.pdf |fechaaccesu=26 de setiembre de 2015 |idioma=inglés}}</ref> === Happy & Glorious === Mientres la [[Ceremonia d'apertura de los Xuegos Olímpicos de Londres 2012]], emítese ''Happy & Glorious: Felices y Gloriosos'' &mdash;Happy and glorius, que ye unu de los versos de la lletra del [[God Save the Queen|himnu nacional del Reinu Xuníu]]&mdash;, un curtiumetraxe qu'inclúi a [[James Bond (personaxes)|James Bond]] (interpretáu pol actual actor de Bond, [[Daniel Craig]]) entrando al [[Palaciu de Buckingham]]. Al ingresar al palaciu hai una visita turística de neños brasilanos (n'alusión a los siguientes xuegos olímpicos) a quien se-yos ta dando una esplicación de la hestoria del palaciu cuando James Bond pasa xunto a ellos. Al llegar a los aposentos reales de la reina, reparar sentada nel so escritoriu. Xusto al dar los ocho y media en puntu, la reina voltia y saluda diciendo "Good evening, Mr Bond!" &mdash;¡Bones nueches, Sr. Bond!&mdash;, colo que se fixo alusión a la puntualidá inglesa. Dempués, al son de la [[música pa los reales fueos d'artificiu]] de [[Händel]], Bond escoltó a la [[Reina Sabela II]] fuera del edificiu y esperó dientro d'un helicópteru, que voló per Londres hasta l'estadiu. Mientres el camín, l'helicópteru pasa por dalgunos de los símbolos de Londres, como'l [[Big Ben]], el [[ríu Támesis]] y el [[güeyu de Londres]] pasando pel centru del mesmu. En tolos llugares per onde pasen, son saludaos por persones de toles nacionalidaes, incluyendo les azotees de los rascacielos. Al pasar pola estatua de [[Winston Churchill]], esta cobra vida, y sonri a la reina y salúda-y con efusividad, lo cual sospriende al súper axente. A la fin de la película, Bond y la so Maxestá saltaron del helicópteru mientres s'escucha la tema musical clásicu de les películes. Esta escena entemecer con imáxenes en direuto d'actores interpretándolos, que se llanzaron en paracaíes dende un helicópteru sobre l'estadiu &mdash;usando paracaíes cola [[Bandera del Reinu Xuníu]]&mdash;.<ref name="xan"/><ref name="bbc120712jb">{{cita publicación |nome=Nic |apellíu=Brown |editorial=[[BBC News]] |títulu=How James Bond whisked the Queen to the Olympics |url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-19018666 |fecha=27 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=29 de xunetu de 2012}}</ref> El saltu realizar los especialistes [[Gary Connery]], especialista y saltador dende llugares fixos, con un vistíu idénticu al de la Reina, y [[Mark Sutton]] quien dobló a Craig y que perdería la vida nun tráxicu accidente'l [[14 d'agostu]] de [[2013]]. Na escena na cual la Reina entra y siéntase dientro del helicópteru, foi doblada pola actriz [[Julia McKenzie]], intérprete de Miss Marple en televisión. === Epic Rap Battles of History === El 14 de xunu del 2016 la canal de YouTube [[Epic Rap Battles of History|''"Epic Rap Battles of History"'']] publicaron un video tituláu: ''"James Bond vs Austin Powers'' - ''Epic Rap Battles of History'' - ''Season 5",'' nel cual apaez el personaxe de James Bond, que ye interpretáu por Ben Atha (como la versión de [[Daniel Craig]]) y EpicLLOYD (como la versión de [[Sean Connery]]).<ref>{{cita web |url=http://www.epicrapbattlesofhistory.com/video/ZHEr5RQKQGCL/category/all/tag/all/section/latest |títulu=James Bond vs Austin Powers - Epic Rap Battles of History - Season 5 |fechaaccesu=16 de xunu de 2016 |apellíu=History |nome=Epic Rap Battles of |fecha=14 de mayu de 2016 |sitiuweb=ERB |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160617075650/http://www.epicrapbattlesofhistory.com/video/ZHEr5RQKQGCL/category/all/tag/all/section/latest |fechaarchivu=2016-06-17 }}</ref> === Stormtrooper JB-007 === L'actor [[Daniel Craig]] realizó un cameo nel rol d'un [[Stormtroopers|Stormtrooper]] pa una escena de la película empobinada por [[J. J. Abrams]]; ''[[Star Wars: Episode VII - The Force Awakens]]''. Concretamente, Craig interpreta al [[Stormtrooper JB-007]], n'alusión a les sigles ''James Bond, axente 007''.<ref>{{cita web |url=https://www.imdb.com/character/ch0526763/ |títulu=Stormtrooper JB-007 |editor=imdb.com |fecha=20 d'avientu de 2015 |idioma=Inglés}}</ref> La secuencia na qu'intervien, ye la qu'amuesa a [[Rey (Star Wars)|Rey]] prindada, intentando escapar y ordenar a Stormtrooper JB-007 que la lliberar, que dexe la puerta abierta y suelte la so bláster, determinante pa la fuxida de la heroína.<ref>{{cita web |url=http://www.infobae.com/2015/12/21/1778021-el-cameo-daniel-craig-star-wars-el-espertar-forzar |títulu=El cameo de Daniel Craig en "Star Wars: The Force Awakens" |editor=infobae.com |fecha=avientu, 2015 }}</ref> == Bibliografía == * {{cita llibru | apellíos = Benson |nome= Raymond |añu= 1984 |títulu= The James Bond Bedside Companion |editorial= Dodd, Mead |id= ISBN 1-4011-0284-0 }} * {{cita llibru | apellíos = Chapman |nome= James |añu= 1999 |títulu= Licence To Thrill: A Cultural History Of The James Bond Films |editorial= [[I.B. Tauris]] |id= ISBN 1-86064-387-6 }} * {{cita llibru | apellíos = Cork |nome= John |añu= 2002 |títulu= James Bond: The Legacy |editorial= Boxtree/Macmillan |id= ISBN 0-8109-3296-2 }} * {{cita llibru | apellíos = Lindner |nome= Christoph |añu= 2003 |títulu= The James Bond Phenomenon: A Critical Reader |editorial= Manchester University Press |id= ISBN 0-7190-6541-0 }} * {{cita llibru | apellíos = Fleurier |nome= Nicolas |añu= 2006 |títulu= James Bond & Indiana Jones. Action figures |editorial= Histoire & Collections |id= ISBN 2-35250-005-2 }} * {{cita llibru | apellíos = Winder |nome= Simon |añu= 2006 |títulu= The Man Who Saved Britain |editorial= Picador |id= ISBN 0-330-43954-5 }} * {{cita web |url= http://www.commanderbond.net/?action=Story&SID=2677 |títulu= Charlie Higson interview with CommanderBond.net |obra= The Charlie Higson CBn Interview |fechaaccesu= febreru 23 2005 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20181121014023/http://www.commanderbond.net/?action=Story&SID=2677 |fechaarchivu= 2018-11-21 }} * [http://www.the-numbers.com/movies/series/JamesBond.php Bond franchise Box Office numbers] [http://www.boxofficemojo.com/franchises/chart/?id=jamesbond.htm], {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130425021541/http://boxofficemojo.com/franchises/chart/?id=jamesbond.htm |date=2013-04-25 }}, [https://web.archive.org/web/20070206085656/http://www.freewebs.com/moonrakerbondstation2/index.htm Box Office numbers + Inflation] * ''Inside Camp X'' by Lynn Philip Hodgson, with a foreword by Secret Agent 'Andy Durovecz (2003) - ISBN 0-9687062-0-7 * {{cita llibru |autor= [[Luis Gasca|GASCA, Luis]] |títulu= Los héroes de papel |añu= 1969 |editorial= Barcelona: [[Editorial Taber]]/Epos, S. A., Coleición Comics |id= Depósitu Llegal: B-41.919-1969 }} == Bibliografía usada == {{llistaref|3}} {{llistaref|group="n."}} == Bibliografía adicional == {{llista de columnes|2| {{wikiquote|James Bond}} {{Commons|James Bond}} * {{imdb personaxe|0000007|James Bond}} * [http://www.jamesbond.com/ Páxina oficial] * [http://www.bondcollection.com.ar Bond Collection] * [http://www.jamesbond-fr.com JamesBond-fr.com] {{fr}} * [http://www.007spain.com 007Spain] * [http://www.archivo007.com Archivo 007] * [http://commanderbond.net ''007 CBN] {{en}} * [https://www.elmundo.es/especiales/2012/cultura/james-bond/index.html Especial d'El Mundu: Los 50 años de James Bond] }} == Ver tamién == * '''James Bond''', un personaxe de ficción creáu en 1953 por Ian Fleming; **'''[[James Bond (franquicia)|James Bond: Franquicia]]''', franquicia oficial del personaxe ''James Bond'' de EON productions. **'''[[Llibros de James Bond|James Bond: Noveles]]''', llibros homónimos de Ian Freming. **'''[[Películes de James Bond|James Bond: Películes]]''', películes de James Bond. ***'''[[Actores de James Bond|James Bond: Actores]]''', actores qu'interpretaron a ''Bond'' nes películes. ***'''[[Música de James Bond|James Bond: Música]]''', banda sonora de les películes homónimes. ***'''[[Chica Bond]]''', modismu de l'actriz qu'interpreta a un personaxe femenín de les películes de ''James Bond''. **'''[[Personaxes de James Bond|James Bond: Personaxes]]''', personaxes de James Bond. ***'''[[Axente 00|James Bond: Aliaos]]'''. ***'''[[Enemigos de James Bond|James Bond: Enemigos]]'''. **'''[[Vehículos de James Bond|James Bond: Vehículos]]''', vehículos de James Bond. **'''[[Videoxuegos de James Bond|James Bond: Videoxuegos]]''', videoxuegos homónimos. ** '''[[James Bond 007 (xuegu de rol)|James Bond 007]]''', xuegu de rol basáu nel personaxe homónimu. * [[Eon Productions]] * [[Ian Fleming]] * [[Ian Fleming Publications]] {{Tradubot|James Bond}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:James Bond|James Bond]] [[Categoría:Personaxes de lliteratura]] [[Categoría:Personaxes de cine]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] osjvtz00ecsgjezx6dipa5z25vimffa Piercing 0 102641 4376950 4264421 2025-06-17T14:39:06Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá práutica => dicha práutica 4376950 wikitext text/x-wiki {{redirixe equí|Perforación|pozu}} [[Ficheru:Body art.jpg|thumb|[[Furáu de tetu Furáu de tetilla]], [[Piercing del llabiu furáu llabial]] y dilatadores na oreya.]] '''''Piercing''''' ([[anglicismu]], xerundiu del verbu ''to pierce'': 'afuracar', 'furar', 'travesar')<ref>Styles Carvajal, C., Horwood, J. y Rollin, N. (eds.) (2009) ''Concise Oxford Spanish Dictionary''. Oxford, New York: [[Oxford University Press]].</ref> ye la práutica de furar una parte del cuerpu humanu pa inxertar aretes o otres pieces de xoyería. Estes perforaciones son una forma de [[cambéu corporal]] y reflexen tantu valores culturales, como relixosos y espirituales, y amás parte de la moda, erotismu, gustos personales o identificación con una [[subcultura]]. Na historia oriental tradicionalmente namái se practicaba a les muyeres un únicu furacu nes oreyes dende pequeñes pa tola so vida; sicasí, n'otres cultures del mundu y na cultura occidental al sieglu XXI y en dómines antigües, tamién se furen delles partes del cuerpu en dambos sexos. == Historia == [[Ficheru:Thai Earplug 5.jpg|thumb|Muyer tailandesa col pendiente]] Les distintes cultures del mundu, dacuando desconocíes poles sociedaes occidentales, son el trubiecu d'esta práutica, el furáu, como ritu o señal de pertenencia a una o otra tribu, o dacuando pa indicar qu'una persona yá ye madura. [[Ficheru:Vegetable seller.jpg|thumb|left|Muyer de Hyderabad, la India]] Los [[esquimales]] son los que orixinariamente emplegaron los furaos de nome ''labrets'', que nel so mundu prauticar nos mozos que pasaben de ser neños a adultos responsables con cualidaes y actitúes yá pa salir a cazar colos sos mayores. Otru de los oríxenes de la perforación corporal ta nes tribus [[mursi]] y [[masái]], en concretu na población femenina, que deforman el so cuévanu bucal con discos p'aumentar de tamañu la boca y allarguen los sos lóbulos llevando unos carretes metálicos de gran tamañu. Anguaño, delles tribus heredaron dicha práutica d'antaño. Los guerreros Potok porten na so boca un discu llabial y traviésense el [[tabique nasal]] con una fueya d'árbol. Les muyeres de [[Nueva Guinea]] traviesen con un escayu de pez les aletes nasales y el tabique, ente que los homes lleven nel tabique dientes de pez. Les muyeres Tinglit afúraquense'l so cuerpu como muestra de camín de la pubertá a un maduror en tolos sentíos, pero sobremanera sexual. Y d'antiguo, les tribus Siux, faíen a los mozos sometese a una prueba consistente en furase'l pechu con gaxartes colgar con cuerdes a un árbol hasta llaceriar la piel, d'esta forma demostraben que taben preparaos pa ser guerreros. Los antiguos [[mayes]] practicaben el furáu furando'l llabiu, ñariz y oreyes coles xoyes más cares que podíen dexase y los indios Cashinawa furábense la ñariz pa inxertase plumes de colores qu'indicaben el so rangu y el so maduror.<ref>http://www.publispain.com/tatuaxes/Historia_d'el_Piercing.html</ref> == Sobre la perforación == [[Ficheru:One Stop Piercing Shop.jpg|thumb|upright|Preparación pa la perforación: marcar daqué]] P'asitiar el furáu, primero márcase con un bolígrafu especial, el llugar a furar, depués pásase a furar cola [[aguya]]. Según el llugar, el procesu puede variar. En dellos centros, usen dalgún tipu d'[[anestesia]] local mientres el procesu, que puede ser dende xelu, hasta pulverizaciones de líquidos, como la [[benzocaína]], anque estes anestesies son, dacuando, dafechu inútiles, pos en casu d'una mala realización l'anestesia qu'estos ufierten actúa a nivel cutaneu y el veceru va siguir sintiendo dolor. Suel faese con aquelles partes del cuerpu na que se rexistra más sensibilidá, como llabios o llingua. Ye peligrosu tomar una aspirina o cualesquier otru [[analxésicu]] previu a la perforación, yá que toos suelen afectar a la [[cuayamientu]] de la [[sangre]], polo que'l furacu va tardar abondo más en curar. Xeneralmente, faese un furáu nun duel de forma escesiva o insoportable, yá que ye un namái momentu de dolor. [[Ficheru:Piercing helix.jpg|left|thumb|Perforación]] La perforación consiste na implantación, xeneralmente decorativa o ritual, d'un pendiente en distintos partes del [[Cuerpu (anatomía)|cuerpu]]. Pa la so realización llevar a cabu una pequeña perforación con una [[Aguya hipodérmica|aguya]] especial (llamada cánula o catéter[//es.wikipedia.org/wiki/Cat%C3%A9ter]) na zona deseyada de l'anatomía, depués, dar# en introducir el pendiente nel cuévanu efectuáu con felicidá aguyeretia. Nel momentu de realizase un furáu, los veceros suelen tener en cuenta'l material, yá que siempres tien de tar [[Esterilización (química)|esterilizado]], pa prevenir infeiciones. Les xoyes que se van a enllantar, tienen de ser de [[titaniu]], aceru quirúrxico o oru de 14 o 18 [[quilate]]s Na primer implantación, namái se pon titaniu, porque ye antibacteriano. Nos posteriores cambeos de furáu yá ye posible ponese cualesquier otru tipu de metal. Estos han de tar esterilizados y guardaos en bolses o recipientes maneros hasta'l so usu, y ser aptos pal so usu como furaos. Quien fai la perforación tien de facer con guantes de tipu quirúrxicu, nuevos y nun tien de tocar nada que nun sía material esterilizado primeramente, otramiente, nun debe [[fumar]] dientro del estudiu de perforación. A sigo mesmu, la piel tien de tar llimpia y desagafada antes de furase. Tamién hai que tener en cuenta que si se tuvo [[Infeición|infeiciones]] productu del allugamientu del furáu enantes, probablemente vuelva asoceder la próxima vegada. == Cicatrización de la perforación == Dempués de realizáu'l furáu, la persona nun tien d'esponer se a baños enllargaos de piscina o bañeres d'hidromasaxe mientres los dos primeros meses. Esponese al sol tamién ye perxudicial, una y bones los [[Radiación ultravioleta|rayos ultravioletes]] nun son beneficiosos pa la desinfeición de la piel furao y nun favorecen a la cicatrización. Los aros tienen de llimpiase bien mientres el periodu de sanamientu y coles manes llavaes con xabón neutru antes de tocalo. Dependiendo del llugar d'allugamientu del furáu, el procesu de sanamientu tardientu ente cuatro y ocho selmanes. === Tiempu de cicatrización === * [[Cartílagu]] de la oreya, de 6 a 12 meses. * [[Lóbulu (anatomía)|Lóbulu]], de 1 a 3 meses. * [[Ceya]], de 5 a 9 selmanes. El entrecejo suel tardar más n'encarnar que los llaterales de la ceya. * [[Fueses nasales]], de 6 a 8 selmanes. El septum suel tardar menos y la ponte nasal suel tardar daqué más que'l cartílagu. * [[Embelicu]] y barriga, de 2 meses a 1 añu o hasta 1 añu y mediu (varia de persona a persona). * [[Llabios]] y alredor, de 4 a 5 selmanes escasamente hasta 2 meses. * [[Llingua (anatomía)|Llingua]] y frenillo llingual, de 1 a 2 meses. * [[Xenitales femeninos]], de 2 a 3 selmanes. * [[Xenitales masculinos]], de 2 a 6 meses. * [[Frenillos]] bucales (llabiu cimeru ya inferior), a partir d'un mes, anque suelen tardar menos. * [[Tragus (anatomía)|Tragus]], de 10 a 12 selmanes. == Estilos de perforaciones == === ''Piercings'' na cara === <gallery> Ficheru:New expanded piercing.jpg|Ñariz Ficheru:Elizabeth tongue.jpg|Llingua Ficheru:StellaBlue Labret.jpg|Llabiu Ficheru:Cheek Hear piercing.jpg|Mexella Ficheru:Piercing Banano.jpg|Llingua («banano de llau») Ficheru:Frau mit Augenbrauenpiercing.jpg|Agamba </gallery> === ''Piercings'' na oreya === <gallery> Ficheru:Circular barbell.jpg|Lóbulu Ficheru:Young woman with stretched ear piercing.jpg|Dilatación Ficheru:Helix piercing.jpg|Cartílagu de la oreya Ficheru:Tragus sideview.jpg|Cartílagu de la oreya Ficheru:Snug piercing IMGP0570.jpg|Cartílagu de la oreya </gallery> === ''Piercing'' de cuerpu y xenitales (homes y muyeres) === <gallery> Ficheru:Oblongata.jpg|Nuca Ficheru:Lauren Nipple by Tommy T.jpg|Tetu Ficheru:Caribicbauch02.jpg|Embelicu Ficheru:Christinas and Nefertiti genital piercings.jpg|Xenitales femeninos (''Christina'' y ''Nefertiti'' [centru]) Ficheru:PubicPiercing.jpg|Xenitales masculinos </gallery> === ''Piercing'' de boca<ref name="Escola Pejoan_1">{{cita web|autor=Escola Pejoan|títulu=Peligro del piercing bucal|url=http://www.escolapejoan.com/es/espanol-el peligru-de-los-piercings-en-la boca/|fechaaccesu=12 de marzu de 2015}}</ref> === ; ''Piercing'' de la llingua * ''Piercing web'': fúrase al traviés del frenillo * ''Piercings rim'': traviésase verticalmente la llingua. ;''Piercings'' nos llabios * Labret horizontal: ye un "surface" realizáu de forma horizontal, del cual sobresalen dos pieces. * Labret vertical: ye una barra vertical qu'a traviesa'l llabiu y remanez per debaxo d'ésti. * Ashley: Realizar nel centru del llabiu, travesándolo de forma recta, solo sobresal una pieza. * Labret: Ye una sola perforación per debaxo del llabiu inferior. * Aguamala: Ye una sola perforación percima del llabiu cimeru. * Taragañada d'Ángel: Realícense dos perforaciones , llau derechu y esquierdu, percima del llabiu cimeru. * Taragañada de Culiebra: Realícense dos perforaciones , llau derechu y esquierdu, per debaxo del llabiu inferior. * Taragañada de Delfín: Realícense dos perforaciones centraes per debaxo del llabiu inferior. * Taragañada d'Araña: Realícense dos perforaciones, solo d'un llau, per debaxo del llabiu inferior. * Taragañada de Tiburón: Realícense cuatro perforaciones, dos del llau derechu y dos del llau esquierdu, per debaxo del llabiu inferior. * Taragañada de Canín: Realícense cuatro perforaciones, dos percima de cada llau del llabiu cimeru y dos per debaxo de cada llau del llabiu inferior. * Taragañada de Robot: Realícense dos perforaciones, una percima del llabiu cimeru y otra per debaxo del llabiu inferior, dambes centraes. * Taragañada de Dalhia: Son dos perforaciones a los llaos de les comisuras de la boca. * Monroe: facer na parte cimera del llabiu a manera de llunar, emulando'l de Marilyn. * Smile: Fúrase'l frenillo del llabiu cimeru. == Materiales del pendiente == [[Ficheru:Piercingschmuck.jpg|thumb|Dellos estilos de la xoyería]] Los elementos del [[bilortu]] suelen tar fechos d'aceru quirúrxico o [[titaniu]]. A pesar de que l'aceru quirúrxico sía'l material más utilizáu, el titaniu tien la ventaya de tener un sanamientu más rápidu, tener menor pesu, más variedá en colores y, de ser el material más biocompatible col ser humanu. A diferencia de la [[plata]], que encamiéntase nun usar, facilita l'ingresu d'infeiciones, y retrasa el procesu de cicatrización, amás ésti material tiende delles ocasiones a volvese negra col tiempu, y con ella, la [[piel]]. Otros materiales secundarios son l'[[oru]] y el [[platín]] (más escasos pola so valía) y la silicona plástica. Esti postreru encamentar pa furaos bucales, yá que n'otros llaos del cuerpu tendería a infestase (si ta acabante faer la perforación). Amás, la so flexibilidá ye más fayadiza en ciertos llugares, onde unu de metal podría estropiar la boca por causa de dalgún traumatismu, dalguna de les desventaxes ye que s'estropien relativamente rápido, y nun suelen durar más de dos meses ensin rompese, ente qu'unu de metal podría pasar años ensin rompese. Regularmente, suelen ser pequeños aros remataos con una esfera, metálicos o plásticos. Sicasí los de mayor tamañu varien en forma y material. == Riesgos de la perforación == === Infeición nel área o infeición sistémica portador de virus hepatitis C === Puede producise una infeición por delles causes, la más frecuente ye que la firida permanez espuesta nuna zona d'ingresu fácil a microorganismos especialmente la [[hepatitis C]] que s'adquier por falta d'hixene (preséu mal esterilizado) y el contautu direutu en sangre. Nun desagafar la zona afechiscamente, nun utilizar el antiséptico fayadizu, nun siguir el plan de cuidos pa la perforación, atenciones pa la cura posterior y utilizar oxetos que fueren utilizaos per terceres persones y nun pasaren un procesu d'esterilización considérase comportamientu d'altu riesgu. Tienen de siguise los cuidos puramente y aun así nun ye posible evitar infeiciones que n'ocasiones pueden aportar a bien graves. Nes zones llabiales puede causar dalgún esgarriu na mella con perda de güesu periodontal con dañu permanente n'incisivos inferiores y darréu la perda dental inminente. Intentóse utilizar furaos de plásticu antitetánico ensin nenguna ventaya entá.<ref>{{cita web|títulu=Riesgos d'infeiciones de VHC nel sector profesional|url=http://dilataciones.net/riesgos-de-les dilataciones-y-los-piercing/}}</ref> Tamién hai que remarcar casos estremos como perdida del cartílagu, infeiciones estomacales, y nel sistema sanguineu. Aun así, tomando procuros siempres hai riesgos. El cáncer de fégadu o [[hepatocarcinoma]] deriváu por virus d'hepatitis C caltiénse como una infeición silenciosa y ensin práuticamente síntomes hasta por venti años darréu a la infeición del virus. === Reacciones alérxiques === Si produz una reacción alérxica na zona de contautu del oxetu, tien de dar# en la so retirada. Dependiendo de la zona, de la so importancia, y de la so permanencia, nel tiempu tendrá de consultase a un médicu. Si la reacción alérxica producir na llingua, o mucoses bucales, tendrá d'allegase de momentu a un centru d'urxencies sanitaries. === Alteraciones na cicatrización === Al realizar una incisión na [[piel]], una [[firida]], actívense los factores de [[cuayamientu]] y [[cicatrización]], estos últimos factores pueden, en dellos casos, alteriase por distintes causes y producir un engrosamiento de la [[repulgu]], lo que se conoz como [[queloide]]. === Riesgos médicos === * Perforación d'un nerviu o d'un [[vasu sanguineu]]. * La perforación nel llabiu inferior puede provocar perdida de güesu periodontal nos incisivos inferiores con posterior perda dental. * Esgarriu por traumatismos de la xoya inxertada. * Cáncer de [[llingua]] al trozar l'apurra sanguineu de los principales vasos y [[necrosis]] de la zona con dañu irreparable. * Edema de glotis por delles causes alerxes, infeiciones, produzse una inflamación de la llingua, la [[glotis]], los texíos de la boca "orofaringe" y de resultes, [[afuega]]. * Refugu del cuerpu, yá que cada cuerpu actúa ante una xoya de distintes maneres, pue ser que'l cuerpu aceptar y encárnese correutamente o lo refugue y al cabu d'unos meses nun puedas llevalo más. === Riesgos na zona bucal === * [[Resección xenxival]]: consiste na retracción de les melles, dexando más superficie dental al descubiertu. Esto causa'l movimientu y posterior perda de pieces dentales. * [[Enfermedá periodontal]]: el continuu contautu ente'l diente y un oxetu metálicu puede causar l'acumuladura de placa bacteriana y por ello los problemes qu'esta trai. * [[Traumatismu|Traumatismos]] dentales: son abondo comunes y pudi dir dende simple esfregadura hasta'l astillamiento o la quebra de dalguna pieza. * [[Alteración del fala|Alteraciones de la fala]]: el fechu de tener un piercing, sobremanera na llingua, alteria la pronunciación de delles consonantes como R, S, T y L. Esto ye debíu al golpe que provoca la xoya col cielu la boca. * [[Maloclusión dental|Maloclusiones dentales]]: el fechu de tener un cuerpu estrañu nel cuévanu oral modifica'l movimientu de la llingua y asina la posición de los dientes y por consecuente la taragañada * [[Halitosis]]: yá que puede causar l'acumuladura de placa bacteriana tamién provoca mal aliendu. * [[Alteración del gusto|Alteraciones del gustu]]: Al ser un oxetu metálicu furáu dientro de la boca ye posible qu'afecte al sentíu del gustu. * Ingestión del ''piercing'': yá que son oxetos desmontables, ye posible que involuntariamente acabe tragándose el piercing.<ref name="Escola Pejoan_1"/> == Ver tamién == * [[Piercing na llingua]] * [[Madonna piercing]] * [[Piercing de castidá]] ;Otres modalidaes de cambéu corporal * ''[[Branding (BDSM)]]'' * [[Escarificación (incisión)]] * [[Pendiente (indumentaria)]] * [[Tatuaxe]] * [[Suspensión corporal]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commons|Body piercing}} {{Tradubot|Piercing}} [[Categoría:Piercing| ]] [[Categoría:Arte efímeru]] [[Categoría:Arte corporal]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] 766u65y2ykctyek4payjjnob6ggbh5m Brescia 0 102684 4376889 4358386 2025-06-17T14:27:04Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá potencia => dicha potencia 4376889 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Brescia}} {{llocalidá}} '''Brescia''' (''Brèsa'' en dialeutu bresciano - pronunciáu tamién como "Brèha" en delles zones de la provincia) ye un conceyu de 196.960 habitantes, capital de la [[provincia de Brescia]]. (1.193.275 habitantes) na rexón de [[Lombardía]]. Ye la segunda ciudá de la rexón por númberu d'habitantes, dempués de [[Milán]]. Conocer tamién como ''la Leonessa d'Italia'', según l'apellativu atribuyíu a [[Giosuè Carducci]]. La ciudá ta asitiada no fondero del valle denomináu [[Val Trompia]]. L'antigua ciudá de Brixia, Brescia foi un centru rexonal importante dende tiempos pre-romanos y numberosos monumentos romanos y medievales caltuviéronse, ente los cualos ta'l so castiellu. La zona arqueolóxica monumental del Foru Romanu y el monesteriu de Santa Giulia son parte d'un grupu de siete sitios conocíos como «[[Centros de poder de los longobardos n'Italia (568-774 d.C.)]]»,<ref>{{cita web|url=http://www.italialangobardorum.it/eng/sito/brescia/descrizione.asp?seza=2&sezb=6|títulu=Brescia: description of goods|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160303190655/http://www.italialangobardorum.it/eng/sito/brescia/descrizione.asp?seza=2&sezb=6|fechaarchivu=2016-03-03}}</ref> declaráu Patrimoniu de la Humanidá [[UNESCO]] en 2011. La ciudá atopar nel centru de la tercer área industrial más grande del país, concentrada n'inxeniería mecánica, automovilística y maquinaria (accesorios d'automóvil, medios de tresporte, armes), industria testil y alimentación. Les sos compañíes son de medianu y pequeñu tamañu, munches vegaes empreses familiares. El sector financieru tamién da enforma emplegu a la rexón, según el turismu, por cuenta de la proximidá del [[llagu de Garda]], el [[llagu de Iseo]] y los [[Alpes]]. La ciudá de Brescia ta hermanada cola ciudá de [[Logroño]] ([[España]]). __TOC__ == Xeografía física == Brescia allugar na alta [[Llanura Padana]], onde naz la [[Val Trompia]], a los pies del [[monte Maddalena]]. El territoriu de la ciudá – delimitado al norte pelos [[Prealpes de Brescia]], al este pelos [[Prealpes del Garda]] y al oeste pel territoriu de [[Franciacorta]] - ye mayoritariamente planu; seya que non tol llau sur del Monte Maddalena (incluyida'l visu) atopar nel territoriu de Brescia, polo tanto'l territoriu ciudadanu llega a tener una escursión altimétrica de 770 metros. El [[cascu antiguu]] atopar al interior del perímetru de la [[muralla]] de [[República de Venecia|dómina veneciana]], cuando Brescia atopar sol dominiu de dicha potencia. La muralla ablayóse ente la segunda metá del [[sieglu XIX]] y los [[años 1920|años 20]] del [[sieglu XX]], y la zona norte del cascu antiguu apoderar el [[Castiellu de Brescia]], de dómina medieval. El restu de la ciudá estender nel territoriu alredor, arrodiáu per una cadena de montes que componen el Monte Maddalena (al este) y el [[Monte Spina]] (al norte), anque esti postreru nun s'atopa nel territoriu del conceyu de Brescia, más bien nos conceyos del [[hinterland]] nortizu [[Bovezzo]], [[Lumezzane]], [[Concesio]] y [[Nave (Italia)|Nave]]. === Clima === Según la [[clasificación climática de Köppen]], Brescia gocia del [[clima templáu]] típicu de les llatitúes medies, con agües o xeneralmente húmedu en toles estaciones, con branos bien calorosos. Les [[Precipitación (meteoroloxía)|precipitaciones]] concéntrense sobremanera nos periodos ente [[marzu]] y [[mayu]], y ente [[ochobre]] y [[payares]], con dellos bastiazos aisllaos pel branu. L'iviernu suel estendese ente'l mes de payares y el mes de marzu, y caracterízase por escases precipitaciones. === Hidrografía === El principal [[ríu]] de la ciudá ye'l [[ríu Mella]], que naz nel [[Pasu del Maniva]] y, pasando al traviés de la [[Val Trompia]], llega a la ciudá dende'l norte travesándola de norte a sur, anque bordiando'l cascu antiguu nel so llau occidental. Sía que non el ríu Mella nun ye navegable y presenta grandes problemes de [[contaminación]]. Los demás ríos son más bien regatos, como por casu el [[ríu Garza|Garza]] o'l [[Naviglio de Brescia]], una canal que naz del [[ríu Chiese]]. === Orografía === El [[Monte Maddalena]] ye'l principal monte de la ciudá, y pertenez a les [[Prealpes de Brescia]]. Bordia'l conceyu de Brescia nel so estremu nor-oriental. Mide 874 [[Nivel del mar|msnm]], y ye l'auténticu pulmón de la ciudá. == Historia == La ciudá tien el so orixe alredor del [[sieglu IV e.C.]], cuando en tol [[Italia septentrional|norte d'Italia]] estableciéronse poblaciones como los [[Ínsubres]] o los [[Cenómanos|Galos Cenómanos]]. Darréu, ente'l [[sieglu III e.C.|sieglu III]] y el [[sieglu II e.C.]] y como resultáu de guerres ente Ínsubres, [[Pueblos galos|Galos]] y [[Antigua Roma|Romanos]], ''Brixia'' empobinar nel camín escontra l'anexón a la [[República romana]], rematáu nel añu [[41 e.C.]], cuando los sos habitantes llograron la [[Ciudadanu romanu|ciudadanía romana]], entá calteniendo cierta autonomía alministrativa. Ente [[402]] y [[493]] la ciudá sufrió numberoses [[invasiones bárbares]], ente otres les de los [[Pueblu visigodu|Visigodos]] d'[[Alaricu I|Alarico]], de los [[Hunos]] d'[[Atila]], de los [[Hérulos]] d'[[Odoacru]] y de los [[Pueblu ostrogodu|Ostrogodos]] de [[Teodoricu'l Grande|Teodoricu]]; precisamente so Teodoricu la ciudá llogró una importancia clave nel [[reinu ostrogodu d'Italia]]. A partir de [[568]] foi un importante ducáu del [[reinu lombardu]]. Nel [[sieglu XII]] proclamóse ''[[comune]]'' autónomu, pa depués pasar so dominación [[Casa de Visconti|viscontea]]. En [[payares]] de [[1426]] convertir en ''Dominiu di Terraferma'' de la [[República de Venecia]], como se denominaben a aquellos territorios sol dominiu de dicha República que s'atopaben en territoriu padano-vénetu, ensin salida al mar. Más tarde entró a formar parte del [[Reinu lombardu-vénetu]], y mientres el ''[[Unificación d'Italia|Risorgimento]]'' la ciudá foi teatru de les [[Diez xornaes de Brescia]], razón pola cual lleva l'apellativu de ''Lleona d'Italia''. Ye parte del [[Reinu d'Italia (1861-1946)|Reinu d'Italia]] dende [[1860]], primero que se proclamara oficialmente. == Demografía == {{Gráfica d'evolución |tipu=demográfica |anchor=500 |posición_1=10 |1861|56878|1871|58539|1881|62899|1901|73033|1911|87210|1921|103636|1931|114607|1936|123332|1951|142059|1961|172744|1971|210047|1981|206661|1991|194502|2001|28=187567 |notes=Fonte ISTAT - ellaboración gráfica de Wikipedia }} == Galería == <gallery> Centro di Brescia.JPG|Vista del centru de la ciudá Cathedral_01_Brescia.JPG|Catedral nueva y vieya de Brescia Brescia16.jpg|Vieya catedral d'estilu románicu. Brescia_Foro_Romano2.jpg|Foru romanu de Brescia. Brescia15.jpg|Foru Romanu de Brescia. Brescia17.jpg|Foru Romanu de Brescia. Dehio 7 Brescia Rotonda.jpg|Planta of La Rotonda (Catedral) Brescia PiazzaLoggia2.jpg|Piazza della Loxa Brescia city skyline from the city castle.jpg|Vista de Brescia dende'l castiellu Tramonto su Brescia (Foto Luca Giarelli).jpg|Atapecer sobre Brescia. Brescia18.jpg|Estatua n'homenaxe y alcordanza d'Arnaldo de Brescia. Torre de los prisioneros castillo de brescia.JPG|Castiellu de Brescia. Torre de los Prisioneros. Brescia14.jpg|Foso del castiellu medieval de Brescia. Rascacielos Crystal Palace Brescia.JPG|Rascacielos Crystal Palace de la ciudá de Brescia. Altor 110 m. </gallery> == Monumentos == Los principales monumentos de Brescia son: * La '''plaza de la Loggia''', que ye'l conxuntu arquiteutónicu más homoxéneu de la ciudá y ye un exemplu arrogante d'una plaza zarrada del Renacimientu. El so edificiu principal ye la Loggia, güei palaciu del Comune, empecipiáu en 1492 so la direición de Filippino de Grassi. * La '''plaza de la Victoria''', un conxuntu urbanístico y arquitectónico realizáu nos años 30 del sieglu XX. * Na '''plaza de Pablo VI''' (conocida como '''''Piazza Duomo''''') atópense: ** la '''catedral vieya''' ('''''Duomo vecchio''''' o '''''Rotonda''''') construyida nel sieglu XI y que contién obres maestres de Palma'l mozu, Moretto, y Romanino; ** la '''catedral nueva''' ('''''Duomo nuovo''''') tamién con delles obres maestres ente les que destaca '''''Arca dei SS. Apollonio y Filastrio''''' de 1510 y la cúpula, la tercera más grande d'Italia tres la de la ''' [[Basílica de San Pedro]]''' de [[Roma]] y la de ''' [[Santa María del Fiore|Santa Maria del Fiore]]''' en [[Florencia]]; ** el '''Broletto''', antiguu palaciu comunal, * la '''Plaza del Foru''' ye'l conxuntu más importante con restos de la dómina romana de tola [[Lombardía]]; * el '''Monesteriu de S. Salvatore o de S. Giulia''': unu de los meyores exemplos d'arquiteutura del final de la Edá Media que s'atopa nel norte d'Italia. En 2011, convertir nun Patrimoniu de la Humanidá '''[[UNESCO]]''' como parte d'un grupu de siete inscrita como [[longobardos n'Italia. Llugares de la potencia (568-774 dC)]]. * la fachada de '''S. Maria dei Miracoli''', proyeutada pol arquiteutu [[Giovanni Antonio Amadeo]] * la ilesia románicu-gótica de '''S. Francesco''' * la ilesia de los santos '''Nazaro y Celso''' * la pequeña ilesia del '''Buon Pastore'''. * la ilesia de '''San Clemente''', con pintures d'[[Alessandro Bonvicino]], llamáu'l Moretto. * la Ilesia de '''San Giovanni'''. * [[Teatru Grande]] * Castiellu de Brescia == Ciudaes hermaniaes == * {{bandera|Alemaña}} [[Darmstadt]], [[Alemaña]]. * {{bandera|España}} [[Logroño]], [[España]]. * {{bandera|Méxicu}} [[Toluca de Lerdo|Toluca]], [[Méxicu]]. * {{bandera|Francia}} [[Troyes]], [[Francia]].<ref>{{Cita web|url=http://www.ville-troyes.fr/1059-nos-villes-jumelles.htm|títulu=Nos villes jumelles (Ciudaes hermaniaes)|idioma=fr|fechaaccesu=11 de xunetu de 2016|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160414220444/https://www.ville-troyes.fr/1059-nos-villes-jumelles.htm|fechaarchivu=2016-04-14}}</ref> *{{bandera|Venezuela}} [[Barquisimeto]], [[Venezuela]]. == Ver tamién == *[[:Categoría:Persones de Brescia|Persones de Brescia]] == Bibliografía == * [[Danilo Fappani]]., Enciclopedia bresciana, Brescia 1975. * [[Danilo Fappani]], Enciclopedia Bresciana, Brescia, 1981. {{NoISBN}} * [[Antonio Fappani]], ''Giuseppe Zanardelli y Geremia Bonomelli: corrispondenza inedita'', Brescia, Società per la storia della Diocesi di Brescia, 1968 ("Fonti y documenti" 1). * [[Antonio Fappani]], ''La Campagna garibaldina del 1866 in Valle Sabbia y nelle Giudicarie'', Brescia 1970. * [[Antonio Fappani]], ''Mons. Pietro Capretti'', [[1972]] * [[Antonio Fappani]], Achille Grandi - vita y opere, Modena, Ed.Paoline, 1960, 262pp.+ 16pp.ills.out of text, (texte en Italien), dans la serie "Biografie di contemporanei" vol.17. * [[Antonio Fappani]], ''El Valle di Vestino. Appunti di Storia locale''", Fondazione Civiltà Bresciana, Brescia 1993. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{wikiviaxes|Brescia}} * [https://web.archive.org/web/20091027000031/http://it.geocities.com/bresciaphoto/ Galería de semeyes de Brescia] * [http://www.paesaggioitaliano.eu/gallery/brescia/index.php Galería de semeyes] {{it icon}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de Lombardía]] ey51mpis737pa7gr2civmax0onlq4gs Finlandia Meridional 0 103991 4376855 4331479 2025-06-17T14:13:54Z YoaR 37624 iguo espacios ente párrafos, iguo plantíes 4376855 wikitext text/x-wiki {{rexón}} La '''Provincia de Finlandia Meridional''' (en finés ''Etelä-Suomen lääni'') foi una de les seis provincies cola que cuntaba la organización político-alministrativa rexonal de la [[Finlandia|República de Finlandia]] dende la reforma de 1997 hasta'l 2009. La so capital alministrativa yera la ciudá de [[Hämeenlinna]]. La organisación d'alministración camudó 1.1.2010, cuando empezaron la so función los nuevos secretarios de gobernación rexonal en Finlandia. Los dichos son secretaries de gobernación rexonal "aluehallintovirastot (AVI)", centros d'actividaes profesionales, tráficu y mediu ambiente. [http://www.laaninhallitus.fi/etela] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20030403004312/http://www.laaninhallitus.fi/etela |fecha=2003-04-03 }} El 41% de los finlandeses, o unes 2.127.000 persones vivíen na provincia de Finlandia Meridional (2004), que tenía la [[densidá de población]] más alta de les provincies alministratives del país. Les ciudaes más grandes na provincia yeren [[Ḥélsinki]], [[Espoo]], [[Vantaa]], [[Lahti]], [[Lappeenranta]], [[Kotka]], Hämeenlinna, [[Porvoo]], [[Hyvinkää]] y [[Järvenpää]]. (Helsinki, Espoo y Vantaa xuntos formen la mayor parte del área metropolitana de Ḥélsinki. Tamién Järvenpää, Hyvinkää y Porvoo tán abondo cerca de dicha aglomeración urbana.) == Rexones == Finlandia Meridional ta estremada en 6 rexones: * [[Karelia del Sur]] (''Etelä-Karjala / Södra Karelen'') * [[Päijänne Tavastia]] (''Päijät-Häme / Päijänne Tavastland'') * [[Tavastia Propia]] (''Kanta-Häme / Egentliga Tavastland'') * [[Uusimaa]] (''Uusimaa / Nyland'') * [[Uusimaa oriental]] (''Itä-Uusimaa / Östra Nyland'') * [[Kymenlaakso]] (''Kymenlaakso / Kymmenedalen'') == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces xeografía}} * [http://www.laaninhallitus.fi/etela Finlandia Meridinal] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20030403004312/http://www.laaninhallitus.fi/etela |fecha=2003-04-03 }} Sitiu Oficial {{Tradubot|Finlandia Meridional}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Provincies de Finlandia]] sdggsspic52l1nrtmrvwtpkuecivmff John Russell Hind 0 104267 4377170 3925885 2025-06-18T07:59:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Geminorum => U Geminorum 4377170 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|John Russell Hind}} {{persona}} '''John Russell Hind''' {{nym}} foi un [[astrónomu]] del [[Reinu Xuníu]]. Delles fontes escriben el so nome como '''John Russel Hind''' con solo una «l». De toes formes, nel sieglu XIX les revistes britániques d'astronomía, de forma coordinada, escribieron el so nome con dos «l». == La so vida y trabayu == [[Ficheru:John Russell Hind - 1.jpg|thumb|180px|left|John Russell Hind (1860)]] John Russell Hind nació en [[Nottingham]] l'añu 1823. A la edá de 17 años dir a [[Londres]] pa sirvir como aprendiz d'inxenieru civil, pero gracies a l'ayuda de [[Charles Wheatstone]] dexó la inxeniería p'aceptar una posición nel [[Real Observatoriu de Greenwich]] baxu [[George Biddell Airy]].<ref>{{cita publicación | títulu = Obituary Notices: Hind, John Russell | autor = | publicación = Monthly Notices of the Royal Astronomical Society | añu = 1896 | volume = 56 | páxines = 200 – 210 | url = http://adsabs.harvard.edu/abs/1896MNRAS..56..200. | fechaaccesu = 2008-05020}}</ref> Hind permaneció ellí dende 1840 a 1844, cuando asocedió a [[William Rutter Dawes]] como direutor del [[Observatorio George Bishop|observatoriu priváu de George Bishop]]. En 1853 Hind aportó a superintendente del [[Almanaque náuticu]], un cargu que caltuvo hasta 1891. Foi notable por ser unu de los más tempranos descubridores d'asteroides. Tamién afayó y reparó les estrelles variables [[R Leporis]] (asina mesmu conocíes como estrelles Hind's Crimson), [[U Geminorum]], y [[T Tauri]] (tamién llamada Nebulosa variable de Hind), y afayó la variabilidá de [[Mu Cephei|µ Cephei]]. Afayó la [[Nova Ophiuchi 1848]] ([[V841 Ophiuchi]]), la primera supernova de los tiempos modernos (dende la supernova de Kepler o [[SN 1604]]). La nominación de Hind del asteroide [[(12) Victoria|Victoria]] causó daqué de discutiniu. Nesi tiempu nun s'usaben nomes de persones vives. Hind de dalguna forma pocu atélite argumentó que'l nome nun referenciaba a la [[Victoria I del Reinu Xuníu|Reina Victoria]], si non a l'alegoría mitolóxica de la [[Victoria (mitoloxía)|Victoria]]. Hind casar nel añu 1846, y cola so esposa tuvieron seis fíos. Morrió en 1895 en [[Twickenham]], Londres. == Honores y mandáu == * Miembru de la [[Royal Society]] (1851) * [[Medaya d'oru de la Real Sociedá Astronómica]] (1853) * El [[Hind (cráter)|cráter Hind]] na [[Lluna]] * Asteroide [[(1897) Hind]] == Ver tamién == * [[:Categoría:Oxetos astronómicos descubiertos por John Russell Hind|Oxetos astronómicos descubiertos por John Russell Hind]] * [[Astrónomos y astrofísicos notables|Llista d'astrónomos y astrofísicos notables]] == Bibliografía == * {{cita publicación | autor = Plummer, William Y. | títulu = Dr. John Russell Hind, F.R.S | publicación = Astronomische Nachrichten | añu = 1896 | volume = 139 | páxina = 255 | url = http://articles.adsabs.harvard.edu/full/1896AN....139..255P | doi = 10.1002/pollina.18961391609 }} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{traducíu ref|en|John Russell Hind|oldid=294740978}} * {{cita web | títulu = Hind's variable nebula | url = http://apod.nasa.gov/apod/ap071213.html | fechaaccesu = 20 de mayu de 2008}} {{NF|1823|1895|Hind, John Russell}} [[Categoría:Medaya Real]] [[Categoría:Astrónomos y astrónomes del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Medaya Royal Astronomical Society]] [[Categoría:Descubridores d'asteroides]] bcgseo60hahrb5lr59wmltikk5n3h7p Alministración de Ferdinand Marcos 0 104520 4377017 4364557 2025-06-17T14:58:47Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá avenida => dicha avenida 4377017 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'estáu desapaecíu | nome_oficial = ''Republic of the Philippines<br />República ng Pilipinas'' | nome_completu = República de Filipines | nome_común = Filipines | duración = 1972-1986 | p1 = Tercer República Filipina | bandera_p1 = Flag_of_the_Philippines_(navy_blue).svg | s1 = Filipines | bandera_s1 = Flag_of_the_Philippines.svg | imaxe_bandera = Flag of the Philippines (1985–1986).svg | bandera = Bandera de Filipines | imaxe_escudu = Coat_of_arms_of_the_Philippines_(1985%E2%80%931986).svg | símbolu = Escudo de Filipines | mapa = Philippines in its region.svg | lema_nacional = ''Maka-Diyos, Maka-Tau, Makakalikasan at Makabansa'' (en [[Idioma filipín|filipín]]: «Pol amor de Dios, l'Home, la Naturaleza y el País») | himnu_nacional = ''[[Bagong Pagsilang]]''<br />(en [[Idioma filipín|filipín]]: «Nueva Nacencia») [[Ficheru:Bagong Pagsilang (March of the New Society) instrumental.oga|center]] | capital = [[Manila]] | idioma = [[Idioma filipín|Filipín]], [[Idioma inglés|Inglés]], [[Idioma español|Español]] | forma_de_gobiernu = [[República]] [[Autoritarismu|autoritaria]] baxu [[llei marcial]] | títulu_líder = [[Presidente de Filipines|Presidente]] | líder1 = [[Ferdinand Marcos]] | añu_líder1 = [[1972]]-[[1986]] | títulu_gobernante = [[Primer ministru]] | gobernante1 = [[Ferdinand Marcos]] | añu_gobernante1 = [[1978]]-[[1981]] | gobernante2 = [[Cesar Virata]] | añu_gobernante2 = [[1981]]-[[1986]] | llexislatura = [[Asamblea Nacional de Filipines|Batasang Pambansa]]{{refn|group=lower-alpha|Magar el ''Batasang Pambansa'' yera llegalmente el parllamentu del país, dellos poderes llexislativos fueren trespasaos al presidente cola constitución de 1973.}} | yera = [[Guerra Fría]] | eventu1 = '''[[Llei marcial|Declaración de la Llei Marcial]]''' | fecha_eventu1 = [[23 de setiembre]] | añu_eventu1 = [[1972]] | eventu_empecipio = [[Ferdinand Marcos|Marcos asume la presidencia]] | fecha_entamu = [[30 d'avientu]] | añu_entamu = [[1965]] | eventu2 = [[Constitución|Nueva constitución]] | fecha_eventu2 = [[17 de xineru]] | añu_eventu2 = [[1973]] | eventu3 = Fin de la Llei Marcial | eventu4 = [[Ninoy Aquino|Asesinatu de Ninoy Aquino]] | fecha_eventu4 = [[21 d'agostu]] | añu_eventu4 = [[1983]] | eventu5 = [[Eleiciones presidenciales de Filipines de 1986|Eleiciones de 1986]] | fecha_eventu5 = [[7 de febreru]] de [[1986]] | fecha_eventu3 = [[17 de xineru]] de [[1981]] | eventu_fin = '''[[Revolución EDSA]]''' | fecha_fin = [[25 de febreru]] | eventu_posterior1 = [[Constitución|Nueva constitución]] | añu_eventu_posterior1 = [[2 de febreru]] de [[1987]] | añu_fin = [[1986]] | dato_año1 = 1972 | dato_población1 = 37.925.399 | dato_año2 = 1986 | dato_población2 = 55.803.914 | dato_superficie1 = 300.000 | moneda = [[Pesu filipín]] | notes = {{llistaref|group=lower-alpha}} }} La '''Cuarta República Filipina''', conocida tamién como '''Alministración de Ferdinand Marcos''' referir al periodu de la [[historia de Filipines]] entendíu específicamente ente l'[[Autogolpe d'Estáu]] perpetuáu pol [[Presidente de Filipines|Presidente]] [[Ferdinand Marcos]] el [[23 de setiembre]] de [[1972]], al declarar la [[Llei marcial]],<ref name="nightDeclared">{{cita web|url=http://opinion.inquirer.net/78720/the-night-marcos-declared-martial-law|títulu=The night Marcos declared martial law|last=Doronila|first=Amando|date=24 de setiembre de 2014|publisher=Philippine Daily Inquirer}}</ref><ref name="govPhDeclarationMartialLaw">{{cita web|url=http://www.gov.ph/featured/declaration-of-martial-law|títulu=Declaration of Martial Law|publisher=The Official Gazette|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190125112855/https://www.gov.ph/featured/declaration-of-martial-law/|fechaarchivu=2019-01-25}}</ref><ref name="fmDeclaresSundayExpress">{{cita web|url=http://www.gov.ph/featured/declaration-of-martial-law/fm-declares-martial-law/|títulu=FM Declares Martial Law|date=24 de setiembre de 1972|publisher=Philippines Sunday Express|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170222031028/http://www.gov.ph/featured/declaration-of-martial-law/fm-declares-martial-law/|fechaarchivu=2017-02-22}}</ref> y la [[Revolución EDSA|revolución popular]] del [[25 de febreru]] de [[1986]], conocida como ''Revolución EDSA'', que derrocó a Marcos y llevó a [[Corazon Aquino]] a la presidencia. La dictadura de Marcos ye tamién llamada '''La Nueva Sociedá''' (n'[[Idioma inglés|inglés]]: ''The New Society''; en [[Idioma filipín|filipín]]: ''Bagong Lipunan'') polos adeptos al réxime. Esti periodu tamién suel considerase qu'empezó, sicasí, cola llegada de Marcos a la Presidencia de la República en siendo [[Eleiciones presidenciales de Filipines de 1965|escoyíu democráticamente]] el [[30 d'avientu]] de [[1965]], siendo darréu [[Eleiciones presidenciales de Filipines de 1969|reelixíu de la mesma en 1969]], anque esto inora'l fechu de que la constitución filipina de 1935 permaneció a valir y que les garantíes constitucionales permanecíen intactes, polo que se consideren los dos presidencies constitucionales de Marcos como parte del periodu de la [[Tercer República Filipina]]. Dempués del derrocamientu de Marcos, en [[1986]], la constitución impuesta mientres el so réxime tamién permaneció a valir per un añu hasta la promulgación d'una nueva en [[febreru]] de [[1987]]. Políticamente, el gobiernu de Marcos consistió nuna [[dictadura]] [[Autocracia|autocrática]], [[personalista]], [[militarista]] y [[Nepotismu|nepotista]], mientres la cual cometiéronse numberoses violaciones a los [[derechos humanos]], esistiendo pa la [[década de 2010]] más de 75.000 denuncies por abusos y daños cometíos pol réxime.<ref>[http://newsinfo.inquirer.net/726107/75730-claims-of-rights-violations-under-marcos-are-being-processed 75,730 claims of rights violations under Marcos are being processed]</ref> Otra carauterística de la dictadura de Marcos foi la xigantesca [[corrupción política|corrupción gubernamental]], llegando a acusase al presidente y a la so muyer, la Primer Dama [[Imelda Marcos]], xunto colos sos allegaos, d'haber substraído una cifra cercana a los 35.000 millones de dólares de los recursos públicos del país,<ref name="Afternoon">{{cita noticia |url = http://fortune.com/2014/01/09/my-afternoon-with-imelda-marcos/ |títulu= My afternoon with Imelda Marcos |publisher = Fortune |last = Tully |first = Shawn |fechaaccesu = 7 de xunu de 2016 |date = 9 de xineru de 2014 }}</ref><ref>a b c McNeill, David (February 25, 2006). "The weird world of Imelda Marcos". The Independent (London). Retrieved December 30, 2006.</ref> La participación política de Imelda Marcos y la so influyencia creciente nel gobiernu del so home, fai que de cutiu se denomine al gobiernu de Marcos como "dictadura conxugal". La decadencia de la dictadura empezó'l [[21 d'agostu]] de [[1983]] col asesinatu de [[Ninoy Aquino]], líder opositor políticu por demás popular, que la so muerte nel [[Aeropuertu Internacional Ninoy Aquino|Aeropuertu Internacional de Manila]] (anguaño nomáu ''Aeropuertu Internacional Ninoy Aquino'' na so memoria) cuando tornaba a Filipines dempués de tar exiliáu nos [[Estaos Xuníos]], desamarró protestes contra'l gobiernu. Ante la situación, Marcos convocó a [[Eleiciones presidenciales de Filipines de 1986|eleiciones presidenciales adelantraes]], nun intentu de devolver llexitimidá al so gobiernu. [[Corazon Aquino]], la vilba de Ninoy, foi'l so principal contrincante. Marcos ganó oficialmente con un 53% de los votos. Los resultaos, consideraos llargamente como fraudulentos, dempués de qu'una comisión independiente constatara la posible victoria de Aquino, desamarraron una revuelta popular conocida como [[Revolución EDSA]] (por cuenta de les manifestaciones na ''Avenida Epifanio de los Santos'' o ''Avenida EDSA'') que forzaron la dimisión de Marcos y la fuxida d'este y la so familia del país el [[25 de febreru]] de [[1986]]. Esi mesmu día, Corazon Aquino foi juramentada como Presidenta de Filipines, y empecipióse la transición escontra la democracia o Quinta República Filipina. == Antecedentes: Presidencia Constitucional de Marcos Primer mandatu: 1965-1969 == [[Ficheru:Marcos-1stInauguration.jpg|thumb|left|230px|Primer toma de posesión del presidente Ferdinand Marcos celebrada en Manila'l 30 d'avientu de 1965.]] Nes [[eleiciones presidenciales de Filipines de 1965]], [[Ferdinand Marcos]], candidatu del [[Partíu Nacionalista (Filipines)|Partíu Nacionalista]], que yá ocupara diversos cargos como diputáu y senador, realizó una campaña [[populista]] presentándose a sigo mesmu como un héroe de la [[Segunda Guerra Mundial]]. Yá en [[1962]], Marcos presumiera de ser el ''héroe de guerra más condecoráu de la historia de Filipines'', al llograr cuasi toles medayes y condecoraciones que'l gobiernu filipín y l'estauxunidense podríen otorgar a un soldáu.<ref name=mijares246>{{Cite|títulu=Mijares|date=1976|pp=246–254}}.</ref> Ente les ventisiete condecoraciones que reclamó recibir atópense la [[Cruz de Servicios Distinguíos (Estaos Xuníos d'América)|Cruz de Servicios Distinguíos]] y la [[Medaya d'Honor]].<ref name=mijares246/><ref name="chicagoTribune1">{{cita web|url=http://articles.chicagotribune.com/1989-09-29/news/8901180123_1_mr-marcos-ferdinand-edralin-marcos-martial-law/2|títulu=Marcos Was More Than Just Another Deposed Dictator|last=Reaves|first=Joseph A.|publisher=[[Chicago Tribune]]|date=29 de setiembre de 1989|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140903122449/http://articles.chicagotribune.com/1989-09-29/news/8901180123_1_mr-marcos-ferdinand-edralin-marcos-martial-law/2|fechaarchivu=2014-09-03}}{{cita web|url=http://valor.defense.gov/Recipients/ArmyDistinguishedServiceCrossRecipients.aspx|títulu=US Department of Defense official database of Distinguished Service Cross recipients}}</ref> Acordies con el [[Partíu Lliberal de Filipines|Partíu Lliberal]], opositor a Marcos, les medayes fueron adquiríes pa la campaña senatorial de Marcos, non pa la so campaña presidencial.,<ref>{{cita publicación|last=ABS-CBN News|títulu=' The press in a straitjacket'|url=http://www.zoominfo.com/CachedPage/?archive_id=0&page_id=1248728974&page_url=//www.abs-cbnnews.com/storypage.aspx?StoryId=16958&page_last_updated=2005-09-22T09:23:38&firstName=Primitivo&lastName=Mijares}}</ref><ref name=mijaresphoto>{{Cite|títulu=Mijares|date=1976|chapter=Photo Section}}.</ref> Sicasí, gracies al descontentu xeneralizáu al gobiernu de [[Diosdado Macapagal]], que buscaba la reeleición, Marcos trunfó cómodamente con un 52% de los votos, convirtiéndose nel primer presidente filipín nacíu dempués de la colonización española, y siendo juramentado el [[30 d'avientu]] de [[1965]].<ref>{{cita llibru|autor=Abinales, P.N.|títulu=Making Mindanao: Cotabato and Davao in the formation of the Philippine nation-state|publisher=Atenéu de Manila University Press|añu=2000|isbn=978-971-550-349-5|page=156|url=https://books.google.com/books?id=nwDzRHOc7cwC&pg=PA156}}</ref> Al asumir la presidencia, pa sorpresa de munchos, Marcos anunció que'l so país participaría, de manera llindada, na [[guerra de Vietnam]]. Esto foi una sorpresa por cuenta de que precisamente Marcos opunxérase a la unviada de tropes a [[Vietnam del Sur]] cuando'l presidente anterior, Macapagal, presentó tal propuesta, alegando motivos llegales y morales. A pesar de la oposición contra'l nuevu plan, el gobiernu de Marcos llogró l'aprobación del [[Congresu de Filipines|Congresu]] y tropes filipines unviar a Vietnam dende mediaos de 1966 como'l Grupu d'Aición Cívica Filipines (PHILCAG). PHILCAG algamó una fuercia d'unos 1.600 soldaos en 1968 y ente 1966 y 1970. Más de 10.000 soldaos filipinos sirvieron en Vietnam del Sur.<ref>Lieutenant General Larsen, Stanley Robert (1985) [http://www.history.army.mil/books/Vietnam/allied/ch03.htm "Chapter III: The Philippines"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131029203725/http://www.history.army.mil/books/Vietnam/allied/ch03.htm |date=2013-10-29 }} in ''Allied Participation in Vietnam'', U.S. Department of the Army</ref> En [[1969]], realizando una campaña similar, que sentaría un precedente pal posterior [[cultu a la personalidá]] en redol a la so persona, Marcos se [[Eleiciones presidenciales de Filipines de 1969|presentó pa la reeleición]], llogrando un apolmonante trunfu col 61% de los votos. Foi'l segundu presidente de Filipines en llograr un segundu trunfu eleutoral pa un mandatu completu, y el postreru que lu fadría, yá que dempués de la so dictadura retiraría la reeleición presidencial y el mandatu constitucional llindar a un solu periodu de seis años.<ref>{{cita llibru|last=Timberman|first=David G.|títulu=A changeless land: continuity and change in Philippine politics|publisher=Institute of Southeast Asian Studies|añu=1991|page=63|url=https://books.google.com/books?id=NkBO2RhI4NUC&pg=PA63}}</ref><ref>{{cita llibru|autor=Boudreau, Vincent|títulu=Resisting dictatorship: repression and protest in Southeast Asia|publisher=Cambridge University Press|añu=2004|isbn=978-0-521-83989-1|page=7|url=https://books.google.com/books?id=ZpoCNHhUe7QC&pg=PA7}}</ref><ref>{{cita llibru|autor=Hedman, Eva-Lotta Y.|títulu=In the name of civil society: from free election movements to people power in the Philippines|publisher=University of Hawaii Press|añu=2006|isbn=978-0-8248-2921-6|page=70|url=https://books.google.com/books?id=CIYn9_ZMMesC&pg=PA70}}</ref><ref>{{cita llibru|autor=McCoy, Alfred W.|títulu=Policing America's empire: the United States, the Philippines, and the rise of the surveillance state|publisher=University of Wisconsin Press|añu=2009|isbn=978-0-299-23414-0|page=52|url=https://books.google.com/books?id=QYj6WUGsRuEC&pg=PA52}}</ref> === Segundu mandatu: 1969-1972 === [[Ficheru:Ferdinand Marcos second inauguration.jpg|thumb|250px|Marcos ye juramentado pal so segundu mandatu, [[30 d'avientu]] de [[1969]].]] Alredor de [[1970]], l'activismu estudiantil taba nel so apoxéu y munchos activistes nuevos xunir a les files de los comunistes. Kabataang Makabayan (Mocedá Patriótica, o 'KM') foi una organización política fundada por [[Jose Maria Sison]] que pretendía ser una estensión a nivel nacional de l'Asociación Cultural d'Estudiantes de la Universidá de Filipines,<ref name=":8">{{Cite news|títulu=Finishing the Unfinished Revolution|last=Torrevillas-Suarez|first=Domini|date=29 de marzu de 1970|work=Philippine Panorama|fechaaccesu=|via=}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.up.edu.ph/signposts-in-the-history-of-activism-in-the-university-of-the-philippines/|títulu=Signposts in the History of Activism in the University of the Philippines|last=Guillermo|first=Ramon|date=6 de febreru de 2013|website=[[University of the Philippines]]|publisher=|fechaaccesu=19 de payares de 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161127024018/http://www.up.edu.ph/signposts-in-the-history-of-activism-in-the-university-of-the-philippines/|archivedate=27 de payares de 2016}}</ref> realizaba xuntes onde s'estudiaba'l [[marxismo-leninismu]] y esplegó activistes na zones urbanes, encamentándolos a preparara pa la [[guerra popular]].<ref name="ndfp.org">{{Cita web |url=http://www.ndfp.org/historic-role-and-contributions-of-kabataang-makabayan/ |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170802164002/http://www.ndfp.org/historic-role-and-contributions-of-kabataang-makabayan/ |fechaarchivu=2017-08-02 }}</ref><ref>https://josemariasison.org/building-the-peoples-army-and-waging-the-peoples-war/</ref> La llinia ente activistes y comunistes fíxose cada vez más difusa, una y bones munchos miembros del KM xunir al Partíu Comunista, llegalmente proscritu.<ref name="ndfp.org"/> Activistes protestaron ante'l Congresu mientres tomar de posesión de Marcos pal so segundu mandatu, refundiando cócteles mólotov, y un grupu asaltó la embaxada estauxunidense y destruyó el so antepar, provocando protestes del gobiernu estauxunidense.<ref name="Lacaba 1982 11–45, 157–178">{{Cite|títulu=Days of Disquiet, Nights of Rage: The First Quarter Storm & Related Events|last=Lacaba|first=Jose F.|publisher=Salinlahi Pub. House|añu=1982|isbn=|location=Manila|pages=11–45, 157–178|quote=|via=}}</ref><ref name="philippinediaryproject.wordpress.com">https://philippinediaryproject.wordpress.com/1970/02/</ref> Mientres la segunda presidencia de Marcos, los rumores de [[golpe d'Estáu]] tamién se xestaron. Un informe de la Comisión de Rellaciones Esteriores del Senáu d'Estaos Xuníos dixo que poco dempués de la eleición presidencial de Filipines de 1969, un grupu compuestu na so mayoría por coroneles retiraos y xenerales entamó una xunta revolucionaria coles mires de desacreditar al presidente Marcos y depués matalo. El grupu taba encabezáu por Eleuterio Adevoso, un funcionariu del opositor [[Partíu Lliberal de Filipines|Partíu Lliberal]]. Como se describe nun documentu dau al comité por un funcionariu del Gobiernu de Filipines, figures clave na trama yeren el vicepresidente Fernando Lopez y Sergio Osmena Jr., a quien Marcos ganó nes eleiciones de 1969.<ref>[https://www.nytimes.com/1973/02/18/archives/us-killer-reported-hired-in-a-plot-against-marcos-details-reported.html?_r=0 Us killer reported hired in a plot against Marcos details reported]</ref> Marcos dirixióse inclusive a la embaxada de los [[Estaos Xuníos]] p'asegurase de que'l gobiernu estauxunidense nun taba entamando sofitar un golpe nel so contra. Magar con posterioridá ''[[The New York Times]]'' afirmaría que Marcos utilizó'l supuestu intentu de golpe pa xustificar la posterior imposición de la [[Llei marcial]], lo cierto ye que yá en [[avientu]] de [[1969]], yá llegaren reportes d'intenciones golpistes a la embaxada estauxunidense.<ref>{{cite|títulu=Foreign relations of the United States, 1969–1976, V. 20: Southeast Asia|url=https://books.google.com/books?id=F5r7jrDoHM4C&pg=PA429&lpg=PA429&dq=Eleuterio+Adevoso+marcos&source=bl&ots=s0SAL5EClK&sig=lWD8dbvgl3d46qKmmwcOI7DV6nc&hl=en&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=Eleuterio%20Adevoso%20marcos&f=false}}</ref><ref>https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1969-76v20/d202</ref> Nel so diariu, en [[xineru]] de [[1970]], Marcos escribió: "Tengo delles opciones. Una d'elles ye albortar el plan subversivu por aciu la detención súbita de tolos conspiradores. Pero eso nun sería aceptáu... pol pueblu. Tampoco podríamos detener a los ''huks'' [comunistes] ensin sofitu nin cuadros llegales. El MIM [Movimientu Internacional Maoísta] y otres organizaciones subversives permanecen escondíes. Podría esperar a que tou desenvuélvase tou y, naturalmente, dempués de qu'asoceda un terrorismu masivu, asocédanse matances ensin sentíu, execútese un intentu de golpe d'estáu y daquién trate de matame, vamos poder detener a tolos subversivos. O podría decretar la [[Llei marcial]], suspender les garantíes constitucionales y entós disponer de tolos cuadros llegales pa detener la subversión. Siéntome inclináu escontra esto últimu".<ref name="ReferenceB">https://philippinediaryproject.wordpress.com/1970/01/</ref><ref name="Lacaba 1982 11–45, 157–178"/> == Filipines so la Llei Marcial == === Instauración de la dictadura === [[Ficheru:Marcos Declares Martial Law.jpg|thumb|250px|left|Anunciu de la declaración de la Llei Marcial en Filipines, [[23 de setiembre]] de [[1972]].]] A principios de la década de [[1970]], la [[Insurxencia en Filipines|insurxencia comunista en Filipines]] llegara a un puntu críticu. Los insurxentes recibieren fusiles, ametralladores, lanzagranadas, un bazooka y miles de cartuchos de municiones per parte de la [[Historia de la República Popular China|China maoísta]].<ref>{{Cita web |url=http://www.atimes.com/se-asia/CH30Ae02.html |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20010913193416/http://www.atimes.com/se-asia/CH30Ae02.html |fechaarchivu=2001-09-13 }}</ref> A principios de [[1972]], [[Mao Zedong]] unvió a los insurxentes filipinos 1200 M-14 y fusiles [[AK-47]] pa financiar el so "guerra popular", que tenía como oxetivu derrocar al gobiernu de Marcos.<ref>http://www.rappler.com/nation/60279-ak47-communist-rebels</ref><ref>{{cita web|url=https://www.youtube.com/watch?v=nNlJoXfAH3c|títulu=MV Karagatan, The Ship of the Chinese Communist|last=I-Witness|first=GMA 7|publisher=YouTube|date=18 de payares de 2013}}</ref><ref>http://www.philstar.com/entertainment/2012/07/30/832892/untold-story-karagatan-i-witness</ref> Ante esta situación, el [[21 de setiembre]] de [[1972]], Marcos robló la Proclamación Non. 1081, por aciu la cual decretaba la [[llei marcial]] en tol territoriu nacional.<ref name="nightDeclared"/><ref name="govPhDeclarationMartialLaw"/><ref name="fmDeclaresSundayExpress"/> Al amparu d'esta llei, los derechos constitucionales suspendíense y les Fuercies Armaes y la policía adqueríen enormes facultaes de represión, amás de que'l mandatu presidencial de Marcos permanecía estendíu o teóricamente suspendíu hasta que se llevantara la Llei, lo que-y dexó caltener la presidencia fuera de la llende de dos mandatos. Al momentu de declarase la Llei, el [[23 de setiembre]], Marcos xustificó'l so remanar argumentando l'amenaza de la doble insurxencia ([[comunista]] y [[islamista]]) contra'l gobiernu del país.<ref>{{cita llibru|autor=Mendoza Jr, Amado|chapter='People Power' in the Philippines, 1983–1986|editors=Roberts, Adam & Ash, Timothy Garton|títulu=Civil resistance and power politics: the experience of non-violent action from Gandhi to the present|publisher=Oxford University Press|añu=2009|isbn=978-0-19-955201-6|page=181|url=https://books.google.com/books?id=BxOQKrCe7UUC&pg=PA181}}</ref> Con posterioridá, acusó a los partíos opositores de frenar el so gobiernu y ser los principales responsables de la violencia que la llevaron a declarar dicha llei.<ref>{{cita publicación|last=Manila Times|títulu=Lliberal and Communist parties provoked martial law imposition|url=http://www.manilatimes.net/lliberal-and-communist-parties-provoked-martial-law-imposition/220184/ |date=23 de setiembre de 2015}}</ref> Al igual qu'asocedía coles Fuercies Armaes y la policía, la imposición de la Llei marcial (que na práutica foi un [[Autogolpe d'Estáu]]), apurría a Marcos amplios poderes executivos. Gobernando por decretu, Marcos decretó la disolución del Congresu y entartalló la [[llibertá de prensa]] y otres [[llibertaes civiles]]. Cerró los establecimientos de los medios de comunicación, y ordenó rápido la detención de los líderes de la oposición y militantes importantes, incluyendo los senadores [[Ninoy Aquino]], [[Jovito Salonga]] y [[Jose Diokno]], a quien nun pudiera detener ensin la llei d'emerxencia por cuenta de que gociaben d'[[inmunidá parllamentaria]].<ref>{{cita llibru|autor=Brands, H.W.|títulu=Bound to empire: the United States and the Philippines|publisher=Oxford University Press|añu=1992|isbn=978-0-19-507104-7|page=298|url=https://books.google.com/books?id=RcBQwcWsRHgC&pg=PA298}}</ref><ref name="uslc-28">{{cita llibru|editor-last=Dolan|editor-first=Ronald Y.|títulu=Philippines: A Country Study|url=http://countrystudies.us/philippines/|chapter=28. Proclamation 1081 and Martial Law|chapter-url=http://countrystudies.us/philippines/28.htm|publication-place=Washington|publisher=GPO for the Library of Congress|añu=1991}}</ref> A diferencia de los sos compañeros, que fueron deteníos ensin cargos, Ninoy Aquino foi acusáu d'asesinatu, posesión d'armes de fueu ensin llicencia y subversión.<ref name="asianjournalusa.com">{{cita noticia|títulu=Max Soliven recalls Ninoy Aquino: Unbroken|url=http://asianjournalusa.com/max-soliven-recalls-ninoy-aquino-unbroken-p5828-87.htm|fechaaccesu=30 d'agostu de 2013|newspaper=Philippines Star|date=10 d'ochobre de 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131016015855/http://asianjournalusa.com/max-soliven-recalls-ninoy-aquino-unbroken-p5828-87.htm|archivedate=2013-10-16}}</ref> A finales d'esi añu, Marcos declaró que la Llei Marcial yera'l periodu previu a la "Nueva Sociedá" (en [[Idioma filipín|filipín]]: ''Bagong Lipunan''), una nueva era basada en nuevos valores morales y políticos. El autogolpe filipín inspiró unu similar na [[Corea del Sur]] de [[Park Chung-hee]], quien [[Restauración d'Ochobre (Corea del Sur)|declaró la Llei marcial]] tan solo un mes dempués que Marcos. Yá en [[1970]], el gobiernu constitucional de Marcos solicitara la formación d'una convención constituyente pa reemplazar la constitución de [[1935]] (que fuera redactada cuando Filipines yera un [[estáu llibre acomuñáu]] a [[Estaos Xuníos]]), con cuenta del estáu filipín tuviera la so primer constitución posterior a la independencia. Cola declaración de la Llei Marcial, Marcos detuvo a 11 miembros de la convención, que remató a finales del añu la nueva carta magna, que camudaba'l sistema de gobiernu d'unu [[Presidencialismu|presidencial]] a unu [[Parllamentarismu|parllamentariu]], nel cual el presidente nun yera electu por votu popular. La constitución entró a valir el [[17 de xineru]] de [[1973]], en siendo aprobada nun revesosu plebiscitu col 95% de los votos. En xunetu, Marcos sometió la [[Llei marcial]] a referendu, y esta foi aprobada col 90.77% de los votos, anque la oposición denunció fraude. Los dos plebiscitos, llaraos de discutiniu, sirvieron pa llexitimar la dictadura de Marcos.<ref name="philippinesReadr">{{cita llibru|títulu=The Philippines Reader: A history of Colonialism, Neocolonialism, Dictatorship and Resistance|last1=Schirmer|first1=Daniel B.|last2=Shalom|first2=Stephen Roskamm|date=1987|publisher=[[South End Press]]|url=https://books.google.com/books?id=TXE73VWcsEEC&pg=PA191&lpg=PA191&dq=Philippine+Martial+Law+referendu,+1973&source=bl&ots=9890PojfBM&sig=nKdTu_narLPcudAED5BNPm3RTlA&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjB5s7vzZnPAhVV8WMKHfxaAtoQ6AEISjAH#v=onepage&q=Philippine%20Martial%20Law%20referendu%2C%201973&f=false}}</ref><ref name="politicalEconomyOfAuthoritarianism">{{cita llibru|títulu=Ferdinand Marcos and the Philippines: The Political Economy of Authoritarianism|last=Celoza|first=Albert F.|date=1997|publisher=[[Praeger Publishers]]|url=https://books.google.com/books?id=Sp3O1oCNKlgC&pg=PA57&lpg=PA57&dq=Philippine+Martial+Law+referendu,+1973&source=bl&ots=wOZZCnHzSf&sig=zJqROi7w8LBpy4CGFXMmr5W-w-s&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjB5s7vzZnPAhVV8WMKHfxaAtoQ6AEIOzAE#v=onepage&q=Philippine%20Martial%20Law%20referendu%2C%201973&f=false}}</ref> === La Nueva Sociedá === La visión de Marcos del ''Bagong Lipunan'' yera similar al Sistema del Nuevu Orde de [[Suharto]] n'[[Indonesia]], y irónicamente, a pesar del so ser un acérrimo [[anticomunista]], llograba idees del [[Reblincón Alantre]] de la [[China]] de [[Mao Zedong]] y la ideoloxía [[Juche]] del [[Corea del Norte|norcoreanu]] [[Kim Il-sung]]. La ideoloxía nacionalista encamentaba a los probes y a les clases sociales altes a trabayar xuntos por intereses comunes y llograr la lliberación del pueblu filipín por aciu l'autu-realización. Gerardo Sicat, profesor d'economía de la Universidá de Filipines, retrató dalgunos de los beneficios de la Llei Marcial de la siguiente manera:<ref>http://www.econ.upd.edu.ph/gerardo-p-sicat-the-economist-with-a-vision/</ref><ref>http://www.manilatimes.net/marcos-great-tragic-reformer/140937/</ref> "Les reformes económiques de sópitu fixéronse posibles so la llei marcial. Los poderosos oponentes de la reforma fueron callaos y la oposición entamada tamién foi entartallada. Nel pasáu, teníase que recurrir a enormes discutinios pa llevar a cabu una reforma leve, qu'inclusive podría pasar pol Congresu. Agora yera posible llevar a cabu los cambeos al traviés d'un decretu presidencial. Marcos quería realizar grandes cambeos nuna política económica que'l gobiernu intentara proponer enantes. Ye enorme'l cambéu nel estáu d'ánimu de la nación dende la imposición de la llei marcial. Los testimonios de los funcionarios de les cámares privaes de comerciu y d'empresarios privaos dieron enorme sofitu a lo que taba asocediendo. A lo menos, agora tánse algamando los oxetivos del desarrollu".<ref>{{cita noticia |url=http://www.manilatimes.net/marcos-great-tragic-reformer/140937/ |work=Manila Times |títulu=Marcos: The Great, Tragic Reformer |date=11 de payares de 2014}}</ref> El réxime de Marcos instituyó una organización xuvenil obligatoria, conocíu como la ''Kabataang Barangay'', que foi dirixida pola fía mayor de Marcos, Imee. El Decretu Presidencial 684, promulgáu n'abril de [[1975]], riquía que tolos mozos d'ente 15 a 18 fueren unviaos a campos rurales remotos a faer trabayu voluntariu.<ref>{{cita llibru|autor=McCoy, Alfred W.|títulu=An Anarchy of Families: State and Family in the Philippines|publisher=University of Wisconsin Press|añu=2009|isbn=978-0-299-22984-9|page=17|url=https://books.google.com/books?id=fawaNZu-yqUC&pg=PA17}}</ref><ref>{{cita llibru|autor=Wurfel, David|títulu=Filipín Politics: Development and Decay|publisher=Cornell University Press|añu=1988|page=130|url=https://books.google.com/books?id=R-oK4ZetPIAC&pg=PA130|isbn=978-0-8014-9926-5 }}</ref> El periodu de la Llei Marcial foi'l de mayor represión de la dictadura, que s'agravó cola [[Guerra de Vietnam|gana estauxunidense]] en [[Vietnam]], la desapaición de [[Vietnam del Sur]] y la instauración de gobiernos comunistes en [[Laos]] y [[Kampuchea Democrática|Camboya]], lo que llevó a Marcos a aumentar el gastu militar. Para [[1977]], l'exércitu cuadruplicárase (de 65.000 en 1972 a 270.000) y más de 60.000 filipinos fueren deteníos por motivos políticos.<ref>{{cite|autor=Moren, Jon|títulu=Patterns of Corruption and Development in East Asia|work=Third World Quarterly|volume=20|issue=3|date=June 1999|page=579|doi=10.1080/01436599913695}}</ref> Munches violaciones de los derechos humanos fueron atribuyíes a la Policía de Filipines que depués foi encabezada pol futuru presidente [[Fidel V. Ramos]]. La Fuercia de Defensa Civil, un precursor de les Fuercies Armaes Civiles Unidá Xeográfiques (UGFAC), foi entamada pol presidente Marcos pa dir a la batalla colos comunistes y enfrentar el problema de la insurxencia islámica, realizandose masivos asesinatos de musulmanes y supuestos comunistes.<ref>{{cite|url=https://books.google.com/books?id=thzpCgAAQBAJ&pg=PT132&lpg=PT132&dq=70,000+human+rights+cases+marcos+leftist&source=bl&ots=vV6Y22Zjti&sig=W4LG9WdrpYhzajUnOFy8UbDA74M&hl=en&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=70%2C000%20human%20rights%20cases%20marcos%20leftist&f=false|títulu=Once Upon a Blue Dot |last=Cesar Lumba}}</ref> Sicasí, so la llei marcial el gobiernu de Marcos foi capaz d'amenorgar la delincuencia urbana violenta, recoyer les armes de fueu ensin rexistrar, y suprimir la insurxencia comunista en delles árees.<ref>https://www.britannica.com/place/Philippines/Martial-law</ref> Ensin tener en cuenta estos llogros, la corrupción, bien presente nel gobiernu constitucional de Marcos, aumentó significativamente cola imposición de la llei marcial. Marcos nacionalizó delles empreses del país pa depués apurri-y les a los sos allegaos. La vieya élite social y económica, de los cualos cuasi toos basar nel comerciu y les esportaciones agrícoles ya industriales a los Estaos Xuníos pa caltener les sos riqueces, tales como les families de Enrile, López, Cojuangco, y Aquino, buscaben una economía de llibre mercáu. Nesti puntu, Marcos llogró'l monopoliu sobre la vasta [[oligarquía]] del país.<ref>For a detailed treatment of corruption under Marcos, see {{cite|authors=Chaikin, David & Sharman, Jason Campbell|chapter=The Marcos Kleptocracy|títulu=Corruption and money laundering: a symbiotic relationship|publisher=Macmillan|añu=2009|isbn=978-0-230-61360-7|url=https://books.google.com/books?id=amZkAdGTkl4C&pg=PA153}}</ref> === Creación del Batasang Pambansa === En [[1978]], Marcos estableció'l so partíu políticu, [[Kilusang Bagong Lipunan]] (KBL), pola so traducción, Movimientu de la Nueva Sociedá, y convocó a eleiciones llexislatives pa un nuevu parllamentu, el unicameral Batasang Pambansa, qu'exercería de llexislatura electa provisional hasta'l llevantamientu del estáu de sitiu. El senador [[Ninoy Aquino]], dende la cárcel, estableció'l partíu Lakas ng Bayan (Poder Popular) o LABAN (Llucha) poles sos sigles. Considérase llargamente que, de ser la eleición llexislativa de 1978 un procesu eleutoral llibre y xusto, Aquino ganara fácilmente, dempués de realizar una atrevida campaña televisiva apenes tolerada pola dictadura. Sicasí, nos comicios, celebraos ente'l [[7 d'abril|7]] y [[27 d'abril]], el réxime llogró'l 74.97% de los votos y 150 escaños nel Batasang Pambansa, apoderándose dafechu del llexislativu. El [[12 de xunu]], el parllamentu apoderáu pol oficialismo nomó a Marcos [[Primer ministru]], ostentando entós la xefatura d'estáu y gobiernu formal del país. En [[1980]], ante la necesidá d'una operación cardiaca, Ninoy Aquino solicitó que se-y dexara colase a los [[Estaos Xuníos]] a recibir el so tratamientu. El réxime dexar retirase cola condición de que nun criticara al gobiernu filipín fuera del país. Aquino colar del país cola so familia en [[marzu]], empecipiando un autoexilio de trés años. Una vegada recuperáu, Aquino rompió la so promesa de nun realizar activismu formal contra la dictadura, afirmando que "un pactu col diañu nun ye un pactu n'absolutu".<ref>{{cita publicación|last=Philippine Star|títulu=Ninoy Aquino: Fight for Freedom|url=http://www.ninoyaquino.ph/exile-begins.html}}</ref> === Eleiciones presidenciales de 1981 === [[Ficheru:1981_Philippine_presidential_election_result_per_province.png|230px|thumb|Resultaos de les [[eleiciones presidenciales de Filipines de 1981]], Marcos ganó en toles provincies, ciudaes y conceyos del país.]] El [[17 de xineru]] de [[1981]], más d'ocho años dempués del so instauración, Marcos anunció'l llevantamientu de la [[Llei marcial]] por aciu la Proclamación № 2045, inaugurando lo que'l llamaba la "Nueva República". Sicasí, a pesar de la restauración de les garantíes constitucionales, Marcos aquel día yá ocupaba tolos poderes del estáu na so persona, incluyendo la posibilidá d'emitir decretos llexislativos. Especúlase que los motivos pal llevantamientu de la Llei Marcial fueron la visita del [[Papa]] [[Xuan Pablo II]] a Filipines y la [[Eleiciones presidenciales d'Estaos Xuníos de 1980|eleición]] de [[Ronald Reagan]] como [[Presidente de los Estaos Xuníos]], país col que Marcos deseyaba caltener bones rellaciones. Por aciu un cuestionáu plesbicito, Marcos restauró la presidencia electa en Filipines, adoptando un modelu [[Semipresidencialismu|semipresidencial]] similar al de [[Francia]], y convocando a eleiciones pa xunu.<ref name="Celoza">{{cita llibru|títulu=Ferdinand Marcos and the Philippines: The Political Economy of Authoritarianism |first=Albert |last=Celoza |publisher=Praeger Publishers |añu=1997 |isbn=978-0-275-94137-6 |pages=73–76}}</ref> N'abril, la oposición decidió boicotiar les eleiciones. La [[Organización Democrática Nacionalista Xunida]] (XUNÍU), principal grupu d'oposición al réxime, esixeron al gobiernu la revisión de la llista de votantes, la renovación de la Comisión d'Eleiciones, una campaña eleutoral llibre en tol país, y que s'acreditara a XUNÍU como partíu minoritariu. Marcos nun aceptó les demandes llevando a la oposición a realizar el boicó. Esto representó un verdaderu problema pal réxime yá que nun se podía llexitimar la presidencia de Marcos afechiscamente ensin un candidatu vidable na oposición.<ref name="Celoza"/> Otra esixencia de la oposición, que yera que se-y dexara a [[Benignu Aquino]] presentar la so candidatura, foi tamién refugada, yá que constitucionalmente el presidente tenía de tener más de cincuenta años, y Aquino tenía cuarenta y ocho.<ref name="Steinberg">{{cita llibru|títulu=The Philippines: a singular and a plural place |first=David Joel |last=Steinberg|publisher=Westview Press |añu=2000 |isbn=978-0-8133-3755-5 |pages=135}}</ref> Marcos encamentó al líder del [[Partíu Nacionalista (Filipines)|Partíu Nacionalista]], José Roy, a que presentara a un candidatu opositor. El Partíu Nacionalista yera nesi entós una entidá política morrebunda por cuenta de que Marcos, que foi escoyíu dos veces antes so la so bandera, atraxera de forma alternativa y so coaición la gran mayoría de los sos miembros al so nuevu [[Kilusang Bagong Lipunan]]. El partíu escoyó al ex Secretariu de Defensa y gobernador de [[Bulacan]], [[Alejo Santos]], que tuvo al Ministru d'Información de Marcos, [[Francisco Tatad]], como xefe de campaña. L'otru candidatu principal yera Bartolome Cabangbang del Partíu Federalista, que la so campaña yera convertir a Filipines nel 51º estáu de los [[Estaos Xuníos]].<ref name="Celoza"/> Depués de que la XUNÍU llamara a los sos partidarios a boicotiar les eleiciones, el gobiernu emitió un comunicáu afirmando que l'[[Abstencionismo|abstención]] eleutoral yera un [[pecáu mortal]]. Cardenal [[Jaime Ensin]], Arzobispu de [[Manila]] y partidariu de la oposición, criticó tal comunicáu y afirmó que los votantes yeren llibres moralmente de decidir si queríen o nun votar. A pesar de la esperable victoria de Marcos, con un 88% de los votos<ref name="Celoza"/> puede destacar qu'inclusive cola alcordanza de la colonización americana, el despreciu xeneralizáu al réxime de Marcos llevó a que'l federalista Cabangbang llograra casi'l 4% de los votos.<ref name="Steinberg"/> Marcos foi juramentado pal so cuartu mandatu'l [[30 de xunu]] de [[1981]], na Tribuna Quirino, tando presente l'entós [[Vicepresidente de los Estaos Xuníos]], [[George H. W. Bush]]. Mientres la juramentación, Bush pronunció una frase d'aponderamientu a Marcos que se fadría famosa darréu: "''Encántanos la so adhesión a los principios democráticos y al procesu democráticu''"<ref>{{Cita web |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,960545-4,00.html |títulu=A Test for Democracy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121117135307/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,960545-4,00.html |fechaarchivu=2012-11-17 }}</ref> == Decadencia del réxime == === Asesinatu de Ninoy Aquino y destape de la corrupción === [[Ficheru:Ninoy Aquino 2.jpg|thumb|left|250px|L'asesinatu del líder opositor [[Ninoy Aquino]] solmenaría'l primer golpe al réxime de Marcos.]] A partir de [[1982]], la dictadura de Marcos empezó a sufrir un cayente en popularidá y la corrupción reinal que'l país sufría enzancaba'l desarrollu económicu, emprobeciendo a gran parte de la población. La insurxencia comunista, lloñe de trate estrapada, vía aumentáu'l so númberu de adeptos ante'l deséu de la xente de poner fin al réxime del KBL.<ref>http://pascn.pids.gov.ph/files/Discussions%20Papers/1999/pascndp9916.pdf</ref><ref name="web.stanford.edu">http://web.stanford.edu/group/mappingmilitants/cgi-bin/groups/view/149</ref> Los [[Estaos Xuníos]] dexaron de sofitar dafechu al réxime, en parte por cuenta de que resultaba contraproducente pola creciente popularidá del comunismu como alternativa a Marcos,<ref>{{cita llibru|títulu=Baguio Citizen Response to the February 1986 Snap Election and Revolution|last=Rood|first=Steven|publisher=Cordal Studies Center, University of the Philippines College Baguio|añu=1987|location=Baguio City|pages=4–5|via=Rizal Library's OPAC}}</ref> y en parte porque resultaba innecesariu pa les alministraciones de [[Jimmy Carter]] y [[Ronald Reagan]] (que se centraron en tener una política esterior más cuidadosa y fomentadora de los [[derechos humanos]]) caltener una dictadura autocrática na rexón coles [[Reforma económica china|reformes económiques]] [[Doi moi|de los países comunistes del Sureste Asiáticu]], ([[Vietnam]], [[Laos]], [[China]]) que convertíen a los antiguos [[Estáu socialista|estaos socialistes]] n'[[Economía de mercado|economíes de mercáu]]. Amás, taba bien xeneralizada la teoría de que Marcos taba enfermu de [[lupus]], y atopábase cada vez más débil.<ref name=ilness/> Unos meses dempués de la expiración d'una beca d'investigación na [[Universidá de Harvard]], Ninoy Aquino decidió tornar a Filipines en [[1983]]. El [[21 d'agostu]] de dichu añu, el so avión aterrizó nel [[Aeropuertu Internacional Ninoy Aquino|Aeropuertu Internacional de Manila]], y tan solo unos minutos dempués de baxar del avión, foi de secute asesináu. Hasta güei l'asesinatu de Aquino sigue siendo motivu de discutiniu, sobremanera porque anque xeneralmente créese que'l réxime de Marcos socatró dichu asesinatu, tamién s'abarrunta del amigu personal de Marcos, Danding Cojuangco, quien podría entamar l'asesinatu poles sos propies aspiraciones polítiques.<ref name="inquirerOrderedHit">{{cita web|url=http://globalnation.inquirer.net/columns/columns/view/20090819-221072/Who-ordered-the-hit-on-Ninoy-Aquino|títulu=Who ordered the hit on Ninoy Aquino?|last=Rodis|first=Rodel|work=[[Philippine Daily Inquirer]]|date=19 d'agostu de 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141002103332/http://globalnation.inquirer.net/columns/columns/view/20090819-221072/Who-ordered-the-hit-on-Ninoy-Aquino|archivedate=2 d'ochobre de 2014}}</ref> Tamién s'abarrunta de Imelda, la esposa de Marcos, por cuenta de qu'en esi momentu Marcos supuestamente taba cada vez más enfermu y la so muyer exercía delles de les funciones gubernamentales mientres se recuperaba.<ref name=ilness>{{cita llibru|autor=Wurfel, David|títulu=Filipín Politics: Development and Decay|publisher=Cornell University Press|añu=1988|page=289|url=https://books.google.com/books?id=R-oK4ZetPIAC&pg=PA289|isbn=978-0-8014-9926-5 }}</ref> Comoquier, la muerte de Ninoy Aquino desamarró protestes en tol país, y provocó un repique de la popularidá de la oposición, liderada agora pola viudad [[Corazon Aquino]]. Amás, el crime alicó a la prensa oposicionista, y aponderó tamién a la prensa pro-Marcos. Empezaron a circular noticies non solu sobre la mala xestión del gobiernu de Marcos y la fame y atrasu sufiertos pol pueblu filipín, sinón tamién sobre la riqueza acumulada pol mandatariu y la so familia. La oposición aumentó depués de que se publicar un artículu en ''The Asian Wall Street Journal'' sobre les supuestes propiedaes y negocios turbios que Marcos tenía en [[Nueva York]].<ref name=":3">{{Cite journal|last=Bain|first=David Haward|añu=1986|títulu=LETTER FROM MANILA.|url=http://connection.ebscohost.com/c/articles/12220693/letter-from-manila|journal=Columbia Journalism Review|volume=25|pages=28–31|via=Communication & Mass Media Complete, EBSCOhost}}</ref> A finales de [[xineru]] de [[1985]], Lewis M. Simons, corresponsal en [[Tokiu]] pal ''[[San Jose Mercury News]]'' empecipió una investigación sobre los rumores. Simons unvió al so editor, Jonathan Krim, un [[memorándum]] con información d'incesantes especulaciones de "[[fuga de capitales]]" en Filipines nes cualos participaben non solo Marcos, sinón la so esposa, [[Imelda Marcos|Imelda]] y dellos de los sos collaboradores, funcionarios del so gobiernu, y amigos. Simons apurrió a Krim una llista de nomes, diciéndo-y que mirara nes inversiones de Filipines na [[Badea de San Francisco]].<ref name=":3" /> Krim apurrió delles grabaciones y cartes de exiliaos filipinos al periodista Pete Carey. Carey participó na investigación llogrando datos de parte de persones ronciegues a apurrir información.<ref name=":3" /> L'escándalu de corrupción, que delató como la élite filipina invertía millones illegalmente n'[[Estaos Xuníos]], españó en [[25 de xunu]] de [[1985]]. Automáticamente, la débil oposición parllamentaria intentó esixir un ''[[impeachment]]'' contra Marcos, que viose obligáu a entamar una "investigación imparcial", que de toes formes duró bien pocu.<ref name=":3" /> Magar que el descubrimientu de la riqueza oculta de Marcos destruyó la so imaxe pública n'[[Occidente]] y el restu del mundu, en Filipines lo que más estropió la so reputación foi'l descubrimientu, por archivos de los Estaos Xuníos, de que nun yera héroe de la [[Segunda Guerra Mundial]], como'l réxime aseguraba, sinón que yera realmente un desertor.<ref>[https://elpais.com/diario/1986/01/23/internacional/506818810_850215.html El presidente Marcos foi un desertor, según los archivos de EE UU] ElPais. Consultáu'l 5 de xunu de 2017</ref> Ante esta acusación, Marcos declaró: "Los nuesos adversarios dicen que Marcos nun ye un guerrilleru xenuinu, qu'en realidá nun llucha. Nun sé d'ónde sacaron esa necedad. Los que tán equí en Tondo llucháu al mio favor y que yeren parte de la mio organización guerrillera, van ser los que puedan responder a estes persones, estos individuos llocos, especialmente la prensa estranxera que sigue faciendo toes estes entrugues. Pero nun ye la prensa estranxera. Provién de los grupos d'oposición. Mira estes persones, estes persones que collaboraben col enemigu cuando tábamos lluchando contra l'enemigu. Agora tienen el valor pa cuestionar el mio historial de guerra."<ref>{{cita web|url=https://www.nytimes.com/1986/01/24/world/marcos-says-report-casting-doubt-on-war-exploits-is-foolishness.html|títulu=MARCOS SAYS REPORT CASTING DOUBT ON WAR EXPLOITS IS 'FOOLISHNESS'|last=Mydans|first=Seth|date=24 de xineru de 1986|website=World|publisher=The New York Times|fechaaccesu=27 de payares de 2016}}</ref> Al dicir esto, Marcos referir al suegru de la que darréu sería candidata presidencial [[Corazon Aquino]], [[Benignu Aquino I]], y al padre del so candidatu vicepresidencial, [[Salvador Laurel]], [[José P. Laurel]], que yeren líderes del [[KALIBAPI]], un partíu títere que gobernara Filipines mientres la [[Segunda República Filipina|ocupación xaponesa del país]], y que fueren deteníos y xulgaos per traición dempués de la guerra.<ref name="Foreign Policy in Focus">{{cita publicación|last=Foreign Policy in Focus|date=21 de setiembre de 2015|títulu=What the Class Politics of World War II Mean for Tensions in Asia Today|url=http://fpif.org/what-the-class-politics-of-world-war-ii-mean-for-asia-today/|fechaaccesu=30 de marzu de 2016}}</ref> A pesar de les crítiques sobre les reclamaciones de Marcos, acordies cola biografía del presidente [[Fidel Ramos]], que dio'l llombu a Ferdinand Marcos mientres la Revolución del Poder Popular, el so padre Narciso Ramos sirvió como unu de los líderes del grupu guerrilleru Maharlika fundáu por Marcos.<ref>{{Cita web |url=http://www.gov.ph/downloads/1992/06jun/19920630-Ramos.pdf |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170208014037/http://www.gov.ph/downloads/1992/06jun/19920630-Ramos.pdf |fechaarchivu=2017-02-08 }}</ref> === Eleiciones presidenciales de 1986 === El [[4 de payares]] de [[1985]], [[Sam Donaldson]] y [[George Will]] entrevistaben a Marcos pal programa d'asuntos políticos ''This Week with David Brinkley''.<ref>{{Cite news|url=http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,1050573,00.html|títulu=The Philippines: I'm Ready, I'm Ready|last=Russell|first=George|date=18 d'abril de 2005|newspaper=Time|issn=0040-781X|fechaaccesu=15 de payares de 2016}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.country-data.com/cgi-bin/query/r-10408.html|títulu=Philippines - The Snap Election and Marcos's Ouster|website=www.country-data.com|fechaaccesu=15 de payares de 2016}}</ref> Marcos yera entrugáu sobre les sos polítiques cuando de secute, ensin previu avisu, anunció un adelantu de les eleiciones presidenciales pa febreru de [[1986]], cuando en realidá teníen de realizase en [[1987]], xunto coles eleiciones vicepresidenciales. Sicasí, amestó que'l parllamentu primeru tenía qu'aprobar tal idea, lo cual foi fechu finalmente'l [[3 d'avientu]].<ref>{{cita web|url=http://www.lawphil.net/statutes/bataspam/bp1985/bp_883_1985.html|títulu=B.P. 883|website=www.lawphil.net|fechaaccesu=15 de payares de 2016}}</ref> Diez peticiones fueron presentaes ante la Corte Suprema poniendo en dulda la llexitimidá de la eleición, sol argumentu de que, constitucionalmente, una eleición antemanada solo podía llevase a cabu en casu de la invalidez, destitución o muerte del presidente incumbente. El fechu de que Marcos presentara'l so arrenunciu dempués del [[11 de payares]] nun creaba una vacancia real del cargu, y el que'l parllamentu refugara dicha arrenunciu significaría que Marcos siguiría siendo presidente mientres tola eleición, lo cual paecía tar en conflictu cola constitución filipina.<ref name=":4">{{Cite journal|last=Villegas|first=Bernardo M.|añu=1986|títulu=The Philippines in 1985: Rolling with the Political Punches|url=http://www.jstor.org/stable/2644448|journal=Asian Survey|volume=26|issue=2|pages=127–129|jstor=10.2307/2644448|via=JSTOR}}</ref> Marcos alegó que l'adelantu de les eleiciones yera una manera d'ameyorar les rellaciones con Estaos Xuníos, recuperar la imaxe de Filipines nel estranxeru, y enclarecer los fechos qu'arrodiaron la muerte de Benignu Aquino, Jr.<ref name=":0">{{cita web|url=https://archive.org/stream/turmoiltransitio00jago#page/38/mode/1up|títulu=Turmoil, transition...triumph? The democratic revolution in the Philippines.|website=archive.org|fechaaccesu=15 de payares de 2016}}</ref> Tomaos por sorpresa pol adelantamientu de les eleiciones, los líderes de la oposición tuvieron de buscar una unificación rápida pa presentar un únicu candidatu que tuviera posibilidaes de ganar.<ref name=":0" /> Los dos candidatos potenciales nesi momentu yeren la vilba de Benignu Aquino, Jr., [[Corazon Aquino|Corazon Cojuangco]] (conocida como "Cory Aquino"), y [[Salvador Laurel]]. Aquino amosóse primeramente ronciega a presentase porque nun se consideraba capacitada pa dirixir el país y porque sentía llerza a la perda de la privacidá por entrar na política, pero alcordó cola oposición que, si xuntaben un millón de firmes pidiendo la so candidatura, presentaríase. Laurel, otra manera, considerábase más que capacitáu pa la presidencia. Tres un alcuerdu políticu con Aquino, resolvióse qu'esta presentaría la so candidatura presidencial, ente que Laurel presentar pa vicepresidente y designaría a una gran cantidá de los ministros del gabinete una vegada que ganaren.<ref name="philippinediaryproject.wordpress.com2">https://philippinediaryproject.wordpress.com/category/diary-of-salvador-h-lloréu/</ref> La campaña empezó oficialmente'l [[19 d'avientu]] de [[1985]], destinada a rematar el [[5 de febreru]] de [[1986]]. Mientres el periodu de campaña, Cory Aquino comprometer a realizar un gobiernu democráticu que sería esautamente lo contrario al réxime de Marcos. El so lema de campaña foi: "''Tama na! Arrayadura na! Palitan na!''" (n'[[Idioma español|español]]: "''Abasta yá, ye abondu, ye hora d'un cambéu''", y la bandera del so partíu yera de color mariellu, lo que favoreció que los sos siguidores utilizaren priendas d'esi colores en señal de sofitu.<ref name=":12">{{cita llibru|títulu=The Real Hero of EDSA|last=Villacorte|first=Rolando|publisher=Berligui Typographics Corporation.|añu=1988|isbn=|location=Quezon City|pages=17–19|quote=|via=}}</ref> La campaña de Aquino-Laurel centrar nel principiu de la moralidá nel lideralgu.<ref name=":2">{{cita llibru|títulu=Power politics in the Philippines: The Fall of Marcos.|last=Santos|first=Antonio|publisher=Center for Social Research|añu=1987|isbn=|location=Quezon City|pages=22–25|quote=|via=}}</ref> La campaña de Corazon Aquino y Salvador Laurel llogró l'ayuda de munchos miembros de la ilesia. Unu d'ellos sería l'arzobispu de Manila, el Cardenal [[Jaime Ensin]] qu'emitió una carta pastoral sobre les eleiciones antemanaes encamentando a la xente a nun cayer na compra de votos mientres les eleiciones el [[19 d'avientu]]. El [[28 d'avientu]], Ensin fixo un tratáu, "Directrices Cristianes sobre les eleiciones", que dicía, ente otres coses: "Nun viendan el so votu. L'aceptación de dineru pa votar por un candidatu (una práutica que nun afalamos) nun los obliga a votar por esi candidatu. Naide ta obligáu a cumplir un contratu col mal". El [[5 de febreru]], l'últimu día del periodu de campaña, Ensin declaró abiertamente'l so sofitu a Cory Aquino.<ref>{{cita llibru|títulu=The 1986 EDSA Uprising: In Retrospect.|last=Escalante|first=Salvador|publisher=Katotohanan At Katarungan Foundation Inc|añu=2000|isbn=|location=Quezon City|pages=21–23|quote=|via=}}</ref> En contraste, la campaña de Marcos destacar por un mensaxe claramente machista, faciendo risión a Aquino por ser muyer y, según Marcos, por "nun saber nada". Marcos utilizó términos despreciatibles, siendo un exemplu: "l'únicu llugar onde puede vese a una muyer dando discursos de campaña ye nel cuartu".<ref name=":12" /> Ente otres coses, la campaña de Marcos-Tolentino centrar na llucha contra la insurxencia comunista.<ref name=":2" /> A midida que la campaña eleutoral siguió, Marcos daba discursos nes principales ciudaes de la qu'Aquino foi capaz de faer una campaña intensivo y estensivo, inclusive diendo a llugares remotos del norte de Filipines y el sur. La campaña de Aquino concluyó con un multitudinariu mitin al qu'asistieron unes 800.000 persones con prendes del color del partíu, xenerando un "mar de color mariellu".<ref name=":2" /> La eleición llevar a cabu'l [[7 de febreru]] y los resultaos dar a conocer a otru día, revelándose una nueva victoria pa Marcos col 53% de los votos. Sicasí, la comisión independiente de la oposición daba a Aquino una victoria aplastante con un porcentaxe similar. Automáticamente, españaron les protestes lideraes pola oposición acusando a Marcos de [[fraude eleutoral]] masivu. === Revolución EDSA === {{AP|Revolución EDSA}} El [[19 de febreru]], el Congresu de los Estaos Xuníos votó por unanimidá desconocer los resultaos de la eleición y tratalos como fraude eleutoral. Diplomáticos d'[[Austria]], [[Suiza]], [[Irlanda]], [[Noruega]], [[Finlandia]], [[Suecia]], [[Xapón]], el [[Reinu Xuníu]], [[Italia]], [[Dinamarca]] y les [[Alemaña Occidental|dos]] [[Alemaña Oriental|Alemanias]] encamentaron a Marcos a arrenunciar, suspendiendo cualquier rellación económica con Filipines "mientres Marcos permaneciera na presidencia", y reconociendo a Corazon Aquino como única presidenta llexítima del país. A midida que esto asocedía, nel país varios ministros de Marcos (como'l Ministru de Defensa [[Juan Ponce Enrile]]), dimitieron de los sos cargos, y unos díes más tarde los militares retiráron-y el so sofitu. Mientres, en Filipines, les manifestaciones contra'l réxime siguieron. La mayoría de les protestes realizar nun llargu tramu de l'Avenida Epifanio de los Santos, allugada na zona metropolitana de [[Manila]], dicha avenida ye conocida popularmente pol acrónimu de ''EDSA'', dende'l [[22 de febreru]] y nes mesmes participaron más de dos millones de civiles filipinos y dellos grupos políticos, militares y relixosos lideraos pol cardenal [[Jaime Ensin]], arzobispu de Manila. Les protestes remataron el [[25 de febreru]] cola partida del [[dictador]] y la so familia del [[Palaciu de Malacañán]] escontra [[Ḥawai]], depués de que los Militares comunicárenlu a Aquino que cuntaba col so sofitu en casu de que Marcos nun arrenunciara voluntariamente. [[Corazon Aquino]] foi proclamada como la llexítima presidente de Filipines depués de la revolución.<ref> {{cita web | url = http://www.stuartxchange.com/EdsaIntro.html | títulu = Edsa people Power 1 Philippines | fechaaccesu = 3 d'avientu de 2007 | editorial = Angela Stuart-Santiago }}</ref>. == Referencies == {{llistaref|2}} {{Tradubot|Administración de Ferdinand Marcos}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia de Filipines]] rbe2g66v64x8v7g7ynvt17mlxmk1nby Ulrico Zuinglio 0 104881 4376955 4358829 2025-06-17T14:39:40Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá práutica => dicha práutica 4376955 wikitext text/x-wiki {{persona}} [[Ficheru:Ulrich-Zwingli-1.jpg|thumb|200px|Semeya de Ulrico Zuinglio por [[Hans Asper]], escontra 1531.]] '''Ulrico Zuinglio''', n'alemán '''Huldrych''' o '''Ulrich Zwingli''' {{nym}} foi'l líder de la [[Reforma protestante|Reforma Protestante]] [[suiza]] y el fundador de la [[Ilesia Reformada Suiza]]. Al estudiar les [[Biblia|Escritures]] dende'l puntu de vista d'un entendíu [[humanista]], llegó, de manera independiente, a conclusiones similares a les de [[Lutero]], que yera un ''doctor biblicus''. == Biografía == === Primeros años === [[Ficheru:Ulrich Zwingli by Hans Asper 1531.jpg|thumb|200px|Xilografía de Ulrico Zuinglio por Hans Asper, ca. 1531.]] Cursó la educación básica en [[Weesen]], baxu tutelar del so tíu Bartolomeo. Antes de dir a la [[Universidá de Viena]], cursó dellos estudios en [[Berna]]. Llegó a [[Viena]] en [[1499]] y más tarde inscribióse na Universidá de [[Basilea]], onde fixo un posgráu en [[1504]] y un [[doctoráu]] en [[1506]]. === Presbiterado === Zuinglio foi [[presbíteru]] en [[Glarus]], en graduándose como doctor en teoloxía (1506). Ellí estudió [[idioma griegu|griegu]] y [[idioma hebréu|hebréu]], lleó a [[Erasmu de Rotterdam]] y llegó a la conclusión que munches de les doctrines de la Ilesia taben en contradicción coles enseñances del [[Nuevu Testamentu]]. Zuinglio desenvolvió'l so iñerizu al serviciu mercenariu de los sos compatriotes mientres esti periodu. A partir de 1512, la [[Antigua Confederación Suiza|Confederación Suiza]] unvió diversos contingentes armaos a sueldu del Papa pa lluchar contra la corona francesa en [[Lombardía]] mientres la [[guerra de la Lliga de Cambrai]]. Zuinglio foi testigu de los sucesos al ser capellán del contingente del [[cantón de Glaris]],<ref>Queda'l so rellatu de 1512 recoyíu en ''De gestis inter gallos et helvetios ad ravennam, papiam, aliisqve logis'', publicáu en Rerum germanicarum scriptores aliquot insignes, Tomu III, 1717</ref> asistiendo a les victories de [[Batalla de Pavía (1512)|Pavía]] y [[Batalla de Novara (1513)| Novara]], pero tamién a la derrota sufierta polos confederaos en [[Batalla de Marignano|Marignano]], a partir de la cual acentuóse la so prédica contra'l serviciu armáu. === La reforma protestante === El [[31 d'ochobre]] de [[1517]], [[Martín Lutero]] clavó na puerta de la [[Ilesia de Tolos Santos (Wittenberg)|Ilesia]] de [[Wittenberg]], [[Alemaña]], les sos [[95 tesis]] sobre la relixón cristiana, nes qu'atacaba fondamente a la [[Ilesia Católica]]. Poco antes, en [[1516]], [[Diebold de Geroldseck]] llamólu pa predicar na [[abadía de Einsiedeln]], colo que Zuinglio entra en contautu con unu de los centros más activos de pelegrinación y tamién de supersticiones. Empieza asina la so predicación contra estes práutiques y contra el negociante d'indulxencies [[Bernardin Samson]], que llegara a Suiza a instancies del Papa en [[1518]]. Predica coles mesmes contra'l costume de los suizos d'apuntase como mercenarios a les órdenes del Papa, lo que-y apurrió'l cargu de predicador en [[Zúrich]], que'l so gobiernu taba enfrentáu cola autoridá romana. El 1 de xineru de [[1519]] empieza la so actividá en [[Zúrich]], onde col so discursu claru y direutu va esplicando a los feligreses los [[evanxeliu|evanxelios]]. El gobiernu de la ciudá decide sofitar les nueves enseñances y dispón en [[1520]] que tolos predicadores actúen siguiendo les pautes de Zuinglio. En [[1522]] Zuinglio publica la so primer obra reformadora, dirixida contra'l [[ayunu]] defendíu pola Ilesia de [[Roma]]. Defende asina un acontecimientu real nel que, al paecer, un amigu so comiera carne mientres el periodu d'ayunu, lo cual xustifica Zuinglio col argumentu de que l'ayunu va contra la [[fe cristiana]]. De la mesma dómina ye un escritu unviáu por él y diez de los sos compañeros al obispu de [[Constanza (Alemaña)|Constanza]], nel qu'afirmaben la so disposición a siguir predicando según los Evanxelios y ciscaben la supresión del [[celibatu]]. El papa [[Adriano VI]] intenta convence-y de que nun entame nueves aiciones qu'atenten contra la sustancia de la [[teoloxía católica]]. Ante l'acusación de los [[dominicos]] de que Zuinglio arrobinaba la [[herexía]], el Gran Conseyu de la ciudá de Zúrich convocó pal [[29 de xineru]] de [[1523]] a un eleváu númberu de teólogos a un alderique públicu (Primer Disputa de Zúrich), na que se debía aldericar sobre les tesis defendíes por Zuinglio. A ella allegaron 600 persones ente clérigos y llaicos y, yá que los unviaos del obispu namái pudieron faer valir nel so favor la tradición y les disposiciones de los [[conceyos]], el Conceyu decidió axudicar a Zuinglio la victoria dialéutica. [[Ficheru:Destruction of icons in Zurich 1524.jpg|thumb|right|200px|Iconoclasia en Zúrich en 1524.]] Nun sería esa, sicasí, la única disputa oficial y pública que se celebró en Zúrich. Ente'l [[26 d'ochobre|26]] y el [[29 d'ochobre]] de [[1523]] se dirime, en presencia de 900 asistentes, la necesidá de suprimir les imáxenes de les ilesies, decisión que s'acaba adoptando y que se va poner en práutica d'una manera paulatina. Coles mesmes, ente'l [[13 de xineru|13]] y el [[14 de xineru]] de [[1524]] la tema tratada foi la [[misa]] y la so posible supresión, lo que finalmente s'establez. Esi mesmu añu Zuinglio casóse cola vilba Anna Meyer, cola que vivía de manera marital dende diba dalgún tiempu. La Reforma en Zúrich nun afectó, sicasí, solamente a la [[relixón]], sinón que, al igual que n'otros movimientos reformistes de la dómina, tratar d'una serie de midíes de regulación social coles que'l Conceyu pretendía entamar el sistema escolar, el matrimoniu, les costumes, etc. El papel de Zuinglio ye capital nesti procesu, pos magar nun asume nengún cargu orgánicu, el so carisma y el so predicamiento ente'l pueblu conviérten-y nuna figura determinante del procesu. Zuinglio publica en [[1525]] la so confesión de fe (''De la verdadera y la falsa relixón''). La so teoloxía, coincidente cola de Lutero en munchos aspeutos básicos, opera d'una manera más radical n'otros, como pue ser la cuestión de la [[eucaristía]], al refugar Zuinglio la presencia real de Cristu na comunión. A partir de [[1525]], la Reforma en Zúrich complétase: * alminístrase la Eucaristía so les dos especies, * suprímese la misa, * esaníciense les imáxenes de les ilesies, * decrétase la supresión del celibatu sacerdotal, * establezse y regula una beneficencia pa los probes, financiada colos fondos llograos de la secularización de bienes eclesiásticos. Esi añu de [[1525]] fúndase coles mesmes na ilesia Grossmünster una escuela pa teólogos, onde van poder aprender [[exéxesis]] bíblica, que depués van utilizar nos sos sermones al pueblu. Importante na teoloxía de Zuinglio ye tamién la so concepción de les rellaciones ente'l poder llaicu y el relixosu, pos mientres considera que ye derechu y obligación del poder terrenal entamar la Ilesia y la sociedá, almite per otru llau la posibilidá de derrocar al grupu gobernante si ésti nun se porta de manera apropiada a les enseñances del Evanxeliu. Les rellaciones cola otra ala del movimientu reformista, encabezada por Lutero y [[Melanchton]], vense enzancaes pola concepción que tienen dambes partes sobre la comunión. Estes diferencies apuerten claramente insuperables nel intentu más importante que se fai d'aunir posiciones, cuando n'ochobre de [[1529]] el landgrave [[Felipe I de Hesse]] convida a Zuinglio y Lutero a un discutiniu teolóxicu (conocida como [[Disputa de Marburgu]]). La situación política na Suiza del [[sieglu XVI]] resulta ensin dulda determinante pal ulterior desenvolvimientu de la reforma zuingliana. A pesar de la primer Paz de Kappel de [[1529]], les tensiones ente Zúrich y Berna (que fuera ganada por Zuinglio pal so movimientu), per un sitiu, y los cantones que permanecíen católicos, por otru, nun podía menos qu'españar nun conflictu políticu - y finalmente tamién armáu, les [[Guerres de Kappel]]. La opción de Zuinglio yera nesti sentíu clara: usar les armes pa estender la verdá del Evanxeliu yera una obligación de too bon cristianu. Como traductor de la Biblia, Ulrico Zuinglio trabayó n'estrecha collaboración con [[Leo Jud]]. La traducción conozse anguaño como ''La Biblia de Zürich''. El [[11 d'ochobre]] de [[1531]] cayó Zuinglio nel [[campu de batalla]], cerca de [[Kappel am Albis]]. == La Reforma zuingliana == La Reforma de Zuinglio, a pesar de los sos evidentes puntos de conexón con Lutero, presenta tamién carauterístiques propies. Mientres el fin de Lutero yera suprimir les [[indulxencies]] o buldes (L'Evanxeliu vendíu), Zuinglio namái acepta como Ilesia aquello qu'apaez nes [[Escritures]]. D'ende que les [[ilesies reformaes]] sían en gran manera ilesies de la pallabra, del verbu, onde nun atopamos decoración dalguna (fora de testos bíblicos), una [[lliturxa]] exigua y primeramente tampoco música dalguna. === Teoloxía de Zuinglio === La piedra angular de la teoloxía de Zuinglio ye la Biblia. Zuinglio apeló constantemente a la Escritura nos sos escritos. Punxo l'autoridá de la mesma sobre otres fontes, tales como los [[conceyos ecuménicos]] o los [[Padres de la Ilesia]], anque nun duldar n'usar otres fontes pa sofitar los sos argumentos.<ref>{{Harvnb|Stephens|1986|pp=51–52}}</ref> Los principios qu'empunxeron les interpretaciones de Zuinglio derivar de la so educación humanística y del so entendimientu, a la lluz de la Reforma, de la Biblia.<ref>{{Harvnb|Stephens|1986|p=59}}</ref> Modificando una interpretación lliteral d'un pasaxe, ponía atención al contestu inmediatu y trataba d'entender el propósitu detrás del mesmu. Comparó pasaxes de la Escritura y usó analoxíes, un métodu que describe en ''Una exéxesis amigable'' (1527). Dos analogía qu'utilizó con bastante efectividá fueron ente'l bautismu y la circuncisión y ente la [[Pascua]] y la [[Eucaristía]].<ref>{{Harvnb|Stephens|1986|pp=64–66}}</ref> Zuinglio refugaba la pallabra ''[[sacramentu]]'' na manera que s'emplegaba popularmente nel so tiempu. Pa la xente ordinario, la pallabra significaba dalguna forma d'aición santa na cual había un poder inherente pa lliberar la conciencia de pecáu. Pa Zuinglio, un sacramentu yera una ceremonia de iniciación o una promesa, señalando que la pallabra derivar de ''sacramentum'', que significa un xuramentu.<ref>{{Harvnb|Stephens|1986|pp=180–185}}</ref> Nos sos primeros escritos sobre'l [[bautismu]], fixo notar que'l bautismu yera un exemplu de tal compromisu o promesa. Cuestionó a los católicos acusándolos de [[superstición]] al atribuyi-y a l'agua del bautismu un ciertu poder pa llimpiar los pecaos. Darréu, nel so conflictu colos [[Anabaptistes]], defendió la práutica del bautismu d'infantes, señalando que nun había nenguna llei que prohibiera dicha práutica. Argumentaba que'l bautismu yera un símbolu d'un pactu con Dios, polo tanto reemplazaba la [[circuncisión]] del [[Antiguu Testamentu]].<ref>{{Harvnb|Stephens|1986|pp=194–206}}</ref> Zuinglio encetaba la cuestión de la [[Eucaristía]] de manera similar al bautismu. Mientres el primer alderique de Zurich en 1523, negó qu'asocediera un verdaderu sacrificiu mientres la misa, argumentando que Cristu fixo'l sacrificiu per una sola vegada y pa tola [[eternidá]]. Arriendes d'ello, la Eucaristía yera "un memorial del sacrificiu".<ref>''Huldreich Zwinglis Sämtliche Werke'', Vol. I, 460.6-10, citáu en {{Harvnb|Stephens|1986|p=219}}</ref> Siguiendo con esti argumentu, desenvolvió entá más el so puntu de vista, llegando a la conclusión de que se deben interpretar como "significa" les pallabres de la institución. Usó dellos pasaxes de la Escritura p'argumentar en contra de la [[transubstanciación]], según el puntu de vista de Lutero, siendo'l testu clave Juan 6:63, "Ye l'espíritu'l que da vida, la carne pa nada aprovecha". L'enfoque racional de Zuinglio y l'usu de la Escritura pa entender el significáu de la Eucaristía foi una razón pola que nun pudo llegar a un consensu con Lutero.<ref>{{Harvnb|Stephens|1986|pp=218–250}}</ref> Ello ye que cuando s'axuntaron los reformadores suizos colos alemanes en 1529 ([[Disputa de Marburgu]]) a instancies de [[Felipe I de Hesse|Felipe de Hesse]], taben d'alcuerdu en casi tolos puntos principales, sacante esi. Puntu que Lutero nun taba dispuestu a conceder, yá que diba en contra de la so doctrina de la [[Consubstanciación]]. Resulta interesante constatar que tiempu dempués, [[Melanchton]] (discípulu de Lutero) llegó a un consensu colos reformadores suizos una vegada que la separación colos católicos yera definitiva.<ref>''La Era de los Reformadores'', p.96, por Justo L. González, 2ª Edición 1989, Ed. Caribe</ref> L'impautu de Lutero nel desenvolvimientu teolóxicu de Zuinglio foi mientres llargu tiempu una tema d'interés y discutiniu ente los eruditos zuinglianos. El mesmu Zuinglio afirmó puxantemente la so independencia de Lutero. Los estudios más recién dieron credibilidá a esta afirmación, anque dellos eruditos entá afirmen que la so teoloxía dependía de la de Lutero. Paecía que Zuinglio lleera los llibros de Lutero buscando confirmación del mesmu sobre les sos propies opiniones. Sicasí, Zuinglio sí almiraba abondo a Lutero por oponese al Papa. Esto, más que la teoloxía de Lutero, foi una influyencia clave nos convencimientos de Zuinglio como reformador.<ref>{{Harvnb|Stephens|1986|p=22}}</ref> Lo que Zuinglio consideraba una postura valerosa de Lutero nel [[Alderique de Leipzig]], tuvo un impautu decisivu sobre Zuinglio mientres los sos primeros años como sacerdote, y mientres esti tiempu Zuinglio allababa y promovía los escritos de Lutero pa sofitar les sos propies idees, que yeren similares. Como Lutero, Zuinglio yera tamién un estudiante y almirador d'[[Agustín d'Hipona]].<ref>{{Harvnb|Stephens|1986|p=17}}</ref> Los sos postreros escritos siguieron amosando carauterístiques distintes de les de Lutero, tales como la inclusión de non cristianos nel cielu, como lo describe en ''Una esposición de la fe''.<ref>{{Harvnb|Stephens|1986|pp=48-49}}</ref> == La Biblia de Zúrich == N'estrecha collaboración con [[Leo Jud]] tradució Zuinglio la [[Biblia]] ente 1524 y 1529 a un alemán con marcaes carauterístiques suices. Esta traducción conozse anguaño como la "Biblia zuriquesa". Dempués los teólogos de Zúrich completaron la nueva traducción del griegu y hebréu cinco años primero que Lutero traduxera la Biblia. Poro, la Biblia de Zúrich ye la traducción protestante completa más antigua de tola Biblia y foi impresa por [[Christoph Froschauer]] ente 1524 y 1529, quien en 1531 publicó la obra completa ricamente ilustrada.<ref>Sigmund Widmer: ''1484 – Zwingli – 1984. Sonderausgabe der im Buchhandel 1983 erschienene Ausgabe''; Zürich: Theologischer Verlag, 1984; S. 71.</ref> == Música == A Zuinglio gustába-y escuchar música y sabía tocar dellos preseos, incluyendo'l [[violín]], el [[arpa]], la [[flauta]], el [[dulcimer]] y la [[trompa natural|trompa de caza]]. Delles vegaes prestaba a los neños de la congregación col [[llaúd]] y yera tan conocíu poles sos interpretaciones que los sos enemigos burllar d'él como "l'evanxélicu tañedor del llaúd y el pínfanu". Caltuviéronse trés de los himnos de Zuinglio: ''Pestlied'', una adautación del salmu 65, y ''Kappeler Lied'', del que se cree que foi compuestu mientres la campaña de la primer guerra de Kappel. == Obres == * ''De vera et falsa religione'' (Zúrich, [[1525]]) * ''Amica exegesis'' ([[1527]]) * ''Fidei ratio ''(Zúrich, [[1530]]) * Especialmente ''Christianae fidei brevis et clara expositio ad regem christianum'' (Zúrich, [[1536]]) * Les sos obres completes apaecieron en Zúrich en [[1545]] y [[1581]] (ensin cuntar ediciones posteriores yá nel [[sieglu XIX]]). == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{Obra citada |apellíu=Stephens |nome=W. P. | authorlink= |títulu=The Theology of Huldrych Zwingli | publication-place = Oxford | añu=1986 |publicación=Clarendon Press | isbn=0-19-826677-4 }} == Enllaces esternos == {{traducíu ref|fr|Ulrich Zwingli}} {{enllaces persona}} * [https://web.archive.org/web/20041221032636/http://www.reformiert-online.net/t/span/rwb/info2.jsp L'Alianza Reformada Mundial] * [http://www.zwingli.ch/ Páxina sobre Zuinglio de la Ilesia del Cantón de Zúrich] (n'alemán) {{Tradubot|Ulrico Zuinglio}} {{NF|1484|1531|Zuinglio, Ulrico}} [[Categoría:Teólogos y teólogues de Suiza]] [[Categoría:Herexarques de la Ilesia católica]] [[Categoría:Sacerdotes católicos de Suiza]] [[Categoría:Persones del Renacimientu]] [[Categoría:Escritores en llatín]] [[Categoría:Reformadores protestantes]] [[Categoría:Escritores de Suiza]] cyzb2azab3f52bnuu1m6te7hfnxytsf Antroxu de Santa Cruz de Tenerife 0 106725 4377046 4375697 2025-06-17T15:15:37Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá sentencia => dicha sentencia 4377046 wikitext text/x-wiki {{Ficha de fiesta |nome = Antroxu de Santa Cruz de Tenerife |nome_oficial = |moteyo = |imagen = Carnaval de Santa Cruz de Tenerife, Carnival Queen 2012.jpg |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = Reina del Antroxu de 2012 |tipu = [[Antroxu]] |celebrada_por allugamientu = [[Ficheru:Flag Santa Cruz de Tenerife city.svg|20px]] [[Santa Cruz de Tenerife]]<br />{{ESP|IC}}<br />{{ESP}} |empiezo = |términu = |fecha = Variable (ente [[febreru]] y [[marzu]] según l'añu) |estáu = |organizador = |participantes = |motivu = |significáu = Fiesta d'[[disfraz|amarutes]] |costume celebren dellos actos, ente ellos: Gala d'eleición de la [[Reina del Antroxu]], [[cueso]], [[cabalgata]] y [[entierru de la sardina]] |rellacionada_con= [[Antroxu n'España]] |anterior = |siguiente = |web = www.carnavaltenerife.es/ |otru1_nome = |otru1 = |otru2_nome = |otru2 = |otru3_nome = |otru3 = }} [[Ficheru:Anuncio luminoso del Carnaval chicharrero (de Santa Cruz de Tenerife), Canarias, España.JPG|thumb|Anunciu lluminosu del antroxu col símbolu del [[Trachurus trachurus|chicharro]], na [[Cai del Castillo (Santa Cruz de Tenerife)|cai del Castillo]].]] L''''Antroxu de [[Santa Cruz de Tenerife]]''' ostenta, xunto col [[Antroxu de Cádiz]] y el [[Antroxu d'Águiles]] ([[Murcia]]) la máxima considerancia pa fiestes que concede'l ministeriu con competencies en turismu n'[[España]]. Ye consideráu'l segundu [[antroxu]] más popular y conocíu internacionalmente, dempués de los que se celebren en '''[[Rio de Janeiro]]''' ([[Brasil]]).<ref name="tenerife-abc_1">{{cita web|url=http://www.tenerife-abc.com/Antroxu/index.htm|títulu=Tenerife-ABC}}</ref><ref name="fiestes.edreams_1">{{cita web |url=http://fiestas.edreams.es/antroxu/l'antroxu-de-tenerife/|títulu=Fiestes d'España. L'Antroxu de Tenerife}}</ref><ref name="tenerife-abc_2">{{cita web|url=http://www.tenerife-abc.com/Antroxu/|títulu=L'Antroxu de Tenerife}}</ref> De fechu la ciudá de Santa Cruz de Tenerife ta hermanada cola ciudá de Rio de Janeiro por esta razón.<ref name="santacruzmas_1">{{cita web|url=http://www.santacruzmas.com/SantaCruzMas.asp?IdMenu=4&IdSeccion=39&IdSubseccion=129|títulu=Ciudad hermaniaes con Santa Cruz de Tenerife|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110716004257/http://www.santacruzmas.com/SantaCruzMas.asp?IdMenu=4&IdSeccion=39&IdSubseccion=129|fechaarchivu=2011-07-16}}</ref><ref>[[Santa_Cruz_de_Tenerife#Ciudaes_hermanaes|Ciudaes hermaniaes con Santa Cruz de Tenerife, en Wikipedia]]</ref> Miles de persones salen a la cai cada añu mientres más d'una selmana. El turismu amóntase al par que lo fai pel branu. El [[18 de xineru]] de [[1980]] foi declaráu '''[[Fiestes d'Interés Turísticu Internacional (España)|Fiesta d'Interés Turísticu Internacional]]''' pola Secretaría d'Estáu pal Turismu, siendo la única fiesta canaria qu'ostenta tal distinción. Amás ye unu de los antroxos más importantes del mundu y el de mayor relevancia del país.<ref>{{cita web | url = http://www.canarias7.es/articulo.cfm?Id=131352 | títulu = Canaries 7. Tenerife. L'Antroxu de Santa Cruz de Tenerife, candidatu a Ayalga del Patrimoniu Cultural Inmaterial d'España | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20160310062344/http://canarias7.es/articulo.cfm?id=131352 | fechaarchivu = 2016-03-10 }}<!--Títulu xeneráu por Muriu Bot--></ref><ref><<Yoteca>> Guía d'ayuda documentada,[http://www.yoteca.com/url/Informacion-de-antroxos.asp], 22-2-2008</ref> Na actualidá l'Antroxu de Santa Cruz de Tenerife aspira a convertise en '''[[Patrimoniu de la Humanidá]]'''.<ref name="laopinion_1">{{cita web |url=http://www.laopinion.es/tenerife/2008/07/23/antroxu-buscara-titulo-patrimonio-humanidad/160717.html|títulu=L'Antroxu va buscar el títulu Patrimoniu de la Humanidá}}</ref> Esta declaración per parte de la [[UNESCO]] va suponer, de producise, la mayor promoción internacional que tuviera Santa Cruz de Tenerife, por ser el primer Antroxu d'España en llograr esta reconocencia, pol so calter permanente nel tiempu y porque llegaría a los cinco continentes al traviés de la UNESCO. En [[1987]] allegó al Antroxu Chicharreru la célebre cantante cubana [[Celia Cruz]] xunto a la orquesta [[Billo's Caracas Boys]], a la qu'asistieron 250.000 persones, foi rexistrada nel [[Llibru Guinness]] de los récores como la mayor congregación de persones nuna plaza al campu p'asistir a un conciertu, marca que se caltién anguaño. Nel añu [[2000]], l'antroxu de Santa Cruz de Tenerife, dedicáu esi añu a [[Los Piratas]] convirtió a la ciudá en '''''Capital Mundial del Antroxu'''''. Cuenta con dos partes bien estremaes, l'[[antroxu]] "oficial" y l'antroxu na cai. L'antroxu oficial cuenta con más de 100 grupos con una media de 50 componentes cada unu: [[murga|murgues]], [[comparsa|comparses]], grupos d'amarutes, rondallas y agrupaciones musicales. L'antroxu de la cai, vien ser la participación de los mesmos ciudadanos na fiesta. == Historia == [[Ficheru:FUFA MONTAJE-2006.JPG|thumb|300px|'''Afilarmónica NiFú-NiFá''' (La Madre de les murgues de Canaries) nel antroxu de 2006.]] Anque con cuasi total seguridá, l'Antroxu de [[Santa Cruz de Tenerife]] celebrar dende los primeros asentamientos europeos (en 1605 Gaspar Luis Hidalgo, aludía a los costume d'invertir los sexos per mediu d'amarutes), les primeres referencies escrites daten de finales del s. XVIII, al traviés de los escritos de los visitantes y dempués, por aciu disposiciones oficiales que buscaben l'orde social mientres la so celebración. El diariu de Lope Antonio de la Guerra y Peña en 1778 recueye un baille celebráu en Santa Cruz de Tenerife, onde yá por aquél entós falábase de comparses. En 1783 un bandu publicáu pol Correxidor, vetaba l'usu de mázcares “pción de "les tapaes" na nueche carnavalera (alta burguesía con mázcara entemecida col pueblu llanu). Nel añu [[1891]], ta fechada l'apaición, per vegada primera, d'una rondalla como agrupación propia del Antroxu de Santa Cruz de Tenerife. El [[Orfeón de Santa Cruz]] foi fundáu en 1897. Mientres les dictadures de [[Miguel Primo de Rivera]] (1923-1930), y del [[Francisco Franco|Xeneral Franco]] (1940-1960 fundamentalmente), pasaron a denominase "Fiestes d'Iviernu" como ardid pa evitar la prohibición, a pesar de dicha prohibición sobre la so celebración y tal como asocediera nos sieglos anteriores, siguió celebrándose en Santa Cruz de Tenerife, como únicu llugar xuntu [[Cádiz]]. Nesti tiempu, nel añu 1954, primero como ''Los Bigotudos'', y güei conocíos como [[Afilarmónica NiFú-NiFá]], vía la lluz la primer murga. En 1976, acabáu'l periodu franquista, la denominación de "Fiestes d'Iviernu" termina y vuelve el "Antroxu" anque namái lo faía los nome, la fiesta siempres tuviera presente. Dende 1962 realízase un cartelu del Antroxu pa cada edición. De magar, artistes de la talla de Juan Galarza, Gurrea, [[Javier Mariscal]], Dokoupil, [[César Manrique]], Cuixart, [[Pedro González]], Fierro, Paco Martínez, Mel Ramos, Enrique González, Maribel Nazo, Elena Lecuona y un llargu etcétera realizaron los mesmos. La edición de [[2009]] supondría l'empiezu del concursu abiertu a tou participante del diseñu del cartelu del antroxu. En [[1987]], que sería los primer añu en que se "tematizó" l'antroxu santacrucero ([[Roma]]), una actuación de [[Celia Cruz]] xunto a la orquesta [[Billo's Caracas Boys]], a la qu'asistieron 250.000 persones, foi rexistrada nel [[Llibru Guinness]] de los récores como la mayor congregación de persones nuna plaza al campu p'asistir a un conciertu, marca que se caltién anguaño. Los escenarios principales del antroxu de los concursos y eleiciones de la Reina, que se fueron alternando a lo llargo de la historia recién del antroxu chicharreru, fueron el [[Teatru Guimerá]] (hasta la edición de 1985); Plaza de Toros de Tenerife (años 1986; 1987 y 1988), l'escenariu central y circular taba "coronáu" por una corona (valga la redundancia) platiada (1986 y 1987) y depués dorada (1988); Plaza d'España (hasta 2005); [[Centru Internacional de Feries y Congresos de Tenerife]] y escampada de los aparcamientos del [[Parque Marítimu César Manrique]] (2008). Los allugamientos antepenúltima y penúltima fuéronse alternando, dependiendo de la necesidá del momentu y dende la construcción del Centru Internacional de Feries y Congresos de Tenerife. Anguaño, les entraes pa los distintos actos, especialmente la Final de Murgues Adultes y Gala d'Eleición de la Reina, vender por completu (l'aforu supera los 20.000 asientos) ente 15 y 60 minutos dempués de ponese a la venta, toles llocalidaes. La Gala de la Reina, espectáculu con un escenariu que corona a la primer dama de les fiestes y onde actúen les agrupaciones premiaes, ye retresmitíu cada añu por dalguna cadena nacional pa tol país y emitíu vía satélite a tolos continentes. Hasta'l día de güei, les cadenes que se fixeron cargu del espardimientu del eventu fueron: [[RTVE]]; [[Televisión Canaria]]; [[Antena 3 Televisión]]; [[Canal+ (plataforma satélite)|Canal +]]; [[Telecinco]] y [[Galavisión]]. Nel añu 2000, l'antroxu de Santa Cruz de Tenerife<ref name="Antroxu de Santa Cruz de Tenerífe">{{cita web|nome1=Antroxu de Santa Cruz de Tenerífe|títulu=Antroxu de Santa Cruz de Tenerífe|url=https://www.vivefiestas.com/blog/antroxu-de-santa-cruz-de-tenerife/}}</ref> convertir en Capital Mundial del Antroxu<ref>{{cita web |url=http://www.eldia.es/2000-03-09/ANTROXU/antroxu6.htm|títulu=Capital Mundial del Antroxu}}</ref> y en sede de la XX Convención de la Federación de Ciudaes Europees del Antroxu (FECC). Pal zarru de tal convención celebrada nel mes de mayu, celebróse un cueso participáu polos protagonistes del cueso de febreru d'esi añu, y el Conceyu de [[Santa Cruz de Tenerife]], convidó a participar al mesmu a agrupaciones de la islla de [[Gran Canaria]], concretamente, a los grupos participantes del antroxu de [[Les Palmes de Gran Canaria]]. A partir de 2007, la preparación del Antroxu siguiente adelántrase. El cartelu del Antroxu 2008 de Santa Cruz de Tenerife, obra de Juan Galarza, foi presentáu'l 5 d'agostu. Ye'l puntu de partida del restu de preparativos. Apenes dos meses dempués del final del Antroxu, presentóse'l cartelu de 2009. Na actualidá empezáronse los trámites por que el [[Antroxu]] de [[Santa Cruz de Tenerife]] pase a engrosar la llista de [[Patrimoniu Cultural Inmaterial]] de la [[UNESCO]]. En casu de que la candidatura llegue a bon fin, sería los sestu antroxu del mundu y el primeru d'España en tener esta reconocencia. === Temátiques del Antroxu y anécdotes === [[Ficheru:Cartel 76.jpg|thumb|250px|Cartelu del Antroxu de [[1976]] nun azulexu asitiáu na [[Avenida de la Constitución (Santa Cruz de Tenerife)|Avenida de la Constitución]] de [[Santa Cruz de Tenerife]].]] * [[1987]] - '''Roma''': foi'l primer añu en que l'Antroxu de Santa Cruz de Tenerife, foi "tematizado". Pa ello, el perímetru de la Plaza d'España foi arrodiáu d'una columnata, xuníes de dos en dos, que remembraba l'estilu [[Orde xónicu|xónicu]], dándo-y l'aspeutu de templu romanu de planta circular. El portal del dintel de cada par de columnes taba afatáu por dos [[Trachurus trachurus|chicharros]] coronaos con lloreos. foi l'añu nel que l'Antroxu de Santa Cruz de Tenerife entró nel Llibru Guinness de los récores. Naquel añu, el baille del Martes del Antroxu, que amenizaron la orquesta Billo´s Caracas Boys y Celia Cruz na Plaza d'España, llogró rexuntar la estelante cifra de más de 200.000 persones baillando na cai, metanes un espectáculu con más de 40.000 vatios de soníu y un llume espectacular, con efeutos especiales y rayo láser. * [[1988]] - '''La Selva''': La columnata del añu anterior foi reciclada, pintándola de color salmón y coronándoles con fueyes de palma blanques ellaboraes a partir de fibra de vidriu, dándo-yos l'apariencia de palmeres. Cada dos o trés "palmeres", disponíense plataformes nes que se llucíen reproducciones de traxes de reines del antroxu d'ediciones anteriores, fabricaos tamién en fibra de vidriu blancu. Pa la ocasión, púnxose un pedestal sobre'l que s'alzaba un [[King-Kong]] ellaboráu por un maestru fallero, y que terminó los sos díes nuna esquina del Parque La Granxa, opuesta a la esquina del antíguo Multinices Oscar's. * [[1989]] - '''Exiptu Milenariu''': La Plaza d'España pasó a agospiar l'escenariu principal de les fiestes, dexando a partir d'ésti añu a la Plaza de Toros condergada al ostracismu. L'escenariu foi decoráu con dos grandes [[Esfinxe exipcia|esfinxes]] y al traviés d'un portalón adintelado que remembraba a un templu o palaciu exipciu, faíen actu de presencia les candidates a reina y demás participantes na gala d'eleición de la reina. Escenariu recordáu como unu de los más guapos de la hestoria del Antroxu de Tenerife. * [[1990]] - '''El mundu de los cuentos''': L'escenariu de la Plaza d'España pasó a tener un "aire de cuentu" infantil; estremándose la escenografía en dos partes. Per un sitiu el "positivu" con una casa con una cara sonriente, y pol otru, el "negativu", más tenebrosu, onde destacaba un árbol que les sos manes terminban en forma de manes, n'homenaxe al qu'apaecía na película [[Poltergeist (película)|Poltergeist)]]. * [[1991]] - '''L'Espaciu''': Integróse dientro de la escenografía la torre de la Plaza d'España, tresformándola nuna especie d'antena xigante de telecomunicaciones sideral. Predominaron los elementos metálicos; lluces de neón y lluz de láser. La gala tuvo presentada pola periodista Pilar Socorro, habitual n'años posteriores nestos llabores. El diseñu vencedor esi añu foi realizáu por Leo Martínez pa la empresa Güisqui JB y taba denomada Al ritmu de la nueche. La candidata encargada de llucir la fantasía llámase Isabel Luis Hernández. * [[1992]] - '''El Cine''': El decoráu del escenariu de la Plaza d'España remembró los platós prefabricaos onde se rodaron "westerns" (películes sobre l'oeste estauxunidense). La reina d'esi añu Patricia Rodríguez Pérez llucía una fantasía de Julio Rodríguez y Juan Fajardo denomada "Y hora vengo yo..." en representación de Maya. [[Ficheru:Cartel 92.jpg|thumb|250px|Cartelu del Antroxu de [[1992]] nun azulexu asitiáu na Avenida de la Constitución.]] * [[1993]] - '''El Circu''': L'escenariu ampliar a la cuasi metá de la superficie de la plaza. foi'l primer añu en que [[Antena 3 Televisión]] encargar de la señal; espardimientu y promoción de la Gala d'Eleición de la Reina a nivel nacional ya internacional (al traviés d'Antena 3 Internacional); hasta esi entós encargábase d'ello [[RTVE]], bien al traviés de TVE1; La2 y TVE Internacional. N'anguaño, producióse un fechu insólitu. La candidata Mónica García Brito, que llucía un disfraz escurríu pol diseñador local Carlos Nieves, tituláu "Pachá entra nel mio suañu", consiguió sopelexar toles normes establecíes tocantes a realización de traxes pa candidates d'antroxu. El so disfráz que midía 6 metros d'altor y 6,5 metros d'anchu, foi'l traxe más grande que se realizó pa esti tipu de certame. Anque quedó primer dama de la Reina del Antroxu d'anguaño (Srta. Carlota Bibiana Sosa que llucía un diseñu de Marcos Marrero y María Díaz), consiguió lo que quiciabes seya más anecdóticu, permanecer na memoria coleutiva de la hestoria del Antroxu de Santa Cruz de Tenerife y un precedente qu'entá nun foi superáu tocantes a promoción internacional del Antroxu de Santa Cruz de Tenerife * [[1994]] - '''La Atlántida''': Pa esi añu nel escenariu destacarón los colores marinos. La gala tuvo presentada pol periodista tinerfeñu Willy García. La reina esi añu foi la candidata María Candelaria Rodríguez y llucía la fantasía Diva realizada por Marcos Marrero pa los casinos de Tenerife. * [[1995]] - '''Les Mil y una Nueches''': Los motivos árabes del cuentu, afataben l'escenariu de la Plaza d'España, anque s'inspiraron realmente nos motivos de la película [[Aladdín]]. [[Ficheru:Cartel 95.jpg|thumb|250px|Cartelu del Antroxu de [[1995]] nun azulexu asitiáu na Avenida de la Constitución.]] * [[1996]] - '''Méxicu''': L'escenariu principal del Antroxu, treslladar al acabante inaugurar Centru Internacional de Feries y Congresos de Tenerife. foi'l primer añu en que quixo dase "teatralidad" a la presentación de la gala; pa ello, la escenografía remembraba un barriu de Méxicu.Foi retresmitida pa tol mundu al traviés de la canal [[Galavisión]] de [[Televisa]] y pa [[España]] yera retresmitida por [[Telecinco]]. L'escenariu asitiar n'unu de los estremos del edificiu, y les candidates teníen que travesar una pasarela dende la otra punta del edificiu pa llegar a ésti. Un error de cálculu na construcción de dicha pasarela, provocó que s'asitiara una pequeña rampla por que nun hubiera un pasu ente la pasarela y l'escenariu; el resultáu foi que les candidates a reina precisaben ayuda p'aportar al escenariu en travesando la pasarela, debíu al pesu y volume de los traxes, nun podíen xubir por esa pequeñu rampla, lo que provocó munchos problemes. L'actu cuntó cola actuación estelar d'[[Enrique Iglesias]]. Y el diseñu ganador d'esi añu foi realizáu por Justo Gutiérrez y representando al Quilu. La candidata foi la señorita Nayra Plasencia Jorge y la fantasía taba inspirada n'Exiptu sol nome de Ra. Tamién lo socedío na gala, pola forma de retratar a los mexicanos como adictos a la Tequila, cuasi supón un conflictu diplomáticu, una y bones la cónsul de Méxicu taba ente los invitaos al eventu. * [[1997]] - '''La Prehistoria''': L'escenariu yera un monte predresu fecha de cartón piedra nel centru del [[Centru Internacional de Feries y Congresos de Tenerife]]. * [[1998]] - '''La Edá Media''': L'escenariu d'esi añu presentaba la forma d'un castiellu medieval con banderolas; blasones y teyaos cónicos de colores. * [[1999]] - '''El mundu del cómic''': Supunxo la vuelta a la Plaza d'España, con un escenariu onde se representaron a superhéroes. Destacaba una especie de [[Captain America]], bautizáu como "[[Super Chicha]]", y un bustu xigante de [[Lara Croft]]. * [[2000]] - '''Los Piratas''': Un galeón pirata yera'l centru alredor del cual distribuyíase'l restu de la escenografía (palmeres; islles; sableres; foles;...). Salsarrica edita'l CD ROM "El nuesu Antroxu" con imáxenes de les agrupaciones y distintos actos del antroxu santacrucero. Distribúyese al traviés del periódicu El Día. * [[2001]] - '''Odisea nel espaciu''': Una nave espacial en despegue foi la protagonista de la escenografía de la Plaza d'España. * [[2002]] - '''Los allegres años 20''': L'escenariu de la Plaza d'España foi decoráu con motivos modernistes propios de les primeres dos décades del sieglu XX. Destacaba una gran [[Torre Eiffel]] nel escenariu, según una escultura de la [[Estatua de la Llibertá]] y la [[Ponte Golden Gate]] detrás de la Torre Eiffel. * [[2003]] - '''L'alloñáu Oriente (China)''': La parte central del escenariu de la Plaza d'España foi ocupáu por un templu chinu de color coloráu. Tres ésti punxo una escultura en cartón piedra de [[Buda]], que tuvo que ser retiráu por protestes de la comunidá budista de Tenerife, yá que como ellos esplicaben, que yera como si ellos entamaren una fiesta que nada tien que ver colo relixoso, con un cristu crucificáu puestu como adornu o elementu decorativu del escenariu principal de dicha fiesta. Les cais principales de Santa Cruz de Tenerife, fueron decoraes con motivos coloraos y doraos y con farolucos chinos. Esi añu la sardina llució nel so entierru con forma allargada de [[dragón]] chinu. * [[2004]] - '''Celia Cruz''': L'escenariu de la Plaza d'España foi decoráu como una especie de barriu de [[Cuba]], con un neón onde se lleía "[[Celia Cruz]]" n'azul. El vilbu de Celia Cruz tuvo nesi Antroxu, col cual Tenerife quíxo-y rindir un homenaxe a la fantástica cantante de mueyu que tanto significara pal Antroxu de Santa Cruz de Tenerife y que les sos cantares han embriagado les nueches del antroxu del pueblu baillando nes cais de la ciudá. Amás mientres la Gala, l'alcalde de la ciudá de [[Santa Cruz de Tenerife]], [[Miguel Zerolo Aguilar]], declaró a Celia Cruz como Reina d'Honor del Antroxu de Santa Cruz de Tenerife. * [[2005]] - '''Los musicales de Hollywood''': L'escenariu inspirar nos escenarios de musicales hollywodienses, en tonos blancos, negros y grises. La Gala de la Reina foi dirixida por Jaime Azpilicueta. Y cuntó con una apertura llena de ritmu n'homenaxe a los musicales famosos como Grease, Fiebre del sábadu nueche o West side story, ente otros. * [[2006]] - '''Les tribus o Tribumanía''': L'escenariu volvió treslladase al Centru Internacional de Feries y Congresos de Tenerife, pasando a tener dos escenarios; unu principal y otru secundariu, xuníos por una pasarela. La decoración de dambos basóse en [[graffitis]] y "icono web". Nun principiu pretendía empobinase escontra les "tribus urbanes" (accidentes; punks; hippies;...), pero dióse-y un tonu xeneral de "tribus". * [[2007]] - '''La Moda''': Conocíu como ''"L'Antroxu Amargo"'', debíu al negativu protagonismu adquiríu pol que fuera esi añu direutor de la Gala d'Eleición de la Reina: [[Rafael Amargo]] y de la mesma gala en sí. D'esi añu, destacó una gala polémica y cutre que pocu o nada tenía que ver col Antroxu y que s'asemeyaba muncho más a un festival veraniegu de la España peninsular. Aquello nun foi más qu'una desfile de personajillos de "reality"; "corazón" y "telebasura" (la nota pintoresca sobre l'escenariu poner la "famosilla" Belén Estéban perpetando una imitación de [[Madonna (cantante)|Madonna]]) y dalgún qu'otru cantante que nada tenía que ver col ritmu y la música habitual propia d'estes fiestes (el grupu Dover tuvo más que dignu, ante semajante despropósitu de Gala), amás nun pudo participar cuasi nengún grupu del Antroxu, como ye tradición nestes Gala. El direutor de la Gala non yá saltóse'l contratu onde se comprometiera a realizar un gran espectáculu cola actuación de grandes estrelles de la música como Jennifer Lopez o Ricky Martín sinón que se dedicó a faltar y despreciar a la ciudá en cualquier mediu de comunicación nel que salía, acusándolos d'ineptos ya incultos por non entender el so espectáculu, nel cual como datu emponedor los baillarinos diben vistíos con calzoncíos con furacos ente otres notes. L'únicu momentu estimosu pol públicu esa nueche foi gracies a la murga los Diaños Llocos, ganadores del primer premiu d'interpretación d'esi añu, que negáronse a cantar al considerar qu'esi espectáculu en nada representaba l'Antroxu de Santa Cruz de Tenerife nin a los santacruceros, dempués de lo que abandonaron l'escenariu ante la ovación xeneralizada del públicu asistente a la cortil. El discutiniu xeneráu y el desastre de gala foi tal qu'ocupó titulares na prensa nacional y nutrió los principales programes de corazón, clisando la fuerte inversión en materia publicitario qu'esi añu invirtiera'l Conceyu de Les Palmes de Gran Canaria pa promocionar el so antroxu a nivel nacional ya internacional. Esi añu, foi consideráu por munchos, como'l peor antroxu (peor gala) de la hestoria en Tenerife. Bien de meyor dirixida por Geni Afonso tuvo la Gala de Presentación de Candidates, que se celebró nel Parque García Sanabria. Como artista invitáu especial, Nauzet, quien allantó al públicu santacrucero cola versión de "Santa Cruz n'Antroxu" Tamién la Gala Infantil pudo escapar de la direición de Rafael Amargo y foi del gustu del públicu asistente. * [[2008]] - '''La maxa''': L'escenariu treslladóse a escampada de los aparcamientos del [[Parque Marítimu César Manrique]]. La decoración inspirar na llucha del bien y del mal (maxa blanco y maxa negro), incorporando motivos de [[La hestoria inacabable]]; [[El Señor de los Aniellos]] y [[Harry Potter]]. Mientres esta gala volvió coronase a la Reina del 2007 una y bones l'anterior añu, nin siquier la Reina de la Gala pudo ser coronada como tradicionalmente faise. Hai de solliñar qu'esta gala dexó un bon sabor de boca nos chicharreros, enllena de color y maxa y dirixida por Jaime Azpilicueta recuperó la esencia del Antroxu, participando nella tolos grupos del Antroxu, y presentada pol magu Jorge Blas y el periodista tinerfeñu Iván Bonales. Anguaño foi coronada como reina la candidata Nauzet Cruz Melo en representación del Centru Comercial Carrefour col traxe denomináu La Edá d'oru, diseñáu por Santi Castro. * [[2009]] - '''El cine de Terror''': Conocíu como "L'Antroxu Anti-crisis". Pa ello, treslladóse l'escenariu principal al [[Centru Internacional de Feries y Congresos de Tenerife]], con una escenografía totalmente plana, ensin elementos esculpíos o modelaos. La decoración del mesmu basóse n'impresiones de gran formatu, con motivos tradicionales de les primeres películes del cine de terror, inspiraos n'elementos d'[[Ed Wood]]; [[Nosferatu]];... El cantar Oficial del Antroxu anguaño foi "Chicharreru de Corazón", de la Murga Nin Picu Nin Curtiu, convirtiéndose nel primer cantar qu'un grupu del antroxu interpreta pa estes fiestes, y que tien una apoteósica acoyida na tresmisión de la Gala de la Reina del Antroxu, siendo baillada y cantada por toles comparses de Tenerife. Como interés el "[[Ave Satani]]" (himnu [[satánicu]] de la película de terror [[La profecía|The Omen (La Profecía)]]), pudo escuchase delles vegaes na introducción de la gala. La candidata escoyida como Reina anguaño foi Ana María Tavares, representante del periódicu El día, con un diseñu de Leo Martínez tituláu Embruxada. * [[2010]] - '''Tenerife, hestoria d'un Antroxu''': Anguaño vuelve a la direición de la gala un vieyu conocíu del Antroxu de Tenerife como ye Sergio García, direutor de gales año anteriores. L'escenariu allugar nel Centru Internacional de Feries y Congresos, con un decoráu por demás especial y dedicáu a los cuatrocientos años d'historia del Antroxu. Podíen reparase unos grandes espeyos, de manera que'l públicu pudiera tar presente nel decoráu del escenariu, y xunto a estos delles imáxenes de los cartelos representativos del Antroxu. La reina del Antroxu escoyida nesi añu foi la señorita Alicia Sanjuán, con un diseñu de Leo Martínez pa El periódicu El Día: "Alicia Nel país de les maravíes". * [[2011]] - '''Enrique González y les murgues de Canaries''': N'anguaño homenáxase a Don Enrique González, el padre de les murgues, fundador de dellos actos del Antroxu chicharreru como ye'l casu del Entierru de la Sardina y l'[[Afilarmónica Nin Fú-Nin Fá]]. L'escenariu allugar nel Centru Internacional de Feries y Congresos, con un decoráu por demás especial y dedicáu puramente a Don Enrique. L'escenariu alluga grandes semeyes del maestru y de la mesma formaba como un gran disfraz de payasu. A los llaos podíense reparen grandes trompetes y preseos carauterísticos de les murgues canaries. La gala d'eleición de la Reina del Antroxu ye dirixida por Sergio García. La final de murgues celébrase, per primer vegada, nel [[Estadiu Heliodoro Rodríguez López]] con una asistencia de 20.000 persones. * [[2012]] - '''Flower Power. Los prodixosos años 60''': L'escenariu diba ser primeramente un 600 xigante cortáu a la metá pero per falta de presupuestu acabó siendo un panel llargu, con motivos sesenteros, como un autobús coloríu, los distintos símbolos pa la paz y una vespa con otros dos paneles de colores lluminosos a derecha y izquierda. Nel escenariu tamién había imáxenes d'anteriores reines del antroxu, lleendes como "don't worry be hippy", volúmenes de figures, y dibuxos de personaxes con vistimientes [[hippies]]. Tamién decoraba l'escenariu un bon númberu d'edificios de la ciudá dibuxaos con un estilu sicodélicu. Na gala de la reina destacaron como temes la llegada del home a La Lluna, la [[guerra de Vietnam]], les protestes estudiantiles, la llucha pola proteición de la naturaleza y el surdimientu del [[New Age]]. Estes temes entemeciéronse de primeres de l'actuación d'una manera conceptual tratando d'emular les formes artístiques d'entós. Siguió-y un homenaxe a grupos de música y cantantes de los 60 ente los que destacaron los Beatles, con un submarín mariellu enorme, los Rolling Stones, cola boca y la gran llingua carauterístiques, Fifth Dimension y Ben E. King con cantares míticos interpretaes por músicos de les islles, dalgunes d'elles cola lletra camudada por una más carnavalera. melodíes como ·the yellow submarine", "stand by me", "acurious" o "let the sunshine". L'actu inicial terminó col cantar "la mio tierra". * [[2013]] - '''Bollywood: La India''': Ye la primer vegada que la temática del antroxu ye escoyida por aciu votación per internet. L'escenariu inspirar nos usaos nel [[Festival del Cantar d'Eurovisión]], con una gran [[pantalla LED]] (bien esbardiada, una y bones aquello nun yera más qu'un salvapantalles) la más grande d'[[Europa]]. Ente'l xuráu qu'escoyó a la Reina del Antroxu, taba'l coreógrafu y actor de bollywoodiense [[Sunny Singh]] (nacíu en [[Bombay]]) y el presidente del xuráu foi'l cónsul de la [[India]] en Canaries, Gope Boagwandas Mahtani. L'antroxu tuvo marcáu por un desastrosu accidente asocedíu mientres la gala d'eleición de la reina, nel cual una de les fantasíes, que cuntaba con un dispositivu que soltaba fueu frío, quemó la siguiente y provocó graves quemadures a Saida, la siguiente candidata y seis persones más, ente elles los sos ayudantes, el diseñador de la fantasía que vistía Saida y el mesmu diseñador de la fantasía que provocó la quema. Los organizadores nun quixeron provocar alarma ente los asistentes por medrana a una reacción de llerza que provocara muertos, como en [[Madrid Arena]], magar que'l fueu tuvo a puntu de llegar al escenariu, cosa que nun asocedió pola rápida intervención de los bomberos. Les quemadures fueron tan graves que les autoridaes polítiques decidieron suspender la cabalgata anunciadora como símbolu de respetu, provocando munches reacciones en contra, tanto de carnavaleros que queríen esfrutar, como de turistes que pagaren enforma dineru pa ver la fiesta como polos feriantes, xente qu'arrendó quioscos y persones polo xeneral que teníen la fiesta como fonte principal d'ingresos. Dalgunos suxirieron daqué quiciabes más lóxicu, dedicar la cabalgata a la moza afeutada, asitiar cartelos nos xarrés con frases d'ánimu y faer que les murgues dedicáren-y el so cantares, en llugar d'a cencielles suspender l'actu. D'esta forma, argumentaben, naide perdía, los feriantes y turistes salíen contentos (estos postreros, amás, llevábense una bona impresión de los isleños), la xente prestábase y Saida sentiríase arropada pola xente de la cai. Sicasí estes voces nun fueron escuchaes, probablemente pol caos qu'anició tou esta tema y l'intentu de los encargaos d'atopar una solución lo más aína posible. * [[2014]] - '''Los Dibuxos Animaos''': Esti ye'l primer añu en que'l cartelu anunciador del antroxu ye escoyíu polos ciudadanos, anque hubo polémica al respeutu por diversos problemes nes votaciones. De fechu los resultaos fueron anulaos y los organizadores del concursu fueron quien finalmente decidieron cuál sería los ganador. L'escenariu volvió ser una pantalla LED, anque la utilizada anguaño, trayida dende Bélxica, cuntaba con un efeutu envolvente, lo que la faía paecer mayor. Incorporóse amás una segunda pantalla. Por ella emitiéronse, amás de los nomes de los grupos qu'actuaben y d'escenes del propiu antroxu dalgunos dibuxos animaos fechos pa la ocasión, ente ellos un robot en 3D d'aspeutu asemeyáu a EVA, de la película [[WALL·E|"Wall.y"]], y un [[Mecha (robot)|mecha]]. Por cuenta de los problemes de la gala del añu anterior l'escenariu foi preparáu con mayor seguridá. La gala empecipiar con una cantante afatiada como [[La Cenicienta (película de 1950)|la cenicienta]] baxando d'un xarré y cantando una versión carnavalera d'un cantar de dicha película. De fechu l'actu inicial consistió básicamente en cantares alteriaos pa la ocasión. Tres esto fixo homenaxe a "[[La serenita (película de 1989)|la serenita]]", Jessica Rabbit, de "[[Who Framed Roger Rabbit]]", [[La pantera rosa (personaxe de dibuxu animáu)|la pantera rosa]], [[Inspector Gadget|l'inspector gadget]], la serie d'animación de [[Barbie]], Tadeo Jones, de "[[Las aventuras de Tadeo Jones]]" y [[la familia Telerín]]. Tres esto la madrasta de [[Blancanieve]] preguntó si ella yera la reina más formosa del antroxu, siendo respondida con un non atayante, yá que mientres la gala escoyer a una reina más guapa y bondosa. Acompañándola taben diversos villanos animaos, como [[Joker|el joker]]. Los personaxes malvaos esvalixar según entraron n'escena los atentos protagonistes de "[[Monster High]]". Depués fixeron entrada personaxes de [[Warner Bros]] y [[Hanna Barbera]], como [[El gatu Silvestre|Silvestre]], [[Piolín]] y [[Scooby Doo]], a ritmu de la sintonía de "[[Merrie Melodies|merry melodies]]". Siguiéron-yos los personaxes de "[[The Flintstones|los picapiedra]]", con troncomóvil incluyíu. Cuando dexaron l'escenariu homenaxó'l filme "[[Ríu 3D|ríu]]" a ritmu d'una samba de la mesma película. Esti actu inicial acabó con un homenaxe a "[[The Lion King]]" interpretáu pol cantante y actor [[Tenaro Rodríguez]]. Na pantalla, dependiendo de la película o serie homenaxada la gota d'agua uniojo del cartelu apaecía con un aspeutu o otru, por casu como un cámbaru nel casu "La serenita", como un inspector nel de "l'inspector gadget" o un loru nel de "Ríu". Al contrariu que n'años anteriores, salvu nel d'Amargo, esti actu d'apertura nun siguió un filo narrativu o una cierta coherencia. Los homenaxes a series y películes asoceder de forma caótica, resultando cutres y desmereciendo una tema que, a la vista del resultáu visual, pudo dar muncho más xuegu. * [[2015]] - '''El Futuru''': Cuasi 7.000 espectadores esfrutaron con una obertura que recreaba'l planeta Tierra nel futuru y na que desfilaron pol escenariu robots, baillarinos, zancudos galácticos y seres d'otros planetes. Dellos trapecistas sobrevolaron el Recintu Ferial de Tenerife y una figura humana xigante mover ente los espectadores hasta llegar al escenariu, al más puru estilu de [[La Fura dels Baus]]. Tou, envolubráu pola lluz y les imáxenes que proyeutó la gran pantalla LED de más de 50 metros d'anchu qu'arrodió l'escenariu. La collaboradora del programa d'[[Antena 3]] [[El hormiguero (programa de televisión)|"El hormiguero"]], [[Anna Simon]], foi una de los presentadores del eventu. Tuvo acompañada por dos comunicadores canarios, [[Iván Bonales]] y [[Manuel Artiles]]. Unu de los momentos más emocionantes de la Gala producióse cuando s'alicar sobre l'escenariu'l récor Guiness que se batió na céntrica Plaza d'España en [[1987]]. Esi añu más de 200 mil persones baillaron al ritmu de la reina del mueyu, [[Celia Cruz]]. Les tables enllenar de baillarinos de les distintes comparses del antroxu y les voces de seis cantantes fixeron una repasada polos grandes ésitos de l'artista cubana. * [[2016]] - '''Los años 80''': Nesta ocasión, pa la escengrafía, esaníciase la pantalla LED y recupérense los decoraos de cartón piedra tradicionales del Antroxu (de dudosu gustu), con motivos ochenteros: una pseudo reproducción d'una "[[Game Boy]]"; una cinta "cassette" xigante; un moñecu de [[Playmobil]] homenaxando a [[Freddy Mercury]];... * [[2017]] - '''El Caribe''': La Gala d'Eleición de la Reina foi dirixida (per segundu añu consecutivu), por Enrique Camacho, y tamién repitió como maestru de ceremonies el cantante [[Jadel]], esta vegada acompañáu pola artista andaluza [[Roko]]. Más de 5.000 espectadores guardaron en direutu la gala nel Recintu Ferial de Tenerife, un eventu pal qu'apenes una selmana antes escosárense les entraes. La Gala foi retresmitida en direuto pola [[Televisión Canaria]] y [[Televisión Española]], al traviés de [[TVE 2|La 2]] y [[TVE Internacional]], siendo l'añu (hasta entós) nel qu'esta fiesta tuvo más repercusión mediática internacional nos medios de comunicación. La Gala escenificó "un viaxe" en cruceru por [[El Caribe]], onde hubo un homenaxe al antroxu de distintos países caribeños como los de [[Puertu Ricu]], [[Cuba]], [[Xamaica]], [[Les Bahames]], etc. Tamién tuvo llugar mientres la Gala l'homenaxe a Antonio Messeguer, que se despidía del personaxe al que dio vida mientres los antroxos de les últimes cuatro décades, [[Fidel Castro]], con una gran ovación de tolos espectadores. Amás l'añu 2017, va ser recordáu como l'añu de la inauguración de la [[Casa del Antroxu (Santa Cruz de Tenerife)|Casa del Antroxu de Santa Cruz de Tenerife]], un muséu dedicáu a la hestoria d'esta emblemática fiesta. * [[2018]] - '''La Fantasía''': Per primer vegada na hestoria del antroxu tres muyeres actuaron como maestres de ceremonia na gala de la reina: [[Laura Afonso]], de [[Canaries Radio]]; [[Eloísa González]], de [[Televisión Canaria]], y [[Berta Collada]], que tuvo venceyada a [[Antena 3]], [[Cuatro]] y [[La Sexta]]. Amás cuntó cola actuación estelar d'[[Olga Tañón]]. L'escenariu ye'l más grande de los construyíos nel Recintu Ferial de Tenerife coles sos más de 2.100 metros cuadraos. La gala empezó cola proyeición poles pantalles d'un neñu qu'atopara un llibru nun monte encantáu y xubir d'ente les sielles del Recintu Ferial al escenariu del Antroxu. El filo conductor de la introducción de la gala recreaba un cuentu, con proyeiciones de [[faes]], árboles encantaos, [[unicornios]], la recreación una cascada de fueu, un gran [[dragón]] virtual y otros volando, ente otros elementos fantásticos. Mientres esta gala la moza Saida pudo desfilar como candidata na gala de la eleición de la reina, daqué qu'en 2013 nun pudo realizar por cuenta de un aciar accidente que provocó que la nueva y el so traxe se incendiacen. Mientres la gala, actuó'l grupu humorísticu Abubukaka. * [[2019]] - '''Las profundidades marinas''': L'escenariu principal del antroxu nesta ocasión ta presidíu por un bustu de seis metros d'altor de [[Poseidón]], el dios griegu del mar. Esta escultura ta realizada por maestros falleros [[Valencia|valencianos]] y foi treslladáu a la isla de Tenerife dende Valencia per mar al pie de otros decoraos que componen l'escenariu como un gran barcu naufragáu de diez metros de llargu y seis d'altu. Amás, moldiáronse 140 corales con colores llamativos, naranxa, verde y rosa. Tamién sirvieron d'inspiración nos decoraos delles películes, ente les que s'atopen [[Buscando a Nemo]]. * [[2020]] - '''Los coquetos años 50''': Conocíu como "L'Antroxu de l'Asoria", debíu al polvu en suspensión procedente del [[desiertu del Sáhara]] que cubrió tol archipiélagu canariu mientres los primeros díes de la celebración del antroxu na cai. La gala de la reina cuntó coles actuaciones de [[Paulina Rubio]] y [[Soraya Arnelas]]. Como novedá les candidates pudieron salir dos vegaes al escenariu al rematar cada primer tanda de salida de les participantes. La gala foi dirixida polos diseñadores Marcos Marrero y María Díaz. Nel momentu final, solu ocho, les que más puntuación consiguieron, xubieron al escenariu, por cuenta de que a pesar de les grandes dimensiones del escenariu, ésti quedó pequeñu para acoyer a toles candidates coles mesmes. * [[2021]] - '''Carnavales del Mundo''': Por cuenta de la pandemia por coronavirus, l'Antroxu de Santa Cruz de Tenerife nun se celebra anguaño de manera presencial. Retresmítense virtualmente dellos actos y documentales rellacionaos col antroxu. Tampoco hubo nueva Reina del Antroxu pero sí una guardiana del cetru que se va encargar de curialo hasta que pueda celebrase de nuevu la elección de la Reina del Antroxu. Les aspirantes van ser nueves, neñes y mayores que yá fueron proclamaes reines n'años pasaos. Esta gala cuntó cola participación estelar del cantante mexicanu [[Carlos Rivera]]. La Casa del Antroxu acoyó una esposición titulada los "Antroxos Tradicionales en Canaries". * [[2022]] - '''La Ciencia Ficción''': Per primer vegada na hestoria, l'Antroxu de Santa Cruz de Tenerife celebróse pel branu, nel mes de xunu. Esto foi por cuenta d'una decisión del Conceyu para poder celebralo como en dómines pre-covid, pos nel mes de febreru d'esi añu los indicadores sanitarios desaconseyaben un antroxu na cai. La Gala de la Reina cuntó cola actuación estelar de la cantante [[Chanel Terrero]], siendo la so primer actuación tres la so participación en mayu d'esi añu nel Festival d'[[Eurovisión]] representando a España. Ruth González foi escoyida Reina del Antroxu asocediendo a Sara Cruz, quién foi la Reina de 2020 y tuvo el reináu más llargu del Antroxu de Santa Cruz de Tenerife. Mientres el desfile, una de les candidates a reina del antroxu nun pudo aportar a la plataforma xiratoria del escenariu por cuenta que'l so traxe superaba la llende de pesu dexáu. Hubo tamién un homenaxe a los damnificados pola Erupción volcánica de La Palma de 2021. Tamién hubo un nuevu sistema de votación nel que'l públicu pudo participar na elección con mensaxería SMS. * [[2023]] - '''Nueva York, la ciudá que nunca duerme''': El recintu ferial de Santa Cruz de Tenerife volvió acoyer una gala na que [[Carlos Rivera]] volvió ser la estrella de la nueche. La obertura de la gala plantegóse como un viaxe a [[Nueva York]] mientres trés hores con más de 3.000 componentes de grupos como compañeros de pasaxe. El diseñu del escenariu taba basáu nel ''skyline'' de la ciudá, con rascacielos emblématicos como l'[[Empire State Building]], l'[[Edificiu Chrysler]] y l'[[One World Trade Center]]. Nun llateral del escenariu había amás una xigantesca [[Estatua de la Llibertá]]. Mientres la gala homenaxó la cultura llatina de Nueva York esventolexando les banderes de países como Méxicu, Puertu Ricu o Cuba xunto cola mesma [[bandera de Tenerife]]. Destacaron bailles urbanos, claqué y xuegu de lluces nuna obertura musical de fuerte impactu visual y sonoru. Foi una de les gales con más asistencia de los últimos años. La fiesta en xunto rexuntó a más d'un millón de persones ente tolos díes de celebración, decenes de miles de los asistentes veníen de otres isles y otros tantos d'otres partes d'España y del mundu, siendo una de les ediciones más multitudinaries de los últimos años. * [[2024]] - '''La Televisión''': La gala foi una señardosa alcordanza a los grandes ésitos musicales de la televisión de los años noventa. Empezó como un viaxe musical, del humorista Aaron Gómez, que somorguió a los asistentes nes clásiques melodíes de la televisión, como ''I’ll be there for you'', de la popular serie [[Friends]], y ''Hay que venir al sur'', de [[Rafaella Carrá]]. El percorríu históricu tescendió con una clara ovación del públicu, que de la mesma s'entemeció con un rapeo de Gómez que visibilizó les clásiques nueches del Antroxu, con madrugaes d'alcuentru en plaza España y el clásicu golor a papes rustíes. La gala foi amás, un homenaxe a los musicales de [[Broadway]] y [[Madrid]], y tamién remembraron la reblaneda llatino, con un chisgo históricu a artistes como Celia Cruz. Darréu sonaron ritmos llatinos de [[Tony Tun Tun]] y l'actuación de [[Mónica Naranjo]], quien allantó al públicu col so clásicu ''Sobreviviré''. L'escenariu, en tonos roses y verdes protagonizar una figura de [[King Kong]] con un [[chicharro]] na mano, esguilando la Cruz del Monumentu a los Cayíos de la plaza d'España de Santa Cruz de Tenerife, mientres otra figura, esta del héroe carnavalero [[Super Chicha]] intenta ablayalo. * [[2025]] - '''Secretos d'África''': N'anguaño la obertura de la gala foi especialmente criticada por cuenta d'elementos discordantes y asincrónicos. Televisión Canaria a nivel rexonal y La 2 de Televisión Española a nivel nacional fueron les dos cadenes televisives encargaes d'emitir un eventu que tamién foi emitíu pola Canal Internacional. La gala foi dirixida por Jep Meléndez y celebrada nel recintu ferial, rexistró un llenu absolutu colos 7.000 espectadores previstos. El presentadores de la gala, [[Lara Álvarez]] y Alexis Hernández, conducieron una gala apinada de referencies al continente africanu dende'l máximu respetu pola so cultura. El llunes 3 de marzu producióse una agarrada na que resultó fináu un vecín de [[Las Palmas de Gran Canaria]] polo que se suspendieron los actos d'esi día y por motivos meteorolóxicos. Esti sucesu xeneró una gran movición a nivel local y a nivel autonómicu xenerando malestar, refugu y crítiques sobro asoceder. * [[2026]] - '''Ritmos latinos''': === Discutiniu pol ruiu === En xineru de 2006 un grupu de vecinos de la mesma Santa Cruz de Tenerife presenta una denuncia ante'l Contenciosu Alministrativu, respondíu por por ocho comunidaes d'edificios y diez vecinos de la zona conocida como "cuadriláteru" (zona central de los festexos), nel que se solicitaba la suspensión de los actos d'Antroxu nel centru de la ciudá. Dellos grupos carnavaleros decidieron personase voluntariamente nel pleitu pa pidir daños y perxuicios. El Conceyu fixo lo propio reclamando non menos de 180 millones d'euros pa responder a los perxuicios colaterales. Finalmente según consta nel autu, "''el pidimientu xenéricu de suspensión de los antroxos ye escesiva y de nenguna manera podría ser oxetu d'una íntegra estimación. Ye obviu que l'antroxu ta compuestu por una pluralidá d'actos diversos y l'adecuación social de les molesties y ruios que producen unos y otros han de tener valoraciones separaes y según la realidá social del tiempu en que les normes han de ser aplicaes pos, como alvierte'l Ministeriu Fiscal, non toos esos actos tienen la mesma capacidá pa frayar derechos fundamentales, polo que de nenguna manera se legitima el pidimientu de suspensión xeneral d'Antroxu en razón de la vulneración de derechos fundamentales''". L'autu matizaba que se rompió'l principiu de papu sanu al nun avisar al Conceyu, al denunciar poco tiempu antes del Antroxu y por dir empobinada al conxuntu global d'actos. Precisamente esto dexó la puerta abierta a una ulterior demanda. Esi mesmu añu un temporal que castigó Tenerife provocó, per primer vegada, la suspensión de l'Apoteosis del Antroxu chicharreru. Esta decisión foi recurrida polos vecinos ante la sala de lo contencioso-alministrativu del Tribunal Cimeru de Xusticia de Canaries (TSJC), que resolvió'l procesu de vulneración de derechos fundamentales pel Antroxu del añu 2006 y tamién del 2007. Nel fundamentu xurídicu quintu de dicha sentencia, nun s'envaloró procedente la suspensión cautelar. Sicasí, el TSJC indicó que "en nengún casu" el ruiu de la fiesta nocherniega podía superar los 55 [[decibeliu|decibelios]] y que'l Conceyu tenía d'adoptar les midíes necesaries pa controlalo, treslladando, si fuera necesariu, "les actividaes nocherniegues a zones non residenciales" [https://www.elpais.com/articulo/sociedad/xuez/rectifica/autoriza/acto/Carnaval/Tenerife/elpepusoc/20070213elpepisoc_9/Tes]. El xueves [[8 de febreru]] de [[2007]], un xuez del Contenciosu Alministrativu nᵘ 1 de la capital, suspende de forma cautelar los bailles nocherniegos que se celebraren na zona centro, por considerar que violen los derechos fundamentales de los vecinos. El llunes [[12 de febreru]] de 2007, tres la xunta coles partes que manifestaron postures irreconciliables, el xuez declara inadmitible la suspensión de los actos del Antroxu na cai. La razón ye qu'esta midida foi resuelta yá pal añu 2007 por una sentencia de 2006 de la sala de lo contencioso-alministrativu del Tribunal Cimeru de Xusticia de Canaries. === Nueva Llei de fiestes === El [[Parllamentu de Canaries]] aconceyáu en plenu estraordinariu aprobó por unanimidá'l [[14 de febreru]] de [[2007]] una nueva llei, con publicación y entrada a valir inmediata recoyendo una nueva regulación sobre les fiestes populares en Canaries. D'esta forma, la nueva llei dexa a los conceyos afitar, al traviés d'una ordenanza municipal, les feches nes que la llexislación ambiental sobre ruios nun ye d'aplicación por ser contraria al interés xeneral. D'esta manera, el llexislativu [[Canaries|canariu]] ataya la cuestión de los ruios nes fiestes dexando la so celebración y cerrando la vía xudicial ordinaria a los ciudadanos, pos a partir de la so entrada a valir nun puede impugnase ante l'órganu xudicial ordinariu. == Rellación de díes y actos == [[Ficheru:Desfile del Sábado de Carnaval, en Santa Cruz de Tenerife.JPG|thumb|250px|Candidata a Reina del Antroxu de Santa Cruz del añu 2001.]] Les selmanes anteriores al miércoles d'eleición de la Reina, asocédense los concursos de comparses adultes ya infantiles, agrupaciones llíricu-musicales, rondallas, Reina de la Tercer Edá, Reina Infantil, Cantar de la Risa y murgues adultes ya infantiles. Tamién s'escueye'l cantar oficial del antroxu y preséntense les que van ser candidates a Reina Adulta nel salón noble del Conceyu. Coles mesmes, tienen llugar el festival coreográficu, el concursu d'amarutes que premia los más orixinales y el de xarrés o coches engalanaos. Cuasi un mes antes, tou arrinca cola presentación oficial na Cai de La Noria. Poco primero de Navidá, desvélase cuál va ser el cartelu del Antroxu. === Miércoles: Gran Gala d'Eleición de la Reina del Antroxu === El miércoles previu al fin de selmana del antroxu escoyer a la Reina del Antroxu nuna gala que suel retresmitise pa tol país, amás de la emisión en satélite. Mientres la gala, desfilen les candidates pol escenariu principal. Un xuráu compuestu polos miembros de la corporación municipal y persones famoses van ser los encargaos d'escoyer a la reina. Nos últimos años realízase tamién una votación vía [[sms]]. Una vegada escoyíes les dames d'honor, l'[[alcalde]] fai entrega del cetru a la ganadora. Los traxes pesen una media de 150-200 quilos polo que les candidates ayudar de ruedes pa tresportalos. El preciu de los traxes ye bien alto, polo que ye necesariu que tengan un patrocinador, xeneralmente una de les [[multinacional]]es que tienen un establecimientu na [[islla]]. El [[Llar Canariu Venezolanu]] unvia tamién a la so propia Reina y ostenta una posición privilexada na cabalgata posterior. Suelen tar fechos de plumes; plásticu; metal y pedrería. La reina va ser la encargada de representar al antroxu nes distintes feries de turismu a les qu'allegue una representación de [[Canaries]]. ==== Reines del Antroxu de Santa Cruz de Tenerife ==== Tabla coles Reines del Antroxu de Santa Cruz de Tenerife al traviés de los años: {| align=center border=1 width=100% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" |- align=center bgcolor=#99CCFF style="color:black;" !Añu !REINA !FANTASÍA !EN REPRESENTACIÓN !DISEÑADOR |- bgcolor=#DDEEFF | 1935 | Onagra Díaz Lorenzo | ‘Vampiresa 1933' | Círculu d'Amistá XII de Xineru | Onagra Díaz Lorenzo y la so hermana |- bgcolor=#DDEEFF | 1936 | Ana de la Torre del Pinu | ‘Ana, emperatriz d'Austria' | Círculu d'Amistá XII de Xineru | Hermógenes González de Guisado |- bgcolor=#DDEEFF | ... | - | - | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1965 | María de los Ángeles Gimbernat | ‘My fair lady' | Casín de Santa Cruz | María Isabel Coello |- bgcolor=#DDEEFF | 1966 | Ana García Torres | "Colombia" | Los Fregolinos | María Isabel Coello |- bgcolor=#DDEEFF | 1967 | Margarita Moreno Rodríguez | "Mongoll" | Galería Herrera | María Isabel Coello |- bgcolor=#DDEEFF | 1968 | Josefina Soriano Vela | "Diosa del Sol" | Los Fregolinos | María Isabel Coello |- bgcolor=#DDEEFF | 1969 | Victoria Rodríguez Díaz | "Serena" | Club Marítimu Atlánticu | María Isabel Coello |- bgcolor=#DDEEFF | 1970 | Rosina Hernández Hernández | "Diosa del xuegu" | Club Marítimu Atlánticu | María Isabel Coello |- bgcolor=#DDEEFF | 1971 | María del Carmen Estévez Rodríguez | "Princesa Turandhot" | Caxa Xeneral d'Aforros de Canaries | Cedrés |- bgcolor=#DDEEFF | 1972 | María de la Luz Pérez Díaz | "Zarina" | Club Deportivo Tenerife | Grupu de diseñadores madrilanos |- bgcolor=#DDEEFF | 1973 | Iraides Correa Cruz | "Medieval" | Real Automóvil Club | María Isabel Coello |- bgcolor=#DDEEFF | 1974 | Marifé Lleón Peña | "Diosa de les cuatro estaciones" | Los Bohemios | Luis Dávila |- bgcolor=#DDEEFF | 1975 | Esther Padilla Rodríguez | "Antoloxía de les reina del Antroxu" | Los Bohemios | Luis Dávila |- bgcolor=#DDEEFF | 1976 | Mercedes Braun González | "Rellumada d'Antroxu" | Los Fregolinos | María Isabel Coello |- bgcolor=#DDEEFF | 1977 | Carmen Rosa del Toro Arteaga | "Firmamentu" | Círculu d'Amistá XII de Xineru | María Isabel Coello |- bgcolor=#DDEEFF | 1978 | Anabel Conde Pérez | "Arlequín, gloria del Antroxu" | Casa de Venezuela | Luis Dávila |- bgcolor=#DDEEFF | 1979 | María del Carmen Pérez Herrera | "Suañu de mandarina" | Boutique Xuan II | Justo Gutiérrez |- bgcolor=#DDEEFF | 1980 | Consuelo Montero Santos | "Encantadora de culiebres" | Círculu d'Amistá XII de Xineru Justo Gutiérrez |- bgcolor=#DDEEFF | 1981 | Alicia Acosta Álamu | "Reina de Saba" | Boutique Xuan II | Justo Gutiérrez |- bgcolor=#DDEEFF | 1982 | María del Pino Martín Mesa | "Eterna primavera" | Unión Artística El Cabu | Luis Dávila |- bgcolor=#DDEEFF | 1983 | Soledad Alemán Ramos | "París frívolu" | Unión Artística El Cabu | Miguel Ángel Castiella |- bgcolor=#DDEEFF | 1984 | Lucía Luisa Ramos Vaquero | "Na frontera del Universu" | Centru Comercial Hollywood | Justo Gutiérrez |- bgcolor=#DDEEFF | 1985 | Seve Suárez Velázquez | "La mio quería Josephine" | Almacenes El Quilu Justo Gutiérrez |- bgcolor=#DDEEFF | 1986 | María Nieves Darias Padilla | "Sangre de volcán" | Centru Comercial La Foguera | José Julio Rodríguez |- bgcolor=#DDEEFF | 1987 | Mónica Raquel Estévez Martí | "Tajaraste" | Almacenes El Quilu | Leo Martínez |- bgcolor=#DDEEFF | 1988 | Laura Alberto Barrosu | "Cleopatra, reina del Nilo" | Galerías Preciados | Leo Martínez |- bgcolor=#DDEEFF | 1989 | María Remedio Ramos Díaz | "Chicharro carnavalero" | Centru Comercial Maya | José Julio Rodríguez |- bgcolor=#DDEEFF | 1990 | Carmen Gloria Trujillo García | "La Fenicce" | Almacenes El Quilu Justo Gutiérrez |- bgcolor=#DDEEFF | 1991 | Isabel Luis Hernández | "Al ritmu de la nueche" | J&B | Leo Martínez |- bgcolor=#DDEEFF | 1992 | Patricia Rodríguez Pérez | "Catira" | Centru Comercial Maya | José Julio Rodríguez y Juan Fajardo |- bgcolor=#DDEEFF | 1993 | Carlota Bibiana Sosa Borges | "Pim, pam, pum... fueu" | Casinos de Xuegu de Tenerife | Marcos Marrero y María Díaz |- bgcolor=#DDEEFF | 1994 | María Candelaria Rodríguez Pacheco | "Diva" | Casinos de Xuegu de Tenerife | Marcos Marrero y María Díaz |- bgcolor=#DDEEFF | 1995 | María Elena Luis Luis | "Pallabres máxiques | Páxines Marielles | Marcos Marrero y María Díaz |- bgcolor=#DDEEFF | 1996 | Nayra Plasencia Jorge | "Ra" | Almacenes El Quilu Justo Gutiérrez |- bgcolor=#DDEEFF | 1997 | Soledad Lleón Rancel | "Mamut" | Almacenes El Quilu | Leo Martínez |- bgcolor=#DDEEFF | 1998 | Natalia Castiella Bermúdez | "Miss Shaigón" | Almacenes El Quilu | Leovic Canaries |- bgcolor=#DDEEFF | 1999 | Laura Pérez Castro | "A los pies de Yalpur" | Azul Televisión | Vicente Vargas |- bgcolor=#DDEEFF | 2000 | Shaila Martín Ramos | "Manila Yerichana" | Ron Santa Teresa | Juan Carlos Armes |- bgcolor=#DDEEFF | 2001 | Silvia González Rodríguez | "Talismán" | Almacenes El Quilu | Juan Pedro Quintero |- bgcolor=#DDEEFF | 2002 | Lorena Díaz García | "Alta temperatura" | Centru Comercial del Mueble | Miguel Ángel Castila |- bgcolor=#DDEEFF | 2003 | Natalia Díaz Mesa | "Láquesis" | Centru Comercial Carrefour | Santi Castro |- bgcolor=#DDEEFF | 2004 | Natalia Acosta Jorge | "Miércoles de lluna llena" | Bingu Colombófilu | Juan Carlos Armes |- bgcolor=#DDEEFF | 2005 | Ana María Pérez Meneses | "Raspiando la piel del cielu" | Centru Comercial Alcampo | Juan Carlos Armes |- bgcolor=#DDEEFF | 2006 | Neólida Hernández Martín | "El carru de la gloria" | Grupu AC Bingu Colombófilu | Juan Carlos Armes |- bgcolor=#DDEEFF | 2007 | Elisabeth García | "Miss Dior" | Periódicu El Día | Leo Martínez |- bgcolor=#DDEEFF | 2008 | Nauzet Celeste Cruz | 'La edá d'oru' | Centru Comercial Carrefour | Santi Castro |- bgcolor=#DDEEFF | 2009 | Ana María Tavárez Mata | "Embruxada" | Periódicu El Día | Leo Martínez |- bgcolor=#DDEEFF | 2010 | Alicia San Juan Mc-Nulty | "Nel País de les Maravíes" | Periódicu El Día | Leo Martínez |- bgcolor=#DDEEFF | 2011 | Naomi Cabrera Pulido | "Cien años d'historia" | Periódicu El Día | Leo Martínez |- bgcolor=#DDEEFF | 2012 | Carmen Gil González | "Imperiu" | Zona Comercial Tranvía | Santi Castro (Saliarca) |- bgcolor=#DDEEFF | 2013 | Soraya Rodríguez Castro | "Volara" | Centru Comercial Carrefour - Meridianu | Saliarca Creativos |- bgcolor=#DDEEFF | 2014 | Amanda Perdomo Sanjuán | "Poderosa amazona" | McDonald´s y la opinión de tenerife | Daniel Pagés |- bgcolor=#DDEEFF | 2015 | Adtemexi Cruz Hernández | "Áurea" | Fuentealta y Asociación Cultural La to Santa Cruz | Jorge González Santana | |- bgcolor=#DDEEFF | 2016 | Cecilia Navarro Arteaga | "Arena blanca del desiertu" | McDonald´s y la opinión de tenerife | Daniel Pagés | |- bgcolor=#DDEEFF | 2017 | Judit López García | "Madame Soleil" | Fuentealta | Jorge González Santana | |- bgcolor=#DDEEFF | 2018 | Laura Lourido Pérez | "Renacida" | Fuentealta | Jorge González Santana |} El Quilu con 7 Reines siguíu per El Círculu d'Amistá con 4 y El Día con 4 son les que más atropen ente les empreses. Ente los diseñadores destacada María Isabel Coello con 9 Reines, Leo Martínez con 8, siguíu de Justo Gutiérrez con 7, siguíos de Juan Carlos Armes, Luis Dávila y Santi Castro (Saliarca) con 4 Reines cada unu. === Vienres: La Cabalgata anunciadora === [[Ficheru:Carnaval 1.jpg|thumb|Una de les dames na Cabalgata anunciadora de 2016.]] El vienres tien llugar la cabalgata anunciadora, na que tolos grupos carnavaleros percuerren les principales arteries de la ciudá "anunciando" la llegada del antroxu. Empieza nel Parque de la Granxa, pa concluyir na Plaza d'España. Travesando les Ramblas; Avenida Islles Canaries; la Plaza Weyler y la cai Méndez Núñez pa volver a Les Ramblas y de ende xirar escontra l'avenida Anaga y terminar na Plaza d'Europa o na fachada posterior del Cabildru de Tenerife. La reina y les dames d'honor pasen nel so propiu xarré, escoltaes poles comparses. Les murgues y rondallas van partíes pola comitiva. Los xarrés privaos tamién participen na cabalgata. En total, son más de 4 hores a ritmu de [[batucada|batucaes]] y otros ritmos llatinos. Al rematar, bien entrada la nueche, da empiezu la fiesta oficialmente na cai. === Sábadu d'Antroxu === [[Ficheru:Una de las damas en la Cabalgata anunciadora del Carnaval de Santa Cruz de Tenerife, año 2016.JPG|thumb|El ''Sábadu d'Antroxu'' vuelven desfilar les agrupaciones o [[comparsa|comparses]], baillando.]] El Sábadu d'Antroxu ye un día dedicáu íntegramente al baille. Hai dos escenarios principales; unu na Plaza de la Candelaria (sustituyendo al de la Plaza d'España tres la remodelación d'ésta), y otru na Plaza del Príncipe. Dependiendo de la comisión de fiestes, optar por montar o un escenariu más na Plaza d'Europa (llamada tamién ''La plaza de Facienda'' por atopase al llau de dichu edificiu, o carpes na Plaza de la Ilesia de la Concepción (música electrónica) y en la mesma Plaza d'Europa. Nellos actúen grupos xeneralmente de música llatina. Los bailles non yá tomen esos trés puntos sinón toles cais que les conecten, cais llenes de chiringos y xarrés cola so propia música. Una de les cais principales del antroxu ye la cai "Bethencourt Afonso" conocida popularmente como "Calle San José". === Domingo: Antroxu de día === Lo que ye güei ye una actividá consolidada que se creó nel añu 2008. Plantegóse que la familia tamién tenía de ser protagonista d'esta fiesta declarada d'Interés Turísticu Internacional entamando una xornada diurna. Delles voces descalificaron la iniciativa porque se convertiría nun after pa resacados; obviamente, eses crítiques sumieron como una auténtica digresión a otru día, en comprobando que 250.000 persones de toles edaes allegaron a la llamada que fixo'l Conceyu capitalín. A día de güei l'antroxu de día cunta con dos actividaes, la primera'l primer domingu de la fiesta y la segunda'l sábadu de piñata, últimu fin de selmana. === Llunes d'Antroxu === Ye'l día grande de la fiesta, con actuaciones estelares nos principales escenarios instalaos na capital. En [[2009]] l'escenariu de la Plaza de la Candelaria allugó'l '''Dance Antroxu Santa Cruz''', un eventu de música electrónica que na so primer (y última) edición cuntó con [[Armand van Helden]]; Ron Carroll; Dj Craze; [[Roger Sánchez]]; DJ Darío; Real el Canariu y Dj Ser. === Martes: El Gran Cueso Apoteosis === El martes tien llugar el '''Gran Cueso Apoteosis''', una cabalgata qu'escurre a lo llargo de l'[[Avenida de Anaga]] y que supón el fin del Antroxu de manera oficial. Vuelven desfilar los grupos del antroxu; xarrés; coches engalanaos y reines, pero esta vegada de día y nun espectáculu celebráu especialmente pa los turistes, que lleguen n'autobuses (llamaos guaguas polos [[chicharreru|chicharreros]], y [[Canaries|canarios]] polo xeneral) dende les zones turístiques de les islles. === Miércoles de Ceniza === El miércoles de ceniza, primer día de [[Cuaresma]], celébrase'l ''[[Entierru de la Sardina]]''. Les cais de [[Santa Cruz de Tenerife|Santa Cruz]] vistir de llutu con crespones p'acompañar a una sardina xigante de cartón-piedra nos sos últimos momentos antes de ser quemada. La sardina ye llaboriada polos presos de la prisión ''Tenerife II''. Mientres el percorríu, pueden oyese los berros desesperaos pola muerte de la sardina de les "viudes". Tamién destaquen les burlles a la [[Ilesia católica|Ilesia]] con munchos participantes vistíos de [[papa|papes]], [[obispu|obispos]] y [[monxa|monxes]] asonsañando bendiciones y demás ritos relixosos en munches ocasiones acompañaos d'oxetos de índole [[sexu|sexual]], fálicos sobremanera. Va unos años, la decisión del conceyu de Santa Cruz<ref>{{cita web |url=http://www.sctfe.es|títulu=Conceyu de Santa Cruz de Tenerife}}</ref> de treslladar l'entierru de la sardina al vienres, faciéndolo coincidir cola llegada d'unos cruceros turísticos a la ciudá, desamarró un discutiniu que llevó a que dellos grupos entamaren un entierru de la sardina alternativu'l miércoles, sustituyendo la quema de la sardina, pola puesta de veles ante'l [[El Chicharro|Monumentu del Chicharro en Santa Cruz de Tenerife]]. === Sábadu y Domingo de Piñata === Fin de selmana que pon el términu a Don Carnal hasta l'añu siguiente y que'l so protagonismu, sobremanera el sábadu col '''antroxu de día''', creció nes últimes décades hasta'l puntu de tener dalguna actuación de sonadía internacional cuasi al mesmu nivel que'l mesmu llunes. * '''Sábadu de Piñata''' y dende [[2008]] instáurase'l ''Antroxu de Día'', anque na so primer edición hubo de ser treslladáu al domingu siguiente por motivos les inclemencies meteorolóxiques. Dende les 12.00 a les 16.00 hores, se ceclebra con actuaciones musicales dsimultáneas en siquier tres escenarios distribuyíos pel centru de la ciudá: Plaza Weyler; Plaza del Príncipe; Plaza de la Candelaria. * '''Domingo de Piñata''' celébrense pela mañana el concursu d'automóviles antiguos y la tradicional actuación de l'[[Afilarmónica NiFú-NiFá]] y de l'agrupación llírica ganadora de la edición na [[Plaza del Príncipe (Santa Cruz de Tenerife)|Plaza del Príncipe]]. L'antroxu despídese pela nueche, con una exhibición pirotécnica. == Concursos == [[Premios y concursos d'Antroxu de Santa Cruz de Tenerife]] [[Ficheru:Sede social NiFú-NiFá.JPG|thumb|300px|Sede social de la '''Afilarmónica NiFú-NiFá'''.]] * '''Murgues Adultes''': Ye'l principal concursu del Antroxu santacrucero, nel que les murgues cantando lo meyor del so repertoriu tienen que faer cimblar l'atarraquitáu aforu. El públicu asistente llega inclusive a acampar ante les taquilles pa faese con una bona butaca. * '''Murgues Infantiles''': Ye la versión infantil del Concursu de Murgues Adultes, nel que los participantes son menores de 18 años. * '''Agrupaciones Musicales''': Concursu nel que les agrupaciones musicales interpreten ritmos con clara inspiración caribeña. * '''Agrupaciones de la 3ª Edá''': Ta más empobináu a la interpretación de temes rellacionaes col folclor canariu, que los sos integrantes pertenecen a lo que denomina "3ª edá". * '''Concursos de Rondallas y Agrupaciones Llíricu-Musicales''': Celébrase o bien nel [[Teatru Guimerá]] o nel [[Auditoriu de Tenerife]] (dependiendo de la disponibilidad del edificiu). El primer concursu de Rondallas data de 1961 y vien ser la "parte culta" del Antroxu chicharreru, onde s'interpreten temes de la llírica española, ópera y el "xéneru chicu" (la zarzuela). Trátase d'agrupaciones llíriques con acompañamientu de guitarres o preseos de pulsu y escayu. Como agrupaciones llíricu-musicales participantes, l'Antroxu de Santa Cruz de Tenerife cunta con: La Zarzuela del Círculu d'Amistá XII de Xineru (fundada en 1975); Los Fregolinos (fundada en 1961); Orfeón La Paz (fundáu en 1918); Masa Coral Tinerfeña (fundada en 1930); Agrupación Llíricu-musical Gran Tinerfe (fundada en 1982); Unión artística El Cabu (fundada en 1942); Peña del Llunes 1965 (fundada en 1965); Agrupación Llíricu Coral Los Aceviños (fundada en 2000) * '''Concursu de Coreografíes Adultes''': Pa la ocasión, xente "amateur" monta coreografíes, como si de ballets de musicales tratárase. * '''Concursu de Coreografíes Infantiles''': Versión infantil del concursu de Coreografíes Adultes. * '''Comparses Adultes''': Prémiase la presentación y la coreografía sobre l'escenariu. * '''Comparses Infantiles''': Versión infantil del concursu de Comparses Adultes * '''Ritmu y Harmonía''': Ye onde una comparsa demuestra la so valía como tal, y facer desfilando y baillando a ritmu de batucada pela Avenida de Anaga, nun concursu que nunca se sabe a qué hora podría terminar. * '''Concursu de Xarrés'''. * '''El Cantar de la Risa''': Empezó nel añu 2005 y la so finalidá ye la de premiar el cantar y puesta n'escena más risondera creada pa la ocasión. La tema ye llibre. Celebrar nel Teatru Guimerá. Na so primer edición, el premiu llevar "Los Fíos de Buda", con un cantar bien irónicu sobre la Familia Real Española. Los trés últimes ediciones llevar "Nun tengo la clica pa'farolucos"; con una cancíón irónica sobre'l "affair" de La Pantoja y Cachuli; la segunda sobre la seleición d'espelma pa fecundar un óvulu y la edición de 2009 cola tema "Nun ye seriu esti campusantu". === Comparses === ==== Interpretación, Presentación (Disfraz) y Ritmu y Harmonía ==== {| align=center border=1 width=100% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" |- align=center bgcolor=#99CCFF style="color:black;" !Añu !1ᵘ Interpretación !2ᵘ Interpretación !3ᵘ Interpretación !Accésit Interpretación !1ᵘ Presentación !2ᵘ Presentación !3ᵘ Presentación !Accésit Presentación !1ᵘ Ritmu y Harmonía !2ᵘ Ritmu y Harmonía !3ᵘ Ritmu y Harmonía !Accésit Ritmu y Harmonía !1ᵘ publico |- bgcolor=#DDEEFF | 1971 | Suramericanos | Rumberos | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1972 | Danzarinos | Rumberos | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1973 | Rumberos | Brasileiros | Danzarinos | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1974 | Brasileriros | Danzarinos | Rio Grande | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1975 | Brasileiros | Carioques | Rio Grande | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1976 | Brasileiros | Carioques | Rio Grande | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1977 | Brasileiros | Tamanacos | Rio Grande | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1978 | Tamanacos | Brasileiros | Carioques | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1979 | Carioques | Tamanacos | Brasileiros | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1980 | Danzarinos | Brasileiros | Joroperos | - | - | - | - | - | Tamanacos | - | - | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1981 | Joroperos | - | - | - | Tamanacos | Danzarinos | joroperos | - | Joroperos | - | - | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1982 | Joroperos | - | - | - | Tamanacos | Joroperos | Danzarinos | - | Joroperos | - | - | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1983 | Tamanacos | Brasileiros | Joroperos | - | Danzarinos | Tamanacos | Joroperos | - | Danzarinos | - | - | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1984 | Brasileiros | - | - | - | Tabajaras | Carioques | Danzarinos | - | Tamanacos | Danzarinos | - | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1985 | Danzarinos | Joroperos | Tamanacos | - | Carioques | Tamanacos | Danzarinos | - | Tamanacos | Danzarinos | Carioques/Joroperos | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1986 | Danzarinos | Carioques | Joroperos | - | Carioques | Danzarinos | Tamanacos | - | Tamanacos | Carioques | Joroperos | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1987 | Carioques | Siboney | Joroperos | - | Tamanacos | Danzarinos | Brasileiros | - | Carioques | Danzarinos | Tamanacos | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1988 | Carioques | Danzarinos | Tamanacos | - | Tamanacos | Brasileiros | Carioques | - | - | - | - | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1989 | Carioques | Danzarinos | Valleiros | - | Danzarinos | Carioques | Tabajaras | - | Carioques | Danzarinos | Joroperos | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1990 | Tabajaras | Carioques | Valleiros | Joroperos | Tabajara | Carioques | Danzarinos | Corumba | Carioques | Danzarinos | Joroperos | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1991 | Carioques | Tabajaras | Danzarinos | Joroperos | Tabajaras | Danzarinos | Valleiros | Carioques | Carioques | Joroperos | Danzarinos | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1992 | Danzarinos | Joroperos | Tabajaras | Carioques | Tabajaras | Carioques | Brasileiros | Danzarinos | Carioques | Danzarinos | Joroperos | Badea Dorada | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1993 | Carioques | Rumberos | Danzarinos | Brasileiros | Brasileiros | Tabajaras | Carioques | Danzarinos | Carioques | Joroperos | Valleiros | Rio Orinoco | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1994 | Carioques | Tabajaras | Brasileiros | Joroperos | Brasileiros | Tabajaras | Carioques | - | Joroperos | Carioques | Danzarinos | - | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1995 | Carioques | Rumberos | Joroperos | Tabajaras | Brasileiros | Danzarinos | Rumberos | Rio Orinoco | Danzarinos | Rumberos | Joroperos | Carioques | - |- bgcolor=#DDEEFF | 1996 | Tabajaras | Joroperos | Rumberos | - | Rio Orinoco | Danzarinos | Brasileiros | Rumberos | Danzarinos | Carioques | Tropicana | - | Tropicana |- bgcolor=#DDEEFF | 1997 | Tropicana | Tabajara | Valleiros | - | Rio Orinoco | Tabajara | Joroperos | Brasileiros | - | - | - | - | Valleiros |- bgcolor=#DDEEFF | 1998 | Tropicana | Joroperos | Valleiros | Rumberos | Danzarinos | Joroperos | Valleiros | Brasileiros | Tropicana | Brasileiros | Joroperos | Danzarinos | Valleiros |- bgcolor=#DDEEFF | 1999 | Joroperos | Tropicana | Rumberos | - | Danzarinos | Rio Orinoco | Joroperos | - | Tropicana | Joroperos | Rio Orinoco | Carioques | Tabajara |- bgcolor=#DDEEFF | 2000 | Joroperos | Tabajaras | Carioques | Valleiros | Rio Orinoco | Carioques | Tropicana | Joroperos | Carioques | Joroperos | Tropicana | Danzarinos | Tropicana |- bgcolor=#DDEEFF | 2001 | Joroperos | Tropicana | Carioques | - | Tabajaras | Joroperos | Danzarinos | Rio Orinoco | Carioques | Joroperos | Tropicana | Danzarinos | Rumberos |- bgcolor=#DDEEFF | 2002 | Joroperos | Danzarinos | Carioques | - | Rio Orinoco | Tabajaras | Joroperos | Danzarinos | Danzarinos | Joroperos | Carioques | Tropicana | Danzarinos |- bgcolor=#DDEEFF | 2003 | Joroperos | Tropicana | Carioques | - | Rio Orinoco | Valleiros | Tabajaras | Joroperos | Carioques | Joroperos | Tropicana | Danzarinos | Joroperos |- bgcolor=#DDEEFF | 2004 | Tropicana | Carioques | Tabajaras | - | Carioques | Tabajaras | Valleiros | Danzarinos | Danzarinos | Tropicana | Rio Orinoco | Tabajaras | Carioques |- bgcolor=#DDEEFF | 2005 | Tabajaras | Carioques | Joroperos | - | Badea Bahitiare | Carioques | Valleiros | Rio Orinoco | Carioques | Tabajaras | Joroperos | - | Carioques |- bgcolor=#DDEEFF | 2006 | Danzarinos | Carioques | Joroperos | - | Badea Bahitiare | Rio Orinoco | Carioques | Danzarinos | Joroperos | Danzarinos | Carioques | Tabajaras | Carioques |- bgcolor=#DDEEFF | 2007 | Carioques | Danzarinos | Rumberos | - | Rumberos | Carioques | Danzarinos | Badea Bahitiare | Carioques | Danzarinos | Tropicana | Tabajaras | Carioques |- bgcolor=#DDEEFF | 2008 | Carioques | Rumberos | Danzarinos | - | Rumberos | Tabajaras | Danzarinos | Carioques | Carioques | Rumberos | Danzarinos | Joroperos | Carioques |- bgcolor=#DDEEFF | 2009 | Joroperos | Carioques | Danzarinos | Rumberos | Rumberos | Joroperos | Badea Bahitiare | Danzarinos | Carioques | Joroperos | Badea Bahitiare | Danzarinos | - |- bgcolor=#DDEEFF | 2010 | Joroperos | Carioques | Rumberos | Badea Bahitiare | Rumberos | Joroperos | Carioques | Danzarinos | Joroperos | Carioques | rumberos | Danzarinos | Badea Bahitiare |- bgcolor=#DDEEFF | 2011 | Joroperos | Carioques | Rumberos | Danzarinos | Joroperos | Rumberos | Danzarinos | Badea Bahitiare | Carioques | Joroperos | Danzarinos | Badea Bahitiare | - |- bgcolor=#DDEEFF |} '''* En 1997 nun hubo premios na categoría de Ritmu y Harmonía. '''* Nel añu 2009 Danzarinos Canarios premiu Creatividá '''* Nel añu 2010 Badea Bahitiare premiu Creatividá '''* Nos años 1980 y 1981 Danzarinos Canarios premiu Coreografía === Clasificación === * Carioques: 12 Primeros premios n'Interpretación * Joroperos: 12 Primeros premios n'Interpretación * Brasileiros: 6 Primeros premios n'Interpretación * Danzarinos Canarios: 5 Primeros premios n'Interpretación * Tabajaras: 3 Primeros premios n'Interpretación * Tropicana: 3 Primeros premios n'Interpretación * Tamanacos: 2 Primeros premios n'Interpretación * Suramericanos, Rumberos: 1 Primer premiu n'Interpretación cada unu * Danzarinos canarios, premiu Coreografía año 1980 y 1981 == Casa del Antroxu == {{AP|Casa del Antroxu (Santa Cruz de Tenerife)}} La ''Casa del Antroxu'' ye un [[muséu]] dedicáu a esta emblemática fiesta allugáu en [[Santa Cruz de Tenerife]] ya inauguráu en [[2017]]. La cortil cunta con dos árees espositives; una pa esposiciones temporales y utilizada tamién como salón d'actos, y otra pa esposiciones permanentes na que destaquen los traxes de la reina del antroxu de cada añu, los cartelos orixinales del antroxu, videos temáticos de la hestoria de la fiesta, pantalles táctiles y gafes de realidá virtual, etc.<ref>[http://diariodeavisos.elespanol.com/2017/06/asi-la casa-del antroxu santa-cruz-tenerife/ Asina ye la Casa del Antroxu de Santa Cruz de Tenerife]</ref> Amás, el muséu cunta tamién con un taller d'amarutes, maquillaxe, caretes y peluques, y tien tamién una tienda de regalos y merchandising con alcordances inspiraes nel Antroxu de Santa Cruz de Tenerife. == Recórds y reconocencies == [[Ficheru:Contestant Angeles Hernández Paez performs during the Tenerife Carnival Queen 2009 contest in Santa Cruz de Tenerife.jpg|thumb|250px|Reina del Antroxu [[2009]].]] [[Ficheru:Celia Cruz 1.jpg|thumb|250px|La cantante [[cubana]] [[Celia Cruz]] siempres foi una gran promotora del Antroxu de Santa Cruz de Tenerife. En [[2004]] foi declarada pol conceyu como ''"Reina d'Honor del Antroxu de Santa Cruz de Tenerife"''.]] A lo llargo de la so historia l'Antroxu de Santa Cruz de Tenerife llogró numberoses reconocencies ya inclusive recórds mundiales, dalgunos d'ellos son;<ref>{{cita web|url=http://www.carnavaltenerife.es/orixe-del%20antroxu|títulu=Historia del antroxu chicharreru, Páxina Web oficial del Antroxu de Santa Cruz de Tenerife|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110111140036/http://www.carnavaltenerife.es/orixe-del|fechaarchivu=2011-01-11}}</ref> * El [[18 de xineru]] de [[1980]] foi declaráu Fiesta d'Interés Turísticu Internacional pola Secretaría d'Estáu pal Turismu, siendo d'esta miente xunto al [[Antroxu de Cádiz]], los únicos antroxos españoles en recibir dichu reconocencia. Y siendo l'antroxu chicharreru la única fiesta canaria con esta distinción, lo que la convierte na fiesta más importante de les celebraes nel Archipiélagu Canariu. * En [[1987]] allegó al Antroxu Chicharreru la cantante cubana [[Celia Cruz]] xunto a la orquesta [[Billo's Caracas Boys]], a la qu'asistieron 250.000 persones, foi rexistrada nel [[Llibru Guinness]] de los récores como la mayor congregación de persones nuna plaza al campu p'asistir a un conciertu. Récor que continua vixente anguaño. * En 1993 el diseñador local Carlos Nieves, presenta'l traxe de mayores dimensiones presentaos hasta la fecha. "Pacha entra nel mio suañu", llucíu por Mónica García Brito y alzada como 1ª Dama d'Honor. * Nel añu [[2000]], l'Antroxu de Santa Cruz de Tenerife, dedicáu esi añu a ''Los Piratas'' convirtió a la ciudá en ''Capital Mundial del Antroxu''. * Nel 2010 el diseñador local Willy Jorge cola fantasía "La Diosa del deséu nuna nueche de Tangara" marco un nuevu finxu na hestoria del antroxu, al acompañar el desfile de la so candidata con dos Drag queen. Este supunxo un fechu revolucionario y distinto nes gales de les reines al antroxu. * Na actualidá l'Antroxu de Santa Cruz de Tenerife aspira a convertise en [[Patrimoniu de la Humanidá]].<ref name="laopinion_1"/> * Anguaño ye consideráu'l segundu antroxu más popular y conocíu internacionalmente, dempués de los que se celebren en [[Rio de Janeiro]] ([[Brasil]]). * Ente les reconocencies que tien esti antroxu, destácase'l fechu de qu'a pesar de sufrir grandes persecuciones como na [[Dictadura de Francisco Franco|Dictadura Franquista]], nunca se llogró escastar esti antroxu como fiesta mayor del pueblu chicharreru. Pos a pesar de les presiones nacionales la ciudá de Santa Cruz de Tenerife siguió celebrar ininterrupidamente hasta l'actualidá. == Hermanancies == L'antroxu como fiesta mayor de la ciudá de Santa Cruz de Tenerife motivó que tanto la ciudá como'l mesmu antroxu hermaniárase con delles de les ciudaes onde se celebren grandes celebraciones d'antroxu, ente elles; * {{Bandera|España}} [[Cádiz]], [[España]]; Dende [[1984]], les ciudaes de Cádiz y Santa Cruz de Tenerife atópense hermaniaes, por que'l so principal motivu ye l'[[Antroxu de Cádiz]] col que'l de Santa Cruz comparte llazos históricos.<ref>{{cita web|url=http://www.santacruzmas.com/SantaCruzMas.asp?IdMenu=4&IdSeccion=39&IdSubseccion=129|títulu=Portal turismu y ociu Ayto. S.C.Tenerife|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110716004257/http://www.santacruzmas.com/SantaCruzMas.asp?IdMenu=4&IdSeccion=39&IdSubseccion=129|fechaarchivu=2011-07-16}}</ref> Darréu en [[2014]], hermaniáronse tamién les instituciones de dambos antroxos.<ref>{{cita web |url=http://www.diariodecadiz.es/article/cadiz/1797007/los antroxos/cadiz/y/tenerife/hermanos/otono.html|títulu=Los antroxos de Cádiz y Tenerife, hermanos na seronda}}</ref> * {{Bandera|Brasil}} [[Rio de Janeiro]], [[Brasil]]; Dende [[1984]], Santa Cruz ta hermaniada cola ciudá de Rio de Janeiro pol especial venceyu ente l'Antroxu Chicharreru y l'[[Antroxu de Brasil|Antroxu Carioca]].<ref name="tenerife-abc_1"/><ref name="fiestes.edreams_1"/><ref name="tenerife-abc_2"/><ref name="santacruzmas_1"/> * {{Bandera|Francia}} [[Niza]], [[Francia]]; Dende [[1989]], esta ciudá francesa famosa pol so antroxu, tamién ta hermaniada con Santa Cruz de Tenerife.<ref name="tenerife-abc_2"/><ref>{{cita web|url=http://www.santacruzdetenerife.es/actualidad/noticias/noticia/articulo/el conceyu-presenta-a-la-union-europea-el proyeutu-diversion-ensin-drogues-en-l'antroxu/|títulu=El Conceyu presenta a la Xunión Europea'l proyeutu ‘Diversión ensin drogues nel Antroxu empobináu a los chicharreros de 15 a 29 años}}</ref> * {{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Nueva Orleans]], [[Estaos Xuníos]]; Ta tramitándose anguaño la hermanancia con esta ciudá d'Estaos Xuníos y/o col [[Mardi Gras en Nueva Orleans|Antroxu Mardi Gras de Nueva Orleans]]. * {{Bandera|Italia}} [[Venecia]], [[Italia]]; Ta tramitándose anguaño la hermanancia con esta ciudá italiana y/o col [[Antroxu de Venecia]]. * {{Bandera|Dinamarca}} [[Aalborg]], [[Dinamarca]]; Ta tramitándose anguaño la hermanancia con esta ciudá danesa y/o col so antroxu. * {{Bandera|Colombia}} [[Barranquilla]], [[Colombia]]; Ta tramitándose anguaño la hermanancia con esta ciudá colombiana y/o col [[Antroxu de Barranquilla]]. == Ver tamién == * [[Premios y concursos d'Antroxu de Santa Cruz de Tenerife]] * [[Santa Cruz de Tenerife]] * [[Murga en Canaries]] * [[Afilarmónica NiFú-NiFá]] * [[Antroxu n'España]] * [[Antroxu]] * [[Antroxu de Les Palmes de Gran Canaria]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.carnavaltenerife.com/ Páxina oficial del Antroxu de Santa Cruz de Tenerife] * {{Enllaz rotu|1=Antroxu de Tenerife - Páxina oficial de Turismu de Tenerife |2=http://www.webtenerife.com/PortalTenerife/Zones/Santa+Cruz+Llaguna/Antroxu/ANTROXU+DE+SANTA+CRUZ+DE+TENERIFE.htm |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} {{Tradubot|Carnaval de Santa Cruz de Tenerife}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Antroxu de Santa Cruz de Tenerife]] gs1enxglrgzf7fialrtyvo6vi6p345v Monumentu históricu de Francia 0 110779 4376788 4363945 2025-06-17T12:52:55Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376788 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Logo monument historique - rouge ombré, encadré.svg|thumb|[[Logotipu|Logo]] de los monumentos históricos:<ref name=logo>[https://web.archive.org/web/20090815112338/http://www.culture.gouv.fr/champagne-ardenne/cathedrale-de-reims/projet-labyrinthe.html Logo des monuments historiques : Le labyrinthe de la cathédrale Notre-Dame de Reims]</ref> ''la imaxe simboliza'l llaberintu de la [[catedral de Reims]]''.]] Un '''monumentu históricu''' ({{lang-fr|monument historique}}) en [[Francia]] ye un [[monumentu]] o una [[entidá]] receptora por [[decretu]] (en francés: ''arrêté'') d'un [[estatus xurídicu]] destináu a protexelo, en razón del so interés históricu, artísticu o arquiteutónicu. Hai dos niveles de proteición y un monumentu como tal pue ser «clasificáu» (''classé'') o «inscritu» (''inscrit''); la inscripción (conocida hasta 2005 como «à l' inventaire supplémentaire des monuments historiques») protexe bienes con un notable interés a escala rexonal, a diferencia de la clasificación, que protexe los monumentos que presenten un interés notable a escala nacional, y que polo tanto constitúi'l más altu nivel de proteición.<ref>{{cita llibru |autor=Jean-Pierre Bady|títulu=Les Monuments historiques en France|editorial=Presses Universitaires de France|fecha=1998|páxines=26}}</ref> Nel casu de los bienes inmuebles, na orde de proteición numbérense les partes del edificiu que tán protexíes, nun siendo que lo sía por completu (tantu los elementos esteriores ya interiores), según la so contorna. La espresión «monumentos históricos» (''Monuments historiques''), en singular y en plural, designa dacuando impropiamente un monumentu con un calter especial o d'estilu antiguu, a pesar de que l'elementu nun tea protexíu. En Francia, esa espresión tamién se refier, por [[metonimia]], a los servicios responsables de la identificación, proteición y vixilancia de los monumentos: el [[serviciu rexonal del inventariu]] (''service régional de l'inventaire''), la [[caltenimientu rexonal de los monumentos históricos]] (''conservation régionale des monuments historiques'') y el [[serviciu territorial d'arquiteutura y del patrimoniu]] (''service territorial de l'architecture et du patrimoine''), nos que trabayen los [[arquiteutos de los edificios de Francia]] (''architectes des bâtiments de France'' o ABF). En 2012, había en Francia {{unidá|44236}} monumentos históricos, según la [[base Mérimée]] (llista Open-data publicada en 2013<ref>[https://web.archive.org/web/20150324102925/https://www.data.gouv.fr/fr/datasets/liste-des-immeubles-protexes-au-titre-des-monuments-historiques/ ''Liste des Immeubles protégés au titre des Monuments Historiques''] (jeu de données issu d'un service public certifié, Publié le 6 novembre 2013 par Ministère de la Culture et de la Communication sur le portail [https://www.data.gouv.fr/ Etalab])</ref>) y alredor de {{unidá| 260000}} oxetos moblames monumentos históricos.<ref>Vease en: [http://www.culturecommunication.gouv.fr/Politiques-ministerielles/Monuments-historiques/Qu-est-ce-qu-un-monument-historique Qu'est-ce qu'un monument historique ?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160112091826/http://www.culturecommunication.gouv.fr/Politiques-ministerielles/Monuments-historiques/Qu-est-ce-qu-un-monument-historique |date=2016-01-12 }}</ref> Trátase del equivalente al de [[Bien d'Interés Cultural (España)|Bien d'Interés Cultural]] n'[[España]]. == Presentación == El conceutu de monumentu históricu, impulsáu tantu poles idees de la [[Revolución Francesa]] como les del [[Romanticismu]], condució a una política de proteición establecida pola [[Monarquía de Xunetu]]. Trátase d'una reconocencia del interés públicu polos inmuebles (edificios, xardinos y parques, reserves arqueolóxiques,<ref name="protecMH">{{cita web |url = http://www.culture.gouv.fr/rhone-alpes/service/pat/proc-mh-fiche.pdf |títulu = Protéger un immeuble au titre des monuments historiques |autor = [[Conservation régionale des Monuments historiques]] Rhône-Alpes |añu = juillet 2009 |fechaaccesu=22 de xunu de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130801051422/http://www.culture.gouv.fr/rhone-alpes/service/pat/proc-mh-fiche.pdf |fechaarchivu=1 d'agostu de 2013 }}</ref> etc.), que concernía más concretamente al arte y a la hestoria rellacionaes col monumentu, y que se constituyía nuna [[servidume d'utilidá pública]]. Hai dos niveles de proteición: la inscripción a títulu de los monumentos históricos»<ref>{{cita web |url=http://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do;jsessionid=89A5188D651DD8D012EED7EBA2FB5133.tpdjo15v_2?idArticle=LEGIARTI000006845840&cidTexte=LEGITEXT000006074236&dateTexte=20100622 |títulu=Article L621-25 du code du patrimoine |añu=9 de setiembre de 2005 |fechaaccesu=22 de xunu de 2010 }}</ref> (enantes conocíes como «inscripción nel inventariu suplementariu de los monumentos históricos»), pa los muebles ya inmuebles que presenten un interés a escala rexonales y la clasificación a títulu de los monumentos históricos»,<ref>{{cita web |url=http://www.legifrance.gouv.fr/affichCodeArticle.do;jsessionid=89A5188D651DD8D012EED7EBA2FB5133.tpdjo15v_2?idArticle=LEGIARTI000006845801&cidTexte=LEGITEXT000006074236&dateTexte=20100622 |títulu=Article L621-1 du code du patrimoine |añu=9 septembre 2005 |fechaaccesu=22 de xunu de 2010 }}</ref> a un interés de nivel nacional. Comúnmente, dicir d'un bien, nel primer casu, que ta «inscritu», y, nel segundu, que ta «clasificáu». Dambes proteiciones pueden ser aplicaes a oxetos muebles (yá sían realmente muebles o inmuebles per destín) que presenten un interés históricu, artísticu, téunicu, etc., so l'apelación de «clasificación a títulu oxeto» (''classement au titre objet'') o (más raramente) de «inscripción a títulu oxeto» (''inscription au titre objet''), según pa la recensión. [[Ficheru:141-R-1199 Villeneuve-Saint-Georges-a.jpg|thumb|A pesar del so tamañu, la llocomotora de vapor [[141 R 1199]] esta clasificada a títulu d'oxetu,<ref>{{Palissy|PM35000721}}.</ref> como pueden tar los barcos.]] Mientres llargu tiempu sometíos a les disposiciones de la llei de 31 d'avientu de [[1913]],<ref>{{lire sur Wikisource|lien=Loi sur les monuments historiques promulguée le 31 décembre 1913}}. Cette loi a été abrogée et codifiée au code du patrimoine, mais l'abrogation a été différée jusqu'à la parution de la partie réglementaire du code en 2011.</ref> la clasificación y la inscripción ríxense agora pol Títulu II del llibru VI del [[Códigu de patrimoniu]] (''code du patrimoine'') y el procedimientu puede tomar de 15 a 18 meses (parte llexislativa y parte reglamentaria). Dende un puntu de vista llegal, esta proteición constitúi una [[etiqueta oficial francesa]] (''label officiel français''). == Historia == === Premises y xénesis === Los [[bienes nacionales]], constituyíos a partir de la nacionalización de los bienes del cleru ([[Decretu de los bienes del cleru puestos a disposición de la Nación]] (''décret des biens du clergé los mios à la disposition de la Nation''), de 2 de payares de 1789<ref>Clément Benelbaz, ''Le principe de laïcité en droit public français'', Éditions L'Harmattan, coll. « Logiques juridiques », 2011 {{ISBN|978-2-296-56136-6}}, p. 59.</ref>), de los de los emigrantes (decretu de 9 de payares de [[1791]]<ref name="Georgel">{{cita llibru |autor=Chantal Georgel|títulu=La Jeunesse des musées : Les musées de France au XIXe siècle|editorial=Éditions de la réunion des musées nationaux|fecha=1994|páxines=23}}</ref> y de los de la [[Corona de Francia]] (decretu de 10 d'agostu 1792<ref name="Georgel" />) estimaron desemeyáu. Dalgunos fueron apurríos a la vengación popular, niciando la noción de [[vandalismu]] inventada pol [[Henri Grégoire|abá Grégoire]] (Informe presentáu a la Convención el 31 d'agostu de 1794 sobre «les destrucciones causaes pol vandalismu y los medios de recuperales» («{{lang|fr|Rapport sur les destructions opérées par le vandalisme, et sur les moyens de le réprimer}}»<ref>{{cita llibru |autor=Jean Hubert|títulu=Nouveau recueil d'études d'archéologie et d'histoire, del fin du monde antique au Moyen Âge|editorial=Librairie Droz|fecha=1985|páxines=41}}</ref>) otros fueron calteníos pol Estáu y camudaron de funciones (prisiones como [[Maguelone (Hérault)|Maguelone]], [[Clairvaux]], [[Le Mont-Saint-Michel]]), anque la mayor parte foi vendida a particulares, que de cutiu sirvieron como cantera de materiales de construcción<ref>{{cita llibru |autor=Bernard Bodinier, Éric Teyssier|títulu=L'événement le plus important de la Révolution : la vente des biens nationaux (1789-1867) en France et dans les territoires annexés|editorial=Société des études robespierristes|fecha=2000|páxines=416}}</ref> y sumieron ([[abadía de Cluny]], castiellu de l'abadía de [[Vézelay]], etc.). En 1790, [[Aubin-Louis Millin de Grandmaison|Aubin-Louis Millin]] faló per primer vegada de monumentu históricu» nun informe depositáu na [[Asamblea Nacional Constituyente]] de 1789, n'ocasión de la baltadera de la [[Bastilla]]. «Monumentu históricu» convertir nun símbolu de la pre-revolución, del [[Ancien Régime]]. La idea de caltener un testimoniu del Antiguu Réxime circuló y la Constituyente, sol impulsu de [[Talleyrand]], adoptó'l 13 d'ochobre de 1790 un decretu que constituyó la Comisión de los monumentos, que la so función yera estudiar «la suerte de los monumentos, de les artes y de les ciencies» («Le sort des monuments, des arts et des sciences»). En 1791 [[Alexandre Lenoir]] foi designáu pa crear el [[muséu de los monumentos franceses]] ([[Musée des monuments français (1795)|musée des monuments français]]), depués inauguráu en 1795, nel que s'axuntaron los fragmentos d'arquiteutura que se llograron salvar. Pero esti muséu foi cerráu por [[Lluis XVIII]] por orde de 24 d'abril de 1816 tres el regresu de la monarquía, mientres la [[Restauración francesa|Restauración]], y les sos coleiciones tuvieron de ser devueltes «aux familles et aux Églises» y esvalixáronse.<ref>{{cita llibru |autor=Françoise Choay|títulu=L'allégorie du patrimoine|editorial=Éditions du Seuil|fecha=1992|páxines=218}}</ref> El [[vandalismu]] causó reaiciones, especialmente romántiques (de [[François-René de Chateaubriand|Chateaubriand]] o [[Victor Hugo]], que publicó en 1825 un panfletu: ''Guerre aux démolisseurs''<ref>{{Lire sur Wikisource|lien=Guerre aux démolisseurs}}</ref>). Salvaguardar pasaba por un trabayu d'inventariu: dende 1795 el conseyu de los edificios civiles ([[conseil des bâtiments civils]]) completó l'inventariu de los castiellos que Lluis XVI empezara; en 1820, el [[Isidore Taylor|barón Taylor]] y [[Charles Nodier]] publicaron los sos ''Voyages pittoresques et romantiques dans l'ancienne France'' [Viaxes pintorescos y románticos na antigua Francia], nel momentu que constituyíense les primeres sociedaes arqueolóxiques.<ref>{{cita llibru |autor=Jean-Claude Yon|títulu=Histoire culturelle de la France au XIXe siècle|editorial=Armand Colin|fecha=2010|páxines=57}}. Puede consultase la categoría na Wikipedia en francés en: [[:fr:Catégorie:Société savante française d'histoire et d'archéologie|sociétés archéologiques]].</ref> === La nacencia de los Monumentos históricos» === [[Ficheru:SaintDenisInterior.jpg|thumb|La [[basílica de Saint-Denis]] foi unu de los primeros monumentos clasificáu monumentu históricu.]] En 1819, per primer vegada, el presupuestu del Ministeriu del Interior cuntó con una llinia de monumentos históricos», partiéndose una quincena l'edificios la suma de {{unidá|80000|francos}}.<ref>{{cita llibru |autor=Jean Mallion|títulu=Victor Hugo et l'art architectural|editorial=Presses universitaires de France|fecha=1962|páxines=420}}</ref> So la [[Monarquía de Xunetu]], el 21 d'ochobre de [[1830]],<ref>{{cita llibru |autor=Nabila Oulebsir|títulu=Les usages du patrimoine : monuments, musées et politique coloniale en Algérie, 1830-1930|editorial=Les Éditions de la MSH|fecha=2004|páxines=98}}</ref> el ministru del Interior, [[François Guizot]] propusó nun informe presentáu al rei [[Lluis Felipe I de Francia|Louis-Philippe]] la creación del cargu d'inspeutor de monumentos históricos, qu'atribuyó a [[Ludovic Vitet]] el 25 de payares,<ref>{{cita llibru |autor=Graham Keith Barnett|títulu=Histoire des Bibliothèques Publiques en France, de la Révolution à 1939|editorial=Cercle De La Librairie|fecha=1987|páxines=92}}</ref> y dempués, el 27 de mayu de [[1834]], a [[Prosper Mérimée]].<ref>{{cita llibru |autor=André Dupont-Sommer|títulu=Prosper Mérimée et l'Académie des inscriptions et belles-lettres|editorial=Institut de France|fecha=1970|páxines=4}}</ref> La misión del inspeutor de los monumentos históricos yera clasificar los edificios y partir los creitos de caltenimientu y restauración. El {{fecha|29|9|1837}} el ministru del Interior, el [[Camille de Montalivet|conde de Montalivet]], instituyó la comisión de los monumentos históricos, asocediendo al comité de les Artes. Compuesta por siete benévolos y presidida por [[Jean Vatout]], direutor de los Monumentos públicos, fixo una xera d'inventariu, de clasificación (una clasificación basada primero en considerancies polítiques y, dempués de 1835, pol interés históricu y dende 1841 pola calidá arquitectónica) y de la signación de creitos. Tamién foi responsable de la formación de los arquiteutos qu'intervendríen nos monumentos (empezando por [[Eugène Viollet-le-Duc]]).<ref>{{cita llibru |autor=Paul Léon|títulu=La vie des monuments français : destruction, restauration|editorial=Daupeley-Gouverneur|fecha=1951|páxines=126}}</ref> En 1840, la Comisión publicó la so [[Monumentos históricos de Francia clasificaos en 1862|primer llista]] que tenía {{formatnum:1082}} monumentos históricos, d'ellos 934 edificios.<ref>Rapport d'information n°599, ''Au service d'une politique nationale du patrimoine : Le rôle incontournable du Centre des monuments nationaux'', Françoise Férat, 30 de xunu de 2010</ref> La llista taba integrada namái por monumentos prehistóricos y edificaciones antigües y medievales (dende'l sieglu V al XVI), siendo la mayoría edificios relixosos, anque tamién había dellos oxetos (como'l [[Tapiz de Bayeux]]). Toos yeren propiedá del Estáu, de los departamentos o de les comuñes,<ref>{{cita llibru |autor=Annie Gondras|títulu=La valorisation touristique des châteaux et demeures historiques|editorial=Éditions L'Harmattan|fecha=2012|páxines=23}}</ref> que la so caltenimientu riquía un trabayu (y poro, de creitos). Darréu, la comisión siguió'l so trabayu d'inventariu, los monumentos históricos aumentaron en númberu y l'algame de la proteición ampliar en tres direiciones: cronolóxica, categórica (escontra l'[[arquiteutura vernácula]]) y tipolóxica o conceptual (búscase protexer una edificación que represente cada tipu, el ''typicum'', y más especialmente'l ''[[wikt:unicum|unicum]]''). Asina, en 1851, la Comisión creó la [[Misión Heliográfica]], encargada de fotografiar los monumentos franceses. Sicasí, les autoridaes llocales, la Ilesia y l'exércitu fueron ronciegos a reconocer les prerrogativas del Estáu sobre'l so patrimoniu y la clasificación de los monumentos de los propietarios privaos esixía del so consentimientu: estos frenos espliquen que'l númberu de monumentos clasificaos añalmente pasara de los {{formatnum:2800}} en 1848 a {{formatnum:1563}} en 1873.<ref>Jean-Claude Yon, op. cité, p. 163.</ref> === Desenvolvimientu y apertura === La llei de 30 de marzu de [[1887]] pal caltenimientu de los monumentos históricos<ref>{{Lire sur Wikisource|lien=L'Ami des monuments/88/Loi pour la conservation des monuments historiques}}</ref> afitó per primer vegada los criterios y el procedimientu de clasificación. Tamién tenía igualmente disposiciones qu'instituyíen el cuerpu d'arquiteutos en xefe de los monumentos históricos ([[Architecte en chef des monuments historiques|architectes en chef des monuments historiques]], ACMH, inspirándose na situación de los arquiteutos diocesanos y sustituyendo gradualmente a los arquiteutos llocales), instauraos pol decretu de 26 de xineru de 1892.<ref>{{cita llibru |autor=Groupe de recherches sur les musées et le patrimoine forme|títulu=Patrimoine et mondialisation|editorial=Éditions L'Harmattan|fecha=2008|páxines=102}}</ref> En 1893 celebróse'l primer concursu de places de ACMH, y en 1907, finalmente un decretu afitó'l so estatutu. Propuesta pol ministru d'Instrucción pública [[Aristide Briand]], la llei de 21 d'abril de 1906 sobre la proteición de los sitios y monumentos naturales de calter artísticu resultó de les midíes adoptaes, ente otros, pola Sociedá d'amigos de los árboles (''Société des amis des arbres'', fundada en 1898), el Club alpín francés ([[Club alpin français]]), la Sociedá pa la proteición del paisaxe y la estética de Francia ([[Société pour la protection des paysages et de l'esthétique de la France]]) y el [[Touring club de Francia]] que s'oponíen a los efeutos de la industrialización.<ref>{{cita llibru |autor=Patrick Matagne|títulu=Aux origines de l'écologie : Les naturalistes en France de 1800 à 1914|editorial=Comité des travaux historiques et scientifiques|fecha=1999|páxines=153}}</ref> La llei estableció'l principiu de la clasificación de los sitios naturales pintorescos ([[Site classé ou inscrit (France)|sites naturels pittoresques]]). [[Ficheru:Loi-monuments-historiques Archives nationales A-1975.jpg|thumb|right|Llei 31 d'avientu de 1913 sobre los Monumentos históricos Archivos nacionales A/1975 ''sur les Monuments historiques Archives nationales''. {{lire sur Wikisource|lien=Loi sur les monuments historiques promulguée le 31 décembre 1913}} ]] Na [[llei de separación de la Ilesia y l'Estáu]] (Loi de séparation des Églises et de l'État) de 1905, les coleutividaes y l'Estáu teníen la responsabilidá de los edificios relixosos, pero delles comuñes negar a faese cargu de dalgunos d'estos edificios que nun consideraben como d'interés nacional», ente qu'otres nun duldar en vender el so patrimoniu en puyes, lo que causó escándalu y reveló les debilidaes de la llexislación de 1887.<ref>{{cita llibru |autor=[[Jean-Michel Leniaud]]|títulu=Les archipels du passé. Le patrimoine et son histoire|editorial=Fayard|fecha=2002|páxines=142}}</ref> La llei de {{fecha|31|12|1913}} sobre los monumentos históricos<ref>{{Légifrance|base=consolidé|numéro=UPEBZ.htm|url=http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=LEGITEXT000006074250&dateTexte=vig|texte=Texte de la loi avant codification}}.</ref> completó y ameyoró les disposiciones de la llei de 1887, cola ampliación del algame de la proteición de los criterios de clasificación (bienes que la so caltenimientu respondía non solamente a la noción d'interés nacional» si non d'interés públicu» que tenía en cuenta tamién el pequeñu patrimoniu local; clasificación estendida a la propiedá privada ensin necesidá del consentimientu del propietariu; previsión como inscripción nel inventariu suplementariu), definiendo les intervenciones obligatories, l'establecimientu de sanciones penales y civiles cuando se trabayara nos monumentos ensin autorización, etc.<ref>{{Harvsp|Bady|Cornu|Fromageau|Leniaud|2013}}</ref> Esi mesmu añu, los monumentos históricos aceptaron cuatro castillos posteriores a la Edá Media: [[Palais du Luxembourg|Luxemburgu]], [[Château de Versailles|Versailles]], [[Château de Maisons-Laffitte|Maisons-Laffitte]] y [[palais du Louvre|Louvre]]. A la fin de 1911, más de {{formatnum:4000}} edificios y {{formatnum:14000}} oxetos yá taben clasificaos.<ref>Jean-Claude Yon, op. cit., p. 177</ref> Mientres los años 1920 y 1930, la clasificación abrir al patrimoniu priváu, lo que se consideró como una privación de la propiedá (ver sobre esto les [[Salinas Reales de Arc-et-Senans]] en 1926). Tamién s'abrir al Renacimientu y a la dómina clásica, esto ye, al sieglu XVI y el sieglu XVIII (por casu, la [[Panteón de París|ilesia de Santa Genoveva en París]] en 1920). Tamién s'aceptó tímidamente l'arquiteutura ecléctica: clasificación en 1923 de la [[Opéra Garnier]]. Dempués de la Primer Guerra Mundial, col abandonu de sitios polos militares, l'arquiteutura militar del Renacimientu y de la edá clásica empezó a ser clasificada. Foi a la fin d'esti periodu, en 1925, cuando s'inventarió per vegada primera nuna especie de segundu orde d'importancia: la inscripción nel inventariu suplementariu de los monumentos históricos» («inscription à l'inventaire supplémentaire des monuments historiques»), que se convirtió en 2005 na inscripción nel títulu de los monumentos históricos» («inscription au titre des monuments historiques»). === Estensión y evolución de les proteiciones === [[Ficheru:Pleumeur-Bodou - Radôme.jpg|thumb|La cúpula central del [[centru de telecomunicaciones espacial de Pleumeur-Bodou]] foi clasificada en 2000 nel títulu de los monumentos históricos y siguiendo el [[Label « Patrimoine du XXe siècle »|Label «Patrimoine du XXesiècle»]].<ref>{{Mérimée|PA22000011}}</ref>]] [[Ficheru:Général Leclerc - Brest 2008.jpg|thumb|El ''[[Général Leclerc (sloop)|Général Leclerc]]'', [[sloop]] [[coquillier]] de [[Brest (Francia)|Brest]], clasificáu como monumentu históricu en 2005.]] [[Ficheru:Vesoul - hôtel Pétremand - vue générale.JPG|thumb|L'[[Hôtel Pétremand]] de [[Vesoul]]]] La [[llei de 2 de mayu de 1930]], que sustituyó a la de 1906, tendió a afaer los procedimientos de clasificación de los monumentos construyíos d'una parte, y los de los sitios y árees naturales d'otra, creando la categoría de sitiu clasificáu y sitioinscrito» («site classé et site inscrit»). Tamién introdujó la posibilidá de clasificar como sitio una zona asitiada nes proximidaes d'un edificiu clasificáu o inscritu. La proteición de los sitios naturales clasificaos ríxese anguaño pol [[Códigu de Mediu Ambiente]] (''code de l'environnement''). La llei de 25 de febreru de [[1943]], que modificaba la llei 31 d'avientu de 1913, precisó diches disposiciones por aciu la introducción d'un campu de visibilidá de {{Unidá|500|m}}. La llei de 1943 consideraba qu'un monumentu ye tamién la impresión que procura la so redolada. Ye por eso que la llei esixó una forma de vixilancia de los proyeutos d'obres nel campu de visión de los monumentos históricos. Munches clasificaciones operar mientres la Ocupación, con cuenta d'evitar la destrucción poles fuercies d'ocupación, y tamién pa dar trabayu a los responsables de les proteiciones, de cuenta qu'escaparen del [[serviciu de trabayu obligatoriu]] n'Alemaña. Dempués de la Segunda Guerra Mundial y de les destrucciones masives causaes polos bombardeos alemanes de 1940 y de los aliaos de 1944 y 1945, y tres el boom económicu de los [[Trente Glorieuses]] nel que se siguió la destrucción pa reconstruyir de nuevu, la proteición, en reaición, camudó d'escala. El {{fecha|4|10|1962}}, [[André Malraux]] fixo aprobar una llei (conocida como [[llei Malraux]]) sobre los [[sector salvaguardáu|sectores salvaguardaos]] que protexía partes de les ciudaes y creó pol decretu de {{fecha|4|3|1964}} el serviciu del inventariu xeneral de los monumentos y de les riqueces artístiques de Francia», que nun inventaría solamente los monumentos históricos. Paralelamente, los monumentos históricos abrir a l'arquiteutura civil de los sieglos XVI al XVIII, a l'arquiteutura vernácula y naïve col [[Palais idéal|palais idéal du facteur Cheval]] en [[1969]], y a l'arquiteutura monumental de los sieglos XIX y XX. Asina s'inscribieron o clasificaron: * la [[Torre Eiffel]] (1887-1889), inscrita en [[1964]]; * la [[Villa Savoye]] (1929-1931), clasificada en [[1965]]; * la [[capiya Notre Dame du Haut]] en Ronchamp (1950-1955), inscrita en 1965 y dempués clasificada en 1967; * la [[Ilesia de La nuesa Señora de Raincy]] (1922-1923), clasificada en [[1966]]; * la [[Villa Stein]] (1927-1928), inscrita en [[1975]]; * la [[Ciudá radiante de Marsella]] (1945-1952), clasificada en 1995; * la [[Ilesia del Sagráu Corazón de Audincourt]] (1949-1951), clasificada en 1996; * la [[église Notre-Dame-de-Toute-Grâce du plateau d'Assy|Ilesia de La nuesa Señora de Gracia del All-Assy]], clasificada en [[2004]]. L'[[arquiteutura metálica]] tardó en ser reconocida y clasificada: [[Topes de Paris|Tópeslos]] de [[Victor Baltard]] fueron destruyíes ente 1971 y 1973 (un solu pabellón fuera clasificáu y volvióse a montar en [[Nogent-sur-Marne]], en 1977, fora del so contestu orixinal) y la [[biblioteca de Santa Genoveva]] de [[Henri Labrouste]] tuvo qu'esperar a 1988 pa ser clasificada. Los [[archivos]] fueron clasificaos al títulu de los monumentos históricos» hasta l'aprobación de la llei de 1979 sobre los archivos,<ref>{{Lire sur Wikisource|lien=Loi n° 79-18 du 3 janvier 1979 sur archíveslos}}</ref> qu'instauró un réxime específicu (anguaño codificado nel Llibru II del Códigu del patrimoniu), que s'inspira enforma nel réxime de los monumentos históricos. Dende finales de 1980 y principios de 1990 viose l'empiezu de la proteición del [[patrimoniu industrial]], tanto arquiteutónicu (el [[Chocolat Menier|molín de la chocolateria Menier]] de [[Jules Saulnier]] en [[Noisiel]] foi clasificáu en 1992) como les máquines (la [[cité de l'automobile|collection Schlumpf]] clasificar en 1978 pa evitar la so dispersión). Coles mesmes, la misión del [[patrimoniu marítimu]] y fluvial, cola clasificación de [[faru|faros]], balices y grúes fluviales, y dempués de los mesmos barcos (el primeru foi'l [[Duchesse Anne (trois-mâts carré)|Duchesse Anne]] de tres mástiles en 1982, cola gabarra [[Mad-Atao]]), etc. (ver na Wikipedia en francés [[:fr:Liste des bateaux français classés aux Monuments historiques]]) Tamién tán protexíos los llugares atestiguo de la hestoria: la [[casa natal de Xuana d'Arcu]] (clasificada dende 1840) o la de Napoleón, el [[muriu de los Federaos]], [[Oradour-sur-Glane]] (clasificáu'l 10 de mayu de 1946), etc., los xardinos: alredor de 1920 clasifíquense los parques de [[Parque de Versalles|Versalles]] y de [[Fontainebleau]] y el d'[[Castiellu de Azay-le-Rideau|Azay-le-Rideau]] hacia 1930. Otros monumentos, que reflexen l'estilu [[Art Nouveau]] francés (movimientu de la [[Escuela de Nancy (arte)|Escuela de Nancy]]) tamién se clasificaron na década de 1990, principalmente en [[Nancy]]. P'acentuar esta visibilidá establecer en 1999 la etiqueta de «Patrimoniu del sieglu XX», asignada automáticamente a tolos monumentos históricos construyíos mientres el sieglu XX y tamién a los edificios presentes en ZPPAUP ([[Zone de protection du patrimoine architectural, urbain et paysager]]) o propuestos pola [[Comisión Rexonal patrimoniu y sitios]] ([[Commission régionale du patrimoine et des sites]]). la denominación «inventariu suplementariu de monumentos históricos» (''inventaire supplémentaire des monuments historiques'' ) sustituyir por «Inscripción enel títulu de los Monumentos Históricos» (''inscription au titre des Monuments historiques'' ) en 2005. == Repartu histórica y estadístiques == [[Ficheru:France Density of Monuments historiques by department.svg|thumb|Densidá d'edificios monumentos históricos, ensin considerar oxetos muebles, por departamentu y {{unidá|100|km|2}}.]] El 31 d'avientu de 2008, había {{formatnum:43180}} monumentos distribuyíos de la siguiente manera: {{formatnum:14367}} clasificaos y {{formatnum:28813}} inscritos como monumentos históricos, 323 más en comparanza con 2007.<ref name="chiffrescles">[http://www2.culture.gouv.fr/culture/deps/chiffres-cles2011/04-patrimoine-architecture-2011.pdf Patrimoine et architecture Chiffres clés 2012]</ref> Anguaño, los fondos asignaos pol [[ministeriu de la Cultura (Francia)]] tán descentralizaes nel DRAC ([[Direution régionale des Affaires culturelles]]) o son xestionaos pol Operador del patrimoniu y de los proyeutos inmobiliarios de la cultura» ([[Opérateur du patrimoine et des projets immobiliers de la culture]]). Por dómina, en 2008, un 3,7% correspondíen a monumentos protohistóricos y prehistóricos, un 1,7% a antigüedaes, un 32,8% a la Edá Media, un 45,4% a los tiempos modernos y un 16,4% a bienes actuales. Un terciu de los monumentos históricos son d'arquiteutura doméstica, el 29,6% son edificios relixosos, y casi la metá (49,4%) son de propiedá privada.<ref name="chiffrescles" /> Dáu'l fuerte aumentu nel númberu de monumentos históricos, dellos autores como [[Françoise Choay]] consideren que'l monumentu convertir nuna especie de [[síndrome de Noé]]: l'Estáu continua inscribiendo monumentos históricos en mayor cantidá de los que realmente se puede ocupar.<ref>{{cita llibru | idioma = fr | nome1 = Françoise | apellíos1 = Choay | títulu= L'Allégorie du patrimoine | serie = La Couleur des idées | editorial = Seuil | allugamientu = Paris | añu = 1999 (édition revue et augmentée) | páxines = 270 | formatu = broché | isbn = 978-2-02-030023-0 | oclc = 46734134 | capítulu = chapitre IV — le patrimoine historique à l'âge de l'industrie culturelle | páxines = 156 }}</ref> === Estadístiques === Los siguientes gráficos resume'l númberu de clasificaciones ya inscripciones a títulu de monumentos históricos por década dende 1840. <center><timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.7) id:back value:rgb(1,1,1) id:bars value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:500 height:300 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:2300 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:100 start:0 BackgroundColors = canvas:back BarData= bar:1840 text:1840 bar:1850 text:1850 bar:1860 text:1860 bar:1870 text:1870 bar:1880 text:1880 bar:1890 text:1890 bar:1900 text:1900 bar:1910 text:1910 bar:1920 text:1920 bar:1930 text:1930 bar:1940 text:1940 bar:1950 text:1950 bar:1960 text:1960 bar:1970 text:1970 bar:1980 text:1980 bar:1990 text:1990 bar:2000 text:2000 bar:2010 text:2010 PlotData= color:bars width:25 align:left bar:1840 from:0 till:685 bar:1850 from:0 till:11 bar:1860 from:0 till:584 bar:1870 from:0 till:141 bar:1880 from:0 till:655 bar:1890 from:0 till:201 bar:1900 from:0 till:1089 bar:1910 from:0 till:1590 bar:1920 from:0 till:2215 bar:1930 from:0 till:1178 bar:1940 from:0 till:1003 bar:1950 from:0 till:598 bar:1960 from:0 till:874 bar:1970 from:0 till:1105 bar:1980 from:0 till:1449 bar:1990 from:0 till:1401 bar:2000 from:0 till:582 bar:2010 from:0 till:552 PlotData= bar:1840 at:685 fontsize:S text:685 shift:(-8,5) bar:1850 at:11 fontsize:S text:11 shift:(-5,5) bar:1860 at:584 fontsize:S text:584 shift:(-8,5) bar:1870 at:141 fontsize:S text:141 shift:(-8,5) bar:1880 at:655 fontsize:S text:655 shift:(-8,5) bar:1890 at:201 fontsize:S text:201 shift:(-8,5) bar:1900 at:1089 fontsize:S text:1089 shift:(-12,5) bar:1910 at:1590 fontsize:S text:1590 shift:(-12,5) bar:1920 at:2215 fontsize:S text:2215 shift:(-12,5) bar:1930 at:1178 fontsize:S text:1178 shift:(-12,5) bar:1940 at:1003 fontsize:S text:1003 shift:(-12,5) bar:1950 at:598 fontsize:S text:598 shift:(-8,5) bar:1960 at:874 fontsize:S text:874 shift:(-8,5) bar:1970 at:1105 fontsize:S text:1105 shift:(-12,5) bar:1980 at:1449 fontsize:S text:1449 shift:(-12,5) bar:1990 at:1401 fontsize:S text:1401 shift:(-12,5) bar:2000 at:582 fontsize:S text:582 shift:(-8,5) bar:2010 at:552 fontsize:S text:552 shift:(-8,5) TextData= fontsize:S pos:(19,32) text:Númberu de clasificaciones nel titulo de los monumentos históricos por deceniu </timeline><timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.7) id:back value:rgb(1,1,1) id:bars value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:500 height:300 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:6000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:200 start:0 BackgroundColors = canvas:back BarData= bar:1840 text:1840 bar:1850 text:1850 bar:1860 text:1860 bar:1870 text:1870 bar:1880 text:1880 bar:1890 text:1890 bar:1900 text:1900 bar:1910 text:1910 bar:1920 text:1920 bar:1930 text:1930 bar:1940 text:1940 bar:1950 text:1950 bar:1960 text:1960 bar:1970 text:1970 bar:1980 text:1980 bar:1990 text:1990 bar:2000 text:2000 bar:2010 text:2010 PlotData= color:bars width:25 align:left bar:1840 from:0 till:1 bar:1850 from:0 till:0 bar:1860 from:0 till:1 bar:1870 from:0 till:0 bar:1880 from:0 till:0 bar:1890 from:0 till:0 bar:1900 from:0 till:0 bar:1910 from:0 till:2 bar:1920 from:0 till:5925 bar:1930 from:0 till:2830 bar:1940 from:0 till:3040 bar:1950 from:0 till:1374 bar:1960 from:0 till:1911 bar:1970 from:0 till:3588 bar:1980 from:0 till:4685 bar:1990 from:0 till:5408 bar:2000 from:0 till:3412 bar:2010 from:0 till:3531 PlotData= bar:1840 at:1 fontsize:S text:1 shift:(-2,5) bar:1850 at:0 fontsize:S text:0 shift:(-2,5) bar:1860 at:1 fontsize:S text:1 shift:(-2,5) bar:1870 at:0 fontsize:S text:0 shift:(-2,5) bar:1880 at:0 fontsize:S text:0 shift:(-2,5) bar:1890 at:0 fontsize:S text:0 shift:(-2,5) bar:1900 at:0 fontsize:S text:0 shift:(-2,5) bar:1910 at:2 fontsize:S text:2 shift:(-2,5) bar:1920 at:5925 fontsize:S text:5925 shift:(-12,5) bar:1930 at:2830 fontsize:S text:2830 shift:(-12,5) bar:1940 at:3040 fontsize:S text:3040 shift:(-12,5) bar:1950 at:1374 fontsize:S text:1374 shift:(-12,5) bar:1960 at:1911 fontsize:S text:1911 shift:(-12,5) bar:1970 at:3588 fontsize:S text:3588 shift:(-12,5) bar:1980 at:4685 fontsize:S text:4685 shift:(-12,5) bar:1990 at:5408 fontsize:S text:5408 shift:(-12,5) bar:2000 at:3412 fontsize:S text:3412 shift:(-12,5) bar:2010 at:3531 fontsize:S text:3531 shift:(-12,5) TextData= fontsize:S pos:(19,32) text:Númberu d'inscripciones nel titulo de los monumentos históricos por deceniu </timeline><timeline> Colors= id:lightgrey value:gray(0.9) id:darkgrey value:gray(0.7) id:back value:rgb(1,1,1) id:bars value:rgb(0.6,0.7,0.8) ImageSize = width:500 height:300 PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:8200 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:1000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:200 start:0 BackgroundColors = canvas:back BarData= bar:1840 text:1840 bar:1850 text:1850 bar:1860 text:1860 bar:1870 text:1870 bar:1880 text:1880 bar:1890 text:1890 bar:1900 text:1900 bar:1910 text:1910 bar:1920 text:1920 bar:1930 text:1930 bar:1940 text:1940 bar:1950 text:1950 bar:1960 text:1960 bar:1970 text:1970 bar:1980 text:1980 bar:1990 text:1990 bar:2000 text:2000 bar:2010 text:2010 PlotData= color:bars width:25 align:left bar:1840 from:0 till:686 bar:1850 from:0 till:11 bar:1860 from:0 till:585 bar:1870 from:0 till:141 bar:1880 from:0 till:655 bar:1890 from:0 till:201 bar:1900 from:0 till:1089 bar:1910 from:0 till:1592 bar:1920 from:0 till:8140 bar:1930 from:0 till:4008 bar:1940 from:0 till:4043 bar:1950 from:0 till:1972 bar:1960 from:0 till:2785 bar:1970 from:0 till:4693 bar:1980 from:0 till:6134 bar:1990 from:0 till:6809 bar:2000 from:0 till:3994 bar:2010 from:0 till:4083 PlotData= bar:1840 at:686 fontsize:S text:686 shift:(-8,5) bar:1850 at:11 fontsize:S text:11 shift:(-5,5) bar:1860 at:585 fontsize:S text:585 shift:(-8,5) bar:1870 at:141 fontsize:S text:141 shift:(-8,5) bar:1880 at:655 fontsize:S text:655 shift:(-8,5) bar:1890 at:201 fontsize:S text:201 shift:(-8,5) bar:1900 at:1089 fontsize:S text:1089 shift:(-12,5) bar:1910 at:1592 fontsize:S text:1592 shift:(-12,5) bar:1920 at:8140 fontsize:S text:8140 shift:(-12,5) bar:1930 at:4008 fontsize:S text:4008 shift:(-12,5) bar:1940 at:4043 fontsize:S text:4043 shift:(-12,5) bar:1950 at:1972 fontsize:S text:1972 shift:(-12,5) bar:1960 at:2785 fontsize:S text:2785 shift:(-12,5) bar:1970 at:4693 fontsize:S text:4693 shift:(-12,5) bar:1980 at:6134 fontsize:S text:6134 shift:(-12,5) bar:1990 at:6809 fontsize:S text:6809 shift:(-12,5) bar:2000 at:3994 fontsize:S text:3994 shift:(-12,5) bar:2010 at:4083 fontsize:S text:4083 shift:(-12,5) TextData= fontsize:S pos:(19,32) text:Númberu de clasificaciones ya inscripciones nel titulo de los monumentos históricos por deceniu </timeline></center>. == Procedimientu de clasificación o inscripción == === Propuesta de proteición === La solicitú de clasificación puede ser propuesta por cualesquier actor públicu ([[Service territorial de l'architecture et du patrimoine]], [[Service régional de l'inventaire]], etc.) o particular (asociaciones de caltenimientu del patrimoniu o propietarios d'un edificiu, por casu), pol arquiteutu d'edificaciones de Francia ([[architecte des bâtiments de France]]) territorialmente competente o del Caltenimientu rexonal de los Monumentos Históricos ([[Conservation régionale des Monuments historiques]]) axuntu a la Direición rexonal d'Asuntos Culturales [[Direution régionale des Affaires culturelles]]).<ref name="protecMH" /> Nel marcu de los inmuebles o oxetos que riquen un estudiu arqueolóxicu o atopaos mientres les escavaciones, el Serviciu rexonal de l'arqueoloxía ([[Service régional de l'archéologie]]) puede instruyir el dossier.<ref name="protecMH" /> El dossier de solicitú de proteición va tar constituyíu xeneralmente polos estudios documentales de Caltenimientu rexonal de los Monumentos Históricos. El dossier tien d'incluyir una seición documental con información detallada sobre l'edificiu (hestoria, situación urbana, llegal, etc.) y documentos fotográficos y cartográficos. Tamién va incluyir el conseyu del arquiteutu en xefe de los monumentos históricos, l'arquiteutu de los edificios de Francia y el Conservador rexonal de los Monumentos Históricos.<ref name="protecMH" /> == Consecuencies de la clasificación o inscripción == Pa cualquier tresformamientu del edificiu o oxetu clasificáu, los propietarios tienen de solicitar l'autorización al prefeutu siquier cuatro meses antes del empiezu de los trabayos indicando los detalles del trabayu a realizar. Nun va poder ser tresferíu (vendíu, legáu, vencíu ...) ensin informar primeramente al ministru. El nuevu propietariu tien de ser informáu, antes de la venta, de la clasificación o inscripción. De la mesma, nengún edificiu nuevu puede adosase al edificiu protexíu ensin l'aprobación previa del Ministru. A cambéu, el caltenimientu ye financiáu en parte pol Estáu y los propietarios pueden esfrutar d'una exención d'impuestos. === Caltenimientu y restauración de monumentos históricos === Los trabayos de caltenimientu, arreglu y restauración pueden beneficiase d'una participación financiera del Estáu que nun esclúin otres ayudes qu'otres coleutividaes pueden dar al propietariu del proyeutu. Los trabayos autorizaos nuna propiedá inscrita facer pol propietariu col concursu del arquiteutu y les empreses de la so eleición. Estos, a títulu del caltenimientu del edificiu, pueden beneficiase d'una participación financiera estatal llindada al 40% del montante total. Los trabayos autorizaos nun edificiu clasificáu o inscritu executar sol control de l'alministración.<ref>[http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=JORFTEXT000020777387&dateTexte Décret n° 2009-750 du 22 juin 2009 relatif au contrôle scientifique et technique des services de l'État sur la conservation des monuments historiques classés ou inscrits], codifié aux articles R.621-18 à R.621-24 du code du patrimoine pour les immeubles et R.622-18 à R.622-25 pour les meubles.</ref> Cuando'l propietariu, cesionario, mandatariu o cualquier persona con un títulu que lu autorice a realizar trabayos, informe al prefeutu rexonal de la so intención de realizar un proyeutu de trabayos nun edificiu, oxetu o órganu protexíu, el prefeutu rexonal va poner a la so disposición les conocencies de que disponga sobre la propiedá de que se trate y va indicar les restricciones reglamentaries, arquiteutóniques y d'inxeniería que'l proyeutu tien de cumplir. Ye desable una cita col arquiteutu d'edificios en Francia antes de presentar la solicitú. Si tratar d'obres sobre un bien clasificáu, el prefeutu rexonal indicáralu, dependiendo de la naturaleza, importancia y complexidá de la obra propuesta, los estudios científicos y téunicos que van deber de realizaos antes de determinar el programa operativu. Dende'l decretu de 22 de xunu de 2009, relativu a la xestión de proyeutos n'inmuebles clasificaos como monumentos históricos, el serviciu de los Monumentos Históricos nun se va ocupar de la direición d'obra: cuando los trabayos de restauración deban de ser obligatoriamente realizaos pol ACMH territorialmente competente y los trabayos de caltenimientu pol arquiteutu d'edificios de Francia ([[architecte des bâtiments de France]], ABF) (con una frontera bien borrosa, sabiendo que'l ABF yera gratuitu), l'Estáu suprimió l'usu de l'alministración (sacante para los sos propios bienes). Poro, tolos arquiteutos (na so mayoría arquiteutos llamaos "del patrimoniu", esto ye, diplomaos con una formación complementaria: yá sía efeutuada pel centru d'altos estudios de Chaillot yá sía'l diploma d'especialización n'arquiteutura y patrimoniu de la École nationale supérieure d'architecture de Paris Belleville) tienen derechu a intervenir nel caltenimientu y restauración del monumentu, en virtú del artículu R. 621-28 del Códigu del Patrimoniu. En casu de llicitación infructuosa, el ACMH y el ABF van poder ser designaos como direutores d'obra. Pueden apelar a una asociación de restauración de monumentos que depués implemente la rehabilitación del patrimoniu clasificáu por aciu aiciones concretes (albañilería, talla de piedra, visites empuestes ...) realizaes por voluntarios. Pa los monumentos históricos inscritos, el concursu d'un arquiteutu ye obligatoriu. Tolos trabayos tienen de tar suxetu a un permisu de construcción (inclusive aquellos suxetos a declaración previa): el reemplazu de persianes, por tanto, tienen de tar suxetes a un permisu de construcción. L'importe de la posible participación del Estáu determinar pola naturaleza de la so proteición (inscritu o clasificáu) «teniendo en cuenta les carauterístiques particulares del inmueble, del so estáu actual, de la naturaleza de los trabayos proyeutaos, y, finalmente, de los esfuercios fechos pol propietariu o cualesquier otra persona comenenciuda nel caltenimientu del monument» («en tenant compte des caractéristiques particulières de cet immeuble, de son état actuel, de la nature des travaux projetés, et enfin des efforts consentis par le propriétaire ou toute autre personne intéressée à la conservation du monument<ref>{{Légifrance|base=JORF|numéro=MCCB0700262D|texte=Décret n°2007-487 du 30 mars 2007 relatif aux monuments historiques et aux zones de protection du patrimoine architectural, urbain et paysager}}, art. 44, désormais code du patrimoine, art. R.621-82.</ref>»). Los trabayos que queden a cargu del propietariu pueden ser compensaos por ventayes fiscales. === Consecuencies na redolada === Considerando que'l valor patrimonial y les comodidaes d'un monumentu ye tamién «l'impression» qu'ufierten la so contorna, la llei de 1943, modificada pol artículu 40 de la llei SRU (''loi relative à la solidarité et au renouvellement urbains'') d'avientu de 2000, impon una forma de vixilancia de los proyeutos d'obres nel «champ de visibilité» de los monumentos históricos. Protexer la rellación ente un edificiu y la so redolada consiste, según los casos, en garantizar la calidá de les intervenciones (fachaes, teyaos, materiales), nel cuidu del tratamientu de suelos, del moblame urbanu y del allumáu o en prohibir nueves construcciones cerca del monumentu. La servidume de proteición de la redolada opera de forma automática asina un edificiu clasifícase o inscribe. Cualquier cambéu nel aspeutu esterior de los inmuebles, les construcciones nueves, y tamién les intervenciones n'espacios esteriores tienen de ser autorizaes pol Arquiteutu de los edificios de Francia (ABF). La publicidá y señalización tamién tán sol so control. Considérase que s'atopa asitiáu nes proximidaes d'un monumentu históricu tou edificiu asitiáu nel campu de [[covisibilidad]] del mesmu (yá sía clasificáu o inscritu). Cuando un inmueble atopar nel campu de visión d'un edificiu protexíu como monumentu históricu, nun va poder ser oxetu, tantu per parte de los propietarios particulares como de les autoridaes ya instituciones públiques, de nenguna nueva construcción, baltadera, deforestación, alteración o cambéu que pueda alteriar l'apariencia ensin autorización previa.<ref>Art. 13bis de la loi du 31 décembre 1913 sur les monuments historiques : « Est considéré comme étant asitié dans le champ de visibilité d'un immeuble classé ou proposé pour le classement tout autre immeuble, nu ou bâti, visible du premier ou visible en même temps que lui, et asitié dans un périmètre n'excédant pas, sauf exception, cinq cents mètres »</ref> La covisibilidad significa que la construcción ye visible dende'l monumentu, o que dende un puntu de vista los dos edificios son visibles xuntos, sía dientro de {{unidá|500|m}}, a cuntar dende la base del elementu protexíu. Dende la llei SRU, l'algame de la proteición puede ser modificáu (ampliáu o amenorgáu), a propuesta del arquiteutu d'edificios de Francia, col alcuerdu del conseyu municipal. Polo tanto cualquier paisaxe o edificiu nesti campu ta suxetu a regulaciones específiques en casu de cambéu. Cualquier construcción, restauración, destrucción proyeutada nesti campu de visibilidá tienen de llograr l'aprobación previa del arquiteutu d'edificios de Francia (conseyu favorable, esto ye, que l'alcalde ta obligáu a siguir el conseyu del arquiteutu de los edificios de Francia), o d'una simple notificación si nun hai co-visibilidá (el permisu del alcalde nun ta amestáu col del arquiteutu de los edificios de Francia). == El logotipu == [[Ficheru:Labyrinthe de la cathédrale de Reims.svg|thumb|150px|Dibuxu del llaberintu de la [[catedral de Reims]].]] Inspiráu pol [[llaberintu de la catedral de Reims]],<ref name="logo" /> el logotipu que designa los monumentos históricos puede afitase en cada monumentu oxeto de proteición. La esplotación comercial d'esti logotipu foi confiada pol Ministeriu de Cultura a la unión d'asociaciones de [[Union REMPART|REMPART]], que xestiona la fabricación de paneles unificaos y les condiciones d'usu del logotipu en tolos soportes que nun sían de papel.<ref>{{cita web |url=http://www.rempart.com/n/logo-monument-historique/n:120172/search:logo%20monument%20historique |obra=rempart.com |títulu=Le logo Monument historique - Conditions d'utilisation |editorial=Association REMPART |fechaaccesu=14 de xunu de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110712121532/http://www.rempart.com/n/logo-monument-historique/n:120172/search:logo%20monument%20historique |fechaarchivu=2011-07-12 }}</ref> === llexislación === * Llei de 31 d'avientu de 1913 sobre los monumentos históricos (''Loi sur les monuments historiques''). * Llei de 25 de febreru de 1943 que instituye la servidume en beneficiu de los monumentos históricos. * Llei de 7 de xineru de 1983 relativa a los ZPPAUP (''Zona de Proteición del Patrimoniu Arquiteutónicu, Urbanu y Paisaxísticu''). * Llei de 28 de febreru de 1997 relativa a la instrucción d'autorizaciones de trabayu nes zones visibles d'edificios clasificaos o inscritos en sectores protexíos. * Decretu de 5 de febreru de 1999 relativu a la comisión rexonal del patrimoniu y sitios protexíos y a l'autorización de ciertos trabayos. * Décret n°2007-487 du 30 mars 2007 relatif aux monuments historiques et aux zones de protection du patrimoine architectural, urbain et paysager == Ver tamién == {{CP|Monumentos históricos de Francia}} ;Censu de los monumentos históricos (na Wikipedia en francés): * [[:fr:Liste des monuments historiques par département]] * [[:fr:Liste des monuments historiques par commune]] * [[:fr:Liste des monuments historiques de 1840]], [[:fr:Liste des monuments historiques de 1862|de 1862]] * [[:fr:Liste des ponts de France protégés aux monuments historiques]] * [[:fr:Base Mérimée]], censu de los monumentos históricos inmobiliarios franceses * [[:fr:Base Palissy]], censu de los monumentos históricos moblames franceses ; Actores direutos de la proteición (na Wikipedia en francés): * [[:fr:Conservation régionale des Monuments historiques]], serviciu [[régalien]] encargáu de la esploración científica y de l'aplicación de la proteición a títulu de los monumentos históricos. * [[:fr:Commission régionale du patrimoine et des sites]], comisión consultiva d'eleición d'inscripción d'oxetos inmuebles. * [[:fr:Commission départementale des objets mobiliers]], comisión consultiva d'eleición d'inscripción d'oxetos muebles. * [[:fr:Commission nationale des monuments historiques]], comisión consultiva d'eleición de clasificación d'oxetos muebles ya inmuebles. * [[:fr:Service territorial de l'architecture et du patrimoine]], serviciu de control de los bienes inmobiliarios protexíos. ; Otres formes de proteición (na Wikipedia en francés): * [[:fr:Inventaire général du patrimoine culturel]] * [[:fr:Architecte des bâtiments de France]] * [[:fr:Conseil d'architecture, d'urbanisme et d'environnement]] (CAUE) * [[:fr:Covisibilité|Co-visibilité]] * [[:fr:Secteur sauvegardé]] * [[:fr:Site classé ou inscrit (France)|Site classé ou inscrit]] * [[:fr:Espace boisé classé]] * [[:fr:Zone de protection du patrimoine architectural, urbain et paysager]] * [[:fr:Aire de mise en valeur de l'architecture et du patrimoine]] ; Artículos rellacionaos (na Wikipedia en francés): * [[:fr:Musée des monuments français (1795)]] * [[:fr:Musée des monuments français (1879)]] * [[:fr:Centre des monuments nationaux]] * [[:fr:Politique culturelle française]] * [[:fr:Commission régionale du patrimoine historique, archéologique et ethnologique]] * [[:fr:Commission diocésaine d'art sacré]] * [[:fr:Commission départementale des sites, perspectives et paysages]] * [[:fr:Commission nationale des sites, perspectives et paysages|Commission supérieure des sites, perspectives et paysages]] * [[:fr:Conservatoire du littoral]] * [[:fr:Société française d'archéologie]] ; Doctrines y téuniques de caltenimientu comedor (na Wikipedia en francés): * [[:fr:Doctrines et techniques de conservation - restauration|Caltenimientu y restauración del patrimoniu]] == Notes == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * Loi sur les monuments historiques promulguée le 31 décembre 1913 {{lire sur Wikisource|lien=Loi sur les monuments historiques promulguée le 31 décembre 1913}} * {{cita llibru | autor1 = Jean-Pierre Bady | autor2 = Marie Cornu | autor3 = Jérôme Fromageau | autor4 = Jean-Michel Leniaud | autor5 = Vincent Négri | títulu = 1913, genèse d'une loi sur les monuments historiques | editorial = La Documentation française | serie = [[Comité d'histoire du ministère de la Culture et des institutions culturelles|Comité d'histoire du ministère de la culture]], Travaux et documents numéro 34 | añu = 2013 | páxines = 602 | isbn = 978-2-11-009315-8 | id={{BnF|43721243k}} }} * {{cita llibru | idioma = fr | títulu= Actes du colloque les monuments historiques, 90 ans après | editorial = Centre de recherches interdisciplinaires en droit de l'environnement, de l'aménagement et de l'urbanisme | allugamientu = Limoges | añu = 2003 | mes = ochobre | día= 29 a 30 }} * {{cita llibru | idioma = fr | autor = Jean-Pierre Bady | títulu= Les monuments historiques en France | serie = Que sais-je ? | editorial = BUO | allugamientu = Paris | añu = 1985}} * {{cita llibru | idioma = fr | autor = Françoise Bercé | títulu= Des monuments historiques au patrimoine, du s.XVIIIe à nos jours, ou « les égarements du cœur et de l'esprit » | editorial = Flammarion | allugamientu = Paris | añu = 2000}} * Gérard Denizeau, ''Histoire visuelle des Monuments de France'', Paris, Larousse, 2008. * {{cita llibru | idioma = fr | autor = Pascal Deumier, ATER à l'université de Toulouse | títulu= JCP, La distinction ente meubles et immeubles en regard de la loi du 31 décembre 1913 | editorial = la semaine Juridique | añu = 2000 | mes = xineru | día= 19 | postscript =. édition Générale n° 3 du 19 janvier 2000 pages 80 à 83 }} * {{cita llibru | autor = [[René Dinkel]] | títulu= L'Encyclopédie du patrimoine (Monuments historiques, Patrimoine bâti et naturel - Protection, restauration, réglementation. Doctrines - Techniques - Pratiques) | edición = 1 | editorial = éditions les Encyclopédies du patrimoine | allugamientu = Paris | añu = 1997 | mes = septembre | páxines = 1512 | isbn = 978-2-911200-00-7 | postscript =. Chapitre IX les objets mobiliers et les orgues p. 244-259 ; Chapitre XIII les moyens de défense du patrimoine et de l'environnement p. 346-374 ; Notices : Monument historique p. 928-930 ; Classement et Classement d'office p. 555-559 ; Orgues p. 980-991 ; Protection des monuments historiques p. 1084 }} * {{cita llibru | idioma = fr | autor = Patrice Gourbin | títulu= Les monuments historiques de 1940 à 1959. Administration, architecture, urbanisme | editorial = Presses universitaires | allugamientu = Rennes | añu = 2008 | páxines = 286}} * {{cita llibru | idioma = fr | autor = Y. Lamy | títulu= Du monument au patrimoine. Matériaux pour l'histoire politique d'une protection, Genèses (11) | añu = 1993 | mes = marzu}} * {{cita llibru | idioma = fr | autor = Pierre Lavedan | títulu= Pour connaître les monuments de France | editorial = Arthaud | allugamientu = Paris | añu = 1971}} * {{cita llibru | idioma = fr | títulu= Monuments historiques : procédures de protection, travaux | editorial = ministère de la Culture, Direution du patrimoine}} * {{cita llibru |títulu= L'État & le patrimoine, deux siècles d'histoire|editorial=Éditions Patrimonium|autor=Claudine Nachin-Poirrier et Philippe Poirrier| |idioma=francés|añu=2002|allugamientu=Apt|postscript =. Revue Mémoire & Patrimoine, n° 1, p. 20 a 23}} * {{cita llibru | idioma = fr | autor = Marie-Anne Sire | títulu= La France du Patrimoine : les choix de la mémoire | serie= [[Découvertes Gallimard]] | volume= 291 | editorial = Gallimard/CNMHS| añu = 1996}} * Protection du patrimoine historique et esthétique de la France, textes législatifs et réglementaires, Direution des journaux officiels, ochobre de 1991. * Avis de l'ABF dans l'instruction des autorisations d'occupation et d'utilisation du sol, Direution des journaux officiels, septembre 1991. * Code de l'urbanisme, Editions Litec, 1996. * Monuments historiques in Urbanisme, Pierre-Laurent Frier, coll. Dalloz, Immobilier Action, 1997, p. 635-700. * Droit du patrimoine culturel, Pierre-Laurent Frier, BUO, 1ère éd., 526 p. * Protéger un édifice au titre des monuments historiques, fiche pratique n°1, ministère de la culture et de la communication, 2001. * Exécuter des travaux sur monument historique, fiche pratique n°10, ministère de la culture et de la communication, 200 == Enllaces esternos == * {{fr}} [http://www.culture.gouv.fr/public/mistral/merimee_fr?ACTION=NOUVEAU&USRNAME=nobody&USRPWD=4%24%2534P Base Mérimée] (páxina de busca), inventariu del patrimoniu monumental de Francia pol Ministeriu de Cultura. * GMH - Groupement Français des Entreprises de Restauration de Monuments Historiques www.groupement-mh.org * {{fr}} [http://www.culture.gouv.fr/culture/inventai/patrimoine/ Bases de datos sobre Arquiteutura y Patrimoniu nel Ministeriu de Cultura Francés] * {{fr}} [http://www.demeure-historique.org ''La Demeure Historique'', asociación de monumentos históricos privaos] * [https://web.archive.org/web/20140915172413/http://www.data.gouv.fr/fr/dataset/liste-des-immeubles-protexes-au-titre-des-monuments-historiques Base de datos ('''open data''') listando los inmuebles protexíos nel títulu de los Monumentos Históricos dende 01/01/1840 a 31/12/2012], pa un total en Francia en 2012 de 44236 monumentos); cola referencia del edificiu na base Mérimée, tipu d'estudiu (censu d'inmuebles MH, posiblemente cola indicación de la etiqueta XX), l'allugamientu del edificiu /códigu INSEE), nome común del edificiu, direición, númberu de vía, tipu de vía, estatutu de la propiedá, afecciones (mentar el nome del ministeriu afeutáu), detalles de la proteición, fecha de la proteición, arquiteutu o direutor del proyeutu en periodu de construcción. * {{fr}} [http://atlas.patrimoines.culture.fr Atles des Patrimoines], entamáu pol Ministeriu de Cultura. * {{fr}} [http://www.monumentum.fr Monumentum] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160901090234/http://www.monumentum.fr/ |date=2016-09-01 }} Llocalización GPS de Monumentos Históricos. * [https://web.archive.org/web/20110723121119/http://european-heritage.net/sdx/herein/national_heritage/voir.xsp?id=intro_FR_fr Site officiel du Réseau européen du patrimoine : Politiques nationales du patrimoine]. * [https://web.archive.org/web/20110720204316/http://www.archi.fr/MIQCP/IMG/pdf/MEDIATIONS_21.pdf La Mission interministérielle pour la qualité des constructions publiques a publié xune « Fiche Médiations » sur la maîtrise d'ouvrage publique et opérations de travaux sur monuments historiques]. Cita toles lleis que s'apliquen a esti trabayu y describe les regles especiales. * {{fr}} [http://lesrapports.ladocumentationfrancaise.fr/BRP/084000155/0000.pdf L'état du parc monumental français : composition du parc monumental, bilan sanitaire des immeubles classés au titre des monuments historiques et besoins en travaux] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111111220145/http://lesrapports.ladocumentationfrancaise.fr/BRP/084000155/0000.pdf |date=2011-11-11 }} * {{fr}} {{Enllaz rotu|1=Circulaire du 1er décembre 2009 relative au contrôle scientifique et technique des services de l'État |2=http://www.archi.fr/MIQCP/IMG/pdf/circulaire_MCCB0928985.pdf |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} sur la conservation des monuments historiques classés ou inscrits * {{fr}} [http://www.culturecommunication.gouv.fr/Disciplines-et-secteurs/Monuments-historiques sur le site du ministère de la culture] * {{cita web |url=http://memoloi.hypotheses.org/50 | títulu=Chronologie des lois sur les monuments historiques | obra=Memoloi (hypothèses.org)}} (Cronoloxía de les lleis sobre históricos monumentos) {{Tradubot|Monumento histórico de Francia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Monumentos históricos de Francia|Monumentos históricos de Francia]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] occ3kl0zzpu5x3di7k98azum93d32px Danza china 0 110873 4377023 4296452 2025-06-17T15:13:01Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá danza => dicha danza 4377023 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Chinese women in pink, dancing (2007-07-05).jpg|miniatura|Una danza china.]] La '''[[danza]] china''' ye una forma d'[[arte]] bien variada, qu'entiende munchos xéneros de danza moderna y tradicional. Les dances cubren una amplia gama, dende dances populares hasta actuaciones d'ópera y balé, y pueden ser realizaes mientres celebraciones públiques, rituales y ceremonies. En [[China]] hai 56 [[Etnies chines|grupos étnicos reconocíos oficialmente]], y cada grupu étnicu minoritariu tamién tien los sos propios bailles folclóricos. Les dances chines más conocíes anguaño son la [[danza del dragón]] y la [[danza del lleón]]. == Historia == [[Ficheru:Tang dancer.jpg|thumb|upright|Una baillarina de la [[dinastía Tang]] nun mural descubiertu en [[Xi'an]] baillando con un chal.]] Esiste un ampliu rexistru históricu de les diverses formes de la danza en China. El calter chinu más antiguu de la pallabra «baille», [[Ficheru:舞-oracle.svg|20px]], escritu nos [[Güesu oracular|güesos oraculares]], ye en sí mesmu una representación d'una baillarina nuna celebración sosteniendo rabos de gües en cada mano.<ref>{{cita llibru |títulu=The History of Chinese Dance |autor= Wang Kefen|publisher= China Books & Periodicals |page=7 |añu= 1985 |isbn=978-0835111867}}</ref> Delles carauterístiques de los bailles chinos de l'actualidá, como ser baillar con mangues llargues, rexistráronse dende los primeros periodos, que se remonten a la [[dinastía Zhou]]. Les dances más importantes de los primeros tiempos fueron les dances rituales y ceremoniales llamaes «[[yayue]]», esti tipu de danza baillar hasta la [[dinastía Qing]], pero güei solo sobrevive n'actuaciones mientres ceremonies confucianes. Na era de les [[Seis Dinastíes]] (220-589 dC), hubo fuertes influencies d'[[Asia Central]] na música y na danza. L'arte de la danza algamó un picu na [[dinastía Tang]], y los bailles de la dómina yeren bien diversos y cosmopolites; los bailles d'Asia central fueron bien populares. Rexistróse un gran númberu de dances na dinastía Tang; por casu, hai más de 60 composiciones grandes que son actuaciones a gran escala de la corte Tang.<ref>{{cita llibru |url= https://books.google.co.uk/books?id=z-fAxn_9f8wC&pg=PA458&lpg=PA458&f=false#v=onepage&q&f=false |títulu= China: Five Thousand Years of History and Civilization |pages=458 |publisher=City University of Hong Kong Press |añu= 2007|isbn=978-9629371401}}</ref> L'arte de la danza, sicasí, tornó como una forma d'arte independiente en dinastíes posteriores, y los bailles quedaron absorbíos na ópera china. En tiempos más recién, l'arte de la danza en China esfrutó d'un resurdimientu, y los desarrollos modernos de dances chines siguen a bon ritmu. == Danza tradicional == Munches de les dances tradicionales tienen una llarga historia. Estos son bailles folclóricos, o bailles realizaos como rituales o como espectáculu d'entretenimientu, y dalgunos pueden ser realizaos na corte imperial. Ente les dances dances tradicionales chines más conocíes atópense la [[danza del dragón]] y la [[danza del lleón]]. Una forma de la danza del lleón similar a la danza realizada na actualidá foi descrita yá na [[dinastía Tang]]; sicasí la forma moderna de la danza del dragón, pue ser un desenvolvimientu más recién. [[Ficheru:Dragon dance at China 1.jpg|miniatura|Danza del dragón.]] En dalgunos de los primeros bailles rexistraos en [[China]], los baillarinos pueden vistir como besties y animales míticos, y mientres la [[dinastía Han]], méntense delles formes de la danza del dragón. La danza del dragón de la dinastía Han, sicasí, nun se paez a la forma moderna de dicha danza. La danza del dragón mentada inclúi un baille realizáu mientres un ritual p'atraer l'agua en tiempos de seca, yá que al dragón chinu acomuñóse-y cola agua,<ref>{{cita llibru |url=https://books.google.co.uk/books?id=tUwTxocaOGsC&pg=PA107&lpg=PA107&f=false#v=onepage&q&f=false |títulu=Handbook of Chinese Mythology |autor= Lihui Yang, Deming An |publisher=[[Oxford University Press]] |pages=107–108 |añu= 2008 |isbn=978-0195332636 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://ctext.org/chun-qiu-fan-lu/qiu-yu/ |títulu=《求雨》|work=Chinese Text Project}}</ref> actúa na variedá ''baixi'' amuesa onde los artistes amarutaos d'un dragón verde toquen una flauta, y los actos onde'l pexe convertir nun dragón.<ref name="baixi">{{cita llibru |url= https://books.google.co.uk/books?id=YMT4O_abB6oC&pg=PA104&f=false#v=onepage&q&f=false|títulu=Culture and Customs of China |autor= Richard Gunde |page=104 |publisher= Greenwood |añu= 2001 |isbn=978-0313361180 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://zh.wikisource.org/zh-hant/%E8%A5%BF%E4%BA%AC%E8%B3%A6 |títulu=西京賦 }}</ref> La danza del dragón moderna utiliza una estructura llixera manipulada por una docena d'homes qu'usen postes a intervalos regulares a lo llargo del llargor del dragón, en delles versiones el dragón puede ser bien llargu y arreyar a cientos d'artistes. Hai más de 700 dances del dragón distintos en China.<ref name=asian /> [[Ficheru:8280 MGM Macau International Lion Dance Championship 2010.JPG|miniatura|Danza del lleón.]] Con al respective de la danza del lleón, suxirióse que provienen de fora de China, por cuenta de que el [[lleón]] nun ye orixinariu de China, y la pallabra china pa lleón, ''shi'' (獅), puede ser derivada de la pallabra persa «šer».<ref>{{cita llibru |url=https://books.google.co.uk/books?id=Xy45AAAAIAAJ&pg=PA201&f=false#v=onepage&q&f=false |títulu=Music for a Lion Dance of the Song Dynasty |series=Musica Asiatica: volume 4| autor= Laurence Y. R. Picken |page=201 |publisher=[[Cambridge University Press]] |añu= 1984 |isbn=978-0521278379 }}</ref> La descripción detallada de la danza del lleón apaeció mientres la dinastía Tang y depués reconocióse como un apurra estranxeru, anque ye posible que la citada danza puede esistir en China yá nel [[sieglu III]] de la nuesa era.<ref name="chu yu-tun">{{cita llibru |url=https://books.google.co.uk/books?id=-Kg3AAAAIAAJ&pg=PA52&f=false#v=onepage&q&f=false |títulu=The Dramatic Oeuvre of Chu Yu-Tun: 1379 - 1439 |editor= Wilt L. Idema |page=52 |publisher=Brill |añu=1985|isbn=9789004072916 }}</ref> Suxirióse que los oríxenes de la danza remontar a [[India]] y [[Persia]],<ref>{{cita llibru |url=https://books.google.co.uk/books?id=XlPqB4TpZuIC&pg=PA1444&f=false#v=onepage&q&f=false |títulu=Kleinere Schriften: Publikationen aus der Zeit von 1911 bis 1925. 2 v |autor= Berthold Laufer |isbn=978-3515026512 |page=1444 }}</ref><ref>{{citation |url=https://books.google.co.uk/books?id=bLcWyecDpIcC&pg=PA164&f=false#v=onepage&q&f=false |títulu=Amdo Tibetans in Transition: Society and Culture in the Post-Mao Yera |editor=Toni Huber |autor=Mona Schrempf |chapter=chapter 6 - The Earth-Ox and Snowlion |pages=164 |publisher=Brill |añu=2002 |isbn=9004125965 |quote= During the Persian New Year of Newruz, a lion dance used to be performed by young boys, some of the naked it seems, who were sprinkled with cold water. They were thus supposed to drive out evil forces and the cold of the winter.}}</ref> y foi introducida mientres les [[Dinastíes Meridionales y Septentrionales|distantías meridionales y septentrionales]] que teníen asociación col [[budismu]]. Una versión de la danza del lleón que s'asemeya a la moderna danza del lleón foi descrita pol poeta [[Tang Bai Juyi]] nel so poema "Artes occidentales de Liang" (西凉 伎), onde los baillarinos usen un traxe de lleón fechu d'una cabeza de madera, cola de seda y cuerpu peludo, colos güeyos doraos con oru y dientes plateado con plata, y oreyes que se mueven.<ref>{{cita web |url=http://www.shicimingju.com/baidu/list/63979.html |títulu=《西凉伎》 |quote=西凉伎，假面胡人假狮子。刻木为头丝作尾，金镀眼睛银贴齿。奋迅毛衣摆双耳，如从流沙来万里。紫髯深目两胡儿，鼓舞跳粱前致辞。 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140219072425/http://www.shicimingju.com/baidu/list/63979.html |fechaarchivu=2014-02-19 }}</ref> Hai dos formes principales de danza china del lleón, la del Lleón del Norte y la del Lleón del Sur. Una forma de la danza del lleón tamién s'atopa nel [[Tíbet]], onde se-y llama danza del lleón de nieve.<ref>{{citation |url=http://www.case.edu/affil/tibet/tibetanSociety/documents/Theearth-oxandthesnowlion.pdf |títulu=Amdo Tibetans in Transition: Society and Culture in the Post-Mao Yera |editor=Toni Huber |autor=Mona Schrempf |pages=147–169 |publisher=Brill |añu=2002 |isbn=9004125965 }}</ref> === Dances folclóriques na [[etnia Han]] === Les dances folclóriques fueron importantes históricamente nel desenvolvimientu de la danza en China, dalgunos de los primeros bailles en rituales y ceremonies de la corte pueden evolucionar a partir de dances populares. Los gobernantes de diverses dinastíes arrexuntaron dances populares, munches de les cuales eventualmente convertir en bailles de la corte. Sicasí, en delles ocasiones hubo espresiones d'antipatía escontra delles dances folclóriques y dellos emperadores intentaríen prohibiles. Munches de les dances populares tán rellacionaes cola collecha y la caza y los antiguos dioses acomuñaos con estos oficios. Por casu, la danza de la constelación realizar pa llograr una collecha de granes abondosa, nuna asociación cola gran cantidá d'estrelles qu'hai nel cielu, ente que la danza de l'arpón acomuñar a [[Fuxi]] que según la mitoloxía dio la rede de pesca a la etnia Han, y la danza del aráu taba coneutada a [[Shennong]], el dios de l'agricultura.<ref name=asian>{{cita llibru |url=https://books.google.co.uk/books?id=8tCYjXOtkdgC&pg=PA99&f=false#v=onepage&q&f=false |títulu=Asian Dance |autor=Janet Descutner |pages=99–100 |publisher= Chelsea House Publishing |isbn=978-1604134780 }}</ref> Dellos exemplos de danza folclóriques chines son: * El [[Yangge]], una danza que ye común nel norte de China. * La danza de la llinterna, un baille propiu del sur de China. * [[Er Ren Zhuan]]. [[Ficheru:China (3209957696) (2).jpg|thumb|Danza folclórica d'un grupu minoritariu en China.]] === Dances folclóriques n'etnies minoritaries === Hai munchos grupos minoritarios de China y cada unu tien les sos propies dances que reflexen la so cultura y forma de vida.<ref>{{cita llibru |url=https://books.google.co.uk/books?id=upFF1gbzMuIC&printsec=frontcover&f=false#v=onepage&q&f=false |títulu=Dances of the Chinese Minorities |autor=Li Beida |publisher=China Intercontinental Press |añu= 2006 |isbn=978-7508510057 }}</ref> Dellos exemplos d'estes dances son: * La danza Baishou, una danza de los [[tujia]]. * Danza del Tazón de Mongolia (頂 碗 舞), un baille onde baillarines permedien delles copes na cabeza mientres baillen. * Danza del tambor llargu (長 鼓舞), un baille de la etnia [[Yao]] qu'inspiró la composición de danza orquestal de la tribu Yao. * Sanam, una danza [[uigur]]. * Lhamo, una ópera tibetana con baille y cantar. === Danza teatral === [[Ficheru:Beijing opera03.jpg|thumb|Danza como parte de la [[Ópera de Beixín]] nuna interpretación de "Tiannvsanhua" (天女散花).]] Nos centros d'entretenimientu llamaos «wazi» mientres la [[dinastía Song]], floriaron diverses formes teatrales y la ópera china empezó a tomar forma, y la danza empezó a ser fundida na ópera. Bailles como la "Danza del Xuiciu Final" (舞 判, tamién llamada la Danza de Zhong Kui», 跳 鐘 馗) mientres la [[dinastía Ming]], y dances de la dinastía Song como «Batiendo la Bandera» (撲 旗子) convertir en pieces d'ópera. Otra danza adoptada pola ópera ye la danza de la espada. La ópera china fíxose bien popular mientres la [[dinastía Yuan]] y dinastíes posteriores, y numberoses dances fueron absorbíes pola ópera. === Dances rituales === La mayoría de los primeros rexistros de dances en China correspuenden a dances rituales o ceremoniales, y estes dances formaron la «yayue» que se considera de gran importancia na corte. Estes dances sumieron en gran parte de la cultura moderna del pueblu han, anque les dances rituales inda s'atopen en delles tradiciones populares y nes cultures de les minoríes étniques chines. * La danza Yi (佾舞, lliteralmente, "danzar fila"), foi orixinalmente una danza de la corte, pero foi adoptada y pasó a formar parte d'una ceremonia del [[confucianismu]]. Esta antigua danza puede realizase con files de baillarinos que sostienen plumes de faisán y flautes de color coloráu nuna formación cuadrada (danza Civil) o los baillarinos pueden portar un escudu y un hachu de batalla (Danza Militar). La tradición de baille na cual los baillarinos sostienen elementos como moños de plumes remontar a la [[dinastía Shang]].<ref name="gunde">{{cita llibru |títulu=Culture and Customs of China |autor= Richard Gunde |pages=104 |url=https://books.google.co.uk/books?id=YMT4O_abB6oC&pg=PA104&f=false#v=onepage&q&f=false |publisher=Greenwood |añu=2001 |isbn=978-0313361180}}</ref> La ceremonia más importante realizar con 8 files de 8 baillarinos (los ocho dances Yi, 64 baillarinos en total). Orixinalmente estos bailles realizar con 6 files de baillarinos (36 baillarinos en total) nos templos confucianos una y bones l'arreglu de 8 files taba acutáu a la corte imperial,<ref>[http://ctext.org/dictionary.pl?if=en&id=1142 Ba Yi (八佾)] According to ancient texts, this dance should only be offered in court. Confucius once complained of one such performance in the house of a noble: "The 8 yi dance is supposed to be performed in court, if he can bear to do this, what else can he bear to do?"</ref><ref>{{cita llibru |url=https://books.google.co.uk/books?id=wcbuFDI5cX8C&pg=PA134&f=false#v=onepage&q&f=false |títulu=Confucius: His Life and Thought |autor= Shigeki Kaizuka |page=134 |publisher=Dover Publications |añu= 2002 |isbn= 978-0486421391 }}</ref> pero darréu autorízose a realizar la danza 8 fileres de bien na base de que se-y dio'l títulu de rei por un emperador.<ref>{{cita llibru |url=https://books.google.co.uk/books?id=Ln2_BtBjVGYC&pg=PA35&f=false#v=onepage&q&f=false |títulu=State Sacrifices and Music in Ming China: Orthodoxy, Creativity and Expressiveness |autor= Joseph Sui Ching Lam |pages=35–36 |publisher=State University of New York Press |añu= 1998 |isbn=978-0791437063 }}</ref> Una versión modernizada de tales actuaciones presentar pa los turistes nel templu confucianu en Qufu.<ref>{{cita noticia |url= http://taiwantoday.tw/ct.asp?xItem=174112&ctNode=124&mp=9 |títulu=The Melodies of the Emperors |work=Taiwan Today |autor=Cindy Sui |date=1 de setiembre de 2011 }}</ref> Esta danza confucianu tamién se realiza en [[Taiwán]] y [[Corea]]. * Les dances Nuo (儺 舞), son bailles de mázcares que pueden realizase como parte de la ópera Nuo o como rituales mientres les fiestes p'alloñar los malos espíritus.<ref>{{cita web |url=http://english.peopledaily.com.cn/90782/7725910.html |títulu=Ancient ritual dance performed in Y China |work=People's Daily |date=10 de febreru de 2012}}</ref> * La danza Cham, ye una danza budista tibetana. [[Ficheru:Haikou People's Park - Chinese fitness dancing - 01.jpg|thumb|Baille nun parque como forma d'exerciciu físicu.]] === Dances como exerciciu físicu === Según Lushi Chunqiu, mientres la dómina del emperador Yao, creóse una danza como un exerciciu pa les persones a caltener saludable dempués d'un periodu enllargáu de tiempu húmedu.<ref>{{cita llibru |url=https://books.google.co.uk/books?id=F5qDqKBsrLwC&pg=PA8&f=false#v=onepage&q&f=false |títulu=History and Development of Traditional Chinese Medicine |autor= Zhen'guo Wang, Peiping Xie |editor=Ping Chen|page=8 |publisher=IOS Press |añu= 1997 |isbn=978-9051993240 }}</ref> Tradicionalmente dellos bailles chinos tamién pueden tener rellación coles artes marciales y yeren utilizaes pa entrenar habilidaes y aptitú de combate, y dellos exercicios d'artes marciales, como'l [[Tai chi]], son similares a un baille coreografiado. Na China moderna, ye común atopar persones que baillen nos parques como una forma d'exerciciu. == Dances modernes == [[Ficheru:Revolutionary opera.jpg|thumb|right|Interpretación de la obra «El destacamentu coloráu de muyeres» de 1972 pol [[Balé Nacional de China]].]] === Balé === La primer escuela de balé en China, la ''Beijing Dance School'', foi establecida en [[1954]] con Dai Ailian como'l so direutor y atendida por dellos maestros rusos, incluyíu [[Pyotr Gusev]] que instituyó el sistema de formación en Rusia.<ref name="guardian"/> Nos años siguientes, ballets como [[El llagu de los Cisnes]] o [[Romeo y Julieta]] fueron interpretaos.<ref name="gunde1">{{cita llibru |títulu=Culture and Customs of China |autor= Richard Gunde |pages=108–109 |url=https://books.google.co.uk/books?id=YMT4O_abB6oC&pg=PA108&f=false#v=onepage&q&f=false |publisher=Greenwood |añu=2001 |isbn=978-0313361180}}</ref> El [[Balé Nacional de China]] foi fundada en 1959 cola denominación de Compañía Esperimental de Balé de la Escuela de Danza de Beixín.<ref name="guardian">{{cita noticia |url=http://www.theguardian.com/stage/2011/aug/11/dance-national-ballet-of-china |títulu=Step-by-step guide to dance: National Balé of China |autor=Sanjoy Roy |work=The Guardian |date=11 d'agostu de 2011 }}</ref> Mientres la [[Revolución Cultural]] sol control de [[Jiang Qing|Madame Mao]], los drames revolucionarios modelos pasaron a primer planu, y el repertoriu foi finalmente amenorgáu a dos ballets ideolóxicos - El destacamentu coloráu de muyeres y El pelo de la moza blanca. Tres la cayida de la Banda de los Cuatro, la compañía de balé reformóse y camudó de direición colos ballets clásicos occidentales resucitaos, y tamién amplió la so gama pa incluyir más ballets modernos de tol mundu.<ref name="guardian"/> Otres compañíes de balé en China son: * Compañía de Balé de Shanghai * Guangzhou Balé * Hong Kong Balé * Liaoning Balé * Suzhou Balé * Tianjin Balé [[Ficheru:Flickr - archer10 (Dennis) - China-7315.jpg|miniatura|derecha|Coreografía moderna en temes tradicionales - ésti básase na pintura y escultura del [[Guan Yin]] de los mil manes.]] === Danza contemporánea === * BeijingDance / LDTX * Compañía de Danza Moderna de Beixín * Compañía de Danza Contemporánea na ciudá de Hong Kong * Compañía de Danza Moderna de Guangdong * Living Dance Studio en Beijing == Danza tradicional moderna == Munchos bailles presentaos como tradicionales nos cines y la televisión son la imaxinación moderna de dances antigües utilizando coreografía moderna, por casu la famosa danza de los vistíos emplumaos de arcoíris de la [[dinastía Tang]]. * La danza Dunhuang, una composición moderna inspirada nos frescos de les [[cueves de Mogao]]. == Dances sociales == Los bailles de salón occidentales fixéronse populares nel [[sieglu XX]], antes nun sería permisible pa los homes y les muyeres de families respetables el baillar xuntos.<ref>{{cita llibru |url= https://books.google.co.uk/books?id=YMT4O_abB6oC&pg=PA110&f=false#v=onepage&q&f=false|títulu=Culture and Customs of China |autor= Richard Gunde |pages=110–112 |publisher= Greenwood |añu= 2001 |isbn=978-0313361180 }}</ref> Na [[Años 1940|década de los 40]] los clubes nocherniegos de [[Shanghai]] fueron bien populares, y los líderes comunistes tempranes como [[Mao Zedong]] y [[Zhou Enlai]] tamién yeren vidueños baillarinos de salón d'estilu soviéticu. El baille de salón, sicasí más tarde sumió dempués de la [[Revolución Cultural]] pa ser sustituyíu por grupu masiva bailla como la danza yangge. Los bailles de salón, sicasí, remanecieron dempués de la lliberalización de China a finales de sieglu, y son agora comúnmente atopaos realizaos por munches persones nos parques públicos como forma d'exerciciu físicu.<ref>{{cita llibru |url=https://books.google.co.uk/books?id=XxXlIn99ef8C&pg=PA87#v=onepage&q&f=false |títulu=Globalization and Cultural Trends in China |autor= Kang Liu |pages=87–88 |publisher=University of Hawaii Press |añu=2003|isbn=978-0824827595 }}</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} == Llectura adicional == *{{cita llibru |títulu=The History of Chinese Dance |autor= Wang Kefen|publisher= China Books & Periodicals |añu= 1985 |isbn=978-0835111867}} *{{cita llibru |url=http://www.cambridge.org/us/search?iFeelLucky=false&currentTheme=Academic_v1&query=picken |títulu=Music from the Tang Court: Volume 1-7 |publisher= Cambridge University Press |añu= 1985–2007|editor= Laurence Picken }} == Enllaces esternos == {{commonscat|Dance of China}} *[http://www.youtube.com/watch?v=D0GJ2IgYmXg Una interpetación del ''yangge''] de [[Shanbei]] en [[Shaanxi]] que duró tol día. *[http://www.youtube.com/watch?v=fUr8loYI5q8 Presentación oficial] de dances folclóriques modernizaes de los grupos minoritarios de China. {{Tradubot|Danza china}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cultura de China]] [[Categoría:Arte de China]] q3u4sd5p5p20jue8o7guiaki7w4vlr0 Vendado de pies 0 110946 4376956 4372499 2025-06-17T14:39:47Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá práutica => dicha práutica 4376956 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Chinese_Ladies_Footbinding_Shoes_QM_r.jpg|thumb|300px|Zapatos chinos pa pies vendados.]] '''Vendado de pies''' ({{zh|t=纏足|s=缠足|p=chánzú|l=pies vendados|j=gwo2 goek3}} o {{zh|t=縛腳|poj=pa̍k-kha}}, "Pies de lotu") yera'l costume d'aplicar una vienda afecha a los pies de les neñes pa prevenir la so crecedera. La práutica posiblemente anicióse ente les baillarines de clase alta de la corte na temprana [[Dinastía Song]], nel sieglu X, pero arrobinóse convirtiéndose nuna práutica común na clase alta y la burguesía. Les clases más baxes nun lo practicaben yá que torgaba a les muyeres trabayar. El vendado de pies volvióse bien popular al consideralo los homes bien curiosu. Entá güei na ciudá china de [[Cantón (China)|Cantón]], hai families que s'arguyecen de tener ancestros con “pies de lotu”. Na mesma Cantón, a finales del sieglu XIX, volvióse una práutica común vendar los pies de la mayor de les fíes d'una familia de clase baxa col propósitu de convertila nuna dama. La intención yera que la fía llograra un matrimoniu ventaxosu económicamente y asina faer espolletar a la familia. A les fíes menores non se -yos vendaban los pies pos éstes al crecer yeren destinaes a ser sirvientes doméstiques. Cuando-yos llegaba la edá de casase podíen convertise en concubinas d'homes ricos o esposes d'obreros, llabradores o artesanos. Al nun tener los pies vendados, estes muyeres podíen realizar trabayos pesaos nel campu, ayudar a los sos homes nos sos negocios o encarar les xeres d'ama de casa y crianza de los fíos. Asumíase que les hermanes mayores, convertíes en dames gracies al "pie de lotu", nunca precisaríen trabayar. Anque dellos reformadores cuestionaron la práutica, nun foi hasta a principios del sieglu XX cuando empezó'l so cayente, en parte pol cambéu de les condiciones sociales y en parte como resultáu de campañes contra'l vendado de pies.,<ref>{{cita llibru|apellíos=Ebrey|nome=Patricia Buckley|títulu=Cambridge Illustrated History of China|añu=2010|editorial=[[Cambridge University Press]]|allugamientu=New York|páxines=160–161|edición=2nd}}</ref> considerándolo una práutica bárbaro y arcaico, pos el vendado de pies provocaba discapacidaes motores pa tola vida na gran mayoría de muyeres a quien-yos fuera practicáu. Aun así el costume persistió nes zones rurales hasta qu'en 1949 foi definitivamente prohibida pol nuevu gobiernu comunista de Mao. Al empecipiase'l sieglu XXI, les poques muyeres con "pie de lotu" que queden en [[China]], son vieyes con importantes problemes de movilidá y precisen curiaos y asistencia continua.<ref>{{cita web|apellíu=Lim|nome=Louisa|títulu=Painful Memories for China's Footbinding Survivors|url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=8966942|obra=Morning Edition|editorial=National Public Radio|fecha=19 de marzu de 2007}}</ref> == Historia == === Oríxenes === Múltiples teoríes intentaron esplicar l'orixe del vendado de pies, dende'l deséu d'emular los naturalmente pequeños pies de la concubina preferida d'un príncipe, a la hestoria d'una emperatriz que tenía pies en forma de palu. [[Ficheru: Chaussure chinoise Saverne 02 05 2012 1.jpg|thumb|left|Un zapatu pa pies vendados. El llargu ideal d'un pie vendado yera de siete centímetros.]] En realidá esta práutica surdió en [[Nanjing]], al entamu de la dinastía Song (937–975), onde se celebraba la fama de les sos baillarines, almiraes polos sos pequeños pies y formosos zapatos narquiaos. Inda mientres l'anterior dinastía Tang ente les estauínes policromadas que s'incluyíen nes dotes funeraries dexaos nes tumbes acomodaes, topáronse dalgunes de muyeres a caballu, pos les dames chines de les dómines más antigües practicaben la equitación y el polu al igual que los sos familiares masculinos, exercicios que depués abandonaríen, imposibilitaes polos pies tullíos. El vendado de pies foi de primeres practicáu ente la élite y namái nes rexones más riques y prósperes de China. Esto revela que vendar los pies de les neñes d'altu trubiecu, representaba'l so exención de realizar xeres pesaes, destinaes a muyeres de clase social baxa. Tamién indica que los sos futuros homes yeren lo suficientemente adineraos como pa dexase'l matrimoniu con una dama a la que caltener y que esta esposa viviera namái pa complacer al home y gobernar a los sirvientes de la casa. Poro, tar casáu con una muyer con "pies de lotu" yera tamién signu de prestíu pa un home.<ref>{{cita web|apellíu=Hasan|nome=Heather|títulu=The Art of Foot-Binding|url=http://www.bellaonline.com/articles/art29600.asp|fechaaccesu=9 de setiembre de 2010}}</ref> A principios del sieglu XIX, envalórase que'l 40-50% de les muyeres chines teníen pies vendados. Pa les muyeres de clase alta esti porcentaxe yera casi del 100%.<ref>{{cita llibru|apellíos=Rossi|nome=William A.|títulu=The Sex Life of the Foot & Shoe|añu=1993|editorial=Krieger Pub Co}}</ref> Envalórase que más de mil millones de muyeres chines tuvieron los sos pies vendados dende'l tardíu sieglu X hasta mediaos del sieglu XX.<ref>{{cita web|títulu=The Bygone Practice of Footbinding in China|url=http://www.neatorama.com/2010/07/07/the-bygone-practice-of-foot-binding-in-china/|fechaaccesu=29 de xineru de 2012|fecha=7 de xunetu de 2010|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120118131142/http://www.neatorama.com/2010/07/07/the-bygone-practice-of-foot-binding-in-china/|fechaarchivu=18 de xineru de 2012}}</ref> Los pies vendados yeren un símbolu de guapura que se volvió un prerrequisito p'atopar maríu, como tamién una oportunidá pa muyeres probes de casase por dineru, ameyorando la so estatus social y, poro, el de la so familia. Les muyeres, les sos families, y los sos maríos teníen gran arguyu nos pies pequeños que'l so llargu ideal, llamáu “lotu doráu”, yera de siete centímetros.<ref>{{cita web|apellíu=Manning|nome=Mary Ellen|títulu=China's "Golden Lotus Feet" - Foot-binding Practice|url=http://travel.gather.com/viewArticle.action?articleId=281474976997081|fechaaccesu=29 de xineru de 2012|fecha=10 de mayu de 2007|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130928031927/http://travel.gather.com/viewArticle.action?articleId=281474976997081|fechaarchivu=28 de setiembre de 2013}}</ref> Esti arguyu reflexar nes elegantemente bordaes pantuflas de seda que les muyeres usaben pa cubrir los sos pies deformados. Caminar colos pies vendados riquía doblar les rodíes llevemente y banciase pa caltener l'equilibriu. Esto provocaba una forma de caminar que yera considerada de gran refinamientu. === Variaciones na práutica === [[Ficheru:Natural vs. bound feet comparison, 1902.JPG|thumb|Una comparanza ente una muyer con pies vendados (derecha) y otra con pies normales en 1902.]] El vendado de pies prauticar de distintes maneres y en delles zones de China nun se faía. Dellos grupos practicaben el vendaje fluexu, que nun rompía los güesos del arcu y los deos, sinón a cencielles volvía más angostu'l pie. Los [[Hakka]], por casu, nun practicaben el vendado de pies.<ref>Lawrence Davis, Edward (2005). [https://books.googleco.uk/books?id=2rLBvrlKI7QC&pg=PA333 ''Encyclopedia of Contemporary Chinese Culture''], [[Routledge]], p. 333.</ref> Sicasí, ente los Hui de la provincia de [[Gansu (China)|Gansu]], yera costume obligada.<ref>{{cita llibru|url=https://books.google.com/books?id=eEwTAAAAYAAJ&pg=PA893&dq=dungan+foot+binding&hl=en&ei=vtkfTb-bMoTGlQe-xez2Bw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CEMQ6AEwBg#v=onepage&q&f=false|títulu=Encyclopædia of religion and ethics, Volume 8|autor=James Hastings, John Alexander Selbie, Louis Herbert Gray|añu=1916|editorial=T. & T. Clark|allugamientu=Edimburgu|isbn= |páxina= 893|páxines=|fechaaccesu=1 de xineru de 2011}}(Original from Harvard University)</ref> Tan asumíu taba'l "pie de lotu" ente los Hui que'l [[pueblu Dungan]], los sos descendientes instalaos n'Asia central, tamién practicaben el vendado de pies y nun abandonaron el costume hasta mediaos del sieglu XX.<ref>{{cita llibru| autor = Touraj Atabaki, Sanjyot Mehendale| autor2 = Sanjyot Mehendale| títulu = Central Asia and the Caucasus: transnationalism and diaspora| url = https://books.google.com/?id=OWMyFWAZLCwC| fechaaccesu = 1 de xineru de 2011| añu = 2005| editorial = Psychology Press| isbn = 978-0-415-33260-6| páxina = 31 }}</ref> En [[Cantón (China)|Cantón]] l'occidental [[James Legge]] atopó una mezquita onde se partíen folletos denunciando'l vendado de pies, col argumentu de que l'Islam nun lu dexaba yá que constituyía una violación a la creación de Alá.<ref>{{cita llibru|url=https://books.google.com/books?id=fpcuAAAAYAAJ&q=mohammedan#v=snippet&q=mohammedan&f=false|títulu=The religions of China: Confucianism and Tâoism described and compared with Christianity|autor=James Legge|añu=1880|editorial=Hodder and Stoughton|ubicación=Londres|páxina=111|isbn=|páxines=|fechaaccesu=28 de xunu de 2010}}(Original from Harvard University)</ref> Les muyeres [[manchú]]es teníen prohibíu vendarse los pies por un edictu del emperador a partir de 1644, cuando los manchúes empecipiaron el so gobiernu sobre China.<ref>{{cita llibru |apellíos=Elliott |nome=Mark C. |títulu=The Manchu Way: the Eight Banners and Ethnic Identity in Late Imperial China|añu=2001|editorial=[[Stanford University Press]]|allugamientu=Stanford, California|isbn=978-0-8047-3606-0|url=http://www.amazon.com/dp/0804746842#reader_0804746842|páxina=247}}</ref> Como'l "pie de lotu" tenía yá una prevalencia bien enraigonada, los manchúes, que tamién consideraben curiosu'l particular andar de les muyeres con pies vendados, inventaron un tipu de zapatu femenín pa emulalo ensin pasar pola deformación del pie. Esti calzáu obligaba a les muyeres a bazcuyar na so marcha pa caltener l'equilibriu a semeyanza de les dames con "pies de lotu". Estos zapatos, llamaos “cesta de flores”, sofitar en plataformes altes xeneralmente feches de madera, o teníen un pequeñu pedestal central. Asina, los pies vendados de verdá o nun se volvieron una importante marca diferencial ente les dames manchúes y haber. Munches muyeres con pies vendados de clase media-baxa yeren, ello ye que capaces de caminar y trabayar nos campos, anque con munches llimitaciones comparaes coles muyeres de pies normales. Teníen más movilidá porque solíen ser muyeres a quien se-yos prauticara la deformación na variante del vendaje fluexu, que solo estrechaba y aguzaba el pie ensin llegar a partilo y doblar. Mientres el sieglu XIX y empiezos del XX, les baillarines con pies vendados yeren bien populares, según los actores de circu qu'acaballaben de pies sobre caballos a la carrera. Mientres los años 80 del sieglu XX, un grupu de vieyes con "pies de lotu" de la provincia de [[Yunnan]] formaron una internacionalmente conocida tropa de baille p'actuar frente a turistes estranxeros. N'otres árees rurales de [[China]], bien entráu'l sieglu XXI pueden atopase vieyes de 80 o 90 años aproviendo de llindada asistencia a trabayadores nos campos d'arroz.<ref>{{cita web|apellíu=Lin|nome=Louisa|títulu=Painful Memories for China's Footbinding Survivors|url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=8966942|fechaaccesu=21 d'agostu de 2011}}</ref> === Cayente === En 1874, sesenta mujer cristianes en [[Xiamen]] entamaron un movimientu pa poner fin a la práutica del vendado de pies. Tres unos años, esta reivindicación foi dirixida pol Movimientu Femenín de la Templanza Cristiana en 1883 ya impulsada pol misioneru cristianu [[Timothy Richard]], quien sostenía que'l cristianismu podía promover la equidad ente los dos xéneros.<ref name="GoossaertPalmer2011">{{cita llibru|author1=Vincent Goossaert|author2=David A. Palmer|títulu=The Religious Question in Modern China|url=https://books.google.com/books?id=Bx83dlLMPdMC&pg=PA70|fechaaccesu=31 de xunetu de 2012|fecha=15 d'abril de 2011|editorial=[[University of Chicago Press]]|isbn=978-0-226-30416-8|páxines=70–}}</ref> Una nueva xeneración de chinos con accesu a educación universitaria y que viaxaren por [[Europa]], empezaron a dase cunta qu'esti aspeutu de la so cultura significaba un atrasu al respeutive de la modernización de [[China]]; [[Darvinismu social|los darvinistes sociales]] afirmaben que debilitaba a la nación yá que les muyeres impidíes pol "pie de lotu", supuestamente niciaríen fíos débiles. Les [[feminismu|feministes]] atacaron la práutica porque causaba sufrimientu a les muyeres y torgába-yos trabayar pa llograr la so emancipación.<ref name="Levy">{{cita llibru |apellíos=Levy |nome=Howard S. |títulu=The Lotus Lovers: The Complete History of the Curious Erotic Tradition of Foot Binding in China|añu=1991|editorial=Prometheus Books|allugamientu=Nueva York (EE.XX.)|páxina=322}}</ref> Nel cambéu al sieglu XX, muyeres como Kwan Siew-Wah (conocida n'Occidente como [[Brigitte Kwan]]), feminista pionera, apurrir a lluchar p'acabar col vendado de pies. Tamién hubo edictos qu'intentaron terminar col vendado de pies. La [[Cixi|emperatriz Cixi]], que yera manchú, emitió unu d'esos edictos tres la [[Llevantamientu de los bóxers|rebelión Bóxer]] pero foi abolíu poco tiempu dempués. El vendado de pies foi tamién ilegalizado en 1902 por nuevu edictos imperiales de la [[dinastía Qing]].<ref>https://web.archive.org/web/20121117100134/http://www.bridgew.edu/soas/jiws/vol1/li.htm</ref> En 1912, dempués de la cayida de la dinastía Qing, el nuevu gobiernu nacionalista de la [[República de China]] prohibió de nuevu'l vendado de pies, anque, al igual que los sos predecesores, non siempres con ésitu. En [[Taiwán]], el vendado foi prohibíu pola [[Ocupación xaponesa de Taiwán|alministración xaponesa]] en 1915. Delles families que s'oponíen a la práutica faíen alcuerdos contractuales unos con otros prometiendo en matrimoniu mutuu un fíu con una fía ensin los pies vendados.<ref>{{cita publicación|last=Mackie|first=Gerry|títulu=Ending Footbinding and Infibulation: A Convention Account.|añu=1996|journal=American Sociological Review|volume=61|number=6|pages=999-1017}}</ref><ref>{{cita web|apellíu=Dugger|nome=Celia W.|títulu=Senegal Curbs a Bloody Rite for Girls and Women|url=http://www.nytimes.com/2011/10/16/world/africa/movement-to-end-xenital-cutting-spreads-in-senegal.html|editorial=New York Times|fechaaccesu=30 de xineru de 2012|fecha=15 d'ochobre de 2011}}</ref> Cuando los comunistes tomaron el poder en 1949 establecieron la estricta y definitiva prohibición del vendado de pies, incluyendo les árees rurales aisllaes onde les distintes prohibiciones anteriores fueren inoraes. == Procesu == [[Ficheru: GebundenerFuss.jpg|thumb|100px|right|Un pie vendado desnudu.]] [[Ficheru: GebundenFuss.jpg|thumb|100px|right|Un pie vendado con vender puestes.]] El procesu empezaba primero que l'arcu del pie de les neñes tuviera la oportunidá de desenvolvese dafechu. El vendado empezaba a edá temprana, ente los 2 y los 5 años, y el doliosu procesu enllargar mientres dellos años. Solía empecipiase polo xeneral nos meses d'iviernu yá que los pies taríen entumíos pol fríu y el dolor nun sería tan estremu.<ref name="slippers">{{cita llibru|apellíos=Jackson|nome=Beverley|títulu=Splendid Slippers: A Thousand Years of an Erotic Tradition|añu=1998|editorial=Ten Speed Press |url=http://www.splendidslippers.com/thebook.html}}</ref> Primero cada pie bañábase y somorguiaba nun amiestu caliente de yerbes y sangre animal: esto faía col enfotu de allandiar el pie p'ayudar al vendado. Depués les uñes cortar al ras pa prevenir que al crecer furaren la planta del pie (yá que dempués del vendado la punta de los deos quedaba apuntando a la planta) y provocaren infeiciones. Vender d'algodón de 3 metros de llargu y 5 centímetros d'anchu yeren preparaes fundiéndoles na mesma entemez de yerbes y sangre animal. Pa dexar que'l tamañu del pie amenorgárase, los deos de cada pie yeren doblaos y primíos con fuercia contra la planta del pie hasta llograr rompelos. Los deos rotos yeren calteníos apertaos contra la planta del pie mientres ésti yera espurríu escontra baxo, formando llinia recta col restu de la pierna. L'arcu rompíase a encomalo. Vender yeren arreyaes repetidamente en forma d'ocho, empezando nel interior del pie na zona del empeine, pasando sobre los deos, depués sol pie y alredor del talón. Los deos recién quebraos yeren apertaos firmemente contra la planta. Con cada vuelta de vender, el vendaje apertábase cada vez más estrechando l'empeine y el talón ente sigo. Esto provocaba que'l pie rotu doblar nel arcu y los deos quedaren so esa doblez. Los pies rotos de les neñes riquíen gran curiáu y atención. Yeren desvendados regularmente. Cada vez que'l pie yera desvendado tenía de llavase meticulosamente, los deos revisaos en busca de firíes y les uñes curioso cortaes. Depués yeren masaxaos p'anidialos y faer que les articulaciones y los güesos volviérense más flexibles. Tamién yera costume fundíos nun amiestu por que'l texíu necrótico, si haber, esprendiérase.<ref name=Levy /> [[Ficheru:Bound feet (X-ray).jpg|thumb|left|Una radiografía de 2 pies vendados.]] [[Ficheru:FootBindingRxSchema2.gif|thumb|left|Comparanza ente un pie vendado y otru normal con radiografíes.]] Darréu dempués d'esti procedimientu, los deos rotos de la neña yeren plegaos sol pie nuevamente y repitíase el vendaje. Esti vendado y desvendado yera repitíu cola máxima frecuencia posible (pa los ricos siquier una vegada al día, pa clases más modestes 2 o 3 vegaes a la selmana). Yeren xeneralmente les muyeres mayores de la familia o una profesional quien llevaba a cabu l'inicial quebráu de güesos y subsiguiente vendado de los pies. Esto yera consideráu preferible a que lo fixera la madre, una y bones la mesma podría sentir culpa pol sufrimientu de la so fía y taría menos dispuesta a afaer bien los vendajes.<ref name=slippers /> El problema más común colos pies vendados yera la infeición. A pesar de la cantidá de cuidos tomaos regularmente como la llavadura y la corte d'uñes, de cutiu les mesmes encarnábense ya infestaben. Por esta razón, de cutiu les uñes de les neñes yeren estrayíes na so totalidá. Lo apertao del vendaje comprometía la circulación de los deos, que taba práuticamente cortada y por tanto, cualquier firida tenía bien poques mires de sanamientu. Esto causaba infeiciones y necrosis. Si la infeición de los texíos de los deos llegaba a les falanxes llogrando allandiales, desaguaba en necrosis y desprendimientu. Sicasí, la perda de deos considerábase beneficiosu porque los vendajes podíen aplicase entá más afechos y el pie quedaría entá más pequeñu. A les neñes que los sos deos yeren más carnosos dacuando poníen-yos cachos de vidriu o de texas dientro del vendaje y ente los deos pa producir una corte ya infeición deliberadamente. A la firida siguíalu inevitablemente la infeición, polo que podía producise la muerte por shock séptico. Les neñes sobrevivientes a estes infeiciones teníen más riesgos de sufrir entueyos médicos a midida que diben creciendo, yá que diches infeiciones estropiaben los sos órganos internos. De primeres del vendado munchos güesos del pie a quedaben rotos mientres años. Col tiempu, los güesos acababen soldándose, sobremanera cuando'l texíu óseo endurecer tres la etapa de crecedera. Entá dempués de que los pies sanaran d'infeiciones yeren propensos a quebrase nuevamente, especialmente cuando la neña pasara pelos sos años adolescentes y los sos güesos tuvieren inda blandos. Les muyeres adultes teníen más probabilidá de quebrase los cadriles y otros güesos por cuenta de cayíes, pos la so caminar yera inestable y costába-yos poner se de pies dende una posición sentada.<ref>Cummings, S. & Stone, K. (1997) "Consequences of Foot Binding Among Older Women in Beijing China", in: ''American Journal of Public Health'' EBSCO Host. Oct 1997</ref> == Receición y curiosu == [[Ficheru:A HIGH CASTE LADYS DAINTY LILY FEET.jpg|thumb|left|200px|Una muyer colos sos pies desvendados.]] Los pies vendados fueron consideraos intensamente eróticos na cultura china antigua y les muyeres con perfectos "pies de lotu" tenía munches probabilidaes de consiguir un matrimoniu más prestixosu qu'una colos pies naturales. Los manuales sexuales de la dinastía Qing listaban 48 formes distintes de xugar colos pies vendados. Dellos homes preferíen nun ver nunca desnudos los "pies de lotu" de la so esposa. Nestos casos, siempres quedaben ocultos dientro de pequeños "zapatos de lotu" ricamente bordaos y vendajes. [[Feng Xun]] dexó escritu: "si quites los zapatos y vender, el sentimientu estéticu va ser destruyíu per siempres". Esto ye niciu de que los homes entendíen que la guapura erótica de los pies vendados nun se correspondía cola so desagradable realidá física, que, poro, tenía de ser caltenida oculta pa llograr caltener viva la fantasía.<ref name=Levy /> Pa los homes el principal efeutu eróticu yera'l "andar de lotu": los pequeños pasos, el trémbole y fráxil caminar d'una muyer que los sos pies fueren vendados. Muyeres con tales pies deformes evitaben poner el pesu del cuerpu na punta del pie y tendíen a caminar predominantemente nos sos talones. Como resultancia, les muyeres que pasaren pol procesu del vendaje caminaben curioso y con pasu duldosu.<ref name=slippers /> El fechu de que'l pie vendado tuviera ocultu a los güeyos de los homes yera sexualmente estimulante. Amás d'esconder la dura realidá del pie deforme, evitábase'l más que probable mal golor qu'esprendíen. Diversos [[Chytridiomycota|microorganismos]] colonizaben les fondes plegues provocaes nel arcu del pie y los deos, anque la muyer tuviera una bona hixene, la llavadura y ensugáu yera complicáu, polo que la llimpieza nun yera completa. Otru atributu de les muyeres colos pies vendados yera la llimitación na so movilidá y, poro, la so torga pa tomar parte na vida político y social. Los pies vendados volvíen a les muyeres dependientes de les sos families, particularmente de los sos maríos. Convertir nun apreciáu símbolu de castidá y propiedá del home una y bones la muyer quedaba acutada al so llar y nun podía aventurase lloñe ensin escolta o l'ayuda de sirvientes.<ref>{{cita llibru|apellíos=Fairbank|nome=John King|enllaceautor=John King Fairbank|títulu=The Great Chinese Revolution, 1800 - 1985|añu=1986|editorial=Harper & Row|allugamientu=Nueva York (EE.XX.)|páxina=70}}</ref> == Zapatos == [[Ficheru:Foot binding shoes 1.jpg|thumb|240px|Zapatos de lotu.]] Los zapatos de lotu son un tipu de calzáu usáu poles muyeres chines que teníen los pies vendados. Los zapatos tienen forma de conu ya intenten representar el brotu del lotu.<ref name="Nicholson p87">{{harvnb|Nicholson|2006|p=87}}.</ref> Delicadamente construyíos con algodón o seda, yeren lo suficientemente pequeños pa caber na palma de la mano.<ref name="Nicholson p87" /> Dellos diseños teníen tacones o plantíes de madera. Taben iguaos en distintos estilos y colores. Amás taben ricamente bordaos con diseños d'animales y flores. Les plantíes de madera o tacones de dellos modelos taben forraos con teles tamién bordaes.<ref>{{harvnb|Nicholson|2006|pp=87–88}}.</ref> Dellos diseños solo cabíen na punta del pie, dando asina la ilusión de que yera entá más pequeñu escondíu tres una llarga falda.<ref>{{harvnb|Nicholson|2006|p=91}}.</ref> Güei día entá queden exemplares de munchos zapatos de lotu, que son atesoraos polos museos y coleiciones privaes como obres d'arte y testigos d'una práutica yá muerta.<ref>{{harvnb|Nicholson|2006|p=88}}.</ref> == En lliteratura, films y televisión == El vendado de pies tomó un papel prominente en munchos trabayos lliterarios tradicionales o contemporáneos, tantu n'Oriente como n'Occidente. Estes semeyes son dacuando basaos n'observaciones o investigaciones. Lóxicamente, cuando una práutica ta tan emocionalmente cargada, l'escritor suel adoptar una postura respeuto al "pie de lotu". Por casu nel casu de ''[[The Good Earth]]'' (La bona tierra), escritu por [[Pearl S. Buck]], los sucesos son relativamente neutrales implicando asina respetu pola cultura china y asumiendo que nun ye'l rol d'estranxeros promover una reforma de costumes. N'otres opciones los sucesos rellataos nes noveles paecen tener la intención de promover l'abolición de dicha práutica o se contemplen dende un sentimientu de condescendencia escontra [[China]].<ref>Patricia Ebrey, "Gender and Sinology: Shifting Western Interpretations of Footbinding, 1300–1890," ''Late Imperial China'' 20.2 (1999): 1-34.</ref> * Ju-Chen Li, [[Flowers in the Mirror]] [https://books.google.com/books?id=XHhR-6OGubIC&source=gbs_navlinks_s] [[Lin Tai-yi]] tr. ([[University of California Press]], 1965 ISBN 978-0-520-00747-5) Inclúi capítulos qu'asoceden nel País de les muyeres” onde los homes tienen neños y son los homes quien tienen los pies vendados. * [[Feng Jicai]] (b. 1942), ''The Three-Inch Golden Lotus'' (Honolulu: University of Hawaii Press, 1994) presenta una imaxe satírica del movimientu por abolir la práutica, que ye vista como una parte de la cultura china. * Nel filme de 1958 ''[[The Inn of the Sixth Happiness]]'' [[Ingrid Bergman]] retrata a una misionera británica en China [[Gladys Aylward]], a la cual, per mediu d'un mandarín local, ye-y asignada la xera de desvendar los pies de nueves muyeres, una orde impopular que'l gobiernu civil fallara en cumplir. * Ruthanne Lum McCunn escribió una novela biográfica ''[[A Thousand Pieces of Gold]]'' (más tarde afecha nuna [[Thousand Pieces of Gold (filme)|película]]), sobre [[Polly Bemis]], una pionera muyer chinu-americana. Describe los sos pies siendo vendados y más tarde desvendados cuando precisó ayudar a la so familia nos trabayos de la so granxa. * La hestoria curtia d'[[Emily Prager]] ''A Visit from the Footbinder'', de la so coleición d'hestories curties del mesmu nome (1982) describe les últimes hores de la niñez d'una moza china primero que'l vendador profesional llegue a empecipiala na vida adulta de guapura y dolor de les muyeres. * La obra de [[Lisa Loomer]] ''The Waiting Room'' trata con temes como la [[cambéu corporal]]. Unu de los trés protagonistes ye una muyer china del sieglu XVIII que llega a un hospital modernu buscando atención médica por entueyos por cuenta de los sos pies vendados. * La novela de [[Lensey Namioka]] ''[[Ties that Bind, Ties that Break]]'' sigue a una neña china llamada Ailin que se niega a que-y vienden los pies, lo cual termina afectando'l so futuru. * La novela del 2005 de [[Lisa See]] ''[[Snow Flower and the Secret Fan]]'' trata sobre dos neñes chines que tán destinaes a ser amigues. La novela ta basada nos sacrificios que les muyeres faíen (na China de fines del sieglu XIX) pa casase ya inclúi el procesu de vendado de les mesmes a la edá de 7 años. El llibru foi afechu en 2010 nuna película [[Snow Flower and the Secret Fan (filme)|del mesmu nome]] dirixida por [[Wayne Wang]]. * '' [[Feng Shui (filme)|Feng Shui]]'' ye una película filipina de terror del añu 2004 que trata sobre la maldición d'un antiguu espeyu [[Bagua (conceutu)|bagua]] abruxáu pola malevolente alma d'una muyer china de pies vendados. L'espeyu brinda suerte y prosperidá al so propietariu pero a cambéu la muyer de pies vendados lleva la muerte a los que sían cercanos al mesmu. * Nel capítulu 4 de la primera temperada de la serie "Marco Polo" de 2014 amuesa'l procedimientu, fechu encuadráu nel final de la dinastía Song. == Ver tamién == * [[Deformación cranial artificial]] * [[Abasiofilia]] * [[Cambéu corporal]] * [[Corsé]] * [[Ciruxía estética]] == Referencies == {{llistaref|2}} === Notes === * Encyclopædia of religion and ethics, Volume 8|añu=1916|author=James Hastings, John Alexander Selbie, Louis Herbert Gray * The religions of China: Confucianism and Tâoism described and compared with Christianity|añu=1880|author=James Legge * {{citation |first=Dorothy |last=Ko |títulu=Cinderella's Sisters: A Revisionist History of Footbinding |location=Los Angeles |publisher=University of California Press |añu=2005}}. * {{citation |first=Dorothy |last=Ko |títulu=Every Step a Lotus: Shoes for Bound Feet |location=Berkeley |publisher=University of California Press |añu=2001}}. Catalogue of a museum exhibit, with extensive comments. * {{citation |first=Geoff |last=Nicholson |authorlink=Geoff Nicholson |títulu=Sex Collectors |publisher=Simon & Schuster |location=New York |añu=2006 |isbn=978-0-7432-6587-4 }}. * ''Chinese Foot Binding &ndash; Lotus Shoes'' Museum of the City of San Francisco. == Llectura adicional == * Dorothy Ko, ''Cinderella's Sisters: A Revisionist History of Footbinding''. Los Angeles: University of California Press, 2005. * Dorothy Ko, ''Every Step a Lotus: Shoes for Bound Feet'' (Berkeley: University of California Press, 2001). Catalogue of a museum exhibit, with extensive comments. * Dorothy Ko, "Perspectives on Foot-binding," ASIANetwork Exchange, Vol. XV, Non. 3, Spring 2008 [https://web.archive.org/web/20111203205602/http://www.asianetwork.org/exchange/2008-spring/anex2008-spring-ko.pdf]. Comments on the craft of shoemaking among women. * Eugene Y.Berg, MD, ''Chinese Footbinding''. Radiology Review – Orthopaedic Nursing 24, non. 5 (September/October) 66–67 * Fan Hong (1997) ''Footbinding, Feminism and Freedom''. London: Frank Cass * The Virtual Museum of The City of San Francisco, ''[http://www.sfmuseum.org/chin/foot.html Chinese Foot Binding - Lotus Shoes]'' * [[Wang Ping (author)|Ping, Wang]]. ''Aching for Beauty: Footbinding in China''. New York: Anchor Books, 2002. == Enllaces esternos == * [http://asiaobscura.com/2011/08/the-sick-collector-and-his-1000-pairs-of-shoes.html Collection of bound foot shoes] Article on Yang Shaorong, collector of bound foot shoes. Includes images of peasant/winter models and western-style models. {{Tradubot|Vendado de pies}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cambéu corporal]] [[Categoría:Estudios de xéneru]] [[Categoría:Violencia contra les muyeres]] [[Categoría:Cultura de China]] fy4bb28qxkwxk1m5drgtgzluzlx73hr Celtic Football Club 0 111599 4377189 4280117 2025-06-18T08:16:41Z Makenzis 47722 /* Torneos nacionales */ 4377189 wikitext text/x-wiki {{equipu <!-- Titular --> | pattern_la1 = _celtic2122h | pattern_b1 = _celtic2122h | pattern_ra1 = _celtic2122h | pattern_sh1 = _celtic2021h | pattern_so1 = _celtic2122h | leftarm1 = FFFFFFF | body1 = FFFFFFF | rightarm1 = FFFFFFF | shorts1 = FFFFFFF | socks1 = FFFFFFF <!-- Alternativu --> | pattern_la2 = | pattern_b2 = _celtic2122a | pattern_ra2 = | pattern_sh2 = _celtic2122a | pattern_so2 = _celtic2122a | leftarm2 = 053E29 | body2 = 053E29 | rightarm2 = 053E29 | shorts2 = 053E29 | socks2 = 053E29 }} El '''Celtic Football Club''' ye un [[club de fútbol]] d'[[Escocia]] con sede na zona de Parkhead, en [[Glasgow]], qu'anguaño xuega na [[Scottish Premiership]]. Foi fundáu en 1887 y apostó el so primer partíu en 1888. Dende la so fundación, el Celtic consiguió 51 [[Scottish Premier League|títulos de lliga]], 40 [[Copa d'Escocia|copes escoceses]] y 19 [[Copa de la Lliga d'Escocia|Copes de la Lliga]]. El club apuesta los sos partíos como llocal nel [[Celtic Park]], l'estadiu con mayor capacidá del fútbol escocés, qu'alluga 60.355 espectadores sentaos. Al pie de los sos rivales y vecinos del [[Rangers FC]] apuesten la denomada ''[[Old Firm]]'', una de les más famoses y encarnizadas rivalidaes deportives. L'uniforme tradicional del Celtic ye rayes verdes y blanques horizontales con pantalón y calcetos blancos. En 1967 convertir nel primer club británicu, y únicu escocés hasta'l momentu, en llograr una [[Copa d'Europa]] —actual [[Lliga de Campeones de la UEFA]]—.<ref>[https://www.bbc.co.uk/scotland/sportscotland/asportingnation/article/0045/print.shtml A Sporting Nation – Celtic win European Cup 1967] BBC Scotland</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20090122060942/http://sportsillustrated.cnn.com/soccer/news/2003/05/20/celtic_history/ Celtic immersed in history before UEFA Cup final] Sports Illustrated, 20 May 2003</ref> Los xugadores que llograron aquel títulu, en [[Lisboa]] ante'l [[Inter de Milán]], fueron conocíos a partir d'esi momentu como los ''Lleones de Lisboa'', toos ellos nacíos nun radiu de 30 milles en redol a Parkhead, la sede del club. Naquella temporada, el Celtic ganó toles competiciones nes que participó sacante la Copa Intercontinental onde perdió contra'l Racing Club arxentín, yá que ganó'l [[Scottish Premier League|Campeonatu de Lliga Escocés]], la [[Copa d'Escocia|Copa Escocesa]], la [[Copa de la Lliga d'Escocia|Copa de la Lliga Escocesa]], la [[Copa d'Europa]] y la Copa de Glasgow. En [[Copa de Campeones d'Europa 1969-70|1970]] llogró tornar a una nueva final de la Copa d'Europa, pero perdió ante'l [[Feyenoord]]. El Celtic nun volvió apostar una final europea hasta [[Copa de la UEFA 2002-03|2003]], cuando algamó la final de la [[Copa de la UEFA]] que perdió ante'l [[FC Porto]]. Alredor de 80.000 hinches viaxaron col equipu a [[Sevilla]], sede de la final,<ref name=FIFA1>[http://www.fifa.com/newscentre/news/newsid=90249.html Celebrating Celtic pride in the heart of Andalusia] FIFA.com, 15 December 2003</ref><ref name=EuropesBest>[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/teams/c/celtic/3189853.stm Celtic fans 'Europe's best'] BBC Sport, 28 August 2003</ref><ref name=Relish>[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/europe/6627343.stm Finalists relishing Hampden visit] BBC Sport, 4 May 2007</ref> magar que munchos nun disponíen d'entrada.<ref name=FIFA1/> Magar ello, los aficionaos del Celtic fueron gallardoniaos pola [[UEFA]] y la [[FIFA]] pol so exemplar comportamientu nesi partíu.<ref name=FIFA1/><ref name=OSMSeville>[http://observer.guardian.co.uk/gallery/0,8561,972767,00.html Celtic in Seville] Observer Sport Monthly</ref><ref name=ESPNSeville>[http://soccernet.espn.go.com/report?id=98023&cc=5739 Celtic 2–3 FC Porto] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110525132604/http://soccernet.espn.go.com/report?id=98023&cc=5739 |date=2011-05-25 }} ESPN Soccernet, 21 May 2003</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20080519134453/http://www.uefa.com/uefa/news/Kind%3D128/newsId%3D133442.html Celtic Fair Play proposal], uefa.com, 11 December 2003</ref> Envalórase que, n'abril de 2008, el Celtic tien alredor de nueve millones d'hinches per tol mundu, siendo unu de los equipos más populares alredor del mundu.<ref name="fanbase">{{cita web| url=http://scotlandonsunday.scotsman.com/medialeisure/Celtic--to-launch-credit.2445213.jp| títulu=Celtic to launch credit card for US fans| obra=Scotland on Sunday| fechaaccesu=11 d'abril de 2008 }}</ref> == Historia == [[Ficheru:Airdriecelticcupfinal.jpg||thumb|Airdrie-Celtic final de copa 1997.]] [[Ficheru:EarlyCeltic.jpg|thumb|Una semeya del equipu a partir de los primeros díes del club, antes de l'adopción de les agora famoses camisetes d'aru.]] El Celtic foi fundáu formalmente en [[Saint Mary's, Calton|St. Mary's Church Hall]] en East Rose Street (agora Forbes Street), en [[Calton (Glasgow)|Calton]], Glasgow, pol [[hermanu Walfrid]], un [[Congregación de los Hermanos Maristes|marista]] irlandés, el 6 de payares de 1887. El nome completu ye The Celtic Football Club, ente qu'hasta 1994 llamábase The Celtic Football and Athletic Company Ltd. [[Ficheru:Brother Walfrid Memorial Ballymote.JPG|220px|thumb|Escultura en memoria del Hermanu Walfrid, unu de los fundadores del Celtic FC, nel [[condáu de Sligo]], [[Irlanda]].]] [[Ficheru:BrotherWalfrid(AndrewKerins).jpg|thumb|Brother Walfrid, fundador del [[Celtic FC]].]] El Celtic ye consideráu unu de los equipos más conocíos d'[[Europa]] y la so rivalidá col [[Rangers Football Club|Rangers]] foi conocida en tol mundu. Esti club ye l'equipu de los que baxen de los inmigrantes [[irlandeses]]. El so principal rival foi'l [[Glasgow Rangers]], una y bones el Celtic ye l'equipu tradicional de los católicos, frente al Rangers, que foi'l club de los protestantes y los unionistes en Glasgow (escoceses con sentimientu británicu). Los partíos ente Rangers y Celtic yeren incandescentes. Estos duelos direutos ente ellos conocíense como ''[[Old Firm]]'' (La gran empresa) y ye que, a empiezos de sieglu, los dirixentes de dambos clubes forzaben la celebración d'un tercer partíu (de desempate) na temporada pa volver llograr beneficios pola recaldación, una y bones esos partíos yeren los más esperaos polos aficionaos escoceses. [[Ficheru:Jimmy Johnstone.JPG|180px|left|thumb|Estatua de Jimmy Johnstone, unu de los futbolistes más importantes de la historia del club, na entrada al [[Celtic Park]].]] El Celtic xuega los sos partíos llocales en [[Celtic Park]], al que comúnmente se -y llama Parkhead, pol distritu onde ta asitiáu, y cuenta con una capacidá pa 60 832 espectadores. Nel añu de 1892 el Celtic gana la Copa d'Escocia y al añu siguiente gana la so primer lliga, mientres eses dómines, apoderó'l campeonatu nacional. Sicasí, el so dominiu ye atayáu nel añu de 1930 pol Rangers, equipu que dica agora lleva la delantrera como'l club con más títulos de la Lliga d'Escocia. El so momentu más importante llegó nel añu de [[Copa de Campeones d'Europa 1966-67|1967]] cuando gana la [[Copa d'Europa]] (conocida na actualidá como Lliga de Campeones o UEFA Champions League) en venciendo al [[Football Club Internazionale Milano|Inter]] 2–1. La final apostar nel [[Estadiu Nacional de Portugal]], convirtiéndose nel primer equipu [[Escocia|escocés]] en ganar dichu títulu, amás de ser l'únicu club d'Escocia que llegó a apostar la final. Aquella escuadra taba liderada pol capitán Billy McNeill y pol entrenador Jock Stein. Tolos xugadores yeren orixinarios de [[Glasgow]] y nacieron nun radiu de 30 milles alredor del estadiu. Aquel añu foi'l más esitosu del Celtic proclamándose campeón de la Lliga escocesa, la Copa d'Escocia, la Copa de la Lliga, la Copa de Glasgow y la Copa d'Europa. Amás nesi mesmu añu apuesta la Copa Intercontinental, ante'l [[Racing Club de Avellaneda]], onde cayó 1-0 nun partíu desempate nel [[estadiu Centenariu]] en [[Montevidéu]], [[Uruguái]]. En [[Copa de Campeones d'Europa 1969-70|1970]] el Celtic llegó per segunda vegada a la final de la [[Copa d'Europa]] pero perdió 2–1 ante'l [[Feyenoord]]. La mayoría de los campeones de [[1967]] taben entá nel equipu, bien veteranos toos ellos. Esa ye una de les razones qu'achaquen los siguidores a la derrota. Aquella final pasu a la historia por ser el partíu de copa europea con mayor númberu d'espectadores. A nivel internacional, el Celtic vuelve a la final d'un tornéu internacional nel añu [[Copa de la UEFA 2002-03|2003]] cuando apuesta la final de la [[Copa UEFA]], sicasí pierde la final ante'l [[Futebol Clube do Porto|Porto]] de [[José Mourinho]] por 3–2 na prórroga. Sicasí, la final foi importante una y bones l'equipu llogró'l premiu al xuegu llimpiu de la [[FIFA]] y la [[UEFA]] pol comportamientu de los hinches escoceses (moviéronse más de 80.000 siguidores). El Celtic conquistó 5 de les 7 últimes lligues, consiguiendo Lliga y Copa l'últimu añu y avanzando a los octavos de final de la UEFA Champions League. El 7 de payares del añu 2012 cuando celebraben 125 años d'historia enfrentaron al [[F.C. Barcelona]] por un partíu de la UEFA Champions League ganándo-yos 2-1 nel estadiu Celtic Park con goles de [[Victor Wanyama]] y del debutante na competición [[Tony Watt]]. El 18 de xunetu de 2015, el Celtic mover hasta la llocalidá guipuzcoana de Eibar convidáu por [[SD Eibar]] nel so añu de debú en Primer División pa conmemorar el 75º Aniversariu del club armeru nun partíu amistosu nel que los escoceses vencieron 4 a 1 y recibieron l'homenaxe como unu de los clubes decanos nel fútbol europeo. == Uniforme == * '''Primer uniforme''': Camiseta blanca con franxes verdes horizontales, pantalón blancu y medies blanques con franxes verdes. * '''Segundu uniforme''': Camiseta gris con franxes negres horizontales, pantalón negru y medies negres. * '''Tercer uniforme''': Camiseta blanca, pantalones verde con motivos tartán y medies blanques. {{Columnes}} {| {{tablaguapa}} style="margin: 1em auto 1em auto" width="30%" |+ '''Indumentarias''' ! Periodu || Provisor |- |align=center|[[1960]] − [[2005]]||align=center| [[Ficheru:Umbro logo (current).svg|75px]] |- |align=center|[[2005]] − [[2015]]||align=center| [[Ficheru:Logo_NIKE.svg|80px]] |- |align=center|[[2015]] − [[Presente]]||align=center| [[Ficheru:New_Balance_logo.svg|70px]] |} {| {{tablaguapa}} style="margin: 1em auto 1em auto" width="30%" |+ '''Patrocinios''' ! Periodu || Provisor |- |align=center|[[1984]] − [[1991]]||align=center|{{bandera|Reinu Xuníu}} [[CR Smith]] |- |align=center|[[1991]] − [[1992]]||align=center|{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Ford Motor Company|Ford Peoples]] |- |align=center|[[1993]] − [[1997]]||align=center|{{bandera|Reinu Xuníu}} [[CR Smith]] |- |align=center|[[1997]] − [[1999]]||align=center|{{bandera|Reinu Xuníu}} [[Umbro (marca)|Umbro]] |- |align=center|[[1999]] − [[2003]]||align=center|{{bandera|Reinu Xuníu}} [[NTL]] |- |align=center|[[2003]] − [[2010]]||align=center|{{bandera|Reinu Xuníu}} [[Carling]] |- |align=center|[[2010]] − [[2013]]||align=center|{{bandera|Reinu Xuníu}} [[Tennent's]] |- |align=center|[[2013]] − [[2016]]||align=center|{{bandera|Irlanda}} [[Magners]] |- |align=center|[[2016]] − [[Presente]]||align=center|{{bandera|Filipines}} [[Dafabet]] |}{{Final columnes}} == Estadiu == {{AP|Celtic Park}} [[Ficheru:Celtic park 3.jpg|thumb|300px|]] L'estadiu del Celtic ye [[Celtic Park]], que s'atopa na zona de Parkhead de [[Glasgow]]. Celtic Park ye un estadiu con una capacidá de 60 832 toos ellos sentaos,<ref name = "sfgg" /> el más grande d'Escocia y el séptimu estadiu más grande del Reinu Xuníu, dempués de [[Murrayfield Stadium|Murrayfield]], [[Old Trafford]], [[Twickenham Stadium|Twickenham]], [[Estadiu Wembley (2007)|Wembley]], l'[[estadiu Olímpicu de Londres]] y el [[Millennium Stadium]]. Ye conocíu comúnmente como ''Parkhead''<ref>{{cita noticia | url = http://www.dailyrecord.co.uk/football/spl/2011/11/11/former-celtic-star-apures-old-firm-to-sell-stadium-names-to-save-clubes-86908-23553514/ | títulu = Former Celtic star apures Old Firm to sell stadium names to save clubes | publisher = Trinity Mirror| work= Daily Record | date = 11 de payares de 2011|first=Craig|last=Swan | fechaaccesu =11 de payares de 2011}}</ref> o ''Paradise'' («Paraísu»).<ref name="sfgg">{{cita web|url=http://www.scottishgrounds.co.uk/celtic.htm|títulu=Celtic|fechaaccesu=9 de payares de 2011|obra=Scottish Football Ground Guide|editorial=Duncan Adams|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160311162746/http://www.footballgroundguide.com/scotland//celtic.htm|fechaarchivu=11 de marzu de 2016}}</ref><ref name="paradise">{{cita web|url=http://es.fifa.com/classicfootball/clubes/club=31002/index.html|títulu=L'espíritu del Celtic relluma con fuercia|fechaaccesu=11 de payares de 2011|obra=[[FIFA.com]]|editorial=FIFA}}</ref> El primer estadiu del Celtic foi un terrén nel área de Parkhead en 1888,<ref name="first game">{{cita web|url=http://www.hibernianfc.co.uk/page/TimelineDetail/0,,10290~1750603,00.html|títulu=The Birth of Celtic|fechaaccesu=9 de payares de 2011|fecha=11 d'agostu de 2009|editorial=Hibernian FC|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120121024557/http://www.hibernianfc.co.uk/page/TimelineDetail/0%2C%2C10290~1750603%2C00.html|fechaarchivu=21 de xineru de 2012}}</ref> pero treslladar a un sitiu distintu en 1892 cuando'l preciu del arriendu amontóse considerablemente.<ref name = "Inglis432">{{harvnb|Inglis|1996|p=432}}</ref> El nuevu sitiu foi desenvueltu nun estadiu con forma oval, con grandes seiciones de graes.<ref name = "Inglis435">{{harvnb|Inglis|1996|p=435}}</ref> El récor d'asistencia de 83 500 foi mientres una ''[[Old Firm]]'' el 1 de xineru de 1938.<ref name = "Inglis432" /> Les graes fueron cubiertes y los proyeutores de lluz artificial fueron instalaos ente 1957 y 1971.<ref name = "Inglis432" /> Sicasí, el [[Informe Taylor]] ordenó que tolos grandes clubes teníen de tener un estadiu dafechu sentáu n'agostu de 1994.<ref name = "Inglis433">{{harvnb|Inglis|1996|p=433}}</ref> El Celtic taba nuna mala situación financiera a principios de 1990 y nun llevó a cabu nengún trabayu de remodelación hasta que Fergus McCann tomó'l control del club en marzu de 1994. McCann executó un plan pa baltar les antigües graes y desenvolver un nuevu estadiu nuna reconstrucción por fases, que se completó n'agostu de 1998. El costu total del nuevu estadiu foi de 40 millones de llibres. ==Estadístiques en competiciones UEFA== * '''Mayor goliada:''' ** 16/09/1970, '''Celtic''' {{bandera|Escocia}} 9-0 {{bandera|Finlandia}} [[KPV Kokkola|KPV]], {{bandera|Escocia}} [[Glasgow]] * '''Mayor derrota:''' ** 13/9/2016, [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] {{bandera|España}} 7-0 {{bandera|Escocia}} '''Celtic''' - [[Barcelona]], [[España]]. * '''Apostaos en [[Lliga de Campeones de la UEFA|Copa de Campeones d'Europa]] / [[UEFA Champions League]]:''' 200 * '''Apostaos en [[Recopa d'Europa de la UEFA]]:''' 38 * '''Apostaos en [[Copa Intercontinental]]:''' 3 * '''Apostaos en [[Copa UEFA]] / [[UEFA Europa League]]:''' 99 * '''Apostaos en [[Copa de Feries]]:''' 6 * '''Más partíos apostaos:''' 88 ** {{bandera|Escocia}} [[Scott Brown (futbolista)|Scott Brown]] * '''Máximu goliador:''' 35 ** {{bandera|Suecia}} [[Henrik Larsson]] == Afición == Nel añu 2003 envaloróse que'l Celtic cuntaba con una base de siguidores de nueve millones de persones, ente elles un millón nos [[Estaos Xuníos]] y [[Canadá]].<ref name="fanbase"/> Hai más de 160 peñes del Celtic en más de 20 países de tol mundu.<ref>[http://www.nafcsc.com/ The North American Federation of Celtic Supporters Clubes] lists some 125 clubes and the [http://www.aicsc.com/index.php?option=com_content&view=article&id=57&Itemid=56 Association of Irish Celtic Supporters Clubes] 40 more</ref> Nesi mesmu añu, alredor de 80 000 siguidores del Celtic, munchos d'ellos ensin entraes, viaxaron a Sevilla pa la final de la [[Copa de la UEFA]] que'l Celtic apostó col [[FC Porto]].<ref name=FIFA1/><ref name=EuropesBest/><ref name=Relish/> Los aficionaos del club darréu recibieron premios de la UEFA y FIFA pol so comportamientu nel partíu.<ref name=FIFA1/><ref name=EuropesBest/><ref name=OSMSeville/><ref name=ESPNSeville/> Na temporada 2010-11, el Celtic tuvo'l permediu d'asistencia al estadiu más altu de cualquier club escocés.<ref>{{cita web|url=http://www.scotprem.com/content/default.asp?page=home_statistics|títulu=2010/11 Average Attendance|fechaaccesu=6 d'avientu de 2011|editorial=SPL Stats|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111124023709/http://www.scotprem.com/content/default.asp?page=home_Statistics|fechaarchivu=24 de payares de 2011}}</ref> Tamién teníen el decimosegundu permediu d'asistencia más altu de tolos clubes de fútbol d'Europa. === Republicanismu irlandés === Dellos grupos d'aficionaos del Celtic espresen el so sofitu a [[republicanismu irlandés]] y al [[Exércitu Republicanu Irlandés]] (IRA) cantando los sos cantares o cantando sobre ellos nos partíos.<ref name="Sept11">{{cita noticia|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/2264181.stm |títulu=Celtic seek end to 'IRA chants' |publisher=BBC News |date=17 de setiembre de 2002 |fechaaccesu=25 d'ochobre de 2010}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.highbeam.com/doc/1G1-84481876.html|títulu=CELTIC FANS BOO THE QUEEN MUM; Title win marred by jeers during silence|fechaaccesu=25 d'ochobre de 2010|fecha=7 d'abril de 2002|editorial=Sunday Mirror|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121105100039/http://www.highbeam.com/doc/1G1-84481876.html|fechaarchivu=2012-11-05}}</ref> El cantar del IRA foi descritu como ofensivu, pero la opinión ta estremada sobre si son, o non, sectarios.<ref>{{cita noticia| url = http://www.guardian.co.uk/football/2011/nov/17/celtic-sectarian-chants-scottish-football| títulu = Celtic minority's fears of a witch-hunt are misplaced and misleading| publisher = Guardian News and Media| work = guardian.co.uk| date = 17 de payares de 2011| fechaaccesu =6 d'avientu de 2011}}</ref><ref>{{cita noticia| url = http://www.scotsman.com/news/sheriff_right_to_dismiss_case_against_man_singing_roxura_songs_says_expert_1_1560025| títulu = Xérif right to dismiss case against man singing IRA songs, says expert| work = Scotsman.com News| publisher = Johnston Publishing Ltd| date = 30 de marzu de 2011| fechaaccesu =6 d'avientu de 2011}}</ref><ref>{{cita noticia| url = http://www.scotsman.com/news/cartoon/joan_mcalpine_sing_out_for_a_country_free_of_prejudice_and_hate_1_1977959| títulu = Joan McAlpine: Sing out for a country free of prejudice and hate| publisher = Johnston Publishing Ltd| work = Scotsman.com News| date = 22 de payares de 2011| fechaaccesu =6 d'avientu de 2011}}</ref><ref>{{cita noticia| url = http://www.guardian.co.uk/media/greenslade/2011/mar/01/rangers-thetimes| títulu = Scottish press stays silent as Rangers fans sing sectarian songs| publisher = Guardian News and Media| work = guardian.co.uk| date = 1 de marzu de 2011| fechaaccesu =6 d'avientu de 2011}}</ref><ref>{{cita noticia| url = http://www.guardian.co.uk/commentisfree/belief/2011/apr/24/scotland-sectarianism-research-data| títulu = Scottish sectarianism? Let's lay this myth to rest| publisher = Guardian News and Media| work = guardian.co.uk| date = 24 d'abril de 2011| fechaaccesu =6 d'avientu de 2011}}</ref> El responsable de comunicación de la [[UEFA]], William Gaillard, al falar sobre l'asuntu en 2006 dixo que'l cantar del IRA yera una cuestión nacionalista y ye similar a los aficionaos d'otros clubes, como'l [[Barcelona FC|Barcelona]] o'l [[Athletic Club]], que sofiten [[movimientos nacionalistes]] nos sos propios países. Tamién afirmó que namái nos países [[balcánicos]] —onde dellos aficionaos amuesen sofitu a organizaciones que se dediquen a la [[llimpieza étnica]]— la situación yera distinta, porque estes organizaciones yeren pola so naturaleza discriminatoria. Dixo qu'esto non s'aplicaba a l'IRA.<ref>{{cita noticia| url = http://www.scotsman.com/scotland-on-sunday/sport/football/celtic_unlikely_to_be_hit_hard_by_uefa_1_1990962| títulu = Celtic unlikely to be hit hard by UEFA| publisher = Johnston Publishing Ltd| work = Scotsman.com News| date = 4 d'avientu de 2011| fechaaccesu =6 d'avientu de 2011}}</ref> [[Ficheru:Seville celtic fans.jpg|thumb|Aficionaos del Celtic na final de la [[Copa de la UEFA 2002-03|Copa de la UEFA 2003]] en [[Sevilla]] con [[Bandera d'Irlanda|banderes irlandeses]].]] En 2008 y 2010, hubo protestes per parte de grupos de siguidores al equipu lleva'l símbolu de l'amapola pal [[Día de l'Alcordanza]].<ref>[https://web.archive.org/web/20120112121123/http://www.eveningtimes.co.uk/news/poppy-demo-fans-face-a-celtic-ban-1.1066962 Poppy demo fans face a Celtic ban] Evening Times, 9 November 2010</ref><ref name="Banner">{{cita noticia |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/teams/c/celtic/9168655.stm |títulu=Celtic plan ban for anti-poppy protesters |date=8 de payares de 2010|work=BBC Sport|fechaaccesu=19 de payares de 2010 }}</ref> El Celtic espresó la so desaprobación a estes protestes, diciendo que yeren perxudiciales pa la imaxe del club y los sos siguidores, y comprometióse a prohibir la entrada al estadiu los arreyaos.<ref name="Sept11"/><ref name="Banner"/><ref name="QuinnWarn">[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/teams/c/celtic/5236284.stm Quinn warns on offensive chants] BBC Sport, 1 August 2006</ref> En payares de 2011 la UEFA empecipió una investigación al Celtic sobre supuestos "cantaraes illegales" pro-IRA mientres la so eliminatoria d'[[UEFA Europa League 2011-12|UEFA Europa League]] ante'l [[Stade Rennes|Rennes]], el 3 de payares de 2011.<ref>{{cita noticia|url=http://www.guardian.co.uk/football/2011/nov/14/celtic-uefa-illicit-chanting-europa-league|títulu=Celtic face Uefa sanctions over 'illicit chanting' in Europa League tie|date=14 de payares de 2011|work=guardian.co.uk|fechaaccesu=12 d'avientu de 2011}}</ref> L'audiencia tuvo llugar el 9 d'avientu de 2011,<ref>{{cita noticia|url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/16075858.stm|títulu=Uefa delay hearing into alleged chanting at Celtic game|date=7 d'avientu de 2011|publisher=BBC Sport|fechaaccesu=8 d'avientu de 2011}}</ref> y el club foi multáu con 12.700 llibres pola ofiensa.<ref>{{cita noticia|url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/16137728.stm|títulu=Uefa fines Celtic £12,700 for 'illicit chanting'|date=12 d'avientu de 2011|publisher=BBC Sport|fechaaccesu=12 d'avientu de 2011}}</ref> Tamién en payares de 2011, la [[Premier League escocesa]] (SPL) anunció una investigación al Celtic sobre nuevos cantaraes "pro-IRA" de los aficionaos mientres un partíu contra'l [[Hibernian FC|Hibernian]] —l'equipu católicu de la capital, Edimburgu— nel mes anterior.<ref>{{cita noticia|url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/15734066.stm|títulu=Celtic face SPL investigation into fresh chanting claims|date=15 de payares de 2011|publisher=BBC Sport|fechaaccesu=15 de payares de 2011}}</ref> La investigación concluyó'l 5 d'avientu de 2011 y el SPL qu'indicó que "nun s'alderica qu'un pequeñu númberu d'aficionaos del Celtic dedicar a cantar en sofitu del IRA". Sicasí, consideróse que'l Celtic diera tolos "pasos razonablemente facederos" pa tratar de prevenir esi comportamientu, polo que nun se tomaron midíes contra ellos. La SPL tamién condergó les cantaraes que profirió'l mesmu entrenador, [[Neil Lennon]], según el direutor executivu Peter Lawwell.<ref>{{cita noticia| url = http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/16040028.stm| títulu = Celtic cleared by SPL after chant investigation| publisher = [[BBC Sport]]| date = 5 d'avientu de 2011| fechaaccesu =6 d'avientu de 2011}}</ref> == Rivalidaes == {{AP|Old Firm}} Los tradicionales rivales del Celtic son los [[Rangers FC|Rangers]] y al partíu ente los dos equipos conózse-y como ''[[Old Firm Derby]]'' y que ye conocíu como una de les mayores rivalidaes del Fútbol a nivel mundial. Los dos apoderaron la historia del fútbol escocés y, ente ellos, ganaron el campeonatu de la lliga escocesa 102 vegaes dende la so creación en 1890, ente que tolos demás clubes combinaos ganaron 19 campeonatos. Los dos clubes tamién son, llargamente, los más siguíos n'Escocia, y el Celtic tien la tercera mayor asistencia de públicu del [[Reinu Xuníu]].<ref>[http://soccernet.espn.go.com/stats/attendance/_/league/eng.1/barclays-premier-league?cc=5901 Barclays Premier League Stats: Team Attendance&nbsp;– 2010–11] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130120150115/http://soccernet.espn.go.com/stats/attendance/_/league/eng.1/barclays-premier-league?cc=5901 |date=2013-01-20 }} ESPN Soccernet</ref> Hai qu'amestar que dambos equipos representen una división social n'Escocia; el Celtic tien una asociación histórica col [[pueblu irlandés]] y los escoceses d'orixe irlandés, que son al empar principalmente [[Ilesia católica|católicos]]. Tradicionalmente, los siguidores de los rivales del Celtic vinieron d'[[Escocia]] o [[Irlanda del Norte]] d'oríxenes [[Protestantismu|protestantes]] y sofitu al [[sindicalismu británicu]].<ref name=HoS>{{cita web|url=http://nilbymouth.org/?page_id=28|títulu=History of Sectarianism|fechaaccesu=27 de xineru de 2011|añu=2010|editorial=Nil by Mouth}}</ref> [[Ficheru:James Forrest takes a corner.jpg|thumb|Los aficionaos del Celtic, la marea verde», en [[Celtic Park]].]] Los clubes atraxeron el sofitu de facciones opuestes en [[The Troubles|los disturbios]] n'[[Irlanda del Norte]]. Dellos aficionaos usen cantares, cantaraes y pancartes nos partíos y abusen o amuesen el so sofitu a les confesiones protestantes o católiques, según a grupos paramilitares d'Irlanda del Norte como'l [[Exércitu Republicanu Irlandés Provisional|IRA]] y l'[[Fuercia Voluntario del Ulster|UVF]]. Hubo cerca de 400 partíos xugaos como ''Old Firm'' hasta 2011. Los partíos fueron descritos como un "clima d'odiu, tensión relixoso y intimidación, que sigue llevando la violencia a les comunidaes de toa Escocia".<ref name="HoS"/> La [[Llista de derbis y rivalidaes de fútbol per país|rivalidá]] alimentó munches agresiones ya inclusive muertes antes, mientres o dempués de los partíos. Les almisiones a les sales d'emerxencia informaron que la so actividá aumenta nueve veces sobre los niveles normales en díes de ''Old Firm'',<ref name = "wsc">{{cita noticia|url=http://www.wsc.co.uk/content/view/2114/29/|work=[[When Saturday Comes]]|date=April 2004|last=Millen|first=Dianne|títulu=Firm Favourites: Old Firm|fechaaccesu=28 de xineru de 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120524023534/http://www.wsc.co.uk/content/view/2114/29/|archivedate=2012-05-24}}</ref> nel periodu de 1996 a 2003; ocho muertes en Glasgow tán direutamente rellacionaes con partíos de ''Old Firm'' y cientos d'agresiones.<ref name = "wsc"/><ref>Foer, páxs. 36–37</ref> Dambos grupos d'aficionaos empecipiaron una batalla nel terrén de xuegu de resultes de la victoria del Celtic na final de la [[Copa d'Escocia 1979-80|Copa d'Escocia de 1980]] en [[Hampden Park]].<ref>{{cita noticia |url=http://www.guardian.co.uk/football/2009/may/18/seven-deadly-sins-rangers-celtic-wrath|títulu=Firm enemies&nbsp;– Rangers and Celtic, 1909–2009|fechaaccesu=28 de xineru de 2010|publisher=Guardian News and Media|work=The Guardian| first=Kevin | last=McCarra | date=18 de mayu de 2009 }}</ref> Hubo un seriu desorde d'aficiones mientres un partíu xugáu en mayu de 1999 en Celtic Park y los aficionaos del Celtic llanzaron misiles, ente ellos unu qu'afectó al árbitru Hugh Dallas, que precisaba tratamientu médicu, y un pequeñu númberu d'aficionaos invadieron el terrén de xuegu.<ref name = "dallas">{{cita noticia|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sport/football/scottish_premier/334094.stm |títulu=Rangers make history out of chaos |publisher=BBC News |date=3 de mayu de 1999|fechaaccesu=16 d'agostu de 2010}}</ref> El Celtic tomó midíes p'amenorgar el [[sectarismu]] ente la so enchida. En 1996 el club punxo en marcha la so campaña ''Bhoys Against Bigotry'' («Bhoys Contra'l fanatismu»),  La campaña se inmortalizó nun cantar de la banda d'hinches de Celtic, 'Charlie y los Bhoys' llamada 'Bhoys contra de la intolerancia', más tarde siguida de ''Youth Against Bigotry'' («Mozos contra la intolerancia») pa "educar a los mozos en respetar tolos aspeutos de la comunidá, toles races, colores y credos".<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/1593970.stm Bigotry puzzle for Old Firm] BBC News, 11 October 2001</ref> En marzu de 2008, la [[UEFA]] investigó aficionaos del Celtic por presuntos cantares sectarios nun partíu contra'l Barcelona.<ref>{{cita noticia| url = http://www.telegraph.co.uk/sport/football/2295685/Uefa-inquiry-into-Celtic-sectarian-chants.html| títulu = Uefa inquiry into Celtic 'sectarian' chants| publisher = [[The Telegraph]]| date = 29 de marzu de 2008| fechaaccesu =5 d'agostu de 2011}}</ref> El casu foi abandonáu primero que remate'l mes, por cuenta de la falta de pruebes.<ref>{{cita noticia| url = http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/teams/c/celtic/7318430.stm| títulu = Uefa drops Celtic chanting case| publisher = BBC Sport| date = 31 de marzu de 2008| fechaaccesu =5 d'agostu de 2011}}</ref> == Palmarés == === Torneos nacionales === [[Ficheru:Celtic FC trophy case.JPG|thumb|right|Vitrina de trofeos en [[Celtic Park]].]] * '''[[Premier League d'Escocia]] (55):''' :: [[1893|1892-93]], [[1894|1893-94]], [[1896|1895-96]], [[1898|1897-98]], [[1905|1904-05]], [[1906|1905-06]], [[1907|1906-07]], [[1908|1907-08]], [[1909|1908-09]], [[1910|1909-10]], [[1914|1913-14]], [[1915|1914-15]], [[1916|1915-16]], [[1917|1916-17]], [[1919|1918-19]], [[1922|1921-22]], [[1926|1925-26]], [[1936|1935-36]], [[1938|1937-38]], [[1954|1953-54]], [[1966|1965-66]], [[1967|1967-68]], [[1968|1967-68]], [[1969|1968-69]], [[1970|1969-70]], [[1971|1970-71]], [[1972|1971-72]], [[1973|1972-73]], [[1974|1973-74]], [[1977|1976-77]], [[1979|1978-79]], [[1981|1980-81]], [[1982|1981-82]], [[1986|1985-86]], [[1988|1987-88]], [[1998|1997-98]], [[Premier League d'Escocia 2000/01|2000-01]], [[Premier League d'Escocia 2001/02|2001-02]], [[Premier League d'Escocia 2003/04|2003-04]], [[Premier League d'Escocia 2005/06|2005-06]], [[Premier League d'Escocia 2006/07|2006-07]], [[Premier League d'Escocia 2007/08|2007-08]], [[Premier League d'Escocia 2011/12|2011-12]], [[Premier League d'Escocia 2012/13|2012-13]], [[Scottish Premiership 2013/14|2013-14]], [[Scottish Premiership 2014/15|2014-15]], [[Scottish Premiership 2015/16|2015-16]], [[Scottish Premiership 2016-17|2016-17]], 2017–18, 2018–19, 2019–20, 2021–22, 2022–23, 2023–24, 2024-25 * '''[[Copa d'Escocia]] (37):''' :: [[1892|1891-92]], [[1899|1898-99]], [[1900|1899-1900]], [[1904|1903-04]], [[1907|1906-07]], [[1908|1907-08]], [[1911|1910-11]], [[1912|1911-12]], [[1914|1913-14]], [[1923|1922-23]], [[1925|1924-25]], [[1927|1926-27]], [[1931|1930-31]], [[1933|1932-33]], [[1937|1936-37]], [[1951|1950-51]], [[1954|1953-54]], [[1965|1964-65]], [[1967|1966-67]], [[1969|1968-69]], [[1971|1970-71]], [[1972|1971-72]], [[1974|1973-74]], [[1975|1974-75]], [[1977|1976-77]], [[1980|1979-80]], [[1985|1984-85]], [[1988|1987-88]], [[1989|1988-89]], [[1995|1994-95]], [[2001|2000-01]], [[2004|2003-04]], [[2005|2004-05]], [[2007|2006-07]], [[2011|2010-11]], [[2013|2012-13]], [[2017|2016-17]]. <small>Ye'l club que más títulos tien d'esta competición.</small> * '''[[Copa de la Lliga d'Escocia]] (17):''' :: [[1957|1956-57]], [[1958|1957-58]], [[1966|1965-66]], [[1967|1966-67]], [[1967|1967-68]], [[1969|1968-69]], [[1970|1969-70]], [[1975|1974-75]], [[1983|1982-83]], [[1998|1997-98]], [[2000|1999-2000]], [[2001|2000-01]], [[2006|2005-06]], [[2009|2008-09]], [[2015|2014-15]], [[2017|2016-17]], [[2018|2017-18]]. === Torneos internacionales (1) === * '''[[Lliga de Campeones de la UEFA]] (1)''': [[Copa de Campeones d'Europa 1966-67|1966-67]] * Subcampeón de la [[Lliga de Campeones de la UEFA]] (1): [[Copa de Campeones d'Europa 1969-70|1969-70]] * Subcampeón de la [[Copa Intercontinental]] (1): [[Copa Intercontinental 1967|1967]] * Subcampeón de la [[Copa de la UEFA]] (1): [[Copa de la UEFA 2002-03|2002-03]] === Torneos rexonales=== * '''[[Copa de Glasgow]] (35):''' [[1891]], [[1892]], [[1895]], [[1896]], [[1905]], [[1906]], [[1907]], [[1908]], [[1910]], [[1916]], [[1917]], [[1920]], [[1921]], [[1927]], [[1928]], [[1929]], [[1931]], [[1939]], [[1941]], [[1949]], [[1956]], [[1962]], [[1964]], [[1965]], [[1967]], [[1968]], [[1970]], [[1975]],* [[1982]], [[2008]], [[2011]], [[2014]], [[2015]], [[2016]], [[2017]]. <nowiki>*</nowiki><small> En 1975 compartió'l troféu con Rangers, al empatar 2-2.</small> == Entrenadores == {| class="wikitable sortable" style="text-align: center" |- !Nome !Nacionalidá !Dende !Hasta ![[Lliga escocesa de fútbol|Lliga]] ![[Copa d'Escocia|Copa]] ![[Copa de la Lliga d'Escocia|Copa de la Lliga]] ![[UEFA Champions League|Copa d'Europa]] !Total |- |align=left|{{sortname|Willie|Maley}} |{{SCO}} |1897 |1940 ||16||14||—||—||30 |- |align=left|{{sortname|Jimmy|McStay}} |{{SCO}} |1940 |1945 ||0||0||—||—||0 |- |align=left|{{sortname|Jimmy|McGrory}} |{{SCO}} |1945 |1965 ||1||2||2||—||5 |- |align=left|{{sortname|Jock|Stein}} |{{SCO}} |1965 |1978 ||10||8||6||1||25 |- |align=left|{{sortname|Billy|McNeill}} |{{SCO}} |1978 |1983 ||3||1||1||0||5 |- |align=left|{{sortname|David|Hai}} |{{SCO}} |1983 |1987 ||1||1||0||0||2 |- |align=left|{{sortname|Billy|McNeill}} |{{SCO}} |1987 |1991 ||1||2||0||0||3 |- |align=left|{{sortname|Liam|Brady}} |{{IRL}} |1991 |1993 ||0||0||0||0||0 |- |align=left|{{sortname|Lou|Macari}} |{{SCO}} |1993 |1994 ||0||0||0||0||0 |- |align=left|{{sortname|Tommy|Burns}} |{{SCO}} |1994 |1997 ||0||1||0||0||1 |- |align=left|{{sortname|Wim|Jansen}} |{{NED}} |1997 |1998 ||1||0||1||0||2 |- |align=left|{{sortname|Jozef|Vengloš}} |{{SVK}} |1998<ref>{{cita web|títulu=Celtic appoints new coach|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/sport/football/134664.stm|obra=[[BBC Sport]]|editorial=[[British Broadcasting Corporation]]|idioma=inglés|fecha=17 de xunetu de 1998|fechaaccesu=3 de payares de 2017|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20171103151642/http://news.bbc.co.uk/2/hi/sport/football/134664.stm|fechaarchivu=3 de payares de 2017}}</ref> |1999 ||0||0||0||0||0 |- |align=left|{{sortname|John|Barnes}} |{{ENG}} |1999 |2000 ||0||0||0||0||0 |- |align=left|{{sortname|Kenny|Dalglish}} |{{SCO}} |2000 |2000 ||0||0||1||0||1 |- |align=left|{{sortname|Martin|O'Neill}} |{{NIR}} |2000 |2005 ||3||3||1||0||7 |- |align=left|{{sortname|Gordon|Strachan}} |{{SCO}} |2005 |2009 ||3||1||2||0||6 |- |align=left|{{sortname|Tony|Mowbray}} |{{ENG}} |2009 |2010 ||0||0||0||0||0 |- |align=left|{{sortname|Neil|Lennon}} |{{NIR}} |2010 |2014 ||2||2||0||0||4 |- |align=left|{{sortname|Ronny|Deila}} |{{NOR}} |2014 |2016 ||2||0||1||0||3 |- |align=left|{{sortname|Brendan|Rodgers}} |{{NIR}} |2016 | ||1||1||2||0||4 |} == Competiciones europees == {{AP|Celtic Football Club en competiciones europees}} == Estadístiques == :''Tolos futbolistes son escoceses sacante onde s'indique.'' {| class="wikitable sortable" style="float:left; text-align:center;" |+'''Máximos goliadores''' |- !class="unsortable"|# !class="unsortable"|Xugador !class="unsortable"|Carrera !Goles |- |1 |align="left"|[[Jimmy McGrory]] |1922–1937 |522 |- |2 |align="left"|[[Bobby Lennox]] |1961–1978<br />1979–1980 |273 |- |3 |align="left"|{{bandera|Suecia}} [[Henrik Larsson]] |1997–2004 |242 |- |4 |align="left"|[[Stevie Chalmers]] |1958–1971 |231 |- |5 |align="left"|[[Jimmy Quinn (futbolista nacíu en 1878)|Jimmy Quinn]] |1900–1917 |217 |- |6 |align="left"|{{bandera|Irlanda}} [[Patsy Gallacher]] |1911–1926 |192 |- |7 |align="left"|[[John Hughes (futbolista)|John Hughes]] |1960–1971 |189 |- |8 |align="left"|[[Sandy McMahon]] |1891–1903 |171 |- |9 |align="left"|[[Jimmy McMenemy]] |1902–1920 |168 |- |10 |align="left"|[[Kenny Dalglish]] |1969–1977 |167 |} {| class="wikitable sortable" style="margin:auto; text-align:center;" |+'''Goliadores en lliga''' |- !class="unsortable"|# !class="unsortable"|Xugador !class="unsortable"|Carrera !Goles |- |1 |align="left"|[[Jimmy McGrory]] |1922–1937 |395 |- |2 |align="left"|[[Jimmy Quinn (futbolista nacíu en 1878)|Jimmy Quinn]] |1900–1917 |187 |- |3 |align="left"| {{bandera|Irlanda}} [[Patsy Gallacher]] |1911–1926 |186 |- |4 |align="left"| {{bandera|Suecia}} [[Henrik Larsson]] |1997–2004 |174 |- |6 |align="left"|[[Bobby Lennox]] |1961–1978<br />1979–1980 |167 |- |6 |align="left"|[[Stevie Chalmers]] |1958–1971 |159 |- |7 |align="left"|[[Jimmy McMenemy]] |1902–1920 |144 |- |8 |align="left"|[[Sandy McMahon]] |1891–1903 |130 |- |9 |align="left"|[[Adam McLean]] |1917–1928 |128 |- |10 |align="left"|[[John Hughes (futbolista)|John Hughes]] |1960–1971 |115 |} {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |+'''Partíos apostaos''' |- !class="unsortable"|# !class="unsortable"|Xugador !class="unsortable"|Carrera !Partíos |- |1 |align="left"|[[Billy McNeill]] |1957–1975 |790 |- |2 |align="left"|[[Paul McStay]] |1981–1997 |678 |- |3 |align="left"|[[Roy Aitken]] |1976–1990 |669 |- |4 |align="left"|[[Danny McGrain]] |1970–1987 |661 |- |5 |align="left"|{{bandera|Irlanda}} [[Packie Bonner]] |1978–1995 |642 |- |6 |align="left"|[[Alec McNair]] |1904–1925 |641 |- |7 |align="left"|[[Bobby Lennox]] |1961–1978<br />1979–1980 |587 |- |8 |align="left"|[[Bobby Evans]] |1944–1960 |548 |- |9 |align="left"|[[Jimmy Johnstone]] |1962–1975 |515 |- |10 |align="left"|[[Jimmy McMenemy]] |1902–1920 |515 |} === Meyor once de la historia === {| style="float: right; margin-left: 1em; margin-bottom: 0.5em; width: 180px; border: #99B3FF solid 1px" |- | <div style="position: relative;"> [[Ficheru:Soccer Field Transparant.svg|165px]] {{Image label|x=0.20|y=0.05|scale=350|text=[[Ronnie Simpson|<span style="font-size:0.8em; color:White;">'''SIMPSON'''</span>]]}} {{Image label|x=0.20|y=0.15|scale=350|text=[[Billy McNeill|<span style="font-size:0.8em; color:White;">'''McNEILL'''</span>]]}} {{Image label|x=0.10|y=0.33|scale=350|text=[[Bobby Murdoch|<span style="font-size:0.8em; color:White;">'''MURDOCH'''</span>]]}} {{Image label|x=0.37|y=0.20|scale=350|text=[[Tommy Gemmell|<span style="font-size:0.8em; color:White;">'''GEMMELL'''</span>]]}} {{Image label|x=0.04|y=0.20|scale=350|text=[[Danny McGrain|<span style="font-size:0.8em; color:White;">'''McGRAIN'''</span>]]}} {{Image label|x=0.02|y=0.46|scale=350|text=[[Jimmy Johnstone|<span style="font-size:0.8em; color:White;">'''JOHNSTONE'''</span>]]}} {{Image label|x=0.35|y=0.33|scale=350|text=[[Bertie Auld|<span style="font-size:0.8em; color:White;">'''AULD'''</span>]]}} {{Image label|x=0.22|y=0.37|scale=350|text=[[Paul McStay|<span style="font-size:0.8em; color:White;">'''McSTAY'''</span>]]}} {{Image label|x=0.10|y=0.54|scale=350|text=[[Henrik Larsson|<span style="font-size:0.8em; color:White;">'''LARSSON'''</span>]]}} {{Image label|x=0.29|y=0.54|scale=350|text=[[Kenny Dalglish|<span style="font-size:0.8em; color:White;">'''DALGLISH'''</span>]]}} {{Image label|x=0.37|y=0.46|scale=350|text=[[Bobby Lennox|<span style="font-size:0.8em; color:White;">'''LENNOX'''</span>]]}} </div> |- | <small>Meyor equipu de la historia del Celtic.</small> |} El siguiente equipu foi'l meyor de la historia votáu polos sos siguidores en 2002:<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/teams/c/celtic/2245965.stm Jinky best-ever Celtic player] [[BBC Sport]], 9 de setiembre de 2002</ref> * {{bandera|Escocia}} [[Ronnie Simpson]] * {{bandera|Escocia}} [[Danny McGrain]] * {{bandera|Escocia}} [[Tommy Gemmell]] * {{bandera|Escocia}} [[Bobby Murdoch]] * {{bandera|Escocia}} [[Paul McStay]] [[MBE]] * {{bandera|Escocia}} [[Billy McNeill]] [[MBE]]&nbsp;– votáu meyor capitán del Celtic * {{bandera|Escocia}} [[Bertie Auld]] * {{bandera|Escocia}} [[Jimmy Johnstone]]&nbsp;– votáu meyor xugador del Celtic * {{bandera|Escocia}} [[Bobby Lennox]] [[MBE]] * {{bandera|Escocia}} [[Kenny Dalglish]] [[MBE]] * {{bandera|Suecia}} [[Henrik Larsson]] [[MBE]]&nbsp;– votáu meyor estranxeru del Celtic === Scotland Football Hall of Fame === A avientu de 2017, 26 futbolistes y entrenadores del Celtic entraron nel [[Scottish Football Hall of Fame]] («Salón de la fama del fútbol escocés»):<ref>[http://scottishfootballhalloffame.co.uk/hall-of-fame/ Scottish Football Hall of Fame] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170810215150/http://scottishfootballhalloffame.co.uk/hall-of-fame/ |date=2017-08-10 }} Scottish Football Hall of Fame</ref> * [[Bertie Auld]]<ref name=Hall09>[http://www.scotsman.com/sport/eight_more_scots_greats_enter_hall_of_fame_1_767951 Eight more Scots greats enter Hall of Fame] Scotsman.com Sport, 16 November 2009</ref> * [[Stevie Chalmers]]<ref>[http://scottishfootballhalloffame.co.uk/stevie-chalmers/ Stevie Chalmers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181108185046/http://scottishfootballhalloffame.co.uk/stevie-chalmers/ |date=2018-11-08 }} Scottish Football Hall of Fame, 2016</ref> * [[John Clark (futbolista)|John Clark]]<ref>[http://scottishfootballhalloffame.co.uk/john-clark/ John Clark] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171222053457/http://scottishfootballhalloffame.co.uk/john-clark/ |date=2017-12-22 }} Scottish Football Hall of Fame, 2017</ref> * [[Jim Craig]]<ref>[http://scottishfootballhalloffame.co.uk/jim-craig/ Jim Craig] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171222053637/http://scottishfootballhalloffame.co.uk/jim-craig/ |date=2017-12-22 }} Scottish Football Hall of Fame, 2017</ref> * [[Paddy Crerand]]<ref name=Hall11>[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/scotland/15720119.stm Terry Butcher joins Scottish Hall of Fame] BBC Sport, 14 November 2011</ref> * [[Kenny Dalglish]] [[MBE]] * [[Jimmy Delaney]]<ref name=Hall09 /> * [[Bobby Evans]] * [[Tommy Gemmell]] * [[Mo Johnston]]<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/scot_prem/8332022.stm Johnston nets Hall of Fame place] BBC Sport, 29 October 2009</ref> * [[Jimmy Johnstone]] * [[Paul Lambert]]<ref name=Hall09 /> * [[Henrik Larsson]] * [[Bobby Lennox]] * [[Willie Maley]]<ref name=Hall09 /> * [[Danny McGrain]] * [[Jimmy McGrory]] * [[Billy McNeill]] * [[Paul McStay]]<ref>[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/teams/r/rangers/9189822.stm Walter Smith may carry on after Rangers] BBC Sport, 15 November 2010</ref> * [[Bobby Murdoch]] * [[Charlie Nicholas]]<ref>[http://scottishfootballhalloffame.co.uk/charlie-nicholas/ Charlie Nicholas] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180429160811/http://scottishfootballhalloffame.co.uk/charlie-nicholas/ |date=2018-04-29 }} Scottish Football Hall of Fame, 2014</ref> * [[Ronnie Simpson]]<ref name=Hall11/> * [[Jock Stein]] [[CBE]] * [[Gordon Strachan]]<ref>[http://www.mirrorfootball.co.uk/opinion/columnists/ray-hepburn/Why-Middlesbrough-boss-Gordon-Strachan-is-wrong-for-once-about-new-signing-Kris-Boyd-Ray-Hepburn-Column-article522111.html Why Strachan is wrong&nbsp;– for once&nbsp;– about Kris Boyd] Mirror Football, 10 July 2010</ref> * [[John Thomson (futbolista)|John Thomson]]<ref>[http://scottishfootballhalloffame.co.uk/john-thomson-1908-31/ John Thomson] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171222053541/http://scottishfootballhalloffame.co.uk/john-thomson-1908-31/ |date=2017-12-22 }} Scottish Football Hall of Fame, 2008</ref> * [[Willie Wallace]]<ref>[http://scottishfootballhalloffame.co.uk/willie-wallace/ Willie Wallace] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171222053406/http://scottishfootballhalloffame.co.uk/willie-wallace/ |date=2017-12-22 }} Scottish Football Hall of Fame, 2017</ref> === Scotland Roll of Honour === El cuadru d'honor de la seleición escocesa reconoz a los xugadores que cunten con 50 o más internacionalidades. Los xugadores del Celtic que figuren son:<ref name=SFARoll>{{cita web|url=http://www.scottishfa.co.uk/scottish_football_players.cfm?page=138|títulu=International Roll of Honour|fechaaccesu=9 d'avientu de 2011|editorial=Scottish Football Association|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101011104402/http://www.scottishfa.co.uk/scottish_football_players.cfm?page=138|fechaarchivu=11 d'ochobre de 2010}}</ref> * [[Roy Aitken]] * [[Tom Boyd]] * [[Scott Brown (futbolista)|Scott Brown]] * [[Gary Caldwell]] * [[John Collins (futbolista)|John Collins]] * [[Kenny Dalglish]] [[MBE]] * [[Craig Gordon]] * [[Danny McGrain]] * [[Paul McStay]] * [[Kenny Miller]] === Scottish Sports Hall of Fame === El [[Scottish Sports Hall of Fame]] («Salón de la fama del deporte escocés») cuenta con cinco futbolistes del Celtic de Glasgow: * [[Kenny Dalglish]] [[MBE]]<ref>{{cita web|url=http://www.sshf.co.uk/inductees/show/17|títulu=Kenny Dalglish, MBE|fechaaccesu=7 d'avientu de 2011|añu=2002|obra=Scottish Sports Hall of Fame|editorial=SportScotland / National Museums of Scotland|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120426001134/http://www.sshf.co.uk/inductees/show/17|fechaarchivu=2012-04-26}}</ref> * [[Jimmy Johnstone]]<ref>{{cita web|url=http://www.sshf.co.uk/inductees/show/31|títulu=Jimmy Johnstone|fechaaccesu=7 d'avientu de 2011|añu=2002|obra=Scottish Sports Hall of Fame|editorial=SportScotland / National Museums of Scotland|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120426001153/http://www.sshf.co.uk/inductees/show/31|fechaarchivu=2012-04-26}}</ref> * [[Jimmy McGrory]]<ref>{{cita web|url=http://www.sshf.co.uk/inductees/show/41|títulu=Jimmy McGrory|fechaaccesu=7 d'avientu de 2011|añu=2004|obra=Scottish Sports Hall of Fame|editorial=SportScotland / National Museums of Scotland|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120426001202/http://www.sshf.co.uk/inductees/show/41|fechaarchivu=2012-04-26}}</ref> * [[Billy McNeill]] [[MBE]]<ref>{{cita web|url=http://www.sshf.co.uk/inductees/show/44|títulu=Billy McNeill, MBE|fechaaccesu=7 d'avientu de 2011|añu=2002|obra=Scottish Sports Hall of Fame|editorial=SportScotland / National Museums of Scotland|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120426001211/http://www.sshf.co.uk/inductees/show/44|fechaarchivu=2012-04-26}}</ref> * [[Jock Stein]] [[CBE]]<ref>{{cita web|url=http://www.sshf.co.uk/inductees/show/61|títulu=Jock Stein, CBE|fechaaccesu=7 d'avientu de 2011|añu=2004|obra=Scottish Sports Hall of Fame|editorial=SportScotland / National Museums of Scotland|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120426001219/http://www.sshf.co.uk/inductees/show/61|fechaarchivu=2012-04-26}}</ref> Na temporada 2016-2017 llógrase'l títulu 48 na lliga con 106 puntos lo cual ye'l récor actual en lligues n'Europa con 38 partíos xugaos con 34 partíos ganaos, 4 partíos empataos y 0 partíos perdíos == Referencies == {{llistaref|2}} ; Fuentes * {{cita llibru|apellíu=Inglis|nome=Simon|añu=1996|títulu=Football Grounds of Britain|editorial=Collins Willow|isbn=0-00-218426-5|ref=harv}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.celticfc.net/ Sitiu web oficial] (n'inglés) * [http://www.uefa.com/teamsandplayers/teams/club=50050/profile/index.html Celtic] en [[UEFA.com]] * {{YouTube|channel=celticfc|Celtic}} {{Tradubot|Celtic Football Club}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Equipos de fútbol d'Escocia]] [[Categoría:Equipos de fútbol fundaos en 1887]] [[Categoría:Clubes campeones de la Lliga de Campeones de la UEFA]] g6v0fnzxoq24gl0um2s6iw5u3z1i4l3 Oklahoma City Thunder 0 111944 4377063 4345762 2025-06-17T15:16:11Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá ronda => dicha ronda 4377063 wikitext text/x-wiki {{equipu |uniforme = {{uniforme de baloncestu | color_cuerpu = ffffff | color_pantalón = ffffff | trama_cuerpu = _oklahomath | trama_pantalón = _oklahomath }}|uniforme2 = {{uniforme de baloncestu | color_cuerpu = ffffff | color_pantalón = ffffff | trama_cuerpu = _oklahomata | trama_pantalón = _oklahomata }} }} '''Oklahoma City Thunder''' ye un equipu profesional de [[baloncestu]] de la [[NBA]] con sede en [[Oklahoma City]]. Enantes llamaos [[Seattle SuperSonics]], empezó a xugar nel [[Ford Center]] ente la [[Temporada 2008-09 de la NBA|temporada 2008-09]] y [[Temporada 2009-10 de la NBA|2010-11]] de la [[NBA]] para depués ser anfitrión nel [[Chesapeake Energy Arena]] a partir de la [[Temporada 2011-12 de la NBA|temporada 2011-2012]]. == Pabellones == *'''[[Seattle Center]]''' 1967–1978, 1985–1994, 1995–2008. *'''[[Kingdome|The Kingdome]]''' 1978–1985. *'''[[Tacoma Dome]]''' 1994–1995. *'''[[Ford Center]]''' 2008 – 2011. *'''[[Chesapeake Energy Arena]]''' 2011 - presente. == Historia de la franquicia == === Los empiezos === [[Ficheru:Seattle spm.jpeg|250px|thumbnail|derecha|Dende [[1967]], [[Seattle]] tenía una franquicia [[NBA]].]] El [[20 d'avientu]] de [[1966]], l'empresariu de [[Los Angeles]] Sam Shulman, xunto con Eugene V. Klein y un grupu d'accionistes minoritarios, consiguieron una franquicia na lliga [[NBA]] pa la ciudá de [[Seattle]]. Llamaron al equipu los ''Supersónicos'' debíu al contratu que la ciudá consiguiera pa la fabricación del [[Boeing 2707]], primer avión supersónicu de fabricación [[Estaos Xuníos|americana]] (finalmente canceláu). Foi la primer franquicia profesional de la ciudá del estáu de [[Washington (estáu)|Washington]]. Empezaron a xugar n'ochobre de [[Temporada 1967-68 de la NBA|1967]], entrenaos por [[Al Bianchi]], y cuntando nel equipu cola base [[All-Star Game de la NBA|All Star]] [[Walt Hazzard]] y los miembros del equipu ideal de ''rookies'' [[Bob Rule]] y [[Al Tucker]]. A pesar d'ello, la so primer temporada na lliga consideróse un fracasu, al terminar con 23 partíos ganaos y 59 perdíos. Na temporada siguiente Hazzard foi trespasáu a [[Atlanta Hawks]] a cambéu del futuru miembru del [[Basketball Hall of Fame|Salón de la Fama]] [[Lenny Wilkens]]. Esti xugador reforzó'l xuegu de perímetru de los ''Sonics'', permediando 22,4 puntos, 8,2 asistencies y 6,2 rebotes per partíu na [[Temporada 1968-69 de la NBA|temporada 1968-69]]. Rule, mentanto, ameyoró ostensiblemente les sos estadístiques de rookie, consiguiendo 24 puntos y 11,5 rebotes per partíu. A pesar d'ello, los Sonics namái ganaron 30 partíos en tola temporada, y Bianchi foi reemplazáu por Wilkens nel banquín al terminar la mesma. === Los años 70 === [[Ficheru:Key Arena.jpg|thumbnail|Anováu en [[1994]], el [[KeyArena]] allugó los partíos de casa de los Sonics hasta [[2008]].]] Wilkens y Rule representaron a Seattle nel [[All-Star Game de la NBA|All-Star Game]] de [[1970]], y Wilkens lideró la [[NBA]] n'asistencies na [[Temporada 1969-70 de la NBA|temporada 1969-70]]. Sicasí, a principios de la [[Temporada 1970-71 de la NBA|temporada siguiente]] Rule mancar de gravedá na so [[tendón d'Aquiles]], perdiéndose'l restu de la mesma. Wilkens foi nomáu esi añu [[MVP de la Temporada de la NBA|MVP]] del [[All-Star Game de la NBA|All Star]], pero les meyores noticies pa la franquicia vinieron per parte del so propietariu, Sam Shulman, que, tres una dura batalla xurídica, facer colos servicios del [[Rookie del Añu]] y [[MVP de la Temporada de la NBA|MVP]] na lliga rival [[American Basketball Association|ABA]], el gran [[Spencer Haywood]]. Na [[Temporada 1971-72 de la NBA|siguiente temporada]] por fin el númberu de victories superó al de derrotes, con un récor de 47-35. en marzu teníen yá un récor de 46-27, pero les mancadures siguíes de 3 de los sos titulares lleváronlos a perder 8 de los postreros 9 partíos de la temporada regular, torgar llegar a los [[play-off]]s. A empiezos de la [[Temporada 1972-73 de la NBA|temporada siguiente]], Wilkens foi trespasáu a [[Cleveland Cavaliers]], nuna decisión tremendamente impopular, y que fizo que terminaren la temporada con unos probes 26 partíos ganaos por 56 perdíos. Una de les sos poques allegríes esi añu foi la inclusión de Haywood nel meyor quintetu de la NBA, tres promediar 29,2 puntos y 12,9 rebotes per partíu. Al añu siguiente foi contratáu como entrenador el legandario [[Bill Russell]], que llevó al equipu a apostar los [[play-off]]s per primer vegada na so historia. Ganaron a los [[Detroit Pistons]] en primer ronda, antes de cayer colos qu'a lo postrero seríen los campeones, los [[Golden State Warriors]]. Na [[Temporada 1975-76 de la NBA|temporada 1975-76]], Haywood foi trespasáu a los [[New York Knicks|Knicks]], pero, a pesar d'ello, consiguieron nuevamente algamar los play-offs, siendo derrotaos polos [[Phoenix Suns]] en 6 partíos. [[Bill Russell|Russell]] dexó l'equipu na [[Temporada 1976-77 de la NBA|temporada siguiente]], y col so sustitutu, [[Bob Hopkins]], empecipiaron la temporada de forma desastrosa, ganando namái 5 de les sos 22 primeros partíos. Foi rápido sustituyíu por Lenny Wilkens, que tornaba al equipu, camudando por completu'l so trayeutoria, acabando con un récor de 47-35, siendo campeones de la [[Conferencia Oeste]] y llegando a la final, que perdieron 4-3 contra los [[Washington Wizards|Washington Bullets]], dempués de dir ganando por 3-2. Al [[Temporada 1977-78 de la NBA|añu siguiente]], y en consiguiendo caltener la plantía intacta de la temporada anterior, llegó por fin la gloria, al ganar na final de conferencia a los [[Phoenix Suns|Suns]], y ganar a los [[Washington Wizards|Bullets]] na final por 4 victories a 1, consiguiendo la so hasta agora únicu títulu de Campeón de la NBA. Nel equipu destacaben l'apocayá fináu [[Dennis Johnson]], [[Jack Sikma]] y [[Paul Silas]], ente otros. [[Ficheru:Seattle Sonics Entrance.jpg|derecha|250px|thumbnail|Entrada al [[KeyArena]].]] === Los años 80 === Na [[Temporada 1979-80 de la NBA|temporada 1979-80]], los Sonics acabaron na segunda posición de la [[División Pacíficu (NBA)|División Pacíficu]], detrás de los [[Los Angeles Lakers|Lakers]], con un récor de 56 victories por 26 derrotes. [[Fred Brown]] consiguió ser el meyor anotador de la lliga de tres puntos, [[Jack Sikma]] xugó'l so segundu de 7 [[All-Star Game de la NBA|All-Star Game]] con Seattle, [[Gus Williams]] y [[Dennis Johnson]] fueron escoyíos nel segundu meyor equipu de la lliga, y esti postreru foi tamién incluyíu nel meyor quintetu defensivu per segundu añu consecutivu. Llegaron per tercer añu siguíu a les finales de la [[Conferencia Oeste]], pero fueron ganaos polos Lakers en 5 partíos. Foi la última temporada que Johnson y Williams xugaron xuntos, una y bones el primeru foi trespasáu a [[Phoenix Suns]] y el segundu dexó l'equipu tres una disputa contractual. Como resultáu d'ello, nel so [[Temporada 1980-81 de la NBA siguiente temporada]] los Sonics cayeron al últimu llugar de la so división, con una marca de 34-48. Williams tornó al añu siguiente, y mientres les dos temporaes posteriores, los númberos del equipu ameyoraron ostensiblemente. N'ochobre de [[1983]] l'equipu ye vendíu a Barry Ackerley, empecipiando nesi momentu un periodu de cayente y mediocridá na franquicia. En [[1984]] Fred Brown retírase, tres 13 temporaes xugando nel equipu. En reconocencia al so llabor, la so camiseta foi retirada en [[1986]]. Lenny Wilkens dexó l'equipu en [[1985]], y, tres el trespasu de Jack Sikma, toles brigueres del equipu campeón de [[Temporada 1978-79 de la NBA|1979]] sumieren. De la segunda parte de la década de los [[Años 1980|80]] cabo destacar a [[Tom Chambers]], que foi [[MVP de la Temporada de la NBA|MVP]] del [[All-Star Game de la NBA|All Star]] del [[1987|87]], l'apaición por sorpresa nes finales de la Conferencia Oeste esi mesmu añu, y el tríu máxicu que formaron el mentáu Chambers, [[Xavier McDaniel]] y [[Dale Ellis]], que na temporada siguiente promediaron más de 20 puntos cada unu. === Los años 90 === [[Ficheru:Gary Payton 2005.jpg|left|120px|thumbnail|[[Gary Payton]] lideró a los Sonics a les finales de [[1996]].]] Los Sonics recompunxeron el so equipu, gracies a les eleiciones nel [[Draft de 1989]] de la ala-pivot [[Shawn Kemp]] y de la base [[Gary Payton]] nel de [[1990]], amás del trespasu a otros equipos de [[Xavier McDaniel]] y [[Dale Ellis]]. Pero la so verdadera torna a la competitividá producióse cuando [[George Karl]] llegó al banquín en [[1992]]. Cola meyora de dambos xugadores consiguieron na [[Temporada 1992-93 de la NBA|temporada 1992-93]] un escelente récor de 55 victories por tan solo 27 derrotes, llegando a les finales de conferencia, onde cayeron nel séptimu y definitivu partíu contra los [[Phoenix Suns]]. Al añu siguiente llograron el meyor récor de tola lliga na temporada regular, ganando 63 partíos, pero sufrieron la humildación de cayer na primer ronda de [[play-off]]s contra los [[Denver Nuggets]], siendo la primer vegada na historia que l'equipu númberu unu cai en dicha ronda contra'l clasificáu n'octavu llugar. Quiciabes la meyor plantía na historia de la franquicia tener na [[Temporada 1995-96 de la NBA|temporada 1995-96]], cuando llograron xuntar a los mentaos Kemp y Payton col poderosu bistechu [[Alemaña|alemán]] [[Detlef Schrempf]], la base [[Nate McMillan]] y el pívot [[Sam Perkins]], pero, en llegando a la final de la [[NBA]], cayeron 4-2 frente a los poderosos [[Chicago Bulls]], lideraos pol que munchos consideren meyor xugador de la historia, [[Michael Jordan]]. [[Ficheru:Ray Allen February 14th, 2006.jpg|derecha|200px|thumbnail|[[Ray Allen]], una de les estrelles de los Sonics.]] Mientres dos años más siguieron apoderando la Conferencia Oeste, pero l'equipu entró de nuevu en cayente tres la retirada del so especialista defensivu [[Nate McMillan]] a la fin de la [[Temporada 1997-98 de la NBA|temporada 1997-98]]. === Última temporada en Seattle con baxu rendimientu === La [[Temporada 2007-08 de la NBA|temporada 2007-08]] l'equipu empezó so la direición téunica de [[P.J. Carlesimo]] y con [[Kevin Durant]], ''rookie'', como xugador más importante. Sicasí, les coses nun funcionar como esperaba la franquicia y terminaron con un rexistru negativu de 20 victories por 62 derrotes, siendo'l peor equipu de la lliga esa temporada. Yá terminada la temporada, l'alcalde de Seattle y la direición de los SuperSonics axuntar pa intentar caltener la franquicia na ciudá, pero los gastos causaos n'años anteriores, xuníos a les males resultancies, obligaron a camudar la franquicia a la ciudá d'Oklahoma City. ==== Creación de los Thunder ==== A raigañu del desastre del [[furacán Katrina]] qu'azotó [[Louisiana]] y la contorna, los [[New Orleans Hornets]] treslladáronse temporalmente a [[Oklahoma City]], xugando los sos partíos de casa nel [[Ford Center]] mientres les temporaes [[Temporada 2005-06 de la NBA|2005-06]] y [[Temporada 205-06 de la NBA|2006-07]]. Arriendes d'ello, la ciudá demostró que podía tener una franquicia de la [[NBA]]. Tres una entruga d'un reporteru, el comisionado de la [[NBA]], [[David Stern]], comentó que [[Oklahoma City]] podría agospiar una franquicia propia. En [[2006]] los Seattle SuperSonics fueron vendíos por 350 millones de dólares a un grupu d'inversores d'[[Oklahoma City]] empobinaos por [[Clay Bennett]], adquisición que foi aprobada pola [[NBA]] n'ochobre del añu siguiente. Los términos de la venta ciscaben al nuevu grupu de propietarios tener "bona fe y el meyor esfuerciu" por qu'en un plazu de 12 meses pudieren garantizar un nuevu contratu d'arriendu del estadiu o otru llugar nel área metropolitana de [[Seattle]]. Bennett pasó gran parte de [[2007]] tratando de llograr fondos públicos pa un estadiu nuevu o una renovación importante del [[KeyArena]]. Dempués de los 12 meses y numberosos desalcuerdos ente los gobiernos local y estatal y l'equipu, Bennett anunció que la franquicia camudar a [[Oklahoma City]] asina'l contratu d'arriendu del KeyArena expirara. En [[2008]], les diferencies ente la ciudá de [[Seattle]] y Bennett sobre los intentos d'ésti pa romper los últimos dos años de contratu col [[KeyArena]] acabaron nos tribunales federales, y casi un mes más tarde les dos partes llegaron a un alcuerdu. El tratu concedía a la ciudá 45 millones de dólares pola cancelación del contratu, y podría apurrir 30 millones más en 2013 si cumplíen ciertes condiciones. Los dueños alcordaron dexar el nome de SuperSonics, el logotipu y los colores en [[Seattle]] pa una posible franquicia nel futuru; sicasí, dellos elementos siguen siendo propiedá del equipu d'[[Oklahoma City]], como récores y trofeos. El [[3 de setiembre]] de [[2008]], el nuevu nome del equipu, el logotipu y los colores de la franquicia d'[[Oklahoma City]] dar a conocer. En [[2009]], un grupu de direutores de cine del área de [[Seattle]], que se faen llamar los “Seattle SuperSonics Historical Preservation Society”, producieron un documental tituláu Sonicsgate: Réquiem pa un equipu que detalla'l surdimientu y desapaición de los SuperSonics de Seattle. La película pretende refundiar una lluz al escándalu de la salida del equipu de [[Seattle]], y ganó'l premiu Webby 2010 a la Meyor Película de Deporte. === Primeros años === [[Ficheru:OKC Thunder.JPG|thumb|left|Primer victoria de los Thunder nel [[Ford Center]] ante los [[Minnesota Timberwolves|Timberwolves]].]] Los Thunder participaron na [[Orlando Pro Summer League]] colos sos xugadores de segundu añu, axentes llibres a prueba y novatos. Los xugadores llevaben camisetes xenériques en blancu y [[Negru (color)|negru]] que poníen "OKC-NBA" sobre un balón de baloncestu. Los Thunder entrenaron temporalmente nes instalaciones del Sawyer Center na Southern Nazarene University, instalaciones que tamién utilizaren los [[New Orleans Hornets|Hornets]] cuando tuvieron en [[Oklahoma City]] tres el [[furacán Katrina]]. Los Thunder xugaron dellos partíos de pretemporada primero qu'empezara la temporada regular, pero solu unu apostar en [[Oklahoma City]]. Los Thunder fixeron la so primer apaición en [[Billings (Montana)|Billings]], [[Montana]], el [[8 d'ochobre]] de [[2008]], perdiendo 88-82 contra los [[Minnesota Timberwolves]]. El primer alcuentru nel [[Ford Center]] foi'l 14 d'ochobre ante [[Los Angeles Clippers]]. Nel so primer partíu en casa de la temporada regular, perdieron contra los [[Milwaukee Bucks]]. [[Earl Watson]] anotó los primeros puntos con una bandexa. Tres nueches dempués, el 2 de payares, los Thunder ganaron el so primer partíu como franquicia al vencer a los [[Minnesota Timberwolves|Timberwolves]], con un récor de 1-3. L'equipu tuvo una racha de 10 partíos siguíos perdiendo antes de decidir, el [[22 de payares]], despidir al entrenador [[PJ Carlesimo]] y l'asistente [[Paul Westhead]] por que [[Scott Brooks]] fixérase cargu del equipu. Oklahoma City perdió los sos siguientes cuatro partíos pa empatar la peor racha establecida en [[Seattle]] la temporada anterior (14 partíos siguíos perdiendo). Sicasí, l'equipu llogró evitar entrar na historia al ganar a los [[Memphis Grizzlies]]. Según la temporada avanzaba, los Thunder empezaron a ameyorar. Dempués d'empecipiala con un desastrosu 3-29, terminar con un balance de 20-30. Non yá ganaben más de cutiu, sinón qu'amás fueron muncho más competitivos que na primer parte de la temporada. L'equipu terminó la so primer temporada en [[Oklahoma City]] con una victoria ante [[Los Angeles Clippers]], colo qu'acabaron con un récor de 23-59,<ref>basketball-reference.com [http://www.basketball-reference.com/teams/OKC/2009_games.html 2008-09 Oklahoma City Thunder Schedule and Results], consultáu en xunetu de 2010</ref> ameyorando'l 20-62 de la última temporada en [[Seattle]]. L'ésitu final de la temporada contribuyó a la renovación de [[Scott Brooks]] como entrenador del equipu. Como resultáu de la mudanza a [[Oklahoma City]] dende [[Seattle]], la situación económica del equipu ameyoró notablemente. N'avientu de [[2008]], la revista [[Forbes]] calculaba que'l valor de la franquicia yera de 300 millones de dólares. Un aumentu del 12% con respectu al añu anterior que taba en 268 millones dólares, cuando'l club atópase en [[Seattle]]. La revista [[Forbes]] tamién mentó un aumentu nel porcentaxe d'entraes vendíes, de 78% nel últimu añu en [[Seattle]] a 100% na temporada [[Temporada 2008-09 de la NBA|2008-09]]. [[Ficheru:Kevin Durant.jpg|thumb|right|185px|[[Kevin Durant]], ex estrella del equipu.]] Dempués d'una primer temporada llena de munchos axustes, los Thunder esperaron ameyorar mientres la so segunda temporada en [[Oklahoma City]]. Nun fixeron nengún movimientu importante amás de la incorporación al equipu de [[James Harden]] d'[[Arizona State University]], escoyíu terceru nel [[Draft de la NBA|Draft]]. Los Thunder escoyeron a [[Rodrigue Beaubois]] nel númberu 25 del Draft de 2009 pero darréu intercambiar a los [[Dallas Mavericks]] pola so seleición 24, el pivot [[Byron Mullens]] d'[[Ohio State University]]. Darréu, l'equipu fichó a los veteranos [[Etan Thomas]] y [[Kevin Ollie]], un pivot y una base respeutivamente. L'últimu cambéu na plantía producióse'l [[22 d'avientu]] de [[2009]], cuando l'equipu consiguió a [[Eric Maynor]] de los [[Utah Jazz]]. Maynor darréu relevu a [[Kevin Ollie]] como base suplente. Dende'l principiu, el nuevu equipu paecía decidíu y conjuntado. El creciente lideralgu de [[Kevin Durant]], xunto cola creciente esperiencia de los xugadores más nuevos del equipu, fueron signos alentadores de que taben ameyorando. Na temporada [[Temporada 2009-10 de la NBA|2009-10]] tuvieron delles victories sobre equipos de elite, incluyendo una paliza de 28 puntos sobre'l campeón de la [[Conferencia Este (NBA)|Conferencia Este]], los [[Orlando Magic]] y una amplia victoria por 16 punto ante l'actual campeón de la [[NBA]], [[Los Angeles Lakers]], a parte de les victories sobre los [[San Antonio Spurs]], [[Utah Jazz]], [[Miami Heat]], [[Boston Celtics]] y [[Dallas Mavericks]] ameyoráu descomanadamente la so reputación. A pesar de que teníen en redol al 50% de victories na primer metá de la temporada, foi finalmente una racha de nueve partíos ganaos la que los unvió a los [[Playoffs de la NBA|Playoffs]]. [[Kevin Durant]] convertir nel xugador más nuevu na historia en ganar el títulu de [[Líderes d'anotación de la NBA Máximu Anotador de la NBA]], permediando 30.1 puntos per partíu nos 82 partíos qu'apostó.<ref>basketball-reference.com [http://www.basketball-reference.com/leagues/NBA_2010.html 2009-10 NBA Season Summary], consultáu en xunetu de 2010</ref> Los Thunder terminaron con un balance de 50-32, más del doble de victories que na campaña anterior. El 50-32 dexar empataos colos [[Golden State Warriors]] como l'octavu meyor equipu de la era moderna qu'entra en [[Playoffs de la NBA|Playoffs]], siquier en términos estadísticos. Los Oklahoma City Thunder tamién tuvieron el mesmu récor que los [[Boston Celtics]] nesa temporada, terminando cuartos na [[División Noroeste (NBA)|División Noroeste]] y octavos de la [[Conferencia Oeste (NBA)|Conferencia Oeste]], colo que se ganaron un puestu nos [[Playoffs NBA 2010|Playoffs]]. El [[22 d'abril]], l'equipu llogró la so primer victoria en [[Playoffs de la NBA|post-temporada]] en [[Oklahoma City]], cuando ganó al vixente campeón, [[Los Angeles Lakers]], por 101-96. Este foi tamién el primer alcuentru de [[Playoffs de la NBA|Playoffs]] nel [[Ford Center]]. Sicasí, los Thunder fueron esaniciaos polos [[Los Angeles Lakers|Lakers]] na primer ronda (4-2).<ref>basketball-reference.com [http://www.basketball-reference.com/boxscores/201004180LAL.html Oklahoma City Thunder at Los Angeles Lakers Box Score, April 18, 2010], consultáu en xunetu de 2010</ref> Oklahoma City quedó docenu na asistencia xeneral de la [[NBA]], y el séptimu en porcentaxe d'asientos disponibles ocupaos (98%, incluyendo 28 “llenos” nos 41 partíos xugaos en casa). La situación económica del equipu tamién siguió ameyorando en 2009-10. La revista [[Forbes]] envalora que'l valor del equipu yera de 310 millones de dólares (un aumentu de 10 millones respeuto al añu anterior) con unos 12.7 millones envaloraos de beneficios (per primer vegada n'años pa la franquicia). Económicamente, la franquicia sigo coles resultancies positives desque se camudaron de [[Seattle]] a [[Oklahoma City]]. En [[xineru]] de [[2011]], la revista [[Forbes]] calculó que'l valor de la franquicia yera de 329 millones de dólares, un 6% más que na temporada [[Temporada 2009-10 de la NBA|2009-10]] y que los dexaba en decimoctavu puestu de la [[NBA]]. La revista tamién envaloró que los ingresos de la franquicia fueron de 118 millones y los beneficios de 22,6 millones, un aumentu del 6,3% y 78% respectu al añu anterior. Los Thunder terminaron la temporada [[Temporada 2010-11 de la NBA|2010-11]] con un balance de 55-27, cinco victories más que l'añu anterior. L'equipu tamién consiguió'l so primer títulu de división desque se camudó a [[Oklahoma City]] y el séptimu na historia de la franquicia. En [[Playoffs de la NBA|playoffs]], nel enfrentamientu ante los [[Denver Nuggets]], [[Kevin Durant]] anotó 41 puntos nel primer alcuentru pa establecer un nuevu récor de la franquicia en [[Playoffs de la NBA|Playoffs]]. Nel postreru partíu de la serie, anotó 41 puntos de nuevu y la ala-pivot [[Serge Ibaka]], con 9 tapones, tuvo a puntu d'empatar el récor de tapones nun partíu de playoffs (10, establecíu por [[Mark Eaton]] y [[Hakeem Olajuwon]]). Cola victoria, los Thunder pasaron de ronda ganando la serie por 4-1, pa enfrentase a los [[Memphis Grizzlies]], que siendo octavos de Conferencia ganaron a los [[San Antonio Spurs]], los primeres, malapenes unos díes dempués por 4-2. Los Thunder avanzaron a la Final de la Conferencia Oeste con una victoria reñida en 7 alcuentros sobre los [[Memphis Grizzlies|Grizzlies]]. [[Kevin Durant|Durant]] foi de nuevu la estrella, anotando 39 puntos nel séptimu y postreru partíu, ente que [[Russell Westbrook]] fixo un triple doble. Sicasí, a pesar de lluchar hasta'l final contra los [[Dallas Mavericks]], cayeron por 4-1. Tuvieron la oportunidá d'empatar la serie nel cuartu partíu, pero nun pudieron caltener una ventaya de 15 puntos a falta de cinco minutos nel cuartu y terminaron perdiendo na prórroga por 7 puntos (112-105). Na temporada 2011-12.Los Thunder clasificaron segundos na conferencia oeste y clasificáronse per tercer vegada a los playoffs y Durant ganando de nuevu'l títulu de maximmo anotador.Na postemporada esaniciaron 4-0 a los Dallas Maverics, asina vengándose de la eliminatoria del añu pasáu y depués a los Angeles Lakers 4-1 p'avanzar a les sos segundes finales de conferencia.Nella enfrentáronse a los San Antonio Spurs que los empezar ganando 2-0 pero sorprendentemente dieron vuelta a a la serie y clasificáronse a les Finales de la nba.Durant cuayo un enorme partíu con 34 puntos,14 rebotes y 5 asistencies. Finales de la NBA del 2012: Nes sos primeres finales dende'l so trespasu a Oklahoma City, enfrentar a Miami Heat que venian d'esaniciar 4-3 a los Boston Celtics nuna fantastica serie.Nel primer partíu Oklahoma amosó daqué d'inexperiencia pero con 36 de Kevin Durant los Thunder llévense'l primer xuegu de la serie(1-0).Nel segundu partíu Miami empezó con un 18-2 y paecía que se llevaríen el partíu fácil pero nun foi hasta'l postreru cuartu onde Oklahoma averar hasta ponelo a 2, Durant pudo empatar el partíu pero fallo'l so llanzamientu y Lebron col pulsu firme metió dos tiros llibres y empató la serie(1-1).Nel tercer partíu Miami sufrió hasta los 2 postreros pa ganar el partíu y poner la serie 2-1 a favor d'ellos.Nel cuartu partíu Oklahoma lideraba 33-19 nel primer cuartu y paecía que diba empatar la serie, pero a pesar de los 43 puntos de Westbrook en factor ganador foi Mario Chalmers que con 26 puntos y 4 tiros llibres pa definir el partíu ayudó a Miami a ponese 3-1 y a un pasu del títulu.Nel quintu partíu Oklahoma dio llucha hasta'l tercer cuartu(63-72,a mediaos) pero Miami corrió un 16-0 pa ganar por 24 a la fin del tercer cuartu y con un Miller de suañu(llogrando 7 triples nel partíu)Miami quitó la escayu del añu pasáu y ganó'l so segundu títulu na so historia al ganar 4-1 la serie final. Lebron alzando'l MVP de les finales y el thunder rematando la so meyor temporada dende'l so trespasu dexando un enorme futuru alantre. Na temporada 2012-13 los thunder trespasaron a lo que'l día de güei ye una gran estrella, James Harden en cuenta de Kevin Martin.OKC establecióse como'l meyor equipu del oeste en llogrando 60 victories pero non el meyor de la lliga, una y bones miami heat llograría 66. Na primer ronda enfrentar a los Houston Rockets, que yeren dirixíos por James Harden.Sufrieron pa ganar la serie 4-2, pero lo peor foi que Westbrook mancar de gravedá, lo cual fíxo-y perder se tou lo que quedaba de los playoffs.Nes semifinales de conferencia enfrentar a los Memphis Grizzlies que nun-yos perdono la baxa de Westbrook y esaniciar nun contundente 4-1(depués los Grizzlies seríen barríos 4-0 polos Spurs) Na temporada 2013-14 los thunder empezaron como unu de los meyores equipos de la lliga, pero otra vegada la baxa de Westbrook fixo duldar.Nesa temporada Kevin Durant consagraríase, a lo menos esa temporada, como'l meyor xugador de la lliga,ya inclusive llegó romper un récor de Michael Jordan(que yera'l de 40 o más partíos con más de 25 puntos). Finalmente Durant foi MVP, Westbrook recuperar al 100% y los Thunder entraron como'l meyor segundu equipu del oeste con marca de 59-23 Na primer ronda de playoffs enfrentar a los Memphis Grizzlies, que esaniciar nun afechu 4-3.Na la so¡iguiente tóco-yos contra los Clippers de Chris Paul y Blake Griffin, nel primer partíu los Clippers diéronse un festin en ganando 122-105, nel cual CP3 destacó con 32 puntos y 10 asistencies, pero'l restu de la serie finalmente'l Thundeer dominó y ganaron 4-2 polo xeneral.Ibaka mancóse y perderíase el restu de los playoffs. Nes finales de conferencia enfrentar a los Spurs, que venian de ganar a Mavericks y Blazers, respeutivamente.Nos primeros 2 partíos los Spurs apoderaron notoriamente, pero nel tercer xuegu asocedió lo impensable, Serge Ibaka recuperárase, lo cual enllenar de total enfotu a OKC pa ganar los dos siguientes partíos(el cuartu destaca pa Westbrook, yá que fizo 40 puntos,10 asistencies y 5 robos).Pero finalmente los Spurs ganaron los 2 partíos siguientes y avanzaron a les finales de la NBA, dexando al Thunder de nuevu a les puertes. La temporada 2014/15 tuvo llarada de mancadures. Los sos dos estrelles, [[Kevin Durant]] y [[Russell Westbrook]] pasaron por llargos periodos de mancadures. Durant solo pudo xugar 27 partíos en tola temporada. Westbrook tamién pasó por periodos de mancadures, pero aun así pudo xugar 67 partíos, anque nun torgar que'l so equipu quedárase fuera de los playoffs per primer vegada dende la temporada 2008/09. == Trayeutoria == ''Nota: G: Partíos ganaos, P: Partíos perdíos, %: porcentaxe de victories'' {| {{tablaguapa}} |- ! Temporada ! G ! P ! % ! Play-offs ! Resultaos |- |colspan="6" align=center bgcolor="#005f30" | <span style="color:#ffc11f">'''Seattle SuperSonics''' |- |1967-68 || 23 || 59 ||.280|||| |- |1968-69 || 30 || 52 ||.366|||| |- |1969-70 || 36 || 46 ||.439|||| |- |1970-71 || 38 || 44 ||.463|||| |- |1971-72 || 47 || 35 ||.573|||| |- |1972-73 || 26 || 56 ||.317|||| |- |1973-74 || 36 || 46 ||.439|||| |- |1974-75 || 43 || 39 ||.524 || Ganen en 1ᵉʳ ronda<br />Pierden semifinal de Conferencia || Seattle 2, [[Detroit Pistons|Detroit]] 1<br />[[Golden State Warriors|Golden State]] 4, Seattle 2 |- |1975-76 || 43 || 39 ||.524 || Pierden semifinal de Conferencia || [[Phoenix Suns|Phoenix]] 4, Seattle 2 |- |1976-77 || 40 || 42 ||.488|||| |- |1977-78 || 47 || 35 ||.573 || Ganen en 1ᵉʳ ronda<br />Ganen semifinal de Conferencia<br />Ganen Final de Conferencia<br />Pierden Final NBA || Seattle 2, [[Los Angeles Lakers|Los Angeles]] 1<br />Seattle 4, [[Portland Trail Blazers|Portland]] 2<br />Seattle 4, [[Denver Nuggets|Denver]] 2<br />[[Washington Wizards|Washington]] 4, Seattle 3 |- |1978-79 || 52 || 30 ||.634 || Ganen semifinal de Conferencia<br />Ganen Final de Conferencia<br />'''Ganen Final NBA''' || Seattle 4, [[Los Angeles Lakers|Los Angeles]] 1<br />Seattle 4, [[Phoenix Suns|Phoenix]] 3<br />'''Seattle 4, [[Washington Wizards|Washington]] 1''' |- |1979-80 || 56 || 26 ||.683 || Ganen en 1ᵉʳ ronda<br />Ganen semifinal de Conferencia<br />Pierden Final de Conferencia || Seattle 2, [[Portland Trail Blazers|Portland]] 1<br />Seattle 4, [[Milwaukee Bucks|Milwaukee]] 3<br />[[Los Angeles Lakers|Los Angeles]] 4, Seattle 1 |- |1980-81 || 34 || 48 ||.415|||| |- |1981-82 || 52 || 30 ||.634 || Ganen en 1ᵉʳ ronda<br />Pierden semifinal de Conferencia || Seattle 2, [[Houston Rockets|Houston]] 1<br />[[San Antonio Spurs|San Antonio]] 4, Seattle 1 |- |1982-83 || 48 || 34 ||.585 || Pierden en 1ᵉʳ ronda || [[Portland Trail Blazers|Portland]] 2, Seattle 0 |- |1983-84 || 42 || 40 ||.512 || Pierden en 1ᵉʳ ronda || [[Dallas Mavericks|Dallas]] 3, Seattle 2 |- |1984-85 || 31 || 51 ||.378|||| |- |1985-86 || 31 || 51 ||.378|||| |- |1986-87 || 39 || 43 ||.476 || Ganen en 1ᵉʳ ronda<br />Ganen semifinal de Conferencia<br />Pierden Final de Conferencia || Seattle 3, [[Dallas Mavericks|Dallas]] 1<br />Seattle 4, [[Houston Rockets|Houston]] 2<br />[[Los Angeles Lakers|Los Angeles]] 4, Seattle 1 |- |1987-88 || 44 || 38 ||.537 || Pierden en 1ᵉʳ ronda || [[Denver Nuggets|Denver]] 3, Seattle 2 |- |1988-89 || 47 || 35 ||.573 || Ganen en 1ᵉʳ ronda<br />Pierden semifinal de Conferencia || Seattle 3, [[Houston Rockets|Houston]] 1<br />[[Los Angeles Lakers|Los Angeles]] 4, Seattle 0 |- |1989-90 || 41 || 41 ||.500 || || |- |1990-91 || 41 || 41 ||.500 || Pierden en 1ᵉʳ ronda || [[Portland Trail Blazers|Portland]] 3, Seattle 2 |- |1991-92 || 47 || 35 ||.573 || Ganen en 1ᵉʳ ronda <br />Pierden semifinal de Conferencia || Seattle 3, [[Golden State Warriors|Golden State]] 1<br />[[Utah Jazz|Utah]] 4, Seattle 1 |- |1992-93 || 55 || 27 ||.671 || Ganen en 1ᵉʳ ronda<br />Ganen semifinal de Conferencia<br />Pierden Final de Conferencia || Seattle 3, [[Utah Jazz|Utah]] 2<br />Seattle 4, [[Houston Rockets|Houston]] 3<br />[[Phoenix Suns|Phoenix]] 4, Seattle 3 |- |1993-94 || 63 || 19 ||.768 || Pierden en 1ᵉʳ ronda || [[Denver Nuggets|Denver]] 3, Seattle 2 |- |1994-95 || 57 || 25 ||.695 || Pierden en 1ᵉʳ ronda || [[Los Angeles Lakers|L.A. Lakers]] 3, Seattle 1 |- |1995-96 || 64 || 18 ||.780 || Ganen en 1ᵉʳ ronda<br />Ganen semifinal de Conferencia<br />Ganen Final de conferencia<br />Pierden Final NBA || Seattle 3, [[Sacramento Kings|Sacramento]] 1<br />Seattle 4, [[Houston Rockets|Houston]] 0<br />Seattle 4, [[Utah Jazz|Utah]] 3<br />[[Chicago Bulls|Chicago]] 4, Seattle 2 |- |1996-97 || 57 || 25 ||.695 || Ganen en 1ᵉʳ ronda<br />Pierden semifinal de Conferencia || Seattle 3, [[Phoenix Suns|Phoenix]] 2<br />[[Houston Rockets|Houston]] 4, Seattle 3 |- |1997-98 || 61 || 21 ||.744 || Ganen en 1ᵉʳ ronda<br />Pierden semifinal de Conferencia || Seattle 3, [[Minnesota Timberwolves|Minnesota]] 2<br />[[Los Angeles Lakers|L.A. Lakers]] 4, Seattle 1 |- |1998-99 || 25 || 25 ||.500|||| |- |1999-2000 || 45 || 37 ||.549 || Pierden en 1ᵉʳ ronda || [[Utah Jazz|Utah]] 3, Seattle 2 |- |2000-01 || 44 || 38 ||.537|||| |- |2001-02 || 45 || 37 ||.549 || Pierden en 1ᵉʳ ronda || [[San Antonio Spurs|San Antonio]] 3, Seattle 2 |- |2002-03 || 40 || 42 ||.488|||| |- |2003-04 || 37 || 45 ||.451|||| |- |2004-05 || 52 || 30 ||.634 || Ganen en 1ᵉʳ ronda<br />Pierden semifinal de Conferencia || Seattle 4, [[Sacramento Kings|Sacramento]] 1<br />[[San Antonio Spurs|San Antonio]] 4, Seattle 2 |- |2005-06 || 35 || 47 ||.427|||| |- |2006-07 || 31 || 51 ||.383 |||| |- |2007-08 || 20 || 62 ||.244 |||| |- |colspan="6" align=center bgcolor="#007DC3" | <span style="color:#F05033">'''Oklahoma City Thunder''' |- |2008-09 || 23 || 59 ||.280 |||| |- |2009-10 || 50 || 32 ||.610 || Pierden en 1ᵉʳ ronda || [[Los Angeles Lakers|LA Lakers]] 4, Oklahoma City 2 |- |2010-11 || 55 || 27 ||.671 || Ganen en 1ᵉʳ ronda<br />Ganen Semifinal de Conferencia<br />Pierden Final de Conferencia || Oklahoma City 4, [[Denver Nuggets|Denver]] 1<br />Oklahoma City 4, [[Memphis Grizzlies|Memphis]] 3<br />[[Dallas Mavericks|Dallas]] 4, Oklahoma City 1 |- |2011-12 || 47 || 19 ||.712 || Ganen en 1ᵉʳ ronda<br />Ganen Semifinal de Conferencia<br />Ganen Final de Conferencia<br />Pierden Final NBA || Oklahoma City 4, [[Dallas Mavericks|Dallas]] 0<br />Oklahoma City 4, [[Los Angeles Lakers|LA Lakers]] 1<br />Oklahoma City 4, [[San Antonio Spurs|San Antonio]] 2<br />[[Miami Heat|Miami]] 4, Oklahoma City 1 |- |2012-13 || 60 || 22 ||.732 || Ganen en 1ᵉʳ ronda<br />Pierden Semifinal de Conferencia || Oklahoma City 4, [[Houston Rockets|Houston]] 2<br />[[Memphis Grizzlies|Memphis]] 4, Oklahoma City 1 |- |2013-14 || 59 || 23 ||.720 || Ganen en 1ᵉʳ ronda<br />Ganen Semifinal de Conferencia<br />Pierden Final de Conferencia || Oklahoma City 4, [[Memphis Grizzlies|Memphis]] 3<br />Oklahoma City 4, [[Los Angeles Clippers|LA Clippers]] 2<br />[[San Antonio Spurs|San Antonio]] 4, Oklahoma City 2 |- |2014-15 || 45 || 37 ||.549 || &nbsp; || &nbsp; |- |2015-16 || 55 || 27 ||.671 || Ganen en 1ᵉʳ ronda<br />Ganen Semifinal de Conferencia<br />Pierden Final de Conferencia || Oklahoma City 4, [[Dallas Mavericks|Dallas]] 1<br />[[San Antonio Spurs|San Antonio]] 2, Oklahoma City 4<br />[[Golden State Warriors|Golden State]] 4, Oklahoma City 3 |- |2016-17 || 47 || 35 ||.573 || Pierden en 1ᵉʳ Ronda || [[Houston Rockets|Houston]] 4, Oklahoma City 1 |- !Totales || 2095 || 1804 ||.537 |||| |- !Playoffs || 156 || 149 ||.511 || colspan=2 | 1 Campeonatu |} === Miembros del Basketball Hall of Fame === Anguaño al ser una franquicia de recién creación nun cunten con nengún xugador miembru del Hall of Fame. === Númberos retiraos === {| {{tablaguapa}} style="font-size: 95%" |align="center" colspan="4"|'''Númberos retiraos de Seattle SuperSonics''' |- |bgcolor=" CCCCCC " colspan="4" style="text-align:center;" | '''Xugadores''' |- !Non. !Xugador !Posición !Años |- |1 |[[Gus Williams]] |Base |[[Temporada 1977-78 de la NBA|1977]] - [[Temporada 1983-84 de la NBA|1984]] |- |10 |[[Nate McMillan]] |Base |[[Temporada 1986-87 de la NBA|1987]] - [[Temporada 1997-98 de la NBA|1998]] |- |19 |[[Lenny Wilkens]] |Base |[[Temporada 1968-69 de la NBA|1969]] - [[Temporada 1971-72 de la NBA|1972]] |- |24 |[[Spencer Haywood]] |Bistechu |[[Temporada 1971-72 de la NBA|1971]] - [[Temporada 1974-75 de la NBA|1975]] |- |32 |[[Fred Brown]] |Base/Escolta |[[Temporada 1971-72 de la NBA|1971]] - [[Temporada 1983-84 de la NBA|1984]] |- |43 |[[Jack Sikma]] |Pívot |[[Temporada 1977-78 de la NBA|1978]] - [[Temporada 1985-86 de la NBA|1986]] |- |- |bgcolor=" CCCCCC " colspan="4" style="text-align:center;" | '''Entrenadores''' |- !Non. !Entrenador !Victories/Ganes !Años |- |19 |[[Lenny Wilkens]] |121-125<br />357-277 |[[Temporada 1969-70 de la NBA|1969]] - [[Temporada 1971-72 de la NBA|1972]] <br />[[Temporada 1977-78 de la NBA|1978]] - [[Temporada 1984-85 de la NBA|1985]] |- |- |} ;Númberos ensin utilizar * '''13''': [[James Harden]], escolta. Xugador d'Oklahoma City Thunder de 2009-12. Magar nun tar oficialmente retiráu, dempués de la marcha de Harden a los [[Houston Rockets]], el club refugó vistir el dosal 13 a xugadores como [[Steven Adams (baloncestista)|Steven Adams]] y [[Dion Waiters]], que lo solicitaren. La intención de los Thunder al torgar usar el dosal 13 nun ye homenaxar a Harden, sinón evitar comparances ente él y cualesquier otru xugador que quiera usar esi númberu, anque agora sera utilizáu pola llegada de Paul George al equipu.<ref>[http://nextimpulsesports.com/2015/01/07/oklahoma-city-thunder-wont-let-anyone-wear-13-thats-know-whos-number/ Oklahoma City Thunder Won't Let Anyone Wear #13 (Because That's You-Know-Who's Number)]</ref> * '''20''': [[Gary Payton]], base. Xugador de Seattle SuperSonics de 1990-2003. Miembru del Salón de la Fama del Baloncestu. Los Thunder nun utilicen esti númberu, pero nun foi retiráu pola negativa del xugador, que nunca xugó pa Oklahoma City Thunder.<ref>[http://www.aolnews.com/2008/04/14/gary-payton-doesnt-want-his-xerséi-retired-in-oklahoma-city/ Payton nun quier que retiren la so camiseta en OKC] - AOL News (inglés)</ref> * '''40''': [[Shawn Kemp]], ala-pivot. Xugador de Seattle SuperSonics de 1989-1997. Seis veces All-Star de la NBA. Mesma situación que Gary Payton.<ref>[http://deadspin.com/5800881/shawn-kemp-refuses-courtside-seats-to-oklahoma-city-game-remains-seattles-hero Shawn Kemp Refuses Courtside Seats To Oklahoma City Game; Remains Seattle's Hero]</ref> == Entrenadores == {{ap|Llista d'entrenadores d'Oklahoma City Thunder}} El 30 d'abril del 2015, tres el términu de la temporada regular, los dirixentes de OKC Thunder confirmaron a Billy Donovan como'l nuevu entrenador del equipu. == Premiu == {{Columnes}} '''[[Most Valuable Player (NBA)|MVP de la Temporada]]''' * [[Kevin Durant]] - 2014 * [[Russell Westbrook]] - 2017 '''[[MVP de les finales de la NBA]]''' * [[Dennis Johnson]] - 1979 '''[[Meyor Defensor de la NBA Meyor Defensor]]''' * [[Gary Payton]] - 1996 '''[[Meyor Sestu Home de la NBA Meyor Sestu Home]]''' * [[James Harden]] - 2012 '''[[Entrenador del Añu de la NBA|Entrenador del Añu]]''' * [[Scott Brooks]] - 2010 '''[[Executivu del Añu de la NBA Executivu del Añu]]''' * [[Lenny Wilkens]] - 1983 * [[Tom Chambers]] - 1994 '''[[Rookie del Añu de la NBA|Rookie del Añu]]''' * [[Kevin Durant]] - 2008 {{Nueva columna}} '''[[Meyor Quintetu de la NBA Meyor Quintetu de la Temporada]]''' * [[Spencer Haywood]] - 1972, 1973 * [[Gus Williams]] - 1982 * [[Gary Payton]] - 1998, 2000 * [[Kevin Durant]] - 2010, 2011, 2012, 2013, 2014 * [[Russell Westbrook]] - 2016, 2017 '''Segundu Meyor Quintetu de la Temporada''' * [[Spencer Haywood]] - 1974, 1975 * [[Dennis Johnson]] - 1980 * [[Gus Williams]] - 1980 * [[Shawn Kemp]] - 1994, 1995, 1996 * [[Gary Payton]] - 1995, 1996, 1997, 1999, 2002 * [[Vin Baker]] - 1998 * [[Ray Allen]] - 2005 * [[Russell Westbrook]] - 2011, 2012, 2013, 2015 '''Tercer Meyor Quintetu de la Temporada''' * [[Dale Ellis]] - 1989 * [[Gary Payton]] - 1994, 2001 * [[Detlef Schrempf]] - 1995 {{Nueva columna}} '''[[Meyor quintetu defensivu de la NBA Meyor Quintetu Defensivu]]''' * [[Lonnie Shelton]] – 1982 * [[Jack Sikma]] – 1982 * [[Danny Vranes]] – 1985 * [[Nate McMillan]] – 1994, 1995 * [[Serge Ibaka]] – 2012, 2013, 2014 '''Segundu Meyor Quintetu Defensivu''' * [[Thabo Sefolosha]] - 2010 * [[Andre Roberson]] - 2017 '''[[Meyor quintetu de rookies de la NBA Meyor Quintetu de Rookies]]''' * [[Bob Rule]] – 1968 * [[Al Tucker]] – 1968 * [[Art Harris]] – 1969 * [[Tom Burleson]] – 1975 * [[Jack Sikma]] – 1978 * [[Xavier McDaniel]] – 1986 * [[Derrick McKey]] – 1988 * [[Jeff Green]] – 2008 * [[Kevin Durant]] - 2008 * [[Russell Westbrook]] - 2009 '''Segundu Meyor Quintetu de Rookies''' * [[Gary Payton]] – 1991 * [[Desmond Mason]] – 2001 * [[Vladimir Radmanović]] – 2002 * [[James Harden]] - 2010 * [[Steven Adams (baloncestista)|Steven Adams]] - 2014 {{Final columnes}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.nba.com/oklahomacity/ Web oficial d'Oklahoma City NBA] * [http://www.ultimatenba.com/nba/OklahomaCityThunder-111.html Plantía, noticies, artículos y tou sobre Oklahoma City Thunder en castellán] {{Tradubot|Oklahoma City Thunder}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Oklahoma City Thunder|Oklahoma City Thunder]] 07thylla00cha0gzuf7vd1druuo5jof Balón d'Oru 0 112114 4377138 4364126 2025-06-18T07:07:15Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá polémica => dicha polémica 4377138 wikitext text/x-wiki {{estremar|FIFA Balón d'oru}} {{Ficha de premiu |nome = Balón d'Oru |eventu actual = Balón d'Oru 2017{{!}}{{versalita|Gallardón 2017}} |imaxe = FigoBallond'Or2000.jpg |tamañu imaxe = |pie d'imagen = Balón d'Oru ganáu por [[Luís Figo]] nel [[Balón d'Oru 2000|2000]]. |nome orixinal = Ballon d'Or (en francés) |descripción = Meyor futbolista del añu presentador = [[France Football]] |ubicación = |país = {{bandera2|tamañu=15px|Francia}} |añu = [[Balón d'Oru 1956|18 d'avientu de 1956]] |actual posesor = {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} [[Cristiano Ronaldo]] |web oficial = http://www.francefootball.fr/ballon-d-or/ }} El '''Balón d'Oru''' ({{lang-fr|Ballon d'Or}}) ye un premiu dau añalmente pola [[revista]] [[Francia|francesa]] especializada [[France Football]]<ref>{{Cita web |url=http://deportes.elpais.com/deportes/2016/09/20/actualidad/1474374539_984372.html |títulu=El Balón d'Oru vuelve a la so esencia. |editorial=elpais.com |fechaaccesu=4 de payares de 2016}}</ref><ref name=PRESTÍU1>{{Cita web |url=http://www.zoomnews.es/deportes/futbol/balon-oro-premiu-mas-prestigo-que-credibilidad |títulu=El Balón d'Oru, un premiu con más prestíu que credibilidad |editor=Portal dixital ZoomNews |fechaaccesu=4 d'avientu de 2016}}</ref><ref name=PRESTÍU2>{{Cita web |url=https://www.marca.com/2011/01/10/futbol/futbol_internacional/1294663716.html |títulu=20 coses que tienes de saber sobre'l Balón d'Oru |editor=Diariu Marca |fechaaccesu=4 d'avientu de 2016}}</ref>. Apurríu ininterrumpidamente dende 1956, a partir del añu 2009 fundir col premiu homólogu del ''[[Xugador Mundial de la FIFA|FIFA World Player]]'' pa designar al meyor futbolista hasta que dambos gallardones volvieron dixebrase en 2016.<ref name=SEPARACIONFIFA>{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/deportes/2016/10/31/5817740c468aeb9c2b8b4631.html |títulu="The Best", el nuevu nome pa los premios FIFA. |editorial=elmundo.es |fechaaccesu=4 de payares de 2016}}</ref><ref>https://www.cambridge.org/core/journals/perspectives-on-politics/article/abs/messi-ronaldo-and-the-politics-of-celebrity-elections-voting-for-the-best-soccer-player-in-the-world/36CB5CB44D4C06866305408163A49290</ref><ref>https://www.sportbible.com/football/ballon-dor-votes-lionel-messi-cristiano-ronaldo-665271-20230302</ref> Instituyíu en 1956 pol entós direutor de la mentada revista y precursor de la [[Lliga de Campeones de la UEFA|Copa de Campeones d'Europa]], [[Gabriel Hanot]], primeramente'l gallardón tuvo dirixíu puramente a xugadores que cuntaren con dalguna nacionalidá europea, siendo'l primer ganador l'[[Inglaterra|inglés]] [[Stanley Matthews]], quien nesi añu xugaba pal [[Blackpool Football Club]].<ref name="balon">{{Cita web |añu=2008 |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/7743176.stm |títulu=Ronaldo joins legendary list. |editor=news.bbc.co.uk |idioma=inglés |fechaaccesu=22 de xunu de 2009}}</ref> Un xuráu formáu puramente por periodistes especializaos de les principales publicaciones deportives mundiales dictaminen el vencedores del premiu. Hasta 1995 apurrir al meyor xugador inscritu, cada añu, en dalgún campeonatu de fútbol profesional [[Europa|européu]] y que la so nacionalidá fuera d'un país de dicha zona, razón pola cual tamién foi conocíu como'l '''Troféu al futbolista européu del añu nel estranxeru''' ({{lang-fr|Trophée du footballeur européen de l'année à l'étranger}}) nel so instauración,<ref>{{Cita web |autor=Rob Moore, Karel Stokkermans |url=http://www.rsssf.com/miscellaneous/europa-poy.html |títulu=European Footballer of the Year ("Ballon d'Or") |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |idioma=inglés |fechaaccesu=9 de xineru de 2011}}</ref> anque llueu s'impunxo la denominación de Balón d'Oru pola imaxe del mesmu. Suprimida dicha condición pudo ser condecoráu cualesquier futbolista del mundu pero tenía de siguir militando nun club européu, siendo esa mesma temporada'l vencedor [[liberia]]nu [[George Weah]], tresferíu a metá del añu del [[Paris Saint-Germain Football Club]] [[Francia|francés]] a l'[[Associazione Calcio Milan]] [[Italia|italianu]].<ref name="France Football">{{Cita web |url=http://www.francefootball.fr/Ballon_Or_2011/historique.php#archivebo |títulu=Historique et évolution du trophée |editor=[[France Football]] |idioma=francés |fechaaccesu=10 de xineru de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111014032037/http://www.francefootball.fr/Ballon_Or_2011/historique.php#archivebo |fechaarchivu=14 d'ochobre de 2011 }}</ref> Doce años más tarde la inclusión de votaciones por [[internet]] de los periodistes acreditaos dio-y al premiu un algame mundial comparable col que cuntaba'l premiu al [[Xugador Mundial de la FIFA]],<ref name="France Football"/> lo que motivó nel [[2010]] que'l [[Grupu Amaury|grupu editorial Amaury]] —propietariu de ''France Football''— alcordara cola [[FIFA|Federación Internacional de Fútbol Asociao]] (FIFA) la fusión de dambos premios pa dar orixe al [[FIFA Balón d'Oru]], del que ''France Football'' ye'l principal auspiciador y donante del troféu.<ref name="nuevu"/> L'alcuerdu traxo consigo la inclusión de los seleccionadores y capitanes de les federaciones nacionales reconocíes pola FIFA como votantes d'un premiu que dende 2007 esanició toa restricción, pudiendo optar a él cualesquier futbolista independientemente del país onde xugara. Por cuenta de la repercusión y felicidá globalización, la [[UEFA|Xunión Europea d'Asociaciones de Fútbol]] (UEFA) instauró en 2011 un [[Premiu UEFA al Meyor Xugador n'Europa|nuevu premiu]] dau puramente al meyor futbolista n'Europa basáu na tradición del Balón d'Oru, dau pola publicación francesa.<ref>{{cita noticia |idioma=inglés |url=http://soccernet.espn.go.com/news/story/_/id/935462/uefa-announces-best-player-in-europe-award?cc=5901 |títulu=UEFA announces new award |editorial=ESPNSoccernet |fecha=18 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=9 de xineru de 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121026112147/http://soccernet.espn.go.com/news/story/_/id/935462/uefa-announces-best-player-in-europe-award?cc=5901 |archivedate=2012-10-26 }}</ref> Les discrepancies ente la publicación francesa y el máximu organismu futbolísico dieron cola rotura del alcuerdu en 2016, pasando a ser de nuevu y namái los corresponsales deportivos los que votaren pa dirimir al meyor futbolista mundial al traviés de la revista France Football.<ref name=PRESTÍU3>{{Cita web |url=http://eleconomista.com.mx/deportes/2010/07/05/naz-fifa-balon-oro-2010 |editor=Portal dixital LaInformación |fechaaccesu=8 d'avientu de 2016 |títulu=France Football cansar de la FIFA y anuncia un cambéu nel Balón d'Oru }}</ref> == Historia == === ''France Football'' crea'l Balón d'Oru === <!--http://endlesssoccer.tripod.com/awards/europe2003.htm--> La revista francesa [[France Football]] de publicación biselmanal instaurada en 1946, decidió por incentiva del prestixosu periodista y editor [[Gabriel Hanot]] —impulsor tamién de la [[Lliga de Campeones de la UEFA|Copa de Clubes Campeones Europeos]], actual Lliga de Campeones— otorgar un gallardón individual que designara al meyor futbolista del momentu.<ref>{{Cita web |url=http://fr.uefa.com/memberassociations/news/newsid=594146.html |títulu=60 ans de "France Foot" |editor=Páxina oficial de la UEFA |fecha=28 de setiembre de 2007 |fechaaccesu=15 de xineru de 2010 |idioma=francés}}</ref> Instauráu primeramente pa sofitar la crecedera de la competición continental como'l '''Troféu al futbolista européu del añu nel estranxeru''' ({{lang-fr|Trophée du footballeur européen de l'année à l'étranger}}),<ref name=HIST>{{Cita web |url=http://www.futbolprimera.es/2015/01/12/gabriel-hanot-inventor-balon-oro |editor=Portal dixital FutbolPrimera (Medios Deportivos) |fechaaccesu=8 d'avientu de 2016 |títulu=Gabriel Hanot, inventor del Balón d'Oru}}</ref> reconocía al meyor xugador européu del añu que tuviera participación a nivel internacional. El xuráu qu'escoyía al ganador taba compuestu por 16 [[periodista|periodistes]] especializaos, cada unu representando a una asociación de la UEFA pa garantizar una opinión más plural y non tan sesgada como la qu'apurriríen los d'un únicu país, qu'escoyíen los sos cinco futbolistes preferíos del panorama futbolísticu.<ref group="n">Años dempués la redaición de la mesma revista ellaboraba primeramente un llistáu de los futbolistes nomaos al premiu. Yera tradicionalmente de 50 xugadores, pero en 2008 amenorgar a 30.</ref> El primer futbolista escoyíu per cada periodista recibía cinco puntos, ente que'l segundu cuatro, y asina socesivamente. Namái se concedía un troféu al primer clasificáu nel cómputu global, anque yá dende los sos oríxenes designábase extraoficialmente a los siguientes clasificaos como los balones de plata y bronce». [[Ficheru:Stanley Matthews 1962 (crop).jpg|thumb|200px|''[[Stanley Matthews (futbolista)|Stanley Matthews]], primer vencedor.'']] So estes premises foi l'inglés [[Stanley Matthews (futbolista)|Stanley Matthews]] quien el 18 d'avientu de 1956 —na publicación númberu 561 de la revista—<ref name=BALON56>{{Cita web |url=http://www.lequipe.fr/FF/ballon_or/bo_1956.html |editor=Diariu L'Équipe (enllaz recuperáu) |fechaaccesu=8 d'avientu de 2016 |títulu=50 ans de Ballon d'Or - 1956 |idioma=francés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090219033150/http://www.lequipe.fr/FF/ballon_or/bo_1956.html |fechaarchivu=19 de febreru de 2009 }}</ref> foi designáu con 47 puntos como'l primer vencedor per delantre del hispanoargentino [[Alfredo Di Stéfano]] (44) y del francés [[Raymond Kopa]] (33) siendo los trés más votaos de los venticuatro que recibieron dalgún votu.<ref>{{Cita web |url=http://www.rsssf.com/miscellaneous/europa-poy56.html |editor=The Rec. Sports Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=8 d'avientu de 2016 |títulu=Balón d'Oru 1956}}</ref> El xugador inglés, reconocíu más a títulu póstumu pola so trayeutoria —cuntaba con 41 años— que polos sos rexistros mientres l'añu por cuenta de una actuación nun partíu frente a la {{sel|Brasil|seleición brasilana}},<ref name=relano>{{Cita web |url=http://deportes.elpais.com/deportes/2012/12/30/actualidad/1356894068_801638.html |títulu=El primer Balón d'Oru ganólo un cuarentón |fechaaccesu=8 d'avientu de 2016 |fecha=30 d'avientu de 2012 |editor=Diariu [[El País (España)|El País]]}}</ref> aventayó a los dos integrantes del [[Real Madrid Club de Fútbol]], consideráu'l meyor club del momentu mercé sobremanera al so ésitu na Copa d'Europa.<ref name=BALON56/> {{Cita|lang=fr|“Imperturbable, impassible, Le visage immobile, sauf quand il est marqué par l'effort, Stanley Matthews ne rit pas ; mais il fait rire le stade tout entier. Il est, à sa manière, un «clown» de génie, Le Charlie Chaplin du football. Nul joueur n'est plus discipliné: quand il est fauché par un adversaire, il se relève, qu'il y ait sanction ou non, sans protester, sans gesticuler, sans signe d'irritation nin même de mécontentement.”<br /><br />''“Imperturbable, impasible, cola cara inmóvil, salvu cuando ta marcáu pol esfuerciu, Stanley Matthews nun ri, pero fai rir al estadiu enteru. Ye, a la so forma, un «clown» xenial, el Charlie Chaplin del fútbol. Nengún xugador ye más disciplináu: cuando ye cutíu por un oponente, llevántase, seya sancionáu o non, ensin protestar, ensin gesticular, ensin signos d'irritación nin descontentu”''|[[Gabriel Hanot]], editor de [[L'Équipe]]. Avientu de 1956.}} Orixinalmente los periodistes namái podíen votar a favor de futbolistes europeos,<ref>{{Cita web |añu=2008 |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/7750881.stm |títulu=Matthews wins first Golden Ball |editor=news.bbc.co.uk |idioma=inglés |fechaaccesu=4 d'agostu de 2009}}</ref> y decidióse qu'un futbolista nun podía ser designáu vencedor nuevamente una vegada llograr con anterioridá, circunstancia que se modificar en 1959 cola [[Balón d'Oru 1959|cuarta edición del gallardón]] por cuenta de la superioridá qu'amosaba Di Stéfano, vencedor en 1957, y qu'en 1958 nun pudo pos ser tomáu en cuenta polos votantes. Bastante ye que, yera la gran figura non yá del meyor equipu del momentu, sinón a nivel mundial tres los sos ésitos y rexistros a nivel individual y coleutivu. Nél xugaba tamién el hispanohúngaro [[Ferenc Puskás]], quien foi cuartu del Balón d'Oru en 1956. [[Ficheru:Di stefano real madrid cf (cropped).png|thumb|200px|''[[Alfredo Di Stéfano]], primer xugador en llograr el premiu dos veces y únicu gallardoniáu del Super Balón d'Oru.]] Foi según el xugador con 80 puntos convertir nel primeru na historia del premiu en conquistalo dos veces, y recibiendo siquier un votu de 18 de los 20 periodistes qu'entós votaben pa dirimir al meyor xugador.<ref name=BALON59>{{Cita web |url=http://www.lequipe.fr/FF/ballon_or/bo_1959.html |editor=Diariu L'Équipe (enllaz recuperáu) |fechaaccesu=8 d'avientu de 2016 |títulu=50 ans de Ballon d'Or - 1959 |idioma=francés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090218230720/http://www.lequipe.fr/FF/ballon_or/bo_1959.html |fechaarchivu=18 de febreru de 2009 }}</ref> Curiosamente, foi de nuevu'l so compañeru Kopa quien remató por detrás d'él —y quien venciera en 1958 siendo'l primer francés en llogralo—. Yera la reconocencia a un futbolista que conquistó consecutivamente trés Copes d'Europa, siendo'l gran artífiz anotando 22 goles pal so club nel tornéu, trés d'ellos partíos nos trés finales ganaes. Dichos llogros, a los que sumó dellos más, valiéron-y pa ser consideráu tiempu dempués como unu de los meyores futbolistes de tolos tiempos.<ref>{{Cita web |url=https://www.bbc.co.uk/mundo/noticias/2014/07/130703_obiturario_alfredo_di_stefano.shtml |editor=British Broadcasting Corporation |fechaaccesu=12 de xunetu de 14 |títulu=Morrió Alfredo Di Stéfano, "el meyor xugador de tolos tiempos" |idioma=inglés}}</ref> Asina lo reconoció tamién France Football cuando en 1989 declaró-y vencedor del '''Súper Balón d'Oru''' en reconocencia a la so trayeutoria per delantre de [[Johan Cruyff]] y [[Michel Platini]].<ref name=SUPERBALON>{{Cita web |url=https://www.marca.com/reportajes/2014/07/la buelga_de_di_stefano/2014/07/05/seccion_01/1404593537.html |editor=Diariu Marca |fechaaccesu=12 d'avientu de 2016 |títulu=L'únicu Súper Balón d'Oru}}</ref><ref name="DiStefano">{{Cita web |añu=2012 |url=http://www.goal.com/es/news/27/lliga-de-espa%C3%B1a/2011/12/24/2816156/real-madrid-21-a%C3%B1vos-del-%C3%BAnico-s%C3%BAper-bal%C3%B3n-de-oru-de-el títulu=21 años del únicu Super Balón d'Oru |editor=goal.com|fechaaccesu=17 de febreru de 2012}}</ref> {{cita|“Di Stéfano's feats fathered faith in Real Madrid around the world, a faith that endures in places where the liturgy is not exactly Spanish nor Argentinian. There was no player like Alfredo Di Stéfano. As my father used to say about his special heroes: «when they made him, they threw away the mould.»”<br /><br />''“Les fazañes de Di Stéfano niciaron fe nel Real Madrid alredor del mundu, una fe que perdura en llugares onde la lliturxa nun ye precisamente española nin arxentina. Nun hubo nengún futbolista como Alfredo Di Stéfano. Como'l mio padre solía dicir de los sos héroes particulares: «cuando lo fixeron, destruyeron el molde»”''|Myles Palmer. Reporteru inglés.<ref>{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/misc/la vida_ye_xuegu/newsid_4572000/4572080.stm |editor=BBC |fechaaccesu=16 d'avientu de 2016 |títulu=El milagru de Di Stéfano }}</ref><ref name=BESTDISTEFANO>{{Cita web |url=http://www.anr.uk.com/articles/m-2005-12-09-16-33-55.html |editor=Arsenal News Review |fechaaccesu=16 d'avientu de 2016 |títulu=Gooner Di Stéfano must be Arsenal's guest |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070405134801/http://www.anr.uk.com/articles/m-2005-12-09-16-33-55.html |fechaarchivu=5 d'abril de 2007 }}</ref>}} Col xugador yá en segundu planu por cuenta de la so edá, el premiu tuvo más abiertu que nunca. Foi finalmente l'español [[Luis Suárez Miramontes|Luis Suárez]] quien s'alzó col gallardón superando a [[Ferenc Puskás]] por 17 puntos, y a [[Uwe Seeler]] por 21.<ref name=BALON60>{{Cita web |url=http://www.francefootball.com/FF/ballon_or/bo_1960.html |editor=Revista France Football (enllaz recuperáu) |fechaaccesu=8 d'avientu de 2016 |títulu=50 ans de Ballon d'Or - 1960 |idioma=francés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060114140309/http://www.francefootball.com/FF/ballon_or/bo_1960.html |fechaarchivu=14 de xineru de 2006 }}</ref> Detrás apaecieron Di Stéfano con 22 puntos menos y [[Lev Yashin]], 26 por detrás de Suárez. El soviéticu, porteru, foi'l primeru de la so demarcación n'apaecer nes votaciones, ya igualó el so meyor resultáu hasta la fecha de 1956, y tres les victories d'[[Omar Sívori]] y [[Josef Masopust]], convirtiós'[[Balón d'Oru 1963|en 1963]] nel primer y únicu porteru de la historia del gallardón en proclamase vencedor. L'escocés [[Denis Law]] foi nomáu como meyor futbolista en 1964 per delantre de Luis Suárez y [[Amancio Amaro]], na que foi la primer y única vegada que dos españoles consiguíen asitiase nel podiu, y cola esceición del añu siguiente col tercer puestu del mesmu Suárez, nengún otru español consiguió asitiase ente los trés primeros hasta que lo fixera [[Emilio Butragueño]] en 1986 y 1987. Esi 1965 foi l'añu nel que'l portugués [[Eusébio da Silva Ferreira|Eusébio da Silva]] llogró un gallardón que magar nun volver vencer tuvo ente los nomaos mientres doce ediciones, sumando sí dos Balones de Plata, asitiábase pareyu a los cuatro podios de Suárez y Kopa y los trés de Di Stéfano —quien siguía siendo l'únicu en tener dos d'oru—. Ellos fueron cuatro de les grandes referencies del fútbol europeo mientres la dómina. [[Ficheru:Manchester The United trinity.jpg|thumb|200px|''La [[United Trinity|Trinidá del United]] venció un Balón d'Oru cada unu.'']] A ellos llueu se xunió l'inglés [[Bobby Charlton]], quien venció en [[Balón d'Oru 1966|1966]] y remató segundu nos dos siguientes entregues. La so victoria a nivel de seleiciones nel [[Copa Mundial de Fútbol de 1966|Mundial d'Inglaterra 1966]] dexó constancia que los ésitos en dicha competición celebrada cada cuatro años amosaben un notable reflexu na decisión del xuráu d'esi añu. D'igual manera asocedió colos años 1958 y 1962 con apaiciones esporádiques de xugadores: casos de [[Helmut Rahn]], [[Just Fontaine]], [[Josef Masopust]] o [[Karl-Heinz Schnellinger]] y qu'en definitiva yera la esencia del gallardón. Nun foi sicasí fugaz la irrupción del xugador británicu, quien conformaba la denomada «Santísima Trinidá» o «[[United Trinity|Trinidá del United]]» ({{lang-en|«Holy Trinity»}} or ''«United Trinity»'') del [[Manchester United Football Club]].<ref>{{Cita web |url=http://www.fifa.com/world-match-centre/news/newsid/207/777/3/index.html |títulu=United's historic 20 |editor=Páxina oficial de la FIFA |fechaaccesu=12 de xunetu de 2014}}</ref> Denis Law, Charlton y [[George Best]] fueron tou vencedores del premiu tres el conquistáu pol norirlandés en 1968. Una reconocencia al resurdir del fútbol inglés de mediaos de la década de los años 1960 que vio como de ser los grandes dominadores d'un deporte inventáu por ellos viéronse superaos por numberoses rexones col pasu de les décades. La FIFA reconoció tiempu dempués a Charlton como'l meyor xugador inglés de tolos tiempos y unu de los meyores europeos del sieglu <small>XX</small>. Foi'l gran reconstructor xunto a [[Matt Busby]] de los diaños coloraos» tres el [[desastre aereu de Múnich]] nel qu'ocho de los sos compañeros finaron y él llogró salvar la vida.<ref name=CHARLTON>{{Cita web |url=http://www.fifa.com/world-match-centre/news/newsid/103/392/5/ |títulu=Charlton given freedom of Manchester |editor=Páxina oficial de la FIFA (enllaz recuperáu) |fechaaccesu=12 d'avientu de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160305172120/http://www.fifa.com/world-match-centre/news/newsid/103/392/5/ |fechaarchivu=5 de marzu de 2016 }}</ref> Fervosu almirador de Di Stéfano, al igual que Best,<ref name=BESTDISTEFANO/> reconoció qu'él y el so equipu fueron la so inspiración pa llevar al club inglés lo más alto del fútbol europeo, fazaña de les más significatives y resaltaes nel fútbol tres la debacle sufierta y que forxó una gran rellación ente dambos clubes.<ref group="n">[http://www.independent.co.uk/sport/football/european/how-real-madrid-helped-to-rebuild-manchester-united-after-munich-air-disaster-8492422.html A raigañu del accidente, el club español entamó dellos partíos pa recaldar fondos amás de cubrir ensin costu la estancia de los ingleses, quixo dexar el troféu cedíu na Copa d'Europa de 1958 a los ingleses y ufiertóse a vence-yos de baldre a Alfredo Di Stéfano p'ayudar na so reconstrucción. Finalmente los dos ufiertes nun fueron aceptaos por ''The Football Federation'' (la Federación Inglesa) alegando que quitaría los puestu a un xugador británicu y que nun yeren merecedores del troféu al nun ganalo llexítimamente.]</ref><br />Namái l'húngaru [[Flórián Albert]] —compañeru de seleición de Puskás xunto al que formó parte del llexendariu «[[Equipu d'oru]]» ({{lang-hu|Aranycsapat}}) o «Maxares máxicos»— consiguió faer solombra al repartu en proclamándose Balón d'Oru [[Balón d'Oru 1967|en 1967]]. El focu taba puestu agora nel norte d'Europa, y yeren estos equipos quien recibíen les reconocencies con escases salvedaes per parte d'Italia, qu'aguantaba como únicu bastión del sur del continente. Llegóse asina a la década de los años 1970. Foi la de la consagración del fútbol alemano, qu'empezó a espuntar años tres y que tuvo'l so máximu explendor nesta década.<ref name=ALEMAÑA70>{{Cita web |url=http://www.martiperarnau.com/magazine/historias/protagonistas/la-decada-prodixosa-del-futbol-aleman/ |editor=The Tactical Room |títulu=La década prodixosa del fútbol alemano |fechaaccesu=9 de xineru de 2017 }}</ref> D'ente tolos esponentes teutonos y que llegaron a proclamase [[Copa Mundial de Fútbol de 1974|campeones mundiales a nivel de seleiciones]], dos clubes yeren los sobresalientes, el [[Borussia Mönchengladbach]] de [[Jupp Heynckes]] y [[Günter Netzer]], y el [[FC Bayern München|Fußball-Club Bayern]] nel destacaron especialmente dos nomes, el de [[Gerd Müller]] y el de [[Franz Beckenbauer]]. [[Ficheru:Franz Beckenbauer 22-6-74.png|thumb|200px|''[[Franz Beckenbauer]], referente alemán de los años 1970.]] Goliador el primeru y un polivalente xugador de corte defensivu'l segundu, ye consideráu ésti como unu de los referentes na demarcación de [[Líbero (fútbol)|líbero]], hasta'l momentu cuasi desconocida y bien pocu estendida por cuenta de les peculiaridaes táctiques qu'esixe,<ref name="llibero">{{Cita web |url=http://www.ifhof.com/hof/beckenbauer.asp |títulu=Franz Beckenbauer bio |editorial=ifhof.com – International Football Hall of Fame |fechaaccesu=29 de marzu de 2008}}</ref> y que dende la so irrupción foi bien utilizáu nos equipos europeos hasta la década de 1990.<ref>{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/sportacademy/hi/sa/football/rules/newsid_3636000/3636899.stm |editor=BBC Sports Academy |fechaaccesu=9 de xineru de 2017 |títulu=The sweeper |idioma=inglés}}</ref> Foi una de les particularidaes más carauterístiques del fútbol alemano y nel que basó la so evolución n'años vivientes y pol que'l futbolista aportó a consideráu como unu de los meyores de la historia.<ref name="FIFA profile">{{Cita web |url=http://www.fifa.com/o20womensworldcup/news/y=2007/m=4/news=der-kaiser-the-brains-behind-germany-503637.html |títulu=Der Kaiser, the brains behind Germany |fechaaccesu=24 de xunetu de 2009 |editor=Páxina oficial de la [[FIFA]] |idioma=inglés}}</ref><ref name="Independent">{{Cita web |url=http://www.independent.co.uk/news/people/profiles/franz-beckenbauer-the-kaiser-480839.html |títulu=Franz Beckenbauer: The Kaiser |autor=James Lawton |editor=Diariu The Independent |fecha=3 de xunu de 2006 |fechaaccesu=24 de xunetu de 2009 |idioma=inglés}}</ref> La so primer nominación al gallardón producióse sicasí en 1966, siendo la primer vegada qu'un xugador recibía votos per parte de tolos miembros del xuráu, ente que foi premiáu col Balón d'Oru en dos causes, y col de plata n'otros dos. Si'l so dominiu nun foi mayor deber en parte al cúmulu de referentes nuna dómina que se considera como una de les que más evolución y progresu traxo al fútbol. N'ocasiones referir a esti periodu como'l que traxo la modernización al fútbol,<ref name=ALEMAÑA70/> y nun fueron los alemanes, sinón el neerlandeses los que tuvieron mayor repercusión nesi sentíu. Ellos fueron los principales rivales de los teutones, non solo a nivel particular, sinón a nivel de clubes y de seleiciones. Desenvolviendo y evolucionando un fútbol singular d'Hungría, y referenciáu especialmente polos yá citaos «maxares máxicos» de Puskás y Flórián Albert, prauticaron un fútbol darréu denomináu como «[[fútbol total]]».<ref name=AJAXTOTAL>{{Cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2016/03/24/portada/1458838518_226188.html |editor=Diariu As |fechaaccesu=9 de xineru de 2017 |títulu=El Ajax de los 70: l'equipu que revolucionó'l fútbol}}</ref> Carauterizáu pola imprevisibilidad aparente sobre'l yá que ocupaba cada xugador, yera más una aportación coleutiva tanto al ataque como a la defensa con combinaciones vistoses y rápides a unu o dos toques pa desordenar al rival teniendo al empar un absolutu control de tol xuegu. Ensin dulda el máximu esponente foi la [[Seleición de fútbol de los Países Baxos|seleición neerlandesa]] de [[Rinus Michels]] que foi moteyada como la «Naranxa Mecánica».<ref>{{Cita web |url=http://www.mundodeportivo.com/momentos-del deporte/20160409/401001510154/seleccion-de-holanda-la naranxa-mecanica-1974.html |editor=Diariu El Mundo Deportivo |fechaaccesu=9 de xineru de 2017 |títulu=La Naranxa Mecánica de 1974}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.sport.es/es/noticias/barca/johan-cruyff-naranxa-mecanica-campeon-ensin-titulo-5002481 |editor=Diariu Sport |fechaaccesu=9 de xineru de 2017 |títulu=Cruyff y la Naranxa Mecánica}}</ref> A nivel de clubes foi'l [[Ajax d'Ámsterdam|Amsterdamsche Football Club Ajax]] el referente, lideráu por [[Johan Cruyff]].<ref name="bbc">{{Cita web |títulu=BBC - The total footballer |url=http://news.bbc.co.uk/sportacademy/hi/sa/football/features/newsid_3301000/3301407.stm |fechaaccesu=20 d'avientu de 2007 |idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-N0716-0314, Fußball-WM, BRD - Niederlande 2-1a-2.jpg|thumb|200px|''[[Johan Cruyff]], máximu esponente del «[[fútbol total]]».'']] Beckenbauer y Cruyff acopaben toa reconocencia y titulo de la dómina. Y ye que magar la so lóxica decadencia col pasu de los años, dexaron un cercu tantu nos sos clubes como seleiciones que-yos dexó siguir esa evolución, representada n'otros futbolistes. Nel casu del alemán, foi nomáu al Balón d'Oru en dolce causes, estableciendo un récor na historia del gallardón, hasta 1977, ente que'l neerlandés sumó un Balón de Bronces y tres Balones d'Oru que-y convirtieron na fecha nel futbolista non solo más gallardoniáu sinón nel primeru en llogralo en trés causes. Él tamién tuvo nomáu en dolce causes. Dambos futbolista fueron consideraos xunto a Di Stéfano y Pelé como los cuatro grandes que dio hasta entós el fútbol a nivel individual,<ref name="hall">{{Cita web |títulu=International Football Hall of Fame: Johan Cruyff |url=http://www.ifhof.com/hof/cruyff.asp |fechaaccesu=17 d'avientu de 2007 |idioma=inglés}}</ref> llegando'l mesmu Beckenbauer a manifestar la superioridá del xugador «tulipán» magar recibieron dambos ensame d'aponderamientos de compañeros y personalidaes:<ref name="FIFACRUYFF">{{Cita web |títulu=FIFA Johan Cruyff |url=http://es.fifa.com/live-scores/news/y=2016/m=3/news=el-futbol-rinde-homenaxe-a-cruyff-2772223.html |fechaaccesu=17 de xineru de 2017}}</ref><ref name="FIFAFRANZ">{{Cita web |títulu=FIFA Franz Beckenbauer |url=http://es.fifa.com/fifa-tournaments/players-coaches/people=25113/profile.html |fechaaccesu=17 de xineru de 2017 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160601180854/http://es.fifa.com/fifa-tournaments/players-coaches/people=25113/profile.html |fechaarchivu=2016-06-01 }}</ref> {{cita|''“Él yera'l meyor... pero yo gané'l Mundial. (Beckenbauer sobre Cruyff)”''<br />''“Foi unu de los meyores futbolistes que vi, poner al mesmu nivel que Pelé, Di Stéfano y Maradona. Cruyff camudó'l fútbol cola so forma de xugar y sigue teniendo impautu anguaño.” (Charlton sobre Cruyff)''<br />''“Foi'l meyor de tolos tiempos. Almirar, yera un xugador escepcional.” (Michel Platini sobre Cruyff)''<br />''“Johan Cruyff foi un xugador magníficu, unu de los meyores de la historia. Un símbolu del xuegu elegante. Una inspiración. Una fonte d'almiración pa los aficionaos. Marcó la historia del fútbol pa siempres.” (Gianni Infantino sobre Cruyff)''<br />''“Ye l'héroe del nuesu país. Nun ye casualidá: ganar a pulsu.” (Netzer sobre Beckenbauer)''<br />''“Ye un escelente compañeru. Sobre'l campu siempres se caracterizó más pola so intelixencia que pola so fuercia. Yera un futbolista más brasilanu qu'alemán. (Pelé sobre Beckenbauer)”''<br />''“Ye unu de los grandes, xunto a Alfredo Di Stéfano o Pelé. (Sepp Herberger sobre Beckenbauer)”''|Declaraciones sobre Cruyff y Beckenbauer.}} <!--https://web.archive.org/web/20060118092500/http://www.francefootball.com/FF/ballon_or/index_bo.html [[Ficheru:Michaelowen training newcastle.JPG|thumb|[[Michael Owen]] llogró'l gallardón en [[2001]].]] [[Ficheru:Johan Cruijff bij de uitreiking van de Ballon d'Or in 1971.jpg|thumb|[[Johan Cruyff]] col Balón d'Oru en 1971.]]--> pero en [[1995]] hubo un cambéu nes regles pa dexar que los futbolistes non europeos fueren escoyíos siempres y cuando pertenecieren a un club de dichu continente.<ref name="Weah">{{Cita web |añu=2008 |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/7750898.stm |títulu=The 1990s Ballon d'Or winners |editor=news.bbc.co.uk |idioma=inglés |fechaaccesu=4 d'agostu de 2009}}</ref> Les normes fueron modificaes nuevamente en [[2007]] por que los futbolistes de cualquier nacionalidá y de cualquier club de tol mundu pudieren ser escoyíos pal premiu. Nun se celebraba nengún tipu de ceremonia pública d'entrega del troféu: el nome del ganador revelar al publicar el númberu del mes d'[[avientu]] de la revista France Football, en que la so portada apaecía los ganador posando col Balón d'Oru. Tamién nos cambeos de 2007 amplióse'l númberu de periodistes que podíen votar. Hasta esi momentu'l premiu yera designáu por 53 periodistes europeos procedentes de cada unu de los países de la [[UEFA]], pero añadieron otros 43 non europeos procedentes de países que les sos seleiciones nacionales apostaren siquier una fase final d'un [[Copa Mundial de Fútbol|Mundial]].<ref>{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2007/09/25/futbol/1190710578.html |títulu=El Balón d'Oru abrir al mundu. |editorial=El Mundo |fecha=25 de setiembre de 2007 |fechaaccesu=4 de xineru de 2011}}</ref> Los criterios p'axudicar el premiu veníen descritos nel artículu 9 del reglamentu del troféu.<ref>{{Cita web |url=http://www.francefootball.fr/FF/ballon_or/index_bo.html |títulu=BALLON D'OR |fechaaccesu=18 de xunu de 2010 |editorial=[[France Football]] |idioma=francés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100722160330/http://www.francefootball.fr/FF/ballon_or/index_bo.html |fechaarchivu=22 de xunetu de 2010 }}</ref> Estos son: los resultaos llograes individual y colectivamente mientres l'añu en considerancia, la clase del xugador (talentu + xuego llimpiu), la so carrera profesional y la personalidá y carisma que tien. === Fusión col ''FIFA World Player'' === {{AP|FIFA Balón d'Oru|l1=FIFA Ballon d'Or}} Ente los años 2010 y 2015 la [[FIFA]] y el grupu editorial [[Grupu Amaury|Amaury (EPA)]], propietariu de la revista deportiva [[France Football]], llegaron a un alcuerdu por aciu el cual los trofeos [[Xugador Mundial de la FIFA]] ({{lang-en|FIFA World Player}}) y el Balón d'Oru pasaben a conformar un solu gallardón sol nome de [[FIFA Balón d'Oru]] ({{lang-fr|FIFA Ballon d'Or}}).<ref name="nuevu">{{Cita web |url=https://www.marca.com/2010/07/05/futbol/futbol_internacional/1278333740.html?a=bdf9a0136y93ce144faaa59005586986&t=1278337158 |títulu=El Balón d'Oru y la FIFA World Player fúndense |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |editor=[[Diariu Marca]]}}</ref> Cola inclusión de seleccionadores nacionales y capitanes como parte del xuráu votante como gran novedá —y que yeren los que dirimían el vencedor del premiu FIFA— namái dos futbolistes mientres los seis fallos producíos fueron capaces de llograr vencelo, l'arxentín [[Lionel Messi]] y el portugués [[Cristiano Ronaldo]]. Diversos desalcuerdos que nun trescendieron a la opinión pública llevaron a la rotura del alcuerdu tres apenes cinco años.<ref>{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/deportes/2016/09/16/57dbcfe8ca47418f508b45ad.html |títulu=France Football ruempe cola FIFA y va apurrir en solitariu'l Balón d'Oru |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |editorial=Diariu El Mundo}}</ref> === Desalcuerdos cola FIFA y restauración del Balón d'Oru === Tres diversos desalcuerdos ente la FIFA y France Football decidieron romper l'alcuerdu establecíu pasando nuevamente cada ente a apurrir el so propiu premiu. Asina, la publicación francesa restableció'l Balón d'Oru, ente que la federación internacional inauguró'l [[The Best FIFA]] —socesor del históricu [[Xugador Mundial de la FIFA|FIFA World Player]]—.<ref name=SEPARACIONFIFA/> El gallardón recuperó asina la so identidá, y les normatives d'eleición establecíes mientres la fusión quedaron esaniciaes. Asina fueron de nuevu y puramente los corresponsales deportivos los que formaron el xuráu. Pa la primer edición del anováu premiu fueron un total de 173 periodistes los que votaron,<ref>{{Cita web |url=http://www.francefootball.fr/news/le-ballon-d-or-france-football-2016-sera-devoile-le-lundi-12-decembre-sur-francefootball-fr-et-la-chaine-l-equipa/756936 |editor=Revista France Football |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |idioma=francés |títulu=Le Ballon d'Or France Football 2016 sera dévoilé le lundi 12 décembre sur Francefootball.fr et la chaîne L'Équipe}}</ref> resultando vencedor [[Cristiano Ronaldo]], quien sumaba la so segunda reconocencia tres el conquistáu en [[Balón d'Oru 2008|2008]]. Significó que'l xugador fora'l novenu en llogralo en más d'una ocasión en tola historia del Balón d'Oru. Otra de les novedaes foi l'ampliación de 23 a 30 xugadores los que conformaron el llistáu de finalistes, y nos que namái 19 futbolistes consiguieron dalgún votu.<ref>{{Cita web |url=http://www.francefootball.fr/news/Ballon-d-or-france-football-2016-cristiano-ronaldo-messi-griezmann-pogba-le-classement-complet/759448 |editor=Revista France Football |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |idioma=francés |títulu=Classement final Ballon d'Or 2016}}</ref> Un añu dempués repitió como vencedor siendo'l futbolista más gallardoniáu na historia del premiu xunto a [[Michel Platini]] con cinco gallardones, y únicos que lo llograron vencer tres veces, cómputu que tamién llograron [[Franz Beckenbauer]] y [[Lionel Messi]].<ref group="n">Non incluyíos les FIFA Balón d'Oru mientres la fusión del Balón d'Oru cola FIFA World Player ente 2010 y 2015, en que'l so palmarés global empata con cinco trofeos d'oru con Lionel Messi, quien apoderaría los palmarés absolutu con once premios, unu per delantre de Ronaldo.</ref> == Historial == :''Pa un completu detalle de los gallardoniaos vease [[Estadístiques del Balón d'Oru#Palmarés|Palmarés del Balón d'Oru]] <small><center>''Nomes y banderes según la dómina.''</center></small> {| width=100% | valign=top width=85% align=center | {| class="sortable" border=1 width=100% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #fffbe5; border: 1px solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: left;" width=100% |- align="center" style="background:#FFEC80" "color:black;" ! class="unsortable" bgcolor=FFEC80 rowspan="2" width=5%|Edición ! bgcolor=FFEC80 colspan="2" width=25%|Primeru !bgcolor=FFEC80 colspan="2" width=25%|Segundu !bgcolor=FFEC80 colspan="2" width=25%|Terceru |- align="center" style="background:#FFEC80 " "color:black;" | || width=22%|Xugador||width=3%|{{abreviatura|Pts.|Puntos}}||width=22%|Xugador||width=3%|{{abreviatura|Pts.|Puntos}}||width=22%|Xugador||width=3%|{{abreviatura|Pts.|Puntos}} |- align="center" |[[Balón d'Oru 1956|1956]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} '''[[Stanley Matthews (futbolista)|Stanley Matthews]]''' <small>([[Blackpool Football Club|Blackpool F. C.]])</small> |47 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} [[Alfredo Di Stéfano]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |44 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Raymond Kopa]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Stade de Reims]] francés.</ref></small> |33 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1957|1957]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} '''[[Alfredo Di Stéfano]]''' <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |72 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Billy Wright]] <small>([[Wolverhampton Wanderers Football Club|Wolverhampton F. C.]])</small> |19 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Raymond Kopa]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small><br />{{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Duncan Edwards]] <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |16 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1958|1958]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} '''[[Raymond Kopa]]''' <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |71 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Helmut Rahn]] <small>([[Rot-Weiss Essen]])</small> |40 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Just Fontaine]] <small>([[Stade de Reims]])</small> |23 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1959|1959]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} '''[[Alfredo Di Stéfano]]''' <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |80 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Raymond Kopa]] <small>([[Stade de Reims]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Real Madrid Club de Fútbol]] español.</ref></small> |42 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Gales}} [[John Charles]] <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |24 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1960|1960]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} '''[[Luis Suárez Miramontes|Luis Suárez]]''' <small>([[Futbol Club Barcelona|C. F. Barcelona]])</small> |54 |align="left" | [[Ficheru:Flag of Hungary 1940.svg|15px]] [[Ferenc Puskás]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |37 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Uwe Seeler]] <small>([[Hamburger SV|Hamburger S. V.]])</small> |33 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1961|1961]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} '''[[Omar Sívori]]''' <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |46 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} [[Luis Suárez Miramontes|Luis Suárez]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])<ref group="n" name="esi mesmu añu Barcelona">Esi mesmu añu xugara nel [[Futbol Club Barcelona]] español.</ref></small> |40 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Johnny Haynes]] <small>([[Fulham Football Club|Fulham F. C.]])</small> |22 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1962|1962]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Checoslovaquia}} '''[[Josef Masopust]]''' <small>([[Dukla Praga|F. K. Dukla Praga]])</small> |65 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} [[Eusébio da Silva Ferreira|Eusébio]] <small>([[Sport Lisboa e Benfica|S. L. Benfica]])</small> |53 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Karl-Heinz Schnellinger]] <small>([[F. C. Colonia|F. C. Köln]])</small> |33 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1963|1963]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|URS}} '''[[Lev Yashin]]''' <small>([[FC Dinamo Moscú|F. K. Dinamo Moskva]])</small> |73 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Gianni Rivera]] <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |55 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Jimmy Greaves]] <small>([[Tottenham Hotspur Football Club|Tottenham Hotspur F. C.]])</small> |50 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1964|1964]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Escocia}} '''[[Denis Law]]''' <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |61 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} [[Luis Suárez Miramontes|Luis Suárez]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])</small> |43 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} [[Amancio Amaro]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |38 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1965|1965]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} '''[[Eusébio da Silva Ferreira|Eusébio da Silva]]''' <small>([[Sport Lisboa e Benfica|S. L. Benfica]])</small> |67 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Giacinto Facchetti]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])</small> |59 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} [[Luis Suárez Miramontes|Luis Suárez]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])</small> |45 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1966|1966]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} '''[[Bobby Charlton]]''' <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |81 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} [[Eusébio da Silva Ferreira|Eusébio da Silva]] <small>([[Sport Lisboa e Benfica|S. L. Benfica]])</small> |80 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Franz Beckenbauer]] <small>([[F. C. FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |59 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1967|1967]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Hungría|1957}} '''[[Flórián Albert]]''' <small>([[Ferencvárosi Torna Club|Ferencváros T. C.]])</small> |68 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Bobby Charlton]] <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |40 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Escocia}} [[Jimmy Johnstone]] <small>([[Celtic Football Club|Celtic F. C.]])</small> |39 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1968|1968]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Irlanda del Norte}} '''[[George Best]]''' <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |61 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Bobby Charlton]] <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |53 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Yugoslavia}} [[Draguen Džajić]] <small>([[Estrella Colorada de Belgráu|Estrella Colorada]])</small> |46 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1969|1969]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} '''[[Gianni Rivera]]''' <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |83 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Luigi Riva]] <small>([[Cagliari Calcio]])</small> |79 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Gerd Müller]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |38 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1970|1970]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} '''[[Gerd Müller]]''' <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |77 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Bobby Moore]] <small>([[West Ham United Football Club|West Ham United F. C.]])</small> |70 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Luigi Riva]] <small>([[Cagliari Calcio]])</small> |65 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1971|1971]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} '''[[Johan Cruyff]]''' <small>([[Ajax d'Ámsterdam|A. F. C. Ajax]])</small> |116 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Sandro Mazzola]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])</small> |57 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NIR}} [[George Best]] <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |56 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1972|1972]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} '''[[Franz Beckenbauer]]''' <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |81 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Gerd Müller]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small><br /> {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Günter Netzer]] <small>([[Borussia Mönchengladbach]])</small> |79 || || - |- align="center" |[[Balón d'Oru 1973|1973]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} '''[[Johan Cruyff]]''' <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])<ref group="n" name="esi mesmu añu Ajax">Esi mesmu añu xugara nel [[Ajax Ámsterdam]] neerlandés.</ref></small> |96 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Dino Zoff]] <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |47 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Gerd Müller]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |44 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1974|1974]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} '''[[Johan Cruyff]]''' <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |116 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Franz Beckenbauer]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |105 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Polonia}} [[Kazimierz Deyna]] <small>([[Legia Warszawa|K. P. Legia Warszawa]])</small> |35 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1975|1975]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|URS}} '''[[Oleg Blojín]]''' <small>([[FC Dinamo de Kiev|F. K. Dynamo Kyiv]])</small> |122 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Franz Beckenbauer]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |42 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} [[Johan Cruyff]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |27 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1976|1976]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} '''[[Franz Beckenbauer]]''' <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |91 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} [[Rob Rensenbrink]] <small>([[Royal Sporting Club Anderlecht|R. S. C. Anderlecht]])</small> |75 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|CZE}} [[Ivo Viktor]] <small>([[Dukla Praga|F. K. Dukla Praga]])</small> |52 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1977|1977]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Dinamarca}} '''[[Allan Simonsen]]''' <small>([[Borussia Mönchengladbach]])</small> |74 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Kevin Keegan]] <small>([[Hamburger SV|Hamburger S. V.]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Liverpool Football Club]] inglés.</ref></small> |71 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Michel Platini]] <small>([[Association Sportive Nancy-Lorraine|A. S. Nancy-Lorraine]])</small> |70 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1978|1978]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} '''[[Kevin Keegan]]''' <small>([[Hamburger SV|Hamburger S. V.]])</small> |87 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Austria}} [[Hans Krankl]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Rapid Viena]] austriacu.</ref></small> |81 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} [[Rob Rensenbrink]] <small>([[Royal Sporting Club Anderlecht|R. S. C. Anderlecht]])</small> |50 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1979|1979]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} '''[[Kevin Keegan]]''' <small>([[Hamburger SV|Hamburger S. V.]])</small> |118 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Karl-Heinz Rummenigge]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |52 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} [[Ruud Krol]] <small>([[Ajax d'Ámsterdam|A. F. C. Ajax]])</small> |41 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1980|1980]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} '''[[Karl-Heinz Rummenigge]]''' <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |122 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Bernd Schuster]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[F.C. Colonia|F. C. Colonia]] alemán.</ref></small> |34 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Michel Platini]] <small>([[Association Sportive de Saint-Étienne Loire|A. S. Saint-Étienne]])</small> |33 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1981|1981]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} '''[[Karl-Heinz Rummenigge]]''' <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |106 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Paul Breitner]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |64 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Bernd Schuster]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |39 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1982|1982]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} '''[[Paolo Rossi]]''' <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |115 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Alain Giresse]] <small>([[FC Girondins de Burdeos|F. C. Girondins de Bordeaux]])</small> |64 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Polonia}} [[Zbigniew Boniek]] <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Widzew Łódź]] polacu.</ref></small> |53 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1983|1983]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} '''[[Michel Platini]]''' <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |110 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Escocia}} [[Kenny Dalglish]] <small>([[Liverpool Football Club|Liverpool F. C.]])</small> |26 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Dinamarca}} [[Allan Simonsen]] <small>([[Vejle Boldklub|Vejle B. K.]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Charlton Athletic Football Club]] inglés.</ref></small> |25 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1984|1984]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} '''[[Michel Platini]]''' <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |128 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Jean Tigana]] <small>([[FC Girondins de Burdeos|F. C. Girondins de Bordeaux]])</small> |57 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Dinamarca}} [[Preben Elkjær Larsen|Preben Elkjær]] <small>([[Hellas Verona Football Club|A. C. Hellas Verona]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[KSC Lokeren]] belga.</ref></small> |48 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1985|1985]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} '''[[Michel Platini]]''' <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |127 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Dinamarca}} [[Preben Elkjær Larsen|Preben Elkjær]] <small>([[Hellas Verona Football Club|A. C. Hellas Verona]])</small> |71 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Bernd Schuster]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |46 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1986|1986]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|URS}} '''[[Igor Belánov]]''' <small>([[FC Dinamo de Kiev|F. K. Dynamo Kyiv]])</small> |84 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Gary Lineker]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Everton Football Club]] inglés.</ref></small> |62 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España}} [[Emilio Butragueño]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |59 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1987|1987]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} '''[[Ruud Gullit]]''' <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])<ref group="n" name="esi mesmu añu PSV">Esi mesmu añu xugara nel [[PSV Eindhoven]] neerlandés.</ref></small> |106 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} [[Paulo Futre]] <small>([[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]])<ref group="n" name="esi mesmu añu Porto">Esi mesmu añu xugara nel [[Fútbol Club Porto]] portugués.</ref></small> |91 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España}} [[Emilio Butragueño]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |61 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1988|1988]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} '''[[Marco van Basten]]''' <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |129 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} [[Ruud Gullit]] <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |88 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} [[Frank Rijkaard]] <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Real Zaragoza]] español.</ref></small> |45 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1989|1989]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} '''[[Marco van Basten]]''' <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |119 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Franco Baresi]] <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |80 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} [[Frank Rijkaard]] <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |43 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1990|1990]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} '''[[Lothar Matthäus]]''' <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])</small> |137 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Salvatore Schillaci]] <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |84 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Andreas Brehme]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])</small> |68 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1991|1991]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} '''[[Jean-Pierre Papin]]''' <small>([[Olympique de Marseille]])</small> |141 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Yugoslavia}} [[Dexen Savićević]] <small>([[Estrella Colorada de Belgráu|Estrella Colorada]])</small><br /> {{bandera|tamañu=15px|Yugoslavia}} [[Darko Pančev]] <small>([[Estrella Colorada de Belgráu|Esrella Colorada]])</small><br /> {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Lothar Matthäus]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])</small> |42 || || - |- align="center" |[[Balón d'Oru 1992|1992]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} '''[[Marco van Basten]]''' <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |98 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Bulgaria}} [[Hristo Stoichkov]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |80 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} [[Dennis Bergkamp]] <small>([[Ajax d'Ámsterdam|A. F. C. Ajax]])</small> |53 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1993|1993]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} '''[[Roberto Baggio]]''' <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |142 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} [[Dennis Bergkamp]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])<ref group="n" name="esi mesmu añu Ajax" /></small> |83 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Éric Cantona]] <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |34 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1994|1994]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Bulgaria}} '''[[Hristo Stoichkov]]''' <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |210 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Roberto Baggio]] <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |136 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Paolo Maldini]] <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |109 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1995|1995]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Liberia}} '''[[George Weah]]''' <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Paris Saint-Germain Football Club]] francés.</ref></small> |144 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Jürgen Klinsmann]] <small>([[F. C. FC Bayern München|F. C. Bayern]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Tottenham Hotspur Football Club]] inglés.</ref></small> |108 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Finlandia}} [[Jari Litmanen]] <small>([[Ajax d'Ámsterdam|A. F. C. Ajax]])</small> |67 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1996|1996]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} '''[[Matthias Sammer]]''' <small>([[Borussia Dortmund|B. V. Borussia]])</small> |144 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Ronaldo|Ronaldo Nazário]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])<ref group="n" name="esi mesmu añu PSV" /></small> |143 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Alan Shearer]] <small>([[Newcastle United Football Club|Newcastle United F. C.]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Blackburn Rovers Football Club]] inglés.</ref></small> |107 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1997|1997]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} '''[[Ronaldo|Ronaldo Nazário]]''' <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])<ref group="n" name="esi mesmu añu Barcelona" /></small> |222 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|SCG}} [[Predrag Mijatović]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |68 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Zinedine Zidane]] <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |63 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1998|1998]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} '''[[Zinedine Zidane]]''' <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |244 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Croacia}} [[Davor Šuker]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |68 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Ronaldo|Ronaldo Nazário]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])</small> |66 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1999|1999]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} '''[[Rivaldo]]''' <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |219 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[David Beckham]] <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |154 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Ucraína}} [[Andriy Shevchenko]] <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[FC Dinamo de Kiev]] ucraín.</ref></small> |64 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2000|2000]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} '''[[Luís Figo]]''' <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])<ref group="n" name="esi mesmu añu Barcelona" /></small> |197 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Zinedine Zidane]] <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |181 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Ucraína}} [[Andriy Shevchenko]] <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |85 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2001|2001]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} '''[[Michael Owen]]''' <small>([[Liverpool Football Club|Liverpool F. C.]])</small> |176 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España}} [[Raúl González Blanco|Raúl]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |140 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Oliver Kahn]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |114 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2002|2002]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} '''[[Ronaldo|Ronaldo Nazário]]''' <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Inter de Milán]] italianu.</ref></small> |169 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Roberto Carlos (futbolista)|Roberto Carlos]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |145 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Oliver Kahn]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |110 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2003|2003]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|CZE}} '''[[Pavel Nedvěd]]''' <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |190 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Thierry Henry]] <small>([[Arsenal Football Club|Arsenal F. C.]])</small> |128 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Paolo Maldini]] <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |123 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2004|2004]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Ucraína}} '''[[Andriy Shevchenko]]''' <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |175 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} [[Deco]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])<ref group="n" name="esi mesmu añu Porto" /></small> |139 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Ronaldinho]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |133 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2005|2005]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} '''[[Ronaldinho]]''' <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |225 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Frank Lampard]] <small>([[Chelsea Football Club|Chelsea F. C.]])</small> |148 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Steven Gerrard]] <small>([[Liverpool Football Club|Liverpool F. C.]])</small> |142 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2006|2006]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} '''[[Fabio Cannavaro]]''' <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara na [[Juventus de Turín]] italianu.</ref></small> |173 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Gianluigi Buffon]] <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |124 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Thierry Henry]] <small>([[Arsenal Football Club|Arsenal F. C.]])</small> |121 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2007|2007]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} '''[[Kaká]]''' <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |444 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} [[Cristiano Ronaldo]] <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |277 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Arxentina}} [[Lionel Messi]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |255 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2008|2008]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} '''[[Cristiano Ronaldo]]''' <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |446 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Arxentina}} [[Lionel Messi]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |281 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España}} [[Fernando Torres]] <small>([[Liverpool Football Club|Liverpool F. C.]])</small> |179 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2009|2009]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Arxentina}} '''[[Lionel Messi]]''' <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |473 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} [[Cristiano Ronaldo]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Manchester United Football Club]] inglés.</ref></small> |233 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España}} [[Xavi Hernández]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |170 |- | colspan="7" style="text-align:center;" bgcolor=ffd9c9 | ''Dende [[2010]] y hasta [[2015]] apurrir nel so llugar el premiu [[FIFA Balón d'Oru]], fusión del Balón d'Oru y del premiu [[Xugador Mundial de la FIFA Xugador Mundial de la FIFA (FIFA World Player)]]'' |- align="center" |[[Balón d'Oru 2016|2016]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} '''[[Cristiano Ronaldo]]''' <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |745 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Arxentina}} [[Lionel Messi]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |316 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Antoine Griezmann]] <small>([[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]])</small> |198 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2017|2017]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} '''[[Cristiano Ronaldo]]''' <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |946 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Arxentina}} [[Lionel Messi]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |670 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Neymar|Neymar da Silva]] <small>([[Paris Saint-Germain Football Club|Paris Saint-Germain F. C.]])</small> |361 |- align="center" |} | valign=top width=15% align=center | [[Ficheru:Luis Suárez Miramontes.JPG|thumb|right|200px|''[[Luis Suárez Miramontes|Luis Suárez]], l'español que más podios llogró con cuatro.'']] [[Ficheru:RealM-Shahter15 (2).jpg|thumb|right|200px|''[[Cristiano Ronaldo]], xugador más gallardoniáu con cinco premios.]] [[Ficheru:Emilio Butragueño 2015 (cropped).jpg|thumb|right|200px|''[[Emilio Butragueño]], dos veces escoyíu Balón de Bronce.'']] [[Ficheru:Xavi Euro 2012 vs France 01.jpg|thumb|right|200px|''[[Xavi Hernández]], últimu español en ser gallardoniáu.]] <!--[[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-N0716-0314, Fußball-WM, BRD - Niederlande 2-1a-2.jpg|thumb|right|200px|''[[Johan Cruyff]] foi'l primeru en vencer el premiu tres veces.]] [[Ficheru:Marco van Basten 1990-1992.jpg|thumb|right|200px|''[[Marco van Basten]], postreru en vencelo en trés causes.]] Ronaldo Real Madrid (cropped).jpg Football against poverty 2014 - Ronaldo (3).jpg Karl-Heinz Rummenigge.jpg Franz Beckenbauer 22-6-74.png--> |}<small>''Nota *: Club nel momentu de recibir el premiu.''</small> === Palmarés === <!--78.83% en 2016 pa Cristiano Ronaldo--> Un total de 43 futbolistes distintos consiguieron proclamase vencedores, siendo nueve d'ellos los únicos que consiguieron llogralos más d'una vegada, y venticinco los que consiguieron ganalo y apaecer siquier una vegada más ente los trés meyores. Nes ediciones de 1957 y 1991 hubo cuatro xugadores gallardoniaos, yá que hubo empate a puntos ente dalgún de los trés primeros puestos finales. Les federaciones de Países Baxos y Alemaña apoderen el palmarés con siete xugadores vencedores cada unu, siendo los teutones quien más xugadores distintos apurre con cinco. [[Michel Platini]], [[Franz Beckenbauer]], [[Cristiano Ronaldo]] y [[Lionel Messi]] son los xugadores que más podios llograron con cinco cada unu ente los 104 que dalguna vegada acoparon el podiu final. <small>Nota: en '''negrina''' ediciones ganaes. En ''cursiva'' ediciones finalista.</small> {| cellspacing="0" style="background: #fff7cc; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |- bgcolor=#FFEC80 style="color:black;" !width=20%|Xugador !width=5%|B. Oru !width=5%|B. Plata !width=7%|B. Bronce !width=70%|Años gallardoniáu |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|POR}} '''[[Cristiano Ronaldo]]''' | align=center | '''3 | align=center | 2 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 2007|2007]]'', '''[[Balón d'Oru 2008|2008]]''', ''[[Balón d'Oru 2009|2009]]'', '''[[Balón d'Oru 2016|2016]], [[Balón d'Oru 2017|2017]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} '''[[Michel Platini]]''' | align=center | '''3 | align=center | - | align=center | 2 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1977|1977]], [[Balón d'Oru 1980|1980]]'', '''[[Balón d'Oru 1983|1983]], [[Balón d'Oru 1984|1984]], [[Balón d'Oru 1985|1985]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|NED}} '''[[Johan Cruyff]]''' | align=center | '''3 | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1971|1971]], [[Balón d'Oru 1973|1973]], [[Balón d'Oru 1974|1974]]''', ''[[Balón d'Oru 1975|1975]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|NED}} '''[[Marco van Basten]]''' | align=center | '''3 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1988|1988]], [[Balón d'Oru 1989|1989]], [[Balón d'Oru 1992|1992]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} '''[[Franz Beckenbauer]]''' | align=center | '''2 | align=center | 2 | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1966|1966]]'', '''[[Balón d'Oru 1972|1972]]''', ''[[Balón d'Oru 1974|1974]], [[Balón d'Oru 1975|1975]]'', '''[[Balón d'Oru 1976|1976]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Ronaldo|Ronaldo Nazário]]''' | align=center | '''2 | align=center | 1 | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1996|1996]]'', '''[[Balón d'Oru 1997|1997]]''', ''[[Balón d'Oru 1998|1998]]'', '''[[Balón d'Oru 2002|2002]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ESP}} '''[[Alfredo Di Stéfano]]''' * | align=center | '''2 | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1956|1956]]'', '''[[Balón d'Oru 1957|1957]], [[Balón d'Oru 1959|1959]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} '''[[Kevin Keegan]]''' | align=center | '''2 | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1977|1977]]'', '''[[Balón d'Oru 1978|1978]], [[Balón d'Oru 1979|1979]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} '''[[Karl-Heinz Rummenigge]]''' | align=center | '''2 | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1979|1979]]'', '''[[Balón d'Oru 1980|1980]], [[Balón d'Oru 1981|1981]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ARG}} '''[[Lionel Messi]]''' | align="center" | '''1''' | align="center" | 3 | align="center" | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 2007|2007]], [[Balón d'Oru 2008|2008]]'', '''[[Balón d'Oru 2009|2009]]''', ''[[Balón d'Oru 2016|2016]], [[Balón d'Oru 2017|2017]]''</center></small> |- bgcolor="#fffbe5" | {{bandera|tamañu=18px|ESP}} '''[[Luis Suárez Miramontes|Luis Suárez]]''' | align="center" | '''1''' | align="center" | 2 | align="center" | 1 | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1960|1960]]''', ''[[Balón d'Oru 1961|1961]], [[Balón d'Oru 1964|1964]], [[Balón d'Oru 1965|1965]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|POR}} '''[[Eusébio da Silva Ferreira|Eusébio da Silva]]''' | align="center" | '''1''' | align="center" | 2 | align="center" | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1962|1962]]'', '''[[Balón d'Oru 1965|1965]]''', ''[[Balón d'Oru 1966|1966]]''</center></small> |- bgcolor="#fffbe5" | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} '''[[Bobby Charlton]]''' | align=center | '''1 | align=center | 2 | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1966|1966]]''', ''[[Balón d'Oru 1967|1967]], [[Balón d'Oru 1968|1968]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} '''[[Raymond Kopa]]''' | align=center | '''1 | align=center | 1 | align=center | 2 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1956|1956]], [[Balón d'Oru 1957|1957]]'', '''[[Balón d'Oru 1958|1958]]''', ''[[Balón d'Oru 1959|1959]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} '''[[Gerd Müller]]''' | align=center | '''1 | align=center | 1 | align=center | 2 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1969|1969]]'', '''[[Balón d'Oru 1970|1970]]'', ''[[Balón d'Oru 1972|1972]], [[Balón d'Oru 1973|1973]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} '''[[Zinedine Zidane]]''' | align=center | '''1 | align=center | 1 | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1997|1997]]'', '''[[Balón d'Oru 1998|1998]]''', ''[[Balón d'Oru 2000|2000]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} '''[[Gianni Rivera]]''' | align=center | '''1 | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1963|1963]]'', '''[[Balón d'Oru 1969|1969]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|NED}} '''[[Ruud Gullit]]''' | align=center | '''1 | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1987|1987]]''', ''[[Balón d'Oru 1988|1988]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} '''[[Lothar Matthäus]]''' | align=center | '''1 | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1990|1990]]''', ''[[Balón d'Oru 1991|1991]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} '''[[Roberto Baggio]]''' | align=center | '''1 | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1993|1993]]''', ''[[Balón d'Oru 1994|1994]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|BUL}} '''[[Hristo Stoichkov]]''' | align=center | '''1 | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1992|1992]]'', '''[[Balón d'Oru 1994|1994]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|UKR}} '''[[Andriy Shevchenko]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | 2 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1999|1999]], [[Balón d'Oru 2000|2000]]'', '''[[Balón d'Oru 2004|2004]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|NIR}} '''[[George Best]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1968|1968]]''', ''[[Balón d'Oru 1971|1971]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|DAN}} '''[[Allan Simonsen]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1977|1977]]''', ''[[Balón d'Oru 1983|1983]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Ronaldinho|Ronaldinho de Assis]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 2004|2004]]'', '''[[Balón d'Oru 2005|2005]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} '''[[Stanley Matthews (futbolista)|Stanley Matthews]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1956|1956]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} '''[[Omar Sívori]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1961|1961]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|CZE}} '''[[Josef Masopust]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1962|1962]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|URS}} '''[[Lev Yashin]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1963|1963]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|SCO}} '''[[Denis Law]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1964|1964]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|HUN|1957}} '''[[Flórián Albert]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1967|1967]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|URS}} '''[[Oleg Blojín]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1975|1975]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} '''[[Paolo Rossi]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1982|1982]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|URS}} '''[[Igor Belánov]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1986|1986]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} '''[[Jean-Pierre Papin]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1991|1991]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|Liberia}} '''[[George Weah]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1995|1995]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} '''[[Matthias Sammer]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1996|1996]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Rivaldo]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1999|1999]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|POR}} '''[[Luís Figo]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 2000|2000]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} '''[[Michael Owen]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 2001|2001]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|CZE}} '''[[Pavel Nedvěd]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 2003|2003]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} '''[[Fabio Cannavaro]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 2006|2006]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Kaká]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 2007|2007]]'''</center></small> |} <center> {|class="wikitable collapsible collapsed" style="background: #fff7cc ; font-size:95%; text-align: center; width: 100%;" |- align=center bgcolor=FFFFFF style="color:black;" !colspan="5" style="width: 100%;" align=center | Amosar toos |- align="center" | <center> {| cellspacing="0" style="background: #fff7cc; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |- bgcolor=#FFEC80 style="color:black;" !width=20%|Xugador !width=5%|B. Oru !width=5%|B. Plata !width=7%|B. Bronce !width=70%|Años gallardoniáu |- | {{bandera|tamañu=18px|GER}} [[Bernd Schuster]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | 2 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1980|1980]], [[Balón d'Oru 1981|1981]], [[Balón d'Oru 1985|1985]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} [[Luigi Riva]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1969|1969]], [[Balón d'Oru 1970|1970]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|NED}} [[Rob Rensenbrink]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1976|1976]], [[Balón d'Oru 1978|1978]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|DAN}} [[Preben Elkjær Larsen|Preben Elkjær]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1984|1984]], [[Balón d'Oru 1985|1985]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|NED}} [[Dennis Bergkamp]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1992|1992]], [[Balón d'Oru 1993|1993]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} [[Thierry Henry]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 2003|2003]], [[Balón d'Oru 2006|2006]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[Billy Wright]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1957|1957]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} [[Helmut Rahn]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1958|1958]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|HUN|1957}} [[Ferenc Puskás]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1960|1960]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} [[Giacinto Facchetti]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1965|1965]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[Bobby Moore]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1970|1970]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} [[Sandro Mazzola]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1971|1971]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|GER}} [[Günter Netzer]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1972|1972]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} [[Dino Zoff]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1973|1973]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|AUT}} [[Hans Krankl]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1978|1978]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} [[Paul Breitner]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1981|1981]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} [[Alain Giresse]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1982|1982]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|SCO}} [[Kenny Dalglish]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1983|1983]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} [[Jean Tigana]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1984|1984]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[Gary Lineker]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1986|1986]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|POR}} [[Paulo Futre]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1987|1987]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} [[Franco Baresi]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1989|1989]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} [[Salvatore Schillaci]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1990|1990]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|YUG}} [[Dexen Savićević]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1991|1991]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|YUG}} [[Darko Pančev]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1991|1991]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} [[Jürgen Klinsmann]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1995|1995]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|SRB}} [[Predrag Mijatović|Peđa Mijatović]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1997|1997]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|CRO}} [[Davor Šuker]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1998|1998]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[David Beckham]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1999|1999]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ESP}} [[Raúl González Blanco|Raúl González]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 2001|2001]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} [[Roberto Carlos (futbolista)|Roberto Carlos]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 2002|2002]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|POR}} [[Deco]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 2004|2004]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[Frank Lampard]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 2005|2005]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} [[Gianluigi Buffon]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 2006|2006]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ESP}} [[Emilio Butragueño]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 2 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1986|1986]], [[Balón d'Oru 1987|1987]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|NED}} [[Frank Rijkaard]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 2 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1988|1988]], [[Balón d'Oru 1989|1989]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} [[Paolo Maldini]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 2 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1994|1994]], [[Balón d'Oru 2003|2003]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} [[Oliver Kahn]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 2 | <small><center>''[[Balón d'Oru 2001|2001]], [[Balón d'Oru 2002|2002]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[Duncan Edwards]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1957|1957]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} [[Just Fontaine]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1958|1958]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|WAL}} [[John Charles]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1959|1959]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} [[Uwe Seeler]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1960|1960]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[Johnny Haynes]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1961|1961]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} [[Karl-Heinz Schnellinger]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1962|1962]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[Jimmy Greaves]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1963|1963]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ESP}} [[Amancio Amaro]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1964|1964]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|SCO}} [[Jimmy Johnstone]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1967|1967]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|YUG}} [[Draguen Džajić]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1968|1968]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|POL}} [[Kazimierz Deyna]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1974|1974]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|CZE}} [[Ivo Viktor]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1976|1976]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|NED}} [[Ruud Krol]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1979|1979]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|POL}} [[Zbigniew Boniek]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1982|1982]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|GER}} [[Andreas Brehme]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1990|1990]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} [[Éric Cantona]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1993|1993]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|FIN}} [[Jari Litmanen]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1995|1995]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[Alan Shearer]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1996|1996]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[Steven Gerrard]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 2005|2005]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ESP}} [[Fernando Torres]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 2008|2008]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ESP}} [[Xavi Hernández]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 2009|2009]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} [[Antoine Griezmann]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 2016|2016]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} [[Neymar|Neymar da Silva]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 2017|2017]]''</center></small> |} |} </center> <small>''Nota *: Non incluyíu'l Súper Balón d'Oru de 1989.</small> == Discutinios del premiu == === La exclusividad europea === [[Ficheru:Maradona 1986 vs italy.jpg|thumb|right|200px|''[[Diego Armando Maradona|Diego Maradona]], gallardoniáu como Balón d'Oru Honorífico.]] Magar el troféu cunta con un gran prestíu internacional, ye al empar aldericáu n'ocasiones.<ref name=POLEMICAENTREGAS>{{Cita web |url=https://www.marca.com/2014/11/27/rankings-deportivos/1417093708.html |editor=Diariu Marca |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |títulu=Los 10 balones d'oru más polémicu de la historia}}</ref> El principal motivu y el que más se repite a lo llargo de les sos ediciones foi que nun pudieren optar a él los futbolistes que nun fueren europeos nin xugaren n'Europa. Hai que recordar que tales fueron les premises na so fundación, yá que magar que seya denomináu como Balón d'Oru anguaño, n'honor al troféu, ésti denominábase Troféu al futbolista européu del añu nel estranxeru —interpretándose estranxeru por competición internacional, siempres dientro de les fronteres d'Europa—. Por tal motivu suelse recurrir nos medios o conxustes deportives a nomes como los de [[Pelé]], [[Diego Armando Maradona|Diego Maradona]], [[Garrincha]], [[Mario Alberto Kempes|Mario Kempes]], [[Zico]] o [[Romário|Romário da Souza]], dalgunos de los meyores xugadores de la historia de [[América del Sur|Suramérica]] que nun pudieron optar a él.<ref>{{Cita web |url=http://www.mundodeportivo.com/futbol/20160112/301355520823/cuantos balones-de-oru-ganaren--pele-y-maradona.html |editor=Diariu El Mundo Deportivo |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |títulu=¿Cuántos Balones d'Oru ganaren Pelé y Maradona?}}</ref> Foi unu de los motivos, por cuenta de la globalización del fútbol, polos que s'abrir el premiu primeru a cualquier xugador mientres xugara n'Europa, y dempués a cualesquier independientemente del club. Pa eses dates de 1995 y 2007, dichos xugadores taben yá nel ocaso de les sos carreres, nun xugaben n'Europa, o bien retiraos o finaos, circunstancies toes inalcanzables pa l'apertura total de 2007. Foi nesa primer fecha cuando Maradona recibió un Balón d'Oru honorífico y que más tarde recibió Pelé en señal de reconocencia poles sos carreres. Aprovechando'l sesenta aniversariu del gallardón en 2015, la publicación llevó a cabu un estudiu sobre quién lo recibiera si nun esistieren diches normes. Asina afirmaron que'l futbolista brasilanu Pelé venciera en non menos de siete causes, nes ediciones de 1958, 1959, 1960, 1961, 1963, 1964 y 1970,<ref>{{Cita web |url=https://www.francefootball.fr/news/Pele-devait-etre-le-recordman/612774 |editor=Revista France Football |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |títulu=Pelé devait être le recordman |idioma=francés}}</ref> Garrincha en 1962, Kempes en 1978, Maradona en 1986 y 1990, y Romário en 1994.<ref>{{Cita publicación |url=http://www.francefootball.fr/hors-serie/ |editor=Revista France Football |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |títulu=On a refait le palmarès - Le nouveau palmarès |idioma=francés |páxina=88}}</ref><ref group="n">Desconócense los criterios establecíos pa dichu reconocencia, polo que nun dexa de ser un datu puramente anecdóticu.</ref> [[Ficheru:PELÉ - 1963 (cropped).jpg|thumb|right|200px|''[[Pelé]], gallardoniáu como Balón d'Oru Honorífico.]] <center><small>''Nota: Desconócense los criterios establecíos pa dichos reconocencies, ensin dexar de ser datos puramente anecdóticos.''</small> {| class="sortable" border=1 width=85% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #fffbe5; border: 1px solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: left;" width=50% |- align="center" style="background:#FFEC80" "color:black;" ! class="unsortable" bgcolor=FFEC80 rowspan=2 width=7%|Edición ! bgcolor=FFEC80 width=25%|Balón d'Oru !bgcolor=FFEC80 width=25%|(Vencedor ensin restricciones) |- align="center" style="background:#FFEC80" "color:black;" | || width=22%|Xugador||width=22%|Xugador |- align="center" |[[Balón d'Oru 1958|1958]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Raymond Kopa]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Pelé]] <small>([[Santos Futebol Clube|Santos F. C.]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1959|1959]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} [[Alfredo Di Stéfano]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Pelé]] <small>([[Santos Futebol Clube|Santos F. C.]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1960|1960]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} [[Luis Suárez Miramontes|Luis Suárez]] <small>([[Futbol Club Barcelona|C. F. Barcelona]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Pelé]] <small>([[Santos Futebol Clube|Santos F. C.]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1961|1961]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Omar Sívori]] <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Pelé]] <small>([[Santos Futebol Clube|Santos F. C.]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1962|1962]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Checoslovaquia}} [[Josef Masopust]] <small>([[Dukla Praga|F. K. Dukla Praga]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Garrincha]] <small>([[Botafogo de Futebol y Regatas|Botafogo F. R.]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1963|1963]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|URS}} [[Lev Yashin]] <small>([[FC Dinamo Moscú|F. K. Dinamo Moskva]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Pelé]] <small>([[Santos Futebol Clube|Santos F. C.]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1964|1964]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Escocia}} [[Denis Law]] <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Pelé]] <small>([[Santos Futebol Clube|Santos F. C.]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1970|1970]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Gerd Müller]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Pelé]] <small>([[Santos Futebol Clube|Santos F. C.]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1978|1978]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Kevin Keegan]] <small>([[Hamburger SV|Hamburger S. V.]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Arxentina|alt}} [[Mario Alberto Kempes|Mario Kempes]] <small>([[Valencia Club de Fútbol|Valencia C. F.]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1986|1986]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|URS}} [[Igor Belánov]] <small>([[FC Dinamo de Kiev|F. K. Dynamo Kyiv]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Arxentina}} [[Diego Armando Maradona|Diego Maradona]] <small>([[Società Sportiva Calcio Napoli|S. S. C. Napoli]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1990|1990]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Lothar Matthäus]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Arxentina}} [[Diego Armando Maradona|Diego Maradona]] <small>([[Società Sportiva Calcio Napoli|S. S. C. Napoli]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1994|1994]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Bulgaria}} [[Hristo Stoichkov]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Romário|Romário da Souza]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |} </center> === La disparidad de criterios === Que la mesma organización nun disponga de requisitos o normes a la de la eleición, sinón que dispón que seya la llibre eleición del xuráu según la so propia opinión y criterios la que tien de designar al merecedor del premiu, amena con mayor o menor midida ciertu discutiniu. Históricamente los méritos nos años nos que se celebra la [[Copa Mundial de Fútbol|Copa Mundial]] de seleiciones vense resaltaos, adquiriendo les actuaciones de los posibles vencedores una mayor resonancia, ensin que seya un requisitu definitoriu, yá que nun esiste nengunu. La cantidá de xugadores y equipos fai que'l discutiniu estiéndase popularmente y n'ámbitos extradeportivos según otros criterios a xuiciu de detractores.<ref name=POLEMICAENTREGAS/><ref>{{Cita web |url=http://www.lainformacion.com/deporte/futbol/por-que-hai-quien-considera-un fraude-el-balon-de-oru_JtIAFlenCP0rNNpViZy9l4/ |editor=Diariu El Mundo Deportivo |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |títulu=¿Cuántos Balones d'Oru ganaren Pelé y Maradona? }}</ref> === La fusión de premios === {{AP|FIFA Balón d'Oru}} Cola yá suxetivu criteriu de seleición, la fusión del premiu cola FIFA amestó más polémica ya incertidume. El tradicional focu sobre los mundiales nun se vio reflexáu na edición de 2010 —primer tres la fusión— cuando s'esperaba que'l gallardón fuera parar a unu de los dos xugadores españoles finalistes, [[Andrés Iniesta]] y [[Xavi Hernández]] —vencedores de la Copa Mundial— ya integrantes del mesmu equipu que'l vencedor final, l'arxentín [[Lionel Messi]], que la so seleición nun pasó de los cuartos de final y onde el xugador tuvo una actuación más que discreta. La prensa deportiva especializada fíxose ecu de la sorpresa qu'amenó en tolos ámbitos incluyíu'l mesmu xugador, aludiendo que nun se reflexaba xusticia colos vistu mientres l'añu fubolístico, baremu del premiu, non d'un rendimientu por trayeutoria. De la mesma, la non inclusión del neerlandés [[Wesley Sneijder]] (quien esi añu consiguió faer triplete col Inter y llegar a la final del Mundial cola seleición de Países Baxos) ente los finalistes d'esi mesmu añu amenó tamién muncho discutiniu, proclamando tamién munchos que tenía de ser el vencedor final una y bones bastante ye que foi finalista na cita mundialista, ente que foi vencedor de Lliga y Copa d'Europa col so club, dos de los mayores llogros a nivel de clubes.<ref>{{Cita web |url=https://www.lavanguardia.com/deportes/futbol/20110110/54100315244/sorpresa-mayuscula-leo-messi-balon-de-oro-2010.html |editor=Diariu La Vanguardia |fechaaccesu=27 d'avientu de 2016 |títulu=¡Sorpresa mayúscula!: Leo Messi, Balón d'Oru 2010}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/polemicas-europa-tres-trunfu-de-messi-el-balon-de-oro-articulo-244285 |editor=Diariu L'Espectador |fechaaccesu=27 d'avientu de 2016 |títulu=Polémiques n'Europa tres trunfu de Messi nel Balón d'Oru }}</ref> Sicasí, dicha polémica nun foi vista en tal manera polos sos compañeru d'equipu.<ref group="n">[https://elpais.com/diario/2011/01/11/deportes/1294700404_850215.html Como Xavi], [http://www.fcbarcelonanoticias.com/balon-oro-gano-meyor-leo-messi-203911-2017-09.php el so club], [http://www.lanacion.com.ar/1331357-guardiola-messi-ye-meyor-que-xavi-y-iniesta o Guardiola].</ref> {{cita|''“¿Messi? Nooo! [...] Ye increíble ya inxustu. Nun reflexa n'absolutu al meyor de 2010.” (La Gazzetta dello Sport)''<br />''“El fútbol perdió'l norte, una y bones el gallardoniáu ye unu que nes competiciones que cunten nun ganó nada.” (Diariu La Stampa)''<br />''“Messi más fuerte que toos. El xeniu y la eficacia del de Rosario imponer a dos campeones mundiales. Ye la primer vegada que'l gallardón, creáu en 1956 por "France Football", nun premia a un campeón mundial nun añu de tornéu desque puede votase a tolos xugadores del planeta”. (Diariu L'Équipe)''<br />''“Va Haber que pensar que los tiempos camudaron o que la superioridá de Lionel ye tan aplastante como pa borrar un Mundial fallíu.” (Diariu Le Parisien)''<br />''“La ceremonia d'entrega, en llugar de ser la consagración del trunfu del fútbol español, provocó qu'ésti sala mortificado.” (Diariu La Dernière Heure)''<br />''“La FIFA espónse involuntariamente a numberoses cuestiones alrodiu de la xusticia del sistema de votación.” (Diariu Le Soir)''<br />''“Messi quedó sorprendíu pola decisión y amosóse visiblemente amoriáu al recoyer el gallardón.” (Diariu The Telegraaf)''<br />''“España ta que trina. La conquista de la Copa del Mundu esta vegada nun cunta. L'oru foi pa Messi y la narizada pa España.” (Diariu As)''<br />''Joseph Blatter abofetea al fútbol español per segunda vegada nun mes: negó-y n'avientu'l Mundial 2018 y agora dexa ensin gallardón a Xavi, Iniesta y Del Bosque.” (Diariu Marca)''|Titulares de dellos diarios a nivel mundial sobre'l fallu del premiu.}} Y ye que desque'l premiu sufrió la fusión, amontóse'l discutiniu, quiciabes amenada pol nuevu sistema de votación, onde la FIFA amestó non solo a periodistes de tol mundu, sinón a capitanes y seleccionadores, polo que s'abrir entá más el llibre albedríu a la de les votaciones xenerando más duldes y alderiques, llegando inclusive a desprestixar la imaxe histórica del premiu. La FIFA aumentó dicha polémica camudando criterios de votación, nel so derechu al pagar polos derechos del premiu, pero alloñar de lo que foi mientres la so historia y creciendo l'ánimu de desprestixu en redol a él al empar que crecía los desconciertu sobre les pautes a tener en cuenta pa la so votación.<ref>{{Cita web |url=https://www.lavanguardia.com/deportes/futbol/20131120/54393665071/fifa-desprestixa-balon-de-oro.html |editor=Diariu La Vanguardia |fechaaccesu=27 d'avientu de 2016 |títulu=La FIFA desprestixa'l Balón d'Oru }}</ref> Cabo resaltar sicasí, que munches vegaes el discutiniu provién de círculos zarraos y allegaos a según qué futbolistes, desprestixándolo públicamente con comentarios en función del presto o non de los demandantes, y posiblemente teniendo más trescendencia de la que pudiera paecer o ser en pimera instancia debíu al gran númberu de medios y cobertoria qu'esiste anguaño alredor del fútbol. == Estadístiques == :''Pa un completu resume estadísticu de los gallardoniaos vease [[Estadístiques del Balón d'Oru Estadísticu del Balón d'Oru]]'' [[Ficheru:Lev Yashin 1960c.jpg|thumb|200px|''[[Lev Yashin]], primer y únicu porteru en vencer el premiu.]] <!--[[Ficheru:Pavel Nedvěd.jpg|thumb|[[Pavel Nedvěd]] ganó'l Balón d'Oru en [[2003]].]]--> Namái trés futbolistes llograron vencer el premiu en trés causes cada unu, el francés [[Michel Platini]] y el neerlandeses [[Johan Cruyff]] y [[Marco van Basten]]. El xugador galu ye amás l'únicu en conquistalo tres veces consecutives, nes ediciones de [[Balón d'Oru 1983|1983]], [[Balón d'Oru 1984|1984]] y [[Balón d'Oru 1985|1985]], siendo'l más reconocíu ente los 103 xugadores que dalguna vegada acoparon los trés primeros puestos.<ref name="balon" /> Que la finalidá del xuegu seya anotar goles, faceta na que destaquen los xugadores de campu y n'especial los atacantes, fixo que'l gallardón tuviera destináu a les demarcaciones de mediocampistes y delanteros na mayoría de les ocasiones. Sicasí, un porteru foi capaz de llograr el premiu, el soviéticu [[Lev Yashin]] —na [[Balón d'Oru 1963|edición de 1963]]—; amás de trés defensores, los xermanos [[Franz Beckenbauer]] —en dos causes— y [[Matthias Sammer]], amás del italianu [[Fabio Cannavaro]]. Namái otros cuatro porteros consiguieron apaecer na terna final del premiu.<ref group="n">Dino Zoff en 1973, Ivo Viktor en 1976, Oliver Kahn en 2001 y 2002 y Gianluigi Buffon en 2006. El tercer puestu de Manuel Neuer en 2014 foi so la fusión de FIFA Balón d'Oru.</ref> El primer futbolista non européu en llograr dichu premiu foi'l [[liberia]]nu [[George Weah]] en [[Balón d'Oru 1995|l'añu 1995]], yá que hasta esa mesma fecha taba acutáu puramente a xugadores con nacionalidá europea, anque se caltenía la condición de que teníen de xugar n'Europa. Por ello, xugadores como [[Alfredo Di Stéfano]] o [[Omar Sívori]], de nacencia arxentín pero nacionalizaos español ya italianu respeutivamente, pudieron optar a un premiu que finalmente llegaron a conquistar.<ref name="Weah" /><ref group="n">Alfredo Di Stéfano, d'orixe arxentín, ganó'l gallardón en 1957 y 1959, pero entós daquella yá tenía nacionalidá española. Omar Sívori, al igual que di Stéfano nació n'[[Arxentina]], pero cuando llogró'l gallardón en 1961 yá tenía la nacionalidá italiana.</ref> Dicha condición torgó reconocer a grandes futbolistes mundiales como [[Pelé]] o [[Diego Armando Maradona|Diego Maradona]] por citar dalgunos, anque precisamente ellos recibieron un Balón d'Oru especial pola so trayeutoria pa desaniciar dicha situación,<ref>{{Cita web |url=http://www.francefootball.fr/news/Maradona-c-etait-ca/603276 |editor=Revista France Football |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |títulu=Maradona, c'était ça... |idioma=francés}}</ref> siendo los dos únicos balones d'oru honoríficu apurríos na historia.<ref>{{Cita web |url=https://www.marca.com/deporte/balondeoro/ganadores/maradona.html |editor=Diariu Marca |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |títulu=Balón d'Oru Honorífico (Maradona 1995)}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.marca.com/deporte/balondeoro/ganadores/pulgue.html |editor=Diariu Marca |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |títulu=Balón d'Oru Honorífico (Pelé 2013)}}</ref> Ente los vencedores más nuevos destaca con 21 años y 3 meses el brasilanu [[Ronaldo|Ronaldo Nazário]] en 1997, siendo amás el primer brasilanu y americanu en llogralo —salvamos los casos antes citaos—.<ref>{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/7750898.stm |títulu=The 1990s Ballon d'Or winners |editorial=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |fecha=1 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=18 de xunu de 2010 |idioma=inglés}}</ref> Pela so parte el xugador más veteranu en ganar el títulu foi [[Stanley Matthews]] quien [[Balón d'Oru 1956|en 1956]] facer con 41 años. En cuanto al equipu de procedencia del vencedor, [[Juventus de Turín|Juventus Football Club]] y l'[[Associazione Calcio Milan]] son los clubes con más títulos con ocho, siguíos polos siete llograos por [[Real Madrid Club de Fútbol]] y [[Futbol Club Barcelona]], quien son amás los que más xugadores nel podiu asitiaron. == Balones d'Oru especial == La revista [[France Football]] apurrió dos Balones d'Oru especial a lo llargo de la so historia —trés si cuntamos el premiu honoríficu apurríu en xunto por [[France Football]] y la [[FIFA]]— coincidiendo los dos primeros con dos feches especiales. === Súper Balón d'Oru === El primer Balón d'Oru especial conceder al xugador [[Alfredo Di Stéfano]], n'avientu de 1989,<ref name="DiStefano" /> so la denominación de ''Súper Balón d'Oru''. Este foi escoyíu por votación y la so candidatura imponer a la de [[Johan Cruyff]] y [[Michel Platini]]. === Balón d'Oru Honorífico === El segundu Balón d'Oru especial foi concedíu a [[Diego Armando Maradona]], en 1995,<ref name="Maradona">{{Cita web |añu=2012 |url=http://planetafutbol.wordpress.com/2006/12/01/balon-de-oro-revista-france-football/ |títulu=Balón d'Oru revista France Football |editor=planetafutbol.wordpress.com|fechaaccesu=17 de febreru de 2012}}</ref><ref name="Maradona2">{{Cita web |añu=2012 |url=http://www.terra.com/deportes/articulo/html/fox470158.htm |títulu=Los títulos de Maradona |editor=terra.com|fechaaccesu=17 de febreru de 2012}}</ref> so la denominación de ''Balón d'Oru Honorífico''. Maradona nun recibiera nengún Balón d'Oru hasta esa fecha, yá que solo podíen optar a estos xugadores cola nacionalidá europea y él nun la tenía. Esti gallardón especial coincidió col primer añu nel que la revista francesa apurría los Balón d'Oru a un xugador con una nacionalidá non europea, [[George Weah]]. === FIFA Balón d'Oru Honorífico === Na gala celebrada'l 13 de xineru de 2014, la [[FIFA]] dio un balón d'oru honorífico al ex-futbolista brasilanu [[Pelé]], polos sos notables apurras al fútbol. Ye'l primer y únicu balón d'oru honorífico que s'apurrió, en tola historia de la FIFA Balón d'Oru. L'ex-presidente de la FIFA, [[Joseph Blatter]], destacó apurrir del brasilanu y la so enorme influyencia. Ente que François Morinière, presidente del diariu francés ''[[L'Équipe]]'' resaltó-y como un verdaderu símbolu del fútbol mundial. == Ver tamién == * [[FIFA Balón d'Oru]] * [[Xugador Mundial de la FIFA]] * [[The Best FIFA]] * [[Bota d'Oru]] * [[Premiu World Soccer al meyor xugador del mundu]] * [[FIFA/FIFPro World XI]] * [[Equipu Ideal d'América]] * [[Entrenador del añu en Suramérica]] * [[Futbolista del añu n'Asia]] * [[Futbolista del añu n'África]] * [[Futbolista del añu n'Oceanía]] * [[Meyor xugador suramericanu]] * [[Meyor xugador européu del sieglu XX según la IFFHS]] * [[Futbolista del añu en Suramérica]] * [[Seleición Histórica de la Copa América]] * [[Seleición Suramericana de Fútbol]] * [[Premiu Golden Boy]] * [[Trofeo Bravo]] * [[Once d'Oru]] == Referencies == {{llistaref|2}} === Notes === {{llistaref|group="n"|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Ballon d'Or}} * [http://www.francefootball.fr/ Páxina oficial de la revista ''France Football''] {{fr}}. * [http://www.rsssf.com/miscellaneous/europa-poy.html Ganadores del Balón d'Oru] {{en}}. {{Tradubot|Balón de Oro}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Ediciones del Balón d'Oru]] a5z2in87sqvp2xlxkl8jbe1v1755ann 4377141 4377138 2025-06-18T07:20:13Z XabatuBot 43102 iguo testu: Futebol y Regatas => Futebol e Regatas 4377141 wikitext text/x-wiki {{estremar|FIFA Balón d'oru}} {{Ficha de premiu |nome = Balón d'Oru |eventu actual = Balón d'Oru 2017{{!}}{{versalita|Gallardón 2017}} |imaxe = FigoBallond'Or2000.jpg |tamañu imaxe = |pie d'imagen = Balón d'Oru ganáu por [[Luís Figo]] nel [[Balón d'Oru 2000|2000]]. |nome orixinal = Ballon d'Or (en francés) |descripción = Meyor futbolista del añu presentador = [[France Football]] |ubicación = |país = {{bandera2|tamañu=15px|Francia}} |añu = [[Balón d'Oru 1956|18 d'avientu de 1956]] |actual posesor = {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} [[Cristiano Ronaldo]] |web oficial = http://www.francefootball.fr/ballon-d-or/ }} El '''Balón d'Oru''' ({{lang-fr|Ballon d'Or}}) ye un premiu dau añalmente pola [[revista]] [[Francia|francesa]] especializada [[France Football]]<ref>{{Cita web |url=http://deportes.elpais.com/deportes/2016/09/20/actualidad/1474374539_984372.html |títulu=El Balón d'Oru vuelve a la so esencia. |editorial=elpais.com |fechaaccesu=4 de payares de 2016}}</ref><ref name=PRESTÍU1>{{Cita web |url=http://www.zoomnews.es/deportes/futbol/balon-oro-premiu-mas-prestigo-que-credibilidad |títulu=El Balón d'Oru, un premiu con más prestíu que credibilidad |editor=Portal dixital ZoomNews |fechaaccesu=4 d'avientu de 2016}}</ref><ref name=PRESTÍU2>{{Cita web |url=https://www.marca.com/2011/01/10/futbol/futbol_internacional/1294663716.html |títulu=20 coses que tienes de saber sobre'l Balón d'Oru |editor=Diariu Marca |fechaaccesu=4 d'avientu de 2016}}</ref>. Apurríu ininterrumpidamente dende 1956, a partir del añu 2009 fundir col premiu homólogu del ''[[Xugador Mundial de la FIFA|FIFA World Player]]'' pa designar al meyor futbolista hasta que dambos gallardones volvieron dixebrase en 2016.<ref name=SEPARACIONFIFA>{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/deportes/2016/10/31/5817740c468aeb9c2b8b4631.html |títulu="The Best", el nuevu nome pa los premios FIFA. |editorial=elmundo.es |fechaaccesu=4 de payares de 2016}}</ref><ref>https://www.cambridge.org/core/journals/perspectives-on-politics/article/abs/messi-ronaldo-and-the-politics-of-celebrity-elections-voting-for-the-best-soccer-player-in-the-world/36CB5CB44D4C06866305408163A49290</ref><ref>https://www.sportbible.com/football/ballon-dor-votes-lionel-messi-cristiano-ronaldo-665271-20230302</ref> Instituyíu en 1956 pol entós direutor de la mentada revista y precursor de la [[Lliga de Campeones de la UEFA|Copa de Campeones d'Europa]], [[Gabriel Hanot]], primeramente'l gallardón tuvo dirixíu puramente a xugadores que cuntaren con dalguna nacionalidá europea, siendo'l primer ganador l'[[Inglaterra|inglés]] [[Stanley Matthews]], quien nesi añu xugaba pal [[Blackpool Football Club]].<ref name="balon">{{Cita web |añu=2008 |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/7743176.stm |títulu=Ronaldo joins legendary list. |editor=news.bbc.co.uk |idioma=inglés |fechaaccesu=22 de xunu de 2009}}</ref> Un xuráu formáu puramente por periodistes especializaos de les principales publicaciones deportives mundiales dictaminen el vencedores del premiu. Hasta 1995 apurrir al meyor xugador inscritu, cada añu, en dalgún campeonatu de fútbol profesional [[Europa|européu]] y que la so nacionalidá fuera d'un país de dicha zona, razón pola cual tamién foi conocíu como'l '''Troféu al futbolista européu del añu nel estranxeru''' ({{lang-fr|Trophée du footballeur européen de l'année à l'étranger}}) nel so instauración,<ref>{{Cita web |autor=Rob Moore, Karel Stokkermans |url=http://www.rsssf.com/miscellaneous/europa-poy.html |títulu=European Footballer of the Year ("Ballon d'Or") |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |idioma=inglés |fechaaccesu=9 de xineru de 2011}}</ref> anque llueu s'impunxo la denominación de Balón d'Oru pola imaxe del mesmu. Suprimida dicha condición pudo ser condecoráu cualesquier futbolista del mundu pero tenía de siguir militando nun club européu, siendo esa mesma temporada'l vencedor [[liberia]]nu [[George Weah]], tresferíu a metá del añu del [[Paris Saint-Germain Football Club]] [[Francia|francés]] a l'[[Associazione Calcio Milan]] [[Italia|italianu]].<ref name="France Football">{{Cita web |url=http://www.francefootball.fr/Ballon_Or_2011/historique.php#archivebo |títulu=Historique et évolution du trophée |editor=[[France Football]] |idioma=francés |fechaaccesu=10 de xineru de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111014032037/http://www.francefootball.fr/Ballon_Or_2011/historique.php#archivebo |fechaarchivu=14 d'ochobre de 2011 }}</ref> Doce años más tarde la inclusión de votaciones por [[internet]] de los periodistes acreditaos dio-y al premiu un algame mundial comparable col que cuntaba'l premiu al [[Xugador Mundial de la FIFA]],<ref name="France Football"/> lo que motivó nel [[2010]] que'l [[Grupu Amaury|grupu editorial Amaury]] —propietariu de ''France Football''— alcordara cola [[FIFA|Federación Internacional de Fútbol Asociao]] (FIFA) la fusión de dambos premios pa dar orixe al [[FIFA Balón d'Oru]], del que ''France Football'' ye'l principal auspiciador y donante del troféu.<ref name="nuevu"/> L'alcuerdu traxo consigo la inclusión de los seleccionadores y capitanes de les federaciones nacionales reconocíes pola FIFA como votantes d'un premiu que dende 2007 esanició toa restricción, pudiendo optar a él cualesquier futbolista independientemente del país onde xugara. Por cuenta de la repercusión y felicidá globalización, la [[UEFA|Xunión Europea d'Asociaciones de Fútbol]] (UEFA) instauró en 2011 un [[Premiu UEFA al Meyor Xugador n'Europa|nuevu premiu]] dau puramente al meyor futbolista n'Europa basáu na tradición del Balón d'Oru, dau pola publicación francesa.<ref>{{cita noticia |idioma=inglés |url=http://soccernet.espn.go.com/news/story/_/id/935462/uefa-announces-best-player-in-europe-award?cc=5901 |títulu=UEFA announces new award |editorial=ESPNSoccernet |fecha=18 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=9 de xineru de 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121026112147/http://soccernet.espn.go.com/news/story/_/id/935462/uefa-announces-best-player-in-europe-award?cc=5901 |archivedate=2012-10-26 }}</ref> Les discrepancies ente la publicación francesa y el máximu organismu futbolísico dieron cola rotura del alcuerdu en 2016, pasando a ser de nuevu y namái los corresponsales deportivos los que votaren pa dirimir al meyor futbolista mundial al traviés de la revista France Football.<ref name=PRESTÍU3>{{Cita web |url=http://eleconomista.com.mx/deportes/2010/07/05/naz-fifa-balon-oro-2010 |editor=Portal dixital LaInformación |fechaaccesu=8 d'avientu de 2016 |títulu=France Football cansar de la FIFA y anuncia un cambéu nel Balón d'Oru }}</ref> == Historia == === ''France Football'' crea'l Balón d'Oru === <!--http://endlesssoccer.tripod.com/awards/europe2003.htm--> La revista francesa [[France Football]] de publicación biselmanal instaurada en 1946, decidió por incentiva del prestixosu periodista y editor [[Gabriel Hanot]] —impulsor tamién de la [[Lliga de Campeones de la UEFA|Copa de Clubes Campeones Europeos]], actual Lliga de Campeones— otorgar un gallardón individual que designara al meyor futbolista del momentu.<ref>{{Cita web |url=http://fr.uefa.com/memberassociations/news/newsid=594146.html |títulu=60 ans de "France Foot" |editor=Páxina oficial de la UEFA |fecha=28 de setiembre de 2007 |fechaaccesu=15 de xineru de 2010 |idioma=francés}}</ref> Instauráu primeramente pa sofitar la crecedera de la competición continental como'l '''Troféu al futbolista européu del añu nel estranxeru''' ({{lang-fr|Trophée du footballeur européen de l'année à l'étranger}}),<ref name=HIST>{{Cita web |url=http://www.futbolprimera.es/2015/01/12/gabriel-hanot-inventor-balon-oro |editor=Portal dixital FutbolPrimera (Medios Deportivos) |fechaaccesu=8 d'avientu de 2016 |títulu=Gabriel Hanot, inventor del Balón d'Oru}}</ref> reconocía al meyor xugador européu del añu que tuviera participación a nivel internacional. El xuráu qu'escoyía al ganador taba compuestu por 16 [[periodista|periodistes]] especializaos, cada unu representando a una asociación de la UEFA pa garantizar una opinión más plural y non tan sesgada como la qu'apurriríen los d'un únicu país, qu'escoyíen los sos cinco futbolistes preferíos del panorama futbolísticu.<ref group="n">Años dempués la redaición de la mesma revista ellaboraba primeramente un llistáu de los futbolistes nomaos al premiu. Yera tradicionalmente de 50 xugadores, pero en 2008 amenorgar a 30.</ref> El primer futbolista escoyíu per cada periodista recibía cinco puntos, ente que'l segundu cuatro, y asina socesivamente. Namái se concedía un troféu al primer clasificáu nel cómputu global, anque yá dende los sos oríxenes designábase extraoficialmente a los siguientes clasificaos como los balones de plata y bronce». [[Ficheru:Stanley Matthews 1962 (crop).jpg|thumb|200px|''[[Stanley Matthews (futbolista)|Stanley Matthews]], primer vencedor.'']] So estes premises foi l'inglés [[Stanley Matthews (futbolista)|Stanley Matthews]] quien el 18 d'avientu de 1956 —na publicación númberu 561 de la revista—<ref name=BALON56>{{Cita web |url=http://www.lequipe.fr/FF/ballon_or/bo_1956.html |editor=Diariu L'Équipe (enllaz recuperáu) |fechaaccesu=8 d'avientu de 2016 |títulu=50 ans de Ballon d'Or - 1956 |idioma=francés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090219033150/http://www.lequipe.fr/FF/ballon_or/bo_1956.html |fechaarchivu=19 de febreru de 2009 }}</ref> foi designáu con 47 puntos como'l primer vencedor per delantre del hispanoargentino [[Alfredo Di Stéfano]] (44) y del francés [[Raymond Kopa]] (33) siendo los trés más votaos de los venticuatro que recibieron dalgún votu.<ref>{{Cita web |url=http://www.rsssf.com/miscellaneous/europa-poy56.html |editor=The Rec. Sports Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=8 d'avientu de 2016 |títulu=Balón d'Oru 1956}}</ref> El xugador inglés, reconocíu más a títulu póstumu pola so trayeutoria —cuntaba con 41 años— que polos sos rexistros mientres l'añu por cuenta de una actuación nun partíu frente a la {{sel|Brasil|seleición brasilana}},<ref name=relano>{{Cita web |url=http://deportes.elpais.com/deportes/2012/12/30/actualidad/1356894068_801638.html |títulu=El primer Balón d'Oru ganólo un cuarentón |fechaaccesu=8 d'avientu de 2016 |fecha=30 d'avientu de 2012 |editor=Diariu [[El País (España)|El País]]}}</ref> aventayó a los dos integrantes del [[Real Madrid Club de Fútbol]], consideráu'l meyor club del momentu mercé sobremanera al so ésitu na Copa d'Europa.<ref name=BALON56/> {{Cita|lang=fr|“Imperturbable, impassible, Le visage immobile, sauf quand il est marqué par l'effort, Stanley Matthews ne rit pas ; mais il fait rire le stade tout entier. Il est, à sa manière, un «clown» de génie, Le Charlie Chaplin du football. Nul joueur n'est plus discipliné: quand il est fauché par un adversaire, il se relève, qu'il y ait sanction ou non, sans protester, sans gesticuler, sans signe d'irritation nin même de mécontentement.”<br /><br />''“Imperturbable, impasible, cola cara inmóvil, salvu cuando ta marcáu pol esfuerciu, Stanley Matthews nun ri, pero fai rir al estadiu enteru. Ye, a la so forma, un «clown» xenial, el Charlie Chaplin del fútbol. Nengún xugador ye más disciplináu: cuando ye cutíu por un oponente, llevántase, seya sancionáu o non, ensin protestar, ensin gesticular, ensin signos d'irritación nin descontentu”''|[[Gabriel Hanot]], editor de [[L'Équipe]]. Avientu de 1956.}} Orixinalmente los periodistes namái podíen votar a favor de futbolistes europeos,<ref>{{Cita web |añu=2008 |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/7750881.stm |títulu=Matthews wins first Golden Ball |editor=news.bbc.co.uk |idioma=inglés |fechaaccesu=4 d'agostu de 2009}}</ref> y decidióse qu'un futbolista nun podía ser designáu vencedor nuevamente una vegada llograr con anterioridá, circunstancia que se modificar en 1959 cola [[Balón d'Oru 1959|cuarta edición del gallardón]] por cuenta de la superioridá qu'amosaba Di Stéfano, vencedor en 1957, y qu'en 1958 nun pudo pos ser tomáu en cuenta polos votantes. Bastante ye que, yera la gran figura non yá del meyor equipu del momentu, sinón a nivel mundial tres los sos ésitos y rexistros a nivel individual y coleutivu. Nél xugaba tamién el hispanohúngaro [[Ferenc Puskás]], quien foi cuartu del Balón d'Oru en 1956. [[Ficheru:Di stefano real madrid cf (cropped).png|thumb|200px|''[[Alfredo Di Stéfano]], primer xugador en llograr el premiu dos veces y únicu gallardoniáu del Super Balón d'Oru.]] Foi según el xugador con 80 puntos convertir nel primeru na historia del premiu en conquistalo dos veces, y recibiendo siquier un votu de 18 de los 20 periodistes qu'entós votaben pa dirimir al meyor xugador.<ref name=BALON59>{{Cita web |url=http://www.lequipe.fr/FF/ballon_or/bo_1959.html |editor=Diariu L'Équipe (enllaz recuperáu) |fechaaccesu=8 d'avientu de 2016 |títulu=50 ans de Ballon d'Or - 1959 |idioma=francés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090218230720/http://www.lequipe.fr/FF/ballon_or/bo_1959.html |fechaarchivu=18 de febreru de 2009 }}</ref> Curiosamente, foi de nuevu'l so compañeru Kopa quien remató por detrás d'él —y quien venciera en 1958 siendo'l primer francés en llogralo—. Yera la reconocencia a un futbolista que conquistó consecutivamente trés Copes d'Europa, siendo'l gran artífiz anotando 22 goles pal so club nel tornéu, trés d'ellos partíos nos trés finales ganaes. Dichos llogros, a los que sumó dellos más, valiéron-y pa ser consideráu tiempu dempués como unu de los meyores futbolistes de tolos tiempos.<ref>{{Cita web |url=https://www.bbc.co.uk/mundo/noticias/2014/07/130703_obiturario_alfredo_di_stefano.shtml |editor=British Broadcasting Corporation |fechaaccesu=12 de xunetu de 14 |títulu=Morrió Alfredo Di Stéfano, "el meyor xugador de tolos tiempos" |idioma=inglés}}</ref> Asina lo reconoció tamién France Football cuando en 1989 declaró-y vencedor del '''Súper Balón d'Oru''' en reconocencia a la so trayeutoria per delantre de [[Johan Cruyff]] y [[Michel Platini]].<ref name=SUPERBALON>{{Cita web |url=https://www.marca.com/reportajes/2014/07/la buelga_de_di_stefano/2014/07/05/seccion_01/1404593537.html |editor=Diariu Marca |fechaaccesu=12 d'avientu de 2016 |títulu=L'únicu Súper Balón d'Oru}}</ref><ref name="DiStefano">{{Cita web |añu=2012 |url=http://www.goal.com/es/news/27/lliga-de-espa%C3%B1a/2011/12/24/2816156/real-madrid-21-a%C3%B1vos-del-%C3%BAnico-s%C3%BAper-bal%C3%B3n-de-oru-de-el títulu=21 años del únicu Super Balón d'Oru |editor=goal.com|fechaaccesu=17 de febreru de 2012}}</ref> {{cita|“Di Stéfano's feats fathered faith in Real Madrid around the world, a faith that endures in places where the liturgy is not exactly Spanish nor Argentinian. There was no player like Alfredo Di Stéfano. As my father used to say about his special heroes: «when they made him, they threw away the mould.»”<br /><br />''“Les fazañes de Di Stéfano niciaron fe nel Real Madrid alredor del mundu, una fe que perdura en llugares onde la lliturxa nun ye precisamente española nin arxentina. Nun hubo nengún futbolista como Alfredo Di Stéfano. Como'l mio padre solía dicir de los sos héroes particulares: «cuando lo fixeron, destruyeron el molde»”''|Myles Palmer. Reporteru inglés.<ref>{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/misc/la vida_ye_xuegu/newsid_4572000/4572080.stm |editor=BBC |fechaaccesu=16 d'avientu de 2016 |títulu=El milagru de Di Stéfano }}</ref><ref name=BESTDISTEFANO>{{Cita web |url=http://www.anr.uk.com/articles/m-2005-12-09-16-33-55.html |editor=Arsenal News Review |fechaaccesu=16 d'avientu de 2016 |títulu=Gooner Di Stéfano must be Arsenal's guest |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070405134801/http://www.anr.uk.com/articles/m-2005-12-09-16-33-55.html |fechaarchivu=5 d'abril de 2007 }}</ref>}} Col xugador yá en segundu planu por cuenta de la so edá, el premiu tuvo más abiertu que nunca. Foi finalmente l'español [[Luis Suárez Miramontes|Luis Suárez]] quien s'alzó col gallardón superando a [[Ferenc Puskás]] por 17 puntos, y a [[Uwe Seeler]] por 21.<ref name=BALON60>{{Cita web |url=http://www.francefootball.com/FF/ballon_or/bo_1960.html |editor=Revista France Football (enllaz recuperáu) |fechaaccesu=8 d'avientu de 2016 |títulu=50 ans de Ballon d'Or - 1960 |idioma=francés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060114140309/http://www.francefootball.com/FF/ballon_or/bo_1960.html |fechaarchivu=14 de xineru de 2006 }}</ref> Detrás apaecieron Di Stéfano con 22 puntos menos y [[Lev Yashin]], 26 por detrás de Suárez. El soviéticu, porteru, foi'l primeru de la so demarcación n'apaecer nes votaciones, ya igualó el so meyor resultáu hasta la fecha de 1956, y tres les victories d'[[Omar Sívori]] y [[Josef Masopust]], convirtiós'[[Balón d'Oru 1963|en 1963]] nel primer y únicu porteru de la historia del gallardón en proclamase vencedor. L'escocés [[Denis Law]] foi nomáu como meyor futbolista en 1964 per delantre de Luis Suárez y [[Amancio Amaro]], na que foi la primer y única vegada que dos españoles consiguíen asitiase nel podiu, y cola esceición del añu siguiente col tercer puestu del mesmu Suárez, nengún otru español consiguió asitiase ente los trés primeros hasta que lo fixera [[Emilio Butragueño]] en 1986 y 1987. Esi 1965 foi l'añu nel que'l portugués [[Eusébio da Silva Ferreira|Eusébio da Silva]] llogró un gallardón que magar nun volver vencer tuvo ente los nomaos mientres doce ediciones, sumando sí dos Balones de Plata, asitiábase pareyu a los cuatro podios de Suárez y Kopa y los trés de Di Stéfano —quien siguía siendo l'únicu en tener dos d'oru—. Ellos fueron cuatro de les grandes referencies del fútbol europeo mientres la dómina. [[Ficheru:Manchester The United trinity.jpg|thumb|200px|''La [[United Trinity|Trinidá del United]] venció un Balón d'Oru cada unu.'']] A ellos llueu se xunió l'inglés [[Bobby Charlton]], quien venció en [[Balón d'Oru 1966|1966]] y remató segundu nos dos siguientes entregues. La so victoria a nivel de seleiciones nel [[Copa Mundial de Fútbol de 1966|Mundial d'Inglaterra 1966]] dexó constancia que los ésitos en dicha competición celebrada cada cuatro años amosaben un notable reflexu na decisión del xuráu d'esi añu. D'igual manera asocedió colos años 1958 y 1962 con apaiciones esporádiques de xugadores: casos de [[Helmut Rahn]], [[Just Fontaine]], [[Josef Masopust]] o [[Karl-Heinz Schnellinger]] y qu'en definitiva yera la esencia del gallardón. Nun foi sicasí fugaz la irrupción del xugador británicu, quien conformaba la denomada «Santísima Trinidá» o «[[United Trinity|Trinidá del United]]» ({{lang-en|«Holy Trinity»}} or ''«United Trinity»'') del [[Manchester United Football Club]].<ref>{{Cita web |url=http://www.fifa.com/world-match-centre/news/newsid/207/777/3/index.html |títulu=United's historic 20 |editor=Páxina oficial de la FIFA |fechaaccesu=12 de xunetu de 2014}}</ref> Denis Law, Charlton y [[George Best]] fueron tou vencedores del premiu tres el conquistáu pol norirlandés en 1968. Una reconocencia al resurdir del fútbol inglés de mediaos de la década de los años 1960 que vio como de ser los grandes dominadores d'un deporte inventáu por ellos viéronse superaos por numberoses rexones col pasu de les décades. La FIFA reconoció tiempu dempués a Charlton como'l meyor xugador inglés de tolos tiempos y unu de los meyores europeos del sieglu <small>XX</small>. Foi'l gran reconstructor xunto a [[Matt Busby]] de los diaños coloraos» tres el [[desastre aereu de Múnich]] nel qu'ocho de los sos compañeros finaron y él llogró salvar la vida.<ref name=CHARLTON>{{Cita web |url=http://www.fifa.com/world-match-centre/news/newsid/103/392/5/ |títulu=Charlton given freedom of Manchester |editor=Páxina oficial de la FIFA (enllaz recuperáu) |fechaaccesu=12 d'avientu de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160305172120/http://www.fifa.com/world-match-centre/news/newsid/103/392/5/ |fechaarchivu=5 de marzu de 2016 }}</ref> Fervosu almirador de Di Stéfano, al igual que Best,<ref name=BESTDISTEFANO/> reconoció qu'él y el so equipu fueron la so inspiración pa llevar al club inglés lo más alto del fútbol europeo, fazaña de les más significatives y resaltaes nel fútbol tres la debacle sufierta y que forxó una gran rellación ente dambos clubes.<ref group="n">[http://www.independent.co.uk/sport/football/european/how-real-madrid-helped-to-rebuild-manchester-united-after-munich-air-disaster-8492422.html A raigañu del accidente, el club español entamó dellos partíos pa recaldar fondos amás de cubrir ensin costu la estancia de los ingleses, quixo dexar el troféu cedíu na Copa d'Europa de 1958 a los ingleses y ufiertóse a vence-yos de baldre a Alfredo Di Stéfano p'ayudar na so reconstrucción. Finalmente los dos ufiertes nun fueron aceptaos por ''The Football Federation'' (la Federación Inglesa) alegando que quitaría los puestu a un xugador británicu y que nun yeren merecedores del troféu al nun ganalo llexítimamente.]</ref><br />Namái l'húngaru [[Flórián Albert]] —compañeru de seleición de Puskás xunto al que formó parte del llexendariu «[[Equipu d'oru]]» ({{lang-hu|Aranycsapat}}) o «Maxares máxicos»— consiguió faer solombra al repartu en proclamándose Balón d'Oru [[Balón d'Oru 1967|en 1967]]. El focu taba puestu agora nel norte d'Europa, y yeren estos equipos quien recibíen les reconocencies con escases salvedaes per parte d'Italia, qu'aguantaba como únicu bastión del sur del continente. Llegóse asina a la década de los años 1970. Foi la de la consagración del fútbol alemano, qu'empezó a espuntar años tres y que tuvo'l so máximu explendor nesta década.<ref name=ALEMAÑA70>{{Cita web |url=http://www.martiperarnau.com/magazine/historias/protagonistas/la-decada-prodixosa-del-futbol-aleman/ |editor=The Tactical Room |títulu=La década prodixosa del fútbol alemano |fechaaccesu=9 de xineru de 2017 }}</ref> D'ente tolos esponentes teutonos y que llegaron a proclamase [[Copa Mundial de Fútbol de 1974|campeones mundiales a nivel de seleiciones]], dos clubes yeren los sobresalientes, el [[Borussia Mönchengladbach]] de [[Jupp Heynckes]] y [[Günter Netzer]], y el [[FC Bayern München|Fußball-Club Bayern]] nel destacaron especialmente dos nomes, el de [[Gerd Müller]] y el de [[Franz Beckenbauer]]. [[Ficheru:Franz Beckenbauer 22-6-74.png|thumb|200px|''[[Franz Beckenbauer]], referente alemán de los años 1970.]] Goliador el primeru y un polivalente xugador de corte defensivu'l segundu, ye consideráu ésti como unu de los referentes na demarcación de [[Líbero (fútbol)|líbero]], hasta'l momentu cuasi desconocida y bien pocu estendida por cuenta de les peculiaridaes táctiques qu'esixe,<ref name="llibero">{{Cita web |url=http://www.ifhof.com/hof/beckenbauer.asp |títulu=Franz Beckenbauer bio |editorial=ifhof.com – International Football Hall of Fame |fechaaccesu=29 de marzu de 2008}}</ref> y que dende la so irrupción foi bien utilizáu nos equipos europeos hasta la década de 1990.<ref>{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/sportacademy/hi/sa/football/rules/newsid_3636000/3636899.stm |editor=BBC Sports Academy |fechaaccesu=9 de xineru de 2017 |títulu=The sweeper |idioma=inglés}}</ref> Foi una de les particularidaes más carauterístiques del fútbol alemano y nel que basó la so evolución n'años vivientes y pol que'l futbolista aportó a consideráu como unu de los meyores de la historia.<ref name="FIFA profile">{{Cita web |url=http://www.fifa.com/o20womensworldcup/news/y=2007/m=4/news=der-kaiser-the-brains-behind-germany-503637.html |títulu=Der Kaiser, the brains behind Germany |fechaaccesu=24 de xunetu de 2009 |editor=Páxina oficial de la [[FIFA]] |idioma=inglés}}</ref><ref name="Independent">{{Cita web |url=http://www.independent.co.uk/news/people/profiles/franz-beckenbauer-the-kaiser-480839.html |títulu=Franz Beckenbauer: The Kaiser |autor=James Lawton |editor=Diariu The Independent |fecha=3 de xunu de 2006 |fechaaccesu=24 de xunetu de 2009 |idioma=inglés}}</ref> La so primer nominación al gallardón producióse sicasí en 1966, siendo la primer vegada qu'un xugador recibía votos per parte de tolos miembros del xuráu, ente que foi premiáu col Balón d'Oru en dos causes, y col de plata n'otros dos. Si'l so dominiu nun foi mayor deber en parte al cúmulu de referentes nuna dómina que se considera como una de les que más evolución y progresu traxo al fútbol. N'ocasiones referir a esti periodu como'l que traxo la modernización al fútbol,<ref name=ALEMAÑA70/> y nun fueron los alemanes, sinón el neerlandeses los que tuvieron mayor repercusión nesi sentíu. Ellos fueron los principales rivales de los teutones, non solo a nivel particular, sinón a nivel de clubes y de seleiciones. Desenvolviendo y evolucionando un fútbol singular d'Hungría, y referenciáu especialmente polos yá citaos «maxares máxicos» de Puskás y Flórián Albert, prauticaron un fútbol darréu denomináu como «[[fútbol total]]».<ref name=AJAXTOTAL>{{Cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2016/03/24/portada/1458838518_226188.html |editor=Diariu As |fechaaccesu=9 de xineru de 2017 |títulu=El Ajax de los 70: l'equipu que revolucionó'l fútbol}}</ref> Carauterizáu pola imprevisibilidad aparente sobre'l yá que ocupaba cada xugador, yera más una aportación coleutiva tanto al ataque como a la defensa con combinaciones vistoses y rápides a unu o dos toques pa desordenar al rival teniendo al empar un absolutu control de tol xuegu. Ensin dulda el máximu esponente foi la [[Seleición de fútbol de los Países Baxos|seleición neerlandesa]] de [[Rinus Michels]] que foi moteyada como la «Naranxa Mecánica».<ref>{{Cita web |url=http://www.mundodeportivo.com/momentos-del deporte/20160409/401001510154/seleccion-de-holanda-la naranxa-mecanica-1974.html |editor=Diariu El Mundo Deportivo |fechaaccesu=9 de xineru de 2017 |títulu=La Naranxa Mecánica de 1974}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.sport.es/es/noticias/barca/johan-cruyff-naranxa-mecanica-campeon-ensin-titulo-5002481 |editor=Diariu Sport |fechaaccesu=9 de xineru de 2017 |títulu=Cruyff y la Naranxa Mecánica}}</ref> A nivel de clubes foi'l [[Ajax d'Ámsterdam|Amsterdamsche Football Club Ajax]] el referente, lideráu por [[Johan Cruyff]].<ref name="bbc">{{Cita web |títulu=BBC - The total footballer |url=http://news.bbc.co.uk/sportacademy/hi/sa/football/features/newsid_3301000/3301407.stm |fechaaccesu=20 d'avientu de 2007 |idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-N0716-0314, Fußball-WM, BRD - Niederlande 2-1a-2.jpg|thumb|200px|''[[Johan Cruyff]], máximu esponente del «[[fútbol total]]».'']] Beckenbauer y Cruyff acopaben toa reconocencia y titulo de la dómina. Y ye que magar la so lóxica decadencia col pasu de los años, dexaron un cercu tantu nos sos clubes como seleiciones que-yos dexó siguir esa evolución, representada n'otros futbolistes. Nel casu del alemán, foi nomáu al Balón d'Oru en dolce causes, estableciendo un récor na historia del gallardón, hasta 1977, ente que'l neerlandés sumó un Balón de Bronces y tres Balones d'Oru que-y convirtieron na fecha nel futbolista non solo más gallardoniáu sinón nel primeru en llogralo en trés causes. Él tamién tuvo nomáu en dolce causes. Dambos futbolista fueron consideraos xunto a Di Stéfano y Pelé como los cuatro grandes que dio hasta entós el fútbol a nivel individual,<ref name="hall">{{Cita web |títulu=International Football Hall of Fame: Johan Cruyff |url=http://www.ifhof.com/hof/cruyff.asp |fechaaccesu=17 d'avientu de 2007 |idioma=inglés}}</ref> llegando'l mesmu Beckenbauer a manifestar la superioridá del xugador «tulipán» magar recibieron dambos ensame d'aponderamientos de compañeros y personalidaes:<ref name="FIFACRUYFF">{{Cita web |títulu=FIFA Johan Cruyff |url=http://es.fifa.com/live-scores/news/y=2016/m=3/news=el-futbol-rinde-homenaxe-a-cruyff-2772223.html |fechaaccesu=17 de xineru de 2017}}</ref><ref name="FIFAFRANZ">{{Cita web |títulu=FIFA Franz Beckenbauer |url=http://es.fifa.com/fifa-tournaments/players-coaches/people=25113/profile.html |fechaaccesu=17 de xineru de 2017 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160601180854/http://es.fifa.com/fifa-tournaments/players-coaches/people=25113/profile.html |fechaarchivu=2016-06-01 }}</ref> {{cita|''“Él yera'l meyor... pero yo gané'l Mundial. (Beckenbauer sobre Cruyff)”''<br />''“Foi unu de los meyores futbolistes que vi, poner al mesmu nivel que Pelé, Di Stéfano y Maradona. Cruyff camudó'l fútbol cola so forma de xugar y sigue teniendo impautu anguaño.” (Charlton sobre Cruyff)''<br />''“Foi'l meyor de tolos tiempos. Almirar, yera un xugador escepcional.” (Michel Platini sobre Cruyff)''<br />''“Johan Cruyff foi un xugador magníficu, unu de los meyores de la historia. Un símbolu del xuegu elegante. Una inspiración. Una fonte d'almiración pa los aficionaos. Marcó la historia del fútbol pa siempres.” (Gianni Infantino sobre Cruyff)''<br />''“Ye l'héroe del nuesu país. Nun ye casualidá: ganar a pulsu.” (Netzer sobre Beckenbauer)''<br />''“Ye un escelente compañeru. Sobre'l campu siempres se caracterizó más pola so intelixencia que pola so fuercia. Yera un futbolista más brasilanu qu'alemán. (Pelé sobre Beckenbauer)”''<br />''“Ye unu de los grandes, xunto a Alfredo Di Stéfano o Pelé. (Sepp Herberger sobre Beckenbauer)”''|Declaraciones sobre Cruyff y Beckenbauer.}} <!--https://web.archive.org/web/20060118092500/http://www.francefootball.com/FF/ballon_or/index_bo.html [[Ficheru:Michaelowen training newcastle.JPG|thumb|[[Michael Owen]] llogró'l gallardón en [[2001]].]] [[Ficheru:Johan Cruijff bij de uitreiking van de Ballon d'Or in 1971.jpg|thumb|[[Johan Cruyff]] col Balón d'Oru en 1971.]]--> pero en [[1995]] hubo un cambéu nes regles pa dexar que los futbolistes non europeos fueren escoyíos siempres y cuando pertenecieren a un club de dichu continente.<ref name="Weah">{{Cita web |añu=2008 |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/7750898.stm |títulu=The 1990s Ballon d'Or winners |editor=news.bbc.co.uk |idioma=inglés |fechaaccesu=4 d'agostu de 2009}}</ref> Les normes fueron modificaes nuevamente en [[2007]] por que los futbolistes de cualquier nacionalidá y de cualquier club de tol mundu pudieren ser escoyíos pal premiu. Nun se celebraba nengún tipu de ceremonia pública d'entrega del troféu: el nome del ganador revelar al publicar el númberu del mes d'[[avientu]] de la revista France Football, en que la so portada apaecía los ganador posando col Balón d'Oru. Tamién nos cambeos de 2007 amplióse'l númberu de periodistes que podíen votar. Hasta esi momentu'l premiu yera designáu por 53 periodistes europeos procedentes de cada unu de los países de la [[UEFA]], pero añadieron otros 43 non europeos procedentes de países que les sos seleiciones nacionales apostaren siquier una fase final d'un [[Copa Mundial de Fútbol|Mundial]].<ref>{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2007/09/25/futbol/1190710578.html |títulu=El Balón d'Oru abrir al mundu. |editorial=El Mundo |fecha=25 de setiembre de 2007 |fechaaccesu=4 de xineru de 2011}}</ref> Los criterios p'axudicar el premiu veníen descritos nel artículu 9 del reglamentu del troféu.<ref>{{Cita web |url=http://www.francefootball.fr/FF/ballon_or/index_bo.html |títulu=BALLON D'OR |fechaaccesu=18 de xunu de 2010 |editorial=[[France Football]] |idioma=francés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100722160330/http://www.francefootball.fr/FF/ballon_or/index_bo.html |fechaarchivu=22 de xunetu de 2010 }}</ref> Estos son: los resultaos llograes individual y colectivamente mientres l'añu en considerancia, la clase del xugador (talentu + xuego llimpiu), la so carrera profesional y la personalidá y carisma que tien. === Fusión col ''FIFA World Player'' === {{AP|FIFA Balón d'Oru|l1=FIFA Ballon d'Or}} Ente los años 2010 y 2015 la [[FIFA]] y el grupu editorial [[Grupu Amaury|Amaury (EPA)]], propietariu de la revista deportiva [[France Football]], llegaron a un alcuerdu por aciu el cual los trofeos [[Xugador Mundial de la FIFA]] ({{lang-en|FIFA World Player}}) y el Balón d'Oru pasaben a conformar un solu gallardón sol nome de [[FIFA Balón d'Oru]] ({{lang-fr|FIFA Ballon d'Or}}).<ref name="nuevu">{{Cita web |url=https://www.marca.com/2010/07/05/futbol/futbol_internacional/1278333740.html?a=bdf9a0136y93ce144faaa59005586986&t=1278337158 |títulu=El Balón d'Oru y la FIFA World Player fúndense |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |editor=[[Diariu Marca]]}}</ref> Cola inclusión de seleccionadores nacionales y capitanes como parte del xuráu votante como gran novedá —y que yeren los que dirimían el vencedor del premiu FIFA— namái dos futbolistes mientres los seis fallos producíos fueron capaces de llograr vencelo, l'arxentín [[Lionel Messi]] y el portugués [[Cristiano Ronaldo]]. Diversos desalcuerdos que nun trescendieron a la opinión pública llevaron a la rotura del alcuerdu tres apenes cinco años.<ref>{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/deportes/2016/09/16/57dbcfe8ca47418f508b45ad.html |títulu=France Football ruempe cola FIFA y va apurrir en solitariu'l Balón d'Oru |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |editorial=Diariu El Mundo}}</ref> === Desalcuerdos cola FIFA y restauración del Balón d'Oru === Tres diversos desalcuerdos ente la FIFA y France Football decidieron romper l'alcuerdu establecíu pasando nuevamente cada ente a apurrir el so propiu premiu. Asina, la publicación francesa restableció'l Balón d'Oru, ente que la federación internacional inauguró'l [[The Best FIFA]] —socesor del históricu [[Xugador Mundial de la FIFA|FIFA World Player]]—.<ref name=SEPARACIONFIFA/> El gallardón recuperó asina la so identidá, y les normatives d'eleición establecíes mientres la fusión quedaron esaniciaes. Asina fueron de nuevu y puramente los corresponsales deportivos los que formaron el xuráu. Pa la primer edición del anováu premiu fueron un total de 173 periodistes los que votaron,<ref>{{Cita web |url=http://www.francefootball.fr/news/le-ballon-d-or-france-football-2016-sera-devoile-le-lundi-12-decembre-sur-francefootball-fr-et-la-chaine-l-equipa/756936 |editor=Revista France Football |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |idioma=francés |títulu=Le Ballon d'Or France Football 2016 sera dévoilé le lundi 12 décembre sur Francefootball.fr et la chaîne L'Équipe}}</ref> resultando vencedor [[Cristiano Ronaldo]], quien sumaba la so segunda reconocencia tres el conquistáu en [[Balón d'Oru 2008|2008]]. Significó que'l xugador fora'l novenu en llogralo en más d'una ocasión en tola historia del Balón d'Oru. Otra de les novedaes foi l'ampliación de 23 a 30 xugadores los que conformaron el llistáu de finalistes, y nos que namái 19 futbolistes consiguieron dalgún votu.<ref>{{Cita web |url=http://www.francefootball.fr/news/Ballon-d-or-france-football-2016-cristiano-ronaldo-messi-griezmann-pogba-le-classement-complet/759448 |editor=Revista France Football |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |idioma=francés |títulu=Classement final Ballon d'Or 2016}}</ref> Un añu dempués repitió como vencedor siendo'l futbolista más gallardoniáu na historia del premiu xunto a [[Michel Platini]] con cinco gallardones, y únicos que lo llograron vencer tres veces, cómputu que tamién llograron [[Franz Beckenbauer]] y [[Lionel Messi]].<ref group="n">Non incluyíos les FIFA Balón d'Oru mientres la fusión del Balón d'Oru cola FIFA World Player ente 2010 y 2015, en que'l so palmarés global empata con cinco trofeos d'oru con Lionel Messi, quien apoderaría los palmarés absolutu con once premios, unu per delantre de Ronaldo.</ref> == Historial == :''Pa un completu detalle de los gallardoniaos vease [[Estadístiques del Balón d'Oru#Palmarés|Palmarés del Balón d'Oru]] <small><center>''Nomes y banderes según la dómina.''</center></small> {| width=100% | valign=top width=85% align=center | {| class="sortable" border=1 width=100% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #fffbe5; border: 1px solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: left;" width=100% |- align="center" style="background:#FFEC80" "color:black;" ! class="unsortable" bgcolor=FFEC80 rowspan="2" width=5%|Edición ! bgcolor=FFEC80 colspan="2" width=25%|Primeru !bgcolor=FFEC80 colspan="2" width=25%|Segundu !bgcolor=FFEC80 colspan="2" width=25%|Terceru |- align="center" style="background:#FFEC80 " "color:black;" | || width=22%|Xugador||width=3%|{{abreviatura|Pts.|Puntos}}||width=22%|Xugador||width=3%|{{abreviatura|Pts.|Puntos}}||width=22%|Xugador||width=3%|{{abreviatura|Pts.|Puntos}} |- align="center" |[[Balón d'Oru 1956|1956]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} '''[[Stanley Matthews (futbolista)|Stanley Matthews]]''' <small>([[Blackpool Football Club|Blackpool F. C.]])</small> |47 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} [[Alfredo Di Stéfano]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |44 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Raymond Kopa]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Stade de Reims]] francés.</ref></small> |33 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1957|1957]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} '''[[Alfredo Di Stéfano]]''' <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |72 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Billy Wright]] <small>([[Wolverhampton Wanderers Football Club|Wolverhampton F. C.]])</small> |19 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Raymond Kopa]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small><br />{{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Duncan Edwards]] <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |16 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1958|1958]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} '''[[Raymond Kopa]]''' <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |71 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Helmut Rahn]] <small>([[Rot-Weiss Essen]])</small> |40 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Just Fontaine]] <small>([[Stade de Reims]])</small> |23 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1959|1959]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} '''[[Alfredo Di Stéfano]]''' <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |80 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Raymond Kopa]] <small>([[Stade de Reims]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Real Madrid Club de Fútbol]] español.</ref></small> |42 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Gales}} [[John Charles]] <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |24 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1960|1960]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} '''[[Luis Suárez Miramontes|Luis Suárez]]''' <small>([[Futbol Club Barcelona|C. F. Barcelona]])</small> |54 |align="left" | [[Ficheru:Flag of Hungary 1940.svg|15px]] [[Ferenc Puskás]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |37 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Uwe Seeler]] <small>([[Hamburger SV|Hamburger S. V.]])</small> |33 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1961|1961]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} '''[[Omar Sívori]]''' <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |46 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} [[Luis Suárez Miramontes|Luis Suárez]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])<ref group="n" name="esi mesmu añu Barcelona">Esi mesmu añu xugara nel [[Futbol Club Barcelona]] español.</ref></small> |40 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Johnny Haynes]] <small>([[Fulham Football Club|Fulham F. C.]])</small> |22 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1962|1962]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Checoslovaquia}} '''[[Josef Masopust]]''' <small>([[Dukla Praga|F. K. Dukla Praga]])</small> |65 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} [[Eusébio da Silva Ferreira|Eusébio]] <small>([[Sport Lisboa e Benfica|S. L. Benfica]])</small> |53 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Karl-Heinz Schnellinger]] <small>([[F. C. Colonia|F. C. Köln]])</small> |33 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1963|1963]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|URS}} '''[[Lev Yashin]]''' <small>([[FC Dinamo Moscú|F. K. Dinamo Moskva]])</small> |73 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Gianni Rivera]] <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |55 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Jimmy Greaves]] <small>([[Tottenham Hotspur Football Club|Tottenham Hotspur F. C.]])</small> |50 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1964|1964]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Escocia}} '''[[Denis Law]]''' <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |61 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} [[Luis Suárez Miramontes|Luis Suárez]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])</small> |43 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} [[Amancio Amaro]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |38 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1965|1965]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} '''[[Eusébio da Silva Ferreira|Eusébio da Silva]]''' <small>([[Sport Lisboa e Benfica|S. L. Benfica]])</small> |67 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Giacinto Facchetti]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])</small> |59 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} [[Luis Suárez Miramontes|Luis Suárez]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])</small> |45 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1966|1966]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} '''[[Bobby Charlton]]''' <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |81 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} [[Eusébio da Silva Ferreira|Eusébio da Silva]] <small>([[Sport Lisboa e Benfica|S. L. Benfica]])</small> |80 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Franz Beckenbauer]] <small>([[F. C. FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |59 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1967|1967]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Hungría|1957}} '''[[Flórián Albert]]''' <small>([[Ferencvárosi Torna Club|Ferencváros T. C.]])</small> |68 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Bobby Charlton]] <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |40 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Escocia}} [[Jimmy Johnstone]] <small>([[Celtic Football Club|Celtic F. C.]])</small> |39 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1968|1968]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Irlanda del Norte}} '''[[George Best]]''' <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |61 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Bobby Charlton]] <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |53 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Yugoslavia}} [[Draguen Džajić]] <small>([[Estrella Colorada de Belgráu|Estrella Colorada]])</small> |46 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1969|1969]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} '''[[Gianni Rivera]]''' <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |83 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Luigi Riva]] <small>([[Cagliari Calcio]])</small> |79 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Gerd Müller]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |38 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1970|1970]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} '''[[Gerd Müller]]''' <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |77 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Bobby Moore]] <small>([[West Ham United Football Club|West Ham United F. C.]])</small> |70 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Luigi Riva]] <small>([[Cagliari Calcio]])</small> |65 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1971|1971]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} '''[[Johan Cruyff]]''' <small>([[Ajax d'Ámsterdam|A. F. C. Ajax]])</small> |116 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Sandro Mazzola]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])</small> |57 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NIR}} [[George Best]] <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |56 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1972|1972]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} '''[[Franz Beckenbauer]]''' <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |81 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Gerd Müller]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small><br /> {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Günter Netzer]] <small>([[Borussia Mönchengladbach]])</small> |79 || || - |- align="center" |[[Balón d'Oru 1973|1973]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} '''[[Johan Cruyff]]''' <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])<ref group="n" name="esi mesmu añu Ajax">Esi mesmu añu xugara nel [[Ajax Ámsterdam]] neerlandés.</ref></small> |96 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Dino Zoff]] <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |47 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Gerd Müller]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |44 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1974|1974]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} '''[[Johan Cruyff]]''' <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |116 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Franz Beckenbauer]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |105 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Polonia}} [[Kazimierz Deyna]] <small>([[Legia Warszawa|K. P. Legia Warszawa]])</small> |35 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1975|1975]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|URS}} '''[[Oleg Blojín]]''' <small>([[FC Dinamo de Kiev|F. K. Dynamo Kyiv]])</small> |122 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Franz Beckenbauer]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |42 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} [[Johan Cruyff]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |27 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1976|1976]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} '''[[Franz Beckenbauer]]''' <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |91 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} [[Rob Rensenbrink]] <small>([[Royal Sporting Club Anderlecht|R. S. C. Anderlecht]])</small> |75 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|CZE}} [[Ivo Viktor]] <small>([[Dukla Praga|F. K. Dukla Praga]])</small> |52 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1977|1977]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Dinamarca}} '''[[Allan Simonsen]]''' <small>([[Borussia Mönchengladbach]])</small> |74 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Kevin Keegan]] <small>([[Hamburger SV|Hamburger S. V.]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Liverpool Football Club]] inglés.</ref></small> |71 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Michel Platini]] <small>([[Association Sportive Nancy-Lorraine|A. S. Nancy-Lorraine]])</small> |70 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1978|1978]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} '''[[Kevin Keegan]]''' <small>([[Hamburger SV|Hamburger S. V.]])</small> |87 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Austria}} [[Hans Krankl]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Rapid Viena]] austriacu.</ref></small> |81 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} [[Rob Rensenbrink]] <small>([[Royal Sporting Club Anderlecht|R. S. C. Anderlecht]])</small> |50 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1979|1979]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} '''[[Kevin Keegan]]''' <small>([[Hamburger SV|Hamburger S. V.]])</small> |118 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Karl-Heinz Rummenigge]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |52 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} [[Ruud Krol]] <small>([[Ajax d'Ámsterdam|A. F. C. Ajax]])</small> |41 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1980|1980]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} '''[[Karl-Heinz Rummenigge]]''' <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |122 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Bernd Schuster]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[F.C. Colonia|F. C. Colonia]] alemán.</ref></small> |34 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Michel Platini]] <small>([[Association Sportive de Saint-Étienne Loire|A. S. Saint-Étienne]])</small> |33 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1981|1981]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} '''[[Karl-Heinz Rummenigge]]''' <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |106 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Paul Breitner]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |64 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Bernd Schuster]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |39 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1982|1982]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} '''[[Paolo Rossi]]''' <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |115 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Alain Giresse]] <small>([[FC Girondins de Burdeos|F. C. Girondins de Bordeaux]])</small> |64 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Polonia}} [[Zbigniew Boniek]] <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Widzew Łódź]] polacu.</ref></small> |53 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1983|1983]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} '''[[Michel Platini]]''' <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |110 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Escocia}} [[Kenny Dalglish]] <small>([[Liverpool Football Club|Liverpool F. C.]])</small> |26 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Dinamarca}} [[Allan Simonsen]] <small>([[Vejle Boldklub|Vejle B. K.]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Charlton Athletic Football Club]] inglés.</ref></small> |25 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1984|1984]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} '''[[Michel Platini]]''' <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |128 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Jean Tigana]] <small>([[FC Girondins de Burdeos|F. C. Girondins de Bordeaux]])</small> |57 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Dinamarca}} [[Preben Elkjær Larsen|Preben Elkjær]] <small>([[Hellas Verona Football Club|A. C. Hellas Verona]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[KSC Lokeren]] belga.</ref></small> |48 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1985|1985]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} '''[[Michel Platini]]''' <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |127 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Dinamarca}} [[Preben Elkjær Larsen|Preben Elkjær]] <small>([[Hellas Verona Football Club|A. C. Hellas Verona]])</small> |71 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Bernd Schuster]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |46 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1986|1986]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|URS}} '''[[Igor Belánov]]''' <small>([[FC Dinamo de Kiev|F. K. Dynamo Kyiv]])</small> |84 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Gary Lineker]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Everton Football Club]] inglés.</ref></small> |62 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España}} [[Emilio Butragueño]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |59 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1987|1987]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} '''[[Ruud Gullit]]''' <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])<ref group="n" name="esi mesmu añu PSV">Esi mesmu añu xugara nel [[PSV Eindhoven]] neerlandés.</ref></small> |106 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} [[Paulo Futre]] <small>([[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]])<ref group="n" name="esi mesmu añu Porto">Esi mesmu añu xugara nel [[Fútbol Club Porto]] portugués.</ref></small> |91 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España}} [[Emilio Butragueño]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |61 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1988|1988]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} '''[[Marco van Basten]]''' <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |129 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} [[Ruud Gullit]] <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |88 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} [[Frank Rijkaard]] <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Real Zaragoza]] español.</ref></small> |45 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1989|1989]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} '''[[Marco van Basten]]''' <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |119 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Franco Baresi]] <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |80 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} [[Frank Rijkaard]] <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |43 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1990|1990]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} '''[[Lothar Matthäus]]''' <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])</small> |137 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Salvatore Schillaci]] <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |84 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Andreas Brehme]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])</small> |68 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1991|1991]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} '''[[Jean-Pierre Papin]]''' <small>([[Olympique de Marseille]])</small> |141 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Yugoslavia}} [[Dexen Savićević]] <small>([[Estrella Colorada de Belgráu|Estrella Colorada]])</small><br /> {{bandera|tamañu=15px|Yugoslavia}} [[Darko Pančev]] <small>([[Estrella Colorada de Belgráu|Esrella Colorada]])</small><br /> {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Lothar Matthäus]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])</small> |42 || || - |- align="center" |[[Balón d'Oru 1992|1992]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} '''[[Marco van Basten]]''' <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |98 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Bulgaria}} [[Hristo Stoichkov]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |80 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} [[Dennis Bergkamp]] <small>([[Ajax d'Ámsterdam|A. F. C. Ajax]])</small> |53 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1993|1993]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} '''[[Roberto Baggio]]''' <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |142 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|NED}} [[Dennis Bergkamp]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])<ref group="n" name="esi mesmu añu Ajax" /></small> |83 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Éric Cantona]] <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |34 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1994|1994]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Bulgaria}} '''[[Hristo Stoichkov]]''' <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |210 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Roberto Baggio]] <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |136 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Paolo Maldini]] <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |109 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1995|1995]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Liberia}} '''[[George Weah]]''' <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Paris Saint-Germain Football Club]] francés.</ref></small> |144 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Jürgen Klinsmann]] <small>([[F. C. FC Bayern München|F. C. Bayern]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Tottenham Hotspur Football Club]] inglés.</ref></small> |108 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Finlandia}} [[Jari Litmanen]] <small>([[Ajax d'Ámsterdam|A. F. C. Ajax]])</small> |67 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1996|1996]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} '''[[Matthias Sammer]]''' <small>([[Borussia Dortmund|B. V. Borussia]])</small> |144 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Ronaldo|Ronaldo Nazário]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])<ref group="n" name="esi mesmu añu PSV" /></small> |143 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Alan Shearer]] <small>([[Newcastle United Football Club|Newcastle United F. C.]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Blackburn Rovers Football Club]] inglés.</ref></small> |107 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1997|1997]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} '''[[Ronaldo|Ronaldo Nazário]]''' <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])<ref group="n" name="esi mesmu añu Barcelona" /></small> |222 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|SCG}} [[Predrag Mijatović]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |68 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Zinedine Zidane]] <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |63 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1998|1998]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} '''[[Zinedine Zidane]]''' <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |244 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Croacia}} [[Davor Šuker]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |68 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Ronaldo|Ronaldo Nazário]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])</small> |66 |- align="center" |[[Balón d'Oru 1999|1999]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} '''[[Rivaldo]]''' <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |219 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[David Beckham]] <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |154 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Ucraína}} [[Andriy Shevchenko]] <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[FC Dinamo de Kiev]] ucraín.</ref></small> |64 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2000|2000]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} '''[[Luís Figo]]''' <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])<ref group="n" name="esi mesmu añu Barcelona" /></small> |197 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Zinedine Zidane]] <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |181 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Ucraína}} [[Andriy Shevchenko]] <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |85 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2001|2001]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} '''[[Michael Owen]]''' <small>([[Liverpool Football Club|Liverpool F. C.]])</small> |176 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España}} [[Raúl González Blanco|Raúl]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |140 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Oliver Kahn]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |114 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2002|2002]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} '''[[Ronaldo|Ronaldo Nazário]]''' <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Inter de Milán]] italianu.</ref></small> |169 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Roberto Carlos (futbolista)|Roberto Carlos]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |145 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Oliver Kahn]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |110 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2003|2003]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|CZE}} '''[[Pavel Nedvěd]]''' <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |190 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Thierry Henry]] <small>([[Arsenal Football Club|Arsenal F. C.]])</small> |128 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Paolo Maldini]] <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |123 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2004|2004]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Ucraína}} '''[[Andriy Shevchenko]]''' <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |175 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} [[Deco]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])<ref group="n" name="esi mesmu añu Porto" /></small> |139 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Ronaldinho]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |133 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2005|2005]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} '''[[Ronaldinho]]''' <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |225 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Frank Lampard]] <small>([[Chelsea Football Club|Chelsea F. C.]])</small> |148 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Steven Gerrard]] <small>([[Liverpool Football Club|Liverpool F. C.]])</small> |142 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2006|2006]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} '''[[Fabio Cannavaro]]''' <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara na [[Juventus de Turín]] italianu.</ref></small> |173 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Gianluigi Buffon]] <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |124 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Thierry Henry]] <small>([[Arsenal Football Club|Arsenal F. C.]])</small> |121 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2007|2007]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} '''[[Kaká]]''' <small>([[Associazione Calcio Milan|A. C. Milan]])</small> |444 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} [[Cristiano Ronaldo]] <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |277 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Arxentina}} [[Lionel Messi]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |255 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2008|2008]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} '''[[Cristiano Ronaldo]]''' <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |446 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Arxentina}} [[Lionel Messi]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |281 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España}} [[Fernando Torres]] <small>([[Liverpool Football Club|Liverpool F. C.]])</small> |179 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2009|2009]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Arxentina}} '''[[Lionel Messi]]''' <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |473 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} [[Cristiano Ronaldo]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])<ref group="n">Esi mesmu añu xugara nel [[Manchester United Football Club]] inglés.</ref></small> |233 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España}} [[Xavi Hernández]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |170 |- | colspan="7" style="text-align:center;" bgcolor=ffd9c9 | ''Dende [[2010]] y hasta [[2015]] apurrir nel so llugar el premiu [[FIFA Balón d'Oru]], fusión del Balón d'Oru y del premiu [[Xugador Mundial de la FIFA Xugador Mundial de la FIFA (FIFA World Player)]]'' |- align="center" |[[Balón d'Oru 2016|2016]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} '''[[Cristiano Ronaldo]]''' <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |745 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Arxentina}} [[Lionel Messi]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |316 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Antoine Griezmann]] <small>([[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]])</small> |198 |- align="center" |[[Balón d'Oru 2017|2017]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} '''[[Cristiano Ronaldo]]''' <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |946 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Arxentina}} [[Lionel Messi]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |670 |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Neymar|Neymar da Silva]] <small>([[Paris Saint-Germain Football Club|Paris Saint-Germain F. C.]])</small> |361 |- align="center" |} | valign=top width=15% align=center | [[Ficheru:Luis Suárez Miramontes.JPG|thumb|right|200px|''[[Luis Suárez Miramontes|Luis Suárez]], l'español que más podios llogró con cuatro.'']] [[Ficheru:RealM-Shahter15 (2).jpg|thumb|right|200px|''[[Cristiano Ronaldo]], xugador más gallardoniáu con cinco premios.]] [[Ficheru:Emilio Butragueño 2015 (cropped).jpg|thumb|right|200px|''[[Emilio Butragueño]], dos veces escoyíu Balón de Bronce.'']] [[Ficheru:Xavi Euro 2012 vs France 01.jpg|thumb|right|200px|''[[Xavi Hernández]], últimu español en ser gallardoniáu.]] <!--[[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-N0716-0314, Fußball-WM, BRD - Niederlande 2-1a-2.jpg|thumb|right|200px|''[[Johan Cruyff]] foi'l primeru en vencer el premiu tres veces.]] [[Ficheru:Marco van Basten 1990-1992.jpg|thumb|right|200px|''[[Marco van Basten]], postreru en vencelo en trés causes.]] Ronaldo Real Madrid (cropped).jpg Football against poverty 2014 - Ronaldo (3).jpg Karl-Heinz Rummenigge.jpg Franz Beckenbauer 22-6-74.png--> |}<small>''Nota *: Club nel momentu de recibir el premiu.''</small> === Palmarés === <!--78.83% en 2016 pa Cristiano Ronaldo--> Un total de 43 futbolistes distintos consiguieron proclamase vencedores, siendo nueve d'ellos los únicos que consiguieron llogralos más d'una vegada, y venticinco los que consiguieron ganalo y apaecer siquier una vegada más ente los trés meyores. Nes ediciones de 1957 y 1991 hubo cuatro xugadores gallardoniaos, yá que hubo empate a puntos ente dalgún de los trés primeros puestos finales. Les federaciones de Países Baxos y Alemaña apoderen el palmarés con siete xugadores vencedores cada unu, siendo los teutones quien más xugadores distintos apurre con cinco. [[Michel Platini]], [[Franz Beckenbauer]], [[Cristiano Ronaldo]] y [[Lionel Messi]] son los xugadores que más podios llograron con cinco cada unu ente los 104 que dalguna vegada acoparon el podiu final. <small>Nota: en '''negrina''' ediciones ganaes. En ''cursiva'' ediciones finalista.</small> {| cellspacing="0" style="background: #fff7cc; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |- bgcolor=#FFEC80 style="color:black;" !width=20%|Xugador !width=5%|B. Oru !width=5%|B. Plata !width=7%|B. Bronce !width=70%|Años gallardoniáu |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|POR}} '''[[Cristiano Ronaldo]]''' | align=center | '''3 | align=center | 2 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 2007|2007]]'', '''[[Balón d'Oru 2008|2008]]''', ''[[Balón d'Oru 2009|2009]]'', '''[[Balón d'Oru 2016|2016]], [[Balón d'Oru 2017|2017]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} '''[[Michel Platini]]''' | align=center | '''3 | align=center | - | align=center | 2 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1977|1977]], [[Balón d'Oru 1980|1980]]'', '''[[Balón d'Oru 1983|1983]], [[Balón d'Oru 1984|1984]], [[Balón d'Oru 1985|1985]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|NED}} '''[[Johan Cruyff]]''' | align=center | '''3 | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1971|1971]], [[Balón d'Oru 1973|1973]], [[Balón d'Oru 1974|1974]]''', ''[[Balón d'Oru 1975|1975]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|NED}} '''[[Marco van Basten]]''' | align=center | '''3 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1988|1988]], [[Balón d'Oru 1989|1989]], [[Balón d'Oru 1992|1992]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} '''[[Franz Beckenbauer]]''' | align=center | '''2 | align=center | 2 | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1966|1966]]'', '''[[Balón d'Oru 1972|1972]]''', ''[[Balón d'Oru 1974|1974]], [[Balón d'Oru 1975|1975]]'', '''[[Balón d'Oru 1976|1976]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Ronaldo|Ronaldo Nazário]]''' | align=center | '''2 | align=center | 1 | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1996|1996]]'', '''[[Balón d'Oru 1997|1997]]''', ''[[Balón d'Oru 1998|1998]]'', '''[[Balón d'Oru 2002|2002]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ESP}} '''[[Alfredo Di Stéfano]]''' * | align=center | '''2 | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1956|1956]]'', '''[[Balón d'Oru 1957|1957]], [[Balón d'Oru 1959|1959]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} '''[[Kevin Keegan]]''' | align=center | '''2 | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1977|1977]]'', '''[[Balón d'Oru 1978|1978]], [[Balón d'Oru 1979|1979]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} '''[[Karl-Heinz Rummenigge]]''' | align=center | '''2 | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1979|1979]]'', '''[[Balón d'Oru 1980|1980]], [[Balón d'Oru 1981|1981]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ARG}} '''[[Lionel Messi]]''' | align="center" | '''1''' | align="center" | 3 | align="center" | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 2007|2007]], [[Balón d'Oru 2008|2008]]'', '''[[Balón d'Oru 2009|2009]]''', ''[[Balón d'Oru 2016|2016]], [[Balón d'Oru 2017|2017]]''</center></small> |- bgcolor="#fffbe5" | {{bandera|tamañu=18px|ESP}} '''[[Luis Suárez Miramontes|Luis Suárez]]''' | align="center" | '''1''' | align="center" | 2 | align="center" | 1 | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1960|1960]]''', ''[[Balón d'Oru 1961|1961]], [[Balón d'Oru 1964|1964]], [[Balón d'Oru 1965|1965]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|POR}} '''[[Eusébio da Silva Ferreira|Eusébio da Silva]]''' | align="center" | '''1''' | align="center" | 2 | align="center" | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1962|1962]]'', '''[[Balón d'Oru 1965|1965]]''', ''[[Balón d'Oru 1966|1966]]''</center></small> |- bgcolor="#fffbe5" | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} '''[[Bobby Charlton]]''' | align=center | '''1 | align=center | 2 | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1966|1966]]''', ''[[Balón d'Oru 1967|1967]], [[Balón d'Oru 1968|1968]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} '''[[Raymond Kopa]]''' | align=center | '''1 | align=center | 1 | align=center | 2 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1956|1956]], [[Balón d'Oru 1957|1957]]'', '''[[Balón d'Oru 1958|1958]]''', ''[[Balón d'Oru 1959|1959]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} '''[[Gerd Müller]]''' | align=center | '''1 | align=center | 1 | align=center | 2 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1969|1969]]'', '''[[Balón d'Oru 1970|1970]]'', ''[[Balón d'Oru 1972|1972]], [[Balón d'Oru 1973|1973]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} '''[[Zinedine Zidane]]''' | align=center | '''1 | align=center | 1 | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1997|1997]]'', '''[[Balón d'Oru 1998|1998]]''', ''[[Balón d'Oru 2000|2000]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} '''[[Gianni Rivera]]''' | align=center | '''1 | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1963|1963]]'', '''[[Balón d'Oru 1969|1969]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|NED}} '''[[Ruud Gullit]]''' | align=center | '''1 | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1987|1987]]''', ''[[Balón d'Oru 1988|1988]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} '''[[Lothar Matthäus]]''' | align=center | '''1 | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1990|1990]]''', ''[[Balón d'Oru 1991|1991]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} '''[[Roberto Baggio]]''' | align=center | '''1 | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1993|1993]]''', ''[[Balón d'Oru 1994|1994]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|BUL}} '''[[Hristo Stoichkov]]''' | align=center | '''1 | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1992|1992]]'', '''[[Balón d'Oru 1994|1994]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|UKR}} '''[[Andriy Shevchenko]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | 2 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1999|1999]], [[Balón d'Oru 2000|2000]]'', '''[[Balón d'Oru 2004|2004]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|NIR}} '''[[George Best]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1968|1968]]''', ''[[Balón d'Oru 1971|1971]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|DAN}} '''[[Allan Simonsen]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1977|1977]]''', ''[[Balón d'Oru 1983|1983]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Ronaldinho|Ronaldinho de Assis]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 2004|2004]]'', '''[[Balón d'Oru 2005|2005]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} '''[[Stanley Matthews (futbolista)|Stanley Matthews]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1956|1956]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} '''[[Omar Sívori]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1961|1961]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|CZE}} '''[[Josef Masopust]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1962|1962]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|URS}} '''[[Lev Yashin]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1963|1963]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|SCO}} '''[[Denis Law]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1964|1964]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|HUN|1957}} '''[[Flórián Albert]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1967|1967]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|URS}} '''[[Oleg Blojín]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1975|1975]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} '''[[Paolo Rossi]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1982|1982]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|URS}} '''[[Igor Belánov]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1986|1986]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} '''[[Jean-Pierre Papin]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1991|1991]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|Liberia}} '''[[George Weah]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1995|1995]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} '''[[Matthias Sammer]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1996|1996]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Rivaldo]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 1999|1999]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|POR}} '''[[Luís Figo]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 2000|2000]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} '''[[Michael Owen]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 2001|2001]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|CZE}} '''[[Pavel Nedvěd]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 2003|2003]]'''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} '''[[Fabio Cannavaro]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 2006|2006]]'''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Kaká]]''' | align=center | '''1 | align=center | - | align=center | - | <small><center>'''[[Balón d'Oru 2007|2007]]'''</center></small> |} <center> {|class="wikitable collapsible collapsed" style="background: #fff7cc ; font-size:95%; text-align: center; width: 100%;" |- align=center bgcolor=FFFFFF style="color:black;" !colspan="5" style="width: 100%;" align=center | Amosar toos |- align="center" | <center> {| cellspacing="0" style="background: #fff7cc; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |- bgcolor=#FFEC80 style="color:black;" !width=20%|Xugador !width=5%|B. Oru !width=5%|B. Plata !width=7%|B. Bronce !width=70%|Años gallardoniáu |- | {{bandera|tamañu=18px|GER}} [[Bernd Schuster]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | 2 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1980|1980]], [[Balón d'Oru 1981|1981]], [[Balón d'Oru 1985|1985]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} [[Luigi Riva]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1969|1969]], [[Balón d'Oru 1970|1970]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|NED}} [[Rob Rensenbrink]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1976|1976]], [[Balón d'Oru 1978|1978]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|DAN}} [[Preben Elkjær Larsen|Preben Elkjær]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1984|1984]], [[Balón d'Oru 1985|1985]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|NED}} [[Dennis Bergkamp]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1992|1992]], [[Balón d'Oru 1993|1993]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} [[Thierry Henry]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 2003|2003]], [[Balón d'Oru 2006|2006]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[Billy Wright]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1957|1957]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} [[Helmut Rahn]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1958|1958]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|HUN|1957}} [[Ferenc Puskás]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1960|1960]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} [[Giacinto Facchetti]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1965|1965]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[Bobby Moore]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1970|1970]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} [[Sandro Mazzola]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1971|1971]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|GER}} [[Günter Netzer]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1972|1972]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} [[Dino Zoff]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1973|1973]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|AUT}} [[Hans Krankl]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1978|1978]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} [[Paul Breitner]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1981|1981]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} [[Alain Giresse]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1982|1982]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|SCO}} [[Kenny Dalglish]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1983|1983]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} [[Jean Tigana]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1984|1984]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[Gary Lineker]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1986|1986]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|POR}} [[Paulo Futre]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1987|1987]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} [[Franco Baresi]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1989|1989]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} [[Salvatore Schillaci]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1990|1990]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|YUG}} [[Dexen Savićević]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1991|1991]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|YUG}} [[Darko Pančev]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1991|1991]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} [[Jürgen Klinsmann]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1995|1995]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|SRB}} [[Predrag Mijatović|Peđa Mijatović]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1997|1997]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|CRO}} [[Davor Šuker]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1998|1998]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[David Beckham]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 1999|1999]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ESP}} [[Raúl González Blanco|Raúl González]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 2001|2001]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} [[Roberto Carlos (futbolista)|Roberto Carlos]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 2002|2002]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|POR}} [[Deco]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 2004|2004]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[Frank Lampard]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 2005|2005]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} [[Gianluigi Buffon]] | align=center | - | align=center | 1 | align=center | - | <small><center>''[[Balón d'Oru 2006|2006]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ESP}} [[Emilio Butragueño]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 2 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1986|1986]], [[Balón d'Oru 1987|1987]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|NED}} [[Frank Rijkaard]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 2 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1988|1988]], [[Balón d'Oru 1989|1989]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ITA}} [[Paolo Maldini]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 2 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1994|1994]], [[Balón d'Oru 2003|2003]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} [[Oliver Kahn]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 2 | <small><center>''[[Balón d'Oru 2001|2001]], [[Balón d'Oru 2002|2002]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[Duncan Edwards]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1957|1957]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} [[Just Fontaine]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1958|1958]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|WAL}} [[John Charles]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1959|1959]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} [[Uwe Seeler]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1960|1960]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[Johnny Haynes]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1961|1961]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|GER}} [[Karl-Heinz Schnellinger]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1962|1962]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[Jimmy Greaves]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1963|1963]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ESP}} [[Amancio Amaro]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1964|1964]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|SCO}} [[Jimmy Johnstone]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1967|1967]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|YUG}} [[Draguen Džajić]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1968|1968]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|POL}} [[Kazimierz Deyna]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1974|1974]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|CZE}} [[Ivo Viktor]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1976|1976]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|NED}} [[Ruud Krol]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1979|1979]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|POL}} [[Zbigniew Boniek]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1982|1982]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|GER}} [[Andreas Brehme]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1990|1990]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} [[Éric Cantona]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1993|1993]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|FIN}} [[Jari Litmanen]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1995|1995]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[Alan Shearer]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 1996|1996]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ENG}} [[Steven Gerrard]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 2005|2005]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|ESP}} [[Fernando Torres]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 2008|2008]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|ESP}} [[Xavi Hernández]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 2009|2009]]''</center></small> |- bgcolor=#fffbe5 | {{bandera|tamañu=18px|FRA}} [[Antoine Griezmann]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 2016|2016]]''</center></small> |- | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} [[Neymar|Neymar da Silva]] | align=center | - | align=center | - | align=center | 1 | <small><center>''[[Balón d'Oru 2017|2017]]''</center></small> |} |} </center> <small>''Nota *: Non incluyíu'l Súper Balón d'Oru de 1989.</small> == Discutinios del premiu == === La exclusividad europea === [[Ficheru:Maradona 1986 vs italy.jpg|thumb|right|200px|''[[Diego Armando Maradona|Diego Maradona]], gallardoniáu como Balón d'Oru Honorífico.]] Magar el troféu cunta con un gran prestíu internacional, ye al empar aldericáu n'ocasiones.<ref name=POLEMICAENTREGAS>{{Cita web |url=https://www.marca.com/2014/11/27/rankings-deportivos/1417093708.html |editor=Diariu Marca |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |títulu=Los 10 balones d'oru más polémicu de la historia}}</ref> El principal motivu y el que más se repite a lo llargo de les sos ediciones foi que nun pudieren optar a él los futbolistes que nun fueren europeos nin xugaren n'Europa. Hai que recordar que tales fueron les premises na so fundación, yá que magar que seya denomináu como Balón d'Oru anguaño, n'honor al troféu, ésti denominábase Troféu al futbolista européu del añu nel estranxeru —interpretándose estranxeru por competición internacional, siempres dientro de les fronteres d'Europa—. Por tal motivu suelse recurrir nos medios o conxustes deportives a nomes como los de [[Pelé]], [[Diego Armando Maradona|Diego Maradona]], [[Garrincha]], [[Mario Alberto Kempes|Mario Kempes]], [[Zico]] o [[Romário|Romário da Souza]], dalgunos de los meyores xugadores de la historia de [[América del Sur|Suramérica]] que nun pudieron optar a él.<ref>{{Cita web |url=http://www.mundodeportivo.com/futbol/20160112/301355520823/cuantos balones-de-oru-ganaren--pele-y-maradona.html |editor=Diariu El Mundo Deportivo |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |títulu=¿Cuántos Balones d'Oru ganaren Pelé y Maradona?}}</ref> Foi unu de los motivos, por cuenta de la globalización del fútbol, polos que s'abrir el premiu primeru a cualquier xugador mientres xugara n'Europa, y dempués a cualesquier independientemente del club. Pa eses dates de 1995 y 2007, dichos xugadores taben yá nel ocaso de les sos carreres, nun xugaben n'Europa, o bien retiraos o finaos, circunstancies toes inalcanzables pa l'apertura total de 2007. Foi nesa primer fecha cuando Maradona recibió un Balón d'Oru honorífico y que más tarde recibió Pelé en señal de reconocencia poles sos carreres. Aprovechando'l sesenta aniversariu del gallardón en 2015, la publicación llevó a cabu un estudiu sobre quién lo recibiera si nun esistieren diches normes. Asina afirmaron que'l futbolista brasilanu Pelé venciera en non menos de siete causes, nes ediciones de 1958, 1959, 1960, 1961, 1963, 1964 y 1970,<ref>{{Cita web |url=https://www.francefootball.fr/news/Pele-devait-etre-le-recordman/612774 |editor=Revista France Football |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |títulu=Pelé devait être le recordman |idioma=francés}}</ref> Garrincha en 1962, Kempes en 1978, Maradona en 1986 y 1990, y Romário en 1994.<ref>{{Cita publicación |url=http://www.francefootball.fr/hors-serie/ |editor=Revista France Football |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |títulu=On a refait le palmarès - Le nouveau palmarès |idioma=francés |páxina=88}}</ref><ref group="n">Desconócense los criterios establecíos pa dichu reconocencia, polo que nun dexa de ser un datu puramente anecdóticu.</ref> [[Ficheru:PELÉ - 1963 (cropped).jpg|thumb|right|200px|''[[Pelé]], gallardoniáu como Balón d'Oru Honorífico.]] <center><small>''Nota: Desconócense los criterios establecíos pa dichos reconocencies, ensin dexar de ser datos puramente anecdóticos.''</small> {| class="sortable" border=1 width=85% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #fffbe5; border: 1px solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: left;" width=50% |- align="center" style="background:#FFEC80" "color:black;" ! class="unsortable" bgcolor=FFEC80 rowspan=2 width=7%|Edición ! bgcolor=FFEC80 width=25%|Balón d'Oru !bgcolor=FFEC80 width=25%|(Vencedor ensin restricciones) |- align="center" style="background:#FFEC80" "color:black;" | || width=22%|Xugador||width=22%|Xugador |- align="center" |[[Balón d'Oru 1958|1958]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Francia}} [[Raymond Kopa]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Pelé]] <small>([[Santos Futebol Clube|Santos F. C.]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1959|1959]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} [[Alfredo Di Stéfano]] <small>([[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Pelé]] <small>([[Santos Futebol Clube|Santos F. C.]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1960|1960]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|España|1945}} [[Luis Suárez Miramontes|Luis Suárez]] <small>([[Futbol Club Barcelona|C. F. Barcelona]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Pelé]] <small>([[Santos Futebol Clube|Santos F. C.]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1961|1961]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Italia}} [[Omar Sívori]] <small>([[Juventus de Turín|Juventus F. C.]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Pelé]] <small>([[Santos Futebol Clube|Santos F. C.]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1962|1962]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Checoslovaquia}} [[Josef Masopust]] <small>([[Dukla Praga|F. K. Dukla Praga]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Garrincha]] <small>([[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo F. R.]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1963|1963]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|URS}} [[Lev Yashin]] <small>([[FC Dinamo Moscú|F. K. Dinamo Moskva]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Pelé]] <small>([[Santos Futebol Clube|Santos F. C.]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1964|1964]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Escocia}} [[Denis Law]] <small>([[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Pelé]] <small>([[Santos Futebol Clube|Santos F. C.]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1970|1970]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Gerd Müller]] <small>([[FC Bayern München|F. C. Bayern]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Pelé]] <small>([[Santos Futebol Clube|Santos F. C.]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1978|1978]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} [[Kevin Keegan]] <small>([[Hamburger SV|Hamburger S. V.]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Arxentina|alt}} [[Mario Alberto Kempes|Mario Kempes]] <small>([[Valencia Club de Fútbol|Valencia C. F.]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1986|1986]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|URS}} [[Igor Belánov]] <small>([[FC Dinamo de Kiev|F. K. Dynamo Kyiv]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Arxentina}} [[Diego Armando Maradona|Diego Maradona]] <small>([[Società Sportiva Calcio Napoli|S. S. C. Napoli]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1990|1990]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} [[Lothar Matthäus]] <small>([[Inter de Milán|F. C. Internazionale]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Arxentina}} [[Diego Armando Maradona|Diego Maradona]] <small>([[Società Sportiva Calcio Napoli|S. S. C. Napoli]])</small> |- align="center" |[[Balón d'Oru 1994|1994]] |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Bulgaria}} [[Hristo Stoichkov]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |align="left" | {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} [[Romário|Romário da Souza]] <small>([[Futbol Club Barcelona|F. C. Barcelona]])</small> |} </center> === La disparidad de criterios === Que la mesma organización nun disponga de requisitos o normes a la de la eleición, sinón que dispón que seya la llibre eleición del xuráu según la so propia opinión y criterios la que tien de designar al merecedor del premiu, amena con mayor o menor midida ciertu discutiniu. Históricamente los méritos nos años nos que se celebra la [[Copa Mundial de Fútbol|Copa Mundial]] de seleiciones vense resaltaos, adquiriendo les actuaciones de los posibles vencedores una mayor resonancia, ensin que seya un requisitu definitoriu, yá que nun esiste nengunu. La cantidá de xugadores y equipos fai que'l discutiniu estiéndase popularmente y n'ámbitos extradeportivos según otros criterios a xuiciu de detractores.<ref name=POLEMICAENTREGAS/><ref>{{Cita web |url=http://www.lainformacion.com/deporte/futbol/por-que-hai-quien-considera-un fraude-el-balon-de-oru_JtIAFlenCP0rNNpViZy9l4/ |editor=Diariu El Mundo Deportivo |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |títulu=¿Cuántos Balones d'Oru ganaren Pelé y Maradona? }}</ref> === La fusión de premios === {{AP|FIFA Balón d'Oru}} Cola yá suxetivu criteriu de seleición, la fusión del premiu cola FIFA amestó más polémica ya incertidume. El tradicional focu sobre los mundiales nun se vio reflexáu na edición de 2010 —primer tres la fusión— cuando s'esperaba que'l gallardón fuera parar a unu de los dos xugadores españoles finalistes, [[Andrés Iniesta]] y [[Xavi Hernández]] —vencedores de la Copa Mundial— ya integrantes del mesmu equipu que'l vencedor final, l'arxentín [[Lionel Messi]], que la so seleición nun pasó de los cuartos de final y onde el xugador tuvo una actuación más que discreta. La prensa deportiva especializada fíxose ecu de la sorpresa qu'amenó en tolos ámbitos incluyíu'l mesmu xugador, aludiendo que nun se reflexaba xusticia colos vistu mientres l'añu fubolístico, baremu del premiu, non d'un rendimientu por trayeutoria. De la mesma, la non inclusión del neerlandés [[Wesley Sneijder]] (quien esi añu consiguió faer triplete col Inter y llegar a la final del Mundial cola seleición de Países Baxos) ente los finalistes d'esi mesmu añu amenó tamién muncho discutiniu, proclamando tamién munchos que tenía de ser el vencedor final una y bones bastante ye que foi finalista na cita mundialista, ente que foi vencedor de Lliga y Copa d'Europa col so club, dos de los mayores llogros a nivel de clubes.<ref>{{Cita web |url=https://www.lavanguardia.com/deportes/futbol/20110110/54100315244/sorpresa-mayuscula-leo-messi-balon-de-oro-2010.html |editor=Diariu La Vanguardia |fechaaccesu=27 d'avientu de 2016 |títulu=¡Sorpresa mayúscula!: Leo Messi, Balón d'Oru 2010}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/polemicas-europa-tres-trunfu-de-messi-el-balon-de-oro-articulo-244285 |editor=Diariu L'Espectador |fechaaccesu=27 d'avientu de 2016 |títulu=Polémiques n'Europa tres trunfu de Messi nel Balón d'Oru }}</ref> Sicasí, dicha polémica nun foi vista en tal manera polos sos compañeru d'equipu.<ref group="n">[https://elpais.com/diario/2011/01/11/deportes/1294700404_850215.html Como Xavi], [http://www.fcbarcelonanoticias.com/balon-oro-gano-meyor-leo-messi-203911-2017-09.php el so club], [http://www.lanacion.com.ar/1331357-guardiola-messi-ye-meyor-que-xavi-y-iniesta o Guardiola].</ref> {{cita|''“¿Messi? Nooo! [...] Ye increíble ya inxustu. Nun reflexa n'absolutu al meyor de 2010.” (La Gazzetta dello Sport)''<br />''“El fútbol perdió'l norte, una y bones el gallardoniáu ye unu que nes competiciones que cunten nun ganó nada.” (Diariu La Stampa)''<br />''“Messi más fuerte que toos. El xeniu y la eficacia del de Rosario imponer a dos campeones mundiales. Ye la primer vegada que'l gallardón, creáu en 1956 por "France Football", nun premia a un campeón mundial nun añu de tornéu desque puede votase a tolos xugadores del planeta”. (Diariu L'Équipe)''<br />''“Va Haber que pensar que los tiempos camudaron o que la superioridá de Lionel ye tan aplastante como pa borrar un Mundial fallíu.” (Diariu Le Parisien)''<br />''“La ceremonia d'entrega, en llugar de ser la consagración del trunfu del fútbol español, provocó qu'ésti sala mortificado.” (Diariu La Dernière Heure)''<br />''“La FIFA espónse involuntariamente a numberoses cuestiones alrodiu de la xusticia del sistema de votación.” (Diariu Le Soir)''<br />''“Messi quedó sorprendíu pola decisión y amosóse visiblemente amoriáu al recoyer el gallardón.” (Diariu The Telegraaf)''<br />''“España ta que trina. La conquista de la Copa del Mundu esta vegada nun cunta. L'oru foi pa Messi y la narizada pa España.” (Diariu As)''<br />''Joseph Blatter abofetea al fútbol español per segunda vegada nun mes: negó-y n'avientu'l Mundial 2018 y agora dexa ensin gallardón a Xavi, Iniesta y Del Bosque.” (Diariu Marca)''|Titulares de dellos diarios a nivel mundial sobre'l fallu del premiu.}} Y ye que desque'l premiu sufrió la fusión, amontóse'l discutiniu, quiciabes amenada pol nuevu sistema de votación, onde la FIFA amestó non solo a periodistes de tol mundu, sinón a capitanes y seleccionadores, polo que s'abrir entá más el llibre albedríu a la de les votaciones xenerando más duldes y alderiques, llegando inclusive a desprestixar la imaxe histórica del premiu. La FIFA aumentó dicha polémica camudando criterios de votación, nel so derechu al pagar polos derechos del premiu, pero alloñar de lo que foi mientres la so historia y creciendo l'ánimu de desprestixu en redol a él al empar que crecía los desconciertu sobre les pautes a tener en cuenta pa la so votación.<ref>{{Cita web |url=https://www.lavanguardia.com/deportes/futbol/20131120/54393665071/fifa-desprestixa-balon-de-oro.html |editor=Diariu La Vanguardia |fechaaccesu=27 d'avientu de 2016 |títulu=La FIFA desprestixa'l Balón d'Oru }}</ref> Cabo resaltar sicasí, que munches vegaes el discutiniu provién de círculos zarraos y allegaos a según qué futbolistes, desprestixándolo públicamente con comentarios en función del presto o non de los demandantes, y posiblemente teniendo más trescendencia de la que pudiera paecer o ser en pimera instancia debíu al gran númberu de medios y cobertoria qu'esiste anguaño alredor del fútbol. == Estadístiques == :''Pa un completu resume estadísticu de los gallardoniaos vease [[Estadístiques del Balón d'Oru Estadísticu del Balón d'Oru]]'' [[Ficheru:Lev Yashin 1960c.jpg|thumb|200px|''[[Lev Yashin]], primer y únicu porteru en vencer el premiu.]] <!--[[Ficheru:Pavel Nedvěd.jpg|thumb|[[Pavel Nedvěd]] ganó'l Balón d'Oru en [[2003]].]]--> Namái trés futbolistes llograron vencer el premiu en trés causes cada unu, el francés [[Michel Platini]] y el neerlandeses [[Johan Cruyff]] y [[Marco van Basten]]. El xugador galu ye amás l'únicu en conquistalo tres veces consecutives, nes ediciones de [[Balón d'Oru 1983|1983]], [[Balón d'Oru 1984|1984]] y [[Balón d'Oru 1985|1985]], siendo'l más reconocíu ente los 103 xugadores que dalguna vegada acoparon los trés primeros puestos.<ref name="balon" /> Que la finalidá del xuegu seya anotar goles, faceta na que destaquen los xugadores de campu y n'especial los atacantes, fixo que'l gallardón tuviera destináu a les demarcaciones de mediocampistes y delanteros na mayoría de les ocasiones. Sicasí, un porteru foi capaz de llograr el premiu, el soviéticu [[Lev Yashin]] —na [[Balón d'Oru 1963|edición de 1963]]—; amás de trés defensores, los xermanos [[Franz Beckenbauer]] —en dos causes— y [[Matthias Sammer]], amás del italianu [[Fabio Cannavaro]]. Namái otros cuatro porteros consiguieron apaecer na terna final del premiu.<ref group="n">Dino Zoff en 1973, Ivo Viktor en 1976, Oliver Kahn en 2001 y 2002 y Gianluigi Buffon en 2006. El tercer puestu de Manuel Neuer en 2014 foi so la fusión de FIFA Balón d'Oru.</ref> El primer futbolista non européu en llograr dichu premiu foi'l [[liberia]]nu [[George Weah]] en [[Balón d'Oru 1995|l'añu 1995]], yá que hasta esa mesma fecha taba acutáu puramente a xugadores con nacionalidá europea, anque se caltenía la condición de que teníen de xugar n'Europa. Por ello, xugadores como [[Alfredo Di Stéfano]] o [[Omar Sívori]], de nacencia arxentín pero nacionalizaos español ya italianu respeutivamente, pudieron optar a un premiu que finalmente llegaron a conquistar.<ref name="Weah" /><ref group="n">Alfredo Di Stéfano, d'orixe arxentín, ganó'l gallardón en 1957 y 1959, pero entós daquella yá tenía nacionalidá española. Omar Sívori, al igual que di Stéfano nació n'[[Arxentina]], pero cuando llogró'l gallardón en 1961 yá tenía la nacionalidá italiana.</ref> Dicha condición torgó reconocer a grandes futbolistes mundiales como [[Pelé]] o [[Diego Armando Maradona|Diego Maradona]] por citar dalgunos, anque precisamente ellos recibieron un Balón d'Oru especial pola so trayeutoria pa desaniciar dicha situación,<ref>{{Cita web |url=http://www.francefootball.fr/news/Maradona-c-etait-ca/603276 |editor=Revista France Football |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |títulu=Maradona, c'était ça... |idioma=francés}}</ref> siendo los dos únicos balones d'oru honoríficu apurríos na historia.<ref>{{Cita web |url=https://www.marca.com/deporte/balondeoro/ganadores/maradona.html |editor=Diariu Marca |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |títulu=Balón d'Oru Honorífico (Maradona 1995)}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.marca.com/deporte/balondeoro/ganadores/pulgue.html |editor=Diariu Marca |fechaaccesu=15 d'avientu de 2016 |títulu=Balón d'Oru Honorífico (Pelé 2013)}}</ref> Ente los vencedores más nuevos destaca con 21 años y 3 meses el brasilanu [[Ronaldo|Ronaldo Nazário]] en 1997, siendo amás el primer brasilanu y americanu en llogralo —salvamos los casos antes citaos—.<ref>{{Cita web |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/7750898.stm |títulu=The 1990s Ballon d'Or winners |editorial=[[British Broadcasting Corporation|BBC]] |fecha=1 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=18 de xunu de 2010 |idioma=inglés}}</ref> Pela so parte el xugador más veteranu en ganar el títulu foi [[Stanley Matthews]] quien [[Balón d'Oru 1956|en 1956]] facer con 41 años. En cuanto al equipu de procedencia del vencedor, [[Juventus de Turín|Juventus Football Club]] y l'[[Associazione Calcio Milan]] son los clubes con más títulos con ocho, siguíos polos siete llograos por [[Real Madrid Club de Fútbol]] y [[Futbol Club Barcelona]], quien son amás los que más xugadores nel podiu asitiaron. == Balones d'Oru especial == La revista [[France Football]] apurrió dos Balones d'Oru especial a lo llargo de la so historia —trés si cuntamos el premiu honoríficu apurríu en xunto por [[France Football]] y la [[FIFA]]— coincidiendo los dos primeros con dos feches especiales. === Súper Balón d'Oru === El primer Balón d'Oru especial conceder al xugador [[Alfredo Di Stéfano]], n'avientu de 1989,<ref name="DiStefano" /> so la denominación de ''Súper Balón d'Oru''. Este foi escoyíu por votación y la so candidatura imponer a la de [[Johan Cruyff]] y [[Michel Platini]]. === Balón d'Oru Honorífico === El segundu Balón d'Oru especial foi concedíu a [[Diego Armando Maradona]], en 1995,<ref name="Maradona">{{Cita web |añu=2012 |url=http://planetafutbol.wordpress.com/2006/12/01/balon-de-oro-revista-france-football/ |títulu=Balón d'Oru revista France Football |editor=planetafutbol.wordpress.com|fechaaccesu=17 de febreru de 2012}}</ref><ref name="Maradona2">{{Cita web |añu=2012 |url=http://www.terra.com/deportes/articulo/html/fox470158.htm |títulu=Los títulos de Maradona |editor=terra.com|fechaaccesu=17 de febreru de 2012}}</ref> so la denominación de ''Balón d'Oru Honorífico''. Maradona nun recibiera nengún Balón d'Oru hasta esa fecha, yá que solo podíen optar a estos xugadores cola nacionalidá europea y él nun la tenía. Esti gallardón especial coincidió col primer añu nel que la revista francesa apurría los Balón d'Oru a un xugador con una nacionalidá non europea, [[George Weah]]. === FIFA Balón d'Oru Honorífico === Na gala celebrada'l 13 de xineru de 2014, la [[FIFA]] dio un balón d'oru honorífico al ex-futbolista brasilanu [[Pelé]], polos sos notables apurras al fútbol. Ye'l primer y únicu balón d'oru honorífico que s'apurrió, en tola historia de la FIFA Balón d'Oru. L'ex-presidente de la FIFA, [[Joseph Blatter]], destacó apurrir del brasilanu y la so enorme influyencia. Ente que François Morinière, presidente del diariu francés ''[[L'Équipe]]'' resaltó-y como un verdaderu símbolu del fútbol mundial. == Ver tamién == * [[FIFA Balón d'Oru]] * [[Xugador Mundial de la FIFA]] * [[The Best FIFA]] * [[Bota d'Oru]] * [[Premiu World Soccer al meyor xugador del mundu]] * [[FIFA/FIFPro World XI]] * [[Equipu Ideal d'América]] * [[Entrenador del añu en Suramérica]] * [[Futbolista del añu n'Asia]] * [[Futbolista del añu n'África]] * [[Futbolista del añu n'Oceanía]] * [[Meyor xugador suramericanu]] * [[Meyor xugador européu del sieglu XX según la IFFHS]] * [[Futbolista del añu en Suramérica]] * [[Seleición Histórica de la Copa América]] * [[Seleición Suramericana de Fútbol]] * [[Premiu Golden Boy]] * [[Trofeo Bravo]] * [[Once d'Oru]] == Referencies == {{llistaref|2}} === Notes === {{llistaref|group="n"|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Ballon d'Or}} * [http://www.francefootball.fr/ Páxina oficial de la revista ''France Football''] {{fr}}. * [http://www.rsssf.com/miscellaneous/europa-poy.html Ganadores del Balón d'Oru] {{en}}. {{Tradubot|Balón de Oro}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Ediciones del Balón d'Oru]] 01vp5r03kah4nifjpqob01lmysv7o7g Valencia Club de Fútbol 0 112278 4377163 4374102 2025-06-18T07:23:27Z XabatuBot 43102 iguo testu: Botafogo de Futebol y Regatas => Botafogo de Futebol e Regatas 4377163 wikitext text/x-wiki {{equipu}} El '''Valencia Club de Fútbol''' ye una [[Sociedá Anónima Deportiva]] con sede na ciudá de [[Valencia (ciudá)|Valencia]], [[España]]. El [[club de fútbol]] foi fundáu'l [[18 de marzu]] de [[1919]]. La so primer plantía xuega anguaño na [[Primer División d'España|Primer División]] d'[[España]] y apuesta los alcuentros como llocal nel [[Estadiu de Mestalla]], con una capacidá pa 55.000 espectadores (anque anguaño tán disponibles 49.500 asientos).<ref>{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/ver/39220/estadio-mestalla.html |títulu=Camp de Mestalla |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150830040005/http://www.valenciacf.com/ver/39220/estadio-mestalla.html |fechaarchivu=2015-08-30 }}</ref> Na [[Clasificación histórica de la primer división española de fútbol|clasificación histórica de la LFP]], el Valencia CF ocupa'l cuartu puestu,<ref>{{Cita web |url=https://www.marca.com/futbol/atletico/2016/01/10/5692cc34e2704e7c7f8b4632.html |títulu=Clasificación histórica |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20230114131248/https://www.marca.com/futbol/atletico/2016/01/10/5692cc34e2704e7c7f8b4632.html |fechaarchivu=2023-01-14 }}</ref> apostando 82 de les 86 ediciones apostaes de la [[Primer División d'España]]. Ye'l tercer club español tocantes a títulos internacionales con 7 títulos y el quintu [[Clubes españoles de fútbol ganador de competiciones nacionales ya internacionales#Tabla xeneral de clubes ganadores|club español con más títulos]] con un total de 22 trofeos: 6 títulos de [[Primer División d'España|Lliga]], 7 [[Copa del Rei de Fútbol|Copes del Rei]], 1 [[Supercopa d'España de Fútbol 1999|Supercopa d'España]], 1 [[Copa Eva Duarte]], 2 [[Copa de Feries|Copes de Feries]], 2 [[Supercopa d'Europa|Supercopes d'Europa]], 1 [[Copa de la UEFA 2003-04|Copa de la UEFA]], 1 [[Recopa d'Europa 1979-80|Recopa d'Europa]] y 1 [[Copa Intertoto de la UEFA 1998|Copa Intertoto]], amás de dos subcampeonatos de la [[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones]] en [[Lliga de Campeones de la UEFA 1999-00|2000]] y [[Lliga de Campeones de la UEFA 2000-01|2001]]. El club ocupa'l puestu 23ᵘ ente los clubes de fútbol más pervalible del mundu, valoráu en 186 millones d'euros, siendo'l quintu club español na llista.<ref>{{Cita web |url=http://valencia.eldesmarque.com/valencia-cf/noticias/15733-la |títulu=El Valencia CF, ente los clubes más pervalibles del mundu |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711132124/https://www.eldesmarque.com/futbol/valencia-cf/20160728/el-valencia-cf-entre-los-clubes-mas-valiosos-del-mundo_170015733.html |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> La entidá cunta con 44&nbsp;962 accionistes, 39&nbsp;251 abonaos<ref>{{Cita web |url=http://www.laliga.es/laliga-santander/valencia |títulu=Valencia CF SAD en La Lliga |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711132055/https://www.laliga.com/clubes/valencia-cf |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> y más de 500 peñes partíes per España y per países como Alemaña, Francia, Inglaterra, Estaos Xuníos, Arxentina, Suiza, Dinamarca, Finlandia, Hungría, Irlanda, Noruega, Panamá, Rusia, Suecia, Indonesia y República Dominicana.<ref>{{Cita web |url=http://www.penyesvalenciacf.com/Historia/historianew.html |títulu=Agrupació de Penyes Valencianistes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150510001312/http://www.penyesvalenciacf.com/Historia/historianew.html |fechaarchivu=2015-05-10 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.superdeporte.es/secciones/noticia.jsp?pRef=2008112800_2_45939__Valencia-Inaugurada-Trondheim-valencianista-Chescandinavia |títulu=Peña Valencianista unión Noruega, Dinamarca, Suecia y Finlandia |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.superdeporte.es/secciones/noticia.jsp?pRef=2008112800_2_45939__Valencia-Inaugurada-Trondheim-valencianista-Chescandinavia|fechaarchivu=24 d'abril de 2017}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.18demarzo.com/web/index.php?option=com_content&task=view&id=307 |títulu=XVII Convención Peñes Valencianistes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140107005046/http://www.18demarzo.com/web/index.php?option=com_content&task=view&id=307 |fechaarchivu=2014-01-07 }}</ref> El mayor accionista de la [[sociedá anónima deportiva|S. A. D.]] ye l'empresariu [[singapur]]ense [[Peter Lim]], al traviés de la so empresa ''"Meriton Holdings Ltd."'', dende la compra del 70,4 % de les aiciones que tenía la Fundación Valencia CF el 24 d'ochobre de [[2014]], agora convertíes nel 82 % tres l'[[ampliación de capital]] de xineru de [[2016]].<ref>{{Cita web |url=https://www.eldesmarque.com/futbol/valencia-cf/20160215/peter-lim-completa-la-ampliacion-de-capital_170010649.html |títulu=Peter Lim completa l'ampliación de capital con 100 millones |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170628225156/http://valencia.eldesmarque.com/valencia-cf/noticias/10649-peter-lim-completa-la-ampliacion-de-capital |fechaarchivu=2017-06-28 }}</ref> Según una encuesta realizada pol [[Centru d'Investigaciones Sociolóxiques|CIS]] en xunu de [[2014]], el Valencia CF tien una de les grandes aficiones d'España, ocupando'l cuartu puestu en porcentaxe de simpatizantes (3,5 %), solo por detrás de [[Real Madrid]] (37,9 %), [[FC Barcelona]] (25,4 %) y [[Atlético de Madrid]] (6,1 %).<ref>{{Cita web |url=http://www.cis.es/cis/opencms/YE/NoticiasNovedades/InfoCIS/2014/Documentacion_3029.html |títulu=Barómetru CIS 2014}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2014/07/07/primer/1404737055_156011.html |títulu=Páxina en futbol.as.com<!-- títulu xeneráu--> }}</ref> == Historia == {{AP|Historia del Valencia Club de Fútbol}} === Fundación y primeros años (1919 - 1939) === [[Ficheru:Acta de constitució del VCF.jpg|thumb|250px|Acta de constitución del Valencia FC nel añu [[1919]]]] El ''Valencia Club de Fútbol'', ye un equipu históricu de la ciudá de Valencia que foi fundáu'l '''[[18 de marzu]] de [[1919]]''' por un grupu de nuevos ex integrantes, la mayoría, del entós apocayá desapaecíu club ''Deportivo Español'' y d'otros clubes de la ciudá. El so primer presidente foi '''Octavio Augusto Milego Díaz''', principal impulsor del club, gracies en principiu a una [[Moneda al aire|moneda llanzada al aire]] ente él y Gonzalo Medina, consideráu'l primera [[mecenes]] del club, pero'l sortéu foi apautáu ente los fundadores pa que'l escoyíu como presidente fora Milego. El llugar de fundación considérase'l desapaecíu '''Bar Torino''' que s'atopaba na antigua ''Baxada de San Francisco'' (güei [[Plaza del Conceyu (Valencia)|Plaza del Conceyu]], bien próximu al nᵘ7), llugar onde güei s'atopa una placa conmemorativa nel suelu, conocida como'l [[Km 0]] que dio orixe al club. Gonzalo Medina retrasó un añu la so boda p'adquirir y acondicionar un terrén de xuegu pal club, el campu de '''Algirós''', llamáu asina por atopase xunto al camín del mesmu nome. El campu foi inauguráu'l [[7 d'avientu]] de [[1919]] y llegó a tener una capacidá pa 8.000 espectadores. Al proclamase per primer vegada [[Campeonatu Rexonal de Valencia campeón rexonal]] na temporada [[1922]]/[[1923|23]], con menos de 4 años de vida, llogró'l derechu a participar per primer vegada nun campeonatu a nivel nacional: la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Rei]] de [[Copa del Rei de Fútbol 1923|1923]], lo que supunxo un gran aumentu de siguidores y la construcción esi mesmu añu d'un nuevu estadiu, el '''[[Estadiu de Mestalla|Campu de Mestalla]]''', llamáu asina por atopase xunto a un brazu de l'[[acequia de Mestalla]], y foi inauguráu'l [[20 de mayu]] de [[1923]] con capacidá pa 14.000 espectadores que llueu pasaron a ser unos 17.000.<ref>{{Cita web |url=http://www.ciberche.net/historia/el-camp-de-mestalla/64 |títulu=Inauguración de Mestalla |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160524152207/http://www.ciberche.net/historia/el-camp-de-mestalla/64 |fechaarchivu=2016-05-24 }}</ref> [[Ficheru:València CF 1931.jpg|thumb|250px|L'equipu que xubió al Valencia FC a [[Primer División d'España|Primer]] en [[Segunda División d'España 1930/31|1931]]]] Los primeros ídolos del valencianismu fueron '''Cubells''' (primer internacional valencianista)<ref>{{Cita web |url=https://www.levante-emv.com/deportes/2014/03/13/cubells-arquiteutu-valencia/1089398.html |títulu=Cubells, l'arquiteutu del Valencia |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711132059/https://buy-eu.piano.io/checkout/template/cacheableShow?aid=qEh0R5iFpe&templateId=OTNTNVB1K55H&templateVariantId=OTVCOM4AVDRIF&offerId=fakeOfferId&experienceId=EX5O8XXXUW6D&iframeId=offer_8405e0d57b8ef635e2ed-0&displayMode=inline&pianoIdUrl=https%3A%2F%2Fid-eu.piano.io%2Fid%2F&widget=template&url=https%3A%2F%2Fwww.levante-emv.com |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> y '''Montes''' (autor del primer gol en [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]]), daqué que tamién enfrentó amistosamente a los aficionaos ente los siguidores d'unu y otru xugador.<ref>{{Cita web |url=http://www.nostresport.com/futbol/item/29867-cubells-y-montes-los primeres-idolos/29867-cubells-y-montes-los primeres-idolos.html |títulu=Cubells y Montes, los primeros ídolos }}</ref> Foi campeón [[Campeonatu Rexonal de Valencia rexonal]] mientres tres temporaes siguíes, y en [[1928]] empezó a apostase la [[Primer División d'España|Lliga]] española y el club empecipiar na [[Segunda División d'España 1928/29|Segunda División]], una y bones la máxima categoría empecipiar los campeones y subcampeones de [[Copa del Rei de fútbol|Copa]] hasta aquel añu, pero solu trés años dempués llogró'l '''[[Segunda División d'España 1930/31|ascensu]]''' a la máxima categoría, el [[29 de marzu]] de [[1931]].<ref>{{Cita web |url=http://www.ciberche.net/historia/la historia-del-valencia/los-anos-30/92 |títulu=El Valencia xube a Primer }}</ref> Los primeros años sufrir pa caltener la categoría pero nunca se baxó, empezando asina a consolidase na máxima categoría del fútbol español. En consolidándose en [[Primer División d'España|Primer]] y ganar cuatro campeonatos [[Campeonatu Rexonal de Valencia rexonales]], de forma consecutiva, llogró xugar la so '''primer final''' a nivel nacional na [[Copa del Rei de fútbol|Copa]] en [[Copa del Presidente de la República de Fútbol 1934|1934]], anque cayó derrotáu 2-1 frente al [[Real Madrid|Madrid CF]] en [[Estadiu de Montjuïc|Montjuïc]]. En poco tiempu l'equipu yá competía contra clubes más antiguos. === Delantrera llétrica y Luis Casanova (1940 - 1959) === [[Ficheru:Arturo Montesinos.JPG|thumb|200px|Arturo Montesinos, ''Montes'', unu de los primeros ídolos de [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]] xunto a Eduardo Cubells.]] Tres la [[Guerra Civil española|Guerra Civil]] l'estadiu de [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]] foi unu de los más estropiaos, pero rápido acondicionóse pa la práutica del fútbol, y l'hasta entós ''Valencia Foot-ball Club'' se renombró oficialmente como '''Valencia Club de Fútbol''' y empezó la dómina más brillosa de la [[Historia del Valencia Club de Fútbol|historia del club]] a nivel de títulos, toos ellos so la histórica presidencia de '''[[Luis Casanova Giner|Luis Casanova]]''' que duró casi venti años, con un total de '''7 títulos''' y '''7 subcampeonatos'''. Los héroes causantes de munches de les allegríes d'esta dómina fueron los integrantes de la mítica '''Delantrera Llétrica''' valencianista formada por '''[[Epifanio Fernández Berridi|Epi]], [[Amadeo Ibáñez|Amadeo]], [[Edmundo Suárez|Mundu]], [[Vicente Asensi|Asensi]]''' y '''[[Guillermo Gorostiza Parés|Gorostiza]]''', delantrera qu'entá güei reciten de carrerilla tolos valencianistes anque nun vivieren aquellos años. Consiguióse'l '''primer títulu''' nacional na '''[[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1941|Copa de 1941]]''' frente al [[RCD Espanyol|Español]] por 3-1, el [[29 de xunu]] de [[1941]] en [[Estadiu de Chamartín|Chamartín]], un ésitu que foi celebráu per tolo alto nel club y en tola ciudá.<ref>{{Cita web |url=http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-40/101 |títulu=El primer títulu de Copa |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160305005816/http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-40/101 |fechaarchivu=2016-03-05 }}</ref> pero la siguiente temporada llogróse un ésitu inda mayor al conquistar el so '''primer Lliga''', la '''[[Primer División d'España 1941/42|Lliga de 1942]]''' el [[22 de marzu]] na antepenúltima xornada del campeonatu. Amás a nivel individual, el delanteru '''[[Edmundo Suárez|Mundu]]''' foi'l ganador del [[Troféu Pichichi]] con 27 goles y el porteru '''[[Ignacio Eizaguirre|Eizaguirre]]''' ganó'l [[Troféu Zamora]], siendo dambos los primeres valencianistes en consiguilo. La siguiente temporada quedar a les puertes d'otra final de Copa, pero quedar nes [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1943|semifinales]], pero xustu dempués conquistó'l so '''segunda Lliga''': la '''[[Primer División d'España 1943/44|Lliga de 1944]]''', el [[26 de marzu]], cuando'l club celebraba'l so 25ᵘ aniversariu, y de nuevu a falta de dos xornaes pa terminar el campeonatu. Tamién esi añu '''[[Edmundo Suárez|Mundu]]''' repitió'l so ésitu como [[Troféu Pichichi|Pichichi]] con otros 27 goles, y '''[[Ignacio Eizaguirre|Eizaguirre]]''' volvió ser el [[Troféu Zamora|Zamora]] del fútbol español. A puntu tuvo'l club de consiguir un históricu doblete porque algamó la final de [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1944|Copa]] pero cayó ganáu pol [[Athletic Club|Atlético de Bilbao]] en [[Estadiu de Montjuïc|Montjuïc]]. En setiembre d'esi mesmu añu [[1944]] naz el '''[[CD Mestalla]]''', equipu filial del club que tendría una rápida crecedera, yá que solu ocho años dempués, en [[Segunda División d'España 1951/52|1952]], foi'l '''primer equipu filial''' del fútbol español '''en consiguir un ascensu a Primer''', anque tanto'l presidente del club ([[Luis Casanova Giner|Luis Casanova]]) como'l presidente del equipu filial (Federico Blasco) arrenunciaron voluntariamente al ascensu por non competir contra l'equipu matriz.<ref>{{Cita web |url=http://es.rec.deportes.futbol.narkive.com/OVSLiWLw/1952-el-atayáu-ascenso-del-mestalla-a-primera-division-batallitas-futbolisticas |títulu=L'atayáu ascensu del Mestalla a Primer }}</ref> volvió llegase a la final de [[Copa del Rei de fútbol|Copa]] en [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1944-45|1945]] y [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1946|1946]], pero en dambes ocasiones perdieron frente al [[Athletic Club|Atlético de Bilbao]] y [[Real Madrid]], siendo trés les finales consecutives perdíes y toes elles en [[Estadiu de Montjuïc|Montjuïc]], completando asina hasta cuatro finales de Copa perdíes nel estadiu barcelonés hasta esa fecha na [[Historia del Valencia Club de Fútbol|historia del club]]. Sicasí la rabia poles finales perdíes tendría'l so pagu al consiguir la '''tercer Lliga''', la '''[[Primer División d'España 1946/47|Lliga de 1947]]''', anque hubo d'esperar hasta la última xornada'l [[13 d'abril]] en [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]] ganando al [[Real Sporting de Xixón|Sporting]] y dependiendo de lo qu'asocediera n'otros dos partíos. Por fin la fortuna tuvo del llau valencianista tres trés años perdiendo finales en Copa. Esta temporada debutó amás un mozu de 21 años que sería una lleenda del club, '''[[Antonio Puchades]]'''. La temporada [[Primer División d'España 1947/48|1947/48]] l'equipu foi líder casi tola segunda vuelta pero xustu a la fin dexó escapar el campeonatu perdiendo na penúltima xornada frente al [[FC Barcelona|Barcelona]] en [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]], y depués los resultaos na última xornada nun-y fueron favorable. Quedar col miel nos llabios de repitir títulu. Al rematar esta temporada l'equipu apostó la primer [[Copa Eva Duarte de 1947|Copa Eva Duarte]], campeonatu precursor de l'actual [[Supercopa d'España|Supercopa]], entamada pola [[RFEF]] y qu'enfrentaba a los campeones de Lliga y Copa de la temporada anterior. Apostar en [[Estadiu de Chamartín|Chamartín]] a partíu únicu'l [[6 de xunu]] de [[1948]] contra'l [[Real Madrid]] y con victoria final pa los madridistes por 3-1. Pa cerrar la máxica década de los [[años 1940|años 40]] el club fichó al que sería unu de los sos entrenadores que más partíos va dirixir a los valencianistes en toa'l so [[Historia del Valencia Club de Fútbol|historia]] y tamién unu de los que más títulos llevantaría, el vizcaín '''[[Jacinto Quincoces]]''', que foi [[Entrenadores de la Seleición de fútbol d'España|seleccionador nacional]] y entrenador de [[Real Zaragoza|Zaragoza]] y [[Real Madrid]]. L'ameyoramientu del equipu notóse, anque foi superáu por un intratable [[FC Barcelona|Barcelona]] que ganó la lliga col Valencia subcampeón a solu dos puntos. Sicasí na Copa llogró sacase l'escayu de les postreres finales perdíes y esta vegada ganó la so '''segunda Copa''', la '''[[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1948-49|Copa de 1949]]''' el [[29 de mayu]] y de nuevu en [[Estadiu de Chamartín|Chamartín]], onde ganó la primera. El rival foi otra vegada'l [[Athletic Club|Atlético de Bilbao]] y ganóse 1-0 con gol de '''[[Epifanio Fernández Berridi|Epi]]''', que xugaba'l so postreru partíu oficial como valencianista tres nueve temporaes y quería tornar a retirase al so antiguu club, la [[Real Sociedad]]. El [[12 d'ochobre]] de [[1949]] l'equipu apostó y ganó la '''[[Copa Eva Duarte de 1949]]''' nel [[Estadiu Metropolitanu de Madrid|Metropolitanu]] por 4-7 al vixente campeón de lliga, el [[FC Barcelona|Barcelona]]. Coles salíes de [[Guillermo Gorostiza|Gorostiza]] en 1946, d'[[Epifanio Fernández Berridi|Epi]] en 1949, de [[Mundu (futbolista)|Mundu]] en 1950, d'[[Amadeo Ibáñez|Amadeo]] en 1951 y d'[[Vicente Asensi|Asensi]] en 1952 poníase fin a la mítica '''Delantrera Llétrica''' que tantos títulos dio nos [[Años 1940|años 40]] al club. La referencia d'aquella máxica delantrera foi ensin dulda [[Mundu (futbolista)|Mundu]] al conquistar dos trofeos [[Troféu Pichichi|Pichichis]] y proclamase '''máximu golador de la historia del club''' con 269 goles.<ref>{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/ver/1130/mundu.html |títulu=Mundu - Lleendes del Valencia CF |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20211018095552/https://www.valenciacf.com/ver/1130/mundu.html |fechaarchivu=2021-10-18 }}</ref> Los '''[[años 1950|años 50]]''' arrincaron coles obres de remodelación de [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]] con un proyeutu conocíu como '''"Gran Mestalla"''' p'acoyer a 40.000 espectadores. Les obres enllargar a lo llargo de dellos años, siendo la nueva tribuna inaugurada en [[1955]], y esto supunxo un gran esfuerciu económicu pa club y aficionaos.<ref>{{Cita web |url=http://www.ciberche.net/historia/el-camp-de-mestalla/66 |títulu=El gran Mestalla |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160305005919/http://www.ciberche.net/historia/el-camp-de-mestalla/66 |fechaarchivu=2016-03-05 }}</ref> No deportivo'l club intentábase reponer de les importantes baxes, pero a les órdenes de [[Jacinto Quincoces|Quincoces]] algamar de nuevu una final na [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1952|Copa de 1952]]. A pesar d'apostase en [[Estadiu de Chamartín|Chamartín]], estadiu talismán pa los valencianistes nes finales, y de ponese per delantre con dos goles de [[Manuel Badenes|Badenes]], el [[FC Barcelona|Barcelona]] llogró igualar a dos nos últimos minutos y darréu ganar na [[prórroga]], aprovechando les mancadures de los valencianistes [[Vicente Asensi|Asensi]] y del porteru [[Enrique Martín Navarro|Quique]]. La siguiente temporada algámase'l subcampeonatu na [[Primer División d'España 1952/53|Lliga]] a solu dos puntos del [[FC Barcelona|Barcelona]] que ganó lliga y copa esi añu. [[Ficheru:Faas Wilkes (1961).jpg|thumb|250px|L'holandés [[Faas Wilkes]], ficháu en [[1953]], foi la primer estrella internacional na historia del club]] Pel branu de [[1953]] fichar al holandés '''[[Faas Wilkes]]''', '''primer figura internacional''' na historia del club<ref>{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/ver/10306/faas-wilkes.html |títulu=Faas Wilkes - Lleenda del Valencia CF |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20171124123057/http://www.valenciacf.com/ver/10306/faas-wilkes.html/ |fechaarchivu=2017-11-24 }}</ref> y un xugador espectacular que los sos regates namoraben a la grada. Del cual dizse inclusive que la xente enllenaba l'estadiu pol reclamu de ve-y n'aición, polo qu'empezó la lleenda de que gracies a él púdose acometer la construcción de la nueva tribuna que s'inauguraría dos años dempués. L'equipu volvió xugar la final de la '''[[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1954|Copa de 1954]]''', aumentando asina la so fama de ''"equipu coperu"'', y conquistando la '''tercer Copa''' de la so historia, y de nuevu en [[Estadiu de Chamartín|Chamartín]]. Foi'l [[20 de xunu]] frente al [[FC Barcelona|Barcelona]] y la resultancia foi un contundente 3-0 con dos goles de [[Antonio Fuertes|Fuertes]] y unu de [[Manuel Badenes|Badenes]]. Esta final tamién se recuerda por una imaxe del porteru [[Enrique Martín Navarro|Quique]] celebrando'l trunfu sentáu sobre'l llargueru d'una de les porteríes. Foi'l tercer títulu del téunicu [[Jacinto Quincoces]] na so quinta temporada. Tres tres temporaes mediocres ya irregulares pel branu de [[1957]], [[Eduardo Cubells]], ex-futbolista, ex entrenador y entós [[direutor deportivu|asesor deportivu]] del presidente [[Luis Casanova Giner|Luis Casanova]], viaxó a Brasil y cerca tuvo de fichar a un jovencísimo [[Pelé]] de 17 años,<ref>{{Cita web |url=https://www.levante-emv.com/deportes/2014/03/13/guerra-civil-fichaje-pulgue/1089395.html |títulu=De la guerra civil al non fichaxe de Pelé |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711132252/https://www.levante-emv.com/deportes/2014/03/12/guerra-civil-fichaje-pele-12797603.html |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> pero finalmente los escoyíos fueron [[Juan Ramos Machado|Machado]] y [[Walter Marcianu|Walter]], que completó un gran papel nos sos trés temporaes previes al so tráxicu accidente.<ref>{{Cita web |url=https://yelseptimodiafutbol.wordpress.com/2012/01/23/la-maldita-curva-de-walter/ |títulu=La maldita curva de Walter |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180923124627/https://yelseptimodiafutbol.wordpress.com/2012/01/23/la-maldita-curva-de-walter/ |fechaarchivu=2018-09-23 }}</ref> Pero si daqué marcó esta temporada foi'l desastre de la '''[[Gran riada de Valencia Gran Riada]]''' que sufrió Valencia'l [[14 d'ochobre]] de [[1957]] al enchise'l ríu [[Turia]] provocando enormes estroces. Esti fechu marcó un antes y un dempués na vida de la ciudá y na memoria de tolos valencianos. L'equipu nun pudo apostar un partíu como llocal hasta'l mes d'avientu, pero na segunda vuelta remontó'l vuelu. Tanto foi asina que'l delanteru valencianu '''[[Ricardo Alós]]''' llograba'l troféu [[troféu Pichichi|Pichichi]] con 19 goles (empatáu con [[Manuel Badenes|Badenes]] y [[Alfredo Di Stéfano|Di Stéfano]]) y '''[[Goyo Vergel|Goyo]]''' el troféu [[Troféu Zamora|Zamora]]. En marzu de [[1959]] inaugurábase'l llume llétrico de [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]], pero col final d'esta década terminaba un ciclu nel valencianismu cola marca del llexendariu '''[[Antonio Puchades|Puchades]]''' a los 32 años tres 12 temporaes nel club, y cola dimisión del presidente '''[[Luis Casanova Giner|Luis Casanova]]''' tres una presidencia de casi 19 años y siendo'l presidente que más títulos celebró y parte na remodelación del estadiu. El [[12 de xunu]] de [[1959]] foi nomáu presidente honoríficu del club ante la ovación de tola xunta xeneral de socios.<ref>{{Cita web |url=http://www.ciberche.net/historia/la historia-del-valencia/los-anos-50/121 |títulu=La durez de Otto Bumbel }}</ref> Durate la temporada les males resultancies fixeron que tamién dimitieren [[Eduardo Cubells]] y l'entrenador [[Luis Miró]], que foi sustituyíu pol queríu [[Jacinto Quincoces]] hasta final de temporada y casi mete al equipu na final de Copa. El branu de [[1959]] tuvo llugar la primer edición del '''[[Troféu Naranxa]]''' con dos convidaos d'esceición: el [[Santos Futebol Clube|Santos]] de [[Pelé]] y el [[Inter de Milán]], siendo'l club brasilanu'l ganador del troféu pola diferencia de goles.<ref>{{Cita web |url=http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-50/120 |títulu=Naz el Troféu Naranxa |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304204123/http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-50/120 |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> === Primeros títulos europeos (1960 - 1969) === Los [[años 1960|años 60]] empezaron con una irregular temporada a les órdenes del téunicu [[Domingo Balmanya]] y con [[Vicente Iborra Gil]] como presidente, anque s'ameyoró mientres la segunda vuelta y terminóse en quinta posición. El drama llegó'l [[21 de xunu]] de [[1961]] cuando'l delanteru brasilanu [[Walter Marcianu]] sufría un mortal accidente de tráficu, dexando conmocionada a tola afición valencianista. Poco dempués apostaríase un partíu homenaxe a él colos beneficios pa la so familia, y apostóse tamién la segunda edición del [[Troféu Naranxa]] qu'esta vegada sí ganó'l Valencia frente a [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] y [[FC Barcelona|Barcelona]]. El presidente [[Vicente Iborra Gil]] dimitió esi branu por motivos de salú y cola presidencia de '''[[Julio de Miguel]]''' llegó la incorporación del brasilanu '''[[Waldo Machado|Waldo]]''', unu de los meyores delanteros de la [[Historia del Valencia Club de Fútbol|historia del club]], y llegó tamién la primer participación oficial del club en '''competiciones europees''' al solicitar la so participación na '''[[Copa de Feries]]''', tornéu entamáu por direutivu de la [[FIFA]] y la [[UEFA]] enfrentando a ciudaes europees qu'entamaren [[Feria de muestres|feries de muestres]] internacionales, y Valencia disponía de la so [[Feria Muestrario Internacional de Valencia|feria mostrariu]] dende [[1917]], polo cual foi incluyida na competición. Nun pudo estrenase meyor al empezar esaniciando al [[Nottingham Forest]] con un 2-0 en [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]] (con [[Waldo Machado|Waldo]] anotando los dos primeros goles europeos na historia del club) y un contundente 1-5 n'Inglaterra, y darréu al [[Lausanne Sports|Lausanne]] suizu, al potente [[Inter de Milán]] (con doblete de goles del mozu canteranu '''[[Vicente Guillot|Guillot]]''' na ida) y al [[MTK Budapest]] en semifinales con dos goliaes por 3-0 y 3-7 (con tres goles del uruguayu [[Héctor Núñez]], dos de [[Waldo Machado|Waldo]] y otros dos de [[Vicente Guillot|Guillot]]). Na final a doble partíu'l rival foi'l [[FC Barcelona|Barcelona]], pero pola mor del [[Mundial 1962|mundial]] non pudo apostase hasta setiembre, lo que fizo qu'hubiera cambeos en dambos equipos, como'l del téunicu valencianista que pasó a ser l'arxentín [[Alejandro Scopelli]], que sustituyó a [[Domingo Balmanya]] que tornó anovar el so contratu. La ida apostóse'l [[8 de setiembre]] de [[1962]] en [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]] y terminó con un históricu 6-2 con tres goles de [[Vicente Guillot|Guillot]], dos de [[Nando Yosu]] y unu de [[Héctor Núñez]]. El partíu de vuelta foi'l [[12 de setiembre]] nel [[Camp Nou]] y l'empate 1-1 fizo que'l Valencia proclamárase '''campeón de la [[Copa de Feries 1961-62]]''' na so primer participación. En xunu apostóse y ganó la tercer edición del [[Troféu Naranxa]] frente a [[Sporting de Lisboa]] y [[Blackpool Football Club|Blackpool FC]]. La siguiente temporada foi fluexa en lliga, pero algamaron unes afogadices semifinales en Copa contra'l [[FC Barcelona|Barcelona]] que tuvieron de decidise con un tercer partíu de desempate, nun calendariu cargáu de partíos, y que terminó decantándose polos culés. Pero la temporada va pasar a la historia pola segunda participación del club na '''[[Copa de Feries]]''' y el so segundu trunfu. Los rivales esaniciaos fueron los escoceses [[Celtic Glasgow]] y [[Dunfermline Athletic Football Club|Dunfermline AFC]], estos postreros nuna perdura eliminatoria que terminó igualada a seis goles (4-0 en [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]] y 6-2 pa los escoceses na vuelta) y tuvo que decidise con un partíu de desempate en [[Estadiu del Restelo|Lisboa]] que terminó con victoria valencianista con un gol del históricu central valencianu '''[[Manuel Mestre|Manolo Mestre]]'''. En cuartos de final el rival otru escocés, l'[[Hibernian Football Club|Hibernian FC]], y la ida terminó con goliada 5-0 (dos de [[Waldo Machado|Waldo]], dos de '''[[Roberto Gil (futbolista)|Roberto Gil]]''' y unu del brasilanu [[Chicao Do Santos|Chicao]]) mientres na vuelta perdióse 2-1. Nes semifinales el rival foi l'[[AS Roma]] y na ida un enrachado Valencia enxaretó-y un 3-0 ([[Chicao Do Santos|Chicao]], [[Héctor Núñez]] y [[Vicente Guillot|Guillot]]). Na vuelta perdióse 1-0 y l'equipu clasificar de nuevu pa la final contra'l [[Dinamo Zagreb]] yugoslavu. La ida foi'l [[12 de xunu]] de [[1963]] nel estadiu [[Estadiu Maksimir|Maksimir]] y terminó con un apostáu 1-2 pa los valencianistes con goles de [[Waldo Machado|Waldo]] y [[José Antonio Urtiaga|Urtiaga]] que remontaron el gol inicial yugoslavu. La vuelta foi'l [[26 de xunu]] nun [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]] llenu y, a pesar de los apuros, ganóse 2-0 con goles de [[Daniel Mañó|Mañó]] y [[Héctor Núñez]], confirmando al Valencia como '''campeón de la [[Copa de Feries 1962-63]]''' na so segunda participación. Pel branu de [[1963]] faise cargu del equipu'l míticu ex xugador '''[[Pasieguito]]''', anque nun tuvo fortuna como téunicu nesta primer etapa yá qu'en xineru de [[1964]] foi destituyíu por bien males resultancies en lliga que llevaron al equipu a mirar de cerca los puestos de descensu, y el so sustitutu foi l'ex delanteru '''[[Mundu (futbolista)|Mundu]]''', hasta entós téunicu del [[CD Mestalla|filial]]. Les resultancies camudaron descomanadamente y algamóse un discretu sestu puestu. Na Copa per primer vegada enfrentar al so filial en dieciseisavos de final, el [[CD Mestalla]], y algamáronse les semifinales, quedándose a les puertes d'una final. Na [[Copa de Feries]] esaniciar al [[Shamrock Rovers Football Club|Shamrock Rovers FC]], al [[Rapid Viena]], l'[[Újpest Budapest FC|Ujpest Budapest]] y el [[FC Colonia|Colonia]]. Na tercera final europea consecutiva esperaba'l debutante [[Real Zaragoza]]. Apostar a partíu únicu'l [[24 de xunu]] nel [[Camp Nou]] y foi posiblemente la '''final col arbitraxe más polémicu''' sufiertu pol Valencia, obra del portugués Joaquim Fernandes de Campos. Adelantráronse los aragoneses con gol de [[Juan Manuel Villa|Villa]], en posible fora de xuegu, y empató [[José Antonio Urtiaga|Urtiaga]] antes del descansu, col Valencia apoderando'l partíu. Na segunda parte'l xuegu igualóse y marcó [[Marcelino Martínez Cao|Marcelino]] p'adelantrar 2-1 a los maños, pero pocu dempués marcó gol [[Vicente Guillot|Guillot]] y foi anuláu, y más tarde'l mesmu futbolista foi oxetu de penalti pero nun se señaló. [[Suco (futbolista)|Suco]] foi espulsáu, y amás l'árbitru nun añader minutos de descuentu con tou el Valencia entornáu sobre la portería rival. Non pudo repitise l'ésitu na tercera final europea.<ref>{{Cita web |url=http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-60/126 |títulu=Gana na tercera final europea |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304222747/http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-60/126 |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> La siguiente temporada supunxo'l primer fracasu européu al cayer sorprendentemente na primer ronda pol [[RFC Liexa]]. Nos dos años posteriores algamáronse los octavos de final na [[Copa de Feries]], esaniciaos en dambes ocasiones pol [[Leeds United]]. Debutaron col equipu nuevos futbolistes de lleenda como '''[[José Claramunt|Pep Claramunt]]''' o '''[[Juan Cruz Sol]]'''. La temporada [[Primer División d'España 1966/67|1966/67]] por fin algamóse una allampada final de Copa que nun se consiguía dende trece años antes, consiguiendo asina la '''[[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1966-67|Copa de 1966-67]]'''. Esaniciar a [[Cádiz CF|Cádiz]], [[Real Betis|Betis]], [[Real Madrid]] y [[Elche CF|Elx]], y la final supunxo la '''cuarta Copa''' de la historia del club, apostada nel [[Estadiu Santiago Bernabéu|Santiago Bernabéu]] el [[2 de xunetu]] de [[1967]] contra'l [[Athletic Club|Atlético de Bilbao]] y con victoria final por 2-1 con goles de [[Vicente Anastasio Jara|Jara]] y [[Francisco García Gómez|Paquito]]. Recoyó la Copa'l capitán [[Roberto Gil (futbolista)|Roberto Gil]]. Esa mesma temporada'l delanteru '''[[Waldo Machado|Waldo]]''' foi'l primer brasilanu en ganar el [[Troféu Pichichi]] con 24 goles. Ganar la Copa dexó-y apostar per primer vegada la '''[[Recopa d'Europa 1967-68|Recopa d'Europa]]''', campeonatu entamáu pa los campeones de Copa de países europeos. Enfrentar a [[Crusaders FC]], [[Steaua București]] y foi esaniciáu pol [[FC Bayern München]] nos cuartos de final. En [[Primer División d'España 1968/69|1969]] el club cumplía'l so '''50ᵘ aniversariu''' y quería faese daqué importante, pero resultó ser una campaña bastante discreta. El téunicu [[Mundu (futbolista)|Mundu]] dimitió tres la quinta xornada y contratóse a [[José Iglesias Fernández|Joseíto]] pal restu de temporada, y nomó capitán al nuevu [[Juan Cruz Sol]]. Terminar en quinta posición, quedóse fora de la Copa en cuartos esaniciáu pol [[Elche CF|Elx]], y na [[Copa de Feries]] foi esaniciáu na primer ronda pol [[Sporting de Lisboa]]. === La Lliga de Di Stéfano y finales de Copa (1970 - 1976) === Pel branu de [[1969]], el presidente [[Julio de Miguel]] propunxo na xunta de socios denominar oficialmente '''[[Estadiu Luis Casanova]]''' al campu de [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]], n'honor al míticu presidente [[Luis Casanova Giner|Luis Casanova]] mientres casi dos décades, propuesta que foi aprobada. El téunicu [[José Iglesias Fernández|Joseíto]] anovó por una temporada pero tres cincos jornada foi destituyíu por un malísimo arranque en [[Primer División d'España 1969/70|Lliga]] y pola eliminación en primer ronda de la [[Copa de Feries 1969-70|Copa de Feries]], pero depués con [[Salvador Artigas]] y [[Enrique Buqué]] algamóse la '''final''' de Copa de [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1969-70|1970]] n'esaniciando a [[Club Atlético Osasuna|Osasuna]], [[Granada CF|Granada]], [[Racing Club de Ferrol|Ferrol]] y [[Real Zaragoza|Zaragoza]]. La final apostada nel [[Camp Nou|Estadiu del Barcelona]] ganar finalmente'l [[Real Madrid]] por 3-1. N'abril de [[1970]], en plena competición, el presidente [[Julio de Miguel]] anunció por sorpresa que la siguiente temporada'l téunicu sería l'hispanu-arxentín '''[[Alfredo Di Stéfano]]''', qu'acababa de proclamase campeón dirixendo a [[Boca Juniors]].<ref>{{cita web |url=http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-60/132 |títulu=El Valencia contrata a Di Stéfano |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160707222337/http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-60/132 |fechaarchivu=2016-07-07 }}</ref> Dio al equipu un espíritu ganador y lluchador asemeyáu al so na so dómina de xugador, toos defendíen y toos atacaben. A principios de setiembre apostóse la que va ser considerada '''I Edición''' del '''[[Troféu Naranxa|Troféu Valencia Naranxa]]''' que pasaría a apostase añalmente, con contaes esceiciones. Esta década empezó cola marcha de dos leyenda como [[Waldo Machado|Waldo]] y [[Vicente Guillot|Guillot]], y un añu dempués la de [[Roberto Gil (futbolista)|Roberto Gil]], y coles llegaes del arxentín '''[[Óscar Rubén Valdez Ferrero|Óscar Rubén Valdez]]''', [[Carlos Pellicer Vázquez|Pellicer]], [[Gabriel Uriarte|Uriarte]], [[Miguel Ángel Adorno|Adorno]] y [[Joaquín Sierra Vallejo|Quino]]. Na [[Copa de Feries 1970-71|última edición]] de la [[Copa de Feries]] l'equipu cayó en segunda ronda ante'l [[KSK Beveren]] con gran discutiniu arbitral nel partíu de vuelta.<ref>{{cita web |url=http://www.ciberche.net/index.php?option=com_content&view=article&id=134 |títulu=Otru inxustu y desastrosu arbitraxe dexónos fora d'otra competición |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180923124045/http://www.ciberche.net/index.php?option=com_content&view=article&id=134 |fechaarchivu=2018-09-23 }}</ref> En [[Primer División d'España 1970/71|Lliga]] naide podía imaxinar que l'equipu conquistaría'l so '''cuarta Lliga''' tres venticuatro años del últimu títulu lligueru ([[Primer División d'España 1946/47|1947]]). Empezar con duldes nes primeres xornaes pero tres la quina empezar a esguilar posiciones. Na segunda vuelta encadenáronse delles victories consecutives y algamóse'l lideralgu tres la penúltima xornada. L'equipu de [[Alfredo Di Stéfano|Di Stéfano]] dependía de sigo mesmu pa ser campeón y bastába-y un empate na última xornada en [[Estadiu de Sarriá|Sarriá]], pero sicasí cayó ganáu por 1-0. Coles mesmes xugaben los otros dos aspirantes, [[Atlético de Madrid]] y [[FC Barcelona|Barcelona]], y quien ganara proclamaríase campeón por causa de la derrota valencianista, pero'l destín quixo qu'empataren 2-2 y que por tanto'l Valencia celebrara en [[Estadiu de Sarriá|Sarriá]] el títulu de '''campeón''' de la '''[[Primer División d'España 1970/71|Lliga de 1971]]'''. A nivel individual el porteru asturianu '''[[Abelardo González|Abelardo]]''' ganó'l [[Troféu Zamora]], el cuartu na historia del club tres dos d'[[Ignacio Eizaguirre|Eizaguirre]] y unu de [[Goyo Vergel|Goyo]], y parte del méritu foi la sólida defensa formada por [[Juan Cruz Sol|Sol]], [[Aníbal Pérez (futbolista)|Aníbal]], [[Antón Martínez|Antón]] y [[Tatono]]. Na [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1970-71|Copa]] el motivadísimo recién campeón de Lliga volvió algamar la '''segunda final''' consecutiva n'esaniciando a [[RCD Mallorca|Mallorca]], [[Real Betis|Betis]], [[Málaga CF|Málaga]] y [[Sevilla FC|Sevilla]]. Na final esperaba'l [[FC Barcelona|Barcelona]] el [[4 de xunetu]] de [[1971]] nel [[Estadiu Santiago Bernabéu|Santiago Bernabéu]], y el Valencia esperaba llograr el primer 'doblete' de la so historia, pero nun pudo ser. Y eso que s'adelantró con dos goles de [[José Claramunt|Claramunt]] y [[Paquito García|Paquito]], pero empataron los azulgranas con dos tantos y amás [[Juan Cruz Sol|Sol]] foi espulsáu en protestando'l segundu tantu culé. Terminaron los 90 minutos con empate, y na prórroga dio validez a un gol illegal de los azulgranas en fora de xuegu y cometiendo falta sobre [[Abelardo González|Abelardo]], pero un lluchador Valencia con un home menos anotó l'empate a trés per mediu d'[[Óscar Rubén Valdez Ferrero|Valdez]], anque a falta de solu nueve minutos [[Ramón Alfonseda|Alfonseda]] marcaba'l definitivu 4-3 que suponía una nueva derrota valencianista en final de Copa. La temporada [[Primer División d'España 1971/72|1971/72]] supunxo'l debú del equipu na '''[[Copa de Campeones d'Europa 1971-72|Copa d'Europa]]''' al ser el vixente campeón de Lliga. El debú foi nuna ronda previa n'agostu, polo que se suspendió esi añu'l [[Troféu Naranxa]], col modestu [[Union Luxembourg]] como rival. El siguiente equipu foi de más entidá, el [[Hajduk Split]], campeón de la sumida [[Yugoslavia]], un duru rival que llogró un empate 0-0 nel [[Estadiu Luis Casanova|Luis Casanova]] y na vuelta al Valencia costólu sudu empatar 1-1 con un golazu de [[José Claramunt|Claramunt]] que clasificaba al equipu pol valor doble de los goles fora de casa. Nos octavos de final esperaba l'húngaru [[Újpest Budapest FC|Ujpest Dozsa]] n'ochobre, y ganaron 0-1 na ida, con un Valencia que punxo más corazón que cabeza, y 2-1 na vuelta. Hubo apurre pero nun foi abondu. En [[Primer División d'España 1971/72|Lliga]] pretendía revalidase'l títulu y la temporada foi daqué irregular, pero aun así llegóse con opciones de ganala na última xornada. Precisaba ganar a la [[Real Sociedad]], que se llogró 2-1, y que'l [[Real Madrid]] cayera nel so estadiu frente al [[Sevilla FC|Sevilla]], pero los madridistes ganaron contundentemente 4-1 y el Valencia quedó '''subcampeón''', quedando clasificáu pa la [[Copa de la UEFA]]. Na [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1971-72|Copa]], al ser vixente campeón de Lliga, entró direutu nos octavos de final y esanicióse al [[Granada CF|Granada]], y en cuartos de final al [[Celta de Vigo|Celta]]. En semifinales esperaba'l [[Real Madrid]], recién campeón de la lliga na última xornada con un Valencia subcampeón. La espectación foi máxima, y na ida consiguióse la victoria 1-0 con gol d'[[Óscar Rubén Valdez Ferrero|Óscar Valdez]], ente que na vuelta defendióse fuertemente l'empate ensin goles, lo que favoreció que'l Valencia xugara la so '''tercera final''' consecutiva en Copa. Foi'l [[8 de xunetu]] de [[1972]] de nuevu nel [[Estadiu Santiago Bernabéu|Santiago Bernabéu]], pero esta vegada frente al [[Atlético de Madrid]] y con un [[José Claramunt|Claramunt]] mancáu qu'aun así entró al terrén de xuegu y lluchó como'l que más. Adelantráronse los colchoneros pero igualó [[Óscar Rubén Valdez Ferrero|Valdez]], y nel segundu tiempu [[José Eulogio Gárate|Gárate]] faía'l definitivu 2-1. Tercer derrota consecutiva nuna final de Copa como yá asocediera en [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1944|1944]], [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1944-45|1945]] y [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1946|1946]]. En [[1972]] l'equipu estrenar na nueva [[Copa de la UEFA 1972-73|segunda edición]] de la [[Copa de la UEFA]] pero solo aguantó dos eliminatories. Na primera superó al [[Manchester City]] pero nos dieciseisavos nun pudo col [[Estrella Colorada de Belgráu|Estrella Colorada]], qu'esanició ensin apuros a los valencianistes. En [[Primer División d'España 1972/73|Lliga]] quedó sestu, una mal resultancia que dexaba al equipu '''fora d'Europa''' per primer vegada dende 1961. Les continues mancadures de los sos xugadores fixeron que la marcha del equipu fuera bien irregular. Y en la [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1972-73|Copa]] el papel foi desastrosu, una y bones l'equipu solo esanició al [[Rayo Vallecano]] y cayó na segunda ronda frente a un [[CD Castellón|Castellón]] que foi la revelación de la temporada. Ante la mala temporada, el presidente [[Julio de Miguel]] dimitió tres 12 temporaes al frente del club y punxo en marcha la convocatoria de les '''primeres eleiciones''' democrátiques na [[Historia del Valencia Club de Fútbol|historia del club]] y el [[6 de xunu]] de [[1973]]. Salió escoyíu como nuevu presidente '''[[Francisco Ro Casares]]'''. Ficháronse dos fichaxes de nivel como '''[[Salif Keita]]''' y '''[[Kurt Jara]]''', pero'l mal papel en [[Primer División d'España 1973/74|Lliga]] provocó una gran crisis. L'empiezu de foi bonu, llegando inclusive al lideralgu, pero foi decayendo hasta rematar nel puestu 10ᵘ, la '''peor clasificación''' llograda nos últimos dieciséis años. Esperábase'l cese de [[Alfredo Di Stéfano|Di Stéfano]] antes d'encarar la [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1973-74|Copa]] pero caltúvose-y nel cargu, una polémica decisión que-y daba asina la oportunidá al téunicu d'ameyorar la temporada. Sicasí [[Alfredo Di Stéfano|Di Stéfano]] culpaba a la prensa de los males que del equipu y, metanes esti ambiente enrarecido, l'equipu foi esaniciáu de la Copa na segunda ronda por [[UD Las Palmas|Les Palmes]], lo que supunxo la '''destitución de Di Stéfano''', poniendo asina puntu y final a les cuatro primeres temporaes del hispanu-arxentín dirixendo al Valencia, con dos temporaes esitoses y otros dos pa escaecer. El [[18 de xineru]] de [[1974]] aprobóse la compra d'unos terrenes na llocalidá de [[Paterna]] pa construyir una moderna '''[[Ciudá Deportiva de Paterna|Ciudá Deportiva]]'''.<ref>{{cita web |url=http://www.ciberche.net/index.php?option=com_content&view=article&id=137 |títulu=Los cimientos de la futura ciudá deportiva |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180923162615/http://www.ciberche.net/index.php?option=com_content&view=article&id=137 |fechaarchivu=2018-09-23 }}</ref> La nueva xunta direutiva de [[Francisco Ro Casares]] recibía numberoses crítiques de prensa, socios y aficionaos pol fracasu deportivu l'anterior campaña. '''[[Milovan Ćirić|Milovan Ciric]]''', que desconocía'l fútbol español pero venía con muncha esperiencia, fama de duru y siendo seleccionador del {{sel|Yugoslavia|so país}}. Incorporáronse nueves promeses, delles fichaes y otres del filial, que nun dieron los resultaos esperaes. L'equipu '''empeoró''' entá más la so [[Primer División d'España 1974/75|clasificación]] de la temporada anterior quedando agora 12ᵘ, y de nuevu esaniciaos na segunda ronda de la [[Copa del Xeneralísimu de 1974-75|Copa]], esta vegada pol [[Real Sporting de Xixón|Sporting]]. Tres esta eliminación y en cayendo goliaos 5-2 pol [[Atlético de Madrid]], el téunicu [[Milovan Ćirić|Ciric]] foi destituyíu y el so llugar ocupar hasta final de temporada'l so compatriota '''[[Dragoljub Milošević|Draguen Milosevic]]'''. Con too y con eso'l balance económicu siguía presentando [[Superávit económicu|superávit]] pel branu de [[1975]], pero quebrar ente la direutiva de [[Francisco Ro Casares]] y l'afición yera más qu'evidente (ya inclusive dientro de la mesma direutiva). El públicu indignóse entá ye más cuando '''foi trespasáu [[Juan Cruz Sol]]''' al [[Real Madrid]] por 30 millones de [[peseta|pesetes]], la cifra más alta ingresada pol club por un xugador hasta aquellos momentos, pero perder a unu de los sos meyores xugadores. Tamién hubo indignación col téunicu [[Dragoljub Milošević|Draguen Milosevic]] al prescindir d'homes importantes como [[Miguel Ángel Adorno|Adorno]], [[Aníbal Pérez (futbolista)|Aníbal]], [[Antón Martínez|Antón]] o [[Kurt Jara|Jara]]. L'allegría supúnxolo'l fichaxe del holandés '''[[Johnny Rep]]''', campeón d'Europa col [[Ajax Amsterdam|Ajax]] y compañeru de [[Johann Cruyff|Cruyff]] y [[Johan Neeskens|Neeskens]] en ''[[Seleición de fútbol d'Holanda|la naranxa mecánica]]''. Repitiéronse fracasos en [[Primer División d'España 1975/76|Lliga]] y [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1975-76|Copa]] con un 10ᵘ puestu en Lliga y de nuevu siendo esaniciaos na segunda ronda de la Copa, esta vegada frente al [[Real Betis|Betis]]. Tres la tercer xornada, en [[setiembre]] de [[1975]], la situación deportivo y social yera yá tan insostenible que [[Dragoljub Milošević|Milosevic]] foi destituyíu y el presidente [[Francisco Ro Casares]] presentó la so dimisión tres pocu más de dos temporaes, pero bien intenses. El restu de la temporada dirixir l'hasta entós téunicu del [[CD Mestalla|filial]], el ex-futbolista valencianu '''[[Manuel Mestre|Manolo Mestre]]'''. El presidente en funciones foi [[Alfredo Corrolada Cervera]] hasta qu'en [[xineru]] de [[1976]], ensin eleiciones, formóse una candidatura unitaria formada por personalidaes valencianistes que trataríen de sacar al club de la grave crisis deportiva y foi escoyíu presidente '''[[José Ramos Costa]]''', y con él entró a faese cargu de la [[Direutor deportivu|secretaría téunica]] una pieza clave pa la historia de la entidá, l'ex xugador y ex entrenador '''[[Pasieguito]]''', que diba faer el fichaxe más importante na [[Historia del Valencia Club de Fútbol|historia del club]]: l'arxentín [[Mario Alberto Kempes]]. === La era de Mario Alberto Kempes (1976 - 1984) === La direutiva de [[José Ramos Costa]], cola [[Direutor deportivu|secretaría téunica]] de [[Pasieguito]], nel branu de [[1976]] contrató al delanteru goliador de [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]], l'arxentín '''[[Mario Alberto Kempes]]''' (moteyáu ''"El Matador"'') por 500.000 [[dólar]]es (unos 35 millones de [[peseta|pesetes]]),<ref>{{Cita web |url=http://valenciacf.lasprovincias.es/lleendes/matador.html |títulu=Leyenda del Valencia CF - El Matador }}</ref> lo que supunxo la venta más elevada del fútbol arxentino hasta aquel momentu. Amás llegaron al primer equipu xugadores que seríen la base pa los próximos ésitos, como '''[[Ricardo Penella Arias|Ricardo Arias]]''' o [[Enrique Saura]], procedentes del [[CD Mestalla|filial]], y los fichaxes del paraguayu [[Carlos Diarte|Llobu Diarte]], [[Ángel Castellanos]], [[José Carrete]] y [[Manuel Ángel Botubot|Botubot]], esti postreru nel [[mercáu d'iviernu]]. El debú de '''[[Mario Alberto Kempes|Kempes]]''' foi decepcionante nel [[Troféu Naranxa]], llegando inclusive a llanzar fuera un penalti, pero mientres la so temporada foi histórica al llograr el '''[[Troféu Pichichi|Pichichi]]''' con 24 goles, la quinta temporada que lo llograba un xugador valencianista. Aun así, la temporada [[Primer División d'España 1976/77|1976/77]] foi decepcionante al terminar 7ᵘ na clasificación y por tanto fora de los puestos europeos. El téunicu hispanu-paraguayu [[Heriberto Herrera]] foi destituyíu tres la 23ª xornada en cayendo en casa frente a [[UD Las Palmas|Les Palmes]], y el valencianu [[Manuel Mestre|Manolo Mestre]] dirixó al equipu les últimes diez xornaes. Amás l'holandés [[Johnny Rep|Rep]] pagó la so clausa de rescisión pa tornar al so país antes inclusive de terminar la temporada. Esta temporada roblóse tamién la escritura definitivo de los terrenes de la '''[[Ciudá Deportiva de Paterna]]''' con xente estremada sobre la so viabilidá, terrenes que yá mercó [[Francisco Ro Casares]] casi trés años antes y que col tiempu demostraron ser tou un aciertu. La temporada [[Primer División d'España 1977/78|1977/78]] el club contrató al téunicu francés [[Marcel Domingo]], con una amplia esperiencia de casi venti años entrenando a equipos españoles. El so segundu entrenador foi [[Manuel Mestre|Manolo Mestre]], llegó al primer equipu'l mediocampista '''[[Javier Subirats]]''' procedente del [[CD Mestalla|filial]] y tamién el porteru [[José Luis Fernández Manzanedo|Manzanedo]] y l'arxentín [[Darío Felman]]. L'equipu terminó 4ᵘ y por fin '''volvió a competiciones europees''' tres seis temporaes ensin competir n'Europa. Amás '''[[Mario Alberto Kempes|Kempes]]''' volvió conquistar el '''[[Troféu Pichichi|Pichichi]]''' con 28 goles, cifra nunca antes algamada por un delanteru valencianista en lliga. N'abril de [[1978]] aprobóse la '''remodelación del [[Estadiu Luis Casanova]]''' p'acoyer partíos del [[Mundial 1982]], obres qu'empezaríen en mayu en rematando la [[Primer División d'España 1977/78|temporada]] y que supunxeron la remodelación más fonda de les que sometió l'estadiu, sumiendo al club nuna fuerte delda los años posteriores. '''[[Mario Alberto Kempes]]''' yera yá una estrella en Valencia, na lliga española y nel so país, pero pasó a ser una '''estrella mundial''' tres el '''[[Mundial 1978]]''' nel que se coronó a lo más goliador con 6 goles y amás campeón cola [[Seleición de fútbol d'Arxentina|seleición arxentina]], siendo amás l'autor de dos de los trés goles na final, unu d'ellos decisivu na prórroga. Aun así él siempres fixo gala de la so humildá y naturalidá, col trabayu duru como carta de presentación, ensin l'ambición d'aceptar ensundioses ufiertes d'otros clubes por atopase bien cómodu en Valencia. El Valencia amás fixo una xira de pretemporada por [[Arxentina]] porque taben alloriaos de ganes por ver en direuto nel so país al delanteru que dio'l primer [[Copa del Mundu de Fútbol mundial]] a la so seleición. [[Ficheru:Museo de las Ciencias Príncipe Felipe 22022011.jpg|thumb|300px|Uniforme de la [[Bandera de la Comunidá Valenciana|senyera]] valencianista de la final de la [[Copa del Rei de fútbol 1978-79|Copa de 1979]]]] La campaña [[Primer División d'España 1978/79|1978/79]] foi'l reflexu de lo que foi la irregular década valencianista, pero con un flamante final. Empezó cola murnia marcha del míticu [[José Claramunt|Pep Claramunt]] y d'importantes xugadores como [[Óscar Rubén Valdez Ferrero|Óscar Valdez]], [[Miguel Ángel Adorno|Adorno]] y [[Jesús Martínez Rivadeneira|Jesús Martínez]], pero llegaron xugadores calidable como l'alemán '''[[Rainer Bonhof]]''' por 67 millones de [[peseta|pesetes]],<ref>{{Cita web |url=http://www.ciberche.net/index.php?option=com_content&view=article&id=142 |títulu=Bonhof y Solsona, dos fichaxes calidable |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180923124324/http://www.ciberche.net/index.php?option=com_content&view=article&id=142 |fechaarchivu=2018-09-23 }}</ref> [[Daniel Solsona]] y del filial xubió '''[[Miguel Tendillo]]'''. Sicasí foi una decepcionante temporada en Lliga na que solo se pudo ser 7ᵘ y [[Mario Alberto Kempes|Kempes]] fixo solo 12 goles, cifra bien alloñada a los 24 y 28 de los dos años anteriores. El regresu a la [[Copa de la UEFA 1978-79|Copa de la UEFA]] tres seis temporaes ilusionaba a l'afición pero terminó demasiao puestu. Llogróse esaniciar a [[PFC CSKA Sofia|CSKA de Sofía]] y al [[FC Arges|Arges Pitesti]], pero n'octavos de final cayó con gran discutiniu arbitral ante'l [[West Bromwich Albion Football Club|West Bromwich Albion]]. Tal foi la irregularidá que'l téunicu [[Marcel Domingo]] foi destituyíu en marzu tres la 25ª xornada y el so puestu ocupar el secretariu téunicu [[Pasieguito]], a que les sos órdenes l'equipu remontó un 4-1 en contra qu'encaxara'l Valencia na ida de los octavos de final de la [[Copa del Rei de fútbol 1978-79|Copa del Rei]]. Foi nuna máxica nueche col [[Estadiu Luis Casanova|Luis Casanova]] llenu,<ref>{{Cita web |url=http://www.ciberche.net/histoche/partíos/5?mid=1382 |títulu=El Valencia esanició anueche al Barcelona de la Copa }}</ref> y contra tou pronósticu la eliminatoria llegó a la prórroga al terminar el tiempu reglamentariu con 3-0 pa los valencianistes con goles del [[Carlos Diarte|Llobu Diarte]] y dos de [[Rainer Bonhof]], ente que na primer xugada de la prórroga [[Darío Felman]] llograba'l definitivu 4-0 que clasificaba al Valencia. Depués superóse al [[Deportivo Alavés]] en cuartos, y en semifinales el [[Real Valladolid]] punxo contra les cuerdes a los valencianistes igualando la eliminatoria na vuelta, pero un gol de [[Darío Felman]] llograba a diez minutos del final meter al Valencia nuna '''final de Copa''' a la que nun se llegaba dende 1972. El rival na final foi'l recién campeón de lliga, el [[Real Madrid]], el [[30 de xunu]] de [[1979]] nel estadiu [[Estadiu Vicente Calderón|Vicente Calderón]] y la ilusión valencianista foi máxima. L'equipu apostó la final col equipaxe de la ''[[Señera valenciana|senyera]]'' y llogróse la victoria con dos celebradísimos goles del ''matador'' [[Mario Alberto Kempes]], llogrando asina que la '''[[Copa del Rei de fútbol 1978-79|Copa de 1979]]''' convertir na '''quinta Copa''' pal club. El rei [[Xuan Carlos I]] dio la copa al [[Capitán (fútbol)|capitán]] [[José Carrete|Carrete]] y el valencianismu celebró per tolo alto esti títulu tres delles temporaes mediocres. Amás el porteru '''[[José Luis Fernández Manzanedo|Manzanedo]]''' llogró en lliga'l [[Troféu Zamora]], quintu na historia de los porteros valencianistes. [[Ficheru:Rainer Bonhof.jpg|thumb|250px|[[Rainer Bonhof]], mediocampista alemán que xugó nel Valencia ente [[1978]] y [[1980]]]] Tal yera la fama internacional de [[Mario Alberto Kempes]] que llevó al Valencia a apostar trés partíos de xira en [[Xapón]] pel branu de [[1979]], daqué bien pocu habitual naquellos tiempos. El club quería dotar d'autoridá y categoría al banquín valencianista y contratóse de nuevu a '''[[Alfredo Di Stéfano]]''', bien queríu pola afición al conquistar la cuarta Lliga del club en [[Primer División d'España 1970/71|1971]]. Les aspiraciones yeren bien altes y los papeles en [[Primer División d'España 1979/80|Lliga]] y [[Copa del Rei de fútbol 1979-80|Copa]] fueron bien decepcionantes, pero ensin dulda l'ésitu llegó na '''[[Recopa d'Europa 1979-80|Recopa d'Europa]]'''. Esaniciar en primer ronda al [[Boldklubben 1903|Boldlubben]] danés, y n'octavos al potente [[Glasgow Rangers]] llogrando ganar n'Escocia por 1-3 n'empatando 1-1 en Valencia. En cuartos el rival foi'l [[FC Barcelona|Barcelona]], vixente campeón de la [[Recopa d'Europa 1978-79|Recopa]] anterior, y llogróse ganar 0-1 nel [[Camp Nou]] con gol de [[Pablo Rodríguez Flores|Pablo]] y depués na vuelta ganóse 4-3 nun disputadísimo partíu con dos goles de [[Enrique Saura|Saura]] y unu de [[Rainer Bonhof|Bonhof]] y otru de [[Mario Alberto Kempes|Kempes]]. En semifinales esperaba'l [[FC Nantes|Nantes]] francés y na ida perdióse 2-1 con gol de [[Mario Alberto Kempes|Kempes]], pero na vuelta llogró un espectacular 4-0 ([[Rainer Bonhof|Bonhof]], [[Javier Subirats|Subirats]] y dos de [[Mario Alberto Kempes|Kempes]]) a pesar de que bastaba con ganar 1-0. La '''final''' apostóse'l [[14 de mayu]] de [[1980]] nel estadiu d'[[Estadiu de Heysel|Heysel]] en [[Bruxeles]] contra'l [[Arsenal Football Club|Arsenal FC]]. El partíu foi bien duru, con poco fútbol, y terminó n'empate 0-0, asina que tuvo de decidise na [[tanda de penaltis]]. El primeru en llanzar foi la estrella [[Mario Alberto Kempes]] pero'l so llanzamientu foi fácil pal porteru [[Pat Jennings|Jennings]] y el valencianismu empezaba a ver más lloñe'l títulu, anque l'ánimu camudó cuando l'especialista irlandés [[Liam Brady|Brady]] tamién falló'l so disparu gracies a una gran parada de [[Carlos Santiago Pereira|Pereira]] bien afecha al palu. Los siguientes cuatro llanzamientos yá fueron dientro, marcando per parte valencianista [[Daniel Solsona|Solsona]], [[Pablo Rodríguez Flores|Pablo]], [[Ángel Castellanos|Castellanos]] y [[Rainer Bonhof|Bonhof]], y al terminar la tanda n'empate a cuatro goles pasar a la muerte súbita con un llanzamientu más, marcáu primero por [[Ricardo Arias (futbolista)|Ricardo Arias]] de fuerte disparu ensin allugamientu. El siguiente y definitivu llanzamientu foi obra de [[Graham Rix]] y el porteru gallegu '''[[Carlos Santiago Pereira|Pereira]]''' convertir nel héroe de la nueche al detener el so disparu, proclamando asina al Valencia '''campeón''' de la '''[[Recopa d'Europa 1979-80|Recopa de 1980]]''', consiguiendo asina [[Alfredo Di Stéfano|Di Stéfano]] el so segundu títulu como entrenador del Valencia. La nota negativa protagonizar los ''[[hooligan]]s'' británicos que nun encaxar bien la derrota y protagonizaron numberosos disturbios nes cais de [[Bruxeles]] y afrellaron a numberosos valencianistes movíos a Bélxica, que tuvieron de ser atendíos n'hospitales.<ref>{{Cita web |url=http://www.ciberche.net/index.php?option=com_content&view=article&id=143 |títulu=Campeones de la Recopa d'Europa |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180923124201/http://www.ciberche.net/index.php?option=com_content&view=article&id=143 |fechaarchivu=2018-09-23 }}</ref> [[Alfredo Di Stéfano|Di Stéfano]] dexó'l banquín y el so puestu ocupar '''[[Pasieguito]]''' na so tercer etapa como téunicu valencianista. La marcha del entrenador xunto a la venta de [[Rainer Bonhof|Bonhof]] disgustó y esmoleció a l'afición. Na portería un mozu '''[[José Manuel Sempere|Sempere]]''' quitó-y rápido la titularidá a [[Carlos Santiago Pereira|Pereira]], y el fichaxe más sonáu foi'l del delanteru uruguayu '''[[Fernando Morena]]'''. Tres un espectacular entamu (con victories 0-3 nel [[Camp Nou]] con dos goles de [[Daniel Solsona|Solsona]] y unu de [[Fernando Morena|Morena]], y 2-1 en casa al [[Real Madrid]] con dambos goles de [[Mario Alberto Kempes|Kempes]]) la temporada torcer cola repentina eliminación na segunda ronda de la [[Recopa d'Europa 1980-81|Recopa]] pol modestu [[FC Carl Zeiss Jena|Carl Zeiss Jena]] de l'[[República Democrática d'Alemaña|Alemaña oriental]], que s'emplegó con enorme durez en dambos partíos, '''mancando''' de gravedá nel costazu a [[Mario Alberto Kempes]],<ref>{{Cita web |url=http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-80/145 |títulu=La Supercopa d'Europa |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160707231749/http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-80/145 |fechaarchivu=2016-07-07 }}</ref> mancadura qu'abasnaría mientres el restu de la so carrera y foi l'entamu del so cayente. L'allegría de la temporada foi proclamase '''Supercampeón''' al convertise nel primer club español que conquistaba la '''[[Supercopa d'Europa 1980|Supercopa d'Europa]]'''. El tornéu enfrentaba al campeón de la [[Copa de Campeones d'Europa 1979-80|Copa d'Europa]] y de la [[Recopa d'Europa 1979-80|Recopa]] de la campaña anterior a doble partíu. El rival yera'l intratable [[Nottingham Forest]], vixente campeón d'Europa dos años siguíos y tamién supercampeón d'Europa, y na ida'l [[25 de payares]] de [[1980]] nel [[City Ground]] l'equipu cayó 2-1, pero'l gol de [[Darío Felman]] daba esperances de cara a la vuelta y foi bien pervalible. El [[17 d'avientu]] el [[Estadiu Luis Casanova|Luis Casanova]] taba llenu esperando conquistar el mayor títulu de la so historia. Bastaba un gol y fíxose esperar hasta l'entamu del segundu tiempu cuando '''[[Fernando Morena|Morena]]''' recoyía'l refugue d'un disparu al llargueru de [[Enrique Saura|Saura]] y marcaba'l definitivu 1-0 que faía al Valencia Supercampeón d'Europa, segundu títulu a les órdenes del téunicu [[Pasieguito]]. [[Ficheru:Ricardo Penella Arias.jpg|thumb|200px|[[Ricardo Penella Arias|Ricardo Arias]], defensa central valencianista mientres 16 temporaes]] La primer vuelta del campeonatu [[Primer División d'España 1980/81|1980/81]] l'equipu diba segundu na clasificación y tou faía abarruntar una gran temporada, sobremanera en conquistando la [[Supercopa d'Europa 1980|Supercopa d'Europa]] n'avientu, pero una malísima racha de resultancies na segunda vuelta fixeron al equipu cayer hasta'l sestu puestu. A esto sumóse una afición cafiante col xuegu y cola direutiva de [[José Ramos Costa]] por haber '''trespasáu a [[Mario Alberto Kempes|Kempes]]''' a [[River Plate]] por '''300 millones''' de [[peseta|pesetes]] nel mes de marzu tres la 27ª xornada. El ''Matador'' nun pasaba por una bona racha y abasnaba problemes físicos que-y torgaben rindir como lo faía nes sos primeres temporaes, inclusive llegó a recibir pitos de la grada, pero nun gustó la so repentina venta. L'equipu notó tamién la falta de [[Fernando Morena|Morena]] sancionáu con 8 partíos y tou ello produció'l baxón del equipu, qu'aun así depués remontó hasta algamar el 4ᵘ yá que clasificaba pa la [[Copa de la UEFA|UEFA]], pero ensin lluchar pol títulu lligueru qu'a falta de cuatro xornaes tener a solo un puntu. La temporada [[Primer División d'España 1981/82|1981/82]], yá ensin [[Mario Alberto Kempes|Kempes]] y ensin [[Fernando Morena|Morena]], fichar a '''[[Frank Arnesen]]''' y '''[[Kurt Welzl]]''' ya incorporóse al primer equipu'l mozu de 19 años '''[[Roberto Fernández Bonillo|Roberto Fernández]]''', revelación del equipu qu'algamó la internacionalidad. La irregular campaña terminó con un 5ᵘ yá que clasificaba al equipu pa Europa, anque en xineru dimitió'l téunicu [[Pasieguito]] dando pasu a [[Manuel Mestre|Manolo Mestre]] na so segunda etapa entrenando al equipu. Fíxose'l ridículu en [[Copa del Rei de fútbol 1981-82|Copa]] siendo goliáu pol [[Real Sporting de Xixón|Sporting]] na primera eliminatoria, anque na [[Copa de la UEFA 1981-82|Copa de la UEFA]] llegar hasta los cuartos de final contra un [[IFK Goteborg|Goteborg]] que depués foi campeón. Pel branu celebróse'l '''[[Mundial 1982|Mundial de 1982]]''' siendo'l reformáu [[Estadiu Luis Casanova]] sede de los primeros alcuentros de la {{sel|España|seleición española}}. [[Enrique Saura]] foi l'únicu valencianista naquella seleición. Les obres nel estadiu supunxeron pal club una '''delda acumulada''' perimportante que se tradució nun equipu cada vez más debilitáu. ''El Matador'' '''[[Mario Alberto Kempes]] tornó''' al equipu al nun poder [[Club Atlético River Plate|River Plate]] cumplir colos pagos del so fichaxe y foi recibíu colos brazos abiertos pola afición, pero los problemes económicos fixeron que solo se pudiera incorporar amás a [[Santiago Idígoras|Idígoras]]. Esta temporada [[Primer División d'España 1982/83|1982/83]] resultó ser '''una de les más dramátiques''' na [[Historia del Valencia Club de Fútbol|historia del club]]. Arrincó con una victoria al [[FC Barcelona|Barcelona]] nel estrenu culé de [[Diego Armando Maradona|Maradona]] pero darréu llegaron delles xornaes ensin ganar que llevaron a la contratación n'ochobre del téunicu [[Miljan Miljanić]], que tampoco terminó la temporada al tar l'equipu bien próximu a los puestos de descensu, polo qu'en marzu se contrató a [[Koldo Aguirre]] pa les últimes siete xornaes. L'asamblea de socios, en plena crisis económica y financiera del club, provocó la dimisión del presidente [[José Ramos Costa]] y les eleiciones en febreru dieron la presidencia a '''[[Vicente Tormo]]'''. El final nun pudo ser más más tirante porque na última xornada l'equipu recibía'l [[1 de mayu]] de [[1983]], siendo colista y casi desanunciáu al descensu, a un [[Real Madrid]] al que-y bastaba un empate pa proclamase campeón ente que'l Valencia precisaba la victoria y una carambola esperando les derrotes de [[Racing de Santander|Racing]], [[UD Las Palmas|Les Palmes]] y [[Celta de Vigo|Celta]]. Milagrosamente diéronse los trés ganes y el Valencia ganó 1-0 al [[Real Madrid]] col míticu y agónicu '''gol de [[Miguel Tendillo|Tendillo]]''' que salvaba a los valencianistes y daba la [[Primer División d'España 1982/83|lliga]] al [[Athletic Club|Athletic]]. La '''última temporada de [[Mario Alberto Kempes|Kempes]]''' tuvo marcada pola ruinosa situación económica del club que s'afiguró en numberoses baxes como [[Daniel Solsona|Solsona]], [[Darío Felman|Felman]], [[Frank Arnesen|Arnesen]], [[Santiago Idígoras|Idígoras]], [[Kurt Welzl|Welzl]] y los retiros de [[José Carrete|Carrete]] y [[José Cerveró|Cerveró]]. Los sos llugares ocupar modestes incorporaciones y canteranos como un mozu '''[[Fernando Gómez Colomer|Fernando Gómez]]'''. El téunicu qu'empezó la temporada foi un home de la casa como [[Paquito García|Paquito]], y l'arranque foi bonu llegando a ganar nel tercer partíu 0-1 nel [[Estadiu Santiago Bernabéu|Bernabéu]] con gol de [[Mario Alberto Kempes|Kempes]] y aportando a líderes na 7ª xornada, pero depués delles derrotes consecutives llevaron al equipu a ser 14ᵘ na 22ª xornada, asomándose a los puestos de descensu, lo que provocó que se fixera cargu del equipu [[Roberto Gil (futbolista)|Roberto Gil]] y darréu en [[Copa del Rei de fútbol 1983-84|Copa]] fueron esaniciaos pol filial madridista, el [[Castilla CF|Castilla]] d'una moza ''[[Madrid de la Quinta del Buitre|Quinta del Buitre]]''. Aun así llogróse remontar el vuelu en lliga y nun se sufrió hasta'l final como l'anterior campaña, terminando nel 12ᵘ puestu. Con una crítica situación económica, el branu de [[1984]] Salvador Dasí, direutivu del club y amigu personal de [[Mario Alberto Kempes|Kempes]], comunicába-y con llárima nos güeyos que nun siguiría nel club.<ref>{{Cita web |url=http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-80/149 |títulu=La delda económica ye insalvable |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304190417/http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-80/149 |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> === Años difíciles y recuperación con Tuzón (1984 - 1992) === Por cuenta de les reformes del estadiu [[Estadiu Luis Casanova|Luis Casanova]] p'acoyer partíos del [[Copa Mundial de Fútbol|Mundial]] d'[[España 82]] la '''situación económica''' del club yera '''crítica''' con una delda de más de 1.600 millones de [[peseta|pesetes]],<ref>{{Cita web |url=http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-80/149 |títulu=La delda económica ye yá insalvable |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304190417/http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-80/149 |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> lo qu'obligó a la direutiva de '''[[Vicente Tormo]]''' a desfacer de grandes xugadores y a nutrise de canteranos (taben [[Ricardo Arias (futbolista)|Arias]], [[Javier Subirats|Subirats]], [[Enrique Saura|Saura]], [[Miguel Tendillo|Tendillo]], [[Roberto Fernández Bonillo|Roberto]], [[Fernando Gómez Colomer|Fernando]] o [[Salvador Revert|Revert]]) y de fichaxes modestos como l'uruguayu '''[[Wilmar Cabrera]]''' (pal que se fixo un esfuerciu económicu), '''[[Carlos Arroyo Ayala|Arroyo]]''' o '''[[Quique Sánchez Flores|Quique]]'''. La temporada [[Primer División d'España 1984/85|1984/85]] l'entrenador siguió siendo '''[[Roberto Gil (futbolista)|Roberto Gil]]''', home de la casa y ex-futbolista del equipu, una y bones la situación económica nun dexaba muncho más. La lliga tuvo una sorprendente bona marcha sobremanera mientres los primeros dos tercios del campeonatu. L'equipu aportó a 2ᵘ tres la 12ª xornada, y aguantó nel 4ᵘ puestu hasta la 25ª xornada, pero l'equipu foi de más a menos y les últimes nueve xornaes fueron tarrecibles con una victoria, trés empates y cinco ganes. Tarrecer pola permanencia pero finalmente l'equipu quedó nun discretu 9ᵘ puestu. Pero lo peor taba por llegar. Na temporada [[Primer División d'España 1985/86|1985/86]], ensin poder económicu, el club llució como primer [[Patrociniu (publicidá)|espónsor]] nes sos camisetes la imaxe de la '''[[Caxa d'Aforros de Valencia]]'''. Incorporar a un decepcionante [[Manuel Sánchez Torres|Sánchez Torres]] ya incorporáronse al primer equipu '''[[Fernando Giner|Giner]]''', '''[[Emilio Fenoll|Fenoll]]''' y '''[[Voro]]'''. Fíxose un partíu de despidida a [[Enrique Saura|Saura]] tres diez temporaes nel club. El téunicu foi otru home de la casa y ex-futbolista, l'hispanu-arxentín '''[[Óscar Rubén Valdez Ferrero|Óscar Rubén Valdez]]''', pero la temporada nun pudo ser más desastrosa con humillantes derrotes como la eliminación de [[Copa del Rei de fútbol 1985-86|Copa]] pol [[CD Tenerife|Tenerife]] de Segunda, y goliaes encaxaes ante [[Real Madrid]] (5-0), [[Atlético de Madrid|Atlético]] (5-0), de nuevu [[Real Madrid]] (0-3) o [[Real Sociedad]] (6-0), que provocó la destitución d'[[Óscar Rubén Valdez Ferrero|Valdez]] como entrenador. A les desgracia sumáronse mancadures importantes de dos pieces claves como [[Roberto Fernández Bonillo|Roberto]] y [[Fernando Gómez Colomer|Fernando]]. El nuevu entrenador foi '''[[Alfredo Di Stéfano]]''' na so tercera y última etapa como téunicu valencianista, con quien se consiguieron ésitos como una [[Primer División d'España 1970/71|Lliga]] y una [[Recopa d'Europa 1979-80|Recopa]]. Les últimes dolce xornaes yeren clave pa llograr la permanencia pero l'equipu paecía avocado al desastre y solo llográronse tres victories, toes elles demasiáu tarde. Na penúltima xornada, l'aciar [[12 d'abril]] de [[1986]], el Valencia precisaba ganar nel [[Camp Nou]] pero esta vegada nun hubo gol milagrosu de [[Miguel Tendillo|Tendillo]] como en [[Primer División d'España 1982/83|1983]] y l'equipu cayó derrotáu 3-0. La única opción que quedaba yera qu'a otru día, [[13 d'abril]], el [[Cádiz CF|Cádiz]] perdiera nel [[Estadiu Ramón de Carranza|Ramón de Carranza]] contra un [[Real Betis|Betis]] ensin nenguna aspiración más allá de la de quedar per delantre del so eternu enemigu (el [[Sevilla FC|Sevilla]]), pero un puntu yera abondu por que los gaditanos salvárense y por tanto empataron 0-0 contra los béticos nun partíu sobre'l que siempres entamó'l barruntu del amañu, unviando asina al Valencia al pozu de la '''Segunda División''', categoría que'l club nun xugaba dende [[Segunda División d'España 1930/31|1931]]. Yá confirmáu'l descensu, [[Vicente Tormo]] presenta la so dimisión n'abril y [[Pedro Cortés García|Pedro Cortés]] toma la presidencia en funciones hasta les eleiciones en xunu. El nuevu presidente escoyíu ye '''[[Arturo Tuzón]]''' el [[3 de xunu]] de [[1986]], con una política d'austeridá, derechura, pero tamién enforma corazón, llogró una paulatina recuperación económica. La '''delda del club''' xubía hasta los '''2.200 millones''' de [[peseta|pesetes]]<ref>{{Cita web |url=http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-80/151 |títulu=Torno a Primer División |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304202132/http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-80/151 |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> y col estadiu y tolos sos bienes [[hipoteca]]dos, polo que la direutiva de [[Arturo Tuzón|Tuzón]] entornar nel proyeutu del ascensu y nuna política d'austeridá. Amás recibió'l sofitu masivu del valencianismu que, magar baxar de categoría, casi '''dobló'l númberu d'abonaos''' pasando de 16.000 a 30.000 abonaos. L'entrenador siguió siendo [[Alfredo Di Stéfano|Di Stéfano]], demostrando asina'l so compromisu col club a pesar de tener ufiertes de clubes de primera. Salieron del club de forma polémica [[Roberto Fernández Bonillo|Roberto Fernández]] al [[FC Barcelona|Barcelona]] en cuenta de 100 millones de pesetes, y [[Miguel Tendillo]] al [[Real Murcia]] al nun llegase a un alcuerdu p'anovar el so contratu, y tamién fueron baxa'l veteranu [[Ángel Castellanos|Castellanos]], [[José Ramón Bermell|Bermell]], [[Carlos Granero|Granero]], [[Juan José Urruti|Urruti]] y [[Wilmar Cabrera|Cabrera]]. Los únicos refuerzos fueron l'uruguayu '''[[Miguel Bossio|Bossio]]''' y el máximu goliador de la temporada anterior en Segunda, el castellonense '''[[Pedro Alcañiz|Alcañiz]]''', que completaben a los canteranos que siguieron nel club a pesar del descensu como [[Ricardo Arias (futbolista)|Arias]], [[Javier Subirats|Subirats]], [[Voro]], [[Fernando Gómez Colomer|Fernando]], [[Salvador Revert|Revert]], [[Fernando Giner|Giner]], [[Sixto Casabona|Sixto]] o [[Emilio Fenoll|Fenoll]], y mozos como [[Quique Sánchez Flores|Quique]], [[Carlos Arroyo Ayala|Arroyo]] o [[Jon García Sobrín|Jon García]]. La temporada [[Segunda División d'España 1986/87|1986/87]] foi atípica y fíxose eterna al tener una primer fase regular de 18 equipos (34 xornaes) y una segunda fase estremada en dos grupos de seis equipos (10 xornaes más), y a la fin xubíen los trés clubes con mayor puntuación total. L'equipu terminó como líder la primer fase, con una segunda vuelta espectacular. La fase de grupos (o ''play-off'') foi complicada, pero los cinco partíos en casa fueron clave y ganáronse toos ellos. Finalmente'l deseyáu '''ascensu''' certificar a falta de tres xornaes de terminar el campeonatu, na nueche del [[30 de mayu]] de [[1987]] cola victoria 2-0 al [[Recreativo de Huelva]] con goles nel segundu tiempu de [[Javier Subirats|Subirats]] y [[Quique Sánchez Flores|Quique]].<ref>{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/1987/05/31/deportes/549410406_850215.html |títulu=El Valencia aseguró l'ascensu al bater al Huelva}}</ref> Yá na última xornada l'equipu xugó en [[Las Gaunas]] y guardaba l'históricu primer ascensu del [[CD Logroñés]] a Primer al cayer 1-0 frente a los [[La Rioxa (España)|rioxanos]], xubiendo asina dambos clubes (xunto al [[Celta de Vigo|Celta]]) y quedando hermaniaes pa siempres les aficiones valencianista y rioxano. Práuticamente cola mesma plantía l'equipu volvía xugar en [[Primer División d'España 1987/88|Primer División]], y nel aspeutu económicu les coses funcionaben muncho meyor. El [[Superávit económicu|superávit]] de la temporada en Segunda (más de 120 millones de pesetes) sumar al de la temporada actual (133 millones de pesetes). La bona xestión d'[[Arturo Tuzón]] empezaba a dar los sos frutos.<ref>{{Cita web |url=http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-80/152 |títulu=Volver empezar |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150713114756/http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-80/152 |fechaarchivu=2015-07-13 }}</ref> La temporada [[Primer División d'España 1987/88|1987/88]] foi la primera n'incluyir 20 equipos na máxima categoría. Incorporar a '''[[Nando Martínez|Nando]]''' y al arxentín [[Rubén Ciraolo|Ciraolo]], y nel [[mercáu d'iviernu]] llegó la sorprendente [[Cesión (trespasu)|cesión]] del delanteru '''[[Rabah Madjer]]''' del [[FC Porto|Porto]], anque apurrió menos de lo esperao. Pasáronse bastantes apuros pa caltener la categoría, lo que-y costó la destitución al téunicu [[Alfredo Di Stéfano]] en marzu. [[Roberto Gil (futbolista)|Roberto Gil]] volvía faese cargu del equipu les últimes nueve xornaes y dexó al club nel 14ᵘ puestu. Una plaga de mancadures fixo debutar a un mozu '''[[Francisco Camarasa|Camarasa]]'''.<ref>{{Cita web |url=http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-80/152 |títulu=1987/88 Volver empezar |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150713114756/http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-80/152 |fechaarchivu=2015-07-13 }}</ref> El númberu d'abonaos volvía otorgar un [[Superávit económicu|superávit]] al club, pero'l públicu sentía que daba enforma y recibía pocu per parte del equipu, asina que pa la temporada [[Primer División d'España 1988/89|1988/89]] el club contrató a '''[[Víctor Espárrago]]''', que venía de faer historia col [[Cádiz CF|Cádiz]], y non solo consolidó al Valencia en Primer sinón que lo llevó a '''competición europea''' al rematar la temporada nun sorprendente 3ᵘ puestu. Consiguiérase axuntar un bloque bien sólidu, ensin estrelles pero con xente bien trabayador. Destacaba '''[[Fernando Gómez Colomer|Fernando]]''' pola so depurada téunica y yá se convirtiera na estrella del valencianismu. La defensa yera arrogante con xugadores como [[Miguel Bossio|Bossio]], [[Francisco Camarasa|Camarasa]], [[Voro]] y [[Fernando Giner|Giner]] empobinaos pol gran capitán [[Ricardo Arias (futbolista)|Arias]]. Estos fueron los protagonistes de la temporada xunto al porteru '''[[José Manuel Ochotorena|Ochotorena]]''', que consiguió'l [[Troféu Zamora]] (sestu na [[Historia del Valencia Club de Fútbol|historia del club]]), y al rápidu delanteru asturianu [[Eloy Olaya]]. La campaña [[Primer División d'España 1989/90|1989/90]] demostró que l'anterior nun foi casualidá. El club siguió llogrando [[Superávit económicu|superávits]], lo cual dexaba fichaxes como los de '''[[Luboslav Penev|Lubo Penev]]''', [[Antonio José Gomes de Matos|Toni Gomes]] y [[Tomás González Rivera|Tomás]]. La campaña nun empezar nada bien pal equipu d'[[Víctor Espárrago|Espárrago]] al perder en casa 1-3 frente al [[Atlético de Madrid|Atlético]] y dos xornaes dempués cayer goliáu 6-2 nel [[Estadiu Santiago Bernabéu|Bernabéu]]. El pesimismu entamaba ente l'afición, pero la victoria llegó finalmente na cuarta xornada y encadenáronse 15 xornaes consecutives ensin perder. En tola segunda vuelta namái se perdieron 2 partíos, lo que llevó al equipu al 2ᵘ puestu llogrando asina'l '''subcampeonatu''' tres un [[Real Madrid]] intratable. Amás na [[Copa del Rei de fútbol 1989-90|Copa]] llogróse por fin llegar lloñe y apostáronse les semifinales contra'l [[FC Barcelona|Barcelona]], y l'afición ilusionóse cuando a falta de diez minutos pa terminar el partíu de vuelta l'equipu taba clasificáu pa la final, pero l'holandés [[Ronald Koeman|Koeman]] anotó un gol de falta direuta y decantaba la eliminatoria pa los culés. El regresu a Europa tuvo marcáu por polémicos arbitraxes tantu na ida como na vuelta de la segunda ronda de la [[Copa de la UEFA 1989-90|Copa de la UEFA]] frente al [[FC Porto|Porto]], quedando esaniciaos con un [[Estadiu Luis Casanova|estadiu]] entornáu. El [[21 de setiembre]] de [[1990]] l'históricu filial [[CD Mestalla]] pasó a denominase oficialmente '''[[Valencia CF B]]''', aceptando asina una normativa de la [[UEFA]]. L'optimismu de los dos campañes anteriores llevaron a l'afición nel branu de [[1990]] a un estáu d'euforia. Sicasí'l regresu del canteranu '''[[Roberto Fernández Bonillo|Roberto Fernández]]''' foi acoyíu con división d'opiniones ente los aficionaos al dexar el club l'añu del descensu y pasar cuatro temporaes nun club rival como yera'l [[FC Barcelona|Barcelona]]. La temporada [[Primer División d'España 1990/91|1990/91]] resultó bien decepcionante, y mal empezó al cayer humildaos nel [[Troféu Naranxa]] contra'l [[Real Madrid]]. La campaña foi tremendamente irregular, aportando a 18ᵘ na 10ª xornada y 4ᵘ na 26ª xornada. Una de les poques allegríes foi la victoria 2-1 en casa contra'l [[Real Madrid]] na 11ª xornada con goles de [[Luboslav Penev|Penev]] y [[Roberto Fernández Bonillo|Robert]], vengando asina la humildación sufierta nel tornéu veraniegu. A la fin l'equipu quedó nel 7ª puestu y por tanto fora de competición europea. Na [[Copa de la UEFA 1990-91|Copa de la UEFA]] sufrióse bien de pa esaniciar na [[Prórroga (deporte)|prórroga]] al engarrosu [[Iraklis FC|Iraklis]] griegu, y na segunda ronda'l rival foi la potente [[AS Roma]], con un polémicu partíu d'ida nel [[Estadiu Luis Casanova|Luis Casanova]] onde anularon dos goles llegales al Valencia. El [[26 de setiembre]] de [[1991]] aprobar en xunta xeneral la conversión del club presidíu por [[Arturo Tuzón]] en '''[[Sociedá Anónima Deportiva]]''' como la mayoría de clubes del fútbol español, tal como dictaminó la Llei 10/1990. D'esta miente'l ''Valencia CF'' pasaba a denominase oficialmente d'equí p'arriba '''Valencia CF, SAD'''. La conversión definitiva nun terminó hasta [[1992]]. L'holandés '''[[Guus Hiddink]]''' fíxose cargu del equipu na [[Primer División d'España 1991/92|1991/92]] y ameyoró notablemente'l xuegu con fichaxes como los de [[Leonardo Nascimento de Araujo|Leonardo]] y [[Rommel Fernández]]. Los goles siguíen partir mayoritariamente ente [[Luboslav Penev|Penev]] y [[Fernando Gómez Colomer|Fernando]]. Una de les allegríes de la temporada foi la remontada na 18ª xornada contra'l [[Real Madrid]] en namái dos minutos con goles de [[Fernando Gómez Colomer|Fernando]] y [[Roberto Fernández Bonillo|Robert]] nos minutos 87 y 88. El club terminó nun más que dignu 4ᵘ puestu, volviendo asina a puestos europeos. A metá de temporada, el [[19 de febreru]] de [[1992]], inauguróse la '''[[Ciudá Deportiva de Paterna]]''', convirtiéndose nuna de les meyores instalaciones deportives d'Europa con una estensión de 180.000 metros cuadraos, 13 campos de fútbol y una residencia pa los mozos de la cantera que veníen de cualesquier parte del mundu a formase como futbolistes. El club adquiriera estos terrenes con división d'opiniones en [[1974]], so la presidencia de [[Francisco Ro Casares]], pero'l tiempu demostró que foi tou un aciertu. L'estadiu [[Estadiu Luis Casanova|Luis Casanova]] foi del [[24 de xunetu]] al [[5 d'agostu]] de [[1992]] sede de la [[Seleición de fútbol olímpico d'España|Seleición olímpica d'España]] nos '''[[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Barcelona 1992|Xuegos Olímpicos de 1992]]''', xuegos históricos nos que finalmente la seleición conquistó per primer vegada na so historia la medaya d'oru na final apostada nel [[Camp Nou]] el [[8 d'agostu]]. === Conversión en SAD y la etapa Roig (1992 - 1997) === En [[1992]] faise efeutiva la conversión del club en '''[[Sociedá Anónima Deportiva]]''' xunto a la mayoría de clubes del fútbol español, tal como dictaminó la Llei 10/1990. La temporada [[Primer División d'España 1992/93|1992/93]] l'equipu de [[Guus Hiddink]] repitió'l 4ᵘ puestu y la so clasificación europea, pero quedó la sensación de que faciéndolo meyor frente a los grandes pudiérase lluchar por daqué más. La [[Copa de la UEFA 1992-93|Copa de la UEFA]] dexó una amargosa alcordanza ente los aficionaos valencianistes, yá que na primer ronda cayó na ida por un contundente 1-5 frente al [[SSC Nápoles|Nápoles]] entrenáu por [[Claudio Ranieri]], colos cinco goles anotaos pol delanteru uruguayu [[Daniel Fonseca]], nome difícil d'escaecer pol valencianismu dende aquel día. Na penúltima xornada, el [[13 de xunu]] debutaba en partíu oficial el mozu '''[[Gaizka Mendieta]]''' con 19 años apostando los últimos minutos nel [[Estadiu Ramón de Carranza|Ramón de Carranza]] frente al [[Cádiz CF|Cádiz]]. El [[25 d'abril]] de [[1993]] celebróse un partíu homenaxe a [[Mario Alberto Kempes]], que terminara un añu antes la so etapa como futbolista n'equipos de la lliga austriaca. Foi un alcuentru amistosu ante'l [[PSV Eindhoven]] que remató con victoria holandesa por 5-6 con tres goles del homenaxáu ''matador'' arxentín y otros trés goles del mozu brasilanu [[Romário]].<ref>{{Cita web |url=http://www.ciberche.net/histoche/partíu?match=1259 |títulu=Homenaxe a Mario Alberto Kempes }}</ref> Namái diez díes dempués, el [[6 de mayu]], el delanteru panamiegu [[Rommel Fernández]], que taba [[Cesión (trespasu)|cedíu]] nel [[Albacete Balompié|Albacete]], finaba trágicamente nun accidente de vehículu, lo cual conmocionó a l'afición y a tol fútbol español y panamiegu. La temporada [[Primer División d'España 1993/94|1993/94]] fichar al desconocíu montenegrín '''[[Predrag Mijatovic|Mijatovic]]'''. L'equipu arrincó perbién la temporada, siendo inclusive líder en tres xornaes, pero tou camudó sópito a partir del desastre de [[Karlsruher SC|Karlsruher]] na [[Copa de la UEFA 1993-94|Copa de la UEFA]] el [[3 de payares]] de [[1993]] cayendo por 7-0. Dempués d'aquella goliada l'equipu tuvo dos ganes consecutives en lliga, lo que desaguó na destitución del téunicu [[Guus Hiddink]] a mediaos de payares, sustituyíu por [[Francisco Real Alacreu|Paco Real]], home de la casa. Poco dempués, el [[24 de payares]] '''dimitía'l presidente [[Arturo Tuzón]]''' na que yera la so octava temporada al frente del club, y foi nomáu [[Melchor Hoyo Pérez]] hasta les eleiciones a la presidencia. N'avientu, y ensin llevantar cabeza l'equipu, el téunicu [[Francisco Real Alacreu|Paco Real]] foi destituyíu tres una doliosa derrota 0-4 contra'l [[FC Barcelona|Barcelona]], y ocupó'l so llugar l'uruguayu [[Héctor Núñez]] con [[Mario Alberto Kempes]] como ayudante. L'equipu siguió nos puestos entemedios de la clasificación, a lo que se sumó la murnia noticia de que'l delanteru [[Luboslav Penev|Lubo Penev]] sufría un [[cáncer de testículu]] que-y fixo perder se'l restu de la temporada. El [[9 de marzu]] de [[1994]] foi escoyíu presidente [[Francisco Roig Alfonso|Francisco Roig]] (conocíu popularmente como '''[[Paco Roig]]''') col lema ''"Per un València campió"'', casi coles mesmes que'l club cumplía'l so 75ᵘ aniversariu. Una de les primeres decisiones del presidente foi un nuevu cambéu de téunicu, asina que [[José Manuel Rielo]] fíxose cargu provisionalmente del equipu mientres dos xornaes nes que se consiguieron dos victories, y finalmente convencióse al holandés [[Guus Hiddink]] pal so regresu a finales de marzu, retomando asina l'equipu a nueve xornaes del final. Finalmente l'equipu quedó nun insuficiente 7ᵘ puestu nesta lloca temporada, fora de les posiciones europees, y, como anéudota, na última xornada'l Valencia convertir en protagonista al empatar 0-0 en [[Estadiu de Riazor|Riazor]] ante un [[Deportivo de La Coruña]] que podía proclamase per primer vegada na so historia campeón de Lliga, pero un penalti deteníu por [[José Luis González Vázquez|González]] a [[Miroslav Djukic|Djukic]] fizo que'l títulu fora pal [[FC Barcelona|Barcelona]]. Mientres la presidencia de '''[[Paco Roig]]''' incorporáronse novedaes como l'usu del [[Idioma valencianu|valencianu]] al traviés de la megafonía del estadiu, el desfile de [[Banda de música|bandes de música]] de distintes llocalidaes valencianes sobre'l terrén de xuegu antes de los partíos y mientres los descansos L'equipaxe del club recuperó les medies negres nel so uniforme de [[Primer División d'España 1994/95|1994]] y depués el so uniforme orixinal de camiseta blanca, pantalón negru y medies negres a partir de [[Primer División d'España 1995/96|1995]].<ref>[http://ultimesvespradesamestalla.blogspot.com/2009/12/un-valencia-mes-valencianista.html Un Valencia más valencianista] en [http://ultimesvespradesamestalla.blogspot.com/ Últimes vesprades a Mestalla] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180223072456/http://ultimesvespradesamestalla.blogspot.com/ |date=2018-02-23 }} (en valencianu)</ref> A partir del [[6 de payares]] de [[1994]] l'estadiu recupera'l so nome orixinal de '''[[Estadiu de Mestalla]]''' tres una carta unviada pol mesmu ex-presidente [[Luis Casanova Giner]] solicitando dichu cambéu. L'afición nunca dexó de llamalo ''Mestalla''. [[Ficheru:C A Parreira.JPG|thumb|150px|El brasilanu [[Carlos Alberto Parreira]] foi'l primer entrenador de la etapa de [[Paco Roig]] pel branu de [[1994]]]] El branu de [[1994]] foi de numberosos ya ilusionantes fichaxes como'l del delanteru [[Oleg Salenko]], el del veteranu porteru [[Andoni Zubizarreta]] y el del brasilanu [[Mazinho]], que se sumaron a los de [[Antonio Poyatos|Poyatos]], [[Quique Romero|Romero]], [[Jorge Otero|Otero]], [[Vicente Engonga|Engonga]], [[Xuan Carlos Rodríguez Moreno|Xuan Carlos]] y [[Juan José Maqueda|Maqueda]]. Tol equipu empobináu pol téunicu qu'acababa de proclamase campeón del [[Mundial 1994]] con {{sel|Brasil}}, '''[[Carlos Alberto Parreira]]'''. Na temporada [[Primer División d'España 1994/95|1994|95]] incorporaron un segundu uniforme inspiráu na ''[[Bandera de la Comunidá Valenciana|senyera]]'' bien recordáu y queríu pola afición. El patrociniu ye tamién recordáu, foi de la cooperativa valenciana de drogueríes y perfumeríes ''"CIP, el progresu"''. L'entamu de lliga foi prometedor pero depués resultó bien irregular, lo que llevó al equipu a movese nos puestos entemedios de la tabla, bien alloñáu del so oxetivu européu. La temporada terminó nun murniu 10ᵘ puestu, bien alloñáu de los oxetivos iniciales, y col téunicu [[Carlos Alberto Parreira]] destituyíu a tres xornaes del final. La mediocre temporada lliguera compensar con una gran [[Copa del Rei de fútbol 1994-95|Copa del Rei]] na que s'algamar apostar la '''final''', daqué qu'ilusionó descomanadamente a l'afición tres 16 años de la postrera final copera ([[Copa del Rei de fútbol 1978-79|1979]]). El rival d'octavos foi'l [[Real Madrid]], consiguiendo'l Valencia dos victories por 2-1 remontando los goles madridistes con dos goles de [[Oleg Salenko|Salenko]] na ida y dos de [[Predrag Mijatovic|Mijatovic]] y [[Fernando Gómez Colomer|Fernando]] na vuelta. En cuartos de final esaniciar al [[RCD Mallorca|Mallorca]] y en semifinales esperaba'l batallador [[Albacete Balompié|Albacete]]. Empatar na ida 1-1 en [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]], resultancia que produció la destitución del téunicu [[Carlos Alberto Parreira]] a falta del partíu de vuelta y de tres xornaes pa terminar la lliga. Nel partíu de vuelta'l téunicu foi '''[[José Manuel Rielo]]''', el [[13 de xunu]] nel [[Estadiu Carlos Belmonte|Carlos Belmonte]], onde se ganó 1-2 con goles de [[Roberto Fernández Bonillo|Robert]] y [[Luboslav Penev|Penev]]. La final apostóse'l sábadu [[24 de xunu]] de [[1995]] nel [[Estadiu Santiago Bernabéu|Santiago Bernabéu]] frente al [[Deportivo de La Coruña]], que se clasificó per primer vegada na so historia pa una final. Más de 40.000 valencianistes viaxaron pa vivir la que yera la primer final pa los más nuevos, un partíu que pasaría a la historia como '''"La final de l'agua"'''.<ref>{{Cita web |url=https://www.marca.com/2012/06/24/futbol/tuneldeltiempo/1340526695.html |títulu=https://www.marca.com/2012/06/24/futbol/tuneldeltiempo/1340526695.html}}</ref> La primer parte foi controlada por un [[Deportivo de La Coruña|Deportivo]] que s'adelantró nel minutu 36 con un gol de [[Javier Manjarín|Manjarín]] en robándo-y el balón a [[Fernando Giner|Giner]]. Na segunda parte'l calor de la mañana convertir nuna espectacular [[nube]] que nun se vivía dende diba trenta años na capital. El terrén de xuegu empezó a paecese a una [[piscina]], casi impracticable, pero aun así nel minutu 70, [[Predrag Mijatovic|Mijatovic]] executó perfectamente una falta direuta que supunxo l'empate 1-1. Los valencianistes so l'agua celebraron el gol nes graes como poques vegaes celebróse, pero cuando l'agua convertir en [[xarazo]], l'árbitru José Mª García Aranda decretó la suspensión del partíu nel minutu 79. Al nun detenese la nube foi imposible volver a entamar l'alcuentru. Quedó aplazáu'l partíu y la [[RFEF]] decidió retomalo trés díes depués, el martes [[27 de xunu]]. Alredor de 30.000 valencianistes volvieron viaxar a Madrid cargaos d'ilusión y pensando en xugar la [[Prórroga (deporte)|prórroga]] al quedar namái 11 minutos de partíu, pero casi darréu dempués de volver# a entamar l'alcuentru [[Alfredo Santaelena]] cabeció un centru al área dientro de la portería valencianista ante una mala salida d'[[Andoni Zubizarreta]], marcando asina'l definitivu 2-1. Yá col marcador en contra nun hubo tiempu d'igualalo. Solo un minutu duró la ilusión valencianista de poder celebrar un títulu, pero esta final supunxo'l realcuentru del valencianismu cola ilusión de volver ser campeones. [[Ficheru:Luis Aragones.jpg|thumb|200px|[[Luis Aragonés]] foi'l segundu téunicu de la etapa [[Paco Roig|Roig]] y llevó al equipu al subcampeonatu lligueru de [[Primer División d'España 1995/96|1996]]]] El segundu añu de la etapa [[Paco Roig|Roig]] supunxo otra revolución na plantía buscando'l ''Valencia campeón'' que prometió. Fueron baxa futbolistes históricos como [[Luboslav Penev|Penev]], [[Roberto Fernández Bonillo|Robert]], [[Fernando Giner|Giner]], [[Eloy Olaya|Eloy]] y el porteru [[José Manuel Sempere|Sempere]] tres quince temporaes. La principal novedá foi fichar a un téunicu veteranu de los banquinos españoles, '''[[Luis Aragonés]]'''. Ente les novedaes tuvieron el delanteru brasilanu [[Viola (futbolista)|Viola]], [[Patxi Ferreira]], [[Sietes (futbolista)|Sietes]], [[Xabier Eskurza|Eskurza]], [[Iñaki Hurtado|Iñaki]] y [[José Ignacio Sáenz|José Ignacio]]. La temporada [[Primer División d'España 1995/96|1995/96]] supunxo recuperar el pantalón negru al primer uniforme valencianista tres más de sesenta años col pantalón blancu. Empezar con munches duldes ya irregularidá, alternando malos partíos con alcuentros espectaculares como la victoria 4-3 en [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]] frente al [[Real Madrid]] con goles de [[José Gálvez Estévez|Gálvez]], [[Fernando Gómez Colomer|Fernando]], [[Predrag Mijatovic|Mijatovic]] y [[Carlos Arroyo Ayala|Arroyo]]. Na segunda vuelta'l Valencia foi'l meyor equipu de la lliga, inclusive percima del intratable [[Atlético de Madrid]] de [[Radomir Antić]]. L'equipu empezó a averase peligrosamente al [[Atlético de Madrid|Atlético]] y al [[FC Barcelona|Barcelona]], qu'empezaben a perder puntos, y llegóse inclusive a ganar 4-1 a los culés con goles de [[Fernando Gómez Colomer|Fernando]], [[Viola (futbolista)|Viola]] y dos de [[Predrag Mijatovic|Mijatovic]], y 2-3 a los colchoneros nel [[Estadiu Vicente Calderón|Calderón]] con dos goles de [[Predrag Mijatovic|Mijatovic]] y una cabezada de [[Antonio Poyatos|Poyatos]]. De forma casi imparable l'equipu averábase a la cabeza de la clasificación conforme avanzaben les xornaes, con un [[Predrag Mijatovic|Mijatovic]] na so meyor temporada valencianista llogrando 28 goles. Na penúltima xornada en [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]] llogróse vencer 1-0 al [[RCD Espanyol|Espanyol]] col últimu gol como valencianista d'[[Carlos Arroyo Ayala|Arroyo]] tres once temporaes, y esta victoria daba la posibilidá de ser campeones na última xornada. Yera una opción bien improbable al precisar vencer el Valencia en [[Estadiu de Balaídos|Balaídos]] al [[Celta de Vigo|Celta]] y amás que l'[[Albacete Balompié|Albacete]], yá baxáu, ganara nel [[Estadiu Vicente Calderón|Vicente Calderón]] al líder [[Atlético de Madrid]]. El Valencia adelantrar con un gol de [[Predrag Mijatovic|Mijatovic]] pero'l [[Atlético de Madrid|Atlético]] ganaba ensin problemes 2-0 al [[Albacete Balompié|Albacete]], y amás nel últimu minutu empató'l 1-1 el [[Celta de Vigo|Celta]]. L'afición valencianista quedar por segundu añu consecutivu a les puertes d'un títulu, pero sintiendo con esti '''subcampeonatu''' que'l Valencia campeón taba cada vez más cerca. [[Ficheru:Romário2004.jpg|thumb|200px|[[Romário]] foi'l fichaxe estrella de [[Paco Roig|Roig]] pel branu de [[1996]] pa suplir la marcha de [[Pedja Mijatovic|Mijatovic]]]] El branu de [[1996]] supunxo de nuevu dellos cambeos bien importantes pa los siguientes años. Seique'l mayor de toos foi la marcha de la estrella [[Pedja Mijatovic]] al [[Real Madrid]] en cuenta de la so clausa de rescisión de 1.250 millones de pesetes. [[Pedja Mijatovic|Mijatovic]] negó tener nengún alcuerdu colos madridistes y aseguró a l'afición ''che'' que siguiría nel equipu, por eso cuando se materializó'l trespasu (diciendo que se diba al [[Real Madrid]] pa poder ganar títulos) l'afición valencianista nunca-y perdonó'l so forma de colase mintiendo. La reacción de [[Paco Roig|Roig]] pa devolver la ilusión a la xente foi contratar a una estrella mundialmente reconocida: '''[[Romário]]''' (30 años), fichaxe que nun gustó al téunicu [[Luis Aragonés]] que llegó inclusive a presentar la so dimisión pel branu pero nun foi aceptada por [[Paco Roig|Roig]]. Llegaron [[Gabi Moya|Moya]], [[Goran Vlaovic|Vlaovic]], el millonariu fichaxe de [[Valeri Karpin|Karpin]] por 1.000 millones de pesetes, se respescó al central [[Iván Campo]] y llegó tamién un desconocíu delanteru arxentín de [[Racing Club|Racing de Avellaneda]] moteyáu ''"El Pioyu"'', '''[[Claudio Javier López|Claudio López]]''', que nun principiu foi motivu de bromes pero terminó marcando una dómina nel valencianismu. La convulsa temporada [[Primer División d'España 1996/97|1996/97]] empezó pal Valencia bastante mal perdiendo les dos primeres xornaes y con una crisis de vestuariu debida a la mala rellación ente [[Luis Aragonés]] y [[Romário]]. El brasilanu foi alliniáu nos dos primeres xornaes, pero quedóse fora de la convocatoria del primer alcuentru de la [[Copa de la UEFA 1996-97|Copa de la UEFA]], lo cual indignó al delanteru y provocaron una tirante charra ente téunicu y xugador a la vista de tolos medios de comunicación na [[Ciudá Deportiva de Paterna|Ciudá Deportiva]]. El debú valencianista na [[Copa de la UEFA 1996-97|UEFA]] presentábase de lo más complicáu al enfrentase al vixente [[Copa de la UEFA 1995-96|campeón]]: el [[FC Bayern München]]. Poca xente confiaba nos ''che'' ante'l mal entamu lligueru, pero la eliminatoria quedó sentenciada na ida'l [[10 de setiembre]] en [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]] con un abuitáu 3-0 pa los valencianistes con goles d'[[Vicente Engonga|Engonga]], [[Claudio Javier López|Claudio López]] (nel so debú goliador) y [[Gabi Moya|Moya]]. Esta resultancia y la clasificación pa la siguiente fase fixeron que l'equipu ameyorara nel so xuegu. Los problemes con [[Romário]] siguíen, y la so indisciplina llevó n'ochobre al so [[Cesión (trespasu)|cesión]] al [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]]. Na [[Copa de la UEFA 1996-97|UEFA]] superar por al [[Slavia de Praga]] y n'octavos al [[Besiktas JK|Besiktas]]. Tres el partíu d'ida con victoria 3-1 en [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]], y col equipu nel puestu 11ᵘ en lliga tres trece xornaes, el téunicu '''[[Luis Aragonés]] presentó la so dimisión''', colo que'l siguiente partíu de lliga foi dirixíu pol so segundu entrenador, [[José Manuel Rielo]] (na so tercer ocasión como entrenador provisional del primer equipu). L'entrenador escoyíu por [[Paco Roig|Roig]] pa dirixir al equipu'l restu de la temporada foi un téunicu bien distintu: '''[[Jorge Valdano]]''', que dirixó'l so primer partíu na 15ª xornada. Fixo debutar n'avientu al mozu canteranu de 18 años [[Javier Farinós|Farinós]], xugador llenu de calter. L'equipu reforzar nel [[mercáu d'iviernu]] con incorporaciones como [[Leandro Machado|Leandro]] y [[Fernando Cáceres|Cáceres]], y yá en marzu de [[1997]] llegó ''"el Burrín"'' [[Ariel Ortega]]. A pesar de los esfuercios l'equipu foi mediocre ya irregular, cayendo en [[Copa del Rei de fútbol 1996-97|Copa]] en casa frente a [[UD Las Palmas|Les Palmes]] nos penaltis. N'[[Copa de la UEFA 1996-97|UEFA]] llegar a los cuartos de final pero nun se llantó cara en nengún de los dos partíos al [[Schalke 04]], y en lliga terminóse 10ᵘ con un [[Claudio Javier López|Claudio López]] casi desapaecíu al anotar namái cinco goles oficiales. [[Ficheru:AmedeoCarboni.jpg|thumb|200px|En [[Primer División d'España 1997/98|1997]] el club fichó defenses veteranos como [[Amedeo Carboni]] con 32 años, que tuvo nueve temporaes nel club]] Tres una nefasta temporada, el téunicu [[Jorge Valdano]] pidió a [[Paco Roig]] nel branu de [[1997]] una casi total renovación del vestuariu, y asina foi. Hasta quince futbolistes causaron baxa, ente ellos el curiosu ''pack'' de seis futbolistes al [[RCD Mallorca|Mallorca]]. Debíu al escesivu númberu d'estracomunitarios, [[Jorge Valdano|Valdano]] tenía de refugar a un xugador pel branu, y yera '''[[Claudio Javier López|Claudio López]]''' quien tenía toles papeletes al nun afaese al tipu de xuegu que deseyaba'l téunicu arxentín. Finalmente'l refugue foi'l brasilanu [[Leandro Machado|Leandro]]. Iguóse una plantía [[Primer División d'España 1997/98|1997/98]] de xugadores con calidad pero dudosa disciplina ([[Ariel Ortega]], [[Marcelinho Carioca]], [[Moussa Saïb|Saïb]], el regresu de [[Romário]]...), lo que provocaba un xuegu daqué caóticu. Futbolistes veteranos conu '''[[Amedeo Carboni|Carboni]]''', '''[[Miroslav Djukic|Djukic]]''' o '''[[Jocelyn Angloma|Angloma]]''' fueron criticaos a la so llegada pola so edá, pero cola so entrega y profesionalidá llueu l'afición vería l'enforma fútbol qu'entá quedaba nes sos botes. [[Romário]] taba encantáu col so regresu al tener bona amistá con [[Jorge Valdano]] y encaxar na so idea de xuegu. Mozos canteranos como '''[[Miguel Ángel Angulo|Angulo]]''' y '''[[David Albelda|Albelda]]''' debutaron esta temporada. [[Romário]] mancar nun partíu del [[Troféu Naranxa]], lo cual estremólu de los terrenes de xuegu hasta dos meses y viaxó a Brasil a recuperase.<ref>{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/1997/08/23/deportes/872287203_850215.html |títulu=Romario ruémpese'l adudor y va causar baxa mientres cerca de dos meses}}</ref> Mentanto l'equipu cayó ganáu nes trés primeres xornaes de lliga dando una bien mala imaxe, sobremanera [[Jorge Valdano]] n'[[Estadiu d'El Sardinero|El Sardinero]] al dexar al so propiu equipu con un home menos al incluyir cinco xugadores estracomunitarios sobre'l terrén de xuegu (en llugar de los cuatro reglamentarios). Esti error, sumáu a la imaxe y los trés ganes consecutives, terminó cola paciencia d'un yá nerviosu presidente [[Paco Roig]] que nun-y tremeció'l pulsu al destituyir a [[Jorge Valdano]] como téunicu.<ref>{{Cita web |url=http://www.jotdown.es/2014/02/guillermo-ortiz-el cambio-que-le-costo-un despidu-a-jorge-valdano/ |títulu=El cambéu que-y costó un despidu a Jorge Valdano }}</ref> La 4ª xornada de Lliga l'equipu yá tenía un nuevu téunicu, l'italianu '''[[Claudio Ranieri]]''', un entrenador totalmente distintu a [[Jorge Valdano|Valdano]] que basaba tol so fútbol na solidez defensiva, ensin tener la posesión del balón, pero con un contragolpe letal. Na xornada 14ª, col equipu fundíu nun peligrosu 17ᵘ puestu de promoción de descensu, el Valencia perdió en casa 0-1 contra la [[UD Salamanca]]. Esi [[30 de payares]] de [[1997]] el públicu de [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]] dictó sentencia entonando delles vegaes, y casi con unanimidá, el ''"¡[[Paco Roig|Paco]] vete yá!"'', concentrándose inclusive a les puertes del estadiu. El día [[2 d'avientu]] foi clave al presentar el so '''dimisión el presidente [[Paco Roig]]''' ante la presión de los aficionaos, arrenunciando inclusive a quedase como miembru del conseyu d'alministración. El so socesor nel cargu sería'l vicepresidente '''[[Pedro Cortés García|Pedro Cortés]]''', que yá lo foi de volao en [[1986]], y el nuevu vicepresidente sería [[Jaime Ortí]], que tamién optaba a la presidencia. [[Manuel Llorente]] pasó de xerente a conseyeru delegáu.<ref>{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundo/1997/avientu/03/deportes/03N0090.html |títulu=Pedro Cortés ocupa'l sillón de Francisco Roig}}</ref> === La dómina dorada (1998 - 2004) === [[Ficheru:Claudio Ranieri.jpg|thumb|200px|Con [[Claudio Ranieri]] empecipió una dómina dorada pal club]] El [[7 d'avientu]] de [[1997]] la cabeza de [[Claudio Ranieri|Ranieri]] escolgaba d'un filo. Perdíal Valencia n'[[Estadiu d'Anoeta|Anoeta]] y la decisión del cambéu de téunicu yá taba tomada, hasta qu'un gol de [[Gaizka Mendieta|Mendieta]] nel minutu 79 punxo'l 1-1 definitivu nel marcador y allargó la paciencia col téunicu. Decisión acertada ''a posteriori'', yá que de siguío llegaron tres victories consecutives pa terminar l'añu. Nel [[mercáu d'iviernu]] trespasóse definitivamente a [[Romário]], [[Marcelinho Carioca]] y [[Moussa Saïb|Saïb]] al nun encaxar col fútbol de [[Claudio Ranieri|Ranieri]]. Llegó una de les sensaciones de la [[Primer División d'España 1997/98|temporada]]: el delanteru rumanu '''[[Adrian Ilie]]'''. Otros trés victories consecutives llegaron a empiezos de [[1998]]: la '''épica remontada nel [[Camp Nou]]''' el [[19 de xineru]] de [[1998]] nos últimos venti minutos con un 3-0 en contra. Terminó ganándose 3-4 con goles de [[Guillermo Morigi|Morigi]] (69'), [[Claudio Javier López|Claudio López]] (73' y 88') y [[Ariel Ortega]] (89'). Depués la goliada 6-1 al [[Racing de Santander|Racing]] col estrenu goliador lligueru d'[[Adrian Ilie|Ilie]] faciendo una pareya letal con [[Claudio Javier López|"el Pioyu" López]], y la tercera nel siempres difícil [[Estadiu Santiago Bernabéu|Santiago Bernabéu]] con goles de [[Gaizka Mendieta|Mendieta]] y [[Adrian Ilie|Ilie]]. L'equipu paecía otru y completó una magnífica segunda vuelta del campoeonato recuperando fútbol y dignidá, xubiendo hasta un murniu pero bien trabayáu 9ᵘ puestu, que siquier sirvió por que'l equipu apostara pel branu la [[Copa Intertoto de la UEFA 1998|Copa Intertoto]] que daba accesu a la [[Copa de la UEFA 1998-99|UEFA]]. Recuérdense goles espectaculares como'l de [[Gaizka Mendieta|Mendieta]] en [[Estadiu de San Mamés (1913)|San Mamés]] y el d'[[Adrian Ilie|Ilie]] al [[CP Mérida|Mérida]] en Mestalla. Los máximos goliadores fueron '''[[Claudio Javier López|Claudio López]]''', que yá empezaba a ser letal cola so velocidá al contragolpe, y [[Adrian Ilie]] con 12 goles cada unu, anque'l rumanu anotó unu más na Copa. Esta [[Primer División d'España 1997/98|temporada]] foi la despidida del míticu capitán [[Fernando Gómez Colomer]] tres 15 temporaes nel primer equipu y marcar 143 goles en 552 partíos,<ref>{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/ver/10316/fernando-gomez.html |títulu=Leyenda - Fernando Gómez |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180923162624/http://www.valenciacf.com/ver/10316/fernando-gomez.html |fechaarchivu=2018-09-23 }}</ref> y tamién la despidida del veteranu porteru [[Andoni Zubizarreta]] que se retiraba de los terrenes de xuegu tres cuatros temporaes en Valencia. [[Ficheru:Rafael Benitez.JPG|thumb|250px|[[Rafa Benítez]] conquistó dos Lligues, títulu que'l club nun consiguía dende faía 31 años]] A finales de la década, el club empecipia la so segunda '''dómina dorada''' cola llegada del entrenador italianu [[Claudio Ranieri]], del rápidu goliador [[Piojo López|Claudio "Pioyu" López]] y de [[Gaizka Mendieta]], que conquisten la [[Copa del Rei de fútbol 1998-99|Copa del Rei 1998/99]] y consiguen la primer clasificación del equipu p'apostar la moderna [[UEFA Champions League|Lliga de Campeones]]. La primer metá de los [[años 2000]] suponen la culminación de la nueva '''dómina dorada''' del Valencia CF. Con [[Héctor Cúper]] como téunicu, na temporada [[Lliga de Campeones de la UEFA 1999-00|1999/00]], nel so debú na moderna [[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones]] el club llega per primer vegada na so historia a la [[Final de la Lliga de Campeones de la UEFA 1999-2000|final de la Champions]] pero ye ganáu pol [[Real Madrid]] en faciendo un inmeyorable campeonatu. Repite [[Final de la Lliga de Campeones de la UEFA 2000-01|final al añu siguiente]] nel so [[Lliga de Campeones de la UEFA 2000-01|segunda participación]] y el rival esta vegada ye'l [[FC Bayern München]], qu'arrampuña'l títulu a los valencianistes na tanda de penaltis. Na temporada [[Primer División d'España 2001/02|2001/02]], con un hasta entós desconocíu [[Rafa Benítez]] como entrenador y con futbolistes como [[David Albelda|Albelda]], [[Rubén Baraja|Baraja]], [[Vicente Rodríguez|Vicente]], [[Santiago Cañizares|Cañizares]], [[Amedeo Carboni|Carboni]], [[Miroslav Djukic|Djukic]], [[Jocelyn Angloma|Angloma]], [[Roberto Fabián Ayala|Ayala]] o [[Rufete]] ente otros, el Valencia gana de nuevu un '''títulu de Lliga''' tres 31 años ensin consiguilo. Na temporada [[Primer División d'España 2003/04|2003/04]] repite títulu y tamién gana la [[Copa de la UEFA 2003-04|Copa de la UEFA]], llogrando asina un '''doblete históricu''' y asitiando al Valencia como [[Clasificación mundial de clubes según la IFFHS|meyor equipu del mundu del añu 2004]] según la [[Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol|IFFHS]]. Termina la dómina dorada del club cola marcha de [[Rafa Benítez]] por discrepancies col direutor xeneral [[Manuel Llorente]], y el téunicu ye sustituyíu pol italianu [[Claudio Ranieri]] na so segunda etapa valencianista. Con él gana la [[Supercopa d'Europa 2004|Supercopa d'Europa]] pero nun termina la temporada [[Primer División d'España 2004/05|2004/05]] polos malos resultancies y empieza una etapa muncho más gris pa la entidá. === La crisis económica (2004 - 2014) === [[Ficheru:València, Nou Mestalla.JPG|thumb|250px|El [[Nou Mestalla]] foi'l proyeutu de [[Juan Bautista Soler|Juan Soler]] que más empeñó al club]] En [[2004]] llega a la presidencia'l máximu accionista de la entidá y empresariu de la [[construcción]], '''[[Juan Bautista Soler|Juan Soler]]'''. Cola fiebre del ésitu entá recién, el club realiza grandes rumbos económicos como la presentación en [[2006]] del futuru '''[[Nuevu Mestalla|nuevu estadiu]]''', ya incorpora futbolistes a un eleváu costu, como'l fichaxe más caru de la historia del club hasta aquel momentu, [[Joaquín Sánchez Rodríguez|Joaquín Sánchez]] por 25 millones d'euros. Los años siguientes, adquiriéronse futbolistes como [[David Villa|Villa]], [[Patrick Kluivert|Kluivert]] o [[Fernando Morientes|Morientes]], pero tamién s'apostó fuerte por nuevu promeses como [[Raúl Albiol]], [[David Silva|Silva]] o [[Juan Mata|Mata]]. Magar la calidá individual de la mayoría de xugadores y les ambiciones que se pretendíen, col equipu envueltu nuna complicada situación económica, social y deportiva, nun s'algamar nengún trunfu más allá de clasificar cada añu p'apostar la [[Lliga de Campeones de la UEFA|Champions]], hasta qu'en [[Copa del Rei de fútbol 2007-08|2008]] conquistóse inesperadamente la séptima [[Copa del Rei de fútbol|Copa]] a pesar d'una vergonzosa [[Primer División d'España 2007/08|campaña lliguera]] na que se sufrió hasta les últimes xornaes por caltener la categoría. La [[Primer División d'España 2008/09|temporada siguiente]] contratar a [[Unai Emery]] coles mires de volver a la [[Lliga de Campeones de la UEFA|Champions League]], oxetivu que nun s'algamar hasta dos años dempués. El gran endeldamientu del club, xuníu a la [[Crisis inmobiliaria española 2008-2012|crisis inmobiliaria]] que sufrió'l país, fixo '''suspender la construcción''' del [[Nuevu Mestalla|futuru estadiu]] a principios de [[2009]]. Al baxar el preciu del suelu yá nun podía vendese'l suelu del actual [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]] pa encarar la construcción del nuevu. [[Ficheru:Manolo Llorente.jpg|thumb|200px|[[Manuel Llorente]] robló'l plan ''Newcoval'', vendió a los principales xugadores y nun pudo solucionar la delda con [[Bancaja]]]] Pel branu de [[2009]] el club viose obligáu a llevar a cabu una '''[[ampliación de capital]]''' pa evitar un [[Concursu d'acreedores (España)|concursu d'acreedores]] al tener una delda de 547 millones d'euros,<ref>{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/deportes/Valencia/debe/547/millones/elpepudep/20090608elpepidep_6/Tes |títulu=El Valencia debe 547 millones - elpais.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711132735/https://elpais.com/diario/2009/06/08/deportes/1244412006_850215.html |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> principalmente cola entidá [[Bancaja]].<ref>{{Cita web |url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com./EMD03/PUB/2009/06/06/EMD20090606024MDP.pdf |títulu=Un nuevu presidente pa reflotar el club |autor=Carlos Urrutia |editorial=[[Mundo Deportivo]] |fecha=6 de xunu de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160305005053/http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD03/PUB/2009/06/06/EMD20090606024MDP.pdf |fechaarchivu=2016-03-05 }}</ref> El control [[Aiciones|accionarial]] del club queda en manes de la '''Fundación Valencia CF''' col 72% d'aiciones al mercar (gracies a un [[Creitu|préstamu]] de [[Bancaja]] [[aval]]ado pol [[Xeneralidá Valenciana|gobiernu valencianu]]) toles aiciones non vendíes al públicu. Aseguróse qu'habría una segunda fase de venta d'aiciones pa democratizar el club pero nunca llegó a realizase. El nuevu presidente '''[[Manuel Llorente]]''', puestu poles instituciones, tuvo como principal oxetivu '''rebaxar la delda''' cola [[Bancaja|entidá bancaria]]. Los [[años 2010]] empiecen cola '''venta de xugadores''' cada temporada per parte del presidente: [[Raúl Albiol|Albiol]], [[David Villa|Villa]], [[David Silva|Silva]], [[Juan Mata|Mata]], [[Joaquín Sánchez Rodríguez|Joaquín]], [[Pablo Hernández]] o [[Jordi Alba]] son los principales exemplos. L'equipu empobináu por [[Unai Emery]] llogró apostar cada temporada la [[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones]], mientres el club incorporaba futbolistes nuevos o pocu conocíos que faíen menguar el nivel de la plantía. En [[2012]] el club decide nun anovar a [[Unai Emery]] tres cuatros temporaes por un supuestu fin de ciclu, y [[Manuel Llorente]] contrata a [[Mauricio Pellegrino]] nel so debú como entrenador, ensin cuntar cola opinión de la [[Braulio Vázquez|direición deportiva]] nin del conseyu d'alministración. N'avientu destituyir al téunicu y contrátase hasta final de [[Primer División d'España 2012/13|temporada]] a [[Ernesto Valverde]],<ref>{{Cita web |url=http://es.uefa.com/uefachampionsleague/news/newsid=1901495.html |títulu=http://es.uefa.com/uefachampionsleague/news/newsid=1901495.html}}</ref> que llogra clasificar al equipu pa la [[Lliga Europea de la UEFA 2013-14|Europa League]] pero quédase fora de los puestos Champions. No económico la delda amenorgar cola [[Historia del Valencia Club de Fútbol#L'ampliación de capital de 2009|ampliación de capital]] de [[2009]] y la venta de xugadores pero siguía ensin podese encarar, nin de xacíu volver a entamar les obres del [[Nuevu Mestalla|futuru estadiu]], nin siquier col plan '''Newcoval''' alcordáu ente [[Manuel Llorente|Llorente]] y [[Bancaja]].<ref>{{Cita web |url=https://www.europapress.es/comunitat-valenciana/noticia-bankia-ruempe-alcuerdu-financieru-valencia-nun |títulu=https://www.europapress.es/comunitat-valenciana/noticia-bankia-ruempe-alcuerdu-financieru-valencia-nun cumplise-afitaos-taba-venceyada-operacion-20120920214024.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711132737/https://www.europapress.es/comunitat-valenciana/noticia-bankia-ruempe-alcuerdu-financieru-valencia-nun |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> Esto obligaba a axustar una refinanciación de la delda mientres el máximu accionista, la '''Fundación VCF''', nun podía devolver el préstamu, lo que provocó la intervención del avalista: el IVF de la [[Xeneralidá Valenciana|Generalitat Valenciana]], pagando con dineru público parte de los intereses del préstamu: 4'8 millones d'euros. La intervención del [[Xeneralidá Valenciana|gobiernu valencianu]] como avalista fizo que se nomaren nuevos patronos na Fundación pa tener un mayor control sobre la refinanciación de la delda. Esto provocó la casi inmediata dimisión de [[Manuel Llorente]]<ref>{{Cita web |url=https://www.marca.com/2013/04/05/futbol/equipos/valencia/1365168746.html |títulu=https://www.marca.com/2013/04/05/futbol/equipos/valencia/1365168746.html}}</ref> al negase a ser supervisáu.<ref>{{Cita web |url=http://www.cadenaser.com/deportes/articulo/amadeo-salvo-presenta-proyeutu-gloval/csrcsrpor/20130521csrcsrdep_8/Tes |títulu=http://www.cadenaser.com/deportes/articulo/amadeo-salvo-presenta-proyeutu-gloval/csrcsrpor/20130521csrcsrdep_8/Tes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711132654/https://cadenaser.com/deportes/articulo/amadeo-salvo-presenta-proyeutu-gloval/csrcsrpor/20130521csrcsrdep_8/Tes/ |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.levante-emv.com/deportes/2013/05/22/salvu-futuru-presidente-valencia/1000278.html |títulu=https://www.levante-emv.com/deportes/2013/05/22/salvu-futuru-presidente-valencia/1000278.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711132653/https://buy-eu.piano.io/checkout/template/cacheableShow?aid=qEh0R5iFpe&templateId=OTNTNVB1K55H&templateVariantId=OTVCOM4AVDRIF&offerId=fakeOfferId&experienceId=EX5O8XXXUW6D&iframeId=offer_8405e0d57b8ef635e2ed-0&displayMode=inline&pianoIdUrl=https%3A%2F%2Fid-eu.piano.io%2Fid%2F&widget=template&url=https%3A%2F%2Fwww.levante-emv.com |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.marca.com/2013/06/04/futbol/equipos/valencia/1370382138.html |títulu=https://www.marca.com/2013/06/04/futbol/equipos/valencia/1370382138.html}}</ref> Empecípiase una '''fonda renovación''' en práuticamente toles árees y la política del club con '''[[Amadeo Salvo]]''' como presidente, como la marcha de los capitanes [[David Albelda|Albelda]] y [[Roberto Soldado|Soldado]], pol cual paguen la so clausa de rescisión.<ref>{{Cita web |url=https://www.levante-emv.com/deportes/2013/07/31/tottenham-merca-sold%C3%A1u/1021132.html |títulu=https://www.levante-emv.com/deportes/2013/07/31/tottenham-merca-soldáu/1021132.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711133822/https://www.levante-emv.com/deportes/2013/07/31/soldado-deja-valencia-30-millones-12873378.html |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> La negativa del téunicu [[Ernesto Valverde]] a anovar el so contratu fai que s'incorpore a [[Miroslav Djukic]],<ref>{{Cita web |url=http://www.plazadeportiva.com/ver/7398/djukic-sera-presentado-esta tarde-en-l'estadiu-de-mestalla-.html |títulu=http://www.plazadeportiva.com/ver/7398/djukic-sera-presentado-esta tarde-en-l'estadiu-de-mestalla-.html }}</ref> propuestu pol direutor deportivu [[Braulio Vázquez]], pero la mala [[Primer División d'España 2013/14|temporada]] desagua nes destituciones de dambos,<ref>{{Cita web |url=http://www.superdeporte.es/valencia/2013/11/04/braulio-vazquez-destituy%C3%ADu/209655.html |títulu=http://www.superdeporte.es/valencia/2013/11/04/braulio-vazquez-destituyíu/209655.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711133622/https://buy-eu.piano.io/checkout/template/cacheableShow?aid=oG9TYqcJpe&templateId=OTJH5BVZXSAX&templateVariantId=OTV8LFO3P3EVA&offerId=fakeOfferId&experienceId=EXJHUZE6OMB2&iframeId=offer_6b346fc5bff6c8fc2fbb-0&displayMode=inline&pianoIdUrl=https%3A%2F%2Fid-eu.piano.io%2Fid%2F&widget=template&url=https%3A%2F%2Fwww.superdeporte.es |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/comunidad-valenciana/2013/12/16/52af12b361fd3dd3798b4580.html |títulu=https://www.elmundo.es/comunidad-valenciana/2013/12/16/52af12b361fd3dd3798b4580.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20201111210505/https://www.elmundo.es/comunidad-valenciana/2013/12/16/52af12b361fd3dd3798b4580.html |fechaarchivu=2020-11-11 }}</ref> sustituyíos por [[Francisco Joaquín Pérez Rufete|Rufete]] y [[Juan Antonio Pizzi]] antes de terminar [[2013]]. La renovación nel área deportiva remata con 6 baxes y 5 incorporaciones na plantía mientres el [[mercáu d'iviernu]]. Ameyora la imaxe, el compromisu y el rendimientu del equipu, llantando cara y venciendo a rivales fuertes, pero ensin llegar a algamar puestos europeos, quedando finalmente 8ᵘ na [[Primer División d'España 2013/14#Clasificación|clasificación]], y quedándose a les puertes d'apostar la final de la [[Lliga Europea de la UEFA 2013-14|Europa League]]. [[Ficheru:Bankia logo.svg|thumb|200px|[[Bankia]] suspendió'l plan ''Newcoval'' y decidió non refinanciar les deldes del club y de la so Fundación, lo cual obligaba a [[Historia del Valencia Club de Fútbol#Proceso de venta|buscar un inversor]]]] [[Bankia]] decidió '''non refinanciar''' les deldes de la Fundación y del club al nun aprobar el plan de refinanciación presentáu por [[Amadeo Salvo]] y [[Aurelio Martínez Estévez|Aurelio Martínez]], y amás l'aval de la [[Xeneralidá Valenciana|Generalitat]] fuera anuláu cautelarmente por un xulgáu, lo cual fizo que [[Bankia]] solicitara la busca d'inversores, faciendo pública la noticia por aciu un comunidado mientres se producía la [[Xunta Xeneral d'Accionistes]] del Valencia'l [[10 d'avientu]] de [[2013]], daqué que nun sentó nada bien nel club.<ref>{{Cita web |url=http://www.vlcnews.es/seiciones/valencia-c-f/articulos/la |títulu=http://www.vlcnews.es/seiciones/valencia-c-f/articulos/el-valencia-se-vendera-porque-bankia-nun recibió--ningun-plan-sostenible-pa-refinanciar-la so-delda |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711133621/https://www.vlcnews.es/ |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> La respuesta del presidente [[Amadeo Salvo]] foi que [[Bankia]] nun yera quien tenía de decidir el futuru inversor, y presentó'l [[22 d'avientu]] l'interés del multimillonariu [[Peter Lim]] en mercar el club con un proyeutu deportivu de máximu nivel.<ref>{{Cita web |títulu=Salvo: "Cuando Bankia dea'l OK, Lim va tar en Valencia" |obra=[[Diariu Marca]] |fecha=22 d'avientu de 2013 |url= https://www.marca.com/2013/12/22/futbol/equipos/valencia/1387725149.html?a=09699ca9dd8ffcff0b2bb26efa461420&t=1387738749}}</ref> La ufierta de [[Peter Lim|Lim]] nun la tuvo en cuenta [[Bankia]]<ref>{{Cita web |url=http://www.periodistadigital.com/laotraliga/liga-bbva/2014/01/23/bankia-refuga-a-peter-lim-bankia-valencia-liga-bbva-laotraliga.shtml |títulu=http://www.periodistadigital.com/laotraliga/liga-bbva/2014/01/23/bankia-refuga-a-peter-lim-bankia-valencia-liga-bbva-laotraliga.shtml }}</ref> y siguió col so '''[[Historia del Valencia Club de Fútbol#Proceso de venta|proceso de venta]]''', pero ante la falta d'información y tresparencia, el presidente [[Amadeo Salvo|Salvo]] comunicó nuna asamblea informativa'l [[24 de xineru]] de [[2014]] que'l procesu de venta nun tenía de llevar lo a cabu [[Bankia]] sinón la '''Fundación VCF''' al ser el máximu accionista.<ref>{{Cita web |url=http://www.mundodeportivo.com/20140124/futbol/club-pide-que-fundacion-y-non-bankia-lidere-venta-y-que-bancu-vienda-creditos_54399528829.html |títulu=http://www.mundodeportivo.com/20140124/futbol/club-pide-que-fundacion-y-non-bankia-lidere-venta-y-que-bancu-vienda-creditos_54399528829.html}}</ref> Finalmente'l [[24 de febreru]] alcordóse la creación d'una '''Comisión Xestora''' pa la venta, con unos criterios de seleición y con un representante de les 4 partes implicaes: el ''Valencia CF'', la ''Fundación VCF'', ''Bankia'' y la ''Generalitat''. N'abril y mayu estudiáronse les 7 ufiertes recibíes. La votación final de los 22 patronos de la Fundación VCF tuvo llugar el '''17 de mayu de 2014''' y ente les ufiertes finalistes escoyeron por unanimidá la ufierta del empresariu '''[[Peter Lim]]''' (''Meriton Holding Ltd.'') como comprador del paquete accionarial.<ref>{{Cita web |url=http://www.superdeporte.es/valencia/2014/05/17/venta-compra-valencia-club-fundacion/225502.html |títulu=Peter Lim compra el Valencia CF |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711133646/https://www.superdeporte.es/valencia-cf/2014/05/17/peter-lim-compra-valencia-cf-53597289.html |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> La ufierta tuvo que ser modificada tres la negociación de [[Peter Lim|Lim]] con [[Bankia]] sobre cómo pagar la delda del club, que foi [[Refinanciación|refinanciada]] na so totalidá y con diverses garantíes de cobru. El [[31 de xunetu]] la Fundación VCF volvió aprobar la ufierta definitiva, y el '''24 d'ochobre de 2014''' robláronse conjuntamente la refinanciación de les deldes y la compraventa de les aiciones, terminando asina'l procesu de venta. El nuevu [[conseyu d'alministración]] entró nel club na [[Xunta Xeneral d'Accionistes xunta]] estraordinaria del [[1 d'avientu]] de [[2014]]. === La era Peter Lim (2014 - ...) === [[Ficheru:Peter Lim.jpg|thumb|200px|En [[Primer División d'España 2014/15|2014]] el singapuranu [[Peter Lim]] convertir en máximu accionista del club tres un duru [[Historia del Valencia Club de Fútbol#Proceso de venta|proceso de venta]]]] El branu de [[2014]], mientres se cerraba'l [[Historia del Valencia Club de Fútbol#Proceso de venta|proceso de venta]] de la mayoría accionarial a [[Peter Lim]], fíxose un ambiciosu apueste por devolver al Valencia a la [[Lliga de Campeones de la UEFA|Champions League]]. Pa ello reformóse casi al completu l'equipu ente la direición deportiva encabezada por [[Rufete]] y el máximu accionista, [[Peter Lim|Meriton Holdings]]. El portugués [[Nuno Espírito Santo]] convertir nel téunicu del nuevu proyeutu como apueste personal de [[Peter Lim|Lim]], asesoráu pol so amigu y sociu [[Jorge Mendes]], y realícense un total de 15 incorporaciones, dalgunes en forma de [[Cesión (trespasu)|cesión]] de Meriton al mercar primeramente los sos derechos, como fueron los casos d'[[André Gomes]] y [[Rodrigo Moreno Machado|Rodrigo]]. Formóse la plantía más nueva de la primer división con 23,6 años de media. Mientres el club sentaba les bases pa crecer económicamente, incorporando a [[Adidas]] como nuevu provisor y a nuevos homes en [[marketing]] y redes sociales, anque ensin contratar nengún ''main sponsor'' pa la camiseta, l'equipu caltuvo un altu nivel deportivu na [[Lliga BBVA 2014/15|Lliga]], aportando a líder y calteniéndose tol añu en puestos europeos. Nun apostar competición europea beneficiaba la regularidá del equipu, que vio cómo la so sólida defensa convertir nun referente ([[Nicolás Otamendi|Otamendi]]-[[Shkodran Mustafi|Mustafi]]), el so porteru [[Diego Alves]] n'unu de los meyores porteros de la lliga, [[José Luis Gayà|Gayà]] na revelación y [[Dani Parejo|Parejo]] nel mediocentro más goliador. Les decepciones fueron el probe bagaxe goliador de los delanteros, especialmente de [[Álvaro Negredo|Negredo]] y [[Rodrigo Moreno Machado|Rodrigo]], y la prematura eliminación na [[Copa del Rei de fútbol 2014-15|Copa]]. Pa completar el centru del campu fichar nel [[mercáu d'iviernu]] al arxentín [[Enzo Pérez]]. Unos espectaculares númberos llevaron al equipu a competir hasta'l final nuna temporada lliguera llena de récores. De los siete primeros equipos clasificaos solamente'l [[FC Barcelona|Barcelona]], y con bien de apuros, foi capaz de vencer a los valencianistes. Finalmente'l club terminó la disputadísima [[Lliga BBVA 2014/15|temporada]] en 4ª posición, a un puntu del accesu direutu a la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2015-16|Lliga de Campeones]] pero clasificáu p'apostar la fase previa. El [[1 de xunetu]] de [[2015]] el presidente executivu [[Amadeo Salvo]] dimitía xunto a la direición deportiva encabezada por [[Rufete]] frutu de discrepancies col téunicu [[Nuno Espírito Santo|Nuno]] que disponía del total enfotu de [[Peter Lim|Meriton]] xunto al so axente [[Jorge Mendes]]. No deportivu'l Valencia tenía de dase un saltu calidable pa competir al máximu nivel y sicasí la nueva direición deportiva remocicó inda más la plantía y amás trespasó al líder de la defensa, l'arxentín [[Nicolás Otamendi|Otamendi]]. La eliminación de la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2015-16|Champions]] en fase de grupo ante rivales bien débiles y l'alloñanza de los oxetivos en [[Primer División d'España 2015/16|Lliga]] forzó la destitución de [[Nuno Espírito Santo|Nuno]] como entrenador y máximu responsable del área deportiva, y principal señaláu pola afición. [[Peter Lim]] optó por fichar como entrenador al británicu debutante nos banquinos [[Gary Neville]], amigu so y comentarista na televisión británica, pero l'equipu nun ameyoró sinón que foi direutu a coquetear colos puestos de descensu. Tamién s'incorporó a [[Jesús García Pitarch]] como nuevu direutor deportivu, pieza básica que taba vacante. En [[Copa del Rei de fútbol 2015-16|Copa]] llegar a semifinales pero'l club encaxó una humillante y doliosa goliada nel [[Camp Nou]]. [[Pako Ayestaran]] incorporar al cuerpu téunicu como asistente de [[Gary Neville|Neville]] pero a los dos meses fixo cargu del equipu, consiguiendo tres victories n'ocho xornaes, unos probes númberos que siquier sirvieron pa salvar el descensu de categoría y terminar el 12ᵘ. A pesar del probe bagaxe'l club decidió siguir con [[Pako Ayestaran]] al frente del equipu. Nun apostar competición europea y siguir ensin patrocinador na camiseta forzaba a abaratar el gastu na plantía, por ello vendióse a [[André Gomes]] y [[Shkodran Mustafi|Mustafi]], y a finales de branu a [[Paco Alcácer]] que pidió ser trespasáu al [[FC Barcelona|Barcelona]]. [[Peter Lim|Lim]] nun invirtió más dineru n'invirtiendo 100 millones nuna [[ampliación de capital]] que cubrió dafechu, al marxe de la compra accionarial. La plantía diseñada por [[Jesús García Pitarch]], que siguía siendo bien nueva d'edá media, amosaba munches llagunes tantu n'ataque como en defensa, encaxando goles en tolos alcuentros. Tres cuatro ganes consecutives y col equipu colista destituyir a [[Pako Ayestaran]] y contratóse a un téunicu más esperimentáu, [[Cesara Prandelli]], pero la plantía siguía coles mesmes faltes. Finalmente a principios del 2017 [[Cesara Prandelli]] dimite por ver que [[Peter Lim]] nun quier invertir na plantía. Mientres [[Voro]], toma'l mandu del equipu, ensin ameyorar enforma en resultancies y xuegu, pero consiguiendo salvar al equipu del máximu oxetivu de la temporada, salvase del descensu. Finalmente la temporada saldar con 18 derrotes y 46 puntos terminando nel puestu númberu 12, puestu más qu'inesperáu pa un club con tanta historia. La temporada 2017/2018 diba empezar con un cambéu d'imaxe del Valencia CF. Tres la contratación de [[Mateu Alemany]] como Direutor Xeneral y la d'una Secretaría Téunica con mayor pesu con [[José Ramón Alexanko|Alexanko]] y [[Vicente Rodríguez Guillén|Vicente Rodríguez]], el club anunció'l fin de [[Lay Hoon]] como presidenta del club. Nel so llugar, entraría [[Anil Murthy]] como presidente de la entidá. A partir d'equí, el Valencia púnxose manes a la obra pa reformar l'equipu empezar per contratar a [[Marcelino García Toral]] como nuevu entrenador del primer equipu. Amás, tamién s'anunció a [[Blu Products]] como nuevu patrocinador principal, dempués de 3 años ensin cuntar con dalgunu. El Valencia CF robló una gran primer vuelta con númberos históricos, 40 puntos en 19 xornaes. D'esta primer vuelta destaquen partíos como'l Valencia 5-0 [[Málaga CF]] con Hat-trick incluyíu de [[Simone Zaza]], el Valencia CF 4 - 0 [[Sevilla FC]] o'l [[Real Betis]] 3 - 6 Valencia CF, onde anotaron 9 xugadores distintos. Amás, foi unu de los 3 equipos que consiguió empatar al invictu [[FC Barcelona]] (1-1 en Mestalla) na primer vuelta, quien amosó tar nun gran increíble estáu de forma con 51 puntos en 19 partíos. Xugadores nuevos como [[Gonçalo Guedes]] y [[Geoffrey Kondogbia]] fueron los grandes artífices del gran momentu del club, xuníu al bon estáu de forma del capitán [[Dani Parejo]] y los delanteros [[Simone Zaza]] y [[Rodrigo Moreno Machado|Rodrigo]], quien anotaron 10 y 11 goles, respeutivamente, ente Copa y Lliga, na primer vuelta. En xineru, tres un fin d'añu llaráu de mancadures y 3 derrotes en 4 partíos que frenaron en secu a un equipu qu'atropaba 8 victories siguíes, decidió fichase al delanteru arxentín [[Luciano Vietto]] en calidá de cedíu con opción de compra, quien s'estrenó en Copa con un gran Hat-trick ante la [[UD Las Palmas]] (4-0) en Mestalla, y al mediocentro defensivu [[Francis Coquelin]] procedente del [[Arsenal Football Club|Arsenal FC]], qu'apurriríen al equipu mayores opciones pa faer rotaciones debíu al gran númberu de partíos que s'apuesten en xineru ente Copa y Lliga. == Escudu == L'escudu oficial del club ta formáu por un [[esperteyu]] negru na parte cimera posáu sobre un escudu termináu en punta arrondada onde s'afiguren los colores de la ''[[Bandera de Valencia|senyera]]'': una franxa azul n'horizontal na parte cimera col nome del club escritu en lletres blanques mayúscules, y embaxo nueve franxes verticales: cinco marielles y cuatro coloraes, que representen la bandera de l'antigua Corona d'Aragón con un balón marrón clásicu de fútbol nel centru. [[Ficheru:Escut del València CF.jpg|miniaturadeimagen|Escudo del Valencia con franxa blanca]] La eleición del [[Esperteyu (heráldica)|esperteyu]] (''rat penat'' en [[valencianu]]) como símbolu deber a la importancia simbólica d'esti animal na historia del [[Escudu de Valencia|escudo de la ciudá]] de [[Valencia (ciudá)|Valencia]], que lo convirtió n'unu de los principales símbolos de la ciudá frutu de diverses lleendes, como la so ayuda o bon presaxu na [[Conquista de Valencia por Xaime I|conquista de Valencia]] en [[1238]] pol rei [[Xaime I d'Aragón|Xaime I]], o como una variante del [[Dragón heráldicu|dragón]] de la [[cimera del rei d'Aragón]] qu'usó'l rei [[Pedru IV el Ceremoniosu|Pedru IV]] nel [[sieglu XIV]]. <gallery> [[escudo-Valencia.jpg|Escudos del Valencia C.F.]] </gallery> == Himnu == El '''"Amunt València"''' (''"Enriba Valencia"'') foi un encargu del club al direutor de la [[Banda Municipal de Valencia]], '''Pablo Sánchez Torrella''', que compunxo la música na forma tradicional valenciana, el [[pasudoble]]. La lletra foi escrita por '''Ramón Gimeno Gil'''. Estrenóse y tuvo presentación oficial por cuenta de los festexos del ''75ᵘ Aniversariu del Valencia CF'' nel [[Palau de la Música de Valencia]] el [[21 de setiembre]] de [[1993]], so la presidencia d'[[Arturo Tuzón]]. La versión más popular ye la interpretada pol hermanu del cantante '''[[Francisco (cantante)|Francisco]]'''. Otra tema de gran caláu nel valencianismu, pero non oficial, ye la tema ''"Amunt València a la victòria"'' (''"Enriba Valencia a la victoria"''), compuesta por Alfonso Aguado, del grupu "Los Inhumanos", ya interpretada por Emilio Solo na so versión en [[Idioma español|castellán]] y en [[valencianu]]. El cantante [[Leo Segarra Sánchez|Leo Segarra]] fixo otra versión en [[valencianu]]. L'añu [[2015]] el grupu musical valencianu "El Viaxe De Eliot" fixo una versión bien emotiva de lo que podría ser un himnu valencianista, tituláu ''"Sentiment"'' (''"Sentimientu"''),<ref>{{Cita web |url=https://www.levante-emv.com/valencia-cf/2015/05/14/sentiment-cancion-valencianismu/1264689.html |títulu='Sentiment', l'himnu del valencianismu |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711133619/https://www.levante-emv.com/valencia-cf/2015/05/14/sentiment-himno-valencianismo-12627235.html |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> y el [[raperu]] "Zanon SHK" compunxo una orixinal tema titulada ''"Ale Valencia"''.<ref>{{Cita web |url=http://www.superdeporte.es/valencia/2015/07/31/ale-valencia-nuevu-himnu-aficion/265373.html |títulu='Ale Valencia', un nuevu himnu pa l'afición}}</ref> == Estadios == === Campu de Algirós === Los primeros años tres la so fundación en [[1919]], el [[Valencia CF|Valencia FC]] entrenó y apostó los sos alcuentros nel desapaecíu '''Campu de Algirós''' (''Camp d'Algirós'' en valencianu). El campu atopar nel Camín d'[[Algirós]], ente les actuales cais de Finlandia y del Xeneral Gil Dolz. Tenía una capacidá pa 5.000 espectadores y unes dimensiones de 91&nbsp;x&nbsp;47 metros (orientación Este Oeste). Les condiciones del terrén de xuegu yeren bien modestes y nun yera de verde sinón de tierra. El propietariu de la cortil yera Eugenio Miquel, que arrendó'l campu a los dirixentes valencianistes por 100&nbsp;[[Peseta|pts]] al mes.<ref>{{Cita web |url=https://www.levante-emv.com/deportes/2013/05/19/noventa-ano-historia-viva/999172.html |títulu=https://www.levante-emv.com/deportes/2013/05/19/noventa-ano-historia-viva/999172.html}}</ref> El campu foi estrenáu'l [[7 d'avientu]] de [[1919]] con un partíu amistosu ente'l conxuntu valencianista y el Castalia de [[Castellón de la Plana|Castellón]]. La resultancia foi d'empate ensin goles. A otru día, volvieron vese les cares dambos equipos y esta vegada'l Valencia imponer por 1-0.<ref>{{Cita web |url=http://www.lasprovincias.es/valencia/prensa/20061111/tema_dia/algiros-primer-llar-valencianista_20061111.html |títulu=http://www.lasprovincias.es/valencia/prensa/20061111/tema_dia/algiros-primer-llar-valencianista_20061111.html}}</ref> Esti campu quedó pequeñu pol gran aumentu del númberu de socios. Por esta razón, l'entós Presidente del club Ramón Leonarte y la xunta direutiva buscaron parceles en venta pa construyir un nuevu campu pal equipu. En xineru de 1923, decidieron mercar 10.000&nbsp;m² de terrén, asitiaos a 500 metros más al norte del Campu de Algirós, por 316.439,20 pesetes (una cantidá considerable pa la dómina) que se financió a base de creitos.<ref>{{Cita web |url=http://valenciacf.lasprovincias.es/noticias/2013-03-10/catedral-mestalla-20130310.html |títulu=http://valenciacf.lasprovincias.es/noticias/2013-03-10/catedral-mestalla-20130310.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711134237/https://www.lasprovincias.es/valenciacf/ |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref><ref name="valenciacf.com">{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/ver/65/historia.html |títulu=http://www.valenciacf.com/ver/65/historia.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140708054921/http://www.valenciacf.com/ver/65/historia.html |fechaarchivu=2014-07-08 }}</ref> La ellaboración del proyeutu pal nuevu estadiu foi encargada al arquiteutu y sociu del club [[Francisco Almenar Quinzá]] (qu'años más tarde sería Presidente) y les obres de construcción fueron axudicaes al tamién sociu Ramón Ferrer Aguilar.<ref>{{Cita web |url=http://athletic.elcorreo.com/copa-del-rey/sede/ |títulu=http://athletic.elcorreo.com/copa-del-rey/sede/ |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20230422204743/https://athletic.elcorreo.com/copa-del-rey/sede/ |fechaarchivu=2023-04-22 }}</ref> === Estadiu de Mestalla === {{AP|Estadiu de Mestalla}} [[Ficheru:Mestalla trofeu taronja 120811.jpg|thumb|350px|Estadiu de [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]]]] El [[20 de mayu]] de [[1923]] foi inauguráu'l '''Estadiu de Mestalla'''. El so nome deber a la histórica [[acequia de Mestalla]] que pasaba tres el gol sur del estadiu. Daquella, el campu tenía unes dimensiones de 100 x 59 metros y un aforu de 17.000 espectadores.<ref>{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/ver/893/historia-y-imagenes.html |títulu=http://www.valenciacf.com/ver/893/historia-y-imagenes.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20211018100355/https://www.valenciacf.com/ver/893/historia-y-imagenes.html |fechaarchivu=2021-10-18 }}</ref> El día de la inauguración celebró un alcuentru amistosu qu'enfrentó al Valencia col [[FC Levante]]. La resultancia final foi de 1-0 pal conxuntu llocal con gol marcáu por "Montes" (Arturo Montesinos Cebrián).<ref name="valenciacf.com"/> Ente [[1969]] y [[1994]] denominóse oficialmente '''Estadiu Luis Casanova''', n'honor a [[Luis Casanova Giner]], unu de los meyores presidentes de la [[Historia del Valencia Club de Fútbol|historia del club]] mientres dos décades ([[Década de 1940|los 40]] y [[Década de 1950|los 50]]) nes que se conquistaron tres títulos de Lliga y trés Copes, amás de dellos subcampeonatos y promotor de la gran ampliación del estadiu. Dende [[1994]] l'estadiu recuperó'l so nome de '''[[Estadiu de Mestalla|Mestalla]]''', y tien anguaño una capacidá pa 49,500 espectadores dende la so última ampliación en 1998,<ref>{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/es/Estadiu/EstadioHistoria.html |títulu=http://www.valenciacf.com/es/Estadiu/EstadioHistoria.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121201131354/http://www.valenciacf.com/es/Estadiu/EstadioHistoria.html |fechaarchivu=1 d'avientu de 2012 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/ver/1153/accesos-a-mestalla.html |títulu=http://www.valenciacf.com/ver/1153/accesos-a-mestalla.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20200131094714/https://www.valenciacf.com/ver/1153/accesos-a-mestalla.html |fechaarchivu=2020-01-31 }}</ref> y unes dimensiones de 105 x 68 metros. Acoyó dende los sos primeros años un total de '''31 partíos internacionales''' de la [[Seleición española de fútbol]] (ente ellos los de la fase final del [[Mundial d'España 1982]]), más 5 alcuentros de la [[Seleición de fútbol sub-23 d'España|Seleición Olímpica d'España]] mientres los [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Barcelona 1992|Xuegos Olímpicos de 1992]], y foi sede de '''10 finales''' de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Rei]], la postrera en [[Copa del Rei de fútbol 2013-14|2014]]. N'ochobre de [[2013]] inauguróse una nueva imaxe del estadiu dirixida a aumentar los ingresos del club por [[marketing]].<ref>{{Cita web |url=http://www.dtaocioyturismo.com/inauguracion-del-espectacular-mestalla-forever-tour/ |títulu=http://www.dtaocioyturismo.com/inauguracion-del-espectacular-mestalla-forever-tour/ |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180113092929/http://www.dtaocioyturismo.com/inauguracion-del-espectacular-mestalla-forever-tour/ |fechaarchivu=2018-01-13 }}</ref> Esta nueva imaxe incluyía pintar los asientos nuna combinación de colores naranxa y blancu, amosando en negru la figura d'un gran [[esperteyu]], ya inauguróse'l '''Mestalla Forever Tour''',<ref>{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/ver/10145/tour-mestalla.html |títulu=http://www.valenciacf.com/ver/10145/tour-mestalla.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131029193518/http://www.valenciacf.com/ver/10145/tour-mestalla.html |fechaarchivu=2013-10-29 }}</ref> un percorríu empuestu que s'ufierta tolos díes polos llugares más emblemáticos del estadiu. Amás pel branu de [[2014]] pintóse y decoró tol esterior del estadiu, alternando negru y naranxa, según fotografíes de gran tamañu d'ex xugadores del club y d'ésitos deportivos. === Futuru estadiu === {{AP|Nou Mestalla}} [[Ficheru:Maqueta Nuevo Mestalla.jpg|thumb|300px|Maqueta del [[Nuevu Mestalla]]]] El '''[[Nuevu Mestalla]]''' (inda ensin nome oficial) va tener capacidá pa unos 75.100 espectadores y foi encargáu al despachu d'arquiteutos ''Reid Fenwick Acomuñaos'' y a la inxeniería ''ARUP Sport''. Estes empreses van tomar como base'l proyeutu interior d'ARPA Arena, ganador del concursu de maquetes en xunu de [[2006]]. Dichu estadiu tenía de sufragase con parte de los beneficios llograos pola venta de les parceles qu'ocupa l'actual estadiu de [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]], que la so recalificación tamién provocó reticencies que se vieron esclariaes pola [[XE]].<ref>{{Cita web |url=http://www.lasprovincias.es/valencia/prensa/20070112/valencia/infraccion-recalificacion-solar-actual_20070112.html |títulu=La XE sobre recalificación Mestalla}}</ref> El so allugamientu va ser nel barriu de [[Benicalap]], concretamente xunto a la moderna [[avenida de les Cortes Valencianes]]. La construcción del estadiu lleva parada dende febreru de [[2009]] por falta de lliquidez al nun podese vender el suelu del actual [[Estadiu de Mestalla|Mestalla]] pola [[Crisis inmobiliaria española de 2008|crisis inmobiliaria]] que baxó descomanadamente'l valor del suelu y pol gran endeldamientu del club tres la mala xestión de [[Juan Bautista Soler|Juan Soler]]. N'avientu de [[2011]] el club anunció un protocolu d'intenciones cola entidá [[Bankia]], acreedora de la mayor parte de la delda valencianista, al traviés del cual podríen retomase les obres, pero en setiembre de [[2012]] súpose que [[Bankia]] rompía l'alcuerdu alcanzáu al traviés del plan [[Historia del Valencia Club de Fútbol#Newcoval, Bankia y nuevu estadiu|Newcoval]], polo que'l club quedar ensin alcuerdu pal financiamientu del estadiu. Tres el [[Historia del Valencia Club de Fútbol#Proceso de venta|proceso de venta]] del club, la empresa de [[Peter Lim]] llegó col nuevu arquiteutu, Mark Fenwick, que visitó otros estadios cola presidenta [[Lay Hoon]], diseñaos tamién por él mesmu, pa llograr nueves idees. Espérase que'l proyeutu volver# a entamar a principios de 2016, y va ser acabáu antes del centenariu del [[Valencia CF]] nel 2019, tal que taba escritu nel contratu col cual Meriton, la empresa de [[Peter Lim]], fíxose propietaria d'una gran parte de les aiciones del club. Rediseñarlo, construyilo y acabalo va costar unos 120 millones d'euros a la entidá.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Superdeporte|títulu=El nuevu estadiu va ser una olla a presión|url=http://www.superdeporte.es/valencia/2015/09/23/nou-mestalla-valencia-estadio-obres-lim/270061.html|fechaaccesu=1 de setiembre de 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20240711134240/https://www.superdeporte.es/valencia-cf/2015/09/23/nuevo-estadio-sera-olla-presion-53543573.html|archivedate=2024-07-11}}</ref> === Ciudá deportiva === La '''[[Ciudá Deportiva de Paterna]]''' ye unu de los complexos deportivos del Valencia Club de Fútbol destináu al fútbol más importante d'España. El club adquirió los terrenes nel términu municipal de [[Paterna]] so la presidencia de [[Francisco Ro Casares]], en [[1974]], el so costu foi de 85 millones de pesetes. Atópase xunto al [[Parque Teunolóxicu de Valencia|Parque Teunolóxicu]] y con magnífiques comunicaciones al tar xunto al tramu del [[by-pass de Valencia]] de l'autovía [[A-7]] y xunto a l'autovía [[CV-35]]. Con una estensión de 180.000 metros cuadraos y trece campos de fútbol, ye'l llugar habitual de trabayu non solo de primer equipu, sinón tamién de tolos que componen les categoríes inferiores del club. Amás, dispón d'una residencia pa los rapazos de la cantera que vienen de cualesquier parte del mundu a formase como futbolistes y un modernu Centru de Rehabilitación dotáu de diverses sales pa la recuperación de los futbolistes mancaos o que s'atopen en periodu de rehabilitación. * '''Campu 1''': Fútbol 11 (105 x 65 metros). Verde natural. * '''Campu 2''': Fútbol 11 (105 x 68 metros). Verde artificial. * '''Campu 3''': Fútbol 11 (105 x 65 metros). Verde natural. * '''Campu 4''': Fútbol 11 (105 x 68 metros). Verde natural. * '''Campu primer equipu''': Fútbol 11 (105 x 65 metros). Verde natural. * '''Campu segundo equipu''': Fútbol 11 (105 x 65 metros). Verde natural. * '''Estadiu [[Antonio Puchades]]''': Fútbol 11 (105 x 68 metros). Verde natural, capacidá 3.000 persones. * '''Pabellón polideportivu''': * '''Dellos Campos''' del Fútbol 7 con verde artificial. == Uniforme == === Uniforme actual === * '''Uniforme titular:''' Camisa blanca con mangues negres y detalles negros. Pantalón negru con detalles blancos y medies negres con detalles blancos * '''Uniforme alternativu:''' Camisa negra con detalles naranxes, pantalón naranxa y medies === Uniformes anteriores === * '''2016-17''' {| style="width:50%;text-align:center;" |align=left bg color=#ffffff| {{Football kit |pattern_la = _valenciacf1617h |pattern_b = _valenciacf1617h |pattern_ra = _valenciacf1617h |pattern_sh = _valenciacf1617h |pattern_so = _valenciacf1617h |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = 000000 |socks = FFFFFF |títulu = Primeru }} | {{Football kit |pattern_la = _valenciacf1617a |pattern_b = _valenciacf1617a |pattern_ra = _valenciacf1617a |pattern_sh = _valenciacf1617a |pattern_so = _valenciacf1617a |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = 000000 |socks = FFFFFF |títulu = Segundu }} | {{Football kit |pattern_la = _valenciacf1617t |pattern_b = _valenciacf1617t |pattern_ra = _valenciacf1617t |pattern_sh = _valenciacf1617a |pattern_so = _valenciacf1617t |leftarm = FF6600 |body = FF6600 |rightarm = FF6600 |shorts = FF6600 |socks = FF6600 |títulu = Terceru }} | |} * '''2015-16''' {| style="width:50%;text-align:center;" |align=left bg color=#ffffff| {{Football kit | pattern_la = _valencia1516h | pattern_b = _valencia1516h | pattern_ra = _valencia1516h | pattern_sh =_valencia1516h | pattern_so =_valencia1516h | leftarm = FFFFFF | body = 000000 | rightarm = FFFFFF | shorts = 000000 | socks = FFFFFF |títulu = Primeiro }} | {{Football kit | pattern_la = _valencia1516a | pattern_b = _valencia1516a | pattern_ra = _valencia1516a | pattern_sh = _valencia1516a | pattern_so = _realsociedad1415t | leftarm = 0000FF | body = 0000FF | rightarm = 0000FF | shorts = 0000FF | socks = 0000FF |títulu = Segundu }} | {{Football kit | pattern_la = _valencia1415a | pattern_b = _valencia1415a | pattern_ra = _valencia1415a | pattern_sh = _valencia1415a | pattern_so = _valencia1415a | leftarm = FF6600 | body = FF6600 | rightarm = FF6600 | shorts = FF6600 | socks = FF6600 |títulu = Terceru }} | |} * '''2014-15''' {| style="width:50%;text-align:center;" |align=left bg color=#ffffff| {{Football kit |pattern_la=_vcf1415h |pattern_b=_valencia1415h |pattern_ra=_vcf1415h |pattern_sh=_valencia1415home |pattern_so=_valenciacf1415h |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = 000000 |socks = FFFFFF |títulu = Primeiro }} | {{Football kit |pattern_la = _valencia1415a |pattern_b=_valencia1415a |pattern_ra=_valencia1415a |pattern_sh=_valencia1415a |pattern_so =_valencia1415a |leftarm = FF6600 |body = FF6600 |rightarm = FF6600 |shorts = FF6600 |socks = FF6600 |títulu = Segundu }} | |} * '''2013-14''' {| style="width:50%;text-align:center;" |align=left bg color=#ffffff| {{Football kit |pattern_la = _valencia1314h |pattern_b=_valencia1314h |pattern_ra=_valencia1314h |pattern_sh=_valencia1314h |pattern_so=_valencia1314h |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = 000000 |socks = FFFFFF |títulu = Primeiro }} | {{Football kit |pattern_la = _valencia1314a |pattern_b=_valencia1314a |pattern_ra=_valencia1314a |pattern_sh=_valencia1314a |pattern_so =_blacktop |leftarm = FF6600 |body = FF6600 |rightarm = FF6600 |shorts = FF6600 |socks = FF6600 |títulu = Segundu }} | {{Football kit |pattern_la = _valencia12t |pattern_b=_valencia12t |pattern_ra =_valencia12t |pattern_sh= |pattern_so=_valencia1213t |leftarm = 000000 |body = FFFFFF |rightarm = 000000 |shorts = 1Y1EFF |socks = 1Y1EFF |títulu = Terceiro }} | |} * '''2012-13''' {| style="width:50%;text-align:center;" |align=left bg color=#ffffff| {{Football kit |pattern_la = _valencia1213h |pattern_b=_valencia1213h |pattern_ra=_valencia1213h |pattern_sh=_valencia1213h |pattern_so=_blacktop |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = 000000 |socks = FFFFFF |títulu = Primeiro }} | {{Football kit |pattern_la = _valencia1213a |pattern_b=_valencia1213a |pattern_ra=_valencia1213a |pattern_sh=_valencia1213a |pattern_so=_socks |leftarm = 1Y1EFF |body = 1Y1EFF |rightarm = 1Y1EFF |shorts = 1Y1EFF |socks = 1Y1EFF |títulu = Segundu }} | {{Football kit |pattern_la = |pattern_b=_valencia1213t |pattern_ra = |pattern_sh=_valencia1213t |pattern_so=_socks |leftarm = 000000 |body = FFFFFF |rightarm = 000000 |shorts = FFFFFF |socks = 000000 |títulu = Terceiro }} | |} * '''2011-12''' {| style="width:50%;text-align:center;" |align=left bg color=#ffffff| {{Football kit |pattern_la=_blackborder |pattern_b=_valencia1112h |pattern_ra=_blackborder |pattern_so=_blacktop |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = 000000 |socks = FFFFFF |títulu = Primeiro }} | {{Football kit |pattern_la=_borderonblack |pattern_b=_valencia1112a |pattern_ra=_borderonblack |pattern_so=_valencia1112a |leftarm = 999999 |body = FFFFFF |rightarm = 999999 |shorts = 999999 |socks = FFFFFF |títulu = Segundu }} | {{Football kit |pattern_la=_blackborder |pattern_b=_valencia1112t |pattern_ra=_blackborder |pattern_so=_valencia1112t |leftarm = FF3F00 |body = FFFFFF |rightarm = FF3F00 |shorts = FFFFFF |socks = FFFFFF |títulu = Terceiro }} | |} * '''2010-11''' {| style="width:50%;text-align:center;" |align=left bg color=#ffffff| {{Football kit |pattern_la=_siena0910A |pattern_b=_valencia1011h |pattern_ra=_siena0910a |pattern_sh=_valencia1011h |pattern_so=_valencia1011h |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = 000000 |socks = FFFFFF |títulu = Primeiro }} | {{Football kit |pattern_la = _valencia1011a |pattern_b=_valencia1011a |pattern_ra=_valencia1011a |pattern_sh=_valencia1011a |pattern_so=_valencia1011a |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = FFFFFF |socks = FFFFFF |títulu = Segundu }} | {{Football kit |pattern_la = _valencia1011t |pattern_b=_valencia1011t |pattern_ra=_valencia1011t |pattern_sh=_vcf1415h |pattern_so =_socks |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = FFFFFF |socks = 0000FF |títulu = Terceiro }} | |} * '''2009-10''' {| style="width:50%;text-align:center;" |align=left bg color=#ffffff| {{Football kit |pattern_la = _siena0910A |pattern_b = _valencia0910H |pattern_ra = _siena0910a |pattern_sh = _cap1011a |pattern_so = _socks |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = FFFFFF |socks = FFFFFF |títulu=Primeiro }} | {{Football kit |pattern_la = _siena0910A |pattern_b = _valencia0910h |pattern_ra = _siena0910a |pattern_sh = _cap1011a |pattern_so=_socks |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = FFFFFF |socks = FFFFFF |títulu=Primeiro (Copa) }} | {{Football kit |pattern_la = _valencia0910a |pattern_b = _valencia0910a |pattern_ra = _valencia0910a |pattern_sh = _valencia0910a |pattern_so = _socks |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = FFFFFF |socks = FF7F00 |títulu=Segundu }} |} * '''2008-09''' {| style="width:50%;text-align:center;" |align=left bg color=#ffffff| {{Football kit |pattern_la = _valencia0809h |pattern_b = _valencia0809h |pattern_ra = _valencia0809h |pattern_so = _socks |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = 000000 |socks = FFFFFF |títulu=Primeiro }} | {{Football kit |pattern_la = _valencia0809a |pattern_b = _valencia0809a |pattern_ra = _valencia0809a |pattern_so = _socks |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = FF7F00 |socks = 000000 |títulu=Segundu }} | {{Football kit |pattern_la = _thinblueborder |pattern_b = _valencia0708a |pattern_ra = _thinblueborder |pattern_sh = |pattern_so = _socks |leftarm = FF7F00 |body = FFFFFF |rightarm = FF7F00 |shorts = 0000FF |socks = FF7F00 |títulu=Terceiro }} |} * '''2007-08''' {| style="width:50%;text-align:center;" |align=left bg color=#ffffff| {{Football kit |pattern_la = |pattern_b = _valencia0708h |pattern_ra = |pattern_sh = |pattern_so = _socks |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = 000000 |socks = FFFFFF |títulu=Primeiro }} | {{Football kit |pattern_la = _thinblueborder |pattern_b = _valencia0708a |pattern_ra = _thinblueborder |pattern_sh = |pattern_so = _socks |leftarm = FF7F00 |body = FFFFFF |rightarm = FF7F00 |shorts = 0000FF |socks = FF7F00 |títulu=Segundu }} |} * '''2006-07''' {| style="width:50%;text-align:center;" |align=left bg color=#ffffff| {{Football kit |pattern_la = |pattern_b = _valencia0809h |pattern_ra = |pattern_sh = _valencia0809h |pattern_so=_socks |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = FFFFFF |socks = FFFFFF |títulu=Primeiro }} | {{Football kit |pattern_la = |pattern_b = _valencia0607a |pattern_ra = |pattern_sh = _valencia0809h |pattern_so = _socks |leftarm = 000000 |body = FFFFFF |rightarm = 000000 |shorts = FFFFFF |socks = FFFFFF |títulu=Segundu }} | {{Football kit |pattern_la = |pattern_b = _valencia0607t |pattern_ra = |pattern_sh = _valencia0809h |pattern_so = _socks |leftarm = FF7F00 |body = FFFFFF |rightarm = EE7F00 |shorts = FFFFFF |socks = FF7F00 |títulu=Terceiro }} |} * '''2005-06''' {| style="width:50%;text-align:center;" |align=left bg color=#ffffff| {{Football kit |pattern_la = _valencia0506h |pattern_b = _valencia0506h |pattern_ra = _valencia0506h |pattern_sh = |pattern_so = _socks |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = 000000 |socks = FFFFFF |títulu=Primeiro }} | {{Football kit |pattern_la = _valencia0506a |pattern_b = _valencia0506a |pattern_ra = _valencia0506a |pattern_sh = |pattern_so = _socks |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = FF7F00 |socks = 0000DD |títulu=Segundu }} |} === Provisores y patrocinadores === {| {{tablaguapa}} style="text-align: center" |- !Periodu !Provisor !Patrocinador |- |1980–1982 |rowspan=1| [[Ficheru:Original Adidas logo.svg|50px|link=Adidas]] |rowspan=2| {{small|''Nengún''}} |- |1982–1985 |rowspan=1| [[Ficheru:Ressy.jpg|40px|link=Ressy]] |- |1985–1990 |rowspan=1| [[Ficheru:Rasan.png|60px|link=Rasán |Rasán]] |rowspan=2| [[Ficheru:Logotip Bancaixa.svg|125px|link=Bancaja]] |- |1990–1992 |rowspan=2| |- |1992–1993 |rowspan=2| [[Ficheru:Imagotip de la Generalitat Valenciana.svg|125px|link=Generalitat Valenciana]] |- |1993–1994 |rowspan=4| [[Ficheru:Logo Luanvi.png|50px|link=Luanvi]] |- |1994–1995 |rowspan=1| Cip |- |1995–1998 |rowspan=1| [[Ficheru:Ford Motor Company Logo.svg|2003-Presente|100px|link=Ford]] |- |1998–2000 |rowspan=2| [[Terra Mítica]] |- |2000–2001 |rowspan=5| [[Ficheru:Logo NIKE.svg|50px|link=Nike]] |- |2001–2002 |rowspan=1| Metrored |- |2002–2003 |rowspan=1| [[Terra Mítica]] |- |2003–2008 |rowspan=1| [[Ficheru:Toyota carlogo.svg|150px|link=Toyota]] |- |2008–2009 |rowspan=1| Valencia Experience / Unibet |- |2009–2011 |rowspan=1|[[Ficheru:Kappa LOGO.png|80px|link=Kappa (marca)]] |rowspan=1| Unibet / Compac Encimeres |- |2011–2014 |rowspan=1| [[Ficheru:Joma_Sport.svg|80px|link=Joma]] |rowspan=1| [[Jinko Solar]] / [[MSC Crociere|MSC]] |- |2014–2015 |rowspan="3"| [[Ficheru:Adidas Logo.svg|50px|link=Adidas]] |rowspan=1| [[Ficheru:GOLTV.jpg|150px|link=Bein Sports]] |- |2015–2017 |rowspan=1| [[Ficheru:BeIN Sports.png|100px|link=Bein Sports]] |- |2017–Act. |rowspan=1| [[Ficheru:Blulogo.png|100px|link=Blu Products]] [[Ficheru:BeIN Sports.png|100px|link=Bein Sports]] |} == Organigrama deportivu == === Xugadores internacionales === <small>''Nota: en '''negrina''' xugadores parte de la última convocatoria na correspondiente categoría.''</small> {| cellspacing="0" class="sortable wikitable" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=760px |- !width=15% style="background:#000000; color:white"| '''Seleición''' !width=10% style="background:#000000; color:white"| '''Categoría''' !width=5% style="background:#000000; color:white"| '''#''' !width=70% style="background:#000000; color:white"| '''Xugador/ye''' |- align=center | rowspan="3" align="left" |{{Selb|España}} |- align=center |Absoluta |3 |'''[[Rodrigo Moreno Machado|Rodrigo Moreno]]''', [[José Luis Gayà]] y [[Martín Montoya]] |- align=center |Sub-21 |4 |'''[[Antonio Latorre|Toni Lato]]''', '''[[Carlos Soler]]''', [[Santi Mina]] y [[Dani Parejo]] |- align=center | align="left" |{{Selb|Portugal}} |Absoluta |2 |'''[[Gonçalo Guedes]]''' y [[Rúben Vezo]] |- align=center | align="left" |{{Selb|Italia}} |Absoluta |1 |'''[[Simone Zaza]]''' |- align=center | align="left" |{{Selb|Arxentina}} |Absoluta |1 |[[Ezequiel Garay]] |- align=center | align="left" |{{Selb|Serbia}} |Absoluta |1 |'''[[Nemanja Maksimović]]''' |- align=center | rowspan="4" align="left" |{{Selb|Brasil}} |- align=center |Absoluta |1 |[[Gabriel Paulista]] |- align=center |Sub-23 |1 |[[Norberto Murara|Neto]] |- align=center |Sub-20 |1 |[[Andreas Pereira]] |- align=center | align="left" |{{Selb|Colombia}} |Absoluta |1 |[[Jeison Murillo]] |- align=center | align="left" |{{Selb|Francia}} |Absoluta |1 |[[Geoffrey Kondogbia]] |} == Entrenadores == El Valencia Club de Fútbol tuvo un total de 57 [[entrenador]]es de [[fútbol]] a lo llargo del so [[Historia del Valencia Club de Fútbol|historia]]. Nos sos empiezos los xugadores del equipu recibíen conseyos tantu d'amigos como de xugadores y ex-xugadores d'otros equipos qu'allegaben a xugar al campu de Algirós, como fueron los casos de [[Juan Armet "Kinke"]] y [[Agustín Sancho]], mientres los mesmos xugadores del equipu decidíen quien xugaben y la so posición. El primer entrenador que tuvo'l club foi'l checoslovacu [[Antón Fivébr]], quien tuvo al frente del equipu dende [[1923]] hasta [[1927]], y nuna segunda etapa dende [[1929]] hasta [[1931]], siendo d'esta manera unu de los qu'entrenadores que más tiempu ocuparon el banquín che (6 años), xunto a [[Jacinto Quincoces]] (7 años) y [[Alfredo Di Stéfano]] (7 años), siendo esti postreru al empar el téunicu que más partíos en [[Primer División d'España|Primer División]] dirixó al [[Valencia CF]] con 207 partíos. La mayoría d'entrenadores que tuvo'l [[Valencia CF]] fueron [[España|españoles]]. De los 57 entrenadores del club, 33 fueron españoles y 24 estranxeros. En dellos casos, los entrenadores españoles fueron ex-xugadores del club qu'aportaron al cargu tres el cese del entrenador titular, como fueron los casos d'Eduardo Cubells, [[Pasieguito]], [[Edmundo Suárez|Mundu]] o [[Manuel Mestre|Manolo Mestre]]. Les nacionalidaes principales de los entrenadores non españoles fueron l'[[arxentina]] (7 téunicos), [[Inglaterra|inglesa]] (4) y [[Yugoslavia|yugoslavos]] (3) más un [[Serbia|serbiu]]. El club tamién tuvo dos entrenadores [[Uruguái|uruguayos]], dos [[Brasil|brasilanos]], dos [[Holanda|holandeses]], un [[Italia|italianu]], un [[paraguái|paraguayu]], un [[Francia|francés]], un [[Checoslovaquia|checoslovacu]] y un [[Portugal|portugués]]. Ente que la procedencia de la mayoría d'entrenadores españoles qu'entrenaron nel club foi [[Comunidá Valenciana|valenciana]] (9) y [[País Vascu|vasca]] (9). {| {{tablaguapa}} !Entrenador !Periodu |-' | align="left"| [[Ficheru:Flag of the Czech Republic.svg|border|20px]] [[Antón Fivébr]] | align="center" | [[1923]]–[[1927]] |- |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of England.svg|border|20px]] [[James Elliott]] | align="center" | [[1927]]–[[1929]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of the Czech Republic.svg|border|20px]] [[Antón Fivébr]] | align="center" | [[1929]]–[[1931]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of England.svg|border|20px]] [[Rodolfo Galloway]] | align="center"| [[1931]]–[[1933]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of England.svg|border|20px]] [[Jack Greenwell]] | align="center"| [[1933]]–[[1934]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of the Czech Republic.svg|border|20px]] [[Antón Fivébr]] | align="center"| [[1934]]–[[1935]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Diego Arribas]] | align="center"| [[1935]]–[[1936]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Ramón Encinas Dios|Ramón Encinas]] | align="center"| [[1939]]–[[1942]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Leopoldo Costa (Rino)|"Rino"]] | align="center"| [[1942]]–[[1943]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Eduardo Cubells]] | align="center"| [[1943]]–[[1946]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|22x22px|Bandera d'España]] [[Luis Cases Pasarín|Luis Cases]] | align="center"| [[1946]]–[[1948]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Jacinto Quincoces]] | align="center"| [[1948]]–[[1954]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera de Méxicu]] [[Carlos Iturraspe]] | align="center"| [[1954]]–[[1956]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Luis Miró]] | align="center"| [[1956]]–[[1958]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Jacinto Quincoces]] | align="center"| [[1958]]–[[1959]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Brazil.svg|20px|Bandera de Brasil]] [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Pedro Otto Bumbel|Otto Bumbel]] | align="center"| [[1959]]–[[1960]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Domingo Balmanya]] | align="center"| [[1960]]–[[1962]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Argentina.svg|20px|Bandera d'Arxentina]] [[Alejandro Scopelli]] | align="center"|[[1962]]–[[1963]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] "[[Pasieguito]]" | align="left"|[[1963]]–[[1964]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Edmundo Suárez|"Mundu"]] | align="left"|[[1964]]–[[1965]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Sabino Barinaga]] | align="left"| [[1965]]–[[1966]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Edmundo Suárez|"Mundu"]] | align="left"| [[1966]]–[[1968]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[José Iglesias Fernández|"Joseíto"]] | align="left"| [[1968]]–[[1969]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Salvador Artigas]]<br />[[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Enrique Buqué]] | align="left"|[[1969]]–[[1970]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Argentina.svg|20px|Bandera d'Arxentina]] [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Alfredo Di Stéfano]] | align="left"| [[1970]]–[[1974]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Yugoslavia (1946–1992).svg|20px|Bandera de RFS de Yugoslavia]] [[Milovan Ćirić]] | align="left"| [[1974]]–[[1975]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Yugoslavia (1946–1992).svg|20px|Bandera de RFS de Yugoslavia]] [[Dragoljub Milošević]] | align="left"| [[1975]]–[[1975]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Manuel Mestre|Manolo Mestre]] | align="left"| [[1975]]–[[1976]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Paraguay.svg|20px|Bandera de Paraguái]] [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Heriberto Herrera]] | align="left"|[[1976]]–[[1977]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Manuel Mestre|Manolo Mestre]] | align="left"|[[1977]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of France.svg|20px|Bandera de Francia]] [[Marcel Domingo]] |align="left"|[[1977]]–[[1979]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] "[[Pasieguito]]" | align="left"|[[1979]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Argentina.svg|20px|Bandera d'Arxentina]] [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Alfredo Di Stéfano]] | align="left"|[[1979]]–[[1980]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] "[[Pasieguito]]" | align="left"|[[1980]]–[[1982]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Manuel Mestre|Manolo Mestre]] | align="left"|[[1982]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Yugoslavia (1946–1992).svg|20px|Bandera de RFS de Yugoslavia]] [[Miljan Miljanić]] | align="left"|[[1982]]–[[1983]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Koldo Aguirre]] | align="left"|[[1983]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Paquito García Gómez|Paquito]] | align="left"|[[1983]]–[[1984]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Roberto Gil (futbolista)|Roberto Gil]] | align="left"|[[1984]]–[[1985]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Argentina.svg|20px|Bandera d'Arxentina]] [[Óscar Rubén Valdez Ferrero|Óscar Rubén Valdez]] | align="left"|[[1985]]–[[1986]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Argentina.svg|20px|Bandera d'Arxentina]] [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Alfredo Di Stéfano]] | align="left"|[[1986]]–[[1988]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Roberto Gil (futbolista)|Roberto Gil]] |align="left"| [[1988]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Uruguay.svg|20px|Bandera d'Uruguái]] [[Víctor Espárrago]] | align="left"|[[1988]]–[[1991]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of the Netherlands.svg|20px|Bandera de los Países Baxos]] [[Guus Hiddink]] | align="left"|[[1991]]–[[1993]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Francisco Real Alacreu|Paco Real]] | align="left"|[[1993]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Uruguay.svg|20px|Bandera d'Uruguái]] [[Héctor Núñez]] | align="left"|[[1993]]–[[1994]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[José Manuel Rielo]] | align="left"|[[1994]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of the Netherlands.svg|20px|Bandera de los Países Baxos]] [[Guus Hiddink]] | align="left"|[[1994]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Brazil.svg|20px|Bandera de Brasil]] [[Carlos Alberto Parreira|Carlos A. Parreira]] | align="left"|[[1994]]–[[1995]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[José Manuel Rielo]] | align="left"|[[1995]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Luis Aragonés]] | align="left"|[[1995]]–[[1997]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Argentina.svg|20px|Bandera d'Arxentina]] [[Jorge Valdano]] | align="left"|[[1997]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[José Manuel Rielo]] | align="left"|[[1997]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Italy.svg|20px|Bandera d'Italia]] [[Claudio Ranieri]] | align="left"|[[1997]]–[[1999]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Argentina.svg|20px|Bandera d'Arxentina]] [[Héctor Cúper]] | align="left"|[[Primer División d'España 1999/2000|1999]]–[[Primer División d'España 2000/01|2001]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Rafael Benítez]] | align="left"|[[Primer División d'España 2001/02|2001]]–[[Primer División d'España 2003/04|2004]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Italy.svg|20px|Bandera d'Italia]] [[Claudio Ranieri]] | align="left"|[[Primer División d'España 2004/05|2004]]–[[Primer División d'España 2004/05|2005]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Antonio López Haba|Antonio López]] | align="left"|[[Primer División d'España 2004/05|2005]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Quique Sánchez Flores|Quique]] | align="left"|[[Primer División d'España 2005/06|2005]]–[[Primer División d'España 2007/08|2007]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Óscar Rubén Fernández Romero|Óscar Fernández]] | align="left"|[[Primer División d'España 2007/08|2007]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of the Netherlands.svg|20px|Bandera de los Países Baxos]] [[Ronald Koeman]] | align="left"|[[Primer División d'España 2007/08|2007]]–[[Primer División d'España 2007/08|2008]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Salvador González Marco]] | align="left"|[[Primer División d'España 2007/08|2008]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Unai Emery]] | align="left"|[[Primer División d'España 2008/09|2008]]–[[Primer División d'España 2011/12|2012]] |- | align="left"|[[Ficheru:Flag of Argentina.svg|20px|Bandera d'Arxentina]] [[Mauricio Pellegrino]] | align="left"|[[Primer División d'España 2012/13|2012]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Salvador González Marco]] | align="left"|[[Primer División d'España 2012/13|2012]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera de Méxicu]] [[Ernesto Valverde]] | align="left"|[[Primer División d'España 2012/13|2012]]–[[Primer División d'España 2012/13|2013]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Serbia.svg|20px|Bandera de Serbia]] [[Miroslav Djukic]] | align="left"|[[Primer División d'España 2013/14|2013]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Nicolás Estévez Martínez|Nico Estévez]] (interín) | align="left"|[[Primer División d'España 2013/14|2013]] |- | align="left"| {{bandera|Arxentina}}{{bandera|España}} [[Juan Antonio Pizzi]] | align="left"|[[Primer División d'España 2013/14|2013]]–[[Primer División d'España 2013/14|2014]] |- | align="left"|{{bandera|Portugal}}{{bandera|Santu Tomé y Príncipe}} [[Nuno Espírito Santo|Nuno]] | align="left"|[[Primer División d'España 2014/15|2014]]-[[Primer División d'España 2015/16|2015]] |- | align="left"| [[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Salvador González Marco]] (interín) | align="left"|[[Primer División d'España 2015/16|2015]] |- | align="left"|{{bandera|Inglaterra}} [[Gary Neville]] | align="left"|[[Primer División d'España 2015/16|2015-2016]] |- | align="left"|[[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Pako Ayestarán]] | align="left"|[[Primer División d'España 2015/16|2016]] |- | align="left"|[[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Salvador González Marco]] (interín) | align="left"|[[Primer División d'España 2016/17|2016]] |- | align="left"|[[Ficheru:Flag of Italy.svg|20px|Bandera d'Italia]] [[Cesara Prandelli]] | align="left"|[[Primer División d'España 2016/17|2016]] |- | align="left"|[[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Salvador González Marco]] (interín) | align="left"|[[Primer División d'España 2016/17|2016-2017]] |- | align="left"|[[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|Bandera d'España]] [[Marcelino García Toral]] | align="left"|[[Primer División d'España 2017-18|2017]]-actual<ref>{{Cita web |url=http://www.superdeporte.es/valencia/2017/05/11/marcelino-entrenador-valencia/335326.html |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20171122061638/http://www.superdeporte.es/valencia/2017/05/11/marcelino-entrenador-valencia/335326.html |fechaarchivu=2017-11-22 }}</ref> |} * [[Ficheru:Flag of Argentina.svg|20px|Bandera d'Arxentina]] [[Arxentina|Arxentinos]] '''(7)''' Alejandro Scopelli, Alfredo Di Stéfano, Óscar Rubén Valdez, Jorge Valdano, Héctor Cúper, Mauricio Pellegrino y Juan Antonio Pizzi. * [[Ficheru:Flag of England.svg|border|20px]] [[Inglaterra|Ingleses]] '''(4)''': James Herriot, Rodolfo Galloway, Jack Greenwell y Gary Neville. * [[Ficheru:Flag of Serbia.svg|20px|Bandera de Serbia]] [[Serbia|Serbios]] ([[Ficheru:Flag of Yugoslavia (1946–1992).svg|20px|Bandera de RFS de Yugoslavia]] [[Yugoslavia|Yugoslavos]]) '''(4)''': Milovan Ciric, Dragoljub Milosevic, Miljan Miljanic y Miroslav Djukic. * [[Ficheru:Flag of Brazil.svg|20px|Bandera de Brasil]] [[Brasil|Brasilanos]] '''(2)''': Pedro Otto Bumbel y Carlos Alberto Parreira. * [[Ficheru:Flag of Uruguay.svg|20px|Bandera d'Uruguái]] [[Uruguái|Uruguayos]] '''(2)''': Víctor Espárrago y Héctor Núñez. * [[Ficheru:Flag of the Netherlands.svg|20px|Bandera de los Países Baxos]] [[Países Baxos|Holandeses]] '''(2)''': Guus Hiddink y Ronald Koeman. * [[Ficheru:Flag of Italy.svg|20px|Bandera d'Italia]] [[Italia]]nos '''(2)''': Claudio Ranieri y Cesara Prandelli. * [[Ficheru:Flag of the Czech Republic.svg|border|20px]] [[Checoslovaquia|Checoslovacos]] '''(1)''': Anton Fivebr. * [[Ficheru:Flag of Paraguay.svg|20px|Bandera de Paraguái]] [[Paraguái|Paraguayos]] '''(1)''': Heriberto Herrera. * [[Ficheru:Flag of France.svg|20px|Bandera de Francia]] [[Francia|Franceses]] '''(1)''': Marcel Domingo. * [[Ficheru:Flag of Portugal.svg|20px|Bandera de Portugal]] [[Portugal|Portugueses]] '''(1)''': Nuno Espírito Santo. === Récores === === Más partíos apostaos === {| align=center cellpadding="3" cellspacing="5" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=30% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=3% | Pos. !width=17% | Xugador !width=5% | Partíos |- align=center bgcolor=#D0e7FF !1° |align=left|{{bandera|ARX}} [[Alfredo Di Stéfano]] !280 |- align=center !2° |align=left|{{bandera|ESP}} [[Unai Emery]] !220 |- align=center bgcolor=#D0e7FF !3° |align=left|{{bandera|ESP}} [[Jacinto Quincoces]] !191 |- align=center !4° |align=left|{{bandera|ESP}} [[Rafael Benítez]] !162 |- align=center bgcolor=#D0e7FF !5° |align=left|{{bandera|ITA}} [[Claudio Ranieri]] !132 |} === Más partíos apostaos en Primer División === {| align=center cellpadding="3" cellspacing="5" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=30% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=3% | Pos. !width=17% | Xugador !width=5% | Partíos |- align=center bgcolor=#D0e7FF !1° |align=left|{{bandera|ARX}} [[Alfredo Di Stéfano]] !207 |- align=center !2° |align=left|{{bandera|ESP}} [[Jacinto Quincoces]] !188 |- align=center bgcolor=#D0e7FF !3° |align=left|{{bandera|ESP}} [[Unai Emery]] !152 |- align=center !4° |align=left|{{bandera|URU}} [[Víctor Espárrago]] !114 |- align=center bgcolor=#D0e7FF !5° |align=left|{{bandera|ESP}} [[Rafael Benítez]] !114 |} === Más temporaes entrenando al club === {| align=center cellpadding="3" cellspacing="5" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=30% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=3% | Pos. !width=17% | Téunicu !width=5% | Temporaes |- align=center bgcolor=#D0e7FF !1° |align=left|{{bandera|ARX}} [[Alfredo Di Stéfano]] !7 |- align=center !2° |align=left|{{bandera|ESP}} [[Jacinto Quincoces]] !7 |- align=center bgcolor=#D0e7FF !3° |align=left|{{bandera|CZE}} [[Antón Fivébr]] !6 |} === Entrenadores con más títulos === {| cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #ebf5ff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;" width=65% |- bgcolor=#000000 style="color:white;" !width=22% |Entrenador !width=10% style="color:#e86100;"|Nᵘ !width=10% |Títulos !width=40% style="color:#e86100;"|Títulos consiguíos |- bgcolor=#d0e7ff |{{bandera|ESP}} [[Rafael Benitez]]||align=center|3|| [[Ficheru:Liga_trophy_(adjusted).png|21px]] [[Ficheru:Liga_trophy_(adjusted).png|21px]] || 2 [[Primer División d'España|Lligues]], 1 [[Lliga Europea de la UEFA|Copa UEFA]] |- bgcolor=#f5faff |{{bandera|ITA}} [[Claudio Ranieri]]||align=center|3||[[Ficheru:Copa_del_Rey_(adjusted).png|14px]] [[Ficheru:UEFASP2.png|10px]]||1 [[Copa del Rei de Fútbol|Copa]], 1 [[Supercopa d'Europa]], 1 [[Copa Intertoto de la UEFA|Copa Intertoto]] |- bgcolor=#d0e7ff |{{bandera|ESP}} [[Jacinto Quincoces]]||align=center|3|| [[Ficheru:Copa_del_Rey_(adjusted).png|14px]] [[Ficheru:Copa_del_Rey_(adjusted).png|14px]] [[Ficheru:FA Cup.png|14px|link=Copa Eva Duarte]] || 2 [[Copa del Rei de Fútbol|Copes]], 1 [[Copa Eva Duarte]] |- bgcolor=#f5faff |{{bandera|ARX}} [[Alfredo Di Stéfano]]||align=center|2||[[Ficheru:Liga_trophy_(adjusted).png|21px]] [[Ficheru:Coppacoppe.png|20px]] || 1 [[Primer División d'España|Lliga]], 1 [[Recopa d'Europa de fútbol|Recopa d'Europa]] |- bgcolor=#d0e7ff |{{bandera|ESP}} [[Ramón Encinas Dios|Ramón Encinas]] ||align=center|2|| [[Ficheru:Liga_trophy_(adjusted).png|21px]] [[Ficheru:Copa_del_Rey_(adjusted).png|14px]] || 1 [[Primer División d'España|Lliga]], 1 [[Copa del Rei de Fútbol|Copa]] |- bgcolor=#f5faff |{{bandera|ESP}} [[Pasieguito|Bernardo Pérez "Pasieguito"]]||align=center|2|| [[Ficheru:Copa_del_Rey_(adjusted).png|14px]] [[Ficheru:UEFASP2.png|10px]] || 1 [[Copa del Rei de Fútbol|Copa]], 1 [[Supercopa d'Europa]] |} == Direutivos == === Presidentes del club === {|align="center" bgcolor="#000000" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#000000 style="color:white;" !width="200"|Periodu !width="250"|Presidentes |- |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1919]]-[[1922]] |align=center|Octavio Augusto Milego Díaz |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1922]] |align=center|Alfredo Aigües Ponce |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1922]] |align=center|Francisco Vidal Muñoz |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1922]]-[[1924]] |align=center|Ramón Leonarte Ribera |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1924]] |align=center|Francisco Romeu Zarandieta |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1924]]-[[1925]] |align=center|Pablo Verdeguer Comes |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1925]]–[[1929]] |align=center|Facundo Pascual Quilis |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1929]]–[[1932]] |align=center|Juan Giménez Cánovas |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1932]]-[[1933]] |align=center|[[Manuel García del Moral]] |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1933]]-[[1935]] |align=center|Adolfo Royo Soriano |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1935]]–[[1936]] |align=center|[[Francisco Almenar Quinzá]] |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1936]] |align=center|[[Luis Casanova Giner]] <small>''(en funciones)''</small> |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1936]] |align=center|Rafael Bau García <small>''</small> |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1936]]-[[1939]] |align=center|Josep Rodríguez Tortajada <small>''(en funciones)''</small> |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1939]]-[[1940]] |align=center|Alfredo Giménez Buesa <small>''(en funciones)''</small> |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1940]]-[[1959]] |align=center|[[Luis Casanova Giner]] |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1959]]-[[1961]] |align=center|[[Vicente Iborra Gil]] |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1961]]-[[1973]] |align=center|Julio de Miguel y Martínez de Bujanda |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1973]]-[[1975]] |align=center|Francisco Ros Casares |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1975]] |align=center|Alfredo Corrolada Cervera <small>''(en funciones)''</small> |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1976]]-[[1983]] |align=center|José Ramos Costa |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1983]] |align=center|José Barrachina <small>''(en funciones)''</small> |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1983]]-[[1986]] |align=center|Vicente Tormo Alfonso |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1986]] |align=center|Pedro Cortés García <small>''(en funciones)''</small> |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1986]]-[[1993]] |align=center|[[Arturo Tuzón|Arturo Tuzón Gil]] |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1993]]-[[1994]] |align=center|José Domingo <small>''(en funciones)''</small> |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1993]]-[[1994]] |align=center|Melchor Hoyo Pérez |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1994]]-[[1997]] |align=center|[[Francisco Roig Alfonso]] |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[1997]]-[[2001]] |align=center|Pedro Cortés García |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[2001]]-[[2004]] |align=center|[[Jaime Ortí|Jaime Ortí Ruiz]] |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[2004]]-[[2008]] |align=center|[[Juan Bautista Soler|Juan Bautista Soler Luján]] |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[2008]] |align=center|Agustín Morera Martínez <small>''(en funciones)''</small> |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[2008]]-[[2009]] |align=center|[[Vicente Soriano|Vicente Soriano Serra]] |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[2009]] |align=center|Javier Gómez Molina <small>''(en funciones)''</small> |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[2009]]-[[2013]] |align=center|[[Manuel Llorente|Manuel Llorente Martín]] |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[2013]] |align=center|Vicente Andreu Fajardo <small>''(en funciones)''</small> |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[2013]]-[[2015]] |align=center|[[Amadeo Salvo|Amadeo Salvo Lillo]]<br /><small>(''dende 1/12/2014 como Presidente Executivu'')</small> |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[2014]]-[[2017]] |align=center|[[Lay Hoon|Layhoon Chan]]<br /><small>(''dende 1/12/2014 como Presidenta del Conseyu de<br /> Adm. y dende 1/7/2015 como única Presidenta'')</small> |- bgcolor="#ffffff" |align=center|[[2017]]- |align=center|[[Anil Murthy]] |} == Palmarés == [[Ficheru:Troféus.JPG|thumb|150px|Exposición trofeo del Valencia C. F.]] [[Ficheru:Troféus VCF.JPG|thumb|150px|Exposición trofeo del Valencia C. F.]] === {{bandera|tamañu=15px|España}} Competición nacional === {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width="800px" |- bgcolor="C2D2Y5" ! width="200px" |Competición ! width="300px" |Títulos ! width="300px" |Subtítulos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="D8E2EE" |'''[[Primer División d'España]] (6/6)''' | bgcolor="#ECF1F7" | [[Primer División d'España 1941/42|1942]], [[Primer División d'España 1943/44|1944]], [[Primer División d'España 1946/47|1947]], [[Primer División d'España 1970/71|1971]], [[Primer División d'España 2001/02|2002]], [[Primer División d'España 2003/04|2004]]. | bgcolor="#F3F5F7" | [[Primer División d'España 1947/48|1948]], [[Primer División d'España 1948/49|1949]], [[Primer División d'España 1952/53|1953]], [[Primer División d'España 1971/72|1972]], [[Primer División d'España 1989/90|1990]], [[Primer División d'España 1995/96|1996]]. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="D8E2EE" |'''[[Copa del Rei de Fútbol|Copa del Rei]] (7/10)''' | bgcolor="#ECF1F7" | [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1941|1941]], [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1948-49|1949]], [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1954|1954]], [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1966-67|1967]], [[Copa del Rei de fútbol 1978-79|1979]], [[Copa del Rei de fútbol 1998-99|1999]], [[Copa del Rei de fútbol 2007/08|2008]]. | bgcolor="#F3F5F7" | [[Copa del Presidente de la República de Fútbol 1934|1934]], [[Copa de la España Llibre|1937]],<ref>{{Cita web |url=https://www.levante-emv.com/deportes/2010/02/01/oficialid%C3%A1-copa-espana-llibre/674704.html |títulu=https://www.levante-emv.com/deportes/2010/02/01/oficialidá-copa-espana-llibre/674704.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711134243/https://buy-eu.piano.io/checkout/template/cacheableShow?aid=qEh0R5iFpe&templateId=OTERXGEYXN8W&templateVariantId=OTV0IXGCSNYSO&offerId=fakeOfferId&experienceId=EXB94O7JHV86&iframeId=offer_f87699d6a31213fd7f7b-0&displayMode=inline&pianoIdUrl=https%3A%2F%2Fid-eu.piano.io%2Fid%2F&widget=template&url=https%3A%2F%2Fwww.levante-emv.com |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1944|1944]], [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1944-45|1945]], [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1946|1946]], [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1952|1952]], [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1969-70|1970]], [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1970-71|1971]], [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1971-72|1972]], [[Copa del Rei de fútbol 1994-95|1995]]. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="D8E2EE" |'''[[Supercopa d'España de Fútbol|Supercopa d'España]] (1/3)''' | bgcolor="#ECF1F7" | [[Supercopa d'España de Fútbol 1999|1999]]. | bgcolor="#F3F5F7" | [[Supercopa d'España de Fútbol 2002|2002]], [[Supercopa d'España de Fútbol 2004|2004]], [[Supercopa d'España de Fútbol 2008|2008]]. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="D8E2EE" |[[Copa Eva Duarte]] '''(1/1)''' | bgcolor="#ECF1F7" | [[Copa Eva Duarte de 1949|1949]]. | bgcolor="#F3F5F7" | [[Copa Eva Duarte de 1947|1947]]. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="D8E2EE" |'''[[Segunda División d'España]] (2)''' | bgcolor="#ECF1F7" | [[Segunda División d'España 1930/31|1931]], [[Segunda División d'España 1986/87|1987]]. | bgcolor="#F3F5F7" | |} === {{bandera|tamañu=15px|Europa}} Competición internacional === {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width="800px" |- bgcolor="C2D2Y5" ! width="200px" |Competición ! width="300px" |Títulos ! width="300px" |Subtítulos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="D8E2EE" | '''[[Lliga de Campeones de la UEFA]] (0/2)''' | bgcolor="#ECF1F7" | | bgcolor="#F3F5F7" | [[Lliga de Campeones de la UEFA 1999-00|2000]] y [[Lliga de Campeones de la UEFA 2000-01|2001]]. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="D8E2EE" | [[Recopa d'Europa]] '''(1)''' | bgcolor="#ECF1F7" | [[Recopa d'Europa 1979-80|1980]]. | bgcolor="#F3F5F7" | |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="D8E2EE" | '''[[Copa de la UEFA]] (1)''' | bgcolor="#ECF1F7" | [[Copa de la UEFA 2003-04|2004]]. | bgcolor="#F3F5F7" | |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="D8E2EE" | [[Copa de Feries]] '''(2/1)''' | bgcolor="#ECF1F7" | [[Copa de Feries 1961-62|1962]] y [[Copa de Feries 1962-63|1963]]. | bgcolor="#F3F5F7" | [[Copa de Feries 1963-64|1964]]. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="D8E2EE" | '''[[Supercopa d'Europa]] (2)''' | bgcolor="#ECF1F7" | [[Supercopa d'Europa 1980|1980]] y [[Supercopa d'Europa 2004|2004]]. | bgcolor="#F3F5F7" | |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="D8E2EE" | [[Copa Intertoto de la UEFA]] '''(1/1)''' | bgcolor="#ECF1F7" | [[Copa Intertoto de la UEFA 1998|1998]][[Ficheru:UEFA logo.svg|20px]]. | bgcolor="#F3F5F7" | [[Copa Intertoto de la UEFA 2005|2005]][[Ficheru:UEFA logo.svg|20px]]. |} <small>{{VT|Clubes españoles de fútbol ganador de competiciones nacionales y competiciones UEFA}}</small> === {{bandera|tamañu=15px|Comunidá Valenciana}} Competición rexonal === {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width="800px" |- bgcolor="C2D2Y5" ! width="200px" |Competición ! width="300px" |Títulos ! width="300px" |Subtítulos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="D8E2EE" | [[Campeonatu Rexonal Valencianu]] (10) | bgcolor="#ECF1F7" | [[1923]], [[1925]], [[1926]], [[1927]], [[1931]], [[1932]], [[1933]], [[1934]], [[1937]], [[1940]]. <small>'''(Récor)'''</small> | bgcolor="#F3F5F7" | [[1924]], [[1929]], [[1930]]. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="D8E2EE" | [[Campeonatu Rexonal Valencianu|Campeonatu de Llevante]] (2/3) | bgcolor="#ECF1F7" | [[1923]], [[1925]]. | bgcolor="#F3F5F7" | [[1920]], [[1921]], [[1924]]. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="D8E2EE" | Copa Hidràulic (1) | bgcolor="#ECF1F7" | [[1939]]. | bgcolor="#F3F5F7" | |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="D8E2EE" | Copa "El Mercantil Valenciano" (1) | bgcolor="#ECF1F7" | [[1922]]. | bgcolor="#F3F5F7" | |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="D8E2EE" | Troféu Feria de xunetu (1) | bgcolor="#ECF1F7" | [[1921]]. | bgcolor="#F3F5F7" | |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="D8E2EE" | Troféu del Conceyu de Valencia (1) | bgcolor="#ECF1F7" | [[1921]]. | bgcolor="#F3F5F7" | |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="D8E2EE" | Copa Back (1) | bgcolor="#ECF1F7" | [[1920]]. | bgcolor="#F3F5F7" | |} === Palmarés nacional ya internacional === El palmarés unificáu del primer equipu profesional de fútbol componer de 5 competiciones de calter nacional: Lliga, Copa, Supercopa, Copa de la Lliga y Copa Eva Duarte, xunto con otres 4 competiciones de calter européu dende la creación de les primeres competiciones europees a nivel global en 1955: Copa d'Europa, Recopa europea, Supercopa europea, Copa de Feries, una de calter intercontinental: Copa Intercontinental y una competición de calter mundial: Copa Mundial de Clubes de la FIFA. En resume, contabilícense un total de '''22 copes: 15 nacionales y 7 internacionales'''. {|align="center" bgcolor="#f9f9f9" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" width=100% |- bgcolor=#CCDDCC style="color:black;" ! width="132" align=center rowspan=2 | Títulos ! width="300" colspan=5 border 1px #000000| Nacionales ! width="300" colspan=6 border 1px #000000| Europeos ! width="120" colspan=2 border 1px #000000| Mundiales ! width=" 60" align=center rowspan=2 | Total |- bgcolor=#CCDDCC style="color:black;" ! width="60" align="center" | [[Ficheru:Liga_trophy_(adjusted).png |44px|link=Campeonatu de Lliga]] ! width="60" align="center" | [[Ficheru:Copa_del_Rey_(adjusted).png|35px|link=Campeonatu d'España de Copa]] ! width="60" align="center" | [[Ficheru:RFEFSCE2.png |34px|link=Supercopa d'España]] ! width="60" align="center" | [[Ficheru:Copa de Liga de España2.svg|30px|link=Copa de la Lliga]] ! width="60" align="center" | [[Ficheru:FA Cup.png|40px|link=Copa Eva Duarte]] ! width="60" align="center" | [[Ficheru:Coppacampioni.png|36px|link=Copa d'Europa / Lliga de Campeones]] ! width="60" align="center" | ! width="60" align="center" | [[Ficheru:Coppacoppe.png|38px|link=Recopa d'Europa]] ! width="60" align="center" | [[Ficheru:UEFASP2.png|27px|link=Supercopa d'Europa]] ! width="60" align="center" | [[Ficheru:CFFCB2.png|20px|link=Copa de Ciudaes en Feria]] ! width="60" align="center" | ! width="60" align="center" | ! width="60" align="center" | |- align=center | rowspan="2"|'''[[Valencia C.F.]] | 6 | 7 | 1 | - | 1 | - | 1 | 1 | 2 | 2 | 1 | - | - | rowspan="2"|22 |- align=center bgcolor="#F5FAFF" |<small>'''Vixente</small> |<small>'''Vixente</small> |<small>'''Vixente</small> |<small>Estinguida</small> |<small>Estinguida</small> |<small>'''Vixente</small> |<small>'''Vixente</small> |<small>Estinguida</small> |<small>'''Vixente</small> |<small>Estinguida</small> |<small>Estinguida</small> |<small>Estinguida</small> |<small>'''Vixente</small> |} <small><div class="center">''Actualizáu al últimu títulu conquistáu, la Copa del Rei 2007-08.''</small></div> * <small>D'esquierda a derecha en competición nacional: [[Primer División d'España|La Lliga]], [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Rei]], [[Supercopa d'España de Fútbol|Supercopa d'España]], [[Copa de la Lliga d'España|Copa de la Lliga]], [[Copa Eva Duarte]].</small> * <small>D'esquierda a derecha en competición europea: [[Copa d'Europa]], [[Copa de la UEFA]]/[[Lliga Europea]], [[Recopa d'Europa]], [[Supercopa d'Europa]], [[Copa de Feries]], [[Copa Intertoto]].</small> * <small>D'esquierda a derecha en competición internacional: [[Copa Intercontinental]], [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA]].</small> === Torneos === * [[Troféu Naranxa]] (27): [[1961]], [[1962]], [[1970]], [[1975]], [[1978]], [[1979]], [[1980]], [[1983]], [[1984]], [[1988]], [[1989]], [[1991]], [[1993]], [[1994]], [[1996]], [[1998]], [[1999]], [[2001]], [[2002]], [[2006]], [[2008]], [[2009]], [[2010]], [[2011]], [[2012]], [[2013]], [[2014]], [[2016]]. * [[Troféu Ciudad de Valencia]] (3): [[1990]], [[1993]], [[1994]]. * [[Troféu Copa Generalitat]] (3): [[1999]], [[2001]], [[2002]]. * [[Troféu Ciudad de la Llinia]] (2): [[1970]], [[1993]]. * [[Troféu Copa Rubio]] (2): [[2011]], [[2012]]. * [[Troféu Teresa Herrera]] (1): [[1952]]. * [[Troféu Concepción Arenal]] (1): [[1954]]. * [[Troféu Ciudad de Méxicu]] (1): [[1966]]. * [[Pequeña Copa del Mundu de Clubes|Troféu Ciudá de Caracas]] (1): [[1966]] * [[Troféu Ramón de Carranza]] (1): [[1967]]. * [[Troféu Bodes d'Oru]] (1): [[1969]]. * [[Tornéu de París (fútbol)|Tornéu de París]] (1): [[1975]]. * [[Troféu Ibéricu]] (1): [[1975]]. * [[Troféu Comunidá Valenciana]] (1): [[1982]]. * [[Troféu 75 Aniversariu Levante UD]] (1): [[1984]]. * [[Troféu Teide]] (1): [[1985]]. * [[Troféu Alcarria]] (1): [[1986]]. * [[Troféu Festa d'Elx]] (1): [[1991]]. * [[Troféu Groningen]] (1): [[1992]]. * [[Troféu La Llaguna]] (1): [[1992]]. * [[Troféu Ciutat de Palma]] (1): [[1993]]. * [[Troféu Villa de Benidorm]] (1): [[1993]]. * [[Troféu 80 Aniversario San Mamés]] (1): [[1993]]. * [[Troféu Joan Gamper]] (1): [[1994]]. * [[Troféu Ciudad d'Alicante]] (1): [[1994]]. * [[Troféu Ciudad de Benidorm]] (1): [[1994]]. * [[Troféu Ciudad de Mérida]] (1): [[1995]]. * [[Troféu Ciutat de Barcelona de fútbol|Troféu Ciutat de Barcelona]] (1): [[1995]]. * [[Troféu Copa Fuji]] (1): [[1997]]. * [[Troféu de la Cerámica]] (1): [[2001]]. * [[Troféu Ladbrockes.com cup]] (1): [[2003]]. * [[Troféu Thomas Cook]] (1): [[2007]]. * [[Troféu Centenariu Borussia Dortmund]] (1): [[2009]]. * [[Sparkasse Emsland Cup (Tornéu Werder Bremen)]] (1): [[2009]]. * [[Kärten Soccer Cup]] (1): [[2011]]. * [[Houston Dynamo|Dynamo Charities Cup]] (1): [[2012]]. * [[Troféu 90 Aniversariu del CD Castellón]] (1): [[2013]]. * [[Troféu Ciudad de Valladolid]] (1): [[2013]]. * [[LFP World Challenge Tour]] (1): [[2014]]. * [[Copa Emirates]] (1): [[2014]]. * [[Troféu de Lorca]] (1): [[2011]].{{Cita web |url= https://www.marca.com/2011/09/02/futbol/equipos/valencia/1314916992.html |títulu= El Valencia, campeón del troféu de la solidaridá en Lorca |fechaaccesu=4 de setiembre de 2011}} * [[Memorial Luis Suñer]] (2): [[2008 y 2009]].<ref>{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/contenidos/Actualidad/Noticias/2009/08/noticia_19074.html |títulu=El Valencia CF gana'l VI Memorial Luis Suñer |fechaaccesu=12 d'agostu de 2009 |fecha=12 d'agostu de 2009 |editor=Valenciacf.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20230621131433/https://www.valenciacf.com/contenidos/Actualidad/Noticias/2009/08/noticia_19074.html |fechaarchivu=2023-06-21 }}</ref> * [[Troféu Ciudad d'Alcoi]] (1): [[2012]]. === Torneos Amistosos Categoríes inferiores === * [[Campeonatu d'España d'Aficionaos]] (1): [[1942]]. * [[Tornéu internacional de fútbol sub-20 de la Alcudia]] (6): [[1984]], [[1985]], [[2000]], [[2005]], [[2009]], [[2011]]. === Otros premios y distinciones === * [[Troféu Martini&Rossi]] (2): [[1949]], [[1950]]. * [[Troféu Amberes]] (1): [[1954]]. * Meyor equipu del mundu de 2004 según la Federación Internacional d'Historia y Estadística del Fútbol ([[IFFHS]]).<ref>{{Cita web |url=http://www.iffhs.de/?6edbca388d85691a55685fdcdc3bfcdc0aec28d205 |títulu=Clasificación IFFHS 2004 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711134143/https://www.iffhs.de/?6edbca388d85691a55685fdcdc3bfcdc0aec28d205 |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> * Real Orde del Méritu Deportivu, cola categoría de Placa d'Oru.<ref>{{Cita web |url=https://www.coe.es/web/Noticias.nsf/VListaNoticiasHisCOE/79547DE9EDC3876AC1256D58004239AA?opendocument&Query=NOTICIES*1*-3(2002)1 |títulu=Real Orde del Méritu Deportivu |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20200929161615/https://www.coe.es/web/Noticias.nsf/VListaNoticiasHisCOE/79547DE9EDC3876AC1256D58004239AA?opendocument&Query=NOTICIES*1*-3(2002)1 |fechaarchivu=2020-09-29 }}</ref> * Placa d'Oru de la Xeneralidá Valenciana al Méritu Deportivu.<ref>{{Cita web |url=http://www.gva.es/cidaj/dogv/3601c.htm |títulu=Méritu Deportivu Generalitat Valenciana |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20050311045052/http://www.gva.es/cidaj/dogv/3601c.htm |fechaarchivu=2005-03-11 }}</ref> == Estadístiques históriques == * Actualizáu'l [[22 d'agostu]] de [[2017]]. {{AP|Estadístiques del Valencia Club de Fútbol}} {| | valign="top" | {|bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse; width="555" |- align=center bgcolor=#000000 style="color:white;" !Valencia CF en Lliga !Datu !Notes |- align=left |'''Temporaes en''' [[Primer División d'España|1ᵉʳ división]] |<div class="center">'''83'''</div> |<div class="center">87 ediciones</div> |- align=left |'''Meyor clasificación en la''' [[Primer División d'España|Lliga]] |<div class="center">'''1ᵘ'''</div> |<div class="center">6 vegaes</div> |- align=left |'''Peor clasificación en la''' [[Primer División d'España|Lliga]]''' |<div class="center">'''16ᵘ'''</div> |<div class="center">[[Primer División d'España 1985/86|1985/86]]</div> |- align=left |'''[[Clasificación histórica de la primer división española de fútbol|Puestu históricu]] en''' [[Primer División d'España|Lliga]]<ref>{{Cita web |url=http://www.laliga.es/estadisticas-historicas |títulu=Clasificación histórica Lliga BBVA |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20171107202027/http://www.laliga.es/estadisticas-historicas |fechaarchivu=2017-11-07 }}</ref> |<div class="center">'''4ᵘ'''</div> |<div class="center">60 equipos</div> |- align=left | colspan="5" style="text-align:left;" | <small style="color:red;">''Datos actualizaos a [[22 d'agostu]] de [[2017]].</small> |} {| |valign="top"| {|bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse; width="555" |- align=center bgcolor=#000000 style="color:white;" !Valencia CF en Lliga de Campeones !Datu !Notes |- align=left |'''Temporaes en''' [[UEFA Champions League|Lliga de Campeones]] |<div class="center">'''10'''</div> | |- align=left |'''Meyor clasificación en la''' [[UEFA Champions League|Lliga de Campeones]] |<div class="center">'''Subcampeón'''</div> |<div class="center">2 vegaes</div> |- align=left |'''Peor clasificación en la''' [[UEFA Champions League|Lliga de Campeones]]''' |<div class="center">'''Dieciseisavos de final'''</div> |<div class="center">2 vegaes</div> |- align=left |'''[[Clasificación histórica de la Lliga de Campeones de la UEFA|Puestu históricu]]''' en [[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones]] |<div class="center">'''28ᵘ'''</div> |<div class="center">139 equipos</div> |- align=left | colspan="5" style="text-align:left;" | <small style="color:red;">''Datos actualizaos a [[22 d'agostu]] de [[2017]].</small> |} |} <small>''Fuentes: LFP Lliga de Fútbol Profesional BBVA. UEFA''</small> * '''Temporaes en''' [[Primer división española|Primer División]]: 83. * '''Temporaes en''' [[Segunda división española|Segunda División]]: 4. * '''Temporaes en''' [[Segunda división B española|Segunda División B]]: 0. * '''Temporaes en''' [[Tercer división española|Tercer División]]: 0. * '''[[Clasificación histórica de la primer división española de fútbol|Puestu históricu na Lliga]]: 4ᵘ. * '''Partíos en primer''': 2.664 * '''Puntos''': 3.386 * '''Victories''': 1.187, en casa: 847, fora: 340 * '''Empates''': 616, en casa: 281, fora: 335 * '''Derrotes''': 861, en casa: 204, fora: 657 * '''Goles a favor''': 4.398, en casa 2.846, fora: 1.552 * '''Goles en contra''': 3.469, en casa: 1.243, fora: 2.226 {|cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" |- bgcolor=#000000 style="color:white;" !colspan=3| '''Máximos goliadores''' |- | 1. | [[Edmundo Suárez|Edmundo Suárez "Mundu"]] | 269 goles<ref>{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/ver/1130/mundu.html |títulu=http://www.valenciacf.com/ver/1130/mundu.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20211018095552/https://www.valenciacf.com/ver/1130/mundu.html |fechaarchivu=2021-10-18 }}</ref> |- bgcolor=EFEFEF | 2. | [[Waldo Machado]] | 160 goles<ref>{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/ver/10305/waldo.html |títulu=http://www.valenciacf.com/ver/10305/waldo.html |urlarchivu=https://archive.today/20131017001953/http://www.valenciacf.com/ver/10305/waldo.html |fechaarchivu=2013-10-17 }}</ref> |- | 3. | [[Mario Alberto Kempes]] | 146 goles<ref>{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/ver/1131/mario-kempes.html |títulu=http://www.valenciacf.com/ver/1131/mario-kempes.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190624131847/https://www.valenciacf.com/ver/1131/mario-kempes.html |fechaarchivu=2019-06-24 }}</ref> |- bgcolor=EFEFEF | 4. | [[Fernando Gómez Colomer]] | 143 goles<ref name="ReferenceA">{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/ver/10316/fernando-gomez.html |títulu=http://www.valenciacf.com/ver/10316/fernando-gomez.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180923162624/http://www.valenciacf.com/ver/10316/fernando-gomez.html |fechaarchivu=2018-09-23 }}</ref> |- | 5. | [[David Villa]] | 131 goles<ref>{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/ver/10323/villa.html |títulu=http://www.valenciacf.com/ver/10323/villa.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20171012201723/http://www.valenciacf.com/ver/10323/villa.html/ |fechaarchivu=2017-10-12 }}</ref> |} {| cellspacing="0" style="back: #black; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=300px |- bgcolor=#000000 style="color:white;" !colspan=3| '''Más partíos apostaos''' |- | 1. | [[David Albelda]] | 574 partíos<ref>{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/ver/10326/albelda.html |títulu=http://www.valenciacf.com/ver/10326/albelda.html |urlarchivu=https://archive.today/20131017002009/http://www.valenciacf.com/ver/10326/albelda.html |fechaarchivu=2013-10-17 }}</ref> |- bgcolor=EFEFEF |- | 2. | [[Fernando Gómez Colomer]] | 552 partíos<ref name="ReferenceA"/> |- bgcolor=EFEFEF |- | 3. | [[Ricardo Penella Arias|Ricardo Arias]] | 501 partíos<ref>{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/ver/10315/ricardo-aries.html |títulu=http://www.valenciacf.com/ver/10315/ricardo-aries.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20211018112948/https://www.valenciacf.com/ver/10315/ricardo-aries.html |fechaarchivu=2021-10-18 }}</ref> |- bgcolor=EFEFEF |- | 4. | [[Santiago Cañizares]] | 446 partíos<ref>{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/ver/10320/santiago-ca%C3%B1izares.html |títulu=http://www.valenciacf.com/ver/10320/santiago-ca%C3%B1izares.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190624131849/https://www.valenciacf.com/ver/10320/santiago-ca%C3%B1izares.html |fechaarchivu=2019-06-24 }}</ref> |- bgcolor=EFEFEF align=center |- | 5. | [[Miguel Ángel Angulo]] | 434 partíos<ref>{{Cita web |url=https://www.bdfutbol.com/es/e/egols36.html |títulu=https://www.bdfutbol.com/es/e/egols36.html }}</ref> |- bgcolor=EFEFEF |} === Fichaxes más caros na historia del club === {|bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#000000 style="color:white;" ! width="5"|Posición ! width="215"|Xugadores ! width="215"|Procedencia !width="100"|Euros ! width="5"|Añu |- | align=center | '''1ᵘ''' | {{bandera|España}} [[Rodrigo Moreno|'''Rodrigo''' Moreno]] | {{bandera|Portugal}} [[SL Benfica]] | align=center | '''30.000.000'''<ref>{{Cita web |url=http://www.plazadeportiva.com/ver/16833/lim-invirtio-en-rodrigo-y-andre-los-45-millones-que-preparaba-pa-el-vcf.html |títulu=Lim invirtió en Rodrigo y André los 45 millones que preparaba pal VCF }}</ref> | align=center | [[Primer División d'España 2015/16|2015]] |- | align=center | '''2ᵘ''' | {{bandera|España}} [[Alvaro Negredo|Álvaro '''Negredo''']] | {{bandera|Inglaterra}} [[Manchester City]] | align=center | '''28.000.000'''<ref>{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/deportes/2014/09/02/5404f525y2704ed3078b456y.html |títulu=Negredo yá ye del Valencia}}</ref> | align=center | [[Primer División d'España 2015/16|2015]] |- | align=center | '''3ᵘ''' | {{bandera|España}} [[Joaquín Sánchez Rodríguez|'''Joaquín''' Sánchez]] | {{bandera|España}} [[Real Betis Balompié|Real Betis]] | align=center | '''25.000.000'''<ref>{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2006/08/24/futbol/1156415347.html |títulu=https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2006/08/24/futbol/1156415347.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20200131094702/https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2006/08/24/futbol/1156415347.html |fechaarchivu=2020-01-31 }}</ref> | align=center | [[Primer División d'España 2006/07|2006]] |- | align=center | '''-º''' | {{bandera|Arxentina}} '''[[Enzo Pérez]]''' | {{bandera|Portugal}} [[Sport Lisboa e Benfica|SL Benfica]] | align=center | '''25.000.000'''<ref>{{Cita web |url=http://valenciacf.lasprovincias.es/noticias/201412/29/enzo-perez-paso-valencia-20141229152431.html |títulu=http://valenciacf.lasprovincias.es/noticias/201412/29/enzo-perez-paso-valencia-20141229152431.html |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150604092557/http://valenciacf.lasprovincias.es/noticias/201412/29/enzo-perez-paso-valencia-20141229152431.html |fechaarchivu=2015-06-04 }}</ref> | align=center | [[Primer División d'España 2014/15|2015]] |- | align=center | '''5ᵘ''' | {{bandera|Arxentina}} '''[[Ezequiel Garay]]''' | {{bandera|Rusia}} [[Zenit de San Petersburgu]] | align=center | '''24.000.000'''<ref>{{Cita web |url=https://www.transfermarkt.es/fc-valencia/transferrekorde/verein/1049 |títulu=http://valenciacf.lasprovincias.es/noticias/201412/29/enzo-perez-paso-valencia-20141229152431.htmlhttps://www.transfermarkt.es/fc-valencia/transferrekorde/verein/1049 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170629011605/http://www.transfermarkt.es/fc-valencia/transferrekorde/verein/1049 |fechaarchivu=2017-06-29 }}</ref> | align=center | [[Primer División d'España 2014/15|2015]] |- | align=center | '''6ᵘ''' | {{bandera|Tunicia}} [[Aymen Abdennour|Aymen '''Abdennour''']] | {{bandera|Francia}} [[AS Monaco]] | align=center | '''22.000.000'''<ref>{{Cita web |url=http://plazadeportiva.com/el |títulu=El fichaxe de Abdennour cuesta al Valencia CF 21,8 millones |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711134728/https://valenciaplaza.com/el |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> | align=center | [[Primer División d'España 2015/16|2015]] |- | align=center | '''7ᵘ''' | {{bandera|Arxentina}} [[Pablo Aimar|Pablo '''Aimar''']] | {{bandera|Arxentina}} [[Club Atlético River Plate|River Plate]] | align=center | '''21.250.000'''<ref>{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/01/30/deportes/980809202_850215.html |títulu=El Valencia ficha a Aimar, la figura del River, por 3.500 millones de pesetes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20200722080335/https://elpais.com/diario/2001/01/30/deportes/980809202_850215.html |fechaarchivu=2020-07-22 }}</ref> | align=center | [[Primer División d'España 2000/01|2001]] |- | align=center | '''8ᵘ''' | {{bandera|Portugal}} '''[[André Gomes]]''' | {{bandera|Portugal}} [[SL Benfica]] | align=center | '''20.000.000'''<ref>{{Cita web |url=http://cadenaser.com/emisora/2015/06/12/radio_valencia/1434109393_434591.html |títulu=El Valencia 'ficha' a André Gomes por 15 millones}}</ref> | align=center | [[Primer División d'España 2015/16|2015]] |- | align=center | '''9ᵘ''' | {{bandera|Italia}} '''[[Simone Zaza]]''' | {{bandera|Italia}} [[Juventus]] | align=center | '''18.000.000'''<ref>{{Cita web |url=https://www.transfermarkt.es/simone-zaza/transfers/spieler/96828 |títulu=https://www.transfermarkt.es/simone-zaza/transfers/spieler/96828 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180702143251/http://www.transfermarkt.es/simone-zaza/transfers/spieler/96828 |fechaarchivu=2018-07-02 }}</ref> | align=center | [[Primer División d'España 2016/17|2017]] |- | align=center | '''-º''' | {{bandera|Portugal}} '''[[Manuel Fernandes]]''' | {{bandera|Portugal}} [[SL Benfica]] | align=center | '''18.000.000'''<ref>{{Cita web |url=http://deportes.elpais.com/deportes/2007/08/27/actualidad/1188199320_850215.html |títulu=El Valencia ficha a Manuel Fernandes por 18 millones d'euros |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304115351/http://deportes.elpais.com/deportes/2007/08/27/actualidad/1188199320_850215.html |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> | align=center | [[Primer División d'España 2007/08|2007]] |- | align=center | '''-º''' | {{bandera|Arxentina}} [[Éver Banega|Éver '''Banega''']] | {{bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] | align=center | '''18.000.000'''<ref>{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2008/01/03/futbol/1199318795.html |títulu=El Valencia ficha al mediocampista arxentín Banega por 18 millones |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20200131094702/https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2008/01/03/futbol/1199318795.html |fechaarchivu=2020-01-31 }}</ref> | align=center | [[Primer División d'España 2007/08|2008]] |- |} === Ventes más cares na historia del club === {|bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#000000 style="color:white;" ! width="5"|Posición ! width="215"|Xugadores ! width="215"|Destín ! width="100"|Euros ! width="5"|Añu |- | align=center | '''1ᵘ''' | {{bandera|España}} [[Gaizka Mendieta|Gaizka '''Mendieta''']] | {{bandera|Italia}} [[SS Lazio]] | align=center | '''48.000.000'''<ref>{{Cita web |url=https://elpais.com/diario/2001/07/18/deportes/995407210_850215.html/ |títulu=https://elpais.com/diario/2001/07/18/deportes/995407210_850215.html/ |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190622225941/https://elpais.com/diario/2001/07/18/deportes/995407210_850215.html |fechaarchivu=2019-06-22 }}</ref> | align=center | [[Serie A (Italia) 2001/02|2001]] |- | align=center | '''2ᵘ''' | {{bandera|Arxentina}} [[Nicolás Otamendi|Nicolás '''Otamendi''']] | {{bandera|Inglaterra}} [[Manchester City]] | align=center | '''44.600.000'''<ref>{{Cita web |url=https://www.marca.com/2015/08/18/futbol/equipos/valencia/1439916655.html/ |títulu=https://www.marca.com/2015/08/18/futbol/equipos/valencia/1439916655.html/}}</ref> | align=center | [[Primer División d'España 2015/16|2015]] |- | align=center | '''3ᵘ''' | {{bandera|Alemaña}} [[Shkodran Mustafi|Shkodran '''Mustafi''']] | {{bandera|Inglaterra}} [[Arsenal Football Club|Arsenal FC]] | align=center | '''41.000.000'''<ref>{{Cita web |url=https://www.marca.com/futbol/valencia/2016/08/25/57bf5764268y3y146d8b4613.html |títulu=El Valencia recibe una ufierta de 41 millones del Arsenal por Mustafi}}</ref> | align=center | [[Primer División d'España 2016/17|2016]] |- | align=center | '''4ᵘ''' | {{bandera|España}} [[David Villa|David '''Villa''']] | {{bandera|España}} [[FC Barcelona]] | align=center | '''40.000.000'''<ref>{{Cita web |url=http://www.mercafutbol.com/barcelona-valencia-oficialicen-trespaso-villa-84653/ |títulu=http://www.mercafutbol.com/barcelona-valencia-oficialicen-trespaso-villa-84653/ }}</ref> | align=center | [[Primer División d'España 2010/11|2010]] |- | align=center | '''5ᵘ''' | {{bandera|Portugal}} '''[[André Gomes]]''' | {{bandera|España}} [[FC Barcelona]] | align=center | '''35.000.000'''<ref>{{Cita web |url=https://www.marca.com/futbol/barcelona/2016/07/25/579610ede5fdeac9038b4676.html |títulu=Les cifres de André |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20200131094707/https://www.marca.com/futbol/barcelona/2016/07/25/579610ede5fdeac9038b4676.html |fechaarchivu=2020-01-31 }}</ref> | align=center | [[Primer División d'España 2016/17|2016]] |- | align=center | '''6ᵘ''' | {{bandera|España}} [[David Silva|David '''Silva''']] | {{bandera|Inglaterra}} [[Manchester City]] | align=center | '''33.000.000'''<ref>{{Cita web |url=http://www.superdeporte.es/valencia/2010/06/30/manchester-city-paga-33-millones-silva/99017.html |títulu=El Manchester City paga 33 millones por Silva |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20200131094709/https://www.superdeporte.es/valencia/2010/06/30/manchester-city-paga-33-millones-silva/99017.html |fechaarchivu=2020-01-31 }}</ref> | align=center | [[Premier League 2010/11|2010]] |- | align=center | '''7ᵘ''' | {{bandera|España}} [[Paco Alcácer|Paco '''Alcácer''']] | {{bandera|España}} [[FC Barcelona]] | align=center | '''32.000.000'''<ref>{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/deportes/2016/08/29/57c3f9f6y5fdeaa72b8b4581.html |títulu=Alcácer firma pol Barça en cuenta de 30 millones y cinco temporaes}}</ref> | align=center | [[Primer División d'España 2016/17|2016]] |- | align=center | '''8ᵘ''' | {{bandera|España}} [[Roberto Soldado|Roberto '''Soldado''']] | {{bandera|Inglaterra}} [[Tottenham Hotspur]] | align=center | '''30.000.000'''<ref>{{Cita web |url=https://www.levante-emv.com/deportes/2013/07/31/tottenham-merca-sold%C3%A1u/1021132.html |títulu=Soldado dexa el Valencia por 30 millones |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711133822/https://www.levante-emv.com/deportes/2013/07/31/soldado-deja-valencia-30-millones-12873378.html |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> | align=center | [[Premier League 2013/14|2013]] |- | align=center | '''9ᵘ''' | {{bandera|España}} [[Juan Mata|Juan '''Mata''']] | {{bandera|Inglaterra}} [[Chelsea FC]] | align=center | '''28.000.000'''<ref>{{Cita web |url=http://www.transfermarkt.es/valencia-cf/transfers/verein/1049?saison_id=2011&pos=&detailpos= |títulu=http://www.transfermarkt.es/valencia-cf/transfers/verein/1049?saison_id=2011&pos=&detailpos= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304142244/http://www.transfermarkt.es/valencia-cf/transfers/verein/1049?saison_id=2011&pos=&detailpos= |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> | align=center | [[Premier League 2011/12|2011]] |- | align=center | '''10ᵘ''' | {{bandera|España}} [[Gerard López|'''Gerard''' López]] | {{bandera|España}} [[FC Barcelona]] | align=center | '''23.000.000'''<ref name="transfermarkt.es">{{Cita web |url=http://www.transfermarkt.es/valencia-cf/transfers/verein/1049?saison_id=2000&pos=&detailpos= |títulu=http://www.transfermarkt.es/valencia-cf/transfers/verein/1049?saison_id=2000&pos=&detailpos= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711135227/https://www.transfermarkt.es/valencia-cf/transfers/verein/1049?saison_id=2000&pos=&detailpos= |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> | align=center | [[Primer División d'España 2000/01|2000]] |- |} === Otros datos === * '''Entrenadores con más partíos''': [[Alfredo Di Stéfano]]: 280 partíos, 121 victories, 71 empates, 88 perdíos, [[Unai Emery]]: 220 partíos, 107 victories, 58 empates, 55 perdíos, [[Jacinto Quincoces]]: 191 partíos, 98 victories, 34 empates, 55 perdíos. * '''Xugadores que fueron internacionales: 70 * '''Primer xugador internacional''' con España: [[Eduardo Cubells]] (17-5-1925). * '''Últimu xugador internacional''' con España: [[Rodrigo Moreno]] (29-09-2017). * '''Mayor goliada consiguida en casa''': Valencia CF 8 - [[Real Sporting de Xixón]] 0 (29/11/1953). * '''Mayor goliada consiguida fuera''': Málaga 1 - Valencia CF 6 (31/01/2004). * '''Mayor goliada recibida casa''': Valencia CF 0 - [[Real Madrid]] 5 (20/01/2013). * '''Mayor goliada recibida fora''': [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla FC]] 10 - Valencia CF 3 (13/10/1940). * '''Máximu goliador''': ([[Troféu Pichichi]]): [[Edmundo Suárez|Mundu]] (2): 41/42 - 27 goles, 43/44 - 28 goles; [[Ricardo Alós|Ricardo]]: 57/58 - 19 goles; [[Waldo Machado|Waldo]]: 66/67 - 24 goles; [[Mario Alberto Kempes|Kempes]] (2): 76/77 - 24 goles, 77/78 - 28 goles. * '''Máximu goliador español''' ([[Troféu Zarra]]): [[David Villa]] (4): 05/06 - 25 goles, 06/07 - 18 goles, 08/09 - 28 goles, 09/10 - 21 goles, [[Roberto Soldado]] (1): 11/12 - 17 goles. * '''Porteru menos goliáu''' ([[Troféu Zamora]]): [[Ignacio Eizaguirre|Eizaguirre]] (2): 43/44 - 32 goles, 44/45 - 28 goles; [[Goyo]]: 57/58 - 28 goles; [[Abelardo González|Abelardo]]: 70/71 - 19 goles; [[José Luis Fernández Manzanedo|Manzanedo]]: 78/79 - 26 goles; [[Ochotorena]]: 88/89 - 25 goles; [[Santiago Cañizares|Cañizares]] (4): 00/01 - 34 goles, 01/02 - 23 goles, 03/04 - 25 goles, 05/06 - 28 goles. * '''Más partíos apostaos: [[Fernando Gómez Colomer|Fernando]] (505), [[David Albelda]] (485), [[Ricardo Penella Arias|Arias]] (458), [[Miguel Ángel Angulo|Angulo]] (434), [[Santiago Cañizares|Cañizares]] (416). * '''Más minutos apostaos''': [[Ricardo Penella Arias|Arias]] (38.891), [[Fernando Gómez Colomer|Fernando]] (38.866), [[David Albelda]] (37.239), [[Santiago Cañizares|Cañizares]] (37.177), [[Manuel Mestre Torres]] (32.389). * '''Más goles marcaos''': [[Edmundo Suárez|Mundu]] (186), [[Waldo Machado|Waldo]] (147), [[Mario Alberto Kempes|Kempes]] (130), [[David Villa]] (129), [[Fernando Gómez Colomer|Fernando]] (123). * '''Mayor númberu de tarxetes marielles: [[David Albelda|Albelda]] (186), [[Rubén Baraja|Baraja]] (113), [[Ricardo Penella Arias|Arias]] (105), [[Carlos Marchena|Marchena]] (100), [[Amedeo Carboni|Carboni]] (91). * '''Más vegaes espulsáu''': [[Amedeo Carboni|Carboni]] (13), [[Carlos Marchena|Marchena]] (10), [[David Albelda|Albelda]] (8), [[Roberto Fabian Ayala|Ayala]] (8), [[Francisco José Camarasa Castellar|Camarasa]] (8). * '''Xugador más nuevu en xugar''': [[Diego Ribera Ramírez|Diego Ribera]] (16 años y 359 díes) - 93/94 (xornada 23, 13 de febreru). * '''Xugador más mayor en xugar''': [[Amedeo Carboni|Carboni]] (41 años y 40 díes) - 05/06 (xornada 38, 16 de mayu). * '''Xugador más nuevu n'anotar gol''': [[Juan Mena Tormo|Mena]] (17 años y 36 díes) - 41/42 (xornada 12, 14 d'avientu). * '''Xugador más mayor n'anotar gol''': [[Guillermo Gorostiza Pared|Guillermo Gorostiza]] (36 años y 360 díes) - 55/56 (xornada 19, 10 de febreru). * '''Partíu númberu''': 1.000 [[Atlético de Madrid]] 3 - 0 [[Valencia CF]] el 6 de marzu de 1971, xornada 24. * '''Partíu númberu''': 2.000 [[Racing de Santander]] 1 - 1 [[Valencia CF]] el 16 de xineru de 2000, xornada 20. * '''Victoria númberu''': 500 [[Real Sporting de Xixón]] 1 - 2 [[Valencia CF]] el 15 de setiembre de 1973, xornada 3. * '''Victoria númberu''': 1.000 [[Valencia CF]] 2 - 0 [[Real Sporting de Xixón]] el 17 de setiembre de 2006, xornada 3. * '''Accionistes''': 48.175 * '''Abonaos''': 38.000, '''5ᵘ equipu con más abonaos d'España'''. * '''Peñes''': 761 - de les cualos 734 n'España-,<ref>{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/ver/38413/peñes-valencia-cf.html |títulu=http://www.valenciacf.com/ver/38413/peñes-valencia-cf.html }}</ref> '''4ᵘ equipu con más peñes n'España'''. Tamién tien peñes n'[[Albania]], [[Alemaña]], [[Australia]], [[Azerbaixán]], [[Bélxica]], [[Bosnia y Herzegovina]], [[Croacia]], [[Dinamarca]], [[Eslovaquia]], [[Eslovenia]], [[Estaos Xuníos]], [[Francia]], [[Finlandia]], [[Ḥong Kong]], [[Hungría]], [[Indonesia]], [[Inglaterra]], [[Italia]], [[Israel]], [[Kosovu]], [[Luxemburgu]], [[Macedonia]], [[Malasia]], [[Montenegru]], [[Noruega]], [[Nueva Zelanda]], [[Panamá]], [[Polonia]], [[República Checa]], [[República Dominicana]], [[Rumanía]], [[Rusia]], [[Serbia]], [[Singapur]], [[Suecia]], [[Suiza]] y [[Tailandia]].<ref>{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/ver/40646/pe%C3%B1as-internacionales.html |títulu=PEÑES INTERNACIONALES. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180316183655/http://www.valenciacf.com/ver/40646/pe%C3%B1as-internacionales.html |fechaarchivu=2018-03-16 }}</ref> == Dimensión sociocultural == ===Fundación Valencia Club de Fútbol=== Entidá ensin ánimu d'arriquecimientu que desenvuelve proyeutos deportivos, sociales y culturales n'ares del bien común. Los beneficiarios son dende la sociedá valenciana hasta'l postreru aficionáu. A partir d'abril de 2015, la fundación marca tres misiones: *Promover l'espíritu y los valores del valencianismu na sociedá valenciana y poner en valor el patrimoniu históricu del Club. *Sofitar a los menos privilexaos como la meyor manera de devolver el sofitu qu'acaldía da la sociedá valenciana al Club. *Fomentar el sentimientu de vinculación y enraigono a Valencia. Pa llevar a bon términu la visión, la Fundación tien tres árees principales d'actuación: *Cultura y Raíz *Responsabilidad Social y Solidaria *Educación y Salú ===[[Centru de Formación Fundació Valencia CF]]=== Dende mayu de [[2009]] el Valencia CF al traviés de la Fundación Valencia CF, cuenta con un centru de formación deportiva, universitaria, presencial y en llinia, denomináu '''[http://formacion.valenciacf.com/ Centro de Formación Fundación Valencia CF "The Academy"]'''<ref>{{Cita web |url=http://www.nostresport.com/gestiondeportiva/Gestiondeportiva/muestraNoticia.html?id=16461 |títulu=Máster en Direición Internacional d'Organizaciones Deportives |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111217085035/http://www.nostresport.com/gestiondeportiva/Gestiondeportiva/muestraNoticia.html?id=16461 |fechaarchivu=17 d'avientu de 2011 }}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.levante-emv.com/deportes/2010/10/14/the-academy-entrena-on-line/747381.html |títulu="The Academy" on line |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20191229052654/https://www.levante-emv.com/deportes/2010/10/14/the-academy-entrena-on-line/747381.html |fechaarchivu=2019-12-29 }}</ref> convirtiendo al Valencia CF nesi momentu nel primer club de fútbol de primer división n'España en tener un centru de formación multidisciplinar.<ref>{{Cita web |url=http://www.valenciacf.com/contenidos/Actualidad/Noticias/2009/05/Noticia_18482.html |títulu=Centro de Formación Fundación Valencia Club de Fútbol “The Academy” |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120119221428/http://www.valenciacf.com/contenidos/Actualidad/Noticias/2009/05/Noticia_18482.html |fechaarchivu=2012-01-19 }}</ref> Coles mesmes, al traviés d'esti centru de formación, el Valencia CF, convertir n'unu de los pocos clubes de fútbol d'España con un programa universitariu de [[Máster (grau)|máster]] en [[Xestión Deportiva]]: el [http://formacion.valenciacf.com/programes/master-gestion-deportiva.html Máster Universitariu en Direición Internacional d'Organizaciones Deportives] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211026170408/https://formacion.valenciacf.com/programes/master-gestion-deportiva.html |date=2021-10-26 }}, qu'anguaño se realiza xunto a la escuela de negocios de la [[Universidá Católica de Valencia San Vicente Mártir]], [http://www.inede.es/ INEDE Business School] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170910131114/http://inede.es/ |date=2017-09-10 }}.<ref>{{Cita web |url=http://www.inede.es/mba-deportes |títulu=Máster en Direición Internacional d'Organizaciones Deportives }}</ref> Por cuenta de la celebración del 90 aniversariu del Valencia CF realizóse un cursu universitariu cola [[Universidá de Valencia]] y [[Universidá Politéunica de Valencia]] mientres tres ediciones (2009-2010-2011), qu'estudió la [[Historia del Valencia Club de Fútbol|historia del Valencia CF]], convirtiéndolo nel primer club de fútbol español estudiáu na universidá, según la [[UEFA]].<ref>{{Cita web |url=http://es.uefa.com/memberassociations/association=esp/news/newsid=918760.html |títulu='Historia del Valencia CF' na Universitat de València |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120119102007/http://es.uefa.com/memberassociations/association=esp/news/newsid=918760.html |fechaarchivu=2012-01-19 }}</ref> En mayu de [[2011]], el ''Centru de Formación Fundación Valencia CF'' abrió un centru de formación na ciudá de [[São Paulo]] ([[Brasil]]), onde anguaño realiza programes de formación, fútbol y responsabilidá social corporativa, al traviés de campus de fútbol pa neños en riesgu d'esclusión social en faveles de [[São Paulo]] y [[Minas Gerais]],<ref>{{Cita web |url=http://www.theacademybrasil.com.br/ |títulu=http://www.theacademybrasil.com.br/ |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120310114627/http://www.theacademybrasil.com.br/ |fechaarchivu=2012-03-10 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.maquinadoesporte.com.br/i/entrevistas/view/0/265/Jorge-Coll/index.php |títulu=http://www.maquinadoesporte.com.br/i/entrevistas/view/0/265/Jorge-Coll/index.php |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120125163200/http://www.maquinadoesporte.com.br/i/entrevistas/view/0/265/Jorge-Coll/index.php |fechaarchivu=2012-01-25 }}</ref> asina mesmu tien un Centru de Formación en [[Bogotá]] ([[Colombia]]), col que se realiza formación en llinia y desenvolvió un programa de posgráu cola [http://www.javeriana.edu.co/home Pontificia Universidá Javeriana de Colombia] en Desenvolvimientu ya Inclusión Social al traviés del Deporte.,<ref>{{Cita web |url=http://educon.javeriana.edu.co/continua/catalogoImpresion.asp?Ce=11723 |títulu=http://educon.javeriana.edu.co/continua/catalogoImpresion.asp?Ce=11723 }}</ref> amás mientres el mes d'abril de [[2014]] celebráronse campamentos de fútbol en tres ciudaes de [[Colombia]]; [[Bogotá]], [[Medellín (Colombia)|Medellín]] y [[Cali]].<ref>{{Cita web |url=http://www.fundacionvalenciacf.org/viewNoticia.do?idNoticia=1522 |títulu=http://www.fundacionvalenciacf.org/viewNoticia.do?idNoticia=1522 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150924020048/http://www.fundacionvalenciacf.org/viewNoticia.do?idNoticia=1522 |fechaarchivu=2015-09-24 }}</ref> Dempués de la creación de la "Academia GloVal" en [[2013]] y xunto a la [http://www.valenciacf.com/ver/47685/la-fundacio.html Fundació Valencia CF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180202061119/http://www.valenciacf.com/ver/47685/la-fundacio.html |date=2018-02-02 }} la metodoloxía del Valencia CF ye llevada a más de 25 países del mundu, al traviés de los GloVal International Programs,<ref>{{Cita publicación |apellido1=F |títulu=Programes Internacionales Valencia CF |url=http://www.fundacionvalenciacf.org/files/actividades/47_gloval_international_programs_YE.pdf }}</ref> con clinics, escueles, campus de fútbol en países como [[Suecia]], [[Brasil]], [[Méxicu]], [[Colombia]], [[Guatemala]], [[Arabia Saudita]], [[Xapón]], [[Exiptu]], [[Bermudes]], [[Corea del Sur|Corea]], ente otros. En [[2015]], el [http://formacion.valenciacf.com/ Centro de Formación Fundació Valencia CF] celebró la graduación de la so formación universitaria, presencial y en llinia, anovando la so imaxe y venceyándose como proyeutu d'[[ESBS European Sport Business School]], empecipiando diversos proyeutos d'investigación universitaria en discapacidá intelectual y deporte, deporte y sostenibilidá, patrociniu deportivu, ente otros.<ref>{{Cita web |títulu=La Fundació Valencia CF da un nuevu impulsu al so Centru de Formación |url=http://www.plazadeportiva.com/ver/36234/la-fundacio-valencia-cf-da-un-nuevu-impulsu-a-el so-centru-de-formacion.html |editorial=Plaza Deportiva |fecha=12 de xunu de 2015 |fechaaccesu=27 d'agostu de 2015 }}</ref> === Medios de comunicación === ;VCFplay: El club dispón d'una web multimedia, na qu'informa al detalle de l'actualidá de la entidá, entevistes a xugadores, fans, eventos solidarios, historia del club, cantera, y resúmenes de los partíos apostaos en toles competiciones.<ref>{{Cita web |url=http://www.fundacionvalenciacf.org//index.do |títulu=Páxina en www.fundacionvalenciacf.org<!-- títulu xeneráu--> |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151025122549/http://www.fundacionvalenciacf.org/index.do |fechaarchivu=2015-10-25 }}</ref> Esta televisión ye un exemplu de nuevu mediu de comunicación institucional nel que periodistes especializaos (''in house'') producen conteníos que peracaben otros medios y tamién públicu final. Esto dexa al club comunicase cola so afición y xenerar conteníos de valor pa un consumu proactivo per parte de los sos siguidores, que pueden escoyer llibremente videos a la carta. ;VCFradio: El [[1 de marzu]] de [[2015]] arrincaron les emisiones na frecuencia 101.5 FM y online de la primer radio oficial del club, ''"VCF Radio"'', cola retresmisión del partíu [[Valencia CF|Valencia]]-[[Real Sociedad|R.Sociedá]] de la xornada 25, con dos programes diarios de llunes a vienres, y la retresmisión tamién de los alcuentros del [[Valencia Mestalla|filial]] y llueu de categoríes xuveniles y [[Valencia Club de Fútbol Femenino|femenina]]. El proyeutu taba lideráu por unu de los referentes del valencianismu nes retresmisiones deportives, ''Josep Rovira'', xunto al llexendariu capitán del club ''[[Ricardo Arias (futbolista)|Ricardo Arias]]'' y a otros profesionales que formaron parte de la sumida emisora pública autonómica [[Radio Nou]], como ''Gonzalo Naya'' y ''Vicent Marco''. == Rivalidaes == {{AP|Derbi de la ciudá de Valencia}} El principal [[derbi]] históricu del Valencia CF ye'l qu'enfrenta ante'l [[Levante UD]] una y bones dambos equipos anicien na ciudá de [[Valencia]]. Esta rivalidá histórica naz a [[años 1920|principios]], mientres los [[Campeonatu Rexonal Valencianu|Campeonatos rexonales valencianos]], anque foi amenorgada con posterioridá por cuenta de la creación de la [[lliga española de fútbol]], momentu a partir del cual, el Valencia C.F. militó la mayor parte de la so historia en [[Primer División de fútbol d'España|Primer División]], mientres el Levante U.D. facer en categoríes inferiores (d'ende la gran diferencia de palmarés ente dambos). Sicasí, el derbi afitóse entráu'l [[sieglu XXI]], yá que dambos equipos volvieron coincidir numberoses vegaes en [[Primer División d'España|Primer División]]. Dellos valencianistes tienen apreciu al Levante U.D.<ref name="Levante-EMV">[https://www.levante-emv.com/deportes/2010/12/21/anatomia-derbi-valencianu/767499.html Anatomía d'un derby valencianu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240711135316/https://buy-eu.piano.io/checkout/template/cacheableShow?aid=qEh0R5iFpe&templateId=OT4HPZMDR7EE&templateVariantId=OTV4TZQG0279U&offerId=fakeOfferId&experienceId=EXB94O7JHV86&iframeId=offer_29a4635c5fec4668b0ac-0&displayMode=inline&pianoIdUrl=https%3A%2F%2Fid-eu.piano.io%2Fid%2F&widget=template&url=https%3A%2F%2Fwww.levante-emv.com |date=2024-07-11 }}, [[Llevante EMV]].</ref> === Derbis rexonales === Otru equipu contra'l qu'esiste una rivalidá xeográfico y deportivo ye'l [[Villarreal CF]]. Dambos equipos pertenecen a la [[Comunitat Valenciana|mesma Comunidá Autónoma]] y algamaron un nivel deportivu mientres l'entamu del [[sieglu XXI]] abondo pareyu, al apostase ente sigo les mesmes places na competición, tantu en Primer División como n'alcuentros internacionales, puxando por entrar en competiciones europees como la [[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones]] y la [[Copa de la UEFA]]. Entá asina, los equipos del [[Elche CF]] y del [[Hércules CF]] son contra quien el Valencia CF apostó históricamente más derbis valencianos en [[Primer División d'España|Primer]]. === Otros derbis === Al igual que más equipos de [[Lliga BBVA|la Lliga]], el Valencia CF caltienen rivalidaes con otros clubes que trespasen l'ámbitu rexonal. Estes rivalidaes deportives carauterizar na disputa y competencia polos títulos en xuegu. Les rivalidaes nacionales tienen como máximos representantes al [[Real Madrid]] y al [[FC Barcelona]], clubes col mayor presupuestu y mayor númberu de títulos deportivos del fútbol español. Tamién el [[Atlético de Madrid]] y el [[Athletic Club]] son clubes colos qu'históricamente'l Valencia puxa poles mesma places. Sicasí, dende finales del sieglu XX, el [[Deportivo de La Coruña]] y el darréu'l [[Sevilla FC]] caltuvieron rivalidaes col Valencia CF na disputa por llograr mesmos oxetivos. == Trayeutoria deportiva histórica == * Actualizáu'l [[30 d'agostu]] de [[2016]].<ref>{{Cita web |url=https://www.bdfutbol.com/es/j/j4023.html |títulu=Páxina en www.bdfutbol.com<!-- títulu xeneráu--> |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190624132034/https://www.bdfutbol.com/es/j/j4023.html |fechaarchivu=2019-06-24 }}</ref> {{AP|Trayeutoria Valencia CF}} {{llista de columnes|2| * [[1919]]: ''Fúndase'l Valencia FC el 18 de marzu de 1919'' * [[1919]]/[[1920]]: Subcampeón del Campeonatu de Llevante - ''Inauguración del Campu de Algirós (7 d'avientu de 1919)'' * [[1920]]/[[1921]]: Subcampeón del Campeonatu de Llevante Campeón Troféu Feria de xunetu * [[1921]]/[[1922]]: Terceru del Campeonatu de Llevante * [[1922]]/[[1923]]: Octavos de final de Copa Campeón del Campeonatu de Llevante - ''Inauguración del Campu de Mestalla (20 de mayu de 1923)'' * [[1923]]/[[1924]]: Subcampeón del Campeonatu de Llevante * [[1924]]/[[1925]]: Liguilla d'octavos de final de Copa Campeón del Campeonatu de Llevante * [[1925]]/[[1926]]: Liguilla d'octavos de final de Copa Campeón del Campeonatu Rexonal * [[1926]]/[[1927]]: Liguilla d'octavos de final de Copa Campeón del Campeonatu Rexonal * [[1927]]/[[1928]]: Semifinales de Copa - Subcampeón del Campeonatu Rexonal - 8ᵘ Lliga Profesional española de clubes de fútbol * [[1928]]/[[1929]]: 5ᵘ de Segunda División - Octavos de final de Copa - Subcampeón del Campeonatu Rexonal * [[1929]]/[[1930]]: 6ᵘ de Segunda División - Cuartos de final de Copa - Subcampeón del Campeonatu Rexonal * [[1930]]/[[1931]]: [[Ficheru:Green Arrow Up.svg|10px]] Campeón de Segunda División - Cuartos de final de Copa Campeón del Campeonatu Rexonal * [[1931]]/[[1932]]: 7ᵘ de primer División - Octavos de final de Copa Campeón del Campeonatu Rexonal * [[1932]]/[[1933]]: 9ᵘ de primer División - Semifinales de Copa Campeón del Campeonatu Rexonal * [[1933]]/[[1934]]: 7ᵘ de primer División - Subcampeón de Copa Campeón del Campeonatu Rexonal * [[1934]]/[[1935]]: 9ᵘ de primer División - Octavos de final de Copa * [[1935]]/[[1936]]: 8ᵘ de primer División - 1ᵉʳ Ronda de Copa * [[1936]]: Entamu ''[[Guerra civil española|Guerra Civil Española]]'' * [[1936]]/[[1937]]: Campeón del Campeonatu de Llevante * [[1937]]/[[1938]]: Campeón del Campeonatu Rexonal * [[1938]]/[[1939]]: Campeón del Campeonatu Rexonal * [[1939]]: Fin ''[[Guerra civil española|Guerra Civil Española]]'' * [[1939]]/[[1940]]: 8ᵘ de primer División - Semifinales de Copa * [[1940]]/[[1941]]: 3ᵘ de primer División - '''Campeón de la Copa del Xeneralísimu''' (actual Copa del Rei) * [[1941]]: ''Cambéu de denominación de "Valencia Foot-ball Club" a "Valencia Club de Fútbol"'' * [[1941]]/[[1942]]: '''Campeón de Lliga''' - Semifinales de Copa * [[1942]]/[[1943]]: 7ᵘ de primer División - Semifinales de Copa * [[1943]]/[[1944]]: '''Campeón de Lliga''' - Subcampeón de Copa[[1944]]/[[1945]]: 5ᵘ de primer División - Subcampeón de Copa * [[1945]]/[[1946]]: 6ᵘ de primer División - Subcampeón de Copa * [[1946]]/[[1947]]: '''Campeón de Lliga''' - Cuartos de final de Copa * [[1947]]/[[1948]]: 2ᵘ de primer División - Cuartos de final de Copa - Subcampeón de la Copa Eva Duarte * [[1948]]/[[1949]]: 2ᵘ de primer División - '''Campeón de la Copa del Xeneralísimu''' * [[1949]]/[[1950]]: 3ᵘ de primer División - Semifinales de Copa Campeón de la Copa Eva Duarte * [[1950]]/[[1951]]: 3ᵘ de primer División - 1ᵉʳ Ronda de Copa * [[1951]]/[[1952]]: 5ᵘ de primer División - Subcampeón de Copa * [[1952]]/[[1953]]: 2ᵘ de primer División - Octavos de final de Copa * [[1953]]/[[1954]]: 3ᵘ de primer División - '''Campeón de la Copa del Xeneralísimu''' * [[1954]]/[[1955]]: 5ᵘ de primer División - Octavos de final de Copa - Subcampeón de la Pequeña Copa del Mundu de Clubes * [[1955]]/[[1956]]: 6ᵘ de primer División - 1ᵉʳ Ronda de Copa * [[1956]]/[[1957]]: 11ᵘ de primer División - Semifinales de Copa * [[1957]]/[[1958]]: 4ᵘ de primer División - Cuartos de final de Copa Cuartos de final de Copa d'Europa * [[1958]]/[[1959]]: 4ᵘ de primer División - Semifinales de Copa * [[1959]]/[[1960]]: 9ᵘ de primer División - Cuartos de final de Copa * [[1960]]/[[1961]]: 5ᵘ de primer División - Octavos de final de Copa * [[1961]]/[[1962]]: 7ᵘ de primer División - Semifinales de Copa - '''Campeón de la Copa de Feries''' * [[1962]]/[[1963]]: 7ᵘ de primer División - Semifinales de Copa - '''Campeón de la Copa de Feries''' * [[1963]]/[[1964]]: 6ᵘ de primer División - Semifinales de Copa - Subcampeón de la Copa de Feries * [[1964]]/[[1965]]: 4ᵘ de primer División - Cuartos de final de Copa - Treintaidosavos de final de la Copa de Feries * [[1965]]/[[1966]]: 9ᵘ de primer División - Octavos de final de Copa Octavos de final de la Copa de Feries Campeón de la Pequeña Copa del Mundu de Clubes * [[1966]]/[[1967]]: 6ᵘ de primer División - '''Campeón de la Copa del Xeneralísimu''' - Octavos de final de la Copa de Feries * [[1967]]/[[1968]]: 4ᵘ de primer División - Cuartos de final de Copa Cuartos de final de la Recopa d'Europa * [[1968]]/[[1969]]: 5ᵘ de primer División - Cuartos de final de Copa - Treintaidosavos de final de la Copa de Feries - ''Bodes d'Oru del Club'' * [[1969]]/[[1970]]: 5ᵘ de primer División - Subcampeón de la Copa del Xeneralísimu - Treintaidosavos de final de la Copa de Feries * [[1970]]/[[1971]]: '''Campeón de Lliga''' - Subcampeón de la Copa del Xeneralísimu - Dieciseisavos de final de la Copa de Feries * [[1971]]/[[1972]]: 2ᵘ de primer División - Subcampeón de la Copa del Xeneralísimu - Octavos de final de la Copa d'Europa * [[1972]]/[[1973]]: 6ᵘ de primer División - 2ª Ronda de Copa Dieciseisavos de la Copa de la UEFA * [[1973]]/[[1974]]: 10ᵘ de primer División - Octavos de final de Copa * [[1974]]/[[1975]]: 12ᵘ de primer División - 2ª Ronda de Copa * [[1975]]/[[1976]]: 10ᵘ de primer División - Octavos de final de Copa * [[1976]]/[[1977]]: 7ᵘ de primer División - Cuartos de final de Copa * [[1977]]/[[1978]]: 4ᵘ de primer División - Cuartos de final de Copa * [[1978]]/[[1979]]: 7ᵘ de primer División - '''Campeón de la Copa del Rei''' - Octavos de final de la Copa de la UEFA * [[1979]]/[[1980]]: 6ᵘ de primer División - Dieciseisavos de final de Copa - '''Campeón de la Recopa d'Europa''' * [[1980]]/[[1981]]: 4ᵘ de primer División - Octavos de final de Copa Octavos de final de la Recopa d'Europa - Campeón de la '''Supercopa d'Europa''' * [[1981]]/[[1982]]: 5ᵘ de primer División - Dieciseisavos de final de Copa Cuartos de final de la Copa de la UEFA * [[1982]]/[[1983]]: 15ᵘ de primer División - Dieciseisavos de final de Copa Cuartos de final de la Copa de la UEFA * [[1983]]/[[1984]]: 12ᵘ de primer División - Dieciseisavos de final de Copa * [[1984]]/[[1985]]: 9ᵘ de primer División - Octavos de final de Copa * [[1985]]/[[1986]]: [[Ficheru:Red Arrow Down.svg|10px]] 16ᵘ de primer División - Octavos de final de Copa * [[1986]]/[[1987]]: [[Ficheru:Green Arrow Up.svg|10px]] Campeón de Segunda División - 1ᵉʳ Ronda de Copa * [[1987]]/[[1988]]: 14ᵘ de primer División - Dieciseisavos de final de Copa * [[1988]]/[[1989]]: 3ᵘ de primer División - 1ᵉʳ Ronda de Copa * [[1989]]/[[1990]]: 2ᵘ de primer División - Semifinales de Copa Dieciseisavos de final de la Copa de la UEFA * [[1990]]/[[1991]]: 7ᵘ de primer División - Cuartos de final de Copa Dieciseisavos de final de la Copa de la UEFA * [[1991]]/[[1992]]: 4ᵘ de primer División - Cuartos de final de Copa * [[1992]]/[[1993]]: 4ᵘ de primer División - Semifinales de Copa - Treintaidosavos de final de la Copa de la UEFA * [[1993]]/[[1994]]: 7ᵘ de primer División - Octavos de final de Copa Dieciseisavos de final de la Copa de la UEFA * [[1994]]/[[1995]]: 10ᵘ de primer División - Subcampeón de la Copa del Rei * [[1995]]/[[1996]]: 2ᵘ de primer División - Semifinalista de la Copa * [[1996]]/[[1997]]: 10ᵘ de primer División - Octavos de final de Copa Cuartos de final de la Copa de la UEFA * [[1997]]/[[1998]]: 9ᵘ de primer División - Octavos de final de Copa * [[1998]]/[[1999]]: 4ᵘ de primer División - '''Campeón de la Copa del Rei''' - Campeón de la Copa Intertoto - Dieciseisavos de final de la Copa de la UEFA * [[1999]]/[[2000]]: 3ᵘ de primer División - Dieciseisavos de final de la Copa - '''Campeón de la Supercopa d'España''' - '''Subcampeón de la Lliga de Campeones''' * [[2000]]/[[2001]]: 5ᵘ de primer División - Dieciseisavos de final de la Copa - '''Subcampeón de la Lliga de Campeones''' * [[2001]]/[[2002]]: '''Campeón de Lliga''' - Treintaidosavos de final de la Copa Cuartos de final de la Copa de la UEFA * [[2002]]/[[2003]]: 5ᵘ de primer División - Dieciseisavos de final de la Copa - Subcampeón de la Supercopa d'España - Cuartos de final de la Lliga de Campeones * [[2003]]/[[2004]]: '''Campeón de Lliga''' - Cuartos de final de la Copa - '''Campeón de la Copa de la UEFA''' * [[2004]]/[[2005]]: 7ᵘ de primer División - Treintaidosavos de final de la Copa - Subcampeón de la Supercopa d'España - '''Campeón de la Supercopa d'Europa''' - Dieciseisavos de final de la Copa de la Lliga de Campeones Dieciseisavos de final de la Copa de la UEFA * [[2005]]/[[2006]]: 3ᵘ de primer División - Cuartos de final de la Copa * [[2006]]/[[2007]]: 4ᵘ de primer División - Octavos de final de Copa Cuartos de final de la Lliga de Campeones * [[2007]]/[[2008]]: 10ᵘ de primer División - '''Campeón de la Copa del Rei''' - Treintaidosavos de final de la Lliga de Campeones * [[2008]]/[[2009]]: 6ᵘ de primer División - Cuartos de final de la Copa Dieciseisavos de final de la Copa de la UEFA * [[2009]]/[[2010]]: 3ᵘ de primer División - Octavos de final de la Copa Cuartos de final de la Europa League * [[2010]]/[[2011]]: 3ᵘ de primer División - Octavos de final de la Copa Octavos de final de la Lliga de Campeones * [[2011]]/[[2012]]: 3ᵘ de primer División - Semifinalista de la Copa - Liguilla de la Lliga de Campeones - Semifinalista de la Europa League * [[2012]]/[[2013]]: 5ᵘ de primer División - Cuartos de final de la Copa Octavos de final de la Europa League * [[2013]]/[[2014]]: 8ᵘ de primer División - Octavos de final de la Copa - Semifinales de la Europa League * [[2014]]/[[2015]]: 4ᵘ de primer División - Octavos de final de la Copa * [[2015]]/[[2016]]: 12ᵘ de primer División - Octavos de final de la Copa - Liguilla de la Lliga de Campeones Octavos de final de la Europa League * [[2016]]/[[2017]]: 12ᵘ de primer División - Octavos de final de la Copa }}. {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#000000 style="color:white;" !width="100"|Temporada !width="100"|Categoría !width="50"|Puestu !width="250"|Llogros |-align=center |[[1919]] | | |''Fúndase'l Valencia FC el 18 de marzu de 1919'' |-align=center |[[1919/20|1919-20]] | | |Subampeón del [[Campeonatu de Llevante]] - ''Inauguración del Campu de Algirós (7 d'avientu de 1919)'' |-align=center |[[Campeonatu de Llevante 1920/21|1920-21]] | | |Subampeón del [[Campeonatu de Llevante]] |-align=center |[[Campeonatu de Llevante 1921/22|1921-22]] | | |Terceru nel [[Campeonatu de Llevante]] |-align=center |[[Campeonatu de Llevante 1922/23|1922-23]] | | |Campeón del [[Campeonatu de Llevante]] - ''Inauguración del Campu de Mestalla (20 de mayu de 1923)'' |-align=center |[[Campeonatu de Llevante 1923/24|1923-24]] | | ||1/4 de la [[Copa de La so Maxestá'l Rei]], subampeón del [[Campeonatu de Llevante]] |-align=center |[[Campeonatu de Llevante 1924/25|1924-25]] | | |Campeón del [[Campeonatu de Llevante]] |-align=center |[[Campeonatu de Llevante 1925/26|1925-26]] | | |Campeón del [[Campeonatu Rexonal de Valencia]] |-align=center |[[Campeonatu de Llevante 1926/27|1926-27]] | | |Ccampeón del [[Campeonatu Rexonal de Valencia]] |-align=center |[[Campeonatu de Llevante 1927/28|1927-28]] | | |Semifinalista de la [[Copa de La so Maxestá'l Rei]], campeón del [[Campeonatu Rexonal de Valencia]] |-align=center |[[Segunda División d'España 1928/29|1928-29]] |bgcolor="#ffcfcf"|[[Segunda División d'España|2ª División]] |5ᵘ |Semifinalista de la [[Copa de La so Maxestá'l Rei]], subcampeón del [[Campeonatu Rexonal de Valencia]] |-align=center |[[Segunda División d'España 1929/30|1929-30]] |bgcolor="#ffcfcf"|[[Segunda División d'España|2ª División]] |6ᵘ |1/4 de la [[Copa de La so Maxestá'l Rei]], campeón del [[Campeonatu Rexonal de Valencia]] |-align=center |[[Segunda División d'España 1930/31|1930-31]] |bgcolor="#ffcfcf"|[[Segunda División d'España|2ª División]] |bgcolor="Lime"|1ᵘ |[[Ficheru:Green Arrow Up.svg|10px]] Xube a [[Primer División d'España 2005/06|Primer División]], 1/4 de la [[Copa de La so Maxestá'l Rei]], campeón del [[Campeonatu Rexonal de Valencia]] |-align=center |[[Primer División d'España 1931/32|1931-32]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |7ᵘ |Campeón del [[Campeonatu Rexonal de Valencia]] |-align=center |[[Primer División d'España 1932/33|1932-33]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |9ᵘ |Semifinalista de la [[Copa de La so Excelencia'l Presidente de la República]], campeón del [[Campeonatu Rexonal de Valencia]] |-align=center |[[Primer División d'España 1933/34|1933-34]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |7ᵘ |Subcampeón de la [[Copa de La so Excelencia'l Presidente de la República]], campeón del [[Campeonatu Rexonal de Valencia]] |-align=center |[[Primer División d'España 1934/35|1934-35]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |9ᵘ |-align=center |[[Primer División d'España 1935/36|1935-36]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |8ᵘ |-align=center |[[Campeonatu de Llevante 1936/37|1936-39]] |[[Campeonatu de Llevante]] |1ᵘ |-align=center |[[Campeonatu Rexonal de Valencia 1937/38|1937-38]] |[[Campeonatu Rexonal de Valencia]] |1ᵘ |-align=center |[[Campeonatu Rexonal de Valencia 1938/39|1938-39]] |[[Campeonatu Rexonal de Valencia]] |1ᵘ |-align=center |[[Primer División d'España 1939/40|1939-40]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |8ᵘ |Semifinalista de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] |-align=center |[[Primer División d'España 1940/41|1940-41]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |3ᵘ |Campeón de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] |-align=center |[[Primer División d'España 1941/42|1941-42]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightgreen"|1ᵘ |Semifinalista de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] |-align=center |[[Primer División d'España 1942/43|1942-43]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |7ᵘ |Semifinalista de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] |-align=center |[[Primer División d'España 1943/44|1943-44]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightgreen"|1ᵘ |Subcampeón de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] |-align=center |[[Primer División d'España 1944/45|1944-45]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |5ᵘ |Subcampeón de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] |-align=center |[[Primer División d'España 1945/46|1945-46]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |6ᵘ |Subcampeón de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] |-align=center |[[Primer División d'España 1946/47|1946-47]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightgreen"|1ᵘ |1/4 de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] |-align=center |[[Primer División d'España 1947/48|1947-48]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |2ᵘ |Esaniciáu en 1/4 de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] |-align=center |[[Primer División d'España 1948/49|1948-49]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |2ᵘ |Campeón de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] |-align=center |[[Primer División d'España 1949/50|1949-50]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |3ᵘ |Semifinalista de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] |-align=center |[[Primer División d'España 1950/51|1950-51]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |3ᵘ |-align=center |[[Primer División d'España 1951/52|1951-52]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |5ᵘ |Subampeón de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] |-align=center |[[Primer División d'España 1952/53|1952-53]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |2ᵘ |-align=center |[[Primer División d'España 1953/54|1953-54]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |3ᵘ |Campeón de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] |-align=center |[[Primer División d'España 1954/55|1954-55]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |5ᵘ |-align=center |[[Primer División d'España 1955/56|1955-56]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |6ᵘ |-align=center |[[Primer División d'España 1956/57|1956-57]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |11ᵘ |Semifinalista de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] |-align=center |[[Primer División d'España 1957/58|1957-58]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |4ᵘ |1/4 de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]], 1/4 de la [[Copa d'Europa]] |-align=center |[[Primer División d'España 1958/59|1958-59]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |4ᵘ |-align=center |[[Primer División d'España 1959/60|1959-60]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |4ᵘ |Semifinalista de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] |-align=center |[[Primer División d'España 1959/60|1959-60]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |9ᵘ |1/4 de la [[Copa d'España]] |-align=center |[[Primer División d'España 1960/61|1960-61]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightblue"|5ᵘ |Clasificar pa la [[Copa de Feries 1961-62]] |-align=center |[[Primer División d'España 1961/62|1961-62]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |7ᵘ |Semifinalista de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]], Campeón de la [[Copa de Feries]] |-align=center |[[Primer División d'España 1962/63|1962-63]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |7ᵘ |Semifinalista de la [[Copa d'España]], Campeón de la [[Copa de Feries]] |-align=center |[[Primer División d'España 1963/64|1963-64]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |6ᵘ |Semifinalista de la [[Copa d'España]], Subcampeón de la [[Copa de Feries]] |-align=center |[[Primer División d'España 1964/65|1964-65]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightblue"|4ᵘ |Clasificar pa la [[Copa de Feries 1965-66]], 1/4 de final de la [[Copa d'España]] |-align=center |[[Primer División d'España 1965/66|1965-66]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |9ᵘ |-align=center |[[Primer División d'España 1966/67|1966-67]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |6ᵘ |Campeón de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] |-align=center |[[Primer División d'España 1967/68|1967-68]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightblue"|4ᵘ |Clasificar pa la [[Copa de Feries 1968-69]], 1/4 de final de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] , 1/4 de final de la [[Recopa d'Europa]] |-align=center |[[Primer División d'España 1968/69|1968-69]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |5ᵘ |-align=center |[[Primer División d'España 1969/70|1969-70]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |5ᵘ |Subcampeón del Subcampeón de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] |-align=center |[[Primer División d'España 1970/71|1970-71]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightgreen"|1ᵘ |Clasificar pa la [[Lliga de Campeones de la UEFA 1971-72|Lliga de Campeones]], Subcampeón de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] |-align=center |[[Primer División d'España 1971/72|1971-72]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightblue"|2ᵘ |Clasificar pa la [[Copa de la UEFA 1972-73|UEFA]], Subcampeón del Subcampeón de la [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Xeneralísimu]] |-align=center |[[Primer División d'España 1972/73|1972-73]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |6ᵘ |-align=center |[[Primer División d'España 1973/74|1973-74]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |10ᵘ |-align=center |[[Primer División d'España 1974/75|1974-75]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |12ᵘ |-align=center |[[Primer División d'España 1975/76|1975-76]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |10ᵘ |-align=center |[[Primer División d'España 1976/77|1976-77]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |7ᵘ |-align=center |[[Primer División d'España 1977/78|1977-78]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |4ᵘ |-align=center |[[Primer División d'España 1978/79|1978-79]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |7ᵘ |Campeón de la [[Copa del Rei de Fútbol|Copa del Rei]], 1/8 de final de la [[Copa de la UEFA]] |-align=center |[[Primer División d'España 1979/80|1979-80]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |6ᵘ |Campeón de la [[Recopa d'Europa]] |-align=center |[[Primer División d'España 1980/81|1980-81]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightblue"|4ᵘ |Clasificar pa la [[Copa de la UEFA 1981-82|UEFA]] |-align=center |[[Primer División d'España 1981/82|1981-82]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightblue"|5ᵘ |Clasificar pa la [[Copa de la UEFA 1982-83|UEFA]], 1/4 de final de la [[Copa de la UEFA]] |-align=center |[[Primer División d'España 1982/83|1982-83]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |15ᵘ |Esaniciáu en 1/4 de final de la [[Copa de la UEFA]] |-align=center |[[Primer División d'España 1983/84|1983-84]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |12ᵘ | |-align=center |[[Primer División d'España 1984/85|1984-85]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |9ᵘ | |-align=center |[[Primer División d'España 1985/86|1985-86]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor=red|16ᵘ |[[Ficheru:Red Arrow Down.svg|10px]] Baxa a [[Segunda División d'España 2004/05|Segunda División]] |-align=center |[[Segunda División d'España 1986/87|1986-87]] |bgcolor="#ffcfcf"|[[Segunda División d'España|2ª División]] |bgcolor="Lime"|1ᵘ |[[Ficheru:Green Arrow Up.svg|10px]] Xube a [[Primer División d'España 2005/06|Primer División]] |-align=center |[[Primer División d'España 1987/88|1987-88]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |14ᵘ | |-align=center |[[Primer División d'España 1988/89|1988-89]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightblue"|3ᵘ |Clasificar pa la [[Copa de la UEFA 1989-90|UEFA]] |-align=center |[[Primer División d'España 1989/90|1989-90]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightblue"|2ᵘ |Clasificar pa la [[Copa de la UEFA 1990-91|UEFA]], semifinalista de la [[Copa del Rei de Fútbol|Copa del Rei]] |-align=center |[[Primer División d'España 1990/91|1990-91]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |7ᵘ | |-align=center |[[Primer División d'España 1991/92|1991-92]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightblue"|4ᵘ |Clasificar pa la [[Copa de la UEFA 1992-93|UEFA]], semifinalista de la [[Copa del Rei de Fútbol|Copa del Rei]] |-align=center |[[Primer División d'España 1992/93|1992-93]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightblue"|4ᵘ |Clasificar pa la [[Copa de la UEFA 1993-94|UEFA]] |-align=center |[[Primer División d'España 1993/94|1993-94]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |7ᵘ | |-align=center |[[Primer División d'España 1994/95|1994-95]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |10ᵘ |Subcampeón de la [[Copa del Rei de Fútbol|Copa del Rei]] |-align=center |[[Primer División d'España 1995/96|1995-96]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightblue"|2ᵘ |Clasificar pa la [[Copa de la UEFA 1996-97|UEFA]], semifinalista de la [[Copa del Rei de Fútbol|Copa del Rei]] |-align=center |[[Primer División d'España 1996/97|1996-97]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |10ᵘ |1/4 de final de la [[Copa de la UEFA]] |-align=center |[[Primer División d'España 1997/98|1997-98]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightblue"|9ᵘ |Clasificar pa la [[Copa de la UEFA 1998-99|UEFA]] |-align=center |[[Primer División d'España 1998/99|1998-99]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightgreen"|4ᵘ |Campeón [[Copa Intertoto]] y clasifícase pa la [[Lliga de Campeones de la UEFA 1999-00|Lliga de Campeones]], campeón de la [[Copa del Rei de Fútbol|Copa del Rei]] |-align=center |[[Primer División d'España 1999/00|1999-00]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightgreen"|3ᵘ |Clasificar pa la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2000-01|Lliga de Campeones]], subcampeón de la [[Lliga de Campeones de la UEFA]], campeón de la [[Supercopa d'España de Fútbol|Supercopa d'España]] |-align=center |[[Primer División d'España 2000/01|2000-01]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightblue"|5ᵘ |Clasificar pa la [[Copa de la UEFA 2001-02|UEFA]], subcampeón de la [[Lliga de Campeones de la UEFA]] |-align=center |[[Primer División d'España 2001/02|2001-02]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightgreen"|1ᵘ |Clasificar pa la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2002-03|Lliga de Campeones]], 1/4 de final de la [[Copa de la UEFA]] |-align=center |[[Primer División d'España 2002/03|2002-03]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightblue"|5ᵘ |Clasificar pa la [[Copa de la UEFA 2003-04|UEFA]], 1/4 de final de la [[Lliga de Campeones de la UEFA]], subcampeón de la [[Supercopa d'España de Fútbol|Supercopa d'España]] |-align=center |[[Primer División d'España 2003/04|2003-04]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightgreen"|1ᵘ |Clasificar pa la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2004-05|Lliga de Campeones]], campeón de la [[Copa de la UEFA]] |-align=center |[[Primer División d'España 2004/05|2004-05]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightblue"|7ᵘ |Clasificar pa la [[Copa de la UEFA 2005-06|UEFA]], campeón de la [[Supercopa d'Europa de la UEFA|Supercopa d'Europa]], subcampeón [[Supercopa d'España de Fútbol|Supercopa d'España]] |-align=center |[[Primer División d'España 2005/06|2005-06]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightgreen"|3ᵘ |Clasificar pa la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2006-07|Lliga de Campeones]] |-align=center |[[Primer División d'España 2006/07|2006-07]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightgreen"|4ᵘ |Clasificar pa la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2007-08|Lliga de Campeones]], 1/4 de final de la [[Lliga de Campeones de la UEFA]] |-align=center |[[Primer División d'España 2007/08|2007-08]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightblue"|10ᵘ |Clasificar pa la [[Copa de la UEFA 2008-09|UEFA]], campeón de la [[Copa del Rei de Fútbol|Copa del Rei]] |-align=center |[[Primer División d'España 2008/09|2008-09]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightblue"|6ᵘ |Clasificar pa la [[Copa de la UEFA 2009-10|UEFA]], subcampeón [[Supercopa d'España de Fútbol|Supercopa d'España]] |-align=center |[[Primer División d'España 2009/10|2009-10]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightgreen"|3ᵘ |Clasificar pa la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2010-11|Lliga de Campeones]], 1/4 de final de la [[Lliga Europea de la UEFA 2009-10|UEFA Europa League]] |-align=center |[[Primer División d'España 2010/11|2010-11]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightgreen"|3ᵘ ||Clasificar pa la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2011-12|Lliga de Campeones]], 1/8 de final de la [[Lliga de Campeones de la UEFA]] |-align=center |[[Primer División d'España 2011/12|2011-12]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightgreen"|3ᵘ ||Clasificar pa la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2012-13]], semifinalista de la [[UEFA Europa League]], semifinalista de la [[Copa del Rei de Fútbol|Copa del Rei]] |-align=center |[[Primer División d'España 2012/13|2012-13]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightblue"|5ᵘ ||Clasificar pa la [[Lliga Europea de la UEFA 2013-14]], 1/8 de final de la [[Lliga de Campeones de la UEFA]], 1/4 de final de la [[Copa del Rei de Fútbol|Copa del Rei]] |-align=center |[[Primer División d'España 2013/14|2013-14]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |8ᵘ ||Semifinalista de la [[UEFA Europa League]], 1/8 de final de la [[Copa del Rei de Fútbol|Copa del Rei]] |-align=center |[[Primer División d'España 2014/15|2014-15]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |bgcolor="lightgreen"|4ᵘ ||Clasificar pa la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2015-16]], 1/8 de final de la [[Copa del Rei de Fútbol|Copa del Rei]] |-align=center |[[Primer División d'España 2015/16|2015-16]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |12ᵘ ||1/8 de final de la [[UEFA Europa League]], semifinalista de la [[Copa del Rei de Fútbol|Copa del Rei]] |-align=center |[[Primer División d'España 2016/17|2016-17]] |[[Primer División d'España|1ᵉʳ División]] |12ᵘ ||1/8 de final de la [[Copa del Rei de Fútbol|Copa del Rei]] |} == Ranking n'Europa == * Actualizáu'l [[22 d'agostu]] de [[2017]]. * Clasificación actual n'Europa por coeficiente <div style="font-size:95%" align="center"> {| class="wikitable sortable" width="50%" |- style="background: #cccccc" ! Puestu !Coeficiente |- | style="text-align:center;"| 31ᵘ | style="text-align:center;"| 54.371<ref>[https://ye.uefa.com/memberassociations/uefarankings/club/index.html Rankings de la UEFA pa competiciones de clubes.]</ref> |- |} </div> * Clasificación n'Europa por puntos <div style="font-size:95%" align="center"> {| class="wikitable sortable" width="80%" |- style="background: #cccccc" ! Puestu !Puntos ! Partíos xugaos ! Partíos ganaos ! Partíos empataos ! Partíos perdíos ! Goles a favor ! Goles en contra |- | style="text-align:center;"| 14ᵘ | style="text-align:center;"| 422 | style="text-align:center;"| 310 | style="text-align:center;"| 152 | style="text-align:center;"| 81 | style="text-align:center;"| 77 | style="text-align:center;"| 535 | style="text-align:center;"| 331 |- |} </div> * Clasificación por títulos europeos <div style="font-size:95%" align="center"> {| class="wikitable sortable" width="50%" |- style="background: #cccccc" ! Puestu !Títulos |- | style="text-align:center;"| [[Títulos de clubes europeos de fútbol#Por clubes|11ᵘ]] | style="text-align:center;"| 4 [http://www.uefa.com/footballeurope/club=52268/domestic.html] |- |} </div> == Otres seiciones y filiales == === Valencia CF Mestalla === {{AP|Valencia Club de Fútbol Mestalla}} El [[Valencia CF Mestalla]] ye'l primer equipu filial del Valencia CF. Foi fundáu como '''[[CD Mestalla]]''' el [[6 de setiembre]] del añu [[1944]].<ref>{{Cita web |url=http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-40/105 |títulu=1944/1945 - Naz el Mestalla, filial del Valencia |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160305005753/http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-40/105 |fechaarchivu=2016-03-05 }}</ref> Surdió cola idea de suministrar xugadores pa la primer plantía del club, idea foi del antiguu entrenador, Leopoldo Costa, que taba entrenando en [[1944]] al CD Cuenca, equipu de la ciudá de Valencia que tomaba'l nome de la so cai, y pensó qu'esti equipu podía ser perfectamente l'equipu filial del Valencia CF. Debutó en [[Tercer División d'España|Tercer División]] na temporada [[1946]]/[[1947|47]] y esi mesmu añu llogró l'ascensu a la [[Segunda División d'España|Segunda División]] de la mano del téunicu Valentín Reig "Picolín", ex-futbolista valencianu del club. Na temporada [[Segunda División d'España 1951/52|1951/52]], con apenes ocho años de vida, convertir nel '''primer equipu filial del fútbol español''' en llograr el '''ascensu a la Primer División''',<ref>{{Cita web |url=http://www.diariodemestalla.com/s/historia/a/19-la encruciada-del-mestalla-2013-09-29 |títulu=La encruciada del Mestalla }}</ref> al quedar segundu nel so grupu, apostar la promoción d'ascensu, ganala, pero l'entós presidente del Valencia CF, [[Luis Casanova Giner|Luis Casanova]] (cola aceptación del presidente del [[CD Mestalla]], Federico Blasco) arrenunció al ascensu por non querer enfrentar al filial contra l'equipu matriz, a pesar de que nenguna norma torgaba coincidir nuna mesma categoría a clubes colos sos filiales.<ref>{{Cita web |url=http://es.rec.deportes.futbol.narkive.com/OVSLiWLw/1952-el-atayáu-ascenso-del-mestalla-a-primera-division-batallitas-futbolisticas |títulu=L'atayáu ascensu del Mestalla a primer }}</ref> Como anéudota cabo destacar una victoria del [[CD Mestalla]] ante'l [[Real Madrid]] na ida de los dieciseisavos de final de la [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1964-65|Copa 1964/65]] por 2-1, un fechu sorprendente y históricu pal equipu filial, yá que entós dexábase a los filiales apostar el tornéu de [[Copa del Rei de fútbol|Copa]], anque nel partíu de vuelta los madridistes goliaron al Mestalla.<ref>{{Cita web |url=http://www.deportevalenciano.com/2015/04/24/dia-mestalla-gáno-y real-madrid |títulu=El día que'l Mestalla ganó-y al Real Madrid }}</ref> El [[21 de setiembre]] de [[1990]] camudó la so denominación de [[CD Mestalla]] pol de '''[[Valencia CF B]]''' por una decisión de la [[UEFA]] na que los clubes filiales con distintu nome al de la so sociedá teníen que llevar el nome del propiu club.<ref>{{Cita web |url=http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-90/156 |títulu=1990/1991 - De vuelta a la mediocridá |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160305010927/http://www.ciberche.net/historia/la-historia-del-valencia/los-anos-90/156 |fechaarchivu=2016-03-05 }}</ref> Ente [[2002]] y [[2004]] el club cuntó con un tercer filial, el [[Valencia Club de Fútbol C]], que sumió al baxar el [[Valencia Mestalla|Mestalla]] a Tercer División en [[2004]], abasnando al "C" a Preferente. En [[2006]] recuperó parte del so nome orixinal y pasó a llamase oficialmente '''[[Valencia CF Mestalla]]'''. Anguaño milita nel grupu III de la [[Segunda División B d'España|Segunda División B]] dende [[Tercer División d'España 2010/11|2011]], a les órdenes del téunicu [[Curru Torres]] dende [[2013]]. Tres una bona campaña na temporada 16/17, l'equipu consigue llegar hasta la final de la promoción d'ascensu, que terminó en derrota pola mínima contra'l [[Albacete Balompié]] en casa y empate a 0 fora de casa. Tres la escelente temporada ensin premiu final [[Curru Torres]] decide nun anovar y colase al [[Lorca Fútbol Club (2003)]], el so sustitutu ye una lleenda del club [[Lyuboslav Penev]]. === Valencia CF Femenín === {{AP|Valencia Club de Fútbol Femenino}} Dende la temporada [[2009]]/[[2010|10]] el Valencia cunta con un equipu de fútbol femenín en llegando a un alcuerdu col [[Club Deportivo Colexu Alemán de Valencia]] pol que los equipos femeninos del Colexu Alemán compiten sol nome de Valencia C. F. === Valencia CF D.I. === {{AP|Valencia Club de Fútbol de persones con Discapacidá Intelectual}} Pa la temporada 2016-2017, inaugúrase'l primer club federáu formáu por dos equipos con xugadores con discapacidá intelectual, quien entrenen nes instalaciones del Caxton College y xueguen los partíos na Ciudá Deportiva Valencia CF. Dende la temporada 2011-2012, el Valencia CF yá desenvolvía un programa de fútbol pa persones con discapacidá intelectual, nel que los xugadores DI del Centru Francisco Esteve EDM Paterna entrenaben na Ciudá Deportiva Valencia CF, gracies a un conveniu ente Fundació Valencia CF, Valencia CF y Conceyu de Paterna. Asina mesmu, nel branu de la temporada 2014-2015, la Fundació Valencia CF, al traviés de la so [http://formacion.valenciacf.com Centro de Formación], entamó'l primer Campus DI pa persones con discapacidá intelectual, cola reconocencia de la [http://formacion.feddi.org/ Federación Española de Deportes pa Persones con Discapacidá Intelectual] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180216095046/http://formacion.feddi.org/ |date=2018-02-16 }} y la collaboración d'Obra Social "la Caixa". === Valencia CF Indoor === {{AP|Valencia Club de Fútbol Indoor}} Na temporada [[2007]]-[[2008]], y por cuenta de la creación de la [[Lliga Española de Fútbol Indoor]], el Valencia FC creó un equipu de xugadores onde s'incorporaron dalgunos como [[Gaizka Mendieta]], y [[Juan Sánchez Moreno|Juan Sánchez]] ente otros. El Valencia según otros equipos tuvo accesu a esta competición gracies a ser unu de los 9 equipos que conquistaron en dalguna ocasión [[Primer División Española|la Lliga]]. === Seiciones deportives === El 26 d'agostu de 1924 créanse delles seiciones deportives so la direición y tutela del club blanquinegru compitiendo n'hockey hierba, ciclismu, natación, atletismu, boxéu, esgrima, tenis y caza cinexética, más tarde añader el balonmano y baloncestu. ==== Atletismu ==== {{AP|Valencia Club de Fútbol (seición d'atletismu)}} La seición d'atletismu del Valencia CF crear nel añu 1924 y caltúvose como seición deportiva mientres 70 años, dende la so creación en 1924 hasta l'añu 1994, nel que la seición pasa a denominase Valencia CA a partir de la temporada 1994/1995, y el club desvenceyar d'ella. Darréu nel añu 1999 camúdase-y de nuevu'l nome y pasa a denominase [[CA Valencia Terra i Mar]].<ref>{{Cita web |url=http://www.rfea.es/historia/ctoesp/pc_clubes.htm |títulu=Palmarés de la copa de la reina |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180218065310/http://www.rfea.es/historia/ctoesp/pc_clubes.htm |fechaarchivu=2018-02-18 }}</ref> === Valencia CF eSports === {{AP|Valencia Club de Fútbol eSports}} El 7 de xunu de 2016 anúnciase la entrada al mundu del eSports anunciando equipos de [[Hearthstone]] y [[Rocket League]],<ref name="El Valencia CF crea'l so equipu de eSports">{{Cita web |títulu=El Valencia CF crea'l so equipu de eSports |url=http://www.valenciacf.com/ver/59046/la |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20211018110040/https://www.valenciacf.com/ver/59046/la |fechaarchivu=2021-10-18 }}</ref> darréu anuncien el so equipu pa competir en [[League of Legends]], el xuegu más popular d'España nestos momentos.<ref name="El Valencia yá tien el so equipu na Lliga de Lleendes">{{Cita web |títulu=El Valencia yá tien el so equipu na Lliga de Lleendes |url=http://valencia.eldesmarque.com/valencia-cf/noticias/15361-la |3= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711135730/https://www.eldesmarque.com/futbol/valencia-cf/20160713/el-valencia-ya-tiene-su-equipo-en-la-liga-de-leyendas_170015361.html |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> == Bibliografía == * ''Valencia Club de Fútbol (1919-1969), Bodes d'Oru'', de [[José Manuel Hernández Perpiñá]]. 1969, Talleres Tipográficos Vila, S.L. * ''Historia del Valencia F.C.'', de [[Jaime Hernández Perpiñá]]. 1974, Ediciones Danae, S.A. {{OCLC|2985617}} * ''La Gran Historia del Valencia C.F.'', de [[Jaime Hernández Perpiñá]]. 1994, Levante-EMV. ISBN 84-87502-36-9 * ''Valencia Club de Fútbol: 90 años d'historia'', d'[[Alfonso Gil Irún, Luis Furió]]. 2008, Valencia. ISBN 9788461277476 * ''Tarascu y lligueru'', de [[José Ricardo March]]. 2012, Valencia. ISBN 978-84-96472-58-7 * ''25 hestories del Valencia CF que quiciabes nun conozas'', de [[José Ricardo March]]. 2016, Valencia. ISBN 9788494473159 * ''DVD Valencia C.F. (Historia Temática). Un históricu na Lliga.". 2003, Superdeporte. V-4342-2003 == Filmografía == * Documental TVE (26/01/1970), [https://www.rtve.es/alacarta/videos/historicos-del-balompie/historicos-del-balompie-valencia-cf/4216901/ «Históricos del balompié - Valencia Club de Fútbol»] en [[rtve.es]] * Documental TVV (26/06/2004), [https://www.youtube.com/watch?v=bqH6wb7acoQ «'L'Any del Doblet'»] en [[YouTube]]<ref>[http://www.vilaweb.cat/ep/ultima-hora/870574/20040625/futbol-canal-9-emetra-lany-doblet-commemorar-doblet-historic-valencia-temporada-2003-2004.html Canal 9 emetrà "L'Any del Doblet" per a commemorar el doblet històric] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221127162850/https://www.vilaweb.cat/ep/ultima-hora/870574/20040625/futbol-canal-9-emetra-lany-doblet-commemorar-doblet-historic-valencia-temporada-2003-2004.html |date=2022-11-27 }} vilaweb</ref> * Documental TVV (08/06/2009), [https://www.youtube.com/watch?v=vTO6KQocF6s «'Dossiers' - '90 anys de sentiment'»] en [[YouTube]]<ref>[http://www.superdeporte.es/valencia/2009/06/05/dossiers-emite-reportaxe-90-aniversariu-vcf/63488.html Dossiers emite un reportaxe sobre'l 90 Aniversariu del VCF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240711135845/https://www.superdeporte.es/valencia-cf/2009/06/05/dossiers-emite-reportaje-90-aniversario-53727365.html |date=2024-07-11 }} SuperDeporte.es</ref> * Documental Canal+ (23/05/2011), [https://www.youtube.com/watch?v=DkEhHMo3TxQ «Fiebre Maldini - 'Cañizares y Kahn: Final 2001'»] en [[YouTube]]<ref>[http://www.mundoplus.tv/noticias/?seccion=deportes&id=54902 "Fiebre Maldini": Oliver Kahn y Santi Cañizares] mundoplus.tv</ref> == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == * [http://www.valenciacf.com/ Sitiu web oficial] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090412041206/http://www.valenciacf.com/ |date=2009-04-12 }} * [http://www.lfp.es/liga-bbva/valencia Valencia CF] en [[LFP|LFP.es]] * [http://es.uefa.com/teamsandplayers/teams/club=52268/profile/ Valencia CF] en [[UEFA.com]] * {{Enllaz rotu|1=Valencia CF |2=http://es.fifa.com/classicfootball/clubes/club=32840/index.html |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} en [[FIFA.com]] * {{Facebook|ValenciaCF|Valencia CF}} * {{Twitter|valenciacf|Valencia CF}} * {{YouTube|channel=valenciacf|Valencia CF}} |}|}|}|}|}|} |} {{Tradubot|Valencia Club de Fútbol}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Valencia Club de Fútbol|*]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] fnfht9xbwjfg1wdmytg7id0her57q0b Real Sociedad de Fútbol 0 112281 4376964 4374353 2025-06-17T14:45:14Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá encuesta => dicha encuesta 4376964 wikitext text/x-wiki {{equipu |pattern_la1 = _rsociedad2324h |pattern_b1 = _rsociedad2324h |pattern_ra1 = _rsociedad2324h |pattern_sh1 = _rsociedad2324h |pattern_so1 = _rsociedad2324h1 |leftarm1 = FFFFFF |body1 = FFFFFF |rightarm1 = FFFFFF |shorts1 = FFFFFF |socks1 = FFFFFF |pattern_la2 = _rsociedad2324a |pattern_b2 = _rsociedad2324a |pattern_ra2 = _rsociedad2324a |pattern_sh2 = _rsociedad2324a |pattern_so2 = _rsociedad2324a1 |leftarm2 = FFFFFF |body2 = FFFFFF |rightarm2 = FFFFFF |shorts2 = FFFFFF |socks2 = FFFFFF |pattern_la3 = _rsociedad2324t |pattern_b3 = _rsociedad2324t |pattern_ra3 = _rsociedad2324t |pattern_sh3 = _rsociedad2324t |pattern_so3 = _rsociedad2324t1 |leftarm3 = FFFFFF |body3 = FFFFFF |rightarm3 = FFFFFF |shorts3 = FFFFFF |socks3 = FFFFFF }} La '''Real Sociedad de Fútbol, S. A. D.''' ye un [[Clubes de fútbol d'España por fundación|club de fútbol español]], de la ciudá de [[San Sebastián]], [[Guipúzcoa]], que milita na [[Primer División d'España]].<ref>{{cita web|url=http://real-sociedad.diariovasco.com/noticias/2010-09-11/real-cierra-semana-socio-20100911.html|títulu=La Real cierra la selmana con 25.769 socios|fecha=11 de setiembre de 2010|fechaaccesu=25 de marzu de 2011|obra=[[El Diario Vasco]]}}</ref> Foi fundada'l [[7 de setiembre]] de [[1909]]. El so primer equipu, apuesta los sos partíos como llocal nel [[Estadiu d'Anoeta]], con capacidá pa 32.076 espectadores. La Real Sociedad ye unu de los únicos nueve clubes que se proclamaron campeones del [[Primer División d'España|Campeonatu Nacional de Lliga de primer División]], con dos títulos consecutivos nes temporaes [[Primer División d'España 1980/81|1980/81]] y [[Primer División d'España 1981/82|1981/82]], amás d'otros trés subcampeonatos.<ref>[http://real-sociedad.diariovasco.com/historia/poca-dorada.html Historia de la Real Sociedad, dómina dorada] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150912101236/http://real-sociedad.diariovasco.com/historia/poca-dorada.html |date=2015-09-12 }} diariovasco.com</ref> Ocupa'l [[Clasificación histórica de la Primer División d'España|octavu puestu históricu del campeonatu]] y ostenta el récor na competición de 32 xornaes consecutives invictu nuna mesma temporada, de la [[Primer División d'España 1979/80|1979/80]].<ref>[https://www.marca.com/2011/04/30/futbol/equipos/barcelona/1304197675.html La Real torga al Barça iguala-y el so récor de 32 partíos invictu] marca.com</ref><ref>[http://www.mundodeportivo.com/futbol/real-sociedad/20160305/40218497388/real-sociedad-record-lliga-supera-barca.html El récor lligueru ye y va ser de la Real Sociedad] mundodeportivo.com</ref>Na competición nacional de copa ([[Copa del Rei de fútbol|Copa del Rei]]), llogró otros dos títulos, el primeru como [[Club Ciclista de San Sebastián]] en [[Copa del Rei de Fútbol 1909|1909]], y el segundu en [[Copa del Rei de fútbol 1986-87|1987]], siendo finalista en cinco ediciones más. Amás de los cuatro títulos nacionales ente Lliga y Copa, el club proclamóse [[Supercopa d'España|supercampeón d'España]] en [[Supercopa d'España de Fútbol 1982|1982]], primer edición de la competición. A nivel continental, apostó nueve ediciones de la [[Lliga Europea de la UEFA|Copa UEFA/Lliga Europa]], una de la [[Recopa d'Europa de la UEFA|Recopa d'Europa]] y cuatro de la [[Lliga de Campeones de la UEFA|Copa d'Europa/Lliga de Campeones]]. A nivel social, cuenta con 23.103 abonaos<ref>[https://www.marca.com/futbol/real-sociedad/2017/12/29/5a4532f922601d125f8b45b2.html Una campaña anticaída de socios na Real] marca.com</ref> y ye'l séptimu club con mayor porcentaxe d'aficionaos n'España, según la encuesta del [[Centru d'Investigaciones Sociolóxiques|CIS]] de xunu de 2014.<ref>[http://datos.cis.es/pdf/Ye3029mar_A.pdf Encuesta CIS] cis.es</ref> El club caltién una [[Derbis y rivalidaes de fútbol per país|rivalidá]] histórica col [[Athletic Club]], con quien apuesta'l [[derbi vascu]], unu de los derbis con más tradición d'[[España]]. Ye, amás, el sestu equipu que más [[Futbolistes de la seleición de fútbol d'España#Xugadores apurríos per cada provincia|internacionales apurrió a la seleición española de fútbol]]. == Historia == {{AP|Historia de la Real Sociedad de Fútbol}} [[Ficheru:Alineacion de la Real Sociedad en el campo de Atotxa (1 de 1) - Fondo Marín-Kutxa Fototeka.jpg|miniaturadeimagen|Alliniación de la Real Sociedad nel campu de Atotxa en 1932]] Anque la [[Real Sociedad]] foi oficialmente fundada en [[1909]], pueden remontase los sos oríxenes a unos años antes, concretamente a [[1904]]. El [[7 de setiembre]] de [[1909]], constituyíase llegalmente la Sociedá de Foot-Ball de San Sebastián», que proclamóse esi mesmu añu [[Copa del Rei de Fútbol 1909|campeón d'España]]. Foi unu de los diez clubes fundadores del [[Primer División d'España|Campeonatu Nacional de Lliga]], que s'apostó per primer vegada en [[Primer División d'España 1928/29|1929]]. Ente esa primer temporada [[Primer División d'España 1928/29|1929]] y la [[Primer División d'España 1967/68|1967/68]], el club apostó 23 d'eses 36 ediciones. Dende la temporada [[Primer División d'España 1967/68|1967/68]], permaneció en Primer División ininterrumpidamente hasta la [[Primer División d'España 2006/07|2006/07]], 39 temporaes consecutives, viviendo nos [[años 1980]] una dómina dorada al proclamase campeón consecutivamente nes temporaes [[Primer División d'España 1980/81|1980/81]] y [[Primer División d'España 1981/82|1981/82]]. Tres el trieniu 2007–2010, en Segunda División, el club xubió a la máxima categoría del fútbol nacional onde milita anguaño, ocupando l'octavu puestu na [[Clasificación histórica de la Primer División d'España|clasificación histórica del Campeonatu Nacional de Lliga]]. == Símbolos == === Himno === {{AP|Txuri-urdin}} A lo llargo de la so historia, la Real Sociedad cuntó con distintos himnos y cantares representativos. El primer cantar de la que se tien constancia que foi dedicada a la Real y que puede por tantu considerase'l so primer himnu foi una marcha dedicada al club guipuzcoanu, compuesta por [[Carmelo Betoré]] el [[27 d'abril]] de [[1923]]. Na década de [[1950]], el maestru [[Antonino Ibarrondo]] compunxo una marcha vasca interpretada por [[txistu]]laris, llamada ''A la Real Sociedad de San Sebastián'' con lletra de F. Ugarte. Esta pegadiza marcha foi considerada l'himnu de la Real Sociedad hasta [[1970]]. Foi entós cuando l'entós presidente de la Real Sociedad, [[José Luis Orbegozo]], encargó al compositor y poeta donostiarra [[Ricardo Sabadie]] que compunxera un nuevu himnu pal club. Asina nació'l ''Txuri-urdin'', l'himnu del club dende entós. A los pocos años de nacer esti himnu, la Real Sociedad vivió los meyores años de la so historia, lo qu'en parte contribuyó a que calara como nun calaren los anteriores y a que perdurara hasta l'actualidá. Güei, más de 40 años dempués de la so creación, ye l'himnu oficial del club. El nome del himnu ''Txuri-urdin'' quier dicir n'[[euskera]] ''blanquiazul'' y correspuéndese tanto a los colores del equipu como al llamatu del mesmu y de los sos siguidores. Ta escritu íntegramente n'euskera y con una senciella lletra alude básicamente al calter del club como equipu representativu de San Sebastián y de Guipúzcoa. El ''Txuri-urdin'' conoció numberoses versiones a lo llargo de la so historia. El mesmu Sabadie interpretó la versión orixinal de la tema; depués surdió una versión coral interpretada pol coru mistu del Grupu ''Eskola''. La versión más popular, la considerada yá como clásica, ye, sicasí, la qu'interpretó'l cantante guipuzcoanu [[Joaquín Laría]]. Na década de los [[años 1990]] tamién foi bien conocida la versión interpretada pol [[Orfeón Donostiarra]] que mientres dellos años sonó antes de los partíos de la Real Sociedad en [[Anoeta]]. En 1980, pocos años dempués de que Sabadíe creara'l ''Txuri-urdin'', Imanol Urbieta, que amenizaba l'ambiente d'[[Estadiu de Atocha|Atocha]] cola banda de Txistularis Txikis, dio melodía a unos versos de [[Xabier Amuriza]] creando otru himnu pal club, el conocíu como ''Bat, bi, hiru, lau'' (Unu, dos, trés, cuatro) qu'anque se convirtió en bien popular, nun llegó a desbancar al Txuri-urdin que yá aquel día s'atopaba consolidáu como himnu oficial del club.<ref>[http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD03/PUB/2011/11/15/EMD20111115007MDG.pdf El Mundo Deportivo (15-11-11): El txuri-urdin quédase mudu]</ref> Con motivu del centenariu de la so fundación, la Real Sociedad encargó en [[2009]] un himnu del centenariu, que foi compuestu por [[Mikel Erentxun]] con lletra del bertsolari [[Andoni Egaña]]. Trátase del ''Ehun urtez'' (per cien años). Amás d'estos cantares suel ser habitual que los aficionaos del club canten la [[Marcha de San Sebastián]] mientres los últimos minutos del partíu en casu que l'equipu tea consiguiendo claramente una victoria importante. * [http://www.realsociedad.com/mp3/01Himnu_oficial.mp3 Himnu oficial] * {{Enllaz rotu|1=Lletra del himnu |2=http://www.letrasdehimnos.com/Himnu_de_la_Real_Socied%C3%A1.html |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * [http://www.real100.org/antBuspre.asp?cod=3892&nome=3892&prt=1 himnu oficial del centenariu] * [http://www.real100.org/antBuspre.asp?cod=3898&nome=3898&prt=1 lletra del himnu del centenariu] == Uniforme == * '''Uniforme titular''': Dende la so fundación, la Real Sociedad siempres vistió'l mesmu uniforme: camisa con franxes alternatives azules y blanques (d'ende que-y llamen equipu "blanquiazul"; n'[[euskera]] ("txuri-urdin") y pantalón blancu; les medies fueron variando según l'añu: o blanques y azules, o totalmente azules. * '''Uniforme alternativu''': Varia según los años: de normal, ye totalmente azul en camiseta, pantalón y medies; anque tamién foi verde, negra, colorada, blanca, naranxa ya inclusive verde-mariella, n'honor a los colores del [[San Sebastián Recreation Club]], equipu embrión de l'actual Real Sociedad de Fútbol. === L'uniforme de cada añu === <center> {| | {{Camisetes | | pattern_la= |pattern_b=_darkblue_stripes |pattern_ra= |pattern_sh= |pattern_so=_socks |leftarm=FFFFFF|body=FFFFFF|rightarm=FFFFFF|shorts=FFFFFF|socks=000000|títulu=1914 }} | {{Camisetes | | pattern_la= |pattern_b= _darkblue_stripes |pattern_ra= |pattern_sh= |pattern_so=_socks |leftarm=FFFFFF|body=FFFFFF|rightarm=FFFFFF|shorts=FFFFFF|socks=2266BB|títulu=1967 }} | {{Camisetes | | pattern_la sociedá1011h |pattern_b=_sociedad1011h |pattern_ra=_sociedad1011h |pattern_sh= |pattern_so=_socks |leftarm=FFFFFF|body=FFFFFF|rightarm=FFFFFF|shorts=FFFFFF|socks=2277AA|títulu=2010 }} | {{Camisetes | | pattern_la=_sdp1011h |pattern_b=_realsociedad1213h |pattern_ra=_sdp1011h |pattern_sh=_nikeblack |pattern_so=_nike_2010_white | leftarm=0000FF|body=0000FF|rightarm=0000FF|shorts=FFFFFF|socks=0000FF|títulu=2012 }} | {{Camisetes | | pattern_la=_rsoc1314h |pattern_b=_rsoc1314h |pattern_ra=_rsoc1314h |pattern_sh=_nikeblack |pattern_so=_rsoc1314h | leftarm=0000FF|body=0000FF|rightarm=0000FF|shorts=FFFFFF|socks=0000FF|títulu=2013 }} | {{Camisetes | | pattern_la=_rsoc1415h |pattern_b=_rsoc1415h |pattern_ra=_rsoc1415h |pattern_sh=_realsociedad1415h |pattern_so=_rsoc1415H |leftarm=0000FF|body=0000FF|rightarm=0000FF|shorts=FFFFFF|socks=0000FF|títulu=2014 }} | {{Camisetes | | pattern_la=_realsociedad1516h |pattern_b=_realsociedad1516h |pattern_ra=_realsociedad1516h |pattern_sh=_realsociedad1516h |pattern_so=_realsociedad1516h | leftarm=0000FF|body=0000FF|rightarm=0000FF|shorts=0000FF|socks=FFFFFF|títulu=2015 }} | |} </center> === Historial de fabricantes y patrocinadores del uniforme === De siguío detállase una tabla con tolos fabricantes y patrocinadores que tuvo'l club dende [[1981]], n'orde cronolóxicu. {| {{tablaguapa}} style="text-align: center" |- !Periodu !Fabricante de la [[Equipación de los xugadores (fútbol)|equipación]] !Patrocinador principal |- |1981–1987 |[[Ficheru:Original Adidas logo.svg|40px]]<br /><small>[[Adidas]]</small> | rowspan="1"|<small>''nengún''</small> |- |1987–1994 |[[Ficheru:Rasan.png|40px]]<br /><small>[[Rasán]]</small> |[[Bankoa]] |- |1994–2010 |<small>[[Astore]]</small> |Kraft |- |2011–2014 |[[Ficheru:Logo_NIKE.svg|40px]]<br /><small>[[Nike]]</small> |[[Ficheru:Canal%2B.svg|60px]] |- |2014–2018 | rowspan="2" |[[Ficheru:Adidas_Logo.svg|40px]]<br /><small>[[Adidas]]</small> |Qbao.com |- |2018 |[[Euskaltel]] |} == Infraestructura == {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = vertical | anchu = 250 | títulu = | foto1 = Tribuna oeste del Estadiu Anoeta.JPG | testu1 = Tribuna oeste del [[Estadiu d'Anoeta]] | alineación_texto1 = right | semeya2 = Ketari-20071109093740.jpg | testu2 = Ciudá deportiva de [[Zubieta]] | alineación_texto2 = right }} === Estadiu === {{AP|Estadiu d'Anoeta}} L'[[Estadiu d'Anoeta]] foi inauguráu'l [[13 d'agostu]] de [[1993]] y allúgase nel barriu d'[[Amara Nuevu|Amara]] de la ciudá de [[San Sebastián]], [[Guipúzcoa]]. Ye utilizáu principalmente pol primer equipu de la Real Sociedad de Fútbol. Dispón d'una pista d'atletismu alredor del verde y hai ta catalogáu pola [[UEFA]] como estadio «élite». En [[2012]], presentóse un proyeutu pa la remodelación del mesmu, nel que se propón la eliminación de les pistes d'atletismu y l'ampliación del aforu a más de 40.000 espectadores.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=t5Siw0GXWiM Afaya'l nuevu Anoeta] youtube</ref> === Antigües cortiles === * '''[[Campu de Fútbol de Atocha|Campu de Atocha]]''': De xuru el más queríu pola afición, foi mientres 80 años el campu de la Real. Un pequeñu campu con muncho sabor inglés, onde se vivieron les mayores xestes del equipu ya inauguráu el [[5 d'ochobre]] de [[1913]] contra'l [[Athletic Club]]; el postreru partíu foi'l [[13 de xunu]] de [[1993]], contra'l [[Club Deportivo Tenerife]], y darréu foi baltáu. * '''Ondarreta''': Al llau de la [[Sablera de Ondarreta]], foi'l primer campu de la Real, nel barriu d'El Antiguu. Inaugurar en [[1906]] pola seición de fútbol del San Sebastián Recreation Club, con instalaciones pa dellos deportes, como [[tenis]], [[hípica]] y [[fútbol]]. La Real dexó d'utilizalo en [[1913]] y foi baltáu en [[1920]]. === Instalaciones deportives === '''[[Instalaciones de Zubieta]]''', ciudá d'entrenamientu y ensin dulda una de la meyores canteres d'Europa, dispón de 7 campos, 4 de yerba natural y 3 de yerba artificial, y ta asitiáu nel barriu donostiarra de [[Zubieta (Guipúzcoa)|Zubieta]], xunto al [[hipódromu]]. == Datos del club == === Denominaciones === A lo llargo de la so historia, la entidá vio como la so denominación variaba por diverses circunstancies hasta l'actual. De siguío se listan les distintes denominaciones de les que dispunxo'l club a lo llargo de la so historia: * '''Sociedad de Foot-ball de San Sebastián''': (1909-10) <small>''Nome tres la so nacencia.''</small> * '''Real Sociedad de Foot-ball de San Sebastián''': (1910-31) <small>''Añádese'l títulu de "Real" dau pol monarca [[Alfonsu XIII d'España]].''</small> * '''Sociedad de Foot-ball de San Sebastián''': (1931-31) <small>''Proclámase la [[Segunda República Española]] polo que tou símbolu o alusión monárquica ye esaniciada''.</small> * '''Donostia Foot-ball Club''': (1931-40) <small>''Sustitución por una denominación más representativa''.</small> * '''Real Sociedad de Foot-ball''': (1940-41) <small>''Tres la cayida de la [[Segunda República Española|Segunda República]] son restauraes les alusiones monárquiques volviendo a la so denominación histórica.''</small> * '''Real Sociedad de Fútbol''': (1941-92) <small>''Tres la instauración de la [[Dictadura de Francisco Franco]] produzse una [[idioma español|castellanización]] de los [[anglicismos]].''</small> * '''Real Sociedad de Fútbol S. A. D.''': (1992-Act.) <small>''Conversión de la entidá nuna [[Sociedá anónima deportiva]] (S. A. D.).''</small> === Trayeutoria === {| style="margin-bottom:.5em; border:1px solid #CCC; text-align:left; font-size:95%; background:#ffffff" |style="padding:0 .5em"| [[Ficheru:Exquisite-kfind.png|20px]] |style="width:100%"| ''Pa más detalles, consultar [[Trayeutoria de la Real Sociedad de Fútbol]] |} * '''Temporaes en [[Primer División d'España|1ª]]:''' 69 * '''Temporaes en [[Segunda División d'España|2ª]]:''' 16 * '''Temporaes en [[Segunda División B d'España|2ªB]]:''' 0 * '''Temporaes en [[Tercer División d'España|3ª]]:''' 0 * '''Pichichis''': [[Paco Bienzobas]] ([[Primer División d'España 1928/29|28/29]]) * '''Zamoras''': [[Luis Miguel Arconada Echarri|Luis Arconada]] ([[Primer División d'España 1979/80|79/80]], [[Primer División d'España 1980/81|80/81]] y [[Primer División d'España 1981/82|81/82]]) === Palmarés === El palmarés de la Real Sociedad, entiende a [[Clubes españoles de fútbol ganador de competiciones oficiales de la RFEF|nivel nacional]], dos [[Primer División d'España|Lligues]], dos [[Copa del Rei de fútbol|Copes]], una [[Supercopa d'España de Fútbol|Supercopa d'España]] y tres campeonatos de [[Segunda División d'España|Segunda División]]. A nivel rexonal, llogró seis [[Campeonatu Rexonal de Guipúzcoa|Campeonatos de Guipúzcoa]].<ref name=PALMARES>{{cita web |url =http://www.realsociedad.com/document/view/spa/180/135332/palmares |títulu = Palmarés de la Real Sociedad |fechaaccesu =12 de xineru de 2017|editor=Páxina oficial de la Real Sociedad}}</ref> <small>''Nota: en '''negrina''' competiciones vixentes na actualidá.''</small> {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width="100%" |- bgcolor=C2D2Y5 ! width=20%|{{bandera|tamañu=15px|España}} Competición nacional ! width=30%|Títulos ! width=30%|Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#D8e2EE"|'''[[Primer División d'España]] (2)''' | bgcolor="#ECF1F7"|[[Primer División d'España 1980/81|1980-1981]], [[Primer División d'España 1981/82|1981-1982]] | bgcolor="#F3F5F7"|[[Primer División d'España 1979-80|1979-1980]], [[Primer División d'España 1987-88|1987-1988]], [[Primer División d'España 2002-03|2002-2003]]. (3) |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#D8e2EE"|'''[[Copa del Rei de fútbol|Copa d'España]] (2)''' | bgcolor="#ECF1F7"|[[Copa del Rei de fútbol 1909|1908-1909]], [[Copa del Rei de fútbol 1986-87|1986-1987]] | bgcolor="#F3F5F7"|[[Copa del Rei de Fútbol 1913#Tornéu de la Unión Española de Clubes|1912-1913]], [[Copa del Rei de Fútbol 1928|1927-1928]], [[Copa del Xeneralísimu de fútbol 1951|1950-1951]], [[Copa del Rei de fútbol 1987-88|1987-1988]]. (4) |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#D8e2EE"|'''[[Supercopa d'España de Fútbol|Supercopa d'España]] (1)''' | bgcolor="#ECF1F7"|[[Supercopa d'España de Fútbol 1982|1982]] | bgcolor="#F3F5F7"| |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#D8e2EE"|'''[[Segunda División d'España]] (3)''' | bgcolor="#ECF1F7"|[[Segunda División d'España 1948/49|1948-1949]], [[Segunda División d'España 1966/67|1966-1967]], [[Segunda División d'España 2009/10|2009-2010]] | bgcolor="#F3F5F7"| |} <br /> {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width="100%" |- bgcolor=C2D2Y5 ! width=20%|{{bandera|tamañu=15px|País Vascu}} Competición rexonal ! width=30%|Títulos ! width=30%|Subcampeonatos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#D8e2EE"|[[Campeonatu Rexonal de Guipúzcoa|Campeonatu de Guipúzcoa]] '''(5) | bgcolor="#ECF1F7"|[[Campeonatu Rexonal de Guipúzcoa 1918/19|1918-1919]], [[Campeonatu Rexonal de Guipúzcoa 1922-23|1922-1923]], [[Campeonatu Rexonal de Guipúzcoa 1924-25|1924-1925]], [[Campeonatu Rexonal de Guipúzcoa 1926-27|1926-1927]], [[Campeonatu Rexonal de Guipúzcoa 1928-29|1928-1929]]. | bgcolor="#F3F5F7"|1919-1920, 1920-1921, 1921-1922, 1923-1924, 1925-1926, 1927-1928, 1938-1939. (7) '''(Récor)''' |- style="font-size: 90%;" | bgcolor="#D8e2EE"|[[Campeonatu Rexonal de Guipúzcoa|Troféu Acomuñáu]] '''(1) | bgcolor="#ECF1F7"|[[Campeonatu Acomuñáu Guipúzcoa-Navarra-Aragón 1932-33|1932-1933]]. | bgcolor="#F3F5F7"|[[Campeonatu Acomuñáu Guipúzcoa-Navarra 1929-30|1929-1930]], [[Campeonatu Acomuñáu Guipúzcoa-Navarra-Aragón 1931-32|1931-1932]], [[Campeonatu Acomuñáu Guipúzcoa-Navarra-Aragón 1933-34|1933-1934]]. (3) '''(Récor)''' |} {|align="center" bgcolor="#f9f9f9" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" width=100% |- bgcolor=#CCDDCC style="color:black;" ! width="182" align=center rowspan=2 | Títulos oficiales ! width="180" colspan=2 border 1px #000000| Rexonales ! width="300" colspan=5 border 1px #000000| Nacionales ! width="240" colspan=4 border 1px #000000| Europeos ! width="120" colspan=2 border 1px #000000| Mundiales ! width=" 60" align=center rowspan=2 | Total |- bgcolor=#CCDDCC style="color:black;" ! width="60" align="center" | [[Ficheru:Unknown Trophy.svg |24px|link=Campeonatu Rexonal de Guipúzcoa]] ! width="60" align="center" | [[Ficheru:Unknown Trophy.svg |18px|Troféu Acomuñáu Guipúzcoa-Navarra-Aragón]] ! width="60" align="center" | [[Ficheru:Liga_trophy_(adjusted).png |44px|link=Primer División d'España]] ! width="60" align="center" | [[Ficheru:Copa_del_Rey_(adjusted).png|35px|link=Copa del Rei]] ! width="60" align="center" | [[Ficheru:RFEFSCE2.png |34px|link=Supercopa d'España]] ! width="60" align="center" | [[Ficheru:Copa de Liga de España2.svg|30px|link=Copa de la Lliga d'España]] ! width="60" align="center" | [[Ficheru:Liga_trophy_(adjusted).png |34px|link=Segunda División d'España]] ! width="60" align="center" | [[Ficheru:Coppacampioni.png|36px|link=Lliga de Campeones de la UEFA]] ! width="60" align="center" | ! width="60" align="center" | [[Ficheru:Coppacoppe.png|40px|link=Recopa d'Europa de la UEFA]] ! width="60" align="center" | [[Ficheru:UEFASP2.png|27px|link=Supercopa d'Europa]] ! width="60" align="center" | ! width="60" align="center" | |- align=center | '''Real Sociedad de Fútbol''' | 5 | 1 | 2 | 2 | 1 | - | 3 | - | - | - | - | - | - | '''14''' |- | align=center bgcolor="#FFFFFF" colspan="19" | <small>''Datos actualizaos a la consecución del últimu títulu'l '''13 de xunu de 2010'''.''</small> |- |} == Organigrama deportivu == === Xugadores === {{Equipu de fútbol empecipio|contratu=sí|procedencia=sí|edá=sí|testu=#FFFFFF|fondu=blue}} | colspan=8 bgcolor=blue style="color:white;" align=center| '''Porteros''' {{Xugador de fútbol|num='''1'''|nac=Arxentina|nome=[[Gerónimo Rulli|Gerónimo '''Rulli''']]|pos=POR|edá={{edá|20|05|1992}}|procedencia={{bandera|Arxentina}} [[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes de La Plata]]|contratu=2022}} {{Xugador de fútbol|num='''13'''|nac=España|nome=[[Toño Ramírez|'''Toño''' Ramírez]]|pos=POR|edá={{edá|23|11|1986}}|procedencia={{bandera|Chipre}} [[AEK Larnaca]]|contratu=2018}} |- | colspan=8 bgcolor=blue style="color:white;" align=center| '''Defenses''' {{Xugador de fútbol|num='''2'''|nac=España|nome=[[Carlos Martínez Díez|'''Carlos Martínez''']]|pos=DEF|edá={{edá|09|04|1986}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol "B"]]|contratu=2018}} {{Xugador de fútbol|num='''3'''|nac=España|nome='''[[Diego Llorente]]'''|pos=DEF|edá={{edá|16|08|1993}}|procedencia={{bandera|España}} [[Málaga Club de Fútbol |Málaga]]|contratu=2022}} {{Xugador de fútbol|num='''15'''|nac=España|nome=[[Aritz Elustondo|'''Aritz''' Elustondo]]|pos=DEF|edá={{edá|28|03|1994}}|procedencia={{Bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol "B"]]|contratu=2020}} {{Xugador de fútbol|num='''19'''|nac=España|nome=[[Álvaro Odriozola|Álvaro '''Odriozola''']]|pos=DEF|edá={{edá|14|12|1995}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol "B"]]|contratu=2022}} {{Xugador de fútbol|num='''20'''|nac=Portugal|nome=[[Kevin Rodrigues|'''Kévin''' Rodrigues]]|pos=DEF|edá={{edá|05|03|1994}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol "B"]]|contratu=2020}} {{Xugador de fútbol|num='''22'''|nac=España|nome=[[Raúl Rodríguez Navas|'''Raúl Navas''']]|pos=DEF|edá={{edá|11|05|1988}}|procedencia={{bandera|España}} [[Sociedad Deportiva Eibar]]|contratu=2020}} {{Xugador de fútbol|num='''24'''|nac=España|nome=[[Alberto de la Bella|Alberto '''de la Bella''']]|pos=DEF|edá={{edá|02|12|1985}}|procedencia={{bandera|Grecia}} [[Olympiacos d'El Pireo|Olympiacos ]]|contratu=2019}} {{Xugador de fútbol|non='''25'''|nat=Méxicu|name=[[Héctor Moreno]]|pos=DEF|edá={{edá|17|1|1988}}|procedencia={{bandera|Italia}} [[Associazione Sportiva Roma|AS Roma]]|contratu=2021}} {{Xugador de fútbol|num='''27'''|nac=España|nome=[[Andoni Gorosabel|Andoni '''Gorosabel''']]|pos=DEF|edá={{edá|04|08|1996}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol "B"]]|contratu=2019}} |- | colspan=8 bgcolor=blue style="color:white;" align=center| '''Mediocampistes''' {{Xugador de fútbol|num='''4'''|nac=España|nome=[[Asier Illarramendi|Asier '''Illarramendi''']]|pos=MED|edá={{edá|08|03|1990}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Madrid Club de Fútbol]]|contratu=2021}} {{Xugador de fútbol|num='''5'''|nac=España|nome=[[Igor Zubeldia|Igor '''Zubeldia''']]|pos=MED|edá={{edá|30|03|1997}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol "B"]]|contratu=2021}} {{Xugador de fútbol|num='''8'''|nac=Bélxica|nome=[[Adnan Januzaj|Adnan '''Januzaj''']]|pos=MED|edá={{edá|05|2|1995}}|procedencia={{bandera|Inglaterra}} [[Manchester United]]|contratu=2022}} {{Xugador de fútbol|num='''10'''|nac=España|nome='''[[Xabi Prieto]]''' {{cap}}|pos=MED|edá={{edá|29|08|1983}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol "B"]]|contratu=2018}} {{Xugador de fútbol|num='''14'''|nac=España|nome=[[Rubén Pardo|Rubén '''Pardo''']]|pos=MED|edá={{edá|22|10|1992}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol "B"]]|contratu=2020}} {{Xugador de fútbol|num='''16'''|nac=España|nome=[[Sergio Canal|Sergio '''Canales''']]|pos=MED|edá={{edá|16|02|1991}}|procedencia={{bandera|España}} [[Valencia Club de Fútbol]]|contratu=2018}} {{Xugador de fútbol|num='''17'''|nac=España|nome=[[David Zurutuza|David '''Zurutuza''']] |pos=MED|edá={{edá|19|7|1986}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol "B"]]|contratu=2019}} {{Xugador de fútbol|num='''23'''|nac=España|nome=[[Jon Guridi|Jon '''Guridi''']]|pos=MED|edá={{edá|22|02|1995}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol "B"]]|contratu=2022}} {{Xugador de fútbol|num='''29'''|nac=España|nome=[[Ander Guevara|Ander '''Guevara''']] |pos=MED|edá={{edá|7|7|1997}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol "B"]]|contratu=2020}} {{Xugador de fútbol|num='''-'''|nac=España|nome=[[Luca Sangalli|Luca '''Sangalli''']]|pos=MED|edá={{edá|10|02|1995}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol "B"]]|contratu=2019}} {{Xugador de fútbol|num='''-'''|nac=España|nome=[[Alejandro Sanz Sainz|Alejandro '''Sanz''']]|pos=MED|edá={{edá|05|06|1993}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol "B"]]|contratu=2018}} |- | colspan=8 bgcolor=blue style="color:white;" align=center| '''Delanteros''' {{Xugador de fútbol|num='''7'''|nac=España|nome=[[Juanmi Jiménez|'''Juanmi''' Jiménez]]|pos=DEL|edá={{edá|20|5|1993}}|procedencia={{bandera|Inglaterra}} [[Southampton FC]]|contratu=2021}} {{Xugador de fútbol|num='''9'''|nac=España|nome=[[Imanol Agirretxe|Imanol '''Agirretxe''']]|pos=DEL|edá={{edá|24|02|1987}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol "B"]]|contratu=2020}} {{Xugador de fútbol|num='''12'''|nac=Brasil|nome='''[[Willian José]]'''|pos=DEL|edá={{edá|23|11|1991}}|procedencia={{bandera|España}} [[Unión Deportiva Las Palmas]]|contratu=2022}} {{Xugador de fútbol|non='''18'''|nat=España|name=[[Mikel Oyarzabal|Mikel '''Oyarzabal''']]|pos=DEL|edá={{edá|21|4|1997}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol "B"]]|contratu=2022}} {{Xugador de fútbol|num='''21'''|nac=España|nome='''[[Jon Bautista]]'''|pos=DEL|edá={{edá|03|7|1995}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol "B"]]|contratu=2023}} {{Xugador de fútbol|num='''-'''|nac=España|nome=[[Martin Merquelanz|Martin '''Merquelanz''']]|pos=DEL|edá={{edá|12|06|1995}}|procedencia={{bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol "B"]]|contratu=2019}} |{{Equipu de fútbol fin |entrenador= {{bandera|ESP}} [[Eusebio Sacristán]] |axuntu= {{bandera|España}} Juan Carlos Andrés <br/> {{bandera|España}} [[Mikel Labaka]]<ref>[http://www.realsociedad.com//document/view/spa/169/201189/cambeos-en-el-staff-tecnico-y-auxiliares-del-primer-equipo- Mikel Labaka sustitúi a Asier Santana]</ref> |preparador= {{bandera|España}} Gerardo Izaguirre <br/> {{Bandera|España}} Karla Larburu <br/> |url plantilla=http://www.realsociedad.com/Home/Section/spa/271/equipo |actualización=31 de xunetu de 2016}} * <small>Los xugadores con dosales cimeros al 25 son, a tolos efeutos, xugadores del [[Real Sociedad de Fútbol "B"]] y como tales, van poder compaxinar partíos col primer y segundu equipu. Como esixen les normes de la [[Lliga Nacional de Fútbol Profesional|LFP]], los xugadores de la primer plantía tendrán de llevar los dosales del 1 al 25. Del 26 d'equí p'arriba van ser xugadores del equipu filial. Los xugadores llistaos son aquellos que'l club incluyó oficialmente nel llistáu de dosales de la primer plantía, o bien qu'entraren en dalguna convocatoria del primer equipu. Dirán añadiéndose xugadores del filial a esta llista a midida que vaigan entrando en convocatories del primer equipu.</small> * <small>Los equipos españoles tán llindaos a tener na plantía un máximu de trés xugadores ensin pasaporte de la [[Xunión Europea]]. La llista inclúi namái la principal nacionalidá de cada xugador, dalgunos de los xugadores non europeos tienen doble nacionalidá de dalgún país de la XE: ** [[David Zurutuza]] tien la doble nacionalidá [[España|española]] y [[Francia|francesa]]. === Altes y baxes 2017/18 === {{caxa de cita|[[Ficheru:Red Arrow Down.svg|15px]] '''Gastos en fichaxes: 18.000.000 €.'''}} {| {| class="sortable" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=760px |+ style="background: black; color:white;" |'''Altes''' |- bgcolor=blue style="color:white;" ! | '''Xugador''' ! | '''Posición''' ! | '''Procedencia''' ! | '''Tipu''' ! | '''Costu''' |-bgcolor="#EFEFEF" | {{Bandera|España}} [[Rubén Pardo|Rubén '''Pardo''']] | [[Mediocampista]] | {{Bandera|España}} [[Real Betis Balompié]] | Torna de cesión<ref>{{cita publicación |apellíos=deportivu|nome=Estadiu|títulu=Los motivos polos que Rubén Pardo vuelve a casa|url=http://www.estadiodeportivo.com/betis/2017/06/15/motivos-ruben-pardu-vuelve-casa/109110.html|fechaaccesu=27 de xunetu de 2017}}</ref> | align=right| 0 € |- | {{bandera|España}} [[Diego Llorente|Diego '''Llorente''']] | [[Defensa (fútbol)|Defensa]] | {{Bandera|España}} [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]] | Trespasu<ref>{{cita publicación |títulu=Real Sociedad: La Real Sociedad fai oficial el fichaxe de Diego Llorente pa los próximos cinco años - Marca.com|url=https://www.marca.com/futbol/real-sociedad/2017/06/26/59514bff268y3y374f8b461c.html|fechaaccesu=27 de xunetu de 2017|periódicu=Marca.com|idioma=es}}</ref> | align=right| 7.000.000 € |-bgcolor="#EFEFEF" | {{Bandera|Bélxica}} [[Adnan Januzaj|Adnan '''Januzaj''']] | [[Mediocampista]] | {{Bandera|Inglaterra}} [[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]] | Trespasu<ref>{{cita publicación|apellíu=AS|nome=Diariu|títulu=Oficial: Januzaj robla hasta 2022 cola Real Sociedad|url=https://futbol.as.com/futbol/2017/07/12/primer/1499881642_382212.html|fecha=12 de xunetu de 2017|fechaaccesu=27 de xunetu de 2017|periódicu=AS.com|idioma=es}}</ref> | align=right| 11.000.000 € |- | {{bandera|España}} [[Alberto de la Bella|Alberto '''de la Bella''']] | [[Defensa (fútbol)|Defensa]] | {{Bandera|Grecia}} [[Olympiacos d'El Pireo|Olympiacos F. C.]] | Torna de cesión<ref>{{cita web |url=https://beta.realsociedad.com/es/noticias/detalle/vuelve-a-la-real|títulu=Alberto De la Bella vuelve a la Real Sociedad|fechaaccesu=27 de xunetu de 2017|sitiuweb=beta.realsociedad.com|idioma=es}}</ref> | align=right| 0 € |- | {{bandera|Méxicu}} [[Héctor Moreno]] | [[Defensa (fútbol)|Defensa]] | {{Bandera|Italia}} [[Associazione Sportiva Roma|Roma]] | Trespasu<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/claro-mx/futbol-internacional/lliga-italiana/2018/01/31/5a720b7b22601db2288b45cf.html|fechaaccesu=31 de xineru de 2018|sitiuweb=marca.com|idioma=es}}</ref> | align=right| 6.000.000 € |- |} {{caxa de cita|[[Ficheru:Green Arrow Up.svg|15px]] '''Ingresos por ventes: 47.000.000 €.'''}} {| class=sortable cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=760px |+ style="background: black; color:white;" |'''Baxes''' |- bgcolor=blue style="color:white;" ! | '''Xugador''' ! | '''Posición''' ! | '''Destín''' ! | '''Tipu''' ! | '''Costu''' |- bgcolor="#EFEFEF" | {{bandera|España}} [[Mikel González|'''Mikel''' González]] |[[Defensa (fútbol)|Defensa]] | {{Bandera|España}} [[Real Zaragoza]] | Fin de contratu<ref>{{cita publicación |títulu=Mikel González ficha pol Zaragoza - mundodeportivo.com|url=http://www.mundodeportivo.com/futbol/real-sociedad/20170829/43909090513/mikel-gonzalez-ficha-por-el-zaragoza.html|fechaaccesu=29 d'agostu de 2017|periódicu=mundodeportivo.com|idioma=es}}</ref> | align=right| 0 € |- bgcolor="#EFEFEF" | {{Bandera|España}} [[Héctor Hernández Ortega|'''Héctor''' Hernández]] | [[Defensa (fútbol)|Defensa]] | {{Bandera|España}} [[Deportivo Alavés]] | Cesión<ref>{{cita publicación |títulu=Alavés: Héctor Hernández, refuerzu pa la defensa del Alavés - Marca.com|url=https://www.marca.com/futbol/alaves/2017/06/11/593d4bcee5fdeaf0758b45d3.html|fechaaccesu=27 de xunetu de 2017|periódicu=Marca.com|idioma=es}}</ref> | align="right" | 0 € |- | {{bandera|España}} [[Joseba Zaldua|Joseba '''Zaldua''']] | [[Defensa (fútbol)|Defensa]] | {{Bandera|España}} [[C. D. Leganés]] | Cesión<ref>{{cita publicación |títulu=El Leganés llogra la cesión de Joseba Zaldua, llateral derechu de la Real Sociedad|url=http://www.mundodeportivo.com/futbol/20170704/423890072669/el-leganes-llogra-la-cesion-de-joseba-zaldua.html|fechaaccesu=27 de xunetu de 2017|periódicu=Mundo Deportivo}}</ref> | align="right" | 0 € |- | {{bandera|Serbia}} [[Srđan Babić|Srđan '''Babić''']] | [[Defensa (fútbol)|Defensa]] | {{Bandera|Serbia}} [[Estrella Colorada de Belgráu]] | Cesión<ref>{{cita publicación |títulu=Real Sociedad: La Real vence a Srdjan Babic a la Estrella Colorada de Belgráu - Marca.com|url=https://www.marca.com/futbol/real-sociedad/2017/07/07/595fb9cde5fdeafa6a8b467y.html|fechaaccesu=27 de xunetu de 2017|periódicu=Marca.com|idioma=es}}</ref> | align=right| 0 € |-bgcolor="#EFEFEF" | {{bandera|España}} [[Pablo Hervías|Pablo '''Hervías''']] | [[Mediocampista]] | {{bandera | España}} [[Sociedad Deportiva Eibar|S. D. Eibar]] | Rescisión de contratu<ref>{{cita publicación |títulu=Hervías ficha pol Eibar y va salir dexar Marca.com|url=https://www.marca.com/futbol/eibar/2017/07/05/595cai73y5fdead4788b4583.html|fechaaccesu=27 de xunetu de 2017|periódicu=Marca.com|idioma=es}}</ref> | align=right| 0 € |- bgcolor="#EFEFEF" | {{bandera|España}} [[Alain Oyarzun|'''Alain''' Oyarzun]] | [[Mediocampista]] | {{bandera|España}} [[Real Zaragoza]] | Rescisión de contratu<ref>{{cita publicación |títulu=Mercáu de fichaxes: El Real Zaragoza cierra'l fichaxe de Alain Oyarzun - Marca.com|url=https://www.marca.com/futbol/mercáu-fichaxes/2017/07/06/595y6f9346163f483f8b45a2.html|fechaaccesu=27 de xunetu de 2017|periódicu=Marca.com|idioma=es}}</ref> | align="right" | 0 € |- | {{Bandera|España}} [[Esteban Granero|Esteban '''Granero''']] | [[Mediocampista]] | {{Bandera|España}} [[Real Club Deportivo Español|R. C. D. Espanyol]] | Rescisión de contratu<ref>{{cita web |url=https://beta.realsociedad.com/es/noticias/detalle/rescision-de-contratu|títulu=Rescisión de contratu|fechaaccesu=27 de xunetu de 2017|sitiuweb=beta.realsociedad.com|idioma=es}}</ref> | align="right" | 0 € |- | {{Bandera|España}} [[Yuri Berchiche Izeta|'''Yuri''' Berchiche]] | [[Delanteru|Defensa]] | {{Bandera|Francia}} [[Paris Saint-Germain Football Club|Paris Saint-Germain F. C.]] | Trespasu<ref>{{cita publicación |títulu=Oficial: Yuri, nuevu xugador del PSG|url=http://www.mundodeportivo.com/futbol/real-sociedad/20170707/423951805211/oficial-yuri-nuevu-jugador-del-psg.html|fechaaccesu=27 de xunetu de 2017|periódicu=Mundo Deportivo}}</ref> | align=right| 15.000.000 € |-bgcolor="#EFEFEF" | {{Bandera|España}} [[Markel Bergara|'''Markel''' Bergara]] | [[Delanteru|Defensa]] | {{Bandera|España}} [[Getafe Club de Fútbol|Getafe C. F.]] | Cesión<ref>{{cita publicación |títulu=Markel Bergara yá lluz como azulón|url=http://www.mundodeportivo.com/futbol/real-sociedad/20170718/424202460561/markel-bergara-yá-lluz-como-azulon.html|fechaaccesu=27 de xunetu de 2017|periódicu=Mundo Deportivo}}</ref> | align=right| 0 € |- | {{bandera|España}} [[Ander Bardají|Ander '''Bardají''']] | [[Porteru (fútbol)|Porteru]] | {{bandera|España}} [[Sociedad Deportiva Huesca|S. D. Huesca]] | Rescisión de contratu<ref>{{cita publicación |títulu=La Real rescinde'l contratu de Ander Bardají, que ficha pol Huesca|url=http://www.mundodeportivo.com/futbol/real-sociedad/20170724/4361020057/la-real-rescinde-el contratu-de-ander-bardaji-que-ficha-por-el-huesca.html|fechaaccesu=27 de xunetu de 2017|periódicu=Mundo Deportivo}}</ref> | align=right| 0 € |- | {{Bandera|España}} [[David Concha|David '''Concha''']] | [[Delanteru]] | {{Bandera|España}} [[F. C. Barcelona "B"]] | Cesión<ref>{{cita web|url=https://futbol.as.com/futbol/2017/08/11/segunda/1502469976_801951.html|títulu=Principiu acordies cola Real pa la cesión de David Concha|fechaaccesu=27 de xunetu de 2017|sitiuweb=futbol.as.com/|idioma=es|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170811223001/https://futbol.as.com/futbol/2017/08/11/segunda/1502469976_801951.html|fechaarchivu=2017-08-11}}</ref> | align="right" | 0 € |- | {{Bandera|España}} [[Jon Gaztañaga|Jon '''Gaztañaga''']] | [[Mediocampista]] | {{Bandera|España}} [[Club Gimnàstic de Tarragona|Gimnástic de Tarragona]] | Rescisión de contratu<ref>{{cita web|url=https://futbol.as.com/futbol/2017/08/21/segunda/1503321998_351988.html|títulu=Gaztañaga va ser nuevu xugador del Nàstic; Dongou, confirmáu|fechaaccesu=22 d'agostu de 2017|sitiuweb=as.com|idioma=es|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170823114737/https://futbol.as.com/futbol/2017/08/21/segunda/1503321998_351988.html|fechaarchivu=2017-08-23}}</ref> |- | {{Bandera|España}} [[Iñigo Martínez]] | [[Defensa (fútbol)|Defensa]] | {{Bandera|España}} [[Athletic Club]] |Rescisión de contratu<ref>{{cita web |url=http://www.mundodeportivo.com/futbol/real-sociedad/20180130/44411299390/oficial-inigo-martinez-ficha-por-el-athletic-por cinco-anos-y-una-clausula-de-80-millones.html |títulu=Iñigo Martínez ficha pol Athletic|fechaacesso=30 de xineru de 2018|http://www.mundodeportivo.com|idioma=es}}</ref> | align="right" | 32 000 000 € |} == Entrenadores == L'actual entrenador de la Real Sociedad ye [[Eusebio Sacristán]]. {| cellspacing="0" cellpadding="0" class="references-small" style="background:transparent; width:100%;" | width="25%" align="left" valign="top" | * 1918-23: {{bandera|España}} [[José Angel Berraondo]] * 1923-26: {{bandera|Hungría}} [[Lippo Hertzka]] * 1926: {{bandera|España}} [[Luis Ortiz de Urbina]] * 1926-30: {{bandera|España}} [[Benito Díaz]] * 1930-35: {{bandera|Inglaterra}} [[Harry Lowe]] * 1939-41: {{bandera|España}} [[Gaspar Gurruchaga]] * 1941-42: {{bandera|España}} [[Sebastián Silveti]] y {{bandera|España}}[[Patxi Gamborena]] * 1942-51: {{bandera|España}} [[Benito Díaz]] * 1951-55: {{bandera|España}} [[José Ignacio Urbieta]] * 1955-60: {{bandera|España}} [[Salvador Artigas]] * 1960: {{bandera|España}} [[Joseba Elizondo]] * 1960-62: {{bandera|España}} [[Baltasar Albéniz]] * 1962: {{bandera|España}} [[Joseba Elizondo]] * 1962-63: {{bandera|España}} [[Perico Torres]] * 1963-64: {{bandera|España}} [[Antonio Barrios]] * 1964-66: {{bandera|España}} [[Román Galarraga]] * 1966-70: {{bandera|España}} [[Andoni Elizondo]] * 1970-71: {{bandera|España}} [[Ángel Segurola]] * 1971-72: {{bandera|España}} [[Andoni Elizondo]] * 1972-74: {{bandera|España}} [[Rafael Iriondo]] * 1974-76: {{bandera|España}} [[Andoni Elizondo]] * 1976-78: {{bandera|España}} [[José Antonio Irulegui]] * 1978-85: {{bandera|España}} [[Alberto Ormaetxea]] * 1985-89: {{bandera|Gales}} [[John Benjamin Toshack]] | width="25%" align="left" valign="top" | * 1989-91: {{bandera|España}} [[Marco Antonio Boronat]] * 1991: {{bandera|España}} [[Javier Expósito]] * 1991-94: {{bandera|Gales}} [[John Benjamin Toshack]] * 1994-95: {{bandera|España}} [[Salva Iriarte]] * 1995-97: {{bandera|España}} [[Javier Irureta]] * 1997-99: {{bandera|Alemaña}}{{bandera|Austria}} [[Bernd Krauss]] * 1999-00: {{bandera|España}} [[Javier Clemente]] * 2000: {{bandera|España}} [[Periko Alonso]] * 2000-02: {{bandera|Gales}} [[John Benjamin Toshack]] * 2002: {{bandera|España}} [[Roberto Olabe]] * 2002-04: {{bandera|Francia}} [[Raynald Denoueix]] * 2004-06: {{bandera|España}} [[José María Amorrortu]] * 2006: {{bandera|España}} [[Gonzalo Arconada]] * 2006: {{bandera|España}} [[José Mari Bakero]] * 2006-07: {{bandera|España}} [[Miguel Angel Lotina]] * 2007-08: {{bandera|Gales}} [[Chris Coleman (futbolista)|Chris Coleman]] * 2008: {{bandera|España}} [[José Ramón Eizmendi]] * 2008-09: {{bandera|España}} [[Juanma Lillo]] * 2009-11: {{bandera|Uruguái}} [[Martín Lasarte]] * 2011-13: {{bandera|Francia}} [[Philippe Montanier]] * 2013-14: {{bandera|España}} [[Jagoba Arrasate]] * 2014: {{bandera|España}} [[Asier Santana]] * 2014-2015: {{bandera|Escocia}} [[David Moyes]] * 2015-Presente: {{bandera|España}} [[Eusebio Sacristán]] |} == Presidentes == {| cellspacing="0" cellpadding="0" class="references-small" style="background:transparent; width:100%;" | width="25%" align="left" valign="top" | * 1909 - {{bandera|España}} Adolfo Sáenz Alonso * 1912 - {{bandera|España}} Enrique Pardiñas * 1915 - {{bandera|España}} [[Antonio Vega de Seoane Echeverría|Antonio Vega de Seoane]] * 1917 - {{bandera|España}} Xabier Peña * 1918 - {{bandera|España}} Mariano Lacort * 1919 - {{bandera|España}} Camilo Rodríguez * 1921 - {{bandera|España}} José Gaytán de Ayala * 1922 - {{bandera|España}} Ramón Machimbarrena * 1924 - {{bandera|España}} [[Antonio Vega de Seoane Echeverría|Antonio Vega de Seoane]] * 1927 - {{bandera|España}} Luis Pradera * 1929 - {{bandera|España}} Vicente Prau * 1930 - {{bandera|España}} Florentino Azqueta * 1932 - {{bandera|España}} Javier Peña * 1935 - {{bandera|España}} José María Gaztaminza * 1937 - {{bandera|España}} Francisco Molíns | width="25%" align="left" valign="top" | * 1942 - {{bandera|España}} Pedro Chillida * 1945 - {{bandera|España}} Felipe de Arteche * 1954 - {{bandera|España}} José María Gaztaminza * 1956 - {{bandera|España}} Emilio de Zulueta * 1960 - {{bandera|España}} Agustín Ciriza * 1962 - {{bandera|España}} Antonio Vega de Seoane y Barroso * 1967 - {{bandera|España}} [[José Luis Orbegozo|José Luis Orbegozo Balzola]] * 1983 - {{bandera|España}} [[Iñaki Alkiza Laskibar]] * 1992 - {{bandera|España}} Luis Uranga Otaegui * 2001 - {{bandera|España}} [[José Luis Astiazarán Iriondo]] * 2005 - {{bandera|España}} [[Miguel Fuentes Azpiroz]] * 2007 - {{bandera|España}} [[María de la Peña Berraondo]] * 2007 - {{bandera|España}} [[Juan Larzábal Castiella]] * 2008 - {{bandera|España}} [[Iñaki Badiola|Iñaki Badiola Menéndez]] * 2008 - {{bandera|España}} [[Jokin Aperribay Bedialauneta]] |} == Estadístiques == === Estadístiques en Primer División === * '''Númberu de vegaes campeón''': 2 ([[Primer División d'España 1980/81|80-81]] y [[Primer División d'España 1981/82|81-82]]) * '''Númberu de veces subcampeón''': 3 ([[Primer división española 1979/80|1979-80]], [[Primer división española 1987/88|1987-88]] y [[Primer División d'España 2002/03|2002-2003]]) * '''Númberu de vegaes tercer clasificáu''': 2 ([[Primer división española 1930/31|1930-31]] y [[Primer división española 1997/98|1997-98]]) * '''Datos estadísticos''': ** '''Puestu na clasificación histórica de la Lliga''': [[Clasificación histórica de la primer división española de fútbol|8º]] ** '''Puestu más altu alcanzáu na clasificación histórica''': 4º (1928-29) ** '''Puntos''': 2.461 puntos *** '''Porcentaxe de puntos consiguíos''': 48,46% ** '''Partíos xugaos''': 2.226 ** '''Partíos ganaos''': 832 *** '''Porcentaxe de partíos ganaos''': 37,38% ** '''Partíos empataos''': 561 *** '''Porcentaxe de partíos empataos''': 25,2% ** '''Partíos perdíos''': 833 *** '''Porcentaxe de partíos perdíos''': 37,42% ** '''Estrema victories/ganes''': -1 ** '''Goles a favor''': 3.124 ** '''Goles en contra''': 3.129 ** '''Diferencia de goles''': -5 ** '''Victoria con mayor goliada''': 8-0. El 19 de marzu de [[1933]] contra'l [[Real Racing Club de Santander|Racing de Santander]]. ** '''Derrota con mayor goliada''': 9-1. El 16 de setiembre de [[1967]] contra'l [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]]. * '''Presupuestu:''' 68.000.000 € (2015-16). * '''Capitanes por periodos:''' {| |- valign="top" | {| class="wikitable alternance" |- !|Nome !|Periodu |- |{{bandera|ESP}} [[Luciano Murillo]] || 1975-1980 |- |{{bandera|ESP}} [[Inaxio Kortabarria]] || 1980–1983 |- |{{bandera|ESP}} [[Luis Miguel Arconada]] || 1983–1989 |- |{{bandera|ESP}} [[Juan Antonio Larrañaga]] || 1989–1994 |- |{{bandera|ESP}} [[Lorenzo Juarros]] || 1994-2002 |- |{{bandera|ESP}} [[Agustín Aranzabal]] || 2002-2004 |- |{{bandera|ESP}} [[Aitor López Rekarte]] || 2004-2007 |- |{{bandera|ESP}} [[Mikel Aranburu]] || 2007-2012 |- |{{bandera|ESP}} [[Xabi Prieto]] || 2012-2018 |} * '''Xugadores con más partíos:''' {|bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="120"|Nᵘ !width="170"|Nome !width="120"|Partíos |- |''1º'' |[[Alberto Górriz Echate|Alberto Górriz]] |599 |- |''2º'' |[[Juan Antonio Larrañaga]] |589 |- |''3º'' |[[Jesús María Zamora]] |588 |- |''4º'' |[[Luis Miguel Arconada]] |551 |- |''5º'' |'''[[Xabi Prieto]]''' |529 |- |''6º'' |[[Miguel Fuentes]] |495 |- |''7º'' |[[Roberto López Ufarte]] |474 |- |''8º'' |[[Agustín Gajate]] |469 |- |''9º'' |[[Inaxio Kortabarria]] |442 |- |''10º'' |[[Mikel Aranburu]] |427 |} * '''Xugadores con más goles:''' {|bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="120"|Nᵘ !width="170"|Nome !width="120"|Goles |- |''1º'' |[[Jesús María Satrústegui]] |162 |- |''2º'' |[[Ignacio María Alcorta Formosu|Cholín]] |136 |- |''3º'' |[[Roberto López Ufarte]] |129 |- |''4º'' |[[Sebastián Ontoria]] |114 |- |''5º'' |[[Paco Bienzobas]] |109 |- |''6º'' |[[Darko Kovačević]] |107 |- |''7º'' |[[Pedro Uralde]] |100 |- |''8º'' |[[José Mari Bakero]] |91 |- |''9º'' |[[José Mari Pérez]] |86 |- |''10º'' |[[Epifanio Fernández|Epifanio ''Epi'' Fernández]] |85 |} * '''Entrenadores con más partíos:''' {|bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="170"|Nᵘ !width="120"|Entrenador !width="170"|Partíos !width="120"|Victories !width="170"|Empates !width="120"|Derrotes |-align=center |''1º'' |[[Benito Díaz]] |389 |192 |67 |130 |-align=center |''2º'' |[[John Benjamin Toshack]] |386 |158 |99 |129 |-align=center |''3º'' |[[Alberto Ormaetxea]] |324 |157 |87 |80 |-align=center |''4º'' |[[Andoni Elizondo]] |234 |97 |51 |86 |-align=center |''5º'' |[[Salvador Artigas]] |168 |53 |43 |72 |-align=center |''6º'' |[[Harry Lowe]] |161 |71 |23 |67 |-align=center |''7º'' |[[José Ignacio Urbieta]] |143 |50 |31 |62 |-align=center |''8º'' |[[José Antonio Irulegi]] |112 |45 |29 |38 |-align=center |''9º'' |[[Bernd Krauss]] |99 |40 |32 |27 |-align=center |''10º'' |[[José Berraondo]] |91 |43 |19 |29 |} === Estadístiques en competiciones UEFA === {|{{tablaguapa}} |- ! Temporada !Tornéu !Ronda !Club ! Casa !Visita !Global ! |- | rowspan="1"| [[Copa_de_la UEFA_1974-75|1974–75]] | rowspan="1"| [[UEFA Cup]] | rowspan=1 align="left"| 1/32 | | {{bandera|República_Checa}} [[FC Baník Ostrava|TJ Baník Ostrava OKD]] | align="center"| 0–1 | align="center"| 0–4 | align="center"| '''0-5''' | | [[Ficheru:Symbol delete vote.svg|17px]] |- | rowspan="2"| [[Copa_de_la UEFA_1975-76|1975–76]] | rowspan="2"| [[UEFA Cup]] | style="background-color:#CFF" align="left"| 1/32 | style="background-color:#CFF" | {{bandera|Suiza}} [[Grasshopper-Club Zürich]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 1–1 | style="background-color:#CFF" align="center"| 3–3 | style="background-color:#CFF" align="center"| '''4-4''' | style="background-color:#CFF" | [[Ficheru:Symbol keep vote.svg|17px]] |- | rowspan=1 align="left"| 1/16 | | {{bandera|Inglaterra}} [[Liverpool_FC]] | align="center"| 1–3 | align="center"| 0-6 | align="center"| '''1-9''' | | [[Ficheru:Symbol delete vote.svg|17px]] |- | rowspan="1"| [[Copa_de_la UEFA_1979-80|1979–80]] | rowspan="1"| [[UEFA Cup]] | rowspan=1 align="left"| 1/32 | | {{bandera|Italia}} [[Inter de Milán]] | align="center"| 2–0 | align="center"| 0–3 | align="center"| '''2-3''' | | [[Ficheru:Symbol delete vote.svg|17px]] |- | rowspan="3"| [[Copa_de_la UEFA_1980-81|1980–81]] | rowspan="3"| [[UEFA Cup]] | style="background-color:#CFF" align="left"| 1/32 | style="background-color:#CFF" | {{bandera|Hungría}} [[Újpest FC|Újpest Dózsa SC]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 1–0 | style="background-color:#CFF" align="center"| 1–1 | style="background-color:#CFF" align="center"| '''2-1''' | style="background-color:#CFF" | [[Ficheru:Symbol keep vote.svg|17px]] |- | style="background-color:#CFF" align="left"| 1/16 | style="background-color:#CFF" | {{bandera|República Checa}} [[1._FC_Brno|Zbrojovka Brno]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 2–1 | style="background-color:#CFF" align="center"| 1–1 | style="background-color:#CFF" align="center"| '''3-2''' | style="background-color:#CFF" | [[Ficheru:Symbol keep vote.svg|17px]] |- | align="left"| 1/8 | | {{bandera|Bélxica}} [[KSC Lokeren]] | align="center"| 2–2 | align="center"| 0–1 | align="center"| '''2-3''' | | [[Ficheru:Symbol delete vote.svg|17px]] |- | rowspan="1"| [[Copa_de_Campeones_de_Europa_1981-82|1981–82]] | rowspan="1"| [[UEFA Champions League]] | rowspan=1 align="left"| 1/16 | | {{bandera|BUL}} [[PFC CSKA Sofia]] | align="center"| 1–0 | align="center"| 0–0 | align="center"| '''1-0''' | | [[Ficheru:Symbol delete vote.svg|17px]] |- | rowspan="4"| [[Copa_de_Campeones_de_Europa_1982-83|1982–83]] | rowspan="4"| [[UEFA Champions League]] | rowspan=1 style=background-color:#CFF align="left"| 1/16 | style="background-color:#CFF"| {{bandera|ISL}} [[Vikingur|Knattspyrnufélagið Víkingur]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 3-2 | style="background-color:#CFF" align="center"| 1-0 | style=background-color:#CFF align="center"| '''4-2''' | style="background-color:#CFF"| [[Ficheru:Symbol keep vote.svg|17px]] |- | rowspan=1 style=background-color:#CFF align="left"| 1/8 | style="background-color:#CFF"| {{bandera|SCO}} [[Celtic Football Club|Celtic Glasgow]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 2–0 | style="background-color:#CFF" align="center"| 1–2 | style=background-color:#CFF align="center"| '''3-2''' | style="background-color:#CFF"| [[Ficheru:Symbol keep vote.svg|17px]] |- | rowspan=1 style=background-color:#CFF align="left"| 1/4 | style="background-color:#CFF"| {{bandera|POR}} [[Sporting de Portugal|Sporting Lisboa]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 0-1 | style="background-color:#CFF" align="center"| 2–0 | style=background-color:#CFF align="center"| '''2-1''' | style="background-color:#CFF"| [[Ficheru:Symbol keep vote.svg|17px]] |- | rowspan=1 align="left"| 1/2 | | {{bandera|DEU}} [[Hamburger SV]] | align="center"| 1-1 | align="center"| 1–2 | align="center"| '''2-3''' | | [[Ficheru:Symbol delete vote.svg|17px]] |- | rowspan="2"| [[Recopa_de_Europa_1987-88|1987–88]] | rowspan="2"| [[Recopa d'Europa de fútbol]] | style="background-color:#CFF"| 1/16 | style="background-color:#CFF"| {{bandera|POL}} [[Śląsk Wrocław]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 2–0 | style="background-color:#CFF" align="center"| 0–0 | style="background-color:#CFF" align="center"| '''2–0''' | style="background-color:#CFF"| [[Ficheru:Symbol keep vote.svg|17px]] |- | | 1/8 | | {{bandera|BLR}} [[FC Dinamo Minsk]] | align="center"| 1–1 | align="center"| 0–0 | align="center"| '''1–1''' | | [[Ficheru:Symbol delete vote.svg|17px]] |- | rowspan="4"| [[Copa_de_la UEFA_1988-89|1988–89]] | rowspan="4"| [[UEFA Cup]] | style="background-color:#CFF"| 1/32 | style="background-color:#CFF"| {{bandera|CZE}} [[Dukla Praga]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 2-1 | style="background-color:#CFF" align="center"| 2–3 | style="background-color:#CFF" align="center"| '''4–4''' | style="background-color:#CFF"| [[Ficheru:Symbol keep vote.svg|17px]] |- | style="background-color:#CFF"| 1/16 | style="background-color:#CFF"| {{bandera|POR}} [[Sporting de Lisboa]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 0–0 | style="background-color:#CFF" align="center"| 2–1 | style="background-color:#CFF" align="center"| '''2–1''' | style="background-color:#CFF"| [[Ficheru:Symbol keep vote.svg|17px]] |- | style="background-color:#CFF"| 1/8 | style="background-color:#CFF"| {{bandera|Alemaña}} [[1._FC_Colonia|1.FC Colonia]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 1–0 | style="background-color:#CFF" align="center"| 2–2 | style="background-color:#CFF" align="center"| '''3–2''' | style="background-color:#CFF"| [[Ficheru:Symbol keep vote.svg|17px]] |- | 1/4 | {{bandera|Alemaña}} [[VfB_Stuttgart]] | align="center"| 1–0 | align="center"| 0–1 | align="center"| '''1–1''' | [[Ficheru:Symbol delete vote.svg|17px]] |- | rowspan="2"| [[Copa_de_la UEFA_1990-91|1990–91]] | rowspan="2"| [[UEFA Cup]] | style="background-color:#CFF"| 1/32 | style="background-color:#CFF"| {{bandera|Suiza}} [[FC Lausanne-Sport]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 1-0 | style="background-color:#CFF" align="center"| 2–3 | style="background-color:#CFF" align="center"| '''3–3''' | style="background-color:#CFF"| [[Ficheru:Symbol keep vote.svg|17px]] |- | | 1/16 | | {{bandera|Yugoslavia}} [[Partizan Belgráu]] | align="center"| 1–0 | align="center"| 0–1 | align="center"| '''1–1''' | | [[Ficheru:Symbol delete vote.svg|17px]] |- | rowspan="1"| [[Copa_de_la UEFA_1992-93|1992–93]] | rowspan="1"| [[UEFA Cup]] | | 1/32 | | {{bandera|Portugal}} [[Vitória Guimarães]] | align="center"| 2–0 | align="center"| 0–3 | align="center"| '''2–3''' | | [[Ficheru:Symbol delete vote.svg|17px]] |- | rowspan="3"| [[Copa_de_la UEFA_1998-99|1998–99]] | rowspan="3"| [[UEFA Cup]] | style="background-color:#CFF"| 1/32 | style="background-color:#CFF"| {{bandera|CZE}} [[AC Sparta Prague]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 1–0 | style="background-color:#CFF" align="center"| 4–2 | style="background-color:#CFF" align="center"| '''5–2''' | style="background-color:#CFF"| [[Ficheru:Symbol keep vote.svg|17px]] |- | style="background-color:#CFF"| 1/16 | style="background-color:#CFF"| {{bandera|RUS}} [[Dynamo Moscow]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 3–0 | style="background-color:#CFF" align="center"| 3–2 | style="background-color:#CFF" align="center"| '''6–2''' | style="background-color:#CFF"| [[Ficheru:Symbol keep vote.svg|17px]] |- | 1/8 | {{bandera|ESP}} [[Atlético de Madrid]] | align="center"| 2–1 | align="center"| 1–4 | align="center"| '''3–5''' | [[Ficheru:Symbol delete vote.svg|17px]] |- | rowspan="4"| [[Lliga de Campeones de la UEFA_2003-04|2003–04]] | rowspan="4"| [[UEFA Champions League]] | rowspan=3 style=background-color:#CFF align="left"| Grupu D | style="background-color:#CFF"| {{bandera|ITA}} [[Juventus F.C.|Juventus]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 0–0 | style="background-color:#CFF" align="center"| 2–4 | rowspan=3 style=background-color:#CFF align="center"| '''2ᵘ Llugar''' | style="background-color:#CFF" rowspan=3| [[Ficheru:Symbol keep vote.svg|17px]] |- | style="background-color:#CFF"| {{bandera|TUR}} [[Galatasaray S.K.|Galatasaray]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 1–1 | style="background-color:#CFF" align="center"| 2–1 |- | style="background-color:#CFF"| {{bandera|GRC}} [[Olympiacos F.C.|Olympiacos]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 1–0 | style="background-color:#CFF" align="center"| 2–2 |- | 1/8 | {{bandera|FRA}} [[Olympique Lyon|Lyon]] | align="center"| 0–1 | align="center"| 0–1 | align="center"| '''0–2''' | [[Ficheru:Symbol delete vote.svg|17px]] |- | rowspan="4"| [[Lliga de Campeones de la UEFA_2013-14|2013–14]] | rowspan="4"| [[UEFA Champions League]] | style="background-color:#CFF"| Play-off | style="background-color:#CFF"| {{bandera|FRA}} [[Olympique Lyon|Lyon]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 2–0 | style="background-color:#CFF" align="center"| 2–0 | style="background-color:#CFF" align="center"| '''4–0''' | style="background-color:#CFF"| [[Ficheru:Symbol keep vote.svg|17px]] |- | rowspan="3"| Grupu E | {{bandera|ENG}} [[Manchester United F.C.|Manchester United]] | align="center"| 0–0 | align="center"| 0–1 | align="center" rowspan="3"| '''4º Llugar''' | rowspan="3"| [[Ficheru:Symbol delete vote.svg|17px]] |- | {{bandera|GER}} [[Bayer 04 Leverkusen|Bayer Leverkusen]] | align="center"| 0–1 | align="center"| 1–2 |- | {{bandera|UKR}} [[FC Shakhtar Donetsk|Shakhtar Donetsk]] | align="center"| 0–2 | align="center"| 0–4 |- | rowspan="2"| [[Lliga Europea de la UEFA 2014-15|2014–15]] | rowspan="2"| [[UEFA Europa League]] | style="background-color:#CFF"| Clasificatoria 3 | style="background-color:#CFF"| {{bandera|Escocia}} [[Aberdeen F.C.|Aberdeen]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 2–0 | style="background-color:#CFF" align="center"| 3–2 | style="background-color:#CFF" align="center"| '''5–2''' | style="background-color:#CFF"| [[Ficheru:Symbol keep vote.svg|17px]] |- | Play-off | {{bandera|Rusia}} [[FC Krasnodar]] | align="center"| 1–0 | align="center"| 0–3 | align="center"| '''1–3''' | [[Ficheru:Symbol delete vote.svg|17px]] |- | rowspan="4"| [[Lliga Europa de la UEFA 2017-18|2017–18]] | rowspan="4"| [[UEFA Europa League]] | rowspan=3 style=background-color:#CFF align="left"| Grupu L | style="background-color:#CFF"| {{bandera|NOR}} [[Rosenborg Ballklub|Rosenborg]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 4–0 | style="background-color:#CFF" align="center"| 1–0 | rowspan=3 style=background-color:#CFF align="center"| '''2ᵘ Llugar''' | style="background-color:#CFF" rowspan=3| [[Ficheru:Symbol keep vote.svg|17px]] |- | style="background-color:#CFF"| {{bandera|RUS}} [[Zenit San Petersburgu|Zenit]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 1–3 | style="background-color:#CFF" align="center"| 1–3 |- | style="background-color:#CFF"| {{bandera|Macedonia}} [[Vardar Skopje|Vardar]] | style="background-color:#CFF" align="center"| 3–0 | style="background-color:#CFF" align="center"| 6–0 |- | 1/16 | {{bandera|Austria}} [[Red Bull Salzburg|Salzburgu]] | align="center"| 2–2 | align="center"| ?–? | align="center"| '''?–?''' | [[Ficheru:Symbol delete vote.svg|17px]] |} == Afición == [[Ficheru:Patxi_erreala_01.jpg|150px|right|thumb|Aficionáu de la Real]] Según una encuesta del [[Centru d'Investigaciones Sociolóxiques|CIS]] realizada en [[2007]], yera'l 11º equipu que más aficionaos tenía n'[[España]]. Un 1,3% de la población española sería, según dicha encuesta, siguidora de la Real Sociedad. Otru 1,5% de la población simpatizaría con esti equipu, entá ensin ser este'l so ''primer equipu''.<ref>[http://www.cis.es/cis/export/sites/default/-Archivos/Marxinales/2700_2719/2705/Ye2705mar_A.pdf Barómetru de mayu de 2007]. Centru d'Investigaciones Sociolóxiques.</ref> El club cunta con 27.000 abonaos, percima de la metá de los equipos de la [[Primer División d'España|Primer División]]; de la mesma, ta percima de la media en númberu d'abonaos relativos, esto ye, comparándolos col censu demográficu de la ciudá na que s'asitia. N'abril de [[2011]], el premiu "Xugador Nᵘ12" de la [[LFP]] foi dau a la [[Real Sociedad]] como reconocencia a la so gran afición pol so papel na temporada del ascensu (2010-11).<ref>[http://real-sociedad.diariovasco.com/noticias/2011-04-14/premia-enchida-realista-como-20110414.html La LFP premia a la enchida de la Real Sociedad como la meyor de la 2009/10] diariovasco.com</ref> En setiembre de [[2011]], esistíen 114 ''peñes'' d'aficionaos de la [[Real Sociedad]] formalmente establecíes y reconocíes pol club na so páxina web. La so distribución xeográfica ye la siguiente:<ref>{{cita web |url=http://www.realsociedad.com/caste/home/real.asp?menu=080102&id=15531|títulu=Peñes de la Real Sociedad|fechaaccesu=29 de xunu de 2010|editor=Real Sociedad}}</ref> * 20 na ciudá de Donostia-[[San Sebastián]]. * 48 nel restu de la [[Provincia de Guipúzcoa|provincia de Gipuzkoa-Guipúzcoa]]. * 5 nel restu de la [[Comunidá Autónoma Vasca]] (3 en Llabraba-[[Álava]] y 2 en Bizkaia-[[Vizcaya]]) * 5 en [[Navarra]]. * 34 nel restu d'[[España]]. * 2 nel [[País Vascu Francés]]. == Otros datos d'interés == * La Real ye unu de los únicos nueve equipos españoles que nunca compitieron en división inferior a la [[Segunda División d'España|Segunda]] (nin [[Segunda división B]] nin [[Tercer División d'España|Tercer]]). Los otros ocho son tamién históricos del fútbol español. Toos ellos compiten anguaño en [[Primer División d'España|Primer División]]. Trés d'ellos permanecieron siempres en Primer: el [[Real Madrid]], [[FC Barcelona]] y [[Athletic Club]]; ente que los otros cinco permanecieron siempres en Primer o en Segunda: [[Valencia CF]], [[Club Atlético de Madrid]], [[Real Club Deportivo Español|R.C.D. Espanyol]], [[Sevilla FC]] y [[Real Sporting de Xixón]].<ref name="LFP">{{cita web |url=http://www.lfp.es|títulu=Lliga de Fútbol Profesional|fechaaccesu=9 de febreru de 2008}}</ref> * La Real ostenta'l récor de xornaes consecutives ensin conocer la derrota na [[Primer División española]]. Fueron 38 xornaes consecutives, les 6 postreres de la temporada 1978-79 y les 32 primeres de la temporada 1979-80. A pesar d'esti récor, la Real solo pudo ser subcampeón de la Lliga la temporada 1979-80. Na temporada 2010-11 apeligró'l so récor de 32 xornaes consecutives ensin perder nuna mesma temporada, una y bones el [[FC Barcelona]] llegó a tar 31 xornaes consecutives ensin perder, pero la [[Real Sociedad]] evitó que los "culés" igualaren el so récor al ganalos nel que supunxera'l 32º partíu consecutivu ensin perder del Barça. Foi'l [[30 d'abril]] de [[2011]] nel [[Estadiu d'Anoeta]] y la Real venció por 2-1 al FC Barcelona.<ref>[http://real-sociedad.diariovasco.com/noticias/2011-04-30/255059-lasarte-destaca-este-trunfo-ante.html]</ref> [[Ficheru:Eduardo Txillida.jpg|140px|right|thumb|[[Eduardo Chillida]], escultor. Xugó na Real nos años 1940.]] * La [[Real Sociedad]] ye'l sestu equipu que más internacionales apurrió a la seleición de fútbol d'España: 19. Supéren-y el [[FC Barcelona]], [[Real Madrid]], [[Athletic Club]], [[Atlético de Madrid]] y [[Valencia CF]]. * La Real tien l'honor de cuntar nes sos files col xugador más veteranu qu'enxamás trió un terrén de xuegu na [[Primer División española]]. Trátase del entrenador inglés [[Harry Lowe]], que se vio obligáu a xugar de manera escepcional un partíu lligueru na temporada 1933-34, cuando cuntaba con 48 años d'edá.<ref>[https://www.abc.es/hemeroteca/historico-21-12-2002/abc/Deportes/harry-lowe-apuesto-un partíu-de-lliga-con-43-a%C3%B1vos_151199.html]</ref> * Una ponte de la ciudá de [[San Sebastián]] sobre'l ríu [[Urumea]] ta dedicáu al club dende [[2010]].<ref>[http://www.diariovasco.com/v/20100729/san-sebastian/plenu-aprueba-manana-nome-20100729.html El Diario Vasco (29-7-10): El Plenu aprueba mañana'l nome de Ponte de la Real Sociedad]</ref> * L'escultor [[Eduardo Chillida]] y el cineasta [[Elías Querejeta]] fueron xugadores de la [[Real Sociedad]] na so mocedá. * L'alliniación histórica ideal ye: Arconada, Celayeta, Kortabarria, Gorriz, Olaizola, Xabi Alonso, Karpin, Zamora, Nihat, Satrustegi y López Ufarte. * Darko Kovacevic ye'l xugador estranxeru con más partíos (256 en dos etapes, 3 temporaes 96-99 y seis ente 2002-2007 9 temporaes en total) y más goles (107 en toles competiciones). * Nihat Kavheci y Valery Karpin son los únicos estranxeros na alliniación ideal histórica del equipu (142 partíos y 58 goles). El restu, salvu Xabi Alonso en cuenta del so padre "Periko" son los titulares de la Real Sociedad que ganó la Lliga en Xixón l'añu 1981. * La Real ye l'equipu que tien el récor de partíos siguíos con espulsiones nel equipu contrariu, 8. Los últimos años foi l'equipu con menos tarxetes de tola lliga, gracies al so xuegu llimpiu. == Categoríes inferiores == === Real Sociedad B === La '''[[Real Sociedad de Fútbol B]]''', conocíu popularmente como'l '''Sanse''', ye l'equipu filial del club. Foi fundáu en [[1951]] col nome de San Sebastián C.F. Anguaño xuega nel Grupu II de la Segunda División B, y la temporada 2015/2016 ye la sesta consecutiva na categoría tres l'ascensu de la temporada 2009/2010. == Equipu femenín == {{AP|Real Sociedad de Fútbol (femenín)}} L'equipu de [[fútbol femenín]] de la Real Sociedad foi creáu nel añu [[2004]], xubiendo a la [[Superliga Española (fútbol femenín)|Superliga]] nel añu [[2005]]. === Historial === * Temporada 2006/2007: Primer División (9º con 27 puntos) * Temporada 2008/2009: Primer División (10º con 33 puntos) * Temporada 2009/2010: Grupu A de primer División (3º con 30 puntos) * Temporada 2010/2011: Grupu A de primer División (1º con 34 puntos) * [[Primer División Femenina d'España 2011/12|Temporada 2011/2012]]: Primer División (7º con 62 puntos) * [[Primer División Femenina d'España 2012/13|Temporada 2012/2013]]: Primer División (10º con 33 puntos) * [[Primer División Femenina d'España 2013/14|Temporada 2013/2014]]: Primer División (7º con 40 puntos) * [[Primer División Femenina d'España 2014/15|Temporada 2014/2015]]: Primer División (11º con 30 puntos) * [[Primer División Femenina d'España 2015/16|Temporada 2015/2016]]: Primer División (5º con 53 puntos) * [[Primer División Femenina d'España 2016/17|Temporada 2016/2017]]: Primer División (8º con 42 puntos) == Otres seiciones == La Real Sociedad ye coles mesmes un club de calter polideportivu. Al marxe de la so seición principal de fútbol, el club cunta con otros cuatro seiciones profesionales: [[atletismu]], [[ḥoquei yerba]], [[pelota vasca]] y actividaes subacuátiques. == Ver tamién == * [[Trayeutoria de la Real Sociedad de Fútbol]] == Filmografía == * Documental TVE (05/11/1969), [https://www.rtve.es/alacarta/videos/historicos-del-balompie/historicos-del-balompie-real-sociedad/3739751/ «Históricos del balompié - Real Sociedad»] en [[rtve.es]] * Documental TVE (07/05/2013), [https://www.rtve.es/alacarta/videos/conexion-vintage/conexion-vintage-real-sociedad-campeon-liga-1981-1982/1806827/ «Conexón Vintage - 'Real Sociedad bicampeón'»] en [[rtve.es]] * Documental TVE (16/04/2015), [https://www.rtve.es/alacarta/videos/ochentame-otra vegada/ochentame-otra vegada-aquelles lligues inolvidables/3093748/ «Ochéntame otra vegada - 'Aquelles lligues inolvidables'»] en [[rtve.es]] == Notes y referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Real Sociedad|la Real Sociedad de Fútbol}} * [http://www.realsociedad.com/ Sitiu web oficial] * [http://www.laliga.es/laliga-santander/real-sociedad Real Sociedad de Fútbol] en [[LFP|LFP.es]] * [http://es.uefa.com/teamsandplayers/teams/club=50123/domestic/index.html Real Sociedad de Fútbol] en [[UEFA.com]] * {{Enllaz rotu|1=Real Sociedad de Fútbol |2=http://es.fifa.com/classicfootball/clubes/club=31069/index.html |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} en [[FIFA.com]] * {{YouTube|channel=realsociedadtv}} {{Tradubot|Real Sociedad de Fútbol}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Real Sociedad de Fútbol|*]] a0vv0opnbn5x5tej6m9ttxlwgw9scdb Catedral de Burgos 0 112531 4376770 4367823 2025-06-17T12:51:09Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376770 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Catedral de Burgos}} {{edificiu}} La '''Santa Ilesia Catedral Basílica Metropolitana de Santa María''' ye un templu catedraliciu de cultu [[catolicismu|católicu]] dedicáu a la [[Virxe María]], na ciudá [[España|española]] de [[Burgos]]. La so construcción empezó nel añu [[1221]], siguiendo patrones [[arquiteutura gótica|góticos]] franceses. Tuvo perimportantes cambeos nos sieglos [[Sieglu XV|{{versalita|xv}}]] y [[Sieglu XVI|{{versalita|xvi}}]]: les aguyes de la fachada principal, la [[Capiya del Condestable]] y el [[cimborriu]] del cruceru, elementos del [[góticu flamíxeru]] que doten al templu del so perfil inconfundible. Les últimes obres d'importancia (la sacristía o la capiya de [[Tecla de Iconio|santa Tecla]]) pertenecen yá al [[sieglu XVIII|sieglu {{versalita|xviii}}]], sieglu nel que tamién se modificar les portaes gótiques de la fachada principal. La construcción y remodelaciones posteriores facer con piedra [[caliar]] estrayida de les [[cantera|canteres]] de la llocalidá de [[Hontoria de la Cantera]]. Los elementos decorativos y el moblame llitúrxicu del interior pertenecen a variaos estilos artísticos, dende'l mesmu Góticu, el [[Renacimientu n'España|Renacimientu]] o'l [[Barrocu]]. Na catedral caltienen obres d'artistes estraordinarios, como los arquiteutos y escultores de la [[familia Colonia]] ([[Juan de Colonia|Juan]], [[Simón de Colonia|Simón]] y [[Francisco de Colonia|Francisco]]); l'arquiteutu [[Juan de Vallina]], los escultores [[Gil de Siloé]], [[Felipe Vigarny]], [[Rodrigo de la Haya]], [[Martín de la Faya]], [[Juan de Ancheta]] y [[Juan Pascual de Mena]], l'escultor y arquiteutu [[Diego de Siloé]], el rejero [[Cristóbal d'Andín]], el vidreru [[Arnao de Flandes]] o los pintores [[Alonso de Sedano]], [[Mateo Cerezo]], [[Sebastiano del Piombo]] o [[Juan Ricci]], ente otros munchos. El diseñu de la fachada principal rellacionar col góticu clásicu francés de les grandes catedrales ([[catedral de París|París]] o [[catedral de Reims|Reims]]). Consta de tres cuerpos remataos por dos torres llaterales de planta cuadrada. Les aguyes calaes d'influencia xermánica añader nel [[sieglu XV|sieglu {{versalita|xv}}]] y son obra de [[Juan de Colonia]]. Nel esterior son sobresalientes tamién les portaes del Sarmental y la Coronería, gótiques del sieglu {{versalita|xiii}}, y la portada de la Pellejería, con influencies renacentistes-plateresques del sieglu {{versalita|xvi}}. L'alzáu interior del templu toma como referencia a la [[Catedral de Bourges]]. Numberosos son les ayalgues arquiteutóniques, escultóricos y pictóricos del so interior. Ente ellos destaquen: * El cimborrio góticu-platerescu, alzáu primeru por [[Juan de Colonia]] nel sieglu {{versalita|xv}} y reconstruyíu por [[Juan de Vallina]] nel {{versalita|xvi}}, siguiendo planos de Juan de Langres.<ref name=DB19se13>PÉREZ BARREDO:«[http://www.diariodeburgos.es/noticia/ZFE9Y0570-D1C8-BDBD-52B4D562FA02F36D/20130919/juan/langres/quita/vigarny/autoria/cimborrio/catedral Juan de Langres quíta-y a Vigarny l'autoría del cimborrio de la catedral]», ''[[Diario de Burgos]]'', xueves, 19 de setiembre de 2013.</ref> * La Capiya del Condestable, d'estilu [[góticu isabelín]], na que trabayaron la familia Colonia, [[Diego de Siloé]] y [[Felipe Vigarny]]. * El retablu góticu hispanu-flamencu de [[Gil de Siloé]] pa la [[Capiya de Santa Ana de la Catedral de Burgos|Capiya de Santa Ana]]. * El gran cuadru sobre tabla ''La Sagrada Familia'' de [[Sebastiano del Piombo]], obra destacada del artista que s'espunxo nel [[Muséu del Prado]]. * La sillería del [[Coru de la Catedral de Burgos|coru]], obra renacentista plateresca de Vigarny. * Los relieves tardogóticos de la girola, de Vigarny. * Los numberosos sepulcros góticos y renacentistes. * La renacentista Escalera Dorada, de [[Diego de Siloé]]. * El ''Santísimu Cristu de Burgos'', imaxe de gran tradición devocional. * La tumba del [[Rodrigo Díaz de Vivar|Cid Campeador]] y la so esposa [[Doña Jimena]], la so carta d'[[arres]] y la so arca. * El [[Papamoscas (Burgos)|''Papamoscas'']], estatua articulada qu'abre la boca al dar les campanaes de les hores. La catedral burgalesa foi declarada [[Monumentu Nacional]] el [[8 d'abril]] de [[1885]] y [[Patrimoniu de la Humanidá]] pola [[Unesco]] el [[31 d'ochobre]] de [[1984]]. Ye la única catedral española que tien esta distinción de la Unesco de forma independiente, ensin tar xunida al centru históricu d'una ciudá (como asocede nos casos de [[Salamanca]], [[Santiago de Compostela]], [[Ávila]], [[Córdoba (España)|Córdoba]], [[Toledo]] o [[Cuenca (España)|Cuenca]]) o en compañía d'otros edificios, como en [[Sevilla]] o [[Zaragoza]]. Ye amás el templu católicu de mayor rangu en Castiella y Lleón al tratase del únicu templu que siendo catedral metropolitana ye al empar [[basílica]]. En [[1994]], a raigañu del desprendimientu d'una figura de la fachada asocedíu unos años antes, empezaron unos fondos llabores de restauración. En total, llévense invertíos 30 millones d'euros, lo que-y convierte nel monumentu européu que más fondos recibió pa la so restauración y que más s'enllargó nel tiempu.<ref>{{cita web |títulu = La Catedral multiplica por diez les visites desque ye Patrimoniu de la Humanidá |añu = 2014 |editorial = Diario de Burgos |url = http://www.diariodeburgos.es/noticia/ZE807B693-A0EC-7456-00BCA07Y0C0BAE18/20140629/catedral/multiplica/diez/visites/es/patrimonio/humanidad }}</ref> == Historia de la catedral == === Edificación románica del sieglu {{versalita|xi}} === [[Burgos]] foi convertida en [[Diócesis de Burgos|sede episcopal]] en [[1075]] pol rei [[Alfonsu VI de Lleón y Castiella|Alfonsu VI]] y l'autoridá del Papa [[Gregorio VII]], quien dio asina una continuidá canónica a la tradición episcopal de la vieya diócesis de la Oca, que'l so preláu figura yá en 589 como signatario del III Conceyu de Toledo, en dómina visigótica. El monarca promovió la construcción d'una catedral dedicada a la Virxe María de la que nun se conocen les sos traces, pero que se supón [[arquiteutura románica|románica]] y del tipu de les obres coetanees (la sumida ilesia de [[Monesteriu de Santu Domingu de Silos|Silos]], la del [[Monesteriu de San Pedro de Arlanza]], la de [[Ilesia de San Martín de Tours (Frómista)|San Martín de Frómista]] o la [[catedral de Jaca]]). Esiste constancia documental de que'l monarca donó pa la magna obra la cortil qu'ocupaben un palaciu real que perteneciera al so padre [[Fernandu I de Lleón y Castiella|Fernandu I]] y una pequeña ilesia dedicada a Santa María y que se topaba en construcción. En [[1096]] les obres d'esti templu yá taben terminaes, pero llueu resultó pequeñu pa les necesidaes d'una ciudá que yera la capital simbólica del reinu, una potente sede episcopal (el cabildru catedraliciu tenía más de trenta miembros yá antes de [[1200]]) y un centru comercial cada vegada más dinámicu. La decisión de llevantar una nueva catedral tomóse por fin yá empecipiáu'l sieglu {{versalita|xiii}}. Como yera común na dómina, destruyóse l'edificiu románicu (del que solo queda dalgún restu escultóricu) y sobre la so cortil, ampliáu cola baltadera d'unes viviendes allegantes donaes pol obispu Marín, llevantóse la nueva catedral gótica. === Planta === [[Ficheru:Burgos Catedral Planta.png|thumb|300px|left|Planta actual, añu 2008, de la catedral de Burgos empecipiada nel añu 1221.]] <div style="font-size:90%; width:350px; height:420px; overflow:auto;"> :# Pórticu del Sarmental. :# Transepto, brazu Sur. :# Puerta del claustru altu. :# Capiya de la Visitación. :# Capiya de San Enrique. :# Capiya de San Juan de Sahagún. :# Capiya de les Reliquies. :# Capiya de la Presentación. :# Capiya del Santísimu Cristu de Burgos. :# Nave Central y Papamoscas. :# Capiya de Santa Tecla. :# Capiya de Santa Ana o de la Concepción. :# Transepto, brazu Norte y Escalera Dorada. :# Capiya de San Nicolás. :# Cruceru, Cimborrio, Tumba del Cid y Dña. Jimena. :# Capiya y Retablu Mayor. :# Nave Central, Coru. :# Capiya de la Natividá. :# Capiya de l'Anunciación. :# Capiya de San Gregorio. :# Naves llaterales, Deambulatorio y Girola. :# Capiya del Condestable. :# Sacristía. :# Claustru altu. :# Capiya claustral de San Jerónimo. :# Capiya del Corpus Christi. :# Sala Capitular. :# Capiya de Santa Catalina. :# Capiya de San Xuan Bautista y Santiago. :# Nártex, Puerta de Santa María. :# Puerta de la Coronería. :# Puerta de la Pellejería. :# Claustru baxu. </div> {{clear}} === Fundación gótica y obres nos sieglos {{versalita|xiii}} y {{versalita|xiv}} === [[Ficheru:Burgos - Catedral 173.jpg|thumb|Llau meridional, dende la Plaza de San Fernando.]] La primer piedra de la nueva catedral asitióse'l {{fecha|20|7|1221}} en presencia de los promotores del templu: el rei [[Fernandu III de Castiella]] y l'obispu [[Mauricio (obispu de Burgos)|Mauricio]], preláu de la diócesis burgalesa dende 1213. Cabo suponer que'l primer maestru d'obres foi un anónimu arquiteutu francés -magar dellos investigadores dan el nome del canónigu [[Johan de Champagne]], citáu documentalmente en 1227-, bien probablemente traíu a Burgos pol mesmu obispo Mauricio, tres el viaxe que realizara per Francia y Alemaña p'alcordar el matrimoniu del monarca con [[Beatriz de Suabia]], ceremonia nupcial que se realizó precisamente na vieya catedral románica. La construcción de la catedral, emplazada xustu nel puntu onde empieza a empinase la fastera del cuetu presidíu pol [[Castiellu de Burgos|Castiellu]], empecipiar pola cabecera y el presbiteriu, llugar ésti onde se soterró al obispu fundador, que los sos restos fueron darréu treslladaos al centru del coru capitular. Escontra [[1240]] asumió la direición de les obres el llamáu [[Maestru Enrique]], tamién d'orixe galu, que dempués se fadría cargu de la ereición de la [[Catedral de Lleón]] y qu'ensin dulda s'inspiró na [[Catedral de Reims]], con que la so fachada'l [[hastial]] de la seo burgalesa guarda grandes semeyances. Les obres avanzaron con gran rapidez y pa 1238, añu de la muerte del preláu fundador, soterráu nel presbiteriu, yá taben cuasi terminaes la cabecera y bona parte del cruceru y les naves. La consagración del templu tuvo llugar en [[1260]], anque consta la celebración d'oficiu divín nél dende [[1230]]. Ente la segunda metá del [[sieglu XIII|sieglu {{versalita|xiii}}]] y principios del {{versalita|xiv}} completáronse les capiyes de les naves llaterales y construyóse un nuevu claustru. Al maestru Enrique, fináu en 1277, tomó-y el relevu'l maestru [[Johan Pérez]], esti yá hispanu. Otros canteros posteriores fueron [[Aparicio Pérez]], activu en [[1327]], [[Pedro Sánchez de Molina]] y [[Martín Fernández]], finaos respeutivamente en 1396 y 1418. === Ampliaciones y reformes nos sieglos {{versalita|xv}} a {{versalita|xviii}} === Nel sieglu {{versalita|xv}} la [[familia de les Colonia]] incorporó les aguyes de les torres de la fachada principal, el cimborrio sobre'l cruceru y la Capiya de los Condestables. Nel sieglu {{versalita|xvi}}, amás de los cambeos realizaos en delles capiyes, destaca la construcción d'un nuevu cimborrio por Juan de Vallina, que sustituyó al de Juan de Colonia (fundíu tres un furacán). Nel sieglu {{versalita|xviii}} realizáronse la Capiya de Santa Tecla, la Capiya de les Reliquies y la Sacristía. === Restauraciones de los sieglos {{versalita|xix}} y {{versalita|xx}} === La catedral de Burgos debe la so gran cantidá d'obres d'arte de los sieglos {{versalita|xiii}} al {{versalita|xviii}}, sobremanera, al fechu de que mientres los sieglos {{versalita|xix}} y {{versalita|xx}} nun s'entamara nenguna restauración decisiva. Fora del ámbitu del claustru nuevu solo reformóse de manera esencial, dempués del 1800, la capiya del Santu Cristu o de La nuesa Señora de los Remedios, asitiada na zona oeste del claustru vieyu. La renovación empezó col treslláu del altamente veneráu crucifixu del Santu Cristu dende'l [[Real Monesteriu de San Agustín]] a la capiya que, a partir d'entós, llamóse capiya del Santu Cristu de Burgos. Na década de 1890 [[Vicente Lampérez y Romea]], maestru arquiteutu de la catedral dende 1887, entamó una restauración fonda d'esta capiya, quitando'l llucíu amestáu de los murios y bóvedes y anovóse por completu la portada que da a la nave. Tamién se remonten a esta restauración les ventanes de tracería neogótica, les arcaes ciegues de los murios y la mayor parte de los restantes elementos arquiteutónicos. Ente 1899 y 1911 Lampérez restauró, coles mesmes, el llamáu claustru nuevu, consiguiendo recuperar no esencial la so forma orixinal. Nel claustru habíase sobreedificado un tercer nivel con pequeñes ventanes barroques qu'esti arquiteutu fixo esaniciar y, de camín, abrió les ventanes orixinales del claustru que quedaren cuasi zarraes. La instalación de vidreres ornamentales siguiendo modelos y téuniques antigües, representó'l final de la restauración. Ente que el cuerpu cimeru del claustru cuasi nun esperimentó nengún cambéu, el claustru inferior viose notablemente restauráu. Les formes de la so nervadura, aparentemente del góticu tardíu, deber a Lampérez. Antes de la restauración, el claustru inferior atopábase estremáu en dellos compartimientos y, polo xeneral, n'estáu de malu caltenimientu. Ye probable que mientres la restauración del claustru esaniciárase la caxa d'escalera que s'amestara darréu, asitiada na esquina suroeste interior del mesmu claustru. Con posterioridá, la conexón ente dambos niveles del claustru solo establezse al traviés d'una escalera de madera asitiada so la capiya de San Jerónimo. La restauración más recién de la catedral, de mano del arquiteutu Marcos Rico Santamaría, reemplazó la cubrición por aciu un treme d'aceru llixero. En rellación cola estrella de nervadura llibremente suspendida na torre centro del transepto, tendióse una superficie de vidriu que llogra'l llume completo del treme de la nervadura. Prescindiendo d'estes últimes midíes, pocos fueron los recién intentos de modificar la sustancia arquitectónico y escultural de la catedral. El 12 d'agostu de 1994, una estatua de San Llorienzo esprender del tramu final de la torre norte de la fachada principal, lo que fizo pública la inmediata necesidá de volver a entamar les midíes de proteición y caltenimientu del monumentu. A lo último, son reseñables otres intervenciones coetanees que, ensin pretender dalgún cambéu del monumentu, contribuyeron notablemente al resalte de la catedral, como foi la eliminación a principios del [[sieglu XX|s. {{versalita|xx}}]] de delles construcciones que fueren adosaes al templu, dalgunes yeren viviendes, como les cases mercar y baltar pol Conceyu de Burgos sol mandatu de [[Lucas Sáiz Sevilla]], ente qu'otres yeren edificios d'usu eclesiásticu como'l Palaciu Arzobispal. == Arquiteutura esterior == === Fachada de Santa María === [[Ficheru:Burgos - Catedral 002.jpg|thumb|left|upright|Fachada de Santa María.]] [[Ficheru:Burgos - Catedral 001.jpg|thumb|upright|Fachada de Santa María, rosetón y galería.]] Al baxar poles escaleres que baxen a la plaza de Santa María puede contemplase la fachada occidental del templu, inspirada nes de les catedrales de París y Reims. Nel cuerpu inferior ábrese la '''Portada de Santa María''', formada por trés arcos apuntaos y abocinados qu'acovecen la Puerta Real, o del Perdón, el central, y les de l'Asunción y la Inmaculada, los llaterales. Esta portada yera obra del [[sieglu XIII|sieglu {{versalita|xiii}}]] y, cola so iconografía dedicada a la Virxe, taba considerada como la más importante manifestación escultórica d'estilu góticu en Castiella, pero'l so grave deterioru obligó a reconstruyir austeramente les puertes llaterales, en [[1663]] por [[Juan de Pobes]], y la central, n'estilu neoclásicu, con baldíu adintelado y frontón triangular, en 1790; nos tímpanos de les llaterales asitiáronse los relieves de la Concepción y la Coronación, salíos de la mano de Juan de Pobes, y nes enjutas, dos arquillos llaterales dobles qu'acovecen dos tales estauínes. [[Image:CatedralDeBurgos20110909210812P1130449.jpg|thumb|Fachada de la catedral allumada.]] El segundu cuerpu de la cai central de la fachada ye obra del sieglu {{versalita|xiii}} y nél abre un '''rosetón''' d'aire cisterciense, con tracería d'estrella de seis puntes, o de sellu de Salomón. Nel tercer cuerpu de la mesma cai ábrese una elegante '''galería''', jalonada por dos tales aguyes y dellos pináculos, y formada por dos grandes ventanales con maineles y tracería de trés óculos cuadrilobulados; so los ocho arquillos que formen los maineles de dambos arcos tán asitiaes les estatues de los ocho primeros [[reis de Castiella]], de [[Fernandu I de Lleón|Fernandu I]] a [[Fernandu III de Castiella|Fernandu III]]. Corona la cai una fina barandiella-crestería de arquillos ojivales sobre la que s'alza una estatua de la Virxe col Neñu, acompañada de la lleenda, alusiva a la Madre de Cristu, ''Pulchra ye et decora''. Esti remate foi realizáu a mediaos del [[sieglu XV|sieglu {{versalita|xv}}]] por Juan de Colonia. Sobre les puertes llaterales del primer cuerpu álcense dos '''torres''' cuasi ximielgues del sieglu {{versalita|xiii}} y de tres cuerpos, con pilastres decoraes con pináculos y estatues nos sos ángulos, y con decoraos baldíos ojivales en cada cara de cada cuerpu: unu abocinado con mainel y tracería de óculo, tapáu con vidreres, nel primeru; dos geminados ensin mainel y ensin tracería, nel segundu; y otros dos geminados con mainel y tracería, nel terceru. [[Imaxe:Catedral espolon.jpg|thumb|Vista dende'l [[Paséu del Espolón]].]] Sobre estes torres, a mediaos del sieglu {{versalita|xv}}, Juan de Colonia alzó dos tales '''aguyes o chapiteles''' piramidales de base octogonal y de finos calaos que configuraron definitivamente la figura de la seo burgalesa. La so proxenie suevoalemana coincide col proyeutu de la [[Catedral de Colonia]], que pudo conocer el maestru Juan, magar les aguyes de la ciudá alemana nun se realizaron hasta'l [[sieglu XIX|sieglu {{versalita|xix}}]]. Los chapiteles burgaleses fueron llevantaos coles aportaciones económiques del obispu [[Alonso de Cartaxena]] y del so socesor na sede, [[Luis de Acuña]], que los sos blasones, xunto colos de la monarquía castellanu-lleonesa, apaecen nos antepechos que conecten colos cumales de les torres. Nestos antepechos el maestru Juan dispunxo tamién la lleenda ''pax vobis'' y l'escultura de Cristu amosando les buelgues de la so Pasión, n'unu, y la lleenda ''ecce agnus dei'' y una escultura de San Xuan Bautista, nel otru. Jalonan el conxuntu de la fachada dos torrecillas poligonales, decoraes con arquillos lobulaos, con pináculos y con estatues y remataes n'aguyes piramidales que xuben hasta l'arranque de les aguyes de les torres; nel so interior alluguen dos tales escaleres de cascoxu que xuben al triforio y a les bóvedes de la catedral === Fachada y Puerta del Sarmental === [[Ficheru:Burgos - Catedral 007 - Puerta del Sarmental.jpg|thumb|left|upright|Puerta del Sarmental (s. {{versalita|xiii}}).]] Menos conocida como '''Puerta Sacramental''', esta portada, abierta nel brazu meridional del transepto y aprucida a la [[Plaza del Rei San Fernando]], fecha de piedra, dende la que s'apuerta salvando una pronunciada escalinata, foi construyida aproximao ente [[1230]] y [[1240]]. Trátase d'unu de los meyores conxuntos escultóricos del clasicismu góticu del sieglu {{versalita|xiii}} n'España. Ta dedicada a la tema arcaizante de Cristu en Maxestá, anque emplegando una plástica innovadora. L'elementu central y artísticamente más depuráu ye'l '''tímpanu''', que la so execución atribuyir a un artista francu referíu como'l Maestru del Beau Dieu de Amiens. Lo que ye induldable ye la influencia de la escultura de la [[Catedral de Amiens]] na maxistral portada burgalesa. Nesti espaciu cuasi triangular representar a Jesús sedente como Pantocrátor amosando'l Llibru de la Llei y, arrodiándo-y, los Cuatro Evanxelistes, nel so casu representaos de doble manera: icónicamente, con ellos mesmos inclinaos sobre los sos pupitres d'escritura redactando los Evanxelios, y simbólicamente, pol Tetramorfos. Debaxo, dixebráu por un dintel, apaez un Apostoláu al completu en pose sedente, atribuyíu a otru artista francés conocíu como'l Maestru del Sarmental. El tímpanu ye arrodiáu per trés arquivoltas qu'ocupen los 24 vieyos del Apocalipsis, tocando o afinando preseos musicales medievales, dellos coros d'ánxeles y una alegoría de l'Artes. Esti conxuntu iconográfico tuvo de ser talláu por escultores locales dirixíos polos maestros franceses. [[Ficheru:Burgos - Catedral 022 - Fachada del Sarmental.JPG|thumb|upright|Fachada del Sarmental.]] La puerta ta estremada por un parteluz nel qu'apaez, cubierta por un dosel sobre'l que se efigia al Corderu, una moderna estatua (sustituyendo a la deteriorada orixinal, que pudo ser tallada tamién pol Maestru del Sarmental) representando a un obispu; ye tradición identificar al retratáu como D. [[Mauricio (obispu de Burgos)|Mauricio]], anque bien pudiera tratase de D. [[Asterio de Auca|Asterio]] o de [[Indalecio (home apostólicu)|San Indalecio]], primer obispu d'[[Almería]], mártir y cristianizador de les tierres burgaleses. Nes jambas llaterales atópense esculpíes seis figures, posteriores al restu de la portada, cuatro de les cualos representen a [[Moisés]], [[Aarón]], [[San Pedro]] y [[Pablo de Tarsu|San Pablo]]; les otres dos nun son fácilmente identificables. Anque la Portada concentra tol interés, nun puede pasase per alto'l restu del hastial, qu'escolten robustos contrafuertes remataos en pináculos. Ye trabayu posterior, de finales del sieglu {{versalita|xiii}}. Los sos dos cuerpos cimeros, estructurados a semeyanza del cuerpu central de la Fachada de Santa María, tán ocupaos por un rosetón y sobre él un conxuntu de galería abierta con tres arcos con intradoses calaos con triple cuatrifolio y sofitaos en maineles frente a los qu'asoma una estatuaria interpretada como la Divina Lliturxa, onde Cristu alministra la Eucaristía flanqueado por dolce ánxeles ceriferarios y turiferarios. Na actualidá, les visites turístiques apuerten a la Catedral pela Puerta del Sarmental. === Fachada y Puerta de la Coronería === [[Ficheru:Burgos - Catedral 118 - Puerta de la Coroneria.jpg|thumb|left|Puerta de la Coronería (s. {{versalita|xiii}}).]] Nel hastial del brazu norte del cruceru, al altor de la cai Fernán González pero nun nivel varios metros más eleváu que'l del suelu del templu, ábrese la portada de la Coronería, o '''Puerta de los Apóstoles''', que dende l'interior de la Catedral comunicar cola nave por aciu la Escalera Dorada de Diego de Siloé. Ye obra realizada ente 1250 y 1257 por artistes locales pertenecientes al círculu del maestru Enrique, denomináu dacuando maestru de la Coronería. Dafechu gótica, parte de les temes escultóriques enllarguen sicasí la tradición románica. Amás, la redolada de la puerta foi reformáu nel {{versalita|xviii}}, en 1786, con un arcu de mediu puntu de grandes dovelas y d'estilu barrocu, que sustituyó un parteluz góticu nel que taría representada la figura de Dios Padre. Al poco d'acometer la remodelación, el cabildru decidió clausurar esta puerta pol escesivu y cafiante tránsitu de vecinos que baxaben escontra la parte baxa de la ciudá con bastimentos ya instrumentos. Terminó asina otru trasiegu de xentes, esti piadosu, yá que pola Coronería aportaben a la Catedral los peregrinoso que siguíen el [[Camín de Santiago]]. [[Ficheru:Burgos - Catedral 070.jpg|thumb|Testeru de la fachada de la Coronería.]] Per debaxo y enriba de les jambas, y estendiéndose pol muriu circundante, formando frisos, apaecen dos tales series d'arcos ciegos ojivales apuntaos y trilobulados, que nel zócalo inferior monten sobre columnillas pareadas con capiteles vexetales. Esta galería ciega de trilóbulos y columnillas sirve de base a un Apostoláu al completu, formáu por estatues de bultu redondu y de tamañu cuasi natural. Preséntense seis en cada llau, adosaes al muriu y separaes poles jambas. Los trés arquivoltas tán guarníes por relieves de serafinos na interior, ánxeles turiferarios na entemedia, y escenes de la resurreición de los muertos na esterior. El tímpanu, estremáu en dos partes, representa'l Xuiciu Final. Sobre'l dintel xustu enriba de la puerta apaez una llarga escena en relieve presidida per San Miguel con una balanza pesando les almes; arródienlu, a la izquierda, unos demonios qu'intenten desanivelar al so favor el pesu de los pecaos, según los condergaos que son conducíos al Infiernu, y, a la derecha, una casina cola puerta abierta que representa la entrada al paraísu, nel que yá tán unos nobles, un rei, una reina, un monxu con capiellu y un relixosu franciscanu, los bonaventuraos. Esti motivu de la [[psicostasis]] ye un heriedu iconográfica del arte románico. Na parte cimera del tímpanu apaez otru motivu habitual del románicu, la [[Déesis]], con Cristu entronizado como xuez universal, colos brazos alzaos, amosando la firida de la banda y flanqueado pola Virxe y San Juan que imploran piedá pa les almes de los desdichaos. Nel vértiz del tímpanu, sobre unes nubes, unos ánxeles porten les insinies de la Pasión. Los conatos de dramatismu y la espresión aceñera qu'amuesen delles de les imáxenes d'esta portada alloñar del plenu clasicismu francés y poner en rellación con una corriente más naturalista de claru sabor hispano. Considerar a esta portada emparentada cola del Xuiciu de la fachada occidental de la [[Catedral de Lleón]] y cola temática iconográfica de les catedrales de Reims y [[Catedral de Chartres|Chartres]], anque la so referencia más evidente ye la vecina Puerta del Sarmental, que'l so perfectu equilibriu, sicasí, nun consigue algamar. La fachada de la portada de la Coronería enllargar escontra riba con un ventanal de triple arcu gradiáu y sobre él, jalonada por dos tales aguyes calaes, una galería de tres arcos ojivales, con maineles y tracería de tres círculos cuadrilobulados. Adosaes a los maineles hai doce estatues coronaes alusives a la realeza castellana y, adosaes a les enjutas de los arcos, ánxeles turiferarios. Siguiendo colo visto na fachada del Sarmental, el hastial de la Coronería termina na so parte cimera con una barandiella formada por arquillos. === Puerta de la Pellejería === [[Ficheru:CatedralDeBurgos20110910084500P1130502.jpg|thumb|Tímpanu de la Puerta de la Pellejería (s. {{versalita|xvi}}).]] Dende la plaza de La Llana puede contemplase la Puerta de la Pellejería, menos conocida como '''Puerta del Canalejo''', que, so un ventanal similar a los del ábside, abrir nel muriu oriental del brazu norte del cruceru, faciendo esquina cola Puerta de la Coronería y interiormente cola Escalera Dorada. Foi mandada realizar en 1516 pol obispu [[Juan Rodríguez de Fonseca]] como alternativa al accesu pela Puerta de la Coronería, al que daben un usu non relixosu los habitantes de la parte alta de la ciudá, que la aprovechaben p'algamar la parte baxa de manera rápida y abellugada, baxando por una escalera y travesando la Catedral. El so autor, Francisco de Colonia, nietu de Juan y fíu de Simón, concibió esta portada a manera de retablu góticu de dos cuerpos de trés calles, más áticu, o frontón, pero con decoración plateresca nes sos pilastres, frisos y entablamentos. Na cai central, nel primer cuerpu, ábrese la puerta, d'arcu de mediu puntu angrelado, con arquivolta decorada con estauínes de los Apóstoles baxu [[doselete|doseletes]], que siguen la direición del arcu; nel segundu cuerpu apaecen dos talos relieves que representen el martiriu de San Xuan Bautista y San Xuan Evanxelista; nel áticu, flanqueado poles estatues de San Pedro y San Pablo, un frontón semicircular acueye un relieve de la Virxe entronizada col Neñu, ente ánxeles músicos y col obispu mecenes arrodillado a la izquierda; nes cais llaterales, so dos talos escudos del preláu Fonseca, apaecen les imáxenes de diversos santos que al igual que los escudos fueron realizaes, antes de 1523, por Bartolomé de la Faya. Anque de gran valor pol so detalle artísticu, la Puerta de la Pellejería cadez d'una falta total de proporción, consecuencia del estrechu espaciu en que los autores hubieron de trabayar. Hai qu'añader que la nave central emplega pa la descarga de fuercies nes naves llaterales xuegos de doble [[arbotante]], tomáu de los grandes templos franceses como la [[Basílica de Saint-Denis]] y la [[Catedral de La nuesa Señora de París|Catedral de Notre-Dame]] de [[París]]. == Arquiteutura interior y capiyes == [[Ficheru:Burgos - Catedral 076 - Capilla Mayor.jpg|thumb|upright|Aspeutu de la Capiya Mayor.]] El templu, si esclúyense les capiyes llaterales y les diverses dependencies anejas llevantaes n'etapes arquiteutóniques posteriores, presenta planta de cruz llatina, con dimensiones de 84 por 59 metros, que formen tres naves, siendo la central más ancha (11 metros) elevada (25 metros) y tando les llaterales fundíes na cabecera por aciu una '''girola''' o deambulatorio, y, cortándoles perpendicularmente, un trasepto d'una nave empobináu na exa norte-sur. La exa llonxitudinal de les naves de la exa este oeste se compartimenta en nueve tramos, trés de los cualos correspuenden a la fonda Capiya Mayor, más el cruceru y la cabecera pentagonal; el transepto o nave tresversal consta de seis tramos, trés a cada llau y del mesmu altor que la nave central. [[Ficheru:Catedral de Burgos. Cimborrio.jpg|thumb|Juan de Vallina. Cimborrio.]] Los alzaos consisten en pilastres octogonales, de nucleu cilíndricu y columnillas adosaes, salvo los que sostienen los arcos torales nel cruceru, que son solu cilíndricos y d'enforma mayor grosez. Les cubiertes solucionar con '''bóvedes de crucería''' con nerviu espinazu, simple na mayoría de los tramos y compuesta con terceletes y combados en dellos tramos, como asocede nel transepto. Les bóvedes de los tramos de la girola son de cinco o seis radios, y les de los tramos de la nave central son barlongas, esto ye, acusadamente rectangulares. Ye característicu l'elegante '''triforio''' que percuerre tola parte alta de los murios de la nave central y del transepto, darréu per debaxo de los vitrales. Cada arcada, d'[[arcu de mediu puntu]] [[Arcu festoneado|festoneado]] con cabeces humanes, presenta un ellaboráu intradós consistente en siete baldíos, trifolios y cuadrifolios, arquería apuntada y trilobulada separada por seis maineles y un antepechu a manera de balaustrada calada con motivu flamíxeru. Los tramos del triforio próximos al cruceru tienen decoración flamíxera más movida; foi la resultancia d'un cambéu de finales del sieglu {{versalita|xv}} llevada a cabu quiciabes por Juan de Colonia, momentu en que se realizaron tamién los antepechos por inicitiva del Obispu Acuña, que les sos armes ostentar en dellos puntos. Esti modelu d'alzáu, de pilastres, triforio y vitrales, paez inspiráu nel de la [[Catedral de Bourges]]. Na parte cimera de los murios abren les amplies ventanes con vidrera partida en doble ojiva y rosetón cimeru. Trés son los rosetones: el de la fachada de Santa María y los que presiden los testeros del transepto. === Nave mayor === * '''El Papamoscas y el Martinillo''' {{AP|Papamoscas (Burgos)}} [[Ficheru:Burgos - Catedral 162 - Papamoscas.jpg|thumb|upright|El Papamoscas.]] Nos pies de la nave mayor, a gran altor, tópase un reló con una figura articulada que, toles hores en puntu, mueve un brazu col que da un campanazu y abre al tiempu la boca: tratar d'un autómata del [[sieglu XVIII|sieglu {{versalita|xviii}}]] que recibe'l nome de Papamoscas. A la so derecha, nun balcón, otru autómata, el Martinillo, encargar d'anunciar los cuartos d'hora cutiendo les campanes que -y flanquean. * '''Capiya Mayor''' {{AP|Capiya Mayor de la Catedral de Burgos}} Consta de tres tramos, el primeru, allegante al cruceru, con bóveda de crucería complexa y los dos siguientes con bóveda de crucería simple, más la cabecera pentagonal. Preside l'espaciu'l '''[[retablu mayor de la catedral de Burgos|retablu mayor]]''', obra d'[[estilu romanista|estilu renacentista romanista]] empezada en 1562 por [[Rodrigo de la Haya]] y completada tres la so muerte en 1577 pol so hermanu, [[Martín de la Faya]]. Inclúi collaboraciones escultóriques de [[Juan de Ancheta]]. Concluyida l'arquiteutura y l'escultura en 1580, nos años siguientes executaron el doráu y la policromía los artistes [[Gregorio Martínez (pintor)|Gregorio Martínez]] y [[Diego de Urbina]]. El mueble ta presidíu pola imaxe de Santa María la Mayor, la titular de la catedral, d'estilu góticu-flamencu de mediaos del sieglu {{versalita|xv}}. Nel presbiteriu caltienen dellos sepulcros góticos, ente ellos, el del infante [[Juan de Castiella'l de Tarifa]], que foi fíu del rei [[Alfonsu X de Castiella]]. * '''Coru y trascoro''' {{AP|Coru de la Catedral de Burgos}} Emplazado metanes la nave mayor y darréu anterior al cruceru, l'elementu más destacáu del '''coru''' catedraliciu ye la '''sillería''' de nozal, monumental conxuntu escultóricu con forma de ''O'', na so mayor parte llabráu a partir de [[1505]] y n'estilu platerescu por [[Felipe Bigarny]], quien cinceló nél una profusa serie de relieves con iconografía relixosa. Hasta [[1522]] les graes llaterales tuvieron emplazadas a entrambos llaos del presbiteriu de la Capiya Mayor. La filera tresversal y partes menores de la sillería paralela a la exa de la nave fueron tallaes n'otros momentos posteriores del sieglu {{versalita|xvi}} y d'empiezos del sieglu {{versalita|xvii}}. L'espaciu acueye una '''rexa''' de Juan Bautista Celma, dos '''órganos''', l'unu barrocu y l'otru neoclásicu, y el '''bultu yacente del obispu Mauricio''', obra gótica del sieglu {{versalita|xiii}} tallada en madera y recubierta de cobre con apliques de pedrería y esmaltes de [[Limoges]]. Exteriormente, en paralelu a les naves llaterales y al hastial de los pies de la Catedral, el conxuntu coral resolver nun '''trascoro''' d'estilu barrocu clasicista de principios del sieglu {{versalita|xvii}}, estructura qu'acueye pervalibles escultures d'alabastru y una coleición de llenzos dedicaos a santos que figuren ente lo más destacao de la obra del pintor Juan Ricci. === Transepto === [[Ficheru:Burgos - Catedral 164 - cimborrio.jpg|thumb|left|Esterior del cimborrio.]] [[Ficheru:Burgos Kathedrale Innen.jpg|thumb|Cimborrio del cruceru (s. {{versalita|xvi}}).]] [[Ficheru:Burgos - Catedral 069 - Tumba del Cid.jpg|thumb|Balta del Cid y Doña Jimena.]] * '''Cimborrio''' Escontra [[1460]]-[[1470]], por encargu del obispu Acuña, [[Juan de Colonia]] llevantó nel cruceru un cimborrio qu'adoptó la forma d'una tercera y suntuosa torre catedralicia. L'atrevida estructura d'esti cimborrio -que según les descripciones de la dómina yera bien alto y elegante, taba afatáu por munches columnes y apaecía coronáu d'ocho chapiteles- foi de xuru la causa del so estrueldosu fundimientu na nueche del [[3 de marzu|3]] al [[4 de marzu]] de [[1539]]. La obra derrumbar al dexar les sos pilastres del llau norte y abasnó consigo delles bóvedes. L'accidente tuvo llugar de madrugada y nun causó víctimes. Esi mesmu día, el cabildru decidió reconstruyir el cimborrio y dello dio encargu a [[Juan de Vallina]]. Con diseñu d'un discípulu de [[Felipe Bigarny]] llamáu Juan de Langres,<ref name=DB19se13 /> Vallina presentó una elevada estructura de prisma octogonal estremada en dos cuerpos. Cuatro torres adosaes y remataes por espodaes aguyes refuercen l'impautu visual del tambor central. En cada unu de los sos ocho llaos abren dos grandes ventanales amainelados que dexen un intensu llume del interior. L'estilu renacentista platerescu conxugar col góticu final, que manifiéstase nel so minuciosu programa decorativu y na verticalidá aniciada polos sos numberosos pináculos y chapiteles. El perfil resultante ye, inda, básicamente góticu. L'interior ye más esllumante entá que l'esterior. El pimpanu volume arquitectónico fuelga sobre cuatro enormes pilastres circulares, solución impuesta por Vallina pa prevenir una repetición del desastre de 1539. Cuatro trompes dexen el pasu escontra la planta octogonal de los dos cuerpos. Los ocho llaos de la llinterna tán cuayaos d'una trupa decoración d'inspiración renacentista, na que s'entemecen numberoses escultures, relieves, escudos nobiliarios y otros elementos decorativos salíos de les manes d'artistes como Juan Picard (o Picardo) y Pedro Andrés. Tol conxuntu rematar con una espectacular bóveda estrellada de doble estructura con forma d'estrella d'ocho puntes y que ente los sos nervios zarra una filigrana totalmente calada. Esta sorprendente y atrevida solución arquitectónica, amás d'allixerar pesu, dexa que la lluz cenital penerar con fuercia y allume el trabayu escultóricu que s'esparna al so alredor. Tola obra quedó concluyida en 1568. * '''Cruceru''' Nel suelu del cruceru, xusto debaxo del [[cimborriu]], atopar dende 1921 el '''sepulcru del [[Cid Campeador|Cid]] y [[Doña Jimena]]'''. Los sos restos, procedentes del [[Monesteriu de San Pedro de Cardeña]], fueron soterraos so una simple llosa de mármol cola correspondiente inscripción, nuna solemne ceremonia na que se lleó un epitafiu redactáu por [[Ramón Menéndez Pidal]]. Cabo añader que l'espaciu del cruceru ta flanqueado por dos rexes de principios del sieglu {{versalita|xviii}} forxaes según proyeutu de fray Pedro Martínez, quien tamién diseñó los púlpitos. [[Ficheru:Burgos - Catedral 046 - Escalera Dorada.jpg|thumb|Escalera dorada.]] * '''Escalera dorada''' La obra foi encargada en [[1519]] pol cabildru de la catedral y l'obispu Juan Rodríguez de Fonseca, quien la costearon. Obra de [[Diego de Siloé]] inspirada nel [[renacencia]] italianu, ta esculpida con una gran riqueza iconográfica basada nos [[grabáu|grabaos]] de [[Nicoletto Rosex da Modena]], Agostino de Musi, fray Antonio de Monza, Giovanni da Brescia y Agostino Veneziano. Los antepechos de fierro sobredorado ([[1523]]-[[1526]]) son del maestru francés Hilario. La escalera comunicaba la puerta de la Coronería cola catedral, salvando con muncha orixinalidá un desnivel de cuasi ocho metros. L'arquiteutu [[Charles Garnier]] inspirar nella pa la gran escalera de la [[Ópera Garnier|Ópera de París]]. Anguaño la puerta de la Coronería ta permanentemente zarrada y la escalera perdió'l so usu pal tránsitu públicu. Solo utilízase pa instalar nella la custodia col [[hostia|Santísimu Sacramentu]] en Selmana Santa (Xueves y Vienres Santu). === Girola y trasaltar === [[Ficheru:Burgos Cathedrale déambulatoire.jpg|thumb|Relieves de la girola (s. {{versalita|xvi}}).]] Na girola atópase'l sepulcru del arcedianu [[Pedro Fernández de Villegas]], obra de [[Simón de Colonia]]. Los relieves centrales del trasaltar son de [[Felipe Bigarny]] y los de los estremos de [[Pedro Alonso de los Ríos]]. * '''Relieves del trasaltar''' En 1498 el cabildru encamentó al escultor [[Felipe Bigarny]] un relieve en piedra pal trasaltar. Bigarny executó en piedra caliar la so ''Camín del Calvariu''. Trátase de la primer obra documentada d'esti artista en Burgos y nella amuesa'l so estilu, bien debedor de la espresividá y la estética gótico pero abierto a les novedaes renacentistes, como s'evidencia nos elementos decorativos. Tres l'ésitu del encargu, el cabildru encamentó-y dos relieves más: los de la ''Crucifixón'' y el ''Descendimiento, entierru y resurreición de Cristu'' (1500-1503), dambos anguaño tán bien estropiaos al habese llabráu en piedra de mala calidá que se pulveriza col mugor. El marcu decorativu arquiteutónicu de los relieves atribuyir a [[Simón de Colonia]]. Esti conxuntu escultóricu completóse cuasi dos sieglos dempués cola adición nos estremos de dos nuevos relieves, dedicaos a la ''Oración del Güertu'' y a la ''Ascensión''. Fueron executaos pol escultor Pedro Alonso de los Ríos ente 1681 y 1683, tamién en piedra caliar, y n'estilu barrocu. [[Ficheru:Burgos - Catedral 139 - Capilla del Condestable.jpg|thumb|upright|Esterior de la gran Capiya del Condestable.]] === Capiya del Condestable === {{AP|Capiya del Condestable}} Edificada sobre la capiya central de la girola, sustitúi a la primitiva capiya gótica dedicada a San Pedro. La nueva gran capiya foi encargada polos [[Condestables de Castiella]] [[Pedro Fernández III de Velasco|Pedro Fernández de Velasco]] y [[Mencía de Mendoza y Figueroa]] pa sirvir de panteón familiar y anque la so denominación popular seya la de Capiya del Condestable (o de los Condestables), el so nome exactu ye Capiya de la Purificación de la Virxe, a la que taba consagrada. * '''Arquiteutura de la capiya''' L'arquiteutura deber a [[Simón de Colonia]], quien empezó les obres en [[1482]]. Trátase d'una gran construcción qu'amuesa del góticu tardíu y la transición del arte gótico al tempranu renacentista: Colonia afixo la cortil irregular de la capiya pa construyir un espaciu únicu cubiertu con una bóveda estrellada, octogonal, cola so zona central -en redol a la clave principal- calada, talmente que entra lluz cenital. La obra arquitectónica completar cola sacristía axacente, añadida en [[1517]] por [[Francisco de Colonia]]. * '''Retablos''' El retablu mayor ye obra de [[Diego de Siloé]] y de [[Felipe Bigarny]] y foi realizáu ente [[1523]] y [[1526]]. La so arquiteutura ye bien orixinal: l'asuntu principal (la Purificación de la Virxe) ocupa tol primer cuerpu, concebíu como si fuera un escenariu (asina lo describió l'historiador Martín González), con escultures de tamañu natural nes que s'aprecia la diferencia d'estilu ente Bigarny y Siloé (esti postreru más delicáu y dulce que'l borgoñón). La policromía del retablu tuvo al cargu de [[León Picardo]]. [[Ficheru:Grabcondestable.jpg|thumb|Sepulcru de los condestables Pedro Fernández de Velasco y Mencía de Mendoza.]] Nel frente llateral derechu'l retablu de Santa Ana, obra na so mayor parte realizada por Gil de Siloe y acabáu pol so fíu Diego con policromía de León Picardo. Consta de tres cuerpos terminaos nun altu dosel a imitación d'una de les aguyes de la catedral. Presidíu por una imaxe de “Santa Ana triple” axunta una serie d'imáxenes de santes con esceición d'un Cristu muertu” sosteníu por dos ánxeles dolientes obra de Diego de Siloe. Simétricu a este un retablu renacentista dedicáu a San Pedro obra de Felipe Bigarny y Diego de Siloe con policromía de León Picardo. * '''Sepulcros''' {{AP|Sepulcru de los condestables Pedro Fernández de Velasco y Mencía de Mendoza}} Na capiya permanecen dellos sepulcros góticos que pertenecíen a la primitiva capiya de San Pedro y que los condestables respetaron al construyir la suya. Dambos tán nel ingresu, en arcosolios, y correspuenden a los obispos [[Pedro Rodríguez de Quijada]] y [[Domingo de Regatucu]]. Les estatues yacentes de los condestables fundadores tán nel centru de la capiya. Llabraes en mármol de Carrara, los historiadores alderiquen l'autoría (atribuyir a Bigarny, [[Alonso Berruguete]] o a Juan de Lugano). * '''Pintura''' Ente les xoyes pertenecientes a la capiya atopa'l cuadru de la Madalena de Giovan Pietro Rizzoli, ''[[Giampietrino]]'', discípulu de [[Leonardo da Vinci]], y un ''Cristu crucificáu'' de [[Mateo Cerezo]]. * '''Rexa''' La rexa d'entrada a la capiya ta considerada la obra maestra de [[Cristóbal d'Andín]]. === Claustru === * '''Puerta del claustru altu''' [[Ficheru:Burgos - Catedral 003 - Puerta del claustro alto.jpg|thumb|upright|Puerta del claustru altu.]] Trátase d'una portada interior, davezu zarrada, que comunica'l claustru col brazu meridional del cruceru. Fechada a fines del sieglu {{versalita|xiii}}, atribuyida al maestru [[Juan Pérez (maestru)|Juan Pérez]], rellacionáu cola [[escuela francu-champanesa]]. Nel [[tímpanu]] ta representada la escena del [[Bautismu de Cristu]]; nos dos [[arquivolta|arquivoltes]] ta representada la [[xenealoxía de Cristu]], el [[árbol de Jesé]] y catorce figures de [[profetes]]; la chambrana esterior ta decorada con vexetales y sofita en dos tales ménsulas con dos cabeces. La tradición llocal identifica una d'estos dos cabeces con [[San Franciscu d'Asís]] que visitara Burgos realizando fundaciones. Nes [[jamba|jambes]] atópense escultures rellacionaes cola venida de Jesús; a la izquierda ta'l grupu de l'[[Anunciación]] con un [[ánxel]] sonriente, escultura rellacionada coles de la fachada orientale de [[catedral de Reims|Reims]]; na derecha dos profetes, [[Isaías (profeta)|Isaías]] y [[David]], qu'anuncien la llegada terrenal de Jesús. Por jambas y dintel repitir la decoración [[heráldica]] con castiellos y lleones, con reiteración mesma del estilu [[mudéxar]], consecuencia de l'asociación [[medieval]] de [[Cristu]] cola [[monarquía]] . Les fueyes de madera de la puerta daten de fines del sieglu {{versalita|xv}}, auspiciadas pol obispu [[Luis Acuña]] ([[1457]]-[[1495]]), que'l so escudo figura, y obra de [[Gil de Siloé]], que trabayó para dichu preláu. De tracería [[arquiteutura gótica|gótica]] con escenes de la [[Entrada de Jesús en Xerusalén]] y la so [[Descensu al Llimbu]] . * '''Claustru altu''' Dende la antisacristía, per una puerta asitiada nel muriu sur, aportar al claustru altu. El claustru d'esta catedral, la “claustra nueva”, ye obra de finales del sieglu {{versalita|xiii}}, de planta rectangular daqué irregular, con seis arcos nos llaos oriental y occidental y siete nos llaos norte y sur, y tien dende los sos entamos doble planta, ante la necesidá de salvar el fuerte desnivel esistente ente'l suelu del templu y la [[cai del Palombu (Burgos)|cai del Palombu]]. El sobreclaustro, o claustru altu, obra del maestru Enrique, ye pa Vicente Lampérez, “exemplu señero del arte gótico”, al igual que'l claustru de la catedral de Pamplona; les sos galeríes cubrir con bóvedes ojivales de crucería simple, cuatripartita, y los sos grandes ventanales, d'arcu apuntáu, lleven triple mainel y tracería de trés óculos cuadrilobulados. [[Ficheru:Burgos - Catedral 027 - claustro.JPG|thumb|upright|Aspeutu xeneral del claustru.]] Ye preciosa la ornamentación vexetal de les sos arquerías, de los sos capiteles y de les arquivoltas de los arcos ciegos de los sos muriu y, sobremanera, la decoración historiada de los sos cuatro pilastres angulares, nos que se sofiten otros tantos grupos escultóricos que representen l'Anunciación, la Epifanía y dos talos grupos de personaxes rellacionaos cola construcción de la catedral, y de los arcos ciegos de la galería norte nos qu'apaecen estatues con personaxes, o escenes, del Antiguu Testamentu, como'l Sacrificiu de Isaac; d'Apóstoles, como San Pedro, San Pablo y Santiago pelegrín, y de personaxes rellacionaos cola construcción de la catedral, como l'obispu Mauricio y Fernandu III el Santu, qu'apaez ufiertando l'aniellu a Beatriz de Suavia. So los arcos ciegos ojivales de los murios llaterales de les otres trés galeríes pártense numberosos sepulcros de los sieglos {{versalita|xii}} al {{versalita|xvi}}, la mayor parte góticos y renacentistes, pertenecientes a canónigos de la catedral. Ente estos sepulcros destaquen pol so valor históricu o artísticu'l románicu de la noble doña Godu, madre del mayordomu d'Alfonsu VIII, finada en 1105; el góticu del obispu Mateo Rynal, fináu en 1259; el góticu del canónigu Juan López del Hospital, del sieglu {{versalita|xv}}, y el renacentista del canónigu Diego de Santander, del sieglu {{versalita|xvi}} y talláu por Diego de Siloé, y el renacentista del canónigu Gaspar de Illescas, obra de mediaos del sieglu {{versalita|xvi}}, atribuyida a Juan de Lizarazu, jalonada por dos columnes ajarronadas d'orde corintiu y compuesta, nel cuerpu cimeru, de dos talos medallones coles efixes de San Pedro y San Pablo, un relieve cola escena de la Nacencia de Cristu y cuatro hornacina coles estatues de los Padres de la Ilesia Occidental y, nel inferior, el sepulcru puramente dichu, con estatua yacente na tapa y escudos nel frontal, decoráu tou con grutescos y florones. Nel ángulu noroccidental de les galeríes, ente'l primer arcu de la galería norte y el primeru de la galería occidental, tópase la capiya gótica de San Jerónimo, o de Mena, construyida por [[Juan de Vallina]], en 1545, con planta cuadrada cubierta con bóveda de crucería estrellada, a instancies del canónigu Francisco de Mena, fináu en 1553 y que'l so sepulcru renacentista, con estatua yacente y un preciosu relieve policromado que representa la Venida del Espíritu Santu, tópase adosáu al muriu derechu; preside la estancia un bon retablu manierista, atribuyíu a Diego Guillén, influyíu poles talles del retablu mayor de la catedral, y que consta de tres cuerpos y cinco calles, ocupando la cai central, coronada pola figura del Padre Eternu, el grupu escultóricu del Entierru de Cristu y les talles de San Jerónimo penitente y de Cristu atáu a la columna. * '''Claustru so''' El claustru baxu, que mientres sieglos sirvió de campusantu, foi construyíu unos diez años primero que'l sobreclaustro y, a pesar de ser rebaxaos los sos suelos, ye abondo menos espodáu; foi restauráu, según munchos cuasi reinventáu, por Vicente Lampérez, ente 1899 y 1911, que siguiendo los criterios puristes” de Viollet-le-Duc, rebaxó los suelos, repunxo les tracerías nes sos arcaes, sacante nes de la galería sur que sirvía de pasaxe públicu paralelu a la cai El Palombu; tamién asitió ánxeles xunto a les pilastres y vidreres de mosaicos multicolores, realizaes por Juan B. Lázaro y Clemente J. Bolinga, nes arcaes de dambes plantes. Anguaño esta plata baxo alluga un centru d'interpretación de la construcción de la catedral y, nes sos galeríes y na capiya-cripta de San Pedro, que se considera perteneció a la sumida catedral románica y a la que s'apuerta dende la galería norte, espónense restos arqueolóxicos y escultóricos pertenecientes a dicha catedral románica, o refugaos nes socesives restauraciones de la gótica, maquetes de la catedral románica y paneles informativos sobre los procesos de construcción y restauración de la catedral gótica. === Capiya de Santa Tecla === [[Ficheru:Burgos - Catedral 014 - Capilla de Santa Tecla.JPG|thumb|Capiya de Santa Tecla.]] {{AP|Capiya de Santa Tecla de la Catedral de Burgos}} Asitiada xunto a los pies de la catedral, ye la primera de les adosaes a la nave del Evanxeliu o septentrional (llau esquierdu) y trátase tamién de la más espaciosa del conxuntu de capiyes, yá que ocupa cuatro tramos de planta. El so advocación completa ye de '''Santa Tecla y Santiago'''. Realizada na tercer década del sieglu {{versalita|xviii}} según proyeutu d'Andrés Collada y Francisco de Basteguieta, toa ella acuéyese al estilu barrocu. Nel so interior destaquen el abovedamiento, a base de yeserías policromadas, y el monumental '''retablu mayor''', d'estilu churrigueresco y que'l so cuerpu principal contién escenes del martiriu de la santa oxetu de advocación. Nesta capiya celébrase cultu regular, compartiendo programa d'oficios cola Capiya Mayor. === Capiya de Santa Ana o de la Concepción === [[Ficheru:Burgos - Catedral 039 - Capilla de Santa Ana.jpg|thumb|Capiya de Santa Ana.]] {{AP|Capiya de Santa Ana de la Catedral de Burgos}} Se emplaza ente la Capiya de Santa Tecla y el brazu septentrional del transepto, ocupando dos tramos en paralelu a la nave del Evanxeliu. Construyida ente 1477 y 1488 nel estilu tardogótico propiu de la dómina por Juan de Colonia y el so fíu Simón, atesora obres de gran valor artísticu: l'estraordinariu '''retablu mayor''', dedicáu a la tema iconográfico del Árbol de Jessé y la xenealoxía de la Virxe, y que'l so elementu principal ye l'abrazu de San Joaquín y Santa Ana, realizáu col so característicu virtuosismu pol hispanu-flamencu Gil de Siloé ente 1486 y 1492; el '''[[Sepulcru del obispu Luis Acuña|sepulcru del obispu Luis de Acuña]]''', llabráu n'alabastru y n'estilu renacentista pol fíu del anterior, Diego de Siloé, en 1519; el '''sepulcru del arcedianu Fernando Díaz de Fuentepelayo''', góticu flamíxeru y atribuyíu a Gil de Siloé; y el '''retablu de Santa Ana''', renacentista-platerescu. L'espaciu ta cubiertu con bóvedes estrellaes ya ingrésase nel mesmu por una rexa gótica de Luis de Paredes. === Capiya de San Nicolás === [[Ficheru:Burgos - Catedral 049 - Capilla de San Nicolas.jpg|right|upright|thumb|Retablu románicu de la capiya de San Nicolás.]] Nel muriu oriental del primer tramu del brazu norte del [[transepto]], sol correspondiente arcu del [[triforio]], ábrese l'arcu d'accesu a la pequeña capiya gótica de San Nicolás, paralela al primer tramu del brazu norte de la [[girola]] y que ye la más antigua de la catedral, pos foi fundada nel primer terciu del [[sieglu XIII|sieglu {{versalita|xiii}}]] por Pedro Díaz de Villahoz, capiscol de la catedral fináu en 1230; cubrir con bóveda de crucería simple, octopartita; allumar con dos allargaes ventanes ojivales, ensin [[mainel]] nin [[tracería]]; ta influyida na so arquiteutura pol [[tardorrománico]] cisterciense, recordando a la de les capiyes absidales del templu del [[monesteriu de Santa María la Real de Las Huelgas]], y contién el sepulcru góticu del fundador y un pequeñu retablu románicu, del sieglu {{versalita|xiii}}, que foi traíu, na década de los venti del sieglu {{versalita|xx}}, del expriorato benedictín de [[Santa María de Mave]] (Palencia). Esti retablu, talláu en madera y policromado, ta formáu por dos pieces; la inferior, que se cree realizada ente [[1235]] y [[1260]], ye rectangular y que pudo sirvir de frontal, presentando un recuadru central que contién un [[mandorla]] a la que tuvo adosáu un [[Pantocrátor]], güei desapaecíu, y que ta arrodiada del [[Tetramorfos]], del que falta'l lleón de San Marcos, y dos recuadros llaterales nos que, so dos series superpuestes de seis arquerías, trés a cada llau, hai un Apostoláu, del que falten cuatro de los Apóstoles y nel que solamente son identificables San Pedro y San Juan; sobre cada serie d'arcos hai decoración de [[castillete]]s y, nel marcu, decoración de rosetas y una bordura de gordón que, teniendo en cuenta amás otres diferencies observables ente los dos pieces del retablu, fai suponer que dambes yeren independientes. La pieza cimera, que se supón realizada ente [[1280]] y [[1300]], tien forma pentagonal y ta entamada en tres cuerpos, estremaos en dos calles los dos inferiores por un arcu trilobulado que sirvió de marcu a la imaxe románica de la Virxe qu'entá se caltién nel templu de [[Santa María de Mave]]; nos dos calles del cuerpu inferior, acovecíes n'arcos trilobulados, trés en cada cai, topábense, a la izquierda, les figures de los trés Reis Magos, de les que solamente se caltién una arrodillada y, a la derecha, les de San José, l'ánxel de l'Anunciación y la Virxe, de les que solamente se caltién la del ánxel; nel cuerpu entemediu, tamién so arcos trilobulados pero n'espacios apaisaos, apaecíen les escenes de la Visitación, la Nacencia, la Fuxida a Exiptu y otra non identificable, de les que solamente se caltién la escena de la Nacencia, cola Virxe na cama y el Neñu sobre ella, tal como apaez tallada en dellos capiteles tardorrománicos, como nel conocíu capitel de San Juan d'Ortega; el cuerpu cimeru constituyir trés enmarcaciones vacíes, triangulares los dos llateral y pentagonal la central. Dambes pieces solamente caltienen dalgún restu de la so policromía. === Capiya de la Natividá === [[Ficheru:Retablo capilla de la Catedral de Burgos (4952344394).jpg|thumb|upright|Retablu de la Capiya de la Natividá.]] La capiya actual ye del sieglu {{versalita|xvi}} y llevántase nel espaciu qu'ocupaben dos vieyes capiyes gótiques del {{versalita|xiii}}, que fueron unificaes so una única bóveda renacentista de planta oval construyida polos arquiteutos Domingo de Bérriz y [[Martín de la Faya]]. Esta nueva capiya foi fundada como capiya funeraria por Ana d'Espinosa, vilba de Pedro González de Salamanca, quien s'arriqueciera nel [[Perú]]. * '''Retablu mayor''' Ye obra de Martín de la Faya y de Domingo de Bérriz. Realizar ente 1580 y 1585. Consta d'un gran arcu en piedra con abondosa decoración escultórica qu'enmarca la obra en madera, que sigue'l mesmu [[estilu romanista]] de los hermanos de la Faya nel retablu principal de la catedral, llabráu unos años antes. Foi policromado pol dorador Juan de Cea. * '''Sillería''' La sillería de la capiya foi llabrada igualmente por Martín de la Faya. Ye d'estilu renacentista y de gran calidá. === Capiya de l'Anunciación === La capiya de l'Anunciación, o de San Antonio Abá, de planta exagonal, ye una de les primitives capiyes del sieglu {{versalita|xiii}}, ta yá documentada en tiempos del obispu [[Gonzalo García Gudiel|García Gudiel]] (1276-1280), cubrir con bóveda de crucería simple de seis nervios, sirvió d'enterramientu a dellos miembros del capítulu y a dalgún obispu y, na primer metá del sieglu {{versalita|xvi}}, foi vencida al canónigu Juan Martínez de San Quirce quien, en 1541, encargó'l retablu manierista que güei la preside y que foi realizáu pol escultor Juan de Lizarazu y pol pintor y dorador Lázaro de Azcoitia. Foi terminada la so restauración nel añu [[2012]]. === Capiya de San Gregorio === Llamada de San Juan hasta finales del sieglu {{versalita|xv}}, tien planta de pentágonu esnacháu y ye la postrera de la vuelta septentrional de la girola, pareya a la Capiya del Condestable. Contién un retablu barrocu de tres cuerpos y trés calles consagráu a la Virxe, según un llenzu, el ''Martiriu de San Pedro'', atribuyíu a [[Mateo Cerezo]], quien s'inspiraría nun orixinal de [[Guido Reni]]. Sicasí, los oxetos de más valor son dos sepulcros góticos del sieglu {{versalita|xiv}} pertenecientes a los obispos D. Gonzalo de Hinojosa (muertu en 1327) y D. Lope de Fontecha (1351), quien son representaos con bultos yacentes en arcosolio. Estes tumbes eclesiástiques amuesen una rica iconografía bien informativa sobre les costumes y los ritos funerarios de la dómina. Anguaño (2008) esta capiya ta cerrada a les visites por llabores de rehabilitación. [[Ficheru:Burgos - Catedral 079 - Sacristia.jpg|thumb|upright|Moblame y yeserías rococó de la Sacristía Mayor.]] === Sacristía Mayor === Encajonada ente'l llau meridional de la girola, la Capiya de San Xuan Bautista y Santiago, la galería septentrional del claustru baxu y la Capiya de San Enrique atopa la Sacristía Mayor de la Catedral, a la que s'ingresa por un antepar o antesacristía dende la nave. Trátase d'un espaciu cuasi circular construyíu ente 1762 y 1765 n'estilu barrocu [[rococó]] siguiendo planos del jerónimo Frai [[Antonio de San José Pontones]]. L'arquiteutura con cúpula elíptica de seis gajos y llinterna según la abigarrada decoración con '''yeserías''', dedicaes a la tema de la Coronación de la Virxe como Reina del Cielu, deber al maestru carmelita frai [[José de San Juan de la Cruz]]. La policromía ye posterior, de 1870. El campanudu moblame, integráu por cajonería, retablos ensin dorar, talles y cuadros, constitúi igualmente un esponente del barrocu final del sieglu {{versalita|xviii}}. Rococó polos cuatro costaos, esta sacristía foi oxetu de dures crítiques pol académicu neoclásicu [[Antonio Ponz]]. Amás esti moblame ta afatáu con pequeñes pintures de [[Luca Giordano]]. === Capiya de San Enrique === De siguío de la puerta del claustru, tópase l'accesu a la capiya de San Enrique, o del Ecce Homo, adosada y paralela a los dos primeros tramos del brazu sur de la girola y que ye la resultancia d'una reforma realizada polos maestros Juan de la Sierra Bocerraiz y Bernabé de Hazas, en 1674, a instancies del arzobispu Enrique Peralta y Cárdenas, y que convirtió nuna sola capiya les antigües capiyes de Santu Tomás de Canterbury, o del Ecce Homo, y de la Madalena y San Andrés. La estancia cubrir con dos cúpules semiesfériques y contién, nel testeru, un retablu barrocu cola talla de San Enrique emperador xermánicu del sieglu {{versalita|xi}}, santu patronu del preláu mecenes, y presidíu por una formosa talla del Ecce Homo, obra anónima realizada n'Amberes hacia 1500; esta imaxe yá se topaba na capiya antes de la reforma y yera bien venerada polos burgaleses, sobremanera en tiempos de grandes calamidaes. Tamién se topen nesta capiya otru retablu barrocu, conteniendo les talles de San Andrés y Santa María Madalena; el sepulcru del arzobispu Enrique Peralta, con estatua orante de bronce; los sepulcros de los canónigos Juan García de Medina de Pomar, de mediaos del sieglu {{versalita|xv}}, y Juan Fernández de Abaunza, de mediaos del {{versalita|xvi}}; dos lápida funeraries, correspondientes a dos talos obispos d'Oca, y un órganu positivu” exentu, del sieglu {{versalita|xviii}}. [[Ficheru:Burgos - Catedral 033 - Capilla de la Visitacion 3.jpg|thumb|upright|Sepulcros góticos baxu arcosolio na Capiya de la Visitación.]] === Capiya de la Visitación === Frente a la puerta del claustru altu, nel muriu occidental del brazu del cruceru abre l'arcu d'accesu a la capiya de la Visitación, cerráu con rexa gótica de finales del [[sieglu XV|sieglu {{versalita|xv}}]]. La capiya de dos tramos, cubiertu'l primeru con bóveda de crucería estrellada de cuatro puntes, foi realizada, ente [[1440]] y [[1442]], por [[Juan de Colonia]], por encargu del obispu [[Alonso de Cartaxena]], fíu del so predecesor [[Pablo de Santa María]]. El sepulcru góticu del obispu topar nel centru de la estancia, con túmulu de piedra, realizáu probablemente por Juan de Colonia, y estatua yacente d'alabastru, tallada probablemente por Gil de Siloé con primorosa ornamentación del góticu floríu que se manifiesta claramente nes vestidures y que recuerda la de les tumbes del rei Xuan II y de la so esposa na cartuxa de Miraflores. Nel suelu, xunto a la verja d'accesu ta soterráu l'humanista conquense [[Juan Maldonado (humanista)|Juan Maldonado]], capellán d'esta catedral fináu en [[1554]]; tamién nel suelu tán soterraos l'arquiteutu alemán Juan de Colonia, fináu en [[1481]], y la so esposa María Fernández; nos murios llaterales hai arcosolios góticos, colos sepulcros de familiares del preláu, y cuelguen dellos llenzos, ente ellos, unu de [[Carlos Luis Ribera]], de [[1890]], que representa a los Reis Católicos ante Granada, antes de la conquista, y nel que los personaxes manifiesten una gran espresividá que ye visible tamién nes sos manes; preside'l testeru un bon retablu barrocu clasicista que, en [[1653]], sustituyó a otru góticu y que contién pintures inspiraes na renacencia italiano y referir a San Xuan Evanxelista y a la vida de la Virxe, ocupando la cai central, una que representa la Visitación y otra na qu'apaecen la Virxe y el Neñu. [[Ficheru:Burgos - Catedral 121 - Capilla de San Juan de Sahagun.jpg|thumb|upright|Retablu rococó de la Capiya de San Juan de Sahagún.]] === Capiya de San Juan de Sahagún === Allegante al brazu meridional del transepto y d'amenorgaes proporciones, recibe esti nome dende 1765, cuando se dedicó al santu [[Orde de San Agustín|agustino]] que fuera canónigu de la catedral burgalesa. Enantes, l'espaciu recibió les denominaciones de '''Capiya Santa Catalina''' y '''Capiya de los Rojas''', n'alcordanza de la familia fundadora, que los sos escudos decoren los dos bóvedes de la cubierta, una de crucería senciella y la otra de crucería compuesta con terceletes. El '''retablu''', d'estilu [[rococó]] y doráu, foi realizáu en 1765 por [[Fernando González de Lara]] siguiendo traces de José Cortés. Na parte central del mesmu asitióse la imaxe del santu titular de la capiya, obra de [[Juan Pascual de Mena]] (1770), y nel áticu, el relieve de la ''Visión de San Pedro en Jaffa'', de Manuel Romero Puelles. Mientres enforma tiempu esta capiya allugó un [[confesonario]] neogóticu que foi utilizáu pol canónigu [[penitenciariu]] pa les confesiones a los fieles. Dende equí parte tamién una estrecha escalera de cascoxu que xube hasta'l triforio. === Capiya de les Reliquies === Tien el so accesu pola Capiya de San Juan de Sahagún y ocupa el quintu tramu de plata nel llau de la Epístola. Foi diseñada pol arquiteutu [[carmelita]] frai [[José de San Juan de la Cruz]] y construyida ente 1761 y 1763 por [[Fernando González de Lara]] n'estilu rococó, con yeserías de San Juan de Sahagún, San Telmo, Santuyano, San Indalecio, Virtúes y Alegoríes. Los trés '''retablos-relicarios''' del so interior, diseñaos tamién por frai José, alluguen, en bustos , arquetes y teques, la coleición de reliquies de la catedral, correspondientes a santos y santes anteriores al sieglu {{versalita|xviii}}, y sustitúin al vieyu armariu-relicariu pintáu por [[Alonso de Sedano]] y el Maestru de los Balbases, qu'anguaño s'esibe nel Muséu Catedraliciu. Esta pequeña pero abigarrada capiya contuvo tamién dos belles talles gótiques, la ''Virxe de la Oca'', del sieglu {{versalita|xiii}}, y la ''Virxe del Milagru'', del sieglu {{versalita|xiv}}, güei espuestes ambes na capiya-muséu claustral de Santa Catalina. [[Ficheru:Burgos - Catedral 127 - Capilla de la Presentacion.jpg|thumb|upright|Bóveda estrellada de la Capiya de la Presentación.]] === Capiya de la Presentación === :{{AP|Capiya de la Presentación de la Catedral de Burgos}} [[Imaxe:Sebastiano del piombo-sacra famiglia Burgos.jpg|thumb|left|250px|''La Sagrada Familia'', gran pintura sobre tabla de Sebastiano del Piombo.]] La '''Capiya de la Presentación y la Consolación''', tamién llamada '''de San José''', foi edificada ente 1519 y 1524 a iniciativa del canónigu Gonzalo Díaz de Lerma por que lu sirviera de capiya funeraria. L'arquiteutura, d'estilu tardogótico, deber a Juan de Matienzo, quien s'inspiró na [[Capiya del Condestable de la Catedral de Burgos|Capiya del Condestable]] pa llevantar una planta central con '''bóveda estrellada''' calada. Cuenta con dellos '''sepulcros''' góticu-renacentistes, ente los que destaca, exentu, el del fundador, Gonzálo de Lerma, que'l so bultu aciagu foi esculpíu por [[Felipe Bigarny]] con gran realismu. Destaca nel retablu principal d'estilu neoclásicu'l '''cuadru de la Sagrada Familia''' de [[Sebastiano del Piombo]], traíu d'Italia pol mesmu canónigu, obra pictórica de gran valor. Una rexa renacentista de Cristóbal d'Andín dixebra l'espaciu de la nave. === Capiya del Santísimu Cristu de Burgos === Con forma de llarga cruz llatina y primer de les adosaes a la nave de la Epístola, ocupa una de les pandes del primitivu claustru, del que caltién arquerías gótiques. L'interior del accesu contién una portada gótica de la segunda metá del sieglu {{versalita|xiii}}, en que'l so tímpanu figura una escultura sedente de la Virxe col Neñu. [[Ficheru:Burgos - Catedral 019 - Capilla del Cristo de Burgos.JPG|thumb|upright|El Santísimu Cristu de Burgos.]] Na cabecera exhíbese la '''imaxe del Santísimu Cristu de Burgos''', qu'hasta la [[Desamortización]] de 1835 foi propiedá del Real Monesteriu de San Agustín, asitiáu extramuros de la ciudá. Trátase d'una imaxe milagrera, bien venerada dende antiguu, una y bones los mercaderes burgaleses fundaron capiyes so la so advocación en [[Bruxes]] y [[Amberes]], y los [[Orde de San Agustín|agustinos]] estendieron la so devoción por toa España y Hispanoamérica: práuticamente nun había catedral que nun tuviera una capiya consagrada a él, y el so cultu multiplicar con grabaos y llámines, popularizándose la so patética iconografía de llargues melenes, cuerpu ensangrecíu y, sobremanera, unos faldones que lu cubrir cuasi por entero les piernes. Un rellatu llexendariu informa del so afayu, llexando nel océanu y metíu nuna arca, por un mercader burgalés. La imaxe data del sieglu {{versalita|xiv}} y ye de gran realismu, al tar articuláu, cuntar con melota y barba humanes, y tar el cuerpu de madera forráu de piel de vacunu qu'asemeya la humana. Numberosos viaxeros, historiadores y escritores describieron esti Cristu y reflexaron la enorme devoción y emoción qu'amenaba, ente otros [[Andrea Navagero]], [[Santa Teresa de Xesús]], [[Agustín Moreto]], [[Enrique Flórez]], [[Jean-Paul Sartre]] o [[Rafael Alberti]].<ref>Una rellación completa d'autores y testos puede atopase en: ORTEGA (2002), 61-64.</ref> Esti Crucificáu tuvo de ser realizáu en Flandes o nel norte d'Alemaña, y guarda una gran paecencia estilística con otru Cristu famosu, esti yacente, el Santísimu Cristu del [[Monesteriu de Santa Clara (Palencia)|Monesteriu de les Clares]] de [[Palencia]]. El retablu actual, d'estilu [[neogóticu]], foi diseñáu por [[Vicente Lampérez]]. Na capiya caltiénense tamién numberosos sepulcros, dellos procedentes del vieyu claustru del sieglu {{versalita|xiii}} y otros modernos, del {{versalita|xix}}, como'l del canónigu Barrantes, obra coles mesmes de Lampérez. A un llau del presbiteriu amuésase una escultura pedresa de la Virxe col Neñu fechable nel sieglu {{versalita|xiv}}. Esta capiya devocional, como la de Santa Tecla que s'asitia xusto en frente, nel llau del Evanxeliu, nel so casu consagrada al oficiu regular, ta dixebrada del circuitu turísticu de la Catedral y permanez abierta de continuu a los fieles, qu'apuerten a orar nella pola portada occidental de Santa María. === Capiyes claustrales y Muséu Catedraliciu === Nel ángulu noroccidental de les galeríes del claustru altu, ente'l primer arcu de la galería norte y el primeru de la galería occidental, tópase la capiya gótica de San Jerónimo, o de Mena, construyida por [[Juan de Vallina]], en 1545, con planta cuadrada cubierta con bóveda de crucería estrellada, a instancies del canónigu Francisco de Mena, fináu en 1553 y que'l so sepulcru renacentista, con estatua yacente y un preciosu relieve policromado que representa la Venida del Espíritu Santu, tópase adosáu al muriu derechu; preside la estancia un bon retablu manierista, atribuyíu a Diego Guillén, influyíu poles talles del retablu mayor de la catedral, y que consta de tres cuerpos y cinco calles, ocupando la cai central, coronada pola figura del Padre Eternu, el grupu escultóricu del Entierru de Cristu y les talles de San Jerónimo penitente y de Cristu atáu a la columna. ==== Capiya del Corpus Christi ==== [[Ficheru:Catedral de Burgos - Capillla del Corpus Christi, Cofre del Cid.jpg|thumb|El ''Arca del Cid'', na Capiya del Corpus Christi.]] Na zona sur de la galería oriental del claustru alto ábrese la portada de la capiya del Corpus Christi, portada gótica d'arcu ojival que'l so tímpanu ta decoráu con un relieve nel qu'apaez una Deesis, un Cristu Xuez arrodiáu de cuatro ángel portando los símbolos de la Pasión y acompañáu de la Virxe y San Juan, ente que nel dintel apaecen los mecenes de la capiya, el noble Juan Estébanez Castellanos y la so esposa, arrodillados a unu y otru llau del so escudu. La capiya foi construyida hacia 1373, cubrir con dos tramos de bóvedes de crucería simple, octopartitas, y contién el sepulcru d'un fíu del fundador, Garcí Fernéndez de Castellanos, fináu en 1375 y que la so estatua yacente sobresal escasamente del pavimentu; la escalera d'accesu al Archivu, adosada al muro sur y realizada por Martín de la Faya en 1596; los sepulcros de Garcí Fernández Manrique, primer conde de Castañeda (Cantabria), fináu en 1439, y de la so esposa Aldonza Téllez de la Vega, en dos talos arcosolios, so la citada escalera; el sepulcru de Miguel Esteban de Güertu, fináu en 1283, y de la so esposa Ucenda, finada en 1296, asitiáu al altor del descansu de la citada escalera, so un arcosolio conopial angrelado; el llamáu ''Arca del Cid'', arcón medieval que según la tradición foi emplegáu pol héroe castellanu pa engañar a los xudíos de Burgos, pero que tuvo destináu a guardar los documentos del cabildru y que cuelga nel muriu esquierdu de la estancia ente dos escudos de Castiella, y finalmente, dos grandes cantorales del sieglu {{versalita|xvi}} y delles pintures y talles posteriores. ==== Archivu catedraliciu ==== L'Archivu ta asitiáu sobre la capiya del Corpus Christi y sobre l'allegante sala capitular moderna. Curia una perimportante documentación que toma dende'l sieglu {{versalita|x}} al {{versalita|xix}} y na que destaquen el documentu fundacional de l'abadía y del Infantado de Covarrubias, del 978; un privilexu de Sancho II de Castiella, de 1068, pol que se restaura la diócesis d'Oca; la carta d'arres del Cid, de 1074; un privilexu d'Alfonsu VI, de 1075, pol que se tresllada a Burgos la sede de la diócesis d'Oca; un documentu del conceyu de Husillos, de 1088, qu'afita les llendes de les diócesis de Burgos y de Burgo de Osma; una bulda del papa Urbanu II, de 1095, confirmando'l treslláu a Burgos de la sede d'Oca; un privilexu d'Alfonsu VIII, de 1162, regulando les xeres de la vendimia, y un privilexu de Fernandu III, de 1221, compensando al obispu Mauricio pol so viaxe a Alemaña p'alcordar la boda del monarca con Beatriz de Suavia. Tamién curia l'Archivu pervalibles códices, como la ''Biblia de Cardeña'' (hacia 910-914), el ''Homiliario'' de Paulo Diáconu y les ''Colletiones'' del abá Smaragdo (sieglu {{versalita|xii}}), el ''Moralis Tractatus'' de Guillermo de Perault (sieglu {{versalita|xiii}}), la ''Biblia Miniada'' (finales del sieglu {{versalita|xiii}}-principios del {{versalita|xiv}}, con notes marxinales atribuyíes a [[Pablo de Santa María]]) y la ''Regla de La nuesa Señora de la Creación'' (1494). Igualmente, l'archivu curia más d'una docena d'incunables, una Biblia Políglota de Alcalá (hacia 1514-1517), delles ediciones príncipe y 253 ediciones del ''[[Quixote]]''. ==== Sala Capitular ==== Nel muriu sur de la capiya del Corpus Christi, so la escalera del Archivu, ábrese la puerta d'accesu a la sala capitular, enantes biblioteca del cabildru; foi construyida por [[Martín de la Faya]] en 1596, y cúbrese con un artesonado de tracería arabesca, con florones doraos colgantes, arrodiáu per un frisu de yesería pintada nel que se desenvuelven testos bíblicos; contién delles maquetes de la catedral gótica y de los sos murios cuelguen pervalibles y preciosos trípticos como'l de la ''Adoración de los Magos'', d'hacia 1495 y pintáu por [[Diego de la Cruz]], que representa la Epifanía, nel centru, y a la Virxe y a un caballeru, nos llaterales; el de la ''Virxe col Neñu del Bellu País'', obra d'un pintor conocíu como'l Maestru de la xamasca bordada”, tamién de finales del sieglu {{versalita|xv}}; el de la Crucifixón”, d'hacia 1512, atribuyíu a Goswijn van del Weiden; el del “Descendimiento”, de 1525, pintáu por Jan de Beer, coles escenes del Calvariu, la Deposición y la Resurrección, y el de la Virxe col Neñu de Pereda”, d'hacia 1535, pintáu pol llamáu ”Maestru de la lleenda de la Madalena”. ==== Capiya de Santa Catalina ==== Tornando a la galería oriental del claustru tópase de siguío la capiya de Santa Catalina, llevantada en 1316 pol obispu [[Gonzalo de Hinojosa]] y que foi sala capitular hasta 1586; la so portada ojival tien nel so tímpanu un relieve policromado que representa'l Descendimiento y, nel dintel y les jambas, decoración de castiellos y lleones; cubrir con bóveda estrellada d'ocho puntes que los sos nervios parten de pilastres fasciculados remataos en encapitelados policromados nos que se representen escenes de caza y cortesanes; el pavimentu y la cajonería son yá obra barroca, del primer terciu del sieglu {{versalita|xviii}} y del monxu benedictín fray Pedro Martínez, a instancies del arzobispu Manuel de Navarrete; los murios tán cuasi dafechu cubiertos coles semeyes de los obispos y arzobispos de Burgos, dende la dómina na que la sede tuvo n'Oca hasta los nuesos díes, siendo la mayor parte d'estes semeyes inventaes”, hasta 112, obra del vizcaín [[Nicolás Antonio de la Corte]], pintaos ente 1712 y 1714 por encargu del obispu Navarrete y pa sustituyir con ellos una serie anterior na que collaboraren [[Diego de Leiva]] y [[Mateo Cerezo el Viejo]]. Dalgunos de les semeyes posteriores a eses feches son tamién obra de pintores de ciertu prestíu, [[Carlos Luis Ribera]]; esponer nesta capiya delles talles de valor, como la gótica de la Virxe d'Oca, que nel sieglu {{versalita|xiv}} sustituyó a la imaxe titular de la primitiva diócesis, y dalgunos de los documentos y códices más pervalibles del Archivu, como'l documentu fundacional del Infantado de Covarrubias, la carta d'arres del Cid y la Biblia de Cardeña. ==== Capiya de San Xuan Bautista y Santiago. L'ayalga ==== [[Ficheru:Burgos_Cathedrale_intérieur.jpg|thumb|upright|Capiya de San Xuan Bautista y Santiago.]] A la fin de la galería del claustru topa l'accesu a la más amplia de les capiyes claustrales y una de les más amplies de la catedral, resultáu de la incorporación llevada a cabu por Juan de Vallina, nel primer terciu del sieglu {{versalita|xvi}}, de la capiya claustral de San Xuan Bautista, obra del sieglu {{versalita|xv}} cubierta con una bóveda de crucería estrellada de cuatro puntes, a la capiya absidal de Santiago, citada yá nel sieglu {{versalita|xiv}} y fondamente reformada por Juan de Vallina que la cubrió con bóvedes de complexa crucería estrellada de bellos nervios y elegantes claves decoraes. Na antigua capiya de San Xuan Bautista, convertida en sacristía, coru y antoxana de la de Santiago, tópense los sepulcros del obispu Juan Cabeza de Vaca, fináu en 1413, y el del so hermanu Pedro Fernández Cabeza de Vaca, maestre de la orde de Santiago fináu de peste nel cercu de Lisboa, en 1384. L'amplia capiya de Santiago, que tuvo destinada a parroquia nos últimos sieglos, ye güei la sala de l'Ayalga y la principal sala del Muséu de la catedral. Nel muriu esquierdu de la estancia topa'l sepulcru renacentista d'unu de los fundadores y mecenes de la capiya nel sieglu {{versalita|xvi}}, don Juan Ortega de Velasco, abá de San Quirce de los Ausines y canónigu y protonotariu de la catedral, fináu en 1557; ye unu de los meyores sepulcros de la catedral, con columnes cariátides, a entrambos llaos del arcu; con ánxeles, y les enjutas del mesmu; con un frontón coronáu por un Calvariu y presidíu pola escena de l'Asunción de la Virxe, ente los medallones de San Pedro y San Pablo; con un medallón cola escena del Bautismu de Cristu, no fondero del arcu, y cola figura del fináu y una cartela sostenida por neños, nel sepulcru puramente dichu; el conxuntu foi realizáu en 1546, cola intervención de Juan de Vallina y la collaboración d'otros escultores. Frente a esti sepulcru, nel muriu frontero, tópense otros dos sepulcros nos que destaca un relieve policromado de la Eucaristía; unu de los sepulcros correspuende al magnate Lesmes de Astudillo, mecenes d'esta capiya y de la capiya-sepulcru de los Reis Magos na catedral de Colonia, y a la esposa del magnate, Mencía de Paredes, finaos respeutivamente en 1541 y 1559, y l'otru a Andrés de Astudillo, canónigu y capiscol del cabildru burgalés. El retablu de la capiya, doráu y policromado, ye del sieglu {{versalita|xvi}}, ta presidíu por un Santiago matamoros y contién en tema mariana, nel centru, y les talles de San Xuan Evanxelista y Santa María Salomé, nes cais llaterales; nes graes, nel suelu, tópase'l sepulcru del obispu Juan de Villacreces, fináu en 1403, y xunto al retablu, al llau derechu, la magnífica talla de Cristu atáu a la columna, obra de Diego de Siloé, anterior a 1528. Partíes pola estancia hai importantes obres d'arte, como dellos tapices de los sieglos {{versalita|xv}} y {{versalita|xvi}}, ente los que destaca unu que desenvuelve la tema de la Templanza; nueve tables gótiques, de finales del sieglu {{versalita|xv}}, pertenecientes al antiguu armariu de la Reliquies y de les que siete fueron pintaes por Alonso de Sedano y dos pol maestru de los Balbases; cruces de marfil y d'orfebrería de diverses dómines y estilos, ente les que destaca una, cincelada y repujada por Juan de Horna, en 1537, y restaurada y completada por Juan de Arfe; motes y portapaces de los sieglos {{versalita|xvi}} al {{versalita|xix}}; la dote llitúrxica de la capiya del Condestable (mota, patena, vinajeras, sacres, portapaces..., del sieglu {{versalita|xvi}}; relicarios de plata sobredorada, ente los que destaca unu del sieglu {{versalita|xv}}; un altarcito portátil de marfil, de finales del sieglu {{versalita|xv}}, regalu del rei Manuel I de Portugal al Condestable; un cuadru de Mateo Cerezo, del sieglu {{versalita|xvii}}, que representa a San Franciscu d'Asís; una custodia neogótica, d'oru marfil y piedres precioses, realizada polos talleres Granda nel sieglu {{versalita|xx}}... Podemos atopar un pequeñu retablu latera na [[Ilesia de San Llorienzo (Villafruela)|Ilesia de San Llorienzo]], que tomó d'exemplu a menor midida esta capiya. == Numismática == En 2012, la [[Fábrica Nacional de Moneda y Timbre]] acuñó una [[Monedes d'euru d'España|moneda de dos euros]] en que'l so aviesu poder ver la fachada principal y el cimborrio de la catedral. Poner en circulación 100.000 unidaes.<ref>[https://web.archive.org/web/20130129141226/http://www.fnmt.es/index.php?cha=collector&scha=14&page=224&spage=543 FNMT (Páxina oficial)], consultada'l 10 de febreru de 2012.</ref> == Lliteratura == La catedral de Burgos apaez como escenariu protagonista de delles obres de ficción, como "El númberu de Dios" de [[José Luis Corral]] (sobre los planos secretos de los canteros que construyeron la catedral nel sieglu {{versalita|xiii}}), "Los estragales del templu" de Francisco Javier Tabares (sobre'l [[Obispu Don Mauricio]], promotor del templu), "Molición nel Paraísu" d'[[Óscar Esquivias]] (protagonizada pol Arcediano de Villegas) o "La estranxera" d'[[Astrid Nilsen de la Cuesta|Astrid Nilsen]] (Click Ediciones), sobre l'apasionante hestoria d'una misteriosa moza estranxera que confiesa los sos secretos a un sacerdote de la catedral burgalesa, quien se ve obligáu a enfrentase al so propiu ya incómodu pasáu. Tamién apaez la catedral de Burgos n'obres de [[Benito Pérez Galdós]], [[Victor Hugo]], [[Alexandre Dumas]], [[Bécquer]], [[García Lorca]], [[Toti Martínez de Lezea]] ("El xardín de la Oca"), María José Luis ("L'enigma del Cid"), Roberto Llorente ("La piscina de Bethesda"), José Enrique Gil-Delgado ("Y pasó en tiempos del Cid, de José Enrique Gil-Delgado") y Joaquín García Andrés ("¿Quién mató al gobernador?)"<ref>[http://www.diariodeburgos.es/noticia/ZB79Y6DFC-B5B9-FB32-76F9475B67547007/20131226/catedral/lliteraria]</ref> [[Alfonso Mateo-Sagasta]] recreó na novela "El reinu de los homes ensin amor" la bodes ente [[Felipe IV d'España]] y [[Sabela de Borbón (reina d'España)|Sabela de Borbón]] y les de [[Lluis XIII de Francia]] con [[Ana d'Austria (reina de Francia)|Ana d'Austria]], que se celebraron simultáneamente na catedral.<ref>[http://www.diariodeburgos.es/noticia/Z3CA8537B-FDD0-CA9D-2B08DEEF03972108/20150906/hestoria/es/ficcion/alcordada/rellatu/apautáu]</ref> == Ver tamién == * [[Selmana_Santa_en_Burgos#Cofrad.C3.ADas|Selmana Santa en Burgos - Cofraderíes]]. * [[Ilesies de Burgos]]. == Bibliografía == * Andrés Ordax, Salvador. ''Guía de Burgos''. Ediciones Lancia. Lleón, 1991. ISBN 84-86205-50-6 * de Rivero, Enrique. ''Rincones singulares de Burgos, tomu XI. Ciudá de Burgos''. Caxa de Burgos, 2007. * Ibáñez Pérez, Alberto C.; PAYU HERNANZ, René Jesús: ''Del Góticu al Renacimientu. Artistes burgaleses ente 1450 y 1600''. Burgos: Cajacírculo, 2008. * [[Demetrio Mansilla Reoyo|Mansilla Reoyo, Demetrio]] "Catálogu documental del archivo Catedral de Burgos (804-1416)", Madrid, 1971, Institutu "Enrique Florez" del CSIC (Conseyu Cimeru d'Investigaciones Científiques) * [[Demetrio Mansilla Reoyo|Mansilla Reoyo, Demetrio]] "Monografíes L'Archivu Capitular de la Catedral de Burgos : Curtiu Guía y Sumaria Descripción De los sos Fondos", 1956, Burgos, Seminariu Metropolitanu. * [[Demetrio Mansilla Reoyo|Mansilla Reoyo, Demetrio]] "Información d'Archivos: l'Archivu Capitular de Burgos" en "Hispania sacra". - Madrid : Serviciu de Publicaciones del CSIC (Conseyu Cimeru d'Investigaciones Científiques), 1958- = {{ISSN|0018-215X}}. - (1960), N. 13 ; P. 213-222 * Ortega, Fernando: ''Burgos. Paseos lliterarios''. [[CELYA]]: Salamanca, 2002. * Ramos Merín, Juan Luis; Basterretxea, Idoia. «L'Archivu de la Catedral de Burgos na Edá Media (sieglos {{versalita|xii}}-{{versalita|xv}})». En: ''Boletín de la [[Institución Fernán González]]'', 2015, 251, páxs. 501-525. * Ramos Merín, Juan Luis. ''Ilesia y notariado na Castiella baxumedieval: La Catedral de Burgos (1315-1492)''. Madrid: La Ergástula, 2012. ISBN 978-84-938490-2-3. * Ramos Merín, Juan Luis. «La llibrería de la Catedral de Burgos nel sieglu {{versalita|xv}}: un aproximamientu». En: ''Boletín de la [[Institución Fernán González]]'', 2003, 226, páxs. 181-192. * {{cita llibru | títulu = Don Mauricio, obispu de burgos y fundador de la so catedral | añu = [[1922]] | apellíos = Serrano | nome = Luciano | editorial = Editorial Maxtor.España | id = ISBN 84-95636-21-2 (Ed. Facsímil) }}[https://books.google.es/books?id=FfujjenUZygC&pg=PA91&dq=mauricio+burgos&as_brr=3&ei=06ufSsLjGovyyATimIjRDg#v=onepage&q=&f=false] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Cathedral of Burgos|la catedral de Burgos}} * [http://www.catedraldeburgos.es/ Páxina oficial de la Catedral de Burgos] * [https://web.archive.org/web/20100324201824/http://www.fundacion.telefonica.com/arsvirtual/patrimoniu_esp/visites_virtuales/burgos.htm Visita virtual a la Catedral de Burgos.] * [http://www.catedralhd.com Visita virtual n'imáxenes d'alta resolución del esterior de la Catedral de Burgos.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181019121921/http://www.catedralhd.com/ |date=2018-10-19 }} * {{Cita episodiu |títulu=Burgos (Catedral de Santa María)|serie=La lluz y el misteriu de les catedrales |crédito=José María Pérez ''[[Peridis]]''|cadena=[[Televisión Española]]|ubicación=Madrid|fecha=13 de xineru de 2013|temporada= |número=1|minutos=31:01|transcripciónurl=https://www.rtve.es/alacarta/videos/la lluz-y-el misteriu-de-les catedrales lluz-misterio-catedrales-burgo-catedral-santa-maria/1661761/}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Catedrales d'España|Burgos]] [[Categoría:Bienes d'interés cultural de Castiella y Lleón]] [[Categoría:Provincia de Burgos]] jk3ll7v2lbh7jp8txtfzts6hqpib0do Estadiu de Maracaná 0 112685 4377153 4372087 2025-06-18T07:21:49Z XabatuBot 43102 iguo testu: Botafogo de Futebol y Regatas => Botafogo de Futebol e Regatas 4377153 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Estadiu de Maracaná}} {{redirixe equí|Maracaná}} {{edificiu}} '''Maracaná''' ({{lang-pt|Maracanã}}), formalmente '''Estadiu Jornalista Mário Filho''' (''Estádio Jornalista [[Mário Filho]]''), ye un [[estadiu de fútbol]] de la ciudá de [[Rio de Janeiro]], [[Brasil]]. Ye l'estadiu más grande de Brasil y foi'l más grande del mundu mientres enforma tiempu. Foi sede de les [[Copa Mundial de Fútbol|Copes del Mundu de Fútbol]] en [[Copa Mundial de Fútbol de 1950|1950]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 2014|2014]], y en dambes tamién foi sede de los alcuentros que definieron el títulu.<ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/destination/stadiums/index.html |títulu=Estadios del Mundial 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140817022648/http://es.fifa.com/worldcup/destination/stadiums/index.html |fechaarchivu=2014-08-17 }}</ref> La so direición ye Rua Professor Eurico Rabelo, s/nᵘ portão 18, Maracanã. == Historia == Foi inauguráu'l [[24 de xunu]] de [[1950]] y, orixinalmente, denominar Estadiu Municipal do Maracanã. En [[1964]] dióse-y el so nome actual, Estadiu [[Mário Filho]], n'honor al periodista fundador del Jornal dos Sports, un diariu local. Pero pa los locales el so nome foi y sigue siendo Maracanã, porque'l nome del barriu de Rio de Janeiro en que s'alluga, que provién d'un páxaru qu'habitaba'l llugar, llámase, precisamente, Maracanã. Nesti estadiu apostóse'l duelu definitivu de la ronda grupal final de la [[Copa Mundial de Fútbol de 1950|Mundial de 1950]], ente les seleiciones de [[Brasil]] y d'[[Uruguái]], alcuentru qu'ostenta'l récor de públicu en partíos oficiales: {{formatnum:199854}}.<ref>[http://www.rsssfbrasil.com/miscellaneous/attendances.htm Mayores asistencies de públicu en Brasil]</ref> El trunfu d'Uruguái, por 2 goles a 1, pasó a la historia col nome de ''[[Maracanazo]]'', y considérase el finxu máximu de los [[Copa Mundial de Fútbol|campeonato del mundu de fútbol]]. Nel clásicu [[Fla-Flu]] del [[15 d'avientu]] de [[1963]] producióse'l récor d'asistencia de públicu en partíos de clubes, con {{formatnum:194603}} espectadores. Pol so verde pasaron grandes ídolos del mundu futbolísticu: [[Ronaldo]], [[Pelé]], [[Roberto Rivelino|Rivelino]], [[Garrincha]], [[Martín Palermo]], [[Ademir]], [[Reinaldo Merlo]], [[Zico]], [[Fernando Morena]], [[Tostão]], [[Pablo Aimar]], [[Gérson]], [[Jair]], [[Ariel Ortega]], [[Obdulio Varela]], [[Javier Saviola]], [[Juan Alberto Schiaffino|Schiaffino]], [[Diego Armando Maradona|Maradona]], [[Ángel Di María]], [[Eusébio]], [[Lionel Messi]], [[Gianni Rivera]], [[Nelson Gutiérrez]], [[Roberto Bonano]], [[Hugo Ibarra]], [[Giovanni Trapattoni]], [[Alberto Tarantini]], [[Américo Gallego]], [[Antonio Alzamendi]], [[Juan Román Riquelme]], ente munchos otros. Tamién realizaron recitales importantes figures musicales como [[Queen]], [[Paul McCartney]], [[Cyndi Lauper]], [[Madonna (cantante)|Madonna]], [[Kiss]], [[Megadeth]], [[Aerosmith]], [[Guns N' Roses]], [[Frank Sinatra]], [[Foo Fighters]], [[U2]] y la estrella del rock [[Tina Turner]]. El [[19 de xunetu]] de [[1992]], tando apináu l'estadiu nun xuegu de lo [[Campeonatu Brasilanu de 1992]] ente [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] y [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]], derrumbóse parte d'una de les graes cayendo al vaciu alredor de mediu centenar d'aficionaos. Morrieron trés persones nel accidente. L'estadiu, que orixinalmente tenía cupu de {{formatnum:200000}} persones, foi reacondicionado p'allugar a {{formatnum:130000}}. El [[8 d'ochobre]] de [[2006]], el grupu mexicanu [[RBD]] fixo un conciertu de 2 hores, pa más de {{formatnum:50000}} persones y grabaron el DVD ''[[Live in Ríu]]''. El [[16 d'avientu]] de [[2006]], l'artista bahiana [[Ivete Sangalo]] dio un conciertu de 4 hores y media de duración, al qu'asistieron más de {{formatnum:60000}} persones y nel que se grabó un DVD. Foi la primer artista de la Axé Music en dar un conciertu nel Maracanã. En xunetu de [[2007]] l'estadiu foi palcu pa les ceremonies d'apertura y clausura de los [[Xuegos Panamericanos]]. El [[2 de xunetu]] de [[2008]] foi l'escenariu onde se xugó la segunda final de la Copa Libertadores, na que'l [[Fluminense Football Club|Fluminense]] cayó ganáu na definición por tiros de penalti ante [[Lliga Deportiva Universitaria de Quito]] (Ecuador), ante {{formatnum:87000}} persones. El [[11 de xunetu]] de [[2009]] el cantante brasilanu [[Roberto Carlos (cantante)|Roberto Carlos]] dio un conciertu nesti estadiu celebrando 50 años de trayeutoria artística ante {{formatnum:70000}} persones, siendo este'l conciertu masivu más grande y fachendosu de tola so carrera dempués d'innumberables apaiciones n'enormes auditorios mundiales (l'[[estadiu Pacaembú]] en [[São Paulo]], ente otros). El [[2 de xunu]] de [[2013]] reinauguróse l'estadiu dempués de 3 años nel partíu qu'apostaron la [[Seleición de fútbol d'Inglaterra|seleición inglesa]] y la [[Seleición de fútbol de Brasil|seleición brasilana]]. El partíu terminó empatáu a 2, con goles de [[Frederico Chaves]], el primeru. Empató [[Alex Oxlade-Chamberlain]]. Pasó al frente Inglaterra con un golazu de [[Wayne Rooney]] y finalmente igualó [[Paulinho]] pa los brasilanos. El [[30 de xunu]] de [[2013]] celebróse la final de la Copa Confederaciones de fútbol ente les seleiciones de Brasil y España, que ganó Brasil 3-0 con goles de Fred (2) y [[Neymar]]. Y el 30 de xunu de [[2015]] preséntase'l show de la serie de [[Disney Channel]] de [[Violetta]] de la so xira de [[Violetta Live]]. En [[2016]] foi'l llugar onde se realizó les ceremonies d'apertura y clausura de [[Xuegos Olímpicos de 2016]]. == Arquiteutura == [[Ficheru:Maracanã panorama.jpg|800px|thumb|center|L'estadiu tien forma oval y ocupa cuasi {{formatnum:246000}} metros cuadraos d'área total.]] En 1999 sufrió l'estadiu reformes p'allugar el primer Mundial de Clubes de la FIFA en xineru de 2000, ganáu pol [[Corinthians]] de [[São Paulo (ciudá)|São Paulo]]. Nesa reforma la so capacidá pasó de {{formatnum:140000}} a {{formatnum:103022}} persones. [[Ficheru: PanAmericanFlameRio2007 2.jpg|220px|thumb|El Maracanã nos Xuegos Panamericanos Ríu 2007.]] [[Ficheru: Maracanã 2014 e.jpg|220px|thumb|Esterior del estadiu en 2013.]] Esti míticu monumentu del fútbol sufrió reformes pa cumplir coles últimes normes de la [[FIFA]] pa estadios mundialistas, una y bones Brasil foi anfitrión del mayor eventu del fútbol mundial nel añu 2014. Con eso, la so capacidá pasa a ser de {{formatnum:80000}} persones sentaes, yá que se punxo asientos nel sector d'entraes populares (la ''Geral'') onde antes se podíen apertar hasta {{formatnum:30000}} persones de pies. L'estadiu tien un perímetru de 800 metros, un altor máximu de 32 metros, y una elipse ensin sofitos visibles na parte interior con 300 metros d'exa mayor y 260 metros nel menor. Taba proyeutáu p'allugar {{formatnum:155000}} persones. Nes llocalidaes populares cabíen {{formatnum:30000}} espectadores de pies, nes tribunes {{formatnum:93000}}, nel palcu d'autoridaes {{formatnum:1500}} y {{formatnum:30000}} nos asientos llamaos vitalicios. Estos asientos taben dispuestos en 25 files alredor del campu de xuegu topábense cubiertes poles tribunes. Detrás d'estes files atopaben los sectores coneutaos por ascensores esclusivos, palcos pa cinco persones cada unu y el palcu oficial, un sector VIP que foi'l primeru nel mundu ufiertáu nun estadiu. Nestos funcionaben chigres y restoranes ya instalaciones sanitaries, servicios que se repitíen nel nivel cimeru. A un altor de 12 metros, siempres teniendo en cuenta'l cero del campu de xuegu, esistíen agospiamientos pa 130 deportistes, con restoranes, cocines, una fábrica de xelaos y llugares d'esparcimientu. Al otru llau topábense les instalaciones médiques, con 130 cames y zona de xuegos pa neños. Nel añu 2000 inauguróse'l Paséu de la Fama, en celebración de los 50 años del estadiu, onde se destacar de personalidaes del fútbol brasilano coles buelgues de los sos pies (o les manes nel casu de porteros). Na so creación realizó una seleición de 51 futbolistes brasilanos, a los que s'amestaron otros tantos los años posteriores, incluyendo seis estranxeros. === Remodelación de 2014 === Pa recibir la [[Copa Mundial de Fútbol de 2014]] l'estadiu sufrió una nueva modernización a un costu de 300 millones de dólares d'Estaos Xuníos. El Maracaná caltuvo la so fachada y color celeste orixinal, pero la so forma oval de cinco pisos ganó un techu, lo que-y dio un aire de modernidá. Los trabayos de renovación siguieron los encamientos de la FIFA, pasando de {{formatnum:96000}} asientos, a {{formatnum:80000}} tres la reforma. La comodidá ye la marca rexistrada de la nueva Maracaná. La visibilidá y al enclín de les tribunes en rellación al campu ye agora más acentuada, tán más cerca del terrén de xuegu, son anatómiques, retráctiles, articulaes, lo que xenera más espaciu pa cada hincha. El Maracaná ta forníu tamién con una cocina industrial y restoranes. Les graes de la parte inferior fueron baltaes y modificaes pa dexar una meyor visibilidá a los espectadores. L'accesu cunta con un nuevu túnel, nueves ramples y dos escaleres mecániques. Les zones destinaes a los xugadores (especialmente los vestuarios), a la prensa, a los espectadores (asientos, baños, restoranes) y el sector de tiendes tuvieron los cambeos esixíos pola FIFA. El estacionamiento foi ampliáu pa pasar de {{formatnum:10000}} a {{formatnum:16000}} vehículos. === Cubierta fotovoltaica === Tres la remodelación del estadiu en [[2012]], Maracaná cuenta na so cubierta con una instalación formada por {{formatnum:1500}} [[Panel fotovoltaico|módulos solares]]. Los módulos producen 380 quilovatios d'[[enerxía solar fotovoltaica]], suficiente p'abastecer dafechu la demanda d'electricidá nel estadiu, evitando la emisión a l'atmósfera de 331 tonelaes de CO<sub>2</sub> y virtiendo la enerxía sobrante a la ciudá.<ref>{{Cita web |url=http://www.energias-renovables.com/articulo/el-maracana-convertir en-estadiu-fotovoltaico |títulu=El Maracanã convertir n'estadiu fotovoltaico |fechaaccesu=1 de mayu de 2014 |fecha=11 de mayu de 2012 |editorial=Enerxíes Anovables }}</ref> Otros estadios de la [[Copa Mundial de Fútbol de 2014]] onde s'instalaron paneles solares son l'[[Estadiu Mané Garrincha]] de [[Brasilia]], l'[[Estadiu Itaipava Arena Pernambuco|Itaipava Arena]] de [[Pernambuco]] y l'[[Estadiu Mineirão]], en [[Belo Horizonte]].<ref>{{Cita web |url=http://cleantechnica.com/2013/05/27/first-brazil-2014-world-cup-solar-powered-stadium-opens/ |títulu=First Brazil 2014 World Cup Solar Powered Stadium Opens |fechaaccesu=1 de mayu de 2014 |fecha=27 de mayu de 2013 |editorial=Clean Technica |idioma=inglés }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://inhabitat.com/brasilia-remodeled-national-stadium-will-be-a-solar-showcase-for-the-2014-world-cup/brasilia-national-stadium-construction-2/ |títulu=Brasilia's Remodeled National Stadium Will Be a Solar Showcase For The 2014 World Cup |fechaaccesu=1 de mayu de 2014 |editorial=Inhabitat |idioma=inglés }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.ingeteam.com/SaladePrensa/Corporativu/tabid/226/articleType/ArticleView/articleId/573/Los-principales-estadios-de-Brasil-forníos-con-inversores-fotovoltaicos-de-Ingeteam.aspx#.O2JHQHYXKC9 |títulu=Los principales estadios de Brasil, forníos con inversores fotovoltaicos de Ingeteam |fechaaccesu=1 de mayu de 2014 |fecha=13 de xunu de 2013 |editorial=Ingeteam }}</ref> == Eventos más importantes == === [[Copa Mundial de Fútbol de 1950]] === L'estadiu Maracaná foi una de les 6 sedes de la IV Copa Mundial de Fútbol llevada a cabu en [[Brasil]], ente'l 24 de xunu y el 16 de xunetu de 1950 carauterizar por ser el tornéu dempués de la [[Segunda Guerra Mundial]]. Tres la suspensión de los eventos de 1942 y 1946, la Copa del Mundu tornó a Suramérica dempués de 20 años, dende Uruguái 1930. {{VT|Maracanazo}} {| {{tablaguapa}} |-bgcolor="#EFEFEF" ! Fecha !Fase !Equipu ! ! Resultáu ! ! Equipu !Espectadores |----- | [[24 de xunu]], [[1950]] | Primer fase | '''{{sel|Brasil}}''' | {{bandera|Brasil|1889}} | <center> '''4-0'''</center> | {{bandera|Méxicu|1934}} | '''{{sel|Méxicu}}''' | &nbsp;&nbsp;81&nbsp;649 |----- | [[25 de xunu]], [[1950]] | Primer fase | '''{{sel|Inglaterra}}''' | {{bandera|Inglaterra}} | <center> '''2-0'''</center> | {{bandera|Chile}} | '''{{sel|Chile}}''' | &nbsp;&nbsp;29&nbsp;703 |----- | [[29 de xunu]], [[1950]] | Primer fase | '''{{sel|España}}''' | {{bandera|España|1945}} | <center> '''2-0'''</center> | {{bandera|Chile}} | '''{{sel|Chile}}''' | &nbsp;&nbsp;19&nbsp;790 |----- | [[1 de xunetu]], [[1950]] | Primer fase | '''{{sel|Brasil}}''' | {{bandera|Brasil|1889}} | <center> '''2-0'''</center> | {{bandera|Yugoslavia}} | '''{{sel|Yugoslavia}}''' | 142&nbsp;429 |----- | [[2 de xunetu]], [[1950]] | Primer fase | '''{{sel|Inglaterra}}''' | {{bandera|Inglaterra}} | <center> '''0-1'''</center> | {{bandera|España|1945}} | '''{{sel|España}}''' | &nbsp;&nbsp;74&nbsp;462 |----- |-bgcolor="BlanchedAlmond" | [[9 de xunetu]], [[1950]] | Fase final | '''{{sel|Brasil}}''' | {{bandera|Brasil|1889}} | <center>'''7-1'''</center> | {{bandera|Suecia}} | '''{{sel|Suecia}}''' | 138&nbsp;886 |----- |-bgcolor="BlanchedAlmond" | [[13 de xunetu]], [[1950]] | Fase final | '''{{sel|Brasil}}''' | {{bandera|Brasil|1889}} | <center>'''6-1'''</center> | {{bandera|España|1945}} | '''{{sel|España}}''' | 152&nbsp;772 |----- |-bgcolor="Coral" | [[16 de xunetu]], [[1950]] | Fase final | '''{{sel|Brasil}}''' | {{bandera|Brasil|1889}} | <center>'''1-2'''</center> | {{bandera|Uruguái}} | '''{{sel|Uruguái}}''' | 200&nbsp;000 |----- |} === [[Copa FIFA Confederaciones 2013]] === {{AP|Copa FIFA Confederaciones 2013}} L'estadiu foi una de les 6 sedes escoyíes pa la competición y usáu per primer vegada pa una competencia oficial FIFA depués de la so remodelación. {| {{tablaguapa}} |-bgcolor="#EFEFEF" ! Fecha !Fase !Equipu ! ! Resultáu ! ! Equipu !Espectadores |----- | [[16 de xunu]], [[2013]] | Primer fase | '''{{sel|Méxicu}}''' | {{bandera|Méxicu}} | <center> '''1-2'''</center> | {{bandera|Italia}} | '''{{sel|Italia}}''' | 73&nbsp;123 |----- | [[20 de xunu]], [[2013]] | Primer fase | '''{{sel|España}}''' | {{bandera|España}} | <center> '''10-0'''</center> | {{bandera|Tahití}} | '''{{sel|Tahití}}''' | 71&nbsp;806 |----- |-bgcolor="Coral" | [[30 de xunu]], [[2013]] | Final | '''{{sel|Brasil}}''' | {{bandera|Brasil}} | <center> '''3-0'''</center> | {{bandera|España}} | '''{{sel|España}}''' | 73&nbsp;500 |----- |} === Copa Mundial de Fútbol de 2014 === {{AP|Copa Mundial de Fútbol de 2014}} L'estadiu foi una de les 12 sedes escoyíes pal eventu. Siendo sede ente otros partíos de la final. {| {{tablaguapa}} |-bgcolor="#EFEFEF" ! Fecha !Fase !Equipu ! ! Resultáu ! ! Equipu !Espectadores |----- | [[15 de xunu]], [[2014]] | Primer fase | '''{{sel|Arxentina}}''' | {{bandera|Arxentina}} | <center> '''2-1'''</center> | {{bandera|Bosnia y Herzegovina}} | '''{{sel|Bosnia y Herzegovina}}''' | <center> {{formatnum:74555}} |----- | [[18 de xunu]], [[2014]] | Primer fase | '''{{sel|España}}''' | {{bandera|España}} | <center> '''0-2'''</center> | {{bandera|Chile}} | '''{{sel|Chile}}''' |<center> {{formatnum:74101}} |----- | [[22 de xunu]], [[2014]] | Primer fase | '''{{sel|Bélxica}}''' | {{bandera|Bélxica}} | <center> '''1-0'''</center> | {{bandera|Rusia}} | '''{{sel|Rusia}}''' |<center> {{formatnum:73819}} |----- | [[25 de xunu]], [[2014]] | Primer fase | '''{{sel|Ecuador}}''' | {{bandera|Ecuador}} | <center> '''0-0'''</center> | {{bandera|Francia}} | '''{{sel|Francia}}''' |<center> {{formatnum:73749}} |----- |-bgcolor="Cornsilk" | [[28 de xunu]], [[2014]] | Octavos de Final | '''{{sel|Colombia}}''' | {{bandera|Colombia}} | <center> '''2-0'''</center> | {{bandera|Uruguái}} | '''{{sel|Uruguái}}''' | <center> {{formatnum:73804}} |-bgcolor="BlanchedAlmond" | [[4 de xunetu]], [[2014]] | Cuartos de Final | '''{{sel|Francia}}''' | {{bandera|Francia}} | <center> '''0-1'''</center> | {{bandera|Alemaña}} | '''{{sel|Alemaña}}''' | <center> {{formatnum:74240}} |----- |-bgcolor="Coral" | [[13 de xunetu]], [[2014]] | Final | '''{{sel|Alemaña}}''' | {{bandera|Alemaña}} | <center> '''1-0'''</center> | {{bandera|Arxentina}} | '''{{sel|Arxentina}}''' | <center> {{formatnum:74738}} |} ==== Clausura ==== [[Ficheru: Germany lifts the 2014 FIFA World Cup.jpg|250px|thumb|Celebración d'Alemaña de la Copa Mundial.]] El 13 de xunetu nel Maracaná, previu al partíu final ente {{sel|Alemaña}} y {{sel|Arxentina}} llevar a cabu la ceremonia de clausura. Empezó con un grupu de muyeres vistíes de mariellu baillando al ritmu de samba y dos nuevos vistíos de los finalistes entraron en contautu col balón. [[Shakira]] de [[Colombia]] presentar col so cantar «La la la» xunto a [[Carlinhos Brown]] de [[Brasil]]. Siguiéronlu [[Carlos Santana]], el raperu Wyclef y [[Alexandre Pires]] pa cantar «Dar um Jeito (We Will Find a Way)». La ceremonia rematar la compositora y cantante Ivete Sangalo, quien tamién tuvo presente na apertura. Sangalo, xunto a la mascota [[Fuleco]], encargar de llevar a cabu un popurrí de cantares típicos del so país, dando zarru a la ceremonia. La presentación de la entrega de la XX Copa Mundial, tuvo al cargu de [[Carles Puyol]] y [[Gisele Bündchen]]. == Ver tamién == * [[Estadios de fútbol de Brasil]] * [[Estadios de fútbol n'América]] * [[Maracanazo]] * [[Principales estadios de fútbol del mundu]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.maracana.com Sitiu web oficial.] * [https://web.archive.org/web/20070701105120/http://www.riodejaneirophotoguide.com/en/html/maracana.html Galería de semeyes del muséu y de un xuegu FluxFla @ The Rio de Janeiro Photo Guide] * [http://flof.com.ar/bin/map/?show=2012&ll=-43.2302033901215,-22.9122604658037&zoom=1 Semeya satelital del estadiu Maracanã.] * [http://www.rsssfbrasil.com/miscellaneous/attendances.htm RSSSF Brasil Récores d'Asistencies] {{socesión | predecesor = [[Stade Olympique Yves-du-Manoir|Olympique Yves-du-Manoir]]<br />{{bandera|Francia}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1938|Francia 1938]] | títulu = [[Ficheru:FIFA logo without slogan.svg|FIFA logo without slogan|50px]]<br />[[Finales de la Copa Mundial de Fútbol Final de la Copa del Mundu]] | periodu = {{bandera|Brasil}} '''[[Copa Mundial de Fútbol de 1950|Brasil 1950]]''' | socesor = [[Wankdorfstadion]]<br />{{bandera|Suiza}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1954|Suiza 1954]] | predecesor2 = [[Estadiu Soccer City|Soccer City]]<br />{{bandera|Sudáfrica}} [[Copa Mundial de Fútbol de 2010|Sudáfrica 2010]] | títulu2 = [[Ficheru:FIFA logo without slogan.svg|FIFA logo without slogan|50px]]<br />[[Finales de la Copa Mundial de Fútbol Final de la Copa del Mundu]] | periodu2 = {{bandera|Brasil}} '''[[Copa Mundial de Fútbol de 2014|Brasil 2014]]''' | socesor2 = [[Estadiu Olímpicu Luzhnikí|Luzhnikí]]<br />{{bandera|Rusia}} [[Copa Mundial de Fútbol de 2018|Rusia 2018]] | predecesor3 = [[Estadiu Olímpicu de Londres|Olímpicu de Londres]]<br />{{bandera|Reinu Xuníu}} [[Xuegos Olímpicos de Londres 2012|Londres 2012]] | títulu3 =[[Ficheru:Olympic flag.svg|border|50px]]<br/> [[Estadiu Olímpicu]]<br />Ceremonies d'Apertura y Clausura nos Xuegos Olímpicos | periodu3 = {{bandera|Brasil}} '''[[Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016|Rio de Janeiro 2016]]''' | socesor3 = <br/>{{bandera|Xapón}} [[Xuegos Olímpicos de Tokiu 2020|Tokiu 2020]] | predecesor4 = {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Estadiu de Wembley|Wembley]]<br/>[[Tornéu masculín de fútbol nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|Londres 2012]] | títulu4 = [[Fútbol_en_los Xuegos Olímpicos#Resultaos|Estadiu de la final Olímpica de fútbol]] | periodu4 = {{bandera|Brasil}} [[Tornéu masculín de fútbol nos Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016|Rio de Janeiro 2016]] | socesor4 = {{bandera|Xapón}} [[Tornéu masculín de fútbol nos Xuegos Olímpicos de Tokiu 2020|Tokiu 2020]] | predecesor5 = - | títulu5 = [[Ficheru:FIFA logo without slogan.svg|FIFA logo without slogan|50px]]<br />Estadiu de la Final de la [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA]] | periodu5 = {{bandera|Brasil}} '''[[Copa Mundial de Clubes de la FIFA 2000|Brasil 2000]]''' | socesor5 = [[Estadiu Internacional de Yokohama|Internacional de Yokohama]]<br />{{bandera|Xapón}} [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA 2005|Xapón 2005]] | predecesor6 = [[Estadiu Olímpicu Félix Sánchez|Félix Sánchez]]<br/>{{bandera|República Dominicana}} [[Xuegos Panamericanos de 2003|Santu Domingu 2003]] | títulu6 = [[Ficheru:Flag of ODEPA-PASO (2003-2007).svg|border|50px]]<br />Estadiu Panamericanu<br/>Ceremonies d'Apertura y Clausura nos Xuegos Panamericanos | periodu6 = {{bandera|Brasil}} '''[[Xuegos Panamericanos de 2007|Rio de Janeiro 2007]]''' | socesor6 = [[Estadiu Omnilife|Omnilife]]<br />{{bandera|Méxicu}} [[Xuegos Panamericanos de 2011|Guadalaxara 2011]] | predecesor7 = [[Estadiu Ellis Park|Ellis Park]] {{bandera|RSA}} [[Copa FIFA Confederaciones 2009|Sudáfrica 2009]] | títulu7 = [[Ficheru:FIFA logo without slogan.svg|FIFA logo without slogan|50px]]<br />Sede de la Final de la [[Copa FIFA Confederaciones]] | periodu7 = '''{{bandera|BRA}} [[Copa FIFA Confederaciones 2013|Brasil 2013]]''' | socesor7 = [[Estadiu Krestovski]] {{bandera|RUS}} [[Copa FIFA Confederaciones 2017|Rusia 2017]] | predecesor8 = [[Estadiu Monumental Antonio Vespucio Liberti]]<br /> {{bandera|Arxentina}} [[Copa América 1987|Arxentina 1987]] | títulu8 =<br/>[[Copa América|Sede de la Final de la Copa América]] | periodu8 = {{bandera|Brasil}} [[Copa América 1989|Brasil 1989]] | socesor8 = [[Estadiu Nacional de Chile]]<br /> {{bandera|Chile}} [[Copa América 1991|Chile 1991]] | predecesor9 = [[MetLife Stadium]] [[East Rutherford]] {{bandera|USA}} [[Copa América Centenariu|Estaos Xuníos 2016]] | títulu9 =[[Ficheru:Conmebol-Letra.png|100px]]<br/>{{bandera|BRA}} [[Copa América 2019|Brasil 2019]] | periodu9 = XLVI final | socesor9 = {{bandera|ECU}} [[Copa America 2023|Ecuador 2023]] }} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estadios de fútbol de Brasil|Maracanã, Estadiu]] [[Categoría:Estadios de fútbol inauguraos en 1950|Maracana]] [[Categoría:Estadios de la Copa Mundial de Fútbol de 1950|Maracanã, Estadiu]] [[Categoría:Estadios de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Maracana]] [[Categoría:Estadios olímpicos]] [[Categoría:Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016]] dv1w1m6ylhrt7qujmgx7uvwmvtuejr8 Música barroca 0 112797 4376789 4308820 2025-06-17T12:53:02Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376789 wikitext text/x-wiki {{Historia de la música}} {{Ficha de xéneru musical |xéneru = Música barroca |color = red |origen musical = Música renacentista tardida (1550-1620) |orixe cultural = [[Barrocu]] européu |preseos = Clave, órganu, violín, viola, viola da gamba, llaúd, fagó, violonchelu, flauta, oboe |popularidad = sieglu XVII y primer metá del XVIII |subxéneros = |fundas = Neoclasicismu européu del sieglu XX |enllaces = }} La '''música barroca''' o '''música del Barrocu''' ye l'[[estilu musical]] [[Europa|européu]], rellacionáu cola dómina cultural [[Barrocu|homónima]], que toma aproximao dende la nacencia de la [[ópera]] en redol a [[1600]] hasta la muerte de [[Johann Sebastian Bach]], en [[1750]]. Ye unu de los estilos de la xeneralmente llamada [[música clásica]] o [[música culta|culta]] europea, antecedíu pola [[música del Renacimientu]] y siguíu pola [[música del Clasicismu]]. Carauterizada pola apaición de la [[Tonalidá (música)|tonalidá]] y l'usu del [[so continuu]], la barroca foi la dómina na que se crearon formes musicales como la [[sonata]], el [[conciertu]] y la [[ópera]]. Ente los músicos del Barrocu destaquen [[Johann Sebastian Bach]], [[Georg Friedrich Händel]], [[Antonio Vivaldi]], [[Domenico Scarlatti]], [[Georg Philipp Telemann]], [[Jean-Baptiste Lully]], [[Arcangelo Corelli]], [[Claudio Monteverdi]]. El términu ''[[barrocu]]'' tomar de l'[[arquiteutura]], onde designaba daqué «retorcigañáu», una construcción pesada, ellaborada, envuelta» (siendo'l términu orixinal, «barruecu» o «berrueco», un [[lusismo]] que describía una ''perlla deformada'' o ''xoya falsa''). Nel sieglu XVIII usar en sentíu peyorativu pa describir les carauterístiques del estilu musical del sieglu anterior, que se consideraba «toscu, estrañu, aspru y anticuáu».<ref>Aullón de Haro, Pedro: ''Barrocu''. Verbum, 2013, [https://books.google.es/books?id=vZL1AQAAQBAJ&pg=PA60 p. 60].</ref> == Carauterístiques xenerales y estilístiques == Les principales carauterístiques de la música de la dómina barroca son: * La polarización de la [[testura (música)|testura]] escontra les voces estremes (aguda y grave). Anque se sigue escribiendo música a cuatro y cinco voces, estes nun son yá de similar importancia, sinón que se destacar la voz cimera y el baxu, embriviéndose la escritura de les entemedies nel llamáu [[so continuu]]; esta testura suel llamase bipolar o de [[melodía acompañada|monodía acompañada]]. * La presencia obligatoria del [[so continuu]]: xunto a la llinia melódica más grave (el baxu) escríbense unes [[baxu cifráu|cifres]] que resumen l'harmonía de les voces cimeres. El baxu continuu yera interpretáu davezu por unu o dellos preseos melódicos graves ([[violonchelu]], [[viola da gamba]], [[fagó]]...) más un preséu harmónicu qu'improvisaba los acordes ([[clave]], [[archilaúd]], [[órganu positivu]], [[guitarra barroca]], arpa, tiorba...). * El desenvolvimientu de l'harmonía [[tonalidá (música)|tonal]], na que'l movimientu melódicu de les voces queda supeditáu a la progresión d'[[acorde]]s funcionales, armaos dende'l [[so continuu]]. El ritmu harmónicu ye rápidu (cambéu frecuente d'acorde). * El [[ritmu]] del propiu baxu establez un [[compás (música)|compás]] claru y senciellu (sía binariu o ternariu), bien uniforme, inclusive mecánicu. * El desenvolvimientu d'un llinguaxe instrumental mesmu estremáu del vocal, con adautación de la escritura musical a cada tipu de preséu (escritura idiomático). Nos teatros d'ópera apaez la [[orquesta]], con predominiu de preseos de [[cuerda estregada]], base de l'actual [[orquesta sinfónica]]. * L'apaición de nueves formes vocales ya instrumentales: la [[ópera]], l'[[Oratoriu (música)|oratoriu]] y la [[cantata]] ente les primeres, y el [[conciertu]], la [[sonata]] y la [[suite]] ente les segundes. * El gustu polos fuertes contrastes sonoros (ente coros, ente families instrumentales o ente solista y orquesta), materializáu na policoralidad y l'estilu concertante», por oposición a la uniformidá de testures y timbres habitual na Renacencia. * L'ampliu espaciu dexáu a la [[Improvisación musical|improvisación]], tantu n'obres llibres como nes yá escrites, en forma de ornamentación. [[Ficheru:Pannini, Giovanni Paolo - Musical Fête - 1747.png|thumb|[[Teatro Arxentina]] ([[Giovanni Paolo Pannini|Pannini]], 1747, [[Musée du Louvre]])]] === Estética y función de la música nel Barrocu === Estilu surdíu en plena llucha ente la [[Reforma luterana]] y la [[Contrarreforma]] católica, la música foi utilizada nel Barrocu como mediu de propaganda poles ilesies en competencia y pola alta [[nobleza]], úniques instituciones (al pie de delles ciudaes llibres) capaces de caltener una capiya de músicos profesionales. La música vuélvese indispensable pa cualquier actividá, polo que'l músicu pasa a ser un sirviente más de los qu'acompañaben a los nobles. Productu d'estos fines ye, como n'otres artes de la dómina, una estética espresiva y teatralizante: mapa nel usu de la ornamentación, dramatismu, usu de recursos pa la pómpara y rellumanza nos espectáculos públicos, fuertes contrastes sonoros... La tresmisión d'emociones entamábase al traviés de la [[teoría de los ciños]] y la [[retórica]], que tresfier conceutos de la oratoria tradicional a la composición del discursu musical. Nos xéneros vocales la música queda supeditada a la poesía, pos el so propósitu ye'l refuerzu na tresmisión del sentíu y los sentimientos amestaos a la pallabra; l'espectáculu de mayor ésitu, y que meyor resume'l gustu y la estética de la dómina, va ser la [[ópera]], fusión de poesía, música y teatru. La claridá na dicción de los testos ye por ello condición fundamental, impuesta tantu na música relixosa como na teatral (apaición del ''[[estilu recitativo]]''). === La diversificación d'estilos === Na dómina barroca rompióse la unidá d'estilu musical de la Europa renacentista: convivieron diversos estilos, utilizaos con plena consciencia polos compositores según el llugar nel que trabayaren y el xéneru musical practicáu. Una primer diferenciación dar ente'l ''[[stile antico]]'' (''stylus gravis''), consistente na permanencia de la vieya [[polifonía]] renacentista (marxinal pero vixente por casu mientres tol sieglu XVII en parte de la música relixosa italiana y española), contra'l ''stile modernu'' (''stylus luxurians''), yá dafechu barrocu y xeneralizáu na música teatral y de cámara. Asina, Monteverdi escribió'l so ''Messa da capella'' como exemplu del ''stile antico'', y Bach denominaba ''música alcordada'' a les sos cantates d'ilesia per contraposición a motetes o corales más senciellos. Dos estilos nacionales dafechu estremaos apoderaron claramente la música europea del Barrocu medio y tardío: * El ''estilu francés''. Cola corte de [[Lluis XIV]] en [[Versalles]] como centru de irradiación y '''[[Jean-Baptiste Lully]]''' como referente, ye un estilu fuertemente conservador basáu en formes de danza: pieces curties (xuníes na [[suite]]) de forma fixa bipartita, estructuradas en frases zarraes y simétriques, con harmoníes bien acutaes (anque usaes con sutil imaxinación) y una complexa ornamentación, estandarizada en figures escrites. * El ''estilu italianu''. Gracies a la constante innovación estilística xenerada nes ciudaes italianes ([[Venecia]], [[Nápoles]], [[Roma]] y, sobremanera, [[Boloña]]), les invenciones de la música italiana fueron asonsañaes en tolos centros musicales europeos, incluyíos los franceses, hasta'l puntu de que l'estilu italianu imponer nel sieglu XVIII en tol continente: desembarcu masivu de discípulos de [[Corelli]] en Londres, ''[[querella de los bufones]]'' en Francia, italianización de la corte de Madrid tres la llegada de los borbones, etc. L'estilu italianu, ejemplificado en [[Vivaldi]], carauterizar por una tonalidá fuertemente marcada por aciu [[Escala musical|escales]], [[cadencia|cadencies]] y [[Progresión harmónica|progresiones]], la melodía al serviciu de l'harmonía, les frecuentes [[modulación (música)|modulaciones]], el rápidu ritmu harmónicu, les sos formes abiertes (de frases asimétriques) y l'usu llibre de la improvisación. El restu de naciones asonsañaba unu o otru d'estos estilos: asina, n'Alemaña los compositores afaíense alternativamente a unu o otru, aplicando al tiempu la fuerte tradición polifónica local: por casu [[Telemann]] escribió cientos d'obertures y conciertos, mientres Bach ejemplificó les sos versiones d'unu y otru estilu na so primer publicación, qu'incluyía'l ''[[BWV 971|Conciertu italianu, BWV 971]]'' y la ''[[BWV 831|Obertura francesa, BWV 831]]''. == Periodización y evolución == === El Barrocu tempranu (1580-1630) === Dende les últimes décades del sieglu XVI empecipió la disolución del antiguu estilu polifónicu renacentista, carauterizáu por una testura polifónica imitativa homoxénea. Dos fueron les novedaes principales: * La policoralidad, típica de la música relixosa de la escuela veneciana ([[Giovanni Gabrieli]]), consistente na alternanza ente diversos grupos vocales o presees asitiaes en diversos allugamientos (''cori spezzati'', típicos de la [[Basílica de San Marcos]]). Una evolución natural de la policoralidad foi l'estilu concertante, nel que s'oldeen preseos contra voces (como nos ''concerti ecclesiastici''), o solistes contra'l conxuntu xeneral. * La [[monodía]] acompañada, na qu'una sola voz aguda concentra tol interés musical. El so acompañamientu instrumental escribir de forma taquigráfica como [[so continuu]]. La [[Camerata Florentina]] (llamada Camerata Bardi n'honor al so promotor, el conde Giovanni de Bardi) foi decisiva nel espardimientu d'esta monodía acompañada, que'l so oxetivu, poner a la música como sierva de la pallabra, finalmente cristalizó na ópera; por ello interesába-yos asonsañar l'antigua [[monodia (música)|monodia]] helénica con acompañamientu de [[khitara]]: [[Vincenzo Galilei]], padre del astrónomu [[Galileo]], escribió en 1581 un tratáu contra'l xéneru musical polifónicu neerlandés sol títulu <cite>Dialogo della Musica Antica y della Moderna</cite>. Los sos nuevos xéneros musicales <cite>recitativo, espressivo y representativu</cite> utilizaben amás nueves llibertaes en disonancies y modulaciones ([[Seconda pratica]]). Nesi contestu artísticu apaez la figura del cremonés [[Claudio Monteverdi]]. Maestru del ''stile antico'' (aplicáu al polifónicu xéneru madrigal) y del ''stile modernu'' (la ''[[monodia (música)|monodia]] acompañada''), daría forma a esa acabante crear [[ópera]]. En paralelu a ella desenvolvióse'l [[oratoriu (música)|oratoriu]], relixosu, gracies a la influencia de [[Felipe Neri]]. === El Barrocu mediu (1630-1680) === L'ésitu internacional de la música italiana polo xeneral y de la ópera en particular espandió per toa Europa (Alemaña, Austria, Inglaterra, España...) los recursos de la monodía y del estilu concertante. Mentanto, n'Italia autores como [[Cesti]], [[Francesco Cavalli]] y [[Luigi Rossi]] anidiaben la durez del estilu monódico orixinal pa desenvolver la ópera belcantista, na que se dixebraben yá claramente recitativos y aries. La nueva ópera pasó de ser un espectáculu aristocráticu a entretenimientu de les capes altes de la clase media, gracies a la llibre compra d'entraes nos teatros napolitanos y venecianos. La ópera francesa (so diversos nomes) empezó'l so despegue na corte de [[Lluis XIV]], nel mesmu tiempu y llugar en que la familia [[Hotteterre]] desenvolvía los nuevos preseos de madera barrocu (oboe, fagó, flautes trevesera y de picu...) y en que s'afitaba la [[suite]] instrumental francesa. Nel norte d'Italia (Módena, Venecia y, sobremanera, la escuela boloñesa) la música instrumental sienta les bases de la [[Tonalidá (música)|tonalidá]] y de les formes del Barrocu tardíu. Autores como [[Legrenzi]], [[Cazzati]], [[Alessandro Stradella]] o [[Vitali]] converten la vieya [[canzona]] na nueva [[sonata]] en tríu, d'acusáu calter virtuosu y contrapuntístico. === El Barrocu tardíu (1680-1730) === El Barrocu tardíu asítiase aproximao ente 1680 y 1730. Una vegada más ye Italia'l país que marcó los enclinos innovadores, ente que los sos traces más notables tán: * La plena adopción de les fórmules tonales, a partir de la escuela boloñesa (Torelli) y más tarde [[Corelli]]: cadencies frecuentes y bien clares como marcu formal, progresiones con movimientu de quintes, cadenes de retardos, acordes paralelos de sesta... * La estensión del estilu de conciertu, aplicáu a la ópera y a la música instrumental: usu de ritornelos, contrastes ente tutti y solo, baxos de gran emburrie rítmicu, pasaxes n'unísonu, homofonía gobernada pol baxu continuu... La enorme influencia de Corelli llevó l'estilu italianu a toa Europa. En Francia movió inclusive a la fortísima tradición musical local aniciada en Lully, non ensin grandes resistencies (hasta la tardida [[querella de los bufones]]), y n'Inglaterra fueron direutamente los sos discípulos, como [[Francesco Geminiani]], los autores más influyentes. Autores alemanes de primer nivel como Bach, Telemann y Händel estudiaron y asonsañaron l'estilu italianu. Los compositores barrocos que la so música ta anguaño más espublizada pertenecen a la xeneración nacida en redol a 1685: [[Antonio Vivaldi]] n'Italia, [[Georg Friedrich Händel]], [[Johann Sebastian Bach]] y [[Georg Philipp Telemann]] n'Alemaña, [[Jean Philippe Rameau]] en Francia y [[Domenico Scarlatti]], español d'adopción. === La transición al Clasicismu (1730-1750) === A finales del Barrocu hai dellos enclinos estéticos: l'[[Música galantiadora|estilu galantiador]] francés dende 1730, el desenvolvimientu n'Italia de la [[ópera buffa]], la [[sonata]] y la [[sinfonía]], y l'[[estilu sentimental]] (''Empfindsamer Stil'') alemán; ellos conformen una suerte de ''preclasicismo''. [[Carl Philipp Emanuel Bach]] (1714-1788), unu de los fíos de Johann Sebastian, ye consideráu'l padre de la sonata clásica. == Los xéneros y les formes == La emancipación de la música instrumental respectu de la vocal conduz a una clara separación ente xéneros instrumentales y xéneros vocales. La música instrumental algamó llueu'l so maduror cola creación de formes como la sonata, el conciertu y la suite, de gran trescendencia posterior. Los xéneros vocales yeren estremaos yá na dómina ente teatrales y relixosos: ente los primeres cúntase la gran creación del Barrocu musical, la ópera, mientres a los relixosos se adscriben formes nueves como l'oratoriu y la cantata, xunto a antigües como'l motete y la misa. === La música vocal === ==== La ópera ==== Les corrientes humanistessobremanera la [Camerata Florentina], buscaben yá a finales del XVI una puesta al día del antiguu teatru griegu, basándose sicasí en formes musicales recién, como'l [[drama llitúrxicu]], el [[drama pastoral]], les comedies madrigalescas con figures de la ''[[commedia dell'arte]]'' y los [[intermezzo (música)|''intermezzi'']] teatrales. Los socesivos esperimentos nos que la música vocal combinar con dances y escenes teatrales falaes forxaron finalmente un espectáculu musicalmente siguíu, en qu'estes escenes falaes yeren sustituyíes por recitativos: naciera la [[ópera]]. Ente les primeres cúntense la ''[[La Dafne (Peri)|Dafne]]'' de [[Jacopo Peri]], de que la so música solo caltiénense dellos fragmentos y que'l so tema foi significativamente tomáu de ''[[Les metamorfosis]]'' d'[[Ovidio]], y ''[[Eurídice (ópera)|Eurídice]]'', tamién de Jacopo Peri, esta sí caltenida completa na so edición de 1600. Pero foi Monteverdi col so ''[[Orfeo (ópera)|Orfeo]]'' (1607) quien consolidó la forma. La evolución posterior y la so fusión con otres formes músicu-teatrales acabó convirtiendo a la ópera barroca nuna representación teatral íntegramente musicada na que s'asoceden númberos de cuatro tipos: * [[Recitativos]], nos que los cantantes faen avanzar los diálogos de la obra dramática nun cantar silábico apenes acompañáu pol baxu continuu. * [[Aria|Aries]], verdaderu nucleu musical de la ópera. Son númberos solísticos llíricos y bien ellaboraos, de cutiu virtuosos, al serviciu del llucimientu del cantante y del puru prestu musical (entá a mariña del decurso teatral, equí suspendíu). Escontra'l final del periodu impúnxose la forma A-B-A, llamada [[aria da capo]]. * Númberos instrumentales executaos pola orquesta dende'l foso, como la [[sinfonía]] inicial y, sobremanera, les dances baillaes n'escena. * Coros, xeneralmente a cuatro voces, a imitación de los coros del teatru griegu. La ópera impúnxose como'l gran espectáculu de la dómina en toa Europa: amás d'en toa Italia, representáronse regularmente en llugares como Viena, Londres, Hamburgu, Dresde, Hannover, Múnich y París. Cola notable esceición de Francia, l'italianu siguió siendo l'idioma de los [[llibretu|llibretos]], y la temática casi siempres mitolóxica: yera la llamada ''[[opera seria]]'', sable del trunfu de los compositores con pretensiones d'ésitu del Barrocu. Paralelamente apaecieron xéneros músicu-teatrales más populares, en llingua vernácula, con personaxes contemporáneos (de cutiu de clase baxa), trames dacuando humorístiques y pasaxes falaos en llugar de [[recitativos]]. Estos espectáculos introducíense bien a manera d'entemediu ente los actos de la ópera seria o bien como obres independientes; recibieron diversos nomes en cada país: ''[[singspiel]]'' (Alemaña), [[zarzuela]] (España), ''[[opera buffa]]'' y ''[[Intermezzo (música)|intermezzi]]'' (Italia), ''[[opéra-comique]]'' (Francia), etc. ==== L'oratoriu ==== {{AP|Oratoriu (música)|}} Musicalmente casi idénticu a la ópera (anque con más énfasis nos coros), solía tener una temática relixosa y nun yera escenificado (esto ye, yera executáu a la manera de les actuales "versiones de conciertu"). A diferencia de la ópera, casi siempres n'italianu, los oratorios solíen escribise en llingua vernácula. El más famosu exemplu ye ''[[El Mesíes]]'' de [[Händel]]. Un casu particular d'oratoriu, representáu nes ilesies protestantes de la dómina, yera la [[pasión de Cristu|Pasión]], obra de llarga duración que rellataba, en recitativo, el testu evanxélicu de la Pasión de Xesucristu, con aries y corales inxertaos. La ''[[BWV 244|Pasión según San Mateo]]'' de Bach ye'l so más pernomáu exemplu. ==== La cantata ==== {{AP|Cantata}} L'asunción de la monodia, el recitativo y l'estilu concertante pola música d'ilesia dio llugar a una nueva forma musical, la [[cantata]], obra d'usu llitúrxicu qu'entrepolaba sinfoníes instrumentales, recitativos, aries y coros. La composición y execución de nueves cantates relixoses en llingua vernácula yera parte de les obligaciones cotidianes de los músicos de los países luteranos, casu de Bach en Leipzig: ellí compunxo más de doscientes. Escribiéronse tamién cantates profanes, especie de minióperas de cámara davezu formaes pola secuencia ''Recitativo-Aria-Recitativo-Aria''. Con frecuencia tienen un calter vanguardista por tar dirixíes a una audiencia selecto y culto. Anque [[Alessandro Scarlatti]] foi'l más prolíficu autor del xéneru,<ref>[[#Bukofzer|Bukofzer]], páxs. 255 y ss.</ref> son sicasí más conocíes la ''Cantata del café'' de Bach o les compuestes por Händel, n'italianu, mientres la so estancia en Roma. ==== El motete ==== El motete ye una forma musical yá marxinal nel Barrocu. La denominación acutar pa ciertes composiciones relixoses corales escrites a delles voces iguales, frecuentemente nun estilu obsoleto. Nel sieglu XVII caltuvo cierta vixencia n'Alemaña ya Italia, y nel XVIII entá s'usaba dacuando la pallabra pa designar delles [[cantata|cantates]] d'estilu concertante. === La música instrumental === {{VT|Preseos musicales del Barrocu}} [[Ficheru:Baschenis - Musical Instruments.jpg|250px|thumb|[[Evaristo Baschenis]], ''Preseos musicales'', Sieglu XVII.]] El Barrocu conoció'l tresformamientu de los preseos renacentistes escontra modelos dinámicamente más flexibles y vio apaecer la [[orquesta]] nel sentíu modernu del términu. Nacida mientres el sieglu XVI n'ambientes populares, la familia del violín ([[violinos]], [[violes]], [[violonchelos]]) algamó'l so grau máximu de perfeición constructiva nel XVII, hasta'l puntu de qu'entós quedaron afitaos los modelos que, no fundamental, fueron reproducíos mientres los trescientos años siguientes, gracies al llabor de families d'artesanos como los [[Stradivari]] y los [[Amati]]. Paralelamente a ella sobrevivió a plenu rendimientu la fabricación de [[viola da gamba|violes da gamba]], escastaes sicasí escontra'l final del periodu. Los preseos de madera fueron radicalmente tresformaos pola familia [[Hotteterre]] na corte francesa de Versalles, apaeciendo entós el [[oboe]], el [[fagó]] y la [[flauta trevesera]] barroca. Per otra parte, siguen utilizándose preseos d'otres dómines como'l [[sacabuche]], la [[trompeta]] y la [[trompa (instrumentu musical)|trompa]], dambos ensin pistones. La música instrumental, que na dómina anterior dio'l primer asomu na [[música académica]], tuvo una puxanza ensin precedentes nos sieglos XVII y XVIII; per primer vegada na hestoria, la música vocal y presea taben en plena igualdá. Hubo un gran florecimientu en formes musicales, téuniques, intérpretes y compositores, que teníen yá una fonda conocencia de la téunica de los preseos, al serviciu d'una fuerte espresión emocional: son típicos testimonios como'l de [[François Raguenet]] sobre'l violinista [[Arcangelo Corelli]] quien, cuando tocaba en públicu, "perdía'l dominiu de sí mesmu". ==== Formes solísticas: preludios, tocatas, fantasíes y fugues ==== {{AP|Tocata|Preludio|Fantasía (música)|Fuga|l3=Fantasía}} Los preludios, fantasíes o tocatas son pieces pa un preséu solista (xeneralmente de tecláu) de calter improvisatorio; como tales, suelen ser rapsódicas, cargaes de ornamentación, de forma y compás pocu definíos y de testura variable.<ref>[[#Grout|Grout I]], páxs. 451</ref> Eses pieces improvisatorias solíen dir siguíes d'una [[fuga]] (a 2, 3, 4 ó 5 voces): forma derivada del antiguu [[ricercare]], nella una curtia melodía llamada ''suxetu'' ye presentada primeramente en caúna de les voces y desenvuelta dempués en contrapuntu imitativo. ==== La sonata ==== {{AP|Sonata}} Al igual que la pallabra [[cantata]] designa una composición pa cantar solista y baxu continuu, la pallabra [[sonata]] designa nel Barrocu una composición pa ser "sonada", esto ye, pa unu o dos preseos (sonata a solu o sonata en tríu, respeutivamente) más l'habitual [[so continuu]]. La combinación más habitual incluyía violín, flauta trevesera o oboe pa la o les voces cimeres, más [[violoncello]] y un preséu d'acordes (órganu, clave, arpa, llaúd...) pal continuu: la so testura amuesa la polarización de voces típica del Barrocu. Derivada de la ''[[canzona]]'' del Barrocu tempranu, la sonata solía estremase en trés o cuatro movimientos de calter y ''[[tempo]]'' contrastantes: típica ye la secuencia ''Llongura-Allegro-Adaxu-Allegro''.<ref>[[#Grout|Grout I]], páxs. 463-464</ref> La sonates destinaes a la ilesia ([[sonata da chiesa|''sonate da chiesa'']]) solíen consistir en movimientos de forma llibre, qu'incluyíen dalgún fugáu ente los rabiones. Les destinaes a les sales civiles (([[sonata da camera|''sonate da camera'']]) incluyíen movimientos de danza bipartitos, a la manera de la [[suite]]. Ente los más célebres autores de sonates tán Corelli, Vivaldi y Bach. A mediaos del sieglu XVIII la pallabra sonata designó tamién obres pa tecla, tales como les más de quinientes sonates pa clave de Domenico Scarlatti. ==== L'alcuerdo grosso ==== Foi namái a finales del XVII cuando se consolidó'l conceutu d'[[orquesta]], como conxuntu nel que dellos preseos de cuerda interpreten al [[unísonu]] una mesma llinia melódica, de suerte qu'una música escrita a trés o cuatro ''voces'' (esto ye, en partitura de trés o cuatro pentagramas) podía ser interpretada por un conxuntu d'hasta quince o venti músicos. Nació asina la posibilidá d'alternar pasaxes pa la masa orquestal completa (''tutti'' o ''alcuerdo grosso'') con otros pa los solistes del conxuntu (''concertino'', davezu formáu por dos violinos y un violoncello). A les obres asina escrites llamóse-yos [[alcuerdo grosso|''concerti grossi'']]. Tres la so primer apaición na escuela de Bolonia, los [[alcuerdo grosso|''concerti grossi'']] fueron espublizaos por toa Europa gracies a les publicaciones d'[[Arcangelo Corelli]]; consistentes primeramente en meres sonates en tríu nes que cada pasaxe yera repitíu pol [[tutti]] en siendo tocáu pol [[concertino]], les partes solísticas ganaron en sofisticación y dificultá téunica hasta estremase temática y musicalmente de les partes orquestales: nació asina'l [[conciertu]] solista virtuosu en tres movimientos (típicamente Allegro-Adaxu-Empresto), afitáu por [[Vivaldi]] y que trespasó dómines musicales al puntu de tar entá vixente como forma musical. Importantes centros del xéneru instrumental ''concertante'' fueron [[Módena]], [[Boloña]] y [[Venecia]]. ==== La suite ==== {{AP|suite}} Una [[suite]] ye una socesión de movimientos o pieces de danza que s'interpreten siguíes (en francés, ''suite''). La so secuencia mínima clásica incluyía: * '''Allemande''': danza alemana de compás cuaternariu y tempo moderáu. * '''Courante''': movimientu que xeneralmente ye un pocu más rápidu que l'anterior, de compás ternariu y frecuentes hemiolias. * '''Sarabande''': danza lenta de compás ternariu qu'acentúa carauterísticamente el so segundu pulsu, d'orixe español. * '''Giga''': danza rápida en diversos compases de subdivisión ternaria, d'orixe irlandés. A les que podía añader una [[obertura]] inicial más otres dances tres la giga, escoyíes llibremente, como por casu: * '''Minueto''': de compás ternaria paecencia al del valse. La suite suel contener dos minués empareyaos. * '''Rondó''': pequeña pieza basada na repetición d'una tema (A), con intrusiones (B, C, D, etc.). De calter aristocráticu, brengosu rítmicamente y bien sofisticáu no melódico, la suite derivar de los [[ballet de cour|ballets de cour]] de la corte francesa de Versalles y acabó infiltrándose en tola música instrumental francesa, alemana ya inclusive italiana, tantu pa preseos solistes (clavicémbalu, llaúd, tiorba) como pa grupos de cámara o conxuntu orquestal. El so tresformamientu en música camerística estilizó les sos pìezas a cuenta del so orixinal calter danzable.<ref>[[#Grout|Grout I]], páxs. 458</ref> == Principales compositores == La inmensa mayoría de los compositores de la dómina barroca trabayaben al serviciu de mecenes pertenecientes a l'alta [[aristocracia]] o al altu [[cleru]]: reis, príncipes alemanes, cardenales, arzobispos o instituciones relixoses de posibles (como catedrales o conventos notables). Solíen completar los sos ingresos cola edición y venta de les sos propies obres impreses. En tolos casos yeren intérpretes que tocaben y dirixíen les sos propies obres, compuestes polo xeneral pa les funciones indicaes pol so patrón: lliturxa, música de cámara, música ceremonial, etc. === Italia === [[Giovanni Gabrieli]] (c. 1555-1612) ye'l principal esponente del Barrocu tempranu: la so música contién yá los estilos esenciales de la nueva dómina estética. [[Claudio Monteverdi]] (1567-1643) ye'l primer gran compositor del Barrocu; inauguró'l nuevu xéneru operísticu n'Italia y Europa. [[Girolamo Frescobaldi]] (1578-1643) tuvo gran importancia nel desenvolvimientu de la música pa tecláusobremanera polos sos ''toccate'' pa clave y les sos ''canzone'' pa órganu. A mediaos de sieglu sobresal [[Giovanni Legrenzi]] (1626-1690). [[Arcangelo Corelli]] (1658-1711), [[Giuseppe Torelli]] y [[Alessandro Scarlatti]] (1660-1725) apoderen la escena nacional de la segunda metá del sieglu XVII hasta principios del sieglu XVIII. Yá na primer metá del sieglu XVIII, [[Antonio Vivaldi]] (1678-1741), [[Tomaso Albinoni]] (1671-1751), [[Domenico Scarlatti]] (1685-1757) y [[Giuseppe Tartini]] (1692-1770) representen el cume y el ocaso barrocu nel so país. === Alemaña === [[Ficheru:Young Bach2.jpg|thumb|200px| La obra de Bach ta considerada'l cume de la música barroca, y la so "Pasión según San Mateo" y el "Clave bien temperado" son visos de la música occidental.]] El nuevu estilu barrocu foi aprendíu en Venecia por un mozu [[Heinrich Schütz]] (1585-1672), el más influyente músicu na primer metá del sieglu XVII alemán. De notable importancia son tamién [[Johann Hermann Schein]] (1586-1630), [[Samuel Scheidt]] (1587-1654) y [[Michael Praetorius]] (1571-1621), autor del tratáu ''[[Syntagma Musicum]]''. Na segunda metá del sieglu XVII l'organista [[Dietrich Buxtehude]] (1637-1707), visitáu en Lübeck en 1705 por un mozu Bach, ye xunto al violinista de la corte imperial vienesa [[Heinrich Ignaz Franz von Biber]] el más sobresaliente autor. Destaquen coles mesmes los teclistas [[Johann Pachelbel]] (1653-1706) y [[Johann Jakob Froberger]] (1616-67), xunto a Georg Muffat (1653-1704), privilexáu testigu de los diversos estilos musicales del momentu. A caballu ente los sieglos XVII y XVIII, [[Johann Kuhnau]] (1660-1722), predecesor de Bach como [[Cantor (relixón)|Kantor]] en Leipzig, [[Johann Joseph Fux]] (1660-1741), [[Johann Caspar Ferdinand Fischer]] (c. 1665-1746) y [[Georg Böhm]] (1661-1733) son los más prominentes compositores. El Barrocu musical llegó al so máximu maduror y rellumanza na primer metá del sieglu XVIII con unu de los compositores más importantes de la música universal, [[Johann Sebastian Bach]] (1685-1750), qu'escosó toles posibilidaes de la música barroca. El so fallecimientu marca tradicionalmente el fin del periodu. Ente los restantes autores del Barrocu alemán tardíu cabo destacar al compositor operísticu [[Reinhard Keiser]] (1674-1739), al tratadista [[Johann Mattheson]] (1681-1764), a [[Johann Adolph Hasse]] (1699-1783), [[Carl Heinrich Graun]] (1703-59) y un mozu Händel (1685-1759) -hasta qu'en 1712 dir a Inglaterra- y, sobremanera, a [[Georg Philipp Telemann]] (1681-1767), que marca igualmente l'entamu de la transición de la música barroca escontra la música clásica de la segunda metá del sieglu XVIII nel so país. === Inglaterra === Les peculiares condiciones históriques de la Inglaterra del XVII resultaron nuna peculiar persistencia del estilu polifónicu hasta bien entráu'l sieglu. Tres la restauración de 1660, [[John Blow]] (1649-1708) y el so alumnu [[Henry Purcell]] (1659-95) fueron los más destacaos ya influyentes autores. Na primer metá del sieglu XVIII, [[Georg Friedrich Händel]] (1685-1759), dende la so llegada en 1712 al país, ye'l más destacáu ya influyente autor y ye consideráu entá, xunto col so paisanu y coetaneu Bach, el más importante compositor del Barrocu tardíu. Dempués de Händel, la música inglesa vive un periodu de ocaso, anque a mediaos del sieglu XVIII destaquen [[Thomas Augustine Arne]] (1710-78) y [[William Boyce]] (1711-79). === Francia === L'estilu consolidar con [[Jean-Baptiste Lully]] (1632-87), un italianu de nacencia qu'introduz la ópera en Francia, siendo'l verdaderu dictador musical del sieglu XVII nesi país gracies al so talentu y a la so posición d'influencia sobre [[Lluis XIV]]. Tamién sobresal nel mesmu sieglu [[Marc Antoine Charpentier]] (1640-1703), máximu rival de Lully. En redol al cambéu de sieglu [[François Couperin]] (1668-1733) ye'l más importante autor. [[Louis Marchand]] (1669-1732) ye güei especialmente conocíu pol so duelu musical con Bach de 1717. [[Jean-Philippe Rameau]] (1683-1764) ye, xunto con Couperin, el cume barrocu nacional y el cénit de la ópera barroca francesa na primer metá del sieglu XVIII, siendo nos últimos años testigu del cambéu del Barrocu al Clasicismu nel so país. === España === {{AP|Música del Barrocu n'España}} {{VT|Compositores del Barrocu d'España}} N'[[España]] sobresalieron [[Gaspar Sanz]], [[Juan Cabanilles]], [[Antonio de Literes]], [[Antonio Soler]], [[Juan Hidalgo]], [[Sebastián Durón]], [[José Marín (compositor)|José Marín]], [[José de Nebra]], [[Francisco Corselli]], [[José de Torres]], [[Jaime Facco]], [[Joaquín García d'Antonio]] y [[Tomás de Torrejón y Velasco]]. Daquella vivieron n'España, onde compunxeron la mayor parte de les sos obres, los italianos [[Domenico Scarlatti]] y [[Luigi Boccherini]]. Foi bien importante l'actividá musical mientres el reináu de [[Fernandu VI d'España|Fernandu VI]], un gran amante d'esti arte. Per otru llau, la ópera nun foi asimilada sinón hasta'l sieglu XVIII. Nel so llugar llevar a cabu les zarzueles. Nes colonies españoles n'América tamién hubo actividá musical, principalmente en Méxicu, Perú y Bolivia, con compositores, como'l milanés Roque Ceruti, [[Juan de Araujo]], [[José d'Oreyón y Aparicio]], [[Juan Gutiérrez de Padilla]], [[Ignacio Jerusalem]], [[Domenico Zipoli]], [[Manuel de Sumaya]], [[José de Torres]], [[Antonio Durán de la Motta]] y [[Manuel de Mesa y Carrizo]], cantantes ya instrumentistes. Muncha d'esta música entá se caltién y executa. == Obres representatives del Barrocu == {| style="background:#ffffff" align="top" class="sortable wikitable" |+ align="center" style="background:DarkSlateblack; color:white" |'''Obres representatives del Barrocu''' |- ! width="70 px" style="background:Lavender; color:Black"|Añu !style="background:Lavender; color:Black"| Obra !width="200 px" style="background:Lavender; color:Black" |Compositor |- | 1607 || ''[[Orfeo (ópera)|Orfeo]]'' (ópera) || [[Claudio Monteverdi]] |- | 1635 || ''Fiori musicali'' || [[Girolamo Frescobaldi]] |- | 1640 || ''Selva morale y spirituale'' || [[Claudio Monteverdi]] |- | 1676 || ''[[Atys (ópera)]]'' || [[Jean-Baptiste Lully]] |- | 1689 || ''[[Dido y Eneas]]'' || [[Henry Purcell]] |- | 1700 || ''Sonates pa violín y baxu continuu'' op. 5 || [[Arcangelo Corelli]] |- | 1717 || ''[[Música acuática]]'' || [[Georg Friedrich Händel]] |- | 1722 || ''[[Conciertos de Brandeburgu]]'' || [[Johann Sebastian Bach]] |- | 1722-44 || ''[[La clave bien temperado]]'' || Johann Sebastian Bach |- | 1724 || ''[[Giulio Cesara]]'' || Georg Friedrich Händel |- | 1725 || ''[[Les cuatro estaciones]]'' || [[Antonio Vivaldi]] |- | 1727 || ''[[BWV 244|Pasión según San Mateo]]'' || [[Johann Sebastian Bach]] |- | 1713-30 || ''4 llibros d'ordes'' || [[François Couperin]] |- | 1733 || ''Tafelmusik'' || [[Georg Philipp Telemann]] |- | 1738 || ''[[Essercizi per gravicemvalo|Exercicios pa clavicémbalu]]'' || [[Domenico Scarlatti]] |- | 1742 || ''[[El Mesíes]]'' || Georg Friedrich Händel |- | 1749-50 || ''[[L'arte de la fuga]]'' || [[Johann Sebastian Bach]] |- | 1728-1750 || ''[[Misa en si menor]]'' || [[Johann Sebastian Bach]] |- |} == Intérpretes contemporáneos de música barroca == Na actualidá la música barroca ye interpretada por un gran númberu de conxuntos musicales en tol mundu, incluyendo aquelles qu'executen una amplia variedá de música clásica; esisten, sicasí, conxuntos que s'especializaron en música d'esti periodu. Una de les principales carauterístiques d'estos grupos ye que busquen rescatar estilos d'interpretación y preseos propios de la dómina barroca. Utilicen afinaciones distintes a les emplegaes poles orquestes sinfóniques actuales, según ''tempos'' y ritmos pocu ortodoxos respectu al canon qu'hai imperado dende finales del sieglu XIX n'Occidente. == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * <cite id=Bianconi>{{cita llibru | apellíos=Bianconi | nome=Lorenzo | enllaceautor= Lorenzo Bianconi | añu=[[1986]] | títulu=Historia de la Música, 5. El sieglu XVII | editorial=Turner Músicu | allugamientu=[[Madrid]] | id=ISBN 84-7506-182-6 | otros=(Orixinal n'italianu ed. por Y.D.T. Edizioni, 1982) }}</cite> * <cite id=Bukofzer>{{cita llibru | apellíos=Bukofzer | nome=Manfred F. | enllaceautor= Manfred F. Bukofzer | añu=[[1986]] | títulu=La Música na dómina Barroca: De Monteverdi a Bach | editorial=Alianza Música | allugamientu=[[Madrid]] | id=ISBN 84-206-8530-5 | otros= (Orixinal n'inglés ed. por W.W. Norton, 1947) }}</cite> * <cite id=Grout>{{cita llibru | apellíos=Grout | nome=D.J. et al. | enllaceautor=D. J. Grout et al. | añu=[[1993]] | títulu=Historia de la música occidental | editorial=Alianza Música | allugamientu=[[Madrid]] | id=ISBN 978-84-206-6491-0 - ISBN 978-84-206-6492-7 | otros=(Dos tomos) }}</cite> * <cite id=Hill>{{cita llibru | apellíos=Hill | nome=John W. | enllaceautor= John W. Hill | añu=[[2008]] | títulu=La música barroca. Música n'Europa occidental, 1580-1750 | editorial=Akal | allugamientu=[[Madrid]] | id=ISBN 978-84-460-2515-3 | otros=(https://books.google.es/books?id=hqtG10rjQsEC - Google Books) }}</cite> * <cite id=Michels>{{cita llibru | apellíos=Michels | nome=Ulrich | enllaceautor= Ulrich Michels | añu=[[1982]] | títulu=Atles de Música editorial=Alianza Atles | allugamientu=[[Madrid]] | id=ISBN 84-206-6999-7 | otros=(Dos tomos) }}</cite> == Ver tamién == {{VT|Arquiteutura barroca|Escultura barroca|Lliteratura barroca|Pintura barroca}} {{VT|Johann Sebastian Bach|Compositores del Barrocu}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Baroque music}} * [http://www.musicaantigua.com Portal de Música Antigua en castellán] {{ORDENAR:Musica del Barrocu}} {{Tradubot|Música del Barroco}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia de la música]] [[Categoría:Música del Barrocu| ]] [[Categoría:Wikipedia:Tradubot]] kita710c4evksuusr03l8nlb3wz7w4r Break dance 0 112875 4377030 4314244 2025-06-17T15:13:49Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá entrada => dicha entrada 4377030 wikitext text/x-wiki {{problemes artículu|referencies|t=20120220|música}}{{wikificar|t=20140511174211}} [[File:Grupo de proyeccion, BEAT OWNERS CREW.jpg|thumb|255px|<center>{{PAGENAME}}</center>]] El '''Break''' '''dance''' o b-boying (breaking) ye un deporte/danza contemporánea que forma parte de la cultura del [[hip hop|Hip Hop]] surdida nes comunidaes de los barrios [[Nueva York|neoyorquinos]] como [[Bronx]] y [[Brooklyn]] na [[años 1970|década de 1970]]. Break dance ye un termino comercial utilizáu pelos medios pa llamar a esta cultura pero'l so nome real ye breakin. Magar ye ciertu qu'algamaría una reconocencia más alta los [[años 1980]], gracies a la influyencia de diversos artistes como [[James Brown]] y la musica discu d'esi tiempu, y películes como [[Breakin']] y [[Beat Street]] qu'estendieron el movimientu escontra los países europeos y Llatinoamérica. El términu foi impuestu pelos medios de comunicación al baille conocíu como Break Dance, asina llamáu orixinalmente por un númberu significativu de prauticantes (B-boys). Piénsase qu'esti nome tenía motivos comerciales, y por eso dalgunos “B-boys” prefieren siguir llamando ¨Bboying¨ al so baille de la manera orixinal. === Entamos y desenvolvimientu === '''(1968-1974):''' Esta fase sentó les bases del breakdance. Empezó siendo una consecuencia de les guerres ente bandes locales que plagaban el [[Bronx]] y [[Brooklyn]]. Asocedíense continues engarradielles ente elles nos guetos, sobremanera ente integrantes blancos y negros, ente los que reparamos había una espiral d'odiu continua. Esti agresivu espíritu de llucha, foi utilizáu pol primera chicu b-boy dandin que lo introdució na so forma de baillar, caracterizándola con esti estilu caleyeru. Ente los primeres Bboys podemos destacar a: Klark Kent, El Bobo Amazing, James Bonfire Sau Sau, Tricksy, El Dorado, Mike, los ximielgos Nigga.Como ellos mesmos declaren, nos sos oríxenes, la mayoría de los pasos de breakdance, nun siguíen nengún patrón nin estructura base. Nos últimos años d'esti periodu, el breakdance sirvió pa resolver pacíficamente munches de les engarradielles enantes. '''Fundación (1975-1979):''' La segunda fase empieza cola nacencia en Puertu Ricu del DJ Charlie Chase, qu'adquirió prominencia col estilu llatín” y dexó qu'ésti s'integrara cola de la comunidá negra. Tomando la inspiración del Mueyu'l pty Capoeira, los puertorriqueños fueron los verdaderos creadores de la fundación” de B-boying. En 1977 fundóse'l Rock Steady Crew destináu a enseñar los verdaderos oríxenes de B-boying. Sicasí, en 1979 hubo munchos B-boys qu'abandonaron la danza pa centrase n'otres disciplines de la cultura hip hop (DJ, Graffiti, Rap) de resultes de la crisis. Empezar a plantegar un futuru dudosu del B-boying. '''Yera del Power Move:''' Nos años ochenta, el Rock Steady Crew espandir por Nueva York (inclusive fuera del Bronx), gracies a los mozos Crazy Legs, reclutando munchos B-boys. Ken Swift, Mr. Freeze, Lil Crazy Legs y munchos otros, convertir en miembros de Rock Steady na zona de Manhattan. En curtiu, munchos más nacieron, incluyida la tripulación de los Dynamic Rockers, qu'al pie de los protagonistes de Rock Steady, protagonizaron el famosu desafíu nel Lincoln Center de Nueva York en 1981. Esti desafíu foi'l primeru en ser tresmitíu pola cadena ABC. Dempués foi inxertáu nel documental "Style Wars" (1982) de PBS. Nos años siguientes, la esplosión nos medios de comunicación sobre lo que yera'l breakdance, ufiertó la oportunidá a miles de mozos d'afayalo. Los Angeles fueron tamién l'escenariu de dos películes históriques: Breakin (1984) y Breakin 2: Electric Boogaloo (1985). Televisión, publicidá, cine, teatru, festivales: El Breakdance taba perdayuri y la so práutica adulces díbase estendiendo a tol mundu. '''(1990 / 2000):''' La fuerte fama d'última hora amenorgar en 1990, anque siguió calteniendo una cierta esposición en medios de comunicación al traviés d'apaiciones en películes, anuncios y videu xuegos (nel añu 2006 llanza la PlayStation de Sony de mercáu de B-boy: The Game, el primer xuegu dafechu ambientáu nel mundu del breakdance). Pa munchos ye un estilu de vida, pa otros un deporte nel que compiten tanto a nivel nacional como internacional, (IBE Notorious, Red Bull BC One, la Batalla del Añu y el Freestyle Session. Alredor del 2002, el b-boying y los bailles de Hip Hop volvieron llamar l'atención en tol mundu y amás de la popularidá que teníen n'Estaos Xuníos, ganaron importancia n'Alemaña, Francia, Corea del Sur y Rusia.. === El Baille === Como tou movimientu musical, el Break Dance surdió como respuesta corporal de los Beats que marcaba la música; por cuenta de esto'l nome de Break Boy que se foi tresformando a B-boy. Esti baille vese influyíu por distintes corrientes dancísticas. De los segmentos marxinaos de Brooklyn, del sur del Bronx tópase la influyencia del “tap” y delles dances africanes y per parte de la comunidá llatinoamericana retómense “el mueyu” y “el mambo”. El so antecesor ye'l movimientu de baille que se faía llamar "'''UpRock'''" yera executáu por pandilleros y con él preparábense pa engarrar al traviés esti baille, y con eso menguar la violencia física y les muertes. Nesti baille utilizaben dos estilos; el primeru yá mentáu, consistía n'espresar lo que'l contrincante quería dicir con imitaciones a base de gesticulaciones llamaes “'''Jerks'''” qu'incluyíen formes corporales de pistoles, pataes, golpes. El segundu estilu llamábase “'''Burns'''” este consistía, como'l so nome indicar, en quemar al oponente, dexalo en ridículu. === Elementos del Break dance: === * '''Top Rock''' (baille de pie) esta parte ye la carta de presentación de cada baillarín nel cual puede vese parte del estilu, musicalidá y orixinalidá. * '''Footwork''' (trabayu de pies) esti ye la pilastra mas complexu d'esta danza la cual rique de muncha téunica, postura y creatividá pa desglosar y enllazar los pasos fundamentales y poder ser mas orixinal, esta caña cunta con dos sub cañes llamaes "'''BackBone'''" y "'''FloorRocks'''". Podríamos dicir que los BackBones ye llevar dellos movimientos de FootWorks al nivel del llombu altu y los FloorRocks vendría ser fluyir a nivel del pisu yá seya por llombu, pechu, cadril. Tambien cabo refugar qu'esisten otros trabayos que son complementos pal footwork como legs-work y hands-work. * 3) '''Power Moves''' (movimientos de poder) ye importante mentar qu'éstos movimientos riquen de fuercia abdominal y de brazos, axilidá, flexibilidá y disciplina lo cual trai a un entrenamientu enfocáu, esta caña cunta con una sub caña llamada "'''Tricks'''" un exemplu puede ser el fundir un Freeze ej: (Air Chair) + Power ej: (Hand Hop) = Saltos en Air Chair. * 4) '''Freeze''' (postures conxelaes) consiste en quedase "conxeláu" o quietu nuna posición la cual pueden combinase y enllazar con otres "cañes" de baille o pasar a otru freeze en cualquier momentu de la entrada si asina se quier. Pueden executase en cualquier momentu pero lo mas importante ye saber cuando executalos, la musicalidá a la de marcar un beat, la variedá de freezes y la dificultá que podamos amesta-y al movimientu son fundamentales. === Batalles === Los enfrentamientos ente los b-boys pueden ser individuales, en pareyes o crews. Pa definir al ganador califica'l desenvolvimientu de la entrada: Top Rock, Foot work, Power move y Freeze. La calificación va depender de la téunica, la orixinalidá, la complexidá, rítmica y fluidez de dicha entrada. === En Venezuela === Primer campeón llatinoamericanu ( LG BBOY CHAMPIONSHIP 2009) [[Ficheru:Cooltura09.JPG|thumb]] El movimientu Breaking en Venezuela tien una trayeutoria de múltiples presencies en competencies d'altu nivel internacional como BCONE, Battle of the Year, Redanza, Eurobattle, Cultura Urbana, Hip Hop Oppsesion, Cyon, Lg Bboy Championship, Trickonometry, Battle Sonic, Fort Apache, Legiteam Day, Amazing Day, VNR, Chelles Battle Pro, IBE, ente otres.. En Venezuela'l movimientu B Boy esiste en cuasi tolos rincones de Venezuela, B Boys y B Girl. Los crew´s pioneros en Venezuela son Speedy Angels y Flying Legs Crew, depués fueron adulces apaeciendo crews como: Tsunami Breakers(Llamaos depués Tsunami Show), Wonders unit crew, Breaking bone, Black & White Crew, Alianza Brother Crew, N2 Break, New School of Breaking, BCV Boys, Shinning Shadow, For One Beat, UTK, LCN (Chacaito's Kingdom), Flyover Crew, Big Power Crew, Revolution Crew, Joker Crew, high level crew, Ritmu 3 Crew, UMC ente otros Les competencies en Venezuela asoceden bien de cutiu, mayormente entamaes polos mesmos crews. Esisten grandes competencies realizaes por patrocinios d'empreses privada dando un gran sofitu a la cultura. Breaktown.org impulsó la cultura trespasando fronteres a nivel web onde nel so foru pueden ver les próximes competencies y videos. La información que tenemos ye de la última fola de Breaking que s'empecipia en 1998-99. La vieya escuela datar en 1984 con crews como Amazones y Breakers de Venezuela. Nos [[años 1980]] New York City Breakers presentar en Sábadu Sensacional como convidaos pol llanzamientu de la so película. === N'Arxentina === A empiezos de la [[Años 1980|década de 1980]] BBoy's y MC's como Jazzy Mel, Bboy Tito, Mc Ninja, DJ Black, Bboy Apolo, Alfa, Bboy Loky, Bboy Hollywood, Bboy Karo, Mike D, (Bboy Lyon R.I.P) Bos Crew y la xente de zona sur faíen los primeros pasos básicos de Break Dance nes places de too Arxentina. A midida que pasaben los años implementaben la calidá y variación de los sos pasos y sumaben nuevos estilos; Realizando batalles solo por diversión con cantares de Run DMC, Beastie Boys, Electric Kingdom, Afrika Bambaataa, Fu Schnickens, Wu Tang Cla, Rocca, Onyx, etc... Coneutando la capital de '''Buenos Aires''' y el conurbano con ciudaes como '''Mar del Plata''', '''Córdoba''', '''Rosario''', '''Mendoza''' en grandes conexones pa grandes JAM, una forma de llibre espresión que col tiempu convertir nel pulsu de la cai. Na actualidá pa munchos mozos nun ye un baille o un deporte, sinó una forma de vida. En 2014, miles d'adolescentes, preadolecenes y adultos de dambos sexos son parte de la cultura Hip-Hop. La cultura Hip Hop creció nos últimos años n'Arxentina, y traxo con ella cientos de bboy´s. Na última competencia entamada polos activistes de la cultura poner al descubiertu munchos talentos nuevos que sorprendieron a un xuráu internacional dando más qu'una simple exhibición. Ente les crew´s de los bboy´s más destacaos d'ayeri y güei atópense: "Fora de Llende Cla", "Súper Campeones Crew", "Freestyle Shock Crew", "Destrucción Masiva", "Air Monster", "Anikilación Crew", "Terrible Style Crew", "Súper Poderoses Crew", "Stupidos Punkys Crew", "Zoo Attack Crew", "Killa Beat Crew", "Revelación Crew", "Xaque Mate Crew", "Comandu Suicida Crew". Esisten delles ciudaes con un nivel eleváu, como Buenos Aires, Mendoza, Rosario, Mar del Plata, Santa Fé y Córdoba. Hai miles de crew´s de barriu que contribúin a la cultura Hip Hop, entamando competencies y enseñando nes cais de tol país. A partir del añu 2016 como parte del fomentu a la cultura Hip Hop dalgunos integrantes de Fora De Llende cola ayuda del Gobiernu de la Ciudá de Buenos Aires entamen l'eventu llamáu "Cultura Hip Hop", el mesmu tien llugar nel Centru Cultura Recoleta los díes Sábadu pela tarde, la entrada ye llibre y gratuita. La idea del proyeutu "Cultura Hip Hop" ye'l fomentu d'esta cultura tan diversa tresmitiendo los conteníos de la mesma con clases abiertes, shows y espaciu llibre pa prauticar. Cada Sábadu cunta con clases y shows distintos, música en direuto de la mano de los DJ's y tola información de lo que va pasando mientres el día de la mano de los MC's. === Top Rock === Como yá sabemos el Top Rock ye'l baille de pie dientro del Break Dance nel cual vamos demostrar la nuesa musicalidá al traviés de los pasos qu'executemos y tamién estremanos d'otros baillarinos col nuesu estilu propiu. Al ser un baille tan llibre danos esa llibertá d'esperimentar con cualquier movimientu que surda al traviés de la nuesa conexón musical y tratando no posible de combinar los pasos fundamentales ya influyencies d'otros pasos de baille que siempres se van sumando. === Llista de pasos: === * '''Body Rock -''' '''Indian Style''' '''Steps''' '''-''' '''Front Step''' - ('''Double Front''') - '''Indian Step''' - '''Out Law -''' '''Double Out Law''' * '''Out Law Spin -''' '''Kick Side''' - '''4 Corners -''' '''Connecting Slide''' - '''Mueyu Turn''' - '''Mueyu Spin''' - '''Mueyu Front -''' '''Mueyu Back''' * '''Back Step -''' '''Kick Out''' -'''Double Kick Out -''' '''Brooklyn''' - '''Indian Shuffles''' - '''Double Shuffles -''' '''Miami Step''' '''-''' '''Jump''' * '''March Step,''' '''Power,''' '''Blocks,''' '''Peace,Hollywood''' '''-''' '''Hustle Step''' '''-''' '''Jail House Step''' '''-''' '''Kick Turn -''' '''Battle Step''' '''-''' '''Pants''' * '''Side Step Accent''' (Apurra de los nomes por Bboy Justz (Fora De Llende Cla) Buenos Aires Arxentina.) === Footwork === === Llista de pasos: === * '''Squat''' ''a.k.a. Cero Position'' *<o>Cuclillas</o> * '''Figure 4''' ''a.k.a. Lock'' * '''Hook''' --> ('''Hook Walk''') * '''Ninja''' * '''Peter Pan''' * '''CC Long''' * '''Knee Switch''' * '''Sling''' ''-->'' ('''Sling Walk''') * '''Kick Out''' ''a.k.a. Front Jump'' * '''Russian Step''' --> ('''Russian Taps''') ''a.k.a. CC's / Tic Tac'' * '''Monkey Swings''' * '''Sweep''' *<o>Barríu</o> * '''Biciclete Pumps''' --> ('''Running Man''') * '''Zulu Spin''' ''a.k.a. Around The World'' * '''Floor Mueyu''' ''a.k.a. Baby Love / Scramble / 12 Step'' * '''Shuffles''' ''a.k.a. Criss Cross'' * '''Jump Over''' / '''Jump Back''' * '''Octopus''' * '''One Step''' ''a.k.a. Coffee Grinder / Coffee Mill / Helicopter'' *<o>Reló</o> * '''Two Step''' ''a.k.a. Baby Swipe / Mini Swipe -->'' ('''Over Hand Two Step''') * '''Three Step''' * '''Four Step''' * '''Five Step''' * '''Six Step''' --> ('''One Leg Six Step''') / ('''8 Ball''') * '''Seven Step''' --> ('''Back Side Seven Step''') * '''Eight Step''' * '''Nine Step''' * '''Ten Step''' ''a.k.a.'' ''Forth& Back'' * Apurra de los nomes por Bboy Justz (Fora De Llende Cla) Buenos Aires Arxentina. == Freeze == El Break Dance adopta al traviés de la so historia postures estátiques de delles disciplines como'l Yôga, Kung Fu, Capoeira, ente otros. Dalgunos de los Freezes mas conocíos son el Baby Freeze, Head Freeze, Chair Freeze, etc. Dientro d'esta categoría de Freeze entren los "'''Bboy Stance'''" que son les postures conxelaes tanto de pie como de rodíes un exemplu representativu ye la imaxe del Bboy cruciáu de brazos. === Llista de pasos: === * '''Rummieniegge''' * '''Pilot Freeze''' --> ('''Plank Freeze''') * '''Baby Freeze''' --> ('''Side Baby''') * '''Tortle Freeze *'''<o>Tortúa</o> * '''Chair Freeze''' --> ('''Air Chair''') * '''Halo Freeze''' * '''Elbow Freeze *'''<o>Freeze de coldu</o> * '''Head Freeze''' *<o>Freeze de cabeza</o> --> ('''Til Ting Tower''') *<o>Torre</o> * '''Shoulder Freeze *'''<o>Freeze de costazu</o> * '''Air Baby''' *<o>Superman</o> --> ('''Air Freeze''') *<o>Levitando</o> * '''Flag''' *<o>Bandera</o> * '''Air Jordan''' *<o>Bella Flor</o> --> ('''L-Kick''') / ('''Nike''') / ('''Pike''') * '''Head Hollow Back''' --> ('''Hollow Back''') *<o>Escorpión</o> * '''Invert''' ''*''<o>Plegáu</o> * '''Spider *'''<o>Araña</o> * Apurra de los nomes por Bboy Justz (Fora De Llende Cla) Buenos Aires Arxentina. == Power Move == Nel '''Break Dance''' hai munchos movimientu ente los cualos atópense los '''Power Move''' (movimientos de poder), que suelen ser los más difíciles d'aprender. Ente ellos atópense: '''Back Spin''' (xiru de llombu), '''Tortúa''', '''Windmill''' (molín), '''Swipe''', '''Flare''' (barra), '''1990''', '''Airflare''', '''Headspin''' (xiru de cabeza), ente otros más. Esisten variaciones y combinaciones ente estos pasos como Flare colos coldos, Airflare colos coldos, (molín pero en cuenta de volver a la tortúa xires na cabeza). Tamién hai dalgunos que pueden faese cola posición de Yôga llamada Lotus (lotu) o Buddha. === Llista de pasos: === * '''Back Spin''' *<o>Giro de llombu</o> * '''Shoulder Spin''' ''a.k.a. Stars'' '''*'''<o>Giro de costazu</o> * '''Coin Drop''' ''a.k.a. Back Drop'' * '''Turtle''' --> ('''Crab Walk''') / ('''Scratches''') * '''Yodas''' --> '''O.F.O.''' *<o>Tortúa espacial</o> * '''Hand Glide''' ''a.k.a. Hand Spin'' '''*'''<o>Giro de mano</o> * '''Cricket''' --> ('''Jack Hammer''') * '''Windmill''' ''a.k.a. Continuos Back Spin *''<o>Molín</o> --> ('''Barrel''') / ('''Nut Cracker''') / ('''Munchmill''') *<o>Inseutu</o> / ('''Belly Mill''') *<o>Molín Plancha</o> / ('''Web''') / ('''Tombstone''') *<o>Molín Zoom</o>, etc. * '''Halo''' ''a.k.a. Tracks'' * '''Head Spin *'''<o>Giro de cabeza</o> --> ('''Drill''') *<o>Palito</o> * '''Swipes''' * '''1990''' --> ('''2000''') * '''2001''' * '''Thomas Flare''' ''a.k.a. Flare'' '''*'''<o>Barra ''a.k.a. Americana''</o> --> ('''Elbow Flare''') *<o>Barra colos coldos</o> * '''Air Flare''' ''a.k.a Airtrack / Air Twist -->'' ('''Elbow Air Flare''''') '''*'''<o>Airtrack colos coldos</o>'' * '''Hand Hop *'''<o>Saltos con una mano</o> ´´NON HAND WIDMILL´´- xiro de llombu ensin brincu de cambéu de mano ´´DEFF AIR´´-brincu de chair con grio de 180° * Apurra de los nomes por Bboy Davi (Smoke Shadows Crew) Veracruz-Mexico == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == #Historia del breakdance [http://todas-las-tribus-urbanas.blogspot.cl/2012/11/break-dance-que-ye-y-como se creo.html] #Videu de clase de break dance (fonte: {{Enllaz rotu|1=ASB |2=http://asisebaila.com/classes/clases-de-baille-break-dance/ |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}) #{{Enllaz rotu|1=Que ye'l top rock |2=https://www.breakingbooklife.nu/es/apriendi-top-rock-escuela-online/ |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} #{{Enllaz rotu|1=Que ye'l Footwork |2=https://www.breakingbooklife.nu/es/footwork-ye/ |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} #{{Enllaz rotu|1=Que ye'l power move |2=https://www.breakingbooklife.nu/es/apriendi-power-move-escuela-online/ |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} #{{Enllaz rotu|1=Que son los freezes |2=https://www.breakingbooklife.nu/es/apriendi-freeze-escuela-break-dance/ |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} {{Tradubot|Break dance}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Baille urbanu]] [[Categoría:Hip hop]] c53mhv4doffn5i8sus4wlol0lrz4sj3 Teatru de l'Antigua Grecia 0 112882 4376953 4365541 2025-06-17T14:39:26Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá práutica => dicha práutica 4376953 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Dodona theater.jpg|miniaturadeimagen|300x300px|Teatru de Dodona]] '''Teatru''' (del [[Idioma griegu|griegu]]: ''θέατρον'', ''theátron'' «llugar pa contemplar»),<ref>[http://lema.rae.es/drae/?val=teatru «teatru.»] ''[[Diccionario de la lengua española]]''. Consultáu'l 29 de xunu de 2015.</ref> o más específicamente, '''teatru de l'[[Antigua Grecia]],''' ye la cultura teatral que florió na antigua Grecia ente [[550 e.C.|550&nbsp;e.&nbsp;C.]] y [[220 e.C.|220&nbsp;e.&nbsp;C.]] El '''teatru griegu''' aniciar nun espaciu circular al campu llamáu '''''orchestra''''', nel que s'executaben una gran variedá d'actividaes, dende espectáculos artísticos (dances, recitaos, y pieces musicales), hasta eventos cívicos y relixosos. Trátase d'un llugar de tierra llisa y amacera dispuestu pa la representación de cantares corales, una de que les sos variedaes, el llamáu [[ditirambu]], foi, según la tradición, el proxenitor de la [[traxedia ática]]. Tolos grandes teatros construyéronse a cielu abiertu. == Los festivales de teatru y la puesta n'escena == === Mitos rituales y costumes nel teatru griegu === Independientemente de cuál sía la definición que se-y dea a la pallabra ''[[mitu]]'' o ''[[lleenda]]'', puede entendese que con ella se designa a una serie d'antiguos rellatos referíos a los [[héroe#Héroe_mitolóxicu|héroe]]s ya inclusive a los [[mitoloxía griega|dioses]], de los que se narren fazañes espectaculares, y nos que l'imaxinariu coleutivu posterior d'un pueblu creó un conxuntu de símbolos culturales. La [[lliteratura griega]] ta llarada, dende les sos más remotos oríxenes [[Homero|homéricos]], de personaxes y sagues mítiques locales; asina, suel falase del [[ciclu troyanu]] (en redol al cual arrexuntar los principales héroes y families que participaron na espedición de la [[Guerra de Troya]]: [[Agamenón]], [[Menelao]], [[Electra]], [[Orestes]]) y del [[ciclu tebanu]] (nel qu'apaecen les figures d'[[Edipo]], [[Antígona]], [[Eteocles]] y [[Polinices]], los dioses [[Dioniso]] y [[Zeus]] y l'héroe local [[Heracles]], ente otros). Sicasí, la postura que caltuvieron ante'l mitu los diversos autores de traxedies falta enforma de ser homoxénea. Nuna progresiva evolución, reparar cómo de primeres [[Tosquilo]] amuésase respetuosu y crédulo ante'l mitu y la relixosidá tradicional, ente que non munchos años más tarde [[Eurípides]] va asumir una crítica revisionista de los personaxes míticos y de les antigües creencies relixoses. Con ello, esti postreru nun faía sinón siguir probablemente los pasos de filósofos y pensadores como [[Jenófanes de Colofón]], quien defendía la idea de que los dioses de [[Homero]] nun yeren sinón una pura ficción. D'otru llau, si hai una carauterística singular del mitu ye'l so anticanonicidad. Nun esiste una única versión d'un mitu. Sía que non, pa los antiguos griegos nun taba tan nítida como para nós la contraposición ente [[mitu]] y hestoria o ente pensamientu míticu y pensamientu racional. Ensin dulda, los antiguos griegos creíen que Agamenón foi un antiguu rei que, con toa certidume, allegara a una perantigua [[guerra de Troya]], y siguíen respetando y venerando les tumbes de los «antiguos héroes» a los que siguíen rindiendo cultu como criatures benéfiques, inclusive dempués de muertos, pa la comunidá. Inclusive cabría recordar que'l mitu ye un productu d'una sociedá esencialmente oral, un conxuntu de rellatos que pueden tresmitise nun formatu múltiple: como cantar, como recitáu poéticu, como representación plástica y iconográfica. El fechu de que los griegos nun tuvieren nengún llibru sagráu sobre la verdá de los dioses, equivalentes a lo que son la [[Biblia]], la [[Torá]] o'l [[Corán]] pa otres cultures, confería al mitu una casi completa versatilidad y la posibilidá de ser revisáu una y otra vez. [[Ficheru:Ancient greek theater (en).svg|miniaturadeimagen|300x300px|Distribución de sectores del teatru griegu. Al centru asitiábase la ''orchestra.'']] El repertoriu míticu entronca per otra parte colos rituales relixosos a los que tamién dende antiguu tuvo venceyáu al teatru como parte d'una serie de celebraciones o fiestes relixoses ensertes na tradición d'antiguos [[ritu|rituales]]. Pa los antiguos griegos, la base de la relixón atópase más nel ritual que nun conxuntu de creencies, y equí de nuevu la civilización contemporánea tópase alloñada de los griegos. La sociedá [[Atenes|ateniense]] taba más ritualizada que la europea moderna, y de fechu el [[cristianismu]] y el mesmu [[protestantismu]] conceden una importancia a la [[fe]] y a la [[revelación]] bien alloñaos de les creencies de los griegos. D'otru llau, ente ritual y teatru antiguu esisten una serie d'enllaces bien suxestivos que interactúan n'unu y otru sentíu, del ritual al teatru y del teatru al ritual. Estos son los elementos: el ritual de súplica, los rituales funerarios, la purificación o [[catarsis]] de la oración». Nuna sociedá primitiva na que nun ta institucionalmente asegurada la proteición personal, los ritos del suplicante adquieren una estraordinaria importancia. De fechu interprétase como un abominable actu nun apurrir derechu d'acoyida a un suplicante o espulsalo del santuariu onde buscó asilu. Nel teatru abonden les escenes del suplicante que implora l'auxiliu del poderosu, y ye posible que los mesmos autores de traxedia aprovecharen la esistencia d'esti ritual de súplica porque atoparon nél un mecanismu d'enorme impautu escénicu y dramáticu. D'otru llau, les costumes y ritos funerarios de los griegos entraron igualmente de llenu na arquiteutura dramática. La persona que muerre nun va atopar definitivu reposu hasta que-y cumplieren una serie de ritos relixosos rellacionaos col so enterramientu. La nueva [[Antígona]] entiende que tien de dar sepultura al so hermanu [[Polinices]], a pesar d'espresar prohibición del rei [[Creonte]]; en ''[[Les Coéforas]]'' de Tosquilo atopar a un grupu de persones unviaes por [[Clitemestra]] por qu'arramen llibaciones sobre la tumba de Agamenón. Estes y otres práutiques funeraries impliquen un ritual complicáu: les muyeres lloren, cutir el pechu, córtense'l pelo, esgañense los sos vistíos de la qu'entonen berros inarticulaos de tipu «ió», «ió», «ai», «ai», «paián», «paián», mientres arramen llibaciones y presenten les sos ufriendes al muertu. Sía que non, la muerte presentar al griegu como fonte de contaminación ''míasma'' ([[idioma griegu|gr.]] μíασμα, de la que tanto l'individuu como la coleutividá tien de llimpiase por aciu un ritual de purificación. Asina, cuando [[Orestes]] llega a [[Antigua Atenes|Atenes]] dempués d'asesinar a la so madre, los atenienses dan-y acoyida pero nun-y dirixen la pallabra, porque inda ta contamináu pol asesinatu. Y nuevamente nel ''[[Edipo Rei (Sófocles)|Edipo Rei]]'' apaez toa una ciudá contaminada porque nella habita un asesín qu'entá nun se sometió al ritual de la purificación. Los ciudadanos alleguen al palaciu d'[[Edipo]] como suplicantes con un pidimientu concretu: atopar al causante de la contaminación y espulsalo de la ciudá. Ye un tipu de súplica al empar política y relixosa, yá que nun se trata solo de llograr que torne la prosperidá a [[Tebas (Grecia)|Tebas]], sinón que tien una carga de significación relixosa. ==== Les Muses inspiradores ==== Cabo mentar que'l teatru consagrábase integramente a los nueve [[Musa|muses]] de la inspiración, pola so bien estrecha vinculación col dios [[Apolo]], patrón de les ''Belles Artes''. Caúna d'elles representen virtúes artístiques y cognoscitives, dos d'elles son muses direutes del teatru antiguu.<gallery caption="Les muses nel teatru" widths="70" heights="70" mode="nolines"> Ficheru:Muse Calliope, of Epic Poetry by Giovanni Baglione (detail).jpg|[[Calíope]] Ficheru:Camille Corot - The Muse History, 1865.jpg|[[Clío]] Ficheru:Muse Erato, Of Love Poetry, by François Boucher (cropped).jpg|[[Érato]] Ficheru:Muse Euterpe (detail), by Handmann.JPG|[[Euterpe]] Ficheru:Muse Melpomene, by Simmons-Highsmith (detail).jpeg|[[Melpómene]] Ficheru:Muse Polyhymnia, of Eloquence, by Simon Vouet (cropped).jpg|[[Polimnia]] Ficheru:Jean-Marc Nattier - Thalia, muse of comedy (detail).jpeg|[[Talía]] Ficheru:Muse Terpsichore (1739), Jean-Marc Nattier (detail).jpg|[[Terpsícore]] Ficheru:Muse Urania with Apollo, God of Light, Eloquence, Poetry and the Fine Arts - Charles Meynier (cropped).jpg|[[Urania]] </gallery> === Les principales fiestes y festivales === [[Ficheru:2007 Greece Epidavros theater.jpg|miniaturadeimagen|300x300px|Teatru de Epidauro, en reconstrucción dende'l 2007]] El [[teatru]] tuvo na [[Antigua Atenes]], al igual qu'en munches otres cultures, venceyáu dende siempres a la celebración de determinaos festivales y rituales de calter relixosu. Según les noticies de que se dispón, unu de los más antiguos y allegaos foi'l que se celebraba n'honor del dios [[Dioniso]] n'Atenes mientres los díes 11 al 13 del mes llamáu en [[Idioma griegu|griegu]] ''[[Antesterion]]'' (mes de les flores) que correspuende aproximao al nuesu mes de febreru. Hai un testimoniu de [[Filóstrato el Mozu|Filóstrato]],<ref>''Heroicu'' 720, 6-12.</ref> onde se nos afirma que dichu nome de Antesteria referir a un ritual nel qu'una serie de mozos y moces atenienses portaben mientres una procesión unos ramos de flores una vegada llegaos a la [[pubertá]]. Pela so parte, la [[cerámica griega]] atestigua delles representaciones que paecen corresponder a estes celebraciones. Les fiestes duraben cinco díes: * Nel primeru, denomináu ''Pithoigia'', dar# en abrir los cántaros (πίθοι, ''[[pithoi]]'') en que se caltuviera'l [[mostiu]] dende'l mes de setiembre anterior, vieno que —previsiblemente— consumir en parte n'honor del dios Dioniso y en provechu y esfrute de los participantes. * El segundu día, llamáu ''Choes'', siguía la celebración festiva y sorteábase un [[fudre|pelleyu]] de vinu ente los qu'asistíen a les fiestes. Sía que non, haber d'almitir qu'estes celebraciones solo tangecialmente rellacionar colos oríxenes del teatru griegu, anque ensin dulda fueron el precedente d'otros festivales que se comenten más embaxo. ==== Les Leneas ==== Estes fiestes celebrar n'Atenes mientres el mes de [[Gamelión]] (el mes de les bodes), que correspuende aproximao al nuesu mes de xineru, mes que recibía'l nome de [[Leneo]] nel ámbitu de les [[poles|ciudaes]] [[xonia|xonies]] según el testimoniu d'[[Aristóteles]]<ref>''Constitución de los atenienses'' 57, 1-2.</ref> {{cita|El rei atiende, de primeres, cola collaboración de los comisarios que votara'l pueblu col brazu n'alto, a los misterios; estos comisarios son dos d'ente tolos atenienses, unu d'ente los [[Eumólpidas]] y otru d'ente los [[Cérices]]... Atiende tamién en segundu llugar a les Dionisias Leneas, que consisten nuna procesión y un certame. La procesión entamar en collaboración el rei y los comisarios, y el certame controlar el rei. Regula tamién el toles [[Lampadedromía|carreres d'antorches]] y de dalguna manera, él ye quien regula tolos [[sacrificios relixosos de l'Antigua Grecia|sacrificios]] tradicionales.}} Estes Leneas celebrar n'Atenes nun edificiu llamáu'l Leneo, anque nun se tien noticies clares alrodiu d'ónde pudo tar l'allugamientu, si na mesma [[Acrópolis d'Atenes|acrópolis]] o nes contornes. Trátase d'una institución bien antigua, anterior a la de les Grandes Dionisias, y ye probable que al cabu del tiempu la so celebración treslladárase (en redol al [[440 e.C.|440&nbsp;e.&nbsp;C.]]) al [[Teatru de Dioniso]]. Paez ser que la concurrencia a estes fiestes yera solu o mayoritariamente ateniense, ensin la numberosa presencia d'estranxeros carauterística d'otres celebraciones. Asina siquier paez atestigualo, ente otros testimonios, el cómicu [[Aristófanes]]:<ref>''[[Los acarnienses]]'', 498-508.</ref> {{cita|DICEÓPOLIS. Nun toméis a mal, señores del públicu, que yo, un méndigu, dispóngame a falar ante los atenienses alrodiu de la ciudá nel senu d'una comedia, porque tamién la Comedia sabe de Xusticia. Voi dicir coses tarrecibles pero xustes, y agora nun va poder reprochame [[Cleón]] que fale mal de la ciudá en presencia d'estranxeros, porque solos tamos- ye'l concursu de les Leneas- y nun hai estranxeros, pos nin llegaron los tributos nin los aliaos de les ciudaes: agora tamos solos: trigu ensin balse, llimpiu, porque a los [[metecu|metecos]] llamar el salváu de los ciudadanos}} Les Leneas fueron el principal marcu de representación de les comedies de Aristófanes, según sábese poles noticies (''hipótesis'') qu'anteceden al testu de delles de les sos obres. Asina na hipótesis» a ''[[Los acarnienses]]'' lléese: «La obra ye una de les meyor compuestes y afala a la paz por tolos medios. Facer representar nes Leneas, a nome de Calístrato, mientres el arcontado de Eucino [[426 e.C.|426]]/[[425 e.C.|425&nbsp;e.&nbsp;C.]], y quedó la primera». Tamién na segunda hipótesis a ''[[Los caballeros]]'' atopamos nueves alusiones a les Leneas: «La obra foi representada por cuenta públiques nel [[arconte|arcontado]] de Estratocles [[425 e.C.|424]]/[[424 e.C.|424&nbsp;e.&nbsp;C.]] nes Leneas so la direición del propiu Aristófanes. Quedó'l primeru. El segundu premiu ganar [[Cratino]] con ''Los Sátiros'' y el terceru, Aristómenes con ''El Lleñadores''». Noticies similares atopamos tamién nes hipótesis de ''[[Les aviespes]]'' y de ''[[Les xaronques]]'', según nuna serie d'inscripciones estudiaes por Csapo.<ref>132-137, ''The Context of Ancient Drama'', Ann Arbor, University of Michigan Press, 1995.</ref> ==== Les Dionisíacas Rurales ==== [[Ficheru:Dionysos am Louvre Ma87.jpg|miniaturadeimagen|Escultura del dios [[Dioniso]], a quien se-y dedicaben fiestes cívicu-relixoses]] La celebración d'estes fiestes tenía llugar mientres el mes Posidonio, qu'equival más o menos al nuesu [[avientu]]. Trátase d'una procesión en redol a un falu cola que se buscaba favorecer la fertilidá de los campos semaos mientres la seronda. Nun nos ye dau precisar cuándo se produció l'asociación d'esta fiesta al dios [[Dioniso]], anque acordies con el testimoniu de [[Platón]]<ref>''[[La República]]'' V, 475d.</ref> paez qu'esistieron diverses celebraciones, yá que había xente qu'asistía consecutivamente a más d'una d'elles: {{cita|Y entá son de más estraña mena pa ser cuntaos ente los filósofos los que gusten de les audiciones, que nun vendríen de ciertu pola so voluntá a estos discursos y entretenimientos nuesos, pero que, como si arrendaren les sos oreyes, cuerren d'un sitiu a otru pa oyer tolos coros de les Fiestes Dionisias ensin dexase nenguna tras, sía de ciudá o d'aldega.}} Un nuevu testimoniu sobre'l conteníu d'estes fiestes puede vese na comedia ''[[Los acarnienses]]'' de Aristófanes,<ref>vv. 241-279.</ref> onde'l personaxe Diceópolis [[parodia]] la [[procesión]] de la fiesta, mientres entona un cantar a [[Falu]], personificación de la fertilidá, a quien la so [[esclavitú na Antigua Grecia|esclavu]] Jantias lleva como [[estandarte]]. Haber de suponer que pasaxes d'esti tipu son los que tuvo d'utilizar [[Aristóteles]] cuando nel so ''[[Poética (Aristóteles)|Poética]]''<ref>IV, 1449a.</ref> fálanos de que nos sos oríxenes la comedia remontar a estes [[comparsa|comparses]] de cantantes fálicos ([[Cf.]] [[Como (Antigua Grecia)|komoi]]. Especialmente famoses fueron les celebraciones que teníen llugar nel [[Pireo]]. Anque la ciencia [[epigrafía griega|epigráfica]] y [[filoloxía griega|filolóxica]] dispón de delles inscripciones topaes nel terrén, l'antiguu edificiu del teatru del Pireo sumió por completu. Sía que non paez que les [[Dionisíacas|Dionisíacas Rurales]] teníen un calter más agrariu que los grandes festivales de la ciudá, anque precisamente por ello ye posible que caltuvieren un calter más marcadamente relixosu y primitivu. ==== Les Dionisíacas ciudadanes (Grandes Dionisíacas) ==== Pero les fiestes más célebres, les fiestes atenienses por antonomasia, fueron les llamaes Dionisias Ciudadanes o Grandes Dionisias, instituyíes n'honor del dios Dioniso, que la so imaxe yera treslladada dende la ciudá d'[[Eléuteras]] ([[Beocia (rexón histórica)|Beocia]]) a Atenes. Sábese qu'en dómina de [[Pisístrato]] ([[sieglu VI e.C.|sieglu VI&nbsp;e.&nbsp;C.]]), el festival había yá alcanzáu notable fama y que la so celebración coincidía col nuesu mes de marzu, dómina en que la navegación y los viaxes faíense más cómodos y seguros cola llegada de la primavera. La ciudá d'Atenes engalanar pa recibir a embaxadores y aliaos, homes de negocios y políticos a quien l'Estáu condecoraba por dalgún serviciu especial emprestáu en beneficiu d'Atenes. La procesión d'una estatua de Dioniso percorría les cais de la ciudá, acompañada d'un desfile d'[[antorcha|antorches]] que llevaben los [[efebu|nuevos n'edá militar]]. Al cortexu sumábense igualmente cortexos de rapaces ([[canéforas]]) con ufriendes pa diversos sacrificios. Caúna de les diez tribus de la ciudá entamaba un coru de cincuenta chicos y otru coru de cincuenta adultos que participaben nel concursu. Polo que se refier a les representaciones dramátiques que teníen llugar mientres estos díes, sábese que [[Aristóteles]] ocupar de rexistrales debidamente por escritu en redol a los años [[330 e.C.|330&nbsp;e.&nbsp;C.]] D'asemeyáu tenor son les [[didascalias]], inscripciones topaes na falda de l'[[Acrópolis]], onde quedaron asitiaos los títulos de les traxedies representaes nes Dionisias, les comedies de les Dionisias y de les Leneas, los nomes de los [[arconte]]s, los nomes de los autores de les pieces dramátiques, etc. Una de les principales inscripciones ta incompleta, y delantre del nome de [[Tosquilo]] (que la so primer victoria nos concursos fechar nel [[484 e.C.|484&nbsp;e.&nbsp;C.]]) falten unos diez llinies que teníen de referise a los autores de traxedia de les Dionisias. Llegó al presente'l testimoniu estraordinariu d'una inscripción, conocida como «[[Crónica de Paros|Marmor Parium]]», afayada na islla de [[Paros]], na que se reproducieron dellos acontecimientos históricos dende la fundación mítica de la ciudá d'Atenes (''c''. [[1580 e.C.|1580&nbsp;e.&nbsp;C.]]) hasta'l [[263 e.C.|263&nbsp;e.&nbsp;C.]] aproximao. Nesi documentu falar de la presentación de ciertos festivales dramáticos nun espaciu de tiempu que va dende l'añu [[580 e.C.|580&nbsp;e.&nbsp;C.]] al [[508 e.C.|508&nbsp;e.&nbsp;C.]]. El testu diz asina: {{cita|Desque n'Atenes entamó'l primer coru d'actores risibles, siendo'l pueblu de Icaria el primeru que corrió al cargu de la so organización, y el poeta Susarión el so inventor, establecióse como premiu al vencedor un cestu de figos y un fudre de cuarenta libros de vinu... Desque'l poeta Tespis punxo n'escena la so primer obra dramática na ciudá, onde se propunxo como premiu al vencedor un machu cabrío, pasaron más de 250 años, siendo arconte n'Atenes un tal [...]teneo, el Viejo... Y desque s'entamó'l primer coru d'homes nun certame, nel que llogró la victoria Hipódico de Calcis, trescurrieron 236 años, siendo arconte n'Atenes Liságoras.<ref>El fragmentu del «[[Crónica de Paros|Marmor Parium]]» ye'l recoyíu nos ''[[Fragmente der griechischen Historiker|FgrH]]'' 239, 54-55, 58 y 61.</ref>}} ¿Cuál yera, pos, la vinculación d'estes fiestes cola celebración de los concursos dramáticos? Mientres el [[sieglu V e.C.|sieglu V]] allegaben al certame de tragedia tres autores, cada unu de los cualos presentaba cuatro pieces, tres tragedia y un drama satíricu acordies con el siguiente calendariu y programa: el día previu, llamáu ''proagón'', dedicar a peracabar los preparativos y los autores faíen la presentación de les sos obres en compañía de los sos actores. A otru día (el primeru puramente falando) empecipiar cola procesión y treslláu de la estatua del dios Dioniso, que yera acompañáu por grupos de mozos hasta l'[[Acrópolis]] y nella intervenía la mayor parte de los ciudadanos, arrexuntaos según les distintes tribus de la ciudá. Travesando'l ágora, remataba nel altar que se topaba nel centru del propiu teatru, onde tenía llugar el concursu de [[ditirambu|ditirambos]]; el segundu día representábense cinco comedies; y cada unu de los trés díes siguientes se escenificaban tres tragedia y un drama satíricu. D'esta miente, mientres los seis díes de fiesta de les [[Grandes Dionisias]] poner n'escena un total de diecisiete obres, amás de los cantares ditirámbicos del primer día. Sicasí, tanto'l númberu de pieces como la so estensión taben regulaos poles necesidaes del programa diariu de representaciones o por especiales circunstancies mientres dellos años de la [[Guerra del Peloponeso]] (431-404&nbsp;e.&nbsp;C.). [[Tosquilo]] foi autor de triloxíes (trés obres en redol a un mesmu personaxe o motivu), ente que [[Sófocles]] abandonó dicha práutica, según atestigua l'antiguu léxicu [[Suidas (lexicógrafu)|Suidas]]. Tocantes a la comedia, la organización yera distinta. Cada autor presentaba a concursu (fora nes [[Leneas]] o nes [[Dionisias]]) una sola obra en cada festival. Esto ye lo que s'atestigua pal sieglu V y probablemente pal [[sieglu IV e.C.|sieglu IV&nbsp;e.&nbsp;C.]], anque seique mereza dexar constancia de que [[Aristófanes]] pudo presentar en dalguna ocasión, de manera escepcional, dos obres. Hai una [[didascalia]] que nos fala de qu'un tal Diodoro llogró'l segundu y el tercer premiu'l mesmu añu, anque nun tien de refugar se la posibilidá de que se tratara de dos autores distintos con un mesmu nome. Per otra parte, lo más corriente foi que mientres el sieglu V participaren cada añu nel concursu cinco autor, anque mientres los años de crisis de la Guerra del Peloponeso amenorgar a trés. ==== El vestuariu ==== El vestuariu d'una representación griega ta compuesta por: • Mázcares: los actores griegos utilizaben les mázcares o, nel so defectu, despintaben la so cara con folla o azafrán. El despintar la cara simboliza'l vistise con elementos nuevos y non comunes, necesarios pa realizar el ritu, yera tamién un ritual. Más tarde, cuando'l teatru foi teatru y non un actu relixosu, la mázcara yera aquel elementu que tresformaba al [[actor]] en personaxe, había mázcares de vieyos, de mozos, muyeres, etc. Col tiempu, los artesanos consiguieron verdaderu realismu nos mazcaritos. Amás la mázcara tenía unes enormes dimensiones por que fuera muncho más visible al públicu y para, xunto colos coturnos (zancos), guardar la proporción ente les distintes files d'asientos. Per otra parte, les mázcares podíen sirvir de "megáfonu" aumentando la voz del actor. Y a lo último, dexaba al actor interpretar dellos personaxes. • Los coturnos: son una especie de zapatos de madera con alza que sirvíen pa dar altor al actor. Consiguíen que los personaxes nobles destacaren sobre'l coru y dar proporción al actor cola gran mázcara. Asina l'actor yera enorme, colo que'l públicu podía velo con facilidá. Xeneralmente solo yeren usaos na traxedia. • Ropes: polo xeneral, los traxes usaos yeren túniques, curties o medies y mantos. Según los colores de les ropes el personaxe tenía más o menos importancia, asina, los colores escuros yeren pa los personaxes murnios, los allegres pa los importantes o los colores normales pa la xente del pueblu. Los actores usaben unes almadines p'abuitase, de cuenta que se siguiera guardando la proporción col coturnu y la mázcara. Amás podíen usar otros elementos como corona nel casu de los reis. ==== El diálogu recitáu y el cantar ==== Si l'actor recitaba y el coru contestaba cantando dábase un diálogu epirremático. Nel casu de que dambos actor y coru cantaren dábase la figura del Kommós. El conxuntu de diálogos ente actor y coru recibía'l nome de amebeo. Dacuando un mesmu versu yera recitáu por dos o más actores a eso llamábase-y antilabē. === El coru === Los movimientos del coru na representación yeren bien variaos, la so entrada a escena llamábase párodo, xeneralmente precedida pol prólogu. Una y bones el coru entrara na orquesta empecipiaba un cantar coral conocíu como estásimo el cual tenía versos llíricos, a lo llargo de la pieza solía haber trés estásimos. Amás d'esto'l coru podía dialogar colos actores. {{AP|Coru (teatru)|l1=El Coru}} ==== Funciones del coru na traxedia griega ==== El coru na traxedia griega actuaba como intermediariu. Los coros arreyar na aición, los sos cantares yeren importantes y esplicaben de cutiu el significáu de los acontecimientos que precedíen a l'aición. El coru de normal diba vistíu de negru, atopar xunto a la orquesta y acompañaba a la escena. Pero non tolos díes, solo cuando'l públicu pagaba.{{ensin referencies|}} El coru allugábase de llombu al públicu, na parte delantera de la escena (orquesta) y acompañaba con cantares y dances la representación. Detrás de la orquesta desenvolvíase l'actu teatral (prosceniu). No fondero atopábase un escenariu (skene) nel qu'había tres abertures por onde entraben y salíen los actores === Los espectadores y el públicu === ==== La composición del públicu ==== Ye ciertu qu'allegaben xentes d'otres polis griegues que llegaben a Atenes nesos momentos aprovechando la bonanza marítima de la nueva estación que s'acababa d'abrir, dempués del forzáu paréntesis ivernizu. Sicasí, tal circunstancia namái se daba al paecer nes Grandes Dionisias, yá que a les Leneas namái asistíen los atenienses, según esprender d'una clara alusión de la [[parábasis]] de ''Los acarnienses'' d'[[Aristófanes]]. Resultaba difícil atopar un asientu ya inclusive se producía cierta violencia por cuenta de la compra de los mesmos. Este foi, al paecer, unu de los motivos qu'impulsaron a [[Pericles]] a crear el fondu públicu destináu a sufragar los gastos de los [[ciudadanu na Antigua Grecia|ciudadanos]] con menos recursos que se víen claramente marxinaos.<br /> Amás, la mayoría de los edificios sufrieron obres de remodelación p'ampliar l'espaciu dedicáu a los [[Espectador|espectadores]]. Esistíen llocalidaes fixes nes files destinaes a los [[maxistraos de l'Antigua Grecia|maxistraos]] de la ciudá, a los sacerdotes de Dioniso y a aquellos ciudadanos que contribuyeren de forma especial al bienestar público, que recibíen como reconocencia de la ciudá esti derechu a ocupar unu de los asientos preferentes (la ''[[proedría]]''). Los fíos de los cayíos na guerra y los embaxadores d'otros estaos recibíen el mesmu privilexu. el restu de la cávea taba distribuyíu por [[tribus griegues|tribus]], de forma que caúna d'elles tenía asignáu un sector determináu, pero nun paez qu'esto fuera abondu pa evitar fregaos y baramentos d'última hora. Ye bien significativa la importancia que se daba a la concesión d'un asientu preferente, aparte del prestíu social qu'ello confería al destinatario. Otru motivu qu'esplica esta asistencia masiva a les representaciones teatrales ye l'ausencia de discriminaciones de cualquier clase pal accesu a les mesmes, a diferencia de lo qu'asocedía con otru tipu d'acontecimientos como los xuraos o les [[ekklesía|asamblees]] populares.<br /> Al respective de les muyeres, coleutivu casi siempres marxináu de les actividaes principales na sociedá griega, dalguna cuestionen la so presencia nel interior de la cortil teatral y llegóse a suponer qu'asistíen a los espectáculos dende fora nos caminos que bordiaben la fastera de l'[[Acrópolis d'Atenes|Acrópolis]] sobre la que s'allugaba'l teatru ateniense.<br /> En dellos pasaxes risibles nos que s'alude al auditoriu, como ''[[La paz (Aristófanes)|La paz]]'' de Aristófanes, o ''[[El rabeliscu]]'' de [[Menandro]], nun-y les menta en nengún momentu. Sicasí, una serie de testimonios del sieglu IV&nbsp;e.&nbsp;C., perfectamente retrotraíbles al periodu anterior, y ciertes anécdotes procedentes d'autores tardíos, paecen indicar lo contrario. Asina, nun pasaxe de ''[[Lleis (Platón)|Lleis]]'' de [[Platón]], faise alusión a la preferencia de les muyeres educaes pol xéneru tráxicu. Y en un escolio de Aristófanes méntase un posible decretu d'un tal Espirómaco, que proponía la separación de sexos nel teatru ya inclusive una separación ente muyeres llibres y [[prostitución na Antigua Grecia|cortesanes]].<br /> Per otru llau, una biografía tardida de Tosquilo menta cómo la representación de ''[[Les euménides]]'' provocó tales reacciones d'horror ente l'auditoriu femenín que munches llegaron inclusive a albortar, y en [[Atenéu]] recuéyese la noticia de la gran almiración que produció ente homes y muyeres per igual la entrada a la cortil d'[[Alcibíades]], en calidá de corego y afatiáu con ropes de púrpura. Los mozos tamién asistíen al teatru, según deduzse del comentariu d'Aristóteles en [[Política (Aristóteles)|Política]] sobre la conveniencia de prohibilo. Amás, en ''La paz'', 50-53, confirmar Aristófanes. Sobre l'asistencia de los [[esclavitú na Antigua Grecia|esclavos]] ye posible que namái fuera sirviendo de compañía pa los sos amos más nuevos. Resulta ilustrativu que [[Teofrasto]] incluya nos sos ''Calteres'' la figura del desgualdráu, que la so especial fazaña consistía nel teatru a unu de los sos esclavos en compañía de los sos fíos ocupando asientos que taben acutaos pa posibles invitaos. ==== La respuesta del auditoriu ==== Les obres puestes n'escena revelen una complexidá de pensamientu y unes sotileces lliteraries que nun paecen tar al algame de cualesquier. Los argumentos de los drames tán basaos nos pormenores de la lleenda heroica y, a pesar del espardimientu qu'ésta algamó gracies a l'actividá de los [[rapsoda|rapsodes]] y recitadores profesionales, resulta difícil imaxinar que toos cuntaren con un bagaxe considerable al respeutu, daes les sos múltiples variantes y lo difuso de delles ramificaciones xenealóxiques. Los estudiosos alluguen series duldes al respeutu. ¿Nun sería'l teatru un espectáculu d'élite por fuercia compartíu con tola masa social ateniense poles imposiciones polítiques y relixoses?. Aristófanes alude en repitíes ocasiones al desagradecimientu de los espectadores prestos siempres a xiblar a los poetes vieyos y a la volubilidad y mal gustu del públicu. En ''[[Les aves]]'' burllar de la incapacidá de los asistentes, al nun tener ales pa escapar del teatru y poder volver nel momentu fayadizu cuando la comedia terminaba. Nun hai que sobrevalorar el nivel del públicu ateniense a partir de les parodies que Aristófanes faía de delles traxedies o de los sos autores. Munches d'estes alusiones referir a obres que fueren puestes n'escena faía pocu, o se dirixíen más qu'a pasaxes concretos que puedan faer suponer una cierta conocencia lliteraria per parte de los espectadores, al estilu xeneral d'un poeta, al so tonu, que yera daqué muncho más bono de retener, especialmente si repitiera les sos intervenciones n'años socesivos. Con too y con eso, paez que siquier una parte del públicu ateniense tuvo al altor de les circunstancies y adoptó ante les representaciones un altu grau de seriedá ya intelixencia. Supo reconocer les grandes figures, que les sos obres ganadores de los premios nos certámenes y depués representaes con cierta regularidá, son precisamente les que sobrevivieron. Hai anécdotes sobre les respuestes emocionales escesives per parte del públicu ante delles representaciones como la mentada de ''Les Euménides'', o la que se refier a la prohibición de futures representaciones de ''La captura de Mileto'', obra de [[Frínico (tráxicu)|Frínico]], por causa de los sentimientos doliosos que provocó a los espectadores. Nel teatru griegu, a diferencia del de Shakespeare, por casu, apenes importa la personalidá de los personaxes y son los problemes, la moralidá y les aiciones los qu'algamen el primer planu.<br /> Ye bien probable que dada la variedá del auditoriu, n'ocasiones los poetes dirixiérense namái a un sector más formáu, a que la so apreciación diríen destinaes ciertes sotileces poétiques. Hai que mentar l'anécdota que narra cómo se salvaron d'una muerte bederre nes [[latomía|latomíes]] de [[Siracusa (Sicilia)|Siracusa]] aquellos cautivos atenienses que yeren capaces de recitar pasaxes completos de Eurípides. O bien la noticia de Teofrasto sobre l'alta distinción y estima social qu'algamaben quien yeren capaces de recitar parllamentos de traxedies. Esistía amás un altu grau de propaganda y de concienciación cívica en tolos festexos qu'arrodiaben les representaciones teatrales, tanto al entamu del certame como una vegada rematáu ésti. La ceremonia d'apertura de los festivales convertir nuna gran manifestación del poderíu ateniense y nuna promoción de los deberes ciudadanos. Esponíase ante los espectadores llegaos de toes partes del mundu griegu'l tributu unviáu polos aliaos d'Atenes, faíase desfilar a los güérfanos de los cayíos pela ciudá, que la so educación y armamentu fueren costeados pola comunidá, y proclamábense los honores d'aquellos que beneficiaren a la polis de dalguna forma. Los principales representantes del estáu sentar nes primeres files y teníen de realizar unes ufriendes al entamu de la celebración. Bona parte del financiamientu corría al cargu de un ciudadanu ricu, que cumplía con un impuestu denomináu ''[[Lliturxa griega antigua|lliturxa]]'', que la so función yera subvenir a les necesidaes básiques de la comunidá. L'asamblea aconceyada de primeres pa determinar el cursu de la celebración, tenía d'axuntase tamién al términu de la mesma pa dictaminar la bona o la mala organización del certame per parte del maxistráu encargáu con esi envís. Los xuraos que daben los premios yeren escoyíos ente los ciudadanos por un curiosu y complicáu sistema, y n'ocasiones yera'l públicu, cola so presión sobre los xueces, quien decidía la resultancia (Platón alude con despreciu a la "«teatrocracia»" asina creada). A pesar de les diferencies d'actitú y de respuesta ante les obres representaes, pocos podríen escapar a l'atmósfera xeneral qu'arrodiaba l'acontecimientu: una selmana de fiesta pública na que tolos asuntos retardábense, na que se glorificaba l'arguyu ateniense y na que la ciudá yera apoderada por una esperiencia singular que tolos sos habitantes podíen compartir personalmente: l'edificiu como espaciu escénicu. == Teatros de l'antigua Grecia == <gallery mode="nolines" caption="Galería"> Ficheru:Greek Theater, Apollonia (5282797139).jpg|Teatru de Apollonia Ficheru:Greek theater at Priene (3).jpg|Teatru de Priene (en reconstrucción) Ficheru:The greek theater in Lipari 01.jpg|Teatru de Lipari ([[Sicilia]]) Ficheru:Greek theater in Syracuse, 450-400 BC, 12M1971.jpg|Teatru de [[Siracusa]] Ficheru:Etna vanaf het Griekse theater in Taormina.JPG|Teatru de Taormina Ficheru:Stratos, Etolia Acarnania, Greece - Ancient theater.jpg|Teatru d'Etolia Acarniana Ficheru:2007 Greece Epidavros theater.jpg|Teatru de Epidauro Ficheru:Termessos theater 200603.jpg|Teatru de Termessos Ficheru:Grek Theater of Miletus and Byzantine fortress.jpg|Teatru de Mileto Ficheru:Dodoni Ancient Theater.jpg|Teatru de Dodona Ficheru:Segesta-Theater01.JPG|Teatru de Segesta Ficheru:Theater of Philippi.jpg|Teatru de Filippo Ficheru:Greek Theatre built in 200 BC, Lychnidos, Ohrid, Republic of Macedonia FYROM (8398177748).jpg|Teatru de Licnidos (güei en FYROM, al norte de Grecia) Ficheru:Theater von Nysa.jpg|Teatru de Niza Ficheru:Palazzolo Acreide Theater.jpg|Teatru de Akrai Ficheru:Arykanda Theater.jpg|Teatru de Arikanda Ficheru:Milet amfiteatr RB.jpg|Anfiteatru de Mileto Ficheru:EHGritaly 120305-09 (Theater of Delphi 1).JPG|Teatru de Delfos (acrópolis) Ficheru:Pergamon, Theater am Hang.jpg|Teatru de Pérgamo Ficheru:20111009 Anient Theater Larissa Thessaly Greece Panorama.jpg|Teatru en Larissa, Tesalia Ficheru:20100913 20100913 Ancient Theater Marwneia Rhodope Greece panoramic 3.jpg|Teatru de Marwenia Ficheru:Assos Theater.JPG|Teatru de Assos Ficheru:Seats in the Theater of Ephesus.jpg|Teatru d'Éfesu Ficheru:Butrint - Theater 4 Zuschauerraum.jpg|Teatru de Butrint en [[Epiru]], güei n'Albania </gallery> == Los precursores del teatru == === Tespis empecipia la so andadura === Considerar a [[Tespis]] como'l padre del teatru. Tespis viaxaba nun carru onde montaba'l so teatru y representaba obres con temes distintes al cultu de Dionisio. La so innovación principal consiste n'añader un personaxe que dialogaba y este foi'l protagonista. === Tosquilo: el creador de la traxedia === {{AP|Tosquilo}} === Sófocles: el dolor y la soledá del ser humanu === {{AP|Sófocles}} === Eurípides: el filósofu de la escena === {{AP|Eurípides}} === La comedia de Aristófanes: utopía y realidá === {{AP|Aristófanes}} === Menandro: la nueva comedia de calteres === {{AP|Menandro}} == Ver tamién == * [[Traxedia griega]] * [[Teatru grecollatín]] * [[Menandro]] * [[Comedia nueva]] * [[Musa|Muses]] * [[Parábasis]] == Referencies == {{llistaref}} === Bibliografía === * [[Francisco Rodríguez Adrados|Adrados]], F. R. ** ''Iustración política na Grecia Clásica'', Madrid, 1966. ** ''Fiesta, comedia y traxedia'', Barcelona, Planeta, 1972. ** ''Teatru griegu y teatru actual'', Madrid, Alianza, 1999. * Arnott, P. ** ''An introduction to the Greek theatre'', Nueva York, 1965. ** ''Public and performance in Greek theatre'', Londres, 1984. * Baldock, M. ** ''Greek tragedy. An introduction'', Londres, 1992. * Bieber, M. ** ''The history of the Greek and Roman theatre'', Princeton, 1961 * Buckham, Philip Wentworth ** ''Theatre of the Greeks'', 1827. * Csapo, Y. y Slater, W., ''The Context of Ancient Drama'', Ann Arbor, University of Michigan Press, 1995. * Davidson, J.A. ** ''Literature and Literacy in Ancient Greece, Part 1'', '''Phoenix''', 16, 1962, 141-56. ** ''Peisistratus and Homer'', '''TAPA''', 86, 1955 1-21. * Díaz Tejera, A., Ayeri y güei de la traxedia, Sevilla, Alfar, 1989. * Dover, K. J., ''Aristophanic comedy'', Londres, 1972. * Easterling, Y.. Knox (eds.), ''Historia de la lliteratura clásica de Cambridge'', Madrid, Gredos, 1990. * Easterling, Pat and Hall, Edith (eds.), ''Greek and Roman Actors: Aspects of an Ancient Profession'', 2002. [http://cambridge.org/uk/catalogue/catalogue.asp?isbn=] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060616083753/http://www.cambridge.org/uk/catalogue/catalogue.asp?isbn= |date=2006-06-16 }} * Else, Gerald P. ** ''Aristotle's Poetics: The Argument'', Cambridge, MA 1967. ** ''The Origins and Early Forms of Greek Tragedy'', Cambridge, MA 1965. ** ''The Origins of ΤΡΑΓΩΙΔΙΑ'', Hermes, 85, 1957 17-46. * Foley, H., «Tragedy and democratic ideology: the case of Sophocles´ ''Antigone''» en ''History, Tragedy, Theory'', páxs. 131-150, 1995. * Ghiron-Bistagne, Y., ''Recherches sur les acteurs dans la Grèce ancienne'', París, 1976. * Gil, Luis ** ''Comedia ática y sociedá ateniense'', Estudios Clásicos, XVIII, 1974, páxs. 61-82. ** Aristófanes, Madrid, Gredos, 1996. * Green, R. & Handley, Y., ''Images of the Greek theatre'', Londres, 1995. * Haigh, A.Y., ''The Attic Theatre'', 1907. * Highet, G., ''La tradición clásica'', 2 vols., Méxicu, FCE, 1954. * Lasso de la Vega, J. ** "Realidá, idealidad y política na comedia de Aristófanes", Cuadiernos de Filoloxía Clásica, IV, 1972, 9-89 (recoyíu nel so llibru De Safu a Platón, Barcelona, Planeta, 1976, 243-325). ** ''Les temes griegues nel teatru francés contemporaneu'', Murcia, Universidá de Murcia, 1981. * Lesky, A. ** ''La traxedia griega'', Barcelona, Labor, 1966. ** ''Historia de la lliteratura griega'', Madrid, Gredos, 1976. * López Férez, J. A. (ed.), ''Historia de la lliteratura griega'', Madrid, Cátedra, 1988. * Musti, D., ''Demokratía. Oríxenes d'una idea''. Madrid, Alianza Editorial, 2000. * Navarre, O., ''Les répresentations dramatiques en Grèce'', París, 1929 (traducción al castellán, Buenos Aires 1955). * Oliva, C.-Torres, F., ''Hestoria básica del arte escénico'', Madrid, Cátedra, 1990. * Pickard-Cambridge, Sir Arthur Wallace ** ''Dithyramb, Tragedy, and Comedy '', 1927. ** ''The Theatre of Dionysus in Athens'', 1946. ** ''The Dramatic Festivals of Athens'', 1953. * Rachet, G., ''La tragédie grecque'', París, 1973. * Ragué i Arias, M. J., ''Lo que foi Troya. Los mitos griegos nel teatru español actual'', Madrid, 1992. * Ridgeway, William, ''Origin of Tragedy with Special Reference to the Greek Tragedians'', 1910. * Riu, Xavier, ''Dionysism and Comedy'', 1999. [http://ccat.sas.upenn.edu/bmcr/2000/2000-06-13.html] * Romilly, J. de, ''La tragédie grecque'', París, 1982. * [[August Wilhelm von Schlegel]], Literature'', 1809. [http://www.gutenberg.org/etext/7148] * Sourvinou-Inwood, Christiane, ''Tragedy and Athenian Religion'', [[Oxford University Press]], 2003. * [[G.Y.M. de Ste. Croix|de Ste. Croix, G. Y. M.]], «The political outlook of Aristophanes», en Y. Segal (ed.), ''Ocford Readings in Aristophanes'', Oxford, O.O.P., páxs. 182-193, 1996. * Taplin, O., Greek tragedy in action, Berkeley - Los Angeles, 1978. * Trendall, A. D.-Webster, T.B.L., Illustration to the Greek drama, Londres, 1971. * Vara, J., ''Orixe de la traxedia griega'', Cáceres, Universidá d'Estremadura, 1996. * Walton, J. M., Greek theater practice, Londres, 1980. * Wiles, David, ''The Masked Menander: Sign and Meaning in Greek and Roman Performance'', 1991. * Wise, Jennifer, ''Dionysus Writes: The Invention of Theatre in Ancient Greece'', Ithaca, 1998. [https://web.archive.org/web/http://www.utpjournals.com/product/utq/691/writers34.html review] * Mattino, G., ''Terminologia della scena nella traxedia attica'', Dramaturxa y puesta n'escena nel teatru griegu, Madrid, Ediciones Clásiques, 1998. == Enllaces esternos == {{commons|Ancient Greek theatre|Teatru de la Grecia Antigua}} * [http://academic.reed.edu/humanities/110Tech/Theater.html Ancient greek theater, páxina que recueye lo fundamental amás de munchos enllaces colos testos íntegros n'inglés y na fonte orixinal, el griegu clásicu] * [http://www.theatrehistory.com/ancient/greek.html Ancient Greek Theatre History and articles] * [http://www.perseus.tufts.edu/ Perseus Digital Library, esto ye, la mayor y meyor biblioteca dixital sobre'l mundu clásicu onde poder atopar les obres dramátiques (griegu ya inglés), según casi tola lliteratura griego y llatino, lliteratura inglesa, hestoria, arqueoloxía. Bien recomendable] * [https://web.archive.org/web/20070927070033/http://www.hotels-guide-greece.com/index.php?catid=284&subcatid=349 Greek Ancient Theater overview] * [http://roble.pntic.mec.es/~lorbanej/teatru/contenidoteatro.htm Ministeriu d'Educación: ufierta gran cantidá de datos alrodiu de la composición del xéneru teatral griegu faciendo fincapié na figura de Edipo y el so autor, Sófocles] * [http://www.monografias.com/trabayos5/tegrie/tegrie.shtml Monografíes.com, introducción a los elementos fundamentales del teatru griegu] * [http://www.educnet.education.fr/musagora/dionysos/dionysosfr/theatre.htm Páxina francesa con datos sobre Dioniso, la representación y orixe del teatru, y la repercusión en Nietzsche y la so obra] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060927201954/http://www.educnet.education.fr/musagora/dionysos/dionysosfr/theatre.htm |date=2006-09-27 }} * [http://academic.reed.edu/humanities/110Tech/Theater.html Ancient greek theater, páxina que recueye lo fundamental amás de munchos enllaces colos testos íntegros n'inglés y na fonte orixinal, el griegu clásicu] * {{Enllaz rotu|1={title}|2={url}|date={timestamp:%B %Y}|bot=InternetArchiveBot|1=Apurras sobre la nacencia y evolución del teatru griegu en Grecia |2=http://www.homohominisacrares.net/sec/teatru/teatroclasicogrecia.htm |date=May 2025 |bot=InternetArchiveBot }} * [https://web.archive.org/web/http://www.unilaboralcaceres.net/departamentos/latinygriego/RECURSOS/griegu/teatru/LA%20TRAXEDIA%20GRIEGA.pdf Teatru de l'Antigua Grecia] * [https://sites.google.com/site/elteatrogriego Teatru griegu antiguu, traxedia y comedia. En castellán] {{Tradubot|Teatro de la Antigua Grecia}} [[Categoría:Teatru de l'Antigua Grecia| ]] [[Categoría:Lliteratura griega|Teato de l'Antigua Grecia]] [[Categoría:Lliteratura antigua|Teato de l'Antigua Grecia]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos con referencies a la RAE]] dt1xf9yh0v4v1b1zbmao83n9p20vgu3 Gymnophiona 0 113087 4377085 4316377 2025-06-17T15:23:12Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá carauterística => dicha carauterística 4377085 wikitext text/x-wiki {{Ficha de taxón | fossil_range = {{Rangu fósil|Xurásicu Inferior|Recién}} | image = Caecilian wynaad1.jpg | image_caption = ''[[Ichthyophis]] sp.'' | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | superclassis = [[Tetrapoda]] | classis = [[Amphibia]] | subclassis = [[Lissamphibia]] | ordo = '''Gymnophiona''' | ordo_authority = [[Johannes Peter Müller|Müller]], [[1831]] | range_map = Cypron-Range Gymnophiona.svg | subdivision_ranks = [[Clados]] | subdivision = Ver testu. }} Les '''cecilies'''<ref>{{Sabencia|Gymnophiona}}</ref> ('''''Gymnophiona'''''), son un [[clado]] d'[[anfibiu|anfibios]] carauterizaos principalmente por presentar un aspeutu [[vermiforme]], tentáculos [[olfatu|olfativos]] y una ausencia d'[[estremidá]]es, [[cintura coxal]] y [[cintura escapular]].<ref name="duellman">Duellman, W. Y. & Trueb, L. (1994) [https://books.google.cl/books?id=CzxVvKmrtIgC&printsec=frontcover#v=onepage&q=&f=false Biology of Amphibians]. [[Johns Hopkins University Press]]. ISBN 978-0-8018-4780-6.</ref> Habiten namái nes rexones [[Trópicu|tropicales]] húmedes, exhibiendo un estilu de vida fosorial al vivir sol suelu, ente que delles especies son secundariamente acuátiques. Atópase n'[[América]], [[África]], la [[India]], [[Indochina]] y dalgunes otres rexones que formaron parte de [[Gondwana]] mientres el [[Mesozoicu]].<ref name=nussbaum>Nussbaum, R. A. (2000) Caecilians. In Cogger, H. G., Gould, Y., Forshaw, J., McKay, G. & Zweifel, R. G. (consultant eds) Encyclopedia of Animals: Mammals, Birds, Reptiles, Amphibians. Fog City Press (San Francisco), páxs. 492-499.</ref> Los rexistros más antiguos de gimnofiones correspuenden al [[holotipo]] de ''[[Eocaecilia micropodia]]'' del [[Xurásicu Inferior]]<ref name=autogenerated1>Jenkins, F. A. & Walsh, D. M. (1993) [http://www.nature.com/nature/journal/v365/n6443/abs/365246a0.html An Early Jurassic caecilian with limbs]. ''Nature'' 365: 246-250.</ref> y a ''[[Rubricacaecilia]]'' del [[Cretácicu Inferior]]<ref>Evans, S. Y. & Sigogneau-Rusell, D. (2001) [http://www3.interscience.wiley.com/journal/119019189/abstract A stem-group caecilian (Amphibia: Lissamphibia) from the Lower Cretaceous of Morocco] {{Webarchive|url=https://archive.today/20120702220132/http://www3.interscience.wiley.com/journal/119019189/abstract |date=2012-07-02 }}. ''Palaeontology'' 44, 259–273.</ref> Anguaño conócense 204 [[especie|especies]] vives de cecilias.<ref name=ASW>{{ASW|Gymnophiona |fechaaccesu=22 d'abril de 2015}}</ref> == Morfoloxía == [[Ficheru:CaecilianNHM edited.PNG|thumb|left|250px|1. Puesta de güevos 2. Güevu 3. Cuidáu parental de los güevos 4. Bárabu de cecilia.]] Les cecilias presenten tamaños que van dende los 98-104 mm nos adultos de la especie ''[[Idiocranium russeli]]'', hasta 1,5 m en ''[[Caecilia thompsoni]]''.<ref name=herpetology>Vitt, L. J. & Caldwell, J. P. (2008) [https://books.google.cl/books?id=qdpxsIPm8kkC&printsec=frontcover#v=onepage&q=&f=false Herpetology: An Introductory Biology of Amphibians and Reptiles]. Third Edition. San Diego: Academic Press, páxs. 75. 0-12-782622-X.</ref> Tienen un cuerpu elongado compuestu por unes 200 [[vértebra|vértebres]] y una cola bien corta nel casu de les especies del grupu [[Rhinatrematidae]], nes cualos, de la mesma, la boca ta alcontrada na rexón anterior del craniu, carauterística ausente nel restu de les families. Nun presenten [[cintura coxal]], [[cintura escapular]] nin [[estremidá]]es, tando'l cuerpu entamáu n'aniellos denominaos ''annuli'' (dándo-yos un aspeutu similar a los viérbenes), que pueden tar estremaos n'aniellos secundarios o terciarios, considerándose dicha carauterística como [[plesiomorfia|plesiomórfica]] (primitiva).<ref name=duellman /> Les cecilias comparten una cabeza esplanada, altamente osificada y con pequeños güeyos rudimentarios, en dellos casos atrofiaos o cubiertos de piel. Esto paecería indicar que la so función ye solo la de percibir la lluz. La piel, pela so parte, ye llisa y con riegos tresversales, siendo la de la de la rexón cefálica llisa y bien dura, esto por cuenta de qu'en les capes más internes atópase fundida col [[craniu]]. Esta carauterística déxa-yos buscar y apalpar cola cabeza na so redolada, amás de cavar con ella ensin que la piel esprender. Tienen tamién dos estructures protráctiles asitiaes a los llaos de la cabeza, ente la ñariz y el güeyu. Estos apéndices, denominaos tentáculos, déxen-yos detectar golores, siendo únicos ente los [[vertebráu|vertebraos]]. El quexal asítiase na parte inferior de la so cabeza, lo cual evita l'ingresu de tierra mientres caven. Tienen amás pequeños dientes proyeutaos escontra tras, lo cual facilita la captura de les preses. Al igual que nes [[Serpentes|culiebres]], les [[anfisbena|anfisbenes]] y les sacaveres, los órganos internos de les cecilias son elongados, tando unu o los dos pulmones amenorgaos y xeneralmente l'esquierdu ausente, anque la especie ''Atretochoana eiselti'' escarez de dambos.<ref>Nussbaum, R. A. & Wilkinson, M. (1995) [http://rspb.royalsocietypublishing.org/content/261/1362/331.abstract A new genus of lungless tetrapod: a radically divergent caecilian (Amphibia: Gymnophiona)]. ''Proceedings of the Royal Society'' 261:331-335.</ref><ref>Wilkinson, M. & Nussbaum, R. A. (1997) [http://www.bmnh.org/PDFs/MW_97_BJLS.pdf Comparative morphology and evolution of the lungless caecilian Atretochoana eiselti (Taylor) (Amphibia: Gymnophiona: Typhlonectidae)]. ''The Biological Journal of the Linnean Society'' 62:39-109.</ref> == Bioloxía == La cecilias presenten una [[Fecundación|fertilización]] interna (con un periodu llarval que suel durar ente 10 y 12 meses<ref name=herpetology />), siendo amás [[ovovivípara|ovovivípares]] (anque la mayoría tien [[cucharapa|cucharapes]] nadadores<ref name=nussbaum />) y dándose casos en que les [[bárabu|bárabos]] siguen desenvolviéndose nel [[oviducto]] o canal sexual, alimentándose de secreciones del cuerpu maternu funcionalmente equivalentes a la lleche. Tamién esisten cecilias totalmente ovípares, y nesi casu les femes enrósquense alredor de los güevos pa protexelos. Na especie ''Boulengerula taitanus'', que ye [[endemismu|endémicu]] de [[Kenia]], documento una forma de cuidáu parental na cual la fema alimenta a la prole cola so piel, que ye rica en nutrientes.<ref>Kupfer, A. ''et al.'' (2008) [http://www.bmnh.org/PDFs/AK_08_skin.pdf Care and parentage in a skin-feeding caecilian amphibian]. ''Journal of Experimental Zoology'' 309A:460-467.</ref><ref>Kupfer, A. ''et al.'' (2006) [http://bmnh.org/PDFs/AK_06_nature.pdf Parental investment by skin feeding in a caecilian amphibian]. ''Nature'' 440:926-929.</ref> En comparanza con otros anfibios, poco se sabe de les cecilias, yá que la so vida soterraña caltener escondíes. La mayoría viven nos llechos de fueyes y nel suelu blandu de les selves tropicales, anque delles especies lleven una vida acuática, buscando comida mientres apalpen el llechu d'estanques y ríos cola so cabeza. Como tolos anfibios, les cecilias adultes son carnívores, anque la so dieta depende del so tamañu: les más pequeñes comen [[inseutu|inseutos]], [[arañes]], [[ciempiés]], [[Lumbricidae|merucos]] y [[viérbene|viérbenes]], pero les especies más grandes alimentar de [[xaronques]], [[royedores]], [[llagartos]] y [[Serpentes|culiebres]]. == Evolución y sistemática == [[Ficheru:Eocaecilia BW.jpg|thumb|200px|right|''[[Eocaecilia micropodia]]'' ye la cecilia más antigua de la que se tengan rexistros.]] Al ser tan escasu'l [[fósil|rexistru fósil]] de les cecilias, poco se sabe sobre'l so [[evolución|historia evolutiva]]. Mientres enforma tiempu una [[vértebra]] afayada en [[Brasil]], que data del [[Paleocenu]], yera l'únicu rexistru col que se cuntaba. Nun foi hasta [[1972]] qu'esti rexistru estendióse dramáticamente al afayase en Arizona ([[Estaos Xuníos]]) un [[espécime]] del [[Xurásicu Inferior]], que foi nomáu más tarde como ''[[Eocaecilia micropodia]]''.<ref>Estes, R. & Wake, M. H. (1972) [http://www.nature.com/nature/journal/v239/n5369/abs/239228b0.html The First Fossil Record of Caecilian Amphibians]. ''Nature'' 239:228-231.</ref><ref name=autogenerated1 /> ''Eocaecilia'' tenía carauterístiques de les cecilias modernes (Moteya) nel [[craniu]] y nel cuerpu elongado, pero a diferencia d'estes presentaba estremidaes y güeyos bien desenvueltos.<ref>Jenkins, F. A. ''et al.'' (2007) [http://www.bioone.org/doi/abs/10.3099/0027-4100(2007)158%5B285:AOEMAL%5D2.0.CO%3B2 Anatomy of ''Eocaecilia micropodia'', A Limbed Caecilian of the Early Jurassic]. ''Bulletin of the Museum of Comparative Zoology'' 158(6):285-365.</ref> Los primeros estudios moleculares de les [[filoxenia|rellaciones filoxenétiques]] de les cecilias con al respective de les [[xaronca]] y les [[sacavera|sacaveres]], sofitaben una rellación cercana ente estes postreres y les cecilias (grupu denomináu Procera).<ref name=hedges(1990)>Hedges, S. B. ''et al.'' (1990) [https://web.archive.org/web/20100610190204/http://evo.bio.psu.edu/hedgeslab/Publications/PDF-files/24.pdf Tetrapod phylogeny inferred from 18s and 28s ribosomal RNA sequences and a review of the evidence for amniote relationships]. ''Molecular Phylogenetics and Evolution'' 7:607-633.</ref><ref>Hedges, S. B. & Maxson, L. R. (1993) [https://web.archive.org/web/20100610170214/http://evo.bio.psu.edu/hedgeslab/Publications/PDF-files/54.pdf A molecular perspective on lissamphibian phylogeny]. ''Herpetol. Monogr'' 7:27-42.</ref><ref>Feller, A. Y. & Hedges, S. B. (1998) [https://web.archive.org/web/20090730210907/http://evo.bio.psu.edu/hedgeslab/Publications/PDF-files/101.pdf Molecular evidence for the early history of living amphibians]. ''Molecular Phylogenetics and Evolution'' 9:509–516.</ref> Esta [[hipótesis (métodu científicu)|hipótesis]] ayudaba a esplicar los patrones de distribución y el rexistru [[fósil]] de los [[Lissamphibia|anfibios modernos]], dáu'l fechu de que les xaronques tán distribuyíes en casi tolos continentes ente que les sacaveres y les cecilias presenten una bien marcada distribución en rexones que dalguna vegada formaron parte de [[Laurasia]] y [[Gondwana]] respeutivamente. Los rexistros [[fósil]]es más antiguos de xaronques (y de lisanfibios) daten del [[Triásicu Inferior]] (~250 Ma) de [[Madagascar]] (correspondiendo al xéneru ''[[Triadobatrachus]]''<ref name=rage(1989)>Rage, J-C. & Roček, Z. (1989) Redescription of Triadobatrachus massinoti (Piveteau, 1936) an anuran amphibian from the Early Triassic. ''Palaeontographica A'' 206, 1–16.</ref>), ente que los de les sacaveres y les cecilias correspuenden al [[periodu xeolóxicu|periodu]] [[Xurásicu]] (~190 Ma). Sicasí, los analises posterior y recién nos que s'ocuparon grandes bases de datos tantu de [[xen]]es nucleares como mitocondriales, o una combinación de dambos, establecen a les xaronques y les sacaveres como grupos hermanos, que'l so [[clado]] ye denomináu Batrachia.<ref>San Mauro, D. ''et al.'' (2005) [http://kops.ub.uni-konstanz.de/volltexte/2007/3305/pdf/Initial_Diversification_of_Living_Amphibians_Predated_the_Breakup_of_Pangaea.pdf Initial diversification of living amphibians predated the breakup of Pangaea]. ''American Naturalist'' 165: 590-599</ref><ref>San Mauro, D. (2010) [http://dx.doi.org/10.1016/j.ympev.2010.04.019 A multilocus timescale for the origin of extant amphibians]. ''Molecular Phylogenetics and Evolution'' 56: 554-561</ref> Esti grupu ye reafitáu por estudios de datos morfolóxicos (incluyendo'l de especímenes fósiles).<ref name=ruta>Ruta, M. ''et al.''(2003a) [http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract;jsessionid=65C3ABFBEEBDAEB71F9383F844B7F351.tomcat1?fromPage=online&aid=151779 Early tetrapod relationships revisited]. ''Biological Reviews'' 78, 251-345.</ref><ref>Ruta, M. & Coates, M. I. (2007) [http://d.wanfangdata.com.cn/NSTLQK_NSTL_QK13873944.aspx Dates, nodes and character conflict: addressing the lissamphibian origin problem]. ''Journal of Systematic Palaeontology'' 5:69-122.</ref><ref name=carroll(2007)>Carroll, R. L. (2007) [http://amphibiatree.org/node/384 The Palaeozoic Ancestry of Salamanders, Frogs and Caecilians] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101125075712/http://amphibiatree.org/node/384 |date=2010-11-25 }}. ''Zoological Journal of the Linnean Society'' 150: 1-140.</ref> Per otra parte, los primeros analises filoxenéticos de les rellaciones ente les cecilias, adoptaron datos morfolóxicos y sobre la bioloxía d'estes, que fueron, na so mayoría, acotaos polos estudios moleculares posteriores.<ref>San Mauro, D. ''et al.'' (2004) [http://dx.doi.org/10.1016/j.ympev.2004.05.014 Phylogeny of caecilian amphibians (Gymnophiona) based on complete mitochondrial genomes and nuclear RAG1]. ''Molecular Phylogenetics and Evolution'' 33: 413-427</ref><ref>San Mauro, D. ''et al.'' (2009) [http://sysbio.oxfordjournals.org/cgi/reprint/58/4/425 Esperimental design in caecilian systematics: phylogenetic information of mitochondrial genomes and nuclear rag1]. ''Systematic Biology'' 58: 425-438</ref><ref>Zhang, P. and Wake M.H. (2009) A mitogenomic perspective on the phylogeny and biogeography of living caecilians (Amphibia: Gymnophiona) ''Molecular Phylogenetics and Evolution'' 53:479-491</ref><ref name=Kamei2012>Kamei, R.G.; San Mauro, D.; Gower, D.J.; Van Bocxlaer, I.; Sherratt, Y.; Thomas, A.; Babu, S.; Bossuyt, F.; Wilkinson, M.; Biju, S.D. (2012) [http://dx.doi.org/10.1098/rspb.2012.0150 Discovery of a new family of amphibians from Northeast India with ancient links to Africa]. ''Proc. R. Soc. B''</ref><ref name=SanMauro2012>San Mauro, D.; Gower, D.J.; Cotton, J.A.; Zardoya, R.; Wilkinson, M.; Massingham, T. (2012) [http://dx.doi.org/10.1093/sysbio/sys028 Esperimental design in phylogenetics: testing predictions from expected information]. ''Systematic Biology'' 61: 661–674</ref><ref name=SanMauro2014>San Mauro, D.; Gower, D.J.; Müller, H.; Loader, S.P.; Zardoya, R.; Nussbaum, R.A.; Wilkinson, M. (2014) [http://dx.doi.org/10.1016/j.ympev.2014.01.009 Life-history evolution and mitogenomic phylogeny of caecilian amphibians]. ''Molecular Phylogenetics and Evolution'' 73: 177-189</ref> Anguaño reconócense 10 families de cecilias modernes, que les sos rellaciones filoxenétiques descríbense de siguío: {{Clade |1={{clade |1=†''[[Eocaecilia micropodia]]'' |2={{clade |1=†''[[Rubricacaecilia monbaroni]]'' |2={{clade |1=[[Rhinatrematidae]] |label2=&nbsp;[[Stegokrotaphia]] |2={{clade |1=[[Ichthyophiidae]] |label2=&nbsp;[[Teresomata]] |2={{clade |1=[[Scolecomorphidae]] |2={{clade |1={{clade |1=[[Chikilidae]] |2=[[Herpelidae]] }} |2={{clade |1={{clade |1=[[Caeciliidae]] |2=[[Typhlonectidae]] }} |2={{clade |1=[[Indotyphlidae]] |2={{clade |1=[[Dermophiidae]] |2=[[Siphonopidae]] }} }} }} }} }} }} }} }} }} }} [[Cladograma]] basáu na filoxenia molecular más recién per San Mauro ''et al.'' (2014).<ref name=SanMauro2014/> === Families reconocen les siguientes families y númberu d'especies:<ref name=ASW/> *[[Caeciliidae]] <small>Rafinesque, 1814</small> (42 sp.) *[[Chikilidae]] <small>Kamei, San Mauro, Gower, Van Bocxlaer, Sherratt, Thomas, Babu, Bossuyt, Wilkinson & Biju, 2012</small> (4 sp.) *[[Dermophiidae]] <small>Taylor, 1969</small> (14 sp.) *[[Herpelidae]] <small>Laurent, 1984</small> (9 sp.) *[[Ichthyophiidae]] <small>Taylor, 1968</small> (57 sp.) *[[Indotyphlidae]] <small>Lescure, Renous & Gasc, 1986</small> (22 sp.) *[[Rhinatrematidae]] <small>Nussbaum, 1977</small> (11 sp.) *[[Scolecomorphidae]] <small>Taylor, 1969</small> (6 sp.) *[[Siphonopidae]] <small>Bonaparte, 1850</small> (26 sp.) *[[Typhlonectidae]] <small>Taylor, 1968</small> (13 sp.) Amás, reconozse la familia estinguida [[Eocaeciliidae]] <small>Jenkins & Walsh, 1993</small>. <gallery> Ficheru:Cecilia noche.png|''Siphonops annulatus'' Ficheru:Dermophis mexicanus.jpg|''[[Dermophis mexicanus]]'' </gallery> == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * Estes, R. (1998) [http://www.pfeil-verlag.de/07pala/eh2.html Encyclopedia of Paleoherpetology Part 2]. München:Pfeil. * Gower D. J. & Wilkinson, M. (2005) [http://www.bmnh.org/PDFs/DG_05_CB.PDF The conservation biology of caecilians]. ''Conservation Biology'' 19:45-55. * Loader, S. P. ''et al.''(2007) [http://www.bmnh.org/PDFs/SL_07_BL.pdf Relative timescales reveal multiple origins of parallel disjunct distributions of African caecilian amphibians]. ''Biology Letters'' 3:505-508. * Nussbaum, R. A. (1983) The evolution of a unique dual jaw-closing mechanism in caecilians (Amphibia: Gymnophiona) and its bearing on caecilian ancestry. ''Journal of Zoology'' 199, 545-554. * Nussbaum, R. A. & Wilkinson, M. (1989) {{Enllaz rotu|1=On the classification and phylogeny of caecilians (Amphibia: Gymnophiona), a critical review |2=http://www.bmnh.org/PDFs/RAN_89_monu.pdf |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}. ''Herpetological Monographs'' 3:1-42 * San Mauro ''et al.'' (2009) [http://sysbio.oxfordjournals.org/cgi/content/abstract/58/4/425 Esperimental design in caecilian systematics: phylogenetic information of mitochondrial genomes and nuclear ''rag1'']. ''Systematic Biology'' 58:425-438. * San Mauro ''et al.'' (2014) [http://dx.doi.org/10.1016/j.ympev.2014.01.009 Life-history evolution and mitogenomic phylogeny of caecilian amphibians]. ''Molecular Phylogenetics and Evolution'' 73:177-189. * Wilkinson, M. ''et al.'' (2003) [http://eprints.gla.ac.uk/2980/1/African_caecilians2.pdf Phylogenetic relationships of African Caecilians (Amphibia: Gymnophiona): Insights from mitochondrial rRNA Gene Sequences]. ''African Journal of Herpetology'' 52:83–92. * Wilkinson, M. & Nussbaum, R. A. (2006) Caecilian phylogeny and classification. In Exbrayat, J.-M. (ed.) Reproductive Biology and Phylogeny of Amphibia Volume 3. Gymnophiona. Science Publishers Inc., páxs. 39-78. * Zardoya, R. & Meyer, A. (2000) [http://www.genetics.org/cgi/reprint/155/2/765 Mitochondrial evidence on the phylogenetic position of caecilians (Amphibia: Gymnophiona)]. ''Genetics'' 155:765-775. == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikispecies|Gymnophiona}} * [http://gymnophiona.org/ Gymnophiona.org] * ITIS [http://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=173746 Gymnophiona Müller, 1831] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Gymnophiona| ]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] hverbcl8sgzbrkuk1phiuxx0e3gtohg Phascolarctos cinereus 0 113291 4376821 4364935 2025-06-17T13:04:19Z XabatuBot 43102 iguo testu: l'esterilización => la esterilización 4376821 wikitext text/x-wiki {{Ficha de taxón | fossil_range = {{Rangu fósil|0.7|0}}[[Ioniense]] - Recién | status = VU | status_system = IUCN3.1 | status_ref =<ref name=iucn>{{IUCN |asesores=Woinarski, J. y Burbidge, A. A.|añu=2016|edición IUCN=2016.2|consultáu=1 de payares de 2016}}</ref> | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | classis = [[Mammalia]] | infraclassis = [[Marsupialia]] | ordo = [[Diprotodontia]] | familia = [[Phascolarctidae]] | genus = [[Phascolarctos]] | species = '''P. cinereus''' | species_authority = [[Georg August Goldfuss|Goldfuss]], 1817 | range_map = Koala Range.jpg | range_map_caption = (En colloráu: [[Especie nativa|nativu]]; en moráu: [[Especie introducida|introducíu]]) | synonyms = ''Lipurus cinereus'' <small>[[Georg August Goldfuss|Goldfuss]], 1817</small><br /> ''Marodactylus cinereus'' <small>Goldfuss, 1820</small><br /> ''Phascolarctos fuscus'' <small>[[Anselme Gaëtan Desmarest|Desmarest]], 1820</small><br /> ''Phascolarctos flindersii'' <small>[[René Primevère Lesson|Lesson]], 1827</small><br /> ''Phascolarctos coala'' <small>[[John Edward Gray|J. Y. Gray]], 1827</small><br /> ''Coala subiens'' <small>[[Gilbert Thomas Burnett|Burnett]], 1830</small><br /> (<ref name="Moyal p.45">Moyal, p. [https://books.google.com/books?id=QGT47L1cbLIC&pg=PA45 45].</ref><ref name = MSW3>{{cita llibru |apellíu=Groves |nome=C. P. |añu=2005 |capítulu=[http://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?id=11000005 Order Diprotodontia] |apellíu-editor1=Wilson |nome-editor1=D. Y. |apellíu-editor2=Reeder |nome-editor2=D. M. |títulu=[https://books.google.com/books?id=JgAMbNSt8ikC&pg=PA43#v=onepage&q&f=false Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference] |edición=3ª |editorial=[[Johns Hopkins University Press]] |páxina=43 |isbn=978-0-8018-8221-0| oclc=62265494}}</ref>) }} El {{iniTaxon}} ye una [[especie]] de [[Marsupialia|marsupial]] [[Diprotodontia|diprotodonto]] de la [[familia (bioloxía)|familia]] [[Phascolarctidae]], [[Endemismu|endémica]] d'[[Australia]]. Ye l'únicu representante [[Taxón esistente|esistente]] de la familia Phascolarctidae y los sos parientes vivos más cercanos son los [[Vombatidae|wombats]]. Vive nes zones costeres de les rexones esti y sur australianes, nos [[Organización territorial d'Australia|estaos]] de [[Queensland]], [[Nueva Gales del Sur]], [[Victoria (Australia)|Victoria]] y [[Australia Meridional]]. Ye fácilmente reconocible pol so cuerpu robezu ensin cola, cabeza grande con oreyes redondes y peludas y ñariz grande en forma de cuyar. Mide ente 60 y 85&nbsp;cm y pesen de 4 a 15&nbsp;kg. El color de la so pelame va del gris plata al marrón chocolate. Les poblaciones septentrionales suelen ser de menor tamañu y de un color más claru que les del sur, polo que se cree que puedan ser una subespecie separada, anque esta posibilidá ta en discutiniu. Viven en zones abiertes de montes d'[[Eucalyptus|ocalitos]], que les sos fueyes constitúin la mayor parte de la so dieta. Por cuenta de que esta dieta apurre una cantidá escasa de nutrientes y caloríes, los coalas lleven una vida sedentaria y suelen dormir hasta 20 hores al día. Son animales asociales y solo dase un venceyu ente les madres y les sos críes dependientes. Los machos adultos comunicar con fuertes ruxíos qu'amedranen a los rivales y atraen a les femes. Los machos señalen la so presencia con secreciones d'unes [[glándules odoríferas]] allugaes nel so pechu. Como nos demás [[Marsupialia|marsupiales]], les sos críes nacen ensin tar desenvueltes por completu y de momentu xúbense al [[marsupiu]] de les sos madres, onde permanecen mientres los sos primeros seis o siete meses de vida; los mozos tresllechar por completu cuando tienen un añu d'edá. Tienen pocos parásitos y depredadores naturales, anque tán amenaciaos por dellos patóxenos, como les [[infeiciones por clamidias]] y el retrovirus coala, según poles quemes forestales y les seques. Esisten pruebes de que los [[Aborixe australianu|aboríxenes australianos]] yá cazaben estos animales y apaecen representaos nos sos mitos y arte rupestre dende hai milenios. El primer alcuentru rexistráu ente un européu y un coala producir en [[1798]] y el naturalista George Perry publicó una imaxe d'esti animal en [[1810]]. El botánicu [[Robert Brown]] escribió la primera [[Descripción d'especie|descripción científica]] detallada del coala en [[1814]], anque la so obra permaneció inédita mientres 180 años. L'[[Ornitoloxía|ornitólogu]] y artista [[John Gould]] ilustró y describió estos animales, dando a conocer la especie al públicu británicu polo xeneral y a lo llargo del sieglu XIX otros científicos ingleses revelaron más detalles sobre la so bioloxía. Por cuenta del so distintivu aspeutu, ye reconocíu mundialmente como unu de los símbolos d'Australia. Ye'l [[Mamíferos estatales d'Australia|emblema estatal de la fauna]] de Queensland. La especie ta catalogada como [[Especie vulnerable|vulnerable]] na [[Llista Colorada de la UICN|Llista Colorada]] de la [[Xunión Internacional pal Caltenimientu de la Natura]].<ref name=iucn/> El gobiernu australianu tamién califica poblaciones específiques en Queensland, Nueva Gales del Sur y el [[Territoriu de la Capital Australiana|Territoriu de la Capital]] como vulnerables na so llexislación nacional medioambiental.<ref name="environment">{{cita web |títulu=Coala (Phascolarctos cinereus) Listing |obra=Department of the Environment and Energy |editorial=Australian Government |url=https://www.environment.gov.au/biodiversity/threatened/species/coala |fechaaccesu=1 de payares de 2016}}</ref> A principios del sieglu XX yera cazáu en grandes cantidaes polos colonu europeos sobremanera pola so piel. La so mayor amenaza actual ye la [[Destrucción d'hábitat|destrucción del so hábitat]] causada pola agricultura y la urbanización. Como nel casu de la mayoría de les especies monteses australianes, ye illegal tener coalas como mascotes, tantu n'Australia como en cualesquier otra parte del mundu. == Etimoloxía == De la so [[nome científicu]], el [[Xéneru (bioloxía)|xéneru]], ''[[Phascolarctos]]'', deriva del [[griegu antiguu]] φάσκωλος ‎''pháskōlos'', 'bolsa', y ἄρκτος ‎''árktos'', 'osu', ente que'l nome [[Especie|específicu]], ''cinereus'', provién del [[llatín]] y significa 'de color ceniza'.<ref>{{cita llibru |títulu=Collins Latin Gem Dictionary |nome=D. A. |apellíu=Kidd |añu=1973 |editorial=Collins |páxina=53 |isbn=978-0-00-458641-0}}</ref> El so [[nome común]] n'idioma inglés, coala provién de ''gula'', de la llingua dharug, falada por dellos pueblos nativos d'Australia; anque la vocal 'o' escribir na ortografía inglesa como 'oo' (''coola'' o ''koolah'') tresformóse darréu en 'oa', posiblemente por error.<ref name=Dixon>{{cita llibru |nome=R. M. W. |apellíu=Dixon |nome2=B. |apellíu2=Moore |nome3=W. S. |apellíu3=Ramson |nome4=M. |apellíu4=Thomas |añu=2006 |títulu=Australian Aboriginal Words in English: Their Origin and Meaning |edition=2ª |páxina=65 |editorial=[[Oxford University Press]] |isbn=978-0-19-554073-4}}</ref> Les distintes tribus aboríxenes australianes utilicen nomes como ''cullawine'', ''koolawong'', ''colah'', ''karbor'', ''colo'', ''coolbun'', ''boorabee'', ''burroor'', ''bangaroo'', ''pucawan'', ''banjorah'' o ''burrenbong'' pa referise a esti animal, munchos de los cualos col significáu 'nun bebe',<ref>{{cita publicación |apellíu=Donegan |nome=J. |títulu=Unfair game: Queensland's open season on coalas in 1927 |publicación=Access: History |añu=2000 |volume=3 |númberu=1 |páxines=35-50 |url=http://mesto-ku.narod.ru/coalas.pdf }}</ref> Por cuenta del so aspeutu d'[[osín de peluche]] n'ocasiones conózse-y como «oso coala»,<ref>{{cita web |url=http://nationalgeographic.es/animales/mamiferos/coala |títulu=Coala |obra=National Geographic |editorial=National Geographic Society |fechaaccesu=3 de payares de 2016}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.australia.com/es-cl/facts/pictures/australias-animal-pictures/coala.html |títulu=El coala australianu |obra=australia.com |editorial=Tourism Australia. Web oficial de turismu d'Australia |fechaaccesu=3 de payares de 2016 }}</ref> anque realmente nun ta emparentáu con esti animal, yá que ye un [[Marsupialia|marsupial]], non un [[Ursidae|úrsidu]]. == Taxonomía y evolución == {{cuadru imaxe |posición=left |títulu= |conteníu= {{clado |style=font-size:75%;line-height:75% |label1= |1={{clado |1={{clado |1={{clado |1=[[Peramelidae]] |2=[[Dasyuridae]] |3=''[[Dromiciops]]'' }} |label2=[[Diprotodontia]] |2={{clado |1={{clado |label1=«pósums» |1={{clado |1=[[Petauroidea]] |2=[[Phalangeroidea]] }} |2={{clado |1=''[[Hypsiprymnodon moschatus|H. moschatus]]'' |2={{clado |1=[[Potoroinae]] |2=[[Macropodinae]] }} }} }} |label2=[[Vombatiformes]] |2={{clado |1='''''P.&nbsp;cinereus''''' |2={{clado |1=''[[Thylacoleo carnifex|T.&nbsp;carnifex]]'' |2={{clado |1=''[[Ngapakaldia]]'' |2={{clado |1={{clado |label1=[[Diprotodontidae]] |1={{clado |1=''[[Diprotodon|D.&nbsp;optatum]]'' |2={{clado |1=''[[Zygomaturus|Z.&nbsp;trilobus]]'' |2=''[[Nimbadon|N.&nbsp;lavarackorum]]'' }} }} |2=''[[Muramura|M.&nbsp;williamsi]]'' |3={{clado |1=''[[Ilaria|I.&nbsp;illumidens]]'' |2=[[Vombatidae]] }} }} }} }} }} }} }} }} }} }} |pie=[[Árbol filoxenéticu]] de Diprotodontia (incluyíos grupos esternos).<ref name="Weisbecker 2008">{{cita publicación |apellido1=Weisbecker |nome1=V. |apellíu2=Archer |nome2=M. |títulu=Parallel evolution of hand anatomy in kangaroos and vombatiform marsupials: Functional and evolutionary implications |publicación=Palaeontology |añu=2008 |volume=51 |númberu=2 |páxines=321-338 |doi=10.1111/j.1475-4983.2007.00750.x}}</ref> }} El zoólogu francés [[Henri Marie Ducrotay de Blainville]] designó'l coala col nome [[Xéneru (bioloxía)|xenéricu]] ''Phascolarctos'' en 1816,<ref>{{cita publicación |apellíu=de Blainville |nome=H. |títulu=Prodrome d'une nouvelle distribution systématique du règne animal |publicación=Bulletin de la Société Philomáthique, Paris |añu=1816 |volume=8 |páxines=105-124 |url=https://biodiversitylibrary.org/page/4439803}}</ref> anque decidió nun asigna-y un nome [[Especie|específicu]] hasta una revisión posterior. En 1819 l'alemán [[Georg August Goldfuss]] asignó-y el [[Nomenclatura binominal|nome binariu]] ''Lipurus cinereus'' pero, yá que ''Phascolarctos'' publicárase primero, acordies con el [[Códigu Internacional de Nomenclatura Zoolóxica]], este tien prioridá como nome científicu del xéneru.<ref>Jackson, páxs. 58-59.</ref> El naturalista francés [[Anselme Gaëtan Desmarest]] propunxo ''Phascolartos fuscus'' en 1820, considerando que los animales con pelame de color marrón yeren d'una especie distinta de los grises. Otros nomes propuestos por autores europeos fueron ''Marodactylus cinereus'' por Goldfuss en 1820, ''P. flindersii'' por [[René Primevère Lesson]] en 1827 y ''P. coala'' por [[John Edward Gray]] en 1827.<ref name="Moyal p.45">Moyal, p. [https://books.google.com/books?id=QGT47L1cbLIC&pg=PA45 45].</ref> El coala clasificar colos wombat (familia [[Vombatidae]]) y otres families [[Estinción|estinguíes]] (como ''[[Palorchestes]]'', [[Thylacoleonidae]] y [[Diprotodontidae]]) nel suborde [[Vombatiformes]] del [[Orde (bioloxía)|orde]] [[Diprotodontia]]. Los vombatiformes son un grupu hermanu d'un [[Cladística|clado]] qu'inclúi [[macropodiformes]] ([[canguru|canguros]] y [[ualabí]]es) y [[Phalangeriformes|pósums]].<ref>{{cita publicación |apellido1=Asher |nome1=R. |apellíu2=Horovitz |nome2=I. |apellíu3=Sánchez-Villagra |nome3=M. |añu=2004 |títulu=First combined cladistic analysis of marsupial mammal interrelationships |publicación=Molecular Phylogenetics and Evolution |volume=33 |númberu=1 |páxines=240-250 |doi=10.1016/j.ympev.2004.05.004 |pmid=15324852 |url=https://research.amnh.org/scicomp/pdfs/Asher_etal2004.pdf}}</ref> Los antepasaos de los vombatiformes yeren probablemente [[arborícola|arborícoles]],<ref name="Weisbecker 2008"/> y el llinaxe evolutivu del coala foi posiblemente'l primeru en ramificase hai unos 40 millones d'años, mientres el [[Eocenu]].<ref>{{cita publicación |apellíu=Beck |nome=Robin M. D. |añu=2008 |títulu=A dated phylogeny of marsupials using a molecular supermatrix and multiple fossil constraints |publicación=Journal of Mammalogy |volume=89 |númberu=1 |páxines=175-189 |doi=10.1644/06-MAMM-A-437.1 |url=http://jmammal.oxfordjournals.org/content/89/1/175.full.pdf}}</ref> [[Ficheru:Nimiokoala Litokoala.JPG|thumb|upright|Representación d'antiguos coalas: ''Nimiokoala'' (cimeru) ''Litokoala'' (inferior) de la fauna del [[Riversleigh]] ([[Miocenu]]).]] El coala modernu ye l'únicu miembru [[Taxón esistente|esistente]] de [[Phascolarctidae]], familia que llegó a incluyir dellos xéneros y especies. Mientres el [[Oligocenu]] y el [[Miocenu]] los coalas vivíen en [[selva|selves]] y teníen dietes menos especializaes.<ref name=Louysa>{{cita publicación |apellido1=Louys |nome1=J. |apellíu2=Aplin |nome2=K. |apellíu3=Beck |nome3=R. M. D. |apellíu4=Archer |nome4=M. |añu=2009|títulu=Cranial anatomy of Oligo-Miocene coalas (Diprotodontia: Phascolarctidae): Stages in the evolution of an extreme leaf-eating specialization |publicación=Journal of Vertebrate Paleontology |volume=29 |númberu=4 |páxines=981-992 |doi=10.1671/039.029.0412}}</ref> Dalgunes d'estes especies, como ''[[Nimiokoala greystanesi]]'' y delles especies de ''[[Perikoala]]'', teníen un tamañu asemeyáu al coala modernu, ente qu'otres, como les del xéneru ''[[Litokoala]]'', teníen un tamañu d'ente la metá y dos tercios del actual.<ref name=Archer/> Como nes especies modernes, los coalas prehistóricos teníen oreyes con estructures bien desenvueltes, lo que suxer un desenvolvimientu de les vocalizaciones a llarga distancia y el sedentarismu nuna dómina temprana.<ref name=Louysa/> Mientres el Miocenu'l continente australianu empezó a ensugase, provocando'l cayente de les selves y la espansión de los montes abiertos d'[[Eucalyptus|ocalitos]]. El xéneru ''Phascolarctos'' dixebrar de ''Litokoala'' a la fin d'esti periodu<ref name=Louysa/><ref>{{cita publicación |apellido1=Black |nome1=K. |apellíu2=Archer |nome2=M. |apellíu3=Hand |nome3=S. J. |añu=2012 |títulu=New Tertiary coala (Marsupialia, Phascolarctidae) from Riversleigh, Australia, with a revision of phascolarctid phylogenetics, paleoecology, and paleobiodiversity |publicación=Journal of Vertebrate Paleontology |volume=32 |númberu=1 |páxines=125-138 |doi=10.1080/02724634.2012.626825}}</ref> y esperimentó diverses adautaciones que-y dexaron vivir a base de una dieta especializada de fueyes d'ocalitu, como un cambéu del [[cielu la boca]] escontra'l frente del craniu, un aumentu nel tamañu de los [[Diente molar|molares]] y [[Diente premolar|premolares]], una amenorga de tamañu del conductu pterigoideo<ref name=Louysa/> y una mayor [[diastema]] ente los molares y los [[Diente caltriante|incisivos]].<ref>Tyndale-Biscoe, p. [https://books.google.com/books?id=KqtlPZJ9y8EC&pg=PA226 226].</ref> Mientres el [[Pliocenu]] y el [[Pleistocenu]] Australia esperimentó cambeos nel so clima y vexetación y les especies de coalas fueron creciendo de tamañu.<ref name="Archer">{{cita publicación |autor=Archer, M. ''et al''. |añu=1999 |títulu=The evolutionary history and diversity of Australian mammals |publicación=Australian Mammalogy |volume=21 |páxines=1-45 |url=http://www.academia.edu/1157777/THE_EVOLUTIONARY_HISTORY_AND_DIVERSITY_OF_AUSTRALIAN_MAMMALS}}</ref> ''P. cinereus'' pudo surdir como una forma nana del coala xigante (''[[Phascolarctos stirtoni|P. stirtoni]]''). L'amenorgamientu del tamañu de los grandes mamíferos ta consideráu como un fenómenu común en tol mundu mientres el [[Tarantiense|Pleistocenu Superior]] y dellos mamíferos australianos, como ''[[Macropus agilis]]'', tán consideraos tradicionalmente como productu d'esti fenómenu. Sicasí, un estudiu de 2008 cuestionó esta hipótesis, indicando que ''P. cinereus'' y ''P. stirtoni'' yeren [[Simpatría|simpátricas]] dende'l Pleistocenu Mediu al Superior o inclusive dende'l Pliocenu.<ref>{{cita publicación |apellíu=Price |nome=G. J. |añu=2008 |títulu=Is the modern coala (''Phascolarctos cinereus'') a derived dwarf of a Pleistocene giant? Implications for testing megafauna extinction hypotheses |publicación=Quaternary Science Reviews |volume=27 |númberu=27-28 |páxines=2516-2521 |doi=10.1016/j.quascirev.2008.08.026|url=http://www.academia.edu/1299583/Is_the_modern_coala_Phascolarctos_cinereus_a_derived_dwarf_of_a_Pleistocene_giant_Implications_for_testing_megafauna_extinction_hypotheses}}</ref> El rexistru [[fósil]] del coala modernu estiéndese siquier hasta'l Pleistocenu Mediu.<ref name="Price 2012">{{cita llibru |apellíu=Price |nome=G. J. |capítulu=Long-term trends in lineage 'health' of the Australian coala (Mammalia: Phascolarctidae): Using paleo-diversity to prioritize species for conservation |títulu=Paleontology in Ecology and Conservation |serie=Springer Earth System Sciences |apellíu-editor=Louys |nome-editor=J. |añu=2013 |editorial=Springer |páxines=171-192 |isbn=978-3-642-25037-8}}</ref> === Xenética y variaciones === Esisten tres subespecies distintes reconocíes tradicionalmente: el coala de [[Queensland]] (''P.&nbsp;c. adustus'', [[Oldfield Thomas|Thomas]] 1923), el coala de [[Nueva Gales del Sur]] (''P.&nbsp;c.&nbsp;cinereus'', Goldfuss 1817) y el coala de [[Victoria (Australia)|Victoria]] (''P.&nbsp;c.&nbsp;victor'', [[Ellis -y Geyt Troughton|Troughton]] 1935).<ref>{{cita llibru |títulu=Taxonomy of Australian Mammals |nome1=Stephen |apellíu1=Jackson |nome2=Colin |apellíu2=Groves |editorial=Csiro Publishing |añu=2015 |isbn=1486300138 |páxina=96 |url=https://books.google.es/books?id=RPznCQAAQBAJ&pg=PA96#v=onepage&q&f=false}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.savethekoala.com/about-coalas/taxonomy |títulu=Taxonomy |obra=savethekoala.com |editorial=Australian Coala Foundation |fechaaccesu=15 de payares de 2016}}</ref> Estremar por el color y grosez de la so [[pelame]], el so tamañu corporal y pola forma del craniu. El de Queensland ye'l más pequeñu de los trés, con una pelame más curtia de color platiáu y un craniu más pequeñu; el de Victoria ye'l de mayor tamañu, con un craniu más grande y una pelame más llarga de color marrón.<ref name=Martin7>Martin y Handasyde, p. 7.</ref><ref name="Houlden 1999">{{cita publicación |autor=Houlden, B. A. ''et al'' |añu=1999 |títulu=Phylogeographic differentiation in the mitochondrial control region in the coala, ''Phascolarctos cinereus'' (Goldfuss 1817) |publicación=Molecular Ecology |volume=8 |númberu=6 |páxines=999-1011 |doi=10.1046/j.1365-294x.1999.00656.x|pmid=10434420}}</ref> Les llendes d'estes variaciones estableciéronse nes mesmes fronteres d'estos estaos y el so estatus como subespecie inda s'alderica. Un estudiu xenéticu realizáu en 1999 apunta a qu'estes variaciones representen poblaciones estremaes con un [[fluxu xenético]] llindáu ente elles y que los trés subespecies formen una [[Unidá Evolutivamente Significativa|unidá evolutivamente significativa]] única.<ref name="Houlden 1999"/> Otros estudios concluyeron que les poblaciones de coalas presentaben altos niveles d'[[Endogamia (bioloxía)|endogamia]] y baxa variabilidá xenética.<ref>{{cita publicación |apellido1=Houlden |nome1=B. A. |apellíu2=England |nome2=P. R. |apellíu3=Taylor |nome3=A. C. |apellíu4=Greville |nome4=W. D. |apellíu5=Sherwin |nome5=W. B. |añu=1996 |títulu=Low genetic variability of the coala ''Phascolarctos cinereus'' in south-eastern Australia following a severe population bottleneck |publicación=Molecular Ecology |volume=5 |númberu=2 |páxines=269-281 |pmid=8673272 |doi=10.1046/j.1365-294x.1996.00089.x }}</ref><ref>{{cita publicación |apellido1=Wilmer |nome1=J. M. W. |apellíu2=Melzer |nome2=A. |apellíu3=Carrick |nome3=F. |apellíu4=Moritz |nome4=C. |añu=1993 |títulu=Low genetic diversity and inbreeding depression in Queensland Coalas |publicación=Wildlife Research |volume=20 |númberu=2 |páxines=177-187 |doi=10.1071/WR9930177}}</ref> Esta baxa [[diversidá xenética]] pue ser una carauterística de les poblaciones de coalas dende'l Pleistocenu tardíu.<ref>{{cita publicación |apellido1=Tsangaras |nome1=K. |apellíu2=Ávila-Arcos |nome2=M. C. |apellíu3=Ishida |nome3=Y. |apellíu4=Helgen |nome4=K. M. |apellíu5=Roca |nome5=A. L. |apellíu6=Greenwood |nome6=A. D. |añu=2012 |títulu=Historically low mitochondrial DNA diversity in coalas (''Phascolarctos cinereus'') |publicación=BMC Genetics |volume=13 |númberu=1 |páxina=92 |doi=10.1186/1471-2156-13-92 |pmid=23095716 |pmc=3518249}}</ref> Demostróse que los ríos y caminos llinden el fluxu de xenes y contribúin a la diferenciación xenética de les poblaciones del sureste de Queensland.<ref>{{cita publicación |apellido1=Lee |nome1=K. Y. |apellíu2=Seddon |nome2=J. M. |apellíu3=Corley |nome3=S. |apellíu4=Williams |nome4=Y. |apellíu5=Johnston |nome5=S. |apellíu6=Villers |nome6=D. |apellíu7=Preece |nome7=H. |apellíu8=Carrick |nome8=F. |añu=2010 |títulu=Genetic variation and structuring in the threatened coala populations of Southeast Queensland |publicación=Conservation Genetics |volume=11 |númberu=6 |páxines=2091-2103 |doi=10.1007/s10592-009-9987-9}}</ref> En 2013 científicos del [[Muséu Australianu]] y de la [[Queensland University of Technology]] anunciaron qu'habíen [[Secuenciación del xenoma secuenciáu]] el [[xenoma]] del coala.<ref>{{cita web |url=http://australianmuseum.net.au/media/coala-genome-project |obra=Coala Genome Project |editorial=Australian Museum |títulu=Saving Coalas: A world-first mapping of the Coala genome |fecha=9 d'abril de 2013 |fechaaccesu=5 de payares de 2016 }}</ref><ref name="Davey2013">{{cita web |títulu=Australians crack the code of coala's genetic blueprint |url=http://www.theage.com.au/national/australians-crack-the-code-of-coalas-genetic-blueprint-20130409-2hjfm.html |fecha=10 d'abril de 2013 |apellíu=Davey |nome=Melissa |obra=[[The Age]] |fechaaccesu=5 de payares de 2016}}</ref> == Anatomía y fisioloxía == [[Ficheru:A364, Lone Pine Koala Sanctuary, Queensland, Australia, koala, 2007.png|thumb|upright|Machu adultu, nel que puede apreciase la glándula pectoral.]] Ye un animal robezu, con una gran cabeza y cola [[Órganu vestigial|vestigial]] o inesistente.<ref name=Jackson1>Jackson, pp. [https://books.google.com/books?id=uAic9hHaB1IC&pg=PA1 1-4].</ref><ref name="Nowak 2005">{{cita llibru |apellíu=Nowak |nome=R. |añu=2005 |títulu=Walker's Marsupials of the World |editorial=Johns Hopkins University Press |páxines=135-136 |isbn=978-0-8018-8211-1}}</ref> El so llargor corporal ye de 60-85&nbsp;cm con un pesu de 4 a 15&nbsp;kg,<ref name="Nowak 2005"/> lo que lo convierte n'unu de los mayores marsupiales arborícoles.<ref name="captive">{{cita llibru |apellíu=Jackson |nome=S. |añu=2003 |títulu=Australian Mammals: Biology and Captive Management |editorial=CSIRO Publishing |páxines=147-151 |isbn=978-0-643-06635-9}}</ref> Los coalas de Victoria pesen dos veces más Queensland.<ref name=Martin7/><ref name="populations">{{cita web |url=https://www.environment.gov.au/biodiversity/threatened/publications/factsheet-coala-populations-queensland-nsw-act-national |títulu=Coala populations in Queensland, New South Wales and the Australian Capital Territory and national environment law |obra=Department of the Environment and Energy |editorial=Australian Government |fechaaccesu=18 de payares de 2016}}</ref> La especie nun presenta un marcáu [[dimorfismu sexual]], anque los machos son un 50 % más grandes que les femes; los machos tamién s'estremen de les femes pela so ñariz más curva<ref name=captive/> y pola presencia de glándules pectorales (que producen secreciones golioses), que son visibles como manches ensin pelo.<ref>Martin y Handasyde, p. 55.</ref> Al igual que la mayoría de los [[Marsupialia|marsupiales]], el machu tien un pene encruciáu y la fema tien dos vagina llaterales y dos úteros separaos.<ref name=Jackson1/> La piel qu'anubre'l pene del machu contién bacteries naturales que desempeñen un papel importante na fertilización.<ref>{{cita web |url=https://www.uq.edu.au/news/article/2001/05/uq-researchers-unlock-another-coala-secret |títulu=UQ researchers unlock another coala secret |editorial=University of Queensland |obra=UQ News |fecha=9 de mayu de 2001 |fechaaccesu=5 de payares de 2016 }}</ref> L'abertura del [[marsupiu]] de la fema puede contraer per mediu d'un [[esfínter]] pa prevenir que les críes cáyanse/cáiganse.<ref name="description">{{cita web |títulu=Physical Characteristics of Coala |obra=savethekoala.com |editorial=Australian Coala Foundation |fechaaccesu=5 de payares de 2016 |url=https://www.savethekoala.com/about-coalas/physical-characteristics-coala }}</ref> La so pelame ye más llargu y mestu nel llombu y más curtiu nel banduyu. Les oreyes tienen pelo tupiu tantu nel interior como nel esterior.<ref name=captive/> El color de la piel de llombu varia dende'l gris claru al marrón chocolate,<ref name=Jackson1/> ente que la del banduyu y la de los cuartos traseros ye ablancazada.<ref name="Nowak 2005"/> La pelame del llombu ye'l aislate más eficaz de tolos marsupiales y ye bien resistente al vientu y l'agua, ente que la piel del banduyu puede reflexar la radiación solar.<ref>{{cita publicación |apellido1=Degabriele |nome=R. |apellíu2=Dawson |nome2=T. J. |añu=1979 |títulu=Metabolism and heat balance in an arboreal marsupial, the coala (''Phascolarctos cinereus'') |publicación=Journal of Comparative Physiology B |volume=134 |númberu=4 |páxines=293-301 |doi=10.1007/BF00709996 |issn=1432-1351}}</ref> Les sos garres, curves y afilaes, tán bien afeches pa engatar a los árboles. Les sos grandes pates delantreres tienen cinco dedos, dos d'ellos (el primeru y el segundu) opuestos a los otros trés, lo que-yos dexa garrar pequeñes cañes. Nes pates traseres el segundu y tercer deu tán [[Sindactilia|xuníos]] (carauterística típica ente los [[Diprotodontia|diprotodontos]]) y les garres d'estos deos fundíos (qu'inda tán separaes) utilizar pal aséu.<ref name=Martin5>Martin y Handasyde, p. [https://books.google.com/books?id=RdWg_f5UI7cC&pg=PA5 5].</ref> Al igual que los seres humanos y otros [[primates]], los coalas tienen [[Papila dérmica|papiles dérmiques]] nes sos pates.<ref>{{cita llibru |apellíu=Coppock |nome=C. A. |añu=2007 |títulu=Contrast: An Investigator's Basic Reference Guide to Fingerprint Identification Concepts |editorial=Charles C Thomas Publisher |páxina=21 |isbn=978-0-398-08514-8 |url=https://books.google.es/books?id=7HMmmypL2DwC&pg=PA21#v=onepage&q&f=false}}</ref> Cuenta con una cadarma robusta y un tueru curtio y musculoso colos miembros anteriores proporcionalmente llargos que contribúin a les sos habilidaes a la d'engatar y garrase. Unos fuertes músculos de les zanques que se xunen a la [[tibia]] nuna zona más baxa que n'otros animales apúrren-yos una fuercia adicional a la d'engatar.<ref>Moyal, p. 183.</ref> Tienen una almadina [[Texíu cartilaxinoso|cartilaxinosa]] a la fin de la columna vertebral que los ayudar a tar más cómodos cuando se posen nes ramificaciones de los árboles.<ref name=description/> [[Ficheru:Koala skeleton1.jpg|thumb|upright|left|Cadarma d'un coala.]] Con un pesu de tan solo 19,2&nbsp;g, los coalas tienen unu de los celebros más pequeños [[Proporción cerebro-masa corporal|en proporción al pesu corporal]] que cualesquier otru mamíferu,<ref name=Jackson81/> un 60 % más pequeñu que'l d'un diprotodonto típicu.<ref>{{cita publicación |nome1=Carmen |apellíu1=de Miguel |nome2=Maciej |apellíu2=Hennberg |títulu=Encephalization of the Coala, Phascolarctos Cinerues |url=http://www.researchgate.net/profile/Maciej_Henneberg/publication/233726395_1998_coala_brain/links/09y4150acb6041y673000000.pdf |publicación=Australian Mammalogy |añu=1998 |volume=20 |páxines=315-320}}</ref> La superficie del celebru ye bastante llisa, carauterística habitual nos animales más «primitivos» ([[plesiomorfia]]).<ref name=Martin52>Martin y Handasyde, p. [https://books.google.com/books?id=RdWg_f5UI7cC&pg=PA52 52].</ref> Ocupa tan solo'l 61 % de la [[cuévanu cranial]]<ref name=Jackson81/> y ta primíu contra la superficie interna pol [[líquidu cefalorraquídeo]]. La función d'esta cantidá relativamente grande de fluyíu desconozse, anque una posibilidá ye qu'actúe como un amortiguador, absorbiendo impautos y protexendo el celebru si l'animal cai d'un árbol.<ref name=Martin52/> El pequeñu tamañu del so celebru puede ser una adautación a les restricciones enerxétiques impuestes pola so dieta, que ye insuficiente pa caltener un celebru más grande.<ref name=Jackson81/> Por cuenta del so pequeñu celebru, la capacidá de los coalas pa llevar a cabo comportamientos complexos o pocu familiares ye llindada; por casu, cuando se-y ufierten fueyes arrincaes d'un árbol sobre una superficie plana, l'animal nun puede afaese al cambéu na so rutina d'alimentación normal y nun les come.<ref name="Tyndale-Biscoe p. 234">Tyndale-Biscoe, p. [https://books.google.com/books?id=KqtlPZJ9y8EC&pg=PA234 234].</ref> El so sentíu del [[olfatu]] ye normal y hai constancia de que golifen los aceites de cañes individuales pa evaluar la so comestibilidad.<ref name=Jackson81>Jackson, p. 81.</ref> La so ñariz ye abondo grande, cubierta de piel coriácea. Les sos oreyes de forma arrondada apúrren-y una bona audición y tien un [[oyíu mediu]] bien desenvueltu.<ref name=description/><ref name=Louysa/> Sicasí la so visión nun ye bien bona<ref name=description/> y los sos güeyos nun son habituales ente los marsupiales, yá que son relativamente pequeños y tienen les neñines en forma de rendija vertical.<ref name=captive/> Pa producir soníos graves utilicen un orixinal órganu vocal; a diferencia de les [[cuerdes vocales]] típiques de los mamíferos, que se plieguen na [[larinxe]], esti órganu atopar nel [[velo del cielu la boca]] y recibe el nome de cuerdes vocales velares.<ref name="Charlton 2013">{{cita publicación |apellido1=Charlton |nome1=B. D. |apellíu2=Frey |nome2=R. |apellíu3=McKinnon |nome3=A. J. |apellíu4=Fritsch |nome4=G. |apellíu5=Fitch |nome5=W. T. |apellíu6=Reby |nome6=D. |títulu=Coalas use a novel vocal organ to produce unusually low-pitched mating calls |publicación=Current Biology |volume=23 |númberu=23 |páxines=R1035-R1036 |añu=2013 |doi=10.1016/j.cub.2013.10.069 |url=http://www.cell.com/current-biology/pdf/S0960-9822(13)01344-4.pdf |fuenteresumen=ScienceDaily |resumen=http://www.sciencedaily.com/releases/2013/12/131202121445.htm |fecharesumen=2 d'avientu de 2013}}</ref> [[Ficheru:Machoires de koala avec dents.png|thumb|right|Dentame de los coalas (d'esquierda a derecha): [[Diente molar|molares]], [[Diente premolar|premolares]] (escuru), [[diastema]], [[Diente canín|caninos]], [[Diente caltriante|incisivos]].]] Los coalas esperimentaron diverses adautaciones p'afaese a la so dieta a base de fueyes d'[[Eucalyptus|ocalitu]], que son de baxu valor nutritivu, alta toxicidá y alta conteníu en [[fibra alimentaria]].<ref name=Jackson76/> La [[dentición]] d'esti animal ta compuesta polos [[Diente caltriante|incisivos]] y postcaninos (un únicu [[Diente premolar|premolar]] y cuatro [[Diente molar|molares]] en cada quexal), que tán dixebraos por una gran [[diastema]] (carauterística de los mamíferos [[herbívoru|herbívoros]]). Los incisivos utilizar pa garrar les fueyes, que dempués corten pol [[peciolu]] colos premolares antes de pasales a los molares, de cumales pronunciaos, onde s'esmagayen en cachos pequeños.<ref name=Martin46/> Pueden almacenar l'alimentu nos sos [[Abazón|abazones]] primero que tean llistos pa ser mazcaos.<ref>{{cita llibru |apellíu1=Lee |nome1=A. L. |apellíu2=Martin |nome2=R. W. |añu=1988 |títulu=The Coala: A Natural History |editorial=New South Wales University Press |páxina=20 |isbn=978-0-86840-354-0}}</ref> Los molares parcialmente foliaos de los coalas de mediana edá son óptimos pa romper les fueyes en partícules pequeñes, los que favorez una dixestión más eficiente del estómagu y l'absorción de nutrientes pol intestín delgáu,<ref name="Tyndale-Biscoe p. 231">Tyndale-Biscoe, p. 231.</ref> que dixer les fueyes del ocalitu p'apurrir la mayor parte de la enerxía del animal.<ref name=Martin46/> Dacuando [[Regurgitación|regurgitan]] l'alimentu a la boca pa mazcalo una segunda vegada.<ref>{{cita publicación |apellíu=Logan |nome=M. |añu=2001 |títulu=Evidence for the occurrence of rumination-like behaviour, or merycism, in the coala (''Phascolarctos cinereus'', Goldfuss) |publicación=Journal of Zoology |volume=255 |númberu=1 |páxines=83-87 |doi=10.1017/S0952836901001121}}</ref> A diferencia de los [[canguru|canguros]] y los [[Phalangeriformes|pósums]] que s'alimenten d'ocalitu, los coalas son fermentadores caudales (que se produz nel intestín gordu) y la so retención dixestiva puede durar hasta 100 hores na naturaleza, o hasta 200 hores en cautiverio.<ref name=Martin46/> Esto ye posible gracies a l'estraordinariu llargor del so [[Ciegu (anatomía)|ciegu]] (200 cm de llargor y 10 cm de diámetru), el proporcionalmente de mayor tamañu de tolos animales.<ref>Moyal, p. 188.</ref><ref>{{cita llibru |url=https://books.google.es/books?id=QcU0yde9PtkC&pg=PA863#v=onepage&q&f=false |títulu=Biología |nome1=Neil A. |apellíu1=Campbell |nome2=Jane B. |apellíu2=Reece |editorial=Ed. Médica Panamericana |añu=2007 |isbn=8479039981 |páxina=863}}</ref> Esta anatomía déxa-yos escoyer qué partícules d'alimentu retener pa una fermentadura más enllargada y cualos dexar pasar; les partícules grandes suelen pasar más rápido, pos precisen un mayor tiempu de dixestión.<ref name=Martin46>Martin y Handasyde, páxs. 46-49.</ref> Anque'l so [[tracto gastrointestinal]] inferior ye proporcionalmente más grande que n'otros herbívoros, el coala namái llogra'l 10 % de la so enerxía per mediu de la fermentadura. Yá que llogren una baxa cantidá d'enerxía de la so dieta, la so [[Metabolismu basal|tasa metabólica basal]] ye la metá de la d'un mamíferu típicu,<ref name=Jackson76>Jackson, p. 76.</ref> anque esto puede variar dependiendo de la estación y los sexos. Con capaces de caltener agua nel cuerpu dexando pasar boles fecales relativamente seques riques en fibra ensin dixerir y almacenando agua nel ciegu.<ref name="Tyndale-Biscoe p. 231"/> == Ecoloxía y comportamientu == [[Ficheru:Sa-sleeping-koala.JPG|thumb|upright|Coala dormiendo.]] El so área de distribución xeográfica abarca aproximao 1&nbsp;000&nbsp;000 km² en 30 [[Ecorrexón|ecorrexones]].<ref name="McGregor 2013">{{cita publicación |apellido1=McGregor |nome1=D. C. |apellíu2=Kerr |nome2=S. Y. |apellíu3=Krockenberger |nome3=A. K. |títulu=The distribution and abundance of an island population of coalas (''Phascolarctos cinereus'') in the far north of their geographic range |publicación=PLoS ONE |añu=2013 |volume=8 |númberu=3 |páxina=y59713 |doi=10.1371/journal.pone.0059713 |pmc=3601071 |pmid=23527258 |url=http://journals.plos.org/plosone/article/asset?id=10.1371/journal.pone.0059713.PDF }}</ref> Estender a lo llargo del este y sureste d'Australia, qu'inclúi'l nordés, centru y sureste de [[Queensland]], l'este de [[Nueva Gales del Sur]], [[Victoria (Australia)|Victoria]] y el sureste d'[[Australia Meridional]]. El coala s'[[Especie introducida|introdució]] nes proximidaes d'[[Adelaide (Australia)|Adelaide]] y en delles islles cercanes, como [[Isla Canguro|Canguru]] y French Island.<ref name=iucn/> La población d'[[isla Magnética]] representa la llende norte del so área de distribución.<ref name="McGregor 2013"/> Les evidencies [[fósil]]es indiquen que la so distribución xeográfica estender escontra l'oeste hasta'l suroeste d'[[Australia Occidental]] mientres el [[Pleistocenu]] Cimeru. La so estinción nesta zona foi causada probablemente por cambeos ambientales y la caza per parte de los [[Aborixe australianu|aboríxenes australianos]].<ref>Martin y Handasyde, pp. [https://books.google.com/books?id=RdWg_f5UI7cC&pg=PA12 12-13].</ref> En Queensland les poblaciones distribuyir de forma irregular y son pocu comunes sacante nel sureste, onde son numberosos. En Nueva Gales del Sur solo son abondosos nos montes de Pilliga, ente que son comunes por tol estáu de Victoria. Nel sur fueron extirpados (estinción local) nos años 1920 y reintroducíos darréu.<ref>{{cita web |url=https://www.savethekoala.com/about-coalas/coala-endangered-or-not |títulu=The Coala - Endangered or not? |obra=savethekoala.com |editorial=Australia Coala Foundation |fechaaccesu=6 de payares de 2016 }}</ref> Los coalas pueden atopase en [[hábitat]]s que van dende les forestas relativamente abiertes a los montes y en [[clima|climes]] que van del [[Clima tropical|tropical]] al [[Clima templáu|templáu]].<ref name=captive/> Nos climes [[Clima semiárido|semiáridos]] prefieren los hábitats [[Zona riparia|riparios]], onde ríos y regueros cercanos apurren abellugu en tiempos de seca y calor estremo.<ref>{{cita publicación |apellido1=Smith |nome1=A. G. |apellíu2=McAlpine |nome2=C. A. |apellíu3=Rhodes |nome3=J. R. |apellíu4=Lunney |nome4=D. |apellíu5=Seabrook |nome5=L. |apellíu6=Baxter |nome6=G. |títulu=Out on a limb: Habitat use of a specialist folivore, the coala, at the edge of its range in a modified semi-arid landscape |publicación=Landscape Ecology |añu=2013 |volume=28 |númberu=3 |páxines=418-426 |doi=10.1007/s10980-013-9846-4}}</ref> === Alimentación y actividá === [[Ficheru:Koala-ag1.jpg|thumb|left|Viven en zones abiertes de montes d'[[Eucalyptus|ocalitos]], que les sos fueyes constitúin la mayor parte de la so dieta.]] Los coalas son herbívoros y, anque la mayor parte de la so dieta consiste en fueyes d'[[Eucalyptus|ocalitu]], pueden atopase n'árboles d'otros xéneros, como ''[[Acacia]]'', ''[[Allocasuarina]]'', ''[[Callitris]]'', ''[[Leptospermum]]'' y ''[[Melaleuca]]''.<ref name=Jackson73/> Anque nel so área de distribución disponen de la xamasca de más de seiscientes especies de eulaliptos, amuesen una marcada preferencia por solo unes trenta d'elles.<ref name="Macdonald">{{cita llibru |apellíu=Martin |nome=R. |añu=2001 |capítulu=Coala |títulu=Encyclopedia of Mammals |editor=Macdonald, D. |editorial=Oxford University Press |edición=2ª |páxines=852-854 |isbn=978-0-7607-1969-5}}</ref> Tienden a escoyer especies que tienen un altu conteníu de proteínes y baxes proporciones de [[fibra alimentaria|fibra]] y [[lignina]].<ref name="Tyndale-Biscoe p. 231"/> Les sos especies preferíes son ''[[Eucalyptus microcorys]]'', ''[[Eucalyptus tereticornis|Y.&nbsp;tereticornis]]'' y ''[[Eucalyptus camaldulensis|Y.&nbsp;camaldulensis]]'', que representen de media más del 20 % de la so dieta.<ref name="Osawa 1993">{{cita publicación |apellíu=Osawa |nome=R. |títulu=Dietary preferences of Coalas, ''Phascolarctos cinereus'' (Marsupiala: Phascolarctidae) for ''Eucalyptus'' spp. with a specific reference to their simple sugar contents |publicación=Australian Mammalogy |url=https://books.google.com/books?id=RF-PjvKUo3AC&pg=PA87 |volume=16 |númberu=1 |añu=1993 |páxines=85-88}}</ref> A pesar de la so reputación como comensal picoteru, el coala ye más xeneralista qu'otres especies marsupiales, como'l [[Petauroides volans|petauro xigante]]. Yá que les fueyes d'ocalitu contienen un altu conteníu d'agua, nun precisen beber de cutiu;<ref name=Jackson73>Jackson, páxs. 73-74.</ref> la so tasa de renovación d'agua diario bazcuya ente 71 y 91&nbsp;ml por cada kg de pesu corporal. Anque les femes pueden satisfaer les sos necesidaes d'agua solo comiendo fueyes, los machos de mayor tamañu riquen apurras d'agua adicional que consiguen nel suelu o nos buecos de los tueros de los árboles.<ref name="Tyndale-Biscoe p. 231"/> Pa comer sostiénense sobre una caña suxetar coles pates traseres y una pata delantera ente que cola otra pata delantera arrinquen la xamasca. Los coalas pequeños pueden movese cerca del estremu d'una caña, pero los más grandes permanecen cerca de la base de les más grueses.<ref>Jackson, p. 96.</ref> Peracaben hasta 400&nbsp;g de fueyes al día, partíes ente cuatro y seis sesiones d'alimentación.<ref>Moyal, p. 187.</ref> A pesar de les sos adautaciones a un estilu de vida de baxu consumu enerxéticu, tienen poques reserves de [[Texíu adiposo|grasa]] y precisen alimentase con frecuencia.<ref>Moyal, p. [https://books.google.com/books?id=QGT47L1cbLIC&pg=PA189 189].</ref> Por cuenta de que consiguen tan poca enerxía de la so dieta tienen de llindar el so gastu enerxéticu, polo que solamente realicen movimientos activos unes cuatro hores al día y pasen dormíos los venti hores restantes.<ref name="Grand 2001">{{cita publicación |apellido1=Grand |nome1=T. I. |apellíu2=Barboza |nome2=P. S. |títulu=Anatomy and development of the coala, ''Phascolarctos cinereus'': An evolutionary perspective on the superfamily Vombatoidea |publicación=Anatomy and Embryology |añu=2001 |volume=203 |númberu=3 |páxines=211-223 |doi=10.1007/s004290000153 |pmid=11303907 |url=https://repository.si.edu/bitstream/handle/10088/337/Grand2001.pdf}}</ref><ref name=Jackson93>Jackson, páxs. 93-94.</ref> Son predominantemente activos mientres la nueche y pasen la mayor parte de les sos hores de vixilia alimentándose. Polo xeneral, comen y duermen nel mesmu árbol, nel que polo xeneral permanecen mientres un día.<ref name=Martin39>Martin y Handasyde, p. [https://books.google.com/books?id=RdWg_f5UI7cC&pg=PA39 39].</ref> En díes bien calorosos pueden baxar a la parte más fresca del árbol, que ye más fresca que l'aire circundante y abrazar al árbol pa perder calor corporal ensin necesidá d'asollar.<ref>{{cita web |títulu=Coalas hug trees to keep cool |url=http://www.australiangeographic.com.au/news/2014/06/coalas-hug-trees-to-keep-cool |fechaaccesu=9 de payares de 2016 |obra=Australian Geographic |apellíu=Kane |nome=Signe |fecha=4 de xunu de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.bbc.co.uk/news/science-environment-27684863 |títulu=Coalas hug trees to lose heat |nome=Victoria |apellíu=Gill |fecha=4 de xunu de 2014 |obra=BBC News |fechaaccesu=9 de payares de 2016}}</ref> Nos díes templaos pueden folgar col llombu contra una caña o chase sobre'l so estómagu o llombu coles sos estremidaes colgando.<ref name=Jackson93/> Mientres los periodos fríu y húmedu, endólquense formando una bola pa caltener enerxía.<ref name=Martin39/> En díes airosos, los coalas busquen cañes grueses y baxes sobre les que folgar. Anque pasen la mayor parte del tiempu nos árboles, baxen a tierra pa treslladase d'unu a otru, caminando a cuatro pates.<ref name=Jackson93/> Polo xeneral aféchense utilizando les sos pates traseres, anque dacuando usen les sos pates delanteres o la boca.<ref>Jackson, páxs. 97-98.</ref> === Sociabilidá === [[Ficheru:Koala (Phascolarctos cinereus), Sídney, Australia18.JPG|miniaturadeimagen|Detalle de la cabeza.]] Son animales asociales y dediquen namái 15 minutos al día a comportamientos sociales. En Victoria la so área d'aición ye pequeña y bien asolapada, ente que nel centru de Queensland ye más grande y menos asolapada.<ref name=Jackson98>Jackson, páxs. 98-99.</ref> La sociedá d'estos animales paez tar formada por residentes» y «de camín», compuesta mayoritariamente nel primer casu por femes adultes y por machos nel segundu. Los machos residentes paecen ser [[Territoriu (animal)|territoriales]] y apoderen a otros machos col so mayor tamañu corporal.<ref>{{cita publicación |apellido1=Ellis |nome1=W. A. |apellíu2=Hale |nome2=P. T. |apellíu3=Carrick |nome3=F. |añu=2002 |títulu=Breeding dynamics of coalas in open woodlands |publicación=Wildlife Research |volume=29 |númberu=1 |páxines=19-25 |doi=10.1071/WR01042}}</ref> Los machos [[Alfa (etoloxía)|alfa]] tienden a establecer los sos territorios cerca de femes reproductives, ente que los machos más nuevos portar de forma subordinada hasta que maurecen y algamen el so desenvolvimientu corporal completu.<ref name="Moyal p.191">Moyal, p. [https://books.google.com/books?id=QGT47L1cbLIC&pg=PA191 191].</ref> Los machos adultos aventúrense dacuando fora del so ámbitu territorial o área d'aición, calteniendo la so estatus.<ref name=Jackson98/> Cuando un machu treslladar a un nuevu árbol, marcar estregando la so glándula pectoral contra'l tueru o una caña; tamién se-yos reparó dacuando mexando nel tueru. Esti comportamientu de [[marcáu territorial]] probablemente sirve como comunicación y hai constancia de que los individuos golifen la base d'un árbol antes de xubir.<ref>Martin y Handasyde, pp. [https://books.google.com/books?id=RdWg_f5UI7cC&pg=PA54 54-56].</ref> El marcáu por golor ye habitual mientres los alcuentros agresivos.<ref>{{cita publicación |apellíu=Smith |nome=M. |añu=1980 |títulu=Behaviour of the Coala, ''Phascolarctos cinereus'' (Goldfuss), in captivity IV. Scent-marking |publicación=Australian Wildlife Research |volume=7 |númberu=1 |páxines=35-40 |doi=10.1071/WR9800035}}</ref> Les secreciones de les glándules pectorales son complexos amiestos químicos —nun analís identificáronse en redol a 40 compuestos— que varien en concentración y composición dependiendo de la estación y la edá del animal.<ref name="Tobey 2009">{{cita publicación |apellido1=Tobey |nome1=J. R. |apellíu2=Nute |nome2=T. R. |apellíu3=Bercovitch |nome3=F. B. |títulu=Age and seasonal changes in the semiochemicals of the sternal gland secretions of male coalas (''Phascolarctos cinereus'') |publicación=Australian Journal of Zoology |añu=2009 |volume=57 |númberu=2 |páxines=111-118 |doi=10.1071/ZO0809}}</ref> [[Ficheru:Perception-of-Male-Caller-Identity-in-Koalas-(Phascolarctos-cinereus)-Acoustic-Analysis-and-pone.0020329.s001.ogv|thumb|left|Machu gruñendo nel [[Lone Pine Coala Sanctuary]].]] Los machos adultos comunicar con fuertes ruxíos, soníos graves consistentes n'inhalaciones asemeyaes a los ronquíos y tafaríos resonantes que suenen como urniaos.<ref name="vocal">{{cita publicación |apellíu=Smith |nome=M. |añu=1980 |títulu=Behaviour of the Coala, ''Phascolarctos cinereus'' (Goldfuss), in captivity III. Vocalisations |publicación=Australian Wildlife Research |volume=7 |númberu=1 |páxines=13-34 |doi=10.1071/WR9800013}}</ref> Créese qu'estos soníos xenerar con unos órganos vocales únicos nesta especie.<ref name="Charlton 2013"/> Por cuenta de la so [[Espectru oyible|baxa frecuencia]], estos ruxíos pueden percorrer grandes distancies al traviés del aire y la vexetación.<ref name=Martin56/> Emitir mientres cualquier dómina del añu, pero especialmente mientres la dómina d'apareyamientu, cuando los utilicen p'atraer a les femes y posiblemente p'amedranar a otros machos.<ref>{{cita publicación |apellido1=Ellis |nome1=W. |apellíu2=Bercovitch |nome2=F. |apellíu3=FitzGibbon |nome3=S. |apellíu4=Roe |nome4=P. |apellíu5=Wimmer |nome5=J. |apellíu6=Melzer |nome6=A. |apellíu7=Wilson |nome7=R. |títulu=Coala bellows and their association with the spatial dynamics of free-ranging coalas |publicación=Behavioral Ecology |añu=2011 |volume=22 |númberu=2 |páxines=372-377 |doi=10.1093/beheco/arq216 |url=http://beheco.oxfordjournals.org/content/22/2/372.full.pdf }}</ref> Tamién anuncien la so presencia a los sos vecinos cuando se camuden a un nuevu árbol.<ref name=Martin56>Martin y Handasyde, páxs. 56-58.</ref> Con estos soníos indiquen el so tamañu corporal y son capaces d'esaxeralo,<ref>{{cita publicación |apellido1=Charlton |nome1=B. D. |apellíu2=Ellis |nome2=W. A. H. |apellíu3=McKinnon |nome3=A. J. |apellíu4=Cowin |nome4=G. J. |apellíu5=Brumm |nome5=J. |apellíu6=Nilsson |nome6=K. |apellíu7=Fitch |nome7=W. T. |añu=2011 |títulu=Cues to body size in the formant spacing of male coala (''Phascolarctos cinereus'') bellows: Honesty in an exaggerated trait |publicación=Journal of Experimental Biology |volume=214 |númberu=20 |páxines=3414-3422 |doi=10.1242/jeb.061358}}</ref> una y bones les femes empresten más atención a los ruxíos de los machos más grandes.<ref>{{cita publicación |apellido1=Charlton |nome1=B. D. |apellíu2=Ellis |nome2=W. A. H. |apellíu3=Brumm |nome3=J. |apellíu4=Nilsson |nome4=K. |apellíu5=Fitch |nome5=W. T. |títulu=Female coalas prefer bellows in which lower formants indicate larger males |publicación=Animal Behaviour |añu=2012 |volume=84 |númberu=6 |páxines=1565-1571 |doi=10.1016/j.anbehav.2012.09.034}}</ref> Les femes tamién emiten ruxíos, anque más nidios, amás urniaos, gañíos y berros. Estes llamaes emítense cuando tán en peligru y pa faer amenaces defensives.<ref name=vocal/> Los coalas nuevos glayen cuando cuando se ven en peligru. A midida que crecen, el gritíu convertir nuna especie de berru producíu tantu cuando se sienten angustiados como p'amosar agresividá. Cuando otru individuu xúbese sobre él, emite un gurníu baxu cola boca zarrada. Los coalas amuesen numberoses espresiones faciales. Cuando urnia, gime o glaya, riza'l llabiu cimeru y dobla les oreyes escontra alantre. Mientres los berros retraen los llabios y les oreyes. Les femes mueven los llabios escontra alantre y llevanten les oreyes cuando tán inquietes.<ref>Jackson, páxs. 102-105.</ref> El [[comportamientu agonístico]] xeneralmente consiste en disputes ente individuos que se xuben o pasen ente sigo, lo que n'ocasiones -yos lleva a mordese. Los machos desconocíos pueden lluchar, escorrer y mordese ente ellos.<ref name="aggression">{{cita publicación |apellíu=Smith |nome=M. |añu=1980 |títulu=Behaviour of the Coala, ''Phascolarctos cinereus'' (Goldfuss), in captivity VI. Aggression |publicación=Australian Wildlife Research |volume=7 |númberu=2 |páxines=177-190 |doi=10.1071/WR9800177}}</ref> En situaciones estremes, un machu puede intentar espulsar a un rival más pequeñu d'un árbol. Esto implica que l'agresor de mayor tamañu xuba y trate d'acorrexar a la víctima, que trata d'escapar rápido tornándolo y baxándose del árbol o moviéndose a la fin d'una caña. L'agresor ataca garrando a la víctima polos costazos y mordiéndolo repetidamente. Una vegada que l'individuu más débil ye espulsáu, el vencedor emite un ruxíu y marca l'árbol.<ref>Jackson, páxs. 101-102.</ref> Les femes preñaes o lactantes son particularmente agresives y ataquen a los individuos que s'averen demasiáu.<ref name=aggression/> Sicasí, polo xeneral los coalas tienden a evitar comportamientos agresivos que gasten enerxía.<ref name="Moyal p.191"/> === Reproducción y desenvolvimientu === [[Ficheru:Koala and joey.jpg|thumb|upright|Fema con una cría arrecostines.]] Los coalas son reproductores [[Estaciones del añu estacionales]] y les nacencies producir dende mediaos de la primavera hasta'l branu y principios de la seronda, d'ochobre a mayu. Les femes en [[Ciclu estral|celu]] tienden a caltener la cabeza más atrasada de lo habitual y davezu sufren temblones y tiemblos. Sicasí, los machos nun paecen reconocer estes señales y reparáronse casos nos que monten femes que nun s'atopen en celu. Al ser d'un tamañu enforma mayor, los machos pueden forzar a les femes a apariase, montándoles dende tras y, en casos estremos, pueden llegar a tirar de la fema del árbol. La fema puede glayar y lluchar enérxicamente contra los sos pretendientes, pero va someter a un machu dominante o conocíu. Los ruxíos y berros qu'emiten mientres l'apareyamientu pueden atraer a otros machos de la contorna, lo qu'obliga al machu a retrasar l'apareyamientu y lluchar contra los intrusos; estes engarradielles pueden dexar que la fema evalúe cuál ye'l dominante.<ref>Martin y Handasyde, páxs. 58-60.</ref> Ye habitual ver marques, repulgos y cortes nos machos más vieyos, especialmente nes partes espuestes de la ñariz y nos párpagos.<ref>Moyal, p. [https://books.google.com/books?id=QGT47L1cbLIC&pg=PA192 192].</ref> El periodu de [[xestación]] tien una duración de 33-35 díes y les femes de normal paren una sola cría.<ref>{{cita publicación |apellido1=Gifford |nome1=A. |apellíu2=Fry |nome2=G. |apellíu3=Houlden |nome3=B. A. |apellíu4=Fletcher |nome4=T. P. |apellíu5=Deane |nome5=Y. M. |títulu=Gestational length in the coala, ''Phascolarctos cinereus'' |publicación=Animal Reproduction Science |añu=2002 |volume=70 |númberu=3 |páxines=261-266 |doi=10.1016/S0378-4320(02)00010-6 |pmid=11943495}}</ref><ref name=arkive>{{cita web |url=http://www.arkive.org/coala/phascolarctos-cinereus/ |títulu=Coala (''Phascolarctos cinereus'') |obra=ARKive |fechaaccesu=10 de payares de 2016 }}</ref> Al igual que tolos marsupiales, les críes nacen cuando inda tán na etapa [[Embrión|embrionaria]], con un pesu de tan solo ente 0,5 y 2&nbsp;g, anque yá tienen llabios, costazos y estremidaes relativamente bien desenvueltos, según sistemes respiratoriu, dixestivu y urinariu funcionales. El neonato abasnar hasta'l [[marsupiu]] de la so madre pa siguir el so desenvolvimientu.<ref name="Martin y Handasyde 60 61">Martin y Handasyde, páxs. 60-61.</ref> A diferencia de la mayoría de los marsupiales, el coala nun llimpia la so bolsa.<ref>Moyal, p. 181.</ref> La fema tien dos tetos y la cría garrar a unu d'ellos pa mamar mientres tol periodu de la so vida que pasen nel marsupiu.<ref name="Martin y Handasyde 60 61"/> El coala tien una de tasar producción enerxética de lleche en rellación col so tamañu corporal más baxa de tolos mamíferos; pa compensalo, el periodu de lactación enllargar hasta los dolce meses.<ref>Martin y Handasyde, p. 62.</ref> A les siete selmanes d'edá, la cabeza de la cría empieza a crecer en proporción al cuerpu, empieza a desenvolvese la pigmentación y puede determinase'l so sexu, pos nos machos yá s'aprecia'l [[escrotu]] y nes femes empieza a desenvolvese'l marsupiu. A les 13 selmanes, la cría pesa alredor de 50&nbsp;g y la so cabeza dobló'l so tamañu, los güeyos empiecen a abrir y crez-y una piel fino na frente, la nuca, los costazos y los brazos. A les 26 selmanes la cría yá se paez a un adultu, ta dafechu cubierta de pelo y empieza a asomar la cabeza fora de la bolsa.<ref>Martin y Handasyde, p. 63.</ref> [[Ficheru:Koala-and-joey-walking---wiki.jpg|thumb|left|Mozu suxetu al llombu de la so madre.]] A midida que el mozu averar a los seis meses d'edá, la madre empieza a preparar pa la so dieta d'ocalitu predigeriendo les fueyes y produciendo una papiella fecal que'l mozu come del so [[Cloaca (zooloxía)|cloaca]]; la composición d'esta papiella ye bien distinta a la de les fieces regulares, asemeyándose más a los conteníos del [[Ciegu (anatomía)|ciegu]] y tien una alta concentración de bacteries. La cría alimentar d'esta forma mientres aproximao un mes, recibiendo al traviés d'esta papiella una fonte suplementaria de proteínes mientres se produz la transición d'una un adieta a base de lleche hasta una a base de fueyes.<ref>Tyndale-Biscoe, p. [https://books.google.com/books?id=KqtlPZJ9y8EC&pg=PA235 235].</ref> L'abandona per primer vegada la bolsa marsupial a los seis o siete meses d'edá, cuando pesa ente 300 y 500&nbsp;g, y empieza entós a esplorar la so nueva redolada cautelosamente, enferronándose a la so madre como sofitu. A los nueve meses pesa más de 1&nbsp;kg y desenvuelve el so color de piel d'adultu. Dempués d'abandonar definitivamente'l marsupiu, montar al llombu de la so madre pa treslladase y apriende a engatar garrándose a les cañes de los árboles.<ref>Martin y Handasyde, páxs. 64-66.</ref> Adulces va pasando más tiempu separáu de la so madre, tresllechándose por completu a los 12 meses, yá con un pesu d'unos 2,5&nbsp;kg. Cuando la madre vuelve quedar preñada, el venceyu cola so descendencia anterior romper por completu y pórtase de forma agresiva escontra los acabante tresllechar por que se se dixebren ya independícense d'ella.<ref name="M&H páxs.66-69"/> Les femes algamen la [[maduror sexual]] en redol a los trés años d'edá, momentu nel que yá pueden quedar preñaes. Sicasí los machos algamen el maduror sexual cuando tienen alredor de cuatro años d'edá,<ref>{{cita publicación |apellido1=Ellis |nome1=W. A. H. |apellíu2=Bercovitch |nome2=F. B. |títulu=Body size and sexual selection in the coala |publicación=Behavioral Ecology and Sociobiology |añu=2011 |volume=65 |númberu=6 |páxines=1229-1235 |doi=10.1007/s00265-010-1136-4 |url=https://www.researchgate.net/profile/William_Ellis2/publication/225675611_Body_size_and_sexual_selection_in_the_coala/links/0fcfd50y36a2209d30000000.pdf}}</ref> anque yá pueden producir espelma a los dos años.<ref name="M&H páxs.66-69">Martin y Handasyde, páxs. 66-69.</ref> Anque les sos glándules pectorales yá son funcionales a los 18 meses d'edá, los machos nun empecipien el so comportamientu de marcaje por golor hasta qu'algamen el maduror sexual.<ref name="Tobey 2009"/> Por cuenta de que les críes tienen un periodu de dependencia llargu, les femes suelen reproducise n'años alternos, anque si dan factores ambientales favorables, como un suministru abondosu d'árboles productores d'alimentos d'alta calidá, pue que reprodúzanse cada añu.<ref>Tyndale-Biscoe, p. 236.</ref> === Salú y mortalidá === [[Ficheru:Friendly Female Koala.JPG|thumb|upright|Fema nun parque de [[Port Macquarie]], Nueva Gales del Sur.]] Pueden llegar a vivir de 13 a 18 años na naturaleza, anque los machos suelen vivir menos que les femes por causa de los sos comportamientos más peligrosos.<ref>Martin y Handasyde, páxs. 69.</ref> Suelen sobrevivir a les cayíes de los árboles y darréu xuben de nuevu, pero dan casos nos que pueden sufrir mancadures o inclusive morrer, sobremanera ente mozos inespertos o mientres lluches ente los machos.<ref name=Martin71>Martin y Handasyde, páxs. 71-75.</ref> Alredor de los seis años d'edá, los sos molares empiecen a foliase y mengua la so eficiencia pa mazcar; col tiempu los cumales d'estos dientes sumen por completu, provocando la muerte del animal por inanición.<ref>{{cita publicación |apellido1=Lanyon |nome1=J. M. |apellíu2=Sanson |nome2=G. D. |añu=1986 |títulu=Coala (''Phascolarctos cinereus'') dentition and nutrition. II. Implications of tooth wear in nutrition |publicación=Journal of Zoology |volume=209 |númberu=2 |páxines=169-181 |doi=10.1111/j.1469-7998.1986.tb03573.x}}</ref> Los coalas tienen pocu depredadores; [[Canis lupus dingo|dingos]] y [[Pythonidae|pitonos]] grandes pueden cazalos, ente qu'[[Ave de presa|aves de presa]] como'l [[Ninox strenua|nínox robezu]] o'l [[Aquila audax|águila coraxosa]] pueden atacar a los mozos. De normal nun sufren de [[Parasitismu|parásitos]] esternos, sacante les [[Ixodida|cachiparros]] nes zones costeres. Pueden sufrir [[sarna]] causada pol [[Acari|ácaru]] ''[[Sarcoptes scabiei]]'' y [[úlcera|úlceres]] cutanees pola bacteria ''[[Mycobacterium ulcerans]]'', anque dambes dolencies son pocu comunes. Tampoco son comunes los parásitos internos y de normal inofensivos,<ref name=Martin71/> ente estos atopen el [[Cestoda|céstodo]] ''[[Bertiella gruesa]]'', xeneralmente nel intestín, y los [[Nematoda|nemátodos]] ''[[Marsupostrongylus longilarvatus]]'' y ''[[Durikainema phascolarcti]]'' que s'atopen, con poca frecuencia, nos pulmones.<ref>{{cita publicación |apellido1=Spratt |nome1=D. M. |apellíu2=Gill |nome2=P. A. |títulu=''Durikainema phascolarcti'' n. sp. (Nematoda: Muspiceoidea: Robertdollfusidae) from the pulmonary arteries of the coala ''Phascolarctos cinereus'' with associated pathological changes |publicación=Systematic Parasitology |añu=1998 |volume=39 |númberu=2 |páxines=101-106 |doi=10.1023/A:1005957809179}}</ref> Nun estudiu de trés años de duración realizáu con casi 600 coalas almitíos nel Australian Zoo Wildlife Hospital de [[Queensland]], el 73,8 % de los animales taben infestaos con siquier una especie de [[protozóu|protozoos]] parásitos del xéneru ''[[Trypanosoma]]'', el más común de los cualos foi ''[[Trypanosoma irwini|T.&nbsp;irwini]]''.<ref>{{cita publicación |apellido1=McInnes |nome1=L. M. |apellíu2=Gillett |nome2=A. |apellíu3=Hanger |nome3=J. |apellíu4=Reid |nome4=S. A. |apellíu5=Ryan |nome5=O. M. |títulu=The potential impact of native Australian trypanosome infections on the health of coalas (''Phascolarctos cinereus'') |publicación=Parasitology |añu=2011 |volume=138 |númberu=7 |páxines=873-883 |doi=10.1017/S0031182011000369 |pmid=21524321}}</ref> Pueden trate afeutaos por [[Axente biolóxicu patóxenu|patóxenos]] como la bacteria [[Chlamydiaceae]],<ref name=Martin71/> que puede causar queratoconjuntivitis, [[infeición urinaria]] ya infeición del tracto reproductivu.<ref>Jackson, páxs. 229-230.</ref> Estes infeiciones son habituales nes poblaciones continentales, pero nun dan en delles poblaciones insulares.<ref>Martin y Handasyde p. 114.</ref> El retrovirus coala (KoRV), perteneciente al xéneru ''[[Gammaretrovirus]]'', puede causa-yos el Coala Immune Deficiency Syndrome (KIDS), síndrome similar al [[VIH/sida]] nos seres humanos. La [[prevalencia]] del KoRV nes poblaciones de coalas amuesa un enclín que s'estiende dende'l norte hasta'l sur d'Australia, coles poblaciones del norte dafechu infestaes, ente que delles poblaciones del sur (incluyida [[isla Canguro]]) tán llibres d'esti virus.<ref>{{cita publicación |apellíu=Stoye |nome=J. P. |títulu=Coala retrovirus: A genome invasion in real time |publicación=Genome Biology |volume=7 |númberu=11 |páxina=241 |añu=2006 |doi=10.1186/gb-2006-7-11-241 |pmid=17118218 |pmc=1794577}}</ref> == Estáu de caltenimientu == En 2016 la [[Xunión Internacional pal Caltenimientu de la Natura]] (UICN) incluyó al coala Star Wars: Episode I – The Phantom Menace [[Llista Colorada de la UICN|Llista Colorada]] catalogándolo como [[especie vulnerable]] por cuenta de «la incertidume sobre los parámetros relevantes de la so población y la marcada variación nos enclinos de la población nel so ampliu rangu de distribución. La tasa xeneral d'amenorga del tamañu de la población mientres los postreros 18-24 años envalorar n'aproximao'l 28 % pol Comité Científicu d'Especies Amenaciaes (2012), con una tasa considerablemente influyida por una severa amenorga nes rexones más espuestes a la recién seca».<ref name=iucn/> En 2009 los llexisladores australianos refugaron una propuesta pa incluyir el coala na Llei de Caltenimientu del Mediu Ambiente y Caltenimientu de la Biodiversidá de 1999.<ref name="Price 2012"/> En 2012 el gobiernu australianu calificó les poblaciones de coalas de [[Queensland]], [[Nueva Gales del Sur]] y el [[Territoriu de la Capital Australiana|Territoriu de la Capital]] como vulnerables na so llexislación nacional medioambiental.<ref name="environment"/> Les poblaciones de [[Victoria (Australia)|Victoria]] y [[Australia Meridional]] paecen ser abondoses, sicasí, la Australian Coala Foundation argumenta que la esclusión de les poblaciones de Victoria de midíes de proteición basar nel conceutu erróneu de que la población total de coalas ye de 200&nbsp;000, ente que ellos creen que ye probablemente de menos de 100&nbsp;000.<ref name="abc120430">{{cita web |url=https://www.abc.net.au/news/2012-04-30/coala-listed-as-vulnerable/3980216/?site=sydney |títulu=Coalas added to threatened species list |fecha=30 d'abril de 2012 |obra=ABC |fechaaccesu=18 de payares de 2016}}</ref> [[Ficheru:Phascolarctos cinereus peau de koala.jpg|thumb|El comerciu de pieles de coalas taba bien estendíu a principios del sieglu XX.]] Los [[Aborixe australianu|aboríxenes australianos]] cazar como alimentu. Una téunica habitual utilizada pa cazalos yera poner un llazu iguáu con fibres vexetales a la fin d'un palu llargo y delgao, d'esta forma podíen atrapar un animal no más alto nun árbol, onde nun podíen algamar esguilando pol tueru. Una vegada prindáu col llazu matar con un hachu de piedra o un ''waddy'', una especie de mazu de madera.<ref>Moyal, páxs. 59-61.</ref> Delles tribus consideraben [[tabú]] quitar la piel al animal, ente qu'otres creíen que la so cabeza tenía un estatus especial y caltener pa soterrala dempués.<ref>Moyal, páxs. 80-81.</ref> A principios del sieglu XX yera cazáu en grandes cantidaes polos colonu europeos, sobremanera pola so piel gruesa y nidia. Envalórase que más de dos millones de pieles salieron d'Australia en 1924. La so piel utilizar pa iguar alfombres, forru d'abrigos, [[Manguitu (ropa)|manguitos]] y como guarnición nes prendes de vistir de les muyeres.<ref>Moyal, p. 125.</ref> En Queensland tuvieron lugar sacrificio masivos en 1915, 1917 y 1919, cuando se mataron más d'un millón de coalas con armes de fueu, venenu y trampes. El clamor popular tres estes matances foi probablemente'l primer problema ambiental a gran escala que llevó a manifestase a los australianos. El novelista y críticu social [[Vance Palmer]] escribió una carta nel periódicu ''The Courier-Mail'' espresando'l sentimientu popular:<ref>Moyal, p. 127.</ref> {{cita|''The shooting of our harmless and lovable native bear is nothing less than barbarous&nbsp;... No one has ever accused him of spoiling the farmer's wheat, eating the squatter's grass, or even the spreading of the prickly pear. There is non social vice that can be put down to his account&nbsp;... He affords non sport to the gun-man&nbsp;... And he has been almost blotted out already from some areas''.|col2=La caza del nuesu inofensivu y adorable osu nativu ye nada menos que una barbarie&nbsp;... Naide haber acusáu enxamás d'arruinar el trigu del llabrador, de comer la yerba del colonu invasor, o inclusive d'esparder les chumberes. Nun hai mal vezu social que pueda cargase na so cuenta&nbsp;... Nun ufierta deporte al home armáu&nbsp;... Y foi casi estermináu de delles zones.}} A pesar del creciente movimientu social pa protexer les especies natives, la probeza provocada pola seca de 1926-28 provocó la matanza d'otros 600&nbsp;000 coalas mientres una temporada de caza abierta n'agostu de 1927.<ref name="qldhistory">{{cita llibru |títulu=A History of Queensland |apellíu=Evans |nome=R. |añu=2007 |editorial=[[Cambridge University Press]] |isbn=978-0-521-87692-6 |páxina=168}}</ref> En 1934 Frederick Lewis, el daquella l'Inspector Xefe de Caza en Victoria, manifestó que l'una vegada abondosu animal fuera lleváu a casi la estinción nesi [[Organización territorial d'Australia|estáu]], lo que suxer que namái quedaben ente 500 y 1000 exemplares.<ref>Moyal, p. 122.</ref> Los primeros esfuercios con ésitu pol caltenimientu de la especie empecipiar col establecimientu del Lone Pine Coala Sanctuary de [[Brisbane]] y del Coala Park Sanctuary de [[Sydney]] nes décades de 1920 y 1930. El propietariu d'esti últimu parque, Noel Burnet, convertir nel primeru en consiguir la reproducción en cautividá de los coalas, ganándose una reputación como principal autoridá contemporánea nesti marsupial.<ref>Moyal, páxs. 157-159.</ref> En 1934, David Fleay, conservador de mamíferos australianos nel zoolóxicu de [[Melbourne]], estableció la primer cortil de fauna nativa nun zoolóxicu d'Australia, nel que s'incluyía'l coala, dexándo-y realizar un estudiu detalláu de la so dieta en cautividá. Fleay siguió darréu los sos esfuercios pol so caltenimientu nel Healesville Sanctuary y el David Fleay Wildlife Park.<ref>Moyal, páxs. 159-161.</ref> Dende 1870 los coalas hanse [[Especie introducida|introducíu]] nes proximidaes d'[[Adelaide (Australia)|Adelaide]] y en delles islles cercanes, como [[Isla Canguro|Canguru]] y French Island. El so númberu aumentó considerablemente,<ref>Jackson, páxs. 163-164.</ref> pero como les islles nun son lo suficientemente grandes como pa sostener un númberu eleváu d'exemplares, el sobrepasto convertir nun problema.<ref>Jackson, p. 179.</ref> Na década de 1920 Lewis empecipió un programa de reubicación y rehabilitación a gran escala pa tresferir a los coalas que'l so hábitat estazar o amenorgáu a nueves rexones col enfotu de devolvelos a la so área de distribución anterior. Por casu, en 1930-31, 165 exemplares fueron treslladaos a Quail Island (Victoria) y, tres un periodu de crecedera de la población y posterior sobrepasto de los ocalitos na isla, en 1944 cerca de 1300 animales fueron lliberaos de nuevu nes árees continentales. La práutica de tresllaos de coalas fíxose habitual; Peter Menkorst, xerente estatal de Victoria, envaloró qu'ente 1923 y 2006 fueron treslladaos unos 25&nbsp;000 animales a más de 250 puntos del estáu.<ref>Moyal, páxs. 166-167.</ref> Dende la década de 1990 diverses axencies gubernamentales intentaron llindar el so númberu por aciu sacrificios controlaos, pero les crítiques tanto locales como internacionales forzó la continuación de la práutica de los tresllaos y la esterilización nel so llugar.<ref>Jackson, páxs. 184-187.</ref> [[Ficheru:Panneaux koala kangourou.jpg|thumb|Señal viaria australiana de procuru na qu'apaez un coala y un canguru.]] Unu de los mayores [[Impautu humanu sobre'l medioambiente|impautos humanos sobre'l medioambiente]] pal coala ye la fragmentación y [[Destrucción d'hábitat|destrucción del so hábitat]]. Nes zones costeres, la causa principal ye la [[Procesu d'urbanización|urbanización]], ente que nes zones rurales ye l'agricultura y baltar de montes nativos pa la fabricación de productos de madera.<ref>Martin y Handasyde, páxs. 104-107.</ref> Nel añu 2000 Australia ocupaba'l quintu puestu a nivel mundial pola so tasa de [[deforestación]], con una balta de 564&nbsp;800 hectárees,<ref>Jackson, páxs. 220-222.</ref> y según ''Independent Australia'' en 2015 taba a la cabeza en deforestación y estinción d'especies.<ref>{{cita web |nome=Frances |apellíu=Pike |fecha=3 de xunu de 2015 |url=https://independentaustralia.net/environment/environment-display/australian-logging-and-the-end-of-species,7788 |títulu=Australia: World leader in deforestation and species extinction |obra=Independent Australia |fechaaccesu=19 de payares de 2016}}</ref> L'área de distribución del coala amenorgóse en más del 50 % dende la llegada de los europeos, en gran midida por cuenta de la fragmentación del so hábitat en Queensland.<ref name="McGregor 2013"/> El so estatus de «vulnerable» en Queensland, Nueva Gales del Sur y el Territoriu de la Capital implica que los promotores d'estes rexones tienen de tener en cuenta'l posible impautu nesta especie antes de llevar a cabu cualquier proyeutu de construcción.<ref name=abc120430/> Amás hai que tener en cuenta que los coalas viven en munches [[Área protexida|árees protexíes]].<ref name=iucn/> Magar la urbanización puede representar una amenaza pa les poblaciones de coalas, estos animales pueden sobrevivir nes zones urbanes, siempres qu'haya abondos árboles,<ref name="Holtcamp 2007"/> anque tán espuestos a apropellos por vehículos y a los ataques de perros domésticos, que maten a unos 4000 animales cada añu.<ref name="Foden 2009">{{cita web |apellido1=Foden, W. |apellíu2=Stuart, S. N. |títulu=Species and Climate Change: More than Just the Polar Bear |editorial=IUCN Species Survival Commission |añu=2009 |páxines=36-37 |url=https://portals.iucn.org/library/sites/library/files/documents/2009-051.pdf}}</ref> Nestos casos, los coalas mancaos suelen ser llevaos a hospitales de vida montesa y [[Centru de recuperación de fauna|centro de recuperación]].<ref name="Holtcamp 2007">{{cita web |apellíu=Holtcamp |nome=W. |fecha=5 de xineru de 2007 |títulu=Will Urban Sprawl KO the Coala? |obra=National Wildlife |url=http://www.nwf.org/News-and-Magazines/National-Wildlife/Animals/Archives/2007/Will-Urban-Sprawl-KO-the-Coala.aspx |fechaaccesu=19 de payares de 2016 }}</ref> Nun estudiu retrospectivu de 30 años realizáu nun centru de rehabilitación de coalas de Nueva Gales del Sur, comprobóse que'l trauma, xeneralmente como resultáu d'un accidente con un vehículu motorizado o por ataque d'un perru, yera la causa más frecuente d'ingresu, siguíu poles [[infeiciones por clamidias]].<ref>{{cita publicación |apellido1=Griffith, J. Y. |apellíu2=Dhand, N. K. |apellíu3=Krockenberger, M. B. |apellíu4=Higgins, D. P. |títulu=A retrospective study of admission trends of coalas to a rehabilitation facility over 30 years |publicación=Journal of Wildlife Diseases |añu=2013 |volume=49 |númberu=1 |páxines=18-28 |doi=10.7589/2012-05-135 |pmid=23307368}}</ref> Los cuidadores d'estos centros cunten con permisos permisos especiales, pero tienen de lliberar a los animales llevándolos de nuevu a la naturaleza cuando tán bien o, nel casu de les críes, cuando algamen una edá abonda. Como nel casu de la mayoría de les especies monteses australianes, ye illegal tener coalas como [[Animal de compañía|mascotes]], tantu n'Australia como en cualesquier otra parte del mundu.<ref name="AKFFAQ">{{cita web |url=https://www.savethekoala.com/about-coalas/frequently-asked-questions |títulu=Frequently Asked Questions |obra=savethekoala.com |editorial=Australian Coala Foundation |fechaaccesu=19 de payares de 2016}}</ref> Unu de los grandes peligros a los que s'enfrenten son los [[Quema forestal|quemes forestales]], por cuenta de los sos movimientos lentos y la inflamabilidad de los árboles d'ocalitu.<ref>Martin and Handsyde, p. 26.</ref> El coala busca instintivamente abellugu nes cañes cimeres, onde ye vulnerable al calor intenso yá les llapaes. Les quemes forestales tamién [[Fragmentación d'hábitat|estacen el so hábitat]], lo qu'acuta'l so movimientu y trai l'amenorgamientu de la población yá la perda de [[diversidá xenética]];<ref>Moyal, pp. [https://books.google.com/books?id=QGT47L1cbLIC&pg=PA209 209-211].</ref> la [[deshidratación]] y el sobrecalentamientu tamién pueden resultar fatales.<ref>Jackson, p. 80.</ref> Por ello, el coala ye vulnerable a los efeutos del [[cambéu climáticu]]. Los [[Modelu climáticu|modelos]] de cambéu climáticu n'Australia predicen climes más templaos y secos, lo que fai prever que l'área de distribución del coala va amenorgar nel este y el sur treslladándose escontra hábitats más templaos y húmedos.<ref>{{cita publicación |apellido1=Adams-Hosking |nome1=C. |apellíu2=Grantham |nome2=H. S. |apellíu3=Rhodes |nome3=J. R. |apellíu4=McAlpine |nome4=C. |apellíu5=Moss |nome5=P. T. |títulu=Modelling climate-change-induced shifts in the distribution of the coala |publicación=Wildlife Research |añu=2011 |volume=38 |númberu=2 |páxines=122-130 |doi=10.1071/WR10156}}</ref> Les seques tamién afecten el bienestar del coala. Por casu, por causa de una grave seca en 1980 munchos árboles d'ocalitu perdieren les sos fueyes, lo que darréu provocó que'l 63 % de la población del suroeste de Queensland morriera, especialmente los animales nuevos que fueron escluyíos de los principales llugares d'alimentación polos coalas de mayor edá y dominantes y la recuperación posterior de la población foi lenta.<ref name="Tyndale-Biscoe p. 234"/> Más tarde, esta población menguó d'una media envalorada de 59&nbsp;000 individuos en 1995 a 11&nbsp;600 en 2009, un amenorgamientu atribuyíu en gran parte a les condiciones más templaes y seques resultantes de les seques qu'hubo ente 2002 y 2007.<ref>{{cita publicación |apellido1=Seabrook |nome1=L. |apellíu2=McAlpine |nome2=C. |apellíu3=Baxter |nome3=G. |apellíu4=Rhodes |nome4=J. |apellíu5=Bradley |nome5=A. |apellíu6=Lunney |nome6=D. |títulu=Drought-driven change in wildlife distribution and numbers: A case study of coalas in south west Queensland |publicación=Wildlife Research |añu=2011 |volume=38 |númberu=6 |páxines=509-524 |doi=10.1071/WR11064 |url=http://www.publish.csiro.au/wr/pdf/WR11064}}</ref> Otra previsión negativa del cambéu climáticu ye l'efeutu de la elevación de los niveles de {{CO2|link=yes}} atmosféricu nel suministru d'alimentos del coala, una y bones la medría d'estos niveles provoca un amenorgamientu de proteínes nos árboles d'ocalitu y aumenta la concentración de taninos nes sos fueyes, lo qu'amenorga la calidá de la práuticamente única fonte d'alimentación d'estos animales.<ref name="Foden 2009"/> == Rellación colos humanos == === Historia === [[Ficheru:Koalo.jpg|thumb|upright|La ilustración de George Perry en ''Arcana'' (1810) foi la la primer imaxe publicada d'un coala.]] La primer referencia escrita sobre'l coala foi rexistrada por John Price, un sirviente de John Hunter, gobernador de [[Nueva Gales del Sur]]. Price atopó un «cullawine» el 26 de xineru de 1798 mientres una espedición a los [[Montes Azules (Australia)|Montes Azules]],<ref>{{cita llibru |apellíu=Phillips |nome=B. |títulu=Coalas: The Little Australians We'd All Hate to Lose |añu=1996 |editorial=Australian Government Publishing Service |páxina=13 |isbn=978-0-644-09697-3}}</ref> anque'l so afayu nun foi publicáu hasta casi cien años dempués en ''Historical Records of Australia''.<ref>Moyal, p. [https://books.google.com/books?id=QGT47L1cbLIC&pg=PA8 8].</ref> En 1802, l'esplorador francés Francis Louis Barrallier atopó al animal cuando los sos dos empones aboríxenes tornaben de cazar trayendo dos pates de coala con mires de come-y les. Barrallier caltuvo estos apéndices y unviar xunto coles sos notes al socesor del gobernador Hunter, [[Philip Gidley King]], que de la mesma los unvió al naturalista inglés [[Joseph Banks]]. Como pasara con Price, les notes de Barrallier nun fueron publicaes hasta 1897.<ref>Moyal, pp. [https://books.google.com/books?id=QGT47L1cbLIC&pg=PA9 9-10].</ref> Un artículu sobre la primer captura d'un «koolah» vivu publicar en ''The Sydney Gazette'' n'agostu de 1803.<ref>''The Sydney Gazette'', 21 d'agostu de 1803, p.3</ref> Unes poques selmanes dempués James Inman, astrónomu del navegante y cartógrafu [[Matthew Flinders]], mercó un par de muestres pa unvia-y les a Joseph Banks a Inglaterra, describiéndo-yles como d'un animal «daqué más grande que'l waumbut» ([[Vombatidae|wombat]]). Estos alcuentros impulsaron a King a encargar al artista John Lewin que pintara unes acuareles del animal. Lewin pintó tres cuadros, unu de los cualos convirtióse darréu nun [[grabáu]] que se reprodució nel ''The Animal Kingdom'' de [[Georges Cuvier]] (publicáu per primer vegada en 1827) y en diverses obres europees sobre historia natural.<ref>Moyal, pp. [https://books.google.com/books?id=QGT47L1cbLIC&pg=PA12 12-13].</ref> La primer imaxe publicada d'un coala apaeció na obra d'historia natural ''Arcana'' de George Perry en 1810.<ref>Moyal, p. 37.</ref> Perry llamar «New Holland Sloth» (el galbaniegu de Nueva Holanda) porque apreció semeyances colos mamíferos arborícoles de [[América Central|Centru]] y [[América del Sur|Sudamética]] del xéneru ''[[Bradypus]]''. El so desdeñu pol coala, evidente na so descripción del animal, yera típicu de l'actitú británica predominante a principios del sieglu XIX sobre del primitivismu y rareza de la fauna australiana:<ref>Moyal, p. 40.</ref> {{cita|...&nbsp;''the eye is placed like that of the Sloth, very close to the mouth and nose, which gives it a clumsy awkward appearance, and void of elegance&nbsp;... they have little either in their character or appearance to interest the Naturalist or Philosopher. As Nature however provides nothing in vain, we may suppose that even these torpid, senseless creatures are wisely intended to fill up one of the great links of the chain of animated nature''...<ref>{{cita publicación |apellíu=Perry |nome=G. |títulu=Koalo, or New Holland Sloth |publicación=''Arcana'', or the Museum of Natural History |páxina=109 |url=https://archive.org/stream/arcanaormuseumof00perr#page/n109/mode/2up}}</ref>|col2=... &nbsp;el güeyu asítiase como nel del galbaniegu, mui cerca de la boca y la ñariz, lo que-y da una apariencia estraña, cabileña y falta d'elegancia&nbsp;... tienen pocu nel so calter o aspeutu que pueda interesar al naturalista o al filósofu. Sicasí, como la naturaleza nun aprove nada en devanéu, podemos suponer qu'inclusive estes criatures cabileñes y ensin sentíu tán sabiamente destinaes a enllenar unu de los grandes eslabones de la cadena de la naturaleza animada...}} El botánicu [[Robert Brown]] foi'l primeru en realizar una descripción científica detallada del coala en 1814, basada nun espécime fema prindáu cerca de lo que na actualidá ye Mount Kembla na rexón de Illawarra (Nueva Gales del Sur). El ilustrador botánicu austriacu [[Ferdinand Bauer]] dibuxó'l craniu, el gargüelu, los pies y les pates del animal. Sicasí, la obra de Brown permaneció inalvertida y ensin publicar, yá que los sos llibros de campu y notes permanecieron nel so poder hasta la so muerte, cuando fueron mandaos al [[Muséu d'Historia Natural (Londres)|Muséu d'Historia Natural]] en Londres. Estes notes nun fueron identificaes hasta 1994 (les acuareles de Bauer nun fueron publicaes hasta 1989).<ref>Moyal, pp. [https://books.google.com/books?id=QGT47L1cbLIC&pg=PA16 16-28].</ref> El ciruxanu británicu [[Everard Home]] incluyó detalles del coala basaos en testimonios del esplorador William Paterson, que se fixera amigu de Brown y Bauer mientres la so estancia en Nueva Gales del Sur.<ref>Moyal, pp. [https://books.google.com/books?id=QGT47L1cbLIC&pg=PA33 33-36].</ref> Home, quien en 1808 publicó'l so informe na revista ''[[Philosophical Transactions of the Royal Society]]'',<ref>{{cita publicación |apellíu=Home |nome=Y. |títulu=An account of some peculiarities in the anatomical structure of the wombat, with observations on the female organs of generation |publicación=Philosophical Transactions of the Royal Society |añu=1808 |volume=98 |páxines=304-312 |url=https://archive.org/stream/philtrans02276790/02276790#page/n0/mode/2up |doi=10.1098/rstl.1808.0020}}</ref> dio al animal el nome científicu ''Didelphis coola''.<ref>Moyal, p. 36.</ref> [[Ficheru:Phascolarctus cinereus 2 Gould.jpg|thumb|upright|left|El ilustrador d'historia natural [[John Gould]] dio a conocer al públicu polo xeneral al coala na so obra ''The Mammals of Australia'' en 1863.]] El naturalista y popular artista británicu [[John Gould]] ilustró y describió esta especie na so obra en tres volúmenes ''Los mamíferos d'Australia'' (''The Mammals of Australia'', 1845-1863) y dar a conocer tantu a otros miembros de la comunidá faunística australiana como al públicu británicu polo xeneral.<ref>Moyal, páxs. 87-93.</ref> L'[[Anatomía comparada|anatomista comparativu]] [[Richard Owen]], nuna serie de publicaciones sobre la fisioloxía y anatomía de los mamíferos australianos, presentó un artículu sobre l'anatomía del coala a la [[Sociedá Zoolóxica de Londres]].<ref>{{cita publicación |apellíu=Owen |nome=R. |títulu=Richard Owen, esq., in the chair |publicación=Proceedings of the Zoological Society of London |añu=1836 |volume=4 |númberu=1 |páxines=109-113 |url=https://biodiversitylibrary.org/page/30570836 |doi=10.1111/j.1096-3642.1836.tb01376.x}}</ref> Nesta obra, citada en numberoses ocasiones, apurría la primer descripción cuidadosa de la so anatomía interna y señalaba la so semeyanza estructural xeneral col [[Vombatidae|wombat]].<ref>Moyal, páxs. 94-186.</ref> El naturalista inglés [[George Robert Waterhouse]], conservador de la Sociedá Zoolóxica de Londres, foi'l primeru en clasificar correutamente al coala como [[Marsupialia|marsupial]] na década de 1840. Waterhouse identificó semeyances ente este y los sos parientes fósiles ''[[Diprotodon]]'' y ''[[Nototherium]]'', que fueren afayaos unos años antes.<ref>Moyal, páxs. 46-48.</ref> De la mesma, [[Gerard Krefft]], conservador del [[Muséu Australianu]] de Sydney, identificó los mecanismos [[Evolución biolóxica|evolutivos]] nel so trabayu al comparar el coala colos sos parientes ancestrales na obra ''Los mamíferos d'Australia''.<ref>Moyal, páxs. 103-105.</ref> El primer coala vivu llegó a Europa en 1881, mercáu pola Sociedá Zoolóxica de Londres. Según lo rellatao pol procurador de la sociedá, William Alexander Forbes, l'animal finó por fuercia al caye-y enriba la pesada tapa d'un llaváu de la que nun pudo lliberar. Forbes aprovechó esti incidente pa diseicionar el cadabre recién d'esti espécime fema, apurriéndo-y detalles anatómicos esplícitos del so sistema reproductivu, celebru y fégadu, partes ensin describir primeramente por Owen, que solo tenía accesu a muestres calteníes.<ref>Moyal páxs. 105-06.</ref> L'[[Embrioloxía|embriólogu]] escocés William Caldwell, conocíu nos círculos científicos por determinar el mecanismu reproductivu del [[Ornithorhynchus anatinus|ornitorrincu]], describió'l desenvolvimientu uterín del coala en 1884,<ref>{{cita publicación |apellíu=Caldwell |nome=H. |títulu=On the arrangement of the embryonic membranes in marsupial mammals |publicación=Quarterly Journal of Microscopical Sciences |añu=1884 |volume=s2-24 |númberu=96 |páxines=655-658 |url=http://jcs.biologists.org/content/s2-24/96/655.full.pdf}}</ref> utilizando la nueva información p'allugar convincentemente el periodu evolutivu del coala y los [[Monotremata|monotremas]].<ref>Moyal, p. 111.</ref> [[Ficheru:President Obama holding a koala .jpg|thumb|upright|La popularidá del coala llevó a faese semeyes con estos animales a munchos líderes mundiales.]] [[Enrique de Gloucester]], fíu del rei [[Xurde V del Reinu Xuníu]], visitó'l Coala Park Sanctuary de [[Sydney]] en 1934 y amosóse «por demás interesáu nos osos”»;<ref>{{cita web |url=http://trove.nla.gov.au/newspaper/article/17133871 |títulu=At Coala Park |obra=The Sydney Morning Herald (NSW : 1842 - 1954) |fecha=28 de payares de 1934 |fechaaccesu=15 de payares de 2016 |páxina=14 |editorial=National Library of Australia}}</ref> la so fotografía xunto a Noel Burnet, fundador del parque, y un coala, apaeció en ''[[The Sydney Morning Herald]]''. Tres la [[Segunda Guerra Mundial]], cuando s'empecipió una medría del turismu a Australia y empezáronse a esportar los sos animales a los parques [[Xardín zoolóxicu|zoolóxicos]] d'otros países, la popularidá del coala aumentó en tol mundu.<ref>{{cita web |url=http://www.discoverwildlife.com/animals/coala-timeline |títulu=Coala timeline |apellíu=Price |nome=Jo |fecha=24 de xineru de 2014 |obra=Discover Wildlife. BBC Wildlife Magacín |editorial=Immediate Media Company |fechaaccesu=15 de payares de 2016 }}</ref> Esta popularidá llevó a faese semeyes con estos animales a dellos líderes políticos y miembros de families reales, como la reina [[Sabela II del Reinu Xuníu]], el príncipe [[Enrique de Gales]], el príncipe [[Naruhito]] y la princesa [[Masako Owada]], el papa [[Xuan Pablo II]], los presidentes estauxunidenses [[Bill Clinton]] y [[Barack Obama]], el presidente soviéticu [[Mikhaíl Gorbachov]], el presidente sudafricano [[Nelson Mandela]],<ref name=Jackson155>Jackson, páxs. 155-158.</ref> el primer ministru australianu [[Tony Abbott]] o'l presidente rusu [[Vladímir Putin]].<ref>{{cita web |url=http://i.cbc.ca/1.2838468.1416272810!/fileImage/httpImage/image.jpg_xen/derivatives/16x9_620/world-leaders-meet-a-coala.jpg |títulu=World leaders meet a coala |obra=I.cbc.ca |fechaaccesu=14 de payares de 2016 }}</ref> === Significáu cultural === [[Ficheru:Koala_souvenirs.JPG|thumb|left|[[Peluche]]s de coalas.]] Ye un animal conocíu en tol mundu y un gran curiosu pa los [[Parque natural|parques naturales]] y [[Xardín zoolóxicu|zoolóxicos]] australianos. Apaeció n'anuncios, xuegos, dibuxos animaos y moñecos de peluche.<ref name=Jacksonintro>Jackson, p. ix.</ref> Contribúi de forma significativa a la industria turístico d'Australia; un estudiu realizáu en 1997 amosaba que solo en 1996 supunxo unos ingresos de más de mil millones de [[Dólar australianu|dólares]] y unos nueve mil puestos de trabayos direutos con una estimación d'ingresos de 2,5 mil millones pal añu 2000,<ref>{{cita publicación |url=http://www.tai.org.au/sites/defualt/files/DP13_8.pdf |títulu=Coalas and Tourism: An Economic Evaluation |nome1=Tor |apellíu1=Hundloe |nome2=Clive |apellíu2=Hamilton |númberu=13 |añu=1997 |publicación=Discussion Paper |editorial=The Australia Institute |issn=1322-5421 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161117063140/http://www.tai.org.au/sites/defualt/files/DP13_8.pdf |archivedate=2016-11-17 |fechaaccesu=2018-02-24 }}</ref> cifres qu'aumentaron dende entós.<ref>Moyal, p. 201.</ref> En 1997, la metá de los turistes que visitaron Australia, especialmente los de [[Corea del Sur]], [[Xapón]] y [[Taiwán]], visitaron zoolóxicos y parques naturales y cerca del 75% de los turistes europeos y xaponeses asitiaben a los coalas no más alto de les sos preferencies d'animales que deseyaben ver.<ref>Moyal, p. 216.</ref> Según el biólogu Stephen Jackson: «Si tuviera que faer una encuesta sobre qu'animal ye'l que más s'acomuñar con Australia, ye un apueste bastante segura de que'l coala taría marginalmente per delantre del [[canguru]]».<ref name=Jacksonintro/> Ente los factores que contribúin a esta popularidá que se caltién a lo llargo del tiempu tán la so proporción corporal infantil y el so aspeutu d'[[osín de peluche]].<ref>Martin y Handasyde, p. 3.</ref> El coala apaez nes hestories del [[El Suañu (espiritualidá)|Tiempu del Suañu]] y la [[mitoloxía aborixe australiana]]. El pueblu [[tharawal]] creía qu'esti animal ayudara a remar na barca que los traxera al continente.<ref>Jackson, p. 21.</ref> Otru mitu cunta cómo una tribu mató a un coala y usó los sos llargos intestinos pa crear una ponte pa persones d'otres partes del mundu; esta narración destaca la condición del coala como un animal de caza na cultura aborixe y el llargor de los sos intestinos.<ref>Martin y Handasyde, p. 17.</ref> Delles hestories falen de cómo perdieron la so cola; nuna d'elles, un canguru se la curtia pa castigalos por ser perezosos y famionos.<ref>Jackson, p. 28.</ref> Les tribus de Queensland y Victoria considerar un animal sabiu y buscaben el so conseyu. Les persones falantes de la llingua bidjara creíen que los coalas yeren responsables de convertir tierres grebes en montes exuberantes.<ref>Jackson, páxs. 41-43.</ref> De cutiu represéntase-yos en [[petroglifu|petroglifos]], anque non tanto como otres especies.<ref>Jackson, páxs. 45-46.</ref> Los primeros colonos europeos n'Australia considerar un animal merodeador asemeyáu a los [[Folivora|perezosos]] con una mirada feroz y amenazador».<ref name="Jackson páxs.142-44">Jackson, páxs. 142-144.</ref> A principios del sieglu XX, la reputación del coala volvióse más positiva, en gran parte por cuenta de la so creciente popularidá y la so apaición en delles hestories infantiles bien espublizaes.<ref>Moyal, p. 162.</ref> Apaez nel llibru d'[[Ethel Pedley]] '' Dot and the Kangaroo'' (1899), nel que se-y representa como'l «risonderu osu nativu».<ref name="Jackson páxs.142-44"/> L'artista [[Norman Lindsay]] amosaba un coala más [[Antropomorfismu|antropomórfico]] nes [[Tira de prensa|tires]] de la revista ''The Bulletin'', qu'empezaron en 1904; esti personaxe tamién apaeció como Bunyip Bluegum nel llibru de Lindsay de 1918 ''The Magic Pudding''.<ref>Jackson, p. 147.</ref> Anque seique'l coala de ficción más famosu sía Blinky Bill, personaxe creáu por [[Dorothy Wall]] en 1933 qu'apaeció en dellos llibros y foi protagonista de películes, series de televisión, sellos postales, peluches y un cantar medioambiental de 1986 del músicu ''[[country]]'' australianu John Williamson.<ref name=Jackson149>Jackson, páxs. 149-152.</ref> El primer [[sellu postal]] australianu con un coala foi emitíu pola Commonwealth en 1930.<ref>Moyal, p. 164.</ref> Una campaña publicitaria en televisión pa l'aereollinia nacional d'Australia, [[Qantas]], que s'empecipió en 1967 y duró delles décades, incluyía un coala vivu (cola voz del actor [[Howard Morris]]) que se quexaba de qu'Australia tenía demasiaos turistes y acababa diciendo «Odiu a Qantas»;<ref>{{cita web |url=https://news.google.com/newspapers?id=eBEQAAAAIBAJ&sjid=0IwDAAAAIBAJ&pg=3697,2152784 |títulu=Teddy will be missed |fecha=15 de marzu de 1976 |obra=Boca Raton News |fechaaccesu=18 de payares de 2016}}</ref> esta campaña foi clasificada nel so día como unu de los meyores anuncios televisivos de tolos tiempos.<ref>{{cita web |url=http://www.drewbabb.com/100-greatest-commercials/commercials-page-five.htm |títulu=100 greatest TV spots of all time |obra=Drew Babb & Associates |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304171522/http://drewbabb.com/100-greatest-commercials/commercials-page-five.htm |fechaarchivu=4 de marzu de 2016 |fechaaccesu=18 de payares de 2016}}</ref> Ye'l [[Mamíferos estatales d'Australia|emblema estatal de la fauna]] de Queensland.<ref>{{cita llibru |url=https://www.premiers.qld.gov.au/publications/categories/guides/assets/corporate-identity-and-state-emblems.pdf |títulu=Corporate identity and state emblems |editorial=The State of Queensland (Department of the Premier and Cabinet) |añu=2015 |páxina=8 |isbn=0-7345-1201-5}}</ref> El cantar «Ode to a Coala Bear» apaez na [[Llau A y llau B|cara B]] del [[senciellu]] de 1983 de [[Paul McCartney]] y [[Michael Jackson]] ''[[Say Say Say]]''.<ref name=Jackson149/> Un coala ye'l personaxe principal de la series de [[dibuxu animáu|dibuxos animaos]] de los años 1980 ''The Kwicky Coala Show'' de [[Hanna-Barbera]] y ''Noozles'' de [[Nippon Animation]]. Esisten numberosos dulces en forma de coala,<ref>{{cita web |apellíu=Collier |nome=Karen |títulu=Caramello Coala to share same fate as shrinking Freddo |url=http://www.heraldsun.com.au/news/caramello-coala-to-share-same-fate-as-shrinking-freddo/news-story/0b0y033a9d66ead23a2c5b3495fff2dd |obra=Herald Sun |fecha=19 d'abril de 2015 |fechaaccesu=18 de payares de 2016}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.lotte.co.jp/products/brand/coala/index.html |títulu=Koara non Māchi |obra=Lotte |fechaaccesu=18 de payares de 2016 |idioma=xaponés }}</ref> y la ponte de Dadswells en [[Victoria (Australia)|Victoria]] tien un complexu turísticu en forma de coala xigante,<ref name=Jackson155/> L'equipu de [[rugbi]] de de los [[Queensland Reds]] tien a un coala como la so mascota. Esisten numberoses monedes nes qu'apaecen coalas, como l'australiana «Platinum Coala» amuesa a esti animal nel aviesu y a la reina [[Sabela II del Reinu Xuníu|Sabela II]] nel anverso.<ref>{{cita web |títulu=Platinum Australian Coala |obra=Goldline.com |url=https://www.goldline.com/product-catalog/platinum-australian-coala |fechaaccesu=18 de payares de 2016}}</ref> Como contrapartida a esti dondu herbívoru, el folclor australianu contemporaneu creó'l ''[[drop bear]]'', un [[bulo]] qu'amuesa una versión depredador y carnívoro del coala. Sobre esti animal imaxinariu falar polo xeneral nos rellatos fantásticos concebíos p'asustar a turistes en llocalidaes rurales y que se describen como animales inusualmente grandes y bederres qu'habiten nes copes de los árboles y ataquen a persones despreveníes o otres preses que pasen debaxo cayendo sobre ellos.<ref name="myl">{{cita web |url=http://mitosmonstruosyleyendas.blogspot.com.es/2011/04/drop-bear-coalas-carnivoros.html |obra=Mitos, Bisarmes y Leyenda |títulu=Drop Bear - Coalas Carnívoros |fecha=8 d'abril de 2011 |fechaaccesu=16 de payares de 2016}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.siguemirastro.com/drop-bear-animal-mas-peligrosu-australia/ |títulu=Drop Bear, l'animal más peligrosu d'Australia |obra=Sigue El mio Rastru |fecha=1 d'agostu de 2015 |fechaaccesu=16 de payares de 2016}}</ref><ref>{{cita publicación |autor=Lang, Anouk |añu=2010 |títulu=Troping the masculine: Australian animals, the nation, and the popular imagination |publicación=Antipodes |volume=24 |númberu=1 |issn=0893-5580}}</ref> == Ver tamién == * [[Fauna d'Australia]] == Notes y referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía utilizada == * {{cita llibru |apellíu=Jackson |nome=S. |añu=2010 |títulu=Coala: Origins of an Icon |editorial=Allen & Unwin |edición=2ª |isbn=978-1-74237-323-2 |url=https://books.google.com/books?id=uAic9hHaB1IC&printsec=frontcover}} * {{cita llibru |apellíu1=Martin |nome1=R. W. |apellíu2=Handasyde |nome2=K. A. |añu=1999 |títulu=The Coala: Natural History, Conservation and Management |editorial=New South Wales University Press |edición=2ª |isbn=978-1-57524-136-4 |url=https://books.google.com/books?id=RdWg_f5UI7cC&printsec=frontcover}} * {{cita llibru |apellíu=Moyal |nome=A. |añu=2008 |títulu=Coala: A Historical Biography |serie=Australian Natural History Series |editorial=CSIRO Publishing |isbn=978-0-643-09401-7 |url=https://books.google.com/books?id=QGT47L1cbLIC}} * {{cita llibru |apellíu=Tyndale-Biscoe |nome=H. |añu=2005 |títulu=Life of Marsupials |editorial=CSIRO Publishing |isbn=978-0-643-06257-3 |url=https://books.google.com/books?id=KqtlPZJ9y8EC}} == Enllaces esternos == {{commons|Coala}} {{Wikispecies}} * [https://www.savethekoala.com/ Australian Coala Foundation] * {{Enllaz rotu|1=Imáxenes y videos en ARKive |2=http://www.arkive.org/coala/phascolarctos-cinereus/ |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * [http://animaldiversity.ummz.umich.edu/accounts/Phascolarctos_cinereus/ ''Phascolarctos cinereus'' n'Animal Diversity Web] {{Tradubot|Phascolarctos cinereus}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Phascolarctidae]] [[Categoría:Marsupiales d'Australia]] [[Categoría:Fauna reinal d'Australia]] [[Categoría:Animales descritos en 1817]] [[Categoría:Especies descrites por Goldfuss]] 68rko7uctccj8l42sqnhvvqh2d8b8d5 Exerciciu físicu 0 113427 4376944 4364375 2025-06-17T14:38:27Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá práutica => dicha práutica 4376944 wikitext text/x-wiki {{redirixe equí|Exerciciu}} {{Ficha xenérica}} [[Ficheru:Soldier_running_in_water.jpg|thumb|Infante de marina d'Estaos Xuníos saliendo de l'agua mientres un [[triatlón]].]] Llámase '''exerciciu físicu''' a cualquier actividá física qu'ameyora y caltién l'[[fitness|aptitú física]], la [[salú]] y el bienestar de la persona. Llevar a cabu por delles razones, como'l fortalecimientu muscular, ameyorar el sistema cardiovascular, desenvolver habilidaes atlétiques, [[deporte]], perda de grasa o caltenimientu, bienestar emocional según actividá recreativa. Les aiciones motores pueden ser arrexuntaes pola necesidá de desenvolver dalguna cualidá física como la fuercia, la velocidá, la resistencia, la coordinación, la elasticidá o la flexibilidá. L'exerciciu físicu pue tar dirixíu a resolver un problema motor concretu. L'exerciciu físicu ameyora la función mental, l'autonomía, la memoria, la rapidez, la imaxe corporal y la sensación de bienestar, produzse una estabilidá na personalidá carauterizada pol optimismu, la euforia y la flexibilidá mental. L'[[actividá física]] aumentada puede otorgar una vida más llarga y un ameyoramientu na salú. L'exerciciu ayuda a prevenir les enfermedaes del corazón, y munchos otros problemes. Amás l'exerciciu aumenta la fuercia, apurre más enerxía y puede ayudar a amenorgar l'ansiedá y tensión. Tamién ye una bona manera de camudar l'aldu del mambís y quemar caloríes. Sicasí ye aconseyable la realización d'exerciciu físicu afaciéndolo a la capacidá física de cada organismu, una y bones la práutica de deporte supón tamién una serie de riesgos pa salú. Al empecipiar una actividá d'exerciciu físicu tien de sese consciente de les mesmes llimitaciones físiques y escoyer una práutica deportiva que nun suponga un sobre carga pal nuesu cuerpu. L'exerciciu físicu ye un elementu básicu pa la formación de neños y nuevos y el meyoramientu y caltenimientu de nuesa salú. Los programes d'actividá física tienen d'apurrir relaxación, resistencia, fortaleza [[músculu|muscular]] y flexibilidá. Na interaición del cuerpu col espaciu y el tiempu al traviés del movimientu, constrúyense numberosos aprendizaxes del ser humanu. Esta construcción realízase al traviés d'una socesión d'esperiencies educatives que se promueven por aciu la esploración, la práutica y la interiorización, estructurando asina'l llamáu esquema corporal Nel V Congresu de la Sociedá Española de Nutrición Comuñal destacóse la importancia de la realización d'actividaes deportives pal desenvolvimientu físicu, psíquicu y social. Amás, el deporte tien una gran influencia na prevención de munches enfermedaes como la obesidá, la hipertensión y la diabetes. Envalórase qu'ente un 9 y un 16&nbsp;% de les muertes producíes nos países desenvueltos, pueden ser atribuyíes a un estilu de vida sedentariu. Nel estáu de salú d'una persona esti ye un factor fundamental que se combina con otros determinantes importantes como la dotación xenética, la edá, la situación nutricional, la hixene, salobridá, estrés y tabacu. La práutica d'exerciciu físicu consume enerxía y rique por tanto l'apurra d'[[osíxenu]] y [[nutrimento|nutrientes]] a los [[Texíu (bioloxía)|texíos]]. L'exerciciu físicu practicáu de forma regular y frecuente aguiya'l [[sistema inmunolóxicu]] ayudando a prevenir les llamaes [[enfermedaes de la civilización]], como la enfermedá coronaria, cardiovascular, [[diabetes mellitus tipu 2|diabetes tipu 2]] y [[obesidá]].<ref>{{Cita publicación | autor=Stampfer, M. J.; Hu, F. B.; Manson, J. Y.; Rimm, Y. B.; Willett, W. C. | volume = 343 | publicación= New England Journal of Medicine | títulu= Primary Prevention of Coronary Heart Disease in Women through Diet and Lifestyle | idioma=inglés | númberu= 1 | páxines= 16–22 | doi = 10.1056/NEJM200007063430103 | pmid = 10882764 | añu = 2000}}</ref><ref>Hu., F., Manson, J., Stampfer, M., Graham, C., ''et al.'' (2001). Diet, lifestyle, and the risk of type 2 diabetes mellitus in women. ''The New England Journal of Medicine, 345''(11), 790–797. Retrieved October 5, 2006, from ProQuest database.</ref> Tamién ameyora la salú mental, ayuda a prevenir estaos [[depresión|depresivos]], desenvuelve y caltién l'autoestima, ya inclusive aumentar la [[libido]] y ameyorar la [[imaxe corporal]].<ref name=MD>{{cita web |url=http://medical-dictionary.thefreedictionary.com/physical+exercise |títulu=Exercise|editorial=medical-dictionary.thefreedictionary.com}} Citando ''Gale Encyclopedia of Medicine''. Copyright 2008. Cita: «Strengthening exercise increases muscle strength and mass, bone strength, and the body's metabolism. It can help attain and maintain proper weight and improve body image and self esteem».</ref> La obesidá infantil ye un problema de salú creciente,<ref>{{cita web|url=http://www.who.int/dietphysicalactivity/publications/facts/obesity/en/|títulu=WHO: Obesity and overweight|editorial=who.int|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20040604112443/http://www.who.int/dietphysicalactivity/publications/facts/obesity/en/|fechaarchivu=4 de xunu de 2004}}</ref> y l'exerciciu físicu ye unu de los remedios de primer llinia pa tratar dalgunos de los efeutos de la obesidá infantil y adulta. Los médicos referir a l'actividá física como la ''droga milagru'', n'alusión a la gran variedá de beneficios probaos qu'apurre.<ref>{{Cita web |url=http://www.aakp.org/aakp-library/Physical-Activity-and-Exercise/ |títulu=«Physical Activity and Exercise: The Wonder Drug.» American Association of Kidney Patients. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110927221329/http://www.aakp.org/aakp-library/Physical-Activity-and-Exercise/ |fechaarchivu=2011-09-27 }}</ref><ref>[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2868602/ «The miracle drug.» National Center for Biotechnology Information.]</ref> == Efeutos del exerciciu físicu na salú == [[Ficheru:Contortion backbend.jpg|thumb|Les persones que tienen como estilu de vida la ximnasia, xeneralmente duermen meyor, y amuesen menor ansiedá y tensión. Tán práuticamente inmunizados contra'l estrés.]] L'exerciciu físicu ye útil pa caltener la condición física, y puede contribuyir positivamente al caltenimientu d'un pesu saludable, al desenvolvimientu y caltenimientu de la densidá ósea, fuercia muscular y movilidá articular; promueve numberosos procesos biolóxicos (p. ex. metabolismu, sistema inmune) apurriendo un sistema fisiolóxicu saludable, lo qu'amenorga los riesgos quirúrxicos; amenorga los niveles de [[cortisol]],<ref>{{cita publicación | autor = A. Cornil, A. De Coster, G. Copinschi, J. R. M. Franckson | añu = 1965 | títulu = Effect of muscular exercise on the plasma level of cortisol in man | url = http://www.eje-online.org/content/48/1/163.abstract | publicación = European Journal of Endocrinology | volume = | númberu = | páxines = | archiveurl = https://web.archive.org/web/20131126144753/http://www.eje-online.org/content/48/1/163.abstract | archivedate = 2013-11-26 | fechaaccesu = 2018-02-24 }}</ref> causantes de numberosos problemes de salú tanto físicos como mentales.<ref>{{cita publicación | autor = Cohen S., Williamson G. M. | añu = 1991 | títulu = Stress and infectious disease in humans | url = | publicación = Psychological Bulletin | volume = 109 | número = | páxina = 5–24 | doi=10.1037/0033-2909.109.1.5 | pmid=2006229}}</ref> Realizar actividá física moderada con regularidá (150 minutos d'exerciciu a la selmana o tres veces en selmana) ye unu de los factores clave na meyora de salú. Según l'especialista en Medicina Interna John Duperly «les persones físicamente actives amenorguen nun 50&nbsp;% la incidencia d'enfermedaes cardiovasculares, diabetes y tumores rellacionaos coles hormones comparaes coles sedentaries». La práutica d'exerciciu de moderáu a brengosu activaría cerca de 800 xenes, ente ellos dalgunos capaces de suprimir la crecedera de tumores, como'l de próstata, ovarios, mames y colón, y reparar l'[[ácidu desoxirribonucleico|ADN]].<ref>{{cita noticia |url=http://www.larazon.es/noticia/7327-una dieta equilibrada-y-actividá-fisica-factores-clave-en-meyora-de-salud |títulu=Una dieta equilibrada y actividá física, factores clave en meyora de salú |fechaaccesu=18 d'agostu de 2012 }}</ref><ref>{{cita noticia |url=http://diario.latercera.com/2012/02/02/01/contenido/tendencias/16-99266-9-exerciciu-intensu-activa-184-xenes-que-protexen-contra-cancer-de-prostata.shtml |títulu=Exerciciu intensu activa 184 xenes que protexen contra cáncer de próstata |fechaaccesu=19 d'agostu de 2012 }}</ref> Una actividá física frecuente y regular demostró ser eficaz pa prevenir o tratar enfermedaes cróniques graves y potencialmente mortales como la hipertensión, obesidá, enfermedaes cardiovasculares, diabetes tipu 2, velea y depresión.<ref>{{cita publicación |apellíu=Jason Menoutis, Ed.D. |títulu = Physical Activity and Health |publicación=Nasm Pro |añu=2008 |url= |fechaaccesu=25 d'agostu de 2008}}</ref> Según la [[Organización Mundial de la Salú|OMS]] la falta d'actividá física contribúi al 17&nbsp;% de les enfermedaes del corazón y diabetes, el 12&nbsp;% de les cayíes de los vieyos, y el 10&nbsp;% de los casos de cáncer de mama y colon.<ref>{{cita web |url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=127525702 |títulu=100 Years Ago, Exercise Was Blended Into Daily Life |nome=Joanne |apellíu=Silberner |fecha=7 de xunu de 2010 |editorial=npr.org |fechaaccesu=23 de payares de 2010}}</ref> Esiste evidencia que l'exerciciu brengosu (90-95&nbsp;% del [[VO2 máx]]) induz un mayor grau d'hipertrofia cardiaca respectu al exerciciu moderáu (40 a 70&nbsp;% del VO2 máx), pero desconoz si esto tien dalgún efeutu sobre la morbilidad o mortalidá xeneral.<ref>{{cita publicación | apellíu = Wislett | nome= Ulrik | autor2 = Ellingsen O| autor3 = Kemi O. | fecha = xunetu de 2009 | títulu = High Intensity Interval Training to Maximize Cardiac Benefit of Exercise Taining? | publicación = Exercise and Sports Sciences Reviews |volume = 37 |númberu = 3 | páxines = 139–146 | pmid = 19550205| doi = 10.1097/JES.0b013y3181aa65fc}}</ref> Dellos estudios demostraron que l'exerciciu intensu executáu por individuos sanos secreta péptidos opioides, conocíos como [[endorfina|endorfines]], qu'en conxunción con otros [[neurotransmisor]]es son responsables d'inducir estaos d'euforia y bienestar, con carauterístiques adictives. Tamién aguiyen la secreción de [[testosterona]] y [[hormona de la crecedera]].<ref>Hanc, J. 1987. «Your Health Behind the Runner's Euphoria.» \'\'Newsday, April 21, 1987,\'\' 11. Retrieved October 5, 2006, from ProQuest database.</ref> Estos efeutos son menos intensos realizando exerciciu moderáu. Tanto'l trabayu [[Exerciciu aeróbico|aeróbico]] como'l [[Exerciciu anaeróbico|anaeróbico]] aumenten la eficiencia mecánica del corazón por aciu l'aumentu del volume cardiaco (entrenamientu aeróbico) o la espesura del miocardiu (entrenamientu de fuercia). Estos cambeos son polo xeneral beneficiosos y saludables si producir en respuesta al exerciciu. Non toos beneficiar por igual del exerciciu. Hai una gran variación na respuesta individual al entrenamientu, condicionada por [[Predisposición xenética|factores xenéticos]], onde la mayoría de la población va ver un aumentu moderáu de la resistencia aeróbica —dellos individuos hasta'l doble del so consumu d'osíxenu—, ente qu'otros nunca van poder aumentar.<ref name="bouchard_fam">{{cita publicación | apellíu = Bouchard | nome = Claude | coautores = Ping An, Treva Rice, James S. Skinner, Jack H. Wilmore, Jacques Gagnon, Louis Perusse, Arthus S. Leon, D. C. Rayo | títulu = Familial aggregation of VO(2max) response to exercise training: results from the HERITAGE Family Study | publicación = Journal of Applied Physiology | volume = 87 | númberu = 3 | páxines = 1003–1008 | pmid = 10484570 | url = http://jap.physiology.org/cgi/content/abstract/87/3/1003?ijkey=189eebcbc5a461258da582b4aef41ebcf7bec51f&keytype2=tf_ipsecsha | fechaaccesu = 17 de xunetu de 2007 | fecha = 1 de setiembre de 1999 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20071012131927/http://jap.physiology.org/cgi/content/abstract/87/3/1003?ijkey=189eebcbc5a461258da582b4aef41ebcf7bec51f&keytype2=tf_ipsecsha | archivedate = 2007-10-12 }}</ref><ref name="kolata">{{cita noticia | nome = Gina | apellíu = Kolata | títulu = Why Some People Won't Be Fit Despite Exercise | url = http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9406EEDE113CF931A25751C0A9649C8B63&sec=health | editorial = The New York Times | fecha = 12 de febreru de 2002 | fechaaccesu = 17 de xunetu de 2007 }}</ref> Sicasí, l'entrenamientu hipertróficu muscular de resistencia ta determináu, siquier en gran parte, pola dieta y los niveles de testosterona. Esta variación xenética que provoca distintes respuestes en distintos individuos esplica les diferencies fisiolóxiques ente los atletes d'élite y la población xeneral.<ref>{{cita publicación |apellíu = Brutsaert |nome = Tom D. |coautor = Esteban J. Parra |añu = 2006 |títulu = What makes a champion? Explaining variation in human athletic performance |publicación = Respiratory Physiology & Neurobiology |volume = 151 |páxines = 109–123 |doi = 10.1016/j.resp.2005.12.013 |url = http://www.erin.utoronto.ca/~eparra/profile/PDF%20files/Brutsaert%20and%20Parra,%202006.pdf |formatu = PDF |fechaaccesu = 17 de xunetu de 2007 |pmid = 16448865 |númberu = 2–3 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070810081848/http://www.erin.utoronto.ca/~eparra/profile/PDF+files/Brutsaert+and+Parra%2C+2006.pdf |fechaarchivu = 10 d'agostu de 2007 }}</ref><ref name="newsci_geddes">{{cita noticia |apellíu = Geddes | nome = Linda | títulu = Superhuman | páxines = 35–41 | editorial = New Scientist | fecha = 28 de xunetu de 2007 }}</ref> Los estudios demuestren que l'exerciciu en mozos y adultos conduz a una meyor habilidá y condición física y fisiolóxica en posteriores etapes de la vida.<ref>{{cita noticia | url=http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/news/fullstory_58065.html | títulu=Being active combats risk of functional problems }}</ref> L'exerciciu: # Meyora y fortalez el sistema osteomuscular ([[güesos]], [[texíu cartilaxinoso|cartílagos]], [[lligamentu|lligamentos]], [[tendón|tendones]]) contribuyendo al aumentu de la [[calidá de vida]] y grau d'independencia especialmente ente les persones con más edá. # Enllarga'l tiempu socialmente preséu de la persona; al ameyorar la so capacidá física, cardio-vascular, ósea y muscular alza los sos niveles granibles, polo que retarda los cambeos propios de la [[tercer edá|vieyera]]. Asegura una mayor capacidá de trabayu y asegura la [[llonxevidá]] al favorecer la eliminación de toxines y oxidantes. # Ameyora l'aspeutu físicu de la persona. # Ameyora'l sistema inmune. # Regula tolos índices rellacionaos con hipertensión, glucemia y grases nel sangre. # Xenera sensación de prestar o bienestar, por cuenta de que'l cuerpu produz hormones llamaes endorfines. # Ameyora la calidá del suañu. # L'exerciciu físicu amenorga factores de riesgu cardiovascular, como la hipertensión arterial, la hipercoleterolemia, la obesidá o la diabetes. # Amás, mengua'l riesgu de mancadures dexeneratives del aparatu llocomotor y amenorga la incidencia la depresión o l'ansiedá. Les enfermedaes nes que se demostró que l'exerciciu físicu ye beneficiosu, ente otres son: [[asma]], [[embaranzu humanu|estrés d'embaranzu]], [[infartu]], [[diabetes mellitus]] y [[diabetes mellitus gestacional|diabetes gestacional]]; obesidá, [[hipertensión arterial]], [[osteoporosis]] y distintos tipos de [[cáncer]], como'l [[cáncer de próstata]] y el [[cáncer colorrectal]]. Los estudios demuestren una rellación fuerte ente la práutica del deporte y el meyoramientu d'aspeutos emocionales como l'autoestima (Escala Rosenberg) y aspeutos físicos como amenorgamientu de pesu, optimización de mañes motores y de movilidá articular.<ref>Gallego Antonio, J. & Aguilar Parra, J. & Cangas Díaz, A. & Torecillas, J. & Xusto, C. & Mañas, I. [http://www.rpd-online.com/artcle/view/989 «Programa de Natación Afecha pa persones mayores dependientes: Beneficios Psicolóxicos, Físicos y Fisiolóxicos».] (19 d'avientu de 2011). ''Revista de Psicoloxía del Deporte'', 2012. Vol.&nbsp;21, num.&nbsp;1, pp.&nbsp;125-133. {{ISSN|1132-239X}}. Recuperáu'l 10 de marzu de 2012.</ref> Esiste una rellación bien estrecha ente'l [[Cuerpu humanu|cuerpu]] y la [[mente]]. === Salú mental === Ye l'estáu d'equilibriu ente una persona y la so redolada sociu-cultural que garantiza la so participación llaboral, intelectual y de rellaciones p'algamar un bienestar y calidá de vida. los conceutos de salú mental inclúin el bienestar suxetivo, l'autonomía y potencial emocional, ente otros. Sicasí, les precisiones de la Organización Mundial de la Salú establecen que nun esiste una definición oficial sobre lo que ye Salú mental. L'actividá física opera cambeos na mente de la persona escontra direiciones más positives independientemente de cualquier efeutu curatible. Un programa d'exerciciu fayadizu fortalez la [[psique|psiquis]] humana, produciendo efeutos moderaos pero positivos y siguíos sobre ciertos estaos depresivos, [[ansiedá]] y [[estrés]] y promueve el bienestar psicolóxico. Una persona que s'exercita por aciu dalguna práutica deportiva va afectar positivamente a la so salú mental.<ref>{{cita publicación |autor=Márquez Sara, |añu=1995 |títulu=Beneficio Psicolóxicos de l'Actividá Física. |publicación=Rev. De Psicol. Xeneral y Aplic., |volume=48 |númberu=1 |páxina=185-206 |cita=Esiste muncha lliteratura alrodiu de los beneficios de la práutica de l'actividá física brengosa tales como por casu: ameyora la autoconfianza, sensación de bienestar, prestu sexual, amenorgamientu de l'ansiedá, amenorgamientu de la depresión o la meyora del funcionamientu intelectual}}</ref> La investigación suxer que l'entrenamientu de l'aptitú física meyora l'estáu d'ánimu, el autoconcepto, autoestima, habilidaes sociales, funcionamientu cognitivu, actitú nel trabayu; ameyora la calidá del suañu; amenorga l'ansiedá y el estrés, sollivia los síntomes depresivos; complementu d'utilidá pa programes de rehabilitación d'alcoholismu y abusu de sustancies.<ref>{{cita publicación|títulu=Physical fitness training and mental health |autor=Folkins, Carlyle H.; Sime, Wesley Y.|publicación=American Psychologist |volume=36 |númberu=4 |añu=1981 |páxina=373-389 |doi=10.1037/0003-066X.36.4.373}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=The relation of physical activity and exercise to mental health |autor=C B Taylor, J F Sallis, and R Needle |publicación=Public Health Rep. |añu=1985 |volume=100 |númberu=2 |páxina=195–202 |url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1424736/}}</ref><ref>{{cita publicación |autor=Kenneth R Fox |añu=1999 |títulu=The influence of physical activity on mental wellbeing |publicación=Public Health Nutrition |páxina=411-418 |doi=10.1017/S1368980099000567}}</ref> L'exerciciu regular acomuñar a una menor prevalencia de [[trestornu d'ansiedad|trastorno d'ansiedá]] y depresión.<ref>{{cita publicación |títulu=Association between physical activity and mental disorders among adults in the United States|autor=Renee D Goodwin, Ph.D.a |doi=10.1016/S0091-7435(03)00042-2 |publicación=Preventive Medicine|volume=36 |númberu=6 |fecha = xunu de 2003 |páxines=698–703}}</ref> === Efeutos nel celebru y les funciones cognitives === Nuna revisión en 2008 d'estratexes d'arriquecimientu pa frenar o revertir el deterioru cognitivu concluyó que «l'actividá física y l'exerciciu aeróbico en particular, ameyora les funciones cognitives n'adultos mayores».<ref>{{cita publicación | autor = Hertzog C, Kramer AF, Wilson S, Lindenberger O. | títulu = Enrichment Effects on Adult Cognitive Development: Can the Functional Capacity of Older Adults Be | doi = 10.1111/j.1539-6053.2009.01034.x | url = http://www.psychologicalscience.org/journals/pspi/pdf/PSPI_9_1%20main_text.pdf | formatu = PDF | añu = 2008 | publicación = Psychological Science in the Public Interest | páxines = 1–65 | volume = 9 | númberu = 1 | fechaaccesu = 7 de xunetu de 2009 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20161201233718/http://www.psychologicalscience.org/journals/pspi/pdf/PSPI_9_1%20main_text.pdf | archivedate = 2016-12-01 }}</ref> La práutica regular d'un programa d'exerciciu xenera nueves redes neuronales y ameyora les funciones cognitives al amontar la plasticidad sináptica, el metabolismu y la circulación sanguínea cerebral.<ref name="depresion">{{cita noticia |editorial=El Mundo. Suplementos |url=https://www.elmundo.es/suplementos/salud/2007/734/1197068413.html |títulu=L'exerciciu activa xenes qu'actúen sobre l'ánimu |fechaaccesu=19 d'agostu de 2012}}</ref> Ameyora la capacidá intelectual y el rendimientu escolar en neños y adolescentes. N'esperimentos con mures, l'exerciciu promueve la [[cognición|función cognitiva]] al traviés del desenvolvimientu del [[hipocampu (anatomía)|hipocampu]] que dependen d'aprendizaxe espacial, y la meyora de la plasticidad sináptica y la [[neurogénesis adulta]].<ref>{{cita publicación | apellíu = van Praag H, Kempermann G, Gage FH. | títulu = Ontogeny Running increases cell proliferation and neurogenesis in the adult mouse dentate gyrus | publicación = Nature Neuroscience | volume = 2 | númberu = 3 | páxines = 266–70 | añu = 1999 | formatu = Abstract | doi = 10.1038/6368 | pmid = 10195220 | nome1 = H | apellíu2 = Kempermann | nome2 = G | apellíu3 = Gage | first3 = FH}}</ref> Amás, l'actividá física tien efeutos [[neuroprotección|neuroprotectores]] en munches [[enfermedá neurodexenerativa|enfermedaes neurodexeneratives]] y neuromusculares.<ref>{{cita publicación | apellíu = Clément Grondard | títulu = Regular Exercise Prolongs Survival in a Type 2 Spinal Muscular Atrophy Model Mouse | publicación = The Journal of Neuroscience. | volume = 25 | númberu = 33 | páxines = 7615–7622 | añu = 2005 | doi = 10.1523/JNEUROSCI.1245-05.2005 | formatu = Abstract | pmid = 16107648 | nome1 = C | apellíu2 = Biondi | nome2 = O | apellíu3 = Armand | first3 = AS | last4 = Lécolle | first4 = S | last5 = Della Gaspera | first5 = B | last6 = Pariset | first6 = C | last7 = Li | first7 = H | last8 = Gallien | first8 = CL | last9 = Vidal | first9 = PP | author-separator = , | display-authors = 1}}</ref> Por casu, amenorgaría'l riesgu de desenvolver [[llocura]].<ref name="wvdhhr">[http://www.wvdhhr.org/bph/oehp/hsc/dementia/prevent.htm West Virginia Department of Health and Human Resources.]</ref> Per otra parte, la evidencia anecdótica suxer que l'exerciciu regular puede revertir el dañu cerebral inducida pol alcohol.<ref>{{Cita web |url=http://pn.psychiatryonline.org/cgi/content/full/41/23/20 |títulu=«Could Exercise Regenerate Alcohol-Damaged Neurons?» - Levin 41 (23): 20 - ''Psychiatr News''. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090625110913/http://pn.psychiatryonline.org/cgi/content/full/41/23/20 |fechaarchivu=2009-06-25 }}</ref> Les posibilidaes de por qué l'exerciciu ye beneficiosu pal celebru son los siguientes: * aumentando'l fluxu de [[sangre]] y osíxenu al celebru; * aumentando los [[factor de crecedera nerviosa|factores de crecedera neuronales]] qu'ayuden a crear nueves célules nervioses<ref name="pmid10195220">{{cita publicación |autor=van Praag H, Kempermann G, Gage FH |títulu=Running increases cell proliferation and neurogenesis in the adult mouse dentate gyrus |publicación=Nat. Neurosci. |volume=2 |númberu=3 |páxines=266–70 |fecha = marzu de 1999 |pmid=10195220 |doi=10.1038/6368 |url=}}</ref> y promover la plasticidad [[sinapsis|sináptica]]<ref name="pmid18059283">{{cita publicación |autor=Hunsberger JG, Newton SS, Bennett AH, Duman CH, Russell DS, Salton SR, Duman RS |títulu=Antidepressant actions of the exercise-regulated gene VGF |publicación=Nat. Med. |volume=13 |númberu=12 |páxines=1476–82 |añu=2007 |pmid=18059283 |doi=10.1038/nm1669}}</ref> (nuna recién investigación comprobóse que l'exerciciu aumenta la espresión del factor neurotrófico deriváu del celebru [[factor neurotrófico deriváu del celebru|BDNF]], mediáu pola hormona [[irisina]]);<ref>{{cita noticia |títulu=Una molécula producida mientres l'exerciciu aumenta la salú del celebru |url=https://www.europapress.es/salud/noticia-molecula-producida-exerciciu-aumenta-salud-celebru-20131011091356.html |editor=Europa Press |fechaaccesu=18 d'ochobre de 2013}}</ref> * amontando los neurotransmisores cerebrales qu'ayuden a la cognición, como [[dopamina]], [[ácidu glutámico|glutamato]], [[noradrenalina]] y [[serotonina]].<ref>Parker-Pope, T. (2001). «For a Healthy Brain You Really Need to Use Your Head - Physical and Mental Exercise Can Stave Off Mental Torne.» ''The Wall Street Journal'' Europe, November 26, 2001, 8. Retrieved October 5, 2006, from ProQuest database.</ref> L'actividá física créese que tien otros efeutos beneficiosos rellacionaos cola cognición yá que aumenta los niveles de factores de crecedera nerviosa, que soporten la sobrevivencia y la crecedera d'un númberu de célules neuronales.<ref>{{cita publicación | apellíu = Edward McAuley,* Arthur F. Kramer, and Stanley J. Colcombe | títulu = Cardiovascular fitness and neurocognitive function in older Adults: a brief review | publicación = BRAIN, BEHAVIOR, and IMMUNITY. | volume = 18 | númberu = 2004 | páxines = 214–220 | añu = 2004 | url = http://www.kch.uiuc.edu/labs/exercise-psychology/Library/pubs/McAuley_Brain_Behavior_Immunity_2004.pdf | formatu = PDF | fechaaccesu = 28 de marzu de 2007 | doi = 10.1016/j.bbi.2003.12.007 | nome1 = Y | urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070616225929/http://www.kch.uiuc.edu/labs/exercise-psychology/Library/pubs/McAuley_Brain_Behavior_Immunity_2004.pdf | fechaarchivu = 16 de xunu de 2007 | apellíu2 = Kramer | nome2 = Arthur F | apellíu3 = Colcombe | first3 = Stanley J }}</ref> == Exerciciu y bienestar == Atenúa la sensación de fatiga, mengua los niveles de [[colesterol]]emia, y refuerza la capacidá del sangre pa eslleir los coágulos que pueden conducir a una [[trombosis]]. Ye, coles mesmes, por demás eficaz en trestornos psicolóxicos amestaos con emociones depresives. Llibera [[péptido opioide|endorfines]], secreciones asemeyaes a la [[morfina]], producíes pol celebru; les endorfines amortiguan dolores nel planu corporal y faciliten sentimientos de prestar y hasta d'[[euforia (estáu)|euforia]]. L'exerciciu físicu contribúi a menguar los efeutos del avieyamientu y apurre efeutos beneficiosos dende'l puntu de vista fisiolóxicu, psicolóxicu y social. Cuando l'actividá física siguir mientres tola vida, mengua l'apaición y frecuencia de distintes [[enfermedá crónica|enfermedaes cróniques]], tanto físiques como mentales. Nun esisten llendes d'edá pa los beneficios del exerciciu.<ref name=BhererErickson>{{cita publicación |apellíu= Bherer |nome= L |apellíu2= Erickson |nome2= K |apellíu3= Liu-Ambrose |nome3= T |títulu= A review of the effects of physical activity and exercise on cognitive and brain functions in older adults |añu= 2013 |publicación= J Aging Res |volumen= 2013 |númberu= 657508 |doi=10.1155/2013/657508 |url= http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24102028 |PMID= 24102028}}</ref> P'ameyorar el sistema cardio-respiratoriu encamiéntase l'exerciciu aeróbico. Pal refuerzu d'articulaciones y musculatura, ta prescrita la [[calistenia]] y, de manera más avanzada, pa la medría de la fuercia, los exercicios con aparatos y peses. Pa un bon exerciciu nun s'encamienta realizar más de 20 minutos les primeres selmanes. A midida de que'l cuerpu tome como vezu l'exerciciu físicu, va poder dise amestando más tiempu d'exerciciu. === Exerciciu y salú nel ámbitu llaboral === Nun estudiu pioneru publicáu en 2012 pol [[Conseyu Cimeru de Deportes]] (CSD) pa comprobar los beneficios de la práutica d'un plan de promoción de l'actividá deportiva de los trabayadores de la empresa Mahou-San Miguel, aprecióse que'l 94&nbsp;% notó un ameyoramientu na so salú y condición física, el 86&nbsp;% nel so estáu de salú psicosocial, el 71&nbsp;% declarábase más motiváu y con una actitú más positiva nel so trabayu, el 93&nbsp;% notó mayor prestu personal, individual y [[autoestima]], el 42&nbsp;% amenorgó'l consumu de [[melecina|melecines]] y el 91&nbsp;% rellató una meyora xeneral na so salú, considerándola bona o bien bona. Tamién menguó'l [[Absentismo llaboral|absentismo]], amontóse la [[productividá]], y [[cohesión social]] ente los trabayadores. Ameyoró'l perfil cardiovascular de los participantes con menores cifres nos niveles de colesterol, con un aumentu del [[Lipoproteína d'alta densidá|HDL]], meyora del [[índiz glucémico basal]], unes cifres de [[presión arterial]] más baxes y un perfil de [[triglicéridos]] meyor.<ref>{{cita publicación |autor=José Luis Terreros. Conseyu Cimeru de Deportes |títulu=Valoración Socioeconómica del Programa d'Actividá Física pa los trabayadores de la empresa Mahou-San Miguel |fecha=mayu de 2012. |url=http://www.csd.gob.es/csd/estaticos/dep-salú/valoracion-socioeconomica-progr-actv-fisca-mahou-san-miguel-CSD-amái-2012.pdf |fechaaccesu=19 de xunetu de 2012 }}</ref> == Contraindicaciones del exerciciu físicu == Anque al exerciciu físicu considérase-y un fenómenu positivo y saludable, hai que plantegase cuánto exerciciu físicu ye sanu pa la salú y cuál ye l'exerciciu que se debe prauticar. Una idea xeneralizada abondo incorreuta que se tien de la práutica del exerciciu físicu, que paez esprendese dacuando de forma implícita de los beneficios que se proclamen a nivel popular sobre la salú, ye la de que dichos efeutos positivos prodúcense puramente pola so práutica, ensin esplicar con precisión cuálos tienen de ser los conteníos, volume ya intensidá de dicha práutica, d'alcuerdu a les carauterístiques y circunstancies del individuu, que son los factores que tienen de ser concretaos nuna prescripción. De forma simplaya, esiste la creencia de que cuanto más exerciciu físicu realícese mayores van ser los beneficios tocantes a salú ya imaxe corporal. Creáronse por tanto unos tópicos incorreutos como deporte. Asina l'exerciciu físicu puede tener como contrapartida una serie d'efeutos negativos, sobremanera cuando ye realizáu de forma desaparente pola imprecisión en cuanto al tipu d'exerciciu físicu, volume, frecuencia ya intensidá de la so realización y los oxetivos que vamos algamar. === Estrés oxidativo === A pesar de los múltiples beneficios qu'apurre l'exerciciu físicu, plantégase que l'aumentu nel consumu d'osíxenu mientres la so execución, cuantimás l'exerciciu físicu d'alta intensidá da llugar a l'apaición del [[estrés oxidativo]], nun hai evidencia en si esti afecta al rendimientu deportivu al curtiu plazu, sicasí puede tener consecuencies non necesariamente negatives a la salú al llargu plazu, l'exerciciu regular puede fortalecer les defenses antioxidantes pa faer frente al mesmu estrés oxidativo, y asina prevenir les enfermedaes que d'esti derívense; ta estudiándose si'l consumos de delles vitamines como la [[vitamina E]] podríen tener dalgún beneficiu na respuesta adaptativa l'exerciciu per parte de les defenses antioxidantes.<ref>{{Cita publicación|url=http://www.imd.inder.cu/axuntos/article/199/Actividá%20f%C3%ADsica%20y%20estr%C3%A9s%20oxidativo.pdf|títulu=Actividad física y estrés oxidativo: La gran paradoxa.|apellíos=|nome=|fecha=|publicación=Instituto de Medicina Deportiva de Cuba|fechaaccesu=|doi=|pmid=}}</ref> === Velea === Nun s'aconseya realizar exerciciu físicu nes 2-4 hores antes de dise a dormir, pos la producción d'hormones escitantes como les endorfines puede interferir na conciliación del suañu. === Sobre-exercitación === La presión qu'exercen los medios y la publicidá nel aspeutu físicu ideal d'una persona non solo refléxase en trestornos alimenticios na muyer, como la [[bulimia]] y [[anorexa nerviosa|anorexa]], sinón que tamién ta afectando a los homes per mediu d'una variedá de trestornos denominaos «TANE» (trestornu alimenticiu non específicu). A estes patoloxíes acomúñase un escesu d'exercitación, que puede derivase en vigorexia, una alteración mental que se caracteriza pol despreciu escontra'l mesmu cuerpu y la obsesión compulsiva de realizar exerciciu p'ameyorar esta supuesta apariencia deficiente. == Efeutos del exerciciu físicu na perda de pesu y la salú == {{wikificar|t=20170630142035}} Cuando se trata de la perda de pesu esitosa y duradera, comer bien ye namái una parte de la batalla. L'actividá física va ayudar a avanzar un pocu más al so oxetivu como quemar caloríes y la construcción de músculu. Sicasí, esta nun ye la única razón pa faer exerciciu. L'exerciciu mengua'l estrés, previén enfermedaes, y a cencielles te fai sentir meyor. Los Centros pal Control y la Prevención d'Enfermedaes (CDC) encamienta que los adultos sanos precisen siquier dos hores y 30 minutos selmanales d'actividá aeróbica moderada, como caminar a pasu llixeru, l'usu de la máquina elíptica, o la natación. Alternativamente, puede producise una hora y 15 minutos a la selmana d'actividá aeróbica brengosa como correr o andar en bicicleta. Esto tien d'estendese a lo llargo de la selmana. Pa la mayoría de la xente, un plan d'exercicios va significar 30 a 60 minutos de cardio cuasi tolos díes. Amás, los encamientos riquen exercicios d'entrenamientu de fuercia siquier dos veces a la selmana. 10 Beneficios pal to salú: # Esanicies el estrés y l'ansiedá. L'exerciciu, al ser un tranquilizante natural, amenorga les tensiones. # Aumenta l'autoestima. Al ver cómo ameyora'l to cuerpu, la piel y el to sentíu del humor, yá que lliberes munches hormones y toxines, te vas sentir meyor contigo mesmu. # Acelera'l to metabolismu. L'exerciciu non yá quema caloríes, tamién te ayuda a formar músculu y acelera el metabolismu, ayudar a endelgazar. # Ameyora la to vida sexual. Te lleno d'enerxía, fuercia y flexibilidá. # Aumenta la to calidá de vida. L'exerciciu te ayuda a caltener una bona salú. Caltién el to corazón fuerte y te ayuda a prevenir la osteoporosis. # Amenorga la posibilidá de tener diabetes. Cuando se fai exerciciu, quémense non yá grases, sinón tamién azucre. Poro, al realizar dalgún deporte los riesgos de desenvolver diabetes mengüen. # Remociques. Los músculos y el corazón debilitar colos años, pero cuando exercitamos fortalécense y retrásase el procesu d'avieyamientu. # Mengüen los riesgos de contraer cáncer. Les muyeres que nun s'exerciten, aumenten el riesgu a xenerar tumores malinos del sistema reproductivu y cáncer de mama. # Aumenta la to capacidá mental. Les investigaciones científiques demuestren que les reaiciones, la concentración y la memoria ameyoren cuando una persona caltiénse activa. # El to sentíu del humor aumenta. Si tas murniu o ablayái@, prueba faer exerciciu, por unes trés selmanes. Te vas sentir meyor. <gallery> Ficheru:Weighted, wide-grip pullup video.gif Ficheru:Jumping-2-year-boy.gif </gallery> == Ver tamién == * [[Entrenamientu con peses]] * [[Entrenamientu de fuercia]] * [[Exerciciu aeróbico]] * [[Exerciciu anaeróbico]] * [[Test de Burpee]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{wikiversidá|en:Category:Physical exercises}} * [http://ec.europa.eu/health-eu/my_lifestyle/sports_and_leisure/index_es.htm Portal Salú-XE, deportes y ociu.] * [http://www.europeanhydrationinstitute.org/es/physical_activity.html Claves pa la hidratación mientres l'actividá física.] * [http://www.20minutos.es/noticia/1125677/0/exerciciu-fisico/beneficios/salud/#xtor=AD-15&xts=467263 ''20 minutos''.] {{Navbox |name = Exerciciu Físicu |title = Exerciciu Físicu |listclass = hlist |state = autocollapse |group1 = Tipos |list1 = * [[Exerciciu aeróbico]] * [[Exerciciu anaeróbico]] * [[Estiramientu]] * [[Caminada]] * [[Jogging]] * [[Yoga]] * [[Natación]] * [[Entrenamientu de fuercia]] ** [[Entrenamientu con pesu corporal]] ** [[Entrenamientu con peses]] |below = }} {{Tradubot|Ejercicio físico}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Deporte y salú]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos con plantía Redirixe equí a páxines que nun esisten]] 5pztzjisx83l6l96a568beujchbnbbe Quiebra 0 113443 4376880 4176927 2025-06-17T14:20:03Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá fuercia => dicha fuercia 4376880 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20131118|medicina}} {{Avisu médicu}} {{ficha d'enfermedá |nome = Quebra |imaxe = Broken fixed arm.jpg |pie = Vista interna y esterna d'un brazu con una quebra compuesta, antes y dempués de [[ciruxía]]. |DiseasesDB = 4939 |CIE-10 = [http://apps.who.int/classifications/icd10/browse/2010/en#/XIX S'''''x'''''2] (onde '''''x'''''=0-9 dependiendo de l'allugamientu de quebrar) |CIE-9 = {{CIE-9|829}} |CIAP-2 = L76 |OMIM = |MedlinePlus = 000001 |eMedicineSubj = |eMedicineTopic = |MeshID = D050723 |sinónimos = Quebra ósea }} Una '''quiebra''' ye la perda de continuidá normal de la sustancia óseo o cartilaxinosa, por cuenta de golpes, fuercies o tracciones que les sos intensidaes superen la elasticidá del [[güesu]]. El términu ye estensivu pa tou tipu de frayatos de los [[güesos]], dende aquelles en que'l güesu destrúyese amplia y evidentemente, hasta aquelles mancadures bien pequeñes ya inclusive microscópiques. == Etioloxía == [[Ficheru:Fractura por impacto.ogg|miniaturadeimagen|274x274px|Animación 3D de quebra por traumatismu direutu]] Polo xeneral, quebrar producir pola aplicación d'una [[fuercia]] sobre'l güesu, que supera'l so [[resistencia elástica]], en cuanto al mecanismu d'aplicación de dicha fuercia sobre'l focu de quebrar, podemos clasificales: * '''Por traumatismu direutu''', nes cualos el focu de quebra foi producíu por un golpe direutu que la so [[enerxía]] tresmítese direutamente pola piel y les partes blandes. Por casu, el golpe d'un martiellu sobre un deu, quebrando la [[falanxe]] correspondiente. Nesta mesma clasificación atopen les quebres producíes de resultes d'una cayida, nes cualos el güesu ye'l mediu de tresmisión de l'acción de la fuercia y el suelu o otru elementu contundente ye l'elementu que reacciona, superando la resistencia ósea. * '''Por traumatismu indireutu''', nes cualos el puntu d'aplicación de la fuercia ta alloñáu del focu de quebra. Nesti casu, les fuercies aplicaes tienden a torcer o angular el güesu. Por casu, la cayida d'un esquiador, con rotación de la pierna, produz una quebra a nivel mediu de la tibia y el peroné, tando les fuercies aplicada a nivel del pie fixu y de tol cuerpu en rotación y cayida. ** Si la fuercia ye aplicada paralelamente a la exa de resistencia habitual del güesu, como lo qu'asocede nes cayíes d'altor de pies sobre les vértebres, resultando nuna compresión del güesu, encurtiándolo, denominar '''quebra por achaplamientu'''. ** Si la fuercia ye aplicada sobre un puntu de suxeción d'estructures tendoligamentosas, esgañando un cachu del güesu, denominar [[quebra por arrancamientu]]. * '''Por fatiga''', tamién denominaes '''bonales''', son aquelles en que la fuercia ye aplicada en forma enllargada ya intermitente nel tiempu. Por casu, la ''quebra de marcha'' que se produz en dellos atletes o reclutes del exércitu, que se produz nel pie (a nivel del segundu [[metatarsianu]]) === En neños y adolescentes === Quebrar en neños y adolescentes tienen delles carauterístiques que les estremen de les que se presenten n'adultos. En comparanza col güesu maduru de los adultos, el güesu en crecedera tien un coeficiente d'elasticidá mayor, por cuenta de la so particular composición histolóxica. Esta elasticidá condiciona l'apaición de quebres que nun s'acompañen de rotura completa del güesu nel focu de quebra. Por cuenta de que nun esiste una rotura completa, los síntomes reparaos en munches quebres en neños suelen ser de menor intensidá que los que se ven n'adultos. Esisten diversos tipos de patrones de quebra esclusivos del güesu en crecedera de los neños y adolescentes: * En "[[Quebra en tarmu verde|tarmu verde]]": El güesu ta incurvado y na so porción convexa reparar una llinia de quebra que nun llega a afectar tou la so espesura. Na so porción cóncava'l güesu solamente atópase deformado. * En "botón o torus": La corteza del güesu québrase solamente n'unu de los sos llaos, deformándose sobre sí mesma. * Deformación plástica: La diáfisis del güesu mancáu se incurva, ensin qu'esista una quebra llinial que pueda reparase en radiografíes. Sicasí, sí puede reparase rotura de les trabéculas ósees al microscopiu. El tratamientu de quebrar en neños suel ser más senciellu y tien polo xeneral meyores resultaos que n'adultos, por cuenta de la alta capacidá de rexeneración y remodelación de la cadarma en crecedera. == Patoxenia Quebrar d'un güesu entiende davezu la destrucción de la continuidá del [[periostiu]], el texíu óseo puramente dichu y l'[[endostio]]. Procesu de sanamientu: # Inflamación aguda con presencia d'hematoma, edema y angiogenesis. # Formación de cartílagu que depués se calcifica per mediu de la osificación endocondral y forma el [[durez ósea]] # Remodelación: los osteoclastos moldia'l güesu pa da-y la forma inicial y funcional. La resistencia del güesu mengua, faciendo'l segmentu quebráu qu'agora esta reparáu más propensu a una nueva quebra. == Clasificación == [[Ficheru:Claviculafraktur median tangential.jpg|thumbnail|300px|[[Quebra de clavícula]].]] Una quebra ye la rotura parcial o total d'un [[güesu]]. Los sistemes de clasificación de quebrar son dellos, y dependen del tipu de frayatu del güesu o zona corporal afeutada, lo mesmo que de otros factores asociaos. Pueden clasificase según la so etioloxía en "patolóxiques", "traumátiques", "por fatiga de marcha o estrés" y "obstétricas". === Esposición === Dependiendo si'l puntu de quebra comunícase o non col esterior, clasificar en: * '''Zarrada:''' si la punta de quebrar nun s'acomuñar a rotura de la piel, o si hai [[firida]], esta nun comunica col esterior. * '''[[Quebra espuesta|Abierta]]:''' si hai una firida que comunica'l focu de quebra col esterior, faciendo posible al traviés d'ella, el pasu de microorganismos [[patóxenu|patóxenos]] provenientes de la piel o l'esterior. === Llocalización nel güesu === Según el so allugamientu nel güesu, clasificar en: * '''Quebres pararticularres''', asocede nos estremos óseos y estrémense en epifisiarias y metafisiarias. *# '''Quebra epifisiaria''', asocede nel texíu óseo esponxosu del estremu articular d'un güesu, la [[epífisis]], usualmente llugar d'insertamientu de la cápsula articular y lligamentos estabilizadores de l'[[articulación (anatomía)|articulación]]. *# '''Quebra metafisiaria''', asocede na [[metáfisis]] ósea, usualmente perbién irrigada. * '''Quebra diafisiaria''', asocede na [[diáfisis]] ósea, munches vegaes son llugares con poca regación sanguínea. === Llocalización nel cuerpu humanu === Según el güesu afeutáu denominar: {{llista de columnes|3| * [[Quebra cranial]] * [[Quebra vertebral]] * [[Quebra clavicular]] * [[Quebra escapular]] * [[Quebra humeral]] * [[Quebra cubital]] * [[Quebra radial]] * [[Quebra carpiana]] * [[Quebra metacarpiana]] * [[Quebra falanxes]] * [[Quebra costal]] * [[Quebra d'esternón]] * [[Quebra sacra]] * [[Quebra coxigea]] * [[Quebra de cadril]] * [[quebra de femur|Quebra femoral]] * [[Quebra de rótula]] * [[quebra de tibia|Quebra tibial]] * [[Quebra de peroné]] * [[Quebra del tarsu]] * [[Quebra metatarsiana]] }} === Gravedad === Si la fuercia traumático ye de poca intensidá y la seición del güesu nun aportar# a total, denominar '''fisura''' o '''quebra incompleta'''. Si se secciona tol güesu, ye una '''quebra completa'''; y si produzse amás una separación ente los fragmentos óseos, denominar '''quebra con desplazamientu''', que implica complicaes operaciones pa la so cura. === Enfermedaes acomuñaes === Cuando una quebra producir nun güesu afeutáu por una enfermedá falar de '''quebra en güesu patolóxicu'''. Les enfermedaes más comunes que pueden afectar a los güesos son: * Enfermedaes del metabolismu calciu-fósforu: [[hiperparatiroidismo]], [[raquitismu]], [[osteomalacia]] * Enfermedaes del sistema endocrín: [[hipertiroidismo]] y [[síndrome de Cushing]] * Enfermedaes ósees: [[osteopenia]], [[osteoporosis]] y [[osteogénesis imperfecta]] == Cuadru clínicu == Los siguientes son los signos y síntomes más habituales d'una quebra: # [[Dolor]] (hasta [[shock neurogénico]]) # Impotencia funcional # [[Deformación]] # Perda de les exes # [[Equimosis]] # Crépito oseu # Movilidá anormal # [[Hemorraxa interna]] (hasta [[shock hipovolémico]] == Tratamientu == En casu de quebra, si nun se ye médicu o nun se diagnosticó'l problema, lo meyor que puede faer se ye entablillar el miembru (brazu, por casu) con daqué moldiable como cartón o madera. El manexu de quebrar ye polo xeneral el mesmu, esto ye: * Inmovilizar * Amenorgar * Rehabilitar La forma en que se realiza cada unu d'estos pasos ye'l que varia, dende los métodos ortopédicos hasta quirúrxicos (d'una resolución muncho más rápidu, pero de mayor costu y con requerimientos de material técnico-humanu muncho más elevaos). Una de les formes correutes d'inmovilizar una mancadura ósea (quebra) ye d'articulación a articulación, esto con cuenta de nun se mueva'l güesu y cause más dañu internu a los vasos sanguíneos o músculos, al inmovilizar la parte afeutada amenórgase dolor inflamación y dase estabilidá a la persona pa ser treslladada a un hospital. == Ver tamién == * [[Esguince]] * [[Luxación]] * [[Durez ósea]] * [[mancadura]] * [[güesu]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Quebres}} {{Tradubot|Fractura}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Quebres ósees|Quebres ósees]] [[Categoría:terminoloxía médica]] [[Categoría:Signos clínicos]] ja3byev96050sf33bih7ptpwnkk6awb Toxicoloxía 0 113499 4376915 4320143 2025-06-17T14:31:46Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá variable => dicha variable 4376915 wikitext text/x-wiki {{Avisu médicu}} [[Ficheru:Toxicology Research at FDA (NCTR 1193) (6009043040).jpg|thumb|right|255px|<center> {{PAGENAME}} </center>]] La '''Toxicoloxía''' ye una [[ciencia]] qu'identifica, estudia y describe la dosis, la naturaleza, la incidencia, la severidá, la reversibilidad y, xeneralmente, los mecanismos de los efeutos tóxicos que producen los [[xenobióticos]] qu'estropien l'organismu. La toxicoloxía tamién estudia los efeutos nocivos de los axentes químicos, biolóxicos y de los axentes físicos nos sistemes biolóxicos y qu'establez, amás, la magnitú del dañu en función de la esposición de los organismos vivos a previos axentes, buscando de la mesma identificar, prevenir y tratar les enfermedaes derivaes de dichos efeutos.<ref name="Katzung">{{cita llibru|Katzung|56|Introducción a la toxicoloxía ocupacional y ambiental|987-998|Daniel T. Teitelbaum|}}</ref> Anguaño la toxicoloxía tamién estudia, el mecanismu de los componentes endóxenos, como los radicales llibres d'osíxenu y otros intermediarios reactivos, xeneraos por [[xenobióticos]] y [[endobióticos]]. Nel últimu sieglu la toxicoloxía espandióse, asimilando conocencies de delles cañes como la bioloxía, la química, la física y les matemátiques. [[Mateo Orfila]] ye consideráu dacuando como «padre» d'esta disciplina.<ref>{{Cita web |url=http://www.esteve.org/aw/Home/Secciones_Web/Publicacions/Cuadernos/orfila/~cqb/pdfcomplet/ |títulu="Ente la ciencia y el crime". Llibro sobre Orfila y la toxicoloxía |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304235225/http://www.esteve.org/aw/Home/Secciones_Web/Publicacions/Cuadernos/orfila/~cqb/pdfcomplet/ |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> == Etimoloxía == Etimológicamente la pallabra derivar del llatín toxicum (venenu) y esta del griegu toxik (o)- τοξικόν gr. 'venenu de fleches', 'venenu' + -logí (ā) -λογία gr. 'estudiu'. Atopáronse puntes de llances y fleches del Paleolíticu emplegaes pa la caza, trescalaes en sustancies tóxiques d'orixe animal y vexetal. == Historia == [[Dioscorides]], médicu griegu al serviciu del emperador [[Nerón]], hizó la primer clasificación de plantes d'alcuerdu a la so toxicidá y el so efeutu terapéuticu<ref>{{cita llibru|apellíu=Hodgson |nome=Ernest |añu=2010 |títulu=A Textbook of Modern Toxicology |editorial=John Wiley and Sons |páxina=10 |isbn=0-470-46206-X}}</ref> y Ibn Wahshiya, médicu persa, escribió'l ''Llibru de los Venenos'' cerca del [[sieglu X]].<ref>{{cita llibru|apellíu=Levey |nome=Martin |añu=1966 |títulu=Medieval Arabic Toxicology: The Book on Poisons of ibn Wahshiya and its Relation to Early Native American and Greek Texts}}</ref> Pero foi'l profesor [[Mateo Orfila]] el qu'escribió'l primer tratáu formal de Toxicoloxía en 1813 en París, Francia llamáu ''Toxicoloxía Xeneral''.<ref>{{cita web|url=http://www.nlm.nih.gov/visibleproofs/galleries/biographies/orfila.html |editorial=O. S. National Library of Medicine |títulu=Biography of Mathieu Joseph Bonaventure Orfila (1787 – 1853)}}</ref> == Cañes == La toxicoloxía tradicional estudia los efeutos tóxicos n'organismos individuales. La toxicoloxía subdividióse en delles cañes d'alcuerdu al área, tipu de pacientes o tipu de tóxicos qu'estudien. === Ocupacional === La [[toxicoloxía ocupacional]] trata de les sustancies químiques presentes nel sitiu de trabayu. Ente les xeres más importantes de dicha especialidá tán identificar los posibles axentes dañibles, detectar les enfermedaes agudes y cróniques que causen; definir les circunstancies nes que pueden usase de forma [[inocuo|inocua]], y evitar l'absorción de cantidaes [[nocivu|nocives]] d'eses [[sustancia|sustancies]]. Tamién define y ocúpase de programes pa vixilar a los trabayadores espuestos, y a la redolada que llaborien. Ellaboráronse llendes de regulación y lineamientos pa definir les concentraciones ambientales segures d'aire al respective de munches sustancies presentes nel sitiu de trabayu.<ref name=Katzung/> Tamién establez llendes d'esposición a curtiu y llargu plazu de los trabayadores conforme los sos estudios, estos tienen validez llegal en dellos países.<ref>[http://www.osha.gov Páxina web de la OSHA] ''United States Occupational Safety and Health Administration'' Consultáu'l domingu 1° d'Abril del 2012.</ref> === Ambiental === La [[toxicoloxía ambiental]] ocupar de les posibles repercusiones nocives de les sustancies químiques nos organismos vivos, presentes na forma de [[contaminante]]s [[ambiente|ambiental]]. El términu ambiente entiende tola redolada qu'arrodia a cada organismu individual, y en particular, l'aire, la tierra y l'agua.<ref name=Katzung/> === Ecotoxicoloxía === La [[ecotoxicoloxía]] ocupar d'estudiar los efeutos tóxicos de sustancies químiques y axentes físicos en poblaciones y comunidaes d'organismos vivos dientro d'[[ecosistema|ecosistemes]] definíos; entiende les víes de tresferencia de dichos axentes y les sos intenciones cola redolada. A diferencia de la toxicoloxía tradicional, la ecotoxicoloxía trata sobre les consecuencies nocives que tienen en poblaciones d'organismos o ecosistemes.<ref name=Katzung/> === Alimentaria === La toxicologia alimentaria ocupar d'estudiar los efeutos tóxicos de la sustancies químiques presentes o añadíes nos alimentos ya inxeríes con ellos. Pueden ser ingredientes o componentes de los alimentos, aditivos o contaminantes. == Términos y definiciones == === Peligru y riesgu === El peligru ye la capacidá d'un axente químicu pa causar dañu nuna situación o circunstancia en particular; aspeutos fundamentales son les carauterístiques y condiciones del usu y l'esposición. Pa valorar el peligru precisen conocencies de la toxicidá inherente de la sustancia y les cantidaes a la que puede tar espuesta esa persona.<ref name=Katzung/> El riesgu defínese como la frecuencia esperada de qu'apaeza un efeutu nocivu indeseable, pola esposición a un axente químicu o físicu. Pa envalorar dicha variable va haber que recurrir a datos de [[dosis]]/[[respuesta]] y dosis efeutiva. === Víes d'esposición === Les víes d'entrada de sustancies químiques nel [[Ser vivu|organismu]] difieren en situaciones d'esposición diverses. Nel [[industria|entorno industrial]], la vía principal ye la inhalación. La [[vía transdérmica]] ye importante pero tien menor trescendencia que la ingestión de sustancies.<ref name=Katzung/> Les víes d'ingresu al organismu d'estes sustancies [[xenobióticos|xenobióticas]] son: ''[[Vía respiratoria|Respiratoria]]: '' Ye la más común y la mayor, los contaminantes lleguen rápido al [[ser vivu|organismu]] al traviés de los [[pulmones]] y depués al restu del cuerpu per mediu del [[riega sanguínea]]. Tenemos De tener presente que non solo una sustancia n'estáu gaseosu pue ser esneldada, tamién pueden ser líquidos (aerosoles) y sólidos (polvu en suspensión), pa evitar l'ingresu d'esti axente al organismu tienen d'utilizase proteutores respiratorios con un filtru fayadizu al axente contaminante. ''[[Dixestiva]]: '' Podemos ser afeutaos non solo por inxerir direutamente'l productu sinón por otros elementos contaminaos los cualos llevamos a la boca y ñariz. ''[[Cutanea]]: '' Producir nel momentu qu'ingresen los contaminantes polos poros y estos de la mesma lleguen al [[riega sanguínea]]. Los efeutos non necesariamente van presentase de forma inmediata (Estáu de Llatencia), tien de tenese especial curiáu cuando se produz una mancadura con dalgún elementu contamináu yá que d'esta forma l'axente tien accesu direutu al nuesu organismu, la piel dexa de ser nuesa capa proteutora qu'amás fai dañu al nuesu organismu. === Concentración o dosis y respuesta === Pa cada sustancia químico esiste una rellación ente dosis y respuesta pa los diversos tipos d'efeutos toxicológicos. La rellación siempres ye, xeneralmente, positiva y direuta, lo que quier dicir qu'a mayor concentración o dosis mayor ye l'efeutu. '''Estragal'''&nbsp;ye'l puntu más baxu a partir del cual tolos individuos d'una especie empiecen a reaccionar. Les concentraciones inicial y final nun organismu son problemátiques, por cuenta de que les primeres son dosis tan pequeñes que los equipos de midida nun son capaces de midila y les postreres son dosis qu'afecten a tolos individuos ==== Dosis o concentraciones significatives ==== * '''ED: ''' dosis efeutiva. Les dosis terapéutiques son consideraes como dosis efeutives. * '''TD: ''' dosis tóxica (dosis con efeutu negativu). * '''LD: ''' dosis letal (dosis con un efeutu concretu, la muerte). * '''NOEL, ''' [[NOAEL]]''': ''' nivel ensin efeutu adversu observable. La concentración del tóxicu ye tan baxa que nun produz efeutos observables. * '''APONDERE''', [[LOAEL]]''': ''' nivel más baxu con efeutu o estragal. Ye un puntu específicu cola concentración más baxa onde tenemos efeutos adversos observables. A partir d'esti puntu los efeutos nun se deben a efeutos aleatorios (edá, pesu, sexu...), sinón que se deben namái a la sustancia tóxico suministrada. * '''Efeutu techu: ''' Los individuos más resistentes riquen de concentraciones más elevaes de lo normal por que respuendan al tóxicu. * '''Potencia (toxicidá): ''' Términu relativu que compara la dosis efeutiva de distintos fármacos (tóxicos). Una sustancia ye más potente si rique menos concentración pa provocar efeutu. * '''Índiz terapéuticu: ''' Cociente ente dosis tóxica/letal y dosis efeutiva. Como esto na práutica ye malo de determinar, calcúlase como'l cociente ente la dosis tóxica pal 50% de la población y la dosis efeutiva tamién pal 50% de la población (TD<sub>50</sub>/ED<sub>50</sub>). Preséu en determinación d'esposición ambiental aceptable d'un tóxicu o la seguridá d'un [[fármacu]]. * '''Marxe de seguridá: ''' calcúlase como'l cociente ente la dosis tóxica pal 1% de la población y la dosis efeutiva pal 99% de la población (TD<sub>1</sub>/ED<sub>99</sub>). == Ver tamién == *[[Institutu de Toxicoloxía de la Defensa]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * Curtis D. Klaassen, Ph. D. Casarett and Doulls Toxicology, the basic science of poisons. Séptima edición. New york: Mc Graw Hill; 2008 * Repetto, M y Guillermo Repetto G. 2009. Toxicoloxía Funademental 4ª Edición. Edición Díaz de Santos. Madrid. * Walker, C.H. Sibly, R.M. Hopkin S.P., Peakall D.B. 2012. Principles of Ecotoxicology, Fourth Edition. CRC Press. Taylor & Francis. Boca Raton. USA. == Enllaces esternos == {{Commonscat|Toxicology}} * {{Enllaz rotu|1=Axencia pa Sustancies Tóxiques y el Rexistru d'Enfermedaes - USA |2=http://www.atsdr.cdc.gov/es/ye_index.html |date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot }} ** {{Enllaz rotu|1=ToxFAQs |2=http://www.atsdr.cdc.gov/es/toxfaqs/ye_toxfaqs.html |date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot }} ** {{Enllaz rotu|1=Cursu de toxicoloxía pa comunidaes |2=http://www.atsdr.cdc.gov/es/training/toxicology_curriculum/ye_index.html |date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot }} ** {{Enllaz rotu|1=Resumes de Salú Pública |2=http://www.atsdr.cdc.gov/es/phs/ye_phshome.html |date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot }} ** {{Enllaz rotu|1=Estudios de Casu en Medicina Ambiental |2=http://www.atsdr.cdc.gov/es/HEC/CSEM/ye_csem.html |date=December 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * [https://web.archive.org/web/20091212000933/http://vademecum.com.uy/ Vademécum Veterinariu] * [http://www.fichasdeseguridad.com Coleición de fiches de seguridá] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090627031340/http://www.fichasdeseguridad.com/ |date=2009-06-27 }} {{Tradubot|Toxicología}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Toxicoloxía| ]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con errores de referencies]] 2zjbq4l90yeu3ccr3dytxwd2v7kbpfm Tétanu 0 113537 4376822 4373090 2025-06-17T13:04:26Z XabatuBot 43102 iguo testu: l'esterilización => la esterilización 4376822 wikitext text/x-wiki {{Avisu médicu}} {{Ficha d'enfermedá |nome = Tétanu |imaxe = Clostridium tetani.jpg |pie = ''[[Clostridium tetani]]'', cola so carauterística forma de [[baqueta]]. |tamañu = |CIE-10 = {{CIE-10|A|33||a|30}}-{{CIE-10|A|35||a|30}} |CIE-9 = {{CIE-9|037}}, {{CIE-9|771.3}} |CIE-O = |CIAP-2 = N72 |OMIM = |DiseasesDB = 2829 |Medline = |MedlinePlus = 000615 |eMedicineSubj = emerg |eMedicineTopic = 574 |MeshID = D013742 |GeneReviewsID = |GeneReviewsName = |sinónimos = Tétano }} El '''tétanu'''<ref>{{DALLA|tétanu|46871}}</ref> ye una enfermedá aguda provocada poles [[neurotoxina|neurotoxines]] producíes pola [[bacteria]] ''[[Clostridium tetani]]'' un [[bacilu]] [[anaerobiu|anaeróbico]] [[bacteria Gram positiva|Gram Positivu]] productor d'[[espora|espores]] que s'atopa comúnmente nel suelu y les fieces, que los sos efeutos nel [[sistema nerviosu]] xeneren [[tiemblu|tiemblos]] o violentes contraiciones musculares, rixidez ya inestabilidá del [[sistema nerviosu autónomu|sistema autónomu]].<ref name = "Joshi2007" /> == Historia == [[Ficheru:JimHorse.png|thumb|200px|El caballu ''Jim'', que'l so [[sueru sanguineu]] usar pa producir l'[[antitoxina]] de la [[difteria]], terminó contamináu cola bacteria tetánica, y provocó delles muertes ente [[1900]] y [[1902]].]] Esisten datos antiguos dende'l [[sieglu V e.C.|sieglu V&nbsp;e.&nbsp;C.]] nos que se describe esta enfermedá. [[Hipócrates]] foi'l primeru que describió los síntomes del tétanu nun [[marineru]], y describir como hipercontraición de [[músculu esqueléticu|músculos esqueléticos]]. En 1889 el médicu y bacteriólogu xaponés [[Kitasato Shibasaburo]] llogró'l primer cultivu de ''[[Clostridium tetani]]''. Darréu la [[toxina]] del tétanu foi afayada por [[Knud Faber]] en [[1899]], condición previa pal ésitu del desenvolvimientu de la vacuna. De magar, el [[bacilu]] ''[[Clostridium tetani|C. tetani]]'' aisllóse na tierra (especialmente na tierra de cultivu), en fieces ya intestinos de [[caballu|caballos]], [[oveya|oveyes]], [[ganáu bovino]], [[aguarón|aguarones]], [[Canis lupus familiaris|perros]], [[Cavia porcellus|cobayes]] y [[pollu|pollos]]. Les sos espores pueden atopase na tierra y na superficie de la piel (tantu la d'animales como humanos) y debaxo de les uñes. La [[inmunización]] pasiva contra'l tétanu llevar a cabu masivamente per primer vegada mientres la [[Primer Guerra Mundial]]. == Etioloxía == L'axente causal, ''[[Clostridium tetani]]'', ye un [[bacilu]] [[anaerobiu]] estrictu (obligáu), [[bacteria Gram positiva|Gram Positivu]], móvil, con una [[espora]] terminal de mayor diámetru, lo que-y da l'apariencia d'una [[baqueta]]. Los sos [[espora|espores]] son estables en condiciones atmosfériques xenerales y pueden vivir mientres años, sacante qu'ente en contautu con [[osíxenu]] o lluz solar (que destrúi tanto al organismu como les sos espores en poques hores). Ye resistente a determinaos desinfestantes: [[fenol]], [[formol]] y [[etanol]], pero son destruyíes por [[peróxidu d'hidróxenu]] (agua osixenada), [[glutaraldehído]] y la esterilización por calor. L'axente patóxenu (el [[bacilu]]) atopar de manera cosmopolita nel [[suelu]], sedimentos marinos, en mediu inorgánicu, metales n'oxidación y tamién nes [[fieces]] de determinaos animales.<ref name=scielocostarica>Hernándz-Chavarría, Francisco; Chaves, Fernando, y Freer, Enrique. ''Clostridium tetani'': tétanos y su frecuencia en Costa Rica. ''Rev. Costarric. Cienc. Méd.'' [en llinia], dic. 2000, ''21'':3-4 [citáu 04 de marzu 2009], 191-202. Disponible en: [http://www.scielo.sa.cr/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0253-29482000000200008&lng=es&nrm=iso]. ISSN 0253-2948</ref> Introducir al cuerpu al traviés de firíes abiertes por contautu con tierra, [[cuchu]] contamináu; por cortes o penetración de dalgún oxetu ferruñosu como: [[clavu (oxetu)|clavos]], [[anzuelu|anzuelos]], cuchielles ferruñoses, pue ser por mordedures de perros, etcétera. El periodu d'incubación del tétanu va de 24 hores a 54 díes. El periodu permediu ye d'unos 8 díes. Polo xeneral, cuanto más alloñáu tea la firida del [[sistema nerviosu central]], más llargu ye'l periodu d'[[incubación]]. Los periodos d'incubación y la probabilidá de muerte por tétanu son inversamente proporcionales. Una vegada nel interior del cuerpu abonda por tol organismu, tresportada per vía sanguínea y linfática, hasta algamar el [[sistema nerviosu]], pol cual tien preferencia. Multiplícase y segrega sustancies tóxiques ([[toxina|toxines]]), qu'enfusen nes [[sistema nerviosu periféricu|fibres nervioses motores perifériques]], hasta llegar al sistema nerviosu central, con afectación inhibitoria de [[neurona|neurones]] productores del [[neurotransmisor]] [[acedu γ-aminobutírico|GABA]] y el [[aminoácidu]] [[glicina]], colo que provoca'l paralís y los tiemblos musculares que caractericen la enfermedá.<ref>Neil R Carlson, Jorge A. tr Barrientos Silva, María Elena rev. téc Ortiz Salinas [https://books.google.com/books?id=wHzuBykqn8cC Fundamentos de psicoloxía fisiolóxica] (n'español). Publicáu por Pearson Educación, 1996; p. 68. ISBN 968-880-800-8</ref> == Patoxenia == El bacilu llibera dos toxines: la [[tetanolisina]] y la [[tetanospasmina]]. L'acción principal de la tetanospasmina imponse sobre los nervios periféricos del sistema nerviosu central. Hai cambéu de [[proteína|proteínes]] encargaes de la lliberación de los neurotransmisores [[acedu γ-aminobutírico|GABA]] y [[glicina]] de les [[Célula de Renshaw|célules de Renshaw]] del estil anterior de la [[migollu espinal]]. Por cuenta de que la tetanospasmina biforca a la proteína [[sinaptobrevina]] (que, en xunto col [[calciu]], ayuda a la fusión de la [[vesícula sináptica]] a la [[sinapsis|membrana presináptica]]).<ref name=baclofeno>Cabrerizo García, J. L. ''et al.'' [http://scielo.isciii.es/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0212-71992008000700014&lng=es&nrm=iso Tratamientu del tétanos con [[baclofeno intratecal]]] (n'español). ''An. Med. Interna'' (Madrid) [online]. 2008, ''25''(7) [citáu 2009-10-22], 372-373. ISSN 0212-7199</ref> Les [[motoneurona|motoneurones]] tipo alfa queden desinhibidas, lo que xenera contraiciones musculares tóniques sosteníes y contraiciones clóniques o sacudiones y trai a doliosos [[calambre]]s musculares. Cuando mengua'l potencial [[redox]] nos texíos, favorécense les condiciones anaeróbicas y el pasu de la bacteria a la forma vexetativa, la [[multiplicación bacteriana]] y la producción y lliberación de toxina. La toxina hemolítica y la tetanolisina suelen ser [[cardiotóxicas]], pero de naturaleza insignificante, daos los síntomes típicos de la enfermedá, y ye bien infeiciosa. == Síntomes == [[Ficheru:Opisthotonus_in_a_patient_suffering_from_tetanus_-_Painting_by_Sir_Charles_Bell_-_1809.jpg|thumb|[[Opistótonos]] o [[tiemblu|tiemblos]] musculares d'un home que sufre de tétanu (1809).]] * Con frecuencia, el tétanu empieza con [[tiemblu|tiemblos]] leves nos músculos del quexal ([[trismo]]). Los tiemblos tamién pueden afectar el tórax, el pescuezu, el llombu y los músculos abdominales. Los tiemblos musculares del llombu de cutiu causen arqueamiento, llamáu opistótonos. * Delles vegaes, los tiemblos afecten músculos de la respiración, lo cual puede llevar a problemes respiratorios. * L'acción muscular enllargada causa contraiciones súbites, fuertes y dolioses de grupos musculares, lo cual denominar [[tetania]]. Estos episodios pueden provocar quebres y esgarrios musculares. * Esbabayamientu * Sudoración escesiva * Fiebre == Clasificación == Según la intensidá de les contraiciones, apaecen les siguientes formes de tétanu: * leve: rixidez muscular con escases contraiciones musculares; * moderada: [[trismo|zarru del quexal con rixidez]], [[disfagia|dificultá al tragar]] ([[disfagia]]) y contraiciones de los [[músculu|músculos]] del [[pescuezu]], del [[llombu]] y del [[abdome]]; facies<ref group="nota">[http://dle.rae.es/?id=HT14OZs Significáu de facies.]</ref> de risa sardónica; * grave: afectación respiratoria. Basáu na [[patoxenia]] de la enfermedá, pueden estremase: * Tétanu local: ye una forma pocu frecuente de la enfermedá, na que los pacientes tienen contraición persistente de los músculos na mesma zona anatómica de la mancadura. Les contraiciones pueden persistir mientres delles selmanes antes de la eventual y gradual amenorgamientu de la sintomatoloxía. El tétanu local ye xeneralmente leve, y namái alredor del 1 per cientu de los casos son mortales, anque puede trate precedíu pola apaición de tétanu xeneralizáu. * Tétanu cefálicu: ye una forma rara de la enfermedá, dacuando asocede acomuñáu con una [[otitis media]], na que ''C. tetani'' ta presente na flora del [[oyíu mediu]], o bien, dempués de les mancadures traumátiques na cabeza. Arréyense los [[pares craniales|nervios craniales]], especialmente los del área [[cara|facial]]. * Tétanu xeneralizáu: ye'l tipu más común de tétanu, lo que representa aproximao'l 80 per cientu de los casos. La forma xeneralizada polo xeneral presentar con un patrón descendente. La primer señal ye'l trismo y el llamáu ''tiemblu facial'' o ''risa sardónica'', siguíu pola rixidez del pescuezu, la dificultá pa tragar y la rixidez de los músculos pectorales y de la pantorría. Otros síntomes son una temperatura elevao, sudoración, la elevación de la [[presión arterial]] y un [[taquicardia|ritmo cardiacu rápidu]], que se presenta de manera episódica. Los tiemblos pueden asoceder con frecuencia y con una duración de dellos minutos col cuerpu na forma narquiada carauterística, llamada ''[[opistótonos]]''. Los tiemblos pueden siguir por 3-4 selmanes, y la recuperación completa puede tardar hasta meses.<ref>[https://web.archive.org/web/20130719192803/http://tetanussymptoms.net/ Los síntomes del tétanu (n'inglés)]</ref> * Tétanu neonatal: ye una forma de tétanu xeneralizáu qu'asocede nos [[naciellu|naciellos]], en neños que nun adquirieron una [[inmunidá pasiva]] porque la madre nunca foi vacunada. Polo xeneral la infeición produzse al traviés del muñón umbilical infectáusobremanera cuando se corta'l gordón con un preséu non [[esterilización (microbioloxía)|manera]]. El tétanu neonatal ye común en munchos [[países en desenvolvimientu]] y ye responsable d'alredor del 14 per cientu de les muertes neonatales, pero ye bien raru nos [[países desenvueltos]]. == Cuadru clínicu == [[Ficheru:PHIL tetanus.jpg|thumb|200px|Combadura espasmódica del cuerpu escontra tras: opistótonos. El mesmu fenómenu con combadura palantre llámase ''[[emprostótono]]''.]] Dalgunos de los síntomes carauterísticos del tétanu son: * rixidez de los músculos y tiemblos musculares (quexal, que la so rixidez tamién conocer como trismus, cara, abdome, miembros cimeros ya inferiores); * fiebre y pulsu rápido; * dificultá pa tragar; * [[apnea (enfermedá)|apnea]]; * contraición del cuerpu enteru de tal manera que se caltién encorváu: escontra tras (opistótonos) o bien escontra alantre (emprostótono).<ref>Christoph Wilhelm Hufeland. [https://books.google.es/books?id=dbA6SuqKIRMC ''Tratáu completu de medicina práutica''] (llibru completu disponible n'español), publicáu por Llibrería de D. Ángel Caleya, editor, 1848; p. 248. Procedente de la [[Universidá Complutense de Madrid]]. Digitalizado el 1 Sep 2008.</ref> == Diagnósticu diferencial == El tétanu tien elementos clínicos que pueden faer confundilo con otres patoloxíes, ente elles: * tetania [[hipocalcemia|hipocalcémica]] * reacciones [[distonía|distónicas]] de les [[fenotiazina|fenotiazines]] * hiperventilación por ataques de [[histeria]] * [[encefalitis grave]] * mal de [[rabia]] * intoxicación por [[estricnina]] == Tratamientu == {| align="right" style="margin-left:1em" |+ style="margin-left:1em;" | '''Encamientos pa la prevención de tétanos en neños mayores de 7 años con esgañes.'''<ref>Richard A. Polin, Mark F. Ditmar. [Pediatría] (n'español). Publicáu por Elsevier España, 2006; pá. 164. ISBN 84-8174-888-9</ref>)'' |- bgcolor="#DDDDDD" ! # d'inmunizaciones ! Refuerzu previu !Tipu de firida !Encamientu |- bgcolor="#EEEEEE" | Incierta o <3 || ??? || Llimpia || Vacuna antitetánica<br />d'adultos |- bgcolor="#EEEEEE" | Incierta o <3 || ??? || D'altu riesgu || Vacuna antitetánica<br />d'adultos más<br />antitoxina |- bgcolor="#EEEEEE" | 2 o más || >10 años || Llimpia || Vacuna antitetánica<br />d'adultos |- bgcolor="#EEEEEE" | 2 o más || >10 años || D'altu riesgu || Vacuna antitetánica<br />d'adultos |- bgcolor="#EEEEEE" | 3 o más || 5-10 años || Llimpia || Nenguna |- bgcolor="#EEEEEE" | 2 o más || 5-10 años || D'altu riesgu || Vacuna antitetánica<br />d'adultos |} La firida tien de llimpiase bien y esaniciar la fonte de la toxina, retirar el texíu muerto y dexar espuestu al aire, una y bones el [[osíxenu]] matu a les bacteries [[Organismu anaerobiu|anaeróbicas]]. La [[penicilina]] (o [[tetraciclina]] para pacientes alérxicos) ayuda a amenorgar la cantidá de bacteries, pero nun tien nengún efeutu sobre la [[neurotoxina]] que producen. Anguaño encamiéntase l'empléu del [[metronidazol]], en reemplazu de la penicilina, una y bones esta postrera tien efeutu anti-GABA, que podría tener actividá sinérgica cola toxina tetánica. Tamién se debe alministrar [[inmunoglobulina]] humana antitetánica pa neutralizar la toxina circulante qu'entá nun se xunió a les terminaciones nervioses<ref name=baclofeno /> o [[antitoxina|sueru antitetánico]]. == Prevención == {{AP|Vacuna antitetánica}} El tétanu puede prevenise por aciu la vacunación. Un refuerzu de la [[vacuna]] ye recomendable cada 10 años. Polo xeneral, dase una vacuna cada vez qu'un paciente sufre una pinchada o una firida cuando nun se tien la certidume de la so vacunación. Siguiendo l'esquema de 3 dosis mientres la lactancia, un refuerzu na infancia, unu na adolescencia y unu na edá adulta, la proteición puede durar pa tola vida.<ref>{{cita publicación ||autor=Organización Mundial de la Salú |enllaceautor=OMS |fecha=19 de mayu de 2006 |añu=2006 |títulu=Tetanus vaccine; WHO position paper |publicación=Weekly epidemilogical report |volume=81 |númberu=20 |páxines=197-208 |allugamientu=Suizu |editorial= |issn=0049-8114 |url=http://www.who.int/immunization/Tetanus_vaccine_SP.pdf |fechaaccesu=18 de xunetu de 2013}}</ref> == Notes == {{llistaref|group="nota"}} == Referencies == {{llistaref||refs=<ref name = "Joshi2007">{{cita publicación |apellíu=Joshi |nome=S. |apellíos2=Agarwal |nome2=B. |apellíos3=Malla |nome3=G. |apellíos4=Karmacharya |nome4=B. |fecha=2007 |títulu=Complete elimination of tetanus is still elusive in developing countries: A review of adult tetanus cases from referral hospital in Eastern Nepal |títulotrad=La eliminación completa del tétanos entá ye elusiva nos países en desenvolvimientu: revisión de casos de tétanos n'adultos dende hospitales de referencia en Nepal oriental |publicación=Kathmandu University Medical Journal |volume=5 |númberu=3 |páxines=378-381 |idioma=inglés |url=http://www.kumj.com.np/issue/19/378-381.pdf |fechaaccesu=9 de xunu de 2017}}</ref>}} == Enllaces esternos == {{commons|Tetanus}} * [http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/spanish/ency/article/000615.htm Tétanu] en [[Medline Plus]] * [http://www.youtube.com/watch?v=tL0MmcybmE8 Tétanu neonatal] - Contraiciones musculares nun [[naciellu]] (video de [[YouTube]]) * [http://www.youtube.com/watch?v=zwnAGtO2-wA Unicef: Young quake survivors battle tetanus infection] (n'inglés) (video en [[YouTube]]) * [https://books.google.es/books?id=h0lZAAAAIAAJ Memoria sobre'l tétano, especialmente interior, y cola particularidá de los órganos dixestivos, conocíu col nome de [[cólera morbo]], y carecíu nes [[Filipines]]] (artículu completu disponible n'español). Publicáu por Impr. Real, 1832. Procedente de la [[Universidá de California]]. Digitalizado el 7 ene 2008; 102 páxines. * {{l-medlineplus|Tétanu}} {{ORDENAR:Tetanu}} {{Tradubot|Tétanos}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Enfermedaes bacterianes]] [[Categoría:Enfermedaes neurolóxiques]] [[Categoría:Otres enfermedaes bacterianes]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos con referencies a la RAE]] s4oyj25lwq3o2w2279l1e75zk5ry2kw Antlia 0 113554 4377191 4102551 2025-06-18T08:19:25Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Antliae => U Antliae 4377191 wikitext text/x-wiki {{Ficha de constelación |títulu = La Bomba Neumática<br/><small>''Antlia''</small> |imaxe = Antlia constellation map.svg |pie_imaxe = Carta celeste de la constelación de la Bomba Neumática na qu'apaecen les sos principales estrelles. |nome_español = La Bomba Neumática o la Máquina Neumática |nome_llatín = Antlia |xenitivu = Antliae |abreviatura = Ant |introducida_por = [[Nicolas-Louis de Lacaille]] |superficie = 238,9 |porcentaxe = 0,579 |rangu = 62 |ar_inferior = 9&nbsp;h 26,94&nbsp;m |ar_cimeru = 11&nbsp;h 5,92&nbsp;m |dec_inferior = -40,42° |dec_cimeru = -24,54° |ver_completa_inferior = 49°&nbsp;N |ver_completa_cimera = 90°&nbsp;S |ver_parcial_inferior = 49°&nbsp;N |ver_parcial_superior = 65°&nbsp;N |estrelles = 42 |estrella = [[Alfa Antliae]] |magnitú = 4,24 |messier = Nengunu |ngc = 66 |caldwell = Nengunu |meteoros = Nenguna |colindancia = 4 constelaciones {{llista de columnes|1| * [[Centaurus]] * [[Hydra (constelación)|Hydra]] * [[Pyxis]] * [[Vela (constelación)|Vela]]}} |mes = Abril |imaxe_inferior = |pie_imaxe_inferior = }} '''Antlia''' o '''la Bomba Neumática''' ye una [[constelación]] del hemisferiu celeste austral. El so nome fai referencia al aparatu inventáu pol físicu francés [[Denis Papin]] nel sieglu&nbsp;XVII. La constelación foi introducida por [[Nicolas-Louis de Lacaille]], col nome de Antlia Pneumatica, cuando tuvo trabayando nel [[observatoriu del cabu de Bona Esperanza]] y cúntase ente los ochenta y ocho constelaciones modernes. Asitiada cerca de les estrelles que formaben l'antigua constelación d'[[Argo Navis]], Antlia ye dafechu visible dende llatitúes más al sur de los 49 grado norte. Antlia ye una constelación débil. La so estrella más brillosa ye [[Alfa Antliae]], una [[Xigante naranxa|xigante anaranxada]] quiciabes [[Estrella variable|variable]], pos la so [[magnitú aparente]] varia ente 4,22 y 4,29. Otra estrella destacada ye [[S&nbsp;Antliae]], un [[Estrella binaria eclipsante|sistema binariu eclipsante]] que les sos componentes tán tan próximes que nel futuru van fundir pa formar una única estrella. Conócense dos estrelles con exoplanetes nesta constelación: [[HD&nbsp;93083]] y [[Wasp-66]]. [[Oxetu de cielu fondu|Oxetos notables de cielu fondu]] son la galaxa [[NGC&nbsp;2997]] y la [[galaxa nana de Antlia]]. == Historia == L'astrónomu francés Nicolas-Louis de Lacaille describió per primer vegada la constelación ente 1751 y 1752 como ''la Machine Pneumatique'' (n'español, la Bomba Neumática),<ref>Ridpath, Ian. ''Lacaille's Southern Planisphere of 1756''. ianridpath.com.</ref><ref>De Lacaille, Nicolas-Louis (1756). ''Relation abrégée du Voyage fait par ordre du Roi au cap de Bonne-espérance''. Mémoires de l'Académie Royale des Sciences (en francés): 519-592 [589].</ref> conmemorando la bomba d'aire inventada pol físicu francés Denis Papin.<ref name=ridpathantlia>Ridpath, Ian. ''Antlia''. ianridpath.com.</ref> Lacaille reparara y catalogara cuasi 10&nbsp;000 estrelles del hemisferiu sur mientres los sos dos años d'estancia nel cabu de Bona Esperanza, ellaborando nel procesu catorce nueves constelaciones pa les inexploradas rexones del cielu austral que nun yeren visibles dende Europa. Toes salvu una fueron nomaes por preseos que simbolizaben la Ilustración.<ref>Wagman, Morton (2003). ''Lost Stars: Lost, Missing and Troublesome Stars from the Catalogues of Johannes Bayer, Nicholas Louis de Lacaille, John Flamsteed, and Sundry Others''. The McDonald & Woodward Publishing Company: 5-6 ISBN 9780939923786.</ref> Lacaille latinizó el nome como ''Antlia Pneumatica'' na so carta de 1763. Más tarde, John Hershel propunxo amenorgar el nome a una sola pallabra, lo que foi aceptáu universalmente.<ref>Wagman, Morton (2003). ''Lost Stars: Lost, Missing and Troublesome Stars from the Catalogues of Johannes Bayer, Nicholas Louis de Lacaille, John Flamsteed, and Sundry Others''. The McDonald & Woodward Publishing Company: 25 ISBN 9780939923786.</ref> Anque Antlia yera téunicamente visible pa los astrónomos de la Grecia clásica, les sos estrelles yeren demasiáu débiles como pa tar incluyíes en cualquier constelación de l'Antigüedá. Lacaille representó Antlia como una bomba de vacíu d'un solu cilindru, modelu usáu nos iniciales esperimentos de Papin, ente que Johann Bode escoyó la versión más avanzada de doble cilindru.<ref name=ridpathantlia/> La Unión Astronómica Internacional (UAI) adoptar más tarde como una de los ochenta y ocho constelaciones modernes.<ref name=iau>The Constellations (UAI). iau.org.</ref> Nun hai nenguna lleenda mitolóxica asociada a Antlia, por cuenta de que Lacaille atayó la tradición de dar nomes mitolóxicos a les constelaciones; nel so llugar escoyó la mayoría de nome de preseos científicos.<ref name=ridpathantlia/> Dalgunes de les estrelles más destacaes de l'actual constelación de Antlia quiciabes tuvieron incluyíes na antigua constelación de Argo Navis, el barcu de los argonautas, que por cuenta del so gran tamañu foi estremada por Lacaille en delles constelaciones más pequeñes en 1763.<ref>Birren, Peter (2002). ''Objects in the Heavens''. Bloomington, Indiana: Trafford Publishing. páxs. 9, 45. ISBN 9781553696629.</ref><ref>Webb, Thomas William (1962). ''Celestial objects for common telescopes 2''. New York, New York: Dover Publications. p. 36. ISBN 9780486209180.</ref> Sicasí, dada la debilidá d'estes estrelles y laocuridad d'esta parte del cielu, la mayoría de los investigadores nun cree que los antiguos griegos incluyeren Antlia como parte de la descripción clásica de Argo Navis.<ref>Ridpath, Ian (2002). ''Stars and Planets''. New York, New York: Smithsonian Handbooks. páxs. 65, 122. ISBN 9780789489880.</ref> === Antlia na astronomía china === Los astrónomos chinos taben en condiciones de ver la moderna constelación de Antlia dende les sos llatitúes ya incorporaron les sos estrelles en dos constelaciones distintes. Delles estrelles de la parte sur de Antlia yeren una porción de Dong'ou, ente qu'Épsilon, Eta y Zeta Antliae taben incluyíes nel templu celeste que tamién contenía estrelles de la moderna Pyxis, la Brúxula.<ref name=ridpathantlia/> == Descripción == La Bomba Neumática ocupa'l puestu 62 al cubrir 238,9 graos cuadraos (un 0,579&nbsp;%) de cielu nocherniegu. Dada la so posición nel hemisferiu celeste sur, ye dafechu visible en llatitúes al sur de {{esd|49° N}}, anque partes de la constelación pueden trate hasta los {{esd|65° N}}.<ref name=ridpathandromedaindus>Ridpath, Ian. ''Andromeda-Indus''. ianridpath.com.</ref> Hidra estender a lo llargo de la so frontera nordés ente que la Brúxula, les Veles y Centauru ocupen les fronteres oeste, sur y esti respeutivamente. L'abreviatura de tres lletres adoptada pola Unión Astronómica Internacional ye «Ant».<ref>Russell, Henry Norris (1922). ''The new international symbols for the constellations''. Popular Astronomy '''30''': p. 471.</ref> Les llendes oficiales de la constelación, según establecer l'astrónomu belga Eugène Delporte en 1930, tán delimitados por un polígonu de doce lados.<ref name=ridpathandromedaindus/> Nel sistema de coordenaes celestes, les ascensiones rectes d'estes fronteres tán entendíes ente 9&nbsp;h 26,5&nbsp;m y 11&nbsp;h 5,6&nbsp;m, ente que les declinaciones llende son {{esd|−24.54°}} y {{esd|−40.42°}}.<ref name=iau/> == Estrelles principales == [[Ficheru: Constellation Antlia.jpg|thumb|left|300px|Constelación Antlia [http://www.allthesky.com/constellations/visualconstellations.html AlltheSky.com]]] * [[alfa Antliae|α Antliae]], [[xigante naranxa]] de [[tipu espectral]] K4 y [[magnitú aparente|magnitú]] 4,25. Ye la [[estrella]] más brillosa de la constelación. * [[delta Antliae|δ Antliae]], [[estrella binaria]] de magnitú 5,56; acompañar una estrella de [[magnitú (astronomía)|magnitú]] 9,7 y dambes atópense a 1100 [[añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sol]]. * [[Zeta Antliae|ζ Antliae]], [[estrella múltiple|sistema triple]] d'estrelles que se puede [[resolución óptica|resolver]] con pequeños [[telescopiu|telescopios]]. * [[Eta Antliae|η Antliae]], estrella blanca de magnitú 5,24 con una compañera de magnitú 11 a mediu [[minutu d'arcu]]. * [[Iota Antliae|ι Antliae]], xigante naranxa de magnitú 4,61, la tercer estrella más brillosa de la constelación. * [[S Antliae]], [[binaria de contautu]] y [[variable W Ursae Majoris]] que'l so rellumu bazcuya ente magnitú 6,4 y 6,92. * [[U Antliae]], [[estrella de carbonu]] y [[variable irregular]] de magnitú media 5,5. * [[DEN 1048-3956]], tenue [[nana colorada]] o [[nana marrón]] asitiada a 13,17 años lluz de distancia. == Oxetos notables de cielu fondu == * [[NGC 2997]], [[galaxa espiral]] grande y débil, con un nucleu estelar. Resulta bien difícil reparala con un [[telescopiu]] pequeñu daos el so tamañu ya intensidá. * [[Nana de Antlia]], [[galaxa nana elíptica]], unu de los miembros más distantes del [[Grupu Llocal]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Antlia (constellation)|Antlia}} {{Tradubot|Antlia}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Constelación de Antlia| ]] [[Categoría:Constelaciones introducíes por Lacaille]] gityzpegiki2bnjrxcckjdqkvlcudf3 Carina 0 113561 4377420 4365091 2025-06-18T10:18:22Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Carinae => U Carinae 4377420 wikitext text/x-wiki {{Ficha de constelación |títulu = La Quilla<br/><small>''Carina''</small> |imaxe = Carina constellation map.svg |pie_imaxe = Carta celeste de la constelación de la Quilla na qu'apaecen les sos principales estrelles. |nome_español = La Quilla |nome_llatín = Carina |xenitivu = Carinae |abreviatura = Car |introducida_por = [[Nicolas-Louis de Lacaille]] |superficie = 494,2 |porcentaxe = 1,198 |rangu = 34 |ar_inferior = 6&nbsp;h 2,77&nbsp;m |ar_cimeru = 11&nbsp;h 20,62&nbsp;m |dec_inferior = -75,68° |dec_cimeru = -50,75° |ver_completa_inferior = 14°&nbsp;N |ver_completa_cimera = 90°&nbsp;S |ver_parcial_inferior = 39°&nbsp;N |ver_parcial_superior = 14°&nbsp;N |estrelles = 225 |estrella = [[Canopus (estrella)|Canopus]] |magnitú = -0,72 |messier = Nengunu |ngc = 44 |caldwell = 5 |meteoros = Nenguna |colindancia = 8 constelaciones {{llista de columnes|1| * [[Centaurus]] * [[Chamaeleon]] * [[Doráu (constelación)|Doráu]] * [[Musca]] * [[Pictor]] * [[Puppis]] * [[Vela (constelación)|Vela]] * [[Volans]]}} |mes = Marzu |imaxe_inferior = |pie_imaxe_inferior = }} '''Carina''' (la quilla), en castellán [[Quilla (náutica)|Quilla]], ye una [[constelación]] austral que forma parte de l'antigua constelación d'[[Argo Navis]] (el [[Argo|navío Argo]]). La [[Unión Astronómica Internacional]] estremar en cuatro componentes: Carina (la Quilla), [[Vela (constelación)|Vela]] (la Vela), [[Puppis]] (la Popa) y [[Pyxis]] (el compás o la brúxula). == Carauterístiques destacables == [[Canopus (estrella)|Canopo]] ([[Alfa Carinae|&alpha; Carinae]]) ye la segunda estrella más brillosa del firmamentu con [[magnitú aparente]] -0,72. El so nome provién del personaxe mitolóxicu Canopo, navegante de [[Menelao]], rei d'[[Esparta]].<ref name=Ridpath>{{cita llibru | títulu = Stars and Planets Guide | last1 = Ridpath | first1 = Ian | author1-link = | last2 = Tirion | first2 = Will | origyear = 2001 | fecha = 2007 | editorial = Princeton University Press | isbn = 978-0-691-08913-3 | ref = harv }}</ref> Ye una [[xigante lluminosa]] o [[superxigante]] blancu-mariella que la so [[lluminosidá]] ye 13&nbsp;300 vegaes mayor que la del [[Sol]].<ref>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/canopus.html astru.uiuc.edu] (Canopus, de [[Jim Kaler]])</ref> Distante 309 [[Añu lluz|años lluz]], ye la estrella de mayor rellumu intrínsecu nun radiu de 700 años lluz del [[sistema solar]]. La segunda estrella más brillosa na constelación ([[Beta Carinae|&beta; Carinae]]) recibe'l nome de [[Miaplacidus]] y ye una [[subxigante]] blanca de [[tipu espectral]] A2IV que s'atopa a 111 años lluz; nel so interior ta rematando la [[fusión nuclear|fusión]] del [[hidróxenu]] y el so nucleu tien de tar formáu cuasi puramente por [[heliu]] inerte.<ref>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/miaplacidus.html Miaplacidus (Stars, Jim Kaler)]</ref> Sígue-y en rellumu [[Épsilon Carinae|&epsilon; Carinae]], llamada [[Avior (estrella)|Avior]], [[estrella binaria]] que les sos componentes son una [[xigante naranxa]] y una estrella blancu-azulada d'asemeyada lluminosidá. [[Aspidiske]] ([[Iota Carinae|ι Carinae]]), superxigante blanca de tipu A8Ib, ta a 690 años lluz y tien una [[lluminosidá]] equivalente a 4900 soles. [[Ípsilon Carinae|&upsilon; Carinae]] ye una [[estrella doble]] observable con un pequeñu [[telescopiu]]: les componentes d'esti sistema son una superxigante blanca y una estrella blancu-azulada que'l so [[periodu orbital]] entepasa los 19&nbsp;500 años. La [[Cruz del Diamante]] ye un [[asterismu]] formáu por Miaplacidus, [[Theta Carinae|θ Carinae]], υ Carinae y [[Omega Carinae|ω Carinae]]. Merez especial atención [[Eta Carinae]], una de les estrelles más masives de la [[galaxa]] que s'atopa dientro de la [[Nebulosa de Carina]] ([[NGC 3372]]). Ye un sistema estelar que contién siquier dos estrelles que la so lluminosidá conxunta ye cinco millones de vegaes la del Sol. Nel pasáu yera una estrella de la cuarta magnitú, pero en [[1837]] aumentó drásticamente en rellumu marcando l'empiezu d'una gran erupción y, ente'l 11 y 14 de marzu de [[1843]], llegó a superar en rellumu a Canopo.<ref name=CGuide>[http://www.constellation-guide.com/constellation-list/carina-constellation/ Carina (Constellation Guide)]</ref> Ente les [[Estrella variable|estrelles variables]], en Carina alcuéntrase una de les [[cefeida|cefeides]] más prominentes del cielu nocherniegu, l Carinae o [[HD 84810]], que'l so rellumu bazcuya ente magnitú 3,28 y 4,18 a lo llargo d'un periodu de 35,54 díes.<ref>{{Cita web |url=http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3884 |títulu=l Carinae (Alcyone) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304122015/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3884 |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> Otra cefeida de Carina, [[U Carinae]], tien tipu espectral G0Ib<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Car&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* O Car -- Classical Cepheid (delta Cep type)] ([[SIMBAD]])</ref> y tien un periodu de 38,73 díes, unu de los más llargos pa esti tipu de variables. De carauterístiques bien distintes ye [[AG Carinae]], una de les estrelles más lluminoses de la [[Vía Láctea]] qu'emite un millón de vegaes más [[radiación electromagnético]] que'l Sol. Ye una [[variable lluminosa azul]] que ta nuna fase de rápida transición ente una [[superxigante azul]] y una [[estrella de Wolf-Rayet]].<ref name=AG>{{cita publicación | autor = Smith, L. J.; Stroud, M. P.; Esteban, C.; Vilchez, J. M. | títulu = The AG Carinae nebula: abundant evidence for a rede supergiant proxenitor? | añu = 1997 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 290 | númberu = 2 | id = páxs. 265-275 | url = http://adsabs.harvard.edu/abs/1997MNRAS.290..265S }}</ref> Puesto que la [[Vía Láctea]] traviesa Carina, la constelación contién dellos [[cúmulu abiertu|cúmulos abiertos]] como [[NGC 2516]], [[NGC 3532]] y [[IC 2602]]. Esti postreru, conocíu como les «Pléyades del Sur», consta d'unes 74 estrelles, siendo la más prominente [[Theta Carinae|θ Carinae]], una estrella de la [[secuencia principal]] azul de [[tipu espectral]] B0Vp;<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=theta+car&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id Theta Car] ([[SIMBAD]])</ref> la so edá nun concordar cola del cúmulu y ye considerada una «[[estrella arrezagada azul]]».<ref>[https://web.archive.org/web/20090109191346/http://www.astro.uiuc.edu//~kaler/sow/thetacar.html Theta Carinae (Stars, Jim Kaler)]</ref> IC 2602 atopar a 479 años lluz de la Tierra.<ref>[http://messier.seds.org/xtra/ngc/i2602.html IC 2602 (SEDS.org)]</ref> NGC 2516, llamáu'l «[[Preselbe del Sur]]», contién dos [[xigantes coloraes]] de quinta magnitú. Pela so parte, NGC 3532 tien unes 150 estrelles distribuyíes de forma inusual, yá que formen una [[elipse]] en redol a una área central escura. [[Ficheru:NGC_2808_HST.jpg|240px|right|thumb|[[NGC 2808]], cúmulu globular con trés distintos [[población estelar|poblaciones d'estrelles]].]] Otra manera, [[NGC 2808]] ye un [[cúmulu globular]] bien masivu y compactu (clase I) que s'atopa a 31&nbsp;200 años lluz de la [[Tierra]] y a 36&nbsp;200 años lluz del [[centru galácticu]]. Ye notable porque la [[formación estelar]] tuvo llugar en tres fases distintes na vida temprana del cúmulu;<ref>[http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2007/18/ Hubble Finds Multiple Stellar 'Baby Booms' in a Globular Cluster (Hubblesite)]</ref> toles estrelles nacieron nun ralu de 200 millones d'años, bien tempranamente, nesti cúmulu de 10&nbsp;200 millones d'años d'edá.<ref name=Koleva>{{citation | display-authors=1 | last1=Koleva | first1=M. | last2=Prugniel | first2=Ph. | last3=Ocvirk | first3=P. | last4=-y Borgne | first4=D. | last5=Soubiran | first5=C. | títulu=Spectroscopic ages and metallicities of stellar populations: validation of full spectrum fitting | journal=[[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume=385 | issue=4 | pages=1998–2010 |date=April 2008 | doi=10.1111/j.1365-2966.2008.12908.x | bibcode=2008MNRAS.385.1998K |arxiv = 0801.0871 }}</ref> La [[Nebulosa de la Quilla]] o de Carina ([[NGC 3372]]) ye una gran [[nebulosa]] qu'arrodia dellos cúmulos estelares abiertos y estrelles masives como la citada Eta Carinae. Ente otros, contién los sistemes [[WR 22]] —binaria formada por una [[estrella de Wolf-Rayet]] y una estrella azul de tipu O9V— y [[HD 93129]], constituyida por siquier trés estrelles azules bien lluminoses, siendo la componente principal una [[superxigante azul]] de tipu O2If*.<ref name=Walborn>[http://adsabs.harvard.edu/abs/2002AJ....123.2754W A New Spectral Classification System for the Earliest O Stars: Definition of Type O2]</ref><ref name=GOSC>[http://gosc.iaa.es GOSC V 2.3<!-- Títulu xeneráu por un bot -->]</ref> [[Asociación estelar Carina OB1|Carina OB1]] ye una [[asociación estelar]] nes llendes d'esta nebulosa que contién dalgunes de les estrelles mas masives y lluminoses de la Vía Láctea.; ente estes destaquen pol so tamañu les [[superxigantes coloraes]] [[RT Carinae]], [[CK Carinae]] y [[IX Carinae]], con diámetros 1000 vegaes más grandes que'l del Sol. NGC 3372 ye una de les [[Nebulosa difusa|nebuloses difuses]] más grandes que se conocen. == Estrelles principales == * [[Alfa Carinae|α Carinae]] ([[Canopus (estrella)|Canopo]]), segunda [[estrella]] más brillosa del cielu, de [[magnitú aparente|magnitú]] -0,72, ye una [[superxigante]] blancu-mariella a 310 [[añu lluz|años lluz]] de nós. Anque se trata d'una estrella del [[hemisferiu sur]] puede reparase dende la mariña africana del [[Mar Mediterraneu]]. * [[Beta Carinae|β Carinae]] ([[Miaplacidus]]), dempués de Canopo la más brillosa de la constelación (magnitú 1,67), una [[subxigante]] blanca. * [[Épsilon Carinae|ε Carinae]] ([[Avior (estrella)|Avior]]), de magnitú 1,86, que'l so nome foi asignáu na [[década de 1930]] al crease ''The Air Almanac'', un almanaque de navegación usáu poles fuercies aérees britániques. * [[Eta Carinae|η Carinae]] ([[Eta Carinae]]), una de les estrelles más masives del universu, con una enorme [[lluminosidá]] d'alredor de cuatro millones de vegaes la del [[Sol]], y con una masa envalorada ente 100 y 150 vegaes la masa de la nuesa estrella local. [[Ficheru:EtaCarinae.jpg|thumb|right|240px|Imaxe d'[[Eta Carinae]] llograda col [[telescopiu espacial Hubble]].]] * [[Theta Carinae|θ Carinae]], dientro del cúmulu del mesmu nome. * [[Iota Carinae|ι Carinae]] ([[Aspidiske]]), de magnitú 2,21, una superxigante blanca a 690 años lluz. * [[Ípsilon Carinae|υ Carinae]], de magnitú 2,92, [[estrella binaria]] que puede ser resuelta con [[prismásticos]]. La separación ente les componentes ye de 5 [[arcsec|segundos d'arcu]]. * [[Ji Carinae|χ Carinae]] ([[Drys]]), subxigante azul de magnitú 3,46 distante 387 años lluz. * [[h Carinae]] ([[HD 83183]]), [[xigante lluminosa]] blancu-azulaes de magnitú 4,09. * [[I Carinae]] ([[HD 90589]]) y [[HD 68456]], estrelles blancu-marielles de magnitú 4,00 y 4,76 respeutivamente. * [[HD 84810]] (l Carinae), [[estrella variable]] [[estrella variable cefeida|cefeida]], que la so magnitú bazcuya ente 3,28 y 4,18 nun ciclu de 35,54 díes. Ye una de les cefeidas más brilloses visible a [[simple vista]]. * [[b2 Carinae]] ([[HD 77370]]) estrella blancu-mariella de magnitú 5,16. * [[f Carinae]] ([[V334 Carinae]]), estrella blancu-azulada de magnitú 4,51. * [[S Carinae]], [[estrella variable Mira]] que'l so rellumu varia ente magnitú 4,5 y 9,9 nun ciclu de 149,49 díes. * [[U Carinae]], cefeida de rellumu variable ente magnitú 5,72 y 7,02 con un periodu de 38,726 díes. * [[RT Carinae]], [[superxigante colorada]] de magnitú 8,55 con un diámetru 1090 vegaes más grande que'l [[diámetru solar]]. * [[VY Carinae]], cefeida que'l so rellumu varia ente magnitú 6,787 y 8,05 nun periodu de 18,99 díes. * [[AG Carinae]] y [[HR Carinae]], dos [[variable lluminosa azul|variables lluminoses azules]]; la primera ye un millón de vegaes más lluminosa que'l Sol. * [[EM Carinae]], [[binaria eclipsante]] de magnitú 8,52 compuesta por dos estrelles calientes y masives. * [[CK Carinae]] y [[IX Carinae]], superxigantes coloraes que los sos diámetros respeutivos son 1000 y 920 vegaes más grandes que'l del Sol. * [[PP Carinae]] (p Carinae), [[estrella Be]] de magnitú 3,36. * [[QX Carinae]], binaria eclipsante de magnitú 6,64. * [[V337 Carinae]] (q Carinae), xigante lluminosa anaranxada y [[variable irregular]] que'l so rellumu varia ente magnitú 3,36 y 3,44. * [[V382 Carinae]], superxigante mariella y variable cefeida. * [[V415 Carinae]] (A Carinae), binaria eclipsante que la so primaria ye una xigante lluminosa mariella. * [[BO Carinae]] y [[V528 Carinae]], superxigantes coloraes y variables irregulares de magnitúes medies respeutives 7,18 y 6,75. * [[LHS 288]] y [[GJ 1128]], [[nana colorada|nanes coloraes]] distantes 15,6 y 21,3 [[añu lluz|años lluz]] respeutivamente. * [[HD 93129]] y [[HD 93250]], [[sistema estelar|sistemes estelares]] masivos na [[Nebulosa de Carina]]; la componente principal de HD 93129 ye una de les estrelles más lluminoses que se conocen. * [[A1 (estrella)|A1]] ([[WR 43a]]), asitiáu en [[NGC 3603]], ye unu de los [[sistema binariu (astronomía)|sistemes binarios]] más masivos que se conocen. * [[WR 20a]] y [[WR 22]], dos sistemes binarios masivos. El primeru ta compuestu por dos [[estrelles de Wolf-Rayet]] y el segundu, de magnitú 6,42, ye observable a güeyu. * [[Sher 25]], distante [[superxigante azul]] que se piensa que ta a puntu d'esplotar como [[supernova]]. * [[WD 0800-533]], [[nana blanca]] que puede formar un sistema binariu con una nana colorada. == Oxetos de cielu fondu == [[Ficheru:Nebulosa de Eta Carinae o NGC 3372.jpg|right|thumb|240px|derecha|NGC 3372 dende'l [[Observatoriu_Astronómicu_Los Molinos|OALM]]]] [[Ficheru:NGC 2867HST.jpg|right|thumb|240px|Nebulosa planetaria [[NGC 2867]]]] * [[Nebulosa de la Quilla]] o de Carina ([[NGC 3372]]), arrodiando les estrelles masives Eta Carinae, [[HD 93129]] y [[HD 93250]]. La nebulosa atopar a una distancia envalorada de 6500 a 10&nbsp;000 años lluz al respeutive de la Tierra. N'el so llendes atopa l'[[asociación estelar Carina OB1]], que de la mesma inclúi los cúmulos [[Collinder 228]], [[NGC 3293]], [[NGC 3324]], [[IC 2581]], [[Trumpler 14]], [[Trumpler 15]] y [[Trumpler 16]].<ref>{{cita publicación |autor1=Turner, D. G. |autor2=Grieve, G. R. |autor3=Herbst, W. |autor4=Harris, W. Y. |fecha=1980 |títulu=The young open cluster NGC 3293 and its relation to CAR OB1 and the Carina Nebula complex |publicación=Astronomical Journal |volume=85 |páxines=1193-1206 |bibcode=1980AJ.....85.1193T}}</ref> Dientro d'esta gran nebulosa tamién s'atopa una carauterística menor (arrodiando a la mesma Eta Carinae) que recibe'l nome de [[Nebulosa del Homúnculo]]. AR: 10h 43m 48.0s Dec: -59°52'00" (Dómina 2000). * [[NGC 2516]], dacuando llamáu [[Preselbe del Sur]] pola so semeyanza con [[Messier 44|M44]], ye un [[cúmulu abiertu]] de gran tamañu que s'atopa a 1300 [[añu lluz|años lluz]]. Posiblemente forma parte de l'[[Asociación estelar de Scorpius-Centaurus]]. AR: 07h 58m 18.0s Dec: -60°52'00" (Dómina 2000). * [[NGC 2808]] ye un gran [[cúmulu globular]], unu de los más masivos de la nuesa galaxa. Tien estrelles de tres generación diistintas. AR: 09h 12m 00.0s Dec: -64°52'00" (Dómina 2000). * [[NGC 3114]], cúmulu abiertu. AR: 10h 02m 42.0s Dec: -60°07'00" (Dómina 2000). * [[NGC 3293]], cúmulu abiertu con más de cien estrelles distante 9000 años lluz. * [[NGC 3532]] ye tamién un cúmulu abiertu con unes 150 estrelles. Foi'l primer oxetu reparáu pol [[telescopiu espacial Hubble]] en mayu de [[1990]]. * [[NGC 3603]] ye un distante cúmulu abiertu nel qu'hai delles estrelles de Wolf-Rayet masives y calientes como'l sistema [[A1 (estrella)|A1]]. * Cúmulu de Theta Carinae o [[Pléyades del Sur]] ([[IC 2602]]), que contién unes 74 estrelles, siendo la más prominente [[Theta Carinae|θ Carinae]]. Ye'l tercer cúmulu más brillosu del cielu y atópase a unos 550 años lluz. AR: 10h 43m 12.0s Dec: -64°24'00" (Dómina 2000). * [[NGC 2867]], [[nebulosa planetaria]] a 1,2º NNE d'[[Aspidiske]] (ι Carinae), que la so estrella central ye una estrella de Wolf-Rayet. * [[Nana de Carina]], pequeña [[galaxa]] satélite de la [[Vía Láctea]]. == Mitoloxía == [[Ficheru:Argo Navis - Prodromus astronomiae 1690 (436433).jpg|400px|thumb|La esmantelada constelación d'[[Argo Navis]].]] Los [[Argonautas]] nel poema d'[[Apolonio de Rodes]], fueron los compañeros que viaxaron con [[Jasón]] na espedición que'l so oxetivu yera topar el [[vellocino d'oru]], el nome provién del navío [[Argo]]. Pelías convertir en rei de Yolco en destronando a Esón, esti medrosu de que'l so fíu Jasón, quien yera l'herederu al tronu, fora asesináu unviar a la cueva del centauru Quirón onde recibió instrucción hasta que tornó a Yolco pa reclamar el so derechu al tronu. Nel so viaxe a Yolco Jason perdió una de les sos sandalies y al presentase ante Pelías este recordó un antiguu oráculu qu'alvertía sobre daquién con una sola sandalia que baxaría del monte pa destronalo y matalo. Pelias aportó a devolver el tronu a Jasón pero esixólu que cumpliera un supuestu pidíu de tornar al so orixe'l vellocino d'oru. Jasón aceptó l'encargu y ordenó a Argos la fabricación d'una nave, esta embarcación tenía'l don de la fala y de la profecía. Dempués conformó la tripulación colos mozos más valientes d'aquellos tiempos. Los Argonautas partieron de la mariña de Págasas, al so pasu pola islla de Limnnos, habitada por muyeres, xunir con elles cola idea de que concibieren fíos homes; pasaron por Samotracia llegando a la tierra de los Doliones, onde'l so rei Cícico acoyer, al partir los vientos llevar de nuevu a la mariña onde por error s'enfrentaron a los sos antiguos anfitriones resultando muertos el rei Cícico y la so corte; Nes costes de Mísia, les ninfes apoderar de Files, Hércules y Polifemo abandonaron el barcu pa dir na so ayuda y el viaxe siguió ensin ellos; Al pasar pela tierra del adivín ciegu Fineo, llibrar de les Harpíes, y él n'agradecimientu dio-yos la clave pa evitar roques Cianeas que destruyíen cualquier nave que s'atreviera a pasar ente elles. Dempués d'estes y otres aventures la espedición llegó al reinu de Eetes. Jasón realizó una visita al monarca y solicitó-y la entrega del Vellocino d'oru, el rei p'apurri-y lo pidió-y a cambéu que domara los toros con pezuñes de bronce y que llabrara'l campu y semara dientes de dragón qu'él mesmu -y apurriría. Medea fía de Eetes, que se namoró de Jasón, ufiertar a ayudar siempres y cuando Jasón casar. Apurrió-y un untaza máxica por que lo aplicara nel so cuerpu y un escudu colo que quedaría protexíu contra'l fueu y el fierro. Alvirtió-y que al semar los dientes del dragón convertir en soldaos que lu asesinaríen. Indicólu que llanzara piedres ensin ser vistu y d'esta miente confundir faciendo que s'engarraren y mataren ente ellos. Jasón realizó estes xeres con ésitu, pero Eetes incumplió la so promesa porque abarruntaba que la so fía ayudara al héroe, entós Jasón, ayudáu por Medea, durmió al dragón guardián, apoderar del vellocino d'oru y fugar. Cuando'l rei Eetes afayó la fuga y el furtu del vellocino d'oru, llanzar na so busca. Medea, pa retrasalo, dio muerte al so hermanu menor Apsirto, y llanzó al mar unu a unu los sos miembros. Eetes, perdió na persecución recoyendo les partes del cuerpu del so amáu fíu. De regresu, al so pasu pola islla de les serenes los argonautas fueron protexíos de los sos cantares por Orfeo, llexendariu músicu de Tracia, cola so melodiosa llira y voz; llegaron a Creta, onde enfrentaron al xigante Balto cola ayuda, de los conxuros de Medea. Al llegar a Yolco, trayendo consigo'l vellocino d'oru, Jasón enteróse que Pelias, asesinara a tolos sos parientes y qu'amás se negaba a apurri-y el tronu. Medea convenció a les fíes del rei a que lu ayudar a esanicialo prometiéndo-yos un mestranzu que daría la eterna mocedá pal so padre, pero en llugar d'eso apurrió-yos venenu. Jasón asumió'l tronu y con Medea reinaron en Yolco, años más tarde concibieron un renuevu, confiándo-y la so educación al Centauru Quirón. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Carina|Carina}} * {{Enllaz rotu|1=Les pilastres de destrucción” na nebulosa de Carina |2=http://www.efefuturo.com/noticia/pilastres-destruccion-nebulosa-carina/ |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * [http://www.efefuturo.com/noticia/capten-fuertes-topetes-vientu-sistema-estelar-eta-carinae/ Capten fuertes choques de vientu nel sistema estelar Eta Carinae] * [https://www.europapress.es/sociedad/ciencia/noticia-nebulosa-carina-tou detalle infrarroxu-20120208185752.html La Nebulosa Carina, a tou detalle n'infrarroxu] {{Tradubot|Carina}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Constelaciones]] r3gjqb2e09qca8163t8sxwjiz1y0sgo 4377422 4377420 2025-06-18T10:18:29Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Car => U Car 4377422 wikitext text/x-wiki {{Ficha de constelación |títulu = La Quilla<br/><small>''Carina''</small> |imaxe = Carina constellation map.svg |pie_imaxe = Carta celeste de la constelación de la Quilla na qu'apaecen les sos principales estrelles. |nome_español = La Quilla |nome_llatín = Carina |xenitivu = Carinae |abreviatura = Car |introducida_por = [[Nicolas-Louis de Lacaille]] |superficie = 494,2 |porcentaxe = 1,198 |rangu = 34 |ar_inferior = 6&nbsp;h 2,77&nbsp;m |ar_cimeru = 11&nbsp;h 20,62&nbsp;m |dec_inferior = -75,68° |dec_cimeru = -50,75° |ver_completa_inferior = 14°&nbsp;N |ver_completa_cimera = 90°&nbsp;S |ver_parcial_inferior = 39°&nbsp;N |ver_parcial_superior = 14°&nbsp;N |estrelles = 225 |estrella = [[Canopus (estrella)|Canopus]] |magnitú = -0,72 |messier = Nengunu |ngc = 44 |caldwell = 5 |meteoros = Nenguna |colindancia = 8 constelaciones {{llista de columnes|1| * [[Centaurus]] * [[Chamaeleon]] * [[Doráu (constelación)|Doráu]] * [[Musca]] * [[Pictor]] * [[Puppis]] * [[Vela (constelación)|Vela]] * [[Volans]]}} |mes = Marzu |imaxe_inferior = |pie_imaxe_inferior = }} '''Carina''' (la quilla), en castellán [[Quilla (náutica)|Quilla]], ye una [[constelación]] austral que forma parte de l'antigua constelación d'[[Argo Navis]] (el [[Argo|navío Argo]]). La [[Unión Astronómica Internacional]] estremar en cuatro componentes: Carina (la Quilla), [[Vela (constelación)|Vela]] (la Vela), [[Puppis]] (la Popa) y [[Pyxis]] (el compás o la brúxula). == Carauterístiques destacables == [[Canopus (estrella)|Canopo]] ([[Alfa Carinae|&alpha; Carinae]]) ye la segunda estrella más brillosa del firmamentu con [[magnitú aparente]] -0,72. El so nome provién del personaxe mitolóxicu Canopo, navegante de [[Menelao]], rei d'[[Esparta]].<ref name=Ridpath>{{cita llibru | títulu = Stars and Planets Guide | last1 = Ridpath | first1 = Ian | author1-link = | last2 = Tirion | first2 = Will | origyear = 2001 | fecha = 2007 | editorial = Princeton University Press | isbn = 978-0-691-08913-3 | ref = harv }}</ref> Ye una [[xigante lluminosa]] o [[superxigante]] blancu-mariella que la so [[lluminosidá]] ye 13&nbsp;300 vegaes mayor que la del [[Sol]].<ref>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/canopus.html astru.uiuc.edu] (Canopus, de [[Jim Kaler]])</ref> Distante 309 [[Añu lluz|años lluz]], ye la estrella de mayor rellumu intrínsecu nun radiu de 700 años lluz del [[sistema solar]]. La segunda estrella más brillosa na constelación ([[Beta Carinae|&beta; Carinae]]) recibe'l nome de [[Miaplacidus]] y ye una [[subxigante]] blanca de [[tipu espectral]] A2IV que s'atopa a 111 años lluz; nel so interior ta rematando la [[fusión nuclear|fusión]] del [[hidróxenu]] y el so nucleu tien de tar formáu cuasi puramente por [[heliu]] inerte.<ref>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/miaplacidus.html Miaplacidus (Stars, Jim Kaler)]</ref> Sígue-y en rellumu [[Épsilon Carinae|&epsilon; Carinae]], llamada [[Avior (estrella)|Avior]], [[estrella binaria]] que les sos componentes son una [[xigante naranxa]] y una estrella blancu-azulada d'asemeyada lluminosidá. [[Aspidiske]] ([[Iota Carinae|ι Carinae]]), superxigante blanca de tipu A8Ib, ta a 690 años lluz y tien una [[lluminosidá]] equivalente a 4900 soles. [[Ípsilon Carinae|&upsilon; Carinae]] ye una [[estrella doble]] observable con un pequeñu [[telescopiu]]: les componentes d'esti sistema son una superxigante blanca y una estrella blancu-azulada que'l so [[periodu orbital]] entepasa los 19&nbsp;500 años. La [[Cruz del Diamante]] ye un [[asterismu]] formáu por Miaplacidus, [[Theta Carinae|θ Carinae]], υ Carinae y [[Omega Carinae|ω Carinae]]. Merez especial atención [[Eta Carinae]], una de les estrelles más masives de la [[galaxa]] que s'atopa dientro de la [[Nebulosa de Carina]] ([[NGC 3372]]). Ye un sistema estelar que contién siquier dos estrelles que la so lluminosidá conxunta ye cinco millones de vegaes la del Sol. Nel pasáu yera una estrella de la cuarta magnitú, pero en [[1837]] aumentó drásticamente en rellumu marcando l'empiezu d'una gran erupción y, ente'l 11 y 14 de marzu de [[1843]], llegó a superar en rellumu a Canopo.<ref name=CGuide>[http://www.constellation-guide.com/constellation-list/carina-constellation/ Carina (Constellation Guide)]</ref> Ente les [[Estrella variable|estrelles variables]], en Carina alcuéntrase una de les [[cefeida|cefeides]] más prominentes del cielu nocherniegu, l Carinae o [[HD 84810]], que'l so rellumu bazcuya ente magnitú 3,28 y 4,18 a lo llargo d'un periodu de 35,54 díes.<ref>{{Cita web |url=http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3884 |títulu=l Carinae (Alcyone) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304122015/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3884 |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> Otra cefeida de Carina, [[U Carinae]], tien tipu espectral G0Ib<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=O+Car&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Car -- Classical Cepheid (delta Cep type)] ([[SIMBAD]])</ref> y tien un periodu de 38,73 díes, unu de los más llargos pa esti tipu de variables. De carauterístiques bien distintes ye [[AG Carinae]], una de les estrelles más lluminoses de la [[Vía Láctea]] qu'emite un millón de vegaes más [[radiación electromagnético]] que'l Sol. Ye una [[variable lluminosa azul]] que ta nuna fase de rápida transición ente una [[superxigante azul]] y una [[estrella de Wolf-Rayet]].<ref name=AG>{{cita publicación | autor = Smith, L. J.; Stroud, M. P.; Esteban, C.; Vilchez, J. M. | títulu = The AG Carinae nebula: abundant evidence for a rede supergiant proxenitor? | añu = 1997 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 290 | númberu = 2 | id = páxs. 265-275 | url = http://adsabs.harvard.edu/abs/1997MNRAS.290..265S }}</ref> Puesto que la [[Vía Láctea]] traviesa Carina, la constelación contién dellos [[cúmulu abiertu|cúmulos abiertos]] como [[NGC 2516]], [[NGC 3532]] y [[IC 2602]]. Esti postreru, conocíu como les «Pléyades del Sur», consta d'unes 74 estrelles, siendo la más prominente [[Theta Carinae|θ Carinae]], una estrella de la [[secuencia principal]] azul de [[tipu espectral]] B0Vp;<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=theta+car&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id Theta Car] ([[SIMBAD]])</ref> la so edá nun concordar cola del cúmulu y ye considerada una «[[estrella arrezagada azul]]».<ref>[https://web.archive.org/web/20090109191346/http://www.astro.uiuc.edu//~kaler/sow/thetacar.html Theta Carinae (Stars, Jim Kaler)]</ref> IC 2602 atopar a 479 años lluz de la Tierra.<ref>[http://messier.seds.org/xtra/ngc/i2602.html IC 2602 (SEDS.org)]</ref> NGC 2516, llamáu'l «[[Preselbe del Sur]]», contién dos [[xigantes coloraes]] de quinta magnitú. Pela so parte, NGC 3532 tien unes 150 estrelles distribuyíes de forma inusual, yá que formen una [[elipse]] en redol a una área central escura. [[Ficheru:NGC_2808_HST.jpg|240px|right|thumb|[[NGC 2808]], cúmulu globular con trés distintos [[población estelar|poblaciones d'estrelles]].]] Otra manera, [[NGC 2808]] ye un [[cúmulu globular]] bien masivu y compactu (clase I) que s'atopa a 31&nbsp;200 años lluz de la [[Tierra]] y a 36&nbsp;200 años lluz del [[centru galácticu]]. Ye notable porque la [[formación estelar]] tuvo llugar en tres fases distintes na vida temprana del cúmulu;<ref>[http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2007/18/ Hubble Finds Multiple Stellar 'Baby Booms' in a Globular Cluster (Hubblesite)]</ref> toles estrelles nacieron nun ralu de 200 millones d'años, bien tempranamente, nesti cúmulu de 10&nbsp;200 millones d'años d'edá.<ref name=Koleva>{{citation | display-authors=1 | last1=Koleva | first1=M. | last2=Prugniel | first2=Ph. | last3=Ocvirk | first3=P. | last4=-y Borgne | first4=D. | last5=Soubiran | first5=C. | títulu=Spectroscopic ages and metallicities of stellar populations: validation of full spectrum fitting | journal=[[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume=385 | issue=4 | pages=1998–2010 |date=April 2008 | doi=10.1111/j.1365-2966.2008.12908.x | bibcode=2008MNRAS.385.1998K |arxiv = 0801.0871 }}</ref> La [[Nebulosa de la Quilla]] o de Carina ([[NGC 3372]]) ye una gran [[nebulosa]] qu'arrodia dellos cúmulos estelares abiertos y estrelles masives como la citada Eta Carinae. Ente otros, contién los sistemes [[WR 22]] —binaria formada por una [[estrella de Wolf-Rayet]] y una estrella azul de tipu O9V— y [[HD 93129]], constituyida por siquier trés estrelles azules bien lluminoses, siendo la componente principal una [[superxigante azul]] de tipu O2If*.<ref name=Walborn>[http://adsabs.harvard.edu/abs/2002AJ....123.2754W A New Spectral Classification System for the Earliest O Stars: Definition of Type O2]</ref><ref name=GOSC>[http://gosc.iaa.es GOSC V 2.3<!-- Títulu xeneráu por un bot -->]</ref> [[Asociación estelar Carina OB1|Carina OB1]] ye una [[asociación estelar]] nes llendes d'esta nebulosa que contién dalgunes de les estrelles mas masives y lluminoses de la Vía Láctea.; ente estes destaquen pol so tamañu les [[superxigantes coloraes]] [[RT Carinae]], [[CK Carinae]] y [[IX Carinae]], con diámetros 1000 vegaes más grandes que'l del Sol. NGC 3372 ye una de les [[Nebulosa difusa|nebuloses difuses]] más grandes que se conocen. == Estrelles principales == * [[Alfa Carinae|α Carinae]] ([[Canopus (estrella)|Canopo]]), segunda [[estrella]] más brillosa del cielu, de [[magnitú aparente|magnitú]] -0,72, ye una [[superxigante]] blancu-mariella a 310 [[añu lluz|años lluz]] de nós. Anque se trata d'una estrella del [[hemisferiu sur]] puede reparase dende la mariña africana del [[Mar Mediterraneu]]. * [[Beta Carinae|β Carinae]] ([[Miaplacidus]]), dempués de Canopo la más brillosa de la constelación (magnitú 1,67), una [[subxigante]] blanca. * [[Épsilon Carinae|ε Carinae]] ([[Avior (estrella)|Avior]]), de magnitú 1,86, que'l so nome foi asignáu na [[década de 1930]] al crease ''The Air Almanac'', un almanaque de navegación usáu poles fuercies aérees britániques. * [[Eta Carinae|η Carinae]] ([[Eta Carinae]]), una de les estrelles más masives del universu, con una enorme [[lluminosidá]] d'alredor de cuatro millones de vegaes la del [[Sol]], y con una masa envalorada ente 100 y 150 vegaes la masa de la nuesa estrella local. [[Ficheru:EtaCarinae.jpg|thumb|right|240px|Imaxe d'[[Eta Carinae]] llograda col [[telescopiu espacial Hubble]].]] * [[Theta Carinae|θ Carinae]], dientro del cúmulu del mesmu nome. * [[Iota Carinae|ι Carinae]] ([[Aspidiske]]), de magnitú 2,21, una superxigante blanca a 690 años lluz. * [[Ípsilon Carinae|υ Carinae]], de magnitú 2,92, [[estrella binaria]] que puede ser resuelta con [[prismásticos]]. La separación ente les componentes ye de 5 [[arcsec|segundos d'arcu]]. * [[Ji Carinae|χ Carinae]] ([[Drys]]), subxigante azul de magnitú 3,46 distante 387 años lluz. * [[h Carinae]] ([[HD 83183]]), [[xigante lluminosa]] blancu-azulaes de magnitú 4,09. * [[I Carinae]] ([[HD 90589]]) y [[HD 68456]], estrelles blancu-marielles de magnitú 4,00 y 4,76 respeutivamente. * [[HD 84810]] (l Carinae), [[estrella variable]] [[estrella variable cefeida|cefeida]], que la so magnitú bazcuya ente 3,28 y 4,18 nun ciclu de 35,54 díes. Ye una de les cefeidas más brilloses visible a [[simple vista]]. * [[b2 Carinae]] ([[HD 77370]]) estrella blancu-mariella de magnitú 5,16. * [[f Carinae]] ([[V334 Carinae]]), estrella blancu-azulada de magnitú 4,51. * [[S Carinae]], [[estrella variable Mira]] que'l so rellumu varia ente magnitú 4,5 y 9,9 nun ciclu de 149,49 díes. * [[U Carinae]], cefeida de rellumu variable ente magnitú 5,72 y 7,02 con un periodu de 38,726 díes. * [[RT Carinae]], [[superxigante colorada]] de magnitú 8,55 con un diámetru 1090 vegaes más grande que'l [[diámetru solar]]. * [[VY Carinae]], cefeida que'l so rellumu varia ente magnitú 6,787 y 8,05 nun periodu de 18,99 díes. * [[AG Carinae]] y [[HR Carinae]], dos [[variable lluminosa azul|variables lluminoses azules]]; la primera ye un millón de vegaes más lluminosa que'l Sol. * [[EM Carinae]], [[binaria eclipsante]] de magnitú 8,52 compuesta por dos estrelles calientes y masives. * [[CK Carinae]] y [[IX Carinae]], superxigantes coloraes que los sos diámetros respeutivos son 1000 y 920 vegaes más grandes que'l del Sol. * [[PP Carinae]] (p Carinae), [[estrella Be]] de magnitú 3,36. * [[QX Carinae]], binaria eclipsante de magnitú 6,64. * [[V337 Carinae]] (q Carinae), xigante lluminosa anaranxada y [[variable irregular]] que'l so rellumu varia ente magnitú 3,36 y 3,44. * [[V382 Carinae]], superxigante mariella y variable cefeida. * [[V415 Carinae]] (A Carinae), binaria eclipsante que la so primaria ye una xigante lluminosa mariella. * [[BO Carinae]] y [[V528 Carinae]], superxigantes coloraes y variables irregulares de magnitúes medies respeutives 7,18 y 6,75. * [[LHS 288]] y [[GJ 1128]], [[nana colorada|nanes coloraes]] distantes 15,6 y 21,3 [[añu lluz|años lluz]] respeutivamente. * [[HD 93129]] y [[HD 93250]], [[sistema estelar|sistemes estelares]] masivos na [[Nebulosa de Carina]]; la componente principal de HD 93129 ye una de les estrelles más lluminoses que se conocen. * [[A1 (estrella)|A1]] ([[WR 43a]]), asitiáu en [[NGC 3603]], ye unu de los [[sistema binariu (astronomía)|sistemes binarios]] más masivos que se conocen. * [[WR 20a]] y [[WR 22]], dos sistemes binarios masivos. El primeru ta compuestu por dos [[estrelles de Wolf-Rayet]] y el segundu, de magnitú 6,42, ye observable a güeyu. * [[Sher 25]], distante [[superxigante azul]] que se piensa que ta a puntu d'esplotar como [[supernova]]. * [[WD 0800-533]], [[nana blanca]] que puede formar un sistema binariu con una nana colorada. == Oxetos de cielu fondu == [[Ficheru:Nebulosa de Eta Carinae o NGC 3372.jpg|right|thumb|240px|derecha|NGC 3372 dende'l [[Observatoriu_Astronómicu_Los Molinos|OALM]]]] [[Ficheru:NGC 2867HST.jpg|right|thumb|240px|Nebulosa planetaria [[NGC 2867]]]] * [[Nebulosa de la Quilla]] o de Carina ([[NGC 3372]]), arrodiando les estrelles masives Eta Carinae, [[HD 93129]] y [[HD 93250]]. La nebulosa atopar a una distancia envalorada de 6500 a 10&nbsp;000 años lluz al respeutive de la Tierra. N'el so llendes atopa l'[[asociación estelar Carina OB1]], que de la mesma inclúi los cúmulos [[Collinder 228]], [[NGC 3293]], [[NGC 3324]], [[IC 2581]], [[Trumpler 14]], [[Trumpler 15]] y [[Trumpler 16]].<ref>{{cita publicación |autor1=Turner, D. G. |autor2=Grieve, G. R. |autor3=Herbst, W. |autor4=Harris, W. Y. |fecha=1980 |títulu=The young open cluster NGC 3293 and its relation to CAR OB1 and the Carina Nebula complex |publicación=Astronomical Journal |volume=85 |páxines=1193-1206 |bibcode=1980AJ.....85.1193T}}</ref> Dientro d'esta gran nebulosa tamién s'atopa una carauterística menor (arrodiando a la mesma Eta Carinae) que recibe'l nome de [[Nebulosa del Homúnculo]]. AR: 10h 43m 48.0s Dec: -59°52'00" (Dómina 2000). * [[NGC 2516]], dacuando llamáu [[Preselbe del Sur]] pola so semeyanza con [[Messier 44|M44]], ye un [[cúmulu abiertu]] de gran tamañu que s'atopa a 1300 [[añu lluz|años lluz]]. Posiblemente forma parte de l'[[Asociación estelar de Scorpius-Centaurus]]. AR: 07h 58m 18.0s Dec: -60°52'00" (Dómina 2000). * [[NGC 2808]] ye un gran [[cúmulu globular]], unu de los más masivos de la nuesa galaxa. Tien estrelles de tres generación diistintas. AR: 09h 12m 00.0s Dec: -64°52'00" (Dómina 2000). * [[NGC 3114]], cúmulu abiertu. AR: 10h 02m 42.0s Dec: -60°07'00" (Dómina 2000). * [[NGC 3293]], cúmulu abiertu con más de cien estrelles distante 9000 años lluz. * [[NGC 3532]] ye tamién un cúmulu abiertu con unes 150 estrelles. Foi'l primer oxetu reparáu pol [[telescopiu espacial Hubble]] en mayu de [[1990]]. * [[NGC 3603]] ye un distante cúmulu abiertu nel qu'hai delles estrelles de Wolf-Rayet masives y calientes como'l sistema [[A1 (estrella)|A1]]. * Cúmulu de Theta Carinae o [[Pléyades del Sur]] ([[IC 2602]]), que contién unes 74 estrelles, siendo la más prominente [[Theta Carinae|θ Carinae]]. Ye'l tercer cúmulu más brillosu del cielu y atópase a unos 550 años lluz. AR: 10h 43m 12.0s Dec: -64°24'00" (Dómina 2000). * [[NGC 2867]], [[nebulosa planetaria]] a 1,2º NNE d'[[Aspidiske]] (ι Carinae), que la so estrella central ye una estrella de Wolf-Rayet. * [[Nana de Carina]], pequeña [[galaxa]] satélite de la [[Vía Láctea]]. == Mitoloxía == [[Ficheru:Argo Navis - Prodromus astronomiae 1690 (436433).jpg|400px|thumb|La esmantelada constelación d'[[Argo Navis]].]] Los [[Argonautas]] nel poema d'[[Apolonio de Rodes]], fueron los compañeros que viaxaron con [[Jasón]] na espedición que'l so oxetivu yera topar el [[vellocino d'oru]], el nome provién del navío [[Argo]]. Pelías convertir en rei de Yolco en destronando a Esón, esti medrosu de que'l so fíu Jasón, quien yera l'herederu al tronu, fora asesináu unviar a la cueva del centauru Quirón onde recibió instrucción hasta que tornó a Yolco pa reclamar el so derechu al tronu. Nel so viaxe a Yolco Jason perdió una de les sos sandalies y al presentase ante Pelías este recordó un antiguu oráculu qu'alvertía sobre daquién con una sola sandalia que baxaría del monte pa destronalo y matalo. Pelias aportó a devolver el tronu a Jasón pero esixólu que cumpliera un supuestu pidíu de tornar al so orixe'l vellocino d'oru. Jasón aceptó l'encargu y ordenó a Argos la fabricación d'una nave, esta embarcación tenía'l don de la fala y de la profecía. Dempués conformó la tripulación colos mozos más valientes d'aquellos tiempos. Los Argonautas partieron de la mariña de Págasas, al so pasu pola islla de Limnnos, habitada por muyeres, xunir con elles cola idea de que concibieren fíos homes; pasaron por Samotracia llegando a la tierra de los Doliones, onde'l so rei Cícico acoyer, al partir los vientos llevar de nuevu a la mariña onde por error s'enfrentaron a los sos antiguos anfitriones resultando muertos el rei Cícico y la so corte; Nes costes de Mísia, les ninfes apoderar de Files, Hércules y Polifemo abandonaron el barcu pa dir na so ayuda y el viaxe siguió ensin ellos; Al pasar pela tierra del adivín ciegu Fineo, llibrar de les Harpíes, y él n'agradecimientu dio-yos la clave pa evitar roques Cianeas que destruyíen cualquier nave que s'atreviera a pasar ente elles. Dempués d'estes y otres aventures la espedición llegó al reinu de Eetes. Jasón realizó una visita al monarca y solicitó-y la entrega del Vellocino d'oru, el rei p'apurri-y lo pidió-y a cambéu que domara los toros con pezuñes de bronce y que llabrara'l campu y semara dientes de dragón qu'él mesmu -y apurriría. Medea fía de Eetes, que se namoró de Jasón, ufiertar a ayudar siempres y cuando Jasón casar. Apurrió-y un untaza máxica por que lo aplicara nel so cuerpu y un escudu colo que quedaría protexíu contra'l fueu y el fierro. Alvirtió-y que al semar los dientes del dragón convertir en soldaos que lu asesinaríen. Indicólu que llanzara piedres ensin ser vistu y d'esta miente confundir faciendo que s'engarraren y mataren ente ellos. Jasón realizó estes xeres con ésitu, pero Eetes incumplió la so promesa porque abarruntaba que la so fía ayudara al héroe, entós Jasón, ayudáu por Medea, durmió al dragón guardián, apoderar del vellocino d'oru y fugar. Cuando'l rei Eetes afayó la fuga y el furtu del vellocino d'oru, llanzar na so busca. Medea, pa retrasalo, dio muerte al so hermanu menor Apsirto, y llanzó al mar unu a unu los sos miembros. Eetes, perdió na persecución recoyendo les partes del cuerpu del so amáu fíu. De regresu, al so pasu pola islla de les serenes los argonautas fueron protexíos de los sos cantares por Orfeo, llexendariu músicu de Tracia, cola so melodiosa llira y voz; llegaron a Creta, onde enfrentaron al xigante Balto cola ayuda, de los conxuros de Medea. Al llegar a Yolco, trayendo consigo'l vellocino d'oru, Jasón enteróse que Pelias, asesinara a tolos sos parientes y qu'amás se negaba a apurri-y el tronu. Medea convenció a les fíes del rei a que lu ayudar a esanicialo prometiéndo-yos un mestranzu que daría la eterna mocedá pal so padre, pero en llugar d'eso apurrió-yos venenu. Jasón asumió'l tronu y con Medea reinaron en Yolco, años más tarde concibieron un renuevu, confiándo-y la so educación al Centauru Quirón. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Carina|Carina}} * {{Enllaz rotu|1=Les pilastres de destrucción” na nebulosa de Carina |2=http://www.efefuturo.com/noticia/pilastres-destruccion-nebulosa-carina/ |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * [http://www.efefuturo.com/noticia/capten-fuertes-topetes-vientu-sistema-estelar-eta-carinae/ Capten fuertes choques de vientu nel sistema estelar Eta Carinae] * [https://www.europapress.es/sociedad/ciencia/noticia-nebulosa-carina-tou detalle infrarroxu-20120208185752.html La Nebulosa Carina, a tou detalle n'infrarroxu] {{Tradubot|Carina}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Constelaciones]] f8xmlpwqosherel9wibq3nz01lu4lbh 4377427 4377422 2025-06-18T10:20:01Z XabatuBot 43102 iguo testu: O+Car => U+Car 4377427 wikitext text/x-wiki {{Ficha de constelación |títulu = La Quilla<br/><small>''Carina''</small> |imaxe = Carina constellation map.svg |pie_imaxe = Carta celeste de la constelación de la Quilla na qu'apaecen les sos principales estrelles. |nome_español = La Quilla |nome_llatín = Carina |xenitivu = Carinae |abreviatura = Car |introducida_por = [[Nicolas-Louis de Lacaille]] |superficie = 494,2 |porcentaxe = 1,198 |rangu = 34 |ar_inferior = 6&nbsp;h 2,77&nbsp;m |ar_cimeru = 11&nbsp;h 20,62&nbsp;m |dec_inferior = -75,68° |dec_cimeru = -50,75° |ver_completa_inferior = 14°&nbsp;N |ver_completa_cimera = 90°&nbsp;S |ver_parcial_inferior = 39°&nbsp;N |ver_parcial_superior = 14°&nbsp;N |estrelles = 225 |estrella = [[Canopus (estrella)|Canopus]] |magnitú = -0,72 |messier = Nengunu |ngc = 44 |caldwell = 5 |meteoros = Nenguna |colindancia = 8 constelaciones {{llista de columnes|1| * [[Centaurus]] * [[Chamaeleon]] * [[Doráu (constelación)|Doráu]] * [[Musca]] * [[Pictor]] * [[Puppis]] * [[Vela (constelación)|Vela]] * [[Volans]]}} |mes = Marzu |imaxe_inferior = |pie_imaxe_inferior = }} '''Carina''' (la quilla), en castellán [[Quilla (náutica)|Quilla]], ye una [[constelación]] austral que forma parte de l'antigua constelación d'[[Argo Navis]] (el [[Argo|navío Argo]]). La [[Unión Astronómica Internacional]] estremar en cuatro componentes: Carina (la Quilla), [[Vela (constelación)|Vela]] (la Vela), [[Puppis]] (la Popa) y [[Pyxis]] (el compás o la brúxula). == Carauterístiques destacables == [[Canopus (estrella)|Canopo]] ([[Alfa Carinae|&alpha; Carinae]]) ye la segunda estrella más brillosa del firmamentu con [[magnitú aparente]] -0,72. El so nome provién del personaxe mitolóxicu Canopo, navegante de [[Menelao]], rei d'[[Esparta]].<ref name=Ridpath>{{cita llibru | títulu = Stars and Planets Guide | last1 = Ridpath | first1 = Ian | author1-link = | last2 = Tirion | first2 = Will | origyear = 2001 | fecha = 2007 | editorial = Princeton University Press | isbn = 978-0-691-08913-3 | ref = harv }}</ref> Ye una [[xigante lluminosa]] o [[superxigante]] blancu-mariella que la so [[lluminosidá]] ye 13&nbsp;300 vegaes mayor que la del [[Sol]].<ref>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/canopus.html astru.uiuc.edu] (Canopus, de [[Jim Kaler]])</ref> Distante 309 [[Añu lluz|años lluz]], ye la estrella de mayor rellumu intrínsecu nun radiu de 700 años lluz del [[sistema solar]]. La segunda estrella más brillosa na constelación ([[Beta Carinae|&beta; Carinae]]) recibe'l nome de [[Miaplacidus]] y ye una [[subxigante]] blanca de [[tipu espectral]] A2IV que s'atopa a 111 años lluz; nel so interior ta rematando la [[fusión nuclear|fusión]] del [[hidróxenu]] y el so nucleu tien de tar formáu cuasi puramente por [[heliu]] inerte.<ref>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/miaplacidus.html Miaplacidus (Stars, Jim Kaler)]</ref> Sígue-y en rellumu [[Épsilon Carinae|&epsilon; Carinae]], llamada [[Avior (estrella)|Avior]], [[estrella binaria]] que les sos componentes son una [[xigante naranxa]] y una estrella blancu-azulada d'asemeyada lluminosidá. [[Aspidiske]] ([[Iota Carinae|ι Carinae]]), superxigante blanca de tipu A8Ib, ta a 690 años lluz y tien una [[lluminosidá]] equivalente a 4900 soles. [[Ípsilon Carinae|&upsilon; Carinae]] ye una [[estrella doble]] observable con un pequeñu [[telescopiu]]: les componentes d'esti sistema son una superxigante blanca y una estrella blancu-azulada que'l so [[periodu orbital]] entepasa los 19&nbsp;500 años. La [[Cruz del Diamante]] ye un [[asterismu]] formáu por Miaplacidus, [[Theta Carinae|θ Carinae]], υ Carinae y [[Omega Carinae|ω Carinae]]. Merez especial atención [[Eta Carinae]], una de les estrelles más masives de la [[galaxa]] que s'atopa dientro de la [[Nebulosa de Carina]] ([[NGC 3372]]). Ye un sistema estelar que contién siquier dos estrelles que la so lluminosidá conxunta ye cinco millones de vegaes la del Sol. Nel pasáu yera una estrella de la cuarta magnitú, pero en [[1837]] aumentó drásticamente en rellumu marcando l'empiezu d'una gran erupción y, ente'l 11 y 14 de marzu de [[1843]], llegó a superar en rellumu a Canopo.<ref name=CGuide>[http://www.constellation-guide.com/constellation-list/carina-constellation/ Carina (Constellation Guide)]</ref> Ente les [[Estrella variable|estrelles variables]], en Carina alcuéntrase una de les [[cefeida|cefeides]] más prominentes del cielu nocherniegu, l Carinae o [[HD 84810]], que'l so rellumu bazcuya ente magnitú 3,28 y 4,18 a lo llargo d'un periodu de 35,54 díes.<ref>{{Cita web |url=http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3884 |títulu=l Carinae (Alcyone) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304122015/http://www.alcyone.de/cgi-bin/search.pl?object=HR3884 |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> Otra cefeida de Carina, [[U Carinae]], tien tipu espectral G0Ib<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=U+Car&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id V* U Car -- Classical Cepheid (delta Cep type)] ([[SIMBAD]])</ref> y tien un periodu de 38,73 díes, unu de los más llargos pa esti tipu de variables. De carauterístiques bien distintes ye [[AG Carinae]], una de les estrelles más lluminoses de la [[Vía Láctea]] qu'emite un millón de vegaes más [[radiación electromagnético]] que'l Sol. Ye una [[variable lluminosa azul]] que ta nuna fase de rápida transición ente una [[superxigante azul]] y una [[estrella de Wolf-Rayet]].<ref name=AG>{{cita publicación | autor = Smith, L. J.; Stroud, M. P.; Esteban, C.; Vilchez, J. M. | títulu = The AG Carinae nebula: abundant evidence for a rede supergiant proxenitor? | añu = 1997 | publicación = [[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume = 290 | númberu = 2 | id = páxs. 265-275 | url = http://adsabs.harvard.edu/abs/1997MNRAS.290..265S }}</ref> Puesto que la [[Vía Láctea]] traviesa Carina, la constelación contién dellos [[cúmulu abiertu|cúmulos abiertos]] como [[NGC 2516]], [[NGC 3532]] y [[IC 2602]]. Esti postreru, conocíu como les «Pléyades del Sur», consta d'unes 74 estrelles, siendo la más prominente [[Theta Carinae|θ Carinae]], una estrella de la [[secuencia principal]] azul de [[tipu espectral]] B0Vp;<ref name=SIMBAD>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=theta+car&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id Theta Car] ([[SIMBAD]])</ref> la so edá nun concordar cola del cúmulu y ye considerada una «[[estrella arrezagada azul]]».<ref>[https://web.archive.org/web/20090109191346/http://www.astro.uiuc.edu//~kaler/sow/thetacar.html Theta Carinae (Stars, Jim Kaler)]</ref> IC 2602 atopar a 479 años lluz de la Tierra.<ref>[http://messier.seds.org/xtra/ngc/i2602.html IC 2602 (SEDS.org)]</ref> NGC 2516, llamáu'l «[[Preselbe del Sur]]», contién dos [[xigantes coloraes]] de quinta magnitú. Pela so parte, NGC 3532 tien unes 150 estrelles distribuyíes de forma inusual, yá que formen una [[elipse]] en redol a una área central escura. [[Ficheru:NGC_2808_HST.jpg|240px|right|thumb|[[NGC 2808]], cúmulu globular con trés distintos [[población estelar|poblaciones d'estrelles]].]] Otra manera, [[NGC 2808]] ye un [[cúmulu globular]] bien masivu y compactu (clase I) que s'atopa a 31&nbsp;200 años lluz de la [[Tierra]] y a 36&nbsp;200 años lluz del [[centru galácticu]]. Ye notable porque la [[formación estelar]] tuvo llugar en tres fases distintes na vida temprana del cúmulu;<ref>[http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2007/18/ Hubble Finds Multiple Stellar 'Baby Booms' in a Globular Cluster (Hubblesite)]</ref> toles estrelles nacieron nun ralu de 200 millones d'años, bien tempranamente, nesti cúmulu de 10&nbsp;200 millones d'años d'edá.<ref name=Koleva>{{citation | display-authors=1 | last1=Koleva | first1=M. | last2=Prugniel | first2=Ph. | last3=Ocvirk | first3=P. | last4=-y Borgne | first4=D. | last5=Soubiran | first5=C. | títulu=Spectroscopic ages and metallicities of stellar populations: validation of full spectrum fitting | journal=[[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]] | volume=385 | issue=4 | pages=1998–2010 |date=April 2008 | doi=10.1111/j.1365-2966.2008.12908.x | bibcode=2008MNRAS.385.1998K |arxiv = 0801.0871 }}</ref> La [[Nebulosa de la Quilla]] o de Carina ([[NGC 3372]]) ye una gran [[nebulosa]] qu'arrodia dellos cúmulos estelares abiertos y estrelles masives como la citada Eta Carinae. Ente otros, contién los sistemes [[WR 22]] —binaria formada por una [[estrella de Wolf-Rayet]] y una estrella azul de tipu O9V— y [[HD 93129]], constituyida por siquier trés estrelles azules bien lluminoses, siendo la componente principal una [[superxigante azul]] de tipu O2If*.<ref name=Walborn>[http://adsabs.harvard.edu/abs/2002AJ....123.2754W A New Spectral Classification System for the Earliest O Stars: Definition of Type O2]</ref><ref name=GOSC>[http://gosc.iaa.es GOSC V 2.3<!-- Títulu xeneráu por un bot -->]</ref> [[Asociación estelar Carina OB1|Carina OB1]] ye una [[asociación estelar]] nes llendes d'esta nebulosa que contién dalgunes de les estrelles mas masives y lluminoses de la Vía Láctea.; ente estes destaquen pol so tamañu les [[superxigantes coloraes]] [[RT Carinae]], [[CK Carinae]] y [[IX Carinae]], con diámetros 1000 vegaes más grandes que'l del Sol. NGC 3372 ye una de les [[Nebulosa difusa|nebuloses difuses]] más grandes que se conocen. == Estrelles principales == * [[Alfa Carinae|α Carinae]] ([[Canopus (estrella)|Canopo]]), segunda [[estrella]] más brillosa del cielu, de [[magnitú aparente|magnitú]] -0,72, ye una [[superxigante]] blancu-mariella a 310 [[añu lluz|años lluz]] de nós. Anque se trata d'una estrella del [[hemisferiu sur]] puede reparase dende la mariña africana del [[Mar Mediterraneu]]. * [[Beta Carinae|β Carinae]] ([[Miaplacidus]]), dempués de Canopo la más brillosa de la constelación (magnitú 1,67), una [[subxigante]] blanca. * [[Épsilon Carinae|ε Carinae]] ([[Avior (estrella)|Avior]]), de magnitú 1,86, que'l so nome foi asignáu na [[década de 1930]] al crease ''The Air Almanac'', un almanaque de navegación usáu poles fuercies aérees britániques. * [[Eta Carinae|η Carinae]] ([[Eta Carinae]]), una de les estrelles más masives del universu, con una enorme [[lluminosidá]] d'alredor de cuatro millones de vegaes la del [[Sol]], y con una masa envalorada ente 100 y 150 vegaes la masa de la nuesa estrella local. [[Ficheru:EtaCarinae.jpg|thumb|right|240px|Imaxe d'[[Eta Carinae]] llograda col [[telescopiu espacial Hubble]].]] * [[Theta Carinae|θ Carinae]], dientro del cúmulu del mesmu nome. * [[Iota Carinae|ι Carinae]] ([[Aspidiske]]), de magnitú 2,21, una superxigante blanca a 690 años lluz. * [[Ípsilon Carinae|υ Carinae]], de magnitú 2,92, [[estrella binaria]] que puede ser resuelta con [[prismásticos]]. La separación ente les componentes ye de 5 [[arcsec|segundos d'arcu]]. * [[Ji Carinae|χ Carinae]] ([[Drys]]), subxigante azul de magnitú 3,46 distante 387 años lluz. * [[h Carinae]] ([[HD 83183]]), [[xigante lluminosa]] blancu-azulaes de magnitú 4,09. * [[I Carinae]] ([[HD 90589]]) y [[HD 68456]], estrelles blancu-marielles de magnitú 4,00 y 4,76 respeutivamente. * [[HD 84810]] (l Carinae), [[estrella variable]] [[estrella variable cefeida|cefeida]], que la so magnitú bazcuya ente 3,28 y 4,18 nun ciclu de 35,54 díes. Ye una de les cefeidas más brilloses visible a [[simple vista]]. * [[b2 Carinae]] ([[HD 77370]]) estrella blancu-mariella de magnitú 5,16. * [[f Carinae]] ([[V334 Carinae]]), estrella blancu-azulada de magnitú 4,51. * [[S Carinae]], [[estrella variable Mira]] que'l so rellumu varia ente magnitú 4,5 y 9,9 nun ciclu de 149,49 díes. * [[U Carinae]], cefeida de rellumu variable ente magnitú 5,72 y 7,02 con un periodu de 38,726 díes. * [[RT Carinae]], [[superxigante colorada]] de magnitú 8,55 con un diámetru 1090 vegaes más grande que'l [[diámetru solar]]. * [[VY Carinae]], cefeida que'l so rellumu varia ente magnitú 6,787 y 8,05 nun periodu de 18,99 díes. * [[AG Carinae]] y [[HR Carinae]], dos [[variable lluminosa azul|variables lluminoses azules]]; la primera ye un millón de vegaes más lluminosa que'l Sol. * [[EM Carinae]], [[binaria eclipsante]] de magnitú 8,52 compuesta por dos estrelles calientes y masives. * [[CK Carinae]] y [[IX Carinae]], superxigantes coloraes que los sos diámetros respeutivos son 1000 y 920 vegaes más grandes que'l del Sol. * [[PP Carinae]] (p Carinae), [[estrella Be]] de magnitú 3,36. * [[QX Carinae]], binaria eclipsante de magnitú 6,64. * [[V337 Carinae]] (q Carinae), xigante lluminosa anaranxada y [[variable irregular]] que'l so rellumu varia ente magnitú 3,36 y 3,44. * [[V382 Carinae]], superxigante mariella y variable cefeida. * [[V415 Carinae]] (A Carinae), binaria eclipsante que la so primaria ye una xigante lluminosa mariella. * [[BO Carinae]] y [[V528 Carinae]], superxigantes coloraes y variables irregulares de magnitúes medies respeutives 7,18 y 6,75. * [[LHS 288]] y [[GJ 1128]], [[nana colorada|nanes coloraes]] distantes 15,6 y 21,3 [[añu lluz|años lluz]] respeutivamente. * [[HD 93129]] y [[HD 93250]], [[sistema estelar|sistemes estelares]] masivos na [[Nebulosa de Carina]]; la componente principal de HD 93129 ye una de les estrelles más lluminoses que se conocen. * [[A1 (estrella)|A1]] ([[WR 43a]]), asitiáu en [[NGC 3603]], ye unu de los [[sistema binariu (astronomía)|sistemes binarios]] más masivos que se conocen. * [[WR 20a]] y [[WR 22]], dos sistemes binarios masivos. El primeru ta compuestu por dos [[estrelles de Wolf-Rayet]] y el segundu, de magnitú 6,42, ye observable a güeyu. * [[Sher 25]], distante [[superxigante azul]] que se piensa que ta a puntu d'esplotar como [[supernova]]. * [[WD 0800-533]], [[nana blanca]] que puede formar un sistema binariu con una nana colorada. == Oxetos de cielu fondu == [[Ficheru:Nebulosa de Eta Carinae o NGC 3372.jpg|right|thumb|240px|derecha|NGC 3372 dende'l [[Observatoriu_Astronómicu_Los Molinos|OALM]]]] [[Ficheru:NGC 2867HST.jpg|right|thumb|240px|Nebulosa planetaria [[NGC 2867]]]] * [[Nebulosa de la Quilla]] o de Carina ([[NGC 3372]]), arrodiando les estrelles masives Eta Carinae, [[HD 93129]] y [[HD 93250]]. La nebulosa atopar a una distancia envalorada de 6500 a 10&nbsp;000 años lluz al respeutive de la Tierra. N'el so llendes atopa l'[[asociación estelar Carina OB1]], que de la mesma inclúi los cúmulos [[Collinder 228]], [[NGC 3293]], [[NGC 3324]], [[IC 2581]], [[Trumpler 14]], [[Trumpler 15]] y [[Trumpler 16]].<ref>{{cita publicación |autor1=Turner, D. G. |autor2=Grieve, G. R. |autor3=Herbst, W. |autor4=Harris, W. Y. |fecha=1980 |títulu=The young open cluster NGC 3293 and its relation to CAR OB1 and the Carina Nebula complex |publicación=Astronomical Journal |volume=85 |páxines=1193-1206 |bibcode=1980AJ.....85.1193T}}</ref> Dientro d'esta gran nebulosa tamién s'atopa una carauterística menor (arrodiando a la mesma Eta Carinae) que recibe'l nome de [[Nebulosa del Homúnculo]]. AR: 10h 43m 48.0s Dec: -59°52'00" (Dómina 2000). * [[NGC 2516]], dacuando llamáu [[Preselbe del Sur]] pola so semeyanza con [[Messier 44|M44]], ye un [[cúmulu abiertu]] de gran tamañu que s'atopa a 1300 [[añu lluz|años lluz]]. Posiblemente forma parte de l'[[Asociación estelar de Scorpius-Centaurus]]. AR: 07h 58m 18.0s Dec: -60°52'00" (Dómina 2000). * [[NGC 2808]] ye un gran [[cúmulu globular]], unu de los más masivos de la nuesa galaxa. Tien estrelles de tres generación diistintas. AR: 09h 12m 00.0s Dec: -64°52'00" (Dómina 2000). * [[NGC 3114]], cúmulu abiertu. AR: 10h 02m 42.0s Dec: -60°07'00" (Dómina 2000). * [[NGC 3293]], cúmulu abiertu con más de cien estrelles distante 9000 años lluz. * [[NGC 3532]] ye tamién un cúmulu abiertu con unes 150 estrelles. Foi'l primer oxetu reparáu pol [[telescopiu espacial Hubble]] en mayu de [[1990]]. * [[NGC 3603]] ye un distante cúmulu abiertu nel qu'hai delles estrelles de Wolf-Rayet masives y calientes como'l sistema [[A1 (estrella)|A1]]. * Cúmulu de Theta Carinae o [[Pléyades del Sur]] ([[IC 2602]]), que contién unes 74 estrelles, siendo la más prominente [[Theta Carinae|θ Carinae]]. Ye'l tercer cúmulu más brillosu del cielu y atópase a unos 550 años lluz. AR: 10h 43m 12.0s Dec: -64°24'00" (Dómina 2000). * [[NGC 2867]], [[nebulosa planetaria]] a 1,2º NNE d'[[Aspidiske]] (ι Carinae), que la so estrella central ye una estrella de Wolf-Rayet. * [[Nana de Carina]], pequeña [[galaxa]] satélite de la [[Vía Láctea]]. == Mitoloxía == [[Ficheru:Argo Navis - Prodromus astronomiae 1690 (436433).jpg|400px|thumb|La esmantelada constelación d'[[Argo Navis]].]] Los [[Argonautas]] nel poema d'[[Apolonio de Rodes]], fueron los compañeros que viaxaron con [[Jasón]] na espedición que'l so oxetivu yera topar el [[vellocino d'oru]], el nome provién del navío [[Argo]]. Pelías convertir en rei de Yolco en destronando a Esón, esti medrosu de que'l so fíu Jasón, quien yera l'herederu al tronu, fora asesináu unviar a la cueva del centauru Quirón onde recibió instrucción hasta que tornó a Yolco pa reclamar el so derechu al tronu. Nel so viaxe a Yolco Jason perdió una de les sos sandalies y al presentase ante Pelías este recordó un antiguu oráculu qu'alvertía sobre daquién con una sola sandalia que baxaría del monte pa destronalo y matalo. Pelias aportó a devolver el tronu a Jasón pero esixólu que cumpliera un supuestu pidíu de tornar al so orixe'l vellocino d'oru. Jasón aceptó l'encargu y ordenó a Argos la fabricación d'una nave, esta embarcación tenía'l don de la fala y de la profecía. Dempués conformó la tripulación colos mozos más valientes d'aquellos tiempos. Los Argonautas partieron de la mariña de Págasas, al so pasu pola islla de Limnnos, habitada por muyeres, xunir con elles cola idea de que concibieren fíos homes; pasaron por Samotracia llegando a la tierra de los Doliones, onde'l so rei Cícico acoyer, al partir los vientos llevar de nuevu a la mariña onde por error s'enfrentaron a los sos antiguos anfitriones resultando muertos el rei Cícico y la so corte; Nes costes de Mísia, les ninfes apoderar de Files, Hércules y Polifemo abandonaron el barcu pa dir na so ayuda y el viaxe siguió ensin ellos; Al pasar pela tierra del adivín ciegu Fineo, llibrar de les Harpíes, y él n'agradecimientu dio-yos la clave pa evitar roques Cianeas que destruyíen cualquier nave que s'atreviera a pasar ente elles. Dempués d'estes y otres aventures la espedición llegó al reinu de Eetes. Jasón realizó una visita al monarca y solicitó-y la entrega del Vellocino d'oru, el rei p'apurri-y lo pidió-y a cambéu que domara los toros con pezuñes de bronce y que llabrara'l campu y semara dientes de dragón qu'él mesmu -y apurriría. Medea fía de Eetes, que se namoró de Jasón, ufiertar a ayudar siempres y cuando Jasón casar. Apurrió-y un untaza máxica por que lo aplicara nel so cuerpu y un escudu colo que quedaría protexíu contra'l fueu y el fierro. Alvirtió-y que al semar los dientes del dragón convertir en soldaos que lu asesinaríen. Indicólu que llanzara piedres ensin ser vistu y d'esta miente confundir faciendo que s'engarraren y mataren ente ellos. Jasón realizó estes xeres con ésitu, pero Eetes incumplió la so promesa porque abarruntaba que la so fía ayudara al héroe, entós Jasón, ayudáu por Medea, durmió al dragón guardián, apoderar del vellocino d'oru y fugar. Cuando'l rei Eetes afayó la fuga y el furtu del vellocino d'oru, llanzar na so busca. Medea, pa retrasalo, dio muerte al so hermanu menor Apsirto, y llanzó al mar unu a unu los sos miembros. Eetes, perdió na persecución recoyendo les partes del cuerpu del so amáu fíu. De regresu, al so pasu pola islla de les serenes los argonautas fueron protexíos de los sos cantares por Orfeo, llexendariu músicu de Tracia, cola so melodiosa llira y voz; llegaron a Creta, onde enfrentaron al xigante Balto cola ayuda, de los conxuros de Medea. Al llegar a Yolco, trayendo consigo'l vellocino d'oru, Jasón enteróse que Pelias, asesinara a tolos sos parientes y qu'amás se negaba a apurri-y el tronu. Medea convenció a les fíes del rei a que lu ayudar a esanicialo prometiéndo-yos un mestranzu que daría la eterna mocedá pal so padre, pero en llugar d'eso apurrió-yos venenu. Jasón asumió'l tronu y con Medea reinaron en Yolco, años más tarde concibieron un renuevu, confiándo-y la so educación al Centauru Quirón. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Carina|Carina}} * {{Enllaz rotu|1=Les pilastres de destrucción” na nebulosa de Carina |2=http://www.efefuturo.com/noticia/pilastres-destruccion-nebulosa-carina/ |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * [http://www.efefuturo.com/noticia/capten-fuertes-topetes-vientu-sistema-estelar-eta-carinae/ Capten fuertes choques de vientu nel sistema estelar Eta Carinae] * [https://www.europapress.es/sociedad/ciencia/noticia-nebulosa-carina-tou detalle infrarroxu-20120208185752.html La Nebulosa Carina, a tou detalle n'infrarroxu] {{Tradubot|Carina}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Constelaciones]] kowxba27a5sf93e28cbkhmo78q5zei2 Corona Borealis 0 113566 4377215 4369996 2025-06-18T08:33:16Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Coronae => U Coronae 4377215 wikitext text/x-wiki {{Ficha de constelación |títulu = La Corona Boreal<br/><small>''Corona Borealis''</small> |imaxe = Corona Borealis constellation map.svg |pie_imaxe = Carta celeste de la constelación de la Corona Boreal na qu'apaecen les sos principales estrelles. |nome_español = La Corona Boreal |nome_llatín = Corona Borealis |xenitivu = Coronae Borealis |abreviatura = CrB |introducida_por = Conocida dende l'Antigüedá |superficie = 178,7 |porcentaxe = 0,433 |rangu = 73 |ar_inferior = 15&nbsp;h 16,06&nbsp;m |ar_cimeru = 16&nbsp;h 25,12&nbsp;m |dec_inferior = 25,54° |dec_cimeru = 39,71° |ver_completa_inferior = 90°&nbsp;N |ver_completa_cimera = 50°&nbsp;S |ver_parcial_inferior = 50°&nbsp;S |ver_parcial_superior = 64°&nbsp;S |estrelles = 37 |estrella = [[Alphecca]] |magnitú = 2,23 |messier = Nengunu |ngc = 43 |caldwell = Nengunu |meteoros = 2 agües {{llista de columnes|1| * [[Alfa Corona Boreálidas]] * [[X Corona Boreálidas]]}} |colindancia = 3 constelaciones {{llista de columnes|1| * [[Bootes]] * [[Hercules]] * [[Serpens]]}} |mes = Julio |imaxe_inferior = |pie_imaxe_inferior = }} '''Corona Boreal''' ye una pequeña [[constelación]] boreal<ref name=boundary>{{cita publicación | títulu=Corona Borealis, constellation boundary | obra=The Constellations | editorial=International Astronomical Union | url=http://www.iau.org/public/constellations/#crb | fechaaccesu=20 de marzu de 2016 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20130605024208/http://www.iau.org/public/constellations/#crb | archivedate=2013-06-05 }}</ref> que les sos principales [[estrella|estrelles]] formen un arcu semicircular. Esta ye una de les 88 constelaciones modernes, y foi tamién una de les 48 constelaciones llistaes por [[Claudio Ptolomeo|Ptolomeo]], quien se refirió a la mesma como Corona. La pallabra ''Borealis'' foi añadida dempués, en contraste cola [[Corona Australis]], la Corona Austral. == Carauterístiques destacables == [[Ficheru:CoronaBorealisCC.jpg|thumb|left|Corona Borealis nel cielu nocherniegu]] Corona Boreal nun tien estrelles de primer [[magnitú aparente|magnitú]]. La so estrella más brillosa, [[Alfa Coronae Borealis|α Coronae Borealis]] ([[Alphecca]], tamién conocida como [[Gemma]]) ye una [[binaria espectroscópica]] de [[magnitú visual]] +2,22. Los dos componentes son una [[estrella blanca de la secuencia principal]] de tipu A0V y una [[nana mariella]] de tipu G5V más fría que'l [[Sol]]. La separación media ente dambes ye de 0,20 [[Unidá astronómica|ua]] y el [[periodu orbital]] ye de 17,36 díes.<ref>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/alphecca.html Alphecca or Gemma (Stars, Jim Kaler)]</ref> Alphecca ss considerada miembru difusu de l'[[Asociación estelar de la sietestrellu]].<ref>{{cita publicación | autor=King, Jeremy R. | autor2=Villarreal, Adam R. | autor3=Soderblom, David R. | autor4=Gulliver, Austin F. | autor5=Adelman, Saul J. | títulu=Stellar Kinematic Groups. II. A Reexamination of the Membership, Activity, and Age of the Ursa Major Group | publicación=[[The Astronomical Journal]]| volume=125 | númberu=4 | páxines=1980–2017 |fecha=abril de 2003 | doi=10.1086/368241 | bibcode=2003AJ....125.1980K }}</ref> [[Nusakan]] (β Coronae Borealis), la segunda estrella más brillosa de la constelación, ye tamién una [[Estrella binaria|binaria]] con un periodu orbital de 10,5 años. Ye una [[variable Alfa2 Canum Venaticorum]] deficiente en [[osíxenu]], ente qu'otros elementos como [[estronciu]], [[cromu]] y [[europiu]] presenten bayures más altes de lo habitual.<ref>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/nusakan.html Nusakan (Stars, Jim Kaler)]</ref> Otra estrella binaria, [[Eta Coronae Borealis|η Coronae Borealis]], ta compuesta por dos [[Nana mariella|nanes marielles]] con un [[periodu orbital]] de 41,6 años, afayándose una distante [[nana marrón]] físicamente venceyada a esti par.<ref name=Kirkpatrick>{{cita publicación | autor = Kirkpatrick, J. Davy; Dahn, Conard C.; Monet, David G.; Reid, I. Neill; Gizis, John Y.; Liebert, James; Burgasser, Adam J. | títulu = Brown Dwarf Companions to G-Type Stars. I. Gliese 417B and Gliese 584C | añu = 2001 | publicación = [[The Astronomical Journal]] | volume = 121 | númberu = 6 | id = páxs. 3235-3253 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2001AJ....121.3235K&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> [[Sigma Coronae Borealis|σ Coronae Borealis]] ye un [[sistema estelar]] triple a 71 años lluz de distancia. Les dos estrelles principales del sistema, separaes 7 [[Segundu d'arcu|segundos d'arcu]], pueden ser [[Resolución ópticu|resueltes]] con telescopiu. La más brillosa d'elles ye, de la mesma, una binaria espectroscópica compuesta por dos nanes marielles de tipu F9V y G0V, ente que la estrella menos brillosa ye tamién una nana mariella de tipu G1V.<ref>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/sigmaCrB.html Sigma Coronae Borealis (Stars, Jim Kaler)]</ref> Delles de les estrelles más brilloses de Corona Boreal alluguen [[Sistemes planetarios estrasolares|sistemes planetarios]]. [[Kappa Coronae Borealis|κ Coronae Borealis]] ye una [[subxigante]] naranxa con un planeta que se mueve a 2,6 [[Unidá astronómica|ua]] de la estrella, ente que [[Ómicron Coronae Borealis|ο Coronae Borealis]] tamién tien un planeta orbitando a 0,83 ua de distancia.<ref name=Sato12>{{cita publicación | autor = Sato, Bun'ei; Omiya, Masashi; Harakawa, Hiroki; Izumiura, Hideyuki; Kambe, Eiji; Takeda, Yoichi; Yoshida, Michitoshi; Itoh, Yoichi; Ando, Hiroyasu; Kokubo, Eiichiro; Ida, Shigeru | títulu = Substellar Companions to Seven Evolved Intermediate-Mass Stars | añu = 2012 | publicación = Publications of the Astronomical Society of Japan | volume = 64 | númberu = 6 | id = 135 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/bib_query?arXiv:1207.3141 }}</ref> Pela so parte, [[Rho Coronae Borealis|ρ Coronae Borealis]] ye un [[análogu solar]] alredor del cual orbita un oxetu de masa incierto, que puede ser dende un [[exoplaneta]] hasta una [[nana colorada]].<ref name=Noyes>{{cita publicación | autor = Noyes, Robert W.; Jha, Saurabh; Korzennik, Sylvain G.; Krockenberger, Martin; Nisenson, Peter; Brown, Timothy M.; Kennelly, Edward J.; Horner, Scott D. | títulu = A Planet Orbiting the Star ρ Coronae Borealis | añu = 1997 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 483 | númberu = | id = pp. L111–L114 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?1997ApJ...483L.111N&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref><ref>{{cita publicación | autor = Han, Inwoo; Black, David C.; Gatewood, George | títulu = Preliminary Astrometric Masses for Proposed Estrasolar Planetary Companions | añu = 2001 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 548 | númberu = 1 | id = pp. L57-L60 | url = http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2001ApJ...548L..57H&db_key=AST&nosetcookie=1 }}</ref> Corona Boreal cuenta con delles [[Estrella variable|estrelles variables]] d'interés. [[R Coronae Borealis]] ye una [[superxigante mariella]] prototipu d'un tipu de [[estrella variable|variables]] que lleven el so nome: la [[magnitú visual]] habitual de R Coronae Borealis ye 5,89, pero en ciclos que van dende dellos meses a munchos años, el so rellumu se atenúa hasta magnitú 14. Por ello, esta estrella recibió'l títulu d'Estrella menguante» o «Nova reversible».<ref name=petzold>{{cita publicación|doi=10.1080/01658100802590829|títulu=The Historical Origin of the Pulfrich Effect: A Serendipitous Astronomic Observation at the Border of the Milky Way|publicación=Neuro-Ophthalmology|volume=33|páxines=39–46|añu=2009|last1=Petzold|first1=Axel|last2=Pitz|first2=Eckhart}}</ref> Per otra parte, [[T Coronae Borealis]] ye una [[nova]] recurrente: de magnitú 10,8 en condiciones normales, nos postreros estallíos de [[1866]] y [[1946]] llegó a algamar magnitú 2,0 y 3,0 respeutivamente.<ref name=Sanford1949>{{cita publicación |apellíu=Sanford |nome=Roscoe F. |títulu=High-Dispersion Spectrograms of T Coronae Borealis. |publicación=[[The Astrophysical Journal]] |volume=109 |páxines=81 |añu=1949 |doi=10.1086/145106 |bibcode=1949ApJ...109...81S}}</ref> Corona Boreal nun contién [[Oxetu de cielu fondu|oxetos de cielu fondu]] brillosos. == Estrelles == === Estrelles principales === * [[Alfa Coronae Borealis|α Coronae Borealis]] ([[Alphecca]], [[Gemma]] o [[Gnosia]]), de [[magnitú visual|magnitú]] 2,22 y asitiada a 72 [[añu lluz|años lluz]] del [[Sistema Solar]], ye una [[estrella binaria]]. La estrella principal ye una estrella blanca con una compañera que la orbita cada 17,4 díes. * [[Beta Coronae Borealis|β Coronae Borealis]] ([[Nusakan]]), segunda estrella más brillosa na constelación con magnitú 3,66. Tamién ye un [[sistema binariu (astronomía)|sistema binariu]] coles sos componentes separaes 0,25 [[segundu d'arcu|segundos d'arcu]]. * [[Gamma Coronae Borealis|γ Coronae Borealis]], tamién una estrella binaria —compuesta por una subxigante y una [[estrella blanca de la secuencia principal]]— asitiada a 145 años lluz de distancia. * [[Delta Coronae Borealis|δ Coronae Borealis]], estrella mariella ya importante fonte de [[rayos X]], asitiada a 165 años lluz. * [[Épsilon Coronae Borealis|ε Coronae Borealis]], [[xigante naranxa]] de magnitú 4,14 a 221 años lluz. * [[Eta Coronae Borealis|η Coronae Borealis]], [[estrella múltiple|sistema múltiple]] formáu por dos [[nana mariella|nanes marielles]] asemeyaes al [[Sol]] y una [[nana marrón]] más distante. * [[Theta Coronae Borealis|θ Coronae Borealis]], estrella binaria de magnitú 4,14, que la so componente principal ye una [[estrella variable eruptiva]]. * [[Iota Coronae Borealis|ι Coronae Borealis]], [[binaria espectroscópica]] y [[estrella de mercuriu-manganesu]] de magnitú 4,98. * [[Kappa Coronae Borealis|κ Coronae Borealis]], [[subxigante]] naranxa de magnitú 4,82 con un [[planeta estrasolar]] que completa una [[órbita]] cada 1251 díes. * [[Nin Coronae Borealis|ν Coronae Borealis]], [[estrella doble óptica]] formada por dos xigantes coloráu-anaranxaes, [[Nin1 Coronae Borealis|ν<sup>1</sup> Coronae Borealis]] y [[Nin2 Coronae Borealis|ν<sup>2</sup> Coronae Borealis]]. * [[Ómicron Coronae Borealis|ο Coronae Borealis]], xigante anaranxada orbitada por un planeta estrasolar. * [[Xi Coronae Borealis|ξ Coronae Borealis]], xigante naranxa de magnitú 4,86. * [[Pi Coronae Borealis|π Coronae Borealis]], xigante mariellu-anaranxada de magnitú 5,58. * [[Rho Coronae Borealis|ρ Coronae Borealis]], [[análogu solar]] de magnitú 5,39; en redol a esta estrella mueve un oxetu de masa incierto, que podría ser dende un exoplaneta hasta una tenue nana colorada. * [[Sigma Coronae Borealis|σ Coronae Borealis]], [[sistema estelar]] triple a 71 años lluz compuestu por trés nanes marielles. Dos d'elles formes una binaria espectroscópica, completando una órbita cada 1,14 díes. * [[Tau Coronae Borealis|τ Coronae Borealis]], xigante naranxa de magnitú 4,76. === Otres estrelles con [[denominación de Bayer|designación Bayer]] === * [[Zeta1 Coronae Borealis|7/ζ<sup>1</sup> CrB]] 6,00; [[Zeta2 Coronae Borealis|7/ζ<sup>2</sup> CrB]] 5,07; [[Lambda Coronae Borealis|12/λ CrB]] 5,43; [[Mu Coronae Borealis|6/μ CrB]] 5,14; [[Upsilon Coronae Borealis|18/υ CrB]] 5,80 === Otres estrelles notables === [[Ficheru:XO-1b.jpg|240px|right|thumb|Visión artística d'un tránsitu de [[XO-1b|XO-1 b]] delantre de [[XO-1]].]] * [[R Coronae Borealis]], [[estrella variable]] de magnitú 5,85, [[superxigante mariella]] que pierde intensidá a intervalos irregulares. Da nome a una clase de variables. * [[T Coronae Borealis]], [[nova]] recurrente qu'españó nos años [[1866]] y [[1946]]. * [[U Coronae Borealis]], [[binaria eclipsante]] que'l so rellumu varia ente magnitú 7,66 y 8,79 nun ciclu de 3,4522 díes. * [[V Coronae Borealis]], [[variable Mira]] que la so magnitú fluctúa ente 6,90 y 12,60 nun periodu de 357,63 díes. * [[AX Coronae Borealis]], variable de tipu [[BY Draconis]] de magnitú 9,04 con un periodu de 9,24 díes. * [[RW Coronae Borealis]], binaria eclipsante de magnitú 10,22. * [[YY Coronae Borealis]], tamién binaria eclipsante de magnitú 8,64. * [[XO-1]], [[nana mariella]] qu'alluga un [[planeta estrasolar]], afayáu por aciu [[tránsitu astronómicu]]. == Oxetos de cielu fondu == *[[Abell 2065]] ye un [[agrupaciones galáctiques|cúmulu de galaxes]] que contién cerca de 400 miembros, el más brillosu d'ellos de [[magnitú aparente|magnitú]] 16. *[[Abell 2142]] ye otru cúmulu de galaxes, lluminosu na rexón de [[rayos X]], resultáu de la fusión de dos cúmulos de galaxes. == Mitoloxía == [[Ficheru:Bootes - Prodromus astronomiae 1690 (5590255).jpg|right|280px|thumb|Corona Borealis y Bootes.]] Na [[mitoloxía griega]], la corona pertenez a [[Ariadna]], fía de [[Minos]], rei de Creta. Ariadna nun quería aceptar la propuesta de matrimoniu de [[Dioniso (mitoloxía)|Dioniso]], que tenía forma mortal, pos nun quería casase con un humanu dempués de ser abandonada por [[Teseo]]. Pa probar que yera un dios, Dioniso quitóse la corona y llanzar al cielu. Ariadna, complacida, casóse con él y volvióse inmortal. Otra lleenda diz que Dioniso regaló-y a Ariadna una corona como regalu de bodes. Cuando ella morrió, el dios refundió la corona al cielu onde quedó como constelación. Darréu Ariadna foi divinizada por [[Zeus]]. == Referencies en testu == {{llistaref}} == Referencies xenerales == * [[Eratóstenes]]: ''Catasterismos'' (''Καταστερισμοί''). ** 5: Corona (Στέφανος; ''Corona''): la corona d'[[Ariadna]]. *** [https://books.google.es/books?id=HXs-AAAAcAAJ&pg=PA38&hl=es&source=gbs_toc_r&cad=4#v=onepage&q&f=false Testu llatín] en [[Google Books]]; [[facsímil]] electrónicu. **** [http://archive.org/stream/gri_aratousoleos00arat#page/n181/mode/2up Testu griegu] n'[[Internet Archive]]; facsímil electrónicu. * [[Higino]]: ''Astronomía poética'' (''Astronomica''). ** 5: ''Corona''. *** [http://www.theoi.com/Text/HyginusAstronomica.html Testu inglés] nel [http://www.theoi.com/ sitio] Theoi; trad. de 1960 de Mary Grant. == Enllaces esternos == {{commonscat|Corona Borealis}} * [http://www.allthesky.com/constellations/coronaborealis/ The Deep Photographic Guide to the Constellations: Corona Borealis] * [http://var.astro.cz/oejv/issues/oejv0053.pdf Una nueva variable nel campu d'O Corona Boreal (2006)] {{Tradubot|Corona Borealis}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Constelación de Corona Borealis| ]] t6p96gpn1fzw5f5aqoa8wasfhjh4q82 Equuleus 0 113568 4377348 4068667 2025-06-18T09:05:26Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Equulei => U Equulei 4377348 wikitext text/x-wiki {{Ficha de constelación |títulu = El Caballín<br/><small>''Equuleus''</small> |imaxe = Equuleus constellation map.svg |pie_imaxe = Carta celeste de la constelación del Caballín na qu'apaecen les sos principales estrelles. |nome_español = El Caballín |nome_llatín = Equuleus |xenitivu = Equulei |abreviatura = Equ |introducida_por = Conocida dende l'Antigüedá |superficie = 71,6 |porcentaxe = 0,174 |rangu = 87 |ar_inferior = 20&nbsp;h 56,18&nbsp;m |ar_cimeru = 21&nbsp;h 26,33&nbsp;m |dec_inferior = 2,48° |dec_cimeru = 13,04° |ver_completa_inferior = 90°&nbsp;N |ver_completa_cimera = 77°&nbsp;S |ver_parcial_inferior = 77°&nbsp;S |ver_parcial_superior = 87°&nbsp;S |estrelles = 16 |estrella = [[Kitalpha]] |magnitú = 3,92 |messier = Nengunu |ngc = 4 |caldwell = Nengunu |meteoros = Nenguna |colindancia = 3 constelaciones {{llista de columnes|1| * [[Aquarius (constelación)|Aquarius]] * [[Delphinus (constelación)|Delphinus]] * [[Pegasus (constelación)|Pegasus]]}} |mes = Setiembre |imaxe_inferior = |pie_imaxe_inferior = }} '''Equuleus''' (el [[Equus ferus caballus|caballu]]) ye la segunda más pequeña de les 88 [[constelación|constelaciones]], namái superada pola [[Crux|Cruz del Sur]]. A pesar d'ello y de nun ser de les más brilloses (nenguna de les sos [[estrella|estrelles]] supera la [[magnitú aparente|magnitú]] 4), foi tamién una de les 48 constelaciones catalogaes por [[Claudio Ptolomeo|Ptolomeo]]. == Mitoloxía == Equuleus ye acomuñáu col potru [[Celeris]], que foi l'hermanu del caballu aláu [[Pegasu]]. Celeris foi regaláu a [[Dioscuros|Cástor]] por [[Hermes]]. Na versión [[Mitoloxía romana|llatina]], ye fíu de Pegasu, y ye regaláu a Cástor por [[Mercuriu (mitoloxía)|Mercuriu]], l'equivalente romanu de Hermes. == Carauterístiques notables == Equleuus nun ye una constelación particularmente sobresaliente. La so estrella más brillosa ye [[Kitalpha|α Equulei]] (Kitalpha), de magnitú 3,92. Hai poques [[estrella variable|estrelles variables]] en Equuleus. Namái cerca de 25 son conocíes, la mayoría de les cualos son escures. [[Gamma Equulei|γ Equulei]] ye una [[Estrella variable Alfa2 Canum Venaticorum|variable Alfa2 Canum Venaticorum]], que'l so rellumu varia ente magnitú 4,58 y 4,77 con un periodu de cuasi 12&frac12; minutos. [[R Equulei]] ye una [[Estrella variable Mira|variable Mira]] que'l so rellumu bazcuya ente magnitú 8,0 y 15,7 nun periodu de cerca de 261 díes. Equuleus contién delles [[estrella doble (astronomía)|estrelles dobles]] d'interés. [[Gamma Equulei|γ Equulei]] ta formada por una estrella primaria con una magnitú cerca de 4,7 (llixeramente variable) y una estrella secundaria de magnitú 11.6, dixebraes por 2 [[segundu sexagesimal|segundos d'arcu]]. [[Épsilon Equulei|ε Equulei]] ta formada por cuatro componentes. Les trés más brillosos son de magnitúes 6,0, 6,3, y 7,2. [[Delta Equulei|δ Equulei]] ye una [[estrella binaria]] con una [[órbita]] periódica de 5,7 años, que ye al empar la más curtia de los [[periodu orbital|periodos orbitales]] d'una estrella binaria visual. La separación de los dos componentes del sistema nunca supera los 0,35 segundos d'arcu. == Estrelles == :Estrelles con nome propiu: :* ([[Kitalpha|8/α Equ]]) 3,92 '''Kitalpha''' [''Kitel Phard, Kitalphar''] :*: < قطعة الفرس ''qiţ<sup>c</sup>at[o] al-faras'' Parte del caballu :Estrelles con designación Bayer: :: [[Beta Equulei|10/β Equ]] 5,16; [[Gamma Equulei|5/γ Equ]] 4,70; [[Delta Equulei|7/δ Equ]] 4,47; [[Épsilon Equulei|1/ε Equ]] 5,30; [[Lambda Equulei|2/λ Equ]] 6,72 :Estrelles con designación Flamsteed: :: [[3 Equulei|3 Equ]] 5,63; [[4 Equulei|4 Equ]] 5,94; [[6 Equulei|6 Equ]] 6,07; [[9 Equulei|9 Equ]] 5,81 :Otres estrelles: :: [[U Equulei]] 14,5; [[estrella peculiar]] == Tabla d'estrelles == {| border="1" ! width="110px"|Nome propiu!! [[denominación de Bayer|designación Bayer]] !! [[designación Flamsteed]] !! Otres designaciones !! [[Ascensión recta]] !! [[Declinación (astronomía)|declinación]] !! [[Magnitú aparente]] |- | [[Épsilon Equulei]]|| ε || 1 || ADS 14499, Σ2737 || 20h 59m 04,4s || +04° 17′ 37″ || 5,23 |- | || || 3 || || 21h 04m 34,7s || +05° 30′ 10″ || 5,61 |- | || || 4 || || 21h 05m 26,7s || +05° 57′ 30″ || 5,94 |- |[[Gamma Equulei]]|| γ || 5 || ADS 14702AB || 21h 10m 20,5s || +10° 07′ 54″ || 4,69v |- | || || 6 || ADS 14702D || 21h 10m 31,2s || +10° 02′ 56″ || 6,07 |- | [[Delta Equulei]]|| δ || 7 || ADS 14773 || 21h 14m 28,9s || +10° 00′ 25″ || 4,49 |- | [[Kitalpha]] || α || 8 || || 21h 15m 49,4s || +05° 14′ 52″ || 3,92 |- | || || 9 || || 21h 21m 04,8s || +07° 21′ 16″ || 5,82 |- |[[Beta Equulei]] || β || 10 || ADS 14920 || 21h 22m 53,6s || +06° 48′ 40″ || 5,16 |} == Oxetos notables de cielu fondu == Por cuenta de que ye de tamañu pequeñu y la so distancia del planu de la [[Vía Láctea]], Equuleus nun contién [[oxetu del espaciu fondu|oxetos notables de cielu fondu]]. Son notables les [[galaxa|galaxes]] [[NGC 7015]], [[NGC 7040]], [[NGC 7045]] y [[NGC 7046]]. == Referencies == * Burnham, Robert (1978). ''Burnham's Celestial Handbook: An observer's guide to the universe beyond the solar system'', volume 2. Dover Publications, New York, New York. * ''The Bright Star Catalogue'', 5th revised ed. <!-- The references above need to be formatted --> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Equuleus}} * [http://www.allthesky.com/constellations/delphinus/ The Deep Photographic Guide to the Constellations: Equuleus] {{Tradubot|Equuleus}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Constelación de Equuleus| ]] argnr7w3r3um1flo9ecit2jd2zgg6ny Monoceros 0 113577 4377369 4318231 2025-06-18T09:17:01Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Monocerotis => U Monocerotis 4377369 wikitext text/x-wiki {{Ficha de constelación |títulu = L'Unicorniu<br/><small>''Monoceros''</small> |imaxe = Monoceros constellation map.svg |pie_imaxe = Carta celeste de la constelación del Unicorniu na qu'apaecen les sos principales estrelles. |nome_español = L'Unicorniu |nome_llatín = Monoceros |xenitivu = Monocerotis |abreviatura = Mon |introducida_por = [[Petrus Plancius]] |superficie = 481,6 |porcentaxe = 1,167 |rangu = 35 |ar_inferior = 5&nbsp;h 55,86&nbsp;m |ar_cimeru = 8&nbsp;h 11,40&nbsp;m |dec_inferior = -11,37° |dec_cimeru = 11,93° |ver_completa_inferior = 78°&nbsp;N |ver_completa_cimera = 78°&nbsp;S |ver_parcial_inferior = 90°&nbsp;N |ver_parcial_superior = 78°&nbsp;N |estrelles = 138 |estrella = [[Beta Monocerotis]] |magnitú = 3,74 |messier = 1 |ngc = 58 |caldwell = 4 |meteoros = 2 agües {{llista de columnes|1| * [[Alfa Monocerótidas]] * [[Monocerótidas]]}} |colindancia = 7 constelaciones {{llista de columnes|1| * [[Canis Major]] * [[Canis Minor]] * [[Gemini (constelación)|Gemini]] * [[Hydra (constelación)|Hydra]] * [[Lepus]] * [[Orion (constelación)|Orion]] * [[Puppis]]}} |mes = Febreru |imaxe_inferior = |pie_imaxe_inferior = }} '''Monoceros''' (en [[idioma griegu|griegu]] ''[[unicorniu]]'') ye una [[constelación]] nel cielu nocherniegu ivernizu del [[hemisferiu norte]], arrodiada por [[Orión (constelación)|Orión]] al oeste, [[Xéminis (constelación)|Xéminis]] al norte, el [[Can Mayor]] al sur y [[Hydra (constelación)|Hydra]] escontra l'este. Otres constelaciones estremeres son el [[Can Menor]], [[Lepus (constelación)|Lepus]] y [[Puppis]]. == Carauterístiques destacables == La estrella más brillosa de la constelación ye [[Alfa Monocerotis|&alpha; Monocerotis]], una [[xigante naranxa]] asitiada a 144 [[años lluz]]. [[Beta Monocerotis|β Monocerotis]] constitúi una [[estrella múltiple]] que puede ser [[resolución óptica|resuelta]] con un pequeñu [[telescopiu]]. [[William Herschel]] afayó la so multiplicidá en [[1781]] y describir como «una de les más belles visiones nel cielu».<ref>[http://www.daviddarling.info/encyclopedia/M/Mon.html Monoceros. The Internet Encyclopedia of Science]</ref> Ta integrada por trés estrelles blancu-azulaes casi idéntiques, siendo'l rellumu conxuntu del sistema (+3,74) cimeru al de &alpha; Monocerotis. La constelación contién delles [[variables]] de gran interés. Asina, [[S Monocerotis]] ([[15 Monocerotis]]) ye un [[Sistema binariu (astronomía)|sistema binariu]] masivu compuestu por dos estrelles bien calientes —de [[tipu espectral]] O7V y O9.5V— con un [[periodu orbital]] de 25 años.<ref name=JK>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/15mon.html 15 Monocerotis (Stars, Jim Kaler)]</ref> Nesti sentíu, la llamada [[Estrella de Plaskett]] ([[HD 47129]]) ye unu de los sitemas binarios más masivos que se conocen: caúna de les componentes puede algamar una masa cercano a 50 [[mases solares]].<ref name=JimKaler>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/plaskett.html Plaskett's Star (HR 2422 Monocerotis) (Stars, Jim Kaler)]</ref> [[R Monocerotis]] ye tamién una masiva pero bien nuevu [[Estrella T Tauri|estrella T-Tauri]] que se topa asitiada nel estremu de la [[nebulosa]] mista d'[[nebulosa d'emisión|emisión]] y [[nebulosa de reflexón|reflexón]] [[Nebulosa variable de Hubble|NGC 2261]], conocida tamién como «Nebulosa variable de Hubble». Coles mesmes, [[V700 Monocerotis]] ([[MWC 147]]) ye una nueva [[Estrella Herbig Ae/Be|estrella Herbig Be]] qu'inda nun entró na [[secuencia principal]] y ta en fase d'[[acreción]].<ref name=Kraus>{{cita publicación | autor = Kraus, Stefan; Preibisch, Thomas; Ohnaka, Keiichi | títulu = Detection of an inner gaseous component in a Herbig Be star accretion disk: Near- and mid-infrared spectro-interferometry and radiative transfer modeling of MWC 147 | añu = 2008 | publicación = [[The Astrophysical Journal]] | volume = 676 | númberu = 1 | id = páxs. 490-508 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/bib_query?2008ApJ...676..490K }}</ref> Pela so parte, [[V838 Monocerotis]] ye una [[superxigante colorada]] qu'en [[2002]] sufrió un importante estallíu que'l so orixe nun ye bien conocíu.<ref name="IAUC7785">{{cita publicación | bibcode= 2002IAUC.7785....1B | last = Brown | first = N. J. | títulu = IAU Circular Non. 7785 | date = 10 de xineru de 2002 }}</ref> Monoceros cunta con delles estrelles con [[planetes estrasolares]]: [[HD 52265]] ye una [[nana mariella]] de tipu G0V con un planeta de masa igual o mayor a la de [[Xúpiter (planeta)|Xúpiter]], ente que [[HD 46375]] ye una [[estrella binaria|binaria]], alredor de que la so componente principal muévese un planeta que completa la so órbita cada 72,6 hores.<ref name="Marcy2000">{{cita publicación | url=http://www.iop.org/EJ/article/1538-4357/536/1/L43/005174.html | títulu=Sub-Saturn Planetary Candidates of HD 16141 and HD 46375 | last1=Marcy | first1=Geoffrey W. | last2=Butler | first2=R. Paul | last3=Vogt | first3=Steven S. | display-authors=1 | journal=The Astrophysical Journal Letters | volume=536 | issue=1 | pages=L43–L46 | date=2000 | arxiv=astru-ph/0004326 | bibcode=2000ApJ...536L..43M | doi=10.1086/312723 }}</ref> Cerca de la llende con [[Can Mayor]] atópase'l [[cúmulu abiertu]] [[messier 50|M50]], afayáu en [[1772]] por [[Charles Messier]], anque probablemente foi afayáu con anterioridá pol astrónomu italianu [[Giovanni Cassini]].<ref>[http://messier.seds.org/m/m050.html Messier 50 (SEDS.org)]</ref> La [[Nebulosa Roseta]] —que recibe diverses designaciones NGC como 2237, 2238, 2239 y 2246— ye una [[rexón HII]] grande y esférica; el cúmulu abiertu [[NGC 2244]] (Caldwell 50) ta estrechamente acomuñáu con esta nebulosa, siendo los sos dos estrelles principales de [[tipu espectral]] O. Per otra parte, la designación [[NGC 2264]] entiende dos [[Oxetu astronómicu|oxetos]] distintos: el cúmulu abiertu conocíu como [[Cúmulu Árbol Navidiegu]] y la [[Nebulosa del Conu]]. Otros dos oxetos, el [[Cúmulu Acopo de Nieve]] y la [[Nebulosa Piel de Foín]], tamién tán englobados dientro de NGC 2264.<ref name=CGuide>[http://www.constellation-guide.com/constellation-list/monoceros-constellation/ Monoceros (Constellation Guide)]</ref> Otres nebuloses en Monoceros son la [[Nebulosa Rectángulo Coloráu]], [[protonebulosa planetaria]] afayada en [[1973]] en que'l so centru asitiar una estrella binaria, y [[NGC 2346]], [[nebulosa planetaria]] con forma de caparina. == Estrelles principales == [[Ficheru:Ngc2261.jpg|240px|thumb|right|[[Nebulosa]] [[Nebulosa variable de Hubble|NGC 2261]] allumada por [[R Monocerotis]], na parte inferior de la imaxe.]] [[Ficheru:V838 Mon HST.jpg|240px|thumb|right|Imaxe de [[V838 Monocerotis]] y la so [[ecu de lluz]] llograda pol [[Telescopiu espacial Hubble]] el 17 d'avientu de [[2002]] ([[NASA]]/[[Axencia Espacial Europea|ESA]]).]] * [[Alfa Monocerotis|α Monocerotis]] (Llucida / Ctesias), de [[magnitú visual]] 3,93, una [[estrella xigante]] mariellu-naranxa a 144 [[añu lluz|años lluz]]. * [[Beta Monocerotis|β Monocerotis]] (Cerastes), impresionante [[sistema estelar]] triple formáu por trés estrelles blancu-azulaes de magnitúes 4,7, 5,2 y 6,1, visibles cola ayuda d'un pequeñu [[telescopiu]]. * [[Gamma Monocerotis|γ Monocerotis]] (Tempestris), de magnitú 3,98, tamién [[xigante naranxa]], pero muncho más alloñada que α Monocerotis. * [[Delta Monocerotis|&delta; Monocerotis]] (Kardegán), [[estrella blanca de la secuencia principal]] de magnitú 4,15. * [[Épsilon Monocerotis|ε Monocerotis]], [[estrella doble (astronomía)|estrella doble]] que les sos componentes, de magnitú 4,41 y 6,60, tán dixebraes 12,1 [[segundu sexagesimal|segundos d'arcu]]. * [[Zeta Monocerotis|ζ Monocerotis]], [[superxigante mariella]] de magnitú 4,37. * [[3 Monocerotis]], [[estrella binaria]] que la so componente principal ye una [[xigante azul]] de magnitú 4,98. * [[13 Monocerotis]], distante [[superxigante]] blanca 10.800 vegaes más lluminosa que'l Sol. * [[19 Monocerotis]], [[variable Beta Cephei]] de magnitú 4,99, tamién llamada [[V637 Monocerotis]]. * [[20 Monocerotis]], xigante naranxa de magnitú 4,92. * [[25 Monocerotis]], xigante blancu-mariella de magnitú 5,14. * [[27 Monocerotis]], xigante naranxa de magnitú 4,94. * [[28 Monocerotis]] ([[V645 Monocerotis]]), xigante naranxa de magnitú 4,69; ye una [[variable FK Comae Berenices]]. * [[R Monocerotis]], [[estrella variable]] somorguiada nuna nube de materia, asitiada nel estremu sur de la [[nebulosa]] [[NGC 2261]]. * [[S Monocerotis]] ([[15 Monocerotis]]), distante estrella azul que forma parte de [[NGC 2264]]. * [[T Monocerotis]], [[variable cefeida]] que la so magnitú varia ente 5,58 y 6,62 nun ciclu de 27 díes. * [[U Monocerotis]], [[variable RV Tauri]] que'l so rellumu varia ente magnitú 6,1 y 8,8. * [[W Monocerotis]], [[estrella de carbonu]] de magnitú media 9,95; ye una [[estrella variable irregular|variable irregular]]. * [[RV Monocerotis]], [[variable semirregular]], tamién estrella de carbonu. * [[DD Monocerotis]], [[binaria eclipsante]] de magnitú 11,1. * [[V700 Monocerotis]] ([[MWC 147]]), nuevu [[estrella Herbig Ae/Be]] de 500&nbsp;000 años d'edá. * [[V715 Monocerotis]], [[xigante lluminosa]] azul de magnitú 6,15. * [[V789 Monocerotis]], [[estrella binaria]] compuesta por dos [[nana naranxa|nanes naranxes]] con intensa actividá [[cromosfera|cromosférica]]. * [[V838 Monocerotis]], estrella que sufrió un gran españíu en [[2002]]; ta asitiada a unos 20&nbsp;000 años lluz de distancia. * [[Estrella de Plaskett]] ([[HR 2422]]), unu de los [[estrella binaria|sistemes binarios]] más masivos que se conocen. * [[HD 45652]], estrella de magnitú 8,13 qu'alluga un [[sistema planetariu]]. * [[HD 46375]], estrella [[subxigante]] naranxa con un [[planeta estrasolar]] del tipu [[Xúpiter caliente]]. * [[HD 50064]], estrella [[hiperxigante]] azul poco estudiada. * [[HD 52265]], [[nana mariella]] [[análogu solar|análoga al Sol]] alredor de la cual afayóse un [[xigante gaseosu]]. * [[Ross 614]] ([[V577 Monocerotis]]), [[nana colorada]] tamién nes cercaníes del [[Sistema Solar]]. * [[Gliese 250]], estrella binaria a 28,4 años lluz, compuesta por una nana naranxa y una nana colorada. == Oxetos de cielu fondu == [[Ficheru:Cone Nebula (NGC 2264) Star-Forming Pillar of Gas and Dust.jpg|240px|thumb|right|[[NGC 2264]] (Nebulosa Cono).]] * [[Cúmulu abiertu]] [[Messier 50|M50]], con una población envalorada de 200 estrelles nel cuerpu principal, atopar a unos 3200 años lluz del sistema solar. * [[NGC 2232]] ye tamién un cúmulu abiertu; con una ventena d'estrelles, atopar a 1305 años lluz. Otros cúmulos abiertos son [[NGC 2343]], [[NGC 2349]], [[NGC 2254]] y [[NGC 2506]]. * [[Nebulosa Roseta]] (NGC 2237-9,46), una [[nebulosa difusa]], xunto al [[cúmulu abiertu]] [[NGC 2244]], que les sos estrelles formar a partir del material de la nebulosa. * [[Cúmulu Árbol Navidiegu]] y [[Nebulosa del Conu]] ([[NGC 2264]]), dambos oxetos tán acomuñaos y atópense a unos 2600 años lluz. * [[NGC 2346]], [[nebulosa planetaria]] en forma de caparina. Nel centru d'esta [[nebulosa bipolar]] asítiase una [[estrella binaria]] [[estrella binaria espectroscópica|espectroscópica]] que les sos componentes xiren una en redol a la otra cada 16 díes. * [[Nebulosa Rectángulo Coloráu]] ([[HD 44179]]), [[nebulosa protoplanetaria]] que al ser estudiada en detalle pol [[telescopiu espacial Hubble]], amuesa una complexa forma d'aspa en cuenta de rectangular. == Historia == [[Ficheru:Monoceros, Canis Minor, Atelier Typographique 3g10076u.jpg|260px|thumb|left|Ilustración de les constelaciones de [[Can Menor]] y Monoceros.]] Monoceros ye una constelación moderna, que'l so nome atribuyir l'astrónomu y teólogu holandés [[Petrus Plancius]] en [[1613]] y que foi rexistrada por [[Jakob Bartsch]] como ''Unicorniu'' na so carta estelar de [[1624]]. Sicasí, [[Heinrich Wilhelm Olbers]] y [[Ludwig Ideler]] indiquen que la constelación ye muncho más antigua, figurando como "el segundu caballu al sur de los Ximielgos y el Cámbaru" n'escritos de [[1564]], y [[Joseph Scaliger]] reseña habela atopáu nuna esfera de l'antigua [[Persia]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Monoceros}} * [http://www.eso.cl/publicos/noticia_2010oct06.php VISTA revela'l secretu del Unicorniu] — [[European_Southern_Observatory|ESO]] Semeya noticia * [http://www.dibonsmith.com/mon_con.htm Información de Monoceros] (n'inglés). * {{Enllaz rotu|1=Observación de la constelación |2=http://usuarios.lycos.es/astru114/OBSERVACION-MONOCEROS.htm |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}. {{Tradubot|Monoceros}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Constelaciones]] s1yopbp9htglim0v13kry8omdllo5xr Sagitta 0 113583 4377356 4068685 2025-06-18T09:13:13Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Sagittae => U Sagittae 4377356 wikitext text/x-wiki {{Ficha de constelación |títulu = La Flecha<br/><small>''Sagitta''</small> |imaxe = Sagitta constellation map.svg |pie_imaxe = Carta celeste de la constelación de la Flecha na qu'apaecen les sos principales estrelles. |nome_español = La Flecha |nome_llatín = Sagitta |xenitivu = Sagittae |abreviatura = Sge |introducida_por = Conocida dende l'Antigüedá |superficie = 79,9 |porcentaxe = 0,194 |rangu = 86 |ar_inferior = 18&nbsp;h 57,36&nbsp;m |ar_cimeru = 20&nbsp;h 20,75&nbsp;m |dec_inferior = 16,08° |dec_cimeru = 21,64° |ver_completa_inferior = 90°&nbsp;N |ver_completa_cimera = 69°&nbsp;S |ver_parcial_inferior = 69°&nbsp;S |ver_parcial_superior = 73°&nbsp;S |estrelles = 26 |estrella = [[Gamma Sagittae]] |magnitú = 3,49 |messier = 1 |ngc = 6 |caldwell = Nengunu |meteoros = Nenguna |colindancia = 4 constelaciones {{llista de columnes|1| * [[Aquila (constelación)|Aquila]] * [[Delphinus (constelación)|Delphinus]] * [[Hercules]] * [[Vulpecula]]}} |mes = Setiembre |imaxe_inferior = |pie_imaxe_inferior = }} '''Sagitta''', (la [[Flecha]]), ye una de los trés [[constelación|constelaciones]] más pequeñes, dempués d'[[Equuleus]] y [[Crux]]. Atópase dientro del perímetru del [[Triángulu de branu|Triángulu Branizu]], el gran [[asterismu]] formáu por [[Deneb]] (α Cygni), [[Vega (estrella)|Vega]] (α Lyrae) y [[Altair]] (α Aquilae). == Estrelles principales == * [[Alfa Sagittae|α Sagittae]] ([[Sham (estrella)|Sham]]), anque ostenta la [[denominación de Bayer]] ''[[Alfa]]'', ye namái la tercera [[estrella]] más brillosa de la [[constelación]] con [[magnitú visual|magnitú]] 4,37. Ye una [[estrella xigante|xigante]] mariella a 475 [[añu lluz|años lluz]] de distancia. * [[Beta Sagittae|β Sagittae]], xigante mariella de magnitú 4,39. * [[Gamma Sagittae|γ Sagittae]], la más brillosa en Sagita tien magnitú 3,47; ye una [[xigante colorada]] asitiada a 275 años lluz. * [[Delta Sagittae|δ Sagittae]], [[binaria espectroscópica]] compuesta por una xigante colorada y una estrella blanca. * [[Épsilon Sagittae|ε Sagittae]], xigante mariellu-anaranxada de magnitú 5,67. * [[Zeta Sagittae|ζ Sagittae]], [[estrella múltiple]] de magnitú +5,00. * [[Eta Sagittae|η Sagittae]], xigante naranxa de magnitú 5,10. * [[13 Sagittae]] ([[VZ Sagittae]]), xigante colorada y [[estrella variable irregular|variable irregular]] que'l so rellumu varia ente magnitú 5,27 y 5,57. * [[15 Sagittae]], con magnitú 5,8 ye una [[estrella binaria]] formada por una [[nana mariella]] similar al [[Sol]] y una [[nana marrón]]. * [[S Sagittae]] ([[10 Sagittae]]), [[variable cefeida]] que'l so rellumu bazcuya ente 5,24 y 6,04 con un periodu de 8,382 díes. * [[U Sagittae]], una interesante [[estrella variable|variable]] [[binaria eclipsante|eclipsante]] compuesta por una estrella azul y otra naranxa, que la so magnitú bazcuya ente 6,5 y 9,3 en daqué más de tres díes y nueve hores. * [[FG Sagittae]], estrella d'una [[nebulosa planetaria]] que'l so color y temperatura foi camudando a lo llargo de los postreros 100 años. * [[HD 178428]], [[binaria espectroscópica]] de magnitú 6,07. * [[HD 231701]], estrella blancu-mariella con un [[planeta estrasolar]]. * [[WR 124]], [[estrella de Wolf-Rayet]] arrodiada pola [[nebulosa]] M1-67. * [[Gliese 745]], sistema compuestu por dos [[subenana|subenanes]] coloraes del discu gruesu. == Oxetos de cielu fondu == * [[Cúmulu globular]] [[M71]], asitiáu lo suficientemente cercanu a la Tierra como pa llegar a estremar les sos estrelles [[xigante colorada|xigantes coloraes]] con cualesquier [[telescopiu]]. Les sos dimensiones aparentes son como un quintu del diámetru de la [[lluna]] llena. == Mitoloxía == Los antiguos [[hebreos]], [[perses]], [[Pueblu árabe|árabes]], [[griegos]] y [[Antigua Roma|romanos]] yá consideraron qu'esti grupu d'estrelles yera una flecha. Según [[Eratóstenes]], yera la flecha que [[Apolo]] utilizó pa matar a los [[Cíclope]]s, en vengación porque'l so fíu [[Asclepio]] fuera abrasáu. Apolo depués escondió la flecha nel país de los [[hiperbóreos]] y recuperar una vegada que [[Zeus]] hubo perdonáu esti actu una vegada que Apolo hubo sirvíu al rei [[Admeto]] de [[Feras]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Sagitta}} * [[Eratóstenes]]: ''Catasterismos'' (''Καταστερισμοί''). ** 29: Saeta (Τόζόν, Βέλος; ''Sagitta''): la [[flecha]] que disparó [[Apolo]] a los [[Cíclope #Primer generación|Cíclopes]] en vengación por que'l so fíu [[Asclepio]] fuera abrasáu por Zeus con unu de los rayos fabricaos por ellos. *** [https://books.google.es/books?id=HXs-AAAAcAAJ&pg=PA56&hl=es&source=gbs_toc_r&cad=4#v=onepage&q&f=false Testu llatín] en [[Google Books]]; [[facsímil]] electrónicu. **** [http://archive.org/stream/gri_aratousoleos00arat#page/n189/mode/2up Testu griegu] n'[[Internet Archive]]; facsímil electrónicu. * [[Higino]]: ''Astronomía poética'' (''Astronomica''). ** 15: ''Saeta''. *** [http://www.theoi.com/Text/HyginusAstronomica.html Testu inglés] nel [http://www.theoi.com/ sitio] Theoi; trad. de 1960 de Mary Grant. {{Tradubot|Sagitta}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Constelación de Sagitta| ]] 19pmuozpsdl6n03jxibu8ythnh9u4gc Vulpecula 0 113591 4377183 4234269 2025-06-18T08:04:18Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Vulpeculae => U Vulpeculae 4377183 wikitext text/x-wiki {{Ficha de constelación |títulu = La Rapiega<br/><small>''Vulpecula''</small> |imaxe = Vulpecula constellation map.svg |pie_imaxe = Carta celeste de la constelación de la Raposa na qu'apaecen les sos principales estrelles. |nome_español = La Raposa o la Rapiega |nome_llatín = Vulpecula |xenitivu = Vulpeculae |abreviatura = Vul |introducida_por = [[Johannes Hevelius]] |superficie = 268,2 |porcentaxe = 0,650 |rangu = 55 |ar_inferior = 18&nbsp;h 57,11&nbsp;m |ar_cimeru = 21&nbsp;h 30,65&nbsp;m |dec_inferior = 19,40° |dec_cimeru = 29,49° |ver_completa_inferior = 90°&nbsp;N |ver_completa_cimera = 61°&nbsp;S |ver_parcial_inferior = 61°&nbsp;S |ver_parcial_superior = 71°&nbsp;S |estrelles = 68 |estrella = [[Anser (estrella)|Anser]] |magnitú = 4,44 |messier = 1 |ngc = 21 |caldwell = 1 |meteoros = Nenguna |colindancia = 6 constelaciones {{llista de columnes|1| * [[Cygnus (constelación)|Cygnus]] * [[Delphinus (constelación)|Delphinus]] * [[Hercules]] * [[Lyra]] * [[Pegasus (constelación)|Pegasus]] * [[Sagitta (constelación)|Sagitta]]}} |mes = Setiembre |imaxe_inferior = |pie_imaxe_inferior = }} '''Vulpecula''', [[Vulpini|La rapiega]] o La Raposilla, ye una pequeña [[constelación]] del norte allugada en mediu del [[Triángulu de branu]], al norte de [[Sagitta]] y [[Delphinus (constelación)|Delphinus]]. Nun contién nenguna estrella brillosa. == Carauterístiques destacables == Magar escarecer d'estrelles brilloses —[[Alfa Vulpeculae|α Vulpeculae]], la más brillosa, apenes algama [[magnitú aparente|magnitú]] 4,4— nesta constelación tuvieron llugar dalgunos de los afitaos clave de l'[[astronomía]]. Ente ellos cabo destacar el descubrimientu en [[1967]] del primer [[púlsar]], [[PSR B1919+21]], alcontráu en Vulpecula; primero que la naturaleza de la señal fora determinada, los investigadores, [[Jocelyn Bell]] y el so supervisor Ph.D [[Antony Hewish]], consideraron seriamente la posibilidá de vida estraterrestre.<ref>{{cita web | url = http://www.bigear.org/vol1non1/burnell.htm | títulu = Little Green Men, White Dwarfs or Pulsars? | autor = S. Jocelyn Bell Burnell | añu = 1977 | editor = Cosmic Search Magacín }}</ref> Tamién [[PSR B1937+21]], el primer púlsar de milisegundos descubiertu (en [[1982]]), alcontrar a namái unos pocos graos de PSR B1919+21. [[Alfa Vulpeculae|α Vulpeculae]], que recibe'l nome d'[[Anser (estrella)|Anser]], ye una [[xigante colorada]] de [[tipu espectral]] M0III. Ye una estrella fría con una [[temperatura efectivo]] de 3850 [[kelvin|K]]<ref>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/anser.html Anser (Stars, Jim Kaler)]</ref> y un radiu 53 vegaes mayor que'l [[radiu solar]]. Amás, hai dos estrelles na constelación con [[Sistemes planetarios estrasolares|sistemes planetarios]], [[HD 188015]] y [[HD 189733]]. El planeta que orbita esta última estrella, [[HD 189773 b]], contién cantidaes significatives d'agua na so atmósfera,<ref>{{Cita web |url=http://www.spitzer.caltech.edu/Media/releases/ssc2007-12/release.shtml |títulu=Press Release: NASA's Spitzer Finds Water Vapor on Hot, Alien Planet |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070715120124/http://www.spitzer.caltech.edu/Media/releases/ssc2007-12/release.shtml |fechaarchivu=2007-07-15 }}</ref> según [[osíxenu]] y [[metanu]].<ref name=nature-methane>{{Cite journal | títulu = The presence of methane in the atmosphere of an estrasolar planet | last = Swain | first = Mark R. | last2 = Vasisht | first2 = Gautam | last3 = Tinetti | first3 = Giovanna | date = 20 de marzu de 2008 | journal = [[Nature]] | volume = 452 | pages = 329–331 | url = http://www.nature.com/nature/journal/v452/n7185/abs/nature06823.html | doi = 10.1038/nature06823 | pmid = 18354477 | issue = 7185|bibcode = 2008Natur.452..329S }} [http://arxiv.org/abs/0802.1030 arXiv.org link]</ref><ref>[http://arxiv.org/abs/1303.4232 Hubble Space Telescope detection of oxygen in the atmosphere of exoplanet HD189733b: Lotfi Ben-Jaffel, Gilda Ballester]</ref> Otru oxetu d'interés ye [[Gliese 794]], una de les [[nanes blanques]] más calientes y nueves a menos de 20 pársecs del [[sistema solar]]. Tien una temperatura de 20&nbsp;700 [[kelvin|K]] y una edá envalorada —como [[remanente estelar]]— de namái 60 millones d'años.<ref name=Giammichele>{{Cita publicación | autor = Giammichele, N.; Bergeron, P.; Dufour, P. | títulu = Know Your Neighborhood: A Detailed Model Atmosphere Analysis of Nearby White Dwarfs | añu = 2012 | revista = [[The Astrophysical Journal]] Supplement | volume = 199 | númberu = 2 | id = id. 29 | url = http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?2012ApJS..199...29G&db_key=AST }}</ref> Ente los oxetos de [[cielu fondu]], destaca la [[nebulosa planetaria]] [[Messier 27|M27]] o [[Nebulosa Dumbbell]], la primera [[nebulosa]] d'esti tipu que foi afayada (por [[Charles Messier]] en [[1764]]). La so estrella central, una nana blanca, tien un radiu envaloráu igual al 5,5% del [[radiu solar]], siendo la nana blanca más grande que se conoz.<ref name="Benedictetal2003"> {{cita publicación | author=Benedict, G. Fritz | display-authors=4 | author2=McArthur, B. Y. | author3=Fredrick, L. W. | author4=Harrison, T. Y. | author5=Skrutskie, M. F. | author6=Slesnick, C. L. | author7=Rhee, J. | author8=Patterson, R. J. | author9=Nelan, Y. | author10=Jefferys, W. H. | author11=van Altena, W. | author12=Montemayor, T. | author13=Shelus, P. J. | author14=Franz, O. G. | author15=Wasserman, L. H. | author16=Hemenway, P. D. | author17=Duncombe, R. L. | author18=Story, D. | author19=Whipple, A. L. | author20=Bradley, A. J. | date=2003 | títulu=Astrometry with The Hubble Space Telescope: A Parallax of the Central Star of the Planetary Nebula NGC 6853 | journal=[[Astronomical Journal]] | volume=126 | issue=5 | pages=2549–2556 | bibcode=2003AJ....126.2549B | doi=10.1086/378603 |arxiv = astru-ph/0307449 }}</ref> En Vulpecula puede reparase la [[galaxa elíptica]] [[NGC 7052]]. Col [[telescopiu espacial Hubble]] afayóse un gruesu discu de polvu de 3700 años lluz de diámetru; piénsase que pue ser el remanente d'un choque galácticu nel pasáu.<ref>[http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1998/22/image/a/ Dust Disk around a Massive Black Hole (Hubblesite)]</ref> == Estrelles principales == [[Ficheru:Artist’s impression of the deep blue planet HD 189733b.jpg|thumb|280px|right|Concepción artística del planeta HD 189733 b, dempués de la confirmación (en 2013) del color azul d'esti planeta.]] * [[Alfa Vulpeculae|α Vulpeculae]] ([[Anser (estrella)|Anser]]), de [[magnitú visual]] 4,44, una [[xigante colorada]] a 297 [[añu lluz|años lluz]] del [[sistema solar]]. * [[1 Vulpeculae]], [[subxigante]] blancu-azulada de magnitú 4,76. * [[3 Vulpeculae]], [[xigante azul]] de magnitú 5,22; ye una estrella B pulsante lenta (SPB). * [[13 Vulpeculae]], tercer estrella más brillosa de la constelación con magnitú 4,58; ye una [[estrella doble (astronomía)|estrella doble]] que la so componente principal ye una xigante blancu-azulada. * [[15 Vulpeculae]] ([[NT Vulpeculae]]), [[estrella variable|variable]] del tipu [[estrella variable Alfa2 Canum Venaticorum|Alfa2 Canum Venaticorum]], estrella de color blancu. * [[21 Vulpeculae]] ([[NU Vulpeculae]]), [[estrella variable Delta Scuti|variable Delta Scuti]] de magnitú 5,20. * [[23 Vulpeculae]], la segunda estrella en rellumu con magnitú 4,52, una [[xigante naranxa]]. * [[28 Vulpeculae]], subxigante blancu-azulada de magnitú 5,04. * [[29 Vulpeculae]], estrella blanca de magnitú 4,82. * [[30 Vulpeculae]], [[xigante naranxa]] y [[binaria espectroscópica]] de magnitú 4,93. * [[31 Vulpeculae]], [[estrella xigante|xigante]] mariella de magnitú 4,58. * [[T Vulpeculae]], variable [[cefeida]] que'l so rellumu bazcuya ente magnitú 5,41 y 6,09 nun periodu de 4,4355 díes. * [[U Vulpeculae]], tamién variable cefeida; el so rellumu varia ente magnitú 6,73 y 7,54 nun periodu de 7,9907 díes. * [[Z Vulpeculae]], [[binaria eclipsante]] de rellumu variable ente magnitú 7,25 y 8,90. * [[RR Vulpeculae]], [[binaria eclipsante]] de magnitú 10,00. * [[SV Vulpeculae]], distante cefeida de llargu periodu (45,01 díes). * [[WW Vulpeculae]], nuevu [[estrella Herbig Ae/Be|estrella Herbig Ae]] arrodiada por un [[discu circunestelar]]. * [[EP Vulpeculae]], [[estrella de tipu S]] y [[variable irregular]]. * [[ER Vulpeculae]], binaria con actividá [[Cromosfera|cromosférica]] de magnitú 7,36. * [[PY Vulpeculae]], [[nana blanca]] [[estrella pulsante|pulsante]], una de les más brilloses d'esti grupu. * [[QR Vulpeculae]], [[Estrella variable|variable]] de magnitú aparente media 4,76. * [[HD 189733]], una estrella mariellu-naranxa de la [[secuencia principal]] con un planeta [[xigante gaseosu]] bien próximu a la estrella. * [[HD 188015]], una estrella [[subxigante]] mariella a 172 años lluz, con un planeta na llamada [[zona habitable]]. * [[Gliese 794]], [[nana blanca]] caliente de magnitú 11,55 compuesta fundamentalmente d'[[hidróxenu]]. Ta asitiada a 48 años lluz de la Tierra. * [[WR 126]], peculiar y distante [[estrella de Wolf-Rayet]] que puede tar a más de 14&nbsp;000 años lluz. * [[PSR B1919+21]], el primer [[púlsar]] descubiertu nel añu [[1967]] por [[Jocelyn Bell]] y [[Antony Hewish]], con un intervalu de 1,3373 [[segundu|s]]. == Oxetos de cielu fondu == [[Ficheru:M27 - Dumbbell Nebula.jpg|thumb|240px|right|Imaxe de [[M27]] ([[Nebulosa Dumbbell]]) llograda pol [[European Southern Observatory|ESO]].]] *[[Nebulosa planetaria]] [[Messier 27|M27]] o [[Nebulosa Dumbbell]], de magnitú 7,5, la primer nebulosa planetaria descubierta. Tien una edá envalorada de 9800 años.<ref name="ODelletal2002"> {{cita publicación | author=O'Dell, C. R. | display-authors=4 | author2=Balick, B. | author3=Hajian, A. R. | author4=Henney, W. J. | author5=Burkert, A. | date=2002 | títulu=Knots in Nearby Planetary Nebulae | journal=[[Astronomical Journal]] | volume=123 | issue=6 | pages=3329–3347 | bibcode=2002AJ....123.3329O | doi=10.1086/340726 }}</ref><ref name="ODelletal2003"> {{cita publicación | author=O'dell, C. R. | display-authors=4 | author2=Balick, B. | author3=Hajian, A. R. | author4=Henney, W. J. | author5=Burkert, A. | date=2003 | títulu=Knots in Planetary Nebulae | journal=[[Revista Mexicana d'Astronomía y Astrofísica]], Serie de Conferencies | volume=15 | pages=29–33 | bibcode=2003RMxAC..15...29O }}</ref> Ta aproximao a 1360 años lluz de distancia de la Tierra. *[[NGC 6885]], cúmulu abiertu distante 1950 años lluz. *[[NGC 7052]], [[galaxa elíptica]]. De magnitú aparente 13,4, ta aproximao a 191 millones d'años lluz de distancia. Esta galaxa ye una importante [[radiofuente]]. *[[Asterismu]] [[Collinder 399]], conocíu tamién como «La Percha» por cuenta de la so forma. Nel pasáu esti oxetu foi catalogáu como un [[cúmulu abiertu]] por [[Per Collinder]] ([[1931]]); sicasí, diversos estudios independientes dende [[1998]] determinaron que l'oxetu nun ye un verdaderu cúmulu n'absolutu, sinón a cencielles una alliniación casual d'estrelles. == Historia == [[Ficheru:Vulpecula-et-Anser-Bode.jpg|440px|thumb|Vulpecula et Anser na [[Uranugraphia]].]] Esta constelación, escurrida por [[Johannes Hevelius]] en [[1690]], nun s'atopa acomuñada a nenguna lleenda interesante nin a referencia mitolóxica dalguna. Primeramente llamar ''Vulpecula Cum Anser'', la Rapiega col Gansu, pero anguaño conozse a cencielles como Vulpecula (la Rapiega). == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Vulpecula}} {{Tradubot|Vulpecula}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Constelaciones|Constelaciones de Vulpecula y Sagitta]] [[Categoría:Constelaciones introducíes por Hevelius]] 6tj7apgs63w2wk59pmjlurboob3f324 Química computacional 0 113684 4377094 4298360 2025-06-17T15:24:33Z YoaR 37624 /* Métodos cuánticos ab initio (HF SCF) */ 4377094 wikitext text/x-wiki La '''química computacional''' ye una caña de la [[química]] qu'utiliza [[Ordenador|ordenadores]] p'ayudar a estudiar y resolver problemes químicos al traviés de l'aplicación de modelos y simulaciones computacionales de sistemes moleculares. Utiliza teoríes, conceutos y modelos de la [[química teórica]], basaos en tratamientos físicos de la materia provenientes de la [[física clásica]], [[Mecánica cuántica|cuántica]] y la [[Mecánica Estadística|mecánica estadística]], incorporaos en [[software]] científicu especialmente diseñáu pa calcular la estructura y/o les propiedaes estátiques y dinámiques de [[molécula|molécules]] y agregaos moleculares n'estáu gaseosu y en solución y de cuerpos sólidos. Mientres les sos resultancies complementen la información que puede llograse n'[[esperimentu|esperimentos]] químicos, pueden, n'otros casos, predicir [[fenómenu|fenómenos]] químicos ensin reparar a la fecha, empobinando'l diseñu de nueva actividá esperimental o sustituyendo l'ausencia d'otru conocencia empírica en problemes onde'l diseñu esperimental tien acomuñáu un altu costu económicu y/o l'esperimentu empíricu resulta impracticable nos términos actuales. La química computacional ye llargamente utilizada dende va delles décades nel diseñu de nueves melecines y materiales. Exemplos de propiedaes moleculares estudiaes nesti campu son la estructura molecular a nivel atómicu (i.e. la posición de los átomos constituyentes de les molécules nel espaciu, que definen la so arquiteutura molecular) y electrónicu (i.e., la [[Densidá de carga|distribución de carga]] [[Electrón|electrónica]] na molécula, que completa la definición de la forma molecular), la [[enerxía]] absoluta y [[Interacción d'enerxía relativa]] (acomuñada a la estabilidá del sistema molecular n'estudiu), propiedaes llétriques como'l [[dipolo llétricu]] y los momentos multipolares d'orde cimeru, [[Vibración molecular|frecuencies vibracionales]] que dexen estudiar l'espectru infrarroxu de molécules y otres magnitúes [[Espectroscopia|espectrales]] y [[Seición eficaz|seiciones eficaces]] pal choque con otres partícules. Adicionalmente ye posible antemanar la capacidá d'interacción de les molécules que determinen la reconocencia molecular (esto puede describise con métodos clásicos o de [[mecánica molecular]], MM y con métodos de la [[química cuántica]], QM), antemanar la so [[Reactividá|reactividá química]]xeneral y específica con base en distintos indicadores derivaos de la estructura electrónica (esto rique métodos de la [[química cuántica]] QM o mistos QM/MM) y tamién analizar [[Mecanismu de reacción|mecanismo de reacción]]. Los métodos emplegaos cubren situaciones estátiques y dinámiques. En tolos casos, hai requerimientos computacionales asociaos (costu computacional del estudiu) qu'inclúin el tiempu de cálculu (qu'aumenta rápido a midida que el tamañu del sistema estudiáu crez y/o s'utilicen modelos y métodos más sofisticaos, que dexen llegar a describir el sistema con mayor grau de detalle, daqué que non siempres ye necesariu, dependiendo de les propiedaes que pretende estudiase) y la capacidá d'almacenamientu de la información nel [[hardware]] emplegáu. El sistema baxu estudiu puede ser una única molécula aisllada o un grupu d'éstes en distintos estaos d'agregamientu o un cuerpu sólidu. Polo xeneral esiste una tensión ente'l tamañu del sistema n'estudiu y el grau de detalle que puede algamar nel mesmu. Tolos métodos de la química computacional impliquen na so formulación dalgún grau d'aproximamientu, qu'implica polo tanto fortaleces y debilidaes que tienen de conocese a la d'escoyer un métodu fayadizu pa estudiar un sistema y propiedaes concretes del mesmu. Los métodos emplegaos pa estudiar la estructura pueden clasificase nuna primera gran división en métodos clásicos o de mecánica molecular (MM) y [[Química cuántica|métodos cuánticos]] (QM). En tantu los primeres lleguen solamente hasta'l detalle atómicu, los segundos facer hasta'l nivel de detalle electrónicu. Dientro de los métodos cuánticos, pueden estremase los llamaos '''métodos ''[[ab initio]]''''', (a [[primeros principios]]) y los métodos semi-empíricos, qu'introducen un mayor númberu d'aproximamientos y parámetros (que pueden derivase d'información empírica o de cálculos de mayor nivel) na so formulación. == Historia == Sobre la base de los descubrimientos y la teoría na [[historia de la mecánica cuántica]], los primeros cálculos teóricos en química fueron los de [[Walter Heitler]] y [[Fritz London]] en [[1927]]. Los llibros qu'influyeron los entamos de la química cuántica computacional inclúin: ''Introduction to Quantum Mechanics – with Applications to Chemistry'' de [[Linus Pauling]] y [[Y. Bright Wilson]], [[1935]]; ''Quantum Chemistry'' de [[Henry Eyring]], [[John Walter]] y [[George Kimball]], [[1944]]; ''Elementary Wave Mechanics – with Applications to Quantum Chemistry'' de [[Walter Heitler]], [[1945]] y más tarde el llibru ''Valence'' de [[Charles Coulson]], que sirvieron de referencia primaria pa los químicos en décades posteriores. Col desenvolvimientu d'eficiente teunoloxía computacional, nos [[Años 1940|40']] les soluciones d'ellaboraes [[Ecuación d'onda|ecuaciones d'onda]] para complexos sistemes [[Átomu|atómicos]] empiecen a ser un oxetivu realizable. A empiezos de los [[Años 1950|50']] fueron llevaos a cabu los primeros cálculos orbitales atómicos semi-empíricos. Químicos teóricos convertir nuna gran cantidá d'usuarios de los primeros ordenadores dixitales. Una bien detallada descripción d'esi usu nel [[Reinu Xuníu]] ta dau por Smith y Sutcliffe.<ref>Smith, S. J.; Sutcliffe B. T., (1997). "The development of Computational Chemistry in the United Kingdom". ''Reviews in Computational Chemistry'' '''70''': 271 - 316.</ref> El primer cálculu ''ab initio'' foi'l [[métodu de Hartree-Fock]] sobre molécules diatómicas, que llevóse a cabu en [[1956]] nel [[Institutu Teunolóxicu de Massachusetts|MIT]] usando un [[conxuntu de funciones de base]] del tipu [[Orbitales del tipu Slater|orbitales de Slater]]. Pa molécules diatómicas, un estudiu sistemáticu utilizando un conxuntu base mínimu y los primeros cálculos de les más grandes conxuntos bases fueron publicaos por Ransil y Nesbet respeutivamente en [[1960]].<ref>Schaefer, Henry F. III (1972). ''The electronic structure of atoms and molecules''. Reading, Massachusetss: Addison-Wesley Publishing Co., 146.</ref> El primer cálculu poliatómico usando funciones Gaussianas fueron llevaos a cabu a finales de los [[Años 1950|50']]. Los primeru cálculos d'[[interacción de configuraciones]] fueron realizaes en [[Universidá de Cambridge|Cambridge]] nel ordenador [[EDSAC]] nos 50' por [[S. Francis Boys]] y los sos compañeros de trabayu, usando [[funciones Gaussianas]].<ref>Boys, S. F.; Cook G. B., Reeves C. M., Shavitt, I. (1956). "Automatic fundamental calculations of molecular structure". ''Nature'' '''178''' (2): 1207.</ref> En [[1971]], cuando una bibliografía de cálculos ''ab initio'' foi publicada,<ref>Richards, W. G.; Walker T. Y. H and Hinkley R. K. (1971). ''A bibliography of ab initio molecular wave functions''. Oxford: Clarendon Press.</ref> les molécules más grandes incluyíes fueron la [[naftalina]] y el [[azuleno]].<ref>Preuss, H. (1968). International Journal of Quantum Chemistry 2: 651.</ref><ref>Buenker, R. J.; Peyerimhoff S. D. (1969). Chemical Physics Letters 3: 37.</ref> Resumes de munchos de los primeros desarrollos na teoría ''ab initio'' fueron publicaes por Schaefer.<ref>Schaefer, Henry F. III (1984). ''Quantum Chemistry''. Oxford: Clarendon Press.</ref> En [[1964]], cálculos del [[métodu Hückel]], que son un simple métodu [[Métodu d'orbitales moleculares como una combinación llinial d'orbitales atómicos|CLOA]] pa la determinación de la enerxía d'electrones d'órbites moleculares de <math>\pi</math> electrones en sistemes conxugaos d'hidrocarburos, que van dende sistemes senciellos tales como'l [[1,3-butadieno|butadieno]] o'l [[bencenu]] hasta'l [[ovaleno]] con 10 aniellos fundíos d'a 6, fueron xeneraos n'ordenadores en [[Universidá de California, Berkeley|Berkeley]] y [[Universidá d'Oxford|Oxford]].<ref>Streitwieser, A.; Brauman J. I. and Coulson C. A. (1965). ''Supplementary Tables of Molecular Orbital Calculations''. Oxford: Pergamon Press.</ref> Estos métodos empíricos fueron reemplazaos nos [[Años 1960|60']] por [[Métodos semi-empíricos de química cuántica|métodos semi-empíricos]] tales como [[CNDO]].<ref>Pople, John A.; David L. Beveridge (1970). ''Approximate Molecular Orbital Theory''. New York: McGraw Hill.</ref> A empiezos de los [[Años 1970|70']], eficientes programes computacionales ''ab initio'' tales como [[ATMOL]], [[Gaussian]], [[IBMOL]] y [[POLYAYTOM]] empiecen a ser utilizaos p'acelerar los cálculos ''ab initio'' d'órbites moleculares. D'estos programes namái Gaussian, masivamente espandíu, ta entá n'usu, siendo unu de los tantos utilizaos anguaño. Coles mesmes, los métodos de [[mecánica molecular]], tales como [[MM2]], fueron desenvueltos principalmente por [[Norman Allinger]].<ref>Allinger, Norman (1977). "Conformational analysis. 130. MM2. A hydrocarbon force field utilizing V1 and V2 torsional terms". ''Journal of the American Chemical Society'' '''99''': 8127-8134.</ref> Una de les primeres vegaes que'l términu "química computacional" foi mentáu pue ser atopáu nel llibru ''Computers and Their Role in the Physical Sciences'' de [[1970]], escritu por [[Sidney Fernbach]] y [[Abraham Haskell Taub]], onde dicen: "Paez, poro, que la 'química computacional' puede finalmente ser más y más una realidá".<ref>Fernbach, Sidney; Taub, Abraham Haskell (1970). ''Computers and Their Role in the Physical Sciences''. Routledge. ISBN 0-677-14030-4.</ref> Mientres los 70', distintos métodos empiecen a ser vistos como parte d'una nueva disciplina emerxente de ''química computacional''.<ref>[http://www3.interscience.wiley.com/cgi-bin/bookhome/114034476 Reviews in Computational Chemistry vol 1, preface].</ref> La primer publicación del jornal de química computacional foi publicáu en [[1980]]. == Conceutos == El términu "''química teórica"'' puede ser definíu como una descripción matemática de la química o, en forma más amplia, tomando tol andamiaxe conceptual que traviesa les [[Teoría|teoríes]], [[Concepto|concepto]] y modelos de la [[química]] (este ye una tema n'alderique dientro del terrén de la [[filosofía de la química]]), ente que'l términu "''química computacional'' " ye usualmente usáu cuando un métodu físicu-matemáticu ta lo suficientemente bien desenvueltu pa la so aplicación a sistemes moleculares en forma relativamente automatizada, implementáu nun paquete computacional. Magar bien pocos aspeutos de la química pueden ser calculaos de manera exacta, estes metodoloxíes tienen errores abondo bien definíos contra los datos esperimentales esistentes, que dexen la determinación de propiedaes moleculares dientro de lo que se conoz como "precisión química". Sicasí, casi cualquier aspeutu de la química puede ser descritu de manera cualitativa, semi-cuantitativa o inclusive cuantitativamente por aciu un esquema computacional. Les molécules tán conformaes por nucleos atómicos y electrones, de manera que la teoría y modelos de la [[mecánica cuántica]] pueden ser aplicaos a la so descripción. Lo más frecuente ye que los químicos computacionales planteguen y resuelvan la [[ecuación de Schrödinger]] non relativista, incorporando ''a posteriori'' correiciones relativistes cuando esto ye indispensable pa llograr una correuta descripción del sistma. Teóricamente, ye posible resolver en forma exacta la ecuación de Schrödinger molecular, yá sía na so forma dependiente del tiempu o na so forma independiente del tiempu, pero na práutica esto namái ye posible pa sistemes bien pequeños. Poro, desenvolviéronse una gran variedá de métodos averaos empobinaos a algamar el meyor equilibriu ente la viabilidá del cálculu, el so costu y la precisión de la resultancia llograos. La precisión puede siempres ser ameyorada amontando'l costu computacional. La química computacional actual dexa calcular con exactitú de manera rutinaria les propiedaes de les molécules que contienen cientos d'átomos (y los electrones correspondientes), con errores pa la enerxía que pueden tar per debaxo de 1 kcal/mol. Tocantes a los aspeutos estructurales a nivel atómicu (la xeometría molecular) ye posible predicir llargores d'enllaz con errores d'unos pocos [[picómetru|picómetros]] (pm) y los ángulos d'enllaz con errores del orde de <math>0.5^\text{o}</math>. El tratamientu de grandes molécules ye computacionalmente abordable por aciu otros métodos averaos tales como los basaos na [[teoría del funcional de la densidá]] (DFT, del inglés ''density functional theory''). Esiste dalgún discutiniu nel campu sobre si los métodos teóricos son abondo exactos pa describir reacciones químiques complexes, como les arreyaes en problemes de la [[bioquímica]]. Les macromolécules pueden ser estudiaes per mediu de métodos cuánticos semi-empíricos o por métodos de la [[mecánica clásica]], tamién llamaos métodos de [[mecánica molecular]].(MM). Na química teórica, químicos, físicos, matemáticos ya informáticos desenvuelven modelos, [[algoritmu|algoritmos]] y [[software]] pa predicir propiedaes atómiques y moleculares y p'atopar mecanismos de [[Reacción química|reacciones químiques]]. Otra manera, los químicos computacionales empleguen programes y metodoloxíes esistentes pa dar respuesta a entrugues químiques específiques. Hai dos tipos de desafíos distintos pa la química computacional: * Estudios empobinaos a empobinar la [[Síntesis química|síntesis]] de llaboratoriu de nueves sustancies con propiedaes deseyaes de cara a un determináu usu o p'ayudar a entender en mayor fondura información llograda esperimentalmente (por casu la posición y orixe de les señales espectroscópicas d'una molécula). * Estudios empobinaos a predicir molécules hasta la fecha totalmente desconocíes, propiedaes que nun se puede determinar esperimentalmente o esplorar mecanismos de reacción qu'hasta la fecha nun foi fácil determinar por aciu esperimentos. Asina, la química computacional puede ayudar a los químicos esperimentales nel so trabayu o puede desafiar a atopar oxetos químicos totalmente nuevos. Dientro de la química computacional destaquen importantes árees: * La predicción de la estructura molecular a nivel atómicu por aciu l'usu de métodos clásicos o llegando al detalle electrónicu al traviés de los métodos de la química cuántica. Esto realízase alcontrando puntos estacionarios (gradiente nulu) sobre la hipersuperficie d'enerxía potencial correspondiente al sistema que s'esquiza variando la posición de los nucleos atómicos (procedimientu conocíu como optimización de xeometría). * Almacenamientu y busca de datos n'entidaes químiques. * Determinación de [[correlación|correlaciones]] ente la [[estructura química]] y propiedaes d'interés químicu y/o biolóxicu que dexen construyir modelos predictivos cuantitativos (QSPR y QSAR). * Llabor de modelización computacional p'ayudar a una eficiente síntesis de componentes. * Llabor de diseñu in silico de molécules capaces d'interactuar de forma específica con otres molécules (e.g. [[diseñu de fármacu]]s). {{VT|Analís retrosintético|Modeláu molecular}} == Métodos == Una mesma fórmula molecular puede representar un númberu ampliu d'[[Isomería|isómeros]]. Cada isómero corresponder con un mínimu llocal de la superficie d'enerxía potencial del sistema molecular (resultante de considerar la enerxía de los electrones más la enerxía de repulsión nuclear) como una función de les coordenaes nucleares. Un puntu estacionariu correspuende a una xeometría tal que la derivada de la enerxía con al respective de tolos desplazamientos de los nucleos val cero. Un mínimu local (d'enerxía potencial molecular) ye un puntu estacionariu pal que tolos desplazamientos nucleares conducen a un aumentu de la enerxía, polo tanto acomuñóse con formes estables del sistema. El mínimu llocal de nás baxa enerxía ye llamáu mínimu global y correspuende al isómero más estable. Cuando un cambéu nuna coordenada en particular de la estructura lleva a un amenorgamientu de la enerxía total en dambes direiciones, el puntu estacionariu correspuende a un [[estáu de transición]] y la coordenada pa la que ye un máximu, ye la [[coordenada de reacción]]. Esti procesu de determinar los puntos estacionarios ye llamáu optimización xeométrica. La determinación de la estructura molecular vía optimización xeométrica convertir nuna rutina namái cuando métodos eficientes pal cálculu de la primer derivada de la enerxía con al respective de toles coordenaes atómiques tuvieren disponibles. La evaluación de les segundes derivaes dexa la predicción de les frecuencies vibratories suponiendo movimientos harmónicos. Les frecuencies tán rellacionaes colos [[Vector propiu y valor propiu|valores propios]] de la matriz de segundes derivaes (la [[matriz hessiana]]). Si los valores propios son toos positivos, entós les frecuencies son toes reales y el puntu estacionariu ye un mínimu local. Si un valor propiu ye negativu (una frecuencia imaxinaria), el puntu estacionariu ye un estáu de transición. Si más d'un valor propiu ye negativu'l puntu estacionariu ye más coplejo entá, y usualmente de poco interés. Cuando s'atopa, ye necesariu mover la busca fora d'él, si ta buscándose un mínimu local y un estáu de transición. La enerxía total ta determinada por una solución averada de la ecuación de Schrödinger dependiente del tiempu, usualmente incluyendo términos non relativistes, y faciendo usu de l'[[aproximamientu de Born-Oppenheimer]], que, basada nes más altes velocidaes de los electrones en comparanza colos nucleos, dexando la separación de movimientos electrónicos y nucleares, simplificando la ecuación de Schrödinger. Esto conduz a la evaluación de la enerxía total como una suma d'enerxía electrónica nes posiciones fixes del nucleu más la enerxía de repulsión del mesmu. Una notable esceición constituyir los enfoques llamaos [[química cuántica direuta]], que traten a los electrones y los nucleos por igual. Métodos del [[funcional de densidá]] y métodos semi-empíricos son variantes de la tema principal. Pa cada sistema grande, la enerxía total relativa pue ser comparada utilizando mecánica molecular. Les formes de determinar la enerxía total pa predicir la estructura molecular son: === Métodos cuánticos ''ab initio (HF SCF)'' === {{AP|Métodos ab initio de química cuántica}} Los programes utilizaos en química computacional tán basaos en distintos métodos de la [[química cuántica]] que resuelven la [[ecuación de Schrödinger]] acomuñada al [[Hamiltoniano molecular]]. Los métodos que nun inclúin nengún parámetru empíricu o semi-empíricu nes sos ecuaciones (siendo derivaes direutamente de principios teóricos, ensin la inclusión de datos esperimentales), son llamaos métodos ''[[ab initio]]''. Esto nun implica que la solución sía esautamente una; son toos cálculos averaos de mecánica cuántica. Esto significa qu'un aproximamientu defínese rigorosamente en función de los [[primeros principios]] (teoría cuántica) y el so resolución ye con un marxe d'error que ye cualitativamente conocíu de mano. Si método numbéricos iterativos fueron emplegaos, la meta ye iterar hasta llograr la máxima precisión que la máquina pueda dar (lo meyor que ye posible con un tamañu de pallabra del ordenador finito y colos aproximamientos matemáticos y/o físiques realizaes). El tipu más simple de cálculu d'estructura electrónica ''ab initio'' ye'l [[métodu de Hartree-Fock]] (HF), una estensión de la [[teoría d'orbitales moleculares]], na cual la correlación electrónica, correspondiente a la repulsión electrón-electrón, nun ye tomada en cuenta en forma instantánea, sinón que'l so efeutu permediu ye incluyíu nos cálculos. Como'l tamañu de les bases de conxuntu ye amontáu, la enerxía y la función d'onda tienden a una llende llamada la llende Hartree-Fock. Munchos tipos de cálculos, conocíos como [[métodos pos Hartree-Fock]], empiecen con un cálculu Hartree-Fock pa correxir darréu la repulsión electrón-electrón, conocida tamién como [[correlación electrónica]]. Una y bones estos métodos son llevaos a la llende, la solución apurrida averar a la solución exacta de la ecuación non relativista de Schrödinger. Col fin de llograr un total alcuerdu colos esperimentos, faise necesariu incluyir términos relativistes y la [[interacción órbita-espín]], dambos solamente importantes pa átomos pesaos. En toos estos enfoques, amás de la eleición del métodu, ye necesariu escoyer un [[conxuntu base]]. Ésti ye un conxuntu de bases, usualmente centráu n'alredor de los distintos átomos de la molécula, que son usaos pa espandir les órbites moleculares col [[ansatz]] [[Métodu d'orbitales moleculares como una combinación llinial d'orbitales atómicos|CLOA]]. Los métodos ab initio precisen definir un nivel de teoría (el métodu) y un conxuntu base. Dientro del modelu monoelectrónico, la función d'onda Hartree-Fock vien descrita por una única configuración electrónica o determinante de Slater. Dicha descripción ye afecha pa representar la naturaleza del estáu fundamental de les molécules, polo xeneral cerca de les estructures d'equilibriu de los sistemes. A partir de dicha referencia única los métodos químicu-cuánticos ''ab initio'' añaden los efeutos de [[correlación electrónica]] al traviés de procedimientos d'interacción de configuraciones, perturbativos o otros. Esisten munchos casos nos que la descripción uniconfiguracional HF ye desaparente pa representar la estructura electrónica del sistema, o pa estudiar la evolución del sistema químicu en distintes rexones de les superficies d'enerxía potencial. Situaciones típiques son l'estudiu de la disociación del enllaz químicu, el cálculu del estáu electrónicu escitáu, la descripción de situaciones dexeneraes ente estaos, casos birradicalarios, estaos de transición complexos, estructura electrónica en metales de transición, lantánidos o actínidos, con munches capes electróniques cercanes n'enerxía, etc. Neses situaciones ye necesariu describir los estaos electrónicos con más d'una sola configuración electrónica al traviés de los métodos multiconfiguracionales, el más conocíu de los cualos ye'l métodu [[CASSCF]]. Nellos tantu los coeficientes de les configuraciones como los coeficientes de los orbitales moleculares optimícense simultáneamente. Una vegada más, va ser necesariu incluyir el restu de la [[correlación electrónica]] a partir de dicha función d'onda multiconfiguracional. L'empléu de métodos uniconfiguracionales en situaciones que riquen descripciones multiconfiguracionales da llugar, polo xeneral, a graves defectos nes resultancies. La enerxía molecular total puede ser evaluada como una función de la [[xeometría molecular]], n'otres pallabres, la [[enerxía potencial de superficie]]. Esta superficie puede ser usada pa una reacción dinámica. Los puntos estacionarios de la superficie llévennos a la predicción de distintes [[Isomería|isómeros]] y la [[Teoría d'estructures de transición|estructures de transición]] pa la conversión ente isómeros, pero estos pueden ser determinaos ensin una conocencia acabada de la superficie completa. Un oxetivu especialmente importante, llamada [[termoquímica]] computacional, ye pa calcular cantidaes termoquímicas tales como la [[entalpía de formación]] pa la precisión de químicos. La precisión de químicos ye la precisión riquida pa faer predicciones químiques realistes y considérase xeneralmente que ye 1 kcal/mol o 4 kJ/mol. P'algamar tal precisión de manera económica ye necesariu utilizar una serie de [[métodos post Hartree-Fock]] y combinar los resultaos. Estos métodos son llamaos [[métodos compuestos de química cuántica]]. === Métodos cuánticos basaos na teoría del funcional de la densidá === {{AP|Teoría del funcional de la densidá}} Los métodos de la teoría del funcional de la densidá (DFT, del inglés ''Density Functional Theory'') son de cutiu consideraos polos métodos ab initio pa determinar la estructura electrónica molecular, inclusive anque munchos de los más comunes [[funcional]]es usen parámetros derivaos de datos empíricos, o de cálculos más complexos. Por tanto, tamién podríen ser llamaos métodos semi-empíricos, anque ye más fayadizu tratalos como una clase por sigo solos. En DFT, la enerxía total ye espresada en términos de la [[Densidá (mecánica cuántica)|densidá]] total en llugar de la función d'onda. Nesti tipu de cálculos, hai un [[Hamiltoniano (mecánica cuántica)|Hamiltoniano]] averáu y una espresión averada pa la densidá electrónica total. Los métodos DFT pueden ser bien precisos por un costu computacional bien baxu. L'inconveniente ye que, a diferencia de los métodos ab initio, nun hai una manera sistemática d'ameyorar los métodos ameyorando la forma del funcional. Dellos métodos combinen l'intercambiu de densidá del funcional col intercambiu de términos Hartree-Fock y son conocíos como métodos de [[funcional híbridu]]. === Métodos cuánticos semi-empíricos === {{AP|Métodu semi-empíricu de química cuántica}} Los métodos semi-empíricos de [[química cuántica]] tán basaos nel formalismu d'[[Métodu de Hartree-Fock|Hartree-Fock]], pero faen munchos aproximamientos y llogren dellos parámetros de datos empíricos. Son bien importantes en química computacional por tratar grandes molécules onde'l métodu completu de Hartree-Fock ensin aproximamientos ye bien caru. L'usu de parámetros empíricos apaez pa dexar la inclusión de dellos efeutos de correlación nos métodos. Los métodos semi-empíricos básense de cutiu nos métodos llamaos empíricos onde la parte de dos electrones del [[Hamiltoniano (mecánica cuántica)|Hamiltoniano]] nun ye explícitamente incluyida. Pa sistemes <math>\pi</math>-electrón, el métodu utilizáu ye'l d'[[métodu Hückel|Hückel]], propuestu por [[Erich Hückel]], y pa tolos sistemes d'electrones de valencia, el [[métodu estendíu Hückel]], propuestu por [[Roald Hoffmann]]. === Métodos clásicos de Mecánica molecular === {{AP|Mecánica molecular}} En munchos casos, grandes sistemes moleculares pueden ser modelaos satisfactoriamente evitando por completu los cálculos riquíos pola mecánica cuántica. Simulaciones de [[mecánica molecular]], por casu, usen una sola espresión pa la enerxía d'un compuestu, como un [[oscilador harmónicu]]. Toles constantes qu'apaecen nes ecuaciones tendríen de ser llograes de mano por aciu datos esperimentales o cálculos ''ab initio''. La base de datos de compuestos utilizada pa la parametrización (el conxuntu resultante de parámetros y funciones ye llamáu [[campu de fuercies (química)|campu de fuercia]]) ye crucial pal ésitu de los cálculos de la mecánica molecular. Un campu de fuercia parametrizado versus una clase específica de molécules, por casu proteínes, espérase que tenga dalguna relevancia cuando describa a otres molécules de la mesma clase. Estos métodos pueden ser aplicaos a proteínes y otres grandes molécules biolóxiques, y dexa l'estudiu de los enfoques ya interacciones (acoplamientu) de potenciales molécules de drogues (eg. [http://www.bio-balance.com/JMGM_article.pdf] and [http://www.bio-balance.com/GPCR_Activation.pdf]). === Métodos pa cuerpos sólidos === {{AP|Métodos de química computacional en física d'estáu sólidu}} Métodu de química computacional pueden ser aplicaos a problemes de [[Física del estáu sólidu|física d'estáu sólidu]]. La estructura electrónica d'un cristal ye polo xeneral descrita por una [[Estructura de banda electrónica|estructura de banda]], que define la enerxía de los orbitales electrónicos per cada puntu na [[zona Brillouin]]. Cálculos ''ab initio'' y semi-empíricos apurren enerxía orbital, polo tanto pueden ser aplicaos a cálculos d'estructures de banda. Yá que se trata del consumu de tiempu pa calcular la enerxía nuna molécula, ye entá más el tiempu de consumu pa calculalo pa la llista completa de puntos na zona de Brillouin. === Dinámica química === Una vegada que les variables electróniques y [[Xeometría molecular|nucleares]] son [[Separación de variables separaes]] (so la representación de Born-Oppenheimer) nel enfoque tiempu dependiente, el [[paquete d'ondes]] correspondientes a los [[Graos de llibertá (física)|graos de llibertá]] nucleares ye arrobináu por aciu un [[Operador (física)|operador]] d'[[evolución de tiempu]] acomuñáu a la [[ecuación de Schrödinger]] dependiente del tiempu (pal [[hamiltoniano molecular]] completu). Na parte [[Complementariedá|complementaria]] del enfoque enerxía-dependiente, la ecuación de Schrödinger dependiente del tiempu ye resuelta usando la [[teoría de dispersión]]. El potencial representando les interacciones interatómicas ye dau pola [[enerxía potencial de superficie]]. Polo xeneral, la enerxía potencial de superficie tán xuníes por aciu términos d'[[acoplamientu vibrónico]]. Los métodos más populares pal espardimientu de paquetes d'onda acomuñaos a la xeometría molecular son: * la [[téunica del operador de división]], * el [[métodu de multiconfiguración Hartree dependiente del tiempu]] y * los métodos [[semiclásicos]]. La [[dinámica molecular]] (DM) esamina (usando les [[lleis de Newton]]) el comportamientu de los sistemes dependientes del tiempu, incluyendo vibraciones o movimientu Browniano, usando una descripción de mecánica clásica. DM combinada cola [[teoría del funcional de la densidá]] conduz al [[métodu Car-Parrinello]]. == Interpretación de funciones d'ondes moleculares == El modelu [[átomos en molécules]] desenvueltu por [[Richard Bader]], foi desenvueltu col fin de xunir efeutivamente la imaxe de la mecánica cuántica d'una molécula, como una función d'onda electrónica a los modelos más vieyos químicamente más utilizaos, tales como la teoría del [[par d'electrones de Lewis]] y la [[teoría de la unión de valencia]]. Bader demostró qu'estos empíricamente modelos útiles tán coneutaos cola [[topoloxía]] de la densidá de carga cuántica. Esti métodu ameyora nel usu al [[analís de población de Mulliken]]. == Softwares químicos == Hai munchos autosuficientes usaos por químicos computacionales. Dalgunos inclúin munchos métodos cubriendo una amplia gama de conceutos, ente qu'otros cubren namái una área específica y otros inclusive un simple métodu. Los detalles d'éstos pueden atopase en: * [[Programes computacionales de química cuántica]]. * Programes de la [[Teoría del funcional de la densidá#Software d'ayuda pa DFT|teoría del funcional de la densidá]]. * Programes de [[Software pal modelamiento en mecánica molecular|mecánica molecular]]. * Programes [[Métodu semi-empíricu de química cuántica|semi-empíricos]]. * Programes de [[Métodos de química cuántica en física d'estáu sólidu|sistemes d'estáu sólidu]] con condiciones de cantu periódiques. * Programes pa [[Software d'uniones de valencia|uniones de valencia]]. == Ver tamién == * [[Molécula]] * [[Conxuntu base]] * [[Bioinformática]] * [[Quiminformática]] * [[Llista de Química Computacional]] * [[Llista d'importantes publicaciones en química]] * [[Academia internacional de Ciencia en cuántica molecular]] * [[Modeláu molecular]] * [[Modelamientu molecular por aciu'l métodu Montecarlu]] * [[Química cuántica]] * [[Computación Científica]] * [[Dinámica molecular]] * [[Física estadística]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * Christopher J. Cramer. ''Essentials of Computational Chemistry''. John Wiley & Sons, 2002. * T. Clark. ''A Handbook of Computational Chemistry''. Wiley, New York, 1985. * R. Dronskowski. ''Computational Chemistry of Solid State Materials''. Wiley-VCH, 2005. * F. Jensen. ''Introduction to Computational Chemistry''. John Wiley & Sons, 1999. * D. Rogers. ''Computational Chemistry Using the PC, 3rd Edition''. John Wiley & Sons, 2003. * A. Szabo y N.S. Ostlund. ''Modern Quantum Chemistry''. McGraw-Hill, 1982. * D. Young. ''Computational Chemistry: A Practical Guide for Applying Techniques to Real World Problems''. John Wiley & Sons, 2001. * David Young. ''[http://www.ccl.net/cca/documents/dyoung/topics-orig/compchem.html Introduction to Computational Chemistry]. Cytoclonal Pharmaceutics Inc. == Enllaces esternos == * [http://www.alternatura.com/QMT/QMT_index.htm Alternatura - IT, Computing and Sciences Creative Technology] - Estudiu de propiedaes óptiques non lliniales aplicando los métodos computacionales de la química cuántica de molécules. * [https://web.archive.org/web/20060618130044/http://srdata.nist.gov/cccbdb/ NIST Computational Chemistry Comparison and Benchmark DataBase] - Contién una base de datos de miles de resultancies computacionales y esperimentales de cientos de sistemes (n'inglés) * [https://web.archive.org/web/20060614150722/http://www.compchemwiki.org/index.php?title=Main_Page Computational Chemistry Wiki] - Wiki de resultancies químiques computacionales (n'inglés) {{Tradubot|Química computacional}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Química computacional| ]] 8mqpqkl4ot85y4lew2uxcav4if1r336 Fuercia centrípeta 0 114059 4376875 4250944 2025-06-17T14:19:31Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá fuercia => dicha fuercia 4376875 wikitext text/x-wiki {{estremar|Fuercia centrífuga}} {{Ficha xenérica}} [[Ficheru:Moviment circular.jpg|right|200px|thumb|Fuercia centrípeta nun [[movimientu circular]].]] Llámase "'''fuercia centrípeta"''' a encomalo o al componente de la fuercia qu'actúa sobre un oxetu en movimientu sobre una trayeutoria curvillinia y que ta dirixida escontra'l [[centru de combadura]] de la [[trayeutoria]]. El términu centrípeta» provién de les pallabres llatines ''centrum'', «centru» y ''petere'', «dirixise escontra», y puede ser llograda a partir de les [[lleis de Newton]]. Nel casu d'un oxetu que se mueve en trayeutoria circular con velocidá cambiante, la fuercia neto sobre'l cuerpu puede ser descompuesta nun componente perpendicular que camuda la direición del movimientu y unu tanxencial, paralelu a la velocidá, que modifica'l módulu de la velocidá. La fuercia centrípeta nun tien de ser confundida cola [[fuercia centrífuga]], tal como s'esplica na seición [[#Tracamundios comunes|Tracamundios comunes]]. == Fuercia centrípeta en mecánica newtoniana == Los oxetos con movimientu rectilliniu uniforme tienen una velocidá constante; pero un oxetu que se mueva sobre una trayeutoria circular con rapidez constante esperimenta de cutio un cambéu na direición del so movimientu, esto ye, na direición de la velocidá. Puesto que la velocidá camuda, esiste una aceleración. La magnitú d'esti cambéu de direición de la velocidá por unidá de tiempu ye l'[[aceleración centrípeta]], representada por un vector empobináu escontra'l centru de la circunferencia dau por ecuación|<math> \mathbf{a} = -\frac{v^2}{r} \left (\frac{\mathbf{r}}{r}\right ) = -\frac{v^2}{r}\hat{\mathbf o}_r = - \omega^2 \mathbf{r} </math>||left}} Onde: :<math> \mathbf{a} \,</math> ye l'aceleración centrípeta. :<math> v \,</math> ye'l módulu de la velocidá. :<math> r \,</math> ye'l radiu de la trayeutoria circular (polo xeneral, el radiu de combadura). :<math> \mathbf{r} \,</math> el vector de posición. :<math> \mathbf{o}_r \,</math> el versor radial. :<math> \omega \,</math> la velocidá angular. Según la [[Lleis de Newton|segunda llei de Newton]], por que se produza una [[aceleración]] tien d'actuar una fuercia na direición d'esa aceleración. Asina, si consideramos una partícula de masa <math>m\,</math> en [[movimientu circular uniforme]], va tar sometida a una fuercia centrípeta dada por: {{ecuación|<math> \mathbf{F} = - \frac{m v^2}{r}\hat{\mathbf o}_r = - m \omega^2 \mathbf{r} </math>||left}} === Exemplu === Supongamos qu'arreyamos una pelota con una cuerda y facer xirar en círculu a velocidá angular constante. La pelota mover nuna trayeutoria circular porque la cuerda exerz sobre ella una fuercia centrípeta. Otru exemplu puede vese en [http://www.walter-fendt.de/ph14s/carousel_s.htm Modelu de Tiovivo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081028183231/http://www.walter-fendt.de/ph14s/carousel_s.htm |date=2008-10-28 }}, onde un programa realizáu en [[Llinguaxe de programación Java|llinguaxe Java]] dexa parametrizar dalgunes de les variables qu'intervienen utilizando un carrusel. === Tracamundios comunes === En dellos testos docentes introductorios ye frecuente atopar ciertu tracamundiu ente los términos "fuercia centrípeta" y "fuercia centrífuga". La [[fuercia centrífuga]] ye una [[fuercia ficticio]] que "apaez" pa un observador qu'usa un [[marcu de referencia]] en rotación pa describir el movimientu. Sicasí, un observador nun marcu de referencia inercial nun percibe nenguna fuercia centrífuga, ente que sí ve una fuercia real llamada fuercia centrípeta que ye la qu'obliga a un móvil a curvar la so trayeutoria na direición de dicha fuercia. El problema mora en que nun sistema de referencia en rotación la fuercia centrífuga (ficticia) albidrada por un observador en reposu en dichu referencial coincide en magnitud –pero en sentíu contrariu– cola fuercia centrípeta (real) necesaria pa caltener un cuerpu en reposu en tal sistema de referencia en rotación. Tampoco la fuercia centrípeta tien de confundise cola denomada [[fuercia central]]. La fuercia central ye una fuercia real qu'actúa sobre un cuerpu y que cumple con dos condiciones: # la so magnitú depende namái de la distancia del cuerpu a un puntu que se denomina centru de fuercies y # la so llinia d'aición pasa pol citáu centru de fuercies. Exemplos de fuercies centrales son la fuercia gravitatoria y la fuercia electrostática. Frecuentemente, la fuercia centrípeta ye una fuercia central. Una esceición asocede cuando'l centru de mases nun coincide col centru xeométricu del oxetu sobre'l cual actúen les fuercies, colo qu'hai que poner especial énfasis sobre la direición de la fuercia centrípeta y los puntos onde actúa. Un exemplu claru d'ésti fenómenu asocede cola dinámica d'un cilindru inhomogéneo que rueda sobre un planu inclináu hasta desapegase del mesmu.<ref>{{cita publicación|last1=Gomez|first1=R W|last2=Hernandez-Gomez|first2=J J|last3=Marquina|first3=V|date=25 de xunetu de 2012|títulu=A jumping cylinder on an inclined plane|url=https://www.researchgate.net/publication/236030807_A_jumping_cylinder_on_an_inclined_plane_A_jumping_cylinder_on_an_inclined_plane|journal=Eur. J. Phys.|publisher=IOP|volume=33|issue=5|pages=1359-1365|doi=10.1088/0143-0807/33/5/1359 |fechaaccesu=25 d'abril de 2016}}</ref> == Deducción de l'aceleración centrípeta == === Demostración xeométrica === [[Ficheru:Centripetal derivation svg.svg|thumb|300px|Figura 1: Los vectores de posición y velocidá mover de forma circular.]] Puesto que la velocidá ye siempres tanxente a la trayeutoria, el vector <math>\mathbf{v}</math> siempres ye perpendicular al vector de posición. Como l'estremu del vector <math>\mathbf{R}</math> muévese describiendo una circunferencia de radiu <math>R\,</math>, l'estremu del vector <math>\mathbf{v}</math> facer de manera análoga. La circunferencia a la derecha amuesa la forma en que camuda la velocidá col tiempu. Dicha circunferencia representa la [[hodógrafa]] del movimientu. El cambéu de la velocidá nel tiempu ye l'aceleración, y yá que la velocidá camuda de manera similar a como lo fai'l vector de posición, l'aceleración en cada intre tamién ye perpendicular a la velocidá nesi intre, polo que podemos dibuxales como vectores <math>\mathbf{a}</math> tanxentes a la circunferencia. Una y bones los vectores de posición y velocidá xiren conxuntamente, el [[periodu orbital|periodu]] ''T'' (tiempu emplegáu nuna vuelta completa) va ser el mesmu en dambos casos. Pal periodu de la partícula na trayeutoria circular tenemos :<math>T = \frac{2\pi R}{v}</math> y, por analoxía, cola hodógrafa de la derecha tenemos :<math>T = \frac{2\pi v}{a}</math> Igualando dambes ecuaciones, y estenando <math>a</math> llogramos. :<math>a = \frac{v^{2}}{R}</math> Comparando la trayeutoria (esquierda) cola so hodógrafa (derecha), deduzse que l'aceleración apunta escontra'l centru de la circunferencia, en forma opuesta al vector <math>\mathbf{R}\,</math>. Esto podemos facer tornando cada unu de los vectores <math>\mathbf v</math> a la so posición orixinal nel círculu de la esquierda. Si xunto con ellos llevamos los vectores <math>\mathbf a</math>, podrá notase el fechu de qu'estos postreros efeutivamente apunten escontra'l centru. === Deducción usando'l cálculu === [[Ficheru:Circular motion.svg|right|250px]] Otru métodu pa deducir la ecuación de l'aceleración centrípeta consiste n'espresar la ecuación de la trayeutoria circular n'ecuaciones paramétricas: {{Ecuación|<math>\mathbf r = \begin{cases} x = R\cos\theta = R\cos\omega t\\ y = R\sin\theta = R\sin\omega t\\ \end{cases}</math>}} onde :<math>\omega\,</math> ye la [[velocidá angular]] :<math>t\,</math> ye'l tiempu y derivar dos veces socesives con respectu del tiempu {{Ecuación|<math>\mathbf v = \begin{cases} \dot x = -\omega R\sin\omega t\\ \dot y = \omega R\cos\omega t\\ \end{cases}</math>}} {{Ecuación|<math>\mathbf a = \begin{cases} \ddot x = -\omega^2 R\cos\omega t\\ \ddot y = -\omega^2 R\sin\omega t\\ \end{cases}</math>}} de cuenta que {{Ecuación|<math> \mathbf a = -\omega^2 \mathbf r </math>}} que pon de manifiestu que l'aceleración ta dirixida escontra'l centru de la trayectoría circular y que'l so módulu vien dau por: {{Ecuación|<math> a = -\omega^2 R = \frac{v^2}{R} </math>}} == Fuercia centrípeta en mecánica relativista == En [[Teoría de la relatividá especial|mecánica relativista]] el cociente ente la fuercia centrípeta y l'aceleración centrípeta, ye distinta del cociente ente la fuercia tanxencial y l'aceleración tanxencial. Esto introduz una diferencia fundamental col casu newtoniano: l'[[aceleración]] y la [[fuercia]] relativistes nun son vectores necesariamente paralelos: {{ecuación| <math>\mathbf{F} = \frac{d}{dt}\left( \frac{m\mathbf{v}}{\sqrt{1-\frac{v^2}{c^2}}}\right) = \frac{m\mathbf{v}}{\left[1-\frac{v^2}{c^2}\right]^{3/2}} \left( \frac{\mathbf{v}}{c^2}\cdot \mathbf{a} \right) + \frac{m\mathbf{a}}{\sqrt{1-\frac{v^2}{c^2}}} </math> ||left}} De la rellación anterior, deduzse que la fuercia y l'aceleración namái son paraleles en dos casos: {{ecuación| <math>\mathbf{a}\cdot\mathbf{v} = 0, \qquad \mathbf{a}\cdot\mathbf{v} = \|\mathbf{a}\| \|\mathbf{v}\|</math> ||left}} El primer casu dase cuando l'aceleración y la velocidá son perpendiculares, cosa qu'asocede por casu el [[movimientu circular uniforme]]. El segundu casu dar nun [[movimientu rectilliniu]]. En cualesquier otru tipu de movimientu polo xeneral la fuercia y l'aceleración nun van ser permanentemente paraleles. == Ver tamién == * [[Aceleración#Componentes intrínseques de l'aceleración: aceleraciones tanxencial y normal|Aceleración centrípeta]] * [[Fuercia centrífuga]] * [[Movimientu circular]] * [[Movimientu circular uniforme]] == Referencies == {{llistaref}} === Bibliografía === * {{cita llibru|autor = Marion, Jerry B.|títulu = Dinámica clásica de les partícules y sistemes|añu = 1996|editorial = Barcelona: Ed. Reverté|id = ISBN 84-291-4094-8|idioma=castellanu}} * {{cita llibru|autor = Resnick, Robert & Krane, Kenneth S.|títulu = Physics|allugamientu = New York|editorial = John Wiley & Sons|añu = 2001|ISBN= 0-471-32057-9|idioma=inglés}} * {{cita llibru|autor = Resnick, Robert & Halliday, David |títulu = Física 4ª|añu = 2004|editorial = CECSA, Méxicu|id = ISBN 970-24-0257-3|idioma = castellanu}} {{Tradubot|Fuerza centrípeta}} [[Categoría:Fuercia]] [[Categoría:Mecánica]] [[Categoría:Dinámica]] f8dhfd2f6nnc02q1vhztkgr3vhj5025 Llei de gravitación universal 0 114061 4376878 4325303 2025-06-17T14:19:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá fuercia => dicha fuercia 4376878 wikitext text/x-wiki {{Ficha xenérica}} La '''llei de gravitación universal''' ye una llei física clásica que describe la [[interaición gravitatoria]] ente distintos cuerpos con masa. Foi formulada por [[Isaac Newton]] nel so llibru ''[[Philosophiae Naturalis Principia Mathematica]]'', publicáu en 1687, onde establez per primer vegada una rellación cuantitativa (deducida empíricamente de la observación) de la fuercia con que s'atraen dos oxetos con masa. Asina, Newton dedució que la fuercia con que s'atraen dos cuerpos de distinta masa namái depende del valor de les sos mases y del cuadráu de la distancia que los dixebra. Pa grandes distancies de separación ente cuerpos reparar que dicha fuercia actúa de manera bien averada como si tou la masa de cada unu de los cuerpos tuviera concentrada namái nel so centru de gravedá, esto ye, ye como si dichos oxetos fueren namái un puntu, lo cual dexa amenorgar descomanadamente la complexidá de les interaiciones ente cuerpos complexos. Asina, con tou esto resulta que la llei de la gravitación universal prediz que ''la fuercia exercida ente dos cuerpos de mases <math>m_{1}</math> y <math>m_{2}</math> dixebraos una distancia <math>r</math> ye proporcional al productu de les sos mases ya inversamente proporcional al cuadráu de la distancia'', esto ye: {{ecuación| <math>F = G \frac {m_{1}m_{2}} {r^2}</math> |1|left}} onde :<math>F\,</math> ye'l módulu de la fuercia exercida ente dambos cuerpos, y la so direición atópase na exa que xune dambos cuerpos. :<math>G\,</math> ye la [[constante de gravitación universal]]. Esto ye, cuanto más masivos sían los cuerpos y más cercanos atópense, con mayor fuercia van atraese. El valor d'esta constante de Gravitación Universal nun pudo ser establecíu por Newton, que namái dedució la forma de la interaición gravitatoria, pero nun tenía abondos datos como pa establecer cuantitativamente el so valor. Namái dedució que'l so valor tendría de ser bien pequeñu. Solo enforma tiempu dempués desenvolviéronse les téuniques necesaries pa calcular el so valor, y entá güei ye una de les constantes universales conocíes con menor precisión. En [[1798]] fíxose'l primer intentu de midida (vease'l [[esperimentu de Cavendish]]) y na actualidá, con téuniques muncho más precises llegóse a estes resultancies:<ref>[http://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Value?bg Constante de gravitación de Newton (n'inglés)]</ref> {{ecuación| <math>G = 6.67384(80) \times 10^{-11} \ \mbox{N} \ \mbox{m}^2 \ \mbox{kg}^{-2}</math> |2|left}} en [[unidaes del Sistema Internacional]]. Esta llei recuerda enforma a la forma de la [[llei de Coulomb]] pa les fuercies electrostáticas, una y bones dambes lleis siguen una [[llei de la inversa del cuadráu]] (esto ye, la fuercia aparra col cuadráu de la distancia) y dambes son proporcionales al productu de magnitúes propies de los cuerpos (nel casu gravitatoriu de les sos mases y nel casu electrostático de la so carga llétrica). Anque anguaño conócense les llendes nos que dicha llei dexa de tener validez (lo cual asocede básicamente cuando atopamos cerca de cuerpos desaxeradamente masivos), y nesi casu ye necesariu realizar una descripción al traviés de la [[relatividá xeneral]] enunciada por Albert Einstein en 1915, dicha llei sigue siendo llargamente utilizada y dexa describir con una estraordinaria precisión los movimientos de los cuerpos (como planetes, llunes o asteroides) del [[Sistema Solar]], polo qu'a les traces, pa la mayor parte de les aplicaciones cotidianes sigue siendo la utilizada, por cuenta de la so mayor simplicidá frente a la relatividá xeneral, y a qu'esta nestes situaciones nun prediz variaciones detectables al respeutive de la Gravitación Universal. == Formulación xeneral de la llei de la Gravitación Universal == === Forma vectorial === Anque na ecuación {{eqnref|1}} detallóse la dependencia del valor de la fuercia gravitatoriu pa dos cuerpos cualesquier, esiste una forma más xeneral cola que poder describir dafechu dicha fuercia, yá qu'en llugar de danos namái'l so valor, tamién podemos atopar direutamente la so direición. Pa ello, conviértese dicha ecuación en forma [[vector (física)|vectorial]], pa lo cual namái hai que tener en cuenta les posiciones onde s'alcuentren dambos cuerpos, referenciaos a un [[sistema de referencia]] cualesquier. D'esta forma, suponiendo que dambos cuerpos atópase nes posiciones <math> \mathbf{r}_1, \mathbf{r}_2</math>, la fuercia (que va ser un [[vector]] agora) va venir dada por ecuación| <math>\mathbf{F}_{12} = -G \frac{m_{1}m_{2}}{\|\mathbf{r}_2-\mathbf{r}_1\|^2} \hat{\mathbf{o}}_{12} = -G \frac{m_{1}m_{2}}{\|\mathbf{r}_2-\mathbf{r}_1\|^3} (\mathbf{r}_2-\mathbf{r}_1) </math> |2|left}} onde <math>\hat{\mathbf{o}}_{12}</math> ye'l [[vector unitariu]] que va del centru de la gravedá del oxetu 1 al del oxetu 2. === Cuerpos estensos === Mentóse enantes que dichos cuerpos pueden tratase como cuerpos puntuales, alcontraos nel [[centru de gravedá]] del cuerpu real, de tala forma que la descripción d'esta fuercia realízase trabayando namái con cuerpos puntuales (tola so masa atópase concentrada nel so centru). Sicasí, pa dellos casos puede faese necesariu tratar dichos cuerpos como lo que son, cuerpos con una estensión dada, ye dicir non puntuales. Un exemplu onde esti tratamientu ye obligatoriu ye cuando se desea determinar cómo varia la fuercia de la gravedá a midida que asitiamos nel interior d'un oxetu, por casu qué gravedá esiste nel interior de la [[Tierra]] (na rexón del [[mantu terrestre]] o del [[nucleu terrestre| nucleu]]). Nestos casos ye necesariu describir al oxetu masivu como una distribución de masa, esto ye, describilo al traviés de la so [[densidá]] en cada puntu del espaciu. Asina, s'[[integración|integra]] la fuercia que produz cada elementu [[infinitesimal]] del cuerpu sobre cada elementu del otru oxetu, sumando a tolos elementos qu'esisten nel volume de dambos cuerpos, lo cual matemáticamente traducir nuna integral sobre'l volume de cada cuerpu, de tala forma que la fuercia gravitatoriu ente dambos llógrase como {{ecuación| <math>\mathbf{F}_{12} = -G \int_{V_1}\int_{V_2} \frac {\rho_1(\mathbf{r}_1) \rho_2(\mathbf{r}_2)}{\|\mathbf{r}_2-\mathbf{r}_1\|^3} (\mathbf{r}_2-\mathbf{r}_1)\ d^3\mathbf{r}_1 d^3\mathbf{r}_2</math> |3|left}} Onde :<math>\scriptstyle V_1, V_2</math> son los volúmenes de los dos cuerpos. :<math>\scriptstyle \rho_1, \rho_2</math> son les densidaes de los dos cuerpos en cada puntu del espaciu (<math>\scriptstyle r_1, r_2</math>). Puede trate que si se tienen dos cuerpos finitos entós la fuercia gravitatoriu ente dambos vien acutada por: {{ecuación| <math> G \frac{m_1 m_2}{d_{\max}^2} \le \| \mathbf{F}_{12} \| \le G \frac{m_1 m_2}{d_{\min}^2}</math> ||left}} Onde <math>\scriptstyle d_{\min}, d_{\max}</math> son les distancies mínima y máxima ente los dos cuerpos nun intre dau. == Consecuencies == === Aceleración de la gravedá === [[Ficheru:PisaGravedad.gif|thumb|Efeutu de l'atraición gravitatoria terrestre: animación d'una esfera en cayida llibre dende la [[Torre de Pisa]]]] Considerando la [[segunda llei de Newton]], qu'esplica que l'aceleración que sufre un cuerpu ye proporcional a encomalo exercida sobre él, tando dambes rellacionaes por una constante de proporcionalidad que ye precisamente la masa de dichu oxetu, {{ecuación| <math>F = m\cdot g</math> ||left}} ya introduciéndolo na llei de la Gravitación Universal (na so forma más simple, namái por simplicidá) llógrase que l'aceleración que sufre un cuerpu por cuenta de la fuercia de la gravedá exercida por otru de masa <math>M</math> ye igual a {{ecuación| <math>g = G \frac {M} {d^2}</math> ||left}} onde <math>g</math> ye l'aceleración sufierta. Esto ye, dicha aceleración ye independiente de la masa que presente'l nuesu oxetu, namái depende de la masa del cuerpu qu'exerz la fuercia y de la so distancia. Por ello, si tiénense dos cuerpos de distinta masa (por casu la Lluna y un satélite artificial, que namái tenga una masa d'unos pocos kilogramos) a la mesma alloña de la Tierra, l'aceleración que produz esti sobre dambos ye esautamente la mesma. Como esta aceleración tien la mesma direición que la de la fuercia, ye dicir na direición que xune dambos cuerpos, esto produz que si sobre dambos cuerpos nun s'exerz nenguna otra fuercia esterno, estos moveránse describiendo órbites ente sigo, lo cual describe perfectamente'l movimientu planetariu (o del sistema Tierra—Lluna), o de cayida llibre averándose un cuerpu escontra l'otru, como asocede con cualquier oxetu que soltemos nel aire y que cai irremediablemente escontra'l suelu, na direición del centru de la Tierra. Con esta llei puede determinase l'aceleración de la gravedá que produz un cuerpu cualesquier asitiáu a una distancia dada. Por casu, deduzse que l'aceleración de la gravedá qu'atopamos na superficie terrestre por cuenta de la masa de la Tierra ye de <math>g \approx 9.81\ \mbox{m/s}^2</math>, que ye l'aceleración sufierta por un oxetu al cayer. Y que esta aceleración ye práuticamente la mesma nel espaciu, a la distancia onde s'atopa la [[Estación Espacial Internacional]], <math>g \approx 9.32\ \mbox{m/s}^2</math> (esto ye, ye un 95% de la gravedá que tenemos na superficie, namái una diferencia d'un 5%), siendo necesariu recordar que'l fechu de que los astronautes nun sientan la gravedá nun ye porque esta ellí sía nula, sinón pol so estáu d'[[ingravidez]] (de cayida llibre continua). Y la gravedá qu'exerz una persona sobre otra, asitiada a un metro de distancia, ye d'en redol a <math>g \sim 10^{-8}\ \mbox{m/s}^2</math> (pa una persona d'unos 100 kg). Este ye'l fechu pol que nun sentimos la gravedá qu'exercen cuerpos ''poco masivos'' como nós. === Preeminencia del cuerpu más masivu === Siguiendo colo que s'acaba de mentar alrodiu de l'aceleración que sufre un cuerpu de resultes de la presencia d'otru oxetu masivu, el fechu de qu'esta aceleración namái dependa de la masa d'esti oxetu masivu amuesa que, pa dos cuerpos daos de distinta masa, el cuerpu menos masivu va ser el que sufra una aceleración mayor, y por tanto un cambéu de movimientu más pronunciáu. Con esto reparar direutamente una respuesta a por qué ye la [[Tierra]] la qu'órbita en redol al [[Sol]] y non al aviesu, yá que esti postreru tien una masa increíblemente cimera a la de la Tierra (unes 330 000 vegaes cimera), faciendo sicasí que'l movimientu esperimentáu pol Sol de resultes de l'atraición qu'exerz la Tierra sobre él sía insignificante. Y de la mesma, ye la [[Lluna]] (cuerpu menos masivu) la que orbita en redol a la Tierra. === Interior d'un cuerpu esféricu === [[Ficheru:Slice earth ES.svg|thumb|300px|Intensidá del campu gravitatoriu terrestre (dende la órbita del Shuttle hasta'l centru del planeta)]] Una de les consecuencies que trai que la gravedá sía una fuercia que depende como la inversa del cuadráu de la distancia ye que si se tien un cuerpu esféricu, con una densidá que namái va variando a midida que alloñámonos del centru del cuerpu (lo cual podría ser un modelu que describe de forma bastante afecha a la Tierra), puede demostrase al traviés de la [[llei de Gauss]] que la fuercia nel so interior (a una distancia <math>r</math> del centru) namái depende de la masa esistente dientro de la esfera de radiu <math>r</math>. Esto ye, la masa qu'hai fora de dicha esfera nun produz nenguna fuercia sobre un cuerpu asitiáu en dichu puntu. Por ello, dientro del cuerpu la fuercia yá nun depende de la inversa cuadráu (yá que agora la masa a considerar depende tamién de felicidá alloña) y resulta que ye proporcional a felicidá alloña. Esto ye, nel interior del cuerpu la fuercia de la gravedá va creciendo conforme alloñámonos del centru del cuerpu (onde esta ye nula) hasta llegar a la superficie, onde se fai máxima. Esti razonamientu ye válidu pa esferes homoxénees, esto ye, de '''[[densidá]] uniforme'''. Sicasí, la [[Tierra]] tien un nucleu metálicu (el [[nife]]) muncho más trupu que'l mantu y la corteza, polo que la máxima intensidá del campu gravitatoriu produzse precisamente na llende ente'l nucleu y el mantu. Una vegada algamada la superficie esterior, reparar el comportamientu habitual de decrecimiento conforme alloñámonos del cuerpu. Tou esto puédese ver en mayor fondura na entrada de la [[intensidá del campu gravitatoriu]]. === Interior d'una corteza bueca === Y por estensión de lo que s'acaba de mentar, nel casu en que se tuviera un cuerpu esférico pero bueco per dientro (ye dicir que namái sería un pulgu esféricu), en cualquier puntu esternu a él sigui produciendo una fuercia de la gravedá acordies cola ecuación {{eqnref|1}}, ye dicir como si dichu cuerpu fuera puntual. Sicasí, al alluganos dientro del mesmu, repararíamos que nun hai fuercia de la gravedá, yá que nel so interior yá nun hai masa. === Movimientu de los planetes === Como se mentó nel apartáu históricu, esta llei dexa recuperar y esplicar la [[lleis de Kepler|Tercer Llei de Kepler]], qu'amuesa d'alcuerdu a les observaciones que los planetes que s'atopen más alloñaos del Sol tarden más tiempu en dar una vuelta alredor d'este. Amás d'esto, con dicha llei y usando les [[lleis de Newton]] descríbese perfectamente tanto'l movimientu planetariu del Sistema Solar como'l movimientu de los satélites (llunes) o sondes unviaes dende la Tierra. Por ello, esta llei tuvo considerada como una llei fundamental por más de 200 años, y entá güei sigue tando vixente pa la mayoría de los cálculos necesarios qu'atañen a la gravedá. Unu de los fechos qu'amuesen la so precisión ye que al analizar les órbites de los planetes conocíos en redol a 1800 (cuando inda quedaben por afayar Neptunu y Plutón), reparábense irregularidaes en redol a la órbita de Uranu principalmente, y de Saturnu y Xúpiter en menor midida, al respeutive de lo que predicía la llei de Newton (xunto coles lleis de Kepler). Por esta razón, dellos astrónomos supunxeron que diches irregularidaes yeren debíes a la esistencia d'otru planeta más esternu, alloñáu, qu'inda nun fuera descubiertu. Asina, tantu [[John Couch Adams|Adams]] como [[Urbain Le Verries|Le Verries]] (de forma independiente) calcularon matemáticamente ónde tendría d'atopase dichu planeta desconocíu pa poder esplicar diches irregularidaes. [[Neptunu (planeta)|Neptunu]] foi afayáu al poco tiempu pol astrónomu [[Johann Gottfried Galle|Galle]], el 23 de setiembre de 1846, siguiendo les sos indicaciones y atopándolo a menos d'un grau de distancia de la posición predicha. === Correición del pesu pola fuercia centrífuga na Tierra === {{AP|Efeutu Eötvös}} Cuando un cuerpu describe un [[movimientu circular]] la so velocidá va camudando constantemente de direición, lo que significa que ta sometíu a una aceleración por non ser constante la so velocidá, anque'l so módulu o [[celeridad]] nun camude. Nestes condiciones, l'aceleración qu'esperimenta'l cuerpu deber a una fuercia qu'actúa sobre'l y que ta dirixida escontra'l centru de la trayeutoria circular que recibe'l nome de fuercia centrípeta. Si esta fuercia dexara d'actuar, el cuerpu abandonaría la trayeutoria circular en direición tanxencial a la mesma, adquiriendo un movimientu rectilliniu uniforme n'ausencia d'otres fuercies. Si poner a xirar una piedra atada a un cordel, este exerz una fuercia centrípeta constante pa tirar de la piedra acelerándola escontra'l centru del círculu. La piedra exerz sobre'l cordel una fuercia igual y opuesto aniciando una tensión nel cordel que va aumentar a midida que sía mayor la velocidá con que xira la piedra. Pa calcular el valor de la fuercia centrípeta úsase la ecuación: {{ecuación| <math> F_c=\frac{m v^2} {r}</math> ||left}} Onde: :<math>F_c\,</math>, Fuercia centrípeta (usualmente en [N]). :<math>m\,</math> la masa del cuerpu que xira (usualmente en [kg]). :<math>v\,</math>, velocidá llinial del cuerpu (usualmente en [m/s]). :<math>r\,</math>, radio de la circunferencia (usualmente en [m]). La [[fuercia centrífuga]], ye una [[fuercia ficticio]] percibida por un observador sobre la tierra que ye igual en módulu y de sentíu opuestu a l'aceleración centrípeta de la superficie de la tierra, polo qu'un observador asitiáu sobre l'ecuador terrestre va percibir una mayor fuercia centrípeta que nos polos. Esto debe a que nun puntu del ecuador muévese más rápidu que n'unu próximu a los polos. Por tanto, cuando la Tierra da una vuelta alredor de la so exa, el puntu sobre l'ecuador percorrería aproximao 40 000 km, que ye'l valor del llargor de la circunferencia nel ecuador, ente que'l puntu próximu a unu de los polos percorrería una distancia muncho más pequeña (de valor 0 esautamente en cada polu). Por cuenta de ello, la velocidá llinial d'un puntu sobre l'ecuador va ser mayor que la d'un puntu cerca de los polos y consecuentemente va ser mayor tamién la so fuercia centrífuga. Como l'efeutu de la fuercia centrífuga ye un distanciamientu respeuto a la exa de xiru, la fuercia centrífuga percibida por un observador sobre la tierra equival a qu'esti vea que dichos cuerpos alloñar de la exa de xiru, amenorgando l'efeutu de la fuercia de gravedá acordies coles midíes de dichu observador. Por esa razón, al midir el pesu efectivu d'un cuerpu un observador asitiáu cerca del ecuador va midir un menor peso qu'unu asitiáu cerca de los polos, por culpa de que l'aceleración centrífuga midida ye menor nos polos, amás d'atopase más cerca del centru de la Tierra debíu al achatamiento de los sos polos. == Llimitaciones == Magar la llei de la gravitación universal da una bien bonu aproximamientu pa describir el movimientu d'un planeta alredor del [[Sol]], o d'un [[satélite artificial]] relativamente cercanu a la [[Tierra]], mientres el sieglu XIX reparó dellos pequeños problemes que nun se consiguíen resolver (similares al de les órbites de Uranu, que sí pudo resolvese tres el descubrimientu de Neptunu). N'especial, atopábase la órbita del planeta [[Mercuriu (planeta)|Mercuriu]], qu'en llugar de ser una elipse zarrada, tal que predicía la teoría de Newton, ye una elipse qu'en cada órbita va rotando, de tala forma que el puntu más cercanu al [[Sol]] (el [[periheliu]]) muévese llixeramente, unos 43 segundos d'arcu per sieglu, nun movimientu que se conoz como [[precesión]]. Equí, al igual que col casu de Uranu, postulóse la esistencia d'un planeta más internu al Sol, al cual llamóse-y [[Planeta Vulcano|Vulcano]], y que nun sería reparáu por tar tan próximu al [[Sol]] y quedar ocultu pol so rellumu. Sicasí, esti planeta nun esiste na realidá (la so esistencia yera invidable de toes formes), polo que dichu problema nun pudo resolvese, hasta la llegada de la [[relatividá xeneral]] d'[[Albert Einstein|Einstein]]. Amás d'esti problema, na actualidá'l númberu de les esviaciones observacionales esistentes que nun se pueden esplicar so la teoría newtoniana son delles: # Como se mentó yá, la órbita del [[Mercuriu (planeta)|planeta Mercuriu]] nun ye una elipse zarrada tal como prediz la teoría de Newton, sinón una [[órbita#Órbites nel casu relativista|cuasi-elipse]] que xira secularmente, produciendo'l problema de la meyora del periheliu que foi esplicáu per primer vegada solo cola formulación de la [[teoría xeneral de la relatividá]]. Esta discrepancia obedez precisamente a la llende de validez qu'anguaño conocemos pa la teoría de Newton: esta namái ye válida pa cuerpos de poca masa o distancies grandes, lo cual cumplir pa tolos planetes del Sistema Solar sacante para [[Mercuriu (planeta)|Mercuriu]], yá que esti atópase bien cercanu al Sol, un cuerpu lo suficientemente masivu pa producir discrepancies observables (anque recordando que dicha discrepancia ye namái un efeutu de 46 segundos d'arcu per sieglu, l'usu de la relatividá xeneral sigue siendo necesariu puramente pa cálculos d'alta precisión). # Anque so la descripción de la gravedá de Newton esta namái produzse ente cuerpos con masa, reparóse cómo la lluz tamién se curva (esviar) de resultes de la gravedá producida por un cuerpu masivu, por casu el [[Sol]]. Esti fechu, qu'anque sí podía llegar a interpretase namái usando la llei de la Gravitación Universal, esta nun daba cuenta de la esviación correuta reparada, resultó ser una de les primeres predicciones oldeaes que sofitaron la [[relatividá xeneral]]. # La velocidá de rotación de les galaxes nun paez responder afechiscamente a la llei de la gravitación, lo que llevó a formular el problema de la [[materia escuro]] y alternativamente de la [[dinámica newtoniana modificada]]. Al traviés de la [[Lleis de Kepler|Tercer llei de Kepler]] mentemos que los periodos de los cuerpos crecen cola distancia a la que s'atopen del cuerpu masivu. Aplicando dichu principiu a les estrelles d'una galaxa, tendría de reparase daqué similar pa les estrelles más alloñaes del centru de la galaxa, pero esto ye daqué que nun se repara y que, calteniendo la llei de la Gravitación Universal, namái puede ser esplicáu si en dicha galaxa esiste muncha más masa de la que se repara, que ye precisamente la denomada [[materia escuro]], yá que sería materia ''que nun vemos''. == Problemes filosóficos == === Aición a distancia === {{ap|Aición a distancia}} Amás de los problemes práuticos mentaos enantes, esistíen dellos problemes de calter más ''filosóficu'' qu'atañen a la mesma teoría en sí. En concretu, unu d'ellos yera'l conceutu d'[[aición a distancia]] qu'utiliza la teoría. Esto ye, en tou momentu describióse que dos cuerpos alloñaos una determinada distancia (y por tanto, nun s'atopen en contautu ente sigo) exécense una fuercia, la fuercia de la gravedá. Sicasí, sería necesariu responder a les entrugues de ¿cómo s'exerz dicha fuercia si ambos cuerpos nun se toquen?. Esto yera una cuestión por resolver, non namái de la teoría de Newton, sinón que tamién atañía al electromagnetismu, y que nun se sabía cómo encarar. Por ello, esto dio llugar al conceutu físicu de [[Campu (física)|campu]], qu'anque nun resolvía dafechu'l problema, sí facilitaba l'usu d'estes fuercies a distancia y la so esplicación, y que pa la gravedá fizo que s'empezara a trabayar al traviés de la idea del [[campu gravitatoriu]] como causante de dicha fuercia de la gravedá. Darréu, esti problema quedaría resueltu na [[relatividá xeneral]], yá que nesta prescindióse de describir la gravedá como una fuercia, pasando a entendese esta como una consecuencia de que los cuerpos con masa curvan l'[[espaciu-tiempu]] (onde como analoxía podría imaxinase l'espaciu-tiempu como una cama elástica, onde los cuerpos pesaos faen qu'esta se deforme y por tanto los oxetos que pasen perhí esviar de les sos trayectories orixinales). === Masa inercial y masa gravitatoriu: principiu d'equivalencia === Otru gran problema que traía consigo esta teoría (y que sirve como unu de los postulaos dende los que se desenvuelve la [[relatividá xeneral]]) ye'l conocíu como [[principiu d'equivalencia]]. Este aboga pol fechu de que na Teoría de la Gravitación Universal utilízase una cantidá propia de cada cuerpu que ye la qu'anicia la fuercia de la gravedá, la so [[masa]]. Anque equí rellacionóse direutamente cola masa propio de cada cuerpu, esta realmente podría ser definida como una [[masa gravitacional]], en contraposición cola masa utilizada na [[segunda llei de Newton]], que fala sobre la inercia de los cuerpos, <math>\mathbf{F} = m\mathbf{a}</math>, y que podría ser llamada [[masa inercial]]. Na práutica, nun esiste nenguna llei, principiu o fechu qu'estableza que dambes mases son, n'efeutu, la mesma masa, como se supunxo en tola descripción realizada (namái conozse que dambes son práuticamente iguales con una gran precisión). Esti fechu que traería una gran importancia, yá que de nun ser les mesmes, l'aceleración qu'esperimenta un cuerpu dexaría de ser independiente de la so masa por casu, nun pudo ser resueltu d'una manera efectiva, dando llugar al mentáu principiu d'equivalencia. == Historia == === Primeros trabayos === Newton nos sos ''Principia'' menta como referencies a dellos pioneros<ref name="june1686">Pages 435-440 in H W Turnbull (ed.), Correspondence of Isaac Newton, Vol 2 (1676-1687), ([[Cambridge University Press]], 1960), document #288, 20 June 1686.</ref> qu'inclúin a [[Ismaël Bullialdus|Bullialdus]]<ref>Bullialdus (Ismael Bouillau) (1645), "Astronomia philolaica", Paris, 1645.</ref> (quien suxirió, ensin demostración, qu'esistía una fuercia dende'l Sol y que yera proporcional al cuadráu de la distancia), y [[Giovanni Alfonso Borelli|Borelli]]<ref>Borelli, G. A., "Theoricae Mediceorum Planetarum ex causis physicis deductae", Florence, 1666.</ref> (quien suxirió, tamién ensin demostración, qu'había un enclín centrífugu nel movimientu de los planetes que taba siendo compensada por otra fuercia empobinada escontra'l Sol). D T Whiteside escribió que la inspiración de Newton vieno principalmente de Borelli, una y bones el primeru guardaba una copia del llibru del italianu na so biblioteca.<ref>D T Whiteside, "Before the Principia: the maturing of Newton's thoughts on dynamical astronomy, 1664-1684", Journal for the History of Astronomy, i (1970), pages 5-19; especially at page 13.</ref> === Trabayos de Hooke y disputa === Cuando'l primer llibru de los Principios de Newton foi espuestu a la Royal Society (la Real Academia de les Ciencies, d'Inglaterra), el coetaneu [[Robert Hooke]] acusó a Newton de plaxu por copia-y la idea de que la gravedá aparraba como la inversa del cuadráu de la distancia ente los centros de dambos cuerpos. Anque esti discutiniu duró inclusive hasta los nuesos díes, nun hai datos claros sobre si realmente Newton conocía los trabayos de Hooke o non, yá que anque dambos cartiábense regularmente, en nenguna d'eses cartes Hooke menta la llei de la inversa del cuadráu, daqué que Newton sí fixo con otros autores a los que sí estimó<ref name=june1686 /> los trabayos anteriores nos que basó les sos idees. Frente a esta proclama de Hooke de ''la so'' idea de la inversa del cuadráu, Newton repitió que dicha idea en nengún casu yera puramente d'él, sinón que fueron dellos autores naquella dómina los que yá se dieron cuenta d'una dependencia d'esi tipu, como reflexó nos agradecimientos de la so publicación. === Rellación coles Lleis de Kepler === Les [[Lleis de Kepler]] yeren una serie de tres ley empíriques que describíen el movimientu de los planetes deducíes a partir de les observaciones esistentes. Anque estes lleis describíen dichos movimientos, los motivos de por qué estos yeren asina o qué los causaben, permanecíen desconocíos tantu pa Kepler como pa los sos coetaneos. Sicasí, supunxeron un puntu de partida pa Newton, quien pudo dar una formulación matemática a diches lleis, lo que xunto colos sos propios llogros condució a la formulación de la llei de la Gravitación Universal. N'especial, al traviés de dicha llei Newton pudo dar la forma completa a la [[lleis de Kepler|Tercer llei de Kepler]], que describe que los cuadraos de los periodos de les órbites de los planetes son proporcionales a los cubos de les sos distancies al Sol. Esto ye, que los [[planeta|planetes]] más alloñaos del Sol tarden más tiempu en dar una vuelta alredor d'esti (el so ''añu'' ye más llargu). == Ver tamién == * [[Gravedá]] * [[Isaac Newton]] * [[Campu gravitatoriu]] * [[Lleis de Kepler]] * [[Teoría de la relatividá xeneral]] * [[Fuercia G]] * [[Galileo Galilei]] == Referencies == {{llistaref}} === Bibliografía === * Landau & Lifshitz: ''Mecánica'', Ed. Reverté, Barcelona, 1991. ISBN 84-291-4081-6. * H. Pérez Montiel: "Física 2 Enseñanza Media Cimera", Méxicu DF 1994 ISBN 968-439-486-1. {{Tradubot|Ley de gravitación universal}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Principios y lleis físiques]] [[Categoría:Gravedá]] [[Categoría:Ciencia y teunoloxía del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Isaac Newton]] eeiwquhcdl371ij2k9c8qvkxt7qz72k Empirismu lóxicu 0 114165 4376776 4315375 2025-06-17T12:51:45Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376776 wikitext text/x-wiki {{wikificar|t=20171201132858| filosofía}} {{Ficha xenérica}} L''''empirismu lóxicu''' o racional, tamién llamáu '''neopositivismo''' o '''positivismu lóxicu''', ye una corriente na [[filosofía de la ciencia]] que surdió mientres el primer terciu del sieglu XX, alredor del grupu de científicos y filósofos que formaron el célebre [[Círculu de Viena]] (''Wiener Kreis'' n'alemán). Si'l positivismu defendía'l métodu científicu como única forma válida de conocencia, el neopositivismo va un pasu más allá, y llinda el métodu científicu a lo [[empirismu|empíricu]] y [[verificacionismo|verificable]]. Magar los empiristas lóxicos intentaron ufiertar una visión xeneral de la ciencia que toma principalmente los sos aspeutos [[Gnoseoloxía|gnoseológicos]] y metodolóxicos, seique la so tesis más conocida ye la que sostién qu'un [[enunciáu]] ye cognitivamente [[significativu]] solu si tien un [[verificacionismo|métodu de verificación empírica]] o ye [[enunciáu analíticu|analíticu]], tesis conocida como "del significáu por verificación". Solo los enunciaos de la [[ciencia empírica]] cumplen col primer requisitu, y solo los enunciaos de la [[lóxica]] y les [[matemátiques]] cumplen col segundu. Los enunciaos típicamente [[filosofía|filosóficos]] nun cumplen con nengún de los dos requisitos, asina que la filosofía, como tal, tien de pasar de ser un supuestu cuerpu de proposiciones a un métodu d'[[analís lóxicu]] de los enunciaos de la ciencia. Les posiciones de los empiristas lóxicos respectu de delles temes claves de la filosofía de la ciencia (l'orixe del sentíu de los enunciaos, la puesta a prueba de les teoríes, el conceutu d'[[esplicación científica]] y la unidá de la ciencia, ente otros) conocer col nome coleutivu de "concepción heredada" (''received view''). == El Círculu de Viena == El grupu orixinal constituyó'l llamáu [[Círculu de Viena]], un grupu de científicos y filósofos empecipiáu en [[1924]] por [[Moritz Schlick]]; darréu, [[Rudolf Carnap]] sería'l continuador y líder{{ensin referencies}}. La mayoría de los componentes del Círculu de Viena emigraron a otros países a partir de [[1933]], arriendes de la llegada al poder del [[nazismu]]. Como antecedentes, nel Manifiestu del [[Círculu de Viena]] mentábense personalidaes como [[John Locke|Locke]] y [[David Hume|Hume]], mientres otros como [[Karl Marx]] (pol so tratamientu científicu de la [[historia]]), [[Leibniz]] (poles sos [[matemátiques]] y la so [[lóxica]]) tamién se consideraben precursores, pero ensin cuntar cola so metafísica. El positivismu del sieglu XIX tamién ye consideráu una influencia, anque con matices. Hai que recordar que, pa los positivistes del sieglu XIX, "solo lo dao ye real" {{ensin referencies}}. Pa los empiristas lóxicos, esta proposición a cencielles escarez de sentíu {{ensin referencies}}. Otres influencies poderoses fueron la metodoloxía empírica desenvuelta mientres y dempués de la metá del sieglu XIX, según la [[lóxica|lóxica simbólica]]. Ente los desarrolladores de la primera, tán homes de ciencia como [[Helmholtz]], [[Ernst Mach]], [[Henri Poincaré]], [[Pierre Duhem]] y [[Boltzmann]]. Ente los desarrolladores de la segunda tán, ente otros, [[Gottlob Frege|Frege]], [[Bertrand Russell|Russell]], [[Alfred North Whitehead|Whitehead]] [[Giuseppe Peano]] y [[Alfred Tarski|Tarski]] . Nel [[Círculu de Viena]] atopábense, ente otros: [[Rudolf Carnap]] (mayu 18, 1891 - setiembre 14, 1970), quien proclamaba la superación de la metafísica por aciu l'analís lóxicu del llinguaxe (vease ''La superación de la metafísica por aciu l'analís lóxicu del llinguaxe''); [[Kurt Gödel]] (28 d'abril de 1906 - 14 de xineru de 1978) que nunca llegó a compartir les tesis positivistes del Círculu, como finalmente demostraría al formular el so famosu ''[[Teorema de la incompletitud de Gödel|teorema de incompletitud]]'', incompatible con ciertes tesis de la filosofía de les matemátiques sosteníes por dalgunos d'ellos; [[David Hilbert]] (23 de xineru de 1862 - 14 de febreru de 1943) el famosu redactor de ''Los problemes futuros de la Matemática''; y otros como [[Herbert Feigl]], [[Philipp Frank]], [[Hans Hahn]], [[Carl Gustav Hempel]], [[Karl Menger]], [[Richard Von Mises]], [[Otto Neurath]], [[Hans Reichenbach]], [[Moritz Schlick]] y [[Friedrich Waismann]]. N'Inglaterra, Sir [[Alfred Jules Ayeri]] (ochobre 29, 1910 - xunu 27, 1989) foi'l más importante representante d'esta corriente (vease ''Llinguaxe, verdá y lóxica'') == A priori, a posteriori, analíticu y sintéticu == Na [[Crítica de la razón pura]], [[Immanuel Kant]] propunxo que los enunciaos son de dos clases: analíticos y sintéticos. La diferencia ente estos dos enunciaos finca na forma como se-yos predica verdá: pa los analíticos, namái en función del significáu de los sos términos; pa los sintéticos, en función de cómo ye'l mundu. Los analíticos, entós, nun nos dicen nada sobre'l mundu: son pures tautoloxíes. Los sintéticos sí falen sobre'l mundu. Exemplos d'enunciaos analíticos: "Tolos solteros son non casaos"; "el color negru ye escuru". Exemplos d'enunciaos sintéticos: "Hai un automóvil allá fuera"; "Ta lloviendo". Agora bien, tamién hai una diferencia ente cómo se conocen los enunciaos: dalgunos son cognoscibles ''a priori'' y otros ''a posteriori''. Los ''a priori'' son cognoscibles por un puru exerciciu de la razón, ensin necesidá de recurrir al mundu. Los ''a posteriori'' precisen, pa ser conocíos, que'l suxetu recurra al mundu. Lo ''a priori'' ye necesariu (nun puede nun asoceder) y lo ''a posteriori'' ye contingente (puede nun asoceder). Kant había dichu qu'esisten dellos enunciaos sintéticos ''a priori'', esto ye, dellos enunciaos que nos dicen coses sobre'l mundu y que pueden ser conocíos ensin recurrir a la observación empírica; y que, como son ''a priori'', entós son necesarios. Pa Kant, un sintéticu ''a priori'' seríen les matemátiques, o la metafísica de los costumes. Los empiristas lóxicos acepten les distinciones de Kant, pero nieguen que pueda haber un sintéticu ''a priori'': si hai, entós hai enunciaos que falen sobre'l mundu pero que nun precisen de verificación empírica. Pero los empiristas quieren alloñar d'esti camín. La seición siguiente va esplicar por qué. == El sentíu d'una proposición, les pseudoproposiciones y los pseudoproblemas == ¿Cómo sabemos qu'un enunciáu como "Güei ta lloviendo" ye verdaderu? Oyemos l'agua,o vemos l'agua cayer y golemos la tierra moyada: asina sabemos que güei, ello ye que ta lloviendo. Entós l'enunciáu "Güei ta lloviendo" tien sentíu, porque podemos saber si ye verdaderu o ye falsu. Agora, ¿Cómo sabemos qu'un enunciáu como "El Ser ye inmóvil" ye verdaderu? Obviamente nunca vimos tal cosa como "el Ser", y tampoco lo vimos movese, permanecer quietu, o sonrir. ¿Entós cómo sabemos si esi enunciáu ye verdaderu? Los metafísicos respondieren: de xacíu non al traviés de la evidencia empírica, pos esa clase d'evidencia nun nos llevó a falar del Ser. Son enunciaos que son demostraos pola pura razón, ''a priori''. Pero recuérdese que los empiristas lóxicos negaron que podamos falar del mundu enunciaos sintéticos- ensin esperiencia d'él -''a priori''-. Los empiristas lóxicos dicen: solo podemos falar de cómo ye'l mundu si tenemos esperiencia sensorial d'él. Si falamos del mundu, ye porque lo percibimos por aciu los sentíos. ¿Hai dalguna otra manera de conocer el mundu, amás de los sentíos? Sí, por aciu el razonamientu lóxicu-deductivu, esto ye, lo ''a priori'', como les matemátiques, la lóxica y los significaos conceptuales. El sentíu d'una proposición determinar, creyeron el primer [[Ludwig Wittgenstein|Wittgenstein]], [[Bertrand Russell|Russell]] y los empiristas lóxicos, poles esperiencies sensoriales que pueden dicinos si esa proposición ye verdadera o falsa. Si nun hai esperiencies sensoriales que puedan dicinos si "El Ser ye inmóvil" ye verdaderu o falsu, entós "El Ser ye inmóvil" escarez de sentíu. Puede aducise que 'el Ser ye inmóvil' ye un enunciáu dafechu bien estructurado, gramaticalmente falando; pero los empiristas lóxicos establecen que solo se pueden calificar como ''proposiciones'' aquelles que son productu de la lóxica, de la matemática o que pueden ser empíricamente comprobaes -o, pa Popper, susceptibles a la falsacion. Toa otra oración ye una ''pseudoproposición''. Enunciaos como "el Ser ye inmóvil" o "la Nada nadea" paecen tar bien estructurados nuna forma suxetu-predicáu: "el Ser" y "la Nada" seríen los suxetos de los dos frases; "ye inmóvil" y "nadea" los sos respeutivos predicaos. Sicasí, 'Ser' y 'Nada' nun son suxetos: unu ye un verbu y l'otru ye un cuantificador. Cometemos la [[falacia de reificación]] al creer que son suxetos. N'otres pseudoproposiciones tales como 'Dios tien infinitos atributos' o 'Tengo llibre voluntá', el problema ye que nun hai manera de comprobar esto empíricamente: naide puede ver a Dios y reconocelo nos sos infinitos atributos. Los problemes de la metafísica, entós, dicen los empiristas lóxicos, son ''pseudoproblemas'': nun pueden resolvese, sinón que tienen d'eslleise por aciu un analís del llinguaxe, con ayuda de la lóxica. Tal analís va probanos que nun referíamos a cuestiones ello ye que sinón que tábamos usando mal el llinguaxe. Esti mal usu ye denomináu por [[Rudolf Carnap|Carnap]] "[[llinguaxe de pseudo-oxetu]]", porque paez referise a oxetos o fechos nel mundu, pero nun ye asina. El "llinguaxe-oxeto" real ye'l llinguaxe de les ciencies, como proposiciones como "La Lluna ye redonda" o "L'agua ye H2O", que sí se refieren al mundu. Por esto mesmu, la metafísica sería borrada del mapa a cencielles analizando y atopando los errores que xacíen nella. Daqué bien paecíu asocedería cola ética y la estética. La ética dir de la filosofía porque enunciaos como "odiar ye malu" nun son en realidá enunciaos declarativos -nun falen de cuestiones de fechu-, sinón imperativos: dicen daqué que tien de faese. Sicasí, estos imperativos cometen la [[falacia naturalista]] al derivar ''lo que tien de ser el casu'', de lo que ''de fechu ye'l casu''. Por esto la ética mover de la filosofía al campu de la psicoloxía, que nos diría porqué de fechu creemos que ciertes coses son bones y otres males. Lo mesmo, coles apropiaes sustituciones, asocedería cola estética. Los elementos metafísicos de los dos materies seríen, poques gracies, esaniciaos. == Reduccionismu, enunciaos protocolares, fundamentos de la conocencia y epistemoloxía == Entós: el sentíu d'una proposición determinar empíricamente. Si esto ye asina, entós pa toa proposición con sentíu nel llinguaxe físicu (como "La Lluna ye redonda"), hai una proposición nel llinguaxe sensorial que-y correspuende. (Una proposición en llinguaxe sensorial ye la que reporta darréu los datos recibíos polos cinco sentíos humanos, amestándo-y cuantificadores, conectivas y coordenaes espaciotemporales pa faela significativa: "Hai un colloráu blandu y ácidu equí, nesti momentu"; o: "a les 7 de la mañana del xueves, vi un redondu blancu en tal y tal llugar"). Esto ye, la oración "La Lluna ye redonda" puede amenorgase a enunciaos como "Hai un oxetu blanco y redondo nesti momentu tal que lu llamamos Lluna". Carnap y dalgunos otros, como Schlick, creíen qu'estos enunciaos yeren el fundamentu de la nuesa conocencia. Ellos llamaron a estos enunciaos nel llinguaxe sensorial ''[[enunciaos protocolares]]''. Esto ye, que pa saber si tábamos xustificaos pa dicir que sabemos tal o cual proposición, tenemos d'apelar a estos enunciaos (recordemos que'l sentíu d'una proposición son les sos condiciones de verificación empírica). Pa otru miembru del [[Círculu de Viena]], Otto Neurath, el fundamentu de la conocencia nun son estes proposiciones, y de fechu la conocencia nun tien fundamentu: la conocencia dase solo ente sistemes coherentes de proposiciones, y la xustificación nun ye asimétrica (esto ye, nun hai más xustificación nuna proposición que n'otra), sinón que s'otorga mutuamente ente proposiciones. Moritz Schlick aldericó con él y, ello ye qu'este mesmu alderique duraría -inda cuando l'empirismu lóxicu yá fuera refugáu- nel centru de la [[epistemoloxía]] por cuasi tol sieglu XX: l'alderique [[fundacionalismo]]/[[coherentismo]]. == A priori == Hai 2 maneres en qu'una proposición puede tener sentíu: falando avera del mundu y por tanto teniendo condiciones de verificación empírica bien determinaes, o nun falando avera del mundu. Vimos que los enunciaos avera del mundu sintéticos-, pa los empiristas lóxicos, solo podíen ser ''a posteriori'', esto ye, solo comprobables empíricamente. Pero tamién hai otra manera de conocer daqué: ''a priori''. Sé que 2×2 ye 4, siempres, y nun tengo -anque puedo faelo, claro- que cuntar colos mios deos o zarrame nel llaboratoriu pa sabelo: saber solamente calculando. De la mesma manera, sé que nengún solteru ta casáu, y ensin necesidá de recurrir a un esperimentu. Tamién sé que, por ''[[modus ponens]]'', puedo deducir la proposición 'y' daes dos premises: si 'x', entós 'y', y ye'l casu que 'x'. Pa esto tampoco preciso nenguna esperimentación, nun preciso recurrir al mundu. Conozo esto de manera ''a priori'', ensin esperiencia. Pero, como lo conozo ensin necesidá d'esperiencia, entós nin el ''modus ponens'', nin la multiplicación de 2 por 2, nin la soltería de los non casaos dícenme daqué sobre'l mundu. ¿Cómo diben faelo, si puedo conocelos ensin esperiencies empíriques? Y como nun me dicen nada sobre'l mundu, entós son proposiciones analítiques, que son verdaderes ''solo en virtú del significáu, y de les regles axustaes''. "Tou solteru ye non casáu" ye verdaderu porque ser solteru significa nun tar casáu. 2×2=4 ye verdaderu polos usos axustaos que-yos damos a los signos '×' y ' = ', amás de les regles que siguimos al da-yos esi usu, y los significaos que-yos damos a los signos 2 y 4. [(P-->Q)&P]-->Q ye verdaderu tamién porque asina funciona'l nuesu llinguaxe, y porque asina diximos que funcionen los signos & y --> y les metavariables P y Q. Por esto, toles verdaes ''a priori'' son, pa los empiristas lóxicos, analítiques. Y como son ''a priori'' tienen de ser ''necesaries''. Recordemos que les proposiciones sintétiques son aquélles que'l so valor de verdá depende de los fechos nel mundu. Y por esto son ''contingentes'': pueden o podríen nun asoceder o nun asoceder. Yo podría nun tar redactando esti artículu (pos podría tar estudiando pal exame), tu podríes nun tar lleendo esto, güei puede llover, Sócrates podría nun nacer, ye posible que mañana muerra'l presidente de la nación. Agora, diximos que los analíticos son verdaderos non en función del mundu, sinón en función del significáu y les regles. '2–1=1' siempres va ser verdaderu, claro, siempres qu'haya tales significaos y regles. Pero si, n'otru llinguaxe, 'chango' fuera lo que nós entendemos por '2'; 'perru' lo que nós por '1'; 'cuerre' por '-'; y 'tira de materies' por ='; entós 'chango cuerre perru tira de materies perru' siguiría siendo verdaderu, yá que nun variaron les regles de la 'operación' sinón un cambéu (renombramiento) nes variables arreyaes. Esto diznos por qué '''tolos enunciaos que son analíticos son ''a priori'', y tamién necesariamente verdaderos'''. Cuando a una proposición o conxuntu de proposiciones faíse-yos una [[tabla de verdá]], y resulta que tal proposición ye verdadera en tolos casos, dicimos qu'esa proposición ye ''[[Tautoloxía|tautolóxica]]''. Esto asocede coles proposiciones analítiques, y xusto por eso dicimos que son necesaries. Pa los positivistes lóxicos, entós (siguiendo al primera Wittgenstein), ''tolos enunciaos analíticos son [[Tautología|tautología]]'', esto ye, que son siempres verdaderes. (Los enunciaos que son siempres falsos llámense autocontradictorios) == Unificación de la ciencia == Recordemos qu'un enunciáu nel llinguaxe físicu puede amenorgase a otru nel llinguaxe sensorial: "ende hai una mesa" puede amenorgase a daqué según "en tal llugar y en tal momentu, percibo color café, forma rectangular...", etcétera. Y estos enunciaos seríen la base de la nuesa conocencia. Siendo esto asina, entós el proyeutu empirista paecía posible: amenorgar ''toa'' la ciencia natural a enunciaos protocolares. Carnap introduz -pocu dempués y frente a los problemes qu'esto implicaba- amás d'esperiencia sensorial, lóxica y [[teoría de conxuntos]]. Russel y Whitehead yá empecipiaren la xera de la [[reduccionismo|reducción]] de la matemática a la lóxica. Si podíamos faer esti amenorgamientu, los grandes teoremas y les enormes demostraciones resultaríen más clares, pos conoceríamos los fundamentos. Otramiente, les teoríes nes ciencies naturales seríen más clares y más segures conociendo en qué taben fundaes: en qué enunciaos protocolares. Y como toa diba ser amenorgáu a enunciaos protocolares, entós la ciencia natural sería vista como un estensu conxuntu de tales enunciaos. == Inducción y falsabilidad == Un enorme problema que Hume heredó ye, básicamente, cómo xustificamos la inducción (esto ye, dichu vagamente, pasar de lo particular a lo xeneral). Hume diose cuenta de que nun ye válidu pasar de lo que de fechu ye y foi'l casu, a lo que va ser o tien de ser el casu, ensin nenguna xustificación pa ello. Esti problema pon en cuestión tola ciencia natural, que se basa en razonamientos inductivos. Asina, dellos miembros del [[Círculu de Viena]] (ente ellos Carnap y Reichenbach) trataron de buscar una solución. Claro que nun hubo una definitiva. [[Karl Popper]] ye un personaxe bien rellacionáu col [[Círculu de Viena]], pero que nunca se confirmó positivista. Sicasí, la so filosofía tuvo bien cercana a la del Círculu. La so respuesta al problema de la inducción ye que la ciencia nun avanza confirmando teoríes observacionalmente, sinón demostrando que nun contradicen la esperiencia. Esto ye, a les traces, el [[falsacionismo]]. Popper critica severamente el inductivismo y lo desbanca de la filosofía de la ciencia moderna por aciu la lóxica y les tesis del [[falibilismo]]. Ye más, demuestra que'l [[justificacionismo]] científicu ye incorreutu por cuenta de que los enunciaos observables (empíricos) nun pueden ser probaos, sinón qu'a cencielles pueden ser aceptaos o refugaos por [[convencionalismo|convención]] atendiendo a les teoríes esperimentales, preseos y criterios racionales comúnmente aceptaos nel momentu. Según el falsacionismo, una teoría solo va ser científica si xunto a ella declara qué fechu o conxuntu de fechos podríen refutarla. Esto conozse como'l ''criteriu de demarcación''. Les hipótesis o teoríes que nun sían falsables d'esta forma van ser pseudocientíficas, ente que les falsables van ser científiques y van poder ser refutadas o acotaes conforme realícense esperimentos, que van dir empobinaos a consiguir el so refutación. Per otra parte, una teoría científica refugaríase si ye refutada, lo cual consíguese al traviés d'un esperimentu que lu contradiga. A esti esperimentu suélse-y llamar ''[[esperimentu crucial]]''. == Filosofía y analís lóxicu == Yá [[Wittgenstein]], nel ''[[Tractatus logico-philosophicus]]''<ref>[[Ludwig Wittgenstein]]: ''Tratáu lóxicu-filosóficu. Logisch-philosophische Abhandlung'', edición crítica de TS 204, introducción y traducción de Jesús Padilla Gálvez, Tirant lo Blanch, Valencia, 2016.</ref>}}, dixera que la única manera que quedaba de faer filosofía, dempués d'esaniciar la metafísica, yera l'analís.{{cita|Toa filosofía ye “critica llingüística”. (Sía que non, non nel sentíu de [[Fritz Mauthner]].) Méritu de Russell ye amosar que la forma aparente de la proposición nun tien por qué ser la so forma real. La proposición ye una figura de la realidá.<ref>[[Ludwig Wittgenstein]] (1921): ''Tractatus logico-philosophicus''. Alianza Editorial, Madrid 2009 p. 66. Proposiciones: 4.0031 y 4.01 ISBN 978-84-206-5570-3</ref>}} Ésta ye la propuesta del empirismu lóxicu: ensin metafísica, psicoloxía o cañes normatives, lo que queda ye l'analís lóxicu. La filosofía sería l'analís de les proposiciones de la ciencia, que seríen purificadas de too xirigonza y toa metafísica, y encontaes na teoría de la conocencia ([[epistemoloxía]]). == Crítiques al positivismu lóxicu == [[Ludwig Wittgenstein]] nos sos ''[[Investigaciones filosófiques]]''<ref>[[Ludwig Wittgenstein]],Investigaciones filosófiques, introducción y notes crítiques de [[Jesús Padilla Gálvez]], Madrid, Editorial Trotta, 2017</ref>, [[Karl Popper|Popper]] en ''La lóxica de la investigación científica'', [[Willard Van Orman Quine|Quine]] en ''Dende un puntu de vista lóxicu'' y otros, fixeron crítiques a los postulaos fundamentales del empirismu lóxicu. Ello ye que nunca hubo un alcuerdu unánime dientro del [[Círculu de Viena]]. {{ensin referencies}} [[Carl Gustav Hempel|Hempel]] (en "Problemes y cambeos nel criteriu empirista del significáu") fixo crítiques al [[verificacionismo]] d'Ayeri. Popper criticó la idea de la inducción partiendo de l'aplicación de la lóxica formal. Según Popper, ye inválidu estrayer enunciaos xenerales a partir d'enunciaos particulares; esto ye, ye erróneu en términos lóxicos, concluyir del enunciáu: dellos X portar de manera Z, l'enunciáu: tolos '''X''' portar de manera '''Z'''. Amás, critica'l verificacionismo, yá que nuna teoría tien de ser posible verificar tolos postulaos pa dicir que ye verdadera, lo cual ye imposible. Más bien, tendría de concluyise que la teoría ye falsa si una de les sos predicciones ye falsa (''[[Falsacionismo]] de Popper''). Ente otros importantes críticos del positivismu lóxicu tán [[Imre Lakatos]] , quien desenvolvió'l [[Falsacionismo sofisticáu]] nos [[programes d'investigación]], [[Thomas Kuhn|Thomas S. Kuhn]] cola so visión relativista, histórica y sociolóxica de la ciencia, col principal apurra del términu ''[[Paradigma]]'' y les [[Revoluciones científiques]] y [[Paul Feyerabend]] quien plantega que nun esisten criterios únicos de xuiciu y que promueve l'[[anarquismu epistemolóxico|Anarquismu Metodolóxico]] como una visión de ciencia más abierta y granible. Amás, fai un apueste por otros tipos de conocencia, fora de la conocencia científica, como ye la conocencia del psicoanálisis o de la bruxería{{ensin referencies}}. Ente los '''críticos d'orixe hispanoamericanos''' del empirismu lóxicu destaca pola orixinalidá y valumbu de la so propuesta alternativa l'arxentín [[Mario Bunge]], quien a pesar de preconizar la potencia del analís filosóficu formal, alloñar del empirismu lóxicu pol so denodada defensa de la metafísica (qu'identifica cola ontoloxía) y pola so [[Mario_Bunge#El realismu_cient.C3.ADfico_de_Mario_Bunge|realismu integral]]. === L'empirismu lóxicu como non cognitivamente significativu según los sos propios criterios === Foi señaláu por pensadores como, por casu, el físicu [[David Deutsch]],<ref>Deutsch, David, La Estructura de la Realidá. Barcelona, Editorial Anagrama, 1999, p. 18.</ref> que l'empirismu lóxicu zarra un conflictu inmediatu colos sos propios términos. Esto ye por cuenta de que la frase que define'l positivismu lóxicu ye la siguiente: "un [[enunciáu]] ye cognitivamente [[significativu]] solu si, o tien un [[verificacionismo|métodu de verificación empírica]] o ye [[enunciáu analíticu|analíticu]]". Agora bien, esti enunciáu zarráu ente comines nun sería según el mesmu criteriu conteníu nél un enunciáu cognitivamente significativu, yá que nin puede ser verificáu empíricamente (pos nun s'empresta a comprobación esperimental), nin ye analíticu (yá que nun se trata d'un enunciáu propiu del razonamientu matemáticu). Sicasí ye posible percibir si un enunciáu tien sentíu. ¿Puedes saber cuál de los 3 enunciaos tien sentíu? # "Abracadabra ye una segunda intención". # "La bicicleta ta a la izquierda del autu". # "Un estraterrestre inmaterial vive nun exoplaneta inmaterial". Al ser verificable o falsable la segunda frase, notamos que tien sentíu. == Positivismu, filosofía analítica y metafísica == La filosofía del positivismu lóxicu foi quiciabes una de les más influyentes mientres la primer metá del sieglu XX, xunto a la metafísica continental alemana y francesa. Anque'l positivismu lóxicu foi refugáu nos sos mesmos términos, la so influencia perduró no que se conoz como filosofía analítica. Sicasí, creer que la [[filosofía analítica]] contemporánea ye positivista, ye un gruesu error. Darréu viose la necesidá de formular teoríes metafísiques/ontolóxiques y étiques, pero, pa evitar xirigonces, agora escudaes cola poderosa arma de la lóxica. Entá güei sobrevive la rotura ente [[filosofía analítica]] y filosofía continental (herederos de [[Hegel]], [[Heidegger]], etcétera), y nun se ve una manera de resolvela. == Personalidaes == {{columnes}} * [[Kazimierz Ajdukiewicz]] * [[Alfred Jules Ayeri]] * [[R. B. Braithwaite|Richard Bevan Braithwaite]] * [[Rudolf Carnap]] * [[Herbert Feigl]] * [[Philipp Frank]] * [[Kurt Gödel]] * [[Kurt Grelling]] {{nueva columna}} * [[Hans Hahn]] * [[Carl Gustav Hempel]] * [[Tadeusz Kotarbinski]] * [[Thomas Kuhn]] * [[Stanislaw Lesniewski]] * [[Jan Łukasiewicz]] * [[Ernest Nagel]] * [[Otto Neurath]] {{nueva columna}} * [[Karl Raimund Popper]] * [[Hans Reichenbach]] * [[Moritz Schlick]] * [[Alfred Tarski]] * [[Kazimierz Twardowski]] * [[Friedrich Waismann]] * [[Ludwig Wittgenstein]] * [[Zaki Naguib Mahmoud]] {{final columnes}} == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * {{cita llibru |apellíu=Ayeri |nome=Alfred Jules |títulu=Llinguaxe, verdá y lóxica}} * {{cita llibru |apellíu=Ayeri |nome=Alfred Jules |títulu=Positivismu lóxicu}} * {{cita llibru |apellíu=Carnap |nome=Rudolf |títulu=La estructura lóxica del mundu}} * {{cita llibru |apellíu=Carnap |nome=Rudolf |títulu=Filosofía y sintaxis lóxica}} * {{cita llibru |apellíu=Carnap |nome=Rudolf |títulu=Pseudoproposiciones en filosofía}} * {{cita llibru |apellíu=Neurath |nome=Otto |títulu=Unified science}} * {{cita llibru |apellíu=Quine |nome=Willard van Orman |títulu=Dende un puntu de vista lóxicu}} * [[Ludwig Wittgenstein]], ''Tratáu lóxicu-filosóficu. Logisch-philosophische Abhandlung'', edición crítica de TS 204, introducción y traducción de [[Jesús Padilla Gálvez]], Tirant lo Blanch, Valencia, 2016, 250 p. <small>(ISBN 978-84-16349-91-3)</small> * {{cita llibru|autor=[[Ludwig Wittgenstein]]|títulu=Investigaciones filosófiques|url=http://www.trotta.es/static/pdf/indice_so8RNsT.pdf|añu=2017|otres Traducción, introducción y notes crítiques de [[Jesús Padilla Gálvez]]|editorial=Madrid: [[Editorial Trotta]]|id=ISBN 978-84-9879-674-2}} * {{Enllaz rotu|1=La concepción científica del mundu - El Círculu de Viena |2=http://www.cesfia.org.pe/zela/manifiestu.pdf |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}; {{Enllaz rotu|1=mundu-el-circulo-de-viena-redes-18.pdf ''La concepción científica del mundu: el Círculu de Viena'' |2=http://plorenzano.files.wordpress.com/2008/12/la-concepcion-cient%C3%ADfica-del |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} - El manifiestu del Círculu de Viena. * [[Ludwig Wittgenstein]], ''Dictáu pa Schlick'' - ''Diktat für Schlick''. Traducción del orixinal alemán ya inglés al español, introducción y notes de [[Jesús Padilla Gálvez]] y Margit Gaffal. Ápeiron Ediciones, Madrid, 2017. 188 páxs., ISBN 978-8417182427. {{Enllaz rotu|1= |2=https://www.apeironediciones.com/llibros/Dict%C3%A1u-pa-Schlick-Diktat-f%C3%BCr-Schlick-Ludwig-Wittgenstein-p97586056 |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} == Ver tamién == * [[Filosofía de la ciencia]] * [[Empirismu]] * [[Círculu de Viena]] * [[Neokantismo]] * [[Positivismu]] * [[Antipositivismo]] * [[Verificacionismo]] * [[Falsacionismo]] {{Tradubot|Empirismo lógico}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Empirismu]] [[Categoría:Filosofía analítica]] [[Categoría:Filosofía de la ciencia]] [[Categoría:Positivismu]] [[Categoría:Teoríes epistemolóxiques]] [[Categoría:Filosofía del llinguaxe]] [[Categoría:Círculu de Viena]] a2cb9hwjg4mhs3tpbx2iqdi454zdqrj Filosofía analítica 0 114168 4376779 4315603 2025-06-17T12:52:04Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376779 wikitext text/x-wiki {{ficha xenérica}} La '''filosofía analítica''' ye una manera particular de faer filosofía desenvuelta a principios del [[sieglu XX]] a partir de les obres de [[Bertrand Russell]], [[George Edward Moore]], [[Gottlob Frege]], dellos miembros del [[Círculu de Viena]] y [[Ludwig Wittgenstein]], ente otros. Por estensión, la filosofía analítica tamién se refier al desenvolvimientu filosóficu posterior influyíu por estos autores,<ref>Ver Hans-Johann Glock, ''What Is Analitycs Philosophy'' ([[Cambridge University Press]], 2008), p. 205: "La respuesta a la entruga del títulu ye, entós, que la filosofía analítica ye una tradición que se caltién xunida tantu por llazos d'influencia mutua como por paecencia de familia”.</ref> y que prevalez con particular hexemonía dientro de la esfera académica anglosaxona (sobremanera n'[[Estaos Xuníos]],<ref name="autogenerated1">Brain Leiter, por casu, nel Philosophical Gourmet [http://www.philosophicalgourmet.com/analytic.asp] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061115002425/http://www.philosophicalgourmet.com/analytic.asp |date=2006-11-15 }}, diz: “"Toes" les universidaes de la Ivy League, “toos” los campus de la Universidá de California, cuasi tolos meyores colexos d'artes lliberales y cuasi tolos campus insinia d'universidaes estatales presumen sobre los sos departamentos de filosofía que s'autu-identifiquen “abrumadoramente” como “analíticos”: ye difícil imaxinar un movimientu” que seya más académica y profesionalmente establecíu que'l de la filosofía analítica”. Ver tamién la opinión de [[John Searle]] (en Bunnin & Tsui-James (eds.), ''The Blackwell Companion to Philosophy'' (Blackwell, 2003), p. 1): "Ensin esceición dalguna, los meyores departamentos de filosofía nos Estaos Xuníos tán apoderaos pola filosofía analítica, y ente los filósofos líderes n'Estaos Xuníos, toos sacante un puñáu seríen clasificaos como filósofos analíticos”.</ref> [[Reinu Xuníu]], [[Canadá]], [[Australia]] y [[Nueva Zelanda]]) y los [[países escandinavos]]. La filosofía analítica desenvolvióse principalmente nel [[mundu anglosaxón]] y debe el so nome a la énfasis que de primeres punxo nel analís del llinguaxe per mediu de la [[lóxica formal]].<ref name="Analitica">Vease la introducción a {{cita enciclopedia|títulu=Analytic Philosophy|enciclopedia=Internet Encyclopedia of Philosophy|apellíos=Preston|nome=Aaron|url=http://www.iep.utm.edu/a/analytic.htm|fechaaccesu=17 de xunu de 2009|idioma=inglés}}</ref> Na segunda metá del sieglu, sicasí, la filosofía analítica dexar de centrar namái nel llinguaxe, y la unidá de la tradición recayó na esixencia de claridá y rigor na argumentación, na atención a los detalles y na rocea escontra los grandes sistemes filosóficos.<ref name="Analitica" /> Anque malo de determinar con exactitú,<ref>Ver, v.gr., Avrum Stroll, “La filosofía analítica del sieglu XX” Sieglu XXI, 2000): "[Y]s difícil dar una definición precisa de filosofía analítica yá que nun ye una doctrina específica sinón una débil concatenación d'aproximamientos a problemes”. “Pienso que Sluga tien razón al dicir que ‘seique nun haya esperanza en tratar de determinar la esencia de la filosofía analítica’. Práuticamente toles definiciones propuestes fueron cuestionaes por dalgún académicu. […] Trátase d'un conceutu con paecencia de familia”.</ref><ref>Colin McGinn, ''The Making of a Philosopher: My Journey through Twentieth-Century Philosophy'' (HarperCollins, 2002), p. xi.: "la filosofía analítica [ye] una etiqueta demasiáu estrecha, pos polo xeneral nun ye una cuestión de tomar una pallabra o conceutu y analizalo (lo que seya qu'esto sía)</ref> a les traces la filosofía analítica ye una forma d'averase a los problemes filosóficos carauterizada principalmente por: * '''Un especial interés nel estudiu del llinguaxe y l'analís lóxicu de los conceutos,''' considerando tantu la [[lóxica formal]], como'l [[llinguaxe ordinariu]]. Esta traza atópase práuticamente en toles obres más representatives de la Filosofía Analítica dende los sos oríxenes, como en ''Principia Mathematica'' (1910-1913) de Russell y Whitehead, o como nel ''Tractatus Logico-Philosophicus'' (1921) de Wittgenstein. * '''Una posición más bien [[Escéptiques|escéptica]] respectu de la tradición [[metafísica]]'''. Esta carauterística atopó'l so puntu más álgido nel [[neopositivismo]] del [[Círculu de Viena]] d'[[Otto Neurath]] y [[Rudolf Carnap]], quien llegaron a adoptar la posición fuerte de que los enunciaos metafísicos escarecen de sentíu, una vegada sometíos al analís lóxicu.<ref>"La nuesa declaración de que les proposiciones de la metafísica escarecen dafechu de sentíu, de que nun afirmen nada, va dexar, entá ente aquellos que concuerden intelectualmente coles nueses resultaos, un penosu sentimientu de disgustu: ¿cómo ye posible que tantos homes pertenecientes a los pueblos y dómines más diversos, ya incluyendo mentalidaes eminentes ente ellos esbardiaren con tan xenuinu fervor tanta enerxía na metafísica por que ella finalmente nun consistiera sinón en meres socesiones verbales ensin sentíu?, y ¿cómo sería comprensible qu'estes obres exerzan hasta'l día de güei una influencia tan fuerte sobre llectores y oyentes si nun contienen yá nun digamos errores, sinón que son totalmente vacuas?" - Superación de la metafísica por aciu l'analís lóxicu del llinguaxe, n'A.J. Ayeri, El positivismu lóxicu, FCE, Méxicu 1965, p. 84</ref> * '''Una conexón cola tradición empirista''', tantu n'espíritu, estilu, focu y analís filosóficu (ver [[Empirismu lóxicu]]). * '''Una autoproclamada afinidá cola [[investigación científica]]'''. En particular, colos conceutos de la [[física]] como paradigma de comprensión de lo real. Esta cualidá atopa'l so llugar más evidente nel [[Fisicalismo]], pero ye una traza bien espublizada dientro de la tradición analítica. * '''Una contraposición al respective de otres tradiciones filosófiques. '''Principalmente en rellación a la llamada [[Filosofía continental|Filosofía Continental]], anque tamién a les distintes formes de [[Filosofía oriental|Filosofía Oriental]], de [[Tomismu]] y de [[Marxismu]], ente otres. Na actualidá, xunto cola [[Filosofía del llinguaxe]] de los entamos, añadiéronse nueves temes dientro de la Filosofía Analítica, como la [[Filosofía de mentar|Filosofía de la Mente]], la [[Filosofía de les ciencies]], la [[Filosofía de les matemátiques|Filosofía de les Matemátiques]], la [[Epistemoloxía]] y la [[Metafísica]]. Esto arriqueció descomanadamente la tradición analítica empecipiada a principios del sieglu pasáu, pero tamién hai desdibuxáu los principios y llendes carauterístiques d'esta corriente filosófica, razón pola cual resulta bien polémicu intentar trazar una definición precisa del términu nel presente. Dellos pensadores tempranos que s'acomuñar a la tradición analítica son [[Gottlob Frege]], [[George Edward Moore|G. E. Moore]], [[Bertrand Russell]], [[Ludwig Wittgenstein]], [[Karl Popper]], [[Isaiah Berlin]] y los integrantes del [[Círculu de Viena]], y más palantre [[Willard van Orman Quine]], [[Saul Kripke]], [[John Searle]] y [[Donald Davidson]], ente munchos otros. == Naturaleza de la filosofía analítica == Los filósofos analíticos desenvuelven investigaciones teóriques que, carauterísticamente (anque non de manera invariable), presenten estudios alrodiu de cómo los [[conceutos]] del [[llinguaxe]] son, o pueden ser, espresaos. Por casu, d'alcuerdu a una tradición en Filosofía Analítica, dacuando referida sol nome de [[Formalismu matemáticu|formalismu]], la definición d'un conceutu puede ser determináu revelando la estructura subxacente -o "[[forma lóxica]]"- del enunciáu utilizáu pa espresalo. Asina, una correuta representación de diches estructures, sol llinguaxe simbólicu de la [[lóxica moderna]], esclariaría cualos son les inferencias lóxiques almitibles -dende y escontra- estos enunciaos, estableciendo d'esta miente les llendes lóxiques del conceutu n'estudiu. Una segunda tradición, dacuando entendida sol nome de Informalismo filosóficu, de manera similar propónse estudiar les oraciones nes cualos los conceutos son espresaos, pero enfatizando los sos diversos usos nel [[llinguaxe ordinariu]] y situaciones cotidianes, esclariando asina los conceutos por aciu la observación de les diverses carauterístiques que se reflexen nel actuar y falar de les persones mesmu. Inclusive ente los filósofos analíticos, que los sos enfoques nun son esencialmente formalistes o informalistas, los problemes filosóficos son usualmente concebíos como problemes alrodiu de la naturaleza del llinguaxe. Un influyente alderique n'ética analítica, por casu, trataba alrodiu de si les sentencies qu'espresen xuicios morales (tal como en "mentir ye malu") son descripciones alrodiu de una carauterística del mundu, y nesi casu les sentencies pueden ser verdaderes o falses, o a cencielles son espresión sentimentales del suxetu (comparable a esclamar "¡bravu!" o "bu!") y nesi casu nun tienen nengún valor de verdá. Asina, los problemes filosóficos tocantes al bien y el mal, en filosofía analítica son trataos como un problema avera del estatus lóxicu o gramatical de les declaraciones morales.<ref>Encyclopaedia Británica, Analytic Philosophy, http://www.britannica.com/EBchecked/topic/22568/analytic-philosophy</ref> == Historia == === Oríxenes === A finales del [[sieglu XIX]], la filosofía inglesa atopábase fundamentalmente so la influencia del [[Idealismu Británicu]], desenvueltu por autores como [[F.H. Bradley]] y [[Ficheru:Young frege.jpg|thumb|Gottlob Frege, 1878]] [[Thomas Hill Green]]. Esti movimientu taba fuertemente venceyáu a conceutos y términos del [[idealismu absolutu]] de [[Friedrich Hegel]], lo que de la mesma implicaba un quebre al respective de la tradición [[empirista]] precedente. Dientro d'esti ambiente intelectual, Bertrand Russell afaya les meyores en lóxica y matemática del filósofu alemán [[Gottlob Frege]], que los sos trabayos fueren virtualmente inoraos hasta esi momentu pola comunidá intelectual. Contrariu al idealismu imperante, la filosofía de Frege nun s'enfocaba na construcción de sistemes filosóficos omniabarcantes (como na [[Fenomenoloxía del espíritu|Fenomenoloxía del Espíritu]] de Hegel), sinón que tenía un enfoque bien de más particular y rigorosu: Frege buscó amosar que les matemátiques y la lóxica teníen una validez propia, independiente de los xuicios o estaos mentales de matemáticos y lóxicos individuales (como sostenía'l [[sicoloxismu]] de Husserl). Na so obra cume - llamáu [[Conceptografía]]- Frege constrúi la lóxica moderna al traviés d'un cálculu de [[proposición|proposiciones]] y de predicaos. Amás, Frege desenvolvió la so filosofía de la lóxica y de les matemátiques, y sobremanera la noción lóxica de númberu, en ‘[[Fundamentos de l'aritmética]]’ (1884) y ‘[[Lleis de l'aritmética]]’ (1893 & 1904). Ente la publicación de dambes obres, Frege desenvolvió a fondura los conceutos semánticos de [[sentíu]] y [[referencia]], según los lóxicos de función, conceutu y oxetu.<ref>Ver “Sobre sentíu y referencia”; “Función y conceutu”; “Sobre Cconcepto y oxetu”, arrexuntaos xunto a otros ensayos en {{cita llibru |apellíu=Frege |nome=Gottlob |enllaceautor=Gottlob Frege |títulu=Estudio sobre semántica|añu=1962 |editorial=Ediciones Orbis |ubicación=Barcelona |isbn=84-7530-836-8}}</ref> [[Bertrand Russell]] y [[Alfred North Whitehead]] desenvolvieron el [[loxicismu]] de Frege, ya intentaron amosar de la mesma que les matemátiques son reducibles a principios lóxicos fundamentales. Los “[[Principia Mathematica]]” (1910-1913) afalaron a dellos filósofos a tomar un anováu interés nel desenvolvimientu de la [[lóxica simbólica]]. Amás, [[Bertrand Russell|Russell]] adoptó la lóxica como la so ferramienta filosófico primaria, una ferramienta que pensó podía esponer la estructura subxacente de diversos problemes filosóficos. Por casu, les siguientes trés oraciones, anque similares n'español, tien trés distintos significaos na lóxica de predicaos:<ref>N'inglés la semeyanza ye más patente que n'español, pos lo que n'español se diz con “tar”, “haber” y “ser”, dicir en tolos casos con “is” n'inglés.</ref> * en 'el gatu “ta” dormíu’: el “ta” de predicación diz que 'x ye P': P(x) * en 'ende “hai” un gatu”’: el ''hai'' d'esistencia diz qu'hai una x: ∃(x) * en 'trés “ye” la metá de seis’: el “ye” d'identidá diz que x ye lo mesmo que y: x=y Russell buscó resolver dellos problemes filosóficos aplicando distinciones clares como les anteriores. El so analís más famosu quiciabes sía'l de les [[teoría de les descripciones|descripciones definíes]] en “Sobre la denotación”.<ref>“Mind (journal)|Mind” 14 (1905): 479-493.</ref> === Analís d'un llinguaxe ideal === Más o menos de 1910 a 1930, filósofos analíticos como Russell y [[Ludwig Wittgenstein]] enfocar a crear un llinguaxe ideal pal analís filosóficu que taría llibre de les ambigüedaes del llinguaxe ordinariu que, según la so visión, usualmente metía en problemes a los filósofos. Nesta fase, Russell y Wittgenstein buscaron entender el llinguaxe, y por tanto los problemes filosóficos, faciendo usu de la [[lóxica|lóxica formal]] pa formalizar les afirmaciones filosófiques. Wittgenstein desenvolvió un sistema comprehensivo d'[[atomismu lóxicu]] nel so “[[Tractatus logico-philosophicus]]”. Ende argumentó, de manera bastante crípticu a lo llargo de delles sentencies, que'l mundu ye la totalidá de los fechos, y los fechos pueden ser espresaos nel llinguaxe de lóxica de predicaos de primer orde. Asina, el llinguaxe ye una figura” del mundu que puede construyise espresando fechos atómicos en proposiciones atómiques amestándoles usando [[operador lóxicu|operadores lóxicos]]. === Positivismu lóxicu === {{AP|Positivismu lóxicu}} Ente les décades de 1920 y 1940, el formalismu de Russell nos [[Principia Mathematica]] y Wittgenstein nel [[Tractatus logico-philosophicus]] foi tomáu bien en serio por un grupu de pensadores en Viena y Berlín, quien conformaron el [[Círculu de Viena]] y el [[Círculu de Berlín]]. La so doctrina conozse como [[positivismu lóxicu]] (o [[empirismu lóxicu]]). El positivismu lóxicu usa ferramientes lóxiques formales pa sostener una esplicación empirista de la nuesa conocencia del mundu.<ref>{{cita llibru |autor=Carnap, R. |títulu=La estructura lóxica del mundu editorial=UNAM/Institutu d'Investigaciones Filosófiques |fecha=1988}}</ref> Filósofos como [[Rudolf Carnap]] y [[Hans Reichenbach]], xunto con otros miembros del [[Círculu de Viena]] sosteníen que les verdaes de la lóxica y les matemátiques yeren [[tautoloxía|tautoloxíes]] y les de la ciencia yeren aseveración empíricamente verificables. Estos dos constituyíen l'universu enteru de xuicios con significáu; cualesquier otra cosa yera una xirigonza. Les aseveraciones de la ética, la estética y la teoloxía seríen, acordies con esto, pseudo-afirmaciones, nin verdaderes nin falses, sinón pura xirigonza carente de significáu. La insistencia de [[Karl Popper]] nel rol de la [[falsación]] en filosofía de la ciencia constituyó una reaición a los positivistes lóxicos.<ref>{{cita llibru |autor=Popper, Karl R. |títulu=La lóxica de la investigación científica |editorial=Tecnos |fecha=1994}}</ref> Cola llegada al poder de [[Adolf Hitler|Hitler]] y el [[Nazismu]] n'Alemaña y Austria, munchos miembros de los círculos de Viena y Berlín viéronse obligaos a fuxir, por cuenta de les sos simpatíes d'izquierdes y l'orixe xudíu de dalgunos d'ellos. Abellugar sobremanera nel Reinu Xuníu y n'Estaos Xuníos, lo qu'ayudó a reforzar el dominiu del positivismu lóxicu y de la filosofía analítica nel mundu anglofalante.<ref>[[Rudolf Carnap]] abellugar n'Estaos Xuníos, ente que [[Karl Popper]], abellugóse primero en Nueva Zelanda y dempués n'Inglaterra. Popper refugaba'l títulu de filósofu analíticu, pero los sos métodos filosóficos pueden ser incluyíos na tradición analítica.</ref> Los positivistes lóxicos típicamente consideraron que la filosofía tenía un rol bastante estrechu. La filosofía tendría que ver cola clarificación del pensamientu, más que con conteníos concretos propios. Los positivistes lóxicos adoptaron el principiu de verificación o [[verificacionismo]], según el cual toa aserción con significáu o bien ye una [[proposición analítica]] o bien ye susceptible de ser verificada al traviés de la esperiencia. Esto condució a los positivistes lóxicos a refugar munchos problemes filosóficos tradicionales, especialmente los de [[metafísica]] o [[ontoloxía]], por consideralos carentes de significáu. === Analís del llinguaxe ordinariu === [[Ficheru:Ludwig Wittgenstein, Pencil on board.jpg|thumb|Retrato de Ludwig Wittgenstein]] Dempués de la [[Segunda Guerra Mundial]] escontra finales de la década de los cuarenta y mientres la década de los cincuenta, la filosofía analítica dio un xiru escontra l'analís del llinguaxe ordinariu. Esti movimientu tuvo llugar na puxanza de la filosofía tardida del n'ocasiones llamáu “segundu” [[Ludwig Wittgenstein|Wittgenstein]], mesma que s'alloña en dellos puntos centrales de la so primer filosofía. En contraste con filósofos analíticos anteriores (incluyíu'l primera Wittgenstein), quien pensaben que los filósofos teníen d'evitar les engañoses trampes del llinguaxe natural construyendo llinguaxes ideales, los filósofos del llinguaxe ordinariu sostuvieron que'l llinguaxe natural de fechu reflexa un gran númberu de distinciones sutiles que suelen pasar inalvertíes na formulación de teoríes y problemes filosóficos tradicionales. Mientres escueles como'l positivismu lóxicu centrar en términos lóxicos, supuestamente universales ya independientes de factores contingentes como la cultura, el llinguaxe, les condiciones históriques, etc., la filosofía del llinguaxe ordinariu enfatiza l'usu del llinguaxe que faen los usuarios ordinarios. Esto, claro, avera un pocu más a la filosofía del llinguaxe ordinariu a disciplines como la hestoria y la socioloxía. Los filósofos del llinguaxe ordinariu más prominentes mientres los años cincuenta fueron [[John Langshaw Austin|Austin]] y [[Gilbert Ryle|Ryle]], amás del propiu Wittgenstein. So la so visión, los problemes filosóficos eslleir, que nun resuelven, amosando que son resultáu de malinterpretar el llinguaxe ordinariu. L'exemplu de Ryle del "[[Pantasma na Máquina]]" y un cientu al cargu de Wittgenstein, ente otros. === Dempués de 1960 === A principios de la década de los cincuenta, el positivismu lóxicu fuera fuertemente desafiáu por [[Wittgenstein]] nes “[[Investigaciones filosófiques]]”, [[Wilard van Orman Quine|Quine]] en “[[Dos dogmes del empirismu]]” y por [[Wilfrid Sellars]] en “[[L'empirismu y la filosofía de la mente]]”. Nos sesenta, tanto'l positivismu lóxicu como la filosofía del llinguaxe ordinariu pasaron rápido de moda y la filosofía en llingua inglesa empezó a incorporar un mayor rangu d'intereses, temes y métodos.{{ensin referencies|date=xunetu de 2009}} Sicasí, güei día la mayoría de los filósofos d'Estaos Xuníos, Reinu Xuníu y Australia considerar a sí mesmos filósofos analíticos”.<ref name=autogenerated4>Brain Leiter, por casu, nel Philosophical Gourmet [http://www.philosophicalgourmet.com/analytic.asp] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061115002425/http://www.philosophicalgourmet.com/analytic.asp |date=2006-11-15 }}, diz: “”Toes” les universidaes de la Ivy League, “toos” los campus de la Universidá de California, cuasi tolos meyores colexos d'artes lliberales y cuasi tolos campus insinia d'universidaes estatales presumen sobre los sos departamentos de filosofía que s'autu-identifiquen “abrumadoramente” como “analíticos”: ye difícil imaxinar un movimientu” que seya más académica y profesionalmente establecíu que'l de la filosofía analítica”. Ver tamién la opinión de [[John Searle]] (en Bunnin & Tsui-James (eds.), ''The Blackwell Companion to Philosophy'' (Blackwell, 2003), p. 1): "Ensin esceición dalguna, los meyores departamentos de filosofía nos Estaos Xuníos tán apoderaos pola filosofía analítica, y ente los filósofos líderes n'Estaos Xuníos, toos sacante un puñáu seríen clasificaos como filósofos analíticos”.</ref> En gran midida la noción de filosofía analítica” estender dende de los programes específicos qu'apoderaron la filosofía anglófona antes de 1960 a una noción muncho más xeneral d'estilu analíticu”, carauterizáu pola precisión y fondura con al respective de una tema llindada y n'oposición a discutinios imprecisos y sobeyosos sobre tarrezas bien amplios”.<ref name="autogenerated3">[http://www.iep.utm.edu/a/analytic.htm Analytic Philosophy [Internet Encyclopedia of Philosophy&#93;<!-- Bot generated title -->]</ref> Esta interpretación de la hestoria ta bien lloñe de ser universalmente aceptada, y los oponentes de la filosofía analítica resten muncha importancia al rol de Wittgenstein mientres los sesenta y setenta. [[Peter Hacker]],<ref>{{cita llibru |autor=Hacker, P.M.S. |títulu=Wittgenstein’s Place in Twentieth-century Analytic Philosophy |editorial=Blackwell |fecha=1996}}</ref> representa la visión de los siguidores de Wittgenstein cuando critica qu'enforma de la filosofía contemporánea que se diz a sigo mesma analítica realmente nun merez el títulu. Acordies con él, a metá de la década de los setenta, en parte por razones económiques, el centru de gravedá de la filosofía treslladar de Gran Bretaña a los Estaos Xuníos, onde la influencia de Wittgenstein nunca foi definitiva. Equí, so la influencia del creciente prestíu de ciertos desarrollos científicu y teunolóxicu como les informática, la neurofisioloxía y la [[Noam Chomsky|llingüística chomskyiana]], los argumentos wittgensteinianos fueron apostraos a un segundu términu o refugaos por completu. “Lo que dende la perspeutiva de Wittgenstein yeren enfermedaes del intelectu, munches a les que venció na so mocedá y nes que trabayó llargu tiempu pa extirparlas, surdieron nuevamente en formes violentamente mutaes”. (Hacker, p. 272) == Filosofía analítica contemporánea == Anque los filósofos contemporánees que s'identifiquen a sigo mesmos como “analíticos” tienen intereses, presunciones y métodos diverxentes –y n'ocasiones refugaron les premises fundamentales que definieron al movimientu antes de 1960- la filosofía analítica, nel so estáu actual, definir por un estilu particular<ref name="autogenerated2">Ver, v.gr., Brian Leiter [http://www.philosophicalgourmet.com/analytic.asp] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061115002425/http://www.philosophicalgourmet.com/analytic.asp |date=2006-11-15 }} "'La filosofía analítica ye güei un estilu de faer filosofía, non un programa filosóficu o un conxuntu de puntos de vista sustantivos. Los filósofos analíticos, grosso modo, aspiren a la claridá y precisión argumentativa; recurren llibremente a les ferramientes de la lóxica; y usualmente identifíquense, profesional y intelectualmente, más cerca de les ciencies y les matemátiques, que de les humanidaes”.</ref> carauterizáu pola precisión y la fondura sobre temes bien específiques.<ref name="autogenerated3" /> Dalgunos de los campos más importantes y activos de la filosofía analítica contemporánea resumir nes siguientes seiciones: === Filosofía de la mente y ciencies cognitives === {{AP|Filosofía de mentar|Ciencia cognitiva}} Motiváu en parte pol interés nel verificacionismo de los positivistes lóxicos, el [[conductismu]] foi la teoría de la mente más prominente na filosofía analítica de la primer metá del sieglu XX.<ref>Hatfield, G. (2001). Behaviorism and Naturalism. En T. Baldwin (ed.), Cambridge History of Philosophy: 1870-1945 (páxs. 640-8). Cambridge: Cambridge University Press.</ref> Los conductistes sosteníen o bien que toa proposición sobre la mente yera equivalente a proposiciones sobre conducta y disposiciones p'actuar de manera particular o bien que los estaos mentales yeren equivalentes a conducta y disposiciones p'actuar. Na década de los cincuenta, el conductismu dexó posiciones a favor del [[fisicalismo de tipu]]s o teoría de la identidá y nos sesenta pol [[funcionalismu (filosofía)|funcionalismu]] y la teoría de la identidá de casos (n'oposición a la de tipos), sobremanera na versión de [[Donald Davidson]] y la so [[monismu anómalu]].<ref>Davidson, D. (1970) Mental Events</ref> Anguaño les temes de filosofía de la mente atópense estrechamente venceyaos con distintos aspeutos de les [[ciencia cognitiva|ciencies cognitives]] como la [[modularidad de la mente]] o'l [[innatismu]]. Tamién hubo unos cuantos filósofos analíticos que defendieron el dualismu, la importancia de la conciencia y el dualismu de propiedaes, en bona midida afalaos por [[David Chalmers]]. [[John Searle]] suxer que la obsesión cola filosofía del llinguaxe na primer metá del sieglu XX foi superada na segunda metá por un mayor énfasis na [[filosofía de la mente]],<ref>Postrel & Feser, Febreru 2000, ''Reality Principles: An Interview with John R. Searle'' en [http://www.reason.com/news/show/27599.html]</ref> na cual el funcionalismu probablemente seya la teoría dominante. N'años recién, una tema central d'investigación en filosofía de la mente foi la [[conciencia]]. Les teoríes más conocíes sobre la conciencia son la heterofenomenlogía de [[Daniel Dennett]]; el [[representacionismo]] de [[Fred Dretske]] y [[Michael Tye]]; les teoríes de segundu-orde de [[David M. Rosenthal]], [[David Malet Armstrong|David Armstrong]] y [[William Lycan]]; el [[tomismu analíticu]] d'[[Anthony Kenny]], amás de la mesma obra de John Searle. === Ética === {{AP|Ética}} La primer metá del sieglu XX tuvo marcada por una neglixencia xeneralizada de la ética filosófica y la popularidá d'actitúes [[escepticismu|escéptiques]] con respectu al valor (v.gr. l'[[emotivismo]]). Mientres esti tiempu, el [[utilitarismu]] yera l'únicu aproximamientu non-escéptica a la ética que siguió siendo popular. Sicasí, na segunda metá del sieglu XX, dellos filósofos analíticos empezaron a reponer l'interés na ética. El llibru “Filosofía moral moderna” de 1958 d'[[Elizabeth Anscombe]] alicó la ética de virtúes d'[[Aristóteles]] y “Una teoría de la xusticia” de 1971 de [[John Rawls]] restableció l'interés na filosofía ética [[kant]]iana. Anguaño, la filosofía ética tópase apoderada por trés escueles: l'utilitarismu, la ética de virtúes y el kantismu. Otru desenvolvimientu importante na segunda metá del sieglu XX (c. 1970) foi la gran esmolición de la filosofía ética contemporánea coles aplicaciones práutiques de la ética, cuantimás en rellación con asuntos del mediu ambiente, [[derechos de los animales]] y los grandes retos de la ciencia médica al traviés de la [[bioética]].<ref>Brennan, Andrew & Yeuk-Sze Lo (2002). “Environmental Ethics" [http://plato.stanford.edu/entries/ethics-environmental/#2 §2], en ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy''.</ref><ref>Gruen, Lori (2003). "[http://plato.stanford.edu/entries/moral-animal/ The Moral Status of Animals]," en ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy''.</ref><ref>Horta, Oscar (2010). "[https://masalladelaespecie.wordpress.com/2011/02/13/la-desconsideracion-de-los-animales-non-humanos-en-la-bioetica/ La desconsideranza de los animales non humanos na bioética]," en ''Isegoría: Revista de Filosofía Moral y Política'', 43, 671-686.</ref><ref>Ver Hursthouse, Rosalind (2003). "Virtue Ethics" [http://plato.stanford.edu/entries/ethics-virtue/#3 §3], en ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy'' & Donchin, Anne (2004). "[http://plato.stanford.edu/entries/feminist-bioethics/ Feminist Bioethics]" en ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy''.</ref> Como un efeutu colateral de la énfasis na lóxica y el llinguaxe nos años iniciales de la filosofía analítica, los filósofos analíticos teníen pocu que dicir sobre la ética.<ref>Los dos esceiciones más importantes son los Principia Ethica de Moore y la curtia Conferencia sobre ética de Wittgenstein, anque en dalgún sentíu dambes concuerden en que'l valor moral nun s'atopa na naturaleza y Wittgenstein conclúi qu'entós nun podemos usar el llinguaxe pa referinos a él.</ref> L'actitú tuvo bastante espublizada y empobinábase más a esplicar por qué la filosofía tenía pocu o nada que dicir al respeutu. Wittgenstein, nel “Tractatus”, repara que los valores nun pueden ser parte del mundu, y si en realidá son daqué tienen de tar de dalguna manera más allá o fora del mundu y polo tanto del llinguaxe natural, que sirve pa describir los fechos del mundu, y nun puede pronunciase n'absolutu sobre'l so valor. Una interpretación d'estes observaciones atopó ecu na doctrina de los [[positivismu lóxicu|positivistes lóxicos]] de que les oraciones de valor –incluyendo tolos xuicios éticu y estéticu- nun son en realidad proposiciones, esto ye, nun pueden ser nin verdaderes nin falses. Cuando enforma podíen espresar l'actitú personal d'un suxetu. La filosofía político y social, la ética y la estética, según materies especializaes como la [[filosofía de la hestoria]] fueron marxinales na filosofía analítica por enforma tiempu. Pa los años cincuenta, los ataques de [[Phillipa Foot]] a esta posición contribuyeron al colapsu del positivismu lóxicu y empezó un anováu interés na ética. Foot promocionó enforma l'estudiu de la ética de virtúes, n'oposición al utilitarismu y la deontoloxía de corte kantianu que sobrevivíen na dómina. En términos de filosofía de l'aición la monografía más importante quiciabes seya “Intención” d'[[Elizabeth Anscombe]], a la cual [[Donald Davidson]] denominó como “el tratamientu más importante de l'aición dende Aristóteles”, y ye de normal considerada como una obra maestra de la psicoloxía moral. Nel so artículu de 1958, “Filosofía moral moderna” introdució'l términu “consecuencialismo” al léxicu filosóficu y declaró que'l ''impasse'' de la entruga “ser-tener de ser” yera un caleyón ensin salida y condució a alicar la ética de virtúes. === Filosofía de la relixón === Como col estudiu de la ética, la filosofía analítica temprana tendió a evitar l'estudiu de la [[filosofía de la relixón]], en gran parte refugando la tema como parte de la metafísica y daqué ensin sentíu. Tamién na segunda metá del sieglu XX empezó a haber un anováu interés na filosofía de la relixón, con destacaos filósofos como [[William Alston]], [[John Leslie Mackie|J. L. Mackie]], [[Alvin Plantinga]], [[Tim O’Connor]], [[Antony Flew]] y [[Richard Swinburne]]. [[Defensa de Alvin Plantinga del llibre albedríu|Plantinga]], Mackie y Flew aldericaron sobre la validez lóxica de defensa del llibre albedríu como solución del [[problema del mal]].<ref>Mackie, John L. (1982). ''The Miracle of Theism: Arguments For and Against the Existence of God''</ref> Alston, en conexón cola [[filosofía del llinguaxe]], trabayó na naturaleza del llinguaxe relixosu. === Filosofía política === La filosofía política analítica contemporánea débe-y enforma a [[John Rawls]], quien en dos testos de los cincuenta: l'artículu “Dos conceutos de regles” y el llibru ''Xusticia como equidad'', y depués nel so clásicu llibru de 1971 ''[[Una teoría de la xusticia]]'', produció una defensa sofisticada y refinadamente argumentada del [[lliberalismu]] en política pela vía contractualista. Siguió de cerca de Rawls el llibru de [[Robert Nozick]] ''[[Anarquía, Estáu y Utopía]]'', una defensa del [[lliberalismu]] de [[llibre mercáu]]. Al par, [[Isaiah Berlin]], igualmente, tuvo una gran influencia tantu na filosofía política analítica como nel lliberalismu, principalmente al traviés de la so conferencia que depués sería editada sol nome ''Dos conceutos de llibertá''. En décades recién hubo munches crítiques al lliberalismu, incluyendo'l [[feminismu]] de [[Catherine MacKinnon]], el [[Pensamientu comuñal|comunitarismo]] de [[Michael Sandel]] y d'[[Alasdair MacIntyre]], y el [[multiculturalismu]] de [[Charles Taylor (filósofu)|Charles Taylor]]. Anque nun se trata puramente d'un filósofu analíticu, [[Jürgen Habermas]] ye otra importante figura na filosofía política contemporánea y recibió bastante atención per parte de la filosofía política analítica. === Comunitarismo === Comunitaristas como [[Alasdair MacIntyre]], [[Michael Sandel]] y [[Charles Taylor (filósofu)|Charles Taylor]] ponen n'entredichu la presunción lliberal de que l'individuu puede trate como dafechu autónomu de la comunidá na que vive y crez. Sicasí, ellos puxen por una concepción del individuu que enfatiza el rol que xuega la comunidá al forxar los sos valores, pensamientos, cosmovisiones y opiniones. == Ver tamién == * [[Filosofía]] * [[Lóxica]] * [[Empirismu lóxicu]] * [[Filosofía de la psicoloxía]] * [[Filosofía de la mente]] * [[Filosofía del llinguaxe]] * [[Ciencia cognitiva]] * [[Pragmatismu]] == Notes y referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://alfa.filosoficas.unam.mx/ Asociación Llatinoamericana de Filosofía Analítica] * [http://www.sadaf.org.ar/ Sociedá Arxentina d'Analís Filosóficu] * [http://www.cesfia.org.pe Centro d'Estudios de Filosofía Analítica] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180212070134/http://www.cesfia.org.pe/ |date=2018-02-12 }} * [http://www.accionfilosofica.com/ Grupu d'Aición Filosófica - Universidá de Buenos Aires] * [https://web.archive.org/web/20090529124944/http://www.filosofia-analitica.com/ Sociedá Chilena de Filosofía Analítica] * [https://web.archive.org/web/20071222225354/http://fs-morente.filos.ucm.es/sefa/sefa.htm Sociedá Española de Filosofía Analítica] * {{Enllaz rotu|1=Filosofía Analítica n'Español |2=http://filosofiaespanol.googlepages.com/ |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} Sitiu con referencies y bibliografía de filosofía analítica n'español. {{Tradubot|Filosofía analítica}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Filosofía analítica| ]] [[Categoría:Doctrines filosófiques]] [[Categoría:Filosofía]] gbbscgzkmc5vgsc28suf1uqx217efk2 Circuncisión 0 114174 4377033 4363417 2025-06-17T15:14:05Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá entrada => dicha entrada 4377033 wikitext text/x-wiki {{Avisu médicu}} {{Copyedit|t=20170920030203}} {{referencies adicionales|t=20170721171325}} {{Ficha d'intervención quirúrxica | nome = Circuncisión | imaxe = Circumcision illustration.jpg| | pie = dibuxu qu'amuesa una circuncisión | CIE-10 = {{CIE-10|Z|41|2}} | CIE-9 = {{CIE-9proc|V50.2}} | CIE-9_unlinked = | CIAP-2 = Y80 | MeshID = D002944 | LOINC = | otros_códigos = | MedlinePlus = 002998 | eMedicine = 1015820 }} La '''circuncisión''' (del llatín ''circumcidere'', que significa "cortar alredor") ye una [[operación quirúrxica]] o [[ritual]] que consiste en cortar circularmente una porción del [[prepuciu]] del [[pene humanu]]. Anque esisten distintos tipos de circuncisión (según el llugar nel que se realiza'l corte y la cantidá de prepuciu esaniciáu) lo habitual ye que'l [[glande]] quede permanentemente al descubiertu. Los motivos más frecuentes pa circuncidar son relixosos, culturales o médicos. == Historia == Considérase que la circuncisión ye unu de los procedimientos quirúrxicos más antiguos del mundu. L'historiador y anatomista Grafton Elliot Smith calculó que tendría más de 15.000 años.{{ensin referencies}} Nel so trabayu de 1891 Historia de la circuncisión, el médicu Peter Charles Remondino suxirió qu'empezó como una forma menos severa de capar a un enemigu prindáu: la penectomía o la capadura probablemente seríen fatales, ente que la circuncisión dexaría marcar permanentemente al derrotáu dexándolo con vida pa sirvir como un esclavu.{{ensin referencies}} La historia de la migración y la evolución de la práutica de la circuncisión síguese principalmente al traviés de les cultures y de los pueblos en dos rexones separaes. Nes tierres del sur y del este del Mediterraneu, a partir de Sudán y Etiopía, el procedimientu foi prauticáu polos antiguos exipciu y los semites, y depués polos xudíos y musulmanes, colos que la práutica viaxó y foi adoptada polos africanos bantús. N'Oceanía, la circuncisión ye prauticada polos aboríxenes australianos y polinesios.{{ensin referencies}} Tamién hai evidencia de que la circuncisión prauticar ente les civilizaciones azteca y maya nes Amériques, pero hai pocos detalles disponibles sobre la so historia.{{ensin referencies}} === Orixe === [[Ficheru:Circumcision Sakkara 3.jpg|thumb|280px|Circuncisión d'un adultu topada nes parés de les tumbes de Ankhmahor, Sakkara (Saqqarah), Exiptu. Ye la ilustración más antigua sobre la circuncisión.]] La circuncisión mentar nel [[sieglu V]] e.C. por [[Heródoto]], que la noma nel segundu llibru de los sos ''Histories'' y atribúye-y el so orixe a los exipcios. Esti orixe paez confirmáu polos numberosos muertes arqueolóxicos, el más antiguu ye un grabáu de la tumba d'[[Ankhamahor]] (ente 2300 e.C. y 2200 e.C.) que representa una circuncisión prauticada con una piedra de [[xil]] nun home de pies. La práutica más antigua atópase estendida nel [[xudaísmu]], que la so realización ye una práutica obligatoria dende hai más de 4500 años (La Biblia, Xénesis 17:1, 9-14, 23-27), cuando'l patriarca [[Abraham]] foi circuncidáu por una orde divina, según los testos bíblicos y los tiempos de los rellatos. {{cita|10. Este ye'l mio pactu, que vais guardar ente mi y vós y la to descendencia dempués de ti: Va Ser circuncidáu tou home d'ente vós.<br />11. Circuncidaréis, pos, la carne del vuesu prepuciu,y va ser por señal del pactu ente mi y vós.<br />12. Y de edá d'ocho díes va ser circuncidáu tou home ente vós poles vueses xeneraciones;el nacíu en casa, y el mercáu por dineru a cualquier estranxeru, que nun fora del to llinaxe.<br />13. Tien De ser circuncidáu el nacíu na to casa, y el mercáu pol to dineru;y va tar el mio pactu na vuesa carne por pactu perpetuu.<br />14. Y l'home incircunciso, el que nun hubiera circuncidáu la carne del so prepuciu, aquella persona va ser cortada del so pueblu; violó'l mio pactu.|Xénesis, capítulu 17}} === África, Asia y Europa === El primer rexistru históricu de la circuncisión vien d'Exiptu, na forma d'una imaxe de la circuncisión d'un adultu tallada na tumba de Ankh-Mahor en Saqqara, que data d'alredor de 2400 e.C.-2300 e.C. La circuncisión foi fecha polos exipciu, posiblemente por razones d'hixene, pero tamién yera parte de la so obsesión pola pureza y acomuñóse col desenvolvimientu espiritual ya intelectual. Nun hai nenguna teoría bien aceptada qu'esplique'l significáu de la circuncisión, pa los exipcios, pero paez ser dotada de gran honor y la so importancia como un ritu de camín a la edá adulta, realizada nuna ceremonia pública faciendo fincapié na continuidá de les xeneraciones de la familia y la fertilidá. Puede ser una marca de distinción pa la élite: El Llibru Exipciu de los Muertos describe'l dios sol Ra circuncidándose a sigo mesmu.{{ensin referencies}} La circuncisión ocupa un llugar destacáu na Biblia hebrea. La narrativa en Xénesis capítulu 17 describe la circuncisión de Abraham y los sos parientes y esclavos, convirtiéndose nel primer individuu de nome en sometese al procedimientu. Nel mesmu capítulu, los descendientes de Abraham ordenar circuncidar a los sos fíos nel octavu día de vida. Munches xeneraciones dempués, Moisés foi criáu pola élite exipcia, polo que la circuncisión yera ensin dulda familiar pa él. Pa los xudíos de la dómina, la circuncisión nun yera tantu un actu espiritual, yá que yera una señal física del so pactu con Dios, y un requisitu previu pal cumplimientu de la orde de producir descendencia. Amás de proponer que la circuncisión foi considerada polos xudíos como un mandatu puramente relixosu, los estudiosos suxirieron que los patriarques del xudaísmu y los sos siguidores adoptaron la circuncisión pa faer más fácil la hixene del pene en climes templaos y arenosos; como un ritu de camín a la edá adulta; o como una forma de sacrificiu de sangre.{{ensin referencies}} Alexandru Magnu conquistó l'Oriente Próximu nel sieglu cuartu antes de cristu, y nos siguientes sieglos los antiguos valores de la cultura griega llegaron a Oriente Próximu. Los griegos tarrecíen la circuncisión, faciendo la vida pa xudíos circuncidaos que vivíen ente los griegos (y más tarde los romanos), bien difícil. Antíoco Epífanes prohibió la circuncisión, al igual qu'Adriano, qu'ayudó a causar la revuelta de Bar Kojba. Durante esti periodu de la historia, la circuncisión xudía pidió la eliminación de namái una parte del prepuciu, y dellos xudíos helenizados intentaron aparentar tar incircuncisos espurriendo les partes esistentes de los prepucios. Esto foi consideráu polos líderes xudíos como un problema grave, y durante'l sieglu segundu camudaron los requisitos de la circuncisión xudía esixendo la completa eliminación del prepuciu, con énfasis na visión xudía de que la circuncisión pretende ser non yá el cumplimientu d'un mandamientu bíblicu, sinón tamién una marca esencial y permanente de la pertenencia a un pueblu.{{ensin referencies}} Un rellatu nel Evanxeliu cristianu de Lucas fai una curtia mención de la circuncisión de Xesús, pero la tema de la circuncisión física en sí nun ye parte de les enseñances recibíes de Xesús. Pablo l'apóstol reinterpretó la circuncisión como un conceutu espiritual, argumentando'l físicu yá nun son necesarios. La enseñanza de que la circuncisión física yera necesaria pa ser miembru d'una alianza divina foi instrumental na separación del cristianismu del xudaísmu. Anque nun se menta explícitamente nel Corán (principios sestu siglo CE), la circuncisión considérase esencial pal Islam, y ye cuasi universalmente realizada ente los musulmanes. La práutica de la circuncisión estender en tol Oriente Próximu, norte d'África y el sur d'Europa col Islam.{{ensin referencies}} Genghis Khan, y los siguientes emperadores Yuan en China prohibieron les práutiques islámiques como carnicería halal y la circuncisión. Esto llevó musulmanes chinos a tomar finalmente una parte activa en remontase contra los mongoles y la instalación de la dinastía Ming más tolerante.{{ensin referencies}} La práutica de la circuncisión créese que fueron llevada a les tribus d'habla bantú d'África por cualesquier de los xudíos dempués d'una de les sos munches espulsiones de los países europeos, o polos musulmanes que fuxen dempués de la conquista d'España 1492. Na segunda metá del primer mileniu, habitantes del nordés d'África treslladar al sur y atoparon grupos de Arabia, Oriente Próximu y África Occidental. Estes persones treslladar al sur y formaron lo que se conoz güei como'l Bantú. Reparar nes tribus bantús la defensa de lo que se describe como la llei xudía, incluyendo la circuncisión, nel sieglu XVI. La circuncisión y elementos de restricciones dietétiques xudíes inda s'atopen ente les tribus bantús.{{ensin referencies}} === Australia, el Pacíficu y América === La circuncisión ye prauticada por dellos grupos ente los pueblos aboríxenes australianos, polinesios, y los nativos americanos. Hai poca información disponible alrodiu de los oríxenes y la historia de la circuncisión ente estos pueblos, en comparanza cola circuncisión nel Mediu Oriente.{{ensin referencies}} Cristóbal Colón informó que la circuncisión prauticar polos nativos americanos. Tamién foi prauticada polos inques, azteques y mayes. Probablemente empezó ente les tribus d'América del Sur como un sacrificiu de sangre o mutilación ritual pa probar la so valentía y resistencia, y el so usu posterior convertir nun ritu de iniciación.{{ensin referencies}} ===Tiempos modernos=== En 1855, motiváu en parte pol so interés na promoción la circuncisión p'amenorgar la masturbación, el médicu inglés Jonathan Hutchinson publicó los sos afayos indicando que los xudíos teníen una menor prevalencia de ciertes enfermedaes venérees.{{ensin referencies}} N'Estaos Xuníos, unu de los primeros médicos modernos en defender el procedimientu foi Lewis Sayre, unu de los fundadores de l'Asociación Médica Americana. En 1870, Sayre empezó a usar la circuncisión como una supuesta cura pa dellos casos de mozos nuevos que presenten paralises o importantes problemes motores. Pensó que'l procedimientu ameyoraría esti tipu de problemes sobre la base d'una teoría "reflexu de la neurosis" de la enfermedá, que sostuvo que la estimulación escesiva de los xenitales yera una perturbación del equilibriu del sistema nerviosu y causa de problemes sistémicos.{{ensin referencies}} L'usu de la circuncisión pa promover la bona salú tamién encaxa cola teoría de los xermes, que vio la validación mientres el mesmu periodu de tiempu: el prepuciu foi vistu como un focu d'infeiciones causante de esmegma (un amiestu de piel muerta y aceites). Sayre publicó trabayos sobre'l tema y promover enérxicamente en discursos. Los médicos contemporáneos aceptaron el nuevu tratamientu de Sayre, creyendo que podríen prevenir o curar una variedá amplia de problemes médicos y los males sociales. La so popularidá estender con publicaciones como Historia de la Circuncisión de Peter Charles Remondino.{{ensin referencies}} L'artículu de Douglas Gairdner de 1949 "El destín del Prepuciu" argumentó persuasivamente que la evidencia disponible nesi momentu amosaba que los riesgos superaben a los beneficios conocíos. El procedimientu nun foi cubiertu pol sistema nacional de salú, y les tases de circuncisión amenorgar en Gran Bretaña y nel restu d'Europa.{{ensin referencies}} Na década de 1970, les asociaciones médiques nacionales n'Australia y Canadá emitieron encamientos en contra de la circuncisión infantil de rutina, lo que lleva a les cayíes nes tases de dambos países.{{ensin referencies}} Nos Estaos Xuníos, l'Academia Americana de Pediatría, a lo llargo de les décades, emitió una serie de declaraciones de política con al respeutive de la circuncisión, dacuando positiva y otres negativa.{{ensin referencies}} En 1986 suxirióse una asociación ente la circuncisión y les tases d'infeición de VIH amenorgaes ente heterosexuales. La evidencia esperimental yera necesaria pa establecer una rellación de causalidá, polo que tres ensayos aleatorios controlaos fueron comisionados como un mediu p'amenorgar l'efeutu de los factores de tracamundiu. Los ensayos llevar a cabu en Sudáfrica, Kenia y Uganda. Los trés ensayos fueron deteníos tempranamente porque los que taben nel grupu circuncidáu teníen una menor tasa de contraición del VIH que'l grupu de control. Darréu, la Organización Mundial de la Salú promovió la circuncisión en poblaciones d'altu riesgu, como parte d'un programa xeneral p'amenorgar l'espardimientu del VIH, anque dalgunos cuestionaron la validez de los ensayos d'África, lo que llevó a una serie d'investigadores a cuestionar la eficacia de la circuncisión como una estratexa de prevención del VIH.{{ensin referencies}} == Prevalencia == [[Ficheru:Circumcision Prevalence using red for the most circumcising countries.svg|thumb|300px|Prevalencia de la circuncisión per países]] La circuncisión ye unu de los procedimientos más llargamente realizaos nel mundu. Aproximao un terciu de los homes en tol mundu tán circuncidaos, de cutiu por razones relixoses o culturales. Prauticar comúnmente na infancia. La OMS estima que nel 2007 unos 664.500.000 homes de 15 años y más fueron circuncidaos (30/33% de prevalencia global), cuasi'l 70% de los cualos yeren musulmanes.{{ensin referencies}} La circuncisión ye más prevalente nel mundu musulmán, Israel, Corea del Sur, Estaos Xuníos y partes del sureste d'Asia y África. Ye relativamente rara n'Europa, América Llatina, partes d'África meridional y Oceanía y la mayor parte d'Asia. La prevalencia ye cuasi universal nel Oriente Mediu y Asia Central. La circuncisión non relixosa n'Asia, fora de la República de Corea y Filipines, ye bastante rara, y la prevalencia ye xeneralmente baxa (menos del 20%) en toa Europa.{{ensin referencies}} Les estimaciones pa los países individuales inclúin Taiwán nel 9% y Australia 58,7%. La prevalencia nos Estaos Xuníos y Canadá envalorar en 75% y 30% respeutivamente. La prevalencia n'África varia dende menos del 20% en dellos países del sur d'África a cuasi universal n'África Septentrional y Occidental.{{ensin referencies}} Los índices de la circuncisión neonatal de rutina al traviés del tiempu variaron considerablemente según el país. N'Estaos Xuníos, les encuestes d'alta hospitalaria envaloraron les tases en 64,7% nel añu 1980, 59,0% nel añu 1990, 62,4% nel añu 2000, y el 58,3% nel añu 2010. Estes estimaciones nun tienen en cuenta les circuncisiones non hospitalaries, o de procedimientos realizaos por razones médiques. Canadá vio un lentu cayente dende la década 1970, posiblemente influyíu poles declaraciones de la AAP y la Sociedá Canadiense de Pediatría publicáu na década de 1970 que dicen que'l procedimientu nun ta médicamente indicáu. N'Australia, la tasa menguó nos años 1970 y 80, pero foi aumentando adulces a partir de 2004. Nel Reinu Xuníu, envalórase que la prevalencia yera d'un 20-30% na década de 1940, pero amenorgóse drásticamente dempués de que'l Serviciu Nacional de Salú (NHS) dexara de cubrir los costos del procedimientu.{{ensin referencies}} La prevalencia nel sur Corea aumentó notablemente na segunda metá del sieglu XX, pasando de cerca de cero alredor de 1950 a alredor de 60% en 2000, colos saltos más importantes de les dos últimes décades d'esi periodu de tiempu. Esto debe probablemente a la influencia de los Estaos Xuníos, qu'estableció un fideicomiso pal país dempués de la Segunda Guerra Mundial.{{ensin referencies}} En 2006, según estimaciones de la [[OMS]], el 30% de los homes del mundu taba circuncidáu.<ref>{{Cita web |url=http://www.who.int/hiv/mediacentre/infopack_en_2.pdf |títulu=OMS: «Nuevos datos sobre la circuncisión y la prevención del VIH: consecuencies sobre les polítiques y los programes» |fechaaccesu=31 de marzu de 2017 |idioma=inglés }}</ref> El procedimientu ye más prevalente nel mundu musulmán ya Israel (onde ye cuasi universal), los Estaos Xuníos y partes del sureste d'Asia y África; ye relativamente rara n'Europa, América Llatina, partes d'África del Sur y la mayor parte d'Asia. === Distribución xeográfica === [[Ficheru:Global Map of Male Circumcision Prevalence by Country.svg|thumb|300px| {{legend|#e00000|>80% predominiu}} {{legend|DarkOrange|20-80% predominiu}} {{legend|#fc0|<20% predominiu}} {{legend|#CCCCCC|N/A}}]] * Nos países musulmanes, n'[[Israel]] y nes [[Filipines]], la mayoría de los homes son circuncidaos.<ref name="OMS2009">[http://whqlibdoc.who.int/publications/2007/9789241596169_eng.pdf (n'inglés){{lang|en|''Male circumcision Global trends and determinants of prevalence, safety and acceptability''}}{{pdf}}], [[Organización Mundial de la Salú]], 2009</ref> * N'[[Europa]], n'[[América Llatina]] y n'[[Asia]] (fora de los países musulmanes), la circuncisión ye bien rara, siempres per debaxo del 20 % de los homes circuncidaos:<ref name="OMS2009"/> 1,8 % n'[[España]],<ref name="castellsague" >(n'inglés) {{Cita publicación |títulu={{lang|en|Chlamydia trachomatis infection in female partners of circumcised and uncircumcised adult men}} |autor=Castellsagué, X |coauthors=''et al.'' |publicación=Am J Epidemiol |añu=2005 |volume=162 |númberu=9 |páxines=907-916 |url=/cgi/content/full/162/9/907 |doi=10.1093/folie/kwi284 |pmid=16177149}}.</ref> 1,6 % en [[Dinamarca]] (en 1986),<ref>(n'inglés){{Cita publicación |títulu={{lang|en|Falling incidence of penis cancer in an uncircumcised population (Denmark 1943-90)}} |autor=Frisch, M |coauthors=''et al.'' |publicación=BMJ |fecha=2 d'avientu de 1995 |volume=311 |páxina=1471 |url=/cgi/content/full/311/7018/1471 |pmid=8520335 |númberu=7018 |pmc=2543732 }}.</ref> 7,4 % en [[Brasil]],<ref name="castellsague" /> 6,9 % en [[Colombia]], ente'l 10 % y el 31 % en [[Méxicu]],<ref>(n'inglés){{Cita publicación |títulu={{lang|en|Human papillomavirus link to circumcision is misleading (author's reply)}} |autor=Lajous, M |coauthors=''et al.'' |publicación={{lang|en|Cancer Epidemiol Biomarkers Prev}} |añu=2006 |volume=15 |númberu=2 |páxines=405-6 |doi=10.1158/1055-9965.EPI-05-0818 |pmid=16492939}}.</ref> menos del 1 % en [[Xapón]] y en [[China]].<ref>(n'inglés) {{Cita web |editorial={{lang|en|(Irish) Department of Health and Children}} |url=http://publications/pdf/circumcision.pdf |formatu=PDF |títulu={{lang|en|Cultural Male Circumcision Report of Committee 2004/2005}}}}.</ref> * Na [[angloesfera]], la circuncisión masculina ye común, pero en cayente.<ref name="Encyclop%2525C3%2525A6diaBritannicaUltimateReferenceSuite2010">''By the closing decades of the 20th century, it had generally fallen out of favour except in cases of medical or religious necessity.'' en « circumcision», ''Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite 2010''.</ref> El Royal Australasian College of Physicians diz que "n'[[Australia]], la circuncisión algamó un máximu de prevalencia del 85% na década de 1950 y amenorgóse dende entós ente'l 10 y el 20%".<ref name="AyNZ">"In Australia, circumcision peaked at 85% prevalence in the 1950s and has declined since to between 10 and 20%.[…] In Australia and New Zealand, the circumcision rate has fallen in recent years and it is estimated that currently 10-20% of newborn male infants are circumcised.'' [http://www.racp.edu.au/index.cfm?objectid=65118B16-F145-8B74-236C86100Y4Y3Y8Y "Circumcision Of Infant Males"] {{WebCite|url=https://www.webcitation.org/6JenOv1QS?url=http://www.racp.edu.au/index.cfm?objectid=65118B16-F145-8B74-236C86100Y4Y3Y8Y |fecha=20130915180939 }}, setiembre 2010.</ref> La prevalencia de la circuncisión cayó de la mesma forma en [[Nueva Zelanda]],<ref name="AyNZ" /> nel [[Reinu Xuníu]]<ref name="UK"> Dave SS, Johnson AM, Fenton KA, et al. [http://sti.bmj.com/content/79/6/499.extract Male circumcision in Britain: findings from a national probability sample survey]. Sex Trans Infect 2003;79:499-500.</ref> y en [[Canadá]].<ref name="Canada">{{Cita web |url=/rhs-ssg/pdf/tab-eng.pdf |páxina=267 |títulu=Data Tables — The Maternity Experiences Survey (MES) 2006-2007 Canadian Maternity Experiences Survey |editorial=Public Health Agency of Canada}}</ref> Nos [[Estaos Xuníos]], l'amenorgamientu ye menor. Anguaño'l 56.9% de los homes son circuncidaos a los pocos díes de la nacencia<ref name="USA2">(n'inglés) [http://www.washingtonpost.comblogsthe-checkup/post/circumcision-rates-falling-cdc-says/2011/09/01/gIQAvqVNuJ_blogue.html ''Circumcision rates falling, CDC says'', The Washington Post, 01 de setiembre 2011].</ref>(na década de 1960, el 90% de los homes fueron circuncidaos), magar el porcentaxe varia dependiendo de la rexón.<ref name="USA">National Hospital Discharge Survey, [http://nchspressroom.wordpress.com/category/national-hospital-discharge-survey/ Circumcision Trends, by U.S.region] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131229184219/http://nchspressroom.wordpress.com/category/national-hospital-discharge-survey/ |date=2013-12-29 }} 1980-2006.</ref> A lo último, na "La XVIII Conferencia Internacional sobre'l VIH/SIDA" en [[Viena]] (2010), un investigador informó que la prevalencia de la circuncisión nos [[Estaos Xuníos]] menguó al 32,5% en 2009.<ref name="USA1">(n'inglés) [http://www.nytimes.com/2010/08/17/health/research/17circ.html?ref=health&_r=0 ''U.S. Circumcision Rates on the Torne'', New York Times, 16 d'agostu de 2010].</ref> == Indicaciones == Un argumentu habitual de los médicos partidarios de la circuncisión ye que les poblaciones circuncidadas, bien especialmente los xudíos, presenten baxes tases de cáncer de pene y cáncer d'úteru. Sicasí los opositores a la circuncisión refuguen esti argumentu por considerar que la causa d'eses enfermedaes ye la mala hixene, el caltener rellaciones sexuales con munches muyeres, la edá o otros factores. Amás l'argumentu nun ye consistente col fechu de que'l númberu de casos de cáncer n'Europa, n'ónde la mayoría de la población ta intacta seya inferior que n'Estaos Xuníos, n'ónde la circuncisión ye más frecuente.{{ensin referencies}} La circuncisión por motivos médicos prauticar en dellos países de forma rutinaria a nácaros como midida d'hixene pa evitar enfermedaes, práutica bien polémica y cuestionada. L'enclín actual ye a nun realizar la circuncisión a ñácaros como midida d'hixene.{{ensin referencies}} N'ocasiones la circuncisión por razones médiques prauticar tamién cuando'l prepuciu ye demasiáu estrechu y nun dexa que'l [[glande]] esmucir mientres la ereición (fimosis), provocando dolor, o cuando ye demasiáu llargu (prepuciu redundante. Hai que señalar el fechu de que puede esistir una notable variación de tamañu del pene n'estáu erecto y flácido, polo qu'en realidá'l prepuciu redundante nun lu ye, en cuantes que esi texíu ye necesariu p'afaer el miembru n'estáu d'ereición) y caltién condiciones deficientes d'hixene nel glande. A pesar d'esistir ensame de tratamientos conservadores pa la fimosis y a pesar de ser una intervención agresiva, inexplicablemente, dellos profesionales recurren a la circuncisión como primer alternativa. Les asociaciones d'afeutaos denuncien el fechu de qu'un gran númberu d'urólogos nun informen afechiscamente al paciente sobre les opciones disponibles pal so problema, faciéndo-y creer que'l so casu ye namái solucionable por aciu la circuncisión, lo cual ye falsu na mayoría de les ocasiones.{{ensin referencies}} La circuncisión por razones médiques implica 10 homes por 1000,<ref name="CanadianPaediatricSociety">Canadian Paediatric Society [http://www.caringforkids.cps.ca/handouts/circumcision]</ref> ente les principales indicaciones médiques atópense: * La [[fimosis]]. * La [[balanopostitis]] crónica. * [[Hipospadia]] La circuncisión pa tratar la fimosis suelse realizar a partir de los trés años d'edá, pos antes, la mayoría de les estrechures prepuciales son reversibles. Dempués de los trés años, el mesmu neñu na so hixene diaria y más tarde cola masturbación, puede solucionar la mayoría de les supuestes fimosis. Antes de recurrir a la circuncisión, el tratamientu con corticoides tópicos indicaos pol pediatra a partir de los trés años mientres unos dos o tres meses y cola ayuda de retracciones nidies puede solucionar la fimosis. Tamién puede recurrise a la [[prepucioplastia]], una operación menos agresiva que dexa caltener el [[prepuciu]]. Hai profesionales que cuestionen la circuncisión por motivos médicos. Un exemplu d'ello ye'l doctor Paul M. Fleiss, autor del artículu tituláu "El casu contra la circuncisión".<ref name="circuncisionlatinos_1">{{Cita web |url=http://circuncisionlatinos.blogspot.com.es/2015/03/el casu-en-contra-de-la-circuncision.html |títulu=el casu contra la circuncisión |fechaaccesu=4 de febreru de 2015 }}</ref> La circuncisión puede tar médicamente indicada nos neños con fimosis patolóxica, balanopostitis refractariu y crónica, [[infeición del tracto urinariu|infeiciones recurrentes del tracto urinariu]] (ITU) nos homes que tán crónicamente susceptibles a ellos. La Organización Mundial de la Salú promueve la circuncisión como una midida preventiva pa homes sexualmente activos en poblaciones n'alto riesgu de contraer el VIH.{{ensin referencies}} Tea fechu ye bien criticáu por delles asociaciones,{{cuál}} pos suponen la eliminación d'una parte de texíu sano y funcional del organismu cuando esisten métodos conservadores como l'usu del preservativu, tamién ye según dalgunos, poco éticu que se fomenten estes midíes en países del tercer mundu y considérese que nun son necesaries nos países desenvueltos. Ye importante señalar el fechu de que nun ta científicamente demostráu que la circuncisión prevenga realmente l'andada del VIH, de fechu esisten estudios{{cuál}} qu'indiquen xustamente lo contrario, que la circuncisión amonta'l riesgu. Los únicos métodos de demostrada eficacia pa evitar la infeición son l'usu de preservativu y sobremanera l'evitar caltener rellaciones de riesgu.{{ensin referencies}} == Contraindicaciones == La circuncisión ta contraindicada en neños con ciertes anomalíes xenitales estructurales, como una abertura de la uretra fuera de sitiu (como en hipospadias y epispadias), combadura de la cabeza del pene (combadura peneana), o xenitales ambiguos, porque'l prepuciu puede ser necesariu pa la ciruxía reconstructiva. La circuncisión ta contraindicado nos ñácaros prematuros y los que nun son clínicamente estables y o gocien de bon estáu de salú.{{ensin referencies}} Si una persona, neñu o adultu, sábese que tien o tuvo familiares con historial de trestornos hemorráxicos graves (hemofilia), ye recomendable que se comprueben les propiedaes normales de cuayamientu de sangrar antes d'intentar el procedimientu. == Efeutos == === Hixene === [[Ficheru:Smegma Penis02.jpg|thumb|Pene ensin circuncidar con esmegma. Cuando nun esisten problemes de retracción, el esmegma puede ser fácilmente esaniciáu con agua tibio, calteniendo una hixene básica.]] A los homes circuncidaos nun se-yos atropa'l [[esmegma]], anque a los homes ensin circuncidar tampoco se-yos atropa esmegma con tal de caltener una hixene básica, l'únicu problema podría dase n'homes ensin circuncidar con dificultaes pa retraer el prepuciu ([[fimosis]]).{{ensin referencies}}. Nesti últimu casu'l médicu buscaría la causa del problema y en función de la mesma ufiertaría la solución más fayadiza al paciente. Siempres que seya posible van aplicase primero les soluciones más conservadores. La circuncisión y la hixene nun tán científicamente venceyaos: la [[Real Asociación Médica Holandesa]] diz que «nun hai pruebes convincentes de que la circuncisión seya útil o necesaria en materia de prevención ya hixene».<ref>«There is non convincing evidence that circumcision is useful or necessary in terms of prevention or hygiene.»(n'inglés){{Cita web |títulu=Non-therapeutic circumcision of male minors (2010) |editorial=KNMG |fecha=12 de xunu de 2010 |url=/Diensten/knmgpublicaties/KNMGpublicatie/Nontherapeutic-circumcision-of-male-minors-2010.htm}}</ref> Amás, l'[[American Academy of Pediatrics]] diz que «la circuncisión foi suxerida como un métodu eficaz pa caltener la hixene del pene dende la dómina de les dinastíes exipcies, pero hai poques pruebes p'afirmar l'asociación ente l'estáu de la circuncisión y la hixene del pene óptima».<ref>«Circumcision has been suggested as an effective method of maintaining penile hygiene since the time of the Egyptian dynasties, but there is little evidence to affirm the association between circumcision status and optimal penile hygiene.» (n'inglés){{Cita web |títulu="Circumcision policy statement. American Academy of Pediatrics. Task Force on Circumcision". |editorial=[[American Academy of Pediatrics]] |fecha=marzu de 1999 |url=/cgi/content/abstract/103/3/686}}</ref> Los sexólogos norteamericanos William Masters y Virginia Johnson nun consideren qu'esista rellación dalguna ente la circuncisión, la salú y les funciones sexuales del pene, nin para bien nin pa mal: “Pela nuesa parte, nun disponemos de nenguna prueba convincente, demostrativa de que la circuncisión repercuta d'una manera o otru na función sexual del home. Sía que non, ye improbable que los homes non circuncisos que caltienen una hixene elemental topar en desventaxa notable dende un puntu de vista sanitariu.<ref>Master, W. Johnson, V. y Kolodny, R.: “Anatomía sexual del home”, en La sexualidá humana. Grijalbo, Barcelona, 1987.</ref> Dellos profesionales consideren que los penes circuncidaos son menos hixénicos yá que'l glande, la mucosa interna residual que dexara la circuncisión y el meato urinariu queden espuestos a la abrasión y a la suciedá. Cola perda del prepuciu'l tracto urinariu pue ser fácilmente invadíu por virus y bacteries.N'ocasiones, fórmense túneles o furacos nel repulgu de la circuncisión n'ónde s'atropa porquería. Estos túneles o furacos son difíciles de llimpiar, pudiendo ser focu d'enfermedaes ya infeiciones.De cutiu la causa de qu'apaezan ye l'usu de filo reabsorbible qu'usáu na fina piel del pene tarda demasiáu n'eslleise favoreciendo la formación d'estes estructures indeseables. === Complicaciones === * Pérdida de texíu. Dependiendo del tipu de circuncisión l'home puede llegar a perder en redol a un 80% de la piel del pene. Según lo llargo que sía'l prepuciu, la circuncisión podría faer el pene hasta un 25% más curtiu.Por permediu na operación córtense más d'un metro de venes, arteries y capilares, unos ochos metros de nervios y más de 20.000 terminaciones nervioses.La circuncisión esanicia músculos, glándules, membrana mucosa y texíu epitelial.<ref name="circuncisionlatinos_1"/> * Problemes funcionales durante la ereición. En dellos casos la piel quedo tan enterria que se supera la so [[llende elástica]] na exa llonxitudinal, al cesar la ereición suelse recuperar l'estáu normal de relaxación perimetral, pero non el llonxitudinal. La piel trata de retornar a la so posición normal n'estáu de flacidez, pero la insuficiencia de texíu y el repulgu torgar, aniciándose pequeñes arrugues paraleles sobre la mesma. N'ocasiones puede haber dolor mientres la ereición por causa de la escasez de piel.{{ensin referencies}} * Problemes funcionales en flacidez, Tres la eliminación del prepuciu, tantu en flacidez como n'ereición, el prepuciu residual presenta una estructura estropiada y ye incapaz d'afaese afechiscamente en respuesta a la relaxación del pene (dependiendo de cuanto prepuciu fuera cortáu) . Les fuercies constantes del prepuciu residual por tornar a la so posición habitual y la imposibilidá pa ello pueden acaben creando arrugues de compresión. * Perda de sensibilidá. Al esaniciar el prepuciu pierden una gran cantidá de receptores nerviosos. Davezu la circuncisión estropia o destrúi dafechu'l frenillo. Ensin la proteición del prepuciu'l glande tiende a perder sensibilidá. Por naturaleza'l glande ye un órganu internu, tres la circuncisión el glande fai esternu de manera permanente quedando espuestu a la abrasión y a la irritación, de resultes se queratiniza, volviéndose secu. Nun pene intactu les terminaciones nervioses del glande atópense xusto debaxo d'una fina capa de membrana mucosa, nel pene circuncidáu atópense muncho más fondes so delles capes de queratina. El glande escarez de glándules sebáceas, ensin la proteición y los llubrificantes xeneraos pol prepuciu, ensúgase corriendo'l riesgu de mancase y sufrir firíes.<ref name="circuncisionlatinos_1"/> * Perda de movilidá. Tres la circuncisión pierde una gran cantidá de piel y de resultes se imposibilita que la que quedara pueda esmucise llibremente sobre'l pene y sobre el glande. Esto supón la perda d'unu de los mecanismos naturales de estimulación del glande. En dellos varones hai una notable diferencia de tamañu ente'l pene flácido y el pene erecto, dependiendo de la cantidá de texíu que s'esaniciara na circuncisión puede asoceder que la piel del pene nun seya abondu p'afaer la ereición y la piel del escrotu xuba pa tratar de cubrir l'espaciu.<ref name="circuncisionlatinos_1"/> * Peor estética. El glande que ye un órganu internu queda espuestu permanentemente, perdiendo la so testura rosada y nidia, volviéndose secu y descoloríu. La circuncisión dexa un repulgu nel pene. Pueden quedar furacos o túneles na piel de resultes de los puntos de sutura. El repulgu de la circuncisión puede provocar combadures nel pene mientres la ereición.La contraición del texíu cicatrizal puede emburriar el pene escontra dientro del abdome causando l'efeutu de que'l pene ye más curtiu.<ref name="circuncisionlatinos_1"/> * Problemes circulatorios. De resultes de la operación atáyase la circulación normal de sangre al traviés del sistema de piel del pene y del glande. El sangre que flúi nes arteries peniles mayores apexar pola llinia que forma'l texíu cicatricial nel puntu de la incisión, creando un contra fluxu en llugar d'alimentar les cañes y redes capilares más allá del repulgu. Priváu de sangre, el meato urinariu puede contraer y encarnase, apexando'l fluxu de la orina. Esta condición, conocida como estenosis meatal de cutiu rique ciruxía correutiva. La estenosis meatal atópase cuasi puramente ente los neños que fueron circuncidaos. La circuncisión tamién estropia los vasos linfáticos, atayando la circulación de la linfa y dacuando hai causando linfedema, una doliosa y desfigurante condición na cual lo que queda de la piel del pene encher con fluyíu linfáticu atrapáu.<ref name="circuncisionlatinos_1"/> * Dolor y molesties. Los homes circuncidaos tienen un estragal de dolor más baxu que los intactos por causa de que los sos xenitales atópense desarimaos. El dolor ye un puntu compartíu por detractores y primeros adeptos, nel nᵘ&nbsp;1 de la prestixosa revista "[[The Lancet]]", 7 d'abril de 1860: páxs. 344-345. encamentar contra la masturbación infantil, "''meyor operar ensin cloroformu, por que recuerde el dolor de la operación, como castigo''". John Harvey Kellogg, famosu poles sos ceberes, secunda la idea, y otros.<ref>Jonathan Hutchinson, sobre la circuncisión como preventivu de la masturbación, Archives of Surgery, Vol. 2 (1891): pp 267-268..</ref><ref>,,,La esposición del glande del pene dempués de la circuncisión ... mengua la sensibilidá del órganu ,,,.Ernest G. Marcos, circuncisión, prauticante americanu y Boletín, vol. 31 (1901): p. 231.</ref><ref>HGH Naylor, Llamáu al Temprana circuncisión, Pediatría, vol. 12 (1901): p. 231</ref><ref>AL Wolbarst, MD. "La circuncisión universal como una midida sanitaria." Revista de l'Asociación Médica d'Estaos Xuníos, (1914) vol.62. pp.92-97.</ref><ref>William J. Robinson, circuncisión y la masturbación, Médica Mundial, vol.33 (1915): p.390.</ref><ref>RW Cockshut. Circuncisión. British Medical Journal, Vol.2 (1935): p.764.</ref> El "''dolor en [[miembru pantasma]]''" ye un clásicu entueyu bien conocida en amputaciones de miembros, sicasí enxamás s'argumenta como problema de les circuncisiones. La "''cicatricacion doliente''" ye otru clásicu n'operaciones polo xeneral, pero que tampoco se toma en considerancia. * Peor hixene. Una de les creencies más estendíes sobre de la circuncisión ye que fai al pene más llimpiu y bono de curiar. Esto ye dafechu falsu.El glande convertíu nun órganu esternu y el meato urinariu del pene circuncidáu tán constantemente espuestos a abrasión y suciedá, faciendo al pene circuncidáu más puercu. La perdida del prepuciu dexa al tracto urinariu vulnerable a la invasión de virus y bacteries.Tres la circuncisión el glande y el meato urinariu queden en contautu constante con sustancies nocives como orina, fieces, químicos de la ropa o de los pañales y otros contaminantes.<ref name="circuncisionlatinos_1"/> * Más riesgu d'enfermedaes. Ye falsu que la circuncisión prevenga'l cáncer de pene. Hai estudios que los demuestren por casu la tasa de cáncer de pene ye más alta n'Estaos Xuníos qu'en Dinamarca. En Dinamarca la circuncisión ye cuasi desconocida.La circuncisión nun previén l'andada d'enfermedaes de tresmisión sexual. Estaos Xuníos tien el porcentaxe más altu d'homes adultos circuncidaos sexualmente activos del mundu occidental y sicasí danse munchos más casos d'enfermedaes de tresmisión sexual, incluyendo'l SIDA, que n'Europa. Estudios rigorosamente controlaos amuesen que los homes americanos circuncidaos tienen mayor riesgu d'enfermedaes sexualmente transmisibles d'orixe tanto bacterial como viral, especialmente gonorrea uretitis gonocócica, el virus del papiloma humanu, herpes simple virus tipu 2,46 y clamidia.<ref name="circuncisionlatinos_1"/> * Problemes sexuales. El coitu producir nun estáu antinatural. Los xuegos previos han de ser distintos yá que les zones d'escitación normales falten o inclusive fueron sustituyíes per zones que provoquen dolor. La muyer nun tien obligación de saber lo anterior y podría sentise confusa o incómoda. Durante'l coitu la sensaciones pa la muyer van ser distintes si comparar con una persona intacta. La lubricacion femenina piérdese más con circuncidaos, yá que a cada movimientu estrayer al esterior. El prepuciu xuega un papel bien importante durante la penetración y la so ausencia alteria un mecanismu frutu de millones d'años d'evolución.<ref name="circuncisionlatinos_1"/> * Problemes psicolóxicos. Los graves daños físicos provocaos pola circuncisión pueden provocar en dellos individuos gustantes importantes alteraciones psicolóxiques, desencadenando comportamientos violentos o obsesivos, les depresiones tamién son frecuentes. Mientres dellos individuos llogren aceptar la perda, otros desenvuelven fuertes deseos de vengación escontra los profesionales médicos culpables de la so situación (xeneralmente adultos). El "quitar a ellos lo que me quitar al mio" suel ser el pensamientu nocivu más habitual. Los problemes psicolóxicos son muncho más frecuentes cuando la circuncisión ye realizada n'adultos, abarrúntase qu'esto ye asina porque la cicatrización y la resultancia estética puede aportar a bien malu cuando ye efeutuáu por profesionales incompetentes, amás, per otru llau l'individuu caltién alcordances nítidos de como yera la so vida con prepuciu polo que ye dafechu consciente de lo que perdió<ref name="circuncisionlatinos_1"/> * Operación complexa. En contra de lo que se piensa la circuncisión nun ye una operación trivial y si realízase mal puede tener entueyos bien serios.<ref name="circuncisionlatinos_1/"> === Prestar sexual === Los efeutos de la circuncisión sobre la sexualidá son oxetu d'enforma alderique y nun esiste un consensu na comunidá científica. Asina, un estudiu realizáu en Dinamarca en 2011 indica que la circuncisión acomuñóse con dificultaes p'algamar l'orgasmu,<ref name="Frisch2011"> {{Cita publicación |autor=Frisch M, Lindholm M, Grønbæk M |títulu=Male circumcision and sexual function in men and women: a survey-based, cross-sectional study in Denmark. |publicación=Int J Epidemiol. |volume=Epub ahead of print |añu=2011 |mes=June |pmid=21672947 |url=/content/early/2011/06/13/ije.dyr104.abstract}}</ref> ente que un estudiu realizáu en Uganda en 2009 suxer lo contrario.<ref>{{Cita publicación |autor=Kigozi G, Lukabwe I, Kagaayi J, ''et al.'' |títulu=Sexual satisfaction of women partners of circumcised men in a randomized trial of male circumcision in Rakai, Uganda |publicación=BJU Int. |volume=104 |númberu=11 |páxines=1698-701 |añu=2009 |mes=June |pmid=19522862 |doi=10.1111/j.1464-410X.2009.08683.x}}</ref> Lo mesmo asocede en rellación a la cuestión del cambéu na sensibilidá del glande del pene, cuando unos estudios indiquen una perda de sensibilidá,<ref>[http://www.circumcision.org/studies.htm (n'inglés){{lang|en|''Recent Medical Studies on Circumcision''}}], {{lang|en|Circumcision Resource Center}}</ref> otros refutan estes observaciones.<ref>[https://web.archive.org/web/20080611054909/http://www.mcgill.ca/newsroom/news/item/?item_id=26068 (n'inglés){{lang|en|''udy: Circumcision does not dull sensation''}}], {{lang|en| McGill University General Information}}</ref> Dellos científicos afirmen que la circuncisión nun tien nengún efeutu sobre la función eréctil y la posibilidá d'enllargar l'actu sexual.<ref name="masood2005">{{Cita publicación |apellíu=Masood |nome=S | coautores = Patel HR, Himpson RC, Palmer JH, Mufti GR, Xérif MK |añu=2005 |títulu=Penile sensitivity and sexual satisfaction after circumcision: are we informing men correctly? |publicación=Urol Internationalalis |volume=75 |páxines=62-6 |url=/library/sex_function/masood1/ | pmid = 16037710 |doi=10.1159/000085930 |númberu=1 }}</ref><ref name="krieger2008">{{Cita publicación |autor=Krieger JN, Mehta SD, Bailey RC, ''et al.'' |títulu=Adult Male Circumcision: Effects on Sexual Function and Sexual Satisfaction in Kisumu, Kenia |publicación=The journal of sexual medicine |volume=5 |númberu=11 |páxines=2610-22 |añu=2008 |mes=August |pmid=18761593 |doi=10.1111/j.1743-6109.2008.00979.x|pmc=3042320}}</ref><ref name="Collins2002">{{Cita publicación |apellíu=Collins |nome=S | coautores = Upshaw J, Rutchik S, Ohannessian C, Ortenberg J, Albertsen P |añu=2002 |títulu=Effects of circumcision on male sexual function: debunking a myth? |publicación=Journal of Urology |volume=167 |páxines=2111-2112 |url=/library/collins/ |doi=10.1016/S0022-5347(05)65097-5 | pmid = 11956452 |númberu=5 }}</ref><ref name="kigozi2007">{{Cita publicación |apellíu=Kigozi |nome=G | coautores = Watya S, Polis CB, Buwembo D, Kiggundu V, Wawer MJ, Serwadda D, Nalugoda F, Kiwanuka N, Bacon MC, Ssempijja V, Makumbi F, Gray RH. |añu=2007 | mes = January |títulu=The effect of male circumcision on sexual satisfaction and function, results from a randomized trial of male circumcision for human immunodeficiency virus prevention, Rakai, Uganda |publicación=[[British Journal of Urology|BJU International]] |volume=101 |númberu=1 |páxines=65-70 |url=/cgi-bin/fulltext/119420541/PDFSTART |formatu=PDF | pmid = 18086100 |doi=10.1111/j.1464-410X.2007.07369.x }}</ref><ref name="kimpang2006">{{Cita publicación |apellíu=Kim |nome=DaiSik | coautores = Myung-Geol Pang |añu=2007 | mes = March |títulu=The effect of male circumcision on sexuality |publicación=BJU International |volume=99 |númberu=3 |páxines=619-622 |url=/cgi-bin/fulltext/118508378/PDFSTART |formatu=PDF | pmid = 17155977 |doi=10.1111/j.1464-410X.2006.06646.x }}</ref> Los homes circuncidaos tienen los mesmos problemes cola eyaculación precoz que los homes non circuncidaos. Los defensores d'esta práutica sostienen que la circuncisión nun paez menguar la sensibilidá del pene, estropiar la función sexual o amenorgar el prestu sexual. Los detractores afirmen tou lo contrario y argumentar indicando que durante la intervención esaníciase una gran cantidá de texíu eróxeno allugáu nel prepuciu y per otru llau el glande y el prepuciu residual queden espuestos a la fregadura constante, lo que desencadena un procesu denomináu [[queratinización]]. Esto provoca que col tiempu'l pene pierda sensibilidá y xenérense problemes p'algamar l'orgasmu. Un estudiu en 2013 atopó que la circuncisión nun paez afectar adversamente al deséu sexual, dolor durante'l coitu, eyaculación precoz, tiempu d'eyaculación, disfunción eréctil o dificultaes col orgasmu, sicasí esisten otros estudios, según testimonios de dellos homes circuncidaos, que suxeren tou lo contrario. === Virus d'inmunodeficiencia humana === Según dellos estudios la circuncisión amenorga'l riesgu d'infeición por VIH nos homes heterosexuales en poblaciones d'altu riesgu. La evidencia ente los homes heterosexuales n'África subsaḥariana amuesa un amenorgamientu absolutu de riesgu de 1.8%, que ye un amenorgamientu relativu d'ente 38 per cientu y 66 per cientu en dos años, y nesta población los estudios determinen que la circuncisón ye efeutiva. Sicasí esti beneficiu en países desenvueltos nun ta claru. Hai esplicaciones plausibles basaes na bioloxía humana de cómo la circuncisión puede menguar la probabilidá de la tresmisión de muyer a home del VIH. Les capes superficiales de la piel del pene contienen célules de Langerhans, que son oxetivos pal VIH; retirarando el prepuciu amenorga'l númberu d'estes célules. Cuando un pene non circuncidáu ta ereutu durante'l coitu, los pequeños esgarrios na superficie interna del prepuciu entren en contautu direutu coles parés vaxinales, apurriendo una vía pa la tresmisión.Si embargo nun ta demostráu qu'estos esgarrios asocedan o en casu d'asoceder tean rellacionaos col fechu de que l'individuu este ensin circuncidar, de fechu hai estudios qu'indiquen que los esgarrios son más frecuentes n'homes cicuncidados por tener menos texíu y más resecu, ensin la elasticidá propia del prepuciu, pero munchos indiquen que puede solucionase con a cencielles el lubricar el glande y el so respeutivu repulgu. Cuando un pene non circuncidáu ta flácido, la bolsa ente l'interior del prepuciu y la cabeza del pene apurre una redolada aparente pa la sobrevivencia de patóxenos; la circuncisión esanicia esta bolsa. Dalguna evidencia esperimental apurrióse pa sofitar estes teoríes. La OMS y el Programa Conxuntu de les Naciones Xuníes sobre'l VIH / SIDA (ONXSIDA) indiquen que la circuncisión masculina ye una intervención eficaz pa la prevención del VIH, pero tienen de ser realizaes por profesionales médicos bien capacitaos y en condiciones de consentimientu (consentimientu informáu de los padres pol so los ñácaros varones). La OMS xulgó que la circuncisión ye una intervención de salú pública efeutiva y barata contra l'espardimientu del VIH n'África, anque non necesariamente más efeutiva y barata que los condones. Los Centros pal Control y la Prevención d'Enfermedaes (CDC) calcularon que la circuncisión del naciellu ye efeutiva y barata contra'l VIH nos EE.XX. L'encamientu conxuntu OMS / ONXSIDA tamién toma nota de que la circuncisión namái apurre una proteición parcial contra'l VIH y nun tien de sustituyir a los métodos conocíos de prevención del VIH. La evidencia disponible nun indica que la circuncisión protexa del VIH a les muyeres heterosexuales. Ta ensin determinar si la circuncisión ufierta dalgún beneficiu a los homosexuales. En rellación al Sida n'África, dende marzu de 2007, de la que sorraya la necesidá d'una decisión informada sobre los riesgos y beneficios de la intervención, la [[Organización Mundial de la Salú]] encamienta la circuncisión como mediu pa lluchar contra'l [[Sida]] n'[[África]], una rexón del mundu bien afeutada pola epidemia.<ref name="OMS2009"/> Pero la OMS aportuna en que la circuncisión protexe namái parcialmente, y que los condones son una meyor manera de protexer contra'l [[Sida]]. Atopáronse rellaciones estadístiques ente los índices d'incidencia del Sida y el porcentaxe d'homes circuncidaos.<ref>http://www.who.int/hiv/pub/malecircumcision/mc_update_2009.pdf</ref> Ye precisamente esti tipu de datos los que llevaron a la OMS a considerar la circuncisión como un métodu preventivu contra'l SIDA. Los datos comparativos d'Estaos Xuníos y Europa, el primeru con una prevalencia del SIDA del 0,33% y con un permediu de varones circuncidaos per añu del 50% frente a Europa, con una incidencia del SIDA de cuasi un 0.10% y un permediu de varones circuncidaos que ta bien per debaxo del 10%. Estes cifres nun pueden esplicar la rellación esistente ente la circuncisión y la tresmisión del [[VIH]], por culpa de que nun esclarien el porcentaxe de varones non circuncidaos ente los afeutaos pola enfermedá, y amás nun contemplen otres diferencies demográficu y cultural nos dos poblaciones. Acordies cola OMS y el ONXSIDA, la circuncisión ye una estratexa de prevención adicional contra la epidemia del SIDA nes zones onde la infeición por VIH ye xeneralizada, como nel [[África subsaḥariana]]. Nun esiste sicasí evidencia científica clara de que la circuncisión ufierte proteición frente a esta enfermedá, inclusive esisten estudios que suxeren lo contrario.<ref>(n'inglés) [http://data.unaids.org/pub/Report/2007/mc_recommendations_en.pdf "New Data on Male Circumcision and HIV Prevention: Policy and Programme Implications" OMS - ONXSIDA].</ref> === Virus del papiloma humanu === El [[virus del papiloma humanu]] (VPH) ye la [[infeición de tresmisión sexual]] más común, y afecta tanto a homes como a muyeres. Anque la mayoría de les infeiciones son asintomáticas y esaníciense pol sistema inmune, dellos tipos de virus causen verrugas xenitales y otros tipos, si nun se traten, causen delles formes de cáncer, incluyendo'l cáncer de pescuezu uterín (de "cervix") y cáncer de pene. Les verrugas xenitales y cáncer de pescuezu uterín son los dos problemes más comunes que resulten de VPH. La circuncisión acomuñóse con un amenorgamientu de la prevalencia de los tipos oncogénicos de la infeición por VPH, lo que significa qu'un home circuncidáu escoyíu al azar ye menos probable que s'atope infestáu con tipos que causen cáncer de VPH qu'un home non circuncidáu. Tamién mengua la probabilidá de múltiples infeiciones. Nun hai evidencia sólida qu'indique que s'amenorga la tasa de nueves infeiciones por VPH, pero'l procedimientu acomuñóse con una medría de resolución del virus pol cuerpu, lo que puede esplicar l'afayu de la prevalencia amenorgada. Anque les verrugas xenitales son causaes por un tipu de VPH, nun esiste una rellación estadísticamente significativa ente la circuncisión y la presencia de verrugas xenitales. "''Les muyeres monógames que les sos pareyes masculines tuvieren seis o más pareyes sexuales y fueren circuncidadas amosaron un riesgu de cáncer cervical inferior al de les muyeres que les sos pareyes nun fueren circuncidadas''",<ref>{{Cita web |url=http://www.elsevier.es/ye-revista-new-england-journal-of-medicine-99-resume-circuncision-masculina-infeccion-por-el-13029090 |títulu=Circuncisión masculina, infeición pol virus del papiloma humanu del pene y cáncer de pescuezu uterín nes pareyes femenines {{!}} New England Journal of Medicine |fechaaccesu=26 de febreru de 2016 |sitiuweb=www.elsevier.es }}</ref><ref name=":0">{{Cita web |url=http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa011688#t=abstract |títulu=Male Circumcision, Penile Human Papillomavirus Infection, and Cervical Cancer in Female Partners |fechaaccesu=6/5/16 |autor=Xavier Castellsagué, M.D., F. Xavier Bosch, M.D., Nubia Muñoz, M.D., Chris J.L.M. Meijer, Ph.D., Keerti V. Shah, Dr.P.H., Silvia de Sanjosé, M.D., José Eluf-Neto, M.D., Corazon A. Ngelangel, M.D., Saibua Chichareon, M.D., Jennifer S. Smith, Ph.D., Rolando Herrero, M.D., Victor Moreno, M.D., and Silvia Franceschi, M.D.,}}</ref> esta ye una típica conclusion ente los estudiosos de la tema, indica que p'amenorgar el riesgu de c.c. a les esposes, tien de buscase 6 amantes o más, y si aun así xenerar, probablemente nun seya monógama. Como anéudota, señalar que l'autor de tan agudu estudiu collabora con organizaciones pro-circ ,<ref>{{Cita web |url=http://www.circinfo.net/pdfs/GFW_YE_2015_05.pdf |títulu=panfletu 1 ver autores }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.circinfo.net/pdfs/GFP-YE-1507-2.pdf |títulu=panfletu 2, ver final autores }}</ref> nun ta claru si la conversión ye consecuencia del estudiu, o a la inversa. En 2016 queda totalmente desacreditado l'artículu base<ref name=":0" /> de 2002 qu'afirma l'amenorgamientu del papiloma [https://sites.google.com/site/circuncisioneserrormedico/circumcision-hpv-fraud] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160925015139/https://sites.google.com/site/circuncisioneserrormedico/circumcision-hpv-fraud |date=2016-09-25 }}, yá primeramente bien cuestionáu. Desacreditado por tener un "sesgu puritanu", y por afayase manipulaciones numbériques. Los autores siguieron contaminando la opinión médica no referente a otres infeiciones. === Otres infeiciones de tresmisión sexual === Los estudios qu'evalúen l'efeutu de la circuncisión sobre la incidencia d'otres infeiciones de tresmisión sexual llegaron a conclusiones contradictories a día de güei. Una meta-analís de 2006 atopó que la circuncisión acomuñóse con menores tases de sífilis, chancroide y posiblemente xenital herpes. Una revisión de 2010 atopó que la circuncisión amenorga la incidencia d'infeiciones por HSV-2 (virus del herpes simple tipu 2) nun 28% . Los investigadores atoparon resultaos mistes pa la proteición contra tricomonas vaginalis y Chlamydia trachomatis<ref>{{Cita publicación |url=https://folie.oxfordjournals.org/content/162/9/907.full |títulu=Chlamydia trachomatis Infection in Female Partners of Circumcised and Uncircumcised Adult Men |apellíos=Castellsague, Bosch,,,, |publicación=2005 }}</ref> y nenguna evidencia de proteición contra la gonorrea o la sífilis. En 2016 afayar fraudes nes investigaciones del trachomatis, similares a los del papiloma. Pa los homes que tienen sexu con otros homes, les revisiones atoparon una probe proteición contra les infeiciones de tresmisión sexual. === La fimosis, balanitis y balanopostitis === La fimosis ye la incapacidá pa retraer el prepuciu sobre'l glande del pene. Al nacer, el prepuciu nun puede retraerse por cuenta d'adherencies ente'l prepuciu y el glande, y esto considérase normal (fimosis fisiolóxica). Col tiempu la piel del prepuciu dixebra naturalmente del glande, y la mayoría de los neños son capaces de retraer el prepuciu a los trés años. Menos d'unu per cientu siguen teniendo problemes na edá de 18 años.Si la incapacidá pa faelo convertir en problemática (fimosis patolóxica) la circuncisión ye una opción de tratamientu, sicasí lo ideal va ser optar siempres primero por soluciones conservadores y acutar la circuncisión a casos onde seya realmente necesaria. Esta fimosis patolóxica puede debese los repulgos d'enfermedaes de la piel como la balanitis xerótica obliterante, episodios repitíos de balanopostitis o retracción forzada del prepuciu. Les cremes pueden evitar la necesidá de ciruxía, pero puede llevar consigo munchos riesgos sinón contrólase'l so usu afechiscamente. El procedimientu tamién puede usase pa prevenir el desenvolvimientu de fimosis. Una inflamación del glande y el prepuciu denominar balanopostitis, y la condición qu'afecta namái al glande ye llamada balanitis. Na mayoría de los casos d'estes condiciones dar nos homes non circuncidaos, afectando del 4% al 11% d'esti grupu . Créese que l'espaciu húmedu, caliente debaxo del prepuciu facilita la crecedera de patóxenos, cuantimás cuando la hixene ye deficiente, pero esto nun ta comprobáu. Los lleldos, especialmente Cándida albicans, son la infeición del pene más común y escasamente son identificaos nes muestres tomaes de los homes circuncidaos. Dambes condiciones trátense xeneralmente con antibióticos tópicos (crema metronidazol) y antifúngicos (crema clotrimazol) o cremes con esteroides de baxa potencia La circuncisión ye una opción de tratamientu pa balanopostitis refractaria o recurrente. Cuando se realiza por razones médiques, principalmente como un tratamientu pa [[fimosis]] y la parafimosis, la circuncisión implica a 80 homes de cada 1000.<ref name="CanadianPaediatric">(n'inglés) [http://www.caringforkids.cps.ca/handouts/circumcision Canadian Paediatric Society ]</ref> === Infeiciones del tracto urinariu === Una infeición urinaria afecta a partes del sistema urinariu incluyendo la uretra, la vexiga y los reñones. Esiste un riesgu d'un 1% d'infeiciones urinaries nos neños menores de dos años d'edá, y la mayoría de los incidentes producir nel primer añu de vida. Nun hai evidencies clares de que la circuncisión amenorgue la incidencia d'infeiciones urinaries nos neños menores de dos años d'edá, anque hai pruebes d'amenorgamientu de la incidencia por un factor de 3 a 10 vegaes, pero la prevención d'IX nun xustifica l'usu rutinariu del procedimientu. La circuncisión ye más probable que se beneficien los neños que tienen un altu riesgu d'infeiciones urinaries por cuenta de defectos anatómicos, y puede ser utilizada pa tratar les infeiciones urinaries recurrentes. Hai una esplicación biolóxica plausible pal amenorgamientu nel riesgu d'infeición del tracto urinariu dempués de la circuncisión. El furu al traviés del cual pasa la orina na punta del pene (meato urinariu) alluga bacteries que causen enfermedaes del sistema urinariu más en varones non circuncidaos que nos neños circuncidaos, especialmente nos menores de seis meses d'edá. A midida que estes bacteries son un factor de riesgu pa infeiciones del tracto urinariu, la circuncisión puede amenorgar el riesgu d'infeiciones del tracto urinariu al traviés d'un amenorgamientu na población de bacteries. === Cánceres === La circuncisión tien un efeutu proteutor contra los riesgos de cáncer de pene nos homes, y el cáncer de pescuezu uterín nes pareyes sexuales femenines de los homes heterosexuales. El cáncer de pene ye pocu común, con aproximao 1 casu nuevu por cada 100.000 persones per añu nos países desenvueltos, y mayores tases d'incidencia por 100.000 nel África subsaḥariana (por casu, 1,6 en Zimbabwe, 2,7 en Uganda y 3.2 en Swazilandia). El desenvolvimientu del cáncer de pene puede detectase nel carcinoma in situ (CIS) etapa cancerosa precursora y na etapa más avanzada de carcinoma de célules escamoses invasivas. Na infancia o l'adolescencia circuncisión acomuñóse con un riesgu amenorgáu de carcinoma de célules escamoses invasivo en particular. Esiste una asociación ente la circuncisión d'adultos y un mayor riesgu de cáncer de pene invasor.El cáncer de pene ye bien raru nes poblaciones de varones circuncidaos neonatalmente . Factores de riesgu importante pal cáncer de pene inclúin la fimosis y la infeición pol VPH, que son apangaos pola circuncisión. L'efeutu d'amenorgamientu que la circuncisión tien sobre'l factor de riesgu introducíu pola posibilidá de la fimosis ye secundariu, nel que la eliminación del prepuciu esanicia la posibilidá de fimosis. Esto puédese deducir de los resultaos del estudiu amuesen que los homes non circuncidaos ensin antecedentes de la fimosis son igualmente propensos a tener cáncer de pene que los homes circuncidaos. La circuncisión tamién s'acomuñar con un amenorgamientu de la prevalencia de tipos de VPH que causen cáncer nos homes y un menor riesgu de cáncer de pescuezu d'úteru (que ye causada por un tipu de VPH) nes pareyes femenines de los homes. Por cuenta de que'l cáncer de pene ye pocu común (y puede ser entá más raru col aumentu de les tases de vacunación contra'l VPH), y la circuncisión tien riesgos, la práutica nun se considera pervalible namái como una midida profiláctica contra'l cáncer de pene nos Estaos Xuníos. == Cultures y relixones == En delles cultures los homes son circuncidaos pocu dempués de la nacencia, na infancia o durante la pubertá, como parte d'un ritu de iniciación. La circuncisión, como ceremonia o costume tribal ye frecuente nos siguientes llugares: África, Australia, les islles del Océanu Pacíficu, el [[archipiélagu Malayu]] y [[Nueva Guinea]]. Piénsase que la circuncisión tamién yera realizada d'antiguo por delles civilizaciones d'indios americanos. En delles ceremonies de circuncisión el prepuciu ye o yera ufiertáu como un sacrificiu a los espíritus. Frecuentemente la circuncisión ritual sirve pa demostrar que l'home ye una persona madura, cola capacidá de soportar el dolor, el sufrimientu y les dificultaes de la vida, pudiendo asumir gran la responsabilidá que trai contraer matrimoniu y formar la so propia familia. Otra de les utilidaes de la circuncisión ente tribus, ye'l sirvir como un métodu de distinción cultural. Marcando una distinción con otros pueblos que nun la practiquen. Les circuncisión ye una práutica común o inclusive obligatoria en delles relixones, como ye'l casu de [[islam|musulmanes]] y [[xudíos]]. Sicasí, los [[cristianos]] nun la practiquen davezu, siquier por motivos direutamente relixosos. Los [[hindús]] y los [[budistes]] tampoco la practiquen. Los musulmanes yá prauticaben la circuncisión antes de la llegada del profeta [[Mahoma]]. El Corán nun obliga a circuncidar, sicasí lo normal ye que los homes sían circuncidaos antes de casase. Con frecuencia los musulmanes realicen la circuncisión durante la infancia. Pa los xudíos ye obligatoria, como parte de l'alianza ente Abrahan y Dios. Los xudíos arredolen a los sos fíos l'octavu día dempués de nacer, la persona encargada de realizar la circuncisión tien de cuntar coles conocencies tanto quirúrxicos como religosos y recibe el nome de [[mohel]]. Primero'l mohel reza una oración, dempués de lo que arredola al bebi y bendicir dándo-y un nome. === Xudaísmu === [[Ficheru:Brit mila.jpg|thumb|Ceremonia de la [[Brit Mila]].]] Fieles a la tradición de los [[pueblu hebréu|hebreos]], la mayoría de los xudíos siguen prauticando la circuncisión al octavu día dempués de la nacencia del neñu, sacante en casu de contraindicación médica. El padre ye'l responsable de preparar la ceremonia, que tien de realizase pela mañana tempranu y ye precedida por una vixilia consagrada a los rezos. La circuncisión llamar n'hebréu ''milah'', pero la espresión completa ye ''[[Brit Milá|brit milah]]'',<ref>{{Cita web |url=http://www.es.chabad.org/library/article_cdo/aid/638557/jewish/Circuncisin-Ritual-Brit-Mila.htm |títulu=Circuncisión ritual xudía |fechaaccesu=31 de marzu de 2017 }}</ref> que la so primer pallabra significa 'alianza'. N'efeutu, esta circuncisión prauticar pa recordar el pactu establecíu ente [[Yavé]] y [[Abraham]], nel qu'ésti sería fechu «padre d'ensame de xentes» (Xénesis 17:4).<ref>{{biblia|Xénesis|17:4}}</ref> Personar xentil que remató la so preparación con vistes al so ingresu na familia xudía, y que foi aprobada por un bet-din (especie de tribunal con trés rabinos) competente, tien de realizar necesariamente amás tres pasos ceremoniales (dos si ye muyer): Circuncisión (namái varones), Inmersión en piscina ritual, y Ufrienda nel Templu (esti pasu na actualidá ye omitíu, pos al nun esistir Templu en Xerusalén, ta vedada la ufrienda de sacrificios). La circuncisión nun ye riquida pol xudaísmu por qu'unu seya consideráu xudíu, pero dellos creyentes prevén graves y negatives consecuencies espirituales si desdéxase.{{ensin referencies}} La circuncisión citar en numberoses ocasiones nel [[Tanak]] (pa los [[xudíos]]) o [[Vieyu Testamentu]] (pa los [[cristianos]]) de la [[Biblia]]. Según esti testu, [[Abraham]] y la so familia fueron los primeres circuncidaos, a partir de que [[Dios]] manifestar a ésti ya indicára-y les condiciones de la so alianza col pueblu xudíu ([[Llibru de la Xénesis|Xénesis]] 17:4-12): «He equí'l mio pactu contigo: vas ser padre d'un ensame de pueblos, de los que van salir reis. Tu, del to parte y la to descendencia, circuncidad a tou home, circuncidad la carne del vuesu prepuciu y esa va ser la señal del mio pactu para con vós. A los ocho díes d'edá va ser circuncidáu tou home ente vós, de xeneración en xeneración, tanto'l nacíu en casa como'l mercáu por dineru a cualquier estranxeru que nun seya del to llinaxe».<ref>{{Biblia|Xénesis|17:4-12}}</ref> A los 99 años, Abraham habríase circuncidáu, impuestu la práutica al so primoxénitu [[Ismael]], según a tolos homes y neños de la so casa. Repitiría la operación nel so fíu pequeñu [[Isaac]] a los ocho díes de la so nacencia. La circuncisión foi oxetu d'una querella ente helenistes o xudíos helenizados y los xudíos ortodoxos. Esta querella fuera llanzada pola coronación del rei [[seléucida]] [[Archelaus IV Epifano]] que preconizaba la helenización a estazón con: # La efebía o preparación militar, que suponía la ximnasia desnudos na palestra. # Abandonu de la circuncisión ente los griegos, en contra de los xudíos. # L'adopción de la [[llingua griega]] en desterciu del [[Idioma araméu|araméu]]. Esta tentativa enlláncase, pero dio llugar a la guerra de los [[Judas Macabéu|Macabeos]] a la que faen referencia dos llibros del Antiguu Testamentu (según el [[Canon bíblicu de la Ilesia católica|canon católicu]]) y dos llibros apócrifos. Unu de los sos autores foi [[Jasón de Cirene]], xudíu de la diáspora helenizado. D'alcuerdu a la llei tradicional xudía, n'ausencia d'home xudíu espertu, una muyer, un esclavu, o un neñu, que tenga les habilidaes riquíes, tamién ta autorizáu pa realizar la circuncisión, a condición de qu'él o ella seya xudíu. La mayoría de les corrientes del xudaísmu non ortodoxu dexen mohels femeninos, llamaos mohalot (hebréu: מוֹהֲלוֹת, plural de מוֹהֶלֶת mohelet, femenín del mohel), ensin restricción. En 1984, la doctora Deborah Cohen convertir na primera mohelet ; que foi certificáu pol programa Berit Milá del xudaísmu reformista. Dellos Xudíos contemporáneos opten por non circuncidar a los sos fíos y desenvolvieron una ceremonia de bienvenida que llamen el shalom brit. Esta ceremonia nun ta aprobada oficialmente poles organizaciones rabíniques, que faen l'encamientu de que los neños homes tienen de ser circuncidaos, anque'l problema de los conversos sigue siendo revesosu y la circuncisión de los conversos nun ye obligatoria nesti movimientu. === Islam === [[Ficheru:Circumcision central Asia2.jpg|thumb]] La circuncisión ye prauticada pola mayoría de los musulmanes, anque la so práutica vien de una tradición preislámica. Pa los musulmanes, la circuncisión ye tamién una cuestión de llimpieza, purificación y control sobre d'unu mesmu. L'Islam basa la práutica de la circuncisión na Xénesis 17, el mesmu capítulu bíblicu referíu polos xudíos. El procedimientu nun se menta explícitamente nel Corán, sicasí trátase d'una tradición establecida direutamente pol profeta del islam Mahoma (dempués de Abraham), polo que'l so práutica considérase una [[sunna]] (tradición del profeta) y ye bien importante nel Islam. Namái una de les [[madhab|cuatro escueles]] [[sunní]]es, la [[shafií]], considerar preceptiva, pero pal restu de los musulmanes nun ye obligatoria. La edá a la que se debe prauticar la circuncisión ye oxetu d'alderique y varia según los llugares. En dellos sitios, como [[Irán]], tien llugar de cutiu nel mesmu momentu de la nacencia. Sicasí, n'otros llugares puede esperase hasta los siete años, edá que munchos consideren como más fayadiza. Lo más importante ye que la operación seya realizada antes de la [[pubertá]]. La circuncisión d'un neñu celebrar con una fiesta familiar, na cual el circunciso recibe regalos. El momentu correponde cola finalización del mozu del so recitación de tol Corán, con un eventu de mayoría d'edá, como asumir la responsabilidá de la oración o compromisu diariu. La circuncisión puede celebrar con una familia o eventu de la comunidá. Los adultos incircuncisos que se converten al [[Islam]] nun tienen, dende'l puntu de vista doctrinal, obligación de faese prauticar esta operación, anque esiste una enraigonada creencia popular de que sí ye necesariu. La circuncisión (llamáu khitan) prauticar cuasi universalmente polos homes musulmanes. === Cristianismu === [[Pablo de Tarsu|Pablo]] encamentó nun forzar la circuncisión como parte de la salvación del home, en contra de los xudeocristianos, qu'entá creíen que yera necesariu pa ser parte del pueblu de Dios. La circuncisión siguió prauticándose ente les ilesies [[coptu|coptes]] d'[[Exiptu]] y [[Etiopía]]. Ente los cristianos, destaca de forma anecdótica que n'[[Inglaterra]], la [[Victoria del Reinu Xuníu|reina Victoria]] creía que la familia real baxaba del [[Rey David]]. Fixo circuncidar a los sos fíos y nietos, calteniéndose'l costume hasta finales del [[sieglu XX]], cuando la [[princesa Diana]] oponer a la circuncisión de los sos fíos.{{ensin referencies}} Un país de mayoría católica, les [[Filipines]], presenta una tasa de circuncisión del 100%. Paez qu'esta práutica cultural remontar a unos oríxenes prehispánicos y que foi fortalecida pola [[colonización]] norteamericana (1898-1946).{{ensin referencies}} Nel [[Nuevu Testamentu]], namái unu de los cuatro [[evanxeliu|evanxelistes]] noma de forma clara la circuncisión de [[Xesús de Nazaré|Cristu]]. Trátase de [[Evanxeliu de Lucas|Lucas]] (2:21): «Cuando s'hubieron cumplíu los ocho díes pa circuncidar al neñu, diéron-y el nome de Xesús, impuestu pol ánxel antes de ser concebíu nel senu».<ref>{{Biblia|Lucas|2:21}}</ref> Créese que'l primeru de xineru coincide cola circuncisión de Cristu según la relixón Católica, anque nun se comprobó que Xesús naciera'l 25 d'avientu. Y el mesmu [[Evanxeliu de Lucas|Lucas]] (1:59-60) comenta qu'Isabel y [[Zacarías (padre de Xuan el Bautista)|Zacarías]] llevaron al so fíu Juan (el futuru [[Xuan el Bautista]]) pa circuncidarlo: «Socedió que al octavu día vinieron pa circuncidar al neñu; y llamábenlu col nome del so padre, Zacarías; pero respondiendo la so madre, dixo: Non; va llamase Juan».<ref>{{Biblia|Lucas|1:59-60}}</ref> En delles de les sos epístoles, [[Pablo de Tarsu]], que se treslladó a la [[diáspora]] nel mediu helenu, llega a mentar que la circuncisión nun ye requerimientu pa ser parte del pueblu de Dios, anque nun ta refiriéndose si ye necesaria pal cuerpu humanu o non, una y bones él mesmu como xudíu tenía la circuncisión. ([[Primer epístola a los corintios|1ª Corintios]], 7:19): «La circuncisión nada ye, y la incircuncisión nada ye, sinón el guardar los mandamientos de Dios».<ref>{{Biblia|1 corintios|7:19}}</ref> (ver cites adicionales sobre la circuncisión, tomaes de les cartes de san Pablo en 'Discutiniu') Según el Nuevu Testamentu'l cristianismu nun riquir la circuncisión; El cristianismu nun lu prohibe tampoco. La Ilesia Católica anguaño caltién una posición neutral na práutica de la circuncisión non relixosa, y nunca s'encetó la cuestión de la circuncisión infantil en particular. Los cristianos coptos practiquen la circuncisión como un ritu de iniciación. La Ilesia ortodoxa etíope pide la circuncisión, con una prevalencia cuasi universal ente los homes ortodoxos d'Etiopía. En Sudáfrica, delles ilesies cristianes desaprueban la práutica, ente qu'otros riquen de los sos miembros. === Cultures africanes === Ciertos grupos culturales africanos, como la Yoruba y igbo de Nixeria, davezu circuncidan a los sos fíos.El procedimientu tamién ye prauticáu por dellos grupos culturales o llinies familiarres individuales nel Sudán, Zaire, Uganda y nel sur d'África. Pa dalgunos d'estos grupos, la circuncisión paez ser puramente cultural, fechu con nenguna significación relixosa o intención d'estremar los miembros d'un grupu.Pa otros, la circuncisión podría faese pa la purificación, o puede ser interpretáu como un signu de sometimientu. Ente estos grupos, inclusive cuando la circuncisión facer por razones de tradición, faise de cutiu nos hospitales.Nun ta claru cuántes muertes y mancadures son la resultancia de les circuncisiones tradicionales que se producen fora de los hospitales. === Cultures australianes === Dalgunos aboríxenes australianos utilicen la circuncisión como una prueba de valentía y autocontrol como parte d'un ritu de camín a la edá adulta, lo que resulta na pertenencia social y ceremonial completa. Puede acompañase por escarificación cuerpu y l'estracción de dientes, y puede ser siguíu más tarde por [[subincisión]] del pene. La circuncisión ye una de munches pruebes y ceremonies necesaries riquíes antes de considerar qu'un mozu algamó les conocencies abondes pa caltener y tresmitir les tradiciones culturales. La circuncisión tamién ta fuertemente acomuñáu cola familia d'un home, y ye parte del procesu necesariu pa preparar a un home pa tener una esposa y producir la so propia familia. == Circuncisión femenina == Por circuncisión tamién puede entendese una práutica na que se corta'l capuchón del clítoris. Considérase obligatoria en delles cultures. Esisten coleutivu que lu consideren una mutilación. == Circuncisión neonatal == A diferencia de la circuncisión prauticada por motivos relixosos, la circuncisión neonatal (o en naciellos) ye prauticada por motivos de tradición, de cultura, d'hixene y prevención d'[[enfermedá infeiciosa|enfermedaes infeicioses]] nos [[neonatos]] o naciellos.{{ensin referencies}} Foi a finales del [[sieglu XIX]] cuando s'anició la circuncisión neonatal por motivos non relixosos n'[[Inglaterra]], como midida preventiva contra la [[masturbación]],<ref>[http://www.noharmm.org/paige.htm] ''All About the Baby'' (Tou Avera del Ñácaru), un llibru d'educación popular de los años 1890, encamentaba la circuncisión infantil por esta razón. (Sicasí, nuna revisión de 1410 homes nos Estaos Xuníos en 1992, [http://www.circs.org/library/laumann/index.html Laumann] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070817122201/http://www.circs.org/library/laumann/index.html |date=2007-08-17 }} demostró que n'homes circuncidaos yera más probable la práutica, siquier una vegada al mes.) (n'inglés)</ref> ya inclusive pa la prevención de [[sífilis]],<ref>(1855) "On the influence of circumcision in preventing syphilis" ("Sobre la influencia de circuncisión en prevención de sífilis"). ''Medical Times and Gazette'' '''NS Vol II:''' 542–3.</ref> polo qu'esta práutica estender a cuasi tolos países anglofalantes. Anguaño, en munchos países de fala inglesa la tasa de circuncisión nos ñácaros menguó relativamente.{{ensin referencies}} En dalgunos [[estudiu epidemiolóxicu|estudios epidemiolóxicos]] observacionales, señalóse un aparente enclín de los neños circuncidaos a presentar menos [[infeición|infeiciones]] [[Orina|urinaries]] que los incircuncisos, y de los adultos a infestase pol [[VIH]] y a carecer menor [[cáncer]] de [[pene]].{{ensin referencies}} Pero lo cierto ye que n'Europa, onde la mayoría de los homes nun tán circuncidaos, hai una menor tasa de cáncer de pene, infeiciones urinaries ya infeiciones por [[VIH]] que nos EE.&nbsp;UU., onde la mayoría de los homes sí lu tán. Nos países onde se prautica la circuncisión neonatal, amás de les razones anteriores poles cualos los médicos encamienten la circuncisión, añader la de la hixene, una y bones el pene circuncidáu nun atropa una sustancia llamada [[esmegma]], que protexe y lubrica l'espaciu prepucial, anque al atropase produz mal golor. Sicasí, dellos especialistes, como [[Dimitri Christakis]], profesor de la [[Universidá de Washington]], suxeren qu'estes ventayes nun son necesaries, una y bones la naturaleza nun creara una parte del cuerpu que nun se precisara; amás de que cola fayadiza llimpieza, los problemes d'infeición pueden evitase. Nos países onde se prautica la circuncisión neonatal, ésta ye realizada namái por especialistes,{{ensin referencies}} como los urólogos. Por cuenta de estos riesgos, sobremanera cuando nun se lleva a cabu por especialistes médicos, la circuncisión a la [[Población humana|población]] xeneral nun s'encamienta como una práutica médica preventiva. (Referencies a la declaración oficial del 2012 de l'Academia Americana de Pediatría, apaecíes nel New England Journal of Medicine y otres publicaciones. Puede buscase en "Entrez PubMed" cola pallabra clave "Circumcision"). El glande del pene constantemente descubiertu vese espuestu a tou tipu d'influencies, tales como la fregadura cola ropa de vistir que, col tiempu, facer menos sensible a la [[estimulación sexual]]; esto puede llevar a que les [[rellaciones sexuales]] allárguense más de lo normal antes de la [[eyaculación]]. Esti repliegue de piel y mucosa, considerablemente dotáu con terminaciones nervioses, ye un órganu funcional: protexe les [[zona eróxena|zones eróxenes]] del pene flácido (glande, frenillo, cara interna del prepuciu), calteniéndoles d'estímulos cafiantes durante la vida cotidiana y de la queratinización, que alteriaría la so sensibilidá, y tien un papel importante nos estímulos sensoriales durante l'actividá sexual ([[coitu]], [[masturbación]], etc.); apurre la reserva de piel móvil que dexa una [[ereición]] completa, y poles sos propiedaes biomecániques, facilita'l movimientu de vaivén, amás de ser unu de los principales receptores nerviosos del estímulu sensorial. Dellos grupos consideren, por ello, que la circuncisión neonatal ye una [[mutilación sexual|mutilación]] de texíos sanos y funcionales, y polo tanto constitúi una violación a la integridá física d'un ser humanu, que pola so edá nun puede decidir por cuenta propia. La circuncisión neonatal ye xeneralmente segura cuando ye realizada por un profesional esperimentáu. Los entueyos agudos más comunes son sangráu, infeición y la eliminación de demasiao prepuciu o bien pocu prepuciu. Estos entueyos producir en menos del unu per cientu de los procedimientos, y constitúin la gran mayoría de toes los entueyos agudos de circuncisión nos Estaos Xuníos. Los entueyos menores asoceden nel trés per cientu de los procedimientos. Una tasa d'entueyu específicu ye malo de determinar por cuenta d'escasos datos sobre los entueyos ya inconsistencies na so clasificación.Les tases d'entueyos son mayores cuando'l procedimientu ye realizáu por un operador ensin esperiencia, en condiciones non maneres, o cuando'l neñu ta nuna edá más avanzada. Los entueyos agudos significatives asoceden raramente, presentar n'aproximao 1 de cada 500 procedimientos de naciellos nos Estaos Xuníos. Los entueyos severos a catastrófiques son abondo como conocese namái informes de casos individuales. L'índiz de mortalidá por cuenta de la circuncisión envalorar en 1 de cada 500.000 procedimientos neonatales realizaes dientro de los Estaos Xuníos. Otros posibles entueyos inclúin pene ocultu, pontes de piel, fístules uretrales y estenosis del meato. Estos entueyos pueden evitase con una téunica fayadiza. El procedimientu de la circuncisión puede llevar a la insatisfaición cola resultancia. Alrodiu de la circuncisión infantil rutinaria, esiste un discutiniu rellacionáu cola [[ética médica]], la xusticia, los [[derechos humanos]] y la ciencia.<ref name="BBC">{{Cita web |url=https://www.bbc.co.uk/mundo/noticias/2012/08/120821_circuncision_dilema_lp.shtml |títulu="Circuncisión: ¿cortar o nun cortar? Ési ye'l dilema", BBC Mundo |fechaaccesu=31 de marzu de 2017 }}</ref> Les posiciones de les principales organizaciones médiques del mundu van dende considerar que la circuncisión neonatal nun tien nengún beneficiu y tien riesgos significativos a tener un leve beneficiu pa la salú y pequeños riesgos. Nenguna organización médica importante encamienta que la circuncisión seya universal pa tolos neños (amás de los encamientos de la Organización Mundial de la Salú para determinaes partes d'África), o la prohibición del procedimientu. === Rutinaria o electiva === La circuncisión neonatal ye de cutiu escoyida por razones non médiques, como les creencies relixoses o les preferencies personales, posiblemente impulsaos poles normes sociales. Fora de les zones d'África con alta prevalencia de VIH / SIDA, la posición de les principales organizaciones médiques del mundu alrodiu de la circuncisión neonatal van dende considerar que tien un modestu beneficiu pa la salú que supera los pequeños riesgos a considerar que nun tien nengún beneficiu y unos riesgos significativos pa faer dañu. Nenguna organización médica importante encamienta pa la circuncisión neonatal universal, y nenguna organización médica importante pide prohibición tampoco. La Real Asociación Médica Holandesa, qu'espresa la oposición más fuerte a la circuncisión neonatal de rutina, nun riquir que la práutica declárese illegal pola esmolición de que los padres qu'aportunen nel procedimientu recurran a prauticantes mal entrenaos en llugar de profesionales de la medicina. Esti argumentu pa caltener el procedimientu nel ámbitu de los profesionales atópase en toles principales organizaciones médiques. Amás, les organizaciones de profesionales médicos aconseyen a vencer hasta ciertu puntu a les preferencies de los padres, de normal basáu en visites culturales o relixoses, na decisión d'aportar a circuncidar. Por cuenta de la epidemia de VIH / SIDA, l'África subsaḥariana ye un casu especial. L'afayu de que la circuncisión amenorga significativamente la tresmisión de muyer a home del VIH llevó a les organizaciones médiques que sirven a les comunidaes afeutaes a promover la circuncisión como métodu adicional de control del espardimientu del VIH. La Organización Mundial de la Salú (OMS) y ONXSIDA (2007) recomendarion la circuncisión como parte d'un programa integral pa la prevención de la tresmisión del VIH en zones con altes tases reinales de VIH, siempres y cuando'l programa incluya "el consentimientu informáu, la confidencialidad y ausencia de coacción". === La eliminación del prepuciu === Pa la circuncisión infantil, dispositivos como la pinza Gomco, Plastibell y pinza Mogen utilícense comúnmente nos EE.&nbsp;UU. Estos siguen el mesmu procedimientu básicu. De primeres, calcúlase la cantidá de prepuciu pa ser esaniciáu. El prauticante abre'l prepuciu al traviés del furu prepucial pa revelar el glande debaxo y asegurase de que ye normal antes de dixebrar el revestimiento interior del prepuciu (epiteliu del prepuciu) del glande. El médicu asitia'l dispositivu de la circuncisión (esto dacuando rique una hendidura dorsal), que se caltién hasta que'l fluxu de sangre detúvose. A lo último, el prepuciu tuéyese. Pa los adultos, la circuncisión realízase de cutiu ensin pinces, anque tamién tán disponibles dispositivos pa realizar la circuncisión. === El manexu del dolor === El procedimientu de la circuncisión causa dolor, y pa los naciellos esti dolor puede interferir cola interacción madre-nácaru o causar otros cambeos de comportamientu , polo que s'aboga pol usu de la analgesia. El dolor causáu pol procedimientu va xestionar de manera farmacolóxica y non farmacolóxicu. Métodos farmacolóxicos, como les inyeiciones pal bloquéu del dolor alcontraes o rexonales y cremes analxésiques tópiques, son seguros y efeutivos. El bloque d'aníu y bloquéu del nerviu dorsal del pene (DPNB) son los más eficaces nel amenorgamientu del dolor, y el bloque d'aníu puede ser más eficaz que la DPNB. Son más eficaces que EMLA (amiestu eutéctica d'anestésicos locales) crema, que ye más eficaz qu'un placebo.Atopáronse cremes tópiques qu'agafen la piel de los naciellos con baxu pesu al nacer, polo que les téuniques de bloquéu nerviosu del pene son recomiendadas nesti grupu. Pa los ñácaros, los métodos non farmacolóxicos, como l'usu d'una siella acolchada cómoda y un chupu non sacarosa son más eficaces nel amenorgamientu del dolor qu'un placebo, pero l'Academia Americana de Pediatría (AAP) establez que tales métodos son insuficientes por sigo solos y tienen d'utilizase pa complementar les téuniques más eficaces. Un procedimientu más rápido amenorga la duración del dolor; Atopóse que l'usu de la pinza Mogen pa dar llugar a un tiempu de procedimientu más curtiu y menos estrés inducíu pol dolor que l'usu de la pinza Gomco o Plastibell. Pa los adultos, l'anestesia xeneral ye una opción, y el procedimientu rique cuatro a seis selmanes d'astinencia de la masturbación o'l coitu pa dexar que la firida encarne. === Cuestiones étiques y llegales === Hai un llargu y brengosu alderique sobre les cuestiones étiques rellacionaes cola circuncisión, particularmente la circuncisión neonatal por razones distintes del beneficiu médicu direutu previstu. Hai trés partes arreyaes na decisión de circuncidar a un menor: el menor como'l paciente, los padres (o tutores) y el médicu. El médicu ta obligáu en virtú de los principios éticos de beneficencia (la promoción del bienestar) y non maleficencia ("primero, nun faer dañu"), y asina se carga cola responsabilidá de promover los meyores intereses del paciente y amenorgar al mínimu los daños innecesarios. Aquellos arreyaos tienen de sopesar los factores de lo que ye nel meyor interés del menor contra los daños potenciales del procedimientu. Con un naciellu arreyáu, la decisión faise más complexa por cuenta de los principios de respetu a l'autonomía y el consentimientu, como un naciellu nun puede entender o participar nun discutiniu lóxicu de los sos propios valores y los intereses. Un neñu mentalmente más maduru puede entender les temes arreyaes en dalgún grau, y el médicu y los padres puede provocar la entrada de neñu y sopesar afechiscamente nel procesu de toma de decisiones, anque la llei nun puede tratar dicha entrada como llegalmente informativa. Los especialistes n'ética y teóricos llegales tamién sostienen que resulta cuestionable que los padres tomen una decisión pal neñu que torga al neñu de tomar una decisión distinta por sigo mesmu dempués. Esa entruga puede llevantase pa la decisión de los padres, yá seya a circuncidar o non a circuncidar al neñu. Polo xeneral, la circuncisión d'un menor d'edá nun ye éticamente revesosa o llegalmente cuestionable cuando hai una indicación médica clara y apremiante pa la cual seya la meyor práutica aceptada pa resolvela. Cuando la circuncisión ye la intervención escoyida, el médicu tien una responsabilidá ética p'asegurar que'l procedimientu llevar a cabu de manera competente y segura p'amenorgar al mínimu los daños potenciales. A nivel mundial, la mayoría de les xurisdicciones llegales nun tienen lleis específiques sobre la circuncisión de los homes, pero la circuncisión infantil ye considerada llegalmente so les lleis esistentes en países como Australia, Canadá, Nueva Zelanda, el Reinu Xuníu y los Estaos Xuníos. Dellos países aprobaron lleis sobre'l procedimientu:. Alemaña dexa la circuncisión non terapéutica so determinaes condiciones, ente que la circuncisión rutinaria non relixosa ye illegal en Sudáfrica y Suecia. A lo llargo de la sociedá, la circuncisión considérase de cutiu por razones distintes de necesidá médica. Defensores de la salú pública de la circuncisión en cuenta que tenga un beneficiu netu, y polo tanto sentir que l'aumentu de la tasa de circuncisión ye un imperativu éticu. Encamiéntase realizar el procedimientu durante'l periodu neonatal, cuando ye más baratu y tien un menor riesgu d'entueyos. Ente que los estudios amuesen qu'hai un beneficiu modestu epidemiolóxica a la circuncisión, los críticos argumenten que'l númberu de circuncisiones qu'habría realizar se produciría un resultáu negativa de la salú pública polo xeneral por cuenta de la cantidá resultante d'entueyos o otros efeutos negativos (como'l dolor). Pinto (2012) escribe: "defensores sobrios y detractores de la circuncisión tán d'alcuerdu en que nun hai evidencia médica apolmonante pa sofitar cualquier llau." Esti tipu d'analís de costu-beneficiu ye altamente dependiente de los tipos y frecuencies de problemes de salú na población en discutiniu y cómo la circuncisión afecta a aquellos problemes de salú. Los padres supónse que tienen l'interés cimeru del neñu en mente. Éticamente, ye imperativu que'l médicu informe a los padres sobre los beneficios y riesgos del procedimientu y llograr el consentimientu informáu antes de realizar el mesmu. Na práutica, sicasí, munchos padres lleguen a una decisión alrodiu de la circuncisión del neñu antes de nacer, y un alderique sobre los beneficios y riesgos del procedimientu con un médicu nun se demostró que tienen un efeutu significativu na decisión. Dellos padres soliciten que'l so naciellu o un neñu mayor sían circuncidaos por razones non terapéutiques, como los deseos de los padres a que se xunten a la tradición familiar, les normes culturales o creencies relixoses. Al considerar una solicitú d'esti tipu, el médicu puede considerar (amás de los posibles beneficios médicos y daños) tales factores non médicos pa determinar l'interés cimeru del neñu y puede realizar éticamente el procedimientu. Igualmente, ensin un beneficiu médicu claru en rellación colos daños potenciales, un médicu puede tomar la posición ética que los factores non médicos nun contribúin lo suficiente como beneficios pa superar a los daños potenciales y negase a realizar el procedimientu.{{ensin referencies}} == Posiciones de les organizaciones de la salú == [[Ficheru:Rituelle Beschneidung.jpg|thumb|right|200px|Una circuncisión nun hospital alemán.]] * La Sociedá Sueca de Pediatría,<ref name="SwedishPaediatricSociety">{{Cita web |url=http://www.thelocal.se/39200/20120219/ |títulu=Swedish docs in circumcision protest |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120911104618/http://www.thelocal.se/39200/20120219 |fechaarchivu=11 de setiembre de 2012 }}</ref> la British Association of Paediatric Urologists<ref name="Nature2012">{{Obra citada|Rowena Hitchcock, president of the British Association of Paediatric Urologists, says that she is disappointed with the AAP policy because it recommends an “irreversible, mutilating surgery”. She says that her organization is considering a review of its current policy, which recommends circumcision for infants who are at severe risk of urinary tract infections, because the evidence of medical benefit is not definitive.}} [http://www.nature.com/news/doctors-back-circumcision-1.11296 Doctors back circumcision], 28 08 2012</ref> la Sociedá Suiza de Ciruxía Pediátrica<ref name="SociedadSuizadeCirug%2525C3%2525ADaPedi%2525C3%2525A1trica">Le Temps, 7 07 2012 [http://www.letemps.ch/Page/Uuid/802b61a2-c7a5-11y1-abf5-2f9119a838eb/La_circoncision_reste_une_opération_risquée "La circoncision reste une opération risquée"]</ref> y la Sociedá Alemana de Ciruxía Pediátrica<ref>[http://www.dw.de/dw/article/0,,16101556,00.html] "Children have to be old enough to give their consent to a religious circumcision, says leading pediatrician Maximilian Stehr. But the law does not need to be changed. Maximilian Stehr is a pediatric surgeon at the University Hospital in Munich and chair of the working group on pediatric urology at the Germany Association for Pediatric Surgery".</ref>protestaron contra la circuncisión non terapéutica de los neños, destacando l'ausencia de beneficios médicos, los riesgos d'entueyos y problemes rellacionaos cola ética y la [[integridá personal]]. * En 2004, en «La circuncisión: Información pa los padres», la [[Canadian Paediatric Society]] dixo que "dempués de revisar la evidencia científica y en contra de la circuncisión, la Canadian Paediatric Society nun encamienta la circuncisión rutinaria de los homes naciellos. Munchos pediatres yá nun realicen les circuncisiones".<ref name="CMAJ2"> {{Cita publicación |apellíu=Fetus and Newborn Committee |añu=1996 |mes = March |títulu=Neonatal circumcision revisited |publicación=Canadian Medical Association Journal |pmid = 8634956 |volume=154 |númberu=6 |pmc = 1487803 |páxines=769-780 |url=/english/statements/FN/fn96-01.htm |fechaaccesu=26 de febreru de 2006 }}</ref> * En xunu de 2006, la [[British Medical Association]] dixo que "la circuncisión pa fines médicos tien de prauticase cuando procedimientos menos invasivos nun tán disponibles o nun son tan efeutivos. La BMA abstúvose d'emitir específicamente una política con al respeutive de "la circuncisión non terapéutica", afirmando que, polo xeneral, "cree que los padres tendríen de tener derechu a tomar decisiones sobre la meyor manera de promover los intereses de los sos fíos, y recái na sociedá decidir qué llendes tienen d'imponese a les opciones de los padres".<ref name="BMAGuide2">{{Cita web |url=/ethics/consent_and_capacity/malecircumcision2006.jsp |títulu=The law and ethics of male circumcision - guidance for doctors |autor=Medical Ethics Committee |añu=2007 | mes = payares |editorial=[[British Medical Association]] |cita=The British Medical Association's position (June 2006) was that male circumcision for medical purposes should only be used where less invasive procedures are either unavailable or not as effective. The BMA specifically refrained from issuing a policy regarding “non-therapeutic circumcision,” stating that as a xeneral rule, it “believes that parents should be entitled to make choices about how best to promote their children's interests, and it is for society to decide what limits should be imposed on parental choices.}}</ref> * En 2007, de la que destaca la necesidá d'una decisión informada alrodiu de los riesgos y beneficios de la intervención, la OMS y el ONXSIDA indicaron que, n'África, la circuncisión ye una midida de prevención del SIDA, lo que puede amenorgar (cola prevención y l'usu del condón) el riesgu de tresmisión n'árees con epidemies xeneralizaes de VIH (prevalencia cimera al 3%) y onde la tresmisión ye predominantemente heterosexual.<ref>(n'inglés)[https://web.archive.org/web/http://data.unaids.org/pub/Report/2007/mc_recommendations_en.pdfl "New Data on Male Circumcision and HIV Prevention: Policy and Programme Implications" OMS - ONXSIDA].</ref> * En xunu de 2010, en «Non-therapeutic circumcision of male minors», la [[Real Asociación Médica Holandesa]] de los [[Países Baxos]] dixo que: "El puntu de vista oficial de la Real Asociación Médica Holandesa […] ye que la circuncisión non terapéutica de los neños homes ye una violación de los derechos del neñu a l'autonomía y la integridá corporal. Contrariamente a la creencia popular, la circuncisión puede dar llugar a complicaciones - hemorragia, infeición, estrechamientu de la uretra y ataques de llerza son particularmente comunes. La Real Asociación Médica Holandesa, poro, rique una fuerte política de disuasión. La Real Asociación Médica Holandesa fixo un llamamientu a los médicos a participar activa y enérxicamente pa informar a los padres teniendo en cuenta'l procedimientu por falta de beneficios médicos y los riesgos d'entueyos.".<ref name="KNMG">{{Cita web |títulu=Non-therapeutic circumcision of male minors (2010) |editorial=KNMG |fecha=12 de xunu de 2010 |url=/Diensten/knmgpublicaties/KNMGpublicatie/Nontherapeutic-circumcision-of-male-minors-2010.htm |cita=The official viewpoint of KNMG and other related medical/scientific organisations is that non-therapeutic circumcision of male minors is a violation of children's rights to autonomy and physical integrity. Contrary to popular belief, circumcision can cause complications – bleeding, infection, urethral stricture and panic attacks are particularly common. KNMG is therefore urging a strong policy of deterrence. KNMG is calling upon doctors to actively and insistently inform parents who are considering the procedure of the absence of medical benefits and the danger of complications.}}</ref> * En setiembre de 2010, el [[Royal Australasian College of Physicians]] dixo que "les esmoliciones de la ética y los derechos humanos plantegáronse con al respeutive de la circuncisión masculina infantil, yá que se reconoz que'l prepuciu tien un papel funcional, la operación nun ye terapéutica y el neñu ye incapaz de consentir. Dempués de revisar la evidencia anguaño disponible, el Royal Australasian College of Physicians calcula que la incidencia de la enfermedá modificable pola circuncisión, el nivel de proteición ufiertada pola circuncisión y la tasa d'entueyos de la circuncisión nun xustifiquen la circuncisión infantil de rutina n'[[Australia]] y [[Nueva Zelanda]]. Sicasí, ye razonable que los padres sopesen los beneficios y riesgos de la circuncisión y decidan si debe o non circuncidar al so fíu."<ref name="RACP">{{Cita web |títulu=Circumcision inf infant males. |editorial=Royal Australasian College of Physicians |fecha=setiembre de 2010 |url=/page/policy-and-advocacy/paediatrics-and-child-health |cita=Ethical and human rights concerns have been raised regarding elective infant male circumcision because it is recognised that the foreskin has a functional role, the operation is non-therapeutic and the infant is unable to consent. After reviewing the currently available evidence, the RACP believes that the frequency of diseases modifiable by circumcision, the level of protection offered by circumcision and the complication rates of circumcision do not warrant routine infant circumcision in Australia and New Zealand. However it is reasonable for parents to weigh the benefits and risks of circumcision and to make the decision whether or not to circumcise their sons.}}</ref> * N'agostu de 2012, l'Academia Americana de Pediatría (AAP) afirma que "la circuncisión electiva de los homes naciellos ye mayor que los riesgos del procedimientu" y que "los beneficios pa la salú son abondes pa xustificar l'accesu a esti procedimientu pa les families qu'escueyen", pero "nun son lo suficientemente grandes como pa encamentar la circuncisión rutinaria pa tolos homes naciellos". La AAP considera que los padres tienen de tomar la decisión final alrodiu de la circuncisión, dempués de recoyer información útil sobre los riesgos y beneficios del procedimientu.<ref name="NYTAAP">New York Times [http://www.nytimes.com/2012/08/27/science/benefits-of-circumcision-outweigh-risks-pediatric-group-says.html «Benefits of Circumcision Are Said to Outweigh Risks»]</ref><ref name="AAP2012">{{Cita publicación |títulu=Circumcision Policy Statement |publicación=PEDIATRICS |fecha=27 d'agostu de 2012 |volume=130 |númberu=3 |páxines=585-586 |doi=10.1542/peds.2012-1989}}</ref> Esta posición de la AAP provocó fuertes reaiciones na comunidá científica, y Willy Rozenbaum, codescubridor del virus del SIDA, amosóse "sorprendíu" por esta nuevu declaración: «encamentar la circuncisión pa toos y tien de ser sofitáu pola seguridá social nun sería d'interés (...) en tolos países occidentales. La circuncisión aprove un beneficiu rentable nos países onde la prevalencia del VIH ye alta, como n'África».<ref name="NouvelObservateur2012">[http://pourquoi-docteur.nouvelobs.com/-y-remboursement-de-la-circoncision-ne-se-justifie-pas-1125.html Dans les pays occidentaux, Le remboursement de la circoncision ne se justifie pas] ''Le Nouvel Observateur'', 29/08/2012</ref> Francois Desgrandchamps, direutor del departamentu d'uroloxía nel Hospital Saint-Louis en [[Francia]], ve a una decisión política y non médica: "La resultancia final ye'l dineru. Los pediatres quieren un reembolsu de la circuncisión".<ref name="NouvelObservateur2012" /> Na revista ''[[Nature]]'', Rowena Hitchcock, presidenta de la British Association of Paediatric Urologists, diz que ta "decepcionáu" cola política de la AAP porque encamienta una "ciruxía irreversible y mutilante".<ref name="Nature2012" /> Jbello: ",,,Y ye, a lo último, un argumentu asimétricu: si la circuncisión rutinaria del naciellu ufierta más beneficios que riesgos tien, tarrezo que la non circuncisión ufierta entá más beneficios pa entá menos riesgos" == Considerancies económiques == El costu-efeutividá de la circuncisión estudióse pa determinar si una política de circuncisión a tolos naciellos o una política de promoción y l'accesu de baxu costu o de baldre a la circuncisión de tolos homes adultos qu'escueyen que se traduciría en costos de salú de la sociedá polo xeneral más baxes. Yá que'l VIH/SIDA ye una enfermedá incurable que ye cara de remanar, hanse dedicador esfuercios importantes al estudiu de la rellación coste-eficacia de la circuncisión p'amenorgar el so espardimientu en partes d'África que tienen una alta tasa d'infeición y una baxa prevalencia de circuncisión. Dellos analises llegaron a la conclusión de que los programes de circuncisión d'homes adultos n'África son rentables y en dellos casos suponen d'aforru de costos. En Ruanda, la circuncisión atopóse ser rentable nuna amplia gama de grupos d'edá dende naciellos hasta adultos, el mayor aforru llógrase cuando'l procedimientu realizar nel periodu neonatal debíu al menor costu por procedimientu y de mayor plazu pa la proteición de la infeición por VIH. La circuncisión pa la prevención de la tresmisión del VIH nos adultos tamién s'hai encontradorentable en Sudáfrica, Kenia y Uganda, con un aforru de costos envaloraos nos miles de millones de dólares en 20 años. Hankins et al. (2011) envaloraron qu'una inversión de mil millones na circuncisión d'adultos nos 13 países africanos d'alta prioridá produciría mil millones n'aforros. == Defensores y detractores == Esiste un gran discutiniu en redol a la circuncisión, habiendo<ref>ver la pagina de discusion, d'este mesmu sitiu. reparar encendíu alderique empobináu polos mesmos, bien polarizaos. dalgún llegando inclusive a negar estos grupos. O nesta mesma pag, Pinto (2012) escribe: "''defensores sobrios y detractores'' de la circu". O la semeya del tio protestando en circ neonatal. </ref><ref>[http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa011688#t=letters] ye'l famosu, polemico, y fraudulento articulo de Castellsague y Bosch, de 2002, aqui, a la fin de retrucar a una critica, reconoz la esistencia de dambos. qu'inclusive padecio un ciberataque</ref><ref>[http://www.circinfo.net/anti_circumcision_lobby_groups.html] páx.de Brian Morris, el mas afamáu pro circ. nesta pagina reconoz la esistencia de grupos anti. Como interés, nos panfletos suel roblar Castellsague, vistu na anterior referencia</ref>defensores y detractores de la mesma. Ente los defensores estremen los siguientes coleutivos: * Médicos que practiquen la circuncisión, o prauticaron, ya interésa-yos defender les sos actuaciones. Ye importante señalar, que siquier n'Europa la mayoría d'estos médicos nun tán circuncidaos y polo xeneral son contrarios a realizar la circuncisión nos sos propios cuerpos. * Creyentes.Realizar por razones culturales o relixoses. * Pacientes satisfechos. El paciente a cencielles satisfechu afacer a la so nueva situación y prosigue la so vida. Pero hai otru tipu de pacientes ente los satisfechos, qu'en realidá nun la tán y qu'intenten sentise normales tratando que'l restu seya como ellos. Esta reaición ye conocida en psicoloxía como Fase de Negación del [[Duelu (psicoloxía)|duelu]]. Los detractores hasta formen un movimientu autu denomináu [[intactivismo]], formáu por: * Médicos. Esisten profesionales de la medicina que s'oponen a esta intervención. Tamién esisten médicos qu'ensin ser totalmente contrarios a la circuncisión, encamienten apostrala a aquelles situaciones onde los tratamientos alternativos nun funcionar. * Pacientes que se consideren víctimes. Intenten detener esta práutica por conocer en persona los sos efeutos. Una demostración clara de la so insatisfaición consiste n'intentos desesperaos por restaurar el prepuciu. Inclusive s'arrexunten n'organizaciones. La inorancia del so estáu en casos neonatales, la negación psicolóxica del dañu, o la vergüenza, faen que nun seya mayor el númberu de detractores. * Familiares, amigos, y amigos de pacientes afeutaos. == Restauración del prepuciu == Nun ye posible recuperar el prepuciu una vegada realizada la circuncisión. Esisten téuniques pa espurrir el texíu residual que quedó tres la circuncisión, por aciu l'aplicación de fuercies nidies y constantes, pero polo xeneral desconócense los sos efeutos, nun ta demostráu qu'ameyoren la calidá de vida de la persona, pa ciertos individuos esta téunica podría ser beneficiosa pero pa otros podría ser perxudicial. El prepuciu ye una estructura sofisticada y el simple estiramientu de la piel nun puede crear un nuevu prepuciu. == Ver tamién == * [[Fimosis]] * [[Prepuciu]] * [[Eritroplasia de Queyrat]] * [[Brit Milá]] * [[Esmegma]] * [[Kanno]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{Commons|Circumcision}} {{Tradubot|Circuncisión}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Circuncisión| ]] [[Categoría:Terminoloxía médica]] kn836l3ek5ldrt8okqhw4c05b0rc058 Conversión 0 114202 4376885 4369990 2025-06-17T14:24:35Z XabatuBot 43102 iguo testu: Cuando felicidá => Cuando dicha 4376885 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Caravaggio-The Conversion on the Way to Damascus.jpg|thumb|200px|''La conversión de san Pablo'', de [[Caravaggio]].]] {{otrosusos}} '''Conversión''' ye la práutica [[relixón|relixosa]] pola qu'una persona adopta como propies les creencies de la comunidá de [[creyente]]s a la que s'incorpora. Cuando dicha práutica realizar por daquién que tenía una [[creencia relixosa]] previa y distinta de la qu'asume, dende esi momentu pasa a ser consideráu pola comunidá creyente abandonada como un [[apóstata]] o un [[renegáu]]. Tien De estremase del [[ritu de camín]] o iniciación, el conxuntu d'aiciones [[ritual]]es con que'l [[neófito]] o [[catecúmenu]] ye reconocíu públicamente como miembru de la comunidá, y que na mayor parte de les cultures produzse acompañando al tránsitu biolóxicu que tien llugar tres la nacencia o tres la niñez, por tanto ensin tener otra creencia relixosa previa. == Conversión al cristianismu == {{VT|cristianización|cristianu renacíu}} ===Nel Nuevu Testamentu=== Nel ''[[Nuevu Testamentu]]'', utilízase'l términu [[idioma griegu|griegu]] ἐπιστρεφω ''(epistrepho)'', que quier dicir ‘volvese a’, y rellaciónase con [[Xesús]] o [[Dios]]. La [[conversión de San Pablo]], producida tres la so cayida del caballu nel camín de Damascu, ye la más famosa y espectacular de les descrites nel Nuevu Testamentu ([[Fechos de los Apóstoles]]). ===Edá Media n'España=== Na [[Edá Media]], la conversión de xudíos, producida en distintes circunstancies, delles sinceres y otres forzaes masivamente nel contestu de [[pogromos]], como la [[revuelta antixudía de 1391]] n'España, traxo de resultes la esistencia de comunidaes de conversos d'orixe xudíu, que n'España fueron denominaos [[cristianos nuevos]]. Los problemes sociales amenaos provocaron enfrentamientos como la [[Pedro Sarmiento|revuelta anticonversa de Toledo de 1449]], tres la que s'esixeron los [[estatutos de llimpieza de sangre]], un réxime de discriminación llegal contra los conversos. La esistencia de [[criptojudíos]] o ''judaizantes'' (dióse-yos el nome de [[marranu (judeoconverso)|marranu]]s a los de la [[corona de Castiella]] y el [[reinu de Portugal]]) y la rocea aplicada universalmente contra tolos conversos, judaizaran o non, caltener mientres tol [[Antiguu Réxime n'España]], y xustificó la creación de la [[Inquisición española]] y el decretu d'[[espulsión de los xudíos d'España]] de 1492. En [[Mallorca]] conformóse una comunidá endogámica de cristianos nuevos con carauterístiques bien particulares ([[chueta|chuetes]]). Nel casu de los musulmanes, tres la [[revuelta mudéxar]] de 1499-1502, producióse'l bautismu forzosu de tolos que quedaron n'España, pasando a ser denominaos [[moriscu|moriscos]], que tres nueves revueltes ([[Rebelión de les Alpujarras]] de 1568-1571) fueron esvalixaos pel interior de la Península y definitivamente oxetu de la [[espulsión de los moriscos]] de 1609. ===Conversiones al catolicismu nel mundu anglosaxón nel sieglu XX=== Mientres el [[sieglu&nbsp;XX]] surdió nel mundu anglosaxón una renacencia espiritual qu'afectó a relevantes escritores [[Cristianu conversu|conversu]]s, ente los que s'atopen: *[[Maurice Baring]] *[[Hilaire Belloc]] *[[Robert Benson]] *[[Gilbert Keith Chesterton|Chesterton]] *[[Christopher Dawson]] *[[T. S. Eliot]] *[[Graham Greene]] *[[Ronald Knox]] *[[C. S. Lewis]] *[[Malcolm Muggeridge]] *[[Dorothy Sayers]] *[[Edith Sitwell]] *[[J. R. R. Tolkien]] *[[Evelyn Waugh]] *[[Siegfried Sassoon]], etc. ==Conversión al islam== Un neo-[[musulmán]] o musulmán convertíu apocayá al [[islam]] ye denomináu ''Muallaf''. El más importante de los [[cinco pilares del islam]] (la creencia nun solu Dios, y en que Mahoma ye'l so profeta), ye'l que marca la conversión, que se produz desque'l nuevu creyente fai bonalmente esa [[oficiu de fe]], llamada [[shahada]].<ref>{{Cita web |url=http://www.convertstoislam.org/ |títulu=Converts to Islam |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100814020430/http://www.convertstoislam.org/ |fechaarchivu=2010-08-14 }}</ref> Na [[España musulmana]] medieval los conversos al islam yeren llamaos [[muladí]]es. == Conversión al xudaísmu Primeru'l [[Arrepentimientu]]. La norma xudía que regula la manera aceptable de convertise al [[xudaísmu]] denominar ''[[giur]]''. La decisión de convertise al xudaísmu tien de provenir del propiu convencimiento, demostráu polo que se diz y fai. === Procedimientu === Los requerimientos, dictaos pola ''[[halakha]]'' son los siguientes: *[[Circuncisión]]. *Bañu ritual por inmersión. *Entender y aceptar les obligaciones de ser un xudíu observante. De resultes de la conversión, el prosélitu pasa a ser parte del pueblu xudíu, con delles restricciones esistentes en delles de les denominaciones xudíes. == Conversión al sikhismu == Pa convertise al [[sikhismu]] tien de demostrase conocencia y entendimientu de los conteníos de ''[[Gurú Granth Sahib]]'' y demostrar maduror pa siguir el códigu de conducta sij<ref>[https://web.archive.org/web/20061105142536/http://www.allaboutsikhs.com/sikh-way-of-life/amrit-sanskar-ceremony-of-khande-di-pahul.html A Gateway to Sikhism|Amrit Sanskar (Ceremony of Khande di Pahul) - A Gateway to Sikhism]</ref> Esiste una ceremonia de iniciación na cual realícense una serie d'oraciones y actos rituales, numberaos de siguío:<ref>[http://www.sikhiwiki.org/index.php?title=Pahul Pahul - SikhiWiki, free Sikh encyclopedia<!-- Títulu xeneráu por un bot -->]</ref> *Llectura de les normes y obligaciones. *Aceptación de les normes y obligaciones. *Oraciones en redol al ''amrit'', o néctar, que se preparar añadiendo azucre a un bol con agua, per parte de los cinco ''piare''. *Repartu del néctar a los empecipiaos. *Oración y compromisu de los empecipiaos. *Comida compartida (''Kara Parshad''). == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == *{{cita llibru | isbn = 978-84-9840-022-9 | títulu = Escritor conversos: la inspiración espiritual nuna dómina d'incredulidad | año = 2008 | apellíu = {{versalita|Pearce}} | nome = Joseph | enllaceautor = Joseph Pearce | editorial = Pallabra | url = https://books.google.com/books?id=l4F1bbYuJEkC&pg=PP1 }} *{{cita llibru | isbn = 9788471188922 | títulu = Aventures de l'alma. En busca de la fe | añu = 1993 | apellíu = {{versalita|Baram}} | nome = Robert | editorial = Ediciones Pallabra }} * {{cita llibru | apellíu = {{versalita|Peraire Ferrer}} | nome = Jacinto | enllaceautor = | títulu = Conversos modernos a micrófonu abiertu | editorial = Ediciones De bona tinta | añu = 2014 | isbn = 9788494194955 | url = https://books.google.com/books?id=ly6YCgAAQBAJ&pg=PA9 }} * {{cita llibru | apellíu = {{versalita|Steichen}} | nome = Donna | enllaceautor = | títulu = Conversos. 12 testimonios recién | editorial = Ediciones Rialp | añu = 2011 | isbn = 9788432138362 | url = https://books.google.com/books?id=kJ5zKbwrFgcC&pg=PA7 }} == Enllaces esternos == *[https://web.archive.org/web/20070703211545/http://www.acymaqp.org.pe/content/view/156/ ACyMAqp.org.pe] (pautes pa conversión al cristianismu; Alianza Cristiana y Misionera d'Arequipa). *[http://www.convertingtojudaism.com/Espanol-Conversion-al-Judaismo.htm ConvertingToJudaism.com] (conversión al xudaísmu; n'español). *[http://www.zenit.org/article-28320?l=spanish Zenit.org] (“L'acontecimientu que camudó la vida de san Pablo”, de [[José Razinger|Benedicto XVI]]). {{Tradubot|Conversión}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Socioloxía de la relixón]] [[Categoría:Conversión relixosa]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos con plantía Otros usos a páxines que nun esisten]] dtaiozj8gb3ly30w6mrq5k9mg9n7xb2 Cincuesma 0 114235 4376923 4306780 2025-06-17T14:34:13Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá forma => dicha forma 4376923 wikitext text/x-wiki {{Ficha de fiesta |nome = Cincuesma |nome_oficial = |moteyo = |imagen = Pentecostés (El Greco, 1597).jpg |imaxe_tamañu = |imaxe_pie = ''Pentecostés'', por [[El Greco]]. |tipu = |celebrada_por = [[Cristianismu]] |allugamientu = |empiezo = |términu = |fecha = L'últimu domingu del [[Tiempu pascual]], la so fecha ye variable según el [[computus]].''([[Calendariu romanu xeneral|ritu romanu]])'' |estáu = |organizador = |participantes = |motivu = |significáu = |costumes = |rellacionada_con= |anterior = |siguiente = |web = |otru1_nome = |otru1 = |otru2_nome = |otru2 = |otru3_nome = |otru3 = }} :''Pal puntu de vista xudíu d'esta fiesta, vease [[Shavuot]].'' [[Ficheru:Pentecost mosaic.jpg|300px|right]] '''Cincuesma'''<ref>{{DALLA|cincuesma|12521}}</ref> o '''pentecostés'''<ref>{{DALLA|pentecostés|37283}}</ref> (del [[griegu antiguu|griegu]] πεντηκοστή ''pentēkostḗ'' ‘cincuentenu’) ye'l términu col que se define la fiesta cristiana del cincuentenu día del [[Tiempu pascual]]. Trátase d'una festividá que pon términu al [[tiempu de pascua]] y que configura la culminación solemne de la mesma Pascua, la so colofón y la so coronamiento.<ref>{{cita llibru|autor=Bernal|nome= José Manuel |títulu=Iniciación al añu llitúrxicu |añu=1984 |ubicación=Madrid |editorial=Ediciones Cristiandá |isbn=84-7057-357-8 |páxina=137 |url=https://books.google.com.ar/books?id=zpzx7KP-1jwC&pg=PA137&dq=%22Pentecost%C3%A9s+nun ye,+en+ning%C3%BAn+casu,+un+ap%C3%A9ndice+de+la Pascua,+sinón+la so+culminaci%C3%B3n+solemne%22&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwjC0PnJwZHMAhXIk5AKHSQZCX0Q6AEIJDAA#v=onepage&q=%22Pentecost%C3%A9s%20non%20ye%2C%20en%20ning%C3%BAn%20casu%2C%20un%20ap%C3%A9ndice%20de%20la%20Pascua%2C%20sinón%20la so%20culminaci%C3%B3n%20solemne%22&f=false |cita=Pentecostés nun ye, en nengún casu, un apéndiz de la Pascua, sinón la so culminación solemne.}}</ref> Mientres Pentecostés celebra la venida del [[Espíritu Santu]] y l'entamu de les actividaes de la [[Ilesia (organización)|Ilesia]]. Por ello tamién se-y conoz como la celebración del Espíritu Santu. Na lliturxa católica ye la fiesta más importante dempués de la [[Pascua]] y la [[Navidá]]. La lliturxa inclúi la [[Secuencia (lliturxa)|secuencia]] medieval ''[[Veni, Sancte Spiritus]]''. Nes Ilesies ortodoxes esisten amás la celebración de los Trés Divines Persones» o de la [[Trinidá (relixón)|Santa Trinidá]]. Les Ilesies occidentales celebren pa esta ocasión dende'l sieglu XIV la so propia fiesta llamada «Trinitatis» —la fiesta de la Santísima Trinidá— una selmana dempués del Pentecostés. Nes narraciones sobre Pentecostés de los [[Fechos de los Apóstoles]],<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Fechos+2%3A1-41&version=RVR1960;NVI Fechos 2, 1-41].</ref> axudícase-y al Espíritu Santu (en congruencia col [[Antiguu Testamentu]]) carauterístiques milagroses (carismes): él ufierta valentía y llibertá, fai posible la comprensión ([[Don de llingües|glosolalia]]), y fortifica una comunidá universal. == Pentecostés nel Antiguu Testamentu == El fondu históricu de tal celebración basar na fiesta selmanal xudía llamada [[Shavuot]] (fiesta de les selmanes), mientres la cual celébrase'l cincuentenu día de l'apaición de Dios nel [[monte Sinaí]]. Poro, nel día de Pentecostés tamién se celebra l'[[Diez Mandamientos|apurre de la Llei]] (mandamientos) al pueblu d'Israel.<ref name="Gran Enciclopedia Rialp">{{cita llibru |autor=VV.AA. |títulu=Gran Enciclopedia Rialp |añu=1989 |editorial=Ediciones Rialp |ubicación=Madrid |isbn=84-321-0690-9 |volume=18 |páxines=255-257}}</ref> Pentecostés yera una de les trés grandes fiestes xudíes y pa celebralo gran cantidá d'ellos xubíen a [[Xerusalén]] pa dar gracies a Dios y adora-y nel [[Templu de Xerusalén| Templu]]. A los 50 díes de la Pascua, los xudíos celebraben la Fiesta de les siete selmanes» o «Fiesta de les selmanes»,<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Éxodu%2034%3A22&version=RVR1960;NVI Éxodu 34, 22].</ref> que nos sos oríxenes tenía calter agrícola. Trátase de la festividá de la recoyida, día de gayola y d'aición de gracies,<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Éxodu+23%3A16&version=RVR1960;NVI Éxodu 23, 16].</ref> en que s'ufiertaben les primicias de lo producío pela tierra. Taba axustáu que la celebración tenía de festexase siete selmanes dempués de que s'empezar el primer llabor de la siega. Venía indicáu de la siguiente manera: {{cita|:«Vais Cuntar siete selmanes enteres a partir del día siguiente al sábadu, dende'l día en que llevaríais la faxina de la ufrienda mecida, hasta a otru día al séptimu sábadu, vais cuntar cincuenta díes...» (Levítico 23, 15-16).<ref name="Gran Enciclopedia Rialp" />}} polo que se trataba d'una fiesta móvil nel calendariu, yá que la so fecha dependía del ritmu de l'agricultura. Esta fixación tien delles interpretaciones según el sentíu que se dea a la pallabra «sábadu». Si'l día de sábadu entiéndese como festivu o día de la Pascua, entós la cuenta empezaba a otru día; [[Filón d'Alexandría| Filón]] y [[Flavio Josefo]] interpretaben la llei de dicha forma. La otra interpretación ye que si la pallabra «sábadu» entiéndese como'l séptimu día de la selmana, la cuenta empezaría'l domingu siguiente a la Pascua; los [[fariseos]] y una tradición samaritana interpretar d'esta otra forma.<ref name="Gran Enciclopedia Rialp" /> Más tarde, esta celebración convertir n'alcordanza y conmemoración de l'[[Alianza (Biblia)|Alianza]] del [[Monte Sinaí|Sinaí]], realizada unos cincuenta díes dempués de la salida d'Exiptu. Por designio divín, esta fiesta que los xudíos celebraben con tanta allegría convertir na fiesta de la «Nueva Alianza», la de la venida del Espíritu Santu con tolos sos dones y frutos.<ref>{{cita llibru|apellíos1=Fernández Carbajal|nome1=Francisco|títulu=Falar con Dios|fecha=2010|editorial=Ediciones Pallabra |allugamientu=Madrid |isbn=978-84-9840-039-7 |páxina=769}}</ref> == Pentecostés nel Nuevu Testamentu == Nun hai rexistros de la celebración d'esta fiesta nel sieglu I con connotaciones cristianes. Les primeres alusiones a la so celebración atopar n'escritos de san [[Ireneo de Lyon|Ireneo]], [[Tertulianu]] y [[Oríxenes]], a fines del sieglu II y principios del sieglu III. Yá nel sieglu IV hai testimonios de que nes grandes Ilesies de Constantinopla, Roma y Milán, según na [[península ibérica]], festexábase l'últimu día de la cincuentena pascual polo qu'esta cincuentena ta íntimamente xunida a la memoria» de Pentecostés.<ref name="Gran Enciclopedia Rialp" /> == Significáu teolóxicu del Pentecostés cristianu == {{AP|Espíritu Santu}} Nel cristianismu, Pentecostés ye'l frutu de la obra realizada por [[Cristu]], la resultancia de los sos merecimientos.<ref name="Cabodevilla">{{cita llibru |apellíu= Cabodevilla |nome= José María |capítulu= "Quedo con vós hasta'l fin de los sieglos": L'espíritu de Cristu |títulu= Cristu vivu. Vida de Cristu y vida cristiana |edición= 5a. |añu= 1977|editorial= Biblioteca d'Autores Cristianos |ubicación= Madrid |isbn= 978-84-220-0267-3}}</ref> Nel [[Nuevu Testamentu]] dizse dacuando que foi'l mesmu Cristu a cencielles quien unvió al ''Paráclito'', tamién traducíu como ''Consolador'', en referencia al Espíritu Santu.<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Juan+16%3A7&version=RVR1960;NVI Juan 16, 7].</ref> Otres vegaes que foi'l Padre pero, o bien a ruegos de Cristu,<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Juan+14%3A16&version=RVR1960;NVI Juan 14, 16].</ref> o bien en nome de Cristu.<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Juan+14%3A26&version=RVR1960;NVI Juan 14, 26].</ref> Nuna ocasión afírmase que lo unvió Cristu de parte del Padre.<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Juan+15%3A26&version=RVR1960;NVI Juan 15:26].</ref> Según Cabodevilla, toes estes espresiones denotan lo mesmo: la emisión del Espíritu per parte del Padre y del Fíu.<ref name="Cabodevilla" /> El [[Apocalipsis]] poner de manifiestu na siguiente frase: ''Un ríu d'agua vivo, resplandorientu como'l cristal, saliendo del tronu de Dios y del Corderu''.<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Apocalipsis+22%3A1&version=RVR1960;NVI Apocalipsis 22, 1].</ref><ref name="Gran Enciclopedia Rialp" /> Según los [[Nuevu Testamentu|escritos neotestamentarios]], l'Espíritu Santu ye l'Espíritu de Cristu».<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Romanos%208%3A9&version=RVR1960;NVI Romanos 8, 9]; [https://www.biblegateway.com/passage/?search=1+Pedro+1%3A11&version=RVR1960;NVI 1 Pedro 1, 11].</ref> Otres vegaes llamar l'Espíritu de Jesús» o «Espíritu de Xesucristu».<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Filipenses+1%3A19&version=RVR1960;NVI Filipenses 1, 19].</ref> Tamién-y lo llama «Espíritu del Señor»,<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Fechos+8%3A39&version=RVR1960;NVI Fechos 8, 39]; [https://www.biblegateway.com/passage/?search=2+Corintios+3%3A17-18&version=RVR1960;NVI 2 Corintios 3, 17-18].</ref> o «Espíritu del so Fíu».<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Gálates+4%3A6&version=RVR1960;NVI Gálates 4, 6].</ref> Foi [[Simón Pedro]] el primeru en explicitar el significáu del acontecimientu de Pentecostés nel so discursu pronunciáu esi mesmu día.<ref group="lower-alpha">Esi discursu ye recoyíu en [https://www.biblegateway.com/passage/?search=Fechos+2%3A14-36&version=RVR1960;NVI Fechos 2, 14-36].</ref> Yera l'empiezu de la efusión del Espíritu Santu que Dios prometiera pa la plenitú de los tiempos». Esos últimos tiempos, de los que se falaba nel [[Llibru de Joel]],<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Joel%202%3A28-32&version=RVR1960;DHH Joel 2, 28-32 (3, 1-5 na Biblia hebrea y na Biblia católica)].</ref> Nel [[Llibru de Ezequiel]],<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Ezequiel+36%3A27&version=RVR1960;NVI Ezequiel 36, 27].</ref> y, a lo último, nos [[Fechos de los Apóstoles]],<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Fechos+2%3A16-18&version=RVR1960;NVI Fechos 2, 16-18].</ref> empezaron cola muerte y resurrección de Xesucristu, que la so señal foi la de faer falar a los apóstoles como verdaderos profetes por aciu la efusión del Espíritu Santu.<ref name="Gran Enciclopedia Rialp" /> === L'Espíritu Santu en Jesús === [[Ficheru:Wuchzenhofen Pfarrkirche Medaillons.jpg|thumb|300px|Na ilesia parroquial de San Xuan Bautista en Wuchzenhofen, Leutkirch ([[Alemaña]]), esisten dos medallones na paré del fondu que representen dos momentos bíblicos na aición del [[Espíritu Santu]]: l'[[Anunciación]] y Pentecostés.]] Nel Nuevu Testamentu, l'Espíritu Santu apaez moviendo a Jesús mientres tola so vida. Foi l'Espíritu Santu quien cubrió'l senu maternu de [[María (madre de Xesús)|María]] primero que Jesús naciera.<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Lucas+1%3A35&version=RVR1960;NVI Lucas 1, 35].</ref> Más tarde, baxó de forma visible nel momentu del bautismu de Jesús,<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Mateo+3%3A16&version=RVR1960;NVI Mateo 3, 16].</ref> y darréu conducir al desiertu<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Lucas+4%3A1&version=RVR1960;NVI Lucas 4, 1].</ref> pa devolvelo depués a Galilea.<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Lucas+4%3A14&version=RVR1960;NVI Lucas 4, 14].</ref> El primer sermón de [[Cristu]] empieza asina: «L'Espíritu del Señor ta sobre mi».<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Lucas+4%3A18&version=RVR1960;NVI Lucas 4, 18].</ref> D'ellí que l'Espíritu Santu apaeza na Biblia operando na mesma llinia que Jesús.<ref name="Cabodevilla"/> [[Ireneo de Lyon]] resumir na siguiente frase: «El Padre complazse y ordena, el Fíu obra y forma, l'Espíritu nutre y amonta».<ref>Ireneo de Lyon. ''Adversus haereses'' 4,38. MG 7,1108.</ref> {{cita|La frase de Jesús: «Cuando venga Él, l'Espíritu de la verdá, va enseñavos tola verdá» (Juan 16:13) nun se refier tanto a noticies nueves cuanto a una mayor profundización de la doctrina dictada yá pol Maestru. La función magisterial del Espíritu Santu va amenorgar al mayor llume de lo yá revelao, a la manifestación d'elementos parciales, al descubrimientu de nuevos aspeutos nes verdaes yá teníes, a la deducción de consecuencies, al asesoramientu na aplicación de ciertes verdaes a determinaos sucesos. [...] He equí l'oficiu del Espíritu de Cristu: dar testimoniu de Cristu.<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Juan+15%3A26&version=RVR1960;NVI Juan 15, 26]; [https://www.biblegateway.com/passage/?search=1+Juan+5%3A6&version=RVR1960;NVI 1 Juan 5, 6].</ref><ref name="Cabodevilla"/>|[[José María Cabodevilla]]}} Hasta la muerte de Jesús, l'Espíritu Santu paecía tar circunscrito a les llendes normales de la so individualidá humana y del so radiu d'aición. Pero cuando morrió, apurrió'l so espíritu a Dios:<ref name="Grelot">{{cita llibru|apellíos = Grelot|nome = Pierre|capítulu= Espíritu de Dios |títulu = Vocabulariu de teoloxía bíblica|edición = 18a.| ubicación = Barcelona (España)|editor= Léon-Dufour, Xavier |editorial = Biblioteca Herder|añu= 2001| páxines = 296-303|isbn = 978-84-254-0809-0}}</ref> {{cita|Jesús [...] dixo: «Tou ta cumplíu». Ya inclinando la cabeza, apurrió l'espíritu.|Juan 19, 30}} Los escrituristes suelen interpretar qu'esa entrega arrámase de momentu sobre la Ilesia, polo cual nel Evanxeliu de Xuan apaez Jesús dándo-yos l'Espíritu Santu a los sos discípulos nel mesmu día de la so resurrección:<ref name="Grelot"/> {{cita|Al atapecer d'aquel día, el primeru de la selmana [...] Jesús díxo-yos otra vegada: «La paz tea con ustedes. Como'l Padre unvióme, yo tamién les unviada a ustedes.» De la mesma, sopló sobre ellos y díxo-yos: «Reciban l'Espíritu Santu.»|Juan 20, 19-22}} === L'Espíritu Santu na Ilesia === Na Ilesia, la venida del Espíritu Santu en Pentecostés nun foi un fechu aislláu sinón que la ta santificando de cutio, tamién a cada alma al traviés de les sos innumberables inspiraciones que, según san [[Francisco de Sales]] son: {{cita|(...) tolos curiosos, movimientos, reproches y reconcomios interiores, lluces y conocencies que Dios obra en nós, previniendo'l nuesu corazón coles sos bendiciones, pol so cuidu y amor paternal, con cuenta d'espertanos, movenos, emburrianos y atraenos a les santes virtúes, al amor celestial, a los bonos resolvimientos; nuna pallabra, a tou cuanto nos emponer a la vida eterna.<ref>{{cita llibru|apellíos1=Fernández Carbajal|nome1=Francisco|títulu=Falar con Dios|fecha=2010|editorial=Ediciones Pallabra S.A.|ubicación=Madrid|isbn=978-84-9840-039-7|páxines=771-772}}</ref>}} Pentecostés ye la confirmación de la promesa de Jesús: «Dientro de pocos díes vais ser bautizaos nel Espíritu Santu».<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Fechos+1%3A5&version=RVR1960;NVI Fechos 1, 5].</ref> Esto pon de manifiestu dellos aspeutos, ente los que se destacar:<ref name="Grelot"/> * La unidá espiritual de tolos que recibieron l'Espíritu de Jesús. {{cita|Un solu Cuerpu y un solu Espíritu [...]. Un solu Señor, una sola fe, un solu bautismu, un solu Dios y Padre de toos, que ta sobre toos, por toos y en toos.|Efesios 4, 4-6}} * La constitución d'una comunidá abierta a tolos pueblos. Esto vese simbolizáu pol llamáu ''milagru de Pentecostés'': toos oyíen falar a los apóstoles nel so propiu idioma.<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Fechos+2%3A1-11&version=RVR1960;NVI Fechos 2, 1-11].</ref> Ente que na soberbia de la construcción de la [[torre de Babel]] terminaron per confundir se toles llingües, de forma que naide podía entender al otru a puntu tal de quedar esa construcción inconclusa,<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Xénesis+11%3A1-9&version=RVR1960;NVI Xénesis 11, 1-9].</ref> Pentecostés visualízase como la restauración de la unidá perdida en Babel. * Si daquién tien l'Espíritu de Jesús, realiza los mesmos xestos de Jesús: anuncia la pallabra de Jesús;<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Fechos+5%3A42&version=RVR1960;NVI Fechos 5, 42]; [https://www.biblegateway.com/passage/?search=Fechos+6%3A7&version=RVR1960;NVI Fechos 6, 7]; [https://www.biblegateway.com/passage/?search=Fechos+9%3A20&version=RVR1960;NVI Fechos 9, 20]; [https://www.biblegateway.com/passage/?search=Fechos+18%3A5&version=RVR1960;NVI Fechos 18, 5].</ref> repite la oración de Jesús;<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Fechos+7%3A59&version=RVR1960;NVI Fechos 7, 59]; [https://www.biblegateway.com/passage/?search=Fechos+21%3A14&version=RVR1960;NVI Fechos 21, 14].</ref> perpetúa na fraición del pan l'aición de gracies de Jesús;<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Fechos+2%3A42&version=RVR1960;NVI Fechos 2, 42].</ref> y vive xuníu colos demás creyentes, compartiendo con ellos.<ref group="lower-alpha">[https://www.biblegateway.com/passage/?search=Fechos+2%3A44&version=RVR1960;NVI Fechos 2, 44]; [https://www.biblegateway.com/passage/?search=Fechos+4%3A32&version=RVR1960;NVI Fechos 4, 32].</ref> == Calendariu == Gráficamente los 50 díes cuntar de la siguiente forma: <center> {| {{tablaguapa}} |Llunes |Martes |Miércoles |Xueves |Vienres |Sábadu |" bgcolor="#FFFFFF"|[[Pascua|Domingu de Resurreición]] |- |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 2 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 3 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 4 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 5 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 6 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 7 |" bgcolor="#FFFFFF"|Segundu domingu de Pascua |- |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 9 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 10 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 11 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 12 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 13 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 14 |" bgcolor="#FFFFFF"|Tercer domingu de Pascua |- |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 16 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 17 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 18 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 19 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 20 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 21 |" bgcolor="#FFFFFF"|Cuartu domingu de Pascua |- |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 23 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 24 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 25 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 26 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 27 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 28 |" bgcolor="#FFFFFF"|Quintu domingu de Pascua |- |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 30 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 31 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 32 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 33 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 34 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 35 |" bgcolor="#FFFFFF"|Sestu domingu de Pascua |- |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 37 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 38 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 39 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 40 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 41 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 42 |" bgcolor="#FFFFFF"|[[Día de l'Ascensión|Ascensión del Señor]]<ref group="Nota">Tradicionalmente la [[Día de l'Ascensión|solemnidá de l'Ascensión del Señor]] celébrase'l xueves de la sesta selmana, cuarenta díes dempués de la Pascua de Resurrección; sicasí, distintes conferencies episcopales celebren esta solemnidá nel séptimu domingu de Pascua.</ref> o Séptimu domingu de Pascua<ref>{{cita llibru|autor=Aldazábal, José |títulu=Enséñame los tos caminos 8. Domingo ciclo A, Volume 8 |añu=2004 |ubicación=Barcelona |editorial=Centre de Pastoral Llitúrxica |páxina=227 |isbn=84-9805-006-5 |url=https://books.google.com.ar/books?id=ONluJKKUNlMC&pg=PA227&dq=%22ascensi%C3%B3n+del+Se%C3%B1or%22&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjz-qC1w_vWAhUEgZAKHXoeCyc4ChDoAQhnMAk#v=onepage&q=%22ascensi%C3%B3n%20d'el%20Se%C3%B1or%22&f=false}}</ref> |- |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 44 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 45 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 46 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 47 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 48 |" bgcolor="#FFFFFF"|Día 49 |" bgcolor="#FFFFFF"|[[Shavuot|Pentecostés]] |} </center> {| border="1" cellspacing="0" cellpadding="6"; margin-left:15px;" |-bgcolor=#F1FAFF |+style="padding-left: 1.5em;"align=center|'''Día del Pentecostés, 2002-2020''' |-bgcolor=#EAF6FD ! '''Añu''' !! '''[[Ilesia Católica|Católicos]]''' !! '''[[Ilesia Ortodoxa|Ortodoxos]]''' |-bgcolor=#F1FAFF ! '''2002''' || [[19 de mayu]] || [[23 de xunu]] |-bgcolor=#EAF6FD ! '''2003''' || [[8 de xunu]] || [[15 de xunu]] |-bgcolor=#F1FAFF ! '''2004''' ||colspan=2| [[30 de mayu]] |-bgcolor=#EAF6FD ! '''2005''' || [[15 de mayu]] || [[19 de xunu]] |-bgcolor=#F1FAFF ! '''2006''' || [[4 de xunu]] || [[11 de xunu]] |-bgcolor=#EAF6FD ! '''2007''' ||colspan=2| [[27 de mayu]] |-bgcolor=#F1FAFF ! '''2008''' || [[11 de mayu]] || [[15 de xunu]] |-bgcolor=#EAF6FD ! '''2009''' || [[31 de mayu]] || [[7 de xunu]] |-bgcolor=#F1FAFF ! '''2010''' ||colspan=2| [[23 de mayu]] |-bgcolor=#EAF6FD ! '''2011''' ||colspan=2| [[12 de xunu]] |-bgcolor=#F1FAFF ! '''2012''' || [[27 de mayu]] || [[3 de xunu]] |-bgcolor=#EAF6FD ! '''2013''' || [[19 de mayu]] || [[23 de xunu]] |-bgcolor=#F1FAFF ! '''2014''' ||colspan=2| [[8 de xunu]] |-bgcolor=#EAF6FD ! '''2015''' || [[24 de mayu]] || [[30 de mayu]] |-bgcolor=#F1FAFF ! '''2016''' || [[15 de mayu]] || [[19 de xunu]] |-bgcolor=#EAF6FD ! '''2017''' ||colspan=2| [[4 de xunu]] |-bgcolor=#F1FAFF ! '''2018''' || [[20 de mayu]] || [[27 de mayu]] |-bgcolor=#EAF6FD ! '''2019''' || [[9 de xunu]] || [[16 de xunu]] |-bgcolor=#F1FAFF ! '''2020''' || [[31 de mayu]] || [[7 de xunu]] |-bgcolor=#EAF6FD |} La solemnidá de Pentecostés ye una fiesta móvil, lo que significa que nun s'afita en rellación al calendariu civil, sinón que se celebra en fecha variable, según l'añu y el ritu en cuestión (ver cuadru amiesto). == Festividaes y celebraciones == El llunes dempués de Pentecostés ye día de fiesta en munchos países, como [[Andorra]], [[Alemaña]], [[Austria]], [[Bélxica]], [[Dinamarca]], [[Francia]], [[Hungría]], [[Islandia]], [[Liechtenstein]], [[Noruega]], los [[Países Baxos]], [[Rumanía]] (dende'l 2008), [[Suiza]] y [[Ucraína]]. Tamién ye festivu en delles comunidaes autónomes y ciudaes d'[[España]], como en [[Barcelona]], [[Ciudá Real]] y [[Zamora]]. === España === No referente a les celebraciones populares socedíes esti día, destaca en [[Almonte]], [[Provincia d'Huelva|Huelva]], [[Andalucía]], la celebración de la [[Virxe del Rocío]] ("El Blancu Palombu"); lleguen en romería hermandad de toes partes d'España. En [[Atienza]], [[Castiella|provincia castellana]] de [[provincia de Guadalajara|Guadalajara]], celébrase, dende l'añu [[1162]], la fiesta de [[Caballada de Atienza|La Caballada]], declarada [[Fiesta d'Interés Turísticu Nacional]]. En [[Santander (España)|Santander]], provincia castellana de [[Cantabria]], celébrase la [[Fiesta de la Virxe del Mar (Santander)|Fiesta de la Virxe del Mar]]. En [[Ciudá Real]], [[La Mancha|provincia manchega]] [[Provincia de Ciudá Real|homónima]], celébrase la [[romería]] de Santa María d'[[Alarcos]]. === Otros países === Na [[Roma|capital italiana]], y en [[Guadalajara (Méxicu)|Guadalajara]], [[Jalisco]], [[Méxicu]], celebrar a la [[Virxe del Divín Amor]]. == Cites bíbliques == {{llistaref|group=lower-alpha|4}} == Notes == <div class="references-small"> {{llistaref|grupu="Nota"}} </div> == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * {{cita llibru|apellíos = de Surgy|nome = Paul|capítulu= Pentecostés |títulu = Vocabulariu de teoloxía bíblica|edición = 18a.| ubicación = Barcelona (España)|editor= Léon-Dufour, Xavier |editorial = Biblioteca Herder|añu= 2001| páxines = 679-680|isbn = 978-84-254-0809-0}} * {{cita llibru|apellíu = Fernández Carbajal|nome = Francisco|capítulu= 96. Solemnidá de Pentecostés |títulu = Falar con Dios|edición =| ubicación=Madrid |editor= |editorial=Ediciones Pallabra S.A.|añu= 2010| páxines =|isbn = 978-84-9840-039-7}} === Bibliografía adicional === * {{cita llibru|apellíos= Keating |nome= Thomas|capítulu= El misteriu de Pentecostés |títulu= El misteriu de Cristu: la lliturxa como una esperiencia espiritual |allugamientu= New York, NY (EE. XX.)|editorial= The Continuum International Publishing Group |añu= 2005|páxines= 93-96|isbn= 0-8264-1173-8|url= https://books.google.com.ar/books?id=cw-QBK2WoaUC&pg=PA93&dq=Pentecost%C3%A9s&hl=es&sa=X&ei=DHW9T9a7KMqSgwfr3eW1Dw&ved=0CEgQ6AEwBDgK#v=onepage&q=Pentecost%C3%A9s&f=false }} == Ver tamién == * [[Lliturxa cristiana]] * [[Añu llitúrxicu]] * [[Virxe del Divín Amor]] * [[Pascua]] == Enllaces esternos == {{commonscat|Pentecost|Pentecostés}} * [http://www.vatican.va/liturgical_year/pentecost/2012/index_pentecoste_sp.htm Sitiu Oficial del Vaticanu Pentecostés 2012] * [http://www.vatican.va/phome_sp.htm Sitiu Oficial del Vaticanu] * [http://www.primeroscristianos.com/index.php?/news/view/empieza_el_decenario_a el_espiritu_santu/ Los primeros cristianos y Pentecostés] * [https://web.archive.org/web/20100419115047/http://ec.aciprensa.com/p/pentecostes.htm Pentecostés] na [[Enciclopedia Católica]] * [http://es.catholic.net/celebraciones/120/301/articulo.php?id=1270 Pentecostés] en [http://es.catholic.net/ Catholic.net] {{Tradubot|Pentecostés}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llibru de los Fechos de los Apóstoles]] [[Categoría:Espíritu Santu]] [[Categoría:Díes relixosos]] [[Categoría:Festividaes cristianes]] [[Categoría:Tiempu pascual]] c0tnxpub4878hdmed83kw4kqhq7v4dc Guerra civil china 0 114401 4376876 4293136 2025-06-17T14:19:37Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá fuercia => dicha fuercia 4376876 wikitext text/x-wiki {{Ficha de conflictu militar |nome_batalla = Guerra Civil China |parte_de = Parte de la [[Segunda Guerra Mundial]]<br /> y de la [[Guerra Fría]] |imaxe = Shangtang.jpg |descripción_imaxe = El [[Exércitu Popular de Lliberación]] atacando<br />posiciones defensives en [[Shangtang]] |conflictu = |fecha = [[1 d'agostu]] de [[1927]] - [[1 d'ochobre]] de [[1949]] <small>(22 años, 2 meses y 1 día)</small> |lugar = {{bandera|Taiwán}} [[República de China (1912-1949)|República de China]] |resultáu = Victoria del bandu [[PCCh|comunista]] |descripción = |casus = Fin de l'alianza ente [[Kuomintang|nacionalistes]] y [[Partíu Comunista de China comunistes]] contra [[Imperiu del Xapón|Xapón]] |territoriu = Establecimientu de la [[República Popular China]] y exiliu de los [[Kuomintang|nacionalistes]] a la islla de [[Taiwán]], recreando la [[República de China]] |combatientes1 = [[Ficheru:Naval Jack of the Republic of China.svg|20px|border|link=]] [[Exércitu Nacional Revolucionariu (China)|Exércitu Nacional Revolucionariu]] del [[Kuomintang]] |combatientes2 = {{Bandera|China|partíu}} Exércitu Colorado del [[Partíu Comunista de China Partíu Comunista]] <small>(denomináu [[Exércitu Popular de Lliberación]] dende [[1946]])</small> |comandante1 = [[Ficheru:Naval Jack of the Republic of China.svg|20px|border|link=]] [[Chiang Kai-shek]]<br />[[Ficheru:Naval Jack of the Republic of China.svg|20px|border|link=]] [[Bai Chongxi]]<br />[[Ficheru:Naval Jack of the Republic of China.svg|20px|border|link=]] [[He Yingqin]] |comandante2 = {{Bandera|China|partíu}} [[Mao Zedong]]<br />{{Bandera|China|partíu}} [[Zhu De]]<br />{{Bandera|China|partíu}} [[Lin Biao]] |soldaos1 = 4&nbsp;300&nbsp;000 <small>(xunetu de 1945)</small><ref name= Ref1 >Hsiung, James C. Levine, Steven I. [1992] (1992). M.E. Sharpe publishing. Sinón-Japanese War, 1937–1945. ISBN 1-56324-246-X.</ref><br />2&nbsp;500&nbsp;000 <small>(1946)</small><ref name=Code>[https://web.archive.org/web/20120121112118/http://privatewww.essex.ac.uk/~ksg/data/eacd_notes.pdf Uppsala conflict data expansion. Non-state actor information. Codebook] páxs. 5-6</ref><br />3&nbsp;650&nbsp;000 <small>(xunu de 1948)</small><ref name= Ref1 /><br />1&nbsp;490&nbsp;000 <small>(xunu de 1949)</small><ref name= Ref1 /> |soldaos2 = 1&nbsp;200&nbsp;000 <small>(xunetu de 1945)</small><ref name= Ref1 /><br />1&nbsp;200&nbsp;000 <small>(1946)</small><ref name= Code /><br />2&nbsp;800&nbsp;000 <small>(xunu de 1948)</small><ref name= Ref1 /><br />4&nbsp;000&nbsp;000 <small>(xunu de 1949)</small><ref name= Ref1 /> |baxes1 = |baxes2 = |campaña = }} La '''Guerra Civil China''', que duró dende [[agostu]] de [[1927]] hasta [[ochobre]] de [[1949]], foi'l conflictu que tuvo llugar en [[República Popular China|China]] ente'l [[Kuomintang|Kuomintang (o Partíu Nacionalista Chinu)]] (KMT) y el [[Partíu Comunista Chinu]] (PCCh). Empecipiar en [[1927]] dempués de la [[Espedición del Norte]], cuando la faición nacionalista del KMT, dirixida por [[Chiang Kai-shek]], depuró a los comunistes de l'alianza formada ente'l KMT y el PCCh. La guerra acabó en [[1950]] con un cese non oficial de les hostilidaes ente los bandos, quedando finalmente so control de los comunistes la [[China continental]] (incluyida la islla de [[Hainan]]), onde se proclamó'l nuevu réxime de la [[República Popular China]], mientres los nacionalistes llograben caltener el control sobre los territorios insulares de [[Taiwán]], [[Islles Pescadores|Pescadores]] y delles islles costeres de la provincia de [[Fujian]], territorios nos que se caltuvo hasta l'actualidá'l réxime de la [[República de China]]. == Oríxenes == === El primer Frente Xuníu === [[Ficheru:Whampoa-Sun.jpg|left|thumb|Sun Yat-sen na Academia Militar de Whampoa.]] [[Sun Yat-sen]], líder del [[Kuomintang]] (KMT), buscó l'auxiliu de les potencies estranxeres pa vencer a los [[señor de la guerra señores de la guerra]] que se fixeren col control del norte de China arriendes de la cayida de la [[dinastía Qing]]. Les democracies occidentales inoraron los esfuercios del líder nacionalista p'atraese la so ayuda. Sicasí, en [[1921]] Sun Yat-sen recurrió a la [[Xunión Soviética]]. Faciendo usu del pragmatismu políticu, los líderes soviéticos llanzaron una política ambigua en virtú de la cual sofitaben al KMT de Sun coles mesmes que al acabante fundar [[Partíu Comunista de China]] (PCCh). Los soviéticos esperaben l'afitamientu de los comunistes pero taben preparaos pa la victoria de cualesquier de los dos bandos. D'esta miente empecipióse la llucha pol poder ente los nacionalistes y los comunistes. En [[1923]] una declaración conxunta en [[Shanghai]] de Sun y de un representante soviéticu comprometieron a la Xunión Soviética a emprestar ayuda pa la unificación nacional de China. Los asesores soviéticos -el más prominente de los cualos, [[Mijaíl Borodin]], yera axente de la [[Komintern]]- empezaron a llegar a China en 1923 pa sofitar la reorganización y afitamientu del KMT según la llinia trazada pol [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]]. El PCCh recibiera de la Komintern instrucciones de cooperar col KMT y a los sos miembros animábase-yos a xunise a ellos siempres que los partíos caltuvieren les sos identidaes, formando asina'l Primer Frente Xuníu ente los dos partíos. El PCCh siguía siendo una agrupación menor naquel momentu: tenía 300 miembros en [[1922]] y para [[1925]] cuntaba solo con 1500 militantes. El KMT yá tenía 150&nbsp;000 efectivos en [[1922]]. El KMT, col sofitu soviéticu, creó en Moscú la [[Universidá Sun Yat-sen]] pa formar los futuros cuadros políticos. Los asesores soviéticos ayudaron a los nacionalistes a crear un institutu políticu destináu a la formación de propagandistes en téuniques de movilización de mases y en [[1923]] unviaron a Chiang Kai-shek a [[Moscú]] pa llevar a cabo estudio militares y políticos mientres dellos meses. Chiang fuera unu de los llugartenientes de Sun Yat-sen dende los díes de la [[Sociedá de l'Alianza]], el movimientu políticu precursor del KMT. Al regresu de Chiang Kai-shek, a finales de 1923, ésti tomó parte na creación de l'[[Academia Militar de Whampoa]] nes contornes de [[Cantón (China)|Cantón]], ciudá sede del Gobiernu mientres l'alianza KMT-PCCh. En [[1924]], Chiang Kai-shek pasa a dirixir l'academia y empecípiase el so ascensu escontra la posición de socesor de Sun Yat-sen como líder del KMT y unificador de toa China sol gobiernu nacionalista. === Espedición del Norte (1926-1928) y cisma nel KMT === Namái unos meses dempués de la repentina muerte de Sun, Chiang Kai-shek, na so calidá de comandante en xefe del [[Exércitu Nacional Revolucionariu (China)|Exércitu Nacional Revolucionariu]], empecipió la [[Espedición del Norte]] que llevaba tiempu retardada. Yera una aición en contra de los señores de la guerra y pretendía la unificación de China sol mandu del KMT. Nel norte los principales señores de la guerra yeren: * [[Duan Qirui]] de Anhui, apoderaba les provincies d'[[Anhui]], [[Jiangsu]], [[Zhejiang]], [[Fujian]] y [[Jiangxi]].<ref>[[:en:Anhui_clique|Anhui clique]]</ref>Llegó a cuntar con casi 50&nbsp;000 soldaos.<ref>[[:en:Zhili%E2%80%93Anhui_War|Zhili-Anhui War]]</ref> * [[Cao Kun]] de Zhili (güei [[Hebei]]), quién apoderaba les provincies de [[Hebei]], [[Suiyuan]], [[Shaanxi]] y [[Henan]].<ref>[[:en:Zhili_clique|Zhili clique]]</ref>Llegó a tener 200&nbsp;000 homes al so mandu. * [[Zhang Zuolin]] y [[Feng Yuxiang]] de Fengtian, apoderen [[Shandong]] y [[Liaoning|Manchuria Meridional]].<ref>[[:en:Fengtian_clique|Fengtian clique]]</ref>Llegaron a tener 250&nbsp;000 soldaos sol so comandu.<ref>[[:en:Second_Zhili%E2%80%93Fengtian_War|Second Zhili-Fengtian War]]</ref> * [[Yang Zengxin]] na provincia [[Xinjiang]].<ref>[[:en:Xinjiang_clique|Xinjiang clique]]</ref> * [[Ma Bufang]] de Ma, apoderaba les provincies de [[Qinghai]], [[Gansu (China)|Gansu]] y [[Ningxia]].<ref>[[:en:Ma_clique|Ma clique]]</ref> * [[Yan Xishan]] na provincia de [[Shanxi]].<ref>[[:en:Shanxi_clique|Shanxi clique]]</ref> Nel sur del país los principales señores de la guerra yeren: * [[Long Yun]] na provincia de [[Yunnan]].<ref>[[:en:Yunnan_clique|Yunnan clique]]</ref> * [[Bai Chongxi]] na provincia de [[Guangxi]]. Yera aliáu del KMT.<ref>[[:en:New_Guangxi_Clique|New Guanxi clique]]</ref> * [[Chen Jitang]] na provincia de [[Guangdong]]. Yera aliáu del KMT.<ref>[[:en:Chen_Jitang|Chen Jitang]]</ref> * Liu Xiang na provincia de [[Sichuan]].<ref>[[:en:Sichuan_clique|Sichuan clique]]</ref> Anque esti señores de la guerra teníen grandes exércitos y territorios, tendíen a faer aliances y guerres ente sigo de forma constante, debilitándose y torgando amenaciar de forma conxunta'l gobiernu del KMT, debilitaben el poder chino ante l'agresión xaponesa. Polo que se consideraba necesariu ganalos pa poder faer frente al expansionismo nipón. Sicasí, los mayores problemes pal poder de Chiang Kai-shek yeren los de dientro del so partíu, yá en [[1926]] el KMT taba estremáu en faiciones de derecha y d'esquierda, ente que la faición comunista interna tamién crecía. En [[marzu]] de [[1926]], n'albortando un intentu de secuestru, Chiang Kai-shek despidió a los sos consultores soviéticos, impunxo restricciones a la participación de los miembros del PCCh na direición, y xubió como líder preeminente del KMT. La Xunión Soviética, qu'entá deseyaba evitar una rotura ente Chiang y el PCCh, ordenó que los comunistes facilitaren la Espedición del Norte por aciu actividaes clandestines. La espedición finalmente foi empecipiada por Chiang en [[Cantón (China)|Cantón]] en xunetu de 1926 y duró hasta 1928, participaron más de 250.000 soldaos nacionalistes. [[Ficheru:Chiang Kai-shek Colour.jpg|thumb|right|Xeneralísimu Chiang Kai-shek en marzu de 1945.]] A principios de [[1927]], la rivalidá ente'l KMT y el PCCh dio llugar a una rotura nes files revolucionaries. El PCCh y la faición izquierdista del KMT decidieren el treslláu de la sede del Gobiernu nacionalista de [[Cantón (China)|Cantón]] a [[Wuhan]]. Pero Chiang, que la so Espedición del Norte taba resultando un ésitu, dispunxo les sos fuercies con oxetu de destruyir l'aparatu del PCCh en [[Shanghai]]. Chiang, cola ayuda de los baxos fondos de Shanghai, pretextando que les actividaes comunistes yeren social y económicamente disgregadoras, tomó por sorpresa a los comunistes y unionistes en Shanghai, arrestando y faciendo executar a cientos d'ellos el [[12 d'abril]] de 1927. La purga afondó la rotura ente Chiang y el gobiernu de Wuhan de [[Wang Jingwei]] (bracéu finalmente ganáu por Chiang Kai-shek) destruyendo coles mesmes les bases urbanes del PCCh. Chiang, espulsáu del KMT por estos acontecimientos, creó un gobiernu rival en [[Nankín]]. Nesi momentu China cuntaba con [[capital de China|trés capitales]]: el réxime de los señores de la guerra reconocíu internacionalmente y establecíu en [[Beixín]]; los comunistes y los izquierdistes del KMT en Wuhan; y el réxime cívicu-militar de los nacionalistes en Nankín, que siguiría siendo la capital de les fuercies nacionalistes mientres la década siguiente. Les previsiones de la [[Komintern]] paecíen empuestes al fracasu. Establecióse una nueva política por aciu la cual el PCCh tenía d'afalar alzamientos armaos nes ciudaes y nel campu como preludiu d'una futura fola revolucionaria. Los comunistes trataron en devanéu de tomar ciudaes como [[Nanchang]], [[Changsha]], [[Shantou]] y [[Cantón (China)|Cantón]], y los llabradores de la provincia de [[Hunan]] entamaron una revuelta rural conocida como [[Llevantamientu de la Collecha de Seronda]]. La insurrección foi dirixida por [[Mao Zedong]]. Pero a mediaos de 1927 el PCCh travesaba'l so peor momentu. Los comunistes fueren espulsaos de Wuhan polos sos aliaos de la izquierda del KMT quien, de la mesma, fueron derrocaos por un réxime militar. El KMT retomó la campaña contra los señores de la guerra y prindó Beixín (que foi bautizada col nome de Beiping) en xunu de 1928, arriendes de lo cual la mayor parte del este de China quedó so dominiu de Chiang y el Gobiernu de Nankín pasó a ser reconocíu internacionalmente como únicu gobiernu llexítimu de China. Los nacionalistes anunciaron qu'algamaren la primer fase de los trés previstes pola doctrina de Sun Yatsen pa la revolución, esto ye, unificación militar, tutela política y finalmente democracia constitucional. So la direición del KMT China se aprestaba pa empecipiar la segunda fase. Sicasí'l KMT tuvo qu'esperar hasta [[1930]], mientres la [[Guerra de les Planicies Centrales|Guerra de les Grandes Planicies]] que con un exércitu de 600&nbsp;000 nacionalistes pudieren sometese los señores de la guerra Yan Xinshan, Feng Yuxiang y [[Li Zongren]] (esti postreru derrocara a Bai Chongxi), que xuntos movilizaron 800&nbsp;000 homes, la guerra duró ente mayu y payares d'esi añu y costó la vida de 300&nbsp;000 combatientes. Tres ella'l norte y centru de China pasaron a control nacionalista. Otru señores de la guerra seríen ganaos pola invasión xaponesa de Manchuria al añu siguiente. == Etapes == === Campañes anticomunistes (1927-1937) === Mientres la [[Revolución Agraria (China)|Revolución Agraria]], los activistes del partíu comunista replegar a la clandestinidá o al campu onde promovieron un alzamientu militar que foi la [[revuelta de Nanchang]] del [[1 d'agostu]] de [[1927]], promovida por [[He Long]] y [[Zhou Enlai]] con sofitu de xefes militares como [[Zhu De]], [[Ye Ting]] y [[Liu Boncheng]]. Esi 1 d'agostu foi consideráu polos comunistes como l'empiezu de la llucha armada del so partíu y de la fundación del Exércitu Colorado Chinu. Estes fuercies rebalbes del KMT xunieron les sos fuercies a los llabradores rebalbos qu'entá quedaben y pasaron a controlar dellos territorios del sur de China, siendo'l so principal nucleu los montes [[Jinggang]] en [[Jiangxi]]. Los esfuercios de los nacionalistes por encalorar la revuelta fracasaron pero estropiaron seriamente al bandu comunista, pos en [[1928]], los cuadros del PCCh y el minúsculu Exércitu Colorado tuvieron d'abandonar los montes Jinggang y dirixise al oeste pa establecese n'otru territoriu montascosu ente les provincies de Jiangxi y [[Fujian]]. Nesti territoriu estableció un gobiernu provisional que'l [[7 de payares]] de [[1931]] proclamó la ''[[República Soviética de China]]'' con Mao Zedong como presidente. Esta ''república'' foi tamién denomada como soviet de [[Jiangxi]]. La so capital yera'l pueblu de [[Ruijin]]. N'albortando Chiang Kai-shek un golpe pa derrocalo lleváu a cabu por [[Feng Yuxiang]], [[Yan Xishan]] y [[Wang Jingwei]], dedicó los sos esfuercios a desfaer los restantes focos d'actividá comunista. Llanzóse ofensives contra los comunistes en [[Hubei]], [[Shanxi]], [[Gansu (China)|Gansu]], [[Henan]], [[Anhui]] y [[Honghu]], en nenguna d'estes campañes precisáronse más de 100&nbsp;000 soldaos pa ser esitoses. Pero cuando quixo acabase col nucleu o soviet de Jiangxi, onde se topaben les principales fuercies comunistes (lideraes por Mao Zedong y el comandante en xefe del Exércitu Coloráu, Zhu De) fracasóse. La primera ofensiva de 100&nbsp;000 soldaos, al mandu de Chiang Kai-shek y los sos llugartenientes [[Lu Diping]] y [[Zhang Huizan]], ente [[1930]] y [[1931]] contra 40&nbsp;000 comunistes, foi refugada con 15&nbsp;000 baxes;<ref>[[:en:First_Encirclement_Campaign_against_Jiangxi_Soviet|First Encirclement Campaign against Jiangxi Soviet]]</ref>la segunda d'abril y mayu de 1931 con 200&nbsp;000 soldaos, al mandu de Chiang Kai-shek y el so llugarteniente [[He Yingqin]], contra 30&nbsp;000 comunistes, fracasó a un costu de 30&nbsp;000 baxes;<ref>[[:en:Second_Encirclement_Campaign_against_Jiangxi_Soviet|Second Encirclement Campaign against Jiangxi Soviet]]</ref>la tercera empecipiar en xunetu del mesmu añu y duró dos meses, cuntó con 300&nbsp;000 soldaos, al mandu de Chiang Kai-shek y los sos llugartenientes He Yingqin y [[Chen Mingqu]], contra 30&nbsp;000 comunistes, pero albortó pola mor del [[incidente de Mukden]] en sufriendo 30&nbsp;000 baxes.<ref>[[:en:Third_Encirclement_Campaign_against_Jiangxi_Soviet|Third Encirclement Campaign against Jiangxi Soviet]]</ref>La cuarta campaña ([[1932]]-[[1933]]) cuntó con 500&nbsp;000 tropes, al mandu de Chiang Kai-shek y los sos llugartenientes He Yingqin, [[Chen Cheng]] y [[Cai Tingkai]], contra 70&nbsp;000 comunistes, empezó con delles victories pero les tropes de Chiang salieron bien mal paraes al tratar d'internase nel corazón de la [[República Soviética de China]] de Mao, perdiendo 30&nbsp;000 homes.<ref>[[:en:Fourth_Encirclement_Campaign_against_Jiangxi_Soviet|Fourth Encirclement Campaign against Jiangxi Soviet]]</ref>D'últimes a finales de 1933 Chiang llanzó una quinta campaña orquestada poles sos consultores alemanes qu'implicó'l cercu sistemáticu de la rexón soviética de [[Jiangxi]] por aciu [[wiktionary:ye:blocao|blocaos]] fortificaos. Los nacionalistes movilizaron más d'un millón de soldaos pa nun repitir los anteriores errores al subestimar al enemigu.<ref>[[:en:Fifth_Encirclement_Campaign_against_Jiangxi_Soviet|Fifth Encirclement Campaign against Jiangxi Soviet]]</ref>Yá na seronda de [[1934]] los comunistes, con 130&nbsp;000 homes, enfrentar a la posibilidá real de ser dafechu derrotaos. Paecía que llegara la hora de dar el golpe de gracia al PCCh, p'atacar dempués a los postreros señores de la guerra, antes de recuperar [[Manchuria]] de los sos ocupantes xaponeses. N'ochobre de 1934 los comunistes decidieron llevar a cabu una gran retirada con 86&nbsp;000 homes escontra l'oeste pa escapar de les fuercies del KMT que los escorríen. Ta retirada, que terminó cuando los comunistes algamaron, con solu 8000 homes, al pueblu de [[Yan'an]], centru del [[Soviet de Bao'an]] en [[Shaanxi]], otru enclave comunista, enllargar mientres un añu y 6000 quilómetros, siendo conocida darréu como la [[Llarga Marcha]]. Foi mientres esti episodiu que Mao Zedong adquier relieve finalmente a lo más líder comunista na [[Xunta de Zunyi]], una de les paraes d'esta marcha. Na so retirada, l'exércitu comunista (llamáu Primer Exércitu Coloráu) confiscó propiedaes y armes de los señores y terratenientes locales, reclutando amás a llabradores y probes, consolidando asina'l so curiosu ente'l pueblu. Les fuercies comunistes que quedaron de retaguardia nel soviet de Jiangxi (unos 28&nbsp;000 homes), fueron masacradas polos nacionalistes cuando'l 10 de payares entraron a Ruijin. Poco dempués de la llegada del Primer exércitu Colorado a Shaanxi, llegaron otres fuercies comunistes d'otres partes de China: el Segundu exércitu Coloráu, al mandu del comandante He Long y del so llugarteniente [[Xiao Ke]], y el Cuartu exércitu Coloráu, al mandu del comandante [[Zhang Guotao]]. [[Ficheru:Shanghai-house to house combat.jpg|framed|right|Soldaos xaponeses lluchen en Shanghai mientres la Segunda guerra sino-xaponesa.]] === La Segunda Guerra Sino-Xaponesa (1937-1945) === {{AP|Segunda Guerra Sino-Xaponesa}} Mientres la invasión y ocupación de [[Manchuria]] polos xaponeses, Chiang Kai-shek negar a aliase colos comunistes pa combatir a los nipones yá que consideraba a los primeres una amenaza de mayor valumbu. La guerra abierta declaróse'l [[7 de xunetu]] de [[1937]], tres el [[incidente de la Ponte de Marco Polo]], cuando tropes xaponeses aparcaes en Manchuria enfrentar al Exércitu Nacional Revolucionariu de la República de China nes cercaníes de la Ponte de Marco Polo, unos venti quilómetros al oeste de [[Beixín]]. La invasión xaponesa dexó asina al PCCh reagrupase na so base nortiza de Yan'an, ciudá dende la cual controlaben una parte de Shaanxi y de Mongolia Interior, según la totalidá de Gansu y Ningxia. Munchos intelectuales allegaos al PCCh, como la escritora [[Ding Ling]], xunir a los comunistes en Yan'an, mientres el réxime debilitáu de Chiang Kai-shek caltenía un control tenue sobre'l sur de China dende la capital provisional de [[Chongqing]], en siendo espulsáu de la so capital [[Nankin]] y de [[Wuhan]], socesivamente. La obstinación de Chiang Kai-shek en nun aliase a los comunistes provocó que'l [[12 d'avientu]] de [[1936]] los xenerales [[Zhang Xueliang]] y [[Yang Hucheng]], dambos del KMT, secuestrar y encamentáren-y a roblar una tregua colos comunistes. Esti episodiu pasaría a conocese como'l [[incidente de Xi'an]]. Los dos partíos alcordaron suspender les hostilidaes y formar un Segundu Frente Xuníu que concentrara toles sos enerxíes contra los xaponeses. L'Exércitu Colorado chinu pasó a formar parte del Exércitu Nacional Revolucionariu estremáu nel [[Octavu Exércitu de la Ruta]], qu'actuaría en defensa del altu valle de [[Ríu Mariellu]] y el [[Nuevu Cuartu Exércitu]], al sur d'esta posición. Sicasí l'alianza foi tan solo nominal. La collaboración y la coordinación xenuines ente'l KMT y el PCCh caltener so mínimos mientres tola [[Segunda Guerra Mundial]]. En plenu Segundu Frente Xuníu, los comunistes y el Kuomintang siguíen buscando'l llogru de ventayes territoriales na "China llibre" (esto ye, les zones ensin ocupar polos xaponeses o gobernaes por gobiernos títeres). La situación llegó a un puntu, a finales de [[1940]] y principios de [[1941]], en que tuvieron llugar topetes de considerable importancia ente les fuercies comunistes y les del KMT. N'avientu de 1940, Chiang Kai-shek esixó la retirada del [[Nuevu Cuartu Exércitu]], del PCCh, de les provincies d'[[Anhui]] y [[Jiangsu]]. Los mandos del Nuevu Cuartu Exércitu plegar a la retirada esixida pol KMT pero sufrieron la emboscada de fuercies nacionalistes que -yos infligieron una sonora derrota en xineru de 1941. Esti choque, conocíu como'l [[incidente del Nuevu Cuartu Exércitu]], debilitó la posición del Partíu Comunista en China central y punxo fin a cualesquier posible cooperación ente dambes faiciones que yá s'entainaben por tomar posiciones de cara a una guerra civil inevitable. === Continuación de la guerra y trunfu comunista (1945-1949) === {{AP|Revolución china de 1949}} [[Ficheru:1945 Mao and Chiang.jpg|miniaturadeimagen| Mao Zedong y Chiang Kai-shek brindando en 1946.]] El llanzamientu de la [[bomba atómica]] sobre ciudaes xaponeses y la entrada de la [[XRSS]] na [[Guerra del Pacíficu (1937-1945)|Guerra del Pacíficu]] llevaron a los nipones a una rindición muncho más rápida de lo que los chinos imaxinaren. Nos términos de la rindición incondicional del Xapón, dictaos polos [[Estaos Xuníos]], a les tropes xaponeses ordenóse-yos apurrise al KMT y non a los comunistes. El final repentín de la Segunda Guerra Mundial n'[[Asia Oriental]], provocó l'arribación de más de 1&nbsp;500&nbsp;00 homes del [[Exércitu Coloráu]] de la [[XRSS]] escontra les provincies [[Manchuria|manchúes]] col propósitu de tomar les posiciones xaponeses y recibir la rindición de 700&nbsp;000 efectivos nipones aparcaos na rexón. Esi mesmu añu Chiang Kai-shek acabaría llegando al convencimiento de qu'escarecía de los medios necesarios pa torgar que'l PCCh facer con Manchuria dempués de la retirada programada de los soviéticos. Pa evitalo llegó a un alcuerdu colos rusos, de manera que éstos retrasaren la so retirada hasta que'l KMT treslladara a la rexón a una cantidá abonda de los sos meyores homes y equipos. Los soviéticos aprovecharon l'allongamientu de la so estancia pa desmantelar tol parque industrial manchú y treslladalo al so país afaráu pola guerra. Tamién sofitaron l'establecimientu del PCCh nes zones rurales manchúes. El xeneral [[George Marshall]] llegó a China, tomando parte nes negociaciones pa un cese de les hostilidaes ente'l KMT y el PCCh. Según el so términos formaría un gobiernu de coalición que daría cabida a toles faiciones polítiques/militares de China. Nin los comunistes (representaos por [[Zhou Enlai]]) nin los unviaos de Chiang Kai-shek taben dispuestos a tolerar en ciertos aspeutos fundamentales nin a arrenunciar a los territorios adquiríos arriendes de la rindición xaponesa. La tregua fracasó na primavera de [[1946]] y anque les conversaciones siguieron alantre, Marshall recibió orde de retirase en xineru de [[1947]]. Col fracasu de les conversaciones de paz volver a un estáu de guerra a gran escala. Los comunistes llamaron a esta etapa ''Guerra de Lliberación'' (解放战争) y los sos antiguos Octavó Exércitu de la Ruta y Nuevu Cuartu Exércitu xuniéronse y pasaron a llamase dende 1946, [[Exércitu Popular de Lliberación]] (EPL). Magar que l'ayuda de los soviéticos a los comunistes foi exigua, los Estaos Xuníos socorrieron a los nacionalistes con escedentes de los sos suministros militares por valor de centenares de millones de [[dólar d'Estaos Xuníos|dólares]] y col préstamu arrogante de cientos de millones n'equipu militar. El gobiernu nacionalista buscó tardíamente, por aciu reformes internes, el sofitu popular. L'intentu foi, sicasí, infructuosu por cuenta de la [[corrupción política|corrupción]] desafranada del gobiernu y al caos político y económico qu'acompañó la so xestión, ensin faltar el fenómenu de la [[hiperinflación]]. A finales de [[1948]] les mires del nacionalismu yeren avesees. Les tropes del KMT, faltes de moral y de disciplina, evidenciaban nun tar al altor del EPL del PCCh. Ésti, al mandu del so comandante en xefe [[Zhu De]], taben firmemente establecíos nes zones rurales del norte y el nordeste (Manchuria). Anque los nacionalistes devasaben numbéricamente y en cantidá d'armes a los comunistes, controlaben un territoriu mayor y esfrutaben d'un considerable sofitu internacional, atopábense coles mesmes afeutaos pola enllargada guerra contra los xaponeses y foliaos poles obligaciones del gobiernu. En marzu de 1947, el KMT, realizó una victoria simbólica al tomar Yan'an, la capital comunista. Dempués de soportar numberosos reveses nes sos operaciones en Manchuria, especialmente no que se refier a tomar de les principales ciudaes como [[Mukden]] y [[Changchun]], el mayor retu foi [[Liaoshen]], qu'ente setiembre y payares los comunistes [[Batalla de Liaoshen|tomaron]] con 700&nbsp;000 soldaos y 300&nbsp;000 guerrilleros del ''Exércitu de Llabradores del Norte y Nordeste'' al mandu del comandante [[Lin Biao]] y de los sos llugartenientes [[Luo Ronghuan]] (comisariu políticu) y de [[Liu Yalou]]. De los 550&nbsp;000 soldaos nacionalistes (al mandu de Chiang Kai-shek y los sos llugartenientes [[Wei Lihuang]], [[Fan Hanjie]], [[Liao Yaoxiang]] y [[Liu Yujian]]) solo 78&nbsp;000 consiguieron escapar escontra'l sur. Tres la victoria, los comunistes facer del control de la rexón pa pasar a concentrase na guerra que se llibraba nel sur de la [[Gran Muralla China|Gran Muralla]].<ref>[[:en:Liaoshen_Campaign|Liaoshen Campaign]]</ref> N'abril de 1948, el EPL apoderar de Luoyang y pa setiembre les provincies de [[Jinan]] y de [[Shandong]] taben en manes comunistes, En apoderándose de Manchuria cola finalización del [[sitiu de Changchun]] (que llevó 6 meses de duración y la muerte 300&nbsp;000 civiles), los comunistes llanzaron una [[Batalla de Pingjin|ofensiva]] ente fines de 1948 y entamos de [[1949]] pa tomar la capital, Beiping. Un millón de soldaos comunistes del ''Exércitu de Llabradores del Norte y Nordeste'' al mandu de Lin Biao y el so lugarteniete Luo Ronghuan arollen a los nacionalistes del xeneral [[Fu Zuoyi]] qu'apenes sumaben quinientos mil homes. Tres la batalla los nacionalistes reculen al sur del Ríu Mariellu.<ref>[[:en:Pingjin_Campaign|Pingjin Campaign]]</ref> En xineru de [[1949]], Beiping foi tomada polos comunistes ensin disparar un tiru y devolvióse-y el so antiguu nome Beixín. Ente abril y payares les principales ciudaes camudaron de manes a favor del PCCh ensin apenes oponer resistencia. Na mayoría de los casos les zones agraries qu'arredolaben les ciudaes llevaben yá tiempu baxu control comunista. Nel oeste de Beixín y tres la ocupación d'esta, el comandante [[Peng Dehuai]] dirixó les tropes comunistes qu'ocuparon les provincies de [[Shaanxi]], [[Gansu (China)|Gansu]], [[Ningxia]] y [[Qinghai]]. Mientres al sur de la capital, na rexón d'[[Batalla de Huai-Hai|Huai-Hai]], en payares de [[1948]], los comunistes del ''Exércitu de Llabradores del Este'' y del ''Exércitu de Llabradores de les Planicies Centrales'', al mandu de los comandantes [[Liu Bocheng]], [[El so Yu]], [[Deng Xiaoping]] (comisariu políticu), [[Tan Zhenlin]] y [[Chen Yi]] y con una fuercia de 1&nbsp;200&nbsp;000 homes, ataquen a 900&nbsp;000 nacionalistes (al mandu de los xenerales [[Liu Chih]], [[Du Yuming]], [[Huang Wei]], [[Huang Baitao]], [[Qiu Qingquan]], [[Hu Lian]] y [[Li Mi]]), de los que 550&nbsp;000 queden atrapaos en [[Xuzhou]], siendo sitiaos. Cerca de 5,3 millones de llabradores son movilizaos polos comunistes pa faer les obres d'asediu alredor de la ciudá. En xineru de 1949 los asediados ríndense y los comunistes pasen a controlar toa'l territoriu al norte del ríu [[Yangtsé]].<ref>[[:en:Huaihai_Campaign|Huaihai Campaign]]</ref> [[Ficheru:Mao proclaiming the establishment of the PRC in 1949.jpg|thumb|right|Proclamación de la República Popular China (1 d'ochobre de 1949).]] N'abril, el EPL crucia'l ríu Yangtsé y ocupa Nankin. En [[mayu]] Shanghai cai en poder de los comunistes y n'ochobre cai tamién [[Cantón (China)|Cantón]]. Tres tomar d'esta última ciudá, el ELP amagó sobre les colonies británica de [[Ḥong Kong]] y portuguesa de [[Macáu]], y ocupar. Tres esto, les fuercies regulares del EPL ocuparon la islla de Hainan y avanzaron hasta la frontera cola [[Indochina Francesa]] y la provincia de Yunnan. Nesa zona atoparon el sofitu de la guerrilla comunista que taba actuando nes provincia de Guangdong y Guangxi dende 1945 y lliberara munchos territorios. Amás atopáronse coles fuercies comunistes-nacionalistes del [[Vietminh]] del líder vietnamita [[Ho Chi Minh]] y del comandante [[Vo Nguyen Giap]], coles mesmes en guerra contra los franceses y abellugaes en territoriu chinu. El EPL darréu sofitaría a dicha fuercia. Finalmente'l PCCh algamó la victoria total. El [[1 d'ochobre]] de [[1949]], [[Mao Tse-tung]] pronuncia la proclamación de la [[República Popular China]]. N'avientu, Chiang Kai-shek proclamó a [[Taipéi]], na islla de [[Taiwán]], como capital provisional de la [[República de China]] y siguió presentando al so gobiernu como única autoridá llexítima en China. Poco dempués torna al continente, pa siguir la llucha. En [[mayu]] de [[1950]], atrapaos en [[Chengdu]], capital de la provincia de Sichuan, Chiang Kai-shek y dellos cientos de miles de soldaos nacionalistes, xunto a dos millones de refuxaos, principalmente del Gobiernu y del mundu de los negocios, fuxeron de la China continental escontra la islla de Taiwán, dexando tras solo dellos focos aisllaos de resistencia. == Los dos bandos a partir de 1950 == Polo xeneral esperábase la cayida del Gobiernu nacionalista de resultes d'una invasión comunista de Taiwán. En principiu, los Estaos Xuníos nun amosaron tener un gran interés en sostener artificialmente al gobiernu de Chiang Kai-shek nel so trance final. La situación camudó dafechu arriendes de la invasión de [[Corea del Sur]] por tropes [[Corea del Norte|norcoreanas]] en xunu de 1950, dando llugar a la [[Guerra de Corea]]. Neses circunstancies consideróse políticamente invidable nos Estaos Xuníos el dexar una victoria comunista sobre'l KMT. El presidente d'Estaos Xuníos [[Harry S. Truman]] dio orde a la [[VII Flota de los Estaos Xuníos]] de qu'evitara cualesquier posible invasión comunista a Taiwán. Dellos historiadores estauxunidenses postularon que la perda de la China continental a favor de los comunistes dio al senador [[Joseph McCarthy]] la posibilidá de depurar el [[Departamentu d'Estáu de los Estaos Xuníos]] de presuntos elementos prochinos. Per otra parte ye posible que [[John Fitzgerald Kennedy]] nun cuntara con verdaderos espertos nel [[Alloñáu Oriente]] a la de formular la so política para con [[Vietnam]], de lo cual podría concluyise que la Guerra Civil China podría tener una rellación causal cola [[Guerra de Vietnam]]. Mentanto, nos [[años 1950]] y [[años 1960|1960]], teníen llugar escaramuzas intermitentes en zones costeres del continente. Sicasí, la poca disposición estauxunidense a dexase abasnar a un conflictu de mayor entidá dexó a Chiang Kai-shek lloñe de poder "reconquistar el continente", como gustaba de repitir constantemente. Aeronaves de la República de China bombardiaben oxetivos nel continente y socesivos grupos d'operaciones especiales norteamericanos desembarcaben con frecuencia na China continental matando soldaos de la República Popular China, secuestrando cuadros del PCCh, destruyendo infraestructura y apoderándose de documentos. La República de China perdió unos 150 homes nuna incursión realizada en [[1964]]. L'Armada de la República de China llevó a cabo incursiones navales de baxa intensidá, perdiendo dellos barcos en delles esfriegues col EPL. En xunu de 1949, la República de China declaró'l bloquéu de tolos puertos de la China comunista y la so marina trató d'interceptar tolos barcos estranxeros, principalmente d'orixe británicu y del bloque soviéticu. Por cuenta de que la rede ferroviaria del continente taba insuficientemente desenvuelta, el comerciu norte-sur dependía en gran parte del tráficu marítimu. Les actividaes navales de la República de China tamién causaron graves dificultaes a los pescadores del continente. En perdiendo'l continente, unos 1200 soldaos del KMT consiguieron fuxir a [[Myanmar|Birmania]] dende onde siguieron entamando ataques [[guerrilla|guerrilleros]] contra'l sur de China. El so líder, el xeneral [[Li Mi]] siguió tando en nómina del gobiernu de la República de China, que-y concedió'l títulu nominal de ''Gobernador de [[Yunnan]]''. De primeres, los Estaos Xuníos sofitaron a estos rebeldes y la [[CIA]] emprestó-yos el so ayuda. Arriendes de les protestes cursaes pol gobiernu birmanu ante la [[ONX]], los Estaos Xuníos primieron a la República de China por que retirara a les sos guerrilles. Pa finales de [[1954]] unos 6000 soldaos abandonaríen Birmania y Li Mi declaró eslleíes a les sos tropes. Sicasí miles d'homes permanecieron nos sos puestos y siguieron recibiendo órdenes y suministros secretamente de la República de China, y n'ocasiones inclusive refuerzos. Les incursiones na China comunista fueron cesando pasu ente pasu pa finales de los [[años 1960]], a midida que ameyoraba la infraestructura de la República Popular China. Restos de les tropes del Kuomintang asitiáronse definitivamente na zona tomando parte nel tráficu d'[[opiu]]. === Les Crisis del Estrechu de Taiwán === {{AP|Primer Crisis del Estrechu de Taiwán}} [[Ficheru:Taiwan Strait.png|right|thumb|280px|Estrechu de Taiwán.]]Anque los Estaos Xuníos considerar una carga militar, la República de China vía a les sos islles de Fujian como fundamentales pa cualesquier futuru intentu de reconquista de la China continental. El [[3 de setiembre]] de [[1954]] españó la [[Primer Crisis del Estrechu de Taiwán]] arriendes de los bombardeos realizaos pol Exércitu Popular sobre [[Quemoy]], amenaciando tomar les [[islles Dachen]]. El [[20 de xineru]] de [[1955]] l'Exércitu Popular tomó les cercaníes de [[Yi Kiang Shan]] produciendo la baxa d'una guarnición nacionalista de 720 homes que defendía la isla. El [[24 de xineru]] del mesmu añu'l [[Congresu de los Estaos Xuníos]] aprobó la [[Resolvimientu de Formosa]] qu'autorizaba al Presidente a defender les islles menores pertenecientes a la República de China. El Presidente [[Dwight Eisenhower]], lloñe d'embarcase nesa defensa, primió a Chiang Kai-shek por que sacupara a les sos 11&nbsp;000 efectivos y 20&nbsp;000 civiles de les islles Dachen, dexándoles cayer en manes de la República Popular China. La islla de Nanchi tamién s'abandonó, quedando namái les islles mayores de Quemoy y Matsu. La Primer Crisis del Estrechu de Taiwán terminó en marzu de 1955 col cese de los bombardeos entamaos pol Exércitu Popular y ante amenacies norteamericanes d'emplegar armes nucleares. La [[Segunda Crisis del Estrechu de Taiwán]] empezó'l [[23 d'agostu]] de [[1958]] por cuenta de un intensu bombardéu artilleru sobre Quemoy, terminando en payares del mesmu añu. Les patrulleras de la República Popular efectuaron un bloquéu a les islles, cortando les sos llinies de suministru. Anque los Estaos Xuníos refugaron el plan nacionalista de bombardiar les bateríes d'artillería del continente, apurriéronlos darréu [[Caza (avión)|caces]] y [[misil antiaéreo|misiles antiaéreos]]. Tamién apurrieron buques d'asaltu [[guerra anfibia|anfibiu]] pa llabores de suministru, una y bones un barcu nacionalista fuera fundíu na bocana del puertu, bloquiándolo por completu. El [[25 d'ochobre]] la República Popular anunció un cese'l fueu que s'efectuaría solamente en díes impares, de manera que Quemoy sería bombardiada interdiariamente los díes pares. A la fin de la crisis, Quemoy recibiera 500&nbsp;000 impautos d'artillería y 3000 civiles xunto con 1000 soldaos resultaron muertos o mancaos. Los fechos de Quemoy y Matsu cobraron una gran importancia de cara a les eleiciones a la presidencia de los Estaos Xuníos de [[1960]]. A midida que diben trescurriendo los [[años 1960]] el fueu d'artillería diba siendo reemplazáu polos panfletos. En xineru de [[1979]] la República Popular China fixo pública la so intención de dexar de bombardiar Quemoy y Matsu. Los choques armaos ente dambos bandos cesaron a pesar de la medría de les tensiones y de les maniobres militares de llanzamientu de misiles per parte de la República Popular que caracterizaron la [[Tercer Crisis del Estrechu de Taiwán]]. Dende finales de los [[años 1980]] tuvo llugar un creciente intercambiu económicu ente dambes partes anque la zona del estrechu de Taiwán sigue siendo un llugar bien delicáu, susceptible d'allugar un conflictu armáu ente los dos Chines. El clima políticu camudó arriendes de la democratización de Taiwán y una mayor visibilidá del movimientu pola [[independencia de Taiwán]] nos [[años 1990]]. == Personalidaes == === Kuomintang === * [[Chiang Kai-shek]] * [[Wang Jingwei]] * [[Liu Zhi]] * [[Du Yuming]] * [[Fu Zuoyi]] * [[Sun Liren]] * [[Li Zongren]] === Partíu Comunista === * [[Mao Zedong]] * [[Zhu De]] * [[Zhou Enlai]] * [[Lin Biao]] * [[Peng Dehuai]] * [[Chen Yi (comunista)|Chen Yi]] * [[Liu Bocheng]] * [[Nie Rongzhen]] === Señores de la Guerra === * [[Zhang Zuolin]] * [[Zhang Xueliang]] * [[Feng Yuxiang]] * [[Yan Xishan]] == Ver tamién == * [[Historia de China]] * [[República de China (1912-1949)]] * [[Historia de la República Popular China]] * [[Exércitu Nacional Revolucionariu (China)]] * [[Exércitu Popular de Lliberación]] * [[Estatus políticu de Taiwán]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Chinese Civil War}} * [http://www.portalplanetasedna.com.ar/revolucion_china.htm Resume de la Revolución China] * [https://www.imdb.com/title/tt0881200/ Ji jie hao (2007) Película basada na guerra civil china (cuerre l'añu 1948)] {{Tradubot|Guerra civil china}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia de China| ]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] [[Categoría:Historia de Taiwán]] giid4rw6h42zh1nstmoj5tfq0jnse7k Serie de Taylor 0 114474 4377054 4270603 2025-06-17T15:15:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá suma => dicha suma 4377054 wikitext text/x-wiki {{Ficha xenérica}} [[Ficheru:Sintay.svg|thumb|<small>A midida que aumenta'l grau del polinomiu de MacLaurin, s'[[aproximamientu|avera]] a la función. Ilústrense los aproximamientos de MacLaurin a <span style="color:#333333">sen(x)</span>, centraes en 0, de graos</small> <span style="color:red">1</span>, <span style="color:orange">3</span>, <span style="color:yellow">5</span>, <span style="color:green">7</span>, <span style="color:blue">9</span>, <span style="color:indigo">11</span> y <span style="color:violet">13</span>.]] [[Ficheru:Exp series.gif|right|thumb|La [[Gráfica d'una función gráfica]] de la función esponencial (n'azul), y la suma de los primeres ''n''+1 términos de la so serie de Taylor en redol a cero (en colloráu).]] En [[matemátiques]], una '''serie de Taylor''' ye un aproximamientu de [[función (matemátiques)|funciones]] por aciu una [[serie de potencies]] o suma de potencies enteres de polinomios como <math>( x-a )^n</math> llamaos términos de la serie, dicha suma calcular a partir de les [[Derivada|derivaes]] de la función pa un determináu valor o puntu <math>a</math> abondo derivable sobre la función y una redolada sobre'l cual converxa la serie. A la serie centrada sobre'l puntu cero, <math>a=0</math>, denominar tamién '''serie de McLaurin'''. Esti aproximamientu tien tres ventaja importantes: * la derivación ya integración d'una d'estes series puede realizase términu a términu, que resulten operaciones triviales; * puede utilizase pa calcular valores averaos de funciones; * ye posible calcular la optimidad del aproximamientu. Delles funciones non pueden escribise como serie de Taylor porque tienen dalguna [[Singularidá matemática|singularidá]]. Nestos casos de normal puede consiguise un desenvolvimientu en serie utilizando potencies negatives de ''x'' (vease [[Serie de Laurent]]). Por casu ''f''(''x'') = exp(−1/''x''²) puede desenvolvese como serie de Laurent. == Definición == La serie de Taylor d'una [[función (matemátiques)|función ''f'']] [[Analís real|real]] o [[Analís complexu|complexa]] ''ƒ''(''x'') [[Función de cutio diferenciable|infinitamente diferenciable]] nel [[Redolada (matemática)|redolada]] d'un númberu [[Númberu real|real]] o [[Númberu complexu|complexu]] ''a'' ye la siguiente [[serie de potencies]]: <!-- As stated below, the MacTaylor series need not equal the function. So please don't write f(x)=... here. In other words, DO NOT CHANGE ANYTHING ABOUT THIS FORMULA-->: {{ecuación|<math>f(a)+\frac{f'(a)}{1!}(x-a)+\frac{f''(a)}{2!}(x-a)^2+\frac{f^{(3)}(a)}{3!}(x-a)^3+\cdots</math>}} que puede ser escritu d'una manera más compacta como la siguiente [[Sumatorio|suma:]] {{ecuación|<math>\sum_{n=0}^{\infin} \frac{f^{(n)}(a)}{n!} (x-a)^{n}\,</math>,}} onde: * ''n!'' ye'l [[factorial]] de ''n'' * ''f''&nbsp;<sup>(''n'')</sup>(''a'') denota la n-ésima [[derivada]] de ''f'' pal valor ''a'' de la variable respectu de la cual derívase. La derivada d'orde cero de ''f'' ye definida como la mesma ''f'' y tantu {{nowrap|(''x'' &minus; ''a'')<sup>0</sup>}} como <math>0!</math> son dambos definíos como 1 (<math>0!</math> = 1). En casu de ser {{nowrap|''a'' {{=}} 0}}, como yá se mentó, la serie denominar tamién de McLaurin. Hai de solliñar que nuna serie de Taylor de potencies centrada en ''a'' de la forma <math>\sum^{}_{}a_n(x-a)^n</math> siempres puede faese el cambéu de variable <math>z=x-a</math> (colo que <math>x=z+a</math> na función a desenvolver orixinal) pa espresala como <math>\sum^{}_{}a_nz^n</math> centrada en 0. Depués hai que desfaer el cambéu de variable. Por casu, si quier desenvolvese la función <math>f(x)=x\ln x</math> alredor de ''a'' = 1 puede tomase <math>z=x-1</math>, de manera que se desenvolvería <math>f(z+1)=(z+1)\ln(z+1)</math> centrada en 0. == Historia == El filósofu eleata [[Zenón d'Elea]] consideró'l problema de sumar una serie infinita pa llograr un resultáu finito, pero refugar por consideralo imposible: la resultancia fueron les [[paradoxes de Zenón]]. Darréu, [[Aristóteles]] propunxo una resolución filosóficu a la paradoxa, pero'l conteníu matemático d'esta nun quedó resueltu hasta que lo retomaron [[Demócrito]] y dempués [[Arquímedes]]. Foi al traviés del métodu refechu de Arquímedes qu'un númberu infinitu de subdivisiones xeométriques progresives podíen algamar un resultáu trigonométrica finito.<ref>Kline, M. (1990) ''Mathematical Thought from Ancient to Modern Times''. [[Oxford University Press]]. páxs. 35-37.</ref> Independientemente, [[Liu Hui]] utilizó un métodu similar cientos d'años dempués.<ref>Boyer, C. and Merzbach, O. (1991) ''A History of Mathematics''. John Wiley and Sons. páxs. 202-203.</ref> Nel [[sieglu XIV]], los primeros exemplos del usu de series de Taylor y métodos similares fueron daos por [[Madhava de Sangamagrama]].<ref name="MAT 314">{{cita web | editorial=Canisius College | obra=MAT 314 | url=http://www.canisius.edu/topos/rajeev.asp | títulu=Neither Newton nor Leibniz - The Pre-History of Calculus and Celestial Mechanics in Medieval Kerala | fechaaccesu=9 de xunetu de 2006 | urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060806040307/http://www.canisius.edu/topos/rajeev.asp | fechaarchivu=6 d'agostu de 2006 }}</ref> A pesar de qu'anguaño nengún rexistru del so trabayu sobrevivió a los años, escritos de matemáticos hindús posteriores suxeren qu'él atopó un númberu de casos especiales de la serie de Taylor, incluyíos aquellos pa les [[funciones trigonométriques]] del senu, cosenu, tanxente y arcotangente. Nel [[sieglu XVII]], [[James Gregory]] tamién trabayó nesta área y publicó delles series de Maclaurin. Pero en [[1715]] presentóse una forma xeneral pa construyir estes series pa toles funciones pa les qu'esiste y foi presentáu por [[Brook Taylor]], de quién recibe'l so nome. Les series de Maclaurin fueron nomaes asina por [[Colin Maclaurin]], un profesor d'[[Edimburgu]], quién publicó'l casu especial de les series de Taylor nel [[sieglu XVIII]]. == Función analítica == Si una serie de Taylor converxe pa tou ''x'' perteneciente al intervalu (''a-r, a+r'') y la suma ye igual a ''f''(''x''), entós la función ''f''(''x'') llámase '''analítica'''. Pa comprobar si la serie converxe a ''f''(''x''), suelse utilizar una estimación del restu del [[teorema de Taylor]]. {{definición|Una función ye analítica si y solu si puede representase con una [[serie de potencies]]; los coeficientes d'esa serie son necesariamente los determinaos na fórmula de la serie de Taylor.}} Suelse averar una función por aciu un númberu finito de términos de la so serie de Taylor. El [[Teorema de Taylor]] facilita la estimación cuantitativa del error de felicidá [[aproximamientu]]. Denominar [[polinomiu]] [[Teorema de Taylor|de Taylor]] al númberu finito de los términos iniciales de la serie de Taylor d'una función. La serie de Taylor d'una función ye, en casu d'esistir, el [[Llende d'una socesión llende]] del polinomiu de Taylor d'esa función. Una función puede nun ser igual a la serie de Taylor nin siquier converxendo tal serie pa cada puntu. Una función igual a la so serie de Taylor nun [[Intervalu (matemática)#Intervalu abiertu|intervalu abiertu]] (o un discu nel [[planu complexu]]) denominar ''[[función analítica]]''.. == Series de McLaurin notables == [[Ficheru:TaylorCosCos.png|200px|thumb|La función cosenu.]] [[Ficheru:TaylorCosPol.png|200px|thumb|Un aproximamientu d'octavu orde de la función cosenu nel planu de los [[Númberos complexos|complexos]].]] [[Ficheru:TaylorCosAll.png|200px|thumb|Los dos imáxenes cimeres xuníes.]] De siguío numbérense delles series de Taylor de funciones básiques. Tolos desarrollos son tamién válidos pa valores complexos de ''x''. === [[Función esponencial]] y [[llogaritmu natural]] === :<math>e^{x} = \sum^{\infin}_{n=0} \frac{x^n}{n!}\quad, \forall x; n \in \mathbb{N}_0</math> :<math>\ln(1+x) = \sum^{\infin}_{n=1} \frac{(-1)^{n+1}}n x^n\quad\mbox{, pa } \left| x \right| < 1 </math> === [[Serie xeométrica]] === :<math>\frac{a}{1-x} = \sum^{\infin}_{n=0} ax^n\quad\mbox{ pa } \left| x \right| < 1</math> === [[Funciones trigonométriques]] === :<math>\sin x = \sum^{\infin}_{n=0} \frac{(-1)^n}{(2n+1)!} x^{2n+1}\quad, \forall x</math> :<math>\cos x = \sum^{\infin}_{n=0} \frac{(-1)^n}{(2n)!} x^{2n}\quad, \forall x</math> :<math>\tan x = \sum^{\infin}_{n=1} \frac{B_{2n} (-4)^n (1-4^n)}{(2n)!} x^{2n-1}\quad, \mbox{ pa } \left| x \right| < \frac{\pi}{2}</math> ::Onde ''B<sub>s</sub>'' son los [[Númberos de Bernoulli]]. :<math>\sec x = \sum^{\infin}_{n=0} \frac{(-1)^n Y_{2n}}{(2n)!} x^{2n}\quad\mbox{, pa } \left| x \right| < \frac{\pi}{2}</math> :<math>\csc{x}=\sum_{n=1}^\infty{\frac{2(2^{2n-1}-1)B_{n}x^{2n-1}}{(2n)!}}\quad\mbox{, pa } 0<\left |{x}\right |< \pi </math> :<math>\arcsin x = \sum^{\infin} \frac{(2n)!}{4^n (n!)^2 (2n+1)} x^{2n+1}\quad\mbox{, pa } \left| x \right| < 1</math> :<math>\arctan x = \sum^{\infin}_{n=0} \frac{(-1)^n}{2n+1} x^{2n+1}\quad\mbox{, pa } \left| x \right| < 1</math> === [[Funciones hiperbóliques]] === :<math>\sinh x = \sum^{\infin}_{n=0} \frac{1}{(2n+1)!} x^{2n+1}\quad , \forall x</math> :<math>\cosh x = \sum^{\infin}_{n=0} \frac{1}{(2n)!} x^{2n}\quad , \forall x</math> :<math>\tanh x = \sum^{\infin}_{n=1} \frac{B_{2n} 4^n (4^n-1)}{(2n)!} x^{2n-1}\quad\mbox{, pa } \left| x \right| < \frac{\pi}{2}</math> :<math>\sinh^{-1} x = \sum^{\infin}_{n=0} \frac{(-1)^n (2n)!}{4^n (n!)^2 (2n+1)} x^{2n+1}\quad\mbox{, pa } \left| x \right| < 1</math> :<math>\tanh^{-1} x = \sum^{\infin}_{n=0} \frac{1}{2n+1} x^{2n+1}\quad\mbox{, pa } \left| x \right| < 1</math> <P> === [[Función W de Lambert]] === :<math>W_0(x) = \sum^{\infin}_{n=1} \frac{(-n)^{n-1}}{n!} x^n\quad\mbox{, pa } \left| x \right| < \frac{1}{y}</math> Los númberos ''B''<sub>''k''</sub> qu'apaecen nos desarrollos de tan(''x'') y tanh(''x'') son [[Númberos de Bernoulli]]. Los valores C(α,''n'') del desenvolvimientu del binomiu son los coeficientes binomiales. Los ''Y''<sub>''k''</sub> del desenvolvimientu de sec(''x'') son [[Númberos de Euler]]. == Delles variables == La serie de Taylor puede xeneralizase a funciones de <math>d</math> variables: :<math> \sum_{n_1=0}^{\infin} \cdots \sum_{n_d=0}^{\infin} \frac{\partial^{n_1}}{\partial x_1^{n_1}} \cdots \frac{\partial^{n_d}}{\partial x_d^{n_d}} \frac{f(a_1,\cdots,a_d)}{n_1!\cdots n_d!} (x_1-a_1)^{n_1}\cdots (x_d-a_d)^{n_d} = </math> :<math> \sum_{n=0}^{\infty} {1 \over n!} \sum_{n_1+\cdots+n_d=n} {n \choose n_1 \cdots n_d} {\partial^n f(a_1,\cdots,a_d) \over \partial x_1^{n_1} \cdots \partial x_d^{n_d}} (x_1-a_1)^{n_1}\cdots (x_d-a_d)^{n_d}, </math>. onde <math>{n \choose n_1 \cdots n_d}</math> ye un [[coeficiente multinomial]]. Como exemplu, pa una función de 2 variables, ''x'' y ''y'', la serie de Taylor de segundu orde nuna redolada del puntu (''a'', ''b'') ye: :<math>f(x,y) \,</math> ::<math>\approx f(a,b) + f_x(a,b)(x-a) + f_y(a,b)(y-b) \,</math> :::<math>+ \frac{1}{2}\left( f_{xx}(a,b)(x-a)^2 + 2f_{xy}(a,b)(x-a)(y-b) + f_{yy}(a,b)(y-b)^2 \right). </math> Un polinomiu de Taylor de segundu grau puede ser escritu de manera compacta asina: :<math> T(\mathbf{x}) = f(\mathbf{a}) + (\mathbf{x} - \mathbf{a})^T \nabla f(\mathbf{a}) + \frac{1}{2} (\mathbf{x} - \mathbf{a})^T \nabla^2 f(\mathbf{a}) (\mathbf{x} - \mathbf{a}) + \cdots </math> onde <math>\nabla f(\mathbf{a})</math> ye'l [[gradiente]] y <math>\nabla^2 f(\mathbf{a})</math> ye la [[Matriz Hessiana|matriz hessiana]]. Otra forma: :<math> T(\mathbf{x}) = \sum_{|\alpha| \ge 0}^{}{\frac{\mathrm{D}^{\alpha}f(\mathbf{a})}{\alpha !}(\mathbf{x}-\mathbf{a})^{\alpha}} </math> == Aplicaciones == Amás de la obvia aplicación d'utilizar funciones polinómiques en llugar de funciones de mayor complexidá p'analizar el comportamientu local d'una función, les series de Taylor tienen munches otres aplicaciones. Dalgunes d'elles son: analís de llendes y estudios paramétricos de los mesmos, estimación de númberos irracionales acutando'l so error, teorema de L'Hopital pal resolución de llendes indeterminaes, estudiu de puntos estacionarios en funciones (máximos o mínimos relativos o punto silla d'enclín puramente creciente o decreciente), estimación d'integrales, determinación de converxencia y suma de delles series importantes, estudiu d'orde y parámetru principal d'infinitésimos, etc. == Ver tamién == * [[Serie matemática]] * [[Serie de Laurent]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{MathWorld|TaylorSeries|Serie de Taylor}} * [http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Projects/Pearce/Chapters/Ch9_3.html Madhava of Sangamagramma ] * [https://web.archive.org/web/20111123022056/http://math.fullerton.edu/mathews/c2003/TaylorSeriesMod.html Taylor Series Representation Module by John H. Mathews] * "[http://csma31.csm.jmu.edu/physics/rudmin/ParkerSochacki.htm Discussion of the Parker-Sochacki Method] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051202115417/http://csma31.csm.jmu.edu/physics/rudmin/ParkerSochacki.htm |date=2005-12-02 }}" * [https://web.archive.org/web/20070605020930/http://stud3.tuwien.ac.at/~y0004876/taylor/Taylor_en.html Another Taylor visualisation] - where you can choose the point of the approximation and the number of derivatives * [http://numericalmethods.eng.usf.edu/topics/taylor_series.html Taylor series revisited for numerical methods] at [http://numericalmethods.eng.usf.edu Numerical Methods for the STEM Undergraduate] * [http://cinderella.de/files/HTMLDemos/2C02_Taylor.html Cinderella 2: Taylor expansion] * [http://www.sosmath.com/calculus/tayser/tayser01/tayser01.html Taylor series] * [http://www.efunda.com/math/taylor_series/inverse_trig.cfm Inverse trigonometric functions Taylor series] {{Tradubot|Serie de Taylor}} [[Categoría:Series matemátiques|Taylor]] [[Categoría:Ciencia y teunoloxía del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Ciencia de 1715]] b6lbdncty3d0s5csioqm49psljoszf5 Teoremas de incompletitud de Gödel 0 114489 4377067 4320003 2025-06-17T15:16:19Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá sentencia => dicha sentencia 4377067 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:1925 kurt gödel.png|thumb|250px|[[Kurt Gödel]] a los 19 años d'edá, cinco años antes de la demostración de los teoremas.]] Los '''teoremas de incompletitud de Gödel''' son dos célebres teoremas de [[lóxica matemática]] demostraos por [[Kurt Gödel]] en [[1931]]. Dambos tán rellacionaos cola esistencia de [[proposición|proposiciones]] [[Independencia (lóxica matemática)|indecidibles]] en ciertes teoríes [[aritmética|aritmétiques]]. El primer teorema de incompletitud afirma que, so ciertes condiciones, nenguna teoría matemática formal capaz de describir los [[númberos naturales]] y l'aritmética con abonda espresividá, ye al empar [[consistencia (lóxica)|consistente]] y [[Completitud semántica|completa]]. Esto ye, si los [[axoma|axomes]] de dicha teoría nun se contradicen ente sigo, entós esisten enunciaos que nun pueden probase nin refutarse a partir d'ellos. En particular, la conclusión del teorema aplícase siempres que la teoría aritmética en cuestión sía recursiva, esto ye, una teoría na que'l procesu de deducción pueda llevase a cabu por aciu un [[algoritmu]]. La prueba del teorema ye totalmente esplícita y nella constrúi una fórmula, denotada davezu {{math|''G''}} n'honor a Gödel, pa la que dada una demostración de la mesma, puede construyise una refutación, y viceversa. Sicasí, la interpretación natural de dicha sentencia en términos de númberos naturales ye verdadera.<ref name="GEBintro">Vease la parte dedicada a [[Kurt Gödel|Gödel]] na introducción de {{Harvsp|Hofstadter|1989}}.</ref> El segundu teorema de incompletitud ye un casu particular del primeru: afirma qu'una de les sentencies indecidibles de dicha teoría ye aquella que «afirma» la consistencia de la mesma. Esto ye, que si'l sistema d'axomes en cuestión ye consistente, nun ye posible demostralo por aciu dichos axomes. Los teoremas de incompletitud de Gödel son unu de les grandes meyores de la lóxica matemática, y supunxeron —según la mayoría de la comunidá matemática— una respuesta negativa al [[Problemes de Hilbert|segundu problema de Hilbert]].<ref name="GEBintro" /> == Contestu == Los teoremas de incompletitud de Gödel establecen ciertes llimitaciones sobre lo que ye posible demostrar por aciu un razonamientu matemáticu. Pa falar con precisión sobre qué «puede demostrase» o non, estúdiase un modelu matemáticu denomináu [[teoría (lóxica matemática)|teoría formal]]. Una teoría formal consta d'una serie de signos y un conxuntu de regles pa manipolialos y combinalos. Por aciu estes regles pueden estremase ciertes coleiciones de signos como [[fórmula bien formada|fórmules]], y ciertes socesiones de fórmules como demostraciones. Los teoremas d'una cierta teoría son entós toles fórmules que puedan demostrase a partir d'una cierta coleición inicial de fórmules que s'asuman como [[axomes]]. A una teoría formal pueden axudicáse-y ciertes propiedaes en función de lo que sía capaz de demostrar. * Una [[consistencia lóxica|teoría consistente]] nun contién contradicciones, esto ye, nun ye posible demostrar al empar una fórmula y la so [[negación lóxica|contraria]]. Una teoría que nun sía consistente nun tien utilidá: debíu al [[principiu d'esplosión]], a partir d'una contradicción pueden demostrase toles sos fórmules, y nun sirve pa modelizar razonamientos matemáticos. *Una [[completitud sintáctica|teoría completa]] «respuende cualquier entruga», nel sentíu de que pa caúna de les sos fórmules o bien ye demostrable, o bien esiste una demostración de la so contraria (ye refutable). Una teoría completa ye óptima, y correspuéndese cola intuición sobre la [[verdá lóxica]]: al igual que toa sentencia tien de ser verdadera o falsa, nuna teoría completa toa fórmula ye demostrable o refutable. Sicasí, el primer teorema de incompletitud establez que, so ciertes hipótesis, una teoría formal nun puede tener dambes propiedaes al empar. La primera d'elles ye que sía una [[teoría aritmética]], esto ye, que los sos símbolos sirvan pa describir los [[númberos naturales]] y les sos operaciones y rellaciones; y que sía capaz de demostrar delles propiedaes básiques sobre ellos. La segunda hipótesis ye que sía una teoría recursiva, lo cual significa que les regles pa manipoliar los sos signos y fórmules nes demostraciones han de poder executase por aciu un [[algoritmu]]: una serie precisa de pasos ensin ambigüedá que pueda llevase a cabu nun tiempu finito, ya inclusive implementase por aciu un [[programa informáticu]]. == Primer teorema == L'enunciáu del primer teorema reza: {{teorema|títulu=Primer teorema de incompletitud de Gödel|1=Cualquier teoría aritmética recursiva que sía consistente ye incompleta.}} La demostración d'esti teorema pasa por construyir una cierta fórmula, la sentencia de Gödel» {{math|''G''}}, que nun puede ser probada nin refutada en {{math|''T''}}: nin {{math|''G''}} nin {{math|¬''G''}} (la negación de {{math|''G''}}) son teoremas de {{math|''T''}}. Dizse entós que {{math|''G''}} y {{math|¬''G''}} son indecidibles o [[independencia lóxica|independientes]] en {{math|''T''}}. Pa llegar a esta, Gödel desenvolvió un métodu pa codificar signos y fórmules por aciu númberos, llamáu [[numberación de Gödel]]. Usando esta numberación, ye posible traducir les propiedaes d'una teoría formal {{math|''T''}}, tales como «estos signos constitúin una fórmula» o «estes fórmules nun son una demostración en {{math|''T''}}», a propiedaes aritmétiques de dichos númberos. En particular, la sentencia de Gödel {{math|''G''}} ye una fórmula aritmética que'l so significáu ye «nun esiste una demostración de {{math|''G''}} na teoría {{math|''T''}}», o n'otres pallabres, «nun soi demostrable na teoría {{math|''T''}}». === Consecuencies === La sentencia de Gödel {{math|''G''}} nun ye demostrable pero ye cierta, pos afirma precisamente la so propia indemostrabilidad.<ref>Esto namái ye ciertu na '''interpretación natural''' en que les variables de la teoría interprétense como los [[númberos naturales]].</ref> Esto significa que nenguna teoría aritmética nes condiciones del teorema ye capaz de demostrar tolos enunciaos verdaderos de l'aritmética.<ref name="GEBintro" /> Amás, anque {{math|¬''G''}} sía falsa (por afirmar lo contrario que {{math|''G''}}) nun ye refutable (puestu {{math|''G''}} ye indemostrable). Esta sentencia puede tomase como axoma si deseyar y esto nun produz una contradicción. La teoría resultante contién munchos de los enunciaos verdaderos sobre los númberos naturales y dellos falsos, empezando por {{math|¬''G''}}. Los oxetos descritos por una teoría asina formen un [[aritmética non estándar|modelu non estándar]] de l'aritmética.<ref>Vease {{Harvsp|Hofstadter|1989|loc=§XIV}} pa una esposición de nivel entemediu sobre l'aritmética non estándar.</ref> Tomando {{math|''G''}} (o la so contraria) como axoma llógrase una nueva teoría {{math|''T<nowiki>'</nowiki>''}} na que {{math|''G''}} (o la so contraria) ye demostrable automáticamente. Sicasí esto nun invalida'l teorema, yá que {{math|''G''}} afirma'l so indemostrabilidad relativa a la teoría {{math|''T''}}. La nueva teoría {{math|''T<nowiki>'</nowiki>''}} ye tamién incompleta: puede atopase una nueva sentencia independiente {{math|''G<nowiki>'</nowiki>''}}, qu'afirma «nun soi demostrable en {{math|''T<nowiki>'</nowiki>''}}». A última hora, nuna teoría formal que sía consistente y completa tien de fallar dalguna de les hipótesis: o bien nun ye recursiva y nun hai un [[algoritmu]] pa estremar los axomes del restu de fórmules; o bien nun son aritmétiques, y nun inclúin les propiedaes básiques necesaries de los númberos naturales. Por casu, na demostración del [[teorema de completitud semántica]] utilícense teoríes consistentes y completes que nun son recursivas.<ref>Vease {{Harvsp|Boolos|2007|loc=§17.2}}.</ref> Per otru llau, l'[[aritmética de Presburger]] ye una coleición d'axomes sobre los númberos naturales qu'omite delles de les sos propiedaes, a tal puntu qu'una teoría basada nellos pue ser consistente y completa.<ref>Vease {{Harvsp|Boolos|2007|loc=§24}}.</ref> == Segundu teorema == El segundu teorema de incompletitud amuesa otru exemplu esplícitu d'una fórmula que nenguna teoría aritmética puede demostrar, amás de {{math|''G''}}. De nuevu, usando la numberación de Gödel, puede atopase una fórmula, denotada {{math|Consis ''T''}}, que'l so significáu ye «nun puede atopase una contradicción en {{math|''T''}}», o n'otres pallabres, «{{math|''T''}} ye consistente». {{teorema|títulu=Segundu teorema de incompletitud de Gödel|1=En toa teoría aritmética recursiva consistente {{math|''T''}}, la fórmula {{math|Consistente ''T''}} nun ye un teorema.}} La demostración del segundu teorema rique traducir el primeru a una fórmula. El primer teorema afirma, ente otres coses, que si {{math|''T''}} ye consistente, entós {{math|''G''}} nun ye demostrable. La fórmula qu'afirma la consistencia de {{math|''T''}} ye {{math|Consis ''T''}}, ente que la fórmula qu'afirma la indemostrabilidad de {{math|''G''}} ye la mesma {{math|''G''}}. La fórmula que traduz el primer teorema (una parte d'él) ye {{math|Consis ''T'' {{unicode|⇒}} ''G''}}, onde «{{math|{{unicode|⇒}}}}» significa [[implicación lóxica|implicación]]. Gödel demostró qu'esta fórmula ye un teorema,<ref>En realidá, la prueba orixinal de Gödel omite ciertos detalles téunicos.{{ensin referencies}}</ref> y que polo tanto {{math|Consis ''T''}} nun ye un teorema: si dir, de les regles básiques de {{math|''T''}} como teoría formal deduciríase que {{math|''G''}} ye demostrable, en contradicción col enunciáu del primer teorema de incompletitud. === Consecuencies === El segundu teorema de incompletitud llinda les posibilidaes de demostrar la consistencia d'una teoría formal {{math|''T''}}, yá que nun puede faese utilizando namái la mesma {{math|''T''}}. Amás, si atopa una teoría más fuerte {{math|''T<nowiki>'</nowiki>''}} na que {{math|Consis ''T''}} pueda demostrase, la mesma consistencia de {{math|''T<nowiki>'</nowiki>''}} nun va poder demostrase en {{math|''T<nowiki>'</nowiki>''}} nin tampoco en {{math|''T''}}. Por ello, el segundu teorema considérase una respuesta negativa al llamáu [[programa de Hilbert]], que proponía demostrar la correición de los razonamientos matemáticos basaos n'oxetos [[infinitu]] usando tan solu razonamientos basaos n'oxetos [[finito|finitos]], menos potentes que los primeres. == Enunciaos indecidibles == {{AP|Independencia lóxica}} El primer teorema de inconmpletitud de Gödel demuestra la esistencia d'enunciaos indecidibles o independientes na aritmética de Peano, y tantu el primeru como'l segundu amuesen exemplos concretos d'enunciaos indecidibles. Dende entós atopáronse otros exemplos d'enunciaos independientes de los axomes de Peano, como por casu el [[teorema de Paris-Harrington|teorema de Ramsey «fuerte»]]. Esisten amás numberosos exemplos d'enunciaos independientes n'otres teoríes formales más fuertes que l'aritmética, como la [[hipótesis del continuu]] o'l [[axoma d'elección]] en [[teoría de conxuntos]]; o inclusive en teoríes non direutamente rellacionaes cola aritmética, como nel casu de la [[xeometría euclídea]] y el [[postuláu de les paraleles]]. == Discutiniu ya implicaciones == Les resultancies de incompletitud afecten a la [[filosofía de les matemátiques]], particularmente a los puntos de vista tales como'l [[Lóxica simbólica|formalismu]], qu'usa la lóxica formal pa definir los sos principios. Puede parafrasiase el primer teorema diciendo "nunca podrá atopase un sistema axomáticu que sía capaz de demostrar ''toes'' les verdaes matemátiques y nenguna falsedá". Per otra parte, dende una perspeutiva puramente formalista esta paráfrasis considerar ensin significáu porque presupon que la verdá» y «falsedá» matemátiques tán bien definíes nun sentíu absolutu, en llugar de ser relatives a cada sistema formal. La siguiente reformulación del segundu teorema ye inda más esmolecedor pa los fundamentos de les matemátiques: :''Si puede demostrase qu'un sistema axomáticu ye consistente a partir de sigo mesmu, entós ye inconsistente''. Por tanto, pa establecer la consistencia d'un sistema <math>S</math> precísase utilizar otru sistema <math>T</math>, pero una prueba en <math>T</math> nun ye totalmente convincente nun siendo que la consistencia de <math>T</math> yá se probara ensin emplegar <math>S</math>. La consistencia de los [[axomes de Peano]] pa los [[númberos naturales]] por casu puede demostrase na [[teoría de conxuntos]], pero non na teoría de los númberos naturales por sigo sola. Esto apurre una respuesta negativa al problema número dos de la famosa llista de cuestiones abiertes importantes en matemátiques de [[David Hilbert]] (llamada ''[[problemes de Hilbert]]''). En principiu, los teoremas de Gödel inda dexen dalguna esperanza: podría ser posible producir un [[algoritmu]] xeneral que pa una afirmación dada determine si ye indecidible o non, dexando a los matemáticos evitar dafechu los problemes indecidibles. Sicasí, la respuesta negativa al [[Entscheidungsproblem]] demuestra que nun esiste tal algoritmu. Ye de notar que los teoremas de Gödel namái son aplicables a sistemes axomáticos ''abondo fuertes''. Esti términu significa que la teoría contién l'abonda aritmética pa llevar a cabu les instrucciones de codificación riquíes pola prueba del primer teorema de incompletud. Esencialmente, tou lo que s'esixe son dellos fechos básicos sobre la adición y la multiplicación tal que por casu formalícense na [[aritmética Q de Robinson]]. Hai sistemes axomáticos inclusive más débiles que son consistentes y completos, por casu l'[[aritmética de Presburger]] que demuestra toles afirmaciones de primer orde ciertes aplicando namái la suma. El sistema axomáticu puede consistir nun númberu infinitu d'axomes (tal que fai l'aritmética de primer orde de Peano), pero pa poder aplicase'l teorema de Gödel tien d'haber un algoritmu efectivu que sía capaz a verificar la correición de les pruebes. Por casu, el conxuntu de toles declaraciones de primer orde que son ciertes nel modelu estándar de los [[númberos naturales]] ye completu. El teorema de Gödel nun puede aplicase porque nun hai nengún procedimientu efectivu que decide si una cierta declaración ye un axoma. Ello ye que qu'esto sía asina ye una consecuencia del primer teorema de incompletud de Gödel. Otru exemplu d'una especificación d'una teoría na que'l primera teorema de Gödel nun ye aplicable puede construyise de la siguiente manera: ordenemos toles posibles declaraciones sobre los númberos naturales primeru pol so llargor y depués en [[orde lexicográficu]]; empecemos con un sistema axomáticu primeramente igual a los axomes de Peano, repasemos la llista de declaraciones una a una, y, si la declaración actual nun puede demostrase nin refutar a partir del actual sistema d'axomes, entós añadámosla a la llista. Esto crea un sistema que ye completu, consistente y abondo potente, pero non [[conxuntu recursivamente enumerable|recursivamente enumerable]]. El mesmu Gödel namái demostró una versión de los teoremas enriba espuestos que ye téunicamente un pocu más débil; la primer demostración de les versiones descrites enriba foi dada por [[J. Barkley Rosser]] en [[1936]]. N'esencia, la prueba del primer teorema consiste en construyir una declaración <math>p</math> dientro d'un sistema formal axomáticu al que se-y puede dar la siguiente interpretación meta matemática: :<math>p =</math> «Esta declaración nun puede probase.» Como tal, puede trate como una versión moderna de la [[paradoxa del mentirosu]]. Al contrariu de la declaración del mentirosu, <math>p</math> nun se refier direutamente a sigo mesmu; la interpretación de riba namái se puede "ver" dende fora del sistema formal. Nun trabayu publicáu en 1957 en ''Journal of Symbolic Logic'', [[Raymond Smullyan]] amosó que los resultaos de incompletitud de Gödel pueden llograse pa sistemes muncho más elementales que los consideraos por Gödel. Smullyan tamién reivindicó les pruebes más simples col mesmu algame, basaes nos trabayos d'[[Alfred Tarski]] sobre'l conceutu de verdá nos sistemes formales. Más simples, pero non menos perturbadoras filosóficamente. Smullyan nun afiguró les sos reflexones sobre incompletitud namái n'obres téuniques; tamién inspiraron célebres llibros de divulgación como ''¿Cómo se llama esti llibru?'' Si'l sistema axomáticu ye consistente, la prueba de Gödel amuesa que <math>p</math> (y la so negación) non pueden demostrase nel sistema. Por tanto <math>p</math> ye ''ciertu'' (<math>p</math> afirma nun ser demostrable y nun lo ye) y, sicasí, nun puede probase formalmente nel sistema. Afítese qu'añader <math>p</math> a los axomes del sistema nun resolvería'l problema: habría otra sentencia de Gödel pa la teoría ampliada. [[Roger Penrose]] afirma qu'esta (presunta) diferencia ente ''lo que puede probase mecánicamente'' y ''lo que los humanos pueden ver como ciertu'' amuesa que la intelixencia humana nun ye mecánica na so naturaleza. Tamién [[John R. Lucas]] ocupóse d'esta cuestión en ''Mentes, Máquines y Gödel''.<ref>{{cita web |url=http://users.ox.ac.uk/~jrlucas/mmg.html |títulu=Minds, Machines and Gödel |fechaaccesu=15 de setiembre de 2011 |apellíu=Lucas |nome=John R. |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180506135515/http://users.ox.ac.uk/~jrlucas/mmg.html |fechaarchivu=2018-05-06 }}</ref> Esta perspeutiva nun ta llargamente aceptada, porque tal que lo plantega [[Marvin Minsky]], la intelixencia humana ye capaz d'errar y de ''entender'' declaraciones que son en realidá inconsistentes o falses. Sicasí, Minsky informó de que [[Kurt Gödel]] díxo-y a él en persona qu'él creía que los seres humanos tienen una forma intuitiva, non solamente computacional, de llegar a la verdá y por tanto'l so teorema nun llinda lo que puede aportar a sabíu como ciertu polos humanos. Veanse '''Refutaciones a la interpretación de Penrose''' nos ''Enllaces n'Inglés'' de la seición ''Enllaces esternos y referencies'' La posición de que'l teorema amuesa que los humanos tienen una habilidá que transciende la lóxica formal tamién puede criticase de la siguiente manera: Nun sabemos si la sentencia <math>p</math> ye cierta o non, porque nun sabemos (nin podemos saber) si'l sistema ye consistente. De cuenta qu'en realidá nun sabemos nenguna verdá que tea fuera del sistema. Tou lo que sabemos ye lo siguiente: :O <math>p</math> ye indemostrable dientro del sistema, o'l sistema ye inconsistente. Esta declaración ye fácilmente demostrable ''dientro del sistema''. '''Otra implicación''' ye que'l trabayu de Gödel motivó a [[Alan Turing]] (1912-1954) a estudiar qué funciones yeren susceptibles de poder ser calculaes y cuálos non. Pa ello sirvióse del so [[Máquina de Turing]], una máquina de propósitu xeneral por aciu la que formalizó les funciones y procedimientos de cálculu. Demostrando qu'esistíen funciones que nun son posibles de calcular por aciu la Máquina de Turing. El [[paradigma]] d'esti conxuntu de funciones representar la función qu'establez "si dada una Máquina de Turing, ésta produz un resultáu o, otra manera, quédase calculando indefinidamente". Esta función, conocida col nome de [[Problema de parada]] (Halting Problem), va ser pieza fundamental pa demostrar la incomputabilidad de ciertes funciones. == Demostración de los teoremas == La demostración de los teoremas de incompletitud basar en tres conceptos: #La numberación de Gödel, que dexa traducir les teoríes formales a operaciones d'[[aritmética]] pura. #La potencia espresiva de les teoríes formales aritmétiques, que les sos espresiones recueyen diches operaciones. #El [[lema diagonal]], que dexa que les fórmules sían autorreferentes. L'enunciáu orixinal por cuenta de Gödel, que la so demostración esbozar nesta seición, ye más débil que'l presentáu enriba, yá qu'en llugar de la consistencia de la teoría ''T'' esíxese una propiedá más fuerte, la [[ω-consistencia]]. {{definición|1=Una teoría aritmética ye '''ω-inconsistente''' si, pa dalgún de los sos teoremas formales de la forma {{math|{{unicode|∃}}''x'', ''φ''(''x'')}}, puede refutarse cualquier casu particular, esto ye, puede probase {{math|¬''φ''([''n''])}}, pa cada numberal {{math|[''n'']}}. Una teoría que nun ye ω-inconsistente dizse '''ω-consistente'''. }} (Los '''numberales''' {{math|[''n'']}} son los símbolos qu'utilice'l llinguaxe de la teoría pa especificar los númberos naturales concretos. Nel exemplu de l'aritmética de Peano na seición siguiente, los numberales son los símbolos daos por: {{math|[0] ≡ 0}}, {{math|[1] ≡ S0}}, {{math|[2] ≡ SS0}}, etc.) La consistencia implica la consistencia (pero non al aviesu). L'enunciáu fuerte», nel que namái se riquir la consistencia de la teoría foi probáu por J. B. Rosser por aciu un métodu bien similar. === Numberación de Gödel === {{AP|Numberación de Gödel}} La numberación de Gödel ye una ferramienta que dexa rellacionar les teoríes formales cola [[aritmética]]. El [[llinguaxe formal|llinguaxe]] d'una [[lóxica de primer orde|teoría formal de primer orde]] ta compuestu por una cantidá —a lo sumo— [[conxuntu numerable|numerable]] de signos, como por casu: :{{math|{{unicode|∃}}}} , {{math|{{unicode|⇒}}}} , {{math|¬}} , {{math|{{!}}}}, {{math|{{=}}}}, {{math|''x''}} , {{math|''y''}} , {{math|''z''}} , ... , {{math|0}} , {{math|+}} , {{math|×}} , {{math|S}} nel casu del llinguaxe de l'[[aritmética de Peano]], onde amás de los símbolos lóxicos y les variables, apaecen dellos símbolos adicionales pa la arimética (onde {{math|S}} ye'l símbolu pa denotar «el númberu siguiente a»). Tamién el conxuntu de toles cadenes (socesiones finitas de signos) ye numerable, según el conxuntu de les socesiones finitas de cadenes. Una '''numberación de Gödel''' ye una asignación d'un únicu [[númberu natural]] pa cada elementu de cada unu d'estos trés conxuntos: signos, cadenes de signos y socesiones de cadenes. {{demostración|plegada=non|títulu=Exemplu|1=Una posible codificación pa los signos, cadenes y socesiones de cadenes ye la siguiente. Pa los signos adóptase: : «{{math|{{unicode|∃}}}}» → 10 , «{{math|{{unicode|⇒}}}}» → 11 , «{{math|¬}}» → 12 , «{{math|{{!}}}}» → 13 , «{{math|{{=}}}}» → 14 , «{{math|0}}» → 15 , : «{{math|S}}» → 16 , «{{math|+}}» → 17 , «{{math|×}}» → 18 , «{{math|''x''}}» → 20 , «{{math|''y''}}» → 2000 , «{{math|''z''}}» → 200000 , ... Dada una cadena de signos, adóptase'l criteriu de «apilar» los númberos de Gödel de los sos signos, con un 77 inicial pa indicar que se trata d'una cadena: : «{{math|1=''x'' + [5] = 0}}» tornar en: 77-20-17-16-16-16-16-16-15-14-15, esto ye, en 7720171616161616151415 Pa una socesión de cadenes de signos, puede adoptase un conveniu similar, con un 88 inicial, pa indicar que se trata d'una socesión: : La socesión «{{math|1=0 = 1}}, {{math|1=''y'' + 1 = 0}}» convertir en: 88-77-15-14-16-15-77-2000-17-16-15-14-15, ye dicir en: 8877151416157720001716151415 }} Yá que la manipulación d'estos signos, cadenes y socesiones puede traducise en manipulación d'unos ciertos númberos, tantu la sintaxis qu'estrema les cadenes de signos «con sentíu» —les fórmules− como'l cálculu deductivu qu'estrema les socesiones de cadenes «que demuestren daqué» —les demostraciones— vense traducíes a operaciones ''aritmétiques''. Esto ye, esisten una serie de [[rellación matemática|rellaciones]] y [[función matemática|funciones]] aritmétiques que se correspuenden coles regles sintáctiques y del cálculu deductivu, como por casu: :{{math|Sig ''x''}} : {{math|''x''}} ye (el númberu de Gödel de) un signu :{{math|Cad''x''}} : {{math|''x''}} ye (el númberu de Gödel de) una cadena (de signos) :(Omítese «el númberu de Gödel de» d'equí p'arriba) :{{math|Suc ''x''}} : {{math|''x''}} ye una socesión (de cadenes) :{{math|Form ''x''}} : la cadena {{math|''x''}} ye una fórmula :{{math|Ax''x''}} : la fórmula {{math|''x''}} ye un axoma :{{math|Cons(''x'',''y'', ''z'')}}: «{{math|''x''}} ye una fórmula consecuencia inmediata de les fórmules {{math|''y''}} y {{math|''z''}}» :{{math|Dem(''x'', ''y'')}}: «la socesión {{math|''x''}} ye una demostración de la fórmula {{math|''y''}}» La forma precisa d'estes funciones y rellaciones ye aballadora y depende del criteriu que s'escoyera pa efectuar la numberación de Gödel. En particular la rellación {{math|Ax ''x''}} hai de construyise teniendo en cuenta un ciertu conxuntu d'axomes concretu, depués la rellación {{math|Dem}} fai referencia a una teoría concreta que nun s'especificó. {{demostración|títulu=Exemplu|plegada=non|1=Ye senciellu entender agora cómo tienen de definise dalgunes d'estes rellaciones según la numberación de Gödel amosada antes: :{{math|Sig ''x''}} {{math|≡}} {{math|''x''}} ta ente 10 y 18 (dambos inclusive), o ye de la forma 20·100<sup>''i''</sup> (con ''i'' &gt; 1) :{{math|Cad ''x''}} {{math|≡}} En base 10, {{math|''x''}} ye de la forma {{math|88''n''(s<sub>1</sub>)...''n''(s<sub>k</sub>)}}, onde cada {{math|''n''(s<sub>i</sub>)}} representa les cifres d'un númberu tal que {{math|Sig ''n''(s<sub>i</sub>)}} ye ciertu :{{math|Suc ''x''}} {{math|≡}} En base 10, {{math|''x''}} ye de la forma {{math|77''n''(π<sub>1</sub>)...π(s<sub>k</sub>)}} onde cada {{math|''n''(π<sub>i</sub>)}} representa les cifres d'un númberu tal que {{math|Cad ''n''(π<sub>i</sub>)}} ye ciertu }}. === Expresabilidad. Recursividad === {{AP|Función recursiva}} Por aciu la numberación de Gödel, ye posible «traducir» los signos y regles d'una teoría formal {{math|''T''}} en númberos y operaciones aritmétiques. Ye posible dir más allá, yá que {{math|''T''}} ye una teoría ''aritmética'' y puédense «recodificar» les mentaes operaciones por aciu el llinguaxe formal de {{math|''T''}}, al igual que puede faese con otres funciones y rellaciones aritmétiques como por casu: :La función «multiplicar por 2» ta representada pola fórmula: {{math|1=''y'' = [2] × ''x''}} :La rellación d'orde {{math|''x'' ≤ ''y''}}, puede espresase por aciu: {{math|1={{unicode|∃}}''z'', ''z'' + ''x'' = ''y''}} :La rellación «{{math|''x''}} y {{math|''y''}} son [[coprimos|primos ente sigo]]» puede espresase como: {{math|1={{unicode|∀}}''z'', ''z'' ≠ [1] {{unicode|∧}} {{unicode|∃}}''w'', ''x'' = ''z'' × ''w'' {{unicode|⇒}} ¬{{unicode|∃}}''o'', ''y'' = ''z'' × ''o''}}. Caúna d'estes rellaciones ye ''espresada'' pola so fórmula correspondiente, nel sentíu de que si dos númberos tán rellacionaos, puede demostrase la espresión formal correspondiente; y cuando nun lo tán, puede refutarse.<ref>De manera rigorosa, dizse qu'una rellación {{math|''R''(''n''<sub>1</sub>, ..., ''n''<sub>k</sub>)}} ye '''expresable''' nuna teoría formal aritmética si esiste una fórmula {{math|''φ''(''x''<sub>1</sub>,..., ''x''<sub>k</sub>)}} de forma que si la rellación {{math|''R''(''n''<sub>1</sub>, ..., ''n''<sub>k</sub>)}} cumplir pa unos ciertos númberos {{math|''n''<sub>1</sub>, ..., ''n''<sub>k</sub>}} entós puede demostrase la fórmula {{math|''φ''([''n''<sub>1</sub>],..., [''n''<sub>k</sub>])}}; y si la rellación nun se cumple, entós dicha fórmula puede refutarse. Vease {{Harvsp|Ivorra||loc=§6.3}} o {{Harvsp|Boolos|Burgess|Jeffrey|2007|loc=§16}} (onde se denomina ''definability'').</ref> Por casu: :Pa cada enteru {{math|''n''}}, tiense que si {{math|''n''}} ye par puede probase la espresión formal {{math|1={{unicode|∃}}''x'', [''n''] = [2] × ''x''}}; y si ye impar, puede refutarse dicha fórmula. :Pa cada par d'enteros {{math|''m''}} y {{math|''n''}}, si tiense {{math|''m'' ≤ ''n''}} puede demostrase la fórmula {{math|1={{unicode|∃}}''z'', ''z'' + [''m''] = [''n'']}}; cuando {{math|''m'' &gt; ''n''}}, puede refutarse dicha espresión. Que les rellaciones presentaes na seición anterior —como {{math|Dem}}— sían expresables, implica qu'una teoría formal aritmética ye lo suficientemente potente como pa «falar» de les carauterístiques d'una teoría formal arbitraria ysobremanera, de sigo mesma. Probar que toes estes rellaciones y funciones son expresables ye senciellu si son [[función recursiva|''recursivas'']], esto ye, si pueden calculase o verificase por aciu un [[algoritmu]], yá que puede demostrase que toa rellación recursiva ye expresable nuna teoría aritmética. Les teoríes formales pa les qu'esto ye posible —asignar los númberos de Gödel de manera qu'estremar los signos, cadenes, socesiones, fórmules, consecuencies y axomes, puede llevase a cabu con un algoritmu— son les llamaes teoríes '''recursivas''', y por ello esta carauterística asumir como hipótesis nos teoremas de incompletitud. === Diagonalización === Pa construyir la sentencia autorreferente {{math|''G''}} hai d'escurrise una manera por que una fórmula fale de les propiedaes del so númberu de Gödel correspondiente. Esto hai de faese de manera indireuta, yá que dada una fórmula {{math|''φ''}} con númberu de Gödel {{math|''n''}}, otra fórmula que «fale» de {{math|''φ''}} por aciu el numberal {{math|[''n'']}} polo xeneral va tener un númberu de Gödel mayor que {{math|''n''}}, y por tanto nun puede ser la mesma {{math|''φ''}}. Esto consíguese por aciu el llamáu '''lema diagonal'''. {{teorema|1=Nuna teoría aritmética recursiva, dada una fórmula {{math|''φ''(''x'')}} esiste una sentencia {{math|''ψ''}} con númberu de Gödel {{math|''n''}} tal que puede demostrase {{math|''ψ'' {{unicode|⇔}} ''φ''([''n''])}}.}} A última hora, dada una propiedá cualesquier {{math|''φ''(''x'')}} esiste una sentencia {{math|''ψ''}} qu'afirma «el mio númberu de Gödel cumple la propiedá {{math|''φ''}}». === Demostración del primer teorema === Sía una teoría formal aritmética y recursiva {{math|''T''}} ω-consistente. Sía la fórmula {{math|¬{{unicode|∃}}''z'', DEM(''z'', ''x'')}}, onde {{math|DEM}} ye la fórmula qu'espresa la rellación numbérica {{math|Dem}} —relativa a la teoría formal {{math|''T''}}—. Pol lema de diagonalización esiste una sentencia {{math|''G''}} con númberu de Gödel {{math|''g''}}, pa la que se demuestra {{math|''G'' {{unicode|⇔}} ¬{{unicode|∃}}''z'', DEM(''z'', [''g''])}}, esto ye, qu'afirma «nengún númberu codifica una demostración (en {{math|''T''}}) de la fórmula representada por {{math|''g''}}», o otra manera, «nun soi demostrable (en {{math|''T''}})». La negación d'esta sentencia, {{math|¬''G''}}, ye equivalente a {{math|{{unicode|∃}}''z'', DEM(''z'', [''g''])}}, o «la mio negación ye demostrable (en {{math|''T''}})». Supóngase entós que {{math|''G''}} puede demostrase. Entós esiste un númberu {{math|''n''}} que cumple {{math|Dem(''n'', ''g'')}}, y en {{math|''T''}} puede probase entós {{math|DEM([''n''], [''g''])}}, lo cual implica formalmente {{math|¬''G''}}; y esto ye imposible si {{math|''T''}} ye consistente. Por tantu nun esiste una demostración de {{math|''G''}}, y cumplir {{math|¬Dem(''n'', ''g'')}} pa tolos númberos {{math|''n''}}, lo cual resulta nun númberu infinitu de teoremas formales {{math|¬DEM([''n''], [''g''])}} pa cada numberal {{math|[''n'']}}. Como {{math|''T''}} ye ω-consistente, nun puede asoceder entós que {{math|{{unicode|∃}}''x'', DEM(''x'', [''g''])}} sía un teorema, polo que {{math|¬''G''}} ye indemostrable, y {{math|''T''}} ye indecidible. === Demostración del segundu teorema === La demostración del segundu teorema de incompletitud rique d'un fechu téunicu que Gödel orixinalmente nun probó. Sía una teoría {{math|''T''}} nes condiciones anteriores y sía la fórmula {{math|Consis ''T'' ≡ ¬{{unicode|∃}}''z'', DEM(''z'', [''k''])}}, onde {{math|''k''}} ye'l númberu de Gödel de la sentencia {{math|1=0 = 1}}. {{math|Consis ''T''}} afirma que la teoría {{math|''T''}} ye consistente (pos dexa daqué ensin demostrar). La versión formal (de la primer parte) del primer teorema de incompletitud puede espresase como {{math|Consis ''T'' {{unicode|⇒}} ¬{{unicode|∃}}''y'', DEM(''y'', [''g''])}} y esto ye equivalente precisamente a {{math|Consis ''T'' {{unicode|⇒}} ''G''}}. De cuenta que, de poder probar formalmente esta sentencia, {{math|Consis ''T''}} sería indemostrable yá que se tendría entós una demostración de {{math|''G''}}, en contradicción col primer teorema. El fechu téunicu que se precisa ye precisamente una prueba de que la demostración del primer teorema de incompletitud puede «traducise» nuna demostración formal de la sentencia {{math|Consis ''T'' {{unicode|⇒}} ¬{{unicode|∃}}''y'', DEM(''y'', [''g''])}}. Esto ye posible en toa teoría aritmética recursiva, yá que verifiquen unes ciertes ''condiciones de demostrabilidad''. == Ver tamién == * [[Consistencia lóxica]] * [[Autorreferencia]] * [[Loxicismu]] * [[Teorema de Löb]] * [[Teorema de completitud de Gödel]] * [[Sobre proposiciones formalmente indecidibles de Principia Mathematica y sistemes rellacionaos]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == *{{cita llibru|títulu=Handbook of mathematical logic|apellíos=Barwise|nome=Jon|editorial=Elsevier|añu=1989|isbn=9780444863881|idioma=inglés}} *{{cita llibru|títulu=Computability and logic|idioma=inglés|nome=George|apellíos=Boolos|nome2=John P.|apellíos2=Burgess|nome3=Richard C.|apellíos3=Jeffrey|editorial=[[Cambridge University Press]]|añu=2007|isbn=9780521701464}}. *{{cita llibru|nome=Norbert|apellíos=Domeisen|títulu=Logik der Antinomien|editor=Peter Lang|añu=1990|isbn=3-261-04214-1|url=http://www.emis.de/cgi-bin/zmen/ZMATH/en/quick.html?nome=1&maxdocs=3&type=html&an=0724.03003&formatu=complete Zentralblatt MATH|idioma=alemán}} * {{cita publicación|nome=Kurt|apellíos=Gödel|títulu=Über formal unentscheidbare Sätze der Principia Mathematica und verwandter Systeme, I|doi=10.1007/BF01700692|publicación=Monatshefte für Mathematik und Physik|volume=38|añu=1931|páxines=173-198|idioma=alemán}} :Traducíu al castellán en: *{{cita llibru|nome=Kurt|apellíos=Gödel|títulu=Obres completes|máscaraautor=3|editor=Jesús Mosterín|editorial=Alianza Editorial|añu=1981|isbn=84-206-2286-9}} *{{cita llibru|nome=Kurt|apellíos=Gödel|máscaraautor=3|títulu=Sobre proposiciones formalmente indecidibles de los Principia Mathematica y sistemes allegaos|editorial=KRK Ediciones|añu=2006|isbn=978-84-96476-95-0}} *{{cita llibru|apellíos=Hofstadter|nome=Douglas R.|añu=1989|títulu=[[Gödel, Escher, Bach]]|editorial=Tusquets editores|isbn=84-7223-459-2}} *{{cita llibru|nome2=Ernest|apellíos2=Nagel|nome3=James Roy|apellíos3=Newman|nome=Douglas R.|apellíos=Hofstadter|títulu=Gödel's Proof|añu=2002|isbn=0-8147-5816-9|idioma=inglés|editorial=NYU Press}} *{{Enllaz rotu|1=Lóxica y teoría de conxuntos |2=http://www.uv.es/ivorra/Llibros/Logica.pdf |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}. *{{cita llibru|nome=Guillermo|apellíu=Martínez|enllace-autor=Guillermo Martinez (escritor)|editorial=Seix Barral|títulu=Gödel pa toos añu=2009|isbn=978-950-731-605-0}} * {{cita publicación|nome=B.|apellíos=Rosser|títulu=Extensions of some theorems of Gödel and Church|publicación=Journal of Symbolic Logic|volume=1|añu=1936|páxines=87-91|url=http://www.jstor.org/stable/2269028|númberu=3}} *{{cita llibru|nome=Raymond|apellíos=Smullyan|títulu=Gödel's Incompleteness Theorems|editorial=[[Oxford University Press]]|añu=1992|isbn=0-19-504672-2|idioma=inglés}} == Enllaces esternos == * '''Refutaciones a la interpretación de Penrose:''' ** ''[http://cs.nyu.edu/cs/faculty/davism/penrose.ps Is Mathematical Insight Algorithmic?]'' ** ''[http://cs.nyu.edu/cs/faculty/davism/penrose2.ps How Subtle is Gödel's Theorem]'' ** ''[http://citeseer.ist.psu.edu/laforte98why.html Why Gödel's Theorem Cannot Refute Computationalism]'' ** ''[http://citeseer.ist.psu.edu/106920.html Human and Machine Understanding of Mathematics]'' * Ignacio Jané, ''[http://divulgamat.ehu.es/weborriak/historia/Gaceta/historia93b.pdf La obra de Gödel en lóxica matemática y teoría de conxuntos] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070611203750/http://divulgamat.ehu.es/weborriak/historia/Gaceta/historia93b.pdf |date=2007-06-11 }}'' Una introducción sintética y histórica que respeta los conceutos orixinales, evitando tracamundios. * [https://web.archive.org/web/20090617103727/http://redalyc.uaemex.mx/redalyc/pdf/294/29406405.pdf Reseña en castellán] de [[Torkel Franzén]], ''Gödel's theorem : an incomplete guide to its use and abuse''. El llibru de Franzen, de 2005, ta siendo bien citáu como obra d'interés pa introducir al verdaderu sentíu de los teoremas de Gödel y prevenir frente a la so aplicación inxustificada en campos non matemáticos. * Kārlis Podnieks: ''Around Goedel's Theorem'', http://www.ltn.lv/~podnieks/gt.html * [http://aleph0.clarku.edu/~djoyce/hilbert/problems.html#prob2 Hilbert's second problem] * {{Cita publicación |last=Gödel |first=K. |authorlink=Kurt Gödel |añu=1929 |títulu=Über die Vollständigkeit des Logikkalküls |version=Doctoral dissertation |publisher=University Of Vienna. }} Primer demostración del teorema de completitud. * {{cita publicación |apellíu=Gödel |nome=K. |enllaceautor=Kurt Gödel |títulu=Die Vollständigkeit der Axiome des logischen Funktionenkalküls |idioma=alemán |publicación=Monatshefte für Mathematik |volume=37 |páxines=349–360 |añu=1930 |doi=10.1007/BF01696781 |id={{JFM|56.0046.04}} }} {{Tradubot|Teoremas de incompletitud de Gödel}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Teoremas de lóxica|Incompletitud de Gödel]] [[Categoría:Metalógica]] [[Categoría:1931]] [[Categoría:Wikipedia:Correxir/Revisar títulu]] djrv2b9nx83bo2db3m8pzzqimr6qoj1 Función de densidá de probabilidá 0 114541 4377129 4079882 2025-06-18T06:30:30Z YoaR 37624 4377129 wikitext text/x-wiki {{problemes artículu|referencies|wikificar|sinest|matemátiques|t=20171003}} [[Image:Boxplot vs PDF.svg|thumb|350px|[[Diagrama de caxa|Diagrama de Caxa]] y función de densidá de probabilidá d'una [[distribución normal]] {{nowrap|''N''(0,&thinsp;''σ''<sup>2</sup>)}}.]] Na [[probabilidá|teoría de la probabilidá]], la '''función de densidá de probabilidá''', '''función de densidá''', o, a cencielles, '''densidá''' d'una [[variable aleatoria]] [[Distribución de probabilidá continua|continua]] describe la probabilidá relativa según la cual dicha [[variable aleatoria]] va tomar determináu valor.<br />La probabilidá de que la [[variable aleatoria]] ''caya'' nuna rexón específica del espaciu de posibilidaes va tar dada pola [[integración|integral]] de la densidá d'esta variable ente unu y otra llende de dicha rexón.<br />La función de densidá de probabilidá ('''''FDP''''' o PDF n'inglés) ye positiva a lo llargo de tol so dominiu y el so [[Integración|integral]] sobremanera l'espaciu ye de valor unitariu. [[Ficheru:Normal distribution pdf.png|thumb|250px|Función de densidá de probabilidá pa la [[distribución normal]].]] == Definición == Una función de densidá de probabilidá caracteriza'l comportamientu probable d'una población en tantu especifica la posibilidá relativa de qu'una [[variable aleatoria]] continua ''X'' tome un valor cercanu a x.<br /> Una [[variable aleatoria]] '''X''' tien densidá ''f'', siendo ''f'' una función non-negativa [[Integral de Lebesgue|integrable de Lebesgue]], si: :<math> \operatorname P [a \leq X \leq b] = \int_a^b f(x) \, \mathrm{d}x .</math> Poro, si ''F'' ye la [[Función de distribución|función de distribución acumulativa]] de ''X'', entós: :<math>F(x) = \int_{-\infty}^x f(o) \, \mathrm{d}o ,</math> y (si ''f'' ye continua en ''x'') :<math> f(x) = \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} F(x) .</math> <br />Intuitivamente, puede considerase ''f''(''x'')&nbsp;d''x'' como la probabilidá de ''X'' de ''cayer'' nel [[Intervalu (matemática)|intervalu]] [[infinitesimal]] [''x'',&nbsp;''x''&nbsp;+&nbsp;d''x''].<hr>Defínese como'l cociente ente la probabilidá de X de tomar un valor nel [[Intervalu (matemática)|intervalu]] [''x'',&nbsp;''x''&nbsp;+&nbsp;d''x''] y '''''dx''''', siendo '''''dx''''' un [[Infinitesimal|infinitésimu]].<br />La mayoría de les funciones de densidá de probabilidá riquen unu o más parámetros pa especificales totalmente.<br />Recíprocamente respectu de la definición yá desenvuelta, pueden faese les siguientes considerancies.<br />La probabilidá de qu'una variable aleatoria continua '''X''' quede allugada ente los valores ''a'' y ''b'' ta dada pol desendolque nel intervalu de la FDP; de los valores entendíos nel rangu ente ''a'' y ''b''.<br /> :<math> \operatorname P [a \leq X \leq b] = \int_a^b f(x) \, \mathrm{d}x .</math> La FDP ye la derivada (cuando esiste) de la función de distribución:<br /> :<math> f(x) = \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} F(x) .</math> Asina, si ''F'' ye la [[Función de distribución|función de distribución acumulativa]] de ''X'', entós: :<math>F(x) = \int_{-\infty}^x f(o) \, \mathrm{d}o ,</math> y (si ''f'' ye continua en ''x'') :<math> f(x) = \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} F(x) .</math> === Descripción Intuitiva-Práutica=== En situaciones práutiques, la FDP utilizada escoyer ente un númberu relativamente pequeñu de FDP comunes, y el llabor estadísticu principal consiste n'envalorar los sos parámetros.<br />Poro, a los efeutos del rexistru, ye necesariu saber qué FDP utilizóse ya indicalo na documentación d'evaluación de la incertidume.<br /><br />La definición formal de la función de densidá rique de conceutos de la [[teoría de la midida]].<br />Si una variable aleatoria ''X'' sigue una [[función de probabilidá]] ''X''<sub>*</sub>P el so '''densidá''' con al respective de una midida de referencia ''μ'' ye la [[derivada de Radon–Nikodym]]<br /> :<math>f = \frac{\mathrm d X_*\operatorname{P}}{\mathrm d \mu} .</math><br /> ; Una [[variable aleatoria]] continua ''X'' con valores nun [[espaciu de midida]] <math>(\mathcal{X}, \mathcal{A})</math> (davezu '''R'''<sup>n</sup> con conxuntos Borel como subconxuntos mesurables), tien como [[Distribución de probabilidá#Definición de función de distribución|distribución de probabilidá]], la midida ''X''<sub>∗</sub>''P'' en <math>(\mathcal{X}, \mathcal{A})</math>: la '''densidá''' de ''X'' con al respective de la midida de referencia ''μ'' sobre <math>(\mathcal{X}, \mathcal{A})</math> ye la [[Teorema de Radon–Nikodym#Derivada de Radon–Nikodym|derivada de Radon–Nikodym]].<br /> :<math>f = \frac{\mathrm d X_*P}{\mathrm d \mu} .</math> Siendo ''f''/; toa función medible cola siguiente propiedá: :<math>\Pr [X \in A ] = \int_{X^{-1}A} \, \mathrm d P = \int_A f \, \mathrm d \mu</math> pa tou conxuntu medible <math>A \in \mathcal{A}</math>.<br /> Esto ye, ''ƒ'' ye una función cola propiedá de que...<br /> :<math>\mathrm P [X \in A ] = \int_{X^{-1}A} \, \mathrm d \operatorname{P} = \int_A f \, \mathrm d \mu </math><br /> :...pa cada conxuntu medible ''A''. <br /> ; ===Funciones de Distribución de Probabilidá=== A diferencia de la probabilidá, una ''fdp'' puede tomar valores mayores qu'unu. Por casu, la [[distribución uniforme continua]] nel intervalu [0,&nbsp;½] tien una densidá de probabilidá ''f''(''x'')&nbsp;=&nbsp;2 pa 0&nbsp;≤&nbsp;''x''&nbsp;≤&nbsp;½ y ''f''(''x'')&nbsp;=&nbsp;0 fora de tal intervalu. Hai qu'alvertir que la función de densidá nun ye puramente única: dos funciones distintes pueden representar la mesma distribución de probabilidad si namái difieren nun conxuntu de midida nulu. Amás, puede haber distribuciones de probabilidá qu'escarezan de función de densidá.<br />Esto asocede cuando, ensin ser [[Distribución de probabilidad#Distribuciones de variable discreta|discretes]], nun-y asignen probabilidá positiva a dellos puntos individuales presenten conxuntos de midida nula.<br />Esto asocede cola [[:en:Cantor distribution|distribución de Cantor]] cuando se toma la de Lebesgue como midida de referencia. Cuando, como asocede de normal nes aplicaciones, ''X'' ye una variable aleatoria real y ''μ'' ye la [[midida de Lebesgue]], la función de densidá ye una función tal que :<math> \operatorname P [a \leq X \leq b] = \int_a^b f(x) \, \mathrm{d}x .</math> De cuenta que si ''F'' ye la [[función de distribución]] de ''X'', entós :<math>F(x) = \int_{-\infty}^x f(o) \, \mathrm{d}o ,</math> y :<math> f(x) = \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}x} F(x) .</math> Intuitivamente, puede pensase que ''ƒ''(''x'')&nbsp;d''x'' ye la probabilidá de que ''X'' asuma valores nel [[Intervalu (matemática)|intervalu]] ''infinitesimal'' [''x'',&nbsp;''x''&nbsp;+&nbsp;d''x'']. == Propiedaes == De les [[Función de densidad#Propiedad|propiedaes de la función de densidá]] síguense les siguientes propiedaes de la ''fdp'' (dacuando vistu como [[:en:Probability_density_function|pdf]] del inglés): *<math>f(x)\ge 0\;</math> pa toa <math>x</math>. *L'área total zarrada so la curva ye igual a 1: {{ecuación|<math> \int_{-\infty}^\infty \,f(x)\,dx = 1</math>||left}} *La probabilidá de que <math> X </math> tome un valor nel intervalu <math>[a,b]</math> ye l'área so la curva de la función de densidá nesi intervalu o lo que ye lo mesmo, la integral definida en dichu intervalu. La gráfica ''f''(''x'') conozse dacuando como ''curva de densidá''. {{ecuación| <math>\Pr(a \leq X \leq b) = \int_{a}^{b} f(x)\,dx=F(b)-F(a)</math> ||left}} Delles FDP tán declaraes en rangos de <math>-\infty \;</math> a <math>+\infty \;</math>, como la de la [[distribución normal]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://cajael.com/mestadisticos/T3VAleatorias/node2.php] Simulación del llogru de la probabilidá nun intervalu a partir de la función de densidá d'una variable continua con [[R (llinguaxe de programación)]] == Ver tamién == * [[Polinomiu de Bernstein]] * [[Frecuencia estadística]] {{Tradubot|Función de densidad de probabilidad}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Distribuciones de probabilidá]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] lbx0wugt2wuwiqs72p752p7iap9mdhf Teoría de xuegos 0 114565 4376818 4365562 2025-06-17T13:03:27Z YoaR 37624 /* Simultáneos y secuenciales */ 4376818 wikitext text/x-wiki {{referencies adicionales|t=20170126112456}} {{Estremar|Ludificación}} La '''teoría de xuegos''' ye una área de la [[matemática aplicada]] qu'utiliza [[modelu matemáticu|modelos]] pa estudiar interacciones n'estructures formalizaes d'incentivos (los llamaos «xuegos»). La teoría de xuegos convirtióse nuna ferramienta por demás importante pa la teoría económica y contribuyó a entender más afechiscamente la conducta humana frente a tomar de decisiones. Los sos investigadores estudien les [[Estratexa (teoría de xuegos)|estratexes]] óptimas según el comportamientu previsto y reparao d'individuos en xuegos. Tipos d'interacción aparentemente distintos pueden en realidá presentar una estructura d'incentivu similar y, poro, puede representase mil veces conjuntamente un mesmu xuegu.<ref>[http://www.sinpermiso.info/textos/index.php?id=5945 De cómo la teoría matemática de los xuegos d'estratexa va resolver los problemes de la Eurozona y va frenar les armes nucleares iranines], Ariel Rubinstein, 5 de mayu de 2013, ensin permisu.</ref> Desenvuelta nos sos empiezos como una ferramienta pa entender el comportamientu de la [[economía]], la teoría de xuegos úsase anguaño en munchos campos, como na [[bioloxía]], [[socioloxía]], [[politoloxía]], [[psicoloxía]], [[filosofía]] y [[ciencies de la computación]]. Esperimentó una crecedera sustancial y formalizóse per primer vegada a partir de los trabayos de [[John von Neumann]] y [[Oskar Morgenstern]], antes y mientres la [[Guerra Fría]], debíu sobremanera a la so aplicación a la [[estratexa militar]]sobremanera pola mor del conceutu de [[destrucción mutua garantizada]]. Dende los setenta, la teoría de xuegos aplicóse a la conducta animal, incluyendo'l desenvolvimientu de les especies pola seleición natural. Arriendes de xuegos como'l [[dilema del prisioneru]], nos que l'egoísmu xeneralizáu perxudica a los xugadores, la teoría de xuegos atraxo tamién l'atención de los investigadores n'[[informática]], usándose en [[intelixencia artificial]] y [[cibernética]]. Los conflictos ente seres racionales que tienen rocea unu del otru, o'l bracéu ente competidores que interactúan ya inflúyense mutuamente, que piensen y que, inclusive, pueden ser capaces de traicionase unu al otru, constitúin el campu d'estudiu de la teoría de xuegos, que básase nun analís matemáticu rigorosu pero que, sicasí, surde de manera natural al reparar y analizar un conflictu dende un puntu de vista racional. Dende l'enfoque d'esta teoría, un xuegu» ye una situación conflictiva na que primen intereses contrapuestos d'individuos o instituciones, y nesi contestu una parte, al tomar una decisión, inflúi sobre la decisión que va tomar la otra; asina, la resultancia del conflictu determinar a partir de toles decisiones tomaes por tolos actuantes. La teoría de xuegos plantega que tien d'haber una forma racional de xugar a cualquier xuegu» (o d'axustar nun conflictu), especialmente nel casu d'haber munches situaciones engañosu y segundu intenciones; asina, por casu, l'anticipación mutua de les intenciones del contrariu, qu'asocede en xuegos como l'axedrez o'l póquer, da llugar a cadenes de razonamientu teóricamente infinites, que pueden tamién treslladase al ámbitu de resolución de conflictos reales y complexos. En resume, y tal como se comentó, los individuos, al interactuar nun conflictu, van llograr resultaos que de dalguna manera son totalmente dependientes de tal interacción.<ref>[http://www.gametheory.net/popular/ Gametheory.net tien una estensa llista de referencies a la teoría de xuegos na cultura popular.]</ref> Asina, desque Von Neumann, Morgenstern y [[John Forbes Nash|John Nash]] delinearon los postulaos básicos d'esta teoría mientres les décades del 40 y 50, delles fueron les aplicaciones que se-y dieron a esti ferramental nel campu de les decisiones económiques, llegando inclusive a modificar la manera en que los economistes interpretaben tomar de decisiones y la consecución del bienestar común. Ello ye asina porque, so una de les alternatives plantegaes pola teoría de xuegos, destitúyese la idea fundamental y la pilastra de la economía clásica plantegáu por Adam Smith nel so clásicu ensayu sobre la naturaleza y les causes de la riqueza de les naciones. Según Smith «l'interés individual conduz a los seres humanos, como si fueren empuestos por una mano invisible, escontra la consecución del bien común»; agora, la teoría plantegada por Nash, Neumann y Morgenstern conclúi xustamente lo contrario: l'interés individual, l'egoísmu y la racionalidá a la de tomar decisiones, conducen a los seres humanos a una situación non óptima, porque tienen de tener en cuenta les posiciones del restu d'axentes arreyaos nes sos actuaciones. == Representación de xuegos == '''<big>El [[dilema del prisioneru]]</big>''' Unu de los problemes que plantega l'equilibriu de Nash topar en que nun conduz necesariamente a situaciones eficientes nel sentíu de Pareto1. L'analís orixinal d'esti xuegu basar nuna situación na que s'entruga n'habitaciones distintes a dos persones que cometieron conjuntamente un robu armáu a un bancu; sicasí, el dineru sustraíu nun s'atopa nes sos manes y, por ello, la policía solo puede inculpalos por tenencia ilícita d'armes, al escarecer d'otres pruebes. Asina, al ser entrugaes por separáu, cada unu d'ellos tendría la posibilidá de confesase culpable, implicar a la otra o negar participar nel atracu. Sicasí, la policía puede propone-yos un tratu y, al traviés del usu d'un fayadizu esquema d'incentivos, faer que dambos confiesen la participación nel fechu, llograr que la verdá sala a la lluz y condergalos. De siguío va vese qu'una fayadiza propuesta efectuada pol cuerpu de policías, puede conducir a que la racionalidá y l'egoísmu individual col que suelen ser tomaes les decisiones puede volvese en contra del interés conxuntu d'estos suxetos, compatibles coles idees de Adam Smith. Pa demostrar esto, considérese por casu, el xuegu denomináu ''El dilema del prisioneru''. Esti xuegu dexa entender que caltener la cooperación ye daqué por demás difícil. Munches vegaes los individuos nun cooperen (esti casu ye un exemplu paradóxicu, yá que demuestra los beneficios que se llograríen al caltener la cooperación ente cualquier grupu d'individuos, pero al empar demuestra qu'ello, so ciertos postulaos, ye imposible de consiguir), y les sos decisiones individuales non necesariamente conducen al mutuu bienestar. === Forma normal d'un xuegu === {| align=right border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |+ align=bottom |''Un xuegu en forma normal'' |- | ! scope="col" style="color: #900;width: 90px;"|''El xugador 2 escueye esquierda'' ! scope="col" style="color: #900;width: 90px;"|''El xugador 2 escueye derecha'' |- ! scope="col" style="color: #009;width: 90px;"|''El xugador 1 escueye enriba'' |align=center| <span style="color: #009">4</span>, <span style="color: #900">3</span> |align=center| <span style="color: #009">-1</span>, <span style="color: #900">-1</span> |- ! scope="col" style="color: #009;width: 100px;"|''El xugador 1 escueye embaxo'' |align=center| <span style="color: #009">0</span>, <span style="color: #900">0</span> |align=center| <span style="color: #009">3</span>, <span style="color: #900">4</span> |} {{AP|Forma normal d'un xuegu}} La forma normal (o forma estratéxica) d'un xuegu ye una [[matriz de pagos]], qu'amuesa los xugadores, les estratexes y los pagos (ver l'exemplu a la derecha). Hai dos tipos de xugadores; unu escueye la fila y otru la columna. Cada xugador tien dos estrategia, que tán especificaes pol númberu de files y el númberu de columnes. Los pagos especificar nel interior. El primer númberu ye'l pagu recibíu pol xugador de les files (el ''Xugador 1'' nel nuesu exemplu); el segundu ye'l pagu del xugador de les columnes (el ''Xugador 2'' nel nuesu exemplu). Si'l ''xugador 1'' escueye enriba y el ''xugador 2'' escueye esquierda entós los sos pagos son 4 y 3, respeutivamente. Cuando un xuegu presentar en forma normal, presuponse que tolos xugadores actúen simultáneamente o, siquier, ensin saber la eleición que toma l'otru. Si los xugadores tienen dalguna información alrodiu de les eleiciones d'otros xugadores el xuegu preséntase davezu na forma estensiva. Tamién esiste una forma normal amenorgada. Ésta combina estratexes acomuñaes col mesmu pagu. === Forma estensiva d'un xuegu === {{AP|Xuegos en forma estensiva}} [[Ficheru:Ultmatum game.png|thumb|251px|right|Un xuegu en forma estensiva.]] La representación de xuegos en forma estensiva modela xuegos con dalgún orde que se debe considerar. Los xuegos preséntense como [[árbol (teoría de grafos)|árboles]] (como s'amuesa a la derecha). Cada [[Vértiz (Teoría de grafos)|vértiz]] o [[Teoría de grafos|nodo]] representa un puntu onde'l xugador toma decisiones. El xugador especificar por un númberu asitiáu xunto al vértiz. Les llinies que parten del vértiz representen aiciones posibles pal xugador. Los pagos especificar nes fueyes del árbol. Nel xuegu que s'amuesa nel exemplu hai dos xugadores. El ''xugador 1'' mueve primeru y escueye ''F'' o ''O''. El ''xugador 2'' ve'l movimientu del ''xugador 1'' y escueye ''A'' o ''R''. Si'l ''xugador 1'' escueye ''O'' y entós el ''xugador 2'' escueye ''A'', entós el ''xugador 1'' llogra 8 y el ''xugador 2'' llogra 2. Los xuegos en forma estensiva pueden modelar tamién xuegos de movimientos simultáneos. Nesos casos dibuxa una llinia puntiada o un círculu alredor de dos vértices distintos pa representalos como parte del mesmu [[conxuntu d'información]] (por casu, cuando los xugadores nun saben en qué puntu s'atopen). La forma normal da al matemáticu una notación senciella pal estudiu de los problemes d'equilibriu, porque torna la cuestión de cómo les estratexes son calculaes o, n'otres pallabres, de cómo'l xuegu ye xugáu en realidá. La notación conveniente pa tratar estes cuestiones, más relevantes pa la [[teoría combinatoria de xuegos]], ye la forma estensiva del xuegu. == Tipos de xuegos y exemplos == La teoría clasifica los xuegos en munches categoríes que determinen qué métodos particulares pueden aplicase pa resolvelos (y, ello ye que tamién cómo se define "resolución" nuna categoría particular). Les categoríes comunes inclúin: === Xuegos simétricos y asimétricos === {{AP|Xuegu simétricu}} {| border="1" align=right cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |+ align=bottom|''Un xuegu asimétricu'' | ! ''Y'' ! ''F'' |- ! ''Y'' | 1, 2 | 0, 0 |- ! ''F'' | 0, 0 | 1, 2 |} Un xuegu simétricu ye un xuegu nel que los pagos por xugar una estratexa en particular dependen namái de les estratexes qu'empleguen los otros xugadores y non de quien les xuegue. Si les identidaes de los xugadores pueden camudase ensin que camuden los pagos de les estratexes, entós el xuegu ye simétricu. Munchos de los xuegos 2×2 más estudiaos son simétricos. Les representaciones estándar del [[xuegu de la pita]], el [[dilema del prisioneru]] y la [[caza del venáu]] son xuegos simétricos.<ref>Dellos estudiosos consideren ciertos xuegos asimétricos como exemplos d'esti tipu de xuegos. Sicasí, los pagos más habituales pa toos estos xuegos son simétriques.</ref> Los xuegos asimétricos más estudiaos son los xuegos onde nun hai conxuntos d'estratexes idéntiques pa dambos xugadores. Por casu, el [[xuegu del ultimátum]] y el [[xuegu del dictador]] tienen distintes estratexes pa cada xugador; sicasí, puede haber xuegos asimétricos con estratexes idéntiques pa cada xugador. Por casu, el xuegu amosáu a la derecha ye asimétricu a pesar de tener conxuntos d'estratexes idénticos pa dambos xugadores. === Xuegos de suma cero y de suma distinta de cero === {{AP|Xuegu de suma cero}} {| align=right border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |+ align=bottom |''Un xuegu de suma cero'' |- | ! ''A'' ! ''B'' ! ''C'' |- ! ''1'' |align=center| 30, -30 |align=center| -10, 10 |align=center| 20, -20 |- ! ''2'' |align=center| 10, -10 |align=center| 20, -20 |align=center| -30, 30 |} Nos xuegos de ''suma cero'' el beneficiu total pa tolos xugadores del xuegu, en cada combinación d'estratexes, siempres suma cero (n'otres pallabres, un xugador ardíciase solamente por cuenta d'otros). El [[go]], el [[axedrez]], el [[póker]] y el [[Osu (xuegu)|xuegu del osu]] son exemplos de xuegos de suma cero, porque se gana esautamente la cantidá que pierde l'oponente. Como interés, el [[fútbol]] dexó va unos años de ser de suma cero, pos les victories reportaben 2 puntos y l'empate 1 (considérese que dambos equipos parten primeramente con 1 puntu), ente que na actualidá les victories reporten 3 puntos y l'empate 1. La mayoría de los exemplos reales en negocios y política, al igual que'l [[dilema del prisioneru]], son xuegos de suma distinta de cero, porque dellos desenllaces tienen resultancies netes mayores o menores que cero. Esto ye, la ganancia d'un xugador non necesariamente correspuéndese cola perda d'otru. Por casu, un contratu de negocios arreya idealmente un desenllaz de suma positiva, onde cada oponente termina nuna posición meyor que la que tendría si nun se diera la negociación. Puede analizase más fácilmente un xuegu de suma distinta de cero, y cualquier xuegu puede tresformase nun xuegu de suma cero añadiendo un xugador "ficticiu" adicional ("el tableru" o "la banca"), que les sos perdes compensen les ganancies netes de los xugadores. La matriz de pagos d'un xuegu ye una forma conveniente de representación. Por casu, un xuegu de suma cero de dos xugadores cola matriz que s'amuesa a la derecha. <!--- Nota pa cualesquier que deseye poner esto en tabla: nun se fadie. va vese peor. Note cómo los númberos tán alliniaos a pesar de los signos negativos. '''Xugador 2''' Aición A Aición B Aición C Aición 1 30 -10 20 '''Xugador 1''' Aición 2 10 20 -20 Comento esta "tabla" porque me paez que yá queda espuestu cola anterior.---> === Criterios «maximin» y «minimax» === Los criterios «maximin» y «minimax» establecen que cada xugador tien d'embrivir la so perda máxima: * Criteriu «maximin»: el xugador A, escueye que'l so cobru mínimu posible sía'l mayor. * Criteriu «minimax»: el xugador B escueye que'l pagu máximu a A sía'l menor posible. === Equilibriu de Nash === Los equilibrios de les estratexes dominantes tán perbién cuando apaecen nos xuegos, pero desafortunadamente, eso nun asocede con frecuencia. Un par d'estratexes ye un equilibriu de Nash si la eleición del xugador A ye óptima, dada eleición de B, y la de B ye óptima, dada la d'A. L'equilibriu de Nash puede interpretase como un par de mires sobre la eleición de cada persona tal que, cuando la otra revela la so eleición, nenguna de los dos quier camudar de conducta. Cada xugador conoz y adoptó la so meyor estratexa, y toos conocen les estratexes de los otros. Consecuentemente, cada xugador individual nun gana nada modificando la so estratexa mientres los otros caltengan les suyes. Asina, cada xugador ta executando'l meyor "movimientu" que puede daos los movimientos de los demás xugadores. === Xuegos cooperativos === {{AP|xuegu cooperativu}} Un '''[[xuegu cooperativu]]''' carauterizar por un contratu que puede faese cumplir. La teoría de los xuegos cooperativos da xustificaciones de contratos plausibles. La plausibilidad d'un contratu ta bien rellacionada cola estabilidá. Dos xugadores axusten tantu quieren invertir nun contratu. La teoría de la negociación axomática amuésanos cuánta inversión ye conveniente pa nós. Por casu, la solución de Nash pa la negociación demanda que la inversión sía xusta y eficiente. Comoquier, podríamos nun tar interesaos na xusticia y esixir más. Ello ye que esiste un xuegu non cooperativu creáu por Ariel Rubinstein consistente n'alternar ufiertes, que sofita la solución de Nash considerándola la meyor, por aciu el llamáu [[equilibriu de Nash]]. === Simultáneos y secuenciales === Los xuegos simultáneos son xuegos nos que los xugadores mueven simultáneamente o nos qu'éstos desconocen los movimientos anteriores d'otros xugadores. Los xuegos secuenciales (o dinámicos) son xuegos nos que los xugadores posteriores tienen dalguna conocencia de les aiciones previes. Esta conocencia non necesariamente tien que ser perfectu; namái tien de consistir en daqué d'información. Por casu, un xugador1 puede conocer qu'un xugador2 nun realizó una aición determinada, pero nun saber cuál de les otres aiciones disponibles escoyó. La diferencia ente xuegos simultáneos y secuenciales recoyer nes representaciones aldericaes primeramente. La forma normal usar pa representar xuegos simultáneos, y la estensiva pa representar xuegos secuenciales. === Xuegos d'información perfecta === [[Ficheru:PD with outside option.png|thumb|301px|right|Un xuegu d'información imperfecta (les llinies puntiaes representen la inorancia de la parte del xugador 2).]] Un subconxuntu importante de los xuegos secuenciales ye'l conxuntu de los xuegos d'información perfecta. Un xuegu ye d'información perfecta si tolos xugadores conocen los movimientos qu'efectuaron primeramente tolos otros xugadores; asina que namái los xuegos secuenciales pueden ser xuegos d'información perfecta, pos nos xuegos simultáneos non tolos xugadores (de cutiu nengunu) conocen les aiciones del restu. La mayoría de los xuegos estudiaos na teoría de xuegos son xuegos d'información imperfecta, anque dellos xuegos interesantes son d'información perfecta, incluyendo'l xuegu del ultimátum y el [[xuegu del ciempiés]]. Tamién munchos xuegos populares son d'información perfecta, incluyendo'l [[axedrez]] y el [[go]]. La información perfecta confundir de cutiu cola [[información completa]], que ye un conceutu similar. La información completa rique que cada xugador conoza les estratexes y pagos del resto pero non necesariamente les aiciones. Nos xuegos d'información completa cada xugador tien la mesma "información relevante al xuegu" que los demás xugadores. El [[axedrez]] y el [[dilema del prisioneru]] ejemplifican xuegos d'información completa. Los xuegos d'información completa asoceden raramente nel mundu real, y los teóricos de los xuegos, usualmente ver namái como aproximamientos al xuegu realmente xugáu. El [[matemáticu]] inglés, y catedráticu [[eméritu]] de la [[Universidá de Princeton]], [[John Horton Conway|John Conway]], desenvolvió una notación pa dellos ''xuegos d'información completa'' y definió delles operaciones nesos xuegos, orixinalmente pa estudiar los finales de [[go]], anque bona parte d'esti analís enfocar en [[nim (xuegu)|nim]]. Esto aportó na teoría de xuegos combinatoria. Afayó qu'esiste una subclase d'esos xuegos que pueden ser usaos como númberos, como describió nel so llibru ''[[On Numbers and Games]]'' (1976), llegando a la clase bien xeneral de los [[Númberu surreal|númberos surreales]]. === Xuegos de llargor infinitu === Por razones obvies, los xuegos estudiaos polos economistes y los xuegos del mundu real rematen xeneralmente tres un númberu finito de movimientos. Los xuegos matemáticos puros nun tienen estes restricciones y la [[teoría de conxuntos]] estudia xuegos d'infinitos movimientos, onde'l ganador nun se conoz ''hasta'' que tolos movimientos conózanse. L'interés en dicha situación nun suel ser decidir cuál ye la meyor manera de xugar a un xuegu, sinón a cencielles qué xugador tien una estratexa ganadora (Puede probase, usando'l [[axoma d'eleición]], qu'hai xuegos —inclusive d'información perfecta, y onde los únicos pagos son "perder" y "ganar"— pa los que ''nengún'' xugador tien una estratexa ganadora.) La esistencia de tales estratexes tien consecuencies importantes na [[teoría descriptiva de conxuntos]]. === Xuegos combinatorios === Los xuegos nos que la dificultá d'atopar una estratexa óptima provién de la multiplicidá de movimientos posibles denominar xuegos combinatorios. Dellos exemplos d'estos xuegos pueden ser axedrez y go. Los xuegos qu'impliquen información imperfecta o incompleta tamién pueden tener un fuerte calter combinatoriu, por casu el backgammon. Nun hai una teoría unificada que s'ocupa de los elementos combinatorios nos xuegos. Hai, sicasí, ferramientes matemátiques que pueden resolver problemes particulares y responder a entrugues xenerales. Estudiáronse xuegos d'información perfecta na teoría combinatoria de xuegos, que desenvolvió nueves representaciones, como por casu los númberos surrealistes, según métodos de prueba combinatorios y alxebraicos (y dacuando non constructivos) pa resolver xuegos de ciertos tipos, incluyendo xuegos "loopy" que pueden dar llugar a secuencies de movimientos infinitamente llargues. Estos métodos dirixir a xuegos con mayor complexidá combinatoria que los de normal consideraos na teoría de xuegos tradicional (o "económica").Un xuegu típicu que se resolvió d'esta manera ye hexadecimal. Un campu rellacionáu d'estudiu, basáu na teoría de la complexidá computacional, ye la complexidá del xuegu, que s'ocupa d'envalorar la dificultá computacional d'atopar estratexes óptimas. La investigación n'intelixencia artificial encetó xuegos d'información perfectos ya imperfectos (o incompletos) que tienen estructures combinatories bien complexes (como axedrez, go o backgammon) pa los cualos nun s'atoparon estratexes óptimas comprobables. Les soluciones práutiques impliquen la [[heurística]] computacional, como la fradadura [[alfa-beta]] o'l [[usu de redes neuronales]] artificiales entrenaes pol aprendizaxe de refuerzu, que faen que los xuegos sían más afechiscos na práutica de la computación. === Xuegos discretos y continuos === Gran parte de la teoría de xuegos referir a xuegos finitos y discretos, que tienen un númberu finito de xugadores, movimientos, eventos, resultancies, etc. Sicasí, munchos conceutos pueden estendese. Los xuegos continuos dexen a los xugadores escoyer una estratexa a partir d'un conxuntu d'estratexes continues. Por casu, la [[Competencia de Cournot|competición de Cournot]] modélase típicamente coles estratexes de los xugadores cualesquier cantidaes non negatives, incluyendo cantidaes fraccionaries. === Xuegos diferenciales === Los xuegos diferenciales como'l xuegu de busca continua y fuximientu son xuegos continuos onde la evolución de les variables d'estáu de los xugadores rexir por ecuaciones diferenciales. El problema d'atopar una estratexa óptima nun xuegu diferencial ta estrechamente rellacionáu cola teoría del control óptimo. En particular, esisten dos tipos d'estratexes: les estratexes de bucle abiertu utilicen el principiu de Pontryagin máximu, ente que les estratexes de bucle zarráu utilicen el métodu de programación dinámica de Bellman. Un casu particular de xuegos diferenciales son los xuegos con un horizonte temporal aleatoriu. Nestos xuegos, el tiempu terminal ye una variable aleatoria con una función de distribución de probabilidá dada. Poro, los xugadores maximizar la mira matemática de la función de costu. Demostróse que'l problema de optimización modificáu puede reformulase como un xuegu diferencial con descuentu nun intervalu de tiempu infinitu. === Xuegos de munchos xugadores y poblaciones === Los xuegos con un númberu arbitrariu, pero finito, de xugadores de cutiu denominar xuegos de la n-persona. La teoría evolutiva de los xuegos considera los xuegos qu'arreyen a una población de tomadores de decisiones, onde la frecuencia cola que se toma una decisión particular puede camudar col tiempu en respuesta a les decisiones tomaes por tolos individuos de la población. En bioloxía, esto utilízase pa modelar la evolución (biolóxica), onde los organismos programaos xenéticamente pasen a lo llargo daqué de la so programación de la estratexa a la so descendencia. N'economía, la mesma teoría ta destinada a captar los cambeos de población porque les persones xueguen el xuegu munches vegaes dientro de la so vida, y conscientemente (y quiciabes racionalmente) camudar les estratexes. === Resultaos estocásticos (y rellación con otros campos) === Los problemes individuales de decisión con resultancies estocásticos dacuando considérense "xuegos d'un solu xugador". Estes situaciones nun se consideren teóriques de xuegu per parte de dellos autores. Pueden ser modelaes utilizando ferramientes similares dientro de les disciplines rellacionaes de la teoría de la decisión, la investigación d'operaciones y árees d'intelixencia artificial, particularmente, la planificación de IA (con incertidume) y sistemes multi-axentes. Anque estos campos pueden tener motivadores distintos, les matemátiques implicaes son sustancialmente les mesmes, por casu, usando procesos de decisión de [[Markov]] (MDP). Les resultancies estocásticos tamién pueden ser modelaos en términos de la teoría de xuegos amestando a un xugador d'aición aleatoria que fai "movimientos de la casualidá" ("movimientos por naturaleza").Esti xugador nun suel ser consideráu un tercer xugador no qu'otra manera ye un xuegu de dos xugadores, sinón qu'a cencielles sirve p'apurrir un rol de dadu cuando sía riquíu pol xuegu. Pa dellos problemes, los distintos enfoques pa modelar resultancies estocásticos pueden conducir a soluciones distintes. Por casu, la diferencia nel enfoque ente MDPs y la solución [[minimax]] ye qu'esti postreru considera'l peor caso sobre un conxuntu de movimientos adversarios, en llugar de razonar na mira sobre estos movimientos daos una distribución de probabilidá fixa. L'enfoque minimax pue ser ventaxosu cuando nun se dispón de modelos estocásticos d'incertidume, pero tamién puede tar sobreestimando eventos desaxeradamente improbables (pero costosos), camudando dramáticamente la estratexa en tales escenarios si supónse qu'un adversariu puede forzar qu'asoceda tal eventu. Tamién s'estudiaron modelos xenerales qu'inclúin tolos elementos de resultancies estocásticos, adversarios y observabilidad parcial o ruidosa (de movimientos d'otros xugadores). Considérase que'l "patrón oro" ye un xuegu estocástico parcialmente observable (POSG), pero pocos problemes realistes son computacionalmente facederos na representación POSG. === Metagames === Estos son xuegos nos que se trata de desenvolver les regles pa otru xuegu, l'oxetivu o'l xugador. Los [[metagames]] busquen maximizar el valor d'utilidá del conxuntu de regles desenvueltu. La teoría de los metagames ta rellacionada cola teoría del [[diseñu de mecanismos]]. El términu analís metagame tamién s'utiliza pa referise a un enfoque práuticu desenvueltu por [[Nigel Howard]]. Polo qu'una situación enmárcase como un xuegu estratéxicu nel que les partes comenenciudes traten de realizar los sos oxetivos per mediu de les opciones disponibles. Los acontecimientos posteriores llevaron a la formulación del analís de la confrontación. == Aplicaciones == La teoría de xuegos tien la carauterística de ser una área en que la sustancia subxacente ye principalmente una categoría de [[matemátiques aplicaes]], pero la mayoría de la investigación fundamental ye desempeñada por especialistes n'otres árees. En delles universidaes enséñase ya investígase casi puramente fuera del departamentu de matemática. Esta teoría tien aplicaciones en numberoses árees, ente les cualos caben destacar les [[Economía|ciencies económiques]], la [[bioloxía evolutiva]], la [[psicoloxía]], les [[ciencies polítiques]], el [[diseñu industrial]], la [[investigación operativa]], la [[informática]] y l'estratexa militar. === Economía y negocios === Los economistes usaron la teoría de xuegos p'analizar un ampliu abanicu de problemes económicos, incluyendo [[puya|puyes]], [[duopolios]], [[oligopolios]], la formación de [[rede social|redes sociales]], y sistemes de votaciones. Estes investigaciones de normal tán enfocaes a conxuntos particulares d'estratexes conocíos como conceutos de solución. Estos conceutos de solución tán basaos de normal no riquío poles normes de racionalidá perfecta. El más famosu ye l'equilibriu de Nash. Un conxuntu d'estratexes ye un equilibriu de Nash si caúna representa la meyor respuesta a otres estratexes. D'esta forma, si tolos xugadores tán aplicando les estratexes nun equilibriu de Nash, nun tienen nengún incentivu pa camudar de conducta, pos la so estratexa ye la meyor que pueden aplicar daes les estratexes de los demás. Los pagos de los xuegos de normal representen la [[función d'utilidá|utilidá]] de los xugadores individuales. De cutiu los pagos representen dineru, que se presume correspuenden a la utilidá d'un individuu. Esta presunción, sicasí, puede nun ser correuta. Un documentu de teoría de xuegos n'economía empieza presentando un xuegu que ye una astracción d'una situación económica particular. Escuéyense una o más soluciones, y l'autor demuestra qué conxuntu d'estratexes correspuenden al equilibriu nel xuegu presentáu. Los economistes y profesores d'escueles de negocios suxeren dos usos principales. ==== Descriptiva ==== [[Ficheru:Centipede game.png|thumb|301px|right|Un xuegu del ciempiés de tres fases.]] L'usu principal ye informar avera del comportamientu de les poblaciones humanes actuales. Dellos investigadores creen qu'atopar l'equilibriu de los xuegos puede predicir cómo se portaríen les poblaciones humanes si enfrentar a situaciones análogues al xuegu estudiáu. Esta visión particular de la teoría de xuegos criticóse na actualidá. De primeres, se la crítica porque los supuestos de los teóricos viólense frecuentemente. Los teóricos de xuegos pueden suponer xugadores que se porten siempres racionalmente y actúen pa maximizar los sos beneficios (el modelu ''[[Homo oeconomicus]]''), pero los humanos reales de cutiu actúen irracionalmente o racionalmente pero buscando'l beneficiu d'un grupu mayor ([[altruísmu]]). Los teóricos de xuegos respuenden comparando los sos supuestos colos que s'empleguen en física. Asina, anque los sos supuestos nun se caltienen siempres, pueden tratar la teoría de xuegos como una [[idealización]] razonable, de la mesma forma que los modelos usaos polos [[físicu|físicos]]. Sicasí, esti usu de la teoría de xuegos siguióse criticando porque dellos esperimentos demostraron que los individuos nun se porten según estratexes d'equilibriu. Por casu, nel xuegu del ciempiés, el xuegu d'aldovinar ⅔ de la media y el xuegu del dictador, les persones de cutiu nun se porten según l'equilibriu de Nash. Esti discutiniu ta resolviéndose anguaño.<ref>El trabayu esperimental en teoría de xuegos recibe munchos nomes: economía esperimental, economía conductista y teoría conductista de xuegos. Pa discutinios recién nesti campu vease Camer 2003.</ref> Per otra parte, dellos autores aducen que los equilibrios de Nash nun apurren predicciones pa les poblaciones humanes, sinón qu'apurren una esplicación de por qué les poblaciones que se porten según l'equilibriu de Nash permanecen nesa conducta. Sicasí, la cuestión alrodiu de cuánta xente pórtase asina permanez abierta. Dellos teóricos de xuegos punxeron esperances na [[teoría evolutiva de xuegos]] pa resolver eses esmoliciones. Tales modelos presuponen o non racionalidá o una racionalidá acutada nos xugadores. A pesar del nome, la teoría evolutiva de xuegos nun presupon necesariamente [[seleición natural]] en sentíu biolóxicu. La teoría evolutiva de xuegos inclúi les evoluciones biolóxico y cultural y tamién modela l'aprendizaxe individual. ==== Normativa ==== {| border="1" align=right cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |+ align=bottom|''El dilema del prisioneru'' | ! ''Cooperar'' ! ''Traicionar'' |- ! ''Cooperar'' | &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;2<br />2 | &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;0<br />3 |- ! ''Traicionar'' | &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;3<br />0 | &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;1<br />1 |} Per otra parte, dellos matemáticos nun ven la teoría de xuegos como una ferramienta que prediz la conducta de los seres humanos, sinón como una suxerencia sobre cómo tendríen de portase. Yá que l'equilibriu de Nash constitúi la meyor respuesta a les aiciones d'otros xugadores, siguir una estratexa que ye parte del equilibriu de Nash paez lo más apropiao. Sicasí, esti usu de la teoría de xuegos tamién recibió crítiques. De primeres, en dellos casos ye apropiáu xugar según una estratexa ayena al equilibriu si unu espera que los demás tamién van xugar d'alcuerdu al equilibriu. Por casu, nel xuegu [[aldovina 2/3 de la media|adivina ⅔ de la media]]. El dilema del prisioneru presenta otru contraejemplo potencial. Nesti xuegu, si cada xugador escuerre'l so propiu beneficiu ambos xugadores llogren un resultáu peor que de nun faelo. Dellos matemáticos creen qu'esto demuestra'l fallu de la teoría de xuegos como un encamientu de la conducta a siguir. === Bioloxía === {| border="1" align=right cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |+ align=bottom|''Halcón-Paloma'' | ! ''Ferre'' ! ''Palombu'' |- ! ''Ferre'' | &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;(V-C)/2<br />(V-C)/2 | &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;V<br />0 |- ! ''Palombu'' | &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;0<br />V | &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;V/2<br />V/2 |} A diferencia del usu de la teoría de xuegos na economía, los pagos de los xuegos en [[bioloxía]] interprétense frecuentemente como [[adautación biolóxica|adautación]]. Amás, el so estudiu enfocóse menos nel equilibriu que correspuende a la noción de racionalidá, centrándose nel equilibriu calteníu poles fuercies [[evolución biolóxica|evolutives]]. L'equilibriu meyor conocíu en bioloxía conozse como [[estratexa evolutivamente estable]], y foi introducíu per primer vegada por [[John Maynard Smith]]. Anque'l so motivación inicial nun portaba los requisitos mentales del equilibriu de Nash, toa estratexa evolutivamente estable ye un equilibriu de Nash. En bioloxía, la teoría de xuegos emplegar pa entender munchos problemes distintos. Usar por primer vegada pa esplicar la evolución (y estabilidá) de les proporciones de sexos 1:1 (mesmu númberu de machos que de femes). [[Ronald Fisher]] suxirió en 1930 que la proporción 1:1 ye la resultancia de l'aición de los individuos tratando de maximizar el númberu de los sos nietos suxetos a la restricción de les fuercies evolutives. Amás, los biólogos usaron la teoría de xuegos evolutiva y el conceutu d'estratexa evolutivamente estable pa esplicar el surdimientu de la [[comunicación animal]] (John Maynard Smith y Harper nel añu 2003). L'analís de xuegos con señales y otros xuegos de comunicación apurrió nueves interpretaciones alrodiu de la evolución de la comunicación nos animales. Finalmente, los biólogos usaron el problema halcón-paloma (tamién conocíu como problema de la pita) p'analizar la conducta combativa y la territorialidad. === Informática y lóxica === La teoría de xuegos empezó a desempeñar un papel importante na lóxica y la informática. Munches teoríes lóxiques asentir na semántica de xuegos. Amás, los investigadores d'informática usaron xuegos pa modelar programes que interactúan ente sigo. === Ciencia política === La investigación en ciencia política tamién usó resultancies de la teoría de xuegos. Una esplicación de la [[teoría de la paz democrática]] ye que l'alderique público y abierto na democracia unvia información clara y fiable alrodiu de les intenciones de los gobiernos escontra otros estaos. Per otra parte, ye difícil conocer los intereses de los líderes non democráticos, qué privilexos van otorgar y qué promeses van caltener. Según esti razonamientu, va haber rocea y poca cooperación si siquier unu de los participantes d'una disputa nun ye una democracia.<ref>http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=433844</ref> L'aplicación de teoría de xuegos, en ciencia política estender n'otres areas como la [[división equitativa]], la [[política económica]], [[decisiones públiques]], [[negociaciones de guerra]], teoría politicas positives y la [[teoría de la eleición social]]. En caúna d'eses areas, los investigadores desenvolvieron modelos de teoría de xuegos onde los xugadores son votantes, estaos, grupos d'interés o burocráticos y políticos. Dalgunos d'estos exemplos de teoría de xuegos fueron esplicaos por [[Anthony Downs]]. Nel so llibru ''[[An Economic Theory of Democracy]]'',<ref>{{harvard citations|last1=Downs|añu=1957}}</ref>, nel cual aplicó la [[Llei de Hotelling]] al procesu políticu. N'en el modelu de Downsian, los candidatos políticos perpeten n'ideoloxíes nun espaciu de dimensión política. Downs primero amuesa como los candidatos políticos van converxer a la ideoloxía preferida del votante medianu si los votantes tán dafechu informaos. Pero entós, argumenta que los votantes escueyen permanecer racionales inorando lo que dexa que se dea la diverxencia de los candidatos. Tamién, foi aplicada en 1962 na crisis de misiles de Cuba durane la presidencia de John. F. Kennedy.<ref>Steven J. Brams, [https://plus.maths.org/content/game-theory-and-cuban-missile-crisis Game theory and the Cuban missile crisis], Plus Magacín, 1 January 2001, accessed 31 January 2016.</ref> === Filosofía === La teoría de xuegos demostró tener munchos usos en [[filosofía]]. A partir de dos trabayos de [[Willard Van Orman Quine|W. V. O. Quine]] publicaos en [[1960]] y [[1967]], [[David Lewis]] (1969) usó la teoría de xuegos pa desenvolver el conceutu filosóficu de [[convención]]. D'esta forma, apurrió'l primer analís del [[conocencia común]] y emplegar n'analizar xuegos de coordinación. Amás, foi'l primeru en suxerir que podía entendese el [[significáu]] en términos de [[xuegos de señales]]. Esta suxerencia siguióse por munchos filósofos dende'l trabayu de Lewis.<ref>Skyrms 1996, Grim et al. 2004.</ref> [[Leon Henkin]], [[Paul Lorenzen]] y [[Jaakko Hintikka]] empecipiaron un aproximamientu a la semántica de los llinguaxes formales qu'esplica con conceutos de teoría de xuegos los conceutos de verdá lóxica, validez y similares. Nesti aproximamientu los "xugadores" compiten proponiendo cuantificaciones ya instancies d'oraciones abiertes; les regles del xuegu son les regles d'interpretación de les sentencies nun modelu, y les estratexes de cada xugador tienen propiedaes de les que trata la teoría semántica (ser dominante si y namái si les oraciones con que se xuega cumplen determinaes condiciones, etc.). {| border="1" align=right cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |+ align=bottom|''La caza del venáu'' | ! ''Venáu'' ! ''Llebre'' |- ! ''Venáu'' | 3, 3 | 0, 2 |- ! ''Llebre'' | 2, 0 | 2, 2 |} En [[ética]], dellos autores intentaron siguir la idea de [[Thomas Hobbes]] de derivar la moral del interés personal. Yá que xuegos como'l dilema del prisioneru presenten un conflictu aparente ente la moralidá y l'interés personal, esplicar por qué la cooperación ye necesaria pal interés personal ye una componente importante d'esti proyeutu. Esta estratexa xeneral ye un componente de la idea de [[contratu social]] en [[filosofía política]] (exemplos en Gauthier 1987 y Kavka 1986).<ref>Pa un discutiniu detalláu del usu de la teoría de xuegos n'ética vease la entrada de la Stanford Encyclopedia of Philosophy, [http://plato.stanford.edu/entries/game-ethics/ teoría de xuegos y ética.]</ref> Finalmente, otros autores intentaron usar la teoría evolutiva de xuegos pa esplicar la nacencia de les actitúes humanes ante la moralidá y les conductes animales correspondientes. Estos autores buscaron exemplos en munchos xuegos, incluyendo'l [[dilema del prisioneru]], la [[caza del venáu]], y el [[xuegu del tratu de Nash]] pa esplicar la razón del surdimientu de les actitúes alrodiu de la moral (vease Skyrms 1996, 2004; Sober y Wilson 1999). === Optimización de diseñu === La teoría de optimización de diseñu dicta 5 principios que son carauterísticos d'un xuegu, y ensin los cualos, ésti dexaría de poder ser llamáu de tal forma: * Regles: Deben de ser fáciles d'entender, pero namái al traviés de la esperiencia ye que son dafechu apoderaes. * Interacción (Participación): Los xugadores, per mediu de la intervención del mundu creáu, deben d'escaecese del mundu real. * Oposición: El xuegu debe de ser banciáu. Ríquese habilidá pa ganar, non suerte. * Toma de Decisiones: Toes tomar de decisiones deben de tener un aguiyador d'interés y deben de tener un méritu por más pequeñes que sían. * Meta: Un puntu final al cual llegar. Debe de dir acompañáu d'una medría d'emociones y tensión mientres el xuegu averar a la so conclusión. == Historia de la teoría de xuegos == {| {{tablaguapa}} border="1" cellspacing="1" cellpadding="5" align=right |+'''Cronoloxía'''<ref name = 50COSES>{{cita llibru | títulu = 50 coses qu'hai que saber sobre matemátiques | autor = Tony Crilly | editorial = Ed. Ariel | id = ISBN 978-987-1496-09-9 | añu = 2011 }}</ref> |----- bgcolor="#e1ecf7" ! Añu !Acontecimientu |----- align="left" bgcolor="#f0f5fa" | [[1713]] | [[James Waldegrave]] da la primer demostración matemática<br /> pa un casu de dos xugadores. |----- align="left" bgcolor="#f0f5fa" | [[1838]] | [[Antoine Augustin Cournot]] publica una solución teórica a el<br /> casu de dos xugadores. |----- align="left" bgcolor="#f0f5fa" | [[1928]] | [[John von Neumann]] presenta una serie d'artículos sobre la tema. |----- align="left" bgcolor="#f0f5fa" | [[1944]] | John von Neumann xunto con [[Oskar Morgenstern]] publiquen<br />''[[Theory of Games and Economic Behavior]]''. |----- align="left" bgcolor="#f0f5fa" | [[1950]] | [[Albert W. Tucker]] plantegó formalmente "[[dilema del prisioneru]]",<br />fundamental na teoría de xuegos.<br />[[John Forbes Nash]], so la direición d'Albert W. Tucker,<br />doctorar con una tesis sobre [[xuegu non cooperativu|xuegos non cooperativos]],<br />qu'inclúi lo que más tarde se denominó como [[equilibriu de Nash|l'equilibriu de Nash]]. |----- align="left" bgcolor="#f0f5fa" | [[1965]] | [[Reinhard Selten]] introdució'l so conceutu de solución de los equilibrios<br />perfectos del subjuego, que más palantre refinó l'equilibriu de Nash. |----- align="left" bgcolor="#f0f5fa" | [[1967]] | [[John Harsanyi]] desenvolvió los conceutos de la información<br />completa y de los [[xuegu bayesiano|xuegos bayesianos]]. |----- align="left" bgcolor="#f0f5fa" | [[1982]] | En bioloxía [[John Maynard Smith]] introduz el conceutu de<br />[[estratexa evolutivamente estable]]. |----- align="left" bgcolor="#f0f5fa" | [[1994]] | [[John Harsanyi]], [[John Forbes Nash]] y [[Reinhard Selten]]<br />ganen el [[Premiu Nobel d'Economía]]. |----- align="left" bgcolor="#f0f5fa" | [[2012]] | [[Lloyd Stowell Shapley]] y [[Alvin Y. Roth]]<br />ganen el [[Premiu Nobel d'Economía]]. |} El primer discutiniu conocíu de la teoría de xuegos apaez nuna carta escrita por [[James Waldegrave]] en [[1713]]. Nesta carta, Waldegrave apurre una solución [[mínima]] d'[[estratexa mista]] a una versión pa dos persones del xuegu de cartes -y Her. Sicasí nun se publicar un analís teóricu de teoría de xuegos polo xeneral hasta la publicación de ''Recherches sur les príncipes mathématiques de la théorie des richesses'', d'[[Antoine Augustin Cournot]] en [[1838]]. Nesti trabayu, Cournot considera un [[duopolio]] y presenta una solución que ye una versión acutada del [[equilibriu de Nash]]. Anque l'analís de Cournot ye más xeneral que'l de Waldegrave, la teoría de xuegos realmente nun esistió como campu d'estudiu estreme hasta que [[John von Neumann]] publicó una serie d'artículos en [[1928]]. Estes resultancies fueron ampliaos más tarde nel so llibru de [[1944]], ''[[Theory of Games and Economic Behavior]]<ref>Teoría de xuegos y del comportamientu económicu.</ref>'', escritu xunto con [[Oskar Morgenstern]]. Esti trabayu contién un métodu p'atopar soluciones óptimas pa xuegos de suma cero de dos persones. Mientres esti periodu, el trabayu sobre teoría de xuegos centróse, sobremanera, en teoría de xuegos cooperativos. Esti tipu de teoría de xuegos analiza les estratexes óptimas pa grupos d'individuos, asumiendo que pueden establecer alcuerdos ente sigo alrodiu de les estratexes más apropiaes. En [[1950]] [[Albert W. Tucker]] plantegó formalmente los primeros discutinios del [[dilema del prisioneru]], y entamóse un esperimentu alrodiu de esti xuegu na corporación [[RAND]]. Nesi añu [[John Forbes Nash|John Nash]] desenvolvió una definición d'una estratexa óptima pa xuegos de múltiples xugadores onde'l óptimo nun se definiera primeramente, conocíu como [[equilibriu de Nash]], so la supervisión del mentáu Tucker. Esti equilibriu ye abondo xeneral, dexando l'analís de xuegos non cooperativos amás de los xuegos cooperativos. La teoría de xuegos esperimentó una notable actividá na década de 1950, momentu nel cual los conceutos base, el xuegu de forma estensiva, el xuegu ficticiu, los xuegos repetitivos, y el [[valor de Shapley]] fueron desenvueltos. Amás, nesi tiempu, apaecieron les primeres aplicaciones de la teoría de xuegos na [[filosofía]] y les [[ciencies polítiques]]. En [[1965]], [[Reinhard Selten]] introdució'l so conceutu de solución de los equilibrios perfectos del subjuego y el conceutu d'[[equilibriu perfectu de mano trémbole]], que más palantre refinaron el conceutu d'equilibriu de Nash. En [[1967]] [[John Harsanyi]] desenvolvió los conceutos de la información completa y de los [[xuegu bayesiano|xuegos bayesianos]]. Él, xunto con [[John Forbes Nash]] y Reinhard Selten, ganaron el [[Premiu Nobel d'Economía]] en [[1994]]. Na [[década de 1970]] la teoría de xuegos aplicóse estensamente a la [[bioloxía]], en gran parte como resultancia del trabayu de [[John Maynard Smith]] y el so conceutu estratexa estable evolutiva. Amás, los conceutos del [[equilibriu correlacionado]], [[equilibriu perfectu de mano trémbole]], y de la conocencia común fueron introducíos y analizaos.<ref>Anque la conocencia común foi aldericáu per primer vegada pol filósofu David Lewis nel so disertación ''Convention'' a finales de la década de 1960, nun s'estudió con detenimiento polos economistes hasta'l trabayu de Robert Aumann, en 1970.</ref> En [[2005]], los teóricos de xuegos [[Thomas Schelling]] y [[Robert Aumann]] ganaron el premiu Nobel d'Economía. Schelling trabayó en modelos dinámicos, los primeros exemplos de la teoría de xuegos evolutiva. Pela so parte, Aumann contribuyó más a la [[escuela del equilibriu]]. Nel [[2007]], [[Roger Myerson]], xunto con [[Leonid Hurwicz]] y [[Eric Maskin]], recibieron el premiu Nobel d'Economía por "sentar les bases de la teoría de [[diseñu de mecanismos]]." Nel [[2012]], [[Lloyd Stowell Shapley]] y [[Alvin Y. Roth]] ganen el premiu Nobel d'Economía por dar nome dientro d'esti campu a media docena de teoremas, algoritmos, principios, soluciones y índices. == Ver tamién == * [[Teoría de los xuegos de rol]] * [[Dinámica de sistemes]] * [[Sistema dinámicu]] * [[Sistema complexu]] == Bibliografía == === Referencies xenerales === <div style="font-size:95%"> * Bierman, H. S. y L. Fernández, ''Game Theory with economic applications'', Addison-Wesley, 1998. * Davis, M. D. (1971): Introducción a la teoría de xuegos. Alianza Editorial, 1ª edición. * Fudenberg, Drew y Jean Tirole: ''Game Theory'', MIT Press, 1991, ISBN 0-262-06141-4. * Gardner, R. (1996): ''Xuegos pa empresarios y economistes''. Antoni Bosh editores, 1ª edición. * Gibbons, Robert (1992): ''Game Theory for Applied Economists'', Princeton University Press ISBN 0-691-00395-5. Tamién publicáu en Londres por Harvester Wheatsheaf (Londres) col títulu ''A primer in game theory''. * Gibbons, R. (1993): ''Un primer cursu de teoría de xuegos''. Antoni Bosch editores, 1ª edición. * Ginits, Herbert (2000): ''Game Theory Evolving''. Princeton University Press, ISBN 0-691-00943-0. * Osborne, Martin y Ariel Rubinstein: ''A Course in Game Theory'', MIT Press, 1994, ISBN 0-262-65040-1. * Rasmusen, Erik: ''Games and information'', 4ª edición, Blackwell, 2006. Disponible n'Internet n'http://www.rasmusen.org/GI/index.html. * William Poundstone: ''El Dilema del Prisioneru'', Alianza Editorial, 2005. * Cano, Mauricio, Mena L., Carlos y Sadka, Joyce (2009): "Teoría de Xuegos y Derechu Contemporaneu; Temes Selectes", ITAM, George Mason University y Porrúa. ISBN 978-607-9-00031-8. * Hillier, Frederick S. Introducción a la investigación d'operaciones. Méxicu, D.F. : McGraw-Hill, c2010. </div> === Llectures adicionales === <div style="font-size:95%"> * Binmore, K. (1994): ''Teoría de xuegos''. Editorial McGraw-Hill, 1ª edición. * Friedman, J.W. (1991): ''Teoría de xuegos con aplicaciones a la economía''. Editorial Alianza Universidá. * Kreps, D.M. (1994): ''Teoría de xuegos y modelación económica''. Fondu de Cultura Económica, 1ª edición. * Tirole, J. (1990): ''La teoría de la organización industrial''. Editorial Ariel, 1ª edición. </div> === Testos d'importancia histórica === <div style="font-size:95%"> * Fisher, Ronald (1930) ''The Genetical Theory of Natural Selection''. Clarendon Press, Oxford. * Lluz, Duncan y Howard Raiffa ''Games and Decisions: Introduction and Critical Survey''. Dover, ISBN 0-486-65943-7. * Maynard Smith, John: ''Evolution and the Theory of Games'', Cambridge University Press, 1982. * Morgenstern, Oskar y John von Neumann (1947): ''Theory of Games and Economic Behavior''. Princeton University Press. * Nash, John (1950) "Equilibrium points in n-person games" ''Proceedings of the National Academy of the USA'' 36(1):48-49. * Poundstone, William ''Prisoner's Dilemma: John von Neumann, Game Theory and the Puzzle of the Bomb'', ISBN 0-385-41580-X. </div> == Notes == <div style="font-size:95%"> {{llistaref}} </div> == Enllaces esternos == {{commonscat|Game theory}} === N'español === * {{Enllaz rotu|1=Introducción a la teoría de xuegos, |2=http://www.eumed.net/cursecon/xuegos/index.htm |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} ''Eumed.net.'' * [http://www.uned.es/personal/rosuna/resources/theoryofgames.htm Lliteratura sobre teoría de xuegos] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161015045128/http://www2.uned.es/personal/rosuna/resources/theoryofgames.htm |date=2016-10-15 }}, Rubén Osuna. * [http://www.eseade.edu.ar/servicios/Libertas/13_6_Krause.pdf "La teoría de los xuegos y l'orixe de les instituciones"], Martín Krause, ''RIIM/ESEADE.'' * [http://raulbajo.blogspot.com/2009/07/introduccion-la-teoria-de-xuegos.html Senciella introducción a la teoría de xuegos], Raúl Baxu. === N'inglés === * [http://plato.stanford.edu/entries/game-theory/ "Game Theory"], Wilfrid Hodges, ''Stanford Encyclopedia of Philosophy.'' * [http://www.umass.edu/preferen/gintis/Unity-BBS%20Print%20Version.pdf "A framework for the unification of the behavioral sciences"], Herbert Gintis, ''Behavioral and Brain Sciences'' (2007) 30:1-61. * [https://web.archive.org/web/20000815223335/http://www.economics.harvard.edu/~aroth/alroth.html Game Theory, Esperimental Economics, and Market Design Page], Alvin Roth. * [http://www.econ.canterbury.ac.nz/personal_pages/paul_walker/gt/hist.htm A Chronology of Game Theory] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20000815223335/http://www.economics.harvard.edu/~aroth/alroth.html |date=2000-08-15 }}, Paul Walker. * [http://www.gametheory.net ''GameTheory.net'': A resource for educators and students of game theory], Mike Shor. * [http://www.academicearth.org/lectures/introduction-to-game-theory Introduction to Game Theory. Lecture by Benjamin Polak.] {{Tradubot|Teoría de juegos}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Teoría de xuegos| ]] nb68d6ma47tefizvt9p1ierdg8qugex Varianza 0 114583 4376916 4294103 2025-06-17T14:31:52Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá variable => dicha variable 4376916 wikitext text/x-wiki {{Ficha xenérica}} En [[teoría de probabilidá]], la '''varianza''' o '''variancia''' (que suel representase como <math>\sigma^2</math>) d'una [[variable aleatoria]] ye una [[midida de dispersión]] definida como la [[esperanza matemática|esperanza]] del cuadráu de la esviación de dicha variable al respective de la so media. O en poques pallabres, ye la media de los residuos al cuadráu. La so unidá de midida correspuende al cuadráu de la unidá de midida de la variable: por casu, si la variable mide una distancia en metros, la varianza espresar en metros al cuadráu. La varianza tien como valor mínimu 0. La [[esviación estándar]] (raigañu cuadráu de la varianza) ye una midida de dispersión alternativa, espresada nes mesmes unidaes que los datos de la variable oxetu d'estudiu. Hai que tener en cuenta que la varianza puede trate bien influyida polos [[valor atípicu|valores atípicos]] y nun s'aconseya'l so usu cuando les distribuciones de les variables aleatories tienen coles pesaes. En tales casos encamiéntase l'usu d'otres midíes de dispersión más [[estadística robusta|robustes]]. El términu ''varianza'' foi acuñáu por [[Ronald Fisher]] nun artículu publicáu en xineru de 1919 col títulu ''The Correlation Between Relatives on the Supposition of [[Lleis de Mendel|Mendelian Inheritance]]''.<ref>Fisher, R. A. (1919). «The Correlation Between Relatives on the Supposition of [[Lleis de Mendel|Mendelian Inheritance]]» [http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid=8358911 Transactions of the Royal Society of Edinburgh] Vol. 52, 02, pp 399-433.</ref> == Definición == Si tenemos un conxuntu de datos d'una mesma variable, la varianza calcular de la siguiente forma: :<math>\sigma_n^2 = \frac 1n \sum_{i=1}^n \left(X_i - \overline{X} \right)^ 2 = \left(\frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n}X_i^2\right) - \overline{X}^2= \frac {1} {n^2}\sum_{i=1}^{n}\sum_{j>i}\left( X_i-X_j \right)^2</math> Siendo: * <math>X_i</math>: cada datu * <math>\overline{X}</math>:media de los datos * <math>n</math>: númberu de datos === Variable aleatoria === Aplicando esti conceutu a una variable aleatoria con [[esperanza matemática|media]] μ = Y[''X''], defínese'l so '''varianza''', Var(''X'') (tamién representada como <math>\sigma_X^2</math> o, a cencielles σ<sup>2</sup>), como :<math>\sigma_X^2 = \operatorname{Y}[ ( X - \mu ) ^ 2].\,</math> Desenvolviendo la definición anterior, llógrase la siguiente definición alternativa (y equivalente): :<math> \begin{align} \sigma_X^2 & = \operatorname{Y}[ ( X - \mu ) ^ 2 ] \\ & = \operatorname{Y}[ ( X ^ 2 - 2X\mu + \mu ^ 2) ] \\ & = \operatorname{Y}[ X ^ 2] - 2\mu\operatorname{Y}[X] + \mu ^ 2 \\ & =\operatorname{Y}[ X ^ 2] - 2\mu ^ 2 + \mu ^ 2 \\ & = \operatorname{Y} [ X ^ 2] - \mu ^ 2. \end{align} </math> Si una distribución nun tien esperanza, como asocede cola de [[distribución de Cauchy|Cauchy]], tampoco tien varianza. Esisten otres distribuciones que, entá teniendo esperanza, escarecen de varianza. Un exemplu d'elles ye la de [[distribución de Pareto|Pareto]] cuando'l so índiz ''k'' satisfai {{nowrap|1 < ''k'' ≤ 2}}. === Casu continuu === Si la variable aleatoria ''X'' ye [[Variable discreta y variable continua|continua]] con [[función de densidá]] ''f''(''x''), entós :<math>\sigma_X^2 =\int (x-\mu)^2 \, f(x) \, dx\,,</math> onde :<math>\mu = \int x \, f(x) \, dx\,,</math> y les integrales tán definíes sobre'l [[rangu (estadística)|rangu]] de ''X''. === Casu discretu === Si la variable aleatoria ''X'' ye [[Variable discreta y variable continua|discreta]] con pesos ''x''<sub>1</sub>&nbsp;↦&nbsp;''p''<sub>1</sub>,&nbsp;...,&nbsp;''x''<sub>''n''</sub>&nbsp;↦&nbsp;''p''<sub>''n''</sub> y n ye la cantidá total de datos, entós tenemos: :<math>\sigma_X^2 = ( \sum_{i=1}^n p_i\cdot(x_i - \mu)^2)</math> onde :<math>\mu = ( \sum_{i=1}^n p_i\cdot x_i ) </math> . == Exemplos == === Distribución esponencial === La [[distribución esponencial]] de parámetru λ ye una distribución continua con soporte nel intervalu [0,∞) y función de densidá :<math>f(x) = \lambda y^{-\lambda x}1_{[0,\infty)}(x),\,</math> Tien media μ = λ<sup>−1</sup>. Poro, el so varianza ye: :<math>\int_0^\infty f(x) (x - \mu)^2\,dx = \int_0^\infty \lambda y^{-\lambda x} (x - \lambda^{-1})^2\,dx = \lambda^{-2}.\,</math> Esto ye, σ<sup>2</sup> = μ<sup>2</sup>. === Dadu perfectu === Un [[dadu]] de seis cares puede representase como una variable aleatoria discreta que toma, valores del 1 al 6 con probabilidá igual a <sup>1</sup>/<sub>6</sub>. El valor esperáu ye (1+2+3+4+5+6)/6 = 3,5. Poro, el so varianza ye: :<math>\sum_{i=1}^6 \tfrac{1}{6} (i - 3,5)^2 = \tfrac{1}{6}\left((-2,5)^2{+}(-1,5)^2{+}(-0,5)^2{+}0,5^2{+}1,5^2{+}2,5^2\right) = \tfrac{1}{6} \cdot 17,50 = \tfrac{35}{12} \approx 2,92\,.</math> == Propiedaes de la varianza == Delles propiedaes de la varianza son: * <math>V(X) \geq 0 \,\!</math> * <math>V(aX + b) = a^2 V(X) \,\!</math> siendo ''a'' y ''b'' númberos reales cualesquier. D'esta propiedá deduzse que la varianza d'una constante ye cero, esto ye, <math>V(b) = 0 \,\!</math> * <math>V(X+Y) = V(X)+V(Y)+2Cov(X,Y) \,\!</math>, onde Cov(''X'',''Y'') ye la [[covarianza]] de ''X'' y ''Y''. * <math>V(X-Y) = V(X)+V(Y)-2Cov(X,Y) \,\!</math>, onde Cov(''X'',''Y'') ye la covarianza de ''X'' y ''Y''. == Varianza muestral == En munches situaciones ye precisu envalorar la varianza d'una población a partir d'una [[muestra estadística|muestra]]. Si toma una muestra con reemplazu <math>(y_1,\dots,y_n)</math> de ''n'' valores d'ella, d'ente tolos [[estimador]]es posibles de la varianza de la [[población estadística|población]] de partida, esisten dos d'usu corriente: :<math>s_n^2 = \frac 1n \sum_{i=1}^n \left(y_i - \overline{y} \right)^ 2 = \left(\frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n}y_i^2\right) - \overline{y}^2</math> :que la so demostración ye: :<math>\begin {align} s_n^2 &= \frac 1n \sum_{i=1}^n \left(y_i - \overline{y} \right)^ 2 = \frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n}\left(y_i^2-2 y_i \overline{y} + \overline{y}^2 \right) = \frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n}y_i^2-2 \overline{y}\frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n} y_i + \overline{y}^2 \frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n} 1 \\ &= \frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n}y_i^2-2 \overline{y}^2 + \overline{y}^2 = \left(\frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n}y_i^2\right) - \overline{y}^2 \end{align}</math> : y :<math>s^2 = \frac 1{n-1}\sum_{i=1}^n\left(y_i - \overline{y} \right)^ 2 = \frac{\sum_{i=1}^n y_i^2 - n\overline{y}^2}{n-1}</math> :que la so demostración ye: :<math>\begin{align} s^2 &= \frac {1}{n-1} \sum_{i=1}^n \left(y_i - \overline{y} \right)^ 2 \\ &= \frac{1}{n-1} \sum_{i=1}^{n}\left(y_i^2-2 y_i \overline{y} + \overline{y}^2 \right) \\ &= \frac{1}{n-1} \sum_{i=1}^{n}y_i^2-\frac{2\overline{y}}{n-1} \sum_{i=1}^{n} y_i + \frac{\overline{y}^2}{n-1} \sum_{i=1}^{n} 1\\ &= \frac{1}{n-1} \sum_{i=1}^{n}y_i^2-\frac{2\overline{y}n}{n-1}\frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n} y_i + \frac{\overline{y}^2n}{n-1}\\ &= \frac{1}{n-1} \sum_{i=1}^{n}y_i^2-\frac{2\overline{y}^2n}{n-1}+\frac{\overline{y}^2n}{n-1}\\ &= \frac{1}{n-1} \sum_{i=1}^{n}y_i^2-\frac{\overline{y}^2n}{n-1}\\ &=\frac{\sum_{i=1}^n y_i^2 - n\overline{y}^2}{n-1} \end{align} </math> : Cuando los datos tán arrexuntaos: <math>s_n^2 = \frac 1n \sum_{i=1}^n f_i \left(y_i - \overline{y} \right)^ 2 = \left(\frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n} f_i y_i^2\right) - \overline{y}^2</math> :que la so demostración ye: :<math>\begin {align} s_n^2 &= \frac 1n \sum_{i=1}^n f_i \left(y_i - \overline{y} \right)^ 2 = \frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n} f_i \left(y_i^2-2 y_i \overline{y} + \overline{y}^2 \right) = \frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n}f_i y_i^2-2 \overline{y}\frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n} f_i y_i + \overline{y}^2 \frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n} f_i\\&= \frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n} f_i y_i^2-2 \overline{y}^2 + \overline{y}^2 = \left(\frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n}f_iy_i^2\right) - \overline{y}^2 \end{align}</math> y :<math>s^2 = \frac{\sum_{i=1}^n f_i \left(y_i - \overline{y} \right)^ 2}{n-1} = \frac{\sum_{i=1}^n f_i y_i^2 - n\overline{y}^2}{n-1}</math> : :que la so demostración ye: :<math>\begin{align} s^2 & = \frac{\sum_{i=1}^n f_i \left(y_i - \overline{y} \right)^ 2}{n-1}\\ & =\frac{1}{n-1} \sum_{i=1}^{n} f_i \left(y_i^2-2 y_i \overline{y} + \overline{y}^2 \right) \\ & = \frac{1}{n-1} \sum_{i=1}^{n} f_i y_i^2-\frac{2\overline{y}}{n-1} \sum_{i=1}^{n} f_i y_i + \frac{\overline{y}^2}{n-1} \sum_{i=1}^{n} f_i\\ & = \frac{1}{n-1} \sum_{i=1}^{n}f_i y_i^2-\frac{2\overline{y}n}{n-1}\frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n} f_i y_i + \frac{\overline{y}^2n}{n-1}\\ & = \frac{1}{n-1} \sum_{i=1}^{n}f_iy_i^2-\frac{2\overline{y}^2n}{n-1}+\frac{\overline{y}^2n}{n-1}\\ & = \frac{1}{n-1} \sum_{i=1}^{n}f_i y_i^2-\frac{\overline{y}^2n}{n-1}\\ & = \frac{\sum_{i=1}^n f_iy_i^2 - n\overline{y}^2}{n-1} \end{align} </math> : : A los dos (cuando ta estremáu por n y cuando lo ta por n-1) denominar '''varianza muestral'''. Difieren llixeramente y, pa valores grandes de ''n'', la diferencia ye irrelevante. El primeru tresllada direutamente la varianza de la muestra al de la población y el segundu ye un [[sesgu estadísticu|estimador insesgado]] de la varianza de la [[población estadística|población]]. Ello ye que :<math> \begin{align} \operatorname{Y}[s^2] & = \operatorname{Y}\left[\frac{1}{n-1} \sum_{i=1}^n Y_i^2 ~ - ~ \frac{n}{n-1} \overline{Y}^2 \right] \\ & = \frac{1}{n-1}\left( \sum \operatorname{Y}[Y_i^2] ~ - ~ n \operatorname{Y}[\overline{Y}^2] \right) \\ & = \frac{1}{n-1}\left( n \operatorname{Y}[Y_1^2] ~ - ~ n \operatorname{Y}[\overline{Y}^2] \right) \\ & = \frac{n}{n-1}\left( \operatorname{Var}(Y_1) + \operatorname{Y}[Y_1]^2 ~ - ~ \operatorname{Var}(\overline{Y}) - \operatorname{Y}[\overline{Y}]^2 \right) \\ & = \frac{n}{n-1}\left( \operatorname{Var}(Y_1) + \mu^2 ~ - ~ \frac{1}{n}\operatorname{Var}(Y_1) - \mu^2 \right) \\ & = \frac{n}{n-1}\left( \frac{n-1}{n} ~ \operatorname{Var}(Y_1) \right) \\ & = \operatorname{Var}(Y_1) \\ & = \sigma^2 \end{align} </math> ente que :<math>Y[s_n^2] = \frac{n-1}{n} \sigma^2</math> === Propiedaes de la varianza muestral === De resultes de la igualdá <math> \operatorname{Y}(s^2)=\sigma^2</math>, ''s''<sup>2</sup> ye un estadísticu insesgado de <math>\sigma^2</math>. Amás, si cumplen les condiciones necesaries pa la [[llei de los grandes númberos]], ''s''<sup>2</sup> ye un [[consistencia (estadística)|estimador consistente]] de <math>\sigma^2</math>. Entá más, cuando les muestres siguen una [[distribución normal]], pol [[teorema de Cochran]], <math>s^2</math> tien la [[distribución chi-cuadráu]]: :<math> (n-1)\frac{s^2}{\sigma^2}\sim\chi^2_{n-1}. </math> === Interpretaciones de la varianza muestral === Dexamos tres fórmules equivalentes pal cálculu de la varianza muestral <math>s_n </math> :<math>s_n^2 = \frac 1n \sum_{i=1}^n \left(y_i - \overline{y} \right)^ 2 = \left(\frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n}y_i^2\right) - \overline{y}^2= \frac{1}{n^2} \sum_{i<j}\left(y_i-y_j\right)^2</math> (Demostración xeométrica en <nowiki>http://www.solin.16mb.com/estadistica_js/MediayDesviacion.htm</nowiki>) Esta última igualdá tien interés pa interpretar los estimadores <math>s^2 </math> y <math>s_n^2 </math>, pos si quier evaluase la esviación d'unos datos o les sos diferencies, puede optase por calcular el permediu de los cuadraos de les diferencies de cada par de datos: :<math>2s_n^2= \frac { \sum_{\left(i\leqslant n, j \leqslant n \right)} \left(y_i - y_j \right)^ 2}{n^2}</math>. Nótese que'l númberu de sumandos ye <math> n^2</math>. O puede considerase el permediu de los cuadraos de les diferencies de cada par de datos ensin tener en cuenta cada datu consigo mesmu, agora'l númberu de sumandos ye <math> n\left(n - 1\right)</math>. :<math>2s^2 = \frac {\sum_{i\neq j} \left(y_i - y_j \right)^ 2}{n\left(n - 1\right)}</math> == Ver tamién == * [[Esviación típica|Esviación típica o esviación estándar]] * [[Esperanza matemática|Esperanza matemática o valor esperáu]] * [[Covarianza]] * [[Analís de varianza]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://cajael.com/mestadisticos/T1EDescriptiva/node6.php] Simulación de la varianza d'una variable discreta con [[R (llinguaxe de programación)]] * [www.solin.16mb.com/estadistica_js/MediayDesviacion.htm] Un triángulu rectángulu. {{Tradubot|Varianza}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Dispersión estadística]] [[Categoría:Teoría de probabilidaes]] [[Categoría:Analís de datos]] j9udeuko2sn24zk8fwrsxxrc1l5wnp9 Diseñu esperimental 0 114584 4376914 4363178 2025-06-17T14:31:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá variable => dicha variable 4376914 wikitext text/x-wiki {{Ficha xenérica}} El '''diseñu esperimental''' ye una [[Estadística#Métodos estadísticos|téunica estadística]] que dexa identificar y cuantificar les causes d'un efeutu dientro d'un [[estudiu esperimental]]. Nun diseñu esperimental manipóliense deliberadamente una o más variables, venceyaes a les causes, pa midir l'efeutu que tienen n'otra variable d'interés. El diseñu esperimental prescribe una serie de pautes relatives qué variables hai que manipoliar, de qué manera, cuántes vegaes hai que repitir l'esperimentu y en qué orde pa poder establecer con un [[Intervalu de confianza|grado d'enfotu]] predefinido la necesidá d'una presunta rellación de causa-efeuto. El diseñu esperimental atopa aplicaciones na [[industria]], l'[[agricultura]], la [[mercadotecnia]], la [[medicina]], la [[ecoloxía]], les ciencies de la conducta, etc. constituyendo una fase esencial nel desenvolvimientu d'un estudiu esperimental. == Perspeutiva histórica == [[Ronald Fisher]] ye consideráu'l padre del diseñu esperimental nos sos estudios d'agronomía nel primer terciu del sieglu XX. A la llista de los pioneros del so usu hai qu'añader los de [[Frank Yates]], [[William Gemmell Cochran|W.G. Cochran]] y [[G.Y.P. Box]]. Munches de les aplicaciones orixinaries del diseñu esperimental tuvieron rellacionaes cola agricultura y la bioloxía, disciplines de les que procede parte de la terminoloxía propia de felicidá téunica. Les aplicaciones a la industria testil empezaron na década de 1930 n'Inglaterra y popularizáronse y estendieron a les industries química y manufacturera d'Europa y EE.&nbsp;UU. tres la II Guerra Mundial. Ye de notar el so usu actual na industria de la electrónica y los semiconductores. == ¿Que ye Diseñu factorial? == N'estadística, un esperimentu factorial completu ye un esperimentu que'l so diseñu consta de dos o más factores, cada unu de los cualos con distintos valores o niveles, que les sos unidaes esperimentales cubren toles posibles combinaciones d'esos niveles en tou los factores. Esti tipu d'esperimentos dexen l'estudiu del efeutu de cada factor sobre la variable respuesta, según l'efeutu de les interacciones ente factores sobre dicha variable. Por casu, con dos factores y dos niveles en cada factor, un esperimentu factorial tendría en total cuatro combinaciones de tratamientu, y denominaríase-y diseñu factorial de 2×2. Si'l númberu de combinaciones nun diseñu factorial completu ye demasiáu altu pal so procesamientu, puede optase por un diseñu factorial fraccional, nel que s'omitan dalgunes de les combinaciones posibles. == Historia == Los diseños factoriales fueron utilizaos nel sieglu XIX por Jhon Bennet Lawes y Henry J. Gilbert de la Estación esperimental de Rothamsted.[1] [[Ronald Fisher]] aldericó en 1926 que los diseños complexos», como diseños factoriales, yeren más eficientes qu'estudiando un factor al empar.[2] Fisher escribió: '''«nengún [[aforismu]] repitir tan frecuentemente respectu de les pruebes de campu, qu'aquel de qu'a la Naturaleza tenemos de face-y poques entrugues, o, idealmente, faé-yles d'a una. Quien escribe ye un convencíu de qu'esti puntu de vista ta totalmente equivocáu.»''' Un diseñu factorial dexa l'efeutu de dellos factores ya inclusive interacciones ente elles que se van determinar col mesmu númberu d'ensayos que son necesariu determinar de los efeutos por sigo mesmu col mesmu grau d'[[exactitú]]. Yates realizó importantes contribuciones significatives feches, particularmente nel analís de diseños, por [[Analises de Yates]]. El términu [[factorial]] non pudo habese utilizáu na impresión antes de 1935, cuando Fisher utilizar nel so llibru El [[diseñu d'esperimentos]]. [1] == Notación == [[Ficheru:Cube svg int.svg|thumb|diagrama de cubu pa 3 dimensiones usando variables A, B y C.]] P'aforrar l'espaciu, los puntos nun esperimentu factorial de dos niveles embrívense de cutiu coles cadenes de más y signos de menos. Les secuencies tienen tantos símbolos como factores, y los sos valores dicten el nivel de cada factor: − pal primera (o baxu) llanu, y + pal segundu (o alto) llanu. Los puntos nesti esperimentu pueden representase como − −, + −, − +, y + +. Los puntos factoriales puédense tamién embrivir cerca (1), a, b, y el ab, onde la presencia d'una lletra indica que'l factor especificáu ta nel so altu (o en segundu llugar) nivel y l'ausencia d'una lletra indica que'l factor especificáu ta nel so (o primero) nivel baxu (por casu, “a” indica que'l factor A ta nel so altu axuste, ente que'l restu de los factores tán nel so axuste del puntu baxu (o primero)). (1) utilízase indicar que tolos factores tán nos sos (o primero) valores más baxos. Pa poder finalmente llograr un modelu estadísticu que nos indique'l valor de respuesta al modificar los factores. Cálculu del efeutu Contraste = (suma de niveles+)-(suma de niveles-) Efeutu Oldee /retruca*2^k b= efeutu/2 bo= suma total/numbero total [[Modelu estadísticu]]: Y= bo+ b1X1 + b2X2...... == Exemplu Real == L'esperimentu factorial más simple contién dos niveles pa cada unu de dos factores. Suponga los deseos d'un inxenieru pa estudiar la enerxía total usada per caúnu de dos diversos motores, A y B, funcionando en cada unu de dos diverses 2000 o 3000 RPM de les velocidaes. L'esperimentu factorial consistiría en cuatro elementos esperimentales: viaxe n'automóvil A en 2000 RPM, viaxe n'automóvil B en 2000 RPM, viaxe n'automóvil A en 3000 RPM, y viaxe n'automóvil B en 3000 RPM. Cada combinación d'un solu nivel escoyíu de cada factor ta presente una vegada. Esti esperimentu ye un exemplu de 22 (o 2x2) esperimentu factorial, nomáu asina porque considera dos niveles (la base) pa cada unu de dos factores (la enerxía o l'esponente), o #lniveles#factores, produciendo 22puntos factoriales =4. Los diseños pueden implicar munches variables independientes. Como otru exemplu, los efeutos de trés variables entraes pueden evaluase n'ocho condiciones esperimentales demostraes como les esquines d'un [[cubu]]. Esto puédese conducir con o ensin el retruque, dependiendo del so propósitu previstu y recursos disponibles. Va Apurrir los efeutos de los trés variables independientes na variable dependiente y les interacciones posibles(en casu d'haber más de 3 falar d'un [[hiperespacio]]). == Analís de Yates == La téunica fundamental consiste en partir el total en componentes por aciu [[sumas de cuadraos]]. Esta téunica tuvo efeutos secundarios nel modelu. Por casu, demostremos el modelu pa un ANOVA simplificáu con un tipu de tratamientu en diversos niveles. {{ecuación| <math>SC_{\text{Total}} = SC_{\text{Error}} + SC_{\text{Tratamientos}}\,\!</math> ||left}} Los [[graos de llibertá (estadística)|los graos de llibertá]] pueden partise de manera similar y especifiquen [[Distribución χ²|distribuciones χ²]] que describen les sumes acomuñaes de cuadraos. {{ecuación| <math>gl_{\text{Total}} = gl_{\text{Error}} + gl_{\text{Tratamientos}}\,\!</math> ||left}} == Fisher == === Principios de Fisher === El [[bioloxía|biólogu]] y [[estadística|estadísticu]] [[inglaterra|inglés]] [[Ronald Fisher]] propunxo una metodoloxía pol diseñu d'esperimentos nos sos llibros ''The Arrangement of Field Experiments'' (1926) y ''[[The Design of Experiments]]'' (1935). Enforma de la so obra pionera trató de les aplicaciones agrícoles de los sos métodos d'estadística. Por casu, describió como probar la [[hipótesis]] de [[la catadora de té]]. estos métodos afixéronse nes ciencies social y físicu y úsense inda na [[inxeniería agrícola]] y que se difieren del diseñu y analís d'esperimentos de computación. ;Comparanza :En dellos campos d'estudiu nun ye posible tener midíes independientes que conecten a una norma de [[metroloxía]] trazable. Comparances ente tratamientos válense muncho más y de normal preferir. De cutiu compárase con un control científicu o tratamientu tradicional qu'actúa como un puntu de referencia. ;[[Aleatorización]] :Randomización ye'l procesu d'asignar individuos al azar a grupos o a grupos distintos nun esperimentu. La asignación aleatoria a grupos (o condiciones adientro d'un grupu) estrema a rigorosos verdaderos esperimentos d'un estudiu observacional o cuasi-esperimental.<ref>Creswell, J.W. (2008). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research (3rd). Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall. 2008, p. 300. ISBN 0-13-613550-1</ref> Esiste un cuerpu estensivu de teoría matemática qu'esplora les consecuencies d'asignar les unidaes de tratamientu per mediu de dalgún métodu aleatoriu como les tables de númberos aleatorios, o l'usu d'aparatos aleatorios como naipes o daos. Asignar unidaes de tratamientu aleatoriamente tiende a apangar los [[factor de tracamundiu]], que faen que los efeutos que nun son por tratamientos paecer como sí fueren resultaos del tratamientu. Los riesgos que s'acomuñar con una asignación aleatoria (como tener un desbalance seriu nuna carauterística clave ente un grupu en tratamientu y un grupu de control) calcúlense y asina-y les dirixen a un nivel más baxu y aceptable pol fechu d'usar bastantes unidaes d'esperimentación. Pueden xeneralizase los resultaos d'un esperimentu de les unidaes d'esperimentación a una [[población estadística]] d'unidaes pero solu si les unidaes d'esperimentación son un [[Muestreo (estadística)|muestreo]] de la población más grande; l'error probable de tal extrapolación dependse del tamañu de la muestra, ente otres coses. ;Retruque estadísticu :De normal suxetar midíes a la variación y la [[incertidume de midíes]] significa que les repiten y con esperimentos enteros retrucar p'ayudar a identificar les fontes de la variación, por poder envalorar los efeutos verdaderos de tratamientos, por fortalecer la so fiabilidá y la so validez, y por amestar a la conocencia del tópicu.<ref>{{cita web|apellíu=Dr. Hani|títulu=Replication study|url=http://www.experiment-resources.com/replication-study.html|fechaaccesu=27 d'ochobre de 2011|añu=2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120602061136/http://www.experiment-resources.com/replication-study.html|fechaarchivu=2012-06-02}}</ref> Sicasí, precisa'l cumplimientu de ciertes condiciones primero que'l retruque empiécese: la cuestión d'investigación orixinal publicóse nuna revista de [[revisión por pares]] o citáu llargamente, l'investigador ye independiente del esperimentu orixinal, l'investigador debe primero intentar retrucar los resultaos del esperimentu orixinal usando datar orixinal, y el resume tien de dicir que l'estudiu ye un retruque qu'intente siguir nos pasos del orixinal no más estricto posible.<ref>{{cita web |apellíu=Burman |nome=Leonard Y.|títulu=A call for replication studies|url=http://pfr.sagepub.com |publicación=Public Finance Review|fechaaccesu=27 d'ochobre de 2011|author2=Robert W. Reed |author3=James Alm |páxines=787–793|format=journal article|doi=10.1177/1091142110385210|añu=2010}}</ref> === Prueba F de Fisher === Utilizar pa les comparances de los componentes de la esviación total. Por casu, nuna forma, o'l solu-factor ANOVA, la significación estadística ye probada para comparando la estadística de la prueba de F :<math>F = \dfrac{\mbox{variance of the group means}}{\mbox{mean of the within-group variances}}</math> :<math>F^* = \frac{\mbox{MSTR}}{\mbox{MSE}} \,</math> onde: # Númberu de tratamientos: <math>\mbox{MSTR} = \frac{\mbox{SSTR}}{I-1}</math>, ''I'' # Total de casos: <math>\mbox{MSE} = \frac{\mbox{SSE}}{n_T-I}</math>, ''n<sub>T</sub>' a [[F-distribución]] col '' del '' I-1, '' secundariu< del ''> n< T> /sub graos de llibertá. Usar la F-distribución ye un candidatu natural porque la [[estadística]] de la prueba ye'l cociente de dos sumas males de los cuadraos que tienen a [[distribución del chi-cuadráu]]. == Referencies == 1.-Frank Yates and Kenneth Mather (1963). "Ronald Aylmer Fisher". Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society of London 9: 91–120. http://digital.library.adelaide.edu.au/coll/special//fisher/fisherbiog.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110928044615/http://digital.library.adelaide.edu.au/coll/special//fisher/fisherbiog.pdf |date=2011-09-28 }}. 2.-Ronald Fisher (1926). "The Arrangement of Field Experiments". Journal of the Ministry of Agriculture of Great Britain 33: 503–513. http://digital.library.adelaide.edu.au/coll/special//fisher/48.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110928044736/http://digital.library.adelaide.edu.au/coll/special//fisher/48.pdf |date=2011-09-28 }}. == Ver tamién == * * [[Estadística bayesiana]] * [[Intervalu d'enfotu]] * [[Pronósticu (Estadística)|Incertidume]] * [[Modelu estadísticu]] * [[Espardimientu d'errores]] == Diseñu factorial 2<sup>k</sup> == Cuando nun esperimentu hai dellos factores d'interés, utilizamos el '''diseñu esperimental factorial'''. Nel esperimentu factorial, analizárense toles posibles combinaciones de los niveles de los factores en cada retruque del esperimentu, pa estudiar l'efeutu conxuntu d'estos sobre una respuesta. Un esperimentu 2<sup>k</sup> apurre'l menor númberu d'ensayos colos cualos pueden estudiase k factores nun diseñu factorial completu. Esisten dellos casos especiales del diseñu factorial, pero'l más importante de toos asocede cuando se tienen '''k''' factores, cada unu d'ellos a dos niveles (2² ye'l factorial más pequeñu). Por cuenta de que namái hai dos niveles pa cada factor, asumimos que la respuesta ye aproximao llinial nel rangu de los niveles escoyíos de los factores. L'efeutu d'un factor defínese como'l cambéu na respuesta que produz un cambéu nel nivel del factor. === Diseñu 2<sup>k</sup> pa k = 2 factores === Esti diseñu, ye'l más senciellu de la serie. Consideramos dos factores: A y B, cada unu a 2 niveles. De normal consideramos estos niveles como los niveles alto y baxo del factor ojtet El diseñu 2² puede ser representáu geométricamente como un cuadráu con 4 ensayos. Pa cualquier diseñu 2<sup>k</sup> con '''n''' retruques, la estimación del efeutu y de los cuadraos envalorar de la siguiente forma:<ref>Llibro Probabilidá y Estadistica Montgomery& Runger</ref> '''Efeutu = Oldee/n2<sup>K-1</sup>''' '''SS<sub>x</sub> = [Contraste]<sup>2</sup>/n2<sup>k</sup>''' Los efeutos d'interés nel diseñu 2², son los efeutos principales d'A y B y la interacción AB. Vamos Envalorar cada unu de los efeutos de la siguiente forma: A = [a+ab-b-(1)]/2n B = [b+ab-a-(1)]/2n AB = [ab+(1)-a-b]/2n Les cantidaes ente corchetes nes ecuaciones anteriores llámense '''contrastes'''. Podemos utilizar los contrastes pa calcular les sumes de cuadraos para A, B y la interacción AB. SS<sub>A</sub> = [a+ab-b-(1)]<sup>2</sup>/4n SS<sub>B</sub> = [b+ab-a-(1)]<sup>2</sup>/4n SS<sub>AB</sub> = [ab+(1)-a-b]<sup>2</sup>/4n '''SIGNOS ALXEBRAICOS PA CALCULAR LOS EFEUTOS DEL DISEÑU 2²''' {| {{tablaguapa}} |- ! Comb. Tratamientos !! I !! A !! B !! AB |- | (1) || + || - || - || + |- | a || + || + || - || - |- | b || + || - || + || - |- | ab || + || + || + || + |} '''TABLA DE ANOVA DISEÑO 2²''' {| {{tablaguapa}} |- ! Fonte de Variación !! Suma de Cuadraos !! Graos de llibertá !! Cuadráu Mediu !! F<sub>'''O'''</sub> |- | Tratamientu A || SS<small>A</small> || a-1 || MS<small>A</small> = SS<small>A</small> / a-1 || MS<small>A</small> / MS<small>Y</small> |- | Tratamientu B || SS<small>B</small> || b-1 || MS<small>B</small> = SS<small>B</small> /b-1 || MS<small>B</small>/MS<small>Y</small> |- | Interacción AB|| SS<small>AB</small> || (a-1)(b-1) || MS<small>A</small> = SS<small>AB</small> / (a-1)(b-1) || MS<small>AB</small>/MS<small>Y</small> |- | Error || SS<small>Y</small> || ab(n-1) || || |- | Total || SS<small>T</small> || abn - 1 || MS<small>Y</small> = SS<small>Y</small> / ab(n-1) || |- |} La '''SS<sub>Y</sub>''' (Suma de cuadraos del Error) vamos llograr por diferencia, al respective de la '''SS<sub>T</sub>''' === Diseñu 2<sup>k</sup> pa k = 3 factores === Ye un diseñu de 3 factores, cada unu a 2 niveles y consta de 8 combinaciones. Geométricamente el diseñu ye un cubu, que les sos esquines son les 8 combinaciones. Esti diseñu dexa envalorar los 3 efeutos principales (A, B, y C), los trés interacciones de dos factores (AB, AC, BC) y la interacción de los trés factores (ABC). La estimación de cualquier efeutu principal o interacción nun diseñu 2<sup>k</sup> determinar al multiplicar les combinaciones de tratamientos de la 1ª columna de la tabla polos signos del correspondiente efeutu principal o columna d'interacción, sumando los resultaos pa llograr un contraste, y estremando el contraste pola metá del nº total de retruques. A = [a+ab+ac+abc-(1)-b-c-bc]/4n B = [b+ab+bc+abc-(1)-a-c-ac]/4n C = [c+ac+bc+abc-(1)-a-b-ab]/4n AB = [abc-bc+ab-b-ac+c-a+(1)]/4n AC = [(1)-a+b-ab-c+ac-bc+abc]/n BC = [(1)+a-b-ab-c-ac+bc+abc]/4n ABC = [abc-bc-ac+c-ab+b+a-(1)]/4n '''SIGNOS ALXEBRAICOS PA CALCULAR LOS EFEUTOS DEL DISEÑU 2³''' {| {{tablaguapa}} |- ! Comb.Tratamientos !! I !! A !! B !! AB !! C !! AC !! BC !! ABC |- | (1) || + || - || - || + || - || + || + || - |- | a || + || + || - || - || - || - || + || + |- | b || +|| - || + || - || - || + || - || + |- | ab || + || + || + || + || - || - || - || - |- | c || + || - || - || + || + || - || - || + |- | ac || + || + || - || - || + || + || - || - |- | bc || + || - || + || - || + || - || + || - |- | abc || + || + || + || + || + || + || + || + |} '''TABLA DE ANOVA DISEÑO 2³''' {| {{tablaguapa}} |- ! Fonte de Variación !! Suma de Cuadraos !! Graos de Llibertá !! Cuadráu Mediu !! F<sub>0</sub> |- | Tratamientu A || SS<sub>A</sub> || a-1 || MS<sub>A</sub> = SS<sub>A</sub>/a-1 || MS<sub>A</sub>/MS<sub>Y</sub> |- | Tratamientu B || SS<sub>B</sub> || b-1 || MS<sub>B</sub> = SS<sub>B</sub>/b-1 || MS<sub>B</sub>/MS<sub>Y</sub> |- | Tratamientu C || SS<sub>C</sub> || c-1 || MS<sub>C</sub> =SS<sub>C</sub>/c-1 || MS<sub>C</sub>/MS<sub>Y</sub> |- | Interacción AB || SS<sub>AB</sub> || (a-1)(b-1) || MS<sub>AB</sub> = SS<sub>AB</sub>/(a-1)(b-1) || MS<sub>AB</sub>/MS<sub>Y</sub> |- | Interacción AC || SS<sub>AC</sub> || (a-1)(c-1) || MS<sub>AC</sub>=SS<sub>AC</sub>/(a-1)(c-1) || MS<sub>AC</sub>/MS<sub>Y</sub> |- | Interacción BC || SS<sub>BC</sub> || (b-1)(c-1) || MS<sub>BC</sub> =SS<sub>BC</sub>/(b-1)(c-1) || MS<sub><sub>BC</sub></sub>/MS<sub>Y</sub> |- | Interacción ABC || SS<sub>ABC</sub> || (a-1)(b-1)(c-1) || MS<sub>ABC</sub> =SS<sub>ABC</sub>/(a-1)(b-1)(c-1) || MS<sub>ABC</sub>/M<sub>Y</sub> |- | Error || SS<sub>Y</sub> || abc(n-1) || || |- | Total || SS<sub>T</sub> || abcn-1 || MS<sub>Y</sub> =SS<sub>Y</sub>/abc(n-1) || |} Vamos Esaniciar la interacción triple ABC, polo que vamos tener un grau de llibertá más pal error. === Diseñu 2<sup>k</sup> con un retruque === Si aumentamos el númberu de factores nun esperimentu factorial, tamién aumenta'l númberu d'efeutos que pueden ser envaloraos. Ye importante conocer la estructura de los sos variables pa poder calcular la estabilidá del nuesu esperimentu Asina un esperimentu 2⁴ tien 4 efeutos principales, 6 interacciones dobles, 4 triples, y 1 cuádruplu. La mayoría de les vegaes les interacciones d'orde cimeru a dos son despreciables. N'esperimentos factoriales 2<sup>k</sup>, con un k=3,4,5 o cimeru ye común efeutuar una sola retruca, despreciar les interacciones d'orde cimeru a dos, y de estes manera poder utilizar los graos de llibertá de diches interacciones pa la estimación del error. Esta forma d'actuar puede conducinos a decisiones errónees si realmente dalguna d'estes interacciones que son d'orde cimeru a dos son significatives. == Aplicaciones == El diseñu d'esperimentos tien una gran variedá d'aplicaciones y puede ser aplicáu a un gran númberu d'industries, la optimización de recursos, la identificación de causes de variabilidá son dalgunos de los oxetivos del diseñu d'esperimentos aplicaos en nivel industrial. preciso esperimentos d'un solu factor. == Aplicaciones según la clasificación de la industria == De siguío amuésense dellos exemplos d'aplicaciones esistentes según el tipu d'industria. === Industries pesaes o de base Química pesada :'''Estudiu de la composición pa la ellaboración de productos''': Estudiu de los valores más apropiaos pa la ellaboración de compuestos químicos que rican diversos componentes. Analís del efeutu de les condiciones de la redolada na ellaboración del productu como la temperatura ambiente, mugor relativo etc.<ref>Jack Y. Reece Ph.D., Honeywell. "Consider the Metric: Dealing with Mixtures and Temperature Gradients"</ref> === Industries de bienes d'equipo === * Maquinaria :'''Midida de la variabilidá de los preseos de midida''': Ye posible aplicar el diseñu d'esperimentos como ferramienta pa determinar y ameyorar los índices de capacidá d'un procesu concretu sofitándose n'estudios de reproducibilidad y repetitividad.<ref>Dale Owens."Reduction of Measurements Device Variability Using Esperimental Design Techniques". Kurt Manufacturing Minneapolis. Minnesota</ref> :'''Diseñu de motores llétricos''': Estudiu de les carauterístiques constructives del motor y la so influencia en variables importantes como la perda de fluxu y la constante de velocidá.<ref>Karen Cornwell."Linear Motor Design" Digital Equipment Corporation</ref> :'''Diseñu d'electrodos''': Estudiu de los esfuercios nos electrodos en función de la fuercia d'aplicación y el tamañu del electrodu.<ref>Doug Sheldon."Factorial Experiment for Botttom Electrode Stress".Ramtron Corporation</ref> :'''Diseñu d'elementos de suxeción''': Analís de la influencia de los parámetros xeométricos na resistencia de los remaches.<ref>Tom Gardner, James D. Riggs."The Effect of the CE Rivet H parameter on Head Protusion"</ref> * Materiales de construcción :'''Estudios d'escomiu''': Estudios de la influencia del tiempu nel escomiu d'aceros de construcción y metales polo xeneral. :'''Aplicaciones nel mecanizado''': estudiu de la variabilidá nos procesos de mecanizado, ayuda al amenorgamientu de pieces defectuoses y aumentu de la capacidá de producción.<ref>Tom Tanis."A Designed Experiment to Reduce Circular Runout". Ampex Recording Systems</ref> * Producción de vehículos industriales :'''Estudiu de procesos de soldadura''': estudiu d'un procesu de soldadura, pa determinar les variables qu'inflúin na resistencia de la soldadura.<ref>Kelly Johnson."Ball Weld Experiment". Morton International</ref> * Industria aeronáutico :'''Optimización del procesu de anodizado y pintáu''': optimizar los procesos de anodizado y pintáu pa consiguir una bona proteición anticorrosion.<ref>Tom Bingham. "Optimizing the Anodizee Process and Paint Adhesion for Sheet Metal Parts". Supplier Improvement Manager. Boeing Commercial Airplanes</ref> === Industries llixeres o d'usu y peracabo === * Farmacia y química llixera * Informática y telecomunicaciones :'''Estudiu del rendimientu d'una rede informática''': Realizando simulaciones ye posible cuantificar el rendimientu y les variables crítiques que faen que la tresferencia de datos na rede seya económicamente rentable.<ref>Lt Col Mark Kiemele. "Computer Network Performance Analysis" Tenure Associate Professor, United States Air Force Academy</ref> :'''Meyora del rendimientu d'un procesador''': Usar pa determinar l'impautu que tienen variables importantes como la temperatura y les hores d'usu nel rendimientu del procesador. :'''Amenorgamientu del tiempu del CPU''': L'estudiu basar na aplicación del diseñu d'esperimentos pa determinar la meyor combinación de factores qu'amenorguen el tiempu de CPU. :'''Optimización de materiales en semiconductores''': Estudiu de les propiedaes llétriques del arsienuro de galio dopado con silano.<ref>Alan Arnholt, Steve Smith, Robert Kaliski."Design of Eperiments Silane Doping in GaAs". Statistics Seminar Project- University of Northern Colorado</ref> :'''Diseñu de filtros pasivos''': utilízase'l diseñu d'esperimentos pa determinar los valores de les tolerancies de los componentes pa optimizar los circuitos.<ref>David M. Fisk."Application of DOE to an Analog Filter Design". Defense Systems & Electronics Group, Texas Instruments Inc.</ref> * Bioteunoloxía :'''Operaciones nun sistema de fangos activos''': optimizar y entender les reacciones que se dan nel tratamientu secundariu d'una EDAR, por casu, los fangos activos.<ref>Majors James Brickell and Kenneth Knox."Environmetal Engineeing Operation of an Activated Sludge System". Department of Civil Engineering, United States Air Force Academy</ref> == Pasos pal diseñu d'un esperimentu == * [[Observación]] * Planteamientu del [[problema d'investigación]] * Oxetivos * [[Hipótesis (métodu científicu)|Hipótesis]]: [[hipótesis nula]] ([[Ho]]) y [[hipótesis alterna]] * [[Métodu]] (inclúi la eleición de los [[Persona|suxetos]] pa la conformanza de la [[muestra (material)|muestra]]; el [[Procedimientu lóxicu|procedimientu]], esto ye, el [[tratamientu]] a los suxetos; les [[Variable estadística|variables]] consideraes: [[variable dependiente]], [[variable independiente]], [[variable estraña|variables estrañes]]) * [[Resultáu|Resultaos]]: equí descríbense cuálos fueron les rellaciones reparaes ente les variables (si los valores de la variable independiente realmente influyeron significativamente sobre los de la variable dependiente, si hubo tantes variables estrañes como se pensaba o si surdieron otres), pa lo cual añader a dicha descripción tantu gráfiques (de barres, de pastel, etc.) como cuadros. * [[Conclusión|Conclusiones]] A partir d'equí, yá ye posible pensar na ellaboración del [[informe]] ([[Publicación científica|publicación]] del esperimentu y les sos resultaos, al traviés d'un [[Artículu (publicación)|artículu]] nuna publicación nacional o internacional, onde se van incluyir, amás de les seiciones yá mentaes, les referencies bibliográfiques). == Un exemplu == Un inxenieru quier estudiar la resistencia d'una pieza plástica sometida a temperatures cambiantes. La pieza puede ser ellaborada con tres tipos de plásticu distintu. D'ende que se plantege les siguientes entrugues: * ¿Qué efeutu tienen la composición de la pieza y la temperatura na resistencia de la pieza? * ¿Esiste dalgún material col que la pieza resulte más resistente que con cualesquier de los otros dos independientemente de la temperatura? Pa da-yos respuesta, l'inxenieru plantega realizase una batería d'esperimentos. Cada unu d'ellos consiste en tomar una pieza d'un material dao, sometela a una temperatura prefijada y aplica-y una presión hasta que la pieza québrese. El grau de presión necesariu va ser la midida de resistencia de la pieza. Por afitar idees, escueye tres temperatures, -20&nbsp;°C, 20&nbsp;°C y 60&nbsp;°C. Poro, puede realizar 9, esto ye, 3x3, pruebes distintes. Amás, decide repitir caúna de les 9 pruebes 4 vegaes caúna. Finalmente, decide [[aleatorización|aleatorizar]] les pruebes, esto ye, desordenar aleatoriamente nel tiempu. En realizando los esperimentos, llogra 36, esto ye, 4x9, midíes de resistencia distintes. A partir d'esi momentu, realiza un estudiu cuantitativu utilizando téuniques estadístiques, como l'[[ANOVA]], que yá nun formen parte puramente de la fase del diseñu esperimental. == Exemplu numbéricu == Una empresa manufacturera desea saber que factores son más importantes nel procesu de mecanizado, pa llograr el meyor acabáu superficial n'unu de los sos productos. Pa realizar l'esperimentu identificáronse 3 parámetros que se consideren d'importancia, la velocidá de xiru de la máquina, la meyora y el radiu de la ferramienta. S'hai decido realizar un esperimentu a dos niveles (alto y baxu), con 3 factores. Los datos tomaos son los siguientes. {| {{tablaguapa}} |- ! Corrida !! Velocidá de xiru (RPM) !! Meyora (mm/rev) !! Radio de la ferramienta ( pulgaes)o !! Acabáu superficial |- | 1 || 588 || 0,004 || 1/64 || 50,50,55,50 |- | 2 || 588 || 0,004 || 1/32 || 145,150,100,110 |- | 3 || 588 || 0,008 || 1/64 || 160,160,160,155 |- | 4 || 588 || 0,008 || 1/32 || 180,190,195,200 |- | 5 || 1182 || 0,004 || 1/64 || 60,60,60,55 |- | 6 || 1182 || 0,004 || 1/32 || 25,35,35,30 |- | 7 || 1182 || 0,008 || 1/64 || 160,160,160,160 |- | 8 || 1182 || 0,008 || 1/32 || 80,70,70,80 |} Pal analís del esperimentu toma la siguiente notación * Factor A: Velocidá de xiru (RPM) * Factor B: Meyora (mm/rev) * Factor C: Radio de la ferramienta ( pulgaes) * Respuesta: Acabáu superficial Primero ye necesariu definir la matriz que tome tantu los efeutos principales, como les interacciones ente elles. según munchos autores, suelse despreciar les interacciones de tercer orde o cimeros una y bones nun inflúin de manera significativa.<ref>Montgomery, Douglas C. Control estadísticu de la calidá. 3ª edición.Mexico Editorial: Limusa-Wiley ISBN 9789681862343</ref> La matriz pal nuesu casu, queda como sigue. {| {{tablaguapa}} |- ! Combinaciones de Tratamientos !! A !! B !! C !! AB !! AC !! BC !! ABC !! RESPUESTA |- | 1 || -1 || -1 || -1 || 1 || 1 || 1 || -1 || 145,150,100,110 |- | a || 1 || -1 || -1 || -1 || -1 || 1 || 1 || 25,35,35,30 |- | b || -1 || 1 || -1 || -1 || 1 || -1 || 1 || 180,200,190,195 |- | ab || 1 || 1 || -1 || 1 || -1 || -1 || -1 || 70,70,80,80 |- | c || -1 || -1 || 1 || 1 || -1 || -1 || 1 || 50,50,50,55 |- | ac || 1 || -1 || 1 || -1 || 1 || -1 || -1 || 55,60,60,60 |- | bc || -1 || 1 || 1 || -1 || -1 || 1 || -1 || 155,160,160,160 |- | abc || 1 || 1 || 1 || 1 || 1 || 1 || 1 || 160,160,160,160 |} Con esta matriz pasar a realizar l'analís de la influencia de cada componente sobre la respuesta utilizando l'analís de la varianza (ANOVA). La tabla ANOVA inicial queda como sigue: {| {{tablaguapa}} |- ! Fuentes de Variación !! Contraste !! Suma de Cuadraos !! graos de llibertá !! Cuadráu Mediu !! Fo !! Ft |- | A || -810 || 20503,125 || 1 || 20503,125 || 212,789189 || 4,2596 |- | B || 1270 || 50403,125 || 1 || 50403,125 || 523,102703 || 4,2596 |- | C || 20 || 12,5 || 1 || 12,5 || 0,1297 || 4,2596 |- | AB || -110 || 378,125 || 1 || 378,125 || 3,92432 || 4,2596 |- | BC || 400 || 5000 || 1 || 5000 || 51,89189 || 4,2596 |- | AC || 880 || 24200 || 1 || 24200 || 251,1567 || 4,2596 |- | ABC || 60 || 112,5 || 1 || 112,5 || 1,1675 || 4,2596 |- | ERROR || || 2312,5 || 24 || 96,3541667|| 34,02659 || |- | TOTAL || || 102921,875 || 31 || 3320,06048 || || |} Puede apreciase na tabla inicial que les interacciones ABC, nun afecten significativamente a la respuesta, pos la so Fo ye menor a Ft. Asina pos elminamos la interacción ABC (antes mentárase qu'estos efeutos son despreciables de manera direuta por dellos autores), y pasamos a recalcular la tabla ANOVA,y elminamos aquellos elementos que les sos Fo sían menor a Ft. Ye necesariu recordar que nun ye posible esaniciar los efeutos principales si esisten interacciones dobles onde estes s'atopen, ye dicir nun ye posible esaniciar A, ensin antes esaniciar AC y AB. la tabla final de la ANOVA ye la siguiente. {| {{tablaguapa}} |- ! Fuentes de Variación !! Contraste !! Suma de Cuadraos !! graos de llibertá !! Cuadráu Mediu !! Fo !! Ft |- | A || -810 || 20503,125 || 1 || 20503,125 || 212,789189 || 4,2252 |- | B || 1270 || 50403,125 || 1 || 50403,125 || 523,102703 || 4,2252 |- | C || 20 || 12,5 || 1 || 12,5 || 0,1297 || 4,2252 |- | BC || 400 || 5000 || 1 || 5000 || 51,89189 || 4,2252 |- | AC || 880 || 24200 || 1 || 24200 || 251,1567 || 4,2252 |- | ERROR || || 2803,,125|| 26 || 107,8125|| 38,0730051 || |- | TOTAL || || 102921,875 || 31 || 3320,06048 || || |} Como puede apreciase na tabla, nun ye posible esaniciar l'efeutu principal C entá si'l so Fo ye menor al so Ft, yá que esisten les interacciones BC y AC les cualos son significatives. La tabla ANOVA amuésanos que la influencia de los efeutos principales A,B,C y les interacciones dobles AC y BC tienen una importancia non despreciable na respuesta. Pa cuantificar que tanto inflúi cada elementu, pasamos a calcular el so efeutu y los coeficientes de la ecuación que predecira la respuesta en función de los elementos qu'hemos cosiderado como importantes. {| {{tablaguapa}} |- ! Fuentes de Variación !! Efeutu !! Coeficiente !! Interseición de la recta |- | A || 5125,7815 || 2562,89063 || 106,5625 |- | B || 12600,7813 || 6300,39063 |- | C ||3,125 || 1,5625 |- | BC || !250 || 625 |- | AC || 6050 || 3025 |} La diagrama de Pareto pal nuesu casu, revela'l pesu que tien cada elementu na respuesta. Puede apreciase la importancia de cada elementu n'orde descendente. # Meyora: ye la variable que más inflúi nel acabáu superficial, si quier tenese una meyor respuesta ye necesariu actuar sobre esta variable. # Velocidá de Giro y radio de la ferramienta: esta interacción doble representa tamién una variable non menospreciable y l'actuación sobre estos dos variables llograra tener una meyor respuesta. # Velocidá de Giro: magar paez qu'esta de terceres, el so efeutu na respuesta ye cuasi idéntica a la interacción doble, polo que ye actuar sobre esta variable ameyoraría la respuesta. # Meyora y radio de la ferramienta: l'efeutu conxuntu d'estos dos variables amuesa una influencia na respuesta significativa estadísticamente pero non tan grande como les anteriores. # Radio de la ferramienta: el so efeutu ye cuasi imperceptible sicasí nun ye posible elimnarla pola esistencia d'interacciones dobles == Ver tamién == * [[Ciencia]] * [[Métodu científicu]] * [[Metodoloxía]] * [[Diseñu factorial]] * [[Contraste d'hipótesis]] * [[Diseñu d'esperimentos]] == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Diseño experimental}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Diseñu esperimental|Diseñu esperimental]] [[Categoría:Teoría estadística]] [[Categoría:Inxeniería industrial]] [[Categoría:Control calidable]] [[Categoría:Calidá]] [[Categoría:Metodoloxía de ciencies sociales]] l4xfa90cw573q0a0iidrd5lz9kaxte3 Túnel 0 115039 4376798 4309514 2025-06-17T12:53:55Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376798 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Tunel SantPol.JPG|thumb|275px|Túnel pa ferrocarril en [[Sant Pol de Mar]], ([[provincia de Barcelona|Barcelona]], [[España]]).]] [[Ficheru:LightTunnelDetroit.jpg|thumb|275px|''Light Tunnel'' o túnel de lluz pa peatones, que coneuta dos terminales del aeropuertu de [[Detroit]]]] [[Ficheru:North east Line tunnels.jpg|thumb|275px|Llinia de tren soterrañu en [[Singapur]].]] [[Ficheru:Channel Tunnel geological profile 1.svg|thumb|275px|Corte xeolóxicu del [[Eurotúnel]].]] [[Ficheru:CH Gotthard Basistunnel Amsteg 1.jpg|thumb|275px|[[Túnel de base San Gotardo]] en construcción nos [[Alpes]].]] Un '''túnel''' ye una obra soterraña de calter llinial que comunica dos puntos pal tresporte de persones o materiales. De normal ye artificial. Un túnel, o ponte de baxar, puede sirvir pa peatones o ciclistes, anque xeneralmente sirve pa dar pasu al tráficu, para [[vehículu de motor|vehículos de motor]], para [[ferrocarril]] o pa una [[canal de navegación|canal]]. Dalgunos son [[acueductu|acueductos]], construyíos pal tresporte d'agua (pa consumu, para [[enerxía hidroeléctrica|aprovechamientu hidroeléctricu]] o pal saneamientu). Tamién hai túneles diseñaos pa servicios de comunicaciones. Inclusive esisten túneles pal pasu de ciertes especies d'animales. Dalgunos conecten zones en conflictu o tienen calter estratéxicu, yá que sirven como abellugu como'l monte Cheyenne. Nes grandes ciudaes el tresporte realizar por aciu una rede de túneles onde se mueve'l [[Metro (sistema de tresporte)|metro]]. La posibilidá de soterrar aforra espaciu y torga l'encruz al mesmu nivel del tren con el peatones o los vehículos. == Investigación geotéunica == Ye esencial que cualquier proyeutu de túnel empiece con una investigación sobre les condiciones del terrén. Les resultancies de la investigación van dexanos saber cuál ye la [[maquinaria]] y los métodos d'[[escavación]] y sostenimientu a realizar, y van poder amenorgar los riesgos d'atopar condiciones desconocíes. Nos primeros estudios, les alliniaciones horizontal y vertical van ser optimizaes p'aprovechar les meyores condiciones d'agua y suelu. Pa la orientación nel trazu de túneles, n'ocasiones utilicen los [[giroteodolitos]], yá que dexen determinar el [[norte]] verdaderu so tierra. En dellos casos, los estudios convencionales nun nos apurren abonda información, por casu, cuando esisten grandes mases de [[roca]], discontinuidaes como [[falla|falles]] o estratos de terrén más blandu como [[magre]]s o llimos. Pa encetar estos problemes puede construyise un tubu piloto, o una esviadura qu'escurra paralelu al principal. Esti tubu puede aportar a más bono de sostener cuando se presenten condiciones inesperaes y va poder ser incorporáu nel túnel final. Alternativamente tamién pueden realizase pequeños pozos horizontales nel frente del túnel pa conocer les condiciones na escavación. Nel casu de los túneles en roca, dada la variabilidá de los distintos factores qu'intervienen na [[mecánica de roques]], ye frecuente encetar el so estudiu por aciu les llamaes clasificaciones geomecánicas, ente les que destaca la [[clasificación geomecánica RMR]]. == Construcción == Los túneles constrúyense escavando nel terrén, manualmente o con máquines. Los sistemes habituales d'escavación soterraña son medios mecánicos, voladures y manual: * Los medios mecánicos por aciu [[minador puntual]] ([[rozadora]]), minador a seición completa o TBM o [[tuneladora]] (Tunnel Boring Machine) o con maquinaria convencional (martiellu picador, escavadora...) * Perforación y [[voladura]] por aciu [[esplosivos]]. * Manual, métodu deriváu de la minería clásica del carbón de les cuenques asturianes, nel que los operarios piquen con martiellu neumáticu la seición a escavar y otra partida d'obreros desescombran manual o semimanualmente. === Falsu túnel === [[Ficheru:Paris Metro construction 03300288-3.jpg|thumb|275px|Métodu de falsu túnel pa construyir el [[metro de París]].]] El métodu '''falsu túnel''', tamién conocíu como la téunica de '''cavar y cubrir''' y '''corte y cubierta''', (''cut and cover'' n'inglés), ye un métodu de construcción pa túneles superficiales, onde s'escava dende la superficie la totalidá o parte del buecu qu'ocupa'l túnel, constrúyese dientro del buecu a cielu abiertu y cúbrese una vegada termináu pa formar el túnel. Rique un sistema de sostenimientu fuerte pa soportar les cargues del material que cubre'l túnel. Esisten dos formes de realizar un falsu túnel: * Métodu ''''bottom up'''': escávase a cielu abiertu la totalidá del buecu ocupáu pol túnel y constrúyese nel interior. El túnel puede ser de [[formigón]] fabricáu ''in situ'', [[formigón pretensado]], arcos pretensados, arcos con aceru corrugado y tamién con lladriyu, que se solía usar de primeres. [[Ficheru:M 30 tunel.jpg|thumb|270px|[[Túneles de la M-30]] escavaos col métodu ''top down''.]] * Métodu ''''top down'''': esti métodu atópase en puxanza pa la construcción de túneles nel interior de les ciudaes. Rique poca maquinaria especializada, apenes más de la utilizada na construcción convencional de suétanos. Na superficie, dende la cai, execútense les parés del túnel cavando una cabiana que se hormigona pa formar [[muro pantalla]] o una filera de [[pilote (cimentación)|pilotes]]. Cuando les parés tán terminaes execútase la llosa cimera, que se sofita nes parés, escavando solo'l buecu qu'ocupa la llosa y sofitándola mientres la so construcción contra'l terrén. Cuando la llosa y les parés tán terminaes, puede reconstruyise la superficie mientres siguen los trabayos nel interior del túnel. La tierra del interior del túnel nun s'estrayi hasta esta fase, na que como los elementos portantes del túnel tán yá construyíos puede escavase con [[retroexcavadora|retroexcavadores]]. Cuando s'escavó hasta'l nivel fayadizu execútase la contrabóveda, llosa xeneralmente de formigón que fai de suelu del túnel. Pueden crease lloses entemedies pa realizar túneles de delles plantes. === Tuneladora === [[Ficheru:Tunnel Boring Machine (Yucca Mt).jpg|thumb|275px|Una tuneladora usada nel monte Yucca, [[Nevada]].]] {{AP|Tuneladora}} Les máquines tuneladores y los sistemes acomuñaos de retrocesu y meyora faen el procesu d'escavación más automatizado. Esiste una gran variedá de tuneladores en función de les condiciones de puesta n'obra, dende roca trupa a suelu disgregado y enchíu d'agua. Dellos tipos de tuneladores son los escudos, topos, dobles escudos... Hasta apocayá la mayor tuneladora enxamás construyida usar nel "tunnel Groeene Hart" n'Holanda, ésta tenía un diámetru de 14,87 metros.<ref>[https://web.archive.org/web/20090925160241/http://www.hslzuid.nl/hsl/uk/bouw/ment/Bored_Tunnel_Groene_Hart/index.jsp The Groene Hart Tunnel<!-- Bot generated title -->]</ref> Na actualidá esisten máquines entá mayores como los usaos na [[M-30|Autopista de Circunvalación de Madrid M-30]] que miden 15 metros de diámetru,<ref>[https://www.elpais.com/articulo/madrid/tuneladores/M-30/grandes/mundo/llegaren/xunu/elpepuespmad/20050123elpmad_1/Tes El País, 23-01-2005]</ref> y los túneles Chong Ming en [[Shanghai]], [[China]]. El récor ostentar "Bertha", d'unos 19 metros de diámetru, qu'anguaño s'atopa detenida na so meyora en Seattle por problemes téunicos. === Nuevu métodu austriacu === {{AP|Nuevu Métodu Austriacu de Construcción de Túneles}} El nuevu métodu austriacu (tamién denomináu “Avanza y Estroza”) foi desenvueltu nos [[años 1960]]. La escavación realizar en dos fases, primero realízase la escavación cimera (meyora) y dempués retírase'l terrén que quede debaxo hasta la cota del túnel (estroza). El métodu basar n'usar la [[Tensión mecánico|tensión]] xeolóxica del macizu predresu circundante por que'l túnel estabilizar a sigo mesmu por aciu l'efectu [[arcu (arquiteutura)|arcu]]. Pa consiguilo basar en midíes [[Geotecnia|geotéunicas]] pa trazar una seición óptima. La escavación ye darréu protexida con una delgada capa de formigón proyeutáu. Esto crea un aniellu de descarga natural qu'embrive la [[deformación]] de la roca. Debíu al control refechu'l métodu ye bien flexible, inclusive en condiciones geomecánicas desconocíes de consistencia de la roca mientres el trabayu de tunelación. Les midíes de les propiedaes de la roca infórmennos de les ferramientes apropiaes. Nes últimes décades les escavaciones mayores de 10&nbsp;km en suelu blandu convirtiéronse n'avezaos. Unu de los casos más conocíos, correspuenden a la construcción de la Llinia 4 y la Estensión de les Llinies 1, 2 y 5 del [[Metro de Santiago]]. según delles seiciones de la [[Llinia 7 del Metro de la Ciudá de Méxicu|Llinia 7 del Metro de La Ciudá de Méxicu]]. === Emburrie de tubos o llanca de tubería === N'inglés llamáu ''Pipe jacking''. El métodu consiste n'emburriar el tubu por aciu [[gatu mecánicu|gatos hidraúlicos]] escontra'l terrén. Úsase cuando esisten estructures percima que nun se quieren estropiar como [[vía de ferrocarril|víes de tren]] o [[carretera|carreteres]]. === Teunoloxía ensin cabiana === {{AP|Trenchless technology}} Les teunoloxíes ensin cabiana (del inglés Trenchless technology) basar nuna serie de métodos que dexen la instalación o arreglu de tuberíes de pequeñu diámetru (menores a 3 metros) ensin la escavación d'una cabiana. L'oxetivu primordial ye evitar molesties a los ciudadanos y amenorgar l'impautu al terrén. Como principal inconveniente ta l'eleváu costu al ser una teunoloxía bien costosa. === Sistemes de seguridá === Delles soluciones pueden atopase nel mercáu anguaño p'amenorgar los riesgos profesionales causaos pola maquinaria del túnel mientres la fase de construcción. ==== Sistemes d'alarma, la comunicación, llocalización y control d'accesu ==== L'usu d'esti tipu de sistema desenvolver en sitios incluyendo les obres d'ampliación de los túneles pa los proyeutos de gran París. ==== Sistemes de detección de persona ==== [[Ficheru:Blaxtair-mining2.jpg|miniaturadeimagen|Sistema de detección nun carru que se mueve nun túnel en construcción.]] Estos son sensores de proximidá que detecten oxetos y peatones unos pocos centímetros hasta dellos metros. El sensor fai la diferencia ente una persona y un oxetu y avisa al conductor ensin alarmes innecesaries. Basáu en visión estereoscópica, un analís algoritmu en tiempu real si una persona ta nel puntu ciegu de la máquina de construcción. == Usu == Puede sirvir para: * Comunicación de los niveles d'estracción na esplotación de [[Mina (minería)|mina]]s soterrañes. * Estracción del material de la mina siguiendo una capa, filón o masa mineralizada. * Tránsitu de peatones o ciclistes, pa vehículos a motor, pa tráficu [[ferrocarril|ferroviariu]]sobremanera, munchos sistemes de tresporte metropolitanu, tán constituyíos por redes de túneles ferroviarios. * Xunir [[Cuenca hidrográfica|cuenques hidrográfiques]] vecines, pa tresportar agua (pa consumu, para [[Central hidroeléctrica|centrales hidroeléctriques]] o como cloaques), per mediu de [[Canal (hidráulica)|canales]], o pa travesar elevaciones topográfiques importantes. * Conducir otros servicios como cables de comunicaciones, tuberíes, etc. * Tresportar con facilidá materiales o productos. * Evitar la [[fragmentación d'hábitat]]s y la creación de [[corredor biolóxicu|corredores biolóxicos]], como los falsos túneles denominaos [[ecoductos]]. == Eleición ente túnel y ponte == Pa pasos d'agua, un túnel ye de normal más caru que construyir una [[ponte]]. La navegación nel pasu puede llindar la construcción de pontes altes que los sos pilastres podríen cortar canales de navegación precisando un túnel. De normal les pontes riquen una gran superficie ocupada, enforma mayor que la utilizada polos túneles. En ciudaes onde'l preciu del suelu ye eleváu como [[Manhattan]] o [[Ḥong Kong]] esti ye'l principal factor a favor. [[Boston]] dio en reemplazar la so rede de carreteres en superficie por un sistema de túneles p'amontar la capacidá de tráficu, despintalo, aumentar el terrén útil y ameyorar la movilidá y la estética de la ciudá con al respective del so frente marítimu. En 1934 el túnel de Queensway Road debaxo del ríu Mersey en [[Liverpool]] foi escoyíu primero que una ponte masiva por distintes razones, ente elles béliques una y bones un avión podía baltar la ponte en tiempos de guerra. Amás el caltenimientu d'una ponte tan grande sería más costosu que'l d'un túnel.{{ensin referencies}} Similares conclusiones llevar a cabu en 1971 nel túnel de Kingsway debaxo del ríu Mersey. Exemplos de túneles que crucien pasos d'agua son el [[túnel Holland]] y [[túnel Lincoln]] ente [[Nueva Jersey]] y [[Manhattan]], y los túneles del ríu Elizabeth en [[Virxinia]] ente [[Norfolk (Virxinia)]] y [[Portsmouth (Virxinia)]]. Otres razones pueden ser les dificultaes téuniques que pueden apaecer como marees, meteoroloxía estrema o navegación mientres la construcción, razones estétiques (caltener el paisaxe esistente, l'escenariu) o mieu a posibles problemes d'accidentes o fueu. Aun así esisten dellos amiestos ente [[ponte]]s y túneles como'l casu de la [[Ponte d'Øresund]]. == Grandes túneles == {{AP|Llista de grandes túneles}} * [[Túnel de Lærdal]], túnel de carretera más llargu del mundu, en [[Noruega]]; * [[Eurotúnel]]; * [[Túnel Seikan]]; * [[Túnel del Cristu Redentor]], na frontera ente [[Arxentina]] y [[Chile]]; * [[TRAM Metropolitanu d'Alicante]]; * [[Túnel de Mont Blanc]]; * [[Túnel del Simplón]]; * [[Túnel de Payares]]; * [[Túnel d'Occidente]]; * [[Túnel ferroviariu de Guadarrama|Túnel de Guadarrama]]; * [[Túnel de San Pedro]]; * [[Túnel de Cenpoalla]]; * [http://www.tunelsubfluvial.gov.ar Túnel Subfluvial Raúl Uranga - Carlos Sylvestre Begnis (Páxina oficial) ]; *[[Túnel subfluvial Raúl Uranga – Carlos Sylvestre Begnis]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Tunnel}} {{wikcionariu|túnel}} * [http://www.tudiscovery.com/extremeengineering/home.shtml Túnel tresatlánticu.] * [http://www.adrianlorente.com/tuneldevielha Túnel de Vielha - Val d'Aran.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181103210142/http://www.adrianlorente.com/tuneldevielha/ |date=2018-11-03 }} * [http://www.consejominas.org Conseyu Xeneral de Colexos Oficiales d'Inxenieros Téunicos de Mines.] * [http://www.microtunel.com Páxina dedicada a la descripción de tipos de tuneladores.] * [http://www.aplitop.com/webaplitop/productu.aspx?pPro=S&codPro=9&cod=6&paginaRet=1 TcpTúnel: Replantego y toma de perfiles de túneles.] {{ORDENAR:Tunel}} {{Tradubot|Túnel}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Túneles| ]] arnx750zfjlxojypmm82l2vc1ij6a0y Altavoz 0 115148 4376902 4368853 2025-06-17T14:30:04Z YoaR 37624 /* Impedancia */ 4376902 wikitext text/x-wiki {{ficha de ferramienta}} Un '''altavoz''' ye un [[transductor electroacústicu]] utilizáu pa la [[reproducción de soníu]]. Unu o dellos altavoces pueden formar una [[pantalla acústica]]. La [[Transductor|transducción]] sigue un doble procedimientu: llétricu-mecánicu-acústicu. Na primer etapa convierte les [[onda (física)|ondes]] llétriques en [[enerxía mecánica]], y na segunda convierte la enerxía mecánica n'ondes de frecuencia acústica. Ye por lo mesmo tantu la puerta per onde sale'l soníu al esterior dende los aparatos que fixeron posible el so [[amplificador|amplificación]], la so tresmisión per medios [[teléfonu|telefónicos]] o [[Radio (mediu de comunicación)|radioeléctricos]], o'l so tratamientu. El soníu tresmitir por aciu [[onda sonora|ondes sonores]], nesti casu, al traviés del aire. El [[oyíu]] capta estes ondes y tresformar n'impulsos nerviosos que lleguen al celebru y tresfórmense en señales que s'identifiquen con coses como música, soníos y onomatopeyes. Si disponer d'una grabación de voz, de música en soporte magnéticu o dixital, o si recibe estes señales per radio, va disponer a la salida del aparatu de señales llétriques que tienen de ser convertíes en soníos; pa ello utiliza l'altavoz. == Historia == [[Johann Philipp Reis]] instaló un altavoz llétricu nel so ''teléfonu'' en 1861; foi capaz de reproducir tonos claros, pero tamién podía reproducir la fala amortiguada dempués de delles revisiones.<ref>{{cita web |url=http://www.integratednetworkcable.com/technology/the-forgotten-johann-philipp-reis |títulu=The Forgotten Johann Philipp Reis |fechaaccesu=11 de xunu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150612190406/https://www.integratednetworkcable.com/technology/the-forgotten-johann-philipp-reis |fechaarchivu=12 de xunu de 2015 }}</ref> [[Alexander Graham Bell]] patentó'l so primer altavoz llétricu (capaz de reproducir la fala intelixible) como parte del so teléfonu en 1876, que foi siguíu en 1877 por una versión ameyorada d'[[Ernst Werner von Siemens|Ernst Siemens]]. Mientres esti tiempu, [[Thomas Edison]] recibió una patente británica pa un sistema qu'usaba aire comprimío como mecanismu d'amplificación pa los sos primeros fonógrafos de cilindru, pero finalmente decidióse pol familiar cuernu de metal impulsáu per una membrana xunida a l'aguya. En 1898, Horace Short patentó un diseñu pa un altavoz aicionáu per aire comprimío; depués vendió los derechos a [[Charles Algernon Parsons|Charles Parsons]], al que se-y dieron delles patentes britániques adicionales antes de 1910. Unes poques compañíes, ente elles la [[Victor Talking Machine Company]] y [[Pathé]], producieron reproductores de discos utilizando altavoces d'aire comprimío. Sicasí, estos diseños taben significativamente llindaos pola so mala calidá de soníu y la so incapacidá pa reproducir el soníu a baxu volume. Utilizáronse variantes del sistema p'aplicaciones de publicidá y, más apocayá, utilizáronse otres variaciones pa probar la resistencia de los equipos espaciales a los niveles de soníu y vibración bien fuertes que produz el llanzamientu de cohetes. == Carauterístiques de los altavoces == [[Ficheru:Amberley loudspeaker.jpg|thumb|300px|Altavoces antiguos.]] Les principales carauterístiques d'un altavoz son: :* [[Respuesta en frecuencia]]. :* Impedancia. :* Potencia almitida. :* Sensibilidá. :* Rendimientu. :* Distorsión. :* Direicionalidá. === Respuesta en frecuencia === Por que un equipu seya consideráu calidable tien de cubrir siquier el marxe de les audiofrecuencias (20-20.000 Hz), esto ye, la frecuencia oyible de los soníos pa los humanos. Cuanto mayor seya la respuesta en frecuencia d'un equipu, más calidá va tener el soníu final. Asina, a los nuevos formatos d'audiu dixital que devasen sobradamente esti marxe (SACD, 20-100 KHz y DVD-Audio, 20-80 kHz) catalogar como formatos HI-FI (High Fidelity) "Alta Fidelidá". Pero la [[respuesta en frecuencia]] del altavoz nun ye plana. L'altavoz ideal tendría de dar una respuesta uniforme esto ye, igual potencia a toles frecuencies, pero esti altavoz nun esiste. Nes especificaciones téuniques vien indicada la respuesta en frecuencia: * Los altavoces d'alta calidá son los que tienen un marxe de variación de 6&nbsp;[[decibeliu|dB]] pal marxe oyible ente los 20 y los 20&nbsp;000&nbsp;[[Hz]]. * Fora de los sistemes d'alta calidá, tamién son aceptables les variaciones de 3&nbsp;dB nun marxe de 100 a 15&nbsp;000&nbsp;Hz, yá que na práutica'l marxe de audibilidad humana nunca llega a los 20.000&nbsp;Hz. La banda conflictiva ye la de los [[Soníu grave|graves]], por ello, nun s'empezar la midida nos 20-30&nbsp;Hz, sinón que s'alza esta cifra hasta los 80&nbsp;Hz. Nes especificaciones téuniques tamién suel venir la curva de respuesta en frecuencia, pero hai que tener en cuenta, que los fabricantes probablemente fixeren les sos midíes nes condiciones más favorables, polo que los resultaos reales de normal van ser inferiores. === Potencia === Fai referencia a la [[potencia llétrica]] qu'almite l'altavoz (non a la [[potencia acústica]]). Ye la cantidá d'enerxía (en [[vatiu|vatios]]) que puede introducise nel altavoz primero qu'ésti aburuye por demás o de que pueda sufrir daños. Dientro de la potencia estremar ente potencia nominal y potencia almitible. [[Ficheru:SpkFrontCutawayView es.xcf|thumb|306x306px]] ==== Potencia nominal ==== '''Potencia máxima, en réxime continuu''', que puede soportar l'altavoz ensin deteriorase. Si faise trabayar al altavoz percima d'esta potencia podrá estropiase irremediablemente una y bones ésti nun va poder estenar el calor producíu pola corriente llétrica que circula pola bobina y ésta puede fundir l'aislante qu'anubre'l filo de cobre que la forma, provocando cortucircuitos o cortándose'l llombu por fusión del filo de cobre. La fórmula pa llograr la potencia llétrica d'entrada necesaria ye: <center> <math> P=I^2 \cdot Z</math> </center> Onde: :* P=[[potencia llétrica]] :* I=[[intensidá de corriente llétrica]] :* Z=[[impedancia]] ==== Potencia media máxima o potencia de réxime ==== Correspuende a la potencia máxima que puede denominase como un parlante. ==== Potencia de picu máximu o potencia almitible ==== '''Potencia máxima impulsiva''' (un picu de señal), que puede soportar cada ciertu tiempu l'altavoz antes de deteriorase. Correspuende al valor máximu instantáneu de potencia que puede aplicase mientres un tiempu bien curtiu. Esti valor ta bien rellacionáu con otra llimitación de los altavoces que ye'l máximu percorríu de la bobina ensin que se destruya la diafragma (esti problema denominar desconado del altavoz). Esta potencia ye mayor que la potencia media máxima. Los dos anteriores son quiciabes les más importantes pero esisten otres que la so midida ye importante pa conocer el comportamientu de los altavoces a curtiu, medianu y llargu plazu. ==== Potencia PMPO ==== '''PMPO''' (sigles del inglés ''peak music power output'') ye una especificación de potencia común n'equipos de consumu como radiograbadores o minicomponentes que representa'l valor pico que ye capaz de soportar un altavoz mientres un tiempu desaxeradamente curtiu (frecuentemente 10&nbsp;ms); mídese xeneralmente hasta que l'altavoz quémese; dando valores mayores a la de la potencia pico máxima. Ye importante esclariar qu'esta especificación ye del altavoz y non del [[amplificador d'audiu amplificador]] que lo alimenta, lo que puede dar falses mires al mercar un equipu. N'otres pallabres, la potencia PMPO nun ye un valor "real", sinón más bien comercial de potencia sonora. Pa mayor fidelidá encamiéntase utilizar la potencia media (AVG) que representa la potencia real que l'amplificador ye capaz d'apurrir. ==== Potencia llétrica al curtiu plazu (PMUS) ==== Especifíca el máximu valor de la potencia con que puede trabayar l'altavoz (sobre la impedancia nominal) ensin que sufra daños permanentes, cuando se-y escita con una señal de prueba qu'asemeya l'espectru musical mientres un segundu. ==== Potencia llétrica al llargu plazu (PNOM) ==== Especifica'l máximu valor de la potencia con que puede trabayar l'altavoz (sobre la impedancia nominal) ensin que sufra daños permanentes, cuando se-y escita con una señal de prueba qu'asemeya l'espectru musical mientres un minutu; tamién a futuru fai enforma dañu nel sentíu auditivu. ==== Potencia continua senoidal ==== Especifica'l máximu valor de la potencia con que puede trabayar l'altavoz (sobre la impedancia nominal) ensin que sufra daños permanentes (mecánicos o térmicos), cuando se-y escita con una señal de forma senoidal continua nuna determinada banda de frecuencies. ==== Potencia de ruiu ==== Especifica'l máximu valor de la potencia con que puede trabayar l'altavoz (sobre la impedancia nominal) ensin que sufra daños permanentes (mecánicos o térmicos), cuando se-y escita con una señal ruidosa en dalguna banda del espectru. Un parámetru importante (y bien rellacionáu cola potencia) de los altavoces ye la eficiencia. La eficiencia ye una midida del rendimientu de la transducción eléctro-acústica. Ye la rellación de la potencia acústica del altavoz y la potencia llétrica necesaria pa ello: <math> Eficiencia=\frac{{P_{acustica}}}{{P_{electrica}}}100\% </math> La eficiencia d'un altavoz nunca supera'l 50&nbsp;% y xeneralmente ye menor al 10&nbsp;%. N'equipos domésticos (inclusive d'alta calidá), la eficiencia ye del orde de 0.5-1&nbsp;%. Afortunadamente, nun se riquir una potencia acústica elevada pa llograr un eleváu volume sonoro. === Impedancia === La [[impedancia]], conceptualmente, ye la oposición que presenta cualquier elementu o dispositivu al pasu d'una corriente alterna (sinusoidal), nesti casu la fonte d'audiu ye un amiestu de delles frecuencies colo cual la impedancia nun va tener el mesmu valor en tol rangu de frecuencies. La impedancia espresar n'Ohmios. Como nos altavoces la impedancia varia en función de la frecuencia, cada modelu d'altavoz nes sos especificaciones téuniques va tener una curva con esta rellación impedancia-frecuencia distinta. La impedancia de los altavoces vien especificada pa una frecuencia concreta que sirva de referencia, xeneralmente 1&nbsp;KHz, nun siendo que'l fabricante indique otru valor. Si quier llograse una tresferencia máxima d'enerxía ente la fonte de soníu (l'amplificador) y l'altavoz, les impedancias ente ellos tienen de ser les mesmes o nel so defectu la mínima aceptada pol amplificador. Les impedancias normalizaes de los altavoces son 2, 3.2, 4, 6, 8, 16 y 32 ohmios, pero les más utilizaes son 4 en soníu automotriz, 6 pa sistemes mini componentes, 8 pa los sistemes d'alta fidelidá, 16 pa sistemes de soníu envolvente (surround) y auriculares. Por casu, un altavoz tien les siguientes especificaciones téuniques: * 400&nbsp;[[Vatiu|W]]: [[Potencia llétrica|Potencia]]. * 100-16&nbsp;000&nbsp;[[Herciu|Hz]]: Ye la [[respuesta en frecuencia]] del altavoz. * 8&nbsp;[[Ohmiu|Ω]]: Ye la [[impedancia]] nominal del altavoz (a 1&nbsp;kHz). Si'l valor de impedancia camudara (y, ello ye qu'ésta nun ye constante en tol rangu de frecuencies), camudaría tamién la potencia aplicada al altavoz. Esto ye, va tenese qu'aplicar la fórmula: <center> <math> P=\frac {V^2} {Z} </math> na que: </center> * '''P'''=Potencia * '''V'''=tensión nos bornes del amplificador * '''Z'''=Impedancia El primer pasu pa poder aplicar la fórmula ye pescudar cuál ye'l valor de la tensión (en [[voltiu|voltios]]): <center> <math> 400=\frac {V^2} {8}</math> </center> <center> <math>V^2=400 \cdot 8=3200; V=56,56</math> </center> Con dicha [[fuercia electromotriz]] ('''E''') al camudar la impedancia del altavoz la potencia va camudar por tanto: <center> <math> P=\frac {V^2} {Z} </math> </center> Si camudamos l'altavoz por unu de, por casu 4 Ω (nominal), la nueva potencia sería: <center> <math> P=\frac {V^2}{4}</math> </center> Por tanto la potencia aplicada al nuevu altavoz sería: <center> <math> P=\frac {3200} {4}=800</math> </center> como puede reparase, mayor a la llograda col altavoz de 8&nbsp;Ω, esto puede faese siempres y cuando, l'amplificador pueda remanar el nuevu nivel de corriente. El mesmu razonamientu puede aplicase pa otres impedancias y va vese que la potencia aplicada depende de la impedancia del altavoz. === Sensibilidá === Ye'l grau d'eficiencia na transducción electroacústica. Esto ye, mide la rellación ente'l nivel llétricu d'entrada al altavoz y la presión sonora llograda. Suel dase en dB/W, midíos a 1&nbsp;m de distancia y aplicando una potencia de 1&nbsp;W al altavoz (2,83&nbsp;V sobre 8&nbsp;Ω). Suelse utilizar soníu rosa (AES 1984) con 6&nbsp;dB de cresta pa testearlos. Los altavoces son transductores electroacústicos con una [[Sensibilidá (electrónica)|sensibilidá]] bien probe. Esto debe a que la mayor parte de la potencia nominal introducida nun altavoz estenar en forma de calor. Nos altavoces, a diferencia del [[micrófonu]], la sensibilidá nun ye un indicativu de calidá sonora”, pos la práutica demostró qu'altavoces d'inferior sensibilidá producen meyor “coloración sonora”. === Rendimientu === El rendimientu mide'l grau de sensibilidá del altavoz. Ye'l '''porcentaxe qu'indica la rellación ente la Potencia acústica radiada y la Potencia llétrica d'entrada'''. Potencia acústica / potencia llétrica x 100. El rendimientu d'un altavoz ye bien baxu, suel tar ente'l 1 y el 5&nbsp;%. Si entren 100&nbsp;W salen 1-5&nbsp;W. === Distorsión === L'altavoz ye unu de los sistemes d'audiu que presenta mayor distorsión, polo que los fabricantes nun suelen suministrar al consumidor les cifres de distorsión de los sos altavoces. La distorsión tien causes bien variaes: fluxu del entrehierro, vibraciones parciales, modulación de frecuencia sobre la diafragma, alinealidad de les suspensiones, etc. :* La mayor parte de la distorsión concentrar nel segundu y tercer harmónicu, polo que va afectar en mayor midida a los tonos graves. Trátase d'una distorsión en redol al 10&nbsp;%. :* Nes medies y altes frecuencies esta distorsión ye proporcionalmente enforma menor y nun llega al 1&nbsp;%, anque nos gargüelos de bocines d'alta frecuencia esta distorsión llega hasta un marxe d'ente 10 y 15&nbsp;%. === Direicionalidá === Indica la direición del soníu a la salida del sistema, esto ye, la manera nel que'l soníu estenar na redolada. En realidá, nengún altavoz da una respuesta, pos seya como quier la so direicionalidá global, siempres son más direicionales cuando se trata d'altes frecuencies ([[soníu agudu|agudos]]) que cuando se trata de baxes frecuencies ([[soníu grave|graves]]). La forma más gráfica de dar la directividad ye por aciu un [[diagrama polar]], que de normal ye recoyíu nes especificaciones, pos cada modelu tien una respuesta concreta. Un [[diagrama polar]] ye un dibuxu téunicu que reflexa la radiación del altavoz nel espaciu, en graos, pa cada puntu de les sos exes (horizontal y vertical). Dependiendo del so directividad puede dicise qu'un conu d'altavoz ye: :* omnidireicional. :* bidireicional. :* cardioide. ==== Omnidireicional o non direicional ==== {|style="float:right" |[[Ficheru:diagrama polar omnidireccional.png|thumb|Esquema omnidireicional.]] |} {|style="float:right" |[[Ficheru:diagrama polar bidireccional.png|thumb|Esquema bidireicional.]] |- |[[Ficheru:diagrama polar cardioide.png|thumb|Esquema unidireicional.]] |} Radían igual en toes direiciones, esto ye, nos 360°. Pola importancia de la frecuencia de resonancia del propiu altavoz, ye una diagrama polar bien pocu utilizáu n'altavoces. Los altavoces qu'utilicen esta direicionalidá riquen de grandes caxes acústiques. ==== Bidireicional ==== La diagrama polar tien forma d'ocho, ye simétricu. Emiten soníu tantu per delantre como por detrás otramiente, ente que son práuticamente «mudos» nos llaterales. Los ángulos preferentes asítiense en redol a los 120°. Les diagrames polares bidireicionales nun s'utilicen demasiáu por idénticu razones que los omnidireicionales: riquen de grandes caxes acústiques. ==== Unidireicionales ==== Son los altavoces qu'emiten el soníu nuna direición bien marcada y son «relativamente silenciosos» nes otres. Dientro de los direicionales, los más utilizaos son los cardioides. L'altavoz cardioide llámase asina porque la so diagrama polar tien forma de corazón (curva cardioide), lo que se traduz en que radien escontra la parte frontera y tienen un mínimu de sensibilidá na so parte posterior, onde se produz una atenuación gradual. L'ángulu preferente algamar nun ángulu de 180 graos == Tipos d'altavoces == Esisten munchos tipos más, pero éstos son los más comunes y usaos. * [[Altavoz dinámicu]] o Altavoz de bobina móvil: La señal llétrica d'entrada actúa sobre la bobina móvil que crea un campu magnético que varia de sentíu acordies con dicha señal. Esti fluxu magnético interactúa con un segundu fluxu magnético continuu xeneráu de normal por un [[imán (física)|imán]] permanente que forma parte del cuerpu del altavoz, produciéndose una atraición o repulsión [[magnetismu|magnética]] que mueve la bobina móvil, y con ello la diafragma xuntáu a ella. Al cimblar la diafragma mueve l'aire que tien asitiáu frente a él, xenerando asina variaciones de presión nel mesmu o vibraciones, o lo que ye lo mesmo, ondes sonores. * [[Altavoz electrostático]] o Altavoz de condensador: Estos altavoces tienen una estructura de [[Condensador llétricu|condensador]], con una placa fixa y otra móvil (la diafragma), ente les que s'almacena la [[enerxía llétrica]] suministrada por una fonte de tensión continuo. Cuando s'amonta la enerxía almacenada ente les plaques, produzse una fuercia d'atraición o repulsión [[lletricidá|llétrica]] ente elles, dando llugar a que la placa móvil muévase, creando una presión útil. Tienen mayor costu que los dinámicos. * [[Altavoz piezoeléctrico]]: Nestos altavoces el motor ye un material [[piezoeléctrico]], qu'al recibir una diferencia de tensión ente les sos superficies metalizadas esperimenta allargamientos y compresiones. Si xunir a una de les sos cares un conu abocinado, ésti va sufrir desplazamientos capaces de producir una presión radiada en frecuencia oyible. Ye pocu llinial, con baxu rendimientu y llindar el so usu a altes frecuencies. Aplicar en relós, teléfonos móviles, cámares fotográfiques y de videu, xuguetes, imprentadores, microondes, vehículos, etc. * [[Altavoz de cinta]]: L'altavoz de cinta tien un funcionamientu similar al altavoz dinámicu, pero con diferencies notables. La más obvia, en llugar de bobina, el nucleu ye una cinta corrugada. * Altavoz de panel o altavoz de maneres distribuyíes: Les sos propiedaes llétriques, mecániques y acústiques difieren drásticamente de los altavoces convencionales yá que usen el principiu de distribución óptima de les maneres de vibración d'una llámina ríxida delgada que fueron escitaos por un pequeñu transductor nun puntu del panel. D'esta miente, consíguese radiar un ampliu marxe de frecuencies en toes direiciones con un nivel de presión considerable y una distorsión bien baxa * Pantalla infinita:Ye un sistema d'allugamientu p'altavoces dinámicos, que consiste n'integrar l'altavoz nuna gran superficie plana (por casu, una paré) con un furacu circular nel centru (onde va agospiáu'l conu del altavoz). * Altavoz con reflector de baxos: Ye un sistema de construcción d'altavoces p'ameyorar la respuesta en baxes frecuencies. Nuna de les parés de la caxa abre una puerta (furu en forma de tubu) y tolos parámetros qu'afecten al volume interno de la caxa tán previstos por que el aire nel interior del tubu resonen nuna baxa frecuencia determinada. * Radiante auxiliar de graves. Como'l reflector de baxos, la so finalidá ye apurrir un refuerzu de graves. En llugar d'un simple furu en forma de tubu convencional, esti tubu plegar en forma de llaberintu. * [[Altavoz de carga con bocina]]: La bocina ye un conu alimentáu por un motor que dexa aumentar la señal llétrica d'entrada hasta en 10&nbsp;dB a la salida, colo que son bien emplegaes cuando se riquir gran [[Volume (soníu)|volume]] sonoru. * [[Altavoz activu]]. Tipu d'altavoz carauterizáu pol usu de [[Filtru activu|filtros activos]] ([[Filtru dixital|dixitales]] o [[Señal analóxica|analóxicos]]), en llugar de [[Filtru pasivu|filtros pasivos]], pa estremar l'espectru d'[[audiofrecuencia]] n'intervalos compatibles colos [[transductor]]es emplegaos. La señal ye amplificada dempués de la división de frecuencies con un amplificador dedicáu por cada [[transductor]]. == Cine en casa == El llamáu 'Cine en casa' o ''[[Home cinema]]'' ye un sistema o conxuntu de dellos altavoces qu'intenta averar la calidá de soníu a la que s'escucha nuna sala de cine. Pueden reparase: * [[Home cinema 5.1|versión 5.1]], que rique seis altavoces: ** Altavoces a izquierda, centru y derecha toos al frente. ** A izquierda y derecha posteriores con efeutu envolvente. ** Un subwoofer (que se considera como canal ".1" por cuenta de la estrecha banda de frecuencia que reproduz). Esti altavoz puede reproducir les frecuencies baxes de toles canales o puede solo faelo p'aquellos altavoces que nun lo llogren. Esto ye xeneralmente remanáu pola configuración del un amplificador en manera 'llargu' o 'curtiu' definiendo'l tipu d'altavoz. * versión 6.1 similar a la 5.1 pero col agregáu d'una canal central na parte posterior de la sala. * versión 7.1 idéntica a la 5.1 solo que con altavoces a izquierda y derecha na parte central de la sala. Pal sistema SDDS, 7.1 ye igual a 5.1 pero amestando altavoces centrales derechos y esquierdos adicionales al frente del oyente p'ameyorar la puesta del soníu. * versión 7.2 idéntica a la 7.1 pero cola adición d'otru subwoofer, de normal na parte posterior de la sala. Ye importante notar que les canales de soníu ufiertaos a los altavoces podríen ser canales individuales orixinales (de normal en 5.1) o podríen descodificar canales adicionales pa les canales envolventes (Esta distribución tien de ser acompañada por un descodificador Dolby Digital EX y un descodificador THX Surround) o ser simulaos (onde los dos canales envolventes son ampliaos al centru traseru o a los altavoces ximielgos traseros, según sía'l casu). == Otres temes d'altavoces == * [[Altavoz activu]] * [[Altavoz de 2 víes]] * [[Altavoz de 3 víes]] * [[Altavoz de carga con bocina]] * [[Altavoz de cinta]] * [[Altavoz dinámicu]] * [[Altavoz electrostático]] * [[Altavoz piezoeléctrico]] == Ver tamién == * [[Audiófilo]] * [[Batería llétrica]] * [[Bluetooth]] * [[Boombox]] * [[Megáfonu]] * [[Radio de mesa]] * [[Reproductor d'audiu dixital]] * [[Reproductor MP3]] * [[USB]] * [[WiFi]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{wc}} {{commonscat|Loudspeakers|altavoces}} * [https://web.archive.org/web/20081203011032/http://www.theaudiocritic.com/downloads/article_1.pdf The Ten Biggest Lies in Audiu] Los diez mayores mentires n'audiu (n'inglés) * [http://www.pcpaudio.com/pcpfiles/pcpfiles.html PCP Audiu] * [http://www.ethanwiner.com/audiophoolery.html Audiophoolery] (n'inglés) * [http://www.tnt-audio.com/clinica/intere.html The Truth About Interconnects and Cables] La verdá sobre los cables y interconexones (n'inglés) {{Tradubot|Altavoz}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Altavoces]] [[Categoría:Inventos d'Alemaña]] [[Categoría:Periféricos d'ordenador]] i92i5yp8lxr83gwxaa50xavaf8hddsq C++ 0 115287 4377031 4306657 2025-06-17T15:13:55Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá entrada => dicha entrada 4377031 wikitext text/x-wiki {{Ficha de software}} '''C++''' ye un [[llinguaxe de programación]] diseñáu a mediaos de los años 1980 por [[Bjarne Stroustrup]]. La intención de la so creación foi l'estender al llinguaxe de programación [[C (llinguaxe de programación)|C]] mecanismos que dexen la manipulación d'[[Oxetu (programación)|oxetos]]. Nesi sentíu, dende'l puntu de vista de los [[Programación empobinada a oxetos|llinguaxes empobinaos a oxetos]], el C++ ye un llinguaxe híbridu. Darréu añadiéronse facilidaes de [[programación xenérica]], que se sumaron a los paradigmes de [[programación estructurada]] y [[programación empobinada a oxetos]]. Por esto suel dicir que'l C++ ye un [[llinguaxe de programación multiparadigma]]. Anguaño esiste un estándar, denomináu ISO C++, al que se xuntaron la mayoría de los fabricantes de compiladores más modernos. Esisten tamién dellos intérpretes, tales como ROOT. Una particularidá del C++ ye la posibilidá de redefinir los [[Operadores de C y C++|operadores]], y de poder crear nuevos [[Tipu de datos|tipos]] que se porten como tipos fundamentales. El nome "C++" foi propuestu por Rick Mascitti nel añu 1983, cuando'l llinguaxe foi utilizáu per primer vegada fuera d'un llaboratoriu científicu. Antes usárase'l nome "C con clases". En C++, la espresión "C++" significa "medría de C" y refierse a que C++ ye una estensión de C. == Exemplos == De siguío cítase un programa d'exemplu [[Hola mundu]] escritu en C++: <syntaxhighlight lang="cpp"> /* Esta cabecera dexa usar los oxetos que encapsulan los descriptores stdout y stdin: cout(<<) y cin(>>)*/ #include <iostream> using namespace std; int main() { cout << "Hola mundu" << endl; return 0; } </syntaxhighlight> Al usar la direutiva <code>#include</code> dízse-y al compilador que busque ya interprete tolos elementos definíos nel archivu qu'acompaña la direutiva (nesti casu, <code>iostream</code>). Pa evitar sobrescribir los elementos yá definíos al pone-yos igual nome, creáronse los espacios de nomes o <code>namespace</code> del singular n'inglés. Nesti casu hai un espaciu de nomes llamáu <code>std</code>, que ye onde s'inclúin les definiciones de toles funciones y clases que conformen la [[Biblioteca (informática)|biblioteca]] estándar de C++. Al incluyir la sentencia <code>using namespace std</code> tamos diciéndo-y al compilador que vamos usar l'espaciu de nomes <code>std</code> polo que nun vamos tener qu'incluyilo cuando usemos elementos d'esti espaciu de nomes, como pueden ser los oxetos <code>cout</code> y <code>cin</code>, que representen el fluxu de salida estándar (típicamente la pantalla o una ventana de testu) y el fluxu d'entrada estándar (típicamente'l tecláu). La definición de funciones ye igual qu'en C, salvu pola carauterística de que si <code>main</code> nun va recoyer argumentos, nun tenemos por qué pone-y los, a diferencia de C, onde había que ponelos explícitamente, anque nun se fueren usar. Queda solo comentar que'l símbolu <code><<</code> conozse como operador d'insertamientu, y ''grosso modo'' ta unviando a <code>cout</code> lo que queremos amosar por pantalla por que lo pinte, nesti casu la cadena <code>"Hola mundu"</code>. El mesmu operador <code><<</code> puede usase delles vegaes na mesma sentencia, de forma que gracies a esta carauterística vamos poder concatenar l'oxetu <code>endl</code> a la fin, que'l so resultáu va ser imprimir una torna de llinia. == Tipos de datos == C++ tien los siguientes [[Tipu de datos|tipos]] fundamentales: * Calteres: <code>char</code> (tamién ye un enteru), <code>wchar_t</code> * Enteros: <code>short</code>, <code>int</code>, <code>long</code>, <code>long long</code> * Númberos en coma flotante: <code>float</code>, <code>double</code>, <code>long double</code> * Booleanos: <code>bool</code> * Vacíu: <code>void</code> El modificador <code>unsigned</code> puede aplicase a enteros pa llograr númberos ensin signu (por omisión los enteros contienen signu), colo que se consigue un rangu mayor de númberos naturales. === Tamaños asociaos === {| {{tablaguapa}} align="right" |+ ''Tamaños de tipos primitivos so i386 (GCC)'' |- |'''Tipu''' || '''Númberu de bits''' |----------------- |<code>char</code> || 8 |----------------- |<code>short</code> || 16 |----------------- |<code>int</code> || 32 |----------------- |<code>float</code> || 32 |----------------- |<code>double</code> || 64 |} Según la máquina y el compilador que s'utilice los tipos primitivos pueden ocupar un determináu tamañu en memoria. La siguiente llista ilustra'l númberu de bits qu'ocupen los distintos tipos primitivos na arquiteutura [[x86]]. Otres arquitectures pueden riquir distintos tamaños de tipos de datos primitivos. C++ nun diz nada alrodiu de cuál ye'l númberu de bits nun byte, nin del tamañu d'estos tipos; más bien, ufierta solamente les siguientes "garantíes de tipos": * D'alcuerdu al estándar [[C99]], un tipu <code>char</code> tien d'ocupar esautamente un ''byte'' compuestu d'un mínimu de 8 ''bits'' independientemente de l'arquiteutura de la máquina. * El tamañu reconocíu de <code>char</code> ye de 1. Esto ye, <code>sizeof(char)</code> siempres devuelve 1. * Un tipu <code>short</code> tien ''siquier el mesmu'' tamañu qu'un tipu <code>char</code>. * Un tipu <code>long</code> tien ''siquier el doble'' tamañu en bytes qu'un tipu <code>short</code>. * Un tipu <code>int</code> tien un tamañu ente'l de <code>short</code> y el de <code>long</code>, dambos inclusive, preferentemente el tamañu d'un apuntador de memoria de la máquina. El so valor máximu ye 2147488281, usando 32 bits. * Un tipu <code>unsigned</code> tien el mesmu tamañu que la so versión <code>signed</code>. === Wchar_t === Pa la versión del estándar que se publicar en 1998, decidió añader el tipu de datu <code>wchar_t</code>, que dexa l'usu de calteres [[Unicode]], a diferencia del tradicional <code>char</code>, que contempla a cencielles al códigu de calteres ASCII estendíu. De la mesma, definióse pa la mayoría de les funciones y clases, tanto de C como de C++, una versión pa trabayar con <code>wchar_t</code>, onde usualmente se prefija el calter ''w'' al nome de la función (n'ocasiones el calter ye un infixu). Por casu: * <code>strcpy - wstrcpy</code> * <code>std::string - std::wstring</code> * <code>std::cout - std::wcout</code> Cabo resaltar qu'en C se define <code>wchar_t</code> como: <syntaxhighlight lang="cpp"> typedef unsigned short wchar_t; </syntaxhighlight> Ente qu'en C++ ye en sí mesmu un tipu de datu. === La pallabra reservada "void" === La pallabra reservada <code>void</code> define en C++ el conceutu de non esistencia o non atribución d'un tipu nuna variable o declaración. Esto ye, una función declarada como <code>void</code> nun va devolver nengún valor. Esta pallabra reservada tamién puede usase pa indicar qu'una función nun recibe parámetros, como na siguiente declaración: <syntaxhighlight lang="cpp"> int funcion (void); </syntaxhighlight> Anque l'enclín actual ye la de nun asitiar la pallabra "void". Amás utilízase pa determinar qu'una función nun retorna un valor, como en: <syntaxhighlight lang="cpp"> void funcion (int parametru); </syntaxhighlight> Hai de solliñar que '''<code>void</code> nun ye un tipu'''. Una función como la declarada enantes nun puede retornar un valor per mediu de <tt>return</tt>: la pallabra clave va sola. Nun ye posible una declaración del tipu: <syntaxhighlight lang="cpp"> void t; //Ta mal </syntaxhighlight> Nesti sentíu, <code>void</code> portar de forma llixeramente distinta a como lo fai en C, especialmente tocantes al so significáu en declaraciones y prototipos de funciones. Sicasí, la forma especial <tt>void *</tt> indica que'l tipu de datos ye un punteru. Por casu: <syntaxhighlight lang="cpp"> void *memoria; </syntaxhighlight> Indica que <tt>memoria</tt> ye un punteru a ''dalguna parte'', onde se guarda información de ''dalgún tipu''. El [[programador]] ye responsable de definir estos "dalgún", esaniciando toa ambigüedá. Una ventaya de la declaración "''void *''" ye que puede representar al empar dellos tipos de datos, dependiendo de la [[Conversión de tipo|operación de ''cast'']] escoyida. La memoria qu'apuntemos ayundes, nel exemplu anterior, bien podría almacenar un enteru, un flotante, una cadena de testu o un programa, o combinaciones d'estos. Ye responsabilidá del programador recordar qué tipu de datos hai y garantizar l'accesu fayadizu. === La pallabra "NULL" === Amás de los valores que pueden tomar los tipos enantes mentaos, esiste un valor llamáu NULL, seya los casu numbéricu pa los enteros, calter pal tipu char, cadena de testu pal tipu string, etc. El valor NULL, espresa, polo regular, la representación d'una Macro, asignada al valor "0". Tenemos entós que: <syntaxhighlight lang="cpp"> void* piqueru = NULL; int enteru = NULL; bool boleana = NULL; char caracter = NULL; </syntaxhighlight> El valor de les variables anteriores daríanos 0. A diferencia de la variable "caracter", que nos daría l'equivalente a NULL, '\0', pa calteres. == Principios == Tou programa en C++ tien de tener la función principal <code>main()</code> (sacantes que se especifique en tiempu de compilación otru puntu d'entrada, qu'en realidá ye la función que tien el <code>main()</code>) <syntaxhighlight lang="cpp"> int main() {} </syntaxhighlight> La función principal del códigu fonte <tt>main</tt> tien de tener unu de los siguientes prototipos:<br /> <tt>int main()</tt><br /> <tt>int main(int argc, char** argv)</tt><br /> Anque nun ye estándar delles implementaciones dexen<br /> <tt>int main(int argc, char** argv, char** env)</tt><br /> La primera ye la forma por omisión d'un programa que nun recibe parámetros nin argumentos. La segunda forma tien dos parámetros: ''argc'', un númberu que describe'l númberu d'argumentos del programa (incluyendo'l nome del programa mesmu), y ''argv'', un punteru a un array de punteros, de ''argc'' elementos, onde l'elementu <tt>argv[i]</tt> representa'l ''i''-ésimo argumentu apurríu al programa. Nel tercer casu añader la posibilidá de poder aportar a les variables de redolada d'execución de la mesma forma que s'apuerta a los argumentos del programa, pero reflexaos sobre la variable ''env''. El tipu de torna de <tt>main</tt> ye un valor enteru '''int'''. Al rematar la función <code>main</code>, tien d'incluyise'l valor de torna (por casu, <tt>return 0;</tt>, anque l'estándar preve solamente dos posibles valores de torna: EXIT_SUCCESS y EXIT_FAILURE, definíes nel archivu <tt>cstdlib</tt>), o salir per mediu de la función <tt>exit</tt>. Alternativamente puede dexase en blancu, y nesi casu el compilador ye responsable d'amestar la salida fayadiza. == El conceutu de clase == {{VT|Clase (informática)}} Los oxetos en C++ son abstraídos por aciu una clase. Según el paradigma de la programación empobinada a oxetos un oxetu consta de: # Identidá, que lo estrema d'otros oxetos (Nome que va llevar la clase a la que pertenez dichu oxetu). # Métodos o funciones miembro # Atributo o variables miembru Un exemplu de clase que podemos tomar ye la clase perru. Cada perru comparte unes carauterístiques (atributos). El so númberu de pates, el color de la so pelame o'l so tamañu son dalgunos de los sos atributos. Les funciones que la faigan llatir, camudar el so comportamientu... eses son les funciones de la clase. Este ye otru exemplu d'una clase: <syntaxhighlight lang="cpp"> class Puntu { //per omisión, los miembros son 'private' por que solo puedan modificar dende la mesma clase. private: // Variable miembru privada int id; protected: // Variables miembru protexíes int x; int y; public: // Constructor Puntu(); // Destructor ~Puntu(); // Funciones miembru o métodos int ObtenerX(); int ObtenerY(); }; </syntaxhighlight> === Constructores === {{VT|Constructor (informática)}} Son unos métodos especiales que s'executen automáticamente al crear un oxetu de la clase. Na so declaración nun s'especifica'l tipu de datu que devuelven, y tienen el mesmu nome que la clase a la que pertenecen. Al igual qu'otros métodos, puede haber dellos constructores sobrecargados, anque nun pueden esistir constructores virtuales. Como carauterística especial a la d'implementar un constructor, xusto dempués de la declaración de los parámetros, atópase lo que se llama "llista de inicializadores". El so oxetivu ye llamar a los constructores de los atributos que conformen l'oxetu a construyir. Hai de solliñar que nun ye necesariu declarar un constructor al igual qu'un destructor, pos el compilador puede facer, anque nun ye la meyor forma de programar. Tomando l'exemplu de la Clase Puntu, si deseyamos que cada vez que se cree un oxetu d'esta clase les coordenaes del puntu sían igual a cero podemos amestar un constructor como s'amuesa de siguío:. <syntaxhighlight lang="cpp"> class Puntu { public: float x; // Coordenaes del puntu float y; // Constructor Puntu() : x(0), y(0){ // Inicializamos les variables "x" y "y" } }; // Main pa demostrar el funcionamientu de la clase # include <iostream> // Esto déxanos utilizar "cout" using namespace std; int main () { Puntu MiPunto; // creamos un elementu de la clase Puntu llamáu MiPunto cout << "Coordenada X: " << MiPunto.x << endl; // amosemos el valor acumuláu na variable x cout << "Coordenada Y: " << MiPunto.y << endl; // amosemos el valor acumuláu na variable y getchar(); // indicámos-y al programa qu'espere al buffer d'entrada (detenese) return 0; } </syntaxhighlight> Si compilamos y executamos l'anterior programa, llogramos una salida que tien de ser similar a la siguiente: Coordenada X: 0 Coordenada Y: 0 Esisten dellos tipos de constructores en C++: # '''Constructor predeterminado'''. Ye'l constructor que nun recibe nengún parámetru na función. Si nun se definiera nengún constructor, el sistema apurriría unu predeterminado. Ye necesariu pa la construcción d'estructures y contenedores de la STL. # '''Constructor de copia'''. Ye un constructor que recibe un oxetu de la mesma clase, y realiza una copia de los atributos del mesmu. Al igual que'l predeterminado, si nun se define, el sistema apurre unu. # '''Constructor de conversión'''. Esti constructor, recibe como únicu parámetru, un oxetu o variable d'otru tipu distintu al so propiu. Esto ye, convierte un oxetu d'un tipu determináu a otru oxetu del tipu que tamos xenerando. '''Constructores + Memoria heap''' Un oxetu creáu de la forma que se vio hasta agora, ye un oxetu que vive dientro del scope(les llaves { }) nel que foi creáu. Por que un oxetu pueda siguir viviendo cuando se saque del scope nel que se creó, tien de crear en memoria heap. Pa esto, utilízase l'operador new, que asigna memoria p'almacenar al oxetu creáu, y amás llama al so constructor(polo que se-y pueden unviar parámetros). L'operador new utilizar de la siguiente manera: <syntaxhighlight lang="cpp"> int main() { Puntu *unPunto = new Puntu(); //esto llapada al constructor que se describe más arriba delete unPunto; //nun hai qu'escaecese de lliberar la memoria ocupada pol oxetu(ver la seición destructores, más embaxo) return 0; } </syntaxhighlight> Amás, col operador new[] pueden crease arrays (coleiciones o llistes ordenaes) de tamañu dinámicu: <syntaxhighlight lang="cpp"> Puntu *asignar(int cuantos) { return new Puntu[cuantos]; //asigna un array de 'cuantos' puntos(llámase'l constructor que s'amuesa más arriba), y retornar. } </syntaxhighlight> === Destructores === {{VT|Destructor (informática)}} Los destructores son funciones miembru especiales llamaes automáticamente na execución del programa, y por tanto '''nun tienen por qué ser llamaes explícitamente pol programador'''. Los sos principales cometíos son: * Lliberar los recursos computacionales que l'oxetu de dicha clase adquiriera en tiempu d'execución al expirar este. * Quitar los venceyos que pudieren tener otros recursos o oxetos con este. Los destructores son invocaos automáticamente al algamar el fluxu del programa'l fin del ámbitu nel que ta declaráu l'oxetu. L'únicu casu nel que se debe '''invocar explícitamente al destructor d'un oxetu''', ye cuando esti foi creáu por aciu l'operador new, esto ye, qu'esti vive en memoria heap, y non na pila d'execución del programa. La invocación del destructor d'un oxetu que vive en heap realízase al traviés del operador delete o delete[] pa arrays. Exemplu: <syntaxhighlight lang="cpp"> int main() { int *unEntero = new int(12); //asignamos un enteru en memoria heap col valor 12 int *arrayDeEnteros = new int[25]; //asignamos memoria pa 25 enteros(nun tán inicializados) delete unEntero; //lliberamos la memoria qu'ocupaba unEntero delete[] arrayDeEnteros; //lliberamos la memoria ocupada por arrayDeEnteros return 0; } </syntaxhighlight> Si nun s'utilizara l'operador delete y delete[] nesi casu, la memoria ocupada por unEntero y arrayDeEnteros respeutivamente, quedaría ocupada ensin sentíu. Cuando una porción de memoria queda ocupada por una variable que yá non s'utiliza, y nun hai forma d'aportar a ella, denominar un 'memory leak'. N'aplicaciones grandes, si asoceden munchos memory leaks, el programa puede terminar ocupando abondo más memoria RAM de la que debería, lo que nun ye pa nada conveniente. Ye por esto, que'l manexu de memoria heap tien d'usase conscientemente. Esisten dos tipos de destructores pueden ser públicos o privaos, según si declárense: * Si ye públicu llamar dende cualesquier parte del programa pa destruyir l'oxetu. * Si ye quitáu nun se dexa la destrucción del oxetu pol usuariu. L'usu de destructores ye clave nel conceutu d'[[RAII|Adquirir Recursos ye Inicializar]]. === Funciones miembru === Función miembro ye aquella que ta declarada n'ámbitu de clase. Son similares a les funciones habituales, cola salvedá de que'l compilador realizara'l procesu de '''Decoración de nome''' (''Name Mangling'' n'inglés): Va Camudar el nome de la función añadiendo un identificador de la clase na que ta declarada, pudiendo incluyir calteres especiales o identificadores numbéricos. Esti procesu ye invisible al programador. Amás, funcionar miembru reciben implícitamente un parámetru adicional: El punteru <tt>this</tt>, que referencia al oxetu qu'executa la función. Funcionar miembru invóquense aportando primero al oxetu al cual refieren, cola sintaxis: <tt>myobject.mymemberfunction()</tt>, esto ye un claru exemplu d'una función miembru. Casu especial ye'l de funcionar miembru estátiques. A pesar de que son declaraes dientro de la clase, col usu de la pallabra clave <tt>static</tt> nun van recibir el punteru <tt>this</tt>. Gracies a esto nun ye necesariu crear nenguna instancia de la clase pa llamar a esta función, sicasí, solo podrá aportase a los miembros estáticos de la clase yá que estos nun tán acomuñaos al oxetu sinón al tipu. La sintaxis pa llamar a esta función estática ye <tt>mytype::mystaticmember()</tt>. === Plantíes === Les plantíes son el mecanismu de C++ pa enllantar el paradigma de la [[programación xenérica]]. Dexen qu'una clase o función trabaye con tipos de datos astractos, especificándose más palantre cualos son los que quieren usase. Por casu, ye posible construyir un vector xenéricu que pueda contener cualquier tipu d'estructura de datos. D'esta forma pueden declarase oxetos de la clase d'esti vector que contengan enteros, flotantes, polígonos, figures, fiches de personal, etc. La declaración d'una plantía realízase anteponiendo la declaración <tt>template <typename A,....></tt> a la declaración de la estructura (clase, estructura o función) deseyáu. Por casu: <syntaxhighlight lang="cpp"> template <typename T> T max(const T &x, const T &y) { return (x > y) ? x : y; //si x > y, retorna x, sinón retorna y } </syntaxhighlight> La función <tt>max()</tt> ye un exemplu de programación xenérica, y daos dos parámetros d'un tipu T (que puede ser <tt>int</tt>, <tt>long</tt>, <tt>float</tt>, <tt>double</tt>, etc.) va devolver el mayor d'ellos (usando l'operador <tt>></tt>). Al executar la función con parámetros d'un ciertu tipu, el compilador va intentar "calzar" la plantía a esi tipu de datos, o bien va xenerar un mensaxe d'error si fracasa nesi procesu. ==== Especialización ==== El siguiente exemplu: <syntaxhighlight lang="cpp"> template <typename A> int myfunction(A a); </syntaxhighlight> crea una plantía so la cual pueden ser definíes nel códigu de cabecera cualesquier funciones especializaes pa un tipu de datos como <tt>int myfunction(int), int myfunction(std::string), int myfunction(bool)</tt>, etcétera: <syntaxhighlight lang="cpp"> int myfunction (int a) { return a + 5; }; int myfunction (std::string a) { return -a.size(); }; int myfunction (bool a) { return (a & rand()); //Si a ye verdaderu, devuelve un númberu aleatoriu; en casu contrariu devuelve 0 }; </syntaxhighlight> Caúna d'estes funciones tien la so propia definición (cuerpu). Cada cuerpu distintu, non equivalente ("non convertible") correspuende a una '''especialización'''. Si una d'estes funciones nun fuera definida, el compilador va tratar d'aplicar les conversiones de tipos de datos que-y fueren dexaes pa "calzar" una de les plantíes, o va xenerar un mensaxe d'error si fracasa nesi procesu. Toles definiciones habilitaes d'una plantía tienen de tar disponibles al momentu de la compilación, polo cual nun ye posible anguaño "compilar" una plantía como archivu d'oxetu, sinón a cencielles compilar especializaciones de la plantía. Poro, les plantíes distribúyense xunto col códigu fonte de l'aplicación. N'otres pallabres, nun ye posible compilar la plantía <tt>std::vector< ></tt> a códigu oxeto, pero sí ye posible, por casu, compilar un tipu de datos <tt>std::vector<std::string></tt>. === ‎Clases astractes === En C++ ye posible definir clases astractes. Una clase astracta, o clase base astracta (ABC), ye una que ta diseñada solo como clase ''padre'' de les cualos débense derivar clases fíes. Una clase astracta usar pa representar aquelles entidaes o métodos que dempués s'implementarán nes clases derivaes, pero la clase astracta en sí nun contién nenguna implementación -- solamente representa los métodos que se deben implementar. Por ello, nun ye posible instanciar una clase astracta, pero sí una clase concreta qu'implemente los métodos definíos nella. Les clases astractes son útiles pa definir interfaces, esto ye, un conxuntu de métodos que definen el comportamientu d'un módulu determináu. Estes definiciones pueden utilizase ensin tener en cuenta la implementación que se va faer d'ellos. En C++ los métodos de les clases astractes defínense como [[función virtual|funciones virtuales]] pures. <syntaxhighlight lang="cpp"> class Astracta { public: virtual int metodo() = 0; } class ConcretaA : public Astracta { public: int metodo() { //fai daqué return foo () + 2; } }; class ConcretaB : public Astracta { public: int metodo() { //otra implementación return baz () - 5; } }; </syntaxhighlight> Nel exemplu, la clase <tt>ConcretaA</tt> ye una implementación de la clase <tt>Astracta</tt>, y la clase <tt>ConcretaB</tt> ye otra implementación. Tien De notase que'l <tt>= 0</tt> ye la notación qu'emplega C++ pa definir funciones virtuales pures. === Espacios de nomes === Una adición a les carauterístiques de C son los '''espacios de nome''' (''namespace'' n'inglés), que pueden describise como árees virtuales so les cualos ciertos nomes de variable o tipos tienen validez. Esto dexa evitar los escurrimientos de conflictos ente nomes de funciones, variables o clases. L'exemplu más conocíu en C++ ye l'espaciu de nomes <tt>std::</tt>, que almacena toles definiciones nueves en C++ que difieren de C (delles estructures y funciones), según les funcionalidades propies de C++ (''streams'') y los componentes de la [[Standard Template Library|biblioteca STL]]. Por casu: <syntaxhighlight lang="cpp"> # include <iostream> // Les funciones nesta cabecera esisten dientro del espaciu de nomes std:: namespace mio_paquete{ int mio_valor; }; int main() { int mio_valor = 3; mio_paquete::mio_valor = 4; std::cout << mio_valor << '\n'; // imprime '3' std::cout << mio_paquete::mio_valor << '\n'; // imprime '4' return 0; } </syntaxhighlight> Como puede trate, les invocaciones direutes a ''mio_valor'' van dar accesu solamente a la variable descrita llocalmente; p'aportar a la variable del espaciu de nomes ''mio_paquete'' ye necesariu aportar específicamente l'espaciu de nomes. Un atayu encamentáu pa programes senciellos ye la direutiva <tt>using namespace</tt>, que dexa aportar a los nomes de variables del paquete deseyáu en forma direuta, siempres y cuando nun se produza dalguna ambigüedá o conflictu de nomes. === Heriedu === Esisten dellos tipos d'[[Heriedu (programación empobinada a oxetos)|heriedu]] ente clases nel llinguaxe de programación C++. Estos son: ==== Heriedu simple ==== L'heriedu en C++ ye un mecanismu d'astracción creáu pa poder facilitar y ameyorar el diseñu de les clases d'un programa. Con ella puédense crear nueves clases a partir de clases yá feches, siempres y cuando tengan un tipu de rellación especial. Nel heriedu, les clases derivaes "herieden" los datos y funcionar miembru de les clases base, pudiendo les clases derivaes redefinir estos comportamientos (polimorfismu) y añader comportamientos nuevos propios de les clases derivaes. Pa nun romper el principiu de encapsulamiento (despintar datos que'l so conocencia nun ye necesariu pal usu de les clases), apúrrese una nueva manera de visibilidá de los datos/funciones: "protected". Cualquier cosa que tenga visibilidá protected va portase como pública na clase Base y nes que componen la xerarquía d'heriedu, y como privada nes clases que NUN sían de la xerarquía del heriedu. Antes d'utilizar l'heriedu, tenémonos que faer una entruga, y si tien sentíu, podemos intentar usar esta xerarquía: Si la frase <claseB> YE-UN <claseA> tien sentíu, entós tamos ante un posible casu d'heriedu onde clase A va ser la clase base y clase B la derivada. Exemplu: clases Barco, Acorazáu, Cargueru, etc. Un Acorazáu YE-UN Barcu, un Cargueru YE-UN Barcu, un Tresatlánticu YE-UN Barcu, etc. Nesti exemplu tendríamos les coses xenerales d'un Barcu (en C++) <syntaxhighlight lang="cpp"> class Barcu { protected: char* nome; float pesu; public: //Constructores y demás funciones básiques de barcu }; </syntaxhighlight> y agora les carauterístiques de les clases derivaes, podríen (al empar qu'herieden les de barcu) añader coses propies del subtipo de barcu que vamos crear, por casu: <syntaxhighlight lang="cpp"> class Cargueru: public Barcu { // Esta ye la manera d'especificar qu'herieda de Barcu private: float carga; //El restu de coses }; class Acorazáu: public Barcu { private: int numeroArmas; int Soldaos; // El restu de coses }; </syntaxhighlight> A lo último, hai que mentar qu'esisten 3 clases d'heriedu que s'estremen na manera de remanar la visibilidá de los componentes de la clase resultante: * Heriedu públicu (class Derivada: public Base ): Con esti tipu d'heriedu respeten los comportamientos orixinales de les visibilidaes de la clase Base na clase Derivada. * Heriedu priváu (clase Derivada: private Base): Con esti tipu d'heriedu tou componente de la clase Base, va ser quitáu na clase Derivada (les propiedaes heredaes van ser quitaes anque estes sían públiques na clase Base) * Heriedu protexíu (clase Derivada: protected Base): Con esti tipu d'heriedu, tou componente públicu y protexíu de la clase Base, va ser protexíu na clase Derivada, y los componentes privaos, siguen siendo privaos. ==== Heriedu múltiple ==== La [[heriedu múltiple]] ye'l mecanismu que dexa al programador faer clases derivaes a partir, non d'una sola clase base, sinón de delles. Pa entender esto meyor, pongamos un exemplu: Cuando ves a quien te atiende nuna tienda, como persona que ye, vas poder suponer que puede falar, comer, andar, pero, per otru llau, como emplegáu que ye, tamién vas poder suponer que tien un xefe, que puede cobrate dineru pola compra, que puede devolvete'l cambéu, etc. Si esto treslladar a la programación sería heriedu múltiple (clase emplegáu_tienda): <syntaxhighlight lang="cpp"> class Persona { ... Falar(); Caminar(); ... }; class Emplegáu { Persona xefe; int sueldu; Cobrar(); ... }; class EmpleadoTienda: public Persona, Emplegáu { ... AlmacenarStock(); ComprobarExistencias(); ... }; </syntaxhighlight> Por tanto, ye posible utilizar más d'una clase por qu'otra heriede les sos carauterístiques. === Sobrecarga d'operadores === La sobrecarga d'operadores ye una forma de faer [[Polimorfismu (programación empobinada a oxetos)|polimorfismu]]. Ye posible definir el comportamientu d'un operador del llinguaxe por que trabaye con tipos de datos definíos pol usuariu. Non tolos operadores de C++ son facederos de sobrecargar, y, ente aquellos que pueden ser sobrecargados, tienen de cumplise condiciones especiales. En particular, los operadores <tt>sizeof</tt> y <tt>::</tt> nun son sobrecargables. Nun ye posible en C++ crear un operador nuevu. Los comportamientos de los operadores sobrecargados implementar de la mesma manera qu'una función, sacantes esta va tener un nome especial: <code>''Tipu de datu de devolución'' '''operator<token del operador>'''(''parámetros'')</code> Los siguientes operadores pueden ser sobrecargados: * Operadores Unarios ** Operador * (de indirección) ** Operador -> (de indirección) ** Operador & (de direición) ** Operador + ** Operador - ** Operador ++ ** Operador -- * Operadores Binarios ** Operador == ** Operador + ** Operador - ** Operador * ** Operador / ** Operador % ** Operador << ** Operador >> ** Operador & ** Operador ^ ** Operador | ** Operador [] ** Operador () * Operadores de Asignación ** Operador = ** Operador += ** Operador -= ** Operador *= ** Operador /= ** Operador %= ** Operador <<= ** Operador >>= ** Operador &= ** Operador ^= ** Operador |= Puesto que esti operadores son definíos pa un tipu de datos definíu pol usuariu, este ye llibre d'asigna-yos cualesquier semántica que deseye. Sicasí, considérase de primera importancia que les semántiques sían tan paecíes al comportamientu natural de los operadores como por que el usu de los operadores sobrecargados seya intuitivu. Por casu, l'usu del operador unario - tuviera de camudar el "signu" d'un "valor". Los operadores sobrecargados nun dexen de ser funciones, polo que pueden devolver un valor, si esti valor ye del tipu de datos col que trabaya l'operador, dexa l'encadenamientu de sentencies. Por casu, si tenemos 3 variables A, B y C d'un tipu T y sobrecargamos l'operador = por que trabaye col tipu de datos T, hai dos opciones: si l'operador nun devuelve nada una sentencia como "A=B=C;" (ensin les comines) daría error, pero si devuélvese un tipu de datos T al implementar l'operador, dexaría concatenar cuantos elementos quixérense, dexando daqué como "A=B=C=D=...;" == Standard Template Library (STL) == {{AP|Standard Template Library}} Los llinguaxes de programación suelen tener una serie de biblioteques de funciones integraes pa la manipulación de datos a nivel más básicu. En C++, amás de poder usar les biblioteques de [[Llinguaxe de programación C|C]], puede usase la nativa STL (Standard Template Library), mesma del llinguaxe. Apurre una serie [[plantíes]] (templates) que dexen efectuar operaciones sobre l'almacenáu de datos, procesáu d'entrada salida. == Biblioteca d'entrada y salida == Les clases '''basic_ostream''' y '''basic_stream''', y los oxetos '''cout''' y '''cin''', apurren la entrada y salida estándar de datos (teclado/pantalla). Tamién ta disponible '''cerr''', similar a cout, usáu pa la salida estándar d'errores. Estes clases tienen sobrecargados los operadores << y >>, respeutivamente, al envís de ser útiles nel insertamientu/estracción de datos a dichos fluxos. Son operadores intelixentes, yá que son capaces d'afaese al tipu de datos que reciben, anque vamos tener que definir el comportamientu de dicha entrada/salida pa clases/tipo de datos definíos pol usuariu. Por casu: <syntaxhighlight lang="cpp"> ostream& operator<<(ostream& fs, const Puntu& puntu) { return fs << puntu.x << "," << puntu.y; } </syntaxhighlight> D'esta forma, p'amosar un puntu, solo habría que realizar la siguiente espresión: <syntaxhighlight lang="cpp"> //... Puntu p(4,5); //... cout << "Les coordenaes son: " << p << endl; //... </syntaxhighlight> Ye posible formatear la entrada salida, indicando'l númberu de díxitos decimales a amosar, si los testos van pasar a minúscules o mayúscules, si los númberos recibíos tán en formatu [[sistema octal|octal]] o [[sistema hexadecimal|hexadecimal]], etc. === Fstreams === Tipu de fluxu pal manexu de ficheros. La definición previa de ''ostreams/istreams'' ye aplicable a esti apartáu. Esisten tres clases (ficheros de llectura, d'escritura o de llectura/escritura): '''ifstream''','''ofstream''' y '''fstream'''. Como abrir un ficheru: (nome_variable_ficheru).open("nome_ficheru.dat/txt", ios::in); p'abrir en modo lectura. (nombrevariablefichero).open("nome_ficheru.dat/txt", ios::out); p'abrir en modo escritura. Exemplu: f.open("datos.txt", ios::in); Como cerrar el ficheru: nome_variable_ficheru.close(); Exemplu: f.close(); Lleer un ficheru: 1-Si ye ficheru de testu planu: <syntaxhighlight lang='cpp'> #include <fstream> #include <string> #include <iostream> using namespace std; int main() { ifstream entrada; entrada.open("textoPlano.txt"); string unString; while(entrada >> unString) cout << "Lei: " << unString << endl; return 0; } </syntaxhighlight> 2-Si ye un ficheru binariu(.dat); nome_variable_ficheru.read((char*)&nome_variable, sizeof(tipu_variable)); Exemplu: f.read((char*)&y, sizeof(int)); Escribir un ficheru: 1-Si ye ficheru de testu(.txt): nombrevariable<<"testu"; onde "testu" puede ser tamién una variable de cualquier tipu primitivu, o un string. Exemplu: f<<HOLA; 2-Si ye un ficheru binariu(.dat); nome_variable_ficheru.write((char*)&nome_variable, sizeof(tipu_variable)); Exemplu: f.write((char*)&y, sizeof(int)); Pueden abrir pasando al constructor los parámetros relativos al allugamientu del ficheru y la manera d'apertura: === Sstreams === Destáquense dos clases, '''ostringstream''' y '''istringstream'''. Tou lo enantes dicho ye aplicable a estes clases. Traten a una cadena como si d'un fluxu de datos tratárase. ostringstream dexa ellaborar una cadena de testu inxertando datos cual fluxu, y istringstream puede estrayer la información contenida nuna cadena (pasada como parámetru nel so constructor) col operador <code>>></code>. Exemplos: <syntaxhighlight lang="cpp"> ostringstream s; s << nome << "," << edá << "," << estatura << "," << puntu(5,6) << endl; cout << s.str(); istringstream s(cadena); s >> nome >> edá >> estatura >> p; </syntaxhighlight> === Contenedores === Son clases plantíes especiales utilizaes p'almacenar tipos de datos xenéricos, sían cualos sían. Tolos contenedores son homoxéneos, esto ye, una vegada que se declaren pa contener un tipu de datu determináu, nesi contenedor, solo podrán metese elementos d'esi tipu. Según la naturaleza del almacenáu, disponemos de dellos tipos: * Vectores: Definir por <pre>vector<tipu_de_datu> nome_del vector;</pre> Son arrays (o llistes ordenaes) que se redimensionan automáticamente al amestar nuevos elementos, polo que se-y pueden amestar "teóricamente", infinitos elementos. Los vectores déxennos aportar a cualquier elementu que contenga, por aciu l'operador[]. Tien De tenese en cuenta que si s'intenta aportar a una posición qu'entepasa les llendes del vector, esti nun va faer nengún chequeo, polo que se debe ser cuidadosu al utilizar esti operador. P'asegurar un accesu seguru al vector, puede utilizase el métodu at(int), que llanza una esceición de tipu std::out_of_range en casu de qu'esto asoceda. P'añader elementos a la fin del vector, utilízase'l métodu push_back(const T&). Per otru llau, pa esaniciar un elementu del final del vector, tien d'usase'l métodu pop_back(). <syntaxhighlight lang="cpp"> #include <vector> //llibrería que contién a la clase vector #include <iostream> using namespace std; int main() { vector<int> intVector; //crea un vector d'enteros (ensin elementos) intVector.push_back(25); //amiesta l'enteru 25 al vector cout << "El primer elementu ye: " << intVector.front() << " y el mio vector tien " << intVector.size() << " elementos." << endl; //imprime'l primer elementu, retornáu pol métodu front() intVector.push_back(32); //amiesto l'enteru 32 al vector cout << "El primer elementu ye: " << intVector[0] << endl; //imprime 25 intVector.pop_back(); //esanicia l'últimu elementu del vector (i. y. 32) cout << "Agora tengo: " << intVector.size() << " elementos." << endl; //va imprimir 1 return 0; } </syntaxhighlight> * Coles dobles: son paecíes a los vectores, pero tienen meyor eficiencia p'amestar o esaniciar elementos nes "puntes".<pre>deque<tipu_de_datu> nome_de_la cola;</pre> Amás de los métodos push_back(const T&) y pop_back(), amiéstense los métodos push_front(const T&) y pop_front(), que realicen lo mesmo que los yá esplicaos, pero nel empiezu de la cola. <syntaxhighlight lang="cpp"> #include <deque> //llibrería de deques using namespace std; int main() { deque<int> intDeque; intDeque.push_front(25); intDeque.push_back(12); while(intDeque.size()) intDeque.pop_back(); //borra tolos elementos return 0; } </syntaxhighlight> * Llistes: Son eficientes a la d'amestar elementos. La diferencia coles coles dobles, ye que son más eficientes pa esaniciar elementos que nun tean en dalguna de les "puntes"<pre>list<tipu_de_datu> nome_de_la llista;</pre> * Adaptadores de secuencia. * Contenedores asociativos: map y multimap, que dexen acomuñar una "clave" con un "valor". map nun dexa valores repitíos, ente que multimap si. <pre>map<tipu_de_llave, tipu_de_datu> nome_d'el_map; multimap<tipu_de_llave, tipu_de_datu> nome_d'el_multimap; </pre> <syntaxhighlight lang="cpp"> #include <map> //llibrería que contién a map y multimap #include <string> //llibrería de strings #include <iostream> //llibrería d'entrada salida using namespace std; int main() { map<int, string> intAString; intAString[1] = "unu"; intAString[10] = "diez"; cout << "En intAString[1]: " << intAString[1] << endl; cout << "En intAString[10]: " << intAString[10] << endl; return 0; } </syntaxhighlight> * Contenedores asociativos: set y multiset, qu'ufierten solamente la condición de "pertenencia", ensin la necesidá de garantizar un ordenamientu particular de los elementos que contienen. === Iteradores === Pueden considerase como una xeneralización de la clase de "piqueru". Un iterador ye un tipu de datu que dexa'l percorríu y la busca d'elementos nos contenedores. Como les estructures de datos (contenedores) son clases xenériques, y los operadores (algoritmos) que tienen d'operar sobre elles son tamién xenéricos (funciones xenériques), Stepanov y los sos collaboradores tuvieron que desenvolver el conceutu de iterador como elementu o nexu de conexón ente dambos. El nuevu conceutu resulta ser una especie de punteros que señalen a los diversos miembros del contenedor (punteros xenéricos que como tales nun esisten nel llinguaxe). === Algoritmos === Combinando l'usu de templates y un estilu específicu pa denotar tipos y variables, la STL ufierta una serie de funciones que representen operaciones comunes, y que'l so oxetivu ye "parametrizar" les operaciones en qu'estes funciones vense arreyaes de cuenta que la so llectura, comprensión y caltenimientu, sían más fáciles de realizar. Un exemplu ye la función <tt>copy</tt>, que a cencielles copia variables dende un llugar a otru. Más puramente, copia los conteníos que les sos allugamientos tán delimitadas por dos iteradores, al espaciu indicáu por un tercer iterador. La sintaxis ye: <pre>copy (empecipio_orixe, fin_orixe, empecipio_destín);</pre> D'esta miente, tolos datos que tán ente entamu_orixe y fin_orixe, escluyendo'l datu allugáu nesti postreru, son copiaos a un llugar descritu o apuntáu por entamu_destino. Un algoritmu bien importante que vien implementáu na biblioteca STL, ye'l sort. L'algoritmu sort, ordena cualquier tipu de contenedor, siempres y cuando se-y pasen como argumentos, dende onde y hasta onde quier ordenar lo. <syntaxhighlight lang='cpp'> #include <vector> #include <deque> #include <algorithm> int main() { vector<int> intVector; intVector.push_back(60); intVector.push_back(12); intVector.push_back(54); //pa esti momentu, el vector tien 60,12,54 sort(intVector.begin(), intVector.end()); //llistu, array ordenáu, agora tien 12,54,60 /*Notar que si en cuenta de un vector, fuera una deque, ordenar de la mesma manera. */ } </syntaxhighlight> Ente les funciones más conocíes tán <tt>swap (variable1, variable2)</tt>, qu'a cencielles intercambia los valores de variable1 y variable2; <tt>max (variable1, variable2)</tt> y el so símil <tt>min (variable1, variable2)</tt>, que retornen el máximu o mínimu ente dos valores; <tt>find (entamu, fin, valor)</tt> que busca valor nel espaciu de variables ente entamu y fin; etcétera. Los algoritmos son bien variaos, dalgunos inclusive tienen versiones específiques pa operar con ciertos iteradores o contenedores, y aproven un nivel d'astracción extra que dexa llograr un códigu más "llimpiu", que "describe" lo que se ta faciendo, en cuenta de faelo pasu a pasu explícitamente. == C++11 == {{AP|C++11}} El 12 d'agostu de 2011, Herb Sutter, presidente del comité d'estándares de C++, informó l'aprobación unánime del nuevu estándar.<ref>http://herbsutter.com/2011/08/12/we-have-an-international-standard-c0x-is-unanimously-approved/</ref> La publicación del mesmu realizóse en dalgún momentu del 2011. Ente les carauterístiques del nuevu estándar pueden destacar: * Funciones [[Cálculo lambda|lambda]]; * Referencies rvalue; * La pallabra reservada <tt>auto</tt>; * Inicialización uniforme; * Plantíes con númberu variable d'argumentos. Amás actualizóse la [[Biblioteca estándar de C++|biblioteca estándar]] del llinguaxe. == Actualidá y futuru == La continuidá del [[C++11]] ye [[C++14]], que ye la versión actual, y nel futuru, envalórase qu'a finales de 2017, va ser [[C++17]] == Diferencies de tipos al respective de C == En C++, cualquier tipu de datos que seya ''declaráu completu'' (''fully qualified'', n'inglés) convertir nun tipu de datos únicu. Les condiciones por que un tipu de datos <tt>T</tt> seya ''declaráu completu'' son ''a les traces'' les siguientes: * Ye posible al momentu de compilación conocer l'espaciu acomuñáu al tipu de datos (esto ye, el compilador tien de conocer la resultancia de <tt>sizeof(T)</tt>). * <tt>T</tt> Tien siquier un constructor, y un destructor, ''bien declaraos''. * Si <tt>T</tt> ye un tipu compuestu, o ye una clase derivada, o ye la especificación d'una plantía, o cualquier combinación de les anteriores, entós los dos condiciones establecíes primeramente tienen d'aplicar pa cada tipu de datu constituyente. Polo xeneral, esto significa que cualquier tipu de datos definíu faciendo usu de les cabeceres completes, ye un tipu de datos completu. En particular, y, a diferencia de lo qu'asocedía en C, '''los tipos definíos per mediu de <tt>struct</tt> o <tt>enum</tt> son tipos completos'''. Como tales, agora son suxetos a sobrecarga, conversiones implícites, etcétera. Los '''tipos numberaos''', entós, yá nun son a cencielles alies pa tipos enteros, sinón que son tipos de datos únicos en C++. El tipu de datos '''bool''', igualmente, pasa a ser un tipu de datos únicu, ente qu'en C funcionaba en dellos casos como un alies pa dalguna clase de datu de tipu enteru. == Compiladores == Unu de los compiladores [[software llibre|llibres]] de C++ ye'l de [[GNU]], el compilador [[G++]] (parte del proyeutu [[GNU Compiler Collection|GCC]], que engloba dellos compiladores pa distintos llinguaxes). Otros compiladores comunes son [[Intel C++ Compiler]], el compilador de [[Xcode]], el compilador de [[Borland C++]], el compilador de [[CodeWarrior C++]], el compilador g++ de [[Cygwin]], el compilador g++ de [[MinGW]], el compilador de [[Visual C++]], [[Carbide.c++]], ente otros. == Exemplu: Cmd con colores == Pa camudar el color de la interfaz del programa precisa la llibrería "cstdlib". la so aplicación sirve pa camudar el color de fondu del cmd y el color de les lletres. Nota: Esto namái funciona en sistema Windows, === Usu === <syntaxhighlight lang="cpp"> #include <cstdlib> using namespace std; system("color 45"); </syntaxhighlight> Nesti casu definióse'l fondu de pantalla de color coloráu y les lletres rosadas. == Redolaes de desenvolvimientu == {{VT|Redolada de desenvolvimientu integráu}} === So Microsoft Windows === * [[Visual Studio Code]] * [[Code::Blocks]] * [[Dev-C++]] * [[Visual C++]] * [[wxDev-C++]] * [[Zinjai]] * [[Watcom#Open Watcom|Open Watcom (IDE y Dialog Editor)]] * [[CodeLite]] === So MacOS === * [[Xcode]] * [[Zinjai]] * [[CodeLite]] * [[Geany]] === So DOS === * [[Turbo C]], reemplazáu por [[C++Builder]] === So GNU/Linux === * [[Code::Blocks]] * [[NetBeans]] * [[Eclís (software)|Eclís]] * [[Geany]] * [[Emacs]] * [[Zinjai]] * [[Kdevelop]] * [[Watcom#Open Watcom|Open Watcom (IDE y Dialog Editor)]] * [[CodeLite]] * [[Clion (software)]] == Crítiques == A pesar de la so adopción xeneralizada, munchos programadores criticaron el llinguaxe C ++, incluyendo [[Linus Torvalds]],<ref name=torvalds>{{cita mailing list |url=https://lwn.net/Articles/249460/ |títulu=Re: [RFC] Convert builin-mailinfo.c to use The Better String Library |fecha=6 de setiembre de 2007 |fechaaccesu=31 de marzu de 2015 }}</ref> [[Richard Stallman]],<ref>{{cita mailing list |url=http://harmful.cat-v.org/software/c++/rms |títulu=Re: Efforts to attract more users? |fecha=12 de xunetu de 2010 |fechaaccesu=31 de marzu de 2015 }}</ref> y [[Ken Thompson]].<ref>{{cita web |url=http://www.drdobbs.com/open-source/interview-with-ken-thompson/229502480 |títulu=Dr. Dobb's: Interview with Ken Thompson |author=Andrew Binstock |fecha=18 de mayu de 2011 |fechaaccesu=7 de febreru de 2014}}</ref> Los problemes inclúin una falta de [[Reflexón (informática)|reflexón]] o [[pañador de basura]], tiempos de compilación lentos, perceived [[feature creep]],<ref>{{cita web |url=http://commandcenter.blogspot.mx/2012/06/less-is-exponentially-more.html |títulu=Less is exponentially more |añu=2012 |apellíu=Pike |nome=Rob}}</ref> y mensaxes d'error detallaos, particularmente de la metaprogramación de plantía.<ref>{{cita web |url=http://yosefk.com/c++fqa/defective.html|títulu=Defective C++ |nome=Yossi |apellíu=Kreinin |fecha=13 d'ochobre de 2009|fechaaccesu=3 de febreru de 2016}}</ref> Pa evitar los problemes qu'esisten en C ++, y p'aumentar la productividá,<ref>[https://www.technologyreview.com/s/419956/new-languages-and-why-we-need-them/ New Languages, and Why We Need Them], [[MIT Technology Review]]</ref> delles persones suxeren llinguaxes alternativos más recién que C ++, como [[D (llinguaxe de programación)|D]], [[Go (llinguaxe de programación)|Go]], [[Rust (llinguaxe de programación)|Rust]] y [[Vala (llinguaxe de programación)|Vala]].<ref>[http://www.drdobbs.com/architecture-and-design/the-new-native-languages/232901652 The New Native Languages | Dr Dobb's]</ref> == Ver tamién == * [[A++]] * [[C++/CX]] * [[C++11]] * [[C++14]] * [[C++17]] == Referencies == {{llistaref}} === Bibliografía === * [[Bjarne Stroustrup]], ''El llinguaxe de programación C++'', [[Addison Wesley]], Madrid, 1998, ISBN 84-7829-019-2 * Bjarne Stroustrup, ''The C++ Programming Language'', Addison-Wesley Pub Co; Tercer edición (15 de febreru de 2000); ISBN 0-201-70073-5 * Bjarne Stroustrup, ''The Design and Evolution of C++'', Addison-Wesley Pub Cp; Primer edición (29 de marzu de 1994); ISBN 0-201-54330-3 * Margaret A. Ellis y Bjarne Stroustrup, ''The Annotated C++ Reference Manual'', Addison-Wesley Pub Co; (1 de xineru de 1990); ISBN 0-201-51459-1 == Enllaces esternos == {{Commonscat}} * {{cita web |títulu=Cplusplus resources|idioma=inglés|url=http://cppreference.com|fechaaccesu=10 d'abril de 2015}} * {{cita web |títulu=C/C++ Reference=C Programming and C++ Programming|idioma=inglés|url=http://cprogramming.com|fechaaccesu=10 d'abril de 2015}} *[https://c.happycodings.com/ Happy Codings] Programming Code Examples {{Tradubot|C++}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llinguaxes de programación|C++]] 8ixainz5h7t7k4t483nmu32t0g6teez Volkswagen Typ 1 0 115372 4377020 4374017 2025-06-17T14:59:09Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá avenida => dicha avenida 4377020 wikitext text/x-wiki {{Vehículu}} El '''Volkswagen ''Typ'' 1''' (denominación oficial actual, anque atribuyida darréu al so primer llanzamientu nel mercáu), tamién ye conocíu ente otros munchos nomes como '''Escarabayu'''. Foi unu de los coches preferíos mientres décades por conductores de tol mundu, por cuenta de la so economía de caltenimientu y al so amenorgáu gastu de combustible. El Volkswagen Escarabayu ye un coche reconocíu a nivel mundial, representativu de la marca Volkswagen hasta'l puntu de que casi cualesquier persona que la vea sabe darréu que ye un Volkswagen pol so inconfundible aspeutu, dempués nos 60 fueron más grandes y más ovalaes. Téunicamente Volkswagen ''Typ'' 1 ye un [[Clasificación d'automóviles|automóvil de baxu costu]]. Producíu pol fabricante alemán [[Volkswagen]] ente los años 1938 y 1978 n'Alemaña, y dempués siguióse fabricando en Méxicu hasta 2003, foi l'automóvil con más tiempu de producción na hestoria. Foi'l primer automóvil de la marca, y construyéronse y vendieron más de 21 millones d'unidaes.<ref name="Oswald">{{cita llibru|títulu=Deutsche Autos 1945-1990, vol. 3|apellíos=Oswald|nome=Werner|añu=2003|editorial=Motorbuch Verlag|allugamientu=Stuttgart|isbn=3-613-02116-1|páxina=39}}</ref> Primeramente, en 1938, a esti modelu d'automóvil denominar '''KdF-Wagen''' (''Kraft durch Freude Wagen'', n'[[Idioma alemán|alemán]], «El coche de la fuercia por aciu l'allegría»). Mientres la [[Segunda Guerra Mundial]] (1939-1945) Alemaña produció bien pocos exemplares cola auténtica carrocería d'esti modelu. La producción concentróse sobremanera n'afaer la so estructura a los modelos militares [[Kübelwagen]] y [[Schwimmwagen]], pero una vegada terminada la guerra retomóse la [[producción en cadena]] a gran escala a partir de 1945 y el modelu algamó dende entós gran popularidá y prestíu mundialmente. Mientres munchos años, y hasta dómines recién, esti modelu utilizóse como taxi na [[Ciudá de Méxicu]]. A lo llargo de distintos países y llingües atribuyéronse-y los nomes populares de '''''Volkswagen''''' o '''''Käfer''''' (lliteralmente, n'[[Idioma alemán|alemán]], 'coche del pueblu' y 'escarabayu'), '''''Beetle''''' (lliteralmente, n'[[Idioma inglés|inglés]], 'escarabayu'), '''''Coccinelle''''' (en [[Idioma francés|francés]], lliteralmente '[[Coccinellidae|maruxu]]') etc. Ye un automóvil de cuatro places con [[Configuración automotriz#Allugamientu del motor 2|motor traseru]] y [[tracción trasera]], disponible con carroceríes [[sedán]] y [[descapotable]] de dos puertes. L'Escarabayu ye un coche de cultu en numberoses subculturas, como la [[hippie]] y el [[tuneo]]. En tol mundu esisten numberosos clubes de propietarios y fanes d'esti modelu. En 1999, nes votaciones realizaes en [[Las Vegas]] por especialistes internacionales pa designar el [[Automóvil del sieglu Automóvil más influyente]], quedó en cuartu llugar. == Denominación == El ''[[New York Times]]'' utilizó posiblemente'l nome de «Escarabayu» (''bichito'' n'inglés) per primer vegada nun artículu<ref>[http://www.spiegel.de/auto/aktuell/kaefer-geschichte-vom-kdf-wagen-zum-beetle-a-256280.html Heiko Haupt, "Käfer-Geschichte: Vom KdF-Wagen zum Beetle" (Hestoria del Escarabayu: Del KdF-Wagen al Beetle) Spiegel On-line, 8 de xunetu de 2003 (n'alemán)]</ref> publicáu'l 3 de xunetu de 1938. Nel mundu anglosaxón fixéronse populares pasu ente pasu los sos primeros llamatos: «Beetle» o «Bug». N'Alemaña, púnxose-y el nome de "Käfer" pa estremalo en 1961 del Volkswagen 1500 de tres volúmenes ([[Volkswagen tipu 3|el tipu 3]]). Escontra la segunda metá de la década de 1960, dempués de que'l coche yá se convirtiera nuna estrella de cine con [[Herbie]] (conocíu en dellos países como «Cupido Motorizado»), el Grupu Volkswagen fixo usu del llamatu «Käfer» (popular n'Alemaña) nes sos campañes publicitaries. Col tiempu, el Volkswagen ''Typ'' 1 recibió numberosos llamatos en distintos países que depués fueron adoptaos por Volkswagen na so publicidá y nomenclatura: ''Escarabayu'' n'[[España]], [[Arxentina]], [[Uruguái]], [[Chile]], [[Colombia]], [[Ecuador]], [[El Salvador]], [[Panamá]], [[Paraguái]] y [[Perú]]; ''Congorocho'' (o a cencielles ''Volkswagen'') en [[Venezuela]]; tamién como ''Pichirilo'' en [[Colombia]] y [[Ecuador]], ''Peta'' en [[Bolivia]], ''Fusca'' en [[Brasil]], [[Uruguái]] y [[Paraguái]]; llamáu ''Kupla'' en [[Finlandia]], ''Coccinelle'' en [[Francia]], ''Cucaracha'' en [[Guatemala]] y [[Hondures]], ''Maggiolino'' n'[[Italia]], ''Ponchu'' en [[Chile]], ''Vocho'' en [[Méxicu]], [[Costa Rica]] y otros países d'[[América Central]], ''Garbus'' (gorrumbu) en [[Polonia]], ''Boliyu'' o ''Volky'' en [[Puertu Ricu]], ''Cepiyu'' en [[República Dominicana]], ''Brouk'' en [[República Checa]], ''Beetle'' nos países anglosaxones, ''Kaplumbağa'' en [[Turquía]], ''Жук'' (Zhuk) (Bichu) en [[Rusia]], ''Bogár'' n'[[Hungría]], y ''Kever'' en [[Holanda]]. Toos estos nomes tienen significaos similares. == Desenvolvimientu == [[Ficheru:Porsche typ12.jpg|thumb|275px|Porsche ''Typ'' 12.]] Los oríxenes del Volkswagen ''Typ'' 1 remontar escontra 1925 cuando [[Béla Barényi]] unvió los sos planos a Maschinenbauanstalt Wien, nos que s'amosaba'l so diseñu básicu. Escontra 1931, presentóse'l Porsche tipu 12, un prototipu que [[Ferdinand Porsche]] desenvolvió para [[Zündapp]], del que darréu se tomaríen munchos elementos de diseñu. Nesa mesma dómina, el réxime nacionalsocialista d'Alemaña empezaba a emponer los sos esfuercios pa la producción d'un automóvil que fuera algamadizu pa la gran mayoría del pueblu alemán. [[Adolf Hitler]], daquella [[canciller]] d'[[Alemaña]], y quién foi unu de los inspiradores del diseñu,<ref>{{cita web|url=http://www.hitler.org/artifacts/volkswagen/|títulu=Adolf Hitler and Volkswagen|fecha=1999|fechaaccesu=9 de xunetu de 2014|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180224013108/http://hitler.org/artifacts/volkswagen/|fechaarchivu=2018-02-24}}</ref> escurrió una rede d'autopistes diseñaes pa xunir a tol país per carretera rápido (dempués el sistema estender hasta [[Suiza]] y [[Austria]]). En principiu pensóse que la velocidá máxima tenía de ser de 160&nbsp;km/h, anque finalmente optóse por que fuera ilimitada. Esta rede, que se llamaría [[Autobahn (Alemaña)|Autobahn]], taría compuesta por calzaes de tres carriles per cada sentíu, con un anchor mínimo d'unos 2,5 metros cada carril; 6&nbsp;[[dm]] de cementu so la capa d'asfaltu; curves bien peraltadas y barreres de seguridá a entrambos llaos de la calzada. Pero atopar col inconveniente de que la mayoría de la población alemana escarecía d'automóvil. El nome que s'adoptaría en principiu pal modelu sería [[Kraft durch Freude|KdF]]-Wagen, que significa daqué según ''"A encomalo pola allegría"'', o ''Fuercia per mediu de l'allegría''. [[Ficheru:Volkswagen motor cut 1945.JPG|thumb|225px|right|Motor de Volkswagen amosando la disposición de los cilindros; quitóse una tapa d'enfriamientu.]] En 1933 [[Adolf Hitler|Hitler]] entrevistar con [[Ferdinand Porsche]] p'aldericar sobre'l desenvolvimientu d'un «Volkswagen» ''Vehículu popular'' o meyor dichu un ''Automóvil pal pueblu'' (al algame de la economía popular), un vehículu básicu que tendría de ser capaz de tresportar a dos adultos y trés neños a una velocidá máxima de 100&nbsp;km/h (62&nbsp;mph), y que tuviera de costar non más de 990 [[Reichsmark]]s.<ref>{{cita web|apellíu=Miller|nome=Elan|url=http://www.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1251804553863&pagename=JPost%2FJPArticle%2FShowFull|títulu=Was Hitler's Beetle designed by a Jew? &#124; Jewish Features &#124; Jerusalem Post|editorial=Jpost.com|fecha=13 de setiembre de 2009|fechaaccesu=7 d'ochobre de 2009}}</ref> El mesmu Hitler pidiólu qu'afitar na naturaleza pa consiguir una llinia bella y aerodinámica. Tendría De tener, amás, bones cualidaes p'aguantar el peor tratu imaxinable; y ser de senciellu caltenimientu. Ferdinand Porsche formuló los parámetros orixinales del Volkswagen munchos años antes de recibir l'encargu. Sicasí, la so producción vieno ser financieramente vidable cuando foi sofitada pol [[Alemaña nazi|Tercer Reich]]. [[Ficheru:V570a.jpg|thumb|left|Prototipu del Tatra V570 (1933)]] [[Erwin Komenda]], xefe de diseñu de Porsche, foi'l responsable del diseñu y estilu del automóvil. Tomáronse coles mesmes inflúis tantu del Tatra V570 (qu'influyó nel Porsche 12) como del [[Tatra T97]], un desenvolvimientu [[Checoeslovaquia|checoeslovaco]] presentáu na segunda metá de los años 30. El xasis y el motor del ''Typ'' 1 fueron utilizaos nun gran númberu de vehículos militares incluyendo'l [[Kübelwagen]] –que dempués foi afechu al [[Volkswagen Safari|Volkswagen ''Typ'' 181]] (conocíu como «Thing» n'[[Estaos Xuníos]] y «Safari» n'[[América Llatina]])– y el vehículu anfibiu [[Schwimmwagen]] construyíu en menor númberu. Dempués d'esto'l Volkswagen siguió siendo remocicáu al traviés de los años. Dalgunos de los nuevos modelos caltuvieron munches de les carauterístiques de los sos antecesores, tales como'l ''Typ'' 1. == El «KdF-Wagen» == [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 146II-732, Erholung am Flussufer.jpg|thumb|225px|right|Propaganda [[Kraft durch Freude|KdF]] alredor de 1940]] Hubo unos 38 prototipos hasta la terminación del proyeutu –un V1, un V2, trés VW3, trenta y tres VW30 y VW38 construyíos en madera–. El númberu nun ye exactu. Sicasí, debíu al fechu de que dellos Versuch (V1 y V2) utilizar na construcción del VW3, ya igualmente dalgunos (si non toos) los VW3 convertir en VW30. El prototipu Porsche Tipo 32<ref>[http://eduardoascaniovwtenerife.blogspot.com.es/2011/12/hestoria-del escarabayu-vw-tipu-32.html VW Tipo 32]</ref> (desenvueltu por [[NSU]]) topar nel muséu de Volkswagen. Sicasí, el V3 y los prototipos VW 30, más recién, son retruques, yá que nengunu d'ellos sobrevivió a la guerra. Prototipos del [[Kdf-Wagen]] apaecieron escontra 1935 cola pre-serie VW38, siendo producíos por [[Daimler-Benz]] en [[Stuttgart]], Alemaña. L'automóvil tenía yá'l so distintivu perfil curvu y el so motor de 4 cilindros Bóxer esfrecíu per aire, montáu na parte trasera. Sicasí la fábrica solo produciría un puñáu de vehículos pa cuando la guerra españó en 1939. Consecuentemente, el primer llote producíu tenía un xasis de tipu militar paecíu al del touterrén [[Kübelwagen|Kübelwagen Tipo 82]] (aproximao 52&nbsp;000 construyíos) y l'anfibiu [[Schwimmwagen]] ''Typ'' 166 (aproximao 14&nbsp;000 construyíos). L'automóvil foi diseñáu funcional y mecánicamente por que fuera lo más simple posible, asina que nun podíen cometese grandes errores; los motores esfrecíos per aire de 985&nbsp;cc y 25&nbsp;Hp (19&nbsp;kW) probaron ser especialmente efeutivos mientres les aiciones del [[Afrika Korps]] nel Norte d'África, sol calor del desiertu. Esto yera por cuenta de la configuración del so enfriamientu d'aceite y al rendimientu cimeru del motor 4 cilindros Bóxer. Tamién constituyó una importante ameyora la novedosa suspensión que'l so diseñu basar nuna [[Barra de torsión]], en llugar de la típica suspensión a base de ballestes o de muelles. Construyóse un númberu amenorgáu de «VW 38» pa usu civil (primeramente pa la élite Nazi) nos años 1940-1945, posiblemente por cuenta de la escasez de gasolina mientres la guerra. Dalgunos pudieron ser abastecíos con derivaos de la pirólisis de madera. Adicionalmente a los vehículos militares yá mentaos fabricóse otru denomináu '''Kommandeurwagen''', que yá tenía tol aspeutu del ''Typ'' 1 actual, montáu sobre'l xasis 4WD del Kübelwagen (siendo estos un total de 669 unidaes). Los Kommandeurwagen fueron fabricaos hasta 1945, cuando la producción foi totalmente detenida debíu al grave dañu que los aliaos causaren na planta industrial, que fuera severamente bombardiada. Munchos de los equipos esenciales pa la producción fueron treslladaos a [[búnker]]s soterraños p'abellugalos y dexar reiniciar la producción una vegada que les hostilidaes cesaren. Les unidaes puestes en circulación antes del final de la Segunda Guerra Mundial, reconócense porque les sos matrícules empiecen coles lletres IIIA. Estes lletres son, ello ye que'l prefixu pa tolos automóviles matriculaos na rexón de Stuttgart<ref>[http://www.dr-herzfeld.de/kennzeichengeschichte/deutschesreich.htm Matrícules d'Alemaña ]</ref> ente [[1906]] y [[1945]]. == Carauterístiques téuniques == [[Ficheru:Käferkühlung.svg|thumb|Ilustración de los sistemes de refrigeración d'aire y escape del motor.]] A pesar de caltener el mesmu aspeutu mientres años (aparentemente, nel Volkswagen ''Typ'' 1 ente [[1954]] y [[1969]] namái se modificara'l capó traseru), nesti periodu realizáronse más de 2.500 cambeos nel motor y n'otres partes del coche.<ref name=AlleAutosder50er>{{cita llibru|apellíos=Gloor|nome=Roger|títulu=Alle Autos der 50er Jahre 1945 - 1960|añu=1. Auflage 2007|editorial=Motorbuch Verlag|allugamientu=Stuttgart|isbn=978-3-613-02808-1}}</ref> L'Escarabayu tenía motor y tracción traseros. El motor yera un bóxer de cuatro cilindros, esfrecíu per aire. La carrocería tenía dos puertes, con un parabrís fronteru planu. Cuntaba con capacidá pa cuatro pasaxeros y l'equipaxe podía guardase tantu nel capó delanteru como detrás de los asientos posteriores. Ufiertaba un coeficiente aerodinámicu de 0.41; a esti relativu bon CX, contribuyía'l racional diseñu de la parte teasera del coche. La carrocería afitar a un xasis casi planu (qu'incluyía un túnel estructural central) por aciu dieciocho tornillos. Nes suspensiones delantero y trasero destacaba l'usu de barres de torsión, xunto con barra estabilizadora delantera - con un sistema de suspensión independiente nos cuatro ruedes. Ciertes carauterístiques iniciales fueron darréu revisaos, incluyendo frenos mecánicos de tambor, la ventana trasera estremada, los indicadores de cambéu de direición y la caxa de cambeos ensin sincronizar. Otres carauterístiques, como la so forma xeneral distintiva, caltuviéronse práuticamente inalteraos a lo llargo de tol so periodu de producción. El so motor, la tresmisión y les culates fueron construyíos n'aleación llixero. Un enfriador del aceite del motor (allugáu na cubierta del ventilador del motor) garantizaba la correuta temperatura de funcionamientu y la llarga vida del motor, optimizáu por un termostatu qu'evitaba la puesta en marcha del enfriador d'aceite col motor fríu. Los modelos posteriores de carburador ufiertaron regulador del aire d'almisión ("estrangulador") automáticu. L'aire d'almisión del motor pasaba al traviés d'un filtru metálicu, ente que les partícules más pesaes penerar por aciu un bañu d'aceite. Dempués de 1960, la direición incluyía un amortiguador hidráulicu p'absorber irregularidaes. Indicativu del diseñu utilitariu del coche, l'interior cuntaba con superficies metáliques pintaes, un pocu de metal cromao na espartana consola de preseos circular (d'un solu reló), asientos delanteros ajustables, asientu traseru abatible, llunes traseres batientes d'apertura opcional, rejillas de ventilación pivotantes, y calefacción al traviés de colectores d'intercambiu aire-aire independiente del calor del motor. Disponía d'un interesáu sistema de proyeición de l'agua de llimpieza del parabrís, escurríu pa evitar la complexidá y el costu d'utilizar una bomba llétrica adicional. La presión necesaria pa bombiar l'agua venía de la rueda de repuestu del coche (asitiada nel maleteru delanteru), que se debía encher con una sobrepresión determinada.<ref>{{Cita web |url=http://www.aqp-consultores.com/oldpartners/?p=33 |títulu=Cambeos nel VW ''Typ'' 1 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190823052230/https://www.aqp-consultores.com/oldpartners/?p=33 |fechaarchivu=2019-08-23 }}</ref> A lo llargo de la so producción, VW comercializó'l ''Typ'' 1 con una tresmisión manual de cuatro velocidaes. A partir de 1961 (y casi puramente n'Europa),<ref>{{Cita web |títulu=Käfer 1200 Limousine (1954–1973): Modellpflege |títulu-trad=Beetle 1200 seden (1954–1973): Model changes |idioma=alemán |editorial=Volkswagen |obra=Volkswagen Classic |url=http://www.volkswagen-classic.de/modelle/kaefer-1200-limousine-1954-1965 |en="''Modellpflege''" tab |deadurl=yes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130526224417/http://www.volkswagen-classic.de/modelle/kaefer-1200-limousine-1954-1965 |fechaarchivu=26 de mayu de 2013 }}</ref> ufiertóse una versión opcional con tresmisión semiautomática "Saxomat": una tresmisión manual de 4 velocidaes regulares acopláu a un embrague electromagnéticu, con un embrague centrífugu pal ralentín. Darréu (a partir de 1967 n'Europa y 1968 nos Estaos Xuníos), VW ufiertó una tresmisión semi-automática opcional (denomada "AutoStick"), que yera un sistema manual de 3 velocidaes acoplaes a un embrague electro-neumáticu y a un convertidor de par.<ref name="autostick">{{Cita web | títulu = Volkswagen New Beetle History | editorial = Edmunds.com | url = http://www.edmunds.com/volkswagen/new-beetle/history.html}}</ref> Nos 65 años que duró la so producción, el Sedán tuvo delles motorizaciones distintes. Estes fueron: 800&nbsp;cc; 900&nbsp;cc; 1100&nbsp;cc;1200&nbsp;cc;1300&nbsp;cc;1302&nbsp;cc;1303&nbsp;cc;1500&nbsp;cc;1600&nbsp;cc de Carburador y Encendíu con Platinos; 1600&nbsp;cc de Carburador y Encendíu Electrónicu; 1600&nbsp;cc con Carburador y Encendíu Electrónicu y col revolucionariu Convertidor Catalíticu; 1600&nbsp;cc d'Inyección Electrónica con Xenerador y Convertidor Catalíticu; y finalmente, 1600&nbsp;cc d'Inyección Electrónica con Alternador y Convertidor Catalíticu. Ente que l'aspeutu xeneral del Escarabayu práuticamente nun camudó alo llargu de la so vida útil, recibió más de 78&nbsp;000 cambeos socesivos mientres la so producción.<ref name="willson">Willson, Quentin ''The Ultimate Classic Car Book''. New York, NY: DK, 1995. ISBN 0-7894-0159-2. pp 214-15</ref> == Modelos derivaos del diseñu inicial == [[Ficheru:Austria_Gmuend_Porsche_Museum07.jpg|thumb|right|Kübelwagen nel muséu Porsche de [[Gmünd (Carintia)|Gmuend]] ([[Austria]]).]] [[Ficheru:Schwimmwagen_at_RAF_Duxford.jpg|thumb|right|Schwimmwagen nel muséu de la RAF.]] El modelu militar basáu nel KDF con mayor producción foi'l [[Kübelwagen]], del que se fabricaron más de 50&nbsp;000 unidaes mientres la Segunda Guerra Mundial. Frutu del inxeniu de [[Ferdinand Porsche]], tratar d'un touterrén llixeru, que al contrariu que'l [[Jeep]] norteamericanu, nun disponía de cuatro ruedes motrices. Tanto'l motor como la tracción yeren traseros, lo que nun perxudicaba demasiao'l so comportamientu en "campu travieso" , debíu tanto al so considerable altor sobre'l suelu, como al so amenorgáu pesu. De la mesma, amosó unes aceptables cualidaes ruteras cuando nos primeros episodios de la guerra rescamplu (campañes de Polonia y de Francia), la [[Wehrmacht]] aprovechó les redes de carreteres esistentes pa percorrer grandes distancies en bien pocu tiempu. Na so construcción intentóse primar la so simplicidá y robustez mecánica. Partiendo del motor Bóxer de cuatro cilindros esfrecíu per aire<ref>[http://www.allworldwars.com/German%20Volkswagen%201944%20Technical%20Manual.html Referencies Téuniques Kübelwagen]</ref> del KDF (qu'amosaría'l so idoneidad tantu nel calorosu clima del Norte d'África como nel fríu estremo de Rusia; ello ye qu'unu de los argumentos al so favor yera que "l'aire nin se conxela nin fierve") y de un chásis reforzáu, el diseñu de la carrocería rellumaba pola so cencellez: chapes planes con bandes de refuerzu estampaes, parabrís abatible y capota de lona.<ref>[http://www.lasegundaguerra.com/viewtopic.php?f=218&t=11165 Semblanza histórica del Kübelwagen ]</ref> El mariscal [[Erwin Rommel]] foi unu de los primeros mandos alemanes en reconocer la valía d'esti pequeñu vehículu, y supo llograr un máximu aprovechamientu de les sos cualidaes na guerra del desiertu. Pero'l menos conocíu y más estremu d'estos modelos yera'l [[Schwimmwagen]], que consistía nuna variante del [[Kübelwagen]] anfibia con una héliz abatible enllazada direutamente al cigoñal del motor y que permanecía coneutada puramente pola fuercia de la héliz contra l'agua. Esto yera una gran ventaya n'agües pocu fondes, yá qu'en casu de cutise con una roca o col fondu, la héliz se desacoplaba pasando percima de la torga y volvía cayer nel so llugar a cencielles pol so pesu. En casu de circular en tierra, l'únicu procuru yera desabatir la héliz pa nun abasnar. Foi un vehículu bien escasu na so producción por cuenta de los constantes bombardeos sobre la fábrica y a la falta de recursos, pero inclusive asina, los espertos concuerden en que foi l'anfibiu más simple y fiable de la Segunda Guerra Mundial. == Conflictos de la posguerra == Enforma del diseñu del ''Typ'' 1 ta inspiráu nel [[Tatra T97|Tatra]] de Hans Ledwinkasobremanera del modelu T97, que tenía les mesmes carauterístiques del ''Typ'' 1, el mesmu tipu de motor, el perfil y el tipu de refrigeración. Tatra presentó una demanda llegal, pero ésta detúvose cuando Alemaña invadió [[Checoeslovaquia]]. El casu foi reabiertu dempués de la [[Segunda Guerra Mundial|Guerra]] y en 1961 [[Volkswagen]] pagó a Tatra 3&nbsp;000&nbsp;000 de marcos alemanes en compensación,<ref>{{Cita web |url=http://www.trumanlibrary.org/whistlestop/study_collections/marshall/large/documents/index.php?pagenumber=10&documentid=22&documentdate=1947-03-24&studycollectionid=mp&nav=OK |títulu=Truman Library: Draft, The President's Economic Mission to Germany and Austria, Report 3, marzu de 1947; OF 950B: Economic Mission as to Food…; Truman Papers |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110211032355/http://www.trumanlibrary.org/whistlestop/study_collections/marshall/large/documents/index.php?pagenumber=10&documentid=22&documentdate=1947-03-24&studycollectionid=mp&nav=OK |fechaarchivu=2011-02-11 }}</ref> lo que penalizó'l desenvolvimientu del ''Typ'' 1 a lo llargo de la década siguiente. [[Ficheru:1949 VW Beetle.jpg|thumb|225px|right|1949 ''Typ'' 1 ventana estremada (1949).]] La compañía Volkswagen debe en gran parte la so esistencia na posguerra al oficial británicu Mayor Ivan Hirst (1916-2000).<ref>[http://www.thesun.co.uk/article/0,,2003260000-2003330476,00.html The Sun newspaper online]</ref> Dempués de la guerra, l'equipu y teunoloxía de la fábrica fueron ufiertaos a los fabricantes automotrices d'Inglaterra. Sicasí (y de manera interesada) estos refugaron la idea por considerar que'l vehículu yera «inferior téunica y visualmente», lo que supuestamente-y faía invidable económicamente. Pero los militares británicos pensaben de manera contraria, yá que dempués de la exhibición -a los sos altos mandos- d'unu de los pocos VW que quedaben, les cualidaes téuniques y la superioridá del Volkswagen fueren evidentes. Encamentóse entós a Hirst el control de la planta (prindada primeramente polos estauxunidenses) col encargu d'empecipiar la construcción de 20&nbsp;000 vehículos. Por cuenta de que la planta fuera severamente estropiada mientres los bombardeos, la primer xera de Hirst foi la de quitar les bombes ensin españar, cuidao qu'en furando'l techu, dalgunes habíen quedáu agospiaes ente les llinies de producción, causando un gran dañu d'españar. Dempués mandó reconstruyir los edificios, reinstaló máquines, prenses y les llinies de montaxe. En llogrando poner la planta n'operación, formó un equipu de ventes y una rede de serviciu.<ref name="autogenerated3">[http://www.guardian.co.uk/news/2000/mar/18/guardianobituaries Ivan Hirst | News | The Guardian]</ref> En 1946 la planta producía 1000 autos al mes, y l'automóvil y la so ciudá camudaron los sos nomes a Volkswagen ("automóvil del pueblu") y [[Wolfsburgo|Wolfsburg]], respeutivamente.<ref>Walter Krämer, Götz Trenkler, Denis Krämer (1998). ''Das neue Lexikon der populären Irrtümer''. Eichborn, Frankfurt am Main, páx. 365.</ref> Los primeres 1785 escarabayos comerciales fueron fabricaos en [[1945]],<ref>[http://www.avwc.org/castella/historiavw.htm Historia de Volkswagen, con interesantes fotografíes]</ref> llogrando les sos primeres esportaciones a [[Holanda]] en [[1947]]. == Cabriolet == [[Ficheru:12-02-02-autostadt-wolfsburg-069.jpg|thumb|225px|right|Volkswagen Cabriolet (1960)]] El primer modelu [[descapotable]] llanzar en 1949, un biplaza [[Volkswagen tipu 14A (Hebmüller Cabriolet)|Hebmüller-Cabriolet]] que foi producíu hasta la quiebra del fabricante o, según otres fontes, la destrucción de la planta por una quema en 1953. Hebmüller fabricó a partir de marzu de 1949 un total de 696 exemplares,<ref>Werner Oswald: ''Deutsche Autos'' (Coches Alemanes) 1945-1990. 2. Auflage. Bd. 3, Motorbuch Verlag, Stuttgart 2003, ISBN 3-613-02116-1, S. 38f.</ref> Anguaño son por demás acobiciaos. L'Escarabayu Cabriolet 4 places (''Typ'' 15) empezó la so producción en 1949 por [[Karmann]] en [[Osnabrück]]. Foi en 1948 cuando Wilhelm Karmann mercó un sedán escarabayu de Volkswagen y convertir nun [[descapotable|convertible]] de cuatro places. Dempués de presentalo con ésitu a Volkswagen en Wolfsburg, la producción empezó en 1949. Dempués d'una serie d'alteraciones estilístiques y téuniques feches al cabriolet Karmann,<ref>{{Cita web |autor=Jon Gilbert |url=http://www.volksworld.com/news/cars/279437/1963-vw-beetle-cabriolet.html |títulu=volksworld.com |editorial=volksworld.com |fecha=31 d'ochobre de 2008 |fechaaccesu=14 de mayu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120809014310/http://www.volksworld.com/news/cars/279437/1963-vw-beetle-cabriolet.html |fechaarchivu=9 d'agostu de 2012 }}</ref> (correspondientes a los munchos cambeos que se fixeron nel Volkswagen Escarabayu a lo llargo de la so historia), el postreru de 331&nbsp;847 descapotables salió de la llinia d'ensamblaxe'l 10 de xineru de 1980. == Otros modelos derivaos del ''Typ'' 1 == [[Ficheru:Volkswagen Type 14 13-4-07.jpg|thumb|right|Volkswagen Karmann Ghia Coupé]] El Volkswagen ''Typ'' 1, pocu dempués de la puesta en marcha efeutiva de la so producción, xeneró delles curioses variantes, tales como carrocetes y furgonetes con necesidaes de carga llixera y de poco volume. Estes conversiones reciben el nome xenéricu de ''Vochonetas'' en [[Méxicu]]. Mientres los primeros años posteriores a la Segunda Guerra Mundial, pequeñes fábriques utilizaron como base'l diseñu orixinal de Volkswagen pa desenvolver les sos propies creaciones, como'l famosu carroceru italianu [[Ghia]], siendo na so mayoría descapotables deportivos biplaza, como'l [[Volkswagen Karmann Ghia]], que magar montar el modestu motor del Escarabayu, gracies a la so depurada llinia podía considerase a tolos efeutos un deportivu. Foi un ésitu de ventes considerable ente los años 1955 y 1974, especialmente nos Estaos Xuníos. Sicasí, al traviés de los axustes realizaos por empreses independientes dende entós el coche convertir en modelos más luxosos, como los roadsters (el famosu [[Volkswagen tipu 14A (Hebmüller Cabriolet)|Hebmüller]]), ya inclusive automóviles (coupé Stoll). == Cambéu semiautomático == [[Ficheru:%2768_Volkswagen_AutoStick_Badge.jpg|thumb|left|Retulo traseru d'un VW Semiautomático]] En 1968 llanzóse una edición llindada de 256 unidaes semiautomátiques que se distribuyeron per tol mundu. Esta edición llindada tenía la particularidá de que na parte trasera del motor apaez el rótulu "AUTOMATIC-Stickshift".<ref>[http://www.curbsideclassic.com/curbside-classics-european/curbside-classic-1968-volkswagen-automatic-stickshift-chryslers-fluyíi-drive-returns-in-the-safer-kafer/ Imáxenes ya información del VW Semiautomático]</ref> Nenguna d'estes unidaes quedar na fábrica d'Alemaña,vendiéronse toes. == Na cultura popular == [[Ficheru:Festival de Cannes 2005 (134692371).jpg|thumb|right|200px|Volkswagen Escarabayu convertir n'estrella de cine. [[The Walt Disney Company|Disney]] usó'l Volkswagen Escarabayu pa la so serie ''[[Herbie: A tope]]''.]] [[Ficheru:Fusca-Ximbica-2.jpg|thumb|right|200px| Un «Fusca» brasilanu estilizado.]] Como los sos contemporáneos el [[Mini (automóvil)|Mini]] y el [[Citroën 2CV]], el Volkswagen ''Typ'' 1 foi consideráu una especie d'automóvil "de cultu" dende la so asociación col movimientu [[hippie]] de los años 1960, sobremanera el [[Volkswagen Combi]]. Munchos d'estos automóviles yeren pintaos "psicodélicamente". * El Volkswagen ''Typ'' 1 apaeció n'infinidá de películes de tol mundu. Stanley Kubrick utilizó unu na so película ''La Rellumada''. Tamién, [[Kevin Bacon]] utilizar como'l so coche personal na película ''[[Footloose (película de 1984)|Footloose]]'', onde interpretaba a un adolescente rebalbu. * Na serie animada tresmitida ente 1984 y 1987 llamada [[Transformers G1]], ye usáu un Volkswagen Beetle de color mariellu como la manera alterna del Autobot Bumblebee. * Na serie animada [[Astutu Wheelie]] el protagonista ye precisamente un Volkswagen ''Typ'' 1 de color coloráu antropomórfico con vida propia. * Ente 1968 y 2005, un modelu del añu 1963 de color blancu perlla y col númberu 53 y bandes azul, colloráu y blancu, de nome [[Herbie]], protagonizó un papel estelar na serie de películes de Disney llamaes "[[Cupido Motorizado]]". * Un "Wunderkäfer" llamáu DuDu apaeció nuna serie de películes pa neños n'Alemaña. * Nos años 70 el ''Typ'' 1 foi utilizáu artísticamente pa la so promoción. Dellos videoxuegos haber incluyíu, mentando [[Beetle Crazy Cup]] de la desarrolladora Europea [[Infogrames]] (Atari) onde esti mesmu y dalgunes de les sos variantes son los protagonistes, y ye amás unu de los [[Automodelismo|automóviles a escala]] que más abondaron per tol mundu. * Na famosa portada del discu ''[[Abbey Road (álbum)|Abbey Road]]'' de [[The Beatles]], en dicha avenida y onde el cuartetu ye captáu pola semeya, apaez un Volkswagen Escarabayu blancu. * En música, el ''Typ'' 1 tamién sirvió d'inspiración al cantautor [[Guatemala|guatemalianu]], [[Ricardo Arjona]], col so ésitu tituláu "[[Historia de taxi]]", que foi escrita y compuesta pol mesmu cantautor, darréu publicáu nel so álbum discográficu tituláu ''[[Hestories (álbum)|Hestories]]'' de 1994. En 2007, el so álbum ''[[Quien dixo ayeri]]'', contién una versión de "Hestoria de taxi" a dúu col cantante y actor d'Estaos Xuníos d'orixe puertorriqueñu [[Marc Anthony]]. El video clip d'esti cantar, amuesa al taxista interpretáu pol mesmu Ricardo Arjona y el so taxi, un Volkswagen Escarabayu blancu, con una hestoria similar a la famosa película de Herbie o'l Cupido Motorizado. * Según una conversación col periódicu chilenu ''[[La Cuarta]]'', por cuenta de la austeridá en que vive, el presidente [[uruguayu]] [[Pepe Mujica]] utiliza como Auto Presidencial un Volkswagen Fusca (un ''Typ'' 1 fechu en Brasil) modelu 1986 pa movese a les sos actividaes habituales. == El Volkswagen ''Typ'' 1 n'otros países == En dellos países producióse o ensamblóse'l Volkswagen ''Typ'' 1, yá sía por filiales de Volkswagen, o por otres empreses que lo fixeron so llicencia. Ente otros atópense: [[Alemaña]]; la so tierra d'orixe, [[Australia]], [[Brasil]], [[Irlanda]], [[Indonesia]], [[Méxicu]], [[Nixeria]], [[Tailandia]], [[Sudáfrica]] y [[Venezuela]].<ref>Volkswagens of the World</ref> Cabo resaltar que los Volkswagen ''Typ'' 1 producíos en [[Méxicu]] y [[Brasil]], que la so hestoria remontar a la primer metá de la década de los años 50, carauterizar por ocupar inda una posición bien importante dientro de la cultura d'estos países. En dambos casos, nos últimos años de fabricación el porcentaxe d'integración nacional (pieces producíes llocalmente), aportó a hasta del 100&nbsp;%, lo qu'inclusive dexó esportalos en grandes cantidaes, pos la so producción n'Alemaña yá cesara nel añu 1974. == Volkswagen Sedán Última Edición == [[Ficheru:Käfertaxi in Mexiko-Stadt (fcm).jpg|thumb|El Vocho foi'l favoritu de los taxistes de la [[Ciudá de Méxicu|Méxicu]].]] Escontra 2003, la producción añal de los VW ''Typ'' 1 cayó a 30&nbsp;000 unidaes, dende'l picu de 1,3 millones llográu en 1971. El 30 de xunetu de 2003, el postreru Volkswagen ''Typ'' 1 (el númberu 21&nbsp;529&nbsp;464) foi fabricáu en llantar armadora [[Volkswagen de Méxicu]] allugada na periferia de la ciudá de [[Puebla de Zaragoza|Puebla]], 65 años dempués del so llanzamientu, y 58 años de producción ensin precedentes na hestoria, dende 1945.<ref>{{Cita web |url=http://www.automovilsport.com/historia/2012/volskwagen/Volkswagen.htm |títulu=Historia de VW, con múltiples imáxenes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180504155953/http://www.automovilsport.com/historia/2012/volskwagen/Volkswagen.htm |fechaarchivu=2018-05-04 }}</ref> Volkswagen anunció esta midida nel mes de mayu, xustificándola pol nivel baxu de demanda, fenómenu que venía dándose de forma paulatina dende la segunda metá de los años noventa. Pa conmemorar la despidida d'esti iconu de la industria automovilística, Volkswagen llanzó la "Última Edición" conformada por 3000 unidaes con carauterístiques úniques.<ref>[http://comunicacion.volkswagen.es/actualidad/notas-de-prensa/empieza-la-produccion-del escarabayu-8220-peracaba-edicion-8221__887-889-c-25318__.html Comunicáu de VW Méxicu]</ref> El 30 de xunetu de 2003, salió de la llinia de producción el postreru automóvil que foi darréu unviáu al muséu de Volkswagen alcontráu en [[Autostadt]] allugáu en [[Wolfsburg]].<ref>[https://www.elsiglodetorreon.com.mx/noticia/769618.2003-fabrícase-el-ultimo-vocho.html Cese de la producción en 2003]</ref><ref>[http://m.unionguanajuato.mx/articulo/2013/07/30/empreses/10-anos-del-ultimo-vocho-fabricáu-en-mexico Décimu aniversariu del cese de la producción]</ref> El penúltimu construyíu (Númberu 2.999 de la última edición) atopar nel Muséu & Club del Automóvil de la ciudá de Puebla, Méxicu. "Al más puru estilu mexicanu", un [[mariachi]] entonó "Les Golondrines", una tema musical clásicu utilizáu pa una despidida, nesta ocasión musicalizada pal postreru VW ''Typ'' 1 construyíu. La publicidá presentó dellos anuncios con ciertu tonu señardosu.<ref>[https://web.archive.org/web/20080228090219/https://video.google.com/videoplay?docid=-2849155582620142505&q=VW+Beetle Anuncio de despidida]</ref> En dalgún d'ellos amosábase un espaciu pequeñu p'aparcar, y dellos autos que trataben infructuosamente d'ocupalo, entós amosábase una frase diciendo: "Ye increíble qu'un auto tan pequeñu dexe un vacíu tan grande". === Carauterístiques especiales === [[Ficheru:Volkswagen Bubbla sista bilen.jpg|thumb|El postreru «Volkswagen Sedán» del mundu, fabricáu en [[Méxicu]], ta nel muséu de [[Wolfsburg]] ([[Alemaña]]).]] Llista de detalles especiales del VW Sedán Última Edición:<ref>[http://www.denekenmotors.com/vw_seden_peracaba_edicion.html VW Sedán Última Edición]</ref> * Frenos: de discu delantre, de tambor tras * Tresmisión: trasera manual de 4 velocidaes * Capacidad del tanque: 40 [[llitru|L]] * Colores: azul acuariu, beige lluna (namái unu de 3000 foi coloráu y foi pa unu de los altos executivos de Volkswagen) * Neumáticos: 165/80 R15 franxa blanca * Plantes: d'aceru estampao pintaes del color del auto * Soníu: Autoestéreo Clarion AM/FM/CD con cuatro altavoces y antena cromada * Insertos al color del auto en tapa de guantera y en tableru d'instrumentos * Vestidures en tela negro pal beix lluna, y tela gris franela pal azul acuariu * Habitáculo totalmente alfombrado * Aislamientu de soníu especial * Moldures, manijas de puertes, espeyos esteriores y tapones de rueda cromaos * Placa conmemorativa especial na tapa de la guantera == Récor de producción == [[Ficheru:VW Sedán Edición 21 millones.jpg|thumb|225px|right|El «Volkswagen Sedán» edición conmemorativa 21 Millones pa [[Méxicu]] (1992). Vease'l sellu conmemorativo a la derecha de la tapa del motor.]] El 23 de xunu de 1992 foi cuando'l Volkswagen ''Typ'' 1 algamó los 21 millones de ventes en tol mundu, llanzándose entós una edición conmemorativa pa Méxicu. Al 30 de xunetu de 2003, que foi cuando terminó la so producción, la cifra total algamó la cantidá de 21.529.464 unidaes.<ref name=AutoMotoruSport200313>{{cita publicación|enllaceautor=Bernd Ostmann (Ed)|títulu=Am 9. Juli wird die Produktion des VW Kaefer in Mexiko eingestellt...|publicación=[[Auto, Motor und Sport]]|volume=13 de xunetu 2003|páxines=Seite 10|fecha=11 de xunu de 2003}}</ref><ref>[http://revistacoche.blogspot.com.es/2010/05/hestoria-del-volkswagen-beetle-el.html Hestoria del VW ''Typ'' 1, con cifres de producción]</ref> A partir de 1996, la so producción fízola n'esclusiva [[Volkswagen de Méxicu]]. === Producción total === El ''Typ'' 1 producir n'Alemaña hasta 1978 con carrocería [[sedán]], ente que el [[descapotable]] foi producíu hasta 1979, anque los últimos modelos fabricaos salieron cómo modelu 1980. En [[Brasil]] suspendióse la so producción en 1986, volver# a entamar en 1993 por mandatu del entós presidente [[Itamar Franco]] pero la producción volvió detenese (esta vegada pa siempres en Brasil) en 1996, ente qu'en [[Méxicu]] producir ensin interrupciones dende 1954 hasta xunetu de 2003. Hubo dos periodos na hestoria del Sedán, en que Méxicu yera l'únicu país nel mundu ónde se fabricaba. El primeru foi de 1987 (dempués de que la producción detener en Brasil un añu antes) hasta 1992 (cuándo la producción volver# a entamar momentáneamente); y el segundu periodu foi de 1997 hasta 2003. <center> {|{{tablaguapa}} !Añu !Producción !Acumuláu !Añu !Producción !Acumuláu !Añu !Producción !Acumuláu |- |- |style="background:Lavender;color:Red"|1945–1949 || 86.190 || 86.190 |style="background:Lavender;color:Red"|1950 || 81.979 || 168.161 |style="background:Lavender;color:Red"|1951 || 93.709 || 261.870 |- |style="background:Lavender;color:Red"|1952 || 114.348 || 376.218 |style="background:Lavender;color:Red"|1953 || 151.323 || 527.541 |style="background:Lavender;color:Red"|1954 || 202.174 || 729.715 |- |style="background:Lavender;color:Red"|1955 || 279.986 || 1.009.701 |style="background:Lavender;color:Red"|1956 || 333.190 || 1.342.891 |style="background:Lavender;color:Red"|1957 || 380.561 || 1.723.452 |- |style="background:Lavender;color:Red"|1958 || 451.526 || 2.174.978 |style="background:Lavender;color:Red"|1959 || 575.406 || 2.750.384 |style="background:Lavender;color:Red"|1960 || 739.443 || 3.489.827 |- |style="background:Lavender;color:Red"|1961 || 827.850 || 4.317.677 |style="background:Lavender;color:Red"|1962 || 877.014 || 5.194.691 |style="background:Lavender;color:Red"|1963 || 838.488 || 6.033.179 |- |style="background:Lavender;color:Red"|1964 || 948.370 || 6.981.549 |style="background:Lavender;color:Red"|1965 || 1.090.863 || 8.072.412 |style="background:Lavender;color:Red"|1966 || 1.080.165 || 9.152.577 |- |style="background:Lavender;color:Red"|1967 || 925.787 || 10.078.364 |style="background:Lavender;color:Red"|1968 || 1.186.134 || 11.264.498 |style="background:Lavender;color:Red"|1969 || 1.219.314 || 12.483.812 |- |style="background:Lavender;color:Red"|1970 || 1.196.099 || 13.679.911 |style="background:Lavender;color:Red"|1971 || 1.291.612 || 14.971.523 |style="background:Lavender;color:Red"|1972 || 1.220.686 || 16.192.209 |- |style="background:Lavender;color:Red"|1973 || 1.206.018 || 17.398.227 |style="background:Lavender;color:Red"|1974 || 791.053 || 18.189.280 |style="background:Lavender;color:Red"|1975 || 441.116 || 18.630.396 |- |style="background:Lavender;color:Red"|1976 || 383.277 || 19.013.673 |style="background:Lavender;color:Red"|1977 || 258.634 || 19.272.307 |style="background:Lavender;color:Red"|1978 || 271.673 || 19.543.980 |- |style="background:Lavender;color:Red"|1979 || 263.340 || 19.807.320 |style="background:Lavender;color:Red"|1980 || 236.177 || 20.043.497 |style="background:Lavender;color:Red"|1981 || 157.505 || 20.201.002 |- |style="background:Lavender;color:Red"|1982 || 138.091 || 20.339.093 |style="background:Lavender;color:Red"|1983 || 119.745 || 20.458.838 |style="background:Lavender;color:Red"|1984 || 118.138 || 20.576.976 |- |style="background:Lavender;color:Red"|1985 || 86.189 || 20.663.165 |style="background:Lavender;color:Red"|1986 || 46.633 || 20.709.798 |style="background:Lavender;color:Red"|1987 || 17.166 || 20.726.964 |- |style="background:Lavender;color:Red"|1988 || 19.008 || 20.745.972 |style="background:Lavender;color:Red"|1989 || 32.421 || 20.778.393 |style="background:Lavender;color:Red"|1990 || 84.716 || 20.863.109 |- |style="background:Lavender;color:Red"|1991 || 85.681 || 20.948.790 |style="background:Lavender;color:Red"|1992 || 86.613 || 21.035.403 |style="background:Lavender;color:Red"|1993 || 104.710 || 21.140.113 |- |style="background:Lavender;color:Red"|1994 || 95.600 || 21.235.713 |style="background:Lavender;color:Red"|1995 || 33.361 || 21.269.074 |style="background:Lavender;color:Red"|1996 || 39.722 || 21.308.796 |- |style="background:Lavender;color:Red"|1997 || 35.678 || 21.344.474 |style="background:Lavender;color:Red"|1998 || 36.492 || 21.380.966 |style="background:Lavender;color:Red"|1999 || 36.446 || 21.417.412 |- |style="background:Lavender;color:Red"|2000 || 41.260 || 21.458.672 |style="background:Lavender;color:Red"|2001 || 38.850 || 21.497.522 |style="background:Lavender;color:Red"|2002 || 24.407 || 21.521.929 |- |style="background:Lavender;color:Red"|2003 || 7.535 || 21.529.464 |- |} </center> == Volkswagen New Beetle == {{AP|Volkswagen New Beetle}} [[Ficheru:2006 Volkswagen New Beetle Luna 1.6 Front.jpg|thumb|250px|left|Volkswagen New Beetle.]] Esti automóvil foi la novedá de 1998 nel Salón del Automóvil de Detroit, Estaos Xuníos, que la so presentación causó sensación ente los almiradores. Anguaño l'únicu llugar onde ye fabricáu nel mundu ye na planta de [[Volkswagen de Méxicu]] en [[Puebla de Zaragoza|Puebla]], y ye comercializáu n'Estaos Xuníos y Canadá dende abril de 1998 y p'Europa en 1999. La planificación del nuevu Escarabayu tardó cuatro años. El puntu d'arranque foi'l "Concept One", diseñáu en California en 1994, a partir de les llinies y estructura del antiguu escarabayu, ensin dulda l'automóvil más popular en tol mundu dende la posguerra. Escontra 1995, el departamentu d'inxeniería de la planta Volkswagen n'Alemaña determinó'l conceutu básicu del nuevu automóvil, ente que na armadora de Puebla, en Méxicu, montábase la llinia de producción. Esti nuevu Escarabayu ufierta diversos adelantos, yá que ye un automóvil seguro, rápido, de potente motor y d'altu rendimientu. Con too y con eso ello, poques o nenguna de les cualidaes del Volkswagen clásicu caltuviéronse nesti modelu. Contrariamente al Escarabayu clásicu, el [[Volkswagen Beetle|New Beetle]] ye un automóvil costosu, deportivu, y pocu personalizable. El so motor tien refrigeración per agua y allúgase na parte delantera, polo que casi nada caltién del so predecesor, salvo la so llinia arrondada, y el so toque allegre ya informal. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Volkswagen Type 1}} * [http://revistacoche.blogspot.com/2010/05/historia-del-volkswagen-beetle-el.html Historia del Volkswagen Beetle en revistacoche.com] {{Tradubot|Volkswagen Tipo 1}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Inventos d'Alemaña]] [[Categoría:Modelos de Volkswagen|Typ 1]] t3ulyfwwcwpxoz2q3y7ukvm9pvhxakw Garbiñe Muguruza 0 115530 4377052 4362056 2025-06-17T15:15:48Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá ronda => dicha ronda 4377052 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Garbiñe Muguruza Blanco''' {{nym}}<ref>{{cita web|títulu=sobre garbiñe|url=http://www.xn--garbiemuguruza-unb.com/|obra=Páxina web oficial|fechaaccesu=20 de marzu de 2017|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190331154804/http://www.xn--garbiemuguruza-unb.com/|fechaarchivu=2019-03-31}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellíos=DPA|títulu=Muguruza: Una nueva hestoria que va de Guatire hasta'l Roland Garros|url=http://www.eluniversal.com/noticias/deportes/muguruza-una-nueva-hestoria-que-guatire-hasta-roland-garros_313386|fecha=4 de xunu de 2016|fechaaccesu=15 de xunetu de 2017|periódicu=L'Universal|idioma=es}}</ref> ye una xugadora de [[tenis]] [[España|hispanu]]-[[Venezuela|venezolana]]. Puesto que tien la doble nacionalidá ([[Nacionalidá española|española]] por parte paterna y [[Nacionalidá venezolana|venezolana]] por nacencia) escoyó representar a [[España]] p'apostar los torneos de la [[WTA]] y formar parte del [[Equipu de Fed Cup d'España|Equipu español]] de la [[Copa Federación de Tenis]] de la [[Federación Internacional de Tenis|ITF]].<ref>{{cita web|títulu=Garbiñe Muguruza decide xugar con España|url=http://www.elperiodico.com/es/noticias/tenis/garbine-muguruza-decide-adoptar-nacionalidad-espanola-3610188|fecha=17 d'ochobre de 2014}}</ref> Ente'l 11 de setiembre y el 9 d'ochobre de 2017 foi la tenista nᵘ 1 del [[ranking WTA|''ranking'' WTA]]. El 4 de xunu de 2016 proclamóse campeona de [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]], primer [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] de la so carrera, en venciendo na final a [[Serena Williams]], númberu unu del mundu,<ref>{{cita web |url=http://www.mundodeportivo.com/tenis/roland-garros/20160604/402278517345/garbine-muguruza-nueva-y-espectacular-reina-de-paris.html|títulu=Garbiñe Muguruza, nueva y espectacular reina de París }}</ref> asitiándose segunda nel ranking mundial de la WTA. La so meyor clasificación hasta esi momentu n'individuales yera'l puestu númberu 3, algamáu n'ochobre de 2015, añu nel que llogró algamar la final del [[Campeonatu de Wimbledon 2015|Campeonatu de Wimbledon]]. Dos años dempués, en 2017, llograría faese col títulu, ganando na final a [[Venus Williams]].<ref>{{cita web |url=http://www.tennisbetsite.com/players/wta/garbine-muguruza-blancu.html|títulu=Estadístiques: Garbiñe Muguruza Blanco }}</ref> Na clasificación de dobles llegó hasta'l puestu númberu 10, algamáu'l [[23 de febreru]] de [[2015]]. Na so carrera ganó cuatro títulos [[WTA]] n'individuales, unu d'ellos categoría [[WTA Premier Mandatory|Premier Mandatory]] y trés en dobles, a nivel [[Federación Internacional de Tenis|ITF]] ganó siete torneos individuales y unu en dobles. En 2015 recibió la medaya de bronce de la [[Real Orde del Méritu Deportivu]].<ref>{{cita web |url=http://deportes.elpais.com/deportes/2015/11/26/actualidad/1448538640_574000.html|títulu=Muguruza: "Antes yera la que podía ganar; agora soi la que tien de ganar" }}</ref> Tres un añu bien efectivu, ganando'l tornéu de [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]] y el Premier 5 de Cincinnati, Garbiñe Muguruza foi nomada Xugadora del Añu polos [[Premios WTA]]. == Biografía == Garbiñe Muguruza Blanco ye fía del vascu José Antonio Muguruza, nacíu en [[Azcoitia]] ([[Guipúzcoa]]),<ref>[https://www.elespanol.com/corazon/20160604/129987323_0.html Garbiñe, la campeona que conduz un Porsche y ama la repostería. Los padres de Garbiñe Muguruza], elespañol.com, 5 de xunu de 2016.</ref> y de la [[Venezuela|venezolana]] Scarlet Blanco.<ref>{{cita web|títulu=Sam Sumyk: "Garbiñe Muguruza ameyora acaldía nel so tenis"|url=http://tenis.as.com/tenis/2016/05/29/roland_garros/1464524689_357807.html|fecha=29 de mayu de 2016}}</ref> N'emigrando'l so padre a Venezuela en 1978, Garbiñe nació en [[Caraques]] el [[8 d'ochobre]] de [[1993]], pero llueu se treslladó a [[Guatire]] ([[Miranda (Venezuela)|Miranda]]), onde empezó a xugar al tenis a los cuatro años en compañía de los sos hermanos Asier ya Igor nel "Club de Tenis Mampote", allugáu en [[Guarenas]].<ref>{{cita web|títulu=Garbiñe Muguruza, de la nada al Olimpo en cuatro años |url=http://www.20minutos.es/deportes/noticia/garbine-muguruza-perfil-roland-garros-2764402/0/|fecha=4 de xunu de 2016}}</ref> Cuando cumplió seis años treslladar a [[Barcelona]] ([[España]]), onde se formó na "Bruguera Tennis Academy", del tenista [[Sergi Bruguera]], baxu tutelar d'Alejo Mancisidor, ente otros.<ref>{{cita web|url=http://www.puntodebreak.com/2012/03/05/garbine-muguruza-el nuesu-diamante-en-brutu|títulu=Garbiñe Muguruza: el nuesu diamante en brutu}}</ref> Dende payares de 2015 el so entrenador ye'l francés [[Sam Sumyk]]. Anguaño ta representada pola axencia [[IMG]] y los sos principales patrocinadores son [[Adidas]], [[Babolat]], [[Rolex]], [[BBVA]] y Caser, convirtiéndose na primer muyer embaxadora d'esti bancu a nivel mundial. Dende mayu del 2016 la so residencia oficial ta en [[Xinebra]] ([[Suiza]]).<ref>{{cita web |url=http://www.sport.es/es/noticias/roland-garros-2016/garbine-muguruza-tresllada-residencia-suiza-5162284|títulu=Garbiñe Muguruza tresllada la so residencia a Suiza }}</ref> == Carrera tenística == [[Ficheru:Garbine Muguruza 2016.jpg|thumb|200px|Garbiñe Muguruza en 2016, mientres el Open d'Australia]] === 2012 === Na so primer apaición nun tornéu WTA ganó a la entós campeona col númberu 2, [[Vera Zvonariova]], pa dempués ganar a [[Flavia Pennetta]] antes de perder cola que sería finalista, [[Agnieszka Radwańska]] ensin ganar nengún set. El 22 de xunetu de 2012 pierde la final del tornéu ITF de Bucarest frente a la tenista española [[María Teresa Torró Flor]]. Mientres el restu de la temporada ganó un tornéu de la [[Federación Internacional de Tenis|ITF]] n'[[Estaos Xuníos]] a la local [[Grace Min]] por 6-0 y 6-1. === 2013 === Empecipia la temporada de 2013 ganando'l so primer títulu WTA en dobles con [[Tita Torró]] nel [[Tornéu de Hobart]] ante [[Timea Babos]] y [[Mandy Minella]] por 6-3 y 7-6(5). Nel [[Masters d'Indian Wells 2013 (individual femenín)|2013 BNP Paribas Open]], Muguruza pasó dos rondes de clasificación y llegó a la cuarta ronda del cuadru principal, onde cayó contra [[Angelique Kerber]]. Dempués, foi gallardoniada con una invitación (wildcard) al cuadru principal del Premier Mandatory para [[Miami]] per segundu añu consecutivu, nel qu'avanzó a la cuarta ronda, rexistrando victories sobre [[Kateřina Siniaková]], cabeza de serie 23, [[Anastasia Pavliuchénkova]], y la cabeza de serie N° 9, [[Caroline Wozniacki]] nel camín antes de perder contra la cabeza de serie N° 5, la china [[Li Na]]. La so gran temporada suspendióse pel branu, al sufrir una mancadura nel todíu que-y fixo pasar por quirófanu y tar de baxa seis meses, pa yá remanecer la temporada siguiente. === 2014 === El 11 de xineru de [[2014]] llogró'l so primer títulu del circuitu WTA al ganar a la checa [[Klara Zakopalová]] na final d'[[Tornéu de Hobart|Hobart]] por un claru 6-4 y 6-0. D'esta forma, la torna de Muguruza al circuitu tres seis meses de baxa por una mancadura n'unu de los sos todíos vieno acompañáu d'un títulu. Enantes, nel so remanecimientu n'[[Tornéu de Auckland|Auckland]] namái pudo frenala [[Venus Williams]] en cuartos de final. La tenista declaró entós que nun esperaba ganar tantos partíos. Cola victoria, Garbiñe Muguruza asitiar ente les 50 meyores de la clasificación mundial.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2014/01/11/tenis/1389434066.html|títulu=Garbiñe Muguruza consigue'l so primer títulu }}</ref> Más tarde diría: “Esto ye increíble. Un premiu por tol esfuerciu que fixi”, dixo en Hobart.<ref>{{cita web |url=https://blogs.elpais.com//güeyu-de-halcon/2014/01/garbi%C3%B1y-.html|títulu=Garbiñe abre la vitrina }}</ref> Nel [[Abiertu d'Australia 2014 (individual femenín)|Abiertu d'Australia]], Muguruza superó un set en contra pa ganar a la décima cabeza de serie [[Caroline Wozniacki]] en trés mangues, llegando per primer vegada a la cuarta ronda na que perdió en dos sets ante la quinta cabeza de serie, [[Agnieszka Radwanska]]. En dobles, xunto con [[Arantxa Parra Santonja]] llegó a la segunda ronda del tornéu, na que perdieron ante [[Raquel Kops-Jones]] y [[Abigail Spears]]. Tres una derrota en dos sets ante [[Kimiko Date-Krumm]] na primer ronda del [[Tornéu de Pattaya City|2014 PTT Pattaya Open]], Muguruza algamó la so segunda final del añu n'individuales na [[Tornéu de Florianópolis|Copa de Tenis de Brasil 2014]], en [[Florianópolis]], perdiendo en dos sets ante [[Klara Zakopalova]] (quien se tomó la revancha), a pesar de ganar el primer set y dir 5-2 nel segundu parcial. Muguruza perdió depués na segunda ronda del [[Masters d'Indian Wells 2014]] y [[Masters de Miami 2014 (individual femenín)|2014 Sony Open Tennis]], pero llegó a los cuartos de final en dobles, onde ella y la so pareya, [[Carla Suárez]] perdieron en trés sets ante les octaves cabeces de serie, Raquel Kops-Jones y Abigail Spears. Muguruza recuperar de la so primer derrota en primer ronda nel [[Tornéu de Monterrey|Abiertu de Monterrey 2014]] al algamar les semifinales del [[Tornéu de Marruecos|2014 Gran Premiu SAR La Princesse Lalla Meryem]], onde perdió en dos sets ante la futura ganadora del títulu, el so compatriota [[María Teresa Torró Flor]]. Sicasí, ella y [[Romina Oprandi]] llograron ganar el dobles en trés sets al ganar a [[Katarzyna Piter]] y [[Maryna Zanevska]] na final. Nel [[Masters de Madrid 2014 (individual femenín)|2014 Mutua Madrid Open]], nel so propiu país, Muguruza perdió en segunda ronda ante la excampeona del [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|US Open]], [[Samantha Stosur]], pero llegó a la final de dobles xunto a Carla Suárez, onde perdieron en dos sets ante les segundes cabeces de serie, les italianes [[Sara Errani]] y [[Roberta Vinci]]. Depués sufrió una derrota en segunda ronda ante [[Francesca Schiavone]] nel [[Masters de Roma 2014 (individual femenín)|2014 Internazionali BNL d'Italia]]. [[Ficheru:Muguruza MA14 (8) (14239532067).jpg|thumb|left|Muguruza nel [[Masters de Madrid 2014]], onde xunto con [[Carla Suárez]] consiguió llegar a la final del cuadru de dobles.]] Nel tornéu de [[Tornéu de Roland Garros 2014|Roland Garros]] venció en segunda ronda al númberu unu del mundu y defensora del títulu [[Serena Williams]] por un claru 6-2 y 6-2<ref>{{cita web |url=http://deportes.elpais.com/deportes/2014/05/28/actualidad/1401279532_091104.html|títulu=Garbiñe dexa estelada a Serena }}</ref> nuna hora y cuatro minutos,<ref>{{cita web |url=http://www.efe.com/efe/noticias/espana/deportes/muguruza-esanicia-serena-williams-numbero-unu-del mundu/1/28/2329956|títulu=Muguruza esanicia a Serena Williams, númberu unu del mundu }}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2014/05/28/tenis/roland_garros/1401280772.html|títulu=Muguruza da'l golpe y esanicia a Serena Williams }}</ref>consiguiendo aportar per primer vegada a la tercer ronda del tornéu parisín. Depués ganó a la francesa [[Pauline Parmentier]] y llegó a cuartos de final pa enfrentase a la rusa y posterior campeona [[María Sharápova]], cola que perdió por 1-6, 7-5 y 6-1. Muguruza tamién algamó les semifinales del dobles con Carla Suárez, onde la pareya perdió en trés sets ante les primeres cabeces de serie y futures campeones [[Peng Shuai]] y [[La so-Wei Hsieh]]. Como resultáu de les sos bones actuaciones nel tornéu, Muguruza llogró xubir considerablemente en dambes clasificaciones, asitiándose la n° 27 n'individuales y la n° 36 del mundu en dobles. Muguruza empezó la so temporada de yerba nel [[Tornéu de 's-Hertogenbosch 2014]], onde algamó los cuartos de final antes de cayer ante la estauxunidense [[Coco Vandeweghe]] en dos sets, en llevando un 5-2 a favor nel primeru. Nel [[Campeonatu de Wimbledon]], Muguruza foi la vigesimoséptima cabeza de serie, pero foi ganada de nuevu por Vandeweghe en primer ronda en trés sets. Nel cuadru de dobles, con Carla Suárez, Muguruza y la so pareya ganaron a [[Ajla Tomljanović]] y [[Christina McHale]]y a [[Monica Niculescu]] y [[Klara Koukalová]] pa llegar a la tercer ronda, na que perdieron en dos sets ante [[Andrea Petkovic]] y [[Madalena Rybarikova]]. Muguruza empezó la temporada de pista dura d'[[América del Norte]] nel [[Tornéu de Stanford 2014]], nel que ganó en trés sets a la sesta cabeza de serie y campeona defensora [[Dominika Cibulkova]] y a la eslovaca [[Daniela Hantuchova]] pa llegar a los cuartos de final, onde perdió en dos sets ante la tercer cabeza de serie, [[Angelique Kerber]]. Xugó'l dobles de nuevu con Suárez, y la pareya ganó a [[Eva Hrdinová]] y [[Andreja Klepac]]; [[Caroline Garcia]] y [[Zhang Shuai]] y les segundes cabeces de serie, [[Anastasia Rodiónova]] y [[Alla Kudryavtseva]] pa llegar a la final, na que ganaron a [[Paula Kania]] y [[Katerina Siniaková]] en trés sets. Na [[Masters de Canadá 2014 (individual femenín)|2014 Rogers Cup]], a la selmana siguiente, Muguruza superó en primer ronda a la canadiense [[Stéphanie Dubois]], procedente de la fase previa, antes de cayer en trés sets ante la cuarta cabeza de serie, la rusa [[María Sharápova]]. En dobles, Muguruza y Carla Suárez algamaron la segunda ronda, na que perdieron ante les segundes cabeces de serie, La so-Wei Hsieh y Peng Shuai. Nel [[Masters de Cincinnati 2014 (individual femenín)|Western & Southern Open]], Muguruza perdió en primer ronda ante la promesa [[Annika Beck]], pero algamó los cuartos de final en dobles, onde ella y [[Carla Suárez]] perdieron frente a [[Kimiko Date-Krumm]] y [[Andrea Hlavackova]] en dos sets. Nel [[Tornéu de New Haven 2014|Connecticut Open 2014]], Muguruza ganó a la italiana [[Sara Errani]] y a la china [[Peng Shuai]] pa llegar a los cuartos de final, onde perdió en trés sets ante la cabeza de serie italiana, [[Camila Giorgi]]. Ella y Suárez tamién perdieron ante [[Marina Erakovic]] y [[Arantxa Parra Santonja]] na primer ronda del dobles. El so siguiente tornéu foi'l [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2014 (individual femenín)|Abiertu d'Estaos Xuníos]], nel que compitió como ventena quinta favorita. Sicasí, foi ganada sorprendentemente en primer ronda ante [[Mirjana Lucic-Baroni]], procedente de la fase previa, en dos sets. Con Carla Suárez llegó a la tercer ronda del dobles, ganando a [[Alizé Cornet]] y [[Kirsten Flipkens]] y dempués a Marina Erakovic y Arantxa Parra Santonja antes de cayer ante les hermanes Williams. [[Ficheru:Garbiñe Muguruza (15338611192).jpg|thumb|derecha|Muguruza mientres un entrenamientu en [[2014]].]] Garbiñe empezó la xira asiática al competir nel [[Premier de Tokiu 2014|Toray Pan Pacific 2014]], onde ganó a [[Anastasia Pavliuchénkova]], a la cuarta cabeza de serie [[Jelena Janković]] y a [[Casey Dellacqua]] nel camín a les semifinales, onde cayó en trés sets ante la segunda cabeza de serie y futura subcampeona, [[Caroline Wozniacki]]. Muguruza tamién llegó a la final de dobles xunto a Carla Suárez, ganando a Pavliuchénkova y [[Lucie Šafářová]], a [[Jarmila Gajdošová]] y [[Arina Rodiónova]] y a [[Raquel Kops-Jones]] y [[Abigail Spears]] nel camín antes de perder ante les cabeces de serie [[Cara Negru]] y [[Sania Mirza]] en dos sets. La so siguiente participación foi na edición inaugural de la Wuhan Open, onde llegó a la tercer ronda d'individuales ganando a María Teresa Torró Flor y a la nᵘ 2 del mundu [[Simona Halep]], y a la segunda ronda de los dobles con Carla Suárez en ganando a Torró Flor y [[Silvia Soler Espinosa]] en primer ronda, pero foi finalmente obligada a retirase del tornéu por cuenta d'una [[gastroenteritis]]. Na siguiente selmana, nel [[Tornéu de Beixín|Abiertu de China]], Muguruza sufrió una derrota en trés sets en primer ronda ante [[Yekaterina Makárova]], pero algamó los cuartos de final del dobles con Carla Suárez. L'últimu tornéu del añu de Muguruza foi'l [[WTA Tournament of Champions]] de [[Sofia]], [[Bulgaria]]. A pesar de quedar invicta na fase de toos contra toos con victories sobre la cabeza de serie [[Yekaterina Makárova]], la tercera preclasificada [[Flavia Pennetta]] y la sesta favorita [[Alizé Cornet]], Muguruza cayó en dos sets ante la futura campeona, Andrea Petkovic nes semifinales, terminando l'añu nel meyor puestu de la so carrera hasta entós, el nᵘ 21 n'individuales y el nᵘ 16 en dobles. El [[17 d'ochobre]] de [[2014]] antes d'acabar la so temporada, escoyó competir con nacionalidá española.<ref>{{cita web |url=http://deportes.elpais.com/deportes/2014/10/17/actualidad/1413540847_456486.html|títulu=Muguruza escueye a España }}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2014/10/17/tenis/1413564190.html|títulu="Decidir por España y hai que respetalo" }}</ref> Esta necesidá vieno determinada pol requisitu esixíu pola Federación Internacional de decidise con anterioridá al 7 de payares per unu de los países pa la [[Fed Cup|Copa Federación]] como pasu previu pa participar nos [[Rio 2016|Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro de 2016]]. === 2015 === El primer eventu del añu de Garbiñe Muguruza diba ser el [[Tornéu de Brisbane 2015|Brisbane International 2015]], pero viose obligada a retirase del eventu por cuenta de una mancadura de todíu. A la selmana siguiente, Muguruza decidió nun defender el so títulu nel [[Tornéu de Hobart]] y compitió nel [[Tornéu de Sydney 2015|Apia International]] de [[Sydney]] sicasí, onde algamó los cuartos de final, ganando a [[Agnieszka Radwańska]] per primer vegada na so carrera nel camín a dicha ronda. Nel [[Abiertu d'Australia 2015 (individual femenín)|Abiertu d'Australia]], avanzó de nuevu a la cuarta ronda per segundu añu consecutivu, con trunfos sobre [[Marina Erakovic]], [[Daniela Hantuchova]] y [[Timea Bacsinszky]] antes de cayer ante la eventual campeona, [[Serena Williams]], que tomó revancha de Roland Garros 2014. [[Ficheru:Muguruza RG15 (24) (19311051291).jpg|thumb|left|Muguruza mientres el [[Tornéu de Roland Garros 2015]].]] Muguruza ganó los sos dos individuales nel so estrenu na [[Fed Cup 2015|Fed Cup]] col [[Equipu de Fed Cup d'España]], ganando a [[Irina-Camelia Begu]] y a la Nᵘ 3 del mundu [[Simona Halep]]. Sicasí, España perdió l'empate 3-2 dempués de que Muguruza y el so compatriota, [[Anabel Medina Garrigues]] perdieren el partíu de dobles decisivu ante [[Monica Niculescu]] y Irina Begu. Nel [[Tornéu de Dubái 2015|Campeonatu de Tenis de Dubái]], Muguruza algamó la so primer semifinal nun tornéu WTA Premier 5 en singles, ganando a la calificada [[Jarmila Gajdošová]], a la docenu cabeza de serie [[Jelena Janković]], a la quinta preclasificada [[Agnieszka Radwańska]] y a la decimotercer semada y compañera de dobles [[Carla Suárez]], antes de cayer ante la séptima favorito y eventual subcampeona, [[Karolina Pliskova]] en trés sets. Tamién llegó a la final de los dobles con Carla Suárez. A la selmana siguiente, Muguruza retirar del so partíu de primer ronda contra Carla Suárez nel [[Tornéu de Doha 2015]], mientres perdía por 6-5 nel primer set. En marzu, Muguruza perdió ante Pliskova na tercer ronda del [[Masters d'Indian Wells 2014 (individual femenín)|BNP Paribas Open]] dempués d'una victoria redonda (doble 6-0) sobre la wild card (comodín) estauxunidense [[Irina Falconi]]. A pesar d'esto, ella llevantóse pa bater la so meyor marca del mundu n'individuales, al ser la Nᵘ&nbsp;19 dempués del eventu. Depués compitió nel [[Masters de Miami 2015 (individual femenín)|Sonny Ericsson Open]] que tantes bones alcordances tráilu. Llegó a la tercer ronda del Abiertu de Miami dempués de ganar a [[Sesil Karatantcheva]], pero perdió ante la oncena cabeza de serie [[Sara Errani]] dempués de ganar el primer set. Muguruza empezó la temporada de tierra batida al llegar a la segunda ronda del [[Tornéu WTA de Stuttgart 2015|Porsche Tennis Grand Prix]], onde cayó en trés sets ante la segunda xugadora del mundu, la rumana [[Simona Halep]]. Ella aceptó una wild-card nel [[Tornéu de Marruecos]], onde llegaba como primer cabeza de serie y máxima favorita al títulu. En ganando en primer ronda a la rusa [[Daria Kasatkina]], tamién un comodín, cayó na segunda ante la francesa [[Kristina Mladenovic]] en dos tie-breaks. Depués xugó'l tornéu de la so casa, el [[Masters de Madrid 2015 (individual femenín)|Mutua Madrid Open]]. Barrió en primer ronda al so compatriota Tita Torró por un doble 6-1, anque como l'añu anterior, nun pudo pasar de la segunda ronda del únicu tornéu español en perdiendo ante la rusa [[Svetlana Kuznetsova]] por 3-6, 7-5 y 5-7. Nel cuadru de dobles de nuevu con Carla Suárez (onde defendíen la final), ganaron en segunda ronda a [[Anna-Lena Grönefeld]] y [[Aleksandra Panova]] por un doble 6-2. Yá en cuartos de final vencieron a la pareya formada pola española [[Lara Arruabarrena]] y la rumana [[Irina-Camelia Begu]] por un doble 6-2. En semifinales vencieron nun gran partíu a [[Kristina Mladenovic]] y [[Karolina Pliskova]] por 6-1, 3-6 y 10-7, volviendo asina a la final de dobles del únicu tornéu español, como l'añu pasáu. Na final de nuevu quedar a les puertes del títulu en cayendo ante la pareya formada por [[Casey Dellacqua]] y [[Yaroslava Shvédova]] por parciales de 6-3, 6-7(4) y 10-5 tres más de dos hores. Dos díes depués, Garbiñe baxóse tantu del cuadru d'individuales como del de dobles del tornéu de [[Masters de Roma 2015 (individual femenín)|Roma]] por cuenta de unos problemes físicos na so zanca esquierda. El 9 de xunetu, llegó a la final de [[Campeonatu de Wimbledon 2015 (individual femenín)|Wimbledon]] ganando en semifinales a Agnieszka Radwańska, cabeza de serie Nᵘ&nbsp;13. Primeramente, Garbiñe ganó a [[Varvara Lepchenko]], [[Mirjana Lucic]], [[Angelique Kerber]], cabeza de serie Nᵘ&nbsp;10, [[Caroline Wozniacki]], cabeza de serie Nᵘ&nbsp;5 y [[Timea Bacsinszky]], cabeza de serie Nᵘ 15. Na final, enfrentar al númberu 1 mundial, [[Serena Williams]], contra quien, a pesar de ponese per delantre nel primer set y remontar nel segundu set un 5-1 adversu hasta 5-4, perdió la final con un resultáu de 6-4, 6-4.<ref>{{cita web |url=http://tenis.as.com/tenis/2015/07/11/wimbledon/1436604775_427804.html|títulu=Serena acaba col suañu de Muguruza en Wimbledon}}</ref> === 2016 === [[Ficheru:Garbiñe Muguruza Roland Garros 2016.jpg|thumb|Muguruza col troféu de Roland Garros 2016.]] [[Ficheru:Muguruza US16 (6) (29827653006).jpg|thumb|Garbiñe Muguruza nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2016|US Open de 2016]].]] Nel [[Abiertu d'Australia]], Garbiñe ganó a [[Anett Kontaveit]] en primer ronda por 6-4, 6-0 y a la belxicana [[Kirsten Flipkens]] en segunda ronda por 6-4, 6-2. Finalmente, perdió en tercera ronda ante la checa [[Barbora Strycova]] por 3-6, 2-6. El 4 de xunu, la tenista española llogró la victoria na final de [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] en batiendo a [[Serena Williams]] na final del tornéu con un 7-5 y 6-4, siendo asina la primer española en llogralo en 18 años, desque lo fixera [[Arantxa Sánchez Vicario]].<ref>{{cita web |url=http://deportes.elpais.com/deportes/2016/06/04/actualidad/1465043634_064694.html|títulu=Garbiñe Muguruza desbanca a Serena Williams y conquista el so primer gran títulu en Roland Garros}}</ref> En [[Wimbledon]] Muguruza cai en segunda ronda frente a [[Jana Cepelova]] por 2-6, 3-6. Nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu de los Estaos Xuníos]], la española cai en segunda ronda frente a [[Anastasija Sevastova]] por 5-7, 4-6. === 2017 === La temporada de Muguruza empezó nel [[Tornéu de Brisbane 2017|Tornéu de Brisbane]], siendo la cabeza de serie número 4. Avanzó hasta les semifinales d'aquel campeonatu dempués de vencer en trés sets a [[Samantha Stosur]] y a [[Daria Kasátkina]] en primer y segunda ronda, respeutivamente, y en dos sets a [[Svetlana Kuznetsova]] en cuartos de final. Nel so postreru partíu en [[Brisbane]], en semifinales, retirar nel primer set ante [[Alizé Cornet]] por causa de una mancadura. Nel [[Abiertu d'Australia 2017|Abiertu d'Australia]], Garbiñe superó a [[Marina Erakovic]], [[Samantha Crawford]], [[Anastasija Sevastova]] y [[Sorana Cîrstea]] nel camín que lu condució per vegada primera a los cuartos de final del [[Abiertu d'Australia|tornéu australianu]], foi entós cuando perdió por dos sets ante [[Coco Vandeweghe]]. Tratando de priorizar [[Campeonatu de Wimbledon 2017|Wimbledon]], Muguruza echó andar la so temporada sobre yerba en [[Tornéu de Birmingham 2017|Birmingham]] onde batió a [[Yelizaveta Kulichkova]], [[Alison Riske]] y [[Coco Vandeweghe]] antes de perder en semifinales frente a [[Ashleigh Barty]], tenista que, a lo postrero, foi subcampeona del certame. Nel so segundu tornéu preparatorio n'[[Tornéu de Eastbourne 2017|Eastbourne]] cayó a les primeres de cambiu a manes de [[Barbora Strýcová]]. Como 14ª cabeza de serie, Garbiñe llegó a [[Campeonatu de Wimbledon 2017|Wimbledon]]. Venció ante [[Yekaterina Aleksándrova]], [[Yanina Wickmayer]] y [[Sorana Cîrstea]] en dos sets. En cuarta ronda viose les cares ante la subcampeona de la [[Campeonatu de Wimbledon 2016|edición pasada]], [[Angelique Kerber]] xugadora a la que Muguruza ganó en trés sets. Nin la séptima cabeza de serie, [[Svetlana Kuznetsova]], nin la 87ª nel ranking [[WTA]], [[Magdaléna Rybáriková]], torgaron que Garbiñe apostara la so segunda final en [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]] en trés años. El cinco vegaes ganadora de tornéu [[Venus Williams]] venció al xuegu de Garbiñe en dos sets (7-5, 6-0). Tres Wimbledon, llega la xira americana onde Garbiñe xuega a un pergrande nivel. Consigue faer semifinales en Stanford cayendo ante [[Madison Keys]], cuartos en Toronto onde ye batida por [[Elina Svitolina]] y gana nun partidazu na final del [[Masters de Cincinnati 2017]] a [[Simona Halep]], que se xugaba'l númberu 1 del ranking [[WTA]], ganando nes semifinales al númberu 1, [[Karolina Pliskova]], y na final, a la finalista de Roland Garros por 6-1, 6-0. En coronándose nel [[Western & Southern Open]], supera nel ranking a Elina Svitolina y algama el númberu 3 tres [[Karolína Plíšková|Pliskova]] y [[Simona Halep|Halep]]. Nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2017]], magar perder en cuarta ronda con [[Petra Kvitova]] por 7-6 y 6-4, llogra atropar 6.030 puntos asegurándose'l primer puestu del [[ranking WTA]], al qu'apuerta'l llunes 11 de setiembre simultáneamente xunto a [[Rafael Nadal]] nel [[ranking ATP]]. Un finxu históricu pal deporte español que namái tenistes d'Estaos Xuníos y Alemaña consiguir antes. Garbiñe convertir nel quintu tenista español en liderar los rankings y la segunda muyer detrás d'[[Arantxa Sánchez Vicario]], que xubió lo más alto del circuitu per primer vegada'l 6 de febreru de 1995. == Torneos de Grand Slam == === Individual === ==== Campeona (2) ==== {| |- |width="50"|'''Añu |width="175"|'''Campeonatu |width="175"|'''Oponente na final |width="130"|'''Resultáu |- bgcolor="#EBC2AF" |[[2016]] ||'''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' ||{{bandera|USA}} [[Serena Williams]] || 7-5, 6-4 |- bgcolor="#CCFFCC" |[[2017]] ||'''{{bandera|GBR}} [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]]''' ||{{bandera|USA}} [[Venus Williams]] || 7-5, 6-0 |} ==== Finalista (1) ==== {| |- |width="50"|'''Añu |width="175"|'''Campeonatu |width="175"|'''Oponente na final |width="130"|'''Resultáu |- bgcolor="#CCFFCC" |[[2015]] ||'''{{bandera|GBR}} [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]]''' ||{{bandera|USA}} [[Serena Williams]] || 4-6, 4-6 |} == Títulos WTA (10; 5+5) == === Individuales (5) === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Lleenda''' |- bgcolor="#FFFF99" | Grand Slam (2) |- bgcolor="gold" | Xuegos Olímpicos (0) |- bgcolor="#FF6666" | WTA Tour Championships (0) |- bgcolor="#0099CC" | Premier Mandatory (1) |- bgcolor="#c0d077" | Premier 5 (1) |- bgcolor="#BF94e4" | Premier (0) |- bgcolor="#50C878" | International (1) |} {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" ! Nᵘ ! Fecha !Tornéu !Superficie !Oponente na final ! Resultáu |- bgcolor="#50C878" | 1. | [[11 de xineru]] de [[2014]] | {{bandera|AUS}} [[Tornéu de Hobart|Hobart]] | Dura | {{bandera|CZE}} [[Klára Zakopalová]] | 6-4, 6-0 |- bgcolor="#0099CC" | 2. | [[11 d'ochobre]] de [[2015]] | {{bandera|CHN}} [[Tornéu de Beixín 2015|Beixín]] | Dura | {{bandera|SUI}} [[Timea Bacsinszky]] | 7-5, 6-4 |- bgcolor="#FFFF99" | 3. | [[4 de xunu]] de [[2016]] | '''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros 2016|Roland Garros]] | Tierra batida | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 7-5, 6-4 |- bgcolor="#FFFF99" | 4. | [[15 de xunetu]] de [[2017]] | '''{{bandera|GBR}} [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]] | Yerba | {{bandera|USA}} [[Venus Williams]] | 7-5, 6-0 |- bgcolor="#c0d077" | 5. | [[20 d'agostu]] de [[2017]] | {{bandera|USA}} [[Masters de Cincinnati 2017|Cincinnati]] | Dura | {{bandera|ROU}} [[Simona Halep]] | 6-1, 6-0 |} ==== Finalista (4) ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" ! Nᵘ ! Fecha !Tornéu !Superficie !Oponente na final ! Resultáu |- bgcolor="50C878" | 1. | [[1 de marzu]] de [[2014]] | {{bandera|BRA}} [[Tornéu de Florianópolis|Florianópolis]] | Dura | {{bandera|CZE}} [[Klára Zakopalová]] | 6-4, 5-7, 0-6 |- bgcolor="FFFF99" | 2. | [[11 de xunetu]] de [[2015]] | '''{{bandera|GBR}} [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]] | Yerba | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 4-6, 4-6 |- bgcolor="#c0d077" | 3. | [[3 d'ochobre]] de [[2015]] | {{bandera|CHN}} [[Premier de Wuhan 2015|Wuhan]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Venus Williams]] | 3-6, 0-3, ret. |- bgcolor="#c0d077" | 4. | [[18 de febreru]] de [[2018]] | {{bandera|QAT}} [[Tornéu de Qatar 2018|Doha]] | Dura | {{bandera|CZE}} [[Petra Kvitová]] | 6-3, 3-6, 4-6 |} === Dobles (5) === {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Lleenda''' |- bgcolor="#FFFF99" | Grand Slam (0) |- bgcolor="gold" | Xuegos Olímpicos (0) |- bgcolor="#FF6666" | WTA Tour Championships (0) |- bgcolor="#0099CC" | Premier Mandatory (0) |- bgcolor="#c0d077" | Premier 5 (0) |- bgcolor="#BF94e4" | Premier (3) |- bgcolor="#50C878" | International (2) |} {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" ! Nᵘ ! Fecha !Tornéu !Superficie !Pareya !Oponentes na final ! Resultáu |- bgcolor="#50C878" | 1. | [[12 de xineru]] de [[2013]] | {{bandera|AUS}} [[Tornéu de Hobart|Hobart]] | Dura | {{bandera|ESP}} [[María Teresa Torró]] | {{bandera|HUN}} [[Tímea Babos]]<br />{{bandera|LUX}} [[Mandy Minella]] | 6-3, 7-6(5) |- bgcolor="#50C878" | 2. | [[27 d'abril]] de [[2014]] | {{bandera|MAR}} [[Tornéu de Marruecos 2014|Marrakech]] | Tierra batida | {{bandera|SUI}} [[Romina Oprandi]] | {{bandera|POL}} [[Katarzyna Piter]]<br />{{bandera|UKR}} [[Maryna Zanevska]] | 4-6, 6-2, [11-9] |- bgcolor="#BF94e4" | 3. | [[3 d'agostu]] de [[2014]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Stanford 2014|Stanford]] | Dura | {{bandera|ESP}} [[Carla Suárez]] | {{bandera|POL}} [[Paula Kania]]<br />{{bandera|CZE}} [[Kateřina Siniaková]] | 6-2, 4-6, [10-5] |- bgcolor="#BF94e4" | 4. | [[21 de xunu]] de [[2015]] | {{bandera|GBR}} [[Tornéu de Birmingham 2015|Birmingham]] | Yerba | {{bandera|ESP}} [[Carla Suárez]] | {{bandera|CZE}} [[Andrea Hlaváčková]]<br />{{bandera|CZE}} [[Lucie Hradecká]] | 6-4, 6-4 |- bgcolor=#BF94e4 | 5. | [[26 de setiembre]] de [[2015]] | {{bandera|JPN}} [[Premier de Tokiu 2015|Tokiu (Pacíficu)]] | Dura | {{bandera|ESP}} [[Carla Suárez]] | {{bandera|TPE}} [[Hao-Ching Chan]]<br />{{bandera|TPE}} [[Yung-Jan Chan]] | 7-5, 6-1 |} ==== Finalista (5) ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" ! Nᵘ ! Fecha !Tornéu !Superficie !Pareya !Oponentes na final ! Resultáu |- bgcolor="#0099CC" | 1. | [[10 de mayu]] de [[2014]] | {{bandera|ESP}} [[Masters de Madrid 2014|Madrid]] | Tierra batida | {{bandera|ESP}} [[Carla Suárez]] | {{bandera|ITA}} [[Sara Errani]]<br />{{bandera|ITA}} [[Roberta Vinci]] | 4-6, 3-6 |- bgcolor=#BF94e4 | 2. | [[21 de setiembre]] de [[2014]] | {{bandera|JPN}} [[Premier de Tokiu 2014|Tokiu (Pacíficu)]] | Dura | {{bandera|ESP}} [[Carla Suárez]] | {{bandera|ZIM}} [[Cara Black]]<br />{{bandera|IND}} [[Sania Mirza]] | 2-6, 5-7 |- bgcolor="#c0d077" | 3. | [[21 de febreru]] de [[2015]] | {{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} [[Tornéu de Dubái 2015|Dubái]] | Dura | {{bandera|ESP}} [[Carla Suárez]] | {{bandera|HUN}} [[Tímea Babos]]<br />{{bandera|FRA}} [[Kristina Mladenovic]] | 3-6, 2-6 |- bgcolor="#0099CC" | 4. | [[9 de mayu]] de [[2015]] | {{bandera|ESP}} [[Masters de Madrid 2015|Madrid]] | Tierra batida | {{bandera|ESP}} [[Carla Suárez]] | {{bandera|AUS}} [[Casey Dellacqua]]<br />{{bandera|KAZ}} [[Yaroslava Shvédova]] | 3-6, 7-6(4), [5-10] |-bgcolor=#FF6666 | 5. | [[1 de payares]] de [[2015]] | '''{{bandera|SIN}} [[WTA Finals 2015|Tour Championships]] | Dura (i) | {{bandera|ESP}} [[Carla Suárez]] | {{bandera|SUI}} [[Martina Hingis]]<br />{{bandera|IND}} [[Sania Mirza]] | 0-6, 3-6 |} == Clasificación histórica == {| bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor="#efefef" ! Tornéu !! [[2012]] !! [[2013]] !! [[2014]] !! [[2015]] !! [[2016]] !! [[2017]] !! G-P !! Títulos |- | colspan="9" | '''Torneos Grand Slam''' |- |style="background:#EFEFEF;"|'''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia|Australian Open]] |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|4R |align="center" style="background:#afeeee;"|4R |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:#ffebcd;"|CF |align="center"|13-5 |align="center"|'''0''' |- |style="background:#EFEFEF;"|'''{{bandera|FRA}} [[Abiertu de Francia|Roland Garros]] |align="center" style="background:#F0F8FF;"|C3 |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#ffebcd;"|CF |align="center" style="background:#ffebcd;"|CF |align="center" style="background:#00ff00;"|'''G''' |align="center" style="background:#afeeee;"|4R |align="center"|19-4 |align="center"|'''1''' |- |style="background:#EFEFEF;"|'''{{bandera|GBR}} [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]] |align="center" style="background:#F0F8FF;"|C2 |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:thistle;"|F |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#00ff00;"|'''G''' |align="center"|15-4 |align="center"|'''1''' |- |style="background:#EFEFEF;"|'''{{bandera|USA}} [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|US Open]] |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|4R |align="center"|5-5 |align="center"|'''0''' |- | colspan="9" | '''Xuegos Olímpicos''' |- |style="background:#EFEFEF;"|'''[[Ficheru:Olympic rings.svg|30px]] [[Xuegos Olímpicos]]''' |align="center"|A |align="center" colspan="3" style="color:#cccccc;"| Non Celebráu |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" colspan="1" style="color:#cccccc;"| NC |align="center"|2-1 |align="center"|'''0''' |- | colspan="9" | '''Torneos Finales d'Añu''' |- |style="background:#EFEFEF;"|[[WTA Finals]] |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center" style="background:yellow;"|SF |align="center" style="background:#afeeee;"|RR |align="center" style="background:#afeeee;"|RR |align="center"|5-5 |align="center"|'''0''' |- |style="background:#EFEFEF;"|[[WTA Elite Trophy]] |align="center"|A |align="center"|A |align="center" style="background:yellow;"|SF |align="center"|A |align="center"|A |align="center"| |align="center"|3-1 |align="center"|'''0''' |- | colspan="9" | '''Torneos WTA Premier Mandatory''' |- |style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee;"|4R |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#ffebcd;"|CF |align="center"|7-5 |align="center"|'''0''' |- |style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|USA}} [[Masters de Miami|Miami]] |align="center" style="background:#afeeee;"|4R |align="center" style="background:#afeeee;"|4R |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:#afeeee;"|4R |align="center" style="background:#afeeee;"|4R |align="center"|11-6 |align="center"|'''0''' |- |style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|ESP}} [[Masters de Madrid|Madrid]] |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:#F0F8FF;"|C2 |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center"|3-5 |align="center"|'''0''' |- |style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|CHN}} [[Tornéu de Beixín|Beixín]] |align="center" style="background:#F0F8FF;"|C1 |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:Lime;"|'''G |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center"|8-3 |align="center"|'''1''' |- | colspan="9" | '''WTA Premier 5''' |- |style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} [[Tornéu de Dubái|Dubái]] / {{bandera|Qatar}} [[Tornéu de Qatar|Doha]]<ref group="n" name="N00"> El primer eventu Premier 5 del añu foise turnando ente Dubái y Doha dende 2009. Dubái tuvo clasificáu como Premier 5 de 2009 a 2011 y depués tar Doha de 2012 a 2014. Dende 2015 dambos torneos empezaron alternar dicha categoría añalmente, intercambiando ente Premier 5 y Premier, empezando por Dubái esi añu.</ref> |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center" style="background:yellow;"|SF |align="center" style="background:#ffebcd;"|CF |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center"|6-3 |align="center"|'''0''' |- |style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|ITA}} [[Masters de Roma|Roma]] |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center"|A |align="center" style="background:yellow;"|SF |align="center" style="background:yellow;"|SF |align="center"|8-4 |align="center"|'''0''' |- |style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|CAN}} [[Masters de Canadá|Canadá]] |align="center"|A |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center"|A |align="center" style="background:#ffebcd;"|CF |align="center"|3-3 |align="center"|'''0''' |- |style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|USA}} [[Masters de Cincinnati|Cincinnati]] |align="center" style="background:#F0F8FF;"|C1 |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:yellow;"|SF |align="center" style="background:#00ff00;"|'''G''' |align="center"|8-3 |align="center"|'''0''' |- |style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|CHN}} [[Premier de Wuhan|Wuhan]] / {{bandera|Xapón}}[[Premier de Tokiu|Tokiu]] |align="center" style="background:#F0F8FF;"|C2 |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:thistle;"|F |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#ffebcd;"|CF |align="center"|8-4 |align="center"|'''0''' |- | colspan="9" | '''WTA Premier''' |- |align=left style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|Australia}} [[Tornéu de Brisbane|Brisbane]] |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:yellow;"|SF |align="center"|4-2 |align="center"|'''0''' |- |align=left style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|Australia}} [[Tornéu de Sydney|Sydney]] |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center" style="background:#ffebcd;"|CF |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|2-1 |align="center"|'''0''' |- |align=left style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|Bélxica}} [[Tornéu d'Amberes|Amberes]] |align="center" colspan="3" style="color:#cccccc;"| Non Celebráu |align="center"|A |align="center" colspan="2" style="color:#cccccc;"| Non Cele |align="center"|3-1 |align="center"|'''0''' |- |align=left style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|Rusia}} [[Tornéu WTA de San Petersburgu|San Petersburgu]] |align="center" colspan="4" style="color:#cccccc;"| Non Celebráu |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|0-0 |align="center"|'''0''' |- |align=left style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} [[Tornéu de Dubái|Dubái]] / {{bandera|QAT}} [[Tornéu de Doha|Doha]] |align="center"|A |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center"|3-4 |align="center"|'''0''' |- |align=left style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Tornéu de Charleston|Charleston]] |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|0-0 |align="center"|'''0''' |- |align=left style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|Alemaña}} [[Tornéu WTA de Stuttgart|Stuttgart]] |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#ffebcd;;"|CF |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center"|3-3 |align="center"|'''0''' |- |align=left style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|Reinu Xuníu}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center"|A |align="center" style="background:yellow;"|SF |align="center"|3-2 |align="center"|'''0''' |- |align=left style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|Reinu Xuníu}} [[Tornéu de Eastbourne|Eastbourne]] |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center"|1-2 |align="center"|'''0''' |- |align=left style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Tornéu de Stanford|Stanford]] |align="center"|A |align="center"|A |align="center" style="background:#ffebcd;"|CF |align="center"|A |align="center"|A |align="center" style="background:yellow;"|SF |align="center"|4-3 |align="center"|'''0''' |- |align=left style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|Xapón}} [[Premier de Tokiu|Tokiu]] |align="center"|A |align="center"|A |align="center" style="background:yellow;"|SF |align="center" style="background:#ffebcd;"|CF |align="center" style="background:#ffebcd;"|CF |align="center" style="background:yellow;"|SF |align="center"|9-4 |align="center"|'''0''' |- |align=left style="background:#EFEFEF;"|{{bandera|Rusia}} [[Tornéu de Moscú|Moscú]] |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|0-0 |align="center"|'''0''' |- | colspan="9" | '''Estadístiques''' |-bgcolor=#EFEFEF |style="background:#EFEFEF;"|Torneos Xugaos |align="center"|9 |align="center"|11 |align="center"|23 |align="center"|13 |align="center"|17 |align="center"|20 !align="center" colspan=2|91 |-bgcolor=#EFEFEF |style="background:#EFEFEF;"|'''Finales alcanzaes''' !0 !0 !2 !3 !1 !2 !align="center" colspan=2|8 |-bgcolor=#EFEFEF !style=text-align:left|'''Torneos Ganaos''' !0 !0 !1 !1 !1 !2 !align="center" colspan=2|5 |-bgcolor=#CCCCFF |style="background:#CCCCFF;"|Dura Ganaos-Perdíos |align="center"|21-14 |align="center"|13-8 |align="center"|32-15 |align="center"|27-12 |align="center"|14-13 |align="center"|30-14 !align="center" colspan=2|131–70 |-bgcolor=#EBC2AF |style="background:#EBC2AF;"|Tierra Batida Ganaos-Perdíos |align="center"|3-3 |align="center"|2-4 |align="center"|9-4 |align="center"|7-4 |align="center"|12-4 |align="center"|6-4 !align="center" colspan=2|39–22 |-bgcolor=#CCFFCC |style="background:#CCFFCC;"|Yerba Ganaos-Perdíos |align="center"|0-1 |align="center"|4-2 |align="center"|2-2 |align="center"|7-3 |align="center"|1-2 |align="center"|10-2 !align="center" colspan=2|24–13 |-bgcolor=#EFEFEF |style="background:#EFEFEF;"|'''Ganaos-Perdíos''' !36-25 !26-15 !41-21 !42-19 !33-19 !47-21 !align="center" colspan=2|177–99 |-bgcolor=#EFEFEF |style="background:#EFEFEF;"|'''Ranking''' |align="center"|104 |align="center"|64 |align="center"|20 |align="center" bgcolor=99ccff|'''3''' |align="center" bgcolor=eee8AA|'''7''' |align="center" bgcolor=thistle|'''2''' !align="center" colspan=2|N/A |- ;Notes {{llistaref|group=n}} == Títulos ITF == === Individuales: 13 (7-6) === {|class=wikitable style=font-size:85% |-bgcolor=#F88379 |tornéu $100&nbsp;000 |-bgcolor=#F7e98e |tornéu $75&nbsp;000 |-bgcolor=#ADDFAD |tornéu $50&nbsp;000 |-bgcolor=lightblue |tornéu $25&nbsp;000 |-bgcolor=#f0f8ff |tornéu $10&nbsp;000 |} {|class="sortable wikitable" style=font-size:97% !Posición !Nᵘ !width=120|Fecha !width=220|Tornéu !Superficie !width=200|Oponente !width=150|Resultáu |-bgcolor=#f0f8ff |bgcolor=FFA07A|Finalista |1. |17 de mayu de 2009 |{{Bandera|TUR}} [[Antalya]], Turquía |Tierra |{{Bandera|GBR}} [[Amanda Carreras]] |5-7, 5-7 |-bgcolor=#f0f8ff |bgcolor=98FB98|Ganadora |2. |20 d'avientu de 2009 |{{Bandera|ESP}} [[Vinaròs]], España |Tierra |{{Bandera|BIH}} [[Ema Burgić]] |6-2, 3-0, ret. |-bgcolor=#f0f8ff |bgcolor=FFA07A|Finalista |3. |7 de febreru de 2010 |{{Bandera|ESP}} [[Mallorca]], España |Tierra |{{Bandera|RUS}} [[Viktoria Kamenskaya]] |6-7(4), 6-3, 2-6 |-bgcolor=#f0f8ff |bgcolor=98FB98|Ganadora |4. |14 de febreru de 2010 |{{Bandera|ESP}} [[Mallorca]], España |Tierra |{{Bandera|POL}} [[Katarzyna Kawa]] |3-6, 6-2, 6-0 |-bgcolor=#f0f8ff |bgcolor=FFA07A|Finalista |5. |27 de marzu de 2011 |{{Bandera|TUR}} [[Antalya]], Turquía |Tierra |{{Bandera|HUN}} [[Réka-Luca Jani]] |2-6, 1-6 |-bgcolor=#f0f8ff |bgcolor=98FB98|Ganadora |6. |24 d'abril de 2011 |{{Bandera|ESP}} [[Torrent (Valencia)|Torrent]], España |Tierra |{{Bandera|VEN}} [[Marina Giral Lores]] |6-1, 6-3 |-bgcolor=#f0f8ff |bgcolor=98FB98|Ganadora |7. |19 de xunu de 2011 |{{Bandera|POR}} [[Montemor-o-Novo]], Portugal |Tierra |{{Bandera|VEN}} [[Andrea Gamiz]] |6-4, 6-4 |-bgcolor=#f0f8ff |bgcolor=FFA07A|Finalista |8. |25 de xunu de 2011 |{{Bandera|POR}} [[Alcobaca]], Portugal |Tierra |{{Bandera|FRA}} [[Victoria Larrière]] |3-6, 6-3, 3-6 |-bgcolor=lightblue |bgcolor=98FB98|Ganadora |9. |17 de xunetu de 2011 |{{Bandera|ESP}} [[Cáceres]], España |Dura |{{Bandera|TUR}} [[Çağla Büyükakçay]] |6-4, 6-3 |-bgcolor=#ADDFAD |bgcolor=FFA07A|Finalista |10. |18 de setiembre de 2011 |{{Bandera|ITA}} [[Mestre]], Italia |Tierra |{{Bandera|GER}} [[Mona Barthel]] |5-7, 2-6 |-bgcolor=lightblue |bgcolor=98FB98|Ganadora |11. |13 de payares de 2011 |{{Bandera|ESP}} [[Benicarló]], España |Tierra |{{Bandera|BUL}} [[Elitsa Kostova]] |7-6(3), 6-7(4), 6-3 |-bgcolor=lightblue |bgcolor=98FB98|Ganadora |12. |18 de marzu de 2012 |{{Bandera|USA}} [[Clearwater, Florida]], EEXX |Dura |{{Bandera|USA}} [[Grace Min]] |6-0, 6-1 |-bgcolor=#F88379 |bgcolor=FFA07A|Finalista |13. |22 de xunetu de 2012 |{{Bandera|RUM}} [[Bucarest]], Rumanía |Tierra |{{Bandera|ESP}} [[María Teresa Torró]] |3-6, 6-4, 4-6 |} === Finales en Dobles (2) === {|class=wikitable style=font-size:85% |-bgcolor=#F88379 |tornéu $100&nbsp;000 |-bgcolor=#F7e98e |tornéu $75&nbsp;000 |-bgcolor=#ADDFAD |tornéu $50&nbsp;000 |-bgcolor=lightblue |tornéu $25&nbsp;000 |-bgcolor=#f0f8ff |tornéu $10&nbsp;000 |} {|class="sortable wikitable" style=font-size:97% !Posición !Nᵘ !width=100|Fecha !width=240|Tornéu !Superficie !width=200|Pareya !width=200|Oponente !width=150|Resultáu |-bgcolor=#f0f8ff |bgcolor=FFA07A|Finalista |1. |20 de setiembre de 2009 |{{Bandera|ESP}} [[Lleida]], España |Tierra |{{Bandera|MEX}} [[Ximena Formosu]] |{{Bandera|GEO}} [[Sofia Kvatsabaia]] <br /> {{Bandera|RUS}} [[Avgusta Tsybysheva]] |3-6, 2-6 |-bgcolor=#f0f8ff |bgcolor=98FB98|Ganadora |2. |11 d'ochobre de 2009 |{{Bandera|ESP}} [[Les Franqueses del Vallès]], España |Tierra |{{Bandera|MEX}} [[Ximena Formosu]] |{{Bandera|ISR}} [[Efrat Mishor]] <br /> {{Bandera|GER}} [[Anna Zaja]] |6-2, 6-2 |} == Estadístiques ante otros xugadores == === De frente contra otros xugadores === El récor de victories y derrotes de Muguruza contra ciertu xugadores que fueron clasificaes nel Top 10 o superior en dalgún momentu ye'l siguiente: {|class="sortable wikitable" style=text-align:center;font-size:80% |width=180 bgcolor=ffffcc|'''Xugadora |width=80 bgcolor=ffffcc|'''Meyor Ranking |width=80 bgcolor=ffffcc|'''Récor |width=60 bgcolor=ffffcc|'''Ganaos% |width=80 bgcolor=CCCCFF|'''[[Dura]] |width=80 bgcolor=EBC2AF|'''[[Tierra batida|Magre]] |width=80 bgcolor=CCFFCC|'''[[Yerba]] |width=340 bgcolor=ffffcc|'''Postreru partíu |-bgcolor=DFCCEF |- |align=left|{{bandera|ITA}} [[Flavia Pennetta]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/6578|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Flavia Pennetta|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=18 de febreru de 2015}}</ref> |bgcolor=eee8AA|6 |3–0 |bgcolor=lime|100% |2–0 |1–0 |0–0 |bgcolor=ccffcc align=left|Victoria (6–3, 6–4) nel '''[[Tornéu de Roland Garros 2015]] |- |align=left|{{bandera|SVK}} [[Dominika Cibulková]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/12135/player2/15292|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Dominikma Cibulkova|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=18 de febreru de 2015}}</ref> |bgcolor=eee8AA|10 |3–0 |bgcolor=lime|100% |2–0 |0–0 |1–0 |bgcolor=ccffcc align=left|Victoria (6–7, 6–3, 7–5) nel '''[[Masters de Miami 2016]] |- |align=left|{{bandera|SVK}} [[Daniela Hantuchová]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/3589/player2/15292|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Daniela Hantuchova|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=18 de febreru de 2015}}</ref> |bgcolor=eee8AA|5 |2–0 |bgcolor=lime|100% |2–0 |0–0 |0–0 |bgcolor=ccffcc align=left|Victoria (6–1, 1–6, 6–0) nel '''[[Abiertu d'Australia 2015]] |- |align=left|{{bandera|RUS}} [[Vera Zvonariova]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/9376/player2/15292|títulu=WTA Vera Zvonareva vs. Garbine Muguruza|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=30 de xunetu de 2014}}</ref> |bgcolor=thistle|2 |1–0 |bgcolor=lime|100% |1–0 |0–0 |0–0 |bgcolor=ccffcc align=left|Victoria (6–4, 6–3) nel '''[[Masters de Miami 2012]] |- |align=left|{{bandera|SRB}} [[Ana Ivanović]]<ref>{{cita web|url=http://www.es.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/10999|títulu=WTA Ana Ivanović vs. Garbine Muguruza|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=30 de xunetu de 2014|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151004130205/http://www.es.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/10999|fechaarchivu=2015-10-04}}</ref> |bgcolor=lime|'''1''' |1–0 |bgcolor=lime|100% |1–0 |0–0 |0–0 |bgcolor=ccffcc align=left|Victoria (4-6, 6–1, 6–0) nel '''[[Premier de Wuhan 2015]] |- |align=left|{{bandera|ITA}} [[Roberta Vinci]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/8754|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Roberta Vinci|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=30 de xunetu de 2014}}</ref> |bgcolor=eee8AA|8 |1–0 |bgcolor=lime|100% |0–0 |1–0 |0–0 |bgcolor=ccffcc align=left|Victoria (6–2, 6–2) nel '''[[Fed Cup 2016]] |- |align=left|{{bandera|RUS}} [[Svetlana Kuznetsova]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/4467|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Svetlana Kuznetsova|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=30 de xunetu de 2014}}</ref> |bgcolor=thistle|2 |5–1 |bgcolor=98fb98|83% |3–0 |1–1 |1–0 |bgcolor=ccffcc align=left|Victoria (6–3, 6–4) nel '''[[Masters de Cincinnati 2017]] |- |align=left|{{bandera|SUI}} [[Timea Bacsinszky]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/10874|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Timea Bacsinszky|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=18 de febreru de 2015}}</ref> |bgcolor=eee8AA|10 |4–1 |bgcolor=#98fb98|80% |2–0 |2–1 |0–0 |bgcolor=ebc2af align=left|Gana (1–6, 3–6) nel '''[[Masters de Madrid 2017]] |- |align=left|{{bandera|ROU}} [[Simona Halep]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/13516|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Simona Halep|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=8 de febreru de 2015}}</ref> |bgcolor=thistle|2 |3–1 |bgcolor=#98fb98|75% |3–0 |0–1 |0–0 |bgcolor=ccffcc align=left|Victoria (6–1, 6–0) nel '''[[Masters de Cincinnati 2017]] |- |align=left|{{bandera|AUS}} [[Samantha Stosur]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/7941/player2/15292|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Samantha Stosur|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=18 de febreru de 2015}}</ref> |bgcolor=eee8AA|4 |2–1 |bgcolor=98fb98|67% |1–0 |1–1 |0–0 |bgcolor=ccffcc align=left|Victoria (7–5, 6-7<sup>2-7</sup>, 7–5) nel '''[[Tornéu de Brisbane 2017]] |- |align=left|{{bandera|ITA}} [[Francesca Schiavone]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/7820/player2/15292|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Francesca Schiavone|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=18 de febreru de 2015}}</ref> |bgcolor=eee8AA|4 |2–1 |bgcolor=98fb98|66% |0–0 |2–1 |0–0 |bgcolor=ccffcc align=left|Victoria (6–2, 6–4) nel '''[[Tornéu de Roland Garros 2017]] |- |align=left|{{bandera|SRB}} [[Jelena Janković]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/3932|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Jelena Janković|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=23 de setiembre de 2014}}</ref> |bgcolor=lime|'''1''' |3–2 |bgcolor=#98fb98|60% |3–1 |0–1 |0–0 |bgcolor=ebc2af align=left|Gana (4–6, 6–7<sup>2–7</sup>) nel '''[[Premier de Wuhan 2016]] |- |align=left|{{bandera|RUS}} [[Ekaterina Makarova]]<ref name="wtatennis_1">{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/10895|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Ekaterina Makarova|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=18 de febreru de 2015}}</ref> |bgcolor=eee8AA|9 |3–2 |bgcolor=98fb98|60% |2–1 |1–0 |0–1 |bgcolor=ccffcc align=left|Victoria (7–6<sup>(7–5)</sup>, 1–6, 6–0) nel '''[[Masters de Roma 2016]] |- |align=left|{{bandera|GER}} [[Angelique Kerber]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/10768|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Angelique Kerber|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=22 de xineru de 2015}}</ref> |bgcolor=lime|'''1''' |4–3 |bgcolor=99ccff|57% |2–3 |0–0 |2–0 |bgcolor=ccffcc align=left|Victoria (4–6, 6–4, 6–4) nel '''[[Campeonatu de Wimbledon 2017]] |- |align=left|{{bandera|DAN}} [[Caroline Wozniacki]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/12631|títulu=WTA Caroline Wozniacki vs. Garbine Muguruza|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=30 de xunetu de 2014}}</ref> |bgcolor=lime|'''[[Ranking WTA|1]]''' |3–3 |bgcolor=#99ccff|50% |2–3 |0–0 |1–0 |bgcolor=ebc2af align=left|Gana (2–6, 0–6) nel '''[[Premier de Tokiu 2017]] |- |align=left|{{bandera|POL}} [[Agnieszka Radwańska]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/11530|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Agnieszka Radwanska|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=30 de xunetu de 2014}}</ref> |bgcolor=thistle|2 |4–4 |bgcolor=#99ccff|50% |3–4 |0–0 |1–0 |bgcolor=ebc2af align=left|Gana (6-7<sup>1-7</sup>, 3-6) nel '''[[WTA Finals 2016]] |- |align=left|{{bandera|ITA}} [[Sara Errani]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/10077|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Sara Errani|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=31 de xunetu de 2014}}</ref> |bgcolor=eee8AA|5 |2–2 |bgcolor=99ccff|50% |2–2 |0–0 |0–0 |bgcolor=ebc2af align=left|Gana (6–4, 4–6, 1-6) nel '''[[Masters de Miami 2015]] |- |align=left|{{bandera|ESP}} [[Carla Suárez]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/10661/player2/15292|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Carla Suárez|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=27 d'abril de 2015}}</ref> |bgcolor=eee8AA|6 |1–1 |bgcolor=99ccff|50% |1–1 |0–0 |0–0 |bgcolor=ebc2af align=left|Gana (5–6, ret.) nel '''[[Tornéu de Doha 2015]] |- |align=left|{{bandera|CZE}} [[Lucie Šafářová]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/9869|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Lucie Šafářová|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=22 de xineru de 2015}}</ref> |bgcolor=eee8AA|6 |1–1 |bgcolor=99ccff|50% |1–0 |0–1 |0–0 |bgcolor=ccffcc align=left|Victoria (6-3, 7-6<sup>7-4</sup>) nel '''[[WTA Finals 2015]] |- |align=left|{{bandera|UKR}} [[Elina Svitolina]]<ref name="wtatennis_1"/> |bgcolor=eee8AA|4 |3–4 |bgcolor=eee8AA|42% |1–3 |1–1 |1–0 |bgcolor=ebc2af align=left|Gana (6–4, 4–6, 3–6) nel '''[[Masters de Canadá 2017]] |- |align=left|{{bandera|USA}} [[Serena Williams]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/9044/player2/15292|títulu=WTA Serena Williams vs. Garbine Muguruza|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=31 de xineru de 2015}}</ref> |bgcolor=lime|'''1''' |2–3 |bgcolor=eee8AA|40% |0–2 |2–0 |0–1 |bgcolor=ccffcc align=left|Victoria (7–5, 6–4) nel '''[[Tornéu de Roland Garros 2016]] |- |align=left|{{bandera|USA}} [[Venus Williams]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/9027|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Venus Williams|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=23 de setiembre de 2014}}</ref> |bgcolor=lime|'''1''' |2–4 |bgcolor=eee8AA|33% |0–4 |1–0 |1–0 |bgcolor=ebc2af align=left|Gana (5–7, 4–6) nel '''[[WTA Finals 2017]] |- |align=left|{{bandera|CZE}} [[Petra Kvitová]]<ref>{{cita web|url=http://www.es.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/13403|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Petra Kvitová|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=30 de xunetu de 2014}}</ref> |bgcolor=thistle|2 |1–2 |bgcolor=eee8AA|33% |1–1 |0–1 |0–0 |bgcolor=ebc2af align=left|Gana (1-6, 4-6) nel '''[[Tornéu de Beixín 2016]] |- |align=left|{{bandera|CZE}} [[Karolína Plíšková]]<ref>{{cita web|url = http://www.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/13184|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Karolína Plíšková|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=22 de xineru de 2015}}</ref> |bgcolor=lime|'''1''' |2–5 |bgcolor=eee8AA|28% |1–5 |1–0 |0–0 |bgcolor=ccffcc align=left|Victoria (6-3, 6-2) nel '''[[Masters de Cincinnati 2017]] |- |align=left|{{bandera|USA}} [[Madison Keys]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/16049|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Madison Keys|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=31 de xunetu de 2014}}</ref> |bgcolor=eee8AA|9 |1–3 |bgcolor=eee8AA|25% |1–2 |0–1 |0–0 |bgcolor=ccffcc align=left|Victoria (6–4, 3–6, 7–6<sup>7-3</sup>) nel '''[[Masters de Cincinnati 2017]] |- |align=left|{{bandera|JPN}} [[Kimiko Date-Krumm]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/1860/player2/15292|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Kimiko Date-Krumm|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=18 de febreru de 2015}}</ref> |bgcolor=eee8AA|4 |0–1 |bgcolor=FFA07A|0% |0–1 |0–0 |0–0 |bgcolor=ebc2af align=left|Gana (7-6<sup>9–7</sup>, 5–7, 6–7<sup>6–8</sup>) nel '''[[Tornéu de Pattaya City 2014]] |- |align=left|{{bandera|CHN}} [[Na Li]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/4846|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Li Na|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=31 de xunetu de 2014}}</ref> |bgcolor=thistle|2 |0–2 |bgcolor=FFA07A|0% |0–1 |0–1 |0–0 |bgcolor=ebc2af align=left|Gana (6–7, 2–6<sup>6–8</sup>) nel '''[[Masters de Miami 2013]] |- |align=left|{{bandera|GER}} [[Andrea Petković]]<ref>{{cita web|url =http://www.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/10087|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Andrea Petković|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=31 de xunetu de 2014}}</ref> |bgcolor=eee8AA|9 |0–3 |bgcolor=FFA07A|0% |0–3 |0–0 |0–0 |bgcolor=ebc2af align=left|Gana (1-6, 7-5, 2-6) nel '''[[Tornéu de Qatar 2016]] |- |align=left|{{bandera|RUS}} [[María Sharápova]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/9499|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Maria Sharapova|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=31 de xunetu de 2014}}</ref> |bgcolor=lime|'''1''' |0–3 |bgcolor=FFA07A|0% |0–1 |0–2 |0–0 |bgcolor=ebc2af align=left|Gana (6–4, 3–6, 1–6) nel '''[[Masters de Canadá 2014]] |- |align=left|{{bandera|BLR}} [[Victoria Azarenka]]<ref>{{cita web|url=http://www.wtatennis.com/head2head/player1/15292/player2/11289|títulu=WTA Garbine Muguruza vs. Maria Sharapova|publisher=''Women's Tennis Association''|fechaaccesu=31 de xunetu de 2014}}</ref> |bgcolor=lime|'''1''' |0–1 |bgcolor=FFA07A|0% |0–1 |0–0 |0–0 |bgcolor=ebc2af align=left|Gana (6–7<sup>6–8</sup>, 6–7<sup>4–7</sup>) nel '''[[Masters de Miami 2016]] |} === Victories sobres númberos 1 === {|class="sortable wikitable" !Resultáu!!#!!Xugadora!!Eventu!!Superficie!!Ronda!!Resultáu |-bgcolor=y5d1cb |bgcolor=ffebcd|Cuartos de final||1||{{bandera|USA}} [[Serena Williams]]||[[Roland Garros 2014]]|| bgcolor=EBC2AF|Tierra batida|| bgcolor=afeeee|2R||6-2, 6-2 |-bgcolor=y5d1cb |bgcolor=lime|Campeona||1||{{bandera|USA}} [[Serena Williams]]||[[Tornéu de Roland Garros 2016|Roland Garros 2016]]|| bgcolor=EBC2AF|Tierra batida|| bgcolor=thistle|F||7-5, 6-4 |-bgcolor=Y2FEE2 |bgcolor=lime|Campeona||1||{{bandera|GER}} [[Angelique Kerber]]||[[Campeonatu de Wimbledon 2017|Wimbledon 2017]]|| bgcolor=CCFFCC|Yerba|| bgcolor=afeeee|4R||4-6, 6-4, 6-4 |-bgcolor=DFDFFF |bgcolor=lime|Campeona||1||{{bandera|CZE}} [[Karolína Plíšková]]||[[Masters de Cincinnati 2017|Cincinnati 2017]]|| bgcolor=CCCCFF|Dura|| bgcolor=yellow|SF||6-3, 6-2 |} === Victories sobre Top 10 por temporada === {|class="wikitable sortable" style=text-align:center;font-size:90% |- !width=15|# !width=170|Xugadora !width=30|Ranking !width=300|Eventu !width=50|Superficie !width=60|Ronda !width=100|Resultáu |- | bgcolor=ffffcc colspan=7 style=text-align:center|'''[[2012]] |- | 1. | {{bandera|RUS}} [[Vera Zvonareva]] | bgcolor=EEE8AA|nᵘ&nbsp;9 | bgcolor=dfe2y9|[[Masters de Miami]], Miami, Estaos Xuníos | bgcolor=CCCCFF|Dura | bgcolor=afeeee|{{Nowrap|Segunda ronda}} | 6-4, 6-3 |- | bgcolor=ffffcc colspan=7 style=text-align:center|'''[[2013]] |- | 2. | {{bandera|DAN}} [[Caroline Wozniacki]] | bgcolor=EEE8AA|Nᵘ&nbsp;9 | bgcolor=dfe2y9|[[Masters de Miami]], Miami, Estaos Xuníos | bgcolor=CCCCFF|Dura | bgcolor=afeeee|Tercer ronda | 6-2, 6-4 |- | bgcolor=ffffcc colspan=7 style=text-align:center|'''[[2014]] |- | 3. | {{bandera|DAN}} [[Caroline Wozniacki]] | bgcolor=EEE8AA|Nᵘ&nbsp;10 | bgcolor=y5d1cb|[[Abiertu d'Australia]], Melbourne, Australia | bgcolor=CCCCFF|Dura | bgcolor=afeeee|Tercer ronda | 4-6, 7-5, 6-3 |- | 4. | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | bgcolor=lime|Nᵘ&nbsp;1 | bgcolor=y5d1cb|[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]], París, Francia | bgcolor=ebc2af|Magre | bgcolor=afeee|Segunda ronda | 6-2, 6-2 |- | 5. | {{bandera|ROM}} [[Simona Halep]] | bgcolor=thistle|Nᵘ&nbsp;2 | bgcolor=dfe2y9|[[Premier de Wuhan]], Wuhan, China | bgcolor=CCCCFF|Dura | bgcolor=afeeee|Segunda ronda | 2-6, 6-2, 6-3 |- | bgcolor=ffffcc colspan=7 style=text-align:center|'''[[2015]] |- | 6. | {{bandera|POL}} [[Agnieszka Radwańska]] | bgcolor=EEE8AA|Nᵘ&nbsp;6 | bgcolor=d0f0c0|[[Tornéu de Sydney]], Sydney, Australia | bgcolor=CCCCFF|Dura | bgcolor=afeeee|Segunda ronda | 3-6, 7-6(4), 6-2 |- | 7. | {{bandera|ROM}} [[Simona Halep]] | bgcolor=99ccff|Nᵘ&nbsp;3 | bgcolor=99badd|[[Fed Cup 2015|Fed Cup]], Galați, Rumanía | bgcolor=CCCCFF|Dura (i) | bgcolor=afeeee|RR (WG II) | 6-4, 6-3 |- | 8. | {{bandera|POL}} [[Agnieszka Radwańska]] | bgcolor=EEE8AA|Nᵘ&nbsp;8 | bgcolor=dfe2y9|[[Tornéu de Dubái]], Dubái, UAE | bgcolor=CCCCFF|Dura | bgcolor=afeeee|Tercer ronda | 6-4, 6-2 |- | 9. | {{bandera|GER}} [[Angelique Kerber]] | bgcolor=EEE8AA|Nᵘ&nbsp;10 | bgcolor=y5d1cb|[[Campeonatu de Wimbledon]], Londres, Reinu Xuníu | bgcolor=CCFFCC|Yerba | bgcolor=afeeee|Tercer ronda | 7-6(12), 1-6, 6-2 |- | 10. | {{bandera|DAN}} [[Caroline Wozniacki]] | bgcolor=EEE8AA|Nᵘ&nbsp;5 | bgcolor=y5d1cb|[[Campeonatu de Wimbledon]], Londres, Reinu Xuníu | bgcolor=CCFFCC|Yerba | bgcolor=afeeee|Cuarta ronda | 6-4, 6-4 |- | 11. | {{bandera|POL}} [[Agnieszka Radwańska]] | bgcolor=EEE8AA|Nᵘ&nbsp;8 | bgcolor=dfe2y9|[[Tornéu de Beixín]], Beixín, China | bgcolor=CCCCFF|Dura | bgcolor=yellow|Semifinales | 4-6, 6-3, 6-4 |- | 12. | {{bandera|CZE}} [[Lucie Šafářová]] | bgcolor=EEE8AA|Nᵘ&nbsp;9 | bgcolor=FF6666|[[WTA Finals 2015|WTA Finals]], Singapur | bgcolor=CCCCFF|Dura | bgcolor=afeeee|Round robin | 6-3, 7-6(4) |- | 13. | {{bandera|GER}} [[Angelique Kerber]] | bgcolor=EEE8AA|Nᵘ&nbsp;7 | bgcolor=FF6666|[[WTA Finals 2015|WTA Finals]], Singapur | bgcolor=CCCCFF|Dura | bgcolor=afeeee|Round robin | 6-4, 6-4 |- | 14. | {{bandera|CZE}} [[Petra Kvitová]] | bgcolor=EEE8AA|Nᵘ&nbsp;5 | bgcolor=FF6666|[[WTA Finals 2015|WTA Finals]], Singapur | bgcolor=CCCCFF|Dura | bgcolor=afeeee|Round robin | 6-4, 4-6, 7-5 |- | bgcolor=ffffcc colspan=7 style=text-align:center|'''[[2016]] |- | 15. | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | bgcolor=lime|Nᵘ&nbsp;1 | bgcolor=y5d1cb|[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]], París, Francia | bgcolor=ebc2af|Magre | bgcolor=thistle|Final | 7-5, 6-4 |- | 16. | {{bandera|RUS}} [[Svetlana Kuznetsova]] | bgcolor=EEE8AA|Nᵘ&nbsp;8 | bgcolor=FF6666|[[WTA Finals 2016|WTA Finals]], Singapur | bgcolor=CCCCFF|Dura | bgcolor=afeeee|Round robin | 3-6, 6-0, 6-1 |- | bgcolor=ffffcc colspan=7 style=text-align:center|'''[[2017]] |- | 17. | {{bandera|RUS}} [[Svetlana Kuznetsova]] | bgcolor=EEE8AA|Nᵘ&nbsp;8 | bgcolor=y5d1cb|[[Tornéu de Brisbane]], Brisbane, Australia | bgcolor=CCFFCC|Dura | bgcolor=ffebcd|{{Nowrap|Cuartos de final}} | 6-4, 7-5 |- | 18. | {{bandera|UKR}} [[Elina Svitolina]] | bgcolor=EEE8AA|Nᵘ&nbsp;10 | bgcolor=dfe2y9|[[Masters d'Indian Wells 2017|Masters d'Indian Wells]], Indian Wells, Estaos Xuníos | bgcolor=CCCCFF|Dura | bgcolor=afeeee|Cuarta ronda | 7-6(5), 1-6, 6-0 |- | 19. | {{bandera|GER}} [[Angelique Kerber]] | bgcolor=lime|Nᵘ&nbsp;1 | bgcolor=y5d1cb|[[Campeonatu de Wimbledon]], Londres, Reinu Xuníu | bgcolor=CCFFCC|Yerba | bgcolor=afeeee|Cuarta ronda | 4-6, 6-4, 6-4 |- | 20. | {{bandera|RUS}} [[Svetlana Kuznetsova]] | bgcolor=EEE8AA|Nᵘ&nbsp;8 | bgcolor=y5d1cb|[[Campeonatu de Wimbledon]], Londres, Reinu Xuníu | bgcolor=CCFFCC|Yerba | bgcolor=ffebcd|{{Nowrap|Cuartos de final}} | 6-3, 6-4 |- | 21. | {{bandera|RUS}} [[Svetlana Kuznetsova]] | bgcolor=EEE8AA|Nᵘ&nbsp;8 | bgcolor=dfe2y9|[[Masters de Cincinnati]], Cincinnati, Estaos Xuníos | bgcolor=CCCCFF|Dura | bgcolor=ffebcd|{{Nowrap|Cuartos de final}} | 6-2, 5-7, 7-5 |- | 22. | {{bandera|CZE}} [[Karolína Plíšková]] | bgcolor=lime|Nᵘ&nbsp;1 | bgcolor=dfe2y9|[[Masters de Cincinnati]], Cincinnati, Estaos Xuníos | bgcolor=CCCCFF|Dura | bgcolor=yellow|Semifinales | 6-3, 6-2 |- | 23. | {{bandera|ROU}} [[Simona Halep]] | bgcolor=thistle|Nᵘ&nbsp;2 | bgcolor=dfe2y9|[[Masters de Cincinnati]], Cincinnati, Estaos Xuníos | bgcolor=CCCCFF|Dura | bgcolor=thistle|Final | 6-1, 6-0 |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * {{commonscat|Garbiñe Muguruza}} *[http://www.garbiñemuguruza.com Sitiu web oficial] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190331154804/http://www.xn--garbiemuguruza-unb.com/ |date=2019-03-31 }} * {{Wta|id=15292|name=Garbiñe Muguruza}} * {{Perfil ITF|100103866}} * {{Perfil Fed Cup|id=100103866|Garbiñe Muguruza}} {{Tradubot|Garbiñe Muguruza}} {{NF|1993||Muguruza Blanco, Garbinzze}} [[Categoría:Tenistes d'España]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] pxcr1zy0nwogw8sw2g6vd9t8qo24ma7 Fiordu d'Oslu 0 116498 4376784 4013293 2025-06-17T12:52:35Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'esterna => y la esterna 4376784 wikitext text/x-wiki {{Xeografía}} El '''fiordu d'Oslu''' (en [[Idioma noruegu|noruegu]], ''Oslofjorden'') ye un fondu entrante marín, d'unos 150 km, que s'atopa alcontráu na mariña sureste de [[Noruega]], n'agües del [[Skagerrak]] (la conexón ente'l [[mar del Norte]] y el [[mar Bálticu]]). == Xeografía == El fiordu d'Oslu estender dende una llinia imaxinaria ente'l faru de [[Torbjørnskjær fyrstasjon|Torbjørnskjær]] y el de [[Færder]] y embaxo hasta Langesund nel sur y [[Oslu]] nel norte. L'entrante considérase estremáu en dos partes: la parte interna (''Indre Oslofjord'') y la esterna (''Ytre Oslofjord'') nel puntu de los 17 km de llargu y l'estrechu Drøbaksundet. Nel fiordu atopen delles islles, siendo les más grandes [[Nøtterøy]] (59 km²) y [[Tjøme]] (39 km²). El fiordu ye travesáu por un túnel submarín inauguráu en 2000, el ''Oslofjordtunnelen'', con un llargor de 7,6 km qu'enllaza [[Drøbak]], en Frogn, y [[Storsand]], en Hurum. En dómines históriques, esta badea foi conocida pol nome actual de la rexón, [[Viken (Noruega)|Viken]] (''la badea''). A pesar del so nome, el fiordu d'Oslu nun ye un [[fiordu]] nel sentíu [[xeoloxía|xeolóxicu]] —en noruegu, el términu ''"fjord"'' puede referise a diversos cuerpos hídricos. == Población == Esta zona presenta'l nucleu demográficu más importante de Noruega. Tola población asitiada alredor del fiordu d'Oslu, incluyendo la ciudá d'[[Oslu]], ye d'alredor de 1.960.000 habitantes, y la población total de tolos condaos asitiaos alredor del fiordu ye d'aproximao dos millones, lo qu'equival a alredor del 40 % de tola población noruega. == Historia == El fiordu foi l'escenariu d'un acontecimientu clave na [[Operación Weserübung|invasión alemana de Noruega]] en 1940. La invasión incluyó un desembarcu entamáu de mil tropes tresportaes por barcu a Oslo. El [[Birger Eriksen|coronel Eriksen]], comandante de la [[Oscarsborg festning|fortaleza de Oscarsborg]] cerca de Drøbak, calteníu principalmente por propósitos históricos, fundieron el [[cruceru pesáu]] alemán ''[[Blücher (cruceru)|Blücher]]'' nos estrechos de [[Drøbak]]. La resistencia de la fortaleza bloquió la ruta a Oslo, retrasando d'esta manera al restu del grupu mientres abondu tiempu por que la familia real, el gobiernu, el parllamentu y l'ayalga nacional fueren sacupaos. La resultancia foi que Noruega nunca se rindió a los alemanes, dexando al gobiernu de [[Vidkun Quisling|Quisling]] illexítimu y dexando que Noruega participara como un [[Aliaos de la Segunda Guerra Mundial|aliáu]] en [[Segunda Guerra Mundial|la guerra]], más que como una nación conquistada. == Trivia == El pintor noruegu [[Edvard Munch]] tenía una cabaña y un estudiu en [[Åsgårdstrand]], nel fiordu, y el fiordu d'Oslu apaez en delles de les sos pintures, incluyendo ''[[El berru]]'', ''[[Rapaces nel muelle]]'' y ''[[La danza de la vida]]''. El ''Oslofjorden'' ye unu de los nueve locales del [[Campeonatu mundial de llanches motores clase 1]]. == Imáxenes == <gallery> Ficheru:2010-10-25 Oslofjord.jpg|Vista aerea del [[fiordu]] y d'[[Oslu]] Ficheru:Oslofjord Holmenkollen 2008.jpg|Vista dende [[Holmenkollen]] Ficheru:Oslofjord 15.07.2008 1.jpg|[[Fiordu]] en Drøbakgrunnen (sur d'[[Oslu]]) </gallery> == Referencies == {{llistaref}} {{traducíu ref|en|Oslofjord}} {{Tradubot|Fiordo de Oslo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Fiordos de Noruega|Oslo]] [[Categoría:Oslu]] 6eu9emdvhzt8tnzl3rvpqqu7o6xj8c5 Ampliación de la zona del euru 0 117765 4377028 4375876 2025-06-17T15:13:41Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá entrada => dicha entrada 4377028 wikitext text/x-wiki {{eventu futuru}} [[Ficheru:Euro accession.svg|thumb|400px| {{Lleenda|#0080C0|Estaos de la zona del euru (19)}} {{Lleenda|#66BB66|Estaos de la XE que tienen la obligación de xunise a la zona del euru (7)}} {{Lleenda|#800000|Estaos de la XE con una clausa d'esclusión (2)}} {{Lleenda|yellow|Estaos de fuera de la XE qu'utilicen l'euru por aciu un alcuerdu con esta (4)}} {{Lleenda|purple|Estaos y territorios de fuera de la XE qu'utilicen l'euru ensin que medie un alcuerdu (2)}}]] La '''ampliación de la zona del euru''' ye un procesu pol que los estaos miembros de la [[Xunión Europea]] abandonen les sos monedes nacionales y adopten l'[[euru]], tamién llamáu moneda única. El 1 de xineru de [[1999]] introducióse la nueva moneda de manera oficial. Once países de la [[Xunión Europea]] acoyer a la moneda única: [[Alemaña]], [[Austria]], [[Bélxica]], [[España]], [[Finlandia]], [[Francia]], [[Irlanda]], [[Italia]], [[Luxemburgu]], [[Países Baxos]] y [[Portugal]]. La primer ampliación de la [[zona del euru]] foi la incorporación de [[Grecia]], que la so moneda quedó arreyada de forma irrevocable col euru a partir de [[2001]]. Sicasí, [[Grecia]] introdució'l euru como moneda física'l 1 de xineru de [[2002]], el mesmu día que los restantes miembros fundadores de la zona del euru. Les siguientes incorporaciones a la zona del euru fueron les d'[[Eslovenia]] (1 de xineru de [[2007]]), [[Malta]] y [[Xipre]] (1 de xineru de [[2008]]), [[Eslovaquia]] (1 de xineru de [[2009]]), [[Estonia]] (1 de xineru de [[2011]]), [[Letonia]] (1 de xineru de [[2014]]) y [[Lituania]] (1 de xineru de [[2015]]). Nestos últimos casos, la incorporación a la zona del euru y la introducción de les monedes y billetes d'euru prodúcense simultáneamente. == Requisitos == Los países que deseyen adoptar l'[[euru]] como moneda deben: 1. Algamar una cierta converxencia económica que se sopesa atendiendo al cumplimientu de los criterios establecíos nel [[Tratáu de Maastricht]]. 2. Faer converxer la llexislación nacional y la normativa pola que se rixen los sos bancos centrales y los asuntos monetarios. 3. Cuntar cola aprobación de los xefes d'Estáu o de Gobiernu, a partir d'una propuesta de la [[Comisión Europea]]. Tocantes a la converxencia económica, esisten cinco criterios: 1. La estabilidá de precios: Los Estaos miembros tendrán de tener una tasa d'inflación, reparada mientres un periodu d'un añu antes del exame, que nun entepase en más d'un 1,5% la de los trés Estaos miembros con meyor comportamientu en materia d'estabilidá de precios. La inflación va midise utilizando'l [[Índiz de Precios al Consumidor|Índiz de Precios de Consumu]] (IPC) sobre una base comparable, teniendo en cuenta les diferencies nes definiciones nacionales. 2. Les finances públiques: La posición financiera de les Alministraciones Públiques ten de ser sostenible, ensin un "déficit públicu escesivu", lo que significa que: La proporción ente'l [[déficit públicu]] previstu o real y el [[Productu Interior Brutu]] (PIB) nun devase'l 3%, nun siendo que la proporción baxara sustancial y continuadamente y llegáu a un nivel que s'avere al valor de referencia o que'l valor de referencia devasar solo escepcional y temporalmente, y la proporción calténgase cercana al valor de referencia. La proporción ente la [[delda pública]] y el [[Productu Interior Brutu|PIB]] non rebase'l 60%, nun siendo que la proporción mengüe lo suficiente y avérese a un ritmu satisfactoriu al valor de referencia. 3. La estabilidá del tipu de cambéu: Los Estaos miembros tienen de reparar, ensin tensiones graves y a lo menos mientres los dos años anteriores al exame, los márxenes normales de fluctuación dispuestos pol [[Mecanismu de tipos de cambéu|Mecanismu de Cambeos del Sistema Monetariu Européu]] (SME). En particular, nun tendrán de faer devaluáu, mientres dichu periodu, por iniciativa propia, el tipu central billateral de la so moneda respeuto de la de nengún otru Estáu miembru. 4. Los tipos d'interés al llargu plazu: Reparaos mientres un periodu d'un añu antes del exame, el tipu permediu d'interés nominal al llargu plazu nun tien d'entepasar en más d'un 2% el de los trés Estaos miembros con meyor comportamientu en materia d'estabilidá de precios. Los tipos d'interés van midir con referencia a los bonos del Estáu al llargu plazu o otros valores comparables, teniendo en cuenta les diferencies nes definiciones nacionales. 5. Otros factores: Amás, van tomar en considerancia los resultaos de la integración de los mercaos, la situación y la evolución de les balances de pagos per cuenta corriente y un estudiu de la evolución de los costos llaborales unitarios y d'otros índices de precios.<ref>[https://www.bde.es/bde/es/secciones/eurosistema/uem/criterios/Los criterios_de_converxencia.html Los criterios de converxencia]</ref> == Ampliaciones hasta la fecha == === [[Grecia]] {{bandera|Grecia}} === {{VT|Monedes d'euru de Grecia}} [[Grecia]] foi'l primer país en xunise a la [[zona del euru]] dempués del llanzamientu de la moneda única'l 1 de xineru de [[1999]]. Tres nun poder ingresar entós debíu al incumplimientu de los criterios d'adhesión, tuvo qu'esperar hasta'l 1 de xineru de [[2001]] pa poder incorporase a la [[zona del euru]]. La introducción de les monedes y billetes d'[[euru]] tuvo llugar el 1 de xineru de [[2002]], simultáneamente a los otros once países que yá adoptaren l'[[euru]] en [[1999]]. El 19 de xunu de [[2000]], el [[Conseyu de la Xunión Europea]] aprobó la incorporación de [[Grecia]] a la [[zona del euru]] y estableció el tipu de cambéu irrevocable en '''340,750 dracmes griegues = 1 euru'''. Dende'l 1 de xineru de [[1999]], la [[dracma griega moderna|dracma griega]] había estáu venceyada al [[euru]] dientro del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]] con un tipu central de 353,109 dracmes griegues = 1 euru y una banda de fluctuación del ± 15%. Esti tipu central modificóse'l 17 de xineru de 2000 pol de 340,750 dracmes griegues = 1 euru. === [[Eslovenia]] {{bandera|Eslovenia}} === {{VT|Monedes d'euru de Eslovenia}} [[Eslovenia]] adoptó'l [[euru]] el 1 de xineru de [[2007]], sustituyendo al [[tólar eslovenu]]. Foi'l primer país en xunise a la [[zona del euru]] dempués del llanzamientu de les monedes y billetes en [[2002]].<ref>[https://elpais.com/diario/2007/01/02/economia/1167692401_850215.html Eslovenia ye'l primer país de l'ampliación qu'adopta l'euru]</ref> El 16 de mayu de [[2006]], la [[Comisión Europea]] propunxo la entrada d'[[Eslovenia]] na [[zona del euru]].<ref>{{cita web |url=https://www.econstor.eu/bitstream/10419/163474/1/suerf-study-2006-4.pdf |títulu=Macroeconomic Adjustment in the New EU Member States |idioma=inglés}}</ref> El 16 de xunu de [[2006]], los xefes d'Estáu y de Gobiernu de la [[Xunión Europea]] aprobaron dicha incorporación.<ref>{{cita web |url=http://www.nekdanji-pv.gov.si/2004-2008/nc/en/splosno/cns/news/article/252/972/index.html |títulu=EU Leaders Support Slovenia's Entry into the Eurozone |idioma=inglés}}</ref> Finalmente, el 11 de xunetu de [[2006]], el [[Conseyu d'Asuntos Económicos y Financieros de la XE]] (ECOFIN) dio lluz verde a la incorporación d'[[Eslovenia]] a la [[zona del euru]] y estableció el tipu de cambéu irrevocable en '''239,640 tólares eslovenos = 1 euru'''.<ref>[http://www.cincodias.com/articulo/economia/ecofin-aprueba-entrada-eslovenia-zona-euro-partir-xineru-2007/20060711cdscdseco_5/ El Ecofin aprueba la entrada de Eslovenia na zona del euru a partir del 1 de xineru de 2007]</ref> Dende'l 28 de xunu de [[2004]], el [[tólar eslovenu]] había estáu venceyáu al [[euru]] dientro del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]] con un tipu de cambéu de 239,640 tólares eslovenos = 1 euru con una banda de fluctuación de ± 15%. === [[Malta]] {{bandera|Malta}} === {{VT|Monedes d'euru de Malta}} [[Malta]] adoptó'l [[euru]] el 1 de xineru de [[2008]], sustituyendo a la [[llira maltesa]].<ref name="maltachipre">[https://elpais.com/economia/2008/01/01/actualidad/1199176374_850215.html Xipre y Malta entren na zona euru]</ref> El 16 de mayu de [[2007]], la [[Comisión Europea]] propunxo la entrada de [[Malta]] na [[zona del euru]].<ref name="mtcyce">[https://www.elmundo.es/mundodinero/2007/05/16/economia/1179312084.html Bruxeles propón que Malta y Xipre entren nel euru a partir de 2008]</ref> El 21 de xunu de [[2007]], los xefes d'Estáu y de Gobiernu de la [[Xunión Europea]] aprobaron dicha incorporación.<ref name="mtcyjef">[https://www.europapress.es/internacional/noticia-cume-ue-xefes-tao-gobiernu-aprueba-entrada-chipre-malta-euro-xineru-2008-20070621184120.html Los xefes d'Estáu y de Gobiernu aprueba la entrada de Xipre y Malta nel euru'l 1 de xineru de 2008]</ref> Finalmente, el 10 de xunetu de [[2007]], el [[Conseyu d'Asuntos Económicos y Financieros de la XE]] (ECOFIN) dio lluz verde a la incorporación de [[Malta]] a la [[zona del euru]] y estableció el tipu de cambéu irrevocable en '''0,429300 llires malteses = 1 euru'''.<ref name="mtcyecofin">[http://www.eleconomista.es/mercado-cotizaciones/noticias/242845/07/07/Ecofin-ratifica-entrada-Xipre-y-Malta-zona-euro-2008-y-aprueba-tipu-camudo.html Ecofin ratifica entrada Xipre y Malta zona euro 2008 y aprueba tipu camudo]</ref> Dende'l 2 de mayu de [[2005]], la [[llira maltesa]] había estáu venceyada al [[euru]] dientro del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]] con un tipu de cambéu de 0,429300 llires malteses = 1 euru con una banda de fluctuación de ± 15%. === [[Xipre]] {{bandera|Xipre}} === {{VT|Monedes d'euru de Xipre}} [[Xipre]] adoptó'l [[euru]] el 1 de xineru de [[2008]], sustituyendo a la [[llibra chipriota]].<ref name="maltachipre"/> El 16 de mayu de [[2007]], la [[Comisión Europea]] propunxo la entrada de [[Xipre]] na [[zona del euru]].<ref name="mtcyce"/> El 21 de xunu de [[2007]], los xefes d'Estáu y de Gobiernu de la [[Xunión Europea]] aprobaron dicha incorporación.<ref name="mtcyjef"/> Finalmente, el 10 de xunetu de [[2007]], el [[Conseyu d'Asuntos Económicos y Financieros de la XE]] (ECOFIN) dio lluz verde a la incorporación de [[Malta]] a la [[zona del euru]] y estableció el tipu de cambéu irrevocable en '''0,585274 llibres xipriotes = 1 euru'''.<ref name="mtcyecofin"/> Dende'l 2 de mayu de [[2005]], la [[llibra chipriota]] había estáu venceyada al [[euru]] dientro del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]] con un tipu de cambéu de 0,585274 llibres xipriotes = 1 euru con una banda de fluctuación de ± 15%. Amás d'en la República de Xipre, l'[[euru]] utilizar nes bases soberanes [[Reinu Xuníu|britániques]] d'[[Acrotiri y Dhekelia]] y na [[Llinia Verde (Xipre)|Zona d'Amortiguamientu de les Naciones Xuníes en Xipre]]. L'estáu ''de facto'' de la [[República Turca del Norte de Xipre]] sigui utilizando la [[llira turca]] como la so moneda principal, anque utiliza'l [[euru]] como la so moneda secundaria.<ref>{{cita web |url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7165622.stm |títulu= Cyprus and Malta adopt the euru |idioma= inglés}}</ref> === [[Eslovaquia]] {{bandera|Eslovaquia}} === {{VT|Monedes d'euru de Eslovaquia}} [[Eslovaquia]] adoptó'l [[euru]] el 1 de xineru de [[2009]], sustituyendo a la [[corona eslovaca]].<ref>[http://www.20minutos.es/noticia/440200/0/ECONOMIA/ESLOVAQUIA/EURU/ Eslovaquia adopta l'euru como fondia na nube financiera]</ref> El 7 de mayu de [[2008]], la [[Comisión Europea]] propunxo la entrada d'[[Eslovaquia]] na [[zona del euru]].<ref>{{Cita web |url=http://www.elcorreo.com/alava/20080507/economia/comision-europea-propone-adhesion-200805071448.html |títulu=La Comisión Europea propón l'adhesión de Eslovaquia al euru en 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180111052803/http://www.elcorreo.com/alava/20080507/economia/comision-europea-propone-adhesion-200805071448.html |fechaarchivu=2018-01-11 }}</ref> El 19 de xunu de [[2008]], los xefes d'Estáu y de Gobiernu de la [[Xunión Europea]] aprobaron dicha incorporación.<ref>{{cita web |url=http://www.eu2008.si/en/News_and_Documents/Press_Releases/June/0619EC_slovakia_euru.html |títulu=EU leaders approve Slovakia's bid to join the eurozone |idioma=inglés }}</ref> Finalmente, el 8 de xunetu de [[2008]], el [[Conseyu d'Asuntos Económicos y Financieros de la XE]] (ECOFIN) dio lluz verde a la incorporación d'[[Eslovaquia]] a la [[zona del euru]] y estableció la tasa de cambéu irrevocable en '''30,1260 corones eslovaques = 1 euru'''.<ref>[https://www.rtve.es/noticias/20080708/euru-llegara-eslovaquia-2009/113181.shtml L'euru va llegar a Eslovaquia en 2009]</ref> Dende'l 28 de payares de [[2005]], la [[corona eslovaca]] había estáu venceyada al [[euru]] dientro del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]] con un tipu de cambéu de 38,4550 corones eslovaques = 1 euru con una banda de fluctuación de ± 15%. Esti tipu central modificóse'l 17 de marzu de [[2007]] pol de 35,4424 corones eslovaques = 1 euru; y el 28 de mayu de [[2008]] pol de 30,1260 corones eslovaques = 1 euru. === [[Estonia]] {{bandera|Estonia}} === {{VT|Monedes d'euru d'Estonia}} [[Estonia]] adoptó'l [[euru]] el 1 de xineru de [[2011]], sustituyendo a la [[corona estonia]].<ref>[http://www.dinero.com/internacional/articulo/estonia-adopta-euru-como-moneda/110367 Estonia adopta al euru como moneda]</ref> El 12 de mayu de [[2010]], la [[Comisión Europea]] propunxo la entrada d'[[Estonia]] na [[zona del euru]].<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2010/05/12/union_europea/1273661420.html La Comisión Europea encamienta l'adhesión d'Estonia al euru en 2011]</ref> El 17 de xunu de [[2010]], los xefes d'Estáu y de Gobiernu de la [[Xunión Europea]] aprobaron dicha incorporación.<ref>[https://www.europapress.es/internacional/noticia-ue-lideres-europeos-aprueben-estonia-euru-xineru-2011-20100617201019.html Los líderes europeos aprueben qu'Estonia ente nel euru'l 1 de xineru de 2011]</ref> Finalmente, el 13 de xunetu de [[2010]], el [[Conseyu d'Asuntos Económicos y Financieros de la XE]] (ECOFIN) dio lluz verde a la incorporación d'[[Estonia]] a la [[zona del euru]] y estableció la tasa de cambéu irrevocable en '''15,6466 corones estonies = 1 euru'''.<ref>{{cita web |url=http://ec.europa.eu/economy_finance/articles/euro/2010-07-13-estonia-will-join-the-euru-area_en.htm |títulu=Estonia on course for the euru |idioma=inglés}}</ref> Dende'l 28 de xunu de [[2004]], la [[corona estonia]] había estáu venceyada al [[euru]] dientro del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]] con un tipu de cambéu de 15,6466 corones estonies = 1 euru con una banda de fluctuación de ± 15%. [[Estonia]] pretendía adoptar l'[[euru]] el 1 de xineru de [[2007]], pero en [[2006]] aplazar hasta'l 1 de xineru de [[2008]] por cuenta de la alta inflación del país, que taba fuera de los parámetros esixíos pola [[Xunión Europea]] pa dicha adopción.<ref>{{cita web |url=http://euro.eesti.ee/EU/Euroveeb_edit/Main_Page/News/goverment_euru__delay.jsp |títulu=Government: We must be technically prepared for the adoption of euru on 1 January 2008 |fecha=27 d'abril de 2006 |obra=Eesti Pank. Bank of Estonia |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060720092540/http://euro.eesti.ee/EU/Euroveeb_edit/Main_Page/News/goverment_euru__delay.jsp |fechaarchivu=2006-07-20 }}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.bankofestonia.info/pub/en/EL/ELiit/euro/eplaan_1.pdf |títulu=Estonia's National Changeover Plan |obra=Bank of Estonia |idioma=inglés}}</ref> En xineru de [[2008]], el primer ministru estoniu, [[Andrus Ansip]], dixo que'l país esforciar por adoptar l'euru en [[2011]].<ref>{{cita web |url=http://www.estemb.org/press/us_media/aid-1122 |títulu=Bloomberg_Estonia's Premier Targets 2011 for Adoption of Euru (January 9) |idioma=inglés}}</ref> === [[Letonia]] {{bandera|Letonia}} === {{VT|Monedes d'euru de Letonia}} [[Letonia]] adoptó'l [[euru]] el 1 de xineru de [[2014]], sustituyendo al [[lats letón]].<ref>[http://www.latercera.com/noticia/letonia-adopta-l'euru-y-confirma-l'apueste-de-paises-balticos-pola moneda-unica/ Letonia adopta l'euru y confirma l'apueste de países bálticos pola moneda única]</ref> El 5 de xunu de [[2013]], la [[Comisión Europea]] propunxo la entrada de [[Letonia]] na [[zona del euru]].<ref>[http://latviabankaccount.com/letonia-adopta-l'euru.html Letonia ta llista p'adoptar l'euru]</ref> El 28 de xunu de [[2013]], los xefes d'Estáu y de Gobiernu de la [[Xunión Europea]] aprobaron dicha incorporación.<ref>[http://www.dw.com/es/cume-de-la-ue-aprueba-ingresu-de-letonia-a-la-eurozona/a-16913415 Cume de la XE aprueba ingresu de Letonia a la eurozona]</ref> Finalmente, el 9 de xunetu de [[2013]], el [[Conseyu d'Asuntos Económicos y Financieros de la XE]] (ECOFIN) dio lluz verde a la incorporación de [[Letonia]] a la [[zona del euru]] y estableció la tasa de cambéu irrevocable en '''0,702804 lats letonos = 1 euru'''.<ref>[http://www.eleconomista.es/economia/noticias/4978199/07/13/El-Ecofin-aprueba-la entrada-de-Letonia-en-l'euru-el-1-de-xineru-de-2014.html El Ecofin aprueba la entrada de Letonia nel euru'l 1 de xineru de 2014]</ref> Dende'l 2 de mayu de [[2005]], el [[lats letón]] había estáu venceyáu al [[euru]] dientro del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]] con un tipu de cambéu de 0,702804 lats letonos = 1 euru con una banda de fluctuación de ± 15%. [[Letonia]] entamara adoptar l'[[euru]] el 1 de xineru de [[2008]],<ref>{{cita web |url=https://willembuiter.com/slovenia.pdf |títulu=When Should the New EU Member States from Central Europe Join the Eurozone? |idioma=inglés}}</ref> pero en [[2007]] retardar hasta [[2012]] pola elevada inflación.<ref>{{cita web |url=http://www.neurope.eu/view_news.php?id=76779 |títulu=Don't look for the Euru until after 2012 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071016063639/http://www.neurope.eu/view_news.php?id=76779 |fechaarchivu=2007-10-16 }}</ref> En [[2011]], n'empezando a recuperase'l país d'una grave crisis económica, el presidente de [[Letonia]], [[Andris Bērziņš (presidente de Letonia)|Andris Bērziņš]], dixo que l'oxetivu del país yera adoptar l'[[euru]] en [[2014]].<ref>{{cita web |url=https://euobserver.com/economic/113635 |títulu=Latvia aiming to join eurozone in 2014 |idioma=inglés}}</ref> === [[Lituania]] {{bandera|Lituania}} === {{VT|Monedes d'euru de Lituania}} [[Lituania]] adoptó'l [[euru]] el 1 de xineru de [[2015]], sustituyendo a la [[litas lituana]].<ref>[http://es.euronews.com/2014/12/31/lituania-adopta-dende-esti-1-de-xineru-l'euru-como-moneda Lituania adopta dende esti 1 de xineru l'euru como moneda]</ref> El 4 de xunu de [[2014]], la [[Comisión Europea]] propunxo la entrada de [[Lituania]] na [[zona del euru]].<ref>[http://www.eleconomista.es/economia/noticias/5834370/06/14/Bruxeles-encamienta-que-Lituania-adopte-l'euru-el-1-de-xineru-de-2015.html Bruxeles encamienta que Lituania adopte l'euru'l 1 de xineru de 2015]</ref> El 27 de xunu de [[2014]], los xefes d'Estáu y de Gobiernu de la [[Xunión Europea]] aprobaron dicha incorporación.<ref>[https://www.hosteltur.com/160830_lituania-entrara-euru-1-xineru-2015.html Lituania va entrar nel euru'l 1 de xineru de 2015]</ref> Finalmente, el 23 de xunetu de [[2014]], el [[Conseyu d'Asuntos Económicos y Financieros de la XE]] (ECOFIN) dio lluz verde a la incorporación de [[Letonia]] a la [[zona del euru]] y estableció la tasa de cambéu irrevocable en '''3,45280 litas lituanes = 1 euru'''.<ref>{{cita web |url=http://www.eu.mfa.lt/eurep/en/news/lithuania-to-adopt-euru-on-1-january-2015 |títulu=LITHUANIA TO ADOPT EURU ON 1 JANUARY 2015 |idioma=inglés }}</ref> Dende'l 28 de xunu de [[2004]], la [[litas lituana]] había estáu venceyada al [[euru]] dientro del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]] con un tipu de cambéu de 3,45280 litas lituanes = 1 euru con una banda de fluctuación de ± 15%. En [[2006]], [[Lituania]] tenía previstu adoptar l'[[euru]] el 1 de xineru de [[2007]], pero la so solicitú foi refugada pola [[Comisión Europea]] porque la inflación foi llixeramente cimera al máximu dexáu.<ref>[https://cincodias.elpais.com/cincodias/2006/05/15/economia/1147672585_850215.html Bruxeles acepta a Eslovenia nel euru pero refuga a Lituania]</ref> N'avientu de [[2006]], el Gobiernu aprobó un nuevu plan de converxencia que, de la que reafitaba la intención de xunise a la [[zona del euru]] "''lo más aína posible''", señalaba que los aumentos de la inflación prevista nos años siguientes significaríen que'l meyor periodu pa l'adhesión al [[euru]] sería a partir de [[2010]]. En [[2010]], [[Lituania]] esperaba adoptar la moneda única en [[2014]].<ref>[https://www.publico.es/actualidad/estonia-entra-euru-otros-amuesen.html Estonia entra nel euru, mientres otros amuésense reticentes]</ref> En xineru de [[2013]], el primer ministru lituanu, [[Algirdas Butkevičius]], y el gobernador del [[Bancu de Lituania]], Vitas Vasiliauskas, punxéronse d'alcuerdu sobre l'aplicación d'un ambiciosu plan que tenía como oxetivu l'adhesión de [[Lituania]] a la [[zona del euru]] en [[2015]].<ref>{{Cita web |url=http://www.oficinascomerciales.es/icex/cda/controller/pageOfecomes/0,5310,5280449_5282927_5284940_4653010_LT,00.html |títulu=Lituania podría adoptar l'euru en 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140102193552/http://www.oficinascomerciales.es/icex/cda/controller/pageOfecomes/0,5310,5280449_5282927_5284940_4653010_LT,00.html |fechaarchivu=2014-01-02 }}</ref> == Adopciones potenciales == [[Ficheru:Eurozone main map.svg|400px|right|thumb|Zona del euru y restu de monedes de la XE.]] Sacante [[Dinamarca]] y el [[Reinu Xuníu]], que tienen dos tales clauses (opt-outs) d'esclusión, tolos demás miembros de la [[Xunión Europea]] tán obligaos a xunise la [[zona del euru]]. Les siguientes feches basar na política gubernamental de cada país. Nenguna fecha ye definitiva hasta que les instituciones comuñales dean la so aprobación: {|class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=570px Green style="float:center; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5y text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=6 style="background:#black; color:white; font-size:120%" align=center bgcolor="black"|Estaos miembros de la XE que nun adoptaron inda l'euru |- bgcolor=silver !País !Moneda !Códigu !Tipu de<br />cambéu !Fecha oficial<br />de l'adopción !Fecha esperada<br />de l'adopción |- |{{BUL}} |[[Lev búlgaru|Lleva búlgara]] |BGN |1,95583 | |Non plantega adoptase l'[[euru]] pel momento, anque tien de faelo. Ta plantegando incoporarse al [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]].<ref name="bulgaria1">{{cita web |url=http://sofiaglobe.com/2017/03/31/gerb-leader-borissov-bulgaria-will-apply-to-join-euro-zone/ |títulu=GERB leader Borissov: Bulgaria will apply to join euro zone |idioma=inglés}}</ref><ref name="bulgaria2">{{cita web |url=https://financialobserver.eu/recent-news/bulgaria-to-know-its-chances-for-erm-ii-accession-by-end-2017/ |títulu=Bulgaria to know its chances for ERM-II accession by end-2017 |idioma=inglés}}</ref> |- |{{CRO}} |[[Kuna croata]] |HRK |flexible | |En redol a [[2025]].<ref name="croacia">{{cita web |url=https://www.reuters.com/article/us-croatia-euru/croatia-wants-to-adopt-euru-within-7-8-years-prime-minister-idUSKBN1CZ0Q5 |títulu=Croatia wants to adopt euru within 7-8 years: prime minister |idioma=inglés}}</ref> |- |{{DNK}} |[[Corona danesa]] |DKK |7,46038 ± 2,25% | |Tien una clausa d'esclusión. |- |{{HUN}} |[[Forinto húngaru]] |HUF |flexible | |Non plantega adoptase l'[[euru]] pel momento, anque tien de faelo. |- |{{POL}} |[[Złoty|Złoty polacu]] |PLN |flexible | |Non plantega adoptase l'[[euru]] pel momento, anque tien de faelo. |- |{{GBR}} |[[Llibra esterlina]] |GBP |flexible | |Tien una clausa d'esclusión. |- |{{CZE}} |[[Corona checa]] |CZK |flexible | |Non plantega adoptase l'[[euru]] pel momento, anque tien de faelo. |- |{{ROM}} |[[Leu rumanu]] |RON |flexible | |[[2022]].<ref name="rumania">[https://www.abc.es/economia/abci-rumania-confia-adoptar-euru-2022-201708290245_noticia.html Rumanía confía n'adoptar l'euru en 2022]</ref> |- |{{SUE}} |[[Corona sueca]] |SEK |flexible | |Non plantega adoptase l'[[euru]] pel momento, anque tien de faelo. |} === Obligaos a xunise === Para [[Suecia]] y los nuevos estaos miembros que se fueron incorporando a la [[Xunión Europea]] dende [[2004]], la moneda única foi "parte del paquete" d'adhesión a la [[Xunión Europea]]. A diferencia de los casos de [[Dinamarca]] y [[Reinu Xuníu]], nun s'axustaron clauses d'esclusión. ==== [[Bulgaria]] {{bandera|Bulgaria}} ==== {{VT|Monedes d'euru de Bulgaria}} [[Bulgaria]] incorporar a la [[Xunión Europea]] el 1 de xineru de [[2007]]. La [[Lev búlgaru|lleva búlgara]] nun forma parte del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]], pero ta venceyada al [[euru]] dende la creación d'este en [[1999]] con una tasa de cambéu afita de 1,95583 lleves búlgares = 1 euru, yá que primeramente tuvo venceyáu al [[marcu alemán]] al traviés d'un alcuerdu monetariu robláu en [[1997]] p'ayudar a poner fin a la grave crisis financiera y a los problemes de pagu de la delda esterna.<ref>{{cita web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/1999/09/gulde.htm |títulu=The Role of the Currency Board in Bulgaria's Stabilization |idioma=inglés}}</ref> A pesar de que la vinculación de la [[Lev búlgaru|lleva búlgara]] al [[euru]] viérase como daqué beneficiosu por que'l país cumpliera dellos criterios d'adhesión llueu,<ref>{{cita web |url=http://www.sofiaecho.com/article/bulgaria-could-join-euro-zone-ahead-of-other-eu-countries/id_12411/catid_38 |títulu=BULGARIA COULD JOIN EURO ZONE AHEAD OF OTHER EU COUNTRIES |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070929095625/http://www.sofiaecho.com/article/bulgaria-could-join-euro-zone-ahead-of-other-eu-countries/id_12411/catid_38 |fechaarchivu=2007-09-29 }}</ref> la [[Xunión Europea]] tuvo primiendo a [[Bulgaria]] por qu'abandonara el tipu de cambéu fixu respectu al [[euru]]. Dellos factores en contra de la continuación del réxime de convertibilidad yeren l'altu nivel d'inflación, un tipu de cambéu irreal y la baxa productividá nel país. Sicasí, el ministru de Finances búlgaru, Plamen Oresharski, dixo que'l país tenía de caltener la convertibilidad hasta qu'adoptara la moneda única.<ref>{{cita web |url=http://www.sofiaecho.com/article/eu-said-to-pressure-bulgaria-into-discontinuing-currency-board/id_26834/catid_66 |títulu=EU SAID TO PRESSURE BULGARIA INTO DISCONTINUING CURRENCY BOARD |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071231083455/http://www.sofiaecho.com/article/eu-said-to-pressure-bulgaria-into-discontinuing-currency-board/id_26834/catid_66 |fechaarchivu=2007-12-31 }}</ref> En [[2007]], [[Bulgaria]] esperaba adoptar l'[[euru]] en [[2010]].<ref>{{cita web |títulu=The Report: Emerging Bulgaria 2007 p.38 |idioma=inglés}}</ref> En [[2008]], retrasó los sos planes d'adoptar la moneda única hasta aproximao [[2012]] por cuenta de la alta inflación.<ref>{{cita web |títulu=The Report: Emerging Bulgaria 2008 p.31 |idioma=inglés}}</ref> En xunetu de [[2011]], el ministru de Finances búlgaru, Simeon Djankov, esplicó que [[Bulgaria]] retardaba l'adopción del [[euru]] mientres la crisis de la delda soberana de la [[zona del euru]] nun se resolviera y que'l país podría entrar nel [[euru]] en [[2015]].<ref>{{cita web |url=http://bnr.bg/en/post/100125119/bulgaria-puts-off-eurozone-membership-for-2015 |títulu=Bulgaria puts off Eurozone membership for 2015 |idioma=inglés}}</ref> En setiembre de [[2012]], [[Bulgaria]] conxeló indefinidamente los allampaos planes d'adoptar la moneda común. El primer ministru búlgaru, [[Boiko Borísov]], y el ministru de Finances, Simeon Djankov, manifestaron que los riesgos que como país plantegaba la so pertenencia al [[euru]] yeren demasiáu altos.<ref>[http://www.voxeurop.eu/es/content/news-brief/2634101-l'euru-puede-esperar L'euru puede esperar]</ref> En xunetu de [[2015]], el Gobiernu de [[Bulgaria]] creó un conseyu de coordinación, lideráu pol ministru de Finances, Vladislav Goranov, pa empezar la preparación pa la entrada del país na [[zona del euru]], entós prevista pa [[2018]].<ref>[https://www.lavanguardia.com/economia/20150701/54433151408/bulgaria-crea-una oficina-pa-la entrada-en-l'euru prevista-pa-2018.html Bulgaria crea una oficina pa la entrada nel euru, prevista pa 2018]</ref> En marzu de [[2017]], el primer ministru búlgaru, [[Boiko Borísov]], declaró que tenía la intención de solicitar xunise al [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]].<ref name="bulgaria1"/> En xunetu de [[2017]], el ministru de Finances, Vladislav Goranov, esplicó que'l gobiernu solo va tratar de xunise una vegada que los estaos de la eurozona tean llistos p'aprobar la solicitú, y qu'esperaba tener claridá d'esto pa finales de [[2017]].<ref name="bulgaria2"/> ==== [[Croacia]] {{bandera|Croacia}} ==== {{VT|Monedes d'euru de Croacia}} [[Croacia]] incorporar a la [[Xunión Europea]] el 1 de xunetu de [[2013]]. La [[kuna croata]] nun forma parte del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]]. En [[2013]], el [[Bancu Central Européu]] (BCE) esperaba que [[Croacia]] fuera miembru del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]] en [[2016]], como llueu, cola adopción del [[euru]] en [[2019]].<ref>{{cita web |url=http://www.banka.hr/hrvatska/konferencija-hnb-a-o-dubrovniku-hrvatska-moze-uvesti-euru-najranije-2019 |títulu=Konferencija HNB-a o Dubrovniku: Hrvatska možy uvesti euru najranije 2019. |idioma=croata |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140202132257/http://www.banka.hr/hrvatska/konferencija-hnb-a-o-dubrovniku-hrvatska-moze-uvesti-euru-najranije-2019 |fechaarchivu=2014-02-02 }}</ref> N'abril de [[2015]], la presidenta de [[Croacia]], [[Kolinda Grabar-Kitarović]], declaró que'l país adoptaría'l [[euru]] en [[2020]]. Sicasí, el primer ministru croata, Zoran Milanovic, nun taba d'alcuerdu.<ref>{{cita web |url=http://www.neweuropeinvestor.com/news/croatia-to-adopt-euru-in-5-years-10312/ |títulu=President: Croatia to Adopt Euru in 5 Years |idioma=inglés}}</ref> En marzu de [[2016]], el gobernador del [[Bancu Nacional de Croacia]], Boris Vujcic, dixo que [[Croacia]] nun entraría nel [[euru]] en [[2020]], pero podría xunise al [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]].<ref>{{cita web |url=https://www.jutarnji.hr/vijesti/hrvatska/guverner-boris-vujcic-o-uvodenju-eura-do-2020.-godine-necemo-o-europsku-monetarnu-uniju-ali-bismo-mogli-o-tecajni-mehanizam/26737/ |títulu=GUVERNER BORIS VUJČIĆ O UVOĐENJU EURA 'Do 2020. godine nećemo o Europsku monetarnu uniju, ali bismo mogli o tečajni mehanizam' |idioma=croata}}</ref> En payares de [[2017]], el primer ministru croata, [[Andrej Plenković]], dixo que [[Croacia]] aspiraba a xunise al [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]] pa [[2020]] y a introducir l'[[euru]] pa [[2025]].<ref name="croacia"/> ==== [[Hungría]] {{bandera|Hungría}} ==== {{VT|Monedes d'euru d'Hungría}} [[Hungría]] incorporar a la [[Xunión Europea]] el 1 de mayu de [[2004]]. El [[forinto húngaru]] nun forma parte del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]]. En xunetu de [[2003]], el gobiernu de [[Hungría]] esperaba que'l país adoptara'l [[euru]] en [[2008]].<ref>{{cita web |url=http://competitio.unideb.hu/wp-content/uploads/2016/03/III-1/Laszlo_Jankovics.pdf |títulu=Roadmap for the adoption of the euru in Hungary: dangers and opportunities |idioma=inglés}}</ref> Darréu, la fecha prevista pa l'adopción pasó a ser [[2010]], pero foi abandonada en [[2006]] por cuenta de la imposibilidá de cumplir colos criterios d'adhesión.<ref>{{cita web |url=https://bbj.hu/politics/hungary-abandons-2010-euru-adoption-target-date_14981 |títulu=Hungary abandoned its official 2010 euru-adoption target date after raising its budget deficit goals for each year through 2008, Economy Minister János Kóka said |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20201130103850/https://bbj.hu/politics/hungary-abandons-2010-euru-adoption-target-date_14981 |fechaarchivu=2020-11-30 }}</ref> En febreru de [[2011]], el primer ministru húngaru, [[Viktor Orbán]], dixo que [[Hungría]] nun adoptaría'l [[euru]] antes de [[2020]].<ref>[http://www.voxeurop.eu/es/content/article/583241-l'euru-yá-nun fai-sonar L'euru yá nun fai suañar]</ref> En xunu de [[2015]], [[Viktor Orbán]] dixo que [[Hungría]] tardaría décades n'adoptar l'[[euru]].<ref>[https://www.lavanguardia.com/economia/20150603/54431590082/hungria-diz-que-l'euru-nun ye-tan-seguro-y-que-tardara-decadas-n'adoptalo.html Hungría diz que l'euru nun ye tan seguro y que va tardar décades n'adoptalo]</ref> Sicasí, en xunetu de [[2016]], el ministru d'Economía Nacional húngaru, Mihály Varga, suxirió que'l país podría adoptar l'[[euru]] escontra'l "final de la década", pero solu si los enclinos económicos siguen ameyorando y la moneda común vuélvese más estable.<ref>[https://ye.reuters.com/article/businessNews/idESKCN0ZZ19F Hungría podría adoptar l'euru en 2020, diz el so ministru d'Economía]</ref> ==== [[Polonia]] {{bandera|Polonia}} ==== {{VT|Monedes d'euru de Polonia}} [[Polonia]] incorporar a la [[Xunión Europea]] el 1 de mayu de [[2004]]. El [[złoty|Złoty polacu]] nun forma parte del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]]. En setiembre de [[2008]], el primer ministru polacu, [[Donald Tusk]], dixo que quería que [[Polonia]] adoptara'l [[euru]] en [[2011]].<ref>{{cita web |url=https://www.rte.ie/news/business/2008/0910/107894-euru/ |títulu=Poland wants to adopt euru in 2011 |idioma=inglés}}</ref> N'ochobre de [[2008]], el gobiernu polacu estableció un plan económicu p'adoptar la moneda única en [[2012]].<ref>{{cita web |url=http://www.mf.gov.pl/documents/764034/1432744/2_Mapa_Drogowa_28_10_2008.pdf |títulu= MAPA DROGOWA PRZYJĘCIA EURU PRZEZ POLSKĘ |idioma=polacu}}</ref> Sicasí, l'entós presidente de [[Polonia]], [[Lech Kaczynski]], quería que l'adopción del [[euru]] someter a referendu.<ref>{{cita web |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7695487.stm |títulu=Poland may get referendu on euru |idioma=inglés}}</ref> N'ochobre de [[2009]], el ministru de Facienda polacu, Dominik Radziwill, dixo que [[Polonia]] podría entrar na [[zona del euru]] en [[2014]] si llograba amenorgar el so [[déficit públicu]] en [[2012]].<ref>{{cita web |url=http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=awhd8NVYSC.A |títulu=Polish 2010 Gap Below 8% of GDP, Kotecki Tells Rzeczpospolita |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121026034820/http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=awhd8NVYSC.A |fechaarchivu=2012-10-26 }}</ref>N'avientu de [[2011]], el ministru de Rellaciones Esteriores polacu, Radoslaw Sikorski, dixo que [[Polonia]] proponíase adoptar l'[[euru]] el 1 de xineru de [[2016]], pero solu si "la [[zona del euru]] refórmase aquel día, y la entrada ye beneficiosa pa nós".<ref>{{cita web |url=http://www.businessweek.com/ap/financialnews/D9RCGVPG2.htm |títulu=Official: Poland to be ready for euru in 4 years |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120326183503/http://www.businessweek.com/ap/financialnews/D9RCGVPG2.htm |fechaarchivu=2012-03-26 }}</ref> N'ochobre de [[2014]], el vizprimer ministru polacu, Janusz Piechociński, dixo que [[Polonia]] adoptaría'l [[euru]] en [[2020]], como llueu.<ref>{{cita web |url=http://biznes.interia.pl/wiadomosci/news/polska-w-strefie-euru-znajdziemy-sie-najwczesniej-po-2020,2051575 |títulu=Polska w strefie euru znajdziemy się najwcześniej po 2020 roku |idioma=polacu}}</ref> Nes [[Eleiciones xenerales de Polonia de 2015|eleiciones parllamentaries de 2015]], ganó'l partíu [[Euroescepticismo|euroescéptico]] [[Llei y Xusticia]], que sostién que [[Polonia]] solo tendría de xunise a la moneda única cuando'l so nivel de vida algame la media comuñal (en dichu añu, el [[Productu Interior Brutu]] (PIB) per cápita polacu asitiábase en redol a un 30% per debaxo de la media de la [[Xunión Europea]]) y, amás, considera que la cuestión tendrá de sometese a referendu.<ref>[http://www.dw.com/es/resultados-oficiales-confirmen-trunfu-de-llei-y-justicia-en-polonia/a-18807330 Resultaos oficiales confirmen trunfu de Llei y Xusticia en Polonia]</ref> ==== [[República Checa]] {{bandera|República Checa}} ==== {{VT|Monedes d'euru de la República Checa}} La [[República Checa]] incorporar a la [[Xunión Europea]] el 1 de mayu de [[2004]]. La [[corona checa]] nun forma parte del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]]. N'ochobre de [[2003]], el gobiernu checu estableció una estratexa p'adoptar l'euru en [[2009]] o [[2010]].<ref>[http://www.radio.cz/es/robla/notes/la-republica-checa-aceptara-l'euru-en-2009-o-en-2010 La República Checa va aceptar l'euru en 2009 o en 2010]</ref> Sicasí, en setiembre de [[2006]], el ministru de Finances checu, Vlastimil Tlustý, aceptó l'aplazamientu de l'adopción de la moneda común debíu al estáu de les finances públiques.<ref>{{cita web |url=https://www.novinky.cz/ekonomika/96164-topolanek-a-tuma-euru-v-fregadura-2010-v-cr-nebude.html |títulu=Topolánek a Tůma: euru v fregadura 2010 v ČR nebude |idioma=checu}}</ref> En febreru de [[2007]], determinóse que [[2012]] yera una fecha realista pa dicha adopción.<ref>{{cita web |url=https://www.novinky.cz/ekonomika/109977-euru-je-v-cesku-realne-v-fregadura-2012-mini-mf.html |títulu=Euru je v Česku reálné v fregadura 2012, míní MF |idioma=checu}}</ref> En marzu de [[2010]], el ministru de Finances checu, Eduard Janota, dixo que [[2015]] yera la fecha más temprana posible pa dicha adopción.<ref>{{cita web |url=http://www.radio.cz/en/section/news/finance-minister-2015-earliest-date-for-euru-adoption |títulu=FINANCE MINISTER: 2015 EARLIEST DATE FOR EURU ADOPTION |idioma=inglés}}</ref> A finales de [[2010]], surdió un alderique en redol a que la [[República Checa]] podría axustar una clausa de exención pa nun xunise al [[euru]]. Esti alderique foi impulsáu en parte pol [[Euroescepticismo|euroescéptico]] presidente checu [[Václav Klaus]]. El primer ministru checu, [[Petr Nečas]], dixo más tarde que la clausa nun yera necesaria yá que la [[República Checa]] nun puede ser obligada a incorporase al [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]], polo que va decidir por sigo mesma cuándo cumplir unu de los criterios obligatorios pa xunise a la [[zona del euru]], enfoque similar al de [[Suecia]].<ref>{{cita web |url=https://www.reuters.com/article/us-czech-euru/czech-crown-to-stay-long-with-non-euru-opt-out-needed-pm-idUSTRE6B411620101205 |títulu=Czech crown to stay long with non euru opt-out needed: PM |idioma=inglés}}</ref> En xunu de [[2014]], el presidente de la [[República Checa]], [[Miloš Zeman]], dixo que'l país podría adoptar la moneda única nel añu [[2017]], argumentando que l'adopción sería beneficiosa pa la economía checa polo xeneral.<ref>{{cita web |url=https://www.eubusiness.com/news-eu/czech-economy-euru.wm9 |títulu=Czech president sees euru adoption by 2017 |idioma=inglés }}</ref> N'abril de [[2015]], l'executivu socialdemócrata checu anunció la so intención d'afitar una fecha sobre l'adopción del [[euru]]. L'oxetivu yera que la [[corona checa]] dexara pasu al [[euru]] antes del añu [[2020]].<ref>[http://www.radio.cz/es/robla/noticias/la-republica-checa-busca-afitar-una fecha-pa-la-adopcion-del-euro La República Checa busca afitar una fecha pa l'adopción del euru]</ref> Tres les [[Eleiciones lexislatives de la República Checa de 2017|eleiciones parllamentaries de 2017]], el gobiernu del primer ministru checu, [[Andrej Babiš]], nun tien previstu proceder cola adopción del euru dientro del so mandatu.<ref>{{cita web |url=http://zpravy.e15.cz/burzy-a-trhy/meny/vstoupit-do-eurozony-az-bude-euru-za-dvacet-korun-shodli-se-babis-s-rusnokem-1340644 |títulu=Vstoupit do eurozóny? Až bude euru za dvacet korun, shodli se Babiš s Rusnokem |idioma=checu}}</ref> ==== [[Rumanía]] {{bandera|Rumanía}} ==== {{VT|Monedes d'euru de Rumanía}} [[Rumanía]] incorporar a la [[Xunión Europea]] el 1 de xineru de [[2007]]. El [[leu rumanu]] nun forma parte del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]]. En [[2007]], [[Rumanía]] esperaba adoptar l'[[euru]] en [[2014]].<ref>{{cita web |url=http://europa.eu/rapid/press-release_AVANTU-07-596_en.htm?locale=en |títulu=Background information on the euru and euru area |idioma=inglés}}</ref> N'avientu de [[2008]], el [[Bancu Nacional de Rumanía]] esperaba que'l país adoptara la moneda única en [[2015]].<ref>{{cita web |url=http://bnr.ro/files/d/Pubs_ro/Anuale/RA2008.pdf |títulu=RAPORT AÑAL 2008 |idioma=rumanu |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20200804114201/https://bnr.ro/files/d/Pubs_ro/Anuale/RA2008.pdf |fechaarchivu=2020-08-04 }}</ref> N'avientu de [[2009]], el gobiernu rumanu estableció [[2015]] como fecha oxetivu pa l'adopción.<ref>{{cita web |url=http://www.cdep.ro/proiecte/2009/700/20/1/raport2010.pdf |títulu=Raport privind situația macroeconomică |idioma=rumanu |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110607021442/http://www.cdep.ro/proiecte/2009/700/20/1/raport2010.pdf |fechaarchivu=2011-06-07 }}</ref> N'abril de [[2013]], [[Rumanía]] abandonó dicha fecha oxetivu, anque l'adopción caltúvose como un oxetivu fundamental pal país.<ref>{{cita web |url=http://www.telegraph.co.uk/finance/financialcrisis/10002050/Romania-abandons-target-date-for-joining-euru.html |títulu=Romania abandons target date for joining euru |idioma=inglés}}</ref> En mayu de [[2014]], el gobiernu rumanu volvió establecer una fecha oxetivu, nesti casu'l 1 de xineru de [[2019]].<ref>[http://www.rri.ro/es_es/sobre_la_adopcion_del_euro_en_rumania-23358 Sobre l'adopción del euru en Rumanía]</ref> Sicasí, en setiembre de [[2015]], el gobernador del [[Bancu Nacional de Rumanía]], Mugur Isărescu, afirmó qu'esa fecha nun yera realista.<ref>{{cita web |url=https://euobserver.com/tickers/130506 |títulu=Central Bank: Romania 2019 euru membership 'not feasible' |idioma=inglés}}</ref> N'agostu de [[2017]], el ministru d'Esteriores rumanu, Teodor Meleşcanu, declaró que [[Rumanía]] podría adoptar l'[[euru]] en [[2022]].<ref name="rumania"/> ==== [[Suecia]] {{bandera|Suecia}} ==== La [[corona sueca]] nun forma parte del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]]. [[Suecia]], a diferencia de [[Dinamarca]] y [[Reinu Xuníu]], nun tien una salida formal de la unión monetaria (la tercer etapa de la [[Unión Económica y Monetaria|UEM]]) y polo tanto debe, siquier en teoría, adoptar l'[[euru]] en dalgún momentu. El 14 de setiembre de [[2003]], celebróse un referendu sobre l'adopción del [[euru]], pero dio como resultáu'l refugu de dicha iniciativa con un 56% de los votos. El gobiernu suecu suel argumentar que ye posible nun adoptar l'[[euru]] anque esista la obligación de faelo por cuenta de qu'unu de los requisitos pa formar parte de la [[zona del euru]] consiste en pertenecer primeramente mientres dos años al [[Mecanismu de tipos de cambéu|ERM]]. Escoyendo a cencielles quedar fuera de dichu mecanismu, el gobiernu suecu tien una clausa informal sobre l'adopción del [[euru]]. Antes de les eleiciones parllamentaries de setiembre de [[2006]], los principales partíos alcordaron nun plantegar la cuestión antes de les siguientes eleiciones parllamentaries (previstes pa setiembre de [[2010]]). Paecíen tar d'alcuerdu en que [[Suecia]] nun adopte'l [[euru]] hasta dempués d'un segundu referendu. N'avientu de [[2007]], el primer ministru suecu [[Fredrik Reinfeldt]] declaró que nun habría nengún referendu hasta qu'esistiera un sofitu estable nes encuestes. Ente qu'anteriores sondeos d'opinión amosaron un sofitu estable pal "non", una encuesta d'abril de [[2009]] amosó un 47% pal sí, un 45% pal non y un 8% d'indecisos.<ref>{{cita web |url= http://news.xinhuanet.com/english/2009-04/20/content_11217553.htm |títulu= More Swedes support joining euro zone: latest poll |editor= Xinhua News Agency |fecha= 20 d'abril de 2009 |fechaaccesu= 27 d'abril de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20090424083409/http://news.xinhuanet.com/english/2009-04/20/content_11217553.htm |fechaarchivu= 24 d'abril de 2009 }}</ref> Nos años siguientes, les encuestes amosaron un fuerte sofitu pol "non". === Non obligaos a xunise === ==== [[Dinamarca]] {{bandera|Dinamarca}} ==== La [[corona danesa]] forma parte del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]] dende'l 1 de xineru de [[1999]], tando venceyada al [[euru]] con un tipu de '''7,46038 corones daneses = 1 euru con una banda de fluctuación de ± 2,25%'''. [[Dinamarca]] axustó una serie de clauses de salida del [[Tratáu de la Xunión Europea]] dempués de qu'esti fuera refugáu nun referendu celebráu en [[1992]]. Asina, [[Dinamarca]] llogró esceiciones en cuatro materies (defensa conxunta, moneda común, cooperación xudicial y [[ciudadanía europea]]). Finalmente, el tratáu modificáu foi aceptáu n'otru referendu celebráu en [[1993]]. El 28 de setiembre de [[2000]], un referendu sobre l'adopción del [[euru]] foi celebráu en [[Dinamarca]], dando como resultáu un 53,2% en contra de xunise a la moneda única. En [[2015]], un referendu sobre l'abolición de los cuatro clauses de salida comentaes volvió dar como resultáu un "non". Magar tou ello, [[Dinamarca]] ye l'únicu país que tien amestada la so moneda (la [[corona danesa]]) al [[euru]] al traviés del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]]. La [[Gran Recesión]] llevó a un alderique dientro de les [[Islles Feroe]], una dependencia autónoma danesa que nun pertenez a la [[Xunión Europea]], alrodiu de si les islles tendríen d'adoptar l'[[euru]].<ref>{{cita web |url=http://www.logting.fo/files/casestate/9193/011.09%20Evra-gjaldoyra%20(1).pdf |títulu=Løgtingsmál nr. 11/2009: Uppskot til samtyktar um at taka upp samráðingar um treytir fyri evru sum føroyskt gjaldoyra |idioma=feroés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.fishupdate.com/news/fullstory.php/aid/12707/Rich_Faroe_Islands_may_adopt_euru.html |títulu=Rich Faroe Islands may adopt euru |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110617030435/http://www.fishupdate.com/news/fullstory.php/aid/12707/Rich_Faroe_Islands_may_adopt_euru.html |fechaarchivu=2011-06-17 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.icenews.is/index.php/2009/08/06/euru-wanted-as-currency-in-faroe-islands/ |títulu=Euru wanted as currency in Faroe Islands |idioma=inglés }}</ref> ==== [[Reinu Xuníu]] {{bandera|Reinu Xuníu}} ==== La [[llibra esterlina]] nun forma parte del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]]. El [[Reinu Xuníu]] tien una clausa pola que nun ta obligáu a adoptar l'[[euru]]. Los [[Euroescepticismo|euroescépticos]] británicos creen qu'una única [[moneda]] ye puramente un pasu pa la formación d'un superestado européu unificáu y que suprimir la capacidá [[Reinu Xuníu|británica]] de determinar les sos propies tases d'interés tendría efeutos dramáticos nel so [[economía]]. La opinión contraria ye que, por cuenta de que les esportaciones intraeuropeas representen el 60 % del total de les britániques, amenorgaríase'l riesgu producíu poles [[tasa de cambéu|tases de cambéu]]. [[Gordon Brown]], ministru de Facienda sol Gobiernu de [[Tony Blair]], estableció "cinco pruebes económiques" que tenía de pasar antes d'encamentar la entrada del Reinu Xuníu nel [[euru]]; y comprometióse a celebrar un referendu públicu pa decidir la pertenencia a la [[zona del euru]]. Amás, los trés principales partíos políticos [[Reinu Xuníu|británicos]] prometieron convocar un referendu antes de xunise al [[euru]].<ref>[https://elpais.com/diario/2003/08/18/economia/1061157601_850215.html El 63% de los británicu declara contrariu a adoptar l'euru]</ref> El gobiernu de coalición escoyíu en [[2010]] comprometer a nun formar parte del [[euru]] mientres la llexislatura. L'adopción de la moneda única siempres foi una tema bien complicada yá que ye un país con un importante [[euroescepticismo]] y nel que gran parte de la población tuvo siempres en contra de l'adopción del [[euru]]. Tres la futura [[salida del Reinu Xuníu de la Xunión Europea]], de resultes del [[referendu sobre la permanencia del Reinu Xuníu na Xunión Europea]] celebráu en [[2016]], la hipotética adopción del [[euru]] per parte del [[Reinu Xuníu]] va dexar de ser posible. Sicasí, esisten dos territorios que formen parte del [[Reinu Xuníu]]: les bases soberanes d'[[Acrotiri y Dhekelia]], asitiaes na [[islla de Xipre]], qu'introducieron l'[[euru]] coles mesmes que [[Xipre]], el 1 de xineru de [[2008]]. Enantes, usaben la [[llibra chipriota]]. Nun tienen distintes monedes d'[[euru]] a les de [[Xipre]]. == Estracomunitarios == ==== [[Islandia]] {{bandera|Islandia}} ==== Por cuenta de la inestabilidá de la corona islandesa a partir de la [[Gran Recesión]] aldericóse l'adopción del [[euru]] inclusive ensin pertenecer a la [[Xunión Europea]]. Sicasí, acordies con Jürgen Stark, miembru de la Xunta Executiva del [[Bancu Central Européu]], "[[Islandia]] nun va adoptar la moneda ensin antes convertise en miembru de la [[Xunión Europea]]". Por ello, [[Islandia]] pasó a ser candidata oficial de la [[Xunión Europea]] anque, en mayu de [[2013]], paralizáronse indefinidamente les negociaciones pa dicha entrada.<ref>[https://www.abc.es/internacional/20130522/abci-islandia-referendu-201305221823.html Islandia paraliza les negociaciones pa ingresar na XE hasta que se celebre un reférendum]</ref> Finalmente, en marzu de [[2015]], [[Islandia]] retiró la so candidatura pa ingresar na [[Xunión Europea]].<ref>[http://internacional.elpais.com/internacional/2015/03/12/actualidad/1426190934_707894.html Islandia retira la so candidatura pa ingresar na Xunión Europea]</ref> Según los criterios del informe de converxencia del [[Bancu Central Européu]] de mayu de [[2012]], [[Islandia]] nun cumplía nengún de los criterios establecíos. En [[2013]], llogró cumplir colos criterios de [[déficit públicu]] y empezara a menguar el so ratio delda-PIB, pero inda sufría d'inflación y tases d'interés al llargu plazu elevaes. Amás, la [[corona islandesa|corona]] tenía de permanecer siquier dos años dientro del [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]]. == MTC II == {{AP|Mecanismu de tipos de cambéu}} [[Ficheru:Europäische Wirtschafts- und Währungsunion.svg|thumb|400px| {{Lleenda|#003399|Miembros de la zona del euru (19)}} {{Lleenda|#e8984d|Miembros del MTC II con opt-out (1)}} {{Lleenda|#c34f4f|Miembros de la XE con opt-out (1)}} {{Lleenda|#704c4c|Restu de miembros de la XE (7)}}]] Con ocasión de la entrada en funcionamientu del [[euru]], quedó obsoleto l'antiguu sistema monetariu européu, polo que s'estableció un nuevu mecanismu de tipu de cambéu, conocíu como [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|Mecanismu de tipos de cambéu II]] (MTC II).<ref>{{cita web |url= http://www.expansion.com/diccionario-economico/mecanismu-de-tipos-de-cambéu.html |títulu= Mecanismu de tipos de cambéu |fechaaccesu= 27 de xunetu de 2015 |apellíu= Argerey Vilar |nome= Patricia |fecha= 2015 |obra= [[Expansión (periódicu)|Expansión]] }}</ref> Esti alcuerdu robláu ente'l [[Bancu Central Européu]] y los bancos centrales nacionales de los países miembros que nun formen parte de la [[eurozona]], tien como oxetivu caltener la estabilidá de los tipos de cambéu ente l'[[euru]] y les monedes nacionales participantes en dichu mecanismu pa evitar fluctuaciones de los tipos de cambéu.<ref>{{cita web |url=http://eur-lex.europa.eu/legal-content/ES/TXT/HTML/?uri=LEGISSUM:l25082&from=EN |títulu=Mecanismu de tipos de cambéu ente l'euru y les demás monedes nacionales participantes |editor= [[Comisión Europea]]}}</ref> En [[1999]], les monedes que formaben parte del antiguu sistema monetariu européu pero que los sos países nun adoptaron l'[[euru]] nesi añu ([[Grecia]] y [[Dinamarca]]) pasaron a formar parte del nuevu mecanismu. Cuando [[Grecia]] xunir al [[euru]] en [[2001]], la [[corona danesa]] quedar nesi momentu como la única participante. La [[corona estonia]], la [[litas lituana]] y el [[tólar eslovenu]] incluyir nel [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]] el 28 de xunu de [[2004]]; la [[llibra chipriota]], el [[lats letón]] y la [[llira maltesa]] el 2 de mayu de [[2005]]; y la [[corona eslovaca]] el 28 de payares de [[2005]]. Cuando [[Eslovenia]] (1 de xineru de [[2007]]), [[Malta]] (1 de xineru de [[2008]]), [[Xipre]] (1 de xineru de [[2008]]), [[Eslovaquia]] (1 de xineru de [[2009]]), [[Estonia]] (1 de xineru de [[2011]]), [[Letonia]] (1 de xineru de [[2014]]) y [[Lituania]] (1 de xineru de [[2015]]) adoptaron l'[[euru]], abandonaron el [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]]. Antes d'adoptar l'[[euru]], los estaos miembros de la [[Xunión Europea]] tienen de permanecer siquier dos años nel [[Mecanismu de tipos de cambéu#MTC II|MTC II]]. L'únicu país que cumple dichu requisitu anguaño ye [[Dinamarca]]. == Resume del progresu d'adopción == *1999/2002: [[Alemaña]], [[Austria]], [[Bélxica]], [[España]], [[Finlandia]], [[Francia]], [[Irlanda]], [[Italia]], [[Luxemburgu]], [[Países Baxos]] y [[Portugal]] (1 de xineru). *2001/2002: [[Grecia]] (1 de xineru). *2007: [[Eslovenia]] (1 de xineru). *2008: [[Malta]] y [[Xipre]] (1 de xineru). *2009: [[Eslovaquia]] (1 de xineru). *2011: [[Estonia]] (1 de xineru). *2014: [[Letonia]] (1 de xineru). *2015: [[Lituania]] (1 de xineru). == Ver tamién == * [[Criterios de converxencia]] * [[Ampliación de la Xunión Europea]] * [[Historia de la Xunión Europea]] == Referencies == {{llistaref|2}} {{Tradubot|Ampliación de la zona del euro}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Economía de la Xunión Europea]] [[Categoría:Euru]] 33bn3hw8ktq9c12bbu46vu6bzkysfzn Cabildru Insular de Gran Canaria 0 117848 4376862 4367147 2025-06-17T14:15:30Z XabatuBot 43102 iguo testu: gobiernu de felicidá => gobiernu de dicha 4376862 wikitext text/x-wiki {{Ficha de congresu |nome = Cabildru Insular de Gran Canaria |país = {{Bandera|España}} España |Comunidá Autónoma = {{Bandera|Canaries}} Canaries |llexislatura = |imaxe = [[Ficheru:Flag_of_Gran_Canaria.svg|160px]] |tamañu_imaxe = 300px |pie_imaxe = |creación = |término = |tipu_cámara = [[Cabildru Insular]] ([[unicameral]]) |cámara_alta = |llende_alta = |cámara_baxa = |llende_baxa = |empecipio_sesiones = |empecipio_sesiones_alta = |empecipio_sesiones_baxa = |sesiones = |tipo_lider1 = Presidente |lider1 = Antonio Morales Méndez |partíu1 = [[Nueva Canaries]] |eleccion1 = |tipu_lider2 = |lider2 = |partíu2 = |eleccion2 = |tipu_lider3 = Vicepresidente 1º |lider3 = Ángel Víctor Torres |partíu3 = [[PSOE]] |eleccion3 = |tipu_lider4 = Líder de la oposición |lider4 = Felipe Afonso El Jaber |partíu4 = [[Partíu Popular]] |eleccion4 = |mayoría1 = |mayoria2 = |miembros = 29 conseyeros |camara1 = |camara2 = |estructura1 = Cabildogc2015.svg |estructura1_res = 300px |grupos_politicos1 = {{legend|#06C200|NC: 9}} {{legend|#0080FF|PP: 6}} {{legend|#FF0000|PSOE: 5}} {{legend|#BD8C2A|XUNÍOS: 4}} {{legend|#9B0FB8|PODEMOS: 4}} {{legend|#e3e314|CC: 1}} |autoridá = |salon_sesiones_alta = |salon_res = |sede_alta = |salon_sesiones_baxa = |salon_res = |sede_baxa = |peracaba_eleccion1 = Eleiciones al Cabildru de Gran Canaria 2015 |sistema_electoral = [[Sistema eleutoral #Representación proporcional por llistes Representación proporcional por llistes]] |sitiu_web = http://www.grancanaria.es/ |anterior = |siguiente =}} El '''Cabildru de Gran Canaria''' ye l'órganu de gobiernu de dicha [[Gran Canaria|isla]] canaria. Como tolos [[Cabildru (entidá alministrativa)|cabildros]], creóse conforme a la Llei de Cabildros de [[1912]]. Ye una forma gubernativa y alministrativa propia de les Islles [[Canaries]], qu'amás de les funciones de gobiernu insular empresta servicios y exerz competencies propies de la Comunidá Autónoma canaria. Dende xunu de [[2015]], el Cabildru de Gran Canaria ta presidíu por [[Antonio Morales Méndez]], perteneciente a [[Nueva Canaries]]. == Oríxenes == El Cabildru Insular crear cola Llei de 11 de xunetu de 1912, de Cabildros.<ref>{{cita web |url=https://es.wikisource.org/wiki/Llei_Constitutiva_de_los Cabildros Insulares_(1912)|títulu=Ley Constitutiva de los Cabildros Insulares (1912) - Wikisource|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2016|sitiuweb=es.wikisource.org}}</ref> == Sedes == === Casa Palaciu === [[Ficheru:Cabildo de Gran Canaria.JPG|230px|thumb|Casa Palaciu, actual sede del [[cabildru insular|Cabildru]] de [[Gran Canaria]] antes de la so renovación, en 2007.]] L'edificiu qu'anguaño alluga la sede del Cabildru Insular de Gran Canaria ta asitiáu na cai Bravo Murillo de la ciudá de [[Les Palmes de Gran Canaria]]. Casar Palaciu ye una edificación d'estilu racionalista proyeutada por [[Miguel Martín Fernández de la Torre]]. Trátase del inmueble más representativu de Miguel Martín nes islles, de corte arquiteutónicu centroeuropéu con una clara influencia del suizu [[Le Corbusier]]. Na actualidá atópase en procesu d'ampliación. Les primeres dependencies del Cabildru de Gran Canaria tuvieron asitiaes nuna oficina emprestada pol Conceyu de Les Palmes de Gran Canaria hasta que, en 1918, la Corporación insular arrendó, por 300 [[peseta|pesetes]] al mes -daqué menos de dos [[euru|euros]]-, un local allugáu en callar Espíritu Santu. Dempués d'ocupar l'ex colexu de La Soledá, na cai Canalejas, y otres instalaciones en Luis Millares -nel añu 1934-, el Cabildru grancanario instaló les sos oficines na cai Juan de Quesada, nel edificiu que se construyó p'allugar l'Institutu de Segunda Enseñanza y que darréu venció al Exércitu pal Hospital Militar y güei acueye'l Rectoráu de la [[Universidá de Les Palmes de Gran Canaria]]. A partir d'esi momentu, el Cabildru arrendó l'inmueble de Triana 46, onde permaneció hasta la instalación definitiva na cai Bravo Murillo, en 1941. La cortil costó 188.744 pesetes -unos 1.100 euros- y el proyeutu foi ellaboráu por Miguel Martín Fernández de la Torre en 1932, anque debieron de pasar cinco años hasta que s'asitió la primer piedra. ; Reforma y ampliación Nel añu [[2005]] empecipiáronse los trabayos de restauración y ampliación de Casar Palaciu Insular, según un proyeutu redactáu en [[1994]] pol arquiteutu español [[Alejandro de la Sota Martínez]]. Pa ello hubo que desallugar l'edificiu y otres dependencies allugaes n'otros inmuebles de la mesma mazana afeutada poles obres d'ampliación, que fueron treslladaos a otros inmuebles próximos propiedá de la Corporación, especialmente al edificiu de servicios múltiples "Insular I" adquiríu unos años antes. El proyeutu d'Alejandro de la Sota sigue l'estilu racionalista qu'imprimió Férnandez de la Torre a l'actual Casa Palaciu. Contémplase l'ampliación del inmueble actual escontra'l sur, ocupando la metá cimera de la mazana cola construcción de dos nuevos edificios de siete plantes que se van llevantar sobre un aparcamientu soterrañu de trés plantes con capacidá pa 300 places. De los dos nuevos edificios, que se van adosar a Casar Palaciu, el primeru, que va tener fachada a la cai Bravo Murillo, va ser destináu a acoyer eventos culturales y protocolarios. Al segundu, pela so parte, con fachaes a les cais Pérez Galdós y Buenos Aires, va dáse-y usu alministrativu. [[Ficheru:Cabildo de Gran Canaria 2.JPG|thumb|230px|Edificiu Cristal, en [[Les Palmes de Gran Canaria]].]] Una actualización posterior del proyeutu orixinal, dispunxo la construcción de trés plantes, en llugar de los dos previstes primeramente, so la plaza central que se preve construyir con salida escontra la cai Buenos Aires. === Edificiu Cristal === Asitiáu nel númberu 3 del Paséu de Tomás Morales. Acueye los servicios d'Obres Públiques ya Informática. === Edificiu Insular I === Inmueble d'oficines que la corporación adquirió , sol mandatu de [[María Eugenia Márquez Rodríguez]], como alternativa al proyeutu d'ampliación y reforma de Casar Palaciu que naquel momentu optárase por non acometer, y que tenía de sirvir p'agospiar los distintos servicios alministrativos que taben esvalixaos por distintos puntos de la ciudá y pa los que nun teníen acomodu nel cortil de Casar Palaciu. Col cambéu de corporación asocedíu nel añu [[2003]], volvió retomase'l proyeutu de De la Sota y finalmente decidióse'l treslláu de los servicios de Casar Palaciu a esti nuevu edificiu y la creación d'una oficina central d'Atención ya Información al Ciudadanu, allugada na so planta baxa. === Edicifio de Triana 93 === Trátase d'una edificación histórica y carauterística del viario de la ciudá qu'hasta va dellos años yera la sede principal del desapaecíu Bancu Central. Ta rematándose un procesu de reforma y restauración pa destinalo a oficines de la Presidencia === Otres instalaciones === Amás de l'anteriores el Cabildru dispón d'otres sedes qu'acueyen a distintos servicios: * Edificios de Bravo Murillo 25 y Bravo Murillo 29-31 * Edificiu de Patrimoniu Históricu (Bravo Murillo 33) * Edificiu de Cano 24 (Llibrería del Cabildru y Serviciu de Cultura) * Edificiu Humiaga (Avda Primeru de Mayu 39) * Espaciu Nuevu 14<30 (na antigües dependencies de la Biblioteca Pública del Estáu) * Granxa Agrícola Esperimental (en Cardones, [[Arucas]]) == Bandera y escudu == <div style="float:left; margin: 3mm; padding: 1mm; width: 250px; border: 1px solid #cccccc; background: #f2f2f2;"> <center> {| align=center |[[Ficheru:Coat of Arms of Gran Canaria.svg|75px|]] |[[Ficheru:Flag of Gran Canaria.svg|150px|]] |}<small>Escudu y bandera del Cabildru de Gran Canaria</small> </center></div>L''''escudu''' del Cabildru de Gran Canaria mediu partíu y cortáu. Nel cuartel cimeru esquierdu, según vese l'escudu, sobre campu de [[gules]], un castiellu en [[Oru (heráldica)|color oro]], almenado y donjonado de tres torres, mazonado de [[Color sable|sable]] y esclariáu d'[[azur]]. Nel cuartel cimeru derechu del escudu, en campu de plata, un lleón rampante de gules, coronáu, lampasado y armáu d'oru. Na metá inferior, nel tercer cuartel d'escudu, una palma del so color, encamada nuna roca moviente del xefe, del so color, y chada de dos llebreles rampantes, encaraos y movientes, del so color. Bordura de gules, con diez espaes de plata, puestes de dos en dos, a manera d'aspes. Al timbre, [[corona real]] zarrada. La '''bandera''' qu'utiliza'l Cabildru ye la mesma de la islla y que representen los colores mariello y azul sobre dos triángulos rectángulos dispuestos en diagonal, quedando'l de color mariellu escontra l'estil y l'azul escontra batiente. Tien una proporción de 2 x 3, esto ye, una vegada y media más llarga qu'ancha, y nel so centru lleva l'escudu d'armes.<ref>[http://simbolosdecanarias.proel.net/gran-canaria/ Símbolos de Canaries, banderes y escudos de les islles], sitiu web de [[José Manuel Erbez Rodríguez|José Manuel Erbez]].</ref> Pela so parte, la patrona del Cabildru Insular de Gran Canaria ye la [[Nuesa Señora de la Soledá de la Portería Coronada|Virxe de la Soledá de la Portería]] que se venera na Ilesia de San Franciscu d'Asís de Les Palmes de Gran Canaria. == Presidentes del Cabildru Insular de Gran Canaria == ;[[Franquismu]] {| border=0 cellpadding=2 cellspacing=2 width=65% bgcolor=cccccc ! Non. ! Nome ! Entamu ! Fin ! Partíu |- | 1. | [[Antonio Limiñana López]] | marzu de [[1937]] | agostu de [[1945]] | ? |- | 2. | [[Matías Vega Guerra]] | agostu de [[1945]] | [[1960]] | [[Movimientu Nacional|MN]] |- | 3. | [[Federico Díaz Bertrana]] | [[1961]] | [[1970]] | MN |- | 4. | [[Juan Pulido Castro]] | [[1970]] | 30 de marzu de [[1974]] | MN |} ;[[Transición Española|Transición]] {| border=0 cellpadding=2 cellspacing=2 width=65% bgcolor=cccccc ! Non. ! Nome ! Entamu ! Fin ! Partíu |- | 1. | [[Lorenzo Olarte Cullén]] | 30 de marzu de [[1974]] | xunetu de [[1979]] | UCD |} ;Etapa democrática {| border=0 cellpadding=2 cellspacing=2 width=65% bgcolor=cccccc ! Nᵘ ! Nome ! Entamu ! Fin ! Partíu |- bgcolor=#FFFFDD | 1. | [[Fernando Giménez Navarro]] | [[1979]] | [[1982]] | [[Unión de Centru Democráticu (España)|UCD]] |- bgcolor=#FFFFDD | 2. | [[Juan Andrés Melián García]] (?) | [[1982]] | [[1983]] | UCD |- bgcolor=#FFE8e8 | 3. | [[Carmelo Artiles Bolaños]] | [[1983]] | [[1991]] | [[PSOE]] |- bgcolor=#FFFFDD | 4. | [[Pedro Lezcano Montalvo]] | [[1991]] | [[1995]] | [[Iniciativa Canaria Nacionalista|ICAN]] |- bgcolor=#DDEEFF | 5. | [[José Macías Santana]] | [[1995]] | 9 de xunetu de [[1999]] | [[Partíu Popular|PP]] |- bgcolor=#DDEEFF | 6. | [[María Eugenia Márquez Rodríguez]] | 9 de xunetu de [[1999]] | 19 de xunu de [[2003]] | [[Partíu Popular|PP]] |- bgcolor=#DDEEFF | 7. | [[José Manuel Soria López]] | 19 de xunu de [[2003]] | 9 de xunetu de [[2007]] | [[Partíu Popular|PP]] |- bgcolor=#FFE8e8 | 8. | [[José Miguel Pérez García]] | 9 de xunetu de [[2007]] | 11 de xunu de [[2011]] | [[PSOE]] |- bgcolor=#DDEEFF | 9. | [[José Miguel Bravo de Laguna]] | 11 de xunu de [[2011]] | 20 de xunu de [[2015]] | [[Partíu Popular|PP]] |- bgcolor=#DDEEFF | 10. | [[Antonio Morales Méndez]] | 20 de xunu de [[2015]] | Actualidá | [[Nueva Canaries|NC]] |} * Puede consultase esta llista de [[Presidentes del Cabildru de Gran Canaria|presidentes del Cabildru de Gran Canaria]] dende la primer constitución del Cabildru Insular, el 17 de marzu de 1913, hasta l'actualidá. == Les Conseyeríes == * Agricultura, Ganadería, Pesca, Patrimoniu y Agües :* Serviciu d'Agricultura, Ganadería y Pesca :* Serviciu d'Estensión Agraria y Desarrollu Agropecuariu y Pesqueru :* Serviciu de Patrimoniu : * Conseyu Insular d'Agües<ref>{{cita web |url=http://www.aguasgrancanaria.com/|títulu=Conseyu Insular d'Agües de Gran Canaria|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2016|sitiuweb=www.aguasgrancanaria.com}}</ref> :* Llaboratoriu Agroalimentario y Fitopatológico :* Mataderos Insulares de Gran Canaria, S.L.U. * Cooperación Institucional y Solidaridá :* Serviciu de Cooperación Institucional :* Serviciu de Solidaridá Internacional * Conseyería de Cultura, Patrimoniu Históricu y Museos<ref>{{cita web |url=http://www.grancanariacultura.com|títulu=empecipio - Cabildru de Gran Canaria|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2016|sitiuweb=www.grancanariacultura.com}}</ref> :* Serviciu de Cultura y Patrimoniu Históricu<ref>{{cita web|url=http://www.grancanariacultura.com/centro|títulu=Centro - Cabildo de Gran Canaria|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2016|sitiuweb=www.grancanariacultura.com}}</ref> ::* Biblioteca de la Paterna :: * Biblioteca Insular ::* Biblioteca Simón Benítez Padilla ::* Centru d'Artes Plástiques ::* Departamentu de Comunicación ::* Ediciones del Cabildru de Gran Canaria :: * Escuela de Folclor - Dto. Música :: * Gran Canaria Espaciu Dixital ::* Patrimoniu Históricu :: * Sala Insular de Teatru :: * Taller de grabáu : * Serviciu de Museos ::* [[Casa de Colón (Les Palmes de Gran Canaria)|Casa de Colón]] ::* [[Casa-Muséu Antonio Padrón]] ::* [[Casa-Muséu León y Castillo]] ::* [[Casa-Muséu Pérez Galdós]]<ref>{{cita web |url=http://www.casamuseoperezgaldos.com/|títulu=Empecipio - Cabildru de Gran Canaria|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2016|sitiuweb=www.casamuseoperezgaldos.com}}</ref> ::* [[Casa-Muséu Tomás Morales]] ::* [[Muséu y Parque Arqueolóxicu Cueva Pintada]] ::* [[Centro Atlánticu d'Arte Moderno|Centro Atlánticu d'Arte Moderno, S.A. (CAAM)]]<ref>{{cita web |url=http://www.caam.net/|títulu=Centro Atlánticu d'Arte Moderno - CAAM|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2016|sitiuweb=www.caam.net}}</ref> :* Fundación Canaria de les Artes Escéniques y de la Música de Gran Canaria (Teatru Cuyás)<ref>{{cita web|url=http://www.teatrocuyas.com/portal2014/modules.php?mod=portal&file=index&pag=0|títulu=Teatru Cuyás|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2016|sitiuweb=www.teatrocuyas.com|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180203234006/http://www.teatrocuyas.com/portal2014/modules.php?mod=portal&file=index&pag=0|fechaarchivu=2018-02-03}}</ref> :* Fundación Canaria Nanino Díaz Cutillas :* Fundación Canaria Orquesta Filarmónica de Gran Canaria (OFGC)<ref>{{cita web |url=http://www.ofgrancanaria.com/|títulu=Portada|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2016|sitiuweb=www.ofgrancanaria.com}}</ref> :* La llibrería del Cabildru<ref>{{cita web |url=http://www.libroscanarios.org/|títulu=La Llibrería : Portada|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2016|sitiuweb=www.libroscanarios.org}}</ref> * Deportes :* Institutu Insular de Deportes<ref>{{cita web|url=http://www.grancanariadeportes.com/|títulu=Empecipio grancanariadeportes.com|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=|nome=|fecha=|idioma=|sitiuweb=www.grancanariadeportes.com|editorial=}}</ref> :* Fundación Canaria del Deporte * Economía y Facienda :* Serviciu d'Intervención :* Serviciu de Tesorería : * Órganu de Contabilidá y Presupuestación :* Sociedá de Promoción Económica de Gran Canaria (SPEGC)<ref>{{cita publicación |títulu=SPEGC {{!}} Sociedá de Promoción Económica de Gran Canaria|url=http://www.spegc.org/|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2016|periódicu=SPEGC}}</ref> :* VALORA Xestión Tributaria<ref>{{cita web |url=https://www.valoragt.com/|títulu=VALORA Xestión Tributaria|fechaaccesu=|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=|sitiuweb=|editorial=}}</ref> * Emplegu, Industria, Comerciu y Artesanía :* Serviciu d'Emplegu y Desarrollu Local :* Serviciu d'Industria y Comerciu :* Fundación pa la Etnografía y Desarrollu d'Artesanía Canario (FEDAC)<ref>{{cita web |url=http://www2.fedac.org/web2/modules.php?mod=portal&file=index|títulu=Fedac {{!}} Cabildru de Gran Canaria|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2016|apellíu=FEDAC|sitiuweb=www2.fedac.org}}</ref> :* Institución Ferial de Canaries (INFECAR)<ref>{{cita web |url=http://www.infecar.es/|títulu=Empecipio|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2016|sitiuweb=www.infecar.es}}</ref> * Mocedá ya Igualdá :* Servicio Juventud ya Igualdá * Mediu Ambiente y Emerxencies :* Serviciu de Mediu Ambiente : * Xardín Botánicu Viera y Clavijo * Obres Públiques ya Infraestructures :* Serviciu Obres Públiques ya Infraestructures * Política Social :* Serviciu de Política Social :* Institutu d'Atención Social y Sociosanitaria<ref>{{cita web |url=http://www.instituto-as.es|títulu=http://www.instituto-as.es|fechaaccesu=2018-02-21|sitiuweb=www.instituto-as.es|idioma=es-ES}}</ref> * Política Territorial, Arquiteutura y Paisaxe :* Serviciu d'Arquiteutura : * Serviciu de Calificaciones Territoriales :* Serviciu de Planeamiento * Presidencia, Recursos Humanos y Nueves Teunoloxíes :* Órganu de Sofitu al Conseyu Insular :* Secretaría Xeneral del Plenu y les sos Comisiones :* Serviciu d'Asesoría Xurídica : * Serviciu d'Asuntos Xenerales :* Serviciu de Gastos de Personal :* Serviciu de Xestión de Recursos Humanos :* Serviciu de Nueves Teunoloxíes y Comunicaciones :* Serviciu d'Organización, Calidá y Prevención :* Serviciu de Presidencia : * Serviciu de Réxime Interior * Tresportes y Vivienda :* Serviciu de Tresportes :* Autoridá Única de Tresporte : * Fundación Canaria pal Fomentu del Tresporte Especial Afechu<ref>{{cita web |url=http://www.fundacionpmr.org/|títulu=Fundación Canaria pal Fomentu del Tresporte Especial Afechu|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2016|sitiuweb=www.fundacionpmr.org}}</ref> * Turismu : * Patronatu de Turismu de Gran Canaria<ref>{{cita web |url=http://www.grancanaria.com/turismo/es/|títulu=Bienveníos a Gran Canaria|fechaaccesu=2018-02-21|apellíu=GranCanaria.com|sitiuweb=www.grancanaria.com|idioma=es}}</ref> == Organización interna == El Cabildru componer de los siguientes órganos: * Presidencia * Plenu * Conseyu de Gobierno * Comisiones de Plenu Les [[Cabildru (entidá alministrativa)#Competencies|competencies]] del Cabildru de Gran Canaria tán regulaes por La Llei 14/1990, de 26 de xunetu, de Réxime Xurídicu de les Alministraciones Públiques de Canaries. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{commonscat|Cabildru Insular de Gran Canaria}} * [http://www.grancanaria.com Cabildru de Gran Canaria] {{coord|28|06|28|N|15|25|12|W|type:landmark_region:YE-CT|display=title}} {{Control d'autoridaes}} {{Tradubot|Cabildo Insular de Gran Canaria}} [[Categoría:Cabildros de Canaries|Gran Canaria]] [[Categoría:Instituciones de Gran Canaria]] [[Categoría:Provincia de Las Palmas]] [[Categoría:Historia de la provincia de Les Palmes]] [[Categoría:Organizaciones fundaes en 1912]] 0wwuf7udhci8zayaizzqp0d4xd143bf Confederación de Los Verdes 0 117856 4377095 4363158 2025-06-17T15:25:00Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá cita => dicha cita 4377095 wikitext text/x-wiki {{Organización}} '''Los Verdes''' ye un partíu políticu [[España|español]] d'ideoloxía [[ecoloxismu políticu|ecoloxista]]. El partíu fundar en payares de [[1984]] orixinalmente como partíu estatal Los Verdes, y entamóse nuna suma de partíos de calter autonómicu en [[1995]]. Dende'l 27 de setiembre de 2014 vuelve ser una Federación<ref>{{Cita web |url=http://verdes.info/los-verdes-llapada-a-la unidad-de-todo-el-ecologismo-politico-y ufiértase-como-la casa-comun-de-todos-los-verdes |títulu=Los Verdes llama a la unidá |fecha=28 de setiembre de 2014 |autor=[[Confederación_de_Los Verdes]] }}</ref> Foi fundáu hai 30 años cola ayuda de Petra Kelly, nun periodu d'espansión y afitamientu de numberosos partíos d'esta nueva ideoloxía n'Europa na década de los años 80 que nacieron al calor de Los Verdes d'Alemaña. Foi unu de los miembros fundadores del [[Partíu Verde Européu]] en [[2004]],<ref>{{Cita web |url=http://europeangreens.eu/congress/wp-content/uploads/EGP-Rule-Book-adopted-12.11.2011-.pdf |títulu=Rule Book of the European Green Party |idioma=inglés |fecha=12 de payares de 2011 |autor=[[Partíu Verde Européu]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120421074151/http://europeangreens.eu/congress/wp-content/uploads/EGP-Rule-Book-adopted-12.11.2011-.pdf |fechaarchivu=21 d'abril de 2012 }}</ref> hasta que foi espulsáu d'este en 2012 por cuenta de un periodu de división interna nel cual tamién foi estremáu I Verdi d'Italia.<ref name="espulsión">«[http://imagenes.publico-estaticos.es/resources/archivos/2012/5/15/1337033369539ComunicadoPVE_ConfederacionLosVerdes.pdf La Confederación-Los Verdes yá nun ye parte de la familia verde europea]», comunicáu del Partíu Verde Européu, 15 de mayu de 2012.</ref> == Historia == === Orixe y años 90 === En [[1983]], un grupu de dieciséis activistes ecoloxistes de toa España roblaron el llamáu "[[Manifiestu de Tenerife]]". Nesti manifiestu, éstos esixeron un cambéu de la política social y económico y formularon la so rocea escontra los partíos políticos establecíos, pa consiguir "cotes crecientes calidable de vida y d'esfrute afechu de los recursos naturales". A partir d'esti manifiestu, formóse una xestora qu'acabó en [[La Orotava]] nel añu 1984 cola fundación del partíu, y la so consiguiente inscripción nel rexistru de partíos políticos del Ministeriu del Interior. Les eleiciones municipales del [[22 de xunu]] de [[1987]] fueron les primeres nes que Los Verdes llogren superar la barrera del 5% de los sufraxos en dos conceyos, consiguiendo los sos dos primeros conceyales nos Conceyos de [[Villena (Alicante)|Villena]] (Alicante) y [[Baños de Valdearados]] (Burgos). El [[8 d'ochobre]] de [[1988]] consiguieron la reconocencia europea de la coordinadora ''[[Alianza Verde Europea]]'', que más tarde se tresformaría na ''[[Federación Europea de Partíos Verdes]]'' y qu'acabaría na fundación en Roma nel 2004, del [[Partíu Verde Européu]]. N'abril de 1987 crear en Cataluña ''Els Verds'' como referente en dicha rexón de Los Verdes de cara a les [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 1987 (España)|eleiciones europees d'esi mesmu añu]]. Al añu siguiente empieza un acercamientu a [[Els Verds - L'Alternativa Ecoloxista|Alternativa Ecoloxista de Catalunya]] (AEC), hasta qu'en 1993 dambes formaciones converxen en [[Els Verds - Confederació Ecoloxista de Catalunya]] (EV-CEC). Magar llograr 157.103 votos nes [[Eleiciones xenerales d'España de 1989|eleiciones xenerales de 1989]] y 185.940 nes [[Eleiciones xenerales d'España de 1993|de 1993]], nun llograron representación nel Congresu. Ente [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 1987 (España)|les europees de 1987]] y [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 1994 (España)|de 1994]], los resultaos llograes per Los Verdes fueron discretos, siendo'l so meyor resultáu en [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 1989 (España)|1989]] con 164.524 votos (1.04 %), quedando a más de 74.000 votos de llograr representación. A nivel municipal, llogró 73.548 votos (0,39%) y 4 conceyales en 1991, y 13.490 votos (0,06%) y 4 conceyales en 1995. Nes eleiciones municipales de [[Madrid]] de 2003 toles sigles ''verdes'' presentar na coalición [[Los Verdes - Izquierda de Madrid]], con [[José María Mendiluce]] como candidatu, que llogró 26.448 votos (1,55%). Tres una fonda crisis a partir de los principios de los años 90 nel senu de movimientu ecoloxista español,<ref>Esteban Cabal (1996). [https://web.archive.org/web/20090804025632/http://www.ctv.es/USERS/ecabal/documentos/historia/1992.html «Capítulu XVIII: 1992, El cayente de los verdes»]. ''Historia de los Verdes''. Ediciones Mandala.</ref> (marcáu por fondes diferencies que dieron llugar a la creación d'otros partíos nacionales, como [[Los Verdes Ecopacifistas]] en [[1988]] y [[Los Verdes - Grupu Verde]] en [[1994]]) los miembros del partíu aprobaron el so tresformamientu nuna confederación de partíos rexonales (congresu de [[Granada]] en 1995). Por cuenta de la fuerte disgregación del votu ''verde'' y al [[sistema eleutoral]] español, qu'evitaron que la Los Verdes llograren representación nel Congresu, la organización fixo un cambéu d'estratexa, tratando de buscar alcuerdos con otres formaciones (como'l [[Partíu Socialista Obreru Español]] o con [[Izquierda Xunida (España)|Izquierda Xunida]]) pa formar llistes conxuntes. Asina, [[Berdeak]] llogró un diputáu en coalición con [[Ezker Batua]] nes [[eleiciones al Parllamentu Vascu de 1994]]; [[Los Verdes d'Andalucía]] llogra 2 diputaos nes [[Eleiciones al Parllamentu d'Andalucía de 1994|Eleiciones al Parllamentu d'Andalucía d'esi mesmu añu]] asociaos con [[Izquierda Xunida (España)]] Los Verdes-Convocatoria per Andalucía|Izquierda Xunida]]; [[Els Verds - Confederació Ecoloxista de Catalunya]] (EV-CEC) un diputáu en coalición con [[Iniciativa per Catalunya]] nes [[eleiciones al Parllamentu de Cataluña de 1995]]; y [[Els Verds del País Valencià]] otru nes [[eleiciones a les Cortes Valencianes de 2003]] dientro d'[[Esquerra Unida-L'Entesa]]. Tamién llogró un [[Senáu d'España|senador]], [[Álvaro Martínez Sevilla]], ente 1994 y 1996 por designación autonómica del [[Parllamentu d'Andalucía]]. Nes [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 1999 (España)|eleiciones europees de 1999]] presentar na coalición [[Los Verdes - Les Izquierdes de los Pueblos]] xunto a [[Iniciativa per Catalunya-Verds]] (ICV), quedándose la coalición a tan solo 6.000 votos de llograr 1 eurodiputáu. Una de les comunidaes onde Los Verdes siempres caltuvieron mayor pesu foi nes [[islles Baleares]]. Asina, [[Els Verds de Mallorca|Els Verds de les Illes Balears]] llogró un diputáu por Eivissa nes [[eleiciones al Parllamentu de les Islles Baleares de 1995]]. Darréu, revalidar en [[eleiciones al Parllamentu de les Islles Baleares de 1999|les de 1999]] dientro del [[Apaute Progressista d'Eivissa]], en [[eleiciones al Parllamentu de les Islles Baleares de 2003|les de 2003]] en coalición con [[Esquerra Unida de les Illes Balears]], y en [[eleiciones al Parllamentu de les Islles Baleares de 2007|les de 2007]] dientro del [[Bloc per Mallorca]]. === Primer década del s. XXI === Nes [[Eleiciones xenerales d'España de 2004|eleiciones xenerales de 2004]] la Confederación de Los Verdes presentar en coalición col [[PSOE]], llogrando 2 escaños nel [[Congresu de los Diputaos d'España|Congresu]]: [[Francisco Garrido Peña]] (2004-2008) por [[Provincia de Sevilla|Sevilla]] y [[Joan Oms]] (2007-2008) por [[Provincia de Barcelona|Barcelona]]. Esti alcuerdu caltener pa les [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 2004 (España)|europees d'esi añu]], llogrando un eurodiputáu, [[David Hammerstein]], que s'integró nel grupu de [[Los Verdes / Alianza Llibre Europea]]. Sicasí, la estratexa foi revesosa y provocó nueves dixebres dientro del partíu; aun así, esti alcuerdu romper en 2007, tomando la decisión de presentase en solitariu a les próximes eleiciones. Nes [[Eleiciones xenerales d'España de 2008|eleiciones xenerales de 2008]] presentar con [[Joan Oms]] como candidatu; sicasí tamién presentaron candidatures en solitariu de [[Los Verdes d'Andalucía]], [[Los Verdes d'Aragón]], [[Els Verds-Opció Verda]], [[Los Verdes d'Estremadura]], [[Partíu Verde Canariu]] y [[Los Verdes de la Rexón de Murcia]]. Sicasí dalgunos de los partíos miembros decidieron roblar alcuerdos particulares con otres fuercies locales y d'izquierda, una y bones los alcuerdos estatales nun tienen por que ser venceyantes a los miembros de la confederación; asina, [[Els Verds del País Valencià]] presentar en coalición con [[Los Verdes Ecopacifistas]] como ''Els Verds-Los Verdes'', [[Los Verdes d'Asturies]] facer xunto a [[Izquierda Xunida (España)]]]] (IX) y [[Bloque por Asturies]], [[Els Verds de Menorca]] xunto al [[PSIB-PSOE]], y [[Els Verds de Mallorca]] dientro d'[[Unitat per les Illes]]. [[Los Verdes de Madrid]] incluyeron candidatos nes llistes d'IX. Tres esta cita eleutoral, celebrar en Hondarribia una xunta 15 asamblees territoriales y 50 militantes na cual suscribióse la ''Declaración de Hondarribia'', coles mires de constituyir una organización autónoma ensin formar aliances con partíos mayoritarios como hasta entós. Dicha xunta, que tuvo llugar ensin l'aprobación de la direición de la Confederación, foi reprobrada pol [[11 de mayu]] de [[2009]] pol voceru oficial de la Confederación, [[Joan Oms]], que restó importancia al alcuentru y defendió les aliances con otres fuercies polítiques, considerando qu'otra manera non s'algamar trescendencia política. De cara a les [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 2009 (España)|eleiciones al Parllamentu Européu de 2009]] la Confederación de Los Verdes entabló conversaciones con otros grupos,<ref name="autogenerated2">{{Cita web |url=http://www.ecoticias.com/20081205-los verdes-en-les eleiciones europees.html |títulu=Los Verdes nes Eleiciones Europees}}</ref> integrándose finalmente na candidatura d'[[Europa de los Pueblos Verdes]], xunto a partíos nacionalistes como [[Esquerra Republicana de Catalunya]] (ERC), el [[Bloque Nacionalista Galego]] (BNG), [[Aralar]] o [[Eusko Alkartasuna]]. Esta decisión sufrió delles impugnaciones internes y provocó malestar nel [[Partíu Verde Européu]],<ref>[https://web.archive.org/web/20090413205832/https://www.publico.es/espana/217635/lleiciones/verdes/bruselas Lleiciones pa los Verdes dende Bruxeles], ''Público'', 10 d'abril de 2009.</ref> qu'anunció'l so sofitu al otru partíu que lo integra n'España, [[Iniciativa Catalunya Verds]], que de la mesma anovó'l so alcuerdu con Izquierda Xunida. Esti malestar con Europa de los Pueblos Verdes desaguó en que gran parte de los integrantes de la Confederación nun-y dieron el so sofitu nin pidieron el votu pa la coalición; eses formaciones fueron [[Berdeak]],<ref>{{Cita web |url=http://www.berdeak.org/modules.php?name=News&file=article&sid=2543 |títulu=nota de Berdeak-Los Verdes sobre les eleiciones europees del 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.berdeak.org/modules.php?name=News&file=article&sid=2543|fechaarchivu=14 d'abril de 2017}}</ref> [[Los Verdes d'Asturies]], [[Nafarroako Berdeak]],<ref>{{Cita web |url=http://losverdesdenavarra-nafarroakoberdeak.blogspot.com/2009/05/verdes-en-les eleiciones-pa-el.html |títulu=''Nafarroako Berdeak'' |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://losverdesdenavarra-nafarroakoberdeak.blogspot.com/2009/05/verdes-en-les eleiciones-pa-el.html|fechaarchivu=14 d'abril de 2017}}</ref> [[Los Verdes de Cantabria]], [[Los Verdes de Murcia]], [[Los Verdes de la Rioja]], [[Los Verdes de Castiella y Lleón]], [[Los Verdes de Madrid]], [[Los Verdes de Castiella-La Mancha]], [[Los Verdes d'Estremadura]], [[Los Verdes de Ceuta]], [[Los Verdes d'Aragón]], [[Els Verds de Mallorca]], [[Els Verds de Menorca]] y delles asamblees de [[Los Verdes d'Andalucía]]. Finalmente, los resultaos d'Europa de los Pueblos Verdes fueron de 394.938 votos (2,53%), llográndose un eurodiputáu rotativu ente ERC, BNG, Aralar y Los Verdes.<ref>{{Cita web |url=http://www.verdes.es/ecoypolitica.html |títulu=Analís de los resultaos eleutorales fecha pola Confederación}}</ref> La Confederación de Los Verdes tuvo derechu a ocupar el cargu los últimos seis meses de la llexislatura. Nos territorios onde se presentaba la coalición col nome "Los Verdes", collechóse la peor resultancia de la hestoria de Los Verdes con una media de 0,15% de los votos y un total de 23.776 votos en toa España. En xunetu de 2009, creóse la [[Coordinadora Verde]],,<ref>{{Cita web |url=http://www.coordinadoraverde.es/ |títulu=Coordinadora Verde (CV) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100923115415/http://www.coordinadoraverde.es/ |fechaarchivu=23 de setiembre de 2010 }}</ref> la cual impulsó la llamada ''"I Universidá Verde de Branu"'',<ref>[https://www.abc.es/agencias/noticia.asp?noticia=58167 Huesca acueye la primer Universidá de Branu de los Verdes], en ''ABC'', 23 de xunu de [[2009]]</ref> que cuntó cola presencia de [[Philippe Lamberts]], vocera del Partíu Verde Européu (PVE), y [[Bodill Ceballós]], diputada [[Partíu Verde (Suecia)|verde en Suecia]], n'otros. Al par, el [[Partíu Verde Européu]] (PVE) marcar n'ochobre de [[2009]] l'oxetivu de dar impulsu a los partíos verdes d'aquellos países con gran población y [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 2009|escasa fuercia eleutoral]], como España, Italia o Polonia,<ref>[https://web.archive.org/web/20091115023137/http://europeangreens.eu/menu/news/news-single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=1531&tx_ttnews%5BbackPid%5D=1&cHash=280eb639fc ''European Green Party elects new commitee at 11th EGP council in Malmö'']. Consultada'l 27 d'ochobre de [[2009]]]</ref> mientres la celebración del ''XI Conseyu del PVE''. A esta xunta allegaron 3 representantes de la ''[[Coordinadora Verde]] de Hondarribia'' ([[Florent Marcellesi]], [[Rafa Font]] y [[Annette Muggenthaler]]).<ref>[http://www.hondarribiaverde.org/2009/10/la-reconstruccion-del espaciu verde-en.html ''La reconstrucción del espaciu verde n'España, prioridá pal Partíu Verde Européu''. Consultada'l 27 d'ochobre de [[2009]]] {{Wayback|url=http://www.hondarribiaverde.org/2009/10/la-reconstruccion-del espaciu verde-en.html |date=20091023130307 }}</ref> Ente les midíes adoptaes, propúnxose una xunta del PVE a principios del [[2010]] en [[Madrid]] coincidiendo cola Presidencia española de la Xunión Europea pa presentar a la sociedá española la so política del ''[[Green New Deal]]''. Darréu, del 29 de xunetu al 1 d'agostu de 2010, celebraríase la segunda edición d'estes xornaes<ref>{{Cita web |url=http://www.universidadverde.es/index.php?option=com_content&view=article&id=48&Itemid=30 |títulu=II Universidá Verde de Branu}}</ref> na llocalidá de [[Beire]], tamién cola participación del [[Partíu Verde Européu]] (PVE), y que cuntó con personalidaes como l'ex-direutor de [[Greenpeace]] n'España [[Juan López de Uralde]], el direutor executivu de [[SEO/Bird Life]] [[Alejandro Sánchez]] y el vicepresidente de [[Sustainable Labour]] Joaquín Nieto.<ref>[https://www.europapress.es/navarra/noticia-universidá-verde-branu-celebra-anu-navarra-29-xunetu-agostio-20100620115526.html La Universidá Verde de Branu celébrase anguaño en Navarra del 29 de xunetu al 1 d'agostu ], n'[[Europa Press]], 20 de xunu [[2010]]</ref> A fecha de [[16 de xineru]] de [[2010]]<ref>{{Cita web |url=http://www.verdes.es/imagenes/ESTATUTOS_Los Verdes.doc |títulu=Estatuto de Los Verdes}}</ref> yeren miembros de la Confederación de los Verdes: [[Los Verdes d'Andalucía]], [[Los Verdes d'Asturies]], [[Los Verdes de Castiella y Lleón]], [[Els Verds - Opció Verda]], [[Els Verds del País Valencià]], [[Los Verdes d'Estremadura]], [[Els Verds de Mallorca]], [[Els Verds de Menorca]], [[Partíu Verde Canariu]], [[Los Verdes de Madrid]] y [[Los Verdes de la Rexón de Murcia]]. <!-- Nun creo que nada d'esto seya realmente relevante: En 2011, la candidatura de l'agrupación eleutoral Oskotseta, la única presentada nel conceyu navarru d'[[Urritza]], nel conceyu d'[[Imotz]], foi anulada pol Tribunal Supremu. Esta candidatura taba compuesta namái por Antonia Echarri - miembru de Verdes de Navarra-Nafarroako Berdeak y presidenta del conceyu ente 2007 y 2011-, yá que fuera candidata en 2003 por Imotzko Indarra, nuna llista na que trés de los siete candidatos formaren parte enantes de candidatures presentaes por Herri Batasuna o Euskal Herritarrok.<ref>[https://web.archive.org/web/https://www.elpais.com/elpaismedia/ultimahora/media/201105/02/espana/20110502elpepunac_2_Pes_PDF.doc Sentencia de la Sala Especial Art. 61 del Tribunal Supremu (Recursos contenciosu-eleutorales 1/2011 y 3/2011. Agrupaciones eleutores)], 2 de mayu de 2011, páxines 113 a 115.</ref><ref>[http://www.noticiasdenavarra.com/2011/05/03/politica/navarra/verdes-berdeak-critica-al-supremu-por anula-yos-una candidata Verdes-Berdeak critica al Supremu por anula-yos una candidata], ''Noticies de Navarra'', 3 de mayu de 2011.]</ref> Verdes de Navarra-Nafarroako Berdeak protestó tantu pola anulación d'esta candidatura, lo mesmo que de otres anulaes pol Tribunal Supremu.<ref>[http://www.gara.net/azkenak/05/263706/es/Una candidatura Verdes-Nafarroa-anulada-Supremu Una candidatura de los Verdes de Nafarroa, anulada pol Supremu], ''Gara'', 3 de mayu de 2011.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/http://www.adn.es/politica/20110503/NWS-0303-Supremu-Verdes-candidatura-critiquen-anuláu.html Los Verdes critiquen al Supremu, que tamién -yos anuló una candidatura], ''ADN''</ref> El Tribunal nun anuló la candidatura de Verdes de Navarra al Parllamentu Foral que tamién incluyía a Antonia Echarri nel puestu 23. --> === Alcuerdu con IX === El [[9 de xineru]] de [[2010]] la Confederación de Los Verdes y [[Los Verdes-Grupu Verdes]] (LV-GV) constituyeron la ''Coordinadora de Los Verdes'', roblando dambos un pre-alcuerdu políticu d'aición conxunta,<ref>{{Cita web |url=http://www.los-verdes.es/Coordinadora.html |títulu=''Coordinadora de Los Verdes'' |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100329064307/http://los-verdes.es/Coordinadora.html |fechaarchivu=2010-03-29 }}</ref> y estableciendo ciertos alcuerdos políticos dambes formaciones con [[Izquierda Xunida (España)]]]] (IX).<ref name="izquierda-xunida_1">[http://www.izquierda-unida.es/node/8998 IX y Los Verdes presenten una amplia alianza nel espaciu del ecoloxismu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120125011437/http://www.izquierda-unida.es/node/8998 |date=2012-01-25 }}, ''Izquierda Xunida'', 23 de xunu de 2011.</ref> Asina, nes [[eleiciones a l'Asamblea de Madrid de 2011]] LV-GV y [[Gira Madrid-Los Verdes]] (miembru de la Confederación de Los Verdes) presentar xunto a ésta. Esi mesmu añu, nes [[Eleiciones xenerales d'España de 2011|eleiciones xenerales]] la Confederación de Los Verdes, [[Gira Madrid-Los Verdes]], [[Els Verds-Opció Verda]] y [[Els Verds del País Valencià]] presentáronse tamién xunto a IX y otros partíos dientro de [[La Izquierda Plural]];<ref>{{Cita web |url=http://www.izquierda-unida.es/node/9300 |títulu=IU constitúi una coalición eleutoral estatal con ICV, EUiA, Cha, Batzarre, Federación Los Verdes y otres formaciones d'izquierdes y ecoloxistes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111202104220/https://www.izquierda-unida.es/node/9300 |fechaarchivu=2011-12-02 }}</ref> ta asociación estendióse tamién a les [[eleiciones al Parllamentu d'Andalucía de 2012|autonómiques d'Andalucía]] y [[eleiciones a la Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies 2012|d'Asturies de 2012]]. Sicasí se LV-GV facer en solitariu; poco dempués rompía la so alianza con IX na Comunidá de Madrid alegando qu'ésta incumpliera los alcuerdos eleutorales.<ref>[http://ccaa.elpais.com/ccaa/2012/01/30/madrid/1327945121_925773.html Los Verdes demanden a IU-Madrid por "incumplir" los alcuerdos eleutorales], ''El País'', 30 de xineru de 2012.</ref> El restu de partíos miembros roblaren el 4 de xunu'l manifiestu fundacional d'[[Equo]].<ref>{{Cita web |url=http://www.equova.org/suma-y-sigue-ye-el%20momentu/chapter/2/ |títulu=Firmantes manifiestu de Equo |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120617002910/http://www.equova.org/suma-y-sigue-ye-el |fechaarchivu=2012-06-17 }}</ref> En nenguna de los dos candidatures llogróse representación verde. En xineru de [[2012]], los voceros de la Confederación de Los Verdes caltuvieron una xunta con Izquierda Xunida p'analizar los resultaos de la so alianza nes eleiciones xenerales de 2011<ref>{{Cita web |url=http://www.izquierda-unida.es/node/9905#.TxV_ZOgTZzt.twitter |títulu=IU y Los Verdes alcuerden siguir trabayando na alianza de la izquierda alternativa rojiverde |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140604104932/http://www.izquierda-unida.es/node/9905#.TxV_ZOgTZzt.twitter |fechaarchivu=2014-06-04 }}</ref> N'abril anunciaron coles mesmes que'l grupu de [[La Izquierda Plural]] nel Congresu sirviría como "canal" pa presentar iniciatives nes Cortes, y la intención d'entamar en xunu d'esi mesmu añu'l segundu alcuentru de "ecoloxía política".<ref>[http://ecodiario.eleconomista.es/politica/noticias/3881657/04/12/Cayo-Lara-afirma-que-les opiniones personales-nun interfieren-en-la-negociacion-con-el PSOE.html "Alianza estratéxica" d'IX con Los Verdes], ''EcoDiario'', 9 d'abril de 2012.</ref> En xunetu de 2013 el coordinador federal d'Izquierda Xunida, [[Cayo Lara]], y el secretariu d'organización de la Confederación de los Verdes, [[Toni Roderic]], reafitaron la so alianza de cara a les [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 2014 (España)|próximes eleiciones europees]],<ref>[http://www.eldiario.es/politica/IX-Verdes-refuercen-eleiciones-Equo_0_152235235.html IX y Los Verdes refuercen la so alianza de cara a les próximes eleiciones europees y conviden a Equo a sumase al bloque], ''El Diariu'', 10 de xunetu de 2013.</ref> animando a [[Equo]] a xunise a ésta. Finalmente la Confederación va ser unu de los partíos que se van presentar asociaos con IX de cara a les eleiciones europees de 2014.<ref>{{Cita web |url=http://izquierda-unida.es/node/13414#.UwvhS1V18dw.facebook |títulu=IU valora “bien positivamente” el ‘Sí' de Anova p'allegar conxuntamente a les eleiciones europees y avanza na so axenda de contactos pa conformar una gran coalición eleutoral |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140312005159/http://izquierda-unida.es/node/13414#.UwvhS1V18dw.facebook |fechaarchivu=2014-03-12 }}</ref> Pel so llau, LV-GV va presentar a dicha cita eleutoral xunto a [[Els Verds - L'Alternativa Ecoloxista]] y [[Los Verdes Ecopacifistas]].<ref>{{Cita web |url=http://www.euroxpress.es/index.php/noticias/2014/1/22/los verdes-espanoles-concurriran-a-les europees-en-solitariu/ |títulu=Los Verdes españoles van allegar a les europees en solitariu }}</ref><ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-verdes-espanoles-presentaren-candidatura-eleiciones-europees-2014-20130518164106.html Los Verdes españoles van presentar la so candidatura pa les eleiciones europees del 2014], ''Europa Press'', 18 de mayu de 2013.</ref> === Rellaciones con Equo === El [[25 de setiembre]] de [[2010]] llevar a cabu una xunta de los partíos acomuñaos a la Confederación, cola asistencia d'Alejandro Sánchez y la moderación del Partíu Verde Européu, pa determinar si'l movimientu que se taba xestando redolada a la [[Equo|Fundación Equo]] tenía de desenvolvese en redol a la Confederación o non. Equo pidió la disolución de la Confederación y l'ingresu de los sos militantes a la nueva formación, a lo que la mayoría de los partíos de la Confederación presentes ([[Los Verdes d'Andalucía]], [[Partíu Verde Canariu]], [[Los Verdes d'Asturies]], [[Euskadi Berdeak]], [[Los Verdes d'Aragón]], [[Coordinadora Verde de Madrid]], [[Los Verdes d'Estremadura]], [[Los Verdes de Murcia]], [[Els Verds de Mallorca]], [[Els Verds de Menorca]], [[Los Verdes de Segovia]]) aceptaron cola firma del siguiente manifiestu: {{cita| Declaración de sofitu al proyeutu Equo<br /> Axuntaos los partíos verdes de distintos ámbitos autonómicos y territoriales del Estáu que formen parte de la Confederación de Los Verdes y del Partíu Verde Européu, Los Verdes d'Andalucía, Partíu Verde Canariu, Los Verdes d'Asturies, Euskadi Berdeak, Los Verdes d'Aragón, Coordinadora Verde de Madrid, Los Verdes d'Estremadura, Los Verdes de Murcia, Els Verds de Mallorca, Els Verds de Menorca, Los Verdes de Segovia, en sesión celebrada en Madrid, el 24 de setiembre de 2010, con presencia d'Alejandro Sánchez (EQUO) y de Stèphane Sitbon- Gómez (Partíu Verde Européu).<br /> RESUELVEN<br /> Sofitar la iniciativa del proyeutu EQUO, lideráu por Juan López de Uralde, coles mires de contribuyir a la construcción d'una fuercia político verde estatal que represente les posiciones y propuestes de la ecoloxía política, coles mesmes sofitamos los planteamientos ideolóxicos del Proyeutu Equo, convencíos de que la Ecoloxía y la Igualdá han de ser centru y oxetivu pa salir de la crisis económica, social y ecolóxica, según pa establecer los valores de la ética política como exemplu d'una nueva forma de compromisu cola ciudadanía. Decidimos contribuyir col esfuerciu de cada unu de los partíos firmantes a guardar conceyales nos conceyos, y de diputaos verdes tantu nel Congresu de los Diputaos como nel Parllamentu Européu que defendan intereses y valores innovadores pa encarar la crisis global pensando nes persones y la naturaleza.}} Magar abandonala gran cantidá de los partíos que lu sofitaben, sicasí la Confederación nun s'eslleió, una y bones ésta cuntaba con entidá xurídica propia. Igualmente, [[Els Verds del País Valencià]], qu'asistió a la xunta, nun abandonó la Confederación, proponiendo nel so llugar una "reforma" de la Confederación.<ref>{{Cita web |url=http://list.europeangreens.org/pipermail/committeeplus/doctKWs5QEu6b.doc |títulu=Reunión del Grupu de Trabayu de re-unificación verde |fecha=24 de setiembre de 2010}}</ref> Los firmantes de la declaración de sofitu a Equo suscribieron darréu'l manifiestu fundacional de Equo en xunetu de 2011 y esta forma, la mayoría los partíos que pertenecíen a la Confederación de Los Verdes pasaron a integrase en Equo. Poco antes, la Confederación estableció un alcuerdos políticu con [[Izquierda Xunida (España)]]]].<ref name="izquierda-xunida_1"/> La diverxencia ente la Confederación, na que namái permanecieron activos [[Els Verds-Opció Verda]], [[Gira Madrid-Los Verdes]] y [[Els Verds del País Valencià]], y [[Equo]] acentuar al encarar les [[eleiciones xenerales españoles de 2011|eleiciones xenerales de 2011]]. Ente que la Confederación y los sos trés partíos presentábense dientro de [[La Izquierda Plural]], Equo facer en solitariu o asociáu pequeñes formaciones d'izquierda nacionalista ([[Coalició Compromís|Compromís]], [[PSM-Entesa Nacionalista]], [[Entesa per Mallorca]], [[Alternativa Sí Se Puede]], [[Socialistes per Tenerife]]). Tamién se producieron movimientos de Equo y la Confederación respeuto al [[Partíu Verde Européu]]. Ente que esti amosaba un sofitu esplícitu a Equo nel congresu realizáu en [[París]] en payares de 2011,<ref name="EGsupport">{{Cita web |url=http://europeangreens.eu/congress/wp-content/uploads/10.-EGP-Paris-Congress-11-13-Nov-EGP-supporting-EQUO.pdf |títulu=Motion for Emergency resolution. On the support of the European Green Party towards EQUO in view of the Spanish elections, November 20, 2011 |editor=[[Partíu Verde Européu]] |fecha=11-13 de payares de 2011 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120421074130/http://europeangreens.eu/congress/wp-content/uploads/10.-EGP-Paris-Congress-11-13-Nov-EGP-supporting-EQUO.pdf |fechaarchivu=21 d'abril de 2012 }}</ref> la Confederación trataba en dichu congresu de enmendar dicha resolución por que fuera abandonada y amosárase sofitu nel so llugar a la coalición eleutoral con [[Izquierda Xunida (España)]]]].<ref>{{enllaz rotu|1={{Cita web |url=http://europeangreens.eu/congress/wp-content/uploads/EGP-Paris-Congress-Amendments.pdf |títulu=Amendment to Motion for Emergency resolution about Spanish elections in November 2011 |editor=[[Partíu Verde Européu]] |fecha=12 de payares de 2011 |idioma=inglés }} |2=http://europeangreens.eu/congress/wp-content/uploads/EGP-Paris-Congress-Amendments.pdf |bot=InternetArchiveBot }}</ref> N'abril de 2012, fíxose públicu que la Confederación de Los Verdes estrecharía los sos llazos con Izquierda Xunida, participando na X Asamblea Federal d'IX. El líder d'[[Els Verds-Opció Verda]] y coportavoz de la Confederación, [[Joan Oms]], acusó a Equo de "irresponsabilidá" y "oportunismu", calificando les sos resultaos nes anteriores eleiciones (xenerales y autonómiques n'Andalucía y Asturies) de "fracasu".<ref>{{Cita publicación |títulu=IX busca afitar la so etiqueta verde |url=https://www.publico.es/espana/428873/iu-busca-afitar-la so etiqueta verde |nome=Juanma | apellíos=Romero |publicación=[[Público (España)|Público]] |fecha=10 d'abril de 2012}}</ref> En respuesta, organizaciones de Equo afirmaron que'l Partíu Verde Européu dirixiérase a [[Els Verds del País Valencià]] pa pidi-yos que se xunieren a Equo, y que ésti entamaba espulsar a la Confederación nun curtiu plazu. Equo na Comunidad Valenciana decidiera yá la so coalición colos nacionalistes del [[Bloc Nacionalista Valencià]] dientro de [[Coalició Compromís|Compromís]], lo cual complicó enforma esa posibilidá d'unión.<ref>{{enllaz rotu|1=[http://equoasturias.proyectoequo.org/?p=1179 Los partíos verdes tán en EQUO] |2=http://equoasturias.proyectoequo.org/?p=1179 |bot=InternetArchiveBot }}, [[Equo Asturies]], 10 d'abril de 2012.</ref> En mayu de 2012, tres un pidimientu formal de los trelce miembros de la Confederación que sí se xunieron a Equo, el Partíu Verde Européu decidió, col sofitu del 90% de los sos miembros, que la Confederación dexara de ser miembru del PVE. Según este, la Confederación "nun cumple los requisitos mínimos de democracia interna", al ser "una estructura vacía".<ref>{{Cita web |url=http://europeangreens.eu/news/%E2%80%9Cconfederaci%C3%B3n-de-los |títulu=“Confederación de Los Verdes” no longer part of the European Green family |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220807182847/https://europeangreens.eu/news/%E2%80%9Cconfederaci%C3%B3n-de-los |fechaarchivu=2022-08-07 }}</ref><ref name="espulsión"/> Ante estos fechos, la Confederación anunció qu'impugnaría la decisión con una carta al PVE na qu'acusaba a ésti de promover "la división del votu sofitando a un partíu que nun ye inda miembru del PVE", refiriéndose a Equo, "y consiguió como única resultancia un diputáu nacionalista defensor de los tresvases y de los toros" ([[Joan Baldoví]], militante del [[Bloc Nacionalista Valencià|Bloc]] escoyíu na llista de [[Compromís]]-Equo), en cuantes qu'Izquierda Xunida, en coalición cola Confederación de Los Verdes, había consiguíu "11 diputaos, lo que significa la meyor meyora eleutoral enxamás fechu". Na carta tamién atacaben a [[Iniciativa per Catalunya-Verds]] (ICV), a la qu'acusaron de "desllealtá", yá que magar ser miembru del PVE y roblar un protocolu de collaboración con Equo, allegaron a les eleiciones en coalición con Izquierda Xunida por "oportunismu". Tamién negaron que dalgunos de los partíos integraos en Equo a los que'l PVE aludía como integrantes de la Confederación fueren nunca miembru de plenu derechu d'esta.<ref>[https://www.publico.es/espana/433144/el partíu verde-européu-espulsa-de-su-senu-al sociu ecoloxista-de-iu El Partíu Verde Européu espulsa del so senu al sociu ecoloxista d'IX], ''[[Público (España)|Público]]'', 15 de mayu de 2012.</ref><ref>{{Cita web |url=http://imagenes.publico-estaticos.es/resources/archivos/2012/5/15/1337034715742Carta_Confederacion_PVE_OK.doc |títulu=To Whom It May Concern |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304221441/http://imagenes.publico-estaticos.es/resources/archivos/2012/5/15/1337034715742Carta_Confederacion_PVE_OK.doc |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> En 2013 celebró'l so 30º aniversariu con otru documentu.<ref>{{Cita web |url=http://www.verdes.info/manifiestu-de-gandia |títulu=El Manifiestu de Gandia }}</ref> La Confederación de los Verdes allegó a les eleiciones europees de 2014 na candidatura de [[La Izquierda Plural (2014)]]. === Na actualidá === *Dende 2013 d'equí p'arriba estremóse en tres sectores: **[[Equo]], inculye a un centenar de partíos Verdes o ecoloxista que se xunieron pa formar esti partíu estatal. En Cataluña alleguen con [[Iniciativa per Catalunya Verds]], en Comunidad Valenciana con [[Compromís]] y nel restu d'España en solitariu, con [[Podemos (partíu políticu)]] o candidatura equivalente a Podemos. **[[Los Verdes-Grupu Verde]], en solitariu o con partíos minoritarios de verdes o ecoloxistes, nunca con Xuníos Podemos, Izquierda Xunida, PSOE, Podemos o Compromís. **Partíos minoritarios de Verdes o ecoloxistes qu'alleguen a les eleiciones con Izquierda Xunida o equivalente según rexón, en solitariu o con partíos minoritarios de verdes o ecoloxistes ([[Gira Madrid-Los Verdes]], [[Els Verds del País Valencià]], [[Els Verds-Opció Verda]], [[Ecosocialistas de la Rexón de Murcia]], etcétera) == Resultaos eleutorales == === Eleiciones xenerales === Na tabla figuren los resultaos eleutorales de toles candidatures ''verdes'' que se presentaron a les eleiciones xenerales; los resultaos de la Confederación de Los Verdes figuren en negrina. {| {{tablaguapa}} |- !Eleiciones !Candidatura !Votos !% !Diputaos !Notes |- |rowspan=3 valign=center| [[Eleiciones xenerales d'España de 1986|1986]] || '''Los Verdes''' (LV) || 31.909 || 0,16 || 0 || |- | [[Alternativa Verda - Moviment Ecoloxista de Catalunya|Llista Alternativa Verde]] (LAV) || 29.567 || 0,15 || 0 || |- | [[Vértiz Español de Reivindicación del Desarrollu Ecolóxicu]] (VERDE) || 28.318 || 0,14 || 0 || |- |rowspan=6 valign=center| [[Eleiciones xenerales d'España de 1989|1989]] || '''[[Llista Verde|Los Verdes-Llista Verde]]''' (LV-LV) || 157.103 || 0,77 || 0 || <small> Coalición de [[Confederación de los Verdes|Los Verdes]], [[Los Verdes Alternativos]] y [[Alternativa Ecoloxista de Catalunya]]. </small> |- | [[Los Verdes Ecoloxistes]] (LVE) || 136.335 || 0,67 || 0 || |- | [[Alternativa Verda - Moviment Ecoloxista de Catalunya]] (AV-MEC) || 25.978 || 0,13 || 0 || |- | [[Vértiz Español de Reivindicación del Desarrollu Ecolóxicu]] (VERDE) || 21.235 || 0,10 || 0 || |- | [[Siete Estrelles Verdes]] (SEV) || 1.411 || 0,01 || 0 || |- | Partíu Ecoloxista d'Euskadi (Llista Verde) || 931 || 0,0 || 0 || |- |rowspan=3 valign=center| [[Eleiciones xenerales d'España de 1993|1993]] || '''Los Verdes''' (LV-LV) || 185.940 || 0,79 || 0 || <small> Inclúi a [[Els Verds - Confederació Ecoloxista de Catalunya]]. </small> |- | [[Partit Ecoloxista de Catalunya]] (PEC-Verdes) || 9.249 || 0,04 || 0 || |- | [[Los Verdes del País Alicantín]] (PVPA) || 1.375 || 0,01 || 0 || |- |rowspan=6 valign=center| [[Eleiciones xenerales d'España de 1996|1996]] || '''Los Verdes Europeos''' (LVE) || 61.689 || 0,25 || 0 || <small> Coalición de [[Confederación de los Verdes|Los Verdes]], [[Los Verdes Alternativos]], [[Euskal Herriko Berdeak]] y [[Alternativa Ecoloxista de Catalunya]]. </small> |- | [[Los Verdes-Grupu Verde]] (LV-GV) || 17.177 || 0,07 || 0 || |- | [[Los Verdes de Madrid]] (LV) || 8.483 || 0,03 || 0 || |- | [[Partit Ecoloxista de Catalunya]] (PEC-Verdes) || 4.305 || 0,02 || 0 || |- | [[Partíu Roji-Verde]] || 1.656 || 0,01 || 0 || |- | [[Los Verdes d'Andalucía|LV Andalucía]], [[Los Verdes de la Rexón de Murcia|LV Murcia]], [[Los Verdes d'Estremadura|LV Estremadura]] || N/A || N/A || 0 || <small> En coalición con [[Izquierda Xunida (España)]]]]. </small> |- |rowspan=7 valign=center| [[Eleiciones xenerales d'España de 2000|2000]] || '''Los Verdes''' (VERDES) || 70.906 || 0,31 || 0 || <small> Inclúi a [[Los Verdes de Madrid]]. </small> |- | [[Els Verds del País Valencià]] (EVPV) || 58.551 || 0,25 || 0 || <small> En coalición col [[Bloc Nacionalista Valencià]]. </small> |- | [[Los Verdes Ecopacifistas]] || 22.220 || 0,10 || 0 || |- | [[Los Verdes de la Comunidá de Madrid]] (LV-CM) || 21.087 || 0,09 || 0 || |- | [[Los Verdes-Grupu Verde]]+[[Los Verdes d'Aragón|SOS Naturaleza]] || 20.618 || 0,09 || 0 || |- | [[Els Verds - Alternativa Verda]] (EV-AV) || 11.579 || 0,05 || 0 || |- | [[Los Verdes d'Andalucía|LV Andalucía]], [[Los Verdes de la Rexón de Murcia|LV Murcia]], [[Los Verdes d'Estremadura|LV Estremadura]] || N/A || N/A || 0 || <small> En coalición con [[Izquierda Xunida (España)]]]]. </small> |- |rowspan=11 center=valign| [[Eleiciones xenerales d'España de 2004|2004]] || [[Los Verdes Ecopacifistas]] (LVE) || 37.499 || 0,14 || 0 || |- | [[Els Verds - L'Alternativa Ecoloxista]] (EV-AE) || 30.528 || 0,12 || 0 || |- | [[Los Verdes de la Comunidá de Madrid]] (LVCM) || 19.600 || 0,08 || 0 || |- | [[Los Verdes-Grupu Verde]] (LV-GV) || 12.749 || 0,05 || 0 || |- | [[Los Verdes de la Rexón de Murcia]] || 7.074 || 0,03 || 0 || |- | [[Los Verdes d'Estremadura]] || 3.133 || 0,01 || 0 || |- | [[Grupu Verde Européu]] (GVE) || 2.662 || 0,01 || 0 || |- | [[Els Verds-Alternativa Verda]] (EV-AV) || 1.836 || 0,01 || 0 || |- | '''Confederación de Los Verdes''' || N/A || N/A || 1 || <small> En coalición col [[PSOE]]. Inclúi [[Els Verds-Opció Verda]].</small> |- | [[Los Verdes d'Aragón|LV Aragón]], [[Los Verdes de Canaries|LV Canaries]], [[Els Verds del País Valencià]] || N/A || N/A || 0 || <small> En coalición con [[Izquierda Xunida (España)]]]]. </small> |- | [[Esquerra Verda - Iniciativa pel País Valencià]] || N/A || N/A || 0 || <small> En coalición col [[Bloc Nacionalista Valencià]]. </small> |- |rowspan=9 center=valign| [[Eleiciones xenerales d'España de 2008|2008]] || '''Los Verdes''' || 41.531 || 0,16 || 0 || <small> Inclúi a [[Els Verds-Opció Verda]] y [[Los Verdes Ecopacifistas]]. </small> |- | [[Los Verdes-Grupu Verde]] (LV-GV) || 30.840 || 0,12 || 0 || |- | [[Los Verdes d'Europa]] || 20.419 || 0,08 || || <small> Coalición de [[Los Verdes d'Europa]] y [[Los Verdes de la Comunidá de Madrid]]. </small> |- | [[Los Verdes d'Asturies|LV Asturies]], [[Els Verds de Mallorca]] || N/A || N/A || 0 || <small> En coalición con [[Izquierda Xunida (España)]]]]. </small> |- | [[Els Verds-Esquerra Ecoloxista del País Valencià]] || N/A || N/A || 0 || <small> En coalición col [[Bloc Nacionalista Valencià]], [[Iniciativa del Poble Valencià]] y [[Los Verdes de Villena]]. </small> |- | [[Els Verds - L'Alternativa Ecoloxista]] (EV-AE) || 12.561 || 0,05 || 0 || |- | Els Verds-Los Verdes (EV-LV) || 7.824 || 0,03 || 0 || <small> Coalición d'[[Els Verds del País Valencià]] y [[Los Verdes Ecopacifistas]]. </small> |- | [[Els Verds-Alternativa Verda]] || 2.028 || 0,01 || 0 || |- | [[Els Verds de Menorca]] || N/A || N/A || 0 || <small> Dientro d'[[Unitat per les Illes]]. </small> |- |rowspan=4 center=valign| [[Eleiciones xenerales d'España de 2011|2011]] || [[Equo]] || 216.748 || 0,89 || 0 || <small> Dientro de [[Coalició Compromís|Compromís]] na Comunidad Valenciana y d'[[Iniciativa per Catalunya Verds - Esquerra Unida i Alternativa|ICV-EUiA]] en Cataluña. En coalición con [[PSM-EN]], [[IniciativaVerds]] y [[Entesa per Mallorca]] nes islles Baleares, y con [[Socialistes per Tenerife]] y [[Alternativa Sí Se Puede per Tenerife]] en [[provincia de Santa Cruz de Tenerife|Tenerife]]. </small> |- | '''Federación de Los Verdes''' || N/A || N/A || 0 || <small> Dientro de [[La Izquierda Plural]]. Inclúi a [[Els Verds del País Valencià|EVPV]], [[Gira Madrid-Los Verdes|GM-LV]], [[Els Verds-Opció Verda|EV-OV]] y [[Verdes Estremadura]], [[Ecosocialitas de la Rexón de Murcia]], [[Verdes Castiella La Mancha]].</small> |- | [[Els Verds-Esquerra Ecoloxista del País Valencià]] || N/A || N/A || 0 || <small> Dientro de [[Coalició Compromís|Compromís]]. </small> |- | [[Los Verdes-Grupu Verde]] (LV-GV) || 293 || 0,0 || 0 || |- |} ;Notes <small> <sup>a</sup> En coalición con [[Izquierda Xunida (España)]]]] (IX). <br /> <sup>b</sup> En coalición col [[Bloc Nacionalista Valencià]]. En 2008 tamién con [[Iniciativa del Poble Valencià|IdPV]].<br /> <sup>c</sup> En coalición col [[PSOE]]. Inclúi a [[Els Verds-Opció Verda|EL-OV]]. <br /> <sup>d</sup>.<br /> <sup>e</sup> Coalición de<br /> <sup>f</sup> Dientro d'[[Unitat per les Illes]].<br /> <sup>g</sup> <br /> <sup>h</sup> <br /> <sup>i</sup>.<br /> </small> === Eleiciones europees === <center> {| {{tablaguapa}} |- |-bgcolor="#D8D8D8" | '''Eleiciones''' | '''Candidatura''' | '''Cabeza de llista''' | align="right" | '''Votos''' | align="right" | '''%''' | align="right" | '''Escaños''' |- | [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 1987 (España)|Eleiciones al Parllamentu Européu de 1987]]<ref>«[https://web.archive.org/web/20110525163456/http://www.elecciones.mir.es/MIR/jsp/resultados/comunes/detalleResultado.jsp?tipoAmbito=1&tipoEleccion=6&cdEleccion=7&anio=1987&mes=6&numVuelta=1&nombreEleccion=Parllamentu+Européu&horaCierre=20%3A00&horaAvance1=14%3A00&horaAvance2=18%3A00&cdCCAA=99&cdProvincia=0&descripcion=total Resultaos eleutorales eleiciones europees de 1987]». Gobiernu d'España, Ministeriu del Interior. Consultáu'l 27 d'agostu de 2009.</ref> | Los Verdes | | align="right" | 107.625 | align="right" | 0.56 | align="right" | <center>0</center> |- | [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 1989 (España)|Eleiciones al Parllamentu Européu de 1989]]<ref>«[https://web.archive.org/web/20111130045530/http://www.elecciones.mir.es/MIR/jsp/resultados/comunes/detalleResultado.jsp?tipoAmbito=1&tipoEleccion=6&cdEleccion=7&anio=1989&mes=6&numVuelta=1&nombreEleccion=Parllamentu+Européu&horaCierre=20%3A00&horaAvance1=14%3A00&horaAvance2=18%3A00&cdCCAA=99&cdProvincia=0&descripcion=total Resultaos eleutorales eleiciones europees de 1989]». Gobiernu d'España, Ministeriu del Interior. Consultáu'l 27 d'agostu de 2009.</ref> | [[Llista Verde]] | [[Purificación González]] | align="right" | 164.524 | align="right" | 1.04 | align="right" | <center>0</center> |- | [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 1994 (España)|Eleiciones al Parllamentu Européu de 1994]]<ref>«[https://web.archive.org/web/20111130045704/http://www.elecciones.mir.es/MIR/jsp/resultados/comunes/detalleResultado.jsp?tipoAmbito=1&tipoEleccion=6&cdEleccion=7&anio=1994&mes=6&numVuelta=1&nombreEleccion=Parllamentu+Européu&horaCierre=20%3A00&horaAvance1=14%3A00&horaAvance2=18%3A00&cdCCAA=99&cdProvincia=0&descripcion=total Resultaos eleutorales eleiciones europees de 1994]». Gobiernu d'España, Ministeriu del Interior. Consultáu'l 27 d'agostu de 2009.</ref> | [[Els Verds - Confederació Ecoloxista de Catalunya]] <sup>a</sup> | | align="right" | 42.237 | align="right" | 0.23 | align="right" | <center>0</center> |- | [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 1999 (España)|Eleiciones al Parllamentu Européu de 1999]]<ref>«[https://web.archive.org/web/20111130045736/http://www.elecciones.mir.es/MIR/jsp/resultados/comunes/detalleResultado.jsp?tipoAmbito=1&tipoEleccion=6&cdEleccion=7&anio=1999&mes=6&numVuelta=1&nombreEleccion=Parllamentu+Européu&horaCierre=20%3A00&horaAvance1=14%3A00&horaAvance2=18%3A00&cdCCAA=99&cdProvincia=0&descripcion=total Resultaos eleutorales eleiciones euroepas de 1999]». Gobiernu d'España, Ministeriu del Interior. Consultáu'l 27 d'agostu de 2009.</ref> | [[Los Verdes - Les Izquierdes de los Pueblos]] | [[Guillermo Fernández-Obanza]]<sup>b</sup> | align="right" | 300.855 | align="right" | 1.45 | align="right" | <center>0</center> |- | [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 2004 (España)|Eleiciones al Parllamentu Européu de 2004]]<ref>«[https://web.archive.org/web/20111130042727/http://www.elecciones.mir.es/MIR/jsp/resultados/comunes/detalleResultado.jsp?tipoAmbito=1&tipoEleccion=6&cdEleccion=7&anio=2004&mes=6&numVuelta=1&nombreEleccion=Parllamentu+Européu&horaCierre=20%3A00&horaAvance1=14%3A00&horaAvance2=18%3A00&cdCCAA=99&cdProvincia=0&descripcion=total Resultaos eleutorales eleiciones europees de 2004]». Gobiernu d'España, Ministeriu del Interior. Consultáu'l 27 d'agostu de 2009.</ref> | [[PSOE]]<sup>c</sup> | [[David Hammerstein]] | align="right" | 6.741.112 | align="right" | 43,46 | align="right" | <center>'''1'''</center> |- | [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 2009 (España)|Eleiciones al Parllamentu Européu de 2009]]<ref>«[http://elecciones.mir.es/europees2009/index.html Resultaos eleutorales eleiciones europees de 2009]». Gobiernu d'España, Ministeriu del Interior. Consultáu'l 27 d'agostu de 2009.</ref> | [[Europa de los Pueblos Verdes]] | [[Pura Peris]]<sup>d</sup> | align="right" | 394.938 | align="right" | 2.49 | align="right" | <center>'''1'''</center> |- | [[Eleiciones al Parllamentu Européu de 2014 (España)|Eleiciones al Parllamentu Européu de 2014]]<ref>«[http://elecciones.mir.es/resultados2014/99PE/DPE99999TO.htm Resultaos eleutorales eleiciones europees de 2014]». Gobiernu d'España, Ministeriu del Interior. Consultáu'l 11 de xunu de 2014.</ref> | [[La Izquierda Plural (2014)]] | Nᵘ1: [[Willy Meyer]] ([[Izquierda Xunida (España)]] (España)|Izquierda Xunida]]), Nᵘ12 [[Joan Francesc Peris]] ([[Els Verds del País Valencia]]-[[Confederación de los Verdes|Federación de Los Verdes]]) | align="right" | 1.562.567 | align="right" | 9,99 | align="right" | <center>'''6'''</center> |} </center> <small> <sup>a</sup> Por cuenta de la crisis interna de la Confederación, dalgunos de los partíos miembros inscribir na candidatura de [[Grupu Verde]].<br /> <sup>b</sup> Les cabeces de llista fueron [[Antoni Gutiérrez Díaz]] por [[IC-V]], Guillermo Fernández-Obanza per Los Verdes, [[José Antonio Labordeta]] por [[CHA]], [[Lourdes Díaz]] por [[EdeG]] y [[José Antonio Pinu]] por [[IA]].<ref>[http://www.boe.es/g/es/bases_datos/doc.php?coleccion=indilex&id=1999/11171&txtlen=1000 Candidatures a les Eleiciones al Parllamentu Européu de 1999 n'España].</ref><br /> <sup>c</sup> Les llistes del PSOE incluyíen a los candidatos de Los Verdes, siendo escoyíos finalmente [[Francisco Garrido Peña|Francisco Garrido]] y [[Joan Oms]] como diputaos<br /> <sup>d</sup> La cabeza de llista de la candidatura foi [[Oriol Junqueras]] ([[Esquerra Republicana de Catalunya]]).<br /> </small> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [http://verdes.info Los Verdes] Páxina oficial de la Federación Los Verdes {{Tradubot|Confederación de Los Verdes}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Movimientu contra la enerxía nuclear]] [[Categoría:Partíos ecoloxistes d'España]] [[Categoría:Partíos políticos d'España]] [[Categoría:Partíos políticos fundaos en 1984]] d87a5u7c3thramdbrj1i655gsjvmzd7 Partíu Socialista Vascu 0 117934 4377135 4366990 2025-06-18T06:35:40Z YoaR 37624 /* Orixe */ 4377135 wikitext text/x-wiki {{estremar|[[Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra]]}} {{Ficha de partíu políticu | nome = Partíu Socialista Vascu | nome_nativu= Euskal Sozialista Biltzarrea | color = #FF0000 | logo = | presidente = | secretariu = | líder = | voceru = | fundación = 1975 | disolución = 1980 | ideoloxía = [[Socialdemocracia]] y [[nacionalismu vascu]];<br />dende 1977, [[marxismu]] y [[independentismu]] | posición = [[esquierda política|Izquierda]] | partíos = [[Movimientu Socialista d'Euskadi]] (MSE) <br /> Grupu ''[[Aintzina]]'' | miembru = [[Herri Batasuna]] (1978-1980) | see = | internacional= | web = | notes = }} '''Euskal Sozialista Biltzarrea''' ('''ESB''') —nome [[vascuenciu]] traducible al español como «Asamblea Socialista Vasca»— foi un partíu políticu [[España|español]] d'ámbitu [[País Vascu|vascu]]-[[Navarra|navarru]] fundáu en 1975, con ideoloxía [[socialdemócrata]] non [[marxismu|marxista]] y [[nacionalismu vascu|nacionalista vasca]]. Al ser llegalizáu en 1977, adoptó en [[idioma español|castellán]] el nome de '''Partíu Socialista Vascu''' ('''PSV'''). Intentó infructuosamente ocupar l'espaciu políticu asitiáu ente'l [[Partíu Nacionalista Vascu|PNV]] y los partíos [[comunismu|comunistes]] nel País Vascu y [[Navarra]], ámbitu ideolóxicu nel que puxaba col [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]]. Trató de crear una amplia coalición eleutoral de tolos partíos nacionalistes, pa lo que participó na [[Cume de Chiberta]]. En fracasando nes [[eleiciones xenerales d'España de 1977|eleiciones de 1977]], radicalizó la so ideoloxía declarándose [[marxismu|marxista]], participó na [[Mesa de Altsasu]] y formó con otros partíos la coalición [[Herri Batasuna]] (HB), que llogró un inesperáu ésitu nes [[eleiciones xenerales d'España de 1979|eleiciones de 1979]]. Les diferencies colos sos aliaos alrodiu de la organización interna de HB y la conveniencia o non de participar nes instituciones, fixeron qu'abandonara la coalición a principios de 1980. La incesante perda de militantes sufierta, les gravosas deldes contraíes y la imposibilidá d'abrir un espaciu políticu estremáu fixeron que sumiera pocu tiempu dempués. == Orixe == Anque formáu yá a finales de 1975,{{Harvnp|Renobales|2007|p=327}} ESB nació oficialmente'l [[6 de xunu]] de [[1976]] nel [[Santuariu de Arantzazu]], onde celebró inda na clandestinidá'l so I Congresu,<ref>{{cita web|autor=Carlos Caballero Basáñez|títulu=Euskal Sozialista Biltzarrea-Partíu Socialista Vascu. Antecedentes.|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/143759/125413|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2006|cita=''En celebrando'l 6 de xunu de 1976 el so Primer Congresu en Arantzatzu, fai la so presentación pública'l 11 de xunu''}}</ref> como resultáu de la unión de dellos grupos políticos presistentes de calter [[nacionalista]] y [[socialista]].<ref>{{cita web|autor=Jesús Ceberio|títulu=Presentáu en Vitoria el grupu "Converxencia Socialista Vasca"|url=https://elpais.com/diario/1976/06/13/espana/203464819_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=13 de xunu de 1976|cita=''Según reza la propaganda oficial de los promotores ESB, trata d'arrexuntar a «la mayoría de les corrientes d'opinión socialista d'obediencia vasca non violenta», par a añader, más palantre, que «esta entidá política recueyi como so'l propósitu d'apigurar a tola izquierda vasca non sucursalista, según sentar les bases futures d'un frente más ampliu d'unión vasca»''}}</ref> Ente los grupos qu'integraron ESB destacaben el [[Movimientu Socialista d'Euskadi]] (MSE), una dixebra del sindicatu nacionalista [[Euskal Langileen Alkartasuna]] (Solidaridá de Trabayadores Vascos, ELA-STV)<ref>{{cita web|autor=Igor Ahedo Gurrutxaga|títulu=Solidaridad de Trabayadores Vascos|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/26979?q=Euskal+Sozialista+Biltzarra&numreg=1&start=0|fechaaccesu=16 de xunetu de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2011|cita=''Esti sector, ELA-MSE va configurar finalmente Eusko Sozialista Biltzarra''}}</ref> crítica con ETA y compuesta en realidá por diversos grupos dacuando engarraos, ente los que destacaba'l de los moteyaos ''eladios'';{{Harvnp|Estornés Zubizarreta|2010|pp=510-531}} el etnonacionalista grupu ''[[Aintzina]]'', que taba formáu por dellos fundadores de la primitiva [[ETA]] biforcaos d'esta organización y arrexuntaos en redol a [[José Luis Álvarez Enparantza]] (''Txillardegi'') y la revista ''Branka'';{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|p=102}}<ref>{{cita web|autor=Carlos Caballero Basáñez|títulu=ESB-PSV. Antecedentes|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/143759/125413|fechaaccesu=16 de xunetu de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2011|cita=''nun foi aceptáu pol enclín representada en quien defendíen les llinies fundacionales d'ETA y editaben la revista BRANKA polo que la mesma abandonó ETA en 1967 p'acabar formando'l grupu autodenominado AINTZINA, dirixíu fundamentalmente por José Luis Alvárez Emparantza (Txillardegi)''}}</ref> los pequeños Equipos Socialistes Navarros y dellos grupos d'independientes.<ref>{{cita web|autor=Carlos Caballero Basáñez|títulu=Euskal Sozialista Biltzarrea-Partíu Socialista Vascu|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/143759/125413|fechaaccesu=16 de xunetu de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi}}</ref> Les sos principales bases atopábense asitiaes nel [[Gran Bilbao]] y les llocalidaes guipuzcoanes de [[Mondragón]], [[Beasain]] y [[Vergara]],{{Harvnp|Renobales|2007|p=318}} zona esta postrera de gran implantación del movimientu cooperativista, nel que ESB tenía importantes sofitos.<ref>{{cita publicación|apellíu=González Urbaneja|nome=Fernando|enllaceautor=Fernando González Urbaneja|títulu=Los partíos vascos, a favor de fondos tresformamientos económicos y sociales|publicación=[[El País]]|fecha=23 d'abril de 1977|url=https://elpais.com/diario/1977/04/23/economia/230594407_850215.html|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012|cita=''La xunta tuvo entamada nel marcu del cursu d'alta direición empresarial de la Escuela Cimera de Téunica Empresarial (ESTI). (...) Jesús Larrañaga y Javier Mongelos, dambos direutivos del grupu cooperativu de Mondragón (Ulgor), plantegaron les posiciones de ESB''}}</ref> [[Ficheru:Txillardegi, UEUren omenaldian.png|175px|thumb|derecha|[[José Luis Álvarez Emparanza]], ''Txillardegi'', foi unu de los principales fundadores de ESB, pero tamién encabezó la so mayor dixebra.]] El partíu surdió cola idea de cubrir un espaciu políticu dientro del [[nacionalismu vascu]] con un ideariu socialista asitiáu ente'l nacionalismu conservador y moderao del [[Partíu Nacionalista Vascu]] (PNV) y la [[esquierda abertzale]] de calter [[marxista]]-[[leninista]] del bloque [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]], «pa dar una espresión políticamente entamada a los intereses de los trabayadores vascos».<ref>{{cita web|autor=Carlos Caballereo Basáñez|títulu=Euskal Sozialista Biltzarrea-Partíu Socialista Vascu|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/143759|fechaaccesu=9 de xineru de 2013|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|añu=2006}}</ref> Sicasí, cadecía d'una clara [[wiktionary:ye:heterogéneo|heteroxeneidá]] na so composición, lo que llindó les sos posibilidaes d'aliances.{{Harvnp|Estornés Zubizarreta|2010|p=534}} Nel so I Congresu definióse como socialista ''abertzale'', augestionario, llibre, democráticu y capaz d'ufiertar una auténtica alternativa socialista vasca pa Euzkadi.<ref>{{cita publicación|apellíu=Angulo|nome=Javier|títulu=El Partíu Socialista Vascu promueve la "reuskaldunización"|publicación=[[El País]]|fecha=19 de marzu de 1977|url=https://elpais.com/diario/1977/03/19/espana/227574019_850215.html|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> Nel [[referendu sobre la Llei pa la Reforma Política]] del 15 d'avientu de 1976 pidió l'[[astención]], al igual qu'otros partíos d'oposición al [[franquismu]].<ref>{{cita web|autor=El País|títulu=Barro de Lliriu y Fraga, los dos primeros "sí" al referendu en RTVE|url=https://elpais.com/diario/1976/12/02/espana/218329230_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=2 d'avientu de 1976|cita=''el Euskal Sozialista Biltzarrea llanzó una especie de slogan sobre la tema: Si fixeron la reforma ensin nós, que faigan el referendu ensin nós''}}</ref> Entá antes de la so llegalización, dicha [[Reforma política d'Adolfo Suárez|Reforma Política]] impulsada pol presidente [[Adolfo Suárez]] fixo posible que ESB celebrara mítines públicos que-y dexaron dar se a conocer a los futuros eleutores.<ref>{{cita publicación|títulu=Mitin de "Euskal Sozialista Biltzarrea"|publicación=[[ABC (periódicu){{!}}ABC]]|fecha=4 de xineru de 1977|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1977/01/04/020.html|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|autor=Europa Press|páxina=20}}</ref> == El programa políticu del so II Congresu == En siendo llegalizáu'l 26 de febreru de 1977 col nome en castellán de Partíu Socialista Vascu,<ref>{{cita publicación|títulu=Inscripción del partíu "Socialista Vascu"|publicación=[[ABC (periódicu){{!}}ABC]]|fecha=3 de marzu de 1977|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1977/03/03/022.html|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|autor=Cifra|páxina=10}}</ref> ESB-PSV celebró en marzu en [[Bilbao]] el so II Congresu.<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=Campaña del Partíu Socialista Vascu pa la implantación del euskera|url=https://elpais.com/diario/1977/03/20/espana/227660414_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=20 de marzu de 1977|cita=''Güei clausúrase en Bilbao el segundu congresu del Euskal Sozialista Biltzarrea''}}</ref> Estableció la so sede oficial en [[Pamplona]] ([[Navarra]]){{Harvnp|Imaz|1999}} y [[Iñaki Aldekoa]] foi escoyíu [[secretariu xeneral]],<ref>{{cita web|títulu=Foi clausuráu'l II Congresu del "Partíu Socialista Vascu" (Y.S.B.)|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1960/03/24/pagina-8/33633242/pdf.html?search=ESB|fechaaccesu=7 de setiembre de 2012|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=22 de marzu de 1977|cita=''Nél foi escoyíu secretariu xeneral don Iñaki Aldecoa''}}</ref> sustituyendo a l'anterior direición colexada.<ref>{{cita publicación|títulu=Cuatro congreso de partíos políticos mientres el fin de selmana|publicación=[[ABC (diariu){{!}}ABC]]|fecha=22 de marzu de 1977|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1977/03/22/028.html|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|páxina=12|cita=''la direición colexada del partíu foi sustituyida por una secretaría xeneral, que foi encamentada a Iñaqui Aldecoa''}}</ref> El partíu declaró defensor d'un [[socialismu autoxestionario]]{{Harvnp|Renobales|2007|p=318}} opuestu al marxismu, al qu'acomuñaben col estáu totalitario y centralista. No referente a la cuestión vasca, ESB-PSV defendía la soberanía del [[País Vascu]] más que la independencia, entendiendo que, a lo menos, l'Estáu español tenía de devolver l'autonomía de la [[Segunda República Española|Segunda República]] amás de los [[derechu foral|derechos forales]] arrebataos mientres los sieglos XIX y XX. Caltenía que'l procesu autonómicu vascu tenía de desvenceyase del procesu constitucional español y entendese como una negociación d'igual a igual ente un poder autónomo vascu restauráu y el nuevu poder central constituyíu n'[[España]].{{Harvnp|Imaz|1999}} Tamién se fixo un gran fincapié na implantación del [[euskera]].<ref>{{cita publicación|apellíu=Angulo|nome=Javier|títulu=Campaña del Partíu Socialista Vascu pa la implantación del euskera|publicación=[[El País]]|fecha=20 de marzu de 1977|url=https://elpais.com/diario/1977/03/20/espana/227660414_850215.html|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> El partíu siguió dende la so llegalización una vía pacífica y de participación institucional, claramente estremada de la siguida poles organizaciones integraes en [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]]. Asina lo demuestra la so solicitú d'autorización pa una manifestación en celebración del ''[[Aberri Eguna]]'' o Día de la Patria Vasca, realizada conxuntamente col [[Partíu Nacionalista Vascu|PNV]] y el [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]].<ref>{{cita publicación|títulu=El Ministeriu de la Gobernación desautoriza los actos del Aberri Eguna. Los líderes vascos, decepcionaos tres la so entrevista con Martín Villa.|publicación=[[ABC (periódicu){{!}}ABC]]|fecha=7 d'abril de 1977|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1977/04/07/014.html|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|páxina=6|cita=''Asistieron a la xunta Iñaki Aldecoa y Carlos Caballero pol partíu P.S.V.-Y.S.B.''}}</ref> Tal convocatoria oldea cola actitú de confrontación desenvuelta pola [[esquierda abertzale|esquierda ''abertzale'']],<ref group="nota">La inconcreta espresión «[[esquierda abertzale|esquierda ''abertzale'']]» emplégase equí nel sentíu utilizáu pol profesor Francisco José Llera Ramu de «conxuntu de partíos nacionalistes a la izquierda de la PNV, nacíos de la hestoria d'[[Euskadi Ta Askatasuna|ETA]]». A pesar del so radicalismu nacionalista, ESB-PSV nun formaba parte d'esi difusu coleutivu. Anque'l sector encabezáu por ''[[Txillardegi]]'' sí procedía del mundu d'ETA, el sector procedente del MSE non yá yera completamento ayenu a la organización terrorista, sinón que fuera por demás críticu con ella. Vease Fernández Soldevilla (2009).</ref> que convocó a una xornada de llucha» esi mesmu día. Dende otres zones d'España, dellos sectores identificaben al Partíu Socialista Vascu como unu más de los partíos socialistes rexonales que se creaben na [[Transición Española|Transición]] en distintes rexones, como [[Partit Socialista de Catalunya-Congrés|Cataluña]], [[Partíu Andalucista|Andalucía]] o [[Partíu Socialista d'Aragón|Aragón]], col enfotu de competir col [[Partíu Socialista Obreru Español]] y el [[Partíu Socialista Popular (España)|Partíu Socialista Popular]].<ref>{{cita web|autor=Jesús Ceberio|títulu=Presentáu en Vitoria el grupu "Converxencia Socialista Vasca"|url=https://elpais.com/diario/1976/06/13/espana/203464819_850215.html|fechaaccesu=13 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=13 de xunu de 1976|cita=''Esti programa amazcara, según dellos observadores políticos, una operación más amplia que, anguaño, vien desenvolviéndose en distintes rexones españoles. Trataríase, d'últimes, d'un grupu socialdemócrata que trata d'utilizar, n'esclusiva, la etiqueta socialista, un pocu al estilu de la maniobra llevada a cabu en Cataluña polos homes del Reagrupament -Pallach, Barrera-.''}}</ref> En delles ocasiones recibió l'apellativu de «pallachista»,<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=El Partíu Socialista Vascu va celebrar el so segundu congresu en marzu|url=https://elpais.com/diario/1977/02/22/espana/225414015_850215.html|fechaaccesu=13 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=22 de febreru de 1977|cita=''ta consideráu por munchos como'l partíu pallaquista de Euzkadi, yá que los sos fundadores realizaron una maniobra similar que la llevada a cabu pocu tiempo antes, pol desapaecíu políticu catalán Josep Pallach''}}</ref> en referencia a [[Josep Pallach]], líder del [[Partit Socialista de Catalunya-Reagrupament]] que dirixó un fuerte proyeutu socialdemócrata y autonomista{{Harvnp|Estornés Zubizarreta|2010|p=533}} col que l'antiguu MSE caltuviera contactos.{{Harvnp|Estornés Zubizarreta|2010|p=511}} == La estratexa eleutoral de ESB-PSV == === El frentismu === La postura de ESB-PSV frente a les inminentes [[eleiciones xenerales d'España de 1977|eleiciones]] foi promover un ampliu frente nacionalista que englobara a tolos partíos, dende'l derechiegu [[Partíu Nacionalista Vascu]] hasta los partíos comunistes del bloque [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]]. El proyeutu frentista atopó la oposición espresa tantu de [[ETA (pm)]] —quien a pesar de la so predisposición a participar nel procesu eleutoral creía que podría implicar una quebra social similar a la d'[[Irlanda del Norte]]— como de KAS, que lu acusaba d'estremar a la clase trabayadora.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|pp=102-103}} [[Ficheru:Telesforo Monzon politikaria 1934an.jpg|100px|thumb|left|[[Telesforo Monzón]] (equí en 1934) impulsó'l Cume de Chiberta.]] Les sos rellaciones colos partíos de KAS nun yeren bones. ESB-PSV calificaba a [[Euskal Herriko Alderdi Sozialista|EHAS]], [[Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia|LAIA]] y [[Euskal Iraultzarako Alderdia|EIA]] como «la estrema izquierda del KAS»,<ref>{{cita publicación|apellíu=Angulo|nome=Javier|títulu=Autogobiernu pa Euzkadi, oxetivu prioritariu de los socialistes vascos|publicación=[[El País]]|fecha=22 de marzu de 1977|url=https://elpais.com/diario/1977/03/22/espana/227833216_850215.html|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> en llinia cola postura firmemente antimarxista de ''[[Txillardegi]]''; ente que esos partíos acusaben a los partidarios del ESB-PSV de ''socialdemócrates'' y ''autonomistes''.{{Harvnp|Imaz|1999}} Nun yeren ameyores les rellaciones col acabante constituyir [[Partíu Socialista d'Euskadi]] (federación vascu-navarra del [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]]), al que ESB-PSV consideraba una mera sucursal y un axente imperialista español y que, de la mesma calificábalu como ''racista''.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|2010}} Yá en febreru de 1976, antes de la creación formal del partíu, militantes de ESB ullaron a [[Felipe González]], secretariu xeneral d'un inda illegal PSOE nun mitin que celebraba en Bilbao.{{Harvnp|Díaz Alonso|2012|p=295}} Magar tou, el PSOE sondió les posibilidaes d'una fusión con ESB-PSV y [[Euskal Sozialistak Elkartzeko Indarra|ESEI]] (similar a la que yá se xestaba en Cataluña y daría llugar al [[Partíu de los Socialistes de Cataluña|PSC]]). A lo último, el PSOE tenía'l decisivu sofitu del [[Partíu Socialdemócrata d'Alemaña|SPD]] alemán y numberosos votantes potenciales, pero faltáben-y una militancia y unos cuadros entemedios que podíen apurrir los dos partíos vascos. La propuesta tuvo dalgún sofitu internu y foi inclusive tomada en considerancia pol mesmu ''Txillardegi'', pero l'atayante oposición de los ''eladios'' d'[[Iñaki Aldekoa]] atayó tal posibilidá de superar la división ente nacionalistes y non nacionalistes.{{Harvnp|Estornés Zubizarreta|2010|pp=534-535}} Que'l frentismu nun yera l'únicu camín del [[wiktionary:ye:abigarrado|abigarrado]] ESB-PSV demostrar la so participación nes negociaciones pa formar la candidatura conxunta al [[Senáu d'España|Senáu]] que depués se denominaría [[Frente Autonómicu]], xunto col PSOE, la PNV y otros partíos.<ref>{{cita publicación|apellíu=Ceberio|nome=Jesús|títulu=El compromisu autonómicu vascu, abiertu a toles fuercies polítiques|publicación=[[El País]]|fecha=28 d'abril de 1977|url=https://elpais.com/diario/1977/04/28/espana/231026408_850215.html|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012|cita=''El compromisu autonómicu» promovíu pol Partíu Nacionalista Vascu y el Partíu Socialista d'Euskadi (PSOE), foi escritu por otres trés organizaciones: Aición Nacionalista Vasca (ANV), Partíu Socialista Vascu (ESB) y Converxencia Socialista d'Euskadi (ESEI)''}}</ref> El PSV retirar d'esti proyeutu porque se-y ufiertaba un solu puestu na candidatura.<ref>{{cita publicación|apellíu=Ceberio|nome=Jesús|títulu=Los partíos políticos vascos axusten les candidatures conxuntes al Senáu|publicación=[[El País]]|fecha=7 de mayu de 1977|url=https://elpais.com/diario/1977/05/07/espana/231804021_850215.html|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012|cita=''D'esti pactu pal Senáu retiróse tamién el Partíu Socialista Vascu (ESB), porque solamente dáben-y opción p'asitiar a unu de los sos miembros''}}</ref> === El Cume de Chiberta === Nel so intentu de crear un frente nacionalista, ESB-PSV participó na denomada [[Cume de Chiberta]], alcuentru de partíos vascos nacionalistes patrocináu por [[Telesforo Monzón]] con similar propósitu frentista, que se desenvolvió a lo llargo de cinco sesiones celebraes ente abril y mayu de 1977 nel Hotel Chiberta de [[Bayonne (Francia)|Bayonne]] ([[Francia]]). Nes trés primeres sesiones produció un cada vez más agriu enfrentamientu ente'l [[Partíu Nacionalista Vascu]], qu'encabezaba'l sector partidariu de participar nes eleiciones, y [[ETA militar]], qu'espunxera les sos condiciones en marzu,<ref>{{cita noticia|nome=Javier|apellíos=Angulo|títulu=Amnistía y llibertaes mínimes, condiciones d'ETA militar pa una tregua eleutoral|url=https://elpais.com/diario/1977/03/23/espana/227919621_850215.html|obra=[[El País]]|fecha=23 de marzu de 1977|fechaaccesu=18 de febreru de 2013}}</ref> manifestó la so clara oposición a la participación nacionalista nel procesu y anunció la so intención de volver a entamar los asesinatos. El conflictu llegó a tal grau que la PNV retirar del cume tres la tercer sesión.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|pp=108-109}} Años más tarde, [[Joseba Azkarraga]], representante de la PNV nes xuntes, recordaba la inamovible postura d'ETA (m), qu'esixía l'[[amnistía]] total como condición previa a la participación nel procesu políticu cuando namái quedaben 35 presos encarcelaos<ref>{{cita noticia|nome=Alberto|apellíos=Surio|títulu=Torno a Txiberta|url=http://www.diariovasco.com/20081102/politica/regresu-txiberta-20081102.html|obra=[[El Diario Vasco]]|fecha=2 de payares de 2008|fechaaccesu=11 d'avientu de 2012|cita=''Azkarraga revisa les actes y les notes d'aquellos díes y recuerda la posición d'ETA. «Quedaben 35 presos na cárcel y dicía qu'o había amnistía total y llegalizábense toles fuercies polítiques, o s'enfoscaríen les aiciones armaes''}}</ref> (el 24 de marzu quedaben inda 106).<ref>{{cita publicación|apellíu=Portell|nome=José María|enllaceautor=José María Portell|títulu=Dieciocho presos políticos vascos salieren ayeri de les cárceles|publicación=[[ABC (periódicu){{!}}ABC]]|fecha=26 de marzu de 1977|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1977/03/26/029.html|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|páxina=12}}</ref> Unos meses más tarde, cuando foi aprobada la [[Llei d'Amnistía n'España de 1977|Llei d'Amnistía]] n'ochobre, ETA militar espresó abiertamente la so auténtica posición: ''«ye parcial, pero anque fuera total nun variaríen los nuesos planteamientos, una y bones nós empecipiamos la llucha porque Euskadi taba primida»''.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|pp=122-123}}<ref>{{cita noticia|nome=Jesús|apellíos=Ceberio|títulu=ETA militar nun arrenuncia a la llucha armada|url=https://elpais.com/diario/1977/10/08/espana/245113203_850215.html|obra=[[El País]]|fecha=8 d'ochobre de 1977|fechaaccesu=18 de febreru de 2013}}</ref> N'avientu punxo en práctica'l so planteamientu: cuando salió de la cárcel el postreru presu ''etarra'', la organización cometió un nuevu asesinatu, reabriendo asina la espiral de violencia.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|pp=122-123}} Na cuarta xunta, yá ensin la PNV, ESB-PSV propunxo crear un frente nacionalista ensin esi partíu, siempres que les organizaciones militares» (les distintes cañes d'ETA) tuvieren subordinaes al mesmu. L'atayante negativa d'ETA (m) a emprestar obediencia a esi frente «civil» si ello significaba'l fin de la llucha armada» (los sos atentaos terroristes) supunxo'l fin de la propuesta. L'aprobación pol [[Conseyu de Ministros d'España|Conseyu de Ministros]] d'una novedosa fórmula de sustitución de la prisión pol «extrañamiento», que dexó la escarcelación de significativos miembros d'ETA, acabó per decidir a ESB-PSV y otros partíos (incluyíu [[Euskal Iraultzarako Alderdia|EIA]] col sofitu d'[[ETA políticu-militar]]) a anunciar na última sesión la so decisión de tomar parte nes eleiciones. ETA (m), [[Euskal Herriko Alderdi Sozialista|EHAS]] y [[Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia|LAIA]] quedaron solos na so postura de boicó.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|pp=109-110}}<ref>{{cita web|títulu=ETA y la Llei d'Amnistía de 1977|url=http://paralalibertad.org/eta-y-la llei-de-amnistia-de-1977/|fechaaccesu=9 de xineru de 2013|obra=Fundación pa la Llibertá|fecha=15 d'ochobre de 2012|apellíu=Fernández Soldevilla|nome=Gaizka|enllaceautor=Gaizka Fernández Soldevilla|coautor=López, Raúl}}</ref> === Les eleiciones llexislatives de xunu de 1977 === En mayu, el partíu celebró un Congresu Estraordinariu en Vergara nel que decidió participar nes [[eleiciones xenerales d'España de 1977|eleiciones llexislatives de 1977]], primeres de la democracia,<ref>{{cita web|autor=Carlos Caballero Basáñez|títulu=Euskal Sozialista Biltzarrea-Partíu Socialista Vascu. Fundamentos y fines.|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/143759/125414|fechaaccesu=9 de setiembre de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2006|cita=''nel mes de mayu celebró un Congresu estraordinariu en Bergara pa decidir sobre la participación o non nes eleiciones xenerales convocaes pal mes de xunu, adoptando la decisión d'allegar a elles''}}</ref> oponiéndose a l'astención defendida pol bloque [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]]. L'intentu de ESB-PSV de formar un ampliu frente ''abertzale'' solo concretóse parcialmente en [[Navarra]] onde se formó la coalición [[Unión Autonomista de Navarra]], integrada por [[Partíu Nacionalista Vascu]], ESB-PSV y [[Aición Nacionalista Vasca]] (ANV).<ref>{{cita publicación|títulu=Estes son les coaliciones eleutorales|publicación=[[ABC (periódicu)|ABC]]|fecha=5 de mayu de 1977|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1977/05/05/028.html|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|páxina=12|cita=''"Unión Autonomista de Navarra": "Partíu Nacionalista Vascu", "Partíu Socialista Vascu" y "Aición Nacionalista Vasca"''}}</ref> Pocos díes antes de les eleiciones un bien sopelexáu [[sondéu d'opinión|sondio preelectoral]] otorgaba al partíu un par d'asientos nel [[Congresu de los Diputaos]].<ref>{{cita publicación|títulu=Centristes y socialistes, al falopu nel Congresu|publicación=[[El País]]|fecha=12 de xunu de 1977|url=https://elpais.com/diario/1977/06/12/espana/234914450_850215.html|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012|cita=''la Cámara completar con trés diputaos vascos (los del partíu socialista ESB, y unu del grupu abertzale Euskaldiko Ezquerra'')}}</ref> Sicasí, ESB-PSV llogró unes resultancies eleutorales significativos pero peores que los esperaos, quedando ensin representación parllamentaria.<ref>{{cita web|autor=Jesús Ceberio|títulu=Euskadi votó la moderación|url=https://elpais.com/diario/1977/06/17/espana/235346447_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=17 de xunu de 1977|cita=''Los grandes derrotaos d'estes primeres eleiciones xenerales del postfranquismo fueron el partíu Comunista d'Euskadi y el Partíu Socialista Vascu (ESB), que nun asitiaron a nengún de los sos homes''}}</ref> Nel conxuntu de les trés provincies vasques ([[Álava]], [[Vizcaya]] y [[Guipúzcoa]]) la so candidatura en solitariu llogró un total de 35.261 votos{{Harvnp|Imaz|1999}} (3,56%), ente qu'en [[Navarra]] la coalición Unión Autonomista de Navarra llograba 18.000 votos (6,99%).{{Harvnp|Fernández Soldevilla|2010}} Nin unu nin otra llograron representación parllamentaria.<ref group="nota">Pueden consultase los resultaos de les eleiciones y referendos d'ámbitu nacional recurriendo al enllaz asitiáu a la fin del artículu que coneuta cola web del Ministeriu del Interior d'España.</ref> De resultes inmediata ESB-PSV atopar con una situación bien difícil, pos les eleiciones dexárenlu ensin presencia institucional, con fuertes deldes económiques{{Harvnp|Renobales|2007|p=319}} y col so teóricu espaciu políticu ocupáu non yá pol [[Partíu Socialista d'Euskadi|Partíu Socialista d'Euskadi-PSOE]], sinón tamién pola coalición [[Euskadiko Ezkerra]] (alianza d'[[Euskal Iraultzarako Alderdia|EIA]] col [[Movimientu Comunista d'Euskadi]]), que sí llograra representación parllamentaria.{{Harvnp|Imaz|1999}} Ello traducióse nel abandonu de parte de la militancia{{Harvnp|Renobales|2007|pp=319-320}} y nuna progresiva radicalización que-y alloñó de los partíos autonomistes moderaos y averólu a los partíos de KAS.<ref>{{cita web|autor=Carlos Caballero Basáñez|títulu=Euskal Sozialista Biltzarrea-Partíu Socialista Vascu. Fundamentos y fines.|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/143759/125414|fechaaccesu=9 de setiembre de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2006|cita=''La non consecución d'actes significó un golpe a la organización que, a partir d'entós, buscó l'acercamientu y aliances coles fuercies de la izquierda abertzale que decidieren nun presentase a estes eleiciones''}}</ref><ref>{{cita web|autor=[[José María Portell]]|títulu=La manifestación pro-autonomía, prueba de fuercia pal Gobiernu vascu|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1977/09/21/pagina-13/33772232/pdf.html?search=ESB|fechaaccesu=9 de setiembre de 2012|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=9 d'ochobre de 1977|cita=''Los únicos que nun se sumaron públicamente a la convocatoria del Gobiernu vascu (...) fueron HASI, pantalla pública d'ETA militar, ESB (partíu socialista vascu), LAIA, próximu a HASI...''}}</ref>{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|p=96}} == La busca de la ''unidá popular'' == === La Mesa de Altsasu === La veterana direición de ESB-PSV foi movida polos mozos ''eladios'' que taben dirixíos pol secretariu xeneral del partíu, [[Iñaki Aldekoa]],<ref>{{cita web|autor=Ainhoa Arozamena Ayala|títulu=Iñaki Aldecoa Azarloza|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/320|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2002|cita=''En 1977 resulta escoyíu secretariu xeneral del nuevu partíu ESB-Partíu Socialistes Vascu''}}</ref> antiguu militante del MSE. Estos apostaron pola unidá de la izquierda nacionalista<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=El Partíu Socialista Vascu xira a la izquierda|url=https://elpais.com/diario/1977/06/25/espana/236037601_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=[[El País]]|fecha=25 de xunu de 1977|cita=''Nós -señaló Iñaki Aldecoa- somos partidarios de dir a la creación d'una gran familia socialista vasca; un gran grupu socialista vascu con base autónoma. Nél podríamos tar ESB, los partíos que componen la coalición Euskadiko Esquerra y les demás fuercies del KAS.''}}</ref> y pola integración el 24 d'ochobre de 1977 na llamada ''[[Mesa de Altsasu]]'',<ref>{{cita web|autor=Jesús Ceberio|títulu=Primer pasu pa la unidá de los "abertzales"|url=https://elpais.com/diario/1977/10/26/espana/246668418_850215.html|fechaaccesu=8 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=26 d'ochobre de 1977|cita=''Cinco partíos de la izquierda nacionalista vasca suscribieron a última hora del llunes n'Altsasu (Navarra) una plataforma unitaria abierta a otros grupos, con vistes a les eleiciones municipales''}}</ref> nuevamente promovida por [[Telesforo Monzón]].<ref>{{cita web|autor=Idoia Estornés Zubizarreta|títulu=Herri Batasuna. La Mesa de Altsasu|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/59231/43021|fechaaccesu=18 d'avientu de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2010|cita=''Un vieyu nacionalista, Telesforo de Monzón, apaez como'l catalizador de la reagrupación d'estes fuercies''}}</ref> Ésti, amás d'a ESB-PSV, consiguió atraer a diversos partíos que llograren males resultancies nes eleiciones: [[Herri Alderdi Sozialista Iraultzailea|HASI]] y [[Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia|LAIA]], que les sos llamaes a l'astención tuvieren escasu ecu; y el pequeñu [[Aición Nacionalista Vasca|ANV]], que llograra un resultáu muncho peor que'l de ESB-PSV y sufriera la dixebra del sector históricu». Amás, hubo que convidar (con ciertu disgustu de dalgunos) al entós importante [[Euskal Iraultzarako Alderdia|EIA]], brazu políticu d'[[ETA políticu-militar]] que llograra unes dignes resultancies al mandu de la coalición [[Euskadiko Ezkerra]] y yera l'únicu con representación parllamentaria.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|pp=125-126}} [[Ficheru:Altsasuko Mahaia (1978).jpg|600px|thumb|centro|Imaxe de la [[Mesa de Altsasu]]. La so organización dexó formar la coalición [[Herri Batasuna]], de la que ESB foi miembru fundador. La persona qu'usa'l micrófonu paez ser [[Iñaki Aldekoa]], secretariu xeneral de ESB.]] Anque l'oxetivu de Monzón volvía ser formar una coalición nacionalista (agora con oxetivos más modestos que na [[Cume de Chiberta]]) de cara a unes eleiciones municipales que se creíen más próximes de lo que la realidá posterior demostraría, la Mesa tenía otres finalidaes secundaries. Una yera crear una plataforma común que pudiera andar a la tema en fuercia colos partíos parllamentarios; otra, más coyuntural, yera aldericar l'adopción d'una postura común p'allegar a la llamada ''Mesa de San Francisco'', xunta de partíos d'estrema esquierda.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|p=126}} Cada unu de los partíos participantes ellaboró la so propia propuesta en función de los sos intereses. Fiel a la so estratexa frentista, ESB-PSV propunxo la formación d'una coalición, pero espunxo delles condiciones que güei resulten llamatives a la vista del desenvolvimientu posterior de los acontecimientos: la coalición tenía de ser ''«ideológicamente plural»'', tenía de fuxir de ''«la relixón política»'', debía ''«tar presente na política institucional tanto a nivel d'Euskadi como a nivel del estáu»'' y tenía d'esistir una estricta separación ente la coalición y ETA, debiendo ésta arrenunciar a tener voz o delegaos dientro de la fuercia político. Les condiciones teníen la so razón de ser, pos el propósitu d'[[ETA militar]] yera, precisamente, controlar la futura coalición.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|pp=127-128}} === La creación de Herri Batasuna === Finalmente, el 27 d'abril de 1978 créase la coalición eleutoral [[Herri Batasuna]] (HB; traducible al castellán como Unidá Popular), cola participación de cuatro partíos: [[Herri Alderdi Sozialista Iraultzailea|HASI]], ESB-PSV, [[Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia|LAIA]] y [[Aición Nacionalista Vasca|ANV]].<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=Izquierda Vasca Xunida, probable coalición pa les municipales|url=https://elpais.com/diario/1978/02/01/espana/255135636_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=1 de febreru de 1978|cita=''taría compuestu poles organizaciones qu'integren la Mesa de Altsasu»: ANV (Aición Nacionalista Vasca), ESB (Partíu Socialista Vascu), HASI (Partíu Socialista Popular Revolucionariu) y LAIA (Partíu revolucionariu de Trabayadores Patriotes'')}}</ref> Sicasí, la entrada de ESB-PSV en HB constitúi una operación xestionada pol so secretariu xeneral, [[Iñaki Aldekoa]], ensin conocencia nin aquiescencia de les bases.<ref>{{cita web|autor=Idoia Estornés Zubizarreta|títulu=Herri Batasuna. La Mesa de Altsasu|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/59231/43021|fechaaccesu=16 de xunetu de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2010|cita=''Nel casu de ESB, l'ingresu va ser, en gran parte, obra del so secretariu xeneral, [[Iñaki Aldekoa|Iñaki Aldecoa]], exmilitante de ELA Berri, que va xestionar les negociaciones ensin conocencia nin aquiescencia de les sos bases''}}</ref> Anque esta coalición integraba dellos partíos declaradamente [[comunismu|comunistes]] y allegaos a la [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]] (HASI y LAIA), los dirixentes de ESB-PSV pensaben que podría moderase escontra'l socialismu democrático y convertise nun gran ''partíu socialista vascu''. A lo último, ESB-PSV yera, aparentemente, el partíu más estructurado de los cuatro fundadores y cuntaba col respaldu de 35.000 votantes. Amás, como pasu previu, ESB-PSV decidió empecipiar un procesu de fusión col históricu partíu nacionalista d'izquierdes ANV, col que yá formara coalición en [[Navarra]], col fin de liderar al sector más moderáu de HB.<ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=La fusión de ESB y ANV, prevista pa güei|url=https://elpais.com/diario/1978/07/02/espana/268178407_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=[[El País]]|fecha=2 de xunetu de 1978|cita=''El nuevu partíu «Independentista y de clase», aspira a ocupar l'ala más moderada de la izquierda abertzale y a alzase en factor aglutinante de dicha corriente, güei abondo esvalixa''}}</ref> ANV fuera la gran ganada nes eleiciones de 1977 al nun llegar a collechar nin 9.000 votos. El nuevu partíu frutu de la fusión llamaríase [[Euskal Sozialista Ekintza]] (Aición Socialista Vasca). Sicasí, el desenvolvimientu del III Congresu Nacional de ESB-PSV atayó los ambiciosos planes. Mientres el mesmu, el partíu decidió declarase oficialmente [[marxismu|marxista]]. Esti xiru motivó la censura de ''[[Txillardegi]]'', quien yera fervientemente antimarxista, quexar del relajamiento nes esixencies de euskaldunización de los dirixentes de la formación y acusaba al partíu de persistir nun enclín «anti-ETA».<ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=La fusión de ESB y ANV, prevista pa güei|url=https://elpais.com/diario/1978/07/02/espana/268178407_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=2 de xunetu de 1978|cita=''ESB, davezu consideráu como esponente de la fraición socialdemócrata del nacionalismu vascu, sorprendió apocayá al declarase marxista. La resistencia a esta declaración, encabezada pol antiguu dirixente de ETA José Luis Alvarez, Txillardegi, remató va una selmana cola so espulsión. Coincidiendo col del actual congresu, 177 militantes fixeron pública una nota solidarizándose con Txillardegi, y presentaron la so dimisión. La nota remata acusando a l'actual direición d'intentar «liquidar el frente abertzale, liquidar el euskera y persistir nun vergonzosu enclín anti-ETA».''}}</ref> Ello remató na espulsión de ''Txillardegi''<ref>{{cita noticia|nome=Anje|apellíu=Ribera|títulu=Fina'l llingüista y políticu abertzale Txillardegi, fundador d'ETA y HB|url=http://www.elcorreo.com/vizcaya/v/20120115/politica/fina-linguista-politico-abertzale-20120115.html|obra=[[El Correo]]|fecha=15 de xineru de 2012|fechaaccesu=11 d'avientu de 2012|cita=''Foi espulsáu por una polémica sobre'l valor del euskera''}}</ref> y la salida del partíu de los sos siguidores{{Harvnp|Imaz|1999}} que, sicasí, siguieron formando parte de ''Herri Batasuna''. La dixebra tuvo tres consecuencies importantes: debilitó seriamente la posición de ESB-PSV dientro de la coalición, atayó l'avanzáu procesu d'unificación con ANV<ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=Atayáu'l procesu de fusión de ANV en ESB|url=https://elpais.com/diario/1978/12/12/espana/282265221_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=[[El País]]|fecha=12 d'avientu de 1978|cita=''Aición Nacionalista Vasca (ANV), partíu surdíu d'una dixebra de la PNV en 1930, decidió atayar el procesu de fusión con ESB''}}</ref> y reforzó al sector de «independientes» de HB, qu'empezaben a ser una especie de difusu quintu partíu na coalición. == Llucha pol control de HB == [[Ficheru:Herri batasuna - abstentzioa.jpg|175px|thumb|derecha|Cartelu d'[[Herri Batasuna|HB]] pidiendo l'astención nel referendu sobre'l [[Estatutu d'Autonomía del País Vascu de 1979|Estatutu d'Autonomía]]. Tamién nesti asuntu ESB discrepó del restu de la coalición.]] Dientro de HB producir dende la so nacencia un bracéu ente trés de los partíos que lu integraron ([[Aición Nacionalista Vasca|ANV]], ESB-PSV y [[Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia|LAIA]]) per un sitiu, y [[Herri Alderdi Sozialista Iraultzailea|HASI]] y los independientes partidarios de [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]], por otru. Esti enfrentamientu debíase básicamente a diferencies al respective de la organización interna de la coalición y a la participación o non de la mesma nes instituciones polítiques,<ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=Importantes diverxencies internes en Herri Batasuna|url=https://elpais.com/diario/1979/05/18/espana/295826401_850215.html|fechaaccesu=8 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=18 de mayu de 1979|cita=''ETA militar ye contraria a la participación de los representantes electos de Herri Batasuna nes xuntes xenerales, diputaciones y Parllamentu Foral Navarro, a diferencia de ANV, ESB y LAIA''}}</ref><ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=Un sector de Herri Batasuna desea participar nel futuru Parllamentu Vascu|url=https://elpais.com/diario/1979/11/01/espana/310258808_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=1 de payares de 1979|cita=''Herri Batasuna nun decidió entá si va participar nes eleiciones pal Parllamentu Vascu, anque trés de los cuatro partíos qu'integren la coalición seríen, en principiu, partidarios de faelo. Estes fuercies son LAIA, ANV y ESB.''}}</ref> y nun había en principiu grandes discrepancies sobre la paralela «llucha armada» d'[[ETA]], que nun yera cuestionada por nengún de los partíos. ESB-PSV, ANV y LAIA, xunto con dalgún destacáu independiente, como [[Patxi Zabaleta]], yeren partidarios de participar críticamente nes instituciones;{{Harvnp|Imaz|1999}} otra manera, HASI y la mayoría de los independientes próximos a KAS yeren primeramente partidarios de siguir la posición astencionista que yá fracasó en [[eleiciones xenerales d'España de 1977|1977]].{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|p=140}} El convencimientu de los postreros de que nun teníen de dexar l'espaciu llibre al so gran rival, [[Euskadiko Ezkerra]], y la necesidá de caltener la unidá de la nueva coalición llevaron a algamar una precaria solución de compromisu pola que HB participaría nes eleiciones pero los sos cargos electos namái participaríen nes instituciones forales navarres y nos conceyos, boicotiando les [[Diputación Foral|diputaciones]] y [[Xuntes Xenerales d'Álava]], [[Xuntes Xenerales de Guipúzcoa|Guipúzcoa]] y [[Xuntes Xenerales de Vizcaya|Vizcaya]].<ref>{{cita web|autor=Idoia Estornés Zubizarreta|títulu=Herri Batasuna: qué faer colos votos|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/59231/43024|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2010|cita=''La entrada nos primeros Conceyos democráticos nun paez ufiertar duldes. Non asina nos organismos provinciales y supraprovinciales, en redol a los cualos la división d'opiniones rescampla llegándose al contradictoriu resolución d'entrar nes instituciones navarres pero non nes restantes''}}</ref> Herri Batasuna llogró un inesperáu ésitu nes [[eleiciones xenerales d'España de 1979|eleiciones llexislatives de marzu de 1979]],<ref>{{cita web|títulu=Euzkadi: Ganó'l nacionalismu|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1961/02/22/pagina-11/33425458/pdf.html?search=ESB|fechaaccesu=8 de setiembre de 2012|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=3 de marzu de 1979|cita=''El mesmu Santíago Brouard, presidente de Hasi y senador escoyíu en Vizcaya pola coalición Herri Batasunta, dicía esta mañana al nuesu corresponsal (...) que nin ellos mesmos pudieren creer nuna respuesta tan enorme''}}</ref> ésitu que se consolidó nes eleiciones foral y municipal d'abril. L'eleváu númberu de cargos electos llográu, xuníu al convencimientu de que llueu se celebraríen eleiciones a un futuru [[Parllamentu Vascu|parllamentu autónomu vascu]] desamarró un enfrentamientu soterráu nel senu de la coalición. HB yera, a efeutos llegales, una coalición eleutoral de ANV y ESB-PSV, los dos únicos partíos políticos llegales. LAIA y ESB-PSV trataron de llograr l'adhesión de ANV a les sos posiciones pa quedase coles sigles de HB y marxinar a los partidarios de KAS, pero'l secretariu xeneral de ANV, [[Valentín Solagaistua]], dimitió del so cargu<ref>{{cita web|autor=Ander Landáburu|títulu="Con esta ANV nun puede dise nin a misa"|url=https://elpais.com/diario/2008/05/18/domingo/1211082755_850215.html|fechaaccesu=24 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=18 de mayu de 2008|cita=''"Pasé mieu y podíen pegame un tiru"''}}</ref> y nesti partíu impúnxose una corriente favorable a KAS,<ref>{{cita web|autor=Ander Landáburu|títulu="Con esta ANV nun puede dise nin a misa"|url=https://elpais.com/diario/2008/05/18/domingo/1211082755_850215.html|fechaaccesu=24 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=18 de mayu de 2008|cita=''Lo qu'asocede entós ye que ANV, como partíu pequeñu de la izquierda nacionalista, nun foi capaz de superar una serie d'acontecimientos pola so propia debilidá. Xente de HASI y demás radicales entraron a sacu y apoderáronse del partíu y de les sos sigles.''}}</ref> de tala forma que el plan nun pudo llevase a cabu.{{Harvnp|Imaz|1999}} Yá en setiembre de 1979 empezaron a espublizase rumores de que ESB-PSV podría acabar abandonando HB.<ref>{{cita publicación|títulu=ESB podría dixebrase de Herri Batasuna|publicación=[[ABC (periódicu){{!}}ABC]]|fecha=9 de setiembre de 1979|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1979/09/09/023.html|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|autor=EFE|páxina=7|cita=(citando a [[Deia]]): ''"atópase ante la disyuntiva de convertise nun satélite de les fuercies dominantes de HB, pa caltener la unidá de la coalición o abandonala"''}}</ref> Coles mesmes, nesta dómina ESB-PSV siguió participando en manifestaciones xunto a la PNV y otros partíos más moderaos ayenos a KAS.<ref>{{cita web|autor=Resumen d'agencia|títulu=País Vascu: Manifestaciones en sofitu de los derechos históricos forales|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1960/03/24/pagina-10/33758901/pdf.html?search=ESB|fechaaccesu=7 de setiembre de 2012|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=1 d'ochobre de 1978|cita=''Los partíos convocantes nesti actu en San Sebastián yeren EKA, ESEI, PTE, EKIA, PNV, ORT y ANV-ESB''}}</ref> La discrepancia tamién saltó por cuenta de la celebración del [[referendos n'España#resultaos de los referendos pa l'aprobación d'estatutos d'autonomía|referendu]] convocáu'l 25 d'ochobre de 1979 pa ratificar el proyeutu d'[[Estatutu d'Autonomía del País Vascu de 1979|Estatutu d'Autonomía]]. Anque había unanimidá nel refugu, la postura mayoritaria en Herri Batasuna yera defender l'[[astención]], pos se prevía que l'Estatutu recibiría un sofitu masivu debíu al firme sofito que recibiría del [[Partíu Nacionalista Vascu]] y [[Euskadiko Ezkerra]], amás del Partíu Socialista d'Euskadi-[[PSOE]], [[Unión de Centru Democráticu]] y [[Partíu Comunista d'Euskadi]] (solo [[Alianza Popular]] y HB taben en contra, y por motivos diametralmente opuestos). Sicasí, ESB-PSV, fiel a la so trayeutoria participativa, yera partidariu de defender el votu negativu.<ref>{{cita web|autor=Maite Albiz|títulu=ESB va proponer el "non" al Estatutu dientro de Herri Batasuna|url=https://elpais.com/diario/1979/07/25/espana/301701619_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=25 de xunetu de 1979}}</ref><ref>{{cita web|autor=Gabriel Careaga Artiach|títulu=Los partíos mayoritarios, enfrentaos a los "abertzales"|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1990/06/17/pagina-7/33437474/pdf.html?search=ESB|fechaaccesu=7 de setiembre de 2012|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=18 d'agostu de 1979|cita=''ESB, que como yá diximos ye l'únicu partíu de Herri Batasuna que va pidir el non al Estatutu, fixo públicu un comunicáu nel qu'en definiendo bien duramente'l testu,asegura que n'absolutu va solucionar los graves problemes del pueblu vascu''}}</ref> Una vegada más, el partíu quedó en minoría dientro de la coalición ya impúnxose la postura astencionista.<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=Herri Batasuna va defender l'astención "activa" nel referendu del Estatutu vascu|url=https://elpais.com/diario/1979/08/21/espana/304034401_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=21 d'agostu de 1979|cita=''El representante de ESB, quien recordó que'l so partíu taba pol «non al referendu», pero asumía l'astención decidida pol conxuntu de HB''}}</ref><ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=Los partíos contrarios al Estatutu denuncien falta de garantíes democrátiques|url=https://elpais.com/diario/1979/10/24/espana/309567613_850215.html|fechaaccesu=5 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=24 d'ochobre de 1979|cita=''el partíu ESB miembru de Herri Batasuna ensertó ayeri na prensa llocal un anunciu nel que, sol títulu de «Avisu a los trabayadores», dizse testualmente: «Ante les coaiciones de los patronos de UCD y PNV pa faevos votar l'Estatutu de la Moncloa, esixendo'l comprobante de votu, HB recuérdavos que tamién asume'l votu non como forma de refuga.»''}}</ref> L'astención nel referendu foi namái un 3,16% superior a la de les previes eleiciones municipales nes que participara HB,<ref group="nota">Pueden consultase los resultaos de les eleiciones municipales y del referendu estatutariu recurriendo al enllaz asitiáu a la fin del artículu que coneuta cola web del Gobiernu Vascu. L'astención foi del 37,98% nes municipales (nes que HB llogró 146.195 votos; el 15,55% de los emitíos) y del 41,14% nel referendu; namái 56.442 votos menos.</ref> lo que foi consideráu como un fracasu de HB.<ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=Ciertu retrocesu de la vía radical nel eleutoráu vascu|url=https://elpais.com/diario/1979/10/27/espana/309826807_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=27 d'ochobre de 1979|cita=''Nes eleiciones municipales, l'astención foi n'Euskadi d'un 42%. Si a esi porcentaxe añade'l llográu polos partíos que, como HB, EMK y LKI, participaron entós y abstuviéronse agora, el nivel previsible d'astención asitiárase ente'l 53% y el 55%.''}}</ref> El votu afirmativu superó'l 90%. [[Iñaki Aldekoa]], secretariu xeneral de ESB-PSV, publicó un artículu nun diariu madrilanu esplicando que la resultancia yera un ésitu de HB.<ref>{{cita web|autor=[[Iñaki Aldekoa]]|títulu=Dende Euskadi con honor|url=https://elpais.com/diario/1979/11/07/espana/310777204_850215.html|fechaaccesu=5 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=7 de payares de 1979|cita=''hai que calificar la resultancia del referendu, pa HB, como de «bien positivu»''}}</ref> Paralelamente, ESB-PSV recibió ufiertes pa integrase na coalición eleutoral Euskadiko Ezkerra, pero arrenunció a esta posibilidá<ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=Posible concentración de primeres figures, nes llistes eleutorales de Alava|url=https://elpais.com/diario/1980/01/25/espana/317602823_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=25 de xineru de 1980|cita=''Tou paez indicar, per otra parte, que les llistes'' [de HB] ''van incluyir finalmente a los candidatos del partíu ESB, miembru fundador de la coalición, magar la esistencia nel so senu d'una corriente partidaria d'una alianza con Euskadiko Ezkerra. Les conversaciones calteníes ente esta última coalición y ESB quedaron de fechu rotes ayeri ensin llegar a nengún alcuerdu.''}}</ref> al refugar el posibilismo de EE y el so sofitu al [[Estatutu d'Autonomía del País Vascu|Estatutu de Gernika]], calificáu despectivamente dende ESB-PSV como ''Estatutu Vascongado'' por non incluyir a [[Navarra]] nel so senu.{{Harvnp|Imaz|1999}}<ref group="nota">Hai que tener presente que los resultaos de les eleiciones llexislatives de 1977 y 1979 dexaren a los nacionalistes vascos en clara minoría en Navarra, polo que la mayoría de representantes electos d'esta rexón yeren opuestos a la so incorporación a un País Vascu dotáu d'autonomía. Esa correlación de fuercies tardó décades n'esperimentar cambeos significativos. Les resultancies de les eleiciones al Congresu de los Diputaos en Navarra pueden ser consultaos por aciu l'enllaz esternu cola ''web'' del Ministeriu del Interior d'España asitiáu a la fin del artículu; los de les eleiciones al Parllamentu Foral de Navarra, pueden ser consultaos nel enllaz esternu cola ''web'' del Gobiernu de Navarra.</ref> == Abandonu de Herri Batasuna y disolución == [[Ficheru:Batasuna.svg|150px|thumb|left|Bandera de [[Herri Batasuna]]. El pasu de ESB por esta coalición foi letal pal partíu.]] La coalición, a instancies d'[[Herri Alderdi Sozialista Iraultzailea|HASI]] y [[Aición Nacionalista Vasca|ANV]], modificó la estructura de la so direutiva.<ref>{{cita web|títulu=Camudo d'estructura en Herri Batasuna|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1979/09/01/pagina-7/33450862/pdf.html?search=ESB|fechaaccesu=8 de setiembre de 2012|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=27 d'avientu de 1979}}</ref> Amenorgóse la presencia de los cuatro partíos aumentando la de los «independientes» próximos a la [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]].{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|pp=141-142}} Amás, sustituyóse la unanimidá pola mayoría cualificada como forma de tomar decisiones.<ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=Herri Batasuna reestructura la so organización interna|url=https://elpais.com/diario/1979/12/27/espana/315097214_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=27 d'avientu de 1979|cita=''Una mesa nacional», integrada por dieciséis representantes de los partíos miembros de la coalición, dolce independientes direutamente escoyíos poles asamblees provinciales, y trés representantes natos va dirixir d'equí p'arriba Herri Batasuna''}}</ref> Ello embrivió la representación de ESB-PSV y [[Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia|LAIA]].<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=Herri Batasuna condiciona la so participación eleutoral a la concesión de l'amnistía|url=https://elpais.com/diario/1980/01/17/espana/316911628_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=17 de xineru de 1980|cita=''Esti criteriu de reestructuración, col que disentían totalmente ESB y LAIA, foi aprobáu nes asamblees local y rexonal de Herri Batasuna''}}</ref> El IV Congresu de ESB-PSV, celebráu en xineru de [[1980]] en [[Beasain]], celebrar nun clima de fuerte división ente dos tendencies: una partidaria de participar nel futuru [[Parllamentu Vascu]] y otra contraria a ello.<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=Divergencia de Herri Batasuna pola participación nes eleiciones al Parllamentu vascu|url=https://elpais.com/diario/1980/01/16/espana/316825226_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=16 de xineru de 1980|cita=''la participación o non nel Parllamentu -y nel primer casu, la forma en qu'ésta se realice- estrema al partíu en dos sectores. Unu d'ellos, mayoritariu, taría dispuestu a replantegase la so presencia en Herri Batasuna, ya inclusive a dir a les eleiciones en solitariu o con otres fuercies si esta coalición decide nun participar nel Parllamentu o alcuerda una participación que'l citáu sector nun considere satisfactoria''}}</ref> Finalmente, el sector mayoritariu apostó por caltener al partíu dientro de la coalición [[Herri Batasuna]], pero reclamando a la mesma que se caltuviera al marxe de controles esternos ([[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]] y [[ETA militar]]) y esixendo a la Mesa Nacional de HB (controlada por allegaes a KAS) que s'asitiara claramente sobre si la coalición participaría o non nel futuru parllamentu autónomu que surdiera de les inminentes eleiciones autonómiques.<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=Probable dixebra en Herri Batasuna|url=https://elpais.com/diario/1980/02/02/espana/318294024_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=[[El País]]|fecha=2 de febreru de 1980|cita=''El Partíu Socialista Vascu (ESB), una de les fuercies integrantes de Herri Batasuna, pidió ayeri al máximu organismu executivu de la coalición, la mesa nacional, pronunciar de forma inequívoca» sobre la so intención de participar o non nel Parllamentu vascu -y nel primer casu, en qué condiciones- antes del entamu de la campaña eleutoral''}}</ref> Pero les esixencies de ESB-PSV non yá nun se materializaron, sinón qu'amás los sos militantes quedaron marxinaos na confección de les llistes eleutorales al Parllamentu Autónomu Vascu. Pela so parte, LAIA abandonó la coalición el 19 de febreru,<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=Herri Batasuna nun participara nel Parllamentu vascu y abandona los conceyos|url=https://elpais.com/diario/1980/02/20/espana/319849203_850215.html|fechaaccesu=5 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=20 de febreru de 1980|cita=''Tanto esta decisión como l'alcuerdu de nun participar darréu nel Parllamentu fueron criticaos ayeri por LAIA, una de les cuatro fuercies de Herri Batasuna, qu'anunció la so decisión d'abandonar la coalición''}}</ref> lo que llevó finalmente a ESB-PSV a desvenceyase tamién de HB, denunciar qu'ésta se convirtió en parte de KAS y encamentar a los sos militantes y simpatizantes que s'abstuvieren nes [[Eleiciones al Parllamentu Vascu de 1980|eleiciones rexonales de marzu de 1980]].<ref>{{cita web|autor=Europa Press|títulu=Otru partíu abandona Herri Batasuna|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1960/03/24/pagina-3/32899091/pdf.html?search=ESB|fechaaccesu=8 de setiembre de 2012|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=24 de febreru de 1980|cita=''"L'actual Herri Batasuna ye populista y arreyó les manes a los partíos que lu integraben. Puede identificar cola Coordinadora Abertzale Socialista (KAS)"''}}</ref> Pa Herri Batasuna, sicasí, l'abandonu de LAIA y de ESB-PSV tuvo un baxu costu eleutoral una y bones solamente perdió 35.000 votos. Amás, [[Iñaki Aldekoa]] presentó la so dimisión como secretariu xeneral del partíu<ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=ESB abandona la mesa nacional de Herri Batasuna|url=https://elpais.com/diario/1980/02/24/espana/320194828_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=24 de febreru de 1980|cita=''anunció tamién aceptar la dimisión presentada pol hasta agora secretariu xeneral del partíu Iñaki Aldekoa''}}</ref> y siguió militando en ''Herri Batasuna'' como independiente xunto colos sos siguidores.<ref>{{cita web|autor=Carlos Caballero Basáñez|títulu=Euskal Sozialista Biltzarrea-Partíu Socialista Vascu. Fundamentos y fines.|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/143759/125414|fechaaccesu=10 de setiembre de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2006|cita=''un grupu de militantes con Iñaki Aldekoa a la cabeza, pero yá a títulu individual permanecieron en Herri Batasuna''}}</ref><ref>{{cita web|autor=Fermín Goñi|títulu=La policía torgó la concentración de Herri Batasuna en Pamplona|url=https://elpais.com/diario/1980/04/08/espana/323992802_850215.html|fechaaccesu=5 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=8 d'abril de 1980|cita=''un grupu de dirixentes de Herri Batasuna, ente ellos Telesforo Monzón, Jokin Gorostidi, Miguel Castells ya Iñaki Aldekoa''}}</ref> Tres la rotura, el partíu decidió que los representantes electos que llograra nes eleiciones de 1979 dientro de les llistes de HB volvieren participar nes instituciones yá en nome de ESB-PSV.<ref>{{cita publicación|títulu=ESB nun va impugnar la llegalización de Herri Batasuna|publicación=[[ABC (periódicu){{!}}ABC]]|fecha=9 d'abril de 1980|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1980/04/09/012.html|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012|autor=Europa Press|páxina=4|cita=''alcordó que tolos miembros de ESB electos vuelvan a les Xuntes Xenerales, Diputaciones y organizaciones municipales, por qu'al traviés del so llabor plantégese la defensa de la clase trabayadora vasca''}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Les Xuntes Xenerales de Vizcaya, a favor de l'amnistía|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1980/04/09/pagina-8/32891400/pdf.html?search=ESB|fechaaccesu=8 de setiembre de 2012|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=9 d'abril de 1980|cita=''Los cuatro apoderaos de Xuntes De ESB reincorporáronse güei a les Xuntes Xenerales de Vizcaya''}}</ref> El partíu inda entró en conflictu con HB avera del usu de les sigles, el destín de les asignaciones económiques recibíes polos cargos públicos electos y otres cuestiones.<ref>{{cita web|autor=EP|títulu=ESB va impugnar la llegalización de Herri Batasuna|url=https://elpais.com/diario/1980/04/03/espana/323564403_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=3 d'abril de 1980|cita=''(ESB) va impugnar la llegalización de Herri Batasuna (HB), que los sos estatutos fueron presentaos apocayá nel Ministeriu del Interior, respondíos por poles firmes de miembros del Partíu Popular Socialista Revolucionariu, (HASI), Aición Nacional Vasca (ANV) ya independientes''}}</ref><ref>{{cita web|autor=Victorino Ruiz de Azua|títulu=Destituyíu un conceyal de ESB en Azcoitia|url=https://elpais.com/diario/1980/05/24/espana/327967222_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=24 de mayu de 1980|cita=''Peña suscribió'l comunicáu de condena coles sigles de HB, provocando una rectificación posterior de la coalición, según la cual nengún militante de ESB puede actuar yá nel so nome''}}</ref> Sicasí, amenorgáu en militantes, quitáu de direición, aislláu de HB, incompatible con [[Euskal Iraultzarako Alderdia|EIA]] ya incapaz d'apautar siquier con LAIA, ESB-PSV sumió en silenciu a la temporada; sicasí, siguió figurando nel rexistru de partíos políticos. Los cargos electos del partíu siguieron desempeñando'l so llabor hasta'l final de los sos mandatos.<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=Espolleta una moción de censura contra l'alcalde de Bilbao|url=https://elpais.com/diario/1980/10/31/espana/341794830_850215.html|fechaaccesu=5 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=31 d'ochobre de 1980|cita=''cuatro votaron afirmativamente la moción xunto a HB (cuatro conceyales), PSOE (cuatro) y EE, LAIA y ESB (unu cada unu)''}}</ref> == Ver tamién == {{columnes}} * [[Herri Alderdi Sozialista Iraultzailea]] (HASI) * [[Herri Batasuna]] (HB) {{nueva columna}} * [[Iñaki Aldekoa]] * ''[[Txillardegi]]'' {{final columnes}} == Notes == {{llistaref|group=nota}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía utilizada == * {{cita llibru|apellíu=Díaz Alonso|nome=Diego|títulu=III Congresu Internacional d'Historia d'El nuesu Tiempu|añu=2012|editorial=Universidá de La Rioxa|isbn=978-84-695-5155-4|allugamientu=Logroño|url=http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=4052244|fechaaccesu=25 d'avientu de 2012|páxina=295|capítulu=Coloraos y abertzales: la metamorfosis de les izquierdes vasques na Transición}} * {{cita publicación|apellíu=Estornés Zubizarreta|nome=Idoia|títulu=Ente partíu y sindicatu. Eusko Langileen Alkartasuna-Solidaridá de Trabayadores Vascos (Movimientu Socialista d'Euskadi, 1969-1976)|publicación=Historia Contemporánea|añu=2010|númberu=41|páxines=509-542|url=http://www.ehu.es/ojs/index.php/HC/article/view/1346/958|fechaaccesu=14 d'avientu de 2012|nome-editor=[[Universidá del País Vascu]]|issn=1130-2402}} * {{cita publicación|apellíu=Fernández Soldevilla|nome=Gaizka|enllaceautor=Gaizka Fernández Soldevilla|títulu=El compañeru ausente y los aprendices de bruxu: oríxenes de Herri Batasuna (1974-1980)|publicación=Revista d'Estudios Políticos|añu=2010|mes=abril - xunu|númberu=148|páxines=71-103|ubicación=Madrid|url=http://www.argumentoslibertad.org/articulos/bruxu.htm|nome-editor=Centro d'Estudios Políticos y Constitucionales|issn=0048-7694|fechaaccesu=8 d'avientu de 2012|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110725013546/http://www.argumentoslibertad.org/articulos/bruxu.htm|fechaarchivu=25 de xunetu de 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110725013546/http://www.argumentoslibertad.org/articulos/bruxu.htm|archivedate=2011-07-25}} * {{cita llibru|apellíu=Fernández Soldevilla|nome=Gaizka|títulu=Sangre, votos, manifestaciones: ETA y el nacionalismu vascu radical (1958-2011)|añu=2012|editorial=Tecnos|isbn=978-84-309-5499-5|páxines=408|apellíos2=López Romu|nome2=Raúl|ubicación=Madrid}} * {{Enllaz rotu|1=Un aproximamientu al socialismu abertzale (I) |2=http://www.euskonews.com/0058zbk/gaia5805ye.html |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * {{cita llibru|apellíos=Renobales|nome=Eduardo|títulu=ANV, l'otru nacionalismu: Hestoria d'Aición Nacionalista Vasca - Eusko Abertzale Ekintza|añu=2007|editorial=Txalaparta|isbn=84-8136-326-X|páxines=413|allugamientu=Tafalla (Navarra)|url=https://books.google.es/books?id=O2LyQFhh1DAC&pg=PA128&lpg=PA128&dq=anv+el+otru+nacionalismu&source|fechaaccesu=10 d'avientu de 2012}} * {{cita web|autor=VV.AA.|títulu=Enciclopedia Vasca Auñamendi|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi?idi=es}} * [[Hemeroteca|Hemeroteques]] de los diarios [[ABC (periódicu)|''ABC'']], ''[[El Correo]]'', ''[[El Diario Vasco]]'', ''[[El País]]'' y ''[[La Vanguardia]]''. == Bibliografía adicional encamentada == * {{cita llibru|apellíos=Letamendia Belzunce|nome=Francisco|títulu=Euskadi, pueblu y nación|añu=1990|editorial=Editorial Kriselu S.A.|enllaceautor=Francisco Letamendia|isbn=978-84-7728-182-5|páxines=2144|ubicación=San Sebastián|formatu=Siete volúmenes}} == Enllaces esternos == * {{cita publicación|apellíu=Fernández Soldevilla|nome=Gaizka|títulu=Ellos y nós: el Cume de Chiberta y otros intentos de crear un frente abertzale na Transición|publicación=Historia del presente|añu=2009|númberu=13|páxines=97-114|url=http://www.argumentoslibertad.org/articulos/ellos.htm|fechaaccesu=13 d'avientu de 2012|editorial=Eneida|issn=1579-8135}} * {{cita publicación|apellíu=Fernández Soldevilla|nome=Gaizka|títulu="Yá nun ye tou blancu o negru". ETA, la izquierda abertzale y el cambéu políticu n'España (1974-1977)|url=http://dialnet.unirioja.es/servlet/ficheru_articulo?codigo=3313033&orde=0|fechaaccesu=9 d'avientu de 2012|obra=II Congresu Internacional d'Historia d'El nuesu Tiempu|fecha=2010|ISBN=978-84-693-6557-1|páxines=411-420}} * [http://www.euskadi.net/elecciones/ Archivo de resultancies eleutorales del Gobiernu Vascu] * [https://www.navarra.es/home_es/Navarra/Instituciones/Eleiciones+2011/ Archivu de resultancies eleutorales del Gobiernu de Navarra] * [http://www.infoelectoral.mir.es/min/ Web eleutoral del Ministeriu del Interior: resultancies de toles eleiciones y referendos nacionales celebraos n'España dende 1976] {{auñamendi|143759}} (tres páxina) * [http://www.enciclopedianavarra.biz/navarra/euskal-sozialista-biltzarrea/7378/ Euskal Sozialista Biltzarrea] en ''Gran Enciclopedia Navarra'' {{Tradubot|Partido Socialista Vasco}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Partíos políticos socialistes]] [[Categoría:Partíos políticos del País Vascu]] [[Categoría:Partíos políticos de Navarra]] [[Categoría:Partíos nacionalistes vascos]] [[Categoría:Partíos políticos desapaecíos d'España]] [[Categoría:Partíos políticos desapaecíos]] [[Categoría:Herri Batasuna]] mvr13mxbzqo4hok4zj728jrffrnt8oj 4377136 4377135 2025-06-18T06:36:50Z YoaR 37624 /* Orixe */ 4377136 wikitext text/x-wiki {{estremar|[[Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra]]}} {{Ficha de partíu políticu | nome = Partíu Socialista Vascu | nome_nativu= Euskal Sozialista Biltzarrea | color = #FF0000 | logo = | presidente = | secretariu = | líder = | voceru = | fundación = 1975 | disolución = 1980 | ideoloxía = [[Socialdemocracia]] y [[nacionalismu vascu]];<br />dende 1977, [[marxismu]] y [[independentismu]] | posición = [[esquierda política|Izquierda]] | partíos = [[Movimientu Socialista d'Euskadi]] (MSE) <br /> Grupu ''[[Aintzina]]'' | miembru = [[Herri Batasuna]] (1978-1980) | see = | internacional= | web = | notes = }} '''Euskal Sozialista Biltzarrea''' ('''ESB''') —nome [[vascuenciu]] traducible al español como «Asamblea Socialista Vasca»— foi un partíu políticu [[España|español]] d'ámbitu [[País Vascu|vascu]]-[[Navarra|navarru]] fundáu en 1975, con ideoloxía [[socialdemócrata]] non [[marxismu|marxista]] y [[nacionalismu vascu|nacionalista vasca]]. Al ser llegalizáu en 1977, adoptó en [[idioma español|castellán]] el nome de '''Partíu Socialista Vascu''' ('''PSV'''). Intentó infructuosamente ocupar l'espaciu políticu asitiáu ente'l [[Partíu Nacionalista Vascu|PNV]] y los partíos [[comunismu|comunistes]] nel País Vascu y [[Navarra]], ámbitu ideolóxicu nel que puxaba col [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]]. Trató de crear una amplia coalición eleutoral de tolos partíos nacionalistes, pa lo que participó na [[Cume de Chiberta]]. En fracasando nes [[eleiciones xenerales d'España de 1977|eleiciones de 1977]], radicalizó la so ideoloxía declarándose [[marxismu|marxista]], participó na [[Mesa de Altsasu]] y formó con otros partíos la coalición [[Herri Batasuna]] (HB), que llogró un inesperáu ésitu nes [[eleiciones xenerales d'España de 1979|eleiciones de 1979]]. Les diferencies colos sos aliaos alrodiu de la organización interna de HB y la conveniencia o non de participar nes instituciones, fixeron qu'abandonara la coalición a principios de 1980. La incesante perda de militantes sufierta, les gravosas deldes contraíes y la imposibilidá d'abrir un espaciu políticu estremáu fixeron que sumiera pocu tiempu dempués. == Orixe == Anque formáu yá a finales de 1975,{{Harvnp|Renobales|2007|p=327}} ESB nació oficialmente'l [[6 de xunu]] de [[1976]] nel [[Santuariu de Arantzazu]], onde celebró inda na clandestinidá'l so I Congresu,<ref>{{cita web|autor=Carlos Caballero Basáñez|títulu=Euskal Sozialista Biltzarrea-Partíu Socialista Vascu. Antecedentes.|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/143759/125413|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2006|cita=''En celebrando'l 6 de xunu de 1976 el so Primer Congresu en Arantzatzu, fai la so presentación pública'l 11 de xunu''}}</ref> como resultáu de la unión de dellos grupos políticos presistentes de calter [[nacionalista]] y [[socialista]].<ref>{{cita web|autor=Jesús Ceberio|títulu=Presentáu en Vitoria el grupu "Converxencia Socialista Vasca"|url=https://elpais.com/diario/1976/06/13/espana/203464819_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=13 de xunu de 1976|cita=''Según reza la propaganda oficial de los promotores ESB, trata d'arrexuntar a «la mayoría de les corrientes d'opinión socialista d'obediencia vasca non violenta», par a añader, más palantre, que «esta entidá política recueyi como so'l propósitu d'apigurar a tola izquierda vasca non sucursalista, según sentar les bases futures d'un frente más ampliu d'unión vasca»''}}</ref> Ente los grupos qu'integraron ESB destacaben el [[Movimientu Socialista d'Euskadi]] (MSE), una dixebra del sindicatu nacionalista [[Euskal Langileen Alkartasuna]] (Solidaridá de Trabayadores Vascos, ELA-STV)<ref>{{cita web|autor=Igor Ahedo Gurrutxaga|títulu=Solidaridad de Trabayadores Vascos|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/26979?q=Euskal+Sozialista+Biltzarra&numreg=1&start=0|fechaaccesu=16 de xunetu de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2011|cita=''Esti sector, ELA-MSE va configurar finalmente Eusko Sozialista Biltzarra''}}</ref> crítica con ETA y compuesta en realidá por diversos grupos dacuando engarraos, ente los que destacaba'l de los moteyaos ''eladios'';{{Harvnp|Estornés Zubizarreta|2010|pp=510-531}} el etnonacionalista grupu ''[[Aintzina]]'', que taba formáu por dellos fundadores de la primitiva [[ETA]] biforcaos d'esta organización y arrexuntaos en redol a [[José Luis Álvarez Enparantza]] (''Txillardegi'') y la revista ''Branka'';{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|p=102}}<ref>{{cita web|autor=Carlos Caballero Basáñez|títulu=ESB-PSV. Antecedentes|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/143759/125413|fechaaccesu=16 de xunetu de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2011|cita=''nun foi aceptáu pol enclín representada en quien defendíen les llinies fundacionales d'ETA y editaben la revista BRANKA polo que la mesma abandonó ETA en 1967 p'acabar formando'l grupu autodenominado AINTZINA, dirixíu fundamentalmente por José Luis Alvárez Emparantza (Txillardegi)''}}</ref> los pequeños Equipos Socialistes Navarros y dellos grupos d'independientes.<ref>{{cita web|autor=Carlos Caballero Basáñez|títulu=Euskal Sozialista Biltzarrea-Partíu Socialista Vascu|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/143759/125413|fechaaccesu=16 de xunetu de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi}}</ref> Les sos principales bases atopábense asitiaes nel [[Gran Bilbao]] y les llocalidaes guipuzcoanes de [[Mondragón]], [[Beasain]] y [[Vergara]],{{Harvnp|Renobales|2007|p=318}} zona esta postrera de gran implantación del movimientu cooperativista, nel que ESB tenía importantes sofitos.<ref>{{cita publicación|apellíu=González Urbaneja|nome=Fernando|enllaceautor=Fernando González Urbaneja|títulu=Los partíos vascos, a favor de fondos tresformamientos económicos y sociales|publicación=[[El País]]|fecha=23 d'abril de 1977|url=https://elpais.com/diario/1977/04/23/economia/230594407_850215.html|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012|cita=''La xunta tuvo entamada nel marcu del cursu d'alta direición empresarial de la Escuela Cimera de Téunica Empresarial (ESTI). (...) Jesús Larrañaga y Javier Mongelos, dambos direutivos del grupu cooperativu de Mondragón (Ulgor), plantegaron les posiciones de ESB''}}</ref> [[Ficheru:Txillardegi, UEUren omenaldian.png|175px|thumb|derecha|[[José Luis Álvarez Emparanza]], ''Txillardegi'', foi unu de los principales fundadores de ESB, pero tamién encabezó la so mayor dixebra.]] El partíu surdió cola idea de cubrir un espaciu políticu dientro del [[nacionalismu vascu]] con un ideariu socialista asitiáu ente'l nacionalismu conservador y moderao del [[Partíu Nacionalista Vascu]] (PNV) y la [[esquierda abertzale]] de calter [[marxista-leninista]] del bloque [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]], «pa dar una espresión políticamente entamada a los intereses de los trabayadores vascos».<ref>{{cita web|autor=Carlos Caballereo Basáñez|títulu=Euskal Sozialista Biltzarrea-Partíu Socialista Vascu|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/143759|fechaaccesu=9 de xineru de 2013|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|añu=2006}}</ref> Sicasí, cadecía d'una clara [[wiktionary:ye:heterogéneo|heteroxeneidá]] na so composición, lo que llindó les sos posibilidaes d'aliances.{{Harvnp|Estornés Zubizarreta|2010|p=534}} Nel so I Congresu definióse como socialista ''abertzale'', augestionario, llibre, democráticu y capaz d'ufiertar una auténtica alternativa socialista vasca pa Euzkadi.<ref>{{cita publicación|apellíu=Angulo|nome=Javier|títulu=El Partíu Socialista Vascu promueve la "reuskaldunización"|publicación=[[El País]]|fecha=19 de marzu de 1977|url=https://elpais.com/diario/1977/03/19/espana/227574019_850215.html|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> Nel [[referendu sobre la Llei pa la Reforma Política]] del 15 d'avientu de 1976 pidió l'[[astención]], al igual qu'otros partíos d'oposición al [[franquismu]].<ref>{{cita web|autor=El País|títulu=Barro de Lliriu y Fraga, los dos primeros "sí" al referendu en RTVE|url=https://elpais.com/diario/1976/12/02/espana/218329230_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=2 d'avientu de 1976|cita=''el Euskal Sozialista Biltzarrea llanzó una especie de slogan sobre la tema: Si fixeron la reforma ensin nós, que faigan el referendu ensin nós''}}</ref> Entá antes de la so llegalización, dicha [[Reforma política d'Adolfo Suárez|Reforma Política]] impulsada pol presidente [[Adolfo Suárez]] fixo posible que ESB celebrara mítines públicos que-y dexaron dar se a conocer a los futuros eleutores.<ref>{{cita publicación|títulu=Mitin de "Euskal Sozialista Biltzarrea"|publicación=[[ABC (periódicu){{!}}ABC]]|fecha=4 de xineru de 1977|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1977/01/04/020.html|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|autor=Europa Press|páxina=20}}</ref> == El programa políticu del so II Congresu == En siendo llegalizáu'l 26 de febreru de 1977 col nome en castellán de Partíu Socialista Vascu,<ref>{{cita publicación|títulu=Inscripción del partíu "Socialista Vascu"|publicación=[[ABC (periódicu){{!}}ABC]]|fecha=3 de marzu de 1977|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1977/03/03/022.html|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|autor=Cifra|páxina=10}}</ref> ESB-PSV celebró en marzu en [[Bilbao]] el so II Congresu.<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=Campaña del Partíu Socialista Vascu pa la implantación del euskera|url=https://elpais.com/diario/1977/03/20/espana/227660414_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=20 de marzu de 1977|cita=''Güei clausúrase en Bilbao el segundu congresu del Euskal Sozialista Biltzarrea''}}</ref> Estableció la so sede oficial en [[Pamplona]] ([[Navarra]]){{Harvnp|Imaz|1999}} y [[Iñaki Aldekoa]] foi escoyíu [[secretariu xeneral]],<ref>{{cita web|títulu=Foi clausuráu'l II Congresu del "Partíu Socialista Vascu" (Y.S.B.)|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1960/03/24/pagina-8/33633242/pdf.html?search=ESB|fechaaccesu=7 de setiembre de 2012|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=22 de marzu de 1977|cita=''Nél foi escoyíu secretariu xeneral don Iñaki Aldecoa''}}</ref> sustituyendo a l'anterior direición colexada.<ref>{{cita publicación|títulu=Cuatro congreso de partíos políticos mientres el fin de selmana|publicación=[[ABC (diariu){{!}}ABC]]|fecha=22 de marzu de 1977|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1977/03/22/028.html|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|páxina=12|cita=''la direición colexada del partíu foi sustituyida por una secretaría xeneral, que foi encamentada a Iñaqui Aldecoa''}}</ref> El partíu declaró defensor d'un [[socialismu autoxestionario]]{{Harvnp|Renobales|2007|p=318}} opuestu al marxismu, al qu'acomuñaben col estáu totalitario y centralista. No referente a la cuestión vasca, ESB-PSV defendía la soberanía del [[País Vascu]] más que la independencia, entendiendo que, a lo menos, l'Estáu español tenía de devolver l'autonomía de la [[Segunda República Española|Segunda República]] amás de los [[derechu foral|derechos forales]] arrebataos mientres los sieglos XIX y XX. Caltenía que'l procesu autonómicu vascu tenía de desvenceyase del procesu constitucional español y entendese como una negociación d'igual a igual ente un poder autónomo vascu restauráu y el nuevu poder central constituyíu n'[[España]].{{Harvnp|Imaz|1999}} Tamién se fixo un gran fincapié na implantación del [[euskera]].<ref>{{cita publicación|apellíu=Angulo|nome=Javier|títulu=Campaña del Partíu Socialista Vascu pa la implantación del euskera|publicación=[[El País]]|fecha=20 de marzu de 1977|url=https://elpais.com/diario/1977/03/20/espana/227660414_850215.html|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> El partíu siguió dende la so llegalización una vía pacífica y de participación institucional, claramente estremada de la siguida poles organizaciones integraes en [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]]. Asina lo demuestra la so solicitú d'autorización pa una manifestación en celebración del ''[[Aberri Eguna]]'' o Día de la Patria Vasca, realizada conxuntamente col [[Partíu Nacionalista Vascu|PNV]] y el [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]].<ref>{{cita publicación|títulu=El Ministeriu de la Gobernación desautoriza los actos del Aberri Eguna. Los líderes vascos, decepcionaos tres la so entrevista con Martín Villa.|publicación=[[ABC (periódicu){{!}}ABC]]|fecha=7 d'abril de 1977|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1977/04/07/014.html|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|páxina=6|cita=''Asistieron a la xunta Iñaki Aldecoa y Carlos Caballero pol partíu P.S.V.-Y.S.B.''}}</ref> Tal convocatoria oldea cola actitú de confrontación desenvuelta pola [[esquierda abertzale|esquierda ''abertzale'']],<ref group="nota">La inconcreta espresión «[[esquierda abertzale|esquierda ''abertzale'']]» emplégase equí nel sentíu utilizáu pol profesor Francisco José Llera Ramu de «conxuntu de partíos nacionalistes a la izquierda de la PNV, nacíos de la hestoria d'[[Euskadi Ta Askatasuna|ETA]]». A pesar del so radicalismu nacionalista, ESB-PSV nun formaba parte d'esi difusu coleutivu. Anque'l sector encabezáu por ''[[Txillardegi]]'' sí procedía del mundu d'ETA, el sector procedente del MSE non yá yera completamento ayenu a la organización terrorista, sinón que fuera por demás críticu con ella. Vease Fernández Soldevilla (2009).</ref> que convocó a una xornada de llucha» esi mesmu día. Dende otres zones d'España, dellos sectores identificaben al Partíu Socialista Vascu como unu más de los partíos socialistes rexonales que se creaben na [[Transición Española|Transición]] en distintes rexones, como [[Partit Socialista de Catalunya-Congrés|Cataluña]], [[Partíu Andalucista|Andalucía]] o [[Partíu Socialista d'Aragón|Aragón]], col enfotu de competir col [[Partíu Socialista Obreru Español]] y el [[Partíu Socialista Popular (España)|Partíu Socialista Popular]].<ref>{{cita web|autor=Jesús Ceberio|títulu=Presentáu en Vitoria el grupu "Converxencia Socialista Vasca"|url=https://elpais.com/diario/1976/06/13/espana/203464819_850215.html|fechaaccesu=13 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=13 de xunu de 1976|cita=''Esti programa amazcara, según dellos observadores políticos, una operación más amplia que, anguaño, vien desenvolviéndose en distintes rexones españoles. Trataríase, d'últimes, d'un grupu socialdemócrata que trata d'utilizar, n'esclusiva, la etiqueta socialista, un pocu al estilu de la maniobra llevada a cabu en Cataluña polos homes del Reagrupament -Pallach, Barrera-.''}}</ref> En delles ocasiones recibió l'apellativu de «pallachista»,<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=El Partíu Socialista Vascu va celebrar el so segundu congresu en marzu|url=https://elpais.com/diario/1977/02/22/espana/225414015_850215.html|fechaaccesu=13 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=22 de febreru de 1977|cita=''ta consideráu por munchos como'l partíu pallaquista de Euzkadi, yá que los sos fundadores realizaron una maniobra similar que la llevada a cabu pocu tiempo antes, pol desapaecíu políticu catalán Josep Pallach''}}</ref> en referencia a [[Josep Pallach]], líder del [[Partit Socialista de Catalunya-Reagrupament]] que dirixó un fuerte proyeutu socialdemócrata y autonomista{{Harvnp|Estornés Zubizarreta|2010|p=533}} col que l'antiguu MSE caltuviera contactos.{{Harvnp|Estornés Zubizarreta|2010|p=511}} == La estratexa eleutoral de ESB-PSV == === El frentismu === La postura de ESB-PSV frente a les inminentes [[eleiciones xenerales d'España de 1977|eleiciones]] foi promover un ampliu frente nacionalista que englobara a tolos partíos, dende'l derechiegu [[Partíu Nacionalista Vascu]] hasta los partíos comunistes del bloque [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]]. El proyeutu frentista atopó la oposición espresa tantu de [[ETA (pm)]] —quien a pesar de la so predisposición a participar nel procesu eleutoral creía que podría implicar una quebra social similar a la d'[[Irlanda del Norte]]— como de KAS, que lu acusaba d'estremar a la clase trabayadora.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|pp=102-103}} [[Ficheru:Telesforo Monzon politikaria 1934an.jpg|100px|thumb|left|[[Telesforo Monzón]] (equí en 1934) impulsó'l Cume de Chiberta.]] Les sos rellaciones colos partíos de KAS nun yeren bones. ESB-PSV calificaba a [[Euskal Herriko Alderdi Sozialista|EHAS]], [[Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia|LAIA]] y [[Euskal Iraultzarako Alderdia|EIA]] como «la estrema izquierda del KAS»,<ref>{{cita publicación|apellíu=Angulo|nome=Javier|títulu=Autogobiernu pa Euzkadi, oxetivu prioritariu de los socialistes vascos|publicación=[[El País]]|fecha=22 de marzu de 1977|url=https://elpais.com/diario/1977/03/22/espana/227833216_850215.html|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> en llinia cola postura firmemente antimarxista de ''[[Txillardegi]]''; ente que esos partíos acusaben a los partidarios del ESB-PSV de ''socialdemócrates'' y ''autonomistes''.{{Harvnp|Imaz|1999}} Nun yeren ameyores les rellaciones col acabante constituyir [[Partíu Socialista d'Euskadi]] (federación vascu-navarra del [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]]), al que ESB-PSV consideraba una mera sucursal y un axente imperialista español y que, de la mesma calificábalu como ''racista''.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|2010}} Yá en febreru de 1976, antes de la creación formal del partíu, militantes de ESB ullaron a [[Felipe González]], secretariu xeneral d'un inda illegal PSOE nun mitin que celebraba en Bilbao.{{Harvnp|Díaz Alonso|2012|p=295}} Magar tou, el PSOE sondió les posibilidaes d'una fusión con ESB-PSV y [[Euskal Sozialistak Elkartzeko Indarra|ESEI]] (similar a la que yá se xestaba en Cataluña y daría llugar al [[Partíu de los Socialistes de Cataluña|PSC]]). A lo último, el PSOE tenía'l decisivu sofitu del [[Partíu Socialdemócrata d'Alemaña|SPD]] alemán y numberosos votantes potenciales, pero faltáben-y una militancia y unos cuadros entemedios que podíen apurrir los dos partíos vascos. La propuesta tuvo dalgún sofitu internu y foi inclusive tomada en considerancia pol mesmu ''Txillardegi'', pero l'atayante oposición de los ''eladios'' d'[[Iñaki Aldekoa]] atayó tal posibilidá de superar la división ente nacionalistes y non nacionalistes.{{Harvnp|Estornés Zubizarreta|2010|pp=534-535}} Que'l frentismu nun yera l'únicu camín del [[wiktionary:ye:abigarrado|abigarrado]] ESB-PSV demostrar la so participación nes negociaciones pa formar la candidatura conxunta al [[Senáu d'España|Senáu]] que depués se denominaría [[Frente Autonómicu]], xunto col PSOE, la PNV y otros partíos.<ref>{{cita publicación|apellíu=Ceberio|nome=Jesús|títulu=El compromisu autonómicu vascu, abiertu a toles fuercies polítiques|publicación=[[El País]]|fecha=28 d'abril de 1977|url=https://elpais.com/diario/1977/04/28/espana/231026408_850215.html|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012|cita=''El compromisu autonómicu» promovíu pol Partíu Nacionalista Vascu y el Partíu Socialista d'Euskadi (PSOE), foi escritu por otres trés organizaciones: Aición Nacionalista Vasca (ANV), Partíu Socialista Vascu (ESB) y Converxencia Socialista d'Euskadi (ESEI)''}}</ref> El PSV retirar d'esti proyeutu porque se-y ufiertaba un solu puestu na candidatura.<ref>{{cita publicación|apellíu=Ceberio|nome=Jesús|títulu=Los partíos políticos vascos axusten les candidatures conxuntes al Senáu|publicación=[[El País]]|fecha=7 de mayu de 1977|url=https://elpais.com/diario/1977/05/07/espana/231804021_850215.html|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012|cita=''D'esti pactu pal Senáu retiróse tamién el Partíu Socialista Vascu (ESB), porque solamente dáben-y opción p'asitiar a unu de los sos miembros''}}</ref> === El Cume de Chiberta === Nel so intentu de crear un frente nacionalista, ESB-PSV participó na denomada [[Cume de Chiberta]], alcuentru de partíos vascos nacionalistes patrocináu por [[Telesforo Monzón]] con similar propósitu frentista, que se desenvolvió a lo llargo de cinco sesiones celebraes ente abril y mayu de 1977 nel Hotel Chiberta de [[Bayonne (Francia)|Bayonne]] ([[Francia]]). Nes trés primeres sesiones produció un cada vez más agriu enfrentamientu ente'l [[Partíu Nacionalista Vascu]], qu'encabezaba'l sector partidariu de participar nes eleiciones, y [[ETA militar]], qu'espunxera les sos condiciones en marzu,<ref>{{cita noticia|nome=Javier|apellíos=Angulo|títulu=Amnistía y llibertaes mínimes, condiciones d'ETA militar pa una tregua eleutoral|url=https://elpais.com/diario/1977/03/23/espana/227919621_850215.html|obra=[[El País]]|fecha=23 de marzu de 1977|fechaaccesu=18 de febreru de 2013}}</ref> manifestó la so clara oposición a la participación nacionalista nel procesu y anunció la so intención de volver a entamar los asesinatos. El conflictu llegó a tal grau que la PNV retirar del cume tres la tercer sesión.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|pp=108-109}} Años más tarde, [[Joseba Azkarraga]], representante de la PNV nes xuntes, recordaba la inamovible postura d'ETA (m), qu'esixía l'[[amnistía]] total como condición previa a la participación nel procesu políticu cuando namái quedaben 35 presos encarcelaos<ref>{{cita noticia|nome=Alberto|apellíos=Surio|títulu=Torno a Txiberta|url=http://www.diariovasco.com/20081102/politica/regresu-txiberta-20081102.html|obra=[[El Diario Vasco]]|fecha=2 de payares de 2008|fechaaccesu=11 d'avientu de 2012|cita=''Azkarraga revisa les actes y les notes d'aquellos díes y recuerda la posición d'ETA. «Quedaben 35 presos na cárcel y dicía qu'o había amnistía total y llegalizábense toles fuercies polítiques, o s'enfoscaríen les aiciones armaes''}}</ref> (el 24 de marzu quedaben inda 106).<ref>{{cita publicación|apellíu=Portell|nome=José María|enllaceautor=José María Portell|títulu=Dieciocho presos políticos vascos salieren ayeri de les cárceles|publicación=[[ABC (periódicu){{!}}ABC]]|fecha=26 de marzu de 1977|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1977/03/26/029.html|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|páxina=12}}</ref> Unos meses más tarde, cuando foi aprobada la [[Llei d'Amnistía n'España de 1977|Llei d'Amnistía]] n'ochobre, ETA militar espresó abiertamente la so auténtica posición: ''«ye parcial, pero anque fuera total nun variaríen los nuesos planteamientos, una y bones nós empecipiamos la llucha porque Euskadi taba primida»''.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|pp=122-123}}<ref>{{cita noticia|nome=Jesús|apellíos=Ceberio|títulu=ETA militar nun arrenuncia a la llucha armada|url=https://elpais.com/diario/1977/10/08/espana/245113203_850215.html|obra=[[El País]]|fecha=8 d'ochobre de 1977|fechaaccesu=18 de febreru de 2013}}</ref> N'avientu punxo en práctica'l so planteamientu: cuando salió de la cárcel el postreru presu ''etarra'', la organización cometió un nuevu asesinatu, reabriendo asina la espiral de violencia.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|pp=122-123}} Na cuarta xunta, yá ensin la PNV, ESB-PSV propunxo crear un frente nacionalista ensin esi partíu, siempres que les organizaciones militares» (les distintes cañes d'ETA) tuvieren subordinaes al mesmu. L'atayante negativa d'ETA (m) a emprestar obediencia a esi frente «civil» si ello significaba'l fin de la llucha armada» (los sos atentaos terroristes) supunxo'l fin de la propuesta. L'aprobación pol [[Conseyu de Ministros d'España|Conseyu de Ministros]] d'una novedosa fórmula de sustitución de la prisión pol «extrañamiento», que dexó la escarcelación de significativos miembros d'ETA, acabó per decidir a ESB-PSV y otros partíos (incluyíu [[Euskal Iraultzarako Alderdia|EIA]] col sofitu d'[[ETA políticu-militar]]) a anunciar na última sesión la so decisión de tomar parte nes eleiciones. ETA (m), [[Euskal Herriko Alderdi Sozialista|EHAS]] y [[Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia|LAIA]] quedaron solos na so postura de boicó.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|pp=109-110}}<ref>{{cita web|títulu=ETA y la Llei d'Amnistía de 1977|url=http://paralalibertad.org/eta-y-la llei-de-amnistia-de-1977/|fechaaccesu=9 de xineru de 2013|obra=Fundación pa la Llibertá|fecha=15 d'ochobre de 2012|apellíu=Fernández Soldevilla|nome=Gaizka|enllaceautor=Gaizka Fernández Soldevilla|coautor=López, Raúl}}</ref> === Les eleiciones llexislatives de xunu de 1977 === En mayu, el partíu celebró un Congresu Estraordinariu en Vergara nel que decidió participar nes [[eleiciones xenerales d'España de 1977|eleiciones llexislatives de 1977]], primeres de la democracia,<ref>{{cita web|autor=Carlos Caballero Basáñez|títulu=Euskal Sozialista Biltzarrea-Partíu Socialista Vascu. Fundamentos y fines.|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/143759/125414|fechaaccesu=9 de setiembre de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2006|cita=''nel mes de mayu celebró un Congresu estraordinariu en Bergara pa decidir sobre la participación o non nes eleiciones xenerales convocaes pal mes de xunu, adoptando la decisión d'allegar a elles''}}</ref> oponiéndose a l'astención defendida pol bloque [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]]. L'intentu de ESB-PSV de formar un ampliu frente ''abertzale'' solo concretóse parcialmente en [[Navarra]] onde se formó la coalición [[Unión Autonomista de Navarra]], integrada por [[Partíu Nacionalista Vascu]], ESB-PSV y [[Aición Nacionalista Vasca]] (ANV).<ref>{{cita publicación|títulu=Estes son les coaliciones eleutorales|publicación=[[ABC (periódicu)|ABC]]|fecha=5 de mayu de 1977|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1977/05/05/028.html|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|páxina=12|cita=''"Unión Autonomista de Navarra": "Partíu Nacionalista Vascu", "Partíu Socialista Vascu" y "Aición Nacionalista Vasca"''}}</ref> Pocos díes antes de les eleiciones un bien sopelexáu [[sondéu d'opinión|sondio preelectoral]] otorgaba al partíu un par d'asientos nel [[Congresu de los Diputaos]].<ref>{{cita publicación|títulu=Centristes y socialistes, al falopu nel Congresu|publicación=[[El País]]|fecha=12 de xunu de 1977|url=https://elpais.com/diario/1977/06/12/espana/234914450_850215.html|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012|cita=''la Cámara completar con trés diputaos vascos (los del partíu socialista ESB, y unu del grupu abertzale Euskaldiko Ezquerra'')}}</ref> Sicasí, ESB-PSV llogró unes resultancies eleutorales significativos pero peores que los esperaos, quedando ensin representación parllamentaria.<ref>{{cita web|autor=Jesús Ceberio|títulu=Euskadi votó la moderación|url=https://elpais.com/diario/1977/06/17/espana/235346447_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=17 de xunu de 1977|cita=''Los grandes derrotaos d'estes primeres eleiciones xenerales del postfranquismo fueron el partíu Comunista d'Euskadi y el Partíu Socialista Vascu (ESB), que nun asitiaron a nengún de los sos homes''}}</ref> Nel conxuntu de les trés provincies vasques ([[Álava]], [[Vizcaya]] y [[Guipúzcoa]]) la so candidatura en solitariu llogró un total de 35.261 votos{{Harvnp|Imaz|1999}} (3,56%), ente qu'en [[Navarra]] la coalición Unión Autonomista de Navarra llograba 18.000 votos (6,99%).{{Harvnp|Fernández Soldevilla|2010}} Nin unu nin otra llograron representación parllamentaria.<ref group="nota">Pueden consultase los resultaos de les eleiciones y referendos d'ámbitu nacional recurriendo al enllaz asitiáu a la fin del artículu que coneuta cola web del Ministeriu del Interior d'España.</ref> De resultes inmediata ESB-PSV atopar con una situación bien difícil, pos les eleiciones dexárenlu ensin presencia institucional, con fuertes deldes económiques{{Harvnp|Renobales|2007|p=319}} y col so teóricu espaciu políticu ocupáu non yá pol [[Partíu Socialista d'Euskadi|Partíu Socialista d'Euskadi-PSOE]], sinón tamién pola coalición [[Euskadiko Ezkerra]] (alianza d'[[Euskal Iraultzarako Alderdia|EIA]] col [[Movimientu Comunista d'Euskadi]]), que sí llograra representación parllamentaria.{{Harvnp|Imaz|1999}} Ello traducióse nel abandonu de parte de la militancia{{Harvnp|Renobales|2007|pp=319-320}} y nuna progresiva radicalización que-y alloñó de los partíos autonomistes moderaos y averólu a los partíos de KAS.<ref>{{cita web|autor=Carlos Caballero Basáñez|títulu=Euskal Sozialista Biltzarrea-Partíu Socialista Vascu. Fundamentos y fines.|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/143759/125414|fechaaccesu=9 de setiembre de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2006|cita=''La non consecución d'actes significó un golpe a la organización que, a partir d'entós, buscó l'acercamientu y aliances coles fuercies de la izquierda abertzale que decidieren nun presentase a estes eleiciones''}}</ref><ref>{{cita web|autor=[[José María Portell]]|títulu=La manifestación pro-autonomía, prueba de fuercia pal Gobiernu vascu|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1977/09/21/pagina-13/33772232/pdf.html?search=ESB|fechaaccesu=9 de setiembre de 2012|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=9 d'ochobre de 1977|cita=''Los únicos que nun se sumaron públicamente a la convocatoria del Gobiernu vascu (...) fueron HASI, pantalla pública d'ETA militar, ESB (partíu socialista vascu), LAIA, próximu a HASI...''}}</ref>{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|p=96}} == La busca de la ''unidá popular'' == === La Mesa de Altsasu === La veterana direición de ESB-PSV foi movida polos mozos ''eladios'' que taben dirixíos pol secretariu xeneral del partíu, [[Iñaki Aldekoa]],<ref>{{cita web|autor=Ainhoa Arozamena Ayala|títulu=Iñaki Aldecoa Azarloza|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/320|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2002|cita=''En 1977 resulta escoyíu secretariu xeneral del nuevu partíu ESB-Partíu Socialistes Vascu''}}</ref> antiguu militante del MSE. Estos apostaron pola unidá de la izquierda nacionalista<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=El Partíu Socialista Vascu xira a la izquierda|url=https://elpais.com/diario/1977/06/25/espana/236037601_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=[[El País]]|fecha=25 de xunu de 1977|cita=''Nós -señaló Iñaki Aldecoa- somos partidarios de dir a la creación d'una gran familia socialista vasca; un gran grupu socialista vascu con base autónoma. Nél podríamos tar ESB, los partíos que componen la coalición Euskadiko Esquerra y les demás fuercies del KAS.''}}</ref> y pola integración el 24 d'ochobre de 1977 na llamada ''[[Mesa de Altsasu]]'',<ref>{{cita web|autor=Jesús Ceberio|títulu=Primer pasu pa la unidá de los "abertzales"|url=https://elpais.com/diario/1977/10/26/espana/246668418_850215.html|fechaaccesu=8 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=26 d'ochobre de 1977|cita=''Cinco partíos de la izquierda nacionalista vasca suscribieron a última hora del llunes n'Altsasu (Navarra) una plataforma unitaria abierta a otros grupos, con vistes a les eleiciones municipales''}}</ref> nuevamente promovida por [[Telesforo Monzón]].<ref>{{cita web|autor=Idoia Estornés Zubizarreta|títulu=Herri Batasuna. La Mesa de Altsasu|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/59231/43021|fechaaccesu=18 d'avientu de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2010|cita=''Un vieyu nacionalista, Telesforo de Monzón, apaez como'l catalizador de la reagrupación d'estes fuercies''}}</ref> Ésti, amás d'a ESB-PSV, consiguió atraer a diversos partíos que llograren males resultancies nes eleiciones: [[Herri Alderdi Sozialista Iraultzailea|HASI]] y [[Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia|LAIA]], que les sos llamaes a l'astención tuvieren escasu ecu; y el pequeñu [[Aición Nacionalista Vasca|ANV]], que llograra un resultáu muncho peor que'l de ESB-PSV y sufriera la dixebra del sector históricu». Amás, hubo que convidar (con ciertu disgustu de dalgunos) al entós importante [[Euskal Iraultzarako Alderdia|EIA]], brazu políticu d'[[ETA políticu-militar]] que llograra unes dignes resultancies al mandu de la coalición [[Euskadiko Ezkerra]] y yera l'únicu con representación parllamentaria.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|pp=125-126}} [[Ficheru:Altsasuko Mahaia (1978).jpg|600px|thumb|centro|Imaxe de la [[Mesa de Altsasu]]. La so organización dexó formar la coalición [[Herri Batasuna]], de la que ESB foi miembru fundador. La persona qu'usa'l micrófonu paez ser [[Iñaki Aldekoa]], secretariu xeneral de ESB.]] Anque l'oxetivu de Monzón volvía ser formar una coalición nacionalista (agora con oxetivos más modestos que na [[Cume de Chiberta]]) de cara a unes eleiciones municipales que se creíen más próximes de lo que la realidá posterior demostraría, la Mesa tenía otres finalidaes secundaries. Una yera crear una plataforma común que pudiera andar a la tema en fuercia colos partíos parllamentarios; otra, más coyuntural, yera aldericar l'adopción d'una postura común p'allegar a la llamada ''Mesa de San Francisco'', xunta de partíos d'estrema esquierda.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|p=126}} Cada unu de los partíos participantes ellaboró la so propia propuesta en función de los sos intereses. Fiel a la so estratexa frentista, ESB-PSV propunxo la formación d'una coalición, pero espunxo delles condiciones que güei resulten llamatives a la vista del desenvolvimientu posterior de los acontecimientos: la coalición tenía de ser ''«ideológicamente plural»'', tenía de fuxir de ''«la relixón política»'', debía ''«tar presente na política institucional tanto a nivel d'Euskadi como a nivel del estáu»'' y tenía d'esistir una estricta separación ente la coalición y ETA, debiendo ésta arrenunciar a tener voz o delegaos dientro de la fuercia político. Les condiciones teníen la so razón de ser, pos el propósitu d'[[ETA militar]] yera, precisamente, controlar la futura coalición.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|pp=127-128}} === La creación de Herri Batasuna === Finalmente, el 27 d'abril de 1978 créase la coalición eleutoral [[Herri Batasuna]] (HB; traducible al castellán como Unidá Popular), cola participación de cuatro partíos: [[Herri Alderdi Sozialista Iraultzailea|HASI]], ESB-PSV, [[Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia|LAIA]] y [[Aición Nacionalista Vasca|ANV]].<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=Izquierda Vasca Xunida, probable coalición pa les municipales|url=https://elpais.com/diario/1978/02/01/espana/255135636_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=1 de febreru de 1978|cita=''taría compuestu poles organizaciones qu'integren la Mesa de Altsasu»: ANV (Aición Nacionalista Vasca), ESB (Partíu Socialista Vascu), HASI (Partíu Socialista Popular Revolucionariu) y LAIA (Partíu revolucionariu de Trabayadores Patriotes'')}}</ref> Sicasí, la entrada de ESB-PSV en HB constitúi una operación xestionada pol so secretariu xeneral, [[Iñaki Aldekoa]], ensin conocencia nin aquiescencia de les bases.<ref>{{cita web|autor=Idoia Estornés Zubizarreta|títulu=Herri Batasuna. La Mesa de Altsasu|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/59231/43021|fechaaccesu=16 de xunetu de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2010|cita=''Nel casu de ESB, l'ingresu va ser, en gran parte, obra del so secretariu xeneral, [[Iñaki Aldekoa|Iñaki Aldecoa]], exmilitante de ELA Berri, que va xestionar les negociaciones ensin conocencia nin aquiescencia de les sos bases''}}</ref> Anque esta coalición integraba dellos partíos declaradamente [[comunismu|comunistes]] y allegaos a la [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]] (HASI y LAIA), los dirixentes de ESB-PSV pensaben que podría moderase escontra'l socialismu democrático y convertise nun gran ''partíu socialista vascu''. A lo último, ESB-PSV yera, aparentemente, el partíu más estructurado de los cuatro fundadores y cuntaba col respaldu de 35.000 votantes. Amás, como pasu previu, ESB-PSV decidió empecipiar un procesu de fusión col históricu partíu nacionalista d'izquierdes ANV, col que yá formara coalición en [[Navarra]], col fin de liderar al sector más moderáu de HB.<ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=La fusión de ESB y ANV, prevista pa güei|url=https://elpais.com/diario/1978/07/02/espana/268178407_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=[[El País]]|fecha=2 de xunetu de 1978|cita=''El nuevu partíu «Independentista y de clase», aspira a ocupar l'ala más moderada de la izquierda abertzale y a alzase en factor aglutinante de dicha corriente, güei abondo esvalixa''}}</ref> ANV fuera la gran ganada nes eleiciones de 1977 al nun llegar a collechar nin 9.000 votos. El nuevu partíu frutu de la fusión llamaríase [[Euskal Sozialista Ekintza]] (Aición Socialista Vasca). Sicasí, el desenvolvimientu del III Congresu Nacional de ESB-PSV atayó los ambiciosos planes. Mientres el mesmu, el partíu decidió declarase oficialmente [[marxismu|marxista]]. Esti xiru motivó la censura de ''[[Txillardegi]]'', quien yera fervientemente antimarxista, quexar del relajamiento nes esixencies de euskaldunización de los dirixentes de la formación y acusaba al partíu de persistir nun enclín «anti-ETA».<ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=La fusión de ESB y ANV, prevista pa güei|url=https://elpais.com/diario/1978/07/02/espana/268178407_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=2 de xunetu de 1978|cita=''ESB, davezu consideráu como esponente de la fraición socialdemócrata del nacionalismu vascu, sorprendió apocayá al declarase marxista. La resistencia a esta declaración, encabezada pol antiguu dirixente de ETA José Luis Alvarez, Txillardegi, remató va una selmana cola so espulsión. Coincidiendo col del actual congresu, 177 militantes fixeron pública una nota solidarizándose con Txillardegi, y presentaron la so dimisión. La nota remata acusando a l'actual direición d'intentar «liquidar el frente abertzale, liquidar el euskera y persistir nun vergonzosu enclín anti-ETA».''}}</ref> Ello remató na espulsión de ''Txillardegi''<ref>{{cita noticia|nome=Anje|apellíu=Ribera|títulu=Fina'l llingüista y políticu abertzale Txillardegi, fundador d'ETA y HB|url=http://www.elcorreo.com/vizcaya/v/20120115/politica/fina-linguista-politico-abertzale-20120115.html|obra=[[El Correo]]|fecha=15 de xineru de 2012|fechaaccesu=11 d'avientu de 2012|cita=''Foi espulsáu por una polémica sobre'l valor del euskera''}}</ref> y la salida del partíu de los sos siguidores{{Harvnp|Imaz|1999}} que, sicasí, siguieron formando parte de ''Herri Batasuna''. La dixebra tuvo tres consecuencies importantes: debilitó seriamente la posición de ESB-PSV dientro de la coalición, atayó l'avanzáu procesu d'unificación con ANV<ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=Atayáu'l procesu de fusión de ANV en ESB|url=https://elpais.com/diario/1978/12/12/espana/282265221_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=[[El País]]|fecha=12 d'avientu de 1978|cita=''Aición Nacionalista Vasca (ANV), partíu surdíu d'una dixebra de la PNV en 1930, decidió atayar el procesu de fusión con ESB''}}</ref> y reforzó al sector de «independientes» de HB, qu'empezaben a ser una especie de difusu quintu partíu na coalición. == Llucha pol control de HB == [[Ficheru:Herri batasuna - abstentzioa.jpg|175px|thumb|derecha|Cartelu d'[[Herri Batasuna|HB]] pidiendo l'astención nel referendu sobre'l [[Estatutu d'Autonomía del País Vascu de 1979|Estatutu d'Autonomía]]. Tamién nesti asuntu ESB discrepó del restu de la coalición.]] Dientro de HB producir dende la so nacencia un bracéu ente trés de los partíos que lu integraron ([[Aición Nacionalista Vasca|ANV]], ESB-PSV y [[Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia|LAIA]]) per un sitiu, y [[Herri Alderdi Sozialista Iraultzailea|HASI]] y los independientes partidarios de [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]], por otru. Esti enfrentamientu debíase básicamente a diferencies al respective de la organización interna de la coalición y a la participación o non de la mesma nes instituciones polítiques,<ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=Importantes diverxencies internes en Herri Batasuna|url=https://elpais.com/diario/1979/05/18/espana/295826401_850215.html|fechaaccesu=8 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=18 de mayu de 1979|cita=''ETA militar ye contraria a la participación de los representantes electos de Herri Batasuna nes xuntes xenerales, diputaciones y Parllamentu Foral Navarro, a diferencia de ANV, ESB y LAIA''}}</ref><ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=Un sector de Herri Batasuna desea participar nel futuru Parllamentu Vascu|url=https://elpais.com/diario/1979/11/01/espana/310258808_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=1 de payares de 1979|cita=''Herri Batasuna nun decidió entá si va participar nes eleiciones pal Parllamentu Vascu, anque trés de los cuatro partíos qu'integren la coalición seríen, en principiu, partidarios de faelo. Estes fuercies son LAIA, ANV y ESB.''}}</ref> y nun había en principiu grandes discrepancies sobre la paralela «llucha armada» d'[[ETA]], que nun yera cuestionada por nengún de los partíos. ESB-PSV, ANV y LAIA, xunto con dalgún destacáu independiente, como [[Patxi Zabaleta]], yeren partidarios de participar críticamente nes instituciones;{{Harvnp|Imaz|1999}} otra manera, HASI y la mayoría de los independientes próximos a KAS yeren primeramente partidarios de siguir la posición astencionista que yá fracasó en [[eleiciones xenerales d'España de 1977|1977]].{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|p=140}} El convencimientu de los postreros de que nun teníen de dexar l'espaciu llibre al so gran rival, [[Euskadiko Ezkerra]], y la necesidá de caltener la unidá de la nueva coalición llevaron a algamar una precaria solución de compromisu pola que HB participaría nes eleiciones pero los sos cargos electos namái participaríen nes instituciones forales navarres y nos conceyos, boicotiando les [[Diputación Foral|diputaciones]] y [[Xuntes Xenerales d'Álava]], [[Xuntes Xenerales de Guipúzcoa|Guipúzcoa]] y [[Xuntes Xenerales de Vizcaya|Vizcaya]].<ref>{{cita web|autor=Idoia Estornés Zubizarreta|títulu=Herri Batasuna: qué faer colos votos|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/59231/43024|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2010|cita=''La entrada nos primeros Conceyos democráticos nun paez ufiertar duldes. Non asina nos organismos provinciales y supraprovinciales, en redol a los cualos la división d'opiniones rescampla llegándose al contradictoriu resolución d'entrar nes instituciones navarres pero non nes restantes''}}</ref> Herri Batasuna llogró un inesperáu ésitu nes [[eleiciones xenerales d'España de 1979|eleiciones llexislatives de marzu de 1979]],<ref>{{cita web|títulu=Euzkadi: Ganó'l nacionalismu|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1961/02/22/pagina-11/33425458/pdf.html?search=ESB|fechaaccesu=8 de setiembre de 2012|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=3 de marzu de 1979|cita=''El mesmu Santíago Brouard, presidente de Hasi y senador escoyíu en Vizcaya pola coalición Herri Batasunta, dicía esta mañana al nuesu corresponsal (...) que nin ellos mesmos pudieren creer nuna respuesta tan enorme''}}</ref> ésitu que se consolidó nes eleiciones foral y municipal d'abril. L'eleváu númberu de cargos electos llográu, xuníu al convencimientu de que llueu se celebraríen eleiciones a un futuru [[Parllamentu Vascu|parllamentu autónomu vascu]] desamarró un enfrentamientu soterráu nel senu de la coalición. HB yera, a efeutos llegales, una coalición eleutoral de ANV y ESB-PSV, los dos únicos partíos políticos llegales. LAIA y ESB-PSV trataron de llograr l'adhesión de ANV a les sos posiciones pa quedase coles sigles de HB y marxinar a los partidarios de KAS, pero'l secretariu xeneral de ANV, [[Valentín Solagaistua]], dimitió del so cargu<ref>{{cita web|autor=Ander Landáburu|títulu="Con esta ANV nun puede dise nin a misa"|url=https://elpais.com/diario/2008/05/18/domingo/1211082755_850215.html|fechaaccesu=24 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=18 de mayu de 2008|cita=''"Pasé mieu y podíen pegame un tiru"''}}</ref> y nesti partíu impúnxose una corriente favorable a KAS,<ref>{{cita web|autor=Ander Landáburu|títulu="Con esta ANV nun puede dise nin a misa"|url=https://elpais.com/diario/2008/05/18/domingo/1211082755_850215.html|fechaaccesu=24 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=18 de mayu de 2008|cita=''Lo qu'asocede entós ye que ANV, como partíu pequeñu de la izquierda nacionalista, nun foi capaz de superar una serie d'acontecimientos pola so propia debilidá. Xente de HASI y demás radicales entraron a sacu y apoderáronse del partíu y de les sos sigles.''}}</ref> de tala forma que el plan nun pudo llevase a cabu.{{Harvnp|Imaz|1999}} Yá en setiembre de 1979 empezaron a espublizase rumores de que ESB-PSV podría acabar abandonando HB.<ref>{{cita publicación|títulu=ESB podría dixebrase de Herri Batasuna|publicación=[[ABC (periódicu){{!}}ABC]]|fecha=9 de setiembre de 1979|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1979/09/09/023.html|fechaaccesu=15 d'avientu de 2012|autor=EFE|páxina=7|cita=(citando a [[Deia]]): ''"atópase ante la disyuntiva de convertise nun satélite de les fuercies dominantes de HB, pa caltener la unidá de la coalición o abandonala"''}}</ref> Coles mesmes, nesta dómina ESB-PSV siguió participando en manifestaciones xunto a la PNV y otros partíos más moderaos ayenos a KAS.<ref>{{cita web|autor=Resumen d'agencia|títulu=País Vascu: Manifestaciones en sofitu de los derechos históricos forales|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1960/03/24/pagina-10/33758901/pdf.html?search=ESB|fechaaccesu=7 de setiembre de 2012|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=1 d'ochobre de 1978|cita=''Los partíos convocantes nesti actu en San Sebastián yeren EKA, ESEI, PTE, EKIA, PNV, ORT y ANV-ESB''}}</ref> La discrepancia tamién saltó por cuenta de la celebración del [[referendos n'España#resultaos de los referendos pa l'aprobación d'estatutos d'autonomía|referendu]] convocáu'l 25 d'ochobre de 1979 pa ratificar el proyeutu d'[[Estatutu d'Autonomía del País Vascu de 1979|Estatutu d'Autonomía]]. Anque había unanimidá nel refugu, la postura mayoritaria en Herri Batasuna yera defender l'[[astención]], pos se prevía que l'Estatutu recibiría un sofitu masivu debíu al firme sofito que recibiría del [[Partíu Nacionalista Vascu]] y [[Euskadiko Ezkerra]], amás del Partíu Socialista d'Euskadi-[[PSOE]], [[Unión de Centru Democráticu]] y [[Partíu Comunista d'Euskadi]] (solo [[Alianza Popular]] y HB taben en contra, y por motivos diametralmente opuestos). Sicasí, ESB-PSV, fiel a la so trayeutoria participativa, yera partidariu de defender el votu negativu.<ref>{{cita web|autor=Maite Albiz|títulu=ESB va proponer el "non" al Estatutu dientro de Herri Batasuna|url=https://elpais.com/diario/1979/07/25/espana/301701619_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=25 de xunetu de 1979}}</ref><ref>{{cita web|autor=Gabriel Careaga Artiach|títulu=Los partíos mayoritarios, enfrentaos a los "abertzales"|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1990/06/17/pagina-7/33437474/pdf.html?search=ESB|fechaaccesu=7 de setiembre de 2012|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=18 d'agostu de 1979|cita=''ESB, que como yá diximos ye l'únicu partíu de Herri Batasuna que va pidir el non al Estatutu, fixo públicu un comunicáu nel qu'en definiendo bien duramente'l testu,asegura que n'absolutu va solucionar los graves problemes del pueblu vascu''}}</ref> Una vegada más, el partíu quedó en minoría dientro de la coalición ya impúnxose la postura astencionista.<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=Herri Batasuna va defender l'astención "activa" nel referendu del Estatutu vascu|url=https://elpais.com/diario/1979/08/21/espana/304034401_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=21 d'agostu de 1979|cita=''El representante de ESB, quien recordó que'l so partíu taba pol «non al referendu», pero asumía l'astención decidida pol conxuntu de HB''}}</ref><ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=Los partíos contrarios al Estatutu denuncien falta de garantíes democrátiques|url=https://elpais.com/diario/1979/10/24/espana/309567613_850215.html|fechaaccesu=5 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=24 d'ochobre de 1979|cita=''el partíu ESB miembru de Herri Batasuna ensertó ayeri na prensa llocal un anunciu nel que, sol títulu de «Avisu a los trabayadores», dizse testualmente: «Ante les coaiciones de los patronos de UCD y PNV pa faevos votar l'Estatutu de la Moncloa, esixendo'l comprobante de votu, HB recuérdavos que tamién asume'l votu non como forma de refuga.»''}}</ref> L'astención nel referendu foi namái un 3,16% superior a la de les previes eleiciones municipales nes que participara HB,<ref group="nota">Pueden consultase los resultaos de les eleiciones municipales y del referendu estatutariu recurriendo al enllaz asitiáu a la fin del artículu que coneuta cola web del Gobiernu Vascu. L'astención foi del 37,98% nes municipales (nes que HB llogró 146.195 votos; el 15,55% de los emitíos) y del 41,14% nel referendu; namái 56.442 votos menos.</ref> lo que foi consideráu como un fracasu de HB.<ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=Ciertu retrocesu de la vía radical nel eleutoráu vascu|url=https://elpais.com/diario/1979/10/27/espana/309826807_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=27 d'ochobre de 1979|cita=''Nes eleiciones municipales, l'astención foi n'Euskadi d'un 42%. Si a esi porcentaxe añade'l llográu polos partíos que, como HB, EMK y LKI, participaron entós y abstuviéronse agora, el nivel previsible d'astención asitiárase ente'l 53% y el 55%.''}}</ref> El votu afirmativu superó'l 90%. [[Iñaki Aldekoa]], secretariu xeneral de ESB-PSV, publicó un artículu nun diariu madrilanu esplicando que la resultancia yera un ésitu de HB.<ref>{{cita web|autor=[[Iñaki Aldekoa]]|títulu=Dende Euskadi con honor|url=https://elpais.com/diario/1979/11/07/espana/310777204_850215.html|fechaaccesu=5 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=7 de payares de 1979|cita=''hai que calificar la resultancia del referendu, pa HB, como de «bien positivu»''}}</ref> Paralelamente, ESB-PSV recibió ufiertes pa integrase na coalición eleutoral Euskadiko Ezkerra, pero arrenunció a esta posibilidá<ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=Posible concentración de primeres figures, nes llistes eleutorales de Alava|url=https://elpais.com/diario/1980/01/25/espana/317602823_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=25 de xineru de 1980|cita=''Tou paez indicar, per otra parte, que les llistes'' [de HB] ''van incluyir finalmente a los candidatos del partíu ESB, miembru fundador de la coalición, magar la esistencia nel so senu d'una corriente partidaria d'una alianza con Euskadiko Ezkerra. Les conversaciones calteníes ente esta última coalición y ESB quedaron de fechu rotes ayeri ensin llegar a nengún alcuerdu.''}}</ref> al refugar el posibilismo de EE y el so sofitu al [[Estatutu d'Autonomía del País Vascu|Estatutu de Gernika]], calificáu despectivamente dende ESB-PSV como ''Estatutu Vascongado'' por non incluyir a [[Navarra]] nel so senu.{{Harvnp|Imaz|1999}}<ref group="nota">Hai que tener presente que los resultaos de les eleiciones llexislatives de 1977 y 1979 dexaren a los nacionalistes vascos en clara minoría en Navarra, polo que la mayoría de representantes electos d'esta rexón yeren opuestos a la so incorporación a un País Vascu dotáu d'autonomía. Esa correlación de fuercies tardó décades n'esperimentar cambeos significativos. Les resultancies de les eleiciones al Congresu de los Diputaos en Navarra pueden ser consultaos por aciu l'enllaz esternu cola ''web'' del Ministeriu del Interior d'España asitiáu a la fin del artículu; los de les eleiciones al Parllamentu Foral de Navarra, pueden ser consultaos nel enllaz esternu cola ''web'' del Gobiernu de Navarra.</ref> == Abandonu de Herri Batasuna y disolución == [[Ficheru:Batasuna.svg|150px|thumb|left|Bandera de [[Herri Batasuna]]. El pasu de ESB por esta coalición foi letal pal partíu.]] La coalición, a instancies d'[[Herri Alderdi Sozialista Iraultzailea|HASI]] y [[Aición Nacionalista Vasca|ANV]], modificó la estructura de la so direutiva.<ref>{{cita web|títulu=Camudo d'estructura en Herri Batasuna|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1979/09/01/pagina-7/33450862/pdf.html?search=ESB|fechaaccesu=8 de setiembre de 2012|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=27 d'avientu de 1979}}</ref> Amenorgóse la presencia de los cuatro partíos aumentando la de los «independientes» próximos a la [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]].{{Harvnp|Fernández Soldevilla|López Romu|2012|pp=141-142}} Amás, sustituyóse la unanimidá pola mayoría cualificada como forma de tomar decisiones.<ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=Herri Batasuna reestructura la so organización interna|url=https://elpais.com/diario/1979/12/27/espana/315097214_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=27 d'avientu de 1979|cita=''Una mesa nacional», integrada por dieciséis representantes de los partíos miembros de la coalición, dolce independientes direutamente escoyíos poles asamblees provinciales, y trés representantes natos va dirixir d'equí p'arriba Herri Batasuna''}}</ref> Ello embrivió la representación de ESB-PSV y [[Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia|LAIA]].<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=Herri Batasuna condiciona la so participación eleutoral a la concesión de l'amnistía|url=https://elpais.com/diario/1980/01/17/espana/316911628_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=17 de xineru de 1980|cita=''Esti criteriu de reestructuración, col que disentían totalmente ESB y LAIA, foi aprobáu nes asamblees local y rexonal de Herri Batasuna''}}</ref> El IV Congresu de ESB-PSV, celebráu en xineru de [[1980]] en [[Beasain]], celebrar nun clima de fuerte división ente dos tendencies: una partidaria de participar nel futuru [[Parllamentu Vascu]] y otra contraria a ello.<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=Divergencia de Herri Batasuna pola participación nes eleiciones al Parllamentu vascu|url=https://elpais.com/diario/1980/01/16/espana/316825226_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=16 de xineru de 1980|cita=''la participación o non nel Parllamentu -y nel primer casu, la forma en qu'ésta se realice- estrema al partíu en dos sectores. Unu d'ellos, mayoritariu, taría dispuestu a replantegase la so presencia en Herri Batasuna, ya inclusive a dir a les eleiciones en solitariu o con otres fuercies si esta coalición decide nun participar nel Parllamentu o alcuerda una participación que'l citáu sector nun considere satisfactoria''}}</ref> Finalmente, el sector mayoritariu apostó por caltener al partíu dientro de la coalición [[Herri Batasuna]], pero reclamando a la mesma que se caltuviera al marxe de controles esternos ([[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]] y [[ETA militar]]) y esixendo a la Mesa Nacional de HB (controlada por allegaes a KAS) que s'asitiara claramente sobre si la coalición participaría o non nel futuru parllamentu autónomu que surdiera de les inminentes eleiciones autonómiques.<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=Probable dixebra en Herri Batasuna|url=https://elpais.com/diario/1980/02/02/espana/318294024_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=[[El País]]|fecha=2 de febreru de 1980|cita=''El Partíu Socialista Vascu (ESB), una de les fuercies integrantes de Herri Batasuna, pidió ayeri al máximu organismu executivu de la coalición, la mesa nacional, pronunciar de forma inequívoca» sobre la so intención de participar o non nel Parllamentu vascu -y nel primer casu, en qué condiciones- antes del entamu de la campaña eleutoral''}}</ref> Pero les esixencies de ESB-PSV non yá nun se materializaron, sinón qu'amás los sos militantes quedaron marxinaos na confección de les llistes eleutorales al Parllamentu Autónomu Vascu. Pela so parte, LAIA abandonó la coalición el 19 de febreru,<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=Herri Batasuna nun participara nel Parllamentu vascu y abandona los conceyos|url=https://elpais.com/diario/1980/02/20/espana/319849203_850215.html|fechaaccesu=5 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=20 de febreru de 1980|cita=''Tanto esta decisión como l'alcuerdu de nun participar darréu nel Parllamentu fueron criticaos ayeri por LAIA, una de les cuatro fuercies de Herri Batasuna, qu'anunció la so decisión d'abandonar la coalición''}}</ref> lo que llevó finalmente a ESB-PSV a desvenceyase tamién de HB, denunciar qu'ésta se convirtió en parte de KAS y encamentar a los sos militantes y simpatizantes que s'abstuvieren nes [[Eleiciones al Parllamentu Vascu de 1980|eleiciones rexonales de marzu de 1980]].<ref>{{cita web|autor=Europa Press|títulu=Otru partíu abandona Herri Batasuna|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1960/03/24/pagina-3/32899091/pdf.html?search=ESB|fechaaccesu=8 de setiembre de 2012|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=24 de febreru de 1980|cita=''"L'actual Herri Batasuna ye populista y arreyó les manes a los partíos que lu integraben. Puede identificar cola Coordinadora Abertzale Socialista (KAS)"''}}</ref> Pa Herri Batasuna, sicasí, l'abandonu de LAIA y de ESB-PSV tuvo un baxu costu eleutoral una y bones solamente perdió 35.000 votos. Amás, [[Iñaki Aldekoa]] presentó la so dimisión como secretariu xeneral del partíu<ref>{{cita web|autor=Patxo Unzueta|títulu=ESB abandona la mesa nacional de Herri Batasuna|url=https://elpais.com/diario/1980/02/24/espana/320194828_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=24 de febreru de 1980|cita=''anunció tamién aceptar la dimisión presentada pol hasta agora secretariu xeneral del partíu Iñaki Aldekoa''}}</ref> y siguió militando en ''Herri Batasuna'' como independiente xunto colos sos siguidores.<ref>{{cita web|autor=Carlos Caballero Basáñez|títulu=Euskal Sozialista Biltzarrea-Partíu Socialista Vascu. Fundamentos y fines.|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/143759/125414|fechaaccesu=10 de setiembre de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2006|cita=''un grupu de militantes con Iñaki Aldekoa a la cabeza, pero yá a títulu individual permanecieron en Herri Batasuna''}}</ref><ref>{{cita web|autor=Fermín Goñi|títulu=La policía torgó la concentración de Herri Batasuna en Pamplona|url=https://elpais.com/diario/1980/04/08/espana/323992802_850215.html|fechaaccesu=5 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=8 d'abril de 1980|cita=''un grupu de dirixentes de Herri Batasuna, ente ellos Telesforo Monzón, Jokin Gorostidi, Miguel Castells ya Iñaki Aldekoa''}}</ref> Tres la rotura, el partíu decidió que los representantes electos que llograra nes eleiciones de 1979 dientro de les llistes de HB volvieren participar nes instituciones yá en nome de ESB-PSV.<ref>{{cita publicación|títulu=ESB nun va impugnar la llegalización de Herri Batasuna|publicación=[[ABC (periódicu){{!}}ABC]]|fecha=9 d'abril de 1980|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1980/04/09/012.html|fechaaccesu=16 d'avientu de 2012|autor=Europa Press|páxina=4|cita=''alcordó que tolos miembros de ESB electos vuelvan a les Xuntes Xenerales, Diputaciones y organizaciones municipales, por qu'al traviés del so llabor plantégese la defensa de la clase trabayadora vasca''}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Les Xuntes Xenerales de Vizcaya, a favor de l'amnistía|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1980/04/09/pagina-8/32891400/pdf.html?search=ESB|fechaaccesu=8 de setiembre de 2012|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=9 d'abril de 1980|cita=''Los cuatro apoderaos de Xuntes De ESB reincorporáronse güei a les Xuntes Xenerales de Vizcaya''}}</ref> El partíu inda entró en conflictu con HB avera del usu de les sigles, el destín de les asignaciones económiques recibíes polos cargos públicos electos y otres cuestiones.<ref>{{cita web|autor=EP|títulu=ESB va impugnar la llegalización de Herri Batasuna|url=https://elpais.com/diario/1980/04/03/espana/323564403_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=3 d'abril de 1980|cita=''(ESB) va impugnar la llegalización de Herri Batasuna (HB), que los sos estatutos fueron presentaos apocayá nel Ministeriu del Interior, respondíos por poles firmes de miembros del Partíu Popular Socialista Revolucionariu, (HASI), Aición Nacional Vasca (ANV) ya independientes''}}</ref><ref>{{cita web|autor=Victorino Ruiz de Azua|títulu=Destituyíu un conceyal de ESB en Azcoitia|url=https://elpais.com/diario/1980/05/24/espana/327967222_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=24 de mayu de 1980|cita=''Peña suscribió'l comunicáu de condena coles sigles de HB, provocando una rectificación posterior de la coalición, según la cual nengún militante de ESB puede actuar yá nel so nome''}}</ref> Sicasí, amenorgáu en militantes, quitáu de direición, aislláu de HB, incompatible con [[Euskal Iraultzarako Alderdia|EIA]] ya incapaz d'apautar siquier con LAIA, ESB-PSV sumió en silenciu a la temporada; sicasí, siguió figurando nel rexistru de partíos políticos. Los cargos electos del partíu siguieron desempeñando'l so llabor hasta'l final de los sos mandatos.<ref>{{cita web|autor=Javier Angulo|títulu=Espolleta una moción de censura contra l'alcalde de Bilbao|url=https://elpais.com/diario/1980/10/31/espana/341794830_850215.html|fechaaccesu=5 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=31 d'ochobre de 1980|cita=''cuatro votaron afirmativamente la moción xunto a HB (cuatro conceyales), PSOE (cuatro) y EE, LAIA y ESB (unu cada unu)''}}</ref> == Ver tamién == {{columnes}} * [[Herri Alderdi Sozialista Iraultzailea]] (HASI) * [[Herri Batasuna]] (HB) {{nueva columna}} * [[Iñaki Aldekoa]] * ''[[Txillardegi]]'' {{final columnes}} == Notes == {{llistaref|group=nota}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía utilizada == * {{cita llibru|apellíu=Díaz Alonso|nome=Diego|títulu=III Congresu Internacional d'Historia d'El nuesu Tiempu|añu=2012|editorial=Universidá de La Rioxa|isbn=978-84-695-5155-4|allugamientu=Logroño|url=http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=4052244|fechaaccesu=25 d'avientu de 2012|páxina=295|capítulu=Coloraos y abertzales: la metamorfosis de les izquierdes vasques na Transición}} * {{cita publicación|apellíu=Estornés Zubizarreta|nome=Idoia|títulu=Ente partíu y sindicatu. Eusko Langileen Alkartasuna-Solidaridá de Trabayadores Vascos (Movimientu Socialista d'Euskadi, 1969-1976)|publicación=Historia Contemporánea|añu=2010|númberu=41|páxines=509-542|url=http://www.ehu.es/ojs/index.php/HC/article/view/1346/958|fechaaccesu=14 d'avientu de 2012|nome-editor=[[Universidá del País Vascu]]|issn=1130-2402}} * {{cita publicación|apellíu=Fernández Soldevilla|nome=Gaizka|enllaceautor=Gaizka Fernández Soldevilla|títulu=El compañeru ausente y los aprendices de bruxu: oríxenes de Herri Batasuna (1974-1980)|publicación=Revista d'Estudios Políticos|añu=2010|mes=abril - xunu|númberu=148|páxines=71-103|ubicación=Madrid|url=http://www.argumentoslibertad.org/articulos/bruxu.htm|nome-editor=Centro d'Estudios Políticos y Constitucionales|issn=0048-7694|fechaaccesu=8 d'avientu de 2012|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110725013546/http://www.argumentoslibertad.org/articulos/bruxu.htm|fechaarchivu=25 de xunetu de 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110725013546/http://www.argumentoslibertad.org/articulos/bruxu.htm|archivedate=2011-07-25}} * {{cita llibru|apellíu=Fernández Soldevilla|nome=Gaizka|títulu=Sangre, votos, manifestaciones: ETA y el nacionalismu vascu radical (1958-2011)|añu=2012|editorial=Tecnos|isbn=978-84-309-5499-5|páxines=408|apellíos2=López Romu|nome2=Raúl|ubicación=Madrid}} * {{Enllaz rotu|1=Un aproximamientu al socialismu abertzale (I) |2=http://www.euskonews.com/0058zbk/gaia5805ye.html |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * {{cita llibru|apellíos=Renobales|nome=Eduardo|títulu=ANV, l'otru nacionalismu: Hestoria d'Aición Nacionalista Vasca - Eusko Abertzale Ekintza|añu=2007|editorial=Txalaparta|isbn=84-8136-326-X|páxines=413|allugamientu=Tafalla (Navarra)|url=https://books.google.es/books?id=O2LyQFhh1DAC&pg=PA128&lpg=PA128&dq=anv+el+otru+nacionalismu&source|fechaaccesu=10 d'avientu de 2012}} * {{cita web|autor=VV.AA.|títulu=Enciclopedia Vasca Auñamendi|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi?idi=es}} * [[Hemeroteca|Hemeroteques]] de los diarios [[ABC (periódicu)|''ABC'']], ''[[El Correo]]'', ''[[El Diario Vasco]]'', ''[[El País]]'' y ''[[La Vanguardia]]''. == Bibliografía adicional encamentada == * {{cita llibru|apellíos=Letamendia Belzunce|nome=Francisco|títulu=Euskadi, pueblu y nación|añu=1990|editorial=Editorial Kriselu S.A.|enllaceautor=Francisco Letamendia|isbn=978-84-7728-182-5|páxines=2144|ubicación=San Sebastián|formatu=Siete volúmenes}} == Enllaces esternos == * {{cita publicación|apellíu=Fernández Soldevilla|nome=Gaizka|títulu=Ellos y nós: el Cume de Chiberta y otros intentos de crear un frente abertzale na Transición|publicación=Historia del presente|añu=2009|númberu=13|páxines=97-114|url=http://www.argumentoslibertad.org/articulos/ellos.htm|fechaaccesu=13 d'avientu de 2012|editorial=Eneida|issn=1579-8135}} * {{cita publicación|apellíu=Fernández Soldevilla|nome=Gaizka|títulu="Yá nun ye tou blancu o negru". ETA, la izquierda abertzale y el cambéu políticu n'España (1974-1977)|url=http://dialnet.unirioja.es/servlet/ficheru_articulo?codigo=3313033&orde=0|fechaaccesu=9 d'avientu de 2012|obra=II Congresu Internacional d'Historia d'El nuesu Tiempu|fecha=2010|ISBN=978-84-693-6557-1|páxines=411-420}} * [http://www.euskadi.net/elecciones/ Archivo de resultancies eleutorales del Gobiernu Vascu] * [https://www.navarra.es/home_es/Navarra/Instituciones/Eleiciones+2011/ Archivu de resultancies eleutorales del Gobiernu de Navarra] * [http://www.infoelectoral.mir.es/min/ Web eleutoral del Ministeriu del Interior: resultancies de toles eleiciones y referendos nacionales celebraos n'España dende 1976] {{auñamendi|143759}} (tres páxina) * [http://www.enciclopedianavarra.biz/navarra/euskal-sozialista-biltzarrea/7378/ Euskal Sozialista Biltzarrea] en ''Gran Enciclopedia Navarra'' {{Tradubot|Partido Socialista Vasco}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Partíos políticos socialistes]] [[Categoría:Partíos políticos del País Vascu]] [[Categoría:Partíos políticos de Navarra]] [[Categoría:Partíos nacionalistes vascos]] [[Categoría:Partíos políticos desapaecíos d'España]] [[Categoría:Partíos políticos desapaecíos]] [[Categoría:Herri Batasuna]] fcg1almeq26thwf1gwcow9qpcqny1t1 Herri Alderdi Sozialista Iraultzailea 0 118005 4376947 4363247 2025-06-17T14:38:47Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá práutica => dicha práutica 4376947 wikitext text/x-wiki {{Partíu políticu}} '''Herri Alderdi Sozialista Iraultzailea''', nome n'[[euskera]] traducible al [[idioma español|español]] como '''Partíu Socialista Revolucionariu Popular''', más conocíu pol so acrónimu '''HASI''' —que significa ''empezar''— foi un [[partíu políticu]] alegal [[España|español]], consideráu xeneralmente como'l brazu políticu de la organización [[terrorismu|terrorista]] [[ETA (m)]]. Foi fundáu'l 3 de xunetu de 1977 como resultáu de la fusión de los partíos [[Euskal Herriko Alderdi Sozialista]] (EHAS) y [[Eusko Sozialistak]] (YE). La so llinia ideolóxica enmarcábase dientro del [[nacionalismu vascu]] [[independentismu|independentista]] y el [[comunismu]]. Foi unu de los principales integrantes tantu de la [[Koordinadora Abertzale Sozialista]] (KAS) como de la coalición [[Herri Batasuna]] (HB). Eslleir en 1992. Miembros destacaos del partíu fueron [[Santiago Brouard]], asesináu en [[1984]] pol grupu parapolicial [[Grupos Antiterroristes de Lliberación|GAL]]; [[Txomin Ziluaga]], secretariu xeneral del Partíu mientres más de nueve años; [[Patxi Zabaleta]], quien foi secretariu xeneral en [[Navarra]] mientres un tiempu y [[Jokin Gorostidi]], unu de los miembros d'[[Euskadi Ta Askatasuna|ETA]] condergaos nel [[Procesu de Burgos]] de [[1970]]. == Fundación == L'oxetivu de EHAS yera formar &laquo;un únicu partíu socialista revolucionariu ''hertzale''&raquo; (popular) unificando a tolos partíos nacionalistes d'izquierdes.<ref name="fundación" /> Nun lo consiguió poles fuertes divisiones esistentes ente los distintos pequeños partíos: ente los favorables y los contrarios a participar nes primeres eleiciones llexislatives d'España; ente los partidarios d'[[Euskadi Ta Askatasuna|ETA (m)]] y los d'[[ETA políticu-militar|ETA (pm)]]; ente los partidarios del usu de la violencia y los contrarios a él; ente los declaradamente [[comunista|comunistes]], los puramente [[marxista|marxistes]] y los [[socialista|socialistes]] non marxistes. El [[3 de marzu]] de [[1977]] l'asamblea xeneral d'[[Euskal Herriko Alderdi Sozialista]] (EHAS) celebrada en [[Pamplona]] decidió poner los cimientos pa la creación d'un nuevu partíu políticu, iniciativa a la que namái se sumaron el pequeñu partíu [[Eusko Sozialistak]] (YE), surdíu de la redolada de la [[Unión Sindical Obrera]] (USU) y críticu cola violencia d'ETA, según dalgunos independientes próximos a ETA (m).<ref name="fundación">{{cita web |autor=[[Gaizka Fernández Soldevilla]]|títulu="Yá nun ye tou blancu o negru". ETA, la izquierda abertzale y el cambéu políticu n'España (1974-1977)|url=http://dialnet.unirioja.es/servlet/ficheru_articulo?codigo=3313033&orde=0|fechaaccesu=9 d'avientu de 2012|obra=II Congresu Internacional d'Historia d'El nuesu Tiempu|fecha=2010|páxina=412}}</ref><ref>{{cita web |autor=Javier Angulo|títulu=Constituyida la Converxencia Reagrupamientu Abertzale Socialista|url=https://elpais.com/diario/1977/07/02/espana/236642407_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=[[El País]]|fecha=2 de xunetu de 1977|cita=''siendo finalmente EHAS, Eusko Socialistak y un gran númberu d'independientes de la redolada del KAS los qu'en marzu empecipiaren el procesu de converxencia''}}</ref><ref group="nota">Otros partíos nacionalistes vascos d'esquierda que nun se sumaron al proyeutu fueron [[Euskal Iraultzarako Alderdia|EIA]] y [[Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia|LAIA]] dientro de la llamada [[esquierda abertzale|esquierda ''abertzale'']], y los más moderaos [[Partíu Socialista Vascu|ESB-PSV]], [[Aición Nacionalista Vasca|ANV]] y [[Euskal Sozialistak Elkartzeko Indarra|ESEI]].</ref> HASI celebró la so Asamblea Fundacional el [[3 de xunetu]] de [[1977]] en [[Arechavaleta]],<ref>{{cita web |autor=Javier Angulo|títulu=Constituyíu'l Partíu Socialista Revolucionariu d'Euskadi|url=https://elpais.com/diario/1977/07/06/espana/236988024_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=6 de xunetu de 1977}}</ref> dempués de les [[Eleiciones xenerales d'España de 1977|primeres eleiciones democrátiques n'España]]. [[Alberto Figueroa]] foi escoyíu secretariu xeneral, [[Santiago Brouard]], delegáu xeneral, [[Txomin Ziluaga]] responsable de rellaciones esteriores,{{Harvnp|Egaña|1996|p=391}} ya integraron tamién la executiva Natxo Arregi, José Manuel Ruiz, José Miguel Rincón, Enrique Urkijo, Joseba Agirreazkuenaga y [[Patxi Zabaleta]].{{Harvnp|Fernández Soldevilla|2010}} HASI definióse como un partíu socialista y revolucionario, y namás nacer sustituyó a EHAS na coordinadora [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]]. La proximidá del nuevu partíu a los postulaos d'ETA (m)<ref>{{cita web |autor=[[Francisco Letamendía Belzunce]]|títulu=ETA. La institucionalización de la comunidá anti-represiva: Herri Batasuna (1978-1987)|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/32820/143458|fechaaccesu=19 d'agostu de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2012|cita=''La izquierda abertzale radical se polarizó en redol a HASI-ETA militar''}}</ref>{{Harvnp|Casanova|Asensio|2006|p=282}} fizo que la mayoría de los antiguos militantes de YE lo abandonaren en pocos meses.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|2010}} Tampoco la seición francesa de EHAS incorporar al nuevu partíu y decidió siguir la so esistencia en solitariu.<ref>{{cita web |autor=Ainhoa Arozamena Ayala|títulu=Euskal Herriko Alderdi Sozialista|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/43122|fechaaccesu=14 de xineru de 2013|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi}}</ref><ref>{{cita web |autor=Asier Blas Mendoza|títulu=Evolución eleutoral y sistemes de partíu en Euskal Herria|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/127500|fechaaccesu=14 de xineru de 2013|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2009|cita=''Esti llistón empezó a alzase en 1978 col 3,59% que llogró EHAS (Euskal Herriko Alderdi Sozialista)''}}</ref> El partíu solicitó esi mesmu añu 1977 la so llegalización por aciu la inscripción nel Rexistru de Partíos Políticos, pero'l [[Ministeriu del Interior d'España|Ministeriu del Interior]] refugó finalmente la inscripción,<ref>{{cita web |autor=Jesús Ceberio|títulu=HASI presentárá recursu ante la so non llegalización|url=https://elpais.com/diario/1977/10/06/espana/244940412_850215.html|fechaaccesu=28 d'avientu de 2012|obra=El País|fecha=6 d'ochobre de 1977}}</ref> suxiriendo extraoficialmente que tendría de modificar los sos estatutos esaniciando o azorronando les referencies al so oxetivu d'independencia pal País Vascu.<ref>{{cita web |autor=Javier Angulo|títulu=El partíu "abertzale" HASI volverá solicitar la so llegalización|url=https://elpais.com/diario/1980/01/03/espana/315702014_850215.html|fechaaccesu=28 d'avientu de 2012|obra=El País|fecha=3 de xineru de 1980|cita=''l'Alministración nun quixo llegalizar a HASI por negase esti partíu a retirar ocuando menosa «amarutar» l'apartáu de los sos estatutos en que se autocalifica como independentista''}}</ref> HASI negóse siempres a realizar tal cambéu, a diferencia d'[[Euskal Iraultzarako Alderdia|EIA]], el partíu que yera inda líder de la [[esquierda abertzale|esquierda ''abertzale'']].<ref>{{cita web |autor=Jesús Ceberio|títulu=El Ministeriu del Interior llegaliza a ElA|url=https://elpais.com/diario/1978/01/19/espana/254012438_850215.html|fechaaccesu=28 d'avientu de 2012|obra=El País|fecha=19 de xineru de 1978|cita=''EIA alcordó modificar la primitiva redaición de cuenta que nos estatutos actuales apaez como oxetivu del partíu «la disolución del aparatu estatal de la burguesía n'Euskadi de cara a la constitución d'un Estáu»''}}</ref><ref group="nota">Precisamente la llegalización de tolos partíos políticos, xunto cola amnistía total, fuera una de les condiciones qu'[[Euskal Herriko Alderdi Sozialista|EHAS]], l'antecesor de HASI, punxera pa participar nes [[eleiciones xenerales d'España de 1977|eleiciones de 1977]]. El gobiernu presidíu por [[Adolfo Suárez]], por medrana a un golpe militar qu'acabara col procesu democratizador en cursu, nun s'atrevió a llegalizar a los partíos independentistes, republicanos y comunistes a la izquierda del [[Partíu Comunista d'España|PCE]]. Sicasí, les autoridaes fixeron gala d'una gran tolerancia a la de la presentación de candidatures eleutorales y tolos que lo quixeron pudieron presentase a les eleiciones. Asina, el [[Partíu del Trabayu d'España]] (PTE) y militantes d'[[Aición Republicana Democrática Española]] (AMBURA) presentar sol nome de [[Frente Democráticu d'Izquierdes]]; [[Esquerra Republicana de Catalunya]] (ERC) presentóse xunto al PTE sol nome d'[[Esquerra de Catalunya - Front Eleutoral Democràtic]]; y, nel mesmu País Vascu, [[Euskal Iraultzarako Alderdia|EIA]] y [[Movimientu Comunista d'Euskadi|EMK]] presentáronse xuntos col nome d'[[Euskadiko Ezkerra]].</ref> == Creación de Herri Batasuna == === La Mesa de Altsasu === En menos d'un añu la cambiante situación de la izquierda nacionalista vasca dio un entorno a favor del nuevu partíu. El trabayu conxuntu na [[Mesa de Altsasu]], entamada en redol a la denomada [[Alternativa KAS]], favoreció la formación de nueves aliances.<ref>{{cita web |autor=Javier Angulo|títulu=Izquierda Vasca Xunida, probable coalición pa les municipales|url=https://elpais.com/diario/1978/02/01/espana/255135636_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=El País|fecha=1 de febreru de 1978|cita=''taría compuestu poles organizaciones qu'integren la Mesa de Altsasu»: ANV (Aición Nacionalista Vasca), ESB (Partíu Socialista Vascu), HASI (Partíu Socialista Popular Revolucionariu) y LAIA (Partíu revolucionariu de Trabayadores Patriotes'')}}</ref> Cada unu de los partíos participantes formuló una propuesta organizativa. La de HASI consistía en formar una coalición con una direición unificada formada por representantes de los partíos integrantes y por independientes, que tomaría decisiones venceyantes por [[mayoría absoluta]]. Felicidad &laquo;unidá popular&raquo; participaría tantu na actividá institucional como en movilizaciones caleyeres. El so programa tendría de ser moderáu y nun s'identificaría cola &laquo;llucha armada&raquo; (lo cual yera bien distintu a pidir que se censurara tal mediu de llucha). La coalición nacionalista formaría una alianza colos partíos d'[[estrema esquierda]].{{Harvnp|Fernández Soldevilla|2010}} [[Ficheru:Altsasuko Mahaia (1978).jpg|700px|thumb|centro|Imaxe de la [[Mesa de Altsasu]]. La so organización dexó formar la coalición [[Herri Batasuna]], de la que HASI foi miembru fundador. Nel rincón puede identificase a [[Txomin Ziluaga]], responsable de rellaciones esteriores de HASI.]] Como resultáu d'ello, el 27 d'abril de 1978 creóse la heteroxénea [[coalición política|coalición]] [[Herri Batasuna]] (HB), nome traducible como &laquo;Unidá Popular&raquo;, formada por HASI, [[Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia]] (LAIA), [[Aición Nacionalista Vasca]] (ANV) y [[Partíu Socialista Vascu]] (ESB-PSV). Los dos primeros partíos pidieren l'astención nes [[eleiciones xenerales d'España de 1977|eleiciones de 1977]]; ente que los dos últimos, más moderaos, participaren nel procesu con decepcionantes resultaos. Solo quedaron al marxe [[Euskal Iraultzarako Alderdia|EIA]], cada vez más comprometíu na aprobación d'un estatutu d'autonomía pal [[País Vascu]], y [[Euskal Sozialistak Elkartzeko Indarra|ESEI]], que la so participación na Mesa foi refugada.<ref>{{cita web |autor=Idoia Estornés Zubizarreta|títulu=Herri Batasuna. La Mesa de Altsasu|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/59231/43021|fechaaccesu=14 de xunetu de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2010}}</ref> Amás, por estes mesmes feches, LAIA propunxo oficialmente a HASI la fusión nun nuevu partíu que dirixiera a la [[esquierda abertzale|esquierda ''abertzale'']].{{Harvnp|Fernández Soldevilla|2010}}<ref>{{cita web |autor=Javier Angulo|títulu=HASI y LAIA unifíquense|url=https://elpais.com/diario/1978/05/23/espana/264722417_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=El País|fecha=23 de mayu de 1978}}</ref> El proyeutu de converxencia embaraxar por dambos partíos mientres un tiempu.<ref>{{cita web |autor=Javier Angulo|títulu=La llinia radical apodera'l partíu abertzale HASI|url=https://elpais.com/diario/1978/05/17/espana/264204038_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=17 de mayu de 1978|cita=''Los cuatrocientos delegaos asistentes al congresu estudiaron la posible converxencia con LAIA (Partíu de los Trabayadores Revolucionarios Patriotes) -que lo solicitaron oficialmente-, amosándose partidarios d'un procesu abiertu de fusión con esta organización y otros grupos políticu y popular asitiaos na izquierda abertzale''}}</ref> === Crisis en HASI === En mayu de 1978 celebróse el I Congresu ''constituyente'' de HASI. Mientres el mesmu, los asistentes cesaron a gran parte de l'antigua direición debíu al choque ente los dos postures predominantes al respeutive de la so rellación cola [[Koordinadora Abertzale Sozialista]] (KAS).<ref>{{cita web |autor=Javier Angulo|títulu=La llinia radical apodera'l partíu abertzale HASI|url=https://elpais.com/diario/1978/05/17/espana/264204038_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=El País|fecha=17 de mayu de 1978|cita=''la llinia dura del partíu llogró imponer como xeres básiques del mesmu la intensificación de la llucha de mases y l'ampliación de los métodos de llucha institucional, frente al sector partidariu d'invertir los términos''}}</ref> Les bases, al igual que [[ETA militar]], concebíen KAS como'l ''Bloque Dirixente'' onde cada integrante de KAS tendría asignada la so función. Sicasí, la mayor parte de la Direición, d'enclín [[eurocomunista]], consideraba a KAS única y puramente como un ''marcu d'alcuerdos preferenciales''; esto ye, que cada organización integrante podría tomar les sos propies decisiones si dientro de KAS nun s'algamar alcuerdos. Dellos d'estos antiguos dirixentes de HASI, encabezaos pol mesmu Alberto Figueroa, abandonaron el partíu y formaron el coleutivu [[Euskal Kidego Iraultzaile Abertzalea]] (EKIA), qu'acabaría más tarde integrándose en [[Euskadiko Ezkerra]] (EE).{{Harvnp|Egaña|1996|p=391}} Según la so versión, en dicha asamblea hubo un auténticu golpe de mano contra la direición orquestado por ETA militar, postura sofitada por dellos historiadores qu'atribúin tal estratexa a ''[[Argala]]''.<ref>{{cita web |autor=Gaizka Fernández Soldevilla|títulu="Yá nun ye tou blancu o negru". ETA, la izquierda abertzale y el cambéu políticu n'España (1974-1977)|url=http://dialnet.unirioja.es/servlet/ficheru_articulo?codigo=3313033&orde=0|fechaaccesu=1 de setiembre de 2012|obra=II Congresu Internacional d'Historia d'El nuesu Tiempu|fecha=2010|cita=''"Argala decidió tomar el control del nuevu partíu y desbancar a la mayoría de la so direición, proveniente de EHAS, que quería averase a EIA. Llograr nel so I Congresu en mayu de 1978, onde los "independientes" de ETAm, entraos en tromba, consiguieron la mayoría absoluta. El partíu HASI convertir nel brazu políticu de ETAm, la coalición Herri Batasuna na so cobertoria eleutoral.''}}</ref> En setiembre de 1978 celebróse la segunda fase del I Congresu en [[Lequeitio]], onde [[Santiago Brouard]] foi escoyíu presidente y [[Txomin Ziluaga]], secretariu xeneral.<ref>{{cita web |autor=Jesús Ceberio|títulu=HASI reafita la so identificación política con KAS|url=https://elpais.com/diario/1978/10/03/espana/276217217_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=3 d'ochobre de 1978|cita=''espublizar na clausura un mensaxe grabáu d'ETA militar -d'unos diez minutos de duración-, nel que s'aportunaba na alternativa de KAS, presentada repetidamente como base mínima p'axustar un altu al fueu, col Gobiernu''}}</ref> === Primeros pasos de HB === La primer decisión importante qu'hubo d'encarar [[Herri Batasuna]] foi adoptar una postura común ante'l [[referendu pa la ratificación de la Constitución española|referendu]] convocáu pal 6 d'avientu de 1978 col fin de ratificar el proyeutu de nueva [[Constitución española de 1978|constitución]]. La posición negativa de HASI taba fuera de duldes dada la so naturaleza revolucionaria y les decisiones adoptaes por [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]]. Sicasí, otros partíos de la coalición, como [[Aición Nacionalista Vasca]] (ANV), caltuvieren posiciones más favorables a la negociación con otres fuercies. La esclusión de [[Navarra]] d'una eventual [[comunidá autónoma|autonomía]] vasca (siquier en primer instancia), acabó per unificar les posiciones, y HB sofitó'l votu negativu na consulta,<ref name="Entrevista con Txomin Ziluaga">{{cita web |autor=Javier Angulo|títulu="Refugar el referendu ye defender l'autodeterminación del pueblu vascu"|url=https://elpais.com/diario/1978/11/29/espana/281142012_850215.html|fechaaccesu=5 de setiembre de 2012|obra=El País|fecha=29 de payares de 1978}}</ref> posición na que coincidió con [[Euskal Iraultzarako Alderdia|EIA]], el partíu patrocináu por [[ETA (pm)]],<ref>{{cita web |autor=Idoia Estornés Zubizarreta|títulu=Herri Batasuna, frente de refuga|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/59231/43023|fechaaccesu=31 d'agostu de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2010|cita=''Los componentes de HB y EIA van preconizar el non nel referendu constitucional del 6 d'avientu de 1978''}}</ref> y, por razones opuestes, cola [[estrema derecha]] [[franquismu|franquista]]. Magar ello, el votu afirmativu foi claramente mayoritariu nel [[País Vascu]] y [[Navarra]], magar en menor proporción que nel restu d'[[España]].<ref>{{cita web |autor=Congresu de los Diputaos|títulu=Referendu sobre'l Proyeutu de Constitución|url=http://www.congreso.es/consti/eleiciones/referendo/ref_consti.htm|fechaaccesu=31 d'agostu de 2012|obra=Congresu de los Diputaos}}</ref><ref group="nota">Nel total d'España, los votos a favor de la [[Constitución Española|Constitución]] supunxeron el 87,87% y los negativos, el 7,87%; n'Álava fueron el 71,39% y el 19,18%, respeutivamente; en Guipúzcoa, onde más sofitu tuvo'l refugu, el 63,82% contra'l 29,87%; en Vizcaya, el 71,62% y el 21,01%; en Navarra, la Constitución foi aprobada pol 75,70% de votos a favor frente al 16,95% en contra. Los datos pueden ser consultaos por aciu l'enllaz al Ministeriu del Interior asitiáu a la fin del artículu. HASI y los demás integrantes del denomináu [[Movimientu de Lliberación Nacional Vascu|MLNV]] siempres interpretaron los datos d'una forma peculiar: consideren que los votos negativos tienen de sumase colos ensin emitir (les astenciones) y calculen el porcentaxe de votu afirmativu sobre'l total del censu eleutoral. D'esta forma que, ello ye que suma tamién los votos nulos y en blancu a la causa del NON, conclúin que la Constitución tuvo un sofitu minoritariu nel País Vascu y, poro, que foi refugada polos ciudadanos vascos. Tan artificiosa construcción nun esplica por qué razón non se puede prauticar l'exerciciu contrariu y computar los votos negativos sobre'l total del censu eleutoral pa concluyir, conforme a la mesma lóxica, que namái una pequeña minoría del censu oponer a la Constitución.</ref> [[Ficheru:Batasuna.svg|200px|thumb|derecha|Bandera de [[Herri Batasuna]]. HASI foi fundador de la coalición y ayudó a que la [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]] controlar.]] Más complicáu foi encetar l'espinosu asuntu de la participación nes eleiciones a distintes instituciones que s'habríen de celebrar en 1979: nueves eleiciones a les [[Cortes Xenerales]] y primeres eleiciones [[conceyu d'España|municipales]], a [[diputación foral|diputaciones forales]], a [[Xuntes Xenerales|xuntes xenerales vasques]] y al [[Parllamentu Foral de Navarra|parllamentu navarru]]. La postura inicial de [[ETA (m)]], KAS, HASI y la mayoría de &laquo;independientes&raquo; yera caltener l'astencionismu{{Harvnp|Imaz|1999}} que [[EHAS]] (el partíu antecesor de HASI) yá sostuviera nes [[eleiciones xenerales d'España de 1977|eleiciones de 1977]] con probes resultaos, pos consideraben que'l nuevu réxime constitucional yera un meru allongamientu del [[franquismu]].<ref>{{cita web |autor=Feliciano Fidalgo|títulu=ETA militar: "Los votos de Herri Batasuna van dexar cuntar los nuesos simpatizantes|url=https://elpais.com/diario/1979/02/27/espana/288918034_850215.html|fechaaccesu=1 de setiembre de 2012|obra=El País|fecha=27 de febreru de 1979|cita=''Como yá manifestaron otros militantes, ETA recuerda qu'España sigue siendo «una dictadura antivasca», y que la UCD ye «un partíu fascista»''}}</ref><ref>{{cita web |autor=Javier Angulo|títulu=Los diputaos de Herri Batasuna van adquirir la so condición de parllamentarios|url=https://elpais.com/diario/1979/03/04/espana/289350004_850215.html|fechaaccesu=1 de setiembre de 2012|obra=El País|fecha=4 de marzu de 1979|cita=''La propuesta de Herri Batasuna -señala Castells- ye de total rotura democrática p'acabar col franquismu''}}</ref> Sicasí, los otros trés partíos presentes en Herri Batasuna y dellos destacaos &laquo;independientes&raquo;, como'l navarru [[Patxi Zabaleta]], yeren firmes partidarios de la participación crítica nes instituciones.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|2010}} Per otru llau, HASI yera consciente de que l'[[astención]] significaba dexar el campu llibre al so gran rival, EIA, l'aliáu d'ETA (p-m), aquel día yá bien arreyáu na aprobación d'un [[Estatutu d'Autonomía del País Vascu de 1979|estatutu d'autonomía pal País Vascu]].<ref>{{cita web |autor=Javier Angulo|títulu=La defensa del Estatutu, puntu central de la PNV y Euskadiko Ezkerra|url=https://elpais.com/diario/1979/02/13/espana/287708427_850215.html|fechaaccesu=1 de setiembre de 2012|obra=El País|fecha=13 de febreru de 1979|cita=''El nucleu central de los mítines de la PNV y de Euskadiko Ezkerra foi la defensa del Estatutu ellaboráu pola Asamblea de Parllamentarios vascos, en que la so redaición participaron dambes fuercies''}}</ref> Finalmente llegóse a una precaria y contradictoria solución entemedia: la coalición participaría en tolos procesos eleutorales, pero los sos candidatos electos namái tomaríen posesión y desempeñaríen los sos cargos nes instituciones forales navarres y nos conceyos, boicotiando les instituciones propies d'[[Álava]], [[Guipúzcoa]] y [[Vizcaya]].<ref>{{cita web |autor=Idoia Estornés Zubizarreta|títulu=Herri Batasuna: qué faer colos votos|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/59231/43024|fechaaccesu=1 de setiembre de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2010|cita=''La entrada nos primeros Conceyos democráticos nun paez ufiertar duldes. Non asina nos organismos provinciales y supraprovinciales, en redol a los cualos la división d'opiniones rescampla llegándose al contradictoriu resolución d'entrar nes instituciones navarres pero non nes restantes.''}}</ref> L'alcuerdu demostraríase conflictivu al mediu plazu. La coalición independentista tuvo un inesperáu ésitu nes [[eleiciones xenerales d'España de 1979|eleiciones llexislatives de marzu de 1979]],<ref>{{cita web |títulu=Euzkadi: Ganó'l nacionalismu|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1961/02/22/pagina-11/33425458/pdf.html?search=ESB|fechaaccesu=10 de setiembre de 2012|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=3 de marzu de 1979|cita=''El mesmu Santíago Brouard, presidente de Hasi y senador escoyíu en Vizcaya pola coalición Herri Batasunta, dicía esta mañana al nuesu corresponsal (...) que nin ellos mesmos pudieren creer nuna respuesta tan enorme''}}</ref> nes que llogró trés diputaos y un senador pol País Vascu. Anque foi superada pol [[Partíu Nacionalista Vascu]] (7 diputaos), [[Partíu Socialista d'Euskadi-PSOE]] (5) y [[Unión de Centru Democráticu]] (5), batió llargamente al so más direutu rival nel nacionalismu d'izquierdes, [[Euskadiko Ezkerra]], que namái consiguió un diputáu. Les eleiciones municipal y foral del mes siguiente confirmaron la nueva correlación de fuercies.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|2010}} == Bracéu con EIA == Mientres los años de la [[Transición Española|transición]], y tres el xiru dau por HASI nel so I Congresu, esistió una dura y sordu bracéu ente HASI y [[Euskal Iraultzarako Alderdia|EIA]] pol predominiu na izquierda nacionalista vasca, cuntando'l primeru col sofitu d'[[ETA militar]]<ref>{{cita web |títulu=Nueves disensiones na izquierda nacionalista vasca|url=http://www.march.es/ceacs/biblioteca/proyecto/linz/Descargues/download.aspx?file=R-68729&busqueda=.pdf#Search=hasi|fechaaccesu=19 de setiembre de 2012|obra=[[Informaciones]]|fecha=7 de setiembre de 1977|cita=''un acontecimientu qu'apinó estes divisiones foi la publicación d'un comunicáu conxuntu de E.T.A militar y los grupos Bereciak de la caña políticu-militar criticando bien duramente a la direición de E.I.A. (...) pa terminar asegurando que namái L.A.I.A. y H.A.S.I. pueden reivindicar les sigles K.A.S.''}}</ref> y el segundu col d'[[ETA políticu militar]]. El tresvase de militantes ente dambos partíos y ente les sos respeutives coaliciones, [[Herri Batasuna]] y [[Euskadiko Ezkerra]], foi constante, como nel casu de los ex-dirixentes de HASI yá mentaos o nel del diputáu [[Francisco Letamendía]]. La llucha estender a diversos frentes<ref>{{cita web |autor=Patxo Unzueta/Javier Angulo|títulu=El País Vascu, ente la hexemonía, PNV-PSOE y los dos opciones abertzales|url=https://elpais.com/diario/1979/02/28/espana/289004434_850215.html|fechaaccesu=1 de setiembre de 2012|obra=El País|fecha=28 de febreru de 1979|cita=''otros dos batalles parciales, pero de gran importancia, van llibrase nes urnes del País Vascu: (...) y la que va resolver cuál de los dos coaliciones de la izquierda abertzale (Herri Batasuna o Euskadiko Ezkerra) ye capaz de capitalizar l'heriedu políticu d'ETA''}}</ref> nun combate que [[Mario Onaindia]] describiría como una partida d'axedrez xugada ente él mesmu y ''[[Argala]]''.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|2010}} El conflictu estender al [[sindicatu]] [[Langile Abertzaleen Batzordeak]] (LAB), creáu en 1977 ya integrante de la [[Koordinadora Abertzale Sozialista]]. En 1978, EIA tenía mayoría na Secretaría Nacional de LAB y consiguió imponer l'abandonu de KAS y la participación na negociación de convenios coleutivos.<ref>{{cita web |autor=Igor Ahedo Gurrutxaga|títulu=Sindicatu LAB|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/100885|fechaaccesu=27 d'agostu de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2011|cita=''per un estrechu marxe, impónense los postulaos de los sectores allegaos a ETA-pm, de forma que LAB va decidir abandonar KAS. A esti respectu, tien de sorrayase que l'ascendencia de los simpatizantes del sector polimili marcara la nacencia del sindicatu dende los sos oríxenes.''}}</ref> Sicasí, al tar cada vez más centráu na participación institucional, foi perdiendo terrenal nel sindicatu frente a l'actividá de los militantes de HASI. N'abril de 1980, cada faición del sindicatu celebró'l so propiu congresu, evidenciando la rotura. El sector allegáu a EIA, yá minoritariu, optó por xunir se a [[ELA-STV]],<ref>{{cita web|títulu=Langile Abertzaleen Batzordeak|url=http://www.enciclopedianavarra.biz/navarra/langile-abertzaleen-batzordeak/10564/|fechaaccesu=27 d'agostu de 2012|obra=Gran Enciclopedia Navarra|cita=''Nel II, trunfó la llinia pro-KAS, lo que llevó a la radicalización política del sindicatu y al abandonu del mesmu per parte de dellos afiliaos qu'empobinaron la so vocación sindicalista escontra ELA-STV, ente ellos parte del secretariáu provincial; políticamente, el trunfadores atopábense en redol a la Mesa de Altsasu (darréu HB) y los derrotaos dirixir escontra Euskadiko Iraultzako Alderdia o EIA (anguaño EE).''|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190701211640/http://www.enciclopedianavarra.biz/navarra/langile-abertzaleen-batzordeak/10564/|fechaarchivu=2019-07-01}}</ref> el sindicatu próximu al [[Partíu Nacionalista Vascu]]. Los partidarios de HASI, sofitaos pol líder sindical y miembru de Herri Batasuna [[Jon Idígoras]], caltuvieron les sigles y l'organización del sindicatu. Unos meses más tarde, LAB se reintegraba en KAS.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|2010}}{{Harvnp|Bustillo Kastrexana|2007|pp=6-8}} Otru focu de conflictu foi'l [[prensa escrita|diariu]] ''[[Egin]]'', d'enclín nacionalista y progresista y primeramente plural. La competencia d'otros medios, y particularmente de ''[[Deia]]'', venceyáu al [[PNV]], causó-y problemes financieros qu'esixíen una ampliación de capital pa la so sobrevivencia. Ello dio llugar a aportaciones económiques de dambos bandos coles mires de controlar el periódicu. Una vegada más HASI foi más eficaz y el diariu adoptó a partir d'avientu de 1978 una llinia informativa allegada a HB,<ref>{{cita web |autor=Idoia Estornés Zubizarreta|títulu=Herri Batasuna. La mesa de Altsasu contra'l Preautonómicu|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/59231/43022|fechaaccesu=15 de setiembre de 2012|obra=Enciclopedia Vasca Auñamendi|fecha=2010|cita=se entabla la llucha pol poder dientro del periódicu "Egin" que, fundáu por miembros y cuentapartícipes pertenecientes a tola izquierda abertzale, va acabar siendo férreamente controláu por HB|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131005005708/http://www.euskomedia.org/aunamendi/59231/43022|fechaarchivu=5 d'ochobre de 2013}}</ref> callando pasu ente pasu les voces non yá de EIA, sinón tamién d'[[Partíu Socialista Vascu|ESB-PSV]], [[Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia|LAIA]] y [[Aición Nacionalista Vasca|ANV]]. La cobertoria informativa de ''Egin'' foi determinante pal trunfu eleutoral de Herri Batasuna sobre Euskadiko Ezkerra.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|2010}} == Llucha pol control de Herri Batasuna == El cada vez más evidente respaldu de [[ETA (m)]] a HASI reforzó'l poder del partíu dientro de la coalición. La inminente aprobación d'un [[Estatutu d'Autonomía del País Vascu de 1979|Estatutu d'Autonomía pal País Vascu]] aprobáu pola [[Asamblea de Parllamentarios Vascos]] y la proximidá d'unes nueves eleiciones al futuru [[Parllamentu Vascu]] alicaron les diferencies colos otros partíos al respeutive de si'l creciente númberu de cargos electos d'[[Herri Batasuna|HB]] tenía de participar o non nes instituciones.<ref>{{cita web |autor=Patxo Unzueta|títulu=Importantes diverxencies internes en Herri Batasuna|url=https://elpais.com/diario/1979/05/18/espana/295826401_850215.html|fechaaccesu=4 de setiembre de 2012|obra=El País|fecha=18 de mayu de 1979|cita=''ETA militar ye contraria a la participación de los representantes electos de Herri Batasuna nes xuntes xenerales, diputaciones y Parllamentu Foral Navarro, a diferencia de ANV, ESB y LAIA''}}</ref><ref>{{cita web |autor=Patxo Unzueta|títulu=ANV pide autonomía dientro de Herri Batasuna|url=https://elpais.com/diario/1980/05/22/espana/327794428_850215.html|fechaaccesu=1 de setiembre de 2012|obra=El País|fecha=22 de mayu de 1980|cita=''L'alderique plantegáu nel so día sobre esta cuestión nel senu de la coalición atayóse provisionalmente con un criteriu contrariu a la presencia nes corporaciones provinciales, quedando pendiente d'un futuru alderique la resolución respeuto al Parllamentu''}}</ref> A ello sumábase l'alderique al respeutive de si la coalición tenía de ser dirixida polos partíos o pola [[Koordinadora Abertzale Sozialista]]. HASI sofitaba la postura de KAS, oponiéndose a la participación nes instituciones vasques non municipales. Per otru llau, la propuesta de fusión fecha en 1978 por [[Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia|LAIA]] fuera interpretada por ETA militar como un cuestionamiento del so lideralgu, lo que concluyó col abandonu del proyeutu y la espulsión d'esi partíu del KAS. Foi la última vegada qu'ETA (m) atopó oposición dientro de la &laquo;coordinadora&raquo;.{{Harvnp|Fernández Soldevilla|2010}}<ref>{{cita web |autor=Europa Press/El Mundo.es|títulu=L'ex etarra Soares Gamboa afirma qu'ETA y KAS "siempres fueron lo mesmo"|url=https://www.elmundo.es/elmundo/2006/05/08/espana/1147093300.html|fechaaccesu=13 de setiembre de 2012|obra=[[El Mundo (España)|El Mundo]]|fecha=8 de mayu de 2006|cita=''la que realmente dirixía les aiciones de la coordinadora abertzale yera ETA, yá que KAS "siempres cumplía les sos direutives"''}}</ref> [[Ficheru:Santi Brouard.jpg|thumb|175px|[[Santiago Brouard]], presidente de HASI. La so importancia vien dada per ser tamién un destacáu dirixente de [[Herri Batasuna]] y de la [[Koordinadora Abertzale Sozialista]] y por caltener escelentes contactos cola direición de [[ETA (m)]].{{Harvnp|Egaña|1996|p=116}} Foi asesináu por sicarios de los [[Grupos Antiterroristes de Lliberación|GAL]].]] Tou ello desaguó nun intentu de los otros trés partíos por espulsar a HASI de [[Herri Batasuna]] pa quedase coles sigles de la coalición ensin tutelar d'ETA (m).{{Harvnp|Imaz|1999}} Sicasí, nel congresu qu'[[Aición Nacionalista Vasca|ANV]] celebró en xunetu de 1979, el so secretariu xeneral, [[Valentín Solagaistua]], dimitió y dio pasu a una nueva direición favorable a partir d'esi momentu a les tesis de HASI.<ref>{{cita web |autor=Maite Albiz|títulu=Josu Aizpurúa, escoyíu secretariu xeneral de ANV|url=https://elpais.com/diario/1979/07/17/espana/301010417_850215.html|fechaaccesu=13 de setiembre de 2012|obra=El País|fecha=17 de xunetu de 1979}}</ref> Solagaistua dixo años más tarde que ANV fuera infiltrada por militantes de HASI.<ref>{{cita web |autor=Ander Landaburu|títulu="Con esta ANV nun puede dise nin a misa"|url=https://elpais.com/diario/2008/05/18/domingo/1211082755_850215.html|fechaaccesu=1 de setiembre de 2012|obra=El País|fecha=18 de marzu de 2008|cita=''Lo qu'asocede entós ye que ANV, como partíu pequeñu de la izquierda nacionalista, nun foi capaz de superar una serie d'acontecimientos pola so propia debilidá. Xente de HASI y demás radicales entraron a sacu y apoderáronse del partíu y de les sos sigles.''}}</ref> Ensin el sofitu de ANV, los otros dos partíos vieron la so estratexa albortada y fueron ganaos na batalla pol control de HB. El pulsu saldóse definitivamente en febreru de 1980 col abandonu de la coalición per parte d'[[Partíu Socialista Vascu|ESB-PSV]] y [[Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia|LAIA]], amás d'un sector de ANV. Munchos historiadores y analistes políticos consideren que, a partir d'esti momentu, Herri Batasuna convertir nuna organización controlada por ETA(m).{{Harvnp|Fernández Soldevilla|2010}} Inclusive la biografía más cualificada y emponderadora del líder d'ETA (m) ''[[Argala]]'' sostién qu'ésti foi fundamental na concepción y puesta en práutica de la coalición.{{Harvnp|Casanova|Asensio|2006|p=301}} Sicasí, los dirixentes de HB siempres sostuvieron que nun había rellación ente dambes organizaciones y que namái esistía una coincidencia nos oxetivos políticos que dambes buscaben.<ref>{{cita web |autor=Javier Angulo|títulu="Herri Batasuna ye la cristalización d'un nuevu movimientu patrióticu vascu, socialista y revolucionariu" [Entrevista con Francisco Letamendía]|url=https://elpais.com/diario/1979/03/09/espana/289782009_850215.html|fechaaccesu=15 de setiembre de 2012|obra=El País|fecha=9 de marzu de 1979|cita=''Hai coincidencies, tanto al curtiu plazu, como a nivel estratéxicu, de los oxetivos que se planteguen ETA y HB. No que difieren una y otra ye que nós vamos tratar de consiguir los nuesos oxetivos per medios puramente pacíficos. Nós nun vamos tomar les armes.''}}</ref> === L'Estatutu d'Autonomía pal País Vascu === El nuevu Estatutu d'Autonomía, sofitáu por casi toles fuercies polítiques vasques, foi sometíu a [[referendos n'España#Resultaos de los referendos pa l'aprobación d'estatutos d'autonomía|referendu]] el 25 d'ochobre de 1979. Ante la previsión de que pudiera recibir un sofitu masivu, [[Herri Batasuna]], sumida nel conflictu internu ya imponiendo les tesis de HASI y KAS, optó por un refugu indireutu pidiendo l'[[astención]].<ref>{{cita web |autor=Javier Angulo|títulu=Herri Batasuna va defender l'astención "activa" nel referendu del Estatutu vascu|url=https://elpais.com/diario/1979/08/21/espana/304034401_850215.html|fechaaccesu=1 de setiembre de 2012|obra=El País|fecha=21 d'agostu de 1979|cita=''El representante de ESB, quien recordó que'l so partíu taba pol «non al referendu», pero asumía l'astención decidida pol conxuntu de HB''}}</ref> El sofitu al Estatutu superó'l 90% de los votos emitíos,<ref>{{cita web |autor=Congresu de los Diputaos|títulu=Referendu sobre'l proyeutu d'Estatutu d'Autonomía pal País Vascu|url=http://www.congreso.es/consti/eleiciones/referendo/ref_p_vascu.htm|fechaaccesu=1 de setiembre de 2012|obra=Congresu de los Diputaos|fecha=2003}}</ref><ref group="nota">Pueden consultase los resultaos de la consulta por aciu l'enllaz esternu asitiáu a la fin del artículu que coneuta cola páxina web del Gobiernu Vascu</ref> pero HB reivindicó como propiu'l 40% d'astención magar ser ésta inferior a la de les previes eleiciones municipales.<ref>{{cita web |autor=Patxo Unzueta|títulu=Ciertu retrocesu de la vía radical nel eleutoráu vascu|url=https://elpais.com/diario/1979/10/27/espana/309826807_850215.html|fechaaccesu=1 de setiembre de 2012|obra=El País|fecha=27 d'ochobre de 1979|cita=''Nes eleiciones municipales, l'astención foi n'Euskadi d'un 42%. Si a esi porcentaxe añade'l llográu polos partíos que, como HB, EMK y LKI, participaron entós y abstuviéronse agora, el nivel previsible d'astención asitiárase ente'l 53% y el 55%.''}}</ref> El 9 de marzu de 1980 tuvieron llugar les [[eleiciones al Parllamentu Vascu de 1980|primeres eleiciones al Parllamentu Vascu]] con LAIA y ESB faciendo campaña en contra de Herri Batasuna. Ello fizo que la coalición baxara nun 3,93% el so porcentaxe de votos con al respeutive de les pasaes [[eleiciones a les Xuntes Xenerales del País Vascu de 1979|eleiciones a les xuntes xenerales]];<ref group="nota">Pueden comparase los resultaos de dambes consultes por aciu l'usu del enllaz esternu asitiáu a la fin del artículu, que coneuta cola páxina web del Gobiernu Vascu.</ref> un resultáu asumible pa HASI en cuenta de desfacer de la oposición interna. Amás, magar el so descensu, la menguada coalición convertir en segunda fuercia parlamentario tres el cada vez más poderosu [[Partíu Nacionalista Vascu]], consiguiendo once de los sesenta asientos. La unanimidá presidió la celebración del II Congresu del partíu en setiembre de 1983 en [[Errenteria]],<ref>{{cita web |autor=Patxo Unzueta|títulu=La unanímidad preside'l segundu congresu de HASI, principal componente de Herri Batasuna|url=https://elpais.com/diario/1983/09/26/espana/433378807_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=26 de setiembre de 1983}}</ref> onde s'aprobó una ponencia relativa al papel de [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]] como &laquo;bloque dirixente&raquo; conteniendo propuestes pa la so reorganización.<ref>{{cita web|títulu=II Congresu de HASI (añu 1983)|url=http://www.forocomunista.com/t19120-ii-congresu-de-hasi-anu-1983|fechaaccesu=18 de setiembre de 2012|obra=Reproducíu en "Foru Comunista"|fecha=12 d'abril de 2012|cita=Reproducción d'entrevista con Santiago Brouard}}</ref> Daquella, el so control de la coalición yera total y la so evolución posterior escurre en paralelu a la de Herri Batasuna.{{Harvnp|Egaña|1996|p=392}} == Asesinatu de Santiago Brouard == Mientres la tarde del 20 de payares de 1984, dos homes armaos entraron na consulta [[pediatría|pediátrica]] que [[Santiago Brouard]] tenía nel centru de [[Bilbao]] y asesináronlu de dellos disparos.<ref>{{cita web |autor=Javier García|títulu=Fallaron cuatro disparos a tres metros|url=https://elpais.com/diario/1984/11/25/espana/470185206_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=25 de payares de 1984|cita=''Los dos asesinos, consideraos auténticos profesionales contrataos, fallaron a bien poca distancia del dirixente de HB cuatro disparos''}}</ref> Les investigaciones posteriores dexaron esclariar que se trataba de pistoleros contrataos polos [[Grupos Antiterroristes de Lliberación]],<ref>{{cita web |autor=Julio M. Lázaro|títulu=Supremu confirma les penes al asesín de Santiago Brouard|url=https://elpais.com/diario/1995/04/26/espana/798847220_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=26 d'abril de 1995|cita=''refuga la nulidá del procesu pol fechu de que l'asesinatu fora reivindicáu polos GAL y, sicasí, el xuiciu nun se viera na Audiencia Nacional''}}</ref> organización de la que, años más tarde, súpose fuera financiada por altos funcionarios del [[Ministeriu del Interior (España)|Ministeriu del Interior]] pa desenvolver un [[contraterrorismu]] [[crime#Crime y delitu|criminal]] contra [[ETA]] y los sos simpatizantes. La muerte del so presidente supunxo un duru impautu pa HASI, pos Brouard yera unu de los principales dirixentes de [[Herri Batasuna]] y de la [[Koordinadora Abertzale Sozialista]], y caltenía escelentes contactos cola direición d'ETA.<ref>{{cita web |autor=Javier García|títulu=Brouard yera pieza clave na negociación con ETA|url=https://elpais.com/diario/1984/11/25/espana/470185201_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=25 de payares de 1984|cita=''El papel d'intermediariu y decisivu interlocutor na negociación del Gobiernu con ETA del asesináu Santiago Brouard ye absolutamente acotáu por Jon Idígoras, quien precisa que "Santi foi un home verdaderamente comprometíu en buscar la paz n'Euskadi. Tomaba contactos con ETA y col Gobiernu pa buscar la negociación"''}}</ref> El fechu tuvo tamién una gran repercusión social dada la so condición de miembru del [[Parllamentu Vascu]].<ref>{{cita web |autor=Patxo Unzueta|títulu=Multitudinaria asistencia al entierru de Santiago Brouard|url=https://elpais.com/diario/1984/11/23/espana/470012401_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=23 de payares de 1984|cita=''El llamamientu a la fuelga xeneral de toles fuercies políticu y sindical vasques en repulsa pol asesinatu, el pasáu martes del dirixente de Herri Batasuna Santiago Brouard llogró ayeri una amplia respuesta, comparable a la rexistrada tres l'asesinatu del senador socialista Enrique Cases''}}</ref> Xunto col asesinatu unos meses antes del [[Senáu d'España|senador]] [[Partíu Socialista Obreru Español|socialista]] [[Enrique Cases]] polos [[Comandos Autónomos Anticapitalistes]], marcó un saltu cualitativu nel clima de violencia esistente.<ref>{{cita web |autor=Tonia Etxarri|títulu=HB piensa que l'atentáu "ye obra del aparatu parapolicial de la nueva democracia española"|url=https://elpais.com/diario/1984/11/22/espana/469926014_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=22 de payares de 1984|cita=''El clima de baturiciu en diverses llocalidaes del País Vascu, incluyendo apedriadures a delles sedes del PSE-PSOE, reflexaben la tensión que s'alienda n'Euskadi tres l'asesinatu de Santiago Brouard. El lendakari, Carlos Garaikoetxea, qu'allegó al veloriu de la víctima, foi faltáu por un grupu de simpatizantes abertzales.''}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Tres l'asesinatu d'un dirixente de Herri Batasuna, la situación nes provincies vasques faise esplosiva|publicación=[[ABC (periódicu){{!}}ABC]]|fecha=21 de payares de 1984|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1984/11/21/005.html|fechaaccesu=17 d'avientu de 2012|cita=''grupos de militantes de HB concentrar na Alamea de Recalde, onde taba la consulta de Brouard; cortaron el tráficu y coriaron berros contra'l Gobiernu y a favor de la banda terrorista ETA''}}</ref> == Últimes crisis y desapaición == [[Ficheru:KAS Logo.PNG|thumb|left|110px|Anagrama de [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]], na que HASI acabó eslleiéndose.]] === Última crisis === En [[1987]] hubo fuertes discutinios dientro de KAS sobre si ETA tendría de subordinar les sos aiciones armaes a les direutrices de HASI, o si esti papel correspondía-y a [[Koordinadora Abertzale Sozialista|KAS]].{{Harvnp|Egaña|1996|pp=391 y ss}} L'intentu de [[Txomin Ziluaga]] y los sos partidarios de reponer l'autonomía del partíu frente a [[ETA]] y KAS<ref>{{cita web|autor=[[Germán Yanke]]|títulu=Batasuna, l'aparatu fiel|url=https://www.abc.es/hemeroteca/historico-21-01-2007/abc/Opinion/batasuna-l'aparatu fiel_1631031204775.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=ABC|fecha=21 de xineru de 2007|cita=''En 1983 y 1987 queda palmariamente claro cuando'l partíu HASI, que forma parte de la coordinadora, pretende aldericar críticamente el documentu «Ponencia KAS Bloque Dirixente» (nel qu'ETA tien el papel de dirixente del procesu»)''}}</ref> y la so crítica —non pública— del brutal [[atentáu d'Hipercor]]<ref>{{cita web |autor=J. Pagola|títulu=Les "otres víctimes" d'Hipercor|url=https://www.abc.es/20120619/espana/abci-hipercor-ziloaga-hasi-201206181938.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=ABC|fecha=19 de xunu de 2012|cita=''Poco dempués de la matanza d'Hipercor, que causó la muerte a 21 persones, ente elles dellos neños, y mancaes a más de 40, Txomin Ziluaga, entós secretariu xeneral de Hasi, el partíu sobre'l que se sofitaba Herri Batasuna, suxirió a ETA que se tomara unes vacaciones''»}}</ref><ref>{{cita web |autor=Redaición|títulu=HASI, el nucleu duru de Herri Batasuna, redefinió nel so congresu'l papel futuru d'ETA|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/2000/11/13/pagina-15/33010247/pdf.html?search=HASI|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=La Vanguardia|fecha=22 d'avientu de 1987|cita=''Les crítiques formulaes por Txomin Ziluaga —siempres nel ámbitu internu de HASI y ensin que l'asuntu trescendiera a la opinión pública— sentaron mal nos destinatarios de les mesmes y nel sector más duru del propiu partíu''}}</ref> terminó col cese d'aquél como secretariu xeneral nel III Congresu celebráu n'avientu en [[Cestona]].<ref>{{cita web |títulu=El fundador de HB que s'atrevió a ser críticu con ETA|url=http://www.elcorreo.com/vizcaya/20121024/mas-actualidad/politica/fundador-atrevio-critico-eta-201210241152.html|fechaaccesu=17 d'avientu de 2012|obra=[[El Correo]]|fecha=24 d'ochobre de 2012}}</ref> Unos meses más tarde, Ziluaga y los suyos seríen espulsaos del partíu, magar permaneceríen en [[Herri Batasuna]].<ref>{{cita web |autor=El País|títulu=El principal partíu de HB espulsa a dirixentes que criticaron a ETA|url=https://elpais.com/diario/1988/04/30/portada/578354401_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=30 d'abril de 1988|cita=''Les crítiques al atentáu d'Hipercor arramaes por Txomin Ziluaga nuna asamblea de HASI celebrada en xunu del pasáu añu foi unu de los elementos utilizaos polos sos oponentes pa llograr el so descreitu políticu nel conxuntu de HB y d'ETA''}}</ref><ref>{{cita web |autor=Victorino Ruiz de Azua|títulu=El bracéu pol control de Herri Batasuna remata con una depuración nel so principal partíu|url=https://elpais.com/diario/1988/04/30/espana/578354408_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=30 d'abril de 1988|cita=''Ziluaga y los sos compañeros de la direición saliente defendíen nel senu de KAS (Coordinadora Abertzale Socialista) una concepción marxista-leninista clásica. Según esta corriente, la direición política de HB y de la mesma coordinadora, integrada por ETA, HASI y otres organizaciones menores, correspondería al partíu. La pretensión de dirixir políticamente ETA y HB amenó rocees en dambes organizaciones.''}}</ref><ref>{{cita web |autor=Redaición|títulu=Txomin Ziluaga foi espulsáu de HASI pol sector duru del partíu|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1986/11/18/pagina-20/33040846/pdf.html?search=HASI|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=La Vanguardia|fecha=29 d'abril de 1988|cita=''A raigañu del congresu, Txomin Ziluaga sumió de la vida pública por completu''}}</ref> Una vegada más quedó clara la supremacía d'ETA tantu dientro de KAS como de HASI.<ref>{{cita publicación |apellíu=Zuloaga|nome=J.M.|autor2=Olave, C.|títulu=ETA obliga a HB a atayar la so crisis cola espulsión de Ziloaga y la so banda de los cinco|publicación=ABC|fecha=30 d'abril de 1988|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1988/04/30/015.html|fechaaccesu=17 d'avientu de 2012|cita=''"(...) la organización tuvo que vetar dicha práutica porque asemeyáu llastre yera inaceptable pa faer nuevos progresos"''}}</ref><ref>{{cita web |autor=Tonia Etxarri|títulu=El principal partíu de HB reconoz que realizó una purga de más de 100 militantes|url=https://elpais.com/diario/1989/03/01/espana/604710001_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=1 de marzu de 1989|cita=''La pretensión de Txomin Ziluaga nel congresu d'avientu de 1987 de convertir a HASI nel nucleu de la direición política de Herri Batasuna y del restu d'organizaciones integraes nel bloqie KAS, topetó colos otros sectores del treme abertzale. Ente otres razones, esa propuesta ponía en cuestión la direición política que vieno desempeñando ETA en rellación a toles organizaciones qu'integren el bloque KAS y Herri Batasuna.''}}</ref><ref>{{cita web |autor=El País|títulu=ETA impunxo la nueva direición del principal partíu de HB|url=https://elpais.com/diario/1987/12/23/portada/567212401_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=23 d'avientu de 1987|cita=''ante la imposibilidá de llegar a alcuerdu dalgunu ente los casi 400 delegaos al congresu, una delegación treslladar al sur de Francia con oxetu d'entrar en contautu direutu cola direición d'ETA, qu'aprobó l'escabezamientu de la direición saliente y el vetu a dalgunos de los sos miembros''}}</ref> Nun Congresu Estraordinariu celebráu n'avientu de 1988 en Cestona, la nueva direición censuró a Ziluaga y los suyos, calificándolos de &laquo;dixebra&raquo; y comparando la so postura cola que nel so día defendieron [[ETA políticu-militar]] y [[Euskal Iraultzarako Alderdia|EIA]], solo que con elementos ideolóxicos non [[eurocomunismu|eurocomunistes]].<ref>{{cita web |autor=Redaición|títulu=HASI depuró nel so últimu congresu a tola vieya direutiva por intentar configuralo como un partíu|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/2002/07/29/pagina-14/33056290/pdf.html?search=HASI|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=La Vanguardia|fecha=1 de marzu de 1989}}</ref> Tamién hai nicios de que, nel mesmu III Congresu, el partíu aldericó una posible flexibilización de la tradicional [[Alternativa KAS]]. Concretamente propúnxose la sustitución del tradicional pidimientu d'una nueva [[amnistía]] por una socesión d'[[indultu|indultos]] individuales; ya igualmente, l'aceptación de que nun eventual [[referendu]] pa decidir alrodiu de la incorporación de [[Navarra]] al [[País Vascu]] solo votaren los ciudadanos navarros, y non el conxuntu d'habitantes del País Vascu y Navarra como siempres defendieren ETA, KAS y HB. Dambes propuestes fueron rotundamente refugaes por ETA.<ref>{{cita publicación |apellíu=Zuloaga|nome=J.M.|autor2=Olave, Carlos|títulu=ETA refugó dos propuestes de HASI que plantegaben cesiones sobrer presos y Navarra|publicación=ABC|fecha=29 de febreru de 1988|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1988/02/29/015.html|fechaaccesu=17 d'avientu de 2012}}</ref> === Conversaciones d'Arxel === En 1988, mientres ETA y el [[Gobiernu d'España]] axustaben en [[Arxel]], HASI ellaboró un documentu nel que plantegaba la estratexa a siguir una vegada algamáu un alcuerdu ente dambes partes. El fin de la estratexa yera consiguir un Estáu vascu independiente gobernáu por Herri Batasuna. Yá entós, el partíu amosaba la so esmolición por una posible illegalización de HB,<ref>{{cita publicación |apellíu=J.Z.|títulu=HB pretende crear un exércitu popular vascu dempués de les conversaciones Gobierno-ETA|publicación=ABC|fecha=12 d'abril de 1988|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1988/04/12/019.html|fechaaccesu=17 d'avientu de 2012|páxina=19}}</ref> fechu que llegaría a producise en 2003, cuando HASI y HB yá dexaren d'esistir.<ref>{{cita web |autor=[[Tribunal Supremu d'España]]|títulu=Sentencia d'illegalización de los partíos políticos Herri Batasuna, Euskal Herritarrok y Batasuna|url=http://estaticos.elmundo.es/documentos/2003/03/espana/batasuna.pdf|fechaaccesu=17 d'avientu de 2012|obra=El Mundo|fecha=27 de marzu de 2003|cita=''Declaramos la illegalidá de los partíos políticos demandaos, esto ye, de Herri Batasuna...''}}</ref> === Disolución del partíu === El IV Congresu celebrar n'avientu de 1990 y escareció de relevancia dau'l sometimientu del partíu a les direutrices d'ETA y KAS.<ref>{{cita web |autor=Aurora Intxausti|títulu=La mocedá vasca pierde conciencia nacionalista, según el partíu HASI|url=https://elpais.com/diario/1991/04/25/espana/672530409_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=25 d'abril de 1991|cita=''Cree HASI que los mozos vascos adoptaron modelos que son ayenos a la especificidá nacional d'Euskadi''}}</ref> Darréu, y siguiendo aquélles, plantegóse inclusive la mesma desapaición de HASI y la integración de los sos militantes nuna remocicada KAS.<ref>{{cita web |autor=Pedro Gorospe|títulu=La reestructuración de la redolada d'ETA provoca la disolución del partíu HASI|url=https://elpais.com/diario/1991/11/25/espana/691023601_850215.html|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=El País|fecha=25 de payares de 1991|cita=''A partir de la so disolución, KAS va tar formada por ETA, ASK (movimientos sociales), el sindicatu LAB, y les organizaciones xuvenil (Jarraí) y feminista (Egizan). En HB, al sumir HASI, unu de los partíos participantes na Mesa Nacional xunto a Aición Nacionalista Vasca, va ser KAS direutamente la que llamada a ocupar el so llugar.''}}</ref><ref>{{cita web |autor=Redaición y axencies|títulu=KAS intenta la marxinación de los sectores radicales cercanos a ETA|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1986/11/18/pagina-12/33492147/pdf.html?search=HASI|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=La Vanguardia|fecha=25 de payares de 1991|cita=''La Koordinadora Abertzale Sozialista (KAS), qu'arrexunta a numberoses organizaciones de la izquierda radical vasca, entré elles a ETA, estudia anguaño la desapaición de la estructura del partíu Hasi''}}</ref> El partíu nun tenía yá cabida na estructura ETA-KA-HB: magar qu'ETA proclamaba la so naturaleza puramente &laquo;militar&raquo; y pretendía tar fuera del alderique &laquo;políticu&raquo;,<ref>{{cita web |autor=Gaizka Fernández Soldevilla|títulu=Ellos y nós. El cume de Chiberta y otros intentos de crear un frente abertzale na Transición.|url=http://www.argumentoslibertad.org/articulos/ellos.htm|fechaaccesu=18 de setiembre de 2012|obra=Historia del presente, nº 13|fecha=2009|cita=''en setiembre de 1974, ETA fraccionar en dos nueves organizaciones. Per un sitiu ETAm (ETA militar), so la direición de José Miguel Beñaran (Argala). Los sos activistes, conocíos como milis, dicíen pasar a convertise na vanguardia revolucionaria» con dedicación esclusiva a la llucha armada». Por tanto, ETAm se automarginaba oficialmente de la llucha política, que tenía de quedar en manes de «los grupos obreru y popular independentistes»''|editor=Universidad del País Vascu|páxines=97-132}}</ref> controlara a HASI cada vez qu'ésti amosara deseos d'autonomía; ETA apoderaba la [[Koordinadora Abertzale Sozialista]] dende la espulsión de [[Langile Abertzale Iraultzaileen Alderdia|LAIA]]; y na antigua coalición Herri Batasuna namái subsistía una sometida [[Aición Nacionalista Vasca|ANV]]. El procesu de disolución dar por rematáu nel V Congresu, celebráu en [[Vitoria]] en febreru de 1992.<ref>{{cita web |autor=Axencies|títulu=El partíu HASI eslleir ya intégrase nel bloque KAS|url=http://hemeroteca.lavanguardia.com/preview/1986/11/25/pagina-10/33506173/pdf.html?search=HASI|fechaaccesu=26 d'agostu de 2012|obra=La Vanguardia|fecha=19 de febreru de 1992}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=HASI integrar en HB: "Los mesmos perros, con distintos collares"|publicación=ABC|fecha=19 de febreru de 1992|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1992/02/19/023.html|fechaaccesu=17 d'avientu de 2012}}</ref> HASI nun aportara a llegalizáu en nengún momentu dende l'alloñada y clandestina creación del so antecedente [[Eusko Alderdi Sozialista|EAS]] en payares de 1974,<ref>{{cita web |autor=Victorino Ruiz de Azua|títulu=El bracéu pol control de Herri Batasuna remata con una depuración nel so principal partíu|url=https://elpais.com/diario/1988/04/30/espana/578354408_850215.html|fechaaccesu=22 de setiembre de 2012|obra=El País|fecha=30 d'abril de 1988|cita=''"Pa nós HASI tamién ye una organización clandestina, enterámonos de munches de les sos coses polos periódicos" señaló un representante de Herri Batasuna''}}</ref> antes de la muerte del [[Francisco Franco|xeneral Franco]]. == Ver tamién == {{columnes}} * [[Euskadi Ta Askatasuna]] (ETA) * [[Euskal Herriko Alderdi Sozialista]] (EHAS) * [[Partíu Socialista Vascu]] (ESB-PSV) * [[Eusko Sozialistak]] (YE) * [[Herri Batasuna]] (HB) * [[Izquierda abertzale|esquierda ''abertzale'']] * [[Koordinadora Abertzale Sozialista]] (KAS) * [[Movimientu de Lliberación Nacional Vascu]] (MLNV) {{nueva columna}} * [[Santiago Brouard]] * [[Jokin Gorostidi]] * [[Antton Morcillo]] * [[Iñaki Ruiz de Pinedo]] * [[Patxi Zabaleta]] * [[Txomin Ziluaga]] {{nueva columna}} * [[Asesinatos cometíos por ETA dende la muerte de Francisco Franco]]<ref group="nota">El presente enllaz asítiase equí dada la rellación que fontes ideológicamente bien diverses establecen ente HASI y [[ETA militar]], según pola actitú qu'aquel partíu caltuvo al respeutive de los atentaos de la organización terrorista (nunca llegó a condergar nengunu y cuando'l so propiu secretariu xeneral criticó'l [[atentáu d'Hipercor]] nuna xunta a puerta zarrada, destituyó-y). La so inclusión equí nun intenta establecer un xuiciu moral o xurídicu alrodiu de si HASI tuvo dalguna responsabilidá nos atentaos d'ETA militar, sinón dexar al llector consultar cuál foi l'actuación d'ésta organización terrorista mientres el periodu tratáu nel presente artículu. Los tribunales españoles nunca llegaron a illegalizar a HASI (partíu nunca inscritu nel rexistru de partíos políticos), cosa que sí fixeron dempués con [[Herri Batasuna]] y cola [[Koordinadora Abertzale Sozialista]], organizaciones ambes a les que HASI perteneció hasta la so desapaición.</ref> {{final columnes}} == Notes == {{llistaref|group=nota}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía utilizada == * {{cita llibru |apellíos=Bustillo Kastrexana|nome=Joxerra|títulu=Historia del sindicatu LAB II|añu=2007|editorial=Txalaparta|isbn=978-84-8136-481-1|páxines=94|allugamientu=Tafalla|url=https://books.google.es/books?id=flzAHGiXr0cC&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false|fechaaccesu=3 d'abril de 2013}} * {{cita llibru |apellíos=Casanova|nome=Iker|títulu=Argala|añu=2006|editorial=Editorial Txalaparta|isbn=84-8136-142-9|páxines=376|apellíos2=Asensio|nome2=Paul|allugamientu=Tafalla (Navarra)|url=https://books.google.es/books?id=WVxYBtry3vsC&printsec=frontcover&hl=es&source=gbs_gue_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false|fechaaccesu=8 d'avientu de 2012}} * {{cita llibru |apellíos=Egaña|nome=Iñaki|títulu=Diccionariu históricu-políticu de Euskal Herria|añu=1996|editorial=Editorial Txalaparta|isbn=84-8136-041-4|páxines=761|allugamientu=Tafalla (Navarra)|url=https://books.google.es/books?id=CYMd8V4o2kEC&printsec=frontcover&hl=es&source=gbs_gue_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false|fechaaccesu=8 d'avientu de 2012}} * {{cita publicación|apellíu=Fernández Soldevilla|nome=Gaizka|títulu=El compañeru ausente y los aprendices de bruxu: oríxenes de Herri Batasuna (1974-1980)|publicación=Revista d'Estudios Políticos|añu=2010|mes=abril - xunu|númberu=148|páxines=71-103|url=http://www.argumentoslibertad.org/articulos/bruxu.htm|nome-editor=Centro d'Estudios Políticos y Constitucionales|issn=0048-7694|fechaaccesu=8 d'avientu de 2012|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110725013546/http://www.argumentoslibertad.org/articulos/bruxu.htm|fechaarchivu=25 de xunetu de 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110725013546/http://www.argumentoslibertad.org/articulos/bruxu.htm|archivedate=2011-07-25}} * {{Enllaz rotu|1=Un aproximamientu al socialismu abertzale ( I ) |2=http://www.euskonews.com/0058zbk/gaia5805ye.html |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * {{cita web |autor=VV.AA.|títulu=Enciclopedia Vasca Auñamendi|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi?idi=es}} * [[Hemeroteca|Hemeroteques]] de los diarios [[ABC (periódicu)|''ABC'']], ''[[El Correo]]'', [[El Mundo (España)|''El Mundo'']], ''[[El País]]'', ''[[Informaciones]]'' y ''[[La Vanguardia]]''. == Enllaces esternos == * [http://www.euskadi.net/elecciones/ Archivo de resultaos eleutorales del Gobiernu Vascu] * [http://www.infoelectoral.mir.es/min/ Web eleutoral del Ministeriu del Interior: resultaos de toles eleiciones y referendos nacionales celebraos n'España dende 1976] * [http://www.euskomedia.org/aunamendi/53028/43037 Herri Alderdi Sozialista Iraultzailea], en ''Enciclopedia Vasca Auñamendi'' (delles páxines) * {{Enllaz rotu|1=Herri Alderdi Sozialista Iraultzailea |2=http://www.enciclopedianavarra.biz/navarra/herriko-alderdi-sozialista-iraultzailea/8992/ |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}, en ''Gran Enciclopedia Navarra'' {{Tradubot|Herri Alderdi Sozialista Iraultzailea}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Partíos políticos del País Vascu]] [[Categoría:Partíos políticos de Navarra]] [[Categoría:Partíos nacionalistes vascos]] [[Categoría:Partíos políticos desapaecíos d'España]] [[Categoría:Partíos comunistes desapaecíos]] [[Categoría:Partíos independentistes d'España]] [[Categoría:Partíos políticos fundaos en 1977]] [[Categoría:Partíos políticos disueltos en 1992]] [[Categoría:Herri Batasuna]] [[Categoría:Izquierda abertzale]] 82ntkkjb5jl4sg0sd9fps3r5nj381bz Cabildru Insular de La Gomera 0 118073 4376863 4248468 2025-06-17T14:15:33Z XabatuBot 43102 iguo testu: gobiernu de felicidá => gobiernu de dicha 4376863 wikitext text/x-wiki {{Referencies|t=20170605175242}} {{Ficha de congresu |nome = Cabildru Insular de La Gomera |país = {{Bandera|Canaries}} [[La Gomera]] |llexislatura = |imaxe = [[Ficheru:Coat_of_Arms_of_La_Gomera.svg|100px]] |tamañu_imaxe = 300px |pie_imaxe = |creación = |término = |tipu_cámara = [[Cabildru Insular]] ([[unicameral]]) |cámara_alta = |llende_alta = |cámara_baxa = |llende_baxa = |empecipio_sesiones = |empecipio_sesiones_alta = |empecipio_sesiones_baxa = |sesiones = |tipo_lider1 = Presidente |lider1 = Casimiro Curbelo |partíu1 = [[Agrupación Socialista Gomera|ASG]] |eleccion1 = |tipu_lider2 = |lider2 = |partíu2 = |eleccion2 = |tipu_lider3 = |lider3 = |partíu3 = |eleccion3 = |tipu_lider4 = |lider4 = |partíu4 = |eleccion4 = |mayoría1 = |mayoria2 = |miembros = 17 conseyeros |camara1 = |camara2 = |estructura1 = Cabildogomera.svg |estructura1_res = 260px |grupos_politicos1 = {{legend|#990000|ASG: 10}}{{legend|#FF0000|PSOE: 3}} {{legend|#0080FF|PP: 1}} {{legend|#9B0FB8|SSP: 1}} {{legend|#56C45e|NC-ADG: 1}} {{legend|#e3e314|CC: 1}} |autoridá = |salon_sesiones_alta = |salon_res = |sede_alta = |salon_sesiones_baxa = |salon_res = |sede_baxa = |peracaba_eleccion1 = Eleiciones al Cabildru de La Gomera 2015 |sistema_electoral = [[Sistema eleutoral #Representación proporcional por llistes Representación proporcional por llistes]] |sitiu_web = http://www.lagomera.es/ |anterior = |siguiente =}} El '''Cabildru de La Gomera''' ye l'órganu de gobiernu de dicha [[La Gomera|isla]]. Como tolos [[Cabildru (entidá alministrativa)|cabildros]], foi formáu a partir de la [[Llei de Cabildros]] de [[1912]], y ye la forma gubernativo y alministrativo, mesma de les [[Canaries|Islles Canaries]], que cumple dos funciones principalmente. Per una parte, empresta servicios y exerz competencies propies de la Comunidá Autónoma y por otra, ye la entidá llocal que gobierna la isla. Los cabildros, formaos a partir de la Llei de Cabildros de 1912, son les formes gubernatives y alministratives propies de les Islles Canaries. Los Cabildros aguardaron pa constituyise a que tuvieren escoyíos los Delegaos del Gobiernu en caúna de les islles, una vegada escoyíos esto determinó que fora'l 16 de marzu de 1913 nel que quedaren constituyíes toles Corporaciones con esceición de la d'[[El Hierro]] que quedó pendiente hasta ser creáu'l conceyu de [[La Frontera (El Hierro)|Frontera]]. Dende [[1991]] ye presidente del Cabildru, [[Casimiro Curbelo]] == Árees de Gobierno == * Área de Presidencia, Economía y Facienda, Información y Tresparencia * Área de Desarrollu del Territoriu, Sostenibilidá, Turismu, Industria y Comerciu * Área de Política Sociocultural, Patrimoniu Históricu y Mocedá * Área d'Infraestructures, Tresportes, Emerxencies y Proteición Civil * Área d'Agricultura, Ganadería y Pesca == Llista de presidentes del Cabildru Insular de La Gomera == === Franquismo === * Domingo Mendoza (1940-1956) === Transición === * José Jesús Bencomo Mendoza (1976-1977) * Etapa democrática dende 1979: === Etapa democrática === {| border=0 cellpadding=2 cellspacing=2 width=65% bgcolor=cccccc !1. ![[Antonio Plasencia Trujillo]] ! Partíu |[[1979]] |Agostu [[1986]] | [[Unión de Centru Democráticu|UCD]] (hasta 1983), [[Agrupación Gomera d'Independientes|AGI]]-[[Coalición Canaria|CC]] |- bgcolor=#FFFFDD | 2. | [[Luis Pedro Izquierdo Rodríguez]] | [[1986]] | [[1987]] | AGI (?) | |- bgcolor=#FFE8e8 | 3. | [[Ramón Xerez Herrera]] | [[1987]] | [[1991]] | [[PSOE]] |- bgcolor=#FFE8e8 | 4. | [[Casimiro Curbelo Curbelo]] | [[1991]] | Actualidá | [[PSOE]] (1991-2015), [[Agrupación Socialista Gomera|ASG]] (2015-actualidá) |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{commonscat|Cabildru Insular de La Gomera}} * [http://www.lagomera.es/ Cabildru Insular de La Gomera] {{Control d'autoridaes}} {{Tradubot|Cabildo Insular de La Gomera}} [[Categoría:Cabildros de Canaries|La Gomera]] [[Categoría:Provincia de Santa Cruz de Tenerife]] [[Categoría:San Sebastián de La Gomera]] 10eohaiarex79ut33stu2rvxdyyqk5c Markina-Xemein 0 119025 4377035 4366419 2025-06-17T15:14:11Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá entrada => dicha entrada 4377035 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20141211|Europa}} {{llocalidá}} '''Markina-Xemein'''<ref>{{cita web |url = http://www.seap.minhap.gob.es/dms/es/publicaciones/centro_de_publicaciones_de_la_sgt/Monografias0/parrafo/011113/text_es_files/Variación-INTERNET.pdf |títulu = Variaciones de los conceyos d'España dende 1842. |editor = [[Ministeriu d'Alministraciones Públiques]] |fechaaccesu = 12 de marzu de 2012 |5 = |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20120628192614/http://www.seap.minhap.gob.es/dms/es/publicaciones/centro_de_publicaciones_de_la_sgt/Monografias0/parrafo/011113/text_es_files/Variación-INTERNET.pdf |fechaarchivu = 28 de xunu de 2012 }}</ref> ye un conceyu de la provincia de [[Bizkaia]], [[País Vascu]] ([[España]]), perteneciente a la contorna de [[Lea-Artibai]]. Tien {{Población|ES|48060}} habitantes y una superficie de 45&nbsp;km² con una densidá poblacional de {{Densidá de población|{{Población|ES|48060|formatu=non}}|45}} habitantes per km². Ostenta'l títulu de «bien noble y bien lleal villa». El conceyu formar en [[1952]] pola fusión de la villa de Markina y la vecina [[anteilesia]] de Xemein. [[Ziortza-Bolibar]] perteneció al conceyu dende [[1969]] hasta [[2005]]. == Topónimu == L'actual conceyu aniciar en [[1952]] pola fusión de la villa de Markina y l'anteilesia de Xemein. El conceyu denominar por tantu oficialmente ''Markina-Xemein''. En [[1984]] el conceyu adoptó la denominación oficial de ''Markina-Xemein'', afaciendo'l nome en [[llingua vasca]]. === Markina === Sobre la etimoloxía de ''Markina'' hai dos teoríes principalmente. La primera rellacionar cola condición fronteriza que tuvo la zona na Edá Media faciendo derivar el topónimu de la pallabra "marca" (quiciabes significando Markina a cencielles "pequeña marca") o de "''marra''" (llinia, llende). Esta teoría yá foi propuesta por [[Pablo Pedro Astarloa]] fai daqué más de 200 años. Esta teoría basar nel fechu de que mientres la [[Edá Media]] el nome de Markina faía referencia a la contorna fronteriza asitiada ente Bizkaia y Gipuzkoa, qu'entendía la cuenca del ríu [[Artibai]] y la cuenca baxa del [[Ríu Deva (Guipúzcoa)|Deva]]. Markina yera'l nome d'una de les [[Merindad (división alministrativa)|merindades]] nes que s'estremaba'l [[Señoríu de Bizkaia]], la qu'ocupaba la parte central del valle del Artibai, conocíu tamién como valle de Markina. Nel llau guipuzcoanu, nel valle del Deva, la zona onde se fundaríen Eibar y Soraluze denominábase ''Marquina de Yuso'' y la zona onde se fundaría Elgoibar, ''Marquina de Suso''. La mesma [[Elgoibar]], fundada en 1346, denominóse ''Villamayor de Marquina'', anque'l nome nun tuvo ésitu y acabó sumiendo. Según esta teoría'l nome de Markina aludiría a la condición de la zona como distritu fronterizu ente Bizkaia y Guipúzcoa, quiciabes entós daquella ensin llendes claramente definíes ente dambos territorios. Nel sieglu XIV yera un territoriu conflictivo y peligroso por cuenta de les incursiones de los banderizos d'un territoriu nel otru. Nun llugar del territoriu de la Merindad o valle de Markina, na so parte vizcaina, ye onde en [[1355]], el señor de Bizkaia [[Tello de Castiella|Don Tello]] funda una villa de nueva planta a la que denomina ''Villaviciosa de Marquina''. Col pasu del tiempu, esta villa dexa de ser conocida como Villaviciosa y pasa a ser conocida namái como Villa de Markina o a cencielles Markina, tomando para sí'l nome qu'antaño se refería a toa una contorna. Esti procesu correría pareyu al de que'l restu del territoriu, especialmente na parte guipuzcoana, dexara de ser conocíu por esi nome. La segunda teoría considera que Markina ye un antropónimu deriváu del nome propiu femenín llatín ''Marcina'', cola posterior evolución Marcina -> ''Markina'' a nivel de pronunciación. Esta teoría basar nel fechu de qu'esiste otra llocalidá denomada [[Markina (Araba)|Markina]] n'[[Provincia d'Araba|Araba]], que'l so nome non poder faer derivar tan fácilmente de la pallabra marca y tamién esiste otru topónimu alavés ''Marquijana'', que puede derivase a partir de Marcina. L'actual nome vascu del topónimu ''Markina'' deber a l'adaptación de ''Marquina'' a les regles ortográfiques contemporánees de la llingua vasca Marquina -> ''Markina''. === Xemein === La etimoloxía de ''Xemein'' nun ye demasiáu clara. La etimoloxía más estendida rellaciona'l nome del pueblu col nome propiu medieval "''Xemeno''" (anguaño Jimeno). ''Xemeno'' -> ''Xemen'' -> ''Xemein'' -> ''Jemein''. En castellán la evolución Xeméin -> ''Jeméin'' producir nos sieglos XVII-XVIII, (ver lletra [[J]]). Na [[llingua vasca]] caltúvose l'antigua pronunciación como la ''sh'' inglesa, que se trescribe nesti idioma cola X; polo que n'euskera el nome del pueblu escríbese como d'antiguo castellana como "''Xemein''". == Escudu == L'escudu de Markina-Xemein ta constituyíu polos dos escudos de les entidaes que formaron el conceyu, la villa de Markina y l'[[anteilesia]] de Xemein. El de la villa consta de dos llobos andantes y sobre estos una cruz. El de l'anteilesia, un árbol con dos llobos pasantes al tueru. Na bordura figura la lleenda ''"Bien Noble y Bien Lleal Villa de Markina-Xemein"''. == Allugamientu y accesos == [[Ficheru:Markina 3.JPG|thumb|300px|Ermita de Santa María de Erdotza.]] La villa de Markina-Xemein asitiar nel estremu nordeste de la provincia de Bizkaia, na parte media de la cuenca del [[Artibai]], xusto na confluencia d'esti ríu col so afluente Urko na llende con [[Guipúzcoa]]. El terrén ye accidentáu con dellos montes qu'algamen los 800 o 900&nbsp;m d'altitú. Llenda colos siguientes conceyos; al norte con [[Amoroto]] y [[Berriatua]], al sur con [[Mallabia]] y [[Berriz]], al este con [[Etxeberria]] y [[Eibar]] ([[Gipuzkoa]]), al oeste con [[Ziortza-Bolibar]]. === Comunicaciones === Les comunicaciones de tola contorna de Lea-Artibai anguaño son bones. Markina ta nun encruz de caminos del que parten delles carreteres secundaries a otres partes de la contorna. La vía principal ye la carretera comarcal BI-633 que xune Durango con [[Ondarroa]], la BI-3405 que xune l'anterior con [[Lekeitio]], la BI-3443 que comunica con [[Aulestia]] y la cuenca del [[Lea]] y la BI-2636 que pasando por Etxeberria y el puertu de San Miguel enllaza con [[Elgoibar]] y el valle del [[ríu Deba]]. Por aciu la BI-3950, esta dende Echevarría, o la BI-4404, pasando por Barinaga y [[Aginaga]], llegar a [[Eibar]]. Nun ta coneutada per autopista nin per ferrocarril coles capitales de provincia vasques. Anque pueden enllazase en [[Durango]], [[Eibar]] o [[Elgoibar]], onde tamién s'enllaza la carretera [[N-634]] que, como l'[[AP-8]], comunica coles capitales de Bizkaia, [[Bilbao]] 35 minutos, y Gipuzkoa, [[Donostia]] 45 minutos. === Composición === El nucleu urbanu componer los dos nucleos primitivos, el de l'anteilesia de Xemein y la villa de Markina que yá formen una única unidá urbana. Nella vive la mayoría de la población. Esti nucleu, de forma triangular, asitiar na unión de los valles del Artibai y del Urko. La estructura urbana de l'antigua villa medieval caltiénse perbién y al so alredor desenvolviéronse les distintes ampliaciones urbanes hasta que'l nucleu de l'anteilesia quedó incorporáu. Al llau del nucleu medieval ábrese una gran plaza que tien como carauterística principal la so gran superficie de yerba. El restu de la población mora nos distintos barrios rurales. El conceyu ta constituyíu, amás del nucleu urbanu, polos barrios de Iturreta, Barinaga, Urberuaga, Amalloa, Iruzubieta, Larruskain, Plazakola, Goierri, Atxondoa, Barroeta, Erdotza y Meabe. La población del conceyu ye na so mayoría vascoparlante, sobre un 88%, y fálase el dialeutu vizcaín del euskera anque la mayor parte conoz l'[[euskera batua]]. == Hidrografía y orografía == === Hidrografía === El principal ríu que traviesa'l conceyu ye'l [[Artibai]]; a él suman los afluentes que vienen dende los dos fasteres del valle. El principal, qu'entra pela derecha ye'l Urko que procede del monte del mesmu [[Urko|nome]] y cuerre pol valle onde s'asitia Etxeberria. Otru importante afluente ye'l Aramalloa que vien del barriu rural de Larruskain. Tolos ríos son curtios y de caudal bien variable. Anguaño les sos agües tán saniaes al esistir una rede de recoyida de les agües sanitaries y una depuradora. La parte norte del conceyu tien pendiente esta infraestructura. Les veres de los ríos nun tán bien alteriaes. Namái nel so percorríu urbanu fueron modificaes pa dar en el so encabezamientu. Nel barriu de Urberuaga hai un manantial d'agües mineru-melecinales que s'esplotaron nun balneariu que foi relevante a principios del sieglu XX. Estes agües salen calientes, d'ende'l topónimu del llugar ''ur'' = agua, ''beru'' = caliente y ''aga'' = sitiu onde hai, esto ye, sitiu onde hai agua caliente. === Orografía === Arrodiada de montes d'altores d'ente los 700 y los 900&nbsp;m y debaxo del monte [[Oiz]] (1.036&nbsp;m) el valle abrir nel puntu onde s'asitia'l conceyu. Destaquen los visos de [[Kalamua]] (767&nbsp;m), [[Urko]] (791&nbsp;m), Urregarai (697&nbsp;m) y Zapola (551&nbsp;m). La composición d'estos montes ye principalmente de roca caliar lo que fai qu'abonden les canteres de mármol y de piedra pa la construcción y que una de les principales especies d'árboles que los pueblen sía la [[encina atlántica]], qu'acompaña a les especies típiques como'l [[Fagus|haya]], el [[carbayu]] o'l [[Castanea|castañu]]. Hai munchos plantíos de [[pinu insignis]] destinaes a la esplotación forestal. == Economía == La economía de la villa tuvo basada principalmente nel sector primariu anque'l sector industrial tuvo siempres una presencia importante. L'actividá industrial sufrió distintos altos y baxos y tuvo amestada a la de les contornes vecines del [[Baxu Deva]] y [[Duranguesado]]. Los servicios son pocu relevantes. === Sector primariu === El sector primariu, l'agricultura y ganadería ocupa cerca del 10% de la población activa anque en munchos casos les esplotaciones son de calter de autocomsumo y como actividá secundaría. Los productos son vendíos nos mercaos de la contorna de Lea-Artibai lo mesmo que de les vecines. Hai dalguna esplotación relevante que comercializa les sos producciones a niveles más xenerales. La estracción de piedra, tantu pa la construcción como mármol, ye una actividá importante. La calidá del mármol de Markina ye reconocida internacionalmente y compite, inclusive, col de [[Carrara]] ([[Italia]]). Destaca'l ''mármol negro''. Como complementu, ya inclusive sustitución en munchos casos, dase la esplotación maderera centrada en plantíos de [[pinu insignis]]. === Sector secundariu === El sector secundariu ocupa casi al 50% de la población activa (en munchos casu trabayen nes poblaciones vecines) centráu en delles fábriques de distintos tipos, cuantimás metalúrxiques, y bien rellacionáu coles zones industriales de les contornes vecines, sufrió una gran crisis na segunda metá del sieglu XX onde perdió la fábrica d'armes (morteros y munición) de ''La Esperanza'' que cerró les sos puertes a finales de los años [[años 1980|80]], quedando a finales del sieglu namái trés o cuatro empreses. La construcción de polígonos industriales y la recuperación económica que produció nel empiezu del sieglu XXI llevó al resurdimientu d'esta actividá. === Sector servicios === El sector servicios, qu'ocupa cerca'l 40% de la población activa, tien la so base na hostelería y nos servicios básicos pa la población. El comerciu nun ta desenvueltu teniendo qu'allegar los sos habitantes a Durango, Eibar o Bilbao pa realizar les compres más especializaes. [[Ficheru:Markina.jpg|center|thumb|800px|Vista parcial de Markina.]] == Historia == Hai xacimientos arqueolóxicos de la cueva de Kobaua y Axpe qu'atestigüen presencia humana nestes tierres nos periodos [[Mesolíticu]] y [[Eneolíticu]] o los dólmenes y túmulos de Kalamua y Urko. Tamién se toparon hachos de bronce en Iruzubieta y Kutxinobaso según un conxuntu de monedes romanes en Iruzubieta. Nel [[sieglu X]] surde'l nucleu relixosu de Iturreta, na ermita de San Cristóbal hai restos del sieglu XI. Los sepulcros de la colexata de Ziortza, que güei yá nun pertenez a Markina, tán dataos nel sieglu X. L'Infante Don [[Tello de Castiella|Tello]], Señor de [[Bizkaia]], d'[[Aguilar de Campoo]], [[Condáu de Castañeda|Castañeda]] y [[Casa de Lara|Lara]] (fíu d'Alfonsu XI de Castiella) funda la villa de '''Villaviciosa de Marquina''' el [[6 de mayu]] de [[1355]]. Da la carta puebla en [[Bermeo]] dempués que la Xunta del [[Señoríu de Bizkaia]] otorgára-y la correspondiente autorización. Concedióse-y el [[fueru de Bilbao]]. La villa fundir en tierres de l'anteilesia de Xemein, nel llanu de Azpilza, y la so función ye defensiva como bien queda reflexáu na mesma Carta puebla que diz: {{cita|Porque los hijodalgos de la Merindad de Markina amosáronme y dixeron por excrito que cada vez qu'asocediera, los de Tierres de Gipuzkoa queríen entrar pa robar y furtiar en tierres de Bizkaia, que nun había otru llugar por do entrar sinón pelos campos que dicen de Azpilza, que ye nel términu de Markina, pola cual dicha entrada entraren munches vegaes nos tiempos pasaos.|}} La fundación de la villa nun da pie a que los pobladores de l'anteilesia, pertenecientes a la [[Tierra Llana]], puedan establecese nella y adquirir los derechos que pudieren tener los villanos, esto tamién queda claramente reflexáu na Carta Puebla: {{cita|...pero tengo por bien que nun entren a poblar nin a morar en dicha villa dalgunos de los mios llabradores de tierra de Bizkaia que agora son les mios pecheros nin nengunu d'ellos porque nun pierda los pidíos y derechos que d'ellos he d'haber.|}} y como s'establecía en tierres controlaes pol monesteriu que taba en Xemein, llamáu Monesteriu de Xemeingane, Don Tello arreya la perda de recursos que dicha fundación pudiera causar, asina lo especifica: {{cita|...ellos van haber d'usar por fuercia y por cuanto dichu Monesteriu y rindía mil doscientos maravedises al añu, ellos y los que moraren na dicha villa d'equí p'arriba pagaríenme la dicha renta y que pudieren usar de dichu Monesteriu y el so haber o propiedá de tolo qu'a él pertenecía.}} La fundación de la villa trai la construcción de muralles y d'edificios nel so interior. El trazáu urbanu orixinal ta bien calteníu y hai rastros de dalgunos d'aquellos primeros edificios como'l palaciu Mugártegui. La muralla arrodiaba tol nucleu urbanu hai una descripción de la mesma por Juan J. de Mugártegui que lo diz asina: {{cita|...Partía la cerca dende l'estremu occidental de les cases de Solarte, qu'ocupaben el terrén onde s'atopa casar-palaciu de Mugártegui, siguiendo pola zaguera de les cases de la cai Oquerra hasta l'estremu Este d'esta cai, dende onde siguía por detrás de les cases de la cai de Ciar-calía hasta xunise cola Torre de Ibita, que taba edificada onde anguaño ta la Fonda del Prau. Dende esta casa-torre, xunir por mediu d'un arcu col so correspondiente portiellu, col cachu de muriu que diba pel llau del Mediudía hasta llegar a la esquina de la casa de Arrate, dende onde, coyendo tol llau oeste de la parroquia de San Pedro de Elejabarría, terminaba xuniéndose coles cases de Solarte.}}. La villa debía d'utilizar la ilesia de Xemein. Esti fechu y dalgún otru fueron l'orixe de munchos pleitos que caltuvieron los de Markina colos d'esta anteilesia. Tamién los hubo colos de Etxeberria. Estos pleitos duraron hasta'l sieglu XVII. Na primer metá del sieglu XVIII empecipia una reforma xeneralizada de los edificios del cascu históricu que se caltendría hasta'l sieglu siguiente. Hubo protestes pol preciu de la cebera y los vecinos tuvieron entamaos por cuenta de la [[guerra de la Convención]] ([[1793]]–[[1795]]). La [[Guerra de la Independencia Española|guerra d'Independencia]] y les [[guerres Carlistes]] (na primera Markina entamó'l batallón ''Larruskain'' que foi bien activu) marcaron el sieglu XIX, que magar nun causaron daños al pueblu sí tuvieron costos económicos importantes. Na [[guerra civil española|guerra civil]] la villa quedó na llinia del frente na parte lleal a la República toa l'iviernu de 1936–1937 y sufrió dellos bombardeos per parte de les fuercies sublevaes. En [[1952]] fúndense la villa de Markina y l'anteilesia de Xemein y constitúin el conceyu de Villa de Markina-Xemein, al qu'en [[1969]] sumaríase l'anteilesia de Ziortza-Bolibar que se dixebraría nel 2005. == Alministración == Cinco partíos presentaron candidatura a l'alcaldía nes eleiciones municipales de 2011; [[EAJ-PNV]], [[Bildu]], [[Aralar]], [[PSE-EE]] y [[PP]]. Estos fueron los resultaos: * [[EAJ-PNV]]: 1221 votos (5 conceyales) * [[Bildu]]: 1032 votos (5 conceyales) * [[Aralar]]: 255 votos (1 conceyal) * [[Partíu Popular del País Vascu|PP]]: 29 votos (0 conceyales) * [[PSE-EE]]: 27 votos (0 conceyales) Esto dio como ganador a la PNV pero empatáu a conceyales cola coalición independentista Bildu. Aralar consiguió un conceyal, ente que PSE-EE y PP nun llograron representación por cuenta de los escasos votos que llograron. Bildu, anque resultó'l segundu partíu más votáu, consiguió l'alcaldía al cuntar col sofitu de Aralar. == Eleiciones autonómiques 2012 == El 21 d'ochobre de 2012 celebráronse eleiciones al [[Parllamentu Vascu]]. Estos fueron los resultaos en Markina-Xemein. <center> {| {{tablaguapa}} |- | colspan="6" bgcolor="#C0C0C0" | '''Eleiciones autonómiques, [[21 d'ochobre]] de [[2012]]'''<ref>{{enllaz rotu|1=[http://elecciones.mir.es/resultaos201 Resultaos de les eleiciones.] |2=http://elecciones.mir.es/resultaos201 |bot=InternetArchiveBot }} Web del Ministeriu del Interior.</ref> |- bgcolor="#D8D8D8" | '''Partíu''' || align="right" | '''Votos''' | align="right" | '''%''' |- | bgcolor="#32CD32" | '''EAJ-PNV''' | bgcolor="#7CFC00" align="right" | 1.251 | bgcolor="#7CFC00" align="right" | 48,58 % |- | bgcolor="#32CD77" | '''EHBildu''' | bgcolor="#7CD300" align="right" | 1.149 | bgcolor="#7CD300" align="right" | 44,62 % |- | bgcolor="#FF4500" | '''PSE-EE''' | bgcolor="#FF6347" align="right" | 61 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 2,37 % |- | bgcolor="#1e90FF" | '''PP''' | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 42 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 1,63 % |- | bgcolor="#FFD700" | '''IX''' | bgcolor="#F0e68C" align="right" | 22 | bgcolor="#F0e68C" align="right" | 0,85 % |- |} </center> == Monumentos == El patrimoniu monumental d'esti conceyu ye bien ricu. El fechu que por él pase'l [[Camín de Santiago]] nel so ramal de la mariña fizo que surdieren a les llongura de los tiempos delles construcciones relixoses importantes. Tamién hai bones construcciones civiles. === Monumentos relixosos === * '''Conventu ya Ilesia de la Mercé'''', del sieglu XVII el conventu y del XVIII la ilesia, retablu contemporaneu de [[1827]] realizáu por Alejandro Valdivieso. * '''[[Ilesia de Santa María (Markina-Xemein)|Santa María de l'Asunción de Xemein]]''', del sieglu XVI d'estilu renacentista ye una ilesia tipu salón, con tres naves y bóvedes de crucería. Planta rectangular y cabecera cuadrada. Ta consideráu de les ilesies más grandes de Bizkaia. El coru y la sacristía son del sieglu XVII. El retablu mayor ye d'estilu [[manierista]]. Ye Monumentu Nacional. * '''Campusantu''', del sieglu XIX ([[1851]]), d'estilu neoclásicu nel que se xunten ingredientes non solu griegos. Proyeutu de Mariano de Lascuráin, ye una cortil rectangular con pórticos, nos cualos allúguense les sepultures (que taben amestaes a cada casa del pueblu) dexando'l centru pa los panteones. Tien una capiya que guarda una escultura de Cristu del sieglu XVI. Destaca'l mausoléu de José María Munibe, XI conde de Peñaflorida. Ye Monumentu Nacional.[[Ficheru:Cementerio de Marquina-Jeméin I.jpg|thumb|Vista del campusantu dende la entrada principal]][[Ficheru:Cementerio de Marquina-Jeméin II.jpg|thumb|Vista de la entrada principal]] * '''San Miguel de Arretxinaga''', del sieglu XVII, interesada construcción hexagonal qu'arrodia un conxuntu megalíticu, d'orixe natural, compuestu por trés piedres nes que se punxo l'altar. La tradición diz que'l pasu per debaxo d'estes roques caltién la virilidad. Construyíu en 1734 por José de Lizardi. * '''Conventu ya Ilesia de San Xosé''', casar torre de los Condes de Peñaflorida convertir en conventu y nel xardín construyó la ilesia. * '''[http://ketari.nirudia.com/1983 Conxuntu monumental del Carmen]''', compuestu pol conventu, la ilesia y la fonte, abrir a la plaza na qu'anguaño ta la casa consistorial. El conventu fundar en [[1691]] y foi obra d'Ignacio Munibe y Axpe, que yera entós abá de la colexata de Ziortza-Bolibar. Foi cuartel de los franceses en [[1808]] y de [[1839]] a [[1869]] nun moró nenguna orde relixosa nél. La ilesia ye del sieglu XVIII (acabar en [[1724]]). Na fachada tien l'escudu de los carmelites y la figura de la [[Virxe del Carmen]]. Los altares son barrocos. Atribúyese'l proyeutu al arquiteutu [[Fray Marcos de Santa Teresa]]. Les naves tán recubiertes por bóvedes de lunetas, les centrales, y de cupulillas les llaterales. La fonte consiste nuna columna de mármol gris coronada por un capitel blancu sobre'l cual hai una figura del neñu [[Jesús de Praga]] que se punxo en [[1923]] sustituyendo al tazón orixinal. En cada llau de la columna hai un cartelu en mármol blanco coles siguientes lleendes atribuyíes a [[Juan Antonio Moguel]]: [[Ficheru:Markina 4.JPG|thumb|270px|Torre de Ugarte.]] ::''Carlos Irugarrena ::''Vizcaico Juan dala ::''Marquiñaco urrijac ::''Eguin nau honela ::''Ugarteco axpeetean ::''Daucat jatorrija ::''Ubide zaconetan ::''Ur au ederra zala ::''Esanic aitubac ::''Alan arindu dira ::''Neque ta castubac Y l'escudu de Markina nel cuartu. * '''Ermita de Santa Cruz''', datada nel sieglu XVI, ye un humilladero d'entrada al pueblu. Tien una rexa barroca y conózse-y col nome de ''eliza txiki'' (ilesia pequeña). Hai otres munches ermites, casi toes elles daten del sieglu XVI, espardíes pel territoriu municipal. Cada barriu tien la suya y en redol a elles entamaben les [[cofradería|cofraderíes]] que yera les subdivisiones alministratives de les anteilesies. === Monumentos civiles === Na arquiteutura civil hai un bon númberu d'edificios reseñables, dalgunos d'ellos tien restos de les primer construcciones d'orixe de la villa. * '''Palaciu de Solartecua''' o '''Palaciu de Mugartegi''', construyíu en [[1666]] por Lucas Longa, ye un edificiu barrocu urbanu. Actual casa consistorial, data del sieglu XVII y caltuvo dignamente la so estructura. Construyóse sobre la muralla medieval de defensa de la villa. Tien una fachada barroca con grandes balcones de rexa de fierro forxáu y dos talos escudos d'armes. Ábrese sobre la plaza del Carmen. Casa natal del pintor [[Luis Echanove]]. * '''Palaciu Andonaegi''', barrocu con un gran escudu d'armes na so fachada (el de les Murgues). * '''Casa Consistorial'''; l'antigua casa consistorial asitiar nel interior del cascu medieval y tien una amplia portalada sostenida por columnes barroques. Obra de los arquiteutos Juan Basaybar y Sebastián de Leixerdi construyir ente los años [[1937]] al [[1647]]. * '''Palaciu de Ansotegi''', edificiu góticu, la so fachada tien dos accesos ojivales y un pisu con cuatro pareyes de ventanes geminadas. * '''Palaciu de Murga'''; el palaciu Murga zarra nel so interior la '''torre Bidarte''' Nel sieglu XVII construyó l'edificiu del palaciu arrodiando a l'antigua torre. Na fachada ta pintáu l'escudu d'armes de la familia. * '''Torre Antxia''', una casa torre urbana típica de la Edá Media, data de la fundación de la villa y aprovecha un llenzu de la muralla como muriu. Con tres altures y áticu tien dos fachaes bien estremaes, la esterior severa y d'orientación defensiva na que s'abrir delles saeteras y una latronera, la interior, abierta con arcos renacentistes na entrada y vetanales ovijales llabraos en piedra caliar, constitúi un exemplu d'un palaciu urbanu de la Edá Media vasca. * '''Torre de Barroeta'''; foi reconstruyida dempués de la quema del sieglu XVI y ampliada a fines del sieglu XVII. Aportar a la planta noble por unes escaleres de piedra, tien ventanes con asientos nos murios y arcos ojivales geminados. Al so llau llevanta la ermita clasicista de Santa Ana y San Joaquín. * '''Torre de Ugarte''', con una fachada de mampostería na que s'abrir aspilleras y vanos encontiaos, ye un exemplu de casa torre típica. Tuvo una [[ferrería]] adosada. * '''[[Palaciu Patrokua]]''' o '''Villa Gaytán''', edificiu del sieglu XVIII a veres del ríu Urko. Venceyáu cola familia Barroeta y Gaitán de Ayala. Construyíu n'estilu [[Arquiteutura neoclásica|neoclásicu]], sufrió una ampliación a finales de los años venti del sieglu XX y una reforma en [[1945]]. Nél haise allugáu'l centru educativu Lea Artibai Ikastetxea que pertenez al complexu cooperativista de Mondragón [[Mondragón Corporación Cooperativa|(MCC)]]. Hai munchos exemplos arquiteutónicos dignos de mención, munchos d'ellos rurales, como l'horru de Barinaga, casar torre de Ubilla o'l caserío de Hormaetxe en Meabe. <center> <gallery> Image:Markina, Palacio de Solartecua.JPG|Palaciu Solartecua, actual casa consistorial. Image:Markina, torre Antxia y palacio Ansotegi.JPG|Fachada principales de torre Antxia y palaciu Ansotegi. Image:Markina, Torre Antxia posterior.JPG|Fachada posterior de torre Antxia. Image:Markina, Torre Antxia anterior.JPG|Fachada principal de torre Antxia, detalle. Image:GereixaIbarguren.jpg|Horru de Ibarguren en [[Barinaga]]. Semeya: [[Indalecio Ojanguren]] (1954) </gallery> </center> == Universidá de la Pelota == Markina-Xemein destacó por ser orixe de munchos y bien bonos [[pelotari]]s. La mayoría de los pelotaris que xueguen, y xugaron, nos frontones d'[[Estaos Xuníos]] o [[Manila]] son d'esti conceyu. Por ello'l frontón municipal ye una auténtica xoya del saber d'esti deporte. Ye conocíu mundialmente como '''la Universidá de la Pelota'''. El primer frontón taba asitiáu en Beko-Llosa, construyóse otru mayor pa poder xugar a la variedá de ''a la llongura'' en [[1798]] y tenía un llargor de 225 pies de llargu y 36 d'anchu. En [[1883]] reformóse por que pudieren xugase les especialidaes de ''chistera'' y ''guante'' y en [[1928]] cubrióse. Mientres la guerra civil usóse como garaxe de les tropes y foi bombardiáu. Dempués de la guerra recuperóse y foi inauguráu'l [[21 d'agostu]] de [[1949]]. Ampliar en [[1964]] y de nuevu a finales del sieglu XX. [[Ficheru:Markina 2.JPG|thumb|270px|Casa torre Barroeta.]] == Fiestes == Markina-Xemein celebra les sos fiestes patronales n'honor a la Virxe del Carmen ente'l 15 y el 18 de xunetu. Son conocíes como '''los karmenes'''. Cada barriu tien la so fiesta propia que correspuende al santu de la ermita correspondiente. Tenemos por folles les siguientes fiestes: * Amalloa, [[Xuan el Bautista|San Xuan]] el 24 de xunu. * Barinaga, [[Simón Pedro|San Pedro]] el 29 de xunu. * Iturreta, San Martín el 7 de xunetu y [[Cristóbal de Licia|San Cristóbal]] el 10. * Larruskain, [[Inaciu de Loyola|San Ignacio de Loyola]] el 31 de xunetu. * Goerria, Santutxu el 1 d'agostu. * Iruzubieta, [[Nuesa Señora de les Nieves]] el 5 d'agostu. * Atxondoa, San Xacintu'l 17 d'agostu y [[Santa Teresa de Xesús]] el 15 d'ochobre. * Erdotza, [[Nacencia de la Virxe|La nuesa señora de Erdotza]] el 8 de setiembre. * San Miguel de Arretxinaga, [[Arcánxel Miguel|San Miguel Arcánxel]] el 29 de setiembre. Celébrase tamién el domingu d'antroxu y hai feria'l segundu sábadu de cada mes siendo'l d'ochobre cuando se celebra la feria mayor. == Personaxes Pernomaos == * [[José de Andonaegui]], políticu y militar (1685-1761); * [[José María Arizmendiarrieta]] (1915-1976): sacerdote y impulsor de [[Mondragón Corporación Cooperativa]]; * [[Luis Bernaola]], direutor de la [[Universidá Comercial de Deusto]]; * [[Juan de Marquina, rector de Santa Cruz|Fray Juan Bartolomé de Marquina]] (1428-1499?), primer rector del [[Colexu Mayor Santa Cruz|Colexu Mayor de la Santa Cruz de Valladolid]]; * [[José María Aguirre Salaberría]], sobreviviente del holocaustu nazi del [[campu de concentración de Mauthausen]]; * [[Nicolasa Pradera]] (1870-1959), cocinera. == Referencies == {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Bizkaia]] * [[Gipuzkoa]] * [[Lea Artibai]] * [[Baxu Deva]] * [[Duranguesado]] * [[Palaciu Patrokua]] == Enllaces esternos == {{commonscat|Markina|Markina-Xemein}} * [http://www.markina-xemein.com/ Web del conceyu de la Villa de Markina-Xemein] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20020413200259/http://www.markina-xemein.com/ |date=2002-04-13 }} * [http://www.aspilza.com/markin.htm Monumentos de Markina] {{ORDENAR:Marquina Jemein}} {{Tradubot|Marquina-Jeméin}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de Bizkaia]] [[Categoría:Conceyos de Bizkaia]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] ebbpyc742z5pb7978zpyarx520bdg0g Pertusa 0 119261 4376856 4337124 2025-06-17T14:14:16Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá calzada => dicha calzada 4376856 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Pertusa''' ye un conceyu de la [[provincia de Uesca]] ([[España]]) que pertenez a la contorna de [[Plana de Uesca]] asitiáu a 35&nbsp;km al sureste d'[[Uesca]] na A-1217. Asitiáu nun planu inclináu en forma d'anfiteatru, próximu a la marxe esquierda del ríu Alcanadre ta arrodiáu de cuetos y roques. == Xeografía == * Villa de la provincia de Uesca asitiada a 28&nbsp;km de la Capital, 37&nbsp;km per carretera. Altitú 375&nbsp;m. Asitiada a la vera esquierda del ríu Alcanadre. La vexetación más avezada ye carba, pinar y chopar. === Llocalidaes estremeres === * [[Antillón]] * [[Barbuñales]] * [[Torres de Alcanadre]] * [[Salillas]] * [[Angües]] * [[Laperdiguera]] == Historia == * Casona romana citada nel ''“[[Itinerariu de Antonino]]”''(391,4), Antonino Pío nomar como una de tantes ciudaes ilergetes que los conquistadores de Llaciu convirtieron n'estaciones de descansu de los sos lexonarios por tar xunto a la calzada romana. Recibió los nomes de Partusa y Dertusa, anguaño inda se caltienen restos de dicha calzada y de la ponte que cruciaba'l Alcanadre. Esti pueblu asitiar a 10 milles ronamanas de Uesca y a 9 milles de Berbegal. * Hacia l'añu 1100 el Rei Pedru I d'Aragón reconquista Pertusa. Y foi cabeza d'una xurisdicción sobre La Perdiguera, Lalauenga, Barbuñales y Almunia. * El Conde de Aytone en 1380, recibió un donativo de los Castiellos y Villes de Pertusa, Bolea y Biel per parte del Infante Don Martín. * Primer mención: :Nel añu [[1106]] (Yela, ''El Cartulariu de Roda'',p. 69-70) == Política llocal == === Últimos alcaldes de Pertusa === {| {{tablaguapa}} |- ! Periodu !! Alcalde !! Partíu |- | [[1940]]-? || Jesús Mancho Solana<ref>{{cita web |url=http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversario.html |títulu=Treinta aniversario de las primeras elecciones municipales de la democracia |autor=Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques (Gobiernu d'España) |fechaaccesu=6 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140306230615/http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversario.html |fechaarchivu=6 de marzu de 2014 }}</ref> || [[Partíu de los Socialistes d'Aragón|PSOE]] || style="width: 5px" bgcolor=#FF0000 alignc=center | |- | [[1979]]-[[1983]] || || || |- | [[1983]]-[[1987]] || Jesús Mancho Solana || PSOE || style="width: 5px" bgcolor=#FF0000 align="center" | |- | [[1987]]-[[1991]] || Servando Joaquín Mancho Allué ||CDS |- | [[1991]]-[[1995]] || Servando Joaquín Mancho Allué ||CDS |- | [[1995]]-[[1999]] || Servando Joaquín Mancho Allué || PSOE || style="width: 5px" bgcolor=#FF0000 align="center" | |- | [[1999]]-[[2003]] || Servando Joaquín Mancho Allué || PSOE || style="width: 5px" bgcolor=#FF0000 align="center" | |- | [[2003]]-[[2007]] || Servando Joaquín Mancho Allué || PSOE || style="width: 5px" bgcolor=#FF0000 align="center" | |- | [[2011]]-[[2015]] || rowspan=2 | María Rosario Mancho Escartín<ref>{{Cita web |url=http://www.mpt.gob.es/areas/politica_local/alcaldes_2011/parrafo/00/document_es/Aragon.pdf |títulu=Alcaldes d'Aragón de les eleiciones de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110907160459/http://www.mpt.gob.es/areas/politica_local/alcaldes_2011/parrafo/00/document_es/Aragon.pdf |fechaarchivu=2011-09-07 }}</ref><ref>{{cita publicación |publicación=Heraldo.es |url=https://www.heraldo.es/noticias/aragon/huesca_provincia/2015/06/14/alcaldes_todos_los_municipios_provincia_huesca_366896_1101026.html |títulu=Alcaldes de tolos conceyos de la provincia de Uesca |fecha=14 de xunu de 2015 }}</ref> || rowspan=2 | [[Partíu Aragonés|PAR]] || rowspan=2 style="width: 5px" bgcolor=#FFCC66 align="center" | |- | 2015-2019 |} === Resultaos eleutorales === {| {{tablaguapa}} style="margin:0 auto" |- | colspan="9" width="600px" bgcolor="#C0C0C0" |<center>'''Eleiciones municipales'''<ref>{{cita web |url=http://servicios.aragon.es/aeaw/processSelect.do |títulu=Archivo Eleutoral d'Aragón |fechaaccesu=13 d'agostu de 2012 |apellíu=Gobierno d'Aragón |nome= |fecha= |obra= |idioma= |cita= }}</ref></center> |- bgcolor="#D8D8D8" | '''Partíu''' | align="right" | '''2003''' | align="right" | '''2007''' | align="right" | '''2011''' | align="right" | '''2015''' |- | bgcolor="#FFCC66" | '''[[Partíu Aragonés|PAR]]''' | | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 1 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 2 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 3 |- | bgcolor="#1e90FF" | '''[[Partíu Popular d'Aragón|PP]]''' | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 1 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | - | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 2 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 1 |- | bgcolor="#FF4500" | '''[[Partíu de los Socialistes d'Aragón|PSOE]]''' | bgcolor="#FF6347" align="right" | 4 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 4 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 1 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 1 |- | bgcolor="#99CC66" | '''[[Chunta Aragonesista|CHA]]''' | | bgcolor="#99CC66" align="right" | - | | |- bgcolor="#EEEEEE" | '''''Total''''' | align="right" | '''''5''''' | align="right" | '''''5''''' | align="right" | '''''5''''' | align="right" | '''''5''''' |} == Demografía == {| align="center" rules="all" cellspacing="0" cellpadding="4" style="border: 1px solid #999; border-right: 2px solid #999; border-bottom:2px solid #999" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Evolución demográfica ![[1900]] !! [[1910]] !! [[1930]] !! [[1940]] !! [[1950]] !! [[1960]] !! [[1970]] !! [[1981]] !! [[1986]] !! [[1992]] !! [[1999]] !! [[2004]] |- | align=center| 666 || align=center| 552 || align=center| 439 || align=center| 356 || align=center| 290 || align=center| 295 || align=center| 191 || align=center| 157 || align=center| 156 || align=center| 158 || align=center| 154|| align=center| 135 |} === Monumentos relixosos === * Ilesia parroquial ta dedicada a Santa María (románica) * La torre, construyida en 1575 por Juan de Herrera (Monumentu Nacional) * Ermita de Santiago que se dexaron cayer va bastantes décades * Ermita de la Victoria === Monumentos civiles === * Ponte Romana == Cultura == * Abondoses restos medievales * Acueductu que salva la fuesa del Alcanadre == Fiestes == * Díes [[15 d'agostu|15]] y [[16 d'agostu]] les patronales n'honor a Ntra. Sra. De l'Asunción * Llunes de pascua- selmana santa-xubir a la ermita de la victoria * San Sebastián el 19 de Xineru, anguaño ye tradición encender fogueres n'honor a esti Santu, los Pertusanos y Pertusanas esi día axuntar pa cenar migues. * Santa Águeda el 5 de Febreru, fiesta na cual les muyeres d'esta llocalidá dexen les sos cases mientres unos díes pa venerar a felicidá Santa. == Persones célebres nacíes nesta llocalidá == * Dr. Juan Marcabán * Francisco Foncillas Pertusa * Dr. [[Miguel Ciprés y Florencia]] * Antonio Faustino Cavero * P. Camilo Foncillas de Santa Teresa * Santiago Aguasca == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * http://www.ine.es/ * UBIETO ARTETA, Antonio, "Historia de Aragón". Los pueblos y los despoblados III (Ed. Anubar. Zaragoza, 1986) == Ver tamién == * [[Conceyos de la provincia de Uesca]] * [[Conceyos aragonófonos d'Aragón según l'Anteproyectu de la Llei de Llingües]] == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.viamichelin.com/viamichelin/esp/dyn/controller/mapPerformPage?expressMap=false&act=&pim=true&strAddress=&strCP=22132&strLocation=Pertusa&strCountry=844&x=0&y=0&productId=# Mapa de Situación] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929091625/http://www.viamichelin.com/viamichelin/esp/dyn/controller/mapPerformPage?expressMap=false&act=&pim=true&strAddress=&strCP=22132&strLocation=Pertusa&strCountry=844&x=0&y=0&productId= |date=2007-09-29 }} * [http://www.caiaragon.com/es/municipios/index.asp?idloc=129&tipu=0 Ficha de la población] {{Tradubot|Pertusa}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Uesca]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Uesca]] [[Categoría:Pertusa]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] mnuhz2s87sg2f1g3nth2fhabmp1avl0 Zuera 0 119637 4377057 4336277 2025-06-17T15:15:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá suma => dicha suma 4377057 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Zuera''' ye una llocalidá y conceyu [[España|español]] de la [[provincia de Zaragoza]] ([[Aragón]]). Tien una población de 7&nbsp;742 habitantes ([[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]], [[2014]]). Amás del cascu urbanu, entiende les entidaes de población d'[[Ontinar del Salz]], el Barriu del Portalgu conocíu tamién como [[Barriu de la Estación]]— y les urbanizaciones de Zuera Sur, [[Les Llombes del Gállego]], [[El Aliagar]] y [[Les Galias]].<ref name=HAyu/> == Situación xeográfica == La villa de Zuera ta emplazada en dambes márxenes del [[ríu Gállego]], a 25 [[km]] de [[Zaragoza]] y a 46 km d'[[Uesca]]. Perteneciente a la contorna de [[Zaragoza (contorna)|Zaragoza]], ye la cuarta población con más habitantes de la mesma, dempués de la capital, [[Utebo]] y [[Cuarte de Huerva]]. El términu municipal, de 333,17 km², ye'l quintu más grande de la provincia y la mayor parte de los asentamientos urbanos alcontrar na ribera del Gállego, siguiendo la exa llonxitudinal que marquen l'[[autovía Mudéxar]], la carretera [[N-330]] y la llinia de ferrocarril. Presenta fuertes variaciones topográfiques, dende los 746 [[msnm]] de La Lomaza hasta los 279 msnm del cascu urbanu, xunto al ríu. Conforma xunto coles llocalidaes de [[San Mateo de Gállego]], [[Villanueva de Gállego]], [[Gurrea de Gállego]], [[La Paúl]] y [[El Temple]] la rexón conocida como '''So Gállego''', magar esta zona nun funcionar como contorna alministrativa. == Historia == === Edá Antigua === Na llocalidá pudo esistir dalgún tipu d'asentamientu previu a la [[dómina romana]]. La rexón topábase integrada en territoriu de los [[ilergetes]] y podría tar poblada por [[vascitanos]]. Taba emplazaba na zona fronteriza col territoriu de los [[vasconos]], que s'estendíen a lo llargo d'una franxa de norte a sur dende'l [[Pirinéu]] hasta'l [[Ebro]]. La proximidá a los dominios vasconos y la influyencia qu'éstos pudieren tener nel territoriu de los ilergetes, llevó a dellos autores a sostener que'l [[topónimu]] Zuera provién del términu vascu «zubi», qu'en [[euskera]] significa «ponte». Les primeres noticies fidedignes sobre los pobladores de la zona de Zuera provienen de la dómina de la romanización. Casi tolos investigadores asitien nes cercaníes del actual cascu urbanu l'antigua '''Gallicum''', mentada nel ''[[Itinerariu de Antonino]]'' —redactáu nel [[sieglu III]]—, na [[calzada romana]] que diba de [[Cesaraugusta]] hasta'l [[Bearne]], pasando por [[Osca]]. El nome romanu de Gallicum podría proceder del ríu Gállego, consideráu'l pasu obligáu dende les [[Galias]] a la [[Hispania Citerior]].<ref name=HAyu/> === Edá Media === De la dómina del [[España musulmana|dominiu musulmán]] daten les primeres noticies, según l'orixe de l'actual Zuera. Foi l'antigua '''Zufaria''', nome árabe que, d'alcuerdu a ciertu autores, significa «guapa»;<ref name=HAyu>{{Cita web |url=http://www.ayunzuera.com/historia.php |títulu=Historia de Zuera (Conceyu de Zuera) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180325204656/http://www.ayunzuera.com/historia.php |fechaarchivu=2018-03-25 }}</ref> otros autores sostienen que'l significáu del so topónimu árabe ye «el Peñasquito», apaeciendo citada la llocalidá en documentos medievales como '''Çuffarie''' y '''Çofera'''.<ref name=GEA>[http://www.enciclopedia-aragonesa.com/voz.asp?voz_id=13239&tipu_busqueda=1&nome=zuera Zuera] ([[Gran Enciclopedia Aragonesa]])</ref> La [[reconquista]] de Zuera tuvo de tener llugar xustu antes de la conquista de [[Zaragoza]] en [[1118]]. [[Alfonsu I d'Aragón|Alfonsu I]] ''el Batallador'' cuntó cola ayuda de los [[Gascuña|gasconos]] [[Gastón IV de Bearne]] y [[Céntulo II de Bigorra]], siendo los gascones quien introducieron en Zuera el cultu a [[San Licer]], evanxelizador del [[Bearne]] y patrón de la villa. En redol al [[sieglu XII]] introducióse'l cultu a la Virxe del Salz, que según les cróniques apaecer a un caballeru de dalguna de les órdenes militares de la dómina. [[Ficheru:Pietro IV d'Aragón.jpg|thumb|200px|[[Pedru IV d'Aragón|Pedru IV]], monarca que, magar la oposición de los vecinos, vendió Zuera al Conceyu de Zaragoza ([[1366]]).]] La villa perteneció, ente otros, a Don Bolla de Lluna, Señor que castigó a los vecinos por unes supuestes otomíes cometíes en [[Erla]]. Ante esti fechu, los vecinos de Zuera acusáron-y ante'l [[Xusticia d'Aragón]], quien-y impunxo una sanción. Dempués d'esti episodiu, Zuera y les aldegues de [[Leciñena]] y [[San Mateo de Gállego]] reincorporar a la [[Corona d'Aragón]]. En Zuera, que tuvo votu en Cortes, terminar en [[1285]] les que [[Pedru III d'Aragón|Pedru III]] empezara en Uesca. En [[1366]], el monarca [[Pedru IV d'Aragón|Pedru IV]] ''el Ceremoniosu'', obligáu polos gastos de la [[Guerra de los Dos Pedros]], vendió la villa de Zuera y les sos aldegues al Conceyu de Zaragoza, con toles sos posesiones, tributos y derechos, en 170.000 [[sueldu jaqués|sueldos jaqueses]]. Los vecinos intentaron ensin ésitu recaldar dicha suma por que la villa nun fuera dixebrada de la Corona. [[Alfonsu V d'Aragón|Alfonsu V]], pola mesma causa, vendió a Zaragoza, en [[1432]], el "Ius luendi" o derechu de redención y carta de gracia de Zuera. Por tou ello, Zaragoza quedó dueña absoluta de la villa y [[baronía]], que naquellos tiempos percibía unu de los cinco peaxes que pagaben les mercancíes que se tresportaben pela ruta de Zaragoza a [[Francia]]. Esti orde de coses caltener hasta [[1617]].<ref name=HAyu/> === Edá Moderna === L'historiador [[Xordán de Asso]] señala qu'a finales del [[sieglu XVIII]], Zuera cuntaba nes márxenes del Gállego con una «''dilatada vega de 3.000 [[cahíz|cahizadas]] regables, y otres 1.000 nel monte. Ésti ye bien dilatáu, y vistíu de romerales, del que s'alimenten munchos abeyares, que producen el miel más envaloráu d'Aragón.''» Les actividaes agrícola y comercial, motivaes pol tránsitu constante de mercancíes en direición Norte-Sur y procedentes de les [[Cinco Villes (Aragón)|Cinco Villes]], favorecíen un fácil asentamientu na zona. === Edá Contemporánea === [[Pascual Madoz]], ente [[1846]] y [[1850]], recueye de Zuera que «''tien 280 cases... distribuyíes en 5 cais anches, rectes y mal empedradas, y una plaza; casa de conceyu, na que tamién ta la cárcel y escuela de primeres lletres, dotada con 2.800 reales... Nel so términu hai un edificiu que foi conventu, llamáu de los Santos, onde antes de la exclaustración de los relixosos en [[1835]] esistía una comunidá de la orde de Agustinos Descalzos''». Establecía la so población en 284 vecinos y 1.350 almes.<ref name=Madoz>{{cita llibru | autor = [[Pascual Madoz|Madoz, Pascual]] | títulu = [[Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar]] | año = Madrid, 1846-1850 | editorial = Establecimientu tipográficu de P. Madoz y L. Sagasti | id = Volume XVI, páx. [http://www.bibliotecavirtualdeandalucia.es/catalogo/consulta/rexistro.cmd?id=6353 667-668] }}</ref> Yá nel [[sieglu XX]], el 31 de xunetu de [[1915]] tuvo llugar una nube d'estraordinaries proporciones que práuticamente afaró la llocalidá de Zuera.<ref>[http://www.aemet.es/es/serviciosclimaticos/datosclimatologicos/efemerides_sucesos*?dateDia=31&dateMes=6&dateAnyo=Introduza+el+a%F1o&pallabra=Introduza+texto Efemérides. AEMET Institutu Meteorolóxicu d'España.]</ref> La enorme nube de [[pedrisco]], acompañada de vientu huracanado, causó qu'en dellos llugares el [[xarazo]] algamara un altor de tres metros. La prensa de la dómina describía asina la magnitú de la catástrofe: «''El vientu huracanado tronzó arboles, afaró les mieses y baltó los postes del teléfonu y de la llinia llétrica, quedando la población a escures. Zuera presenta un cuadru apavoriante, y en callar cachos de persianes, texas, lladriyos y otros oxetos, arrincaos pol vientu''». Estos tarrecibles sucesos acabaron cola vida de cuatro vecinos.<ref>[http://www.odondebuen.org/2012/05/22/zuera-la nube-de-1915/ Zuera: la nube de 1915. Centru d'estudios Odón de Güe.]</ref> La posterior [[Guerra Civil Española]] tuvo importantes repercusiones na llocalidá. Antes del so entamu, tres les [[eleiciones xenerales d'España de 1936]], socedió que'l 13 de marzu de [[1936]] tirotióse'l Casín Repúblicano dende'l Casino Monárquicu, al sentise la derecha local amenazada pol trunfu del [[Frente Popular]]. L'ataque saldar con un muertu, dellos mancaos y más de 60 derechiegos deteníos. Zuera ye consideráu unu de los pueblos aragoneses que más careció la violencia de la guerra,<ref>[http://www.sipca.es/censo/1-ARQ-ZAR-017-298-031/ZUERA.html&fuesa Fuesa común sumida. SPICA. Gobiernu d'Aragón]</ref> una y bones el primer gran bombardéu qu'hubo n'Aragón foi nesta llocalidá, rexistrándose nél ocho muertos, ente ellos seis neños. La represión tamién foi especialmente dura. Anque al españar el conflictu, al paecer tan solo unu de los vecinos aguantar a los siguidores de [[Francisco Franco|Franco]], en menos d'un añu fueron fusilaes polos sublevaos más de 180 persones, de les que 23 yeren muyeres.<ref name="Zuera">{{cita web| url= https://www.heraldo.es/noticias/cultura/la_amargosa_memoria_zuera_llibru.html| títulu= L'amargosa memoria de Zuera, nun llibru| fechaaccesu= 19 de payares de 2013| apellíu= | nome= | fecha= 14 de setiembre de 2008| obra= [[Heraldo de Aragón]]| idioma= | cita= }}</ref> Más apocayá, el [[5 d'agostu]] de [[2008]], declaróse un [[quema]] por causa de un accidente d'automóvil nel Altu de San Sebastián y, por cuenta de los fuertes vientos, el fueu arrobinar hasta quemar más de 2.200 [[hectárea|hectárees]]. El llugar onde asocedió l'accidente ta a escasos quilómetros del Cuetu de la Palombera, onde en [[1995]] tamién amburaron 4.200 hectárees.<ref name="Quema">{{cita web | url= http://www.elperiodicodearagon.com/noticias/temadia/un-accidente-de-trafico-provoca-una quema-en-los pinares-de-zuera_431108.html | títulu= Un accidente de tráficu provoca una quema nos pinares de Zuera | fechaaccesu= 19 de payares de 2013 | apellíu= | nome= | fecha= 7 d'agostu de 2008 | obra= [[El Periódico de Aragón]] | idioma= | cita= }}</ref> == Demografía == Nel censu de población de [[1495]], Zuera figura con 151 «fueos» (cases),<ref>{{cita publicación | autor = Navarro Espinach, Germán | títulu = Ciudad y villes nel Reinu d'Aragón el sieglu XV. Proyeición institucional ya ideoloxía burguesa | añu = 2009-2010 | publicación = Anal de la Universidá d'Alicante. Historia Medieval. | volume = 16 | númberu = | id = páxs. 195-221 | url = http://publicaciones.ua.es/filespubli/pdf/02122480RD24999698.pdf | archiveurl = https://web.archive.org/web/20130713172202/http://publicaciones.ua.es/filespubli/pdf/02122480RD24999698.pdf | archivedate = 2013-07-13 | fechaaccesu = 2018-03-07 }}</ref> lo qu'equival a unos 650 habitantes. Mientres el [[sieglu XVI]] la población de Zuera siguió creciendo y nel censu de [[1610]] cuntaba con 250 fueos.<ref name=HAyu/> Nel [[sieglu XX]], la crecedera demográfica foi constante: 2&nbsp;597 habitantes de [[1900]], 5&nbsp;230 habitantes en [[1960]] y 7&nbsp;742 en [[2014]].<ref>{{Cita web |url=http://www.ine.es/jaxi/menu.do?type=pcaxis&path=%2Ft20%2Fe260&file=inebase&L=0 |títulu=INE: Población por conceyos y sexu. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180226130553/http://www.ine.es/jaxi/menu.do?type=pcaxis&path=%2Ft20%2Fe260&file=inebase&L=0 |fechaarchivu=2018-02-26 }}</ref> {{Gráfica d'evolución|tipu=demográfica|color_11=blue|color_12=blue|color_13=blue|nome=Zuera|1900|2597 |1910|2834 |1920|3667 |1930|4046 |1940|3802 |1950|4714 |1960|5230 |1970|5052 |1981| 5164 |1991|5206 |2001|5562 |2008|7288 |2014|7742 |notes=<small> {{lleenda|#88c2cc|[[Población de fechu]] (1900-1991) según los censos de población del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]].}} {{lleenda|#0000FF|Población según el [[padrón municipal]] (dende 2001 d'equí p'arriba) del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]].}}</small>}} == Política llocal == === Últimos alcaldes de Zuera === {| {{tablaguapa}} |- ! Fecha !! Alcalde !! Partíu Políticu |- | [[1979]]-[[1983]] || Andrés Cuartero Moreno<ref>{{cita web |url=http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversario.html |títulu=Treinta aniversario de las primeras elecciones municipales de la democracia |autor=Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques (Gobiernu d'España) |fechaaccesu=6 de marzu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140306230615/http://www.seap.minhap.gob.es/es/areas/politica_local/sistema_de_informacion_local_-SIL-/cargos_representativos/30_aniversario.html |fechaarchivu=6 de marzu de 2014 }}</ref> || rowspan=4 | [[Partíu de los Socialistes d'Aragón|PSOE]] || rowspan=4 style="width: 5px" bgcolor=#FF0000 align="center" | |- | 1983-1987 || rowspan=3 | Javier Puyuelo Castillo |- | 1987-1991 |- | 1991-1995 |- | 1995-1999 || José Manuel Larqué Gregorio|| [[Partíu Popular d'Aragón|PP]] || style="width: 5px" bgcolor=#1e90FF align="center" | |- | 1999-2003 || Javier Puyuelo Castillo || rowspan=2 | PSOE || rowspan=2 style="width: 5px" bgcolor=#FF0000 align="center" | |- | 2003-2004<br />2004-2007 || Javier Puyuelo Castillo<br /> Francisco Gracia Marcuello |- | 2007-2011 || José Manuel Larqué Gregorio || rowspan=2 | PP || rowspan=2 style="width: 5px" bgcolor=#1e90FF align="center" | |- | 2011-2015<br /> 2012-2015 || José Manuel Larqué Gregorio<br /> Antonio Bolea Gabaldón |- | 2015-2019 || Luis Zubieta<ref>{{cita publicación |url=https://www.heraldo.es/noticias/aragon/zaragoza_provincia/2015/06/14/todos_los_alcaldes_provincia_zaragoza_366885_1101025.html |títulu=Alcaldes de tolos conceyos de la provincia de Zaragoza |publicación=Heraldo.es |fecha=14 de xunu de 2015 }}</ref> || PSOE || style="width: 5px" bgcolor=#FF0000 align="center" | |} === Resultaos eleutorales === {| {{tablaguapa}} style="margin:0 auto" |- | colspan="9" width="600px" bgcolor="#C0C0C0" |<center>'''Eleiciones municipales'''<ref>{{cita web |url=http://servicios.aragon.es/aeaw/processSelect.do |títulu=Archivo Eleutoral d'Aragón |fechaaccesu=27 de setiembre de 2012 |apellíu=Gobierno d'Aragón |nome= |fecha= |obra= |idioma= |cita= }}</ref></center> |- bgcolor="#D8D8D8" | '''Partíu''' | align="right" | '''1987''' | align="right" | '''1991''' | align="right" | '''1995''' | align="right" | '''1999''' | align="right" | '''2003''' | align="right" | '''2007''' | align="right" | '''2011''' | align="right" | '''2015''' |- | bgcolor="#FF4500" | '''[[Partíu de los Socialistes d'Aragón|PSOE]]''' | bgcolor="#FF6347" align="right" | 8 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 8 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 6 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 7 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 7 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 6 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 6 | bgcolor="#FF6347" align="right" | 5 |- | bgcolor="#1e90FF" | '''[[Partíu Popular d'Aragón|PP]]''' | | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 2 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 4 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 5 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 6 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 6 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 6 | bgcolor="#87CEFA" align="right" | 4 |- | '''[[Independientes (política)|SomosZuera]]''' | | | | | | | | align=right | 2 |- | bgcolor="#FFCC66" | '''[[Partíu Aragonés|PAR]]''' | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 4 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 2 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 3 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 1 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | - | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 1 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 1 | bgcolor="#FFCC66" align="right" | 1 |- | '''FIA-PILL''' | | | | | | | | align=right | 1 |- | bgcolor="#99CC66" | '''[[Chunta Aragonesista|CHA]]''' | | | | | bgcolor="#99CC66" align="right" | - | | | |- | bgcolor="#e34234" | '''[[Izquierda Xunida d'Aragón|IX]]''' | bgcolor="#FF6666" align="right" | 1 | bgcolor="#FF6666" align="right" | 1 | bgcolor="#FF6666" align="right" | - | | | | | |- | bgcolor="#FFFF00" | '''[[Alianza Popular|AP]]''' | bgcolor="#FFF83B" align="right" | - | | | | | | | |- | bgcolor="#FF66FF" | '''[[PTE]]''' | bgcolor="#FF88FF" align="right" | - | | | | | | | |- bgcolor="#EEEEEE" | '''''Total''''' | align="right" | '''''13''''' | align="right" | '''''13''''' | align="right" | '''''13''''' | align="right" | '''''13''''' | align="right" | '''''13''''' | align="right" | '''''13''''' | align="right" | '''''13''''' | align="right" | '''''13''''' |} == Economía == La principal base económica de Zuera ye l'[[agricultura]], con 18.012 hectárees de llabor d'alcuerdu al Censu Agrícola de [[1972]], de les qu'una quinta parte correspuende a [[regadíu]]. El regadíu no fondero del valle recibe l'agua d'[[acequia|acequies]] derivaes del [[Gállego]] y de la Canal de la Violada. Los productos principales son el [[maíz]], l'[[alfalfa]], el [[trigu]], delles praderíes y cultivos hortícolas.<ref name=GEA/> L'[[industria|actividá industrial]] foi progresivamente adquiriendo mayor protagonismu. Ente les industries instalaes destaquen les alimentarias, testiles, construcción y otres. El despegue industrial de Zuera empezó a finales de la [[década de 1960]], al inaugurase'l polígonu «El Campillo». Na actualidá, el polígonu industrial «Los Llanos de la Estación», construyíu por [[SEPES]] —Entidá Pública Empresarial de Suelu— a iniciativa municipal, cuenta con un eleváu nivel d'ocupación. == Patrimoniu == === Arquiteutura relixosa === El templu más reconocíu na llocalidá ye la Ilesia parroquial de [[San Pedro]], con fábrica primitiva [[Arte mudéxar|mudéxar]] de los [[sieglu XII|sieglos XII]] y [[sieglu XIII|XIII]], anque con importantes alteraciones, sobremanera a partir del [[sieglu XVI]]. La torre, destruyida por un rayu nel [[sieglu XIX]], reconstruyir a finales de la [[década de 1990]] n'estilu [[neogóticu]]. Mientres distintes obres de restauración, ye de destacar que salió a la lluz un arcu románicu y restos de pintura mudéxar que pueden datar del [[sieglu XII]]. Nel so interior caltién un [[retablu]] [[platerescu]] de [[1548]]. Igualmente interesante ye la [[sacristía]], de planta rectangular y cubierta con cuatro tramos de bóveda de [[lunetos]], que'l so autor pudo ser [[Ventura Rodríguez]]. La Ermita de la Virxe del Salz, patrona de la villa, falta nueve km del conceyu. Paez ser que'l so orixe foi un castiellu o asentamientu defensivu d'orixe musulmán. === Arquiteutura civil === Ye interesante'l cascu urbanu en redol a la cai Mayor y plaza d'España. Amás, na redoma del conceyu atopa'l curiosu [[Arcu de la Mora]], obra hidráulica construyida en dómina islámica. Créese qu'esta construcción foi un intentu fallíu de los árabes de construyir una gran [[acequia]], pa lo que se llevantó l'arcu que salva'l ribayu y escaváronse les galeríes que llevaríen el calce pel interior de les roques. Posiblemente la obra nun llegó a acabase nunca. L'acueductu, anguaño restauráu, presentaba semioculto un arcu de sillería de grandes piedres que pudiera ser de dómina romana. De recién construcción ye'l Parque fluvial, creáu col fin de promover l'acercamientu al patrimoniu natural y cultural del ríu Gállego nel so tramu zufariense. === Patrimoniu natural === Ente los términos municipales de [[Castejón de Valdejasa]], [[Gurrea de Gállego]] y Zuera, atópense los [[Montes de Zuera]], una singular zona de relieves alomados y ribayos de fondu planu. Los ecosistemes esistentes, compuestos por pinares, zones esteparias y sotos de ribera, tán incluyíos dientro de la declaración de la [[Rede Natura 2000]], como [[LIC]] (Llugar d'Interés Comuñal) y [[ZEPA]] (Zona d'Especial Proteición pa l'Aves).<ref>[http://www.caiaragon.com/es/actividaes/index.asp?idAct=59&idSeccion=1&idTipo=107&idloc=607 Montes de Zuera (CAI Aragón)]</ref> Na zona noroeste atopa un maxestosu pinar, nel qu'abonda la variedá de ''[[Pinus halepensis]]''; dientro d'esti espaciu, esiste un exemplar únicu pol so porte y edá, que recibe'l nome de «[[Pinu de Valdenavarro]]».<ref>[http://www.turismodezaragoza.es/provincia/naturaleza/montanas/montes-zuera.html Montes de Zuera (Turismu de Zaragoza)]</ref> == Fiestes y tradiciones == * El día 23 d'abril celebra la festividá de [[Jorge de Capadocia|San Jorge]]. Pela tarde tien llugar una torna taurina. * 50 díes dempués de la [[Pascua de Resurrección]], en [[Pentecostés]], realízase la romería a la Ermita de la Virxe del Salz. * Del 25 al 30 d'agostu tienen llugar les Fiestes Patronales Mayores, n'honor a [[San Licer]], patronu de Zuera. * El segundu fin de selmana de setiembre celebra la Fiesta del Cristu. Tocantes a tradiciones, el «[[dancie (folclor)|danze]]» de Zuera foi recuperáu apocayá, tres la so última interpretación na [[década de 1950]]. Celébrase'l día de la Virxe na Ermita de la Virxe del Salz y nél tán representaos cristianos y moros. Destaca la so interpretación musical, siendo unu de los [[dancie (folclor)|dances]] anguaño interpretaos por [[gaita de boto]] aragonesa xunto con [[dulzaina]]. == Deportes == * En [[fútbol]], l'equipu de la llocalidá, [[C.D. Zuera]], compite en [[Rexonal Preferente]]. * En [[baloncestu]], el Club Baxu Gállego Baloncestu Zuera representa a la villa. *En [[atletismu]], el ADA Zuera representa a la villa a nivel autonómicu. * Hai una asociación d'[[esguilada]] y [[alpinismu]], el G.M. Boira. == Gastronomía == {{VT|Gastronomía de la provincia de Zaragoza}} * El ranchu» ye un tipu de [[caldereta]] a base de coneyu y [[costiella de gochu]]. Ye común comer el ranchu'l [[día de San Jorge]], patrón d'Aragón, y el día de la Virxe del Salz, patrona de la villa. * El postre típicu ye'l «zufarico». Tamién tán los ''encanelaus'', tortas de [[canela]] rellenes de pelo d'ánxel, pases o nueces. == Persones destacaes == * [[Odón de Bon y del Cos|Odón de Bon]] ([[1863]] - [[1945]]). Naturalista, políticu y publicista que sentó les bases de la [[oceanografía]] española. Fundó l'[[Institutu Español d'Oceanografía]] y llogró convencer a los poderes públicos ya intelectuales de la importancia y futuru de tales estudios. Ye consideráu unu de los principales introductores del [[darvinismu]] n'España. Los restos del pernomáu científicu reposen en Zuera nel mausoléu dedicáu a la so memoria.<ref>[http://www.ieo.es/homenaxe_odon_de_bon/homenaxe_odon.htm Homenaxe a Odón de Bon, con motivu del treslláu de los sos restos mortales a Zuera (Zaragoza), la so villa natal. Institutu Español d'Oceanografía].</ref> == Ciudaes hermaniaes == * {{bandera|Francia}} [[Ramonville-Saint-Agne]], [[Francia]] * {{bandera|Italia}} [[Trescore Balneariu]], [[Italia]] == Ver tamién == * [[Llista de conceyos de la provincia de Zaragoza]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Zuera}} * [http://www.caiaragon.com/es/municipios/index.asp?idloc=607&tipu=0 Ficha de la población] * [http://www.ayunzuera.com Conceyu de Zuera] * [http://www.zuera.org Noticies de Zuera] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150610091018/http://www.zuera.org/ |date=2015-06-10 }} * [http://www.zufaria.net Noticies del pueblu de Zuera] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170921232805/http://zufaria.net/ |date=2017-09-21 }} * [https://web.archive.org/web/20070120022121/http://www.portazgo.net/ Noticies del Portalgu de Zuera] {{Tradubot|Zuera}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Zaragoza]] [[Categoría:Conceyos de Zaragoza]] [[Categoría:Contorna de Zaragoza]] [[Categoría:Zuera|*]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] hrrey17edp2ojmacnmbkzxmbr6bcqy7 El Puig de Santa Maria 0 119808 4377120 4300457 2025-06-18T06:02:03Z YoaR 37624 /* Historia */ 4377120 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''El Puig''' (oficialmente y en valencianu, '''El Puig de Santa Maria''', tamién conocíu a cencielles como '''Puig''') ye un conceyu de la [[Comunidá Valenciana]], [[España]]. Perteneciente a la [[provincia de Valencia]], na [[comarca]] de la [[Huerta Norte]]. El xentiliciu ye ''puchenco'', anque de forma vulgar ye corriente utilizar el términu erróneu ''pucheru''.{{ensin referencies}} == Xeografía == [[Ficheru:View from castle Puig.JPG|thumb|left|150px|Vista de Valencia dende'l Monte la Patà]] Asitiáu na parte más septentrional de la contorna. El so relieve presenta cuatro partes estremaes: la primera d'elles ye la más occidental y correspuende a delles estribaciones montascoses de la [[Sierra Calderona]], siendo los sos altores más importantes les de ''Bords'' y ''Serra Llarga'', nes cualos predominen les caliares del Buntsandstein. Metanes la llanura llevanten dellos cuetos de la mesma naturaleza caliar que los de Bords y Serra Llarga. Unu d'ellos, el de la Cantera, sumió dafechu al ser desmanteláu pa construyir l'espigón del puertu del Grao. El pueblu ta apoderáu por dos llombes, El Monte la Patà, el Monte de Santa Bárbara y el monesteriu. El Monte la Patà ye la más grande y el nome de "la patà" vien pola lleenda según cunten, el caballu del rei [[Xaime I el conquistador]], dio un coz nel suelu de la llomba, y fixo brotar agua. Na parte cimera del monte, atópense los restos del castiellu. Nel monte de Santa Bárbara, podemos atopar la ermita de Santa Bárbara (propiedá Municipal dende 1994). Orixinariamente esistía otra llomba conocida como Monte La Pedrera. Sicasí, foi sumiendo adulces nel intre del sieglu XX, en rellenos y sobremanera na construcción d'unu de los espigones del actual puertu de Valencia. Agora nel so llugar hai l'autopista [[V-21]] y el Polideportivu Municipal la Pedrera (dende 1992). El clima ye típicamente [[clima mediterraneu]]. Destaca'l ribayu de la Calderona, que se pierde na llanura [[pleistocenu|pleistocénica]] ensin llegar al mar, y les fontes Blanca y Tancá. [[Ficheru:View of the 2 hills.JPG|thumb|150px|El Puig]] === Llocalidaes estremeres === El [[términu municipal]] d'El Puig parte coles siguientes llocalidaes: [[Albalat de Taronchers]], [[Nàquera]], [[Puebla de Farnáls]], [[Puçol]], [[Rafelbuñol]] y [[Sagunto]], toes elles de la [[provincia de Valencia]]. === Nucleos === [[Ficheru:Puig Beach.JPG|thumb|Sablera del Puig]] Nel [[términu municipal]] d'El Puig atópase tamién el nucleu de población de '''Sablera del Puig''', compuestu por nueve urbanizaciones, de sur a norte, Cibeles, Panorámicu, Yalta, Medicalia, Puig-Val, Play-Puig, Mar Plata, Plans-Mar y Santa María. Son urbanizaciones de segunda residencia, siendo la dómina braniza na que mayor númberu de persones rexúntase. Esiste un paséu marítimu d'aproximao 1 km de llargor. === Accesos === Aportar a esta llocalidá dende [[Valencia]], vía carretera, tomando la [[V-21]] o bien la [[CV-300]] (antigua carretera [[N-340]]), y el [[A-7]] bypass dende Alicante o Barcelona, vía ferrocarril, por aciu la llinia C-6 de [[Cercaníes Valencia|Cercaníes de Valencia]] con trenes cada 30 minutos y l'autobús (L112 serviciu de metrobús) con salida dende la Estación d'Autobuses de Valencia a El Puig (monesteriu) vía Sablera del Puig. == Historia == Fortaleza musulmana denomada polos cristianos Puig de Cebolla per deformación del árabe "''Jubal·la''" (llomba). Foi conquistada pol [[Cid Campeador]] antes de la conquista de [[Valencia]], anque con posterioridá volvió a manes musulmanes. Los primeros nicios históricos remontar a la sociedá ibérica, de la dómina de los romanos caltién una pilastra funeraria nel Monesteriu de Santa María del Puig. Del pasu de los árabes hai constancia polos diversos afayos alredor del monte del Castillo o de “La Patà”. Sicasí nun va ser hasta'l [[sieglu XI]] cuando Jubayla, topónimu del llugar, adquiera una importancia estratéxica. El [[Rodrigo Díaz de Vivar|Cid]] conquistar a finales del sieglu XI. El Puig identificar cola llocalidá de Cebolla citada nel [[Cantar de mio Cid]], ello ye que la llocalidá forma parte del [[Camín del Cid]]. {{cita|'''Cantar de mio Cid'''. '''Cantar Segundu'''.<br /> Grandes son les ganancies que mio Cid llogró allá,<br />tomaron Cebolla y cuanto hai alantre;<br />escalaben el campu y empiecen a tornar,<br />entraben en Murviedro con estes ganancies que traen grandes.<br />Les noticies de mio Cid sabéi que corriendo van;<br />mieu tienen en Valencia, nun saben cómo actuar.<br />Les sos noticies van corriendo al otru llau del mar.|Versos 1149 y ss. ''Cantar de mio Cid''<ref>{{cita web |url = http://www.caminodelcid.org/Camino_ElCantarenPDF.aspx |títulu = El Cantar |formatu = pdf |fechaaccesu = 12 de marzu de 2010 |autor = Alberto Montaner Frutos}}</ref>}} [[Ficheru:Mural battle Puig Saint George Hermitage.JPG|thumb|200px|Mosaicu alegóricu de la batalla del Puig]] Darréu El Puig pasó nuevamente a dominiu islámicu hasta qu'en 1237 foi conquistáu por [[Xaime I d'Aragón|Xaime I]]. L'enfrentamientu na conocida [[Batalla del Puig|Batalla de Enesa]] ente cristianos y musulmanes, va abrir les puertes a la conquista de la ciudá de [[Valencia]] en 1238. A finales d'agostu de 1237 el flaire [[Orde de la Mercé|mercedario]] [[Pedro Nolasco]] afayó la imaxe de ''la Virxe'' debaxo d'una campana, según cuenta la lleenda. Nesa mesma llomba, edificóse la ilesia de Santa María y, a partir del [[sieglu XVI]], el monesteriu. En [[1240]] el rei dio tierres a Arnau de Cardona, ente otros, por que construyera el monesteriu a Santa María como memoria de la batalla que dexó l'asediu de la ciudá de Valencia. En [[1343]] el castiellu del Puig pertenecía, pa tola vida, al conde de Terranova. El 30 de marzu de [[1340]], [[Pedru IV el Ceremoniosu]] otorgó'l castiellu y el llugar a Pedro de Jérica y darréu camudar por otres posesiones. En [[1353]] esti rei conceder a Nicolau Janvila. Darréu'l rei vender, en [[1385]], a Pedro de [[Centelles (llinaxe)|Centelles]]. En [[1608]] produzse la segregación del términu del Puig del de Puebla de Farnals. Los postreros señores territoriales son el [[Marquesáu de Bèlgida|marqués de Bèlgida]] y el Conceyu de Valencia por metaes. Nel [[sieglu XX]] y mientres el [[Segundu bieniu de la Segunda República Española|bieniu conservador de la Segunda República]], los [[anarquistes]] provoquen l'escarrilamientu del tren rápidu Barcelona - Sevilla que s'espeña pol Ribayu de Puzol ente les estaciones d'El Puig y [[Puçol]], con un total de 20 muertos.<ref>{{cita web |títulu=Diariu ABC 12/12/1933 |url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1933/12/12/023.html}}</ref> Nesta llocalidá presentáronse les '''Normes del Puig''' (tamién conocíes como Normes de la Real Academia<ref name = RACV>{{cita web|títulu=La Secció de Llengua i Lliteratura Valencianes|url=http://www.llenguavalenciana.com/seccio/start|fechaaccesu= 26 de marzu de 2015|obra=Real Acadèmia de Cultura Valenciana}}</ref>), normes [[ortografía|ortográfiques]] ellaboraes en [[1979]] pola seición de Llingua y Lliteratura de la [[Real Academia de Cultura Valenciana]] pal [[valencianu]], entendiendo ésti como una llingua independiente del catalán polos defensores de dicha normativa. Fueron presentaes nun actu celebráu'l [[7 de marzu]] de [[1981]] nel conceyu [[provincia de Valencia valencianu]] d'[[El Puig]]. == Economía == [[Ficheru:Elpuigvalencia.JPG|thumb|right|190px|El Puig]] La so economía tradicionalmente agraria, ta en progresivu estáu de tresformamientu escontra un esquema industrial que la so base fundamental constituyir la metalurxa, y terciariu. Dientro de la superficie llabrada, el secanu ocupar la [[vide]] y [[Ceratonia siliqua|algarrobos]] y el regadío ocupar los frutales como [[naranxal|naranxales]], [[maíz]] y [[hortoliza|hortolices]], etc., anque principal impulsu económicu del conceyu foi'l cultivu y la [[esportación]] de la naranxa. Les mayores proporciones correspuenden a les hortolices. La ganadería ta representada por cuasi mediu centenar de cabeces de vacunu y otres tantes de porcín, amás de delles granxes avícoles y una especializada na cría de [[Chinchilla (animal)|chinchillas]]. Per otra parte, l'actividá pesquera sumió pero nes sos sableres instaláronse agora complexos residenciales de branu. El sector industrial cuenta con dellos talleres de relaminación de fierros, fábriques de conserves vexetales, envases de madera, una de cerveces y d'agua ionizada, y otres instalaciones como les d'artes gráfiques, según actividaes rellacionaes col sector hosteleru y salones de celebraciones. L'urbanismu nel conceyu desenvolver en dos zones perfectamente delimitadas, la primera nel cascu urbanu y de segundes, nos sectores cercanos a les [[sablera|sableres]]. == Alministración == {{Alcaldes_España | Alcalde_1 = Aurelio Badia Luis. | Partíu_1 = [[Ficheru:PSPV-PSOE.svg|20px|link=Partíu Socialista del País Valencianu]] [[PSPV-PSOE]] | Alcalde_2 = Aurelio Badía Luis | Partíu_2 = [[Ficheru:PSPV-PSOE.svg|20px|link=Partíu Socialista del País Valencianu]] [[PSPV-PSOE]] | Alcalde_3 = José María Vidal Peris | Partíu_3 = [[Ficheru:PSPV-PSOE.svg|20px|link=Partíu Socialista del País Valencianu]] [[PSPV-PSOE]] | Alcalde_4 = José María Vidal Peris | Partíu_4 = [[Ficheru:PSPV-PSOE.svg|20px|link=Partíu Socialista del País Valencianu]] [[PSPV-PSOE]] | Alcalde_5 = José María Vidal Peris | Partíu_5 = [[Ficheru:PSPV-PSOE.svg|20px|link=Partíu Socialista del País Valencianu]] [[PSPV-PSOE]] | Alcalde_6 = José María Vidal Peris (1999-2001) <br />María Alfonsa Vázquez Sosa (2001-2003)<ref>Por aciu una [[moción de censura]] con un [[tránsfuga]] del [[PSPV-PSOE]]</ref> | Partíu_6 = [[Ficheru:PSPV-PSOE.svg|20px|link=Partíu Socialista del País Valencianu]] [[PSPV-PSOE]]<br /> [[Ficheru:PP.svg|20px]] [[PP]] | Alcalde_7 = Joan Francesc García i Fèlix | Partíu_7 = [[Ficheru:PSPV-PSOE.svg|20px|link=Partíu Socialista del País Valencianu]] [[PSPV-PSOE]] | Alcalde_8 = Eugeni Ruiz Angresola (2007-2008) <br />José Miguel Tolosa Peiró (2008-2011)<ref>Por aciu una [[moción de censura]] con dos [[tránsfuga|tránsfugues]] del [[PSPV-PSOE]]</ref> | Partíu_8 = [[Ficheru:PSPV-PSOE.svg|20px|link=Partíu Socialista del País Valencianu]] [[PSPV-PSOE]]<br />[[Ficheru:PP.svg|20px]] [[PP]] | Alcalde_9 = José Miguel Tolosa Peiró | Partíu_9 = [[Ficheru:PP.svg|20px]] [[PP]] | Alcalde_10 = Luisa Salvador | Partíu_10 = [[Ficheru:PSPV-PSOE.svg|20px|link=Partíu Socialista del País Valencianu]] [[PSPV-PSOE]] }} == Demografía == {| align="center" rules="all" cellspacing="0" cellpadding="4" style="border: 1px solid #999; border-right: 2px solid #999; border-bottom:2px solid #999" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Evolución demográfica ![[1990]] !! [[1992]] !! [[1994]] !! [[1996]] !! [[1998]] !! [[2000]] !! [[2002]] !! [[2004]] !! [[2005]] !! [[2007]] !! [[2008]]!! [[2009]] !! [[2012]] |- | align=center| 6.474 || align=center| 6.520 || align=center| 6.844 || align=center| 6.868 || align=center| 7.039 || align=center| 7.195 || align=center| 7.574 || align=center| 7.851 || align=center| 7.889 || align=center| 8.006 || align=center| 8.499 || align=center| 8.670 || align=center| 8.943 |} == Monumentos y Sitios d'interés == ===[[Monesteriu de Santa María del Puig|Real Monesteriu del Puig]] === [[Ficheru:Monastery1 Puig.JPG|thumb|200px|Real Monesteriu del Puig]] Cunta la hestoria qu'a finales d'agostu de 1237 [[San Pedro Nolasco]], fundador de la orde de la Mercé, afayó nel visu de la llomba, so una campana, la imaxe de Santa María ''(la Mare de Déu)''. En [[1238]] álzase, por orde de [[Xaime I d'Aragón|Xaime I]], la [[ilesia de Santa María (El Puig)|ilesia de Santa María]] en conmemoración de la batalla que dexó l'asediu de [[Valencia]] y nel añu [[1300]], l'almirante [[Roger de Lauria]] empecipia la construcción del maxestosu Monesteriu. Declaráu Monumentu Históricu-Artísticu Nacional (Bien d'Interés Cultural) en 1969, tratar d'un edificiu relixosu renacentista con cuatro torres como elementos defensivos. L'usu del [[monesteriu]] varió a lo llargo del tiempu, foi templu, prisión y escuela. Anguaño, una parte del edificiu sigue siendo la residencia de la orde de los mercedarios y el restu de les dependencies son la sede d'actos culturales y sociales entamaos pola Generalitat Valenciana. Pasiando polos sos claustros almiramos les vidreres d'escudos heráldicos valencianos de les puertes del patiu, conocemos la hestoria valenciana poles numberoses obres de [[Jerónimo Jacinto Espinosa]] o de José Vergara ente otros y allantamos cola so arquiteutura, pasando del estilu de transición de la portada del templu y la estructura gótica de la ilesia a la sobriedá del renacentismo castrense del so patiu. Ente los sos murios puede visitase el salón Real y les sos habitaciones, d'usu esclusivu de los monarques españoles nes sos visites a Valencia, el Salón Góticu de Xaime I, onde podemos almirar la reproducción de la espada del rei y una seición de facsímiles con reproducciones de Les Cróniques del Rei Xaime I, el ''Llibre dels Furs''… y el Salón de la Cerámica con numberoses pieces de cerámica romanes, íberes… [[Ficheru:Castle James I Puig.JPG|thumb|130px|Neños esfrutando la vista dende les ruines del castiellu]] === [[Castiellu de Cebolla|Castiellu de Xaime I]] === El castiellu foi construyíu nel sieglu XI polos árabes. En 1093 foi tomáu, reconstruyíu, fortificáu, y arrodiáu d'una villa cercada por [[El Cid]]. Nuevamente en manes musulmanes, el castiellu daba proteición al accesu pel norte a la ciudá de Valencia, y foi la más importante de les fortaleces que defendieron les puertes d'esta ciudá, capital musulmana. En 1237 la población foi conquistada poles tropes de [[Xaime I d'Aragón]]. Na retirada musulmana, foi destruyíu por Zayyan por que Xaime I nun pudiera utilizalo pa conquistar Valencia, y esi mesmu sieglu foi reconstruyíu por Xaime I. En 1240 el rei dexó parte de los territorios a Arnau de Cardona. En 1349 [[Pedro'l Ceremoniosu]] donó'l castiellu y la población a Pedro de Jérica, y nel intre de la [[Guerra de los dos Pedros]], les tropes castellanes ocupar temporalmente en 1364, y foi recuperáu pol Capitán Xeneral de Valencia, Pedro Boïl. Finalmente, en 1365 [[Pedru IV d'Aragón]] mandó destruyilo. Nel añu 2002 foi declaráu Bien d'Interés Cultural y anguaño ta siendo oxetu d'una serie de cates arqueolóxiques cola cuenta d'empecipiar un procesu de recuperación. === Cartuxa d'Ara Christi === [[Ficheru:Carthusian Charterhouse Puig.JPG|thumb|200px|La Cartuxa d'Ara Christi]] Los oríxenes de la [[Cartuxa d'Ara Christi]] remontar al sieglu XVI, cuando Cristóbal Roig treslladar a una granxa cerca d'El Puig y conoció a Pedro Muñoz, un cartuxu ermitañu, y decidió financiar la construcción d'una [[cartuxa]]. Foi construyida en 1585 pol arquiteutu cartuxu Frai Antonio Ortiz, ya instaló una comunidá de monxos de la cartuxa de Porta Coeli, Serra (Valencia). Foi construyida con diverses estructures defensives, y delles torres qu'ayudaron a la proteición contra ataques. La cartuxa componer d'una ilesia, un gran [[claustru]] y dos pequeños, una [[sala capitular]], un [[refectorio]], l'arcu principal de la entrada, xardinos y un [[güertu]]. El momentu más traumáticu na so hestoria foi en 1808, mientres la batalla de Valencia a principios de la [[Guerra Peninsular]]. La cartuxa foi escalada poles tropes napoleóniques y munches pintures y adornos fueron robaos. En 1835 la cartuxa foi abandonada polos monxos cartuxanos porque la comunidá foi eslleida y pasó a manes privaes. La cartuxa foi dexada n'abandonu por un llargu periodu de tiempu. Anguaño, la cartuxa ta cuasi totalmente restaurada volviendo al so grandor orixinal. Sicasí, col tiempu munches de les fortificaciones sumieron. En 1996 foi declarada pol Gobiernu Valencianu Bien d'Interés Cultural, con categoría de monumentu. Na actualidá alluga un gran complexu deportivu y hosteleru. === La Ermita de Santa Bárbara === [[Ficheru:Saint Barbara Hermitage Puig.JPG|thumb|200px|La Ermita de Santa Bárbara]] La [[ermita de Santa Bárbara (El Puig)|ermita de Santa Bárbara]] ta asitiada enriba del Monte de Santa Bárbara nel centru del pueblu. La ermita ye un edificiu cuadráu d'aproximao 25&nbsp;m², con una puerta escontra l'oeste. La ermita formó parte del final d'un calvariu desapaecíu na actualidá, construyíu a mediaos del sieglu XIX. Foi construyida nel sieglu XVIII pa honrar a la patrona de los llabradores. Nesti llugar, cada mes de mayu, bendicíense los campos pa protexelos de les torbonaes, los rayos y el fueu. Dende la ermita puede esfrutase d'unes escelentes vistes panorámiques de la zona mariniega del Puig y la so contorna. ===[[Torre Vigía del Puig|La Torre de Guaita]] === [[Ficheru:Guaita Tower Puig.JPG|thumb|200px|La Torre de Guaita]] Les torres de vigía empezaron a construyise na dómina de [[Felipe II]], nel sieglu XVI, a lo llargo de tola mariña valenciana. La so función foi la de talayes dende les que s'alvertía a los pueblos o a les fortificaciones próximes a la mariña de les incursiones de barcos pirates o de posibles invasiones. La torre Guaita tenía orixinalmente dos niveles qu'allugaben una guarnición de cuatro soldaos: dos a cuerpu y dos a caballu. Cuando estos vixilantes adicaben la llegada de dalgún barcu que pudiera ser peligrosu, avisaben encendiendo una foguera na terraza de la torre. Restaurada en 1992 pol conceyu, siendo alcalde José María Vidal y la Generalitat Valenciana tando de presidente Joan Lerma. === [[Ermita de San Jorge]] === [[Ficheru:Saint George Hermitage Puig.JPG|thumb|200px|La Ermita de San Jorge]] La ermita foi construyida pa conmemorar la [[batalla del Puig]] y honrar la figura llexendaria de [[San Jorge]]. Nel mesmu llugar onde s'atopa la [[ermita]], foi onde se llibró la batalla nel añu 1237 qu'abrió les puertes de la ciudá de Valencia a les tropes de [[Xaime I d'Aragón]]. Na batalla, según la lleenda, intervieno de manera milagrosa San Jorge, quien ayudó de forma decisiva a los cristianos pa llograr la victoria. Nel so interior atopamos unos mosaicos alegóricos de la batalla y a los so llau atopa una cruz que recuerda a los cayíos nel combate. Orixinalmente foi construyida en 1631. El conceyu de Valencia empecipió la so restauración en 1926. Nel 9 d'ochobre de 1927 inaugurar con una ceremonia relixosa y una procesión cívica hasta la ermita, que sigue tolos años. Amás del so interés históricu, el conxuntu tien un claru interés paisaxísticu pol xardín con árboles monumentos qu'arrodien la ermita. === El Muséu de la Imprenta y les Artes Gráfiques === Asitiáu nel interior del Real [[Monesteriu de Santa María del Puig]], ye'l primeru d'España y segundu más importante d'Europa, dempués del de [[Mainz]]. El Muséu amuesa la importancia esencial que la nuesa Comunidá desempeñó na introducción del papel y el posterior desenvolvimientu de la imprenta n'España, coles implicaciones de tipu cultural y económicu qu'ello portó, según el papel que la [[imprenta]] representó nel nuesu desenvolvimientu. Nesti muséu, apocayá habilitáu y ampliáu pola Conselleria de Cultura, espónense prenses de madera, más de 60 máquines, moldes de tipografía, relieves grabaos a mano y reproducciones d'exemplares únicos. Na sala de [[Gutenberg]] representar con fidelidá un taller d'imprenta del sieglu XV, nel qu'una copia exacta de la prensa de Gutenberg prermite ver cómo s'imprimía naquella dómina. === El Monte Cabeçol === [[Ficheru:Montaña Cabeçol.JPG|thumb|150px|El Monte Cabeçol]] [[Ficheru:Shrine montaña Cabeçol.JPG|thumb|150px|Santuariu de la Virxe y l'altar de piedra]] Xusto al nordeste del pueblu na direición a [[Puçol]], hai una llomba pequeña que se llama Monte Cabeçol. Na parte cimera de la llomba hai un [[santuariu]] de la Virxe, la patrona de Puzol, y un [[altar]] de piedra pa los servicios relixosos. Según consta documentalmente, el 6 de setiembre de 1570 un llabrador de Puzol, Pedro Muñoz, atopó un relieve en yelsu cola imaxe de la Virxe xunto a la Cruz enmarcáu nun cuadru nel monte del Cabeçol, y llevar a la so casa, Sicasí, de resultes d'una quema na so vivienda, l'entós arzobispu de Valencia, el [[Patriarca]] Xuan de Ribera, rogólu que depositar na primitiva ilesia de Puzol, de la que pasó nel añu 1607 a l'actual parroquia de los Santos Juanes, qu'acababa de ser construyida. Inda güei l'aviesu del cuadru apaez xamuscáu de resultes d'aquel fueu. Pela mañana del últimu domingu d'agostu hai una [[Romería]] dende la [[Parroquia (relixón)|parroquia]] de Puzol al Monte del Cabeçol, na que participen más de 2000 persones. Celébrase, de siguío, una ceremonia relixosa, oficiada pol sacerdote de Puzol. Munchos bautismos de neños de la llocalidá facer nesti día como una señal pa demostrar que pertenecen a la hermandá de la Virxe. === Fortificaciones de la Guerra Civil === [[Ficheru:Trench leading to tunnel.JPG|thumb|150px|Trinchera y entrada d'un túnel en Monte la Patà]] Esiste a lo llargo de tol términu un treme de [[fortificaciones]] defensives de la [[Guerra Civil Española]], yá que El Puig formó parte de la postrera [[Llinia Inmediata a Valencia|llinia defensiva Puig-Carasoles]], conocida como La Inmediata. Foi construyida en 1938 pol [[Exércitu Republicanu]] pa defender la ciudá de Valencia mientres la Guerra Civil. Esti conxuntu componer de cerca de 200 elementos ente los que s'atopen búnkeres, [[trincheres]], niales d'ametralladora, [[túneles]], puestos de mandu y otres fortificaciones. La llinia tuvo un llargor de 26 quilómetros ente'l conceyu d'El Puig y la zona de los Carasoles, en [[Manises]]. Sicasí, esta llinia defensiva nunca foi utilizada, porque'l Gobiernu de la [[Segunda República Española|República]] capituló y apurrió la ciudá de [[Valencia]] ensin lluchar el 29 de marzu de 1939, dempués de la cayida de [[Cataluña]] y [[Madrid]] frente a los [[nacionalistes]] lideraos pol xeneral [[Francisco Franco]]. La gran mayoría de les fortificaciones pueden atopase nel Monte La Patà, onde s'envalora qu'hai un quilómetru de túneles. == Fiestes llocales == *Xineru: últimu fin de selmana celébrense les fiestes dedicaes a [[San Pedro Nolasco]] (fundador de la [[Orde de la Mercé]] y Patrón de la población) cola Eucaristía n'honor al santu y la bendición de "les calderes" *Febreru: segundu domingu fiestes de [[Antonio Abad|San Antonio]]. Patrón de los animales, cola bendición de los animales per parte d'un relixosu de la Parroquia. *Marzu: la fiesta de fueu "les [[Falles]]" celébrense ente'l 14 y 19 de marzu. * Selmana Santa: colos oficios propios y la procesión el Vienres Santu. * Corpus: celebración de la Procesión del Corpus Christi peles cais del pueblu. *Xunu: na nueche del día 23 de xunu, celébrase San Juan, y realícense fogatas y fueos artificiales nes sableres d'El Puig de santa María. *Agostu: la fiesta de [[Roque (santu)|San Roque]] celébrense ente'l 15 y el 17 d'agostu, pero en realidá celebrar mientres tol mes. Los sábados d'agostu tien llugar les celebraciones del "bou al carrer" peles tardes y el [[toru embolado]] peles nueches. *Setiembre: les sos fiestes patronales a la [[Virxe María|Virxe]] d'El Puig de Santa María que tienen llugar nel primer domingu de setiembre y llunes. Cola celebración solemne de la Eucaristía y procesiones. Amás d'otros actos. *Ochobre: el 9 d'ochobre celebra'l día de la Comunidá Valenciana. * Avientu: fiestes dedicaes a la Inmaculada Concepción de la Virxe María. == Notes y referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{Tradubot|El Puig}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de València]] [[Categoría:Conceyos de València]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] r0d97cc1jjjfogb1s8nkshhqguojbor Bonilla de la Sierra 0 119911 4376967 4299146 2025-06-17T14:46:17Z YoaR 37624 4376967 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Bonilla de la Sierra''' ye un [[conceyu]] de la [[comarca]] d'[[Contorna d'El Barco de Ávila-Piedrahíta|El Barco de Ávila-Piedrahíta]], asitiáu nel [[valle del Corneja]], na [[provincia d'Ávila]], [[Comunidá Autónoma]] de [[Castiella y Lleón]], n'[[España]]. Pertenez al [[partíu xudicial de Piedrahíta]]. == Xeografía == ;Allugamientu La llocalidá ta asitiada a una altitú de 1077&nbsp;[[msnm]].<ref name=altitú>{{Cita web|url=http://www.aemet.es/es/eltiempo/prediccion/municipios/bonilla-de-la sierra-id05038|editor=Axencia Estatal de Meteorología|títulu=Datos d'altitú pa Bonilla de la Sierra na páxina de previsión meteorolóxica d'AEMET provenientes del Nomenclátor xeográficu de conceyos y entidaes de población del Institutu Xeográficu Nacional}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.aemet.es/es/eltiempo/prediccion/municipios/ayuda|editor=Axencia Estatal de Meteorología|títulu=Interpretación: Predicción por conceyos|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130313224755/http://www.aemet.es/es/eltiempo/prediccion/municipios/ayuda|fechaarchivu=13 de marzu de 2013}}</ref> La metá sur del términu municipal ye percorrida pol [[ríu Corneja]] y dellos regueros qu'arramen al mesmu. El términu municipal llenda al norte con Pascualcobo y Zapardiel de la Cañada; al sur con San Miguel de Corneja y Villafranca de la Sierra; al este con Casas del Puerto y Villanueva del Campillo y al oeste con Tórtoles de la Sierra, Becedillas y Mesegar de Corneja. {{Allugamientu xeográficu | Noroeste = [[Zapardiel de la Cañada]] | Norte = [[Pascualcobo]] | Nordeste = [[Villanueva del Campillo]] | Oeste = [[Tórtoles de la Sierra]], [[Becedillas]] | Este = [[Casas del Puerto]], [[Villanueva del Campillo]] | Suroeste = [[Mesegar de Corneja]] | Sur = [[San Miguel de Corneja]] | Sureste = [[Villafranca de la Sierra]] }} == Historia == ;Prehistoria Apocayá fueron afayaos por investigadores del Serviciu Territorial de Cultura d'Ávila nun cuetu del conceyu, nel llugar denomináu ''Navalterrero'', dos altares rupestres,<ref>[http://www.diariodeavila.es/noticia.cfm/Provincia/20101027/xunta/solicitara/proteccion/bic/altar/rupestre/bonilla/sierra/20CC2EBC-B57C-FEE4-A44B62F084Y23C6F [[Diario de Ávila]], 27 d'ochobre de 2010]</ref> bien cercanos unu del otru, que la so cronoloxía asitiar ente l'añu 5000 y el 1000 antes de Cristu, esto ye, dende finales del Neolíticu hasta la edá del Bronce. Dambos son santuarios rupestres constituyíos por escaleres tallaes na roca que conducen a la parte alta d'una piedra granítica como nel altar de los sacrificios del [[ Capo d'Ulaca#L'Altar de los Sacrificios|Capo d'Ulaca]]. Con anterioridá estudiárase otru altar rupestre denomináu ''Cantar del Morteru,''<ref name= Correia>{{cita llibru|nome=M.J.|apellíu=Correia|url=https://zaguan.unizar.es/record/31628/files/TESIS-2015-069.pdf|títulu=Santuario rupestres de la Hispania indoeuropea|añu=2015|editorial=Universidá de Zaragoza|páxines=41-51|ubicación=Zaragoza}}</ref>pimpanu roquedo graníticu nel cual tallóse un conxuntu d'entalladuras que faciliten l'accesu a la parte cimera de cronología Bronce final. ;Edá Media, la mitra abulense La villa de Bonilla de la Sierra pertenez al obispáu d'Ávila dende siquier 1224, y ye fortificada ente 1312 y 1348 pol obispu d'Ávila [[Sancho Blázquez Dávila]] (1312-1355).<ref>[https://web.archive.org/web/20101227155425/http://www.obav.es/diocesis.htm Cronoloxía del obispáu abulense]</ref> Siendo obispu d'Ávila y señor de Bonilla [[Lope de Barrientos]] (1441-1445), el pimpanu castiellu sirvió de residencia a [[Xuan II de Castiella|Xuan II]] y al restu de la corte ente'l 16 de febreru y el 27 d'abril de 1440 cuando'l rei buscaba abellugu cerca del [[Ducáu d'Alba de Tormes|conde d'Alba]] y del [[Señoríu de Villafranca|señor de Villafranca]], metanes un ambiente de gran tensión político en toa Castiella, provocáu pol acoso incesante de los [[Infantes d'Aragón]] que pretendíen faese cola corona de Castiella. La derrota d'aragoneses y navarros na [[Batalla d'Olmedo (1445)|batalla d'Olmedo]] asitia a la monarquía castellana nel so puntu álgido, debilitando coles mesmes la disensión interna representada pol estamentu nobiliariu. Sicasí, la nobleza castellana nun va cesar d'enfrentase al poder del valíu, consideráu escesivu. Asina, en 1453 [[Álvaro de Luna]] ye depuestu pol rei, nuna cayida promovida por Enrique, príncipe d'Asturies, y la segunda esposa del rei, [[Sabela de Portugal, reina de Castiella|Sabela de Portugal]] (madre de Sabela la Católica). [[Alonso I de Fonseca]], obispu d'Ávila ente 1445 y 1454, tamién allugó na fortaleza de Bonilla al príncipe [[Enrique IV de Castiella|Enrique]] en mayu de 1448 y n'avientu de 1451. [[Alonso Fernández de Madrigal|Alonso de Madrigal]], '''El Turráu''', quiciabes el más famosu de los obispos abulenses que pasó por Bonilla, tornó a Castiella en 1444 llamáu pol rei Xuan II, quien lo nomó miembru del Conseyu real en calidá de canciller. En 1454, recibió l'obispáu d'Ávila por solicitú de Xuan II, anque duró pocu nel encargu yá que finó al añu siguiente. Consideróse-y el más sabiu teólogu del so tiempu y unu de los precursores del [[humanismu n'España]]. Morrió'l 3 de setiembre de 1455 en Bonilla de la Sierra y foi soterráu na [[catedral d'Ávila]], onde puede almirase'l so sepulcru, obra del escultor [[Vasco de la Zarza]]. Otros destacaos obispos abulenses tuvieron como llugar de descansu branizu Bonilla, ente ellos podemos citar al jerónimo Frai [[Hernando de Talavera]] (1485-1493), confesor y conseyeru de [[Sabela la Católica]]; y [[Alonso Carrillo d'Albornoz]] (1496-1514). ;Comunidá de Villa y Tierra de Bonilla El señoríu de Bonilla taba conformáu poles siguiente villes y aldegues: la mesma '''Bonilla''', [[Guijo de Ávila|El Guijo]], [[San Bartolomé de Corneja]], [[Villanueva del Campillo]], y a partir de 1307 [[Vadillo de la Sierra]] (toes estes poblaciones llograron la categoría de villes; [[Castiellu de Serranos de la Torre|Serranos de la Torre]] perteneció a Bonilla pero pasó a Velasco Velázquez y darréu al Cabildru Abulense), [[Mesegar de Corneja|Santa María de Mesegar]], [[Malpartida de Corneja]], [[Becedillas]], [[Cabezas de Bonilla]], [[Pajarejos]] y [[Casas del Puerto|Casas del Puerto de Bonilla]]. [[Guijo de Ávila|El Guijo]], por tener el so territoriu separáu de los del restu del señoríu yera lóxicu que s'entamara de forma autónoma, y, por razones non bien conocíes, otru tantu fixeron [[Villanueva del Campillo]] y [[San Bartolomé de Corneja]]. El casu de [[Vadillo de la Sierra]] pola so incorporación más tardida, siguió'l mesmu procesu. En cuanto al restu de les aldegues circundantes a Bonilla conformar nun nucleu homoxéneu d'esplotación y alministración que al igual que los constituyíos n'otros territorios denominóse ''Comunidá de Villa y Tierra'' y por ser Bonilla la so cabecera, de Bonilla.<ref name =B></ref> ;Edá Moderna El documentu más importante son les ''Ordenances de la Villa y Tierra de Bonilla de la Sierra'' de principios del [[sieglu XVI]] (1500-1565) a les que falten parcialmente la llei ochenta y cuatro y seis, y totalmente la llei ochenta y cinco, ye un documentu que nos apurre una abondosa y variada información sobre aspeutos importantes de la vida de la Villa, tanto al momentu de la so redaición, como de los periodos anterior y posterior; una y bones les ordenances son lleis pensaes pa perdurar nel tiempu. El control del consumu de lleña vixilar de manera meticuloso. {{cita|''...que siquier dos veces al añu, la xusticia y rregidores, quando bien qu'a los tales fora, puedan facer y fagan pesquisa y cala na villa y la so tierra, en toles casa de los veçinos della, pa ver y saber si tienen lleña demasiao..........y qualquiera que descargara dalgún pie d'[[Quercus ilex|encyna]] o [[Quercus pyrenaica|rroble]] pa sacar pulgu.....haya de pena como si cortar''}}<ref name =B>{{cita llibru|apellíu=Barranco Moreno|nome=D.|títulu=Un aproximamientu históricu a dos comunidaes de villa y tierra abulenses (la episcopal Bonilla y la señorial Villatoro)|editorial=Ávila: Edición del Autor|añu=1997|id=ISBN 84-605-7978-6}}</ref> Tamién taba bien controláu lo relativo a les [[abiyota|abiyotes]]. Asina la ''Ley Quince. De coyer vellota'' diz{{cita|''Otru sí, en rrazón de les persones de qualquier manera y calidá en condiçión que sían, que se fallaren y fueren tomaes coyendo vellota nos montes desta dicha villa, quel que fuera tomáu, aya de pena sesenta [[maravedín|maravedinos]] y la vellota seya pal Conçejo..........y que nenguna persona pueda vender la vellota que-y caber, a persona dalguna de fuera de La Villa y Tierra, y anque seya de [[Malpartida de Corneja|Malpartida]], a pena de perder los puercos y cyen maravedinos de pena, y los puercos sían dela justiçia y rregidores y escrivano del Conçejo, quatrocientos maravedinos l'un terciu, pa guardar, y los, otros pal Conçejo. Y si d'una casa dir coyer vellota, entiéndase toos, nun puedan coxer más de lo que pudieren o comer nel monte o traer nes sos manes, ensin talega, ny capiya ny otra cosa dalguna, so la pena susodicha...''}} ;Descubrimientu d'América [[Rodrigo Nuñez de Bonilla]], natural de Bonilla, participó na colonización d'América. [[Imaxe:Rodrigo Nuñez de Bonilla.jpg|thumb|150px|Placa conmemorativa del V Centenariu del Descubrimientu d'América]] == Demografía == El conceyu, que tien una [[Área|superficie]] de 55,06&nbsp;[[quilómetru cuadráu|km²]],<ref>{{Cita web|editor=Institutu Nacional d'Estadística|títulu=Población, superficie y densidá por conceyos - Ávila|url=http://www.ine.es/jaxi/tabla.do?path=/t43/a011/a1998/densidá/a2008/l0/&file=t10039.px&type=pcaxis&L=0|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131002103202/http://www.ine.es/jaxi/tabla.do?path=%2Ft43%2Fa011%2Fa1998%2Fdensidad%2Fa2008%2Fl0%2F&file=t10039.px&type=pcaxis&L=0|fechaarchivu=2 d'ochobre de 2013}}</ref> cuenta según el padrón municipal pa {{Población|ES|añu}} del [[Institutu Nacional d'Estadística d'España|INE]] con {{Población|ES|05038}} habitantes y una [[densidá de población|densidá]] de {{Densidá de población|{{Población|ES|05038|formatu=non}}|55.06}}&nbsp;hab./km². <center> {{Gráfica d'evolución|tipu=demográfica|anchor=610|color_1=Green|color_2=Green|color_3=Green|color_4=Green|color_5=Green|color_6=Green|color_18=blue|color_19=blue|1842|845|1857|927|1860|1020|1877|1050|1887|1084|1897|1057|1900|1087|1910|1021|1920|1040|1930|1061|1940|1004|1950|1036|1960|815|1970|448|1981|314|1991|227|2001|172|2011|134|{{Población|ES|añu}}|{{Población|ES|05038|formatu=non}}|notes={{lleenda|#008000|[[Población de derechu]] (1842-1897, sacante 1857 y 1860 que ye [[población de fechu]]) según los censos de población del sieglu XIX.<ref name=ine />}} {{lleenda|#88c2cc|[[Población de derechu]] (1900-1991) o [[población de derechu|población residente]] (2001) según los censos de población del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]].<ref name=ine>{{Cita web|url=http://www.ine.es/intercensal/intercensal.do?search=3&codigoProvincia=05&codigoMunicipio=038&btnBuscarCod=Consultar+selecci%F3n|títulu=Alteraciones de los conceyos nos Censos de Población dende 1842 - Bonilla y la Sierra|editor=Institutu Nacional d'Estadística (España)}}</ref> }} {{lleenda|#0000FF|Población según el [[padrón municipal]] de 2011<ref>{{Cita web|url=http://www.ine.es/pob_xls/pobmun11.xls|títulu=Cifres oficiales de población resultantes de la revisión del Padrón municipal a 1 de xineru de 2011|editor=Institutu Nacional d'Estadística}}</ref> y de {{Población|ES|añu}} del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]].}}}} </center> == Patrimoniu históricu-artísticu == {{Ficha de bien d'interés cultural |nome = Conxuntu Históricu Artísticu la Villa de Bonilla de la Sierra<ref name=BOE/> |imaxe = Bonilla de la Sierra-AV.jpg |declaración = 04/05/1983 |figura = Conxuntu Históricu |códigu = R.I.-53-0000290-00000 |allugamientu = Bonilla de la Sierra, Ávila |empecipio = ''sieglu XII'' |final = Actualidá |estilu = Rómanico, Góticu |coordenaes = non }} El 4 de mayu de [[1983]] la villa foi declarada [[Conxuntu Históricu-Artísticu]],<ref name=BOE>[http://www.boe.es/boe/dias/1983/06/18/pdfs/A17198-17198.pdf B.O.E. de 4 de mayu de 1983, consultáu'l 26/06/2012]</ref> so la proteición de la Declaración xenérica del Decretu de 22 d'abril de 1949, y la Llei 16/1985 sobre'l Patrimoniu Históricu Español. * '''Castiellu''' {{AP|Castiellu de Bonilla de la Sierra}} Mientres la so etapa episcopal, nesta villa (Bona-Villa) llevantáronse la espectacular ilesia, les muralles y el castiellu, qu'anguaño s'atopa n'estáu ruinosu. La so historia recién remontar al [[sieglu XII]], anque foi oxetu d'importantes reformes ente los sieglos XIV y [[Sieglu XVI|XVI]]. Bonilla ta estrechamente venceyada a la ilesia abulense por ser señoríu del [[Obispos d'Ávila|Obispáu]] y el so castiellu foi utilizáu como residencia de branu de los prelaos hasta'l [[sieglu XIX]], cuando pola [[Desamortización de Mendizábal]] foi desvenceyáu del cleru. Güei día ye propiedá privada, anque'l so esterior puede visitase. La torre principal dotada de [[matacanes]] foi restaurada. Les habitaciones y dependencies del castiellu distribuyíense alredor del patiu, y en delles d'elles son visibles inda restos de los perantiguos [[frescu|frescos]] [[policromía|policromados]] que les decoraben, estremando'l llenzu en bandes superpuestes que representaben escenes de [[torneos]] y lluches d'homes y animales fantásticos. * '''Muralla''' La muralla de Bonilla cuntaba con cuatro puertes d'accesu a la villa, nel llau sur la Puerta de la Villa o de [[Piedrahíta (Ávila)|Piedrahíta]] , que taba coronada col escudu de [[Blasco Jimeno]], obispu del llinaxe de los [[Dávila]], nel llenzu Oeste la Puerta del [[El Mirón|Mirón]], nel llenzu Norte la Puerta d'Ávila que conducía a los caminos de [[Cabezas de Bonilla]] y [[Pajarejos (Ávila)|Pajarejos]], y nel llenzu Esti'l postigo de [[Villafranca de la Sierra|Villafranca]]. Mientres l'añu [[2016]], la [[Diputación d'Ávila]] en collaboración col Conceyu de Bonilla de la Sierra realizaron les primeres escavaciones arqueolóxiques y afitamientu del llenzu Sur de la muralla. * '''Ilesia de San Martín de Tours''' {{AP|Ilesia de San Martín (Bonilla de la Sierra)}} [[Ficheru:Iglesia de Bonilla de la Sierra.jpg|thumb|left|Ilesia de Bonilla de la Sierra.]] Atopamos a principios del [[sieglu XV]]. Les obres de la catedral d'[[Ávila]] acaben de rematase nel añu [[1429]]. Ye entós cuando l'obispu de la ciudá busca una villa pa pasar el branu. La so eleición ye la villa denomada "bonna villa" (antiguu nome del pueblu) que colos sieglos convertir en Bonilla. [[Ficheru:Colegiata de San Martín. Púlpito.jpg|thumb|right|Púlpitu de la ilesia]] La historia empieza cuando Monseñor visita lo poco que quedaba de l'antigua ilesia asitiada extramuros y entama la construcción d'una nueva y más amplia. Empiecen les obres nel primer [[Arquiteutura gótica|góticu]] ([[ábside]] y naves); los ventanales qu'acovecen les [[Vitral|vidreres]] son yá d'un góticu puru. Fechu esto, y llegando al espaciu qu'ocupa la torre (entá ensin construyir), l'ábside amenaciaba ruina por cuenta d'emburriar de la nave; ye entós cuando decide faese los [[contrafuerte]]s. Reforzaos l'ábside y les naves, en 1430 abriéronse los grandes ventanales. Al poco tiempu entama la construcción de la torre-campanariu. Pero hasta'l sieglu [[Sieglu XVI|XVI]] (aproximao [[1513]]) nun remataron toles obres d'esta pequeña catedral. L'antiguu retablu mayor, dedicáu a San Martín de Tours, facer en [[1514]]. Este sumió, pero les sos tables tópense güei nel actual, d'estilu barrocu, que según Gómez González construyóse en redol a 1701. Esta autora atribuyir a Manuel González Delgado, quien trabayó n'otros pueblos de la contorna del [[valle del Corneja]]. Tamién son del sieglu XVIII (ente 1720 y 1740) los retablos colaterales y el del Cristu Yacente que s'asitia a los pies de la ilesia que ye yá de la segunda metá de la centuria. Ye interesáu'l retablu renacentista de la capiya de los Guzmanes. Gómez Moreno fechar a principios del sieglu XVI. Foi ampliáu nel sieglu XVIII con [[estípite (arquiteutura)|estípites]] y un [[remate n'áticu áticu trilobulado]]. Foi declarada [[BIC]] na so categoría de monumentu en 1931.<ref name=Gaceta/> * '''El reló''' El reló mecánicu y la perimportante{{ensin referencies}} campana horaria fabricar en 1520. En [[1523]] constrúyense 2 nueves campanes (un cimbalillo y la campana mayor) y en [[1524]] una de les campanes pequeñes. Les 3 campanes instalar na torre, siendo inauguraes el 8 d'avientu de 1524, día de la Inmaculada (patrona del pueblu). Pasen los años y nel [[sieglu XVIII]] constrúyense dos nueves campanes (la de los cuartos y la mediana) Cunta la tradición que la campana de los cuartos baxóse en tiempu de guerra por que l'exércitu construyera cañones de bronce; los sos restos nunca fueron topaos. En [[1945]] el reló párase y ye vendíu como chatarra, de manera que la campana de les hores queda en silenciu. Nun va ser hasta la gran restauración del añu [[2002]], al restaurase la ilesia y el cuerpu de campanes, cuando la campana de les hores vuelva sonar. Esta actuación incluyó la electrificación del toque, yá que yá non podía faese manualmente, por aciu electromazos instalaos n'unu de los llaos. Nel [[2006]], por cuenta de los repitíos toques, el cimbalillo quebra y dexa de sonar; anguaño esta campana (la más antigua) sigui quebrada. * '''Les campanes''' Hasta l'añu 2002 les campanes siguíen tocándose manualmente. Reproducíense tolos toques tradicionales sacante'l voltio xeneral debíu al mala traza de los xugos. La restauración consistió en: * afitar los xugos (de manera que non pueden movese nin voltiar) * electrificación (les campanes suenen al estilu alemán y non al castellán) * '''La sala de campanes y l'espadaña del reló''' La torre de les campanes foi construyida nel sieglu XVI y ye una de les más belles de la provincia. ta estremada en 3 estancies o sales: * 1ª sala: antigua sala del reló (debaxo de la sala de campanes) * 2ª sala: campanariu * 3ª sala: espadaña del reló A la sala primera denominar del reló por ser equí onde taba allugáu enantes. Tamién dende equí interpretábense por aciu cuerdes y polees los toques de les campanes nel so debíu momentu. La sala de campanes o campanariu ye amplia y lluminosa. Consta de 8 vanos, 4 d'ellos con campanes, n'otres dómines había otra campana: la de los cuartos, de la que namái queda'l buecu nel vanu onde tuvo allugada. Tocantes a les campanes el so estáu nun ye precisamente escelente. Los xugos de les campanes mayores tán estrozaos, les palanques de voltio arrancaes y les instalciones (antigües) cubiertes de palomina y por tanto inservibles. Tres la electrificación nun fai más qu'empiorar la situación, especialmente na campana horaria que tamién s'usa pal toque de misa de los domingos. == Caserío == La gran ilesia de San Martín empequeñece la porticada plaza medieval. Hai nella cases con portalaes adintelados, arcos de mediu puntu y vigues de madera. L'edificiu del conceyu con un bellu escudu foi construyíu sol reináu de Carlos III, en 1779. El percorríu polos sos empedradas cais dexa ver delles cases con escudos, dinteles d'adornos célticos y arcos de distintos tipos. Una de les cais conduznos al Pozu de Santa Bárbara,<ref>[https://web.archive.org/web/20120403162854/http://www.territorioveton.com/bonilla_barcal.html Pozu de Santa Bárbara]</ref> que según cuenta la tradición tien tantos pasos como pallabres tien el Credo. == Galería == <gallery> File:Bonilla de la Sierra-Casa de los Herrera.jpg|Casa de los Herrera File:Bonilla de la Sierra-Escudos de los Herrera.jpg|Escudos de los Herrera File:Bonilla de la Sierra- la fonda 2.jpg|La Fonda File:Bonilla de la Sierra-la plaza.jpg|Plaza Mayor File:Bonilla de la Sierra-Puerta de Piedrahita.jpg|Puerta de Piedrahíta dende l'interior Bonilla de la Sierra-puerta arco.jpg|Casa con escudu File:Cruz en Bonilla.jpg|Cruz de piedra y escudu File:Bonilla de la Sierra-pozo medieval.jpg|El Barcal o Pozu de Santa Bárbara File:MAPA DE ESPAÑA EN 1508.jpg|Mapa d'España 1508 onde apaez ''Boniglia'' </gallery> == Tradiciones y costumes == El Xueves Santu a los dolce de la nueche y el Vienres Santu a los dolce del mediudía realiza la Procesión de los Negros. Son tres penitentes vistíos con túnica y capiellu negru que salen de la ilesia. Percuerren el pueblu unu tres otru a una distancia d'unos cien pasos y toquen distintos preseos a un ritmu repetitivu: el primeru lleva una campana, el segundu un tambor y el terceru un preséu de vientu. Hai pocos asistentes a la procesión y la xente contémplalo col recogimiento necesariu. El día de Nuechebona los neños salíen a pidir l'[[aguilandu]]. Agora quieren dineru, pero antes conformar con dulces, frutos secos y entá meyor si cayía daqué más nutritivu como diz el cantar de Bonilla de la Sierra: <center> {{cita| <br /> ''Si dasme l'aguilandu,''<br /> ''nun me lo des n'abiyotes;''<br /> ''que tengo l'alforxa rota''<br /> ''y nun caben más que tortas.''<br /> ''Tortas y bizcuechos, toos lo tomamos.''<br /> ''y tajá de llombu non desperdiciamos.''<br /> ''Ai que cuchillito veo rellucir,''<br /> ''que tajá de llombu van partime.'' }} </center> == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * BARRANCO MORENO, D.: ''Un aproximamientu históricu a dos comunidaes de villa y tierra abulenses: la episcopal Bonilla y la señorial Villatoro''. Ávila, 1997. * BERNARD REMÓN, J.: ''Castiellos de Segovia y Ávila'' (Pp. 71-72). Madrid, 1990. * BUENADICHA, Y.: ''Bonilla de la Sierra''. El Diario de Ávila, 20 de xunetu de 1997. * CAÑAS GÁLVEZ, F. de Paula: ''L'itinerariu de la corte de Xuan II de Castiella (1418-1454)'' (P. 128). Madrid, 2007. * GÓMEZ GONZÁLEZ, Mª. V.: ''Artistes rellacionaos colos retablos barrocos del valle del Corneja''. Ávila, 1999. * GÓMEZ GONZÁLEZ, Mª. V.: ''Retablos barrocos del valle del Corneja''. Ávila, 2009. * GÓMEZ MORENO, M.: ''Catálogu monumental d'España. Catálogu monumental de la provincia d'Ávila''. Ávila, 1983. * LUIS LÓPEZ, C.: ''[http://e-spacio.uned.es/fez/eserv.php?pid=bibliuned:ETF53084CF2-3057-5273-2AA5-EE17FF276312&dsID=PDF El Cabildru de la ilesia Catedral d'Ávila a fines de la Edá Media]''. Madrid, 2004. * VV.AA.: ''Castiellos d'España'' (Vol. II, pp. 883-884). Lleón, 1997. == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{Tradubot|Bonilla de la Sierra}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Bienes d'interés cultural de la provincia d'Ávila]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia d'Ávila]] [[Categoría:Conceyos de la provincia d'Ávila]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] i3zalzfscam79mhhw9zpgumidkcvazu Mesegar de Corneja 0 119990 4376968 4293199 2025-06-17T14:46:32Z YoaR 37624 4376968 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Mesegar de Corneja''' ye un [[conceyu]] d'[[España]] perteneciente a la [[provincia d'Ávila]], na [[comunidá autónoma]] de [[Castiella y Llión]]. Forma parte del [[partíu xudicial de Piedrahíta]]. En {{Población|ES|añu}} cuntaba con una población de {{Población|ES|05126}} habitantes. == Símbolos == L'escudu heráldicu y la bandera que representen al conceyu fueron aprobaos oficialmente'l {{fecha|26|1|2011}}. L'escudu se [[blasón|blasona]] de la siguiente manera: [[Ficheru:Escudo de Mesegar de Corneja.svg|120px|left|Escudu de Mesegar de Corneja]] {{Cita|''«Escudu de forma española. De gules, un fexe d'espigues d'oru arreyaes de gordón de lo mesmo, fileteado de sable y encoláu de blagu episcopal de plata puestu en palu. Xefe d'Azur cargáu nel so centru del monograma de Santa María (una M y una A superpuestes) acompañáu a derecha y izquierda de dos corones de cuatro florones, trés d'ellos vistos, d'oru. Al timbre, corona real d'España.»''|[[Boletín Oficial de la Provincia d'Ávila]] nᵘ56 de {{Fecha|22|3|2011}}<ref name=bocylsim>{{cita web|url=http://www.diputacionavila.es/bop/bops/2011/22-03-2011.pdf|títulu=ANUNCIO del Conceyu de Mesegar de Corneja|fecha={{Fecha|22|3|2011}}|formatu=pdf|obra=[[Boletín Oficial de la Provincia d'Ávila]] nᵘ56|editorial=[[Diputación d'Ávila]]|páxina=22|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150923215218/http://www.diputacionavila.es/bop/bops/2011/22-03-2011.pdf|fechaarchivu=2015-09-23}}</ref>}} La descripción testual de la bandera ye la siguiente: {{Cita|''«Bandera de dimensiones 2:3, tercia al estil. Sobre'l pañu coloráu o gules de batiente, un fexe d'espigues mariellu o d'oru, arreyáu de lo mesmo, acompañáu a derecha y izquierda de dos blagos episcopales blancos o de plata confrontados y puestos en palu; el terciu al estil, d'azul o azur cargáu nel so centru de monograma marianu (M y A superpuestes) blancu o de plata, acompañáu na parte cimera ya inferior de dos corones reales de cuatro florones, trés d'ellos vistos, de mariellu o oru.»''|[[Boletín Oficial de la Provincia d'Ávila]] nᵘ56 de {{Fecha|22|3|2011}}<ref name=bocylsim />}} == Xeografía == ;Allugamientu La llocalidá ta asitiada a una altitú de 1018&nbsp;[[msnm]].<ref name=altitú>{{cita web|url=http://www.aemet.es/es/eltiempo/prediccion/municipios/mesegar-de-corneja-id05126|editor=Axencia Estatal de Meteorología|títulu=Datos d'altitú pa Mesegar de Corneja na páxina de previsión meteorolóxica de AEMET provenientes del Nomenclátor xeográficu de conceyos y entidaes de población del Institutu Xeográficu Nacional}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.aemet.es/es/eltiempo/prediccion/municipios/ayuda|editor=Axencia Estatal de Meteorología|títulu=Interpretación: Predicción por conceyos|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140318150717/http://www.aemet.es/es/eltiempo/prediccion/municipios/ayuda|fechaarchivu=18 de marzu de 2014}}</ref> <center> {| {{tablaguapa}} width ="40%" border = 2 align="center" |----- | width ="20%" align="center" | ''Noroeste:'' [[Malpartida de Corneja]] | width ="30%" align="center" | ''Norte:'' [[Becedillas]], [[Tórtoles]] y [[Zapardiel de la Cañada]] | width ="20%" align="center" | ''Nordeste:'' [[Bonilla de la Sierra]] |----- | width ="20%" align="center" | ''Oeste:'' [[Malpartida de Corneja]] | width ="30%" align="center" | [[Ficheru:Rosa de los vientos.svg|75px]] | width ="20%" align="center" | ''Este:'' [[Bonilla de la Sierra]] |----- | width ="20%" align="center" | ''Suroeste:'' [[Piedrahíta (Ávila)|Piedrahíta]] | width ="30%" align="center" | ''Sur:'' [[Piedrahíta (Ávila)|Piedrahíta]] | width ="10%" align="center" | ''Sureste:'' [[San Miguel de Corneja]] |} </center> == Historia == De la edá moderna caltiénse un documentu de 1516 de llei de vecindá: vecindaes ente les villes de [[Piedrahíta]] y [[Bonilla de la Sierra]]. {{cita|...''.Nel llugar de '''Mesegar''', aldega o términu y jurediçión de la villa de Bonilla de la Sierra, treze díes del mes de jullio, añu del Nasçimento d'El nuesu Salvador Jhesu Christo de mill y quinientos y diez y seis años, tando xuntos na yglesia de Santa Ana del dichu llugar los señores justiçia y rexidores de les villes de Piedrahíta y Bonilla a dar asientu nes bones vezindades d'ente anbas les diches villes, por bien de paz y concordia y bones vezindades convien a saber: poles diches villes, los nobles y bien vertuosos cavalleros Bernalde de Mata gobernador del señoríu del bien magníficu señor el señor obispu d'Ávila, y Alonso de Gumiel, alcayde y correxidor na dicha villa de Piedrahíta y correxidor nes villes del [[Barco de Ávila|Barcu]] y del [[El Mirón|Mirón]] pol bien yllustre y bien magníficu señor el duque Dalva, marqués de Coria, el nuesu señor; y pola dicha villa los señores Francisco de Barrientos y Gonçalo Ramírez y García de Vergas y Francisco de Vergas, rexidores de la dicha villa; y pola villa de Bonilla, el señor Pedro maldonado y Pero Gómez Xaro y Juan de Chaves, rexidores de la dicha villa de Bonilla, y Fernando Gómez de la Vega, procurador de la dicha villa de Piedrahíta; n'ante los testigos de yuso escriptos, los dichos señores ordenaron y asitiaron y capitularon, ente les diches villes gobernaçión y vezindad dentrellas, les coses y capítulos siguientes, qu'alantre va dicir nesta guisa:De primeres mandaron..........que qualquier vezino de diches villes y les sos tierres que cortaren pie d'[[encina|enzina]] nos montes de cualesquier de les diches villes........paguén de pena çien [[maravedín|maravedinos]] de día, y de nueche sía esta felicidá pena doblada.............................que cualesquier que cortara pie de [[Quercus pyrenaica|carbayu]]... pague de pena çincuenta maravedinos de día......''.}}<ref name= B></ref> == Demografía == El conceyu, que tien una [[Área|superficie]] de 10,29&nbsp;[[quilómetru cuadráu|km²]],<ref>{{cita web|editor=Institutu Nacional d'Estadística|títulu=Población, superficie y densidá por conceyos - Ávila|url=http://www.ine.es/jaxi/tabla.do?path=/t43/a011/a1998/densidá/a2008/l0/&file=t10039.px&type=pcaxis&L=0|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131002103202/http://www.ine.es/jaxi/tabla.do?path=%2Ft43%2Fa011%2Fa1998%2Fdensidad%2Fa2008%2Fl0%2F&file=t10039.px&type=pcaxis&L=0|fechaarchivu=2 d'ochobre de 2013}}</ref> cuenta según el padrón municipal pa {{Población|ES|añu}} del [[Institutu Nacional d'Estadística d'España|INE]] con {{Población|ES|05126}} habitantes y una [[densidá de población|densidá]] de {{Densidá de población|{{Población|ES|05126|formatu=non}}|10.29}}&nbsp;hab./km². <center> {{Gráfica d'evolución|tipu=demográfica|anchor=610|color_1=Green|color_2=Green|color_3=Green|color_4=Green|color_5=Green|color_6=Green|color_18=blue|color_19=blue|1842|248|1857|399|1860|398|1877|414|1887|408|1897|419|1900|428|1910|439|1920|429|1930|439|1940|487|1950|515|1960|433|1970|288|1981|170|1991|142|2001|112|2011|80|{{Población|ES|añu}}|{{Población|ES|05126|formatu=non}}|notes=<small> {{lleenda|#008000|[[Población de derechu]] (1842-1897, sacante 1857 y 1860 que ye [[población de fechu]]) según los censos de población del sieglu XIX.<ref name=ine />}} {{lleenda|#88c2cc|[[Población de derechu]] (1900-1991) o [[población de derechu|población residente]] (2001) según los censos de población del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]].<ref name=ine>{{cita web|url=http://www.ine.es/intercensal/entamu.do|títulu=Alteraciones de los conceyos nos Censos de Población dende 1842 - Mesegar de Corneja|editor=Institutu Nacional d'Estadística (España)}}</ref> }} {{lleenda|#0000FF|Población según el [[padrón municipal]] de 2011<ref>{{cita web|url=http://www.ine.es/pob_xls/pobmun11.xls|títulu=Cifres oficiales de población resultantes de la revisión del Padrón municipal a 1 de xineru de 2011|editor=Institutu Nacional d'Estadística}}</ref> y de {{Población|ES|añu}} del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]].}}</small>}} </center> ==Arquiteutura relixosa== '''La Ilesia de Santa María de Mesegar''' llevantar a mediaos del [[sieglu XVI]], y la so capiya mayor rematar en [[bóveda]] de perfecta factura. La torre de los sos pies repite les carauterístiques de les de los llugares cercanos y ta reparada con grandes grapes de fierro. Yenos conocíu que los sos maestru constructor foi [[Diego de Vandadas]], que cobró por mano d'obra 340 [[Ducáu (moneda)|ducaos]]. El [[retablu]] qu'apaez na capiya mayor ye obra del [[Villafranca de la Sierra|villafranquino]] [[Juan Antonio Herrera]], qu'en nel añu 1752 cobró, namái pol so doráu, la cantidá de 700 [[Real español|reales]]. Tamién intervinieron na fábrica los maestros [[Diego Gómez de Cisneros]], que, nel añu [[1613]], construyó y doró la [[custodia]], y Felipe Gómez, qu'en 1613 fixo la imaxe de la Virxe y una urna pal sacramentu.<ref name= B>{{cita llibru|apellíu=Barranco Moreno|nome=D.|títulu=Un aproximamientu históricu a dos comunidaes de villa y tierra abulenses (la episcopal Bonilla y la señorial Villatoro)|editorial=Ávila: Edición del Autor|añu=1997|id=ISBN 84-605-7978-6}}</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Mesegar de Corneja}} {{rellación OSM|346563}} {{Tradubot|Mesegar de Corneja}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de la provincia d'Ávila]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia d'Ávila]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] q46otafukosnzgyfnzhxiu3ff441w56 Condado de Treviño 0 120192 4376847 4312127 2025-06-17T13:47:25Z XabatuBot 43102 iguo testu: Bustu de Treviño => Busto de Treviño 4376847 wikitext text/x-wiki {{otros usos|Condado de Treviño (títulu nobiliariu)|el títulu nobiliariu}} {{estremar|Enclave de Treviño}} {{llocalidá}} '''Condado de Treviño''' (en [[vascu]] '''Trebiñu''') ye un conceyu [[España|español]], perteneciente a la [[provincia de Burgos]]<ref>Códigu [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]]-109</ref> y a la [[comunidá autónoma]] de [[Castiella y Lleón]]. Xunto col conceyu de [[La Puebla de Arganzón]] forma'l [[enclave de Treviño]], que mide 11 quilómetros de norte a sur, y 29 d'este a oeste.<ref name="Memoria de_1"> Memoria del llabor desenvueltu pola Excma. Diputación Provincial de Burgos nel exerciciu 1950, páxina 18.-Imprenta Provincial. Burgos</ref> La capital del conceyu ye la llocalidá de [[Treviño]]. == Historia == Na pedanía de [[Laño]] entá pueden vese les cueves artificiales que fueron habitaes por ermitaños hai más de mil quinientos años. El conxuntu de [[Les Gobas]] conserva grabaos de figures d'animales ya inscripciones. La fundación oficial de la villa de Treviño realizar en [[1161]] el [[Reinu de Navarra|rei de Navarra]] [[Sancho VI de Navarra|Sancho VI El Sabiu]],<ref>{{cita web|títulu=Apartáu "Hestoria" de la web del Condado de Treviño|url=http://www.xn--condadodetrevio-crb.es/turismo-y-ocio/historia|fecha=30 de payares de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160825152824/http://www.xn--condadodetrevio-crb.es/turismo-y-ocio/historia|fechaarchivu=2016-08-25}}</ref> esistiendo en dómines anteriores un primitivu monesteriu tituláu de ''San Fausto'', qu'en [[1068]] apaez na dotación de la Ilesia d'[[Oña]] por [[Sancho II de Castiella]],<ref name="Memoria de_1"> Memoria del llabor desenvueltu pola Excma. Diputación Provincial de Burgos nel exerciciu 1950, páxina 18.-Imprenta Provincial. Burgos</ref> anque en [[1200]] pasó a poder de [[Reinu de Castiella|Castiella]] tres la victoria que'l rei castellanu [[Alfonsu VIII de Castiella|Alfonsu VIII]] llogró na guerra que caltuvo contra'l rei navarru, siendo dende esi momentu'l Condado de Treviño una parte más de Castiella hasta los nuesos díes. Al tar nun encruz de caminos mientres la [[Edá Media]], desenvolvióse una floreciente [[aljama]] xudía. [[Saseta]] ye una de les aldegues qu'antes se desenvolvió, al tar na entrada al condáu del ''Camín del Vinu y el Pexe'': un camín real que comunicaba'l [[valle del Ebro]] cola mariña [[Mar Cantábricu|cantábrica]]. El [[8 d'abril]] de [[1366]], [[Enrique II de Castiella|Enrique II de Trastámara]] concedió a Pedro Manrique, como pagu a los servicios emprestaos, la villa de ''Treviño de Uda'' con toes los sos [[aldega|aldegues]] y términos, polo que la contorna pasa de ser zona de realengu a zona de señoríu. Un bisnietu de Pedro, [[Diego Gómez Manrique]], recibió del rei [[Xuan II de Castiella]] en [[1453]] el títulu de '''[[Condáu de Treviño (títulu nobiliariu)|Conde de Treviño]]'''. Un fíu d'este, [[Pedro Manrique de Lara y Sandoval]], recibió de los [[Reis Católicos]] el títulu de [[Ducáu de Nájera|duque de Nájera]]. Nel sieglu XVI los condes de Treviño, que yeren yá dende [[1482]] duques de Nájera, construyeron el so palaciu, güei día [[conceyu]] de la villa. A finales del sieglu XVIII formaba parte del [[partíu de Miranda de Ebro]] y taba formáu pola villa de [[Treviño]] y les ses cuatro [[cuadriella|cuadrielles]]: la [[Cuadrilla de Abajo]], la del [[ríu Somoayuda]], la de [[Val de Lauri]] y la de [[Val de Tobera]]. Como pueblos namái figuraben les villes d'[[Añastro]], [[Pariza]] y [[Saseta]], que fueron conceyos independientes a la fin del [[Antiguu Réxime]]. Ente'l censu de 1857 y l'anterior, creció la estensión del conceyu porque incorporó a [[Pariza]] y [[Saseta]], y ente 1930 y l'anterior incorporó a [[Añastro]]. == Orixe de la pertenencia alministrativa a Burgos == Enmarcáu dientro de la [[Conquista de Navarra]], producióse un conflictu ente'l [[Reinu de Castiella]] y el [[Reinu de Navarra]] poles posesiones de los territorios asitiaos n'[[Álava]], el [[Duranguesado]] y [[Guipúzcoa]]. Tres el conflictu roblóse un [[Armisticiu ente Sancho'l Sabiu de Navarra y Alfonsu VIII]] qu'intercambiaba [[Portiella (Burgos)|Portiella]] y Treviño, por Inzura (en Améscoa) y Miranda. Dende esi momentu'l territoriu alavés queda incorporáu a la Corona de Castiella, pero al ser un señoríu apartáu rexir poles sos propies costumes al traviés de la [[Cofradería de Arriaga]]. A esta situación hai que salvar les places de Treviño y [[Vitoria]] que al ser realengas quedaben so xurisdicción direuta del rei. Yá en 1332 tres el pidimientu de la mesma cofradería a [[Alfonsu XI]], esti señoríu apartáu pasó a depender direutamente de la corona y la cofradería foi eslleida.<ref>http://revistas.ucm.es/index.php/ELEM/article/view/ELEM8484120513A/25116</ref> D'esta manera, Treviño nun participa de los fueros alaveses y por esa razón cuando [[Javier de Burgos]] redactó la [[División territorial d'España en 1833]], primó'l criteriu xurídicu ante'l xeográficu, quedando enclaváu d'esta manera nel Condado de Treviño dientro d'[[Álava]].<ref>http://www.quo.es/ciencia/consultes/como_quedu_aislláu_el condáu_de_trevino</ref> Treviño pertenez na actualidá al partíu xudicial de Miranda de Ebro, y por tanto a la provincia de Burgos. La villa de Miranda foi fundadora de la Hermandá d'Álava en 1463, pocos años dempués del primer intentu de constituyila, cuando entós participó Treviño. Miranda solicitó'l so reincorporación n'Álava en 1646 y 1742 de manera infructuosa. En 1822, mientres la primer división d'España por provincies, Miranda foi englobada nun primer momentu na provincia d'Álava. <ref>https://web.archive.org/web/20141026193431/http://www.euskomedia.org/aunamendi/18492</ref> Na definitiva división de provincies realizada en 1833, Miranda y el Condado de Treviño, quedaron perteneciendo a la provincia de Burgos. == Política == === Política municipal === Les eleiciones municipales de [[2007]] dieron, nel conceyu de Condáu de Treviño, cuatro conceyales al [[Partíu Popular]], trés conceyales a l'[[Agrupación Eleutoral Independiente del Condado de Treviño]], unu pal [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]] y otru para [[Aición Nacionalista Vasca|ANV]]. En [[2011]] [[Partíu Nacionalista Vascu|PNV]] y [[Bildu]] llogren un conceyal cada unu<ref>{{Cita web |url=http://elecciones.mir.es/resultados2011/99MU/DMU0809910999_L1.htm |títulu=Eleiciones municipales nel Condado de Treviño en 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220422211718/http://elecciones.mir.es/resultados2011/99MU/DMU0809910999_L1.htm |fechaarchivu=2022-04-22 }}</ref> siendo l'únicu conceyu non vascu nin navarru con representación de dichos partíos. Tres un periodu de gobiernu municipal del PP en minoría, el 14 d'avientu de 2012 l'[[Agrupación Eleutoral Independiente del Condado de Treviño]], l'Agrupación de Ciudadanos del Condado de Treviño y Bildu presentaron una moción de censura contra l'alcaldesa popular. De magar, el conceyu ta rexíu por Ignacio Portiella d'[[Agrupación Eleutoral Independiente del Condado de Treviño|AEICT]],<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2012/12/14/castillayleon/1355502967.html ''Ignacio Portiella: Empieza la cuenta trás pa l'anexón de Treviño a Álava'']. El Mundo, consultáu'l 14/04/2013.</ref><ref>[http://www.periodistadigital.com/castilla-y-leon/burgos/2013/03/08/el condáu-de-trevino-a-puntu-de-cayer-en-manes-de-los-independentistes.shtml ''El Condado de Treviño a puntu de cayer en manes de los independentistes'']. Periodista Digital, consultáu'l 14/04/2013.</ref> xuntándose darréu, en payares de 2013, a l'asamblea d'electos abertzales, [[Udalbiltza]].<ref>[http://www.noticiascastillayleon.com/noticia/L'alcalde-de-Trevino-xuntar a-l'asamblea-abertzale-Udalbiltza/48801/1/ L'alcalde de Treviño xuntar a l'asamblea abertzale Udalbiltza], ''noticiascastillayleon.com'', 28 de payares de 2013.</ref> {| {{tablaguapa}} align="center" style="font-size: 90%; text-align:center;" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em;" | Eleiciones municipales n'Condáu de Treviño |-style="background:#eee" !rowspan="2"|Partíu políticu |colspan="2"|[[Eleiciones municipales d'España de 2015|2015]]<ref>{{cita web |url=http://www.ara.cat/municipals-2015/resultats-eleccions/muni_condáu-de-trevino_8_9_109_99.html |títulu=Resultaos eleiciones municipales Condado de Treviño 2015 |editor=ara.cat |fechaaccesu=24 de xunetu de 2015 }}</ref> |colspan="2"|[[Eleiciones municipales d'España de 2011|2011]]<ref>{{cita web |url=http://www.infoelectoral.interior.es/min/busquedaAvanzadaAction.html?vuelta=1&codTipoEleccion=4&codPeriodo=201105&codEstado=99&codComunidad=8&codProvincia=9&codMunicipio=109&codDistrito=0&codSeccion=0&codMesa=0 |títulu=Resultaos eleiciones municipales Condado de Treviño 2011 |editor=Ministeriu del interior |fechaaccesu=24 de xunetu de 2015 }}</ref> |colspan="2"|[[Eleiciones municipales d'España de 2007|2007]]<ref>{{cita web |url=http://www.infoelectoral.mir.es/min/busquedaAvanzadaAction.html?vuelta=1&codTipoEleccion=4&codPeriodo=200705&codEstado=99&codComunidad=8&codProvincia=9&codMunicipio=109&codDistrito=0&codSeccion=0&codMesa=0 |títulu=Resultaos eleiciones municipales Condado de Treviño 2007 |editor=Ministeriu del interior |fechaaccesu=24 de xunetu de 2015 }}</ref> |colspan="2"|[[Eleiciones municipales d'España de 2003|2003]]<ref>{{cita web |url=http://www.infoelectoral.interior.es/min/busquedaAvanzadaAction.html?vuelta=1&codTipoEleccion=4&codPeriodo=200305&codEstado=99&codComunidad=8&codProvincia=9&codMunicipio=109&codDistrito=0&codSeccion=0&codMesa=0 |títulu=Resultaos eleiciones municipales Condado de Treviño 2003 |editor=Ministeriu del interior |fechaaccesu=24 de xunetu de 2015 }}</ref> |colspan="2"|[[Eleiciones municipales d'España de 1999|1999]]<ref>{{cita web |url=http://www.infoelectoral.mir.es/min/busquedaAvanzadaAction.html?vuelta=1&codTipoEleccion=4&codPeriodo=199906&codEstado=99&codComunidad=8&codProvincia=9&codMunicipio=109&codDistrito=0&codSeccion=0&codMesa=0 |títulu=Resultaos eleiciones municipales Condado de Treviño 1999 |editor=Ministeriu del interior |fechaaccesu=26 de xunetu de 2015 }}</ref> |colspan="2"|[[Eleiciones municipales d'España de 1995|1995]]<ref>{{cita web |url=http://www.infoelectoral.interior.es/min/busquedaAvanzadaAction.html;jsessionid=28B685D080958549815CD2163C74HALA6C.app1 |títulu=Resultaos eleiciones municipales Condado de Treviño 1995 |editor=Ministeriu del interior |fechaaccesu=26 de xunetu de 2015 }}</ref> |- style="background:#eee" || Votos %||Conceyales|| Votos %||Conceyales|| Votos %||Conceyales ||Votos %||Conceyales||Votos %||Conceyales||Votos %||Conceyales |- | align="left" bgcolor="yellow" | '''[[Ciudadanos del Condado de Treviño]] (CDC)''' | 22.07%||2 |colspan=2| - |colspan=2| - |colspan=2| - |colspan=2| - |colspan=2| - |- | align="left" bgcolor="#FF00FF" | '''[[Agrupación Eleutoral Independiente del Condado de Treviño]] (AEICT)''' | 21,33%|| 2 | 17,52%|| 2 | 32,65%|| 3 | 52,12%|| 5 | 48,09%|| 4 | 39,37%|| 3 |- | align="left" bgcolor="#33CCCC" | '''[[Partíu Popular]] (PP)''' | 16,44%|| 2 | 31,53%|| 3 | 38,78%|| 4 | 44,67%|| 4 | 41,51%|| 3 | 58,65%|| 4 |- | align="left" | '''[[Ciudadanos por Treviño]] (CPT)''' | 14,67%|| 1 |colspan=2| - |colspan=2| - |colspan=2| - |colspan=2| - |colspan=2| - |- | align="left" bgcolor="#7CFC00" | '''[[Euskal Herria Bildu]] (EH Bildu)''' / '''[[Bildu]]''' | 11,41%|| 1 | 11,68%|| 1 |colspan=2| - |colspan=2| - |colspan=2| - |colspan=2| - |- | align="left" bgcolor="#32CD32" | '''[[Partíu Nacionalista Vascu]] (EAJ-PNV)''' | 9,33%|| 1 | 12,99%|| 1 |colspan=2| - |colspan=2| - |colspan=2| - |colspan=2| - |- | align="left" bgcolor="#ff6033" | '''[[Partíu Socialista Obreru Español]] (PSOE)''' | 3,26%|| 0 | 5,69%|| 0 | 13,99%|| 1 |colspan=2| - | 7,28%|| 0 |colspan=2| - |- | align="left" bgcolor="#FFA07A" | '''[[Agrupación Ciudadanos Condado de Treviño]] (ALLEGA)''' |colspan=2| - | 18,10%|| 2 |colspan=2| - |colspan=2| - |colspan=2| - |colspan=2| - |- | align="left" | '''[[Aición Nacionalista Vasca]] (EAE-ANV)''' |colspan=2| - |colspan=2| - | 10,05%|| 1 |colspan=2| - |colspan=2| - |colspan=2| - |} === Reivindicación territorial === El territoriu del condáu, dafechu arrodiáu pela provincia vasca d'[[Álava]], ye reclamáu pola totalidá de los partíos alaveses, según pola mayoría de la población treviñesa como parte conformante d'[[Álava]], incluyendo los sos territorios na provincia antes mentada. Basen los sos argumentos nel referendu realizáu en 1940 pol Gobiernu Civil burgalés, nel qu'un 98% de la población declaróse a favor de la integración de Treviño n'Álava.<ref>Esti fechu ye mentáu na tesis doctoral de Mariano González Clavero "Partíos políticos nel procesu autonómicu de Castiella y Lleón. 1975 - 1983", páx. 501. [http://descargas.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/hist/12706185436714839876657/012030.pdf]</ref> Sicasí, la resultancia de la [[consulta popular]] quedó en papel moyáu. Dende entós propunxéronse nuevos referendos per parte de los partíos treviñeses, que se tornaron dende la [[Xunta de Castiella y Lleón]], como'l de 1998, nel qu'un 68% de los votantes de Treviño manifestóse a favor d'un referendu pa decidir si xunise a Álava.<ref>[https://elpais.com/diario/1998/03/09/espana/889398009_850215.html Los treviñeses voten 'sí' a la celebración d'un referendu sobre la segregación de Burgos]</ref> La participación algamó'l 76,6% de los 919 censaos nel Condáu.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/1998/marzu/09/nacional/referendu.html Un 68% de los votantes de Treviño, a favor d'un referendu pa decidir si xunir a Álava]</ref> En 1979, los diputaos [[Xabier Arzalluz]] del [[PNV]] y [[Juan María Bandrés]] d'[[Euskadiko Ezkerra]], afirmaron que l'artículu 8 del nuevu [[Estatutu de Gernika]] taba pensáu pa integrar a Treviño n'[[Álava]] y a [[Valle de Villaverde]] ([[Cantabria]]) en [[Vizcaya]].<ref>Mariano González Clavero "Partíos políticos nel procesu autonómicu de Castiella y Lleón. 1975 - 1983", páx. 501. [http://descargas.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/hist/12706185436714839876657/012030.pdf]</ref> == Demografía == {| align="center" rules="all" cellspacing="0" cellpadding="4" style="border: 1px solid #999; border-right: 2px solid #999; border-bottom:2px solid #999" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Evolución demográfica ![[1842]] !! [[1857]] !! [[1860]] !! [[1877]] !! [[1887]] !! [[1897]] !! [[1900]] !! [[1910]] !! [[1920]] !! [[1930]] !! [[1940]] !! [[1950]] !! [[1960]] !! [[1970]] !! [[1981]] !! [[1991]] !! [[2001]] |- | align=center| 1940 || align=center| '''4440''' || align=center| 4393 || align=center| 3865 || align=center| 3801 || align=center| 3684 || align=center| 3701 || align=center| 3622 || align=center| 3694 || align=center| 3946 || align=center| 3729 || align=center| 3554 || align=center| 2926 || align=center| 2182 || align=center| 1346 || align=center| 907 || align=center| 1139 |} {| align="center" rules="all" cellspacing="0" cellpadding="4" style="border: 1px solid #999; border-right: 2px solid #999; border-bottom:2px solid #999" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Evolución demográfica 2 ![[1987]] !! [[1991]] !! [[1995]] !! [[1999]] !! [[2003]] !! [[2005]] !! [[2007]] !! [[2008]] !! [[2011]] |- | align=center| 1109 || align=center| 1035 || align=center| 910 || align=center| 915 || align=center| 1127 || align=center| 1345 || align=center| 1400 || align=center| 1399 || align=center| 1461 |} == Llugares d'interés == Montes de Obécuri y Bajauri; parque natural de Izki, cola más estensa masa de Carbayu Rebollo d'Europa; escobiu del ríu Ayuda: ruta dende Sáseta a Oquina, travesía Laño-Laguardia; travesía Aguillo-Foliate pel monte Palogán; Villes de Pariza y Treviño; Cucho, con rehabilitación y restauración de tolos sos edificios; Ermites romániques: San Formerio, San Vicentejo, Ermita de Albaina, Ermita de Pariza...; Cueves de Laño, d'orixe medieval. [[Ficheru:N1 Trebinu.jpg|thumb|Antigua ruta de l'[[Autovía del Norte]] (Nacional I) al so pasu por Treviño.]] == Patrimoniu Históricu == * Conxuntu Históricu-Artísticu de la Villa de [[Treviño]], declaráu'l 28-09-1983. * Cueves de [[Laño]], declaraes el 23-06-1978. * Cueves Prehistóriques del "Montico" en [[Albaina]], declarada'l 21-08-1976. * Ermita de la Purísima Concepción, en [[San Vicentejo]], declarada'l 11-03-1994. Ver [http://www.mcu.es/bienes/buscarBienesInmuebles.do;jsessionid=B530C4290A2AB6ED6B0932CADE61Y146 Ministeriu de Cultura/Consulta a la base de datos de bienes inmuebles] == Urbanismu == === Normes urbanístiques municipales === Alcuerdu de 1 d'agostu de 2002, de la Comisión Territorial d'Urbanismu de Burgos, d'Aprobación Definitiva.- Revisión y Adautación de les [[Planiamientu xeneral|Normes Urbanístiques Municipales]] (Ant. 399/00). Condado de Treviño. [[B.O.C. y L]] - Nᵘ 185, martes, 24 de setiembre de 2002. La clasificación del suelu facer nos trés tipos siguientes: * Suelu Urbanu ([[suelu urbanu consolidáu|consolidáu]] y [[Suelu urbanu non consolidáu|non consolidáu]]), 190,58 hectárees, entiende los nucleos urbanos de: Agillo, Foliate, Albaina, Añastro, Araico, Arana, Argote, Armentia, Ventes De Armentia, Arrieta, Ascarza, Bajauri, Burgueta, Bustu De Treviño, Uralde, Cucho, Dordoniz, Doroño, Franco, Fuidio, Golernio, Grandival, Imiruri, Ladrera, Laño, Marauri, Meana, Mesanza, Moraza, Moscador De Treviño, Muergas, Obecuri, Ocilla, Ochate, Ogueta, Ozana, Pangua, Pariza, Pedruzo, Samiano, San Esteban De Treviño, San Martín De Galvarin, San Martín Del Zar, San Vicentejo, Saraso, Saseta, Taravero, Torre, Treviño, Uzquiano, Villanueva Tobera y Zurbitu. * [[Suelu urbanizable|Suelu Urbanizable]], 10 sectores, 8 residenciales y 2 agropecuarios, 24,37 hectárees. * [[suelu rural|Suelu Rústicu]], que de la mesma s'estrema en Rústicu con Proteición natural, Rústicu Común y Rústicu de Proteición de Redolada Urbana, 20.286 hectárees. == Pedaníes == [[Ficheru:Gasteizmendiak.jpg|thumb|800px|Los [[Montes de Vitoria]] nel '''Condado de Treviño''' dixebren la contorna cola [[Llanada Alavesa]].]] Por escasez de vecinderu y de bienes, que torgaba'l normal desenvolvimientu de les sos funciones, en [[1974]] formalícense espedientes de disolución de les [[Xunta Vecinal|Xuntes Vecinales]] de [[Foliate]], [[Araico]], [[Ascarza]], [[Burgueta]], [[Dordóniz]], [[Grandival]], [[Meana]], [[Mesanza]], [[Moscador]], [[Pedruzo]], [[Samiano]], [[San Martín de Galvarín]], [[San Vicentejo]], [[Saseta]] y [[Zurbitu]]. Por aquella dómina la despoblación de Treviño taba nel so puntu álgido, con [[Vitoria]] y [[Miranda de Ebro]] como principales focos d'atraición, y unu tres otru los pueblos del enclave burgalés fueron xuniéndose al conceyu. En 2008 esisten '''36''' [[entidá llocal menor|entidaes llocales menores]] que la so rellación ye la siguiente.<ref>[[Xunta de Castiella y Lleón]] Alministración Llocal Consulta Entidaes Llocales menores [http://servicios2.jcyl.es/WCEL/WCELConsultaEntidadesMenores.do;jsessionid=d947151fce7becaf58ab9cc4391b3ca846832f10ec2?pagina=3]</ref> {| width=100% |- valign ="top" |width=25%| * [[Aguillo]] * [[Albaina]] * [[Añastro]] * [[Argote]] * [[Armentia (Burgos)|Armentia]] * [[Arrieta (Burgos)|Arrieta]] * [[Ascarza]] * [[Bajauri]] * [[Burgueta]] |width=25%| * [[Busto de Treviño]] * [[Cucho]] * [[Dordóniz]] * [[Doroño]] * [[Franco (Treviño)|Franco]] * [[Fuidio]] * [[Golernio]] * [[Grandival]] * [[Imiruri]] |width=25%| * [[Laño]] * [[Marauri]] * [[Muergas]] * [[Obécuri]] * [[Ocilla y Ladrera]] * [[Ogueta]] * [[Ozana]] * [[Pangua]] * [[Pariza]] |width=25%| * [[Samiano]] * [[San Martín de Zar]] * [[San Vicentejo]] * [[Saraso]] * [[Taravero]] * [[Torre (Treviño)|Torre]] * [[Treviño]] * [[Uzquiano]] * [[Villanueva Tobera]] |width=25%| |} == Pueblos del Condáu que nun son pedaníes == {| width=100% |- valign ="top" |width=25%| * [[Foliate]] * [[Araico]] * [[Arana (Treviño)|Arana]] * [[Caricedo]] |width=25%| * [[Meana]] * [[Mesanza]] * [[Moraza]] * [[Moscador de Treviño]] |width=25%| * [[Ochate]] * [[Pedruzo]] * [[San Esteban de Treviño|San Esteban]] * [[San Martín de Galvarín]] |width=25%| * [[Saseta|Sáseta]] * [[Uralde]] * [[Zurbitu]] |width=25%| |} == Ver tamién == * [[Enclave de Treviño]] * [[Llista de conceyos de Burgos]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{ORDENAR:Condáu de Trevinzzo}} {{Tradubot|Condado de Treviño}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Burgos]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Burgos]] [[Categoría:Treviño]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] 4bwl8anwbmk1pwq2j9azz1lmj0ig1ki Mombuéi 0 120538 4377065 4367891 2025-06-17T15:16:14Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá virxe => dicha virxe 4377065 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Mombuéi'''<ref name=":0">[https://lletresasturianes.alladixital.org/pdf/Art%C3%ADculu%202-David%20Garc%C3%ADa%20L%C3%B3pez%20&%20Ricardo%20Boyano%20Andr%C3%A9s-Toponimia%20menor%20del%20noroeste%20de%20la%20provincia%20de%20Zamora%201.%20Mombu%C3%A9i.pdf Toponimia menor del noroeste de la provincia de Zamora: l. Mombuéi] Academia de la llingua asturiana.</ref> (oficialmente en {{lang-es|Mombuey}}) ye un [[conceyu]] de la contorna de [[La Carbayeda (Zamora)|La Carbayeda]], na [[provincia de Zamora]], comunidá autónoma de [[Castiella y Llión]], [[España]], y una [[villa (población)|villa]]<ref name="fruiz">{{Cita web|apellíu=Ruiz |nome=Francisco |url=http://alarcos.esi.uclm.es/per/fruiz/pobesp/vieya/dat/nomen.htm |títulu=Población d'España - datos y mapes: Datos de Nomenclátor|fechaaccesu=13 de setiembre de 2017}}</ref> de conceyu, [[capital (política)|capital]] del mesmu.<ref name="REL">{{Cita web|url=http://ssweb.seap.minhap.es/REL/frontend/inicio/municipios/7/13409/109|títulu=Dato del rexistru d'Entidaes Llocales|autor=Secretaría d'Estáu d'Alministraciones Públiques. Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques|fechaaccesu=13 de setiembre de 2017}}</ref> == Xeografía física == Allúgase nel noroeste de la [[provincia de Zamora]] na contorna de [[La Carbayeda (Zamora)|La Carbayeda]] y aprucida a una de les principales víes que comuniquen les rexones [[Rexón de Llión|lleonesa]] y [[Galicia|galaica]]: la [[N-525]] y l'[[A-52]]. El so [[Alfoz (urbanismu)|alfoz]] inclúi amás los llugares de [[Fresnu de la Carbayeda]] y [[Valparaísu (Zamora)|Valparaísu]]. <center> {| {{tablaguapa}} border = 2 align="center" |----- | width ="35%" align="center" | ''Noroeste:'' [[Manzanal de los Infantes]] | width ="30%" align="center" | ''Norte:'' [[Manzanal de los Infantes]] | width ="35%" align="center" | ''Nordeste:'' [[Rionegro del Puente]] |----- | width ="10%" align="center" | ''Oeste:'' [[Cernadilla]] | width ="35%" align="center" | [[Ficheru:Rosa de los vientos.svg|75px]] | width ="30%" align="center" | ''Este:'' [[Rionegro del Puente]] |----- | width ="35%" align="center" | ''Suroeste:'' [[Manzanal de Arriba]] | width ="30%" align="center" | ''Sur:'' [[Villardeciervos]] | width ="35%" align="center" | ''Sureste:'' [[Villardeciervos]] |}</center> == Flora y fauna == {{publicidá}} Son munches y bien variaes les especies animales y vexetales que pueblen estes tierres, dende'l portentosu [[Cervus elaphus|venáu]] hasta la fráxil [[Lepidoptera|caparina]], dende'l serenu [[Quercus robur|carbayu]] hasta'l más antiguu de los [[Filicopsida|felechos]]. Na actualidá viose amontada la presencia de grandes mamíferos nos montes, ente ellos la del venáu, el corzu y el xabalín. Esti enclín viose favorecida pol abandonu de les camperes, la desapaición de los ganaos d'antaño y el descensu de la población de llobos, ente otres causes. Cada vez ye más frecuente reparar la presencia de menaes de [[cérvidos]] nes camperes fresques de la mañana, que la so presencia llamen l'atención del caminante madrugador, pero tamién de xabalinos, foinos ya inclusive del llobu. En cualquier paséu, ye frecuente la presencia de caparines como la llimonera, la medioluto nortiza, el pavu real y otres más rares como la macaón o la podalirio. Hai munches especies d'inseutos ([[coleópteros]] y [[ortópteros]]) en Mombuéi. Les más frecuentes son les [[libélules]], [[saltapraos]], [[grillos]], [[insectu palu]], [[mantis relixoses]], [[chicharres]], ente otros. Ye frecuente acolumbrar el sobrevuelu d'aves de presa mesmes de la carbayera d'altor. Ente elles la peñerina vulgar, el bilanu negru y el real, el ratoneru común, el ferre pelegrín, l'águila real o'l [[elanio azul]]. Pela nueche el cárabo, el miagón, la curuxa, l'uxu real o'l autillo sobrevuelen a los sos deleres les carbayeres de la zona. Les aves menores, tales como'l carboneru, el herrerillo, el xilgueru, el gorrión, el verderón, la llavandera, el "tas-tas", son abondosos en númberu y n'especies, según otres de mayor tamañu como'l palombu torcaz, la paniega, l'abeyerucu, el martín pescador o la abubilla, que s'integren na carba de carbayos y escobes que sustituyeron los sumíos cultivos. El [[Quercus robur|carballo]], nome col que nesta tierres designar al carbayu, ye l'árbol dominante, acompañáu por castañales, nozales, chopos y dalgún qu'otru pinu, y entiende la base ecolóxica de los campos de Mombuéi y de la contorna de [[La Carbayeda (Zamora)|La Carbayeda]]. A los sos pies, y dependiendo del mugor, podemos atopar dende escobes y retamas hasta los más verdes felechos, y a campu afayáu les carqueixas y los toixos, que s'encarguen de dar abellu a los [[boletus edulis]], que cuando empieza la seronda son ganancia de munchos. == Historia == {{VT|Historia de la provincia de Zamora}} === Edá Antigua === Emplazada nel pequeñu valle del regueru Valchano, debe'l so nome a una elevación montuosa próxima que la documentación medieval rexistra como "Monte ad Boviam", "Monte Bove" o "Monte Boe"..., topónimu que ye tempranamente identificable nuna rellación ordenada de llendes del territoriu diocesanu bracarense a mediaos del [[sieglu VI]]. Anguaño, y entá siendo accidente xeográficu de cierta entidá, solamente recibe denominaciones parciales, perteneciendo en términu a distintes poblaciones. Al contrariu de lo que pudiera pensase, dada la morfoloxía del espaciu implicáu, esisten muertes d'asentamientos castreños nos términos colindantes d'[[Otero de Centenos]], [[Lanseros]] y [[Fresnu de la Carbayeda]]. D'ellos destaca'l de Fresnu, denomináu «Capo del Buracote» que foi datáu na [[Edá del Fierro II]] y nel qu'entá se caltienen dellos tramos de muralla, foso colmatado y campu de llábanos fincaos, güei seriamente afeutáu pol [[banzáu de Valparaísu]]. === Edá Media === Na Edá Media, el llugar qu'ocupa Mombuéi quedó integráu nel [[Reinu de Llión]],<ref>{{cita llibru |apellíu= Martín Viso|nome= Iñaki |títulu= Poblamientu y estructures sociales nel norte de la Península Ibérica. Sieglos VI-XIII |idioma= castellanu |añu= 2000 |editor= Universidá de Salamanca|páxines= 349 |url=https://books.google.es/books?id=riAGnv4vUaYC&pg=PA349&dq= |cita=Mientres el periodu anterior (sieglos X-XI), l'occidente zamoranu integrárase nel reinu de Llión. La escasez de noticies nel sieglu XI alimenta la hipótesis de que topamos ante un espaciu marxinal dientro de la formación lleonesa, al igual qu'asocede con otres de la periferia interior.}}</ref> magar tou paez indicar que la cortil del actual Mombuéi fuera ocupáu en fecha relativamente tardida. Escuros oríxenes, que los paisanos acomuñen en manera manifiestamente anacrónica cola "arribada" de los pobladores d'una aldega medieval vecina, San Martín, asitiada a 1 [[km]] de Mombuéi. Esti despobláu atópase bien alcontráu, suponiéndose que foi abandonáu por razón de dalgún tipu de catástrofe, polo qu'acabó per recibir un nomatu alusivu al so abandonu, San Martín "el desiertu". El so términu, o siquier una bona parte del mesmu, perduró hasta los nuesos díes como espaciu encampizáu, daqué atípicu na zona. Anguaño ye denomináu como «Monte de San Martino». Son escases les referencies documentales que citen esta llocalidá. Nel primer documentu conocíu apaez mentada como ''Monte Boe'' dientro de l'acta de finsamientu d'[[Asturianos]], llevantada mientres el abadiato en [[Monesteriu de San Martín de Castañeda|San Martín de Castañeda]] de Pedro Cristianu, a mediaos del sieglu XII. En marzu de 1161, el Monte Boe, que se emplaza na villa de [[San Salvador de Palazuelo]], ye donáu por Fernando y Pelayo Móniz al monesteriu sanabrés.<ref name="RD">{{cita web |url= http://www.romanicodigital.com/detalle-Pdf.aspx?archivu=MOMBUEY&localidad=ZAMORA |títulu= Mombuey |fechaaccesu= 3 de xineru de 2017 |autor= Fundación SMLR |idioma= castellanu }}</ref> Esisten nicios que respuenden por y conceden veracidá a l'antigua tradición llocal que, al marxe de rellatos llexendarios, recueye la pertenencia de Mombuéi a la [[Orde del Temple]], atestiguaos con una obra d'especial tipoloxía, la espodada y elegantísima torre románica de Mombuéi. D'esta miente, Mombuéi sería fundáu nel sieglu XIII xunto a la encomienda templaria, frutu de l'acción repobladora de los [[Reinu de Llión|reis de Llión]] y del monacato.<ref>{{cita noticia|títulu=Mombuey nació na encomienda templaria del sieglu XIII"|url= http://www.laopiniondezamora.es/comarcas/2016/11/10/mombuey-nacio-encomienda-templaria-sieglu/964415.html |editorial=La Opinión-El Correo de Zamora|fecha=12 de payares de 2016|fechaaccesu=13 de payares de 2016}}</ref> Esta ye una talaya militar que la so factura paez responder más a la yá consabida ostentación qu'a razones defensives, evidentes igualmente, y cola particularidá de ser alzada a la vera d'un históricu camín -¿..."verea de Monte Boe" (1153) ?- ,qu'inda en dómina medieval se documenta como importante pasu de ganaos trashumantes con destín a les camperes veraniegues de los montes de [[Sanabria]]. En cierto, sería un "cordel" conocíu como "cañada del conde" y/o "cañada sanabresa". Per otra parte, tampoco paez casual que fueren precisamente los caballeros templarios quien reproduxeren el topónimu de la Villa al participar na repoblación de tierres estremeñes, como pue ser el casu de [[Valencia del Mombuey]], na actual [[provincia de Badayoz]]. Ye deducible, pos, qu'una vegada desaposiada y eslleida la Orde -andando'l sieglu XIV y tres un llargu y revesosu procesu-, incorporárase Mombuéi al realengu, yá que, en [[1371]], el rei Enrique II apurría'l llugar cola so xurisdicción y derechos, y xunto con [[Alcañices]], [[Tábara]] y [[Ayoó de Vidriales]] -toes elles, ensin esceición, antigües posesiones templaries- a Gómez Pérez de Valderrábano.<ref name="RD"></ref> [[Ficheru:1838 detalle mombuey.jpg|thumb|Detalle del mapa "Spain and Portugal" realizáu por John Betts en 1838, nel que puede apreciase Mombuéi]] Sicasí, llueu Mombuéi pasaría a la familia Losada llinaxe encoteráu en [[La Carbayeda (Zamora)|La Carbayeda]] y [[Senabria|Sanabria]] por una importante concesión a Álvaro Vázquez de Losada, conociendo periodos d'intrigues como paez atestiguar un privilexu, expedíu en [[Toledo]] ([[1480]]), pol que s'ordenar espachar proteición regia sobre "la baylía de Mombuéi", a tenor de les quexes presentaes a la monarquía por María de San Martín, señora coles mesmes y vilba de Pedro de Losada "el Viejo", por cuenta de les amenaces y "malfetrías" del [[Condáu de Benavente|IV conde Benavente]], [[Rodrigo Alonso Pimentel]]. Muncho meyor documentaos van ser, a lo postrero, los tiempos en que la Villa figura ente les posesiones de los Marqueses de Biance, dueños tamién del "cotu de San Martín el desiertu", y los momentos en que Mombuéi comparez como cabeza de partíu homónimu, circunscripción qu'incluyía una bona parte de la tierra carbayesa. === Edá Moderna y Contemporánea === El so allugamientu y la mesma trayeutoria histórica, l'adquisición del villazgo, la celebración ininterrumpida d'un mercáu selmanal en llunes, dau por privilexu del Conseyu de Castiella con [[Carlos III d'España]], fixeron de Mombuéi el principal nucleu de la contorna. Mientres del mercáu aludíu solo resta una residual concurrencia de costume sicasí, la Feria de San Martino sigui convocando añalmente y dende tiempu inmemorial a carbayeses, villanos, palanquinos y mercaderes nos idus de payares. Mientres la Edá Moderna, Mombuéi encabezaba unu de los partíos de la provincia de Zamora, tal que reflexaba en 1773 Tomás López en ''Mapa de la Provincia de Zamora'', integrándose en 1834 nel partíu xudicial de [[Puebla de Sanabria]].<ref>[http://www.ine.es/inebaseweb/pdfDispacher.do;jsessionid=1B837DA690FA2439870C0D9A2319BC56.inebaseweb01?td=85893&ext=.pdf INE: Provincia de Zamora. Entiende esta provincia los siguientes conceyos por partíos xudiciales]</ref> Sía que non, cola creación de les actuales provincies en 1833, Mombuéi caltuvo la so adscripción provincial a [[provincia de Zamora|Zamora]], y la rexonal al [[Rexón Lleonesa|Reinu de Llión]].<ref>{{cita web |títulu= Real Decretu de 30 de payares de 1833 sobre la división civil de territoriu español na Península ya islles axacentes en 49 provincies |idioma= castellanu |añu= 1833 |publicación= Gaceta de Madrid |url= http://es.wikisource.org/wiki/Real_Decreto_de_30_de_noviembre_de_1833 }}</ref> En 1970 integrar nel conceyu de Mombuéi les llocalidaes de [[Valparaísu]] y [[Fresnu de la Carbayeda]]<ref name=":0" />, al sumir como conceyu Valparaísu.<ref>[https://boe.es/boe/dias/1970/04/07/pdfs/A05451-05452.pdf Decreto 895/1970, de 12 de marzu, pol que s'aprueba la incorporación, d'oficiu del Conceyu de Valparaiso al de Mombuey (Zamora)]</ref> == Cultura == === Selmana Santa === Celébrase la Selmana Santa dende tiempu inmemorial con muncha solemnidá, participa nella práuticamente la totalidá de los homes y muyeres de la villa. Los desfiles procesionales corrieron al cargu de la Cofradería de la Vera Cruz dende tiempos bien remotos; güei día la Hermandá Pro Selmana Santa encargar de la coordinación de los desfiles y del tresporte de pasos. El primer actu de la Selmana Santa tien llugar el Domingu de Ramos. Nésti bendicen los ramos, que suelen ser d'olivar y lloréu, na plaza de la Farola diendo dempués en procesión hasta'l templu onde se celebra la Santa misa. Los actos más importantes, nun tienen llugar hasta los cuatro últimos díes de la selmana. Dan empiezu'l Xueves Santu a los cinco de la tarde colos Santos Oficios y el treslláu del Santísimu al Monumentu. A les diez de la nueche sale la primer procesión: la Doliosa, que desfila acompañada poles sos Dames, que visten rigorosu llutu negru y siguen al pasu de Cristu crucificáu. Los cofrades visten túnica morada col caperuchu del mesmu color y un rústicu farol metálicu. Termina'l Xueves cola Hora Santa, tres la procesión yá dientro del templu. El Vienres Santu a los once de la mañana sale la procesión de la Vía crucis, na que desfilen les imáxenes d'El Cristu de Medinaceli, siguíu del Nazarenu, adquiríu por cuestación popular en 1999 y cierra la procesión el formosu calvariu. Cristu na cruz acompañáu pola Virxe y por san Juan, l'apóstol predilectu de Jesús, esti pasu foi donáu por un matrimoniu de la parroquia y bendicíu por cuenta de una Misión Popular, el 25 d'ochobre de 1942. A los cuatro de la tarde, y tres los Santos Oficios, el sagráu Cristu de la Cofradería de la Vera Cruz, que ye una bella talla barroca de fondu dramatismu y la perantigua Urna col cuerpu de Cristu Yacente, talla de notable perfeición, colos brazos articulaos pa escenificar el Descendimiento de la Cruz, faen un percorríu peles cais de la villa, na mayor de les procesiones, el Santu Entierru, acompañen a Cristu yacente la doliosa y San Juan. La Urna de la qu'equí se fala foi adquirida nel sieglu XIX a la Cofradería de la Vera Cruz de Astorga, na provincia de Llión. Porten nesta procesión los neños, vistíos con túnica morada y la cabeza descubierta, los nueve tables colos signos de la Pasión. Al rematar ye costume convocar l'Asamblea Xeneral de la Cofradería de la Vera Cruz, na que s'anueven los cargos de la Xunta pal añu siguiente. A les diez de la nueche del mesmu día percuerre les cais de la villa la procesión de La Carrera o de la Soledá, na que dicha virxe sigue nel silenciu de la nueche'l pasu d'El Santu Sudariu. El Sábadu a los once de la mañana reza un vía crucis na ilesia, este foi mercáu pola Asociación de los Corazones nel añu 1955. A los nueve y media celebrar nel interior del templu y baxu rigorosu silenciu la solemne Vixilia Pascual. El Domingu a los dolce y media de la mañana tien llugar la procesión del Alcuentru, na que salen homes y muyeres dende'l templu, dixebraos en dos procesiones, una formada polos homes qu'acompañen al Cristu Resucitáu, imaxe donada por un devotu en 1987 y percuerre delles cais de la Villa hasta la plaza de la Farola, na que coincide cola otra procesión compuesta namái por muyeres, qu'acompañen a la Virxe y que realizó un percorríu distintu, y nel puntu de confluencia tien llugar l'Actu del Alcuentru; una vegada termináu ésti fúndense les dos procesiones nuna sola que sigue hasta la ilesia parroquial. A los cinco de la tarde del mesmu día axuntar en Magna Asamblea'l Conseyu de la Hermandá, dándose por remataos los actos. Un vezu que'l so asoceder al traviés de los tiempos haber fondiáu na tradición, ye'l doblar de los tambores. Ye imprescindible pal bon desenvolvimientu de les procesiones y el causante d'esa redolada solemne y máxico que se crea sobre elles. El ritmu ye esencial pal escurrir disciplináu de tolos pasos y cuerre al cargu de la banda de la hermandá. Tamién dende lo alto de la torre son acompañaos dellos actos, como la Vixilia Pascual, pol resonar de les campanes, que canten a manes d'unos pocos virtuosos. El cantar ye quiciabes el soníu más importante, da'l valor y la solemnidá d'antaño a les procesiones. En 2000, foi recuperáu'l Rosariu de la bona muerte gracies a la Hermandá pro Selmana Santa. Na antigüedá yera entonáu polos homes de la Vera Cruz nun desfile dende la casa de la cofradería hasta la ilesia mayor, momentos antes de la procesión de la Soledá. Anguaño ye entonáu por sesenta cofrades nel intre d'otru desfile, con fin nel templu mayor de la villa y con entamu na sede de dicha organización. Son munchos más los cantares de procesión, pero si esiste unu más relevante, con más tradición, con mayor antigüedá y solemnidá, esi ye'l Miserere en llatín. Cantáu por un coru d'homes, percuerre la nueche del Xueves Santu les cais de la villa enmudeciendo los gargüelos. Si en Hispalis canten saetas, en Monte Boe reciten poesíes. Con elles, los devotos amuesen el so gratitud o almiración escontra Cristu o escontra la virxe y la procesión paralizar en dalgún momentu de la nueche pa escuchales. Otra gran tradición ye la de les carraques. Consiste en faer sonar estos preseos minutos antes del empiezu de les procesiones que s'atopen dientro del tiempu yacente de Cristu. Mientres esos díes ta prohibíu'l toque de campanes y ye la forma d'avisu utilizada. Toos o casi tolos neños, nuevos y non tan nuevos tienen nes sos cases una d'estes preciaes xoyes construyíes antaño. Merez la pena destacar el carrascón de seis "roquiles", fabricáu a mano allá nos años 60 pol gran maestru de les carraques D. Agustín, y que güei s'atopa bien curiáu y curiáu na sede de la Hermandá. Posiblemente la mayoría de les carraques de Mombuéi tengan la so firma anónimo y altruista. === Xigantes y cabezudos === A mediaos del sieglu XIX empiecen a apaecer los xigantes y los cabezudos na provincia de Zamora. La tradición, agora bien enraigonada na zona, naz en Mombuéi a finales del XIX cuando s'adquieren dos xigantes, el Marqués y la Marquesa. Estos, güei sumíos, participaben na procesión del Corazón de Jesús el primer vienres de xunu y nel so día grande por excelencia, el día del Corpus Christi. Tamién acompañaben a los gaiteros nos pasacalles d'agostu, nes fiestes de l'Asunción. Nun se conoz a ciencia cierta onde fueron adquiríos, magar les indagaciones llevaes a cabu n'otros puntos de la provincia avérennos a tierres catalanes. === Cabalgata de Reis === El quintu día del mes de xineru colos últimos rayos de lluz del astru rei celebrar na medieval Monte Boe la cabalgata de Reis. Los magos lleguen nos sos xarrés, arrodiaos por paxes y pastores que los siguen almiraos. Mientres, una escoyida banda sonora, arregla l'ambiente dende lo alto de la torre templaria. == Demografía == {{Gráfica d'evolución |tipu=demográfica |anchor=500 |posición_1=2 |1900|582|1910|545|1920|516|1930|536|1940|592|1950|534|1960|456|1970|760|1981|494|1991|530|2000|476|2017|24=396 |notes=Fonte: Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia. }} === Nucleos de población === El conceyu de Mombuéi ta formáu por trés llocalidaes, que teníen la siguiente población en 2017 según l'[[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]].<ref>{{Cita web|fechaaccesu = 2 de febreru de 2018|url=http://www.ine.es/nomen2/index.do|títulu=Nomenclátor: Población del Padrón Continuo por Unidad Poblacional|autor=Institutu Nacional d'Estadística}}</ref> {| {{tablaguapa}} align="center" ! Nucleu de población ! Población |- |Mombuéi |align="right" |325 |- |[[Valparaísu (Zamora)|Valparaísu]]<ref name=":0" /> |align="right" |50 |- |[[Fresnu de la Carbayeda]]<ref name=":0" /> |align="right" |21 |- |} == Patrimoniu == Destaca la ilesia parroquial de l'Asunción, declarada Monumentu históricu-artísticu l'añu [[1931]]<ref>Publicáu na Gaceta de [[4 de xunu]] de [[1931]]</ref> y della especialmente la so torre templaria. La ilesia asítiase nel barriu central de Mombuéi, xunto al regueru Valchano y el Camín de Santiago. D'ella puédense estremar dos partes, la torre y la ilesia, siendo la postrera de dómina bien posterior (sieglu XVIII) y de menor calidá constructiva. La orixinal ya inconfundible torre foi, a les clares, una talaya militar con funciones añadíes, que vieno asistiendo a la ilesia parroquial como campanariu. La so construcción ye atribuyida a los [[caballeros templarios]], que la edificaron siguiendo un estilu [[Románicu castellán-lleonés|tardorrománico]], na segunda metá del sieglu XIII. Según [[Manuel Gómez-Moreno]], tien planta rectangular en proporciones de 2,50 x 4 [[Metru|m]], alzándose con sillería bono de llabrar en piedra gris-verdosa (esquistu feldespático) que procede de la paraxa cercana de «Valdarmeño», asitiáu a unos 2 [[km]] y onde ye visible una pequeña cantera práuticamente soterrada. La torre asitia sobre una base defensiva y ciega, anque non siempres pudo ser asina. Atendiendo a los sos vanos, amuesa tres cuerpos comunicaos interiormente por escaleres de madera hasta'l terceru, topándose, ésti, taladráu a lo ancho por dos amplios arcos agudos que dan cabida a les campanes. Les ventanes, siempres pareyes nos frentes anchos y simples nos estrechos, tán guarníes por espodaes columnillas con capiteles afataos con fueyes. Cerrando la construcción enseñoria un airosu y orientalizante [[chapitel]] de planos convexos y vanos irregulares, concebíu nel so interior como aposentu d'abellugu abovedáu al que s'apuerta namái por un pasu esterior en forma de balconín bien voláu que, sobre dos grandes ménsulas, debía de ser utilizáu, a xulgar pola so disposición, como matacán. Destaca'l so ornamentación pol so especial orixinalidá. Asina nel chapitel y sobre cada planu, repitir trés girones plegaos d'enigmáticu significáu y con un remate similar al observable na vestidura de la Virxe y el pañu del Crucificáu, dambos románicos. De la mesma, el chapitel arrinca d'una cornisa afatada con boles, puxando nos frentes anchos sobre tejaroces y formando arcos a partir de modillones d'enforma relieve con bayura de boles, fueyes, flores y motivos antropomorfos. Tou ello llabráu con una cierta perfeición, y destacando sobre manera'l bustu d'un güe que dio llugar a lleendes y nome a la llocalidá, arrodiáu per una cenefa decorativa sobre una fueya a manera de concha. A pesar de les numberoses obres y reformes de la ilesia parroquial, delles bien dataes ya inclusive documentaes, interpretóse que la torre tuvo flanqueaba, dende un principiu, por un edificiu relixosu anexu, tal que acoten los afayos más recién. === Camín de Santiago Senabrés === {{AP|Camino de Santiago Senabrés}} Antes d'enfusase na Villa puramente dicha, esta ruta milenaria entra nes "Tierres de Mombuéi" (s. XVIII) travesando'l términu de Rionegro del Puente. Antiguu llugar, villa natal del fundador de Caracas, capitán D.Diego de Losada, y sede de la mesma del Santuariu de la Carbayeda, onde s'atopa la Patrona de la Contorna. Na so relevante historia, y con respectu al Camín ye necesariu reseñar qu'allá a finales de la baxa edá media esistió nél, so la responsabilidá de la Cofradería de los Falifos, un hospital qu'atendió a pelegrinos de toles índoles... que la so estructura anque bien deteriorada pol tiempu entá puede imaxinase. Como edificios d'importancia son dignos de visita'l Santuariu antes mentáu, asitiáu a la izquierda del camín namás entrar nel pueblu, el palaciu de Losada, daqué más alantre a la fin de la plaza del conceyu a mano derecha, y tamién a la derecha los restos del antiguu hospital. Vamos Salir de la villa y vamos xubir un nivel más nel nuesu camín, algamando la submeseta carbayesa. Vamos Dexar a la nuesa derecha, a un par de quilómetros el pueblu de Santolaya del Rionegro (antiguu Cachiparros de Santolaya) con una formosa zona de bañu nes fresques agües del ríu, y a la nuesa izquierda la Carretera de Zamora. Dos quilómetros más palantre vamos atopar cola Venta de Cachiparros, entá dientro del términu de Santolaya, antiguu abellugu d'arrieros. A la nuesa izquierda va salir una esviadura que nos llevará hasta'l pueblu de Valparaísu a que los sos pies llega'l banzáu del mesmu nome y onde igualmente se podrá esfrutar d'un reconfortante bañu. En superando la pequeña montuosidad, vamos llegar al términu de Mombuéi entrando por Prao Virón, estenses camperes a unu y otru llau del camín, dende onde yá vamos acolumbrar la Villa. Vamos Travesar el pueblu hasta cruciar la ponte, a pocos metros vamos entrar na plaza de Baldomero Gullón López, a la nuesa izquierda la cai de la ilesia va llevanos primero hasta l'albergue, y darréu hasta la torre templaria. Alzada a la vera d'esti históricu camino la talaya templaria sirvió de defensa a pelegrinos, arrieros y trashumantes, que polos sos pies pasaben, contra bandoleros y contrabandistes. Nes cercaníes de la torre atopa la Casa de la Vera Cruz, propiedá dende dómina medieval d'ésta cofradería y anguaño del conceyu. L'edificiu, de planta baxa y construcción tradicional cuenta coles necesidaes mínimes pal pelegrín, cames, y bañu con agua caliente. Si tuviera cerráu les llaves tendrán de pidise nel restorán La Rapina siguiendo la carretera, a la derecha, antes de llegar a la plaza mayor. El sellu d'igual forma va procurar Manolo, en Calzaos Alonso dientro del horariu comercial, y fora d'él yá como favor, vamos atopar namás cruciar la ponte a mano derecha diendo escontra Santiago. A la mañana siguiente'l postreru que sala del albergue tendrá de depositar la llave nel buzón de Boni, a mano izquierda pocu más embaxo en direición a la plaza de la ilesia. Los llugares más indicaos pa la visita nesta antigua Villa son a día de güei mínimos. Cuando se reformó la carretra xeneral la mayor parte del caserío llocal de piedra foi destruyíu y ocupáu. De toes formes partíes a lo llargo de la villa hai cases que van llamar l'atención del pelegrín, y que van poner de relieve l'arquiteutura llocal de piedra, madera y texa, sumida nos años 70. Gracies a Dios la torre templaría continua de pies y en perfectu estáu de caltenimientu dempués de 800 años, y que la so visión reconfortará la mirada del caminante. Va Empezar la esguilada, nun principiu menos pronunciada, inclusive con baxada, hasta los altos cumes del Padornelo y la Canda, que con día claro namás salir de Mombuéi vamos poder acolumbrar de lloñe. Vamos Poder escoyer dos rutes alternatives, una que va llevar al pelegrín por tolos pueblos siguientes, Valdemeriella, Cernadiella, San Salvador de Palazuelo, Entrepeñas hasta Esturianos, o dir direutamente pela carretera xeneral hasta'l mesmu pueblu, llende de la contorna de Carbayeda. Hasta ellí, pelegrín, y hasta Santiago, la Virxe de la Carbayeda, y Santa María de Mombuéi te van emponer nel camín. == Corporación municipal == {| {{tablaguapa}} border="1" |----- | colspan="5" bgcolor="#FFFF00" | <p align="center">'''Resultáu eleiciones municipales del 25 de mayu de 2015 en Mombuéi'''</p> |----- | bgcolor="#EFEFEF" | '''Nome''' | bgcolor="#EFEFEF" | '''Votos''' | bgcolor="#EFEFEF" | '''Porcentaxe''' | bgcolor="#EFEFEF" | '''Conceyales''' |----- | bgcolor="#87CEFA" | '''[[Partíu Popular]]''' | 158 | 58.52% | 5 |----- | bgcolor="#FF0000" | '''[[Partíu Socialista Obreru Español]]''' | 56 | 20.74% | 1 |----- | bgcolor="#00FFFF" | '''Agrupación d'Electores Independientes Zamoranos''' | 45 | 16.67% | 1 |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{commonscat}} {{Tradubot|Mombuey}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Zamora]] [[Categoría:Conceyos de Zamora]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] h4dgk49b5kmppop9hzgpr5yyjm80xz2 San Pedro de Ceque 0 120598 4377068 4223277 2025-06-17T15:16:21Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá virxe => dicha virxe 4377068 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''San Pedro de Ceque''' ye un [[conceyu]] y llocalidá d'[[España]], na [[provincia de Zamora]], [[comunidá autónoma]] de [[Castiella y Llión]]. Perteneciente a la contorna de [[Benavente y Los Valles]], cuenta con una notable tradición nel cultivu de la vide, como atestigüen les sos numberoses bodegues soterrañes, anque mayoritariamente el so cultivu tradicional ye la cebera de secanu, siguíu de los productos de güerta. Cuenta tamién con bonos montes de encina y carbayu, como'l de Pernacio y Las Majadas, onde pueden vese encines de gruesos tueros milenarios.<ref>[http://www.diputaciondezamora.es/index.asp?MP=7&MS=12&MN=2&accion=si&lletra=S&pag=10&id=241 San Pedro de Ceque]</ref> == Historia == Na Edá Media, el territoriu nel que s'asitia San Pedro de Ceque quedó integráu nel [[Reinu de Llión]], que los sos monarques entamaríen la fundación del pueblu. Nesta dómina faise necesariu mentar al caballeru [[Ponce Giraldo de Cabrera]], 'Príncipe de Zamora', que vieno acompañando a la fía del conde de Barcelona, Berenguela, que más tarde se casaría con [[Alfonsu VII de Llión]], y que la so bona actuación nes batalles en que participó fizo que fuera compensáu per parte del rei coles villes de Moreruela, San Pedro de Ceque, Villaferrueña y Morales del Rey.<ref>{{enllaz rotu|1=[http://www.macovall.com/Comarca/Municipio.asp Macovall: San Pedro de Ceque] |2=http://www.macovall.com/Comarca/Municipio.asp |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Darréu, na Edá Moderna, San Pedro de Ceque foi una de les llocalidaes que s'integraron na provincia de les Tierres del Conde de Benavente y dientro d'esta na receptoría de Benavente.<ref>{{cita llibru |apellíu= Salgado Fuentes|nome= Carlos Javier |títulu= La evolución de la identidad regional en los territorios del antiguo Reino de León (Salamanca, Zamora y León) |idioma= castellanu |añu= 2016 |editor= Universidá de Salamanca|páxines= 149-150 |url=https://books.google.es/books?id=D0OwDAAAQBAJ&pg=PA150&dq=}}</ref> Sicasí, al reestructurase les provincies y crease les actuales en 1833, San Pedro de Ceque pasó a formar parte de la [[provincia de Zamora]], dientro de la [[Rexón Lleonesa]],<ref>{{cita web |títulu= Real Decretu de 30 de payares de 1833 sobre la división civil de territoriu español na Península ya islles axacentes en 49 provincies |idioma= castellanu |añu= 1833 |publicación= Gaceta de Madrid |url= http://es.wikisource.org/wiki/Real_Decreto_de_30_de_noviembre_de_1833 }}</ref> quedando integrada en 1834 nel partíu xudicial de [[Benavente]].<ref>[http://www.cervantesvirtual.com/obra/subdivision-en-partidos-judiciales-de-la-nueva-division-territorial-de-la-peninsula-e-islas-adyacentes--0/ Subdivisión en partíos xudiciales de la nueva división territorial de la Península ya islles axacentes / aprobada por S. M. nel real decretu de 21 d'abril de 1834]</ref> == Demografía == {{Evolución demográfica|fonte={{demostrar}}|width=400px|1991=734|1996=721|2001=684|2004=651|2009=593|2017=484}} {{Gráfica d'evolución |tipu=demográfica |anchor=610 |posición_1=2 |1900|886|1910|981|1920|1108|1930|1202|1940|1295|1950|1379|1960|1273|1970|1044|1981|769|1991|734|2001|684|2017|24=484 |notes=Fonte: Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia. }} == Patrimoniu == Tocantes a los monumentos de la llocalidá, cabo destacar la ilesia parroquial, que cunta ente les sos obres más destacaes la d'un interesante Cristu bizantín, según una serie de capiteles románicos. == Cultura == === Folclor y costumes === El folclor de San Pedro ye'l típicu de la zona. Un grupu folclóricu, la Trasga, encargar de amenizar les fiestes patronales, según les procesiones o eventos similares. Tamién actúen n'otros pueblos. Anguaño hai dos grupos, unu de música "La Trasga" y otru de bailles "La Rueca".<ref>{{Cita web |url=http://larueca.webs.com/ |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140816191009/http://larueca.webs.com/ |fechaarchivu=2014-08-16 }}</ref> Les costumes, como en cualquier llocalidá de la contorna, son bien variaes pero con un creciente enclín al desusu. Una de les más antigües consiste en que los mozos del pueblu ponen la viéspora de San Pedro cardos a les moces fees y guindes a les guapes. Tamién yera tradición el dir descalzu na procesión que cada añu realizar ente'l pueblu y la ermita de la virxe de les Nieves, en señal de devoción y ufierta a la patrona, o dir vistíu con un vezu especial, pa pidir dalgún favor a la santa. === Fiestes populares === Los díes '''28, 29 y 30 de xunu''' tienen llugar les festividaes de [[San Pedro]]. Estes feches pueden variar, aumentar un día más. El día 29 ye la festividá de San Pedro na que se realiza una misa nel so honor. El día 30 tien llugar el día de San Pedrín nel que se realicen juesgos infantiles y ta destináu a los más pequeños. Mientres tolos díes de fiesta tien llugar una verbena nocherniega bien animada. El día 5 d'agostu celebra la fiesta de la [[Virxe de les Nieves]], na que se realiza una romería hasta la ermita de dicha virxe, realizándose una puya pa introducir la virxe nel so altar. == Llugares d'interés == [[Ficheru:Parque público de San Pedro de Ceque.JPG|thumb|Parque públicu de San Pedro de Ceque]] Puede visitase la zona de les bodegues onde s'atopen cueves bien antigües cavaes na tierra polos mesmos habitantes y que son un reflexu de la tradición vinícola del conceyu. Tamién ye d'interés pasiar pel monte del Pernacio y visitar les encines milenaries de gruesos tueros. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{Tradubot|San Pedro de Ceque}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Zamora]] [[Categoría:Conceyos de Zamora]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] s17c0dehzuczmvxyzcs4badgrzaxxtj Pedrajas de San Esteban 0 120751 4376920 4263996 2025-06-17T14:32:16Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá sala => dicha sala 4376920 wikitext text/x-wiki {{wikificar|t=20140608105401}} {{llocalidá | partíu = Valladolid }} '''Pedrajas de San Esteban''' ye un conceyu [[España|español]] de la [[provincia de Valladolid]] na [[comunidá autónoma]] de [[Castiella y Llión]]. Pedrajas ye conocíu por ser el primer conceyu productor de piñón d'España.{{ensin referencies}} == Historia == La redolada de Pedrajas considérase pobláu dende la dómina prerromana polos [[vacceos]], consideraos autóctonos d'estes tierres. De la dómina romana topáronse restos arqueolóxicos na redoma del cascu urbanu, posiblemente de dalguna villa de la que se rescataron ciertos oxetos y enseres que s'atopen nel [[Muséu Arqueolóxicu de Valladolid]] y de [[Muséu Arqueolóxicu de Tarragona|Tarragona]]. Mientres el dominiu romanu y, más tarde, na dómina visigoda, Pedrajas atopábase metanes la ruta que xunía dos nucleos importantes: Septimanca (Simancas) y Cauca (Coca). Esta circunstancia xunto cola bayura de camperes y agües contribuyó a qu'esistieren diversos asentamientos en tola zona. Pedrajas de San Esteban, el nucleu actual, surde como resultáu de les repoblaciones de los campos de la zona sur del Duero, tres reconquistar d'estes mientres el sieglu XI. “Les Pedraxas” yera una de les aldegues pertenecientes a la Villa y Tierra de Íscar, villa de la que dependía política y económicamente. [[Ficheru:Iglesia pedrajas.jpg|thumb|260x260px|Ilesia de San Esteban]] En redol a la so Ilesia de [[Esteban (mártir)|San Esteban Protomártir]], asitiada sobre un montículo foise desenvolviendo'l conceyu, dedicándose les sos xentes a l'agricultura y ganadería y a la esplotación de los recursos naturales como la madera y la resina de los pinos, o la estracción de yelsu de los pandoriales. Ye un nucleu dientro de la [[Comunidá de Villa y Tierra de Íscar]]. En 1732 por Real Decretu de [[Felipe V d'España|Felipe V]], Pedrajas convertir en Villa y dexa de tar so la xurisdicción de Íscar. Ye entós cuando surde'l Conceyu que se va instalar nel so allugamientu actual na Plaza Mayor. El so nome dende entós va ser Villa de les Pedraxas de San Esteban n'honor al so patrón, perteneciendo a la provincia y diócesis de Segovia. En 1833 realízase una nueva división provincial y Pedrajas pasa a pertenecer a la [[provincia de Valladolid]].[[Ficheru:Verbena Popular en Pedrajas de San Esteban. 2014.jpg|alt=verbena_pedrajas|miniaturadeimagen|259x259px|Verbena nes Fiestes de San Agustín.]]Tres la creación de la carretera de Iscar a Olmedo (Actual {{Identificador carretera española|tipu=autonomica|id=CL-602}}), Pedrajas empieza a estendese escontra'l sur, hasta dicha vía. Pero nun va ser hasta los años 40 y 50 del [[sieglu XX]] cuando trespase la carretera cola construcción del Barriu de Corea (oficialmente San Juan) y el conceyu enfusar nos pinares meridionales. En 1952, un '''“pedrisco”''' (pedriscada) afaró'l conceyu destruyendo la mayoría de los teyaos de les cases. El xarazo yera del tamañu de llimones y sorprendió a Pedrajas cola destrucción de cases y colleches de la villa piñonera. Solamente quedó de pies una casa y la ilesia que fueron los abellugos de munchos de los habitantes d'esti pueblu. Foi necesaria l'ayuda de los vecinos de los conceyos cercanos pa la reconstrucción de les viviendes, principalmente los vecinos de la estremera [[Alcazarén]]. La catástrofe apaeció en diversos periódicos de tirada nacional y ye un fechu bien recordáu na llocalidá. En 1955 la parroquia pasa a depender de la Archidiócesis de Valladolid. En 1958 foi un añu importante pa los pedrajeros yá que la so patrona Nuesa Señora de Sacedón, foi Coronada solemnemente pol Arzobispu de Valladolid. El 10 de mayu de 2008 inaugúrase la nueva '''Casa Consistorial''', con una inversión global de 1,6 millones d'euros, una superficie de 400 metros cuadraos y una superficie construyida de 1.300 metros cuadraos, nel mesmu llugar onde s'allugaba l'antiguu Conceyu, na Plaza Mayor.<ref name="test">[http://www.elnortedecastilla.es/20080510/local/valladolid/pedrajas-esteban-estrena-casa-200805101810.html, Nuevu conceyu]</ref> == Situación == Pedrajas de San Esteban alcontrar nel estremu suroriental de la provincia de Valladolid, llindando pel sur cola provincia de Segovia. Pertenez a la contorna de [[Tierra de Pinares]]. El so términu municipal llenda colos d'[[Íscar]], [[Megeces]], [[Alcazarén]], [[Olmedo (Valladolid)|Olmedo]] y [[Villaverde de Íscar]]. Al norte del nucleu urbanu alcuéntrense los campos de cultivos y les eres (escampaes onde se realiza triar de la cebera y l'ensugáu de les piñes), y los pandoriales caliares. Al sur atopen los pinares onde predomina'l [[pinus pinea|pinu albar]] (o ''piñonero'') y el [[pinus pinaster|pinu negral]]. A Pedrajas aportar dende Alcazarén y [[Valladolid]] pola {{Identificador carretera española|tipu=provincial|id=VP-1104}}, dende Villaverde de Iscar, [[Coca (Segovia)|Coca]] y [[Segovia]] pola {{Identificador carretera española|tipu=provincial|id=VP-1104}}, dende [[Íscar]] y [[Cuéllar]] pola {{Identificador carretera española|tipu=autonomica|id=CL-602}} y dende [[Olmedo (Valladolid)|Olmedo]], [[Medina del Campo]] y [[Madrid]] pola {{Identificador carretera española|tipu=autonomica|id=CL-602}}. Los pedrajeros reivindiquen la construcción de la variante {{identificador carretera española|tipu=autonomica|id=CL-602}} qu'esviaría tamién el tráficu de la {{Identificador carretera española|tipu=provincial|id=VP-1104}} nel tramu direición a Alcazarén. {{Allugamientu xeográficu | Noroeste = [[Alcazarén]] | Norte = [[Alcazarén]] y [[Megeces]] | Nordeste = [[Megeces]] y [[Iscar]] | Oeste = [[Olmedo (Valladolid)|Olmedo]] | Este = [[Iscar]] | Suroeste = [[Olmedo (Valladolid)|Olmedo]] y Aguasal | Sur = [[Villaverde de Iscar]] | Sureste = [[Villaverde de Iscar]] y [[Iscar]] }} == Alministración == Nes eleiciones munipales de 2015 el popular Alfonso Romo Martín resultó escoyíu alcalde del conceyu, a tan solo 17 votos de Sergio Ledo, el so anterior rexidor. {{Alcalde_España | Alcalde_1 = Julián Fernández Hurtado | Partíu_1 = [[Unión de Centru Democráticu (España)|UCD]] | Alcalde_2 = [[Dionisio Miguel Recio]] | Partíu_2 = [[Alianza Popular (España)|AP]] | Alcalde_3 = [[Dionisio Miguel Recio]] | Partíu_3 = [[Partíu Popular (España)|PP]] | Alcalde_4 = [[Dionisio Miguel Recio]] | Partíu_4 = [[Partíu Popular (España)|PP]] | Alcalde_5 = Antonio Martín Martín | Partíu_5 = [[Partíu Popular (España)|PP]] | Alcalde_6 = Ángel Rincón García | Partíu_6 = [[Partíu Popular (España)|PP]] | Alcalde_7 = José Luis Sanz Sanz | Partíu_7 = [[Partíu Popular (España)|PP]] | Alcalde_8 = Sergio Ledo Arranz | Partíu_8 = [[Partíu Socialista Obreru Español |PSOE]] | Alcalde_9 = Sergio Ledo Arranz | Partíu_9 = [[Partíu Socialista Obreru Español |PSOE]] |Alcalde_10 = Alfonso Romo Martín|Partíu_10 = [[Partíu Popular (España)|PP]]}} == Demografía == Na siguiente tabla amuésase la evolución del númberu d'habitantes ente 1996 y 2012 según datos del [[Institutu Nacional d'Estadística d'España|INE]]. {{Evolución demográfica |1996=2.915|1998=3.127|1999=3.229|2000=3.237|2001=3.224|2002=3.239 |2003=3.275|2004=3.317|2005=3.470|2006=3.496|2010=3.539|2011=3.552 |2012=3.428|2014=3.503|2015=3.432|2016=3.337|2018=3.322 |fonte=www.ine.es}} <div style="font-size: 90%" > NOTA: La cifra de 1996 ta referida a 1 de mayu y el restu a 1 de xineru.{{Gráfica d'evolución|tipu=demográfica|color=blue|nome=Pedrajas de San Esteban|1920|1564|1940|1920|1960|2938|1970|2926|1996|3215 |1998|3227 |1999|3229 |2000|3237 |2001|3224 |2002|3239 |2003|3275 |2004|3317 |2005| 3470 |2006|3496 |2010|3639 |2011|3652 |2012|3628|2014|3503|2015|3432|2016|3337|2018|3322|notes=<small> {{lleenda|#88c2cc|[[Población de derechu]] (1900-1991) o [[población de derechu|población residente]] (2001) según los censos de población del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]]. }} </small>}}</div> El númberu d'habitantes caltúvose constante hasta l'añu 2003 cuando la población esperimentó una crecedera considerable por cuenta de la llegada d'inmigrantes, principalmente de países del este d'Europa y d'Iberoamérica. Nel censu oficial ellaboráu en 1857 cuenta que Pedrajas de San Esteban tenía censaos 1069 vecinos.<ref>[http://www.ine.es/inebaseweb/pdfDispacher.do?td=192679&ext=.pdf Censu de 1857]</ref> == Economía == [[Ficheru:Vista de Pedrajas de San Esteban desde el Monte.jpg|miniaturadeimagen|278x278px|Vista de Pedrajas dende'l so monte]] {{AP|Economía de la provincia de Valladolid}} Na actualidá, los vecinos del conceyu, dedicar a l'agricultura, la industria y la ellaboración del [[piñón]]. La tradicional dedicación a esti llabor convirtió a Pedrajas nel '''pueblu piñonero''' de Castiella y d'España por excelencia. Ye importante'l papel que xuega la industria de la madera, na fabricación de puertes principalmente. Según la industria testil. La industria de Pedrajas alcuéntrase principalmente en dos sectores: la carretera de Villaverde onde surdió de manera bonal y el Polígonu Industrial de Los Salvelgueros na Carretera que xune Pedrajas y Iscar. == Cultura == [[Ficheru:Estatua al piñero. Pedrajas de San Esteban.jpg|left|miniaturadeimagen|322x322px|Estatua al piñero. Pinar de Sacedón.]] Pedrajas de San Esteban cunta con '''La Casa de Cultura "Eloy Arribas"''', qu'acueye la biblioteca municipal, la Escuela de Música, diverses aules y sales pa la realización d'actividaes culturales y formatives, según l'auditoriu municipal. Pedrajas tamién ye tou un referente na contorna al disponer de la única sala de cine de la contorna, el '''Cine Avenida''', d'esplotación familiar, y que cunta con toles meyores téuniques pa ufiertar una variada programación estable. [[Ficheru:Edificio de la Sala de Exposiciones de Pedrajas de San Esteban.jpg|alt=sala_esposiciones_pedrajas|left|miniaturadeimagen|324x324px|Sala d'Esposiciones. Pedrajas de San Esteban.]] Dende l'añu 2001 realícense toles serondes les '''Xornaes Micológicas''' nel que tienen lugar exposición de cogordes liofilizadas, la degustación de platos ellaboraos con distintes clases de fungos y cogordes y talleres de cocina micológica. Pedrajas cunta con un gran movimientu asociativu, siendo habituales les actividaes culturales entamaes poles asociaciones que s'atopen nel conceyu. Ente otres esisten l'Asociación Flamenca 'El Lerele', l'Asociación Xuvenil de Pedrajas, l'Asociación Indie-Rock 'Yes+' o l'Asociación Cultural Deportiva 'Zarandaja'. En Callar Pinar asítiase la '''Sala d'Esposiciones''', un edificiu nel que s'alluguen esposiciones (davezu de pintura o escultura) que camuden cada dos meses aproximao. Apocayá l'Asociación 'Yes+' entama conciertos de jazz en dicha sala. Puede visitase les fines de selmana y festivos.<ref>{{cita web |url=http://www.pedrajasdesanesteban.ayuntamientosdevalladolid.es/?q=node/298|títulu=Sala Cultural y de Exposiones {{!}} Conceyu de Pedrajas de San Esteban |fechaaccesu=22 d'ochobre de 2016|sitiuweb=www.pedrajasdesanesteban.ayuntamientosdevalladolid.es}}</ref> Dende febreru del añu 2014 Pedrajas cunta con una emisora municipal de radiu, '''Radio Pedrajas 98.4fm''', xestionada pol Conceyu y los vecinos voluntarios que realicen programes nella.<ref>{{cita publicación|títulu=Radio Pedrajas|url=http://radiopedrajas.wixsite.com/home/sobre-nós|fechaaccesu=22 d'ochobre de 2016|periódicu=Radio Pedrajas}}</ref> El so estudiu ta asitiáu dientro del Espaciu Nuevu, na Cai Real Nueva. <small>Testu pequeñu</small>== Monumentos y llugares d'interés == [[Ficheru:Ermita de Sacedón.JPG|thumb|231x231px|Ermita de Sacedón, na actualidá.]] * '''[[Ilesia de San Esteban Promártir (Pedrajas de San Esteban)|Ilesia de San Esteban Protomártir]]''': construyida mientres el primer cuartu del [[sieglu XVIII]] n'estilu [[barrocu]], con murios de piedra, una nave cubierta de cañón con lunetas y yeserías, al igual que los brazos del cruceru y la capiya mayor. Tienen gran interés artísticu los cinco retablos policromados d'estilu barrocu, con columnes salomóniques, realizaos nel sieglu XVIII. * '''Ermita de Sacedón''': asitiada xunto al [[ríu Eresma]] y arrodiada de [[pinus pinea|pinos albares]], con unes magnífiques vistes de la ribera, a 3 quilómetros del cascu urbanu. En redol al ríu predominen los [[sauce]]s monteses o "salgueras" de los que provién el nome de Salcedón o Sacedón. La ermita construyir en [[1705]] pero sufrió importantes remodelaciones. Hasta esa fecha esistiera otra ermita más embaxo, xunto al ríu y la fonte de la Virxe. La Virxe de Sacedón ye patrona de los piñeros y de Pedrajas. La imaxe ye una talla [[Escultura gótica|gótica]] de madera policromada que data del [[sieglu XV]]. Atópase na so ermita mientres tol añu, sacante'l mes de mayu, cuando los ''pedrajeros'' treslladar a la ilesia de San Esteban. Tolos [[llunes de Pascua]], celébrase la [[romería]] na ermita y la so redolada, con misa solemne, procesión, previa puya d'andar, feria, y [[xota (música)|bailles de xotes]] al son de les [[dulzaina|dulzaines]]. * '''Cine Avenida''': Ye'l cine más antiguu entá n'usu de la provincia de Valladolid. Foi abiertu en 1946 col nome de "Cine Español" y estrenóse cola proyeición de mítica ‘Gilda’ de Charles Vidor protagonizada por Rita Hayworth y Glenn Ford nos sos papeles principales. En 1967 se rebautizó como "Cine Avenida". En 2004 presentar nos cines un nuevu sistema de proyeición electrónica vía satélite y teunoloxía dixital sofitáu dende'l Ministeriu d'Industria y Teunoloxía. En 2011 incorporóse un nuevu proyeutor dixital sistema DPI.<ref>[http://www.elnortedecastilla.es/20111124/local/valladolid/adios-celuloide-201111240924.html Cine Avenida (''El Norte de Castilla'')]</ref> <gallery mode="packed" heights="135" caption="Urbanismu"> Ficheru:05 Pedrajas San Esteban Cine Avenida Lou.JPG|Cine Avenida Ficheru:03 Pedrajas San Esteban Urbanismo Lou.JPG|Arquiteutura tradicional. Al fondu la torre de la ilesia Ficheru:04a Pedrajas San Esteban Casa natal Medina Bocos Lou.JPG|Casa natal del poeta César de Medina Bocos Ficheru:01 Pedrajas San Esteban plaza Mayor Lou.JPG|Plaza Mayor </gallery> == Fiestes == [[Ficheru:¡Agua va! Pedrajas de San Esteban 2014.jpg|alt=Fiestes de San Agustín.|right|thumb|300px|Fiestes de San Agustín de 2014.]] * [[Llunes de Pascua]]: [[Romería]] hasta la [[ermita]] de la Virxe de Sacedón. Saquen la so imaxe en procesión pola pradería. Al son de la [[dulzaina]] y el [[tamboril]] báillense [[xota (música)|xotes]] n'honor a la patrona. * [[3 d'agostu]]: [[Esteban (mártir)|Invención de San Esteban]]. [[Pregón]] y eleición de reines de les fiestes. * [[28 d'agostu]]: San Agustín. Fiestes grandes. == Conceyos hermanaos == * [[Saint Nolff]], conceyu de la Bretaña Francesa, dende'l 31 de marzu de 1991. * [[Mola di Bari]], conceyu italianu, dende'l 13 de xunetu de 2012. == Pedrajeros pernomaos == *[[Reyes Mate]], filósofu. *[[César de Medina Bocos]]. Pedrajas, 11 d'agostu 1873-Valladolid 24 de marzu de 1959. Foi consagráu como «poeta cantor de Castiella» nel Atenéu de Madrid, nun solemne actu celebráu'l 25 de marzu de 1915. == Ver tamién == * [[Gastronomía de la provincia de Valladolid]] == Referencies == {{llistaref}} [http://www.ine.es/inebaseweb/pdfDispacher.do?td=86919&ext=.pdf Fonte INE 1920] [http://www.ine.es/inebaseweb/pdfDispacher.do?td=120738&ext=.pdf Fonte INE 1940] [http://www.ine.es/inebaseweb/pdfDispacher.do?td=126881&ext=.pdf Fonte INE 1960] [http://www.ine.es/inebaseweb/pdfDispacher.do?td=145063&ext=.pdf Fonte INE 1970] == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{rellación OSM}} * [http://www.pedrajas.es/ Conceyu de Pedrajas de San Esteban]. Web oficial del Conceyu de Pedrajas de San Esteban. * [https://web.archive.org/web/20070927184259/http://www.diputaciondevalladolid.es/nuestros_pueblos/nuestros_pueblos.shtml?idmuni=112 Diputación de Valladolid]. Datos d'interés sobre la población. {{Tradubot|Pedrajas de San Esteban}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Valladolid]] [[Categoría:Conceyos de Valladolid]] rnrevtqau7i38autz3wemgeh63b9bi5 Villares de Yeltes 0 121344 4376857 4358140 2025-06-17T14:14:23Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá calzada => dicha calzada 4376857 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Villares de Yeltes''' ye un [[conceyu]] y llocalidá [[España|española]] de la [[provincia de Salamanca]], na comunidá autónoma de [[Castiella y Llión]]. Intégrase dientro de la [[contorna de Vitigudino]] y la subcomarca de la [[Tierra de Vitigudino]]. Pertenez al [[partíu xudicial de Vitigudino]].<ref>{{cita web |títulu= Guía de bones práutiques pa la observación del paisaxe agrario como espaciu patrimonial nel oeste peninsular |idioma= castellanu |publicación= Ministerio d'Agricultura, Alimentación y Mediu Ambiente |url= http://www.magrama.gob.es/es/ministerio/servicio/informacion/parte3_tcm7-210108.pdf |cita= La contorna de Vitigudino, a la que pertenez Brincones, cuenta coles subcomarques d'Arribes, El Abadengo, la Ramajería y Vitigudino (páxina 14) }}</ref> El so términu municipal ta formáu poles llocalidaes de La Estación, [[Pedro Álvaro]] y Villares de Yeltes, ocupa una superficie total de 40,54&nbsp;[[quilómetru cuadráu|km²]] y según los datos demográficos recoyíos nel padrón municipal ellaboráu pol [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]] nel añu {{Población|ES|añu}}, cuenta con una población de {{Población|ES|37363|formatu=non}} habitantes. == Xeografía == El nome de Villares de Yeltes alude a la esistencia d'asentamientos antiguos pela redolada de dichu nucleu de población. Dalgunos d'ellos son de dómina romana; otros, sicasí, remóntense a la dómina alto-medieval. Conócense amás, dellos xacimientos de la dómina prehistórica, anque estos postreros nun son los que dieron orixe al nome de la citada llocalidá. Villares de Yeltes asitiar a 728m. d'altitú, sobre una pandiella, a la marxe derecha del ríu con que'l so nome formó'l xentiliciu. El primitivu nucleu de población debió d'ocupar el terrenal delimitado pol espolón predresu, enfrentáu a delles eminencies que s'estienden al otru llau del ríu, y sobre dalgunes de les cualos, fueron construyíes, en dómina prerromana, otres tantes fortaleces. Una d'elles denominar, elocuentemente, Los Barganales, yá dientro del términu de [[Villavieja de Yeltes]]. Xeolóxicamente, gran parte de los terrenes pertenecientes a Villares de Yeltes, son de naturaleza pizarrosa, presentándose, sicasí, dellos afloramientos y berrocales graníticos nel sector noroeste, sobre los calces de los ríos Yeltes y Huebra. En ciertes árees, hai suelos salitrosos, como yá lo señala un topónimu: El Salmurial o Samurial. Puede dicise que, práuticamente, los citaos cursos d'agua van delimitando el términu de Villares de Yeltes. Con dicha llocalidá, confinan, pel norte y l'este, [[Pozos de Hinojo]]; pel este, [[El Cubo de Don Sancho]]; pel sur, [[Retortillo (Salamanca)|Retortillo]] y [[Boada (Salamanca)|Boada]], y pel oeste, Villavieja de Yeltes. El términu de Villares de Yeltes vien quedar configuráu pel espaciu delimitado por dos ríos; unu d'ellos, ye'l Yeltes, yá mentáu; l'otru, ye'l Huebra. A esti respectu, convien reparar que, dende la [[Edá Media]] hasta dómines recién, foi'l Yeltes el que siguió calteniendo'l so nome, dempués de recibir les agües del Huebra. Inda nel postreru cuartu del sieglu XIX, considerábase que yera'l Yeltes el que desaguaba nel Duero: "El Yeltes entra por Villares de Yeltes, y, pasando por [[Cerralbo]] y Belmellar, bástiase... nel Duero". Tamién Larruga considerar asina, al aludir a [[Pedro Álvaro]], llugar de señoríu nel sieglu XVIII: "el Yeltes desagua nel Duero, pasa cerca de Fuenterroble de baxo y va al Hebra (Huebra) cerca de Pebro Álvaro". Los modernos criterios xeográficos sostienen, sicasí, que ye l'hidrónimu Huebra, a lo llargo de tol so percorríu, el que permanez inalterable y que dichu ríu ye'l que recibe les agües del Yeltes. Los ríos Yeltes y Huebra apaecen, a éstes nun documentu del añu 1174, colos nomes de Heltes y Opera, respeutivamente. === Estensión y llendes === A mediaos del sieglu XVIII, la estensión del términu de Villares de Yeltes yera de 36 yugadas; midíu en llegües y según el [[Catastru d'Ensenada]]; "trés cuartos de llegua d'este a oeste y una llegua y media de norte a sur, por dos llegües de circunferencia". En dichu Catastru indicábase que Villares de Yeltes llindaba al norte con Ituero, al oeste con Villavieja de Yeltes, al norte con [[Pedro Álvaro]] y al sur con Retortillo. El términu municipal de Villares de Yeltes tien una estensión de 40,54 quilómetros cuadraos. Siete son los pueblos colos que güei llinda Villares de Yeltes, a saber: Boada, Retortillo, Villavieja de Yeltes, [[Yecla de Yeltes]], [[Moronta]], Pozos de Hinojo y El Cubo de Don Sancho. De toos ellos, ye'l conceyu de Villavieja de Yeltes el que comparte, col de Villares de Yeltes, les llendes más estenses; siendo, otra manera, los compartíos ente Villares de Yeltes y Escuernavacas, sobre'l cursu del ríu Huebra, los de menor estensión, apenes mediu quilómetru. Ésta ye la razón pola que, nes descripciones xeográfiques al usu, nun suel figurar la llocalidá de Escuernavacas, como estremera de la de Villares de Yeltes. === La razón comarcal === Xeográficamente, Villares de Yeltes integra la [[contorna de Vitigudino]], que, de la mesma, forma parte de La Charrería, que'l so nucleu más representativu configúrase, según dellos autores, en redol al cursu mediu del Yeltes; según otros, como García Boiza, habría qu'estendela a tola Tierra de Vitigudino, incluyendo, amás, les contornes de [[Contorna de Ciudad Rodrigo|Ciudad Rodrigo]], [[Tierra d'Alba|Alba de Tormes]], [[Tierra de Ledesma|Ledesma]], y, tamién, un sector del [[Campu de Salamanca]]. En rellación coles llendes de la [[Tierra de Vitigudino]], cabo señalar que ye, precisamente, Villares de Yeltes, xunto a [[El Cubo de Don Sancho]], el puntu más meridional de dicha contorna. Na Baxa Edá Media, Villares de Yeltes perteneció al alfoz de Ledesma. Fernandu II repobló, nel añu 1161, esta última llocalidá, estableciendo, amás, les llendes de dichu alfoz, ente los cualos méntense los nomes del regueru del Pollín y del ríu Yeltes. El referíu regueru inda esiste na toponimia local y traviesa parte del términu de Villares de Yeltes, hasta desaguar nel desusdichu ríu. Villares de Yeltes formó parte de la roda de Cipérez. Güei, aquél forma parte de la Tierra de Vitigudino, que, hasta'l sieglu XIX, perteneció al Ducáu de Alburquerque. El mesmu Llorente Maldonado, en faciendo les oportunes considerancies, en rellación al casu, referir a la delimitación de la Tierra de Vitigudino, y facer nestos términos: "pel oeste, La Ribera; pol suroeste, el Yeltes; pel sur, la llende meridional de los términos de Villares de Yeltes y El Cubo de Don Sancho, y pel este y nordeste, les llendes de la Tierra de Ledesma...". === La roca y l'agua === Refiriéndose a les formaciones predreses del occidente salmantino que se topen constituyíes por materiales ordovícicu-silúricos, el profesor García Figueroa anota la presencia de: "[[cayuela (roca)|cayueles]], [[grauvaca|grauvaques]], microconglomerados y conglomeraos en cantares de [[cuarzu]] bien trabayaos...", al sur y al este de Villares de Yeltes. El mesmu autor menta la esistencia de caliares na ribera derecha del ríu Yeltes, destacando, otra manera, l'ausencia de tal clase de roques na zona del regueru de Valdelagoda, y creyendo topar dalguna semeyanza, nesti aspeutu, ente les carauterístiques petrolóxiques de dicha zona y la de [[Tamames]]. Son abondosos los manantiales, llagunes y fontes nel términu de Villares de Yeltes. Vamos Citar, ente otros, los siguientes: Manantial de Najarros y de Valgallego, La Fontanica, la Fonte del Moru, la de la Nozal, la de Rexidores, la del Espín, la de les Pernículas, la de les Merines, la de los Picones, Fonte Gorda, Fonte Pozal, Fonte de la Roda, del Sapu, Llamarga de la Pelleyera, Llamarga Nueva, Llamarga de les Lagunillas y Llaguna Llingua. == Demografía == {{Gráfica d'evolución |tipu=demográfica |anchor=500 |posición_1=2 |1900|547|1910|560|1920|631|1373|554|1940|623|1950|593|1960|557|1970|373|1981|206|1991|175|2000|170|2017|24=126 |notes=Fonte Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia. }} === Nucleos de población === El conceyu estremar en dos nucleos de población, que teníen la siguiente población en 2015 según l'[[Institutu Nacional d'Estadística d'España|INE]].<ref>{{Cita web|fechaaccesu = 4 de marzu de 2016|url=http://www.ine.es/nomen2/index.do|títulu=Nomenclátor: Población del Padrón Continuu por Unidá Poblacional|autor=Institutu Nacional d'Estadística}}</ref> {| {{tablaguapa}} align="center" ! Nucleu de población ! Población |- |Villares de Yeltes |align="right" |122 |- |[[Pedro Álvaro]] |align="right" |9 |- |} === Demografía de Villares de Yeltes nel sieglu XVI === A finales de sieglu XVI, la población de Villares de Yeltes yera de 58 vecinos, de los cualos, 54 yeren plebeyos; había, amás, un [[Hidalgo (cuasi noble)|fidalgu]] y un [[clérigu]]. A empiezos del sieglu XVII, el númberu de vecinos amenorgárase a 30. La recuperación demográfica nun se va producir hasta mediaos del sieglu siguiente: una población de 55 vecinos, con un total de 230 habitantes, nel añu 1747, que aportaría a de 270 habitantes hacia l'añu 1830. La mayor medría demográfica va producir nes décades siguientes, pasando de los 176 habitantes, en que se quedó amenorgáu'l censu de población en redol al añu 1850, a los 494 qu'algamó nel añu 1885. Nel añu 1950, la población yera de 507 habitantes, más otros 83 que vivíen en Pedro Álvaro; sicasí, nel añu 1960, la población qu'había en tol términu municipal, yera de 580 habitantes, de los cualos, en [[Pedro Álvaro]] vivíen 71, en 29 viviendes; otros 12 vivíen en La Estación, nuna sola vivienda. El restu de los habitantes, esto ye, 477, correspondíen a Villares de Yeltes, como cabeza de conceyu. Nel añu 1970, la población de Villares de Yeltes yera de 273 habitantes, y en 1981, amenorgárase a 206, habiendo llegáu al añu 2000, con tan solo 173. Nel añu 1960, Villares de Yeltes cultivaba 680 hectárees de ceberes. La cabaña ganadera venía espresada nel siguiente númberu de cabeces: * Mular: 10 * Caballar: 15 * Vacunu: 500 * Asnal: 115 * Porcín: 700 * Ovín: 3500 * Aviar (pites): 1200 Per aquellos años, esplotábase una mina d'uraniu nel términu de dicha llocalidá. Había, amás, 2 talleres de fabricación de carros, un molín de piensos, 2 xastreríes, una masera, una tienda de comestibles, un chigre, 2 tabiernes y un mesón. La instrucción escolar impartir en 2 escueles, una de neños y otra de neñes. El parque automovilísticu amenorgar a 4 vehículos. Los vecinos del pueblu disponíen de 70 bicicletes y 90 carros. * [[Pedro Álvaro]] Alrodiu de [[Pedro Álvaro]], anexu, como yá dixi, de Villares de Yeltes, ufierto los siguientes datos demográficos: * Añu 1591: 8 vecinos. * Añu 1747: 21 vecinos, que sumaben 102 habitantes. * Añu 1828: 12 vecinos, con un total de 58 habitantes. * Añu 1850: 36 vecinos (un númberu cimeru, inclusive, al que tenía Villares de Yeltes a empiezos del sieglu XVII), con un total de 122 habitantes. * Añu 1885: 60 habitantes. * Añu 1960: 71 habitantes, como yá enantes anoté. == Historia == === El Paleolíticu Inferior === L'home prehistóricu pobló les riberes del Yeltes y el Huebra. Los afayos arqueolóxicos remontar al [[Paleolíticu Cimeru]] y, hasta agora, alcontráronse na redoma de Villares de Yeltes, concretamente, nel pagu de La Ribera y pela redolada del campusantu municipal, onde don Eduardo Martín recoyó dellos bifaces y otros artefautos líticos, dalgunos de los cualos caltiénense nel acabante crear muséu arqueolóxicu de Lumbrales. Trátase de pieces de [[cuarcita]] tallaes. Cronológicamente, tópense encuadraes nel periodu llamáu [[Achelense]], con unos 100.000 años d'antigüedá. Efeutuáronse dellos descubrimientos de naturaleza similar, pela redolada de [[Pedro Álvaro]]. Ellí, recoyéronse diversos restos, consistentes en ''chopper'', nucleos y lascas de cuarcita, toos ellos, nes márxenes del ríu Yeltes. Apaecieron n'abrigos predresos, formaos por grandes berruecos graníticos. En xunto, los xacimientos paleolíticos de Villares de Yeltes, tópense consideraos como dalgunos d'ente los más importantes que fueron clasificaos, hasta la fecha, na provincia de Salamanca. Asítiense, cronológicamente, nel periodu entendíu ente'l Pleistocenu Mediu y el Pleistocenu Cimeru, y correspuenden, tipológicamente, a industries lítiques del Achelense y el [[Paleolíticu Mediu]]. El ríu Yeltes traviesa en nivel [[paleozoicu]], que se topa ocultu, al traviés de la fuesa teutónica de Ciudad Rodrigo, pero dichu nivel vuelve resurdir na zona de San Giraldo y Villares de Yeltes, presentando, les riberes del citáu ríu, interesantes sedimentos de tipu aluvial, con acusada guarda de cuarcites, material, ésti, que foi utilizáu pol home prehistóricu pa fabricar, nel periodu Achelense, artefautos diversos. Villares de Yeltes, xunto con Castraz de Yeltes, son les úniques, d'ente les llocalidaes que los sos terrenes derruempen el referíu cursu fluvial, onde se producieron distintos afayos de pieces prehistóriques, correspondientes a los periodos desusdichos. === Neolíticu y Edá de los Metales (3.500-300, e.C.) === A la Edá de los Metales pertenez un [[menhir]], que, tiempu tras, tuvo alzáu xunto a la ermita de Huebra, sobre la vera esquierda del ríu del mesmu nome. Dende ellí, dichu monolitu foi treslladáu hasta Villares de Yeltes y emplazado dientro d'una propiedá particular, onde güei se caltién. El referíu menhir, de tipu fálicu, constitúi unu de los escasos exemplares de la so clase qu'esisten na provincia de Salamanca. Tan solo conozse otru, similar al anterior y que foi alcontráu na redoma de la ermita de La nuesa Señora de los Remedios, sita nel términu de [[Buenamadre]]. El monolitu de Villares de Yeltes presenta estazáu l'estremu cimeru, intencionadamente: la cristianización d'antiguos ritos y símbolos, imponía la eliminación o tresformamientu de los elementos paganos. Lo más probable ye que'l susodichu menhir de Villares de Yeltes fora tullíu na dómina en que se construyó la ermita. De primeres, aquél foi un monumentu alzáu n'honor de les divinidaes de la fertilidá, nun llugar onde, esiste una suxerencia natural d'agües termales que, ensin dulda, recibiría cultu nos tiempos prehistóricos, siguiendo la tradición, caltenida, igualmente, n'otros diversos llugares. Hasta la fecha, nun son munchos los exemplares, d'esa clase, alcontraos nel occidente d'España. Aparte la provincia de Salamanca, ye na de Zamora, onde tamién fueron afayaos dalgunos d'ellos. D'otra parte, la divinización de les agües de los ríos Yeltes y Huebra, concretar na construcción de santuarios, de los que nun llegaron, hasta nós, más que vagues referencies. A esti respectu, hai que dicir que, años tras, esistió un cercu votiva, que foi asitiada ente los pasiles que cruciaben el ríu, al altor del yá citáu llugar de [[Pedro Álvaro]]. Nun puede asegurase s'el desusdichu cercu topábase dedicada a les ninfes del mediu acuáticu, el Yeltes, nesti casu concretu. Hai que recordar que, nel balneariu de Retortillo, foi topada, décades tras, un cercu con inscripción, dedicada a les "agües del Yeltes" (''aquas eletesibus''). Esti ríu yera sagráu en dómina romana. Ye probable, per otra parte, que'l castru del Espolón, sobre'l que s'asitia l'actual nucleu de población de Villares de Yeltes, siguiera habitáu hasta bien entrada l'[[Alta Edá Media]]. Al altor del términu de Villares de Yeltes, y a entrambos llaos del ríu del mesmu nome, esisten dos castros. Unu d'ellos alcuéntrase nel mesmu espolón onde s'asitia'l castiellu de dicha llocalidá; l'otru atópase en Los Barganales, yá en terrenes de Villavieja. Per otra parte, en mediu del ríu Huebra, caltiénense restos d'un tercer castru, sobre un puexu. Asemeyáu allugamientu dexaría pensar que, esta última fortaleza, podría pertenecer, o bien al términu de Villares de Yeltes, o bien al de Pozos de Hinojo, una y bones el citáu cursu fluvial forma llende ente dambos. Sicasí, convien reparar que ye dende la marxe esquierda del Huebra, perteneciente a Villares de Yeltes, dende onde se tien meyor accesu al castru en cuestión; polo que, en principiu, cabría incluyir a ésti dientro del términu de dicha llocalidá. === Mundu romanu y tardorromano (Sieglos II-IV, d. C.) === Rastréxase la pasada presencia romana nel términu de Villares de Yeltes, al traviés de la esistencia d'una calzada y de diverses muertes arqueolóxiques descubiertos en diversos puntos, como los de Villarejos, Valdeviñas (marxe derecha del Huebra) y contorna del cascu del pueblu. La mayor parte de los distintos materiales arqueolóxicos, correspuende al periodu tardorromano, ya inclúi bayura de tégulas, fragmentos de cerámica ''doméstica'' y diversos elementos de construcción. Per otra parte, reparar restos de dellos cercos funerarios romanes, embutíos nos murios de la ermita del Carpio. Ye posible que vengan de l'antigua necrópolis qu'había na redoma del referíu santuariu. Pol términu de Villares de Yeltes pasaba la calzada romana conocida popularmente como Calzada de los Mártires. Partía dende Salamanca escontra l'oeste, y, en cruciando por [[Rollán]], algamaba El Cubo de Don Sancho y enfusábase, dempués, en terrenes del citáu Villares de Yeltes, prosiguiendo escontra [[Villavieja de Yeltes]] y otres zones del occidente provincial. El tramu de dicha calzada qu'escurría pol términu de la llocalidá qu'equí nos ocupa, recibía'l nome de "Camín del Fierro". === Epigrafía romana === El cercu funerariu de la ermita del Carpio ye de carauterístiques similares a delles de les que fueron topaes na necrópolis de Yecla de Yeltes, ente les que cabo citar la que diera a conocer el profesor Martín Valls, dientro d'un conxuntu de doce monumentos funerarios d'esa clase, y na que figuren los nomes de ''Valeria'', ''Aemilium'' y ''Arquius''. Dalgunos d'aquéllos nun s'atoparon ''in situ'', nel momentu de ser recoyíes, pero ésta suel ser la tónica imperante n'afayos d'esi tipu. Asocede'l mesmu casu col cercu de la ermita del Carpio, que la so procedencia nun tien por qué relarcionarse, necesariamente, cola necrópolis inmediata, anque paez lo más probable. La datación del cercu granáu de Villares de Yeltes y los fragmentos de les otres que tamién apaecen embutíes nos murios del susodichu santuariu, pudiera remontase al periodu entendíu ente los sieglos II-IV. En rellación colo enantes señalao y teniendo presente'l fechu de que, bien próximu a la ermita del Carpio, esistió'l referíu asentamientu romanu de Los Villarejos, resulta induldable que topamos ante un casu de población más o menos siguida, en dambes márxenes del Yeltes, hasta l'Alta Edá Media. Ye ésti un fenómenu que tamién implicaba, ta claro, a la parte de Yecla de Yeltes, y, como yá señaló'l citáu Martín Valls, el mesmu castru, antes mentáu, debió de siguir pobláu hasta l'Alta Edá Media. === La repoblación medieval (Sieglos IX-XIII) === Según Julio González, la zona güei entendida dientro de la contorna de Vitigudino, foi repoblada con xentes de Benavente y Zamora. A xuiciu de Llorente Maldonado, ello esplica la esistencia d'un ciertu grau d'afinidá étnica ente los habitantes de la Tierra de Vitigudino, yá mentada, y Ledesma, que la so repoblación asocedió, igualmente, nel sieglu XII. La llinia divisoria ente los distintos conceyos de Ciudad Rodrigo y Ledesma escurría nel sieglu XII; xustamente, a la parte occidental de Villares de Yeltes. Reminiscencies d'aquellos pobladores medievales, perduren, al traviés de la toponimia local, nel términu de Villares de Yeltes: Fonte Sextil, Valdelacanal, Valancho, Valdevilla, Fonte del Valgallego, Fonte de los Najarros, Valdelacruz, Valdelacalzada, Valdelostrigos, Regueru del Salmurial, Valdeasnal, Regueru de Valdecornejo. A toos estos topónimos, habría qu'amestar los que s'alcuentren n'árees estremeres del términu de Villares de Yeltes, y, ente los cualos, cito los siguientes: Valdefraguas, Valdemartínez, Valdelamina, Valdemanzano, Valdegrande, Valhondo, Valdondiego, Valzamorano. Según ciertu autores, los topónimos formaos en ''val'', señalen la presencia de mozárabes mientres l'Alta Edá Media, ente los sieglos IX-XI. Según [[Pedro Álvaro]] pudo constituyise como nucleu de población, arriendes de la llegada de colonos na [[Baxa Edá Media]] (sieglos XII-XIII), Villares de Yeltes, sicasí, tendría, de xuru, un orixe anterior. Yá nel sieglu X, como a propósito señala Barrio García, esistía un poblamientu intensu en determinaes zones del Arcedianáu de Ledesma. Les diverses entidaes de población quedaríen consolidaes a partir de les xeres repobladores -reorganizadoras- del [[Reinu de Llión|rei de Llión]] [[Fernandu II de Llión|Fernandu II]], que la so llabor interesó, particularmente, dientro de la cortil salmantino, les tierres del occidente provincial, hacia l'añu 1161. Asina, xunto a Villares de Yeltes, sería tamién potenciada la demografía en Pozos de Fenoio, nome como se denominaba al actual Pozos de Hinojo. Primitivamente, ésti llamábase Pozu de Almizahet y el so orixe, yá que sal,, remontar a los sieglos IX-X, dómina na que dicha zona foi poblada por mozárabes. Tanto nel casu de Villares de Yeltes como nel de [[Pedro Álvaro]], los respeutivos nomes de diches llocalidaes fuéron-y impuestos por aquellos repobladores medievales qu'hasta aquella zona aportaron. Según Sánchez Albornoz, [[Pedro Álvaro]] correspondería a una patronímicu familiar y sería unu de les varies decenes de topónimos que, col mesmu orixe, atópase nes provincies de Salamanca, Ávila y Segovia. === Villares de Yeltes dientro de la diócesis salmantina === [[Ficheru:TumboA ferdinand.jpg|thumb|Villares integrar nel conceyu de Ledesma tres la so creación pol rei [[Fernandu II de Llión]] en 1161]] Continues disputes sobre la delimitación de tierres, ente los obispaos de Salamanca y Ciudad Rodrigo, asoceder mientres el sieglu XII, lo que motivó la intervención del rei Fernandu II, repoblador de bona parte de les Tierres de Ledesma y Ciudad Rodrigo. Dichu monarca confirmó la concordia a la que se llegó, ente los obispos de Salamanca y Ciudad Rodrigo, y que, nel añu 1173, terminó coles disensiones provocaes pola cuestión más arriba espuesta. Según dicha concordia, la llende interdiocesana vendría establecíu pol cursu de los ríos Yeltes y Huebra. L'espaciu ente éstos, sería compartíu por dambes diócesis. Los términos de la referida concordia seríen sancionaos, un añu dempués, pol arzobispu de [[Santiago de Compostela]]. D'otra parte, hasta unos años antes, concretamente, hasta l'añu 1161, les demarcaciones de Ciudad Rodrigo y de Ledesma, colos sos respeutivos llugares y aldegues, caltuviérense so dominiu de la ciudá de Salamanca; pero, arriendes de la creación de les alfoces de Ciudad Rodrigo y Ledesma, el conceyu salmantino perdió dichos territorios. Y, entós, alzar contra Fernandu II. La posterior derrota que'l referíu conceyu sufriría a manes de les tropes reales, tuvo, ente otres consecuencies, la d'afitar, definitivamente, les llendes ente la Tierra de Ledesma y la de Ciudad Rodrigo. Villares de Yeltes quedaba, asina, incluyíu dientro del conceyu de Ledesma, y, como tal, llegó casi hasta'l nuesu díes, formando parte, amás, de la Tierra de Vitigudino, güei constituyida en contorna, y una de les más estenses, a éstes de la provincia de Salamanca. Nel añu 1265, Villares de Yeltes figuraba na rellación de llugares del Cabildru catedraliciu de Salamanca. A lo llargo de los sieglos siguientes, la Catedral de Salamanca siguió percibiendo diverses rentes poles propiedaes que tenía en Villares de Yeltes y [[Pedro Álvaro]], según tamién n'otros llugares comarcanos, ente los que se topaben Pozos de Hinojo, Ituero, El Cubo de Don Sancho, Buenamadre y Villoria de Buenamadre. Na Edá Media apaecía escritu, dacuando, Villares de Yeltes y, n'otros casos, Villares Deltes o Villares de Jeltes. So esti últimu nome figuraría, más tarde, nel ''Llibru de los llugares y aldegues del obispaos de Salamanca (1604-1629)'' nel que se diz que dicha llocalidá yera un anexu del Cubo de Don Sancho y que tenía 30 vecinos. Voi Adelantrar, equí, yá que sal,, dellos otros datos: sopesábase la bona fábrica de la ilesia de Villares de Yeltes, diciendo que tenía una bien enmaderada capiya. La torre debía de tar a medies de facer, pos, en dichu documentu, dizse testualmente "una torre mediu fecha de cantería". Refiriéndose a la familia Anaya, indicábase que los herederos de Don Diego, quien teníen ellí posesiones, debíen un censu a la Ilesia, polo qu'aquéllos, y, principalmente, doña Antonia Enríquez, calteníen un pleitu con ésta, dende diba munchos años. === Disputa ente Ledesma y la Orde de Santiago pola posesión de Villares de Yeltes === [[Ficheru:Adeffonsus rex legionensium et gallecie.jpg|thumb|La intervención del rei [[Alfonsu IX de Llión]] acabó coles pretensiones de la [[Orde de Santiago]] de tener Villares]] A empiezos del sieglu XIII, [[Alfonsu IX de Llión]] tuvo qu'intervenir nun pleitu calteníu ente'l conceyu de Ledesma y l'Orde militar de Santiago. Esta postrera reclamaba, a dichu conceyu, los derechos de posesión de los llugares de Villares de Yeltes, [[Barruecopardo]], San Cristóbal de Ledesma y [[Saucelle]]. El dictame del citáu monarca resolvió'l casu a favor del conceyu de Ledesma, quedando, pos, dientro de la xurisdicción d'ésti, los desusdichos llugares en pleitu. Nel añu 1262, Martín Alfonso, fíu del rei Alfonsu IX de Llión, y la so muyer, María Méndez, reciben d'Alfonsu X, ''el Sabiu'', el llugar de Villares de Yeltes, so la condición de que, si los citaos Martín y María nun tuvieren descendencia, taríen obligaos a restituyir a la Corona la referida posesión de Villares de Yeltes. Tamién el Cabildru catedraliciu salmantino tenía propiedaes en Villares de Yeltes, concretamente, una devesa, d'una yugada d'estensión, según los datos correspondientes al añu 1265. === Villares de Yeltes y el Monesteriu de Sancti Spiritus === Dende l'añu 1268, hasta finales del XV, delles tierres del términu de Villares de Yeltes pertenecieron al [[Ilesia de Sancti Spiritus (Salamanca)|monesteriu femenín de Sancti Spíritus]], de Salamanca, que la so fundación, nel referíu añu, deber a Pelayo Pérez Correa, maestre de la [[Orde de Santiago]], y a María Méndez y el so maríu, Martín Alonso, fíu d'Alfonsu IX. Nun documentáu estudiu, María Echániz indica que dichu monesteriu foi habitáu por una comunidá de muyeres y que llegó a concentrar un importante patrimoniu, al traviés de donaciones recibíes y de distintos bienes, en conceutu d'heriedos. Bien diversos yeren los llugares de procedencia de tales bienes patrimoniales. Aparte la provincia de Salamanca, el citáu monesteriu tenía posesiones na provincia de Zamora y norte de Cáceres. Villares de Yeltes yera la única llocalidá asitiada nes riberes del Yeltes que contituía posesión del referíu monesteriu de Sancti Spiritus. Ye de señalar, que la mayor parte de les monxes de dicha comunidá yeren miembros de llinaxes salmantinos. Unu d'éstos foi'l de les Paz, renombrada familia nobiliaria nel sieglu XV. Una parte de les propiedaes que'l monesteriu de ''Sancti Spiritus'' tenía en Villares de Yeltes, foi arrendada, nel añu 1396, a un tal Matheos Peres, fíu de Miguel Benitu de la Fuente, morador en dicha llocalidá. Según el documentu correspondiente, el mentáu arriendu entendía les tierres de pan llevar, praos, yeres, montes, güertes, deveses y tolos demás bienes que dichu monesteriu tenía nel términu de Villares de Yeltes. El tiempu de duración del contratu establecer en 6 años, a cuntar dende'l día de San Martín del referíu añu. El citáu Matheos Peres había de pagar, a les monxes de ''Sancti Spiritus'', añalmente, 15 fanegas de "bon trigu, nuevu y llimpiu y secu, tal que sía de dar y de tomar, midíu pela media fanega derecha del dichu llugar de Villares de Yeltes". El pagu tenía d'efeutuase nel día de Santa María de setiembre, imponiéndose-y, per otra parte, al mentáu renteru, la obligación de pagar la cantidá de 4 maravedinos por acaldía que se pasara ensin faer efeutivu'l pagu de les 15 fanegas de trigu. A mayores de too ello, al términu del contratu, Matheos Peres tenía que dexar construyíes pa les monxes del consabíu monesteriu, 2 cases pajizas, en terrenes de propiedá d'ésti, que destinaríense pa dependencies de dicha comunidá monástica. Ésta, al traviés de la so comendadora, Leonor Peres, comprometer con Matheos Peres a nun arrendar a nenguna otra persona, anque-y ufiertaren meyores condiciones, los terrenes que figuraben nel contratu en cuestión, nel cual, con al respeutive de les referíes cases pajizas, faíase la salvedá de que, nel casu de qu'éstes fueren destruyíes por dalgún rei o señor poderosu, nun se fadría responsable d'ello'l renteru. Nesi mesmu añu de 1396, les frecuentes incursiones de los portugueses per tierres del Condáu de Ledesma, y les nefastes consecuencies qu'ello tuvo pa la economía de los distintos llugares, indució a [[Xuan I de Castiella|Xuan I]] a eximir, nel añu 1396, a la mesma villa de Ledesma y a les sos aldegues, de contribuciones monetaries, per un espaciu de 4 años. La perceguera escontra los habitantes del otru llau de la raya, alvertir na espresión "traydores portogaleses", qu'apaez recoyida na ''Documentación medieval del Archivu Municipal de Ledesma''. === Sieglos XV y XVI === Cuandoquier, yá dende'l sieglu XVI, figura'l nome d'un Villares de Yeltes, referíu a una paraxa alcontrada al norte de [[Ciudad Rodrigo]]. Según el censu de población lleváu a cabu a finales de dichu sieglu, la citada paraxa topábase allugáu nel términu de [[Villoria]], nel que tamién se topaba incluyíu'l despobláu de Gazapos. La paraxa de Villares de Yeltes en Villoria cuntaba, nel añu 1591, con un solu vecín. El topónimu de Villares de Yeltes perduró hasta güei. En dichu ámbitu xeográficu hai muertes d'asentamientu tardorromano. Como ye sabíu, el nome de ''villar'' o ''villares'', alude a la esistencia de restos de población antigua. ==== El castiellu ==== [[Ficheru:Castillo de Villares de Yeltes.jpg|left|miniaturadeimagen|Castiellu de Villares de Yeltes]] A la parte occidental del pueblu, írguese una torre medieval, güei aisllada d'otres estructures de fortificación; pero, a les que, en tiempos tras, debió de tar xunida: apréciense los arranques d'un arcu que salvaría la distancia ente'l llenzu paralelu del muro norte de la torre y ésta mesma. La mentada torre ye de planta rectangular. Tópase construyida en mampostería de cayuela y esquinada en granitu, y el so únicu vanu d'entrada, adintelado, abrir a nivel del suelu. L'espaciu interior topábase estremáu en 4 pisos de madera. La parte cimera de los murios, inda caltién el almenado. El llenzu qu'escurre paralelu al muro nordeste de la torre, tien una espesura de 1,80 m. Nél abrieron delles troneres pal usu de l'artillería. Tales elementos defensivos apaecen n'otres munches fortaleces construyíes nel sieglu XV, como lo ye esta mesma de Villares de Yeltes. La configuración de ciertos restos, qu'arrodien la torre, suxer la esistencia d'un antemuro que la cerraría por 3 de los sos llaos. La fachada principal del torrexón mide, de llau, 9,60 m., y 7,10 m. los murios axacentes. La espesura del muriu onde s'abrir el vanu de la entrada, ye de 1,20 m., y l'anchor d'ésti ye de 0,80 m. A lo llargo de ríu Yeltes, alzábense diverses fortaleces, dalgunes de les cualos remonten el so orixe a la dómina prerromana. De sur a norte alcontraes nel tramu entendíu ente Aldehuela de Yeltes y Villavieja de Yeltes: * Llaguna del Cristu ([[Aldehuela de Yeltes]]): restos d'una fortaleza construyida de cal y cantar, de la que namái se caltién parte de los murios. * Mesa Grande (Castraz de Yeltes): muertes d'una fortaleza llevantada sobre la marxe derecha del ríu Yeltes, na confluencia d'ésti col ríu Morasverdes. * Pedraza de Yeltes: casa fuerte, construyida por Garci-López de Chaves nel sieglu XV. * [[Castillejo de Martín Viejo|Castillejo]] ([[Martín de Yeltes]]): restos d'un castru reutilizáu en dómina romana y na Alta Edá Media. * Los Castiellos (Retortillo): castru reutilizáu na Alta Edá Media. * L'Espolón (Villares de Yeltes): sobre'l primitivu castru romanu, álzase'l castiellu medieval. Les fortaleces más arriba mentaes atópense emplazadas sobre la marxe derecha del consabíu cursu d'agua. De toes elles, sicasí, la única que caltién una cierta prestancia ye la de Villares de Yeltes. Una segunda llinia de fortificaciones siguía'l cursu del Huebra, que, llinda, pel norte, el términu de Villares de Yeltes. Equí voi llindame a enunciar les fortaleces enclavaes ente [[Pelarrodríguez]], al noroeste de la llocalidá que nos ocupa, a lo llargo d'unos 25 km., en llinia recta. Los diversos puntos fortificaos yeren los siguientes (d'este a oeste): * El Riscal (Pelarrodríguez). * El Cubo de Don Sancho. * Los Castiellos: restos d'una fortificación prerromana, reutilizada darréu. Hai ellí, amás, muertes arqueolóxiques de l'Alta Edá Media. * Yecla la Vieya (Yecla de Yeltes). ==== Villares de Yeltes, del condáu de Ledesma ==== [[Ficheru:Beltran de la Cueva.jpg|thumb|Villares pasó a depender de [[Beltrán de la Cueva]] en 1462, al ser nomáu conde de Ledesma]] Los primeros Condes de Ledesma fueron don [[Beltrán de la Cueva]] y doña Mencía de Mendoza, la so muyer. Nel añu 1462, [[Enrique IV de Castiella|Enrique IV]] concedió a aquél la posesión de Ledesma y el títulu de Conde; pero, amás, don Beltrán figuraría, a partir d'entós, como Duque de Alburquerque. Dambos títulos nobiliarios pasaríen a los sos descendientes, quien, llegáu'l sieglu XVIII, inda siguiríen calteniendo'l dominiu de casi tola Tierra de Ledesma. En Villares de Yeltes, el Conde de Ledesma percibía, por aquella dómina, una serie de rentes; sicasí, el títulu del señoríu del mentáu llugar, ostentar el Marqués de Caníes. ==== Les Paz, señores de Villares de Yeltes ==== Antón de Paz, casáu con doña María Gutiérrez de Fontiveros, foi correxidor de Ciudad Rodrigo, allá pel añu 1475. Siendo señor de Villares de Yeltes, lo yera tamién del llugar de [[Santidá]], nel términu de Villavieja de Yeltes. El so fíu, Francisco de Paz, figura como primer señor de los Heredamientos de Villares de Yeltes y Villar de la Vieya, nel añu 1486, según un documentu que la so copia caltener nel Archivu de la Catedral de Salamanca. En dichu documentu indícase qu'Antón Paz fundó un mayoralgu que gociaría'l susodichu Francisco de Paz y los sos descendientes. El fechu de qu'inda nel sieglu XVI, Villares de Yeltes siguiera denominándose Villare d'Antón de Paz, señala'l raigón que dichu llinaxe tenía nel llugar mentáu. El nome d'Antón de Paz, arcedianu de Camames, apaez conseñáu, con relativa frecuencia, nos llibros de Claustros de la [[Universidá de Salamanca]], mientres el sieglu XV. Pol cargu qu'ostentaba, intervieno en distintes ocasiones en diversos asuntos, dalgunos d'ellos rellacionaos cola provisión de cátedres. Les cites referir a los años 1453, 1468, 1479 y otros. El llinaxe de les Paz viose implicáu na llucha de bandos, en Salamanca, mientres el sieglu XV, nel que s'enfrentaron diversos integrantes de families nobiliaries, de les cualos, unes topábense adscrites a la parroquia de [[Benitu (santu)|San Benitu]] y otres a la de Santu Tomé. Non yá nel ámbitu urbanu, tamién nel mediu rural, tuvieron problemes les Paz, ente los años 1480 y 1488. A pesar de que participaren, en dos causes nel establecimientu de los correspondientes actos de Concordia ente los referíos bandos nobiliarios. A empiezos del sieglu XVI, Lorenzo de Paz foi rexidor de Salamanca. El so hermanu, Francisco de Paz, vecín de Villares de Yeltes, estendió a aquél una escritura de poder, por que pudiera cobrar un heriedu de doña Catalina Gutiérrez, tía de Francisco y Lorenzo. Años dempués, n'agostu del añu 1526, el mesmu don Francisco de Paz otorgaría una escritura de dote pal matrimoniu de doña María de Paz Maldonado, con Pedro Enríquez de Sevilla y Monroy. La citada María de Paz yera fía del referíu Francisco de Paz y de la segunda muyer d'ésti, doña Berenguela Maldonado. ==== Heráldica de les Paz ==== En Villares de Yeltes caltuviéronse delles piedres armeres con escudos de les Paz, un llinaxe que, nel pasáu, enseñorió dichu llugar y otros dellos na provincia de Salamanca, d'ente los cualos, el profesor Álvarez Villar numbera los siguientes: [[Almenara de Tormes|Almenara]], Traguntía, [[San Muñoz]] y Montellano. Les armes de les Paz consistieron, de primeres, en 10 besantes d'oru en tres palos, n'azul escuro; más tarde, añadiríense 2 cabeces de culiebres d'oru, chiscaes de verde, (esiste otra variante del escudu nel qu'apaecen 2 cabeces de lleón nel llugar de les culiebres), una d'elles, nel cantón diestru de la exa, y la otra, nel accidente de la punta. Al paecer, Sancho Pérez, unu de los miembros de dichu llinaxe, foi quien adoptó l'apellíu Paz, n'acordanza de la defensa que fixera de la ciudá de [[Badayoz]], l'antigua ''Pax Julia romana'', siendo él Capitán Xeneral de dicha plaza. Más tarde, les Paz aliar colos Cornejo, formando l'apellíu Cornejo de Paz, del qu'esistió un escudu asitiáu sobre'l dintel de la cai de Xardinos, en Salamanca. ==== L'escudu de Villares de Yeltes ==== L'escudu de Villares de Yeltes foi aprobáu'l 14 de xunu de 1991. Faustino Menéndez Pidal esponía de la siguiente manera les considerancies pa establecer, definitivamente, la clase d'armes de Villares de Yeltes: "...composición xacobea por pasar por Villares un ramal del camín de Santiago, y una alusión a los ríos Huebra y Yeltes. A estos elementos pretendía añader una percomplicada bordura, compuesta de 4 distintos emblemes, coles armes de los Enríquez de Sevilla o de Salamanca y los Monroy, que nun tuvieron más vinculación con esta villa que tener heredaes nel términu". El citáu heraldista señalaba que, una vegada suprimida la bordadura por inxustificada y complicada, y asitiaes les ondes (alusives a les agües de los ríos) na punta del escudu, les armes de Villares de Yeltes quedaben asina: "de verde, 2 bordones de pelegrín d'oru, pasaos n'aspa, acantonaos de 4 veneres de plata, sobre ondes de plata y azul. Va timbrado l'escudu cola corona real española". ==== El palaciu ==== Col nome de Palaciu conoz una casona señorial, de fines del sieglu XV o empiezos del XVI. Ye una construcción de 2 plantes, de mampostería de cayuela, colos ángulos reforzaos por sillares de granitu, y en que la so fachada abrir una amplia entrada, sobre que'l so dintel, graníticu, fueron llabraos 3 arquillos, destacando, nel central, un pequeñu escudu. La parte cimera de los murios tópase decorada con pomas y coronada por pináculos, n'harmonía coles dimensiones del edificiu, que los sos murios amuesen una serie de ventanes cuadraes, enmarcaes en granitu. Teniendo en cuenta la dómina a la que se remonta'l palaciu mentáu, cabría conxeturar qu'ésti fuera obra de les Paz. Nel sieglu XVI, don Antón de Paz yera señor de Villares de Yeltes, y resulta bien probable que'l palaciu fuera yá la so casona residencial; con posterioridá, quiciabes tamién lo ocupara'l Conde de Caníes, pero l'obviu qu'ésti nada pudo tener que ver cola so edificación, una y bones la vinculación d'esti llinaxe, como tal, con Villares de Yeltes nun algamar, polo que se sabe, más allá del sieglu XVII. Nel intre d'unes obres de restauración llevaes a cabu, apocayá, na casona, apaeció un escudu que, a pesar de nun amosar más que 8 roeles, ye, presumiblemente, de les Paz. A partir del sieglu XV, dicha llocalidá pasaría a constituyir dominiu señorial del Conde de Ledesma. Sicasí, el fechu de que, nel sieglu XVI, aquélla figurara como posesión del caballeru salmantino don Antón de Paz, dexa pensar en que, probablemente, Villares de Yeltes pasara a poder de les Paz, nel periodu entendíu ente la segunda metá del sieglu XV y la primera del sieglu XVI. Yá dende'l sieglu XVI la familia Anaya, emparentada colos Enríquez, tenía diverses posesiones en llocalidá citada, y unu de los miembros de la familia, concretamente, don Francisco Pereira y Anaya, señor de Herreros de Peña Cabra quien finó nel añu 1576, foi antecesor de los Marqueses de la Conquista, que'l so nome perpetuar, arquitectónicamente, nel palaciu del mesmu nome, esistente en Salamanca. Nel términu de Villares de Yeltes, non lloñe del cascu del pueblu, asítiase, nuna devesa, un edificiu, conocíu como Casa de la Conquista; quiciabes el nome de dicha casa pudiera aludir al mentáu marquesáu, pola so identificación, dende finales del XVI, col llinaxe de los Anaya. El primer Conde de Caníes foi don Pedro Enríquez de Sevilla y Monroy, quien foi nomáu Capitán Xeneral d'El Perú y caballeru de la [[Orde de Calatrava]], nel añu 1692. Enseñorió'l llugar de Caníes de Torneru ([[Matilla de los Caños del Río]]). Sobre la fachada de la casona qu'ellí se caltién, campean dellos escudos, 2 d'ellos, coles armes de los Enríquez y los Monroy. Correspuenden al sieglu XVII, sacante y terceru, qu'apaez n'alto, sobre'l dintel de la entrada, na fachada principal; lo más probable ye qu'esti últimu escudu venga de dalgún otru edificiu anterior, güei sumíu. La referida casona data del sieglu XVII. ==== Emigrantes al Nuevu Mundu ==== A finales del sieglu XV, Francisco de Paz yera señor de Villares de Yeltes. Asina consta nun documentu fecháu nel añu 1486 y del cual caltiénse una copia nel Archivu Catedraliciu de Salamanca. Al referíu Francisco de Paz, asocedió Juan de Paz, quien figura como señor de Villares de Yeltes a empiezos del sieglu XVI. Apenes degoláu'l primer terciu de dichu sieglu, topamos a un Alonso de Paz, fíu de Diego de Paz y de María García, ente los emigrantes al Nuevu Mundu, concretamente, con destín a Nueva España. Na so tarxeta d'embarque figura la fecha de 1536. Nesi mesmu añu, embarcaría tamién pa Nueva España un tal Diego de Paz, fíu d'Alonso de Paz y Catalina Álvarez. Más tarde, entá embarcaría para [[Guatemala]] Alonso de Paz, fíu de Diego de Paz ya Isabel Jiménez. Les Paz siguiríen calteniendo la so condición d'emigrantes, n'años posteriores. Álvaro de Paz, quien se casaría con Cebriana de Caxitate, pasó tamién dalgún tiempu en [[Les Indies]], y, nel añu 1602, atopar roblando testamentu ante Pedro de Valencia. === Sieglu XVII === ==== Villares de Yeltes, nes guerres con Portugal ==== Nel añu 1640, sol reináu de [[Felipe IV d'España|Felipe IV]], producióse la rebelión de [[Portugal]] y [[Cataluña]], que proclamaron la so independencia, lo que motivó l'españíu d'una guerra que s'enllargaría hasta l'añu 1668. Mientres la guerra, les zones fronterices de la provincia de Salamanca con Portugal fueron oxetu de dellos ataques y saqueos per parte de destacamentos enemigos. Práuticamente, toles poblaciones de la contorna de Argañan, Camaces y [[Campu del Yeltes|Yeltes]], según tamién diverses árees aledañas, sufrieron los efeutos de les incursiones portugueses hasta'l puntu de qu'éstes se constituyeron na causa de la despoblación d'estenses árees, que llegaron a perder la so identidá como pueblos o aldegues, quedando amenorgaos a simples alquerías, cuando non despoblaes por completu. Anque la guerra con Portugal nun foi la única causa de la referida despoblación nel occidente de la provincia de Salamanca, sí se reveló como la principal. L'orixe de tales enfrentamientos topar na proclamación del Duque de Bragança como rei de Portugal, col nome de [[Xuan IV de Portugal|Xuan IV]], fechu que tuvo llugar nel añu 1640, y que marcó la proclamación de la independencia del país. Ello provocó una intervención militar, per parte d'España, y foi l'empiezu d'una llarga guerra, que s'enllargó per espaciu de casi 30 años. Ente otres llocalidaes fronterices arreyaes naquella guerra, cabo citar a [[San Felices de los Gallegos]], que cobró una gran importancia so la so condición de nucleu fortificáu. Foi ellí onde se llibraron frecuentes batalles y escaramuzas, ente les fuercies españoles y los portugueses. Pos bien: nos entamos de la guerra, concretamente nel añu 1642, participó un soldáu, natural de Villares de Yeltes, quien morrió na citada llocalidá de San Felices de los Gallegos, n'actu de serviciu. El so cadabre, foi treslladáu, dempués al so pueblu natal, en que'l so campusantu foi soterráu. El infortunado soldáu llamábase Domingo Rodríguez. Pal entierru y les mises que se dixeron pola so alma, na ilesia parroquial de Villares de Yeltes y na ermita de La nuesa Señora del Carpio, mandó'l padre del nuevu la cantidá de 10 ducaos. Inclusive'l mesmu castiellu de Villares de Yeltes sería ocupáu, temporalmente, por grupos de portugueses armaos, mientres les frecuentes incursiones qu'éstos realizaron polos llugares y villes de la franxa occidental salmantina. La presencia de tales grupos, en dicha llocalidá, causaría notables desperfectos na referida fortaleza, provocando'l so esmantelamientu. Mediu sieglu dempués del final de la guerra con Portugal, el castiellu de Villares de Yeltes topar nun estáu deplorable, perdiendo los suelos de madera qu'estremaben les diverses estancies. Tamién la escalera interior esbarrumbárase, de manera que, cuando, a empiezos del sieglu XVIII, declaróse la [[Guerra de Socesión española]], dicha fortaleza atopábase inhabilitable, precisando, amás, de dellos arreglos pa poder ser acondicionada como apartaz militar. === Sieglu XVIII === La población de Villares de Yeltes vieno ocupándose, tradicionalmente, del cultivu de la tierra y el cuidu de la ganadería. Tocantes a los diversos oficios, a mediaos del sieglu XVIII, había, en dicha llocalidá, 2 xastres, un sangrador, un pastor, 38 llabradores, 4 xornaleros y 2 clérigos. Por aquella mesma dómina, mentábase, amás, la esistencia d'un molineru, que tenía una aceña nel ríu Yeltes. Tamién había un batán, onde se enfurtían paños. Había, en Villares de Yeltes, un total de cuarenta y ocho vecinos. El caserío constaba de 32 cases, 2 payares y una tabierna, que sirvía un foresteru. Nel sieglu XVIII, citábense, nel Catastru d'Ensenada, cultivos de centenu, trigu, cebada, garbanzos, herrén y árboles frutales. La cabaña ganadera componer cabritos, corderos, gochos, pollinos, xatos y mulares. En cuanto al estáu del monte, según el referíu catastru, "ta nacíu y ensin orde, conforme lo que produció la tierra". Hasta l'añu 1958, Villares de Yeltes perteneció a la diócesis de Salamanca. A partir d'entós, dicha llocalidá incorporar a la diócesis de Ciudad Rodrigo. ==== La Guerra de Socesión ==== A la muerte de [[Carlos II d'España]], y pa torgar la continuidá de la dinastía de los [[Borbones]], alzáronse [[Inglaterra]], [[Portugal]], [[Países Baxos]] y [[Saboya]], contra [[España]] y [[Francia]]. Estos dos últimos países, proclamaron, como rei socesor, a [[Felipe d'Anjou]], contra les pretensiones del [[Carlos VI del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|Archiduque Carlos d'Austria]], a quien sofitaben les otres potencies. Anque nun faltaron facciones partidaries del Archiduque, la mayoría de la provincia de Salamanca declaróse, sicasí, a favor de Felipe d'Anjou, quien, más tarde, reinaría col nome de [[Felipe V d'España|Felipe V]]. Yá dende l'añu 1703, produciríense los primeres reclutamientos de soldaos, ente los pobladores del territoriu provincial salmantino, afectando a los homes solteros, con edaes entendíes ente los 18 y los 30 años. Topábense escluyíos, de diches lleves, los fíos únicos de vilbes, según, tamién, los enfermos y los nobles. A unos 6 quilómetros al este de Villares de Yeltes, tuvieron acampaes tropes de Felipe d'Anjou (Felipe V), ente que a 8 quilómetros al sur de dicha población, instaláronse tropes aliaes, mandaes pol [[Duque de Berwick]]. La mesma llocalidá de Villares de Yeltes, veríase implicada nel conflictu. Ellí fixeron la debida reconocencia del castiellu, los destacamentos que defendíen la causa del citáu Felipe d'Anjou. ==== L'usu del castiellu ==== El castiellu topar en bien mala traza de caltenimientu a empiezos del sieglu XVIII. Asina lo reflexa'l conteníu d'unu de los partes militares, unviaos al Marqués de Canales poles tropes del referíu Felipe d'Anjou (Felipe V) qu'ocuparon Villares de Yeltes mientres la Guerra de Socesión. Dichu escritu ta fecháu nel añu 1704, y nél da cuenta de la necesidá de faer ciertos reparos na fortaleza. Con tou, nun paez que les anunciaes obres de restauración del castiellu, alteriaren, sensiblemente, la fisonomía d'ésti; siquier, no qu'a la torre refierse. Sicasí, los llenzos esteriores que delimitaban el recintu norte, sí que pudieren ser reconstruyíos en dellos puntos: la disposición de la parte cimera del muriu, de mampostería de cayuela, nel que s'abrir les troneres, acasu obedezan a la realización de les mentaes obres; pero, aun así, éstes nun llegaríen a modificar l'aspeutu xeneral de la fortificación. En concencia, la torre del castiellu, nun presenta traces visibles de remodelación o reconstrucción, nos últimos sieglos, y, otra manera, tampoco quedaron restos de la supuesta escalera que se mandara refaer mientres la citada Guerra de Socesión. Pola so relativa proximidá a la frontera con Potugal, tantu la fortaleza de Villares de Yeltes, como otres esistentes na zona, fueron rehabilitaes, o , a cencielles, ocupaes poles tropes participantes na guerra, cuando non utilizaes como abellugu polos mesmos habitantes de llugar. Nel referíu añu 1704, los portugueses enfusaron frontera adientro, invadiendo territoriu salmantino y llevando a cabu diverses aiciones béliques. La villa de [[Fuenteguinaldo]] foi una de les llocalidaes qu'aquéllos atacaron y escalaron, a pesar de la resistencia qu'ufiertaron los sos habitantes. Ello yera una muestra de la roxura qu'algamaben les incursiones enemigues, nes contornes del sector occidental salmantino, y motivó el que les autoridaes de [[Madrid]] encamentaren, a los habitantes de diches contornes, que buscaser abellugu nos enclaves fortificaos. Namái la eficaz intervención del Duque de Berwick, que les sos tropes frenaron la meyora del exércitu aliáu al altor del ríu [[Ríu Águeda|Águeda]], llogró que, momentáneamente, l'occidente salmantino viérase llibre d'operaciones militares de mayor valumbu. Tocantes a les repercusiones de tipu económicu, cabo apuntar que la roda de [[Cipérez]], a la que pertenecía Villares de Yeltes, foi eximida de tributos, por cuenta de les fuertes cargues que la guerra aniciara a los sos vecinos. ==== Les guerres y la despoblación ==== [[Ficheru:Detalle León en Spain and Portugal. 1850. J. Dower.jpg|thumb|Detalle del mapa ''Spain and Portugal'', realizáu en 1850 por J. Dower, nel que puede apreciase Villares de Yeltes]] La despoblación d'amplies zones del occidente salmantino, peracabárense nel sieglu XVIII. A finales d'ésti, el gobiernu de [[Carlos III d'España]], al traviés de les llamaes ''Xuntes de Repoblación'', proyeutó la medría de la demografía en diverses contornes de la provincia de Salamanca, con cuenta de tratar de restituyir, a determinaes aldegues y llugares, parte del caudal humanu qu'antaño tuvieren. Fueron 48 los primeros espedientes almitíos a trámite, nel añu 1769, poles ''Xuntes de Repoblación''; espedientes que fueron unviaos al Conseyu de Castiella. La repoblación de la mayoría de los llugares, nun llegaría, sicasí, a properar, na midida na que esperábase; tan solo en [[Fuenteliante]], llugar relativamente próximu a Villares de Yeltes, llográronse eficaces resultancies, al instalase ellí un grupu de 20 vecinos. La despoblación de non pocos llugares asitiaos nes tierres del occidente salmantino, tenía'l so orixe, principalmente, nos avatares sufiertos polos sos habitantes mientres les guerres con Portugal, ente los años 1640 y 1668. Los portugueses invadieron, por aquelles feches, les contornes de [[Ledesma (Salamanca)|Ledesma]], [[Ciudad Rodrigo]] y [[Vitigudino]], afarando munchos llugares y villes. Práuticamente, tolos nucleos de población de la zona del Yeltes sufrieron, en mayor o menor midida, los efeutos de les incursiones de los portugueses, que escalaron, delles vegaes, les llocalidaes de [[San Felices de los Gallegos]], [[Villavieja de Yeltes]], Villares de Yeltes, [[Retortillo (Salamanca)|Retortillo]] y otres. Tamién la Guerra de Socesión contribuyó a despoblar amplies zones nel oeste de la provincia de Salamanca. Los diversos planes de colonización, contemplaben repoblar estenses contornes, escasamente habitaes, qu'ufiertaben abellugu, munches d'elles, a partíes de bandoleros. En distintos puntos de la provincia de Salamanca, actuaben grupos de faiciosos, sobremanera, nes árees despoblaes de los obispaos de Salamanca y Ciudad Rodrigo, nuna dómina na que'l fenómenu del bandidaje yera común na mayor parte d'España. Precisamente, dalgunes de los grandes derrompimientos efeutuaos nos montes, teníen como fin el d'esaniciar la vexetación, o, cuandoquier, esclariar les espesures que sirvíen d'amparu y abellugu a los delincuentes nel mediu rural. Les males colleches, coles sos remortines de fames y penuria xeneralizaes, y la disgragación social producida pola Guerra de la Independencia, xuníes, dambes coses, a la esistencia d'esraizadures, que, por dicilo asina, calteníen una tradición de bandolerismo en casi toles rexones d'España, atopar ente los factores que potenciaron felicidá lacra social, nos años darréu posteriores de la guerra. La provincia de Salamanca tampoco se vería llibre d'ello. === Sieglu XIX === Cola [[división territorial d'España en 1833|división territorial d'España de 1833]] na que se crean les actuales provincies, Villares queda encuadráu dientro de la [[Rexón Lleonesa]], formada poles provincies de [[Provincia de Llión|Llión]], [[Provincia de Zamora|Zamora]] y [[Provincia de Salamanca |Salamanca]], de calter puramente clasificatorio, ensin operatividad alministrativa, qu'a les traces vendría recoyer l'antigua demarcación del [[Reinu de Llión]] (ensin [[Galicia]] nin [[Asturies]]).<ref>{{cita web |títulu= Real Decretu de 30 de payares de 1833 sobre la división civil de territoriu español na Península ya islles axacentes en 49 provincies |idioma= castellanu |añu= 1833 |publicación= Gaceta de Madrid |url= http://es.wikisource.org/wiki/Real_Decreto_de_30_de_noviembre_de_1833 }}</ref> == Pizarreños pernomaos == * '''Joaquín Mayordomo Sánchez''' (1954-). Periodista y escritor.<ref>{{cita web|url=https://elpais.com/diario/2009/12/09/andalucia/1260314533_850215.html|títulu=Un llibru que contribúi al diálogu nel Mediterraneu editorial=El País|fechaaccesu=21 de marzu de 2016}}</ref> == Ver tamién == * [[Tierra de Vitigudino]] * [[Contorna de Vitigudino]] * [[Provincia de Salamanca]] * [[Llinia ferroviaria internacional entendida ente Pocinho y La Fonte de San Esteban]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Villares de Yeltes}} * [http://www.dipsanet.es/provin/indexmun.htm Índiz de conceyos de la Diputación de Salamanca] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090423190637/http://www.dipsanet.es/provin/indexmun.htm |date=2009-04-23 }} {{Tradubot|Villares de Yeltes}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Salamanca]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Salamanca]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] kmhimoie6ehykft38npzj91278ldshy Chapinería 0 121542 4376833 4345633 2025-06-17T13:32:52Z YoaR 37624 /* Toponimia */ 4376833 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Chapinería''' ye un [[conceyu]] [[España|español]] de la [[provincia de Madrid|provincia]] y [[Comunidá de Madrid]], perteneciente a la contorna de la [[Sierra Oeste de Madrid]]. Tien una [[Área|superficie]] de 25,4 [[quilómetru cuadráu|km²]] con una población de 1.939 habitantes y una [[densidá de población|densidá]] de 76,34 hab/km². El granitu berroqueño presente nesti conceyu atópase inclusive nel nucleu urbanu, lo que-y da'l so típicu calter serranu con delles cais que tienen el pavimentu de roca nel so estáu natural. Chapinería atopar a 50 quilómetros del centru de [[Madrid]], unos 40 minutos n'automóvil pela autovía [[M-501]]. == Toponimia == D'ónde vien el nome d'esti conceyu ye daqué que nun ta claro, paez ser que puede venir del términu [[chapín]], calzáu qu'utilizaben les muyeres d'antiguo pa nun enllordiase nos caminos de tierra. == Historia == Anque l'orixe de Chapinería data del [[sieglu XIV]] cuando s'empezar a buscar llugares pa establecer mayaes y zones de llendo, topáronse útiles paleolíticos nes cercaníes del regueru de Los Pilancones y restos de dos aldees visigodes nel despobláu de Los Becerriles y La Ventilla qu'indiquen qu'hubo pobladores muncho primero d'esti sieglu. L'actual términu municipal, perteneciente nel [[sieglu XV]] a [[Colmenar del Arroyo]], cayó so la xurisdicción segoviana y el sexmo de Casarrubios qu'utilizó estes tierres como zona de camperes pa los sos ganaos. A l'apaición de Chapinería contribuyeron el desenvolvimientu de la ganadería, l'aumentu de la población y la medría de los intercambios comerciales. Empecipióse la construcción de cases, la puesta en cultivu de tierres y la espansión de la ganadería. Y bien llueu la esplotación forestal y la cantería. Ente [[1621]] y [[1630]] mercó'l so privilexu de villazgo, desligándose de [[Segovia]] y de Colmenar del Arroyo. Pasó a depender del conde de Villafranca del Gaitán y, darréu de los marqueses de Villanueva de la Sagra. Nel sieglu XVII llegaron a Chapinería los marqueses de Villanueva de la Sagra. A estos marqueses debe la construcción del [[palaciu de la Sagra]] como residencia de caza, apocayá restauráu como Casa d'Oficios pol Conceyu. Chapinería independizar en [[1627]] de Segovia, dixebrándose del términu de Colmenar del Arroyo, consiguiendo'l títulu de Villa nel añu [[1630]]. En [[1833]] Chapinería pasó oficialmente a formar parte de la provincia de Madrid nel partíu xudicial de [[Navalcarnero]] anque siguió amestáu al sexmo de Casarrubios. De resultes de la llei de [[Desamortización]] en [[1855]] una parte importante de los praos y deveses pasaron a ser alministraes polos vecinos del pueblu. Chapinería y San Bartolomé de Pinares n'Ávila comparten el títulu de [[patria chica]] del famosu héroe de “[[Cascorro]]”, [[Eloy Gonzalo]]. La mayor parte de la so vida civil pasar en Chapinería d'onde salió pa cumplir el serviciu militar, colando en 1896 a la guerra de [[Cuba]], onde s'estremó pol so heroísmu. Igual que Madrid, Chapinería rindió homenaxe al héroe de “[[Cascorro]]” llevantando una estatua, na plaza, en 1935. Mientres el sieglu XX, Chapinería caltuvo les actividaes tradicionales (ganadería, esplotación forestal y caza, cantería, etc.). Nos años 80 la puxanza de la residencia secundaria y la crecedera de Madrid llevar a una espectacular crecedera de la población, güei yá como residencia principal de munches persones que trabayen en Madrid y la so contorna direuta. == Patrimoniu Cultural == * Ilesia parroquial de la Purísima Concepción, sieglu XVII. La construcción de la Ilesia realizar mientres el reináu de [[Felipe II]] n'[[arquiteutura herreriana|estilu herreriano]], sobriu y austeru. Tien murios de granitu con sillares llisos. Destaca la torre del campanariu, posterior al restu del templu (na cornisa figura [[1670]]), que s'alza sobre la ilesia y atópase cubierta con cayuela. L'interior ye de planta rectangular y una sola nave. Tien una pequeña sacristía llateral. Na última reforma'l coru se retranqueó quedando exentes les columnes. Na cabecera atopamos el retablu mayor del [[sieglu XVIII]] d'[[estilu churrigueresco]]. La imaxe central ye más antigua que'l retablu posiblemente del XVI y dedicada a la Concepción. * Ermita del Santu Ángel de la Guarda. Ta asitiada en cantu del camín real. Ta edificada ensin cimientos sobre una llancha de granitu. Tien un pequeñu pórticu sobre cuatro sobries columnes y un templete de bona sillería con dos campanes. L'interior ye una nave, toa de piedra granítica incluyíu l'altar mayor de piedra desnuda ensin ornamentación adicional. Tien un retablu renacentista y alluga la imaxe del Santu Ángel de la Guarda, patrón menor del conceyu y bien queríu nel pueblu. [[Ficheru:ErmitaAngel.JPG|thumb|left|175px|Ermita del Santu Ángel de la Guarda, en fotografía tomada posterior a les obres de meyora realizaes n'Agostu y Setiembre de 2008.]] [[Ficheru:ErmitadelAngel2.JPG|thumb|left|175px|Ermita del Santu Ángel de la Guarda, en fotografía tomada posterior a les obres de meyora realizaes n'Agostu y Setiembre de 2008.]] [[Ficheru:ErmitadelAngel3.JPG|thumb||left|175px|Interior de la Ermita del Santu Ángel de la Guarda.]] * El Bombu, antiguu abellugu de caminantes del añu [[1750]]. Construyir nel camín real de Madrid a San Martín de Valdeiglesias col fin d'acovecer a probes y caminantes. Ye una construcción de piedra con murios recios y planta cuadrada que data del sieglu XVIII (en [[1788]] yá esistía según Les Rellaciones de Lorenzana). La cubierta del interior ye una bóveda de lladriyu y piedra suxeta sobre una especie de pechinas (transición ente la planta cuadrada y la cúpula) y con cinco chimenees. Ye un espaciu pequeñu, ensin más baldíu que la entrada adintelada. [[Ficheru:ElBombo.JPG|thumb|200px|El Bombu, antiguu abellugu de caminantes del añu 1750.]] * Vía Crucis, sieglu XVIII. Ye de proteición integral. Ye del sieglu XVIII, consta de trelce crucies y el calvariu. Empecipiar na Ilesia, na Plaza del Palaciu, y escurre por callar Hospital, nel camín de la ermita hasta llegar al calvariu. Nesti escenariu celebra una representación viviente de la pasión de Cristu protagonizada polos vecinos del pueblu. * Palaciu del Marquesáu de Villanueva de la Sagra, [[sieglu XVII]]. Chapinería como otros pueblos d'alredor sufrió un procesu de señorialización nel sieglu XVII. La puerta del palaciu de los marqueses de Villanueva de la Sagra atópase adintelada con dovelas y con remate triangular. La so planta orixinal ta formada por dos cuadraos que comparten unu de los sos llaos asitiándose nel primeru l'edificiu residencial y nel segundu un patiu porticado. El patiu cuadráu tien una galería con cubierta de madera y con columnes toscanes de granitu, de les que salen les dependencies. El Palaciu ye un centru de dinamización turística, con muséu etnográficu, CAPI y biblioteca. * Estatua-homenaje a Eloy Gonzalo García, de [[1935]]. Adoptáu por un matrimoniu destináu equí como guardia civil, Chapinería ye la [[patria chica]] d'Eloy Gonzalo García "Cascorro". Voluntariu na [[guerra de Cuba]], ye corralada xunta con 170 soldaos españoles nel pobláu de Cascorro, aprovir d'una llata de petroleu y una antorcha improvisada. Na escuridá de la nueche introducir nes llinies enemigues, Les rocía con petroleu y priende fueu. Coles mesmes produzse un contraataque pol restu del reximientu ganando a los cubanos que fuxen desordenadamente. Anguaño ye llugar d'alcuentru de los vecinos. Equí atópase l'antigua casa cuartel de la guardia civil. * Puerta de Arnilla y muriu de piedra de callar Confites del sieglu XVIII. Cases antigües, calles Clavel y Prudencio Melo o plaza de la Constitución. == Mediu Natural == Chapinería, al igual que Aldea del Fresno y Colmenar del Arroyo, presenta unes estructures xeomorfolóxiques de singular interés. Trátase de les Cárcavas del Río Perales, na llende sur del conceyu, y ye un fenómenu producíu pola erosión intensa de los terrenes con fuerte enclín. Estes tán catalogaes pola Llei 16/95 Forestal y de Proteición de la Naturaleza de la Comunidá de Madrid. Cuasi tol territoriu ta ocupáu por granitu biotíticos y lehm graníticu. Al noroeste destaca l'Arbeya Blanca (736 m) xunto al prau del Pozuelo. Al suroeste'l territoriu ye metamórficu y presenta una estrecha banda con materiales de tipo esquisto con alternanza de cuarcites y cayueles y roques metamórfiques cataclásticas. Al sureste hai roques terciaries como arcosas pardes "facies de bolos". Ente la zona granítica y el restu de los materiales atopa una banda de separación cataclástica (granitu cataclástico-esquistos cataclásticos). En tol territoriu apodera'l encinar, bona parte del mesmu encampizáu, acompañáu de enebros arborescentes, cornicabra, tomillu, retama, cantueso, árgoma, romeru, torviscu, etc. Nes zones húmedes abonden los fresnos y sauces. El magníficu caltenimientu del encinar constitúi un hábitat ideal pa l'águila imperial, águila real, águila perdicera, utre negra y aves de presa nocherniegues. Por ello, la Comunidá de Madrid, allugó'l Centru d'Educación Ambiental la Casa de l'Águila. Al suroeste atopa'l Cuetu Casáu (629 m), cubiertu de encinar claro con presencia puntual de enebros, y al sureste'l Cuetu Jimón (647 m) presenta na so fastera oriental una masa montiego mista de coníferes y frondosas. Dambos cuetos tán incluyíos na rede de víes pecuaries de la Comunidá de Madrid. [[Ficheru:VistaChapineria.JPG|thumb|200px|Chapinería ufierta una vistes privilexaes de los montes de encines qu'arrodien el conceyu.]] [[Ficheru:Casaaguila.JPG|thumb|200px|Vista dende'l Centru d'Educación Ambiental la Casa de l'Águila.]] La hidroloxía ta representada pola llaguna del Pozairón (ecosistema llacustre) y los regueros de pequeñu caudal regueru de la Oncalada (pola llende sureste hasta desaguar na Perales), regueru de los Ollones o de la Mojonera (arrama al Alberche per Aldea del Fresno), el regueru de la Boticaria o de la Plata (marca la llende ente Chapinería y Navas del Rey) y el regueru de les Chorreras. Estos regueros modelen el terrén n'innumberables agüeries con fuertes desniveles que rematen nes espectaculares cortaes sobre'l ríu Perales, na llende sureste del conceyu. Hai que destacar la esistencia de diversos manantiales tremaos pol conceyu como Fonte de les Güertes, del Rosnillo, l'Artu, El Terrero, Facurrilla, Becerriles, L'Ayalga, Llinar del Churru, El Xabalín, Les Praderíes, El Quemao, Los García, Apretura y Juan Domínguez según les numberoses formaciones granítiques que dan llugar a interesaes formaciones xeolóxiques en distintes zones de Chapinería. Otres paraxes d'escepcional guapura son el Cantar de la Virge, el Lanchar, el Pozu del Moru, la zona del Xabalín y el Mirador de l'Águila. Amás de les ruines del Molín Camarón, nel cursu inferior del regueru de les Chorreras, caltiénense les del Molín Cantarranas o de la Mina, al sureste del conceyu, xusto na llinde con Villamantilla. Nel términu hai tres víes pecuaries intactes: la Tendalada de Oncalada, Ollones y Fonte de les Praderíes. [[Ficheru:Jardinesdellago.JPG|thumb|200px|Los xardinos de la Llaguna del Pozu Airón, nesti parque de Chapinería moren delles aves.]] [[Ficheru:Jardinesdellago2.JPG|thumb|200px|Los xardinos de la Llaguna del Pozu Airón, parque públicu de Chapinería.]] Rede hidrolóxica: regueru de la Oncalada, regueru de los Ollones o de la Mojonera, regueru de la Boticaria o de la Plata, regueru de les Chorreras, regueru de los Quemaos y la llaguna del Pozairón. Vexetación y usos del suelu: en tol territoriu apodera l'ecosistema de encinar, bona parte del cual ye encampizáu. La [[encina]] suel dir acompañada de enebros arborescentes, cornicabras, y de un sotobosque de retama, jara, tomillu, cantueso, árgoma, romeru, torviscu, etc. Nes zones húmedes son abondoses los fresnos y sauces. Predominen los cultivos de secanu sobre los regadíos. Víes pecuaries: Colada de Oncalada, Colada de Ollones y Fonte de les Praderíes y sienda de Truébanu == Fiestes y Tradiciones == El 5 de xineru. Belén viviente na plaza de la Constitución. El primer domingu de marzu celebren les fiestes del Santu Ángel de la Guarda. El sábadu llevar al Santu dende la so ermita hasta la Ilesia; el domingu hai misa y procesión peles cais principales del pueblu y pela tarde vuélvese a llevar al Santu hasta la ermita. A otru día, el llunes, celébrase l'Ánxel Chicu y realízase una misa na ermita, que d'antiguo yera pa los neños y na actualidá ta destinada a tolos vecinos y visitantes. En Selmana Santa. Procesiones del Silenciu y del Habeas Corpus. En Selmana Santa podemos ver una representación teatral de la Vía Crucis, el vienres santu pela mañana. Pela nueche realízase una procesión, na que les muyeres van vistíes con mantielles. Esti actu va acompañáu pela Banda de Cornetes y Tambores de Chapinería. El primer fin de selmana d'ochobre. Fiestes patronales, n'honor a La nuesa Señora del Rosario. Empiecen el vienres y tienen una duración de seis díes. Empiecen el vienres y tienen una duración de seis díes. El primer día realízase un concursu d'amarutes y xarrés. A otru día hai concursos, xuegos infantiles y mercáu d'artesanía pela mañana. Pela tarde realícense rutes en bicicleta y karaoke. A les 23:00 tienen llugar los fueos artificiales y el pregón de fiestes, según la eleición de mises. A la mañana siguiente'l pueblu espertar cola diana floriada al cargu de la Banda de Tambores y Cornetes de Chapinería, dempués hai misa n'honor a la Virxe. Pela tarde celébrase un campeonatu de mus. Los dos díes siguientes, pela mañana, hai embarque de reses y encierre. Pela tarde tien llugar la novillada, unu de los díes con picadores. L'últimu día realízase la comida de confraternización y la suelta de reses. Los festexos tán amenizados toles nueches con distintes orquestes. El 31 d'avientu celebra la tradicional Foguera de los Quintos na que los cazadores del pueblu salen de caza pela mañana y comen nel campu. Pela tarde, asítiase una gran foguera, na plaza del pueblu, que la so madera provién de la Devesa Vecinal, qu'a les 24:00 priéndese y faise una barbacoa pa tolos vecinos. Tamién tien llugar, coincidiendo colos dos fiestes patronales en marzu y ochobre el Mercáu d'Artesanía nel que se realicen diverses esposiciones. == Educación == En Chapinería hai 1 guardería (1 pública) y 1 colexu públicu d'educación infantil y primaria. {| {{tablaguapa}} border="1" cellpadding="2" cellspacing=0 width="100%" |- bgcolor="#efefef" align="center" !width=40% | Nome !width=20% | Direición !width=10% | Población !width=10% | Teléfonu !width=20% | Coordenaes |- | Sol y Lluna, escuela d'educación infantil | C/ Oliva, 1 | 28694 - Chapinería | 918652521 | {{Coord|40.381771|N|4.209660|E|type:landmark}} |- |} {| {{tablaguapa}} border="1" cellpadding="2" cellspacing=0 width="100%" |- bgcolor="#efefef" align="center" !width=40% | Nome !width=20% | Direición !width=10% | Población !width=10% | Teléfonu !width=20% | Coordenaes |- | Santu Ánxel de la Guardia, colexu públicu (infantil y primaria) | Cai Rodetas, 15 | 28694 - Chapinería | 918652288 | |- |} [[Ficheru:ColegioChapineria.JPG|thumb|200px|Santu Ánxel de la Guardia, colexu públicu (infantil y primaria) de Chapinería.]] == Demografía == {{Evolución demográfica | width = 400px | fonte = {{Añedir referencies}} | 1991 = 907 | 1996 = 1245 | 2001 = 1439 | 2004 = 1726 | 2007 = 1907 | 2008 = 1939 }} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://divaraba.freetzi.com/chapineria/ Chapineria] * [http://divaraba.freetzi.com/sierra_oeste/ Sierra Oeste] * [https://web.archive.org/web/20071011010721/http://www.madrid.org/cs/Satellite * [http://www.youtube.com/watch?v=V6eQUqziTnY Un Paséu Por Chapineria] c=CM_Actuaciones_FA&cid=1142314660051&idConsejeria=1109266187260&idListConsj=1109265444710&idOrganismo=1109266227536&language=es&pagename=ComunidadMadrid%2FEstructura&pv=1114183922488&sm=1109266100977 Centru d'Educación Ambiental L'Águila] * [http://www.madrid.org/desvan/almudena/FichaMunicipal.icm?codMunZona=0513 Institutu d'Estadística de la Comunidá de Madrid > Ficha municipal] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210307080824/http://www.madrid.org/desvan/almudena/FichaMunicipal.icm?codMunZona=0513 |date=2021-03-07 }} {{Tradubot|Chapinería}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de la Comunidá de Madrid]] [[Categoría:Llocalidaes de la Comunidá de Madrid]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] lockj48poh4ihbjopd817y18z1pjuus Navas del Rey 0 121572 4377118 4318665 2025-06-18T06:01:15Z YoaR 37624 /* Turismu rural */ 4377118 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Navas del Rey''' ye un [[conceyu]] [[España|español]] perteneciente a la [[Comunidá de Madrid|Comunidá Autónoma de Madrid]]. Ta asitiáu a 52 quilómetros de la ciudá de [[Madrid]], a la que s'apuerta pela carretera [[M-501]]. Anguaño ye unu de los pueblos de la Sierra Oeste de Madrid que más desenvolvimientu y crecedera ta esperimentando, con 2659 habitantes (2016) y una densidá de población de 52.34&nbsp;hab./km². Navas del Rey ta asitiáu nuna zona de transición ente la [[Sierra del Guadarrama]] y la [[Sierra de Gredos]]. Al norte'l conceyu llenda cola llocalidá de [[Robledo de Chavela]], al este coles llocalidaes de [[Chapinería]] y [[Colmenar del Arroyo]], al sur con [[Aldea del Fresno]] y a oeste con [[Pelayos de la Presa]] y [[San Martín de Valdeiglesias]]. Villanueva de la cañada. Al pie de otros conceyos conforma lo que se denomina la Mancomunidá de Pinares, al traviés de la cual enríense gran parte de la iniciatives surdíes nos distintos conceyos que s'arrexunten en felicidá [[mancomunidá]]. == Turismu rural == [[Ficheru:Ayuntamiento de Navas del Rey.jpg|thumb|left|Conceyu de Navas del Rey]] El conceyu de Navas del Rey asitiar nel suroeste de la [[Comunidá Autónoma de Madrid]], dientro de la contorna de la Cuenca del [[ríu Alberche]]; el so allugamientu, na zona de transición ente la [[Sierra del Guadarrama]] y la [[Sierra de Gredos]]. Nel so términu municipal atópense especies vexetales y animales de valor ecolóxicu como coneyos, retamas y jaras. Al tratase d'una Nava, esto ye, d'un terrén llanu ensin árboles y semipantanoso o encharcado (principalmente, la devesa en primavera), dispón de pocos [[monte|montes]] d'[[quercus ilex|encines]] o [[Pinus|pinos]] asitiándose la mayoría d'éstos na ribera del banzáu de Picaes y según averemos a Pelayos de la Presa o a Robledo de Chavela. Dispón d'un pequeñu monte de pinos pela rodiada de la población, denomináu la Pinarilla, destináu a satisfaer les necesidaes de madera de la población. Más allá d'ellí estiéndense campos ensin cultivar, retamas y jaras. == Llista d'alcaldes dende la so fundación == {| {{tablaguapa}} |- |- style="background:#efefef; |- ! Númberu !! Nome !! Periodu !! Notes |- | 1 || José Parres || [[1819]] - [[1820]] || |- | 2 || Lope Hernández || [[1820]] - [[1823]] || |- | 3 || José Parres || [[1823]] - [[1831]] || Segundu mandatu |- | n/a || Dos correxidores per añu || [[1832]] - [[1836]] || |- | 4 || Julián Sánchez || [[1836]] - [[1838]] || |- | 5 || Luis Hernández || [[1838]] - [[1839]] || |- | 6 || Celedonio Hernández || [[1839]] - [[1840]] || |- | 7 || Gregorio Estévez || [[1839]] - [[1840]] || |- | 8 || Lorenzo Hernández || [[1841]] - [[1847]] || |- | 9 || Manuel Domínguez || [[1841]] - [[1843]] || |- | 10 || Manuel Hernández || [[1847]] - [[1848]] || |- | 11 || Francisco Sánchez || [[1848]] - [[1850]] || |- | 12 || Lorenzo Santos || [[1850]] - [[1853]] || |- | 13 || Francisco Bernardos || [[1853]] - [[1854]] || |- | 14 || Juan Hernández || [[1854]] - [[1855]] || |- | 15 || Francisco Sánchez || [[1855]] - [[1857]] || Segundu mandatu |- | 16 || Celedonio Hernández || [[1857]] - [[1857]] || Segundu mandatu |- | 17 || Francisco Velasco Bassani || [[1857]] - [[1859]] || |- | 18 || Celedonio Hernández || [[1859]] - [[1863]] || Tercer mandatu |- | 19 || Galo Hernández || [[1863]] - [[1865]] || |- | 20 || Celedonio Hernández || [[1865]] - [[1869]] || Cuartu mandatu |- | 21 || Francisco Velasco Bassani || [[1869]] - [[1872]] || Segundu mandatu |- | 22 || Eugenio Domínguez || [[1872]] - [[1876]] || |- | 23 || Pío Sánchez || [[1876]] - [[1877]] || |- | 24 || Pedro Domínguez || [[1877]] - [[1879]] || |- | 25 || Lorenzo Santos || [[1879]] - [[1883]] || Segundu mandatu |- | 26 || Narciso Hernández || [[1883]] - [[1891]] || |- | 27 || Félix Agustín Panadero || [[1891]] - [[1891]] || |- | 28 || Lorenzo Santos || [[1891]] - [[1895]] || Tercer mandatu |- | 29 || Bernardino Guerra || [[1895]] - [[1897]] || |- | 30 || Demetrio Sánchez || [[1897]] - [[1899]] || |- | 31 || Alfonso Prieto || [[1899]] - [[1902]] || |- | 32 || Demetrio Sánchez || [[1906]] - [[1908]] || Segundu mandatu |- | 33 || Félix Agustín Panadero || [[1904]] - [[1906]] || Segundu mandatu |- | 34 || Demetrio Sánchez || [[1906]] - [[1908]] || Tercer mandatu |- | 35 || Alfonso Prieto || [[1908]] - [[1910]] || Segundu mandatu |- | 36 || Francisco Parres || [[1910]] - [[1911]] || |- | 37 || Félix Agustín Panadero || [[1911]] - [[1912]] || Tercer mandatu |- | 38 || Sebastián Domínguez || [[1912]] - [[1914]] || |- | 39 || Nicolás Domínguez || [[1914]] - [[1916]] || |- | 40 || Eugenio Guerra || [[1916]] - [[1920]] || |- | 41 || José María Domínguez || [[1920]] - [[1922]] || |- | 42 || Marcelo Parres || [[1922]] - [[1923]] || |- | 43 || Hermenegildo Sánchez || [[1923]] - [[1924]] || |- | 44 || Aurelio Espartosa || [[1924]] - [[1926]] || |- | 45 || Juan Velasco || [[1926]] - [[1930]] || |- | 46 || Julián Parres || [[1930]] - [[1931]] || |- | 47 || Celestino Santos || [[1931]] - [[1936]] || |- | 48 || Antonio Parres || [[1936]] - [[1936]] || |- | 49 || Primitivo Guerra || [[1936]] - [[1936]] || |- | 50 || Antonio Parres || [[1936]] - [[1936]] || Segundu mandatu |- | 51 || Mariano Parres Sánchez || [[1936]] - [[1940]] || |- | 52 || Francisco Herranz Santos || [[1940]] - [[1943]] || |- | 53 || Mariano Díaz Gómez || [[1943]] - [[1945]] || |- | 54 || Santiago Panadero Aguado || [[1945]] - [[1955]] || |- | 55 || Feliciano Santos Domínguez || [[1955]] - [[1958]] || |- | 56 || Manuel Gallego Domínguez || [[1958]] - [[1962]] || |- | 57 || Antonio López Domínguez || [[1962]] - [[1979]] || |- | 58 || Gerardo Parra Domínguez || [[1979]] - [[1983]] || |- | 59 || José Barroso Hernández || [[1983]] - [[1991]] || |- | 60 || Mariano Parres Peña || [[1991]] - [[1995]] || |- | 61 || Juana María de la Plaza Martín || [[1995]] - [[1999]] || |- | 62 || Mariano Parres Peña || [[1999]] - [[2002]] || Segundu mandatu |- | 63 || Jesús Miguel Teresa Parres || [[2002]] - [[2003]] || |- | 64 || Jesús Miguel Teresa Parres || [[2003]] - [[2007]] || Segundu mandatu |- | 65 || Jaime Peral Pedrera|| dende [[2007]] || |} == Educación == En Navas del Rey hai 1 guardería (1 pública) y 1 colexu públicu d'educación infantil y primaria billingüe y un institutu d'educación secundaria == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} * {{Enllaz rotu|1=Institutu d'Estadística de la Comunidá de Madrid > Nomenclátor Oficial y Caleyeru |2=http://gestiona.madrid.org/nomecalles/Entamu.icm?munic=0992 |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} {{Tradubot|Navas del Rey}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de la Comunidá de Madrid]] [[Categoría:Llocalidaes de la Comunidá de Madrid]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] myn9c10c9l5me1o5bl0smg2bfezkmmb 4377119 4377118 2025-06-18T06:01:25Z YoaR 37624 4377119 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Navas del Rey''' ye un [[conceyu]] [[España|español]] perteneciente a la [[Comunidá de Madrid|Comunidá Autónoma de Madrid]]. Ta asitiáu a 52 quilómetros de la ciudá de [[Madrid]], a la que s'apuerta pela carretera [[M-501]]. Anguaño ye unu de los pueblos de la Sierra Oeste de Madrid que más desenvolvimientu y crecedera ta esperimentando, con 2659 habitantes (2016) y una densidá de población de 52.34&nbsp;hab./km². Navas del Rey ta asitiáu nuna zona de transición ente la [[Sierra del Guadarrama]] y la [[Sierra de Gredos]]. Al norte'l conceyu llenda cola llocalidá de [[Robledo de Chavela]], al este coles llocalidaes de [[Chapinería]] y [[Colmenar del Arroyo]], al sur con [[Aldea del Fresno]] y a oeste con [[Pelayos de la Presa]] y [[San Martín de Valdeiglesias]]. Villanueva de la cañada. Al pie de otros conceyos conforma lo que se denomina la Mancomunidá de Pinares, al traviés de la cual enríense gran parte de la iniciatives surdíes nos distintos conceyos que s'arrexunten en dicha [[mancomunidá]]. == Turismu rural == [[Ficheru:Ayuntamiento de Navas del Rey.jpg|thumb|left|Conceyu de Navas del Rey]] El conceyu de Navas del Rey asitiar nel suroeste de la [[Comunidá Autónoma de Madrid]], dientro de la contorna de la Cuenca del [[ríu Alberche]]; el so allugamientu, na zona de transición ente la [[Sierra del Guadarrama]] y la [[Sierra de Gredos]]. Nel so términu municipal atópense especies vexetales y animales de valor ecolóxicu como coneyos, retamas y jaras. Al tratase d'una Nava, esto ye, d'un terrén llanu ensin árboles y semipantanoso o encharcado (principalmente, la devesa en primavera), dispón de pocos [[monte|montes]] d'[[quercus ilex|encines]] o [[Pinus|pinos]] asitiándose la mayoría d'éstos na ribera del banzáu de Picaes y según averemos a Pelayos de la Presa o a Robledo de Chavela. Dispón d'un pequeñu monte de pinos pela rodiada de la población, denomináu la Pinarilla, destináu a satisfaer les necesidaes de madera de la población. Más allá d'ellí estiéndense campos ensin cultivar, retamas y jaras. == Llista d'alcaldes dende la so fundación == {| {{tablaguapa}} |- |- style="background:#efefef; |- ! Númberu !! Nome !! Periodu !! Notes |- | 1 || José Parres || [[1819]] - [[1820]] || |- | 2 || Lope Hernández || [[1820]] - [[1823]] || |- | 3 || José Parres || [[1823]] - [[1831]] || Segundu mandatu |- | n/a || Dos correxidores per añu || [[1832]] - [[1836]] || |- | 4 || Julián Sánchez || [[1836]] - [[1838]] || |- | 5 || Luis Hernández || [[1838]] - [[1839]] || |- | 6 || Celedonio Hernández || [[1839]] - [[1840]] || |- | 7 || Gregorio Estévez || [[1839]] - [[1840]] || |- | 8 || Lorenzo Hernández || [[1841]] - [[1847]] || |- | 9 || Manuel Domínguez || [[1841]] - [[1843]] || |- | 10 || Manuel Hernández || [[1847]] - [[1848]] || |- | 11 || Francisco Sánchez || [[1848]] - [[1850]] || |- | 12 || Lorenzo Santos || [[1850]] - [[1853]] || |- | 13 || Francisco Bernardos || [[1853]] - [[1854]] || |- | 14 || Juan Hernández || [[1854]] - [[1855]] || |- | 15 || Francisco Sánchez || [[1855]] - [[1857]] || Segundu mandatu |- | 16 || Celedonio Hernández || [[1857]] - [[1857]] || Segundu mandatu |- | 17 || Francisco Velasco Bassani || [[1857]] - [[1859]] || |- | 18 || Celedonio Hernández || [[1859]] - [[1863]] || Tercer mandatu |- | 19 || Galo Hernández || [[1863]] - [[1865]] || |- | 20 || Celedonio Hernández || [[1865]] - [[1869]] || Cuartu mandatu |- | 21 || Francisco Velasco Bassani || [[1869]] - [[1872]] || Segundu mandatu |- | 22 || Eugenio Domínguez || [[1872]] - [[1876]] || |- | 23 || Pío Sánchez || [[1876]] - [[1877]] || |- | 24 || Pedro Domínguez || [[1877]] - [[1879]] || |- | 25 || Lorenzo Santos || [[1879]] - [[1883]] || Segundu mandatu |- | 26 || Narciso Hernández || [[1883]] - [[1891]] || |- | 27 || Félix Agustín Panadero || [[1891]] - [[1891]] || |- | 28 || Lorenzo Santos || [[1891]] - [[1895]] || Tercer mandatu |- | 29 || Bernardino Guerra || [[1895]] - [[1897]] || |- | 30 || Demetrio Sánchez || [[1897]] - [[1899]] || |- | 31 || Alfonso Prieto || [[1899]] - [[1902]] || |- | 32 || Demetrio Sánchez || [[1906]] - [[1908]] || Segundu mandatu |- | 33 || Félix Agustín Panadero || [[1904]] - [[1906]] || Segundu mandatu |- | 34 || Demetrio Sánchez || [[1906]] - [[1908]] || Tercer mandatu |- | 35 || Alfonso Prieto || [[1908]] - [[1910]] || Segundu mandatu |- | 36 || Francisco Parres || [[1910]] - [[1911]] || |- | 37 || Félix Agustín Panadero || [[1911]] - [[1912]] || Tercer mandatu |- | 38 || Sebastián Domínguez || [[1912]] - [[1914]] || |- | 39 || Nicolás Domínguez || [[1914]] - [[1916]] || |- | 40 || Eugenio Guerra || [[1916]] - [[1920]] || |- | 41 || José María Domínguez || [[1920]] - [[1922]] || |- | 42 || Marcelo Parres || [[1922]] - [[1923]] || |- | 43 || Hermenegildo Sánchez || [[1923]] - [[1924]] || |- | 44 || Aurelio Espartosa || [[1924]] - [[1926]] || |- | 45 || Juan Velasco || [[1926]] - [[1930]] || |- | 46 || Julián Parres || [[1930]] - [[1931]] || |- | 47 || Celestino Santos || [[1931]] - [[1936]] || |- | 48 || Antonio Parres || [[1936]] - [[1936]] || |- | 49 || Primitivo Guerra || [[1936]] - [[1936]] || |- | 50 || Antonio Parres || [[1936]] - [[1936]] || Segundu mandatu |- | 51 || Mariano Parres Sánchez || [[1936]] - [[1940]] || |- | 52 || Francisco Herranz Santos || [[1940]] - [[1943]] || |- | 53 || Mariano Díaz Gómez || [[1943]] - [[1945]] || |- | 54 || Santiago Panadero Aguado || [[1945]] - [[1955]] || |- | 55 || Feliciano Santos Domínguez || [[1955]] - [[1958]] || |- | 56 || Manuel Gallego Domínguez || [[1958]] - [[1962]] || |- | 57 || Antonio López Domínguez || [[1962]] - [[1979]] || |- | 58 || Gerardo Parra Domínguez || [[1979]] - [[1983]] || |- | 59 || José Barroso Hernández || [[1983]] - [[1991]] || |- | 60 || Mariano Parres Peña || [[1991]] - [[1995]] || |- | 61 || Juana María de la Plaza Martín || [[1995]] - [[1999]] || |- | 62 || Mariano Parres Peña || [[1999]] - [[2002]] || Segundu mandatu |- | 63 || Jesús Miguel Teresa Parres || [[2002]] - [[2003]] || |- | 64 || Jesús Miguel Teresa Parres || [[2003]] - [[2007]] || Segundu mandatu |- | 65 || Jaime Peral Pedrera|| dende [[2007]] || |} == Educación == En Navas del Rey hai 1 guardería (1 pública) y 1 colexu públicu d'educación infantil y primaria billingüe y un institutu d'educación secundaria == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} * {{Enllaz rotu|1=Institutu d'Estadística de la Comunidá de Madrid > Nomenclátor Oficial y Caleyeru |2=http://gestiona.madrid.org/nomecalles/Entamu.icm?munic=0992 |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} {{Tradubot|Navas del Rey}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de la Comunidá de Madrid]] [[Categoría:Llocalidaes de la Comunidá de Madrid]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] 8ss2vn4h6hrze9badnfiolsz40lfwu0 Abengibre 0 121776 4377121 4296607 2025-06-18T06:08:30Z XabatuBot 43102 iguo testu: Pardu Piqueras => Pardo Piqueras 4377121 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Abengibre''' ye un [[Conceyu (España)|conceyu]] [[España|español]] asitiáu al sureste de la [[península ibérica]], na [[provincia d'Albacete]], dientro de la [[comunidá autónoma]] de [[Castiella-La Mancha]]. En [[2017]] cuntaba con 748 habitantes, según datos del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]]. Atopar a 45 [[km]] de la capital provincial. == Toponimia == El topónimu deriva del [[idioma árabe|árabe]] ابن جبر (''ibn Ǧabr'', «fíu de Yabr»).<ref name=asin>{{cita llibru | nome = Miguel | apellíos = Asín Palacios | títulu = Contribución a la toponimia árabe d'España | editorial = Conseyu Cimeru d'Investigaciones Científiques | ubicación = Madrid | añu = 1940 | páxina = 41}}</ref> == Xeografía == Abengibre asítiase nel nordeste de la provincia d'Albacete, ente los valles de los ríos [[Júcar]] y [[Cabriel]]. Llenda colos siguientes conceyos: [[Jorquera (Albacete)|Jorquera]], [[La Recueja]], [[Alcalá del Júcar]] y [[Fuentealbilla]]. El términu municipal ye travesáu de norte a sur pol [[regueru de Abengibre]], pasando xunto a la villa, y llegando a la paraxa de ''Los Rulos'' onde s'enfusa nel conceyu de Jorquera. El regueru de Abengibre ye un ríu branizu llargu que traviesa les [[Provincia de Cuenca|provincies de Cuenca]] y d'[[Provincia d'Albacete|Albacete]], siendo afluente del Júcar, onde desagua. == Historia == Los oríxenes d'esti conceyu son confusos, pero lo que sí podemos afirmar ye la so procedencia [[Al-Ándalus|musulmana]], por cuenta d'importantes muertes d'esta cultura. Sicasí, hai otra teoría na cual deféndese un orixe [[Íberos|íberu]]. Abengibre perteneció al ''Estáu de Jorquera'', villa de la que se segregó nel [[sieglu XIX]] constituyéndose como conceyu independiente. Na paraxa del ''Vallina de les Viñes'', en 1934, de forma casual, atopóse un conxuntu de platos íberos de plata ([[Ayalga de Abengibre]]). Atopar un llabrador llantando una viña. Caltener nel [[Muséu Arqueolóxicu Nacional (España)|Muséu Arqueolóxicu Nacional]]. Con más de 2.500 años d'antigüedá, les sos inscripciones apurrieron importante información na trescripción del [[Signario ibéricu|alfabetu íberu]]. Nuna casa particular topóse un cercu de [[Hispania romana|dómina romana]]. El nucleu urbanu componer de dos nucleos estremaos: Abengibre, el nucleu orixinal alredor de la ilesia de San Miguel y un nucleu secundariu, Cases de Torres, que foi independiente hasta'l sieglu XIX, quedando integráu dempués en Abengibre. == Alministración == Pertenez al [[Partíu xudicial (España)|partíu xudicial]] de [[Casas-Ibáñez]]. {{Alcalde_España | Alcalde_1 = José Carrión Pérez | Partíu_1 = [[Unión de Centru Democráticu|UCD]] | Alcalde_2 = José Carrión Pérez | Partíu_2 = [[Alianza Popular|AP]] | Alcalde_3 = José Carrión Pérez | Partíu_3 = [[PP]] | Alcalde_4 = Francisco Pardo Piqueras<br />Felicidad Alberola Pérez | Partíu_4 = [[PSOE]]<br />[[PSOE]] | Alcalde_5 = Felicidad Alberola Pérez | Partíu_5 = [[PSOE]] | Alcalde_6 = Felicidad Alberola Pérez | Partíu_6 = [[PSOE]] | Alcalde_7 = Felicidad Alberola Pérez | Partíu_7 = [[PSOE]] | Alcalde_8 = Felicidad Alberola Pérez | Partíu_8 = [[PSOE]] | Alcalde_9 = Felicidad Alberola Pérez | Partíu_9 = [[PSOE]] | Alcalde_10 = Diego Pérez González | Partíu_10 = [[PSOE]] }} == Economía == La base económica de Abengibre encontar na [[agricultura]], especialmente nel cultivu de la [[Vitis|vide]], y na ganadería. Dende antiguu, estes actividaes complementar col comerciu, siendo l'oficiu d'arrieru un oficiu común ente los vecinos de la llocalidá nos distintos censos realizaos en dómines antigües. Hai de solliñar dende finales de los años 70 hasta final de sieglu XX el calter entamador del pueblu de Abengibre, centrando como motor económicu del conceyu la venta ambulante, sobretou na venta del melones y sandias, que se mercaben direutamente a los llabradores que les cultivaben en zones d'Andalucía, Llevante y La Mancha, y que se tresportaben y vendíense en Cataluña, Llevante, provincia d'Albacete,... A principios del [[sieglu XXI]] empezó a cobrar importancia'l sector secundariu, cola implantación d'industries enfocaes al tresformamientu de la madera, llegumes y derivaos cárnicos. == Patrimoniu == La ilesia parroquial ye [[Arquiteutura del barrocu barroca]]. Nel so interior alluga un llenzu del [[sieglu XVII]] que representa a San Miguel Arcánxel con influyencies de la [[Pintura del barrocu|Escuela Sevillana]]. Ye una construcción de nave única, cubierta con bóveda de lunetos, sobre arcos fajones. A los pies asítiase un gran coru, qu'ocupa tola nave sobre un gran arcu carpanel. La cabecera tien forma poligonal, ye la parte más antigua de la construcción y probablemente pertenez a una construcción anterior. La nueva construcción ye de [[1723]]. Nel añu 1776, Isidro Carpena Lorenzo, talla y ensambla el retablu del altar mayor. Nel añu 1800 amplíense les capiyes llaterales, dixebraes de la nave central por arcos formeros. Nel llau del Evanxeliu asítiase una coqueta [[capiya]] con una semibóveda gallonada sobre pechinas, ésta nel so orixe foi la capiya de San José, anguaño ye la capiya de La nuesa Señora de los Dolores, onde podemos reparar una interesante talla de la titular de la Escuela Murciana de mediaos del [[sieglu XX]]. Allegante a ésta, ta la capiya de La nuesa Señora del Rosario; ésta foi la única talla que nun se quemar mientres la [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]], yá que nel momentu del saquéu de la ilesia, una muyer, envolubrándola nun cobertor, sacar de la ilesia pola [[sacristía]] y esconder nuna cueva, que tapiaron por que nun fuera descubierta. Al llau d'esta capiya atopa la capiya del [[Bautismu]] con una interesante pila bautismal. De siguío y a los pies del templu, xunto al coru, asítiase la torre campanariu. Nel llau de la Epístola, ábrense dos capilla llaterales, la de la [[Inmaculada Concepción]] y la de San Antón, una entrada llateral adintelada, y l'altar del Santísimu Cristu Crucificáu. Mientres la Guerra Civil destruyóse'l retablu mayor y tolos retablos llaterales. Ente la imaginería quemada na guerra, n'agostu de 1936, atopábense la imaxe de San Miguel Arcánxel, atribuyida al imaginero murcianu [[Francisco Salzillo]]. Tamién sumió campera de les llapaes San Cayetano, San Fulgencio y un [[Xosé de Nazaré|San Xosé]] obra de [[Roque López]]; y l'antigua imaxe de la Escuela Murciana de La nuesa Señora de los Dolores d'influyencia salzillesca, que llegó a Abengibre en 1761, amás d'otres munches imáxenes como una Inmaculada Concepción, Jesús Nazarenu, .San Antonio de Padua, ... Tampoco se destruyó una talla del Neñu Jesús, conocida popularmente como “El Neñu de la bola”; desque termino la guerra desconoz el paradoriu de felicidá talla. == Fiestes == === Fiestes Mayores === Les Fiestes Mayores son n'honor del patrón del conceyu, [[Arcánxel Miguel|San Miguel Arcánxel]], el [[29 de setiembre]]. Celébrense rumbos de [[moros y cristianos]]. Los rumbos de moros y cristianos n'honor a San Miguel Arcánxel, consisten nuna batalla ente moros y cristianos pola posesión de la imaxe del patrón, San Miguel Arcánxel, y del pueblu. Consten de cuatro partes: *Súplica, onde'l Xeneral y Embaxador Cristianu piden a San Miguel que interceda y ayúdelos na batalla contra los moros. *Primer Rumbu: enfréntense moros y cristianos, ganen los moros y apodérense de la imaxe del patrón pa quemar. *Segundu Rumbu: enfréntense moros y cristianos, ganen los cristianos, recuperen la imaxe de San Miguel Arcánxel y produzse la entrada triunfal cristiana por callar Valencia y Mayor, mientres se "tiren les campanes al vuelu" (voltio de campanes), qu'anuncien el trunfu de los cristianos. *Despidida: una vegada que moros y cristianos lleguen a la plaza de la Ilesia produz la conversión de los moros al [[Cristianismu]] y la despidida. === Fiestes Menores === Les Fiestes Menores celébrense'l 8 de mayu, n'honor de San Miguel Arcánxel. Estes son les fiestes d'aición de gracies pola presencia del arcánxel en Abengibre. Celébrase qu'esi día, según la tradición pasada de padres a fíos, San Miguel apaecióse-y a un pastor nuna cueva d'una casa de campu a unos dos kilométros del conceyu, llugar que se conoz como Casa de Juan Valienta. Yera costume'l 8 de mayu pela mañana dir en [[romería]] hasta la cueva de la Casa de Juan Valienta. Ellí celebrábase la [[Misa]] y partíase a los asistentes pan bendicíu. Anguaño, la imaxe de San Miguel de Mayu permanez tol añu nel so [[ermita]]. Baxar en romería dende la ermita a la ilesia parroquial el fin de selmana anterior al 8 de mayu. Esti día, el 8 de mayu, realízase la [[procesión]] de bendición de los campos, na qu'empobinando al arcánxel escontra los cuatro puntos cardinales, bendícense los campos por que les colleches sían abondoses. Pasaes les fiestes de mayu, se subia la imaxe de San Miguel de nuevu a la so ermita; pero dende l'añu 2016, San Miguel de Mayu permanez los meses de branu na Parroquia y ye xubíu a la so Ermita en romeria el sabado mas cercanu al 15 d'agostu. Asi, tolos abengibreños que viven fuera y que tornen al pueblu a pasar les vacaciones, pueden esfrutar de la so patron y participar nel treslláu de San Miguel n'agostu a la so ermita. === Otres festividaes === * En [[Antonio Abad|San Antón]] y [[Blas de Sebaste|San Blas]] fáense fogueres nes cais, bendizse'l pan pa pidir al primeru que guarde los nuesos animales y, al segundu, que nos protexa de les afecciones de gargüelu. * [[Fiesta de la Candelaria|Nuesa Señora de la Candelaria]]: la so fiesta ye'l 2 de febreru. En Abengibre esta celebración ta xunida a la de San Blas, y realízase el domingu más próximu al 2 y 3 de febreru. Ye la conmemoración de la [[Presentación de Jesús nel Templu]]. [[María (madre de Xesús)|María]] y [[Xosé de Nazaré|Xosé]] llevaron a Jesús al Templu y, según el costume, ufiertaron como sacrificio dos tórtolas. Nel templu atopábase [[El vieyu Simeón|Simeón]] que tenía fama de ser un home xustu. Al velos tuvo'l convencimientu de qu'actuaba impulsáu pol [[Espíritu Santu|Espíritu]], tomar en brazos y bendixo a [[Dios]] diciendo'l ''[[Nunc dimittis]]''. Na parroquia, esti día, l'Asociación de Muyeres realiza un dulce llamáu ''Nuegados'' (a base de frutos secos como [[almendra]], [[ablana]], [[nuez]], [[cacagüés]], [[miel]] y [[azucre]]), bendizse y cómese al terminar la [[Eucaristía]]. * [[Xueves Lardero]]. Fiesta pagana que se celebra'l xueves anterior al [[Miércoles de Ceniza]]. Esti día tol pueblu va pasase'l día a los pinares cercanos a la ''Caxellu de Segundu'' onde se come'l tradicional [[hornazo]], un bollu duce con un güevu cocíu tiñíu de rosa y decoráu con almendres y boles d'anís. Tienen especial importancia nesti día los ''Quintos'', que son los mozos qu'esi añu cumplen 18 años. * [[Selmana Santa]]. La Selmana Santa abengibreña ye una celebración senciella, austera, pero enllena de sentimientu. [[Vienres de Dolores]]. Empieza tres díes antes cola celebración d'un Triduu a La nuesa Señora de los Dolores, advocación a la que los abengibreños tienen gran devoción, y termina coles celebraciones de Vienres de Dolores y la procesión de La nuesa Señora peles cais de Abengibre. El 25 de marzu de 2015, día de la [[Encarnación]], dar# en bendicir el mantu de La nuesa Señora de los Dolores que fuera restauráu poles monxes dominiques de Xaén. Dichu mantu foi iguáu poles abengibreñas como actu de fe, amor y devoción a la Virxe na década de 1940. [[Xueves Santu]]. Conmemoración de [[La Última Cena]] y procesión del alcuentru del Nazarenu col so [[María de Nazaret|Madre]]. [[Vienres Santu]]. Santu [[Vía Crucis]]. Hora Santa, Santos Oficios y procesión del Santu Entierru. [[Sábadu de Gloria]]. Misa de [[Resurrección]] y procesión del Alcuentru, ente La nuesa Señora de los Dolores y El Resucitáu. A media nueche, los homes acompañen a la imaxe del Resucitáu, les muyeres a la Virxe de los Dolores. Una vegada que s'atopen Madre y Fíu, quítase-y el llutu a la Virxe y celébrase la Resurrección de [[Cristo|Xesucristu]]. * [[Isidro Llabrador|San Isidro]]. Al ser el patrón de los llabradores, el sábadu más próximu a la so festividá, el 15 de mayu, tol pueblu dirixir en romería al ''Pinar del Llanu'', xunto a la ''Caxellu del Monte'', onde se celebra una Misa de campaña y pásase el día en familia. * [[Corpus Christi]]. Dende bien ceo, realizar nes puertes de les cases de les cais per onde pasa la procesión, altares iguaos con colchas, manteleríes y mantones de manila. Asítiase una imaxe relixosa nel centru. Les cais per onde va pasar la custodia conteniendo nel so interior el [[Santísimu Sacramentu]], se alfombran con [[fenoyu]]. * [[Xuan el Bautista|San Xuan]]. Ye costume esti día, a l'alba, primero que sala'l sol, llavate la cara con agua de dalgún de los numberosos manantiales qu'arrodien la llocalidá y dexala ensugar, p'asina, tar guapu/a tol añu. * [[Virxe del Rosario|Nuesa Señora del Rosario]]. Hai documentos que nos amuesen que yá ente [[1711]] y [[1712]], formóse la Cofradería del Rosario. Celébrase'l primer domingu d'ochobre, llamáu Domingo del Rosario. En 2005, recuperóse la procesión de la Virxe del Rosariu en Abengibre na que se-y canten unes coplillas que siguen la estructura del [[Santu Rosario]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{Tradubot|Abengibre}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos d'Albacete]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia d'Albacete]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] gf4xksylieu970bq5q68zur9dwxr6nf 4377122 4377121 2025-06-18T06:09:26Z YoaR 37624 /* Patrimoniu */ 4377122 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Abengibre''' ye un [[Conceyu (España)|conceyu]] [[España|español]] asitiáu al sureste de la [[península ibérica]], na [[provincia d'Albacete]], dientro de la [[comunidá autónoma]] de [[Castiella-La Mancha]]. En [[2017]] cuntaba con 748 habitantes, según datos del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]]. Atopar a 45 [[km]] de la capital provincial. == Toponimia == El topónimu deriva del [[idioma árabe|árabe]] ابن جبر (''ibn Ǧabr'', «fíu de Yabr»).<ref name=asin>{{cita llibru | nome = Miguel | apellíos = Asín Palacios | títulu = Contribución a la toponimia árabe d'España | editorial = Conseyu Cimeru d'Investigaciones Científiques | ubicación = Madrid | añu = 1940 | páxina = 41}}</ref> == Xeografía == Abengibre asítiase nel nordeste de la provincia d'Albacete, ente los valles de los ríos [[Júcar]] y [[Cabriel]]. Llenda colos siguientes conceyos: [[Jorquera (Albacete)|Jorquera]], [[La Recueja]], [[Alcalá del Júcar]] y [[Fuentealbilla]]. El términu municipal ye travesáu de norte a sur pol [[regueru de Abengibre]], pasando xunto a la villa, y llegando a la paraxa de ''Los Rulos'' onde s'enfusa nel conceyu de Jorquera. El regueru de Abengibre ye un ríu branizu llargu que traviesa les [[Provincia de Cuenca|provincies de Cuenca]] y d'[[Provincia d'Albacete|Albacete]], siendo afluente del Júcar, onde desagua. == Historia == Los oríxenes d'esti conceyu son confusos, pero lo que sí podemos afirmar ye la so procedencia [[Al-Ándalus|musulmana]], por cuenta d'importantes muertes d'esta cultura. Sicasí, hai otra teoría na cual deféndese un orixe [[Íberos|íberu]]. Abengibre perteneció al ''Estáu de Jorquera'', villa de la que se segregó nel [[sieglu XIX]] constituyéndose como conceyu independiente. Na paraxa del ''Vallina de les Viñes'', en 1934, de forma casual, atopóse un conxuntu de platos íberos de plata ([[Ayalga de Abengibre]]). Atopar un llabrador llantando una viña. Caltener nel [[Muséu Arqueolóxicu Nacional (España)|Muséu Arqueolóxicu Nacional]]. Con más de 2.500 años d'antigüedá, les sos inscripciones apurrieron importante información na trescripción del [[Signario ibéricu|alfabetu íberu]]. Nuna casa particular topóse un cercu de [[Hispania romana|dómina romana]]. El nucleu urbanu componer de dos nucleos estremaos: Abengibre, el nucleu orixinal alredor de la ilesia de San Miguel y un nucleu secundariu, Cases de Torres, que foi independiente hasta'l sieglu XIX, quedando integráu dempués en Abengibre. == Alministración == Pertenez al [[Partíu xudicial (España)|partíu xudicial]] de [[Casas-Ibáñez]]. {{Alcalde_España | Alcalde_1 = José Carrión Pérez | Partíu_1 = [[Unión de Centru Democráticu|UCD]] | Alcalde_2 = José Carrión Pérez | Partíu_2 = [[Alianza Popular|AP]] | Alcalde_3 = José Carrión Pérez | Partíu_3 = [[PP]] | Alcalde_4 = Francisco Pardo Piqueras<br />Felicidad Alberola Pérez | Partíu_4 = [[PSOE]]<br />[[PSOE]] | Alcalde_5 = Felicidad Alberola Pérez | Partíu_5 = [[PSOE]] | Alcalde_6 = Felicidad Alberola Pérez | Partíu_6 = [[PSOE]] | Alcalde_7 = Felicidad Alberola Pérez | Partíu_7 = [[PSOE]] | Alcalde_8 = Felicidad Alberola Pérez | Partíu_8 = [[PSOE]] | Alcalde_9 = Felicidad Alberola Pérez | Partíu_9 = [[PSOE]] | Alcalde_10 = Diego Pérez González | Partíu_10 = [[PSOE]] }} == Economía == La base económica de Abengibre encontar na [[agricultura]], especialmente nel cultivu de la [[Vitis|vide]], y na ganadería. Dende antiguu, estes actividaes complementar col comerciu, siendo l'oficiu d'arrieru un oficiu común ente los vecinos de la llocalidá nos distintos censos realizaos en dómines antigües. Hai de solliñar dende finales de los años 70 hasta final de sieglu XX el calter entamador del pueblu de Abengibre, centrando como motor económicu del conceyu la venta ambulante, sobretou na venta del melones y sandias, que se mercaben direutamente a los llabradores que les cultivaben en zones d'Andalucía, Llevante y La Mancha, y que se tresportaben y vendíense en Cataluña, Llevante, provincia d'Albacete,... A principios del [[sieglu XXI]] empezó a cobrar importancia'l sector secundariu, cola implantación d'industries enfocaes al tresformamientu de la madera, llegumes y derivaos cárnicos. == Patrimoniu == La ilesia parroquial ye [[Arquiteutura del barrocu barroca]]. Nel so interior alluga un llenzu del [[sieglu XVII]] que representa a San Miguel Arcánxel con influyencies de la [[Pintura del barrocu|Escuela Sevillana]]. Ye una construcción de nave única, cubierta con bóveda de lunetos, sobre arcos fajones. A los pies asítiase un gran coru, qu'ocupa tola nave sobre un gran arcu carpanel. La cabecera tien forma poligonal, ye la parte más antigua de la construcción y probablemente pertenez a una construcción anterior. La nueva construcción ye de [[1723]]. Nel añu 1776, Isidro Carpena Lorenzo, talla y ensambla el retablu del altar mayor. Nel añu 1800 amplíense les capiyes llaterales, dixebraes de la nave central por arcos formeros. Nel llau del Evanxeliu asítiase una coqueta [[capiya]] con una semibóveda gallonada sobre pechinas, ésta nel so orixe foi la capiya de San José, anguaño ye la capiya de La nuesa Señora de los Dolores, onde podemos reparar una interesante talla de la titular de la Escuela Murciana de mediaos del [[sieglu XX]]. Allegante a ésta, ta la capiya de La nuesa Señora del Rosario; ésta foi la única talla que nun se quemar mientres la [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]], yá que nel momentu del saquéu de la ilesia, una muyer, envolubrándola nun cobertor, sacar de la ilesia pola [[sacristía]] y esconder nuna cueva, que tapiaron por que nun fuera descubierta. Al llau d'esta capiya atopa la capiya del [[Bautismu]] con una interesante pila bautismal. De siguío y a los pies del templu, xunto al coru, asítiase la torre campanariu. Nel llau de la Epístola, ábrense dos capilla llaterales, la de la [[Inmaculada Concepción]] y la de San Antón, una entrada llateral adintelada, y l'altar del Santísimu Cristu Crucificáu. Mientres la Guerra Civil destruyóse'l retablu mayor y tolos retablos llaterales. Ente la imaginería quemada na guerra, n'agostu de 1936, atopábense la imaxe de San Miguel Arcánxel, atribuyida al imaginero murcianu [[Francisco Salzillo]]. Tamién sumió campera de les llapaes San Cayetano, San Fulgencio y un [[Xosé de Nazaré|San Xosé]] obra de [[Roque López]]; y l'antigua imaxe de la Escuela Murciana de La nuesa Señora de los Dolores d'influyencia salzillesca, que llegó a Abengibre en 1761, amás d'otres munches imáxenes como una Inmaculada Concepción, Jesús Nazarenu, San Antonio de Padua, ... Tampoco se destruyó una talla del Neñu Jesús, conocida popularmente como “El Neñu de la bola”; desque terminó la guerra desconozse'l destín de dicha talla. == Fiestes == === Fiestes Mayores === Les Fiestes Mayores son n'honor del patrón del conceyu, [[Arcánxel Miguel|San Miguel Arcánxel]], el [[29 de setiembre]]. Celébrense rumbos de [[moros y cristianos]]. Los rumbos de moros y cristianos n'honor a San Miguel Arcánxel, consisten nuna batalla ente moros y cristianos pola posesión de la imaxe del patrón, San Miguel Arcánxel, y del pueblu. Consten de cuatro partes: *Súplica, onde'l Xeneral y Embaxador Cristianu piden a San Miguel que interceda y ayúdelos na batalla contra los moros. *Primer Rumbu: enfréntense moros y cristianos, ganen los moros y apodérense de la imaxe del patrón pa quemar. *Segundu Rumbu: enfréntense moros y cristianos, ganen los cristianos, recuperen la imaxe de San Miguel Arcánxel y produzse la entrada triunfal cristiana por callar Valencia y Mayor, mientres se "tiren les campanes al vuelu" (voltio de campanes), qu'anuncien el trunfu de los cristianos. *Despidida: una vegada que moros y cristianos lleguen a la plaza de la Ilesia produz la conversión de los moros al [[Cristianismu]] y la despidida. === Fiestes Menores === Les Fiestes Menores celébrense'l 8 de mayu, n'honor de San Miguel Arcánxel. Estes son les fiestes d'aición de gracies pola presencia del arcánxel en Abengibre. Celébrase qu'esi día, según la tradición pasada de padres a fíos, San Miguel apaecióse-y a un pastor nuna cueva d'una casa de campu a unos dos kilométros del conceyu, llugar que se conoz como Casa de Juan Valienta. Yera costume'l 8 de mayu pela mañana dir en [[romería]] hasta la cueva de la Casa de Juan Valienta. Ellí celebrábase la [[Misa]] y partíase a los asistentes pan bendicíu. Anguaño, la imaxe de San Miguel de Mayu permanez tol añu nel so [[ermita]]. Baxar en romería dende la ermita a la ilesia parroquial el fin de selmana anterior al 8 de mayu. Esti día, el 8 de mayu, realízase la [[procesión]] de bendición de los campos, na qu'empobinando al arcánxel escontra los cuatro puntos cardinales, bendícense los campos por que les colleches sían abondoses. Pasaes les fiestes de mayu, se subia la imaxe de San Miguel de nuevu a la so ermita; pero dende l'añu 2016, San Miguel de Mayu permanez los meses de branu na Parroquia y ye xubíu a la so Ermita en romeria el sabado mas cercanu al 15 d'agostu. Asi, tolos abengibreños que viven fuera y que tornen al pueblu a pasar les vacaciones, pueden esfrutar de la so patron y participar nel treslláu de San Miguel n'agostu a la so ermita. === Otres festividaes === * En [[Antonio Abad|San Antón]] y [[Blas de Sebaste|San Blas]] fáense fogueres nes cais, bendizse'l pan pa pidir al primeru que guarde los nuesos animales y, al segundu, que nos protexa de les afecciones de gargüelu. * [[Fiesta de la Candelaria|Nuesa Señora de la Candelaria]]: la so fiesta ye'l 2 de febreru. En Abengibre esta celebración ta xunida a la de San Blas, y realízase el domingu más próximu al 2 y 3 de febreru. Ye la conmemoración de la [[Presentación de Jesús nel Templu]]. [[María (madre de Xesús)|María]] y [[Xosé de Nazaré|Xosé]] llevaron a Jesús al Templu y, según el costume, ufiertaron como sacrificio dos tórtolas. Nel templu atopábase [[El vieyu Simeón|Simeón]] que tenía fama de ser un home xustu. Al velos tuvo'l convencimientu de qu'actuaba impulsáu pol [[Espíritu Santu|Espíritu]], tomar en brazos y bendixo a [[Dios]] diciendo'l ''[[Nunc dimittis]]''. Na parroquia, esti día, l'Asociación de Muyeres realiza un dulce llamáu ''Nuegados'' (a base de frutos secos como [[almendra]], [[ablana]], [[nuez]], [[cacagüés]], [[miel]] y [[azucre]]), bendizse y cómese al terminar la [[Eucaristía]]. * [[Xueves Lardero]]. Fiesta pagana que se celebra'l xueves anterior al [[Miércoles de Ceniza]]. Esti día tol pueblu va pasase'l día a los pinares cercanos a la ''Caxellu de Segundu'' onde se come'l tradicional [[hornazo]], un bollu duce con un güevu cocíu tiñíu de rosa y decoráu con almendres y boles d'anís. Tienen especial importancia nesti día los ''Quintos'', que son los mozos qu'esi añu cumplen 18 años. * [[Selmana Santa]]. La Selmana Santa abengibreña ye una celebración senciella, austera, pero enllena de sentimientu. [[Vienres de Dolores]]. Empieza tres díes antes cola celebración d'un Triduu a La nuesa Señora de los Dolores, advocación a la que los abengibreños tienen gran devoción, y termina coles celebraciones de Vienres de Dolores y la procesión de La nuesa Señora peles cais de Abengibre. El 25 de marzu de 2015, día de la [[Encarnación]], dar# en bendicir el mantu de La nuesa Señora de los Dolores que fuera restauráu poles monxes dominiques de Xaén. Dichu mantu foi iguáu poles abengibreñas como actu de fe, amor y devoción a la Virxe na década de 1940. [[Xueves Santu]]. Conmemoración de [[La Última Cena]] y procesión del alcuentru del Nazarenu col so [[María de Nazaret|Madre]]. [[Vienres Santu]]. Santu [[Vía Crucis]]. Hora Santa, Santos Oficios y procesión del Santu Entierru. [[Sábadu de Gloria]]. Misa de [[Resurrección]] y procesión del Alcuentru, ente La nuesa Señora de los Dolores y El Resucitáu. A media nueche, los homes acompañen a la imaxe del Resucitáu, les muyeres a la Virxe de los Dolores. Una vegada que s'atopen Madre y Fíu, quítase-y el llutu a la Virxe y celébrase la Resurrección de [[Cristo|Xesucristu]]. * [[Isidro Llabrador|San Isidro]]. Al ser el patrón de los llabradores, el sábadu más próximu a la so festividá, el 15 de mayu, tol pueblu dirixir en romería al ''Pinar del Llanu'', xunto a la ''Caxellu del Monte'', onde se celebra una Misa de campaña y pásase el día en familia. * [[Corpus Christi]]. Dende bien ceo, realizar nes puertes de les cases de les cais per onde pasa la procesión, altares iguaos con colchas, manteleríes y mantones de manila. Asítiase una imaxe relixosa nel centru. Les cais per onde va pasar la custodia conteniendo nel so interior el [[Santísimu Sacramentu]], se alfombran con [[fenoyu]]. * [[Xuan el Bautista|San Xuan]]. Ye costume esti día, a l'alba, primero que sala'l sol, llavate la cara con agua de dalgún de los numberosos manantiales qu'arrodien la llocalidá y dexala ensugar, p'asina, tar guapu/a tol añu. * [[Virxe del Rosario|Nuesa Señora del Rosario]]. Hai documentos que nos amuesen que yá ente [[1711]] y [[1712]], formóse la Cofradería del Rosario. Celébrase'l primer domingu d'ochobre, llamáu Domingo del Rosario. En 2005, recuperóse la procesión de la Virxe del Rosariu en Abengibre na que se-y canten unes coplillas que siguen la estructura del [[Santu Rosario]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{Tradubot|Abengibre}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos d'Albacete]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia d'Albacete]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] 3bo4yss59lgntzpl3rw9v7zg5k1wir5 Vianos 0 121832 4376801 4293124 2025-06-17T12:54:07Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376801 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} [[Ficheru:Iglesia de Vianos, en Albacete, España.jpg|thumb|200px|Ilesia de Vianos.]] '''Vianos''' ye un [[Conceyu (España)|conceyu]] [[España|español]] asitiáu al sureste de la [[península ibérica]], na [[provincia d'Albacete]], dientro de la [[comunidá autónoma]] de [[Castiella-La Mancha]]. Ta allugáu na [[Sierra d'Alcaraz]] y atópase a 92 km de la capital provincial. En [[2017]] cuntaba con 359 habitantes según los datos oficiales del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]]. Integrar nel [[Parque natural de Calar del Ríu Mundo y de la Torca]], siendo'l conceyu con mayor estensión n'Hai y con riqueza bótanica nada refalgable. == Demografía == El conceyu, que tien una [[Área|superficie]] de 128,04&nbsp;[[quilómetru cuadráu|km²]],<ref>{{cita web |editor=Institutu Nacional d'Estadística|títulu=Población, superficie y densidá por conceyos.|url=http://www.ine.es/jaxi/menu.do?type=pcaxis&file=pcaxis&path=%2Ft43%2Fa011%2Fa1998%2Fdensidad%2F%2Fa2012|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130921053340/http://www.ine.es/jaxi/menu.do?type=pcaxis&file=pcaxis&path=%2Ft43%2Fa011%2Fa1998%2Fdensidad%2F%2Fa2012|fechaarchivu=21 de setiembre de 2013}}</ref> cuenta según el padrón municipal para [[2017]] con 359 habitantes y una [[densidá de población|densidá]] de 2,80 hab/km². {{Gráfica d'evolución|tipu=demográfica| anchor=610 |color_18=blue|nome=Vianos|1842|1893 |1877|2432 |1887|2325 |1897|2321 |1900|2355 |1910|2259 |1920|2150 |1930|2104 |1940|2061 |1950|1870 |1960|1535 |1970|1011 |1981|572 |1991|520 |2001|482 |2011|405 |2015|376 |2017|359 |notes=<small> {{lleenda|#88c2cc|[[Población de derechu]] según los censos de población del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]].<ref>{{Cita web |url=http://www.ine.es/inebmenu/mnu_cifraspob.htm |títulu=Cifres de población y Censos demográficos |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150526045125/http://www.ine.es/inebmenu/mnu_cifraspob.htm |fechaarchivu=2015-05-26 }}</ref>}} {{lleenda|#0000FF|Población según el [[padrón municipal]] de [[2017]].<ref>{{cita web |url=http://www.ine.es/nomen2/index.do|títulu=Nomenclátor: Población del Padrón Continuu por Unidá Poblacional|editor=Institutu Nacional d'Estadística}}</ref>}} </small>}} == Fiestes == Fiestes patronales n'honor a la [[Asunción de María|Virxe de l'Asunción]], que se celebren cada 15 d'agostu. Encierres, festivales taurinos, [[Verbena (fiesta)|verbenes]], etc. Representación del Autu Sacramental de los [[Magos d'Oriente|Reis Magos]], col que vamos poder enfusanos nun ambiente máxico na madrugada del 6 de xineru. Verdadera xoya caltenida de teatru popular ye esti ''Autu de Reyes'', únicu en [[Castiella-La Mancha]] y de los pocos que se caltienen na [[península ibérica]], vien realizándose por actores del pueblu dende la [[Edá Media]] y se escenifica peles cais, rematando na ilesia cola Adoración de los Reis. == Economía == === Evolución de la delda viva === El conceutu de delda viva contempla namái les deldes con caxes y bancos relatives a creitos financieros, valores de renta fixa y préstamos o creitos tresferíos a terceros, escluyéndose, poro, la delda comercial. {{Gráfica d'evolución| anchor=450|nome=la delda viva del conceyu|2008|82 |2009|75 |2010|69 |2011|107 |2012|105 |2013|193 |2014|156 |notes=<small> {{lleenda|#88c2cc|Delda viva del conceyu en miles d'Euros según datos del [[Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques|Ministeriu de Facienda y Ad. Públiques]].<ref>[http://www.minhap.gob.es/es-ES/Areas%20Tematicas/Administracion%20Electronica/OVEELL/Paginas/DeudaViva.aspx Delda Viva de les Entidaes Llocales]</ref>}} </small>}} La delda viva municipal per habitante en 2014 xubía a 401,43 €.<ref>División de la delda viva de 2014 (datu del [http://www.hacienda.gob.es/ES-ES/CDI/Paginas/SistemasFinanciacionDeuda/InformacionEELLs/DeudaViva.aspx Facienda y Alministraciones Públiques, Delda Viva de les Entidaes Llocales] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190816123708/http://www.hacienda.gob.es/es-ES/CDI/Paginas/SistemasFinanciacionDeuda/InformacionEELLS/DeudaViva.aspx |date=2019-08-16 }}) ente'l númberu d'habitantes del conceyu d'esi mesmu añu (datu del [http://www.ine.es/nomen2/index.do Institutu Nacional d'Estadística, Nomenclátor: Población del Padrón Continuu por Unidá Poblacional]).</ref> == Turismu == Alcontrada en plenu corazón de la [[Sierra d'Alcaraz]], a más de 1120 [[msnm]] y al pie del Picu Almenara (la so cota más elevada ye de 1798 [[msnm]]). Asitiáu sobre un pandu, supo caltener y conxugar el so calter netamente serranu colos matices manchegos, como asina lo define'l trazáu de les sos cais y places, el encalado de les cases, los enrexaos y la estética de les sos construcciones acordes cola redolada. Esta parte de la sierra albaceteña ye quiciabes la que meyor caltién la so arquiteutura popular, qu'oldea cola arrogante ilesia parroquial de San Sebastián ([[sieglu XVI]]), de la cual merez destacar el so retablu, les bóvedes de crucería y el bautisteriu, apocayá restauráu. La so iconografía cunta con dalguna qu'otra talla d'interés. Somorguiáu en plena naturaleza, puede esfrutase d'unos estupendos paisaxes. Dende ''La Peña'' como se conoz popularmente al canteru, xusto nel cantu del derribadoriu onde s'asitia'l pueblu, ufierta un impresionante paisaxe sobre'l valle del [[Guadalmena]] y el [[Campu de Montiel (Albacete)|Campu de Montiel]]. ''El buecu de los Quiñones'' ufierta contrastes de lluces y colores que s'entemecen cola serpenteante carretera que traviesa'l valle y que xube por un fondu cañón ente güertos de frutales, olivares, cornicabras, zumaques y otros, n'otru tiempu sostén de la economía doméstica y que güei siguen siendo granibles, integraos perfectamente na flora de monte. Dende este mesmu llugar y hasta onde algama la vista pueden trate delles poblaciones de la llanura manchega. Dende'l puntu opuestu, la panorámica arrinca col ascensu al Picu Almenara, acompañáu a non muncha distancia pol Padrón, otru xigante de la sierra. Al pie de la ilesia atopamos ''El Xardín'', área recreativa onde s'alluga la piscina municipal, pista deportiva, barbacoes y la plaza de toros. Vianos cunta con gran afición taurina y con una tradición centenaria na [[ganadería]] de reses bravos. El toru ye una de les figures emblemátiques que configuren el so escudu. Dende'l so cascu urbanu podemos realizar distintes rutes y escursiones a lo llargo del so estensu términu municipal. Dalgunes d'éstes escurren polo más alto de la sierra. Interesante escursión ye la que se conoz como'l ''Vianos Viejo'', asentamientos de poblaciones pre-romanes, probablemente de calter [[celtíberu]], asitiaes en redol a otra espectacular paraxa pol que baxa'l cursu del ríu Angorrilla y dende onde se contempla'l cordal de les Almenarillas. La nacencia del [[ríu Mundo]] atópase xusto ente los términos municipales de Vianos y [[Riópar]], según el [[Parque natural de Calar del Ríu Mundo y de la Torca]]. Dende antiguu identificar a Vianos col pueblu de les bruxes, en realidá nun se sabe bien por qué, quiciabes por dalgún qu'otru acontecimientu o lleenda. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} * [http://www.turismocastillalamancha.es/patrimonio/vianos-73431/visita Vianos na páxina de turismu de Castiella-La Mancha.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160826070056/http://www.turismocastillalamancha.es/patrimonio/vianos-73431/visita/ |date=2016-08-26 }} {{Tradubot|Vianos}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos d'Albacete]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia d'Albacete]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] lxmii1a3k3t18cqtp6jzwfhjr7bu5fb Ballesteros de Calatrava 0 121855 4376918 4366172 2025-06-17T14:32:00Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá sala => dicha sala 4376918 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Ballesteros de Calatrava''' ye un [[Conceyu d'España|conceyu]] [[España|español]] de la [[provincia de Ciudá Real]], na [[comunidá autónoma]] de [[Castiella-La Mancha]]. Tien una [[Área|superficie]] de 57,83 [[quilómetru cuadráu|km²]] con una población de 416 habitantes ([[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]] [[2015]]) y una [[densidá de población|densidá]] de 7,4 hab/km². == Historia == Nel so términu municipal son frecuentes les muertes arqueolóxiques qu'acrediten el doblamiento de les sos tierres dende la [[Edá del Bronce]]. Dellos son los xacimientos detectar y conocer anque nunca se diera nes escavaciones metódiques que'l so interés reclama. De la dómina [[Hispania romana|romana]] atopáronse numberoses monedes acuñaes en distintos conceyos hispanu-romanos, munches d'elles al estrayer los cimientos de la ermita de San Bartolomé, asitiada no que llamen el ''Cachu del Santu'', al llombu del actual campusantu. Ente les más legibles hai una que vien de [[Clunia]] ([[Coruña del Conde]]) y otra de Calagurris ([[Calahorra]]). Otres fueron topaes nel sitiu llamáu la Halconera y extramuros de la población, nel Paluzar. Tamién hai restos nel Castillejo, cuetu Lluceru, Peña los Miraderu y el Hituro. Nes [[Rellaciones topográfiques de Felipe II]] de [[1575]] faise mención de que los edificios antiguos que nel términu hai son: el Castillar, Peña los Miraderu y el Hituro, que tienen señal que n'otres dómines fueron talayes. Ballesteros como tola zona de Calatrava, pertenecía al [[Califatu de Córdoba]], pasando a depender nel [[sieglu XI]] de [[Toledo]], cristianizándose nel [[sieglu XII]] cola [[Reconquista]]. == Ilesia de La nuesa Señora la Virxe de la Consolación == Ye un edificiu d'una sola nave con cabecera d'ábside poligonal, que ye l'únicu restu que se caltién de la primitiva construcción, que se fundió en [[1861]]. Ye interesante la portada [[Platerescu|plateresca]] decorada con medallones de San Pedro y San Pablo, candelieri y un arcu apuntáu, elementu bien arcaicu. Nel interior caltienen restos d'un artesonado probablemente d'estilu [[Arte mudéxar|mudéxar]]. Posiblemente seya del mesmu orixe que'l del pueblu, del [[sieglu XIV]]. Fundióse una parte y reconstruyóse en 1861. Piedra llabrada y ensin llabrar, mampostería, madera y texa cerámica. Nel Muséu Diocesanu de Ciudá Real atópense delles imáxenes procedentes d'esta parroquia. L'edificiu acusa una gran influyencia mudéxar. == Palaciu de la Serna == === Situación del palaciu nun espaciu volcánicu === El Palaciu de la Serna de Ballesteros de Calatrava atópase enclaváu nun espaciu natural de carauterístiques peculiares. El [[Campu de Calatrava]] ye una amplia contorna natural definida pola so realidá xeográfica y histórica. Nesta contorna desenvolvió la so actividá la [[Orde de Calatrava]] mientres siete siglos de resultes de les cesiones que [[Sancho III de Castiella]] realizó ante la imposibilidá de defendelos del ataque de los [[Imperiu almohade|almohades]]. Pa llevar a cabu esta xera, l'abá [[Raimundo de Fitero]] y fray Diego Velásquez crearon nel añu [[1158]] la orde relixosu-militar de Calatrava. La contorna tien un gran interés xeomorfolóxicu y paisaxísticu pol so [[Volcán|relieve volcánicu]]. Tien un gran númberu de volcanes (más de cien), numberosos “mecanismos eruptivos” y “formes exemplares”. Esisten aparatos volcánicos denominaos ''maares'' o ''cráteres esplosivos'' que tienen nel so interior conxuntos llacustres de gran interés ecolóxicu. Apaecen na zona manantiales termales conocíos como “fervencies” o “fontes” d'agua agrio pol so altu conteníu d'anhídridu carbónico acompañáu d'hidróxidos de fierro y manganesu. Los suelos naturales xeneraos a partir de los materiales volcánicos son fértiles, polo cual fueron aprovechaos pal cultivu de ceberes. Los materiales esplosivos y lávicos empléguense como material de mampostería, empedriáu, etc. Dende 1964 produzse una estracción masiva de piroclastos utilizaos como grebos, balastru pa obres d'infraestructura, y sobremanera, como aditivu de cementos puzolánicos. El Campu de Calatrava ta llindáu al norte y noroeste poles estribaciones meridionales de los [[montes de Toledo]], al sur colos valles d'[[Valle de Alcudia|Alcudia]] y Ojailén y al noroeste y llevante por [[La Mancha]] y el [[Sierra d'Alcaraz y Campu de Montiel|Campu de Montiel]]. Nel conxuntu del Campu de Calatrava podemos destacar como elementos singulares: * Los “maares” que formen un conxuntu de cráteres esplosivos na Sierra de Medies Llunes asitiáu al suroeste de Valverde. El maar Posadilla-Portillo ye'l más conocíu. * “Aparatos volcánicos mistos simples” (xeneraos a partir de mecanismos eruptivos estrombolianos) con conos piroclásticos coronaos por cráteres circulares o desportillados con amplies tendalaes lávicas llises (pahoheoe). Son interesantes les de La Yezosa ([[Almagro (España)|Almagro]]), Peñarroya ([[Alcolea de Calatrava]]), Columba (Calzada-Granátula de Calatrava) y La Coneyera (Ballesteros de Calatrava). * “Rede de manantiales termales” como los de Fuensanta, Fontecha, Sacristanía, San Cristóbal y Villar del Pozo. El vulcanismu del [[Campu de Calatrava]] tien una primer etapa de formación nel [[Miocenu]] Cimeru (8.5 a 6.5 millones d'años) d'escases dimensiones y otra más importante que va dende'l [[Pliocenu]] mediu-cimeru (4.5 millones d'años) hasta'l cuaternariu (Pleistocenu mediu-inferior). Los materiales son bien homoxéneos con productos ultrabásicos y básicos alcalinos distribuyíos en bandes. Los basaltos ocupen una banda central en direición nornoroeste-sursuroeste y la “nefelinitas y melititas” n'árees llaterales marxinales. En Ballesteros de Calatrava esisten: * Un volcán de llava monogénico formáu por mecanismos eruptivos bien efusivos y compuestos por tendalaes lávicas en “La Talaya”. * Volcanes mistos simples formaos por mecanismos eruptivos estrombolianos nel centru eruptivu de La Coneyera. Consta de conos piroclásticos de grandes dimensiones (con altores de 70 a 130 metros) coronaos por pequeños cráteres circulares o en ferradura polos cualos emitiéronse colaes de gran desarrollu llonxitudinal (La Coneyera tien unos 4 quilómetros). Prodúcense cambeos nel perfil de los valles como asocede nel Tapuxar, que'l so calce rellenar y esvió por tendalaes lávicas procedentes del volcán de La Coneyera. La estructura volcánica qu'arrodia a Ballesteros de Calatrava constitúi un paisaxe singular polos sos colores y formes que paecen trescalaes de la so evolución xeolóxica y del so pasáu históricu. === El palaciu y la so rellación coles encomiendes === En [[1158]] l'abá [[Raimundo de Fitero]], al mandu de les sos tropes de monxos cistercienses, allegó a la llamada de [[Sancho III de Castiella]] pa defender el [[castiellu de Calatrava la Nueva]] que yera'l puntu más importante de la cuenca del ríu [[Guadiana]]. Los monxos tomen posesión de la fortaleza árabe de ''Qal´at Rabah'' (castiellu de les Ganancies). L'asentamientu de los calatravos tresformó l'antigua fortaleza musulmana nun castiellu conventu. Les estenses “tierres de nadie” propiedad de la [[Corona de Castiella]] llevaron a éstes a la so donación a les órdenes militares en réxime de señoríu. Les Órdenes garantizaben la defensa de los territorios y favorecíen el so poblamientu. La [[Orde de Calatrava]] fundir en [[1158]] pa espulsar a los invasores del territoriu y pa favorecer la so repoblación. Na so primer etapa de funcionamientu va terminar cola muerte del postreru maestre en [[1487]]. Pasada una primer etapa reconquistadora que puede considerase rematada nel primer cuartu del [[sieglu XIII]], empieza la efectiva alministración del territoriu pola Orde col establecimientu de la so cabecera nel castiellu de Calatrava la Nueva delantre'l mural defensivu de [[Sierra Morena]], la creación de les encomiendes nesti campu y d'organismos alministrativos propios de les órdenes militares. Cada [[encomienda]] tuvo nel so orixe establecida sobre un castiellu que'l so caltenimientu yera la so principal carga económica y la razón de ser de la so fundación, pero paralelamente tenía que velar pola ilesia y el so cultu, yá que na so proximidá diba formándose la población. La Orde entamar na so estructura colos cinco dignidaes y ventisiete encomiendes. Les órdenes militares tienen importancia pa la ordenación del territoriu y el desarrollu de la economía, y dende les encomiendes, como centros alministrativos, emanan les directrices pa un desarrollu eficaz de l'agricultura y la ganadería. La encomienda ta dirixida por un comendador, encomendero o encargáu, cargu vitaliciu designáu pol maestre quien nomaba a un home espertu n'armes con determináu númberu de llances amás d'un alcalde y alministrador de les rentes asignaes pal caltenimientu de la encomienda. Col tiempu'l castiellu ye sustituyíu pola casa-encamienta construyida nel interior del pueblu y la ermita reemplazada pola ilesia. El comendadores tienen d'alministrar los bienes de la Orde nun determináu ámbitu xeográficu: la encomienda que dependía d'una casa puesta so la so autoridá, coles mesmes esfrutaba de les sos rentes y como contrapartida teníen preparáu un determináu númberu de llances en razón direuta de les rentes de la encomienda. De primeres, el comendadores moraben na so encomienda; y cuando'l costume foi decayendo, oblígose-yos a vivir na mesma cuatro meses al añu, imponiéndose-yos sanciones, de nun cumplilo, a nun ser, que por cierto periodu, tuvieren exentos por causa de dalguna misión que-yos fuera encamentada. El Maestrazgo incorporar a la [[Corona de Castiella]] a finales del [[sieglu XV]] empezando a utilizase pol estáu los sos bienes privativos, reflexando nel arrendamientu de les rentes el maestrazgo y la enayenadura de patrimonios d'encomiendes. Dende'l [[sieglu XIV]] la Orde comercializa'l mercuriu de les mines d'[[Almadén]] atrayendo l'atención de mercaderes dedicaos al comerciu del azogue. Esti negociu y el de la llana van atraer la presencia del capital de la [[familia Fugger]] d'[[Augsburgu]]. El Maestrazgo de la [[Orde de Calatrava]] pasa a la [[Corona de Castiella]] en [[1485]]. En [[1532]] [[Carlos I d'España|Carlos I]] arrienda la esplotación de les mines de Almadén y les correspondientes a les rentes de los maestrazgos pertenecientes a la Orde de Calatrava a los Fugger. Los Fugger construyeron un almacén n'[[Almagro (España)|Almagro]] realizáu por alarifes musulmanes pa desenvolver los llabores alministrativos y de distribución no que güei se denomina “Palaciu de los Fúcares”. A lo llargo del [[sieglu XVI]] van aumentando les contribuciones direutes esixíes pola Orde, como'l subsidiu eclesiásticu y la gracia del escusáu, pero na reforma fiscal de [[1631]], el [[conde-duque d'Olivares]] camudó les llances de cada xerarquía y l'encomienda tenía de caltenese de pies de guerra pol so equivalente metálicu y coles mesmes enllantóse la Annata en cada posesión. Los títulos de les encomiendes pasaron a concedese pola Corona como premiu o compensación de misiones desempeñaes nel so favor, anque nel [[sieglu XVI]] y [[Sieglu XVII|XVII]] yeren de calter militar y nel [[sieglu XVIII]] utilizar pa sostener les cases de los infantes o pa sirvir como pensiones o clases pasives del estamentu militar. Los titulares de les encomiendes teníen de sometese a les formalidaes de pertenecer a una Orde relixosa. La principal obligación de la encomienda yera sirvir al rei coles llances encamentaes, morar nes cases de la encomienda siquier dos meses al añu, allugar a los visitadores canónigos, llevar a cabu los arreglos que mandaren los visitadores nel plazu d'un añu, llevar el llibru de cuentes y nun ayenar los bienes inmuebles ensin permisu del cabildru. La encomienda tenía rentes que veníen de los diezmos que recayíen sobremanera lo collechao y producío pola ganadería, les primicias, deveses, sernas, censos, rentes y juros. A mediaos del [[sieglu XVIII]] el [[Papa]] autoriza la enayenadura de bienes del maestrazgo que se tradució nel intentu de desamortización del [[Valle de Alcudia]]. Delles pequeñes encomiendes llamaes “pingües” pasaron a ser sostenedoras de les cases de los infantes. A mediaos del [[sieglu XIX]] van suprimise les encomiendes. === Arquiteutura del palaciu === Les cases de la encomienda cumplíen una doble misión: sirvir de residencia al Comendador y ser centru de los servicios alministrativu y económicu. Debíen, pos, axuntar na so estructura un cuádruple aspeutu: palaciu coles sos implicaciones de calter militar, see alministrativa y, coles mesmes, cuntar con almacenes pa recoyer el granu, vinu y ganadería de la encomienda. Nel primer aspeutu riquíase dignidá na so arquiteutura na que la torre tenía de cumplir col cometíu de dar nobleza y prestancia al conxuntu. La Casa de la encomienda tenía de cuntar col espaciu y organización apropiaes p'allugar ente los sos murios les dependencies que tendríen d'atender a los aspeutos alministrativos y coles mesmes sirvir d'archivu y cuntar colos locales pa les fuercies necesaries, dada la posición y el contestu nel que s'asitien. Y, en cuartu llugar, dáu'l tipu de producción y finalidá alministrativa, tienen de cuntar colos silos, bodegues y corrolades pa guardar les aportaciones que teníen de dar los vecinos. Parte de les rentes llograes tienen d'emplegase nel caltenimientu y caltenimientu del edificiu. Esta obligación tenía que caltenese necesariamente y controlábase poles visites que dacuando realizaben a los mesmos. Estos controles afigurar nos Llibros de Visites” que dexaben constancia sobremanera del estáu físicu de los edificios. Los documentos calteníos d'estes visites ufierten una información bien importante sobre les Cases de la Encomienda. Les Cases de la Encomienda que queden de pies o sobre les que se tener documentación consten d'un edificiu rectangular, con un gran patiu central con corredores, que pueden asitiase a un llau, o en dellos de los sos llaos, y de dos pisos na so mayoría, apoderáu en numberoses ocasiones por una o delles torres y acentuando el so calter militar coles almenes de los murios. Dáu'l calter práuticu de la construcción, la casa construyir de mampostería, col emplegu del lladriyu y la cantería pa zones nobles como la portada…” La construcción suel tener un aspeutu zarráu al esterior. L'amplitú y l'usu de les dependencies obliguen al emplegu de cubiertes con barganales de madera pa salvar les lluces de grandes dimensiones y puntualmente construyir con arcos y bóvedes. Les cases de la encomienda taben na villa que ye la cabeza d'encomienda nun llugar preferente, dientro del pueblu, dada la importancia que teníen. Les cases de dos plantes entamábense en redol a un patiu central. La entrada faise al traviés d'un zaguán que lleva direutamente al patiu central, o a dalguna de les habitaciones. Al traviés del patiu central llegar a les distintes dependencies. En dellos llaos del patiu esisten corredores con arcos sobre columnes. L'habitación principal ye una gran sala con chimenea que comunica con una o dos cámares. Na planta baxa alcuéntrase la cocina colos sos correspondientes despensas que non siempres tán al so llau. Delles vegaes tienen fornu pal pan. Les cases tienen unu o delles corrolades que dan accesu a los establos. Hai almacenes pal vinu incluyendo dacuando un llagar pal trigu, cebada, paya y otru pal pan. === Ballesteros y el so Encomienda En reconquistar del [[Campu de Calatrava]] tuvieron de participar otres fuercies distintes de la caballería de la Orde, que recibieron en recompensa señorío dientro del propiu campu. Ballesteros ta incluyida na primer dómina dempués de reconquistar nos términos d'[[Alarcos]]. Hai constancia de qu'en [[1232]] fueron donaos dellos heredamientos por Tello Alonso y Alonso Téllez al so hermanu'l maestre de Santiago “…en Vallesteros, términu de Alarcos…”. Estos donatarios, padre y fíu pertenecíen al llinaxe del primer señor de Meneses. La donación de 1232 tuvo de ser solo vitalicia y nel sieglu siguiente figuren otros dos donaciones poles que definitivamente pasen al dominiu de la Orde. Va Pasar a pertenecer a la [[Orde de Calatrava]] en 1332-1333 cuando lo adquier por donación. Esti precedente de señoríu seglar respectu de Ballesteros tuvo de resultes que la xurisdicción eclesiástica y la distribución de los diezmos nun fuera igual que nel restu del campu dependiendo direutamente del [[arzobispu]] de Toledo y nun taba suxeta a les visites xenerales de la Orde hasta mediaos del sieglu XVI. La encomienda del so títulu figura dende [[1407]], en tiempu del maestrazgo de don Luis González de Guzmán y toles cargues, propiedaes, censos y derechos atopábense dientro del so términu y proveníen posiblemente de lo trespasao pol señoríu nel [[sieglu XV]]; el so principal miembru yera la devesa nomada Rodín, d'un millar de campera pero que la so estensión d'entós ye malo d'afitar, amás cuntaba con trés sernas que nun teníen de tener muncha cabida, y otra que'l so dominiu útil teníen los vecinos del pueblu, más trés fanegas de güertes, polo que puede calculase per alto la propiedá territorial de la Encomienda nunes 700 hectárees. Nel [[Muséu de Ciudá Real]], dientro del so archivu históricu, na seición de Facienda caltién una rellación de bienes de la Encomienda de la villa de Ballesteros. Les Rellaciones de 1575 designar como villa ya indiquen que la Encomienda “tien unes cases razonables… de diezmos de pan…mil fanegas”. De [[1639]] tenemos un documentu de gran interés que ye l'acta de la visita a la encomienda de “Vallesteros” que realicen los visitadores frai don Juan Fernández Treviño y el Doctor Rey Miguel Cexudo. Como yá comentemos enantes, tratar de visites obligaes que se realicen cada añu y que tienen l'interés d'afayar la realidá material de los inmuebles y el so estáu de caltenimientu. De Ballesteros de Calatrava solamente caltiénse esti documentu de 1639 nel [[Archivu Históricu Nacional]]. “Visitóse la cerca de dicha casa que cai na cai de Juan Bustamante que ta cayida y va ser menester faela de nuevu de 2 tercios de muria d'altu. Puertes: mandó apertar llave…arco: nun s'hai rehecho, tien necesidá que seya fuerte, va costar cuatro reales, visítase portal, cocina, sala, otra sala dientro. Escalera: mandóse reparar. Corredor: visitó'l corredor, el suelu taba “afaráu” y mal tratáu. Sala alta: mal tratáu. Non pudo vese la corte” que ta en dicha sala por tar como se dixo cerrada y llena de trigu, hai una ventana que sale al norte que va ser d'una vara d'altu. Caballerizas. Pozu: visitóse el pozu, ye necesariu un escañu (pasu) pa poder sacar agua. Visitó la escalera que xube a esta cámara que tien necesidá de reparar”. El planu de la provincia de la Mancha ellaboráu por don Tomás López Pensionista en [[1765]] señala la encomienda de Ballesteros de Calatrava. L'Índiz Xeográficu del territoriu de les Órdenes en [[1772]] namái señala en “Vallesteros” la esistencia de la Fuente del retamal, el Diccionariu de Miñano indica que teníen 109 vecinos y 425 habitantes, parroquia y [[pósito]], esistiendo nel so términu una granxa, el de [[Pascual Madoz]] (1845-1850) señala que tenía “140 cases, otra pal conceyu y cárcel que formen una plaza y delles cais del bon pisu”. === El palaciu dende'l sieglu XVIII === Doña Anastasia de Ochoa y Pérez merca la finca a don Francisco Pérez Crespo. Ye ella quien constrúi casar Palaciu a finales del [[sieglu XVIII]]. Al morrer ésta, herieden don Evaristo Moisés González y Ochoa y los sos hermanos doña Ángela y don Ramón Ochoa y Pérez (8 de payares de 1892). Don Moisés González y Ochoa, recibe como parte del so legáu l'usufructu vitaliciu de la finca a condición d'acutar a los sos socesores o herederos (17 de payares de 1892). A la muerte de don Moisés González y Ochoa, la finca ye heredada polos trés fíos d'ésti: María, Antonia y Miguel González y Enríquez de Salamanca y la so viuda doña Antonia Enríquez de Salamanca y Ceballos (21 de payares de 1910). Cuando muerre doña Antonia, pasa la so parte del heriedu a los sos trés fíos por partes iguales (1952). La parte de doña María González y Enríquez de Salamanca, heredar al morrer ésta, la so amiga doña Isabel Díaz Cordero (1971). Esti testamentu ye impugnáu polos otros dos herederos y asina pasó a manes d'ellos el 14 de xunetu de 1972. Al morrer don Miguel González y Enríquez de Salamanca, queda como única propietaria de la finca doña Antonia González y Enríquez de Salamanca (13 de mayu de 1976). Doña Antonia viende esta propiedá en 2.850.000 pesetes a don Francisco Racionero Ruiz y don José Alda Edo el 19 d'abril de 1979. Estos dos, vender a Rufino Gallegos Parra y a Eusebio Alcalde Santa Cruz, na proporción de dos terceres partes el 1º y una tercera parte'l 2º, el 12 de xunetu de 1984. La familia Sánchez-Bermejo Espinosa al traviés de la entidá ''Palaciu de la Serna'' merca la casa conocida hasta entós como la Casa Grande, en 1993 y se escritura'l 16 de mayu de 1995. Dende esi mesmu añu, felicidá Casa Palaciu, pasa a denominase como marca comercial ''Hotel Palaciu de la Serna''. Dichu establecimientu entama la so actividá como establecimientu hoteleru de dos, trés y cuatro estrelles a lo llargo de los años dende 1995, hasta qu'en 2006 otorgar la categoría de ''Primer venta de Castiella-La Mancha'', marca que denomina la excelencia del turismu en [[Castiella-La Mancha]], pasando asina a ser hotel de cinco estrelles. == Fiestes == * Festividad de La nuesa Señora la Virxe de la Consolación, primer fin de selmana de xunetu. * Festividá de San Fernando de Ayala, últimu fin de selmana d'agostu. * [[Romería]] n'honor a [[Isidro Llabrador|San Isidro Llabrador]], fin de selmana del 15 de mayu. == Personalidaes célebres == * Beatu Fernando de Ayala (morrió en [[Xapón]] en [[1617]]), mártir agustino, beatificáu en [[1867]]. * Francisco López de Sancho Manzanares (morrió'l 25 de marzu de [[1900]]), inxenieru agrónomu y catedráticu d'Agricultura en Barcelona. Una de les sos obres, ''Tratáu elemental d'agricultura'' (1894), atópase na Biblioteca Dixital Hispánica. * Clara Delgado Valero (Ballesteros de Calatrava 1952-Madrid 1998), doctora n'Historia del Arte. * Purificación Castellana y Moreno (madre de Víctor Peñascu Castellana, muertu nel naufraxu del Titanic).<ref>[http://www.geni.com/people/Purificaci%C3%B3n-Castellana-y-Moreno/6000000005962808045]</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{Tradubot|Ballesteros de Calatrava}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Ciudad Real]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Ciudad Real]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] 4sjc40p8eu485wr7bgppxl89oml686g Las Pedroñeras 0 122008 4377061 4321508 2025-06-17T15:16:07Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá virxe => dicha virxe 4377061 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Las Pedroñeras''' ye un [[Conceyu d'España|conceyu]] [[España|español]] asitiáu al suroeste de la [[provincia de Cuenca]], na [[comunidá autónoma]] de [[Castiella-La Mancha]], allugáu na contorna histórica de [[La Mancha]]. Tien una población de 7.581 habitantes ([[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]] [[2017]]). Ye conocíu como la Capital del Ayu, dada la so excelencia d'esti productu. == Historia == {{wikificar|t=20130217|hestoria}} Los oríxenes del pueblu son anteriores a 1400, corría l'añu de 1479 cuando Las Pedroñeras, El Pedernoso y Las Mesas llevantar en nome de los Reis Católicos pa reclamar que la so dependencia fora de la Corona. {{añader referencies}} Nel so términu esisten noticies históriques y muertes de, siquier, tres anexos de población medievales: [[Robledillo de Záncara]], [[Martín Ovieco]] y [[Záncara (pueblu)|Záncara]] L'orixe del nome vien del árabe. Pedroñeras vien del términu "pedrusqueras" (fundáu sobre piedres). Ye natural de Las Pedroñeras el Ministru d'agricultura y desamortizador na II República D. José María Álvarez-Mendizábal. Ente los homes pernomaos del pueblu destaca'l Capitán Félix Martínez Ramírez, natural de Las Pedroñeras. Nomáu alumnu de l'Academia d'Infantería de Toledo'l 02.08.1917 (fonte: periódicu La Correspondencia Española). El 19.06.1926 dase cuenta de la so fazaña y de la disposición na campaña de Marruecos (bombardéu de Ben Mesuar), proponiéndose ábrase espediente pa la concesión de la cruz gallardoniada de la Real y Militar Orde de San Fernando[[Cruz Gallardoniada de San Fernando|cruz|gallardoniada de la Real y Militar Orde de San Fernando]], dicha condecoración ye la más alta dientro del Exércitu Español (fonte: La Dómina), el Rei robla'l Decretu proponiendo la concesión de la cruz gallardoniada cuando ostentaba l'empléu de teniente d'Infantería siendo amás pilotu aviador (fonte: L'Imparcial 26.06.1926), impónse-y la condecoración na plaza de Primo de Rivera de Tetuán el día 14.10.1928 (fonte: La Dómina 11.10.1928). El 06.03.1931 tantu La Dómina como El Sieglu Futuru y el 07.03.1931 en ABC fáense ecu de la so muerte n'accidente d'aviación en Alcalá de Henares al entrar el so avión en barrena. Cítase que moraba en Alcalá de Henares cola so esposa y dos fíos y que desempeñó'l puestu de profesor nes Escueles d'Aviación Militar d'Alcalá de Henares y Guadalaxara, considerábase-y -según diches fontes- un gran pilotu, de tratu bonable y bien envaloráu polos sos compañeru. N'honor a la so trayeutoria alzar na plaza de Las Pedroñeras una estatua nel so nome. [[Ficheru:Félix Martínez Ramírez, capitán laureado aviador (busto ubicado en la plaza de Las Pedroñeras).jpg|thumb|Add caption here]] La hestoria de Las Pedroñeras la marca'l cultivu y l'esplotación del ayu moráu. Ye la principal esportadora d'ayu de la península dende va delles décades y la mayor productora y comercializadora del Mundu. En 1998, el [[Felipe VI d'España|príncipe Felipe]] visitó Las Pedroñeras, onde les cais quedaron atarraquitaes de xente y les midíes de seguridad ante tal llegada fueron les mayores de la hestoria del pueblu. El Príncipe robló nel llibru d'honor, apurrióse-y la mayor reconocencia del Conceyu —L'Ayu de Plata— y visitó la Cooperativa d'Ayos. Llegó n'helicópteru, xubió hasta'l Conceyu en coche y pasió peles cais más importantes hasta llegar a la Cooperativa. En 2008 estiéndese una plaga de coneyos que destrúin gran parte de les colleches de vide y cebera de gran parte del términu municipal. El 8 d'agostu de 2009 produzse la mayor riada en 60 años. El vientu, l'agua y el xarazo provoquen hinchentes en casi tolos barrios del pueblu pola fuerte nube y l'arrastre d'agües procedentes de la parte alta del términu municipal. Recoyer hasta 50 llitros d'agua n'apenes media hora. Queden anubiertes cases, comercios, industries, etc. En delles zones del pueblu como la cai San José, Plaza Arrabal del Cueso, Avda. Sebastián Molina, Avda. Álvarez Mendizábal, Avda. Capital del Ayu, Avda. Xuan Carlos I y la N-301(Avda. Príncipe Felipe), l'agua cuerre como auténticos ríos y supera el metru d'altor. El pedrisco, amás, afara les colleches d'uva, cebolla y aceituna dexando cerca de 1.500 hectárees agraries estropiaes. Díes más tarde numberosos políticos castellanu-manchegos visitaron Pedroñeras y el so términu cola so consiguiente declaración de zona catastrófica. == Xeografía == El pueblu atopar nel quilómetru 160 de la [[N-301|carretera nacional 301]], práuticamente na interseición formada poles provincies de Cuenca, [[provincia de Ciudá Real|Ciudá Real]], [[provincia de Toledo|Toledo]] y [[provincia d'Albacete|Albacete]]. Otres víes d'accesu componer; la carretera de peaxe AP-36 [[Ocaña-La Roda]] y la carretera comarcal CM-3110 [[Castillo de Garcimuñoz]]-[[Las Mesas]] Amás bona parte del términu pedroñero travesar el ríu Záncara, afluente del ríu Gigüela. Nél cría cámbaru americanu yá que l'autóctonu de la zona sumió va dellos años. Ye un recursu hídricu perimportante pa la zona norte del términu municipal, onde s'abrir grandes vegues, cerrojos y monte de carrasca. <!-- Notar que la n301 se llista equí http://es.wikipedia.org/wiki/Llista_de carreteres nacionales_de_Espa%C3%B1a--> Dada la so situación en [[La Mancha]], el paisaxe ta compuestu na so mayoría por planicies dedicaes al cultivu y a la llabranza xunto con delles zones de [[monte baxu]] y pinar. == Economía == La [[economía]] de Las Pedroñeras ta basada na [[agricultura]], siendo los cultivos principales l'[[ayu]], [[vide]], cebera, olivar y cebolla. El pueblu carauterizar pol cultivu del meyor ayu del mundu: l'ayu moráu de Las Pedroñeras. Amás, esta variedá tien la IGP (Indicación Xeográfica Protexida). == Cultivu del ayu == Sobre l'añu 1849 rexístrense les primeres práutiques del cultivu del ayu na llocalidá. Ye entós cuando la producción yá llega a cifres considerables y ye'l principal motor económicu de munchos Pedroñeros/as. L'Ayu Moráu de Las Pedroñeras, empieza a semase nel mes d'avientu y por regla xeneral suel rematar nel mes de xineru, dependiendo de les zones de cultivu nel que los llabradores arrendaren les tierres pa felicidá sema. Anguaño, la llantadera llevar a cabu con maquinaria que facilita y entaína el llabor, pero d'antiguo, el cultivu del ayu yera manual, polo que les cuadrielles de xente del pueblu, colaben a les tierres de llantadera con un "morral" na cintura onde se llevaben los dientes d'ayu, grana que al granar, produciría la llamada cabeza d'ayu. Más tarde, van llegar los riegos si l'iviernu nun ye bien lluviosu, l'abonáu y los primeros pasos ente llinies colos araos que van faer que la tierra tea más llimpia de meruxes y van osixenar el bulbu. A más tardar, y si el tiempu portar de manera fayadiza, l'ayu moráu tendrá de tar llistu pa la so recoyida pa mediaos del mes de xunu de cada añu, anque les colleches suelen retrasase o adelantrase dependiendo de les zones de sierra o llanura. Pero antes de dicha recoyida, l'ayu moráu sigui dando más trabayu, el llamáu biltu del ayu moráu, o "palote" denomináu asina polos llabradores, tendrá de ser estrayíu del tarmu por que el ayu coxa más fuercia y la cabeza sía de mayor calibre. Y en plenu mes de xunu, la recoyida va llevar a cabu na so mayor parte por maquinaria que va estrayer l'ayu de la tierra, va faer pequeños manizos arreyar con un filo y darréu van dexase ensugar unos díes en grandes montones hasta'l so tresporte al pueblu en camiones o direutamente va cortase el tarmu y los raigaños nel campu, dexándolo asina llistu pa la so venta, bien a les Cooperatives de les que la mayor parte de los llabradores son socios o a la venta direuta. Nesti puntu hai que dicir, que nos últimos años, l'ayu moráu de Las Pedroñeras sufrió cayíes de preciu, y precios de venta al mercáu per debaxo de los costos de producción polo que cada vez más, ye pocu rentable siguir viviendo solamente d'esti cultivu. La sofisticación llegó tamién a esta hortoliza y yá puede atopase en dados, pasta, llámines, llistos pa usar o inclusive preparaos pa comelos crudos. == Cultivu vitivinícola == Anque'l principal cultivu de Las Pedroñeras ye l'Ayu, una parte bien importante del estensu términu Pedroñero, ta dedicáu a la vide. Unes uves, que cola temperatura fayadizo del branu y les agües d'iviernu y primavera faen un vinu escelente, llogrando dellos premios a nivel nacional ya internacional{{añader referencies}}. La Cooperativa San Isidro Llabrador d'esta llocalidá empezó la so actividá nos años 1958, fundada por un centenar de llabradores que se disponíen a entamar un gran proyeutu cooperativu. Na actualidá la bodega cunta cola uva apurrida de 3800 hectárees de viñéu y una capacidá de 26 millones de llitros. Cuenta con unes instalaciones modernes, onde se fueron afaciendo les últimes teunoloxíes d'ellaboración, caltenimientu y embotellado.Con una llarga trayeutoria na esportación de vinos tanto a granel como embotellado, la bodega cunta con un equipu humanu que supo afaese a los nuevos tiempos y faese un buecu nos mercaos internacionales. En 2015 el BRUT NATURE consigue un Diploma de Gran Seleición de Castiella La Mancha 2015. == Industria == Magar Las Pedroñeras ye un pueblu eminentemente agrícola, dispón d'un polígonu industrial nel cual tienen sede numberoses empreses d'alimentación, construcción, servicios y una ITV. == Cultura y tradiciones == === Selmana Santa === La pasión y la devoción son la nota predominante na Selmana Santa Pedroñera. Cientos de persones atacar nes cais en silenciu pa ver les procesiones del Xueves Santu y Vienres Santu, acabando este peracabo día de diverses maneres: la cofradería de jesus de nazarenu col toque del silenciu al santu representante, la virxe con un cantar de la banda de CCTT de la cofradería del cristu amarráu. Son poques les cofraderíes que procesionan, pero bien numberoses tocantes a fieles refierse, y cada una d'elles cunta cola so propia banda de cornetes y tambores. Amás, una procesión tamién bien numberosa, ye la del alcuentru, qu'axunta na so mayoría a cientos de mozos concentraos a l'amanecida esperando la llegada del Resucitáu y la patrona de Las Pedroñeras Ntra. Sra. La Reina de los Ánxeles. Una vegada rematáu l'alcuentru, dar# en llevar a cabu la misa na Parroquia Ntra. Sra. de l'Asunción, y al términu de la mesma, les 3 bandes qu'anguaño esisten na llocalidá, ruempen el silenciu de la mañana a manera de gran tamborada cola marcha ordinaria nel centru de la plaza de la Constitución. Otra nota predominante na Selmana Santa pedroñera, ye la representación teatral de "''La Divina Traxedia" ''(La Pasión) llevada a cabu pel Círculu artísticu San Lucas, fundáu pol P.Miguel Acosta MCR. Siendo representada por casi un centenar d'actores non profesionales d'esta llocalidá. Llevando esta obra teatral non solo a esta llocalidá sinón a llugares como Cuenca, Albacete, Castellón, Utiel, Las Mesas, Iniesta, San Clemente, etc. === Festividá de San Isidro Llabrador === La fiesta de [[Isidro Llabrador|San Isidro]], celébrase'l 15 de mayu y ye fiesta llocal, siendo ésta, xunto coles fiestes patronales, la más importante de la llocalidá. Como patrón de los llabradores, esta festividá tien una especial importancia nel pueblu yá que se celebra nel campu. Miles de persones axuntar nun pinar a la vera de la Cañada Real, onde s'atopa la ermita. Fáense les llamaes "cabanos" construyíes de lones, sacos y tela especialmente pa esi día, nes cualos axúntense familiares y amigos pa celebrar la fiesta nun día apináu de xuegos populares, actividaes deportives, conciertos, etc. El Santu llevar dende'l pueblu hasta'l pinar a una distancia averada d'unos 5 km cola xente procesionando detrás d'él. === Fiestes de Jesús Nazarenu y el Santísimu Cristu de la Humildá === Son les fiestes patronales de la llocalidá. Hai que destacar que diches fiestes facer por separáu a cada Santu, y denominar les fiestes del Cristu y del "Cristillo". Más tarde pasaríen a celebrase del 31 d'agostu al 7 de setiembre y pasaron a celebrase mientres unos años l'últimu fin de selmana d'agostu. Anguaño son del 31 d'agostu de setiembre. Hai que dicir que nesta selmana de fiestes, el día 1 de setiembre ye fiesta llocal. '''Día de Castiella-La Mancha''' Mientres los díes 29, 30 y 31 de mayu de 2008 celebrar en Las Pedroñeras el Día de la Rexón de Castiella-La Mancha. La primer llocalidá Castellanu-Manchega, onde s'hai algamar el récor d'asistentes, (en redol a les 40.000 persones, según fontes oficiales),{{ensin referencies}} y el primer conceyu con menor númberu d'habitantes onde s'entamaba a lo llargo de la so historia. La celebración d'esti eventu tan importante pa Las Pedroñeras engalanó cais y places, recibió la visita d'innumberables autoridaes comarcales y rexonales, construyéronse infraestructures y el conciertu del grupu de Rock Dover fizo que la llocalidá viviera unu de los fechos más notables ya importantes de la so historia, siendo finalmente un atayante ésitu. === Festividaes menores === En Las Pedroñeras siguen celebrándose ensame de festividaes tradicionales, ente les que cabo destacar: * [[Los mayos]] (30 abril) Ye la nueche na que los vecinos de Las Pedroñeras faen les cantaraes del mayu manchegu a la patrona Ntra. Sra. Reina de los Ánxeles. Ye avezáu que nesa mesma nueche y una vegada acabaos estes cantaraes na Plaza de la Constitución, visitárense les puertes de les moces pa tocar y cantar el mayu. * [[Romería de la Virxe de la Cuesta]] - (8 de mayu) Romería na que se comparte festividá col pueblu Alconchel de La Estrella. La xubida de la virxe hasta la so ermita llevar a cabu poles xentes de Las Pedroñeras. Y en la nueche anterior a la xubida de la virxe hasta'l cuetu, cientos de pelegrinos de Las Pedroñeras percuerren 40 quilómetros andando hasta la ermita. * [[Xueves Lardero]] Na tarde de xueves lardero los grupos d'amigos, sobremanera nuevos, van al campu a pasar la tarde y a merendar. Mentanto mientres el día, les muyeres axuntar en familia y con amigues cocinen les típiques tortielles de xueves lardero y rolletes. * Los [[Antroxu|Antroxos]]. * [[Cristóbal (santu)|San Cristóbal]] Na procesión de San Cristóbal realiza un percorríu col santu y los vehículos, la gran mayoría camiones, na que desfilen xunto a él pa llegar a la misa nel so honor. San Cristóbal tien ermita propia y ta emplazada na interseición de la N-301 y la Cañada Real(La Sienda). * [[Julián (santu)|Santuyano]] Santuyano tamién ye una festividá na que los mozos tienen mayor protagonismu, sobremanera los más pequeños. Nesta festividá realiza repartu de paninos, ufriendes al santu, foguera y la so procesión, que como nota interesada da 3 vueltes a la ermita antes d'entrar a Santuyano al so interior. * [[Lucía (santa)|Santa Lucía]] Fieles a la devoción d'esta virxe, los pedroñeros faen innumberables iluminarias o fogueres por que dicha virxe guardar la vista per munchos años. Amás ye momentu ideal para p'axuntase con familia y amigos y terminar con una bona parrillada. * [[Galleos]] Los galleos quiciabes ye otra festividá única de Las Pedroñeras. Llámase galleos a les madrugaes de Nuechebona y Nuechevieya onde tolos amigos axuntar pa celebrar los díes de Navidá hasta bien entráu l'amanecer. Esti nome vien dau pola misa del gallu. === Feria Internacional del Ayu === En Las Pedroñeras tien llugar la feria internacional más importante<ref>{{cita web |url=http://www.turismocastillalamancha.com/que-hacer/agenda/les-pedroneras/xxxviii-feria-internacional-del ayu moráu-de-les-pedroneras|títulu=Feria Internacional del Ayu Moráu de Las Pedroñeras }}</ref> sobre'l cultivu del ayu. Les feches varien cada añu y síguese avanzando y modernizando cada vez más. Nos últimos años la feria internacional del ayu de Las Pedroñeras celebróse coincidiendo col últimu fin de selmana de xunetu. === Gastronomía === {{VT|Gastronomía de la provincia de Cuenca}} Cobra especial protagonismu l'ayu na cocina de Las Pedroñeras. Ente los platos típicos atópense: les migues, ajoarriero, morteruelo, farrapes, pistu manchegu, gazpachu manchegu, platos con carnes de caza, comíes de pastores y toos aquellos que los llabradores ellaboraben nel campu mientres trabayaben. == Medios de comunicación == * [http://www.pedroneras.com/ Pedroneras.com 15 años na rede] * [http://www.radioazul.com/ Radio Azul Cadena SER/40 Principales - 92.2 FM] * [http://www.locactivaradio.es/ Locactiva Radio - 94.7 / 105.1 FM] * [http://www.m80lamancha.com/ M80 - La Mancha - 97.1/92.4 FM] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170916224828/http://m80lamancha.com/ |date=2017-09-16 }} == Grupos musicales == Las Pedroñeras cuenta con tradición folclórica. El grupu "Raigaños Manchegos", dende la so fundación, hai más de 20 años, lleva cantares y bailles tradicionales a toes partes d'España. Otru importante grupu musical de la contorna ye la tuna de '''San José de Cupertino'''. De Las Pedroñeras son orixinales dalgunos de los grupos musicales alternativos de Cuenca, como'l grupu de Death Metal Oniricous, grupu estandarte del sellu zaragozanu Equinox Discos. == Asociaciones == En Las Pedroñeras cuntar con un ampliu abanicu n'asociaciones de cualesquier índole, pasando por asociaciones culturales, xuveniles, de la muyer, deportives... Dalgunes d'elles son el club ciclista '''Ayu y Agua''' y l'asociación cultural '''L'Home Que Glaya.''' == Llugares d'interés == === Nel pueblu === Percorrer les sos cais, dar un paséu pela Avenida Xuan Carlos I y llegar al parque municipal, dir a la plaza de la Constitución y tomar un vinu nes terraces de los chigres y locales de la llocalidá ye unu de los meyores curiosos de Las Pedroñeras. Otra interesante opción ye la realización d'un percorríu pol términu municipal, atopando pinares ya interesantes paisaxes. Tres la puesta de sol, ye avezáu atopar un cielu estenu siendo apetecedor la observación de les estrelles. <!-- Si puedes, quédate a reparar el cielu dende una de les güertes aledañas (les güertes ellí son una caseta con una balsa, tou arrodiáu de viñes o plantíos de cebolla o ayos)Te vas quedar ablucáu al ver un cielu estrelladísimo, llimpiu y con un númberu infinitu de puntitos destelleantes, infinites estrelles pinten les sos nueches, un privilexu pa los güeyos que lu afayen. --> <!-- Nota: si quier ampliase habría que faelo en wikitravel --> Nel términu municipal El términu municipal de Las Pedroñeras ye'l 5º n'estensión de tola provincia de Cuenca con alredor de 224,7 km². Componer de 100 polígonos. Dalgunos de los llugares más destacaos pola so hestoria y patrimoniu son los siguientes: * Pinar y ermita de San Isidro. * Paraxa de La Veguilla. * Cueves de Les Canteres y barreros. * El Cuetu Mirar. * Complexu lagunar de: Llaguna El Taray, Llaguna'l Güeveru, Llaguna Grande, Llaguna Navablanca. * Ríu [[Záncara]]. * Monte Jareño. == Referencies == {{llistaref}} * {{cita llibru | autor = CARRASCO SOTOS, Á | títulu = Por campos de Las Pedroñeras (rutes por una xeografía escaecida) | añu = 2003 | editorial = A.D.I. El Záncara | id = ISBN 84-607-9899-2 }} * {{cita llibru | autor = CARRASCO SOTOS, Á | títulu = Xardín d'intereses sobre l'ayu. El refraneru del ayu. L'ayu na contorna de Las Pedroñeras | añu = 2006 | editorial = A.D.I. El Záncara }} * {{cita llibru | autor = CARRASCO SOTOS, Á. | títulu = Cancioneru popular de la Mancha conquense (2 volúmenes) | añu = 2009 | editorial = Diputación provincial de Cuenca | id = ISBN 978-84-92711-09-3 }} * {{cita llibru | autor = MOZU DE ROSALES, Y. | títulu = L'alcalde de Pedroñeras (Edición d'Ángel Carrasco Sotos) | añu = 2009 | editorial = Cuenca, Eurográficas }} * {{cita llibru | autor = CARRASCO SOTOS, Á. | títulu = Folclor infantil de Las Pedroñeras y comarca |añu=2014 | editorial = Cuenca, Eurográficas }} * {{cita llibru | autor = CARRASCO SOTOS, Á. | títulu = Mapa de Las Pedroñeras - Toponimia histórica comentada (2 volúmenes) = 2015 | editorial = Cuenca, Eurográficas | id = ISBN 978-84-606-8491-6 }} * {{cita llibru | autor = CARRASCO SOTOS, Á. | títulu = La fala de Las Pedroñeras: Contribución al estudiu de la dialeutoloxía y etnoloxía conquenses | añu = 2016 | editorial = Cuenca, Eurográficas | id = ISBN 978-84-608-7380-8 }} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{Tradubot|Las Pedroñeras}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Cuenca]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Cuenca]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] 48cdzrcrohpbpg89fa7mozq9jg9wdyw 4377083 4377061 2025-06-17T15:21:55Z YoaR 37624 /* Cultivu del ayu */ 4377083 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Las Pedroñeras''' ye un [[Conceyu d'España|conceyu]] [[España|español]] asitiáu al suroeste de la [[provincia de Cuenca]], na [[comunidá autónoma]] de [[Castiella-La Mancha]], allugáu na contorna histórica de [[La Mancha]]. Tien una población de 7.581 habitantes ([[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]] [[2017]]). Ye conocíu como la Capital del Ayu, dada la so excelencia d'esti productu. == Historia == {{wikificar|t=20130217|hestoria}} Los oríxenes del pueblu son anteriores a 1400, corría l'añu de 1479 cuando Las Pedroñeras, El Pedernoso y Las Mesas llevantar en nome de los Reis Católicos pa reclamar que la so dependencia fora de la Corona. {{añader referencies}} Nel so términu esisten noticies históriques y muertes de, siquier, tres anexos de población medievales: [[Robledillo de Záncara]], [[Martín Ovieco]] y [[Záncara (pueblu)|Záncara]] L'orixe del nome vien del árabe. Pedroñeras vien del términu "pedrusqueras" (fundáu sobre piedres). Ye natural de Las Pedroñeras el Ministru d'agricultura y desamortizador na II República D. José María Álvarez-Mendizábal. Ente los homes pernomaos del pueblu destaca'l Capitán Félix Martínez Ramírez, natural de Las Pedroñeras. Nomáu alumnu de l'Academia d'Infantería de Toledo'l 02.08.1917 (fonte: periódicu La Correspondencia Española). El 19.06.1926 dase cuenta de la so fazaña y de la disposición na campaña de Marruecos (bombardéu de Ben Mesuar), proponiéndose ábrase espediente pa la concesión de la cruz gallardoniada de la Real y Militar Orde de San Fernando[[Cruz Gallardoniada de San Fernando|cruz|gallardoniada de la Real y Militar Orde de San Fernando]], dicha condecoración ye la más alta dientro del Exércitu Español (fonte: La Dómina), el Rei robla'l Decretu proponiendo la concesión de la cruz gallardoniada cuando ostentaba l'empléu de teniente d'Infantería siendo amás pilotu aviador (fonte: L'Imparcial 26.06.1926), impónse-y la condecoración na plaza de Primo de Rivera de Tetuán el día 14.10.1928 (fonte: La Dómina 11.10.1928). El 06.03.1931 tantu La Dómina como El Sieglu Futuru y el 07.03.1931 en ABC fáense ecu de la so muerte n'accidente d'aviación en Alcalá de Henares al entrar el so avión en barrena. Cítase que moraba en Alcalá de Henares cola so esposa y dos fíos y que desempeñó'l puestu de profesor nes Escueles d'Aviación Militar d'Alcalá de Henares y Guadalaxara, considerábase-y -según diches fontes- un gran pilotu, de tratu bonable y bien envaloráu polos sos compañeru. N'honor a la so trayeutoria alzar na plaza de Las Pedroñeras una estatua nel so nome. [[Ficheru:Félix Martínez Ramírez, capitán laureado aviador (busto ubicado en la plaza de Las Pedroñeras).jpg|thumb|Add caption here]] La hestoria de Las Pedroñeras la marca'l cultivu y l'esplotación del ayu moráu. Ye la principal esportadora d'ayu de la península dende va delles décades y la mayor productora y comercializadora del Mundu. En 1998, el [[Felipe VI d'España|príncipe Felipe]] visitó Las Pedroñeras, onde les cais quedaron atarraquitaes de xente y les midíes de seguridad ante tal llegada fueron les mayores de la hestoria del pueblu. El Príncipe robló nel llibru d'honor, apurrióse-y la mayor reconocencia del Conceyu —L'Ayu de Plata— y visitó la Cooperativa d'Ayos. Llegó n'helicópteru, xubió hasta'l Conceyu en coche y pasió peles cais más importantes hasta llegar a la Cooperativa. En 2008 estiéndese una plaga de coneyos que destrúin gran parte de les colleches de vide y cebera de gran parte del términu municipal. El 8 d'agostu de 2009 produzse la mayor riada en 60 años. El vientu, l'agua y el xarazo provoquen hinchentes en casi tolos barrios del pueblu pola fuerte nube y l'arrastre d'agües procedentes de la parte alta del términu municipal. Recoyer hasta 50 llitros d'agua n'apenes media hora. Queden anubiertes cases, comercios, industries, etc. En delles zones del pueblu como la cai San José, Plaza Arrabal del Cueso, Avda. Sebastián Molina, Avda. Álvarez Mendizábal, Avda. Capital del Ayu, Avda. Xuan Carlos I y la N-301(Avda. Príncipe Felipe), l'agua cuerre como auténticos ríos y supera el metru d'altor. El pedrisco, amás, afara les colleches d'uva, cebolla y aceituna dexando cerca de 1.500 hectárees agraries estropiaes. Díes más tarde numberosos políticos castellanu-manchegos visitaron Pedroñeras y el so términu cola so consiguiente declaración de zona catastrófica. == Xeografía == El pueblu atopar nel quilómetru 160 de la [[N-301|carretera nacional 301]], práuticamente na interseición formada poles provincies de Cuenca, [[provincia de Ciudá Real|Ciudá Real]], [[provincia de Toledo|Toledo]] y [[provincia d'Albacete|Albacete]]. Otres víes d'accesu componer; la carretera de peaxe AP-36 [[Ocaña-La Roda]] y la carretera comarcal CM-3110 [[Castillo de Garcimuñoz]]-[[Las Mesas]] Amás bona parte del términu pedroñero travesar el ríu Záncara, afluente del ríu Gigüela. Nél cría cámbaru americanu yá que l'autóctonu de la zona sumió va dellos años. Ye un recursu hídricu perimportante pa la zona norte del términu municipal, onde s'abrir grandes vegues, cerrojos y monte de carrasca. <!-- Notar que la n301 se llista equí http://es.wikipedia.org/wiki/Llista_de carreteres nacionales_de_Espa%C3%B1a--> Dada la so situación en [[La Mancha]], el paisaxe ta compuestu na so mayoría por planicies dedicaes al cultivu y a la llabranza xunto con delles zones de [[monte baxu]] y pinar. == Economía == La [[economía]] de Las Pedroñeras ta basada na [[agricultura]], siendo los cultivos principales l'[[ayu]], [[vide]], cebera, olivar y cebolla. El pueblu carauterizar pol cultivu del meyor ayu del mundu: l'ayu moráu de Las Pedroñeras. Amás, esta variedá tien la IGP (Indicación Xeográfica Protexida). == Cultivu del ayu == Sobre l'añu 1849 rexístrense les primeres práutiques del cultivu del ayu na llocalidá. Ye entós cuando la producción yá llega a cifres considerables y ye'l principal motor económicu de munchos Pedroñeros/as. L'Ayu Moráu de Las Pedroñeras, empieza a semase nel mes d'avientu y por regla xeneral suel rematar nel mes de xineru, dependiendo de les zones de cultivu nel que los llabradores arrendaren les tierres pa la sema. Anguaño, la llantadera llevar a cabu con maquinaria que facilita y entaína el llabor, pero d'antiguo, el cultivu del ayu yera manual, polo que les cuadrielles de xente del pueblu, colaben a les tierres de llantadera con un "morral" na cintura onde se llevaben los dientes d'ayu, grana que al granar, produciría la llamada cabeza d'ayu. Más tarde, van llegar los riegos si l'iviernu nun ye bien lluviosu, l'abonáu y los primeros pasos ente llinies colos araos que van faer que la tierra tea más llimpia de meruxes y van osixenar el bulbu. A más tardar, y si el tiempu portar de manera fayadiza, l'ayu moráu tendrá de tar llistu pa la so recoyida pa mediaos del mes de xunu de cada añu, anque les colleches suelen retrasase o adelantrase dependiendo de les zones de sierra o llanura. Pero antes de dicha recoyida, l'ayu moráu sigui dando más trabayu, el llamáu biltu del ayu moráu, o "palote" denomináu asina polos llabradores, tendrá de ser estrayíu del tarmu por que el ayu coxa más fuercia y la cabeza sía de mayor calibre. Y en plenu mes de xunu, la recoyida va llevar a cabu na so mayor parte por maquinaria que va estrayer l'ayu de la tierra, va faer pequeños manizos arreyar con un filo y darréu van dexase ensugar unos díes en grandes montones hasta'l so tresporte al pueblu en camiones o direutamente va cortase el tarmu y los raigaños nel campu, dexándolo asina llistu pa la so venta, bien a les Cooperatives de les que la mayor parte de los llabradores son socios o a la venta direuta. Nesti puntu hai que dicir, que nos últimos años, l'ayu moráu de Las Pedroñeras sufrió cayíes de preciu, y precios de venta al mercáu per debaxo de los costos de producción polo que cada vez más, ye pocu rentable siguir viviendo solamente d'esti cultivu. La sofisticación llegó tamién a esta hortoliza y yá puede atopase en dados, pasta, llámines, llistos pa usar o inclusive preparaos pa comelos crudos. == Cultivu vitivinícola == Anque'l principal cultivu de Las Pedroñeras ye l'Ayu, una parte bien importante del estensu términu Pedroñero, ta dedicáu a la vide. Unes uves, que cola temperatura fayadizo del branu y les agües d'iviernu y primavera faen un vinu escelente, llogrando dellos premios a nivel nacional ya internacional{{añader referencies}}. La Cooperativa San Isidro Llabrador d'esta llocalidá empezó la so actividá nos años 1958, fundada por un centenar de llabradores que se disponíen a entamar un gran proyeutu cooperativu. Na actualidá la bodega cunta cola uva apurrida de 3800 hectárees de viñéu y una capacidá de 26 millones de llitros. Cuenta con unes instalaciones modernes, onde se fueron afaciendo les últimes teunoloxíes d'ellaboración, caltenimientu y embotellado.Con una llarga trayeutoria na esportación de vinos tanto a granel como embotellado, la bodega cunta con un equipu humanu que supo afaese a los nuevos tiempos y faese un buecu nos mercaos internacionales. En 2015 el BRUT NATURE consigue un Diploma de Gran Seleición de Castiella La Mancha 2015. == Industria == Magar Las Pedroñeras ye un pueblu eminentemente agrícola, dispón d'un polígonu industrial nel cual tienen sede numberoses empreses d'alimentación, construcción, servicios y una ITV. == Cultura y tradiciones == === Selmana Santa === La pasión y la devoción son la nota predominante na Selmana Santa Pedroñera. Cientos de persones atacar nes cais en silenciu pa ver les procesiones del Xueves Santu y Vienres Santu, acabando este peracabo día de diverses maneres: la cofradería de jesus de nazarenu col toque del silenciu al santu representante, la virxe con un cantar de la banda de CCTT de la cofradería del cristu amarráu. Son poques les cofraderíes que procesionan, pero bien numberoses tocantes a fieles refierse, y cada una d'elles cunta cola so propia banda de cornetes y tambores. Amás, una procesión tamién bien numberosa, ye la del alcuentru, qu'axunta na so mayoría a cientos de mozos concentraos a l'amanecida esperando la llegada del Resucitáu y la patrona de Las Pedroñeras Ntra. Sra. La Reina de los Ánxeles. Una vegada rematáu l'alcuentru, dar# en llevar a cabu la misa na Parroquia Ntra. Sra. de l'Asunción, y al términu de la mesma, les 3 bandes qu'anguaño esisten na llocalidá, ruempen el silenciu de la mañana a manera de gran tamborada cola marcha ordinaria nel centru de la plaza de la Constitución. Otra nota predominante na Selmana Santa pedroñera, ye la representación teatral de "''La Divina Traxedia" ''(La Pasión) llevada a cabu pel Círculu artísticu San Lucas, fundáu pol P.Miguel Acosta MCR. Siendo representada por casi un centenar d'actores non profesionales d'esta llocalidá. Llevando esta obra teatral non solo a esta llocalidá sinón a llugares como Cuenca, Albacete, Castellón, Utiel, Las Mesas, Iniesta, San Clemente, etc. === Festividá de San Isidro Llabrador === La fiesta de [[Isidro Llabrador|San Isidro]], celébrase'l 15 de mayu y ye fiesta llocal, siendo ésta, xunto coles fiestes patronales, la más importante de la llocalidá. Como patrón de los llabradores, esta festividá tien una especial importancia nel pueblu yá que se celebra nel campu. Miles de persones axuntar nun pinar a la vera de la Cañada Real, onde s'atopa la ermita. Fáense les llamaes "cabanos" construyíes de lones, sacos y tela especialmente pa esi día, nes cualos axúntense familiares y amigos pa celebrar la fiesta nun día apináu de xuegos populares, actividaes deportives, conciertos, etc. El Santu llevar dende'l pueblu hasta'l pinar a una distancia averada d'unos 5 km cola xente procesionando detrás d'él. === Fiestes de Jesús Nazarenu y el Santísimu Cristu de la Humildá === Son les fiestes patronales de la llocalidá. Hai que destacar que diches fiestes facer por separáu a cada Santu, y denominar les fiestes del Cristu y del "Cristillo". Más tarde pasaríen a celebrase del 31 d'agostu al 7 de setiembre y pasaron a celebrase mientres unos años l'últimu fin de selmana d'agostu. Anguaño son del 31 d'agostu de setiembre. Hai que dicir que nesta selmana de fiestes, el día 1 de setiembre ye fiesta llocal. '''Día de Castiella-La Mancha''' Mientres los díes 29, 30 y 31 de mayu de 2008 celebrar en Las Pedroñeras el Día de la Rexón de Castiella-La Mancha. La primer llocalidá Castellanu-Manchega, onde s'hai algamar el récor d'asistentes, (en redol a les 40.000 persones, según fontes oficiales),{{ensin referencies}} y el primer conceyu con menor númberu d'habitantes onde s'entamaba a lo llargo de la so historia. La celebración d'esti eventu tan importante pa Las Pedroñeras engalanó cais y places, recibió la visita d'innumberables autoridaes comarcales y rexonales, construyéronse infraestructures y el conciertu del grupu de Rock Dover fizo que la llocalidá viviera unu de los fechos más notables ya importantes de la so historia, siendo finalmente un atayante ésitu. === Festividaes menores === En Las Pedroñeras siguen celebrándose ensame de festividaes tradicionales, ente les que cabo destacar: * [[Los mayos]] (30 abril) Ye la nueche na que los vecinos de Las Pedroñeras faen les cantaraes del mayu manchegu a la patrona Ntra. Sra. Reina de los Ánxeles. Ye avezáu que nesa mesma nueche y una vegada acabaos estes cantaraes na Plaza de la Constitución, visitárense les puertes de les moces pa tocar y cantar el mayu. * [[Romería de la Virxe de la Cuesta]] - (8 de mayu) Romería na que se comparte festividá col pueblu Alconchel de La Estrella. La xubida de la virxe hasta la so ermita llevar a cabu poles xentes de Las Pedroñeras. Y en la nueche anterior a la xubida de la virxe hasta'l cuetu, cientos de pelegrinos de Las Pedroñeras percuerren 40 quilómetros andando hasta la ermita. * [[Xueves Lardero]] Na tarde de xueves lardero los grupos d'amigos, sobremanera nuevos, van al campu a pasar la tarde y a merendar. Mentanto mientres el día, les muyeres axuntar en familia y con amigues cocinen les típiques tortielles de xueves lardero y rolletes. * Los [[Antroxu|Antroxos]]. * [[Cristóbal (santu)|San Cristóbal]] Na procesión de San Cristóbal realiza un percorríu col santu y los vehículos, la gran mayoría camiones, na que desfilen xunto a él pa llegar a la misa nel so honor. San Cristóbal tien ermita propia y ta emplazada na interseición de la N-301 y la Cañada Real(La Sienda). * [[Julián (santu)|Santuyano]] Santuyano tamién ye una festividá na que los mozos tienen mayor protagonismu, sobremanera los más pequeños. Nesta festividá realiza repartu de paninos, ufriendes al santu, foguera y la so procesión, que como nota interesada da 3 vueltes a la ermita antes d'entrar a Santuyano al so interior. * [[Lucía (santa)|Santa Lucía]] Fieles a la devoción d'esta virxe, los pedroñeros faen innumberables iluminarias o fogueres por que dicha virxe guardar la vista per munchos años. Amás ye momentu ideal para p'axuntase con familia y amigos y terminar con una bona parrillada. * [[Galleos]] Los galleos quiciabes ye otra festividá única de Las Pedroñeras. Llámase galleos a les madrugaes de Nuechebona y Nuechevieya onde tolos amigos axuntar pa celebrar los díes de Navidá hasta bien entráu l'amanecer. Esti nome vien dau pola misa del gallu. === Feria Internacional del Ayu === En Las Pedroñeras tien llugar la feria internacional más importante<ref>{{cita web |url=http://www.turismocastillalamancha.com/que-hacer/agenda/les-pedroneras/xxxviii-feria-internacional-del ayu moráu-de-les-pedroneras|títulu=Feria Internacional del Ayu Moráu de Las Pedroñeras }}</ref> sobre'l cultivu del ayu. Les feches varien cada añu y síguese avanzando y modernizando cada vez más. Nos últimos años la feria internacional del ayu de Las Pedroñeras celebróse coincidiendo col últimu fin de selmana de xunetu. === Gastronomía === {{VT|Gastronomía de la provincia de Cuenca}} Cobra especial protagonismu l'ayu na cocina de Las Pedroñeras. Ente los platos típicos atópense: les migues, ajoarriero, morteruelo, farrapes, pistu manchegu, gazpachu manchegu, platos con carnes de caza, comíes de pastores y toos aquellos que los llabradores ellaboraben nel campu mientres trabayaben. == Medios de comunicación == * [http://www.pedroneras.com/ Pedroneras.com 15 años na rede] * [http://www.radioazul.com/ Radio Azul Cadena SER/40 Principales - 92.2 FM] * [http://www.locactivaradio.es/ Locactiva Radio - 94.7 / 105.1 FM] * [http://www.m80lamancha.com/ M80 - La Mancha - 97.1/92.4 FM] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170916224828/http://m80lamancha.com/ |date=2017-09-16 }} == Grupos musicales == Las Pedroñeras cuenta con tradición folclórica. El grupu "Raigaños Manchegos", dende la so fundación, hai más de 20 años, lleva cantares y bailles tradicionales a toes partes d'España. Otru importante grupu musical de la contorna ye la tuna de '''San José de Cupertino'''. De Las Pedroñeras son orixinales dalgunos de los grupos musicales alternativos de Cuenca, como'l grupu de Death Metal Oniricous, grupu estandarte del sellu zaragozanu Equinox Discos. == Asociaciones == En Las Pedroñeras cuntar con un ampliu abanicu n'asociaciones de cualesquier índole, pasando por asociaciones culturales, xuveniles, de la muyer, deportives... Dalgunes d'elles son el club ciclista '''Ayu y Agua''' y l'asociación cultural '''L'Home Que Glaya.''' == Llugares d'interés == === Nel pueblu === Percorrer les sos cais, dar un paséu pela Avenida Xuan Carlos I y llegar al parque municipal, dir a la plaza de la Constitución y tomar un vinu nes terraces de los chigres y locales de la llocalidá ye unu de los meyores curiosos de Las Pedroñeras. Otra interesante opción ye la realización d'un percorríu pol términu municipal, atopando pinares ya interesantes paisaxes. Tres la puesta de sol, ye avezáu atopar un cielu estenu siendo apetecedor la observación de les estrelles. <!-- Si puedes, quédate a reparar el cielu dende una de les güertes aledañas (les güertes ellí son una caseta con una balsa, tou arrodiáu de viñes o plantíos de cebolla o ayos)Te vas quedar ablucáu al ver un cielu estrelladísimo, llimpiu y con un númberu infinitu de puntitos destelleantes, infinites estrelles pinten les sos nueches, un privilexu pa los güeyos que lu afayen. --> <!-- Nota: si quier ampliase habría que faelo en wikitravel --> Nel términu municipal El términu municipal de Las Pedroñeras ye'l 5º n'estensión de tola provincia de Cuenca con alredor de 224,7 km². Componer de 100 polígonos. Dalgunos de los llugares más destacaos pola so hestoria y patrimoniu son los siguientes: * Pinar y ermita de San Isidro. * Paraxa de La Veguilla. * Cueves de Les Canteres y barreros. * El Cuetu Mirar. * Complexu lagunar de: Llaguna El Taray, Llaguna'l Güeveru, Llaguna Grande, Llaguna Navablanca. * Ríu [[Záncara]]. * Monte Jareño. == Referencies == {{llistaref}} * {{cita llibru | autor = CARRASCO SOTOS, Á | títulu = Por campos de Las Pedroñeras (rutes por una xeografía escaecida) | añu = 2003 | editorial = A.D.I. El Záncara | id = ISBN 84-607-9899-2 }} * {{cita llibru | autor = CARRASCO SOTOS, Á | títulu = Xardín d'intereses sobre l'ayu. El refraneru del ayu. L'ayu na contorna de Las Pedroñeras | añu = 2006 | editorial = A.D.I. El Záncara }} * {{cita llibru | autor = CARRASCO SOTOS, Á. | títulu = Cancioneru popular de la Mancha conquense (2 volúmenes) | añu = 2009 | editorial = Diputación provincial de Cuenca | id = ISBN 978-84-92711-09-3 }} * {{cita llibru | autor = MOZU DE ROSALES, Y. | títulu = L'alcalde de Pedroñeras (Edición d'Ángel Carrasco Sotos) | añu = 2009 | editorial = Cuenca, Eurográficas }} * {{cita llibru | autor = CARRASCO SOTOS, Á. | títulu = Folclor infantil de Las Pedroñeras y comarca |añu=2014 | editorial = Cuenca, Eurográficas }} * {{cita llibru | autor = CARRASCO SOTOS, Á. | títulu = Mapa de Las Pedroñeras - Toponimia histórica comentada (2 volúmenes) = 2015 | editorial = Cuenca, Eurográficas | id = ISBN 978-84-606-8491-6 }} * {{cita llibru | autor = CARRASCO SOTOS, Á. | títulu = La fala de Las Pedroñeras: Contribución al estudiu de la dialeutoloxía y etnoloxía conquenses | añu = 2016 | editorial = Cuenca, Eurográficas | id = ISBN 978-84-608-7380-8 }} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{Tradubot|Las Pedroñeras}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Cuenca]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Cuenca]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] 1mjukdntspmarckdg3fgq16ic2ios0l Sotorribas 0 122063 4376786 4121730 2025-06-17T12:52:42Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'esterna => y la esterna 4376786 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Sotorribas''' ye un [[Conceyu d'España|conceyu]] [[España|español]] de la [[provincia de Cuenca]], na [[comunidá autónoma]] de [[Castiella-La Mancha]]. Tien un [[área]] de 149,33&nbsp;[[quilómetru cuadráu|km²]] con una [[Población humana|población]] de 802 habitantes ([[INE (España)|INE]] [[2015]]) y una [[densidá de población|densidá]] de 5,55&nbsp;hab/km². Ta formáu poles llocalidaes de [[Collaes (Cuenca)|Collaes]], [[Payares (Cuenca)|Payares]], [[Ribagorda]], [[Ribatajada]], [[Ribatajadilla]], [[Sotos]], [[Torrecilla (Cuenca)|Torrecilla]] y [[Villaseca (Cuenca)|Villaseca]]. El Conceyu atópase en '''Sotos'''. En 2006, [[Ribatajada]] constitúyese como [[EATIM]]. == Historia == Nació como aldega de Cuenca en siendo arrampuñada a los musulmanes. Antes de reconquístalo, esta tierra yera cultivada polos árabes, dedicándola a la cebera pal llogru de farina de trigu. Tou lo qu'arrodia a esta tierra, quitando'l terrén de cultivu, tratar d'un sotobosque de arbustos, carbes, [[Genista scorpius|árgomes]], dalgún [[Juniperus|enebro]] y delles zones pequeñes de pinos, lo que nel sieglu XII, cuando se fundó l'aldega, dio llugar al so nome: ''Sotos''. L'orixe de los primeros pobladores d'esta zona, condicionar la llegada de castellanos vieyos de la [[provincia de Soria]], xunto con dalgunos [[La Rioxa (España)|rioxanos]] que formaben parte de les tropes d'[[Alfonsu VII de Llión|Alfonsu VII]], dedicándose dende esi momentu estes tierres a l'agricultura. Nel sieglu XIII y una vegada bien asitiaos los sos moradores, llevantóse la ilesia románica, n'honor a l'Asunción, dedicación bien común nesta zona.<ref>{{cita web|url=http://cra-migueldelibes.centros.castillalamancha.es/content/sotos-0|títulu=CRA Miguel Delibes|fechaaccesu=19 de marzu de 2016}}</ref> == Monumentos == * '''Ilesia de l'Asunción:''' La ilesia ta asitiada na plaza, y puede vese frontalmente, cuando unu llega a Sotos viniendo dende Mariana. Trátase d'un bloque rectangular perbién proporcionáu, que termina per un sitiu, el cabecero nun ábside semicircular y pol otru, el piecero, con una torre cuadrao y espodao coles sos campanes al aire. La puerta d'entrada principal, asitiar nel muriu sur, anque nel norte caltienen los restos d'una antigua portada románica, anguaño inutilizada. Tien ésta dos arquivoltas, la interna llisa y adovelada y la esterna compuesta de moldura llisa y doble gordón, rematándose'l conxuntu con recercado de puntes de diamante. Caltiénense los capiteles a pesar de sumir les columnes, y anque por demás desfigurados, inda puede reparase la decoración con motivos zoomorfos. L'edificiu sufrió, en dómina barroca, un tresformamientu qu'afectó a la planta de la nave, que los sos murios, al ser ampliada, sufrieron unes considerables sobre elevaciones. La cubierta de la ilesia realizar a dos agües, sacante la torre, que lo fai a cuatro, con texa cerámica. Ye unu de los escasos exemplos de portada románica que caltién capiteles figuraos, el tipu de decoración fai pensar na obra d'un maestru mozárabe, que pudo venir de les vecines tierres de Guadalaxara. * '''Ermita de la Piedá:''' Anque güei ta sumida, dicha ermita foi citada en munches antigües cróniques. Anguaño nun se sabe con certidume cuál foi'l so allugamientu. == Demografía == {| align="center" rules="all" cellspacing="0" cellpadding="4" style="border: 1px solid #999; border-right: 2px solid #999; border-bottom:2px solid #999" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em"| Evolución demográfica ![[1991]] !!!! [[1996]] !!!! [[2001]] !!!! [[2004]] !!!! [[2013]] !!!! [[2015]] |- | align=center| 1010 |||| align=center| 984 |||| align=center| 955 |||| align=center| 936 |||| align=center| 831 |||| align=center| 802 |} === Población por nucleu === Desglose de población según el Padrón Continuu por Unidá Poblacional del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]]. {| class="wikitable sortable" |- style="background:#C0C0C0" ! Nucleos ! Habitantes ([[2016]])<ref>[http://www.ine.es/nomen2/index.do Nomenclátor: Población del Padrón Continuu por Unidá Poblacional]</ref> ! Varones ! Muyeres |- | '''Sotos''' | align=right | 481 | align=right | 236 | align=right | 245 |- | [[Ribatajada]] | align=right | 79 | align=right | 42 | align=right | 37 |- | [[Ribagorda]] | align=right | 77 | align=right | 40 | align=right | 37 |- | [[Ribatajadilla]] | align=right | 50 | align=right | 26 | align=right | 24 |- | [[Collaes (Cuenca)|Collaes]] | align=right | 40 | align=right | 22 | align=right | 18 |- | [[Payares (Cuenca)|Payares]] | align=right | 40 | align=right | 22 | align=right | 18 |- | [[Torrecilla (Cuenca)|Torrecilla]] | align=right | 18 | align=right | 9 | align=right | 9 |- | [[Villaseca]] | align=right | 5 | align=right | 2 | align=right | 3 |} == Servicios == Na llocalidá de Sotos atopa'l colexu públicu del conceyu. Esta escuela pertenez al [[Colexu Rural Arrexuntáu|CRA]] Miguel Delibes compartíu con otros 7 pueblos. Amás en Sotos concéntrense la mayoría de los servicios del conceyu: chigres, tiendes, consultoriu médicu... == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Sotorribas}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Cuenca]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Cuenca]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] c1bb19ubdhyqllnuuj7fuqbl7ju3t3z Tribaldos 0 122073 4376926 4364849 2025-06-17T14:34:30Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá forma => dicha forma 4376926 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Tribaldos''' ye un [[Conceyu d'España|conceyu]] [[España|español]] de la [[provincia de Cuenca]], na [[comunidá autónoma]] de [[Castiella-La Mancha]]. Tien una estensión de 21,33 km² y una población de 95 habitantes ([[INE (España)|INE]] [[2015]]). == Allugamientu == Tribaldos atópase dientro de la contorna de la [[Mancha Alta]], y a escasos quilómetros de la zona de confluencia de la provincia de [[Provincia de Cuenca|Cuenca]] coles de [[Comunidá de Madrid|Madrid]], [[Provincia de Toledo|Toledo]] y [[Provincia de Guadalaxara|Guadalaxara]]. Tribaldos consideróse tradicionalmente como'l principiu de [[La Mancha]] nesta zona. Yá nes [[Rellaciones topográfiques de Felipe II|Rellaciones Topográfiques de Felipe II]] falar de Tribaldos como “''principiu de [[La Mancha de Cuenca|La Mancha]]''”,<ref>“¿Esiste'l llugar de la Mancha? O la imposibilidá del métodu científicu pa identificar la patria de don Quixote. Cuestiones xeográfiques y metodolóxiques”. Jesús Sánchez Sánchez. Punto Rojo Libros,. Sevilla 2015.</ref> al igual que s'apuntaba de los vecinos pueblos de Huelves que yera “''[[Reinu de Toledo (Corona de Castiella)|reinu de Toledo]], entá nun entrando en La Mancha''” y de Uclés que yera “''el postreru de La Mancha''”. Llenda al norte con [[Huelves]], al norte y al este con [[Uclés]], al sur y al oeste con [[Villarrubio]], y al oeste y al norte con [[Tarancón]], coincidiendo nun mesmu puntu, el vértiz norte del términu municipal, na paraxa conocida como "Portillo Rubio", los cuatro términos municipales. Los pueblos más cercanos son [[Uclés]], [[Villarrubio]], [[Almendros]], [[Rozalén del Monte]], [[El Acebrón]], [[Torrubia del Campo]], [[Huelves]], [[Saelices (Cuenca)|Saelices]], La [[Fuente de Pedro Naharro]] y [[Tarancón]], distantes toos ellos ente 3 y 15 km, siendo esti postreru la sede del partíu xudicial nel que s'atopa Tribaldos. L'accesu a Tribaldos realízase al traviés de la carretera CUV-7021, que xune la salida 90 “Tribaldos-Uclés” de l'A-3 Autovía de Valencia cola llocalidá de [[Carrascosa del Campo]], pasando por Tribaldos, Uclés y Rozalén del Monte. Tribaldos atopar a daqué menos de 3 quilómetros de l'A-3. Tamién puede aportase dende l'A-40 Autovía de Castiella-La Mancha, na so salida 257 en [[Carrascosa del Campo]], pa tomar la citada CUV-7021. La estación de tren más cercana atópase en Tarancón, a 12 km de Tribaldos, que cunta con dellos servicios diarios tantu escontra Aranjuez y Madrid como escontra Cuenca. Tamién dispón d'una estación d'autobuses onde tienen parada distintes llinies a Madrid, Cuenca, Valencia y conexones con pueblos de la contorna. La ruta regular de viaxeros de Madrid a Tribaldos foi suprimida. Pel norte del so términu municipal pasen les víes de la llinia d'Alta Velocidá Madrid-Llevante. Tribaldos atopar a 76 quilómetros de [[Cuenca (España)|Cuenca]], a 93 quilómetros de [[Madrid]] y a 118 quilómetros de la capital de [[Castiella-La Mancha]], [[Toledo]]. La conexón con estos trés ciudaes realízase práuticamente na so totalidá al traviés d'autovía, bien l'A-3 [[Autovía de Valencia]], bien l'A-40 [[Autovía de Castiella-La Mancha]]. == Etimoloxía == Desconozse cual ye l'orixe de la denominación del pueblu de Tribaldos. Ello ye que nes [[Rellaciones topográfiques de Felipe II|Rellaciones Topográfiques de Felipe II]] yá se diz “''que'l nome d'esti pueblu que la so Rellación faemos, ye Tribaldos, y qu'asina se llama al presente, y nun sabemos por qué-y foi impuestu esti nome, y nun se sabe que tuviera otru nome''”. Otres fontes señalen que'l so topónimu vien de “[[tribulus]]”, nome llatín de la maleza conocida como abrojo, y llamóse-y asina en referencia a la vexetación qu'abondaba pola so redolada”<ref>{{cita web|títulu = ADESIMAN.|url = http://www.adesiman.org/Adesiman/los pueblos/p_tribaldos.htm|sitiuweb = www.adesiman.org|fechaaccesu = 16 de xineru de 2016|apellíu = administrator}}</ref> == Símbolos == El Conceyu de Tribaldos alcordó a principios de la década de los noventa del pasáu sieglu l'adopción d'Escudu d'Armes Municipal. De conformidá colo previsto na normativa vixente, la propuesta someter al preceptivu informe de la [[Real Academia de la Historia]]. L'informe oficial aprobáu por ésta, a propuesta del académicu D. [[Faustino Menéndez Pidal de Navascués]],<ref>Boletín Real Academia de la Historia 1996. Cuadiernu III.</ref> señala que ::“S''y parte de dos fechos bien fayadizos al casu: la pertenencia de Tribaldos (Cuenca) a la xurisdicción de Uclés y por consiguiente a la [[Orde de Santiago]] y la esistencia, nel so términu, del despobláu de Sicuendes o Siete Condes, onde se supón que perdieron la vida ante los almorávides l'infante don Sancho, fíu d'Alfonsu VI, y siete condes del so hueste.'' ::''(…) Puede almitise la cruz-espada pa recordar a la Orde santiaguista (…) por ser güei la más reconocida y la que más xeneralmente remembra la mesma Orde Militar. Sicasí resulta inoportunu, por anacrónicu, (…) corones de los tipos preconizaos polos tratadistas del sieglu XVII(…). La solución meyor ye emplegar corones de les llamaes “a l'antigua” pa los condes.'' ::''Les armes de Tribaldos quedaríen asina: de plata, la cruz-espada de Santiago de gules, acompañada de siete corones a l'antigua de lo mesmo, dispuestes n'orla, trés en cada lladral y n'otra punta. L'escudu se timbra, conforme a la propuesta, cola corona real española''” Sobre esta base, la Orde de 5 de setiembre de 1995, del Conseyeru d'Alministraciones Públiques de la Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha,<ref>Diariu Oficial de Castiella-La Mancha de 15 de setiembre de 1995</ref> aprobó l'escudu d'Armes del Conceyu de Tribaldos, cola siguiente descripción: ::''“De plata, la Cruz-Espada de Santiago de gules, acompañada de siete corones a l'antigua de lo mesmo, dispuestes n'orla, trés en cada lladral y una en punta. L'escudu se timbra cola corona real española”''. == Historia == Tribaldos nun apaez mentáu en nengún documentu conocíu hasta les Rellaciones de Felipe II.<ref>Rellaciones Topográfiques, Tomu IV, páxines 283-286</ref> Sicasí, al momentu de la ellaboración d'éstes Rellaciones tenía d'esistir dende tiempu tras, yá que s'indicaba que Tribaldos solía ser una aldega de la vecina Villa de Uclés, pero Tribaldos fai la so propia rellación, polo que yá nun yera dependiente d'aquel. [[Batalla de Uclés (1108)|'''Batalla de Uclés''']] '''(1108)''' [[Ficheru:Campo batallas Uclés.jpg|thumb|Campu ente Tribaldos y Uclés, escenariu de les batalles de 1108 y 1809]] Dellos fechos históricos previos desenvolviéronse, siquier en parte, no qu'agora ye'l términu municipal de Tribaldos. La [[Batalla de Uclés (1108)|batalla de Uclés]], el 30 de mayu de 1108, ente les tropes cristianes d'[[Alfonsu VI de Llión]] y les almorávides d'[[Alí ibn Yúsuf|Alí ibn Yusuf]], desenvolver nel campu que, al este de Tribaldos, dixebra a ésti conceyu del de Uclés. Les tropes cristianes, comandadas por [[Álvar Fáñez]] y por Sancho, únicu fíu home y herederu d'Alfonsu VI, asitiaron el so campamentu en Tribaldos o nes cercaníes de Sicuendes, un pobláu -güei sumíu- del términu de Tribaldos “''asitiáu a media llegua al oeste''”<ref>Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar, Pascual Madoz Ibáñez, tomu XV, páxina 155</ref> d'ésti. Sicuendes debe'l so nome a ser el llugar onde míticamente morrieron, algamaos pola caballería almorávide, siete de los condes qu'acompañaben al infante don Sancho, que tamién pereció na batalla o en díes posteriores. Na Rellación de Tribaldos señálase qu'a la Ilesia del pueblu, Santu Domingu de Silos, “''ta anexu un despobláu que se llama Sicuendes, que rentará cada añu cien ducaos''”, y “''oyimos dicir a los antiguos que na ilesia del dichu anexu hai soterraos siete condes que morrieron ellí nuna esfriega que tuvieron los cristianos colos moros, y asina d'antiguo llamábase Siete Condes y ta corruptu'l vocablu, llamándolo agora Sicuendes''”. Igualmente, na Rellación de Uclés indícase que “''Escontra poniente, camín de Sicuendes hai una cruz de piedra cola imaxe de Xesucristo y de La nuesa Señora pela otra parte, nel cual sitiu dicen, y ye ansi, según se colige de escripturas antigües, que nel morrió l'infante Don Sancho, fíu de Don Alfonso'l Sestu, que tando en Toledo vieyu unvió al so fíu l'infante D. Sancho con dalguna xente a tomar Uclés y al so castiellu trayendo'l so ayo Don Pedro de Cabra, y engarrando colos moros cayó l'infante y el so ayo por defendello o se punxo sobre él y a entrambos matar y fueron muertos onde al presente ta la cruz.''”<ref>Rellaciones Topográfiques, Tomu IV, páxines 200-204</ref> '''[[Rellaciones topográfiques de Felipe II]]''' Nes [[Rellaciones topográfiques de Felipe II|Rellaciones de Felipe II]],<ref>Rellaciones Topográfiques citaes, y “Rellaciones topográfiques de los pueblos d'España: lo más interesante d'ellos”, Juan Ortega Rubio, Madrid, Sociedá Española d'Artes Gráfiques, 1918, Copia dixital Xunta de Castiella y Lleón, 2009-2010</ref><ref>{{cita web |url = http://bibliotecadigital.jcyl.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?path=10066451|títulu = |autor = |enllaceautor = |fecha = |idioma = |editorial = |fechaaccesu = |sitiuweb = }}</ref> la correspondiente a Tribaldos foi ellaborada'l 1 d'avientu de 1575 polos vecinos de la llocalidá Lucas García y Julián García Orea. Lo más destacao del so conteníu ye, amás de lo yá indicao respectu al nome del pueblu y el so anexu Sicuendes, que s'indica que “''el llugar nun ye bien antiguu, porque los edificios son nuevos y nun tien edificios antiguos, y ye un llugar pequeñu y nun s'algamar a saber quién foi'l fundador y si foi ganáu de los moros''”, que “y''ra del rei y cayía en tierra del maestrazgo de Santiago''”, que los pleitos llevar n'apelación a la “''[[Real Chancillería de Granada|Chancillería de Granada]], distante 56 llegües''”, y que'l pueblu ta nel obispáu de Cuenca y [[Prioratu de Uclés|arciprestalgu de Uclés]]. La rellación tamién nos apurre información sobre'l so clima, producciones o les sos carauterístiques físiques. Asina s'indica que'l “''sitiu del pueblu ta llanu''”, que ye “''tierra templada, rasa y llana, con poca lleña y poca caza''”, que “''cuéyense poques ceberes y pocu vinu y tamién son pocos los ganaos''”, que les cases tán feches “''de tapiería de tierra, yelsu y piedra''”, que “''tien unos 150 vecinos''”, que'l so “I''glesia ta dedicada a Santu Domingu de Silos y una ermita a Santa Ana''”, y que “''l'hospital escarez de rentes''”. [[Guerra de Socesión española|'''Guerra de Socesión''']] Otru fechu destacable tuvo llugar mientres la [[Guerra de Socesión española|guerra de socesión]], concretamente'l 11 o 12 de setiembre de 1706, y tenemos noticia d'él al traviés de los llibros parroquiales de Tribaldos. A la fin del Llibru de Bautismos nº 2 de la parroquia de Tribaldos,<ref>Trescripción realizada'l 27 de febreru de 1988 por D. Francisco Medina Hernández, ex Profesor y Alministrador del Seminariu Menor «Santiago Apóstol» de Uclés, ex-Direutor del Estudio-Taller de Restauración de la Conferencia Episcopal Española, y naquella fecha párrocu de Tribaldos.</ref> atópase un documentu que da cuenta de los autos que tuvieron de llevase a cabu de resultes de que los llibros de “''Baptizados Cassados y fundaziones''” fueron estrozaos por “''les tropes enemigues nel añu pasáu de settezientos y seis”''. Con tal motivu, fueron llamaos dellos testigos: el Llicenciáu D. Miguel de Torres Cano, cura “''de la Parrochial de la Villa de Tribaldos''”, Diego de Escamilla, Sacristán, y los vecinos Andrés de Morillas, Clemente Morillas y Juan Fernández Gálvez. Estos testigos declararon que {{cita|“''Los díes honze o doze del mes de setiembre próximu pasáu acampó'l exército enemigu d'esta Corona na Villa de Uclés y el so términu nel d'ésta d'onde salieron distintes tropes d'Ingleses y portugueses de cavallería ya infantería y entraron nésta villa onde hizieron pergraves daños y ostilidades a los vezinos, y executaron munches violenzias y tropelías, y escalándo-yos les sos cases, y lo que nun se podíen llevar estrozar dexandolas despoxadas y ensin remediu dalgunu; llibros, papeles y preseos, unos llevábense y otros rompíen, y destruyéndo-yos los sos frutos y foi en tanto grau que munchos dexaron na postrera desnudez como -y suzedió al testigu, y foi-y preziso cubrir partes de les sos carnes pola honestidá con un pocu ropa que se alló na cai, y en dicha forma dir a la Ilesia, onde estava el Cura y distintes persones pa safase de los malos tratamientos ya indignos que los dichos enemigos hazían y pretendieron hazer a toles persones y de tolos estaos, y tando en dicha Ilesia Parrochial vio zerca del Archivu d'ella fragmentos y partes de los llibros de Baptismos, velaziones y testamentos asina antiguos como modernos, y que daquella, cola confussión, non -yos hechó menos cosa espezial, anque se reconozia faltar enforma que dichos enemigos se avían lleváu, como lo fixeron de les cases de los vezinos particulares''”}}. Tou ésti episodiu tuvo llugar na segunda fase de la guerra de socesión, y probablemente nel marcu de la marcha del [[Archiduque Carlos d'Austria|Archiduque Carlos]] nel mes d'agostu de 1706 dende Madrid, onde entrara per primer vegada'l 27 de xunu, escontra Valencia. '''[[Batalla de Uclés (1809)]]''' Darréu, el 13 de xineru de 1809 producióse, nel marcu de la [[Guerra de la Independencia Española|Guerra de la independencia]], la [[Batalla de Uclés (1809)|batalla de Uclés]] ente les tropes napoleóniques y parte del exércitu del centru español, que foi derrotáu. L'escenariu principal de la batalla foi'l terrén asitiáu al este de Tribaldos ente ésti conceyu y el de Uclés. Según rellata'l [[Conde de Toreno]],<ref>Hestoria del Llevantamientu, Guerra y Revolución d'España. Llibru Séptimu. José María Queipo de Llano y Ruiz de Saravia, Conde de Toreno. Imprenta de Tomás Xordán, 1835-1837, 5 vols. Edición del Centru d'Estudios Políticos y Constitucionales. Madrid, 2008.</ref> el xeneral Villegas, al mandu de les tropes españoles, asitia al gruesu del exércitu en Uclés, dexando un puestu avanzáu en Tribaldos, compuestu d'unos 700 efectivos de caballería ya infantería, al mandu de Veremundo Ramírez de Arellano. Na tarde y nueche del 12 de xineru yá hubo dalgún tirotéu, pero foi a los siete de la mañana del día siguiente cuando'l xeneral Villatte, al mandu de dos cuerpos de caballería y dos cañones, acometió contra les tropes apostaes en Tribaldos, obligándoles a replegase escontra Uclés, y avanzando Villatte ensin oposición pol llanu que dixebra dambos conceyos. La Sociedá Estatal de Conmemoraciones Culturales ellaboró, con motivu del 200 aniversariu de la Guerra de la Independencia, diversos videos divulgativos, ente los que s'atopa unu correspondiente al desenvolvimientu de la batalla de Uclés.<ref>{{cita web |url = https://www.youtube.com/watch?v=8el so9r2sVBtY|títulu = Gráficu animáu y narración batalla de Uclés 1809|autor = Sociedad Estatal de Conmemoraciones Culturales|enllaceautor = |fecha = |idioma = |editorial = |fechaaccesu = 12 de xineru de 2016|sitiuweb = }}</ref> Igualmente, na Biblioteca Virtual de Patrimoniu Bibliográficu del [[Ministeriu d'Educación, Cultura y Deporte]]<ref>“Atles de la Guerra de la Independencia". Llámina 11 UCLÉS (Cuenca) (Términu municipal). Estratexa militar. 1869 1901 (1809). 1:20.000 - Cartoteca del Centru Xeográficu del Exércitu. Coleición: SG. Signatura: Ar.Y-T.9-C.4-285. Biblioteca Virtual de Patrimoniu Bibliográficu Ministeriu d'Educación, Cultura y Deporte.</ref><ref>{{cita web |títulu = BVPB > Resultaos|url = http://bvpb.mcu.es/es/consulta/resultaos_navegacion.cmd?busq_autoridadesbib=BVPB20120618466|sitiuweb = bvpb.mcu.es|fechaaccesu = 16 de xineru de 2016}}</ref> puede aportase a una llámina del Atles de la Guerra de la Independencia” onde puede reparase la disposición de les tropes de los exércitos franceses y españoles en Tribaldos y Uclés. '''[[Guerres Carlistes]]''' La [[Tercer Guerra Carlista]] tamién afectó a Tribaldos, como rellata la Narración militar de la guerra carlista de 1869 a 1876”,<ref>“Narración militar de la guerra carlista de 1869 a 1876”. Exércitu, Cuerpu d'Estáu Mayor. 1883. Volume 14. Imprenta del Depósitu de la Guerra. Madrid, 1889. Book from the collections of Harvard University. Digitizing sponsor Google.</ref> publicada pol Cuerpu del Estáu Mayor del Exércitu en 1883. Nella da cuenta de les operaciones del Brigadier carlista José Santés y Murgi en febreru de 1874 pola provincia de Cuenca. Santés, que llevaba delles selmanes pela zona, conociendo que'l Gobiernu unviara dende Madrid per ferrocarril dos brigaes contra él, retirar escontra'l norte, “''destacando mientres la marcha partíes a derecha y esquierda pa tomar mayor númberu de pueblos, nos cualos esixó fuertes sumes y fixo rehenes''”. En cortando la llinia telegráfica en más de 30 km cerca de Cuenca dexando asina aisllada a la capital, “''por cuenta de una marcha rápida averóse'l día 15 a Tarancón, '''Tribaldos''', Villarrubio y poblaciones comarcanas''”. El brigadier Gobernador militar de Cuenca, D. Francisco Garbayo, informaba al Ministru de la Guerra'l día 20 de Febreru sobre la situación de la provincia tres el pasu de Santés, diciendo que “''les partíes separaes del gruesu de la facción invaden grandes zones a derecha y esquierda de la so marcha principal, corriéndose polos pueblos, a los que causen enormes exacciones''”, dexando a los habitantes apavoriaos “''coles calamidaes qu'abasnen tres sigos les facciones”.'' Y sigue señalando que ''“la espedición de Santés polos partíos de Cañete, Motilla del Palancar, San Clemente, Belmonte, Tarancón y Huete foi devastadora pal país, que sufrió perxuicios de bien de considerancia en toos conceutos, y sirviólu pa faer prosélitos y apoderase de fondos, armes y caballos''.” '''Espansión demográfica''' Tres éstos momentos, empieza'l periodu de mayor espansión demográfica de Tribaldos, periodu que se va enllargar hasta la guerra civil de 1936-1939. Asina, anque la so población nunca foi alta (algama'l so máximu en 1900, con 779 habitantes), en términos relativos en pocu más de 50 años, del censu de 1842 al de 1900, crez un 48,98%. Igualmente, pasa de ser un pueblu ensin nengún tipu de dotación y con una economía puramente agrícola a cuntar con Farmacia, abierta pol llicenciáu en farmacia Jorge Morillas García<ref>Archivu Históricu Nacional. Códigu de referencia YE.28079.AHN/2.3.1.21.5.1//UNIVERSIDAES,1115,Exp.42</ref> en 1879, médicu residente, maestru, etc., y a cuntar con delles industries, talleres, etc. Asina, a finales del sieglu XIX establecer pola familia Morillas una fábrica de quesos, que los sos productos van ganar medaya na [[Esposición Hispanu-Francesa de 1908|esposición Hispanu-Francesa]] celebrada de mayu a avientu de 1908 en Zaragoza. [[Ficheru:Molones Fábrica de aceite San Jose.jpg|left|thumb|Molones de piedra de la "Fábrica de aceite San José" de Tribaldos]] [[Ficheru:Cocedor.jpg|thumb|Tinajas d'antigua bodega de Tribaldos]] En 1912 inaugúrase la Fábrica de aceite San José”, tamién de la familia Morillas, que va permanecer operativa hasta 1957. Por cuenta de la inauguración d'ésta fábrica, y poles sos necesidaes granibles, realízase una conducción d'agua dende la tubería qu'abastez al conceyu de Tarancón, que pasa aproximao a 1 km pola paraxa denomináu la sierra, al nordeste del pueblu. Ello dexa tamién dotar al pueblu de la primer fonte pública d'agua corriente, yá que hasta entós el suministru d'agua yera puramente de pozos. La fonte entá se caltién nel so allugamientu orixinal, asitiada a escasos metros del actual parque municipal, y nel frontispiciu de la construcción que la contién, apocayá restaurada, figura l'añu de la so inauguración. Darréu tamién se ponen en funcionamientu otres dos almazaras, de les families Bressend y Ballesteros. A ello xunieron bodegues, fabriques de yelsu, dos canteres, taller de forxa, carpintería y taller de construcción de carros y galeres. Tamién, aproximao nos años venti del sieglu pasáu, dotar al conceyu de lluz llétrico y de telégrafu, llegando'l teléfonu yá na posguerra. Sicasí, va caltener la so falta de delles dotaciones básiques hasta casi finales del sieglu XX, pos hasta 1979 el pueblu escarecía d'alcantarelláu, y ye tamién neses feches cuando se constrúi la rede de distribución d'agua corriente a toles viviendes, siendo yá nos primeros ochenta del sieglu XX cuando se pavimentan les cais. '''Decadencia y emigración''' La guerra civil va suponer la finalización d'ésti periodu de crecedera demográfica y económicu. Mientres tola guerra de 1936-1939 Tribaldos permaneció dientro del territoriu controláu pola República, y nel conceyu nun tuvo llugar nenguna aición bélica, magar la so relativa cercanía a dalgunos de los frentes. Sicasí, nos primeros meses de la guerra fueron fusilaos un númberu averáu de 12 persones, siendo destacable que de delles families fueron dellos miembros, según tamién al rematar la guerra, siendo un vecín de Tribaldos el postreru executáu nel cercanu Monesteriu de Uclés, que fuera convertíu en cárcel tres la guerra, en xunu de 1942. Quebrar social derivada d'estos acontecimientos, según la desapaición de bona parte del empresariáu, pequeños propietarios y trabayadores, xuníos a les condiciones económicu y social de la posguerra, supunxo l'entamu del cayente de Tribaldos, que s'apinó na década de los sesenta y setenta del sieglu pasáu con una masiva emigración escontra, fundamentalmente, Madrid, y tamién Barcelona y Valencia, pa convertise anguaño n'unu de tantos pueblos nos que l'actividá económica amenorgar a unes poques esplotaciones agrícoles, con difícil relevu xeneracional, la población nun llega al centenar d'habitantes, de los cualos casi la metá tienen más de 65 años, y la so viabilidá futura ufierta una negativa perspeutiva, más allá de constituyise en segunda residencia de descendientes de los emigraos nel so día. == Xeografía == '''Superficie y altitú''' Tribaldos tien una '''superficie''' de 21,3 km², de los cualos 0,15 km² tán ocupaos pol cascu urbanu y el restu, esto ye, 21,15 km², ye terrenal rústicu. Tien una '''altitú media''' de 828 metros sobre'l nivel del mar, bazcuyando'l so territoriu ente los 720 metros de la zona por onde trescurre'l [[Ríu Bedija]], y los 888 metros de la zona más alta, correspondiente a la paraxa conocida como “La Sierra“. Esiste un vértiz xeodésicu nel cuetu de “La Espartosa”, a una altitú de 848,38 metros,<ref>Fonte: Institutu Xeográficu Nacional.</ref> y el cuetu onde s'alluga la ermita de Santa Ana tien una altitú de 879 metros. Polo xeneral, les carauterístiques topográfiques de Tribaldos son nidies, con enclín a la formación de meses, y con una pendiente media del 1%. '''Hidroloxía''' El conceyu atópase allugáu na cuenca alta del Guadiana. L'únicu ríu que percuerre'l términu ye'l '''[[Ríu Bedija|Bedija]]''', que naz en Rozalén del Monte y tien un llargor averáu de 30 km, desaguando nes cercaníes de [[Horcajo de Santiago]] nel [[ríu Riansares]], que de la mesma ye afluente del [[Cigüela]]. La mayor parte del so percorríu por Tribaldos realizar como llende municipal colos términos de Uclés y Villarrubio. Siempres foi un ríu d'agua continuo, anque non abondosu, pero nos últimos años aprecióse un considerable descensu nel so caudal, al puntu que n'ocasiones se presenta práuticamente secu. Como interés señalar que paez que la etimoloxía del so nome derivaría de “wadi yihad”, ríu de la guerra santa, que dalgunos acomuñen a les cróniques de la batalla de Uclés de 1108, na que, pol escalabru de les tropes d'Alfonsu VI, el ríu Bedija n'arrodiando la fortaleza de Uclés baxaba tiñíu de sangre. Nel términu municipal hai dellos pozos (Les Hontanillas, Don Juan, Pozu Blas, les Zorreras, Alconero, Pozu Nuevu, etc.), güei en desusu por cuenta de que dende va unos años yá nun hai ganáu dalguno nel conceyu. Dientro del cascu urbanu, ye notable que na zona onde anguaño s'alluga'l parque municipal nun radiu relativamente pequeñu hai ente públicos y en cases particulares siquier 8 pozos, d'escasa fondura y que siempres tienen agua. '''Cultivos, flora y fauna''' Tribaldos tien delles zones con cultivos arbóreos –básicamente, olivar y delles repoblaciones de pinos y encines-, pero ye un pueblu fundamentalmente agrícola, ocupando la mayoría de la so superficie los terrenes de cultivu, siendo les formaciones vexetales naturales bien escases y habiendo amás sufiertu una considerable amenorga fundamentalmente tres el procesu de concentración parcelaria realizáu a principios de los años ochenta del sieglu pasáu, non yá nes siendes de los caminos, sinón tamién en distintes arbolees qu'enantes esistíen en distintes paraxes del términu municipal, según a la falta de cuidos que se-yos emprestaron. La mayor parte del conceyu correspuende a terrenes de llabor destinaos a cultivu de cebera y xirasol, y en menor midida a olivar. Esisten dellos güertos y melonares, pero son testimoniales y sía que non pa autoconsumo. [[Ficheru:Encina Molinos de Viento.jpg|left|thumb|Encina na paraxa de los "Molinos de vientu" de Tribaldos]] Ente la vexetación bonal, atópense les arumoses y yerbácees propies d'estes zones, tales como espliegu, tomillu, árgoma, cardillo, avena lloco, etc. Hai dellos exemplares importantes, anque aisllaos, de encina, almendros esvalixaos de poco porte, y delles figales y nozales. Antes esistíen bastantes llameres, pero güei la mayoría sumieron víctimes de la grafiosis. Tamién s'atopen dellos chopos. Realizáronse reforestaciones nes paraxes de La Aliagosa, Cañuelo o Chozo de D. Jorge, Pozu Don Juan, o na redolada de la ermita de Santa Ana, de normal con pinu carrasco, anque nos dos primeres tamién con encines. En 2012 roblóse un conveniu de collaboración ente'l Conceyu de Tribaldos, la [[Diputación Provincial de Cuenca]] y la [[Confederación Hidrográfica del Guadiana]] pa la "Recuperación d'espacios naturales nel Términu Municipal de Tribaldos", que va suponer que se van llantar casi 1.500 árboles de diverses especies (almendros, moreres, pinos, encines, carrasques y enebros), empecipiándose los trabayos a finales de 2015. Al escarecer Tribaldos de montes o vexetación de ribera, la so fauna ye la mesma de cultivos estensivos de cebera, destacando los coneyos –que lamentablemente tán aportando nuna auténtica plaga-, o les perdices. Sicasí, en determinaes dómines del añu nun ye raru reparar avutardas, grullas, foinos, o inclusive xabalinos. '''Clima''' Respectu al '''clima''', ye mediterraneu continental con branos calorosos ya iviernos moderadamente fríos, con temperatura medio de 12,9º, mínima media del mes más fríu de –0,6ºC y media de máximes del mes más templáu de 32,1ºC, y unes precipitaciones medies añales de 474 mm.<ref>Fonte: Axencia Estatal de Meteoroloxía.</ref><ref>{{cita web |títulu = Axencia Estatal de Meteoroloxía - AEMET. Gobiernu d'España|url = http://www.aemet.es/es/portada|sitiuweb = www.aemet.es|fechaaccesu = 16 de xineru de 2016}}</ref> Nos meses más fríos pueden producise temperatures inferiores a los 5º baxo cero, y nel periodu templáu –que dura aproximao dos meses y mediu- superar con facilidá los 35º. Igualmente, nun ye frecuente pero tampoco anómalu que se produza dalguna xelada entráu yá'l mes de mayu, con gran riesgu pa los cultivos. Polo xeneral, el clima de Tribaldos carauterizar pola irregularidá térmica y, sobremanera, pluviométrica. == Demografía == Tribaldos tien una población de 95 habitantes, según les cifres oficiales de población a 1 de xineru de 2015<ref>Real Decretu 1079/2015, de 27 de payares, pol que se declaren oficiales les cifres de población resultantes de la revisión del Padrón municipal referíes al 1 de xineru de 2015 (BOE 17 d'avientu de 2015)</ref> publicaes pol [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]]. Según estes cifres, y en función de la so estensión, tien una densidá de 4,45 habitantes/km². Pa faese una idea de lo baxa de la cifra que presenta Tribaldos, tien de tenese en cuenta que la densidá de población de la provincia de Cuenca una de les más estenses y, al empar, menos poblaes, d'España- ye de 11,89 hab/ km²; la de Castiella-La Mancha –de nuevu, una de les más estenses d'España- de 25,96 hab/ km²; y la media nacional xube a 92,02 hab/ km². Tocantes a la composición actual de la población, llama l'atención l'equilibriu ente'l númberu d'homes (48) y el de muyeres (47). Tamién destaca la elevada población mayor de 65 años, que supón el 45,83% del total d'habitantes. Otra manera, los menores de 18 años apenes suponen un 7% de la población total.<br /> <br /> {|{{tablaguapa}} style="margin: auto; text-align: center;" |+'''Evolución demográfica de Tribaldos 1842-2015'''<ref>Fonte: Institutu Nacional d'Estadística. Censos y padrones municipales, 1842-2015</ref> | '''<sub>Añu</sub>''' | '''<sub>Homes</sub>''' | '''<sub>Muyeres</sub>''' | '''<sub>Tot población</sub>''' '''<sub>de fechu</sub>''' | '''<sub>Tot población</sub>''' '''<sub>de derechu</sub>''' | '''<sub>Llares</sub>''' |- | 1842 | - | - | | 523 | 134 |- | 1857 | - | - | 567 | - | 168 |- | 1860 | - | - | 570 | - | 163 |- | 1877 | - | - | 673 | 687 | 201 |- | 1887 | - | - | 705 | 708 | 206 |- | 1897 | - | - | 771 | 771 | 204 |- | 1900 | - | - | 776 | 779 | 221 |- | 1910 | - | - | 769 | 764 | 216 |- | 1920 | - | - | 720 | 734 | 199 |- | 1930 | - | - | 704 | 701 | 211 |- | 1940 | - | - | 631 | 657 | 201 |- | 1950 | - | - | 612 | 617 | 178 |- | 1960 | - | - | 547 | 577 | 183 |- | 1970 | - | - | 354 | 363 | 117 |- | 1981 | - | - | 225 | 231 | 79 |- | 1991 | 79 | 80 | 159 | 159 | 60 |- | 2001 | 60 | 74 | 134 | 131 | 61 |- | 2011 | 54 | 70 | 124 | 121 | 61 |- | 2012 | 51 | 64 | 115 | - | - |- | 2013 | 52 | 58 | 110 | - | - |- | 2014 | 49 | 47 | 96 | - | - |- | 2015 | 48 | 47 | 95 | - | - |} <br /> <br /> {| {{tablaguapa}} style="margin: auto; text-align: center;" |+'''Población por sexu y edá''' '''(grupos quinquenales) 2014'''<ref>Últimu datu disponible. Fonte INE</ref> | | '''<sub>Dambos</sub>''' '''<sub>sexos</sub>''' | '''<sub>Homes</sub>''' | '''<sub>Muyeres</sub>''' |- | '''<sub>Total</sub>''' | 96 | 49 | 47 |- | 0-4 | 0 | 0 | 0 |- | 5-9 | 4 | 3 | 1 |- | 10-14 | 2 | 1 | 1 |- | 15-19 | 1 | 1 | 0 |- | 20-24 | 1 | 1 | 0 |- | 25-29 | 2 | 0 | 2 |- | 30-34 | 4 | 2 | 2 |- | 35-39 | 4 | 2 | 2 |- | 40-44 | 6 | 4 | 2 |- | 45-49 | 10 | 4 | 6 |- | 50-54 | 4 | 2 | 2 |- | 55-59 | 7 | 6 | 1 |- | 60-64 | 7 | 3 | 4 |- | 65-69 | 10 | 5 | 5 |- | 70-74 | 11 | 7 | 4 |- | 75-79 | 11 | 4 | 7 |- | 80-84 | 7 | 3 | 4 |- | 85-89 | 4 | 1 | 3 |- | 90-94 | 1 | 0 | 1 |- | 95-99 | 0 | 0 | 0 |- | +100 | 0 | 0 | 0 |} <br /> Dende les rellaciones topográfiques de Felipe II, nes que yá señalamos que s'indicaba que tenía una población de 150 habitantes, Tribaldos creció progresivamente a lo llargo de los siguientes sieglos hasta algamar el so máximu a finales del sieglu XIX y empiezos del XX. A partir d'esi momentu caltiénse relativamente estable mientres casi 50 años, hasta empezar tres la guerra civil una paulatina perda de población que s'acentúa nes décades de los sesenta y setenta del sieglu pasáu, al puntu de que n'apenes 20 años pierde'l 50% de la so población, y ente 1950 y 1991 pierde'l 75% de los sos habitantes. A partir d'esta última fecha presenta un descensu muncho más paulatín pero inesorable, cuidao qu'en términos absolutos la población baxó en 25 años pocu más de 60 habitantes, pero eso nuna población yá bien amenorgada supunxo nesos postreros 25 años la perda del 40% de los sos habitantes al respeutive de 1991. Esta situación podría calificase de irreversible, yá que se trata d'un problema puramente vexetativu, con una población bien avieyada y con apenes reposición debíu al bajísimo númberu de nacencies nes últimes décades. Esta realidá namái se palía parcialmente en dómina braniza, cola arribación d'antiguos emigrantes o los sos descendientes a les viviendes que caltienen nel pueblu, qu'agora operen como segunda residencia. Nesti sentíu, ye de destacar qu'a los 61 llares habituales hai que sumar otres 100 viviendes de segunda residencia. El Plan de Delimitación del Suelu Urbanu,<ref>Publicáu nel Boletín Oficial de la Provincia de Cuenca de 9 de xunetu de 2012.</ref> que vieno siendo tramitáu dende l'añu 2000 y aprobáu definitivamente en 2012, envalora la población estacional actual nunos 800 habitantes (cifra que nun se sofita en rellación al númberu de segundes residencies), y realiza pa 2023 una proyeición de 120 habitantes permanentes (esto ye, una medría del 30% de población nos próximos 7 años, cuando la realidá ye que la población baxó práuticamente esi 30% en tan solo el periodu 2011-2015), según una medría d'aproximao 500 segundes residencies, lo qu'alzaría la cifra de población estacional hasta los 1.500 habitantes, cifres toes elles que paecen irreales a la vista de la evolución de la población de Tribaldos que se recoyó enantes y tamién de la situación del mercáu inmobiliariu n'España, que nun ufierta signu dalgunu que dexe envalorar que se van multiplicar por cinco les segundes residencies nel conceyu. == Patrimoniu == Destaca la '''Ilesia de''' '''Santu Domingu de Silos''' ([[Ilesia de Santu Domingu de Silos (Tribaldos, Cuenca)|artículu principal]]), del sieglu XVI, asitiada na parte más alta del cascu urbanu. [[Ficheru:Torre de la iglesia de Tribaldos.jpg|left|thumb|Ilesia de Santu Domingu de Silos]] Ta construyida n'estilu herreriano, probablemente realizada polos mesmos maestros que contemporáneamente edifiquen el Monesteriu de Uclés, anque la so nave ye de transición al barrocu. Tien planta de cruz llatina y ta compuesta por una nave, cruceru y cabecera. La nave ta cubierta con bóveda de lunetos, y el cruceru con cúpula sobre pechinas. Nel esterior tien una gran torre de cuatro cuerpos decrecientes, estremaos poles sos retayes, centrada nel piecero. Tien una portada plateresca con arcu de mediu puntu y embocadura almohadillada, con medallones circulares representando a San Pedro y San Pablo y una fornica central con una imaxe de la Virxe. El so ampliu interior escarez d'obres d'arte destacables, con esceición de dos obres d'orfebrería relixosa, un copón de plata repujada y una mota de plata dorao y cincelada . La plaza qu'arrodia l'accesu a la ilesia foi reformada, destacando la instalación sobre pedestal d'una estatua de Santu Domingu de Silos. [[Ficheru:Ermita Santa Ana reformada.jpg|thumb|Ermita de Santa Ana]]Tribaldos cuenta tamién con dos ermites. La primera ye la dedicada a '''Santa Ana''', patrona del pueblu, asitiada a práuticamente 2 km del centru urbanu. Ta asitiada sobre un pequeñu cuetu de 879 m d'altitú qu'apodera la redolada y dende el que, magar los pinos que lu arrodien, tiénense escelentes vistes en toes direiciones, y dende onde puede trate'l mesmu pueblu de Tribaldos, el Monesteriu de Uclés, el castiellu de Poblar de Almenara, numberosos pueblos de la contorna ya inclusive, en díes claros y estenos, la Sierra de Guadarrama. [[Ficheru:Ermita San Blas Tribaldos.jpg|thumb|Ermita de San Blas]] L'antigüedá de la ermita remóntase, siquier, al sieglu XVI, porque yá que nes Rellaciones Topográfiques de Felipe II<ref>Rellaciones Topográfiques citaes, y “Rellaciones topográfiques de los pueblos d'España: lo más interesante d'ellos”, Juan Ortega Rubio, Madrid, Sociedá Española d'Artes Gráfiques, 1918, Copia dixital Xunta de Castiella y Lleón, 2009-2010, yá citaes</ref> cítase que tien una ermita dedicada a Santa Ana. Trátase d'un edificiu exentu, de nave rectangular con cubierta a dos agües y ábside cuadráu cubiertu a cuatro agües. Presenta una espadaña nel piecero. Según la ficha d'inventariu del catálogu de bienes y espacios protexíos del Plan de Delimitación de Suelu Urbanu<ref>Boletín Oficial de la Provincia de Cuenca de 9 de xunetu de 2012.</ref> foi reedificada nos años 1868-1869. Apocayá foi bien reformada, nun estilu tradicional castellán, con pórticu sobre columnes, espadaña, etc., por contraposición al so antiguu aspeutu d'arquiteutura popular, con un interior igualmente bien reformáu. En 2015 restauróse'l so retablu pol taller Dorrego Escultura, d'Arganda del Rey. La segunda ermita de Tribaldos ye la de '''San Blas''', práuticamente dientro del cascu urbanu. Ye de pequeñu tamañu pero de gran tradición, yá que ye'l centru d'una de les festividaes que más se celebraben nel pueblu. Trátase d'un edificiu exentu, d'estilu popular y de planta cuadrada con cubierta a cuatro agües, y con un pequeñu pórticu d'entrada. Nel términu municipal esisten dellos chozos, magar en bien mala traza de caltenimientu, pero non por ello dexen de tener interés y representen el pasáu tamién ganaderu de Tribaldos. Dalgunos teníen planta rectangular y delles dependencies, ente qu'otros yeren de planta circular, forma cónica, y una única dependencia. Tán construyíos en piedra, ensin apenes argamasa que les amieste, y solíen tar arrodiaos de apriscos pa guardar el ganáu. Caltiénense, ente otros, los de La Sierra, El Tejao y Valhondo. Finalmente, anque, como señala la memoria del Plan de Delimitación del Suelu Urbanu, “''una de les principales carauterístiques de Tribaldos ye la falta de criteriu nos acabaos y tipoloxíes edificatorias''” lo que provocó “''la perda de les carauterístiques propies del pueblo tipu manchegu''”, entá son numberosos los rincones de Tribaldos que son exemplos de l'arquiteutura popular manchega, con muries y parés encaladas de piedra, adobe y yelsu, ventanes con rexes de forxa, teyaos de texa árabe, y portaes de madera p'aportar a les antigües corrolades pintaes d'azul o verde, y qu'ensin dulda merecen destacar como parte del patrimoniu de Tribaldos. Tamién hai que destacar la reforma de la Plaza de Santa Ana, onde s'alluga'l Conceyu, na que nel so centru hanse incoporado trés molones de piedra d'una de les antigües almazaras de Tribaldos, n'alcordanza del so pasáu. == Infraestructures y dotaciones locales == Tribaldos, considerando en particular el so tamañu y población, cuenta con un bon númberu d'infraestructures y dotaciones locales. Respectu de los equipamientos básicos, cuenta con un Centru de Salú, onde pasen consulta delles vegaes a la selmana un médicu y un enfermeru, que depende del Centru de Salú d'Atención Primaria de Carrascosa del Campo, tando'l Centru d'Especialidaes asitiáu en Tarancón. Tien tamién un parque d'unos 1.000 m² de superficie, dotáu nuna parte de xuegos infantiles, llamáu "Parque El Caminillo", enantes denomináu “Matilde Valentín” n'homenaxe a la Conseyera de Sanidá so que la so xestión construyir el Centru de Salú de Tribaldos. Hai otru parque en desenvolvimientu, nel camín de Villarrubio, financiáu pola [[Diputación Provincial de Cuenca|Diputación Provincial]] y la [[Confederación Hidrográfica del Guadiana]], nel que se van llantar diverses especies d'árboles, amás d'instalase bancos, merenderos, etc. Al respeutive de otres dotaciones recreatives, la cortil denomada “Margarita García” –n'honor a l'anterior propietaria del inmueble, facilitáu al Conceyu en condiciones ventaxoses- cuenta con piscina pública, pista polideportiva y frontón, ocupando una superficie de más de 4.200 m². Tribaldos cunta con un Centru social, multiusos o polivalente, allugáu nes antigües escueles. A finales de los años cincuenta, debíu al estáu de los locales del Conceyu onde s'impartíen les clases, y gracies a les xestiones d'Enrique Serrano Guirado<ref>Enrique Serrano Guirado (Hellín 1920 – Madrid 1967), Catedráticu de Derechu Alministrativu, yera naquel momentu Xefe de la Secretaria del Subsecretariu del Ministeriu d'Educación Nacional. Darréu tamién desempeñó los cargos de Secretariu Xeneral Téunicu del Institutu Nacional de Previsión, y de Secretariu Xeneral Téunicu del Ministeriu de la Vivienda.</ref> el Ministeriu d'Educación construyó un grupu escolar, con dos aules, dos viviendes pa los maestros, patiu de recréu y otres dependencies. El conceyu denominar “Colexu Públicu Enrique Serrano”. Anguaño, al escarecer d'usu académicu regláu debíu al baxu númberu de neños n'edá escolar, y tres delles reformes realizaes por anteriores Corporaciones Municipales, emplégase como centru polivalente (social, cultural, xuntes, esposiciones, aula de mayores…). L'actual Corporación Municipal ta llevando a cabu la construcción de nueva planta d'una Casa de la Cultura”, nos que ta invirtiendo los fondos asignaos al conceyu pola Diputación Provincial nos últimos cinco años nel marcu del Plan Provincial d'Obres y Servicios. Tribaldos cunta con un puntu llimpiu pa la recoyida y posterior tratamientu de enseres, muebles, electrodomésticos, etc. Tribaldos tien báscula municipal pa la pesadura de remolques y camiones. El campusantu municipal, asitiáu nel norte de la llocalidá, ta en bon estáu, tres una ampliación realizada hai aproximao una década, con un nivel de saturación del 65%.<ref>PDSU. Boletín Oficial de la Provincia de Cuenca de 9 de xunetu de 2012.</ref> La páxina web de la Diputación de Cuenca recueye<ref>{{cita web|url = https://eiel.dipucuenca.es/geocuenca/documentacion/informes_conceyu/16217_TRIBALDOS.pdf|títulu = ENCUESTA D'INFRAESTRUCTURA Y EQUIPAMIENTOS LOCALES|autor = Diputación de Cuenca|enllaceautor = |fecha = |idioma = |editorial = |fechaaccesu = 16 de xineru de 2016|sitiuweb = }}</ref> los resultaos correspondientes a Tribaldos de la Encuesta d'Infraestructura y Equipamientos Locales, onde se recueyen los datos globales (númberu, estensión, etc.) y una valoración sobre'l so estáu correspondientes a la rede de carreteres, infraestructura diaria, allumáu, suministru d'agua, depuración d'agües, recoyida y tratamientu de residuos, y equipamientos (parques, centros sanitarios, centros culturales o sociales, infraestructures deportives, campusantos, etc.). == Fiestes == Pa 2016, el calendariu de festivos locales fitu pol Conceyu son los díes 3 de febreru, [[Blas de Sebaste|San Blas]], y 25 de xunetu, [[Santiago'l Mayor|Santiago Apóstol]].<ref>Alcuerdu del Conceyu en sesión del día 16 de setiembre de 2015. http://pagina.jccm.es/tribaldos/</ref> La patrona de Tribaldos ye [[Ana (madre de María)|Santa Ana]], que'l so día ye'l 26 de xunetu. Tradicionalmente, por coincidir cola dómina de llabores agrícoles, adelantrábase la so celebración al mes de xunu. Anguaño, les fiestes patronales celebrar nel fin de selmana más próximu al día de Santa Ana, que suel ser l'últimu fin de selmana de xunetu. Les fiestes estender dende'l vienres hasta'l martes. Vienen precedíes pola baxada de la patrona dende la so ermita y poles novenes nel so honor. Les fiestes empiecen con fueos artificiales na nueche del vienres –la tradicional “pólvora”- que rematen col esplegue d'un llenzu cola imaxe de Santa Ana mientres la banda toca l'himnu nacional. El sábadu ye'l día mayor, cola procesión, qu'escurre per gran parte del pueblu y que puede enllargase delles hores por cuenta de que cada vecín, apurriendo un donativo, fai que se toquen tantes salves como correspuendan al donativo apurríu. El domingu pela mañana la imaxe de la patrona ye xubida de nuevu a la ermita y báxase en “galopeo” a los sones de la música de la banda. Anque delles otres festividaes tradicionales cayeron en desusu, caltiénense otres munches, como San Blas y la Candelaria, los díes 2 y 3 de febreru, nes que'l día 2 en misa celebrada n'honor a la [[Virxe de la Candelaria]] trés neños presénten-y una pareya de palombos, unes veles y una tarta, y el día 3 dempués de la misa acompañar en procesión a la imaxe de San Blas hasta la ermita pela rodiada del pueblu, y ellí se rifa la tarta que foi presentada a la Virxe de la Candelaria el día anterior; los mayos, el 30 d'abril; San Isidro, el 15 de mayu, nel que se saca al santu en procesión hasta les contornes del pueblu por que bendiga los campos; Corpus Christi, na que se realiza una procesión cola Custodia, deteniéndose nes meses o altares que preparen los vecinos en distintos puntos del pueblu; la nueche de tolos santos, 1 de payares, na que se baleraben calabaces, poníense veles dientro d'elles y llamábense a les puertes p'asustar a los vecinos, que güei se convirtió na importada “Hallowen”; o les fogueres de [[Lucía de Siracusa|Santa Lucía]], na nueche del 12 al 13 d'avientu, nes que nos distintos barrios enciéndense grandes fogueres. Finalmente, tien de mentase tamién la selmana santa, con diverses procesiones, como la del xueves santu; el vienres santu, col via crucis pela mañana y el santu entierru pela nueche, na qu'acompañen al pasu los miembros de la hermandá vistíos con túnica y capuz negros, y el pasu de la doliosa ye lleváu por cuatro homes cubiertos con una capa negra; y la procesión del alcuentru del domingu de resurreición, na qu'a la salida del sol el pasu del cristu resucitáu fai un percorríu y el de la virxe otru, atopándose nun puntu dende'l que se torna n'unión hasta la ilesia, tou ello acompañáu de salves de cohetes. Al rematar la procesión y la misa, los neños busquen y mantean a los “peleles”, moñecos fechos con ropa vieyo y rellenos de paya que se colgar en delles ventanes o árboles. == Economía == Práuticamente la única actividá económica que se desenvuelve en Tribaldos ye l'agrícola, yá que yá nun esisten actividaes comerciales o industriales. Esta actividá agrícola centrar nel cultivu estensivu de ceberes (fundamentalmente, cebada y trigu) y xirasol, y en menor midida de cultivos maderizos como olivar y dalguna viña. Anguaño'l númberu d'esplotaciones agrícoles nun llega a la decena, na so mayoría de pequeña y mediana dimensión y esplotaes polos mesmos titulares, con esceición de trés d'elles. El restu de la población activa trabaya mayoritariamente en Tarancón, nel sector industrial, comercial o de servicios. El númberu de paraos rexistraos<ref>Payares 2015. Fonte: Serviciu Públicu d'Empléu Estatal.</ref> en Tribaldos ye de 9, de los cualos 3 son homes y 6 muyeres. D'ellos, 3 tán na franxa d'edá d'ente 25 y 44 años, y los 6 restantes son mayores de 45 años. Ello supón que, en rellación a la población de Tribaldos nesos tramos d'edá (nun esisten datos accesibles sobre población activa), más de 1 de cada cinco tribaldeños ta en paru. Nel terrén comercial o de servicios Tribaldos depende por completu de Tarancón, cabeza económica, comercial y de servicios de la contorna, onde s'atopen asitiaos los comercios de too tipu y los servicios públicos (Centru d'Especialidaes del SESCAM, Axencia Tributaria, Seguridá Social…) o privaos (bancos, seguros, talleres, etc.). == Gobiernu == Debíu al descensu de población, en Tribaldos escuéyense tan solo trés conceyales. Sicasí, tres les eleiciones celebraes en mayu de 2015 tan solo dos de los conceyales electos acreditáronse, arrenunciando'l terceru a la so acta de conceyal, polo que la Corporación Municipal de Tribaldos ta integrada na actualidá pol Alcalde y un Conceyal, dambos del Partíu Popular. Los Alcaldes de Tribaldos dende les primeres eleiciones municipales democrátiques fueron los que se recueyen na siguiente tabla. <br /> <br /> {| {{tablaguapa}} style="margin: auto; text-align: center;" |+'''Alcaldes de Tribaldos dende 1979''' | '''Periodu''' | '''Nome''' | '''Partíu''' |- | 1979 – 1983 | Ángel Ferrán Torres | UCD |- | 1983 – 1987 | Juan José Albares | INDEP. |- | 1987 – 1991 | M. Josefa Gómez Bustos | AP |- | 1991 – 1995 | Julián Fernández Albares | PSOE |- | 1995 – 1999 | Julián Fernández Albares | PSOE |- | 1999 – 2003 | Julián Fernández Albares | PSOE |- | 2003 – 2004 | Julián Fernández Albares | PSOE |- | 2004 – 2007 | Francisco García López | PSOE |- | 2007 - 2011 | Ángel Mansilla Sáez | PP |- | 2011 – 2015 | Ángel Mansilla Sáez | PP |- | 2015 - | Ángel Mansilla Sáez | PP |} <br /> == Alministración == Tamién de resultes del so tamañu, los servicios municipales tán cubiertos puramente por una Secretaría-Intervención a tiempu parcial, compartida con otros conceyos, atendiéndose mientres unes hores dos mañanes y una tarde a la selmana. Tamién determinaos díes empréstase serviciu d'atención al consumidor, moviéndose dende la OMIC asitiada nel pueblu de Carrascosa del Campo. Tribaldos pertenez a delles Mancomunidaes pa la prestación de distintos servicios. Asina, pal suministru de l'agua ta integrada dende abril de 2003 na '''Mancomunidá d'Agües del Xirasol''', de la que formen parte 12 conceyos de Cuenca y unu de Toledo y qu'abastez a 25.000 habitantes. Nutrir d'agües del Tajo, dende'l banzáu de Almoguera, que son trataes por una Estación de Tratamientu d'Agua Potable (ETAP) asitiada nel conceyu de Leganiel.<ref>Fonte: Axencia de l'Agua de Castiella-La Mancha</ref><ref>{{cita web|títulu = AXENCIA DE L'AGUA DE CASTIELLA-LA MANCHA|url = http://pagina.jccm.es/agenciadelagua/index.php?id=121&p=28|sitiuweb = pagina.jccm.es|fechaaccesu = 16 de xineru de 2016}}</ref> La Confederación Hidrográfica del Guadiana –a la que pertenez Tribaldos- ta llevando a cabo trabajo de meyora de la rede de suministru d'agua al conceyu. Promovida pola Conseyería d'Obres Públiques y n'execución del plan de saneamientu y depuración d'agües residuales en Castiella-La Mancha 1997-2015, en xunu de 2007 entró en funcionamientu la Estación Depuradora d'Agües Residuales (EDAR) que s'asitia en Villarrubio y que da serviciu a dellos conceyos, ente otros a Tribaldos. La tubería de saneamientu de Tribaldos escurre en paralelu al camín de Villarrubio, pa depués, xunto cola de Uclés, baxar en paralelu al ríu Bedija hasta la EDAR. Con ello hanse esaniciáu los arramaos ensin tratamientu nin reutilización que se producíen enantes. Pa la recoyida, xestión y tratamientu de residuos urbanes, Tribaldos ta integrada dende 1995 na '''Mancomunidá “Llanos del Monesteriu”''', que ta formada polos conceyos d'[[Alcázar del Rey]], [[Paredes (Cuenca)|Paredes]], Huelves, Uclés, Tribaldos, Rozalén, Villarrubio y Almendros. La recoyida pel hibiernu ye dos veces en selmana y trés pel branu. Los residuos son llevaos a la estación de tresferencia de Carrascosa del Campo (conceyu de Campos del Paraíso, Cuenca). Esiste recoyida selectiva d'orgánicos, papel, vidriu, plásticu y envases, y aceite doméstico usáu. Tribaldos tamién ta xuntáu al '''Consorciu Provincial de Mediu Ambiente pa la Xestión de Residuos''' (CONSORMA) dende l'añu 2004.<ref>{{cita web|url = http://www.consorma.es/adhesiones/tribaldos.pdf|títulu = Adhesión Tribaldos a CONSORMA|autor = |enllaceautor = |fecha = |idioma = |editorial = |fechaaccesu = 13 de xineru de 2016|sitiuweb = |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110906102256/http://www.consorma.es/adhesiones/tribaldos.pdf|fechaarchivu = 2011-09-06}}</ref> Tribaldos pertenez a la "'''Federación pal Desenvolvimientu de la Sierra y Mancha Conquense'''" (ADESIMAN), un Grupu de Desenvolvimientu Rural constituyíu en 1997 nel que s'integren “un total de 56 conceyos y un gran númberu d'asociaciones (xuveniles, culturales, de muyeres, de la tercer edá, d'empresarios), según cooperatives y organizaciones agraries, empreses, y un eleváu númberu de profesionales autónomos y persones físiques”.<ref>{{cita web|títulu = ADESIMAN. Presentación|url = http://www.adesiman.org/Adesiman/index_html|sitiuweb = www.adesiman.org|fechaaccesu = 16 de xineru de 2016|apellíu = administrator|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20151129073102/http://www.adesiman.org/Adesiman/index_html|fechaarchivu = 2015-11-29}}</ref> La finalidá de ADESIMAN ye'l desenvolvimientu llocal de la contorna. == Presupuestu == El presupuestu del Conceyu de Tribaldos del exerciciu 2015<ref>Boletín Oficial de la Provincia de Cuenca de 9 d'avientu de 2015.</ref> xubió a 153.745,00 euros, permediáu ente ingresos y gastos. En términos xenerales, respectu del apartáu d'ingresos destaquen, per un sitiu, los capítulos 1 d'Impuestos direutos y 3 de Tases, que suponen conjuntamente el 57% del presupuestu d'ingresos, y por otru los capítulos 4 y 7 de tresferencies corrientes y de capital, que suponen otru 31% del presupuestu. Pel llau de los gastos, el funcionamientu del Conceyu, capítulos 1 y 2 (personal y gastos en bienes corrientes y servicios) suponen el 66,6% del presupuestu, acutar pa inversiones otru 33% del presupuestu de gastos. Al respeutive de la evolución del presupuestu del Conceyu dende 1985, el siguiente cuadro resume presenta los datos d'ingresos y de gastos y la evolución de cada exerciciu respeuto al anterior. <br /> <br /> {| {{tablaguapa}} style="margin: auto; text-align: right;" |+'''Evolución del presupuestu del Conceyu de Tribaldos 1985 – 2015'''<ref>Fonte: Secretaria d'Estáu d'Alministraciones Públiques. Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques. http://www.seap.minhap.gob.es</ref> | '''Añu''' | '''Ingresos €''' | '''% Var.''' | '''Gastos €''' | '''% Var.''' |- | 1985 | 25.507,50 | | 25.507,51 | |- | 1986 | 20.085,82 | -21.26% | 20.085,82 | -21.26% |- | 1987 | 30.823,96 | 53.46% | 30.823,97 | 53.46% |- | 1988 | 22.395,56 | -27.34% | 22.395,56 | -27.34% |- | 1989 | 28.610,13 | 27.75% | 28.610,14 | 27.75% |- | 1990 | 25.184,24 | -11.97% | 25.184,24 | -11.97% |- | 1991 | 48.080,98 | 90.92% | 48.080,96 | 90.92% |- | 1992 | 60.081,82 | 24.96% | 60.081,81 | 24.96% |- | 1993 | 175.639,78 | 192.33% | 175.639,78 | 192.33% |- | 1994 | 130.552,18 | -25.67% | 130.552,19 | -25.67% |- | 1995 | 106.901,11 | -18.12% | 106.901,11 | -18.12% |- | 1996 | 126.552,92 | 18.38% | 126.552,92 | 18.38% |- | 1997 | 121.516,36 | -3.98% | 121.516,36 | -3.98% |- | 1998 | 132.621,75 | 9.14% | 132.621,74 | 9.14% |- | 1999 | 127.437,71 | -3.91% | 127.437,70 | -3.91% |- | 2000 | 142.217,00 | 11.60% | 142.216,99 | 11.60% |- | 2001 | 109.234,74 | -23.19% | 109.234,73 | -23.19% |- | 2002 | 156.325,62 | 43.11% | 156.325,62 | 43.11% |- | 2003 | 162.648,41 | 4.04% | 162.648,41 | 4.04% |- | 2004 | 0,00 | - | 0,00 | - |- | 2005 | 0,00 | - | 0,00 | - |- | 2006 | 0,00 | - | 0,00 | - |- | 2007 | 0,00 | - | 0,00 | - |- | 2008 | 115.859,42 | - | 97.821,40 | - |- | 2009 | 149.539,45 | 29.07% | 138.967,78 | 42.06% |- | 2010 | 148.714,49 | -0.55% | 142.440,31 | 2.50% |- | 2011 | 140.763,86 | -5.35% | 127.022,67 | -10.82% |- | 2012 | 172.149,67 | 22.30% | 136.301,85 | 7.31% |- | 2013 | 147.931,95 | -14.07% | 157.086,37 | 15.25% |- | 2014 | 155.865,00 | 5.36% | 155.865,00 | -0.78% |- |2015 |153.745,00 | -1.36% |153.745,00 | -1.36% |} <br /> == Impuestos y presión fiscal == Tribaldos tien regulada por ordenanza fiscal la práutica totalidá de figures impositives que puede imponer un Conceyu: [[Impuestu sobre Bienes Inmuebles|Impuestu sobre los bienes inmuebles]], Impuestu d'Actividaes económiques, [[Impuestu sobre Vehículos de Tracción Mecánica|Impuestu sobre vehículos de tracción mecánica]], Impuestu sobre la medría de valor de los terrenes de naturaleza urbana, Impuestu de Construcciones, Instalaciones y Obres, Tasa de residuos, Tasa de depuración d'agües, Tasa de campusantos, etc. A ello tien de sumase que nos últimos años producióse un fuerte aumentu de la mayoría de los tipos impositivos de la práutica totalidá de los impuestos más significativos. Asina,<ref>Tolos datos relativos a impuestos y tipos impositivos, fontes: Ordenances fiscales Conceyu de Tribaldos, Axencia Estatal d'Alministración Tributaria, y Secretaría Xeneral de Coordinación Autonómica y Llocal del Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques</ref> por casu, nel IBI podemos reparar que pa los inmuebles de naturaleza urbana hasta 2007 el tipu impositivu yera del 0,56. En 2008, aumentar hasta'l 0,65, lo que supunxo una medría del 16,67%. En 2012 aumentóse nuevamente'l tipu hasta'l 0,8 –una medría del 23,08%-, y en 2013 de nuevu hasta'l 0,88, esto ye, una medría adicional del 10%. A ello tien de sumase qu'en 2012 producir a pidimientu del Conceyu la revisión del valor catastral de los inmuebles, que por cuenta de que non se produció dende 1989 supunxo una fuerte medría del valor catastral de los bienes, base imponible, como ye sabíu, del Impuestu de Bienes Inmuebles. La medría de tipos foi entá mayor nos bienes de naturaleza rústica: hasta 2007 el tipu taba asitiáu nel 0,3, pasando en 2008 al 0,5, esto ye, una medría del 66,67%, y en 2012 al 0,75, esto ye, una nueva medría del 50%, atropando nel periodu una medría de tipos del 166,66%, a lo qu'hai que sumar, como nel casu anterior, la revisión de valores catastrales. Lo mesmo puede señalase del Impuestu sobre vehículos de tracción mecánica, que los sos tipos sufrieron en 2012 una medría del 25% nel casu de turismos, camiones, autobuses y tractores, y hasta del 58,37% nel casu de ciclomotores y motocicletes d'hasta 125 cc. Tamién en 2012 establecióse l'Impuestu sobre la Medría de valor de los terrenes de naturaleza urbana, popularmente conocíu como plusvalía, qu'hasta entós nun s'esixía nel conceyu, y afitando práuticamente los tipos máximos posibles. Tou ello supunxo una fuerte medría de la presión fiscal local direuta, como puede evidenciarse nel fechu de que'l capítulu 1 Impuestos direutos del presupuestu d'ingresos del Conceyu sufrió en 2012 una medría del 203,10%. Esta presión fiscal caltúvose nos siguientes años, pos la rebaxa alcordada nel tipu del IBI de bienes urbanos nel añu 2015 (única rebaxa de tipos aprobada de tolos impuestos citaos) nun llega nin a desaniciar la mera medría del 10% añal del valor catastral sobre'l que s'aplica. == Urbanismu == Tribaldos escarecía de preséu de planiamientu específicu, rixéndose Normes de Planiamientu Urbanísticu de la Provincia de Cuenca aprobaes pola Comisión Provincial d'Urbanismu en fecha 14 d'avientu de 1994 y publicaes nel DOCM nº 4 de 27 de xineru de 1995. Nel añu 2000, la Corporación Municipal empecipió los trámites pa la redaición y aprobación d'una norma urbanística propia. Redactáronse delles propuestes, dalguna de les cualos aportó a sometida a información pública, pero ensin llegar a la so aprobación. A partir de les eleiciones de 2007, la nueva Corporación Municipal retomó la tramitación del Plan de Delimitación de Suelu Urbanu, magar refugando los anteriores planteamientos y redactando una nueva propuesta que, tas el periodu d'información nel que nun foi atendida nenguna de los allegamientos presentaos, foi definitivamente aprobáu en 2012. El Plan de Delimitación de Suelu Urbanu (d'equí p'arriba, PDSU) tien la virtú, como señala la so memoria,<ref>Páxina 3 de la Memoria xustificativa del PDSU. Boletín Oficial de la Provincia de Cuenca de 9 de xunetu de 2012.</ref> de “''ordenar la crecedera prevista, controlar los usos del suelu y regular la edificación que sobre él pueda surdir, garantizar l'usu de los criterios constructivos tradicionales formales, caltener el patrimoniu y caltener el suelu rústicu, por aciu l'empléu de criterios de sostenibilidá y proteición del mediu ambiente''”, regulando “''volúmenes, altores máximos tipoloxíes (con encamientos sobre tipoloxíes constructives, materiales, colores y acabaos), que se va utilizar pa la recuperación del calter rural del nucleu. Foméntase recuperar la tipoloxía tradicional de mazana zarrada nel cascu urbanu y la uniformidá nos zarramientos, nos que s'utilicen los mesmos materiales emplegaos nes fachaes''”. Igualmente, per primer vegada realízase un catálogu de bienes. Respectu al urbanismu actual de Tribaldos, el mesmu PDSU señala<ref>Estremáu 5 de la Memoria del PDSU. Boletín Oficial de la Provincia de Cuenca de 9 de xunetu de 2012.</ref> al referise a los usos y tipoloxíes esistentes que “''l'usu predominante nel interior del cascu urbanu ye'l residencial unifamiliar, con una tipoloxía d'edificación adosada, conformando mazanes con patios irregulares y amplios nel interior d'estes. Confórmense mazanes zarraes de bien distintu tamañu. Les viviendes cunten con dos plantes o dos más baxu cubierta, siendo ésta inclinada de texa. Esiste una gran tipoloxía de materiales y composiciones nes fachaes, nun guardando nengún criteriu estéticu. La distribución de les viviendes correspuenden a la típica casa castellanu-manchega. (…) Los valores estéticu y ambiental deteriorar na periferia del nucleu, onde xunto a delles muries d'almacenes o granxes, atópense edificaciones con fachaes y tipoloxíes discordantes cola redolada. (…) Una de les principales carauterístiques de Tribaldos ye la falta de criteriu nos acabaos y tipoloxíes edificatorias. Esta diversidá provocó la perda de les carauterístiques propies del pueblo tipu manchegu''.” == Asociaciones == Tribaldos cuenta con dos asociaciones. L''''Asociación Cultural "Santa Ana"'''<ref>Fonte: páxina web Tribaldos http://pagina.jccm.es/tribaldos</ref> fundir en 1.989, como tresformamientu de la Sociedá Obrera "A Caridá", fundada en 1.916 col primer nome de “Círculu de proteición, Sociedá Católica Unión Benéfica d'Obreros de Tribaldos” y que según los sos estatutos tenía “por fines únicos socorrer a tolos socios pecuniariamente mientres el tiempu que tean imposibilitaos pal trabayu, esto ye llevar el consuelu a la cabecera de los sos asociaos". En 1989 camúdense'l nome y los estatutos, pasando a ser los sos fines sociales “La organización d'actividaes culturales y sociales diverses tendentes a la meyora de la cultura y el bienestar social". La so actividá ye bien llindada, al puntu que'l so tradicional centru social cerró en xineru de 2016. En 2001 créase la '''Asociación de Muyeres “LA ERMITA”''',<ref>Fonte: páxina web Tribaldos http://pagina.jccm.es/tribaldos</ref> siendo'l so oxetivu “promocionar Tribaldos, ameyorar la convivencia y promover la participación de les muyeres en tolos aspeutos de la vida social, cultural, llaboral y artística del nuesu pueblu”. Ente les sos actividaes destaquen los viaxes culturales, talleres (ximnasia, manualidades, cocina…), conferencies y cursos, esposiciones… == Curiosidad == Pedro Albares Castejón natural de Tribaldos llogra la Medaya d'Oru al méritu profesional. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{Tradubot|Tribaldos}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Cuenca]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Cuenca]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] 5dggaqr367oie9td8zd6oe3sls4lxyb Argecilla 0 122140 4376843 4311418 2025-06-17T13:45:08Z YoaR 37624 4376843 wikitext text/x-wiki {{llocalidá | partíu=Guadalaxara }} '''Argecilla''', denomada tamién como '''Algecilla''' nos documentos [[Baxa Edá Media n'España|tardomedievales]] y [[edá moderna|modernos]], ye un [[Conceyu d'España|conceyu]] [[España|español]], asitiáu na [[provincia de Guadalaxara]], na [[comunidá autónoma]] de [[Castiella-La Mancha]]. == Símbolos == La descripción del so escudu<ref>Orde de 23 d'agostu de 2004 de la Conseyería d'Alministraciones Públiques de la Xunta de Castiella-La Mancha (DOCM 161/2004)</ref>ye la siguiente: n'escudu español, de plata, un monte de sinople na so banda diestra, y na punta ondes d'azur y plata. Na siniestra del xefe, les armes de Silva, que ye sobre'l mesmu campu de plata un lleón rampante de gules coronáu d'oru. Al timbre, la corona real zarrada. == Xeografía == El términu municipal de Argecilla ocupa una estensión de 40.76 [[quilómetru cuadráu|km²]] al norte de la contorna natural de [[La Alcarria]]. El so territoriu ye travesáu pel ríu [[Badiel]] que forma un fondu valle. La marcada orografía según la bayura d'agües por manantiales y el mesmu ríu Badiel, condicionen los sos cultivos, dándose secanu nes altiplanicies de poniente, carba baxa nes llombes y güerta nes veres del ríu. Pertenez al [[partíu xudicial de Guadalaxara]] y a la [[Diócesis de Sigüenza-Guadalaxara|diócesis católica de Sigüenza-Guadalaxara]]. La capital del conceyu del mesmu nome, ta asitiada a 773 metros d'altitú sobre'l nivel del mar, y nes coordenaes llatitú 40,53 norte y llargor 2,49 oeste. La so distancia per carretera de la capital de la provincia ye de 29 quilómetros. Esplégase sobre una llomba nun atarraquitáu caserío. Como la mayoría de los pueblos de la Alcarria, Argecilla sigue perdiendo población. Según el padrón continuu publicáu en 2015,<ref name="INE-1" /> tien una población de 70 vecinos, 29 habitantes menos qu'en 2005. === Allugamientu === <center> {| {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" <noinclude> width ="60%" border = 2 align="center" |----- | width ="35%" align="center" | ''Noroeste:'' [[Jadraque]] y [[Villanueva de Argecilla]] | width ="30%" align="center" | ''Norte:'' [[Matillas]] | width ="35%" align="center" | ''Nordeste:'' [[Castejón de Henares]] y [[Mandayona]] |----- | width ="10%" align="center" | ''Oeste:'' [[Miralrío]] | width ="35%" align="center" | [[Ficheru:Rosa de los vientos.svg|75px]] | width ="30%" align="center" | ''Este:'' [[Almadrones]] |---- | width ="35%" align="center" | ''Suroeste'' [[Ledanca]] | width ="30%" align="center" | ''Sur:'' [[Ledanca]] | width ="35%" align="center" | ''Sureste:'' [[Hontanares]] |}</center> === Clima === Argecilla tien un clima [[Clima mediterraneu continentalizado|mediterraneu continentalizado]], determináu como de tipu [[Clima mediterraneu|''Csb'']]<ref name="climakoppen">[http://www.aemet.es/documentos/es/conocermas/publicaciones/Atles-climatologico/Atles.pdf Axencia Estatal de Meteoroloxía], Atles climáticu ibéricu. Consultáu'l 30 d'ochobre de 2012</ref> (templáu con branu secu y templáu) en transición a ''Csa'' (templáu con branu secu y calorosu) según la [[clasificación climática de Köppen]]. {{Clima |metric_first=y |single_line=y |llugar= Argecilla nel periodu 1968-2003 |Xin_Hi_°C = |Feb_Hi_°C = |Mar_Hi_°C = |Abr_Hi_°C = |May_Hi_°C = |Xun_Hi_°C = |Xnt_Hi_°C = |Ago_Hi_°C = |Set_Hi_°C = |Och_Hi_°C = |Pay_Hi_°C = |Avi_Hi_°C = |Year_Hi_°C = |Xin_Lo_°C = |Feb_Lo_°C = |Mar_Lo_°C = |Abr_Lo_°C = |May_Lo_°C = |Xun_Lo_°C = |Xnt_Lo_°C = |Ago_Lo_°C = |Set_Lo_°C = |Och_Lo_°C = |Pay_Lo_°C = |Avi_Lo_°C = |Year_Lo_°C = |Xin_MEAN_°C = 7.1 |Feb_MEAN_°C = 8.0 |Mar_MEAN_°C = 9.2 |Abr_MEAN_°C = 11.5 |May_MEAN_°C = 13.9 |Xun_MEAN_°C = 17.7 |Xnt_MEAN_°C = 20.8 |Ago_MEAN_°C = 21.4 |Set_MEAN_°C = 18.2 |Och_MEAN_°C = 14.8 |Pay_MEAN_°C = 11.6 |Avi_MEAN_°C = 8.5 |Year_MEAN_°C = 13.6 |xin_precip_cm = |xin_precip_mm = 54.7 |feb_precip_cm = |feb_precip_mm = 36.0 |mar_precip_cm = |mar_precip_mm = 33.0 |abr_precip_cm = |abr_precip_mm = 50.0 |may_precip_cm = |may_precip_mm = 55.6 |xun_precip_cm = |xun_precip_mm = 35.8 |xnt_precip_cm = |xnt_precip_mm = 18.4 |ago_precip_cm = |ago_precip_mm = 13.0 |set_precip_cm = |set_precip_mm = 30.1 |och_precip_cm = |och_precip_mm = 46.0 |pay_precip_cm = |pay_precip_mm = 47.0 |avi_precip_cm = |avi_precip_mm = 45.1 |añal_precip_cm = |añal_precip_mm = 465.5 |Xin_Sun= |Feb_Sun= |Mar_Sun= |Abr_Sun= |May_Sun= |Xun_Sun= |Xnt_Sun= |Ago_Sun= |Set_Sun= |Och_Sun= |Pay_Sun= |Avi_Sun= |Year_Sun= |Xin_Rain_days = |Xin_Snow_days = |xin_precip_days = |Feb_Rain_days = |Feb_Snow_days = |feb_precip_days = |Mar_Rain_days = |Mar_Snow_days = |mar_precip_days = |Abr_Rain_days = |Abr_Snow_days = |abr_precip_days = |May_Rain_days = |May_Snow_days = |may_precip_days = |Xun_Rain_days = |Xun_Snow_days = |xun_precip_days = |Xnt_Rain_days = |Xnt_Snow_days = |xnt_precip_days = |Ago_Rain_days = |Ago_Snow_days = |ago_precip_days = |Set_Rain_days = |Set_Snow_days = |set_precip_days = |Och_Rain_days = |Och_Snow_days = |och_precip_days = |Pay_Rain_days = |Pay_Snow_days = |pay_precip_days = |Avi_Rain_days = |Avi_Snow_days = |avi_precip_days = |source = Ministeriu d'Agricultura, Alimentación y Mediu Ambiente. Datos de precipitación pal periodu 1968-2003 y de temperatura pal periodu 1969-1995 en Argecilla<ref>{{cita web |url=http://sig.mapa.es/siga/|títulu=Programa SIGA. Permedios mensuales - Argecilla, ESP|fechaaccesu=30 d'ochobre de 2012}}</ref> |fechaaccesu=20 de marzu de 2012 }} === Demografía === [[Ficheru:Bell tower of the church of San Miguel Arcángel, Argecilla.jpg|thumb|Campanariu de la ilesia de San Miguel Arcánxel de Argecilla]] Según les ''Cifres oficiales de población resultantes de la revisión del Padrón municipal a 1 de xineru'' de 2015, Argecilla cuenta con 70 habitantes.,<ref name="INE-1">{{cita web | apellíu = INE| títulu = Cifres oficiales de población resultantes de la revisión del Padrón municipal a 1 de xineru| obra = Institutu Nacional d'Estadística| formatu = institucional| fechaaccesu = 25 de setiembre de 2016| url = http://www.ine.es/jaxiT3/Datos.htm?t=2872}}</ref> de los cualos 48 yeren homes y 22 yeren muyeres.<ref name="INE-2">{{cita web | apellíu = INE| títulu = Nomenclátor: Población del Padrón Continuo por Unidad Poblacional a 1 de xineru| obra = Institutu Nacional d'Estadística| formatu = institucional| fechaaccesu = 25 de setiembre de 2016| url = http://www.ine.es/nomen2/index.do?accion=busquedaRapida&subaccion=&numPag=0&ordenAnios=ASC&nombrePoblacion=Argecilla&botonBusquedaRapida=Consultar+selecci%C3%B3n}}</ref> <center>{{Gráfica d'evolución |nome=Gráficu d'evolución demográfica de Argecilla|tipu=demográfica|color=blue |2000|107|2001|98|2002|96|2003|104|2004|100|2005|94|2006|81|2007|81|2008|72|2009|71|2010|77|2011|81|2012|77|2013|74|2014|70|2015|70|notes= {{lleenda|#0000FF|Población según el ''Población del Padrón Continuu por Unidá Poblacional a 1 de xineru'' del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]].<ref name="INE-2" />}} }}</center> == Historia == [[Ficheru:Street of Argecilla 02.jpg|thumb|Cai de Argecilla, cola ilesia al fondu]] La esistencia de restos prehistóricos nel so términu, escavaos dende dediados del sieglu XIX por Nicanor de la Peña<ref>[[Juan Vilanova]]. "[http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?internu=S&posicion=37&path=3033298&forma=&presentacion=pagina «Boletín de les Asociaciones Científiques. Atenéu científicu y lliterariu. Ciencia prehistórica. Lleición XVII y postrera.—4 mayu.»], na ''[[Revista Europea]]'', nº69 (10.06.1875) páx.637 y ss.</ref>(que los sos descubrimientos caltener nel [[Muséu Arqueolóxicu Nacional (España)|Muséu Arqueolóxicu Nacional]]) demuestra que la zona foi ocupada dende'l neolíticu. Inclusive la cueva de la Solana pudo ser ocupada como vivienda por aquella dómina. Tres la conquista de la zona polos reis de [[reinu de Castiella|Castiella]] nel [[sieglu XI]], Argecilla quedó so la [[Tierra de Atienza]] y el so fueru hasta qu'a principios del sieglu XIV, en tiempos de [[Fernandu IV de Castiella|Fernandu IV]] donar a Ruy Pérez de Atienza, coles mesmes Canciller de Castiella. Darréu Argecilla pasó a manes d'Íñigo López de Orozco (quien foi tamién señor d'[[Escamilla]], [[Pinto (Madrid)|Pinto]], [[Orija]], [[Santa Olalla]], [[Galve de Sorbe]], [[Robredarcas]], [[Tamajón]] o [[Miedes de Atienza]]) , y d'este a la so fía Teresa López, casada en segundes nupcias con Pedro González de Mendoza, quien incluyó, en 1380, a Argecilla nun vastu mayoralgu xunto con otres llocalidaes de la contorna como [[Palazuelos]] y [[Carabias (Guadalaxara)|Carabias]], [[Tamajón]] y [[Sacedoncillo (Guadalaxara)|Sacedoncillo]], [[Castejón de Henares]], [[Almadrones]], [[Ledanca]], [[Cogollor]], [[Hontanares (Guadalaxara)|Hontanares]], [[Villanueva de Argecilla]], [[Cutamilla]], [[Henarejos]], [[Retuerta (Guadalaxara)|Retuerta]] y [[Sarracines]], colo que pasó a la órbita de los estáu de los Mendoza hasta la desapaición de los mayoralgos nel sieglu XIX. Dellos tratadistas<ref>Ignacio Koblischek. Rexistru Internacional d'Armes Gentilicias</ref> consideren a Diego Hurtado de Mendoza, fíu de Pedro González, primer marqués de Algecilla, pero suelse considerar como tal a Diego Hurtado de Mendoza, fíu de Diego de Mendoza y Ana de la Cerda.<ref>Jacob Wilhelm Imhof: Genealogiae viginti illustrium in Hispania familiarum. Norimbergo 1712</ref> Nel sieglu XVII, Diego de Mendoza y Silva, tercer marqués de Argecilla, mandó construyir na llocalidá una ilesia, l'actual parroquial de San Miguel Arcánxel, en que'l so interior caltiénense dellos escudos de la familia, y una casa palaciu, rematada en 1696 según consta na so portada.<ref>Antonio Herrera : Heráldica municipal de Guadalaxara. Aache Ediciones (Guadalaxara), 2001</ref> En 1710, y tres la batalla de Villaviciosa del Tajuña, [[Felipe V d'España|Felipe V]] agospiar na casa que Manuel [[Morterero]], tenía na llocalidá.<ref>A.H.N. Sig. Conseyos: 8952.N10</ref> [[Ficheru:Washing place of Argecilla 02.jpg|thumb|250px|Llavaderu de Argecilla]] == Monumentos == Lo más destacable de Argecilla ye'l so caserío aceptablemente calteníu. Ente los sos edificios, destaca la so senciella ilesia parroquial de San Miguel Arcánxel, construyida nel [[sieglu XVII]], de tres naves, n'estilu indefiníu. La so portada amuesa elementos xónicos, y nel so interior, sobre les pilastres del cruceru, apaecen grandes escudos tallaos en piedra, correspondientes los sos promotores, los duques de Francavile y marqueses de Argecilla. Ente los edificios civiles, construyíos tradicionalmente de sillarejo na so planta baxa y de tremes de madera con rellenos d'adobe na cimera, solo destacar casar palaciu de los marqueses de Argecilla (sieglu XVII) y los sos dos fontes públiques. == Ver tamién == *[[Marquesáu de Algecilla]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{Tradubot|Argecilla}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Guadalajara]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Guadalajara]] tsmfh1tp9ki4lrf4x03hkmfnl04k6vr 4376844 4376843 2025-06-17T13:45:22Z XabatuBot 43102 iguo testu: Marquesáu de Algecilla => Marquesáu d'Algecilla 4376844 wikitext text/x-wiki {{llocalidá | partíu=Guadalaxara }} '''Argecilla''', denomada tamién como '''Algecilla''' nos documentos [[Baxa Edá Media n'España|tardomedievales]] y [[edá moderna|modernos]], ye un [[Conceyu d'España|conceyu]] [[España|español]], asitiáu na [[provincia de Guadalaxara]], na [[comunidá autónoma]] de [[Castiella-La Mancha]]. == Símbolos == La descripción del so escudu<ref>Orde de 23 d'agostu de 2004 de la Conseyería d'Alministraciones Públiques de la Xunta de Castiella-La Mancha (DOCM 161/2004)</ref>ye la siguiente: n'escudu español, de plata, un monte de sinople na so banda diestra, y na punta ondes d'azur y plata. Na siniestra del xefe, les armes de Silva, que ye sobre'l mesmu campu de plata un lleón rampante de gules coronáu d'oru. Al timbre, la corona real zarrada. == Xeografía == El términu municipal de Argecilla ocupa una estensión de 40.76 [[quilómetru cuadráu|km²]] al norte de la contorna natural de [[La Alcarria]]. El so territoriu ye travesáu pel ríu [[Badiel]] que forma un fondu valle. La marcada orografía según la bayura d'agües por manantiales y el mesmu ríu Badiel, condicionen los sos cultivos, dándose secanu nes altiplanicies de poniente, carba baxa nes llombes y güerta nes veres del ríu. Pertenez al [[partíu xudicial de Guadalaxara]] y a la [[Diócesis de Sigüenza-Guadalaxara|diócesis católica de Sigüenza-Guadalaxara]]. La capital del conceyu del mesmu nome, ta asitiada a 773 metros d'altitú sobre'l nivel del mar, y nes coordenaes llatitú 40,53 norte y llargor 2,49 oeste. La so distancia per carretera de la capital de la provincia ye de 29 quilómetros. Esplégase sobre una llomba nun atarraquitáu caserío. Como la mayoría de los pueblos de la Alcarria, Argecilla sigue perdiendo población. Según el padrón continuu publicáu en 2015,<ref name="INE-1" /> tien una población de 70 vecinos, 29 habitantes menos qu'en 2005. === Allugamientu === <center> {| {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" <noinclude> width ="60%" border = 2 align="center" |----- | width ="35%" align="center" | ''Noroeste:'' [[Jadraque]] y [[Villanueva de Argecilla]] | width ="30%" align="center" | ''Norte:'' [[Matillas]] | width ="35%" align="center" | ''Nordeste:'' [[Castejón de Henares]] y [[Mandayona]] |----- | width ="10%" align="center" | ''Oeste:'' [[Miralrío]] | width ="35%" align="center" | [[Ficheru:Rosa de los vientos.svg|75px]] | width ="30%" align="center" | ''Este:'' [[Almadrones]] |---- | width ="35%" align="center" | ''Suroeste'' [[Ledanca]] | width ="30%" align="center" | ''Sur:'' [[Ledanca]] | width ="35%" align="center" | ''Sureste:'' [[Hontanares]] |}</center> === Clima === Argecilla tien un clima [[Clima mediterraneu continentalizado|mediterraneu continentalizado]], determináu como de tipu [[Clima mediterraneu|''Csb'']]<ref name="climakoppen">[http://www.aemet.es/documentos/es/conocermas/publicaciones/Atles-climatologico/Atles.pdf Axencia Estatal de Meteoroloxía], Atles climáticu ibéricu. Consultáu'l 30 d'ochobre de 2012</ref> (templáu con branu secu y templáu) en transición a ''Csa'' (templáu con branu secu y calorosu) según la [[clasificación climática de Köppen]]. {{Clima |metric_first=y |single_line=y |llugar= Argecilla nel periodu 1968-2003 |Xin_Hi_°C = |Feb_Hi_°C = |Mar_Hi_°C = |Abr_Hi_°C = |May_Hi_°C = |Xun_Hi_°C = |Xnt_Hi_°C = |Ago_Hi_°C = |Set_Hi_°C = |Och_Hi_°C = |Pay_Hi_°C = |Avi_Hi_°C = |Year_Hi_°C = |Xin_Lo_°C = |Feb_Lo_°C = |Mar_Lo_°C = |Abr_Lo_°C = |May_Lo_°C = |Xun_Lo_°C = |Xnt_Lo_°C = |Ago_Lo_°C = |Set_Lo_°C = |Och_Lo_°C = |Pay_Lo_°C = |Avi_Lo_°C = |Year_Lo_°C = |Xin_MEAN_°C = 7.1 |Feb_MEAN_°C = 8.0 |Mar_MEAN_°C = 9.2 |Abr_MEAN_°C = 11.5 |May_MEAN_°C = 13.9 |Xun_MEAN_°C = 17.7 |Xnt_MEAN_°C = 20.8 |Ago_MEAN_°C = 21.4 |Set_MEAN_°C = 18.2 |Och_MEAN_°C = 14.8 |Pay_MEAN_°C = 11.6 |Avi_MEAN_°C = 8.5 |Year_MEAN_°C = 13.6 |xin_precip_cm = |xin_precip_mm = 54.7 |feb_precip_cm = |feb_precip_mm = 36.0 |mar_precip_cm = |mar_precip_mm = 33.0 |abr_precip_cm = |abr_precip_mm = 50.0 |may_precip_cm = |may_precip_mm = 55.6 |xun_precip_cm = |xun_precip_mm = 35.8 |xnt_precip_cm = |xnt_precip_mm = 18.4 |ago_precip_cm = |ago_precip_mm = 13.0 |set_precip_cm = |set_precip_mm = 30.1 |och_precip_cm = |och_precip_mm = 46.0 |pay_precip_cm = |pay_precip_mm = 47.0 |avi_precip_cm = |avi_precip_mm = 45.1 |añal_precip_cm = |añal_precip_mm = 465.5 |Xin_Sun= |Feb_Sun= |Mar_Sun= |Abr_Sun= |May_Sun= |Xun_Sun= |Xnt_Sun= |Ago_Sun= |Set_Sun= |Och_Sun= |Pay_Sun= |Avi_Sun= |Year_Sun= |Xin_Rain_days = |Xin_Snow_days = |xin_precip_days = |Feb_Rain_days = |Feb_Snow_days = |feb_precip_days = |Mar_Rain_days = |Mar_Snow_days = |mar_precip_days = |Abr_Rain_days = |Abr_Snow_days = |abr_precip_days = |May_Rain_days = |May_Snow_days = |may_precip_days = |Xun_Rain_days = |Xun_Snow_days = |xun_precip_days = |Xnt_Rain_days = |Xnt_Snow_days = |xnt_precip_days = |Ago_Rain_days = |Ago_Snow_days = |ago_precip_days = |Set_Rain_days = |Set_Snow_days = |set_precip_days = |Och_Rain_days = |Och_Snow_days = |och_precip_days = |Pay_Rain_days = |Pay_Snow_days = |pay_precip_days = |Avi_Rain_days = |Avi_Snow_days = |avi_precip_days = |source = Ministeriu d'Agricultura, Alimentación y Mediu Ambiente. Datos de precipitación pal periodu 1968-2003 y de temperatura pal periodu 1969-1995 en Argecilla<ref>{{cita web |url=http://sig.mapa.es/siga/|títulu=Programa SIGA. Permedios mensuales - Argecilla, ESP|fechaaccesu=30 d'ochobre de 2012}}</ref> |fechaaccesu=20 de marzu de 2012 }} === Demografía === [[Ficheru:Bell tower of the church of San Miguel Arcángel, Argecilla.jpg|thumb|Campanariu de la ilesia de San Miguel Arcánxel de Argecilla]] Según les ''Cifres oficiales de población resultantes de la revisión del Padrón municipal a 1 de xineru'' de 2015, Argecilla cuenta con 70 habitantes.,<ref name="INE-1">{{cita web | apellíu = INE| títulu = Cifres oficiales de población resultantes de la revisión del Padrón municipal a 1 de xineru| obra = Institutu Nacional d'Estadística| formatu = institucional| fechaaccesu = 25 de setiembre de 2016| url = http://www.ine.es/jaxiT3/Datos.htm?t=2872}}</ref> de los cualos 48 yeren homes y 22 yeren muyeres.<ref name="INE-2">{{cita web | apellíu = INE| títulu = Nomenclátor: Población del Padrón Continuo por Unidad Poblacional a 1 de xineru| obra = Institutu Nacional d'Estadística| formatu = institucional| fechaaccesu = 25 de setiembre de 2016| url = http://www.ine.es/nomen2/index.do?accion=busquedaRapida&subaccion=&numPag=0&ordenAnios=ASC&nombrePoblacion=Argecilla&botonBusquedaRapida=Consultar+selecci%C3%B3n}}</ref> <center>{{Gráfica d'evolución |nome=Gráficu d'evolución demográfica de Argecilla|tipu=demográfica|color=blue |2000|107|2001|98|2002|96|2003|104|2004|100|2005|94|2006|81|2007|81|2008|72|2009|71|2010|77|2011|81|2012|77|2013|74|2014|70|2015|70|notes= {{lleenda|#0000FF|Población según el ''Población del Padrón Continuu por Unidá Poblacional a 1 de xineru'' del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]].<ref name="INE-2" />}} }}</center> == Historia == [[Ficheru:Street of Argecilla 02.jpg|thumb|Cai de Argecilla, cola ilesia al fondu]] La esistencia de restos prehistóricos nel so términu, escavaos dende dediados del sieglu XIX por Nicanor de la Peña<ref>[[Juan Vilanova]]. "[http://prensahistorica.mcu.es/es/catalogo_imagenes/grupo.cmd?internu=S&posicion=37&path=3033298&forma=&presentacion=pagina «Boletín de les Asociaciones Científiques. Atenéu científicu y lliterariu. Ciencia prehistórica. Lleición XVII y postrera.—4 mayu.»], na ''[[Revista Europea]]'', nº69 (10.06.1875) páx.637 y ss.</ref>(que los sos descubrimientos caltener nel [[Muséu Arqueolóxicu Nacional (España)|Muséu Arqueolóxicu Nacional]]) demuestra que la zona foi ocupada dende'l neolíticu. Inclusive la cueva de la Solana pudo ser ocupada como vivienda por aquella dómina. Tres la conquista de la zona polos reis de [[reinu de Castiella|Castiella]] nel [[sieglu XI]], Argecilla quedó so la [[Tierra de Atienza]] y el so fueru hasta qu'a principios del sieglu XIV, en tiempos de [[Fernandu IV de Castiella|Fernandu IV]] donar a Ruy Pérez de Atienza, coles mesmes Canciller de Castiella. Darréu Argecilla pasó a manes d'Íñigo López de Orozco (quien foi tamién señor d'[[Escamilla]], [[Pinto (Madrid)|Pinto]], [[Orija]], [[Santa Olalla]], [[Galve de Sorbe]], [[Robredarcas]], [[Tamajón]] o [[Miedes de Atienza]]) , y d'este a la so fía Teresa López, casada en segundes nupcias con Pedro González de Mendoza, quien incluyó, en 1380, a Argecilla nun vastu mayoralgu xunto con otres llocalidaes de la contorna como [[Palazuelos]] y [[Carabias (Guadalaxara)|Carabias]], [[Tamajón]] y [[Sacedoncillo (Guadalaxara)|Sacedoncillo]], [[Castejón de Henares]], [[Almadrones]], [[Ledanca]], [[Cogollor]], [[Hontanares (Guadalaxara)|Hontanares]], [[Villanueva de Argecilla]], [[Cutamilla]], [[Henarejos]], [[Retuerta (Guadalaxara)|Retuerta]] y [[Sarracines]], colo que pasó a la órbita de los estáu de los Mendoza hasta la desapaición de los mayoralgos nel sieglu XIX. Dellos tratadistas<ref>Ignacio Koblischek. Rexistru Internacional d'Armes Gentilicias</ref> consideren a Diego Hurtado de Mendoza, fíu de Pedro González, primer marqués de Algecilla, pero suelse considerar como tal a Diego Hurtado de Mendoza, fíu de Diego de Mendoza y Ana de la Cerda.<ref>Jacob Wilhelm Imhof: Genealogiae viginti illustrium in Hispania familiarum. Norimbergo 1712</ref> Nel sieglu XVII, Diego de Mendoza y Silva, tercer marqués de Argecilla, mandó construyir na llocalidá una ilesia, l'actual parroquial de San Miguel Arcánxel, en que'l so interior caltiénense dellos escudos de la familia, y una casa palaciu, rematada en 1696 según consta na so portada.<ref>Antonio Herrera : Heráldica municipal de Guadalaxara. Aache Ediciones (Guadalaxara), 2001</ref> En 1710, y tres la batalla de Villaviciosa del Tajuña, [[Felipe V d'España|Felipe V]] agospiar na casa que Manuel [[Morterero]], tenía na llocalidá.<ref>A.H.N. Sig. Conseyos: 8952.N10</ref> [[Ficheru:Washing place of Argecilla 02.jpg|thumb|250px|Llavaderu de Argecilla]] == Monumentos == Lo más destacable de Argecilla ye'l so caserío aceptablemente calteníu. Ente los sos edificios, destaca la so senciella ilesia parroquial de San Miguel Arcánxel, construyida nel [[sieglu XVII]], de tres naves, n'estilu indefiníu. La so portada amuesa elementos xónicos, y nel so interior, sobre les pilastres del cruceru, apaecen grandes escudos tallaos en piedra, correspondientes los sos promotores, los duques de Francavile y marqueses de Argecilla. Ente los edificios civiles, construyíos tradicionalmente de sillarejo na so planta baxa y de tremes de madera con rellenos d'adobe na cimera, solo destacar casar palaciu de los marqueses de Argecilla (sieglu XVII) y los sos dos fontes públiques. == Ver tamién == *[[Marquesáu d'Algecilla]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{Tradubot|Argecilla}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Guadalajara]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Guadalajara]] llfaqx3nz5l7t9lhic6g2pr1b4vmkj6 Añover de Tajo 0 122363 4376941 4360392 2025-06-17T14:38:08Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá práutica => dicha práutica 4376941 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} [[Ficheru:Ermita Virgen de la Vega Anover.jpg|thumb|Ermita de la Virxe de la Vega, en Añover de Tajo.]] '''Añover de Tajo''' ye un [[Conceyu d'España|conceyu]] [[España|español]] de la [[provincia de Toledo]], na [[comunidá autónoma]] de [[Castiella-La Mancha]]. == Xeografía == El conceyu asítiase sobre un eleváu cuetu, cerca de la vera derecha del ríu [[Tajo]], na contorna de [[La Sagra]]. Atiesta colos términos municipales d'[[Aranjuez]] na [[provincia de Madrid]] y [[Alamea de la Sagra]], [[Borox]] y [[Villaseca de la Sagra]] na de Toledo. <center> {| {{tablaguapa}} width ="60%" border = 2 align="center" |----- | width ="35%" align="center" | | width ="30%" align="center" | ''Norte:'' [[Alamea de la Sagra]] | width ="35%" align="center" | |----- | width ="10%" align="center" | ''Oeste:'' [[Villaseca de la Sagra]] | width ="35%" align="center" | [[Ficheru:Rosa de los vientos.svg|75px]] | width ="30%" align="center" | ''Este:'' [[Aranjuez]] |----- | width ="35%" align="center" | | width ="30%" align="center" | ''Sur:'' [[Aranjuez]] | width ="35%" align="center" | |}</center> Tien una bona vega pola qu'escurre la Real Acequia del Jarama y el ríu Tajo. == Historia == La hestoria de Añover de Tajo empieza na Edá Media, nun contestu de repoblación tardida de la zona tres la conquista castellana del Toledo islámicu y el so reinu taifa, y una vegada alloñada la frontera con al-Andalus lo suficiente como p'apurrir cierta seguridá a los nuevos habitantes. Sicasí, antes d'esti momentu, el so términu municipal allugó otros nucleos poblacionales partíos por distintos llugares a lo llargo de los distintos periodos de la Hestoria. El presente capítulu, d'una forma resumida, amuesa un paséu por esa evolución histórica, dende la Prehistoria hasta'l sieglu XIX. * '''''Prehistoria y Historia Antigua''''' El valle del Tajo y les terraces que la bordien fueron determinantes pal asentamientu humanu dende la Prehistoria. Diches terraces fuéronse formando en distintes etapes dende hai unos 400000 años hasta hai tan solo 8000 y supunxeron los primeres hábitats d'ocupación humana na zona. Yeren principalmente zones de caza y despiece, y amuesa d'ello son dellos instrumentos atopaos en distintos puntos. Estos instrumentos fabricar con piedra cuarcita y cuarzu filoniano mayoritariamente, y pertenecen sobremanera al periodu Achelense —amplia subdivisión del Paleolíticu inferior— anque tamién esisten restos pertenecientes al Paleolíticu cimeru, nesti casu a los subperiodos Magdaleniense y Solutrense. De dómina más recién, lo que llamamos Edá de los Metales, tamién cuntamos con asentamientos. El Cuetu San Gregorio, por casu, tuvo ocupáu nel so día por poblaciones de la Edá del Cobre y la del Bronce (3000-1800 e.C. y 1800-750 e.C. respeutivamente), y Barcilés, na vega del Tajo, yera un nucleu de población carpetanu, pueblu celtíberu de la segunda Edá del Fierro (sieglos V-II e.C.). Barcilés, amás, quiera que non, caltúvose como nucleu pobláu a lo llargo de la Historia, tamién en dómina romana. Amuesa d'ello ye una inscripción que fai referencia a un manantial d'agües con propiedaes curatibles. Trátase d'un exvoto dedicáu a les ninfes de Barcilés. Esti enclave taría rellacionáu cola esplotación agraria de la vega y cola vía de comunicación que xunía, per esta marxe del ríu, les importantes ciudaes de Toletum (Toledo) y Complutum (Alcalá de Henares). * '''''La Edá Media''''' Tanto'l mundu visigodu como'l posterior periodu islámicu resulten en munches ocasiones difíciles d'identificar arqueológicamente y el nuesu casu nun ye una esceición. Nun cuntamos con asentamientos adscribibles a esos periodos con seguridá, pero la gran riqueza natural de la vega del Tajo, abondosu daquella n'agua, caza, madera y con gran potencial pa l'agricultura, apocayá probable un intervalu de tiempu tan llargu ensin ocupación humana. Y nuevamente, Barcilés ye l'enclave que con más probabilidá caltuvo una ocupación siguida a lo llargo d'estes dómines. De fechu nel añu 1086, namás conquistar Alfonsu VI Toledo a los musulmanes, figura como villa nun documentu de donación, títulu por cierto que Añover nun recibiría hasta'l sieglu XVII. Amás inda van tener que pasar 136 años hasta que Fernandu III, el rei santu, conceda la carta puebla pola que naz oficialmente Añover. Esto va asoceder el 6 de xineru de 1222. Antes, pero tamién en dómina cristiana, cuntamos con un nuevu enclave nel términu municipal añoverano. En 1183 naz la encomienda calatrava de Alhóndiga que, xunto con La Figal y Borox, va formar una importante posesión d'esta orde militar na zona que pervivirá a lo llargo de la Edá Media. El primer allugamientu de Añover alcontrar nel llamáu “llugar de baxo”, xunto al Cuetu de la Vega, y la so primer mención documental ye del añu 1140. D'esta miente cuando Fernandu III da la carta puebla lo que fai en realidá nun ye dar empiezu a la ocupación del llugar sinón dotar de llegalidá a un fechu peracabáu. “Asina a los presentes como a los vinientes” concede'l rei, a manera de normativa, el privilexáu Fueru de Toledo. Los primeros edificios documentaos testualmente son el castiellu y el “cellero” de Añover y los molinos del Tajo, y de nengún d'ellos quedaron restos visibles. El castiellu de Añover taba asitiáu sobre'l Cuetu de la Vega, pero nun tenemos d'imaxinar lo como un gran castiellu sinón como una pequeña fortaleza o torre de vixilancia con una cerca que protexía los “cellero” o almacén de granu que depués se molía nos molinos del Tajo. Sirviría d'abellugu a los habitantes de l'aldega en casu de peligru y podía cumplir funciones de vigilancia ante un eventual ataque procedente del cercanu castiellu d'Oreja (Ontígola). Ésti, pocu dempués de tomar castellana de Toledo, foi reconquistáu polos almorávides, convirtiéndose esti tramu del Tajo nun campu de batalla ente los almorávides d'Oreja y los castellanos de Aceca (Villaseca de la Sagra), onde esistía otru castiellu. La definitiva toma castellana d'Oreja va ser en 1139, pero la tranquilidá nesta zona de frontera nun va llegar hasta muncho más tarde, polo que la esistencia d'una torre de vixilancia y abellugu sería bien útil. Añover, como dicíamos, naz oficialmente'l 6 de xineru de 1222, nel contestu d'una repoblación tardida y la zona una vegada alloñada definitivamente la frontera escontra'l sur. Los sos primeros pobladores, atraíos poles posibilidaes agrícoles y ganaderes del allugamientu, y poles ventayes fiscales y llegales que suponía los Fueru de Toledo, procedíen fundamentalmente de Toledo, que nesta dómina vía aumentar la so población significativamente. Por aciu la carta puebla, que ye un privilexu rodáu garantizáu col sellu real y confirmao polos prelaos, grandes y primeros dignatarios del reinu, el rei autorizaba la ocupación del llugar y confirmaba el so términu, pero acutábase la propiedá de too ello ufiertando a los pobladores la so tenencia y esfrute perpetuu, con posibilidá de tresmitilo a los sos descendientes o a terceres persones inclusive por compraventa. Y facer en cuenta de tres tributos: la décima parte de tolos frutos, abrasaos antes de volver faelo pa la ilesia; el pagu añal d'una moneda d'oru per cada güe de llabor; y la prestación nes tierres del rei de trés jornales a la de semar, abarbechar y triar. Amás el rei acutábase la pesca ente la islla de Cinco Yugo y Añover y el derechu de campera pa la so vacada de Magán. Anque Añover naz como llugar de realengu, ye dicir propiedá del rei, en 1243 el mesmu Fernandu III camudar, por aciu escritura de trueque y cambéu, xunto cola inda non conquistada ciudá de Baza, al arzobispu de Toledo Rodrigo Jiménez de Rada pol señoríu de los Montes de Toledo, fechu que va ser confirmáu por otru documentu en 1252. D'esta miente Añover convertir nun señoríu solariego que la so titularidá correspondía a la Ilesia de Santa María de Toledo representada pol so arzobispu. Ésta va esplotar por vía d'arrendamientu hasta que nel sieglu XV, obligáu pola mala xestión, l'arzobispu Alonso Carrillo de Acuña constituya un censu enfitéutico perpetuu en cuenta de una renta añal. Asina anque la ilesia toledana siguía siendo'l titular del señoríu, el titular del censu enfitéutico perpetuu yera quien exercía les sos atribuciones, cobraba impuestos y beneficiábase de los frutos y de los derechos señoriales. El primer titular de dichu censo enfitéutico en 1466 va ser, sospechosamente, Luis Carrillo, sobrín del arzobispu. Ye tamién nel sieglu XV, y más concretamente mientres el so postreru terciu, cuando se produz el treslláu de Añover dende “el llugar de baxo” a “el llugar de riba”. Ello ta motiváu por haber se convertíu l'antiguu allugamientu en malsanu por causa del mugor y de les crecíes del ríu, que daquella escurría pola madre vieya, abondo más cerca del Cuetu de la Vega que anguaño. Adulces los vecinos de Añover van treslladándose al llugar onde güei s'atopa'l pueblu y onde se dirixíen los nuevos colonos que llegaben. Ante esti fechu Fernando'l Católicu en 1479 y la Xusticia de Toledo en 1484 prohiben dicha práutica ensin llograr nengún ésitu, esistiendo daquella, un “Añover baxu” y un “Añover altu”. * '''''Edá Moderna y principios de la Contemporánea''''' Va Ser mientres el sieglu XVI cuando esti enclín confírmese prevaleciendo l'asentamientu a lo cimero y estableciéndose con ello les bases pal desarrollu futuru de Añover. Por aquellos tiempos surden o se consoliden costumes y tradiciones que perduraron hasta los nuesos díes, anque n'otros casos dichos usos perdiéronse nel tiempu. Unu de los que nos llegó ye'l cultu a San Bartolomé, que yá daquella cuntaba con una ermita bien antigua en rellación cola so manantial y taba dotada d'una güerta. La fonte principal de conocencia de los pueblos d'España naquella dómina son les Rellaciones de Felipe II (VIÑES Y PAZ, 1949), que pa Añover lleven fecha de 1576. Gracies a elles conocemos datos alrodiu de la so población, que daquella crez sustancialmente, de la esistencia d'una primitiva ilesia parroquial de Santa Ana de la que nada quedó, de la ruina del antiguu castiellu del Cuetu de la Vega o de los productos de la tierra. Estos yeren principalmente trigu y cebada, anque tamién se llantaben viñes y frutales. La centuria, per otra parte, cerrar cola promulgación de les primeres ordenances municipales de Añover en 1597. El sieglu XVII ye un periodu clave pa la hestoria de Añover. De fechu empieza cola fixación definitiva del nome de “Añover de Tajo”. Ello debe a la nacencia en 1601, en tierres de Salamanca, d'un nuevu Añover: Añover de Tormes. Dende entós pa estremar unu d'otru, na documentación, faise referencia a la pertenencia fluvial. L'otru gran finxu de la centuria y de la hestoria de Añover de Tajo ye'l llogru del títulu de villazgo. Ésti ye concedíu por Felipe IV en 1639 previu pagu de 16000 ducaos y supón el cambéu de estatus xurídicu de Añover de Tajo, que de llugar o aldega pasa a ser villa independiente de Toledo cola so propia xurisdicción civil y criminal. Nella'l vecinderu va escoyer dende entós a les sos autoridaes llibre y direutamente, y la Xusticia va xulgar tolos casos nos dos instancies, pudiendo imponer penes inclusive de muerte. La Villa de Añover de Tajo va conocer na centuria del Setecientos un periodu de relativa riqueza y prosperidá. N'el so intre álzase l'actual ilesia parroquial —que non la so torre que foi construyida a mediaos del sieglu anterior—. La nueva ilesia, edificada ente 1728 y 1753 según proyeutu del arquiteutu Pedro Sánchez Román, sustitúi a l'antigua, que s'atopaba n'estáu de ruina yá en 1683 hasta'l puntu de cerrase al cultu pocu dempués, treslladándose les imáxenes y oficios relixosos a les ermites de la Vera Cruz y de San Bartolomé. Esta postrera y la so cofradería viven daquella'l so momentu de mayor rellumanza. Asina en 1764 adquierse l'actual tronu de plata realizáu pol artista plateru Manuel de Bargas. Mientres esti sieglu da l'aumentu y pujanza de la nobleza local. Destaquen les families de los Alcázar, Carmena, Cuellar, Horcasitas o Quintana, dalgunu de los cualos dexáronnos les sos casones con escudu nobiliariu. Pal campu tamién ye un bon momentu. Introdúcense nuevos cultivos como'l sen o l'espárragu, construyir en 1730 una nueva ponte sobre'l regueru de la Fuente del Valle pa baxar a la vega —y poder enllazar col camín real de Toledo a Aranjuez— y créase la Real Acequia del Jarama en 1741. Nel sieglu XIX, una vegada superáu'l paréntesis de la Guerra d'Independencia contra los franceses, la primer metá de sieglu supón definitivamente'l fin del antiguu réxime señorial. Queda abolíu'l señoríu xurisdiccional de Añover, les obligaciones señoriales personales y los mayoralgos. Tamién se reformen les formes de gobiernu municipal. Finalmente, en 1848, los vecinos de Añover de Tajo apuerten a la propiedá de los sos bienes y medios de producción.<ref>{{cita llibru |apellíos1=Luis Alejandro García, Diego Lucendo, Tomás Torres y Manuel Meleru:|nome1=BARAKA ARQUEOLOGOS SL|títulu=Añover de Tajo. Historia y Patrimonio|ubicación=Añover de Tajo (Toledo)|edición=puede adquirise nel Conceyu de Añover de Tajo (Toledo)}}</ref> == Alministración == L'actual alcalde ye Alberto Rodríguez Parra d'IX. Los resultaos de les Eleiciones Municipales 2015 fueron los siguientes: PSOE: 6 Conceyales IX-Ganemos: 5 Conceyales PP: 2 conceyales. A pesar de que'l PSOE ganó les eleiciones y foi'l partíu más votáu, nun cuntaba cola mayoría absoluta. IX y PP alcordaron un pactu de invistidura pa investir como alcalde al candidatu d'IX pa los próximos 4 años. {{Alcalde_España | Alcalde_1 = Francisco Javier González Carmena | Partíu_1 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px|Partíu Socialista Obreru Español|link=Partíu Socialista Obreru Español]] [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]] | Alcalde_2 = Francisco Javier González Carmena | Partíu_2 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px|Partíu Socialista Obreru Español|link=Partíu Socialista Obreru Español]] PSOE | Alcalde_3 = José Raúl Mena Castillo | Partíu_3 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px|Partíu Socialista Obreru Español|link=Partíu Socialista Obreru Español]] PSOE | Alcalde_4 = José Raúl Mena Castillo | Partíu_4 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px|Partíu Socialista Obreru Español|link=Partíu Socialista Obreru Español]] PSOE | Alcalde_5 = Alberto Villaseca Carmena | Partíu_5 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px|Partíu Socialista Obreru Español|link=Partíu Socialista Obreru Español]] PSOE | Alcalde_6 = Alberto Villaseca Carmena | Partíu_6 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px|Partíu Socialista Obreru Español|link=Partíu Socialista Obreru Español]] PSOE | Alcalde_7 = Alberto Villaseca Carmena | Partíu_7 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px|Partíu Socialista Obreru Español|link=Partíu Socialista Obreru Español]] PSOE | Alcalde_8 = Alberto Rodríguez Parra | Partíu_8 = [[Ficheru:Izquierda Unida (logo).svg|20px]] [[Izquierda Xunida (España)|IX-ICM]] | Alcalde_9 = Alberto Rodríguez Parra | Partíu_9 = [[Ficheru:Izquierda Unida (logo).svg|20px]] IX | Alcalde_10 = Alberto Rodríguez Parra | Partíu_10 = [[Ficheru:Izquierda Unida (logo).svg|20px]] IX }} == Demografía == Na siguiente tabla amuésase la evolución del númberu d'habitantes ente 1996 y 2011 según datos del [[Institutu Nacional d'Estadística d'España|INE]]. {{Gráfica d'evolución|tipu=demográfica|color_12=DarkBlue|1996|4620|1998|4608|2000|4542|2002|4682|2004|4897|2006|5095|2008|5299|2010|5392|2011|5412|2012|5462| }} == Monumentos y llugares d'interés == * '''Ilesia Parroquial de Santa Ana.''' Construyida de 1727 a 1753, anque la so torre data del sieglu XVII. El templu ye de tres naves espacioses, la capiya mayor decorar con un grandiosu retablu termináu en 1777. La torre llevantar ente los años 1653 a 1657, coronándose col so chapitel en 1788. * '''Ermita de la Virxe de la Soledá.''' Créese que ye la ermita más antigua de les qu'esisten en Añover, anque son bien pocos los datos que se tienen del añu de la so construcción. Asitiada nun puexu emblemáticu sobre un cuetu y al poniente, a un llau de la Vega del Tajo al otru Valdelobos colos sos pinares únicos na Sagra. * '''Ermita de la Virxe de la Vega.''' L'actual ermita, atópase a la derecha de la Cuesta Vieya (antigua carretera), a lo cimero del pueblu, ente pinos y cipreses, vixilando esa vega del Tajo que marcó la nacencia del pueblu. * '''Ermita del Patrón San Bartolomé.''' Llevantar en 1676 gracies a la llimosna de los fieles y a la que dio'l Conseyu d'esti pueblu, consistente en 4.000 reales. Consta d'una sola nave cola so capiya mayor construyida en 1795 por Pablo Caprani, en que'l so centru llevantar un retablu d'escayola onde se topa la venerada imaxe del Santu. Al entrar a la ermita, a la so izquierda, tópase la escalera que da accesu a la cueva en que, por cinco abertures naturales de los argañales, destila la prodixosa agua con que se llavaba a los enfermos. Como se rellata dende 1840, les agües de San Bartolomé podríen tener la cualidá de curar enfermedaes, polo que se llavaba a distintes persones pa curar frayatos y quebraduras del cuerpu. Esa ermita antigua derrumbóse. L'actual, nel mesmu solar, ye del sieglu XX. * '''Plaza d'España.''' Dende siempres foi'l sitiu de xunta por excelencia. Nella celebráronse mientres años los festexos taurinos, fiestes populares y espectáculos diversos. Na actualidá, arrodiada pol Conceyu, la Ilesia Parroquial de Santa Ana, el Centru Cívicu Manuel Escribano, entidaes bancaries, chigres y locales comerciales, ye'l llugar dende onde parten les comparses n'Antroxu, les bicicletes nel Día de la Bici y los participantes de la Diana. Na plaza lláncense los cohetes qu'indiquen l'empiezu de les Fiestes, instálense les casetes de la Feria del Caballu y l'árbol lluminosu en Navidá y realízase la puya'l día de la Virxe de la Vega, ye dicir ye'l centru neurálxicu de la villa. * '''Plaza de Toro Villa de Añover de Tajo.''' Ye una plaza sexagenaria de tercer categoría con un aforu pa 3.500 persones y que la so estructura atópase en parte enllastrada nes cases que s'atopen al so alredor. Según dizse l'actual Plaza de Toros, conocida como la del Tíu Venancio” empezó a cuayase en 1947. Tres dellos años y 17.500 pesetes invertíes, inaugurar en 1951 con un festival con reses de Don Eugenio Ortega pa los diestros Domingo Ortega, Agustín Parra “Parrita”, Antonio Bienvenida, Pablo Lozano y Vargas. En payares de 1989, el Conceyu adquirió la plaza en propiedá, empecipiando la restauración de les distintes dependencies. Nel númberu de xunetu de la revista Vanity Fair, na so edición norteamericana, apaez en portada'l futbolista inglés del Real Madrid David Beckham retratáu por Annie Leibovitz nesti allugamientu.<ref>{{cita web |títulu=David Beckham, nel cueso taurín|url=https://elpais.com/diario/2004/06/25/agenda/1088114402_850215.html}}</ref> == Personaxes pernomaos == * '''[[Casimiro Gómez Ortega]]''', Botánicu, Médicu y Farmacéuticu (1741-1818). Primer Direutor del Real Xardín Botánicu de Madrid. * '''[[Marín García González]] (el Maestru Marín)''', Músicu y Compositor. Ente les sos obres destaca l'Himnu del Real Madrid, Pasudoble de Añover de Tajo o Mirando al mar. Tamién foi maestru de la yá finada Lola Flores. * '''Miguel Carmena Villarta''', Médicu. Catedráticu de Patoloxía Xeneral (1909-2003). *'''[[Manuela Carmena Castrillo]]''' (1944-Act.) descendiente de Añover de Tajo. Actual alcaldesa de Madrid [[Alcaldes de Madrid|alcaldesa de Madrid]] dende'l [[13 de xunu]] de [[2015]] ye una [[xurista]] y [[xuez]] emérita [[España|española]]. == Cultura == La población cunta con una banda de música llamada '''Agrupación Musical San Bartolomé'''. Foi fundada'l 18 de xunetu de 1965 pol actual direutor Ramón Dobláu Rodríguez. Na actualidá cunta con más de 60 componentes nos que s'entemez la veteranía de los primeres componentes col entusiasmu de los numberosos mozos que s'atopen nella dende va menos tiempu. La banda ameniza toles fiestes y eventos de Añover y dalgunos d'otres zones de la contorna de La Sagra. Destaca tamién el '''Coru Fernandu III''' fundáu nel añu 2000 y con cerca d'una trentena de componentes. Realiza dellos conciertos en Añover a lo llargo del añu, amás d'allegar a distintos compromisos, tales como bodes, mises, conciertos y alcuentru de corales. L''''Asociación Cultural Sieglu XXII''', con más de 200 socios, ye l'asociación más grande de la llocalidá. Mientres el branu de 2008 tuvo llugar el so remanecimientu nel mundu de la cultura cola presentación del musical Xesucristu Superstar en Añover y n'otros pueblos de la provincia. Dende entós la so actividá nun cesó, destacando l'estrenu a finales de 2009 del musical Mamma Mio! cantáu con voz en direutu, que tres una amplia xira pola provincia realizó la so última representación el 8 de xineru de 2011 nel prestixosu Teatru de Rojas de la capital castellanu-manchega consiguiendo un llenu absolutu y bien bones crítiques per parte de los espectadores. El '''Club de Llectura''', creáu apocayá edita la so propia revista, 'Añoleer', dende ochobre de 2008. == Fiestes == * '''San Blas''', 3 de febreru. * '''Antroxu''', fin de selmana anterior al Miércoles de Ceniza. * '''Selmana Santa''', marzu o abril, dependiendo l'añu. * '''Virxe de la Vega''', Llunes de Pascua. * '''Selmana Cultural''', última selmana d'abril. * '''Feria del Caballu''', de normal en xunetu. Fiesta con aire andaluz na que numberosos vecinos y vecines de la llocalidá vistir con traxes típicos flamencos pa pasiar peles cais del conceyu sobre caballos y carretes afataes, amás de pa esfrutar xunto a les casetes asitiaes na Plaza d'España de les actuaciones musicales que la 'Asociación Amigos de la Garrocha' entama pa la ocasión. * '''Santa Ana''', 26 de xunetu. Patrona de la llocalidá, la so celebración estender mientres dellos díes dependiendo l'añu. El día grande realízase la misa y procesión n'honor a Santa Ana, teniendo llugar una mascletá fin de fiestes a la medianueche. * '''Feries y Fiestes de San Bartolomé''', del 23 al 28 d'agostu. Son les fiestes más importantes del añu, nes cualos el pueblu ver de gala pa recibir a cientos de visitantes por cuenta de la Fiestes del so Patrón, l'apóstol San Bartolomé. Son seis díes cargaos de fiesta, música, color, allegría, esquiciadura y diversión, nos que vas guardar fueos artificiales, procesiones, conciertos, festexos taurinos, destacando percima de too la tradicional y conocidísima "Diana" que mientres más de tres hores percuerre les cais de la llocalidá al ritmu de la música, l'encierre vespertín nel que se dan cita más de 7000 persones, el coloríu desfile de xarrés, nel que los artistes locales dan a conocer les sos meyores obres o les nueches de fiesta al ritmu de les orquestes, grupos de rock y macrodiscotecas qu'acompañen les distintes zones de baille. * '''Santa Cecilia''', 22 de payares. Celebración entamada poles agrupaciones musicales de la llocalidá con motivu del día de la so Patrona. == Intereses == El apellidarse Carmena ye abondo común nesta llocalidá. Aproximao'l 10 % de los habitantes tienen esti apellíu. El Carmena más antiguu del que s'atopó rexistru ye Domingo Carmena, bautizáu'l 10 de febreru de 1516, y fíu d'Antón Carmena. Poles mesmes feches tiense constancia de qu'un tal Diego Carmena completó la primer vuelta al mundu en barcu, a bordu del Victoria, na espedición que comandó Juan Sebastián Elcano. Tocantes a la emigración a América, consta la esistencia de Romualdo Carmena, nacíu en Añover el 6 de febreru de 1763. En 1785 naz en Argés el famosu guerrilleru Ambrosio Carmena, alies "El Pelleyeru", que tuvo'l so centru d'operaciones nos Montes de Toledo. Tamién atopemos dalguna referencia en Méxicusobremanera nel añu 1874, nel que Jorge Carmena y señora mercaron una facienda en San Vicente Zacualpan, en Morelos. Al paecer, vivíen na cai San Agustín, 5, na capital mexicana. De pocu dempués daten les obres de Luis Carmena y Millán, Xefe d'alministración militar y críticu taurín y musical español, nació y morrió en Madrid (1845-1903), unu de los principales escritores sobre l'arte taurino, les sos obres son inda güei de consulta frecuente (exemplu), con obres tamién como críticu musical. En 1914 hai constancia de que Justo Carmena Ruiz yera sociu del atenéu de Madrid. Esti Justo Carmena Ruiz, médicu militar, con casa nel cuartel de la Guardia Civil asitiáu na cai de la Batalla del Salado, ye'l mesmu que destacó pola so participación heroica nel desastre del Ribayu del Llobu, na Guerra d'África, y que foi non yá condecoráu, sinón qu'una cai de Madrid recibió'l so nome. De Justo Carmena foi hijo Francisco Carmena, que tuvo al mio padre, José Carmena. Del atenéu yera tamién sociu Fructuoso Carmena Pellicer.<ref>{{cita web |títulu=Los Carmena|url=http://www.carmena.org/loscarmena.htm}}</ref> {{ORDENAR:Añover De Tajo}} == Referencies == * {{cita llibru | autor = Celdrán, Pancracio | títulu = Diccionario de topónimos españoles y sus gentilicios | añu = 2006 | editorial = Espasa | id = ISBN 84-670-0146-1 }} * {{cita llibru | autor = Madoz, Pascual | títulu = Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar | añu = 1846-1850 | editorial = Madrid (Establecimientu tipográficu de P. Madoz y L. Sagasti) | id = Volume I páxs. [http://www.juntadeandalucia.es/cultura/bibliotecavirtualandalucia/catalogo_imagenes/grupo.cmd?ocultarCabecera=S&posicion=355&path=10508&forma=&presentacion=pagina&config_zoom=S 356] y 357. }} {{llistaref}} {{Tradubot|Añover de Tajo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Toledo]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Toledo|Añover de Tajo]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos con referencies a exónimos en castellán]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] d7kd3rdz5feubid3zcwdufma726c25u Mejorada 0 122443 4377131 4292701 2025-06-18T06:31:38Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá reforma => dicha reforma 4377131 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Mejorada''' ye un [[Conceyu d'España|conceyu]] [[España|español]] perteneciente a la [[provincia de Toledo]], na [[comunidá autónoma]] de [[Castiella-La Mancha]]. == Toponimia == El términu "Mejorada" derivar del [[llatín]] MELIORARE, 'ameyorar', col sufixu ''-ada'' tamién del llatín -ATAM.<ref>{{cita llibru | autor = [[Jairo Javier García Sánchez|García Sánchez, Jairo Javier]] | títulu = Toponimia mayor de la Tierra de Talavera | añu = 1998 | editorial = Escelentísimu Conceyu de Talavera de la Reina | id = páx. 78, ISBN 84-88439-70-9 }}</ref> El so orixe podría debese al antiguu nome que recibíen les sos tierres: ''Malpartida''. Esto tenía'l so orixe en problemes de llendes con [[Provincia d'Ávila|Ávila]] arriendes d'una mala partición del terrén por desigual o insuficiente na so estensión. Cuando en 1288 [[Sancho IV de Castiella|Sancho IV]] dexa estes tierres a [[Juan García de Toledo]], camuda'l nome pol de Mejorada, debiéndose bien a un aumentu na superficie de les mesmes o bien que seríen donaes pa la so meyora. Según [[Joan Corominas|Corominas]] el nuevu nome deber al refugar l'anterior por ser de mal agüeru.<ref>{{cita llibru | autor = Corominas, Joan | títulu = Tópica Hespérica. Estudio sobre los antiguos dialeutos, el sustratu y la toponimia romances |añu=Madrid, 1972 | editorial = [[Editorial Gredos]] | id = vol. I, páx. 90, ISBN 84-249-0453-2 }}</ref> == Xeografía == El conceyu atópase na zona conocida como 'El Berrocal', asitiáu «nuna grande elevación, nun pequeñu recintu circuido de riscos y enormes piedres».<ref name="Madoz">{{cita llibru | autor = [[Pascual Madoz|Madoz, Pascual]] | títulu = [[Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar]] |añu=Madrid, 1846-1850 | editorial = Establecimientu tipográficu de P. Madoz y L. Sagasti | id = Volume XI, páx. [http://www.juntadeandalucia.es/cultura/bibliotecavirtualandalucia/catalogo_imagenes/grupo.cmd?ocultarCabecera=S&posicion=356&path=10516&forma=&presentacion=pagina&config_zoom=S 356] }}</ref> Pertenez a la contorna de la [[Sierra de San Vicente]] que de la mesma ye una de les subcomarcas de Talavera. Atiesta colos términos municipales de [[Montesclaros]] al norte, [[Segurilla]] al este, [[Talavera de la Reina]] y al oeste [[Velada]] Atopar nel espaciu xeográficu delimitado pel ríu [[Tajo]] al sur y el valle del [[Tiétar]] al norte, na zona conocida como El Berrocal. El [[ríu Guadyerbas]] marca la llende norte del conceyu, cruciáu amás por diversos regueros como'l de Riolobos, el de Helechoso, el de los Güertos o'l de la Zafra. == Historia == Tres la [[reconquista]] [[Alfonsu VIII de Castiella|Alfonsu VIII]] formaría los términos municipales de la zona que depués pasaríen a formar parte de [[Cervera de los Montes]] y Mejorada. Nel sieglu XIII [[Sancho IV de Llión y Castiella|Sancho IV]] donó la villa al so porteru mayor Juan García de Toledo quien mandaría construyir el [[Castiellu de Mejorada|castiellu]]. Nel sieglu XIV, yá col títulu de [[Villa (población)|Villa]], perteneció a Diego García Gómez. Nel sieglu XV pasaría por heriedu a María Manrique de Toledo, Señora de Mejorada, Magán, Segurilla, y Cerbera, primer esposa de [[Juan de Silva y Ribera]], marqués de Montemayor. Dempués pasó a manes de [[Diego López de Toledo]], que la vendió al so sobrín [[Juan de Ayala (noble)|Juan de Ayala]], señor de Cebolla y Villalba. Más tarde pasaría a formar parte del feudu condal d'Oropesa. A mediaos del sieglu XIX tenía 217 cases y el presupuestu municipal xubía a 11.195 [[Real español|reales]] de los cualos 3.000 yeren pa pagar al secretariu.<ref name="Madoz" /> == Escudu == Escudu cortáu: 1º, d'oru, un castiellu de gules, esclariáu d'azur, y 2º, d'azur, un palombu, de plata, picada y membrada de gules. Al timbre. corona real zarrada Por encargu del Conceyu, de fecha 30 de setiembre de 1982, propunxeron los heraldista ya historiador José Luis Ruz Márquez y Bonaventura Leblic García l'escudu descritu basándolo nel castiellu alzáu arriendes de que'l rei Sancho IV diera en señoríu en 1299 les tierres de Malpartida, denominándoles de Mejorada, al so porteru mayor, Juan García de Toledo, a que les sos armes fai alusión el palombu del segundu cuartel. En siendo dictamináu pola Real Academia de la Historia, foi aprobáu por decretu nᵘ5 de la Presidencia de la Xunta de Castiella-La Mancha. de 28 de febreru de 1984. == Alministración == [[Ficheru:Mejorada, Toledo, España, 2017 05.jpg|thumb|right|Conceyu de Mejorada]] {{Alcalde_España | Alcalde_1 = José Antonio Carchenilla Sánchez | Partíu_1 = [[Ficheru:Union de Centro Democratico (logo).svg|20px]] [[Unión de Centru Democráticu (España)|UCD]] | Alcalde_2 = José Antonio Carchenilla Sánchez | Partíu_2 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px|Partíu Socialista Obreru Español|link=Partíu Socialista Obreru Español]] [[PSOE]] | Alcalde_3 = José Antonio Carchenilla Sánchez | Partíu_3 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px|Partíu Socialista Obreru Español|link=Partíu Socialista Obreru Español]] PSOE | Alcalde_4 = Pablo Blázquez Sánchez | Partíu_4 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px|Partíu Socialista Obreru Español|link=Partíu Socialista Obreru Español]] PSOE | Alcalde_5 = Juan Antonio Merín Bermúdez | Partíu_5 = [[Ficheru:People's Party (Spain) logo.svg|20px|PP|link=Partíu Popular]] [[Partíu Popular (España)|PP]] | Alcalde_6 = Ángel Valero Sánchez | Partíu_6 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px|Partíu Socialista Obreru Español|link=Partíu Socialista Obreru Español]] PSOE | Alcalde_7 = Ángel Valero Sánchez | Partíu_7 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px|Partíu Socialista Obreru Español|link=Partíu Socialista Obreru Español]] PSOE | Alcalde_8 = José Antonio Gónzalez Gónzalez | Partíu_8 = [[Ficheru:People's Party (Spain) logo.svg|20px|PP|link=Partíu Popular]] PP | Alcalde_9 = José María Cuadrado Gónzalez | Partíu_9 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px|Partíu Socialista Obreru Español|link=Partíu Socialista Obreru Español]] PSOE | Alcalde_10 = José Carlos Sánchez Blázquez | Partíu_10 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|20px|Partíu Socialista Obreru Español|link=Partíu Socialista Obreru Español]] PSOE }}. == Demografía == [[Ficheru:Mejorada, Toledo, España, 2017 10.jpg|thumb|right|Plaza de la Constitución]] Na siguiente tabla amuésase la evolución del númberu d'habitantes ente 1996 y 2006 según datos del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]]. {{Evolución demográfica |1996=1.092|1998=1.091|1999=1.075|2000=1.124|2001=1.156|2002=1.183 |2003=1.216|2004=1.246|2005=1.300|2006=1.323|2007=1.336|2008=1.342|2009=1.340|2010=1.329|2011=1.337|2012=1.320|2013=1.305|2014=1.320|2015=1.294|2016=1.268| |fonte=INE-es}} <small>NOTA: La cifra de 1996 ta referida a 1 de mayu y el restu a 1 de xineru.</small> {{Gráfica d'evolución |tipu=demográfica |1900|1099|1910|1399|1920|1491|1930|1663|1940|1602|1950|1859|1960|1632|1970|1273|1981|1168|1991|1113|2001|1156|2002|1183|2003|1216|2004|1246|2005|1300|2006|1323|2007|1336|2008|1342|2009|1340|2010|1329|2011|1337|2012|1320|2013|1305|2014|1320|2015|1294|2016|1268| |notes=Fonte Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia }} == Comunicaciones == La población ta comunicada con [[Talavera de la Reina]] pela carretera CM-4132 que nel so quilómetru 3 (Talavera-Mejorada) tien accesu al puntu quilométricu 118 de l'[[Autovía del Suroeste]]. Comunicar con [[Segurilla]], de la que falta 2 km, al traviés de la carretera TO-1283; y por aciu la carretera TO-1280, que crúciase cola TO-1283 en Segurilla, aportar a Montesclaros, a 13 km, dende onde puede llegase al [[Valle del Tiétar]]. == Monumentos y llugares d'interés == === Castillo === [[Ficheru:Mejorada, Toledo, España, 2017 13.jpg|thumb|right|Castiellu na actualidá]] El [[castiellu de Mejorada]] atópase allugáu a unos 200 metros al sureste del pueblu. La so construcción venceyar a la creación del Señoríu de Mejorada a finales del sieglu XIII, cuando ye dexar la villa y tierra de Mejorada per parte del rei [[Sancho IV de Llión y Castiella|Sancho IV]] a favor del caballeru toledanu [[Juan García de Toledo]] el 9 de xunetu de 1288, quien sería'l primer señor de Mejorada. Los señores de Mejorada vense obligaos a faer valir los sos privilexos ante les pretensiones del conceyu de Talavera. Estes circunstancies son la base d'una política defensiva qu'a lo postrero concluyeron cola construcción del castiellu, convirtiendo a dicha fortaleza nel máximu esponente y símbolu del poder de la nobleza frente al señoríu eclesiásticu de Talavera. Anguaño la fortaleza atopar n'estáu ruinosu, quedando de pies namái los murios de los llaos esti y sur, según parte del norte y del oeste. La planta ye cuadrangular de 20 m x 20 m, con torrexones circulares nos cuatro ángulos, anque na actualidá namái caltiénse unu de pies. La entrada principal ta asitiada al oeste, onde destaca una [[torre del homenaxe]] de planta rectangular. Los murios son de [[mampostería]] y de lladriyu, con una grosez averada de 1,55 m. Nel llau oeste pueden apreciase restos d'un antemural, según restos d'una habitación con cúpula apuntada construyida en lladriyu. Nel muriu sur, xunto col muriu esti'l meyor calteníu, pueden reparase dos ventanes al altor del segundu pisu. === Ilesia parroquial de La nuesa Señora de l'Asunción === [[Ficheru:Mejorada, Toledo, España, 2017 04.jpg|thumb|right|Parroquia de La nuesa Señora de l'Asunción]] Tien una construcción bien típica na zona de Talavera de la Reina. Trátase d'un templu de planta única central y [[Cruceru (arquiteutura)|cruceru]], con torre asitiada nel centru del piecero. La cubrición ta realizada con bacica de par (maderos empareyaos dos a dos y dispuestos oblicuamente pa formar l'enclín del teyáu, que se sofiten na filera pela parte cimera y nos estribos na parte inferior) y nudiellu (maderu horizontal de l'armadura de la cubierta onde se ensamblan los maderos empareyaos de la bacica de par). Na construcción del templu pueden estremase delles dómines: el cuerpu inferior de la torre posiblemente foi construyíu nel sieglu XV, non asina la parte cimera y remate de la torre los cualos fueron reedificados na reforma que se llevó a cabu en 1905; de la mesma l'antigua capiya del Cristu Arrodillado, anguaño del Cristu de la Tabla, con nervaturas [[arquiteutura gótica|gótiques]], tuvo de construyise nel citáu sieglu XV. La mayor parte de la nave principal y cruceru, son yá obra del sieglu XVI. La portada principal ta empobinada al mediudía, y na so construcción puede reparase un arcu de mediu puntu de corte [[Arquiteutura de la Renacencia|renacentista]] que'l so orixe asitiar na primer metá del sieglu XVI. A principios del sieglu XVII llevar a cabu una importante reforma. A dicha reforma pueden pertenecer la puerta norte, que consta d'un senciellu arcu de lladriyu de mediu puntu, el presbiteriu y la capiya mayor, de planta rectangular. En 1653 llevar a cabu delles obres de reforma na nave de la ilesia rellacionaes cola armadura, posiblemente foi entós cuando se llevó a cabu la instalación de la nueva cubierta dende la capiya mayor hasta'l muriu del piecero onde s'atopa la torre. La nave central y la capiya tán dixebraes por una verja d'estilu [[platerescu]], sieglu XVI, con un finu y elegante frisu, según adornos y balustres retorcigañaos de fierro forxáu. Nun se disponen de datos abondos que dexen establecer si dicha verja vien de la primitiva ilesia o si foi instalada con posterioridá. La cubierta de la capiya puede encuadrase dientro de la meyor tradición [[Arte mudéxar|tardomudéjar]] toledana. Nel sieglu XVIII construyó la sacristía nel ángulu nordeste del edificiu, coneutada cola capiya mayor, y mientres el sieglu XIX llevar a cabu delles reformes menores. == Fiestes == * Febrero: [[antroxu|antroxos]]. * 15 de mayu: San Isidro. * Últimu fin de selmana d'agostu: Cristu de la Tabla. == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{Tradubot|Mejorada}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Toledo]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Toledo]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] hcpenz51zhj5h6u7pei7ievfrvu1fod Yepes 0 122521 4376930 4366157 2025-06-17T14:34:45Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá corona => dicha corona 4376930 wikitext text/x-wiki {{otrosusos}} {{llocalidá}} '''Yepes''' ye un [[Conceyu d'España|conceyu]] [[España|español]] de la [[provincia de Toledo]], na [[comunidá autónoma]] de [[Castiella-La Mancha]]. Pertenez a la contorna de [[Mesa de Ocaña]]. == Xeografía == === Allugamientu === Asitiáu nel estremu occidental de la contorna de [[Mesa de Ocaña|La Mesa de Ocaña]], nuna estensa y elevada llanura caliar, al nordeste de la [[provincia de Toledo]]. Llenda al norte con [[Ciruelos (Toledo)|Ciruelos]] y [[Ocaña (Toledo)|Ocaña]] (Toledo), y [[Aranjuez]] ([[Comunidá de Madrid|Madrid]]). Al sur con Villasequilla y Huerta de Valdecarábanos (Toledo). Al este con Ocaña y al oeste con [[Almonacid de Toledo|Almonacid]] (Toledo) y Aranjuez. El términu municipal abarca 19&nbsp;km d'este a oeste y 10&nbsp;km de norte a sur, resultando una estensión de 85&nbsp;km². Les sos coordenaes xeográfiques son {{coord|39|54|00|N|3|37|44|W}}. {| border="2" cellpadding="4" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" align="center" width="60%" |----- | width ="35%" align="center" | ''Noroeste:'' [[Aranjuez]] | width ="30%" align="center" | ''Norte:'' [[Ciruelos (Toledo)|Ciruelos]] | width ="35%" align="center" | ''Nordeste:'' [[Ocaña (Toledo)|Ocaña]] |----- | width ="10%" align="center" | ''Oeste:'' [[Aranjuez]] | width ="35%" align="center" | [[Ficheru:Rosa de los vientos.svg|75px]] | width ="30%" align="center" | ''Este:'' [[Ocaña (Toledo)|Ocaña]] |---- | width ="35%" align="center" | ''Suroeste:'' [[Almonacid de Toledo|Almonacid]] | width ="30%" align="center" | ''Sur:'' [[Villasequilla]] y [[Huerta de Valdecarábanos]] | width ="35%" align="center" | ''Sureste:'' [[Huerta de Valdecarábanos]] |} === Relieve === Yepes ta asitiáu nuna inmensa llanura que se pierde nel horizonte atayada solo por aisllaos oteros, nidies llombes, que s'enllarguen pola casi totalidá del términu y, ellí onde la [[Mesa de Ocaña]] termina dando vista al [[ríu Algodor]] y valle del [[Tajo]], el pandorial atáyase y el desnivel conviértese y confunde ente pandielles qu'aguanten l'abertal, veguillas y ribayos formaos pola erosión de les riegues. Hai que recordar que [[Castiella-La Mancha]] tien tres unidaes xeolóxiques bien definíes: # Al norte, este y suroeste, llevántense plegamientos pertenecientes al movimientu Herciano ([[Era Paleozoica|Paleozoicu]]); darréu esfarrapaos y quebraos nel Alpín. # Los materiales mesozoicos plegaos nel [[Era Cenozoica|Terciariu]] al este y suroeste. # Los sedimentos formaos nel Terciariu [[Neógeno|Cimeru (Neógeno)]] y [[Periodu Cuaternariu|Cuaternariu]] nel centru que causen amplies llanures. Dientro d'estes unidaes estructurales, Yepes, pertenez pola so situación y carauterístiques a la unidá neógena y, nuna pequeña franxa al sur —que ye la zona del regueru Melgar— destaquen los sedimentos cuaternarios con suelos típicamente indiferenciados. El relieve vese atayáu por dalgún cuetu individual, que baxa selemente d'esti (860&nbsp;m) a oeste (570&nbsp;m) sobre la plataforma estructural de la Mesa de Ocaña, asitiada ente amplies llanures de [[La Mancha]] y valle del Tajo, con un pandorial coronáu por caliares llacustres de [[Messiniense|Miocenu Superior]], una delgada capa superficial de magre con cantares y margas grises con yelsos del vindovoniense nes fasteres. * [[Carbonatu de calciu]] (CACU<sub>3</sub>): 88,5&nbsp;% * [[Alúmina|Óxido d'aluminiu]] (A el<sub>2</sub>O<sub>3</sub>): 2&nbsp;% * [[Fierro]]: 6&nbsp;% * [[Óxidu de siliciu (IV)|Xil]] (SiO<sub>2</sub>): 8&nbsp;% * [[Óxidu d'azufre (VI)]] (SO<sub>3</sub>) * [[Yelsu (mineral)|Yelsu]] (CASU<sub>4</sub> 2H<sub>2</sub>O): 99&nbsp;% Na zona hai canteres compuestes de 13&nbsp;m de caliar, y zones estremaes con hasta 20&nbsp;m de fondura onde hai margas y yelsu. === Clima === La zona de Yepes puede incluyise dientro del [[pisu bioclimático]] llamáu [[mesomediterráneo]] que se caracteriza por tener una temperatura medio añal ente 17&nbsp;°C y 13&nbsp;°C. Les temperatures medies mínimes del mes más fríu ente 5&nbsp;°C y –1&nbsp;°C, temperatures medies máximes del mes más fríu ente 13&nbsp;°C y –8&nbsp;°C. Los meses estremos con xelaes son avientu y xineru. Los branos son bien calorosos y secos, con medies mensuales de 26&nbsp;°C en xunetu y agostu. Según la clasificación de Köpper tratar d'un clima templáu mediterraneu de branos templaos ya iviernos nidios.{{demostrar}} Les precipitaciones proceden davezu d'[[umbada|umbaes]] del [[Océanu Atlánticu]], bien atenuaes por cuenta de les cadenes montascoses que bordien la [[pandu]] y al [[anticiclón de les Azores]], polo que ye una de les zones más seques de la península. Según el mapa d'[[isoyeta|isoyetes]], Yepes taría emplazado na zona manchega, y atendiendo al "Ombroclima" de Rivas Martínez pertenez al tipu secu con precipitaciones de 350&nbsp;mm a 600&nbsp;mm predominando a finales de seronda y en primavera; a mediaos d'iviernu son pocu frecuentes y escasamente en forma de nieve. Hai xelaes pel hibiernu ya inclusive a finales d'otoño-principio de primavera, por cuenta de un fenómenu d'inversión térmica, amestáu a situaciones anticiclóniques ivernices. Son numberosos tamién los bancos de borrina mientres l'iviernu. === Hidrografía === Ye la típica del clima [[mesomediterráneo]], coles sos carauterístiques d'escasez ya irregularidá nes precipitaciones, que dan llugar a pequeños regueros de poca relevancia qu'arramen les sos agües a la [[cuenca hidrográfica del Tajo|cuenca del Tajo]]. Los regueros Melgar y Veguilla anguaño solo lleven agua cuando hai abondoses precipitaciones. * ''Regueru Melgar'': significa alfalfa montés, continuación del regueru Cedrón. Aniciar nel términu de La Guardia, travesando Yepes pel sur, pa desaguar nel [[Tajo]]. * ''Regueru de La Veguilla'': aniciar nel ribayu de La Veguilla, traviesa Yepes pel sur, dando orixe al valle qu'escurre paralelu al conceyu y desagua nel Melgar. Ye utilizáu pa regadío de les tierres colindantes. * ''Manantial de la Fuente del Bañu'': tien agües melecinales. * ''Fonte de Valderretamoso'': manantial soterrañu que ve la lluz en dicha fonte d'orixe musulmán. * Ribayos con direición S.O.: Valdepozuelo, Valdelobos y Valcarrizal. * Ribayos con direición N.O.: La Gallega, de Gonzalo y del Gredero. === Flora === La vexetación d'esti territoriu ta condicionada por una serie de factores; unos de índole natural, como son el clima secu, suelu y relieve de yelsu y caliar, y otros de tipu humanu-cultural, desfavorecido pola aición antropozógena. Esta zona pertenez a la provincia botánica denomada lusu-extremadurense.{{demostrar}} Na vexetación potencial, correspondiente al [[mesomediterráneo|pisu mesomediterráneo]], apoderen formaciones [[esclerófilo|esclerófilas montiegues]], [[monte templáu caducifoliu|montes caducifolios]], y los [[sabinar]]es típicos de los pandoriales. {{llista de columnes|3| * Carrizu * Fenoyu * Manzanilla * Retama * Coscoja * Morera * Vide * Tomillo * Zarza común * Espliegu * Acacia falsa * Taray * Espartu * Encina * Olivar * Margarita * Chopu negru * Espiga menor * Romero * Ortiga menor * Pinu piñonero * Cardo * Esparragal * Almendro * Cogorda d'olivar * Ornoja verde * Cogorda de chopu * Cogorda de cardu }} === Fauna === {{llista de columnes| 3| * Palombu torcaz * Alcotán * Tórtola común * Xilgueru * Culiebra d'escalera * Abubilla * Esperteyu común * Llagartesa ibérica * Perdiz colorada * Malvís charro * Salamanquesa común * Pega * Coneyu * Llebre común * Grajilla * Falpayar * Autillo * Golondrina * Curuxa común * Abeyerucu común}} * Foín * Llagartu == Historia == [[Ficheru:Yepes monumental.JPG|thumb|Yepes monumental.]] Catalogada como [[Conxuntu Históricu|conxuntu históricu-artísticu]],{{demostrar}} la ''Bien lleal villa de Yepes'' tien la primer presencia humana documentada nun pobláu [[Celtíberos|celtibéricu]] fundáu escontra'l 600&nbsp;e.&nbsp;C. L'antigua ''Hippo'' o ''Hippona'' de los [[Carpetania|carpetanos]], en [[Antigua Roma|dómina romana]], onde los [[celtíberos]] ganaron a les tropes de los romanos Quintio y Calpurnio,{{demostrar}} toma'l so nome actual so la dominación musulmana de la península, cuando los cristianos que vivíen so territoriu musulmán llamar ''Hepes'', que daría ''Hiepes'', ''Iepes'', ''Yepes''. Esti ''Hepes'' ye un topónimu [[mozárabe]]. Nel reináu d'[[Alfonsu VII]] vencer en [[1145]] a "San Nicolás Yepes y el so castiellu" el títulu de [[conceyu (hestoria)|conceyu]]. En [[1212]] cítase apaeciendo como una pequeña aldega. En [[1213]], [[Alfonsu VIII]] da al arzobispu [[Rodrigo Jiménez de Rada]] el mortuorio de les aldegues de Hepes y Fontes y, en [[1223]], da fueru de población a Yepes. Apaez con frecuencia nomáu en documentos mozárabes del [[sieglu XIII]]. En [[1215]] pártense los términos de Iepes y Ocaña. El documentu ye importante, porque se concede la zona montascosa o desértica, llamada ''Xara'', a Yepes frente a les pretensiones d'[[Ocaña (Toledo)|Ocaña]] que nun pudieron demostrar documentalmente los sos derechos. Yepes foi siempres, por privilexu real, gobernada pol [[Tercer Estáu|Estáu Llanu]], y nel so conceyu los fidalgos nun tuvieron parte, constituyendo esto una esceición. En [[1517]], [[Hernando Colón|Fernando Colón]] fala d'esti pueblu nel so "Cosmografía". Con llicencia del papa [[Gregorio XIII]], [[Felipe II]] viende en [[1576]] la villa de Yepes al so conceyu. Por cuenta del so puxu socioeconómicu nos sieglos [[Sieglu XVI|XVI]] y [[Sieglu XVII|XVII]] va faer que reciba l'apellativu de ''Toledillo''. De Yepes dependíen delles aldegues, dalgunes d'elles sumíes na actualidá: [[Villasequilla]], [[Cabañas de Yepes]], Pulga, Cabeza, Cinco Yugo y Fontes. Ente los sos murios se falsificó la bulda papal que dexó'l matrimoniu ente los [[Reis Católicos]];{{demostrar}} y son naturales de la villa o tán venceyaos a ella importantes figures de les artes y la lliteratura: Juan de Yepes Álvarez, más conocíu como [[Xuan de la Cruz|san Xuan de la Cruz]], [[Diego de Yepes|Fray Diego de Yepes]] (confesor de [[Felipe II d'España|Felipe II]], [[Felipe III d'España|Felipe III]] y [[Teresa de Xesús|santa Teresa de Xesús]]), [[Luis Tristán]] (discípulu del [[El Greco|Greco]]), o [[Pedro Calderón de la Barca|Calderón de la Barca]], a quien esta villa encargó en [[1637]] l'autu sacramental [[El máxicu prodixosu]], pa representar la obra'l día del [[Corpus Christi]]. === Santa Reliquia === En redol a [[1380]] el sacerdote Mosén Tomás rexía la pequeña llocalidá de [[Cimballa]], dientro del [[diócesis de Tarazona|obispáu de Tarazona]] nel [[Reinu d'Aragón]]. Celebrando esta misa y fecha la consagración del pan y del vinu, duldó si realmente Cristu taba presente na hostia bendicida; al puntu empezó a brotar sangre d'ella, enllordiando la blancura del corporal y quedando intacta la forma. Llegáu'l fechu a oyíos del rei d'Aragón [[Martín I d'Aragón|Martín I ''l'Humanu'']] pidió que-y fora apurríu esti Santu Misteriu pa veneralo na capiya del [[Palaciu de la Aljafería]] y llibralo del peligru que corría poles continues guerres ente Aragón y [[Corona de Castiella|Castiella]]. El rei, con anterioridá a la so muerte asocedida'l [[31 de mayu]] de [[1410]], fixo donación del Santu Corporal al [[Monesteriu de Piedra|Monasterio de La nuesa Señora la Real de Piedra]] de la [[Orde del Císter]], non lloñe de [[Cimballa]], pa la so veneración y custodia. Nel añu [[1600]] yera obispu de Tarazona [[Diego de Yepes|Fray Diego de Yepes]], [[Orde de San Jerónimo|jerónimo]], natural de Yepes. Con ocasión d'una [[visita pastoral]] el [[13 d'ochobre]] de [[1600]] al mentáu Monesteriu de Piedra, foi-y presentáu'l Santu Misteriu y solicitó y llogró del Padre Prior un trocito del Santu Corporal que se llevó consigo al so palaciu de [[Tarazona]], faciendo tamién donación del mesmu al so pueblu natal, Yepes, el [[29 de xunetu]] de [[1601]] y llegando a la villa'l [[5 de xunu]] del [[1602|añu siguiente]]. Sumida la Santa Reliquia del Sangre de Cristu mientres la [[Guerra Civil Española|guerra civil española]] ([[1936]]-[[1939]]), l'entós obispu de Tarazona concedió a la villa de Yepes un nuevu trocito del Santu Misteriu de Cimballa, que fadría la so entrada solemne na villa'l [[26 de xunu]] de [[1940]], celebrándose solemnes cultos oficiaos pol obispu auxiliar Modrego, de la [[diócesis de Toledo]], juntamente col párrocu José Rivadeneira. == Heráldica == [[Ficheru:Escudo Yepes.jpg|thumb|Escudo de Yepes.]] Nel [[sieglu XVIII]], una Real Orde de [[Carlos III d'España|Carlos III]] concedía a la villa de Yepes poder ostentar en tolos sos documentos el so escudu, que contién una custodia sostenida nes garres d'un lleón rampante sobre campu coloráu, afatáu pola so corona acompañáu pol lloréu y la palma. La "Escoyeta" de Diego Urbina —rexidor de Madrid, y rei d'armes— asitia en que l'oru representa, de les virtúes, la xusticia, benignidad, y clemencia, y de les calidaes mundanes, la nobleza, caballería, arrogancia, soberanía, pureza y "gravedá". {{cita|* El León, ye frecuentáu n'Armería, asina n'España como en toa Europa, por símbolu de los grandes héroes, y fuertes capitanes, en señal de valor maxestosu, d'ánimu generosamente guerreru, y noblemente soberanu, y por eso, mesma y singular Insinia del Español Imperiu, que representa Nobleza, ardidura, fechu esforciáu y gayardu. * La custodia que tien el León nes garres, ye símbolu de la fe con que los naturales de la mentada villa de Yepes defendieron siempres los elevaos y Sagraos Misterios que zarra, dispuestos siempres pa ello hasta perder les sos vides, honres y faciendes. * El color coloráu del campu del escudu simboliza les virtúes y la caridá, y de les calidaes mundanes la valentía, nobleza, magnanimidad, valor, atrevencia, victoria, ardid, honor, raxón y vencimientu con sangre. Afata l'escudu la [[corona real d'España|corona real]] en señal de la xurisdicción civil, y criminal, alta y baxa, pixín, mistu imperiu que Yepes ten como pública la fama que sale por detrás de dicha corona.}} Hai diverxencies sobre los elementos que componen l'escudu de la villa de Yepes, nel que s'inspiren les families que lleven esi mesmu nome: * El códiz "Confirmación de los privilexos y exenciones de la villa de Yepes", que contién la documentación sobre'l pasu de la villa al poder de [[Felipe II d'España|Felipe II]], representar so la efixe real con un lleón rampante sosteniendo un castiellu sobre campu azul, arriquecíu con otros elementos secundarios. El códiz caltener nel Archivu del Conceyu de Yepes. * Darréu introdúcense dellos cambeos —campu coloráu y lleón sosteniendo'l estrellón d'una custodia—, como consta nel documentu con que [[Carlos III d'España|Carlos III]] confirma oficialmente l'escudu. Nel escudu modificáu, el mesmu documentu xustifica los varios elementos: el lleón simboliza'l valor y l'heroísmu; la custodia, la fe y devoción eucarística na hestoria de Yepes; el color coloráu, la caridá y otres virtúes humanu y bélicu de los sos habitantes. Tamién esti documentu, que lleva'l títulu "Confirmación d'Armes de la villa de Yepes", caltener nel archivu municipal. * Espíritu eucarísticu y escudu de Yepes quedaron fundíos na monumental custodia regalada por Paulino Bernardo Herrero a la villa. Foi escalada mientres la [[Guerra Civil Española|guerra civil]] de [[1936]]. Namái se caltuvo d'ella la parte central, que reproduz la temática mesma del escudu: el lleón rampante que sostién la custodia. Anguaño caltiénse nel muséu parroquial de Yepes. == Demografía == * La primer cifra de población de Yepes nel añu [[1534]] supón unos 4 mil o 5 mil habitantes. * Nel [[sieglu XXI]] la población supera los 5 mil habitantes, algamando los 5.150 habitantes nel últimu padrón ([[Institutu Nacional d'Estadística d'España|INE]] [[2012]]). {{Gráfica d'evolución |tipu=demográfica |anchor=692 |posición_1=6 |1900|2636|1910|2690|1920|3038|1930|3528|1940|3655|1950|4398|1960|4466|1970|4305|1981|4364|1991|4291|1996|4428|2000|4358|2005|4661|2010|5212|2012|5150 |notes=Fonte: Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia.}}De Yepes dependen les pedaníes de Villasequilla de Yepes, Huerta de valdecaravanos y Cabañas de Yepes. Estes pedaníes pertenecen al termino municipal de Yepes, les pedaníes nun tienen gobiernu propiu sinón que les gobierna un correxidor por pedanía deriváu y mandáu pola villa de Yepes. == Economía == Ta basada nel sector secundariu referente a la construcción ya industria manufacturada, na que destaca una fábrica de cementu, canteres de yelsu y caliar, y ellaboración de anisados y llicores. El sector primariu, centrar na agricultura (vide, olivo y cebera) desenvuelta al traviés de bodegues y almazaras. Nel sector terciariu cuntar con comercios que realicen distintes actividaes y servicios. El Polígonu Industrial yepesino llámase "El llombu de Toledo". == Monumentos y llugares d'interés == === Plaza Mayor === Nos sos oríxenes foi una plaza gótica de planta triangular, formada pola Colexata de San Benitu y el Palaciu Arzobispal nos sos llaos, y edificiu alministrativu na base. Nel [[sieglu XVI]] sirvía como llugar d'espectáculos. La so planta rectangular actual resulta de la reforma del Palaciu Arzobispal nel [[sieglu XVIII]]. === Colexata de San Benitu Abá === Conocida como ''Catedral de la Mancha'',{{demostrar}} foi trazada por [[Alonso de Covarrubias]] ([[maestru mayor d'obres maestru d'obres]] de la [[Catedral de Santa María de Toledo|catedral de Toledo]]) ente [[1534]] y [[1570]], ye un magníficu edificiu de piedra blanca del [[Arquiteutura gótica|góticu]] final y principios del [[Renacimientu]] que consta de tres naves, más dos series de capiyes llaterales a los pies d'una espodada torre en tres cuerpos de setenta metros d'altor. Ta decorada con pilastres [[orde dóricu|dóriques]], elementos renacentistes y l'escudu del [[Juan Pardo de Tavera|cardenal Tavera]]. Cuenta amás con dos [[pórticu|pórticos]]: el de l'[[Asunción de María|Asunción]] y el dedicáu al patrón de la villa, [[Benitu de Nursia|san Benitu Abá]], con un relieve del castigu de [[Bárbara (mártir)|santa Bárbara]]. Nel interior produz una gran impresión l'altitú y elevación notable de les sos columnes y [[bóveda de crucería|bóvedes de crucería]]. Les capiyes llaterales tán cerraes por verjas [[Platerescu|plateresques]], que constitúin xunto coles de la catedral de Toledo'l conxuntu de [[artesanía del fierro|rejería]] más importante de la provincia, ellaboráu bona parte d'esti conxuntu en Yepes. Un bon exemplu d'esti conxuntu constituyir la rexa de la capiya privada d'Alonso González de Lluna, llinde de la del Canónigu Gines de Sotu, que se concierta el [[13 de febreru]] de [[1613]] por Sebastián Collada y Fuenleal de Lluna y el rejero Francisco Gaitán, dambos vecinos de Yepes. Nesti casu la fechura de la forxa tenía de ser cuadrada y torsa del mesmu gruesu que la de la capiya de san Lucas, pagándose al rejero sesenta maravedinos per cada llibra de pesu más la fechura a tasación. El [[9 de febreru]] de [[1613]], el cura Pedro de Casarrubios, el so mayordomu Antonio del Águila y el diputáu Antonio de Chaves, redacten el contratu pa dotar y estofar el [[retablu]] del [[Altar#Altar mayor|altar mayor]] col paecer de Juan Bautista Monegro, daquella maestru mayor d'obres de la catedral de Toledo. Alcuérdase encargar la obra a Gaspar de Cerezo (dorador) y a Juan de Portillo, so la supervisión del escultor Pedro de León, qu'executara la obra de talla diba catorce años. El preciu que s'alcordó xubía a mil ducaos. El retablu mayor presenta'l meyor trabayu de [[Luis Tristán]], discípulu aventayáu del [[El Greco|Greco]], con llenzos fechaos y roblaos en [[1616]],y formáu por seis escenes de la vida de Xesús y ocho medies figures de santos. Na [[Guerra Civil Española|guerra civil española]] destruyéronse les escultures de santos del retablu, que se perdieron, pero los llenzos esgarraos pudieron reparase nel [[Muséu del Prado]], y devolviéronse en [[1942]]. Nesti muséu pueden contemplase d'esta obra Santa Mónica y Santa Madalena, que quedaron ellí como pagu. Destaca, amás, la capiya del [[sieglu XVIII]], barroca, dedicada al [[Vera Cruz (cristianismu)|Santísimu Cristu de la Vera Cruz]]. Ye d'interés el pequeñu muséu d'orfebrería de los sieglos [[sieglu XV|XV]] al [[sieglu XIX|XIX]], la custodia col escudu municipal, llenzos de Luis Carvajal y talla barroca de San Franciscu d'Asís procedente d'unu de los conventos esistentes na villa güei sumíu. === Muralla === [[Ficheru:Puerta de Toledo (Yepes).JPG|thumb|Puerta de Toledo (Yepes).]] Caltiénense restos de los dos recintos cercaos que tuvo la villa en dómina medieval. El primeru cerraba la alquería xudía que más tarde s'estenderá y va formar l'actual cascu antiguu de la villa, nel que convivíen xudíos, cristianos y musulmanes. D'esta primer cortil podemos apreciar tres torreón medievales, de base: unu semicircular, y cuadrada los otros dos, unu d'ellos coronáu con una cúpula de media esfera. Yá nel [[sieglu XIV]] créase la estructura urbana definitiva y llevántase el segundu recintu cercáu que taba compuestu de cinco puertes: (por orde de construcción) ; Puerta de Ocaña: Tien una fornica de madera con una talla de San Cristóbal. ; Puerta de Madrid: Porta un cuadru de San Miguel, y ye'l puntu más altu del recintu. ; Puerta de Toledo: Asitiada al llau del Conventu de San José y San Ildefonso, tien un altar a la Virxe del Carmen. ; Puerta Nueva: Conocida como "de la lechuguina" porque mira escontra les güertes del valle. ; Puerta del Hondón: Ye la única puerta sumida, miraba escontra'l valle y a finales del sieglu XIX esisten testimonios de qu'inda siguía de pies. === Palaciu Arzobispal === [[Ficheru:Palacio arzobispal (Yepes).JPG|thumb|Palaciu arzobispal (Yepes).]] Edificiu asitiáu na Plaza Mayor, foi l'antiguu palaciu d'[[Alfonso Carrillo de Acuña]] ([[Archidiócesis de Toledo|arzobispu de Toledo]]), nél foi onde esti arzobispu falsificó la bulda papal que dexó'l matrimoniu ente [[Sabela I de Castiella]] y [[Fernandu II d'Aragón]] ([[Reis Católicos]]).{{demostrar}} Nel [[sieglu XVIII]] reformar pa crear 19 viviendes pa vecinos de les cueves y un mataderu, trazando un edificiu con amplios balcones y áticos abuhardillados que son soportaos por una magnífica coleición d'arcos neoclásicos, pa lo que se contrató a [[Juan de Villanueva]], arquiteutu del [[Muséu del Prado]]. === Conventos y Monesterios === La villa zarraba ente les sos cais cuatro conventos y un monesteriu: ; Conventu de San José y San Ildefonso de la [[Orde de los Carmelites Descalzos|orde de les Carmelites Descalces]] : Del [[sieglu XVII]] y estilu barrocu, presenta una ilesia que contién llenzos y ayalgues de gran valor artísticu (únicu calteníu íntegru). El [[24 de setiembre]] de [[1603]] róblense les capitulaciones de la so fundación, llevada a cabu por Catalina del Castillo (noble de la villa). Tien como reliquia una de les cabeces de les [[Úrsula (santa)|once mil vírxenes]]. ; Conventu de les relixoses de San Bernardo : Fundáu por Martín Díaz y la so muyer Catalina García, nel cual les sos fíes fixeron vida retirada, tres l'aprobación del Cardenal Fonseca, que delegó en Simón Rodríguez que visitara les cases pa comprobar qu'axuntaben les condiciones de monesteriu de clausura. Les monxes sobrevivíen coles donaciones, dotes y heriedos. La primer abadesa foi María de la Madre de Dios. ; Conventu de San Antonio de los [[Orde de Predicadores|predicadores de Santu Domingu]] : En [[1580]] róblense les capitulaciones de fundación, redactaes por Alonso Arnalte Mendoza y Petronila de Chaves. La so ilesia yera amenorgada y les sos celdes probes, agospiando a 6 flaires. Dambos caltienen parte del so allugamientu y estructura pero pasaron a ser propiedá privada tres les desamortizaciones del [[sieglu XIX]]. ; Conventu de los [[Hermanos menores descalzos|franciscanos descalzos]] : Tamién se-y llama "de San Gil posesor", asitiáu nel valle, fundóse'l [[4 d'abril]] de [[1579]] y agospiaba 14 relixosos y un donáu. : El monesteriu na actualidá sumió totalmente, el so allugamientu ye de propiedá privada. Solo puede apreciase pequeños restos de los sos murios y acequias. === Ermites caltienen dos ermites: ; San José : Del [[sieglu XVII]], con espodada [[espadaña (arquiteutura)|espadaña]] que mira a l'antigua cai Real, tien planta rectangular y dos altures, la primera de sillares y la segunda de mampostería. ; San Sebastián : Del [[sieglu XVII]], incluyida na cortil del campusantu. De mampostería y sillar n'esquina, consta de planta rectangular de tres naves d'igual anchor separáu por 10 columnes [[orde dóricu|dóriques]] de piedra sobre altu plintu con una cabecera plana decorada con un arcu triunfal de mediu puntu, tres el cual ábrese la capiya mayor y dos pequeñes estancies, una al llau de la Epístola y otra al llau del Evanxeliu. L'accesu realizar pol hastial de los pies, recibiendo la lluz al traviés d'un pequeñu baldíu nel muriu de la nave de la Epístola. Añadiéronse dos estancies más nel llau del Evanxeliu al cercar la cortil circundante como campusantu. El [[presbiteriu (arquiteutura)|presbiteriu]] de la ermita ye posible que tuviera presidíu por un llenzu de [[Luis Tristán]] calteníu güei nel conventu de san José y san Ildefonso qu'amuesa'l martiriu de san Sebastián. === Hospitales === Nel [[sieglu XVIII]] cuntar con trés: ; Hospital de San Nicolás : Del [[sieglu XVI]], allugaba relixosos que se retiraren de los sos respeutivos llugares de cultu por razones d'enfermedá o vieyera. Tien un patiu porticado arrodiáu poles estancies d'agospiamientu, amás d'una ilesia. ; Hospital de la Concepción : Fundáu en [[1600]] por María de Roble Parra, noble de la villa, mandó construyir esti hospital al maestru [[Diego Jiménez]], ''pa probes y enfermos viandantes ensin enfermedaes contaxoses''. Diches estancies güei son cases solariegas de propiedá privada, del [[sieglu XIX]]. Na actualidá solo puede visitase la ermita, na que destaca la rexa del presbíteru col escudu de los fundadores, heráldica que torna nes pechinas de la cúpula de la ermita, decoraes en [[1615]] pol pintor [[Alonso Florín]]. [[Diego Baltasar de Leiba]], tamién pintor, decoró'l frisu de la ilesia y la capiya mayor con una inscripción que percuerre tol perímetru de les mesmes. Coles mesmes pinta la rexa de la capiya alta y arregla el nichu avenerado que s'asitia na parte cimera del panal esternu de la puerta oeste d'accesu al templu. Nél moraba la orde tercer, que tenía sagrariu y cuatro capellanes. Anguaño alluga'l Muséu de la Concepción, un muséu eucarísticu municipal y parroquial. ; Hospital de San Pedro : Asitiáu a la salida de la Puerta de Toledo, taba disponible a toa clase de precisaos. El terrén onde se topaba güei forma parte de cases particulares. === Rollu Xurisdiccional === {{VT|Rollu (alministración)}} Conocíu popularmente como ''picota'' ye del [[sieglu XV]], d'estilu [[arte góticu|góticu]] y ta afatáu con perlles [[góticu isabelín|isabelines]]. La [[Inquisición]] utilizar como preséu de castigu, esponiendo a los condergaos xubir y atáu nel últimu pasu pa ''avergoñalos'' ante'l pueblu. El so allugamientu actual nun ye l'orixinal por cuenta d'apropiaciones de terrenes. === Fuentes === [[Ficheru:Fuente de los 3 caños (Yepes).JPG|thumb|Fonte de los Trés Caños (Yepes).]] Atópase na nacencia del valle, concretamente nel ''Parque de la Alquitara'', delles fontes medievales que s'utilizaron como llavaderos hasta'l sieglu XX: * Fonte de riba * Fonte de los Trés Caño * Fuente de los Muertos * Fonte Minar * Fonte Un Cañu === Cases solariegas === A lo llargo de les cais del centru históricu de Yepes pueden trate cases solariegas de families nobles que llucen les sos portaes blasonadas, [[artesanía del fierro|rexes]] decoraes, amplios balcones y ventanes, rematando los edificios con bufardes. Estes cases ente les que destaca l'estilu [[Arquiteutura herreriana|herreriano]] del [[sieglu XVII]], amuesen la influencia del [[Sieglu d'Oru]] na villa. Amás d'esto tamién pueden atopase otres ayalgues históricu-artísticos de menor valumbu pero non menor importancia, como son la ''Cruz Verde'', la talla del ''Cristu de la Lluz'' o l'antigua [[sinagoga]] del barriu xudíu, ente otros. == Tradiciones == === Gastronomía === {{VT|Gastronomía de la provincia de Toledo}} La gastronomía yepera ye heredera d'una tradición secular venceyada a los productos de la tierra y a les cultures que pasaron por ella, como les ''puches'', ''pataques camperas'' con coneyu o llebre, ''[[tripes|callo]]'' a la yepera, ''[[migues|migues de gañán]]'', ''[[caldereta|vaca a la caldereta]]''. Los dulces de Yepes son herederos de la gastronomía hispanomusulmana basada n'ingredientes como almendres, miel, azucre y farina, ellaborándose con ellos ''balandranes'', ''turcos'' (dambos comíos tradicionalmente per navidá), ''[[hornazo|hornazo duce]]'' (comíu'l [[Pascua|Domingu de Resurreición]] pela tarde), bollos d'aceite y ''[[arrope]]'' (fechu col [[mostiu]] de la uva en dómina de [[vendimia]]), la ''[[sopa d'almendra]]'', postre típicu de navidá fechu con una pasta de mazapán, [[buñuelo de vientu|buñuelos de vientu]] (comíos nel día de [[Día de Tolos Santos|Tolos Santos]]). Tamién destaquen el llicor llamáu ''llimonucu'' y los ''vinos'', que crean el refrán popular: ''el que vieno a Yepes y nun bebió vinu, a ¿qué vieno?''; y a los que Góngora dedicó estos versos:{{demostrar}} {{cita|que más yo quiero pasar<br /> de Yepes a Madrigal<br /> la regalada corriente<br /> y ríase la xente}} La uva predominante yera la malvar, esta era más pequeña y dulce, d'ende'l sabor tan especial del vinu, depués llantóse uva blanca americana, menos duce, pero de más producción. === Folclor === '''Dances''': xotes, seguidillas y fandangos castellanos, son los bailles y cantares tradicionales, ente elles: * ''Xota de quintos'': los [[quintos]] sacaben a baillar a les madres de les sos novies, y estes xuníense a la fin. * ''La yeperina'': cantada por llabradores y baillada por muyeres, que traten d'enllazar una cinta alredor d'un palu y desenrollarla. * ''El perexil'': nome d'un [[fandangu (baille)|fandangu]] manchegu que nun constitúi un estilu concretu de cante, sinón un conxuntu de cantares, influyíes pol [[flamencu]]. * ''[[Festividá de los Mayos|Mayos]]'': cantares de ronda na que s'epondera la guapura de la muyer amada, tradicionalmente cantada na nueche del 30 d'abril al 1 de mayu. * ''El pelele'': cantar popular cantada poles muyeres qu'ellaboren los [[Fiesta del Judas|peleles]] (simbolizando a [[Judas Iscariote]]) y cuelguen en balcones, hasta'l [[Pascua|Domingu de Resurreición]], que se mantean na Plaza Mayor y los homes tienen qu'intentar quitar p'amosar el so enfadu con dichu apóstol, yá que según la tradición católica Judas traicionó a Xesús por unes monedes. {{cita|:''enriba'l pelele''<br /> ''la to madre te quier''<br /> ''el to padre tamién''<br /> ''toditos te queremos''<br /> ''enriba con él...''<br /> ''...fora burru, fora burru''<br /> ''qu'equí non se viende paya''<br /> ''que lo que se viende equí''<br /> ''son unes bones rapaces...''}} === Fiestes === * Fiestes patronales n'honor al [[Vera Cruz (cristianismu)|Santísimu Cristu de la Vera Cruz]]: procesión col Cristu, fueos artificiales, conciertos, encierres, corríes de toros, toru del aguardiente, dianes, xires, peñes, etc., mientres seis díes dende'l xueves más próximu al 14 de setiembre. * [[Selmana Santa]], coles procesiones: el [[Xueves Santu]], dellos pasos llevaos a costazos polos mozos de la llocalidá de l'antigua Hermandá del Santísimu Cristu de la Vera Cruz, con túnica blanca almidonada, cinxida con gordón negru y dos talos rosarios, crucifixu al pechu y guantes negros. La nueche del Xueves al [[Vienres Santu]], procesión del Silenciu de la Hermandá d'El nuesu Padre'l señor de la Misericordia, que procesiona dende'l Conventu de Carmelites llevando los cofrades túnica estameña marrón carmelita, cíngulo d'espartu, senciellu crucifixu al pescuezu, sandalia monacal, y portando faroles nes sos manes. El Vienres Santu, pela mañana, procesión de les negaciones de san Pedro, colos pasos de san Pedro y Xesús Cautivo, entamada pola Hermandá de los Santos Apóstoles Pedro y Pablo, vistíos con capirote, capa y cíngulo verde, y túnica blanca, cola presencia de la banda de tambores y cornetes de la Hermandá, teniendo llugar l'abandonu de san Pedro a Xesús Cautivo na Plaza Mayor. Pela nueche, procesión de la Hermandá de [[Nuesa Señora de la Soledá|La nuesa Señora de la Virxe de la Soledá]], la más numberosa, portando los homes capa española y escapulariu de la Hermandá y les dames mantiella española. El [[Pascua|Domingu de Pascua]], la Procesión del Aleluya, siguíu de los tradicionales [[hornazo]] duce y ''[[Fiesta del Judas|día del pelele]]''. * Fiesta de la santa Reliquia, l'últimu fin de selmana de xunu, cola procesión peles cais de la llocalidá del santu Corporal que guarda'l Sangre de Cristu según el Milagru de [[Cimballa]]. Peles nueches orquestes y feria. * Fiesta de san Pedro y san Pablo, procesión de los santos, acompañaos por caballeru a caballu, darréu procesión en ritu hispanu-mozárabe. * [[Corpus Christi]]. Procesión coles cais afataes con tapices, toldos y altares. * Fiesta de san Luis, el fin de selmana en redol al 21 de xunu. Feria nel barriu homónimu. * Antroxos. Concursu de comparses y alicáncanos. * [[Festividá de los Mayos|Día de los Mayos]], la nueche del 30 d'abril al 1 de mayu. * Xornaes Calderonianas, fin de selmana dempués del Corpus, con rutes turístiques escenificadas y mercáu de dómina, remembrando la representación de la obra que [[Pedro Calderón de la Barca|Calderón de la Barca]] escribió pa la villa. * [[Día de Tolos Santos]]. == Víes de comunicación == Cerca de Yepes (a unos 11&nbsp;km) trescurren l'[[Autovía del Sur|autovía A-4]], l'[[Autopista Radial 4|autopista R-4]] y la [[N-400|carretera nacional N-400]]. Pola mesma villa escurren la CM-4005 (a Mora y [[Madrid]]), CM-4014 (a [[Ocaña (Toledo)|Ocaña]]), CM-4004 (a la contorna de [[La Sagra]] y [[Toledo]]). Ta previstu que l'[[Autovía del Pandu Sur|autovía A-40]] (Ávila-Toledo-Cuenca-Teruel) pase pola redoma del conceyu cuando siga la so construcción. Falta de Madrid 63&nbsp;km, Toledo 39&nbsp;km, Aranjuez 14&nbsp;km Ocaña 11&nbsp;km y [[Huerta de Valdecarábanos]] 5&nbsp;km. == L'apellíu Yepes == {{AP|Yepes (apellíu)}} Yepes ye un apellíu [[toponimia|toponímicu]], esto ye, del grupu numberosu d'apellíos que tienen el so orixe en llugares concretos d'España, yá sían pueblos, villes, ríos, ciudaes, contornes, etc. Antes d'estendese pola provincia de [[Toledo (provincia)|Toledo]] y el restu d'[[España]], una gran parte de la familia pasó y anicióse n'Hungría, onde l'apellíu Gyepes ye inda común.{{demostrar}} == Yepes nel cine == {{referencies|t=20080607|Europa}} Yepes foi escenariu de grabaciones cinematográfiques, ente les que destaquen: * ''Los xudíos de la patria española'' (1931): curtiu/documental de cine mudu empobináu y escritu por [[Ernesto Giménez Caballero]] coles apaiciones de [[Señor Agramonte]], [[Kalmi Baruch]], [[Ramón Menéndez Pidal]], [[Luzuriaga]], [[Saul Merzán]], [[Manuel L. Ortega]], [[Ángel Pulido]], [[Fernando de los Ríos]], [[Samuel Ros]] y [[Señor Saavedra]]. * ''Les señorites de mala compañía'' (1973): empobinada por [[José Antonio Nieves Conde]], producida por [[José Frade]] y escrita por [[Juan José Alonso Millán]] y [[Antonio Fos]], cuenta cola interpretación de [[Concha Velasco]], [[Esperanza Roy]], [[Isabel Garcés]], [[María Luisa San José]], [[José Luis López Vázquez]], [[Manolo Gómez Bur]], [[Marisa Medina]], [[Juanito Navarro]], [[Emilio Gutiérrez Caba]], [[José Sazatornil]], [[María Luisa Ponte]], [[Mari Carmen Priendes]], [[Ismael Merlo]], [[Tota Alba]] y [[José Orjas]]. * ''La mázcara negra'' (1982): serie de [[TVE]] dirixida por [[Antonio Giménez Rico]], [[Emilio Martínez Lázaro]] y [[J.A. Pandorial]], protagonizada por [[Sancho Gracia]]. * ''Cara de acelga'' (1986): empobinada por [[José Sacristán]], recibió un Goya como Meyor Direición de Producción ([[Marisol Carnicero]]) y nominación como Meyor Actriz de Repartu (Marisa Paredes), ente los sos intérpretes atópense: [[Francisco Algora]], [[Luis Barbero]], [[Rafaela Aparicio]], [[Amparo Baró]], [[Alberto Bové]], [[Fernando Fernán Gómez]], [[Emilio Gutiérrez Caba]], [[Miguel Rellán]], [[Marisa Paredes]], [[José Sacristán]], [[Raúl Sender]] y [[Amparo Soler Leal]]. * ''L'obispu malatu'' (1990): adautación de la novela de [[Gabriel Miró]] pol direutor [[José María Gutiérrez González]] y que cunta cola interpretación de [[Lydia Bosch]], [[Philippe Leroy]], [[Sílvia Munt]], [[Mercedes Sampietro]] y [[Tito Valverde]]. * ''El milagro de P. Tinto'' (1998): empobinada por [[Javier Fesser]], recibió'l Goya a los meyores efeutos especiales; nel minutu 57,34 unu de los marcianos (Emilio Gavira) cocina un pollu con vinu de Yepes (l'actor dicir y vese una botella de vinu na que pon "Vinu de Yepes"). Interpretada por [[Luis Ciges]] y [[Bermúdez]] (P. Tinto), [[Silvia Casanova]] y [[Goizalde Núñez]] (Olivia), [[Pablo Pinedo]] (Pancho José), [[Javier Ayer]] y [[Emilio Gavira]] (marcianos), [[Janfri Topera]] (Usillos) y [[Germán Montaner]] (Crispín). * ''Reines'' (2005): empobinada por [[Manuel Gómez Pereira]], na primera y última escena Nuria (Verónica Forqué) viaxa na AVE de Madrid a Barcelona, pela ventana del vagón ven dellos paraxes del términu municipal de Yepes, concretamente'l percorríu de la carretera CM-4004 direición Añover de Tajo, yá que Yepes nun s'atopa nel trazáu del AVE d'esta llinia. Protagonizada por [[Verónica Forqué]], [[Carmen Maura]], [[Marisa Paredes]], [[Mercedes Sampietro]] y [[Betiana Blum]] nos papeles de madres y por [[Gustavo Salmerón]], [[Unax Ugalde]], [[Daniel Hendler]], [[Hugo Silva (actor)|Hugo Silva]], [[Paco León]] y [[Raúl Jiménez]] nos papeles de fíos. * ''Regresu a Moira'' (2005): empobinada por [[Mateo Gil]], una de les películes del ciclu "Películes pa nun dormir" producíu por [[Narciso Ibáñez Serrador]], que Telecinco emitió los primeros vienres del 2006. Intervienen nella: [[Juan José Ballesta]], [[Natalia Millán]], [[Jordi Dauder]] y [[Miguel Rellán]]. == Bibliografía == * {{cita llibru |apellíos=Merlos Romero|nome=M.ª M.|títulu=Yepes na Edá Media: población, urbanismu, arquiteutura|añu=1998|editorial=Institutu Provincial d'Investigaciones y Estudios Toledanos, Toledo|id=ISBN 84-606-3162-1}} * {{cita llibru |apellíos=Maroto Garrido, M. y Martín Montes, Y.|nome=|títulu=Fundación del conventu carmelita de San José y San Ildefonso nel sieglu XVII|añu=2001|editorial=Conceyu de Yepes, Yepes (Toledo)|id=ISBN 84-87103-78-2}} * {{cita llibru |apellíos=Colexu Públicu Rafael García Valiño|nome=|títulu=Yepes, el mio pueblu|añu=2000|editorial=Colexu Públicu Rafael García Valiño de Yepes (Toledo)|id=D.L. TO-1947-2000}} * {{cita llibru |apellíos=Trío Siaba|nome=T.|títulu=Curtia historia de Yepes|añu=1982|editorial=Institutu Provincial d'Investigaciones y Estudios Toledanos, Toledo|id=ISBN 0211-4607}} * {{cita llibru |apellíu=Gómez-Menor|nome=J. C.|títulu=La villa de Yepes nel sieglu XVI|añu=|editorial=Provincia, Toledo|id=Númberu 73 }} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.diputoledo.es/global/areas/turismo/muni_datos.php?id_area=11&id_cat=&f=&codine=45202&id_ent=255 Diputación de Toledo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190924213817/https://www.diputoledo.es/global/areas/turismo/muni_datos.php?id_area=11&id_cat=&f=&codine=45202&id_ent=255 |date=2019-09-24 }}. * [https://web.archive.org/web/20090123092144/http://eoficina.e.telefonica.net/sites/0771/Org1312650/pwe/pwe/index.htm Parroquia de San Benitu Abá]. * [http://www.yepes.es Conceyu de Yepes]. * [http://yepesnews.blogspot.com.es/ Yepes News] [http://yepesnews.blogspot.com.es/] {{Tradubot|Yepes}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Conceyos de Toledo]] [[Categoría:Llocalidaes de la provincia de Toledo]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] eeftavuwamq9xylco8mlkzwtiedh16a Lloret de Vistalegre 0 122531 4376813 4258722 2025-06-17T12:56:11Z XabatuBot 43102 iguo testu: l'estepa => la estepa 4376813 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} [[Ficheru:Localització de Lloret de Vistalegre respecte de Mallorca.svg|thumb|250px|[[Términu municipal]] de Lloret de Vista Allegre al respective de la islla de [[Mallorca]].]] '''Lloret de Vistalegre''',<ref name=celdran/> tamién conocíu como '''Llorito''', ye un [[Llista de conceyos de les Islles Baleares|conceyu]] de la [[comunidá autónoma]] d'[[Islles Baleares]], [[España]]. Asítiase nel centru xeográficu de la islla de [[Mallorca]]. Los conceyos que lu llinden son: [[Montuiri]], [[Sineu]], [[Sancellas]], [[Costitx]], [[Algaida]] y [[San Juan (Baleares)|San Juan]]. La so principal vía d'accesu ye la carretera vieya de Sineu. El so patrón ye Santu Domingu y la so patrona la [[Virxe de Loreto]] y la fiesta más popular, denomada "Ye Sequer" y que se celebra'l primer sábadu de setiembre, xira en redol a distintos usos gastronómicos de los figos, según el so caltenimientu. Caltién una significativa actividá agrícola (ceberes, figos, hortolices) y ganadera (avícola, ovina y porcina), anque s'incorporó a l'actividá turística al traviés de dellos establecimientos de agroturismo. == Historia == Les diverses [[alquería|alqueríes]] árabes que s'atopaben nel área correspondiente al términu municipal de Lloret fueron partíes tres la [[Conquista de Mallorca por Xaime I|conquista cristiana]] pol rei [[Xaime I de Mallorca|Xaime I]] ente los sos collaboradores, anque caltuvo los alodios. Una d'estes alquerías y tendeyones yera la de ''Benigalip'', que correspondió a [[Ponç Olzet]] y a cinco caballeros de [[Manresa]], que la rebautizaron col nome de la so ciudá d'orixe. Nel [[sieglu XIV]] empezó a establecese y a sobresalir ente les alquerías vecines. Nel [[sieglu XVI]] constaba yá de venti families. El nucleu siguió aumentando col establecimientu del conventu de La nuesa Señora de Loreto y se substituyó el nome de Manresa pol de Llorito. Nel [[sieglu XVIII]] la población yera próxima a los quinientos habitantes, y yá dientro del [[sieglu XX]] remató un llargu procesu de separación municipal de [[Sineu]], qu'empezara'l sieglu anterior; foi l'añu 1924 y coincidió col momentu de máxima población hasta'l momentu de Llorito (1250 habitantes). Cola independencia de Sineu, sustituyóse'l topónimu de Llorito pol de Lloret de Vistalegre. == Descripción del conceyu Dalgunos de los pueblos de la contorna a la que pertenez Lloret, [[Pla de Mallorca]], apostáronse históricamente l'honor o la denominación de tar asitiaos el centru xeográficu de la isla, ente los cualos atópase Lloret. Diversos estudios ya informes confirmen esta afirmación, designando'l conceyu como'l centru de la isla. El so nucleu de población dispónse sobre una pequeña elevación. La dedicación a l'agricultura, el denominador común de la contorna del Pla de Mallorca, ye inda güei la principal actividá del pueblu, magar qu'esperimente la mesma recesión que n'otros llugares. Ye probable que los lloritanos de xeneraciones pasaes llevaren a cabu toles xeres del campu, porque ente les personalidaes destacaes de la villa figura [[Monserrat Fontanet]], ''[[llabrador|payés]]'' que vivió nel sieglu XVIII y escribió la obra ''Arte de Conró'', un tratáu de conseyos y téuniques de llabrar la tierra que tuvo una gran aceptación. Esti home de campu diseñó la canaleta de [[Masanella]], construcción hidráulica na [[Sierra de Tramuntana]], y tradicionalmente tamién se-y atribuyó la invención de la carretilla de bater, ferramienta de piedra fundamental a la de bater les ceberes.{{ensin referencies}} Los molinos y los pozos son les edificaciones más comunes del paisaxe de Lloret y, fora del cascu urbanu, sa Comuña ye l'espaciu natural que, dende'l sieglu XIII, tienen los lloritanos pa usu públicu. Esta zona de monte y pinar foi declarada en 1927 [[Monte d'Utilidá Pública]]. Ye l'espaciu onde s'axunta la xente del pueblu pa celebrar fiestes y romeríes y que, nos últimos tiempos, caltienen y protexen bien conscientes del altu valor paisaxísticu y natural que constitúi en Lloret. Col enfotu de rindir homenaxe a la xente del campu y al frutu más abondosu de la tierra de Lloret, celebrar nesti pueblu una fiesta peculiar: la fiesta de Ye Sequer. Los [[figos]] y tol conxuntu d'elementos [[etnoloxía|etnolóxicos]] qu'arrodien esta producción básica del pasáu mallorquín son los protagonistes d'una fiesta que tien llugar na seronda. == Alministración llocal == El conceyu de Lloret de Vistalegre cunta con 9 conceyales. Ente 1979 y 1983, l'alcaldía de Lloret tuvo en manes de la [[Candidatura Independent Lloretana]] (CILL), ocupando l'alcaldía Arnau Mateu Gelabert. El so partíu, d'ámbitu llocal, foi la fuercia más votada del conceyu dende les [[Eleiciones municipales d'España de 1979|primeres eleiciones municipales]] hasta la so disolución en 1995 y Mateu presidió'l consistoriu, salvu na llexislatura 1983-1987 na que CILL dio'l so sofitu al candidatu d'[[Alianza Popular]] (AP). Tres la desapaición de CILL, nos comicios posteriores los sos votos partir ente los distintos grupos políticos del conceyu, siendo'l [[Partíu Popular]] (PP) el más beneficiáu. El so candidatu, Juan Jaume, foi alcalde ente 1995 y 2007 y, tres trés años na oposición, nuevamente primer edil dende 2010. Tres les [[Eleiciones municipales d'España de 2007|eleiciones municipales de 2007]], un pactu ente [[Unió Mallorquina]] (UM) y la coalición [[PSOE]]-[[PSM - Entesa Nacionalista|PSM]] arrampuñó l'alcaldía al PP, pero les desavenencies del gobiernu de concentración fixeron que Juan Jaume recuperara'l cayáu de mandu. Nes [[Eleiciones municipales d'España de 2011|eleiciones municipales de 2011]] el [[Partíu Popular]] (PP) llogró cinco conceyales, por dos del [[Iniciativa Verds]] (IV), unu del [[Partíu Socialista Obreru Español]] (PSOE) y otru de [[Convergència per les Illes]] (CxI). Juan Jaume Ramis, candidatu popular, foi'l que llogró más votos tres la constitución del conceyu, resultando escoyíu por cuatro años más.<ref>[http://elecciones.mir.es/resultados2011/99MU/DMU0407902899_L1.htm?d=405&y=276 Resultaos provisionales - Eleiciones llocales 2011 - Lloret de Vistalegre]. [[Ministeriu del Interior]]. Consultáu'l 23 d'agostu de 2013</ref> Nes eleiciones del 24 de mayu de 2015, foi escoyida l'agrupación d'electores ENDAVANT LLORET, encabezada pol actual alcalde Antoni Bennasar Pol. {| {{tablaguapacentrada}} border="1" style="font-size: 90%; text-align:center;" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em;" | '''Llista d'alcaldes dende les eleiciones municipales de 1979''' |- style="background:#eee" ! style="background:#efefef;" | Periodu !style="background:#efefef;" | Nome del [[alcalde]] ! style="background:#efefef;" | [[Partíu políticu]] |- | align=right| 1979 - 1983|| Arnau Mateu Gelabert || [[Candidatura Independent Lloritana|CILL]] |- | align=right| 1983 - 1987|| Miquel Coll Real || [[Alianza Popular|AP]] |- | align=right| 1987 - 1995|| Arnau Mateu Gelabert || [[Candidatura Independent Lloritana|CILL]] |- |align=right| 1995 - 2007|| Juan Jaume Ramis || [[PP]] |- |align=right| 2007 - 2009|| Arnau Mateu Gelabert|| [[Unió Mallorquina|UM]] |- |align=right| 2009 - 2010|| Jaume Coll Oliver|| [[PSOE]] |- |align=right| 2010 - 2015 || Juan Jaume Ramis|| [[PP]] |- |align=right| 2015 - actualidad || Antoni Bennasar Pol|| [[Endavant Lloret]] |} ==Espacios naturales== ===Sa Comuña de Llorito=== Ye una garriga con pinar qu'ocupa 131 hectárees del conceyu de Lloret. La Comuña ta asitiada a una altitú media de 135 metros y les sos grandes estensiones planes namái se ven atayaes por dos depresiones que se denominen Comellar del Ras y Comellar des Carnatge o de Sa Comuña. Nel llugar conocíu como'l Barcal hai una capiya dedicada a San Francisco, patrón de los ecoloxistes, y a la Virxe María de la Panada. L'orixe d'esti espaciu comunal ye unu de los más antiguos de Mallorca, yá que se remonta al sieglu XII y más concretamente a la Alquería de Manresa (la garriga común de la alquería de Manresa). Esta garriga común yera esplotada polos habitantes de Llorito qu'engordaben pequeñes guardes de gües, mules, gochos, oveyes y pavos. Nel añu 1927 la Comuña foi inscrita como monte d'Utilidá Pública, col númberu 4 del catálogu. ===Vexetación=== La vexetación actual a Sa Comuña ye'l frutu d'una importante y siguida aición humana nesti espaciu. La comunidá más significativa ye la garriga, resultáu de la degradación del encinar, y qu'agora s'acompaña del omnipresente pinu. Otros árboles qu'atopamos son los cipreses, acebuches y algarrobos, amás de dalgún grupu d'encines. Les lianas tamién son representaes col rotaboc (Rhamnus ludovici-salvatoris), la vidalba (Clematis vitalba), die Rotgeta (Rubia angustifolia), la aritja y el esbatzer. Nun estratu inferior alcontramos el matapoll (Daphne gnidium), el matu, el llampúdol, y la estepa llimonenca, la negra y la blanca. Finalmente, nel estratu más baxu atópense les yerbes como'l fenazo, la cebolla marina, les orquídees, los esparragales y los cardos y cogordes. ===Fauna=== Na Comuña tán presentes numberosos inseutos, dellos arácnidos como l'araña, la tarántula o'l cafiante cachiparru, y los reptiles, representaos pola salamanquesa y la culiebra d'agua. Otra clase bien representada son los mamíferos. Equí son frecuentes el coneyu, el corcuspín, la papalba y el llirón caretu, y raramente pueden vese la llebre, la gineta y la foína. Pero'l grupu más abondosu na Comuña son, ensin dulda, los páxaros. Ente estos destaquen los que viven tol añu como son la abubilla, la papuda cabecinegra, el trigueru, el pinzón, el verducu, el verderón, el xilgueru y el gorrión, ente otres. Los páxaros migratorios que lleguen a la Comuña: la calandria, el capsibot, la cap-xeregany, el ruiseñor, etc, ente que col fríu los visitantes son el tordu malvís, l'estornín, el raitán, el ullet de bou y la llavandera. Otros páxaros que pueden ser vistos en Sa Comuña son la peñerina, la curuxa y l'uxu, la perdiz, la tórtola y el palombu torcaz, l'arcea y l'algaraván común. [[Ficheru:Lloret-de-Vistalegre.jpg|thumb|250px|Ilesia parroquial de la virxe de Loreto.]] == Ver tamién == * [[Bienes d'interés cultural de Lloret de Vista Allegre]] * [[Bienes d'interés cultural de les Islles Baleares]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20130607155340/http://www.sacomuna.cucavela.es/ Zona d'acampada de la Comuña de Lloret] * [http://www.ibestat.cat/ibestat/estadistiques/per-territori/07028/Lloret%20de%20Vistalegre Información del Institutu d'Estadística de les Illes Balears] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305013459/http://www.ibestat.cat/ibestat/estadistiques/per-territori/07028/Lloret%20de%20Vistalegre |date=2016-03-05 }} * [http://www.ajlloretdevistalegre.net/ Páxina del Conceyu] * [http://www.lloritans.com/ Páxina llocal con información actualizada] * [http://www.cclloret.com/ Páxina web del Club Ciclista Lloret de Vistalegre] * [http://www.uelloret.com/ Páxina web de Xunir Esportiva Lloret] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150524135343/http://www.uelloret.com/ |date=2015-05-24 }} {{Tradubot|Lloret de Vistalegre}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de Mallorca]] [[Categoría:Conceyos de Mallorca]] [[Categoría:Pla de Mallorca]] [[Categoría:Llocalidaes de les Islles Baleares]] [[Categoría:Conceyos de les Islles Baleares]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] hhppt7qsvlc682qkomjl3arcwgw11wh Balanegra 0 122559 4377049 4307852 2025-06-17T15:15:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá sentencia => dicha sentencia 4377049 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Balanegra''' ye una llocalidá y un conceyu [[España|español]] de la [[provincia d'Almería]] na comunidá autónoma d'[[Andalucía]] asitiáu na contorna del [[Poniente Almeriense]] y a 43,3 km de la capital provincial, [[Almería]]. La so población en 2016 yera de 2678 habitantes ([[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]]) y la so superficie ye de 31,60 km². Foi una [[Entidá llocal autónoma]] dientro del conceyu de [[Berja]] hasta qu'en xunu de 2015 constituyóse como conceyu.<ref name=boja-mun/> == Topónimu == Sobre l'orixe del nome de la llocalidá hai ensame d'hestories populares. La llocalidá tomo'l nome de la rambla que la traviesa y non al aviesu como munchos piensen anguaño. {{ensin referencies}} == Xeografía == <center> {| {{tablaguapa}} width ="60%" border = 2 align="center" |----- | width="35%" align="center" | ''Noroeste:'' [[Berja]] | width="30%" align="center" | ''Norte:'' [[Berja]] | width="35%" align="center" | ''Nordeste:'' [[Berja]] y [[Dalías]] |----- | width="10%" align="center" | ''Oeste:'' [[Adra]] | width="35%" align="center" | [[Ficheru:Rosa de los vientos.svg|75px]] | width="30%" align="center" | ''Este:'' [[Dalías]] y [[El Ejido (Almería)|El Ejido]] |----- | width="35%" align="center" | ''Suroeste:'' [[Adra]] | width="30%" align="center" | ''Sur:'' [[Mar Mediterraneu]] | width="35%" align="center" | ''Sureste:'' [[El Ejido (Almería)|El Ejido]] |}</center> === Situación === Balanegra ta asitiada xunto a la [[sierra de Gádor]], tando llindáu al norte por [[Berja]] y [[Dalías]], al este pol términu municipal d'[[El Ejido (Almería)|El Ejido]], y al oeste pol términu municipal d'[[Adra]]. Hai de solliñar, los 2200 m de sablera que tien, con un anchu mediu d'ente 30 y 40 m. == Símbolos == === Bandera === La bandera de Balanegra foi aprobada'l 12 de xunetu de 2010, inscrita nel Rexistru Andaluz de Símbolos d'Entidaes locales el 8 de febreru de 2011 y tien la siguiente descripción: {{cita|Bandera rectangular de proporciones 3:2 (llargu por anchu); estremada en dos franxes horizontales por aciu una llinia ondulada: azul la inferior y blanca la cimera; nel centru d'ésta, l'escudu local.| BOJA nᵘ 39 de 24 de febreru de 2011<ref name=Rexistro/>}} === Escudu === L'[[escudu d'armes]] de Balanegra foi aprobáu'l 10 de payares de 1998 ya inscritu nel Rexistru Andaluz de Símbolos d'Entidaes Locales el 30 de payares de 2004 y tien el siguiente [[blasonamiento|blasón]]: {{cita|''Escudu partíu y cortáu, coronáu pola corona real. Primer campu: En gules, con una torre, en plata. Segundu campu: En sinople, con una noria, n'oru. Tercer campu: En azur, con tres llinies ondulaes, en plata, un sol, allugáu a Llevante.''|BOJA nᵘ 246 de 20 d'avientu de 2004}} La torre n'heráldica simboliza la integridá y vixilancia. Nel escudu concretamente ta representada l'antigua torre d'Alhamilla de la cual entá esisten muertes. La noria simboliza la riqueza yá que estes construcciones fueron ente finales del sieglu XIX y principios del XX fundamentales nel so desarrollu. Les ondes de plata y azur representen les sos sableres sobre'l [[mar Mediterraneu]] y el sol alude a la so población con enorme proyeición de futuru.<ref name=Rexistro>{{cita web|títulu=Símbolos d'entidaes llocales de la provincia d'Almería|url=http://www.juntadeandalucia.es/administracionlocalyrellacionesinstitucionales/cms/export/sites/default/comun/galerias/galeriaDescargas/portal/AdministracionLocal/publicaciones/llibro_simbolos_andalucia_3edicion.pdf|obra=Rexistru Andaluz de Símbolos d'Entidaes Locales|editorial=Xunta d'Andalucía|fechaaccesu=22 de xunu de 2015}}</ref> == Política llocal == Tres la creación del conceyu de Balanegra en xunu de 2015 constituyóse una Comisión Xestora, a la que por población, correspondiéron-y 11 conceyales. En función de los resultaos de les últimes eleiciones municipales, designáronse 7 conceyales al PP y 4 conceyales al PSOE. La presidencia de dicha comisión con toles competencies d'una alcaldía correspondió a Nuria Rodríguez del PP. Alcaldes de Balanegra dende 2015, añu de la so secesión de [[Berja]] como conceyu independiente. {| {{tablaguapa}} border="1" align="center" |+ Llista d'alcaldes dende 2015 |- ! Mandatu !Nome del [[alcalde]] ! [[Partíu políticu]] |- |[[2015]]–|| Nuria Rodríguez Martín ([[PP]]) || Pta. Comisión Xestora |} == Historia == === Establecimientu de la llocalidá === Tocantes a muertes de dómines pasaes, atopamos amás de les nories, el restu más antiguu del pueblu, la Torre d'Alhamilla que data del sieglu XV, que nun ye más qu'una de les torres vigía que los [[Reis Católicos]] mandaron construyir pa salvaguardar la zona de pirates. Hai de solliñar, qu'estes torres empezaron a construyise nel sieglu XIV (dómina [[nazarí]]) pa este mesmu fin. Esta torre vigía, permaneció activa hasta principios del sieglu XIX, pero unes décades más tarde esta derrumbóse por cuenta de la so falta de caltenimientu y a un terremotu que terminó per quebrar la torre. Anguaño (2008) queden restos de lo qu'un día foi esi torrexón, anque se restauró parcialmente p'aprovechar esos restos, esi espaciu y sobremanera eses vistes, como un mirador, que foi inauguráu'l día 25 de marzu de 2008 coincidiendo col día de la Entidá Llocal Autónoma.<ref name=historia>{{cita web|títulu=Historia de Balanegra|url=http://www.dipalme.org/Servicios/Informacion/Informacion.nsf/referencia/Entidá+Local+de+Balanegra+EL.Balanegra+229-HI-001|obra=Páxina oficial de Balanegra|fechaaccesu=22 de xunu de 2015}}</ref> L'establecimientu de Balanegra como llocalidá remontar al [[sieglu XVI]], cuando esta zona (qu'entós daquella yera un baldío), foi apurrida a [[Berja]] en conceutu de compensación poles perdes sufiertes al marcase una nueva separación territorial con [[Adra]].<ref name=historia/> Les llindes d'esta zona tomar según barrares físiques que marcaren la separación claramente. Les llindes escoyíes fueron: La torre d'Alhamilla al oeste que parte con Adra y la rambla de Balanegra y la del Saltadero al este con [[El Ejido (Almería)|El Ejido]].<ref name=historia/> Quiciabes l'aspeutu que fizo interesante la zona pa los primeros asentamientos nesta greba zona, foi la bayura d'agua soterraño. Estes agües fueron esplotada de primeres polos pastores (naquella dómina trashumantes), que empezaron a faer pozos pa dar agua al ganáu (y pallos mesmos). Col pasu del tiempu, a estos pozos acopláronse-yos [[noria|nories]], fechu que supunxo una meyora lóxica pa los pastores, y pa los primeros pobladores de la zona. Esta meyora llogró que pudieren establecese de forma permanente los primeros asentamientos, que empezaron a cultivar les tierres, y adulces col trascurrir de los años evolucionaron a [[cortijadas]], y anguaño a pueblu. Na actualidá (2011), queden restos de delles d'estes nories, anque pasen inalvertíes, pos estes tán tapaes por cuenta del so desusu lóxicu col pasu del tiempu y a la salinización qu'estos pozos sufrieron, de resultes d'una sobre esplotación, y de la falta d'agües que refaigan estes agües soterrañes.<ref name=historia/> === Entidá llocal de Balanegra === El 25 de marzu de 1987 establecióse la [[Entidá d'Ámbitu Territorial Inferior al Conceyu]] de Balanegra, día'l cual establecióse un gobiernu autónomu. La creación d'esta EATIM, foi frutu de los problemes qu'había a la de faer trámites nel conceyu, pos Balanegra falta de [[Berja]] nunos 22 km. Esti fechu foi crucial p'ameyorar el serviciu, pos agora esta EATIM concentraba munches de les competencies básicu y necesariu pal ciudadanu. Dalgunes d'elles son lluz, agua, saneamientu, parques y xardinos, etc. Les competencies fueron aumentando col pasu de los años, dando a esta una mayor autonomía.<ref name=boja-mun/> Yá'l 25 de marzu de 2004, Balanegra al mandu de Mercedes Tapia (alcaldesa de Balanegra naquella fecha) da un pasu más escontra la so independencia político y económico. Esti pasu consistió nel entamu d'un procesu de segregación de Berja, que foi primeramente sofitáu pola mayoría de los vecinos (72%) por aciu un referendu.<ref name=boja-mun/> Esti procesu foi frutu de les diferencies polítiques esistentes ente la entidá y el conceyu matriz, lo cual provocó, que munchos balanegrenses yá nun se sintieren identificaos col gobiernu de Berja. [[Ficheru:Almería-Mapa municipal-Balanegra.svg|miniaturadeimagen|Allugamientu del conceyu de Balanegra na provincia d'Almería]] L'espediente de segregación foi puestu en marcha en 2005, pero unos años dempués (en 2007) la Xunta d'Andalucía basar nel reglamentu de demarcación municipal d'Andalucía y del Rexistru Andaluz d'Entidaes Locales (decretu 185/2005 de 30 d'agostu) pa paralizar dichu procesu por non cuntar cola población abonda.<ref name=boja-mun/> El 24 d'ochobre de 2008 el Tribunal Cimeru de Xusticia d'Andalucía ([[Tribunal Superorior de Xusticia d'Andalucía|TSXA]]) declara nulu'l Títulu III Capítulu V del Reglamentu de Demarcación Municipal d'Andalucía y del Rexistru Andaluz d'Entidaes Locales (decretu 185/2005 de 30 d'agostu), pudiéndose volver a entamar el procesu de segregación.<ref name=boja-mun/> Como “contramedida” a dicha sentencia, la Xunta d'Andalucía interpunxo recursu de casación, que foi inadmitido, retrasándose'l dictame hasta xunu de 2010.<ref name=boja-mun/> El 11 de febreru de 2011, la TSXA declara firme'l fallu contra'l que non cabo recursu y que reconoz a Balanegra (implícitamente) la categoría d'[[Entidá Llocal Autónoma]] (ELA), pudiendo finalmente siguir col espediente de segregación.<ref name=boja-mun/> === Conceyu de Balanegra === El 2 de xunu de 2015 el [[Conseyu de Gobiernu de la Xunta d'Andalucía]] aprobó la creación del nuevu conceyu de Balanegra lo cual foi firme en siendo publicáu nel [[BOJA]] el 19 de xunu de 2015.<ref name=boja-mun>{{cita web|títulu=BOJA nᵘ 118 de 19 de xunu de 2011|url=http://www.juntadeandalucia.es/boja/2015/118/BOJA15-118-00012-10935-01_00072021.pdf|obra=Boletín Oficial de la Xunta d'Andalucía|fecha=19 de xunu de 2015|fechaaccesu=19 de xunu de 2015}}</ref> El nuevu conceyu va quedar alministráu por una comisión xestora, que tien un periodu de trés menses pa constituyise una vegada seya publicáu nel BOJA y quedaría presidida pola persona titular de la presidencia de l'antigua [[Entidá Llocal Autónoma]] ya integráu por diez vocales que van ser propuestos y designaos en función de los resultaos de los [[Eleiciones municipales d'España de 2015|comicios locales del pasáu 24 de mayu]].<ref>{{cita web|títulu=El Conseyu de Gobiernu aprueba la creación del nuevu conceyu almeriense de Balanegra|url=http://www.juntadeandalucia.es/presidencia/voceru/administracion/102616/conseyu/gobierno/decretu/creacion/conceyu/balanegra/segregacion/termino/municipal/berja/almeria/xunta/andalucia|obra=Noticies de la Xunta editorial=Xunta d'Andalucía|fechaaccesu=3 de xunu de 2015|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150603130828/http://www.juntadeandalucia.es/presidencia/voceru/administracion/102616/conseyu/gobierno/decretu/creacion/conceyu/balanegra/segregacion/termino/municipal/berja/almeria/xunta/andalucia|fechaarchivu=3 de xunu de 2015}}</ref> == Demografía == === Evolución de la población === {{Gráfica d'evolución|tipu=demográfica|2000|2071|2001|2116|2002|2146|2003|2334|2004|2420|2005|2562|2006|2557|2007|2549|2008|2675|2009|2703|2010|2843|2011|2861|2012|2880|2013|2885|2014|2835|notes= <small>Datos según el [[nomenclátor]] publicáu pol [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]].<ref name="INE-Nomen">{{cita web|títulu= INEbase / Nomenclátor. Rellación d'unidaes poblacionales |url=http://www.ine.es/nomen2/index.do?accion=busquedaRapida&subaccion=&numPag=0&ordenAnios=ASC&nombrePoblacion=Balanegra&botonBusquedaRapida=Consultar+selecci%F3n|editorial=Institutu Nacional d'Estadística (España)|fechaaccesu=20 de xunu de 2015}}</ref></small>}} == Economía == La economía llocal, basóse dende los sos entamos na agricultura y el llendo. *L'agricultura empezó siendo del tipu güertu, pero colos años (sieglu XX) evolucionó escontra l'[[agricultura intensiva]] baxu plásticu, que ye güei día la principal fonte d'ingresos local. *El llendo empezó siendo trashumante, siguieron estableciéndose, y anguaño cuasi sumieron. Na actualidá (2008), la segunda fonte d'ingresos, ye'l turismu, cuantimás el de sablera. Esti fechu queda reflexáu, na cuasi triplicación de los habitantes en dómina braniza.{{ensin referencies}} == Fiestes == Son numberoses les fiestes que se celebren conmemorando distintes feches, por orde cronolóxicu son: *6 de xineru, Cabalgata de los Reis magos *28 de febreru, "[[Día d'Andalucía]]". Ye tradicional celebrar esti día faciendo unes migues con tocín, chorizu y fabones nel conceyu, onde se parten a tolos vecinos y visitantes un platu de migues y unos refrescos (puede repitise si queda). *25 de marzu, "Día de la Entidá Llocal Autónoma". *Primer domingu de mayu, Romería de les Alberquillas. Parte dende la Ilesia al parque de Les Alberquillas, onde ye típicu entamar una [[paellada]] ente los vecinos y visitantes, y darréu celebrar una misa n'honor a la Virxe del Carmen *23 de xunu, [[Festividá de San Juan|San Juan]]. Esa nueche faen fogueres na sablera con familiares y amigos. A les 00:00 del 24, ye típicu bañase na sablera. *Selmana del 25 de xunetu, Fiestes patronales n'honor a [[Santiago'l Mayor|Santiago Apóstol]]. Estes duren 4 díes, de xueves a domingu. == Balanegrenses pernomaos == * [[Nerea Camacho]]: Actriz. == Ver tamién == * [[Conceyos de la provincia d'Almería|Llista de conceyos de la provincia d'Almería]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.balanegra.es Balanegra] - Sitiu web oficial {{Tradubot|Balanegra}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de la provincia d'Almería]] [[Categoría:Conceyos d'Almería]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] p588r0gmyxle0uxo57d0fbppb2r29q0 Guerra de la Independencia Española 0 124250 4376840 4355929 2025-06-17T13:41:35Z XabatuBot 43102 iguo testu: del 2 de mayo => del 2 de mayu 4376840 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Guerra de la Independencia Española}} {{Ficha de conflictu militar |nome_batalla = Guerra de la Independencia Española |imaxe = El dos de mayo de 1808 en Madrid.jpg |descripción_imaxe = «[[El dos de mayu de 1808 en Madrid]]», pintura de [[Francisco de Goya|Goya]] qu'ilustra unu de los episodios del [[Llevantamientu del 2 de mayu|llevantamientu popular]] que desaguaría na guerra. |conflictu = [[Guerres Napoleóniques]] |fecha = 23 de mayu de 1808-17 d'abril de 1814 |llugar = [[Península ibérica]] |resultáu = Victoria hispanu-británica-portuguesa |consecuencies = [[Tratáu de Valençay]] |combatientes1 = <li> * {{bandera|ESP|1785|tamañu=20px}} [[España]] * {{bandera|UK|tamañu=20px}} [[Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda|Reinu Xuníu]] * {{bandera|POR|1707|tamañu=20px}} [[Reinu de Portugal|Portugal]] |combatientes2 = <li> * {{bandera|FRA|tamañu=20px}} [[Primer Imperiu francés|Francia]] * {{bandera|ESP|1785}} [[España napoleónica]] |comandante1 = <li> * {{bandera|ESP|1785}} [[Francisco Javier Castaños|Francisco Castaños]] * {{bandera|ESP|1785}} [[Juan Martín Díez|«L'Encerriscáu»]] * {{bandera|ESP|1785}} [[José de Palafox]] * {{bandera|ESP|1785}} [[Gregorio García de la Cuesta|Gregorio de la Cuesta]] * {{bandera|ESP|1785}} [[Miguel Ricardo d'Álava|Álava y Esquivel]] * {{bandera|ESP|1785}} [[Joaquín Blake]] * {{bandera|ESP|1785}} [[Manuel Alberto Freire d'Andrade y Armijo|Andrade y Armijo]] * {{bandera|ESP|1785}} [[Francisco Espoz y Mina|Espoz y Mina]] * {{bandera|ESP|1785}} [[Gabriel de Mendizábal]] * {{bandera|ESP|1785}} [[Teodoro Reding]] * {{bandera|ESP|1785}} [[Diego d'Alvear y Ponce de León|Diego d'Alvear]] * {{bandera|ESP|1785}} [[José María de la Cueva y de la Cerda]] * {{bandera|ESP|1785}} [[Pedro Velarde]] {{KIA}} * {{bandera|ESP|1785}} [[Luis Daoiz]] {{KIA}} * {{bandera|GBR}} [[Duque de Wellington|Arthur Wellesley]]{{#tag:ref|Nomáu [[Xeneralísimu]] en 1812.<ref>Fernández-Sanguino, Julio. [https://books.google.es/books?id=XecQBQAAQBAJ&dq=wellesley+xeneral%C3%ADsimo&hl=es&source=gbs_navlinks_s ''La batalla nos campos de Talavera de la Reyna: Al traviés de la prensa de 1809'', páx. 127. Editorial Visión Llibros, 2013.] En Google Books. Consultáu'l 15 de mayu de 2016.</ref>|group="lower-alpha"}} * {{bandera|GBR}}{{bandera|POR|1707}} [[William Beresford]] * {{bandera|GBR}} [[John Moore]] {{MEC}} * {{bandera|POR|1707}} [[Bernardino Freire]] * {{bandera|POR|1707}} [[Miguel Pereira y Forjaz]] * {{bandera|POR|1707}} [[Francisco da Silveira]] |comandante2 = <li> * {{bandera|FRA}} [[Napoleón Bonaparte|Napoleón I]] * {{bandera|FRA}}{{bandera|ESP|1785}} [[Xosé I Bonaparte|Xosé I]] * {{bandera|FRA}} [[Joaquín Murat]] * {{bandera|FRA}} [[Junot|Jean-Andoche Junot]] * {{bandera|FRA}} [[Jean de Dieu Soult]] * {{bandera|FRA}} [[André Masséna]] * {{bandera|FRA}} [[Michel Ney]] * {{bandera|FRA}} [[Louis Gabriel Suchet]] * {{bandera|FRA}} [[Édouard Adolphe Casimir Joseph Mortier|Joseph Mortier]] * {{bandera|FRA}} [[Auguste Marmont|Auguste de Marmont]] * {{bandera|FRA}} [[Jean-Baptiste Bessières|Bessières]] * {{bandera|FRA}} [[Jean-Baptiste Jourdan]] * {{bandera|FRA}} [[Claude-Victor Perrin]] * {{bandera|FRA}} [[Pierre-Antoine Dupont de l'Étang|Dupont de l'Étang]] * {{bandera|FRA}} [[Auguste François-Marie de Colbert-Chabanais|Colbert-Chabanais]] {{MEC}} * {{bandera|FRA}} [[Louis Henri Loison]] |fuerza1 = |fuerza2 = |baxes1 = |baxes2 = |campaña = Guerra de la independencia }}. La '''guerra de la Independencia española''' foi un [[Guerra|conflictu bélicu]] desenvueltu ente [[1808]] y [[1814]] dientro del contestu de les [[Guerres Napoleóniques]], qu'enfrentó a les potencies aliaes d'[[España]], [[Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda|Reinu Xuníu]] y [[Reinu de Portugal|Portugal]] contra'l [[Primer Imperiu francés]], que la so pretensión yera la d'instalar nel tronu español al hermanu de [[Napoleón Bonaparte|Napoleón]], [[Xosé I Bonaparte|Xosé Bonaparte]], tres les [[abdicaciones de Bayonne]]. La guerra de la Independencia, tamién conocida n'español y n'asturianu<ref>{{DALLA|francesada|26001}}</ref> como la '''francesada''',{{#tag:ref|Denominación tradicional, hai testimonios del so usu por José María de Pereda, ''Al primer vuelu'': «eso y más d'otru tantu destruyó ''la francesada''», o Miguel de Unamuno, ''En redol al casticismu'': «Pa nós tuvo efeutu análogu la francesada. El Dos de Mayu ye en toos sentíos la fecha simbólica de la nuesa rexeneración».|group="lower-alpha"}} '''Guerra Peninsular''',<ref name=cerv/> '''Guerra d'España''',<ref name=cerv/> '''Guerra del Francés''',<ref name=cerv/> '''Guerra de los Seis Años'''<ref name=cerv/> o «'''llevantamientu y revolución de los españoles'''»,<ref name=cerv>[http://www.cervantesvirtual.com/bib/portal/guerraindependencia/pcuartonivelf9y1.html?conten=presentacion «Bicentenariu de la Guerra de la Independencia»] [[Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes]]. Consultáu'l 8 de febreru de 2013.</ref> asolápase y confunde colo que la historiografía anglosaxona llapada ''Peninsular War'' ('Guerra Peninsular'), empecipiada en 1807 al declarar Francia y España la guerra a [[Portugal]], tradicional [[Alianza anglu-portuguesa|aliáu del Reinu Xuníu]]. Tamién tuvo un importante componente de guerra civil a nivel nacional ente ''[[francesaos]]'' y patriotes. El conflictu desenvolver en plena crisis del [[Antiguu Réxime]] y sobre una complexa fonderada de fondos cambeos sociales y políticos impulsaos pol surdimientu de la [[nacionalismu español|identidá nacional española]] y la influyencia nel campu de los patriotes» de dalgunos de los ideales nacíos de la [[Ilustración]] y la [[Revolución francesa]], paradóxicamente espublizaos pola élite de los ''francesaos''. Dende'l bicentenariu de la Guerra de la Independencia, dellos historiadores punxeron en tela de xuiciu el nome de "Guerra de la Independencia" yá que nun se trata d'un conflictu de calter independentista, según el calter que se-y foi dando a estes conflagraciones; en concretu gana fuercia la denominación '''Guerra de 1808'''<ref>{{Cita noticia|títulu=Diplomacia 72|url=https://issuu.com/revistadiplomacia/docs/diplo_72__pa_web/24|fechaaccesu=2018-02-13|periódicu=Issuu|idioma=en}}</ref>. Según el [[Tratáu de Fontainebleau (1807)|Tratáu de Fontainebleau]] de 27 d'ochobre de 1807, el primer ministru [[Manuel Godoy]] prevía, de cara a una nueva invasión hispanofrancesa de [[Portugal]], el sofitu loxísticu necesariu al tránsitu de les tropes imperiales. Sol mandu del xeneral [[Jean-Andoche Junot|Junot]], les tropes franceses entraron n'España los 18 d'ochobre de 1807, cruciando'l so territoriu a toa marcha pel hibiernu, y llegaron a la frontera con [[Portugal]] el 20 de payares. Sicasí, los planes de Napoléon diben más allá, y les sos tropes fueron tomando posiciones n'importantes ciudaes y places fuertes con oxetu de derrocar a la dinastía de los [[Casa de Borbón-Anjou|Borbones]] y suplantala pola so propia dinastía, convencíu de cuntar col sofitu popular. La rensía de la población poles esixencies de mantención y les falcatrúes de les tropes estranxeres, que dio llugar a numberosos incidentes y episodios de violencia, xunto cola fuerte inestabilidá política surdida pola querella ente [[Carlos IV d'España|Carlos IV]] y el so fíu y herederu [[Fernandu VII d'España|Fernandu VII]], orquestada polos franceses, que s'empecipió col [[Procesu d'El Escorial]] y remató col [[Motín d'Aranjuez]] y l'ascensu al poder de Fernandu VII, bastió los acontecimientos que desaguaron nos primeros llevantamientos nel norte d'España y el [[Llevantamientu del 2 de mayu|Dos de Mayu]] na [[Madrid|capital del Reinu]]. L'espardimientu de les noticies de la brutal represión, inmortalizada nes obres de [[Francisco de Goya]], y de les [[abdicaciones de Bayonne]] del 5 y 9 de mayu, qu'estendieron pola xeografía española'l llamamientu, empecipiáu en [[Móstoles]], a enfrentase coles tropes imperiales, decidieron la guerra pela vía de la presión popular a pesar de l'actitú contraria de la Xunta de Gobiernu designada por Fernandu VII. La guerra desenvolver en delles fases nes que dambos bandos tomaron socesivamente la iniciativa, y destacóse pol surdimientu del [[Guerra de guerrilles|fenómeno guerrilleru]] que, xunto colos exércitos regulares aliaos empobinaos pol [[Arthur Wellesley|duque de Wellington]], provocaron la gastadura progresiva de les fuercies bonapartistas. La población civil, que careció los efeutos d'una [[guerra total]], na que tanto franceses como los aliaos cebar cola población y oxetivos civiles, escalando y pillando a gran escala y afarando, por casu, la industria español, considerada una amenaza pa los sos respeutivos intereses.{{#tag:ref|Como l'esmantelamientu de les fábriques de testiles de Segovia y Ávila, o la destrucción de la ciudá de San Sebastián.|group="lower-alpha"}} Los primeros ésitos de les fuercies españoles na primavera y el branu de 1808, cola [[batalla del Bruch]], la resistencia de [[Sitios de Zaragoza|Zaragoza]] y [[Sitios de Valencia (Guerra de la Independencia Española)|Valencia]] ysobremanera, la sonada victoria de [[Batalla de Bailén|Bailén]], provocaron la evacuación de Portugal y retirada francesa al norte del Ebro, siguida na seronda de 1808 pola entrada de la ''[[Grande Armée]]'', encabezada pol mesmu Napoleón, que remató'l máximu esplegue francés hasta mediaos de 1812. La retirada d'efeutivos con destín a la campaña de Rusia foi aprovechada polos aliaos pa retomar la iniciativa a partir de la so victoria nos [[Batalla de los Arapiles|Arapiles]] (22 de xunetu de 1812) y, compensando la ofensiva francesa, avanzar a lo llargo de 1813 hasta los [[Pirineos]], ganando a los franceses nes batalles de [[Batalla de Vitoria|Vitoria]] (21 de xunu) y [[Batalla de San Marcial (1813)|San Marcial]] (31 d'agostu). El [[Tratáu de Valençay]] de 11 d'avientu de 1813 restauró a Fernandu VII y dexaba a España llibre de la presencia estranxera, pero nun evitó la invasión del territoriu francés, siendo la [[batalla de Toulouse]] (10 d'abril de 1814) l'últimu enfrentamientu de la guerra. Refiriéndose a la guerra, Napoleón, nel so exiliu, declaró: {{cita|Esta maldita Guerra d'España foi la causa primera de toles desgracies de Francia. Toles circunstancies de los mios desastres rellacionar con esti nuedu fatal: destruyó la mio autoridá moral n'Europa, complicó les mios dificultaes, abrió una escuela a los soldaos ingleses... esta maldita guerra perdióme.|Fraser, Ronald: ''La maldita guerra d'España. Historia social de la guerra de la Independencia, 1808-1814''.<ref>Fraser, Ronald, [https://books.google.es/books?id=I_faKHMiMcsC&pg=PR15&lpg=#v=onepage&q&f=false Prólogu de ''La maldita guerra d'España''] — books.google.es.</ref>}} Nel terrén socioeconómico, la guerra costó n'España una perda neta de población de {{Nts|215000}} a {{Nts|375000}} habitantes,{{#tag:ref|Que nun pudo compensase a pesar de los elevaos índices de natalidá propios de la dómina (Fraser 2006; 758).|group="lower-alpha"}} por causa direuta de la violencia y les fames de 1812, y que s'añader a la crisis arrastrada dende les epidemies d'enfermedaes y la fame de 1808, resultando nun balance de descensu demográficu de {{Nts|560000}} a {{Nts|885000}} persones,{{#tag:ref|Del 6 a 10&nbsp;% de la población ponderada a partir del censu de 1787.|group="lower-alpha"}} qu'afectó especialmente a [[Cataluña]], [[Estremadura]] y [[Andalucía]]. A l'alteración social y la destrucción d'infraestructures, industria y agricultura sumóse la bancarrota del Estáu y la perda d'una parte importante del patrimoniu cultural. A la devastación humana y material sumóse la debilidá internacional del país, quitáu del so poderíu naval y escluyío de les grandes temes trataes nel [[Congresu de Viena]], onde se dibuxó'l posterior panorama xeopolíticu d'Europa. Al otru llau del Atlánticu, les [[Imperiu español|colonies americanes]] llograríen la so independencia tres la [[guerres d'independencia hispanoamericanes]]. Nel planu políticu internu, el conflictu cuayó la [[nacionalismu español|identidá nacional española]] y abrió les puertes al [[constitucionalismu]], concretáu nes primeres constituciones del país, el [[Estatutu de Bayonne]] y la [[Constitución española de 1812|Constitución de Cádiz]]. Sicasí, tamién dio entamu a una era de guerres civiles ente los partidarios del [[absolutismu]] y los del [[lliberalismu]], llamaes [[Guerres Carlistes]], que s'estenderíen a tol [[sieglu XIX|sieglu {{versalita|xix}}]] y que marcaríen l'aportar del país. == Antecedentes: política esterior y crisis de la monarquía española (1800-1808) == === Alianza hispanofrancesa y guerres contra Gran Bretaña === [[Ficheru:Napoleon at the Great St. Bernard - Jacques-Louis David - Google Cultural Institute.jpg|thumb|right|Napoleón cruciando los Alpes (1801), de Jacques-Louis David, nel Muséu nacional de Château de Malmaison.]] El [[Tratáu de San Ildefonso (1796)|tratáu de San Ildefonso]] de [[1796]], robláu ente la [[Convención Nacional (Revolución francesa)|Convención Nacional Francesa]] y [[Carlos IV d'España]], representáu pol favoritu y primer Ministru [[Manuel Godoy]], según el [[Tratáu d'Aranjuez (1801)|tratáu d'Aranjuez]] de [[1801]] col [[Consuláu (Francia)|Consuláu]] de Napoleón Bonaparte, restablecieron l'alianza tradicional que dende la proclamación de [[Felipe V d'España]] rixera les [[Pactos de Familia|rellaciones ente la corona española y la de Francia]], llevándoles mientres el [[sieglu XVIII]], na disputa d'intereses económicos y coloniales, a una serie de socesivos enfrentamientos armaos col [[Imperiu británicu]]. En mayu de [[1801]], cuando Napoleón decidió forzar la neutralidá de Portugal que s'aguantaba a romper como aliáu de la corona británica, l'exércitu español intervieno en Portugal provocando la efímera [[Guerra de les Naranxes]]{{#tag:ref|Recibe esti nome debíu al ramu de naranxes que Godoy unvió a la reina cuando sitiaba la ciudá d'Elvas.|group="lower-alpha"}} que punxo de manifiestu la falta de resolución de la corte española, anque esta supo aprovechar la ocasión pa recuperar la plaza de [[Olivenza (Badayoz)]]. Supunxo l'entamu d'un conflictu ente dambos países pola soberanía d'esta hasta l'actualidá. Dende [[1803]], España ayudó económicamente y punxo a disposición la so [[Armada española|Armada]] pa la guerra naval contra los británicos, que remataría n'ochobre de [[1805]] na [[batalla de Trafalgar]]. La gravedá de la derrota de Trafalgar nun tuvo les mesmes repercusiones n'España y Francia. Napoleón, proclamáu yá en [[1804]] ''Empereur des Français'', hubo d'arrenunciar entós a la invasión inmediata per vía marítima de [[Gran Bretaña]], pero pudo permediar la so posición colos trunfos militares socesivos n'[[Batalla d'Austerlitz|Austerlitz]],{{#tag:ref|Tamién llamada batalla de los Trés Emperadores.|group="lower-alpha"}} el [[2 d'avientu]] de [[1805]] y de [[Batalla de Jena|Jena]], el [[14 d'ochobre]] de [[1806]], algamando alcuerdos de paz con austriacos, rusos y prusianos. Sicasí, n'España, la destrucción d'una parte importante de la so [[Armada Española|Armada]] agravó la crisis económica al nun dexar les comunicaciones coles colonies americanes, en cuantes qu'aumentaba la rocea escontra la política d'alianza. === El Bloquéu Continental === [[Ficheru:Andrea Appiani 002.jpg|200px|thumb|right|[[Napoleón Bonaparte]] por [[Andrea Appiani]] (1805).]] El fracasu de les negociaciones col gobiernu británicu del primer ministru [[William Wyndham Grenville|Lord Grenville]] indució a Napoleón a rellanzar col [[Decretu de Berlín]] del [[21 de payares]] de [[1806]] l'enfrentamientu direutu colos británicos por aciu la práutica de la ''guerra económica total'' del [[Bloquéu Continental]], que yá se venía aplicando ''de facto'' tres l'aumentu de les tases aduaneres, el zarru de los puertos del norte de Francia y de les desaguaes del [[Ríu Elba|Elba]] y el [[Weser]] na primavera de [[1806]].<ref>(Duby 2003:576)</ref> La política del Bloquéu empobinó l'interés de Napoleón escontra la Península Ibérica y el [[Mediterraneu]] occidental,<ref>(Fraser 2006:6)</ref> amontando la presión sobre la corte de Portugal, a la que se-y alvirtió por qu'adoptara midíes pal zarru al comerciu colos británicos dende los sos puertos, según la confiscación de los bienes y bloquéu de los residentes nel país. Ante la inaición portuguesa, n'agostu de [[1807]] Napoleón encargó a [[Jean-Andoche Junot]] la organización en [[Bayonne (Francia)|Bayonne]] del ''Cuerpu d'Observación de la Gironda'' con una fuercia d'unos 30&nbsp;000 soldaos, y retomando la fórmula de [[1801]] pa forzar a aceptar el Bloquéu a los portugueses, reclamó'l sofitu de la corte española que, con esti fin, unvió al traviés del [[Condáu del Campu d'Alange|conde de Campu Alange]] un ultimátum al gobiernu portugués el [[12 d'agostu]] de 1807. A partir del [[25 de setiembre]] de 1807, los portugueses espulsaron a los navíos ingleses pero, enantes notificaos de que'l gobiernu británicu nun dexaría nengún actu contrariu contra los sos ciudadanos en Portugal, nun se realizó nenguna aición nesti sentíu.<ref>(Pedro Vicente 2005)</ref> El [[18 d'ochobre]] de [[1807]], Junot traviesa la frontera y pocos díes dempués, el [[27 d'ochobre]], el representante de Godoy robla'l [[Tratáu de Fontainebleau (1807)|tratáu de Fontainebleau]] nel que s'axusta la invasión militar conxunta, la cesión a la corona de los nuevos ''reinos de Lusitania y Algarves'', según el repartu de les colonies.<ref>[https://books.google.com/books?id=BrILAAAAYAAJ&printsec=titlepage&hl=es#PRA1-PA427,M1 Tratáu de Fontainebleau] en ''Historia del llevantamientu, Guerra y Revolución d'España'', de [[José María Queipo de Llano]], París, 1838.</ref> === Desprestixu políticu de la Monarquía española: socesos d'El Escorial y Aranjuez === A finales de [[1807]], Napoleón decidió que la monarquía de [[Carlos IV d'España|Carlos IV]], aliada pero independiente, yera yá de bien escasa utilidá y que sería muncho más conveniente pa les sos designios la creación d'un Estáu satélite, situación a la que se llegaría por un cúmulu de circunstancies que resume l'historiador Jean Aymes: {{cita|...la espedición a España deriva d'una serie de considerancies ente les que s'atopen entemecíos la debilidá militar del estáu vecín, el preste de los soberanos españoles, la presión de los fabricantes franceses, la necesidá de refundiar a los ingleses fora de Portugal, la enemistá del Emperador escontra la dinastía de los Borbones, los imperativos d'una estratexa política pal conxuntu del Mediterraneu y, a lo último pa remate y pa despintar ciertos cálculos puercos, los designios de Dios o les esixencies d'una filosofía ad hoc|Aymes, Jean R.: ''La Guerra de la Independencia'', Madrid, Sieglu XXI, 1974.}} La presencia de tropes franceses n'España en virtú del tratáu de Fontainebleau habíase alloriáu faciendo amenazante a midida que diben ocupando (ensin nengún respaldu del tratáu) diverses llocalidaes españoles, como lo fueron [[Burgos]], [[Salamanca]], [[Pamplona]], [[San Sebastián]], [[Barcelona]] o [[Figueres (Girona)|Figueres]]. El total de soldaos franceses acantonaos n'España xubía a unos 65&nbsp;000, que controlaben non solo les comunicaciones con [[Portugal]], sinón tamién con [[Madrid]] y la frontera francesa{{ensin referencies}}. [[Ficheru:Caída y prisión del Príncipe de la Paz.JPG|thumb|right|''Cayida y prisión del [[Manuel Godoy|Príncipe de la Paz]]'' (c. 1814); grabáu de [[Francisco de Paula Martí]] d'un dibuxu de [[Zacarías Velázquez]] que reflexa'l [[Motín d'Aranjuez|día 19 de marzu na ciudá d'Aranjuez]].]] La presencia d'esta tropes terminó per sollertar a [[Manuel Godoy|Godoy]]. En marzu de 1808, tarreciéndose lo peor, la familia real retirar al [[Palaciu Real d'Aranjuez|Palaciu Real]] d'[[Aranjuez]] para, en casu de necesidá, siguir camín escontra'l sur, escontra [[Sevilla]] y embarcase p'América, como yá fixera [[Xuan VI de Portugal]]{{ensin referencies}}. El 17 de marzu de 1808, en corriendo peles cais d'Aranjuez el rumor del viaxe de los reis, l'ensame, dirixida por miembros del partíu fernandino, nobles cercanos al príncipe d'Asturies, atácase frente al [[Palaciu Real d'Aranjuez|Palaciu Real]] y asalta el palaciu de Godoy, quemando tolos sos enseres. El día 19, pela mañana, Godoy ye atopáu escondíu ente esteres del so palaciu y treslladáu hasta'l Cuartel de [[Guardia de Corps|Guardias de Corps]], metanes una agua de golpes. Ante esta situación y la medrana d'un linchamiento, intervién el príncipe Fernando, verdaderu dueñu de la situación, nel qu'abdica'l so padre al mediudía d'esi mesmu día, convirtiéndolo en Fernandu VII{{ensin referencies}}. Aprovechando los socesos derivaos del [[motín d'Aranjuez]] y el fechu de que tropes franceses al mandu de [[Joaquín Murat|Murat]] habíen yá ocupáu'l norte d'España (amparándose nel tratáu de Fontainebleau), Napoleón forzó la cesión de la corona española al so hermanu, Xosé Bonaparte, como [[Xosé I d'España|Xosé I]] nes [[Abdicaciones de Bayonne]]. === Llevantamientu contra los franceses === {{AP|Llevantamientu del 2 de mayu}} [[Ficheru:Dos de mayo, por Joaquín Sorolla.jpg|300px|thumb|''La defensa del parque de Monteleón'' mientres el [[Llevantamientu del 2 de mayu]] en [[Madrid]]. Oleu de [[Joaquín Sorolla]].<ref>''La defensa del parque de Monteleón'', obra de [[Joaquín Sorolla]] que llogró en [[1884]] la medaya de Segunda Clase na Esposición Nacional de Belles Artes. Los episodios del 2 de mayu fueron darréu fonte d'inspiración de numberosos artistes y escritores que contribuyeron a conformar la so categoría de mitu nacional, aponderando'l so calter heroico y dramático. El mesmu Sorolla comentó al respeutu de la so obra: «Equí, pa dase a conocer y ganar medayes, hai que faer muertos». [http://artespana.nosdomains.com/bio/pintores/joaquin_sorolla.htm Biografía de Sorolla por Artes d'España].</ref>]] El llevantamientu contra los franceses partió de les clases populares y de los notables locales. Empezó como una serie de motinos bonales, pero'l so reiteración y la so rápida espansión por tol país dexen entever ciertu grau d'inducción o, cuandoquier, de coordinación. Ye probable que'l detonante fora la presión de les tropes d'ocupación sobre la población civil, la obligación de caltener a un exércitu depredador d'alimentos y bienes de consumu básicu, máxime cuando'l país travesara apocayá por un ciclu de fames y males colleches. Yá n'abril hubo revolver en ciudaes como [[Lleón (España)|Lleón]] o [[Burgos]], magar, tres el [[Llevantamientu del 2 de mayu|llevantamientu de Madrid]], el 2 de mayu de 1808, les aiciones contra los ocupantes arrobinar por toa [[España]]. L'espardimientu de les noticies sobre la represión exercida pol exércitu invasor en [[Madrid]] y n'otres llocalidaes afaló la insurrección. Coles mesmes, la sulevación tuvo cierta continuidá col [[Motín d'Aranjuez]], que baltó a [[Manuel Godoy|Godoy]] en marzu de 1808: quien entós combatieren l'alianza contra [[Napoleón Bonaparte|Napoleón]] xunir de nuevu contra l'exércitu del Norte. Un sector mayoritariu de la [[Ilesia católica|Ilesia]], que consideraba en peligru la relixón y la tradición ante la folada secularizadora proveniente de [[Francia]], vivió'l llevantamientu como una cruzada y una segunda [[reconquista]]. El baxu cleru foi un eficaz axente movilizador: el so baturiciu y los sos proclames resultaron cruciales pa tresformar una serie de revueltes aisllaes nuna acometida xeneral contra los franceses, que prendió con fuercia en medios populares. [[Ficheru:El tres de mayo de 1808 en Madrid.jpg|thumb|left|300px|''[[Trés de mayu|Los fusilamientos nel monte del Príncipe Pío]]'', de [[Francisco de Goya]], representa la represión del exércitu francés el [[3 de mayu]] en [[Madrid]].]] == Desenvolvimientu de la guerra == === Sulevaciones y la declaración de guerra === Les noticies de los fechos de Madrid estender dende la mesma tarde del 2 de mayu per tol país, provocando les primeres reaiciones d'indignación y solidaridá, al empar que les primeres declaraciones a favor d'un llevantamientu armáu xeneral nun clima de confusión ante la fragmentación de los distintos representantes del gobiernu y el surdimientu d'órganos de poder locales o Xuntes. El llamáu [[Bandu de los alcaldes de Móstoles]], promulgáu por [[Andrés Torrejón]] y [[Simón Hernández]], foi la primer iniciativa dende l'ámbitu local que contribuyó al desprestixu de la Xunta de Gobiernu, designada por Fernandu VII, ante la declaración de Murat del 6 de xunu na que xustificaba los escesos de la represión. Les instrucciones de [[Fernandu VII]] al colar escontra [[Bayonne (Francia)]] fueron terminantes: mientres él tuviera fuera del país, les instituciones españoles teníen de cooperar colos xenerales galos. Nun primer momentu, l'alministración en plenu acató la orde: dende'l [[Conseyu de Castiella]] hasta los [[Corregidor|corregidor municipales]]. Pero conforme avanzó'l llevantamientu, les instituciones, emplazadas ente los rebeldes y un exércitu francés resueltu a combatir con durez la sulevación, perdieron el control de la situación y volviéronse inoperantes. La resultancia foi un [[vacíu de poder]]: cola desorientación producida pol recién tresvase de corones, el Rei ausente y el país n'estáu de preguerra, el treme institucional del [[Antiguu Réxime]] se desmoronó y los sulevaos ocuparon l'espaciu que dexó la vieya alministración. [[Ficheru:01 campañasfrancesasenespana.svg|thumb|280px|Campaña militar de les tropes napoleóniques n'España mientres la primer etapa de la Guerra de la Independencia (1808-1812).]] El 19 de mayu, Napoleón aprobó la convocatoria a 150 representantes de los distintos estamentos pa l'asamblea que s'ocuparía del [[Estatutu de Bayonne]]. De la nueche'l 22 al 23 de mayu, y una vegada espublizaes les noticies de les [[abdicaciones de Bayonne]], la insurrección empecipiar na ciudá de [[Cartaxena (España)|Cartaxena]] que daquella yera Departamentu de Marina y d'Artillería, creándose nella la primer Xunta Xeneral de Gobiernu. Dende Cartaxena manden correos a les ciudaes de [[Valencia]], [[Granada (España)|Granada]] y [[Murcia]], "col avisu de la resolución que se formara en Cartaxena, el so Departamentu de Marina y numberosa guarnición, convidando a diches ciudaes pal mesmu oxetu" avisando d'ello en toles ciudaes y pueblos polos que pasaben estos correos, según a la escuadra del Departamentu de Cartaxena que s'atopaba en [[Mahón]] y que se dirixía a [[Tolon]] pa xunise a la escuadra francesa, ordenar que volviera a Cartaxena. La insurrección empieza nos díes siguientes en [[Valencia]], [[Granada (España)|Granada]], [[Lorca]] y [[Orihuela]]. En [[Zaragoza]], [[José de Palafox y Melci]] toma'l control de la ciudá n'apurriendo'l mandu'l Capitán Xeneral [[Juan de Guillelmi y Andrada-Vanderwilde|Guillelmi]] al so segundu, produciéndose'l primeru de los [[Sitios de Zaragoza]]. Mientres en [[Murcia]], l'antiguu [[Secretariu d'Estáu (Antiguu Réxime n'España)|Secretariu d'Estáu]], [[José Moñino y Redondo|Floridablanca]] (1728-1808) preside l'acabante constituyir Xunta llocal de Murcia. Estes Xuntes creyer en toles ciudaes llevantaes, en creándose la Xunta Xeneral de Gobiernu de [[Cartaxena (España)|Cartaxena]]. [[Ficheru:6-de-junio-1808.jpg|thumb|right|350px|[[Guerra de Valdepeñas]], na que'l pueblu llanu detuvo al exércitu francés. Apréciese la xesta de [[Juana "La Galana"]].]] Al estendese la insurrección, nes ciudaes y pueblos alzaos fuéronse formando xuntes locales. Integraben diches xuntes los notables de cada ciudá o conceyu: propietarios, comerciantes, clérigos, abogaos y nobles, munchos con esperiencia nes instituciones del [[Antiguu Réxime]]. D'esta miente, les élites locales, xentes d'orde y estraición social conservadora, asumieron el control d'una revuelta popular nel so orixe. Nacíes p'arreglar una situación imprevista, les xuntes tuvieron un calter provisional y por ello llindaron la so actividá a entamar la resistencia, sostener l'esfuerciu de guerra, garantizar la intendencia y caltener l'orde públicu. Sicasí, la so mera esistencia entrañaba un carís revolucionariu, pos, a diferencia de les instituciones del [[Antiguu Réxime]] nun yeren un poder designáu pola [[Monarquía Hispánica|Corona]], sinón constituyida dende embaxo, y por eso establecieron una nueva lóxica: l'exerciciu de la soberanía ''de facto'' por instituciones que la so llexitimidá nun provenía de la Monarquía. Les xuntes locales resultaron eficaces al entamu del llevantamientu. Sicasí, pa faer frente al [[Grande Armée|Exércitu Imperial]] faía falta daqué más qu'una pléyade d'instituciones municipales esvalixaes. D'ende que les xuntes de los pueblos y ciudaes fueren, adulces, coordinando la so aición y arrexuntándose: mediáu'l branu había dieciocho xuntes provinciales na metá sur de la Península, territoriu controláu polos rebeldes. En [[Sevilla]], la Xunta local adopta'l nome de Xunta Suprema d'España ya Indies, impulsora del testu consideráu como la declaración de guerra formal emitíu'l [[6 de xunu]].<ref>[https://books.google.es/books?output=html&id=y58LAAAAYAAJ&jtp=81 Declaración de guerra de 6 de xunu].</ref> Esi mesmu día, un exércitu compuestu por militares y milicies llabradores llogren torgar la marcha de les columnes imperiales al so pasu por [[Batalla del Bruc|el puertu del Bruch]], causando la primer derrota relevante del exércitu francés.<ref>[https://web.archive.org/web/20091211122116/http://fundaciondosdemayo.es/media/docs/guia_2.pdf Guía didáctica nº 2 sobre la Guerra de la Independencia, Fundación Dos de Mayu, na revista ''L'Aventura de la Historia''].</ref> Tamién esti día [[6 de xunu]] foi la [[guerra de Valdepeñas]], na que la villa de [[Valdepeñas (Ciudá Real)|Valdepeñas]] foi amburada, consiguiendo la población, ensin exércitu dalgunu, cortar la comunicación ente [[Madrid]] y [[Andalucía]], llogrando la evacuación francesa de [[provincia de La Mancha|La Mancha]] y el retrasu francés na [[batalla de Bailén]]. El 25 de setiembre de 1808 les xuntes provinciales dieron un pasu más y xuniéronse nuna [[Xunta Suprema Central]], presidida pol [[conde de Floridablanca]], antiguu [[Secretariu d'Estáu (Antiguu Réxime n'España)|Secretariu d'Estáu]] con [[Carlos IV d'España|Carlos IV]], quien exerció les funciones de gobiernu ente setiembre de 1808 y xineru de 1810. === Repliegue del exércitu imperial (xunu-payares 1808) === Tres les campañes del branu de 1808: el primeru de los [[Sitios de Zaragoza]] ([[15 de xunu]] de [[1808]] hasta'l [[15 d'agostu]] de [[1808]]) y la [[batalla de Bailén]] ([[19 de xunetu]]), cola entrada en Madrid de [[Francisco Javier Castañes|Castañales]] y González Llames el 5 de setiembre poner de manifiestu la dificultá ente los distintos niveles del poder español pa constituyir una autoridá única tanto política como militar cola que consolidar los progresos realizaos hasta entós, que llevaren al repliegue francés escontra'l norte del valle del Ebro, y encarar el contraataque xeneral napoleónicu, una vegada dispuesta la llamada ''Grande Armée''. [[Ficheru:La Rendición de Bailén (Casado del Alisal).jpg|thumb|left|300px|La [[Batalla de Bailén|Rindición de Bailén]], que supunxo la primer derrota de [[Napoleón]] en tierra.]] A les rivalidaes ente los altos mandos militares, qu'entamaben aiciones ensin coordinación, sumábase la de la diverxencia política sobre la reforma del sistema del Antiguu Réxime y el surdimientu de reclamaciones particulares en cada territoriu, al amparu del clima de federalismu de facto favorecíu dende les distintes xuntes provinciales. A pesar d'ello, un alcuerdu xeneral dexó constituyir el 25 de setiembre de 1808 n'Aranjuez la denomada Xunta Suprema Gubernativa, presidida por [[Conde de Floridablanca|Floridablanca]] y con un poder llindáu, y la Xunta Militar, presidida polos xenerales Castaños, Castelar, Morla, González Llames, Marqués de Palaciu y Bonu, que la so aición resultó ineficaz como demostraríen la socesión d'acontecimientos posteriores. Poques selmanes antes de la entrada de la ''Grande Armée'', les fuercies españoles llograron tomar el control de [[Logroño]] (10 de setiembre) y esplegar posiciones en redol a [[Tudela]], a onde llegó Castañales el 17 d'ochobre, y [[Burgos]], escontra onde se dirixiera dende Madrid l'exércitu d'Estremadura col xeneral Bellvedere al frente el 29 d'ochobre. [[Ficheru:ZaragozaEscudoSitios.jpg|thumb|right|200px|Retruque del escudu honoríficu, dau a los defensores de Zaragoza mientres el sitiu de los franceses.]] Mentanto la situación nel [[País Vascu]] diba enterriándose. [[Bilbao]], la única capital de provincia que nun fuera ocupada polos invasores sulevar na nueche del 5 al 6 d'agostu y proclamó como rei d'España a Fernandu VII. Los conceyos vizcainos empezaron a movilizar les sos milicies. Los líderes rebalbos llanzaron una proclama al restu d'España presumiendo de patriotismu español frente a los invasores, pero'l 16 d'agostu les tropes napoleóniques empobinaes pol xeneral [[Christophe-Antoine Merlin]] reconquistó la ciudá en venciendo una obstinada resistencia. Bilbao foi escalada y tamién lo fueron Begoña y Deusto, qu'entós nun yeren barrios de Bilbao sinón conceyos estreme. Les fuercies españoles del exércitu de Galicia o de «la esquierda», mandaes pol teniente xeneral d'orixe irlandés [[Joaquín Blake]], espulsaron a los franceses de Bilbao el 19 de setiembre. El [[Michel Ney|mariscal Ney]] conquistó otra vegada Bilbao y volvió escalala. Tres diverses ofensives y contraofensives, el mariscal [[François Joseph Lefebvre|Lefebvre]] ganó a [[Joaquín Blake]] na batalla de [[Amorebieta-Etxano|Zornotza]] y recuperó definitivamente Bilbao el 2 de payares. En menos de tres meses Bilbao camudo seis veces de manes y sufrió una revolución, una gran batalla y dos saqueos.<ref>Sánchez Arreseigor, Juan José; ''Vascos contra Napoleón''. Actes, Madrid 2010, páxs. 70-74 y 82-86.</ref> [[Napoleón]] llegó a Bayonne el 2 de payares. Nun-y gustaron les operaciones de los sos mariscales en redol a Bilbao porque'l so plan maestru yera dexase envolubrar polos lladrales y de siguío, cuando los españoles creyeren tenelo atrapáu, romper pel centru con fuercies apolmonantes. Una vegada fechu esto, podía cayer sobre cada ala española y entartallales antes de dir derechu a per Madrid. Enoxóse más cuando supo que les sos fuercies sufrieren una pequeña derrota táctica en [[Batalla de Valmaseda|Valmaseda]] el 5 de payares, pero llueu diben camudar tornar. Dellos historiadores arrexunten estos dos primeres fases nuna sola.<ref>[https://web.archive.org/web/20091211122949/http://fundaciondosdemayo.es/media/docs/guia_3.pdf Guía didáctica nº 3 sobre la Guerra de la Independencia, Fundación Dos de Mayu, na revista ''L'Aventura de la Historia''].</ref> === Intervención de la ''Grande Armée'': dominación y resistencia (avientu 1808-abril 1812) === [[Ficheru:Santa Engracia - Lejeune.jpg|thumb|left|175px|Asaltu de les tropes franceses al Monesteriu de Santa Engracia nel segundu de los [[Sitios de Zaragoza]] el 8 de febreru de 1809 pintáu por Lejeune.]] [[Ficheru:Cesar Alvarez Dumont - El Gran dia de Girona.jpg|thumb|right|200px|El [[Sitiu de Girona (1809)]], parte de la [[Guerra de la Independencia Española]] contra Napoleón.]] Sicasí, Napoleón intervién direutamente al mandu d'un exércitu de 250&nbsp;000 homes, la ''[[Grande Armée]]''. Trátase d'un exércitu veteranu, acostumáu a los movimientos rápidos y a vivir sobre'l terrén, qu'arolla rápido la resistencia española y a los exércitos británicos desembarcaos na península, mandaos pol xeneral [[John Moore]]. Dempués de la entrada del emperador en Madrid, tres la [[batalla d'Espinosa de los Monteros]] y la [[batalla de Somosierra]] (30 de payares de [[1808]]) y les terribles derrotes d'[[Batalla d'Uclés (1809)|Uclés]] (13 de xineru de [[1809]]), el segundu de los [[Sitios de Zaragoza]] (del 21 d'avientu de [[1808]] hasta'l 21 de febreru de [[1809]]) y [[batalla d'Ocaña|Ocaña]] (payares de [[1809]]), la [[Xunta Central]] —a cargu del gobiernu de la España non ocupada— abandona'l Pandu p'abellugase, primero en Sevilla, y depués en [[Cádiz]], qu'aguanta un llargu y brutal asediu. Dende ende, la Xunta Central asisti inerme a la capitulación d'Andalucía. Napoleón disponer a partir en persecución del cuerpu espedicionariu británicu de Moore, cuando tuvo que salir escontra Francia con urxencia porque'l [[Imperiu austriacu]] declarára-y la guerra (6 de xineru de [[1809]]). Dexó la misión de rematar la guerra nel noroeste en manes del [[mariscal Soult]], qu'ocupó Galicia tres la [[batalla d'Elviña]] y depués xiró al sur p'atacar Portugal dende'l norte, dexando'l cuerpu del [[mariscal Ney]] na so retaguardia cola misión de collaborar na ocupación d'Asturies. Sicasí, la resistencia popular, sofitada polos suministros d'armes de la flota británica, fixo imposible la pacificación de Galicia, que tuvo que ser sacupada tres la derrota de Ney na [[batalla de Puentesampayo]] (xunu de [[1809]]). La sulevación popular, dirixida pol capitán [[Bernardo González del Valle|Cachamuíña]] en Vigo, supunxo qu'esta fora la primer plaza reconquistada a los franceses n'Europa (28 de marzu de 1809). Galicia y Valencia permanecieron llibres de tropes franceses, anque Valencia terminó capitulando en xineru de [[1812]]. === D'Arapiles a San Marcial: retirada y derrota (1812-1813) === [[Imaxe:02 campañasinglesasenespaña.svg|thumb|280px|Campañes de la coalición aliada de británicos y portugueses xunto colos rebeldes españoles, pa retomar la Península y espulsar les tropes napoleóniques.]] [[Ficheru:First French Empire 1812.svg|thumb|right|250px|El [[Primer Imperiu francés]] n'azul escuro, y los sos estaos satélites ([[1811]]).]] Tres la salida de Napoleón d'España en xineru de 1809, los españoles llanzaron una serie de violentos contraataques, buscando de toes toes la batalla decisiva, un nuevu Bailén. Consiguiéronse delles pequeñes victories en batalles campales pero les derrotes fueron muncho más numberoses hasta la catástrofe definitiva na [[batalla d'Ocaña]]. Tres esti desastre absolutu, Andalucía cayó ensin apenes resistencia pero xustu entós, en febreru de 1810, [[Napoleón]] anunció oficialmente la creación d'una serie de gobiernos militares en Cataluña, Aragón, Navarra y el País Vascu, dirixíos por militares subordinaos direutamente a París, ensin pasar pol [[España napoleónica|gobiernu «español»]] de [[Xosé Bonaparte]]. A esto habría qu'añader l'anexón formal, por decretu del [[26 de xineru]] de 1812, de [[Departamentos franceses d'España|Cataluña]] al imperiu francés, cola so división en cuatro departamentos (Ter, Segre, Montserrat y Boques del Ebro) y la incorporación de los conceyos aragoneses de [[Fraga (Huesca)|Fraga]] y [[Mequinenza]], mientres el [[Valle d'Arán]] yera adscritu al departamentu d'[[Alta Garona]]. Les guerrilles, que yeren yá bien numberoses en toles provincies ocupaes, aumentaron de númberu y mientres los siguientes dos años tuvo llugar una llucha brutal y desesperao.<ref>Sánchez Arreseigor, Juan José: ''Vascos contra Napoleón''. Actes, Madrid 2010, páxs. 127 y 329.</ref> Hubo qu'esperar al branu de 1812 por que los aliaos anglu-hispanu-portugueses pudieren llanzar una gran ofensiva y ganar a los franceses na [[batalla de los Arapiles]], obligando a Xosé Bonaparte a fuxir temporalmente de Madrid. Los franceses evacuaron definitivamente Andalucía tres una serie d'atayaos intentos como'l del "sitiu de Tarifa", llocalidá gaditana que mientres les navidaes de 1811 aguantó un asediu nel cual les tropes del xeneral Francisco Copons y Navía aliaes coles tropes britániques comandadas pol coronel John Skerret ganaron a les bien superiores en númberu tropes del xeneral Leval. Asina pos la opción de tomar la plaza dada la so importancia estratéxica foi un fracasu total. [[Duque de Wellington|Wellington]] llegó hasta Burgos pero apexóse asediando el castiellu y les fuercies napoleóniques reagrupaes pudieron contraatacar y emburria-y de nuevu hasta Portugal. Mentanto, la campaña de Rusia absorbía los gruesu de los recursos franceses. Poro, mientres 1813 l'exércitu francés foi retirándose y perdiendo territoriu. Los franceses abandonaron casi toles sos places, y tres la [[batalla de Vitoria]] el 21 de xunu de 1813, fueron espulsaos d'España. === Invasión del sur de Francia (1813-1814) === N'ochobre de 1813 los aliaos cruciaron los [[Pirineos]]. La guerra prosiguió nel sur de Francia. Hubo combates nel [[ríu Nivelle]], [[Bayonne (Francia)|Bayonne]], [[Garris]], [[Orthez]], [[Toulouse]] y de nuevu en Bayonne ente l'exércitu aliáu formáu por ingleses, portugueses y españoles contra franceses. Hubo saqueos de soldaos españoles en llocalidaes franceses como vengación polos escesos cometíos enantes poles tropes franceses n'España. Finalmente, Napoleón pidió la paz. Asina pos paradóxicamente la guerra remató na mesma llocalidá onde s'había aniciáu: Bayonne. Les tropes aliaes entraren hasta [[Burdeos]], y posiblemente, de nun ser frenaes, entraren en París primero que los austriacos, prusianos y rusos. Fernandu VII pudo finalmente tornar a España los [[22 de marzu]] de 1814. Hai que resaltar que Cataluña siguió formalmente perteneciendo al imperiu francés hasta'l [[28 de mayu]] de 1814, cola retirada ordenada de toles sos tropes al mandu del xeneral [[Pierre Joseph Habert]].<ref>Angelón, Manuel: ''Crónica de la provincia de Barcelona''. Madrid: Rubio, Grilo y Vittury, 1870, p. 127</ref> Entós daquella inclusive Napoleón yá abdicara ([[Tratáu de Fontainebleau (1814)|Tratáu de Fontainebleau]], [[14 d'abril]] de 1814). == Aspeutos de la guerra == === El fenómenu de la guerra de «guerrilles» o la ''petite guerre'' === [[Ficheru:El Empecinado de Goya.jpeg|thumb|[[Juan Martín Díez]], ''l'Encerriscáu'', retratáu por Francisco de Goya (c. 1814-15. Oleu sobre llenzu, 84 x 65&nbsp;cm. Coleición privada).]] Ensin un exércitu dignu d'esi nome col que combatir a los franceses, los españoles de les zones ocupaes utilicen como métodu de llucha la [[guerra de guerrilles]], como única manera de foliar y estorbar l'esfuerciu de guerra francés. Trátase de lo que güei se denomina '''guerra asimétrica''', na cual grupos de poca xente, conocedores del terrén que tríen, hostigan con rápidos golpes de mano a les tropes enemigues, pa eslleise darréu y sumir nos montes. [[Ficheru:Francisco Chaleco.jpg|thumb||left|Grabáu militar de la dómina representando a [[Francisco Chalecu]] como Brigadier.]] De resultes d'estes táctiques, el dominiu francés nun pasa de les ciudaes, quedando'l campu sol control de les partíes guerrilleres de líderes como [[Francisco Chalecu]], [[Vicente Moreno Baptista]], [[Francisco Espoz y Mina|Espoz y Mina]], [[Jerónimo Merín]], [[Julián Sánchez|Julián Sánchez, ''el Charru'']], [[Gaspar de Jáuregui]] o [[L'Encerriscáu|Juan Martín ''l'Encerriscáu'']]. El mesmu Napoleón reconoz esta inestabilidá cuando, en contra de los deseos del so hermanu, teóricu rei d'España, pon baxu gobiernu militar (francés) los territorios dende la marxe izquierda del Ebro, nuna suerte de nueva ''[[Marca hispánica]]''. La guerra n'España va tener importantes repercusiones nel esfuerciu de guerra de Napoleón. Un aparente paséu militar tresformárase nun atolladeru qu'absorbía unos contingentes elevaos, preciosos pa la so campaña contra Rusia. La situación yera, seya que non, tan inestable que cualquier retirada de tropes podía conducir al desastre, como efeutivamente asocedió en xunetu de [[1812]]. Nesta fecha, [[Duque de Wellington|Wellington]], al mandu d'un exércitu angloportugués y operando dende Portugal, derrota a los franceses primeru na [[Sitiu de Ciudad Rodrigo (1812)|batalla de Ciudad Rodrigo]] y depués nos [[batalla d'Arapiles|Arapiles]], espulsándo-yos del Oeste y amenaciando Madrid: Xosé Bonaparte retirar a Valencia. Magar los franceses contraataquen y el rei puede entrar de nuevu en Madrid en payares, una nueva retirada de tropes per parte de Napoleón tres la so catastrófica campaña de Rusia a empiezos de [[1813]] dexa a les tropes aliaes espulsar yá definitivamente a Xosé Bonaparte de Madrid y ganar a los franceses en [[batalla de Vitoria|Vitoria]] y [[Batalla de San Marcial (1813)|San Marcial]]. Coles mesmes Napoleón se apresta a defender la so frontera hasta poder axustar con Fernandu VII una salida. En cuenta de la so neutralidá no que quedaba de guerra, aquél recupera la so corona (empiezos de [[1814]]) y apauta la paz con Francia, dexando asina al emperador protexer el so lladral sur. Nin los deseos de los españoles, verdaderos protagonistes de la lliberación, nin los intereses de los francesaos que siguieren al exiliu al rei José, son teníos en cuenta. == Consecuencies == La firma del [[tratáu de Valençay]] pol que se restituyía nel tronu a Fernandu VII, ''el Deseyáu'', como monarca absolutu, foi l'empiezu d'un tiempu de desilusiones pa toos aquellos que, como los diputaos aconceyaos nes [[Cortes de Cádiz]], creyeren que la llucha contra los franceses yera l'empiezu de la ''Revolución española'' y tamién l'entamu de la [[Guerra d'Independencia Hispanoamericana|guerra d'independencia hispanoamericana]]. Per otra parte les consecuencies materiales de la guerra fueron desastroses pa España. A la gran cantidá de muertos y la destrucción de pueblos y ciudaes xunieron la rampiña de munchos franceses y tamién de los ingleses, que la so desllealtá puede trate ejemplificada nel bombardéu, ordenáu por Wellington, de la industria testil de Béxar que yera competidora de la inglesa<ref>Enciclopedia ''Ver pa saber'', tomu IV: «Historia». Ediciones Urbión, páx. 181.</ref> o na destrucción de la [[Porzolana del Bon Retiru|Real Fábrica de Porzolana del Bon Retiru]] en [[Madrid]] cuando yá los franceses evacuaren la ciudá. Foi una guerra llargo y destructor: [[Francia]] perdió unos 200&nbsp;000 homes y [[España]] ente 300&nbsp;000 y 500&nbsp;000. Amás, la guerra resultó bien costosa. Los exércitos contendientes y les guerrilles suministráronse sobre'l terrén por aciu requisas. La devastación y los robos abrasaron la producción agraria, ente que los llabradores nun s'animaron a cultivar pola incertidume. Les colleches de 1811 y 1812 fueron males y escases. La falta de subsistencia estendió la fame y provocó una intensa crisis de morrina en 1812. Non solo cayó la producción agrícola, hubo industries que casi desparecieron como la testil lanera de [[Castiella]], una y bones los fataos d'[[Oveya merina|oveyes merines]] sirvieron p'alimentar a les tropes. El tresporte de mercancíes paralizóse, pos los gües, mulares, caballos y otros animales de tiru fueron prindaos polos militares. A lo último, la guerra xeneró un fuerte déficit nes finances públiques: en 1815 la delda estatal superaba los 12&nbsp;000 millones de reales, cifra venti veces cimeru a los ingresos añales ordinarios. == Conmemoración == [[Ficheru:Vitoria - Recreación histórica de la Batalla de Vitoria, bicentenario 1813-2013 020.jpg|thumb|150px|Recreación de la [[Batalla de Vitoria]] mientres la [[Guerra de la Independencia Española]] contra [[Napoleón]].]] En [[2008]], con ocasión del bicentenariu de la guerra, l'interés por aquellos acontecimientos y la so alcordanza manifestar n'actos conxuntos hispanofranceses, publicación d'ensayos y obres especializaes y esposiciones en diverses ciudaes ya instituciones d'España.<ref>[http://www.bne.es/es/Actividades/Exposiciones/Exposiciones/Esposiciones2008/docs/visitaguerra/Guerra.html Miraes sobre la Guerra de la Independencia na Biblioteca Nacional].</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20080501092747/http://www.madridpedia.com/comunidad-de-madrid/1808-2008-bicentenario-de-la guerra-de-la independencia Rellación d'actos en Madrid] — madripedia.org.</ref> == Ver tamién == {{llista de columnes|3| * [[Guerra de la independencia n'Asturies]] * [[La guerra de la Independencia en Valladolid]] * [[Guerra de la Independencia en Cantabria]] * [[Guerra de la Independencia na provincia de Soria]] * [[Guerra de Valdepeñas]] * [[Batallón Lliterariu]] * [[Manda pía forzosa]] * [[España napoleónica]] * [[Sitios de Zaragoza]] * [[Exércitos d'España (Guerra de la Independencia Española)|Exércitos d'España (guerra de la Independencia española)]] * [[Constitución española de 1812]] }} == Bibliografía == * Álvarez Barrientos, Joaquín: ''La guerra de la Independencia na cultura española''. Madrid: Sieglu XXI d'España Editores, 2008. ISBN 978-84-323-1329-5. * {{cita llibru|id=ISBN 978-84-670-2624-5|títulu=La Guerra de la Independencia|añu=2008|apellíu=Artola Gallego|nome=Miguel|enllaceautor=Miguel Artola Gallego|editorial=Espasa Calpe}} * [[Antonio Moliner Prada]] (ed), Josep Alavedra Bosch, Esteban Canales Gili, Andrés Cassiniello Pérez, Emilio de Diego García, Alicia Lasparra Rodríguez, Juan López Tabar, Francisco Miranda Rubio, Maties Ramisa Verdaguer, Marion Reder Gadow, María Gemma Rubí Casals, Lluís Ferran Toledano, Joaquín Varela Suanzes-Carpegna, Antonio Ventura Pires: ''La guerra de la independencia n'España, 1808-1814''. Nabla Ediciones 2007 ISBN 978-84-935926-2-2. * Aymes, Jean-René: ''La Guerra de la Independencia n'España (1808-1814)''. Madrid: Sieglu XXI d'España Editores, 2008. (6ª ed.) ISBN 978-84-323-1335-6. * Carrasco, Antonio: ''La Guerra Interminable. Claves De La Guerra De Guerrilles N'España (1808-1814)'' Lleón: Editorial Csed, 2013. ISBN 978-8494103377. * Conde de Toreno: ''Historia del llevantamientu, guerra y revolución d'España''. París, 1851. * Diego García, Emilio de: ''España, l'infiernu de Napoleón''. Madrid, 2008 ISBN 978-84-9734-691-7 * Diego García, Emilio de y José Sánchez-Magre (Direutores): ''Diccionariu de la Guerra de la Independencia'', Madrid, Actes, 2012. * {{cita llibru|autor=Duby, Georges|enllaceautor=Georges Duby|capítulu=La reprise de la guerre avec l'Angleterre et colar à la guerre générale (1803-1805)|títulu=Histoire de la France, des origines à nos jours|añu=2003|editorial=París: Larousse|id=ISBN 2-03-575200-0}} * Farias, Rafael: ''Memories de la Guerra de la Independencia escrites por soldaos franceses''. Madrid, 1920. * Fletcher, Ian: ''Nel Infiernu antes del Amanecer. Asediu y asaltu a la fortaleza de Badayoz''. Badayoz, 4 Gatos, 2007. ISBN 84-611-6180-7. * {{cita llibru|autor=Fraser, Ronald|títulu=La maldita Guerra d'España. Historia social de la guerra de la Independencia 1808-1814|añu=2006|editorial=Barcelona: Crítica|id=ISBN 84-8432-728-0}} * García de Cortázar, Fernando, y González Vesga, José Manuel, ''Curtia historia d'España'', ISBN 84-206-0666-9. * Llargu Martín, Miguel Ángel; ''La estrella de Wellington empezó a rellumar en Fuenteguinaldo''. Castiella Ediciones, Valladolid 2011. ISBN 978-84-96186-75-0. * Llargu Martín, Miguel Ángel; ''Fuenteguinaldo, cuartel xeneral de lord Wellington: despachos''. Castiella Ediciones, Valladolid 2013. ISBN 978-84-96186-85-9. * {{cita llibru|autor=Malye, Françoise|títulu=Napoleón y la llocura española|añu=2007|ubicación=Madrid|editorial=Editorial EDAF|id=ISBN 978-84-414-2038-0}} * Olóriz, Hermilio de: ''Navarra na Guerra de la Independencia. Biografía del Guerrilleru D. Francisco (Espoz y Mina)'' (sic). Pamplona, 1910. * {{cita publicación | autor = Vicente, Antonio Pedro | títulu= Portugal en 1808: Otru escenariu de la guerra peninsular | añu = 2005 | publicación = Revista d'Historia Militar (Institutu d'Historia y Cultura Militar, Ministeriu de Defensa) | volume = | númberu = | id = [https://web.archive.org/web/http://www.ejercito.mde.es/ihycm/revista/independencia2005/08-pedro-vicente.html www.ejercito.mde.es] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.ejercito.mde.es/ihycm/revista/independencia2005/08-pedro-vicente.html|fechaarchivu=27 de payares de 2015}} * Sánchez Arreseigor, Juan José; ''Vascos contra Napoleón''. Actes, Madrid 2010. ISBN 978-84-9739-099-6. * {{cita llibru|autor=Malye, Françoise|títulu=Napoleón y la llocura española|añu=2007|ubicación=Madrid|editorial=Editorial EDAF|id=ISBN 978-84-414-2038-0}} * Rodríguez Espinosa, M. (2011) "Cádiz, la ciudá cosmopolita y la traducción mientres la Guerra de la Independencia", en J.J. Zaro (ed.) ''La traducción como actividá editorial na Andalucía del sieglu XIX''. Sevilla: Alfar. Coleición: Alfar Universidá, 174, páxs. 27-56. ISBN 978-84-7898-379-7. * ''Noticia de los principales socesos asocedíos nel gobiernu d'España, 1808-1814'', del conde de Toreno * ''[[Episodios Nacionales]]'', de [[Benito Pérez Galdós]] * ''Guerra de la independencia: Proclames, bandos y combatientes'', de Sabino Delgado * ''Un día de cólera'', d'[[Arturo Pérez-Reverte]] == Notes == {{llistaref|group="lower-alpha"}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|Spanish War of Independence}} * [http://www.bne.es/es/Micrositios/Guias/Guerra_independencia/index.html Guía de recursos bibliográficos sobre la Guerra de la Independencia] – Publicación en llinia de la Biblioteca Nacional d'España * [http://www.mcu.es/cooperacion/MC/Bicentenariu/index.html Bicentenariu de la Guerra de la Independencia] – [[Ministeriu de Cultura (España)|Ministeriu de Cultura]] * [http://www.boe.es/aeboe/consultas/bases_dato/guerra_independencia.php BOE.es] La Guerra de la Independencia na ''Gazeta'': coleición virtual * [http://www.1808-1814.org La Guerra d'Independencia Española Carta de la dómina (1808) rellatando la revuelta d'un pueblu de Xaén] – artículos en 1808-1814.org * [[:s:es:Carta del Marqués de Noblecilla al Conde de la Montería Palaciu del Conceyu Badayoz (1808)|Carta de la dómina (1808) rellatando la revuelta d'un pueblu de Xaén]] ([[Wikisource]]) * [http://www.losarapiles.com Batalla de Los Arapiles, Salamanca, 22 de xunetu de 1812] * [https://web.archive.org/web/20060522235413/http://www.bicentenariobailen.com/ Guía documental del Bicentenariu de la Batalla de Bailén] * [http://www.sorianos.org/portal/index.php?option=com_content&task=view&id=1363&Itemid=1 Lliberación de Soria y destrucción del castiellu y muralles] * [http://ciudadrodrigo.ueuo.com Los sitios de Ciudad Rodrigo] mientres la Guerra de la Independencia * [http://www.guardiasalinera.com Recreación histórica de la defensa de la Isla de León ente 1810 y 1812] * [https://web.archive.org/web/20120223224951/http://www.girona1809.com/ Sitios de Girona ente 1808 y 1809] Recreación histórica: Miquelets de Girona * [https://web.archive.org/web/20160422082336/http://www.forum-wellington.com/ Per un día d'alcuentru y conmemoración ente España, Portugal y Reinu Xuníu] * [http://www.regimientosdeamerica.com/index.php?p=2_21 Escudos honoríficos de la Guerra d'Independencia Española] * {{Enllaz rotu|1=guerra-de-la independencia-1276239847.html Diccionariu de la Guerra de la Independencia |2=http://libros.libertaddigital.com/diccionariu-de-la |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * [https://elpais.com/elpais/2014/12/03/opinion/1417620379_683896.html José Álvarez Junco, "Les deformaciones de la memoria"], ''El País'', 7 d'avientu de 2014. {{Socesión | predecesor = [[Reformismu borbónicu]] | títulu = [[Periodos de la Historia d'España]] | periodu = '''[[España mientres la guerra de la Independencia Española]]''' | socesor = [[Restauración absolutista n'España|Restauración absolutista]] }} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Guerra de la Independencia Española|*]] od1g9dq6s2xxjegpikiriarfwqnykr4 Estrella variable cataclísmica 0 124314 4377169 4249727 2025-06-18T07:59:45Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Geminorum => U Geminorum 4377169 wikitext text/x-wiki [[Imaxe:Diagram of a Cataclysmic Variable.png|right|260px|thumb|Esquema d'una binaria cataclísmica.]] Una '''estrella variable cataclísmica''' ye un tipu d'[[estrella variable]] qu'esperimenta súbitos y espectaculares cambeos nel so rellumu; tamién esisten varibles con cambeos minúsculos pero rápidos ("centelleo" o flickering), como [[GP Com]], aniciaos pola cayida de material na "mancha caliente" (Hot Spot) o zona d'impautu del discu de acreción. Pueden estremase los siguientes tipos: * [[Estrella binaria cataclísmica|Binaries cataclísmicas]], que consisten nun [[estrella binaria|sistema binariu]] compuestu por una [[nana blanca]] y una [[nana colorada]] o naranxa de la [[secuencia principal]] que se topen bien próximes. De la mesma subdivídense en dos grupos: ** Grupu non magnéticu, qu'inclúi les [[Nova nana|novas nanes]] como la [[estrella]] [[U Geminorum]]. ** Grupu magnéticu, qu'inclúi les polares -oxetos bien [[polarización electromagnética|polarizaos]]- como [[AM Herculis]], y les polares entemedies como [[DQ Herculis]]. * Delles clases d'[[estrella simbiótica|estrelles simbiótiques]], como [[Z Andromedae]]. * Toa clase de [[supernova|supernoves]]. == Referencies == {{llistaref}} * [http://www.daviddarling.info/encyclopedia/C/cataclysmic_variable.html Cataclysmic variable ][http://www.daviddarling.info/encyclopedia/C/cataclysmic_binary.html | Cataclysmic binary ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071218231001/http://www.daviddarling.info/encyclopedia/C/cataclysmic_binary.html |date=2007-12-18 }} | The internet Encyclopedia of Science {{Tradubot|Estrella variable cataclísmica}} [[Categoría:Estrelles variables]] eh52whegrdd72bosdae15lvce5kyr81 Estrella binaria cataclísmica 0 124318 4377167 4249715 2025-06-18T07:59:32Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Geminorum => U Geminorum 4377167 wikitext text/x-wiki Una '''estrella binaria cataclísmica''', o a cencielles '''binaria cataclísmica''', ye una [[estrella binaria]] que les sos componentes, bien próximes ente sigo, son una [[nana blanca]] -estrella primaria- y una [[nana naranxa]] o [[nana colorada|colorada]] -estrella secundaria-. La estrella secundaria ta aburuyada pol fuerte [[campu gravitatoriu]] de la estrella primaria, que la so masa puede ser d'hasta 1,44 [[masa solar|mases solares]]. El gas rico en [[hidróxenu]] proveniente de la estrella secundaria entra nun [[discu de acreción]] qu'arrodia la nana blanca, pa darréu cayer escontra esta postrera y "amburar" violentamente nuna [[reacción nuclear]], tresformándose l'hidróxenu en [[heliu]]. Ello aumenta drásticamente el rellumu de la estrella, fenómenu que se conoz como [[nova]]. Pueden estremase dos grupos: * '''Grupu non magnéticu''', que ye'l mayoritariu, ya inclúi les [[nova nana|novas nanes]] (exemplos: [[U Geminorum]] y [[SS Cygni]]) y les [[nova|noves]] clásiques (exemplos: [[GK Persei]] y [[T Aurigae]]). * '''Grupu magnéticu''', onde la presencia d'un fuerte [[campu magnéticu]] en redol a la nana blanca afecta al fluxu d'[[acreción]], polo que podemos estremar dos subgrupos: ** '''Polares''' o variables AM Herculis, onde'l campu magnéticu tan fuerte que nun dexa la formación del discu de acreción, presentando'l sistema [[rotación síncrona]] (exemplu: [[AM Herculis]]). ** '''Polares entemedies''' o variables DQ Herculis, onde'l campu magnéticu, entá siendo fuerte, sí dexa la creación del discu de acreción (exemplu: [[DQ Herculis]]). == Ver tamién == * [[Estrella variable]] * [[Variable cataclísmica]] * [[Estrella binaria interactuante]] == Referencies == {{llistaref}} * [http://www.daviddarling.info/encyclopedia/C/cataclysmic_binary.html Cataclysmic binary. The internet Encyclopedia of Science] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071218231001/http://www.daviddarling.info/encyclopedia/C/cataclysmic_binary.html |date=2007-12-18 }} *[http://www.novacelestia.com/space_art_binary/kinds_of_binaries.html Cataclysmic binary. Nova celestia] {{Tradubot|Estrella binaria cataclísmica}} [[Categoría:Estrelles variables]] [[Categoría:Estrelles binaries]] kz7bgvdwb3w47yf6emjdo0wmrcaymnq Casa de Toledo 0 126424 4376845 4285418 2025-06-17T13:45:29Z XabatuBot 43102 iguo testu: Marquesáu de Algecilla => Marquesáu d'Algecilla 4376845 wikitext text/x-wiki {{Ficha de casa real |nome= Casa de Toledo |escudo heráldicu = [[Ficheru:Escudu de los Álvarez de Toledo.svg|150px]] |pie_imaxe =[[Escudu de la Casa de Toledo]] |fundador=Pedro Illán |títulos= |casa materna= |xefe actual= }} La '''Casa de Toledo''' o '''Casa d'Álvarez de Toledo'''{{refn|group=lower-alpha|«Primeramente queremos empezar con una alvertencia terminolóxica, que consiste en que vamos utilizar pa referinos al llinaxe la denominación moderna, esto ye, ''Álvarez de Toledo'', que nunca utilizaríen historiadores y xenealoxistes clásicos. La razón finca en que l'usu del patronímicu Álvarez yá ta dafechu afitáu dende hai más de quinientos años na familia y que esti apellíu d'Álvarez de Toledo ye l'utilizáu pa denominar el llinaxe anguaño. Recordemos, sicasí, qu'hasta'l sieglu {{versalita|xix}} esta familia foi conocida namái como los ''Toledo'' o la ''Casa de Toledo'', pos hasta entós el patronímicu tenía una función individualizadora y perrrares vegaes utilizar con calter coleutivu». {{Harvnp|Salazar y Acha|1998|pp=21}}}} ye un [[llinaxe]] de la [[nobleza española]] que tuvo los sos oríxenes nel sieglu {{versalita|xii}} nel [[Reinu de Castiella]]. Dellos de los sos miembros sobresalieron na hestoria d'[[España]], especialmente los xefes de la [[Casa d'Alba]], la que tamién ye posesora de la máxima [[dignidá]] de la [[nobleza]] por ser titular de la [[Grandor d'España]] de 1520, denomada ''Grandor inmemorial''<ref>González-Doria, Fernando. Diccionariu heráldicu y nobiliariu de los Reinos d'España. Madrid. Editorial Trigu Ediciones. 2000. ISBN 84-89787-17-4.</ref> o ''Grandor de primer Clase''. Coles mesmes munchos de los títulos nobiliarios de los Álvarez de Toledo tienen adscripta el Grandor d'España. == Oríxenes == Los oríxenes d'esti llinaxe, de raigaños [[mozárabe]]s,{{Harvnp|Salazar y Acha|1998|p=43}} remontar al sieglu {{versalita|xii}}. ''Petrus Iulianiz'' tamién conocíu como Pedro Illán y documentáu en 1125 confirmando un testamentu, ye'l primer miembru identificable d'esta familia, una de les más importantes de la ciudá de [[Toledo]].{{Harvnp|Salazar y Acha|1998|p=27}} Tuvo a lo menos dos fíos, de madre desconocida, unu d'ellos llamáu Illán Pérez de San Román por ser propietariu de delles cases na parroquia de San Román.{{Harvnp|Salazar y Acha|1998|p=28}} Apaez delles vegaes na documentación d'esa dómina, empezando en 1137 cuando foi testigu d'una donación del rei [[Alfonsu VII de Lleón]] a la [[catedral de Toledo]]. Foi ''alvazil'' de la ciudá y como tal figura en documentos de 1155, 1161 y de 1163. Finó antes de xunetu de 1167.{{Harvnp|Salazar y Acha|1998|p=28}} Illán Pérez tuvo dellos fíos, ente ellos Esteban Illán, que foi alcalde de Toledo y ye consideráu'l «verdaderu fundador del llinaxe».{{Harvnp|Salazar y Acha|1998|p=29}} Esteban Illán contraxo dos matrimonios, el primeru antes de 1185 con Gracia González, fía del alguacil Gonzalo Álvarez y la so esposa Orabona, de quien tuvo dellos fíos. La so segunda esposa foi Seri con quien tuvo una fía llamada Leocadia. Esteban finó'l 11 de payares de 1208 y recibió sepultura na parroquia de San Román.{{Harvnp|Salazar y Acha|1998|p=29}} De la so primer esposa Esteban Illán foi padre de, ente otros, Juan Estébanez, quien apaez per última vegada na documentación el 31 d'avientu de 1248. Juan Estébanez foi alcalde de Toledo y casóse con María Salvadores.{{Harvnp|Salazar y Acha|1998|pp=34-35}} Foi padre de cinco fíos, unu d'ellos foi Álvaro Ibáñez quien figura'l 24 d'agostu de 1269 como alcalde mayor de Toledo. Finó probablemente antes del 10 d'ochobre de 1272. La so esposa foi Sancha Gutiérrez, fía del alguacil Gutierre Fernández ibn Abdelmalic y doña Solí, fía del Illán Estébanez, poro, Sancha yera sobrina segunda del so home.{{Harvnp|Salazar y Acha|1998|pp=36-37}}{{refn|group=lower-alpha| Según [[Luis de Salazar y Castro]], la esposa d'Álvaro Ibáñez foi Juana Carrillo, fía de Garci Gómez Carrillo y de la so esposa Elvira Osorio. Según esti autor, Juana casara en segundes nupcias con Diego Gutiérrez de Ceballos, padres del maestre de la [[Orde d'Alcántara]] Diego Gutiérrez de Ceballos, quien nesi casu, fuera hermanu uterín de los dos fíos d'Álvaro Ibáñez, Juan y García Álvarez de Toledo. Dambos fíos d'Álvaro Ibáñez morrieron en 1287 ente que'l so supuestu hermanu, Diego Gutiérrez de Ceballos, foi electu maestre en 1355, lo cual ye altamente improbable.{{Harvnp|Salazar y Acha|1998|p=37, n. 129}}}} Álvaro Ibáñez y la so esposa Sancha Gutiérrez fueron padres de trés fíos: García, Juan y Fernando Álvarez de Toledo.{{Harvnp|Salazar y Acha|1998|p=37}} Juan y Fernando fueron executaos en 1289 por orde del rei [[Sancho IV de Castiella]]. Juan casóse con Juana Palomeque de quien tuvo un fíu, Garci Álvarez de Toledo, alcalde mayor de la ciudá, casáu con Mencía Téllez, fía de Tel García de Meneses, alguacil mayor de Toledo, y de María Gómez de Toledo.{{Harvnp|Salazar y Acha|1998|p=37}} Fueron padres de cinco fíos, ente ellos, [[García Álvarez de Toledo (m. 1370)|García Álvarez de Toledo]], [[maestre de la Orde de Santiago]], I [[Condáu de Oropesa#Señores de Oropesa|señor de Oropesa]], y de [[Señoríu de Valdecorneja|Valdecorneja]].{{Harvnp|Salazar y Acha|1998|pp=38-39}} == Escudu y lema == [[Ficheru:Gent, Sint-Baafskathedraal blazoen Fernandez Alvarez de Toledo B STB 433 194.jpg|thumb|Les "armes de los Álvarez de Toledo" figuren ente les de los caballeros del [[Toisón d'Oru]] qu'asistieron en 1559 al capítulu d'esta insigne Orde na [[Catedral de San Bavón]] de [[Gante]]. L'artista flamencu que les pintó invirtió los esmaltes: el blasón correutu son ocho puntos d'azur equipolados a siete de plata.]] {{Ver tamién|Escudu de la Casa d'Alba}} L'escudu d'armes de los Álvarez de Toledo ye un jaquelado o axedrezáu de quince puntos: ocho puntos de plata forníos a siete d'azur. Según Sampedro Escolar,{{cita|Los Álvarez de Toledo siguen sumando elementos propios d'un gran llinaxe: a l'antigüedá de la so xenealoxía, que se va afatando de lleendes y entronques regios, añader los bienes y los títulos, cada vez más sonoros, representaos por una heráldica brillosa, l'axedrezáu de plata y azur, y, a lo último, un panteón dignu de tanto grandor, el monesteriu de San Leonardo.<ref>{{cita llibru|apellíu={{versalita|Sampedro Escolar}}|nome=José Luis|títulu=La Casa d'Alba: mil años d'historia y de lleendes. Del obispu Gutierre a la duquesa Cayetana|añu=2007|editorial=Esfera de los Llibros|isbn=9788497345958|ubicación=Madrid|oclc=244015830}}</ref>{{refn|group=lower-alpha|Consta documentalmente l'enterramientu en San Leonardo d'Alba -anguaño denomináu monesteriu de san Jerónimo- de los miembros siguientes de la [[casa d'Alba]]: 1. Gutierre Álvarez de Toledo: obispu d'Ávila, arzobispu de Sevilla, arzobispu de Toledo, señor d'[[Alba de Tormes]] en 1430. Treslladaos los sos restos a San Esteban de Salamanca (13-11-1619). 2. Fernando Álvarez de Toledo y Sarmiento: IV señor de [[Valdecorneja]], I conde d'Alba (Córdoba, 21-4-1464). 3. Fadrique Álvarez de Toledo y Enríquez: II duque d'Alba (19-10-1531). 4. [[Beatriz Pimentel y Pacheco]]: casada con [[García Álvarez de Toledo y Zúñiga]], herederu del II duque d'Alba, (10-VII-1537). 5. Fernando Álvarez de Toledo y Pimentel: III duque d'Alba (11-12-1582). Treslladaos los sos restos a san Esteban de Salamanca: 3-11-1619. 6. [[María Enríquez Álvarez de Toledo]]: casada con Fernando Álvarez de Toledo y Pimentel (7-12-1583). Treslladaos los sos restos a San Esteban de Salamanca. 7. [[Brianda de Beaumont]], V [[Condáu de Lerín|condesa de Lerín]], (circa 1540 - 1588): casada en 1564 con [[Diego Álvarez de Toledo y Enríquez de Guzmán]], tercer fíu del III duque d'Alba. 8. Antonio Álvarez de Toledo y Beaumont: V duque d'Alba (29-1-1623). (Probablemente ta na capiya del primitivu sepulcru de santa Teresa, Alba). 9. [[Mencía de Mendoza Enríquez de Cabrera]], esposa d'Antonio Álvarez de Toledo y Beaumont. 10. [[Fernando Álvarez de Toledo y Mendoza]]: VI duque d'Alba (7-10-1667). Nun consta'l so enterramientu pero sí la fecha del so treslláu al panteón ducal de San Esteban de Salamanca: 13-11-1619.10. [[Antonia Enríquez de Ribera Portocarrero]], IV [[Marquesáu de Villanueva del Río marquesa de Villanueva del Río]] (23-11-1667) y primer esposa de Fernando Álvarez de Toledo y Mendoza.{{Cita web |url=http://www.sanjeronimo.es/index.php?option=com_content&view=article&id=124&Itemid=172 |títulu=Colexu y seminario San Jerónimo, Alba de Tormes. Historia Monesteriu de San Jerónimo |fechaaccesu=28 d'agostu de 2017 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140710020036/http://www.sanjeronimo.es/index.php?option=com_content&view=article&id=124&Itemid=172 |fechaarchivu=10 de xunetu de 2014 }}}}}} L'orixe d'esta familia convertir en pernomáu y nobilísima, calificaciones que son tan apoderaes pa esta Casa, que son paradigmes pa otres.{{Harvnp|Martín Berrio|1998|p=125}} El lema en llatín de los Álvarez de Toledo ye ''Tu in ea et ego pro ea'' y la so traducción al asturianu ye ''Tu nella y yo por ella'', que significa ''Dios na patria y yo pola patria''. == Títulos de nobleza daos orixinalmente a los Álvarez de Toledo == A lo llargo de los sieglos, los Álvarez de Toledo recibieron los siguientes títulos que dieron orixe a diverses proxenies que conformaron parte del poderosu estratu de la nobleza del [[Reinu de Castiella]] y darréu del [[Reinu d'España]]: *[[Señoríu de Oropesa]], creáu a favor de [[García Álvarez de Toledo (m. 1370)|García Álvarez de Toledo]] en 1366, pol rei [[Enrique II de Castiella]]; *[[Señoríu de Valdecorneja]], dau a favor de García Álvarez de Toledo, en 1366, pol rei Enrique II de Castiella, juntamente col Señoríu de Oropesa. *[[Señoríu de Cervera]], dau a favor d'[[Alonso Álvarez de Toledo y Fernández de Toledo]] pol rei [[Xuan II de Castiella]]; *[[Señoríu de Valdeloso]], creáu a favor de [[Pedro Álvarez de Toledo y Fernández de Toledo]] pol rei Xuan II de Castiella; *[[Señoríu de Higares]], creáu a favor de [[Fernán Álvarez de Toledo y Ayala]] pol rei Xuan II de Castiella; *[[Señoríu d'Alba de Tormes]], creáu a favor de [[Gutierre Álvarez de Toledo]], en 1429, pol rei Xuan II de Castiella; *[[Condáu d'Alba de Tormes]], creáu a favor de [[Fernando Álvarez de Toledo y Sarmiento]] en 1439, pol rei Xuan II de Castiella; *[[Condáu de Salvatierra de Tormes]], creáu a favor de [[García Álvarez de Toledo y Carrillo de Toledo]], en 1469, pol rei [[Enrique IV de Castiella]]; *[[Ducáu d'Alba de Tormes]], creáu a favor de [[García Álvarez de Toledo y Carrillo de Toledo]], I duque, en 1472, pol rei Enrique IV de Castiella; *[[Marquesáu de Coria]], vendíu a favor de [[García Álvarez de Toledo y Carrillo de Toledo]], I marqués, en 1472, por Gutierre de Cáceres Solís; *[[Condáu de Oropesa]], creáu a favor de [[Fernando Álvarez de Toledo y Herrera]], I conde, en 1475, pola reina [[Sabela I de Castiella]]; *[[Condáu de Piedrahita]], creáu a favor de [[Fadrique Álvarez de Toledo y Enríquez]], I conde, en 1485, polos [[Reis Católicos]]; *[[Condáu del Cedillo|Señoríu del Cedillo]], creáu a favor de [[Fernán Álvarez de Toledo y Zapata]], en 1497, polos Reis Católicos; *[[Señoríu de La Horcajada]], creáu a favor de [[García Álvarez de Toledo y Enríquez]]; *[[Marquesáu de Mancera|Señoríu de Mancera]], creáu a favor de [[Pedro Álvarez de Toledo y Enríquez]]; *[[Señoríu de Villorias]], creáu a favor de [[Fernando Álvarez de Toledo y Enríquez]]; *[[Ducáu de Huéscar|Señoríu de Huéscar]], creáu a favor de [[Fadrique Álvarez de Toledo y Enríquez]], en 1513, pola reina [[Xuana I de Castiella]]; *[[Ducáu de Fernandina]] que lleva adscritu'l [[principáu de Montalbán]], creáu a favor [[García Álvarez de Toledo y Osorio]], I duque y príncipe, en 1569, pol rei [[Felipe II d'España]]; *[[Condáu de Peña Ramiro]], creáu a favor de [[Pedro de Toledo Osorio|Pedro Álvarez de Toledo Osorio]], en ¿?, pol rei ¿?; *[[Marquesáu de Jarandilla]], creáu a favor de [[Fernando Álvarez de Toledo Portugal]], en 1599, pol rei [[Felipe III d'España]]; *[[Marquesáu de Mancera]], creáu a favor de [[Pedro Álvarez de Toledo y Leiva]], I marqués, en 1623, pol rei [[Felipe IV d'España]]; *[[Marquesáu de Villanueva de Valdueza]], creáu a favor de [[Fadrique Álvarez de Toledo y Mendoza]], I marqués, en 1624 pol rei Felipe IV d'España. *[[Condáu del Cedillo]], creáu a favor d'[[Antonio Álvarez de Toledo y Heredia]], I conde, en 1624, pol rei Felipe IV d'España; *[[Marquesáu de Villamagna]], creáu a favor d'[[Alonso Antonio Álvarez de Toledo y Mendoza]], en 1624, pol rei Felipe IV d'España; *[[Marquesáu de Montalbo]], creáu a favor de [[Francisca Álvarez de Toledo y Novoa]], I marquesa, en 1630 pol rei Felipe IV d'España; *[[Marquesáu de Melgar de Fernamental]], creáu a favor de [[María Luisa Álvarez de Toledo Carreto]], I marquesa, en 1676, pol rei [[Carlos II d'España]]; *[[Condáu de Cervera (condáu d'España)|Condáu de Cervera]], creáu a favor de [[Juan Manuel Álvarez de Toledo y Borja]], I conde, en 1790, pol rei [[Carlos IV d'España]]; *[[Ducáu de Bivona]], creáu a favor de [[José Álvarez de Toledo y Acuña]], I duque, en 1865, pola reina [[Sabela II d'España]]; *[[Condáu de Xiquena]], creáu a favor de [[José Álvarez de Toledo y Acuña]], I conde, en 1865, pola reina Sabela II d'España. *[[Condáu de Villar de Felices]], creáu a favor de [[Rafael Álvarez de Toledo y Aguado]], I conde, en 1871 pol rei [[Amadéu I d'España]]; *[[Marquesáu de Cazaza n'África]], creáu a favor d'[[Inés Álvarez de Toledo Caro]], I marquesa en 1891 pol rei [[Alfonsu XIII d'España]]. == Los Álvarez de Toledo miembros de la Orde del Toisón d'Oru Varios Álvarez de Toledo fueron investidos como [[caballeru|caballeros]] de la [[Orde del Toisón d'Oru]]: [[Ficheru:Golden Fleece Collar (Knight).svg|thumb|Collar de la [[Orde del Toisón d'Oru]].]] *[[Fadrique Álvarez de Toledo y Enríquez]], II duque d'Alba de Tormes, en 1519; *[[Fernando Álvarez de Toledo y Pimentel]], III duque d'Alba de Tormes, el Gran duque d'Alba, en 1546; *[[Antonio Álvarez de Toledo y Beaumont]], V duque d'Alba de Tormes, en 1599; *[[Antonio Álvarez de Toledo y Enríquez de Ribera]], VII duque d'Alba de Tormes, en 1675; *[[Antonio Álvarez de Toledo y Fernández de Velasco]], VIII duque d'Alba de Tormes, en 1680; *[[Vicente Pedro Álvarez de Toledo Portugal]], X conde de Oropesa, en 1712, caña austriaca; *[[Fadrique Álvarez de Toledo y d'Aragón]], IX marqués de Villafranca del Bierzo, en 1750; *[[Antonio Álvarez de Toledo y Pérez de Guzmán|Antonio Álvarez de Toledo Osorio y Pérez de Guzmán el Bonu]], X marqués de Villafranca del Bierzo, en 1753; *[[José Álvarez de Toledo y Gonzaga|José Álvarez de Toledo Osorio y Gonzaga]], XV duque de Medina Sidonia, en 1791; *[[Pedro d'Alcántara Álvarez de Toledo y Gonzaga]], X duque consorte de [[Peñaranda de Duero]], en 1816; *[[Pedro d'Alcántara Álvarez de Toledo y Salm-Salm]], XIII duque del Infantado, en 1816; *[[José Joaquín Álvarez de Toledo y Silva]], XVIII duque de Medina Sidonia, en 1890. == Títulos de nobleza incorporaos a los Álvarez de Toledo == El llinaxe Álvarez de Toledo tamién recibió n'heriedu numberosos títulos de nobleza concedíos orixinalmente a otres cases; a ellos hai que suma-y tamién los títulos nobiliarios qu'anguaño ostenten los Álvarez de Toledo (que s'atopen detallaos nel apartáu 7 d'esti artículu): {{Columnes}} * [[Principáu de Éboli]] * [[Principáu de Mélito]] * [[Ducáu de Francavilla]] * [[Ducáu de Galisteo]] * [[Ducáu de Estremera]] * [[Ducáu del Infantado]] * [[Ducáu de Lerma]] * [[Ducáu de Medina Sidonia]] * [[Ducáu de Montalto (27 de mayu de 1507)|Ducáu de Montalto]] * [[Ducáu de Montoro]] * [[Ducáu de Pastrana]] * [[Ducáu de Santa Cristina]] * [[Marquesáu d'Algecilla]] * [[Marquesáu de Almenara (1587)|Marquesáu de Almenara]] * [[Marquesáu de Argüeso]] * [[Marquesáu de Belvís]] * [[Marquesáu de Calatafimi]] * [[Marquesáu de Cea]] * [[Marquesáu de Cenete]] * [[Marquesáu de Campoo]] * [[Marquesáu de Eliche]] * [[Marquesáu de Frechilla y Villarramiel]] {{Nueva columna}} * [[Marquesáu de los Vélez]] * [[Marquesáu de Molina]] * [[Marquesáu de Santillana]] * [[Marquesáu de Tarazona]] * [[Marquesáu de Távara]] * [[Marquesáu de Valverde]] * [[Marquesáu de Villabenázar]] * [[Marquesáu de Villafranca del Bierzo]] * [[Marquesáu de Villanueva del Río]] * [[Marquesáu del Carpio]] * [[Condáu del Cid]] * [[Marquesáu del Villar de Grajanejos]] * [[Condáu de Adernó]] * [[Condáu de Alcaudete]] * [[Condáu de Ampudia]] * [[Condáu de Ayala]] * [[Condáu de Caltabellota]] * [[Condáu de Caltanissetta]] * [[Condáu de Caltavuturo]] {{Nueva columna}} * [[Condáu de Collesano]] * [[Condáu de Deleytosa]] * [[Condáu de Fuentes de Valdepero]] * [[Condáu de Gondomar]] * [[Condáu de Humanes]] * [[Condáu de Lerín]] * [[Condáu de Miranda del Castañar]] * [[Condáu de Monterrey (títulu nobiliariu)|Condáu de Monterrey]] * [[Condáu de Morente]] * [[Condáu de Real de Manzanares]] * [[Condáu de Borrina]] * [[Condáu de Osorno]] * [[Condáu de Saldaña]] * [[Condáu de Scalfani]] * [[Condáu de Villada]] * [[Condáu del Puertu]] * [[Baronía de Castellví de Rosanes]] * [[Señoríu de Cebolla]] {{Final columnes}} == Los Álvarez de Toledo mayordomos mayores de los reis d'España == A lo llargo de los sieglos socesivos monarques d'España fueron concediendo a miembros de la familia Álvarez de Toledo l'importante cargu palaciegu de [[Mayordomu mayor del Rei d'España|mayordomu mayor del Rei]], al que-y correspondió la organización de la [[Real Casa y Patrimoniu de la Corona d'España]]: * Fernando Álvarez de Toledo y Pimentel, III duque d'Alba de Tormes, ente 1541 y 1556, del rei [[Carlos I d'España|Carlos I]] (1516-1556); * Fernando Álvarez de Toledo y Pimentel, III duque d'Alba de Tormes, ente 1556 y 1582, del rei Felipe II (1556-1598); * Antonio Álvarez de Toledo y Beaumont, V duque d'Alba de Tormes, ente 1629 y 1639, del rei Felipe IV (1621-1665); * Antonio Álvarez de Toledo y Enríquez de Ribera, VII duque d'Alba de Tormes, ente 1667 y 1671, del rei Carlos II (1665-1701); * Fadrique Álvarez de Toledo y Ponce de León, VII marqués de Villafranca del Bierzo, ente 1701 y 1705, del rei [[Felipe V d'España|Felipe V]] (1701-1724); * [[Fadrique Vicente de Toledo Osorio|Fadrique Álvarez de Toledo y Moncada]], IX marqués de Villafranca del Bierzo, ente 1747 y 1753, del rei [[Fernandu VI d'España|Fernandu VI]] (1746-1759); * Pedro d'Alcántara Álvarez de Toledo y Gonzaga, duque consorte de Peñaranda del Duero, ente 1815 y 1820 y ente 1823 y 1824, del rei [[Fernandu VII d'España|Fernandu VII]] (1808 y 1814-1833); * [[José Joaquín Álvarez de Toledo y Silva]], XVIII duque de Medina Sidonia, ente 1885 y 1890, del rei Alfonsu XIII (1885-1931). == Títulos nobiliarios qu'anguaño ostenten los Álvarez de Toledo == Al presente la zaga ostenta los siguientes títulos de nobleza: *[[Ducáu de Zaragoza]], [[Manuel Álvarez de Toledo y Mencos]], V duque, grande d'España; *[[Marquesáu de Cañizar]], [[Mariano de Fátima Álvarez de Toledo y Mencos]], XI marqués; *[[Marquesáu de Casa Fuerte]], [[Cayetana Álvarez de Toledo|Cayetana Álvarez de Toledo y Peralta Ramos]], XIII marquesa; *[[Marquesáu de Casa Loring]], [[Victoria Eugenia Álvarez de Toledo y Marone-Cinzano]], VII marquesa; *[[Marquesáu de Casa Pontejos]], [[María del Rosario Ignacia Álvarez de Toledo y Rúspoli]], X marquesa, grande d'España; *[[Marquesáu de Lazán]], [[Alberto Álvarez de Toledo y Rodríguez-Ponga]], X marqués; *[[Marquesáu de Martorell]], [[Alonso Álvarez de Toledo y Merry del Val]], XIII marqués; *[[Marquesáu de Miraflores]], [[Manuel Álvarez de Toledo y Mencos]], VIII marqués, grande d'España; *[[Marquesáu de Navarrés]], [[Carlos Álvarez de Toledo Satrústegui]], XVIII marqués; *[[Marquesáu de Villanueva de Valdueza]], [[Alonso Álvarez de Toledo y Urquijo]], XII marqués; *[[Marquesáu de San Felices d'Aragón]], [[María de los Reyes Álvarez de Toledo y Mencos]], XII marquesa; *[[Baronía de Erill|Condáu de Eril]], [[Alberto Álvarez de Toledo y Mencos]], XIII conde, grande d'España; *[[Condáu de la Ventosa]], [[José María Álvarez de Toledo y Gómez-Trenor]], XIII conde; *[[Condáu de los Arcos]], [[Manuel Álvarez de Toledo y Mencos]], XIV conde, grande d'España; *[[Condáu de Santa Olalla]], [[Ramón Álvarez de Toledo y Álvarez Buylla]], VII conde; *[[Condáu de Villapaterna]], [[Francisco de Borja Álvarez de Toledo y Marone-Cinzano]], X conde; *[[Vizcondáu de l'Armería]], [[Fadrique Álvarez de Toledo y Argüelles]], XIV vizconde. == Notes == {{llistaref|group=lower-alpha}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == {{refcomienza}} * {{cita llibru|apellíu={{versalita|Falcó y Osorio Berwick}} | nome=María del Rosario, 16º duquesa d'Alba |títulu=Catálogu de les coleiciones espuestes nes vitrines del Palaciu de Liria|url=http://www.archive.org/stream/catlogodelascol00lirigoog/catlogodelascol00lirigoog_djvu.txt|añu=1898|ref=harv}} * {{cita llibru| apellíu ={{versalita|Martín Berrio}} | nome = Raúl |añu = 1998|capítulu= Los Álvarez de Toledo y la política española|títulu= Los Álvarez de Toledo: nobleza viva|otros=Mª del Pilar García Pinaccho, coordinadora|páxines= 125-142|editorial = Xunta de Castiella y Lleón, Conseyería d'Educación y Cultura|allugamientu = Valladolid|isbn = 84-7846-775-0|ref=harv}} * {{cita llibru| apellíu ={{versalita|Salazar y Acha}} | nome = Jaime de | enllaceautor =Jaime de Salazar y Acha |añu = 1998|capítulu = Origen históricos d'un gran llinaxe|títulu= Los Álvarez de Toledo: nobleza viva|otros= Mª del Pilar García Pinaccho, coordinadora|páxines= 21-52|editorial = Xunta de Castiella y Lleón, Conseyería d'Educación y Cultura|allugamientu = Valladolid|isbn = 84-7846-775-0|ref=harv}} {{reftermina}} == Enllaces esternos == {{Commonscat|House of Álvarez de Toledo}} {{Tradubot|Casa de Toledo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Casa de Toledo| ]] pqgzvjjyor5j3504q4kx6dj76nqgse8 Crítica lliteraria 0 126606 4376772 4360726 2025-06-17T12:51:23Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376772 wikitext text/x-wiki La '''crítica lliteraria''' ye, en términos de la ciencia humanística, una de les trés disciplines de la [[ciencia de la lliteratura]], aquella que desempeña una función dominantemente aplicativa sobre los testos, a diferencia de la [[teoría lliteraria]] y la [[Historia de la lliteratura|historia lliteraria]], magar tamién esiste una bien desenvuelta «teoría de la crítica», que [[epistemolóxica]] y metodológicamente enconta o se propón la ellaboración de la crítica direuta o aplicada.<ref>Vease P. Aullón de Haro, "Epistemoloxía de la Teoría y la Crítica de la Lliteratura", en Id. (ed.), ''Teoría de la Crítica lliteraria'', Madrid, Trotta, 1994, páxs. 11 ss.</ref> La crítica lliteraria, que de manera natural rellacionar cola [[retórica]], la [[poética]] y polo xeneral la teoría lliteraria, consiste puramente nel exerciciu d'analís y valoración razonada de la [[lliteratura]] o d'una o delles obres lliteraries. Tamién s'entiende por crítica lliteraria en sentíu divulgativu o sobremanera periodísticu la presentación, discutiniu o toma de partíu alrodiu d'una [[obra lliteraria]] nun mediu de comunicación escritu, o tamién audiovisual. La crítica lliteraria ye una disciplina y una actividá carauterísticamente occidental, d'orixe griegu, amestada a lo que suel denominase humanismu filolóxicu y, per otra parte, a l'antigua historiografía y a la moderna filosofía del xuiciu. Considérase que la crítica naz yá grande, d'igual manera qu'esto s'entiende de la retórica o la poética no que se refier sobremanera a los trataos aristotélicos. El so principal creador ye [[Dionisio d'Halicarnasu]], yá un virtuosu, ente otres coses, del analís estilísticu, y creador del métodu comparatista.<ref>Dionisio d'Halicarnasu, ''Carta a Pompeyo Gémino'', en Id., ''Sobre la composición lliteraria; Sobre Dinarco; Primer carta a Ameo; Carta a Pompeyo Gémino; Segunda carta a Ameo'', ed. y trad. de G. Galán Vioque y M.A. Márquez Engardo, Madrid, Gredos, 2001. Vease P. Aullón de Haro, "Teoría de la Lliteratura comparada y universalidá", en Id. (ed.), ''Metodoloxíes comparatistes y Lliteratura comparada'', Madrid, Dykinson, 2012, 291 ss.</ref> La cultura del [[Renacimientu]] y del humanismu renacentista dominantemente integró la crítica lliteraria nel quefer más xeneral ya intensu de la [[filoloxía]], o bien de la [[retórica]] o les exéxesis poetológicas del Quinientos y la crítica testual, nuevamente desenvuelta como mediu de recuperación del patrimoniu clásicu antiguu.<ref>Paul. O. Kristeller (1979), ''El pensamientu renacentista y les sos fontes'', Méxicu, FCE, 1982.</ref> La evolución manierista, y sobremanera la égida del Barrocu, significó una apertura escontra fórmules polémiques y d'alderique, peculiarmente n'España, que de dalguna manera anuncien predisposiciones modernes.<ref>Vease Emilio Cotarelo y Mori, ''Bibliografía de los Discutinios sobre la licitud del teatru n'España'', Madrid, Tipografía de la Revista d'Archivos, Biblioteques y Museos, 1904 (Nueva edición al cargu de José Luis Suárez, Granada, Universidá, 1990)</ref> El sieglu XVIII habría de significar, pela so parte, al marxe del remanente racionalista y neoclásicu de la crítica concebida a partir del pensamientu ilustráu dogmáticu y el so binomiu verdad/error, tantu l'apaición de la moderna prensa periódica y los sos nuevos y solmenaos avatares críticos como'l desenvolvimientu d'un pensamientu verdaderamente innovador a manes de la Ilustración y l'Idealismu alemanes, entendíos dambos n'ampliu sentíu y en correspondencia cola creación de la nueva [[historiografía]] y de la [[estética]] como disciplina autónoma.<ref>Vease Ernst Cassirer (1932), ''Filosofía de la Ilustración'', trad. de Y. Ímaz, Méxicu, FCE, 1972, 3ª ed. rev.</ref> Mientres el sieglu XX la crítica lliteraria tuvo un ingente y complexu desenvolvimientu, en midida importante condicionáu pola dispersión de la [[estética]], el dominiu de la [[llingüística]] y, con ésta, los nuevos positivismos estructurales y formalistes, frecuentemente d'ellaboración ahistórica y al marxe de la tradición humanística. Les evoluciones y nueves implantaciones de los sociologismos, relativismos y nueves formes del nihilismu contemporaneu puede dicise que dieron fin al gran ciclu estructural y formalista que caracterizó progresivamente el sieglu XX. Tou ello yá foi sometíu a analís y a fuerte crítica. Sía como fora, tratar d'una dómina d'estraordinaria producción crítica en diversos sentíos y ente que les sos grandes aportaciones atópense aquelles por completu ayenes a les modes y corrientes dominantes. Nesti sentíu ye de considerar un bon númberu de personalidaes intelectuales de primer orde nos campos allegantes de la filosofía, la filoloxía y la lliteratura, asina [[Theodor Adorno]], [[Erich Auerbach]], [[Walter Benjamin]], [[Benedetto Croce]], [[Ernst Robert Curtius]], [[José Lezama Lima]], [[Alfonso Reyes Ochoa|Alfonso Reyes]], [[Paul Valéry]] o [[Karl Vossler]]. == Clases o xéneros de la crítica lliteraria == Esisten dos grandes xéneros de crítica lliteraria: la que se propón como proyeuto'l rigor metodolóxico y [[ciencia|científicu]] (incluyendo nésta tantu la crítica direuta o aplicada como la teoría de la mesma), y aquella otra qu'establez la mesma [[suxetividá]] del so puntu de vista o'l so calter yá polémicu, "militante" (según designación yá tradicional) o bien informativu.<ref>Cf. P. Aullón de Haro (ed.), ''Teoría de la Crítica lliteraria'', ob. cit., p. 18 y ss.</ref> En cierta midida, y al marxe de la trabayosa cuestión metodolóxica, l'aspeutu que dixebra estos dos clases ye'l papel del [[gustu]] inmediatu na capacidá d'analís. Esto rellacionábase, sobremanera mientres el sieglu XVIII, la dómina de creación de la crítica moderna, con una de les funciones primordiales de la [[crítica periodística]] y de la crítica polo xeneral: educar el gustu del públicu según, preferentemente mientres el sieglu XX y n'el nuesu tiempu, atender a una nueva situación de la cultura lliteraria y les sos posibilidaes d'espardimientu o publicísticas.<ref>Vease Mary Lluz Vallina Mejía, ''La crítica lliteraria como xéneru periodísticu'', Pamplona, EUNSA, 1994.</ref> Con grau d'especificidá propia tamién esiste la llamada "crítica [[impresionismu|impresionista]]", qu'espón les apreciaciones de llectura constituyéndose coles mesmes de dalguna manera en creación d'arte verbal, gracies a la cual la ellaboración artística supera o siquier oldéase al propósitu del rigor analítico o interpretativu. Nestos casos (asina [[Baudelaire]], [[Wilde]], «[[Azorín]]»), la obra crítica acasu dexe conocer más fondamente al propiu críticu qu'en visu a analís, o cuandoquier equiparadamente a dambos. Ejemplarmente estudió [[Alfonso Reyes]] el conceutu de crítica impresionista y polo xeneral la dimensión completa d'esta ineludible problemática crítica y lliteraria tantu dende'l puntu de vista de la creación como de la reflexón metodolóxica y les sos consecuencies.<ref>Veanse d'A. Reyes: ''La Crítica na Edá Ateniense'', ''L'antigua Retórica'' (O.C., FCE, vol. XIII); y na so versión más completa ''La esperiencia lliteraria'', Barcelona, Bruguera, 1986</ref> == Enclinos y escueles del sieglu XX == Tradicionalmente, siguiendo'l racionalismu y de fechu tamién l'antigua doctrina de la [[Retórica]] fielmente tresmitida, la función de la Crítica yera non yá analizar sinón amás esponer, xunto a los llogros o aciertos, los defectos o fallos, lo que falta nuna obra o constitúi la so o los sos defectos. La Estética forxó una Crítica filosóficamente asitiada y atenta al problema del [[xuiciu]] y consecuentemente al [[valor]] o la valoración. Los puntos de vista de la Crítica lliteraria, les sos metodoloxíes, en concencia pueden ser munchos, bien distintos y hasta contardictorios, o bien eclécticos, y dependen en bona parte de la cultura y la ciencia dominante en cada dómina. Agora bien, mientres el sieglu XX convivió xunto al pensamientu críticu o teóricu xeneral y llibre un gran enclín fundáu nes propuestes cientificistas. Les metodoloxíes utilizaes, en distinta y socesivu grau de pervivencia, pueden ser numberaes como [[Positivismu|positivista]], historicista, filosófica, [[hermenéutica]], procedentes del sieglu XIX, o cenciellamente tradicionales y filolóxiques, o bien d'otru llau [[Psicoloxía|psicolóxica]], [[socioloxía|sociolóxica]], formal y [[Estructuralismu (llingüística)|estructuralista]], o la llamada [[estética de la receición]], ente los enclinos más espublizaos y que respuenden básicamente a multiplicaos grupos o corrientes. Bien distintes escueles dientro de la [[Estética]] y sobremanera la teoría de la Crítica lliteraria ya inclusive la [[Llingüística]] estudiaron la lliteratura y el fechu lliterariu nel sieglu XX, dende'l [[formalismu rusu]], la [[Semioloxía|semiolóxica]], la [[Estilística]] (alemana y española ya inclusive francesa, yá idealista, descriptiva, amás de xenética, funcional o estructural), la [[Escuela de Frankfurt]], el más modestu ''[[new criticism]]'', el [[marxismu]], el [[psicoanálisis]], la [[sociocrítica]], polo xeneral l'[[estructuralismu (llingüística)|estructuralismu]] y les sos proyeiciones socesives, la [[narratología]], la [[llingüística del testu]], y n'últimu términu los varios sectores del llamáu [[postestructuralismo]], la [[pragmática lliteraria]], la [[neorretórica]], la [[deconstrucción]], el [[neohistoricismo]], y diversos sociologismos (dacuando yá bien alloñaos de la entidá lliteraria). Agora bien, ye de sorrayar coles mesmes la esistencia d'una escelente gama d'autores non carauterísticamente adscribibles a los grupos y sectores, sobremanera académicos, qu'abondaron mientres el sieglu XX.<ref>A. Chicharro Chamorro, ''Teoría, crítica y historia lliteraries españoles (Bibliografía sobre aspeutos xenerales. 1939-1992)'', Sevilla, Alfar. 1993.</ref> Toos estos sectores y escueles fueron oxetu d'amplia bibliografía y, notoriamente, tuvieron de mancomún importantes graos d'espardimientu y internacionalización, per otra parte en natural correspondencia colos usos académicos y les posibilidaes de tresmisión carauterísticos de la segunda metá del sieglu XX. Esistieron secularmente, dende l'antigüedá y hasta'l nuesu tiempu delles importantes llinies d'investigación de la Crítica lliteraria que s'ocupen de les rellaciones de la lliteratura con otres disciplines, otros llinguaxes y formes d'espresión artística o inclusive otres realizaciones culturales o científiques. Asina, conocíos estudios de la más diversa índole ente non yá distintes lliteratures bien alloñaes ente sigo, sinón alrodiu de [[pintura]] y lliteratura o [[música]], cine, etc. Trátase de les consecuciones tradicional y anováu de la [[Comparatística]], de les realizaciones de la [[Lliteratura comparada]], amplia gama metodolóxica qu'en concencia atañe de fechu al conxuntu de la [[Ciencia de la lliteratura]] (non yá a la Crítica) y polo xeneral a les rellaciones determinables ente les [[Ciencies humanes]] y les [[Arte]]s. == La Crítica lliteraria n'España == Naturalmente, la crítica lliteraria exercióse n'España distinguidamente en coincidencia cola puxanza de toa renovación cultural, estética o artística importante. Asina'l [[Prerrenacimientu]] ([[Marqués de Santillana]]) y el [[Renacimientu]] ([[Cristóbal de Castillejo]], por casu) tuvieron los sos críticos y teóricos, como los tuvo'l [[Barrocu]] y el llamáu [[Culteranismu]], el [[Romanticismu]], el [[realismu lliterariu|Realismu]], el [[Naturalismu]], el [[Modernismu (arte)|Modernismu]], les corrientes de la [[Vanguardia]] histórica y les escueles y enclinos críticos del sieglu XX. === Sieglu d'Oru === Probablemente'l primer testu sustantivu nesti sentíu seya la ''Carta y proemio al Condestable don Pedro de Portugal'' de don [[Íñigo López de Mendoza]], Marqués de Santillana. Como tema ocasional ocupa la crítica una parte significativa del ''Diálogu de la llingua'' de [[Juan de Valdés]]. Mientres el [[Sieglu d'Oru]] entemecer con frecuencia la crítica lliteraria cola preceptiva [[retórica]] y [[poética]], o la glosa d'obres consideraes yá entós clásiques, como'l ''[[Llaberintu de Fortuna]]'' de [[Juan de Mena]] o la obra de [[Garcilaso de la Vega]], comentaos por [[Francisco Sánchez de las Brozas]] y el segundu amás por [[Fernando de Herrera]], llugares clave de la historia de la ciencia lliteraria n'España. La crítica nun puede escaecese que foi tamién temática constante en [[Miguel de Cervantes]], y la so presencia ye decisiva nel ''[[Don Quixote de la Mancha|Don Quixote]]'' o nel poema'l ''[[Viaxe del Parnasu]]'', aparte otros testos del alcalaíno, y atópase per otra parte n'obres como'l ''Lloréu de Apolo'' de [[Lope de Vega]], o acomuñáu a la sátira como en ''La República lliteraria'' de [[Diego de Saavedra Fajardo]], y a la teoría poética na obra perimportante d'[[El Pinciano]] ya inclusive nes de [[Francisco Cascales]]. El gran momentu artísticu y lliterariu español, el [[Conceutismu]], o'l [[Barrocu]] conceutista, tuvo al so mayor teóricu en [[Baltasar Gracián]], con ''[[Agudez y arte d'inxeniu]]'', cume européu, en sentíu puramente críticu qu'atopó nos intereses de les comentaristes y detractores de [[Luis de Góngora]] un gran campu d'actividá. Tamién esistió abuitáu y encaloráu alderique con motivu del contraste alvertíu ente les fórmules teatrales aristotéliques y el lliberador teatru clásicu español tal como foi estatuido nel ''[[Arte nuevo de faer comedies nesti tiempu]]'' (1609) por [[Lope de Vega]]. === Sieglos XVIII y XIX === Al sieglu XVIII correspuende la creación de la prensa de calter modernu que va dar calce a los criterios y escueles principalmente de raigón ilustrada.<ref>Vease Jesús Castañón, ''La crítica lliteraria na prensa española del sieglu XVIII (1700-1750)'', Madrid, Taurus, 1973; P.-J. Guinard, ''La Presse Espagnole de 1737 à 1791. Formation et signification d'un genre'', París, Centre de Recherches Hispaniques, 1973; P. Aullón de Haro, ''Los xéneros didácticos y ensayísticos nel sieglu XVIII'', Madrid, Taurus, 1987.</ref> El ''Diariu de los lliteratos'' foi ensin dulda l'exemplu más relevante de l'amplia gama de publicaciones periódiques de la dómina. Al pie de la crítica lliteraria [[sátira|satírica]] frecuentada por notables autores de la [[Ilustración]] (asina, polo xeneral, [[José Francisco d'Isla]], [[Juan Pablo Forner]] o [[José Cadalso]]), esistió una serie de posiciones y autores igualmente notables de sentíu más objetivista (asina [[José María Blanco White]], [[Leandro Fernández de Moratín]], [[Pedro Estala]] o [[José Marchena]]).<ref>Autores toos ellos monográficamente estudiaos.</ref> Los autores estéticos ya historiográficos importantes, ente ellos sobremanera los xesuites expulsos a Italia, ye dicir [[Esteban de Arteaga]], el musicólogu [[Antonio Eximeno]] y, cuantimás, [[Juan Andrés]], el creador de la Historia universal y comparao de la lliteratura<ref>J. Andrés (1782-1799), ''[[Orixe, progresos y estáu actual de tola lliteratura]]'', ed. de J. García Gabaldón, S. Navarro y C. Valcárcel, dir. por P. Aullón de Haro, Madrid, Verbum, 1997-2002, 6 vols.</ref> echen les bases, frecuentemente de manera ensin reconocer, de la Crítica del sieglu XIX. Mediáu'l sieglu XIX tuvo llugar la creación de la Estética española pol filólogu y críticu [[Manuel Milá y Fontanals]],<ref>M. Milá y Fontanals (1857), ''Principios d'Estética'' o teoría de lo bello, ed. P. Aullón de Haro, Madrid, Verbum, 2013; y ''Estética y Teoría lliteraria'', Madrid, Verbum, 2002.</ref> aición prosiguida pol so discípulu [[Marcelino Menéndez Pelayo]] por aciu la invención de la Historia de les idees gracies a la so ''Historia de les Idees estétiques''. Esti perimportante proyeutu resulta de la bien perfilada integración d'Estética, Filoloxía, Teoría lliteraria y Crítica. Pela so parte, [[Francisco Giner de los Ríos]] foi'l ideador, al traviés de la reformulación de la Estética de Krause, de la escuela estético y crítico alternativa a la de Milá, representada al traviés de la [[Institución Llibre d'Enseñanza]] y la escuela [[krausista]].<ref>Vease Ch. F. Krause, ''Compendiu d'Estética'', ed. de P. Aullón de Haro, Madrid, Verbum, 1995, 2ª ed. rev. 2009.</ref> El sieglu XIX español produció una variada gama de munchos matices pa la crítica. Son de recordar autores tan desemeyaos y destacaos como [[Alcalá Galiano]], el cervantista [[Diego Clemencín]], [[Emilio Castelar]], [[José Canalejas]], [[Emilia Pardo Bazán]], [[Juan Valera]], [[Manuel Cañete]], [[Manuel de la Revilla]], [[Rafael Altamira]], ensin dulda amuesa d'una gran riqueza de criterios y combinen o alternen frecuentemente la crítica de sesgu académicu o inclusive teorética y la crítica militante. [[Leopoldo Alas (Clarín)|Leopoldo Alas]], célebre col nomatu de ''Clarín'', foi ensin dulda el más influyente y tarrecíu críticu de la so dómina.<ref>Munchos d'estos autores disponen d'estudios monográicos individuales, na so mayoría publicaos por Editorial Gredos.</ref> Pela so parte, el antecitado y eminente filólogu [[Marcelino Menéndez Pelayo]], asimilador d'historiografía y crítica, concebía ésta en cuantes qu'integral; los sos gustos clasicistes y la so interpretación de mocedá prioritariamente tradicionalista influyeron problemática y decisivamente nel apreciu de la multiforme realidá lliteraria española, de la que representa la más completa y rigorosa base, ente otres coses, de la Poesía hispanoamericana y polo xeneral de la historiografía y la crítica de la lliteratura española, ensin el cual pudiérase dicir qu'éstes nun algamaren de nenguna manera l'estadiu de conocencia con que se nos mandó.<ref>Veanse, ente otros, les pervalibles compilaciones de J. L. García Delgado (ed.), ''Sobre Menéndez Pelayo'', Santander, UIMP, 2003; y A. Llagu Carballo (ed.), ''Sobre Menéndez Pelayo'', Santander, UIMP, 2004.</ref> === El sieglu XX === El sieglu XX tien por fundamentador de la Crítica n'España a otru gran filólogu, y de una o otra manera discípilo de Menéndez Pelayo, esto ye [[Ramón Menéndez Pidal]], home intelectualmente allegáu a la [[Xeneración del 98]] y plena y notabilísimamente asimiláu al campu de la Gramática histórica, xunto a la cual rigorosamente incorpora historiografía cultural y lliteraria y medievalismo filolóxicu teniendo como resultáu un llabor críticu-lliteraria de primer rangu, que tamién algamó al [[Sieglu d'Oru]] y ensin dulda ye base de lo que se dio en llamar la Escuela Española de Filoloxía. Ente los autores lliterarios de la referida Xeneración del 98, quiciabes seya de recordar en primer términu [[José Martínez Ruiz]], qu'exerció la crítica impresionista n'obres como ''Al marxe de los clásicos'' ente otres munchos escritos allegables. [[Miguel de Unamuno]] fixo valir una crítica singular y constante por aciu ensame d'artículos y en llibros de gran relievesobremanera ''Vida de don Quixote y Sancho''. Ocupen un indiscutible llugar nel repartu de los críticos independientes, [[José Ramón Lomba de la Pedraja]] y [[Eduardo Gómez de Baquero]], más conocíu como ''Andrenio''. Ente los miembros del llamáu [[Novecentismo]] destaca en primer términu [[Eugenio d'Ors]], unu de los más importantes críticos d'arte de la Europa del sieglu XX, según los bien desemeyaos y escelentes [[Ramón Pérez de Ayala]] (''Les mázcares'', ''El nuesu Séneca y otros ensayos''), [[Rafael Cansinos Asséns]], [[José María de Cossío]], [[Américo Castro]], [[Ramiro de Maeztu]], [[Andrés González-Blanco]], [[Juan Ramón Jiménez]], [[José Ortega y Gasset]], esti postreru d'aspiración más teórica que crítica n'obres como ''Idees sobre la novela'', ''La deshumanización del arte'' o ''Meditaciones del Quixote''. Los escritores de la [[Xeneración del 27]], xeneración de profesores, fueron tanto poetes como críticos de la más variada preferencia. Fueron notables críticos [[Pedro Salinas]] (''La poesía de Rubén Darío'', 1948, ''Lliteratura Española. Sieglu XX'', 1941), [[Luis Cernuda]] (''Estudios sobre poesía española contemporánea'' 1957 o ''Poesía y lliteratura'', I y II 1960 y 1964), y especialmente [[Dámaso Alonso]], que la so contribución más importante foi l'allongamientu y renovación, xunto a [[Amado Alonso]], d'una escuela de crítica lliteraria española, la [[Estilística]], en conexón cola estilística idealista ([[Karl Vossler]], [[Leo Spitzer]]) de la romanística alemana y la estética italiana de [[Benedetto Croce]], proyeutu del cual sicasí diríase que finalmente abdicó incorporándose a la influencia norteamericana yá bien representada nes ediciones por él patrocinaes n'Editorial Gredos. Pero tamién, entá de bien distinta naturaleza, fueron críticos bien lleíos o relevantes [[Enrique Díez Canedo]], [[José María de Cossío]], [[Federico d'Onís]], [[Guillermo de Torre]], [[Guillermo Díaz-Plaja]], ente otros munchos y venceyaos a diversos sectores académicos o artísticos. Ta por valorar monográficamente la crítica lliteraria de diversos autores importantes y desemeyaos que crucien el mediu sieglu, como [[José Bergamín]] y [[Gerardo Diego]], y sobremanera de les xeneraciones posteriores, asina [[José Manuel Blecua]], [[Emilio Orozco Díaz]], [[Joaquín Casalduero]], [[Carlos Clavería]], [[Alonso Zamora Vicente]], [[Martín de Riquer]], [[Mariano Baquero Goyanes]], [[Gonzalo Sobejano]], [[Carlos Bousoño]] o [[José María Valverde]]. Hasta'l presente, l'aproximamientu historiográficu más xeneral a esta rica gama d'escueles y invidualidades sigue siendo la entá modesta d'Emilia de Zulueta (progresivamente en 1966 y 1974).<ref>Vease Bibliografía.</ref> Mientres bona parte de la segunda metá del sieglu XX, les escueles estructuralista y formalista, al igual que nel restu d'Europa, desempeñaron n'España una función predominante. Otra cosa ye qué xuiciu haya de faese de los llogros y la final descomposición de les mesmes y polo xeneral de la crítica d'esa dómina. Por ello ye precisu alvertir que s'atopa igualmente por escribir, más allá de ciertos trabayos, sobremanera descriptivos y cronológicamente acutaos, la historia de la crítica española del sieglu XX. Otru tantu cabría dicir amás en sentíu llargamente européu y occidental. '''Crítica lliteraria periodística'''. A lo postrero convien faer referencia, n'ampliu sentíu, a la crítica lliteraria periodística española del postreru terciu del sieglu XX, dómina en qu'adquier una estabilidá y una dedicación especializada bien cimera a la d'anteriores dómines, y en que les sos files militaron autores naturalmente bien diversos como [[Antonio Iglesias Llaguna]], [[Félix Grande]], [[Rafael Conte]], [[José María Castellet]], [[Andrés Amorós]], [[Miguel García-Posada]], [[Ángel Basanta]], [[Juan Antonio Masoliver Ródenas]], [[Leopoldo de Luis]], [[Basilio Gassent]], [[Joaquín Marco]], [[Santos Sanz Villanueva]] o [[Ricardo Senabre]] (estos postreros tamién autores de crítica académica), ente otros munchos. Delles revistes (''[[Ínsula (revista)|Ínsula]]'', ''[[Lleer]]'', ''[[Quimera (revista)|Quimera]]'', etc.) y suplementos lliterarios de periódicos (''El Cultural'', ''Cultural'', ''Babelia'' etc.) dedicáronse, dacuando parcial o sesgadamente pero siempres con criteriu informativu y de serviciu cultural, a la crítica lliterario y artístico d'actualidá,<ref>Trátase d'un terrén tan revesosu como inclusive dacuando desfamáu. Vease A. Chicharro Chamorro, ''Periodismu y crítica lliteraria. Esbozu d'una situación'', Sevilla, Alfar. 1996; o'l más polémicu, M. García Viñó, 1999. Disponible en: [http://www.lafieraliteraria.com/index.php?...critica-lliteraria-en-espana...]</ref> o "inmediata", según la denominación utilizada por Senabre. == La Crítica lliteraria na América hispánica == La crítica lliteraria exercióse en Hispanoamérica d'acordies cola crítica político y cultural dende tiempos de la [[Conquista d'América]] y la dómina colonial o virreinal hasta'l nuesu tiempu. Naturalmente, la crítica hispanoamericana tuvo influyida poles principales corrientes filosófiques, estétiques y artístiques del mundu español y européu, yá seya los [[Renacimientu]], el [[Barrocu]] y el llamáu [[Culteranismu]], el [[Romanticismu]], el [[Realismu lliterariu|Realismu]] y el [[Naturalismu]], el [[Modernismu]] y les corrientes de la [[Vanguardia]] histórica, según les distintes escueles metodolóxiques y de pensamientu del sieglu XX. === La dómina virreinal === Ye de reparar que nos primeres [[Cronistes d'Indies]] la crítica apaez anque de forma embrionaria: dende'l discutiniu intelectual de [[Frai Bartolomé de las Casas]] con [[Gonzalo Fernández de Oviedo]] y [[Juan Ginés de Sepúlveda]] sobre la humanidá de los indios, en virtú d'interpretaciones xurídiques y teolóxiques. Discutinios similares producieron testos nos que la crítica lliteraria ye exercida como preséu retóricu pa l'argumentación xurídica y histórica. Ente les obres sustantives nesti sentíu atópase ''Apuntamientos y anotaciones sobre la historia de Paolo Giovio (El Antijovio)'', escritu en 1567 por [[Gonzalo Jiménez de Quesada]], fundador de Bogotá, en contra del obispu florentín [[Paolo Giovio]].<ref>Cf. Gonzalo Jiménez de Quesada, ''El Antijovio'', ed. de Manuel Ballesteros Gaibrois, Bogotá, Institutu Caro y Cuervo, 1952.</ref>Nel mesmu sentíu, pero d'una manera muncho más específica, ye de reconocer l'aportación del [[Inca Garcilaso de la Vega]], quien en 1605 dio a conocer en Lisboa ''La Florida del Inca'', na que defendió la llexitimidá d'imponer n'América la soberanía española pa someter los vieyos imperios indíxenes a la xurisdicción cristiana.<ref>Vease Mercedes López-Baralt, ''L'inca Garcilaso, traductor de cultures'', Madrid, Iberoamericana, 2011</ref> En paralelu al [[Sieglu d'oru]] n'España, mientres el periodu colonial o virreinal con frecuencia entemecen crítica lliteraria y preceptiva retórica y poética, al igual que la sátira, notablemente en rellación a obres inclusive yá teníes entós por clásiques, como ye'l casu de [[Luis de Góngora]]. A esti propósitu hai que mentar a Fernando Fernández de Solís y Valenzuela (pariente de [[Pedro de Solís y Valenzuela]], l'autor de ''El desiertu prodixosu'') pola so comedia teatral ''Galardona crítica'' (Bogotá, 1629), que contién burlles de la "secta culterana".<ref>Juan José Arrom, “Galardonar crítica de Fernando Fernández de Valenzuela, primer obra teatral colombiana”, en ''Thesaurus'', Tomu XIV, núm. 1-2-3 (1959), páxs. 161-185. Disponible en: [http://cvc.cervantes.es/lengua/thesaurus/pdf/14/TH_14_123_173_0.pdf]</ref> Nel so momentu, el poeta [[Hernando Domínguez Camargo]], defendió l'estilu culteranu o gongorín nel so ''Invectiva apologética'', publicada en Madrid en 1675.<ref>Vease Ana Carolina Ochoa Roa, “La Invectiva apologética de Hernando Domínguez Camargo: una sátira a cuenta de ciertes formes de poesía", en ''Revista Perífrasis'', vol. 4, núm. 7, xineru-xunetu (2013), páxs. 37-51. Disponible en: [https://revistaperifrasis.uniandes.edu.co/index.php?option=com_content&view=article&id=161:la-invectiva-apologetica-de-hernando-dominguez-camargo-una-satira-a-proposito-de-ciertes formes-de-poesia-ana-carolina-ochoa-ruque-pontificia-universidá-javeriana&catid=38:indice]</ref> Dientro del encaloráu alderica sobre l'estilu culteranu y el xuegu conceutista, sobresal [[Sor Juana Inés de la Cruz]] cola so ''Carta atenagórica'' (1690), en contra del sermón del obispu portugués [[Antonio Vieira]], y en defensa de que los dogmes y les doctrines fueren productu de la interpretación humana, que rique l'usu conceptuoso y del inxeniu. Un añu más tarde, en marzu de 1691, como contrarréplica al obispu de Puebla ([[Manuel Fernández de Santa Cruz]], quien la atacara col pseudónimu de Sor Filotea de la Cruz), compunxo Sor Juana'l so correspondiente "Respuesta a Sor Filotea de la Cruz".<ref>Cf. Octavio Paz, ''Sor Juana Inés de la Cruz o les trampes de la fe'', Méxicu, FCE, 1982, p. 518</ref> === El Sieglu XIX === Mientres el sieglu XIX la crítica lliteraria hispanoamericana acompañó a la crítica política sirviendo de sofitu a los movimientos d'Independencia d'España y de creación de les nueves repúbliques. En principiu, representa relevantemente la nueva opción crítica [[Andrés Bello]], que la so tesis de grau, escrita en llatín na Real y Pontificia Universidá de Caracas en 1800, ''Namái l'analís tien eficacia pa producir idees clares y exactes'' (1800), ye una crítica a la ''Logique'' (1780) de [[Condillac]], de quien amás tradució ''Arte d'escribir con propiedá'' (1824). Dende'l so exiliu en Londres, ente 1811 y 1829, Bello conoció la naciente romanística alemana que daba cuenta de la formación filolóxica de los Estaos-nacionales, y estudió el Poema del Cid col fin d'entender la dinámica del caudillismo na fragmentación imperial hispana dende una perspeutiva xurídica (del Derechu Romanu), según tamién dende una perspeutiva filolóxica col fin d'entender el papel del idioma español na construcción de les nueves repúbliques.<ref>Vease Iván Jacksic, ''Andrés Bello: pasión pol orde'', Santiago de Chile, Editorial Universitaria, 2001, p. 24-25.</ref> D'ende'l so ''Gramática de la llingua española pa usu de los americanos'' (1847) y la so redaición del primer Códigu civil (pal casu de Chile), según los sos comentarios a la obra d'escritores clásicos: Homero, Ovidio, Horacio. L'exemplu filolóxicu-xurídicu de Bello influyó na crítica lliteraria, principalmente en [[Rufino José Cuervo]] y [[Miguel Antonio Caro]], quien igualmente s'aplicaron al estudiu de la lliteratura llatina y de dellos clásicos del Sieglu d'Oru español dende la llingüística comparada. Nel casu de Cuervo, amás de los sos ''Apuntaciones crítiques sobre'l llinguaxe'' (1867), hai analises lliterarios sobre varios clásicos castellanos nel so gran y inacabado ''Diccionariu de construcción y réxime'';<ref>Cf. Sebastián Pineda Buitrago, ''Curtia historia de la narrativa colombiana. Sieglos XVI-XX'', Bogotá, Sieglu del Home Editores, 2012, páxs. 134-135.</ref>nel casu de Caro tantu la so traducción de la [[Eneida]] como los sos ensayos aconceyaos en ''Estudios virgilianos'' (1865-1883). Na obra del arxentín [[Domingo Faustino Sarmiento]], especialmente en ''Los cientu y una'' (1853), serie d'epístoles empobinaes a Juan Bautista Alberdi, el comentariu de testos y la crítica lliteraria en sí llogra un gran estilu prosístico. De manera similar, [[Juan Montalvo]] apuerta, na so novela-ensayo ''Capítulos que se-y escaecieron a Cervantes'' (publicada póstumamente en 1892), a un discursu críticu de calter narrativu o imaxinativu. Agora bien, escontra 1882 [[José Martí]], nel so prólogu al ''Poema del Niágara'' (1882),<ref>José Martí, "Prólogu". Disponible en: [http://www.biblioteca.org.ar/llibros/158092.pdf]</ref> del venezolanu [[José Antonio Pérez Bonalde]], somete a crítica l'alteración que la nueva sociedá mercantil exerz sobre los paradigmes tradicionales d'interpretación y autoridá intelectual.<ref>Vease Clara María Parra (ed.), ''Crítica lliteraria y crítica cultural n'América Llatina'', Chile, Universidá de Valparaíso, 2015.</ref>Ye de recordar, per otra parte, que [[Baldomero Sanín Cano]] foi de los primeres divulgadores o comentadores de [[Nietzsche]] nel mundu hispanu.<ref>Cf. David Jiménez, ''Historia de la crítica lliteraria en Colombia'', Bogotá, Universidá Nacional de Colombia, 2002.</ref> Pela so parte, [[Manuel González Prada]], autor de ''Páxines llibres. Hores de llucha'' (1894), incorpora a la crítica lliteraria les corrientes filosófiques del anarquismu d'entós, que va influyir en [[José Carlos Mariátegui]]. === El Sieglu XX === Frente al positivismu decimonónicu, reductor de la Crítica a socioloxía, como frente al conservadorismu escesivu que lu había amenorgáu a preceptiva, [[José Enrique Rodó]] anueva la disciplina en tanta caña de la estética y ésta última de la mesma como parte esencial de la filosofía, primero por aciu los dos opúsculos de la ''Vida Nueva'', ''El que va venir'' (1897) y l'estudiu sobre ''Rubén Darío'' (1899), dempués nos artículos aconceyaos en ''El mirador de Prósperu'' (1913), que non yá comenten la obra de Montalvo, Clarín y Menéndez Pelayo, sinón amás cavilguen alrodiu de la importancia d'incorporar los xéneros ensayísticos y didácticos a la enseñanza de la lliteratura como pasu básicu pa una epistemoloxía lliteraria y una pedagoxía xusta que nun desdexe la estética. A lo último, en "La facultá específica del críticu" (póstumu de 1933), Rodó manifiesta que ''[[Ariel]]'' (1900) y ''Motivos de Protéu'' (1909), que tanta influencia van tener nos ensayistes posteriores, tienen de reconocese como obres d'un críticu lliterariu. Con toa probabilidá, el más influyente críticu lliterariu de la primer metá del sieglu XX hispanoamericanu ye [[Pedro Henríquez Ureña]]. Nos sos ensayos ''Hores d'estudiu'' (1905) y ''Na vera: el mio España'' (1922) yá alvierte la nacencia de la estilística; en ''Seis ensayo en busca de la nuesa espresión'' (1928) inclusive empobina un sentíu xeneral hispanoamericanu, y en dos llibros: ''Les corrientes lliteraries na América Hispana'' (1941) y ''Historia de la cultura na América hispana'' (1949)<ref>Estes obres aniciar nuna serie de conferencies del autor na Universidá de Harvard. Esiste edición conxunta de dambes obres por V. Cervera, en Madrid, Verbum, 2007.</ref> da cuerpu per primer vegada a la entidá lliteraria de Hispanoamérica.<ref>Vease Liliana Weinberg, ''Seis ensayo en busca de Pedro Henríquez Ureña'', Santu Domingu, 2015. Disponible en: [http://redensayo.cialc.unam.mx/?q=node/72] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170322014546/http://redensayo.cialc.unam.mx/?q=node%2F72 |date=2017-03-22 }}</ref> Henríquez Ureña foi mentor d'Alfonso Reyes. Pela so parte, tantu la teoría estética de [[José Vasconcelos]], como la tremada obra teórica de [[Vicente Huidobro]], el más notable creador de teoría poética vanguardista en llingua española, presenten relevantes elementos de crítica. [[Alfonso Reyes]] tien una producción de tal dimensión humanística, como filólogu clásicu, críticu, historiador, americanista, prosista artísticu ya inclusive poeta, que-y convierte na figura intelectual hispanoamericana de xuru de mayor valumbu. En cuantes que críticu lliterariu teóricu, y en razón de la capacidá epistemolóxica que la sofita, ye ensin dulda unu de los más importantes autores del sieglu XX, non hispanoamericanu sinón en xunto de la cultura occidental. Asina lo atestigüen obres como ''La esperiencia lliteraria'' y, sobremanera, ''[[L'esllinde. Prolegómenos a la teoría lliteraria]]''.<ref>De la estensa obra d'A. Reyes hai escelente edición d'Obres Completes (Méxicu, FCE). Esisten delles ediciones individuales de ''La esperiencia lliteraria'', dende Buenos Aires (Losada) hasta Barcelona (Bruguera). Pa ''L'esllinde'', ed. de P. Aullón de Haro y Y. Zarzo, Madrid, Verbum, 2015.</ref> Al pie de la independencia intelectual y la potencia epistemolóxica de ''L'Esllinde'', Reyes supo esplegar tamién una crítica aplicada imaxinativa que va llegar a influyir en [[Jorge Luis Borges]].<ref>Cf. Sebastián Pineda Buitrago, ''La musa crítica: teoría y ciencia lliteraria d'Alfonso Reyes'', Méxicu, 2007.</ref> Reyes, que foi posgraduado de Filoloxía nel Centru d'Estudios Históricos de Madrid (1914-1920), interesóse coles mesmes pola crítica testual. En 1920 yá fixera una versión en prosa del Poema de Mio Cid, estudiáu los clásicos del Sieglu d'Oru y editáu parte de la poesía de [[Góngora]], que'l so redescubrimientu anuncia a los autores de la Xeneración del 27.<ref>Vease Sebastián Pineda Buitrago, ''L'exiliu creador: Alfonso Reyes n'España (1914-1924)'', Tesis de Doctoráu, El Colexu de Méxicu, 2015. Disponible en: [http://colmex-primo.hosted.exlibrisgroup.com/primu_library/libweb/action/search.do?mode=Basic&vide=52COLMEX_INST&tab=52colmex_tab_tes&]</ref> Ensin Reyes nun sería esplicable la obra crítica d'[[Octavio Paz]], quien en realidá arrinca de ''L'esllinde'' pa la so reflexón sobre la poesía moderna en ''L'arcu y la llira'' (1956),<ref>Cf. Anthony Stanton, ''El ríu reflexivu. Poesía y ensayu n'Octavio Paz (1931-1958)'', Méxicu, El Colexu de Méxicu-FCE, 2015, p. 24.</ref> siendo de recordar coles mesmes ''El llaberintu de la soledá'' (1950), unu de los ensayos meyor ellaboraos pola crítica políticu-cultural de Méxicu. La única figura crítica asemeyable a Reyes ye la del neobarrocu cubanu [[José Lezama Lima]].<ref>Vease'l volume II de los sos ''Obres Completes'', Méxicu, Aguilar, 1977</ref> Amás de fondu poeta y prosista ye autor de crítica aplicada de primer rangu y de la mesma el mayor pensador estéticu hispanoamericanu, penetrantemente antimoderno, formáu na antigua tradición filosófica europea. Compunxo en cinco capítulos ''La espresión americana'' (1957), obra en que se crucia la orixinalidá crítica cola estética aplicada. Acasu'l so mayor y más ambiciosu proyeutu seya aquel que laberínticamente dexó pa reconstruyir al llector o la crítica futura, la reflexón estéticu-lliteraria metafísica ellaborada por aciu ensayos d'estelante y esencialista complexidá téunica conceptual.<ref>Cf. J. Lezama Lima, ''Escritos d'Estética'', ed. de P. Aullón de Haro, Madrid, Dykinson, 2010.</ref> Ente los críticos lliterarios hispanoamericanos de la segunda metá del sieglu XX, al marxe d'otros relevantes, probablemente sían imprescindibles [[Mariano Picón Salas]], [[Enrique Anderson Imbert]], [[Antonio Cornejo Polar]], [[Ángel Caña]], [[Beatriz Sarlo]], [[Raúl Castagnino]], [[Antonio Alatorre]], [[Rafael Humberto Moreno-Durán]], [[Guillermo Sucre]], [[Roberto Fernández Retamar]], [[Rafael Gutiérrez Girardot]], [[Noé Jitrik]], [[Adolfo Castañón]], [[Emir Rodríguez Monegal]], [[Grínor Rojo]]; según otros bien diversos más o menos destacaos: [[Hernando Téllez]], Jaime Alazraki o Christopher Domínguez Michel. == Ver tamién == * [[Filoloxía]] * [[Ciencia de la lliteratura]] * [[Teoría de la lliteratura]] * [[Historia de la lliteratura]] * [[Lliteratura comparada]] * [[Historia de les idees]] == Notes y referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * [[Alfonso Reyes]] (1941-1942), ''La crítica na Edá Ateniense. L'Antigua Retórica'', Méxicu, Fondu de Cultura Económica, 1961 (O.C., XIII). * Emilia de Zulueta, ''Historia de la Crítica Española Contemporánea'', Madrid, Gredos, 1974, 2ª ed. aumentada. * [[José María Pozuelo Yvancos]], ''La teoría del llinguaxe lliterariu'', Madrid, Cátedra, 1989. * [[Pedro Aullón de Haro]] (ed.), ''Teoría de la Crítica lliteraria'', Madrid, Trotta, 1994. * David Viñes Piquer, ''Historia de la Crítica lliteraria'', Barcelona, Ariel, 2002. * Pedro Aullón de Haro, ''Escatoloxía de la Crítica'', Madrid, Dykinson, 2013. == Enllaces esternos == * [http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1990/07/14/057.html «Crítica de la crítica»] (especial sobre la crítica lliteraria nos medios de comunicación), ''ABC lliterariu'', 14 de xunetu de 1990. {{Tradubot|Crítica literaria}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Crítica lliteraria| ]] iucz8228f61oc8b062xzvefgvceikep Hidra (constelación) 0 126611 4377363 4366309 2025-06-18T09:15:35Z XabatuBot 43102 iguo testu: O Hydrae => U Hydrae 4377363 wikitext text/x-wiki {{Ficha de constelación |títulu=La Hidra<br>small>''Hydra''</small> |imaxe=Hydra constellation map.svg|pie_imaxe=Carta celeste de la constelación de la Hidra en la que aparecen sus principales estrellas.|nombre_español=La Hidra|nombre_latín=Hydra|genitivo=Hydrae|abreviatura=Hya|introducida_por=Conocida desde la Antigüedad|superficie=1302,8|porcentaje=3,158|rango=1|ar_inferior=8&nbsp;h 10,94&nbsp;m|ar_superior=15&nbsp;h 2,52&nbsp;m|dec_inferior=-35,69°|dec_superior=6,63°|ver_completa_superior=83°&nbsp;S|ver_completa_inferior=54°&nbsp;N|ver_parcial_superior=54°&nbsp;N|ver_parcial_inferior=90°&nbsp;N|estrellas=238|estrella=[[Alfard]]|magnitud=1,99|meteoros=4 lluvias {{llista de columnes|1| * [[Alfa Hídridas]] * [[Eta Hídridas]] * [[Pi Hídridas]] * [[Sigma Hídridas]]}}|colindancia=14 constelaciones {{llista de columnes|1| * [[Antlia]] * [[Cancer]] * [[Canis Minor]] * [[Centaurus]] * [[Corvus]] * [[Crater (constelación)|Crater]] * [[Leo (constelación)|Leo]] * [[Libra (constelación)|Libra]] * [[Lupus]] * [[Monoceros]] * [[Puppis]] * [[Pyxis]] * [[Sextans]] * [[Virgo (constelación)|Virgo]]}}|messier=3|ngc=237|caldwell=2|mes=Abril}} '''Hidra''' ye la más grande de les 88 constelaciones modernes, y foi una de les 48 [[Constelación|constelaciones]] que [[Toloméu|Ptolomeo]] rexistró. Nun tien de ser confundida con [[Hydrus]], constelación del hemisferiu sur de menor tamañu. == Carauterístiques destacables == Hidra ye la constelación moderna más grande, con una área de 1303 graos cuadraos. A pesar del so tamañu, solo contién una [[estrella]] con magnitú inferior a 2, [[Alfard]] o Cor Hydrae, nomes polos que ye conocida [[Alfard|α Hydrae.]] Esta ye una [[Estrella xigante lluminosa|xigante lluminosa]] naranxa de [[tipu espectral]] K3II-III con una [[lluminosidá]] bolométrica 946 vegaes mayor que la del [[Sol]] y un radiu 56 vegaes más grande que'l [[radiu solar]].<ref>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/alphard.html Alphard (Jim Kaler, Stars)]</ref> La segunda estrella más brillosa ye [[Gamma Hydrae|γ Hydrae]], una [[Estrella xigante|xigante]] de tipu G8IIIa distante 132 [[Añu lluz|años lluz]] que'l so radiu ye 13 vegaes más grande que'l del Sol.<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=gamma+hya&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id Gamma Hydrae] ([//es.wikipedia.org/wiki/SIMBAD SIMBAD])</ref> Nesta constelación hai delles xigantes bien paecíes a γ Hydrae. Asina, [[Zeta Hydrae|ζ Hydrae]] —tercer estrella tocantes a rellumu— ye tamién una xigante mariella de tipu G9II-III daqué más grande y lluminosa que γ Hydrae.<ref>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/zetahya.html Zeta Hydrae (Stars, Jim Kaler)]</ref> [[Xi Hydrae|ξ Hydrae]] ye una xigante de tipu G7III estudiada nel campu de la astrosismología; la so superficie, al igual que la del [[Sol]], muévese de riba abaxo produciendo ondes sonores, siendo esti comportamientu comparable al d'un gran instrumentu musical «ultrabajo».<ref name="ESO">[https://www.eso.org/public/news/eso0215/ Ultrabass Sounds of the Giant Star Xi Hya. Eso0215 — Science Release] ([//es.wikipedia.org/wiki/European_Southern_Observatory ESO])</ref> Ig[[Unidá astronómica|ua]]lmente ye una xigante d'estes carauterístiques υ1 [[Ípsilon1 Hydrae|Hydrae]], tamién de tipu G7III, que ta acompañada por una [[nana marrón]] que xira nuna [[órbita]] [[Escentricidá (matemática)|escéntrica]] a una distancia media de 3,9 ua al respective de la estrella.<ref name="sato">{{Cita publicación|autor=Sato, Bun'ei; Kambe, Eiji; Takeda, Yoichi; Izumiura, Hideyuki; Masuda, Seiji; Ando, Hiroyasu|apellíos=Sato, Bun'ei; Kambe, Eiji; Takeda, Yoichi; Izumiura, Hideyuki; Masuda, Seiji; Ando, Hiroyasu|añu=2005|títulu=Radial-Velocity Variability of G-Type Giants: First Three Years of the Okayama Planet Search Program|url=http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2005PASJ...57...97S&db_key=AST&nosetcookie=1|publicación=[[Publications of the Astronomical Society of Japan]]|volumen=57|número=1|id=páxs. 97-107|ID=páxs. 97-107}}</ref> [[Épsilon Hydrae|ε Hydrae]] ye un sistema estelar múltiple que les sos dos componentes principales son una xigante mariella y una [[Subxigante|subgigante]] blanca de tipu A5IV. La distancia real ente dambes bazcuya ente 3,5 y 16,6 [[Unidá astronómica|ua]] por cuenta de la notable [[Escentricidá (matemática)|escentricidá]] de la [[órbita]], siendo'l [[Periodu orbital|periodu orbital]] de 15,09 años. Visualmente a 3 - 4 [[Segundu sexaxesimal|segundos d'arcu]], una estrella blancu-mariella —que, de la mesma, ye una [[Estrella binaria espectroscópica|binaria espectroscópica—]] completa una órbita en redol al par interior cada 590 años.<ref>[http://stars.astro.illinois.edu/sow/epshya.html Epsilon Hydrae (Stars, Jim Kaler)]</ref> Ente les [[Estrella variable|variables]] de la constelación destaca [[R Hydrae]], una variable Mira que'l so rellumu bazcuya dende magnitú 3,5, siendo observable a [[Simple vista|güeyu desnudu]], hasta 10,9, cuando namái puede ser reparada con un [[Telescopiu|telescopiu.]] El periodu de variación de R Hydrae foise encurtiando col intre del tiempu: antes del añu 1700 yera d'unos 495 díes, en [[1700|1900]] yera de 420 díes, y a partir de [[1900|1950]] caltúvose nel so valor actual, 389 díes.<ref>{{Cita publicación|autor=Zijlstra A.A.; Bedding T.R.; Mattei J.A.|apellíos=Zijlstra A.A.; Bedding T.R.; Mattei J.A.|año=2002|títulu=The evolution of the Mira variable R Hydrae|url=http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2002MNRAS.334..498Z&db_key=AST&nosetcookie=1|publicación=[[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]]|volumen=334|número=3|id=páxs. 498-510|ID=páxs. 498-510}}</ref> Otra variable interesante ye [[TW Hydrae]], una [[nana naranxa]] de [[tipu espectral]] K8Ve a 184 [[Añu lluz|años lluz]] de distancia del [[Sistema Solar|sistema solar]]: ye la [[estrella T Tauri]] más cercana al Sol y, como tal, una estrella bien nueva, con una edá de 8 a 10 millones d'años.<ref>[http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-id?protocol=html&Ident=TW+hya&NbIdent=1&Radius=2&Radius.unit=arcmin&submit=submit+id TW Hydrae] ([//es.wikipedia.org/wiki/SIMBAD SIMBAD])</ref><ref name="Nature">{{Cita publicación|apellíos=Setiawan|apellíu=Setiawan|coautores=Th. Henning, R. Launhardt, A. Müller, P. Weise & M. Kürster|apellíos2=Th. Henning, R. Launhardt, A. Müller, P. Weise & M. Kürster|nome=J.|fecha=3 de xineru de 2008|títulu=A young massive planet in a star–disk system|url=http://www.nature.com/nature/journal/v451/n7174/abs/nature06426.html|revista=[[Nature]]|volumen=451|páxines=38-41|doi=10.1038/nature06426|DOI=10.1038/nature06426}}</ref> Hidra cunta con delles estrelles con [[Planeta estrasolar|planetes.]] [[Gliese 433]] ye una [[nana colorada]] con dos planetes, que la so separación al respective de la so estrella ye de 0,056 y 3,6 ua respeutivamente. [[GJ 3634]], otra nana colorada, alluga un planeta de tipu «supertierra» con un curtiu periodu orbital de namái 2,65 díes.<ref name="BonfilsGJ3634">{{Cita publicación|autor=Bonfils, X.; Gillon, M.; Forveille, T.; Delfosse, X.; Deming, D.; Demory, B.-O.; Lovis, C.; Mayor, M.; Neves, V.; Perrier, C.; Santos, N. C.; Seager, S.; Udry, S.; Boisse, I.; Bonnefoy, M.|apellíos=Bonfils, X.; Gillon, M.; Forveille, T.; Delfosse, X.; Deming, D.; Demory, B.-O.; Lovis, C.; Mayor, M.; Neves, V.; Perrier, C.; Santos, N. C.; Seager, S.; Udry, S.; Boisse, I.; Bonnefoy, M.|año=2011|títulu=A short-period super-Earth orbiting the M2.5 dwarf GJ 3634. Detection with HARPS velocimetry and transit search with Spitzer photometry|url=http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...528A.111B&db_key=AST&nosetcookie=1|publicación=[[Astronomy and Astrophysics]]|volumen=528|id=A111|ID=A111}}</ref> Sicasí, [[HD 90156]] ye una [[Estrella de tipu-G de la secuencia principal|nana mariella]] daqué más fría que'l Sol —de tipu espectral G5V— con un planeta consideráu un «[[Neptunu (planeta)|Neptunu]] caliente», pos tien una masa comparable a la de Neptunu pero'l so periodu orbital ye de solu 49,8 díes.<ref name="Mordasini">{{Cita publicación|autor=Mordasini, C.; Mayor, M.; Udry, S.; Lovis, C.; Ségransan, D.; Benz, W.; Bertaux, J.-L.; Bouchy, F.; Lo Curto, G.; Moutou, C.; Naef, D.; Pepe, F.; Queloz, D.; Santos, N. C.|apellíos=Mordasini, C.; Mayor, M.; Udry, S.; Lovis, C.; Ségransan, D.; Benz, W.; Bertaux, J.-L.; Bouchy, F.; Lo Curto, G.; Moutou, C.; Naef, D.; Pepe, F.; Queloz, D.; Santos, N. C.|año=2011|títulu=The HARPS search for southern extra-solar planets. XXIV. Companions to HD 85390, HD 90156, and HD 103197: a Neptune analog and two intermediate-mass planets|url=http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2011A%26A...526A.111M&db_key=AST&nosetcookie=1|publicación=[[Astronomy and Astrophysics]]|volumen=526|id=A111|ID=A111}}</ref> HD 82943 ye otra nana mariella, anque de tipu G0V, con dos planetes más masivos que [[Xúpiter (planeta)|Xúpiter]]; la detección d'una elevada cantidá de litiu-6 —isótopu que nun se crea de forma natural nes estrelles— en [[HD 82943]] puede debese a qu'unu o dellos planetes, o siquier material planetariu, cayeron na estrella.<ref>{{Cita publicación|autor=Lee, Man Hoi; Butler, R. Paul; Fischer, Debra A.; Marcy, Geoffrey W.; Vogt, Steven S.|apellíos=Lee, Man Hoi; Butler, R. Paul; Fischer, Debra A.; Marcy, Geoffrey W.; Vogt, Steven S.|año=2006|títulu=On the 2:1 Orbital Resonance in the HD 82943 Planetary System|url=http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2006ApJ...641.1178L&db_key=AST&nosetcookie=1|publicación=[[The Astrophysical Journal]]|volumen=641|número=2|páxines=páxs. 1178–1187|doi=10.1086/500566|DOI=10.1086/500566}}</ref><ref>{{Cita publicación|autor=Beaugé, C.; Giuppone, C. A.; Ferraz-Mello, S.; Michtchenko, T. A.|apellíos=Beaugé, C.; Giuppone, C. A.; Ferraz-Mello, S.; Michtchenko, T. A.|año=2008|títulu=Reliability of orbital fits for resonant extrasolar planetary systems: the case of HD82943|url=http://cdsads.u-strasbg.fr/cgi-bin/nph-bib_query?2008MNRAS.385.2151B&db_key=AST&nosetcookie=1|publicación=[[Monthly Notices of the Royal Astronomical Society]]|volumen=385|número=4|id=páxs. 2151-2160|ID=páxs. 2151-2160}}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20080507074309/http://www.eso.org/public/outreach/press-rel/pr-2001/pr-10-01.html The Harsh Destiny of a Planet? ESO Press Release]</ref> [[Ficheru:Ngc3242b.jpg|derecha|miniaturadeimagen|280x280px|Imaxe de [[NGC 3242]] llograda col telescopiu espacial Hubble.]] Hidra cunta con dos [[Cúmulu estelar|cúmulos estelares]] rexistraos nel catálogu Messier. El [[cúmulu abiertu]] [[Cúmulu abiertu M48|M48]], distante unos 1500 años lluz, tien una edá envalorada de 300 millones d'años y la so estrella más caliente tien tipu espectral A2.<ref>[http://www.messier.seds.org/m/m048.html Messier 48 (SEDS.org)]</ref> Otra manera, [[Cúmulu globular M68|M68]] ye un [[cúmulu globular]] muncho más distante —33 000 años lluz— que los sos miembros tán esvalixaos nun volume de 106 años lluz de diámetru; contién 42 variables conocíes.<ref name="SEDSM68">[http://www.messier.seds.org/m/m068.html Messier 68 (SEDS.org)]</ref> NGC 5694 ye un distante cúmulu abiertu formáu hai unos 12 000 millones d'años, polo que ye unu de los más antiguos de la [[Camín de Santiago (galaxa)|Vía Láctea.]]<ref name="harris">{{Cita publicación|autor=Harris, W.E.|apellíos=Harris, W.E.|año=1996|títulu=A Catalog of Parameters for Globular Clusters in the Milky Way|url=http://physwww.physics.mcmaster.ca/%7Eharris/mwgc.dat|publicación=[[The Astrophysical Journal]]|volumen=112|páxines=1487|bibcode=1996AJ....112.1487H|doi=10.1086/118116|DOI=10.1086/118116}}</ref> Otru oxetu d'interés ye [[NGC 3242]], una [[nebulosa planetaria]] de magnitú aparente 8,60 que ta aproximao a 1400 años lluz de distancia. Informalmente ye conocida como «Pantasma de Xúpiter».<ref>{{Cita web |url=https://www.spacetelescope.org/projects/fits_liberator/fitsimages/danny_lacrue_1/ |títulu=NGC 3242, Ghost of Jupiter (Hubble Space Telespope) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20171201033824/http://www.spacetelescope.org/projects/fits_liberator/fitsimages/danny_lacrue_1/ |fechaarchivu=2017-12-01 }}</ref> [[Molinucu Austral|M83]] —conocida como'l [[Molinucu Austral|Molinucu Austral—]] ye una [[galaxa espiral barrada]] asitiada a unos 15 millones d'años lluz, siendo una de les galaxes epirales barradas más cercanes a la Tierra. Forma parte de l'Agrupación galáutica de M83. Seis [[Supernova|supernoves]] reparáronse nesta galaxa, la postrera d'elles en 1983.<ref>[http://www.messier.seds.org/m/m083.html Messier 83 (SEDS.org)]</ref> Entá más próxima a nós ta [[NGC 3109]], una galaxa irregular magallánica, magar pudiera ser una pequeña [[Galaxa espiral|galaxa espiral.]]<ref name="AparicoEtAl">Aparicio, Antonio; Artemio Herrero; F. Sánchez (1998). [https://books.google.com/books?id=3gn5hS2zIkcC&pg=PA286&dq=ngc+3109#v=onepage&q=ngc%203109&f=false ''Stellar astrophysics for the local group: VIII Canary Islands Winter School'']. University of Cambridge. p.&nbsp;286. ISBN 978-0-521-63255-3.{{cita llibru |apellíu=Aparicio|nome=Antonio|autor2=Artemio Herrero|autor3=F. Sánchez|títulu=Stellar astrophysics for the local group: VIII Canary Islands Winter School|editorial=University of Cambridge|fecha=1998|páxines=286|url=https://books.google.com/books?id=3gn5hS2zIkcC&pg=PA286&dq=ngc+3109#v=onepage&q=ngc%203109&f=false|isbn=978-0-521-63255-3}}</ref> Nesti postreru supuestu, sería la galaxa espiral más pequeña del [[Grupu Llocal]].<ref name="SauvageEtAl">Sauvage, Marc; Grażyna Stasińska; Daniel Schaerer (2002). [https://books.google.com/books?id=xAPX8UfT6qAC&pg=PA123&dq=ngc+3109#v=onepage&q=ngc%203109&f=false ''The evolution of galaxies: II--basic building blocks, Volume 2'']. Kluwer Academic Publishers. pp.&nbsp;123, 124. ISBN 978-1-4020-0622-7.{{cita llibru |apellíu=Sauvage|nome=Marc|autor2=Grażyna Stasińska|autor3=Daniel Schaerer|títulu=The evolution of galaxies: II--basic building blocks, Volume 2|editorial=Kluwer Academic Publishers|fecha=2002|páxines=123, 124|url=https://books.google.com/books?id=xAPX8UfT6qAC&pg=PA123&dq=ngc+3109#v=onepage&q=ngc%203109&f=false|isbn=978-1-4020-0622-7}}</ref> El so discu paez tar compuestu d'estrelles de toles edaes, ente que el halo contién namái estrelles bien vieyes probes en metales.<ref name="HidalgoEtAl">{{Cita publicación|apellíos=Hidalgo|apellíu=Hidalgo|nome=Sebastian L.|fecha=2008|títulu=The Disc-Halo Structure of NGC 3109|url=http://iopscience.iop.org/1538-3881/136/6/2332|publicación=[[The Astronomical Journal]]|volumen=136|número=6|páxines=2332|bibcode=2008AJ....136.2332H|doi=10.1088/0004-6256/136/6/2332|DOI=10.1088/0004-6256/136/6/2332|fechaaccesu=24 de setiembre de 2010|númberu-autores=etal|display-authors=etal}}</ref> ESO 510-G13 ye otra galaxa espiral na constelación aproximao a 150 millones d'años lluz; tien como carauterística peculiar una nube de polvu bien deformada alredor del so ecuador, lo que suxer que puede topetar con otra galaxa y ta nel procesu de la so incorporación.<ref>[http://hubblesite.org/image/1089/news_release/2001-23 Warped Edge-On Galaxy ESO 510-G13 (Hubble Space Telescope)]</ref> El Cúmulu d'Hidra (Abell 1060) ye un cúmulu de galaxes a unos 190 millones d'años lluz y que contién 157 [[Galaxa|galaxes]] brilloses; #estender por casi de diez millones d'años lluz y tien una proporción elevada de [[Materia escuro|materia escuro.]] Coles mesmes, nesta constelación ta la fonte de radio Hydra A, tamién un grupu de galaxes —bien distante, a 840 millones d'años lluz— que recibe'l so nome de la citada radiofuente que s'anicia nuna galaxa cerca del centru del cúmulu. Les observaciones nel [[espectru visible]] amuesen unos pocos cientos de galaxes nel cúmulu, ente que les observaciones en [[rayos X]] —llevaes a cabu dende l'observatoriu Chandra— revelaron la esistencia d'una gran nube de gas caliente que s'estiende a lo llargo del cúmulu. Dicha nube de gas, de dellos millones d'años lluz de llargu, tien una temperatura d'unos 40 millones K nes zones esternes menguando a 35 millones K na rexón interior.<ref>{{Cita web |url=http://www.dailygalaxy.com/my_weblog/2010/05/image-of-the-day-the-ghost-supernova.html |títulu=Image of the Day: The Mysterious Beauty of Hydra Galaxy Cluster (The Daily Galaxy) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170831220426/http://www.dailygalaxy.com/my_weblog/2010/05/image-of-the-day-the-ghost-supernova.html |fechaarchivu=2017-08-31 }}</ref> == Estrelles == === Estrelles principales === * [[Alfard|α Hydrae]] (Alfard, [[Alfard|Alphard]] o Cor Hydrae), [[xigante naranxa]] de [[Magnitú aparente|magnitú]] 1,99. * [[Beta Hydrae|β Hydrae]], [[estrella binaria]] de magnitú 4,29 que les sos componentes #topar separaes 1,7 [[Segundu sexaxesimal|segundos d'arcu]]. * [[Gamma Hydrae|γ Hydrae]] ([[Gamma Hydrae|Dhanab al Shuja]]), [[Estrella xigante|xigante]] mariella de magnitú 2,99, la segunda estrella más brillosa d'Hidra. * [[Delta Hydrae|δ Hydrae]], estrella blanca de magnitú 4,14. * [[Épsilon Hydrae|ε Hydrae]], sistema estelar múltiple de magnitú conxunta 3,38. * [[Zeta Hydrae|ζ Hydrae]], [[Estrella xigante lluminosa|xigante lluminosa]] mariella de magnitú 3,11. * [[Eta Hydrae|η Hydrae]], estrella blancu-azulada de magnitú 4,30. * [[Theta Hydrae|θ Hydrae]], estrella blancu-azulada de la [[secuencia principal]] de magnitú 3,88. * [[Iota Hydrae|ι Hydrae]], xigante naranxa de magnitú 3,91. * [[Lambda Hydrae|λ Hydrae]], xigante naranxa de magnitú 3,61 rica en cianóxenu. * [[Mu Hydrae|μ Hydrae]], tamién xigante naranxa, siendo la so magnitú 3,83. * [[Ni Hydrae|ν Hydrae]], xigante naranxa de magnitú 3,11. * [[Xi Hydrae|ξ Hydrae]], xigante estudiada nel campu de la astrosismología; la so superficie, al igual que la del [[Sol]], muévese de riba abaxo produciendo ondes sonores. * [[Pi Hydrae|π Hydrae]], xigante naranxa de magnitú 3,26. * σ Hydrae ([[Al Minliar al Shuja]] o [[Al Minliar al Shuja|Minchir]]), xigante naranxa de magnitú 4,45. * τ1 [[Tau1 Hydrae|Hydrae]] ([[Tau1 Hydrae|Ukdah Prima]]), nana blancu-mariella más caliente y lluminosa que'l Sol. * υ1 [[Ípsilon1 Hydrae|Hydrae]], xigante mariella de magnitú 4,11 que tien como acompañante a una [[nana marrón]]. * [[Omega Hydrae|ω Hydrae]], [[Superxigante|superxigante]] naranxa de magnitú 5,00. * [[C Hydrae]] ([[C Hydrae|30 Monocerotis]]), estrella blanca con dos petrines de polvu estremaos. * [[2 Sextantis]], xigante naranxa de magnitú 4,69; magar el so nome, #atopar na constelación d'Hidra. * [[HV Hydrae|3 Hydrae]] ([[HV Hydrae]]), estrella peculiar y variable Alfa2 Canum Venaticorum. * [[9 Hydrae]], xigante naranxa de magnitú 4,87. * [[12 Hydrae]] ([[12 Hydrae|D Hydrae]]), xigante mariella de magnitú 4,32. * [[KW Hydrae|21 Hydrae]] ([[KW Hydrae]]), binaria eclipsante de magnitú 6,10. * 27 Hydrae, estrella múltiple formada pos dos binaries; la separación ente elles ye de 229 [[Segundu sexaxesimal|segundos d'arcu]]. === Otres estrelles con [[denominación de Bayer]] === * 38/κ Hya 5.07; ο Hya 4.70; 13/ρ Hya 4.35; 40/υ2 Hya 4.60; χ1 Hya 4.92; χ2 Hya 5.69; φ Hya 4.91; φ1 Hya 7.81; φ2 Hya 6.01; 45/ψ Hya 4.94; 6/a Hya 4.98; b1 Hya 5.44; b3 Hya 5.23; 51/k Hya 4.78; 52/l Hya 4.97; 54/m Hya 5.15; 33/A Hya 5.56; 58/Y Hya 4.42; F Hya 4.63; G Hya 4.72; I Hya 4.76; 27/P Hya 4.80 === Otres estrelles con denominación de Flamsteed === * 1 Hya 5.61; 2 Hya 5.60; 10 Hya 6.13; 14 Hya 5.30; 15 Hya 5.55; 17 Hya 6.07; 17 Hya 6.67; 19 Hya 5.60; 20 Hya 5.47; 23 Hya 5.24; 24 Hya 5.49; 25 Hya 7.35; 26 Hya 4.77; 28 Hya 5.60; 29 Hya 6.53; 34 Hya 6.40; 37 Hya 6.31; 44 Hya 5.08; 47 Hya 5.20; 48 Hya 5.77; 50 Hya 5.07; 55 Hya 5.61; 56 Hya 5.23; 57 Hya 5.76; 59 Hya 5.65; 60 Hya 5.83 === Otres estrelles notables === [[Ficheru:Red_Giant_Plunging_Through_Space.jpg|derecha|miniaturadeimagen|280x280px|Onda de choque (''Bow Shock'') en redol a [[R Hydrae]].]] * [[R Hydrae]], variable Mira que'l so rellumu bazcuya ente magnitú 3,5 y 10,9 nun periodu de 389 díes. Ta catalogada como una estrella de tecneciu, elementu qu'apaez nel so [[Espectroscopia astronómica|espectru]]. * U Hydrae, [[estrella de carbonu]] y variable semirregular; el so rellumu varia ente magnitú 4,7 y 6,2. * W Hydrae, [[xigante colorada]] [[Estrella variable pulsante|pulsante]] y variable semirregular que constitúi una fonte de máser. * [[TT Hydrae]], [[binaria eclipsante]] de magnitú 7,31. * [[TW Hydrae]], distante 184 [[Añu lluz|años lluz]], ye la [[estrella T Tauri]] —estrella bien nueva qu'entá nun entraron na [[Secuencia principal|secuencia principal—]] más próxima al [[Sistema Solar|sistema solar.]] Ye miembru de l'Asociación estelar de TW Hydrae, a la que da nome. * [[HD 69611]], antigua estrella del discu gruesu o del halo. * [[HD 74156]], [[Estrella de tipu-G de la secuencia principal|nana mariella]] onde s'afayaron tres planetes. * [[HD 76932]], estrella de bien baxa [[Metalicidá|metalicidad]] que la so edá #envalorar en 10.000 millones d'años. * [[HD 82943]], nana mariella de magnitú 6,54 con dos planetes estrasolares. * [[HD 90156]], nana mariella tamién con un planeta estrasolar. * [[HD 100623]] ([[HD 100623|HR 4458]]), sistema binariu compuestu por una [[nana naranxa]] y una [[nana blanca]]. * HD 122430, xigante naranxa con un planeta. * [[HE 1327-2326]], la estrella conocida con menor bayura relativa de [[fierro]]; con una edá envalorada de más de 12.000 millones d'años, ye una de les estrelles más antigües de la [[Camín de Santiago (galaxa)|Vía Láctea]]. * [[Gliese 453]] y [[Gliese 349]], cercanes [[Nana naranxa|nanes naranxes]] asitiaes respeutivamente a 33,2 y 41,4 [[Añu lluz|años lluz]] de distancia. * [[Gliese 433]], nana colorada con dos planetes estrasolares: el más internu tien una masa siquier 6 vegaes mayor que la masa terrestre, ente que'l planeta esterior tien una masa de siquier la metá de la de [[Saturnu (planeta)|Saturno]]. * [[GJ 3877]] y [[GJ 2066]], nanes coloraes distantes 21,4 y 29 años lluz respeutivamente. * [[GJ 3634]], nana colorada con un planeta de tipu «Súper-Tierra». * [[G 114-10]], nana colorada con un eleváu conteníu metálico. == Oxetos de cielu fondu == [[Ficheru:MESSIER_083_ESO_XXL.jpg|derecha|miniaturadeimagen|280x280px|Imaxe de la galaxa [[Molinucu Austral|M83]] ([[Molinucu Austral]]) tomada pol [[Observatoriu Européu Austral|ESO]].]] * [[Cúmulu abiertu M48|M48]], [[cúmulu abiertu]] observable a güeyu con bones condiciones atmosfériques. * [[Cúmulu globular M68|M68]], [[cúmulu globular]] que s'alcuentra nun llugar inusual pa estos oxetos, yá que ta nel hemisferiu opuestu al centru galácticu. Contién alredor de 250 estrelles xigantes de magnitú absoluta inferior a cero, siendo la so estrella más brillosa de magnitú 12,6. * [[Molinucu Austral|M83]] ([[Molinucu Austral|NGC 5236]]), galaxa conocida como'l [[Molinucu Austral]], ye un exemplu de [[galaxa con biltu estelar]] —[[galaxa]] onde la tasa de [[Formación estelar|nacencia d'estrelles]] ye bien cimera a la d'una galaxa normal—. * [[NGC 3109]], [[galaxa irregular]] miembru del nuesu [[Grupu Llocal]], siendo una de les galaxes más probes en metales del grupu. * [[NGC 3242]], [[nebulosa planetaria]] tamién conocida como Pantasma de Xúpiter o Caldwell 59, afayada por [[William Herschel]] el 7 de febreru de [[1785]]. * [[NGC 3621]], [[galaxa espiral barrada]]. * NGC 5694, unu de los cúmulos globulares más antiguos de la [[Camín de Santiago (galaxa)|Vía Láctea]]; consecuentemente, les sos estrelles amuesen una [[Metalicidá|metalicidad]] desaxeradamente baxa. * ESO 510-G13, una [[galaxa espiral]] deformada. * El Cúmulu d'Hidra ye un cúmulu de galaxes que forma parte del Supercúmulo Hidra-#Centauro. == Mitoloxía == [[Ficheru:Hydra - Prodromus astronomiae 1690 (436340) (cropped).jpg|izquierda|miniaturadeimagen|500x500px|Constelaciones de Hydra, Corvus y Crater.]] La constelación Hidra apaez como una [[culiebra]] retorciéndose, y asina apaez en dellos mitos griegos. Na [[mitoloxía griega]], [[Apolu|Apolo]] tien como sirviente a un [[Corvus corax|cuervu.]] #Unviar a buscar agua, pero ésti fuelga nel viaxe y, cuando finalmente recueye agua nuna taza, trai tamién una culiebra d'agua como escusa. Apolo dase cuenta del engañu y, enoxáu, llanza al cuervu, la taza y la culiebra al cielu. L'orixe de la hestoria paez venir de la cercanía d'esta constelación coles de Cráter, y Corvus. La Hidra foi tamién identificada polos griegos cola Hidra de Lerna (vencida por [[Heracles|Hércules]] nuna de los Los dolce trabayos). La so posición nel cielu (so la [[eclíptica]]) y al pie de la constelación [[Cáncer (constelación)|Cáncer]] (cerca de la so cabeza) pue ser l'orixe de parte del mitu. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commons|Hydra (constellation)}} * Higino: ''Astronomía poética'' (Astronomica). ** 40: Hidra: la culiebra d'agua que mandó al cielu [[Apolu|Apolo]] xunto col cuervu (constelación del [[Corvus corax|Cuervu]]) y la crátera (constelación de la Copa), o bien la ''Hidra'' de Lerna. *** [http://www.theoi.com/Text/HyginusAstronomica2.html Testu] [[inglés]] nel [http://www.theoi.com/ sitiu] Theoi; trad. de 1960 de Mary Grant. {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Constelación d'Hidra]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] a76s762os5k1diuvq7zypg74dci9i2p Foz y martiellu 0 127053 4377032 4370184 2025-06-17T15:13:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá estrella => dicha estrella 4377032 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Hammer and sickle1234565643256.JPG|thumb|'''El focete y el martiellu''' grabaos en piedra.]] '''El focete y el martiellu''' (☭) ye un [[símbolu]] que representa la xunión de los trabayadores, xeneralmente ye usáu pa representar al [[comunismu]], según a [[:Categoría:Partíos comunistes|los sos partíos]]. Ta compuestu por un [[martiellu]] superpuestu a un [[Focete (ferramienta)|focete]]. Estes dos ferramientes son un símbolu del [[proletariáu]] industrial y del [[campesinado|campesináu]], respeutivamente; el fechu de que tean una sobre la otra simboliza la unidá ente tolos trabayadores. El símbolu llamáu серп и молот, ''serp i molot'' en [[idioma rusu]]― ye conocíu sobremanera por ser parte, xunto cola [[estrella colorada]], de la [[bandera colorada]] de la [[Xunión Soviética]] (URSS). == Historia== La representación de la xunión del proletariáu industrial y el campesináu, conseña de [[Lenin]], consiguióse axuntando dos de les ferramientes representatives de dambos. En 1917, tres la [[Revolución d'Ochobre]] la unión de trabayadores y llabradores ye adoptada na nueva organización política como la base del estáu. Antes de l'adopción definitiva del focete y el martiellu desenvolviéronse diverses variantes combinando'l martiellu, que tradicionalmente representó n'Europa a los obreros, con ferramientes usaes polos llabradores, como'l garabatu, la forca, l'aráu... N'abril de 1918, el moscovita [[Yevgueni Kamzolkin]] presentó una versión na que se combinaba'l focete, como símbolu que representa al campesináu, y el martiellu, como símbolu en representación del proletariáu industrial. Esa propuesta foi aprobada oficialmente nel marcu del Quintu congresu de los Soviets nel branu d'esi mesmu añu. [[Yevgueni Kamzolkin]] provenía d'una familia faneguera y yera fondamente relixosu, nun yera comunista. Formó parte de la Sociedá artísticu-mística Leonardo Da Vinci y entendía perfectamente'l significáu de los símbolos. [[Alekséi Losev]], filósofu rusu, valoró asina esti emblema: {{cita|Ye un signu que se mueve coles mases populares, nun constitúi a cencielles un signu, sinón un principiu constructivu y téunicu pa les aiciones humanes, según les sos aspiraciones volitives. .../... Equí, ante nós, ta'l símbolu de la xunión de los obreros y de los llabradores, el símbolu del estáu soviéticu.||col2=}}<ref name=rbth>[http://es.rbth.com/cultura/2014/07/17/el focete_y_el martiellu_el_mistico_emblema_de_la_urss_41841 El focete y el martiellu: el místicu emblema de la URSS. Mediu: RBTH Fecha: 17 de xunetu de 2014 Autor: VLADÍMIR JUTAREV]</ref> == Usu na Xunión Soviética y na Rusia actual == [[Ficheru:Hammer and sickle.svg|thumb|El focete y el martiellu na [[bandera de la Xunión Soviética]].]] Dende [[1917]] el focete y el martiellu foi unu de los símbolos de la [[RSFSR|República Socialista Federativa Soviética Rusa]]. Primeramente apaecía nel [[escudu d'armes]] de la RSFSR, declarándose a la xunión de trabayadores y llabradores como la base del [[Estáu]]. Formaba parte tamién de los símbolos del [[Exércitu Coloráu]], creáu en [[1918]]. Más tarde apaeció na [[bandera de la Xunión Soviética]], adoptada en [[1923]] y terminada na [[Constitución de la Xunión Soviética de 1924|Constitución soviética de 1924]], y nes banderes de les [[repúbliques soviétiques]] dempués de [[1924]] (antes d'esto, les banderes de les repúbliques soviétiques yeren totalmente coloraes, col nome de la república respeutiva escritu en lletres doraes, tal como lo axustaba la [[Constitución soviética de 1918|Constitución de 1918]]). L'[[escudu de la Xunión Soviética]] contién al focete y el martiellu, que tamién apaecíen n'uniformes del exércitu, medayes y otros llugares. <center> <gallery> Ficheru:Flag of the Soviet Union.svg|[[Bandera de la Xunión Soviética]]. Ficheru:State Emblem of the Soviet Union.svg|[[Escudu de la Xunión Soviética]]. </gallery> </center> <gallery> Ficheru:Flag of Armenian SSR.svg|[[Bandera de la República Socialista Soviética d'Armenia|Bandera de la RSS d'Armenia]]. Ficheru:Emblem of the Armenian SSR.svg|[[Escudu de la República Socialista Soviética d'Armenia|Escudu de la RSS d'Armenia]]. Ficheru:Flag of the Azerbaijan Soviet Socialist Republic.svg|[[Bandera de la República Socialista Soviética d'Azerbaixán|Bandera de la RSS d'Azerbaixán]]. Ficheru:Emblem of the Azerbaijan SSR.svg|[[Escudu de la República Socialista Soviética d'Azerbaixán|Escudu de la RSS d'Azerbaixán]]. Ficheru:Flag of Byelorussian SSR.svg|[[Bandera de la República Socialista Soviética de Bielorrusia|Bandera de la RSS de Bielorrusia]]. Ficheru:Emblem of the Byelorussian SSR (1981-1991).svg|[[Escudu de la República Socialista Soviética de Bielorrusia|Escudu de la RSS de Bielorrusia]]. </gallery> <gallery> Ficheru:Flag of the Estonian Soviet Socialist Republic.svg|[[Bandera de la República Socialista Soviética d'Estonia|Bandera de la RSS d'Estonia]]. Ficheru:Emblem of the Estonian SSR.svg|[[Escudu de la República Socialista Soviética d'Estonia|Escudu de la RSS d'Estonia]]. Ficheru:Flag of Georgian SSR.svg|[[Bandera de la República Socialista Soviética de Xeorxa|Bandera de la RSS de Xeorxa]]. Ficheru:Emblem of the Georgian SSR.svg|[[Escudu de la República Socialista Soviética de Xeorxa|Escudu de la RSS de Xeorxa]]. Ficheru:Flag of Kazakh SSR.svg|[[Bandera de la República Socialista Soviética de Kazakstán|Bandera de la RSS de Kazakstán]]. Ficheru:Emblem of the Kazakh SSR.svg|[[Escudu de la República Socialista Soviética de Kazakstán|Escudu de la RSS de Kazakstán]]. </gallery> <gallery> Ficheru:Flag of Kyrgyz SSR.svg|[[Bandera de la República Socialista Soviética de Kirguistán|Bandera de la RSS de Kirguistán]]. Ficheru:Emblem of the Kirghiz SSR.svg|[[Escudu de la República Socialista Soviética de Kirguistán|Escudu de la RSS de Kirguistán]]. Ficheru:Flag of Latvian SSR.svg|[[Bandera de la República Socialista Soviética de Letonia|Bandera de la RSS de Letonia]]. Ficheru:Emblem of the Latvian SSR.svg|[[Escudu de la República Socialista Soviética de Letonia|Escudu de la RSS de Letonia]]. Ficheru:Flag of Lithuanian SSR.svg|[[Bandera de la República Socialista Soviética de Lituania|Bandera de la RSS de Lituania]]. Ficheru:Emblem of the Lithuanian SSR.svg|[[Escudu de la República Socialista Soviética de Lituania|Escudu de la RSS de Lituania]]. </gallery> <gallery> Ficheru:Flag of Moldavian SSR.svg|[[Bandera de la República Socialista Soviética de Moldavia|Bandera de la RSS de Moldavia]]. Ficheru:Emblem of the Moldavian SSR.svg|[[Escudu de la República Socialista Soviética de Moldavia|Escudu de la RSS de Moldavia]]. Ficheru:Flag of the Russian SFSR.svg|[[Bandera de la República Socialista Federativa Soviética de Rusia|Bandera de la RSFS de Rusia]]. Ficheru:COA Russian SFSR.png|[[Escudu de la República Socialista Federativa Soviética de Rusia|Escudu de la RSFS de Rusia]]. Ficheru:Flag of Tajik SSR.svg|[[Bandera de la República Socialista Soviética de Taxiquistán|Bandera de la RSS de Taxiquistán]]. Ficheru:Emblem of the Tajik SSR.svg|[[Escudu de la República Socialista Soviética de Taxiquistán|Escudu de la RSS de Taxiquistán]]. </gallery> <gallery> Ficheru:Flag of Turkmen SSR.svg|[[Bandera de la República Socialista Soviética de Turkmenistán|Bandera de la RSS de Turkmenistán]]. Ficheru:Emblem of the Turkmen SSR.svg|[[Escudu de la República Socialista Soviética de Turkmenistán|Escudu de la RSS de Turkmenistán]]. Ficheru:Flag of Ukrainian SSR.svg|[[Bandera de la República Socialista Soviética d'Ucraína|Bandera de la RSS d'Ucraína]]. Ficheru:Emblem of the Ukrainian SSR.svg|[[Escudu de la República Socialista Soviética d'Ucraína|Escudu de la RSS d'Ucraína]]. Ficheru:Flag of the Uzbek SSR.svg|[[Bandera de la República Socialista Soviética d'Uzbequistán|Bandera de la RSS d'Uzbequistán]]. Ficheru:Emblem of the Uzbek SSR.svg|[[Escudu de la República Socialista Soviética d'Uzbequistán|Escudu de la RSS d'Uzbequistán]]. </gallery> <center> <gallery> Ficheru:Naval Ensign of the Soviet Union.svg|Bandera de l'[[Armada Soviética]]. Ficheru:Naval Jack of the Soviet Union.svg|Enseña naval de l'Armada Soviética. Ficheru:Flag of the Soviet Air Force.svg|Bandera de la [[Fuercia Aérea Soviética]]. </gallery> </center> * El focete y el martiellu, combinaos con un par d'ales estilizaes, yeren usaes pola [[aereollinia de bandera]] de la Xunión Soviética, [[Aeroflot]]. La Aeroflot de la [[Federación Rusa]] sigui usando'l símbolu. * La Planta Metalúrxica de Moscú llámase ''Serp i Molot''<ref>[http://www.sim-st.com/ Sitio web de Serp i Molot.]</ref> y fundó'l so propiu equipu de fútbol, el [[FC Serp i Molot Moscú]], en 1923. * ''Serp i Molot'' llámase una [[estación ferroviaria]] del ramal ente [[Moscú]] y [[Nizhny Novgorod]]. * ''Serp i Molot'' tamién se llamaba un centru d'estudiu pa pintores.<ref>{{Cita web |url=http://www.krc-arbat.ru/eng/evgeny-zhidkov/ |títulu=Evgeny Zhidkov |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090425014211/http://www.krc-arbat.ru/eng/evgeny-zhidkov/ |fechaarchivu=2009-04-25 }}</ref> * [[Serp i Molot]] ye un xuegu d'estratexa pa [[ordenador personal|PC]] desenvueltu en [[Rusia]] con temática sobre la [[SGM]].<ref>{{Cita web |url=http://games.1c.ru/serp_i_molot/?type=info |títulu=Серп и Молот |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100312014035/http://games.1c.ru/serp_i_molot/?type=info |fechaarchivu=2010-03-12 }}</ref> * ''Serp i Molot'' ye una película de [[Drama (cine)|drama]] producida en Rusia en [[1994]].<ref>[https://web.archive.org/web/20090629070818/http://www.vod.com.ua/filminfo.4356.html Серп и молот Фабрика кино (Кармен Видео)]</ref> * La condecoración soviética de [[Héroe del Trabayu Socialista]] otorgábase acompañada de la Medaya ''Focete y Martiellu'', que consistía nuna estrella d'oru col focete y el martiellu nel centru de dicha estrella. * Tres la disolución de la Xunión Soviética, la mayoría de les unidaes alministratives de Rusia quitaron el focete y el martiellu, quitando al [[Óblast de Vladímir]], al [[Óblast de Briansk]] y a les ciudaes de [[Dzerzhinsk]] y [[Oriol]]. <center> <gallery> Ficheru:Aeroflot.svg|Logo de la Aeroflot. Ficheru:Flag of Vladimirskaya Oblast.svg|Bandera del Óblast de Vladímir. Ficheru:Flag of Bryansk Oblast.svg|Bandera del Óblast de Briansk. Ficheru:Coat of Arms of Dzerzhinsk.svg|Escudu de la ciudá de Dzerzhinsk. Ficheru:Flag of Oryol.svg|Bandera de la ciudá de Oriol. </gallery> </center> == Usu internacional == [[Ficheru:Transnistria State Flag.svg|thumb|right|250px|Bandera de Pridnestrovie.]] Los partíos comunistes afiliaos al [[Kominform]] (aquellos alliniaos cola Xunión Soviética), según los siguidores de la [[República Popular China]], tendieron a usar el focete y el martiellu o diseños similares na so simboloxía. Sicasí, inclusive partíos comunistes opuestos a tantu la Xunión Soviética como China usaron tradicionalmente el focete y el martiellu como'l so símbolu, delles vegaes con llixeros cambeos d'estilu. Por esto, el focete y el martiellu convirtióse nel símbolu internacional de práuticamente tolos comunistes, independientemente de la so orientación. En [[1990]], cuando [[Nelson Mandela]] salió de prisión, pronunció en [[Ciudá del Cabu]] un discursu al pueblu [[Sudáfrica|sudafricano]] dende un balcón decoráu con una bandera col focete y el martiellu. La [[Pridnestrovie|República de Pridnestrovie]], un Estáu enclaváu en [[Moldavia]], lleva en [[Bandera de Transnistria|la so bandera]] el focete y el martiellu. En [[Unicode]], el símbolu del focete y el martiellu representar con U+262D (<span style="font-size: xx-large">{{unicode|☭}}</span>). === El ''crucifixu comunista'' === [[Ficheru:Lafigueira.jpg |thumb|El «[[crucifixu]] [[comunista]]» que Luis Espinal talló nos [[años 1970]]. El 9 de xunetu de 2015, Evo Morales regaló-y al papa Francisco un retruque d'esti crucifixu.<ref name=BBC>[http://www.bbc.com/mundo/noticias/2015/07/150709_morales_papa_crucifixu_bolivia_ao «Bolivia: la hestoria detrás del "crucifixu comunista" que Evo Morales regaló-y al papa Francisco»], artículu del xueves 9 de xunetu de 2015 nel sitiu web BBC Mundu (Londres).</ref>]] Na visita que'l [[Papa Francisco]] realizó a [[Bolivia]] en xunetu de 2015, el presidente bolivianu, [[Evo Morales]] agasayar con una talla de la imaxe d'un Cristu crucificáu nel mangu d'un martiellu, con base d'un focete. La talla ye una reproducción d'una realizada por [[Luis Espinal Camps]], sacerdote xesuita d'orixe español y nacionalizáu bolivianu que foi asesináu en 1980 por un grupu paramilitar por cuenta del so compromisu coles llucha social y la denuncia de la inxusticia y abusos esistentes naquel tiempu en Bolivia. Luis Espinal, que tamién yera cineasta y periodista, abogó per espacios de xusticia, llibertá ya igualdá. Nel so honor la l'Asamblea Llexislativa de Bolivia creó la [[Orde al Méritu "Padre Luis Espinal Camps"]] que la so medaya lleva como motivu principal el Cristu claváu nel martiellu con un focete como base,<ref name=abc>[http://abcblogs.abc.es/protocolo-etiqueta/2015/07/09/un cristu-en-el focete-y-el martiellu presente-apoderáu-pa-el papa/ Un Cristu nel focete y el martiellu ¿Presente apropiáu pal Papa? Madio:blogABC Publicáu por malvarezmateos Fecha: 9 de xunetu de 2015.]</ref> y que reconocer a quien profese fe relixosa y destáquese por defender a los enfermos, los marxinaos y los probes. == Prohibición == L'usu públicu del focete y el martiellu ye illegal n'[[Hungría]], [[Letonia]] y [[Lituania]] (por ser consideráu un símbolu d'ocupación soviética y de [[totalitarismu]]<ref name="Hungarian_ban">Hungarian Criminal Code 269/B.§ (1993.)</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/low/europe/7459976.stm Lithuanian ban on Soviet symbols|BBC News]</ref>). En Polonia, quienes caltuvieren, crearen o distribuyeren símbolos comunistes yeren deteníos por una llei prohibitoria (artículu&nbsp;256 del Códigu Penal, establecíu'l 8 de xunu de 2010),<ref>[http://www.foxnews.com/story/0,2933,577305,00.html Poland Imposes Strict Ban on Communist Symbols]</ref> pero'l 19 de xunetu de 2011, el Tribunal Constitucional de Polonia emitió una sentencia declarando que dichu artículu ye inconstitucional porque «viola'l principiu de la llibertá d'espresión, de l'adquisición y espardimientu d'información», quedando asina ensin efeutu.<ref>[http://elpravda.blogspot.com/2011/08/la-prohibicion-de-los-simbolos.html «Prohibición de símbolos comunistes en Polonia: illegal y anticonstitucional»,] ''Pravda'' n'español.</ref> == Galería == === Banderes === <gallery> Ficheru:Flag of Abkhazian ASSR.svg|Bandera del [[Partíu Comunista d'Abkhasia]]. Ficheru:Flag of Albania 1944.svg|[[Bandera d'Albania|Bandera]] de la [[República Democrática d'Albania]] (1944-1946). Ficheru:Flag of the Communist Party of Germany.svg|Bandera del [[Partíu Comunista d'Alemaña (1990)|Partíu Comunista d'Alemaña]]. Ficheru:বাংলাদেশ কমিউনিস্ট পার্টির পতাকা.svg|Bandera del [[Partíu Comunista de Bangladex]]. Ficheru:PCdoB flag.svg|Bandera del [[Partíu Comunista de Brasil]]. Ficheru:Communist Party of Bhutan Flag.svg|Bandera del [[Partíu Comunista de Bután]] (Marxista–Leninista–Maoísta). Ficheru:Flag of the KSC.svg|Bandera del [[Partíu Comunista de Checoslovaquia]] (1921-1992). Ficheru:Flag of the Communist Party of Chile.svg|Bandera del [[Partíu Comunista de Chile]]. Ficheru:Flag of the Chinese Communist Party.svg|Bandera del [[Partíu Comunista de China]]. Ficheru:中國工農紅軍軍旗.svg|Bandera del [[Exércitu Colorado de los Trabayadores y de los Llabradores Chinos]]. Ficheru:Flag of the Communist Party of the Donetsk People's Republic.svg|Bandera del [[Partíu Comunista della República Popular de Donetsk]]. Ficheru:Partido comunista-ec.png|Bandera del [[Partíu Comunista del Ecuador]]. Ficheru:PCMLE-FLAG.svg|Bandera del [[Partíu Comunista Marxista Leninista del Ecuador]]. Ficheru:Partido Obrero de Unificación Marxista flag.svg|Bandera del [[Partíu Obreru d'Unificación Marxista]] d'[[España]] (1935-1937). Ficheru:Hukbalahap flag.svg|Bandera del [[Hukbalahap]] de [[Filipines]] (1940-1965). Ficheru:Flag of the Communist Party of Great Britain (Marxist–Leninist).svg|Bandera del [[Partíu Comunista de Gran Bretaña (Marxista-Leninista)]]. Ficheru:Partido Guatemalteco del Trabajo (flag).svg|Bandera del [[Partíu Guatemalianu del Trabayu]] (1949-1997). Ficheru:Banner of the Communist Party of Kampuchea.svg|Bandera del [[Partíu Comunista de Kampuchea]] (1951-1981). Ficheru:CPI-banner.svg|Bandera del [[Partíu Comunista de la India]]. Ficheru:CPI-M-flag.svg|Bandera del [[Partíu Comunista de la India (Marxista)]]. Ficheru:RSP-flag.svg|Bandera del [[Partíu Socialista Revolucionariu (India)|Partíu Socialista Revolucionariu]] de la [[India]]. Ficheru:SUCI flag.svg|Bandera del [[Partíu del Centru d'Unidá Socialista de la India (Comunista)]]. Ficheru:Rcsapflag.svg|Bandera del [[Raitu Coolie Sangham (Andhra Pradesh)|Lliga de los Llabradores Trabayadores]] de la India. Ficheru:Flag of the Communist Party of Ireland.svg|Bandera del [[Partíu Comunista d'Irlanda]]. Ficheru:Partito Comunista Italiano.png|Bandera del [[Partíu Comunista Italianu]] (1921-1991). Ficheru:Flag of the Jordanian Communist Party.svg|Bandera del [[Partíu Comunista Xordanu]]. Ficheru:Flag of the Communist Party of Kurdistan.svg|Bandera del [[Partíu Comunista de Curdistán]]. Ficheru:Flag of the Kurdistan Workers' Party (1978-1995).svg|Bandera del [[Partíu de los Trabayadores del Curdistán]] (hasta 1995). Ficheru:Flag of LPRP.svg|Bandera del [[Partíu Popular Revolucionariu de Laos]]. Ficheru:Flag of the Lebanese Communist Party.svg|Bandera del [[Partíu Comunista Libanés]]. Ficheru:Flag of the Communist Party of Malaya.svg|Bandera del [[Partíu Comunista de Malaya]]. Ficheru:Flag of the Communist Party of Nepal (Unified Marxist-Leninist).svg|Bandera del [[Partíu Comunista de Nepal (Marxista-Leninista Unificáu)]]. Ficheru:Nekapa-sanyukta marksbadi flag.png|Bandera del [[Partíu Comunista de Nepal (marxista xuníu)]]. Ficheru:Flag of the Communist Party of Nepal (Maoist).svg|Bandera del [[Partíu Comunista Unificáu de Nepal (Maoísta)]]. Ficheru:South Asian Communist Banner.svg|Bandera utilizada por dellos partíos comunistes del sur d'[[Asia]]. Ficheru:Flag of Sendero Luminoso.svg|Bandera del [[Partíu Comunista de Perú - Senderu Lluminosu]]. Ficheru:Flag of PCR.svg|Bandera del [[Partíu Comunista Rumanu]] (1947-1989). Ficheru:KPRF Flag.svg|Bandera del [[Partíu Comunista de la Federación Rusa]]. Ficheru:Flag of Communists of Russia.svg|Bandera de [[Comunistes de Rusia]]. Ficheru:MLKP Banner.svg|Bandera del [[Partíu Comunista Marxista-Leninista]] de [[Turquía]]. Ficheru:MKP-FLAG.svg|Bandera del [[Partíu Comunista Maoísta]] de Turquía. Ficheru:Flag of Communist Party of Turkey-Marxist–Leninist.svg|Bandera del [[Partíu Comunista de Turquía/Marxista-Leninista]]. Ficheru:TKEP-L Flag.svg|Bandera del [[Partíu Comunista del Trabayu de Turquía/Leninista]]. Ficheru:Flag of the South African Communist Party.svg|Bandera del [[Partíu Comunista Sudafricano]]. Ficheru:Flag of the Communist Party of Thailand.svg|Bandera del [[Partíu Comunista de Tailandia]] (1942-empiezu de los 90s). Ficheru:Bandera PCU.svg|Bandera del [[Partíu Comunista d'Uruguái]]. Ficheru:Flag of the Communist Party of Vietnam.svg|Bandera del [[Partíu Comunista de Vietnam]]. Ficheru:League of Communists of Yugoslavia Flag.svg|Bandera de la [[Lliga de Comunistes de Yugoslavia]] (1920-1990). Ficheru:Flag of the New Communist Party of Yugoslavia.svg|Bandera del [[Nuevu Partíu Comunista de Yugoslavia]] (1990-2010). </gallery> === Emblemes === <gallery> Ficheru:Deutsche Kommunistische Partei Logo.svg|Emblema del [[Partíu Comunista Alemán]]. Ficheru:Kommunistische Partei Deutschlands, Logo um 1920.svg|Emblema del [[Partíu Comunista d'Alemaña (1990)|Partíu Comunista d'Alemaña]]. Ficheru:Logo del Partido Comunista Argentino.svg|Emblema del [[Partíu Comunista d'Arxentina]]. Ficheru:Logo of the Communist Party of Argentina (Extraordinary Congress).svg|Emblema del [[Partíu Comunista (Congresu Estraordinariu)]]. Ficheru:Pcrcolor 0.svg|Emblema del [[Partíu Comunista Revolucionariu (Arxentina)|Partíu Comunista Revolucionariu]] d'[[Arxentina]]. Ficheru:Logo Communist Party of Australia.svg|Emblema del [[Partíu Comunista d'Australia (1971)|Partíu Comunista d'Australia]]. Ficheru:Socialist Party of Bangladesh Official Logo.png|Emblema del [[Partíu Socialista de Bangladex]]. Ficheru:PCdoB logo.svg|Emblema del [[Partíu Comunista de Brasil]]. Ficheru:PCB logo.svg|Emblema del [[Partíu Comunista Brasilanu]]. Ficheru:Emblem of the Communist Party of Czechoslovakia.svg|Emblema del disueltu [[Partíu Comunista de Checoslovaquia]]. Ficheru:Partido Comunista de Chile.svg|Emblema del [[Partíu Comunista de Chile]]. Ficheru:Danghui.svg|Emblema del [[Partíu Comunista de China]]. Ficheru:PCdeC-ML.png|Emblema del [[Partíu Comunista de Colombia - Marxista Leninista]]. Ficheru:DKP logo.svg|Emblema del [[Partíu Comunista de Dinamarca]]. Ficheru:Kp logo.jpg|Emblema del [[Partíu Comunista (Dinamarca)]]. Ficheru:Logo del Partido Comunista del Ecuador.svg|Emblema del [[Partíu Comunista del Ecuador]]. Ficheru:PCMLE-LOGO.svg|Emblema del [[Partíu Comunista Marxista Leninista del Ecuador]], onde'l focete y el martiellu formen la "P" de partíu. Ficheru:Egyptian Communist Party logo.svg|Emblema del [[Partíu Comunista Exipciu]]. Ficheru:Pce 2014.svg|Emblema del [[Partíu Comunista d'España]]. Ficheru:PCOE Logo.PNG|Emblema del [[Partíu Comunista Obreru Español (1973)|Partíu Comunista Obreru Español]]. Ficheru:PML (RC) - Logo.png|Emblema del [[Partíu Marxista-Leninista (Reconstrucción Comunista)]]. Ficheru:ORT Logo.svg|Emblema de la [[Organización Revolucionaria de Trabayadores]] d'[[España]] (1969-1979). Ficheru:Logotipo similar a Unificacion Comunista de España.svg|Emblema d'[[Unificación Comunista d'España]]. Ficheru:PCPE.svg|Emblema del [[Partíu Comunista de los Pueblos d'España]]. Ficheru:PSUC emblema.svg|Emblema del [[Partíu Socialista Unificáu de Cataluña]] (1936-1987). Ficheru:Logo del PCC.png|Emblema del [[Partit dels i les Comunistes de Catalunya|Partíu de los y les Comunistes de Cataluña]] (1982-2014). Ficheru:Mgs-logo1.PNG|Emblema del [[Movemento Galego ao Socialismu|Movimientu Gallego al Socialismu]]. Ficheru:Upg2.PNG|Emblema de la [[Unión do Povo Galego|Unión del Pueblu Gallego]]. Ficheru:Logo PKP-1930.png|Emblema del [[Partíu Comunista de Filipines]]. Ficheru:Logo-PCOF.svg|Emblema del [[Partíu Comunista de los Obreros de Francia]]. Ficheru:Emblem of the Communist Party of Great Britain (Marxist–Leninist).svg|Emblema del [[Partíu Comunista de Gran Bretaña (Marxista-Leninista)]]. Ficheru:Logo of the Communist Party of Greece.svg|Emblema del [[Partíu Comunista de Grecia]]. Ficheru:Partido Guatemalteco del Trabajo (logo).svg|Emblema del [[Partíu Guatemalianu del Trabayu]] (1949-1997). Ficheru:Logo of the Communist Party of Indonesia.svg|Emblema del [[Partíu Comunista d'Indonesia]] (1920-1966). Ficheru:Communist Party of Ireland.svg|Emblema del [[Partíu Comunista d'Irlanda]]. Ficheru:Logo Partito Comunista Italiano.svg|Emblema del [[Partíu Comunista Italianu]] (1921-1991), diseñáu por [[Renato Guttuso]]. Ficheru:Rifondazione Comunista.svg|Emblema del [[Partíu de la Refundación Comunista]] d'[[Italia]]. Ficheru:PdCI 2004.png|Emblema del [[Partíu de los Comunistes Italianos]] (1998-2014). Ficheru:Logo of the Communist Party (Italy).svg|Emblema del [[Partíu Comunista (Italia)]]. Ficheru:LogoKNPK.svg|Emblema del [[Partíu Comunista del Pueblu de Kazakstán]]. Ficheru:Kommunistesch Partei Letzebuerg Logo.svg|Emblema del [[Partíu Comunista de Luxemburgu]]. Ficheru:Emblema PCM Mexico.svg|Emblema del [[Partíu Comunista Mexicanu]] (1919-1981). Ficheru:Emblema del Partido Comunista de Mexico.jpg|Emblema del [[Partíu Comunista de Méxicu]]. Ficheru:Logo of the Party of Communists of the Republic of Moldova.svg|[[Partíu de los Comunistes de la República de Moldavia]]. Ficheru:CPN-UML.svg|Emblema del [[Partíu Comunista de Nepal (Marxista-Leninista Unificáu)]]. Ficheru:Norwegian Communist Party.png|Emblema del [[Partíu Comunista de Noruega]]. Ficheru:NCPN logo 2021 small.svg|Emblema del [[Nuevu Partíu Comunista de los Países Baxos]]. Ficheru:PCP Logo.svg|Emblema del [[Partíu Comunista Palestín (1990)|Partíu Comunista Palestín]]. Ficheru:PCP paraguay.jpg|Emblema del [[Partíu Comunista Paraguayu]]. Ficheru:PCP-PR bandera.jpg|Emblema del [[Partíu Comunista de Perú - Patria Colorada]]. Ficheru:Portuguese Communist Party logo.svg|Emblema del [[Partíu Comunista Portugués]]. Ficheru:MRPP.png|Emblema del [[Partíu Comunista de los Trabayadores Portugueses / Movimientu Reorganizativo del Partíu del Proletariáu Partíu Comunista de los Trabayadores Portugueses/MRPP]]. Ficheru:Coat of arms of PCR.svg|Emblema del [[Partíu Comunista Rumanu]] (1947-1989). Ficheru:КПРФ Logo.svg|Emblema del [[Partíu Comunista de la Federación Rusa]]. Ficheru:Emblem of the South African Communist Party.svg|Emblema del [[Partíu Comunista Sudafricano]]. Ficheru:Kommunistiska Partiet.svg|Emblema del [[Partíu Comunista (Suecia)|Partíu Comunista]] de [[Suecia]]. Ficheru:Parti des travailleurs (Tunisie).svg|Emblema del [[Partíu de los Trabayadores (Túnez)|Partíu de los Trabayadores]] de [[Tunicia]]. Ficheru:MLKP Badge.svg|Emblema del [[Partíu Comunista Marxista-Leninista]] de [[Turquía]]. Ficheru:TKPML.svg|Emblema del [[Partíu Comunista de Turquía/Marxista-Leninista]]. Ficheru:TDKP Logo.svg|Emblema del [[Partíu Comunista Revolucionariu de Turquía]]. Ficheru:DHKP.svg|Emblema del [[Partíu Revolucionariu Lliberación del Pueblu]] de Turquía. Ficheru:КПСС.svg|Emblema del [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] (1912-1991). Ficheru:Emblem of the SKJ.svg|Emblema de la [[Lliga de Comunistes de Yugoslavia]] (1920-1990). Ficheru:LogoNKPJ.svg|Emblema del [[Nuevu Partíu Comunista de Yugoslavia]] (1990-2010). </gallery> == Variaciones o símbolos similares == El focete y el martiellu estilizados o modificaos apaecen nel logo del [[Partíu Comunista de los Estaos Xuníos]]<ref>[https://web.archive.org/web/20111105011826/http://www.laprimeraenelpeligrodelalibertad.com/wp-content/uploads/2007/09/cpa.gif Antiguu logo del Partíu Comunista d'Estaos Xuníos.]</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.cpusa.org/ezimagecatalogue/catalogue/variations/88-140x140.jpg |títulu=Actual logo del Partíu Comunista d'Estaos Xuníos. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090722155213/http://www.cpusa.org/ezimagecatalogue/catalogue/variations/88-140x140.jpg |fechaarchivu=2009-07-22 }}</ref> y en delles versiones del logo de la [[Unión de Trabayadores Xenerales y de Tresporte]] del [[Reinu Xuníu]]. El [[Partíu Comunista de Guadalupe]] usa na so bandera una lletra '''[[G]]''' estilizada que recuerda al focete y el martiellu.<ref>[http://flagspot.net/flags/gp%7Dpcg.html Parti Communiste Guadeloupéen]</ref> Otres variaciones sobre la idea de ferramientes cruciaes inclúin el símbolu del [[Partíu de los Trabayadores de Corea]] (martiellu, pincel y focete), l'antiguu símbolu del [[Partíu Llaborista (Reinu Xuníu)|Partíu Llaborista Británicu]] (pala, antorcha y azada)<ref>[http://www.l-r-c.org.uk/img/logo.gif Antiguu logo del Partíu Llaborista Británicu.]</ref> y l'[[escudu d'Alemaña Oriental|escudu]] de la [[República Democrática Alemana]] (martiellu y compás arrodiaos por trigu, representando asina a los obreros, los [[intelectual]]es y los llabradores alemanes, respeutivamente). Les faiciones de la [[Cuarta Internacional]] trotskista combinen el focete y el martiellu con un númberu cardinal [[cuatro|4]], empobinando les ferramientes escontra la izquierda y en color negru sobre fondu blancu en llugar del tradicional doráu sobre coloráu. Esto debe a que los trosquistes argumentaben que [[Stalin]] apoderaríase del símbolu, polo que lo invirtieron, siendo esti nuevu símbolu, l'oficial del trosquismu. <gallery> Ficheru:ForthInternational.svg|Emblema de la [[Cuarta Internacional]]. Ficheru:Partido Obrero Revolucionario.png|Emblema del [[Partíu Obreru Revolucionariu (España)|Partíu Obreru Revolucionariu]]. Ficheru:PRCF.png|Emblema del [[Polu de Renacencia Comunista en Francia]]. Ficheru:MLPD Logo 2011 (2).svg|Emblema del [[Partíu Marxista-Leninista d'Alemaña]], con un llibru sobrepuestu al focete y el martiellu. |Emblema del [[Partíu Comunista Británicu]]. Ficheru:PC(AP).svg|Emblema del [[Partíu Comunista Chilenu (Aición Proletaria)]]. Ficheru:Logo of the PCE(r).png|Emblema del [[Partíu Comunista d'España (reconstituyíu)]]. |Emblema del [[Partíu Comunista de los Estaos Xuníos]]. |Emblema del [[Partíu Comunista Siriu (Unificáu)]], onde una pluma forma la parte final del focete. Ficheru:Flag of Devrimci Karargâh.svg|Bandera del [[Batallón Revolucionariu (Turquía)|Batallón Revolucionariu]] de Turquía. Ficheru:Flag of the People's Democratic Party of Afghanistan.svg|Bandera del [[Partíu Democráticu Popular d'Afganistán]] (1965-1992). Ficheru:National Bolshevik Party.svg|Bandera del [[Partíu Nacional Bolxevique]] de [[Rusia]] (1993-2010), paecida a [[Bandera de l'Alemaña nazi|la de l'Alemaña nazi]], col focete y el martiellu en llugar de la [[esvástica]]. Ficheru:THKP-C MLSPB flag.svg|Bandera de la [[Unidá Armada de Propaganda Marxista-Leninista]] de Turquía. Ficheru:Flag of the People's Republic of Congo.svg|[[Bandera de la República del Congo|Bandera]] de la [[República Popular del Congo]] (1970-1991). Ficheru:Flag of the Workers' Party of Korea.svg|Bandera del [[Partíu de los Trabayadores de Corea]]. Ficheru:WPK symbol.svg|Emblema del Partíu de los Trabayadores de Corea. Ficheru:Flag of Khiva 1920-1923.svg|Bandera de la [[República Soviética Socialista de Jorezm|RSS de Corasmia]] (1920-1925), qu'utilizaba un focete cruciáu por una pala y con una fesoria. Ficheru:Emblem of the Tuvan People's Republic (1930).svg|Garabatu y focete nel [[Escudu de Tuvá|escudu]] de 1930 de [[República Popular de Tannu Tuvá|Tannu Tuvá]] (1921–1944). Ficheru:Coat of arms of East Germany (1955–1990).svg|[[Emblema de la República Democrática Alemana|Emblema]] de la [[República Democrática Alemana]] (1955-1990). Ficheru:Logo of the Party of Communists in Hungary.svg|Emblema del [[Partíu Comunista d'Hungría]] (1918-1948). Ficheru:Machete and Gear.svg|Símbolu de la [[Bandera d'Angola|bandera]] d'[[Angola]]: un engranaje entecruzáu con un machete. Ficheru:Coat of arms of Angola.svg|[[Escudu d'Angola]], con un machete y un azadón pasaos n'aspa. Ficheru:Coat of Arms of the People's Republic of Congo.svg|[[Escudu de la República del Congo|Emblema]] de la [[República Popular del Congo]], con martiellu y azada (1970-1991). Ficheru:Emblem of Mozambique.svg|[[Emblema nacional de Mozambique|Emblema nacional]] de [[Mozambique]], con un fusil superpuestu a una fesoria. Ficheru:Hammer and pick.svg|Martiellu y azada, símbolu del [[Frente de Lliberación de Mozambique]]. Ficheru:AKER logo.png[|Emblema del [Partíu Progresista del Pueblu Obreru]] de [[Chipre]]. Ficheru: Emblem of the People's Democratic Party of Afghanistan.svg|Emblema del [[Partíu Democráticu Popular d'Afganistán]] (1965-1992). File:Frontul Plugarilor, ceremonial flag.svg|Bandera del [[Frente de Llabradores]] de Rumanía (1933-1953), con una espiga de trigu en vegada del martiellu, como [[bandera de Rumanía]]. File:Wheat & sickle, FP.svg|Emblema del Frente de Llabradores. Ficheru:Logo of the Socialist Party of Timor.png|Emblema del [[Partíu Socialista de Timor]]. Ficheru:Htkp-logo.jpg|Emblema del [[Partíu Comunista Popular de Turquía]]. Ficheru:Flag of the Socialist Party (Sweden, 1929).svg|Bandera del [[Partíu Socialista (Suecia)|Partíu Socialista]] de [[Suecia]] (1929-1948), con un martiellu ensin focete. </gallery> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Hammer and sickle}} {{Tradubot|Hoz y martillo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Símbolos de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Símbolos comunistes]] 0xwll16xdwvkmao8pba086z77p97od5 Estensiones del Alfabetu Fonéticu Internacional 0 127315 4377110 4160737 2025-06-17T20:17:19Z Kwamikagami 1195 /* Lletres de les estensiones del AFI */ 4377110 wikitext text/x-wiki '''Les estensiones del [[Alfabetu Fonéticu Internacional]]''' diseñar pa la trescripción de [[trestornos de la pallabra]]. Sicasí, dalgunos de los símbolos, especialmente los diacríticos, úsense dacuando pa trescribir fala ensin trestornos tamién. ==Paréntesis y llaves== Les estensiones del AFI pa la [[patoloxía de la fala y llinguaxe]] añade una notación qu'usa paréntesis y llaves. Los paréntesis usar pa indicar l'articulación muda, como en {{IPA|(ʃːː)}}, un soníu silenciosu pa guardar silenciu. Los paréntesis úsense tamién pa indicar poses, por casu (...). Dos paréntesis indiquen soníos inintelixibles, como en ((2 sílabes)), dos sílabes oyibles pero imposibles d'identificar. Les llaves usar xunto a términos musicales italianos los cualos marquen la prosodia, como por ex. {{IPA|[{<sub>''falsetto''</sub> aˈjuða <sub>''falsetto''</sub>}]}}. ==Lletres de les estensiones del AFI== [[Ficheru:ExtIPA chart (2021).pdf|thumb|upright=1.5|Les lletres de les estensiones del AFI]] {| {{tablaguapa}} |- | style="text-align:center; font-size:larger; width:2em;" | {{IPA|ʩ}} | Fricativa velofaríngea (ronquíu; asocede siguíu con [[llabiu leporino|cielu la boca fendíu]]) |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ʪ}} | Fricativa alveolar central y llateral sorda, {{IPA|[ɬ͡s]}} (una especie de [[sigmatismo]]) |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ʫ}} | Fricativa alveolar central y llateral sonora, {{IPA|[ɮ͡z]}} (una especie de [[sigmatismo]]) |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ʬ}} | Percusiva billabial (golpe colos llabios) |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ʭ}} | Percusiva bidental (junción de los dientes) |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|¡}} | Chasquíu alveolar sublaminal baxu (al zucar la llingua) |} L'últimu símbolu puede usase xunto al chasquíu alveolar: {{IPA|[ǃ¡]}}, un chasquíu que combina pronunciaciones alveolar y sublaminal o "cloc-clic". {{llistaref|grupu="note"}} ==Diacríticos de les estensiones del AFI== Les estensiones del AFI ampliaron l'usu de dellos símbolos del AFI estándar, tales como {{IPA|ʰp}} pa marcar preaspiración, {{IPA|tʶ}} pa la uvularización, o {{IPA|s̼}} pa la sibilante linguolabial, según crearon nuevos símbolos. Dellos diacríticos de les estensiones úsense dacuando pa la fala ensin trestornos, por casu pa los mecanismos aerodinámicos pocu comunes del [[damin]]. Un cambéu ye l'usu de paréntesis como subíndices alredor de los diacríticos de fonación pa indicar fonación parcial, ente que un únicu paréntesis a la izquierda o a la derecha indica que la fonación ye parcial al entamu o a la fin del segmentu respeutivamente. Por casu, {{IPA|₍s̬₎}} ye una {{IPA|[s]}} parcialmente sonora, {{IPA|₍s̬}} denota sonorización parcial al entamu, y {{IPA|s̬₎}} denota sonorización parcial a la fin. De la mesma, {{IPA|₍z̥₎}} ye una {{IPA|[z]}} parcialmente sorda, {{IPA|₍z̥}} denota que ye parcialmente sorda al entamu, y {{IPA|z̥₎}} que lo ye a la fin. Estes convenciones pueden ser convenientes pa representar distintes [[tiempu d'ataque de la sonoridá|tiempos d'ataque de la sonoridá]]. Los diacríticos de fonación pueden ser escritos antes o dempués en cuenta de escribise direutamente debaxo del segmentu pa representar el tiempu de la fonación. Por casu, {{IPA|&nbsp;̬z}} ye una {{IPA|[z]}} presonora, {{IPA|z&nbsp;̬}} ye una {{IPA|[z]}} postsonora, y {{IPA|a&nbsp;̰}} ye una {{IPA|[a]}} con voz rechinada escontra'l final. Otros diacríticos son: {| {{tablaguapa}} ! colspan=4|Mecanismu aerodinámicu |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|p↓}} | Ingresiva | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ǃ↑}} | Egresiva |- !colspan=4|Fonación |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|p˭}}<ref>nun confundir con ⁼, la marca de plosivas soltaes</ref> | Ensin aspiración | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ạ}} | Fonación bisbisada |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|aꟸ}} | [[Voz faucalizada]] (cola farinxe estendida, <br />como al bocexar) | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|a!}} | [[Voz primida]], (voz estridente aspra; arreyando les <br />[[Cuerdes vocales|cuerdes vocales falses]], como al llevantar daqué pesáu) |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|ʰp}} | Preaspiración | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|a Vibración ventricular |- !colspan=4|Nasalización |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|n͋&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;v͋}} | [[Consonante fricativa|Fricativa]] [[Nasalización|nasal]] | style="text-align:center; font-size:larger; width:3em;" | {{IPA|m͊}} | [[Denasal]] (como al tener catarru) |- ! colspan=4|Fuercia articulatorio |- | style="text-align:center; font-size:larger; width:3em;" | {{IPA|f͈}} | [[Tensión (fonética)|Articulación fuerte]] | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|v͉}} | [[Tensión (fonética)|Articulación débil]] |- ! colspan=4|Articulación |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|v͆}} | Dentolabial (pronunciada col llabiu <br />superior y los dientes inferiores) | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|n̪͆&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;h̪͆}} | [[Consonante interdental|Interdental]] o [[Consonante bidental|bidental]] |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|s͇&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;f͇}} | [[Consonante alveolar|Alveolar(izada)]] | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|s͎}} | Xiblada |- ! colspan=4|Articulación secundaria |- | style="text-align:center; font-size:larger; width:3em;" | {{IPA|s͍}} | Estensión llabial (ver [[vocal arrondada]]) | style="text-align:center; font-size:larger; width:3em;" | {{IPA|ʒꟹ}} | Llabialización abierta y arrondada |- | style="text-align:center; font-size:larger; width:3em;" | {{IPA|kᶹ}} | Labiodentalizada | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|s͌}} | Resfregón velofaríngea |- ! colspan=4|Cadencia |- | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|s͢θ}} | Articulación "borrosa/arrastrada" | style="text-align:center; font-size:larger;" | {{IPA|p\p\p}} | [[Tartamudez]] (articulación repitida)<ref>usada na trescripción del [[damin]]</ref> |} Amás, < o > como subíndices indiquen que l'articulación llateral inclínase a la izquierda o a la derecha. ===Notación prosódica=== Nes estensiones del AFI tamién s'atopa un usu de la notación musical italiana pal [[tiempu]] y la [[dinámica]] de la fala siguida. Esta escríbese como subíndices dientro de {claves} pa indicar que son comentarios sobre la [[prosodia]]. Les poses indicar con puntos o númberos dientro de paréntesis. {| {{tablaguapa}} |(.)||Posa curtia||(..)||Posa media||(...)||Posa llarga||(1.2)||1.2-segunda posa |- |''f''||Fala fuerte<br />('forte')||colspan=2|[{<sub>''f''</sub> {{IPA|ˈfweɾte}} <sub>''f''</sub>}]||''ff''||Fala más fuerte<br />('fortissimo')||colspan=2|[{<sub>''ff''</sub> {{IPA|ˈmas ˈfweɾte}} <sub>''ff''</sub>}] |- |''p''||Fala nidia<br />('pianu')||colspan=2|[{<sub>''p''</sub> {{IPA|ˈswaβy}} <sub>''p''</sub>}]||''pp''||Fala más nidia<br />('pianissimo')||colspan=2|[{<sub>''pp''</sub> {{IPA|ˈmas ˈswaβy}} <sub>''pp''</sub>}] |- |''allegro''||Fala rápida||colspan=2|[{<sub>''allegro''</sub> {{IPA|ˈrapiðo}} <sub>''allegro''</sub>}]||''lentu''||Fala lenta||colspan=2|[{<sub>''lentu''</sub> {{IPA|ˈlentu}} <sub>''lentu''</sub>}] |- |colspan=8|''crescendo, rallentando,'' y otros términos musicales tamién pueden usase. |} ==Ver tamién== * [[Llogopedia]] * [[Onomatopeya]] == Referencies == {{llistaref}} * Ball, Martin J.; Esling, John H.; & Dickson, B. Craig. (1995). The VoQS system for the transcription of voice quality. ''Journal of the International Phonetic Association'', ''25'' (2), 71-80. * Duckworth, M.; Allen, G.; Hardcastle, W.; & Ball, M. J. (1990). Extensions to the International Phonetic Alphabet for the transcription of atypical speech. ''Clinical Linguistics and Phonetics'', ''4'', 273-280. == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20140713093257/http://www.langsci.ucl.ac.uk/ipa/extIPAChart2008.pdf Tabla de símbolos estendíos del AFI pa trestornos de la fala (n'inglés)] (PDF) {{Tradubot|Extensiones del Alfabeto Fonético Internacional}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Alfabetos fonéticos]] [[Categoría:Fonética y fonoloxía]] [[Categoría:Trestornos de la comunicación]] msfcjkn40sl6z30pljfyl8jbg98hbx0 Harald V de Noruega 0 127587 4376927 4334299 2025-06-17T14:34:34Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá corona => dicha corona 4376927 wikitext text/x-wiki {{persona}} [[Ficheru:Royal Monogram of King Harald V of Norway.svg|right|100px|thumb|Monograma.]] '''Harald V''' ([[Asker]], [[21 de febreru]] de [[1937]]) ye'l [[Monarques de Noruega|rei de Noruega]]. Fíu del entós príncipe herederu [[Olaf V de Noruega|Olaf]] y de la princesa [[Marta de Suecia]], nieta del rei [[Óscar II de Suecia]], aportó al tronu en [[1991]]. Hasta 2012 tuvo a la cabeza de la [[Ilesia de Noruega]], cargu qu'ostentaben tolos monarques noruegos hasta esi añu, nel que la Ilesia dexó de depender de la monarquía. == Biografía == === Nacencia === Harald nació na residencia del príncipe herederu de [[Skaugum]], en [[Asker]], cerca d'[[Oslu]], el [[21 de febreru]] de [[1937]]. Foi'l primer príncipe que nació en [[Noruega]] dende faía 567 años (dende [[Olaf II de Dinamarca|Olaf IV]] en [[1370]]). Como descendiente de [[Maud de Gales|Maud]], la fía d'[[Eduardu VII del Reinu Xuníu]] (yera la so güela paterna), tamién ta na llista de socesión de dicha corona. Cuando nació, yá tenía dos hermanes mayores qu'él: la Princesa [[Ragnhild de Noruega|Ragnhild]] (1930-2012) y la Princesa [[Astrid de Noruega|Astrid]] (1932). === Infancia y educación === Mientres la [[Segunda Guerra Mundial]] producióse la invasión [[Alemaña nazi|alemana]] de [[Noruega]] en [[1940]]. Por ello, el so padre, qu'entós daquella yera'l príncipe [[Heriedu (Derechu)|herederu]], y el so güelu, el rei [[Haakon VII de Noruega|Haakon VII]], establecer en [[Londres]], xunto col Gobiernu noruegu nel exiliu. Él, la so madre y hermanes treslladar a [[Pool Hill (Maryland)|Pool Hill]], un pequeñu pueblu de [[Maryland]], n'[[Estaos Xuníos]]. Ellí cursó los estudios primarios y empecipió les sos lleiciones d'[[Idioma inglés|inglés]].<ref>[http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F10C14F83D591A7493C6A8178AD95F458785F9&scp=1&sq=akihito%20%20and%20Windsor&st=cse "Those Apprentice Kings and Queens Who May – One Day – Ascend a Throne,"] ''[[The New York Times]].'' 14 de payares de 1971.</ref> Una vegada rematada la guerra, la Familia Real Noruega tornó a la so patria y Harald ingresó nel [[Colexu Catedral d'Oslu]], especializándose na caña científica en [[1955]]. Amás, perfeccionó l'inglés, el francés y l'alemán. === Príncipe herederu === El [[21 de setiembre]] de [[1957]], morrió'l so güelu, el rei Haakon VII. El so padre foi proclamáu [[rei de Noruega]], una y bones la coronación foi abolida en [[1908]], y Harald foi proclamáu Príncipe Herederu. Seis díes dempués de la so proclamación, asistió a la so primer xunta del Conseyu d'Estáu noruegu. N'acabando los sos estudios secundarios, ingresó na Escuela de Candidatos a Oficiales de Caballería, y más tarde ingresó na Academia Militar, graduándose en [[1959]]. Consiguió'l rangu de Xeneral del Exércitu de Tierra y Aire y el d'Almirante de la Marina. === Novialgu y compromisu === Por esta dómina conoció a [[Sonia de Noruega|Sonja Haraldsen]], una burguesa. Pol so calter plebeyu, nun cuntaba cola aprobación pa un compromisu matrimonial. Con éses p'alloñar a Harald de la so novia, decidió unviáselo al Balliol College d'[[Universidá d'Oxford|Oxford]], onde estudió Ciencies Económiques, Ciencies Polítiques y Historia mientres dos años, ente [[1960]] y [[1962]]. Igualmente, Sonia tamién foi unviada a estudiar a [[Suiza]]. Nel país alpín careció y Harald tornó a buscala pa volver a [[Noruega]]. Harald decidió abandonar los sos estudios y trabayar na Compañía Naviera Ártica Nacional y na Comisión Forestal. Harald anunció'l so deséu d'arrenunciar a los sos derechos al tronu si nun podía casase con Sonia. == Matrimoniu y descendencia == === Boda === A lo último tres casi una década de llucha, foi autorizáu pol rei Olaf y pol Parllamentu noruegu pa celebrar la so boda, que tuvo llugar el [[20 d'agostu]] de [[1968]], na [[Catedral del Salvador d'Oslu]].<ref name="ByV">{{cita web|autor=Biografíes y Vides|títulu=Harald V de Noruega|url=http://www.biografiasyvidas.com/biografia/h/harald_v.htm|fechaaccesu=12 de xineru de 2013}}</ref> === Fíos === * [[Marta Luisa de Noruega]], nacida'l [[22 de setiembre]] de [[1971]] n'[[Oslu]]. Casada con [[Ari Behn|Ari Mikael Behn]] dende 2002 hasta 2016 * [[Haakon Magnus de Noruega]], príncipe herederu nacíu'l [[20 de xunetu]] de [[1973]] n'[[Oslu]]. Casáu con [[Mette-Marit de Noruega|Mette-Marit Tjessem Høiby]] dende'l 2001 === Nietos === * [[Maud Anxélica Behn|Maud Angelica]], nacida'l 29 d'abril de 2003 * [[Ingrid Alexandra de Noruega|Ingrid Aleixandra]], nacida'l 21 de xineru de 2004 * [[Leah Isadora Behn|Leah Isadora]], nacida'l 8 d'abril de 2005 * [[Sverre Magnus de Noruega|Sverre Magnus]], nacíu'l 3 d'avientu de 2005 * [[Emma Tallulah Behn|Emma Tallulah]], nacida'l 29 de setiembre de 2008 == Rei de Noruega == Dende [[xunu]] de [[1990]] Harald desempeñó la rexencia por cuenta de un empeoramientu de la salú del rei Olaf, que yá yera'l rei más vieyu d'[[Europa]]. Harald V foi nomáu rei de Noruega darréu dempués de finar el so padre, Olaf V, el [[17 de xineru]] de [[1991]], yá que según la llei d'esti país el rei apuerta al tronu nel mesmu intre en que se produz la muerte del so antecesor, y ye'l primer rei modernu nacíu en [[Noruega]], pos el so padre y güelu nacieron en [[Dinamarca]]. El cambéu de [[xefe d'Estáu]] llevar a cabu con un actu institucional. Asina, el [[21 de xineru]] de [[1991]], el nuevu rei Harald V xuró la Constitución ante'l Parllamentu.<ref name=ByV /> Deportista, participó nel equipu noruegu nos [[Xuegos Olímpicos]] de 1964, 1968 y 1972 na especialidá de vela, ganando la Copa d'Oru en 1968 y el Kieler Regatta en 1972. Tan aficionáu al deporte como'l so padre, practica la caza, l'esquí y la pesca. Ye presidente de l'Asociación de Vela noruega y forma parte del Comité Internacional Yacht Racing Union. Tamién ye presidente de la caña noruega de la Fundación Mundial de la Naturaleza.<ref name=ByV /> Ye'l xefe de la [[Ilesia de Noruega]]. Nel so honor foi nomada la [[Mariña del Príncipe Harald]] en [[L'Antártida]]. Nel mes de [[xunetu]] de [[2011]], Harald V ufiertó al pueblu noruegu unos mensaxes de condolencias polos finaos nos [[Atentaos de Noruega de 2011|atentaos de Noruega]]. El [[16 de setiembre]] de [[2012]] finó la hermana mayor de Harald V, [[Ragnhild de Noruega]]. == Distinciones honorífiques == === Distinciones honorífiques noruegues === * [[Ficheru:St. Olavs Orden stripe.svg|50px]] [[Orde de San Olaf|Gran maestre de la Orde de San Olaf]]. * [[Ficheru:Den kongelige norske fortjenstorden storkors stripe.svg|50px]] Gran maestre de la Real Orde del Méritu de Noruega. * [[Ficheru:St. Olavs Orden stripe.svg|50px]] Gran maestre de la Real Orde Familiar del Rei Harald V. === Distinciones honorífiques españoles === * [[Ficheru:ESP_Charles_III_Order_GC.svg|50px]] Caballeru gran cruz de la [[Orde de Carlos III|Real y Distinguida Orde de Carlos III]] (12/04/1982).<ref>[http://www.boe.es/boe/dias/1982/05/27/pdfs/A14036-14036.pdf Boletín Oficial del Estáu]</ref> * [[Ficheru:Order of the Golden Fleece ribbon bar.svg|50px]] Caballeru de la Insigne [[Orde del Toisón d'Oru]] (21/04/1995).<ref>[http://www.boe.es/boe/dias/1995/04/25/pdfs/A12158-12158.pdf Boletín Oficial del Estáu]</ref> * [[Ficheru:Order_of_Charles_III_-_Sash_of_Collar.svg|50px]] Caballeru del collar de la [[Orde de Carlos III|Real y Distinguida Orde de Carlos III]] (30/06/2006).<ref>[http://www.boe.es/boe/dias/2006/07/01/pdfs/A24877-24877.pdf Boletín Oficial del Estáu]</ref> Otros Países * {{bandera|Dinamarca}} – Caballeru de la [[Orde del Elefante]] == Ancestros == <div style="clear: both; width: 100%; padding: 0; text-align: left; border: none;" class="NavFrame"> <div style="background: #ccddcc; text-align: center; border: 1px solid #667766" class="NavHead">'''Ancestros de Harald V de Noruega''' </div> <div class="NavContent" style="display:none;"> <center>{{ahnentafel-compact5 |style=font-size: 90%; line-height: 110%; |border=1 |boxstyle=padding-top: 0; padding-bottom: 0; |boxstyle_1=background-color: #fcc; |boxstyle_2=background-color: #fb9; |boxstyle_3=background-color: #ffc; |boxstyle_4=background-color: #bfc; |boxstyle_5=background-color: #9fe; |1 = 1. '''Harald V de Noruega''' |2 = 2. [[Olaf V de Noruega]] |3 = 3. [[Marta de Suecia]] |4 = 4. [[Haakon VII de Noruega]] |5 = 5. [[Maud de Gales]] |6 = 6. [[Carlos de Västergötland|Carlos de Suecia]] |7 = 7. [[Ingeborg de Dinamarca (1878-1958)|Ingeborg de Dinamarca]] |8 = 8. [[Federico VIII de Dinamarca]] |9 = 9. [[Luisa de Suecia]] |10 = 10. [[Eduardu VII del Reinu Xuníu]] |11 = 11. [[Alexandra de Dinamarca]] |12 = 12. [[Óscar II de Suecia]] |13 = 13. [[Sofía de Nassau]] |14 = 14. [[Federico VIII de Dinamarca]] (=8) |15 = 15. [[Luisa de Suecia]] (=9) |16 = 16. [[Cristián IX de Dinamarca]] |17 = 17. [[Luisa de Hesse-Kassel]] |18 = 18. [[Carlos XV de Suecia]] |19 = 19. [[Luisa de los Países Baxos]] |20 = 20. [[Alberto de Saxonia-Coburgu-Gotha]] |21 = 21. [[Victoria del Reinu Xuníu|Victoria I del Reinu Xuníu]] |22 = 22. [[Cristián IX de Dinamarca]] (=16) |23 = 23. [[Luisa de Hesse-Kassel]] (=17) |24 = 24. [[Óscar I de Suecia]] |25 = 25. [[Josefina de Leuchtenberg]] |26 = 26. [[Guillermo de Nassau]] |27 = 27. [[Paulina de Wurtemberg (1810-1856)|Paulina de Württemberg]] |28 = 28. [[Cristián IX de Dinamarca]] (=16) |29 = 29. [[Luisa de Hesse-Kassel]] (=17) |30 = 30. [[Carlos XV de Suecia]] (=18) |31 = 31. [[Luisa de los Países Baxos]] (=19) }}</center></div></div> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.kongehuset.no Páxina oficial de la Casa Real de Noruega] {{Commonscat|Harald V of Norway|Harald V.}} * [http://www.koenigshaus-norwegen.de/royal_family/harald/harald.htm Páxina oficial de la Casa Real de Noruega, n'alemán] * [https://web.archive.org/web/20020802074151/http://www.kongehuset.no/default.asp?lang=eng Páxina oficial de la Casa Real de Noruega, n'inglés] * [https://www.cidob.org/biografias_lideres_politicos/europa/noruega/harald_v_de_noruega Biografía por CIDOB] (n'español) {{socesión | títulu = [[Ficheru:Royal Arms of Norway.svg|55px]]<br/>[[Monarques de Noruega|Rei de Noruega]] | predecesor = [[Olaf V de Noruega|Olaf V]] | socesor = — | periodu = [[1991]] - actualidá}} {{Tradubot|Harald V de Noruega}} {{NF|1937||Harald de Noruega 05}} [[Categoría:Reis y reines de Noruega]] [[Categoría:Familia Real Noruega]] [[Categoría:Monarques reinantes]] [[Categoría:Casa de Glücksburg]] [[Categoría:Grandes cruces de la Lexón d'Honor]] [[Categoría:Regatistas olímpicos de Noruega]] [[Categoría:Regatistas nos Xuegos Olímpicos de Tokiu 1964]] [[Categoría:Regatistas nos Xuegos Olímpicos de Múnich 1972]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 6hgkc1z1z410hqvbq8kru8b9ajfsd79 Bancu de Guatemala 0 128011 4376934 4031857 2025-06-17T14:37:08Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá xunta => dicha xunta 4376934 wikitext text/x-wiki {{Organización}} El '''Bancu de Guatemala''' ('''BANGUAT''') ye .el [[bancu central]] de la [[Guatemala|República de Guatemala]]. Ye una entidá estatal autónoma con patrimoniu propiu capaz d'adquirir derechos y contraer obligaciones; actúa como l'encargáu de centralizar los fondos de les instituciones financieres que conformen el sistema financieru nacional (incluyendo'l sistema bancariu nacional), tamién ye l'emisor de la moneda nacional denomada [[Quetzal (moneda)|Quetzal]] y contribúi a la creación y caltenimientu de les meyores condiciones pal desarrollu de la economía nacional. Ésti órganu rexir pol artículu 132 de la [[Constitución de Guatemala|Constitución]] y la so Llei Orgánica. La máxima autoridá del Bancu de Guatemala ye la [[Xunta Monetaria del Bancu de Guatemala|Xunta Monetaria.]] L'actual Presidente del Bancu de Guatemala ye'l Lic. Julio Roberto Suárez Guerra y l'actual Vicepresidente del Bancu de Guatemala ye'l Lic. Sergio Francisco Recinos Rivera. El Presidente del Bancu de Guatemala tamién lo ye de la Xunta Monetaria y el Vicepresidente ye'l suplente del mesmu. == Potestá d'Emisión == La potestá d'emisión de la moneda nacional, llamada Quetzal, pertenez namái a El Bancu de Guatemala, la potestá d'emisión del Bancu de Guatemala ta establecida nel artículu 2 de la Llei Monetaria,<ref name="llei_monetaria_2002">{{cita web |url=http://www.banguat.gob.gt/lleis/2002/LeyMonetaria-17-2002.pdf |títulu=Decreto 17-2002 - Llei Monetaria |fechaaccesu=19 de febreru de 2013 |autor=Congresu de Guatemala |enllaceautor=Congresu de Guatemala |fecha=13 de mayu de 2002 |formatu=pdf |editorial= |allugamientu=Guatemala |urlarchivu= |fechaarchivu= |cita= }}</ref> la cual diz: ''"Namái'l Bancu de Guatemala puede emitir billetes y monedes dientro del territoriu de la República de Guatemala, de conformidá cola presente Llei y cola Llei Orgánica del Bancu de Guatemala. La emisión ta constituyida polos billetes y monedes nacionales que nun tean en poder del Bancu de Guatemala."'' == Reserves Monetaries Internacionales == Les reserves monetaries internacionales del Bancu de Guatemala tán descrites nel artículu 10 de la Llei Monetaria, polo cual tán constituyíes polos activos siguientes:<ref name="llei_monetaria_2002"/> a) Oru; b) Billetes y monedes aceptaos como mediu de pagu internacional; c) Depósitos de divises inmediates exigibilidad y a plazos, n'instituciones financieres internacionales o en bancos estranxeros que determine la Xunta Monetaria; d) Títulos o valores de primer clase, líquidos, emitíos por gobiernos estranxeros de reconocida solvencia, organismos internacionales y corporaciones o instituciones financieres que determine la Xunta Monetaria. y) Derechos Especiales de Giro del país no fondero Monetariu Internacional; f) Apurras a organismos financieros internacionales cuando se consideren internacionalmente como activos de reserva; y g) Otros activos que la Xunta Monetaria califique, de conformidá coles circunstancies derivaes de la evolución de los preseos del mercáu financieru internacional. Les reserves monetaries internacionales son inembargables y nun van poder ser oxetu de midíes precautorias, alministratives, nin xudiciales. Tampoco van tar suxetes al pagu d'impuestos, tributos o contribución especial dalguna. == Funciones == El Bancu de Guatemala tien, ente otres que determina la so Llei Orgánica, les funciones siguientes:<ref name="llei_organica_BDG_2002">{{cita web |url=http://www.banguat.gob.gt/lleis/2002/orga_bg.pdf |títulu=Decreto 16-2002 - Llei Orgánica del Bancu de Guatemala |fechaaccesu=19 de febreru de 2013 |autor=Congresu de Guatemala |enllaceautor=Congresu de Guatemala |fecha=23 d'abril de 2002 |formatu=pdf |editorial= |allugamientu=Guatemala |urlarchivu= |fechaarchivu= |cita= }}</ref> a) Ser l'únicu emisor de la moneda nacional; b) Procurar que se caltenga un nivel fayadizu de lliquidez del sistema bancariu, por aciu l'usu de los preseos previstos na so Llei Orgánica; c) Procurar el bon funcionamientu del sistema de pagos; d) Recibir en depósitu los encaxes bancarios y los depósitos llegales a que se refier la so Llei Orgánica; y) Alministrar les reserves monetaries internacionales, acordies colos lineamientos que dicte la Xunta Monetaria; y, f) Les demás funciones compatibles cola so naturaleza de Bancu Central que-y sían asignaes por mandatu llegal. == Estructura Alministrativa == El Bancu de Guatemala, pa cumplir col so oxetivu fundamental y al empar, desenvolver eficiente, eficaz y a propósito les funciones que-y encamienta'l so Llei Orgánica, diseñó una Estructura Alministrativa basada nuna xerarquía orgánica y alministrativa conformada por Presidencia, Vicepresidencia, Xerencia Xeneral, Xerencies d'Área, Departamentos, Seiciones y Unidaes. Esta estructura cunta coles dependencies que, cumpliendo individualmente cola so razón de ser y les sos funciones, déxen-y a la Institución llograr los sos oxetivos de Bancu Central, siendo éstes: === Xunta Monetaria === {{AP|Xunta Monetaria del Bancu de Guatemala}} La Xunta Monetaria, integrada conforme los artículos 132 de la Constitución Política de la República de Guatemala y 13 del Decreto Númberu 16-2002 del Congresu de la República de Guatemala, Llei Orgánica del Bancu de Guatemala, exerz la direición suprema del Bancu de Guatemala.<ref name="llei_organica_BDG_2002"/> La Xunta Monetaria ye la que define la política cambiaria, monetaria y creiticia del país, siendo estes les más favorables pa la economía nacional, amás d'esto, la Xunta Monetaria ye la qu'exerz la direición xeneral del Sistema Financieru Nacional. El Bancu de Guatemala depende de la direición de la Xunta Monetaria, yá que dicha xunta ye la máxima autoridá dientro de la institución bancaria central. cada ciertu tiempu ellos deciden con base a indicadores macroeconómicos si la tasa d'interés líder sufre una medría o un amenorgamientu. === Presidencia y Vicepresidencia === {{AP|Presidente del Bancu de Guatemala|Vicepresidente del Bancu de Guatemala}} La Presidencia del Bancu de Guatemala ta conformada pol Presidente y el Vicepresidente, quien de la mesma tamién lo son de la Xunta Monetaria. Ente les atribuciones del Presidente tán la de proponer a la Xunta Monetaria la política monetaria, cambiaria y creiticia, incluyendo les metes programaes; y, velar pola correutu execución de la política referida. '''1. Secretaría del Comité d'Execución''' Esta Secretaría tien so la so responsabilidá la convocatoria de les sesiones del Comité, la preparación de documentos y ellaboración de les actes, nes cualos va faese constar les actuaciones del Comité d'Execución, deriváu de les xuntes que'l mesmu lleve a cabu pal cumplimientu de la so función principal que se concentra na execución de la política monetaria, cambiaria y creiticia. === Xerencia Xeneral === {{AP|Xerente Xeneral del Bancu de Guatemala}} La Xerencia Xeneral tien so la so responsabilidá l'alministración del Bancu de Guatemala y respuende ante'l Presidente de la Institución y ante la Xunta Monetaria del correutu y eficaz funcionamientu del Bancu. La dependencia que, a nivel staff, va asesorar direutamente a la Xerencia Xeneral en materia de control internu, ye l'Auditoría Interna, que la so estructura alministrativa ye la siguiente: '''1. Auditoría Interna''' Tien como misión, asesorar a l'alministración na implementación d'una fayadiza estructura de control internu, apurriendo analís, evaluaciones, opiniones y encamientos oxetivos ya independientes, respectu de les actividaes y operaciones del Bancu de Guatemala, nel área contable, financiera, alministrativa, de control internu y de sistemes. Pa cumplir con esta misión, l'Auditoría Interna cuenta coles unidaes alministratives siguientes: a) Unidá d'Auditoría de Riesgu y Control. b) Unidá d'Auditoría d'Estudios. c) Unidá d'Auditoría de Sistemes. d) Unidá d'Auditoría Financiera. y) Unidá d'Auditoría Operativa. === Xerencia Económica === La Xerencia Económica tien so la so responsabilidá'l diseñu y el siguimientu de la Política Monetaria, Cambiaria y Creiticia del país, la evaluación periódica de la referida política, la identificación de les principales macrotendencias económiques, el so analís ya interpretación y la so incidencia nel esquema monetariu internu, según la preparación de les principales estadístiques económiques necesaries para tomar de decisiones en materia de política monetaria y, l'asesoría a les Autoridaes nes rellaciones con organismos financieros internacionales. Pa cumplir con esta misión, la Xerencia Económica cuenta coles dependencies que se describen de siguío === Xerencia Financiera === Esta Xerencia toma la coordinación de les funciones siguientes: l'alministración y puesta n'execución de la política monetaria, per mediu de les operaciones de estabilización monetaria; l'atención de les operaciones en moneda estranxera del sector públicu; la execución de los programes añales d'emisión, amortización y destrucción de numerario; l'atención de les operaciones de depósitu, retiru y truecu de numerario colos bancos del sistema y con entidaes del sector públicu; l'alministración de les reserves monetaries internacionales –RMI-, incluyíu l'analís de riesgu acomuñáu a la xestión de diches reserves; el rexistru contable de los eventos económicu-financieros qu'afecten el patrimoniu del Bancu; la implementación de les aiciones que dexen contribuyir al fortalecimientu del sistema de pagos nacional. Pa llograr esto, la Xerencia Financiera cuenta coles dependencies que se detallen de siguío: === Xerencia Alministrativa === Esta Xerencia atiende la coordinación de les funciones alministratives y les de servicios internos per mediu de los departamentos que lu integren, claramente definíes acordies cola so naturaleza y especialización. Les sos funciones alministratives tán enmarcaes, principalmente, nes rellaciones institucionales; l'alministración del recursu humanu y l'analís organizacional; los sistemes informáticos; la proveeduría de bienes y servicios y la seguridá. Tán integraes a esta Xerencia les dependencies siguientes: === Xerencia Xurídica === La Xerencia Xurídica ye l'área especializada en materia llegal, encargada d'asesorar a la Xunta Monetaria, Autoridaes y Funcionarios del Bancu de Guatemala. Coles mesmes, va responder pola bona alministración de la Secretaría de la Xunta Monetaria. Pa ello cunta coles dependencies siguientes: == Ver tamién == * [[Congresu de la República de Guatemala]] * [[Xunta Monetaria del Bancu de Guatemala|Xunta Monetaria]] * [[Superintendencia de Bancos de Guatemala|Superintendencia de Bancos]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.banguat.gob.gt/ Bancu de Guatemala] * [http://www.deguate.com.gt/guatemala/financieros/bancos.php/ Direutoriu, Bancos de Guatemala] {{Tradubot|Banco de Guatemala}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Economía de Guatemala]] [[Categoría:Bancos centrales d'América|Guatemala]] 2bpun674ueswq71uwzsk525wvf0hx7b Estadiu Azteca 0 128445 4377152 4374302 2025-06-18T07:21:42Z XabatuBot 43102 iguo testu: Botafogo de Futebol y Regatas => Botafogo de Futebol e Regatas 4377152 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Estadiu Azteca}} {{edificiu}} L''''Estadiu Azteca''' ye un [[estadiu de fútbol]] allugáu na [[Ciudá de Méxicu]], con capacidá pa 87&nbsp;000 espectadores, siendo asina'l más grande de Méxicu, el terceru d'[[América]] y l'[[Estadios de fútbol con mayor capacidá del mundu|oncenu del mundu]].<ref name="Estadiu Azteca_1"/> Foi diseñáu polos arquiteutos [[Pedro Ramírez Vázquez]] y [[Rafael Mijares Alcérreca]], y entamu la so construcción en 1962 como parte del proyeutu pa llograr la sede de la [[Copa Mundial de Fútbol de 1970]]. Foi inauguráu'l [[29 de mayu]] de [[1966]] con un alcuentru amistosu ente los equipos [[Club América|América]] y [[Torino Football Club|Torino]], que concluyera con empate a dos tantos. El primer gol foi obra del xugador americanista [[Arlindo do Santos]]. Ye l'únicu estadiu que foi escenariu de dos finales d'[[Copa Mundial de Fútbol|Copes del Mundu de la FIFA]], (considerando qu'en [[Copa Mundial de Fútbol de 1950|Brasil 1950]], reglamentariamente, nun s'apostó una final como tal)<ref>{{Cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 2014 |mes=mayu |títulu=Brasil 1950: "El nuesu Hiroshima" |revista= Ediciones especiales Récor: Brasil 2014 |editorial= Notmusa |ubicación= Méxicu |páxines=126-129}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/tournaments/archive/worldcup/brazil1950/ |títulu=Copa Mundial de la FIFA Brasil 1950 |fechaaccesu=3 d'agostu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140809223559/http://es.fifa.com/tournaments/archive/worldcup/brazil1950/ |fechaarchivu=2014-08-09 }}</ref> nos campeonatos de [[Copa Mundial de Fútbol de 1970|Méxicu 1970]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 1986|Méxicu 1986]]. Na primer final vio la consagración de ''[[Pelé]]'' como'l "rei" del fútbol, y na segunda l'afitamientu de [[Diego Armando Maradona]] como figura histórica del balompié mundial. Tamién ye l'estadiu que mayor cantidá de partíos de la [[Copa Mundial de Fútbol]] allugó con diecinueve.<ref>{{Cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 2014 |mes=mayu |títulu=La historia |revista= Ediciones especiales Récor: Brasil 2014 |editorial= Notmusa |ubicación= Méxicu |páxines=118-208}}</ref>Sobresaliendo, amás de los dos definiciones pol títulu, el ser escenariu del denomináu '''''[[El Partíu del Sieglu Partíu del sieglu]]''''' ente les seleiciones d'{{sel|Italia}} y {{sel|Alemaña Federal}} nuna de les semifinales de la [[Copa Mundial de Fútbol de 1970|Copa del Mundu Méxicu 1970]], onde los italianos imponer nun dramáticu xuegu por 4 goles a 3. Amás de les [[Copa Mundial de Fútbol|Copes del Mundu]] de categoría absoluta; esti escenariu acoyó tolos tipos de competencia de seleiciones nacionales de la FIFA, incluyíes les respeutives finales ([[Copa FIFA Confederaciones|Copa Confederaciones]], [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos|Tornéu Olímpicu]], [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20|Copa del Mundu Sub-20]] y [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17|Copa del Mundu sub-17]]), siendo l'únicu nel mundu con dichu rexistro.<ref>{{Cita web |url=http://resources.fifa.com/mm/document/fifafacts/mencompovw/51/99/03/133485-factsheet-fifahostcountriesoverview1930-2022_neutral.pdf |títulu=Balance de los anfitriones de la Copa Mundial de la FIFA 1930-2022 |fechaaccesu=11 de mayu de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160603051143/http://resources.fifa.com/mm/document/fifafacts/mencompovw/51/99/03/133485-factsheet-fifahostcountriesoverview1930-2022_neutral.pdf |fechaarchivu=2016-06-03 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/fifa-tournaments/classic-stadiums/stadium=5000118/index.html |títulu=Estadiu clásicos:Estadiu Azteca, Ciudá de Méxicu |fechaaccesu=11 de mayu de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150812005018/http://es.fifa.com/fifa-tournaments/classic-stadiums/stadium=5000118/index.html |fechaarchivu=2015-08-12 }}</ref><ref>{{Cita web|url=http://deportes.televisa.com/tdn/coleccion-privada/videos-coleccion-privada/les finales-en-el-azteca/|títulu=Les Finales nel Azteca|fechaaccesu=31 de xunetu de 2017}}</ref> Hai fungido como anfitrión de torneos continentales de clubes ([[Copa de Campeones de la Concacaf]], [[Copa Libertadores]], [[Copa Interamericana]], [[Copa Suramericana]] y [[Copa Merconorte]]); la ceremonia d'inauguración y el [[Fútbol nos Xuegos Panamericanos de Ciudá de Méxicu 1975|tornéu de fútbol]] de los [[Xuegos Panamericanos de 1975]]; la [[Copa d'Oru de la Concacaf]]; partíos de pretemporada y temporada regular de la [[NFL]]; torneos locales ([[Primer División de Méxicu|Lliga]], [[Copa Méxicu]], [[Campeón de Campeones]], [[Primer División Femenina de Méxicu|Lliga Femenil]], fuercies básiques, [[Segunda División de Méxicu|2ª división]] y clasificatorios a Copa Libertadores); engarradielles de box, conciertos, eventos masivos de calter políticu, relixosu y social, ente otros. Anguaño nesti estadiu'l club de fútbol llocal ye'l '''[[Club América|América]]''' de la [[Primer División de Méxicu|Primer División]]; amás de ser la sede oficial como anfitrión de la '''[[Seleición de fútbol de Méxicu|Seleición mexicana de fútbol]]'''; tamién lo ye del [[Club América femenil]] y dacuando de les categoríes menores de la mesma institución. Foi la casa de los clubes [[Cruz Azul]] (1971-1996), [[Club Necaxa|Necaxa]] (1966-71 y 1982-2003), [[Club de Fútbol Atlante|Atlante]] (1966-83, 1996-2000 y 2004-2007) y [[Atlético Español]] (1971-1982). Ye conocíu col nomatu de ''El Colosu de Santa Úrsula'' por atopase allugáu nos antiguos terrenales ejidales del pueblu de Santa Úrsula Coapa ([[Coyoacán]]). En [[2008]], depués d'una votación entamada pol sitiu d'internet oficial de la [[FIFA]], foi escoyíu pol públicu como l'estadiu más emblemáticu del fútbol mundial, superando nel podiu de votaciones al [[Maracaná]] y el [[Estadiu de Wembley (1923)|Wembley]].<ref>{{Cita web |url=http://www.mediotiempo.com/futbol/seleccion-mexicana/noticias/2008/07/22/l'azteca-con-les-meyores-alcordances |títulu=L'Estadiu Azteca tien les meyores alcordances del futbol mundial |fechaaccesu=14 de mayu de 2016}}</ref> En [[2015]], foi distinguíu como «el 4ᵘ meyor estadiu del mundu» pola prestixosa revista inglesa [[FourFourTwo]]. Superando na eleición a otros estadios de sonadía mundial como [[Estadiu Giuseppe Meazza|San Siro]], [[Maracaná]], [[Signal Iduna Park]], [[Estadiu Santiago Bernabeu|Santiago Bernabeu]], [[Old Trafford]] y [[Allianz Arena]] y solo superáu pol [[Estadiu Alberto J. Armando|Alberto J. Armando ''"La bombonera"'']], [[Camp Nou]] y [[Estadiu de Wembley (1923)|Wembley]]. El criteriu básicu para dicha clasificación tuvo que ver cola trescendencia histórica de los inmuebles.<ref>{{Cita web |url=http://www.sdpnoticias.com/deportes/2015/11/15/l'estadiu azteca-es-considerado-el-cuarto-mejor-del-mundo |títulu=L'Estadiu Azteca ye consideráu'l cuartu meyor del mundu |fechaaccesu=14 de mayu de 2016 }}</ref> == Historia == [[Ficheru:Estadio Azteca1706p2.jpg|thumb|300px|Esterior del estadiu.]] [[Ficheru:Azteca 008.png|thumb|300px|Interior del estadiu.]] === Antecedentes === Del 26 de febreru al 17 de marzu de 1956 llevar a cabu en [[Méxicu]] l'[[Campeonatu Panamericanu de Fútbol|II Campeonatu Panamericanu de Fútbol]], el primer tornéu internacional oficial de magnitú importante que s'entamaría nel país. El primer partíu en disputa foi {{sel|Méxicu}} contra {{sel|Costa Rica}}, y mientres el so cursu'l [[Estadiu Olímpicu Universitariu|estadiu de Ciudá Universitaria]] —entós el máximu escenariu en Méxicu— enllenar a la so máxima capacidá (73 000 espectadores). Pela rodiada del inmueble, más de cuarenta mil persones ensin boletu pretendíen entrar, y les autoridaes fueron insuficientes pa contener a la xente. Foi tal el raxón causáu, que'l [[Departamentu del Distritu Federal (Méxicu)|Departamentu del Distritu Federal]] pidió a [[Telesistema Mexicanu]] que tresmitiera los alcuentros. L'ésitu foi inmediatu y algamáronse les cuotes d'audiencia más altes hasta esa fecha. El magnate televisivu [[Emilio Azcárraga Milmo]], decatándose del potencial que tenía nes sos manes, empezó a entamar una estratexa pa captar esa masa creciente d'aficionaos. El primer pasu foi adquirir l'equipu con mayor presencia na [[Ciudá de Méxicu]]: l'[[Club de Fútbol América|América]]. Los altos permedios d'asistencia mientres los partíos del club y los llenos producíos mientres la naciente rivalidá del [[Clásicu del fútbol mexicano|Clásicu de clásicos]] contra'l [[Club Deportivo Guadalajara|Guadalajara]], faíen inminente la so salida del estadiu de Ciudá Universitaria. Azcárraga tenía la visión de crear un estadiu moderno y enorme, el meyor de Méxicu. [[Guillermo Cañedo de la Bárcena]] convenció al magnate de concretar esa idea y faela realidá. Propunxo non solamente considerar la construcción d'una casa pal América, sinón la creación d'un estadiu qu'asitiara a Méxicu pa llograr la sede d'un [[Copa Mundial de Fútbol|Campeonatu del mundu]].<ref>{{cita llibru|apellíu=Calderón |nome=Carlos |títulu=L'Estadiu Azteca: Historia del Colosu de Santa Úrsula |edición=Primer |fecha=mayu de 2001 |editorial=Clio |ubicación=Méxicu |isbn=970-663-168-2 |páxines=16-19}}</ref> === Proyeutu === La edificación d'un estadiu de grandes magnitúes, como yera la idea del Azteca, implico la participación de dellos socios. Foi según [[Emilio Azcárraga Milmo]], propietariu del [[Club América]] convido a los propietarios d'[[Club de Fútbol Atlante|Atlante]] y [[Club Necaxa|Necaxa]] a formar la organización '''Fútbol del Distritu Federal S.A de C.V.''' (presidida pol mesmu Azcárraga), que seria la encargada d'alministrar y financiar tolos aspeutos venceyaos a la construcción del estadiu. Los equipos mentaos, deduciríen el 20 per cientu de los sos ingresos pa intereses y amortización pol pagu del inmueble. Finalmente, convocar a un concursu arquiteutónicu pa la realización de la obra, nel que se convidó a participar a trés reconocíos arquiteutos: l'español [[Félix Candela]], constructor del [[Palaciu de los Deportes (Méxicu)|Palaciu de los Deportes]]; Enrique de la Mora, quien proyeutaría l'edificiu de la [[Bolsa Mexicana de Valores]]; y [[Pedro Ramírez Vázquez]], arquiteutu del [[Muséu Nacional d'Antropoloxía (Méxicu)|Muséu Nacional d'Antropoloxía]]. El programa arquiteutónicu tenía de contemplar una capacidá p'a lo menos 100 mil espectadores, óptima visibilidá dende tolos puntos, facilidaes d'accesu, bon desafuego del públicu y comodidá pa tolos espectadores. Magar que atribúyese-y a Félix Candela'l presentar la propuesta estética más sobresaliente, el proyeutu de Ramírez Vázquez foi'l trunfador. Básicamente'l trunfu del proyeutu de Ramírez Vázquez deber a que'l so diseñu nun incluyía (como'l de Candela) la instalación de soportes pal techu nel interior del estadiu, lo qu'enzancaría los conceutu clave de visibilidá. Amás del financiamiento dau polos clubes, Guillermo Cañedo apurro la idea d'arreglar les eventuales medríes de los gastos de construcción, al traviés de la venta de palcos; idea tomada pol direutivu n'unu del so viaxes a [[Brasil]] (na busca de refuerzos pal equipu que presidía), onde un estadiu de [[São Paulo]] fuera financiáu na so totalidá cola venta d'estos espacios. El númberu calculáu de palcos yera de 568, polo que gran parte del aumentu del presupuestu orixinal absorber con esti conceutu. En cuenta de l'adquisición, el propietariu d'un palcu podría ocupalo mientres 99 años a partir de la inauguración y disponer d'él a manera de renta a terceros, según la so conveniencia y previu alcuerdu col operador del estadiu. El primer palcu adquiríu, el mesmu añu en qu'empezó la obra, foi'l númberu 2117 y el so titular ye'l señor René Letayf<ref>{{cita llibru |apellíos= Landucci Lerdo de Tejada |nome= Sandro |títulu= Estadiu Azteca 40 años |edición= Primer Edición |fecha=agostu de 2006 |editorial=Landucci Editor |ubicación= Méxicu |isbn= 968589337-3 |páxina=160}}</ref> === Construcción === El proyeutu foi encargáu a los arquiteutos [[Pedro Ramírez Vázquez]] y [[Rafael Mijares Alcérreca]], El terrén escoyíu taba nel antiguu ejido de Santa Úrsula, sobre la calzada de [[Tlalpan]]. Yera una superficie predresa productu de les erupciones del volcán [[Xitle]]. N'agostu de 1962 una superficie de 63 mil 590 metros foi volada con esplosivos. Diariamente trabayaron, mientres 24 hores, 800 operadores, 35 inxenieros, 17 téunicos y 10 arquiteutos. Pa mayu de 1966 taba práuticamente termináu, solo faltaben detalles y una estructura metálica, a manera de techu, de mil 200 tonelaes d'aceru laminado en perfil, con un voláu que fluctuaría ente los 20 y 50 metros, que inda precisaría pocu más d'un añu pa ser ellaboráu y asitiáu. Emplegar 42 mil metros cúbicos de formigón, 100 mil tonelaes aproximao, según unos ocho mil tonelaes de baniella. El llargor total del graderíu yera de 54 mil 839 metros. Construyéronse 631 palcos nesi momentu, pa 6 mil 300 persones, 9819 platees y trés niveles: especial numberáu, preferente numberáu y xeneral. El estacionamiento de palcos cuntaba con espaciu pa mil 262 vehículos y el xeneral pa cinco mil. Amás l'allumáu integraba 36 llámpares de xenón de 20 quilovatios caúna, toes con planta d'emerxencia. El presupuestu orixinal pa la obra yera de 95 millones de pesos, pero a esos altores yá se gastaren más de 200.<ref name="ReferenceA">{{Cita publicación |nome= Omar Carrillo |añu= 2004 |mes= abril|títulu=El Colosu de Méxicu|revista= Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines= páxs. 58-59}}</ref> === L'orixe del nome === La eleición pal nome del nuevu estadiu llevar a cabu arreyando a la ciudadanía, per mediu d'un concursu llargamente espublizáu y realizáu al traviés del serviciu postal mexicanu ente los aficionaos de tol país. El certame consistía n'escoyer el nome que tuviera'l mayor númberu de propuestes. Pa escoyer al ganador d'ente tolos qu'optaren pol mesmu nome, decidió tomase en cuenta a la primer persona que lo presentara conforme al orde nel que se recibieron les cartes. El vencedor del concursu, y quien téunicamente "bautizó" al estadiu como ''Azteca'', foi'l señor Antonio Vázquez Torres de [[León (Guanajuato)|León]], [[Guanajuato]]. Dende entós el señor Vázquez Torres cunta con dos asientos de platees, que'l so usu foi-y concedíu por 99 años.<ref>{{cita llibru |apellíos= Landucci Lerdo de Tejada |nome= Sandro |títulu= Estadiu Azteca 40 años |edición= Primer Edición |fecha=agostu de 2006 |editorial=Landucci Editor |ubicación= Méxicu |isbn= 968589337-3 |páxina=58}}</ref> === Inauguración y primeros partíos oficiales === Foi'l presidente de [[Méxicu]], [[Gustavo Díaz Ordaz]], en presencia del máximu xerarca de la [[FIFA]], [[Stanley Rous]], del rexente de la [[Ciudá de Méxicu]] [[Ernesto P. Uruchurtu]], d'[[Emilio Azcárraga Milmo]], de los presidentes d'América ([[Guillermo Cañedo de la Bárcena]]), Atlante (Fernando González) y Necaxa (Julio Orvañanos), y de 110 mil espectadores, l'encargáu de dar la patada inaugural nel inmueble'l [[29 de mayu]] de [[1966]]. A les 12:25 (con 25 minutos de retrasu), l'[[Club América|América]] (campeón mexicanu de la temporada [[Primer División de Méxicu 1965/66|1965-66]]) y el [[Torino Football Club|Torino]] de la [[Serie A (Italia)|Lliga italiana]], triaron per primer vegada la cancha del Estadiu Azteca. El primer gol anotar el xugador brasilanu del América, [[Arlindo do Santos]] a los 10 minutos de xuegu; tres una rápida meyora pela banda derecha, l'amazónicu, en cantu del área, tiró y el balón colar al ángulu cimeru derechu de la portería defendida pol italianu Vieri. Al minutu siete del segundu tiempu asocedió'l segundu gol del América, cuando Víctor Mendoza llanzó un tiru que rebotó nel poste derechu, [[José Alves|''Zague'']] aprovechó la oportunidá y emburrió la pelota a la portería. La respuesta del cuadru italianu foi contundente, dos remates, unu cola pierna nel aire y otru cola cabeza del xugador Gualtieri diéron-y l'empate a los visitantes. L'alcuentru terminó con empate a 2 tantos. {{Partíos | local = [[Club América|América]] | resultáu = 2:2''' (1:0) | visita = [[Torino Football Club|Torino F. C.]] | fecha = [[29 de mayu]] de [[1966]] | estadiu = Azteca | ciudá = [[Ciudá de Méxicu]] | asistencia = 110,000 | refe = Fernando Buergo | goleslocal = [[Arlindo do Santos]] {{gol|10}}<br />[[José Alves|José Alves ''Zague'']] {{gol|51}} | golesvisita = Gualtieri {{gol|65}}, {{gol|66}} | sucesu = | reporte = }} Esi partíu correspondió al primeru d'una serie de 5 que s'apostaron por cuenta de la inauguración, y nel que tamién participaron Necaxa, Atlante y [[Valencia Club de Fútbol|Valencia]]. Los duelos apostar ente'l 29 de mayu y el 7 de xunu: Valencia ganó 3-0 a Atlante'l 31 de mayu; Torino venció 2-0 a Necaxa el 2 de xunu; coles mesmes Valencia imponer a los ''Rayos'' 3-1, partíu nel que cayó'l primer gol mexicanu nel inmueble, por conductu del necaxista Roberto Martínez ''Caña brava'' al arqueru José Manuel Pesudo; y finalmente América empató a un tanto col Valencia. El primer partíu de la [[Seleición de fútbol de Méxicu|seleición mexicana]] nesti escenariu, foi un duelu amistosu'l [[12 de xunu]] ante'l club inglés [[Tottenham Hotspur Football Club|Tottenham Hotspur]], el marcador foi a favor de los visitantes por 1-0 con gol de Weller. Esi partíu supunxo la despidida de suelu mexicanu del combináu nacional, previu a [[Copa Mundial de Fútbol de 1966|Inglaterra 1966]].<ref>{{Cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 2004 |mes=Abril |títulu=El Colosu de Méxicu|revista= Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=58-59}}</ref> El primer partíu internacional, esto ye, contra una seleición nacional, foi'l [[5 de xineru]] de [[1967]] contra {{sel|Suiza}}, terminando con resultancia favorable pal llocal de 3-0; El primer gol d'un escoyíu foi de [[Vicente Pereda]].<ref>{{cita llibru|apellíos=Varios Autor |títulu=Trunfos y Murnies del equipu Tricolor: Historia de la Seleición Mexicana de Fútbol |edición=Primer Edición |fecha=payares de 1995 |editorial=EDAMEX |ubicación=Méxicu |isbn=968-409-832-4 |páxina=126}}</ref> El primer xuegu de competencia oficial dientro del estadiu asocedió'l [[2 de xunu]], na xornada inaugural de la [[Copa Méxicu]] 1966-67; el duelu foi ente [[Club de Fútbol Atlante|Atlante]] y [[Tiburones Rojos de Veracruz|Veracruz]], concluyendo con victoria pa los visitantes 2-1; Claudionor Barbosa del Atlante marcó'l primer gol al minutu 16. Nel [[Primer División de Méxicu|Campeonatu de Lliga]], el primer partíu seria hasta'l [[21 de xunetu]], tamién na xornada inaugural, col trunfu 1-0 d'[[Club América|América]] (gol de Francisco Mancilla) sobre [[Club Necaxa|Necaxa]].<ref name="ReferenceA"/><ref>{{Cita web|url=http://www.goal.com/es-mx/noticias/estadio-azteca-inauguracion-historia-y-capacidá/1vrox0m49knzo16y9ftt0skas0|títulu=Estadiu Azteca: Inauguración, historia y capacidá|fechaaccesu=7 de xineru de 2018}}</ref> === Tornéu Olímpicu de fútbol en 1968 === {{AP|Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Méxicu 1968}} Anque en principiu pensóse que l'estadiu de la Ciudá Universitaria yera l'aparente pa la realización de tolos partíos de fútbol, la creación d'unu de los más grandes estadios de balompié nel mundu nun podía dexase pasar. Asina'l comité organizador de los [[Xuegos Olímpicos de Méxicu 1968]] tomo la resolución de que l'Azteca fuera la sede principal del fútbol olímpico. En total ende apostáronse 10 partíos, incluyíos 4 de la seleición mexicana (1-0 vs Colombia, 1-4 vs Francia y 4-0 vs Guinea en fase de grupos; y 0-2 vs Xapón nel duelu pola medaya de bronce) y la final ({{sel|Hungría}} 4-1 {{sel|Bulgaria}}).<ref>{{cita llibru|apellíu=Calderón |nome=Carlos |títulu=L'Estadiu Azteca: Historia del Colosu de Santa Úrsula |edición=Primer |fecha=mayu de 2001 |editorial=Clio |ubicación=Méxicu |isbn=970-663-168-2 |páxines=38-39}}</ref> El partíu pola medaya de bronce ente Méxicu y Xapón rompió'l récor d'asistencia pa un partíu del [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos|Tornéu Olímpicu]] na historia, con 105,000 espectadores, marca qu'inda permanez vixente.<ref name="Competiciones de_1"/> Al ser escenariu d'esta final y dempués en 1970 de la Copa Mundial, xunir nesi momentu al [[Stade Olympique Yves-du-Manoir|Colombes]] de [[París]] (1924 y 1938) y el [[Estadiu de Wembley (1923)|Wembley]] de [[Londres]] (1948 y 1966), como los '''únicos estadios en ser sede d'una final de [[Copa Mundial de Fútbol]] y una del [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos|Tornéu Olímpicu]]''', datu que repetirian colos años siguientes l'[[Estadiu Olímpicu de Múnich]] (1972 y 1974), l'[[Estadiu Olímpicu de Roma]] (1960 y 1990), el [[Estadiu Rose Bowl|Rose Bowl]] de [[Pasadena (California)|Pasadena]] (1984 y 1994), l'[[Estadiu Olímpicu de Berlín]] (1936 y 2006) y el [[Estadiu Maracaná|Maracaná]] (2014 y 2016). === Copa Mundial de 1970: El ''Partíu del sieglu'' y la consagración de Pelé === {{AP|Copa Mundial de Fútbol de 1970}} [[Ficheru:Commemorative plaque Aztec Stadium.jpg|thumb|right|250px|Placa conmemorativa del ''[[Partíu del Sieglu]]''.]] El partíu inaugural foi'l [[31 de mayu]] de [[1970]], nel palcu d'honor falaron [[Guillermo Cañedo]] del Comité Organizador, [[Stanley Rous]] presidente de la [[FIFA]] y [[Gustavo Díaz Ordaz]] Presidente de [[Méxicu]]; {{sel|Méxicu}} y la [[Seleición de fútbol de la Xunión Soviética|XRSS]] empataron ensin goles a lo postrero; dambos calificáronse nel Grupu A, los soviéticos en primer llugar por tener más goles anotaos yá que vencieron 4-1 a {{sel|Bélxica}} y 2-0 a [[Seleición de fútbol d'El Salvador|El Salvador]], ente que'l local golió 4-0 a los salvadoreños y apenes ganó 1-0 a los belgues. Una de les semifinales foi memorable, tantu asina, que la [[FIFA]] nomar el «[[Partíu del Sieglu]]»; La sede foi l'Estadiu Azteca y enfrento a dos europeos campeones del mundu: {{sel|Alemaña}} y {{sel|Italia}}. {{sel|Italia}} anotó nel primer tiempu, {{sel|Alemaña}} nel segundu nel últimu minutu, y fuéronse a tiempos extra, onde hubo cinco tantos. Los alemanes poner por delantre nel minutu 94 por un gol de [[Gerd Muller]], Tarcisio Burgnich empató a dos al 98' y [[Luigi Riva]] dio-y la ventaya a Italia nel 104'; Muller consiguió la igualada a trés nel 110' y un minutu más tarde [[Gianni Rivera]] marcó'l gol final y el partíu remató 4-3. El [[21 de xunu]] apostóse la final; la {{sel|Brasil|seleición brasilana}} ganó por 4-1 a {{sel|Italia}}. [[Pelé]] apuntóse'l primer tantu al minutu 18, empató Roberto Boninsegna al 37' y Gerson (66'), Jairzinho (71') y Carlos Alberto (86') marcaron los goles finales. D'esta manera Brasil axudicar de manera definitiva'l [[Copa_Jules_Rimet#Troféu_Jules_Rimet|Troféu Jules Rimet]], al consagrase tricampeón mundial. Esti partíu, el postreru de la trayeutoria mundialista de ''O´Rei'', ye consideráu'l de la so consagración como'l meyor xugador de la historia. === Xuegos Panamericanos 1975 === {{AP|Xuegos Panamericanos de 1975|Fútbol nos Xuegos Panamericanos de Ciudá de Méxicu 1975}} Ente'l [[12 d'ochobre|12]] y el [[27 d'ochobre]] de [[1975]], la [[Ciudá de Méxicu]] foi sede de los [[Xuegos Panamericanos de 1975|VII Xuegos Panamericanos]] y la ceremonia d'inauguración tuvo llugar nel estadiu Azteca; en dichu actu sobresalieron l'espectáculu de tabla ximnástica con sombrielles de colores y un mural viviente de banderes, logos y mensaxes, realizáu por neños poblanos na tribuna baxa. La final del [[Fútbol nos Xuegos Panamericanos de Ciudá de Méxicu 1975|tornéu de fútbol]] programada pal día 25 d'ochobre enfrentó nel estadiu a la seleición llocal y a Brasil; col marcador empatáu 1-1 dempués de los 90 minutos reglamentarios, l'alcuentru dir a tiempos extras. Una serie d'apagones parciales nel primer tiempu y unu total sobre'l fin del segundu tiempu extra obligaron a detener el xuegu y l'entrenador mexicanu Diego Mercado pidió la suspensión del partíu. Como'l tiempu taba perdiéndose, y ante la insistencia de Méxicu, el visor de la [[FIFA]] Gerard Reuzier dictaminó que dambes escuadres llograren la medaya d'oru, y polo tanto'l títulu de campeones de los Xuegos Panamericanos.<ref>{{cita llibru|apellíu=Calderón |nome=Carlos |títulu=L'Estadiu Azteca: Historia del Colosu de Santa Úrsula |edición=Primer |fecha=mayu de 2001 |editorial=Clio |ubicación=Méxicu |isbn=970-663-168-2 |páxines=56-57}}</ref> === Copa Mundial Xuvenil 1983 === {{AP|Copa Mundial de Fútbol Xuvenil de 1983}} Ante les destacaes actuaciones de les seleiciones xuveniles de 1975, nel Campeonatu Mundial Xuvenil Amateur Sub-20 en Cannes Francia y la de 1977, subcampeona nel primer [[Copa Mundial de Fútbol Xuvenil de 1977|Mundial xuvenil de la FIFA en Túnez]], pensar en buscar la sede d'esti postreru, mesma que se llogró p'apostase del 2 al 19 de xunu de [[1983]]. La seleición anfitriona tuvo la peor actuación, en competencies oficiales, pa cualesquier de les sos categoríes como llocal, depués de quedar esaniciáu na fase de grupos, productu de 2 derrotes (1-2 ante Corea del Sur y 0-1 contra Escocia) y un empate 1-1 con Australia. La gran final foi apostada ente les seleiciones de Brasil y Arxentina, venciendo la primera 1-0 con gol de Geovanni Silva.<ref>{{cita llibru|apellíu=Calderón |nome=Carlos |títulu=L'Estadiu Azteca: Historia del Colosu de Santa Úrsula |edición=Primer |fecha=mayu de 2001 |editorial=Clio |ubicación=Méxicu |isbn=970-663-168-2 |páxines=62-63}}</ref> === Copa Mundial de 1986: Maradona y Arxentina === {{AP|Copa Mundial de Fútbol de 1986}} [[Méxicu]] foi la sede de la decimotercer Copa Mundial de la [[FIFA]], tres l'arrenunciu de Colombia, el designáu orixinal que, en 1983 anunció que nun podía faer frente a la organización del tornéu. A pesar de qu'una serie de [[Terremotu de Méxicu de 1985|tarrecibles terremotos]] precedieron al Mundial, l'estadiu nun se vio afeutáu, polo que decidió siguise alantre colos preparativos. L'estadiu convirtióse per ende na única instalación onde tuvieron lugar dos finales del mundial, y la que más partíos agospió nesti tipu de campeonatos, con un total de diecinueve. El partíu inaugural apostóse'l [[31 de mayu]] ente les seleiciones d'Italia y Bulgaria con resultancia final d'empate a unu. El datu anecdóticu asocedió ante un fallu del soníu local, al momentu de tocar el [[Himnu Nacional Mexicanu]], polo cual l'afición anfitriona entonar ensin pista; amás de la ulla xeneralizada al entós presidente [[Miguel de la Madrid]] al momentu de la inauguración protocolaria.<ref>{{cita llibru|apellíu=Calderón |nome=Carlos |títulu=L'Estadiu Azteca: Historia del Colosu de Santa Úrsula |edición=Primer |fecha=mayu de 2001 |editorial=Clio |ubicación=Méxicu |isbn=970-663-168-2 |páxines=68-69}}</ref> Los resultaos de la {{sel|Méxicu|seleición llocal}} fueron de dos victories (2-1 ante Bélxica y 1-0 sobre Iraq) y un empate 1-1 contra Paraguái en fase de grupos; y una victoria 2-0 ante Bulgaria n'octavos de final, la única hasta'l momentu del cuadru mexicanu nuna fase d'eliminación direuta de Copa del Mundu. [[Diego Armando Maradona]], marcó dos goles contra {{sel|Inglaterra}} na ronda de cuartos de final; el primeru, descritu pol xugador como de "[[La mano de Dios]]"; y el segundu, reconocíu como ''[[Gol del Sieglu]]'' nel minutu 55, empezando dientro del so propiu campu, l'arxentín refugó a 6 xugadores ingleses: Hoddle, Reid, Sansom, Butcher, Fenwick y al porteru Shilton, antes d'anotar el gol. Anotó otros dos contra Bélxica en semifinales, asitiando a {{sel|Arxentina}} na final, onde venció a {{sel|Alemaña|Alemaña Federal}} por 3-2, ante la presencia de los 115&nbsp;000 espectadores el [[29 de xunu]]. === Copa d'Oru 1993 === {{AP|Copa d'Oru de la Concacaf 1993}} Pa la [[Copa d'Oru de la Concacaf 1993|II edición de la Copa d'Oru de la CONCACAF]], realizada del [[10 de xunetu|10]] al [[25 de xunetu]], estremar a los ocho participantes en dos grupos de cuatro equipos, allugando a cada grupu nuna sola sede. Asina foi como la [[CONCACAF]] determinó asitiar al grupu B de la competencia nel Estadiu Azteca de la [[Ciudá de Méxicu]], sector que taba integráu por {{sel|Méxicu}}, {{sel|Canadá}}, {{sel|Costa Rica}} y {{sel|Martinica}}. Un total de 9 partíos apostar nesti estadiu, incluyendo los 5 que xugó'l cuadru llocal pa coronase campeón, coles siguientes resultaos: 8-0 ante Canadá, 1-1 con Costa Rica, 9-0 a Martinica, 6-1 sobre Xamaica y na gran final contra {{sel|Estaos Xuníos}} llogró una victoria de 4-0. Pal ''Colosu de Santa Úrsula'', dichu alcuentru significó la mayor asistencia d'aficionaos pa un partíu de fútbol na so historia, con un averáu de 120,000 asistentes.<ref>{{Cita web |url=http://deportes.televisa.com/video/coleccion-privada/2015-11-07/convocatoria-del-tri-en-el-azteca/ |títulu=Convocatoria del Tri nel Azteca |fechaaccesu=30 d'abril de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160509164056/http://deportes.televisa.com/video/coleccion-privada/2015-11-07/convocatoria-del-tri-en-el-azteca/ |fechaarchivu=2016-05-09 }}</ref> === Curtiu cambéu de nome en 1997 === L'estadiu ye propiedá de la empresa mexicana [[Grupu Televisa|Televisa]]. La empresa camudó en 1997 el nome oficial del estadiu a ''Estadiu Guillermo Cañedo'', como homenaxe póstumu al executivu [[Guillermo Cañedo de la Bárcena]], fináu en xineru d'esi añu.<ref name="xornada1">{{Cita web |url=http://www.jornada.unam.mx/1997/01/21/canedo.html |títulu=Finó ayeri l'empresariu Guillermo Cañedo |fechaaccesu=3 d'abril de 2017 }}</ref> El cambéu nun foi bien recibíu pola población, qu'optó por siguir llamándolo "Estadiu Azteca"; en consecuencia la empresa propietaria restableció'l nome orixinal. === Copa Confederaciones 1999 === {{AP|Copa FIFA Confederaciones 1999}} La [[Copa FIFA Confederaciones]] (antes llamada ''Copa Rei Fahd'') ye'l segundu tornéu responder# por por FIFA, más importante del mundu. Foi dau a Méxicu pa desenvolvese del 24 de xunetu al 4 d'agostu nos estadios Azteca y [[Estadiu Jalisco|Jalisco]]. El grupu "A" que xugaría nel Azteca, tuvo integráu por {{sel|Méxicu}}, na so condición de llocal y campeón de la [[Copa d'Oru de la Concacaf 1998]], Arabia Saudita (Campeón d'Asia), Bolivia (sub-campeón de la Copa América 1997) y Exiptu (Campeón d'África). Los resultaos de la seleición llocal fueron: victoria 5-1 sobre los Saudites con 4 goles de [[Cuauhtémoc Blanco]], trunfu 1-0 ante Bolivia y empate 2-2 contra Exiptu. Una de les semifinales apostar nesti escenariu, enfrentando a Méxicu con Estaos Xuníos, la resultancia foi 1-0 a favor del llocal. El [[4 d'agostu]] de [[1999]] apostóse la gran final ente les seleiciones de {{sel|Méxicu}} y {{sel|Brasil}} ante un llenu total nes graes del ''Colosu de Santa Úrsula''; situación que convirtió a l'asistencia de 110,000 aficionaos na más alta de la historia del tornéu, marca inda vixente.<ref name="Competiciones de_1"/> Méxicu llogró'l so primer títulu de seleición mayor respondíu por por FIFA, al vencer 4-3 al equipu carioca con goles de Miguel Zepeda (2), José Manuel Abundis y [[Cuauhtémoc Blanco]].<ref>{{cita llibru|apellíu=Calderón |nome=Carlos |títulu=L'Estadiu Azteca: Historia del Colosu de Santa Úrsula |edición=Primer |fecha=mayu de 2001 |editorial=Clio |ubicación=Méxicu |isbn=970-663-168-2 |páxines=86-87}}</ref> === Copa Oru 2003 === {{AP|Copa d'Oru de la Concacaf 2003}} Nuevamente, por cuenta de la [[Copa d'Oru de la Concacaf|VII edición de la Copa d'Oru de la CONCACAF]], l'estadiu Azteca foi designáu pa ser sede d'unu de los grupos de la competencia. Foi una de les escases ocasiones qu'un estadiu fora de los Estaos Xuníos allugó xuegos de la Copa Oro. Nesti casu'l grupu A, compuestu poles seleiciones de {{sel|Méxicu}}, {{sel|Brasil}} y {{sel|Hondures}}. Xugáronse 6 partíos, 5 d'ellos del equipu anfitrión que venció 1-0 a Brasil na ronda grupal, empató 0-0 con Hondures, ganó 5-0 a Xamaica en cuartos de final, victoria de 2-0 a Costa Rica en semifinales y conquistó el so cuartu títulu de Copa Oro ante {{sel|Brasil}} ganando 1-0 el [[27 de xunetu]]. === Xuegu Internacional del Bicentenariu === El [[11 d'agostu]] de [[2010]] como parte de los festexos del [[Bicentenariu de la Independencia de Méxicu]], la [[Federación Mexicana de Fútbol]] entamó un xuegu internacional conmemorativo ente les seleiciones de {{sel|Méxicu}} y la recién campeona del mundu {{sel|España}}. Convidar al escoyíu español, por evidentes llazos históricu-culturales por cuenta de dicha celebración nacional, dándose amás la circunstancia, de que tres la culminación de la [[Copa Mundial de Sudáfrica 2010]], foi'l primer alcuentru internacional qu'apostaba la seleición española tres la so conquista mundialista. Antes d'empecipiar el partíu, como muestra de reconocencia y agradecimientu recíprocos, [[Iker Casillas]], capitán del equipu español, llevantó y presentó'l [[Troféu de la Copa Mundial de Fútbol]] a l'afición mexicana. Tres el pasiellu d'homenaxe que brindó'l cuadru mexicanu al español, vivióse un bien apostáu alcuentru que terminó con un empate a unu.<ref>{{Cita web |url= http://es.fifa.com/worldfootball/news/newsid=1284057.html |títulu= España salva el honor (1-1) |fechaaccesu= 8 de xunetu de 2011 |autor= ''[[FIFA]]'' |fecha= 11 d'agostu de 2011 |idioma= castellanu |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20100815120938/http://es.fifa.com/worldfootball/news/newsid=1284057.html |fechaarchivu= 2010-08-15 }}</ref> {{Partíos |deporte = fútbol |local = Méxicu |paíslocal = Méxicu |resultáu = 1:1''' (1:0) |visita = España |paísvisita = España |fecha = [[11 d'agostu]] de [[2010]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Ciudá de Méxicu]] |refe = [[Roberto Moreno]] ([[Panamá]]) |goleslocal = [[Javier Hernández Balcázar|Javier Hernández]] {{gol|12}} |golesvisita = [[David Silva]] {{gol|91}} |asistencia = 114&nbsp;600 |reporte = http://www.mediotiempo.com/ficha.php?id_partíu=30800 | }} === Copa Mundial sub-17 de 2011 === {{AP|Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2011}} {{VT|Final de la Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2011}} El domingu 10 de xunetu de [[2011]] apostóse la final de la [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2011|Copa del Mundu Sub 17]] ente la seleición anfitriona de [[Seleición de fútbol sub-17 de Méxicu|Méxicu]] y el so similar d'[[Seleición de fútbol sub-17 d'Uruguái|Uruguái]] ante un llenu nel Estadiu Azteca. L'asistencia de 98,943 espectadores constitúi la más alta en duelos de la [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17]].<ref name="Competiciones de_1"/> Amás d'este, tamién s'apostó l'alcuentru pol tercer llugar. Nel duelu definitivu, el primer gol cayó depués d'un tiru d'esquina cobráu dende la punta esquierda, Kevin Escamilla asitia'l balón pa [[Carlos Fierro]], que vuelve centrar cola cabeza por que [[Antonio Briseño]] sosprienda pel costazu a la defensa d'Uruguái y dicte el 1-0 parcial. [[Giovani Casillas]] anotó'l segundu gol depués d'un contragolpe al minutu 90, desamarrando la emoción de too l'estadiu. El marcador final foi de 2-0 a favor de los locales, llevándose'l títulu del certame.<ref>{{Cita web|url=https://miseleccion.mx/mexico-campeon-del mundial-sub-17-2011/ |títulu=Méxicu campeón del Mundial sub-17 2011 |fechaaccesu=3 d'abril de 2017}}</ref> Cola disputa d'esti partíu convertir nel '''únicu estadiu del mundu en ser sede de la gran final de seis distintos torneos oficiales de la FIFA''' ([[Copa Mundial de Fútbol de 1970|Copa Mundial 1970]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 1986|Copa Mundial 1986]], [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Méxicu 1968|Tornéu Olímpicu de 1968]], [[Copa Mundial de Fútbol Xuvenil de 1983|Copa Mundial Xuvenil 1983]], [[Copa FIFA Confederaciones 1999]], [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2011|Copa Mundial Sub-17 de 2011]]).<ref>{{Cita web |url=http://resources.fifa.com/mm/document/fifafacts/mencompovw/51/99/04/144034-factsheet-fifacompetitionwinners_neutral.pdf |títulu=Ganadores de competencies de la FIFA |fechaaccesu=23 de xineru de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150905213610/http://resources.fifa.com/mm/document/fifafacts/mencompovw/51/99/04/144034-factsheet-fifacompetitionwinners_neutral.pdf |fechaarchivu=2015-09-05 }}</ref> === Finales en competición nacional === ==== Lliga ==== Hasta 1970, el campeón de Lliga en Méxicu yera definíu de la mesma manera que na mayoría de les lligues nel mundu, esto ye, l'equipu qu'a la fin va sumar mayor cantidá de puntos proclamábase campeón. Dempués de la Copa del Mundu, p'alzar los ingresos por conceutu d'entraes a los estadios y cuotes d'audiencia televisives, implementóse un sistema d'eliminación direuta (al estilu coperu) dempués de la fase regular, que tuviera como desenllaz una final; d'esta manera surdió la coloquialmente conocida «liguilla». Na [[Primer División de Méxicu 1970-71|temporada 1970-71]] la lliga foi estremada en dos grupos de nueve equipos cada unu; a la fin del tornéu los líderes de cada grupu enfrentar nuna serie final d'ida y vuelta. Los primeres protagonistes d'una final fueron l'[[Club América|América]] y el [[Club Deportivo Toluca|Toluca]]; el partíu d'ida apostar na [[Estadiu Nemesio Díez|La Bombonera]] con resultancia d'empate a cero goles. El [[1 d'agostu]] de [[1971]] América foi'l primer campeón nuna final de lliga al ganar 2-0 al Toluca con goles de [[Horacio López Salgado]] y [[Carlos Reinoso]].<ref>{{cita llibru|apellíu=Calderón |nome=Carlos |títulu=L'Estadiu Azteca: Historia del Colosu de Santa Úrsula |edición=Primer |fecha=mayu de 2001 |editorial=Clio |ubicación=Méxicu |isbn=970-663-168-2 |páxines=82-83}}</ref> Dende entós l'Estadiu Azteca foi escenariu de siquier un partíu en 30 de 70 [[Primer_División_de_Méxicu#Historial|series finales]], dende la [[Primer División de Méxicu 1970-71|temporada 1970-71]] hasta'l [[Tornéu Apertura 2017 (Méxicu)|Apertura 2017]]; inclusive lo foi en 20 de 27 series, ente 1970-71 y 1995-96. En total apostáronse nel estadiu 34 partíos de final de lliga (14 d'ida y 20 de vuelta), más que nengún otru escenariu de la [[Primer División de Méxicu|Primer División]].<ref>{{cita llibru|apellíos=Capo Zurita |nome=Fernando J. |títulu=Memoria Futbolera |edición=Primer Edición |fecha=xunetu de 2009 |ubicación=Méxicu |páxines=58-205}}</ref>''' {| width=600 |valign="top"| <small> * '''14 d'ida''' ** [[Primer División de Méxicu 1973-74|1973-74]] Atlético Español 2-1 Cruz Azul ** [[Primer División de Méxicu 1980-81|1980-81]] Cruz Azul 1-0 UNAM ** [[Primer División de Méxicu 1984-85|1984-85]] América 1-1 UNAM ** [[Primer División de Méxicu 1986-87|1986-87]] Cruz Azul 2-1 Guadalajara ** [[Primer División de Méxicu 1988-89|1988-89]] Cruz Azul 2-3 América ** [[Primer División de Méxicu 1990-91|1990-91]] América 3-2 UNAM ** [[Primer División de Méxicu 1992-93|1992-93]] Atlante 1-0 Monterrey (Atlante tenía la so sede nel [[Estadiu Azul|Estadiu Azulgrana]], decidió xugar nel Azteca p'atraer una mayor cantidá d'aficionaos) ** [[Primer División de Méxicu 1994-95|1994-95]] Necaxa 1-1 Cruz Azul ** [[Tornéu Iviernu 1996 (Méxicu)|Inv. 1996]] Necaxa 1-0 Santos Laguna ** [[Tornéu Branu 1998 (Méxicu)|Ver. 1998]] Necaxa 2-1 Toluca ** [[Tornéu Iviernu 1998 (Méxicu)|Inv. 1998]] Necaxa 0-0 Guadalajara ** [[Tornéu Branu 2002 (Méxicu)|Ver. 2002]] América 0-2 Necaxa ** [[Tornéu Clausura 2007 (Méxicu)|Cla. 2007]] América 1-2 Pachuca ** [[Tornéu Apertura 2016 (Méxicu)|Ape. 2016]] América 1-1 Tigres </small> |valign="top"| <small> * '''20 de vuelta''' ** [[Primer División de Méxicu 1970-71|1970-71]] América 2-0 Toluca ** [[Primer División de Méxicu 1971-72|1971-72]] Cruz Azul 4-1 América (final apostada a partíu únicu) ** [[Primer División de Méxicu 1972-73|1972-73]] Cruz Azul 0-0 León (xugóse un tercer partíu de desempate nel [[Estadiu Cuauhtémoc]] nel que se coronó Cruz Azul) ** [[Primer División de Méxicu 1973-74|1973-74]] Cruz Azul 3-0 Atlético Español ** [[Primer División de Méxicu 1975-76|1975-76]] América 1-0 U de G ** [[Primer División de Méxicu 1976-77|1976-77]] UNAM 1-0 U de G (Pumas xugó como llocal equí debíu al zarru de [[Ciudá Universitaria de la UNAM|CU]] por una fuelga del STUNAM) ** [[Primer División de Méxicu 1978-79|1978-79]] Cruz Azul 2-0 UNAM ** [[Primer División de Méxicu 1979-80|1979-80]] Cruz Azul 3-3 Tigres UANL ** [[Primer División de Méxicu 1981-82|1981-82]] Atlante 1-0 Tigres (Global 2-2; Tigres ganó 3-1 en penaltis) ** [[Primer División de Méxicu 1983-84|1983-84]] América 3-1 Guadalajara ** [[Primer División de Méxicu PRODE 1985|PRODE 1985]] América 4-0 Tampico Madero ** [[Primer División de Méxicu 1987-88|1987-88]] América 4-1 UNAM ** [[Primer División de Méxicu 1988-89|1988-89]] América 2-2 Cruz Azul ** [[Primer División de Méxicu 1994-95|1994-95]] Cruz Azul 0-2 Necaxa ** [[Primer División de Méxicu 1995-96|1995-96]] Necaxa 0-0 Celaya (Global 1-1; Necaxa coronar pol gol de visitante) ** [[Tornéu Branu 2002 (Méxicu)|Ver. 2002]] Necaxa 0-3 América ** [[Tornéu Clausura 2005 (Méxicu)|Cla. 2005]] América 6-3 UAG ** [[Tornéu Clausura 2013 (Méxicu)|Cla. 2013]] América 2-1 Cruz Azul (Global 2-2; América ganó 4-2 en penaltis) ** [[Tornéu Apertura 2013 (Méxicu)|Ape. 2013]] América 1-3 León ** [[Tornéu Apertura 2014 (Méxicu)|Ape. 2014]] América 3-0 Tigres </small> |} * En total anotáronse 95 goles, destacando'l 6-3 de Clausura 2005, que ye'l xuegu con más goles en finales de lliga. * Al ser l'escenariu con más xuegos de vuelta (salvo'l mentáu casu de 1972-73), ye en consecuencia '''el recintu onde se coronaron más equipos''', seis en diecinueve causes: ** [[Club América|América]] 10 (1970-71, 1975-76, 1983-84, Prode 1985, 1987-88, 1988-89, Branu 2002, Clausura 2005, Clausura 2013 y Apertura 2014) ** [[Cruz Azul]] 4 (1971-72, 1973-74, 1978-79 y 1979-80) ** [[Club Necaxa|Necaxa]] 2 (1994-95 y 1995-96) ** [[Club Universidad Nacional|Pumas de la UNAM]] 1 (1976-77) ** [[Tigres UANL]] 1 (1981-82) ** [[Club León|León]] 1 (Apertura 2013) * Son seis los equipos que fueron locales en dalguna final ([[Club América|América]], [[Cruz Azul]], [[Atlético Español]], [[Club Universidad Nacional|UNAM]], [[Club de Fútbol Atlante|Atlante]] y [[Club Necaxa|Necaxa]]). * '''Ye l'únicu estadiu nel que s'apostaron los dos partíos d'una serie de gran final''', y asocedió en cuatro causes: ** [[Cruz Azul]]-[[Atlético Español]] [[Primer División de Méxicu 1973-74|1973-74]] ** [[Club América|América]]-[[Cruz Azul]] [[Primer División de Méxicu 1988-89|1988-89]] ** [[Club Necaxa|Necaxa]]-[[Cruz Azul]] [[Primer División de Méxicu 1994-95|1994-95]] ** [[Club América|América]]-[[Club Necaxa|Necaxa]] [[Tornéu Branu 2002 (Méxicu)|Branu 2002]] ==== Copa Méxicu ==== Siguiendo con el costume d'allugar el partíu final de la [[Copa Méxicu]] en duelu únicu a celebrase na [[Ciudá de Méxicu]], l'Azteca heredó esta práutica de los sos antecesores capitalinos ([[Estadiu Azul|Olímpicu de la Ciudá de los Deportes]] y [[Estadiu Olímpicu Universitariu|Olímpicu Universitariu]]). Siendo asina, realizáronse 4 finales de partíu únicu; 2 d'ida y 2 de vuelta en series de visita recíproca, coles siguientes resultaos:<ref>{{cita llibru|apellíos=Wolfson |nome=Isaac |títulu=Historia Estadística del Fútbol Profesional en Méxicu |edición=Segunda Edición |fecha=payares de 1996 |ubicación=Méxicu |isbn=970-91132-0-8 |páxines=26-27}}</ref> <small> * [[Copa Méxicu 1966-67|1966-67]] León 2-1 Guadalajara * [[Copa Méxicu 1967-68|1967-68]] Atlas 2-1 Veracruz * 1968-69 Cruz Azul 2-1 Monterrey * 1971-72 León 0-0 Zacatepec (León coronóse 10-9 en penaltis, depués d'una serie na que se tiraron 40 penaltis, 21 d'ellos fallaos) * [[Copa Méxicu 1973-74|1973-74]] Cruz Azul 1-1 América (ida) * [[Copa Méxicu 1973-74|1973-74]] América 2-1 Cruz Azul (vuelta) * [[Copa Méxicu 1975-76|1975-76]] América 2-1 Tigres UANL (ida) * [[Copa Méxicu 1990-91|1990-91]] América 0-0 U de G (vuelta) </small> ==== Campeón de Campeones ==== De la mesma forma, volvióse la sede habitual de los duelos pol [[Campeón de Campeones]] qu'enfrentaba a los monarques de Lliga y Copa del fútbol mexicano, o nel so defectu a los d'Apertura y Clausura de la lliga, na segunda etapa del troféu. Asina se realizaron 9 xuegos pol títulu, 7 de partíu únicu y 2 de vuelta en series a visita recíproca, coles siguientes resultaos:<ref>{{cita llibru|apellíos=Wolfson |nome=Isaac |títulu=Historia Estadística del Fútbol Profesional en Méxicu |edición=Segunda Edición |fecha=payares de 1996 |ubicación=Méxicu |isbn=970-91132-0-8 |páxines=32-33}}</ref> <small> * 1966-67 Toluca 1-0 León * 1971-72 León 1-0 América * 1972-73 León 0-0 Cruz Azul (León llogró'l títulu 3-2 en penaltis) * 1973-74 Cruz Azul 2-1 América * [[Campeón de Campeones 1975-76|1975-76]] América 2-0 Tigres UANL * [[Campeón de Campeones 1987-88|1987-88]] América 2-0 Puebla (xuegu de vuelta) * [[Campeón de Campeones 1988-89|1988-89]] América 2-1 Toluca * [[Campeón de Campeones 2002-03|2002-03]] Toluca 2-1 Monterrey * [[Campeón de Campeones 2004-05|2004-05]] América 2-1 UNAM (xuegu de vuelta) </small> === Xuegos internacionales de clubes === Nel ámbitu de los xuegos amistosos, y siguiendo la tradición de la ''Series internacionales'' apostaes dende finales de los años 1950. El ''Colosu de Santa Úrsula'' atraxo en compromisos amistosos o de pretemporada a una gran cantidá de clubes Suramericanos y Europeos pa enfrentar d'igual manera a la seleición mexicana o a los equipos de la lliga local, ente ellos: [[Sheffield United Football Club|Sheffield United]] (ING), [[Tottenham Hotspur Football Club|Tottenham]] (ING), [[Sport Lisboa e Benfica|Benfica]] (POR), [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] (ESP), [[Real Club Deportivo Español|Español de Barcelona]], [[Club Deportivo Palestino|Palestino]] (CHI), [[Bologna Football Club 1909|Bolonia]] (ITA), [[Boca Juniors]] (ARG), [[Estrella Colorada de Belgráu]] (YUG), [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] (BRA), [[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] (BRA), [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] (BRA), [[F. C. Colonia]] (ALE), [[Ferencvárosi Torna Club|Ferencváros]] (HUN), [[Celtic Football Club|Celtic]] (ESC), [[Inter de Milán]] (ITA), [[Athletic Club|Athletic de Bilbao]] (ESP), [[PSV Eindhoven]] (HOL) y [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] que lo visitó en 1981 con Diego Maradona nes sos files y en 2003 con xugadores como [[Ronaldinho]] pa la despidida de [[Luis Roberto Alves|Luis Roberto Alves ''"Zague"'']].<ref>{{cita llibru|apellíu=Calderón |nome=Carlos |títulu=L'Estadiu Azteca: Historia del Colosu de Santa Úrsula |edición=Primer |fecha=mayu de 2001 |editorial=Clio |ubicación=Méxicu |isbn=970-663-168-2 |páxines=60-61, 64-65 y 76-77}}</ref> L'Estadiu Azteca foi una de les sedes del tornéu amistosu [[International Champions Cup 2015]], que se realizaba per primer vegada fora de los [[Estaos Xuníos]], anque l'estadiu foi sede solo d'un partíu, ente'l [[Club América|América]] y el [[Sport Lisboa e Benfica|Benfica]]. El 1 de xunu de 2015 foi anfitrión del [[Superclásico del fútbol arxentino]] (xugáu apenes per quinta ocasión fora d'Arxentina), por cuenta de un troféu amistosu apostáu por [[Club Atlético River Plate|River Plate]] y [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]]. El primeru llevóse'l troféu al vencer 4-2 en penaltis, depués d'un empate a un tanto nel tiempu reglamentariu.<ref>{{Cita web|url=https://www.lainformacion.com/deporte/futbol/deporte/campeonatu-mundial/river-plate-gana-el-superclasico-a-boca-juniors-en-l'estadiu azteca_cszjkzjgmdsibkkh32lxp4|títulu=River Plate gana'l 'superclásico' a Boca Juniors nel estadiu Azteca|fechaaccesu=7 de xineru de 2018}}</ref> ==== Copa Interamericana ==== En competencies internacionales de calter oficial, el primer partíu apostáu por un club mexicanu nel estadiu, curiosamente nun correspondió a nengún club capitalín, sinón al [[Club Deportivo Toluca|Toluca]], que al escarecer d'allumáu na so cancha tuvo que xugar de llocal nel ''Colosu de Santa Úrsula'' el partíu d'ida de la [[Copa Interamericana 1969]], el [[13 de febreru]] de [[1969]] ante'l campeón de [[Copa Libertadores]] l'equipu arxentín [[Estudiantes de La Plata]], que terminó ganando'l duelu 2-1.<ref>{{cita llibru|apellíos=Wolfson |nome=Isaac |títulu=Historia Estadística del Fútbol Profesional en Méxicu |edición=Segunda Edición |fecha=payares de 1996 |ubicación=Méxicu |isbn=970-91132-0-8 |páxina=197}}</ref> Cuatro partíos, en trés finales más, de la estinguida [[Copa Interamericana]] apostar nel Azteca: * El [[Copa Interamericana 1972|15 de xunetu de 1972]] xugóse'l partíu d'ida ente [[Cruz Azul]] y [[Club Nacional de Football|Nacional de Montevideo]], que terminó empatáu 1-1. * Na [[Copa Interamericana 1978]] xugóse una serie de tres encuentros ente'l campeón de la [[Copa de Campeones de la Concacaf]]: [[Club América|América]] y el campéon de la Copa Libertadores: [[Boca Juniors]]; Dempués del primer partíu xugáu'l 28 de marzu en Buenos Aires que ganara 3-0 el llocal, el 12 d'abril xugó'l segundu na [[Ciudá de Méxicu]] con resultancia 1-0 a favor del cuadru mexicanu. Una y bones el reglamentu establecía la definición del títulu por puntos, (dambos teníen dos, productu de les sos victories) seria'l cuadru ''Xeneize'' quien solicitó que'l tercer duelu apostárase ende nel Azteca. El [[14 d'abril]] el conxuntu americanista venció 2-1, con un gol en tiru llibre de [[Carlos Reinoso]] nel últimu minutu de los tiempos extras, y coronóse campeón de la Copa Interamericana 1978. * Darréu'l [[12 d'ochobre]] de [[1991]] [[Club América|América]] venció 2-1 al [[Club Olimpia]] de Paraguái, campeón de la Copa Libertadores p'axudicase nel xuegu de vuelta, el so [[Copa Interamericana 1991|segundu títulu]] (depués d'empatar a unu na ida).<ref>{{cita llibru|apellíos=Wolfson |nome=Isaac |títulu=Historia Estadística del Fútbol Profesional en Méxicu |edición=Segunda Edición |fecha=payares de 1996 |ubicación=Méxicu |isbn=970-91132-0-8 |páxina=41}}</ref> ==== Copa de Campeones de la Concacaf ==== Dientro de la [[Copa de Campeones de la Concacaf]], lo curtio y accidentao de los formatos y torneos, nun dexó que s'apostara una gran cantidá de partíos d'esta competencia. N'ocasiones xugáu en rondes finales n'Estaos Xuníos o Centroamérica, o inclusive en partíu únicu en sedes rivales; amás del usu de sedes alternes por dalgún de los clubes, como asocedió en múltiples ocasiones con Cruz Azul (usando'l [[Estadiu 10 d'avientu|10 d'avientu]]) o con América (usando'l [[Estadiu Corregidor|Correxidora]] y el [[Estadiu Plan de San Luis|Plan de San Luis]]). Sicasí sobresalen ente los 30 alcuentros escenificados, los 7 partíos de final apostaos ende (la mayor cantidá de duelos pol títulu na historia del tornéu), siendo cinco de vuelta y unu d'ida en series de visita reciproca, amás d'unu de desempate: * [[Copa_de_Campeones_de_la_Concacaf_1969#Final|30 de setiembre de 1969]] Cruz Azul 1-0 [[Comunicaciones Fútbol Club|Comunicaciones]] (Vuelta) * [[Copa_de_Campeones_de_la_Concacaf_1971#Partíu_de_Desempate|19 d'abril de 1972]] Cruz Azul 5-1 [[Lliga Deportiva Alajuelense|Alajuelense]] (Desempate) * [[Copa_de_Campeones_de_la_Concacaf_1987#Final|28 d'ochobre de 1987]] América 2-0 [[Defence Force]] (Vuelta) * [[Copa_de_Campeones_de_la_Concacaf_1990#Final|12 de marzu de 1991]] América 6-0 [[Fútbol Club Pinar del Río|Pinar del Río]] (Vuelta) * [[Copa_de_Campeones_de_la_Concacaf_2006#Ronda_Final|20 d'abril de 2006]] América 2-1 Toluca (Vuelta) * [[Concacaf Lliga Campeones 2014-15|29 d'abril de 2015]] América 1-1 [[Montreal Impact|Montreal]] (Ida) * [[Concacaf Lliga Campeones 2015-16|27 d'abril de 2016]] América 2-1 Tigres UANL (Vuelta) ==== Copa Libertadores y Copa Suramericana ==== Los clubes América, Cruz Azul, Guadalajara y Necaxa, exercieron de llocal nel Estadiu Azteca, pa partíos de la [[Copa Libertadores d'América]], colo cual atropó la mayor cantidá de partíos apostaos, ente los escenarios mexicanos anfitriones d'esta competencia con 40. El primer partíu de la Copa Libertadores d'América nel Estadiu Azteca, apostóse'l [[13 de marzu]] de [[1998]], cuando'l [[Club América|América]] xugó contra'l [[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio de Porto Alegre]], con un resultáu por 2-1 favorable al visitante. El [[20 de xunu]] de [[2001]], convertir nel primer estadiu mexicanu, en ser sede d'una final de la Copa Libertadores d'América, col partíu d'ida, Cruz Azul contra Boca Juniors, que terminara 1-0 a favor del cuadru ''boquense''. El [[30 de payares]] de [[2007]], apostóse'l xuegu d'ida de la final na [[Copa Suramericana 2007]], ente l'América y l'[[Arsenal Fútbol Club|Arsenal de Sarandí]], que terminó con marcador 2-3 en favor del cuadru arxentín, escenificando asina la so segunda final de competencia suramericana. === Xuegos internacionales de seleiciones === Amás de les competencies oficiales, l'Estadiu Azteca foi escenariu d'una gran cantidá de xuegos amistosos, non solo de la seleición nacional mexicana, sinón d'otros cuadros estranxeros que lu han visitáu, especialmente previu a les Copes del Mundu de 1970 y 1986. Ente los equipos que visitaron l'inmueble atopen tolos campeones del mundu (sacante {{sel|Francia}}): {{sel|Brasil}}, {{sel|Alemaña}}, {{sel|Arxentina}}, {{sel|Italia}}, {{sel|Uruguái}}, {{sel|Inglaterra}} y {{sel|España}}, que lo fadría nel so primer duelu como campeón del mundu reinante en 2010. En [[1977]] foi sede (xunto col estadiu [[Estadiu Universitariu (UANL)|Universitariu]]) de la [[Clasificación_de_Concacaf_pa_la Copa Mundial_de_Fútbol_de_1978#Ronda_final:_Campeonatu_Concacaf_de_1977|Copa Concacaf 1977]], que sirvió amás como ronda final de la eliminatoria mundialista escontra la [[Copa Mundial de Fútbol de 1978|Copa del Mundu d'Arxentina 1978]].<ref>{{cita llibru|apellíu=Calderón |nome=Carlos |títulu=L'Estadiu Azteca: Historia del Colosu de Santa Úrsula |edición=Primer |fecha=mayu de 2001 |editorial=Clio |ubicación=Méxicu |isbn=970-663-168-2 |páxines=60-77}}</ref> N'este mesmu renglón, Méxicu hai diputáu 51 xuegos de [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol eliminatoriu mundialistas]] nesti estadiu y solo sufrió dos ganes: el [[16 de xunu]] de [[2001]] ante Costa Rica (1-2), nun eventu conocíu como ''el Aztecazo'', y contra Hondures el [[6 de setiembre]] de [[2013]] (1-2). === Marques de golio y apaición === * [[Luis Roberto Alves|Luis Roberto Alves ''"Zague"'']] ye'l máximu goliador en xuegos oficiales dientro del Azteca con 159 goles (122 en lliga y liguilla, 10 na [[Copa de Campeones de la Concacaf]], 10 en [[Copa Méxicu]]; Y 17 con [[Seleición de Fútbol de Méxicu|Seleición nacional]]).<ref>{{Cita publicación |nome= Oscar Jiménez y Miguel Ángel Padilla |añu= 2003 |mes= ochobre |títulu= Nel ocaso de los dioses |revista= Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=26-34}}</ref> * [[Luis Roberto Alves|"Zaguinho"]] tamién ye'l mayor anotador nun solu xuegu efeutuáu nesti escenariu con 7 goles; marcaos el [[11 de xunetu]] de [[1993]] ante {{sel|Martinica}} dientro de la fase de grupos de la [[Copa d'Oru de la Concacaf 1993]]. * La mayor goliada na historia del inmueble asocedió'l [[17 d'ochobre]] de [[1975]], cuando {{sel|Brasil}} ganó 14-0 a {{sel|Nicaragua}} dientro de la primer fase del [[Fútbol nos Xuegos Panamericanos de Ciudá de Méxicu 1975|Tornéu de fútbol de los Xuegos Panamericanos de 1975]].<ref>{{Cita web |url=http://www.rsssf.com/tablesp/panam75det.html |títulu=Tornéu de fútbol de los Xuegos Panamericanos 1975 (Mexico) - Detalle de los xuegos |fechaaccesu=11 de xunu de 2016}}</ref> Ente qu'en xuegos de clubes la marca correspuende al trunfu d'[[Atlético Español]] 8-0 contra [[Club de Fútbol Ciudad Madero|Ciudá Madero]] (con 5 tantos de Ricardo Brandon, la mayor cuota d'un xugador en duelu de clubes)<ref>{{cita llibru|apellíos=Wolfson |nome=Isaac |títulu=Historia Estadística del Fútbol Profesional en Méxicu |edición=Segunda Edición |fecha=payares de 1996 |ubicación=Méxicu |isbn=970-91132-0-8}}</ref>del 21 de payares de 1974 dientro del tornéu de lliga. * 10 goles ye la máxima cuota d'anotaciones en partíos oficiales de clubes pal ''Colosu de Santa Úrsula'', cifra que se llogró en 3 ocasiones: [[Club América|América]] 6-4 contra [[Tiburones Rojos de Veracruz|Veracruz]], el 4 de setiembre de 1966 nel tornéu de lliga 1966-67; [[Club América|América]] 7-3 sobre [[Monarcas Morelia|Atlético Morelia]], el 7 d'ochobre de 1994 nel tornéu de [[Primer División de Méxicu 1994/95|lliga 1994-95]]; Y [[Club América|América]] 8-2 ante [[Club Olimpia|Olimpia]], el [[12 d'abril]] de [[2000]] na fase de grupos de la [[Copa Libertadores 2000]]. * [[Luis Roberto Alves|Luis Roberto Alves ''"Zague"'']] ye'l máximu goliador en xuegos de seleiciones nacionales dientro del inmueble, con 17 anotaciones: 11 na [[Copa d'Oru de la Concacaf 1993]], 5 en [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol eliminatoriu mundialistas]] y 1 en partíos amistosos. * Nel rubro de la presencies nel inmueble, [[Cristóbal Ortega]] ye'l xugador con más alcuentros apostaos nel estadiu. Esto considerando tolos sos xuegos en competiciones de clubes con [[Club América|América]] (únicu club col que xugó por 18 años) y sumando los sos partíos como escoyíu nacional.<ref>{{cita publicación|nome= Dellos Autores|fecha = ochobre de 2006 |títulu= Quebra n'amestar |revista=Especial Récor: América 90 años |volumen= |númberu= |editorial= Notmusa |ubicación= Méxicu|páxines=78}}</ref> * En cuantes que na direición téunica, [[Ignacio Trelles]] ye l'entrenador con más alcuentros empobinaos nel estadiu. Otramiente, considerando tolos xuegos que dirixó, tanto de llocal como de visitante, en competiciones de clubes y sumando los sos partíos como entrenador de la seleición de fútbol.<ref>{{cita llibru|apellíos=Wolfson |nome=Isaac |títulu=Historia Estadística del Fútbol Profesional en Méxicu |edición=Segunda Edición |fecha=payares de 1996 |ubicación=Méxicu |isbn=970-91132-0-8 |páxines=291}}</ref> === Liguillas pol non descensu y 2ª división === Na temporada 1968-69 creóse la denomada [[Descensu_en_la_Primer_División_de_Méxicu#Liguilla_por_el_non_descensu.5B2.5D|''liguilla pol non descensu'']] pa enfrentar a los dos últimos llugares de la tabla xeneral y dirimir d'esa manera'l descensu a la [[Segunda División de Méxicu|segunda división]]. [[Club Deportivo Oro|Oro]] y [[Jabatos de Nuevo León|Nuevo León]] terminaron empataos con 21 puntos y enfrentáronse nuna serie a visita reciproca. Tres dos empates (1-1 y 2-2), definir nun partíu de desempate que tuvo como sede l'estadiu Azteca. Dempués d'esti xuegu, apostáronse seis partíos más na historia d'estes series pa evitar el descensu. Nes temporaes [[Primer División de Méxicu 1971/72|1971-72]], [[Primer División de Méxicu 1975/76|1975-76]] y [[Primer División de Méxicu 1984/85|1984-85]]; [[Atlético Español]], [[Club de Fútbol Atlante|Atlante]] y [[Club Necaxa|Necaxa]] respeutivamente, xugaron un duelu como llocal. Fueron les úniques ocasiones en qu'equipos asitiaos nel ''Colosu de Santa Úrsula'' apostaron diches series; solo Atlante baxó. Amás d'eses ocasiones, en 1972-73 los dos xuegos de la serie final ente [[Club de Fútbol Pachuca|Pachuca]] y [[Club Deportivo Zacatepec|Zacatepec]] apostáronse ende; y en [[Primer División de Méxicu 1982/83|1982-83]] el partíu de desempate ente [[Monarcas Morelia|Morelia]] y [[Club Deportivo Zacatepec|Zacatepec]] se escenificó nesti inmueble.<ref name="Dellos Autores_1"/> Al ser [[Club de Fútbol Atlante|Atlante]] l'únicu anfitrión del ''Azteca'' que baxó, ye en consecuencia l'únicu equipu que xugó como llocal nuna división inferior nesti estadiu. El denomináu ''Equipu del pueblu'' apostó 27 partíos como llocal na temporada 1976-77 de la [[Segunda División de Méxicu|2ª división]]: 23 de fase regular y 4 de la liguilla, incluyida la final contra [[Querétaro Fútbol Club|Querétaro]].<ref>{{Cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 2014 |mes=xineru |títulu=La lliga: Clausura 2014|revista= Ediciones Especiales: Récor |editorial= Notmusa |ubicación= Méxicu |páxina=109}}</ref> Amás de la esperiencia atlantista como llocal, cinco partíos más de la segunda división xugar nel Azteca; cuatro d'ellos correspondientes a xuegos de desempate nes series pol títulu: [[Atlas de Guadalajara|Atlas]] 4-0 a [[Tigres UANL]] en 1971-72, [[Tecos de la UAG]] 1-0 a [[Club Deportivo Irapuato|Irapuato]] en 1974-75, [[Correcaminos de la UAT]] 0-0 (4-2 en penaltis) con [[Querétaro Fútbol Club|Querétaro]] en 1986-87 y [[Club de Fútbol Cobres|Cobres]] 1-0 a [[Club León|León]] en 1987-88; Y unu más a la final del [[Tornéu Clausura 2017 Lliga Premier d'Ascensu|Clausura 2017]] de la [[Lliga Premier d'Ascensu de Méxicu|Lliga Premier d'Ascensu ''Categoría Filiales'']]<ref>{{cita web |url=http://ligamx.net/cancha/detallenoticia/20795/america-campeon-de-la-segunda-division-filiales|títulu=América, Campeón de la Segunda División Filiales |fechaaccesu=13 de mayu de 2017 |editorial=}}</ref><ref>{{cita llibru |apellíos= Wolfson |nome= Isaac |títulu= Historia Estadística del Fútbol Profesional en Méxicu |edición= Segunda Edición |fecha=payares de 1996 |ubicación= Méxicu |isbn= 970-91132-0-8 |páxines=12-13}}</ref> === Fútbol americanu === El [[12 d'avientu]] de [[1970]] apostóse'l primer xuegu de fútbol americanu na cancha del Azteca, correspondiendo esti sucesu al [[Clásicu Poli-Universidá]], que rexistro una entrada de 95 000 espectadores. El marcador favoreció a la [[Pumas CU|UNAM]] 24-13. De casualidá, el récor d'asistencia a esti estadiu ye un [[Clásicu Poli-Universidá]] de fútbol americanu'l [[2 d'avientu]] de [[1972]], el segundu xugáu nesti escenariu, nel que [[Burros Blancos|Burros blancos del IPN]] ganara por marcador de 20-3; esi día, con un sobrecupo evidente y xente sentada tapando les escalinates rexistró una cifra d'aproximao 125,000 espectadores (tamién ye'l récor d'asistencia de tolos tiempos a un partíu de [[fútbol americanu]]).<ref>{{cita llibru|apellíu=Calderón |nome=Carlos |títulu=L'Estadiu Azteca: Historia del Colosu de Santa Úrsula |edición=Primer |fecha=mayu de 2001 |editorial=Clio |ubicación=Méxicu |isbn=970-663-168-2 |páxines=72-73}}</ref> N'este mesmu estadiu instauróse la marca de mayor asistencia nun partíu de pretemporada de la [[NFL]], cola disputa del xuegu promocional denomináu '''[[American Bowl]]''', con 112,376 espectadores que poblaron l'estadiu pa ver a los [[Dallas Cowboys]] en contra de los [[Houston Oilers]] ganando los primeres 6-0, el 15 d'agostu de 1994. Este seria'l primeru de cinco American Bowl apostaos en Santa Úrsula; al que-y siguiríen los de: * 4 d'agostu de 1997 [[Miami Dolphins|Miami]] 38-19 [[Denver Broncos|Denver]] * 17 d'agostu de 1998 [[New England Patriots|Nueva Inglaterra]] 21-3 [[Dallas Cowboys|Dallas]] * 19 d'agostu de 2000 [[Indianapolis Colts|Indianápolis]] 24-23 [[Pittsburgh Steelers|Pittsburgh]] * 27 d'agostu de 2001 [[Dallas Cowboys|Dallas]] 21-6 [[Oakland Raiders|Oakland]] Tamién nel Estadiu Azteca instauróse un [[Récor Guinness]], pola mayor asistencia a un partíu de temporada regular de la [[NFL]], mientres el [[NFL Fútbol Americano (eventu)|primer partíu de temporada regular fora de los Estaos Xuníos]], esto foi'l [[2 d'ochobre]] de [[2005]] ente los [[Arizona Cardinals]] y los [[San Francisco 49ers]] con 103,467 espectadores, ganando los primeres por marcador de 31-14.<ref>{{Cita web |url= http://www.guinnessworldrecords.com/search/Details/Earliest-NFL-regular-season-game-played-outside-the-USA-(AMF)/62665.htm |títulu= Earliest NFL regular-season game played outside the USA (AMF) |fechaaccesu=7 de xunu de 2011 |autor= ''[[Record Guinness]]'' |idioma=Inglés}}</ref> El 5 de febreru de 2016 la [[NFL]], dempués de dalgunos de meses de xestión per parte d'autoridaes deportives de la Ciudá de Méxicu, la filial de la lliga en Méxicu y el grupu qu'alministra l'estadiu, anunció qu'esti volvería tener un partíu de temporada regular. Los [[Oakland Raiders]] y los [[Houston Texans]] enfrentáronse'l llunes [[21 de payares]] de [[2016]], resultando ganadores los Raiders con marcador 27-20; esta foi la primer edición del celebre ''[[Monday Night Football]]'' xugáu fora d'Estaos Xuníos.<ref>{{Cita web |url=http://deportes.televisa.com/nfl-futbol-americano/2016-02-05/confirma-nfl-xuegu-mexico/ |títulu=Confirma NFL xuegu en Méxicu |fechaaccesu=11 d'abril de 2016 }}</ref> EL [[19 de payares]] de [[2017]], alluga per segundu añu consecutivu un partíu de temporada regular de la NFL, nel cual, los [[Oakland Raiders]] enfrentaron al campeón vixente [[New England Patriots]], ganando estos postreros 33-8. Nesti xuegu, [[Tom Brady]] convertir nel primer [[Quarterback|mariscal de campu]] de la historia de la NFL en superar les 300 yardes nun solu xuegu en 3 distintos países (Estaos Xuníos, Reinu Xuníu y Méxicu). Coles mesmes, l'[[Kicker (fútbol americanu)|espatexador]] de New England Patriots [[Stephen Gostkowski]] realizó'l gol de campu más llargo de la Temporada 2017 de la NFL, de 62 yardes, superando por una yarda al gol de campu executáu pol espatexador de [[Philadelphia Eagles]] Jake Elliott realizáu na selmana 3 contra [[New York Giants]].<ref>{{Cita web|url=http://deportes.televisa.com/nfl/cronica-patriots-vs-raiders-nfl/|títulu=Patriots fai cimblar l'Estadiu Azteca|fechaaccesu=4 de xineru de 2018|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180125031219/http://deportes.televisa.com/nfl/cronica-patriots-vs-raiders-nfl/|fechaarchivu=2018-01-25}}</ref> === Fútbol femenín === Depués de la destacada participación del escoyíu femenil mexicanu nel ''I Campeonatu Mundial Femenín de Fútbol Italia 1970'', que remató en tercer llugar; la ''Asociación Mexicana de Fútbol Femenil (AMFF)'', col sofitu de dellos empresarios solicitó y llogró la sede de la segunda edición de dichu eventu, a celebrase en [[1971]] nos estadios Azteca y [[Estadiu Jalisco|Jalisco]]. El [[15 d'agostu]] de [[1971]] empecipio'l ''II Campeonatu Mundial de Fútbol Femenín'' col trunfu del cuadru local ante Arxentina con marcador de 3-1, darréu venceríen a los ingleses 4-0. Aquel Mundial de Méxicu cuntó cola participación de seis seleiciones: [[Seleición femenina de fútbol de Méxicu|Méxicu]], [[Seleición femenina de fútbol d'Arxentina|Arxentina]] ya [[Seleición femenina de fútbol d'Inglaterra|Inglaterra]] nel Grupu A, con sede nel Estadiu Azteca, ente qu'[[Seleición femenina de fútbol d'Italia|Italia]], [[Seleición femenina de fútbol de Dinamarca|Dinamarca]] y [[Seleición femenina de fútbol de Francia|Francia]] xugaron nel Estadiu Jalisco, de Guadalajara, pol Grupu B. Foi un ésitu inesperáu. Xugóse ante un permediu de 20 mil espectadores, pero cuando Méxicu salía a la cancha la cifra enchía toa mira. Los trunfos de Méxicu sobre Arxentina ya Inglaterra, dieron cita a aproximao 80 a 90 mil aficionaos. Esi númberu caltener na semifinal contra Italia que se saldó con trunfu 2-1. Les mexicanes sorprendieron nuevamente al llegar a la final contra Dinamarca el [[5 de setiembre]] ante un históricu llenu nel ''Colosu de Santa Úrsula'', inusitado pa un alcuentru femenil . Esa tarde, Méxicu perdió 3-0 ante 110,000 aficionaos nel inmueble, lo que representa la cifra más alta d'aficionaos nun partíu de fútbol femenín. Sicasí, y pesar de tener el respaldu de la [[FIFA]], venti años más tarde cuando reiniciaron los [[Copa Mundial Femenina de Fútbol|campeonatu mundiales de la categoría]], el máximu organismu rector desconoció la esistencia de los dos torneos setenteros y dexó al marxe los eventos y marques d'asistencia establecíos.<ref>{{cita llibru |apellíos= Landucci Lerdo de Tejada |nome= Sandro |títulu= Estadiu Azteca 40 años |edición= Primer Edición |fecha=agostu de 2006 |editorial=Landucci Editor |ubicación= Méxicu |isbn= 968589337-3 |páxines=159-160}}</ref><ref>{{cita llibru|apellíu=Calderón |nome=Carlos |títulu=L'Estadiu Azteca: Historia del Colosu de Santa Úrsula |edición=Primer |fecha=mayu de 2001 |editorial=Clio |ubicación=Méxicu |isbn=970-663-168-2 |páxines=54-55}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://arogeraldes.blogspot.mx/2014/03/futbol-femenino.html |títulu=Fútbol femenín, el récor de Méxicu 1971 |fechaaccesu=25 de marzu de 2016}}</ref> El [[5 de xunetu]] de [[2003]], metanes una nueva fervencia de la opinión pública pol fútbol femenín, la seleición nacional apostó nel Azteca, el xuegu d'ida de la serie de reclasificación pa la [[Copa Mundial Femenina de Fútbol de 2003|Copa del Mundu d'Estaos Xuníos 2003]] ante Xapón y que concluyera con empate a dos tantos, la entrada rexistrada formalmente, de 75,000 aficionaos establecióse como marca nun duelu clasificatorio pa una Copa del Mundu Femenil.<ref>{{Cita web |url=http://resources.fifa.com/mm/document/fifafacts/stats-matches/52/00/62/144065-factsheet-fifacompetitionsbiggestcrowdsever_neutral.pdf |títulu=Competiciones de la FIFA : grandes ensames |fechaaccesu=25 de marzu de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150905214217/http://resources.fifa.com/mm/document/fifafacts/stats-matches/52/00/62/144065-factsheet-fifacompetitionsbiggestcrowdsever_neutral.pdf |fechaarchivu=2015-09-05 }}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.cronica.com.mx/notas/2003/73355.html|títulu=Tri femenín empató con Xapón|fechaaccesu=25 de marzu de 2016|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180108063603/http://www.cronica.com.mx/notas/2003/73355.html|fechaarchivu=2018-01-08}}</ref> Depués de la fundación de la [[Primer División Femenina de Méxicu]] a finales de 2016, l'estadiu allugaría los so primer partíu hasta la xornada 4 del [[Tornéu Apertura 2017 (Lliga MX Femenil)|Apertura 2017]], el [[19 d'agostu]] de [[2017]] col duelu [[Club América femenil|América]] contra Morelia, que concluyó con victoria 5-0 pal conxuntu llocal. [[Dayana Cázares]] anotó al minutu 27 l'históricu primer gol.<ref>{{Cita web |url=http://www.excelsior.com.mx/adrenalina/2017/08/19/1182655|títulu=L'Estadiu Azteca abre les sos puertes al América femenil |fechaaccesu=4 de setiembre de 2017}}</ref> {{panorama|Panorama Estadio Azteca football game Club America.jpg|1000px|Vista panorámica nel Estadiu Azteca. Partíu de fútbol del [[Club América]] vs. [[Tecos]], Clausura 2007.}} == Carauterístiques == [[Ficheru:Estadio Azteca cancha vista norte.jpg|thumb|Vista de la cancha y la tribuna sur]] === Cancha === [[Ficheru:Cabecera norte panoramica del estadio Azteca.jpg|thumb|Panorámica de la cabecera norte]] L'alfombra de campera que cubrió la superficie de la cancha, foi traida dende [[Reinu Xuníu]]; atopar a 9.5 [[metru|m]] per debaxo del nivel de la cai y cuenta con un sistema de drenaxe qu'evita encharcamientos y dexa xugar minutos dempués de terminar una nube. Este consiste nuna franxa negra de materiales amaceraos (30 cm de grava y 30 cm de tierra vexetal) con filtros de sables y grava volcánica, onde cada seis metros hai tubos de formigón furáu asitiaos a 45°, que cooperen cola descarga d'agua, que flúi escontra un foso perimetral, pa depués inyectar parte escontra'l terrén y utilizar otru tantu pal riego. Coles mesmes, del centru escontra les bandes hai un leve desnivel que tien l'oxetivu d'esaniciar l'escesu d'agua. Les midíes de la cancha son de 68 [[metru|m]] d'anchu por 105 [[metru|m]] de llargu (ye dicir 7,140 metros cuadraos), como lo establez la [[FIFA]].<ref name="esmas">{{Cita web |url=http://www.esmas.com/estadioazteca/elestadio/infografia/ |títulu=Páxina oficial del Estadiu Azteca |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090502031244/http://www.esmas.com/estadioazteca/elestadio/infografia/ |fechaarchivu=2 de mayu de 2009 }}</ref><ref>{{cita llibru |apellíos= Landucci Lerdo de Tejada |nome= Sandro |títulu= Estadiu Azteca 40 años |edición= Primer Edición |fecha=agostu de 2006 |editorial=Landucci Editor |ubicación= Méxicu |isbn= 968589337-3 |páxina=101}}</ref>La posición de la cancha señala una orientación del pasu del sol mientres los partíos diurnos, d'oriente a poniente, pa evitar desventaxa a los equipos. El procesu pa caltener en bon estáu'l verde consiste n'estrayer segmentos cilíndricos estropiaos que se sustitúin por otros en bones condiciones. Ríquense a lo menos 700 d'estos cilindros dempués de cada partíu. Dempués de la [[Copa Mundial de Fútbol de 1986|Copa del Mundu de 1986]] semóse un nuevu tipu de campera denomada ''kikuyo (pennisetum clandestinum)'', un verde montés, orixinariu d'[[África]] que foi introducíu n'Estaos Xuníos y dende ellí pasó a Méxicu en 1900. La so consistencia ye seique menos fina que la del inglés, pero ye menos vulnerable al ataque d'inseutos y a la gastadura natural que se tien nel país; tien de recibir ocho hores diaries de sol direutu pa poder llevar a cabu la fotosíntesis y caltenese verde.<ref>{{cita llibru |apellíos= Landucci Lerdo de Tejada |nome= Sandro |títulu= Estadiu Azteca 40 años |edición= Primer Edición |fecha=agostu de 2006 |editorial=Landucci Editor |ubicación= Méxicu |isbn= 968589337-3 |páxina=223}}</ref> === Distribución de la capacidá === [[Ficheru:Azteca zona de bancas.jpg|thumb|Zona de banques y tribuna llateral esti]] [[Ficheru:Tribuna lateral Estadio Azteca.jpg|thumb|Panorama de la tribuna llateral oeste]] La división comercial convencional de la capacidá del inmueble ye la siguiente:<ref>{{cita llibru |apellíos= Landucci Lerdo de Tejada |nome= Sandro |títulu= Estadiu Azteca 40 años |edición= Primer Edición |fecha=agostu de 2006 |editorial=Landucci Editor |ubicación= Méxicu |isbn= 968589337-3 |páxina=215}}</ref> {| align=center border=1 width=50% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;" |- align=center bgcolor=#006699 style="color: white;" !width=15% style="background:#006699"| Área !width=5% style="background:#006699"| Capacidá |-align="center" |Especial so |23,533 |-align="center" |Platea baxa |2,767 |-align="center" |Platea alta plus |1,151 |-align="center" |Platea alta cabecera |1,976 |-align="center" |Preferente plus |3,736 |-align="center" |Preferente |8,914 |-align="center" |Xeneral |43,468 |-align="center" |Palcos |13,843 |-align="center" |Platees titulares |5,438 |-align="center" |Suites |444 |-align="center" |Especial so <small>(persones con capacidaes especiales y acompañantes)</small> |100 |-align="center" |} Tien De considerase que'l númberu total de boletos disponibles a la venta ye de 87,566; pero esisten llugares ayenos al rubro comercial, y que tán suxetos a convenios de preventa o propiedá; estes zones son los palcos (que la so capacidá máxima varia d'alcuerdu al propietariu), les platees titulares y les suites. === Zona de medios y seguridá === Al centru del llau poniente del estadiu, sobre la gradería alta y con gran visibilidá dende la cancha, allúgase la tribuna de prensa, con 200 asientos, antepar, sanitarios, teléfonos públicos y zones pa cámares, y el palcu de tresmisiones, conformáu por un estudiu de televisión, cabines de radio y televisión, cabina de soníu local, cabina de control de pantalles y sala d'equipos electrónicos.<ref name="Landucci Lerdo_1"/> === Vestidores === Los nucleos de los vestidores tán alcontraos nel estremu norte del estadiu, con accesu independiente y conexón direuta a la cancha. L'estadiu tien dos árees de vestidores, una pal equipu llocal y otra pal visitante. En dambes hai un vestidor estelar y unu preliminar, por si realícense dos partíos nun mesmu día. Los vestidores cunten con cubículos individuales, regaderas, sanitarios, sala de masaxes, y ampliu espaciu pa calentamientu al interior del mesmu. Hai otru vestidor pa los árbitros, colos mesmos servicios, sacante la salida independiente a la cancha. Esta zona ye afecha pa cubrir les necesidaes de los eventos non deportivos, como camarinos, oficines, cabines de grabación, etcétera.<ref name="Landucci Lerdo_1"/> === Estacionamientos === El estacionamiento xeneral del estadiu ye pa 4,850 vehículos, más dos estacionamientos anexos con llugar pa 624, tien cinco estacionamientos internos pa usu esclusivu de los titulares y convidaos de los palcos.<ref name="Landucci Lerdo_1"/> === Llume === El llume funciona per mediu de llámpares de xenón d'arcu xigante, que irradien lluminosidá equivalente a la del mediu día; ente que la isoptica dexa una amplia claridá de lluz cuasi hasta l'atapecer. Les mentaes llámpares ye unu de los sistemes más modernos del mundu y fornieren el so usu a la de los principales escenarios europeos.<ref>{{cita llibru |apellíos= Landucci Lerdo de Tejada |nome= Sandro |títulu= Estadiu Azteca 40 años |edición= Primer Edición |fecha=agostu de 2006 |editorial=Landucci Editor |ubicación= Méxicu |isbn= 968589337-3 |páxina=226}}</ref> === Pantalles === L'estadiu anovó les sos pantalles xigantes en 2015 ya instalo dos nuevos "cintillos de pantalla" allugaos a nivel de palcu, tou ello incorporen la teunoloxía [[Led]] d'última xeneración con calidá [[1080p|Full HD]]. Esti proyeutu corrió al cargu de [[Panasonic Corp|Panasonic]] Méxicu, como parte del proyeutu integral de renovación del Estadiu Azteca, que tien como oxetivu principal, l'ufiertar una meyor esperiencia visual pa los espectadores del recintu, según brindar una nueva opción d'espardimientu pa los anunciantes y patrocinadores de los distintos eventos deportivos. A pesar de que l'escenariu yá cuntaba con dos pantalles xigantes dende 1998, estes utilizaben teunoloxía de paneles de fósforos y nun soportaben el conteníu Full HD cola que se trabayaba nel Azteca. El sistema de renovación foi diseñáu en 2014 pola nuevu División de Soluciones Integrales B2B de Panasonic Méxicu, y mientres esi mesmu añu, el proyeutu foi aprobáu. La instalación de les pantalles de 10.24 x 21.44 metros caúna, llevar a cabu mientres el mes d'abril de 2015, onde dempués d'una serie de pruebes de desempeñu y un par d'axustes, el nuevu sistema foi inauguráu nel marcu de los cuartos de final de vuelta ente América y Pachuca. Gracies a la teunoloxía de les pantalles, l'equipu de soporte téunicu tien una más bona xera tocantes a caltenimientu, por cuenta de que cada unu de los paneles qu'integren les pantalles, puede remover y reemplazase fácilmente. Estes enormes pantalles tán feches pa sirvir 15 años a la so máxima capacidá y tán fabricaes con materiales bien resistentes. Son los primeros paneles de 220 m² nun estadiu de fútbol y los únicos del so tipu con teunoloxía Led en Méxicu. En comparanza coles de fósforu, les nueves pantalles son muncho más llixeres y amigables col mediu ambiente, pos solo precisen 50% d'enerxía pa funcionar; amás, son más brillosos con menos enerxía.<ref>{{Cita web |url=http://www.qore.com/noticies/37174/Les-nueves-pantalles-del Estadiu Azteca-son-resistentes-a l'agua-de-rinon |títulu=Les nueves pantalles del Estadiu Azteca son resistentes |fechaaccesu=17 de xineru de 2016 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.mediotiempo.com/tecnologia/noticies/2015/05/16/estadio-azteca-estreno-pantalles-led |títulu=Estadiu Azteca estrenó pantalles LED |fechaaccesu=17 de xineru de 2016}}</ref> El sistema consiste no siguiente: *Dos pantalles xigantes pa les cabeceres Sur y Norte de 10.24 x 21.44 metros caúna. *Dos facias o cintillos nel segundu nivel de palcos de 0.96 x 160.0 metros caúna. *Usu de paneles de teunoloxía Led con pitch de 20mm. *Calidá d'imaxe Full HD. *Software pa optimización d'imaxe con función de Resolvimientu Virtual y disponibilidad de múltiples efeutos. *Sistema de ventilación pa circulación d'aire. === Adecuaciones y remodelaciones === Pa la [[Copa Mundial de Fútbol de 1986]], cola inversión de dellos cientos de millones de pesos, l'Azteca cumplió colos requerimientos de [[FIFA]], que los sos direutivos pidieron integrárase un palcu pa dicha federación, amás llugares pa prensa nacional, internacional y televisión, mayor númberu de butaques, midíes de seguridá pal ingresu y desallugu d'aficionaos, área de estacionamiento, muralla proteutora alredor del estadiu y puertes de seguridá pa ingresar a la cancha. [[Pedro Ramírez Vázquez]] foi quien encabezó los trabayos de remodelación. Empezó con un cambéu a una de les partes llonxitudinales de la tribuna baxu, llogrando dos pisos más de palcos, con 20 places nueves cada unu. Un palcu central para FIFA con 400 asientos. Coles mesmes, estendió la capacidá de les tribunes a cuasi 115,000 espectadores, pa lo que foi necesariu xunir nun tou continuu la tribuna alta qu'antes se componía de dos niveles y una franxa de circulación, llogrando con esto trés mil llugares adicionales.Instalóse un conxuntu central de bocines, suspendíu dende un cable metanes la cancha, a un altor de 36 metros. Inclusive se diseñó un andador dende la cai hasta'l patiu central, llamáu Pase Azteca, onde xacen una serie de comercios. L'estadiu remocicáu tien les siguientes carauterístiques.<ref>{{cita llibru|apellíu=Calderón |nome=Carlos |títulu=L'Estadiu Azteca: Historia del Colosu de Santa Úrsula |edición=Primer |fecha=mayu de 2001 |editorial=Clio |ubicación=Méxicu |isbn=970-663-168-2 |páxines=66-89}}</ref><ref>{{cita llibru |apellíos= Landucci Lerdo de Tejada |nome= Sandro |títulu= Estadiu Azteca 40 años |edición= Primer Edición |fecha=agostu de 2006 |editorial=Landucci Editor |ubicación= Méxicu |isbn= 968589337-3 |páxina=173}}</ref> * Accesos y salíes al estadiu per víes rápides. * Máxima visibilidá a la cancha dende cualquier puntu de palcos, platees o graes, de día y de nueche. * Instalaciones dotaes de les máximes facilidaes y servicios pa entrenadores y xugadores. * 856 palcos privaos en forma de balcones independientes a la cancha, con gran visibilidá pola so rellación d'altor y distancia con respectu al verde y con un antepalco con sanitariu propiu y estacionamiento internu para dichos palcos. * El tiempu pa desallugar por completu l'estadiu ye de 18 minutos. Nos últimos años fixéron-ylo delles adecuaciones pa caltenelo en óptimas condiciones. En [[1999]] por cuenta de la visita del [[Xuan Pablo II|Papa Xuan Pablo II]] y de cara a Copar Confederaciones d'esi mesmu añu, fueron instalaes dos pantalles xigantes d'alta definición, nesi momentu de les más grandes del mundu. En [[2001]] sol patrociniu de [[Coca-Cola]] asitiáronse butaques individuales en tola zona especial baxu; Darréu asitiáronse este mesmu tipu d'asientos ente [[2002]] y [[2003]] nes nueves zones de les partes llaterales altes del estadiu, la preferente y preferente plus. Adecuaciones que la dexaron con una capacidá de 105,000 espectadores. En [[2006]] a lo llargo del túnel maratón, el principal camín que lleva a la cancha camudó'l pisu y convirtióse nuna galería colos escudos de los 85 distintos clubes y seleiciones nacionales, según fotografíes de les grandes figures que triaron l'inmueble de la Calzada de Tlalpan. Los casilleros nel área de vestidores local, fueron personalizaos. Ampliáronse los palcos de prensa, radio y televisión, el llume del estadiu paso de 800 a 1000 luxes, instalóse un nuevu sistema de soníu proporcionáu pola empresa ''Mayer Sound'', construyéronse 3 elevadores pa persones con capacidaes distintes, camudóse pisu y moblame de los baños na zona xeneral, les 66 columnes que sostienen l'inmueble fueron sometíes a un procesu denomináu ''chuliáu'' pal so remozamiento y llimpieza, y concretóse l'apertura d'un restorán nel área d'especial baxu.<ref>{{Cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 2006 |mes= febreru |títulu= Una nueva cara |revista= Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines= pag. 37-40}}</ref> En [[2013]] como parte del procesu de renovación de la [[Lliga MX]] fueron asitiaes butaques individuales na totalidá de les llocalidaes del estadiu, colo cual l'aforu viose amenorgáu nun 2 per cientu, (dientro del mesmu plan, en 2012 primeramente fueren retiraes les rexes alredor de la cancha, sacante les de la tribuna norte).<ref>{{Cita web |url=http://msn.mediotiempo.com/futbol/seleccion-mexicana/reacciones/2013/03/26/presenta-azteca-embutacado-cuasi-completo_45413 |títulu= Presenta Azteca "embutacado" cuasi completu |fechaaccesu=7 de xunetu de 2013}}</ref> Como parte de los festexos pol aniversariu cincuenta del inmueble y el centenariu del club local ([[Club América|América]]), nel añu [[2016]] empecipiáronse una serie d'adecuaciones pa rehabilitar l'estadiu y la zona aledaña al mesmu. La primer etapa de remodelación, que correspuende a la del interior del inmueble, concluyó a principios d'ochobre de 2016. En cuantes que el proyeutu nel esterior y árees aledañas prevese concluya en [[2019]]. Tou ello tien como oxetivu asitiar a Méxicu ante les eventuales candidatures pa ser sede de la [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2019]] y la [[Copa Mundial de Fútbol de 2026]]. Dalgunes de les meyores fueron la creación de nuevos espacios esclusivos (tipo palco) en delles zones como preferente plus y árees de la parte baxa; pintura y remozamiento de la fachada y el techu. Y entámase la creación y rehabilitaciones de nueves y antigües vialidades; construcción d'un centru comercial con franquicies d'alimentos, hoteles, espectáculos y entretenimientu; construcción d'un restorán onde güei ta la zona de Hospitality y de Preferente Plus; remodelación del palcu de prensa y l'ampliación del restorán que yá esiste na zona baxa. El proyeutu que tien como nome Foru Azteca, va ser desenvueltu pola empresa IQ Real Ta, empresa que s'especializa en "malls" y pola compañía Alhel, que va encargase de da-y un toque futurista al estadiu. Coles mesmes, dicha remodelación promete meyores pa los habitantes de la zona por que puedan faer actividaes deportives y de paséu, dándo-y especial atención al peatón.<ref>{{Cita web |url=http://www.record.com.mx/futbol-futbol-nacional-america/renovacion-del estadiu azteca-en-marcha |títulu=Renovación del Estadiu Azteca, en marcha |fechaaccesu=17 de xineru de 2016 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.mediotiempo.com/futbol/mexico/noticias/2015/08/12/pimpearan-al estadiu azteca |títulu= 'Pimpearán' al Estadiu Azteca |fechaaccesu=17 de xineru de 2016}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.foxsportsla.com/noticias/190593-l'estadiu azteca-tendra-una-remodelacion-pol so aniversariu-y-del-america |títulu= ¿Un nuevu Estadiu Azteca? |fechaaccesu=17 de xineru de 2016}}</ref> == Conciertos y eventos masivos == [[Ficheru:Estadio_Azteca_U2_Tour_360_Ciudad_de_Mexico.png|thumb|250px|L'estadiu mientres ''l'U2 360° Tour'' el 11 de mayu de 2011.]] Presentáronse dellos artistes de fama internacional:<ref>{{cita llibru|apellíu=Calderón |nome=Carlos |títulu=L'Estadiu Azteca: Historia del Colosu de Santa Úrsula |edición=Primer |fecha=mayu de 2001 |editorial=Clio |ubicación=Méxicu |isbn=970-663-168-2 |páxines=78-79}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.record.com.mx/circu/2011-05-14/bonu--y-gustaria-ser-el-canelu |títulu=U2 Ruempe récor y axunta a más de 100 mil almes |fechaaccesu=7 de xunetu de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110518134436/http://www.record.com.mx/circu/2011-05-14/bonu--y-gustaria-ser-el-canelu |fechaarchivu=18 de mayu de 2011 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.informador.com.mx/entretenimiento/2012/374934/6/paul-mccartney-fai-cimblar-l'estadiu azteca.htm |títulu= Paul McCartney fai cimblar l'Azteca |fechaaccesu=7 de xunetu de 2013}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www2.esmas.com/entretenimiento/musica/noticias/569656/david-guetta-esplotar-al estadiu azteca-concierto-mexico/ |títulu=David Guetta fai esplotar l'Azteca |fechaaccesu=7 de xunetu de 2013 }}</ref> * En [[1983]], el grupu [[Menudo (banda)|Menudo]] presentar en conciertu nun eventu nomáu pelos medios de comunicación como «La nueche que l'Azteca cantó» con una audiencia superior a cien mil persones nuna sola presentación. * [[Elton John]] en [[1992]]. * [[Michael Jackson]]-''Dangerous World Tour'' en [[1993]], quien nos sos cinco conciertos rompió'l récor d'asistencia masiva con una audiencia total de más de seiscientes mil persones y ganancies cimeres a los dolce millones de dólares. * [[Gloria Estefan]] (1997). * [[Tarascu]] (1997) * [[Juan Gabriel]] (1999) * [[NSYNC]] en [[2001]]. * [[Luis Miguel]] (2002). * [[Lenny Kravitz]] (2002). * [[Xaguares]] y [[Maná (banda)|Maná]] apaecieron nun conciertu pola paz en [[Chiapas]] nel añu [[2001]]. * [[U2]] - ''[[Vertigo Tour]]''- en febreru de [[2006]]. La banda irlandesa tornó en 2011 dando tres conciertos en mayu, nel marcu de la [[U2 360° Tour|xira 360ᵘ]] a los qu'allegaron más de cuatrocientos mil espectadores. * [[The Mars Volta]] y [[Iggy Pop]] encabezaron el cartelu l'eventu musical Corona Music Fest 2007. * [[Enrique Bunbury]] nel [[2009]], col so'' Hellville de Tour'' (conciertu que tenía previstu ser nel [[Zócalo (Ciudá de Méxicu)|Zócalo]] de la Ciudá de Méxicu, pero por distintes causes atayóse). * [[Arctic Monkeys]] (2010) * El [[2 d'ochobre]] de [[2010]] actuaron [[The Black Eyed Peas]] con un llenu total. * El [[disc jockey|DJ y productor]] francés [[David Guetta]] actuó en dos causes, en 2011 y el [[7 de marzu]] de [[2013]]. * [[Paul McCartney]] (antiguu miembru de [[The Beatles]]) presentar en dos causes nel Azteca, la primera en 2012 col so [[On The Run Tour (xira de Paul McCartney)|On The Run Tour]], y la segunda n'ochobre de 2017 ufiertando un únicu conciertu nel Azteca pa la so xira [[One on One Tour|One On One]], mientres una presentación de tres hores de duración. * [[Vicente Fernández]] retirar de los escenarios con un últimu conciertu tituláu "Un Azteca nel Azteca" el 16 d'abril de 2016. * Tamién se celebró'l denomináu ''"Alcuentru de les xeneraciones"'' col [[Papa]] [[Xuan Pablo II]] nel marcu de la so cuarta visita pastoral a [[Méxicu]], el [[25 de xineru]] de [[1999]]. Eventu masivu que cuntó cola asistencia de 125,000 persones.<ref>{{cita llibru|apellíu=Calderón |nome=Carlos |títulu=L'Estadiu Azteca: Historia del Colosu de Santa Úrsula |edición=Primer |fecha=mayu de 2001 |editorial=Clio |ubicación=Méxicu |isbn=970-663-168-2 |páxines=84-85}}</ref> * El [[30 de payares]] de [[2014]] realizóse un homenaxe llamáu "Chespirito, Gracies Per Siempres", al cuerpu del humorista mexicanu [[Roberto Gómez Bolaños]], fináu'l [[28 de payares]]; l'homenaxe realizar nel "Colosu de Santa Úrsula", ente otres razones, pola capacidá del recintu pa recibir una gran cantidá de siguidores, porque ende xuega'l [[Club América]], equipu del cual yera aficionáu "Chespirito", y amás dientro del inmueble grabaron escenes de la so película [[El Chanfle]] en 1979. == Eventos internacionales == * [[Copa Mundial de Fútbol de 1970]] * [[Copa Mundial de Fútbol de 1986]] * [[Xuegos Olímpicos de Méxicu 1968|Xuegos Olímpicos de 1968]] ([[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Méxicu 1968|Tornéu Olímpicu de Fútbol]]) * [[Copa FIFA Confederaciones 1999]] * [[Copa Mundial de Fútbol Xuvenil de 1983]] * [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2011]] * [[Xuegos Panamericanos de 1975]] ([[Fútbol nos Xuegos Panamericanos de Ciudá de Méxicu 1975|Tornéu de fútbol]]) * [[Clasificación_de_Concacaf_pa_la Copa Mundial_de_Fútbol_de_1978#Ronda_final:_Campeonatu_Concacaf_de_1977|Copa CONCACAF 1977]] * [[Copa d'Oru de la CONCACAF 1993]] * [[Copa d'Oru de la CONCACAF 2003]] * [[Copa Libertadores d'América]] * [[Copa de Campeones de la Concacaf]] * [[Copa Interamericana]] * [[Copa Merconorte]] * [[Copa Suramericana]] * [[American Bowl]] * [[NFL Fútbol Americano (eventu)]] * [[Serie Internacional de la NFL]] == Sumatoria de partíos en competencies oficiales == {| align=center border=1 width=50% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;" |- align=center bgcolor=#006699 style="color: white;" !width=20% style="background:#006699"| Competencia !width=3% style="background:#006699"| Númberu !width=2% style="background:#006699"| {{abreviatura|Ref.|Referencia}} |-align="center" |[[Copa Mundial de Fútbol]] |19 |<ref name="Copa Mundial_1"/><ref name="Copa Mundial_2"/> |-align="center" |[[Copa FIFA Confederaciones]] |9 |<ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/confederationscup/archive/mexico1999/matches/index.html |títulu=Copa FIFA Confederaciones Méxicu 1999 |fechaaccesu=16 de xineru de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170616233750/http://es.fifa.com/confederationscup/archive/mexico1999/matches/index.html |fechaarchivu=2017-06-16 }}</ref> |-align="center" |[[Copa d'Oru de la CONCACAF|Copa d'Oru]] |15 |<ref>{{Cita publicación |nome=Carlos Barrón |añu= 2005 |mes= Julio |títulu=¡Traela o traela!|revista= Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxina=46}}</ref> |-align="center" |[[Fútbol nos Xuegos Olímpicos|Tornéu Olímpicu de Fútbol]] |10 |<ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/tournaments/archive/mensolympic/mexicocity1968/matches/index.html |títulu=Tornéu Olímpicu de Fútbol Ciudad de Méxicu 1968 |fechaaccesu=16 de xineru de 2016}}</ref> |-align="center" |[[Copa Mundial de Fútbol Sub-20|Copa del Mundu Sub-20]] |7 |<ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/o20worldcup/archive/mexico1983/matches/index.html |títulu=Campeonatu Mundial Xuvenil de la FIFA Méxicu 1983 |fechaaccesu=16 de xineru de 2016}}</ref> |-align="center" |[[Copa Mundial de Fútbol Sub-17|Copa del Mundu Sub-17]] |2 |<ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/o17worldcup/archive/mexico2011/matches/index.html |títulu=Copa Mundial sub-17 de la FIFA Méxicu 2011 |fechaaccesu=16 de xineru de 2016}}</ref> |-align="center" |[[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol Eliminatoriu mundialistas]] |57 <small> *51 de {{sel|Méxicu}} como llocal hasta la [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|eliminatoria pa Rusia 2018]]. *El xuegu de desempate {{sel|Hondures}} contra [[Seleición de fútbol d'El Salvador|El Salvador]] de [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1970|la eliminatoria de 1969]]. *5 xuegos ente otres seleiciones del [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1978|Premundial de 1977]]) </small> |<ref>{{Cita publicación |nome= Jorge Witker |añu= 2004|mes= xunu |títulu=Tou por un mundial revista=Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=34-36}}</ref><ref>{{cita llibru|apellíos=Murillo Vega |nome=José |títulu=La Copa del Mundu: 60 años d'historia 1930-1990 |edición=Primer Edición |fecha=payares de 1991 |ubicación=Méxicu |isbn=968-6707-01-8 |páxines=90-91}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/archive/argentina1978/matches/preliminaries/nccamerica/index.html |títulu=Segunda fase de la eliminatoria de Concacaf p'Arxentina 1978 |fechaaccesu=11 de xunetu de 2007}}</ref> |-align="center" |Temporada regular de [[Primer División de Méxicu]] |2476 <br /><small>(hasta'l [[Tornéu Apertura 2017 (Méxicu)|Apertura 2017]])</small> |<ref name="Castro Zurita_1"/> |-align="center" |Fase final (''Liguilla'') de la [[Primer División de Méxicu]] |214 <br /><small>(hasta [[Tornéu Apertura 2017 (Méxicu)|Apertura 2017]])</small> |<ref name="Castro Zurita_1"/> |-align="center" |[[Copa Méxicu]] |176 <br /><small>(hasta [[Copa Méxicu Apertura 2017|Apertura 2017]])</small> |<ref>{{cita llibru|apellíos=Wolfson |nome=Isaac |títulu=Historia Estadística del Fútbol Profesional en Méxicu |edición=Segunda Edición |fecha=payares de 1996 |ubicación=Méxicu |isbn=970-91132-0-8 |páxines=47-152}}</ref><ref>{{cita llibru|apellíos=Wolfson |nome=Isaac |títulu=Los porteros del fútbol mexicano: 67 años d'historia de la Primer División |edición=Primer |fecha=agostu de 2010 |editorial=L'errante |allugamientu=Méxicu |isbn=978-607-00-3253-0 |páxines=121-337}}</ref> |-align="center" |[[Campeón de Campeones]] |9 |<ref>{{cita llibru|apellíos=Wolfson |nome=Isaac |títulu=Historia Estadística del Fútbol Profesional en Méxicu |edición=Segunda Edición |fecha=payares de 1996 |ubicación=Méxicu |isbn=970-91132-0-8 |páxines=30-32}}</ref> |-align="center" |[[Copa Libertadores d'América]] |40 |<ref>{{cita llibru|apellíos=Wolfson |nome=Isaac |títulu=Los porteros del fútbol mexicano: 67 años d'historia de la Primer División |edición=Primer |fecha=agostu de 2010 |editorial=L'errante |allugamientu=Méxicu |isbn=978-607-00-3253-0 |páxines=355-508}}</ref> |-align="center" |[[Copa Suramericana]] |3 |<ref>{{cita llibru|apellíos=Wolfson |nome=Isaac |títulu=Los porteros del fútbol mexicano: 67 años d'historia de la Primer División |edición=Primer |fecha=agostu de 2010 |editorial=L'errante |allugamientu=Méxicu |isbn=978-607-00-3253-0 |páxines=447-495}}</ref> |-align="center" |[[Copa de Campeones de la CONCACAF]] |30 |<ref>{{cita llibru|apellíos=Wolfson |nome=Isaac |títulu=Los porteros del fútbol mexicano: 67 años d'historia de la Primer División |edición=Primer |fecha=agostu de 2010 |editorial=L'errante |allugamientu=Méxicu |isbn=978-607-00-3253-0 |páxines=139-457}}</ref> |-align="center" |[[Copa Merconorte]] |3 |<ref>{{cita llibru|apellíos=Wolfson |nome=Isaac |títulu=Los porteros del fútbol mexicano: 67 años d'historia de la Primer División |edición=Primer |fecha=agostu de 2010 |editorial=L'errante |allugamientu=Méxicu |isbn=978-607-00-3253-0 |páxines=379-420}}</ref> |-align="center" |[[Copa Interamericana]] |5 |<ref>{{cita llibru|apellíos=Wolfson |nome=Isaac |títulu=Historia Estadística del Fútbol Profesional en Méxicu |edición=Segunda Edición |fecha=payares de 1996 |ubicación=Méxicu |isbn=970-91132-0-8 |páxines=38-152}}</ref> |-align="center" |[[Fútbol nos Xuegos Panamericanos de Ciudá de Méxicu 1975|Tornéu de Fútbol de los Xuegos Panamericanos]] |17 |<ref>{{Cita web |url=http://www.rsssf.com/tablesp/panam75.html |títulu=Juegos Panamericanos Ciudá de Méxicu 1975 |fechaaccesu=17 de xineru de 2016}}</ref> |-align="center" |Clasificación pa la [[Copa Mundial Femenina de Fútbol]] |1 |<ref>{{Cita web|url=https://es.fifa.com/womensworldcup/archive/usa2003/matches/preliminaries/nccamerica/index.html#7162|títulu=Reclasificación intercontinental pa la Copa del Mundu Estaos Xuníos 2003|fechaaccesu=27 de xunetu de 2017|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170728115621/https://es.fifa.com/womensworldcup/archive/usa2003/matches/preliminaries/nccamerica/index.html#7162|fechaarchivu=2017-07-28}}</ref> |-align="center" |Temporada regular de [[Primer División Femenina de Méxicu]] |3<br /><small>(hasta'l [[Tornéu Apertura 2017 (Lliga MX Femenil)|Apertura 2017]])</small> |<ref name="América femenil"/> |-align="center" |Fase final (''Liguilla'') de la [[Primer División Femenina de Méxicu]] |1<br /><small>(hasta'l [[Tornéu Apertura 2017 (Lliga MX Femenil)|Apertura 2017]])</small> |<ref name="América femenil"/> |-align="center" |[[Descensu_en_la_Primer_División_de_Méxicu#Liguilla_por_el_non_descensu.5B2.5D|''Liguilla pol non descensu'']] |7 |<ref name="Dellos Autores_1"/> |-align="center" |[[Pre Pre Libertadores|Selectivu Pre Libertadores]] |1 |<ref>{{Cita publicación |nome= Jorge Witker |añu= 2002|mes= agostu |títulu=Una ruta ensin atayos:Selectivu Pre-Libertadores|revista=Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=28-29}}</ref> |-align="center" |[[Copa Pre Libertadores|Pre-Libertadores]] |10 |<ref>{{Cita web |url=http://www.forest.ula.ve/~pedroq/hisprejv.htm |títulu=Historia de la Copa Pre Libertadores |fechaaccesu=17 de xineru de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100317074532/http://www.forest.ula.ve/~pedroq/hisprejv.htm |fechaarchivu=17 de marzu de 2010 }}</ref> |-align="center" |[[Interliga]] |1 |<ref>{{Cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 2006 |mes= ochobre |títulu=Dende la soledá|revista=Especial Record: América 90 años |editorial= Notmusa |ubicación= Méxicu |páxina=97}}</ref> |-align="center" |Eliminatoria [[Copa d'Oru de la CONCACAF|Copa Concacaf]] |2 |<ref>{{cita llibru|apellíos=Varios Autor |títulu=Trunfos y Murnies del equipu Tricolor: Historia de la Seleición Mexicana de Fútbol |edición=Primer Edición |fecha=payares de 1995 |editorial=EDAMEX |ubicación=Méxicu |isbn=968-409-832-4 |páxines=49-51}}</ref> |-align="center" |[[Campeonatu Sub-16 de la Concacaf de 1985|Campeonatu Sub-16 de la Concacaf]] |8 |<ref>{{Cita web|url=https://issuu.com/concacaf2013/docs/concacaf_o17_men_2009_tsg|títulu=CONCACAF Under-17 Men 2009|fechaaccesu=18 de xunetu de 2017}}</ref> |-align="center" |[[Primer División de Méxicu 1969/70|Xuegu de desempate pol subcampeonatu 1969-70]] |1 |<ref>{{cita llibru|apellíos=Capo Zurita |nome=Fernando J. |títulu=Memoria Futbolera |edición=Primer Edición |fecha=xunetu de 2009 |ubicación=Méxicu |páxina=51}}</ref> |-align="center" |[[Segunda División de Méxicu]] |32 |<ref>{{cita llibru|apellíos=Wolfson |nome=Isaac |títulu=Historia Estadística del Fútbol Profesional en Méxicu |edición=Segunda Edición |fecha=payares de 1996 |ubicación=Méxicu |isbn=970-91132-0-8 |páxines=12-13, 54}}</ref> |-align="center" |Temporada regular de la Primer División de Méxicu sub-20 |17<br /><small>(hasta l'Apertura 2017)</small> |<ref name="América sub-20">{{Cita web |url=http://sub20.ligamx.net/cancha/club/34/america-sub-20|títulu=Club América sub-20|fechaaccesu=2 de xineru de 2018}}</ref> |-align="center" |Final de la Primer División de Méxicu sub-20 |4<br /><small>(hasta l'Apertura 2017)</small> |<ref name="América sub-20"/> |-align="center" |Final de la Primer División de Méxicu sub-17 |2<br /><small>(hasta l'Apertura 2017)</small> |<ref name="América sub-17">{{Cita web |url=http://sub17.ligamx.net/cancha/club/52/america-sub-17|títulu=Club América sub-17|fechaaccesu=2 de xineru de 2018}}</ref> |-align="center" |Final Tornéu internacional de Méxicu sub-15 |4 |<ref>{{Cita web|url=http://deportes.televisa.com/futbol/pachuca-campeon-sub-15-internacional/|títulu=Pachuca campeón del sub-15 internacional|fechaaccesu=7 de xineru de 2018|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180108062742/http://deportes.televisa.com/futbol/pachuca-campeon-sub-15-internacional/|fechaarchivu=2018-01-08}}</ref> |-align="center" |Final Primer División de Méxicu sub-15 |7<br /><small>(hasta l'Apertura 2017)</small> |<ref>{{cita web |url=http://sub15.ligamx.net/cancha/estadisticahistorica|títulu=Lliga MX Sub-15: Estadística histórica|fechaaccesu=10 de xineru de 2018 |editorial=}}</ref> |-align="center" |Final Primer División de Méxicu sub-13 |9<br /><small>(hasta l'Apertura 2017)</small> |<ref>{{cita web |url=http://www.mediotiempo.com/futbol/mexico/noticias/2014/04/25/america-campeon-del tornéu-sub-13|títulu=América, Campeón del Tornéu Sub-13 |fechaaccesu=25 d'abril de 2014 |editorial=}}</ref> |} En total apostáronse alredor de 3202 xuegos oficiales nel Estadiu Azteca, que sumaos a xuegos amistosos de clubes y seleiciones nacionales, convertir n'unu de los estadios con mayor actividá nel mundu. == Partíos de la Copa del Mundu == L'Estadiu Azteca foi escenariu de 19 xuegos de la [[Copa Mundial de Fútbol]], incluyíes dos finales (los dos son cifres récor pa [[Estadiu Mundialista|estadios mundialistas]]):<ref name="Copa Mundial_1"/><ref name="Copa Mundial_2"/> === Méxicu 1970 === * '''Primer fase grupu A''' {{Partíos |deporte = fútbol |local = Méxicu |paíslocal = Méxicu |resultáu = 0:0 |visita = Xunión Soviética |paísvisita = Xunión Soviética |fecha = [[31 de mayu]] de [[1970]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Méxicu, D. F.]] |refe = {{bandera|Alemaña}} [[Kurt Tschenscher]] |goleslocal = |golesvisita = |asistencia = 107,160 |reporte = }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Bélxica |paíslocal = Bélxica |resultáu = 3:0''' (1:0) |visita = El Salvador |paísvisita = El Salvador |fecha = [[3 de xunu]] de [[1970]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Méxicu, D. F.]] |refe = {{bandera|Rumanía}} [[Andrei Radulescu]] |goleslocal = [[Wilfried van Moer|Van Moer]] {{gol|12}} {{gol|57}} <br /> [[Raoul Lambert|Lambert]] {{gol|76|pen.}} |golesvisita = |asistencia = 92,205 |reporte = }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Xunión Soviética |paíslocal = Xunión Soviética |resultáu = 4:1''' (1:0) |visita = Bélxica |paísvisita = Bélxica |fecha = [[6 de xunu]] de [[1970]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Méxicu, D. F.]] |refe = {{bandera|Suiza}} [[Ruedi Scheurer]] |goleslocal = [[Anatily Byshovets|Byshovets]] {{gol|14}} {{gol|63}} <br /> [[Kakhi Asatiani|Asatiani]] {{gol|57}} <br /> [[Vitali Kmelnitski|Kmelnitski]] {{gol|76}} |golesvisita = [[Raoul Lambert|Lambert]] {{gol|86}} |asistencia = 95,261 |reporte = }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Méxicu |paíslocal = Méxicu |resultáu = 4:0''' (1:0) |visita = El Salvador |paísvisita = El Salvador |fecha = [[7 de xunu]] de [[1970]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Méxicu, D. F.]] |refe = {{bandera|Exiptu}} [[Aly Hussein Kandil]] |goleslocal = [[Javier Valdivia|Valdivia]] {{gol|45}} {{gol|46}} <br /> [[Javier Fragoso|Fragoso]] {{gol|58}} <br /> [[Ignacio Basaguren|Basaguren]] {{gol|83}} |golesvisita = |asistencia = 103,058 |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/archive/edition=32/results/matches/match=1820/report.html }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Méxicu |paíslocal = Méxicu |resultáu = 1:0''' (1:0) |visita = Bélxica |paísvisita = Bélxica |fecha = [[10 de xunu]] de [[1970]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Méxicu, D. F.]] |refe = {{bandera|Arxentina}} [[Norberto Ángel Coerezza]] |goleslocal = [[Gustavo Peña|Peña]] {{gol|14|pen.}} |golesvisita = |asistencia = 108,192 | }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Xunión Soviética |paíslocal = Xunión Soviética |resultáu = 2:0''' (0:0) |visita = El Salvador |paísvisita = El Salvador |fecha = [[11 de xunu]] de [[1970]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Méxicu, D. F.]] |refe = {{bandera|Chile}} [[Rafael Hormazábal Díaz]] |goleslocal = [[Anatily Byshovets|Byshovets]] {{gol|51}} {{gol|74}} |golesvisita = |asistencia = 89,979 |reporte = }} * '''Cuartos de final''' {{Partíos |deporte = fútbol |local = Uruguái |paíslocal = Uruguái |resultáu = 1:0''' (0:0, 0:0) |visita = Xunión Soviética |paísvisita = Xunión Soviética |fecha = [[14 de xunu]] de [[1970]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Méxicu, D. F.]] |refe = {{bandera|Países Baxos}} [[Laurens van Ravens]] |goleslocal = [[Víctor Espárrago|Espárrago]] {{gol|116}} |asistencia = 26,086 |reporte = }} * '''Semifinales''' {{Partíos |deporte = fútbol |local = Alemaña Federal |paíslocal = Alemaña Federal |resultancia = [[Partíu del Sieglu|3:4]]''' (1:1, 0:1) |visita = Italia |paísvisita = Italia |fecha = [[17 de xunu]] de [[1970]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Méxicu, D. F.]] |refe = {{bandera|Perú}} [[Arturo Yamasaki]] |goleslocal = [[Karl-Heinz Schnellinger|Schnellinger]] {{gol|90}} <br />[[Gerd Müller|Müller]] {{gol|94}} {{gol|110}} |golesvisita = [[Roberto Boninsegna|Boninsegna]] {{gol|8}} <br /> [[Tarcisio Burgnich|Burgnich]] {{gol|98}} <br /> [[Luigi Riva|Riva]] {{gol|104}} <br /> [[Gianni Rivera|Rivera]] {{gol|111}} |asistencia = 105,000 |reporte = }} * '''Partíu pol tercer llugar''' {{Partíos |deporte = fútbol |local = Uruguái |paíslocal = Uruguái |resultáu = 0:1''' (0:1) |visita = Alemaña Federal |paísvisita = Alemaña Federal |fecha = [[20 de xunu]] de [[1970]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Méxicu, D. F.]] |refe = {{bandera|Italia}} [[Antonio Sbardella]] |goleslocal = |golesvisita = [[Wolfgang Overath|Overath]] {{gol|26}} |asistencia = 104,403 | }} * '''Final''' {{Partíos |deporte = fútbol |local = Brasil |paíslocal = Brasil |resultáu = 4:1''' (1:1) |visita = Italia |paísvisita = Italia |fecha = [[21 de xunu]] de [[1970]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Méxicu, D. F.]] |refe = {{bandera|Alemaña Democrática}} [[Rudolf Glöckner]] |goleslocal = [[Pelé]] {{gol|18}} <br /> [[Gérson]] {{gol|68}} <br />[[Jairzinho]] {{gol|71}} <br /> [[Carlos Alberto Torres|Carlos Alberto]] {{gol|86}} |golesvisita = [[Roberto Boninsegna|Boninsegna]] {{gol|37}} |asistencia = 107,412 |reporte = }} === Méxicu 1986 === * '''Primer fase grupu A (Partíu inaugural)''' {{Partíos |deporte = fútbol |local = Bulgaria |paíslocal = Bulgaria |resultáu = 1:1''' (0:1) |visita = Italia |paísvisita = Italia |fecha = [[31 de mayu]] de [[1986]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Ciudá de Méxicu]] |asistencia = 95,000 |refe = Erik Fredriksson (Suecia) |goleslocal = [[Nasko Sirakov|Sirakov]] 85' |golesvisita = [[Alessandro Altobelli|Altobelli]] 43' |reporte = }} * '''Primer fase grupu B''' {{Partíos |deporte = fútbol |local = Bélxica |paíslocal = Bélxica |resultáu = 1:2''' (1:2) |visita = Méxicu |paísvisita = Méxicu |fecha = [[3 de xunu]] de [[1986]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Ciudá de Méxicu]] |asistencia = 110,000 |refe = Carlos Espósito (Arxentina) |goleslocal = [[Erwin Vandenbergh|Vandenbergh]] 45' |golesvisita = [[Fernando Quirarte|Quirarte]] 23'<br />[[Hugo Sánchez Márquez|Sánchez]] 39' |reporte = }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Méxicu |paíslocal = Méxicu |resultáu = 1:1''' (1:0) |visita = Paraguái |paísvisita = Paraguái |fecha = [[7 de xunu]] de [[1986]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Ciudá de Méxicu]] |asistencia = 114,600 |refe = George Courtney (Inglaterra) |goleslocal = [[Luis Flores Ocaranza|Flores]] 3' |golesvisita = [[Julio César Romero|Romero]] 85' |reporte = }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Iraq |paíslocal = Iraq |resultáu = 0:1''' (0:0) |visita = Méxicu |paísvisita = Méxicu |fecha = [[11 de xunu]] de [[1986]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Ciudá de Méxicu]] |asistencia = 103,763 |refe = Zoran Petrovic (Yugoslavia) |goleslocal = |golesvisita = [[Fernando Quirarte|Quirarte]] 54' |reporte = }} * '''Octavos de final''' {{Partíos |deporte = fútbol |local = Méxicu |paíslocal = Méxicu |resultáu = 2:0''' (1:0) |visita = Bulgaria |paísvisita = Bulgaria |fecha = [[15 de xunu]] de [[1986]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Ciudá de Méxicu]] |asistencia = 114,580 |refe = Romualdo Arppi Filho (Brasil) |goleslocal = [[Manuel Negrete|Negrete]] 34'<br />[[Raúl Servín|Servin]] 61' |golesvisita = |reporte = }} {{Partíos |deporte = fútbol |local = Inglaterra |paíslocal = Inglaterra |visita = Paraguái |paísvisita = Paraguái |resultáu = 3:0''' (1:0) |fecha = [[18 de xunu]] de [[1986]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Ciudá de Méxicu]] |asistencia = 98,728 |refe = amal Al-Sharif (Siria) |goleslocal = [[Gary Lineker|Lineker]] 31', 73'<br />[[Peter Beardsley|Beardsley]] 56' |golesvisita = |reporte = }} * '''Cuartos de final''' {{Partíos |deporte = fútbol |local = Arxentina |paíslocal = Arxentina |visita = Inglaterra |paísvisita = Inglaterra |resultáu = 2:1''' (0:0) |fecha = [[22 de xunu]] de [[1986]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Ciudá de Méxicu]] |asistencia = 114,580 |refe = Ali Bennaceur (Túnez) |goleslocal = [[Diego Maradona|Maradona]] 51'([[La mano de Dios|*]]), 54'([[Gol del Sieglu|*]]) |golesvisita = [[Gary Lineker|Lineker]] 80' |reporte = }} * '''Semifinales''' {{Partíos |deporte = fútbol |local = Arxentina |paíslocal = Arxentina |visita = Bélxica |paísvisita = Bélxica |resultáu = 2:0''' (0:0) |fecha = [[25 de xunu]] de [[1986]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Ciudá de Méxicu]] |asistencia = 114,500 |refe = Antonio Márquez Ramírez (Méxicu) |goleslocal = [[Diego Maradona|Maradona]] 51', 63' |golesvisita = |reporte = }} * '''Final''' {{Partíos |deporte = fútbol |local = Arxentina |paíslocal = Arxentina |visita = Alemaña Federal |paísvisita = Alemaña Federal |resultancia = 3:2''' (1:0) |fecha = [[29 de xunu]] de [[1986]] |estadiu = Estadiu Azteca |ciudá = [[Ciudá de Méxicu]] |asistencia = 114,600 |refe = Romualdo Arppi Filho (Brasil) |goleslocal = [[José Luis Brown|Brown]] 23'<br />[[Jorge Valdano|Valdano]] 55'<br />[[Jorge Burruchaga|Burruchaga]] 83' |golesvisita = [[Karl Heinz Rummenigge|Rummenigge]] 74'<br />[[Rudi Völler|Völler]] 80' }} {{Socesión | predecesor = [[Estadiu Olímpicu de Tokiu|Olímpicu de Tokiu]] {{bandera|Xapón}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Tokiu 1964|Tokiu 1964]] | títulu = [[Fútbol_en_los Xuegos Olímpicos#Resultaos|Estadiu de la final Olímpica de fútbol]] | periodu = {{bandera|MEX}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Méxicu 1968|Méxicu 1968]] | socesor = [[Estadiu Olímpicu de Múnich|Olímpicu de Múnich]] {{bandera|Alemaña}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Múnich 1972|Múnich 1972]] | predecesor2 = [[Estadiu de Wembley (1923)|Wembley]] {{bandera|Inglaterra}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1966|Inglaterra 1966]] | títulu2 = [[Ficheru:FIFA logo without slogan.svg|FIFA logo without slogan|50px]]<br />[[Finales de la Copa Mundial de Fútbol Final de la Copa del Mundu]] | periodu2 = {{bandera|MEX}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1970|Méxicu 1970]] | socesor2 = [[Estadiu Olímpicu de Múnich|Olímpicu de Múnich]] {{bandera|Alemaña}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1974|Alemaña Federal 1974]] | predecesor3 = [[Estadiu Olímpicu Pascual Guerrero|Pascual Guerrero]] {{bandera|Colombia}} [[Xuegos Panamericanos de 1971|Cali 1971]] | títulu3 = [[Ficheru:Flag of ODEPA-PASO (1975).svg|border|50px]]<br />Estadiu Panamericanu<br />Ceremonies d'apertura y clausura de los [[Xuegos Panamericanos]] | periodu3 = {{bandera|Méxicu}} [[Xuegos Panamericanos de 1975|Ciudá de Méxicu 1975]] | socesor3 = [[Estadiu Hiram Bithorn|Hiram Bithorn]] {{bandera|Puertu Ricu}} [[Xuegos Panamericanos de 1979|San Juan 1979]] | predecesor4 = [[Sydney Cricket Ground]] {{bandera|Australia}} [[Copa Mundial de Fútbol Xuvenil de 1981|Australia 1981]] | títulu4 = [[Ficheru:FIFA logo without slogan.svg|FIFA logo without slogan|50px]]<br />[[Copa_Mundial_Sub-20_de_Fútbol#Campeonato|Estadiu de la final de la Copa Mundial Xuvenil]] | periodu4 = {{bandera|Méxicu}} [[Copa Mundial de Fútbol Xuvenil de 1983|Méxicu 1983]] | socesor4 = [[Estadiu Olímpicu Luzhnikí|Olímpicu de Lenin]] {{bandera|Xunión Soviética}} [[Copa Mundial de Fútbol Xuvenil de 1985|Xunión Soviética 1985]] | predecesor5 = [[Estadiu Santiago Bernabéu|Santiago Bernabéu]] {{bandera|España}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1982|España 1982]] | títulu5 = [[Ficheru:FIFA logo without slogan.svg|FIFA logo without slogan|50px]]<br />[[Finales de la Copa Mundial de Fútbol Final de la Copa del Mundu]] | periodu5 = {{bandera|MEX}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1986|Méxicu 1986]] | socesor5 = [[Estadiu Olímpicu de Roma|Olímpicu de Roma]] {{bandera|Italia}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1990|Italia 1990]] | predecesor6 = [[Estadiu Rei Fahd|Rei Fahd]] {{bandera|KSA}} [[Copa Confederaciones 1997|Arabia Saudita 1997]] | títulu6 = [[Ficheru:FIFA logo without slogan.svg|FIFA logo without slogan|50px]]<br />[[Copa_Confederaciones#Campeonato|Estadiu de la final de la Copa Confederaciones]] | periodu6 = {{bandera|MEX}} [[Copa Confederaciones 1999|Méxicu 1999]] | socesor6 = [[Estadiu Internacional de Yokohama|Internacional de Yokohama]] {{bandera|KOR}} {{bandera|JPN}} [[Copa Confederaciones 2001|Corea / Xapón 2001]] | predecesor7 = [[Estadiu Abuya|Abuya]] {{bandera|NGA}} [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2009|Nixeria 2009]] | títulu7 = [[Ficheru:FIFA logo without slogan.svg|FIFA logo without slogan|50px]]<br />[[Copa_Mundial_de_Fútbol_Sub-17#Campeonato|Estadiu de la final de la Copa del Mundu Sub-17]] | periodu7 = {{bandera|MEX}} [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2011|Méxicu 2011]] | socesor7 = [[Estadiu Mohammed bin Zayed|Mohamed bin Zayed]] {{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2013|Emiratos Árabes Xuníos 2013]] | predecesor8 = [[Los Angeles Memorial Coliseum]] {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 1991|Estaos Xuníos 1991]] | títulu8 = [[Copa_de_Oru_de_la_Concacaf#Copa_de_Oru_de_la_CONCACAF|Estadiu de la final de la Copa d'Oru de la CONCACAF]] | periodu8 = {{bandera|Estaos Xuníos}}{{bandera|MEX}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 1993|Estaos Xuníos-Méxicu 1993]] | socesor8 = [[Los Angeles Memorial Coliseum]] {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 1996|Estaos Xuníos 1996]] | predecesor9 = [[Estadiu Rose Bowl|Rose Bowl]] {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 2002|Estaos Xuníos 2002]] | títulu9 = [[Copa_de_Oru_de_la_Concacaf#Copa_de_Oru_de_la_CONCACAF|Estadiu de la final de la Copa d'Oru de la CONCACAF]] | periodu9 = {{bandera|Estaos Xuníos}}{{bandera|MEX}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 2003|Estaos Xuníos-Méxicu 2003]] | socesor9 = [[Giants Stadium]] {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 2005|Estaos Xuníos 2005]] }} == Ver tamién == * [[Estadios de fútbol de Méxicu]] * [[El Partíu del Sieglu]] * [[Gol del Sieglu]] * [[La mano de Dios]] == Bibliografía == * {{cita llibru|autor=Calderón Cardoso, Carlos|títulu=L'Estadiu Azteca: Historia del Colosu de Santa Úrsula|añu=2001|editorial=Clío|id=ISBN 970-663-168-2}} * {{cita llibru|autor=Landucci Lerdo de Tejada, Sandro|títulu=Estadiu Azteca 40 años|añu=2006|editorial= Landucci Editores|id=ISBN 968589337-3}} == Referencies == {{llistaref|2|refs= <ref name="Estadiu Azteca_1">{{Cita web |url=http://www.aldiadallas.com/2016/04/28/estadio-azteca-ye-remocicáu-pa-partíos-de-la-nfl/ |títulu=Estadiu Azteca ye remocicáu pa partíos de la NFL |fechaaccesu=24 d'avientu de 2016 }}</ref> <ref name="Competiciones de_1">{{Cita web |url=http://resources.fifa.com/mm/document/fifafacts/stats-matches/52/00/62/144065-factsheet-fifacompetitionsbiggestcrowdsever_neutral.pdf |títulu=Competiciones de la FIFA : grandes ensames |fechaaccesu=23 de xineru de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150905214217/http://resources.fifa.com/mm/document/fifafacts/stats-matches/52/00/62/144065-factsheet-fifacompetitionsbiggestcrowdsever_neutral.pdf |fechaarchivu=2015-09-05 }}</ref> <ref name="Landucci Lerdo_1">{{cita llibru |apellíos= Landucci Lerdo de Tejada |nome= Sandro |títulu= Estadiu Azteca 40 años |edición= Primer Edición |fecha=agostu de 2006 |editorial=Landucci Editor |ubicación= Méxicu |isbn= 968589337-3 |páxina=216}}</ref> <ref name="Castro Zurita_1">{{cita llibru|apellíos=Capo Zurita |nome=Fernando J. |títulu=Memoria Futbolera |edición=Primer Edición |fecha=xunetu de 2009 |ubicación=Méxicu}}</ref> <ref name="Copa Mundial_1">{{Cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/archive/mexico1970/matches/index.html |títulu=Copa Mundial de la FIFA Méxicu 1970 |fechaaccesu=16 de xineru de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160327061656/http://es.fifa.com/worldcup/archive/mexico1970/matches/index.html |fechaarchivu=2016-03-27 }}</ref> <ref name="Copa Mundial_2">{{Cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/archive/mexico1986/matches/index.html |títulu=Copa Mundial de la FIFA Méxicu 1986 |fechaaccesu=16 de xineru de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160101125658/http://es.fifa.com/worldcup/archive/mexico1986/matches/index.html |fechaarchivu=2016-01-01 }}</ref> <ref name="Dellos Autores_1">{{Cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 2003 |mes= setiembre |títulu= Liguillas pol non descensu |revista= Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxina=51}}</ref> <ref name="América femenil">{{Cita web |url=http://www.ligafemenil.mx/cancha/partidosClub/11191/america|títulu=Partíos Apertura 2017 América femenil|fechaaccesu=25 de payares de 2017}}</ref> }} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [https://www.estadioazteca.com.mx/ Sitiu oficial del Estadiu Azteca] * {{facebook|EstadioAztecaOficial}} * {{twitter|EstadioAzteca}} * {{instagram|estadiu_azteca}} * [https://maps.google.com/maps?q=19.302893,-99.150410&ll=19.302638,-99.149702&spn=0.005675,0.015982&t=k&hl=n'Estadiu Azteca] en [[Google Maps]] * [http://www.worldofstadiums.com/north-america/mexico/estadio-azteca/ Estadiu Azteca en World of Stadiums] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170729002930/http://www.worldofstadiums.com/north-america/mexico/estadio-azteca/ |date=2017-07-29 }} {{control d'autoridaes}} {{ORDENAR:Azteca, Estadiu}} [[Categoría:Estadios de fútbol de Méxicu]] [[Categoría:Estadios de fútbol inauguraos en 1966]] [[Categoría:Estadios de la Copa Mundial de Fútbol de 1970]] [[Categoría:Estadios de la Copa Mundial de Fútbol de 1986]] [[Categoría:Xuegos Olímpicos de Méxicu 1968]] pmenspyjp7fmglj821dep979t0t0m4q Victoria Azarenka 0 129010 4377071 4374105 2025-06-17T15:16:29Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá ronda => dicha ronda 4377071 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Viktóriya Fiódorovna Azárenka''' ([[Idioma bielorrusu|bielorrusu]]: ''Вікторыя Фёдараўна Азаранка'', [[Idioma rusu|rusu]]: ''Виктория Федоровна Азаренко'') {{nym}} ye una xugadora de [[tenis]] profesional [[Bielorrusia|bielorrusa]].<ref>{{cita web |títulu=Información de Victoria Azarenka|url=http://www.wtatennis.com/player/victoria-azarenka_2257889_11289|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=[[WTA]]}}</ref> Allugóse nel puestu númberu unu del [[ranking WTA]] mientres cincuenta y un selmanes ente 2012 y 2013.<ref>{{cita web |títulu=Ranking WTA d'individuales|url=http://www.wtatennis.com/page/RankingsSingles/0,,12781~0~1~100,00.html|fechaaccesu=10 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=[[WTA]]|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120722101715/http://www.wtatennis.com/page/RankingsSingles/0,,12781~0~1~100,00.html|fechaarchivu=22 de xunetu de 2012}}</ref> Na so carrera como profesional, Azarenka consiguió dos títulos de Grand Slam n'individuales, al vencer a [[María Sharápova]] na final del [[Abiertu d'Australia 2012 (individual femenín)|Abiertu d'Australia 2012]] y a [[Li Na]] en [[Abiertu d'Australia 2013 (individual femenín)|2013]]. Ye la primer xugadora bielorrusa en ganar un Grand Slam n'individuales.<ref>{{cita web |títulu=Azarenka gana n'Australia y conquista el N°1|url=https://www.marca.com/2012/01/28/tenis/open_australia/1327738606.html|fecha=28 de xineru de 2012|fechaaccesu=10 de mayu de 2012|editorial=[[Marca (periódicu)|MARCA.com]]}}</ref> Tamién ganó dos Grand Slam na modalidá de dobles mestos: l'[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2007 (dobles mistu)|Abiertu d'Estaos Xuníos 2007]] con [[Max Mirnyi]] y el [[Tornéu de Roland Garros 2008 (dobles mistu)|Roland Garros 2008]] con [[Bob Bryan]]. En total, apostó diez finales de Grand Slam. Azarenka ganó 20 títulos individuales de WTA, de los que siete fueron torneos Tier 1. Amás, foi finalista nel [[WTA Tour Championships]] 2011 y semifinalista de 2012. La xugadora acabó primer na temporada 2012, segunda en 2013 y tercera en 2011. En 2012 fixo que'l so [[Bielorrusia nos Xuegos Olímpicos|país]] consiguiera la so primer medaya de la hestoria en tenis, al ganar a [[María Kirilenko]] na final pola [[medaya de bronce]] de los [[Tornéu de tenis individual femenín nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|Xuegos Olímpicos de Londres 2012]].<ref>{{cita web|títulu = Victoria Azarenka quedar cola medaya de bronce de los XX.OO.|url = http://www.eluniverso.com/2012/08/04/1/1442/victoria-azarenka-quedo-medaya-bronce-jjoo.html|fecha = 4 d'agostu de 2012|fechaaccesu = 26 d'agostu de 2012|editorial = [[L'Universu (periódicu)|eluniverso.com]]}}</ref> Tamién na mesma edición de los [[Xuegos Olímpicos]], consiguió la [[medaya d'oru]] na modalidá [[Tornéu de tenis dobles mistu nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|dobles mistu]] xunto con [[Max Mirnyi]], ganando na final a los británicos [[Laura Robson]] y [[Andy Murray]] por 2-6, 6-3, 10-8.<ref>{{cita web|títulu = Bielorusos Victoria Azarenka y Max Mirnyi ganen l'oru en dobles mestos de los XX.OO|url = http://www.radioagricultura.cl/client/6025-Bielorusos-Victoria-Azarenka-y-Max-Mirnyi-ganen-l'oru-en dobles mestos-de-los-XX.OO.html|fecha = 5 d'agostu de 2012|fechaaccesu = 26 d'agostu de 2012|editorial = radioagricultura.cl}}</ref> La so vistimienta y raqueta son auspiciadas por [[Nike]] y [[Yonex]] respeutivamente; tamién ye patrocinada poles marques [[American Express]], [[Citizen]], [[Tourna Grip]] y [[Six Star]].<ref>{{cita web |títulu=Pro Shop-Azarenka|url=http://www.vikaazarenkatennis.com/pro-shop/|fechaaccesu=8 de xunu de 2012|idioma=inglés|editorial=vikaazarenkatennis.com}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Nike Store España|url=http://store.nike.com/es/es_es/?l=shop,pwp,c-300/hf-4294928660/t-Victoria_Azarenka|fechaaccesu=8 de xunu de 2012 |idioma=inglés|editorial=[[Nike]]}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Victoria Azarenka Collection|url=http://store.nike.com/us/en_us/?l=shop,victoria_azarenka|fechaaccesu=8 de xunu de 2012|idioma=inglés|editorial=[[Nike]]|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120603053453/http://store.nike.com/us/en_us/?l=shop,victoria_azarenka|fechaarchivu=3 de xunu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Equipamientu de Victoria Azarenka|url=http://www.tennis-warehouse.com/player.html?ccode=VAZARENKA|fechaaccesu=8 de xunu de 2012|idioma=inglés|editorial=Tennis Warehouse}}</ref> == Vida privada == Azarenka nació en [[Minsk]], actual [[Bielorrusia]]. El so padre llámase Fedor y tien un hermanu, Max. La so madre, Alla, ye quien la introdució al tenis a los siete años. Azarenka fala [[idioma bielorrusu|bielorrusu]], [[idioma español|español]], [[idioma inglés|inglés]] y [[idioma rusu|rusu]]. Mora en [[Montecarlu]], [[Mónacu]] y entrena en [[Marbella]], [[España]]. La xugadora almira a [[Steffi Graf]] y a [[Roger Federer]] pola so profesionalismo dientro y fora de la cancha. Tamién-y gusta'l fútbol y almira a [[Lionel Messi]] polo que siempres sofita a Arxentina nel Mundial de fútbol.<ref>{{cita web |títulu=La tenista que se bañó en champagne|url=http://442.perfil.com/2012-01-30-110102-la tenista-que-se-bano-en-champagne/|fecha=30 de xineru de 2010|fechaaccesu=20 de xunu de 2012|editorial=442.perfil.com}}</ref> El so meyor tiru ye'l so revés y la so superficie favorita ye la de les canches dures. Na so etapa xuvenil, foi entrenada por [[Bettina Fulco]] mientres dos años.<ref>{{cita web|títulu=Conociendo a Vika Azarenka|url=http://190.3.11.106/notes/2012/1/29/conociendo-vika-azarenka-nueva-mundu-620929.asp|fecha=29 de xineru de 2010|fechaaccesu=20 de xunu de 2012|editorial=[[Diario Los Andes]]}}</ref> El 15 de xunetu de 2016, anunció que taba embarazada.<ref>[https://twitter.com/vika7/status/753967433883410432 anunció de Azarenka]</ref> El 19 d'avientu de 2016, naz el so primer fíu.<ref>[http://www.wtatennis.com/news/article/6170745/title/azarenka-gives-birth-to-baby-boy naz el so primer fíu]</ref> == Carrera tenística == === Etapa xuvenil === Na competición junior de 2005 convertir en campeona del mundu en ganando cinco títulos de Grand Slam, dos n'individuales y trés en dobles.<ref>{{cita web|títulu=Azarenka campeona junior de la ITF|url=http://beta.itftennis.com/about/world-champions/juniors.aspx|fechaaccesu=10 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=[[Federación Internacional de Tenis|ITF]]|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120405121848/http://beta.itftennis.com/about/world-champions/juniors.aspx|fechaarchivu=2012-04-05}}</ref> === 2005 === En 2005, Victoria Azarenka ganó'l [[Abiertu d'Australia 2005|Abiertu d'Australia]] junior individual y de dobles femenín. Tamién ganó'l [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2005|Abiertu d'EE.XX.]] junior y foi la primer xugadora de Bielorrusia en ser nomada Campeona del Mundu Xuvenil de muyeres pola ITF. Amás llogró dos títulos de Grand Slam más de dobles junior: [[Roland Garros 2005|Roland Garros]] y [[Campeonatu de Wimbledon 2005|Wimbledon]]. Nel 2005 tamién ganó'l so primer títulu ITF en [[Pétange]], [[Luxemburgu]]. Nel circuitu profesional, Azarenka apostó'l [[Tornéu de Kolkata]], perdiendo en primer ronda ante la cazaca [[Galina Voskoboeva]] por 6-3, 7-5.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Sunfeast Open 2005|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2005/1029.pdf|fechaaccesu=22 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=[[WTA]]}}</ref> Darréu clasificóse pal [[Tornéu de Cantón]]. En primer ronda ganó a [[Galina Voskoboeva]] por 6-4, 6-0. En segunda ronda esanició a la eslovaca [[Martina Suchá]] por 6-3, 6-2. En cuartos de final, venció a [[Shuai Peng]] por 6-4, 1-0 y retiru de la xugadora asiática. D'esta miente, la bielorrusa algamó la so primer semifinal [[WTA]], onde perdió ante [[Zi Yan]] por 6-4, 6-3.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu Guangzhou 2005|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2005/1023.pdf|fechaaccesu=22 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=[[WTA]]}}</ref> === 2006 === Victoria Azarenka empezó l'añu apostando'l [[Tornéu WTA d'Auckland|Tornéu d'Auckland]]. En primer ronda ganó a la norteamericana [[Amy Frazier]] por 6-2, 5-7, 6-4, pero foi esaniciada por [[María Kirilenko]] en segunda ronda con un resultáu de 3-6, 6-2, 3-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu ASB Classic 2006|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2006/301.pdf|fechaaccesu=22 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> La bielorrusa clasificó per primer vegada a un tornéu [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] —l'[[Abiertu d'Australia 2006 (individual femenín)|Abiertu d'Australia]]—, pero perdió en primer ronda con [[Sania Mirza]], quien la ganó por 7-6(6), 6-2.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Abiertu d'Australia 2006|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2006/901.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121005192928/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2006/901.pdf|fechaarchivu=5 d'ochobre de 2012}}</ref> Más tarde, participó nel [[Tornéu de Memphis]]. En primer ronda, ganó a [[Nicole Vaidisova]] por 7-6(5), 2-6, 6-4. En segunda ronda, cayó ante la norteamericana [[Lilia Osterloh]] por 4-6, 7-5, 5-7. Na modalidá de dobles, Azarenka xunto con [[Caroline Wozniacki]] llegaron a la final perdiendo ante la pareya de [[Lisa Raymond]] y [[Samantha Stosur]] por 6-7(2), 3-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadros: Tornéu de Memphis 2006|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2006/1012.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> En superando la clasificación, nel [[Masters de Miami|Tornéu de Miami]] enfrentó en primer ronda a [[Laura Pous|Laura Pous-Tió]], ganándola por 7-6(6), 6-3. En segunda ronda, ganó a la serbia [[Jelena Janković]] por 6-3, 6-1. En tercer ronda, perdió ante la rusa [[Anastasia Myskina]] por 6-3, 7-5.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Miami 2006|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2006/902.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Na temporada d'[[polvu de ladrillo|arcilla]], Azarenka compitió nel [[Tornéu d'Estoril]], n'ingresando al cuadru principal como [[Lucky Loser]], pero cayó en primer ronda ante [[Jie Zheng]] por 5-7, 4-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu d'Estoril 2006|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2006/358.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Depués superó la clasificación pal [[Tornéu de Praga]], siendo esaniciada en primer ronda del cuadru principal por [[Michaela Pastikova]] por 6-2, 7-5.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Praga 2006|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2006/1026.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Tamién cayó na primer ronda del [[Masters de Roma|Internazionali d'Italia]] ante [[Anastasia Myskina]] por 3-6, 6-3, 6-7(6).<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Roma 2006|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2006/709.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> La tenista clasificó per primer vegada al [[Tornéu de Roland Garros 2006 (individual femenín)|Roland Garros]]. Foi ganada por [[Anabel Medina Garrigues]], nun partíu con un marcador de 6-0, 3-6, 7-9 en primer ronda.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Roland Garros 2006|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2006/903.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Darréu, Azarenka debutó na catedral del tenis apostando'l [[Campeonatu de Wimbledon 2006 (individual femenín)|Campeonatu de Wimbledon]]. En primer ronda foi ganada por [[Agnieszka Radwanska]] por 5-7, 4-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Wimbledon 2006|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2006/904.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121005193544/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2006/904.pdf|fechaarchivu=5 d'ochobre de 2012}}</ref> Na temporada de canches dures, la deportista participó per primer vegada nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2006 (individual femenín)|Abiertu d'EE.UU]]. Ganó a [[Anastasia Myskina]] por 6-4, 6-2 y a [[Jamea Jackson]] por 6-3, 6-2 en primer y segunda ronda respeutivamente. En tercer ronda perdió ante [[Anna Chakvetadze]] por 4-6, 3-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Abiertu d'EE.UU 2006|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2006/905.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Más palantre, compitió nel [[Tornéu de Taxkent|Abiertu de Tashkent]]. Ganó a [[Sanja Ancic]] por 7-5, 6-0 en primer ronda y a a [[Dominika Cibulkova]] por un doble 6-4 en segunda. En cuartos de final, venció a la máxima favorita del tornéu, [[Maria Elena Camerin]] por 6-0, 6-1. En semifinales foi ganada por [[Tiantian Sun]] por 5-7, 4-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Tashkent 2006|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2006/825.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Nel [[Tornéu de Québec]] foi esaniciada ante [[Sybille Bammer]] por 6-2, 2-6, 1-6. Na modalidá de dobles, llegó xunto con [[Nicole Pratt]] a les semifinales del tornéu norteamericanu.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Quebec 2006|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2006/656.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Finalmente, Victoria Azarenka terminó la temporada nel puestu noventa y dos del ranking mundial de la WTA.<ref name="wtatennis.com">{{cita web |títulu=Estadístiques de Victoria Azarenka|url=http://www.wtatennis.com/page/Player/Stats/0,,12781~11289,00.html|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> === 2007 === Victoria Azarenka empecipió l'añu apostando'l [[Abiertu d'Australia 2007 (individual femenín)|Abiertu d'Australia]]. En primer ronda ganó a [[Yuliana Fedak]] por 6-2, 5-7, 6-4 y en segunda ronda al númberu ventiún del mundu nesi momentu, [[Marion Bartoli]], por 6-0, 7-5, pero perdió en tercera ronda ante [[Jelena Janković]] por 3-6, 4-6. Na modalidá de dobles mestos, llegó al pie del so compatriota [[Max Mirnyi]] a la final del tornéu, pero fueron ganaos pola pareya formada por [[Daniel Nestor]] y [[Yelena Líjovtseva]] con un marcador final de 4-6, 4-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Abiertu d'Australia 2007|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2007/901.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130912022641/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2007/901.pdf|fechaarchivu=12 de setiembre de 2013}}</ref> [[Ficheru:Victoria Azarenka Acura Classic.jpg|thumb|Victoria Azarenka nel [[Tornéu de San Diego|Acura Classic 2007]].]] Darréu clasificó pal [[Masters d'Indian Wells|Tornéu d'Indian Wells]]. En primer ronda ganó a [[Emilie Loit]] por 7-5, 6-3. En segunda ronda venció a [[Jie Zheng]] por 6-3, 7-5. En tercer ronda cayó ante [[Vera Zvonariova]] por 3-6, 3-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu d'Indian Wells 2007|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2007/609.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Nel [[Masters de Miami|Tornéu de Miami]] ganó a la tailandesa [[Tamarine Tanasugarn]] por 6-0, 6-4 en primer ronda y en segunda esanició a [[Anabel Medina Garrigues]] por 6-4, 7-5. En tercer ronda perdió ante [[Nicole Vaidisova]] por un doble 3-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Miami 2007|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2007/902.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Na temporada d'[[polvu de ladrillo|arcilla]], compitió nel [[Tornéu d'Amelia Island]] cayendo ante la italiana [[Romina Oprandi]] por un doble 1-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu d'Amelia Island 2007|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2007/803.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Depués xugó'l [[Tornéu d'Estoril]]. En primer ronda ganó a [[Virginie Razzano]] por 7-6, 7-5. En segunda ronda, esanició a la segunda cabeza de serie, [[Francesca Schiavone]] por un doble 6-2. En cuartos de final venció a l'arxentina [[Gisela Dulko]] por 6-1, 6-2. En semifinales enfrentó a la tercera preclasificada, [[Lucie Šafářová]] esaniciándola por 6-4, 6-0. Na so primer final d'un tornéu [[WTA]] perdió ante [[Greta Arn]] por 6-2, 1-6, 6-7(3).<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu d'Estoril 2007|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2007/358.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> En primer ronda del [[Tornéu de Praga]] ganó a [[Martina Suchá]] por 2-6, 6-3, 6-2. En segunda ronda esanició a [[Nathalie Dechy]] por 7-6(3), 6-1. En cuartos de final, venció a [[Dominika Cibulkova]] por un doble 6-1, 6-1. En semifinales enfrentó a la xaponesa [[Akick Morigami]], pero retirar nel segundu set por cuenta de problemes na zona derecha del so cadril, cuando'l marcador diba 6-3, 4-5.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Praga 2007|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2007/1026.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Darréu cayó en primer ronda del [[Tornéu de Roland Garros 2007 (individual femenín)|Tornéu de Roland Garros]] ante [[Karin Knapp]] por un doble 1-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Roland Garros 2007|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2007/903.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Na temporada de verde, la bielorrusa participó nel [[Tornéu de 's-Hertogenbosch]]. En primer ronda foi ganada por [[Anna Chakvetadze]] con un marcador de 7-5, 2-6, 2-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de s-Hertogenbosch 2007|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2007/822.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> En [[Campeonatu de Wimbledon 2007 (individual femenín)|Wimbledon]] ganó a [[Jelena Kostanic Tosic]] por 6-3, 6-1 y a [[Tathiana Garbin]] por 6-1, 6-3 en primer y segunda ronda respeutivamente. Na tercera perdió ante [[Nicole Vaidisova]] por 4-6, 2-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Wimbledon 2007|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2007/904.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110811074425/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2007/904.pdf|fechaarchivu=11 d'agostu de 2011}}</ref> [[Ficheru:Mirnyi Azarenka Mixed.jpg|left|250px|thumb|Victoria Azarenka xunto a [[Max Mirnyi]] nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2007 (dobles mistu)|Abiertu d'Estaos Xuníos 2007]].]] Cayó en primer ronda del [[Tornéu de Stanford]] ante [[María Kirilenko]] por 6-3, 5-7, 4-6 n'individuales, pero en dobles llegó a la final xunto con [[Anna Chakvetadze]], anque perdieron frente a la pareya de [[Sania Mirza]] y [[Shahar Peer]] por 4-6, 6-7.<ref>{{cita web |títulu=Cuadros: Tornéu de Stanford 2007|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2007/703.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> En primer ronda del [[Tornéu de San Diego]] ganó a [[Chan Yung-jan|Yung-jan Chan]] por 4-6, 6-3, 6-0. En segunda ronda perdió ante [[Daniela Hantuchova]] por 3-6, 6-1, 1-6. En dobles, xunto con [[Anna Chakvetadze]] algamaron la final del tornéu, siendo ganaes por [[Cara Black]] y [[Liezel Huber]] por 5-7, 4-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadros: Tornéu de San Diego 2007|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2007/408.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Darréu xugó'l [[Tornéu WTA de Los Angeles|Tornéu de Los Angeles]]. En primer ronda ganó a [[Alberta Brianti]] por un doble 6-3. En segunda ronda esanició a [[Meghann Shaughnessy]] por 6-2, 6-3. En tercer ronda venció a [[Kateryna Bondarenko]] por 6-1, 6-2. En cuartos de final cayó ante'l númberu trés del mundu, [[Jelena Janković]], por 4-6, 7-6(5), 2-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Los Angeles 2007|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2007/805.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2007 (individual femenín)|Abiertu d'EE.UU]] ganó a [[Emmanuelle Gagliardi]] por un doble 6-1, a [[Dominika Cibulkova]] por un doble 6-2 y a la suiza [[Martina Hingis]] por 3-6, 6-1, 6-0 nes trés primeres rondes. Na cuarta cayó ante [[Svetlana Kuznetsova]] por 2-6, 3-6. En dobles mestos llogró'l so primer títulu de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] al pie del so compatriota [[Max Mirnyi]] venciendo na final a [[Meghann Shaughnessy]] y [[Leander Paes]] por 6-4, 7-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Abiertu d'EE.UU 2007|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2007/905.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Más palantre, compitió nel [[Tornéu de Luxemburgu]]. En primer ronda ganó a [[Agnieszka Radwanska]] por 4-6, 7-5, 6-1. En segunda ronda esanició a la rusa [[Nadia Petrova]] por 6-2, 6-1. En tercer ronda foi ganada por [[Vera Zvonariova]] con un marcador de 1-6, 6-7. En dobles, xunto con [[Shahar Peer]] llegaron a la final del tornéu, siendo ganaes pola pareya d'[[Iveta Benesova]] y [[Janette Husarova]].<ref>{{cita web |títulu=Cuadros: Tornéu de Luxemburgu 2007|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2007/300.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Depués participó del [[Tornéu de Taxkent]] como máxima favorita. Venció a [[El so-Wei Hsieh]] 6-3, 6-4 y a [[Evgeniya Rodina]] por 6-4, 6-3 en primer y segunda ronda respeutivamente. En cuartos de final esanició a [[Ksenia Palkina]] por 6-2, 6-1 y en semifinales ganó a [[Elena Vesnina]] por 6-4, 6-2. Na so segunda final [[WTA]] cayó ante [[Pauline Parmentier]] por 5-7, 2-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Tashkent 2007|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2007/825.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Nel [[Tornéu de Moscú]] ganó a [[Sybille Bammer]] por 6-3, 6-4 en primer ronda y en segunda venció al númberu cuatro del mundu, [[María Sharápova]] por 7-6(9), 6-2. Perdió en tercera ronda ante [[Elena Dementieva]] por 6-7(4), 2-6. Na modalidá de dobles algamó la final del tornéu xunto a [[Tatiana Poutchek]], pero perdieron ante la pareya de [[Cara Black]] y [[Liezel Huber]] por 6-4, 1-6, 7-10.<ref>{{cita web |títulu=Cuadros: Tornéu de Moscú 2007|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2007/730.pdf|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Azarenka terminó la temporada nel puestu númberu trenta del ranking mundial de la WTA.<ref name="wtatennis.com"/> === 2008 === Victoria Azarenka empezó l'añu apostando'l [[Tornéu de Brisbane|Tornéu de Gold Coast]]. Ganó a la xaponesa [[Ai Sugiyama]] por 6-2, 6-3 en primer ronda, en segunda a [[Yuliana Fedak]] por 6-4, 6-2 y en tercera a [[Dominika Cibulkova]] por 6-1, 3-6, 6-3. En semifinales venció a [[Shahar Peer]] por 6-4, 6-2. Na final del tornéu perdió con [[Na Li]] por 6-4, 3-6, 4-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Gold Coast 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/800.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Retirar nel primer set de la primer ronda del [[Tornéu de Hobart]], mientres enfrentaba al so compatriota [[Olga Govortsova]], por cuenta de una mancadura nel so músculu abductor derechu, cuando diben 3-1.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Hobart 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/505.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Na primer ronda del [[ Abiertu d'Australia 2008 (individual femenín)|Abiertu d'Australia]] ganó a la uzbeca [[Akgul Amanmuradova]] por 6-2, 7-5. En segunda ronda esanició a l'alemana [[Sandra Kloesel]] por un doble 6-1 pero cayó en tercer ante'l númberu siete del mundu, [[Serena Williams]], por 3-6, 4-6. Llegó a la final na modalidá de dobles xunto con [[Shahar Peer]], pero fueron vencíes pola pareya de les hermanes [[Kateryna Bondarenko|Kateryna]] y [[Alona Bondarenko]] por 6-2, 1-6, 4-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadros: Abiertu d'Australia 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/901.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Foi esaniciada en primer ronda del [[Tornéu de París (tenis)|Tornéu de París]] por [[Eleni Daniilidou]] con un marcador de 6-2, 2-6, 5-7.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de París 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/604.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Participó nel [[Masters de Miami 2008|Tornéu de Miami]] como preclasificada númberu venticinco. En segunda ronda ganó a [[Tatiana Perebiynis]] por 6-2, 6-4 pero cayó na tercer ante [[Svetlana Kuznetsova]] por 6-1, 5-7, 0-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Miami 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/902.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Na temporada d'[[polvu de ladrillo|arcilla]], xugó'l [[Tornéu d'Amelia Island]]. Ganó a [[Sara Errani]] por 3-6, 7-5, 6-4 en primer ronda y perdió ante [[Dominika Cibulkova]] por 5-7, 6-4, 2-6 na segunda. Na modalidá de dobles llegó a la final del tornéu al pie d'[[Elena Vesnina]], pero perdieron ante la pareya de [[Bethanie Mattek-Sands]] y [[Vladimira Uhlirova]] por 3-6, 1-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadros: Tornéu d'Amelia Island 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/803.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Nel [[Tornéu de Charleston]], venció en primer ronda a [[Chanelle Scheepers]] por 6-1, 6-0, en segunda a [[Tiantian Sun]] por 7-6, 6-0 y perdió en tercera ronda ante [[Elena Dementieva]] por 4-6, 5-7.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Charleston 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/804.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Depués apostó'l [[Tornéu de Praga]]. En primer ronda ganó a [[Petra Kvitová]] por 6-3, 6-4. En segunda ronda venció al so compatriota [[Tatiana Poutchek]] por un doble 6-2. En tercer ronda esanició a [[Karolina Pliskova]] por 6-2, 6-1. En semifinales, trunfó sobre [[Klara Zakopalova]] por 6-3, 6-2. Na final, perdió ante [[Vera Zvonariova]] por 6-7(2), 2-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Praga 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/1026.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> En primer ronda del [[Tornéu de Berlín]] ganó a [[Casey Dellacqua]] por un doble 6-2. En segunda ronda, esanició al númberu siete del mundu, [[Anna Chakvetadze]], por 1-6, 7-6(1), 6-4. En tercer ronda, venció a [[Gisela Dulko]] por 6-3, 6-1. En cuartos de final, ganó a [[Alona Bondarenko]] por 7-6(2), 6-2. En semifinales, foi esaniciada ante [[Dinara Safina]] por 4-6, 1-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Berlín 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/708.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> [[Ficheru:V Azarenka wim08 1.JPG|350px|thumb|Victoria Azarenka nel [[Campeonatu de Wimbledon 2008]].]] En primer ronda del [[Masters de Roma 2008|Tornéu de Roma]] ganó a [[Sybille Bammer]] por 6-1, 6-3; na segunda esanició a [[Monica Niculescu]] por 6-3, 6-2 pero retirar na tercera mientres xugaba contra [[Tsvetana Pironkova]], con un marcador de 2-6, 0-1.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Roma 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/709.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> La bielorrusa apostó'l [[Tornéu de Roland Garros 2008 (individual femenín)|Tornéu de Roland Garros]] como decimosesta cabeza de serie. En primer ronda ganó a [[Edina Gallovits-Hall]] por 6-1, 6-3. En segunda ronda venció a [[Sorana Cirstea]] por un doble 6-0. Na tercera esanició a [[Francesca Schiavone]] por un doble 6-1, 6-1. En cuarta ronda perdió ante [[Svetlana Kuznetsova]] por 2-6, 3-6. Ganó la final de dobles mestos xunto a [[Bob Bryan]], venciendo a [[Katarina Srebotnik]] y [[Nenad Zimonjić]] por 6-2, 7-6. Asina, consiguió'l so segundu títulu de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] de dobles mestos.<ref>{{cita web |títulu=Cuadros: Roland Garros 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/903.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Na temporada de verde apostó'l [[Tornéu de Eastbourne]]. En primer ronda enfrentó a [[Aravane Rezai]] y, con un marcador de 2-6, Azarenka retiróse por cuenta de una mancadura na so rodía esquierda.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Eastbourne 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/710.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Darréu, compitió'l [[Campeonatu de Wimbledon 2008 (individual femenín)|Campeonatu de Wimbledon]] como la 16° cabeza de serie. En primer ronda ganó a [[Tsvetana Pironkova]] por un doble 6-1 y en segunda venció a [[Sorana Cirstea]] por 6-1, 6-3. En tercer ronda perdió ante [[Nadia Petrova]] por un doble 6-7.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Wimbledon 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/904.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110811090700/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/904.pdf|fechaarchivu=11 d'agostu de 2011}}</ref> Na temporada americana de canches dures, Azarenka participó nel [[Tornéu WTA de Los Angeles|Tornéu de Los Angeles]] como semada númberu ocho. Ganó a [[Yung-Jan Chan]] por 6-1, 6-3 en segunda ronda y en tercera esanició a [[Samantha Stosur]] por 6-4, 7-6(4). En cuatos de final foi vencida pola rusa [[Dinara Safina]] por 3-6, 1-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Los Angeles 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/805.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Na primer ronda del [[Masters de Canadá 2008|Rogers Cup]] venció a [[Jamea Jackson]] por un doble 6-1. En segunda ronda esanició a [[Sybille Bammer]] por un doble 6-2 y en tercera venció a [[Virginie Razzano]] por 7-6(4), 2-0 y retiru de la francesa. En cuartos de final ganólu a [[Tamira Paszek]] por 6-4, 7-5 pero cayó en semifinales ante la rusa [[Dinara Safina]] 0-6, 6-2, 3-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Canadá 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/806.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Nos [[Tornéu de tenis individual femenín nos Xuegos Olímpicos de Beixín 2008|Xuegos Olímpicos de Beixín]], venció en primer ronda a la ucraniana [[Tatiana Perebiynis]] por 6-4, 5-7, 6-4, en segunda a l'australiana [[Casey Dellacqua]] por un doble 6-2 y perdió en tercera ronda ante'l númberu ocho del mundu, [[Venus Williams]], por 3-6, 2-6. En dobles Azarenka y el so compatriota [[Tatiana Poutchek]] solo llograron llegar hasta la segunda ronda.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: XX.OO Beixín 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/650.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Depués compitió nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2008 (individual femenín)|Abiertu d'EE.UU]]. En primer ronda ganó a [[Klara Zakopalova]] por 6-2, 6-1. En segunda ronda venció a [[Iveta Benesova]] por 6-2, 6-3. En tercer ronda perdió ante [[Caroline Wozniacki]] por un doble 4-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Abiertu d'EE.UU 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/650.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Na temporada de cementu baxu techu participó del [[Tornéu WTA de Stuttgart|Tornéu de Stuttgart]], ganándo-y en primer ronda a [[Agnes Szavay]] por 7-5, 6-2. Na segunda esanició al númberu diez del mundu, [[Agnieszka Radwanska]], por 6-1, 7-5. Na tercer ronda esanició al númberu cuatro, [[Elena Dementieva]], por 7-6(6), 3-6, 6-1. En semifinales cayó ante [[Nadia Petrova]] por un doble 4-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Stuttgart 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/717.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Foi esaniciada en primer ronda de la [[Tornéu de Moscú|Kremlin Cup]] por [[Sara Errani]] por 6-1, 4-6, 3-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Moscú 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/730.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> A lo último, apostó'l [[Tornéu de Zúrich|Abiertu de Zúrich]]. Ganó a [[Amelie Mauresmo]] por 6-2, 6-1 y a [[Monica Niculescu]] por un doble 6-0 en primer y segunda ronda respeutivamente. Na tercera, enfrentó a [[Anabel Medina Garrigues]] y con un marcador de 6-4, 3-6 retiróse por cuenta de una mancadura nel so costazu derechu.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Zúrich 2008|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2008/608.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Azarenka terminó la temporada nel puestu númberu quince del ranking mundial de la [[WTA]].<ref name="wtatennis.com"/> === 2009 === [[Ficheru:Azarenka Miami 2009 1.jpg|265px|thumb|Azarenka nel [[Masters de Miami 2009|Sony Ericsson Open 2009]].]] Victoria Azarenka empezó l'añu xugando'l [[Tornéu de Brisbane 2009|Tornéu de Brisbane]] como segunda cabeza de serie. Ganó a [[Kateryna Bondarenko]] (6-0, 6-2), [[Jarmila Gajdosova]] (7-6, 7-5) y [[Lucie Šafářová]] (7-6, 6-4) socesivamente nes trés primeres rondes. En semifinales batió a [[Sara Errani]] por 6-3, 6-1 y na final ganó a la tercer cabeza de serie, [[Marion Bartoli]] por 6-3, 6-1, ganando asina'l so primer títulu profesional.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Brisbane 2009|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2009/800.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Nel [[Abiertu d'Australia 2009 (individual femenín)|Abiertu d'Australia]], foi la preclasificada númberu trelce. Venció a [[Petra Kvitová]] por 6-2, 6-1 en primer ronda, en segunda a [[Tathiana Garbin]] por 4-1 y retiru de la italiana y en tercera esanició a la preclasificada númberu venti, [[Amélie Mauresmo]], por 6-4, 6-2. Na so primer apaición na cuarta ronda, la bielorrusa tuvo qu'abandonar cuando diba 6-3, 2-4 ante [[Serena Williams]], por sentir mareos por cuenta de la fola de calor que predominó mientres tol tornéu.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Abiertu d'Australia 2009|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2009/901.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Nel [[Tornéu de Memphis]] foi la segunda cabeza de serie. En primer ronda ganó a [[Varvara Lepchenko]] por un doble 6-2. En segunda ronda esanició a [[Stéphanie Cohen-Aloro]] tamién por un doble 6-2. En cuartos de final venció a [[Pauline Parmentier]] por 6-4, 6-2. En semifinales ganólu a [[Sabine Lisicki]] 6-4, 3-6, 7-6. Na final ante la primer cabeza de serie, [[Caroline Wozniacki]], consiguió'l so segundu títulu profesional en venciéndola por 6-1, 6-3. En dobles, fixo pareya xustamente con Wozniacki. Consiguieron ganar el tornéu siendo les segundes preclasificadas, lo que significó'l segundu títulu de la so carrera en dicha modalidá.<ref>{{cita web |títulu=Cuadros: Tornéu de Memphis 2009|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2009/1012.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Más tarde, nel [[Masters d'Indian Wells 2009|BNP Paribas Open]] Azarenka foi la octava preclasificada y llegó a semifinales perdiendo ante [[Vera Zvonariova]] por un doble 3-6. En dobles llogró'l títulu xunto a [[Vera Zvonariova]], en venciendo na final a la pareya de [[Gisela Dulko]] y [[Shahar Peer]] por 6-4, 3-6, 10-5.<ref>{{cita web |títulu=Cuadros: Tornéu d'Indian Wells 2009|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2009/609.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Participó nel [[Masters de Miami 2009|Premier de Miami]] como la preclasificada númberu once y exenta de xugar la primer ronda. En segunda ronda ganó a [[Anastasia Pavlyuchenkova]] por 6-2, 6-2, na tercera esanició a [[Anna Chakvetadze]] por 6-1, 6-4, n'octavos de final venció a [[Agnes Szavay]] por 6-2, 6-4 y en cuartos de final ganólu a [[Samantha Stosur]] por 6-1, 6-0. Llegó a semifinales ensin perder un set. Ellí, enfrentó a [[Svetlana Kuznetsova]] a quien ganó por 6-3, 2-6, 7-5. Na final ante la campeona defensora y númberu unu del mundu, [[Serena Williams]], la bielorrusa consiguió la victoria por 6-3, 6-1. Este foi'l tercer títulu de la so carrera y el so primer Premier.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Miami 2009|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2009/902.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> [[Ficheru:Azarenka Roland Garros 2009 2.jpg|left|250px|thumb|Azarenka en [[Tornéu de Roland Garros 2009 (individual femenín)|Roland Garros 2009]].]] Na temporada de magre, xugó'l [[Tornéu WTA de Stuttgart|Tornéu de Stuttgart]] como la cuarta preclasificada. En primer ronda venció a [[Carla Suárez]] por 6-1, 6-4, pero perdió en segunda ronda ante Gisela Dulko por 4-6, 3-6.<ref>{{cita web|títulu=Cuadro: Tornéu de Stuttgart 2009|url=http://www.porsche-tennis.de/prod/pag/tennis.nsf/web/86Y32796Y9B998F8C125759F0040DAF2|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés}}</ref> Nel [[Masters de Roma 2009|Premier de Roma]], Azarenka foi la sesta cabeza de serie. En segunda ronda ganó a [[Ayumi Morita]] por 6-0 y retiru de la xaponesa. En tercer ronda, volvió ganar ante la preclasificada númberu nueve, Caroline Wozniacki, a quien venció por 6-2, 6-2. En cuartos de final esanició a [[Kaia Kanepi]] por 7-6(5), 6-3. En semifinales cayó ganada ante [[Svetlana Kuznetsova]] por 2-6, 4-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Roma 2009|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2009/709.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Depués participó nel [[Masters de Madrid 2009|Masters de Madrid]] como preclasificada númberu siete, venciendo en segunda ronda a [[Shuai Peng]] por 6-4, 6-1 y en tercera a [[Agnes Szavay]] por 4-6, 6-2, 6-2. En cuartos de final cayó ante Amelie Mauresmo por 7-5, 1-6, 1-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Madrid 2009|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2009/1038.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Nel segundu Grand Slam de la temporada, [[Tornéu de Roland Garros 2009 (individual femenín)|Roland Garros]], Azarenka foi la preclasificada N.°9 y llegó a cuartos de final per primer vegada. En primer ronda venció a [[Roberta Vinci]] por 6-4, 6-2, en segunda ronda ganó a [[Kristina Barrois]] por 7-6, 7-5, en tercer ronda ganólu a [[Carla Suárez]] por 5-7, 7-5, 6-2, en cuarta ronda, ante la preclasificada N.°8, [[Ana Ivanovic]], ganó por 6-2, 6-3 y en cuartos de final perdió ante la N.°1, [[Dinara Safina]], por 6-1, 4-6, 2-6. En [[Tornéu de Roland Garros 2009 (dobles femenín)|dobles]] xunto con [[Elena Vesnina]] xugaron como les preclasificadas N.°12 y llegaron a la final, enfrentándose a la pareya d'[[Anabel Medina]] y [[Virginia Ruano]], pero perdieron por 1-6, 1-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadros: Roland Garros 2009|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2009/903.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Na temporada de verde, la tenista baxar del [[Tornéu de Eastbourne]] por una mancadura nel so cadril. Nel [[Campeonatu de Wimbledon 2009 (individual femenín)|Campeonatu de Wimbledon]], la bielorrusa foi la 8° cabeza de serie. En primer ronda venció a [[Severine Bremond]] por 6-2 y retiru de la francesa. En segunda ronda ganó a [[Ioana Raluca Olaru|Ioana Olaru]] por un doble 6-0. En tercer ronda esanició a [[Sorana Cirstea]] por 7-6, 6-3. En cuarta ronda ganó-y a la preclasificada N.°10, [[Nadia Petrova]] por 7-6, 2-6, 6-3. En cuartos de final, perdió ante la N.°2 del mundu, [[Serena Williams]] por 6-2, 6-3.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Wimbledon 2009|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2009/904.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170108225425/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2009/904.pdf|fechaarchivu=8 de xineru de 2017}}</ref> [[Ficheru:Victoria Azarenka at the 2009 US Open 01.jpg|235px|thumb|Azarenka nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2009 (individual femenín)|Abiertu d'EE.UU 2009]].]] Más tarde, nel [[Tornéu WTA de Los Angeles|Tornéu de Los Angeles]], como tercer preclasificada, perdió en segunda ronda ante [[María Sharápova]] por 7-6, 4-6, 2-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Los Angeles 2009|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2009/805.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> En [[Masters de Cincinnati 2009|Cincinnati]], Azarenka foi la cabeza de serie N.°9 y perdió na tercera ronda ante la preclasificada N.°5, [[Jelena Janković]] por 5-7, 6-7(4) cometiendo 11 dobles faltes.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Cincinnati 2009|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2009/1017.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Nel [[Masters de Canadá 2009|Premier de Toronto]], Azarenka foi la preclasificada N.°9 y perdió na segunda ronda ante [[Kim Clijsters]] por 5-7, 6-4, 1-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Toronto 2009|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2009/806.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Nel postreru Grand Slam de la temporada, l'[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2009 (individual femenín)|Abiertu d'EE.XX.]], como octava preclasificada, ganó en primer ronda a [[Alexandra Dulgheru]] por un doble 6-1. En segunda ronda, venció a [[Barbora Záhlavová-Strýcová]] por 6-2, 6-1. En tercer ronda perdió ante [[Francesca Schiavone]] por 6-4, 2-6, 2-6.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Abiertu d'EE.UU 2009|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2009/905.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Depués, Azarenka apostó'l [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tornéu de Tokiu]] como la octava cabeza de serie. En segunda ronda, venció a [[Zheng Jie]] por un doble 6-1. En tercer ronda, ganó a [[Lucie Šafářová]] por 7-5, 6-4. En cuartos de final, perdió ante la preclasificada N.°15, [[Li Na]] por 6-7(7), 6-4, 6-7(4).<ref>{{cita web|títulu=Cuadro: Tornéu de Tokiu 2009|url=http://www.toray-ppo.co.jp/en/history/26/|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120930235912/http://www.toray-ppo.co.jp/en/history/26/|fechaarchivu=2012-09-30}}</ref> Nel [[Tornéu de Beixín 2009|Tornéu de Beixín]], Azarenka perdió en segunda ronda ante [[María Sharápova]] por 3-6, 7-6(5), 5-7.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: Tornéu de Beixín 2009|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2009/1020.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Darréu tuvo la intención de xugar la Copa Kremlin en Moscú, pero retiróse. Nel [[WTA Tour Championships 2009|WTA Tour Championships]] en [[Doḥa]], Azarenka venció a [[Jelena Janković]] nel so primer partíu del [[round-robin]] por 6-2, 6-3. Nel segundu partíu, ante Caroline Wozniacki, la bielorrusa perdió por 6-1, 4-6, 5-7. Por cuenta de esta derrota, precisaba vencer a la suplente, [[Agnieszka Radwanska]], pa clasificar a les semifinales del certame. Azarenka nun pudo ante la polaca y perdió por 6-4, 5-7, 1-4 retirándose por sufrir fuertes calambres; terminó tercera nel grupu y nun pudo por tantu clasificar a les semifinales.<ref>{{cita web |títulu=Cuadro: WTA Championships 2009|url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2009/808.pdf|fechaaccesu=26 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=WTA}}</ref> Finalmente, Victoria Azarenka terminó la temporada nel puestu númberu siete del ranking mundial de la WTA, ganando tres títulos y clasificándose al [[WTA Tour Championships|campeonatu]] de fin d'añu per primer vegada na so carrera. El 15 d'avientu, Azarenka desvenceyar del so entrenador [[Antonio Van Grichen]].<ref name="wtatennis.com"/> === 2010 === Victoria Azarenka empezó la temporada nel tornéu d'exhibición Hong Kong Tennis Classic. Formó parte del equipu d'Europa xunto con [[Caroline Wozniacki]] y [[Stefan Edberg]]. Ganó a [[Gisela Dulko]] nel so primer partíu por 6-1 y depués retiróse por tar enferma. Nel so primer tornéu profesional de la temporada, en [[Tornéu de Sydney 2010|Sydney]], Azarenka foi la sesta cabeza de serie. Venció a [[Sabine Lisicki]] (3-6, 6-2, 7-5) y a [[Kimiko Date-Krumm]] (6-1, 5-7, 7-5) en primer y segunda ronda respeutivamente, y en cuartos de final esanició a [[Dominika Cibulkova]] (2-6, 6-2, 7-5). En semifinales cayó ante [[Elena Dementieva]] por 3-6, 1-6.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Sydney 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/702.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Nel [[Abiertu d'Australia 2010 (individual femenín)|Abiertu d'Australia]], como preclasificada númberu siete, ganó socesivamente a [[Stéphanie Cohen-Aloro]] (6-2, 6-0), [[Stefanie Vögele]] (6-4, 6-0) y a [[Tathiana Garbin]] (6-0, 6-2) nes trés primeres rondes. Na cuarta venció en trés sets a la preclasificada númberu nueve, [[Vera Zvonariova]], por 4-6, 6-4, 6-0. En cuartos de final perdió ante la primer cabeza de serie, [[Serena Williams]], por 6-4, 6-7, 2-6.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Abiertu d'Australia 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/901.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20130918073811/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/901.pdf|fechaarchivu = 18 de setiembre de 2013}}</ref> Nel [[Tornéu de Dubái 2010|Tornéu de Dubái]], como cuarta cabeza de serie, ganó nel so camín a la final a Vera Zvonariova nos cuartos de final por 6-1, 6-3 y a [[Agnieszka Radwanska]] en semifinales por 6-3, 6-4. Na final ante [[Venus Williams]], la campeona defensora, la bielorrusa perdió por 3-6, 5-7.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Dubai 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/718.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Nel [[Masters d'Indian Wells 2010|Premier d'Indian Wells]], como tercer cabeza de serie, ganólu en segunda ronda a [[Sybille Bammer]] por 6-1, 7-5, pero en tercer ronda perdió ante [[María José Martínez Sánchez]] por 6-7, 2-6.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu d'Indian Wells 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/609.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> En [[Masters de Miami 2010|Miami]], como campeona defensora y cuarta preclasificada, ganó en segunda ronda a [[Alexandra Dulgheru]] por 6-3, 6-2. En tercer ronda venció a [[Lucie Šafářová]] por 6-4, 6-2. En cuarta ronda cayó ante [[Kim Clijsters]] por 4-6, 0-6.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Miami 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/902.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> [[Ficheru:Victoria Azarenka practicing at Bank of the West Classic 2010-07-25 1.JPG|250px|thumb|Azarenka practicando en [[Tornéu de Stanford|Stanford 2010]].]] Na temporada de magre, xugó'l [[Tornéu WTA de Marbella|Tornéu de Marbella]] como la primer cabeza de serie. Azarenka llegó a los cuartos de final ensin perder un set. Nesa instancia enfrentó a [[María José Martínez Sánchez]] y cuando diba 4-0 túvose que retirar por cuenta de una mancadura na so zanca esquierda.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Marbella 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/1040.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Nel [[Tornéu de Charleston]], como tercer preclasificada, tuvo que retirase nel so partíu de segunda ronda ante [[Christina McHale]] cuando diben 6-2, 2-2, por cuenta de una mancadura nel so músculu isquiotibial esquierdu.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Charleston 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/804.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Nel [[Tornéu WTA de Stuttgart|Tornéu de Stuttgart]], como sesta favorita, ganó en primer ronda a [[Flavia Pennetta]] por 6-1, 6-4. En segunda ronda cayó ante [[Anna Lapushchenkova]] por un doble 3-6.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Stuttgart 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/717.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Nel [[Masters de Roma 2010|Internazionali BNL d'Italia]], como novena cabeza de serie, perdió en segunda ronda ante [[Ana Ivanovic]] por un doble 4-6.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Roma 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/709.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> En [[Masters de Madrid 2010|Madrid]], como preclasificada númberu diez, túvose que retirar nel so partíu de primer ronda ante [[Peng Shuai]] cuando diben 0-3 por una mancadura nel so músculu abductor derechu.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Madrid 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/1038.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Nel [[Tornéu de Roland Garros 2010 (individual femenín)|Tornéu de Roland Garros 2010]], tornando de la mancadura, perdió en primer ronda ante Gisela Dulko por 1-6, 2-6.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Roland Garros 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/903.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Na temporada de verde, apostó'l [[Tornéu de Eastbourne 2010|Tornéu de Eastbourne]]. En primer ronda ganó a la preclasificada númberu cuatro, Agnieszka Radwanska por 7-6, 6-1. En segunda ronda, venció a [[Heather Watson]] por un doble 6-1. En cuartos de final, esanició a la preclasificada númberu cinco [[Kim Clijsters]] por 7-6, 6-4. En semifinales, ganó-y a la preclasificada númberu ocho, [[Marion Bartoli]] por 6-3, 7-5. Na final perdió ante [[Yekaterina Makárova]] por 6-7(5), 4-6.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Eastbourne 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/710.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Nel [[Campeonatu de Wimbledon 2010 (individual femenín)|Campeonatu de Wimbledon]], foi la decimocuarta cabeza de serie. Ganó a [[Mirjana Lučić]] (doble 6-3) y [[Bojana Jovanovski]] (6-1, 6-4) nos dos primeres rondes, pero cayó en tercer ante [[Petra Kvitová]] por 5-7, 0-6.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Wimbledon 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/904.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20130627012056/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/904.pdf|fechaarchivu = 27 de xunu de 2013}}</ref> [[Ficheru:Victoria Azarenka at the 2010 US Open 07.jpg|left|thumb|Azarenka nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2010 (individual femenín)|Abiertu d'EE.UU 2010]].]] Na xira norteamericana, participó del [[Tornéu de Stanford]] en recibiendo un [[Tarxeta d'invitación|Wild Card]]. Como la octava preclasificada, ganó en primer ronda a [[Ayumi Morita]] por 6-0, 6-2. En segunda ronda, venció a [[Melanie Oudin]] por 6-3, 6-1. En cuartos de final, esanició a la cuarta preclasificada, [[Marion Bartoli]] por 3-6, 6-3, 6-3. En semifinales, ganó-y a la preclasificada númberu unu, [[Samantha Stosur]] por 6-2, 6-3. Na final, Azarenka consiguió'l cuartu títulu de la so carrera, en batiendo a la preclasificada númberu 5, [[María Sharápova]] por 6-4, 6-1.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Stanford 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/703.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Nel [[Masters de Cincinnati 2010|Premier de Cincinnati]], como novena cabeza de serie, perdió en primer ronda ante [[Ana Ivanovic]] por 6-2, 6-7(6), 2-6. Sicasí, na seición de dobles, la bielorrusa xunto con [[María Kirilenko]] llograron el títulu venciendo na final a [[Lisa Raymond]] y [[Rennae Stubbs]] por 7-6(4), 7-6.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Cincinnati 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/1017.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Depués, xugó en [[Masters de Canadá 2010|Montreal]] como la preclasificada N.°10, llegó a semifinales perdiendo ante [[Vera Zvonariova]] por 6-7(6), 0-1 y retiru por cuenta de una angüeña nel pie esquierdu.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Montreal 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/806.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Más tarde apostó'l [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2010 (individual femenín)|Abiertu d'EE.XX.]] como la décima cabeza de serie. En primer ronda, venció a [[Monica Niculescu]] por 6-0, 5-7, 6-1. En segunda ronda sufrió una [[Solazu (enfermedá)|grave solazu]] cuando taba xugando contra Gisela Dulko, cayendo esmorecida y retirándose inconsciente del partíu, cuando perdía'l primera set por 1-5.<ref>{{cita web |títulu=Azarenka esbarrúmbase|url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1123811&s=ten&type=story|fecha=4 de setiembre de 2010|fechaaccesu=10 de mayu de 2012|editorial=[[ESPN]]}}</ref> Volvió a les canches nel [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tornéu de Tokiu]] como la octava cabeza de serie. En segunda ronda venció a [[Lucie Šafářová]] por 6-1, 6-3. En tercer ronda, ganó a la decimoprimera cabeza de serie, [[Marion Bartoli]] por 6-2 y retiru de la francesa. En cuartos de final esanició a [[Coco Vandeweghe]] por 6-2, 6-1. En semifinales perdió ante la primer cabeza de serie, [[Caroline Wozniacki]] por 2-6, 7-6, 4-6.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Tokiu 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/603.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> En [[Tornéu de Beixín 2010|Beixín]], como octava preclasificada, perdió en segunda ronda ante [[Timea Bacsinszky]] por 6-4, 2-3 y retiru por cuenta de una mancadura nel so músculu abductor esquierdu.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Beixín 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/1020.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Na [[Tornéu de Moscú 2010|Kremlin Cup]], como segunda favorita al títulu, venció en segunda ronda a [[Andrea Petkovic]] por 6-4, 2-6, 6-1. En cuartos de final ganó a la séptima cabeza de serie, [[Alisa Kleybanova]] por 6-1, 6-3. En semifinales venció a [[María José Martínez Sánchez]] por un doble 6-3. Na final consiguió'l quintu títulu de la so carrera al vencer a [[María Kirilenko]] por 6-3, 6-4.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Moscú 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/730.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> La so actuación en Moscú dexó-y clasificar pal [[WTA Tour Championships 2010|WTA Tour Championships]]. A Azarenka tocó-y el Grupo Blanco y, nel so primer partíu del round-robin ante [[Vera Zvonariova]], perdió por 6-7, 4-6. Nel segundu enfrentamientu, cayó ante Kim Clijsters por 4-6, 7-5, 1-6 perdiendo les posibilidaes de clasificar a semifinales. Nel postreru partíu del round-robin, ante [[Jelena Janković]] llogró una victoria por 6-4, 6-1. La bielorrusa terminó tercera nel round-robin.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: WTA Tour Championships 2010|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2010/808.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Azarenka terminó l'añu nel puestu númberu diez del ranking mundial de la WTA, ganando dos títulos.<ref>{{cita web |títulu=Estadístiques de Victoria Azarenka|url=http://www.wtatennis.com/page/Player/Stats/0,,12781~11289,00.html|fechaaccesu=23 de mayu de 2012|idioma=inglés|editorial=[[WTA]]}}</ref> === 2011 === Victoria Azarenka empezó la temporada apostando'l [[Tornéu de Sydney 2011 (individual femenín)|Tornéu de Sydney 2011]] como séptima favorita. Venció a [[Yekaterina Makárova]] (2-6, 6-2, 6-4) y [[Shahar Peer]] (7-5, 6-3) en primer y segunda ronda respeutivamente. En cuartos de final perdió ante la tercera preclasificada, [[Kim Clijsters]], por 3-6, 2-6.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Sydney 2011|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/702.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Nel [[Abiertu d'Australia 2011 (individual femenín)|Abiertu d'Australia]], foi la octava preclasificada. En primer ronda venció a [[Kathrin Wörle]] por 6-0, 6-2. En segunda ronda ganó a [[Andrea Hlavackova]] por un doble 6-4. En tercer ronda esanició a [[Chanelle Scheepers]] por un doble 6-3. En cuarta ronda cayó ganada ante [[Li Na]] por un doble 3-6. Na modalidá de [[Abiertu d'Australia 2011 (dobles femenín)|dobles]] xunto con [[María Kirilenko]] fueron les preclasificadas númberu dolce. Perdieron la final en trés sets ante les preclasificadas númberu unu, Gisela Dulko y [[Flavia Pennetta]], por 6-2, 5-7, 1-6.<ref>{{cita web |títulu = Cuadros: Abiertu d'Australia 2011|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/901.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20130912130210/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/901.pdf|fechaarchivu = 12 de setiembre de 2013}}</ref> Depués, la tenista viaxó a Israel p'apostar la [[Fed Cup 2011|Fed Cup]]. Bielorrusia venció a Croacia, Austria y Grecia na fase de grupos ensin perder un set. L'equipu bielorrusu ganó a Polonia 2-0 pa clasificar a los play-offs del Grupu Mundial II. Más tarde, Azarenka apostó'l [[Tornéu de Dubái 2011|Tornéu de Dubái]] como la séptima cabeza de serie. En segunda ronda ganó a [[Peng Shuai]] por 4-6, 6-2, 7-6. En tercer ronda perdió ante la onceava preclasificada [[Flavia Pennetta]] por 3-6, 7-6, 4-6.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Dubái 2011|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/718.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Nel [[Tornéu de Doha 2011|Qatar Ladies Open]], foi la sesta preclasificada pero perdió ante [[Daniela Hantuchova]] por 6-4, 1-6, 2-6.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Doha 2011|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/1003.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Foi octava cabeza de serie nel [[Masters d'Indian Wells 2011|BNP Paribas Open]]. Ganó en segunda ronda a [[Yekaterina Makárova]] por 6-4, 6-3, a [[Urszula Radwanska]] por 7-6, 6-3 en tercera y na cuarta a la preclasificada númberu nueve, y hermana del so anterior adversaria, [[Agnieszka Radwanska]] por 4-6, 6-3, 7-6, siendo la segunda persona que gana a les hermanes Radwanska nun mesmu tornéu. En cuartos de final, ante'l númberu unu del mundu [[Caroline Wozniacki]], retirar por una mancadura na zona esquierda del so cadril cuando'l partíu diba 0-3.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu d'Indian Wells 2011|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/609.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Nel [[Masters de Miami 2011 (individual femenín)|Premier de Miami]], como octava favorita al tornéu, venció en segunda ronda a [[Lucie Hradecka]] por 7-5, 4-6, 6-0. En tercer ronda ganó a la preclasificada númberu25, [[Dominika Cibulkova]] por 3-6, 6-3, 6-4. En cuarta ronda esanició a la 17° cabeza de serie, [[Anastasia Pavlyuchenkova]] por 3-6, 6-1, 6-4. En cuartos de final, Azarenka ganó-y a la númberu 2 del mundu, [[Kim Clijsters]] por un doble 6-3. En semifinales, llogró'l trunfó ante'l númberu 3 del mundu, [[Vera Zvonariova]] por 6-0, 6-3. Na final, ante [[María Sharápova]], la bielorrusa consigue'l sestu títulu de la so carrera, en batiéndola por 6-1, 6-4.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Miami 2011|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/902.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> [[Ficheru:Azarenka AO 2011.jpg|left|250px|thumb|Azarenka nel [[Abiertu d'Australia 2011 (individual femenín)|Abiertu d'Australia 2011]].]] Na temporada de magre, apostó'l [[Tornéu WTA de Marbella|Tornéu de Marbella]] como la primer cabeza de serie. En primer ronda ganó a [[Arantxa Parra]] por 6-2, 6-3. En segunda ronda venció a [[Laura Pous]] por 6-3, 6-2. Pasó a semifinales, en venciendo a [[Dinara Safina]] por 5-1 y retiru de la rusa. En semifinales, esanició a la octava preclasificada, [[Sara Errani]] por 6-2, 6-1. Na final, ante [[Irina-Camelia Begu]], consigue'l so primer títulu en magre y el séptimu de la so carrera, en ganándola por 6-3, 6-2.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Marbella 2011|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/1040.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Depués xugó los play-offs de la [[Fed Cup 2011#Repesca Grupu Mundial II|Fed Cup]] ante Estonia. Nel so partíu d'individuales, la tenista ganó por 6-2, 6-0. La serie foi pa Bielorrusia por 5-0, clasificándose al Grupu Mundial II de la [[Fed Cup 2012]].<ref>{{cita web|títulu = Cuadro: Eliminatories Grupu Mundial II 2011|url = http://www.fedcup.com/es/resultados/gm-ii-eliminatoria.aspx|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|editorial = [[Federación Internacional de Tenis]]|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20120929064012/http://www.fedcup.com/Es/resultados/gm-ii-eliminatoria.aspx|fechaarchivu = 2012-09-29}}</ref> Más tarde participó del [[Tornéu WTA de Stuttgart|Tornéu de Stuttgart]] como la cuarta favorita. En segunda ronda ante [[Julia Görges]], retiróse cuando diben 6-4.<ref>{{cita web|títulu = Cuadro: Tornéu de Stuttgart 2011|url = http://www.porsche-tennis.de/prod/pag/tennis.nsf/web/367B165C7AD4D6Y8C1257872004A643Y|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = [[Tornéu WTA de Stuttgart|Porsche Tennis Grand Prix]]}}</ref> En [[Masters de Madrid 2011|Madrid]], como cuarta preclasificada, ganó en primer ronda a [[Vera Dushevina]] por un doble 6-0. En segunda ronda venció a [[Sofia Arvidsson]] por un doble 6-1. En tercer ronda esanició a [[Arantxa Parra]] por 6-0, 6-3. En cuartos de final, ganólu a [[Lucie Šafářová]] por 6-3, 3-6, 6-2. En semifinales, Azarenka tomóse la so revancha y batió a Julia Görges por 6-4, 6-2. Na final, perdió ante [[Petra Kvitová]] por 6-7, 4-6. Na modalidá de dobles, xunto con María Kirilenko, llograron el títulu en venciendo na final a [[Kveta Peschke]] y [[Katarina Srebotnik]] por 6-4, 6-3.<ref>{{cita web |títulu = Cuadros: Tornéu de Madrid 2011|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/1038.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Depués, nel [[Masters de Roma 2011|Premier de Roma]], como tercer cabeza de serie, venció en segunda ronda a [[Sara Errani]] por 6-1, 6-2. En tercer ronda ganó a [[Anastasia Pavlyuchenkova]] por 6-4, 4-6, 6-2. En cuartos de final, ante la séptima cabeza de serie, [[María Sharápova]] retiróse cuando diben 6-4, 0-3 por cuenta de una mancadura nel so coldu derechu.<ref>{{cita web |títulu = Cuadros: Tornéu de Roma 2011|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/709.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> [[Ficheru:Fed Cup Group I 2011 Europe Africa day 1 Victoria Azarenka 003.jpg|left|175px|thumb|Azarenka na [[Fed Cup 2011]].]] En [[Tornéu de Roland Garros 2011 (individual femenín)|Roland Garros]], foi la cuarta preclasificada. Venció a [[Andrea Hlavackova]] (doble 6-3), a [[Pauline Parmentier]] (6-0, 6-1), a la trentena preclasificada, [[Roberta Vinci]] (6-3, 6-2) y a [[Yekaterina Makárova]] por 6-2, 6-3 nes rondes primera a cuarta respeutivamente. En cuartos de final perdió ante la sesta preclasificada y eventual ganadora del tornéu, la china [[Na Li]], con un marcador de 5-7, 2-6.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Roland Garros 2011|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/903.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Darréu, empezó la temporada de verde participando nel [[Tornéu de Eastbourne]]. Ganó a [[Shuai Peng]] en primer ronda por 6-4, 7-6 y en segunda a [[Elena Baltacha]] por 6-1, 7-6. Na tercer ronda enfrentó a [[Marion Bartoli]], y túvose que retirar con un marcador de 2-6, 0-2 por cuenta de una mancadura nel so músculu abductor derechu.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Eastbourne 2011|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/710.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> En [[Campeonatu de Wimbledon 2011 (individual femenín)|Wimbledon]], Azarenka foi la cuarta preclasificada. En primer ronda ganó a [[Magdaléna Rybáriková]] por 6-4, 6-2 y retiru de la contrincante. En segunda ronda venció a [[Iveta Benesova]] por 6-0, 6-3. En tercer ronda esanició a la preclasificada númberu venticinco, [[Daniela Hantuchova]] por 6-3, 3-6, 6-2. En cuarta ronda ganólu a [[Nadia Petrova]] por un doble 6-2. En cuartos de final, trunfó sobre [[Tamira Paszek]] por 6-3, 6-1 y asina la bielorrusa avanzó a la so primer semifinal nun Grand Slam. Nesa instancia, perdió ante Petra Kvitová, con un marcador de 1-6, 6-3, 2-6.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Wimbledon 2011|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/904.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20130914210143/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/904.pdf|fechaarchivu = 14 de setiembre de 2013}}</ref> [[Ficheru:Victoria Azarenka at the WTA Istanbul 2011 1409997 Nevit.jpg|240px|thumb|Azarenka nel [[WTA Tour Championships 2011]].]] Más palantre, apostó'l [[Tornéu de Stanford]] pa defender el títulu consiguíu la temporada pasada. La máxima favorita al tornéu, foi sorprendida al perder nel so debú ante [[Marina Erakovic]] por 6-4, 5-7, 2-6. En dobles, xunto con [[María Kirilenko]] fueron les segundes preclasificadas y lleváronse el títulu venciendo na final, a les primeres preclasificadas, [[Liezel Huber]] y [[Lisa Raymond]] por 6-1, 6-3.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Stanford 2011|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/703.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Na [[Masters de Canadá 2011 (individual femenín)|Rogers Cup]], en Toronto, como cuarta cabeza de serie, venció en segunda ronda a [[Stephanie Dubois]] por un doble 6-0. En tercer ronda ganó a [[María José Martínez Sánchez]] por 6-1, 6-2. En cuartos de final, venció a [[Galina Voskoboeva]] por 6-1, 6-2. En semifinales, perdió ante [[Serena Williams]] por un doble 3-6. En [[Masters de Canadá 2011 (dobles femenín)|dobles]], xunto con María Kirilenko lleguen a la final pero nun se presentaron por una mancadura na mano de Azarenka.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Toronto 2011|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/806.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> La bielorrusa retirar del [[Masters de Cincinnati 2011 (individual femenín)|Premier de Cincinnati]] por esa mesma mancadura. Nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2011 (individual femenín)|Abiertu d'EE.XX.]] clasificó como cuarta cabeza de serie. Ganó en primer ronda a [[Johanna Larsson]] por 6-1, 6-3, en segunda a [[Gisela Dulko]] por 6-4, 6-3 y perdió en tercera ronda ante la preclasificada númberu ventiocho, Serena Williams por 1-6, 6-7.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Abiertu d'EE.UU 2011|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/905.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Nel [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tornéu de Tokiu]], foi la tercera favorita. En segunda ronda venció a [[Irina-Camelia Begu]] por 6-1, 6-3. En tercer ronda ganó a [[Klára Zakopalová]] por 6-3, 7-5. En cuartos de final esanició a la séptima cabeza de serie, [[Marion Bartoli]], por 7-5, 6-0. En semifinales, cayó ante la preclasificada númberu nueve, [[Agnieszka Radwańska]] por 3-6, 6-4, 2-6.<ref>{{cita web|títulu = Cuadro: Tornéu de Tokiu 2011|url = http://www.toray-ppo.co.jp/tournament/pdf/2011main_s_draw.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20111209105355/http://www.toray-ppo.co.jp/tournament/pdf/2011main_s_draw.pdf|fechaarchivu = 2011-12-09}}</ref> Esti resultancia clasificar al [[WTA Tour Championships 2011|WTA Tour Championships]] per tercer añu consecutivu. Nel [[Tornéu de Beixín 2011|Tornéu de Beixín]], como segunda preclasificada ganó en segunda ronda a [[Polona Hercog]] por 7-6, 6-3. En tercer ronda nun se presentó al partíu ante [[Anastasia Pavlyuchenkova]] por una mancadura nel so pie derechu.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Beixín 2011|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/1020.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Foi la máxima favorita del [[Tornéu de Luxemburgu]]. En primer ronda ganó a [[Barbora Záhlavová-Strýcová]] por 6-2, 6-4. En segunda ronda venció a [[Alberta Brianti]] por 6-0, 6-1. En cuartos de final, esanició a [[Iveta Benesova]] por 6-3, 6-2. En semifinales, ganó-y a la sesta preclasificada, [[Julia Görges]] por un doble 6-3. Na final, batió a [[Monica Niculescu]] por un doble 6-2 y asina llogró l'octavu títulu de la so carrera y el terceru de la temporada.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: Tornéu de Luxemburgu 2011|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/300.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> A lo último, nel [[WTA Tour Championships 2011|WTA Championships]], Azarenka foi asitiada nel Grupu Blanco xunto con María Sharápova, Li Na, [[Samantha Stosur]] y l'alternativa, [[Marion Bartoli]]. Nel so primer partíu del round-robin, ante Samantha Stosur, trunfó con un doble 6-2. Clasificar a semifinales en venciendo nel segundu partíu a Li Na por otru doble 6-2. Nel tercer partíu perdió ante Marion Bartoli por 7-5, 4-6, 4-6. A pesar d'esa derrota Azarenka terminó primer nel round-robin. En semifinales, la bielorrusa ganó a [[Vera Zvonariova]] por 6-2, 6-3. Na final, ante Petra Kvitová perdió por 5-7, 6-4, 3-6.<ref>{{cita web |títulu = Cuadro: WTA Championships 2011|url = http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2011/808.pdf|fechaaccesu = 26 de mayu de 2012|idioma = inglés|editorial = WTA}}</ref> Azarenka terminó la temporada nel puestu númberu trés del ranking mundial de la WTA, ganando tres títulos. Este foi'l tercer añu consecutivu nel qu'acabó ente los diez meyores.<ref name="wtatennis.com"/> === 2012 === {{AP|Temporada de tenis 2012 de Victoria Azarenka}} Victoria Azarenka ganó'l so primer tornéu del añu nel [[Tornéu de Sydney 2012|Apia International Sydney]], onde foi la tercer preclasificada. Azarenka ganó a los sos trés primeros oponentes en sets corríos p'avanzar a les semifinales onde ganó a [[Agnieszka Radwanska]] por 1-6, 6-3, 6-2.<ref>{{cita web |títulu=Azarenka va apostar la final ante Li Na|url=https://www.marca.com/2012/01/12/tenis/1326360561.html|fecha=12 de xineru de 2012|fechaaccesu=10 de mayu de 2012|editorial=[[Marca (periódicu)|MARCA.com]]}}</ref> Na final, ganó a [[Li Na]] en trés sets por 6-2, 1-6 y 6-3.<ref>{{cita web |títulu=Azarenka conquista en Sidney el so primer títulu del cursu|url=https://www.marca.com/2012/01/13/tenis/1326461890.html|fecha=13 de xineru de 2012|fechaaccesu=10 de mayu de 2012|editorial=MARCA.com}}</ref> Azarenka compitió nel [[Abiertu d'Australia 2012 (individual femenín)|Abiertu d'Australia]] como la tercer preclasificada. Azarenka nun perdió un set nes primeres cuatro rondes. Nos cuartos de final, Azarenka ganó a [[Agnieszka Radwanska]] por 6-7(0), 6-0, 6-2.<ref>{{cita web |títulu=Azarenka va midir a Clijsters en semifinales|url=https://www.marca.com/2012/01/24/tenis/open_australia/1327377268.html|fecha=24 de xineru de 2012|fechaaccesu=10 de mayu de 2012|editorial=MARCA.com}}</ref> En semifinales, esanició a [[Kim Clijsters]] en trés sets de 6-4, 1-6 y 6-3 p'algamar la so primer final de Grand Slam n'individuales.<ref>{{cita web |títulu=Azarenka vence a Kim Clijsters y ye finalista|url=https://www.marca.com/2012/01/26/tenis/open_australia/1327553587.html|fecha=26 de xineru de 2012|fechaaccesu=10 de mayu de 2012|editorial=MARCA.com}}</ref> En dicha instancia, enfrentó al númberu cuatro del mundu, [[María Sharápova]]. Azarenka ganó por 6-3, 6-0 y asina reemplazó a [[Caroline Wozniacki]] como númberu unu del mundu.<ref>{{cita web |títulu=Azarenka afaró a Sharápova y ye la N.° 1 del tenis|url=http://www.canchallena.com/1444180-azarenka-afaro-a-sharapova-y-ye-numberar-1-del tenis|fecha=28 de xineru de 2012|fechaaccesu=10 de mayu de 2012|editorial=canchallena.com}}</ref> Ye la tercer muyer dempués d'[[Evonne Goolagong Cawley]] y [[Chris O'Neil]] en ganar la competición junior y absoluta del mentáu tornéu. [[Ficheru:Victoria Azarenka 2012.jpg|thumb|left|Victoria Azarenka practicando nel [[Masters d'Indian Wells 2012 (individual femenín)|BNP Paribas Open 2012]].]] El so primer tornéu como númberu unu foi en [[Tornéu de Qatar|Doha]]. Nes trés primeres rondes, nun dexó nengún set. En semifinales, la bielorrusa ganó a [[Agnieszka Radwanska]] por 6-2, 6-4 nuna hora y media de xuegu.<ref>{{cita web |títulu=Azarenka finalista en Doha|url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1468476&s=ten&type=story|fecha=18 de febreru de 2012|fechaaccesu=10 de mayu de 2012|editorial=[[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> Na final, ante [[Samantha Stosur]], llevóse'l títulu ganándola por 6-1, 6-2, encadenando la so victoria consecutiva númberu diecisiete y siendo la primer xugadora qu'estrena la so condición de númberu unu con un títulu desque [[Justine Henin]] facer nel 2004.<ref>{{cita web |títulu=Azarenka conquista Doha nel so estrenu como númberu 1|url=https://www.marca.com/2012/02/19/tenis/1329668615.html|fecha=19 de febreru de 2012|fechaaccesu=10 de mayu de 2012|editorial=[[Marca (periódicu)|MARCA.com]]}}</ref> Depués baxóse del [[Tornéu de Dubái 2012 (individual femenín)|Tornéu de Dubái]] por una mancadura nel so todíu. La tenista xugó'l [[Masters d'Indian Wells 2012 (individual femenín)|BNP Paribas Open]] y en cuartos de final venció nuevamente a Agnieszka Radwanska por 6-0, 6-2.<ref>{{cita web |títulu=Azarenka entartalló a Radwanska|url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1483723&s=ten&type=story|fecha=15 de marzu de 2012|fechaaccesu=10 de mayu de 2012|editorial=[[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> En semifinales ganó a [[Angelique Kerber]] por 6-4, 6-3.<ref>{{cita web |títulu=La bielorrusa sigue imparable|url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1485269&s=ten&type=story|fecha=17 de marzu de 2012|fechaaccesu=10 de mayu de 2012|editorial=ESPNdeportes.com}}</ref> Na final, ante María Sharápova, la bielorrusa consiguió'l so cuartu títulu de la temporada al vencela por 6-2, 6-3 nuna hora y 26 minutos.<ref>{{cita web |títulu=Azarenka coronar en Indian Wells|url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1486123&s=ten&type=story|fecha=18 de marzu de 2012|fechaaccesu=10 de mayu de 2012|editorial=ESPNdeportes.com}}</ref><br /> Nel [[Masters de Miami 2012 (individual femenín)|Sony Ericsson Open]] foi la máxima favorita al títulu, pero en cuartos de final perdió ante [[Marion Bartoli]] por un doble 3-6, poniéndo-y fin a la so racha de 26 victories consecutives.<ref>{{cita web |títulu=Azarenka cai y perdió el so invictu en 2012|url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1492393&s=ten&type=story|fecha=28 de marzu de 2012|fechaaccesu=10 de mayu de 2012|editorial=[[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> [[Ficheru:Victoria Azarenka Serve.jpg|220px|thumb|Azarenka nel [[Tornéu de Roland Garros 2012 (individual femenín)|Tornéu de Roland Garros 2012]].]] Na so temporada de magre, apostó'l [[Tornéu WTA de Stuttgart 2012 (individual femenín)|Tornéu de Stuttgart]] llegando a cuartos de final ensin dexar un set. Ellí, ganólu a [[Mona Barthel]] por 6-4, 6-7(3), 7-5.<ref>{{cita web |títulu=Stuttgart: Azarenka pasa a semifinales|url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1512438&s=ten&type=story|fecha=27 d'abril de 2012|fechaaccesu=9 de mayu de 2012|editorial=[[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> En semifinales, ganó a [[Agnieszka Radwanska]] por 6-1, 6-3.<ref>{{cita web |títulu=Stuttgart: Azarenka y Sharapova, la final|url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1512895&s=ten&type=story|fecha=28 d'abril de 2012|fechaaccesu=9 de mayu de 2012|editorial=[[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> Na final ante Sharápova perdió por 1-6, 4-6.<ref>{{cita web|títulu=Sharapova tuvo la so revancha ante Azarenka|url=http://canchallena.lanacion.com.ar/1469239-sharapova-consagrar en-stuttgart-y llévose-un autu-de-luxu|fecha=29 d'abril de 2012|fechaaccesu=9 de mayu de 2012|editorial=canchallena.com}}</ref> Nel magre azul del [[Masters de Madrid 2012 (individual femenín)|Mutua Madrid Open]], llogró vencer a [[Na Li]] en cuartos de final, por 3-6, 6-3, 6-3.<ref>{{cita web |títulu=Madrid: Azarenka a semifinales|url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1521655&s=ten&type=story|fecha=11 de mayu de 2012|fechaaccesu=11 de mayu de 2012|editorial=ESPNdeportes.com}}</ref> En semifinales ganó a Agnieszka Radwanska por 6-2, 6-4.<ref>{{cita web |títulu=S. Williams y Azarenka, la final en Madrid|url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1522339&s=ten&type=story|fecha=12 de mayu de 2012|fechaaccesu=12 de mayu de 2012|editorial=[[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> Na final ante [[Serena Williams]] foi ganada por 1-6, 3-6.<ref>{{cita web |títulu=Serena Williams, campeona en Madrid|url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1522920&s=ten&type=story|fecha=13 de mayu de 2012|fechaaccesu=15 de mayu de 2012|editorial=ESPNdeportes.com}}</ref> Apostó'l [[Masters de Roma 2012 (individual femenín)|Internazionali BNL d'Italia]] ganando en segunda ronda a [[Shahar Peer]] por 6-1, 6-2. Tres dicha victoria, Azarenka anunció la so retirada del tornéu de Roma por cuenta de una mancadura nel so costazu.<ref>{{cita web |títulu=Roma: Azarenka ganó y depués retiróse|url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1525355&s=ten&type=story&campaign=rss&source=ESPNdeportesPortada|fecha=16 de mayu de 2012|fechaaccesu=16 de mayu de 2012|editorial=[[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> Nel [[Tornéu de Roland Garros 2012 (individual femenín)|Tornéu de Roland Garros]] sería la máxima favorita al títulu, pero perdió en cuarta ronda ante [[Dominika Cibulkova]] por 2-6, 6-7(4).<ref>{{cita web |títulu=Roland Garros: Cibulkova venció a Azarenka|url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1537628&s=ten&type=story|fecha=3 de xunu de 2012|fechaaccesu=8 de xunu de 2012|editorial=[[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> Tres esta derrota, dixo lo siguiente: {{cita|Voi matame. Nos últimos cinco meses xugué demasiáu al tenis y preciso folgar un pocu. Preciso folgar mentalmente y cuando vuelva la mio pasión y el mio deséu, voi volver. Güei foi una mala actuación, nun tuvo que ver nada'l mal tiempu, yera igual pa los dos.<ref>{{cita web|títulu=Victoria Azarenka, en cayendo en Roland Garros: "Voi matame"|url=http://ar.noticias.yahoo.com/victoria-azarenka-voi-matame-150100898--ten.html|fecha=3 de xunu de 2012|fechaaccesu=8 de xunu de 2012|editorial=[[Yahoo!]]}}</ref>}} [[Ficheru:Victoria Azarenka, Serena Williams and Maria Sharapova with medals 2012.jpg|thumb|left|Victoria Azarenka ganó la medaya olímpica de bronce de los [[Tenis nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|Xuegos Olímpicos de Branu 2012]]. Tamién ganó l'oru en dobles mestos xunto con [[Max Mirnyi]] superando a los británicos [[Laura Robson]] y [[Andy Murray]] na final.]] D'esta miente, Azarenka cayó al puestu númberu dos del ranking de la WTA. Pela so parte, María Sharápova foi quien tomó'l primer llugar en llegando a la final de dichu tornéu.<ref>{{cita web |títulu=Azarenka dexa'l Nᵘ1 del ranking|url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1540463&s=ten&type=story|fechaaccesu=8 de xunu de 2012|editorial=ESPNdeportes.com}}</ref> Depués apostó'l [[Campeonatu de Wimbledon 2012 (individual femenín)|Campeonatu de Wimbledon 2012]] como la segunda cabeza de serie. Llogró repitir les semifinales del añu pasáu al perder ante Serena Williams por 3-6, 6-7(6).<ref>{{cita web |títulu=Wimbledon: S. Williams ye finalista de Wimbledon|url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1558638&s=ten&type=story|fecha=5 de xunetu de 2012|fechaaccesu=5 de xunetu de 2012|editorial=[[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> A pesar de la derrota, la deportista volvió al númberu unu del ranking WTA, gracies a la cayida de Radwanska na final. Nun comunicáu, Azarenka dixo:<ref>{{cita web |títulu=Azarenka recupera'l N°1 de la WTA|url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1559989&s=ten&type=story|fecha=7 de xunetu de 2012|fechaaccesu=8 de xunetu de 2012|editorial=[[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> {{Cita|Ta siendo la mio meyor temporada como profesional y espero siguir asina la segunda metá del añu. Trabayu a diariu col mio equipu pa ser la meyor del mundu, tar liderando una llista onde apaecen antigües númberos unu ye un gran honor.}} Más tarde, volvió a les canches de [[Wimbledon]] p'apostar los [[Tornéu de tenis individual femenín nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|Xuegos Olímpicos de Londres 2012]] como máxima preclasificada. Llegó a semifnales, enfrentando per tercer vegada nel añu a Serena Williams, y perdiendo por 6-1, 6-2 nuna hora y tres minutos.<ref>{{cita web |títulu = Serena y Sharapova son les finalistes|url = http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1578309&s=olimpicos/branu/2012&type=story|fecha = 3 d'agostu de 2012|fechaaccesu = 3 d'agostu de 2012|editorial = ESPNdeportes.com}}</ref> Al perder les semifinales, la deportista apostó'l partíu pola medaya de bronce ante María Kirilenko y fixo que'l so país consiguiera la primer medaya de la so historia en tenis, al imponese por 6-3, 6-4.<ref>{{cita web |títulu = Serena Williams ganó l'oru nos XXOO|url = http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1578892&s=olimpicos/branu/2012&type=story|fecha = 4 d'agostu de 2012|fechaaccesu = 4 d'agostu de 2012|editorial = [[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> Tamién apostó'l [[Tornéu de tenis dobles mistu nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|Tornéu de dobles mistu]] col so compatriota [[Max Mirnyi]] como máximos favoritos. Llegaron a semifinales ensin perder un set, onde esaniciaron a [[Lisa Raymond]] y [[Mike Bryan]] por 3-6, 6-4, 10-7, asegurándose una medaya. Na final, ganaron a la pareya local [[Laura Robson]] y [[Andy Murray]] por 2-6, 6-3, 10-8, llogrando la medaya d'oru xuntu y la segunda medaya de los Xuegos Olímpicos 2012 de la bielorrusa.<ref>{{cita web |títulu = Azarenka y Mirnyi ganaron el mistu|url = http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1579839&s=olimpicos/branu/2012&type=story|fecha = 5 d'agostu de 2012|fechaaccesu = 5 d'agostu de 2012|editorial = ESPNdeportes.com}}</ref> Rematáu los [[Tenis nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|Xuegos Olímpicos]], la medayista olímpica apostó'l [[Masters de Canadá 2012 (individual femenín)|Premier 5 de Canadá]] en [[Montreal]] como máxima favorita, empezando asina la so ''[[US Open Series]]''. Debutó en segunda ronda ante [[Tamira Paszek]] pero cansada de la so gastadura nos Xuegos Olímpicos túvose que retirar cuando diben 3-3 nel primer set.<ref>{{cita web |títulu = Montreal: Azarenka abandonó mancada|url = http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1584198&s=ten&type=story|fecha = 10 d'agostu de 2012|fechaaccesu = 10 d'agostu de 2012|editorial = ESPNdeportes.com}}</ref> Tres nun participar nel [[Masters de Cincinnati 2012|Premier 5 de Cincinnati]], participó del [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2012 (individual femenín)|US Open]] como máxima favorita al tornéu.<ref>{{cita web |títulu = Azarenka, máxima favorita en US Open|url = http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1593483&s=ten&type=story|fecha = 24 d'agostu de 2012|fechaaccesu = 26 d'agostu de 2012|editorial = [[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> La bielorrusa, llegó a los cuartos de final ensin perder un set, onde enfrentó a la campeona defensora del títulu, [[Samantha Stosur]]. El partíu tuvo una corte pola agua y un tercer set que duró 69 minutos. Finalmente, ''Vika'' llogró vencer a l'australiana por 6-1, 3-6, 7-6(5).<ref>{{cita web |títulu = Azarenka, a semifinales del US Open|url = http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1602885&s=ten&type=story|fecha = 4 de setiembre de 2012|fechaaccesu = 4 de setiembre de 2012|editorial = [[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> El mesmu día de la victoria ante Stosur, clasificar al tornéu de fin d'añu, el [[WTA Tour Championships 2012]] n'ochobre, xunto con [[María Sharápova]].<ref>{{cita web |títulu = Azarenka, Sharapova, Errani & Vinci Qualify|url = http://www.wtatennis.com/news/20120906/azarenka-sharapova-errani-vinci-qualify_2256076_2911732|fecha = 6 de setiembre de 2012|fechaaccesu = 9 de setiembre de 2012|editorial = [[WTA|wtatennis.com]]}}</ref> En semifinales, llogró'l so pase a la final del US Open per primer vegada na so carrera, n'esaniciando a la tercera favorita, [[María Sharápova]] por 3-6, 6-2, 6-4, en más de dos hores y media d'aición.<ref>{{cita web |títulu = Azarenka y Sele, a la gran final|url = http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1605198&s=ten&type=story|fecha = 7 de setiembre de 2012|fechaaccesu = 7 de setiembre de 2012|editorial = [[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> Asina, apostó la gran final ante [[Serena Williams]]. Foi una apasionante definición nel estadiu Arthur Ashe, con más de 23.000 espectadores. El primer set, foi pa la local y N°4 del mundu por 6-2. Pero la líder de la WTA, ganó'l segundu set por 6-2, siendo esti set el primeru que perdía la menor de les Williams nel tornéu. Yá nel tercer set, Azarenka púnxose 5-3 enriba nel marcador, sacando 5-4 pa campeonatu, pero finalmente la local llevóse cuatro ''games'' al filo, y tres dos hores de partíu la anfitriona coronóse campeona por 6-2, 2-6, 7-5. Asina la bielorrusa nun pudo axudicase la so segunda corona nun ''Major'', depués del ésitu consiguíu en xineru nel [[Abiertu d'Australia]]. La final foi la primera de muyeres nel US Open que s'apostó en trés sets dende 1995.<ref>{{cita web |títulu = Serena Williams ganó'l US Open|url = http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1606622&s=ten&type=story|fecha = 9 de setiembre de 2012|fechaaccesu = 9 de setiembre de 2012|editorial = [[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref><br /> Depués, la flamante finalista del Abiertu d'EE.XX. declaró:<ref>{{cita web |títulu = Azarenka aseguró: "Duel enforma"|url = http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1607006&s=ten&type=story|fecha = 10 de setiembre de 2012|fechaaccesu = 12 de setiembre de 2012|editorial = [[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> {{cita|"Tar tan cerca ... duel enforma"; "Saber que lo teníes. Tan cerca y nun se pudo"; "Nunca se rinde—sobre Serena Williams—"; "Nun esiste dulda que ye la xugadora más fuerte, mentalmente, qu'hai"}} Depués de la so gran participación nel [[US Open 2012|Abiertu d'Estaos Xuníos]], la deportista compitió del [[Tornéu de Tokiu 2012 (individual femenín)|Premier 5 de Tokiu]] como máxima preclasificada. Tres dos victories en sets corríos ante [[Tamira Paszek]],<ref>{{cita web |títulu = Azarenka y Sharapova firmes en Tokiu|url = http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1618569&s=ten&type=story|fecha = 25 de setiembre de 2012|fechaaccesu = 25 de setiembre de 2012|editorial = [[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> y ante la 14° preclasificada, [[Roberta Vinci]],<ref>{{cita web |títulu = Azarenka y Wozniacki, firmes en Tokiu|url = http://espndeportes.espn.go.com/videohub/video/clipDeportes?id=1619604&cc=7586|fecha = 26 de setiembre de 2012|fechaaccesu = 27 de setiembre de 2012|editorial = [[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> nun se presentó al so partíu de cuartos de final, onde tenía d'enfrentar a [[Angelique Kerber]], 5° favorita, por causa de mareos.<ref>{{cita web |títulu = Stosur venció a Sharapova en Tokiu|url = http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1620185&s=ten&type=story|fecha = 27 de setiembre de 2012|fechaaccesu = 27 de setiembre de 2012|editorial = [[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> Rematáu'l [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu) 2012|Tornéu de Tokiu]], apostó'l [[Tornéu de Beixín 2012 (individual femenín)|Premier Mandatory de Beixín]] como favorita al títulu. Asina, la bielorrusa, meter ente los cuatro meyores del tornéu chinu, ensin dexar un set. En semifinales, superó a la 9° preclasificada, [[Marion Bartoli]] por 6-4, 6-2, nuna hora y 34 minutos, aportando a la so primer final del tornéu chinu.<ref>{{cita web |títulu = Azarenka y Sharapova definen|url = http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1627346&s=ten&type=story|fecha = 6 d'ochobre de 2012|fechaaccesu = 6 d'ochobre de 2012|editorial = [[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> Na gran final, enfrentó a la nᵘ 2 del mundu, [[María Sharápova]] per quinta vegada nel añu. En dicha final, Azarenka ganó a la rusa por 6-3, 6-1, conquistando'l so primer títulu tres siete meses, ensin dexar un set. Amás, convertir na primer tenista profesional en ganar dos torneos de la categoría Premier Mandatory nun mesmu añu dende la so introducción en 2009.<ref>{{cita web |títulu = Azarenka consagrar en Beixín|url = http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1628065&s=ten&type=story|fecha = 7 d'ochobre de 2012|fechaaccesu = 7 d'ochobre de 2012|editorial = [[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> Una selmana dempués, el númberu unu del mundu apostó'l so únicu tornéu ''WTA International'' na temporada en [[Tornéu de Linz 2012|Linz]]. Ellí, venció na final a l'alemana [[Julia Görges]] por 6-3, 6-4, quinta favorita y 19° nel ranking mundial. A penes dexó diecinueve juegos en cinco partíos.<ref>{{cita web |títulu = Agora en Linz, Azarenka campeona|url =http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1633321&s=ten&type=story|fecha = 14 d'ochobre de 2012|fechaaccesu = 18 de febreru de 2013|editorial = [[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> El so añu remató nel [[WTA Tour Championships 2012|WTA Tour Championships]] n'[[Istambul]]. Compartió grupu con [[Serena Williams]] (3°), [[Angelique Kerber]] (5°) y [[Li Na]] (8°). Nel so primer partíu frente Kerber, llogró salvar dos puntos de partíos y terminó imponiéndose por 6-7, 7-6, 6-4 en más de tres hores.<ref>{{cita web |títulu = Masters: ganaron Azarenka, Serena y Sharapova|url =http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1641006&s=ten&type=story|fecha = 24 d'ochobre de 2012|fechaaccesu = 18 de febreru de 2013|editorial = [[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> Nel so segundu alcuentru, ante Williams, foi ganada por 4-6, 4-6<ref>{{cita web |títulu = Masters: Serena y Sharapova a semifinales|url =http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1642072&s=ten&type=story|fecha = 25 d'ochobre de 2012|fechaaccesu = 18 de febreru de 2013|editorial = [[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> y tuvo que definir contra Li el so pase a les semifinales, que finalmente concretó al vencela 7-6, 6-3. Asina, non solo ingresó a la penúltima ronda del tornéu, sinón que llogró asegurase finlizar l'añu como númberu unu.<ref>{{cita web |títulu = Azarenka y un doble festexo|url =http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1642659&s=ten&type=story|fecha = 26 d'ochobre de 2012|fechaaccesu = 18 de febreru de 2013|editorial = [[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> En semifinales, tenía d'enfrentase con [[María Sharápova]], primer del otru grupu. La bielorrusa ganára-y los cuatro partíos anteriores qu'apostaron esi añu sobre pista dura, pero la rusa pudo vencela en sets corríos nun cómodu 6-4, 6-1.<ref>{{cita web |títulu = Masters: Serena y Sharapova a la final|url =http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1643297&s=ten&type=story|fecha = 27 d'ochobre de 2012|fechaaccesu = 18 de febreru de 2013|editorial = [[ESPN Deportes|ESPNdeportes.com]]}}</ref> === 2013 === Victoria Azarenka empezó l'añu xugando [[Tornéu de Brisbane 2013 (individual femenín)|Brisbane]] como primer cabeza de serie, llegando a semifinales y retirándose d'esti por causa de una infeición na dedona derecha. El so siguiente tornéu foi'l [[Abiertu d'Australia 2013 (individual femenín)|Abiertu d'Australia]] ganando na final a la china [[Na Li]] por parciales de 4-6, 6-4 y 6-3. D'esta forma llogró caltenese como la N°1 y defender el títulu que consiguiera nel 2012, ganando per segunda vegada'l tornéu y el so segundu Grand Slam. El so siguiente tornéu foi [[Tornéu de Qatar 2013 (individual femenín)|Doha]] onde defendía'l títulu. Mientres el so pasu a la final nun dexó un set; yá na final enfrentar a la norteamericana [[Serena Williams]] ganándo-y en trés sets con parciales de 7-6(6), 2-6 y 6-3; ganáu per segundu añu consecutivu'l tornéu. A pesar de ganar el títulu, Azarenka perdió'l N°1, dexando'l so llugar a [[Serena Williams]]. La so siguiente parada foi n'[[Masters d'Indian Wells 2013|Indian Wells]], onde tamién defendía'l títulu, sicasí nun pudo retenelo al retirase del tornéu por una mancadura n'unu de los sos todíos, anque magar, algamó los cuartos de final; por cuenta de esta mancadura nun pudo apostar [[Masters de Miami|Miami]] y [[Tornéu de Monterrey|Monterrey]]. Victoria tornó a competir en [[Masters de Madrid 2013|Madrid]] ensin tener una bona participación al cayer en segunda ronda a manes de [[Yekaterina Makárova]] por 6-1, 2-6 y 3-6. Dempués apuesto'l tornéu de [[Masters de Roma 2013|Roma]] onde venció a [[Julia Görges]], [[Ayumi Morita]], [[Samantha Stosur]] y [[Sara Errani]] pa llegar a la final; na final foi ganada por [[Serena Williams]] con un 1-6 y 3-6. Tres [[Masters de Madrid|Madrid]] y [[Masters de Roma|Roma]]; Victoria apostó'l segundu Grand Slam de la temporada, [[Tornéu de Roland Garros 2013|Roland Garros]], onde venció a [[Yelena Vesniná]], [[Annika Beck]], [[Alizé Cornet]], [[Francesca Schiavone]] y [[María Kirilenko]] pa llegar a semifinales, onde perdió ante [[María Sharápova]] por 1-6, 6-2 y 4-6. [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]] foi la so siguiente parada; solo pudo llegar a al segunda ronda por cuenta de que tuvo que retirase por una mancadura que sufrió nel so primer alcuentru. Victoria tornó en [[Tornéu de San Diego|San Diego]] onde foi finalista, cayó na final por 2-6 y 3-6 a manes de [[Samantha Stosur]]. Vika nun pudo apostar el tornéu de [[Masters de Canadá 2013|Toronto]] por cuenta de una mancadura nel llombu. En [[Masters de Cincinnati 2013|Cincinnati]], Azarenka coronóse campeona al vencer na final a [[Serena Williams]] por 2-6, 6-2 y 7-6(6), ganáu asina'l so tercer títulu de la temporada. Nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2013 (individual femenín)|Abiertu d'Estaos Xuníos]], Victoria llegó a la final per segundu añu consecutivu dexando nel camín a [[Dinah Pfizenmaier]], [[Aleksandra Wozniak]], [[Alizé Cornet]], [[Ana Ivanović]], [[Daniela Hantuchová]] y [[Flavia Pennetta]]; na final perdió ante la norteamericana [[Serena Williams]] por 5-7, 7-6(6) y 1-6. Nel entamu de la xira asiática, Victoria foi sorprendida en [[Premier de Tokiu 2013 (individual femenín)|Tokiu]] al cayer na segunda ronda ante [[Venus Williams]] por 2-6 y 4-6. En [[Tornéu de Beixín 2013|Beixín]], Vika cayó sorpresivamente na primer ronda ante l'alemana [[Andrea Petković]] por 4-6, 6-2 y 4-6, teniendo asina una mala participación nos torneos asiáticos. Azarenka terminó la temporada xugando'l [[WTA Tour Championships]] onde nun pasó la primer ronda al perder contra [[Jelena Janković]] y [[Na Li]], y ganándo-y solo a [[Sara Errani]]. === 2014 === Victoria Azarenka empecipió l'añu xugando'l tornéu de [[Tornéu de Brisbane|Brisbane]], Vika llegó a la final ganando nel camín a [[Casey Dellacqua]], [[Stefanie Vögele]] y [[Jelena Janković]]. Na final enfrentar a la norteamericana [[Serena Williams]] con quien perdió por 4-6 y 5-7. La so siguiente parada foi l'[[Abiertu d'Australia]], na primer ronda venció a [[Johanna Larsson]], en segunda ronda ganó a [[Barbora Záhlavová-Strýcová]], na tercer ronda ganó-y a l'austriaca [[Yvonne Meusburger]], yá na cuarta ronda enfrentar a la norteamericana [[Sloane Stephens]] venciéndola en sets corríos. Nos cuartos de final Azarenka cayó ante la polaca [[Agnieszka Radwańska]] por 1-6, 7-5 y 6-0. Azarenka tornó a les canches nel tornéu d'[[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] onde perdió na segunda ronda ante la norteamericana [[Lauren Davis]] por 0-6 y 6-7(2). Por cuenta de una mancadura, Azarenka nun tuvo actividá mientres los siguientes 3 meses, perdiéndose tola temporada de tierra batida. Vika tornó al circuitu participando nel tornéu d'[[Tornéu de Eastbourne|Eastbourne]], onde perdió na primera roda ante la italiana [[Camila Giorgi]]. En [[Wimbledon]], Azarenka tuvo una mala participación al cayer en segunda ronda contra la serbia [[Bojana Jovanovski]] por 3-6, 6-3 y 5-7. Nel entamu de la xira por [[Estaos Xuníos]], Victoria zusmiu nel tornéu de [[Tornéu de Stanford|Stanford]] onde perdió nel so debú ante la norteamericana [[Venus Williams]] por 4-6 y 6-7(1). En [[Masters de Canadá 2014|Montreal]], Azarenka llegó hasta los cuartu de final onde perdió ante [[Agnieszka Radwańska]] por 2-6 y 2-6. En [[Cincinnati]] nun participó por una mancadura na rodía derecha, yá que yera la defensora del títulu, baxa 600 puntos y cai a la posición 17° del [[Ranking WTA]]. Nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'Estaos Xuníos]] onde defendía la final, ganó la primer ronda a [[Misaki Doi]] por 6-7(3), 6-4 y 6-1. Na segunda gana por 6-3 y 6-2 a la norteamericana [[Christina McHale]]. Yá na tercer ronda gana por 6-1 y 6-1 a [[Yelena Vesniná]]. En cuarta ronda gana por 4-6, 6-4 y 6-4 a la serbia [[Aleksandra Krunić]]. En cuartos de final pierde ante la rusa [[Yekaterina Makárova]] por 4-6 y 2-6. Tres l'[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'Estaos Xuníos]], Victoria xugó nel tornéu de [[Premier de Tokiu|Tokiu]] onde algamó la segunda ronda, perdiendo ante la serbia [[Ana Ivanović]] por 3-6 y 4-6. Por cuenta de los problemes físicos qu'abasnó dende marzu, Azarenka retirar del restu de la temporada. === 2015 === Victoria Azarenka empecipió l'añu xugando'l tornéu de Brisbane, Vika cayó na primer ronda ante -y checa [[Karolína Plíšková]] por 6-4, 6-7(7) y 4-6. Nel primer [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del añu, Vika entró na posición númberu 44, en primer ronda vence a la norteamericana [[Sloane Stephens]] por 6-3 y 6-2. Yá en segunda ronda Vika enfrentar a la danesa [[Caroline Wozniacki]] onde tamién venció por 6-4 y 6-2. Na tercer ronda ganó a la checa [[Barbora Záhlavová-Strýcová]] por 6-4 y 6-4. Na cuarta ronda, la de Bielorrusia cayó ante la eslovaca [[Dominika Cibulková]] por 2-6, 6-3 y 3-6. Vika tornó a competición en [[Tornéu de Qatar|Doha]] onde algamó la final ganando a [[Angelique Kerber]], [[Elina Svitolina]], [[Caroline Wozniacki]] y [[Venus Williams]]. Na final cayó ante la checa [[Lucie Šafářová]] por 4-6 y 3-6. Nel so pasu por [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]], Azarenka algamó la tercer ronda ganando a [[Kirsten Flipkens]]; en dicha ronda, la de Minsk cayó por 4-6 y 3-6 ante la rusa [[María Sharápova]]. Nel tornéu de [[Masters de Miami|Miami]], Vika tamién llegó hasta la tercer ronda onde perdió ante la italiana [[Flavia Pennetta]]. Na xira de tierra batida, Azarenka empecipió la so participación en [[Masters de Madrid|Madrid]], ganando a [[Venus Williams]] y [[Ajla Tomljanović]] na primera y segunda ronda respeutivamente; pa la tercer ronda, Vika cayó ante [[Serena Williams]] por 6-7(5), 6-3 y 6-7(1). En [[Masters de Roma|Roma]], Azarenka algamó los cuartos de final ganando a [[Lucie Hradecká]], [[Caroline Wozniacki]] y [[Irina-Camelia Begu]]; nesta última ronda, la bielorrusa cayó ante la rusa [[María Sharápova]] por 3-6, y 2-6. Nel so regresu a [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]], Victoria Azarenka aportó hasta la tercer ronda venciendo a la española [[María Teresa Torró Flor]] y a la checa [[Lucie Hradecká]], pa depués cayer ante la norteamericana [[Serena Williams]] por 6-3, 4-6 y 2-6. Pa la mini xira de yerba, la bielorrusa decidió empecipiar la so participación en [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] onde se retiró na segunda ronda por una mancadura de pies. Para [[Wimbledon]], Vika algamó los cuartos de final en ganando a [[Anett Kontaveit]], [[Kirsten Flipkens]], [[Kristina Mladenovic]] y [[Belinda Bencic]] para depués cayer ante la norteamericana [[Serena Williams]] por 6-3, 2-6 y 3-6. Azarenka tornó a l'actividá en [[Masters de Canadá 2015|Toronto]], onde algamó la tercer ronda ganando a la ucraniana [[Elina Svitolina]] y a la checa [[Petra Kvitová]] pa cayer en dicha ronda ante la italiana [[Sara Errani]] por 5-7 y 3-6. La so siguiente participación foi en [[Masters de Cincinnati 2015|Cincinnati]] onde algamó la tercer ronda, teniendo que retirase por cuenta de una mancadura na pierna esquierda. Pal [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'Estaos Xuníos]], la nacida en Minsk venció a [[Irina-Camelia Begu]], [[Yanina Wickmayer]], [[Angelique Kerber]] y [[Varvara Lepchenko]] para depués cayer ante la rumana [[Simona Halep]] nos cuartos de final por un 3-6, 6-4 y 4-6. Azarenka terminó la temporada nel tornéu de [[Premier de Wuhan|Wuhan]] onde se retiró n'algamando la segunda ronda. === 2016 === Victoria empecipió la temporada llevantando'l títulu de [[Tornéu de Brisbane 2016|Brisbane]] en venciendo a [[Elena Vesnina]], [[Ysaline Bonaventure]], [[Roberta Vinci]], [[Samantha Crawford]] y [[Angelique Kerber]] ensin dexar un set mientres el tornéu. Dempués del ésitu en Brisbane, Vika apostó'l primer Grand Slam del añu, el [[Abiertu d'Australia]], onde algamó los cuartos de final cayendo ante l'alemana [[Angelique Kerber]] por 3-6 y 5-7. Tres el [[Abiertu d'Australia]], la tenista de [[Minsk]] apostó'l tornéu d'[[Tornéu d'Acapulco|Acapulco]] onde se retiró del mesmu dempués del so debú por causa de problemes físicos. Victoria tornó al circuitu nel Masters d'[[Masters d'Indian Wells 2016|Indian Wells]] onde ganó'l tornéu en venciendo na final a [[Serena Williams]] por un marcador de 6-4 y 6-4, consiguiendo'l decimonovenu títulu na so carrera. La so siguiente participación foi nel Masters de [[Masters de Miami 2016|Miami]] done tamién llogró llevantar el títulu al vencer na final a la rusa [[Svetlana Kuznetsova]] por 6-3 y 6-2. Esti trunfu convertir na tercera tenista que llogra ganar los Masters d'[[Masters d'Indian Wells 2016|Indian Wells]] y [[Masters de Miami 2016|Miami]] nel mesmu añu. Pal entamu de la temporada de tierra batida, la bielorrusa participó nel masters de [[Masters de Madrid|Madrid]] onde algamó la tercer ronda en retirándose del tornéu por problemes físicos. Nel masters de [[Masters de Roma 2016|Roma]], Vika perdió nel debú ante la rumana [[Irina-Camelia Begu]] por 3-6, y 2-6. Para [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]], Azarenka retirar nel so duelu de primer ronda. Cerca del entamu de [[Wimbledon]], Azarenka baxar del tornéu por cuenta de una mancadura, selmanes dempués la tenista natural de Minsk anunció'l so embaranzu, dando per rematada la temporada. === 2017 === Azarenka volvió al tenis nel tornéu de [[Tornéu de Mallorca 2017|Mallorca]], ganando'l so primer partíu contra la xaponesa [[Risa Ozaki]] dempués de salvar tres puntos de partíu. Perdió na segunda ronda ante la croata [[Ana Konjuh]] por 1-6, y 3-6. En [[Wimbledon]], Azarenka volvió d'un set embaxo pa ganar a la norteamericana [[Catherine Bellis]] na primer ronda. Na segunda ronda, venció a la rusa [[Elena Vesnina]] por 6-3 y 6-3. Na tercer ronda, ''Vika'' venció a [[Heather Watson]] en trés sets; 3-6, 6-1 y 6-4, mientres 2 hores y 6 minutos. Azarenka perdió ante [[Simona Halep]] na cuarta ronda del tornéu. Nel eventu de dobles mestos, Azarenka acomuñar col ex númberu unu del mundu en [[Nenad Zimonjić]] onde perdieron na primer ronda del campeonatu ante los campeones defensores, [[Henri Kontinen]] y [[Heather Watson]] por 3-6 y 4-6. Por cuenta de problemes personales, Victoria nun participo na xira d'Estaos Xuníos. == Estilu de xuegu == Victoria Azarenka carauterizar pol usu de golpes potentes y planos, con un pulíu revés y una potente derecha. Ye obsesiva del exerciciu, capaz de correr alredor de les pistes antes y dempués de cada partíu, ameyorando asina'l so estáu físico y mental. Tien un xuegu agresivo y ofensivo, ensin refugar que tamién tien un bon toque, cuantimás nes dexaes de revés cortaes; sicasí, el pocu usu que fai de los golpes defensivos provóca-y cometer munchos errores ensin forzar. Nun se destacar pol so saque, yá que ye irregular nesa faceta, cometiendo dobles faltes usualmente.<ref>{{cita web |títulu=Estilu de xuegu|url=http://vikaazarenkaes.blogspot.com.ar/2010/01/biografia.html|fecha=31 de xineru de 2010|fechaaccesu=8 de xunu de 2012|editorial=vikaazarenkaes.blogspot}}</ref> == Torneos de Grand Slam == === Individual === ==== Títulos (2) ==== {| |- |width="50"|'''Añu |width="175"|'''Campeonatu |width="175"|'''Oponente na final |width="130"|'''Resultancia |- |-bgcolor="#CCCCFF" |[[Abiertu d'Australia 2012 (individual femenín)|2012]] || '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]]''' || {{bandera|Rusia}} [[María Sharápova]] || 6-3, 6-0 |-bgcolor="#CCCCFF" |[[Abiertu d'Australia 2013 (individual femenín)|2013]] || '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]]''' || {{bandera|China}} [[Na Li]] || 4-6, 6-4, 6-3 |} ==== Finalista (2) ==== {| |- |width="50"|'''Añu |width="175"|'''Campeonatu |width="175"|'''Oponente na final |width="130"|'''Resultancia |- |-bgcolor="#FFFFCC" |[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2012|2012]] || '''{{bandera|USA}} [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.XX.]]''' || {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] || 2-6, 6-2, 5-7 |-bgcolor="#FFFFCC" |[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2013|2013]] || '''{{bandera|USA}} [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.XX.]]''' || {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] || 5-7, 7-6(6), 1-6 |} === Dobles === ==== Finalista (3) ==== {| |- |width="50"|'''Añu |width="175"|'''Tornéu |width="140"|'''Pareya |width="200"|'''Oponentes na final |width="130"|'''Resultancia |-bgcolor="#CCCCFF" | [[Abiertu d'Australia 2008|2008]] | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]]''' | {{bandera|Israel}} [[Shahar Peer]] | {{bandera|Ucraína}} [[Alona Bondarenko]]<br />{{bandera|Ucraína}} [[Kateryna Bondarenko]] | 6-2, 1-6, 4-6 |-bgcolor="#EBC2AF" | [[Tornéu de Roland Garros 2009|2009]] | '''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | {{bandera|Rusia}} [[Elena Vesnina]] | {{bandera|España}} [[Anabel Medina]]<br />{{bandera|España}} [[Virginia Ruano]] | 1-6, 1-6 |-bgcolor="#CCCCFF" | [[Abiertu d'Australia 2011|2011]] | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]]''' | {{bandera|Rusia}} [[María Kirilenko]] | {{bandera|Arxentina}} [[Gisela Dulko]]<br />{{bandera|Italia}} [[Flavia Pennetta]] | 6-2, 5-7, 1-6 |} === Dobles Mistu === ==== Títulos (2) ==== {| |- |width="50"|'''Añu |width="175"|'''Tornéu |width="140"|'''Pareya |width="200"|'''Oponentes na final |width="130"|'''Resultancia |-bgcolor="#FFFFCC" | [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2007|2007]] | '''{{bandera|USA}} [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.XX.]]''' | {{bandera|Bielorrusia}} [[Max Mirnyi]] | {{bandera|India}} [[Leander Paes]]<br />{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Meghann Shaughnessy]] | 6-4, 7-6(6) |-bgcolor="#EBC2AF" | [[Tornéu de Roland Garros 2008|2008]] | '''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Bob Bryan]] | {{bandera|Serbia}} [[Nenad Zimonjić]]<br />{{bandera|Eslovenia}} [[Katarina Srebotnik]] | 6-2, 7-6(4) |} ==== Finalista (1) ==== {| |- |width="50" |'''Añu |width="175"|'''Tornéu |width="140"|'''Pareya |width="200"|'''Oponentes na final |width="130"|'''Resultancia |-bgcolor="#CCCCFF" | [[Abiertu d'Australia 2007|2007]] | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]]''' | {{bandera|Bielorrusia}} [[Max Mirnyi]] | {{bandera|Canadá}} [[Daniel Nestor]]<br />{{bandera|Rusia}} [[Yelena Líjovtseva]] | 4-6, 4-6 |} === Junior === ==== Individual ==== ===== Títulos (2) ===== {| {{tablaguapa}} |- |width="50"|'''Añu''' |width="175"|'''Tornéu''' |width="175"|'''Superficie''' |width="175"|'''Oponente''' |width="130"|'''Resultancia''' |-bgcolor="#CCCCFF" |[[Abiertu d'Australia 2005|2005]] | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]]''' | Dura | {{bandera|Hungría}} [[Ágnes Szávay]] | 6-2, 6-2 |-bgcolor="#FFFFCC" | [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2005|2005]] | '''{{bandera|USA}} [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.XX.]]''' | Dura | {{bandera|USA}} [[Alexa Glatch]] | 6-3, 6-4 |} ==== Dobles ==== ===== Títulos (4) ===== {| {{tablaguapa}} |- |'''Añu''' |width="175"|'''Tornéu''' |width="75"|'''Superficie''' |width="200|'''Pareya''' |width="175"|'''Oponente''' |width="130"|'''Resultancia''' |-bgcolor=CCFFCC | [[Campeonatu de Wimbledon 2004|2004]] | '''{{bandera|GBR}} [[Wimbledon]]''' | Yerba | {{bandera|Bielorrusia}} [[Olga Govortsova]] | {{bandera|ROU}} [[Monica Niculescu]]<br />{{bandera|NZL}} [[Marina Erakovic]] | 6-4, 3-6, 6-4 |-bgcolor="#CCCCFF" | [[Abiertu d'Australia 2005|2005]] | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]]''' | Dura | {{bandera|NZL}} [[Marina Erakovic]] | {{bandera|CZE}} [[Nikola Frankova]]<br />{{bandera|HUN}} [[Agnes Szavay]] | 6-0, 6-2 |-bgcolor="#EBC2AF" | [[Tornéu de Roland Garros 2005|2005]] | '''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | Tierra batida | {{bandera|HUN}} [[Agnes Szavay]] | {{bandera|ROU}} [[Ioana Raluca Olaru]]<br />{{bandera|KAZ}} [[Amina Rakhim]] | 4-6, 6-4, 6-0 |-bgcolor=CCFFCC | [[Campeonatu de Wimbledon 2005|2005]] | '''{{bandera|GBR}} [[Wimbledon]]''' | Yerba | {{bandera|HUN}} [[Agnes Szavay]] | {{bandera|NZL}} [[Marina Erakovic]]<br />{{bandera|ROU}} [[Monica Niculescu]] | 6-7(5), 6-2, 6-0 |} == WTA Tour Championships == === Individuales === ==== Finalista (1) ==== {| |width="50" |'''Añu''' |width="175"|'''Sede''' |width="175"|'''Oponente na final''' |width="130"|'''Resultancia''' |-bgcolor="#FF6666" | [[WTA Tour Championships 2011|2011]] || {{bandera|TUR}} '''[[WTA Tour Championships|Istambul]]''' || {{bandera|CZE}} [[Petra Kvitová]] || 5-7, 6-4, 3-6 |} == Xuegos Olímpicos == === Medayeru Individual === ==== Medaya de bronce ==== {| {{tablaguapa}} |- |width="50"|'''Añu''' |width="175"|'''Tornéu''' |width="175"|'''Superficie''' |width="175"|'''Oponente''' |width="175"|'''Resultancia''' |-style=background:#cd7f32 | '''[[Tornéu de tenis individual femenín nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|2012]]''' || {{bandera|GBR}} [[Tenis nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|'''XX.OO. Londres 2012''']] || Yerba || {{Bandera|RUS}} [[María Kirilenko]] || 6-3, 6-4 |} === Medayeru Dobles Mistu === ==== Medaya d'oru ==== {|{{tablaguapa}} !width=50 |Añu !width=175 |Tornéu !Superficie !width=200 |Pareya !width=175|Oponentes !width=175|Resultancia |- |- bgcolor="gold" | '''[[Tornéu de tenis dobles mistu nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|2012]]''' || {{bandera|GBR}} [[Xuegos Olímpicos de Londres 2012|'''XX.OO. Londres 2012''']]||Yerba||{{bandera|BLR}} [[Max Mirnyi]]||{{Bandera|GBR}} [[Laura Robson]]<br />{{bandera|GBR}} [[Andy Murray]]|| 2-6, 6-3, [10-8] |} == Títulos WTA (26; 20+6) == === Individual (20) === {| {{tablaguapa}} |- !Lleenda: Antes de 2009!! Lleenda: A partir de 2009 |- |align="center" colspan="2" bgcolor="#FFFF99"| Grand Slam (2) |- |align="center" colspan="2" bgcolor="gold"| Xuegos Olímpicos (0) |- |align="center" colspan="2" bgcolor="#FF6666"| WTA Tour Championships (0) |- |bgcolor="#ffcccc"| Tier I (0) |bgcolor="#0099CC"| Premier Mandatory (6) |- |bgcolor="#ccccff"| Tier II (0) |bgcolor="#c0d077"| Premier 5 (3) |- |bgcolor="#CCFFCC"| Tier III (0) |bgcolor="#BF94e4"| Premier (4) |- |bgcolor="#66CCFF"| Tier IV & V (0) |bgcolor="50C878"| International (5) |} {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Títulos per superficie''' |- | Dura (19) |- | Yerba (0) |- | Tierra batida (1) |} {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" ! Nᵘ ! Fecha !Tornéu !Superficie !Oponente na final ! Resultancia |- bgcolor="50C878" | 1. | [[10 de xineru]] de [[2009]] | {{bandera|Australia}} [[Tornéu de Brisbane 2009|Brisbane]] | Dura | {{bandera|Francia}} [[Marion Bartoli]] | 6-3, 6-1 |- bgcolor="50C878" | 2. | [[21 de febreru]] de [[2009]] | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Tornéu de Memphis|Memphis]] | Dura (i) | {{bandera|Dinamarca}} [[Caroline Wozniacki]] | 6-1, 6-3 |- bgcolor="#0099CC" | 3. | [[4 d'abril]] de [[2009]] | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Masters de Miami 2009|Miami]] | Dura | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Serena Williams]] | 6-3, 6-1 |- bgcolor="#BF94e4" | 4. | [[1 d'agostu]] de [[2010]] | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Tornéu de Stanford|Stanford]] | Dura | {{bandera|Rusia}} [[María Sharápova]] | 6-4, 6-1 |- bgcolor="#BF94e4" | 5. | [[24 d'ochobre]] de [[2010]] | {{bandera|Rusia}} [[Tornéu de Moscú 2010|Moscú]] | Dura (i) | {{bandera|Rusia}} [[María Kirilenko]] | 6-3, 6-4 |- bgcolor="#0099CC" | 6. | [[2 d'abril]] de [[2011]] | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Masters de Miami 2011|Miami]] | Dura | {{bandera|Rusia}} [[María Sharápova]] | 6-1, 6-4 |- bgcolor="50C878" | 7. | [[10 d'abril]] de [[2011]] | {{bandera|España}} [[Tornéu WTA de Marbella|Marbella]] | Tierra batida | {{bandera|Rumanía}} [[Irina-Camelia Begu]] | 6-3, 6-2 |- bgcolor="50C878" | 8. | [[23 d'ochobre]] de [[2011]] | {{bandera|Luxemburgu}} [[Tornéu de Luxemburgu|Luxemburgu]] | Dura (i) | {{bandera|Rumanía}} [[Monica Niculescu]] | 6-2, 6-2 |- bgcolor="#BF94e4" | 9. | [[13 de xineru]] de [[2012]] | {{bandera|AUS}} [[Tornéu de Sydney 2012|Sydney]] | Dura | {{bandera|CHN}} [[Na Li]] | 6-2, 1-6, 6-3 |- bgcolor="#FFFF99" | 10. | [[28 de xineru]] de [[2012]] | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia 2012|Abiertu d'Australia]] | Dura | {{bandera|RUS}} [[María Sharápova]] | 6-3, 6-0 |- bgcolor="#c0d077" | 11. | [[19 de febreru]] de [[2012]] | {{bandera|QAT}} [[Tornéu de Qatar|Doha]] | Dura | {{bandera|AUS}} [[Samantha Stosur]] | 6-1, 6-2 |- bgcolor="#0099CC" | 12. | [[18 de marzu]] de [[2012]] | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells 2012|Indian Wells]] | Dura | {{bandera|RUS}} [[María Sharápova]] | 6-2, 6-3 |- bgcolor="#0099CC" | 13. | [[7 d'ochobre]] de [[2012]] | {{bandera|CHN}} [[Tornéu de Beixín 2012|Beixín]] | Dura | {{bandera|RUS}} [[María Sharápova]] | 6-3, 6-1 |- bgcolor="50C878" | 14. | [[14 d'ochobre]] de [[2012]] | {{bandera|AUT}} [[Tornéu de Linz 2012|Linz]] | Dura (i) | {{bandera|GER}} [[Julia Goerges]] | 6-3, 6-4 |- bgcolor="#FFFF99" | 15. | [[26 de xineru]] de [[2013]] | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia 2013|Abiertu d'Australia]] | Dura | {{bandera|CHN}} [[Na Li]] | 4-6, 6-4, 6-3 |- bgcolor="#c0d077" | 16. | [[17 de febreru]] de [[2013]] | {{bandera|QAT}} [[Tornéu de Qatar|Doha]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 7-6(6), 2-6, 6-3 |- bgcolor="#c0d077" | 17. | [[18 d'agostu]] de [[2013]] | {{bandera|USA}} [[Masters de Cincinnati 2013 (individual femenín)|Cincinnati]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 2-6, 6-2, 7-6(6) |- bgcolor="#BF94e4" | 18. | [[9 de xineru]] de [[2016]] | {{bandera|AUS}} [[Tornéu de Brisbane 2016|Brisbane]] | Dura | {{bandera|GER}} [[Angelique Kerber]] | 6-3, 6-1 |- bgcolor="#0099CC" | 19. | [[20 de marzu]] de [[2016]] | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells 2016|Indian Wells]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 6-4, 6-4 |- bgcolor="#0099CC" | 20. | [[2 d'abril]] de [[2016]] | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami 2016|Miami]] | Dura | {{bandera|RUS}} [[Svetlana Kuznetsova]] | 6-3, 6-2 |} ==== Finales (16) ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" ! Nᵘ ! Fecha ! Tornéu ! Superficie ! Oponentes na final ! Resultancia |- bgcolor="#66CCFF" | 1. | [[6 de mayu]] de [[2007]] | {{bandera|POR}} [[Tornéu d'Estoril|Estoril]] | Tierra batida | {{bandera|HUN}} [[Greta Arn]] | 6-2, 1-6, 6-7(3) |- bgcolor="#66CCFF" | 2. | [[7 d'ochobre]] de [[2007]] | {{Bandera|UZB}} [[Tornéu de Taxkent|Taxkent]] | Dura | {{Bandera|FRA}} [[Pauline Parmentier]] | 5-7, 2-6 |- bgcolor="#CCFFCC" | 3. | [[5 de xineru]] de [[2008]] | {{bandera|AUS}} [[Gold Coast]] | Dura | {{bandera|CHN}} [[Na Li]] | 6-4, 3-6, 4-6 |- bgcolor="#66CCFF" | 4. | [[4 de mayu]] de [[2008]] | {{bandera|CZE}} [[Tornéu de Praga|Praga]] | Tierra batida | {{bandera|RUS}} [[Vera Zvonariova]] | 6-7(2), 2-6 |- bgcolor="#c0d077" | 5. | [[20 de febreru]] de [[2010]] | {{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} [[Tornéu de Dubái 2010|Dubái]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Venus Williams]] | 3-6, 5-7 |- bgcolor="#BF94e4" | 6. | [[19 de xunu]] de [[2010]] | {{bandera|GBR}} [[Tornéu de Eastbourne 2010|Eastbourne]] | Yerba | {{bandera|RUS}} [[Ekaterina Makarova]] | 6-7(5), 4-6 |- bgcolor="#0099CC" | 7. | [[8 de mayu]] de [[2011]] | {{bandera|ESP}} [[Masters de Madrid 2011|Madrid]] | Tierra batida | {{bandera|CZE}} [[Petra Kvitová]] | 6-7(3), 4-6 |- bgcolor="#FF6666" | 8. | [[30 d'ochobre]] de [[2011]] | '''{{bandera|TUR}} [[WTA Tour Championships 2011|Tour Championships]] | Dura (i) | {{bandera|CZE}} [[Petra Kvitová]] | 5-7, 6-4, 3-6 |- bgcolor="#BF94e4" | 9. | [[29 d'abril]] de [[2012]] | {{bandera|GER}} [[Tornéu WTA de Stuttgart 2012|Stuttgart]] | Tierra batida (i) | {{bandera|RUS}} [[María Sharápova]] | 1-6, 4-6 |- bgcolor="#0099CC" | 10. | [[13 de mayu]] de [[2012]] | {{bandera|ESP}} [[Masters de Madrid 2012|Madrid]] | Tierra batida | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 1-6, 3-6 |- bgcolor="#FFFF99" | 11. | [[9 de setiembre]] de [[2012]] | '''{{bandera|USA}} [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2012|Abiertu d'EE.XX.]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 2-6, 6-2, 5-7 |- bgcolor="#c0d077" | 12. | [[19 de mayu]] de [[2013]] | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma|Roma]] | Tierra batida | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 1-6, 3-6 |- bgcolor="#BF94e4" | 13. | [[4 d'agostu]] de [[2013]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de San Diego|San Diego]] | Dura | {{bandera|AUS}} [[Samantha Stosur]] | 2-6, 3-6 |- bgcolor="#FFFF99" | 14. | [[8 de setiembre]] de [[2013]] | '''{{bandera|USA}} [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2013|Abiertu d'EE.XX.]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 5-7, 7-6(6), 1-6 |- bgcolor="#BF94e4" | 15. | [[4 de xineru]] de [[2014]] | {{bandera|AUS}} [[Tornéu de Brisbane|Brisbane]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 4-6, 5-7 |- bgcolor="#BF94e4" | 16. | [[28 de febreru]] de [[2015]] | {{bandera|QAT}} [[Tornéu de Qatar de 2015|Doha]] | Dura | {{bandera|CZE}} [[Lucie Šafářová]] | 4-6, 3-6 |} === Dobles (6) === {| {{tablaguapa}} |- !Lleenda: Antes de 2009!! Lleenda: A partir de 2009 |- |align="center" colspan="2" bgcolor="#FFFF99"| Grand Slam (0) |- |align="center" colspan="2" bgcolor="gold"| Xuegos Olímpicos (0) |- |align="center" colspan="2" bgcolor="#FF6666"| WTA Championships (0) |- |bgcolor="#ffcccc"| Tier I (0) |bgcolor="#0099CC"| Premier Mandatory (2) |- |bgcolor="#ccccff"| Tier II (0) |bgcolor="#c0d077"| Premier 5 (1) |- |bgcolor="#CCFFCC"| Tier III (0) |bgcolor="#BF94e4"| Premier (1) |- |bgcolor="#66CCFF"| Tier IV & V (1) |bgcolor="50C878"| International (1) |} {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Títulos per superficie''' |- | Dura (5-7) |- | Yerba (0-0) |- | Tierra batida (1-2) |- | Moqueta (0-1) |} {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" ! Nᵘ ! Fecha !Tornéu !Superficie !Pareya !Oponentes na final ! Resultancia |- bgcolor="#66CCFF" | 1. | [[14 d'ochobre]] de [[2006]] | {{bandera|UZB}} [[Tornéu de Tashkent|Taxkent]] | Dura | {{bandera|BLR}} [[Tatiana Poutchek]] | {{bandera|ITA}} [[Maria Elena Camerin]]<br />{{bandera|SUI}} [[Emmanuelle Gagliardi]] | w/o |- bgcolor="50C878" | 2. | [[21 de xineru]] de [[2009]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Memphis|Memphis]] | Dura | {{bandera|DAN}} [[Caroline Wozniacki]] | {{bandera|NED}} [[Michaella Krajicek]]<br />{{bandera|UKR}} [[Yuliana Fedak]] | 6-1, 7-6(2) |- bgcolor="#0099CC" | 3. | [[21 de marzu]] de [[2009]] | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells 2009|Indian Wells]] | Dura | {{bandera|RUS}} [[Vera Zvonariova]] | {{bandera|ARX}} [[Gisela Dulko]]<br />{{bandera|ISR}} [[Shahar Peer]] | 6-4, 3-6, [10-5] |- bgcolor="#c0d077" | 4. | [[15 d'agostu]] de [[2010]] | {{bandera|USA}} [[Masters de Cincinnati 2010|Cincinnati]] | Dura | {{bandera|RUS}} [[María Kirilenko]] | {{bandera|USA}} [[Lisa Raymond]]<br />{{bandera|AUS}} [[Rennae Stubbs]] | 7-6(4), 7-6(6) |- bgcolor="#0099CC" | 5. | [[7 de mayu]] de [[2011]] | {{bandera|ESP}} [[Masters de Madrid 2011|Madrid]] | Tierra batida | {{bandera|RUS}} [[María Kirilenko]] | {{bandera|CZE}} [[Květa Peschke]]<br />{{bandera|SLO}} [[Katarina Srebotnik]] | 6-4, 6-3 |- bgcolor="#BF94e4" | 6. | [[31 de xunetu]] de [[2011]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Stanford|Stanford]] | Dura | {{bandera|RUS}} [[María Kirilenko]] | {{bandera|USA}} [[Liezel Huber]]<br />{{bandera|USA}} [[Lisa Raymond]] | 6-1, 6-3 |} ==== Finales (10) ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" ! Nᵘ ! Fecha !Tornéu !Superficie !Pareya !Oponentes na final ! Resultancia |- bgcolor="#CCFFCC" | 1. | [[26 de febreru]] de [[2006]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Memphis|Memphis]] | Dura | {{bandera|DAN}} [[Caroline Wozniacki]] | {{bandera|USA}} [[Lisa Raymond]]<br />{{bandera|AUS}} [[Samantha Stosur]] | 6-7(2), 3-6 |- bgcolor="#ccccff" | 2. | [[29 de xunetu]] de [[2007]] | {{Bandera|USA}} [[Tornéu de Stanford|Stanford]] | Dura | {{Bandera|RUS}} [[Anna Chakvetadze]] | {{bandera|IND}} [[Sania Mirza]]<br />{{bandera|ISR}} [[Shahar Peer]] | 4-6, 6-7(5) |- bgcolor="#ffcccc" | 3. | [[5 d'agostu]] de [[2007]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de San Diego|San Diego]] | Dura | {{bandera|RUS}} [[Anna Chakvetadze]] | {{bandera|ZIM}} [[Cara Black]]<br />{{bandera|USA}} [[Liezel Huber]] | 5-7, 4-6 |- bgcolor="#ccccff" | 4. | [[30 de setiembre]] de [[2007]] | {{bandera|LUX}} [[Tornéu de Luxemburgu|Luxemburgu]] | Dura (i) | {{bandera|ISR}} [[Shahar Peer]] | {{bandera|CZE}} [[Iveta Benešová]]<br />{{bandera|SVK}} [[Janette Husárová]] | 4-6, 2-6 |- bgcolor="#ffcccc" | 5. | [[14 d'ochobre]] de [[2007]] | {{bandera|RUS}} [[Tornéu de Moscú|Moscú]] | Dura (i) | {{bandera|BLR}} [[Tatiana Poutchek]] | {{bandera|ZIM}} [[Cara Black]]<br />{{bandera|USA}} [[Liezel Huber]] | 6-4, 1-6, [7-10] |- bgcolor="#FFFF99" | 6. | [[25 de xineru]] de [[2008]] | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia 2008|Abiertu d'Australia]] | Dura | {{bandera|ISR}} [[Shahar Peer]] | {{bandera|UKR}} [[Alona Bondarenko]]<br />{{bandera|UKR}} [[Kateryna Bondarenko]] | 6-2, 1-6, 4-6 |- bgcolor="#ccccff" | 7. | [[13 d'abril]] de [[2008]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu d'Amelia Island|Amelia Island]] | Tierra batida | {{bandera|RUS}} [[Elena Vesnina]] | {{bandera|USA}} [[Bethanie Mattek]]<br />{{bandera|CZE}} [[Vladimíra Uhlířová]] | 3-6, 1-6 |- bgcolor="#FFFF99" | 8. | [[24 de mayu]] de [[2009]] | '''{{bandera|FRA}} [[Roland Garros 2009|Roland Garros]] | Tierra batida | {{bandera|RUS}} [[Elena Vesnina]] | {{bandera|ESP}} [[Anabel Medina]]<br />{{bandera|ESP}} [[Virginia Ruano]] | 1-6, 1-6 |- bgcolor="#FFFF99" | 9. | [[28 de xineru]] de [[2011]] | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia 2009|Abiertu d'Australia]] | Dura | {{bandera|RUS}} [[María Kirilenko]] | {{bandera|ARX}} [[Gisela Dulko]]<br />{{bandera|ITA}} [[Flavia Pennetta]] | 6-2, 5-7, 3-6 |- bgcolor="#c0d077" | 10. | [[15 d'agostu]] de [[2011]] | {{bandera|CAN}} [[Masters de Canadá 2011|Toronto]] | Dura | {{bandera|RUS}} [[María Kirilenko]] | {{bandera|USA}} [[Liezel Huber]]<br />{{bandera|USA}} [[Lisa Raymond]] | w/o |} == Títulos ITF == === Individuales === {|{{tablaguapa}} !N.° !Fecha !Tornéu !Llocalidá !Superficie !Oponente na final !Resultáu |- |1. |24 de xunetu de 2005 |Roller Open |[[Pétange]], [[Luxemburgu]] |Tierra batida |{{bandera|UKR}} [[Viktoria Kutúzova]] |6–4, 6–2 |} == Clasificación Histórica == :''Esta tabla esta actualizada hasta tol 2016.'' {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#efefef" ! Torneos !! [[Torneos WTA en 2005|2005]] !! [[Torneos WTA en 2006|2006]] !! [[Torneos WTA en 2007|2007]] !! [[Torneos WTA en 2008|2008]] !! [[Torneos WTA en 2009|2009]] !! [[Torneos WTA en 2010|2010]] !! [[Torneos WTA en 2011|2011]] !! [[Torneos WTA en 2012|2012]] !! [[Torneos WTA en 2013|2013]] !! [[Torneos WTA en 2014|2014]] !! [[Torneos WTA en 2015|2015]] !! [[Torneos WTA en 2016|2016]] !! Ganaos-Perdíos |- | colspan="14" | '''Grand Slam''' |- |style="background:#EFEFEF;"|'''{{bandera|Australia}} [[Abiertu d'Australia]] |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee"|1R |align="center" style="background:#afeeee"|3R |align="center" style="background:#afeeee"|3R |align="center" style="background:#afeeee"|4R |align="center" style="background:#ffebcd"|CF |align="center" style="background:#afeeee"|4R |align="center" style="background:#00ff00"|[[Abiertu d'Australia 2012 (individual femenín)|'''G''']] |align="center" style="background:#00ff00"|[[Abiertu d'Australia 2013 (individual femenín)|'''G''']] |align="center" style="background:#ffebcd"|CF |align="center" style="background:#afeeee"|4R |align="center" style="background:#ffebcd"|CF |align="center" style="background:#EFEFEF;"|35-9 |- |style="background:#EFEFEF;"|'''{{bandera|Francia}} [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee"|1R |align="center" style="background:#afeeee"|1R |align="center" style="background:#afeeee"|4R |align="center" style="background:#ffebcd"|CF |align="center" style="background:#afeeee"|1R |align="center" style="background:#ffebcd"|CF |align="center" style="background:#afeeee"|4R |align="center" style="background:yellow"|[[Tornéu de Roland Garros 2013 (individual femenín)|SF]] |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee"|3R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:#EFEFEF;"|21-10 |- |style="background:#EFEFEF;"|'''{{bandera|Reinu Xuníu}} [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]] |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee"|1R |align="center" style="background:#afeeee"|3R |align="center" style="background:#afeeee"|3R |align="center" style="background:#ffebcd"|CF |align="center" style="background:#afeeee"|3R |align="center" style="background:yellow"|[[Campeonatu de Wimbledon 2011 (individual femenín)|SF]] |align="center" style="background:yellow"|[[Campeonatu de Wimbledon 2012 (individual femenín)|SF]] |align="center" style="background:#afeeee"|[[Campeonatu de Wimbledon 2013 (individual femenín)|2R]] |align="center" style="background:#afeeee"|[[Campeonatu de Wimbledon 2014 (individual femenín)|2R]] |align="center" style="background:#ffebcd"|[[Campeonatu de Wimbledon 2015 (individual femenín)|CF]] |align="center" |A |align="center" style="background:#EFEFEF;"|26-10 |- |style="background:#EFEFEF;"|'''{{bandera|USA}} [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.UU]] |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee"|3R |align="center" style="background:#afeeee"|4R |align="center" style="background:#afeeee"|3R |align="center" style="background:#afeeee"|3R |align="center" style="background:#afeeee"|2R |align="center" style="background:#afeeee"|3R |align="center" style="background:#D8BFD8"|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2012 (individual femenín)|F]] |align="center" style="background:#D8BFD8"|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2013 (individual femenín)|F]] |align="center" style="background:#ffebcd"|[[abiertu d'Estaos Xuníos 2014 (individual femenín)|CF]] |align="center" style="background:#ffebcd"|[[abiertu d'Estaos Xuníos 2015 (individual femenín)|CF]] |align="center" |A |align="center" style="background:#EFEFEF;"|33-10 |- bgcolor="#efefef" |'''Ganaos-Perdíos''' |align="center" |0-0 |align="center" |2-4 |align="center" |7-4 |align="center" |9-4 |align="center" |13-4 |align="center" |7-4 |align="center" |14-4 |align="center" |21-3 |align="center" |19-3 |align="center" |9-3 |align="center" |13-4 |align="center" |4-1 |align="center" style="background:#EFEFEF;"|'''118-38''' |- | colspan="14" | '''Xuegos Olímpicos''' |- |style="background:#EFEFEF;"| '''[[Xuegos Olímpicos]] |align="center" colspan="3" style="color:#cccccc;"| Non Celebráu |align="center" style="background:#afeeee"|[[Tornéu de tenis individual femenín nos Xuegos Olímpicos de Beixín 2008|3R]] |align="center" colspan="3" style="color:#cccccc;"| Non Celebráu |align="center" style=background:#cd7f32| [[Tornéu de tenis individual femenín nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|SF-B]] |align="center" colspan="3" style="color:#cccccc;"| Non Celebráu |align="center" |A |align="center" style="background:#EFEFEF;" |7-2 |- | colspan="14" | '''Torneos Finales d'añu''' |- |style="background:#EFEFEF;"|'''{{bandera|Turquía}} [[WTA Tour Championships]] |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center" style="background:#afeeee"|[[WTA Tour Championships 2009|RR]] |align="center" style="background:#afeeee"|[[WTA Tour Championships 2010|RR]] |align="center" style="background:#D8BFD8"|[[WTA Tour Championships 2011|F]] |align="center" style="background:yellow;"|[[WTA Tour Championships 2012|SF]] |align="center" style="background:#afeeee"|[[WTA Tour Championships 2013|RR]] |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|8-10 |- | colspan="14" | '''Torneos WTA Premier Mandatory''' |- |style="background:#EFEFEF;"|'''{{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] |align="center" |A |align="center" |LQ |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" |A |align="center" style="background:yellow;"|SF |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:#ffebcd"|CF |align="center" style="background:#00ff00"|[[Masters d'Indian Wells 2012 (individual femenín)|'''G''']] |align="center" style="background:#ffebcd"|[[Masters d'Indian Wells 2013 (individual femenín)|CF]] |align="center" style="background:#afeeee;"|[[Masters d'Indian Wells 2014 (individual femenín)|2R]] |align="center" style="background:#afeeee;"|[[Masters d'Indian Wells 2015 (individual femenín)|3R]] |align="center" style="background:#00ff00"|[[Masters d'Indian Wells 2016 (individual femenín)|'''G''']] |align="center" style="background:#EFEFEF;"|20-6 |- |style="background:#EFEFEF;"|'''{{bandera|USA}} [[Masters de Miami|Miami]] |align="center" |A |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:#00ff00"|'''G''' |align="center" style="background:#afeeee"|4R |align="center" style="background:#00ff00"|'''G''' |align="center" style="background:#ffebcd"|CF |align="center" |A |align="center" |A |align="center" style="background:#afeeee"|3R |align="center" style="background:#00ff00"|[[Masters de Miami 2016 (individual femenín)|'''G''']] |align="center" style="background:#EFEFEF;"|30-6 |- |style="background:#EFEFEF;"|'''{{bandera|España}} [[Masters de Madrid|Madrid]] |align="center" colspan="4" style="color:#cccccc;"| Non Celebráu |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" style="background:#D8BFD8;"|F |align="center" style="background:#D8BFD8;"|F |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" |A |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:#EFEFEF;"|16-7 |- |style="background:#EFEFEF;"|'''{{bandera|China}} [[Tornéu de Beixín|Beixín]] |align="center" colspan="4" style="color:#cccccc;"| Non consideráu Tier I |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:#00ff00"|'''G''' |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" |A |align="center" |A |align="center" |A |align="center" style="background:#EFEFEF;"|8-3 |- | colspan="14" | '''Torneos WTA Premier 5''' |- |style="background:#EFEFEF;"|'''{{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} [[Tornéu de Dubái|Dubái]] |align="center" colspan="4" style="color:#cccccc;"| Non consideráu Tier I |align="center"|A |align="center" style="background:#D8BFD8;"|F |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|A |align="center"|NP5 |align="center" style="background:#EFEFEF;"|5-2 |- |style="background:#EFEFEF;"|'''{{bandera|Qatar}} [[Tornéu de Doha|Doha]] |align="center" colspan="7" style="color:#cccccc;"| Non consideráu Premier 5 |align="center" style="background:#00ff00;"|'''G''' |align="center" style="background:#00ff00;"|'''G''' |align="center" |A |align="center" style="background:thistle;"|F |align="center" |A |align="center" style="background:#EFEFEF;"|14-1 |- |style="background:#EFEFEF;"|'''{{bandera|ITA}} [[Masters de Roma|Roma]] |align="center" |A |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" |A |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:yellow;"|SF |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#ffebcd"|CF |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:#D8BFD8;"|F |align="center" |A |align="center" style="background:#ffebcd"|CF |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:#EFEFEF;"|16-8 |- |style="background:#EFEFEF;"|'''{{bandera|USA}} [[Masters de Cincinnati|Cincinnati]] |align="center" colspan="4" style="color:#cccccc;"| Non Consideráu Tier I |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" style="background:#afeeee;"|1R |align="center" |A |align="center" |A |align="center" style="background:#00ff00;"|'''G''' |align="center" |A |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" |A |align="center" style="background:#EFEFEF;"|7-2 |- |style="background:#EFEFEF;"|'''{{bandera|Canadá}} [[Masters de Canadá|Toronto / Montreal]] |align="center" |A |align="center" |A |align="center" |A |align="center" style="background:yellow;"|SF |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" style="background:yellow;"|SF |align="center" style="background:yellow;"|SF |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" |A |align="center" style="background:#ffebcd;"|CF |align="center" style="background:#afeeee;"|3R |align="center" |A |align="center" style="background:#EFEFEF;"|14-6 |- |style="background:#EFEFEF;"|'''{{bandera|Xapón}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] |align="center" |A |align="center" |A |align="center" |A |align="center" |A |align="center" style="background:#ffebcd;"|CF |align="center" style="background:yellow;"|SF |align="center" style="background:yellow;"|SF |align="center" style="background:#ffebcd"|CF |align="center" style="background:#afeeee;"|2R |align="center" colspan="2" style="color:#cccccc;"|NP5 |align="center" |A |align="center" style="background:#EFEFEF;"|10-4 |- | colspan="14" | '''Estadístiques''' |- bgcolor="#efefef" |Finalista |align="center" |0 |align="center" |0 |align="center" |2 |align="center" |2 |align="center" |3 |align="center" |4 |align="center" |5 |align="center" |9 |align="center" |6 |align="center" |1 |align="center" |1 |align="center" |3 |align="center" |36 |- bgcolor="#efefef" |'''Torneos Ganaos''' |align="center" |'''0''' |align="center" |'''0''' |align="center" |'''0''' |align="center" |'''0''' |align="center" |'''3''' |align="center" |'''2''' |align="center" |'''3''' |align="center" |'''6''' |align="center" |'''3''' |align="center" |'''0''' |align="center" |'''0''' |align="center" |'''3''' |align="center" |'''20''' |- |- bgcolor="#efefef" |Dura Ganaos-Perdíos |align="center" |3-2 |align="center" |9-7 |align="center" |19-9 |align="center" |24-11 |align="center" |31-10 |align="center" |26-12 |align="center" |29-11 |align="center" |48-6 |align="center" |32–6 |align="center" |13-6 |align="center" |19-9 |align="center" |22-2 |align="center" |'''275–91''' |- bgcolor="#efefef" |'''Magre Ganaos-Perdíos''' |align="center" |0-0 |align="center" |0-4 |align="center" |7-4 |align="center" |14-6 |align="center" |8-3 |align="center" |3-5 |align="center" |16-3 |align="center" |14-3 |align="center" |10-3 |align="center" |0-0 |align="center" |8-3 |align="center" |2-3 |align="center" |'''82–37''' |- bgcolor="#efefef" |'''Verde Ganaos-Perdíos''' |align="center" |0-0 |align="center" |0-1 |align="center" |2-2 |align="center" |2-2 |align="center" |4-1 |align="center" |6-2 |align="center" |7-2 |align="center" |5-1 |align="center" |1-0 |align="center" |1-2 |align="center" |5-2 |align="center" |0-0 |align="center" |'''33–15''' |- bgcolor="#efefef" |'''Ganaos-Perdíos''' |align="center" |'''3-2''' |align="center" |'''9-12''' |align="center" |'''30-16''' |align="center" |'''40-20''' |align="center" |'''45-15''' |align="center" |'''42-20''' |align="center" |'''55-18''' |align="center" |'''69-10''' |align="center" |'''43–9''' |align="center" |'''15-9''' |align="center" |'''34-14''' |align="center" |'''24-5''' |align="center" |'''460-168''' |- |- bgcolor="#efefef" |style="background:#EFEFEF;"| '''Ranking''' |align="center" |'''146 |align="center" |'''92 |align="center" |'''30 |align="center" |'''15 |align="center" style="background:#EEE8AA;"|'''7 |align="center" style="background:#EEE8AA;"|'''10 |align="center" bgcolor=99ccff|'''3 |align="center" style="background:#00ff00;"|'''1 |align="center" bgcolor=D8BFD8|'''2 |align="center" |'''32 |align="center" |'''18 |align="center" |'''13 |align="center" |- |} * A = Ausente, nun participó nel tornéu. * NC = Non celebráu == Ganancies == {| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: #aaa solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor="#eeeeee" ! Añu !! Grand Slam !! Torneos WTA !! Total ganaos !! Ganancies ($) !! Puestu ganancies |- |<center>2003-06 |<center>0 |<center>0 |<center>0 |align=right|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2006.pdf 167,680] |<center>[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2006.pdf -] |- |<center>2007 |<center>0 |<center>0 |<center>0 |align=right|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2007.pdf 472,224] ||<center>{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2007.pdf 32] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2007.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |- |<center>2008 |<center>0 |<center>0 |<center>0 |align=right|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2008.pdf 754,857] ||<center>[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2008.pdf 19] |- |<center>2009 |<center>0 |<center>3 |<center>3 |align=right|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2009.pdf 2,115,536] |bgcolor=F0DC83|<center>[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2009.pdf 8] |- |<center>2010 |<center>0 |<center>2 |<center>2 |align=right|[https://web.archive.org/web/20110718203200/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2010.pdf 1,652,028] |bgcolor=F0DC83|<center>[https://web.archive.org/web/20110718203200/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2010.pdf 10] |- |<center>2011 |<center>0 |<center>3 |<center>3 |align=right|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2011.pdf 3,771,032] |bgcolor=99ccff|<center>[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2011.pdf 3] |- |<center>2012 |<center>1 |<center>5 |<center>6 |align=right|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/YTD_Prize_Money_Top_100.pdf 7,328,920] |bgcolor=lime|<center>[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/YTD_Prize_Money_Top_100.pdf 1] |- |<center>2013 |<center>1 |<center>2 |<center>3 |align=right|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2013.pdf 6,497,165] |bgcolor=D8BFD8|<center>[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2013.pdf 2] |- |<center>2014 |<center>0 |<center>0 |<center>0 |align=right|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2014.pdf 869,264] ||<center>[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2014.pdf 29] |- |<center>2015 |<center>0 |<center>0 |<center>0 |align=right|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2015.pdf 1,369,657] ||<center>[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2015.pdf 23] |- |<center>2016* |<center>0 |<center>3 |<center>3 |align=right|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/YTD_Prize_Money_Top_100.pdf 2,651,080] |bgcolor=F0DC83|<center>[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/YTD_Prize_Money_Top_100.pdf 8] |- !Clasificación Histórica* !2 !18 !20 !align=right|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/Millionaires.pdf $28,244,443] !bgcolor=F0DC83|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/Millionaires.pdf 4] |} <nowiki>*</nowiki>Hasta'l 19 d'avientu de 2016. == Ver tamién == * [[Abiertu d'Australia]] * [[Abiertu d'Australia 2012]] * [[Campeones de torneos de Grand Slam (individual femenín)]] == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == * {{commonscat|Victoria Azarenka}} * {{Wta|id=11289|name=Victoria Azarenka}} * {{Perfil ITF|100034773}} * {{Perfil Fed Cup|id=100034773|Victoria Azarenka}} * Páxina oficial de [http://www.vikaazarenkatennis.com/ Victoria Azarenka] {{NF|1989||Azarenka, Victoria}} {{Tradubot|Victoria Azarenka}} [[Categoría:Tenistes de Bielorrusia]] [[Categoría:Campeones del Abiertu d'Australia junior]] [[Categoría:Campeones de Roland Garros junior]] [[Categoría:Campeones del Abiertu d'Estaos Xuníos junior]] [[Categoría:Campeones de Wimbledon junior]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de Bielorrusia]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'oru]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de bronce]] [[Categoría:Persones de Minsk]] sz3ahmixkfy22h1eo0920n1841fsi5m María Sharápova 0 129012 4377059 4376282 2025-06-17T15:15:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá ronda => dicha ronda 4377059 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|María Sharápova}} {{persona}} [[Ficheru:Maria Sharapova signature.png|thumb|Robla de Maria Sharapova]] '''María Yúrievna Sharápova''' ({{lang-ru|Мария Юрьевна Шарапова}}, {{Audiu|Maria_sharapova.ogg|escuchar}}; {{nym|paréntesis=non}}) ye una [[tenis|ex-tenista]] profesional y [[modelu (persona)|modelu]] [[Rusia|rusa]]. Ganadora de los cuatro abiertos del [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]], María Sharápova ocupó'l númberu 1 del [[ranking WTA|clasificación de la WTA]] mientres 21 selmanes.<ref>[http://www.wtatennis.com/players/player/9499 María Sharápova nel sitiu oficial de la WTA]</ref> Anguaño ye la N° 41 del Mundu na clasificación de la [[WTA]]. Sharápova ganó hasta'l momentu cinco títulos individuales de Grand Slam: [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]] 2004, [[Abiertu de los Estaos Xuníos de tenis|Estaos Xuníos]] 2006, [[Abiertu d'Australia|Australia]] 2008 y [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] 2012 y 2014. Tamién venció nel [[WTA Tour Championships 2004]] y foi finalista en 2007 y 2012. En total consiguió 36 títulos individuales de WTA, qu'inclúin 12 títulos de WTA Tier 1. Per otra parte, foi medayista de plata na [[Tenis nos Xuegos Olímpicos|prueba individual de tenis]] nos [[Xuegos Olímpicos de 2012]]. En [[2004]], con 17 años d'edá, ganó'l so primer Grand Slam en venciendo na final de [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]] a [[Serena Williams]] por 6-1, 6-4.<ref>[https://www.elpais.com/articulo/deportes/rusa/Sharápova/campeona/Wimbledon/ganar/Serena/Williams/elppordep/20040703elpepudep_3/Tes Sharápova campeona de Wimbledon en ganando a Serena Williams], El País, [[3 de xunetu]] de [[2004]]</ref> Dos años más tarde, en [[2006]], ganó'l so segundu al ganar na final del [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'Estaos Xuníos]] por 6-4, 6-4 a la belxicana y nᵘ&nbsp;2 del mundu d'entós [[Justine Henin]].<ref>[http://www.as.com/mas-deporte/articulo/Sharápova-proclamu-reina-nueche/dasmas/20060910dasdasmas_2/Tes Sharápova gana'l so segundu 'grande'], As, [[10 de setiembre]] de [[2006]]</ref> En [[2008]], ganó'l primer Grand Slam del añu en venciendo na final del [[Abiertu d'Australia]] por 7-5, 6-3 a la serbia [[Ana Ivanović]].<ref>[http://www.cadenaser.com/deportes/articulo/Sharápova-vence-ivanovic-final-llogra/csrcsrpor/20080126csrcsrdep_1/Tes Sharápova vence a Ivanović na final y llogra el so tercer Grand Slam], Cadena Ser, [[26 de xineru]] de [[2008]]</ref> En 2012, llogra'l títulu de [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] al vencer a la italiana [[Sara Errani]] por 6-3, 6-2 y llograr asina'l [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam de Carrera]], siendo xunto a Serena Williams les úniques xugadores n'activu que lu han consiguíu. Nel 2014, axudicóse'l so segundu títulu de Roland Garros, y el quintu Tornéu de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] de la so carrera; al vencer na definición a la rumana [[Simona Halep]] en trés sets por 6-4, 6-7, 6-4. Sharapova ye considerada una de les meyores xugadores de la so dómina, consiguiendo'l Silver Slam ( los cuatro torneos de Grand Slam y una medaya de plata nos Xuegos Olímpicos) y siendo una de les más nueves en ganar el campeonatu de Wimbledon. Maria Sharapova ye considerada un iconu del tenis y tamién asina de la moda, yá que modeló pa dellos diseñadores famosos y ye la cara d'importantes marques. El 7 de marzu de 2016, anunció que dio positivu nun control antidopaxe pol consumu de [[meldonium]].<ref name=positivu>{{cita web |url=http://tenis.as.com/tenis/2016/03/07/mas_tenis/1457381703_703105.html |títulu=Sharapova anuncia que dio positivu nel Open d'Australia |fechaaccesu=9 de marzu de 2016 |apellíu=Mínguez |nome=Jesús |fecha=8 de marzu de 2016 |sitiuweb=AS}}</ref> Por esti casu, recibió una sanción de dos años per parte de la Federación Internacional de Tenis, nun comunicáu espublizáu'l 8 de xunu de 2016.<ref name=sanción>{{cita web |títulu=Sharapova: dos años de sanción |url=http://tenis.as.com/tenis/2016/06/08/portada/1465398834_009335.html#?ref=rss&format=simple&link=link |fecha=8 de xunu de 2016}}</ref> Sharapova anunció qu'apelaría la decisión.<ref>{{cita web |títulu=Suspenden a la tenista Maria Sharapova por dos años por dopaxe |url=http://cnnespanol.cnn.com/2016/06/08/suspenden-a-la tenista-maria-sharapova-por dos-anos/ |fechaaccesu=8 de xunu de 2016}}</ref> Sharapova apeló la suspensión inicial de dos años impuesta pol Programa Antidopaxe de Tenis en xunetu, foi concedíu l'apelación y amenorgóse de dos años a 15 meses. Tornó a les canches el 26 d'abril de 2017 apostando'l tornéu de Stuttgart, onde llegaría a semifinales. Depués d'aquello pasó por delles mancadures que-y torgaron xugar dellos meses.<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/news/article/5949604/title/cas-amenorga-sharapova-suspension-to-15-months |títulu=CAS Amenorga a Sharapova Suspensión a 15 Meses }}</ref> La so meyor actuación dende'l so regresu ver nel US Open 2017, onde, ensin ranking y con una WC, enfrentaría al númberu 2 del momentu [[Simona Halep]] nun partíu de gran nivel y ganaríalu por 6-4,4-6 y 6-3. Sharapova volvió llevantar un troféu depués del so regresu nel tornéu International de Tianjin, el que sería'l 36 de la so carrera profesional. == Biografía == Los sos padres, Yelena y Yuri Sharápov, naturales de la ciudá de [[Gómel]], na entós [[república soviética]] de [[Bielorrusia]], emigraron a Rusia en [[1987]] por medrana a que la fía qu'acababa de nacer sufriera dalgún trestornu tres el [[accidente de Chernóbil]], asocedíu a 300&nbsp;km del so llar. A los trés año María Sharápova camudar cola so familia a la ciudá balneariu de [[Sochi]], nel [[Mar Negru]], onde empezó a xugar tenis con una raqueta que-y regaló'l so tíu [[Yevgeni Káfelnikov]]. En [[1993]] nun tornéu en [[Moscú]], Sharápova foi reparada por [[Martina Navratilova]], quien de momentu convenció al so padre de camudase a los [[Estaos Xuníos]]. En 1995 la familia Sharápov treslladar de [[Rusia]] escontra los [[Estaos Xuníos]], onde María Sharápova incorporar en calidá d'alumna de tiempu completu na Nick Bolletieri Tenis Academy de IMG. N'ochobre de 2010 comprometer col xugador [[Eslovenia|eslovenu]] de baloncestu [[Sasha Vujačić]].<ref>{{cita publicación |url=https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2010/10/22/portada/1287736223.html |títulu=Sharapova-Vujacic, matrimoniu a la vista |editorial=El Mundo |axencia=EFE |fecha=22 d'ochobre de 2010 |fechaaccesu=22 d'ochobre de 2010}}</ref> Pero n'agostu de 2012 Sharápova anunció que terminaría la so rellación col so noviu y el que diba ser el so maríu; principamente por una falta de tiempu y porque los calendarios de dambos nun concordar en tol añu en nengún de los torneos a los que se presenta María.<ref>{{cita publicación |url=http://www.lanacion.com.py/articulo/88313-la-rusa-sharapova-ruempe-con-su-noviu-sasha-vujacic.html |títulu=Sharapova ruempe col so noviu Sasha Vujacic }}</ref> María terminó la so rellación col xugador de tenis [[Grigor Dimitrov]] pocu dempués de la culminación del Wimbledon 2015. == Carrera == === 2004 === {{AP|Entamos de carrera de María Sharápova}} {{AP|Temporada de tenis 2004 de María Sharápova}} [[Ficheru:Maria Sharapova Wimbledon 2004.jpg|thumb|350px|right|María Sharápova nel tornéu de Wimbledon]] En 2004, en [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]], Sharápova convertir na tercer muyer más nueva en ganar el tornéu y la segunda na Era Open. Tamién se convirtió na más baxa clasificada (nᵘ&nbsp;15) y la más baxa preclasificada (nᵘ&nbsp;13) na Era Open hasta esi momentu, ganando a [[Ai Sugiyama]] (5-7,0-6,1-6) nos cuartos de final, [[Lindsay Davenport]] (2-6,7-6,6-1) nes semifinales, y los dos vegaes ganadora del tornéu [[Serena Williams]] (6-1,6-4) na final, convirtiéndose na primer xugadora rusa en ganar Wimbledon. N'anguaño llogró 4 victories frente a xugadores Top 5. La derrota vieno a manes de la xugadora francesa [[Mary Pierce]] nel Abiertu d'Estaos Xuníos un par de meses dempués. Sharápova terminó'l 2004 con una victoria na final del [[WTA]] Championships, ante Serena Williams, dempués d'un déficit de 4-0 nel tercer set. En perdiendo contra Sharápova nes semifinales del eventu, la rusa [[Anastasiya Mýskina]] dixo: "Él (el padre de Sharápova) nun faía más que glayame y glayame instrucciones y pensé qu'en cualquier momentu del partíu saltaría a la cancha, ye un forofo". ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="150"|'''Fecha''' |width="160"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''1.''' | '''19 de xineru de 2004''' | {{Nowrap|{{bandera|Australia}} '''[[Abiertu d'Australia]]'''}} | '''GS''' | ''' Dura''' | 3R |- bgcolor="#ffcccc" | 2. | 3 de febreru de 2004 | {{bandera|Xapón}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] | Tier I | Dura | 2R |- bgcolor="#CCFFCC" | 3. | 15 de febreru de 2004 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Memphis|Memphis]] | Tier III | Dura | SF |- bgcolor="#ffcccc" | 4. | 10 de marzu de 2004 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] | Tier I | Dura | 4R |- bgcolor="#ffcccc" | 5. | 24 de marzu de 2004 | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Masters de Miami|Miami]] | Tier I | Dura | 4R |- bgcolor="#ffcccc" | 6. | 3 de mayu de 2004 | {{bandera|Alemaña}} [[Tornéu de Berlín|Berlín]] | Tier I | Tierra batida | 3R |- bgcolor="#ffcccc" | 7. | 10 de mayu de 2004 | {{bandera|Italia}} [[Masters de Roma|Roma]] | Tier I | Tierra batida | 3R |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''24 de mayu de 2004''' | {{bandera|Francia}} '''[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | '''GS''' | '''Tierra batida''' | CF |- bgcolor="#CCFFCC" | 9. | 7 de xunu de 2004 | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Tier III | Yerba | '''G''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''10.''' | '''21 de xunu de 2004''' | {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]]''' | '''GS''' | '''Yerba''' | '''G''' |- bgcolor="#ffcccc" | 11. | 25 de xunetu de 2004 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de San Diego|San Diego]] | Tier I | Dura | CF |- bgcolor="#ffcccc" | 12. | 2 d'agostu de 2004 | {{bandera|Canadá}} [[Masters de Canadá|Montreal]] | Tier I | Dura | 3R |- bgcolor="#ccccff" | 13. | 22 d'agostu de 2004 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de New Haven|New Haven]] | Tier II | Dura | 2R |- bgcolor="#FFFF99" | '''14.''' | '''30 d'agostu de 2004''' | {{bandera|Estaos Xuníos}} '''[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]]''' | '''GS''' | '''Dura''' | 3R |- bgcolor="#ccccff" | 15. | {{Nowrap|20 de setiembre de 2004}} | {{bandera|China}} [[Tornéu de Beixín|Beixín]] | Tier II | Dura | SF |- bgcolor="#66CCFF" | 16. | 27 de setiembre de 2004 | {{bandera|Corea del Sur}} [[Tornéu de Seúl|Seúl]] | Tier IV | Dura | '''G''' |- bgcolor="#CCFFCC" | 17. | 4 d'ochobre de 2004 | {{bandera|Xapón}} [[Tornéu de Tokiu|Tokiu]] | Tier III | Dura | '''G''' |- bgcolor="#ffcccc" | 18. | 17 d'ochobre de 2004 | {{bandera|Suiza}} [[Tornéu de Zúrich|Zúrich]] | Tier I | Dura | F |- bgcolor="#ccccff" | 19. | 1 de payares de 2004 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de tenis de Filadelfia|Filadelfia]] | Tier II | Dura | SF |- bgcolor="#FF6666" | '''20. | '''{{Nowrap|8 de payares de 2004}} | '''{{bandera|USA}} [[WTA Tour Championships|Championships]] | '''Championship | '''Dura | '''G''' |} === 2005 === {{AP|Temporada de tenis 2005 de María Sharápova}} [[Ficheru:Sharapova tennis service 0826.jpg|thumb|300px|Sharápova nel Abiertu d'Australia 2005]] En pista, algamó les semifinales del [[Abiertu d'Australia]] en 2005, onde tuvo 3 puntos de partíu frente a [[Serena Williams]] antes de perder 6-2, 5-7, 6-8. Defendiendo'l so títulu de Wimbledon en 2005, Sharápova llegó a les semifinales ensin perder un solu set, pero perdió ante una remocicada [[Venus Williams]] (6-7,1-6). Estes derrotes acabaron coles sos opciones de desbancar a Lindsay Davenport como númberu 1 mundial. Sicasí, una mancadura que Davenport llevaba dende la final de Wimbledon, fizo que nun pudiera defender los puntos del ranking llograos mientres l'Abiertu d'Estaos Xuníos en 2004. Sharápova tenía menos puntos que defender y xubió al númberu 1 el 22 d'agostu de 2005. El so reináu, sicasí, solo duró una selmana yá que Davenport reascendió al númberu 1. Sharápova volvió ser númberu 1 el 12 de setiembre de 2005, a pesar de perder nes semifinales del Abiertu d'Estaos Xuníos. Sharápova caltuvo'l puestu mientres 6 selmanes antes de vence-y lo a Davenport tres l'Abiertu de Zúrich en 2005. La derrota de Sharápova nes semifinales del Abiertu d'Estaos Xuníos en 2005 contra Kim Clijsters significó la cuarta vegada en dichu añu que Sharápova pierde nun Grand Slam contra la finalmente ganadora del tornéu: Abiertu d'Australia-SF-[[Serena Williams]], Roland Garros-CF-[[Justine Henin]], Wimbledon-SF-[[Venus Williams]], Abiertu d'Estaos Xuníos-SF-[[Kim Clijsters]]. Tamién cabo destacar d'anguaño'l so partíu contra [[Lindsay Davenport]] en Indian Wells, onde perdió por 6-0 6-0 contra'l númberu 1, na que foi la única vegada na que-y solmenaron asemeyada resultancia, y la primer vegada na qu'una top 3 perdía ensin consiguir nin un solu xuegu. ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="150"|'''Fecha''' |width="160"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''1.''' | '''17 de xineru de 2005''' | {{Nowrap|{{bandera|Australia}} '''[[Abiertu d'Australia]]'''}} | '''GS''' | ''' Dura''' | SF |- bgcolor="#ffcccc" | 2. | 1 de febreru de 2005 | {{bandera|Xapón}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] | Tier I | Dura | '''G''' |- bgcolor="#ccccff" | 3. | 21 de febreru de 2005 | {{bandera|Qatar}} [[Tornéu de Doha|Doha]] | Tier II | Dura | '''G''' |- bgcolor="#ffcccc" | 4. | 9 de marzu de 2005 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] | Tier I | Dura | SF |- bgcolor="#ffcccc" | 5. | 23 de marzu de 2005 | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Masters de Miami|Miami]] | Tier I | Dura | F |- bgcolor="#ffcccc" | 6. | 2 de mayu de 2005 | {{bandera|Alemaña}} [[Tornéu de Berlín|Berlín]] | Tier I | Tierra batida | CF |- bgcolor="#ffcccc" | 7. | 9 de mayu de 2005 | {{bandera|Italia}} [[Masters de Roma|Roma]] | Tier I | Tierra batida | SF |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''23 de mayu de 2005''' | {{bandera|Francia}} '''[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | '''GS''' | ''' Tierra batida''' | CF |- bgcolor="#CCFFCC" | 9. | 6 de xunu de 2005 | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Tier III | Yerba | '''G''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''10.''' | '''20 de xunu de 2005''' | {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]]''' | '''GS''' | ''' Yerba''' | SF |- bgcolor="#ccccff" | 11. | 8 d'agostu de 2005 | {{bandera|USA}} [[Tornéu WTA de Los Angeles|Los Angeles]] | Tier II | Dura | CF |- bgcolor="#FFFF99" | '''12.''' | '''29 d'agostu de 2005''' | {{bandera|Estaos Xuníos}} '''[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]]''' | '''GS''' | ''' Dura''' | SF |- bgcolor="#ccccff" | 13. | {{Nowrap|19 de setiembre de 2005}} | {{bandera|China}} [[Tornéu de Beixín|Beixín]] | Tier II | Dura | SF |- bgcolor="#ffcccc" | 14. | 10 d'ochobre de 2005 | {{bandera|Rusia}} [[Tornéu de Moscú|Moscú]] | Tier I | Dura | CF |- bgcolor="#FF6666" | '''15. | '''{{Nowrap|8 de payares de 2005}} | '''{{bandera|USA}} [[WTA Tour Championships|Championships]] | '''Championship | '''Dura | SF |} === 2006 === {{AP|Temporada de tenis 2006 de María Sharápova}} [[Ficheru:Shrapova USopen 2006.jpg|thumb|300px|Sharápova col troféu de campeona del Abiertu d'Estaos Xuníos 2006]] Nel Abiertu d'Australia de 2006, Sharápova algamó les semifinales, onde s'enfrentó a [[Justine Henin]], ganando'l primera set, pero finalmente perdiendo 6-4,1-6,4-6. Este foi l'únicu partíu del añu que Sharápova perdió un partíu en ganando'l primera set. Sharápova, como la tercer cabeza de serie, llogró'l primer títulu del añu nel [[Masters d'Indian Wells]], [[California]] (un eventu Tier 1). Sharápova ganó a la cuarta cabeza de serie y compatriota [[Yelena Deméntieva]] na final 6-1,6-2. Este foi'l títulu decimoprimeru de la so carrera. Sharápova y Deméntieva fueron les primeres ruses n'algamar la final de dichu eventu. Poco dempués, algamó la final del [[Masters de Miami]], perdiendo ante [[Svetlana Kuznetsova]] 4-6,3-6. Sharápova participó en [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] ensin xugar nengún partíu en tierra batida hasta entós, por mancadura. En salvando tres puntos de partíu frente a [[Mashona Washington]] na primer ronda, Sharápova foi esaniciada na cuarta ronda por [[Dinara Sáfina]] 5-7, 6-2, 5-7. Sharápova, en liderando 5-1 nel tercer set, perdió 18 de los postreros 21 puntos del partíu. Per segundu añu consecutivu, Sharápova foi esaniciada nes semifinales de Wimbledon, perdiendo frente a la finalmente ganadora del tornéu, la francesa [[Amélie Mauresmo]] 3-6, 6-3, 2-6. Sharápova, como segunda cabeza de serie, llogró'l so segundu títulu del añu en [[San Diego (California)|San Diego]] nel Accura Classic, ganando a la primer cabeza de serie [[Kim Clijsters]] 7-5, 7-5. Esta foi la primer victoria de Sharápova frente Clijsters en cinco encuentros. Sharápova entró nel Abiertu d'Estaos Xuníos de 2006 como la tercer cabeza de serie, dempués de que Clijsters decidiera nun participar nel tornéu por una mancadura na so muñeca. Considerada como una de les favorites pa ganar el tornéu, Sharápova dio vida a les espectaciones ganando a Mauresmo, la entós númberu unu del mundu nes semifinales, 6-0, 4-6, 6-0. Sharápova depués ganó na final, venciendo a la belxicana [[Justine Henin]] por 6-4, 6-4, pa ganar el so segundu títulu de Grand Slam en solitariu, el tercer títulu del añu y el decimoterceru de la so carrera. Tres la victoria, Sharápova aseguróse la so presencia nel tornéu de final de temporada en [[Madrid]]. Tamién Sharápova ganó l'Abiertu de Zúrich de 2006, venciendo a [[Daniela Hantuchová]] 6-1, 4-6, 6-3 na final. Una selmana dempués ganó'l tornéu de Generali Ladies Linz, ganando a la defensora del títulu y compatriota [[Nadia Petrova]] na final 7-5, 6-2. Este foi'l so quintu títulu del añu y decimoquintu de la so carrera. Sharápova participó nel WTA Championships en Madrid como segunda cabeza de serie y como una de les trés candidates a acabar l'añu como númberu unu (al pie de la francesa Amelie Mauresmo y la belxicana Justine Henin-Hardenne), y llegó a les semifinales del campeonatu ensin perder un solu set, pero depués perdió frente a la finalmente campeona y númberu unu, la belxicana Henin, con un resultáu de 2-6, 6-7 (5) en ganando nes rondes clasificatorias (Round Robin) a toes los sos contrincantes: [[Yelena Deméntieva]] 6-1, 6-4, [[Kim Clijsters]] 6-4, 6-4 y [[Svetlana Kuznetsova]] 6-1, 6-4. Sharápova acabó l'añu como número dos del mundu. N'otra área, mientres l'añu 2006, Sharápova crea la "Fundación María Sharápova", que ye un organismu caritativu, ensin ánimu d'arriquecimientu, dedicáu a contribuyir a que neños "en situación de riesgu", de toles edaes, puedan cumplir los sos suaños. Tamién fuera anunciáu que Sharápova participaría na Copa Federación o [[Fed Cup]] para [[Rusia]] en 2007, enfrentándose en primer ronda a [[España]], pero una mancadura nel so costazu derechu nun-y lo dexó. Sicasí ayudó al so equipu sirviéndo-y de sparring a los sos compatriotes, pa la final de la Copa Federación, que se xugó poles ruses ante les italianes, en [[Moscú]]. L'equipu femenín de tenis de [[Rusia]], ganó-y a les italianes y convirtióse en campeón de la Copa Federación d'esi añu. Sharápova afaló a les sos compañeres mientres toa esa final y depués celebró con elles el trunfu de [[Rusia]]. ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="150"|'''Fecha''' |width="160"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''1.''' | '''16 de xineru de 2006''' | {{Nowrap|{{bandera|AUS}} '''[[Abiertu d'Australia]]'''}} | '''GS''' | ''' Dura''' | SF |- bgcolor="#ffcccc" | 2. | 31 de xineru de 2006 | {{bandera|JPN}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] | Tier I | Dura | SF |- bgcolor="#ccccff" | 3. | 20 de febreru de 2006 | {{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} [[Tornéu de Dubái|Dubái]] | Tier II | Dura | F |- bgcolor="#ffcccc" | 4. | 8 de marzu de 2006 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] | Tier I | Dura | '''G''' |- bgcolor="#ffcccc" | 5. | 22 de marzu de 2006 | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami|Miami]] | Tier I | Dura | F |- bgcolor="#FFFF99" | '''6.''' | '''28 de mayu de 2006''' | {{bandera|FRA}} '''[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | '''GS''' | ''' Tierra batida''' | 4R |- bgcolor="#CCFFCC" | 7. | 12 de xunu de 2006 | {{bandera|UK}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Tier III | Yerba | SF |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''26 de xunu de 2006''' | {{bandera|GBR}} '''[[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]]''' | '''GS''' | ''' Yerba''' | SF |- bgcolor="#ffcccc" | 9. | 31 de xunetu de 2006 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de San Diego|San Diego]] | Tier I | Dura | '''G''' |- bgcolor="#ccccff" | 10. | 7 d'agostu de 2006 | {{bandera|USA}} [[Tornéu WTA de Los Angeles|Los Angeles]] | Tier II | Dura | SF |- bgcolor="#FFFF99" | '''11.''' | '''28 d'agostu de 2006''' | {{bandera|USA}} '''[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]]''' | '''GS''' |''' Dura''' | '''G''' |- bgcolor="#ffcccc" | 12. | 9 d'ochobre de 2006 | {{bandera|RUS}} [[Tornéu de Moscú|Moscú]] | Tier I | Dura | CF |- bgcolor="#ffcccc" | 13. | 16 d'ochobre de 2006 | {{bandera|SUI}} [[Tornéu de Zúrich|Zúrich]] | Tier I | Dura | '''G''' |- bgcolor="#ccccff" | 14. | 23 d'ochobre de 2006 | {{bandera|AUT}} [[Tornéu de Linz|Linz]] | Tier II | Dura | '''G''' |- bgcolor="#FF6666" | '''15. | '''{{Nowrap|7 de payares de 2006}} | '''{{bandera|ESP}} [[WTA Tour Championships|Championships]] | '''Championship | '''Dura | SF |} === 2007 === {{AP|Temporada de tenis 2007 de María Sharápova}} [[Ficheru:Maria Sharapova 2007 Australian Open.jpg|upright|thumb|Sharápova nel Abiertu d'Australia 2007]] En 2007 participara en siete torneos ensin ganar dalgunu, pero siendo finalista nel Abiertu d'Australia (cai ante [[Serena Williams]]) y en Birmingham (ganada por [[Jelena Janković]]), amás de semifinalista n'Istambul (pierde con Aravane Rezai), Tokiu y Roland Garros (vencida en dambos torneos pola serbia [[Ana Ivanović]]). Sharápova conquistó'l primer títulu de la temporada 2007 nel so novenu tornéu, en San Diego, California, onde yera la defensora del títulu. Na final ganó a la suiza [[Patty Schnyder]] per sesta vegada en siete enfrentamientos, con un resultáu de 6-2,3-6,6-0. Hasta la perda del segundu set, Sharápova ganara 19 sets consecutivos nesi tornéu, y la victoria convertir, amás, na última ganadora del tornéu, yá que va dexar de celebrase a partir de 2009 (nel 2008 xugáronse los [[Xuegos Olímpicos]]). Sharápova mientres l'añu 2007 solo conquistó un títulu de la [[WTA]], por cuenta de que sufrió una mancadura nel costazu derechu y tamién a que se vio bien afeutada pola enfermedá y posterior muerte de Jane, quien yera la madre del so entrenador Michael Joyce, una persona que yera bien cercana a María y a la cual ella quería enforma. Persona que morrió en xunu del añu 2007, por cuenta de un cáncer d'ovarios. A fines del añu 2007 (avientu), Sharápova participa nun partíu d'exhibición en Singapur, al pie del so compatriota [[Anna Chakvetadze]], a la que venció por 6-0 y 7-6. N'otra área, mientres l'añu 2007, Sharápova ye nomada embaxadora de Bona Voluntá del Programa de les [[Naciones Xuníes]] pal Desenvolvimientu (PNUD), nuna ceremonia celebrada na Sede de les [[Naciones Xuníes]] na ciudá de [[Nueva York]]. Sharápova donó 100.000 dólares pa proyeutos del PNUD destinaos a la recuperación de [[Chernóbil]], ciudá que sufrió l'accidente nuclear más grave de la hestoria. Los 100.000 dólares fueron pa ocho proyeutos destinaos a la mocedá de comunidaes de la [[Federación de Rusia]], [[Bielorrusia]] y [[Ucraína]] qu'inda sufren les consecuencies de la catástrofe radioactiva de Chernóbil. La donación fíxose al traviés de la Fundación María Sharápova y foi pa financiar proyeutos pa tener accesu a ordenadores, ameyorar instalaciones pa la práutica del deporte, ameyorar hospitales, y promover la conciencia ecolóxica, estos proyeutos complementen les amplies iniciatives que tien [[Naciones Xuníes]] p'ayudar a eses comunidaes afeutaes. María nesta función, d'embaxadora de Bona Voluntá del Programa de les Naciones Xuníes pal Desenvolvimientu (PNUD), axencia sofitu pa la campaña mundial contra la probeza. L'actividá de María col PNUD inclúi la promoción de les iniciatives internacionales p'algamar los Oxetivos de Desenvolvimientu del Mileniu. Esos oxetivos fueron aprobaos por 189 países nel añu 2000, y tienen metes definíes, afitaes en plazos p'ameyorar de forma medible les condiciones de vida de les persones más probes del planeta. ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="150"|'''Fecha''' |width="160"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''1.''' | '''15 de xineru de 2007''' | {{Nowrap|{{bandera|AUS}} '''[[Abiertu d'Australia]]'''}} | '''GS''' | ''' Dura''' | F |- bgcolor="#ffcccc" | 2. | 30 de xineru de 2007 | {{bandera|JPN}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] | Tier I | Dura | SF |- bgcolor="#ffcccc" | 3. | 7 de marzu de 2007 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] | Tier I | Dura | 4R |- bgcolor="#ffcccc" | 4. | 21 de marzu de 2007 | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami|Miami]] | Tier I | Dura | 4R |- bgcolor="#CCFFCC" | 5. | 21 de mayu de 2007 | {{bandera|TUR}} [[Tornéu d'Istambul|Istambul]] | Tier III | Tierra Batida | SF |- bgcolor="#FFFF99" | '''6.''' | '''27 de mayu de 2007''' | {{bandera|FRA}} '''[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | '''GS''' | ''' Tierra batida''' | SF |- bgcolor="#CCFFCC" | 7. | 11 de xunu de 2007 | {{bandera|UK}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Tier III | Yerba | F |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''25 de xunu de 2007''' | {{bandera|GBR}} '''[[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]]''' | '''GS''' | ''' Yerba''' | 4R |- bgcolor="#ffcccc" | 9. | 30 de xunetu de 2007 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de San Diego|San Diego]] | Tier I | Dura | '''G''' |- bgcolor="#ccccff" | 10. | 6 d'agostu de 2007 | {{bandera|USA}} [[Tornéu WTA de Los Angeles|Los Angeles]] | Tier II | Dura | SF |- bgcolor="#FFFF99" | '''11.''' | '''27 d'agostu de 2007''' | {{bandera|USA}} '''[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]]''' | '''GS''' | ''' Dura''' | 3R |- bgcolor="#ffcccc" | 12. | 8 d'ochobre de 2007 | {{bandera|RUS}} [[Tornéu de Moscú|Moscú]] | Tier I | Dura | 2R |- bgcolor="#FF6666" | '''13. | '''{{Nowrap|6 de payares de 2007}} | '''{{bandera|ESP}} [[WTA Tour Championships|Championships]] | '''Championship | '''Dura | F |} === 2008 === {{AP|Temporada de tenis 2008 de María Sharápova}} [[Ficheru:Sharapova hitting backhand.JPG|thumb|350px|left|María Sharápova pegándo-y a la bola nel so partíu pola [[Fed Cup]] pa ganar el so pase a los [[Xuegos Olímpicos de Beijing]] frente al equipu israelín.]] Sharápova empezó l'añu apostando'l tornéu d'exhibición de [[Ḥong Kong]], en venciendo en cuartos a [[Caroline Wozniacki]] por 6-2, 6-2 y a [[Anna Chakvetadze]] en semifinales por 6-4, 6-2, perdió ante l'americana [[Venus Williams]] na final por 6-4 y 6-3. Sharápova treslladar a [[Australia]] pa participar nel primer [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del añu, l'[[Abiertu d'Australia 2008 (single femenín)|Abiertu d'Australia]]. En primer ronda venció a [[Jelena Kostanić Tošić]] por 6-4, 6-3, en segunda a [[Lindsay Davenport]] por 6-1, 6-3, en tercera a [[Yelena Vesniná]] por 6-3, 6-0, en cuarta a [[Yelena Deméntieva]] por 6-2, 6-0, en cuartos de final volvió atopase, tres l'enfrentamientu ente dambes na final del [[WTA Tour Championships 2007]], cola nᵘ&nbsp;1 del mundu, la belxicana [[Justine Henin]], esta vegada, Sharápova venció por 6-4, 6-0,<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/Sharápova-entartalla-henin-serena-queda/dasten/20080122dasdasten_2/Tes Sharápova avanza n'Australia en venciendo a Henin], As, [[22 de xineru]] de [[2008]]</ref> cortando asina, la racha de 32 partíos consecutivos ganaos pola belga. En semifinales venció a [[Jelena Janković]] por 6-3, 6-1,<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/Sharápova-ivanovic-final-femenina/dasten/20080124dasdasten_1/Tes Sharápova-Ivanovic, final femenina n'Australia], As, [[24 de xineru]] de [[2008]]</ref> na final venció a [[Ana Ivanović]] por 7-5, 6-3,<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/Sharápova-vuelve-coronase/dasten/20080126dasdasten_1/Tes Sharápova vence n'Australia y consigue el so tercer "Grande"], As, [[26 de xineru]] de [[2008]]</ref> convirtiéndose na primer xugadora rusa en ganar n'Australia. Mientres el campeonatu Sharápova nun perdió nengún set, na ceremonia de premios, en recibiendo la copa, Sharápova tuvo unes pallabres de reconocencia y alcordanza escontra Jane, la madre apocayá finada del so entrenador Michael Joyce: "Cada vez que salía a entrenar o xugar, Jane yera'l nome nel que tábamos pensando. Quiero dedica-y esta victoria a ella porque dempués de sufrir la so perda tuvi otra perspeutiva de la vida coles mios mancadures y retrocesos. Ayudóme a saber qué coses tienen prioridá fora del tenis".<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/Sharápova-asegura-meyor-venir/dasten/20080126dasdasten_2/Tes Sharápova asegura que lo meyor ta por venir], As, [[26 de xineru]] de [[2008]]</ref> A principios de febreru del añu 2008, Sharápova xugó per primer vegada na [[Fed Cup]] xunto a la so seleición nacional de [[Rusia]], na eliminatoria frente a la seleición d'[[Israel]]. El primer partíu ganar contra ''Tzipora Obziler'' por 6-0 y 6-4, y el segundu frente [[Shahar Peer]] por 6-1 y 6-1. Les demás ruses ganaron otros dos partíos. Finalmente Rusia venció a [[Israel]] por 4-1, pasando asina a les semifinales de la Fed Cup 2008. De vuelta al circuitu [[WTA]], Sharápova treslladar a [[Qatar]] p'apostar el [[Tornéu de Doha]], qu'anguaño estrenaba categoría [[Tier I]]. Sharápova proclamóse campeona del tornéu en venciendo na final a [[Vera Zvonariova]] por 6-1, 2-6, 6-0,<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/Sharápova-frena-reaccion-zvonareva-llogra/dasten/20080224dasdasten_3/Tes Sharápova frena la reaición de Zvonariova y llogra el so segundu títulu del añu], As, [[24 de febreru]] de [[2008]]</ref> en segunda ronda venció a [[Galina Voskoboeva]] por 6-4, 4-6, 6-1, en tercera a [[Tamarine Tanasugarn]] por 6-2, 6-2, en cuartos a [[Caroline Wozniacki]] por 6-0, 6-1 y en semifinales a [[Agnieszka Radwańska]] por 6-4, 6-3.<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/Sharápova-zvonareva-apostaren-titulo/dasten/20080223dasdasten_3/Tes Sharápova y Zvonariova van apostar el títulu en Doha], As, [[23 de febreru]] de [[2008]]</ref> Sharápova empezó la xira pelos Estaos Xuníos apostando'l [[Masters d'Indian Wells]], onde en venciendo en tercer ronda a [[Eleni Daniilidou]] por 7-5, 6-3, en cuarta a [[Alona Bondarenko]] por 6-2, 5-7, 6-4 y en cuartos de final a [[Daniela Hantuchová]] por 7-6, 6-1, perdió en semifinales frente a [[Svetlana Kuznetsova]] por 3-6, 7-5, 2-6.<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/ivanovic-kuznetsova-apostaren-final-femenina/dasten/20080322dasdasten_1/Tes Ivanovic y Kuznetsova van apostar la final femenina en Indian Wells], As, [[22 de marzu]] de [[2008]]</ref> Depués Sharápova participó nel [[Tornéu d'Amelia Island]] (n'Estaos Xuníos), competición sobre tierra batida o magre. María xugó escelente, convirtiéndose na campeona de dichu certame. María ganó-y la final de dichu campeonatu, el domingu 13 d'abril a la eslovaca [[Dominika Cibulková]] por 7-6 (9/7) y 6-3. Foi'l primer títulu de Sharápova sobre magre o tierra batida. Depués María foi a competir al [[Tornéu de Charleston]] (n'Estaos Xuníos), y cayó en cuartos de final ante l'americana Serena Williams por 7-5, 4-6 y 6-1. Este foi'l primer enfrentamientu de dambes sobre magre. [[Ficheru:Maria Sharapova – Wimbledon 2009 12.jpg|thumb|250px|right|María Sharápova en Wimbledon 2008]] Sharápova nun participó na semifinal de la Fed Cup 2008, que xugó Rusia vs. Estaos Xuníos. Les ruses ganaron por 3-2, pasando a la final que van apostar frente a los españoles en [[Madrid]], [[España]]. El presidente de la Federación de Tenis de Rusia y capitán del equipu rusu de la Copa Federación de tenis Shamil Tarpishchev (quien tamién ye capitán del equipu de Copa Davis del so país), señaló que volverá llamar a Sharápova, pa xugar la final de la Fed Cup ante España. Tamién Shamil Tarpishchev, anunció nel mes d'abril de 2008, que Sharápova, al pie del so compatriota Svetlana Kuznetsova van ser les representantes de Rusia nel tenis femenín, na categoría singles, nos Xuegos Olímpicos, xunto a otros dos xugadores, que taríen por definir se na categoría singles. Tamién-y falta a Rusia definir quien van representar nos dobles femeninos de tenis al so país. María señaló que la so mayor aspiración no deportivo pal añu 2008, ye representar a [[Rusia]] nos [[Xuegos Olímpicos]] y lluchar pa intentar ganar la medaya d'oru pal so país, y no humano: ye ameyorar la campaña d'ayuda, pa les persones que siguen siendo afeutaes por desastre radiactivu de [[Chernóbil]]. Previu a la edición del [[2008]] del [[Masters de Roma]] Sharápova llantó cara a la [[WTA]] en negándose a participar na grabación d'una campaña publicitaria de la mesma.<ref>[http://www.cadenaser.com/sociedad/articulo/Sharápova-planta-cara-wta/serpro/20080503csrcsrsoc_2/Tes Sharápova planta cara a la WTA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111120053435/http://www.cadenaser.com/sociedad/articulo/Shar%C3%A1pova-planta-cara-wta/serpro/20080503csrcsrsoc_2/Tes |date=2011-11-20 }}, Cadena Ser, [[3 de mayu]] de [[2008]]</ref> La negativa a collaborar cola WTA pudo costar a Sharápova una multa de casi mediu millón d'euros, pero finalmente esto foi solucionáu encurtiando'l tiempu de la grabación. Nel abiertu romanu, Sharápova llega hasta les semifinales, que tenía de xugar contra [[Jelena Janković]], pero retiró antes d'apostar esa semifinal por cuenta de un estiramientu nel ximielgu derechu. En 2008, previu a Roland Garros, Justine Henin, anuncia la so retirada y María Sharápova ocupa'l nᵘ&nbsp;1. Esto dába-y la oportunidá de ganar Roland Garros cola ausencia de la campeona defensora del títulu, sicasí, ye ganada n'octavos de final por [[Dinara Sáfina]], con un marcador de 6-7 (6-8), 7-6 (7-5) y 6-2.<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/tenis-k-maria-Sharápova-frente/daspor/20080603dasdaiten_3/Tes Sharápova pierde frente a Safina], As, [[3 de xunu]] de [[2008]]</ref> Nel [[Campeonatu de Wimbledon 2008 (single femenín)|Tornéu de Wimbledon]] enfrentar en primer ronda a la gala [[Stéphanie Foretz]], venciéndola por 6-1, 6-4, pero perdió en segunda ronda frente al so compatriota [[Alla Kudryavtseva]] por 6-2, 6-4.<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/tenis-Sharápova-esaniciada-kudryavtseva-muyer/daspor/20080627dasdaiten_3/Tes Sharápova, esaniciada de Wimbledon ante Kudryavtseva], As, [[27 de xunu]] de [[2008]]</ref> Tres dos selmanes de descansu Sharápova treslladar a la xira Norteamericana p'apostar el [[Masters de Canadá]]. Celebráu anguaño na ciudá de [[Montreal]], y clasificáu el tornéu de categoría [[Tier I]], Sharápova tuvo ausente los trés torneos anteriores polo qu'anguaño nun defendía puntos anteriores. Nel tornéu, y como cabeza de serie nᵘ&nbsp;3, Sharápova tuvo exenta d'apostar la primer ronda, en segunda ronda venció a [[Marta Domachowska]] por 7-5, 5-7, 6-2, pero retirar del tornéu por cuenta de la mancadura qu'abasna nel so costazu derechu.<ref>[https://www.elpais.com/articulo/deportes/Sharápova/retira/tornéu/Montreal/elpepudep/20080731elpepudep_5/Tes Sharápova retirar del tornéu de Montreal], El País, [[31 de xunetu]] de [[2008]]</ref> En realizando una pruebes a otru día pa ver l'algame de la mancadura, Sharápova anunció que nun asistiría a los [[Xuegos Olímpicos de Beixín 2008]].<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/Sharápova-arrenuncia-xuegos/dasten/20080731dasdasten_6/Tes Sharápova arrenunciu a los Xuegos olímpicos de 2008], As, [[31 de xunetu]] de [[2008]]</ref> Tiempu dempués Sharápova decide nun xugar pol restu de la temporada perdiéndose l'Abiertu de los Estaos Xuníos y el WTA Championships en Doha. ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="150"|'''Fecha''' |width="160"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''1.''' | '''14 de xineru de 2008''' | {{Nowrap|{{bandera|Australia}} '''[[Abiertu d'Australia]]'''}} | '''GS''' |''' Dura''' | '''G''' |- bgcolor="#ffcccc" | 2. | 18 de febreru de 2008 | {{bandera|Qatar}} [[Tornéu de Doha|Doha]] | Tier I | Dura | '''G''' |- bgcolor="#ffcccc" | 3. | 12 de marzu de 2008 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] | Tier I | Dura | SF |- bgcolor="#ccccff" | 4. | 7 d'abril de 2008 | {{bandera|USA}} [[Tornéu d'Amelia Island|Amelia Island]] | Tier II | Tierra batida | '''G''' |- bgcolor="#ffcccc" | 5. | 14 d'abril de 2008 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Charleston|Charleston]] | Tier I | Tierra batida | CF |- bgcolor="#ffcccc" | 6. | 12 de mayu de 2008 | {{bandera|Italia}} [[Masters de Roma|Roma]] | Tier I | Tierra batida | SF |- bgcolor="#FFFF99" | '''7.''' | '''25 de mayu de 2008''' | {{bandera|Francia}} '''[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | '''GS''' | ''' Tierra batida''' | 4R |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''23 de xunu de 2008''' | {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]]''' | '''GS''' | ''' Yerba''' | 2R |- bgcolor="#ffcccc" | 9. | 28 de xunetu de 2008 | {{bandera|Canadá}} [[Masters de Canadá|Montreal]] | Tier I | Dura | 3R |- bgcolor="#ccccff" |} === 2009 === {{AP|Temporada de tenis 2009 de María Sharápova}} [[Ficheru:Sharapova Roland Garros 2009 6.jpg|thumb|left|250px|María Sharápova en Roland Garros 2009]] Por cuenta de la mancadura sufierta pola tenista, ella nun pudo defender el so títulu nel [[Abiertu d'Australia]], más tarde retiróse de los torneos del circuitu, darréu fixo unos escelentes cuartos de final nel so regresu, nel [[Tornéu de Varsovia]], depués, entró ensin mires al tornéu de Grand Slam de tierra batida, [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]], nesti tornéu ganó cuatro partíos en trés sets, perdiendo en cuartos de final contra [[Dominika Cibulková]]. Empieza la temporada de canches de verde, Sharápova, entró nel [[Tornéu de Birmingham]], onde llogró semifinales, cayendo ante la china [[Na Li]], faltaba'l tornéu más importante del verde, [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]] onde paso primer ronda pa perder ante [[Gisela Dulko]]. Entrando nos torneos del open series d'Estaos Xuníos, Sharápova consiguió, cuartos de final, nel [[Tornéu de Stanford]] perdiendo con [[Venus Williams]] y semifinales de [[Tornéu WTA de Los Angeles|Los Angeles]], perdiendo con [[Flavia Pennetta]]. Más tarde llegaría a la so primer final perdida dende'l 2007, nel [[Masters de Canadá]] en Toronto contra [[Yelena Deméntieva]]. Con estes puntuaciones Sharápova aseguróse una preclasificasión al [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]], siento la vigesimonovena preclasificada. Na primer ronda del Abiertu d'Estaos Xuníos ganó a Tvetana Pironkova nun fácil 6-3 6-0, foi'l so primera set ganáu en 0 nel añu. En segunda ronda ganó a [[Christina McHale]] por 6-2, 6-1. Pero en tercer ronda cayería ante la nueva sensación [[Melanie Oudin]] por 6-4, 3-6, 5-7. Dexando asina'l suañu de volver ganar l'Abiertu d'Estaos Xuníos. Darréu empieza la xira asiática y Sharápova xuega'l [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tornéu de Tokiu]], na primer ronda ganó a [[Francesca Schiavone]] por 4-6 7-5 6-1. En segunda ronda vencería a [[Samantha Stosur]] por 6-0 6-1. En tercer ronda ganó a [[Alisa Kleybanova]] por 2-6 6-2 6-2. En cuartos de final vencería a [[Iveta Benešová]] por 6-4 7-5. En semifinales ganó a [[Agnieszka Radwańska]] por 6-3 2-6 6-4. Na final atopar con [[Jelena Janković]] y cuando'l marcador diba 5-2 a favor de Sharápova, Jankovic retirar por una mancadura. Sharápova nun ganaba un títulu dende abril de 2008. Nel [[Tornéu de Beixín]], elúltimo del añu xugó dende la segunda ronda por cuenta de que por llegar a les semifinales de Tokiu taba exenta de xugar la primer ronda del tornéu. Na segunda ronda vencería a [[Victoria Azarenka]] por 6-3 6-7 7-5. Na tercer ronda enfrentar a [[Peng Shuai]] cola cual perdería por 2-6 4-6. María remató l'añu nel llugar númberu 14, daqué sorprendente por cuenta de qu'en mayu atopar nel llugar 126. ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="180"|'''Fecha''' |width="150"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#BF94e4" | 1. | 18 de mayu de 2009 | {{bandera|Polonia}} [[Tornéu de Varsovia|Varsovia]] | Premier | Tierra Batida | CF |- bgcolor="#FFFF99" | '''2.''' | '''24 de mayu de 2009''' | {{bandera|Francia}} '''[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | '''GS''' |''' Tierra batida''' | CF |- bgcolor="50C878" | 3. | 8 de xunu de 2009 | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Internacional | Yerba | SF |- bgcolor="#FFFF99" | '''4.''' | '''22 de xunu de 2009''' | {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]]''' | '''GS''' | ''' Yerba''' | 2R |- bgcolor="#BF94e4" | 5. | 27 de xunetu de 2009 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Stanford|Stanford]] | Premier | Dura | CF |- bgcolor="#BF94e4" | 6. | 3 d'agostu de 2009 | {{bandera|USA}} [[Tornéu WTA de Los Angeles|Los Angeles]] | Premier | Dura | SF |- bgcolor="#c0d077" | 7. | 17 d'agostu de 2009 | {{bandera|Canadá}} [[Masters de Canadá|Toronto]] | Premier 5 | Dura | F |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''31 d'agostu de 2009''' | {{Nowrap|{{bandera|Estaos Xuníos}} '''[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]]'''}} | '''GS''' | ''' Dura''' | 3R |- bgcolor="#c0d077" | 9. | 27 de setiembre de 2009 | {{bandera|Xapón}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] | Premier 5 | Dura | '''G''' |- bgcolor="#0099CC" | 10. | 3 d'ochobre de 2009 | {{bandera|China}} [[Tornéu de Beixín|Beixín]] | {{Nowrap|P. Mandatory}} | Dura | 3R |} === 2010 === {{AP|Temporada de tenis 2010 de María Sharápova}} [[Ficheru:Maria Sharapova practicing at Bank of the West Classic 2010-07-25 3.JPG|thumb|220px|Sharápova practicando en Standford nel 2010]] Sharápova empecipia l'añu nun tornéu d'exhibición en [[Tailandia]] ganando a [[Venus Williams]] por 6-3 6-4. Darréu xuega otru tornéu d'exhibición en [[Ḥong Kong]], Sharápova tuvo nel equipu de [[Rusia]] xunto a [[Vera Zvonariova]] y [[Yevgueni Káfelnikov]]. Nel so primer partíu Sharápova ganólu a [[Zheng Jie|Jie Zheng]] por 6-7, 6-4 6-2. Nel so segundu partíu xuega dobles mestos xunto a Káfelnikov ganando a Ayumi Morita y [[Paradorn Srichaphan]] por 6-4 7-5. Nel so siguiente partíu derrota a [[Caroline Wozniacki]] por 7-5 6-3. A la fin l'equipu de [[Rusia]] gana'l tornéu. Nel [[Abiertu d'Australia]] de 2010 Sharápova foi esaniciada en primer ronda pol so compatriota y amiga [[María Kirilenko]] con resultancia 7-6 (4), 3-6, 6-4. Ye la primer vegada que Sharápova pierde en primer ronda dende 2003. El so siguiente tornéu foi'l [[Tornéu de Memphis]], en primer ronda vencería a [[Shenay Perry]] 6-0, 6-2. En segunda ronda vencería a [[Bethanie Mattek]] 6-1, 6-1. En cuartos de final vencería a Elena Baltacha 6-2, 7-5. En semifinales ganaríalu a [[Petra Kvitová]] 6-4, 6-3. Na final ganó a [[Sofia Arvidsson|Sofía Arvidsson]] 6-2, 6-1. Este ye'l títulu 21 de Sharápova y el so primer tornéu ganáu del añu. El so siguiente tornéu foi [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]], tuvo exenta de xugar la primer ronda. En segunda ronda enfrentar a [[Vera Dushevina]] ganando nun apertáu xuegu por 4-6, 7-5, 6-2. En tercer ronda enfrentar a [[Zheng Jie]] perdiendo nun complicáu partíu por 3-6, 6-2, 3-6. Hai de solliñar que nel partíu nel tercer set llamó al preparador físicu por que revisara el so coldu y dempués al tornar al partíu nun pudo ganar otru xuegu. Darréu confirmóse que Sharápova tenía una contusión ósea nel coldu que'l so tiempu de recuperación ye de 3 a 6 selmanes. De resultes d'esto, confirmóse la so baxa en [[Masters de Miami|Miami]] y darréu al nun tar llista tamién se dio de baxa en [[Tornéu de Charleston|Charleston]]. Sharápova tornó en [[Masters de Madrid|Madrid]] onde perdió en primer ronda con [[Lucie Šafářová]] 4-6. 3-6. Darréu pidió un Wildcard pa xugar el [[Tornéu d'Estrasburgu]], en primer ronda venció a Regina Kulikova 6-3, 3-6, 6-1. En segunda ronda venció a Día Evtinova 6-3, 6-0. En cuartos de final enfrentar a [[Julia Görges]] ganando 7-6, 6-1. En semifinales enfrentar a [[Anabel Medina]] nun apertáu xuegu por 4-6, 6-2, 6-2. Na final venció a [[Kristina Barrois]] 7-5, 6-1. Este ye'l títulu 22 de Sharápova y el so segundu tornéu ganáu del añu y el so segundu títulu sobre polvu de lladriyu. En [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] en primer ronda venció al so compatriota [[Ksenia Pervak]] 6-3, 6-2. En segunda ronda enfrentar a [[Kirsten Flipkens]] 6-3, 6-3. En tercer ronda enfrentar a [[Justine Henin]] perdiendo 2-6, 6-3, 3-6. El so siguiente tornéu foi'l [[Tornéu de Birmingham]], onde tuvo exenta de xugar la primer ronda. En segunda ronda venció a [[Bethanie Mattek]] 6-0, 6-3. En tercer ronda esanició a [[Alla Kudryavtseva]] 6-3, 6-1. En cuartos de final ganó a [[Sesil Karatantcheva]] 6-2, 6-4. En semifinales venció a Alison Riske 6-2, 4-6, 6-1. Na final foi ganada pola china [[Li Na|Na Li]] 5-7, 1-6. En [[Wimbledon]] en primer ronda ganó a [[Anastasia Pivovarova]] 6-1, 6-0. En segunda ronda esanició a [[Ioana Raluca Olaru]] 6-1, 6-4. En tercer ronda venció a [[Barbora Záhlavová-Strýcová]] 7-5, 6-3. En cuarta ronda foi esaniciada por [[Serena Williams]] 6-7, 4-6. Yá na xira Norteamericana Sharápova empieza la so participación nel [[Tornéu de Stanford]]. En primer ronda gana a [[Jie Zheng]] (quien la ganara en [[Masters d'Indian Wells]]) por 6-4, 7-5. Depués en segunda ronda gana a [[Olga Govortsova]] por 6-3, 6-3; en Cuartos de final ganó bien díficilmente a [[Yelena Deméntieva]] por 6-4, 2-6, 6-3; en semifinales tamién tien un partíu bien duru frente a [[Agniezka Radwańska]] pero la derrota en trés sets por 1-6, 6-2, 6-2. Yá na final cai bien fácilmente frente a la bielorrusa [[Victoria Azarenka]] por 4-6, 1-6. Arrenuncia de participar en [[San Diego (California)|San Diego]] y participa en [[Cincinnati]] ganando en primer ronda a [[Svetlana Kuznetsova]] por 6-4, 1-6, 6-2; en segunda ronda gana a [[Andrea Petkovic]] por 6-3, 6-1; en tercer ronda gana a [[Agniezka Radwańska]] por 6-2, 6-3. En cuartos gana a [[Marion Bartoli]] por 6-1, 6-4; en semifinales gana al so compatriota [[Anastasia Pavlyuchenkova]] por 6-4, 3-6, 6-2. Na final enfrentar a [[Kim Clijsters]] gana'l primera set 6-2 diba ganando 5-3 nel segundu pero la belxicana vóltia-y el partíu pa terminar en contra de Sharápova por 6-2, 6-7, 2-6. Nun pudo defender los puntos de la final del añu pasáu en [[Toronto]] por una mancadura nel todíu. Yá nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'Estaos Xuníos]] derrota en primer ronda a [[Jarmila Groth]] por 4-6, 6-3, 6-1; en segunda rueda gana a [[Iveta Benesova]] por 6-1, 6-2; en tercer ronda gana a Beatrice Capra por un contundente 6-0, 6-0, pasando a la segunda selmana en Flushing Meadows dende'l 2006 cuando consiguió'l títulu. En cuarta ronda cai ganada ante la danesa y primer preclasificada [[Caroline Wozniacki]] por 3-6, 4-6; demostrando que ta a puntu de retornar al gran tenis que nos tien avezaos. Pero tuvo actuaciones tarrecibles na xira asiática; pa empezar cai en primer ronda del tornéu de [[Tokiu]] frente a [[Kimiko Date-Krumm]] por 5-7, 6-3, 3-6 perdiendo los puntos ganaos del añu pasáu. Y pa cerrar una xira crítica empieza nel tornéu de [[Beixín]] ganando a [[Tsvetana Pironkova]] por 6-4, 7-6; pero cai ganada na segunda ronda frente al so compatriota [[Yelena Vesniná]] por 6-7, 6-2. Asina cierra l'añu la rusa na posición nᵘ&nbsp;18 con una gran desilusión; pero cola esperanza de que l'añu 2011 sía meyor qu'ésti. ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="150"|'''Fecha''' |width="160"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''1.''' | '''18 de xineru de 2010''' | {{Nowrap|{{bandera|Australia}} '''[[Abiertu d'Australia]]'''}} | '''GS''' |''' Dura''' | 1R |- bgcolor="50C878" | 2. | 14 de febreru de 2010 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Memphis|Memphis]] | Internacional | Dura | '''G''' |- bgcolor="#0099CC" | 3. | 10 de marzu de 2010 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] | {{Nowrap|P. Mandatory}} | Dura | 3R |- bgcolor="#0099CC" | 4. | 8 de mayu de 2010 | {{bandera|España}} [[Masters de Madrid|Madrid]] | P. Mandatory | Tierra Batida | 1R |- bgcolor="50C878" | 5. | 17 de mayu de 2010 | {{bandera|Francia}} [[Tornéu d'Estrasburgu|Estrasburgu]] | Internacional | Tierra Batida | '''G''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''6.''' | '''24 de mayu de 2010''' | {{bandera|Francia}} '''[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | '''GS''' | ''' Tierra batida''' | 3R |- bgcolor="50C878" | 7. | 7 de xunu de 2010 | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Internacional | Yerba | F |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''21 de xunu de 2010''' | {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]]''' | '''GS''' | ''' Yerba''' | 4R |- bgcolor="#BF94e4" | 9. | 26 de xunetu de 2010 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Stanford|Stanford]] | Premier | Dura | F |- bgcolor="#c0d077" | 10. | 9 d'agostu de 2010 | {{bandera|USA}} [[Masters de Cincinnati|Cincinnati]] | Premier 5 | Dura | F |- bgcolor="#FFFF99" | '''11.''' | '''30 d'agostu de 2010''' | {{bandera|Estaos Xuníos}} '''[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]]''' | '''GS''' |''' Dura''' | 4R |- bgcolor="#c0d077" | 12. | {{Nowrap|27 de setiembre de 2010}} | {{bandera|Xapón}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] | Premier 5 | Dura | 1R |- bgcolor="#0099CC" | 13. | 4 d'ochobre de 2010 | {{bandera|China}} [[Tornéu de Beixín|Beixín]] | P. Mandatory | Dura | 2R |} === 2011 === {{AP|Temporada de tenis 2011 de María Sharápova}} [[Ficheru:2011_French_Open_Maria_Sharapova.jpg|320px|thumb|left|Sharápova en Roland Garros 2011]] María Sharápova empieza l'añu nel tornéu d'[[Auckland]] onde llega como la primera preclasificada del tornéu; en primer ronda gana a [[Alberta Brianti]] por 6-2, 6-3; en segunda ronda vence a ''Renata Voracova'' por 6-3, 7-5; cayendo darréu frente a la virtual campeona del tornéu [[Greta Arn]] por 2-5, 5-7. Asina llega como la cabeza de serie 14 al [[Abiertu d'Australia]] ganando nel primer partíu de la Rod Laver Sable a [[Tamarine Tanasugarn]] por 6-1, 6-3; en segunda ronda gana a [[Virginie Razzano]] por 7-6, 6-3; en tercer ronda gana a [[Julia Goerges]] por 4-6, 6-4, 6-4; llegando per tercer vegada consecutiva a la cuarta ronda d'otru [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] yá nos octavos de final cai derrotada frente a la sensación alemana [[Andrea Petkovic]] por 2-6, 3-6; siendo la postrera campeona n'Australia en cayer derrotada. María d'esta manera vuelve apostar cola seleición de [[Rusia]] la [[Fed Cup]] frente a los franceses y llegaba como la principal cabeza de serie; onde cayó nel so partíu frente a Virginnie Razzano cobrando vengación de la derrota de la segunda ronda del [[Abiertu d'Australia]] por 6-3, 6-4. Pero Rusia llegó a ganar el duelu en 3-2. Yá nel [[Tornéu de París (tenis)|Tornéu de París]] atopábase recuperándose d'un virus, polo cual faltó a una entrevista nel tornéu'l miércoles; lamentablemente por conclusión médica encamentóse-y nun xugar nel tornéu polo cual foi remplazada nel cuadru pola nuevu promesa francesa ''Stephanie Cohen Aloro''. María Sharápova yá se dio de baxa amás del Tornéu de París; tamién nel [[Tornéu de Dubái]] amás de que defendía'l títulu nel [[Tornéu de Memphis]], polo cual perdería dellos puntos nel so poder. Amás confírmase'l so retiru del [[Tornéu de Doha]] por cuenta de una infeición nel oyíu. Al cabu de cinco selmanes María volvió al tour de la [[WTA]] nel [[Tornéu d'Indian Wells]] ensin mires per parte de toos; llegó como la preclasificada nᵘ&nbsp;16 a la cita. Tuvo exenta de xugar la primer ronda por cuenta de la so condición de preclasificada; muncho más tarde ganó na segunda ronda a [[Anabel Medina Garrigues]] por 7-5, 6-7(3-7) y 6-1; na tercer ronda gana a la ventena preclasificada [[Aravane Rezai]] por 6-2, 6-0; na cuarta ronda vence a la exnúmero 1 del mundu [[Dinara Safina]] por 6-2 6-0; yá en cuartos de final derrota a la china [[Shuai Peng]] por 6-2, 5-7 6-3. Pa depués cayer na semifinal frente a la nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Caroline Wozniacki]] por 1-6, 2-6. D'esta manera María vuelve a la semifinal d'esti tornéu dende 2008 onde foi la campeona na edición de 2006; tres estos esguiló cinco asities hasta'l nᵘ&nbsp;13. Cola posibilidá de volver integrar a les top-ten de la [[WTA]], María llega al [[Tornéu de Miami]] como la nᵘ&nbsp;16 na preclasificación; exenta de xugar la primer ronda, empieza la so participación nel tornéu [[Premier]] na segunda ronda; ende gana a la croata [[Petra Martic]] por 6-3, 6-2; en tercer ronda gana a [[Sabine Lisicki]] por 6-2, 6-0; na cuarta ronda gana a la nᵘ&nbsp;5 del mundu [[Samantha Stosur]] por 6-4, 6-1; nos cuartos de final vence a la rumana [[Alexandra Dulgheru]] por 3-6, 7-6, 7-6; na semifinal ganó a l'alemana [[Andrea Petkovic]] por 3-6, 6-0, 6-2; pa cayer na final frente a la bielorrusa [[Victoria Azarenka]] por 1-6 4-6. D'esta manera María torna al top-ten na novena posición de la clasificación de la [[WTA]]. Yá na xira europea de tierra batida María ingresa como la nᵘ&nbsp;8 na preclasificación al [[Tornéu de Madrid]] onde derrota en primer ronda a la holandesa [[Arantxa Rus]] por 2-6, 6-3, 6-2; depués en segunda ronda vence al so compatriota [[Yekaterina Makárova]] por 6-3, 3-6, 6-1; pa depués cayer ante la eslovaca [[Dominika Cibulková]]. [[Ficheru:Maria SHARAPOVA cropped.jpg|350px|thumb|upright|María Sharápova nel [[WTA Tour Championships 2011]]]] En perdiendo rápido en Madrid; María ingresa al cuadru principal nel [[Tornéu de Roma]] como la semada nᵘ&nbsp;7 onde tuvo llibre la primer ronda; yá en segunda ronda venció otra vegada a [[Yekaterina Makárova]] aplastantemente por 6-1, 6-1; na tercer ronda ganó a la israelina [[Shahar Peer]] por 6-2, 6-2; nos cuartos de final vese beneficiada pol retiru de [[Victoria Azarenka]] por 4-6, 3-0 y retiru; nes semifinales ganó a la nᵘ&nbsp;1 del mundu la danesa [[Caroline Wozniacki]] por 7-5, 6-3; yá na final dio un llacuada al ganar a l'australiana [[Samantha Stosur]] por un cómodu 6-2, 6-4, ganando'l so primer títulu del añu. En Roland Garros empieza con enfotu y en primer ronda vence a la croata [[Mirjana Lucic]] por 6-3 6-0. Na segunda ronda atopar colo que pudo ser una sorpresa pero imponer a la francesa [[Caroline Garcia]] por 3-6 6-4 6-0. En tercer ronda ganaría a [[Yung-Jan Chan]] por 6-2 6-3, yá n'octavos de final vencería a la polaca [[Agniezka Radwańska]] por 7-6 7-5. Na siguiente fase teníase qu'enfrentar a la xugadora que la esanició nel [[Abiertu d'Australia]] esi añu: [[Andrea Petkovic]], a la que vencería con un cómodu 6-0 6-3. Pero cayó en semifinales ante la china [[Na Li]] virtual campeona del tornéu por un 4-6 5-7. Sharápova va tener qu'esperar otru añu pa poder conquistar l'únicu Grand Slam que-y falta nel so palmarés. Llegó a [[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]] con munches mires de ganar el tornéu, Sharápova empieza la primer ronda ganando al so compatriota [[Anna Chakvetadze]] por 6-2, 6-1. Na segunda ronda esanició a la inglesa [[Laura Robson]] por 7-6(3), 6-3, na tercer ronda superó a la checa [[Klara Zakopalova]] por 6-2, 6-3. N'octavos de final ganó a la china [[Peng Shuai]] por 6-4, 6-2. En cuartos gana a la eslovaka [[Dominika Cibulková]] por 6-1, 6-1, llegó a les semifinales y nesa instancia ganó a l'alemana [[Sabine Lisicki]] por 6-4, 6-3. Sharápova llegó a la final ensin dexar nengún set, pero cayó na final de Wimbledon perdiendo ante la checa [[Petra Kvitová]] por 3-6, 4-6. D'esta manera Sharápova non pudo coronase per segunda vegada en Wimbledon. Yá na xira Norteamericana de tenis previu al [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]]; María empieza la so participación nel [[Tornéu de Stanford]], onde tuvo exenta de xugar la primer ronda, polo que la so participación empecipia na segunda ronda con una victoria bien sufierta ante [[Daniela Hantuchova]], por 6-2, 2-6 y 6-4. Nos cuartos de final cai ganada ante'l so gran verduga y campeona del tornéu [[Serena Williams]] por 1-6, 3-6. Ante esta decepción María vuelve al [[Masters de Canadá|Toronto]] onde nun defendía puntos por cuenta de que el añu pasáu retirar del tornéu por una mancadura nel todíu; ingresó al tornéu como la preclasificada nᵘ&nbsp;4 debíu al retiru de [[Kim Clijsters]]. Tuvo llibre la primer xornada y yá na segunda vez enfrenta a la nueva promesa serbia [[Bojana Jovanovski]] ganándola por 6-1, 7-5; pero tuvo un gran golpe María na siguiente ronda al cayer ante la cazaca [[Galina Voskobóyeva]] bien facílmente por 3-6, 5-7 solmenándo-y la so derrota númberu 100 de la so carrera. Tres estos duros golpes nos anteriores torneos María llega cola esperanza de volver a la final, del [[Tornéu de Cincinnati]] pero esta vegada cola misión de llevase'l títulu por cuenta de qu'en la definición del añu pasáu cayó nun partíu bien pareyu ante la belxicana [[Kim Clijsters]]; pero bonu tamién ingresa al tornéu como la nᵘ&nbsp;4 na preclasificación; exenta de xugar na primer ronda; empecipia la so participación na segunda vuelta al vencer a l'australiana [[Anastasia Rodionova]], na tercer vuelta venció al so compatriota [[Svetlana Kuznetsova]] por 6-2, 6-3; nos cuartos de final ganó a otra australiana a [[Samantha Stosur]] por 6-3, 6-2, en semis vence nun partíu bien complicáu al so compatriota y nᵘ&nbsp;2 del mundu [[Vera Zvonariova]] por 2-6, 6-3, 6-3; pero la mayor estorbisa tener na final al vencer a la serbia [[Jelena Janković]] por 4-6, 7-6 (7-3) y 6-3. D'esta manera ganó'l so títulu nᵘ&nbsp;24 de la so carrera y el segundu del añu que-y da una gran motivación y enfotu nel siguiente [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]]. Yá nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]] María ingresa al tornéu como la preclasificada nᵘ&nbsp;3; onde empecipia la so participación na primer ronda batiendo nun partíu bien complicáu a la moza inglesa [[Heather Watson]] por 3-6,7-5 y 6-3; na segunda ronda tubu un partíu bien fácil pos venció a ''Anastasia Yakimova'' por 6-1,6-1; pero María cai inesperadamente na tercer ronda al cayer frente a la italiana [[Flavia Pennetta]] por un complicáu 3-6, 6-3 y 4-6; pero la bona noticia ye que María volvió al nᵘ&nbsp;2 del mundu con posibilidaes d'algamar el nᵘ&nbsp;1. Al empezar la xira asiática de cementu baxu techo María empecipia la so participación nel [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] onde tuvo llibre la primer vuelta; na siguiente ronda ganó a [[Tamarine Tanasugarn]] por 6-2 y 7-5; na tercer ronda gana a [[Julia Goerges]] por un doble 7-6 y 7-6. Pero nos cuartos de final nel so partíu contra [[Petra Kvitová]] cola misión de vengase de la so derrota en [[Wimbledon]] cuando diba al saque 3-4, máncase'l todíu y retírase del tornéu; dando por consiguiente'l so retiru del [[Tornéu de Beixín]] pero si vamos tener presente nel [[WTA Tour Championships|Championships]] onde nun defende puntos. Yá nel tornéu de fin de año María llega como la nᵘ&nbsp;2 del mundu con altes posibilidaes d'acabar como la nᵘ&nbsp;1; pero en fin María sufría cola so mancadura polo que decide abandonar el tornéu dempués de perder nos sos dos primeros partíos frente a [[Samantha Stosur]] por 1-6, 5-7 y frente a [[Na Li]] por 6-7, 4-6; con estes resultancies nada bones María cierra l'añu nel nᵘ&nbsp;4 del mundu con posibilidaes de volver al nᵘ&nbsp;1 nel próximu [[Abiertu d'Australia]]. ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="150"|'''Fecha''' |width="160"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="50C878" | 1. | 3 de xineru de 2011 | {{bandera|Nueva Zelanda}} [[Tornéu WTA de Auckland|Auckland]] | Internacional | Dura | CF |- bgcolor="#FFFF99" | '''2.''' | '''17 de xineru de 2011''' | {{Nowrap|{{bandera|Australia}} '''[[Abiertu d'Australia]]'''}} | '''GS''' |''' Dura''' | 4R |- bgcolor="#0099CC" | 3. | 7 de marzu de 2011 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] | P. Mandatory | Dura | SF |- bgcolor="#0099CC" | 4. | 21 de marzu de 2011 | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami|Miami]] | P. Mandatory | Dura | F |- bgcolor="#0099CC" | 5. | 2 de mayu de 2011 | {{bandera|España}} [[Masters de Madrid|Madrid]] | P. Mandatory | Tierra Batida | 3R |- bgcolor="#c0d077" | 6. | 9 de mayu de 2011 | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma|Roma]] | Premier 5 | Tierra Batida | '''G''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''7.''' | '''23 de mayu de 2011''' | {{bandera|Francia}} '''[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | '''GS''' | ''' Tierra batida''' | SF |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''20 de xunu de 2011''' | {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]]''' | '''GS''' | ''' Yerba''' | F |- bgcolor="#BF94e4" | 9. | 25 de xunetu de 2011 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Stanford|Stanford]] | Premier | Dura | CF |- bgcolor="#c0d077" | 10. | 8 d'agostu de 2011 | {{bandera|Canadá}} [[Masters de Canadá|Toronto]] | Premier 5 | Dura | 3R |- bgcolor="#c0d077" | 11. | 15 d'agostu de 2011 | {{bandera|USA}} [[Masters de Cincinnati|Cincinnati]] | Premier 5 | Dura | '''G''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''12.''' | '''29 d'agostu de 2011''' | {{bandera|Estaos Xuníos}} '''[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]]''' | '''GS''' |''' Dura''' | 3R |- bgcolor="#c0d077" | 13. | {{Nowrap|26 de setiembre de 2011}} | {{bandera|Xapón}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] | Premier 5 | Dura | CF |- bgcolor="#FF6666" | '''14. | '''24 d'ochobre de 2011 | '''{{bandera|Turquía}} [[WTA Tour Championships|Championships]] | '''Championship | '''Dura | RR |} === [[Torneos WTA en 2012|2012]] === {{AP|Temporada de tenis 2012 de María Sharápova}} María tenía entamáu empecipiar l'añu nel [[Tornéu de Brisbane]] que daba entamu'l primeru de xineru; pero pola mancadura nel todíu decidió retirase de dichu certame y tar muncho más recuperada pal primera [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del añu'l [[Abiertu d'Australia]]. [[Ficheru:Maria Sharapova at Sony Ericsson Open Tennis, 2012.jpg|thumb|350px|left|Sharápova nel [[Masters de Miami 2012]]]] Na llucha de María por reconquistar el campeonatu na primer ronda ganó a la tigrense [[Gisela Dulko]] por 6-0, 6-1 cobrándose vengación en cayendo na segunda ronda del [[Wimbledon]] 2009; yá na segunda vuelta, Masha venció bien cómodamente a la norteamericana [[Jamie Hampton]] por un fácil 6-0, 6-1. Na tercer vuelta, la rusa ganó a la semifinalista del postreru [[Abiertu de los Estaos Xuníos de tenis|Abiertu de los Estaos Xuníos]], [[Angelique Kerber]] por 6-1, 6-2. Na cuarta vuelta la cosa foi bien engarrada y pudo ser inclusive una sorpresa yá que Masha ganó en trés sets a l'alemana [[Sabine Lisicki]] 3-6, 6-2 y 6-3. Tres esto llega la ronda de los cuartos de final onde ganó a la sorpresa del tornéu, al so compatriota [[Yekaterina Makárova]] por 6-2, 6-3 (quien ganara na ronda anterior a la gran favorita [[Serena Williams]]); asina yá na siguiente ronda los cuatro semifinalistes perdieren a lo menos un set nel tornéu, anque María tenía'l meyor permediu a lo que se refier a games ganaos; finalmente, en dicha ronda de semifinales cobró vengación de la so derrota nel [[Wimbledon]] pasáu al vencer a la checa [[Petra Kvitová]] en trés afechos sets por 6-2, 3-6 y 6-4 llegando a la so tercera final nel Melbourne Park y cola gran posibilidá de ganar el certame y llevase el nᵘ&nbsp;1; pero María ye rotundamente aniquilada pola bielorrusa [[Victoria Azarenka]] por un contundentísimo 6-3 y 6-0. Colo cual "[[Victoria Azarenka|Vika]]", amás de ganar el so primer [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]], arrampúña-y el nᵘ&nbsp;1 del ranking de la [[WTA]] a la danesa [[Caroline Wozniacki]]; María, pela so parte, recuperaría'l nᵘ&nbsp;3 del ranking dende la siguiente selmana.<ref>{{cita publicación |url=http://sharapova-tennis.blogspot.com/2012/01/maria-sub-campeona-en-australia-2012.html |títulu=María Sub-Campeona n'Australia 2012 }}</ref> Tres esa final María participa na [[Fed Cup]] onde-y da'l primer puntu a Rusia en venciendo nel primer choque a la española [[Silvia Soler Espinosa]] por un contundente 6-2 y 6-1. María presentar nel [[Tornéu de París]] onde por ser la primera preclasificada taba exenta de xugar la primer ronda; na segunda ronda María enfrentó a la sudafricana [[Chanelle Scheepers]] a la que ganó por un fácil 6-3 y 6-1; pero nos cuartos de final María ye ablayada pola alemana [[Angelique Kerber]] por un doble 6-4 6-4 pero, sicasí, la rusa sería dende la próxima selmana la nᵘ&nbsp;2 del mundu, reemplazando a la checa [[Petra Kvitová]]. Como ye típicu tolos años realicen dos partíos d'exhibición preparatorios al primera [[WTA Premier Mandatory|Premier Mandatory]] del añu'l [[Tornéu d'Indian Wells]] na ciudá de New York ende María ganó bien cómodamente a la exnúmero unu del mundu [[Caroline Wozniacki]] por un simple 6-3 y 6-4. Yá n'[[Masters d'Indian Wells 2012 (individual femenín)|Indian Wells]] María ingresa al cuadru como la segunda preclasificada y como una de les favorites a llevase la corona; pola so posición de preclasificada tuvo exenta de xugar la primer ronda, yá na segunda ronda ganó a l'arxentina [[Gisela Dulko]] por 6-2 y 6-0; yá en tercer ronda María ganó a la rumana [[Simona Halep]] por 6-3 y 6-4; yá na cuarta ronda María enfrentar a la italiana [[Roberta Vinci]] venciéndola por 6-2 y 6-1; yá en cuartos de final María tuvo qu'enfrentar al so compatriota [[María Kirilenko]] el cual foi un apertáu trunfu con vengación pa Sharápova dempués de cayer con Kirilenko la última vegada nel [[Abiertu d'Australia]] de 2010 en primer ronda, equí sacóse'l clavu al ganala por un complicáu 3-6, 7-5 y 6-2; yá na semifinal María tuvo qu'enfrentar a la serbia [[Ana Ivanović]] a la que ganó por 6-4, 0-1 y abandonu; yá na gran final María tuvo qu'enfrentar a la nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Victoria Azarenka]] col enfotu de cobrase vengación pola nefasta derrota que sufrió na gran final del [[Abiertu d'Australia]] d'ésti añu, pero María nun pudo completar la so misión al ser afarada por un aplastante 2-6 y 3-6.<ref>{{cita publicación |url=http://sharapova-tennis.blogspot.com/2012/03/maria-sub-campeona-en-indian-wells.html |títulu=María sub-campeona en Indian Wells }}</ref> En cayendo na final del [[Tornéu d'Indian Wells]]; María llega con sede de vengación a Miami col enfotu de coronase per primer vegada ende; en fin Masha tuvo exenta de xugar la primer ronda pola so condición de preclasificada; polo cual dio empecipiada la so participación na Segunda ronda onde enfrentó a la israelina [[Shahar Peer]] ganándola por un bien apertáu 4-6, 6-3 y 6-3; en tercer ronda Masha tuvo qu'enfrentar a la norteamericana [[Sloane Stephens]] a la que vence por 6-4 y 6-2; na Cuarta ronda Masha enfrentó al so compatriota [[Yekaterina Makárova]] y llogra ganala por 6-4 y 7-6(7-3); nos Cuartos de final Masha enfrentó a la china [[Na Li]] venciéndola por 6-3 y 6-0 (cobrándose vengación de la china, yá que María lideraba los enfrentamientos 5-4 pero les postreres 4 vegaes ganar Lí);<ref>{{cita publicación |url=http://sharapova-tennis.blogspot.com/2012/03/maria-sigue-en-racha-y-esta-en-semis-de.html |títulu=María sigue en racha y yá ta en Semis }}</ref> nes Semifinales Masha enfrentaría a la danesa [[Caroline Wozniacki]] a la que llograría ganar nun partíu bien complicáu por 4-6, 6-2 y 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1493099&s=ten&type=story |títulu=Miami: Sharápova pasó a la final}}</ref> d'esta manera Masha meter na definición del títulu na Gran Final (tercera n'anguaño y cuarta nesti tornéu) ónde va tener como rival a la polaca [[Agniezka Radwańska]], quien gana a María por 5-7 y 4-6.<ref>{{cita publicación |url=http://sharapova-tennis.blogspot.com/2012/03/maria-sub-campeona-en-miami.html |títulu=María Sub-Campeona en Miami }}</ref> [[Ficheru:Victoria Azarenka, Serena Williams and Maria Sharapova with medals 2012.jpg|thumb|450px|right|'''María Sharápova''', [[Serena Williams]] y [[Victoria Azarenka]] na premiación de les preseas olímpiques de plata, oru y bronce respeutivamente en [[Londres 2012]]]] Yá na xira europea de polvu de lladriyu, María empieza la so participación nel [[Tornéu de Stuttgart]] n'Alemaña onde nun defende nin un solu puntu; ingresa como la segunda preclasificada por dicha condición ta exenta de xugar la primer ronda polo tanto yá en segunda ronda enfrentar a la francesa [[Alize Cornet]] ganándola por 6-3, 1-0 y abandonu de la francesa; nos cuartos de final presentóse-y a María un partíu bien complicáu ante [[Samantha Stosur]] a la que ganó por 6-7, 7-6 y 7-5, nes semifinales María enfrentó a la checa [[Petra Kvitová]] y ganar nun partíu bien entreteníu por 6-4 y 7-6, yá na final María tenía sei de vengación pos tenía enfrente a [[Victoria Azarenka]] en cayendo n'anguaño en dos finales ante ella; ganándola por 6-1 y 6-4.<ref>{{cita publicación |url=http://sharapova-tennis.blogspot.com/2012/04/maria-sharapova-campeona-de-stuttgart.html |títulu=María Sharapova: Campeona de Stuttgart 2012 }}</ref> Yá en [[Masters de Madrid|Madrid]], novedosu anguaño pol magre de color azul; María ingresa al tornéu como la segunda preclasificada y con posibilidaes de recuperar el nᵘ&nbsp;1 del mundu si ganaba'l títulu; en camín a esa meta na Primer ronda ganó a la rumana [[Irina-Camelia Begu]] por 6-0 y 6-3, na Segunda ronda ganó a a checa [[Klara Zakopalova]] por 6-4 y 6-3, na Tercer ronda María pasó ensin xugar por cuenta de la non presentación de la otra checa [[Lucie Šafářová]], pero en Cuartos de final María ye apolmonada pola exnúmero unu del mundu [[Serena Williams]] por un terminante 1-6, 3-6. Tres lo asocedío, María ingresa al Tornéu de [[Masters de Roma|Roma]] como la nᵘ&nbsp;2 na preclasificación y como la campeona defensora, tuvo exenta de xugar la Primer ronda, dando entamu a la so participación na Segunda ronda onde venció a la norteamericana [[Christina McHale]] por un perduru 7-5 y 7-5, na Tercer ronda María venció a la serbia [[Ana Ivanović]] por 7-6 y 6-3, en Cuartos de final María venció bien cómodamente a la norteamericana [[Venus Williams]] por 6-4 y 6-3, na Semifinal María ganó bien cómodamente a l'alemana [[Angelique Kerber]] por 6-3 y 6-4, na Final venció ajustadísimamente a la china [[Na Li]], en 3 sets por 4-6, 6-4 y 7-6, el [[Tie break]] terminó 7-5 a favor de la rusa, salvando un puntu de partíu en favor de Li. Dichu alcuentru duró 2 hores, 52 minutos y 15 segundos, consagrando otra vegada campeona a María Sharápova del [[Masters de Roma]], sicasí, la rusa nun suma puntos nel ranking, yá que ganara esti tornéu l'añu pasáu, polo que tenía de defender esos puntos llograos.<ref>{{cita publicación |url=https://www.europapress.es/deportes/tenis-00166/noticia-tenis-roma-sharapova-vence-li-final-marcada-agua-20120520192400.html |títulu=Sharápova vence a Li nuna final marcada pola agua}}</ref> Más tarde, ingresa al tornéu de [[Roland Garros 2012]] como la nᵘ&nbsp;2 na preclasificación. Amás, xunto a [[Victoria Azarenka]] y [[Serena Williams]] son les favorites a llevase'l títulu. María, al dir pel llau más baxu del cuadru, viose enfrentada, en primer ronda, a la rumana [[Alexandra Cadantu]], que curiosamente visti la so coleición deportiva de ropa femenino. Ésta foi vencida por 6-0 y 6-0.<ref>{{cita publicación |url=http://sharapova-tennis.blogspot.com/2012/05/maria-afara-en-la so-1er-dia-en-roland.html |títulu=María afara nel so primer día en Roland Garros }}</ref> Na Segunda ronda, María ganó a la xaponesa [[Ayumi Morita]] por 6-1 y 6-1.<ref>{{cita publicación |url=http://deportes.terra.com.pe/otros deportes/sharapova-rapida-y-eficaz-avanza-a-los dieciseisavos-en-roland-garros,dfe72c19y38a7310VgnVCM4000009bcceb0aRCRD.html |títulu=Sharapova, rápida y eficaz, avanza a los dieciseisavos en Roland Garros }}</ref> Na Tercer ronda, María ganó a la china [[Shuai Peng]] por 6-2 y 6-1.<ref>{{cita publicación |url=http://deportes.terra.com.pe/otros deportes/sharapova-expeditiva-una vegada-mas-avanza-a-octavos-de-final-en-paris,95dbad9a3cda7310VgnVCM10000098cceb0aRCRD.html |títulu=Sharapova, expeditiva una vegada más, avanza a octavos de final en París }}</ref> Na Cuarta ronda, María ganó a la checa [[Klara Zakopalova]] nun partíu marcáu pol mal clima y un resultáu bien afecha: 6-4, 6-7 y 6-2.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1538297&s=ten&type=story |títulu=Perdió Li, la campeona defensora}}</ref> Nos Cuartos de final, María ganó a la estonia [[Kaia Kanepi]] por 6-2 y 6-3.<ref>{{cita publicación |url=http://sharapova-tennis.blogspot.com/2012/06/maria-avanza-semis-de-roland-garros.html |títulu=María avanza a semis de Roland Garros }}</ref> Nes Semifinales, María ganó a la checa [[Petra Kvitová]] por 6-3, 6-3; d'esta manera, María recuperaría'l nᵘ&nbsp;1 del mundu dende la selmana entrante.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1540463&s=ten&type=story |títulu=Sharápova ye finalista y N.° 1 del mundu}}</ref> Na Gran Final, María ganó a la italiana [[Sara Errani]] por 6-3 y 6-2. Llogrando esta victoria, María convertir na décima xugadora na hestoria, y sesta na era abierta, en completar los Grand Slam. Amás, convertir na tercera rusa en ganar en Roland Garros y consiguió el so ventenu séptimu títulu na so carrera.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1541782&s=ten&type=story |títulu=Sharápova ganó Roland Garros}}</ref> Yá na xira del Verde María empecipia la so participación nel [[Tornéu de Wimbledon]] onde llega como la primera preclasificada y como la nᵘ&nbsp;1 del mundu; na Primer ronda María ganó a l'australiana [[Anastasia Rodionova]] por 6-2 y 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1552184&s=ten&type=story |títulu=Ganó Sharápova y perdió Venus}}</ref> na Segunda ronda María ganó a la búlgara [[Tsvetana Pironkova]] por 7-6, 6-7 y 6-0; na Tercer ronda María apolmonó a la taiwanesa [[La so-Wei Hsieh]] por 6-1 y 6-4; pero pa la so desgracia na cuarta ronda Masha cai sorprendida ante l'alemana [[Sabine Lisicki]] por 4-6 y 3-6;d'esta manera María pierde'l nᵘ&nbsp;1 del mundu pero con posibilidaes de recuperalo por cuenta de los pocos puntos que defende de cara con cuenta d'añu. Pa cerrar esta xira María ye escoyida como l'abanderada nos [[Xuegos Olímpicos de Londres 2012]] per parte de [[Rusia]] el so país natal; tornéu que busca ganar y completar el [[Golden Slam]] de carrera y recuperar el nᵘ&nbsp;1 del mundu del ranking de la [[WTA]]; María ingresa nel cuadru principal como la nᵘ&nbsp;3 na preclasificación ónde tien la oportunidá de recuperar el nᵘ&nbsp;1 del mundu; na Primer ronda María ganó a la israelina [[Shahar Peer]] por un cómodu 6-2 y 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/07/olympicpova-trunfa-en-el so-debú.html |títulu=OlympicPova trunfa nel so debú}}</ref> na Segunda ronda María ganó a la local [[Laura Robson]] por un claru 7-6 y 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/07/maria-sigue-alantre-por-el-sueno.html |títulu=María sigue alantre pol suañu}}</ref> na Tercer ronda María llogró vengase de l'alemana [[Sabine Lisicki]] al ganala por un resultáu bien abuitáu de 6-7, 6-4 y 6-3, tres esti trunfu María recuperó'l nᵘ&nbsp;2 del mundu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/08/maria-sobrevive-durisima-3ra-ronda.html |títulu=María sobrevive a perdura 3ra Ronda}}</ref> nos Cuartos de final María ganó a la belxicana [[Kim Clijsters]] por 6-2 y 7-5;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/08/maria-avanza-la semifinal-de-los xuegos.html |títulu=María avanza a la semifinal de los Xuegos Olímpicos}}</ref> nes Semifinales María ganó bien cómodamente al so compatriota [[María Kirilenko]] por 6-2 y 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/08/maria-instalar en-la final-olimpica.html |títulu=María instalar na Final Olímpica}}</ref> na Gran Final pierde de manera abuitada ante l'americana [[Serena Williams]] por un 0-6 y 6-1, llogrando d'esta manera la medaya de plata olímpico.<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/08/maria-medayista-de-plata-en-londres.html |títulu=María medayista de Plata en Londres 2012}}</ref> Na xira de cementu previa al [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]], María empecipia la so participación nel [[Masters de Canadá|Tornéu de Toronto]] ónde ingresa como la tercer preclasificada; pero por una enfermedá estomacal María decidió en retirase d'esti tornéu y de [[Masters de Cincinnati|Cincinnati]], onde yera la campeona defensora. Nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]] María ingresó como la nᵘ&nbsp;3 na preclasificación y con grandes posibilidaes de volver al Nª 1 del mundu. Na Primer ronda María ganó a la húngara [[Melinda Czink]] por 6-2 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/08/maria-debuta-con-exito-en-new-york.html |títulu=María debuta con ésitu en New York}}</ref> na segunda ronda María apolmonó a la española [[Lourdes Domínguez Lino]] por 6-0 y 6-1 n'apenes 54 minutos de xuegu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/08/maria-relluma-en-nueva-york.html |títulu=María relluma en New York}}</ref> na tercer ronda María inspirada dio otra lleición de tenis esta vegada a la local Mallory Burdette por 6-1 y 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/09/maria-dientro-de peracabar-16.html |títulu=María dientro de les postreres 16}}</ref> na cuarta ronda María sufrió pa desfacer del so compatriota [[Nadia Petrova]] a la que venció por 6-1, 4-6 y 6-4 siendo un partíu marcáu poles constantes agües al que taba sometíu;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1601504&s=ten&type=story |títulu=Ganaron Sharápova y Azarenka y perdió Kvitová}}</ref> nos Cuartos de final María ganó nun partíu bien complicáu a [[Marion Bartoli]] por 3-6, 6-3 y 6-4 el cual fuera suspendíu por causa de l'agua qu'azotaba al tornéu,<ref>{{cita publicación |url=http://www.rpp.com.pe/2012-09-05-maria-sharapova-vence-a-bartoli-y-avanza-a-semifinales-en-el-us-open-noticia_518894.html |títulu=María Sharápova vence a Bartoli y avanza a semifinales nel US Open}}</ref> amás con esti trunfu María clasificó como primer al [[WTA Tour Championships|Campeonatu de la WTA]] el 6 de setiembre según un comunicáu oficial de la WTA;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/09/maria-clasifica-al-teb-bnp-paribas-wta.html |títulu=María clasifica al TEB BNP Paribas WTA Championships n'Istambul}}</ref> nes Semifinales, María cai ganada per tercer vegada nel añu ante'l númberu unu del mundu [[Victoria Azarenka]] por 6-3, 2-6 y 4-6. Empecípiase la temporada asiática sobre cementu siendo'l primer tornéu de María en [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] ónde ingresa como la segunda preclasificada ónde empecipia la so participación na Segunda ronda ganando a la británica [[Heather Watson]] por 6-7, 6-3 y 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/09/maria-batalla-pa-entrar-la-3rd.html |títulu=María batalla pa entrar a la Tercer Ronda}}</ref> na Tercer ronda María ganó a la checa [[Lucie Šafářová]] por un cómodu 6-2 y 7-6;<ref>{{cita publicación |url=http://www.lanacion.com.py/articulo/92016-sharapova-y-radwanska-avancen-a-cuartos-de-final-en-tokio.html |títulu=Sharápova y Radwanska avancen a cuartos de final en Tokiu }}</ref> nos Cuartos de final María cai ganada ante l'australiana [[Samantha Stosur]] por 4-6 y 6-7 nun partíu bien afechu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/09/maria-cai-en-tokio.html |títulu=María cai en Tokiu}}</ref> Nel últimu Tornéu Premier del Añu en [[Tornéu de Beixín|Beixín]], María ingresa como la segunda preclasificada,<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2012/1020/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Tornéu de Beixín |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121020140031/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2012/1020/MDS.pdf |fechaarchivu=20 d'ochobre de 2012 }}</ref> na Primer ronda María ganó a la rumana [[Simona Halep]] por 7-5 y 7-5;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/10/maria-gana-la so-1er-partíu-en-beijing.html |títulu=María gana'l so 1er partíu en Beijing}}</ref> na Segunda ronda María ganó a otra rumana esta vegada foi [[Sorana Cirstea]] por 6-2 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1624983&s=ten&type=story |títulu=Sharápova y Radwanska, en carrera}}</ref> na Tercer ronda María afaró na so presentación al vencer a la eslovena [[Polona Hercog]] por 6-0 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/10/maria-sigue-firme-en-beijing.html |títulu=María sigue firme en Bejing}}</ref> nos Cuartos de final María apolmonó a l'alemana [[Angelique Kerber]] por 6-0, 3-0 y retiru de l'alemana;<ref>{{cita publicación |url=http://deportes.terra.com.pe/otros deportes/azarenka-y-sharapova-cumplen-pronosticos-en-pekin-feliciano-a-semifinales,d67130921703a310VgnVCM10000098cceb0aRCRD.html |títulu=Azarenka y Sharápova cumplen pronósticos en Beixín, Feliciano a semifinales }}</ref> nes Semifinales María ganó a la local [[Na Li]] por 6-4 y 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://www.mundodeportivo.com/20121006/tenis/sharapova-azarenka-final-pekin_54351705033.html |títulu=Sharápova y Azarenka van xugar la final del tornéu de Beixín}}</ref> na Gran Final nun pudo cola consistencia y agresividá del númberu unu del mundu y favorita al títulu: [[Victoria Azarenka]], cayendo por un atayante 3-6 y 1-6. D'esta manera, María perdió cuatro de los cinco alcuentros qu'apostó contra la bielorrusa, que amplió l'historial d'enfrentamientos a 7-4 nel so favor.<ref>{{cita publicación |url=https://www.marca.com/2012/10/07/tenis/1349617863.html |títulu=Sharápova cai ante Victoria Azarenka}}</ref> [[Ficheru:US Open 2012 - Sharapova 04.jpg|thumb|300px|left|'''María Sharápova''', mientres el so partíu de Semifinales frente a la bielorusa [[Victoria Azarenka]] mientres el [[Abiertu de los Estaos Xuníos 2012]]]] Como l'últimu tornéu del añu María queda ente los ocho meyores pa xugar nel tornéu de la WTA nel [[WTA Tour Championships|Tornéu de Campeones]] ónde queda nel grupu blancu xunto cola polaca [[Agniezka Radwańska]], la italiana [[Sara Errani]] y la checa [[Petra Kvitová]]; pero por una enfermedá viral d'esta postrera ingresa nel so llugar l'australiana [[Samantha Stosur]]; nel Primer Partíu que tien qu'enfrentar María, mide fuercies cola italiana [[Sara Errani]] repitiendo la final del postreru [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] entartallándola por un cómodu 6-3 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/10/maria-empieza-con-un trunfu-el-wta.html |títulu=María empieza con un trunfu nel WTA Championships}}</ref> nel Segundu Partíu María tuvo que batallar intensamente pa desfacer de la polaca [[Agniezka Radwańska]] cobrándose vengación del postreru [[Masters de Miami]] ónde cayó ante la polaca, pero esta foi otra hestoria equí María ganar por 5-7, 7-5 y 7-5;<ref>{{cita publicación |url=http://www.rpp.com.pe/2012-10-24-repase-lo-meyor-de-la-segunda-xornada-del-masters-femenín-de-estambul-semeya_534054_2.html#foto |títulu=Repase lo meyor de la segunda xornada del Masters Femenín d'Istambul}}</ref> nel postreru partíu que tuvo qu'enfrentar María pol Grupu Blanco vio les cares cola australiana [[Samantha Stosur]] a la cual apolmonó por 6-0 y 6-3 acabando nel visu del Grupu Blanco con posibilidaes d'acabar l'añu como la nᵘ&nbsp;1 pero que s'esmucieron tres el pase de [[Victoria Azarenka]] a les Semifinales del tornéu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/10/maria-avanza-invicta-semis.html |títulu=María avanza invicta a Semis}}</ref> nes Semifinales María venció a la bielorrusa [[Victoria Azarenka]] por 6-4 y 6-2, intentando permediar un historial negativu d'enfrentamientos que tien contra felicidá rival, quien lo liderar 7-4 antes d'esti alcuentru.;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1643297&s=ten&type=story |títulu=Masters: Serena y Sharápova, la final}}</ref> na Gran Final María cai ganada ante'l so némesis la norteamericana [[Serena Williams]]por 4-6 y 3-6;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/10/maria-sub-campeona-en-el-wta.html |títulu=Masters:María Sub-Campeona nel WTA Championships}}</ref> María conclúi l'añu como la nᵘ&nbsp;2 del mundu la más alta dende'l [[2006]] (ónde cerró esautamente tamién como la 2); con grandes posibilidaes de volver al nᵘ&nbsp;1 del mundu nel próximu [[Abiertu d'Australia]] del 2013. Pa cerrar l'añu María xugó una exhibición en [[Praga]] ante [[Petra Kvitová]] y [[Lucie Šafářová]] un set contra caúna a les que ganó por 6-1 y 7-6, respeutivamente pero esiste esmolición yá que María terminó doblar el todíu pero nun se confirmó que sufra d'una mancadura.<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/10/semeyes-maria-mientres-la-exhibicion-en.html |títulu=Fotos: María mientres la exhibición en Praga}}</ref> Xusto dempués de que se concluya esti pequeñu Tornéu d'exhibición en [[Praga]] la empresa coreana teunolóxica de [[Samsung]] confirmó que Sharápova estendiera'l so contratu con felicidá marca mientres 3 años más débido a les grandes ventes que se-y presentaron a la empresa dende la llegada de la tenista rusa.<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/10/maria-estiende-el so-contratu-con-samsung.html |títulu=María estiende'l so contratu con Samsung}}</ref> Amás dende'l so natal [[Rusia]] poles sos vacaciones de fin d'añu la rusa comentó que la so principal prioridá pal próximu añu ye reconquistar [[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]] inclusive más que volver al nᵘ&nbsp;1 del mundu y tratar d'oldear la serie personal cola americana [[Serena Williams]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/10/maria-wimbledon-2013-sera-la mio-prioridá.html |títulu=María:"Wimbledon 2013 va ser la mio prioridá"}}</ref> Darréu'l tenista suizu [[Roger Federer]] embarcar nuna xira por toa Látino-América la yá bien popular Gillette Federer Tour n'ónde amás del suizu, presentáronse la bielorusa [[Victoria Azarenka]], la norteamericana [[Serena Williams]], la danesa [[Caroline Wozniacki]], el francés [[Jo-Wilfried Tsonga]] y '''María Sharápova''' como les fíguras más destacaes.<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/12/maria-en-la conferencia-de-prensa-de.html |títulu=María na conferencia de prensa del Gillette Federer Tour}}</ref> Nel cursu d'esta xira María enfrentó a la danesa [[Caroline Wozniacki]] a la que ganó nun partíu bien entreteníu por 6-4, 7-6 y 7-4 nel tiebreak.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/videohub/video/clipDeportes?id=1677032&cc=5700 |títulu=Sharápova vence a Wozniacki en Brasil}}</ref> Como última tema sacóse en sí un resume de los puntos llograos de la rusa n'anguaño y los cualos tendrá de defender de cara pa la próxima temporada.<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/12/puntos-que-defender-en-la temporada-2013.html |títulu=Punto que defender na Temporada 2013}}</ref> ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="160"|'''Fecha''' |width="160"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''1.''' | '''16 de xineru de 2012''' | {{Nowrap|{{bandera|AUS}} '''[[Abiertu d'Australia 2012|Abiertu d'Australia]]'''}} | '''GS''' |''' Dura''' | F |- bgcolor="#BF94e4" | 2. | 6 de febreru de 2012 | {{bandera|Francia}} [[Tornéu de París (tenis)|París]] | Premier | Dura (i) | CF |- bgcolor="#0099CC" | 3. | 7 de marzu de 2012 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] | P. Mandatory | Dura | F |- bgcolor="#0099CC" | 4. | 20 de marzu de 2012 | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami|Miami]] | P. Mandatory | Dura | F |- bgcolor="#BF94e4" | 5. | 23 d'abril de 2012 | {{bandera|Alemaña}} [[Tornéu WTA de Stuttgart|Stuttgart]] | Premier | Tierra batida (i) | '''G''' |- bgcolor="#0099CC" | 6. | 5 de mayu de 2012 | {{bandera|España}} [[Masters de Madrid|Madrid]] | P. Mandatory | Tierra batida | CF |- bgcolor="#c0d077" | 7. | 14 de mayu de 2012 | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma|Roma]] | Premier 5 | Tierra batida | '''G''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''27 de mayu de 2012''' | {{bandera|Francia}} '''[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | '''GS''' | ''' Tierra batida''' | '''G''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''9.''' | '''25 de xunu de 2012''' | {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]]''' | '''GS''' | ''' Yerba''' | 4R |- bgcolor="gold" | '''10.''' | '''28 de xunetu de 2012''' | {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Tenis nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|Xuegos Olímpicos]]''' | '''XX.OO.''' | ''' Yerba''' | F |- bgcolor="#FFFF99" | '''11.''' | '''27 d'agostu de 2012''' | {{bandera|Estaos Xuníos}} '''[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.XX.]]''' | '''GS''' |''' Dura''' | SF |- bgcolor="#c0d077" | 12. | 23 de setiembre de 2012 | {{bandera|Xapón}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] | Premier 5 | Dura | CF |- bgcolor="#0099CC" | 13. | {{Nowrap|29 de setiembre de 2012}} | {{bandera|China}} [[Tornéu de Beixín|Beixín]] | P. Mandatory | Dura | F |- bgcolor="#FF6666" | '''14.''' | '''23 d'ochobre de 2012''' | {{bandera|Turquía}} '''[[WTA Tour Championships|Championships]]''' | '''Championship''' | '''Dura''' | F |} === [[Torneos WTA en 2013|2013]] === {{AP|Temporada de tenis 2013 de María Sharápova}} Yá ta tou llistu por que dea empecipio la Temporada [[2013]] de la xira de la [[WTA]] para lo cual María yá atopar estendiendo la so marca de dulces Sugarpova a nivel mundial y aprovechando la xira de cementu n'[[Australia]] va llanzar oficialmente'l so productu'l [[11 de xineru]] del [[2013]] na ciudá australiana de [[Melbourne]] como antoxana pal [[Abiertu d'Australia 2013]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/12/maria-llanzara-sugarpova-en-melbourne.html |títulu=María va llanzar Sugarpova en Melbourne}}</ref> amás la rusa yá confirmó les prendes y/o vistimientes que va usar pa cada tornéu pal Australian Open Series que va concluyir esautamente nel [[Abiertu d'Australia 2013|Abiertu d'Australia]] del presente añu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/12/maria-sharapova-collection-pa-ao.html |títulu=María Sharapova Collection pal Asutralian Open Series 2013}}</ref> En fin María da entamu a esta xira del [[2013]] nel Primer tornéu del añu nel [[Tornéu de Brisbane 2013|Brisbane International]] onde ingresa como la n.°&nbsp;2 na preclasificación per ónde va partir de la parte más baxa del cuádro, pola so condición de segunda preclasificada María tuvo exenta de xugar la Primer ronda;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/800/MDS.pdf |títulu=Cuádro Principal del Brisbane International 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130123125003/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/800/MDS.pdf |fechaarchivu=23 de xineru de 2013 }}</ref> Polo cual da entamu la so participación nel Tornéu a partir de la Segunda ronda n'ónde supuestamente María tenía qu'enfrentar a l'australiana [[Jarmila Gajdosova]], pero per aición del destino antes d'apostase dichu encuentro María llamó a una conferencia de prensa d'urxencia pa comunicar que se retiraría del tornéu por causa de una mancadura na clavícula derecha la cual yera la so principal molestia pa poder sacar o faer tiros altos; ante esto'l so llugar foi ocupáu en beneficiu de la ucraniana [[Lesia Tsurenko]].<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1691373&s=ten&type=story |títulu=Sharápova baxar de Brisbane}}</ref> [[Ficheru:Maria Sharapova photos by Hanson.jpg|thumb|300px|right|María Sharapova sirviendo nel so partíu de Semifinales frente a l'americana [[Serena Williams]] nel [[Tornéu de Qatar 2013|Qatar Ladies Open]]]] Tres lo asocedío enantes María ingresa al [[Abiertu d'Australia 2013|Australian Open]] como la n.°&nbsp;2 del mundu y la n.°&nbsp;2 na preclasificación solo por detrás de la bielorrusa [[Victoria Azarenka]] polo cual partiría pela parte más baxa del cuadru siendo la gran beneficiada nesti tornéu por cuenta de qu'evitaría a la norteamericana [[Serena Williams]] hasta una supuesta final y como bonu sería'l de recuperar el n.°&nbsp;1 del mundu al acabar esti tornéu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2013/901.pdf |títulu=Cuádro femenín del Australian Open 2013}}</ref> En fin María empecipia la so participación na Primer ronda ante'l so compatriota la rusa [[Olga Puchkova]], a la qu'entartalló por un cómodu 6-0 y 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://www.fahrenheitmagazine.com/sharapova-y-li-pasen-a-segunda-ronda-en-abiertu-de-australia/ |títulu=SHARAPOVA Y LI PASEN A SEGUNDA RONDA N'ABIERTU D'AUSTRALIA }}</ref> na Segunda ronda María siguió col so pasu aplastante por [[Abiertu d'Australia|Australia]], al barrer a la xaponesa [[Misaki Doi]] por 6-0 y 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2013/01/maria-sigue-pasu-firme.html |títulu=María sigue a pasu Firme}}</ref> na Tercer ronda María ganó a la múlti-campeona de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]], [[Venus Williams]] por un arrolador 6-1 y 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2013/01/maria-avanza-octavos-de-final.html |títulu=María avanza a Octavos de Final}}</ref> na Cuarta ronda María sigue col so pasu demoledor por [[Abiertu d'Australia|Australia]] venciendo a la belxicana [[Kirsten Flipkens]] por 6-1 y 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2013/01/maria-sigue-imparable.html |títulu=María sigue Imparable}}</ref> nos Cuartos de final María siguió col so pasu aplastante ganando al so compatriota [[Yekaterina Makárova]] por 6-2 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2013/01/maria-avanza-semis.html |títulu=María avanza a Semis}}</ref> nes Semifinales María cai ganada ante la china [[Li Na]] por un contundente 2-6 y 2-6; tres los asocedío María cai nel ranking al n.°&nbsp;3 en favor de [[Serena Williams]] pero con grandes posibilidaes de volver nuevamente al n.°&nbsp;1 del mundu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2013/01/maria-esaniciada-de-australian-open.html |títulu=María queda esaniciada del Australian Open 2013}}</ref> Tres lo asocedío n'[[Abiertu d'Australia 2013|Australia]], María vuelve a l'aición en [[Tornéu de Qatar|Doha]], onde ingresa nel cuadru como la nᵘ&nbsp;3 na preclasificación, tornéu bien especial por cuenta de que presentóse la segunda llucha nel añu pol nᵘ&nbsp;1 del mundu ente María Sharápova, [[Serena Williams]] y [[Victoria Azarenka]], esta última defensora del títulu y con menos posibilidaes de retenelo;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/1003/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Qatar Ladies Open 2013}}</ref> esti tornéu apurre pases direutos a la Segunda ronda a les primeres 8 semaes, y María al cumplir con esta condición empezó la so participación na Segunda ronda ónde apolmonó en 1 hora y 16 minutos a la francesa [[Caroline Garcia]], por 6-3 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2013/02/maria-estrenar con-trunfu-en-qatar.html |títulu=María estrenar con Trunfu en Qatar}}</ref> na Tercer ronda María imponer a la checa [[Klara Zakopalova]] por un contundente 6-3 y 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1725170&s=ten&type=story |títulu=Azarenka, Serena y Sharápova a Cuartos en Qatar}}</ref> nos Cuartos de final, María ganó per primer vegada nel añu a una top-ten siendo la víctima l'australiana [[Samantha Stosur]] por un claru 6-2 y 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1726015&s=ten&type=story |títulu=Sharápova, Azarenka y Serena a Semis; Willliams nuevamente n.°&nbsp;1}}</ref> nes Semifinales María cai ganada ante la nuevamente n.°&nbsp;1 del mundu [[Serena Williams]] por 3-6 y 2-6.<ref>{{cita publicación |url=http://deportes.starmedia.com/tenis/serena-williams-derrota-maria-sharapova-en-abiertu-qatar.html |títulu=Sharápova cai nes Semifinales de Qatar }}</ref> María vuelve a l'Aición nel [[Masters d'Indian Wells 2013|Premier Mandatory d'Indian Wells]] como la n.°&nbsp;2 na Preclasificación por cuenta de la ausencia de l'americana [[Serena Williams]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/609/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal d'Indian Wells-Individuales Femeninos |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130313135116/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/609/MDS.pdf |fechaarchivu=13 de marzu de 2013 }}</ref> na so condición de Cabeza de serie María empecipia la so participación na Segunda ronda ónde batió en sets siguíos a la italiana y ex-nᵘ&nbsp;4 del mundu [[Francesca Schiavone]] por 6-2 y 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1743563&s=ten&type=story |títulu=IW: Avancen Sharápova y Radwanska}}</ref> na Tercer ronda María batió a la española [[Carla Suárez Navarro]] por un interesante y vistosu 7-5 y 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://noticias.lainformacion.com/deporte/tenis/maria-sharapova-acabo-con-el-sueno-de-carla-suarez-de-llegar-a-octavos_BMqNHgeCFTzG1lvPDeOIY6/ |títulu=María Sharápova acabó col suañu de Carla Suárez de llegar a octavos |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150611011555/http://noticias.lainformacion.com/deporte/tenis/maria-sharapova-acabo-con-el-sueno-de-carla-suarez-de-llegar-a-octavos_BMqNHgeCFTzG1lvPDeOIY6/ |archivedate=2015-06-11 |fechaaccesu=2018-03-20 }}</ref> na Cuarta ronda María desfacer de la española [[Lara Arruabarrena]] en dos sets por 7-5 y 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1746409&s=ten&type=story |títulu=Sharápova avanzó a cuartos}}</ref> en Cuartos de final María desfacer de la italiana [[Sara Errani]] por 7-6<sup>(8-6)</sup> y 6-2 llogrando la so tercer victoria consecutiva sobre la italiana dende [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] del añu pasáu hasta'l presente trunfo n'[[Masters d'Indian Wells 2013|Indian Wells]];<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1747625&s=ten&type=story |títulu=Kirilenko y Sharápova a semis en Indian Wells}}</ref> en Semifinales, María acabó coles esperances de clasificase a la final del so compatriota [[María Kirilenko]] por 6-4 y 6-3, clasificándose d'esta manera a la so Primer Final del Añu, amás como datu extra María recuperó'l n.°&nbsp;2 del mundu por sobre la bielorusa [[Victoria Azarenka]];<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1749636&s=ten&type=story |títulu=Sharápova-Wozniacki, la final}}</ref> na Gran Final María barrió a la danesa [[Caroline Wozniacki]] por 6-2, 6-2; pa consiguir d'esta manera'l so primer títulu del añu y el ventenu octavu de la so carrera, amás de ser la segunda vegada que se corona n'[[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] tres 7 años desque lu llogró nel [[2006]].<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1750909&s=ten&type=story |títulu=Sharápova festexó en Indian Wells}}</ref> Tres lo asocedío n'[[Masters d'Indian Wells 2013|Indian Wells]] y conquistar d'un Nuevu Títulu, María dirixir a [[Miami]] pa xugar nel [[Masters de Miami 2013|Sony Open Tenis 2013]], ónde a pesar de ser l'actual n.°&nbsp;2 del mundu ingresa al Certame como la n.°&nbsp;3 na Preclasificación,<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/902/MDS.pdf |títulu=Cuadro Femenín Sony Open Tenis 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130318211359/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/902/MDS.pdf |fechaarchivu=18 de marzu de 2013 }}</ref> ónde pola so condición de Semada empecipia la so participación en Segunda ronda ónde apolmonó por 6-2 y 6-0 a la nueva promesa canadiense [[Eugenie Bouchard]];<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1755081&s=ten&type=story |títulu=Sharápova sigue; Azarenka baxóse}}</ref> en Tercer ronda María cobró vengación del so compatriota [[Yelena Vesniná]] al batela por un claru 6-4 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1756564&s=ten&type=story |títulu=Sharápova ta n'octavos}}</ref> en Cuarta ronda María desfacer nuna hora y venti minutos de la checa [[Klara Zakopalova]] por un contundente 6-2 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1757276&s=ten&type=story |títulu=Sharápova y Serena, en cuartos}}</ref> en Cuartos de final María desfíxose nuevamente de l'actual n.°&nbsp;7 del mundu, la italiana [[Sara Errani]] por 7-5, 7-5 siendo de manera interesada la segunda victoria consecutiva en dicha ronda tres la consiguida la selmana pasada n'[[Masters d'Indian Wells 2013|Indian Wells]];<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1758744&s=ten&type=story |títulu=Miami: Sharápova pasó a semis}}</ref> en Semifinal María ganó a la serbia y ex-n.°&nbsp;1 del mundu [[Jelena Janković]] por un contundente 6-2 y 6-1, dexando l'Historial ente elles 7-1 a favor de María cola particularidá de que tolos choques en Cementu fueron ganaos por Sharápova (los cualos son 6);<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1759526&s=ten&type=story |títulu=Sharápova pasó a la final de Miami}}</ref> na Gran Final d'anguaño nel [[Masters de Miami 2013|Sony Open Tenis]] María vía les cares cola actual n.°&nbsp;1 del mundu la local [[Serena Williams]], cayendo ganada per quinta vegada na Definición d'esti Tornéu y la Tercera Consecutiva por un marcador de 6-4, 3-6 y 0-6.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1760947&s=ten&type=story |títulu=Miami: Serena, otra vegada campeona}}</ref> [[Ficheru:Maria Sharapova - Roland-Garros 2013 - 001.jpg|thumb|300px|left|María Sharápova al serviciu mientres el so partíu de Cuarta ronda ante la norteamericana [[Sloane Stephens]] a la que vencería por 6-4, 6-3 mientres el segundu [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del añu en [[Tornéu de Roland Garros 2013|Roland Garros]]]] Da entamu la Temporada de Tierra Batida Europea ónde María tien que defender alredor de 3620 Puntos tres llograr nel [[Torneos WTA en 2012|2012]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2013/04/ye-hora-de-claypova-2013.html |títulu=Ye Hora de Claypova 2013}}</ref> polo cual da Empecipió a esta Parte de la Temporada en [[Tornéu WTA de Stuttgart 2013|Stuttgart]], ónde ingresa al Tornéu como la n.°&nbsp;1 na Pre Clasificación,<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/1051/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Porsche Tenis Grand Prix 2013}}</ref> ónde empecipia'l so pasu na Segunda ronda n'ónde ganó nun partíu complicáu en más de tres hores de xuegu a la checa [[Lucie Šafářová]] por 6-4, 6-7<sup>(7-3)</sup> y 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2013/04/maria-avanza-sufriendo-en-stuttgart.html |títulu=María avanza Sufriendo en Stuttgart}}</ref> en Cuartos de final María tuvo qu'emplegase a xeitu pa vencer a la Ex- n.°&nbsp;1 del mundu [[Ana Ivanović]] por 7-5, 4,6 y 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1784894&s=ten&type=story |títulu=Sharápova venció a Ivanovic}}</ref> en Semifinal María ganó en trés sets a la local [[Angelique Kerber]] por 6-3, 2-6 y 7-5;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1785744&s=ten&type=story |títulu=Sharápova ganó y espera na final}}</ref> na Gran Final de [[Tornéu WTA de Stuttgart 2013|Stuttgart]] María reconquistó'l títulu al vencer na Final a la china [[Na Li]] por 6-4 y 6-3, consiguiendo'l so segundu títulu nel añu, en 92 minutos de xuegu llogrando allargar la so racha de partíos ganaos en polvu de lladriyu dende [[Masters de Roma 2012|Roma]] y [[Tornéu de Roland Garros 2012|Roland Garros]] en 2012 hasta l'actual títulu de [[Tornéu WTA de Stuttgart 2013|Stuttgart]] a 16 victories consecutives; convirtiéndose amás na postrera campeona en repitir el títulu en [[Tornéu WTA de Stuttgart|Stuttgart]] dende les llograes por [[Lindsay Davenport]] en [[2004]] y [[2005]].<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1786705&s=ten&type=story |títulu=Stuttgart: Sharápova retuvo'l títulu}}</ref> Y llega el Tercer [[WTA Premier Mandatory|Premier Mandatory]] del añu, el [[Masters de Madrid 2013|Mutua Madrid Open]] equí María ingresa al Cuadru Principal como la n.°&nbsp;2 del mundu y na Pre-Clasificación, col gran bonu de salir como la n.°&nbsp;1 del mundu sobre la norteamericana [[Serena Williams]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.madrid-open.com/wp-content/uploads/2012/01/2013-0503_WTA-Singles-Draw.pdf |títulu=Cuadro Principal Femenín del Mutua Madrid Open 2013}}</ref> polo cual María da entamu la so participación na Primer ronda ónde venció en sets corríos a la rumana [[Alexandra Dulgheru]] por 7-5 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1793529&s=ten&type=story |títulu=Ganó Sharápova; Radwanska non}}</ref> en Segunda ronda María desfacer de la norteamericana [[Christina McHale]] por 6-1 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1794388&s=ten&type=story |títulu=Serena y Sharápova, a octavos}}</ref> en Tercer ronda María batió en dos sets bien engarraos a l'alemana [[Sabine Lisicki]] por 6-2 y 7-5;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1796241&s=ten&type=story |títulu=Sharapova y Serena, a cuartos}}</ref> en Cuartos de final María desfacer de la estonia [[Kaia Kanepi]] por 6-2 y 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://www.rpp.com.pe/2013-05-10-maria-sharapova-vence-a-kaia-kanepi-y-avanza-a-semifinales-en-madrid-noticia_593436.html |títulu=María Sharapova vence a Kaia Kanepi y avanza a semifinales en Madrid}}</ref> en semifinal María imponer a la ex-n.°&nbsp;1 del mundu [[Ana Ivanovic]] por un contundente 6,4 y 6-3 consiguiendo d'esta manera la so victoria nᵘ&nbsp;500 na so Carrera;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1797798&s=ten&type=story |títulu=Serena-Sharapova: final pol N°1}}</ref> na Gran Final María cai ganada ante la norteamericana [[Serena Williams]] por 1-6 y 4-6 quedándose a pasos de recuperar el N.° 1 del mundu pero retayando esa fienda ente elles.<ref>{{cita publicación |url=http://www.nacion.com/2013-05-12/Deportes/Serena-Williams-vence-a-Maria-Sharapova-en-Madrid.aspx |títulu=Serena Williams vence a María Sharapova en Madrid |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130609021153/http://www.nacion.com/2013-05-12/Deportes/Serena-Williams-vence-a-Maria-Sharapova-en-Madrid.aspx |archivedate=2013-06-09 |fechaaccesu=2022-03-04 }}</ref> Tres lo pasao nel [[Masters de Madrid 2013|Mutua Madrid Open 2013]] María presentar nel [[WTA Premier 5|Premier 5]] nel [[Masters de Roma 2013|Internazionali BNL d'Italia 2013]], ónde ingresa como la Pre-Clasificada N.°2 ónde ye la Bi-Campeona defensora y pola so condición de semada tuvo exenta de xugar na Primer ronda;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/709/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal Femenín del Internazionali BNL d'Italia 2013}}</ref> María da entamu la so participación nel Tornéu na Segunda ronda ónde ganó a la española [[Garbiñe Muguruza]] por un cómodu 6-2 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1801556&s=ten&type=story |títulu=Sharapova avanza en Roma}}</ref> na Tercer ronda María imponer a la norteamericana [[Sloane Stephens]] por 6-2 y 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1802357&s=ten&type=story |títulu=Serena y Sharapova afaren en Roma}}</ref> en Cuartos de final María decidió retirase del Tornéu por causa de una Enfermedá Viral ([[Gripe]]), pa recuperase hasta [[Tornéu de Roland Garros 2013|Roland Garros]] ónde defende'l títulu, dexando -y el pasu a les Semifinales a la italiana [[Sara Errani]].<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1803151&s=ten&type=story |títulu=Sharapova retiróse; Serena avanza}}</ref> Muncho más tarde se da entamu al Segundu [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del Añu'l [[Tornéu de Roland Garros 2013]] ónde María ye Campeona Defensora llugar al que llega amás como la nᵘ&nbsp;2 del mundu y na Preclasificación solo por detrás de la norteamericana [[Serena Williams]], siendo los dos les grandes favorites a quedase col títulu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2013/903.pdf |títulu=Cuadro Principal Femenín de Roland Garros 2013}}</ref> polo cual da entamu la so participación y la Defensa del so Campeonatu na Primer ronda ante la taiwanesa [[Hsieh La so-Wei]] a la que ganó por 6-2 y 6-1 ganando'l so pase a la siguiente vuelta;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2013/05/maria-vence-en-el so-debut-en-paris.html |títulu=María vence nel so debú en París}}</ref> en segunda ronda María ganó en sets corríos a la canadiense [[Eugenie Bouchard]] por 6,2 y 6-4 tres suspendese al día anterior causáu poles precipitaciones qu'azotaben [[París]];<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1815045&s=ten&type=story |títulu=Sharapova y Serena, a pasu sólidu}}</ref> en Tercer ronda María desfacer de la china [[Jie Zheng]] por 6-1 y 7-5, dempués de ganar cómodamente'l primera set tuvo que remontar un 1-4 adversu nel segundu set;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1815851&s=ten&type=story |títulu=Azarenka y Sharapova, a octavos}}</ref> en Cuarta ronda María ganó a la norteamericana [[Sloane Stephens]] por 6-4 y 6-3 nuna hora y 29 minutos de xuegu;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1817335&s=ten&type=story |títulu=Ganaron Azarenka y Sharapova}}</ref> en Cuartos de final María imponer en trés sets bien lluchaos a la serbia [[Jelena Janković]] viniendo dende un 0-6 adversu pa terminar imponiéndose por 0-6, 6-4 y 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1818667&s=ten&type=story |títulu=Sharapova y Azarenka, en semis}}</ref> en ronda de Semifinales, María ganó a la ex-nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Victoria Azarenka]] por un cambiante 6-1, 2-6 y 6-4 ganándose'l so pasu a la Final;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1820031&s=ten&type=story |títulu=Serena-Sharapova, la final}}</ref> na Gran final María cai ganada nuevamente ante la nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Serena Williams]] na so tercera final consecutiva por 4-6 y 4-6.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1820748&s=ten&type=story |títulu=Serena, reina de Roland Garros destrona a Sharapova}}</ref> Empieza'l Tercer Tornéu de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del añu, el [[Campeonatu de Wimbledon 2013|Campeonatu de Wimbledon]], onde María ingresa al cuadru como la N°3 del mundu y la tercera na Pre-Clasificación solo por detrás de la norteamericana [[Serena Williams]] y la bielorrusa [[Victoria Azarenka]], que por coses del destín y de la suerte nel sortéu vese allugada na Seición de baxo del cuadru, onde podría atopase en Semifinales a la bielorrusa [[Victoria Azarenka]], pol que podría alicar la última semifinal en [[Tornéu de Roland Garros 2013|Roland Garros]], amás que podría recuperar el N°2 del mundu y retayar puntos de cara al nᵘ&nbsp;1 que tien la norteamericana, por cuenta de los pocos puntos que defende del añu pasáu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/904/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal de Dames del Campeonatu de Wimbledon 2013}}</ref> tres tou esto María empecipia la so participación na Primer ronda ante la nᵘ&nbsp;37 del mundu la francesa [[Kristina Mladenovic]] a la que ganó nun partíu bien zarráu y complicáu que s'estendió más de lo debío por 7-6,&#8239;<sup>(7-5)</sup> 6-3 pa ganar el so pase a la siguiente vuelta;.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1833366&s=ten&type=story |títulu=Ganaron Sharapova y Azarenka}}</ref> La Segunda ronda apostóse un miércoles [[26 de xunu]] el cual ye conocíu como'l '''Miércoles Negru''' nel [[Campeonatu de Wimbledon 2013]] por cuenta de qu'en esi día dieron la cayida y retiros de 5 Pre-Clasificaos nel Cuadru de Varones y 7 nel Cuadru de Muyeres siendo parte d'ello, la rusa que terminaría cayendo ante la portuguesa [[Michelle Larcher de Brito]] por 3-6, 4-6; convirtiéndose na peor resultancia nun [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] de María dende la so cayida prematura nel [[Abiertu d'Australia 2010]].<ref>{{cita publicación |url=http://voces.huffingtonpost.com/2013/06/26/roger-federer-maria-sharapova-esaniciaos-wimbledon_n_3505146.html |títulu=Roger Federer y Maria Sharapova esaniciaos de Wimbledon}}</ref> Tres toos estes resultancies, y más que nada la rápida eliminación del [[Campeonatu de Wimbledon 2013]], María decide romper la so rellación de trabayu col so téunicu '''Thomas Hogstedt''', alegando que ''Por alcuerdu mutuu nun podíen siguir trabayando xuntos por motivos personales'',<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1847663&s=ten&type=story |títulu=Sharapova cortó con coach Hogstedt}}</ref> polo cual anuncia per mediu del so [[Twitter]], que'l so nuevu entrenador va ser la lleenda norteamericana del tenis, el norteamericanu '''[[Jimmy Connors]]''', amosando la so felicidá y les sos ansías por competir nuevamente col so nuevu entrenador.<ref>{{cita publicación |url=http://www.foxsportsla.com/noticias/110338-jimmy-connors-es-el-nuevo-entrenador-de-maria-sharapova?country=pe |títulu=Sharapova contrató a Jimmy Connors}}</ref> [[Ficheru:Maria Sharapova at Wimbledon 2013.jpg|thumb|300px|right|María Sharápova caleciendo nel so partíu de primer ronda en [[Campeonatu de Wimbledon 2013|Wimbledon]] antes d'apostar el so partíu ante la francesa [[Kristina Mladenovic]]]] Yá pasáu l'anunciu de [[Jimmy Connors]] como'l so nuevu entrenador María decidió dase de baxa del [[Tornéu de Stanford 2013|Bank of the West Classic]] alegando molesties nel so cadril por una cayida na Segunda ronda del [[Campeonatu de Wimbledon 2013]] espresando qu'entá nun se sentía dafechu bien pa competir.<ref>{{cita publicación |url=https://www.bbc.co.uk/mundo/ultimas_noticias/2013/07/130715_ultnot_stanford_abiertu_sharapova_en.shtml |títulu=Maria Sharapova retirar del Abiertu de Stanford}}</ref> Ante'l so anunció del retiru nel [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] del [[Tornéu de Stanford 2013|Bank of the West Classic]], María anunciaría una selmana antes d'apostase la [[Masters de Canadá 2013|Rogers Cup]] que tamién se daría de baxa de dichu tornéu [[WTA Premier 5]] comunicándolo al traviés del so [[Twitter]], pero amás comunicó que si va tar presente en [[Toronto]] por pidíu de los sos fans y presentando la so llinia de carambelos y dulces '''''Sugarpova'''''.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1860265&s=ten&type=story |títulu=Sharapova ye baxa en Canadá}}</ref> María vuelve a l'aición nel [[Masters de Cincinnati 2013|Western & Southern Open]] onde vuelve per primer vegada al tour dende'l [[Campeonatu de Wimbledon 2013]] onde se mancara'l cadril cimeru derecha, per ende llega a estrenase col so nuevu entrenador el norteamericanu [[Jimmy Connors]] ingresando al tornéu como la nᵘ&nbsp;3 del mundu, pola so condición de preclasificada tuvo exenta d'apostar la Primer ronda;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/1017/MDS.pdf |títulu=Cuadro Individual Femenín del Western & Southern Open}}</ref> empecipiando'l so pasu al títulu na Segunda ronda María cai sorpresivamente dempués de ganar el primer set ante la local [[Sloane Stephens]] por 6-2, 6-7 y 3-6; un bien pésimu tornéu pa la rusa nel cual estrenaba al so entrenador l'ídolu local [[Jimmy Connors]].<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1873229&s=ten&type=story |títulu=Sharapova, esaniciada en Cincinnati}}</ref> Polo pasao en [[Masters de Cincinnati 2013|Cincinnati]] María decide en despidir a [[Jimmy Connors]] en cayendo prematuramente en dichu tornéu; polo qu'amás se supondría que'l so padre '''Yuri Sharapov''' retomaría'l so llugar como'l so Entrenador Principal. Al paecer por rumor del WTA Tour María despidiría a [[Jimmy Connors]] por decisión del so padre de querer volver dirixir la so carrera.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1875827&s=ten&type=story |títulu=Sharapova cortó con Connors}}</ref> Y díbase a dar entamu al postreru grande de la Temporada'l [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2013|Abiertu de los Estaos Xuníos]], pero María sufriría una gran revés nesti final de temporada al decidir dase de baxa del tornéu aludiendo una bursitis nel costazu derechu (''la cual ye una inflamación bien prominente nel costazu, acompañada de dolor y de una infeición''), motivu pol que María perdería 900 puntos llograos de la Semifinal qu'algamó la temporada pasada.<ref>{{cita publicación |url=http://trome.pe/deportes/1620566/noticia-maria-sharapova-nun participara-lesion-us-open-2013 |títulu=Maria Sharapova nun va participar por mancadura nel US Open 2013 }}</ref> Empecípiase la temporada de Cementu Asiáticu, pero María entá sigue mancada del so costazu ye por esi motivu que se da de baxa del [[Premier de Tokiu 2013|Toray Pan Pacific Open]] y del [[Tornéu de Beixín 2013|China Open]]; María llograría clasificase como la tercera tenista al [[WTA Tour Championships 2013]],<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1910708&s=ten&type=story |títulu=Sharapova y Radwanska, al Masters}}</ref> pero María apurriría una gran sorpresa al dase de baxa del [[WTA Tour Championships 2013|Masters Femenín]] brindándo-y la so plaza a la serbia [[Jelena Janković]], cerrando asina la temporada.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2013/10/07/sharapova-nun apostara-el-wta-championships |títulu=Sharapova nun va apostar el WTA Championships }}</ref> Yá a metaes de payares María confirma al traviés de la so páxina de [[Facebook]] que s'atopa trabayando col so nuevu entrenador l'holandés '''Sven Groeneveld''' quien foi entrenador enantes de les serbies y ex - N°s 1 del mundu [[Mónica Serenas]] y [[Ana Ivanovic]], la danesa y otra ex - nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Caroline Wozniacki]] y de la francesa y campeona de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] [[Mary Pierce]], diches razones son la base que busca María buscando enfotu y solidez nel so xuegu de cara a la nueva temporada.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1962894&s=ten&type=story |títulu=Sharapova ye dirixida por Groeneveld}}</ref> Pa cerrar l'añu María participó nuna exhibición que se realizó en [[Bogotá]], onde xugó ante otra ex - nᵘ&nbsp;1 del mundu la serbia [[Ana Ivanovic]], en volviendo de la so mancadura sufierta de costazu, que la marxinó de la [[Masters de Canadá 2013|Rogers Cup]], l'[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2013|Abiertu de los Estaos Xuníos]], el [[Premier de Tokiu 2013|Toray Pan Pacific Open]], el [[Tornéu de Beixín 2013|China Open]] y el [[WTA Tour Championships 2013|WTA Tour Championships]], llugar nel que terminaría cayendo en trés sets el postreru nun Super Tibreak por 1-6, 6-1 y [10-12].<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1974388&s=ten&type=story |títulu=Ivanovic ganólu a Sharapova}}</ref> ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="160"|'''Fecha''' |width="160"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''1.''' | '''14 de xineru de 2013''' | {{Nowrap|{{bandera|Australia}} '''[[Abiertu d'Australia 2013|Abiertu d'Australia]]'''}} | '''GS''' |''' Dura''' | SF |- bgcolor="#c0d077" | 2. | 11 de febreru de 2013 | {{bandera|QAT}} [[Tornéu de Qatar 2013|Doha]] | Premier 5 | Dura | SF |- bgcolor="#0099CC" | 3. | 4 de marzu de 2013 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells 2013|Indian Wells]] | {{Nowrap|P. Mandatory}} | Dura | '''G''' |- bgcolor="#0099CC" | 4. | 18 de marzu de 2013 | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami 2013|Miami]] | P. Mandatory | Dura | F |- bgcolor="#BF94e4" | 5. | 22 d'abril de 2013 | {{bandera|Alemaña}} [[Tornéu WTA de Stuttgart 2013|Stuttgart]] | Premier | Tierra batida |'''G''' |- bgcolor="#0099CC" | 6. | 6 de mayu de 2013 | {{bandera|España}} [[Masters de Madrid 2013|Madrid]] | P. Mandatory | Tierra batida |F |- bgcolor="#c0d077" | 7. | 13 de mayu de 2013 | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma 2013|Roma]] | Premier 5 | Tierra batida |CF |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''27 de mayu de 2013''' | {{bandera|Francia}} '''[[Tornéu de Roland Garros 2013|Roland Garros]]''' | '''GS''' | ''' Tierra batida''' |F |- bgcolor="#FFFF99" | '''9.''' | '''24 de xunu de 2013''' | {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Campeonatu de Wimbledon 2013|Wimbledon]]''' | '''GS''' | ''' Yerba''' |2R |- bgcolor="#c0d077" | 10. | 12 d'agostu de 2013 | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Masters de Cincinnati 2013|Cincinnati]] | Premier 5 | Dura | 2R |} === [[Torneos WTA en 2014|2014]] === {{AP|Temporada de tenis 2014 de María Sharápova}} [[Ficheru:Marija Šarapova agli Australian Open 2014.jpg|thumb|380px|left|María Sharápova mientres el so partíu de la Segunda ronda frente a la italiana [[Karin Knapp]] nel Primer Grand Slam del Añu: L'[[Abiertu d'Australia 2014|Australian Open]]]] Dase entamu la [[Torneos WTA en 2014|Temporada 2014]] de la [[WTA]] col '''Australian Open Series''', siendo estos los torneos preparatorios pal primera [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del Añu'l [[Abiertu d'Australia 2014|Abiertu d'Australia]], María presentar n'unu d'ellos pa garrar motivación y enfotu por cuenta de que vuelve de la bursitis y la mancadura de costazu derechu, por dichu motivu decide presentase nel [[Tornéu de Brisbane 2014|Brisbane International]] llugar onde se diba a presentar xustamente l'añu pasáu pero que nun lo fadría por cuenta de la mancadura na so clavícula, siendo anguaño la so Primer Presentación nesti tornéu, María termina ingresando como la nᵘ&nbsp;3 na Pre-Clasificación solo por detrás de la norteamericana [[Serena Williams]] y la bielorusa [[Victoria Azarenka]],<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/800/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Brisbane International Femenín 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131222113137/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/800/MDS.pdf |fechaarchivu=22 d'avientu de 2013 }}</ref> por suerte María quedaría na Seición de riba onde empecipiaría la so primer participación na Primer ronda ante la francesa [[Caroline Garcia]], a la que terminó ganando por un contundente 6-3, 6-0 poniendo l'historial ente elles de 3-0 a favor de Sharapova;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1990479&s=ten&type=story |títulu=Brisbane: Maria Sharapova volvió al circuitu con un trunfu}}</ref> na Segunda ronda María tendría que trate les cares cola local [[Ashleigh Barty]], pero per aición del destín l'australiana terminaría mancada de la so aductor esquierdu, dexando -y el partíu y el pase a la siguiente ronda a un día de que se protagonizara dichu alcuentru;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1990988&s=ten&type=story |títulu=Serena, sharapova y Jankovic a Cuartos en Brisbane}}</ref> nos Cuartos de final la espera la estonia [[Kaia Kanepi]], a la que ganó nun partíu bien complicáu en llevantando un set adversu tuvo que batallar mientres dos hores ganando l'alcuentru por 4-6, 6-3, 6-2 amás de que con esta resultancia María va volver al nᵘ&nbsp;3 del mundu dende la próxima selmana;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1991778&s=ten&type=story |títulu=WTA de Brisbane: Serena, Sharapova y Azarenka tán en semifinales}}</ref> en Semifinales verá les cares cola nᵘ&nbsp;1 del mundu l'americana [[Serena Williams]], ante la que terminó venciendo nun partíu bien pareyu especialmente nel segundu set por 2-6, 6-7(7) protagonizando un bon partíu a pesar de nun competir en más de 4 meses pola mancadura nel costazu derechu.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1992399&s=ten&type=story |títulu=Brisbane: Serena venció a Sharapova y va xugar la final ante Azarenka}}</ref> María yá recuperando'l nᵘ&nbsp;3 del mundu de la [[WTA]] ingresa al [[Abiertu d'Australia 2014|Abiertu d'Australia]] como la nᵘ&nbsp;3 na Pre-clasificación, solo por detrás de l'americana [[Serena Williams]] y la bielorrusa [[Victoria Azarenka]], por coses del destín nel cuadru queda empareyada na metá de baxo por onde se daría un hipotéticu duelu de semifinales ante [[Victoria Azarenka]], amás sería la vuelta de Sharapova a los Torneos de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] dende Wimbledon del añu pasáu por cuenta de que tuvo ausente del [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2013|Abiertu de los Estaos Xuníos]] por causa de la so mancadura l'el so costazu derechu polo cual perdió demasiaos puntos de cara a esti nuevu añu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2014/901.pdf |títulu=Cuadro Femenín del Australian Open 2014 - Individuales}}</ref> asina María da entamu a la so participación nel Tornéu venciendo en Primer ronda a l'americana [[Bethanie Mattek-Sands]] por un contundente 6-3, 6-4, convirtiéndose na so victoria nᵘ&nbsp;150 nos torneos de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] ganando d'esta manera'l so pase a la siguiente vuelta;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1999373&s=ten&type=story |títulu=Azarenka y Sharapova, a 2ª ronda}}</ref> na Segunda ronda María xugaría unu de los partíos más duros de tola so carrera por cuenta de que llogró la victoria en trés sets bien afechos sobre la italiana [[Karin Knapp]] especialmente poles condiciones atmosfériques qu'azoten a [[Melbourne]] soportando en plenu xuego temperatures percima de los 40&nbsp;°C y un altu mugor siendo casi imposible amosar el xuegu al que tien avezáu al mundu, pero llogró la victoria en más de tres hores y media por un marcador bien abuitáu de 6-3, 4-6, 10-8 poniendo la serie ente elles de 2-0 a favor de Sharápova, ganando'l so pase a la siguiente vuelta;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2000784&s=ten&type=story |títulu=Con sufrimientu, Sharapova, en 3ᵉʳ ronda}}</ref> María ganaría'l so partíu de Tercera ronda sobre la francesa [[Alizé Cornet]] en sets siguíos, el primeru contundentemente y el segundu decidir nel Tie-break con victoria de la rusa col marcador por 6-1, 7-6(6);<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2002242&s=ten&type=story |títulu=Sharapova pasó a los octavos n'Australia}}</ref> na Cuarta ronda María enfrentar a la eslovaca [[Dominika Cibulková]] en dichu partíu la rusa amosaríase muncho más erratica de lo común notoriamente pola falta de competencia, terminaría dexando'l partíu por 6-3, 4-6, 6-1; con esta resultancia María cayería hasta'l nᵘ&nbsp;5 del mundu pa la nueva actualización del ranking de la [[WTA]].<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2003551&s=ten&type=story |títulu=Sharapova foi esaniciada n'octavos d'Australia; Azarenka, a cuartos}}</ref> [[Ficheru:Sharapova MA14 (19) (14424740324).jpg|thumb|250px|right|María Sharápova apostándose'l Títulu de Campeona frente a la rumana [[Simona Halep]] mientres la final del [[Masters de Madrid 2014|Mutua Madrid Open]]; llugar onde consiguiría'l so Segundu Títulu del añu.]] Tres lo asocedío n'[[Abiertu d'Australia 2014|Australia]], Sharápova decide presentase nel tornéu parisín de superficie de cementu baxu techu conocíu como'l [[Tornéu de París 2014|Open GDF Suez]], onde ingresa como la semada más alta na Preclasficación y como la gran favorita a ganar el Títulu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/604/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Open GDF Suez Femenín 2014}}</ref> por dichu motivu ye que se ve exenta de xugar na Primer ronda, empecipiando'l so estrenu na edición del tornéu recién na Segunda ronda onde apolmonó a la eslovaca [[Daniela Hantuchová]] por 6-0, 6-1, demostrando que yá volvió al so nivel tenístico tres l'[[Abiertu d'Australia 2014|Australian Open]];<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2010527&s=ten&type=story |títulu=Sharapova afaró y Halep perdió}}</ref> en Cuartos de final, María desfacer de la belxicana y nᵘ&nbsp;21 del mundu [[Kirsten Flipkens]] por un contundente 6-2, 6-2 pa ganar el so boletu a la siguiente ronda;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2011993&s=ten&type=story |títulu=París: Sharapova y Errani avanzaron a les semifinales; perdió Kerber}}</ref> en Semifinal María terminaría cayendo nun partíu bien duru en trés sets ante'l so compatriota [[Anastasia Pavlyuchenkova]] por 6-4, 3-6, 4-6; torgar pasar a una nueva final y a la llucha por un nuevu títulu.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2013016&s=ten&type=story |títulu=WTA de París: Pavlyuchenkova sacó a Sharapova y define con Errani}}</ref> Darréu María dirixir al so país natal, [[Rusia]], por cuenta de que ella diría presente na inauguración de los [[Xuegos Olímpicos de Sochi 2014]] yá que s'atopa trabayando pa la [[NBC]] na cobertoria d'estos xuegos, pero antes d'eso María percorrería la ciudá onde vivió la so infancia antes de camudase a los [[Estaos Xuníos]], ella allegó a la Kafelnikov Tennis School en Riviera Park, teniendo sentimientos de señardá de dicha ciudá;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2014/02/05/sharapova-vuelve-les sos-origenes-en-sochi |títulu=Sharapova vuelve a los sos oríxenes en Sochi }}</ref> siendo esta la principal causa pola que la rusa nun incluyiría nel so calendariu torneos bien importantes como'l [[Tornéu de Qatar 2014|Qatar Ladies Open]] y el [[Tornéu de Dubái 2014|Dubai Tennis Championships]], pero na inauguración d'estos Xuegos, María sería una de los portadores de l'antorcha olímpica (de fechu foi la primer portadora a la salida del Estadiu Principal), apurriéndo-y la posta al so compatriota y dos veces Campeona Olímpica de Saltu con Garrocha, [[Yelena Isinbayeva]] brindando una gran participación nesta apertura de los Xuegos d'Iviernu.<ref>{{cita publicación |url=http://canchallena.lanacion.com.ar/1662177-yelena-isinbayeva-y-maria-sharapova-protagonistes-del-encendíu-de-la llapada-olimpica-en-sochi |títulu=Yelena Isinbáyeva y Maria Sharapova, protagonistes del encendíu de la llapada olímpica en Sochi }}</ref> María tres nun apostar el [[Tornéu de Qatar 2014|Qatar Total Open]], cai nel so ranking hasta'l nᵘ&nbsp;5 del mundu, convirtiéndose nel so siguiente tornéu a apostar foi'l [[Masters d'Indian Wells 2014|BNP Paribas Open]] edición onde torna como la Campeona Defensora cola oportunidá de convertise na máxima ganadora d'este tornéu si vuelve llevantar la copa anguaño tres les consiguíes en 2006 y 2013; Ingresa al tornéu como la nᵘ&nbsp;4 na Pre-clasificación tres la baxa de [[Serena Williams]] (común dende'l 2001).<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/609/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del BNP Paribas Open 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140308051301/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/609/MDS.pdf |fechaarchivu=8 de marzu de 2014 }}</ref> Pola so condición de semada María recién empecipiaría la so participación nel tornéu a partir de la Segunda ronda, onde debutaría ante l'alemana [[Julia Goerges]] a la que terminaría ganando cómodamente por 6-1, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2038163&s=ten&type=story |títulu=Indian Wells: Sharapova y Na Li pasaron a tercer ronda}}</ref> asina María pasa a la Tercer ronda onde terminaría siendo ganada pola italiana [[Camila Giorgi]] por 3-6, 6-4, 5-7; asina cayería nel ranking hasta'l nᵘ&nbsp;7 del mundu al nun llograr validar el so títulu.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2039766&s=ten&type=story |títulu=Indian Wells: Sharapova, esaniciada; Li pasó a octavos de final}}</ref> María llegaría al [[Masters de Miami 2014|Sony Open]] como la nᵘ&nbsp;7 del mundu pero la nᵘ&nbsp;4 na pre-clasificación del tornéu por causa de la so temprana cayida nel [[Masters d'Indian Wells 2014|BNP Paribas Open]] y por que nun defende puntos de la xira de cementu d'agostu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/902/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Sony Open Tennis 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140327051854/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/902/MDS.pdf |fechaarchivu=27 de marzu de 2014 }}</ref> Sharápova pola so condición de cabeza de serie tuvo exenta d'apostar la Primer ronda del tornéu, per ende dio entamu a la so participación na Segunda ronda, ante la xaponesa [[Kurumi Nara]] a la que venció cómodamente por 6-3, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://deportes.terra.com.pe/tenis/sharapova-remanez-con-trunfu-en-masters-de-miami,6fa4dca172cd4410VgnCLD2000000dc6eb0aRCRD.html |títulu=Sharapova remanez con trunfu en Masters de Miami }}</ref> na Tercer ronda, Sharápova tuvo qu'esforciase al máximu pa dexar nel camín a la checa [[Lucie Šafářová]], nun gran partíu a trés sets con marcador favorable a la rusa por 6-4, 6-7,&#8239;<sup>(7-9)</sup> 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2048409&s=ten&type=story |títulu=Miami: Serena Williams y Sharapova, con trabayu, en tercer ronda}}</ref> na Cuarta ronda María volvería esixise nuevamente al máximu pa dexar fuera de camín a la belxicana [[Kirsten Flipkens]] por un marcáu por demás complicáu de 3-6, 6-4, 6-1 p'avanzar asina a la siguiente ronda<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2049757&amp;s=ten&amp;type=story&src=mobile |títulu=WTA de Miami: Serena, Sharapova y Li, nos cuartos de final}}</ref> en Cuartos de final María volvería imponese nuevamente a la checa [[Petra Kvitova]] en dos parciales por 7-5, 6-1; siendo esta la so primer victoria del añu ante una top-ten;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2050463&s=ten&type=story |títulu=Maria Sharapova y Serena Williams tán en semifinales en Miami}}</ref> en Semifinal María volvería cayer nuevamente ante la nᵘ&nbsp;1 del mundu l'americana [[Serena Williams]] depués de ponese alantre y el primer set por 4-1, terminaría vencer por 4-6, d'igual manera nel segundu set tenía oportunidá de ponese 3-1 enriba pero dexó pasar dicha opción y terminaría cayendo bien apretadamente por 4-6, 3-6; María al nun defender los puntos de la final qu'apostó l'añu pasáu cayería al nᵘ&nbsp;9 del mundu en favor de l'alemana [[Angelique Kerber]] y la serbia [[Jelena Janković]]<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2052124&s=ten&type=story |títulu=Miami: Serena pasó a Sharapova y ta n'otra final; va definir ante Li}}</ref> Dase entamu a la Temporada de Tierra Batida per Europa col [[Tornéu WTA de Stuttgart 2014|Porsche Tennis Grand Prix]] n'[[Alemaña]], onde María llega al Tornéu como la vixente Bicampeona del certame, como la nᵘ&nbsp;9 del mundu, pero como la nᵘ&nbsp;6 na pre-clasificación;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/1051/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Porsche Tennis Grand Prix 2014}}</ref> en Primer ronda María ganó nun partíu bien difícil a la checa [[Lucie Šafářová]], nun partíu que duró 3 hores y 26 minutos, que definióse por 7-6,&#8239;<sup>(7-5)</sup> 6-7,&#8239;<sup>(5-7)</sup> 7-6<sup>(7-2)</sup> a favor de la rusa, que foi amás el so trunfu nᵘ&nbsp;100 en canches de Tierra Batida y convirtióse nel tercer partíu más llargu del añu y el primeru que se define nun triple Tiebreak desque [[Serena Williams]] venciera a [[Vera Dushevina]] nel [[Masters de Madrid 2010|Mutua Madrid Open 2010]];<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2071577&s=ten&type=story |títulu=Increíble trunfu de Sharapova en primer ronda del WTA de Stuttgart}}</ref> en Segunda ronda María desfacer ensin problemes del so compatriota la rusa [[Anastasia Pavlyuchenkova]], vengándose de la so derrota nel [[Tornéu de París 2014|Open GDF Suez]] por 6-4, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2072951&s=ten&type=story |títulu=Stuttgart: Radwanska y Sharapova van midir en cuartos; perdió Halep}}</ref> en Cuartos de final Sharápova venció cómodamente a la polaca y actual N°3 del mundu [[Agnieszka Radwanska]] por 6-4, 6-3, con esta victoria María asegurar pa la siguiente selmana siguir ente los meyores 10 del ranking de la WTA;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2073609&s=ten&type=story |títulu=Sharapova venció a Radwanska, pasó a semi en Stuttgart y sigue en Top 10}}</ref> en Semifinal María entartalló a la italiana [[Sara Errani]] por un contundente 6-1, 6-2 en 59 minutos de partíu;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2074350&s=ten&type=story |títulu=WTA de Stuttgart: ganó Maria Sharapova y ye finalista}}</ref> na Gran Final María tuvo que remontar un set adversu pa ganar el so trentenu títulu y el so tercer [[Tornéu WTA de Stuttgart|Porsche Tennis Grand Prix]] consecutivu al vencer en trés sets afechos a la serbia [[Ana Ivanovic]] por 3-6, 6-4, 6-1; ganando siquier un títulu de la [[WTA]] mientres 12 años consecutivos.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2075253&s=ten&type=story |títulu=Sharapova, tricampeona en Stuttgart}}</ref> El siguiente tornéu de María sería'l [[Masters de Madrid 2014|Mutua Madrid Open]], onde defendía los puntos de la Final del añu pasáu, llugar al que llegaba como la nᵘ&nbsp;9 del mundu y la nᵘ&nbsp;8 na pre-clasificación, quedando empareyada na seición baxa del cuadru;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/1038/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Mutua Madrid Open |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140513122205/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/1038/MDS.pdf |fechaarchivu=13 de mayu de 2014 }}</ref> en Primer ronda María desfacer ensin nengún problema de la checa [[Klara Koukalová]] al vencela por 6-1, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2080395&s=ten&type=story |títulu=Madrid: Sharapova dio'l primer pasu}}</ref> en Segunda ronda Sharápova ganó nun partíu bien cerráu a l'americana [[Christina McHale]] remontando un 4-1 en contra nel tercer set, ganando 5 xuegos consecutivos pa terminar imponiéndose por 6-1, 4-6, 6-4, ganando'l so pase a la siguiente vuelta;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2081630&s=ten&type=story |títulu=Na Li y Maria Sharapova avanzaron a octavos de final nel WTA de Madrid}}</ref> en Tercer ronda María ganó en sets consecutivos a l'australiana [[Samantha Stosur]]. por un contundente 6-4, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2083090&s=ten&type=story |títulu=Serena, Na Li y Sharapova, a cuartos de final del WTA de Madrid}}</ref> en Cuartos de final Sharápova sacó nun partíu bien esixente a l'actual nᵘ&nbsp;2 del mundu la china [[Na Li]] por un marcador bien cerráu de 2-6, 7-6,&#8239;<sup>(7-5)</sup> 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2083775&s=ten&type=story |títulu=WTA de Madrid: Sharapova, a semis; Serena retirar por mancadura}}</ref> en Semifinal María ganó cómodamente a la polaca y actual nᵘ&nbsp;3 del mundu [[Agnieszka Radwanska]] por un contundente 6-1, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2084491&s=ten&type=story |títulu=WTA de Madrid: Sharapova y Halep ganaron y son les finalistes}}</ref> na Gran Final Sharápova tuvo que batallar dende tras pa llograr ganar el trentenu primer títulu de la so carrera; el novenu sobre Tierra batida, el segundu títulu [[WTA Premier Mandatory]] y el so segundu títulu del añu y amás de consecutivu; al vencer a la rumana y actual nᵘ&nbsp;5 del mundu, [[Simona Halep]] por un engarráu 1-6, 6-2, 6-3 nuna hora y 57 minutos.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2014/05/11/sharapova-campeona-en-madrid-per primer vegada-en-la so-carrera |títulu=Sharapova, campeona en Madrid per primer vegada na so carrera }}</ref> María en ganando'l títulu en [[Masters de Madrid 2014|Madrid]] presentar nel [[Masters de Roma 2014|Internazionali BNL d'Italia]] como l'últimu tornéu preparatorio a [[Tornéu de Roland Garros 2014|Roland Garros]], llugar onde llegaría como la nᵘ&nbsp;8 na pre-clasificación y como la nᵘ&nbsp;7 del mundu tres facer la selmana pasada na capital española;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/709/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Internazionali BNL d'Italia 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140513130112/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/709/MDS.pdf |fechaarchivu=13 de mayu de 2014 }}</ref>María pola so condición de semada tuvo exenta de xugar na Primer ronda, dando entamu a la so participación na Segunda ronda, polo que debutó ante la boricua [[Mónica Puig]] venciéndola por un claru 6-3 7-5.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2087483&s=ten&type=story |títulu=Serena y Sharapova ensin problemes a la tercer ronda del WTA de Roma}}</ref> Na Tercer ronda María cayería ante la serbia y ex-nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Ana Ivanovic]] por un contundente 1-6, 4-6; convirtiéndose na primer cayida de la rusa ante la serbia dempués de 7 años, cortándo-y dos raches importantes, la primera de los enfrentamientos personales, yá que Sharapova nun cayía ante Ivanovic tres 7 enfrentamientos ganaos consecutivamente; y la otra y más importante yera que desque empezó'l 2012 María cuntaba con una racha de 48-3 en canches de magre siendo eses 3 úniques ganes ante [[Serena Williams]].<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2088133&s=ten&type=story |títulu=Serena avanza nel WTA de Roma; Ivanovic esanició a Sharapova}}</ref> [[Ficheru:Sharapova wimb2014-2.jpg|thumb|350px|right|María Sharápova mientres el so partíu de la Tercera ronda frente a l'americana [[Alison Riske]] nel Tercer Grand Slam del Añu: [[Campeonatu de Wimbledon 2014|El Wimbledon]]]] Pa concluyir la xira europea de tierra batida, esta conclúi nel Segundu Grand Slam del Añu; nel [[Tornéu de Roland Garros 2014|Abiertu de Francia o Roland Garros]], llugar al que María entraba como la nᵘ&nbsp;8 del mundu y la nᵘ&nbsp;7 na Pre-Clasificación siendo este l'últimu llugar nel añu onde defende una cantidá fuerte de Puntos, pa fortuna queda empareyada na Seición de riba; dándose un posible duelu de Cuartos de final ante l'americana [[Serena Williams]], ronda na que se repitiría la final del Añu pasáu del tornéu<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2014/903.pdf |títulu=Campeonatu Femenín Individual del Roland Garros 2014}}</ref> María empecipia la so participación na Primer ronda del tornéu parisín ante'l so compatriota [[Ksenia Pervak]] a la que terminaría ganando por un contundente 6-1, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2096000/sharapova-gano-en-el so-debut-en-roland-garros;-avanza-kvitova |títulu=Sharapova ganó nel so debú en Roland Garros; avanza Kvitova}}</ref> na Segunda ronda la rusa terminaría desfacer en sets corríos de la búlgara [[Tsvetana Pironkova]] por 7-5, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2097333/otra sorpresa-serena-fuera-en-segunda-ronda;-gano-sharapova |títulu=Otra sorpresa: Serena, fuera en segunda ronda; ganó Sharapova}}</ref> na Tercer ronda María apolmonó a l'arxentina [[Paula Ormaechea]] al clava-y un 6-0, 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2098918/roland-garros-sharapova-entartallo-a-ormaechea;-perdio-radwanska |títulu=Roland Garros: Sharapova entartalló a Ormaechea; perdió Radwanska}}</ref> en Cuarta ronda Sharápova tuvo que llibrar una batalla campal ante [[Samantha Stosur]] al llograr vencela en trés sets por 3-6, 6-4, 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2100484/maria-sharapova-avanzo-a-cuartos-de-final-de-roland-garros |títulu=Maria Sharapova avanzó a cuartos de final de Roland Garros}}</ref> en Cuartos de final María tuvo que volver remontar dende embaxo quedando a un xuegu de perder el partíu, pero llogró afitase y voltiar el marcador a la española [[Garbiñe Muguruza]] por 1-6, 7-5, 6-1; avanzando a la so cuarta semifinal consecutiva en París<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2101751/maria-sharapova-a-semifinales |títulu=Maria Sharapova, a semifinales}}</ref> en Semifinal María per tercer vegada consecutiva volvió remontar un set en contra pa ganar a la canadiense [[Eugenie Bouchard]] por 4-6, 7-5, 6-2; pa clasificase a la so tercera Final consecutiva en "La Ciudá Lluz"<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2102783/sharapova-otra vegada finalista-en-roland-garros;-define-con-halep |títulu=Sharapova, otra vegada finalista en Roland Garros; define con Halep}}</ref> na Gran Final Sharápova terminó imponiéndose nuevamente en trés sets a [[Simona Halep]] por 6-4, 6-7,&#8239;<sup>(5-7)</sup> 6-4 nun partíu que duró 3 hores y 2 minutos; Sharápova alzaría'l so trentenu segundu títulu de la [[WTA]], el so Segundu títulu de [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]], el so Quintu Títulu de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]], empatando a la suiza [[Martina Hingis]] cola mesma cantidá; amás de que caltién el so Récor personal de 20-1 nos postreros 3 años nel tornéu, cerrando la temporada de tierra batida con un respigante 19-1 al so favor en partíos ganaos na superficie nel añu; col gran Bonus de ponese Primer na carrera al [[WTA Tour Championships 2014|WTA Tour Championships]] y amás de que con esta victoria recupera'l nᵘ&nbsp;5 del mundu a partir de la siguiente selmana.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2103936/ |títulu=Sharapova bicampeona: volvió ganar en Roland Garros}}</ref> Empecípiase la xira europea de Verde, pero en saliendo campeona en [[Tornéu de Roland Garros 2014|Roland Garros]], María nun se presentó en nengún tornéu previu al Tercer [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del añu'l [[Campeonatu de Wimbledon 2014|Campeonatu de Wimbledon]], polo cual decide presentase n'este ensin preparase en torneos oficiales; llugar al qu'ingresa como la nᵘ&nbsp;5 del mundu y na Pre-Clasificación, por gracia de la suerte, Sharápova queda destinada na Seición de riba del cuadru; pudiéndose volver dar un choque ente ella y [[Serena Williams]] nos Cuartos de final, (como taba previstu nel postreru [[Tornéu de Roland Garros 2014|Roland Garros]]), siendo este l'últimu llugar onde la rusa defende puntos más fuertes del añu; (100 Puntos) polo que tien grandes posibilidaes de siguir aumentando la so Ranking nesti tornéu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2014/904.pdf |títulu=Campeonatu Individual de Dames del Wimbledon 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150319044349/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2014/904.pdf |fechaarchivu=19 de marzu de 2015 }}</ref> María empecipia la so participación nel Tornéu na Primer ronda, frente a la local [[Samantha Murray]] a la que terminó ganando plácidamente por 6-1, 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2118933/ |títulu=Wimbledon: Serena, Sharapova y Halep, fácil a segunda ronda}}</ref> na Segunda ronda Sharápova ganó a la suiza [[Timea Bacsinszky]] por un contundente 6-2, 6-1 pa ganar el so pase a la siguiente vuelta;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2120897/wimbledon-serena-y-sharapova-a-3-ronda;-halep-al vienres-por agua |títulu=Wimbledon: Serena y Sharapova, a 3ᵉʳ ronda; Halep, al vienres por agua}}</ref> na Tercer ronda María apolmonó al so rival l'americana [[Alison Riske]] ganando los postreros 11 xuegos del partíu, pa terminar imponiéndose por un contundente 6-3, 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2122541/ |títulu=Wimbledon: Serena, fuera en tercer ronda; Sharapova y Halep, a octavos}}</ref> na Cuarta ronda María cayería ganada ante l'actual nᵘ&nbsp;7 del mundu l'alemana [[Angelique Kerber]] por 6-7,&#8239;<sup>(4-7)</sup> 6-4, 4-6 nun partíu que duró más de 2 hores y media con saldu negativu pa la rusa yá que va cayer al nᵘ&nbsp;6 del mundu, dempués de que [[Petra Kvitova]] volviera coronase campeona nuevamente, lo cual repercuta na clasificación de la rusa.<ref>{{cita publicación |url=http://tenis.as.com/tenis/2014/07/01/wimbledon/1404228061_540001.html |títulu=Sharapova, ganadora en Roland Garros, despídese ante Kerber}}</ref> María empecipia la so participación nel '''[[US Open Series 2014|US Open Series]]''' na [[Masters de Canadá 2014|Rogers Cup]]; llugar al qu'ingresa como la nᵘ&nbsp;6 del mundu, pero como la nᵘ&nbsp;4 na pre-clasificación por cuenta de les ausencies tantu de [[Na Li]], como de [[Simona Halep]] quedando empareyada na seición de riba del cuadru;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/806/MDS.pdf |títulu=Rogers Cup - Cuadru individual Femenín 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140809094251/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/806/MDS.pdf |fechaarchivu=9 d'agostu de 2014 }}</ref> la rusa tuvo exenta d'apostar la primer ronda, polo cual la so participación nel eventu da entamu na segunda ronda, onde terminaría ganando en trés sets a la moza española [[Garbiñe Muguruza]] por 4-6, 6-3, 6-1; María terminaría ganando 11 de los postreros 13 games del partíu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.eluniversal.com/deportes/140806/garbine-muguruza-nun pudo-quebrar-a-maria-sharapova |títulu=Garbiñe Muguruza nun pudo quebrar a Maria Sharapova}}</ref> na Tercer ronda Sharápova dio un pasu en falsu al cayer en trés sets bien apostaos ante la tamién española [[Carla Suárez Navarro]] por 2-6, 6-4, 2-6.<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2150367/montreal-ganen-serena-y-wozniacki%3b-pierden-kvitova-y-sharapova |títulu=Montreal: ganen Serena y Wozniacki; pierden Kvitova y Sharapova}}</ref> [[Ficheru:Sharapova US Open 2014.jpg|thumb|380px|left|María Sharápova devolviendo una pelota nel so partíu de Tercera ronda frente a l'alemana [[Sabine Lisicki]] nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2014|US Open]]]] El siguiente Tornéu de María foi'l [[Masters de Cincinnati 2014|Western & Southern Open]] onde María llegaba como la nᵘ&nbsp;6 del mundu, pero como la nᵘ&nbsp;5 na Preclasificación por causa de la baxa de la china [[Na Li]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/1017/MDS.pdf |títulu=Western & Southern Open - Cuadru individual Femenín 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140808110643/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/1017/MDS.pdf |fechaarchivu=8 d'agostu de 2014 }}</ref> pola so condición de semada María tuvo exenta d'apostar la Primer ronda, polo que la so participación dio entamu na Segunda ronda ante la local [[Madison Keys]] a la que terminó ganando nun disputadísimo partíu por 6-1, 3-6, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2154088/sharapova-y-halep-pasaron-a-tercer-ronda-del-wta-de-cincinnati |títulu=Sharapova y Halep pasaron a tercer ronda del WTA de Cincinnati}}</ref> en Tercer ronda Sharápova desfacer del so compatriota [[Anastasia Pavlyuchenkova]] nun partíu bien cerráu en dos sets por 6-4, 7-6<sup>(7-2)</sup> pa ganar el so pase a la siguiente vuelta;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2155422/cincinnati-serena-williams-facil-a-cuartos%3b-ganaron-halep-y-sharapova |títulu=Cincinnati: Serena Williams, fácil a cuartos; ganaron Halep y Sharapova}}</ref> nos Cuartos de final María terminaría ganando en trés ajustadísimos sets per tercer vegada nel añu, (Finales de [[Masters de Madrid 2014|Madrid]] y [[Tornéu de Roland Garros 2014|Roland Garros]]) a l'actual nᵘ&nbsp;2 del mundu, la rumana [[Simona Halep]] por 3-6, 6-4, 6-4 p'aportar a la so Séptima ronda de Semifinal nel añu;<ref>{{cita publicación |url=http://sipse.com/deportes/serena-sharapova-y-federer-pasaron-a-semifinales-107504.html |títulu cumplen los pronósticos del WTA Masters de Cincinnati}}</ref> en Semifinales Sharápova terminaría cayendo nun partíu espectacular ante l'actual nᵘ&nbsp;11 del mundu y ex-nᵘ&nbsp;1 del mundu la serbia [[Ana Ivanovic]] nun alcuentru marcáu por altibaxos de parte de caúna onde la rusa desperdiciaría 2 puntos de partíu, pa terminar cayendo por un marcador de 2-6, 7-5, 5-7.<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2156812/cincinnati-serena-por-su-primer-titulo%3b-increible-trunfu-de-ivanovic |títulu=Cincinnati: Serena, pol so primer títulu; increíble trunfu de Ivanovic}}</ref> Llegáu yá'l Postreru [[Grand Slam (tenis)|Tornéu de Grand Slam]] del Añu; l'[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2014|US Open 2014]] María llegaría al Campeonatu como la nᵘ&nbsp;6 del mundu, pero como la nᵘ&nbsp;5 na Pre-clasificación tres l'ausencia de la china [[Na Li]]; quedando empareyada na Seición de baxo onde s'apostaría unos hipotéticos Cuartos de final nuevamente ante la rumana [[Simona Halep]], pero pa esto ganó na Primer ronda a la so comptariota [[Maria Kirilenko]] ensin munchos problemes por un contundente 6-4, 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2163752/us-open-ganaron-sharapova-wozniacki-halep-y-radwanska |títulu=US OPEN: Ganaron sharapova, Wozniacki, Halep y Radwanska}}</ref> en Segunda ronda María sufriría más de lo pensao ante la rumana [[Alexandra Dulgheru]] por 4-6, 6-3, 6-2 pa ganar el so tercer enfrentamientu ante esta mesma rival;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2165375/sharapova-reacciono-y-pasu-a-tercer-ronda%3b-radwanska-esaniciada |títulu=Sharapova reaccionó y pasó a tercer ronda, Radwanska esaniciada}}</ref> en Tercer ronda Sharapova terminaría ganando nun gran partíu a l'alemana [[Sabine Lisicki]] en dos sets por 6-2, 6-4 pa ganar el so pase a la siguiente vuelta;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2167071/us-open-sharapova-en-octavos%3b-cayeron-halep-y-kerber |títulu=US Open: Sharapova, n'octavos; cayeron Halep y Kerber}}</ref> en Cuarta ronda María terminaría la so ruta escontra'l títulu al cayer derrotada ante l'actual nᵘ&nbsp;11 del mundu y ex-nᵘ&nbsp;1 del mundu la danesa [[Caroline Wozniacki]] por 4-6, 6-2, 2-6; tres la conclusión del tornéu Sharápova terminaría volviendo al nᵘ&nbsp;4 del mundu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2014/08/31/wozniacki-esanicia-sharapova-del-us-open |títulu=Wozniacki esanicia a Sharapova del US Open }}</ref> El [[09 de setiembre]] del [[2014]], Sharápova sería la segunda tenista en llograr la so clasificación al [[WTA Tour Championships 2014]] tres l'americana [[Serena Williams]], pol so gran atuación mientres tol añu; colándose nesti prestixosu tornéu de la [[WTA]] qu'axunta a les 8 meyores tenistes del Circuitu a lo llargo de tol añu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2176539/sharapova-tambien-esta-en-singapur |títulu=Sharapova tamién ta en Singapur}}</ref> María volvería a l'aición nel circuitu nel nuevu Tornéu creáu pola [[WTA]] de categoría [[WTA Premier 5|Premier 5]] el [[Premier de Wuhan|Wuhan Tennis Open]] llocalidá onde nació los dos vegaes campeona de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] y yá retirada la china [[Na Li]]; por consecuente María ingresa al tornéu como la nᵘ&nbsp;4 del mundu y la nᵘ&nbsp;4 na Pre-clasificación, por dicha condición tuvo exenta de xugar la Primer ronda;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/1075/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Wuhan Tennis Open 2014}}</ref> na Segunda ronda Sharápova tuvo un debú bien duru yá que tuvo que remontar un set adversu frente al so compatriota [[Svetlana Kuznetsova]] pa imponese por 3-6, 6-2, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2185676/wta-de-wuhan-gano-sharapova;-cayeron-radwanska-y-ivanovic |títulu=WTA de Wuhan: ganó Sharapova; cayeron Radwanska y Ivanovic}}</ref> na Tercer ronda María cayería ante la suiza [[Timea Bacsinszky]] en sets corríos por 6-7,&#8239;<sup>(3-7)</sup> 5-7; d'esta manera María siguiría dicha selmana como la nᵘ&nbsp;4 del mundu pero con grandes posibiliaddes de remontar nuevamente nel ranking mundial nel so siguiente tornéu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2187271/sharapova-tambien-foi-esaniciada- |títulu=Sharapova tamién foi esaniciada}}</ref> [[Ficheru:Competitors at the 2014 WTA Finals.jpg|thumb|440px|right|María Sharápova al llau de les otres clasificaes al [[WTA Finals 2014]] la rusa llegaba cola esperanza de cerrar por primeravez un añu como la nᵘ&nbsp;1 del mundu]] El penúltimu tornéu nel que participaría la rusa sería nel postreru [[WTA Premier Mandatory en 2014|WTA Premier Mandatory]] del añu'l [[Tornéu de Beixín 2014|China Open]] onde María ingresa al tornéu como la nᵘ&nbsp;4 del mundu y la nᵘ&nbsp;4 na Pre-clasificación;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/1020/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del China Open 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141031090005/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/1020/MDS.pdf |fechaarchivu=31 d'ochobre de 2014 }}</ref> María empecipiaría la so participación nel tornéu na Primer ronda onde terminó ganando en sets corríos a la estonia [[Kaia Kanepi]] por 6-4, 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2190432/wta-de-beijing-sharapova-y-halep-ensin-problemes-en-el debú |títulu=WTA de Beijing: Sharapova y Halep, ensin problemes nel debú}}</ref> na Segunda ronda la rusa de desfixo ensin munchos problemes de la ucraniana y nueva promesa del tenis [[Elina Svitolina]] por un contundente 6-2, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2192012/beijing-sharapova-y-serena-firme-a-octavos-de-final%3b-gano-halep |títulu=Beijing: Sharapova y Serena, firme a octavos de final; ganó Halep}}</ref> na Tercer ronda María llogró vengase de la so cayida na mesma ronda na [[Masters de Canadá 2014|Rogers Cup]] ante la española [[Carla Suárez Navarro]] a la que vencería por 6-1, 7-6<sup>(7-3)</sup> ganando'l so pase a la siguiente vuelta;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2192885/ensin-plasmos-kvitova-poner al-dia-en-beijing%3b-sharapova-yá-en-cuartos |títulu=Ensin plasmos, Kvitova poner al día en Beijing; Sharapova, yá en cuartos}}</ref> en Cuartos de final Masha desfacer ensin contratiempos del so comptariota la rusa [[Svetlana Kuznetsova]] por un contundente 6-0, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2194502/beijing-sharapova-y-kvitova-a-semis;-otru retiru-de-serena |títulu=Beijing: Sharapova y Kvitova, a semis; otru retiru de Serena}}</ref> en Semifinales la rusa terminaría per cobrar se nuevamente vengación tres la so derrota na mesma ronda ante [[Ana Ivanovic]] nel [[Masters de Cincinnati 2014|Western & Southern Open]] llugar onde nun concretó dos puntos de partíos, nesta oportunidá entartallaría al so rival por un contundente 6-0, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2014/10/04/sharapova-y-kvitova-xugaren-la final-en-beijing |títulu=Sharapova y Kvitova van xugar la final en Beijing }}</ref> na Gran Final Sharápova imponer nun partíu con una duración de más de 2 hores y media a la checa y actual nᵘ&nbsp;3 del mundu [[Petra Kvitova]] por 6-4, 2-6, 6-3; siendo este'l so cuartu títulu del añu, el so tercer títulu de categoría [[WTA Premier Mandatory]] y el segundu del añu de la mesma categoría; amás de que con esti trunfu la rusa da un reblincón na clasificación mundial al saltar escontra'l nᵘ&nbsp;2 del mundu pasando a la yá citada [[Petra Kvitova]] y a la rumana [[Simona Halep]]; quedando namái por detrás de l'americana [[Serena Williams]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2196307/ |títulu=WTA de Beijing: Sharapova, campeona y Nᵘ2 del mundu}}</ref> María llega al so últimu Tornéu del añu'l [[WTA Tour Championships 2014|WTA Tour Championships]] n'ónde llega como la nᵘ&nbsp;2 na Preclasificación y la nᵘ&nbsp;2 del mundu; per ende evitaría a [[Serena Williams]] a lo menos hasta unes hipotétiques Semifinales, María queda empareyada nel ''grupu blancu'', xunto a la checa [[Petra Kvitova]], la danesa [[Caroline Wozniacki]] y la polaca [[Agnieszka Radwanska]]; amás esti tornéu tien el gran plus si ye que sale campeona la rusa recuperaría'l nᵘ&nbsp;1 del mundu en posición de la menor de les Williams enagora;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/808/MDS.pdf |títulu=Competición Individual 2014 BNP Paribas WTA FINALS Singapur presentáu por SC Global}}</ref> el primer partíu del Round Robin que-y tocó apostar foi ante la danesa [[Caroline Wozniacki]], ante la que cayería ganada nun partíu que duró más de tres hores y medies con marcador adversu pa la rusa de 6-7,&#8239;<sup>(4-7)</sup> 7-6,&#8239;<sup>(7-5)</sup> 2-6;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2209572/wozniacki-cuto-de-arranque%3b-radwanska-pudo-con-kvitova |títulu=Wozniacki cutió d'arranque; Radwanska pudo con Kvitova}}</ref> nel so segundu partíu María cayería nuevamente pero en sets consecutivos ante la checa [[Petra Kvitová]] por 3-6, 2-6;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2211394/sharapova-volvio-a-cayer-en-singapur%3b-serena-afaro-y-clasifico-a-halep |títulu=Sharapova volvió cayer en Singapur; Serena afaró y clasificó a Halep}}</ref> mientres el so postreru partíu la rusa precisaba ganalo en sets consecutivos y esperar a que [[Caroline Wozniacki]] gane a [[Petra Kvitová]] en sets siguíos por que pueda clasificar a les Semifinales, cosa que nun se cumpliría yá que María llograría'l trunfu sobre la polaca [[Agnieszka Radwanska]], pero en trés sets en teniendo puntos de partíu nel segundu set, ganaría l'alcuentru por 7-5, 6-7,&#8239;<sup>(4-7)</sup> 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2212137/serena-williams-a-semifinales-ensin-xugar-y-el-n1-aseguráu-a-fin-de-anu |títulu=Serena Williams, a semifinales ensin xugar y el Nᵘ1 aseguráu con cuenta d'añu}}</ref> tres los asocedío la rusa quedaba esaniciada del certame y cerraría l'añu como la nᵘ&nbsp;2 del mundu con grandes posibilidaes de volver al tronu mundial na siguiente temporada.<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2215008/ranking-halep-termina-l'anu-en-el podiu-detras-de-serena-y-sharapova |títulu=Ranking: Halep termina l'añu nel podiu, detrás de Serena y Sharapova}}</ref> ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="160"|'''Fecha''' |width="250"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Allugamientu''' |width="160"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#BF94e4" | 1. | 30 d'avientu de 2013 | {{bandera|AUS}} [[Tornéu de Brisbane 2014|Brisbane International]] | [[Brisbane]] | [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] | Dura | SF |-bgcolor="#FFFF99" | '''2. | '''13 de xineru de 2014 | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia 2014|Australian Open]] | '''[[Melbourne]] | '''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] | '''Dura | 4R |-bgcolor="#BF94e4" | 3. | 27 de xineru de 2014 | {{bandera|FRA}} [[Tornéu de París 2014|Open GDF Suez]] | [[París]] | [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] | Dura (i) | SF |-bgcolor="#0099CC" | 4. | 3 de marzu de 2014 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells 2014|BNP Paribas Open]] | [[Indian Wells (California)|Indian Wells]] | [[WTA Premier Mandatory en 2014|WTA Premier Mandatory]] | Dura | 3R |-bgcolor="#0099CC" | 5. | 17 de marzu de 2014 | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami 2014|Sony Open Tennis]] | [[Miami]] | [[WTA Premier Mandatory en 2014|WTA Premier Mandatory]] | Dura | SF |-bgcolor="#BF94e4" | 6. | 21 d'abril de 2014 | {{bandera|GER}} [[Tornéu WTA de Stuttgart 2014|Porsche Tennis Grand Prix]] | [[Stuttgart]] | [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] | Tierra batida (i) | '''G''' |-bgcolor="#0099CC" | 7. | 5 de mayu de 2014 | {{bandera|ESP}} [[Masters de Madrid 2014|Mutua Madrid Open]] | [[Madrid]] | [[WTA Premier Mandatory en 2014|WTA Premier Mandatory]] | Tierra batida | '''G''' |-bgcolor="#c0d077" | 8. | 12 de mayu de 2014 | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma 2014|Internazionali BNL d'Italia]] | [[Roma]] | [[WTA Premier 5 en 2014|WTA Premier 5]] | Tierra batida | 3R |-bgcolor="#FFFF99" | '''9. | '''26 de mayu de 2014 | '''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros 2014|Roland Garros]] | '''[[París]]''' | '''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] | '''Tierra batida | '''G''' |-bgcolor="#FFFF99" | '''10. | '''23 de xunu de 2014 | '''{{bandera|GBR}} [[Campeonatu de Wimbledon 2014|The Championships Wimbledon]] | '''[[Londres]] | '''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] | '''Yerba | 4R |-bgcolor="#c0d077" | 11. | 4 d'agostu de 2014 | {{bandera|CAN}} [[Masters de Canadá 2014|Rogers Cup]] | [[Montreal]] | [[WTA Premier 5 en 2014|WTA Premier 5]] | Dura | 3R |-bgcolor="#c0d077" | 12. | 11 d'agostu de 2014 | {{bandera|USA}} [[Masters de Cincinnati 2014|Western & Southern Open]] | [[Cincinnati]] | [[WTA Premier 5 en 2014|WTA Premier 5]] | Dura | SF |-bgcolor="#FFFF99" | '''13. | '''25 d'agostu de 2014 | '''{{bandera|USA}} [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2014|US OPEN]] | '''{{Nowrap|[[Nueva York]]}} | '''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] | '''Dura | 4R |-bgcolor="#c0d077" | 14. | {{Nowrap|22 de setiembre de 2014}} | {{bandera|CHN}} [[Premier de Wuhan 2014|Wuhan Tennis Open]] | [[Wuhan]] | [[WTA Premier 5 en 2014|WTA Premier 5]] | Dura | 3R |-bgcolor="#0099CC" | 15. | 29 de setiembre de 2014 | {{bandera|CHN}} [[Tornéu de Beixín 2014|China Open]] | [[Beixín]] | [[WTA Premier Mandatory en 2014|WTA Premier Mandatory]] | Dura | '''G |-bgcolor="#FF6666" | '''16. | '''20 d'ochobre de 2014 | '''{{bandera|SIN}} [[WTA Tour Championships 2014|WTA Tour Championships]] | '''[[Singapur]] | '''Tornéu de Fin d'Añu | '''Dura (i) | RR |} === [[Torneos WTA en 2015|2015]] === {{AP|Temporada de tenis 2015 de María Sharápova}} [[Ficheru:Maria Sharapova (18224619518).jpg|thumb|right|300px|[[María Sharápova]] preparar p'apostar el [[Masters de Madrid 2015|Mutua Madrid Open]], onde ye la Campeona Defensora]] Dase entamu la [[Torneos WTA en 2015|Temporada 2015 de la WTA]] col tradicional '''Autralian Open Series''', los torneos preparatorios pal [[Abiertu d'Australia 2015|Australian Open]] el Primer Grand Slam del Añu; esta vegada María desea empecipiar el so calendariu tenístico nuevamente nel [[Tornéu de Brisbane 2015|Brisbane International]] de categoría [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]], llugar al que volvería tres les Semifinales algamaes l'añu pasáu; esta vegada Sharápova llegaría ende como la n.°&nbsp;2 del mundu y la nᵘ&nbsp;1 na Preclasificación por cuenta de qu'en esta edición la norteamericana [[Serena Williams]] decidió xugar nesa selmana la [[Copa Hopman 2015|Copa Hopman]] nel so llugar;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/800/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Brisbane International Femenín 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150105134631/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/800/MDS.pdf |fechaarchivu=5 de xineru de 2015 }}</ref> pola so condición de ser la máxima semada tuvo exenta d'apostar la Primer ronda, ye por eso qu'ella da empecipió al so añu y a la so participación nel eventu na Segunda ronda llugar onde enfrentó a la cazaca [[Yaroslava Shvedova]] a la que terminó solmenándo-y una paliza por un contundente 6-0, 6-1, ganando l'alcuentru nuna hora y dos minutos llogrando'l so pase a la siguiente vuelta;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2268272/wta-de-brisbane-trunfu-de-sharapova-en-el so-arranque-de-anu |títulu=WTA de Brisbane: trunfu de Sharapova nel so arranque d'añu}}</ref> en Cuartos de final Sharápova ganó de manera contundente a la española [[Carla Suárez Navarro]] al imponese por 6-1, 6-3; con esta resultancia defende los puntos llograos l'añu pasáu y empieza a averase nuevamente a l'americana [[Serena Williams]] na engarradiella pol nᵘ&nbsp;1;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2269761/-wta-brisbane-sharapova-y-ivanovic-pasaron-a-semifinales |títulu=WTA Brisbane: Sharapova y Ivanovic pasaron a semifinales}}</ref> en Semifinales la rusa ganó contundentemente a la ucraniana y estrella emerxente de la [[WTA]] la ucraniana [[Elina Svitolina]] por 6-1, 6-3 en pocu menos d'una hora y 24 minutos aportando a la definición del campeonatu dexando nel camín tan solo 9 xuegos;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2270602/wta-de-brisbane-sharapova-y-ivanovic-xugaren-la-final |títulu=WTA de Brisbane: Sharapova y Ivanovic van xugar la final}}</ref> na Gran Final Sharápova tuvo que venir dende tras pa poder ganar a la serbia y ex nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Ana Ivanovic]] por un marcador bien abuitáu de 6-7,&#8239;<sup>(4-7)</sup> 6-3, 6-3 onde la serbia salvó dos puntos de partíos espurriendo la definición pocu más de dos hores; amás la rusa alza'l so primer títulu nel añu y consigue llevantar siquier un troféu de la [[WTA]] mientres 13 años consecutivos; consigue'l so primer títulu en [[Tornéu de Brisbane|Brisbane]], según el so Segundu títulu en territoriu australianu tres 7 años desque se coronara campeona nel [[Abiertu d'Australia 2008|Australian Open 2008]], esautamente sobre la mesma rival; amás de que con esti trunfu ponse primer na carrera al [[WTA Finals 2015|WTA Finals]], y ponse a tan solo 681 puntos del nᵘ&nbsp;1 del mundu inda en posesión de [[Serena Williams]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/01/10/sharapova-avera-numbero-1-brisbane |títulu=Sharapova averar al númberu 1 en Brisbane }}</ref> Empecípiase'l [[Grand Slam (tenis)|Primer Grand Slam]] del Añu'l [[Abiertu d'Australia 2015|Australian Open]] con una gran mira, a lo que se refier el visu del Tronu mundial de la [[WTA]], yá que Sharápova llega al tornéu como la nᵘ&nbsp;2 del mundu y la nᵘ&nbsp;2 na Preclasificación, pero col condimento de si alza'l so 6° Títulu de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] va poder recuperar el nᵘ&nbsp;1 del mundu, dica agora en posesión de l'americana [[Serena Williams]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/901/MDS.pdf |títulu=Australian Open 2015 - Cuadru Individual Femenín}}</ref> en Primer ronda María ganó ensin atenuantes na última vez del Estadiu [[Rod Laver]] a la croata [[Petra Martic]] por un contuncdente 6-4, 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2278196/australia-sharapova-y-halep-pasaron-el debú;-la sorpresa-cayo-ivanovic |títulu=Australia: Sharapova y Halep pasaron el debú; la sorpresa: cayó Ivanovic}}</ref> en Segunda ronda Sharápova enfrentar al so compatriota [[Alexandra Panova]] surdida dende la clasificación, na Segunda Vez del Rod Laver Arena, nun partíu maratónico pa la rusa, pos se llevó'l primera set bien cómodamente, venció engarrando nel segundu set, y nel terceru tuvo que remontar un 1-4 adversu, tantu que salvó dos puntos de partíu nel 4-5 del tercer set, a la fin impúnxose en 2 hores y 33 minutos por 6-1, 4-6, 7-5;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/01/21/maria-sharapova-salva-boles-partíu-pasar-tercera-ronda |títulu=Maria Sharapova salva dos boles de partíu pa pasar a tercer ronda }}</ref> en Tercer ronda María ganó de manera contundente a la cazaca y "rising star", [[Zarina Dias]], por un contundente 6-1, 6-1, con esta resultancia iguala la marca de volver ente les 16 meyores nel [[Abiertu d'Australia|Australian Open]], amás de que llega a esa ronda nos postreros 5 [[Grand Slam (tenis)|Grand Slams]] nos que participó;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2281479/ |títulu=Sharapova, Halep y Bouchard, a octavos de final n'Australia}}</ref> en Cuarta ronda Sharápova entartalló al so rival la china [[Shuai Peng]] al vencela contundentemente por 6-3, 6-0 ameyorando la so actuación nel tornéu en comparanza a la del añu pasáu;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2282959/sharapova-halep-y-bouchard-meter en-cuartos-de-australia |títulu=Sharapova, Halep y Bouchard meter en cuartos d'Australia}}</ref>en Cuartos de final María zurdió a la canadiense y nᵘ&nbsp;7 del mundu [[Eugenie Bouchard]] al chantarle una cómoda victoria por 6-3, 6-2, amás de que con esta victoria aseguró'l nᵘ&nbsp;2 del mundu, al rematar el Tornéu;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2284291/sharapova-pudo-con-bouchard-y-pasu-a-semifinales;-se-despidio-halep |títulu=Sharapova pudo con Bouchard y pasó a semifinales; despidióse Halep}}</ref> en Semifinales Sharápova ganó contundentemente al so compatriota y nᵘ&nbsp;11 del mundu [[Yekaterina Makárova]] por 6-3, 6-2 pa poner el so récor en Semifinales de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] de 10-9, algamando la so Cuarta Final nel [[Abiertu d'Australia|Australian Open]] la más alta ente los otros Grand Slams;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2285284/serena-williams-y-maria-sharapova-definiran-el-titulo-en-australia |títulu=Serena Williams y Maria Sharapova van definir el títulu n'Australia}}</ref> na Gran Final la rusa enfrentaría a l'actual nᵘ&nbsp;1 del mundu l'americana [[Serena Williams]], en dicha definición Sharápova cayería ganada por nueva cunta ante l'americana con un primera set bien cómodu y un segundu parcial bien apostaos que quedaron del llau de l'actual líder de la [[WTA]] por 3-6, 6-7<sup>(5-7)</sup>; asina María quedaría con un balance de 5-5 en Finales apostaes de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] y de 1-3 nel [[Abiertu d'Australia]].<ref>{{cita publicación |url=http://espn.com.ar/news/story/_/id/2287126/australia-serena-volvio-a-frustar-a-sharapova-y-gano-la so-19-grand-slam |títulu=Australia: Serena volvió a frustar a Sharapova y ganó la so 19° Grand Slam}}</ref> Darréu María decidiría volver participar na [[Fed Cup 2015|Fed Cup]] na serie de Cuartos de final qu'enfrentaría a [[Polonia]] de llocal en [[Cracovia]] ante la [[Rusia]] de Sharapova y compañía; María foi escoyida como la Primera tenista y por sortéu nel primer día tocó-y enfrentar a [[Urszula Radwanska]] a la que s'impunxo d'una manera tan eficaz que-y clavó un 6-0, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://peru.com/deportes/tenis/fed-cup-rusia-imponse-ante-polonia-primer-ronda-noticia-324261 |títulu=Fed Cup: Rusia imponse ante Polonia na primer ronda }}</ref> na segunda xornada d'aición yera hora de trate les cares ante la mayor de les hermanes Radwanska y actual nᵘ&nbsp;8 del mundu [[Agnieszka Radwanska]], nun apasionante duelu María volvería imponese a la polaca por 6-1, 7-5; brindándo-y el pase a les Semifinales al so escoyíu nacional en poniendo'l 3-0 decisivu na serie.<ref>{{cita publicación |url=http://www.eluniversal.com/deportes/150208/sharapova-lleva-a-rusia-a-les semifinales-de-la copa-fed |títulu=Sharapova lleva a Rusia a les semifinales de la Copa Fed}}</ref> María volvería a l'aición na Mini-xira de cementu en Norteamérica n'[[Tornéu d'Acapulco 2015|Acapulco]] onde llegaba como la semada nᵘ&nbsp;1 al Tornéu y como la clara favorita a quedase col títulu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/1002/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Abiertu Mexicanu TELCEL -Caña Femenina 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150225200625/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/1002/MDS.pdf |fechaarchivu=25 de febreru de 2015 }}</ref> nel so debú la rusa impúnxose bien cenciellamente a l'americana [[Shelby Rogers]] por 6-4, 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2305753/sharapova-debuta-con-contundente-trunfu-en-el-abiertu-mexicanu |títulu=Sharapova debuta con contundente trunfu nel Abiertu Mexicanu}}</ref> en Segunda ronda María ganó bien fácil a la colombiana [[Mariana Duque Mariño]] por 6-1, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2307297/sharapova-gáno-y a duque-marín-en-acapulco%3b-puig-barriu-a-errani |títulu=Sharapova ganó-y a Duque Mariño en Acapulco; Puig barrió a Errani}}</ref> nel so duelu de Cuartos de final Sharapova venció nun partíu por demás complicáu a la eslovaca [[Magdaléna Rybáriková]] por 6-1, 4-6, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2308558/sharapova-sufre-contra-la eslovaca-rybarikova-pero-avanza-en-acapulco |títulu=Sharapova sufre contra la eslovaca Rybarikova pero avanza en Acapulco}}</ref> nel duelu de Semifinales nel que la rusa enfrentar a la francesa [[Caroline Garcia]], la primera dexaría'l duelu al nun presentase a apostalo aduciendo un trestornu gastrointestinal.<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2308564/la-tenista-rusa-maria-sharapova-dexa-el-abiertu-mexicanu-detenis |títulu=La tenista rusa María Sharapova dexa l'Abiertu Mexicanu de Tenis}}</ref> El siguiente tornéu apostáu pola rusa, foi'l [[Masters d'Indian Wells 2015|BNP Paribas Open]], onde llegaba como la nᵘ&nbsp;2 nel ranking y nel designio de les cabeces de serie, polo que foi designada na parte baxa del cuadru;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/609/MDS.pdf |títulu=Cuadro Femenín - BNP Paribas Open 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150315000522/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/609/MDS.pdf |fechaarchivu=15 de marzu de 2015 }}</ref> pola so condición de semada tuvo exenta d'apostar la Primer ronda, polo que dio entamu la so participación na Segunda vuelta onde ganó en dos sets a la belxicana [[Yanina Wickmayer]] por 6-1, 7-5;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2321248/maria-sharapova-debuto-con-victoria |títulu=María Sharapova debutó con victoria en IW}}</ref> en Tercer ronda María tuvo un enfrentamientu bien complicáu, yá que se vía les cares contra la ex-nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Victoria Azarenka]] a la que ganó por 6-4, 6-3; en viniendo d'un 3-4 adversu nel primer set, onde aportó a la siguiente vuelta nel so sestu puntu de partíu, empatando la serie cola bielorrusa en 7-7;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2322712/sharapova-vencio-a-azarenka-en-tercer-ronda-de-indian-wells |títulu=Sharapova venció a Azarenka en tercer ronda d'Indian Wells}}</ref> en Cuarta ronda María enfrentó a la italiana y campeona defensora [[Flavia Pennetta]] qu'en imponiéndose nel primer parcial por 6-3, terminó dexando'l partíu por 6-3, 3-6, 6-2.<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2323650/indian-wells-serena-williams-avanzo-a-cuartos%3b-cayo-sharapova |títulu=Indian Wells: Serena Williams avanzó a cuartos; cayó Sharapova}}</ref> [[Ficheru:Maria Sharapova (18952037170).jpg|thumb|left|350px|[[María Sharápova]] entrenándose duramente nel [[Masters de Roma 2015|Internazionali BNL d'Italia]] onde resultaría campeona per tercer vegada na so carrera]] L'últimu Tornéu qu'apostó Sharapova pa cerrar esta parte de la temporada foi en [[Masters de Miami 2015|Miami]] llugar al que tamién aportó como la nᵘ&nbsp;2 nel Ranking y el sembrío;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/902/MDS.pdf |títulu=Cuadro Femenín del Miami Open 2015}}</ref> por ser cabeza de serie debutó nel certame na Segunda ronda, onde cayó ganada ante'l so mozu compatriota y ex-nᵘ&nbsp;1 del mundu Junior [[Daria Gavrilova]] en dos sets bien cerraos por 6-7, 3-6.<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2331049/miami-sharapova-perdio-en-el debú%3b-ganaron-radwanska-y-wozniacki |títulu=Miami: Sharapova perdió nel debú; ganaron Radwanska y Wozniacki}}</ref> Empecípiase la xira de Tierra batida europea de primavera, María decide volver empecipiar la so participación nesta seición de la temporada nel [[Tornéu WTA de Stuttgart 2015|Porsche Tennis Grand Prix]], llugar al que llegaba como la Tricampeona defensora y con un récor d'invicta nel tornéu de 13 victories onde foi la Primera semada nel eventu alemán;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/1051/MDS.pdf |títulu=Cuadro Femenín del Porsche Tennis Grand Prix 2015}}</ref> María empezaría la so participación nel tornéu na segunda ronda onde enfrentó a la local [[Angelique Kerber]] ante la que terminó cayendo nun duelu por demás complicáu por 6-2, 5-7, 1-6; con esta resultancia la rusa perdería'l nᵘ&nbsp;2 del mundu en manes de la rumana [[Simona Halep]] dende'l siguiente llunes.<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2354308/stuttgart-sharapova-perdio-y-cedio-el-n2-del-ranking%3b-kvitova-fuera |títulu=Stuttgart: Sharapova perdió y dexó el Nᵘ2 del ranking; Kvitova, fuera}}</ref> El siguiente Tornéu de la rusa foi na [[Masters de Madrid 2015|Caja Mágica en Madrid]] onde llegaba como la Campeona defensora amás que yera la nᵘ&nbsp;3 nel sembrío, quedando asitiada na Seición de baxo del cuadru;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/1038/MDS.pdf |títulu=Cuadro Femenín - Mutua Madrid Open 2015}}</ref> en Primer ronda la rusa volvería a la sienda de la victoria al vencer a la suiza [[Timea Bacsinszky]] na Primer ronda a la qu'apolmonó por 6-2, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2362943/wta-de-madrid-sharapova-tuvo-un-solíu-debú%3b-gano-serena |títulu=WTA de Madrid: Sharapova tuvo un sólidu debú; ganó Serena}}</ref> en Segunda ronda Sharapova nun tuvo problemes y desfíxose de la colombiana [[Mariana Duque Mariño]] por 6-1, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2364538/sharapova-foi-mas-que-duque%3b-azarenka-gano-y-va-por-serena títulu=Sharapova foi más que Duque; Azarenka ganó y va por Serena}}</ref> en Tercer ronda María sacaría un duelu bien interesante y engarráu ante la moza francesa [[Caroline Garcia]] contra la que batalló en daqué más de dos hores y media de duración por 6-2, 4-6, 7-5;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2365382/madrid-serena-gáno-y un-partíu-increible-a-azarenka%3b-pasu-sharapova |títulu=Madrid: Serena ganó-y un partíu increíble a Azarenka; pasó Sharapova}}</ref> en Cuartos de final la rusa batalló ante la ex-nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Caroline Wozniacki]] a la que venció en trés sets bien engarraos pa terminar imponiéndose por 6-1, 3-6, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2366352/madrid-sharapova-la primera-semifinalista%3b-gano-serena-williams |títulu=Madrid: Sharapova, la primera semifinalista; ganó Serena Williams}}</ref> en semifinales Sharapova cayería ganada ante'l so compatriota y ex-nᵘ&nbsp;2 del mundu [[Svetlana Kuznetsova]] por 2-6, 4-6; perdiendo la so oportunidá de volver al nᵘ&nbsp;2 del mundu entá en manes de [[Simona Halep]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2367231/madrid-serena-foi-barrida-por-kvitova-en-semis%3b-cayo-sharapova |títulu=Madrid: Serena foi barrida por Kvitova en semis; cayó Sharapova}}</ref> L'últimu tornéu preparatorio al Segundu [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del añu foi'l [[Masters de Roma 2015|Internazionali BNL d'Italia]] al que María ingresaba como la favorita nᵘ&nbsp;3 a llevase la corona en [[Masters de Roma|Roma]] quedando encuadrada na seición de riba del cuadru;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/709/MDS.pdf |títulu=Cuadro Femenín - Internazional BNL d'Italia 2015}}</ref> pola so condición de semada debutó na Segunda ronda onde venció a [[Jarmila Gajdosova]] por 6-2, 3-1 y el posterior retiru de l'australiana;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2370687/wta-roma-sharapova-pasu-ensin-apuros%3b-gano-serena-williams |títulu=WTA Roma: Sharapova pasó ensin apuros; ganó Serena Williams}}</ref> en Tercera vuelta Sharapova vencería a la moza serbia [[Bojana Jovanovski]] por un contundente 6-3, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2372522/serena-williams-ye-baxa%3b-sharapova-y-halep-meter en-cuartos |títulu=Serena Williams ye baxa; Sharapova y Halep meter en cuartos}}</ref> en Cuartos de final la rusa arollaría a la bielorrusa [[Victoria Azarenka]] por 6-3, 6-2; pa ponese 8-7 al mandu nel frente por frente ente estos dos xugadores;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2373479/sharapova-y-halep-avanzaron-a-semifinales-en-roma%3b-cayo-kvitova |títulu=Sharapova y Halep avanzaron a semifinales en Roma; cayó Kvitova}}</ref> en Semifinal María vengar de la nueva [[Daria Gavrilova]] al vencela esta vegada por 7-5, 6-3; amás de que con esta victoria y la eliminación de [[Simona Halep]] la rusa volvería al nᵘ&nbsp;2 del mundu'l siguiente llunes;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2374249/sharapova-pasu-a-la final-en-roma-y-volvera-al-n2-tres-la-caida-de-halep |títulu=Sharapova pasó a la final en Roma y va volver al N°2 tres la cayida de Halep}}</ref> na Gran Final María coronar por Tercer Vegada Campeona en [[Masters de Roma|Roma]] y consiguiría la so 35° Títulu na so carrera al vencer a la española [[Carla Suárez Navarro]] por 4-6, 7-5, 6-1; llegando a los 11 títulos sobre tierra batida empatando con [[Serena Williams]] con mayor títulos en dicha superficie ente los xugadores actives; amás que sería la segunda vegada que consigue ganar un mesmu tornéu 3 vegaes en llográndolo l'añu pasáu en [[Tornéu WTA de Stuttgart|Stuttgart]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2375209/sharapova-vencio-a-suarez-navarru-y-gano-el-titulo-del-wta-de-roma |títulu=Sharapova venció a Suárez Navarro y ganó'l títulu del WTA de Roma}}</ref> diba dase entamu al Segundu [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam del Añu]] onde María llega al tornéu como una de los dos grandes favorites al títulu al llau de l'americana [[Serena Williams]], l'actual nᵘ&nbsp;1 del mundu; Sharápova ingresaría al tornéu como la campeona defensora d'esti mesmu'l cual ganó l'añu pasáu, amás de que na previa tenía que defender los 2000 puntos que consiguió, asina mesmu yera la postrera finalista del [[Abiertu d'Australia 2015|Australian Open]], y la campeona del [[Masters de Roma 2015|Premier 5 de Roma]]; polo que María ingresaba al tornéu como la nᵘ&nbsp;2 del mundu y tamién col mesmu númberu nel sembrío;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2015/903.pdf |títulu=Cuadro de Roland Garros 2015 - Individual Femenín}}</ref> María debutaría nel campeonatu frente a la estonia [[Kaia Kanepi]] actual nᵘ&nbsp;50 del mundu a la que venció en pocu más d'una hora y 25 minutos por un contundente 6-2, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/nota/_/id/2381600/sharapova-a-2-ronda-de-roland-garros;-cayeron-puig-y-cepede |títulu=Sharapova, a 2ª ronda de Roland Garros; cayeron Puig y Cepede}}</ref> na Segunda ronda María superaría de manera arrasadora al so compatriota [[Vitalia Diachenko]] por 6-3, 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://www.eluniversal.com/noticias/deportes/sharapova-supero-diatchenko-avanzo-roland-garros_66847 |títulu=Sharapova superó a Diatchenko y avanzó en Roland Garros |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160416154741/http://www.eluniversal.com/noticias/deportes/sharapova-supero-diatchenko-avanzo-roland-garros_66847 |archivedate=2016-04-16 |fechaaccesu=2020-07-30 }}</ref> en Tercera vuelta María llograría una victoria daqué trabayada frente a la Campeona del [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2011|US Open 2011]], l'australiana [[Samantha Stosur]] por 6-3, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://deportes.televisa.com/tenis/2015-05-29/maria-sharapova-instálase-octavos/ |títulu=Maria Sharapova instalar n'octavos }}</ref> na Cuarta ronda Sharapova cayería ganada en dos sets bien engarraos frente a la checa [[Lucie Šafářová]] y darréu finalista del Tornéu, en siendo vencida por 6-7,<sup>(3-7)</sup> 4-6;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/nota/_/id/2387132/roland-garros-sharapova-perdio-en-octavos;-avanzo-serena-williams |títulu=Roland Garros: Sharapova perdió n'octavos; avanzó Serena Williams}}</ref> por non llograr defender el Títulu María cayería hasta'l nᵘ&nbsp;4 del Ranking de la [[WTA]] en favor de la checa [[Petra Kvitova]] y la rumana [[Simona Halep]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/06/01/petra-kvitova-numbero-2-mundial-roland-garros |títulu=Petra Kvitova, númberu 2 mundial tres Roland Garros }}</ref> Yá pasara un mes y María decidió en nun presentase en nengún tornéu antes d'apostar el [[Grand Slam (tenis)|Tercer Grand Slam del Añu]] el [[Campeonatu de Wimbledon 2015|Campeonatu de Wimbledon]] tou esto fixo ingresar a la rusa como la nᵘ&nbsp;4 del mundu y tamién col mesmu númberu ente les semaes, el sortéu del cuadru mandar a la seición de riba del cuadru, con un choque potencial frente a [[Serena Williams]] nes Semifinales;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2015/904.pdf |títulu=Cuadro de Wimbledon 2015 - Individual Femenín |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151023111523/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2015/904.pdf |fechaarchivu=23 d'ochobre de 2015 }}</ref> María debutaría frente a la invitada local [[Johanna Konta]] a la que vencería en sets corríos por un apolmonante 6-2, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportesmiami.com/sharapova-desfacer de-konta-y-apuerta-a-segunda-ronda-de-wimbledon/ |títulu=Sharapova desfacer de Konta y apuerta a segunda ronda de Wimbledon }}</ref> na Segunda ronda Sharapova ganaría a la holandesa [[Richèl Hogenkamp]] por un contundente 6-3, 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/nota/_/id/2410659/wimbledon-ganaron-serena-y-sharapova;-cayo-duque-marín |títulu=Wimbledon: Ganaron Serena y Sharapova; cayó Duque Mariño}}</ref> en Tercer ronda la rusa atopar cola rumana [[Irina-Camelia Begu]] a la que terminaría venciendo por un contundente 6-4, 6-3 p'avanzar a la siguiente ronda;<ref>{{cita publicación |url=http://www.informador.com.mx/deportes/2015/601487/6/sharapova-gana-a-begu-avanza-a-octavos-en-wimbledon.htm |títulu=Sharapova derrota a Begu; avanza a octavos en Wimbledon}}</ref> en Cuarta ronda María ganaría en sets siguíos a la cazaca [[Zarina Dias]] por un firme 6-4, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://elcomercio.pe/deporte-total/tenis/wimbledon-sharapova-vencio-diyas-y-avanzo-cuartos-final-noticia-1823976 |títulu=Wimbledon: Sharapova venció a Diyas y avanzó a cuartos de final}}</ref> en Cuartos de final enfrentar a l'americana [[Coco Vandeweghe]] a la que vencería nun partíu bien intensu que se definió en trés parciales favorables a la siberiana por 6-3, 6-7,<sup>(3-7)</sup> 6-2 p'aportar a les semifinales en [[Campeonatu de Wimbledon|La Catedral del Tenis]] desque llegara a la final na edición del 2011;<ref>{{cita publicación |url=http://elcomercio.pe/deporte-total/tenis/wimbledon-sharapova-y-serena-williams-topetaren-semifinal-noticia-1824176 |títulu=Wimbledon: Sharapova y Serena Williams van topetar en semifinal}}</ref> nes Semifinales María enfrentaría'l so gran nemesis la norteamericana [[Serena Williams]] actual nᵘ&nbsp;1 del mundu, contra la que terminaría cayendo ganada en sets consecutivos por un contundente 2-6, 4-6 marcando la so derrota 17 consecutiva frente a l'americana, tres el tornéu María volvería de nuevu al nᵘ&nbsp;2 del mundu que-y fuera arrampuñáu un mes tras.<ref>{{cita publicación |url=http://peru.com/deportes/tenis/maria-sharapova-vs-serena-williams-transmision-vivu-espn-noticia-374723 |títulu=Wimbledon 2015: Serena Williams esanicia a Sharapova en semifinal }}</ref> [[Ficheru:Sharapova French Open 2015.jpg|thumb|left|350px|[[María Sharápova]] al serviciu nel so partíu de primer ronda ante la estonia [[Kaia Kanepi]] en [[Tornéu de Roland Garros 2015|Roland Garros]]]] Tres lo pasao en [[Campeonatu de Wimbledon 2015|Wimbledon]] María tenía programáu presentase a apostar el [[Masters de Canadá 2015|Premier 5 de Canadá]] en [[Toronto]] que l'añu pasáu apostar na ciudá de [[Masters de Canadá 2014|Montreal]], pero por razones del destín la siberiana baxar del cuadru aludiendo una mancadura na so pierna derecha.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/08/07/maria-sharapova-baxa-toronto-lesion |títulu=Maria Sharapova baxar de Toronto por mancadura }}</ref> Darréu Sharápova causaría baxa nuevamente n'otru tornéu esta vegada nel [[Masters de Cincinnati|Premier 5 de Cincinnati]] aludiendo malestar y dolores continuos na so pierna derecha la cual nun se recuperó satisfactoriamente, razón pola que cayería nel ranking al nᵘ&nbsp;3 del mundu en favor de la rumana [[Simona Halep]]<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/08/19/cincinnati-sharapova-venus-baxes-ultima-hora |títulu=Cincinnati: Sharapova y Venus, baxes d'última hora }}</ref> María tenía pensáu presentase a apostar l'[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2015|Abiertu de los Estaos Xuníos]] onde yá fuera sorteáu'l cuadru con ella como la semada nᵘ&nbsp;3, pero a última hora la siberiana terminar de baxar del tornéu porque los problemes na so pierna derecha nun taben del tou resueltos, convirtiéndose nel cuartu tornéu de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] que se pierde.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/08/30/maria-sharapova-anuncia-baxa-us-open |títulu=Maria Sharapova anuncia la so baxa del US Open }}</ref> El [[11 de setiembre]] Sharápova clasificar por octava vegada a apostar el [[WTA Finals 2015|WTA Tour Championships]] qu'axunta a los ocho meyores del añu tres clasificase enantes [[Serena Williams]] y [[Simona Halep]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/09/11/maria-sharapova-clasificada-wta-finals-singapur |títulu=Maria Sharapova, clasificada pal WTA Finals de Singapur}}</ref> Tres tou esto empecipia la xira asiática de cementu onde la primera gran parada yera nel [[Premier de Wuhan|Premier 5 de Wuhan]], llugar onde María pidiría una invitación especial pa poder apostalo yá que nun taba inscrita nesti tornéu al momentu de que se cerraren les inscripciones, que concediéronlu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/09/21/sharapova-recibe-wildcard-xugar-wuhan |títulu=Sharapova recibe una wildcard pa xugar en Wuhan }}</ref> llega a esti eventu como la nᵘ&nbsp;3 del mundu, pero como la semada nᵘ&nbsp;2 detrás de [[Simona Halep]], polo que tuvo exenta d'apostar la Primer ronda;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/1075/MDS.pdf |títulu=Cuadro Femenín - Wuhan Open Tennis 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151023110101/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/1075/MDS.pdf |fechaarchivu=23 d'ochobre de 2015 }}</ref> polo que la so participación empecipiar na Segunda ronda onde terminaría retirándose del so partíu frente a la checa [[Barbora Strýcová]] cuando'l marcador taba 7-6,<sup>(7-1)</sup> 6-7,<sup>(4-7)</sup> 2-1 a favor de la rusa nel tercer set.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/09/28/sharapova-retira-mancada-tercer-set-partíu-strycova |títulu=Sharapova retírase mancada nel tercer set del so partíu ante Strycova }}</ref> Darréu María tamién se baxaría del [[Tornéu de Beixín 2015|China Open]] aludiendo una mancadura y el so antebrazu esquierdu, llugar onde yera la Campeona defensora polo que terminaría perdiendo los 1000 puntos consiguíos l'añu pasáu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/09/30/sharapova-baxa-tambien-beijing |títulu=Sharapova, baxa tamién en Beijing }}</ref> Finalmente Sharápova remanecería nel circuitu tres les Semifinales a les que llegara nel postreru [[Campeonatu de Wimbledon 2015|Wimbledon]] per ende el so Ranking fuera perxudicáu a tal estremu de cayer hasta'l 4 de la [[WTA]], por dicha situación nel sortéu quedó alcontrada nel Grupu Coloráu, xunto a la rumana [[Simona Halep]], la polaca [[Agnieszka Radwanska]] y la italiana [[Flavia Pennetta]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/808/MDS.pdf |títulu=«BNP PARIBAS WTA FINALS SINGAPORE 2015 - Individuales}}</ref> en conociéndose el sortéu de los grupos la rusa debutaría frente a la polaca y nᵘ&nbsp;6 del mundu [[Agnieszka Radwanska]] a la que vencería nun partíu bien complicáu viniendo dende tras pa torala en trés parciales por 4-6, 6-3, 6-4 marcando'l so bon debú en tando 5 meses fora de competición práuticamente;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/nota/_/id/2510292/finales-wta-sharapova-y-halep-con entamu ganador-en-singapur |títulu=Finales WTA: Sharapova y Halep, con entamu ganador en Singapur}}</ref> nel segundu partíu de la siberiana presentábase-y el más difícil de toos pos enfrentaba a la máxima candidata al títulu y nᵘ&nbsp;2 del mundu [[Simona Halep]] a la que vencería cómodamente en sets continuos al clava-y un 6-4, 6-4 pa pasar a comandar el grupu<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.cl/news/nota/_/id/2511838/finales-sharapova-vencio-a-halep-y-lidera-el grupu;-gano-pennetta |títulu=Sharapova venióa Halep y lidera el Grupu Coloráu}}</ref> nel postreru partíu del grupu pa María tuvo qu'enfrentar a la única xugadora nel tornéu que tenía la serie a favor sobre ella [[Flavia Pennetta]] (3-2 nel historial pa la italiana) polo cual la rusa cobró vengación al solmena-y un 7-5, 6-1 a la italiana'l cual amás yera'l postreru partíu d'esta pos se taba retirando del tenis al acabar esti tornéu; amás de que María terminaría liderando'l grupu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ve/tenis/nota/_/id/2513710/sharapova-punxo-fin-a-la carrera-de-pennetta;-radwanska-a-semis |títulu=Sharapova punxo fin a la carrera de Pennetta; Radwanska, a semis}}</ref> en Semifinales la rusa tuvo qu'enfrentar a la checa [[Petra Kvitová]] contra la que terminó cayendo en parciales siguíos por 3–6, 6–7<sup>(3–7)</sup> p'acabar la so presentación nel Tornéu.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/tenis/nota/_/id/2515471/radwanska-y-kvitova-desafiaron-los-pronosticos-y-definen-en-singapur |títulu=Radwanska y Kvitova desafiaron los pronósticos y definen en Singapur}}</ref> Pa cerrar la [[Torneos WTA en 2015|Temporada 2015]] la rusa comandaría al so país na visita a les cheques pola [[Fed Cup 2015|Final de la Fed Cup]] na ciudá de [[Praga]], María al ser la xugadora de más altu Ranking del so país debutaría frente a la segunda del equipu rival, la moza checa [[Karolina Pliskova]] a la que terminó venciendo por 6-3, 6-4 pa nivelar la serie pal so país;<ref>{{cita publicación |url=http://laaficion.milenio.com/tenis/Sharapova-Pliskova-Copa_Federacion_0_628137310.html |títulu=Sharapova gana a Pliskova ya iguala la Final de la Copa Federación.}}</ref> nel siguiente partíu pa la rusa, esta enfrentaríase a la xugadora que la dexó fuera de la Final del campeonatu de la WTA la checa [[Petra Kvitová]] a la que terminaría venciendo y cobrándose la so última cayida por 3-6, 6-4, 6-2, poniendo la serie 2-1 pa les ruses; cosa que sería en devanéu yá que les cheques llevaríen los siguientes puntos p'alzase nuevamente col títulu, tres tou esto María cerraría la temporada como la nᵘ&nbsp;4 del mundu mui cerca de les posiciones más altes.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/tenis/nota/_/id/2527891/fed-cup-republica-checa-vencio-a-rusia-y-retuvo-el-titulo |títulu=Fed Cup: República Checa venció a Rusia y retuvo el títulu}}</ref> ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="160"|'''Fecha''' |width="250"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Allugamientu''' |width="160"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#BF94e4" | 1. | 5 de xineru de 2015 | {{bandera|AUS}} [[Tornéu de Brisbane 2015|Brisbane International]] | [[Brisbane]] | [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] | Dura | '''G |-bgcolor="#FFFF99" | '''2. | '''19 de xineru de 2015 | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia 2015|Australian Open]] | '''[[Melbourne]] | '''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] | '''Dura | F |-bgcolor="#50C878" | 3. | 23 de febreru de 2015 | {{bandera|MEX}} [[Tornéu d'Acapulco 2015|Abiertu Mexicanu TELCEL]] | [[Acapulco]] | [[Torneos WTA International|WTA International]] | Dura | SF |-bgcolor="#0099CC" | 4. | 9 de marzu de 2015 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells 2015|BNP Paribas Open]] | [[Indian Wells (California)|Indian Wells]] | [[WTA Premier Mandatory en 2015|WTA Premier Mandatory]] | Dura | 4R |-bgcolor="#0099CC" | 5. | 23 de marzu de 2015 | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami 2015|Miami Open presented by Itaú]] | [[Miami]] | [[WTA Premier Mandatory en 2015|WTA Premier Mandatory]] | Dura | 2R |-bgcolor="#BF94e4" | 6. | 20 d'abril de 2015 | {{bandera|GER}} [[Tornéu WTA de Stuttgart 2015|Porsche Tennis Grand Prix]] | [[Stuttgart]] | [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] | Tierra batida (i) | 2R |-bgcolor="#0099CC" | 7. | 4 de mayu de 2015 | {{bandera|ESP}} [[Masters de Madrid 2015|Mutua Madrid Open]] | [[Madrid]] | [[WTA Premier Mandatory en 2015|WTA Premier Mandatory]] | Tierra batida | SF |-bgcolor="#c0d077" | 8. | 11 de mayu de 2015 | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma 2015|Internazionali BNL d'Italia]] | [[Roma]] | [[WTA Premier 5 en 2015|WTA Premier 5]] | Tierra batida | '''G''' |-bgcolor="#FFFF99" | '''9. | '''25 de mayu de 2015 | '''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros 2015|Roland Garros]] | '''[[París]]''' | '''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] | '''Tierra batida | 4R |-bgcolor="#FFFF99" | '''10. | '''29 de xunu de 2015 | '''{{bandera|GBR}} [[Campeonatu de Wimbledon 2015|The Championships Wimbledon]] | '''[[Londres]] | '''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] | '''Yerba | SF |-bgcolor="#c0d077" | 11. | {{Nowrap|28 de setiembre de 2015}} | {{bandera|CHN}} [[Premier de Wuhan 2015|Wuhan Tennis Open]] | [[Wuhan]] | [[WTA Premier 5 en 2015|WTA Premier 5]] | Dura | 2R |-bgcolor="#FF6666" | '''12. | '''26 d'ochobre de 2015 | '''{{bandera|SIN}} [[WTA Finals 2015|WTA Finals]] | '''[[Singapur]] | '''Tornéu de Fin d'Añu | '''Dura (i) | SF |} === [[Torneos WTA en 2016|2016]] === {{copyedit|t=20160101}} {{AP|Temporada de tenis 2016 de María Sharápova}} Dase entamu la temporada [[Torneos WTA en 2016|2016]] cola particularidá de que María yera la Campeona defensora del [[Tornéu de Brisbane 2015|Brisbane International]] el cual na so nueva edición cuntaba con un gran plantel de rivales pa la rusa; sicasí, Sharapova causaría baxa del primer tornéu del añu aludiendo una mancadura nel antebrazu esquierdu pa llegar con meyores sensaciones al [[Abiertu d'Australia 2016|Abiertu d'Australia]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2016/01/05/maria-sharapova-simona-halep-retiraes-ultima-hora-brisbane |títulu=Maria Sharapova y Simona Halep, retiraes d'última hora en Brisbane }}</ref> Empieza'l [[Grand Slam (tenis)|Primer Grand Slam]] del añu'l [[Abiertu d'Australia 2016|Australian Open]] onde la rusa llegaba como la semada nᵘ&nbsp;5 y tamién como la nᵘ&nbsp;5 del mundu, quedando empareyada na parte de riba del cuadru con un potencial duelu de Cuartos de final frente a la nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Serena Williams]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2016/901/MDS.pdf |títulu=Individuales Femenín - Australian Open 2016}}</ref> María debutaría nel tornéu frente a la xaponesa [[Nao Hibino]] a la que terminaría venciendo por parciales consecutivos por 6-1, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2016/01/18/prestáu-debut-sharapova-bouchard |títulu=Plácidu debú pa Sharapova y Bouchard }}</ref> na Segunda ronda la rusa ganó por un contundente 6-2, 6-1 a la bielorrusa [[Aliaksandra Sasnovich]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2016/01/20/sharapova-tercer-ronda-via-rapida |títulu=Sharapova, a tercer ronda pela vía rápida }}</ref> en tercer ronda la siberiana tuvo que batallar duramente en trés sets pa bater a la promesa americana [[Lauren Davis]] por 6–1, 6–7, <sup>(5–7)</sup> 6–0 consiguiendo la so victoria nᵘ&nbsp;600 nel circuitu de la [[WTA]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2016/01/22/sharapova-pasa-ronda-pesar-error |títulu=Sharapova pasa de ronda a pesar de los sos errores }}</ref> na Cuarta ronda María llograría bater a la nueva sensación suiza [[Belinda Bencic]] actual nᵘ&nbsp;12 del mundu, vencería por 7-5, 7-5;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2016/01/24/sharapova-exhibe-serviciu |títulu=Sharapova exhibir al serviciu }}</ref> nos Cuartos de final Sharapova volvería enfrentar a la so bestia negra, la norteamericana, actual nᵘ&nbsp;1 del mundu y campeona defensora [[Serena Williams]] contra la que volvería cayer derrotada por 4-6, 1-6 onde sufriría la so derrota nᵘ&nbsp;19 a manes de l'americana de resultes d'esta derrota cayería al nᵘ&nbsp;6 del mundu cola nueva actualización del Ranking de la [[WTA]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2016/01/26/18-vegaes-serena |títulu=18 vegaes Serena a María }}</ref> María tenía pensáu en participar nel [[Tornéu de Qatar 2016|Qatar Total Open]] tres los pasao l'últimu mes nel [[Abiertu d'Australia 2016|Australian Open]] pero pola mancadura yá recurrente nel so antebrazu esquierdu la rusa decide en baxase nuevamente d'otru eventu por esta mancadura, amás de que cayía nel Ranking de la [[WTA]] a la posición nᵘ&nbsp;7 cola nueva actualización.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2016/02/10/sharapova-baxa-doha |títulu=Sharapova, baxa en Doha }}</ref> Sharapova tenía decidíu volver al circuitu recién nel primer [[WTA Premier Mandatory en 2016|Premier Mandatory]] del Añu'l [[Masters d'Indian Wells 2016|BNP Paribas Open]], pero nuevamente causa baxa n'otru eventu por causa de la mancadura nel so antebrazu esquierdu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2016/03/03/sharapova-arrenuncia-lesion-jugar-indian-wells |títulu=Sharapova arrenunciu per mancadura a xugar en Indian Wells }}</ref> Amás, antes d'esi tornéu, el 7 de marzu de 2016, por aciu una conferencia de prensa, Sharápova anunció que dio positivu nun control antidopaxe realizáu nel Abiertu d'Australia de 2016 pol consumu de [[meldonium]], una sustancia pa tratar trestornos neurodexenerativos y broncopulmonares que foi prohibida pola [[Axencia Mundial Antidopaxe]] dende xineru de 2016, por cuenta de que topó qu'ameyoraba la resistencia y la recuperación.<ref name=positivu/> La ITF sancionó a la xugadora con dos años de suspensión.<ref name=sanción /> ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="180"|'''Fecha''' |width="250"|'''Tornéu''' |width="110"|'''Allugamientu''' |width="170"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |-bgcolor="#FFFF99" | '''1. | '''18 de xineru de 2016 | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia 2016|Australian Open]] | '''[[Melbourne]] | '''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] | '''Dura | CF |} === [[Torneos WTA en 2017|2017]] === {{AP|Temporada de tenis 2017 de María Sharápova}} Yá yera conocíu que la fecha de vuelta de la rusa sería'l 26 d'abril d'anguaño, por dichu motivu'l [[Tornéu WTA de Stuttgart|Tornéu de Stuttgart]] foi'l primer tornéu en concede-y una invitación a la xugadora siberiana, nel so esperáu regresu a les pistes;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2017/01/10/maria-sharapova-fecha-tornéu-torno |títulu=Maria Sharapova yá tien fecha y tornéu de regresu }}</ref> ye por esta razón que la rusa xugaría'l so primer tornéu en 15 meses, por dichu motivu esta atopábase ensin ranking, pola perda de tolos puntos que defendía de la temporada [[Torneos WTA en 2015|2015]] que nun pudo defender l'añu pasáu por culpa de la suspensión, en conociéndose el sortéu de cuadru principal, Sharapova quedaría empareyada na seición de riba del cuadru onde podría atopase cola nᵘ&nbsp;2 del mundu, la local [[Angelique Kerber]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/sites/default/files/basic_page_files/1051_mds.pdf |títulu=Cuadro Principal Individuales - Porsche Tennis Grand Prix 2017}}</ref> María debutaría ante la italiana [[Roberta Vinci]] nel so partíu de vuelta, con tol mundu del tenis soriellu de la resultancia, la rusa imponer a la tarentina en dos sets por un apostáu 7-5, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.eurosport.es/tenis/wta-stuttgart/2017/sharapova-torna-a-la-competicion-con-victoria-ante-vinci-por-7-5-y-6-3_sto6143724/story.shtml |títulu=El regresu más deseyáu: Maria Sharapova vence a Roberta Vinci na so vuelta a les pistes 7-5 y 6-3}}</ref> yá na segunda vuelta la siberiana imponer al so compatriota y amiga [[Yekaterina Makárova]] tamién en dos sets por 7-5, 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://www.efe.com/efe/america/deportes/sharapova-vence-a-makarova-y-avanza-cuartos-de-final-en-stuttgart/20000010-3250462# |títulu=Sharápova vence a Makárova y avanza a cuartos de final en Stuttgart}}</ref> yá na ronda de los Cuartos de final, Sharapova entartallaría a la xugadora estonio y llegao dende la clasificación [[Anett Kontaveit]] por un contundente 6-3, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://www.eluniverso.com/deportes/2017/04/28/nota/6158215/sharapova-gana-kontaveit-clasifícase-semifinales-stuttgart |títulu=Sharapova gana a Kontaveit y clasifícase a semifinales de Stuttgart }}</ref> d'esta manera la rusa aportaba a les Semifinales d'un Tornéu [[WTA]], cosa que nun faía dende'l [[WTA Finals 2015]], nesta ronda xugaría ante una de les xugadores que lu criticó d'una manera bien dura, la francesa [[Kristina Mladenovic]], la rusa dio dura batalla, pero dexaría en trés apostaos sets por 6-3, 5-7, 4-6; acabándose l'aventura de la rusa n'[[Alemaña]] na so vuelta al circuitu, y tamién cola posibilidá de consiguir el pase direutu a la clasificación de [[Tornéu de Roland Garros 2017|Roland Garros]].<ref>{{cita publicación |url=https://www.marca.com/tenis/2017/04/29/5904c641ca4741fe128b460b.html |títulu=Mladenovic acaba col regresu suañáu de Sharapova}}</ref> Sharápova recibiría tamién una invitación especial a apostar unu de los tornos de más gran prestíu del circuitu'l [[Masters de Madrid|Mutua Madrid Open]] llugar onde salió campeona na edición del [[Masters de Madrid 2014|2014]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2017/02/08/maria-sharapova-xugara-mutua-madrid-open |títulu=Maria Sharapova va xugar el Mutua Madrid Open }}</ref> yá realizáu'l sortéu del cuadru María quedaría empareyada nuevamente na seición de riba con un posible enfrentamientu nuevamente a l'alemana [[Angelique Kerber]];<ref>{{cita publicación |url=http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/draws/2017/1038/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal Individuales - Mutua Madrid Open 2017}}</ref> por coses del destín enfrentaría a la croata [[Mirjana Lučić-Baroni]] semada N° 17 del tornéu y actual N° 21 del mundu, a la cual espacharía en 3 embravecíos sets por 4-6, 6-4, 6-0;<ref>{{cita publicación |url=https://www.elmundo.es/deportes/tenis/2017/05/07/590f1c71y5fdea4f178b4645.html |títulu=Sharapova acaba arollando nel so regresu a Madrid}}</ref> na Segunda ronda la rusa enfrentaría de nueva cuenta a la canadiense [[Eugenie Bouchard]] a la que venciera nos sos cuatro duelos previos, incluyíes dos victories sobre polvu de lladriyu y dambes en [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]], pero nesta ocasión sería distinta la hestoria, yá que la canadiense ganaría nun partíu emocionante a 3 sets a la siberiana con un marcador de 5-7, 6-2, 4-6, como marcador adversu a la rusa.<ref>{{cita publicación |url=https://www.clarin.com/deportes/tenis/despues-dixeron-enfrenten-maria-sharapova-eugenie-bouchard_0_rkUeYkR1-.html |títulu=Dempués de tolo que se dixeron, Eugenie Bouchard venció a Maria Sharapova}}</ref> Acabáu los sucesos de la última selmana y la temprana eliminación de la rusa del tornéu español, Sharápova volvería recibir una invitación, esta vegada de parte de la organización del [[Masters de Roma|Internazionali BNL d'Italia]] con sede en [[Roma]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2017/01/12/maria-sharapova-xugara-tornéu-roma |títulu=Maria Sharapova va xugar el tornéu de Roma }}</ref> ante esto la rusa llegaba como la N° 211 del mundu tres les sos últimes selmanes compitiendo nel circuitu, y por esti motivu entá nun cuntaba con ranking abondu pa una preclasificación, en sorteándose el cuadru vuelve quedar empareyada na seición de riba d'este;<ref>{{cita publicación |url=http://www.internazionalibnlditalia.com/wp-content/uploads/2017/05/MDS-2.pdf |títulu=Cuadro Principal Individuales - Internazionali BNL d'Italia 2017}}</ref> en Primer ronda la rusa enfrentaría a l'americana [[Christina McHale]] a la qu'apoderaba nel historial por 4-0; con 3 d'estes victories sobre polvu de lladriyu y una d'elles nel mesmu tornéu na edición del [[Masters de Roma 2012|2012]], la hestoria volvería repitise yá que María imponer nel tableru por 6-4, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espanol.eurosport.com/tenis/wta-roma/2017/wta-roma-mchale-sharapova-fuerte-como-un carbayu-4-6-y-2-6_sto6167217/story.shtml |títulu=WTA Roma, McHale-Sharapova: Fuerte como un carbayu 6-4 y 6-2}}</ref> pa esto la rusa taba esperando con nerviosismu si ye qu'esta diba recibir una invitación especial al Segundu Grand Slam del añu, el [[Tornéu de Roland Garros]], que fóise-y refugada a pesar de que yera dos veces campeona del tornéu yá mentáu;<ref>{{cita publicación |url=https://www.marca.com/tenis/masters-1000-roma/2017/05/16/591b333822601d3f0c8b4578.html |títulu=Sharapova quedar ensin invitación pa Roland Garros}}</ref> conocida la tráxica noticia pa la rusa saldría a apostar el so duelu de Segunda ronda, nuevamente ante la croata [[Mirjana Lučić-Baroni]] semada N° 16 a la cual apoderaba nel marcador, pero ante la que se retiraría por causa de una mancadura na so pierna izquierda cuando'l marcador taba 4-6, 6-3 y 2-1 favorable a la rusa.<ref>{{cita publicación |url=https://www.marca.com/tenis/masters-1000-roma/2017/05/16/591b548b22601d77608b4598.html |títulu=Sharapova retirar del Foru Itálicu por mancadura na so pierna esquierda}}</ref> En conociéndose tou lo referío de la invitación refugada a la rusa a [[Tornéu de Roland Garros 2017|Roland Garros]], Sharápova saldría dando un comunicáu nes sos redes sociales onde argumentaba: ''"Si esto ye lo que se precisa pa llevantase de nuevu, toi llista pa ello. Nun hai pallabres, xuegos o aiciones que me paren a la d'algamar los mios suaños. Y tengo munchos.''<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2017/05/17/maria-sharapova-detendra-algamar-suenos |títulu=Maria Sharapova: "Nada me detendrá p'algamar los mios suaños" }}</ref> Un puntu que tamién se dio a conocer na so páxina web oficial ye que la rusa aceptara la invitación de parte del [[Tornéu de Birmingham|Aegon Classic Birmingham]] con sede en [[Birmingham]] llugar onde foi campeona nel 2004;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2017/05/18/maria-sharapova-recibe-wildcard-birmingham |títulu=Maria Sharapova recibe una wildcard pa Birmingham}}</ref> tamién se dio a conocer que la rusa yá como N° 171 del mundu diba apostar la clasificación del Tercer [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del Añu, [[Campeonatu de Wimbledon 2017|Wimbledon]] la cual sería per primer vegada televisada dende [[Londres|Roehampton]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2017/05/19/sharapova-confirma-guarda-fase-previa-wimbledon |títulu=Sharapova confirma la so presencia na fase previa de Wimbledon }}</ref> Pero al paecer la mancadura sufierta pola rusa en [[Masters de Roma 2017|Roma]] la so pierna izquiera, la incapacita d'apostar la xira de yerba britànica, causando baxa nos dos torneos que diba apostar.<ref>{{cita publicación|url=http://www.puntodebreak.com/2017/06/11/sharapova-perdera-xira-hierba|títulu=Sharapova va perdese tola xira de yerba}}</ref> Sicasí anúnciase que Sharapova ye beneficiada con 3 invitaciones más pa la xira del [[US Open Series 2017|US Open Series]] nos torneos de [[Tornéu de Stanford 2017|Bank of the West Classic]] celebráu en [[Stanford]],<ref>{{cita publicación|url=http://www.puntodebreak.com/2017/06/15/maria-sharapova-fecha-torno-pistes|títulu=Maria Sharapova tien fecha de regresu a les pistes}}</ref> tamién na [[Masters de Canadá 2017|Rogers Cup]] apostada anguaño en [[Toronto]],<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2017/05/23/maria-sharapova-recibe-wildcard-toronto|títulu=Maria Sharapova recibe una wildcard pa Toronto}}</ref> y d'últimes tamién el [[Masters de Cincinnati 2017|Western & Southern Open]] apostáu en [[Cincinnati]], llugar onde salió campeona nel 2011.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2017/07/28/maria-sharapova-recibe-wild-cards-cincinnati| títulu=Maria Sharapova recibe una de les wild cards de Cincinnati}}</ref> Gracies a la invitación concedida pol [[Tornéu de Stanford 2017|Bank of the West Classic]] Sharapova puede aportar al cuadru principal direutamente, por suerte de la rusa nel sortéu queda empareyada na seición de riba del cuadru, con un posible enfrentamientu en Semifinales frente a la vixente campeona de [[Campeonatu de Wimbledon 2017|Wimbledon]], la caraqueña [[Garbiñe Muguruza]];<ref>{{cita publicación |url=http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/draws/2017/703/MDS.pdf|títulu=Cuadro Principal Individuales - Bank of the West Classic 2017}}</ref> Sharápova empieza la so aventura en tierres californianes como la Nᵘ 171 del Ranking de la [[WTA]], na Primer ronda enfrentaría a la local [[Jennifer Brady]] xugadora a la que nunca enfrentara enantes, la rusa tuvo que batallar enforma pa llevase l'alcuentru en trés sets, siendo'l marcador 6-1, 4-6, 6-0 favorable a la siberiana;<ref>{{cita publicación |url=https://www.marca.com/tenis/2017/08/01/5980623fe5fdeac8728b461b.html|títulu=Sharapova tornó con victoria nel tornéu de Stanford}}</ref> yá en Segunda ronda María tenía qu'enfrentar a la ucraniana [[Lesia Tsurenko]], pero tuvo que retirase del tornéu aludiendo una mancadura nel so brazu esquierdu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.mundodeportivo.com/tenis/20170802/43289702082/sharapova-retirar en-stanford-por-lesion.html|títulu=Sharapova retirar en Stanford por mancadura}}</ref> Amás que la rusa tamién se daría de baxa de la [[Masters de Canadá 2017|Rogers Cup]] aludiendo qu'entá nun s'atopa recuperada de la mancadura nel antebrazu esquierdu;<ref>{{cita publicación|url=http://www.puntodebreak.com/2017/08/03/maria-sharapova-nun xugara-rogers-cup|títulu=Maria Sharapova nun va xugar la Rogers Cup}}</ref> pero primero de too esto María yá s'atopaba llista pa xugar nel [[Masters de Cincinnati 2017|Western & Southern Open]] onde diba enfrentar na primer ronda a la vixente campeona de [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]], la letona [[Jelena Ostapenko]], pero per conseyu del so médicu, la rusa decide baxase tamién del tornéu celebráu n'[[Ohio]], col enfotu de llegar en meyor forma a apostar l'[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2017|US Open]].<ref>{{cita publicación |url=https://www.marca.com/tenis/2017/08/13/5990461122601d21378b45c7.html|títulu=Sharapova nun va participar por mancadura nel tornéu de Cincinnati}}</ref> Tres tantes molesties físicu y malu noticies, la rusa recibe la meyor noticia del añu al recibir una invitación especial p'apostar el cuadru principal del [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2017|US Open]], evitando apostar la clasificación, por ranking;<ref>{{cita publicación |url=https://elpais.com/deportes/2017/08/16/actualidad/1502882697_558395.html|títulu=Sharapova recibe una invitación pa xugar el US Open}}</ref> yá realizáu'l sortéu, tiense la primer bomba del tornéu, yá que Sharápova tuvo la fortuna d'enfrentar na Primer ronda, a la rumana y actual Nᵘ 2 del mundu, [[Simona Halep]], contra la que tenía l'historial de 6-0 al so favor, nun duelu marcáu pola tensión y el nerviosismu'l cual apostóse na primer vez de la nueche del '''Arthur Ashe Stadium''', la rusa terminaría imponiéndose n'unu de los meyores partíos del añu del circuitu de la [[WTA]] por 6-4, 4-6, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2017/08/29/sharapova-reivindica|títulu=Sharapova reivindícase}}</ref> yá na Segunda ronda la rusa enfrentó a la húngara [[Timea Babos]] a la cual ganó nun partíu bien trabáu por 6-7, 6-4, 6-1;<ref>{{cita publicación|url=http://www.puntodebreak.com/2017/08/31/maria-sharapova-estrella-relluma-nueva-york|títulu=Maria Sharapova, una estrella relluma en Nueva York}}</ref> en Tercera vuelta la rusa imponer a la moza local [[Sofia Kenin]] por 7-5, 6-2;<ref>{{cita publicación|url=http://www.biobiochile.cl/noticias/deportes/tenis/2017/09/02/sigue-firme-sharapova-gano-a-kenin-ya instálose-en-los octavos-de-final-del-us-open.shtml|títulu=Sigue firme: Sharapova ganó a Kenin ya instalóse nos octavos de final del US Open}}</ref> na Cuarta ronda la rusa sufriría un terrible revés al cayer derrotada en trés sets bien afechos ante la letona [[Anastasija Sevastova]] por 7-5, 4-6, 2-6; con esta resultancia queda a les puertes de volver al top-100 del ranking de la [[WTA]].<ref>{{cita publicación |url=https://www.diariolibre.com/deportes/tenis/maria-sharapova-pierde-frente-a-anastasija-sevastova-en-us-open-GA8075293|títulu=María Sharapova pierde frente a Anastasija Sevastova en US Open}}</ref> María ye convidada nuevamente por otru tornéu, esta vegada pola organización del [[Tornéu de Beixín 2017|China Open]] el cual ganó nel 2014;<ref>{{cita publicación|url=http://www.puntodebreak.com/2017/08/07/tornéu-pekin-da-wild-card-maria-sharapova|títulu=El tornéu de Beixín da una wild card a Maria Sharapova}}</ref> al realizase'l sortéu la siberiana queda empareyada na seición de baxo del cuadru, con una posible reedición de los sos duelos ante [[Anastasija Sevastova]] y [[Simona Halep]] los cualos diéronse en primer instancia nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2017|US Open]];<ref>{{cita publicación |url=http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/draws/2017/1020/MDS.pdf|títulu=Cuadro Principal Individuales - China Open 2017}}</ref>. Nel so debú la rusa enfrentaría a la letona [[Anastasija Sevastova]], la mesma rival que la venció en [[New York]], esta vegada toa salió a favor de la rusa, que tuvo que salvar una bola de partíu pa imponese por un marcador de 7-6 (7-3), 5-7 y 7-6 (9-7);<ref>{{cita publicación|url=http://www.eluniversal.com/noticias/deportes/maria-sharapova-tomo-venganza-ante-letona-anastasija-sevastova_672217|títulu=Maria Sharapova tomó venganza ante la letona Anastasija Sevastova|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171113005751/http://www.eluniversal.com/noticias/deportes/maria-sharapova-tomo-venganza-ante-letona-anastasija-sevastova_672217|archivedate=2017-11-13|fechaaccesu=2020-07-30}}</ref> en Segunda ronda María volvería enfrentar al so compatriota [[Ekaterina Makarova]] a la cual vencería n'otru duelu lleváu al set definitivu pa imponese por 6-4, 4-6, 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/news/sharapova-vence-makarova-en-la-segunda-ronda-de-beijing|títulu=Sharapova vence a Makarova na segunda ronda de Beijing}}</ref> na Tercera vuelta Sharápova cayería per primer vegada derrotada a manes de la rumana [[Simona Halep]] marcando la so primer derrota en 8 enfrentamientos por 2-6, 2-6.<ref>{{cita publicación |url=http://www.mundodeportivo.com/tenis/20171004/431788320518/sharapova-esaniciada-del-abiertu-de-china-en cayendo-derrotada-ante-halep.html|títulu=Halep tómase la revancha ante Sharapova en Beixín}}</ref> Sharápova yá s'atopa de nueva cuenta nel top-100 de la [[WTA]] tres los asocedío la selmana pasada, yá como la Nᵘ 86 del mundu, la rusa tamién foi convidada a apostar el [[Tornéu de Tianjin 2017|Tianjin Open]] llugar nel que xugaría per primer vegada na so carrera;<ref>{{cita publicación|url=https://ye.tennisworldusa.org/tenis/news/Sharapova/4920/maria-sharapova-xugara-per primer vegada-en-tianjin-open/|títulu=Maria Sharapova va xugar per primer vegada en Tianjin Open}}</ref> al realizase'l sortéu, María queda empareyada na seición de riba onde tenía qu'enfrentar nel so debú a la francesa [[Caroline García]], que daríase de baxa del tornéu;<ref>{{cita publicación |url=http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/draws/2017/1076/MDS.pdf|títulu=Cuadro Principal Individuales - Tianjin Open 2017}}</ref>. Tres la baxa de [[Caroline García|García]] la primer rival de la rusa sería la rumana [[Irina-Camelia Begu]] a la que vencería en sets siguíos por 6-4, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/news/sharapova-imponse-begu-en-tianjin|títulu=Sharapova imponer a Begu en Tianjin}}</ref> yá en Segunda ronda la rusa ganaría tamién en sets consecutivos a la polaca [[Magda Linette]] por 7-5, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=https://www.marca.com/tenis/2017/10/12/59df19cce5fdea2f258b45ed.html|títulu=Sharapova colar nos cuartos del WTA de Tianjin}}</ref> yá en Cuartos de final la rusa ganaría a la suiza [[Stefanie Vögele]] de manera contundente por 6-3, 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://www.cooperativa.cl/noticias/deportes/tenis/wta/maria-sharapova-instalar en-semifinales-del tornéu-wta-de-tianjin/2017-10-13/120234.html|títulu=Maria Sharapova instalar en semifinales del Tornéu WTA de Tianjin}}</ref> en Semifinales la rusa imponer a la local [[Shuai Peng]] por un marcador de 6-3, 6-1; p'aportar a la so primer final en más de dos años<ref>{{cita publicación |url=https://as.com/tenis/2017/10/14/mas_tenis/1507974190_738922.html|títulu=Sharapova va xugar la so primer final dempués de la so sanción}}</ref>; na Gran Final del [[Tornéu de Tianjin 2017|Tianjin Open]] la rusa tuvo qu'emplegase a xeitu pa batallar y ganar a la moza bielorrusa [[Aryna Sabalenka]] viniendo dende tras en dambos sets pa consiguir el so 36ᵘ títulu de la so carrera y el primeru del añu al imponese por 7-5, 7-6 (10-8).<ref>{{cita publicación |url=https://as.com/tenis/2017/10/15/mas_tenis/1508057467_044538.html|títulu=Sharapova vuelve ganar un tornéu dempués del so positivu}}</ref> María ye convidada nuevamente a otru tornéu esta vegada pola organización de la [[Tornéu de Moscú 2017|Kremlin Cup]] celebrada nel so natal [[Rusia]];<ref>{{cita publicación|url=https://ye.tennisworldusa.org/tenis/news/Sharapova/7879/sharapova-recibe-una-invitacion-pa-el-wta-de-moscu/|títulu=Sharapova recibe una invitación pal WTA de Moscú}}</ref> al realizase'l sortéu María queda encuadrada na seición media del cuadru onde tendría qu'enfrentar a la eslovaca [[Magdaléna Rybáriková]] octava semada;<ref>{{cita publicación |url=http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/draws/2017/730/MDS.pdf|títulu=Cuadro Principal Individuales - Kremlin Cup 2017}}</ref>. María cayería ganada pola eslovaca [[Magdaléna Rybáriková|Rybáriková]] por 6-7,(3-7) 4-6; la rusa cerraría l'añu como la Nᵘ 60 del Mundu faciendo un saltu de más de 1100 posiciones al entamu del añu.<ref>{{cita publicación |url=http://laaficion.milenio.com/tenis/sharapova-pierde-tornéu_de_moscu-magdalena_rybarikova-tenis-mileniu_0_1049895107.html|títulu=Sharapova pierde en primer ronda del tornéu de Moscú}}</ref> ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="180"|'''Fecha''' |width="250"|'''Tornéu''' |width="110"|'''Allugamientu''' |width="170"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |-bgcolor="#BF94e4" | 1. | 24 d'abril de 2017 | {{bandera|GER}} [[Tornéu WTA de Stuttgart 2017|Porsche Tennis Grand Prix]] | [[Stuttgart]] | [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] | Tierra batida (i) | SF |-bgcolor="#0099CC" | 2. | 8 de mayu de 2017 | {{bandera|ESP}} [[Masters de Madrid 2017|Mutua Madrid Open]] | [[Madrid]] | [[WTA Premier Mandatory en 2017|WTA Premier Mandatory]] | Tierra batida | 2R |-bgcolor="#c0d077" | 3. | 15 de mayu de 2017 | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma 2017|Internazionali BNL d'Italia]] | [[Roma]] | [[WTA Premier 5 en 2017|WTA Premier 5]] | Tierra batida | 2R |-bgcolor="#BF94e4" | 4. | 31 de xunetu de 2017 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Stanford 2017|Bank of the West Classic]] | [[Stanford]] | [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] | Dura | 2R |-bgcolor="#FFFF99" | '''5. | '''28 d'agostu de 2017 | '''{{bandera|USA}} [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2017|US Open]] | '''[[New York]]''' | '''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] | '''Dura | 4R |-bgcolor="#0099CC" | 6. | 2 d'ochobre de 2017 | {{bandera|CHN}} [[Tornéu de Beixín 2017|China Open]] | [[Beixín]] | [[WTA Premier Mandatory en 2017|WTA Premier Mandatory]] | Dura | 3R |-bgcolor="#50C878" | 7. | 9 d'ochobre de 2017 | {{bandera|CHN}} [[Tornéu de Tianjin 2017|Tianjin Open]] | [[Tianjin]] | [[Torneos WTA International|WTA International]] | Dura | '''G''' |-bgcolor="#BF94e4" | 8. | 16 d'ochobre de 2017 | {{bandera|RUS}} [[Tornéu de Moscú 2017|Kremlin Cup]] | [[Moscú]] | [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] | Dura (i) | 1R |} === [[Torneos WTA en 2018|2018]] === {{AP|Temporada de tenis 2018 de María Sharápova}} María decide empezar la so temporada per primer vegada en [[China]], y nun dir como de costume a apostar [[Tornéu de Brisbane 2018|Brisbane]] especialmente porque nun algamar col so ranking a apostalo pol corte; siendo'l so primer tornéu apostáu'l [[Tornéu WTA de Shenzhen 2018|Shenzhen Open]], llugar nel que competiría per primer vegada, pero, col inconveniente de nun ser semada podría enfrentar a una de les grandes favorites como [[Simona Halep]] o [[Jelena Ostapenko]] bien tempranamente;<ref>{{cita publicación |url=http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/draws/2018/1063/MDS.pdf|títulu=Cuadro Principal Individuales - Shenzhen Open 2018}}</ref> en realizándose el sortéu la rusa queda empraejada na seición baxa del cuadru, debutando ante la rumana [[Mihaela Buzărnescu]], xugadora ante la que nunca s'enfrentó na so carrera, María resultaría trunfadora al vencer a la rumana por un contundente 6-3, 6-0; ganando los 10 últimos xuegos del partíu;<ref>{{cita publicación |url=https://as.com/tenis/2018/01/01/mas_tenis/1514803194_669869.html|títulu=Halep y Sharapova arrinquen el 2018 con trunfu en Shenzhen}}</ref> na Segunda ronda Sharápova ganaría nun partíu durisimo en trés sets a l'americana [[Alison Riske]] por 4-6, 6-3, 6-2<ref>{{cita publicación|url=https://www.sport.es/es/noticias/tenis/gana-sharapova-pierden-les favorites-ostapenko-zhang-shenzhen-6527271|títulu=Gana Sharapova y pierden les favorites en Shenzhen}}</ref>; en Cuartos de final la rusa desfacer en dos sets de la cazaca [[Zarina Diyas]] venciéndola contundentemente tres un 6-3, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.excelsior.com.mx/adrenalina/2018/01/04/1211433|títulu=Sharapova instalar en semis en China}}</ref>; en Semifinal María cayería ganada a manes de la nueva checa de 21 años y campeona defensora del tornéu, [[Katerina Siniakova]] nun duelu de casi dos hores por 2-6, 6-3, 3-6; la rusa con esta resultancia en [[China]] volvería asitiase ente les 50 meyores xugadores del mundu nuevamente na clasificación de la [[WTA]].<ref>{{cita publicación |url=https://as.com/tenis/2018/01/05/mas_tenis/1515151467_158633.html|títulu=Halep bate a Begu y Siniakova dexa a Sharapova ensin final}}</ref> Sharápova vuelve participar nel [[Abiertu d'Australia|Australian Open]] en dando positivu nun test antidoping nesti mesmu tornéu va dos años, amás de que vuelve como la presentadora oficial del troféu femenín xunto al campeón defensor [[Roger Federer]], nesta edición del [[Abiertu d'Australia]] la rusa torna ensin preclasificación, y col peligru d'atopase a les máximes semaes nes primeres vueltes, al dase'l sortéu la rusa queda empareyada na seición de riba con potenciales crucies ante dos ex-Nᵘ 1 del mundu como [[Garbiñe Muguruza]] y [[Angelique Kerber]];<ref>{{cita publicación |url=https://wtafiles.blob.core.windows.net/pdf/draws/archive/2018/901.pdf|títulu= Cuadro d'Individuales y dobles femeninos - 2018 Australian Open}}</ref> na Primer ronda la rusa ganó en dos parciales a l'alemana [[Tatjana Maria]] por un contundente 6-1, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://www.mundodeportivo.com/tenis/20180116/4454509901/pliskova-y-sharapova-estrenar con-victoria-en-melbourne.html|títulu=Pliskova y Sharapova estrenar con victoria en Melbourne}}</ref> na Segunda ronda la rusa cobró la so vengación personal contra la letona [[Anastasija Sevastova]] la cual vencer nel postreru [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2017|US Open]] al ganala en dos sets por 6-1, 7-6<sup>(7-4)</sup>, pasando a liderar agora en 2-1 los enfrentamientos personales;<ref>{{cita publicación |url=http://www.excelsior.com.mx/adrenalina/2018/01/17/1214413|títulu=Sharapova avanza a la tercer ronda del Abiertu d'Australia}}</ref> na Tercer ronda María tuvo qu'enfrentar a l'alemana y ex-Nᵘ 1 del Mundu [[Angelique Kerber]] la cual venía invicta nel añu en llevantando'l títulu en [[Tornéu de Sydney 2018|Sydney]], nesi momentu la rusa atopábase enriba 4-3 nos enfrentamientos personales, pero nesta ocasión l'alemana imponer al ganar a la rusa que cayería por un marcador de 1-6, 3-6; al acabase'l [[Abiertu d'Australia 2018|Australian Open]] la rusa xubiría nel ranking al Nᵘ 41 del Mundu, por cuenta de que nun podía xugar la temporada pasada pola so sanción.<ref>{{cita publicación |url=https://as.com/tenis/2018/01/20/open_australia/1516443390_203984.html|títulu=La meyor versión de Kerber frena en secu a Maria Sharapova}}</ref> Tres la pésima campaña realizada na xira australiana, la rusa recibe dos invitaciones p'apostar la xira de pista dura entamada en mediu oriente, el primeru d'ellos de parte del [[Tornéu de Qatar 2018|Qatar Total Open]], celebráu en [[Doḥa]], llugar onde foi 2 vegaes campeona, que ye amás el primer tornéu [[WTA Premier 5 en 2018|WTA Premier 5]] del añu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2018/01/28/sharapova-azarenka-reciben-wildcard-doha|títulu=Sharapova y Azarenka reciben una wildcard pa Doha}}</ref> y la segunda de parte de la organización del [[Tornéu de Dubái 2018|Dubai Tennis Championships]], realizáu en [[Dubái]], tornéu que solo apostó una vegada na so carrera, nel 2006, edición onde cayería na final ante la belxicana [[Justine Henin]].<ref>{{cita publicación|url=http://www.puntodebreak.com/2018/01/29/sharapova-xugara-dubai|títulu=Sharapova va xugar en Dubai}}</ref> La rusa llega al primera [[WTA Premier 5 en 2018|WTA Premier 5]] del añu como la N° 41 del mundu, razón polo cual nun taría dientro de les primeres 16 semaes del eventu, asina mesmu empecipiaría'l so camín dende la primer vuelta; al realizase'l sortéu oficial del cuadru, la rusa quedó empareyada na seición más alta del cuadru con un posible choque na tercera ronda ante la N° 1 del Mundu y actual campeona del [[Abiertu d'Australia 2018|Australian Open]], la danesa [[Caroline Wozniacki]];<ref>{{cita publicación |url=http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/draws/2018/1003/MDS.pdf|títulu=Cuadro Principal Individuales - Qatar Total Open 2018}}</ref> Sharápova debutó ante la rumana [[Monica Niculescu]] ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="180"|'''Fecha''' |width="250"|'''Tornéu''' |width="110"|'''Allugamientu''' |width="170"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |-bgcolor=50C878 |1. |1 de xineru de 2018 |{{bandera|CHN}} [[Tornéu WTA de Shenzhen 2018|Shenzhen Open]] |[[Shenzhen]] |[[Torneos WTA International|WTA International]] |Dura |SF |-bgcolor=FFFF99 |'''2. |'''15 de Xineru de 2018 |'''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia 2018|Australian Open]] |'''[[Melbourne]] |'''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] |'''Dura |3R |-bgcolor=C0D077 |3. |12 de febreru de 2018 |{{bandera|QAT}} [[Tornéu de Qatar 2018|Qatar Total Open]] |[[Doḥa]] |[[WTA Premier 5 en 2018|WTA Premier 5]] |Dura |1R |-bgcolor=BF94Y4 |4. |19 de febreru de 2018 |{{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} [[Tornéu de Dubái 2018|Dubai Tennis Championships]] |[[Dubái]] |[[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] |Dura |WD |-bgcolor=0099CC |5. |5 de marzu de 2018 |{{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells 2018|BNP Paribas Open]] |[[Indian Wells (California)|Indian Wells]] |[[WTA Premier Mandatory en 2018|WTA Premier Mandatory]] |Dura | |-bgcolor=0099CC |6. |19 de marzu de 2018 |{{bandera|USA}} [[Masters de Miami 2018|Miami Open presented by Itaú]] |[[Miami]] |[[WTA Premier Mandatory en 2018|WTA Premier Mandatory]] |Dura | |-bgcolor=BF94Y4 |7. |23 d'abril de 2018 |{{bandera|GER}} [[Tornéu WTA de Stuttgart 2018|Porsche Tennis Grand Prix]] |[[Stuttgart]] |[[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] |Tierra Batida (i) | |-bgcolor=0099CC |8. |7 de mayu de 2018 |{{bandera|ESP}} [[Masters de Madrid 2018|Mutua Madrid Open]] |[[Madrid]] |[[WTA Premier Mandatory en 2018|WTA Premier Mandatory]] |Tierra Batida | |-bgcolor=COLDU77 |9. |14 de mayu de 2018 |{{bandera|ITA}} [[Masters de Roma 2018|Internazionali BNL d'Italia]] |[[Roma]] |[[WTA Premier 5 en 2018|WTA Premier 5]] |Tierra Batida | |-bgcolor=FFFF99 |'''10. |'''28 de Mayu de 2018 |'''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros 2018|Roland Garros]] |'''[[París]] |'''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] |'''Tierra Batida | |-bgcolor=BF94Y4 |11. |18 de xunu de 2018 |{{bandera|GBR}} [[Tornéu de Birmingham 2018|Aegon Classic Birmingham]] |[[Birmingham]] |[[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] |Verde | |-bgcolor=FFFF99 |'''12. |'''2 de xunetu de 2018 |'''{{bandera|GBR}} [[Campeonatu de Wimbledon 2018|The Championships, Wimbledon]] |'''[[Londres]] |'''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] |'''Verde | |-bgcolor=C0D077 |13. |6 d'agostu de 2018 |{{bandera|CAN}} [[Masters de Canadá 2018|Rogers Cup]] |[[Montreal]] |[[WTA Premier 5 en 2018|WTA Premier 5]] |Dura | |-bgcolor=C0D077 |14. |13 d'agostu de 2018 |{{bandera|USA}} [[Masters de Cincinnati 2018|Western & Southern Open]] |[[Cincinnati]] |[[WTA Premier 5 en 2018|WTA Premier 5]] |Dura | |-bgcolor=FFFF99 |'''15. |'''27 d'Agostu de 2018 |'''{{bandera|USA}} [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2018|US Open]] |'''[[New York]] |'''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] |'''Dura | |-bgcolor=C0D077 |16. |24 de setiembre de 2018 |{{bandera|CHN}} [[Premier de Wuhan 2018|Dongfeng Motor Wuhan Open]] |[[Wuhan]] |[[WTA Premier 5 en 2018|WTA Premier 5]] |Dura | |-bgcolor=0099CC |17. |1 d'ochobre de 2018 |{{bandera|CHN}} [[Tornéu de Beixín 2018|China Open]] |[[Beixín]] |[[WTA Premier Mandatory en 2018|WTA Premier Mandatory]] |Dura | |} == Grand Slam == === Campeona Individuales (5) === {| |width="50"|'''Añu |width="175"|'''Campeonatu |width="175"|'''Oponente na final |width="130"|'''Resultáu |-bgcolor="#CCFFCC" |[[Campeonatu de Wimbledon 2004 (individual femenín)|2004]] ||'''{{bandera|GBR}} [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]]''' || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Serena Williams]] || 6-1, 6-4 |- bgcolor="#FFFFCC" |[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2006 (individual femenín)|2006]] ||'''{{bandera|USA}} [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.XX.]]''' || {{bandera|Bélxica}} [[Justine Henin]] || 6-4, 6-4 |- bgcolor="#CCCCFF" |[[Abiertu d'Australia 2008 (individual femenín)|2008]] ||'''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]]''' || {{bandera|Serbia}} [[Ana Ivanović]] || 7-5, 6-3 |-bgcolor="#EBC2AF" |[[Tornéu de Roland Garros 2012 (individual femenín)|2012]] ||'''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' || {{bandera|Italia}} [[Sara Errani]] || 6-3, 6-2 |-bgcolor="#EBC2AF" |[[Tornéu de Roland Garros 2014 (individual femenín)|2014]] ||'''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' || {{bandera|Rumanía}} [[Simona Halep]] || 6-4, 6-7(5), 6-4 |} ==== Finalista n'Individuales (5) ==== {| |width="50"|'''Añu |width="175"|'''Campeonatu |width="175"|'''Oponente na final |width="130"|'''Resultáu |- bgcolor="#CCCCFF" |[[Abiertu d'Australia 2007 (individual femenín)|2007]] ||'''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]]''' || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Serena Williams]] || 1-6, 2-6 |-bgcolor="#CCFFCC" |[[Campeonatu de Wimbledon 2011 (individual femenín)|2011]] ||'''{{bandera|GBR}} [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]]''' || {{bandera|República Checa}} [[Petra Kvitová]] || 3-6, 4-6 |- bgcolor="#CCCCFF" |[[Abiertu d'Australia 2012 (individual femenín)|2012]] ||'''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]]''' || {{bandera|Bielorrusia}} [[Victoria Azarenka]] || 3-6, 0-6 |-bgcolor="#EBC2AF" | [[Tornéu de Roland Garros 2013 (individual femenín)|2013]] ||'''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Serena Williams]] || 4-6, 4-6 |- bgcolor="#CCCCFF" |[[Abiertu d'Australia 2015 (individual femenín)|2015]] ||'''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]]''' || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Serena Williams]] || 3-6, 6-7(5) |} == WTA Tour Championships == === Campeona Individuales (1) === {| |width="50"|'''Añu |width="175"|'''Sede |width="175"|'''Oponente na final |width="130"|'''Resultáu |-bgcolor="#FF6666" |[[ WTA Tour Championships 2004 (Individuales)|2004]] ||{{Bandera|USA}}''' [[WTA Tour Championships|Los Angeles]]''' || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Serena Williams]] || 4-6, 6-2, 6-4 |} ==== Finalista n'Individuales (2) ==== {| |width="50"|'''Añu |width="175"|'''Sede |width="175"|'''Oponente na final |width="130"|'''Resultáu |-bgcolor="#FF6666" |[[WTA Tour Championships 2007|2007]] ||'''{{bandera|ESP}} [[WTA Tour Championships|Madrid]]''' || {{bandera|BEL}} [[Justine Henin]]|| 7-5, 5-7, 3-6 |-bgcolor="#FF6666" |[[WTA Tour Championships 2012|2012]] ||'''{{bandera|TUR}} [[WTA Tour Championships|Istambul]]''' || {{bandera|USA}} [[Serena Williams]]|| 4-6, 3-6 |} == Xuegos Olímpicos == === Finalista n'Individuales (1) === {| |width="50"|'''Añu |width="175"|'''Campeonatu |width="175"|'''Oponente na final |width="130"|'''Resultáu |- bgcolor="silver" | [[2012]] || {{bandera|GBR}} [[Xuegos Olímpicos de Londres 2012|'''Londres 2012''']] ||{{bandera|USA}} [[Serena Williams]] || 0-6, 1-6 |-bgcolor="#CCFFCC" |} == Títulos WTA (39; 36+3) == === Individuales === {| width="80%" |----- | valign="top" width="33%" align="left" | {| {{tablaguapa}} |- !Lleenda: Antes de 2009!! Lleenda: A partir de 2009 |- |align="center" colspan="2" bgcolor="#FFFF99"| Grand Slam (5) |- |align="center" colspan="2" bgcolor="gold"| Xuegos Olímpicos (0) |- |align="center" colspan="2" bgcolor="#FF6666"| WTA Tour Championships (1) |- |bgcolor="#ffcccc"| Tier I (6) |bgcolor="#0099CC"| Premier Mandatory (3) |- |bgcolor="#ccccff"| Tier II (3) |bgcolor="#c0d077"| Premier 5 (5) |- |bgcolor="#CCFFCC"| Tier III (5) |bgcolor="#BF94e4"| Premier (4) |- |bgcolor="#66CCFF"| Tier IV & V (1) |bgcolor="50C878"| International (3) |} | valign="top" width="33%" align="left" | {| {{tablaguapa}} |----- bgcolor="#EEEEEE" | '''Títulos per superficie''' |----- | Dura (22) |----- | Yerba (3) |----- | Tierra batida (11) |} |} ==== Ganaos (36) ==== {| class="wikitable sortable" |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |'''Fecha''' |'''Tornéu''' |'''Superficie''' |'''Oponente na final''' |'''Resultáu''' |- bgcolor="#CCFFCC" | 1. | [[29 de setiembre]] de [[2003]] | {{bandera|JPN}} [[Tornéu de Tokiu|Tokiu]] | Dura | {{bandera|HUN}} [[Aniko Kapros]] | 2-6, 6-2, 7-6(5) |- bgcolor="#CCFFCC" | 2. | [[27 d'ochobre]] de [[2003]] | {{bandera|CAN}} [[Tornéu de Québec|Québec City]] | Dura (i) | {{bandera|VEN}} [[Milagros Sequera]] | 6-2, ret. |- bgcolor="#CCFFCC" | 3. | [[7 de xunu]] de [[2004]] | {{bandera|GBR}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Yerba | {{bandera|FRA}} [[Tatiana Golovin]] | 4-6, 6-2, 6-1 |- bgcolor="#FFFF99" | 4. | [[21 de xunu]] de [[2004]] | '''{{bandera|GBR}} [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]] | Yerba | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 6-1, 6-4 |- bgcolor="#66CCFF" | 5. | [[27 de setiembre]] de [[2004]] | {{bandera|KOR}} [[Tornéu de Seúl|Seúl]] | Dura | {{bandera|POL}} [[Marta Domachowska]] | 6-1, 6-1 |- bgcolor="#CCFFCC" | 6. | [[4 d'ochobre]] de [[2004]] | {{bandera|JPN}} [[Tornéu de Tokiu|Tokiu]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Mashona Washington]] | 6-0, 6-1 |- bgcolor="#FF6666" | 7. | [[8 de payares]] de [[2004]] | '''{{bandera|USA}} [[WTA Tour Championships|Tour Championships]] | Dura (i) | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 4-6, 6-2, 6-4 |- bgcolor="#ffcccc" | 8. | [[6 de febreru]] de [[2005]] | {{bandera|JPN}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu (Pacíficu)]] | Dura (i) | {{bandera|USA}} [[Lindsay Davenport]] | 6-1, 3-6, 7-6(5) |- bgcolor="#ccccff" | 9. | [[21 de febreru]] de [[2005]] | {{bandera|QAT}} [[Tornéu de Qatar|Doha]] | Dura | {{bandera|AUS}} [[Alicia Molik]] | 4-6, 6-1, 6-4 |- bgcolor="#CCFFCC" | 10. | [[6 de xunu]] de [[2005]] | {{bandera|GBR}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Yerba | {{bandera|SRB}} [[Jelena Janković]] | 6-2, 4-6, 6-1 |- bgcolor="#ffcccc" | 11. | [[18 de marzu]] de [[2006]] | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells 2006 (individual femenín)|Indian Wells]] | Dura | {{bandera|RUS}} [[Elena Dementieva]] | 6-1, 6-2 |- bgcolor="#ffcccc" | 12. | [[6 d'agostu]] de [[2006]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de San Diego|San Diego]] | Dura | {{bandera|BEL}} [[Kim Clijsters]] | 7-5, 7-5 |- bgcolor="#FFFF99" | 13. | [[9 de setiembre]] de [[2006]] | '''{{bandera|USA}} [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.XX.]] | Dura | {{bandera|BEL}} [[Justine Henin]] | 6-4, 6-4 |- bgcolor="#ffcccc" | 14. | [[22 d'ochobre]] de [[2006]] | {{bandera|SUI}} [[Tornéu de Zúrich|Zúrich]] | Dura (i) | {{bandera|SVK}} [[Daniela Hantuchová]] | 6-1, 4-6, 6-3 |- bgcolor="#ccccff" | 15. | [[29 d'ochobre]] de [[2006]] | {{bandera|AUT}} [[Tornéu de Linz|Linz]] | Dura (i) | {{bandera|RUS}} [[Nadia Petrova]] | 7-5, 6-2 |- bgcolor="#ffcccc" | 16. | [[5 d'agostu]] de [[2007]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de San Diego|San Diego]] | Dura | {{Bandera|SUI}} [[Patty Schnyder]] | 6-2, 3-6, 6-0 |- bgcolor="#FFFF99" | 17. | [[26 de xineru]] de [[2008]] | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]] | Dura | {{bandera|SRB}} [[Ana Ivanović]] | 7-5, 6-3 |- bgcolor="#ffcccc" | 18. | [[24 de febreru]] de [[2008]] | {{bandera|QAT}} [[Tornéu de Qatar|Doha]] | Dura | {{bandera|RUS}} [[Vera Zvonareva]] | 6-1, 2-6, 6-0 |- bgcolor="#ccccff" | 19. | [[13 d'abril]] de [[2008]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu d'Amelia Island|Amelia Island]] | Tierra batida | {{bandera|SVK}} [[Dominika Cibulková]] | 7-6(7), 6-3 |- bgcolor="#c0d077" | 20. | [[3 d'ochobre]] de [[2009]] | {{bandera|JPN}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu (Pacíficu)]] | Dura | {{bandera|SRB}} [[Jelena Janković]] | 5-2, ret. |- bgcolor="50C878" | 21. | [[20 de febreru]] de [[2010]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Memphis|Memphis]] | Dura (i) | {{bandera|SWE}} [[Sofia Arvidsson]] | 6-2, 6-1 |- bgcolor="50C878" | 22. | [[22 de mayu]] de [[2010]] | {{bandera|FRA}} [[Tornéu d'Estrasburgu|Estrasburgu]] | Tierra batida | {{bandera|GER}} [[Kristina Barrois]] | 7-5, 6-1 |- bgcolor="#c0d077" | 23. | [[15 de mayu]] de [[2011]] | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma|Roma]] | Tierra batida | {{bandera|AUS}} [[Samantha Stosur]] | 6-2, 6-4 |- bgcolor="#c0d077" | 24. | [[21 d'agostu]] de [[2011]] | {{bandera|USA}} [[Masters de Cincinnati|Cincinnati]] | Dura | {{bandera|SRB}} [[Jelena Janković]] | 4-6, 7-6(3), 6-3 |- bgcolor="#BF94e4" | 25. | [[29 d'abril]] de [[2012]] | {{bandera|GER}} [[Tornéu WTA de Stuttgart|Stuttgart]] | Tierra batida (i) | {{bandera|BLR}} [[Victoria Azarenka]] | 6-1, 6-4 |- bgcolor="#c0d077" | 26. | [[20 de mayu]] de [[2012]] | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma 2012|Roma]] | Tierra batida | {{bandera|CHN}} [[Na Li]] | 4-6, 6-4, 7-6(5) |- bgcolor="#FFFF99" | 27. | [[9 de xunu]] de [[2012]] | '''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] | Tierra batida | {{bandera|ITA}} [[Sara Errani]] | 6-3, 6-2 |- bgcolor="#0099CC" | 28. | [[17 de marzu]] de [[2013]] | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells 2013 (individual femenín)|Indian Wells]] | Dura | {{bandera|DAN}} [[Caroline Wozniacki]] | 6-2, 6-2 |- bgcolor="#BF94e4" | 29. | [[28 d'abril]] de [[2013]] | {{bandera|GER}} [[Tornéu WTA de Stuttgart 2013|Stuttgart]] | Tierra batida (i) | {{bandera|CHN}} [[Na Li]] | 6-4, 6-3 |- bgcolor="#BF94e4" | 30. | [[27 d'abril]] de [[2014]] | {{bandera|GER}} [[Tornéu WTA de Stuttgart 2014|Stuttgart]] | Tierra batida (i) | {{bandera|SRB}} [[Ana Ivanović]] | 3-6, 6-4, 6-1 |- bgcolor="#0099CC" | 31. | [[11 de mayu]] de [[2014]] | {{bandera|ESP}} [[Masters de Madrid 2014|Madrid]] | Tierra batida | {{bandera|ROU}} [[Simona Halep]] | 1-6, 6-2, 6-3 |- bgcolor="#FFFF99" | 32. | [[7 de xunu]] de [[2014]] | '''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] | Tierra batida | {{bandera|ROU}} [[Simona Halep]] | 6-4, 6-7(5), 6-4 |- bgcolor="#0099CC" | 33. | [[5 d'ochobre]] de [[2014]] | {{bandera|CHN}} [[Tornéu de Beixín 2014 (individual femenín)|Beixín]] | Dura | {{bandera|CZE}} [[Petra Kvitová]] | 6-4, 2-6, 6-3 |- bgcolor="#BF94e4" | 34. | [[10 de xineru]] de [[2015]] | {{bandera|AUS}} [[Tornéu de Brisbane 2015 (individual femenín)|Brisbane]] | Dura | {{bandera|SRB}} [[Ana Ivanović]] | 6-7(4), 6-3, 6-3 |- bgcolor="#c0d077" | 35. | [[17 de mayu]] de [[2015]] | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma 2015 (individual femenín)|Roma]] | Tierra batida | {{bandera|ESP}} [[Carla Suárez]] | 4-6, 7-5, 6-1 |- bgcolor="50C878" | 36. | [[15 d'ochobre]] de [[2017]] | {{bandera|CHN}} [[Tornéu de Tianjin 2017|Tianjin]] | Dura | {{bandera|BLR}} [[Aryna Sabalenka]] | 7-5, 7-6(8) |} ==== Finalista (23) ==== {| class="wikitable sortable" |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |'''Fecha''' |'''Tornéu''' |'''Superficie''' |'''Oponente na final''' |'''Resultáu''' |- bgcolor="#ffcccc" | 1. | [[24 d'ochobre]] de [[2004]] | {{bandera|SUI}} [[Tornéu de Zúrich|Zúrich]] | Dura (i) | {{bandera|AUS}} [[Alicia Molik]] | 6-4, 2-6, 3-6 |- bgcolor="#ffcccc" | 2. | [[3 de marzu]] de [[2005]] | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami|Miami]] | Dura | {{bandera|BEL}} [[Kim Clijsters]] | 3-6, 5-7 |- bgcolor="#ccccff" | 3. | [[26 de febreru]] de [[2006]] | {{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} [[Tornéu de Dubái|Dubái]] | Dura | {{bandera|BEL}} [[Justine Henin]] | 5-7, 2-6 |- bgcolor="#ffcccc" | 4. | [[2 de marzu]] de [[2006]] | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami|Miami]] | Dura | {{Bandera|RUS}} [[Svetlana Kuznetsova]] | 4-6, 3-6 |- bgcolor="#FFFF99" | 5. | [[29 de xineru]] de [[2007]] | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 1-6, 2-6 |- bgcolor="CCFFCC" | 6. | [[18 de xunu]] de [[2007]] | {{bandera|GBR}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Yerba | {{bandera|SRB}} [[Jelena Janković]] | 6-4, 3-6, 5-7 |- bgcolor="#FF6666" | 7. | [[11 de payares]] de [[2007]] | '''{{bandera|ESP}} [[WTA Tour Championships|Tour Championships]] | Dura (i) | {{bandera|BEL}} [[Justine Henin]] | 7-5, 5-7, 3-6 |- bgcolor="#c0d077" | 8. | [[23 d'agostu]] de [[2009]] | {{bandera|CAN}} [[Masters de Canadá|Toronto]] | Dura | {{bandera|RUS}} [[Elena Dementieva]] | 4-6, 3-6 |- bgcolor="50C878" | 9. | [[13 de xunu]] de [[2010]] | {{bandera|GBR}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Yerba | {{bandera|CHN}} [[Na Li]] | 5-7, 1-6 |- bgcolor="#BF94e4" | 10. | [[1 d'agostu]] de [[2010]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Stanford|Stanford]] | Dura | {{bandera|BLR}} [[Victoria Azarenka]] | 4-6, 1-6 |- bgcolor="#c0d077" | 11. | [[15 d'agostu]] de [[2010]] | {{bandera|USA}} [[Masters de Cincinnati|Cincinnati]] | Dura | {{bandera|BEL}} [[Kim Clijsters]] | 6-2, 6-7(4), 2-6 |- bgcolor="#0099CC" | 12. | [[2 d'abril]] de [[2011]] | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami|Miami]] | Dura | {{bandera|BLR}} [[Victoria Azarenka]] | 1-6, 4-6 |- bgcolor="#FFFF99" | 13. | [[2 de xunetu]] de [[2011]] | '''{{bandera|GBR}} [[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]] | Yerba | {{bandera|CZE}} [[Petra Kvitová]] | 3-6, 4-6 |- bgcolor="#FFFF99" | 14. | [[28 de xineru]] de [[2012]] | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]] | Dura | {{bandera|BLR}} [[Victoria Azarenka]] | 3-6, 0-6 |- bgcolor="#0099CC" | 15. | [[18 de marzu]] de [[2012]] | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells 2012 (individual femenín)|Indian Wells]] | Dura | {{bandera|BLR}} [[Victoria Azarenka]] | 2-6, 3-6 |- bgcolor="#0099CC" | 16. | [[31 de marzu]] de [[2012]] | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami 2012 (individual femenín)|Miami]] | Dura | {{bandera|POL}} [[Agnieszka Radwańska]] | 5-7, 4-6 |- bgcolor="gold" | 17. | [[4 d'agostu]] de [[2012]] | '''{{bandera|GBR}} [[Tornéu de tenis individual femenín nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|XX.OO. Londres 2012]] | Yerba | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 0-6, 1-6 |- bgcolor="#0099CC" | 18. | [[7 d'ochobre]] de [[2012]] | {{bandera|CHN}} [[Tornéu de Beixín 2012 (individual femenín)|Beixín]] | Dura | {{bandera|BLR}} [[Victoria Azarenka]] | 3-6, 1-6 |- bgcolor="#FF6666" | 19. | [[28 d'ochobre]] de [[2012]] | '''{{bandera|TUR}} [[WTA Tour Championships|Tour Championships]] | Dura (i) | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 4-6, 3-6 |- bgcolor="#0099CC" | 20. | [[30 de marzu]] de [[2013]] | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami 2013 (individual femenín)|Miami]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 6-4, 3-6, 0-6 |- bgcolor="#0099CC" | 21. | [[12 de mayu]] de [[2013]] | {{bandera|ESP}} [[Masters de Madrid 2013 (individual femenín)|Madrid]] | Tierra batida | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 1-6, 4-6 |- bgcolor="#FFFF99" | 22. | [[8 de xunu]] de [[2013]] | '''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] | Tierra batida | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 4-6, 4-6 |- bgcolor="#FFFF99" | 23. | [[31 de xineru]] de [[2015]] | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 3-6, 6-7(5) |} === Dobles === {| width="80%" |----- | valign="top" width="33%" align="left" | {| {{tablaguapa}} |- !Lleenda: Antes de 2009!! Lleenda: A partir de 2009 |- |align="center" colspan="2" bgcolor="#FFFF99"| Grand Slam (0) |- |align="center" colspan="2" bgcolor="gold"| Xuegos Olímpicos (0) |- |align="center" colspan="2" bgcolor="#FF6666"| WTA Tour Championships (0) |- |bgcolor="#ffcccc"| Tier I (0) |bgcolor="#0099CC"| Premier Mandatory (0) |- |bgcolor="#ccccff"| Tier II (0) |bgcolor="#c0d077"| Premier 5 (0) |- |bgcolor="#CCFFCC"| Tier III (3) |bgcolor="#BF94e4"| Premier (0) |- |bgcolor="#66CCFF"| Tier IV & V (0) |bgcolor="50C878"| International (0) |} |} ==== Ganaos (3) ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#efefef" | '''nᵘ&nbsp;''' | '''fecha''' | '''Tornéu''' | '''Superficie''' | '''Pareya''' | '''Oponentes na final''' | '''Resultáu''' |- bgcolor="#CCFFCC" | 1. | [[29 de setiembre]] de [[2003]] | {{Bandera|JPN}} [[Tornéu de Tokiu|Tokiu]] | Dura | {{bandera|THA}} [[Tamarine Tanasugarn]] | {{bandera|USA}} [[Ansley Cargill]]<br />{{bandera|USA}} [[Ashley Harkleroad]] | 7-6(1), 6-0 |- bgcolor="#CCFFCC" | 2. | [[20 d'ochobre]] de [[2003]] | {{bandera|LUX}} [[Tornéu de Luxemburgu|Luxemburgu]] | Dura (i) | {{Bandera|THA}} [[Tamarine Tanasugarn]] | {{Bandera|UKR}} [[Elena Tatarkova]]<br />{{Bandera|GER}} [[Marlene Weingartner]] | 6-1, 6-4 |- bgcolor="#CCFFCC" | 3. | [[7 de xunu]] de [[2004]] | {{Bandera|UK}} [[Birmingham]] | Yerba | {{Bandera|RUS}} [[María Kirilenko]] | {{Bandera|AUS}} [[Lisa McShea]]<br />{{Bandera|VEN}} [[Milagros Sequera]] | 6-2, 6-1 |} ==== Finalista (1) ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#efefef" | '''nᵘ&nbsp;''' | '''fecha''' | '''Tornéu''' | '''Superficie''' | '''Pareya''' | '''Oponentes na final''' | '''Resultáu''' |- bgcolor="#CCFFCC" | 1. | [[16 de febreru]] de [[2004]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Memphis|Memphis]] | Dura (i) | {{Bandera|RUS}} [[Vera Zvonareva]] | {{Bandera|SWE}} [[Åsa Svensson]]<br />{{bandera|USA}} [[Meilen La to]] | 4-6, 6-7(0) |} == Títulos ITF (5) == === Individuales === ==== Ganaos ==== {| {{tablaguapa}} border="1" |- bgcolor="#eeeeee" ! nᵘ&nbsp; ! Fecha !Tornéu !Superficie !Oponente na final ! Resultáu |- bgcolor="#f0f8ff" | 1. | [[21 d'abril]] de [[2002]] | {{bandera|JPN}} [[Prefeutura de Gunma|Gunma]] | Tierra batida | {{bandera|JPN}} [[Aiko Nakamura]] | 6-4 6-1 |- bgcolor="#f0f8ff" | 2. | [[4 d'agostu]] de [[2002]] | {{bandera|CAN}} [[Vancouver]] | Dura | {{bandera|Estaos Xuníos}} Laura Granville | 0-6, 6-3, 6-1 |- bgcolor="#f0f8ff" | 3. | [[15 de setiembre]] de [[2002]] | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Peachtree City]] | Dura | {{bandera|Estaos Xuníos}} Kelly McCain | 6-0, 6-1 |- bgcolor="#f0f8ff" | 4. | [[12 de setiembre]] de [[2004]] | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Sea Islands]] | Tierra batida | {{bandera|AUS}} Christina Wheeler | 6-4, 6-3 |} ==== Finalista ==== {| {{tablaguapa}} border="1" |- bgcolor="#eeeeee" ! nᵘ&nbsp; ! Fecha !Tornéu !Superficie !Oponente na final ! Resultáu |- bgcolor="#f0f8ff" | 1. | [[10 de payares]] de [[2002]] | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Pittsburgh]] | Dura | {{Bandera|ITA}} [[Maria Elena Camerin|María Camerin]] | 6-7(4), 2-6 |- bgcolor="#f0f8ff" | 2. | [[23 de payares]] de [[2003]] | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Condáu de Collin (Texas)|Frisco]] | Dura | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Tara Snyder]] | 6-1, 4-6, 3-6 |} == Clasificación histórica == {{AP|Estadístiques de María Sharápova}} <center> {|class=wikitable style=text-align:center;font-size:75% !Tornéu!![[2001]]!![[2002]]!![[2003]]!![[2004]]!![[2005]]!![[Torneos WTA en 2006|2006]]!![[Torneos WTA en 2007|2007]]!![[Torneos WTA en 2008|2008]]!![[Torneos WTA en 2009|2009]]!![[Torneos WTA en 2010|2010]]!![[Torneos WTA en 2011|2011]]!![[Torneos WTA en 2012|2012]]!![[Torneos WTA en 2013|2013]]!![[Torneos WTA en 2014|2014]]!![[Torneos WTA en 2015|2015]]!![[Torneos WTA en 2016|2016]]!![[Torneos WTA en 2017|2017]]!![[Torneos WTA en 2018|2018]]!!Títulos!!G–P!!Victories % |- |colspan=22 align=left|'''Torneos de Grand Slam |- |align=left|[[Abiertu d'Australia]] |A |A |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Australia 2003 (individual femenín)|1R]] |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Australia 2004 (individual femenín)|3R]] |bgcolor=yellow|[[Abiertu d'Australia 2005 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=yellow|[[Abiertu d'Australia 2006 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=thistle|[[Abiertu d'Australia 2007 (individual femenín)|F]] |bgcolor=lime|[[Abiertu d'Australia 2008 (individual femenín)|'''G]] |A |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Australia 2010 (individual femenín)|1R]] |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Australia 2011 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=thistle|[[Abiertu d'Australia 2012 (individual femenín)|F]] |bgcolor=yellow|[[Abiertu d'Australia 2013 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Australia 2014 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=thistle|[[Abiertu d'Australia 2015 (individual femenín)|F]] |bgcolor=ffebcd|[[Abiertu d'Australia 2016 (individual femenín)|CF]] |A | |1 / 13 |52–12 |81% |- |align=left|[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] |A |A |bgcolor=afeeee|[[Tornéu de Roland Garros 2003 (individual femenín)|1R]] |bgcolor=ffebcd|[[Tornéu de Roland Garros 2004 (individual femenín)|CF]] |bgcolor=ffebcd|[[Tornéu de Roland Garros 2005 (individual femenín)|CF]] |bgcolor=afeeee|[[Tornéu de Roland Garros 2006 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=yellow|[[Tornéu de Roland Garros 2007 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=afeeee|[[Tornéu de Roland Garros 2008 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=ffebcd|[[Tornéu de Roland Garros 2009 (individual femenín)|CF]] |bgcolor=afeeee|[[Tornéu de Roland Garros 2010 (individual femenín)|3R]] |bgcolor=yellow|[[Tornéu de Roland Garros 2011 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=lime|[[Tornéu de Roland Garros 2012 (individual femenín)|'''G]] |bgcolor=thistle|[[Tornéu de Roland Garros 2013 (individual femenín)|F]] |bgcolor=lime|[[Tornéu de Roland Garros 2014 (individual femenín)|'''G]] |bgcolor=afeeee|[[Tornéu de Roland Garros 2015 (individual femenín)|4R]] |A |A | |2 / 13 |53–11 |83% |- |align=left|[[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]] |A |A |bgcolor=afeeee|[[Campeonatu de Wimbledon 2003 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=lime|[[Campeonatu de Wimbledon 2004 (individual femenín)|'''G]] |bgcolor=yellow|[[Campeonatu de Wimbledon 2005 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=yellow|[[Campeonatu de Wimbledon 2006 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=afeeee|[[Campeonatu de Wimbledon 2007 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=afeeee|[[Campeonatu de Wimbledon 2008 (individual femenín)|2R]] |bgcolor=afeeee|[[Campeonatu de Wimbledon 2009 (individual femenín)|2R]] |bgcolor=afeeee|[[Campeonatu de Wimbledon 2010 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=thistle|[[Campeonatu de Wimbledon 2011 (individual femenín)|F]] |bgcolor=afeeee|[[Campeonatu de Wimbledon 2012 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=afeeee|[[Campeonatu de Wimbledon 2013 (individual femenín)|2R]] |bgcolor=afeeee|[[Campeonatu de Wimbledon 2014 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=yellow|[[Campeonatu de Wimbledon 2015 (individual femenín)|SF]] |A |A | |1 / 13 |46–12 |79% |- |align=left|[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|US Open]] |A |A |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2003 (individual femenín)|2R]] |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2004 (individual femenín)|3R]] |bgcolor=yellow|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2005 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=lime|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2006 (individual femenín)|'''G]] |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2007 (individual femenín)|3R]] |A |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2009 (individual femenín)|3R]] |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2010 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2011 (individual femenín)|3R]] |bgcolor=yellow|[[Abiertu de los Estaos Xuníos 2012 (individual femenín)|SF]] |A |bgcolor=afeeee|[[abiertu d'Estaos Xuníos 2014 (individual femenín)|4R]] |A |A |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2017 (individual femenín)|4R]] | |1 / 11 |35–10 |77% |- !style=text-align:left|Victories-Ganes !0–0 !0–0 !4–4 !15–3 !19–4 !20–3 !16–4 !11–2 !7–3 !8–4 !16–4 !21–3 !12–3 !16-3 !14-3 !4–1 !3–1 ! !5 / 48 !{{Nowrap|191–45}} !80% |- |colspan=22 align=left|'''Representación Nacional |- |align=left|{{Nowrap|[[Fed Cup|Grupu Mundial de la Fed Cup]]}} |colspan=7|Ausente |bgcolor=lime|[[Fed Cup 2008|'''G]] |colspan=2|Ausente |bgcolor=thistle|[[Fed Cup 2011|F]] |bgcolor=yellow|[[Fed Cup 2012|SF]] |colspan=2|Ausente |bgcolor=thistle|[[Fed Cup 2015|F]] |colspan=2|Ausente | !1 / 4 !5–1 !83% |- |align=left|[[Tenis nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |colspan=3 style=color:#ccc|Non Celebráu |A |colspan=3 style=color:#ccc|Non Celebráu |A |colspan=3 style=color:#ccc|Non Celebráu |bgcolor=silver|[[Tornéu de tenis individual femenín nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|F]] |colspan=3 style=color:#ccc|Non Celebráu |A |colspan=1 style=color:#ccc|NC |colspan=1 style=color:#ccc|NC !0 / 1 !5–1 !83% |- |colspan=22 align=left|'''Campeonatu de Fin d'Añu |- |align=left|[[WTA Tour Championships]] |colspan=3 style=color:#ccc|Nun Clasificó |bgcolor=lime|[[WTA Tour Championships 2004 (Individuales)|'''G]] |bgcolor=yellow|[[WTA Tour Championships 2005|SF]] |bgcolor=yellow|[[WTA Tour Championships 2006|SF]] |bgcolor=thistle|[[WTA Tour Championships 2007|F]] |colspan=3 style=color:#ccc|Nun Clasificó |bgcolor=afeeee|[[WTA Tour Championships 2011|RR]] |bgcolor=thistle|[[WTA Tour Championships 2012 (individual)|F]] |A |bgcolor=afeeee|[[WTA Finals 2014 (individual)|RR]] |bgcolor=yellow|[[WTA Finals 2015 (individual)|SF]] |A |A | !1 / 8 !21–11 !65% |- |colspan=22 align=left|'''WTA Premier Mandatory |- |align=left|[[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] |A |bgcolor=afeeee|[[Masters d'Indian Wells|2R]] |bgcolor=afeeee|[[Masters d'Indian Wells|1R]] |bgcolor=afeeee|[[Masters d'Indian Wells|4R]] |bgcolor=yellow|[[Masters d'Indian Wells 2005|SF]] |bgcolor=lime|[[Masters d'Indian Wells 2006|'''G]] |bgcolor=afeeee|[[Masters d'Indian Wells 2007 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=yellow|[[Masters d'Indian Wells 2008|SF]] |A |bgcolor=afeeee|[[Masters d'Indian Wells 2010|3R]] |bgcolor=yellow|[[Masters d'Indian Wells 2011 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=thistle|[[Masters d'Indian Wells 2012 (individual femenín)|F]] |bgcolor=lime|[[Masters d'Indian Wells 2013 (individual femenín)|'''G]] |bgcolor=afeeee|[[Masters d'Indian Wells 2014 (individual femenín)|3R]] |bgcolor=afeeee|[[Masters d'Indian Wells 2015 (individual femenín)|4R]] |A |A | |2 / 13 |39–11 |78% |- |align=left|[[Masters de Miami|Miami]] |A |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Miami|1R]] |bgcolor=afeeee|[[Masters de Miami|4R]] |bgcolor=thistle|[[Masters de Miami|F]] |bgcolor=thistle|[[Masters de Miami|F]] |bgcolor=afeeee|[[Masters de Miami 2007 (individual femenín)|4R]] |A |A |A |bgcolor=thistle|[[Masters de Miami 2011 (individual femenín)|F]] |bgcolor=thistle|[[Masters de Miami 2012 (individual femenín)|F]] |bgcolor=thistle|[[Masters de Miami 2013 (individual femenín)|F]] |bgcolor=yellow|[[Masters de Miami 2014 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=afeeee|[[Masters de Miami 2015 (individual femenín)|2R]] |A |A | |0 / 10 |33–10 |79% |- |align=left|[[Masters de Madrid|Madrid]] |colspan=8 style=color:#ccc|Non Celebráu |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Madrid 2010|1R]] |bgcolor=afeeee|[[Masters de Madrid 2011 (individual femenín)|3R]] |bgcolor=ffebcd|[[Masters de Madrid 2012 (individual femenín)|CF]] |bgcolor=thistle|[[Masters de Madrid 2013 (individual femenín)|F]] |bgcolor=lime|'''[[Masters de Madrid 2014 (individual femenín)|G]] |bgcolor=yellow|[[Masters de Madrid 2014 (individual femenín)|SF]] |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Madrid 2017 (individual femenín)|2R]] | |1 / 7 |20–6 |79% |- |align=left|[[Tornéu de Beixín|Beijing]] |colspan=3 style=color:#ccc|Non Celebráu |colspan=5 style=color:#ccc|Non Tier I |bgcolor=afeeee|[[Tornéu de Beixín 2009|3R]] |bgcolor=afeeee|[[Tornéu de Beixín 2010|2R]] |A |bgcolor=thistle|[[Tornéu de Beixín 2012 (individual femenín)|F]] |A |bgcolor=lime|'''[[Tornéu de Beixín 2014 (individual femenín)|G]] |A |A |bgcolor=afeeee|[[Tornéu de Beixín 2017 (individual femenín)|3R]] | |1 / 5 |15–4 |78% |- |colspan=21 align=left|'''WTA Premier 5 |- |align=left|[[Tornéu de Dubái|Dubái]] / [[Tornéu de Qatar|Doha]] |colspan=8 style=color:#ccc|Non Tier I |A |A |A |colspan=3 style=color:#ccc|Non Premier 5 |A |A |A | |0 / 0 |0–0 |0% |- |align=left|[[Masters de Roma|Roma]] |A |A |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Roma|3R]] |bgcolor=yellow|[[Masters de Roma|SF]] |A |A |bgcolor=yellow|[[Masters de Roma 2008|SF]] |A |A |bgcolor=lime|[[Masters de Roma 2011|'''G]] |bgcolor=lime|[[Masters de Roma 2012 (individual femenín)|'''G]] |bgcolor=ffebcd|[[Masters de Roma 2013 (individual femenín)|CF]] |bgcolor=afeeee|[[Masters de Roma 2014 (individual femenín)|3R]] |bgcolor=lime|[[Masters de Roma 2015 (individual femenín)|'''G]] |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Roma 2017 (individual femenín)|2R]] | |3 / 9 |27–4 |87% |- |align=left|[[Masters de Canadá|Canadá]] |A |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Canadá|1R]] |bgcolor=afeeee|[[Masters de Canadá|3R]] |A |A |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Canadá 2008|3R]] |bgcolor=thistle|[[Masters de Canadá 2009|F]] |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Canadá 2011 (individual femenín)|3R]] |A |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Canadá 2014 (individual femenín)|3R]] |A |A |A | |0 / 6 |9–5 |64% |- |align=left|[[Masters de Cincinnati|Cincinnati]] |colspan=3 style=color:#ccc|Non Celebráu |colspan=5 style=color:#ccc|Non Tier I |A |bgcolor=thistle|[[Masters de Cincinnati 2010|F]] |bgcolor=lime|[[Masters de Cincinnati 2011 (individual femenín)|'''G]] |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Cincinnati 2013 (individual femenín)|2R]] |bgcolor=yellow|[[masters de Cincinnati 2014 (individual femenín)|SF]] |A |A |A | |1 / 4 |13–3 |81% |- |align=left|[[Premier de Tokiu|Tokiu]] |A |A |A |bgcolor=afeeee|[[Premier de Tokiu|2R]] |bgcolor=lime|[[Premier de Tokiu|'''G]] |bgcolor=yellow|[[Premier de Tokiu|SF]] |bgcolor=yellow|[[Premier de Tokiu|SF]] |A |bgcolor=lime|[[Premier de Tokiu|'''G]] |bgcolor=afeeee|[[Premier de Tokiu|1R]] |bgcolor=ffebcd|[[Premier de Tokiu|CF]] |bgcolor=ffebcd|[[Premier de Tokiu|CF]] |A |colspan=5 style=color:#ccc|Non Premier 5 |2 / 8 |19–6 |76% |- |align=left|[[Premier de Wuhan|Wuhan]] |colspan=13 style=color:#ccc|Non Celebráu |bgcolor=afeeee|[[Premier de Wuhan 2014 (individual femenín)|3R]] |bgcolor=afeeee|[[Premier de Wuhan 2015 (individual femenín)|2R]] |A |A | |0 / 2 |1–2 |33% |- |colspan=22 align=left|'''Estadístiques na Carrera |- |align=left|'''Torneos Xugaos |0 |2 |14 |20 |15 |15 |13 |9 |10 |13 |14 |14 |10 |16 |11 |1 |8 |1 !colspan=3|185 |- !style=text-align:left|Títulos !0 !0 !2 !5 !3 !5 !1 !3 !1 !2 !2 !3 !2 !4 !2 !0 !1 !0 !colspan=3|36 |- !style=text-align:left|Finales !0 !0 !2 !6 !4 !7 !4 !3 !2 !5 !4 !9 !5 !4 !3 !0 !1 ! !colspan=3|57 |-bgcolor="#CCCCFF" |align=left|Cancha Dura G–P |0–0 |1–2 |{{Nowrap|17–8}} |{{Nowrap|34–11}} |{{Nowrap|29–7}} |{{Nowrap|45–5}} |{{Nowrap|24–5}} |{{Nowrap|19–1}} |{{Nowrap|20–5}} |{{Nowrap|19–7}} |{{Nowrap|25–11}} |{{Nowrap|34–8}} |{{Nowrap|19–4}} |{{Nowrap|27-11}} |{{Nowrap|17–4}} |{{Nowrap|4–1}} |{{Nowrap|11–4}} |3-1 |19 / 108 |366–96 |80% |-bgcolor="#EBC2AF" |align=left|Tierra Batida G–P |0–0 |0–0 |0–2 |8–3 |9–3 |3–1 |7–2 |12–2 |6–2 |7–2 |12–2 |18–1 |17–2 |19-1 |12–3 |0–0 |5–3 | |11 / 38 |149–30 |84% |-bgcolor="#CCFFCC" |align=left|Verde G-P |0–0 |0–0 |7–2 |12–0 |10–1 |8–2 |7–2 |1–1 |5–2 |7–2 |6–1 |8–2 |1–1 |3–1 |5–1 |0–0 |0–0 | |3 / 20 |82–18 |82% |-bgcolor="#FFFFCC" |align=left|Carpeta G-P |0–0 |0–0 |4–0 |1–1 |5–1 |3–1 |2–2 |0–0 |0–0 |0–0 |0–0 |0–0 |0–0 |0–0 |0-0 |0–0 |0–0 | |2 / 7 |15–5 |75% |- !style=text-align:left|{{Nowrap|Victories-Ganes añales}} !0–0 !1–2 !{{Nowrap|24–12}} !{{Nowrap|55–15}} !{{Nowrap|53–12}} !{{Nowrap|59–9}} !{{Nowrap|40–11}} !{{Nowrap|32–4}} !{{Nowrap|31–9}} !{{Nowrap|33–11}} !{{Nowrap|43–14}} !{{Nowrap|60–11}} !{{Nowrap|37–7}} !{{Nowrap|49-13}} !{{Nowrap|24–6}} !{{Nowrap|4–1}} !{{Nowrap|16–6}} !3-1 !{{Nowrap|34 / 170}} !{{Nowrap|602–145}} !80% |- !style=text-align:left|Victories % !0% !33% !67% !79% !82% !87% !78% !89% !78% !75% !74% !85% !84% !80% !80% !80% !72% !75% !colspan=3|80% |- |align=left|'''Ranking de Fin d'Añu |– |186 |32 |bgcolor=eee8AA|'''4 |bgcolor=eee8AA|'''4 |bgcolor=thistle|'''2 |bgcolor=eee8AA|'''5 |bgcolor=eee8AA|'''9 |14 |18 |bgcolor=eee8AA|'''4 |bgcolor=thistle|'''2 |bgcolor=eee8AA|'''4 |bgcolor=thistle|'''2 |bgcolor=eee8AA|'''4 |– |60 | !colspan=3|$36,838,838 |- |} </center> == Rellación con otros xugadores de tenis == [[Novak Djokovic]], conocíu fora de la cancha polos sos frecuentes imitaciones humorístiques de compañeros de xuegu, ser especialmente pola de Sharápova. Amás, dambos realizaron diversos anuncios xuntos pa la empresa que los patrocina, que ye la compañía austriaca HEAD. == Ganancies == {| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: #aaa solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor="#eeeeee" ! Añu!! Grand Slam!! Torneos WTA!! Total ganaos!! Ganancies ($)!! Puestu ganancies |- |2003 |0 |2 |2 |align=right|[https://web.archive.org/web/20160809172426/http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/Prize_Money_2003.pdf 222,005] |bgcolor=#ccccff|[https://web.archive.org/web/20160809172426/http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/Prize_Money_2003.pdf 51] |- |2004 |1 |4 |5 |align=right|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/Prize_Money_2004.pdf 2,506,263] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/Prize_Money_2004.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |bgcolor=gold|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/Prize_Money_2004.pdf 1] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/Prize_Money_2004.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |- |2005 |0 |3 |3 |align=right|[https://web.archive.org/web/20160809182331/http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2005.pdf 1,921,283] |bgcolor=D8BFD8|[https://web.archive.org/web/20160809182331/http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2005.pdf 5] |- |2006 |1 |4 |5 |align=right|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2006.pdf 3,799,501] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2006.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |bgcolor=#FF6666|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2006.pdf 2] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2006.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |- |2007 |0 |1 |1 |align=right|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2007.pdf 1,758,550] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2007.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |bgcolor=#66CCFF|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2007.pdf 7] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2007.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |- |2008 |1 |2 |3 |align=right|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2008.pdf 1,937,879] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2008.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |bgcolor=#66CCFF|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2008.pdf 6] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2008.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |- |2009 |0 |1 |1 |align=right|[https://web.archive.org/web/20160809164844/http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2009.pdf 923,619] |bgcolor=#ccccff|[https://web.archive.org/web/20160809164844/http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2009.pdf 15] |- |2010 |0 |2 |2 |align=right|[https://web.archive.org/web/20160809172448/http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2010.pdf 651,279] |bgcolor=#ccccff|[https://web.archive.org/web/20160809172448/http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2010.pdf 31] |- |2011 |0 |2 |2 |align=right|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2011.pdf 2,899,148] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2011.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |bgcolor=#66CCFF|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2011.pdf 6] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2011.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |- |2012 |1 |2 |3 |align=right|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2012.pdf 6,508,296] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2012.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |bgcolor=#0099CC|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2012.pdf 3] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2012.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |- |2013 |0 |2 |2 |align=right|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2013.pdf 3,544,222] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2013.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |bgcolor=#C0D077|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2013.pdf 4] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2013.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |- |2014 |1 |3 |4 |align=right|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2014.pdf 5,839,357] |bgcolor=#FF6666|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2014.pdf 2] |- |2015 |0 |1 |1 |align=right|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2015.pdf 3,949,284] |bgcolor=#66CCFF|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2015.pdf 6] |- |2016 |colspan=5 style=color:#ccc|Añu en que foi suspendida por dopaxe |- |2017* |0 |1 |1 |align=right|[http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/rankings/All_YTD_Prize_Money.pdf 537,290] |bgcolor=#ccccff|[http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/rankings/All_YTD_Prize_Money.pdf 64] |- !Clasificación Histórica** !5 !31 !36 !align=right|[http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/rankings/All_Career_Prize_Money.pdf 37,021,776] !bgcolor=#0099CC|[http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/rankings/All_Career_Prize_Money.pdf 3] |} <nowiki>*</nowiki>Añu WTA actual en cursu. <nowiki>**</nowiki>Hasta'l 16 d'ochobre del 2017. == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.mariasharapova.com Páxina web oficial de María Sharápova] * {{Wta|id=9499|}} * {{Perfil ITF|100013223}} * {{Perfil Fed Cup|id=100013223|Maria Sharapova}} {{Navbox | name = María Sharápova | titlestyle = background: #FFA07A; | belowstyle = background: #FFA07A; | títulu = [[María Sharápova]] | state = autocollapse | listclass = hlist | group1style = background:#e0e0e0;| group1 = '''Equipu''' | list1style = background: #e0e0e0;| list1 = *Sven Groeneveld '''(Entrenador)''' *Yuri Sharapov '''(Padre y ex-entrenador)''' *[[Jimmy Connors]] ''(exentrenador)'' *Thomas Högstedt ''(exentrenador)'' *Michael Joyce ''(exentrenador)'' | group2style = background:#e0e0e0;| group2 = '''Carrera''' | list2style = background: #e0e0e0;| list2 = *[[Tenistes númberu 1 de la WTA|Tenistes N°1 de la WTA]] *[[WTA Tour Championships 2004]] *[[Estadístiques de María Sharápova|Estadístiques]] | group3style = background:#e0e0e0;| group3 = '''Rivalidaes''' | list3style = background: #e0e0e0;| list3 = *[[Rivalidá Sharápova-V. Williams|Venus Williams]] *[[Rivalidá Sharápova-Henin|Henin]] | group4style = background:#e0e0e0;| group4 = '''Temporaes''' | list4style = background: #e0e0e0;| list4 = *[[Entamos de carrera de María Sharápova|Entamos]] *[[Temporada de tenis 2004 de María Sharápova|2004]] *[[Temporada de tenis 2005 de María Sharápova|2005]] *[[Temporada de tenis 2006 de María Sharápova|2006]] *[[Temporada de tenis 2007 de María Sharápova|2007]] *[[Temporada de tenis 2008 de María Sharápova|2008]] *[[Temporada de tenis 2009 de María Sharápova|2009]] *[[Temporada de tenis 2010 de María Sharápova|2010]] *[[Temporada de tenis 2011 de María Sharápova|2011]] *[[Temporada de tenis 2012 de María Sharápova|2012]] *[[Temporada de tenis 2013 de María Sharápova|2013]] *[[Temporada de tenis 2014 de María Sharápova|2014]] *[[Temporada de tenis 2015 de María Sharápova|2015]] *[[Temporada de tenis 2016 de María Sharápova|2016]] *[[Temporada de tenis 2017 de María Sharápova|2017]] *[[Temporada de tenis 2018 de María Sharápova|2018]] | group5style = background: #CCCCFF;| group5 = '''A. Australia''' | list5style = background: #CCCCFF;| list5 = *'''Títulos''' * [[Abiertu d'Australia 2008 (individual femenín)|2008]] | group6style = background: #EBC2AF;| group6 = '''R. Garros''' | list6style = background: #EBC2AF;| list6 = *'''Títulos''' * [[Tornéu de Roland Garros 2012 (individual femenín)|2012]] * [[Tornéu de Roland Garros 2014 (individual femenín)|2014]] | group7style = background: #CCFFCC;| group7 = '''Wimbledon''' | list7style = background: #CCFFCC;| list7 = *'''Títulos''' * [[Campeonatu de Wimbledon 2004 (individual femenín)|2004]] | group8style = background: #FFFFB3;| group8 = '''US Open''' | list8style = background: #FFFFB3;| list8 = *'''Títulos''' * [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2006 (individual femenín)|2006]] | below = '''[http://www.mariasharapova.com Web Site Oficial de María Sharápova] }}<noinclude> {{NF|1987||Sharapova, Maria}} [[Categoría:Tenistes de Rusia]] [[Categoría:Campeones de los Cuatro Grand Slam]] [[Categoría:Campeones de Roland Garros]] [[Categoría:Campeones de Wimbledon]] [[Categoría:Campeones del Abiertu d'Australia]] [[Categoría:Campeones del Abiertu d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de Rusia]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de plata]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de tenis]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012]] [[Categoría:Modelos de Rusia]] [[Categoría:Persones de Siberia]] [[Categoría:Abanderaos olímpicos de Rusia]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] 0wmtio3y0hr6htii5l4314h7dddwzc6 4377062 4377059 2025-06-17T15:16:07Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá marca => dicha marca 4377062 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|María Sharápova}} {{persona}} [[Ficheru:Maria Sharapova signature.png|thumb|Robla de Maria Sharapova]] '''María Yúrievna Sharápova''' ({{lang-ru|Мария Юрьевна Шарапова}}, {{Audiu|Maria_sharapova.ogg|escuchar}}; {{nym|paréntesis=non}}) ye una [[tenis|ex-tenista]] profesional y [[modelu (persona)|modelu]] [[Rusia|rusa]]. Ganadora de los cuatro abiertos del [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]], María Sharápova ocupó'l númberu 1 del [[ranking WTA|clasificación de la WTA]] mientres 21 selmanes.<ref>[http://www.wtatennis.com/players/player/9499 María Sharápova nel sitiu oficial de la WTA]</ref> Anguaño ye la N° 41 del Mundu na clasificación de la [[WTA]]. Sharápova ganó hasta'l momentu cinco títulos individuales de Grand Slam: [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]] 2004, [[Abiertu de los Estaos Xuníos de tenis|Estaos Xuníos]] 2006, [[Abiertu d'Australia|Australia]] 2008 y [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] 2012 y 2014. Tamién venció nel [[WTA Tour Championships 2004]] y foi finalista en 2007 y 2012. En total consiguió 36 títulos individuales de WTA, qu'inclúin 12 títulos de WTA Tier 1. Per otra parte, foi medayista de plata na [[Tenis nos Xuegos Olímpicos|prueba individual de tenis]] nos [[Xuegos Olímpicos de 2012]]. En [[2004]], con 17 años d'edá, ganó'l so primer Grand Slam en venciendo na final de [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]] a [[Serena Williams]] por 6-1, 6-4.<ref>[https://www.elpais.com/articulo/deportes/rusa/Sharápova/campeona/Wimbledon/ganar/Serena/Williams/elppordep/20040703elpepudep_3/Tes Sharápova campeona de Wimbledon en ganando a Serena Williams], El País, [[3 de xunetu]] de [[2004]]</ref> Dos años más tarde, en [[2006]], ganó'l so segundu al ganar na final del [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'Estaos Xuníos]] por 6-4, 6-4 a la belxicana y nᵘ&nbsp;2 del mundu d'entós [[Justine Henin]].<ref>[http://www.as.com/mas-deporte/articulo/Sharápova-proclamu-reina-nueche/dasmas/20060910dasdasmas_2/Tes Sharápova gana'l so segundu 'grande'], As, [[10 de setiembre]] de [[2006]]</ref> En [[2008]], ganó'l primer Grand Slam del añu en venciendo na final del [[Abiertu d'Australia]] por 7-5, 6-3 a la serbia [[Ana Ivanović]].<ref>[http://www.cadenaser.com/deportes/articulo/Sharápova-vence-ivanovic-final-llogra/csrcsrpor/20080126csrcsrdep_1/Tes Sharápova vence a Ivanović na final y llogra el so tercer Grand Slam], Cadena Ser, [[26 de xineru]] de [[2008]]</ref> En 2012, llogra'l títulu de [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] al vencer a la italiana [[Sara Errani]] por 6-3, 6-2 y llograr asina'l [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam de Carrera]], siendo xunto a Serena Williams les úniques xugadores n'activu que lu han consiguíu. Nel 2014, axudicóse'l so segundu títulu de Roland Garros, y el quintu Tornéu de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] de la so carrera; al vencer na definición a la rumana [[Simona Halep]] en trés sets por 6-4, 6-7, 6-4. Sharapova ye considerada una de les meyores xugadores de la so dómina, consiguiendo'l Silver Slam ( los cuatro torneos de Grand Slam y una medaya de plata nos Xuegos Olímpicos) y siendo una de les más nueves en ganar el campeonatu de Wimbledon. Maria Sharapova ye considerada un iconu del tenis y tamién asina de la moda, yá que modeló pa dellos diseñadores famosos y ye la cara d'importantes marques. El 7 de marzu de 2016, anunció que dio positivu nun control antidopaxe pol consumu de [[meldonium]].<ref name=positivu>{{cita web |url=http://tenis.as.com/tenis/2016/03/07/mas_tenis/1457381703_703105.html |títulu=Sharapova anuncia que dio positivu nel Open d'Australia |fechaaccesu=9 de marzu de 2016 |apellíu=Mínguez |nome=Jesús |fecha=8 de marzu de 2016 |sitiuweb=AS}}</ref> Por esti casu, recibió una sanción de dos años per parte de la Federación Internacional de Tenis, nun comunicáu espublizáu'l 8 de xunu de 2016.<ref name=sanción>{{cita web |títulu=Sharapova: dos años de sanción |url=http://tenis.as.com/tenis/2016/06/08/portada/1465398834_009335.html#?ref=rss&format=simple&link=link |fecha=8 de xunu de 2016}}</ref> Sharapova anunció qu'apelaría la decisión.<ref>{{cita web |títulu=Suspenden a la tenista Maria Sharapova por dos años por dopaxe |url=http://cnnespanol.cnn.com/2016/06/08/suspenden-a-la tenista-maria-sharapova-por dos-anos/ |fechaaccesu=8 de xunu de 2016}}</ref> Sharapova apeló la suspensión inicial de dos años impuesta pol Programa Antidopaxe de Tenis en xunetu, foi concedíu l'apelación y amenorgóse de dos años a 15 meses. Tornó a les canches el 26 d'abril de 2017 apostando'l tornéu de Stuttgart, onde llegaría a semifinales. Depués d'aquello pasó por delles mancadures que-y torgaron xugar dellos meses.<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/news/article/5949604/title/cas-amenorga-sharapova-suspension-to-15-months |títulu=CAS Amenorga a Sharapova Suspensión a 15 Meses }}</ref> La so meyor actuación dende'l so regresu ver nel US Open 2017, onde, ensin ranking y con una WC, enfrentaría al númberu 2 del momentu [[Simona Halep]] nun partíu de gran nivel y ganaríalu por 6-4,4-6 y 6-3. Sharapova volvió llevantar un troféu depués del so regresu nel tornéu International de Tianjin, el que sería'l 36 de la so carrera profesional. == Biografía == Los sos padres, Yelena y Yuri Sharápov, naturales de la ciudá de [[Gómel]], na entós [[república soviética]] de [[Bielorrusia]], emigraron a Rusia en [[1987]] por medrana a que la fía qu'acababa de nacer sufriera dalgún trestornu tres el [[accidente de Chernóbil]], asocedíu a 300&nbsp;km del so llar. A los trés año María Sharápova camudar cola so familia a la ciudá balneariu de [[Sochi]], nel [[Mar Negru]], onde empezó a xugar tenis con una raqueta que-y regaló'l so tíu [[Yevgeni Káfelnikov]]. En [[1993]] nun tornéu en [[Moscú]], Sharápova foi reparada por [[Martina Navratilova]], quien de momentu convenció al so padre de camudase a los [[Estaos Xuníos]]. En 1995 la familia Sharápov treslladar de [[Rusia]] escontra los [[Estaos Xuníos]], onde María Sharápova incorporar en calidá d'alumna de tiempu completu na Nick Bolletieri Tenis Academy de IMG. N'ochobre de 2010 comprometer col xugador [[Eslovenia|eslovenu]] de baloncestu [[Sasha Vujačić]].<ref>{{cita publicación |url=https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2010/10/22/portada/1287736223.html |títulu=Sharapova-Vujacic, matrimoniu a la vista |editorial=El Mundo |axencia=EFE |fecha=22 d'ochobre de 2010 |fechaaccesu=22 d'ochobre de 2010}}</ref> Pero n'agostu de 2012 Sharápova anunció que terminaría la so rellación col so noviu y el que diba ser el so maríu; principamente por una falta de tiempu y porque los calendarios de dambos nun concordar en tol añu en nengún de los torneos a los que se presenta María.<ref>{{cita publicación |url=http://www.lanacion.com.py/articulo/88313-la-rusa-sharapova-ruempe-con-su-noviu-sasha-vujacic.html |títulu=Sharapova ruempe col so noviu Sasha Vujacic }}</ref> María terminó la so rellación col xugador de tenis [[Grigor Dimitrov]] pocu dempués de la culminación del Wimbledon 2015. == Carrera == === 2004 === {{AP|Entamos de carrera de María Sharápova}} {{AP|Temporada de tenis 2004 de María Sharápova}} [[Ficheru:Maria Sharapova Wimbledon 2004.jpg|thumb|350px|right|María Sharápova nel tornéu de Wimbledon]] En 2004, en [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]], Sharápova convertir na tercer muyer más nueva en ganar el tornéu y la segunda na Era Open. Tamién se convirtió na más baxa clasificada (nᵘ&nbsp;15) y la más baxa preclasificada (nᵘ&nbsp;13) na Era Open hasta esi momentu, ganando a [[Ai Sugiyama]] (5-7,0-6,1-6) nos cuartos de final, [[Lindsay Davenport]] (2-6,7-6,6-1) nes semifinales, y los dos vegaes ganadora del tornéu [[Serena Williams]] (6-1,6-4) na final, convirtiéndose na primer xugadora rusa en ganar Wimbledon. N'anguaño llogró 4 victories frente a xugadores Top 5. La derrota vieno a manes de la xugadora francesa [[Mary Pierce]] nel Abiertu d'Estaos Xuníos un par de meses dempués. Sharápova terminó'l 2004 con una victoria na final del [[WTA]] Championships, ante Serena Williams, dempués d'un déficit de 4-0 nel tercer set. En perdiendo contra Sharápova nes semifinales del eventu, la rusa [[Anastasiya Mýskina]] dixo: "Él (el padre de Sharápova) nun faía más que glayame y glayame instrucciones y pensé qu'en cualquier momentu del partíu saltaría a la cancha, ye un forofo". ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="150"|'''Fecha''' |width="160"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''1.''' | '''19 de xineru de 2004''' | {{Nowrap|{{bandera|Australia}} '''[[Abiertu d'Australia]]'''}} | '''GS''' | ''' Dura''' | 3R |- bgcolor="#ffcccc" | 2. | 3 de febreru de 2004 | {{bandera|Xapón}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] | Tier I | Dura | 2R |- bgcolor="#CCFFCC" | 3. | 15 de febreru de 2004 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Memphis|Memphis]] | Tier III | Dura | SF |- bgcolor="#ffcccc" | 4. | 10 de marzu de 2004 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] | Tier I | Dura | 4R |- bgcolor="#ffcccc" | 5. | 24 de marzu de 2004 | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Masters de Miami|Miami]] | Tier I | Dura | 4R |- bgcolor="#ffcccc" | 6. | 3 de mayu de 2004 | {{bandera|Alemaña}} [[Tornéu de Berlín|Berlín]] | Tier I | Tierra batida | 3R |- bgcolor="#ffcccc" | 7. | 10 de mayu de 2004 | {{bandera|Italia}} [[Masters de Roma|Roma]] | Tier I | Tierra batida | 3R |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''24 de mayu de 2004''' | {{bandera|Francia}} '''[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | '''GS''' | '''Tierra batida''' | CF |- bgcolor="#CCFFCC" | 9. | 7 de xunu de 2004 | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Tier III | Yerba | '''G''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''10.''' | '''21 de xunu de 2004''' | {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]]''' | '''GS''' | '''Yerba''' | '''G''' |- bgcolor="#ffcccc" | 11. | 25 de xunetu de 2004 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de San Diego|San Diego]] | Tier I | Dura | CF |- bgcolor="#ffcccc" | 12. | 2 d'agostu de 2004 | {{bandera|Canadá}} [[Masters de Canadá|Montreal]] | Tier I | Dura | 3R |- bgcolor="#ccccff" | 13. | 22 d'agostu de 2004 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de New Haven|New Haven]] | Tier II | Dura | 2R |- bgcolor="#FFFF99" | '''14.''' | '''30 d'agostu de 2004''' | {{bandera|Estaos Xuníos}} '''[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]]''' | '''GS''' | '''Dura''' | 3R |- bgcolor="#ccccff" | 15. | {{Nowrap|20 de setiembre de 2004}} | {{bandera|China}} [[Tornéu de Beixín|Beixín]] | Tier II | Dura | SF |- bgcolor="#66CCFF" | 16. | 27 de setiembre de 2004 | {{bandera|Corea del Sur}} [[Tornéu de Seúl|Seúl]] | Tier IV | Dura | '''G''' |- bgcolor="#CCFFCC" | 17. | 4 d'ochobre de 2004 | {{bandera|Xapón}} [[Tornéu de Tokiu|Tokiu]] | Tier III | Dura | '''G''' |- bgcolor="#ffcccc" | 18. | 17 d'ochobre de 2004 | {{bandera|Suiza}} [[Tornéu de Zúrich|Zúrich]] | Tier I | Dura | F |- bgcolor="#ccccff" | 19. | 1 de payares de 2004 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de tenis de Filadelfia|Filadelfia]] | Tier II | Dura | SF |- bgcolor="#FF6666" | '''20. | '''{{Nowrap|8 de payares de 2004}} | '''{{bandera|USA}} [[WTA Tour Championships|Championships]] | '''Championship | '''Dura | '''G''' |} === 2005 === {{AP|Temporada de tenis 2005 de María Sharápova}} [[Ficheru:Sharapova tennis service 0826.jpg|thumb|300px|Sharápova nel Abiertu d'Australia 2005]] En pista, algamó les semifinales del [[Abiertu d'Australia]] en 2005, onde tuvo 3 puntos de partíu frente a [[Serena Williams]] antes de perder 6-2, 5-7, 6-8. Defendiendo'l so títulu de Wimbledon en 2005, Sharápova llegó a les semifinales ensin perder un solu set, pero perdió ante una remocicada [[Venus Williams]] (6-7,1-6). Estes derrotes acabaron coles sos opciones de desbancar a Lindsay Davenport como númberu 1 mundial. Sicasí, una mancadura que Davenport llevaba dende la final de Wimbledon, fizo que nun pudiera defender los puntos del ranking llograos mientres l'Abiertu d'Estaos Xuníos en 2004. Sharápova tenía menos puntos que defender y xubió al númberu 1 el 22 d'agostu de 2005. El so reináu, sicasí, solo duró una selmana yá que Davenport reascendió al númberu 1. Sharápova volvió ser númberu 1 el 12 de setiembre de 2005, a pesar de perder nes semifinales del Abiertu d'Estaos Xuníos. Sharápova caltuvo'l puestu mientres 6 selmanes antes de vence-y lo a Davenport tres l'Abiertu de Zúrich en 2005. La derrota de Sharápova nes semifinales del Abiertu d'Estaos Xuníos en 2005 contra Kim Clijsters significó la cuarta vegada en dichu añu que Sharápova pierde nun Grand Slam contra la finalmente ganadora del tornéu: Abiertu d'Australia-SF-[[Serena Williams]], Roland Garros-CF-[[Justine Henin]], Wimbledon-SF-[[Venus Williams]], Abiertu d'Estaos Xuníos-SF-[[Kim Clijsters]]. Tamién cabo destacar d'anguaño'l so partíu contra [[Lindsay Davenport]] en Indian Wells, onde perdió por 6-0 6-0 contra'l númberu 1, na que foi la única vegada na que-y solmenaron asemeyada resultancia, y la primer vegada na qu'una top 3 perdía ensin consiguir nin un solu xuegu. ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="150"|'''Fecha''' |width="160"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''1.''' | '''17 de xineru de 2005''' | {{Nowrap|{{bandera|Australia}} '''[[Abiertu d'Australia]]'''}} | '''GS''' | ''' Dura''' | SF |- bgcolor="#ffcccc" | 2. | 1 de febreru de 2005 | {{bandera|Xapón}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] | Tier I | Dura | '''G''' |- bgcolor="#ccccff" | 3. | 21 de febreru de 2005 | {{bandera|Qatar}} [[Tornéu de Doha|Doha]] | Tier II | Dura | '''G''' |- bgcolor="#ffcccc" | 4. | 9 de marzu de 2005 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] | Tier I | Dura | SF |- bgcolor="#ffcccc" | 5. | 23 de marzu de 2005 | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Masters de Miami|Miami]] | Tier I | Dura | F |- bgcolor="#ffcccc" | 6. | 2 de mayu de 2005 | {{bandera|Alemaña}} [[Tornéu de Berlín|Berlín]] | Tier I | Tierra batida | CF |- bgcolor="#ffcccc" | 7. | 9 de mayu de 2005 | {{bandera|Italia}} [[Masters de Roma|Roma]] | Tier I | Tierra batida | SF |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''23 de mayu de 2005''' | {{bandera|Francia}} '''[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | '''GS''' | ''' Tierra batida''' | CF |- bgcolor="#CCFFCC" | 9. | 6 de xunu de 2005 | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Tier III | Yerba | '''G''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''10.''' | '''20 de xunu de 2005''' | {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]]''' | '''GS''' | ''' Yerba''' | SF |- bgcolor="#ccccff" | 11. | 8 d'agostu de 2005 | {{bandera|USA}} [[Tornéu WTA de Los Angeles|Los Angeles]] | Tier II | Dura | CF |- bgcolor="#FFFF99" | '''12.''' | '''29 d'agostu de 2005''' | {{bandera|Estaos Xuníos}} '''[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]]''' | '''GS''' | ''' Dura''' | SF |- bgcolor="#ccccff" | 13. | {{Nowrap|19 de setiembre de 2005}} | {{bandera|China}} [[Tornéu de Beixín|Beixín]] | Tier II | Dura | SF |- bgcolor="#ffcccc" | 14. | 10 d'ochobre de 2005 | {{bandera|Rusia}} [[Tornéu de Moscú|Moscú]] | Tier I | Dura | CF |- bgcolor="#FF6666" | '''15. | '''{{Nowrap|8 de payares de 2005}} | '''{{bandera|USA}} [[WTA Tour Championships|Championships]] | '''Championship | '''Dura | SF |} === 2006 === {{AP|Temporada de tenis 2006 de María Sharápova}} [[Ficheru:Shrapova USopen 2006.jpg|thumb|300px|Sharápova col troféu de campeona del Abiertu d'Estaos Xuníos 2006]] Nel Abiertu d'Australia de 2006, Sharápova algamó les semifinales, onde s'enfrentó a [[Justine Henin]], ganando'l primera set, pero finalmente perdiendo 6-4,1-6,4-6. Este foi l'únicu partíu del añu que Sharápova perdió un partíu en ganando'l primera set. Sharápova, como la tercer cabeza de serie, llogró'l primer títulu del añu nel [[Masters d'Indian Wells]], [[California]] (un eventu Tier 1). Sharápova ganó a la cuarta cabeza de serie y compatriota [[Yelena Deméntieva]] na final 6-1,6-2. Este foi'l títulu decimoprimeru de la so carrera. Sharápova y Deméntieva fueron les primeres ruses n'algamar la final de dichu eventu. Poco dempués, algamó la final del [[Masters de Miami]], perdiendo ante [[Svetlana Kuznetsova]] 4-6,3-6. Sharápova participó en [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] ensin xugar nengún partíu en tierra batida hasta entós, por mancadura. En salvando tres puntos de partíu frente a [[Mashona Washington]] na primer ronda, Sharápova foi esaniciada na cuarta ronda por [[Dinara Sáfina]] 5-7, 6-2, 5-7. Sharápova, en liderando 5-1 nel tercer set, perdió 18 de los postreros 21 puntos del partíu. Per segundu añu consecutivu, Sharápova foi esaniciada nes semifinales de Wimbledon, perdiendo frente a la finalmente ganadora del tornéu, la francesa [[Amélie Mauresmo]] 3-6, 6-3, 2-6. Sharápova, como segunda cabeza de serie, llogró'l so segundu títulu del añu en [[San Diego (California)|San Diego]] nel Accura Classic, ganando a la primer cabeza de serie [[Kim Clijsters]] 7-5, 7-5. Esta foi la primer victoria de Sharápova frente Clijsters en cinco encuentros. Sharápova entró nel Abiertu d'Estaos Xuníos de 2006 como la tercer cabeza de serie, dempués de que Clijsters decidiera nun participar nel tornéu por una mancadura na so muñeca. Considerada como una de les favorites pa ganar el tornéu, Sharápova dio vida a les espectaciones ganando a Mauresmo, la entós númberu unu del mundu nes semifinales, 6-0, 4-6, 6-0. Sharápova depués ganó na final, venciendo a la belxicana [[Justine Henin]] por 6-4, 6-4, pa ganar el so segundu títulu de Grand Slam en solitariu, el tercer títulu del añu y el decimoterceru de la so carrera. Tres la victoria, Sharápova aseguróse la so presencia nel tornéu de final de temporada en [[Madrid]]. Tamién Sharápova ganó l'Abiertu de Zúrich de 2006, venciendo a [[Daniela Hantuchová]] 6-1, 4-6, 6-3 na final. Una selmana dempués ganó'l tornéu de Generali Ladies Linz, ganando a la defensora del títulu y compatriota [[Nadia Petrova]] na final 7-5, 6-2. Este foi'l so quintu títulu del añu y decimoquintu de la so carrera. Sharápova participó nel WTA Championships en Madrid como segunda cabeza de serie y como una de les trés candidates a acabar l'añu como númberu unu (al pie de la francesa Amelie Mauresmo y la belxicana Justine Henin-Hardenne), y llegó a les semifinales del campeonatu ensin perder un solu set, pero depués perdió frente a la finalmente campeona y númberu unu, la belxicana Henin, con un resultáu de 2-6, 6-7 (5) en ganando nes rondes clasificatorias (Round Robin) a toes los sos contrincantes: [[Yelena Deméntieva]] 6-1, 6-4, [[Kim Clijsters]] 6-4, 6-4 y [[Svetlana Kuznetsova]] 6-1, 6-4. Sharápova acabó l'añu como número dos del mundu. N'otra área, mientres l'añu 2006, Sharápova crea la "Fundación María Sharápova", que ye un organismu caritativu, ensin ánimu d'arriquecimientu, dedicáu a contribuyir a que neños "en situación de riesgu", de toles edaes, puedan cumplir los sos suaños. Tamién fuera anunciáu que Sharápova participaría na Copa Federación o [[Fed Cup]] para [[Rusia]] en 2007, enfrentándose en primer ronda a [[España]], pero una mancadura nel so costazu derechu nun-y lo dexó. Sicasí ayudó al so equipu sirviéndo-y de sparring a los sos compatriotes, pa la final de la Copa Federación, que se xugó poles ruses ante les italianes, en [[Moscú]]. L'equipu femenín de tenis de [[Rusia]], ganó-y a les italianes y convirtióse en campeón de la Copa Federación d'esi añu. Sharápova afaló a les sos compañeres mientres toa esa final y depués celebró con elles el trunfu de [[Rusia]]. ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="150"|'''Fecha''' |width="160"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''1.''' | '''16 de xineru de 2006''' | {{Nowrap|{{bandera|AUS}} '''[[Abiertu d'Australia]]'''}} | '''GS''' | ''' Dura''' | SF |- bgcolor="#ffcccc" | 2. | 31 de xineru de 2006 | {{bandera|JPN}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] | Tier I | Dura | SF |- bgcolor="#ccccff" | 3. | 20 de febreru de 2006 | {{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} [[Tornéu de Dubái|Dubái]] | Tier II | Dura | F |- bgcolor="#ffcccc" | 4. | 8 de marzu de 2006 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] | Tier I | Dura | '''G''' |- bgcolor="#ffcccc" | 5. | 22 de marzu de 2006 | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami|Miami]] | Tier I | Dura | F |- bgcolor="#FFFF99" | '''6.''' | '''28 de mayu de 2006''' | {{bandera|FRA}} '''[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | '''GS''' | ''' Tierra batida''' | 4R |- bgcolor="#CCFFCC" | 7. | 12 de xunu de 2006 | {{bandera|UK}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Tier III | Yerba | SF |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''26 de xunu de 2006''' | {{bandera|GBR}} '''[[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]]''' | '''GS''' | ''' Yerba''' | SF |- bgcolor="#ffcccc" | 9. | 31 de xunetu de 2006 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de San Diego|San Diego]] | Tier I | Dura | '''G''' |- bgcolor="#ccccff" | 10. | 7 d'agostu de 2006 | {{bandera|USA}} [[Tornéu WTA de Los Angeles|Los Angeles]] | Tier II | Dura | SF |- bgcolor="#FFFF99" | '''11.''' | '''28 d'agostu de 2006''' | {{bandera|USA}} '''[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]]''' | '''GS''' |''' Dura''' | '''G''' |- bgcolor="#ffcccc" | 12. | 9 d'ochobre de 2006 | {{bandera|RUS}} [[Tornéu de Moscú|Moscú]] | Tier I | Dura | CF |- bgcolor="#ffcccc" | 13. | 16 d'ochobre de 2006 | {{bandera|SUI}} [[Tornéu de Zúrich|Zúrich]] | Tier I | Dura | '''G''' |- bgcolor="#ccccff" | 14. | 23 d'ochobre de 2006 | {{bandera|AUT}} [[Tornéu de Linz|Linz]] | Tier II | Dura | '''G''' |- bgcolor="#FF6666" | '''15. | '''{{Nowrap|7 de payares de 2006}} | '''{{bandera|ESP}} [[WTA Tour Championships|Championships]] | '''Championship | '''Dura | SF |} === 2007 === {{AP|Temporada de tenis 2007 de María Sharápova}} [[Ficheru:Maria Sharapova 2007 Australian Open.jpg|upright|thumb|Sharápova nel Abiertu d'Australia 2007]] En 2007 participara en siete torneos ensin ganar dalgunu, pero siendo finalista nel Abiertu d'Australia (cai ante [[Serena Williams]]) y en Birmingham (ganada por [[Jelena Janković]]), amás de semifinalista n'Istambul (pierde con Aravane Rezai), Tokiu y Roland Garros (vencida en dambos torneos pola serbia [[Ana Ivanović]]). Sharápova conquistó'l primer títulu de la temporada 2007 nel so novenu tornéu, en San Diego, California, onde yera la defensora del títulu. Na final ganó a la suiza [[Patty Schnyder]] per sesta vegada en siete enfrentamientos, con un resultáu de 6-2,3-6,6-0. Hasta la perda del segundu set, Sharápova ganara 19 sets consecutivos nesi tornéu, y la victoria convertir, amás, na última ganadora del tornéu, yá que va dexar de celebrase a partir de 2009 (nel 2008 xugáronse los [[Xuegos Olímpicos]]). Sharápova mientres l'añu 2007 solo conquistó un títulu de la [[WTA]], por cuenta de que sufrió una mancadura nel costazu derechu y tamién a que se vio bien afeutada pola enfermedá y posterior muerte de Jane, quien yera la madre del so entrenador Michael Joyce, una persona que yera bien cercana a María y a la cual ella quería enforma. Persona que morrió en xunu del añu 2007, por cuenta de un cáncer d'ovarios. A fines del añu 2007 (avientu), Sharápova participa nun partíu d'exhibición en Singapur, al pie del so compatriota [[Anna Chakvetadze]], a la que venció por 6-0 y 7-6. N'otra área, mientres l'añu 2007, Sharápova ye nomada embaxadora de Bona Voluntá del Programa de les [[Naciones Xuníes]] pal Desenvolvimientu (PNUD), nuna ceremonia celebrada na Sede de les [[Naciones Xuníes]] na ciudá de [[Nueva York]]. Sharápova donó 100.000 dólares pa proyeutos del PNUD destinaos a la recuperación de [[Chernóbil]], ciudá que sufrió l'accidente nuclear más grave de la hestoria. Los 100.000 dólares fueron pa ocho proyeutos destinaos a la mocedá de comunidaes de la [[Federación de Rusia]], [[Bielorrusia]] y [[Ucraína]] qu'inda sufren les consecuencies de la catástrofe radioactiva de Chernóbil. La donación fíxose al traviés de la Fundación María Sharápova y foi pa financiar proyeutos pa tener accesu a ordenadores, ameyorar instalaciones pa la práutica del deporte, ameyorar hospitales, y promover la conciencia ecolóxica, estos proyeutos complementen les amplies iniciatives que tien [[Naciones Xuníes]] p'ayudar a eses comunidaes afeutaes. María nesta función, d'embaxadora de Bona Voluntá del Programa de les Naciones Xuníes pal Desenvolvimientu (PNUD), axencia sofitu pa la campaña mundial contra la probeza. L'actividá de María col PNUD inclúi la promoción de les iniciatives internacionales p'algamar los Oxetivos de Desenvolvimientu del Mileniu. Esos oxetivos fueron aprobaos por 189 países nel añu 2000, y tienen metes definíes, afitaes en plazos p'ameyorar de forma medible les condiciones de vida de les persones más probes del planeta. ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="150"|'''Fecha''' |width="160"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''1.''' | '''15 de xineru de 2007''' | {{Nowrap|{{bandera|AUS}} '''[[Abiertu d'Australia]]'''}} | '''GS''' | ''' Dura''' | F |- bgcolor="#ffcccc" | 2. | 30 de xineru de 2007 | {{bandera|JPN}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] | Tier I | Dura | SF |- bgcolor="#ffcccc" | 3. | 7 de marzu de 2007 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] | Tier I | Dura | 4R |- bgcolor="#ffcccc" | 4. | 21 de marzu de 2007 | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami|Miami]] | Tier I | Dura | 4R |- bgcolor="#CCFFCC" | 5. | 21 de mayu de 2007 | {{bandera|TUR}} [[Tornéu d'Istambul|Istambul]] | Tier III | Tierra Batida | SF |- bgcolor="#FFFF99" | '''6.''' | '''27 de mayu de 2007''' | {{bandera|FRA}} '''[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | '''GS''' | ''' Tierra batida''' | SF |- bgcolor="#CCFFCC" | 7. | 11 de xunu de 2007 | {{bandera|UK}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Tier III | Yerba | F |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''25 de xunu de 2007''' | {{bandera|GBR}} '''[[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]]''' | '''GS''' | ''' Yerba''' | 4R |- bgcolor="#ffcccc" | 9. | 30 de xunetu de 2007 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de San Diego|San Diego]] | Tier I | Dura | '''G''' |- bgcolor="#ccccff" | 10. | 6 d'agostu de 2007 | {{bandera|USA}} [[Tornéu WTA de Los Angeles|Los Angeles]] | Tier II | Dura | SF |- bgcolor="#FFFF99" | '''11.''' | '''27 d'agostu de 2007''' | {{bandera|USA}} '''[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]]''' | '''GS''' | ''' Dura''' | 3R |- bgcolor="#ffcccc" | 12. | 8 d'ochobre de 2007 | {{bandera|RUS}} [[Tornéu de Moscú|Moscú]] | Tier I | Dura | 2R |- bgcolor="#FF6666" | '''13. | '''{{Nowrap|6 de payares de 2007}} | '''{{bandera|ESP}} [[WTA Tour Championships|Championships]] | '''Championship | '''Dura | F |} === 2008 === {{AP|Temporada de tenis 2008 de María Sharápova}} [[Ficheru:Sharapova hitting backhand.JPG|thumb|350px|left|María Sharápova pegándo-y a la bola nel so partíu pola [[Fed Cup]] pa ganar el so pase a los [[Xuegos Olímpicos de Beijing]] frente al equipu israelín.]] Sharápova empezó l'añu apostando'l tornéu d'exhibición de [[Ḥong Kong]], en venciendo en cuartos a [[Caroline Wozniacki]] por 6-2, 6-2 y a [[Anna Chakvetadze]] en semifinales por 6-4, 6-2, perdió ante l'americana [[Venus Williams]] na final por 6-4 y 6-3. Sharápova treslladar a [[Australia]] pa participar nel primer [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del añu, l'[[Abiertu d'Australia 2008 (single femenín)|Abiertu d'Australia]]. En primer ronda venció a [[Jelena Kostanić Tošić]] por 6-4, 6-3, en segunda a [[Lindsay Davenport]] por 6-1, 6-3, en tercera a [[Yelena Vesniná]] por 6-3, 6-0, en cuarta a [[Yelena Deméntieva]] por 6-2, 6-0, en cuartos de final volvió atopase, tres l'enfrentamientu ente dambes na final del [[WTA Tour Championships 2007]], cola nᵘ&nbsp;1 del mundu, la belxicana [[Justine Henin]], esta vegada, Sharápova venció por 6-4, 6-0,<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/Sharápova-entartalla-henin-serena-queda/dasten/20080122dasdasten_2/Tes Sharápova avanza n'Australia en venciendo a Henin], As, [[22 de xineru]] de [[2008]]</ref> cortando asina, la racha de 32 partíos consecutivos ganaos pola belga. En semifinales venció a [[Jelena Janković]] por 6-3, 6-1,<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/Sharápova-ivanovic-final-femenina/dasten/20080124dasdasten_1/Tes Sharápova-Ivanovic, final femenina n'Australia], As, [[24 de xineru]] de [[2008]]</ref> na final venció a [[Ana Ivanović]] por 7-5, 6-3,<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/Sharápova-vuelve-coronase/dasten/20080126dasdasten_1/Tes Sharápova vence n'Australia y consigue el so tercer "Grande"], As, [[26 de xineru]] de [[2008]]</ref> convirtiéndose na primer xugadora rusa en ganar n'Australia. Mientres el campeonatu Sharápova nun perdió nengún set, na ceremonia de premios, en recibiendo la copa, Sharápova tuvo unes pallabres de reconocencia y alcordanza escontra Jane, la madre apocayá finada del so entrenador Michael Joyce: "Cada vez que salía a entrenar o xugar, Jane yera'l nome nel que tábamos pensando. Quiero dedica-y esta victoria a ella porque dempués de sufrir la so perda tuvi otra perspeutiva de la vida coles mios mancadures y retrocesos. Ayudóme a saber qué coses tienen prioridá fora del tenis".<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/Sharápova-asegura-meyor-venir/dasten/20080126dasdasten_2/Tes Sharápova asegura que lo meyor ta por venir], As, [[26 de xineru]] de [[2008]]</ref> A principios de febreru del añu 2008, Sharápova xugó per primer vegada na [[Fed Cup]] xunto a la so seleición nacional de [[Rusia]], na eliminatoria frente a la seleición d'[[Israel]]. El primer partíu ganar contra ''Tzipora Obziler'' por 6-0 y 6-4, y el segundu frente [[Shahar Peer]] por 6-1 y 6-1. Les demás ruses ganaron otros dos partíos. Finalmente Rusia venció a [[Israel]] por 4-1, pasando asina a les semifinales de la Fed Cup 2008. De vuelta al circuitu [[WTA]], Sharápova treslladar a [[Qatar]] p'apostar el [[Tornéu de Doha]], qu'anguaño estrenaba categoría [[Tier I]]. Sharápova proclamóse campeona del tornéu en venciendo na final a [[Vera Zvonariova]] por 6-1, 2-6, 6-0,<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/Sharápova-frena-reaccion-zvonareva-llogra/dasten/20080224dasdasten_3/Tes Sharápova frena la reaición de Zvonariova y llogra el so segundu títulu del añu], As, [[24 de febreru]] de [[2008]]</ref> en segunda ronda venció a [[Galina Voskoboeva]] por 6-4, 4-6, 6-1, en tercera a [[Tamarine Tanasugarn]] por 6-2, 6-2, en cuartos a [[Caroline Wozniacki]] por 6-0, 6-1 y en semifinales a [[Agnieszka Radwańska]] por 6-4, 6-3.<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/Sharápova-zvonareva-apostaren-titulo/dasten/20080223dasdasten_3/Tes Sharápova y Zvonariova van apostar el títulu en Doha], As, [[23 de febreru]] de [[2008]]</ref> Sharápova empezó la xira pelos Estaos Xuníos apostando'l [[Masters d'Indian Wells]], onde en venciendo en tercer ronda a [[Eleni Daniilidou]] por 7-5, 6-3, en cuarta a [[Alona Bondarenko]] por 6-2, 5-7, 6-4 y en cuartos de final a [[Daniela Hantuchová]] por 7-6, 6-1, perdió en semifinales frente a [[Svetlana Kuznetsova]] por 3-6, 7-5, 2-6.<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/ivanovic-kuznetsova-apostaren-final-femenina/dasten/20080322dasdasten_1/Tes Ivanovic y Kuznetsova van apostar la final femenina en Indian Wells], As, [[22 de marzu]] de [[2008]]</ref> Depués Sharápova participó nel [[Tornéu d'Amelia Island]] (n'Estaos Xuníos), competición sobre tierra batida o magre. María xugó escelente, convirtiéndose na campeona de dichu certame. María ganó-y la final de dichu campeonatu, el domingu 13 d'abril a la eslovaca [[Dominika Cibulková]] por 7-6 (9/7) y 6-3. Foi'l primer títulu de Sharápova sobre magre o tierra batida. Depués María foi a competir al [[Tornéu de Charleston]] (n'Estaos Xuníos), y cayó en cuartos de final ante l'americana Serena Williams por 7-5, 4-6 y 6-1. Este foi'l primer enfrentamientu de dambes sobre magre. [[Ficheru:Maria Sharapova – Wimbledon 2009 12.jpg|thumb|250px|right|María Sharápova en Wimbledon 2008]] Sharápova nun participó na semifinal de la Fed Cup 2008, que xugó Rusia vs. Estaos Xuníos. Les ruses ganaron por 3-2, pasando a la final que van apostar frente a los españoles en [[Madrid]], [[España]]. El presidente de la Federación de Tenis de Rusia y capitán del equipu rusu de la Copa Federación de tenis Shamil Tarpishchev (quien tamién ye capitán del equipu de Copa Davis del so país), señaló que volverá llamar a Sharápova, pa xugar la final de la Fed Cup ante España. Tamién Shamil Tarpishchev, anunció nel mes d'abril de 2008, que Sharápova, al pie del so compatriota Svetlana Kuznetsova van ser les representantes de Rusia nel tenis femenín, na categoría singles, nos Xuegos Olímpicos, xunto a otros dos xugadores, que taríen por definir se na categoría singles. Tamién-y falta a Rusia definir quien van representar nos dobles femeninos de tenis al so país. María señaló que la so mayor aspiración no deportivo pal añu 2008, ye representar a [[Rusia]] nos [[Xuegos Olímpicos]] y lluchar pa intentar ganar la medaya d'oru pal so país, y no humano: ye ameyorar la campaña d'ayuda, pa les persones que siguen siendo afeutaes por desastre radiactivu de [[Chernóbil]]. Previu a la edición del [[2008]] del [[Masters de Roma]] Sharápova llantó cara a la [[WTA]] en negándose a participar na grabación d'una campaña publicitaria de la mesma.<ref>[http://www.cadenaser.com/sociedad/articulo/Sharápova-planta-cara-wta/serpro/20080503csrcsrsoc_2/Tes Sharápova planta cara a la WTA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111120053435/http://www.cadenaser.com/sociedad/articulo/Shar%C3%A1pova-planta-cara-wta/serpro/20080503csrcsrsoc_2/Tes |date=2011-11-20 }}, Cadena Ser, [[3 de mayu]] de [[2008]]</ref> La negativa a collaborar cola WTA pudo costar a Sharápova una multa de casi mediu millón d'euros, pero finalmente esto foi solucionáu encurtiando'l tiempu de la grabación. Nel abiertu romanu, Sharápova llega hasta les semifinales, que tenía de xugar contra [[Jelena Janković]], pero retiró antes d'apostar esa semifinal por cuenta de un estiramientu nel ximielgu derechu. En 2008, previu a Roland Garros, Justine Henin, anuncia la so retirada y María Sharápova ocupa'l nᵘ&nbsp;1. Esto dába-y la oportunidá de ganar Roland Garros cola ausencia de la campeona defensora del títulu, sicasí, ye ganada n'octavos de final por [[Dinara Sáfina]], con un marcador de 6-7 (6-8), 7-6 (7-5) y 6-2.<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/tenis-k-maria-Sharápova-frente/daspor/20080603dasdaiten_3/Tes Sharápova pierde frente a Safina], As, [[3 de xunu]] de [[2008]]</ref> Nel [[Campeonatu de Wimbledon 2008 (single femenín)|Tornéu de Wimbledon]] enfrentar en primer ronda a la gala [[Stéphanie Foretz]], venciéndola por 6-1, 6-4, pero perdió en segunda ronda frente al so compatriota [[Alla Kudryavtseva]] por 6-2, 6-4.<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/tenis-Sharápova-esaniciada-kudryavtseva-muyer/daspor/20080627dasdaiten_3/Tes Sharápova, esaniciada de Wimbledon ante Kudryavtseva], As, [[27 de xunu]] de [[2008]]</ref> Tres dos selmanes de descansu Sharápova treslladar a la xira Norteamericana p'apostar el [[Masters de Canadá]]. Celebráu anguaño na ciudá de [[Montreal]], y clasificáu el tornéu de categoría [[Tier I]], Sharápova tuvo ausente los trés torneos anteriores polo qu'anguaño nun defendía puntos anteriores. Nel tornéu, y como cabeza de serie nᵘ&nbsp;3, Sharápova tuvo exenta d'apostar la primer ronda, en segunda ronda venció a [[Marta Domachowska]] por 7-5, 5-7, 6-2, pero retirar del tornéu por cuenta de la mancadura qu'abasna nel so costazu derechu.<ref>[https://www.elpais.com/articulo/deportes/Sharápova/retira/tornéu/Montreal/elpepudep/20080731elpepudep_5/Tes Sharápova retirar del tornéu de Montreal], El País, [[31 de xunetu]] de [[2008]]</ref> En realizando una pruebes a otru día pa ver l'algame de la mancadura, Sharápova anunció que nun asistiría a los [[Xuegos Olímpicos de Beixín 2008]].<ref>[http://www.as.com/tenis/articulo/Sharápova-arrenuncia-xuegos/dasten/20080731dasdasten_6/Tes Sharápova arrenunciu a los Xuegos olímpicos de 2008], As, [[31 de xunetu]] de [[2008]]</ref> Tiempu dempués Sharápova decide nun xugar pol restu de la temporada perdiéndose l'Abiertu de los Estaos Xuníos y el WTA Championships en Doha. ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="150"|'''Fecha''' |width="160"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''1.''' | '''14 de xineru de 2008''' | {{Nowrap|{{bandera|Australia}} '''[[Abiertu d'Australia]]'''}} | '''GS''' |''' Dura''' | '''G''' |- bgcolor="#ffcccc" | 2. | 18 de febreru de 2008 | {{bandera|Qatar}} [[Tornéu de Doha|Doha]] | Tier I | Dura | '''G''' |- bgcolor="#ffcccc" | 3. | 12 de marzu de 2008 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] | Tier I | Dura | SF |- bgcolor="#ccccff" | 4. | 7 d'abril de 2008 | {{bandera|USA}} [[Tornéu d'Amelia Island|Amelia Island]] | Tier II | Tierra batida | '''G''' |- bgcolor="#ffcccc" | 5. | 14 d'abril de 2008 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Charleston|Charleston]] | Tier I | Tierra batida | CF |- bgcolor="#ffcccc" | 6. | 12 de mayu de 2008 | {{bandera|Italia}} [[Masters de Roma|Roma]] | Tier I | Tierra batida | SF |- bgcolor="#FFFF99" | '''7.''' | '''25 de mayu de 2008''' | {{bandera|Francia}} '''[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | '''GS''' | ''' Tierra batida''' | 4R |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''23 de xunu de 2008''' | {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]]''' | '''GS''' | ''' Yerba''' | 2R |- bgcolor="#ffcccc" | 9. | 28 de xunetu de 2008 | {{bandera|Canadá}} [[Masters de Canadá|Montreal]] | Tier I | Dura | 3R |- bgcolor="#ccccff" |} === 2009 === {{AP|Temporada de tenis 2009 de María Sharápova}} [[Ficheru:Sharapova Roland Garros 2009 6.jpg|thumb|left|250px|María Sharápova en Roland Garros 2009]] Por cuenta de la mancadura sufierta pola tenista, ella nun pudo defender el so títulu nel [[Abiertu d'Australia]], más tarde retiróse de los torneos del circuitu, darréu fixo unos escelentes cuartos de final nel so regresu, nel [[Tornéu de Varsovia]], depués, entró ensin mires al tornéu de Grand Slam de tierra batida, [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]], nesti tornéu ganó cuatro partíos en trés sets, perdiendo en cuartos de final contra [[Dominika Cibulková]]. Empieza la temporada de canches de verde, Sharápova, entró nel [[Tornéu de Birmingham]], onde llogró semifinales, cayendo ante la china [[Na Li]], faltaba'l tornéu más importante del verde, [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]] onde paso primer ronda pa perder ante [[Gisela Dulko]]. Entrando nos torneos del open series d'Estaos Xuníos, Sharápova consiguió, cuartos de final, nel [[Tornéu de Stanford]] perdiendo con [[Venus Williams]] y semifinales de [[Tornéu WTA de Los Angeles|Los Angeles]], perdiendo con [[Flavia Pennetta]]. Más tarde llegaría a la so primer final perdida dende'l 2007, nel [[Masters de Canadá]] en Toronto contra [[Yelena Deméntieva]]. Con estes puntuaciones Sharápova aseguróse una preclasificasión al [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]], siento la vigesimonovena preclasificada. Na primer ronda del Abiertu d'Estaos Xuníos ganó a Tvetana Pironkova nun fácil 6-3 6-0, foi'l so primera set ganáu en 0 nel añu. En segunda ronda ganó a [[Christina McHale]] por 6-2, 6-1. Pero en tercer ronda cayería ante la nueva sensación [[Melanie Oudin]] por 6-4, 3-6, 5-7. Dexando asina'l suañu de volver ganar l'Abiertu d'Estaos Xuníos. Darréu empieza la xira asiática y Sharápova xuega'l [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tornéu de Tokiu]], na primer ronda ganó a [[Francesca Schiavone]] por 4-6 7-5 6-1. En segunda ronda vencería a [[Samantha Stosur]] por 6-0 6-1. En tercer ronda ganó a [[Alisa Kleybanova]] por 2-6 6-2 6-2. En cuartos de final vencería a [[Iveta Benešová]] por 6-4 7-5. En semifinales ganó a [[Agnieszka Radwańska]] por 6-3 2-6 6-4. Na final atopar con [[Jelena Janković]] y cuando'l marcador diba 5-2 a favor de Sharápova, Jankovic retirar por una mancadura. Sharápova nun ganaba un títulu dende abril de 2008. Nel [[Tornéu de Beixín]], elúltimo del añu xugó dende la segunda ronda por cuenta de que por llegar a les semifinales de Tokiu taba exenta de xugar la primer ronda del tornéu. Na segunda ronda vencería a [[Victoria Azarenka]] por 6-3 6-7 7-5. Na tercer ronda enfrentar a [[Peng Shuai]] cola cual perdería por 2-6 4-6. María remató l'añu nel llugar númberu 14, daqué sorprendente por cuenta de qu'en mayu atopar nel llugar 126. ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="180"|'''Fecha''' |width="150"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#BF94e4" | 1. | 18 de mayu de 2009 | {{bandera|Polonia}} [[Tornéu de Varsovia|Varsovia]] | Premier | Tierra Batida | CF |- bgcolor="#FFFF99" | '''2.''' | '''24 de mayu de 2009''' | {{bandera|Francia}} '''[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | '''GS''' |''' Tierra batida''' | CF |- bgcolor="50C878" | 3. | 8 de xunu de 2009 | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Internacional | Yerba | SF |- bgcolor="#FFFF99" | '''4.''' | '''22 de xunu de 2009''' | {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]]''' | '''GS''' | ''' Yerba''' | 2R |- bgcolor="#BF94e4" | 5. | 27 de xunetu de 2009 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Stanford|Stanford]] | Premier | Dura | CF |- bgcolor="#BF94e4" | 6. | 3 d'agostu de 2009 | {{bandera|USA}} [[Tornéu WTA de Los Angeles|Los Angeles]] | Premier | Dura | SF |- bgcolor="#c0d077" | 7. | 17 d'agostu de 2009 | {{bandera|Canadá}} [[Masters de Canadá|Toronto]] | Premier 5 | Dura | F |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''31 d'agostu de 2009''' | {{Nowrap|{{bandera|Estaos Xuníos}} '''[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]]'''}} | '''GS''' | ''' Dura''' | 3R |- bgcolor="#c0d077" | 9. | 27 de setiembre de 2009 | {{bandera|Xapón}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] | Premier 5 | Dura | '''G''' |- bgcolor="#0099CC" | 10. | 3 d'ochobre de 2009 | {{bandera|China}} [[Tornéu de Beixín|Beixín]] | {{Nowrap|P. Mandatory}} | Dura | 3R |} === 2010 === {{AP|Temporada de tenis 2010 de María Sharápova}} [[Ficheru:Maria Sharapova practicing at Bank of the West Classic 2010-07-25 3.JPG|thumb|220px|Sharápova practicando en Standford nel 2010]] Sharápova empecipia l'añu nun tornéu d'exhibición en [[Tailandia]] ganando a [[Venus Williams]] por 6-3 6-4. Darréu xuega otru tornéu d'exhibición en [[Ḥong Kong]], Sharápova tuvo nel equipu de [[Rusia]] xunto a [[Vera Zvonariova]] y [[Yevgueni Káfelnikov]]. Nel so primer partíu Sharápova ganólu a [[Zheng Jie|Jie Zheng]] por 6-7, 6-4 6-2. Nel so segundu partíu xuega dobles mestos xunto a Káfelnikov ganando a Ayumi Morita y [[Paradorn Srichaphan]] por 6-4 7-5. Nel so siguiente partíu derrota a [[Caroline Wozniacki]] por 7-5 6-3. A la fin l'equipu de [[Rusia]] gana'l tornéu. Nel [[Abiertu d'Australia]] de 2010 Sharápova foi esaniciada en primer ronda pol so compatriota y amiga [[María Kirilenko]] con resultancia 7-6 (4), 3-6, 6-4. Ye la primer vegada que Sharápova pierde en primer ronda dende 2003. El so siguiente tornéu foi'l [[Tornéu de Memphis]], en primer ronda vencería a [[Shenay Perry]] 6-0, 6-2. En segunda ronda vencería a [[Bethanie Mattek]] 6-1, 6-1. En cuartos de final vencería a Elena Baltacha 6-2, 7-5. En semifinales ganaríalu a [[Petra Kvitová]] 6-4, 6-3. Na final ganó a [[Sofia Arvidsson|Sofía Arvidsson]] 6-2, 6-1. Este ye'l títulu 21 de Sharápova y el so primer tornéu ganáu del añu. El so siguiente tornéu foi [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]], tuvo exenta de xugar la primer ronda. En segunda ronda enfrentar a [[Vera Dushevina]] ganando nun apertáu xuegu por 4-6, 7-5, 6-2. En tercer ronda enfrentar a [[Zheng Jie]] perdiendo nun complicáu partíu por 3-6, 6-2, 3-6. Hai de solliñar que nel partíu nel tercer set llamó al preparador físicu por que revisara el so coldu y dempués al tornar al partíu nun pudo ganar otru xuegu. Darréu confirmóse que Sharápova tenía una contusión ósea nel coldu que'l so tiempu de recuperación ye de 3 a 6 selmanes. De resultes d'esto, confirmóse la so baxa en [[Masters de Miami|Miami]] y darréu al nun tar llista tamién se dio de baxa en [[Tornéu de Charleston|Charleston]]. Sharápova tornó en [[Masters de Madrid|Madrid]] onde perdió en primer ronda con [[Lucie Šafářová]] 4-6. 3-6. Darréu pidió un Wildcard pa xugar el [[Tornéu d'Estrasburgu]], en primer ronda venció a Regina Kulikova 6-3, 3-6, 6-1. En segunda ronda venció a Día Evtinova 6-3, 6-0. En cuartos de final enfrentar a [[Julia Görges]] ganando 7-6, 6-1. En semifinales enfrentar a [[Anabel Medina]] nun apertáu xuegu por 4-6, 6-2, 6-2. Na final venció a [[Kristina Barrois]] 7-5, 6-1. Este ye'l títulu 22 de Sharápova y el so segundu tornéu ganáu del añu y el so segundu títulu sobre polvu de lladriyu. En [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] en primer ronda venció al so compatriota [[Ksenia Pervak]] 6-3, 6-2. En segunda ronda enfrentar a [[Kirsten Flipkens]] 6-3, 6-3. En tercer ronda enfrentar a [[Justine Henin]] perdiendo 2-6, 6-3, 3-6. El so siguiente tornéu foi'l [[Tornéu de Birmingham]], onde tuvo exenta de xugar la primer ronda. En segunda ronda venció a [[Bethanie Mattek]] 6-0, 6-3. En tercer ronda esanició a [[Alla Kudryavtseva]] 6-3, 6-1. En cuartos de final ganó a [[Sesil Karatantcheva]] 6-2, 6-4. En semifinales venció a Alison Riske 6-2, 4-6, 6-1. Na final foi ganada pola china [[Li Na|Na Li]] 5-7, 1-6. En [[Wimbledon]] en primer ronda ganó a [[Anastasia Pivovarova]] 6-1, 6-0. En segunda ronda esanició a [[Ioana Raluca Olaru]] 6-1, 6-4. En tercer ronda venció a [[Barbora Záhlavová-Strýcová]] 7-5, 6-3. En cuarta ronda foi esaniciada por [[Serena Williams]] 6-7, 4-6. Yá na xira Norteamericana Sharápova empieza la so participación nel [[Tornéu de Stanford]]. En primer ronda gana a [[Jie Zheng]] (quien la ganara en [[Masters d'Indian Wells]]) por 6-4, 7-5. Depués en segunda ronda gana a [[Olga Govortsova]] por 6-3, 6-3; en Cuartos de final ganó bien díficilmente a [[Yelena Deméntieva]] por 6-4, 2-6, 6-3; en semifinales tamién tien un partíu bien duru frente a [[Agniezka Radwańska]] pero la derrota en trés sets por 1-6, 6-2, 6-2. Yá na final cai bien fácilmente frente a la bielorrusa [[Victoria Azarenka]] por 4-6, 1-6. Arrenuncia de participar en [[San Diego (California)|San Diego]] y participa en [[Cincinnati]] ganando en primer ronda a [[Svetlana Kuznetsova]] por 6-4, 1-6, 6-2; en segunda ronda gana a [[Andrea Petkovic]] por 6-3, 6-1; en tercer ronda gana a [[Agniezka Radwańska]] por 6-2, 6-3. En cuartos gana a [[Marion Bartoli]] por 6-1, 6-4; en semifinales gana al so compatriota [[Anastasia Pavlyuchenkova]] por 6-4, 3-6, 6-2. Na final enfrentar a [[Kim Clijsters]] gana'l primera set 6-2 diba ganando 5-3 nel segundu pero la belxicana vóltia-y el partíu pa terminar en contra de Sharápova por 6-2, 6-7, 2-6. Nun pudo defender los puntos de la final del añu pasáu en [[Toronto]] por una mancadura nel todíu. Yá nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'Estaos Xuníos]] derrota en primer ronda a [[Jarmila Groth]] por 4-6, 6-3, 6-1; en segunda rueda gana a [[Iveta Benesova]] por 6-1, 6-2; en tercer ronda gana a Beatrice Capra por un contundente 6-0, 6-0, pasando a la segunda selmana en Flushing Meadows dende'l 2006 cuando consiguió'l títulu. En cuarta ronda cai ganada ante la danesa y primer preclasificada [[Caroline Wozniacki]] por 3-6, 4-6; demostrando que ta a puntu de retornar al gran tenis que nos tien avezaos. Pero tuvo actuaciones tarrecibles na xira asiática; pa empezar cai en primer ronda del tornéu de [[Tokiu]] frente a [[Kimiko Date-Krumm]] por 5-7, 6-3, 3-6 perdiendo los puntos ganaos del añu pasáu. Y pa cerrar una xira crítica empieza nel tornéu de [[Beixín]] ganando a [[Tsvetana Pironkova]] por 6-4, 7-6; pero cai ganada na segunda ronda frente al so compatriota [[Yelena Vesniná]] por 6-7, 6-2. Asina cierra l'añu la rusa na posición nᵘ&nbsp;18 con una gran desilusión; pero cola esperanza de que l'añu 2011 sía meyor qu'ésti. ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="150"|'''Fecha''' |width="160"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''1.''' | '''18 de xineru de 2010''' | {{Nowrap|{{bandera|Australia}} '''[[Abiertu d'Australia]]'''}} | '''GS''' |''' Dura''' | 1R |- bgcolor="50C878" | 2. | 14 de febreru de 2010 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Memphis|Memphis]] | Internacional | Dura | '''G''' |- bgcolor="#0099CC" | 3. | 10 de marzu de 2010 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] | {{Nowrap|P. Mandatory}} | Dura | 3R |- bgcolor="#0099CC" | 4. | 8 de mayu de 2010 | {{bandera|España}} [[Masters de Madrid|Madrid]] | P. Mandatory | Tierra Batida | 1R |- bgcolor="50C878" | 5. | 17 de mayu de 2010 | {{bandera|Francia}} [[Tornéu d'Estrasburgu|Estrasburgu]] | Internacional | Tierra Batida | '''G''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''6.''' | '''24 de mayu de 2010''' | {{bandera|Francia}} '''[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | '''GS''' | ''' Tierra batida''' | 3R |- bgcolor="50C878" | 7. | 7 de xunu de 2010 | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Internacional | Yerba | F |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''21 de xunu de 2010''' | {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]]''' | '''GS''' | ''' Yerba''' | 4R |- bgcolor="#BF94e4" | 9. | 26 de xunetu de 2010 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Stanford|Stanford]] | Premier | Dura | F |- bgcolor="#c0d077" | 10. | 9 d'agostu de 2010 | {{bandera|USA}} [[Masters de Cincinnati|Cincinnati]] | Premier 5 | Dura | F |- bgcolor="#FFFF99" | '''11.''' | '''30 d'agostu de 2010''' | {{bandera|Estaos Xuníos}} '''[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]]''' | '''GS''' |''' Dura''' | 4R |- bgcolor="#c0d077" | 12. | {{Nowrap|27 de setiembre de 2010}} | {{bandera|Xapón}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] | Premier 5 | Dura | 1R |- bgcolor="#0099CC" | 13. | 4 d'ochobre de 2010 | {{bandera|China}} [[Tornéu de Beixín|Beixín]] | P. Mandatory | Dura | 2R |} === 2011 === {{AP|Temporada de tenis 2011 de María Sharápova}} [[Ficheru:2011_French_Open_Maria_Sharapova.jpg|320px|thumb|left|Sharápova en Roland Garros 2011]] María Sharápova empieza l'añu nel tornéu d'[[Auckland]] onde llega como la primera preclasificada del tornéu; en primer ronda gana a [[Alberta Brianti]] por 6-2, 6-3; en segunda ronda vence a ''Renata Voracova'' por 6-3, 7-5; cayendo darréu frente a la virtual campeona del tornéu [[Greta Arn]] por 2-5, 5-7. Asina llega como la cabeza de serie 14 al [[Abiertu d'Australia]] ganando nel primer partíu de la Rod Laver Sable a [[Tamarine Tanasugarn]] por 6-1, 6-3; en segunda ronda gana a [[Virginie Razzano]] por 7-6, 6-3; en tercer ronda gana a [[Julia Goerges]] por 4-6, 6-4, 6-4; llegando per tercer vegada consecutiva a la cuarta ronda d'otru [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] yá nos octavos de final cai derrotada frente a la sensación alemana [[Andrea Petkovic]] por 2-6, 3-6; siendo la postrera campeona n'Australia en cayer derrotada. María d'esta manera vuelve apostar cola seleición de [[Rusia]] la [[Fed Cup]] frente a los franceses y llegaba como la principal cabeza de serie; onde cayó nel so partíu frente a Virginnie Razzano cobrando vengación de la derrota de la segunda ronda del [[Abiertu d'Australia]] por 6-3, 6-4. Pero Rusia llegó a ganar el duelu en 3-2. Yá nel [[Tornéu de París (tenis)|Tornéu de París]] atopábase recuperándose d'un virus, polo cual faltó a una entrevista nel tornéu'l miércoles; lamentablemente por conclusión médica encamentóse-y nun xugar nel tornéu polo cual foi remplazada nel cuadru pola nuevu promesa francesa ''Stephanie Cohen Aloro''. María Sharápova yá se dio de baxa amás del Tornéu de París; tamién nel [[Tornéu de Dubái]] amás de que defendía'l títulu nel [[Tornéu de Memphis]], polo cual perdería dellos puntos nel so poder. Amás confírmase'l so retiru del [[Tornéu de Doha]] por cuenta de una infeición nel oyíu. Al cabu de cinco selmanes María volvió al tour de la [[WTA]] nel [[Tornéu d'Indian Wells]] ensin mires per parte de toos; llegó como la preclasificada nᵘ&nbsp;16 a la cita. Tuvo exenta de xugar la primer ronda por cuenta de la so condición de preclasificada; muncho más tarde ganó na segunda ronda a [[Anabel Medina Garrigues]] por 7-5, 6-7(3-7) y 6-1; na tercer ronda gana a la ventena preclasificada [[Aravane Rezai]] por 6-2, 6-0; na cuarta ronda vence a la exnúmero 1 del mundu [[Dinara Safina]] por 6-2 6-0; yá en cuartos de final derrota a la china [[Shuai Peng]] por 6-2, 5-7 6-3. Pa depués cayer na semifinal frente a la nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Caroline Wozniacki]] por 1-6, 2-6. D'esta manera María vuelve a la semifinal d'esti tornéu dende 2008 onde foi la campeona na edición de 2006; tres estos esguiló cinco asities hasta'l nᵘ&nbsp;13. Cola posibilidá de volver integrar a les top-ten de la [[WTA]], María llega al [[Tornéu de Miami]] como la nᵘ&nbsp;16 na preclasificación; exenta de xugar la primer ronda, empieza la so participación nel tornéu [[Premier]] na segunda ronda; ende gana a la croata [[Petra Martic]] por 6-3, 6-2; en tercer ronda gana a [[Sabine Lisicki]] por 6-2, 6-0; na cuarta ronda gana a la nᵘ&nbsp;5 del mundu [[Samantha Stosur]] por 6-4, 6-1; nos cuartos de final vence a la rumana [[Alexandra Dulgheru]] por 3-6, 7-6, 7-6; na semifinal ganó a l'alemana [[Andrea Petkovic]] por 3-6, 6-0, 6-2; pa cayer na final frente a la bielorrusa [[Victoria Azarenka]] por 1-6 4-6. D'esta manera María torna al top-ten na novena posición de la clasificación de la [[WTA]]. Yá na xira europea de tierra batida María ingresa como la nᵘ&nbsp;8 na preclasificación al [[Tornéu de Madrid]] onde derrota en primer ronda a la holandesa [[Arantxa Rus]] por 2-6, 6-3, 6-2; depués en segunda ronda vence al so compatriota [[Yekaterina Makárova]] por 6-3, 3-6, 6-1; pa depués cayer ante la eslovaca [[Dominika Cibulková]]. [[Ficheru:Maria SHARAPOVA cropped.jpg|350px|thumb|upright|María Sharápova nel [[WTA Tour Championships 2011]]]] En perdiendo rápido en Madrid; María ingresa al cuadru principal nel [[Tornéu de Roma]] como la semada nᵘ&nbsp;7 onde tuvo llibre la primer ronda; yá en segunda ronda venció otra vegada a [[Yekaterina Makárova]] aplastantemente por 6-1, 6-1; na tercer ronda ganó a la israelina [[Shahar Peer]] por 6-2, 6-2; nos cuartos de final vese beneficiada pol retiru de [[Victoria Azarenka]] por 4-6, 3-0 y retiru; nes semifinales ganó a la nᵘ&nbsp;1 del mundu la danesa [[Caroline Wozniacki]] por 7-5, 6-3; yá na final dio un llacuada al ganar a l'australiana [[Samantha Stosur]] por un cómodu 6-2, 6-4, ganando'l so primer títulu del añu. En Roland Garros empieza con enfotu y en primer ronda vence a la croata [[Mirjana Lucic]] por 6-3 6-0. Na segunda ronda atopar colo que pudo ser una sorpresa pero imponer a la francesa [[Caroline Garcia]] por 3-6 6-4 6-0. En tercer ronda ganaría a [[Yung-Jan Chan]] por 6-2 6-3, yá n'octavos de final vencería a la polaca [[Agniezka Radwańska]] por 7-6 7-5. Na siguiente fase teníase qu'enfrentar a la xugadora que la esanició nel [[Abiertu d'Australia]] esi añu: [[Andrea Petkovic]], a la que vencería con un cómodu 6-0 6-3. Pero cayó en semifinales ante la china [[Na Li]] virtual campeona del tornéu por un 4-6 5-7. Sharápova va tener qu'esperar otru añu pa poder conquistar l'únicu Grand Slam que-y falta nel so palmarés. Llegó a [[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]] con munches mires de ganar el tornéu, Sharápova empieza la primer ronda ganando al so compatriota [[Anna Chakvetadze]] por 6-2, 6-1. Na segunda ronda esanició a la inglesa [[Laura Robson]] por 7-6(3), 6-3, na tercer ronda superó a la checa [[Klara Zakopalova]] por 6-2, 6-3. N'octavos de final ganó a la china [[Peng Shuai]] por 6-4, 6-2. En cuartos gana a la eslovaka [[Dominika Cibulková]] por 6-1, 6-1, llegó a les semifinales y nesa instancia ganó a l'alemana [[Sabine Lisicki]] por 6-4, 6-3. Sharápova llegó a la final ensin dexar nengún set, pero cayó na final de Wimbledon perdiendo ante la checa [[Petra Kvitová]] por 3-6, 4-6. D'esta manera Sharápova non pudo coronase per segunda vegada en Wimbledon. Yá na xira Norteamericana de tenis previu al [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]]; María empieza la so participación nel [[Tornéu de Stanford]], onde tuvo exenta de xugar la primer ronda, polo que la so participación empecipia na segunda ronda con una victoria bien sufierta ante [[Daniela Hantuchova]], por 6-2, 2-6 y 6-4. Nos cuartos de final cai ganada ante'l so gran verduga y campeona del tornéu [[Serena Williams]] por 1-6, 3-6. Ante esta decepción María vuelve al [[Masters de Canadá|Toronto]] onde nun defendía puntos por cuenta de que el añu pasáu retirar del tornéu por una mancadura nel todíu; ingresó al tornéu como la preclasificada nᵘ&nbsp;4 debíu al retiru de [[Kim Clijsters]]. Tuvo llibre la primer xornada y yá na segunda vez enfrenta a la nueva promesa serbia [[Bojana Jovanovski]] ganándola por 6-1, 7-5; pero tuvo un gran golpe María na siguiente ronda al cayer ante la cazaca [[Galina Voskobóyeva]] bien facílmente por 3-6, 5-7 solmenándo-y la so derrota númberu 100 de la so carrera. Tres estos duros golpes nos anteriores torneos María llega cola esperanza de volver a la final, del [[Tornéu de Cincinnati]] pero esta vegada cola misión de llevase'l títulu por cuenta de qu'en la definición del añu pasáu cayó nun partíu bien pareyu ante la belxicana [[Kim Clijsters]]; pero bonu tamién ingresa al tornéu como la nᵘ&nbsp;4 na preclasificación; exenta de xugar na primer ronda; empecipia la so participación na segunda vuelta al vencer a l'australiana [[Anastasia Rodionova]], na tercer vuelta venció al so compatriota [[Svetlana Kuznetsova]] por 6-2, 6-3; nos cuartos de final ganó a otra australiana a [[Samantha Stosur]] por 6-3, 6-2, en semis vence nun partíu bien complicáu al so compatriota y nᵘ&nbsp;2 del mundu [[Vera Zvonariova]] por 2-6, 6-3, 6-3; pero la mayor estorbisa tener na final al vencer a la serbia [[Jelena Janković]] por 4-6, 7-6 (7-3) y 6-3. D'esta manera ganó'l so títulu nᵘ&nbsp;24 de la so carrera y el segundu del añu que-y da una gran motivación y enfotu nel siguiente [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]]. Yá nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]] María ingresa al tornéu como la preclasificada nᵘ&nbsp;3; onde empecipia la so participación na primer ronda batiendo nun partíu bien complicáu a la moza inglesa [[Heather Watson]] por 3-6,7-5 y 6-3; na segunda ronda tubu un partíu bien fácil pos venció a ''Anastasia Yakimova'' por 6-1,6-1; pero María cai inesperadamente na tercer ronda al cayer frente a la italiana [[Flavia Pennetta]] por un complicáu 3-6, 6-3 y 4-6; pero la bona noticia ye que María volvió al nᵘ&nbsp;2 del mundu con posibilidaes d'algamar el nᵘ&nbsp;1. Al empezar la xira asiática de cementu baxu techo María empecipia la so participación nel [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] onde tuvo llibre la primer vuelta; na siguiente ronda ganó a [[Tamarine Tanasugarn]] por 6-2 y 7-5; na tercer ronda gana a [[Julia Goerges]] por un doble 7-6 y 7-6. Pero nos cuartos de final nel so partíu contra [[Petra Kvitová]] cola misión de vengase de la so derrota en [[Wimbledon]] cuando diba al saque 3-4, máncase'l todíu y retírase del tornéu; dando por consiguiente'l so retiru del [[Tornéu de Beixín]] pero si vamos tener presente nel [[WTA Tour Championships|Championships]] onde nun defende puntos. Yá nel tornéu de fin de año María llega como la nᵘ&nbsp;2 del mundu con altes posibilidaes d'acabar como la nᵘ&nbsp;1; pero en fin María sufría cola so mancadura polo que decide abandonar el tornéu dempués de perder nos sos dos primeros partíos frente a [[Samantha Stosur]] por 1-6, 5-7 y frente a [[Na Li]] por 6-7, 4-6; con estes resultancies nada bones María cierra l'añu nel nᵘ&nbsp;4 del mundu con posibilidaes de volver al nᵘ&nbsp;1 nel próximu [[Abiertu d'Australia]]. ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="150"|'''Fecha''' |width="160"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="50C878" | 1. | 3 de xineru de 2011 | {{bandera|Nueva Zelanda}} [[Tornéu WTA de Auckland|Auckland]] | Internacional | Dura | CF |- bgcolor="#FFFF99" | '''2.''' | '''17 de xineru de 2011''' | {{Nowrap|{{bandera|Australia}} '''[[Abiertu d'Australia]]'''}} | '''GS''' |''' Dura''' | 4R |- bgcolor="#0099CC" | 3. | 7 de marzu de 2011 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] | P. Mandatory | Dura | SF |- bgcolor="#0099CC" | 4. | 21 de marzu de 2011 | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami|Miami]] | P. Mandatory | Dura | F |- bgcolor="#0099CC" | 5. | 2 de mayu de 2011 | {{bandera|España}} [[Masters de Madrid|Madrid]] | P. Mandatory | Tierra Batida | 3R |- bgcolor="#c0d077" | 6. | 9 de mayu de 2011 | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma|Roma]] | Premier 5 | Tierra Batida | '''G''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''7.''' | '''23 de mayu de 2011''' | {{bandera|Francia}} '''[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | '''GS''' | ''' Tierra batida''' | SF |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''20 de xunu de 2011''' | {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]]''' | '''GS''' | ''' Yerba''' | F |- bgcolor="#BF94e4" | 9. | 25 de xunetu de 2011 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Stanford|Stanford]] | Premier | Dura | CF |- bgcolor="#c0d077" | 10. | 8 d'agostu de 2011 | {{bandera|Canadá}} [[Masters de Canadá|Toronto]] | Premier 5 | Dura | 3R |- bgcolor="#c0d077" | 11. | 15 d'agostu de 2011 | {{bandera|USA}} [[Masters de Cincinnati|Cincinnati]] | Premier 5 | Dura | '''G''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''12.''' | '''29 d'agostu de 2011''' | {{bandera|Estaos Xuníos}} '''[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]]''' | '''GS''' |''' Dura''' | 3R |- bgcolor="#c0d077" | 13. | {{Nowrap|26 de setiembre de 2011}} | {{bandera|Xapón}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] | Premier 5 | Dura | CF |- bgcolor="#FF6666" | '''14. | '''24 d'ochobre de 2011 | '''{{bandera|Turquía}} [[WTA Tour Championships|Championships]] | '''Championship | '''Dura | RR |} === [[Torneos WTA en 2012|2012]] === {{AP|Temporada de tenis 2012 de María Sharápova}} María tenía entamáu empecipiar l'añu nel [[Tornéu de Brisbane]] que daba entamu'l primeru de xineru; pero pola mancadura nel todíu decidió retirase de dichu certame y tar muncho más recuperada pal primera [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del añu'l [[Abiertu d'Australia]]. [[Ficheru:Maria Sharapova at Sony Ericsson Open Tennis, 2012.jpg|thumb|350px|left|Sharápova nel [[Masters de Miami 2012]]]] Na llucha de María por reconquistar el campeonatu na primer ronda ganó a la tigrense [[Gisela Dulko]] por 6-0, 6-1 cobrándose vengación en cayendo na segunda ronda del [[Wimbledon]] 2009; yá na segunda vuelta, Masha venció bien cómodamente a la norteamericana [[Jamie Hampton]] por un fácil 6-0, 6-1. Na tercer vuelta, la rusa ganó a la semifinalista del postreru [[Abiertu de los Estaos Xuníos de tenis|Abiertu de los Estaos Xuníos]], [[Angelique Kerber]] por 6-1, 6-2. Na cuarta vuelta la cosa foi bien engarrada y pudo ser inclusive una sorpresa yá que Masha ganó en trés sets a l'alemana [[Sabine Lisicki]] 3-6, 6-2 y 6-3. Tres esto llega la ronda de los cuartos de final onde ganó a la sorpresa del tornéu, al so compatriota [[Yekaterina Makárova]] por 6-2, 6-3 (quien ganara na ronda anterior a la gran favorita [[Serena Williams]]); asina yá na siguiente ronda los cuatro semifinalistes perdieren a lo menos un set nel tornéu, anque María tenía'l meyor permediu a lo que se refier a games ganaos; finalmente, en felicidá ronda de semifinales cobró vengación de la so derrota nel [[Wimbledon]] pasáu al vencer a la checa [[Petra Kvitová]] en trés afechos sets por 6-2, 3-6 y 6-4 llegando a la so tercera final nel Melbourne Park y cola gran posibilidá de ganar el certame y llevase el nᵘ&nbsp;1; pero María ye rotundamente aniquilada pola bielorrusa [[Victoria Azarenka]] por un contundentísimo 6-3 y 6-0. Colo cual "[[Victoria Azarenka|Vika]]", amás de ganar el so primer [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]], arrampúña-y el nᵘ&nbsp;1 del ranking de la [[WTA]] a la danesa [[Caroline Wozniacki]]; María, pela so parte, recuperaría'l nᵘ&nbsp;3 del ranking dende la siguiente selmana.<ref>{{cita publicación |url=http://sharapova-tennis.blogspot.com/2012/01/maria-sub-campeona-en-australia-2012.html |títulu=María Sub-Campeona n'Australia 2012 }}</ref> Tres esa final María participa na [[Fed Cup]] onde-y da'l primer puntu a Rusia en venciendo nel primer choque a la española [[Silvia Soler Espinosa]] por un contundente 6-2 y 6-1. María presentar nel [[Tornéu de París]] onde por ser la primera preclasificada taba exenta de xugar la primer ronda; na segunda ronda María enfrentó a la sudafricana [[Chanelle Scheepers]] a la que ganó por un fácil 6-3 y 6-1; pero nos cuartos de final María ye ablayada pola alemana [[Angelique Kerber]] por un doble 6-4 6-4 pero, sicasí, la rusa sería dende la próxima selmana la nᵘ&nbsp;2 del mundu, reemplazando a la checa [[Petra Kvitová]]. Como ye típicu tolos años realicen dos partíos d'exhibición preparatorios al primera [[WTA Premier Mandatory|Premier Mandatory]] del añu'l [[Tornéu d'Indian Wells]] na ciudá de New York ende María ganó bien cómodamente a la exnúmero unu del mundu [[Caroline Wozniacki]] por un simple 6-3 y 6-4. Yá n'[[Masters d'Indian Wells 2012 (individual femenín)|Indian Wells]] María ingresa al cuadru como la segunda preclasificada y como una de les favorites a llevase la corona; pola so posición de preclasificada tuvo exenta de xugar la primer ronda, yá na segunda ronda ganó a l'arxentina [[Gisela Dulko]] por 6-2 y 6-0; yá en tercer ronda María ganó a la rumana [[Simona Halep]] por 6-3 y 6-4; yá na cuarta ronda María enfrentar a la italiana [[Roberta Vinci]] venciéndola por 6-2 y 6-1; yá en cuartos de final María tuvo qu'enfrentar al so compatriota [[María Kirilenko]] el cual foi un apertáu trunfu con vengación pa Sharápova dempués de cayer con Kirilenko la última vegada nel [[Abiertu d'Australia]] de 2010 en primer ronda, equí sacóse'l clavu al ganala por un complicáu 3-6, 7-5 y 6-2; yá na semifinal María tuvo qu'enfrentar a la serbia [[Ana Ivanović]] a la que ganó por 6-4, 0-1 y abandonu; yá na gran final María tuvo qu'enfrentar a la nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Victoria Azarenka]] col enfotu de cobrase vengación pola nefasta derrota que sufrió na gran final del [[Abiertu d'Australia]] d'ésti añu, pero María nun pudo completar la so misión al ser afarada por un aplastante 2-6 y 3-6.<ref>{{cita publicación |url=http://sharapova-tennis.blogspot.com/2012/03/maria-sub-campeona-en-indian-wells.html |títulu=María sub-campeona en Indian Wells }}</ref> En cayendo na final del [[Tornéu d'Indian Wells]]; María llega con sede de vengación a Miami col enfotu de coronase per primer vegada ende; en fin Masha tuvo exenta de xugar la primer ronda pola so condición de preclasificada; polo cual dio empecipiada la so participación na Segunda ronda onde enfrentó a la israelina [[Shahar Peer]] ganándola por un bien apertáu 4-6, 6-3 y 6-3; en tercer ronda Masha tuvo qu'enfrentar a la norteamericana [[Sloane Stephens]] a la que vence por 6-4 y 6-2; na Cuarta ronda Masha enfrentó al so compatriota [[Yekaterina Makárova]] y llogra ganala por 6-4 y 7-6(7-3); nos Cuartos de final Masha enfrentó a la china [[Na Li]] venciéndola por 6-3 y 6-0 (cobrándose vengación de la china, yá que María lideraba los enfrentamientos 5-4 pero les postreres 4 vegaes ganar Lí);<ref>{{cita publicación |url=http://sharapova-tennis.blogspot.com/2012/03/maria-sigue-en-racha-y-esta-en-semis-de.html |títulu=María sigue en racha y yá ta en Semis }}</ref> nes Semifinales Masha enfrentaría a la danesa [[Caroline Wozniacki]] a la que llograría ganar nun partíu bien complicáu por 4-6, 6-2 y 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1493099&s=ten&type=story |títulu=Miami: Sharápova pasó a la final}}</ref> d'esta manera Masha meter na definición del títulu na Gran Final (tercera n'anguaño y cuarta nesti tornéu) ónde va tener como rival a la polaca [[Agniezka Radwańska]], quien gana a María por 5-7 y 4-6.<ref>{{cita publicación |url=http://sharapova-tennis.blogspot.com/2012/03/maria-sub-campeona-en-miami.html |títulu=María Sub-Campeona en Miami }}</ref> [[Ficheru:Victoria Azarenka, Serena Williams and Maria Sharapova with medals 2012.jpg|thumb|450px|right|'''María Sharápova''', [[Serena Williams]] y [[Victoria Azarenka]] na premiación de les preseas olímpiques de plata, oru y bronce respeutivamente en [[Londres 2012]]]] Yá na xira europea de polvu de lladriyu, María empieza la so participación nel [[Tornéu de Stuttgart]] n'Alemaña onde nun defende nin un solu puntu; ingresa como la segunda preclasificada por dicha condición ta exenta de xugar la primer ronda polo tanto yá en segunda ronda enfrentar a la francesa [[Alize Cornet]] ganándola por 6-3, 1-0 y abandonu de la francesa; nos cuartos de final presentóse-y a María un partíu bien complicáu ante [[Samantha Stosur]] a la que ganó por 6-7, 7-6 y 7-5, nes semifinales María enfrentó a la checa [[Petra Kvitová]] y ganar nun partíu bien entreteníu por 6-4 y 7-6, yá na final María tenía sei de vengación pos tenía enfrente a [[Victoria Azarenka]] en cayendo n'anguaño en dos finales ante ella; ganándola por 6-1 y 6-4.<ref>{{cita publicación |url=http://sharapova-tennis.blogspot.com/2012/04/maria-sharapova-campeona-de-stuttgart.html |títulu=María Sharapova: Campeona de Stuttgart 2012 }}</ref> Yá en [[Masters de Madrid|Madrid]], novedosu anguaño pol magre de color azul; María ingresa al tornéu como la segunda preclasificada y con posibilidaes de recuperar el nᵘ&nbsp;1 del mundu si ganaba'l títulu; en camín a esa meta na Primer ronda ganó a la rumana [[Irina-Camelia Begu]] por 6-0 y 6-3, na Segunda ronda ganó a a checa [[Klara Zakopalova]] por 6-4 y 6-3, na Tercer ronda María pasó ensin xugar por cuenta de la non presentación de la otra checa [[Lucie Šafářová]], pero en Cuartos de final María ye apolmonada pola exnúmero unu del mundu [[Serena Williams]] por un terminante 1-6, 3-6. Tres lo asocedío, María ingresa al Tornéu de [[Masters de Roma|Roma]] como la nᵘ&nbsp;2 na preclasificación y como la campeona defensora, tuvo exenta de xugar la Primer ronda, dando entamu a la so participación na Segunda ronda onde venció a la norteamericana [[Christina McHale]] por un perduru 7-5 y 7-5, na Tercer ronda María venció a la serbia [[Ana Ivanović]] por 7-6 y 6-3, en Cuartos de final María venció bien cómodamente a la norteamericana [[Venus Williams]] por 6-4 y 6-3, na Semifinal María ganó bien cómodamente a l'alemana [[Angelique Kerber]] por 6-3 y 6-4, na Final venció ajustadísimamente a la china [[Na Li]], en 3 sets por 4-6, 6-4 y 7-6, el [[Tie break]] terminó 7-5 a favor de la rusa, salvando un puntu de partíu en favor de Li. Dichu alcuentru duró 2 hores, 52 minutos y 15 segundos, consagrando otra vegada campeona a María Sharápova del [[Masters de Roma]], sicasí, la rusa nun suma puntos nel ranking, yá que ganara esti tornéu l'añu pasáu, polo que tenía de defender esos puntos llograos.<ref>{{cita publicación |url=https://www.europapress.es/deportes/tenis-00166/noticia-tenis-roma-sharapova-vence-li-final-marcada-agua-20120520192400.html |títulu=Sharápova vence a Li nuna final marcada pola agua}}</ref> Más tarde, ingresa al tornéu de [[Roland Garros 2012]] como la nᵘ&nbsp;2 na preclasificación. Amás, xunto a [[Victoria Azarenka]] y [[Serena Williams]] son les favorites a llevase'l títulu. María, al dir pel llau más baxu del cuadru, viose enfrentada, en primer ronda, a la rumana [[Alexandra Cadantu]], que curiosamente visti la so coleición deportiva de ropa femenino. Ésta foi vencida por 6-0 y 6-0.<ref>{{cita publicación |url=http://sharapova-tennis.blogspot.com/2012/05/maria-afara-en-la so-1er-dia-en-roland.html |títulu=María afara nel so primer día en Roland Garros }}</ref> Na Segunda ronda, María ganó a la xaponesa [[Ayumi Morita]] por 6-1 y 6-1.<ref>{{cita publicación |url=http://deportes.terra.com.pe/otros deportes/sharapova-rapida-y-eficaz-avanza-a-los dieciseisavos-en-roland-garros,dfe72c19y38a7310VgnVCM4000009bcceb0aRCRD.html |títulu=Sharapova, rápida y eficaz, avanza a los dieciseisavos en Roland Garros }}</ref> Na Tercer ronda, María ganó a la china [[Shuai Peng]] por 6-2 y 6-1.<ref>{{cita publicación |url=http://deportes.terra.com.pe/otros deportes/sharapova-expeditiva-una vegada-mas-avanza-a-octavos-de-final-en-paris,95dbad9a3cda7310VgnVCM10000098cceb0aRCRD.html |títulu=Sharapova, expeditiva una vegada más, avanza a octavos de final en París }}</ref> Na Cuarta ronda, María ganó a la checa [[Klara Zakopalova]] nun partíu marcáu pol mal clima y un resultáu bien afecha: 6-4, 6-7 y 6-2.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1538297&s=ten&type=story |títulu=Perdió Li, la campeona defensora}}</ref> Nos Cuartos de final, María ganó a la estonia [[Kaia Kanepi]] por 6-2 y 6-3.<ref>{{cita publicación |url=http://sharapova-tennis.blogspot.com/2012/06/maria-avanza-semis-de-roland-garros.html |títulu=María avanza a semis de Roland Garros }}</ref> Nes Semifinales, María ganó a la checa [[Petra Kvitová]] por 6-3, 6-3; d'esta manera, María recuperaría'l nᵘ&nbsp;1 del mundu dende la selmana entrante.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1540463&s=ten&type=story |títulu=Sharápova ye finalista y N.° 1 del mundu}}</ref> Na Gran Final, María ganó a la italiana [[Sara Errani]] por 6-3 y 6-2. Llogrando esta victoria, María convertir na décima xugadora na hestoria, y sesta na era abierta, en completar los Grand Slam. Amás, convertir na tercera rusa en ganar en Roland Garros y consiguió el so ventenu séptimu títulu na so carrera.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1541782&s=ten&type=story |títulu=Sharápova ganó Roland Garros}}</ref> Yá na xira del Verde María empecipia la so participación nel [[Tornéu de Wimbledon]] onde llega como la primera preclasificada y como la nᵘ&nbsp;1 del mundu; na Primer ronda María ganó a l'australiana [[Anastasia Rodionova]] por 6-2 y 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1552184&s=ten&type=story |títulu=Ganó Sharápova y perdió Venus}}</ref> na Segunda ronda María ganó a la búlgara [[Tsvetana Pironkova]] por 7-6, 6-7 y 6-0; na Tercer ronda María apolmonó a la taiwanesa [[La so-Wei Hsieh]] por 6-1 y 6-4; pero pa la so desgracia na cuarta ronda Masha cai sorprendida ante l'alemana [[Sabine Lisicki]] por 4-6 y 3-6;d'esta manera María pierde'l nᵘ&nbsp;1 del mundu pero con posibilidaes de recuperalo por cuenta de los pocos puntos que defende de cara con cuenta d'añu. Pa cerrar esta xira María ye escoyida como l'abanderada nos [[Xuegos Olímpicos de Londres 2012]] per parte de [[Rusia]] el so país natal; tornéu que busca ganar y completar el [[Golden Slam]] de carrera y recuperar el nᵘ&nbsp;1 del mundu del ranking de la [[WTA]]; María ingresa nel cuadru principal como la nᵘ&nbsp;3 na preclasificación ónde tien la oportunidá de recuperar el nᵘ&nbsp;1 del mundu; na Primer ronda María ganó a la israelina [[Shahar Peer]] por un cómodu 6-2 y 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/07/olympicpova-trunfa-en-el so-debú.html |títulu=OlympicPova trunfa nel so debú}}</ref> na Segunda ronda María ganó a la local [[Laura Robson]] por un claru 7-6 y 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/07/maria-sigue-alantre-por-el-sueno.html |títulu=María sigue alantre pol suañu}}</ref> na Tercer ronda María llogró vengase de l'alemana [[Sabine Lisicki]] al ganala por un resultáu bien abuitáu de 6-7, 6-4 y 6-3, tres esti trunfu María recuperó'l nᵘ&nbsp;2 del mundu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/08/maria-sobrevive-durisima-3ra-ronda.html |títulu=María sobrevive a perdura 3ra Ronda}}</ref> nos Cuartos de final María ganó a la belxicana [[Kim Clijsters]] por 6-2 y 7-5;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/08/maria-avanza-la semifinal-de-los xuegos.html |títulu=María avanza a la semifinal de los Xuegos Olímpicos}}</ref> nes Semifinales María ganó bien cómodamente al so compatriota [[María Kirilenko]] por 6-2 y 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/08/maria-instalar en-la final-olimpica.html |títulu=María instalar na Final Olímpica}}</ref> na Gran Final pierde de manera abuitada ante l'americana [[Serena Williams]] por un 0-6 y 6-1, llogrando d'esta manera la medaya de plata olímpico.<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/08/maria-medayista-de-plata-en-londres.html |títulu=María medayista de Plata en Londres 2012}}</ref> Na xira de cementu previa al [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]], María empecipia la so participación nel [[Masters de Canadá|Tornéu de Toronto]] ónde ingresa como la tercer preclasificada; pero por una enfermedá estomacal María decidió en retirase d'esti tornéu y de [[Masters de Cincinnati|Cincinnati]], onde yera la campeona defensora. Nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.&nbsp;UU.]] María ingresó como la nᵘ&nbsp;3 na preclasificación y con grandes posibilidaes de volver al Nª 1 del mundu. Na Primer ronda María ganó a la húngara [[Melinda Czink]] por 6-2 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/08/maria-debuta-con-exito-en-new-york.html |títulu=María debuta con ésitu en New York}}</ref> na segunda ronda María apolmonó a la española [[Lourdes Domínguez Lino]] por 6-0 y 6-1 n'apenes 54 minutos de xuegu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/08/maria-relluma-en-nueva-york.html |títulu=María relluma en New York}}</ref> na tercer ronda María inspirada dio otra lleición de tenis esta vegada a la local Mallory Burdette por 6-1 y 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/09/maria-dientro-de peracabar-16.html |títulu=María dientro de les postreres 16}}</ref> na cuarta ronda María sufrió pa desfacer del so compatriota [[Nadia Petrova]] a la que venció por 6-1, 4-6 y 6-4 siendo un partíu marcáu poles constantes agües al que taba sometíu;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1601504&s=ten&type=story |títulu=Ganaron Sharápova y Azarenka y perdió Kvitová}}</ref> nos Cuartos de final María ganó nun partíu bien complicáu a [[Marion Bartoli]] por 3-6, 6-3 y 6-4 el cual fuera suspendíu por causa de l'agua qu'azotaba al tornéu,<ref>{{cita publicación |url=http://www.rpp.com.pe/2012-09-05-maria-sharapova-vence-a-bartoli-y-avanza-a-semifinales-en-el-us-open-noticia_518894.html |títulu=María Sharápova vence a Bartoli y avanza a semifinales nel US Open}}</ref> amás con esti trunfu María clasificó como primer al [[WTA Tour Championships|Campeonatu de la WTA]] el 6 de setiembre según un comunicáu oficial de la WTA;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/09/maria-clasifica-al-teb-bnp-paribas-wta.html |títulu=María clasifica al TEB BNP Paribas WTA Championships n'Istambul}}</ref> nes Semifinales, María cai ganada per tercer vegada nel añu ante'l númberu unu del mundu [[Victoria Azarenka]] por 6-3, 2-6 y 4-6. Empecípiase la temporada asiática sobre cementu siendo'l primer tornéu de María en [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] ónde ingresa como la segunda preclasificada ónde empecipia la so participación na Segunda ronda ganando a la británica [[Heather Watson]] por 6-7, 6-3 y 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/09/maria-batalla-pa-entrar-la-3rd.html |títulu=María batalla pa entrar a la Tercer Ronda}}</ref> na Tercer ronda María ganó a la checa [[Lucie Šafářová]] por un cómodu 6-2 y 7-6;<ref>{{cita publicación |url=http://www.lanacion.com.py/articulo/92016-sharapova-y-radwanska-avancen-a-cuartos-de-final-en-tokio.html |títulu=Sharápova y Radwanska avancen a cuartos de final en Tokiu }}</ref> nos Cuartos de final María cai ganada ante l'australiana [[Samantha Stosur]] por 4-6 y 6-7 nun partíu bien afechu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/09/maria-cai-en-tokio.html |títulu=María cai en Tokiu}}</ref> Nel últimu Tornéu Premier del Añu en [[Tornéu de Beixín|Beixín]], María ingresa como la segunda preclasificada,<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2012/1020/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Tornéu de Beixín |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121020140031/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2012/1020/MDS.pdf |fechaarchivu=20 d'ochobre de 2012 }}</ref> na Primer ronda María ganó a la rumana [[Simona Halep]] por 7-5 y 7-5;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/10/maria-gana-la so-1er-partíu-en-beijing.html |títulu=María gana'l so 1er partíu en Beijing}}</ref> na Segunda ronda María ganó a otra rumana esta vegada foi [[Sorana Cirstea]] por 6-2 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1624983&s=ten&type=story |títulu=Sharápova y Radwanska, en carrera}}</ref> na Tercer ronda María afaró na so presentación al vencer a la eslovena [[Polona Hercog]] por 6-0 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/10/maria-sigue-firme-en-beijing.html |títulu=María sigue firme en Bejing}}</ref> nos Cuartos de final María apolmonó a l'alemana [[Angelique Kerber]] por 6-0, 3-0 y retiru de l'alemana;<ref>{{cita publicación |url=http://deportes.terra.com.pe/otros deportes/azarenka-y-sharapova-cumplen-pronosticos-en-pekin-feliciano-a-semifinales,d67130921703a310VgnVCM10000098cceb0aRCRD.html |títulu=Azarenka y Sharápova cumplen pronósticos en Beixín, Feliciano a semifinales }}</ref> nes Semifinales María ganó a la local [[Na Li]] por 6-4 y 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://www.mundodeportivo.com/20121006/tenis/sharapova-azarenka-final-pekin_54351705033.html |títulu=Sharápova y Azarenka van xugar la final del tornéu de Beixín}}</ref> na Gran Final nun pudo cola consistencia y agresividá del númberu unu del mundu y favorita al títulu: [[Victoria Azarenka]], cayendo por un atayante 3-6 y 1-6. D'esta manera, María perdió cuatro de los cinco alcuentros qu'apostó contra la bielorrusa, que amplió l'historial d'enfrentamientos a 7-4 nel so favor.<ref>{{cita publicación |url=https://www.marca.com/2012/10/07/tenis/1349617863.html |títulu=Sharápova cai ante Victoria Azarenka}}</ref> [[Ficheru:US Open 2012 - Sharapova 04.jpg|thumb|300px|left|'''María Sharápova''', mientres el so partíu de Semifinales frente a la bielorusa [[Victoria Azarenka]] mientres el [[Abiertu de los Estaos Xuníos 2012]]]] Como l'últimu tornéu del añu María queda ente los ocho meyores pa xugar nel tornéu de la WTA nel [[WTA Tour Championships|Tornéu de Campeones]] ónde queda nel grupu blancu xunto cola polaca [[Agniezka Radwańska]], la italiana [[Sara Errani]] y la checa [[Petra Kvitová]]; pero por una enfermedá viral d'esta postrera ingresa nel so llugar l'australiana [[Samantha Stosur]]; nel Primer Partíu que tien qu'enfrentar María, mide fuercies cola italiana [[Sara Errani]] repitiendo la final del postreru [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] entartallándola por un cómodu 6-3 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/10/maria-empieza-con-un trunfu-el-wta.html |títulu=María empieza con un trunfu nel WTA Championships}}</ref> nel Segundu Partíu María tuvo que batallar intensamente pa desfacer de la polaca [[Agniezka Radwańska]] cobrándose vengación del postreru [[Masters de Miami]] ónde cayó ante la polaca, pero esta foi otra hestoria equí María ganar por 5-7, 7-5 y 7-5;<ref>{{cita publicación |url=http://www.rpp.com.pe/2012-10-24-repase-lo-meyor-de-la-segunda-xornada-del-masters-femenín-de-estambul-semeya_534054_2.html#foto |títulu=Repase lo meyor de la segunda xornada del Masters Femenín d'Istambul}}</ref> nel postreru partíu que tuvo qu'enfrentar María pol Grupu Blanco vio les cares cola australiana [[Samantha Stosur]] a la cual apolmonó por 6-0 y 6-3 acabando nel visu del Grupu Blanco con posibilidaes d'acabar l'añu como la nᵘ&nbsp;1 pero que s'esmucieron tres el pase de [[Victoria Azarenka]] a les Semifinales del tornéu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/10/maria-avanza-invicta-semis.html |títulu=María avanza invicta a Semis}}</ref> nes Semifinales María venció a la bielorrusa [[Victoria Azarenka]] por 6-4 y 6-2, intentando permediar un historial negativu d'enfrentamientos que tien contra felicidá rival, quien lo liderar 7-4 antes d'esti alcuentru.;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1643297&s=ten&type=story |títulu=Masters: Serena y Sharápova, la final}}</ref> na Gran Final María cai ganada ante'l so némesis la norteamericana [[Serena Williams]]por 4-6 y 3-6;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/10/maria-sub-campeona-en-el-wta.html |títulu=Masters:María Sub-Campeona nel WTA Championships}}</ref> María conclúi l'añu como la nᵘ&nbsp;2 del mundu la más alta dende'l [[2006]] (ónde cerró esautamente tamién como la 2); con grandes posibilidaes de volver al nᵘ&nbsp;1 del mundu nel próximu [[Abiertu d'Australia]] del 2013. Pa cerrar l'añu María xugó una exhibición en [[Praga]] ante [[Petra Kvitová]] y [[Lucie Šafářová]] un set contra caúna a les que ganó por 6-1 y 7-6, respeutivamente pero esiste esmolición yá que María terminó doblar el todíu pero nun se confirmó que sufra d'una mancadura.<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/10/semeyes-maria-mientres-la-exhibicion-en.html |títulu=Fotos: María mientres la exhibición en Praga}}</ref> Xusto dempués de que se concluya esti pequeñu Tornéu d'exhibición en [[Praga]] la empresa coreana teunolóxica de [[Samsung]] confirmó que Sharápova estendiera'l so contratu con dicha marca mientres 3 años más débido a les grandes ventes que se-y presentaron a la empresa dende la llegada de la tenista rusa.<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/10/maria-estiende-el so-contratu-con-samsung.html |títulu=María estiende'l so contratu con Samsung}}</ref> Amás dende'l so natal [[Rusia]] poles sos vacaciones de fin d'añu la rusa comentó que la so principal prioridá pal próximu añu ye reconquistar [[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]] inclusive más que volver al nᵘ&nbsp;1 del mundu y tratar d'oldear la serie personal cola americana [[Serena Williams]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/10/maria-wimbledon-2013-sera-la mio-prioridá.html |títulu=María:"Wimbledon 2013 va ser la mio prioridá"}}</ref> Darréu'l tenista suizu [[Roger Federer]] embarcar nuna xira por toa Látino-América la yá bien popular Gillette Federer Tour n'ónde amás del suizu, presentáronse la bielorusa [[Victoria Azarenka]], la norteamericana [[Serena Williams]], la danesa [[Caroline Wozniacki]], el francés [[Jo-Wilfried Tsonga]] y '''María Sharápova''' como les fíguras más destacaes.<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/12/maria-en-la conferencia-de-prensa-de.html |títulu=María na conferencia de prensa del Gillette Federer Tour}}</ref> Nel cursu d'esta xira María enfrentó a la danesa [[Caroline Wozniacki]] a la que ganó nun partíu bien entreteníu por 6-4, 7-6 y 7-4 nel tiebreak.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/videohub/video/clipDeportes?id=1677032&cc=5700 |títulu=Sharápova vence a Wozniacki en Brasil}}</ref> Como última tema sacóse en sí un resume de los puntos llograos de la rusa n'anguaño y los cualos tendrá de defender de cara pa la próxima temporada.<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/12/puntos-que-defender-en-la temporada-2013.html |títulu=Punto que defender na Temporada 2013}}</ref> ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="160"|'''Fecha''' |width="160"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''1.''' | '''16 de xineru de 2012''' | {{Nowrap|{{bandera|AUS}} '''[[Abiertu d'Australia 2012|Abiertu d'Australia]]'''}} | '''GS''' |''' Dura''' | F |- bgcolor="#BF94e4" | 2. | 6 de febreru de 2012 | {{bandera|Francia}} [[Tornéu de París (tenis)|París]] | Premier | Dura (i) | CF |- bgcolor="#0099CC" | 3. | 7 de marzu de 2012 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] | P. Mandatory | Dura | F |- bgcolor="#0099CC" | 4. | 20 de marzu de 2012 | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami|Miami]] | P. Mandatory | Dura | F |- bgcolor="#BF94e4" | 5. | 23 d'abril de 2012 | {{bandera|Alemaña}} [[Tornéu WTA de Stuttgart|Stuttgart]] | Premier | Tierra batida (i) | '''G''' |- bgcolor="#0099CC" | 6. | 5 de mayu de 2012 | {{bandera|España}} [[Masters de Madrid|Madrid]] | P. Mandatory | Tierra batida | CF |- bgcolor="#c0d077" | 7. | 14 de mayu de 2012 | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma|Roma]] | Premier 5 | Tierra batida | '''G''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''27 de mayu de 2012''' | {{bandera|Francia}} '''[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' | '''GS''' | ''' Tierra batida''' | '''G''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''9.''' | '''25 de xunu de 2012''' | {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]]''' | '''GS''' | ''' Yerba''' | 4R |- bgcolor="gold" | '''10.''' | '''28 de xunetu de 2012''' | {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Tenis nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|Xuegos Olímpicos]]''' | '''XX.OO.''' | ''' Yerba''' | F |- bgcolor="#FFFF99" | '''11.''' | '''27 d'agostu de 2012''' | {{bandera|Estaos Xuníos}} '''[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.XX.]]''' | '''GS''' |''' Dura''' | SF |- bgcolor="#c0d077" | 12. | 23 de setiembre de 2012 | {{bandera|Xapón}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu]] | Premier 5 | Dura | CF |- bgcolor="#0099CC" | 13. | {{Nowrap|29 de setiembre de 2012}} | {{bandera|China}} [[Tornéu de Beixín|Beixín]] | P. Mandatory | Dura | F |- bgcolor="#FF6666" | '''14.''' | '''23 d'ochobre de 2012''' | {{bandera|Turquía}} '''[[WTA Tour Championships|Championships]]''' | '''Championship''' | '''Dura''' | F |} === [[Torneos WTA en 2013|2013]] === {{AP|Temporada de tenis 2013 de María Sharápova}} Yá ta tou llistu por que dea empecipio la Temporada [[2013]] de la xira de la [[WTA]] para lo cual María yá atopar estendiendo la so marca de dulces Sugarpova a nivel mundial y aprovechando la xira de cementu n'[[Australia]] va llanzar oficialmente'l so productu'l [[11 de xineru]] del [[2013]] na ciudá australiana de [[Melbourne]] como antoxana pal [[Abiertu d'Australia 2013]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/12/maria-llanzara-sugarpova-en-melbourne.html |títulu=María va llanzar Sugarpova en Melbourne}}</ref> amás la rusa yá confirmó les prendes y/o vistimientes que va usar pa cada tornéu pal Australian Open Series que va concluyir esautamente nel [[Abiertu d'Australia 2013|Abiertu d'Australia]] del presente añu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2012/12/maria-sharapova-collection-pa-ao.html |títulu=María Sharapova Collection pal Asutralian Open Series 2013}}</ref> En fin María da entamu a esta xira del [[2013]] nel Primer tornéu del añu nel [[Tornéu de Brisbane 2013|Brisbane International]] onde ingresa como la n.°&nbsp;2 na preclasificación per ónde va partir de la parte más baxa del cuádro, pola so condición de segunda preclasificada María tuvo exenta de xugar la Primer ronda;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/800/MDS.pdf |títulu=Cuádro Principal del Brisbane International 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130123125003/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/800/MDS.pdf |fechaarchivu=23 de xineru de 2013 }}</ref> Polo cual da entamu la so participación nel Tornéu a partir de la Segunda ronda n'ónde supuestamente María tenía qu'enfrentar a l'australiana [[Jarmila Gajdosova]], pero per aición del destino antes d'apostase dichu encuentro María llamó a una conferencia de prensa d'urxencia pa comunicar que se retiraría del tornéu por causa de una mancadura na clavícula derecha la cual yera la so principal molestia pa poder sacar o faer tiros altos; ante esto'l so llugar foi ocupáu en beneficiu de la ucraniana [[Lesia Tsurenko]].<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1691373&s=ten&type=story |títulu=Sharápova baxar de Brisbane}}</ref> [[Ficheru:Maria Sharapova photos by Hanson.jpg|thumb|300px|right|María Sharapova sirviendo nel so partíu de Semifinales frente a l'americana [[Serena Williams]] nel [[Tornéu de Qatar 2013|Qatar Ladies Open]]]] Tres lo asocedío enantes María ingresa al [[Abiertu d'Australia 2013|Australian Open]] como la n.°&nbsp;2 del mundu y la n.°&nbsp;2 na preclasificación solo por detrás de la bielorrusa [[Victoria Azarenka]] polo cual partiría pela parte más baxa del cuadru siendo la gran beneficiada nesti tornéu por cuenta de qu'evitaría a la norteamericana [[Serena Williams]] hasta una supuesta final y como bonu sería'l de recuperar el n.°&nbsp;1 del mundu al acabar esti tornéu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2013/901.pdf |títulu=Cuádro femenín del Australian Open 2013}}</ref> En fin María empecipia la so participación na Primer ronda ante'l so compatriota la rusa [[Olga Puchkova]], a la qu'entartalló por un cómodu 6-0 y 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://www.fahrenheitmagazine.com/sharapova-y-li-pasen-a-segunda-ronda-en-abiertu-de-australia/ |títulu=SHARAPOVA Y LI PASEN A SEGUNDA RONDA N'ABIERTU D'AUSTRALIA }}</ref> na Segunda ronda María siguió col so pasu aplastante por [[Abiertu d'Australia|Australia]], al barrer a la xaponesa [[Misaki Doi]] por 6-0 y 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2013/01/maria-sigue-pasu-firme.html |títulu=María sigue a pasu Firme}}</ref> na Tercer ronda María ganó a la múlti-campeona de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]], [[Venus Williams]] por un arrolador 6-1 y 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2013/01/maria-avanza-octavos-de-final.html |títulu=María avanza a Octavos de Final}}</ref> na Cuarta ronda María sigue col so pasu demoledor por [[Abiertu d'Australia|Australia]] venciendo a la belxicana [[Kirsten Flipkens]] por 6-1 y 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2013/01/maria-sigue-imparable.html |títulu=María sigue Imparable}}</ref> nos Cuartos de final María siguió col so pasu aplastante ganando al so compatriota [[Yekaterina Makárova]] por 6-2 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2013/01/maria-avanza-semis.html |títulu=María avanza a Semis}}</ref> nes Semifinales María cai ganada ante la china [[Li Na]] por un contundente 2-6 y 2-6; tres los asocedío María cai nel ranking al n.°&nbsp;3 en favor de [[Serena Williams]] pero con grandes posibilidaes de volver nuevamente al n.°&nbsp;1 del mundu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2013/01/maria-esaniciada-de-australian-open.html |títulu=María queda esaniciada del Australian Open 2013}}</ref> Tres lo asocedío n'[[Abiertu d'Australia 2013|Australia]], María vuelve a l'aición en [[Tornéu de Qatar|Doha]], onde ingresa nel cuadru como la nᵘ&nbsp;3 na preclasificación, tornéu bien especial por cuenta de que presentóse la segunda llucha nel añu pol nᵘ&nbsp;1 del mundu ente María Sharápova, [[Serena Williams]] y [[Victoria Azarenka]], esta última defensora del títulu y con menos posibilidaes de retenelo;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/1003/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Qatar Ladies Open 2013}}</ref> esti tornéu apurre pases direutos a la Segunda ronda a les primeres 8 semaes, y María al cumplir con esta condición empezó la so participación na Segunda ronda ónde apolmonó en 1 hora y 16 minutos a la francesa [[Caroline Garcia]], por 6-3 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2013/02/maria-estrenar con-trunfu-en-qatar.html |títulu=María estrenar con Trunfu en Qatar}}</ref> na Tercer ronda María imponer a la checa [[Klara Zakopalova]] por un contundente 6-3 y 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1725170&s=ten&type=story |títulu=Azarenka, Serena y Sharápova a Cuartos en Qatar}}</ref> nos Cuartos de final, María ganó per primer vegada nel añu a una top-ten siendo la víctima l'australiana [[Samantha Stosur]] por un claru 6-2 y 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1726015&s=ten&type=story |títulu=Sharápova, Azarenka y Serena a Semis; Willliams nuevamente n.°&nbsp;1}}</ref> nes Semifinales María cai ganada ante la nuevamente n.°&nbsp;1 del mundu [[Serena Williams]] por 3-6 y 2-6.<ref>{{cita publicación |url=http://deportes.starmedia.com/tenis/serena-williams-derrota-maria-sharapova-en-abiertu-qatar.html |títulu=Sharápova cai nes Semifinales de Qatar }}</ref> María vuelve a l'Aición nel [[Masters d'Indian Wells 2013|Premier Mandatory d'Indian Wells]] como la n.°&nbsp;2 na Preclasificación por cuenta de la ausencia de l'americana [[Serena Williams]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/609/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal d'Indian Wells-Individuales Femeninos |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130313135116/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/609/MDS.pdf |fechaarchivu=13 de marzu de 2013 }}</ref> na so condición de Cabeza de serie María empecipia la so participación na Segunda ronda ónde batió en sets siguíos a la italiana y ex-nᵘ&nbsp;4 del mundu [[Francesca Schiavone]] por 6-2 y 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1743563&s=ten&type=story |títulu=IW: Avancen Sharápova y Radwanska}}</ref> na Tercer ronda María batió a la española [[Carla Suárez Navarro]] por un interesante y vistosu 7-5 y 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://noticias.lainformacion.com/deporte/tenis/maria-sharapova-acabo-con-el-sueno-de-carla-suarez-de-llegar-a-octavos_BMqNHgeCFTzG1lvPDeOIY6/ |títulu=María Sharápova acabó col suañu de Carla Suárez de llegar a octavos |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150611011555/http://noticias.lainformacion.com/deporte/tenis/maria-sharapova-acabo-con-el-sueno-de-carla-suarez-de-llegar-a-octavos_BMqNHgeCFTzG1lvPDeOIY6/ |archivedate=2015-06-11 |fechaaccesu=2018-03-20 }}</ref> na Cuarta ronda María desfacer de la española [[Lara Arruabarrena]] en dos sets por 7-5 y 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1746409&s=ten&type=story |títulu=Sharápova avanzó a cuartos}}</ref> en Cuartos de final María desfacer de la italiana [[Sara Errani]] por 7-6<sup>(8-6)</sup> y 6-2 llogrando la so tercer victoria consecutiva sobre la italiana dende [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] del añu pasáu hasta'l presente trunfo n'[[Masters d'Indian Wells 2013|Indian Wells]];<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1747625&s=ten&type=story |títulu=Kirilenko y Sharápova a semis en Indian Wells}}</ref> en Semifinales, María acabó coles esperances de clasificase a la final del so compatriota [[María Kirilenko]] por 6-4 y 6-3, clasificándose d'esta manera a la so Primer Final del Añu, amás como datu extra María recuperó'l n.°&nbsp;2 del mundu por sobre la bielorusa [[Victoria Azarenka]];<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1749636&s=ten&type=story |títulu=Sharápova-Wozniacki, la final}}</ref> na Gran Final María barrió a la danesa [[Caroline Wozniacki]] por 6-2, 6-2; pa consiguir d'esta manera'l so primer títulu del añu y el ventenu octavu de la so carrera, amás de ser la segunda vegada que se corona n'[[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] tres 7 años desque lu llogró nel [[2006]].<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1750909&s=ten&type=story |títulu=Sharápova festexó en Indian Wells}}</ref> Tres lo asocedío n'[[Masters d'Indian Wells 2013|Indian Wells]] y conquistar d'un Nuevu Títulu, María dirixir a [[Miami]] pa xugar nel [[Masters de Miami 2013|Sony Open Tenis 2013]], ónde a pesar de ser l'actual n.°&nbsp;2 del mundu ingresa al Certame como la n.°&nbsp;3 na Preclasificación,<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/902/MDS.pdf |títulu=Cuadro Femenín Sony Open Tenis 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130318211359/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/902/MDS.pdf |fechaarchivu=18 de marzu de 2013 }}</ref> ónde pola so condición de Semada empecipia la so participación en Segunda ronda ónde apolmonó por 6-2 y 6-0 a la nueva promesa canadiense [[Eugenie Bouchard]];<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1755081&s=ten&type=story |títulu=Sharápova sigue; Azarenka baxóse}}</ref> en Tercer ronda María cobró vengación del so compatriota [[Yelena Vesniná]] al batela por un claru 6-4 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1756564&s=ten&type=story |títulu=Sharápova ta n'octavos}}</ref> en Cuarta ronda María desfacer nuna hora y venti minutos de la checa [[Klara Zakopalova]] por un contundente 6-2 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1757276&s=ten&type=story |títulu=Sharápova y Serena, en cuartos}}</ref> en Cuartos de final María desfíxose nuevamente de l'actual n.°&nbsp;7 del mundu, la italiana [[Sara Errani]] por 7-5, 7-5 siendo de manera interesada la segunda victoria consecutiva en felicidá ronda tres la consiguida la selmana pasada n'[[Masters d'Indian Wells 2013|Indian Wells]];<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1758744&s=ten&type=story |títulu=Miami: Sharápova pasó a semis}}</ref> en Semifinal María ganó a la serbia y ex-n.°&nbsp;1 del mundu [[Jelena Janković]] por un contundente 6-2 y 6-1, dexando l'Historial ente elles 7-1 a favor de María cola particularidá de que tolos choques en Cementu fueron ganaos por Sharápova (los cualos son 6);<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1759526&s=ten&type=story |títulu=Sharápova pasó a la final de Miami}}</ref> na Gran Final d'anguaño nel [[Masters de Miami 2013|Sony Open Tenis]] María vía les cares cola actual n.°&nbsp;1 del mundu la local [[Serena Williams]], cayendo ganada per quinta vegada na Definición d'esti Tornéu y la Tercera Consecutiva por un marcador de 6-4, 3-6 y 0-6.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1760947&s=ten&type=story |títulu=Miami: Serena, otra vegada campeona}}</ref> [[Ficheru:Maria Sharapova - Roland-Garros 2013 - 001.jpg|thumb|300px|left|María Sharápova al serviciu mientres el so partíu de Cuarta ronda ante la norteamericana [[Sloane Stephens]] a la que vencería por 6-4, 6-3 mientres el segundu [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del añu en [[Tornéu de Roland Garros 2013|Roland Garros]]]] Da entamu la Temporada de Tierra Batida Europea ónde María tien que defender alredor de 3620 Puntos tres llograr nel [[Torneos WTA en 2012|2012]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2013/04/ye-hora-de-claypova-2013.html |títulu=Ye Hora de Claypova 2013}}</ref> polo cual da Empecipió a esta Parte de la Temporada en [[Tornéu WTA de Stuttgart 2013|Stuttgart]], ónde ingresa al Tornéu como la n.°&nbsp;1 na Pre Clasificación,<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/1051/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Porsche Tenis Grand Prix 2013}}</ref> ónde empecipia'l so pasu na Segunda ronda n'ónde ganó nun partíu complicáu en más de tres hores de xuegu a la checa [[Lucie Šafářová]] por 6-4, 6-7<sup>(7-3)</sup> y 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2013/04/maria-avanza-sufriendo-en-stuttgart.html |títulu=María avanza Sufriendo en Stuttgart}}</ref> en Cuartos de final María tuvo qu'emplegase a xeitu pa vencer a la Ex- n.°&nbsp;1 del mundu [[Ana Ivanović]] por 7-5, 4,6 y 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1784894&s=ten&type=story |títulu=Sharápova venció a Ivanovic}}</ref> en Semifinal María ganó en trés sets a la local [[Angelique Kerber]] por 6-3, 2-6 y 7-5;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1785744&s=ten&type=story |títulu=Sharápova ganó y espera na final}}</ref> na Gran Final de [[Tornéu WTA de Stuttgart 2013|Stuttgart]] María reconquistó'l títulu al vencer na Final a la china [[Na Li]] por 6-4 y 6-3, consiguiendo'l so segundu títulu nel añu, en 92 minutos de xuegu llogrando allargar la so racha de partíos ganaos en polvu de lladriyu dende [[Masters de Roma 2012|Roma]] y [[Tornéu de Roland Garros 2012|Roland Garros]] en 2012 hasta l'actual títulu de [[Tornéu WTA de Stuttgart 2013|Stuttgart]] a 16 victories consecutives; convirtiéndose amás na postrera campeona en repitir el títulu en [[Tornéu WTA de Stuttgart|Stuttgart]] dende les llograes por [[Lindsay Davenport]] en [[2004]] y [[2005]].<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1786705&s=ten&type=story |títulu=Stuttgart: Sharápova retuvo'l títulu}}</ref> Y llega el Tercer [[WTA Premier Mandatory|Premier Mandatory]] del añu, el [[Masters de Madrid 2013|Mutua Madrid Open]] equí María ingresa al Cuadru Principal como la n.°&nbsp;2 del mundu y na Pre-Clasificación, col gran bonu de salir como la n.°&nbsp;1 del mundu sobre la norteamericana [[Serena Williams]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.madrid-open.com/wp-content/uploads/2012/01/2013-0503_WTA-Singles-Draw.pdf |títulu=Cuadro Principal Femenín del Mutua Madrid Open 2013}}</ref> polo cual María da entamu la so participación na Primer ronda ónde venció en sets corríos a la rumana [[Alexandra Dulgheru]] por 7-5 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1793529&s=ten&type=story |títulu=Ganó Sharápova; Radwanska non}}</ref> en Segunda ronda María desfacer de la norteamericana [[Christina McHale]] por 6-1 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1794388&s=ten&type=story |títulu=Serena y Sharápova, a octavos}}</ref> en Tercer ronda María batió en dos sets bien engarraos a l'alemana [[Sabine Lisicki]] por 6-2 y 7-5;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1796241&s=ten&type=story |títulu=Sharapova y Serena, a cuartos}}</ref> en Cuartos de final María desfacer de la estonia [[Kaia Kanepi]] por 6-2 y 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://www.rpp.com.pe/2013-05-10-maria-sharapova-vence-a-kaia-kanepi-y-avanza-a-semifinales-en-madrid-noticia_593436.html |títulu=María Sharapova vence a Kaia Kanepi y avanza a semifinales en Madrid}}</ref> en semifinal María imponer a la ex-n.°&nbsp;1 del mundu [[Ana Ivanovic]] por un contundente 6,4 y 6-3 consiguiendo d'esta manera la so victoria nᵘ&nbsp;500 na so Carrera;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1797798&s=ten&type=story |títulu=Serena-Sharapova: final pol N°1}}</ref> na Gran Final María cai ganada ante la norteamericana [[Serena Williams]] por 1-6 y 4-6 quedándose a pasos de recuperar el N.° 1 del mundu pero retayando esa fienda ente elles.<ref>{{cita publicación |url=http://www.nacion.com/2013-05-12/Deportes/Serena-Williams-vence-a-Maria-Sharapova-en-Madrid.aspx |títulu=Serena Williams vence a María Sharapova en Madrid |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130609021153/http://www.nacion.com/2013-05-12/Deportes/Serena-Williams-vence-a-Maria-Sharapova-en-Madrid.aspx |archivedate=2013-06-09 |fechaaccesu=2022-03-04 }}</ref> Tres lo pasao nel [[Masters de Madrid 2013|Mutua Madrid Open 2013]] María presentar nel [[WTA Premier 5|Premier 5]] nel [[Masters de Roma 2013|Internazionali BNL d'Italia 2013]], ónde ingresa como la Pre-Clasificada N.°2 ónde ye la Bi-Campeona defensora y pola so condición de semada tuvo exenta de xugar na Primer ronda;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/709/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal Femenín del Internazionali BNL d'Italia 2013}}</ref> María da entamu la so participación nel Tornéu na Segunda ronda ónde ganó a la española [[Garbiñe Muguruza]] por un cómodu 6-2 y 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1801556&s=ten&type=story |títulu=Sharapova avanza en Roma}}</ref> na Tercer ronda María imponer a la norteamericana [[Sloane Stephens]] por 6-2 y 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1802357&s=ten&type=story |títulu=Serena y Sharapova afaren en Roma}}</ref> en Cuartos de final María decidió retirase del Tornéu por causa de una Enfermedá Viral ([[Gripe]]), pa recuperase hasta [[Tornéu de Roland Garros 2013|Roland Garros]] ónde defende'l títulu, dexando -y el pasu a les Semifinales a la italiana [[Sara Errani]].<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1803151&s=ten&type=story |títulu=Sharapova retiróse; Serena avanza}}</ref> Muncho más tarde se da entamu al Segundu [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del Añu'l [[Tornéu de Roland Garros 2013]] ónde María ye Campeona Defensora llugar al que llega amás como la nᵘ&nbsp;2 del mundu y na Preclasificación solo por detrás de la norteamericana [[Serena Williams]], siendo los dos les grandes favorites a quedase col títulu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2013/903.pdf |títulu=Cuadro Principal Femenín de Roland Garros 2013}}</ref> polo cual da entamu la so participación y la Defensa del so Campeonatu na Primer ronda ante la taiwanesa [[Hsieh La so-Wei]] a la que ganó por 6-2 y 6-1 ganando'l so pase a la siguiente vuelta;<ref>{{cita publicación |url=http://www.sharapova-tennis.com/2013/05/maria-vence-en-el so-debut-en-paris.html |títulu=María vence nel so debú en París}}</ref> en segunda ronda María ganó en sets corríos a la canadiense [[Eugenie Bouchard]] por 6,2 y 6-4 tres suspendese al día anterior causáu poles precipitaciones qu'azotaben [[París]];<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1815045&s=ten&type=story |títulu=Sharapova y Serena, a pasu sólidu}}</ref> en Tercer ronda María desfacer de la china [[Jie Zheng]] por 6-1 y 7-5, dempués de ganar cómodamente'l primera set tuvo que remontar un 1-4 adversu nel segundu set;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1815851&s=ten&type=story |títulu=Azarenka y Sharapova, a octavos}}</ref> en Cuarta ronda María ganó a la norteamericana [[Sloane Stephens]] por 6-4 y 6-3 nuna hora y 29 minutos de xuegu;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1817335&s=ten&type=story |títulu=Ganaron Azarenka y Sharapova}}</ref> en Cuartos de final María imponer en trés sets bien lluchaos a la serbia [[Jelena Janković]] viniendo dende un 0-6 adversu pa terminar imponiéndose por 0-6, 6-4 y 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1818667&s=ten&type=story |títulu=Sharapova y Azarenka, en semis}}</ref> en ronda de Semifinales, María ganó a la ex-nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Victoria Azarenka]] por un cambiante 6-1, 2-6 y 6-4 ganándose'l so pasu a la Final;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1820031&s=ten&type=story |títulu=Serena-Sharapova, la final}}</ref> na Gran final María cai ganada nuevamente ante la nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Serena Williams]] na so tercera final consecutiva por 4-6 y 4-6.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1820748&s=ten&type=story |títulu=Serena, reina de Roland Garros destrona a Sharapova}}</ref> Empieza'l Tercer Tornéu de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del añu, el [[Campeonatu de Wimbledon 2013|Campeonatu de Wimbledon]], onde María ingresa al cuadru como la N°3 del mundu y la tercera na Pre-Clasificación solo por detrás de la norteamericana [[Serena Williams]] y la bielorrusa [[Victoria Azarenka]], que por coses del destín y de la suerte nel sortéu vese allugada na Seición de baxo del cuadru, onde podría atopase en Semifinales a la bielorrusa [[Victoria Azarenka]], pol que podría alicar la última semifinal en [[Tornéu de Roland Garros 2013|Roland Garros]], amás que podría recuperar el N°2 del mundu y retayar puntos de cara al nᵘ&nbsp;1 que tien la norteamericana, por cuenta de los pocos puntos que defende del añu pasáu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/904/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal de Dames del Campeonatu de Wimbledon 2013}}</ref> tres tou esto María empecipia la so participación na Primer ronda ante la nᵘ&nbsp;37 del mundu la francesa [[Kristina Mladenovic]] a la que ganó nun partíu bien zarráu y complicáu que s'estendió más de lo debío por 7-6,&#8239;<sup>(7-5)</sup> 6-3 pa ganar el so pase a la siguiente vuelta;.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1833366&s=ten&type=story |títulu=Ganaron Sharapova y Azarenka}}</ref> La Segunda ronda apostóse un miércoles [[26 de xunu]] el cual ye conocíu como'l '''Miércoles Negru''' nel [[Campeonatu de Wimbledon 2013]] por cuenta de qu'en esi día dieron la cayida y retiros de 5 Pre-Clasificaos nel Cuadru de Varones y 7 nel Cuadru de Muyeres siendo parte d'ello, la rusa que terminaría cayendo ante la portuguesa [[Michelle Larcher de Brito]] por 3-6, 4-6; convirtiéndose na peor resultancia nun [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] de María dende la so cayida prematura nel [[Abiertu d'Australia 2010]].<ref>{{cita publicación |url=http://voces.huffingtonpost.com/2013/06/26/roger-federer-maria-sharapova-esaniciaos-wimbledon_n_3505146.html |títulu=Roger Federer y Maria Sharapova esaniciaos de Wimbledon}}</ref> Tres toos estes resultancies, y más que nada la rápida eliminación del [[Campeonatu de Wimbledon 2013]], María decide romper la so rellación de trabayu col so téunicu '''Thomas Hogstedt''', alegando que ''Por alcuerdu mutuu nun podíen siguir trabayando xuntos por motivos personales'',<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1847663&s=ten&type=story |títulu=Sharapova cortó con coach Hogstedt}}</ref> polo cual anuncia per mediu del so [[Twitter]], que'l so nuevu entrenador va ser la lleenda norteamericana del tenis, el norteamericanu '''[[Jimmy Connors]]''', amosando la so felicidá y les sos ansías por competir nuevamente col so nuevu entrenador.<ref>{{cita publicación |url=http://www.foxsportsla.com/noticias/110338-jimmy-connors-es-el-nuevo-entrenador-de-maria-sharapova?country=pe |títulu=Sharapova contrató a Jimmy Connors}}</ref> [[Ficheru:Maria Sharapova at Wimbledon 2013.jpg|thumb|300px|right|María Sharápova caleciendo nel so partíu de primer ronda en [[Campeonatu de Wimbledon 2013|Wimbledon]] antes d'apostar el so partíu ante la francesa [[Kristina Mladenovic]]]] Yá pasáu l'anunciu de [[Jimmy Connors]] como'l so nuevu entrenador María decidió dase de baxa del [[Tornéu de Stanford 2013|Bank of the West Classic]] alegando molesties nel so cadril por una cayida na Segunda ronda del [[Campeonatu de Wimbledon 2013]] espresando qu'entá nun se sentía dafechu bien pa competir.<ref>{{cita publicación |url=https://www.bbc.co.uk/mundo/ultimas_noticias/2013/07/130715_ultnot_stanford_abiertu_sharapova_en.shtml |títulu=Maria Sharapova retirar del Abiertu de Stanford}}</ref> Ante'l so anunció del retiru nel [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] del [[Tornéu de Stanford 2013|Bank of the West Classic]], María anunciaría una selmana antes d'apostase la [[Masters de Canadá 2013|Rogers Cup]] que tamién se daría de baxa de dichu tornéu [[WTA Premier 5]] comunicándolo al traviés del so [[Twitter]], pero amás comunicó que si va tar presente en [[Toronto]] por pidíu de los sos fans y presentando la so llinia de carambelos y dulces '''''Sugarpova'''''.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1860265&s=ten&type=story |títulu=Sharapova ye baxa en Canadá}}</ref> María vuelve a l'aición nel [[Masters de Cincinnati 2013|Western & Southern Open]] onde vuelve per primer vegada al tour dende'l [[Campeonatu de Wimbledon 2013]] onde se mancara'l cadril cimeru derecha, per ende llega a estrenase col so nuevu entrenador el norteamericanu [[Jimmy Connors]] ingresando al tornéu como la nᵘ&nbsp;3 del mundu, pola so condición de preclasificada tuvo exenta d'apostar la Primer ronda;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2013/1017/MDS.pdf |títulu=Cuadro Individual Femenín del Western & Southern Open}}</ref> empecipiando'l so pasu al títulu na Segunda ronda María cai sorpresivamente dempués de ganar el primer set ante la local [[Sloane Stephens]] por 6-2, 6-7 y 3-6; un bien pésimu tornéu pa la rusa nel cual estrenaba al so entrenador l'ídolu local [[Jimmy Connors]].<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1873229&s=ten&type=story |títulu=Sharapova, esaniciada en Cincinnati}}</ref> Polo pasao en [[Masters de Cincinnati 2013|Cincinnati]] María decide en despidir a [[Jimmy Connors]] en cayendo prematuramente en dichu tornéu; polo qu'amás se supondría que'l so padre '''Yuri Sharapov''' retomaría'l so llugar como'l so Entrenador Principal. Al paecer por rumor del WTA Tour María despidiría a [[Jimmy Connors]] por decisión del so padre de querer volver dirixir la so carrera.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1875827&s=ten&type=story |títulu=Sharapova cortó con Connors}}</ref> Y díbase a dar entamu al postreru grande de la Temporada'l [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2013|Abiertu de los Estaos Xuníos]], pero María sufriría una gran revés nesti final de temporada al decidir dase de baxa del tornéu aludiendo una bursitis nel costazu derechu (''la cual ye una inflamación bien prominente nel costazu, acompañada de dolor y de una infeición''), motivu pol que María perdería 900 puntos llograos de la Semifinal qu'algamó la temporada pasada.<ref>{{cita publicación |url=http://trome.pe/deportes/1620566/noticia-maria-sharapova-nun participara-lesion-us-open-2013 |títulu=Maria Sharapova nun va participar por mancadura nel US Open 2013 }}</ref> Empecípiase la temporada de Cementu Asiáticu, pero María entá sigue mancada del so costazu ye por esi motivu que se da de baxa del [[Premier de Tokiu 2013|Toray Pan Pacific Open]] y del [[Tornéu de Beixín 2013|China Open]]; María llograría clasificase como la tercera tenista al [[WTA Tour Championships 2013]],<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1910708&s=ten&type=story |títulu=Sharapova y Radwanska, al Masters}}</ref> pero María apurriría una gran sorpresa al dase de baxa del [[WTA Tour Championships 2013|Masters Femenín]] brindándo-y la so plaza a la serbia [[Jelena Janković]], cerrando asina la temporada.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2013/10/07/sharapova-nun apostara-el-wta-championships |títulu=Sharapova nun va apostar el WTA Championships }}</ref> Yá a metaes de payares María confirma al traviés de la so páxina de [[Facebook]] que s'atopa trabayando col so nuevu entrenador l'holandés '''Sven Groeneveld''' quien foi entrenador enantes de les serbies y ex - N°s 1 del mundu [[Mónica Serenas]] y [[Ana Ivanovic]], la danesa y otra ex - nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Caroline Wozniacki]] y de la francesa y campeona de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] [[Mary Pierce]], diches razones son la base que busca María buscando enfotu y solidez nel so xuegu de cara a la nueva temporada.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1962894&s=ten&type=story |títulu=Sharapova ye dirixida por Groeneveld}}</ref> Pa cerrar l'añu María participó nuna exhibición que se realizó en [[Bogotá]], onde xugó ante otra ex - nᵘ&nbsp;1 del mundu la serbia [[Ana Ivanovic]], en volviendo de la so mancadura sufierta de costazu, que la marxinó de la [[Masters de Canadá 2013|Rogers Cup]], l'[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2013|Abiertu de los Estaos Xuníos]], el [[Premier de Tokiu 2013|Toray Pan Pacific Open]], el [[Tornéu de Beixín 2013|China Open]] y el [[WTA Tour Championships 2013|WTA Tour Championships]], llugar nel que terminaría cayendo en trés sets el postreru nun Super Tibreak por 1-6, 6-1 y [10-12].<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1974388&s=ten&type=story |títulu=Ivanovic ganólu a Sharapova}}</ref> ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="160"|'''Fecha''' |width="160"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#FFFF99" | '''1.''' | '''14 de xineru de 2013''' | {{Nowrap|{{bandera|Australia}} '''[[Abiertu d'Australia 2013|Abiertu d'Australia]]'''}} | '''GS''' |''' Dura''' | SF |- bgcolor="#c0d077" | 2. | 11 de febreru de 2013 | {{bandera|QAT}} [[Tornéu de Qatar 2013|Doha]] | Premier 5 | Dura | SF |- bgcolor="#0099CC" | 3. | 4 de marzu de 2013 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells 2013|Indian Wells]] | {{Nowrap|P. Mandatory}} | Dura | '''G''' |- bgcolor="#0099CC" | 4. | 18 de marzu de 2013 | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami 2013|Miami]] | P. Mandatory | Dura | F |- bgcolor="#BF94e4" | 5. | 22 d'abril de 2013 | {{bandera|Alemaña}} [[Tornéu WTA de Stuttgart 2013|Stuttgart]] | Premier | Tierra batida |'''G''' |- bgcolor="#0099CC" | 6. | 6 de mayu de 2013 | {{bandera|España}} [[Masters de Madrid 2013|Madrid]] | P. Mandatory | Tierra batida |F |- bgcolor="#c0d077" | 7. | 13 de mayu de 2013 | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma 2013|Roma]] | Premier 5 | Tierra batida |CF |- bgcolor="#FFFF99" | '''8.''' | '''27 de mayu de 2013''' | {{bandera|Francia}} '''[[Tornéu de Roland Garros 2013|Roland Garros]]''' | '''GS''' | ''' Tierra batida''' |F |- bgcolor="#FFFF99" | '''9.''' | '''24 de xunu de 2013''' | {{bandera|Reinu Xuníu}} '''[[Campeonatu de Wimbledon 2013|Wimbledon]]''' | '''GS''' | ''' Yerba''' |2R |- bgcolor="#c0d077" | 10. | 12 d'agostu de 2013 | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Masters de Cincinnati 2013|Cincinnati]] | Premier 5 | Dura | 2R |} === [[Torneos WTA en 2014|2014]] === {{AP|Temporada de tenis 2014 de María Sharápova}} [[Ficheru:Marija Šarapova agli Australian Open 2014.jpg|thumb|380px|left|María Sharápova mientres el so partíu de la Segunda ronda frente a la italiana [[Karin Knapp]] nel Primer Grand Slam del Añu: L'[[Abiertu d'Australia 2014|Australian Open]]]] Dase entamu la [[Torneos WTA en 2014|Temporada 2014]] de la [[WTA]] col '''Australian Open Series''', siendo estos los torneos preparatorios pal primera [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del Añu'l [[Abiertu d'Australia 2014|Abiertu d'Australia]], María presentar n'unu d'ellos pa garrar motivación y enfotu por cuenta de que vuelve de la bursitis y la mancadura de costazu derechu, por dichu motivu decide presentase nel [[Tornéu de Brisbane 2014|Brisbane International]] llugar onde se diba a presentar xustamente l'añu pasáu pero que nun lo fadría por cuenta de la mancadura na so clavícula, siendo anguaño la so Primer Presentación nesti tornéu, María termina ingresando como la nᵘ&nbsp;3 na Pre-Clasificación solo por detrás de la norteamericana [[Serena Williams]] y la bielorusa [[Victoria Azarenka]],<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/800/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Brisbane International Femenín 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131222113137/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/800/MDS.pdf |fechaarchivu=22 d'avientu de 2013 }}</ref> por suerte María quedaría na Seición de riba onde empecipiaría la so primer participación na Primer ronda ante la francesa [[Caroline Garcia]], a la que terminó ganando por un contundente 6-3, 6-0 poniendo l'historial ente elles de 3-0 a favor de Sharapova;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1990479&s=ten&type=story |títulu=Brisbane: Maria Sharapova volvió al circuitu con un trunfu}}</ref> na Segunda ronda María tendría que trate les cares cola local [[Ashleigh Barty]], pero per aición del destín l'australiana terminaría mancada de la so aductor esquierdu, dexando -y el partíu y el pase a la siguiente ronda a un día de que se protagonizara dichu alcuentru;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1990988&s=ten&type=story |títulu=Serena, sharapova y Jankovic a Cuartos en Brisbane}}</ref> nos Cuartos de final la espera la estonia [[Kaia Kanepi]], a la que ganó nun partíu bien complicáu en llevantando un set adversu tuvo que batallar mientres dos hores ganando l'alcuentru por 4-6, 6-3, 6-2 amás de que con esta resultancia María va volver al nᵘ&nbsp;3 del mundu dende la próxima selmana;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1991778&s=ten&type=story |títulu=WTA de Brisbane: Serena, Sharapova y Azarenka tán en semifinales}}</ref> en Semifinales verá les cares cola nᵘ&nbsp;1 del mundu l'americana [[Serena Williams]], ante la que terminó venciendo nun partíu bien pareyu especialmente nel segundu set por 2-6, 6-7(7) protagonizando un bon partíu a pesar de nun competir en más de 4 meses pola mancadura nel costazu derechu.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1992399&s=ten&type=story |títulu=Brisbane: Serena venció a Sharapova y va xugar la final ante Azarenka}}</ref> María yá recuperando'l nᵘ&nbsp;3 del mundu de la [[WTA]] ingresa al [[Abiertu d'Australia 2014|Abiertu d'Australia]] como la nᵘ&nbsp;3 na Pre-clasificación, solo por detrás de l'americana [[Serena Williams]] y la bielorrusa [[Victoria Azarenka]], por coses del destín nel cuadru queda empareyada na metá de baxo por onde se daría un hipotéticu duelu de semifinales ante [[Victoria Azarenka]], amás sería la vuelta de Sharapova a los Torneos de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] dende Wimbledon del añu pasáu por cuenta de que tuvo ausente del [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2013|Abiertu de los Estaos Xuníos]] por causa de la so mancadura l'el so costazu derechu polo cual perdió demasiaos puntos de cara a esti nuevu añu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2014/901.pdf |títulu=Cuadro Femenín del Australian Open 2014 - Individuales}}</ref> asina María da entamu a la so participación nel Tornéu venciendo en Primer ronda a l'americana [[Bethanie Mattek-Sands]] por un contundente 6-3, 6-4, convirtiéndose na so victoria nᵘ&nbsp;150 nos torneos de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] ganando d'esta manera'l so pase a la siguiente vuelta;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1999373&s=ten&type=story |títulu=Azarenka y Sharapova, a 2ª ronda}}</ref> na Segunda ronda María xugaría unu de los partíos más duros de tola so carrera por cuenta de que llogró la victoria en trés sets bien afechos sobre la italiana [[Karin Knapp]] especialmente poles condiciones atmosfériques qu'azoten a [[Melbourne]] soportando en plenu xuego temperatures percima de los 40&nbsp;°C y un altu mugor siendo casi imposible amosar el xuegu al que tien avezáu al mundu, pero llogró la victoria en más de tres hores y media por un marcador bien abuitáu de 6-3, 4-6, 10-8 poniendo la serie ente elles de 2-0 a favor de Sharápova, ganando'l so pase a la siguiente vuelta;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2000784&s=ten&type=story |títulu=Con sufrimientu, Sharapova, en 3ᵉʳ ronda}}</ref> María ganaría'l so partíu de Tercera ronda sobre la francesa [[Alizé Cornet]] en sets siguíos, el primeru contundentemente y el segundu decidir nel Tie-break con victoria de la rusa col marcador por 6-1, 7-6(6);<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2002242&s=ten&type=story |títulu=Sharapova pasó a los octavos n'Australia}}</ref> na Cuarta ronda María enfrentar a la eslovaca [[Dominika Cibulková]] en dichu partíu la rusa amosaríase muncho más erratica de lo común notoriamente pola falta de competencia, terminaría dexando'l partíu por 6-3, 4-6, 6-1; con esta resultancia María cayería hasta'l nᵘ&nbsp;5 del mundu pa la nueva actualización del ranking de la [[WTA]].<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2003551&s=ten&type=story |títulu=Sharapova foi esaniciada n'octavos d'Australia; Azarenka, a cuartos}}</ref> [[Ficheru:Sharapova MA14 (19) (14424740324).jpg|thumb|250px|right|María Sharápova apostándose'l Títulu de Campeona frente a la rumana [[Simona Halep]] mientres la final del [[Masters de Madrid 2014|Mutua Madrid Open]]; llugar onde consiguiría'l so Segundu Títulu del añu.]] Tres lo asocedío n'[[Abiertu d'Australia 2014|Australia]], Sharápova decide presentase nel tornéu parisín de superficie de cementu baxu techu conocíu como'l [[Tornéu de París 2014|Open GDF Suez]], onde ingresa como la semada más alta na Preclasficación y como la gran favorita a ganar el Títulu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/604/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Open GDF Suez Femenín 2014}}</ref> por dichu motivu ye que se ve exenta de xugar na Primer ronda, empecipiando'l so estrenu na edición del tornéu recién na Segunda ronda onde apolmonó a la eslovaca [[Daniela Hantuchová]] por 6-0, 6-1, demostrando que yá volvió al so nivel tenístico tres l'[[Abiertu d'Australia 2014|Australian Open]];<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2010527&s=ten&type=story |títulu=Sharapova afaró y Halep perdió}}</ref> en Cuartos de final, María desfacer de la belxicana y nᵘ&nbsp;21 del mundu [[Kirsten Flipkens]] por un contundente 6-2, 6-2 pa ganar el so boletu a la siguiente ronda;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2011993&s=ten&type=story |títulu=París: Sharapova y Errani avanzaron a les semifinales; perdió Kerber}}</ref> en Semifinal María terminaría cayendo nun partíu bien duru en trés sets ante'l so compatriota [[Anastasia Pavlyuchenkova]] por 6-4, 3-6, 4-6; torgar pasar a una nueva final y a la llucha por un nuevu títulu.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2013016&s=ten&type=story |títulu=WTA de París: Pavlyuchenkova sacó a Sharapova y define con Errani}}</ref> Darréu María dirixir al so país natal, [[Rusia]], por cuenta de que ella diría presente na inauguración de los [[Xuegos Olímpicos de Sochi 2014]] yá que s'atopa trabayando pa la [[NBC]] na cobertoria d'estos xuegos, pero antes d'eso María percorrería la ciudá onde vivió la so infancia antes de camudase a los [[Estaos Xuníos]], ella allegó a la Kafelnikov Tennis School en Riviera Park, teniendo sentimientos de señardá de dicha ciudá;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2014/02/05/sharapova-vuelve-les sos-origenes-en-sochi |títulu=Sharapova vuelve a los sos oríxenes en Sochi }}</ref> siendo esta la principal causa pola que la rusa nun incluyiría nel so calendariu torneos bien importantes como'l [[Tornéu de Qatar 2014|Qatar Ladies Open]] y el [[Tornéu de Dubái 2014|Dubai Tennis Championships]], pero na inauguración d'estos Xuegos, María sería una de los portadores de l'antorcha olímpica (de fechu foi la primer portadora a la salida del Estadiu Principal), apurriéndo-y la posta al so compatriota y dos veces Campeona Olímpica de Saltu con Garrocha, [[Yelena Isinbayeva]] brindando una gran participación nesta apertura de los Xuegos d'Iviernu.<ref>{{cita publicación |url=http://canchallena.lanacion.com.ar/1662177-yelena-isinbayeva-y-maria-sharapova-protagonistes-del-encendíu-de-la llapada-olimpica-en-sochi |títulu=Yelena Isinbáyeva y Maria Sharapova, protagonistes del encendíu de la llapada olímpica en Sochi }}</ref> María tres nun apostar el [[Tornéu de Qatar 2014|Qatar Total Open]], cai nel so ranking hasta'l nᵘ&nbsp;5 del mundu, convirtiéndose nel so siguiente tornéu a apostar foi'l [[Masters d'Indian Wells 2014|BNP Paribas Open]] edición onde torna como la Campeona Defensora cola oportunidá de convertise na máxima ganadora d'este tornéu si vuelve llevantar la copa anguaño tres les consiguíes en 2006 y 2013; Ingresa al tornéu como la nᵘ&nbsp;4 na Pre-clasificación tres la baxa de [[Serena Williams]] (común dende'l 2001).<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/609/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del BNP Paribas Open 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140308051301/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/609/MDS.pdf |fechaarchivu=8 de marzu de 2014 }}</ref> Pola so condición de semada María recién empecipiaría la so participación nel tornéu a partir de la Segunda ronda, onde debutaría ante l'alemana [[Julia Goerges]] a la que terminaría ganando cómodamente por 6-1, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2038163&s=ten&type=story |títulu=Indian Wells: Sharapova y Na Li pasaron a tercer ronda}}</ref> asina María pasa a la Tercer ronda onde terminaría siendo ganada pola italiana [[Camila Giorgi]] por 3-6, 6-4, 5-7; asina cayería nel ranking hasta'l nᵘ&nbsp;7 del mundu al nun llograr validar el so títulu.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2039766&s=ten&type=story |títulu=Indian Wells: Sharapova, esaniciada; Li pasó a octavos de final}}</ref> María llegaría al [[Masters de Miami 2014|Sony Open]] como la nᵘ&nbsp;7 del mundu pero la nᵘ&nbsp;4 na pre-clasificación del tornéu por causa de la so temprana cayida nel [[Masters d'Indian Wells 2014|BNP Paribas Open]] y por que nun defende puntos de la xira de cementu d'agostu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/902/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Sony Open Tennis 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140327051854/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/902/MDS.pdf |fechaarchivu=27 de marzu de 2014 }}</ref> Sharápova pola so condición de cabeza de serie tuvo exenta d'apostar la Primer ronda del tornéu, per ende dio entamu a la so participación na Segunda ronda, ante la xaponesa [[Kurumi Nara]] a la que venció cómodamente por 6-3, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://deportes.terra.com.pe/tenis/sharapova-remanez-con-trunfu-en-masters-de-miami,6fa4dca172cd4410VgnCLD2000000dc6eb0aRCRD.html |títulu=Sharapova remanez con trunfu en Masters de Miami }}</ref> na Tercer ronda, Sharápova tuvo qu'esforciase al máximu pa dexar nel camín a la checa [[Lucie Šafářová]], nun gran partíu a trés sets con marcador favorable a la rusa por 6-4, 6-7,&#8239;<sup>(7-9)</sup> 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2048409&s=ten&type=story |títulu=Miami: Serena Williams y Sharapova, con trabayu, en tercer ronda}}</ref> na Cuarta ronda María volvería esixise nuevamente al máximu pa dexar fuera de camín a la belxicana [[Kirsten Flipkens]] por un marcáu por demás complicáu de 3-6, 6-4, 6-1 p'avanzar asina a la siguiente ronda<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2049757&amp;s=ten&amp;type=story&src=mobile |títulu=WTA de Miami: Serena, Sharapova y Li, nos cuartos de final}}</ref> en Cuartos de final María volvería imponese nuevamente a la checa [[Petra Kvitova]] en dos parciales por 7-5, 6-1; siendo esta la so primer victoria del añu ante una top-ten;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2050463&s=ten&type=story |títulu=Maria Sharapova y Serena Williams tán en semifinales en Miami}}</ref> en Semifinal María volvería cayer nuevamente ante la nᵘ&nbsp;1 del mundu l'americana [[Serena Williams]] depués de ponese alantre y el primer set por 4-1, terminaría vencer por 4-6, d'igual manera nel segundu set tenía oportunidá de ponese 3-1 enriba pero dexó pasar dicha opción y terminaría cayendo bien apretadamente por 4-6, 3-6; María al nun defender los puntos de la final qu'apostó l'añu pasáu cayería al nᵘ&nbsp;9 del mundu en favor de l'alemana [[Angelique Kerber]] y la serbia [[Jelena Janković]]<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2052124&s=ten&type=story |títulu=Miami: Serena pasó a Sharapova y ta n'otra final; va definir ante Li}}</ref> Dase entamu a la Temporada de Tierra Batida per Europa col [[Tornéu WTA de Stuttgart 2014|Porsche Tennis Grand Prix]] n'[[Alemaña]], onde María llega al Tornéu como la vixente Bicampeona del certame, como la nᵘ&nbsp;9 del mundu, pero como la nᵘ&nbsp;6 na pre-clasificación;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/1051/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Porsche Tennis Grand Prix 2014}}</ref> en Primer ronda María ganó nun partíu bien difícil a la checa [[Lucie Šafářová]], nun partíu que duró 3 hores y 26 minutos, que definióse por 7-6,&#8239;<sup>(7-5)</sup> 6-7,&#8239;<sup>(5-7)</sup> 7-6<sup>(7-2)</sup> a favor de la rusa, que foi amás el so trunfu nᵘ&nbsp;100 en canches de Tierra Batida y convirtióse nel tercer partíu más llargu del añu y el primeru que se define nun triple Tiebreak desque [[Serena Williams]] venciera a [[Vera Dushevina]] nel [[Masters de Madrid 2010|Mutua Madrid Open 2010]];<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2071577&s=ten&type=story |títulu=Increíble trunfu de Sharapova en primer ronda del WTA de Stuttgart}}</ref> en Segunda ronda María desfacer ensin problemes del so compatriota la rusa [[Anastasia Pavlyuchenkova]], vengándose de la so derrota nel [[Tornéu de París 2014|Open GDF Suez]] por 6-4, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2072951&s=ten&type=story |títulu=Stuttgart: Radwanska y Sharapova van midir en cuartos; perdió Halep}}</ref> en Cuartos de final Sharápova venció cómodamente a la polaca y actual N°3 del mundu [[Agnieszka Radwanska]] por 6-4, 6-3, con esta victoria María asegurar pa la siguiente selmana siguir ente los meyores 10 del ranking de la WTA;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2073609&s=ten&type=story |títulu=Sharapova venció a Radwanska, pasó a semi en Stuttgart y sigue en Top 10}}</ref> en Semifinal María entartalló a la italiana [[Sara Errani]] por un contundente 6-1, 6-2 en 59 minutos de partíu;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2074350&s=ten&type=story |títulu=WTA de Stuttgart: ganó Maria Sharapova y ye finalista}}</ref> na Gran Final María tuvo que remontar un set adversu pa ganar el so trentenu títulu y el so tercer [[Tornéu WTA de Stuttgart|Porsche Tennis Grand Prix]] consecutivu al vencer en trés sets afechos a la serbia [[Ana Ivanovic]] por 3-6, 6-4, 6-1; ganando siquier un títulu de la [[WTA]] mientres 12 años consecutivos.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2075253&s=ten&type=story |títulu=Sharapova, tricampeona en Stuttgart}}</ref> El siguiente tornéu de María sería'l [[Masters de Madrid 2014|Mutua Madrid Open]], onde defendía los puntos de la Final del añu pasáu, llugar al que llegaba como la nᵘ&nbsp;9 del mundu y la nᵘ&nbsp;8 na pre-clasificación, quedando empareyada na seición baxa del cuadru;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/1038/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Mutua Madrid Open |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140513122205/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/1038/MDS.pdf |fechaarchivu=13 de mayu de 2014 }}</ref> en Primer ronda María desfacer ensin nengún problema de la checa [[Klara Koukalová]] al vencela por 6-1, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2080395&s=ten&type=story |títulu=Madrid: Sharapova dio'l primer pasu}}</ref> en Segunda ronda Sharápova ganó nun partíu bien cerráu a l'americana [[Christina McHale]] remontando un 4-1 en contra nel tercer set, ganando 5 xuegos consecutivos pa terminar imponiéndose por 6-1, 4-6, 6-4, ganando'l so pase a la siguiente vuelta;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2081630&s=ten&type=story |títulu=Na Li y Maria Sharapova avanzaron a octavos de final nel WTA de Madrid}}</ref> en Tercer ronda María ganó en sets consecutivos a l'australiana [[Samantha Stosur]]. por un contundente 6-4, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2083090&s=ten&type=story |títulu=Serena, Na Li y Sharapova, a cuartos de final del WTA de Madrid}}</ref> en Cuartos de final Sharápova sacó nun partíu bien esixente a l'actual nᵘ&nbsp;2 del mundu la china [[Na Li]] por un marcador bien cerráu de 2-6, 7-6,&#8239;<sup>(7-5)</sup> 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2083775&s=ten&type=story |títulu=WTA de Madrid: Sharapova, a semis; Serena retirar por mancadura}}</ref> en Semifinal María ganó cómodamente a la polaca y actual nᵘ&nbsp;3 del mundu [[Agnieszka Radwanska]] por un contundente 6-1, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2084491&s=ten&type=story |títulu=WTA de Madrid: Sharapova y Halep ganaron y son les finalistes}}</ref> na Gran Final Sharápova tuvo que batallar dende tras pa llograr ganar el trentenu primer títulu de la so carrera; el novenu sobre Tierra batida, el segundu títulu [[WTA Premier Mandatory]] y el so segundu títulu del añu y amás de consecutivu; al vencer a la rumana y actual nᵘ&nbsp;5 del mundu, [[Simona Halep]] por un engarráu 1-6, 6-2, 6-3 nuna hora y 57 minutos.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2014/05/11/sharapova-campeona-en-madrid-per primer vegada-en-la so-carrera |títulu=Sharapova, campeona en Madrid per primer vegada na so carrera }}</ref> María en ganando'l títulu en [[Masters de Madrid 2014|Madrid]] presentar nel [[Masters de Roma 2014|Internazionali BNL d'Italia]] como l'últimu tornéu preparatorio a [[Tornéu de Roland Garros 2014|Roland Garros]], llugar onde llegaría como la nᵘ&nbsp;8 na pre-clasificación y como la nᵘ&nbsp;7 del mundu tres facer la selmana pasada na capital española;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/709/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Internazionali BNL d'Italia 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140513130112/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/709/MDS.pdf |fechaarchivu=13 de mayu de 2014 }}</ref>María pola so condición de semada tuvo exenta de xugar na Primer ronda, dando entamu a la so participación na Segunda ronda, polo que debutó ante la boricua [[Mónica Puig]] venciéndola por un claru 6-3 7-5.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2087483&s=ten&type=story |títulu=Serena y Sharapova ensin problemes a la tercer ronda del WTA de Roma}}</ref> Na Tercer ronda María cayería ante la serbia y ex-nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Ana Ivanovic]] por un contundente 1-6, 4-6; convirtiéndose na primer cayida de la rusa ante la serbia dempués de 7 años, cortándo-y dos raches importantes, la primera de los enfrentamientos personales, yá que Sharapova nun cayía ante Ivanovic tres 7 enfrentamientos ganaos consecutivamente; y la otra y más importante yera que desque empezó'l 2012 María cuntaba con una racha de 48-3 en canches de magre siendo eses 3 úniques ganes ante [[Serena Williams]].<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=2088133&s=ten&type=story |títulu=Serena avanza nel WTA de Roma; Ivanovic esanició a Sharapova}}</ref> [[Ficheru:Sharapova wimb2014-2.jpg|thumb|350px|right|María Sharápova mientres el so partíu de la Tercera ronda frente a l'americana [[Alison Riske]] nel Tercer Grand Slam del Añu: [[Campeonatu de Wimbledon 2014|El Wimbledon]]]] Pa concluyir la xira europea de tierra batida, esta conclúi nel Segundu Grand Slam del Añu; nel [[Tornéu de Roland Garros 2014|Abiertu de Francia o Roland Garros]], llugar al que María entraba como la nᵘ&nbsp;8 del mundu y la nᵘ&nbsp;7 na Pre-Clasificación siendo este l'últimu llugar nel añu onde defende una cantidá fuerte de Puntos, pa fortuna queda empareyada na Seición de riba; dándose un posible duelu de Cuartos de final ante l'americana [[Serena Williams]], ronda na que se repitiría la final del Añu pasáu del tornéu<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2014/903.pdf |títulu=Campeonatu Femenín Individual del Roland Garros 2014}}</ref> María empecipia la so participación na Primer ronda del tornéu parisín ante'l so compatriota [[Ksenia Pervak]] a la que terminaría ganando por un contundente 6-1, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2096000/sharapova-gano-en-el so-debut-en-roland-garros;-avanza-kvitova |títulu=Sharapova ganó nel so debú en Roland Garros; avanza Kvitova}}</ref> na Segunda ronda la rusa terminaría desfacer en sets corríos de la búlgara [[Tsvetana Pironkova]] por 7-5, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2097333/otra sorpresa-serena-fuera-en-segunda-ronda;-gano-sharapova |títulu=Otra sorpresa: Serena, fuera en segunda ronda; ganó Sharapova}}</ref> na Tercer ronda María apolmonó a l'arxentina [[Paula Ormaechea]] al clava-y un 6-0, 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2098918/roland-garros-sharapova-entartallo-a-ormaechea;-perdio-radwanska |títulu=Roland Garros: Sharapova entartalló a Ormaechea; perdió Radwanska}}</ref> en Cuarta ronda Sharápova tuvo que llibrar una batalla campal ante [[Samantha Stosur]] al llograr vencela en trés sets por 3-6, 6-4, 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2100484/maria-sharapova-avanzo-a-cuartos-de-final-de-roland-garros |títulu=Maria Sharapova avanzó a cuartos de final de Roland Garros}}</ref> en Cuartos de final María tuvo que volver remontar dende embaxo quedando a un xuegu de perder el partíu, pero llogró afitase y voltiar el marcador a la española [[Garbiñe Muguruza]] por 1-6, 7-5, 6-1; avanzando a la so cuarta semifinal consecutiva en París<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2101751/maria-sharapova-a-semifinales |títulu=Maria Sharapova, a semifinales}}</ref> en Semifinal María per tercer vegada consecutiva volvió remontar un set en contra pa ganar a la canadiense [[Eugenie Bouchard]] por 4-6, 7-5, 6-2; pa clasificase a la so tercera Final consecutiva en "La Ciudá Lluz"<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2102783/sharapova-otra vegada finalista-en-roland-garros;-define-con-halep |títulu=Sharapova, otra vegada finalista en Roland Garros; define con Halep}}</ref> na Gran Final Sharápova terminó imponiéndose nuevamente en trés sets a [[Simona Halep]] por 6-4, 6-7,&#8239;<sup>(5-7)</sup> 6-4 nun partíu que duró 3 hores y 2 minutos; Sharápova alzaría'l so trentenu segundu títulu de la [[WTA]], el so Segundu títulu de [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]], el so Quintu Títulu de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]], empatando a la suiza [[Martina Hingis]] cola mesma cantidá; amás de que caltién el so Récor personal de 20-1 nos postreros 3 años nel tornéu, cerrando la temporada de tierra batida con un respigante 19-1 al so favor en partíos ganaos na superficie nel añu; col gran Bonus de ponese Primer na carrera al [[WTA Tour Championships 2014|WTA Tour Championships]] y amás de que con esta victoria recupera'l nᵘ&nbsp;5 del mundu a partir de la siguiente selmana.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2103936/ |títulu=Sharapova bicampeona: volvió ganar en Roland Garros}}</ref> Empecípiase la xira europea de Verde, pero en saliendo campeona en [[Tornéu de Roland Garros 2014|Roland Garros]], María nun se presentó en nengún tornéu previu al Tercer [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del añu'l [[Campeonatu de Wimbledon 2014|Campeonatu de Wimbledon]], polo cual decide presentase n'este ensin preparase en torneos oficiales; llugar al qu'ingresa como la nᵘ&nbsp;5 del mundu y na Pre-Clasificación, por gracia de la suerte, Sharápova queda destinada na Seición de riba del cuadru; pudiéndose volver dar un choque ente ella y [[Serena Williams]] nos Cuartos de final, (como taba previstu nel postreru [[Tornéu de Roland Garros 2014|Roland Garros]]), siendo este l'últimu llugar onde la rusa defende puntos más fuertes del añu; (100 Puntos) polo que tien grandes posibilidaes de siguir aumentando la so Ranking nesti tornéu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2014/904.pdf |títulu=Campeonatu Individual de Dames del Wimbledon 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150319044349/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2014/904.pdf |fechaarchivu=19 de marzu de 2015 }}</ref> María empecipia la so participación nel Tornéu na Primer ronda, frente a la local [[Samantha Murray]] a la que terminó ganando plácidamente por 6-1, 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2118933/ |títulu=Wimbledon: Serena, Sharapova y Halep, fácil a segunda ronda}}</ref> na Segunda ronda Sharápova ganó a la suiza [[Timea Bacsinszky]] por un contundente 6-2, 6-1 pa ganar el so pase a la siguiente vuelta;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2120897/wimbledon-serena-y-sharapova-a-3-ronda;-halep-al vienres-por agua |títulu=Wimbledon: Serena y Sharapova, a 3ᵉʳ ronda; Halep, al vienres por agua}}</ref> na Tercer ronda María apolmonó al so rival l'americana [[Alison Riske]] ganando los postreros 11 xuegos del partíu, pa terminar imponiéndose por un contundente 6-3, 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2122541/ |títulu=Wimbledon: Serena, fuera en tercer ronda; Sharapova y Halep, a octavos}}</ref> na Cuarta ronda María cayería ganada ante l'actual nᵘ&nbsp;7 del mundu l'alemana [[Angelique Kerber]] por 6-7,&#8239;<sup>(4-7)</sup> 6-4, 4-6 nun partíu que duró más de 2 hores y media con saldu negativu pa la rusa yá que va cayer al nᵘ&nbsp;6 del mundu, dempués de que [[Petra Kvitova]] volviera coronase campeona nuevamente, lo cual repercuta na clasificación de la rusa.<ref>{{cita publicación |url=http://tenis.as.com/tenis/2014/07/01/wimbledon/1404228061_540001.html |títulu=Sharapova, ganadora en Roland Garros, despídese ante Kerber}}</ref> María empecipia la so participación nel '''[[US Open Series 2014|US Open Series]]''' na [[Masters de Canadá 2014|Rogers Cup]]; llugar al qu'ingresa como la nᵘ&nbsp;6 del mundu, pero como la nᵘ&nbsp;4 na pre-clasificación por cuenta de les ausencies tantu de [[Na Li]], como de [[Simona Halep]] quedando empareyada na seición de riba del cuadru;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/806/MDS.pdf |títulu=Rogers Cup - Cuadru individual Femenín 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140809094251/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/806/MDS.pdf |fechaarchivu=9 d'agostu de 2014 }}</ref> la rusa tuvo exenta d'apostar la primer ronda, polo cual la so participación nel eventu da entamu na segunda ronda, onde terminaría ganando en trés sets a la moza española [[Garbiñe Muguruza]] por 4-6, 6-3, 6-1; María terminaría ganando 11 de los postreros 13 games del partíu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.eluniversal.com/deportes/140806/garbine-muguruza-nun pudo-quebrar-a-maria-sharapova |títulu=Garbiñe Muguruza nun pudo quebrar a Maria Sharapova}}</ref> na Tercer ronda Sharápova dio un pasu en falsu al cayer en trés sets bien apostaos ante la tamién española [[Carla Suárez Navarro]] por 2-6, 6-4, 2-6.<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2150367/montreal-ganen-serena-y-wozniacki%3b-pierden-kvitova-y-sharapova |títulu=Montreal: ganen Serena y Wozniacki; pierden Kvitova y Sharapova}}</ref> [[Ficheru:Sharapova US Open 2014.jpg|thumb|380px|left|María Sharápova devolviendo una pelota nel so partíu de Tercera ronda frente a l'alemana [[Sabine Lisicki]] nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2014|US Open]]]] El siguiente Tornéu de María foi'l [[Masters de Cincinnati 2014|Western & Southern Open]] onde María llegaba como la nᵘ&nbsp;6 del mundu, pero como la nᵘ&nbsp;5 na Preclasificación por causa de la baxa de la china [[Na Li]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/1017/MDS.pdf |títulu=Western & Southern Open - Cuadru individual Femenín 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140808110643/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/1017/MDS.pdf |fechaarchivu=8 d'agostu de 2014 }}</ref> pola so condición de semada María tuvo exenta d'apostar la Primer ronda, polo que la so participación dio entamu na Segunda ronda ante la local [[Madison Keys]] a la que terminó ganando nun disputadísimo partíu por 6-1, 3-6, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2154088/sharapova-y-halep-pasaron-a-tercer-ronda-del-wta-de-cincinnati |títulu=Sharapova y Halep pasaron a tercer ronda del WTA de Cincinnati}}</ref> en Tercer ronda Sharápova desfacer del so compatriota [[Anastasia Pavlyuchenkova]] nun partíu bien cerráu en dos sets por 6-4, 7-6<sup>(7-2)</sup> pa ganar el so pase a la siguiente vuelta;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2155422/cincinnati-serena-williams-facil-a-cuartos%3b-ganaron-halep-y-sharapova |títulu=Cincinnati: Serena Williams, fácil a cuartos; ganaron Halep y Sharapova}}</ref> nos Cuartos de final María terminaría ganando en trés ajustadísimos sets per tercer vegada nel añu, (Finales de [[Masters de Madrid 2014|Madrid]] y [[Tornéu de Roland Garros 2014|Roland Garros]]) a l'actual nᵘ&nbsp;2 del mundu, la rumana [[Simona Halep]] por 3-6, 6-4, 6-4 p'aportar a la so Séptima ronda de Semifinal nel añu;<ref>{{cita publicación |url=http://sipse.com/deportes/serena-sharapova-y-federer-pasaron-a-semifinales-107504.html |títulu cumplen los pronósticos del WTA Masters de Cincinnati}}</ref> en Semifinales Sharápova terminaría cayendo nun partíu espectacular ante l'actual nᵘ&nbsp;11 del mundu y ex-nᵘ&nbsp;1 del mundu la serbia [[Ana Ivanovic]] nun alcuentru marcáu por altibaxos de parte de caúna onde la rusa desperdiciaría 2 puntos de partíu, pa terminar cayendo por un marcador de 2-6, 7-5, 5-7.<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2156812/cincinnati-serena-por-su-primer-titulo%3b-increible-trunfu-de-ivanovic |títulu=Cincinnati: Serena, pol so primer títulu; increíble trunfu de Ivanovic}}</ref> Llegáu yá'l Postreru [[Grand Slam (tenis)|Tornéu de Grand Slam]] del Añu; l'[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2014|US Open 2014]] María llegaría al Campeonatu como la nᵘ&nbsp;6 del mundu, pero como la nᵘ&nbsp;5 na Pre-clasificación tres l'ausencia de la china [[Na Li]]; quedando empareyada na Seición de baxo onde s'apostaría unos hipotéticos Cuartos de final nuevamente ante la rumana [[Simona Halep]], pero pa esto ganó na Primer ronda a la so comptariota [[Maria Kirilenko]] ensin munchos problemes por un contundente 6-4, 6-0;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2163752/us-open-ganaron-sharapova-wozniacki-halep-y-radwanska |títulu=US OPEN: Ganaron sharapova, Wozniacki, Halep y Radwanska}}</ref> en Segunda ronda María sufriría más de lo pensao ante la rumana [[Alexandra Dulgheru]] por 4-6, 6-3, 6-2 pa ganar el so tercer enfrentamientu ante esta mesma rival;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2165375/sharapova-reacciono-y-pasu-a-tercer-ronda%3b-radwanska-esaniciada |títulu=Sharapova reaccionó y pasó a tercer ronda, Radwanska esaniciada}}</ref> en Tercer ronda Sharapova terminaría ganando nun gran partíu a l'alemana [[Sabine Lisicki]] en dos sets por 6-2, 6-4 pa ganar el so pase a la siguiente vuelta;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2167071/us-open-sharapova-en-octavos%3b-cayeron-halep-y-kerber |títulu=US Open: Sharapova, n'octavos; cayeron Halep y Kerber}}</ref> en Cuarta ronda María terminaría la so ruta escontra'l títulu al cayer derrotada ante l'actual nᵘ&nbsp;11 del mundu y ex-nᵘ&nbsp;1 del mundu la danesa [[Caroline Wozniacki]] por 4-6, 6-2, 2-6; tres la conclusión del tornéu Sharápova terminaría volviendo al nᵘ&nbsp;4 del mundu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2014/08/31/wozniacki-esanicia-sharapova-del-us-open |títulu=Wozniacki esanicia a Sharapova del US Open }}</ref> El [[09 de setiembre]] del [[2014]], Sharápova sería la segunda tenista en llograr la so clasificación al [[WTA Tour Championships 2014]] tres l'americana [[Serena Williams]], pol so gran atuación mientres tol añu; colándose nesti prestixosu tornéu de la [[WTA]] qu'axunta a les 8 meyores tenistes del Circuitu a lo llargo de tol añu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2176539/sharapova-tambien-esta-en-singapur |títulu=Sharapova tamién ta en Singapur}}</ref> María volvería a l'aición nel circuitu nel nuevu Tornéu creáu pola [[WTA]] de categoría [[WTA Premier 5|Premier 5]] el [[Premier de Wuhan|Wuhan Tennis Open]] llocalidá onde nació los dos vegaes campeona de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] y yá retirada la china [[Na Li]]; por consecuente María ingresa al tornéu como la nᵘ&nbsp;4 del mundu y la nᵘ&nbsp;4 na Pre-clasificación, por dicha condición tuvo exenta de xugar la Primer ronda;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/1075/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Wuhan Tennis Open 2014}}</ref> na Segunda ronda Sharápova tuvo un debú bien duru yá que tuvo que remontar un set adversu frente al so compatriota [[Svetlana Kuznetsova]] pa imponese por 3-6, 6-2, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2185676/wta-de-wuhan-gano-sharapova;-cayeron-radwanska-y-ivanovic |títulu=WTA de Wuhan: ganó Sharapova; cayeron Radwanska y Ivanovic}}</ref> na Tercer ronda María cayería ante la suiza [[Timea Bacsinszky]] en sets corríos por 6-7,&#8239;<sup>(3-7)</sup> 5-7; d'esta manera María siguiría dicha selmana como la nᵘ&nbsp;4 del mundu pero con grandes posibiliaddes de remontar nuevamente nel ranking mundial nel so siguiente tornéu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2187271/sharapova-tambien-foi-esaniciada- |títulu=Sharapova tamién foi esaniciada}}</ref> [[Ficheru:Competitors at the 2014 WTA Finals.jpg|thumb|440px|right|María Sharápova al llau de les otres clasificaes al [[WTA Finals 2014]] la rusa llegaba cola esperanza de cerrar por primeravez un añu como la nᵘ&nbsp;1 del mundu]] El penúltimu tornéu nel que participaría la rusa sería nel postreru [[WTA Premier Mandatory en 2014|WTA Premier Mandatory]] del añu'l [[Tornéu de Beixín 2014|China Open]] onde María ingresa al tornéu como la nᵘ&nbsp;4 del mundu y la nᵘ&nbsp;4 na Pre-clasificación;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/1020/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del China Open 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141031090005/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/1020/MDS.pdf |fechaarchivu=31 d'ochobre de 2014 }}</ref> María empecipiaría la so participación nel tornéu na Primer ronda onde terminó ganando en sets corríos a la estonia [[Kaia Kanepi]] por 6-4, 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2190432/wta-de-beijing-sharapova-y-halep-ensin-problemes-en-el debú |títulu=WTA de Beijing: Sharapova y Halep, ensin problemes nel debú}}</ref> na Segunda ronda la rusa de desfixo ensin munchos problemes de la ucraniana y nueva promesa del tenis [[Elina Svitolina]] por un contundente 6-2, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2192012/beijing-sharapova-y-serena-firme-a-octavos-de-final%3b-gano-halep |títulu=Beijing: Sharapova y Serena, firme a octavos de final; ganó Halep}}</ref> na Tercer ronda María llogró vengase de la so cayida na mesma ronda na [[Masters de Canadá 2014|Rogers Cup]] ante la española [[Carla Suárez Navarro]] a la que vencería por 6-1, 7-6<sup>(7-3)</sup> ganando'l so pase a la siguiente vuelta;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2192885/ensin-plasmos-kvitova-poner al-dia-en-beijing%3b-sharapova-yá-en-cuartos |títulu=Ensin plasmos, Kvitova poner al día en Beijing; Sharapova, yá en cuartos}}</ref> en Cuartos de final Masha desfacer ensin contratiempos del so comptariota la rusa [[Svetlana Kuznetsova]] por un contundente 6-0, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2194502/beijing-sharapova-y-kvitova-a-semis;-otru retiru-de-serena |títulu=Beijing: Sharapova y Kvitova, a semis; otru retiru de Serena}}</ref> en Semifinales la rusa terminaría per cobrar se nuevamente vengación tres la so derrota na mesma ronda ante [[Ana Ivanovic]] nel [[Masters de Cincinnati 2014|Western & Southern Open]] llugar onde nun concretó dos puntos de partíos, nesta oportunidá entartallaría al so rival por un contundente 6-0, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2014/10/04/sharapova-y-kvitova-xugaren-la final-en-beijing |títulu=Sharapova y Kvitova van xugar la final en Beijing }}</ref> na Gran Final Sharápova imponer nun partíu con una duración de más de 2 hores y media a la checa y actual nᵘ&nbsp;3 del mundu [[Petra Kvitova]] por 6-4, 2-6, 6-3; siendo este'l so cuartu títulu del añu, el so tercer títulu de categoría [[WTA Premier Mandatory]] y el segundu del añu de la mesma categoría; amás de que con esti trunfu la rusa da un reblincón na clasificación mundial al saltar escontra'l nᵘ&nbsp;2 del mundu pasando a la yá citada [[Petra Kvitova]] y a la rumana [[Simona Halep]]; quedando namái por detrás de l'americana [[Serena Williams]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2196307/ |títulu=WTA de Beijing: Sharapova, campeona y Nᵘ2 del mundu}}</ref> María llega al so últimu Tornéu del añu'l [[WTA Tour Championships 2014|WTA Tour Championships]] n'ónde llega como la nᵘ&nbsp;2 na Preclasificación y la nᵘ&nbsp;2 del mundu; per ende evitaría a [[Serena Williams]] a lo menos hasta unes hipotétiques Semifinales, María queda empareyada nel ''grupu blancu'', xunto a la checa [[Petra Kvitova]], la danesa [[Caroline Wozniacki]] y la polaca [[Agnieszka Radwanska]]; amás esti tornéu tien el gran plus si ye que sale campeona la rusa recuperaría'l nᵘ&nbsp;1 del mundu en posición de la menor de les Williams enagora;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2014/808/MDS.pdf |títulu=Competición Individual 2014 BNP Paribas WTA FINALS Singapur presentáu por SC Global}}</ref> el primer partíu del Round Robin que-y tocó apostar foi ante la danesa [[Caroline Wozniacki]], ante la que cayería ganada nun partíu que duró más de tres hores y medies con marcador adversu pa la rusa de 6-7,&#8239;<sup>(4-7)</sup> 7-6,&#8239;<sup>(7-5)</sup> 2-6;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2209572/wozniacki-cuto-de-arranque%3b-radwanska-pudo-con-kvitova |títulu=Wozniacki cutió d'arranque; Radwanska pudo con Kvitova}}</ref> nel so segundu partíu María cayería nuevamente pero en sets consecutivos ante la checa [[Petra Kvitová]] por 3-6, 2-6;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2211394/sharapova-volvio-a-cayer-en-singapur%3b-serena-afaro-y-clasifico-a-halep |títulu=Sharapova volvió cayer en Singapur; Serena afaró y clasificó a Halep}}</ref> mientres el so postreru partíu la rusa precisaba ganalo en sets consecutivos y esperar a que [[Caroline Wozniacki]] gane a [[Petra Kvitová]] en sets siguíos por que pueda clasificar a les Semifinales, cosa que nun se cumpliría yá que María llograría'l trunfu sobre la polaca [[Agnieszka Radwanska]], pero en trés sets en teniendo puntos de partíu nel segundu set, ganaría l'alcuentru por 7-5, 6-7,&#8239;<sup>(4-7)</sup> 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2212137/serena-williams-a-semifinales-ensin-xugar-y-el-n1-aseguráu-a-fin-de-anu |títulu=Serena Williams, a semifinales ensin xugar y el Nᵘ1 aseguráu con cuenta d'añu}}</ref> tres los asocedío la rusa quedaba esaniciada del certame y cerraría l'añu como la nᵘ&nbsp;2 del mundu con grandes posibilidaes de volver al tronu mundial na siguiente temporada.<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2215008/ranking-halep-termina-l'anu-en-el podiu-detras-de-serena-y-sharapova |títulu=Ranking: Halep termina l'añu nel podiu, detrás de Serena y Sharapova}}</ref> ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="160"|'''Fecha''' |width="250"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Allugamientu''' |width="160"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#BF94e4" | 1. | 30 d'avientu de 2013 | {{bandera|AUS}} [[Tornéu de Brisbane 2014|Brisbane International]] | [[Brisbane]] | [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] | Dura | SF |-bgcolor="#FFFF99" | '''2. | '''13 de xineru de 2014 | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia 2014|Australian Open]] | '''[[Melbourne]] | '''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] | '''Dura | 4R |-bgcolor="#BF94e4" | 3. | 27 de xineru de 2014 | {{bandera|FRA}} [[Tornéu de París 2014|Open GDF Suez]] | [[París]] | [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] | Dura (i) | SF |-bgcolor="#0099CC" | 4. | 3 de marzu de 2014 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells 2014|BNP Paribas Open]] | [[Indian Wells (California)|Indian Wells]] | [[WTA Premier Mandatory en 2014|WTA Premier Mandatory]] | Dura | 3R |-bgcolor="#0099CC" | 5. | 17 de marzu de 2014 | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami 2014|Sony Open Tennis]] | [[Miami]] | [[WTA Premier Mandatory en 2014|WTA Premier Mandatory]] | Dura | SF |-bgcolor="#BF94e4" | 6. | 21 d'abril de 2014 | {{bandera|GER}} [[Tornéu WTA de Stuttgart 2014|Porsche Tennis Grand Prix]] | [[Stuttgart]] | [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] | Tierra batida (i) | '''G''' |-bgcolor="#0099CC" | 7. | 5 de mayu de 2014 | {{bandera|ESP}} [[Masters de Madrid 2014|Mutua Madrid Open]] | [[Madrid]] | [[WTA Premier Mandatory en 2014|WTA Premier Mandatory]] | Tierra batida | '''G''' |-bgcolor="#c0d077" | 8. | 12 de mayu de 2014 | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma 2014|Internazionali BNL d'Italia]] | [[Roma]] | [[WTA Premier 5 en 2014|WTA Premier 5]] | Tierra batida | 3R |-bgcolor="#FFFF99" | '''9. | '''26 de mayu de 2014 | '''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros 2014|Roland Garros]] | '''[[París]]''' | '''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] | '''Tierra batida | '''G''' |-bgcolor="#FFFF99" | '''10. | '''23 de xunu de 2014 | '''{{bandera|GBR}} [[Campeonatu de Wimbledon 2014|The Championships Wimbledon]] | '''[[Londres]] | '''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] | '''Yerba | 4R |-bgcolor="#c0d077" | 11. | 4 d'agostu de 2014 | {{bandera|CAN}} [[Masters de Canadá 2014|Rogers Cup]] | [[Montreal]] | [[WTA Premier 5 en 2014|WTA Premier 5]] | Dura | 3R |-bgcolor="#c0d077" | 12. | 11 d'agostu de 2014 | {{bandera|USA}} [[Masters de Cincinnati 2014|Western & Southern Open]] | [[Cincinnati]] | [[WTA Premier 5 en 2014|WTA Premier 5]] | Dura | SF |-bgcolor="#FFFF99" | '''13. | '''25 d'agostu de 2014 | '''{{bandera|USA}} [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2014|US OPEN]] | '''{{Nowrap|[[Nueva York]]}} | '''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] | '''Dura | 4R |-bgcolor="#c0d077" | 14. | {{Nowrap|22 de setiembre de 2014}} | {{bandera|CHN}} [[Premier de Wuhan 2014|Wuhan Tennis Open]] | [[Wuhan]] | [[WTA Premier 5 en 2014|WTA Premier 5]] | Dura | 3R |-bgcolor="#0099CC" | 15. | 29 de setiembre de 2014 | {{bandera|CHN}} [[Tornéu de Beixín 2014|China Open]] | [[Beixín]] | [[WTA Premier Mandatory en 2014|WTA Premier Mandatory]] | Dura | '''G |-bgcolor="#FF6666" | '''16. | '''20 d'ochobre de 2014 | '''{{bandera|SIN}} [[WTA Tour Championships 2014|WTA Tour Championships]] | '''[[Singapur]] | '''Tornéu de Fin d'Añu | '''Dura (i) | RR |} === [[Torneos WTA en 2015|2015]] === {{AP|Temporada de tenis 2015 de María Sharápova}} [[Ficheru:Maria Sharapova (18224619518).jpg|thumb|right|300px|[[María Sharápova]] preparar p'apostar el [[Masters de Madrid 2015|Mutua Madrid Open]], onde ye la Campeona Defensora]] Dase entamu la [[Torneos WTA en 2015|Temporada 2015 de la WTA]] col tradicional '''Autralian Open Series''', los torneos preparatorios pal [[Abiertu d'Australia 2015|Australian Open]] el Primer Grand Slam del Añu; esta vegada María desea empecipiar el so calendariu tenístico nuevamente nel [[Tornéu de Brisbane 2015|Brisbane International]] de categoría [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]], llugar al que volvería tres les Semifinales algamaes l'añu pasáu; esta vegada Sharápova llegaría ende como la n.°&nbsp;2 del mundu y la nᵘ&nbsp;1 na Preclasificación por cuenta de qu'en esta edición la norteamericana [[Serena Williams]] decidió xugar nesa selmana la [[Copa Hopman 2015|Copa Hopman]] nel so llugar;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/800/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Brisbane International Femenín 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150105134631/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/800/MDS.pdf |fechaarchivu=5 de xineru de 2015 }}</ref> pola so condición de ser la máxima semada tuvo exenta d'apostar la Primer ronda, ye por eso qu'ella da empecipió al so añu y a la so participación nel eventu na Segunda ronda llugar onde enfrentó a la cazaca [[Yaroslava Shvedova]] a la que terminó solmenándo-y una paliza por un contundente 6-0, 6-1, ganando l'alcuentru nuna hora y dos minutos llogrando'l so pase a la siguiente vuelta;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2268272/wta-de-brisbane-trunfu-de-sharapova-en-el so-arranque-de-anu |títulu=WTA de Brisbane: trunfu de Sharapova nel so arranque d'añu}}</ref> en Cuartos de final Sharápova ganó de manera contundente a la española [[Carla Suárez Navarro]] al imponese por 6-1, 6-3; con esta resultancia defende los puntos llograos l'añu pasáu y empieza a averase nuevamente a l'americana [[Serena Williams]] na engarradiella pol nᵘ&nbsp;1;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2269761/-wta-brisbane-sharapova-y-ivanovic-pasaron-a-semifinales |títulu=WTA Brisbane: Sharapova y Ivanovic pasaron a semifinales}}</ref> en Semifinales la rusa ganó contundentemente a la ucraniana y estrella emerxente de la [[WTA]] la ucraniana [[Elina Svitolina]] por 6-1, 6-3 en pocu menos d'una hora y 24 minutos aportando a la definición del campeonatu dexando nel camín tan solo 9 xuegos;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2270602/wta-de-brisbane-sharapova-y-ivanovic-xugaren-la-final |títulu=WTA de Brisbane: Sharapova y Ivanovic van xugar la final}}</ref> na Gran Final Sharápova tuvo que venir dende tras pa poder ganar a la serbia y ex nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Ana Ivanovic]] por un marcador bien abuitáu de 6-7,&#8239;<sup>(4-7)</sup> 6-3, 6-3 onde la serbia salvó dos puntos de partíos espurriendo la definición pocu más de dos hores; amás la rusa alza'l so primer títulu nel añu y consigue llevantar siquier un troféu de la [[WTA]] mientres 13 años consecutivos; consigue'l so primer títulu en [[Tornéu de Brisbane|Brisbane]], según el so Segundu títulu en territoriu australianu tres 7 años desque se coronara campeona nel [[Abiertu d'Australia 2008|Australian Open 2008]], esautamente sobre la mesma rival; amás de que con esti trunfu ponse primer na carrera al [[WTA Finals 2015|WTA Finals]], y ponse a tan solo 681 puntos del nᵘ&nbsp;1 del mundu inda en posesión de [[Serena Williams]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/01/10/sharapova-avera-numbero-1-brisbane |títulu=Sharapova averar al númberu 1 en Brisbane }}</ref> Empecípiase'l [[Grand Slam (tenis)|Primer Grand Slam]] del Añu'l [[Abiertu d'Australia 2015|Australian Open]] con una gran mira, a lo que se refier el visu del Tronu mundial de la [[WTA]], yá que Sharápova llega al tornéu como la nᵘ&nbsp;2 del mundu y la nᵘ&nbsp;2 na Preclasificación, pero col condimento de si alza'l so 6° Títulu de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] va poder recuperar el nᵘ&nbsp;1 del mundu, dica agora en posesión de l'americana [[Serena Williams]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/901/MDS.pdf |títulu=Australian Open 2015 - Cuadru Individual Femenín}}</ref> en Primer ronda María ganó ensin atenuantes na última vez del Estadiu [[Rod Laver]] a la croata [[Petra Martic]] por un contuncdente 6-4, 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espndeportes.com/news/story/_/id/2278196/australia-sharapova-y-halep-pasaron-el debú;-la sorpresa-cayo-ivanovic |títulu=Australia: Sharapova y Halep pasaron el debú; la sorpresa: cayó Ivanovic}}</ref> en Segunda ronda Sharápova enfrentar al so compatriota [[Alexandra Panova]] surdida dende la clasificación, na Segunda Vez del Rod Laver Arena, nun partíu maratónico pa la rusa, pos se llevó'l primera set bien cómodamente, venció engarrando nel segundu set, y nel terceru tuvo que remontar un 1-4 adversu, tantu que salvó dos puntos de partíu nel 4-5 del tercer set, a la fin impúnxose en 2 hores y 33 minutos por 6-1, 4-6, 7-5;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/01/21/maria-sharapova-salva-boles-partíu-pasar-tercera-ronda |títulu=Maria Sharapova salva dos boles de partíu pa pasar a tercer ronda }}</ref> en Tercer ronda María ganó de manera contundente a la cazaca y "rising star", [[Zarina Dias]], por un contundente 6-1, 6-1, con esta resultancia iguala la marca de volver ente les 16 meyores nel [[Abiertu d'Australia|Australian Open]], amás de que llega a esa ronda nos postreros 5 [[Grand Slam (tenis)|Grand Slams]] nos que participó;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2281479/ |títulu=Sharapova, Halep y Bouchard, a octavos de final n'Australia}}</ref> en Cuarta ronda Sharápova entartalló al so rival la china [[Shuai Peng]] al vencela contundentemente por 6-3, 6-0 ameyorando la so actuación nel tornéu en comparanza a la del añu pasáu;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2282959/sharapova-halep-y-bouchard-meter en-cuartos-de-australia |títulu=Sharapova, Halep y Bouchard meter en cuartos d'Australia}}</ref>en Cuartos de final María zurdió a la canadiense y nᵘ&nbsp;7 del mundu [[Eugenie Bouchard]] al chantarle una cómoda victoria por 6-3, 6-2, amás de que con esta victoria aseguró'l nᵘ&nbsp;2 del mundu, al rematar el Tornéu;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2284291/sharapova-pudo-con-bouchard-y-pasu-a-semifinales;-se-despidio-halep |títulu=Sharapova pudo con Bouchard y pasó a semifinales; despidióse Halep}}</ref> en Semifinales Sharápova ganó contundentemente al so compatriota y nᵘ&nbsp;11 del mundu [[Yekaterina Makárova]] por 6-3, 6-2 pa poner el so récor en Semifinales de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] de 10-9, algamando la so Cuarta Final nel [[Abiertu d'Australia|Australian Open]] la más alta ente los otros Grand Slams;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2285284/serena-williams-y-maria-sharapova-definiran-el-titulo-en-australia |títulu=Serena Williams y Maria Sharapova van definir el títulu n'Australia}}</ref> na Gran Final la rusa enfrentaría a l'actual nᵘ&nbsp;1 del mundu l'americana [[Serena Williams]], en dicha definición Sharápova cayería ganada por nueva cunta ante l'americana con un primera set bien cómodu y un segundu parcial bien apostaos que quedaron del llau de l'actual líder de la [[WTA]] por 3-6, 6-7<sup>(5-7)</sup>; asina María quedaría con un balance de 5-5 en Finales apostaes de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] y de 1-3 nel [[Abiertu d'Australia]].<ref>{{cita publicación |url=http://espn.com.ar/news/story/_/id/2287126/australia-serena-volvio-a-frustar-a-sharapova-y-gano-la so-19-grand-slam |títulu=Australia: Serena volvió a frustar a Sharapova y ganó la so 19° Grand Slam}}</ref> Darréu María decidiría volver participar na [[Fed Cup 2015|Fed Cup]] na serie de Cuartos de final qu'enfrentaría a [[Polonia]] de llocal en [[Cracovia]] ante la [[Rusia]] de Sharapova y compañía; María foi escoyida como la Primera tenista y por sortéu nel primer día tocó-y enfrentar a [[Urszula Radwanska]] a la que s'impunxo d'una manera tan eficaz que-y clavó un 6-0, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://peru.com/deportes/tenis/fed-cup-rusia-imponse-ante-polonia-primer-ronda-noticia-324261 |títulu=Fed Cup: Rusia imponse ante Polonia na primer ronda }}</ref> na segunda xornada d'aición yera hora de trate les cares ante la mayor de les hermanes Radwanska y actual nᵘ&nbsp;8 del mundu [[Agnieszka Radwanska]], nun apasionante duelu María volvería imponese a la polaca por 6-1, 7-5; brindándo-y el pase a les Semifinales al so escoyíu nacional en poniendo'l 3-0 decisivu na serie.<ref>{{cita publicación |url=http://www.eluniversal.com/deportes/150208/sharapova-lleva-a-rusia-a-les semifinales-de-la copa-fed |títulu=Sharapova lleva a Rusia a les semifinales de la Copa Fed}}</ref> María volvería a l'aición na Mini-xira de cementu en Norteamérica n'[[Tornéu d'Acapulco 2015|Acapulco]] onde llegaba como la semada nᵘ&nbsp;1 al Tornéu y como la clara favorita a quedase col títulu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/1002/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal del Abiertu Mexicanu TELCEL -Caña Femenina 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150225200625/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/1002/MDS.pdf |fechaarchivu=25 de febreru de 2015 }}</ref> nel so debú la rusa impúnxose bien cenciellamente a l'americana [[Shelby Rogers]] por 6-4, 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2305753/sharapova-debuta-con-contundente-trunfu-en-el-abiertu-mexicanu |títulu=Sharapova debuta con contundente trunfu nel Abiertu Mexicanu}}</ref> en Segunda ronda María ganó bien fácil a la colombiana [[Mariana Duque Mariño]] por 6-1, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2307297/sharapova-gáno-y a duque-marín-en-acapulco%3b-puig-barriu-a-errani |títulu=Sharapova ganó-y a Duque Mariño en Acapulco; Puig barrió a Errani}}</ref> nel so duelu de Cuartos de final Sharapova venció nun partíu por demás complicáu a la eslovaca [[Magdaléna Rybáriková]] por 6-1, 4-6, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2308558/sharapova-sufre-contra-la eslovaca-rybarikova-pero-avanza-en-acapulco |títulu=Sharapova sufre contra la eslovaca Rybarikova pero avanza en Acapulco}}</ref> nel duelu de Semifinales nel que la rusa enfrentar a la francesa [[Caroline Garcia]], la primera dexaría'l duelu al nun presentase a apostalo aduciendo un trestornu gastrointestinal.<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2308564/la-tenista-rusa-maria-sharapova-dexa-el-abiertu-mexicanu-detenis |títulu=La tenista rusa María Sharapova dexa l'Abiertu Mexicanu de Tenis}}</ref> El siguiente tornéu apostáu pola rusa, foi'l [[Masters d'Indian Wells 2015|BNP Paribas Open]], onde llegaba como la nᵘ&nbsp;2 nel ranking y nel designio de les cabeces de serie, polo que foi designada na parte baxa del cuadru;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/609/MDS.pdf |títulu=Cuadro Femenín - BNP Paribas Open 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150315000522/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/609/MDS.pdf |fechaarchivu=15 de marzu de 2015 }}</ref> pola so condición de semada tuvo exenta d'apostar la Primer ronda, polo que dio entamu la so participación na Segunda vuelta onde ganó en dos sets a la belxicana [[Yanina Wickmayer]] por 6-1, 7-5;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2321248/maria-sharapova-debuto-con-victoria |títulu=María Sharapova debutó con victoria en IW}}</ref> en Tercer ronda María tuvo un enfrentamientu bien complicáu, yá que se vía les cares contra la ex-nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Victoria Azarenka]] a la que ganó por 6-4, 6-3; en viniendo d'un 3-4 adversu nel primer set, onde aportó a la siguiente vuelta nel so sestu puntu de partíu, empatando la serie cola bielorrusa en 7-7;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2322712/sharapova-vencio-a-azarenka-en-tercer-ronda-de-indian-wells |títulu=Sharapova venció a Azarenka en tercer ronda d'Indian Wells}}</ref> en Cuarta ronda María enfrentó a la italiana y campeona defensora [[Flavia Pennetta]] qu'en imponiéndose nel primer parcial por 6-3, terminó dexando'l partíu por 6-3, 3-6, 6-2.<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2323650/indian-wells-serena-williams-avanzo-a-cuartos%3b-cayo-sharapova |títulu=Indian Wells: Serena Williams avanzó a cuartos; cayó Sharapova}}</ref> [[Ficheru:Maria Sharapova (18952037170).jpg|thumb|left|350px|[[María Sharápova]] entrenándose duramente nel [[Masters de Roma 2015|Internazionali BNL d'Italia]] onde resultaría campeona per tercer vegada na so carrera]] L'últimu Tornéu qu'apostó Sharapova pa cerrar esta parte de la temporada foi en [[Masters de Miami 2015|Miami]] llugar al que tamién aportó como la nᵘ&nbsp;2 nel Ranking y el sembrío;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/902/MDS.pdf |títulu=Cuadro Femenín del Miami Open 2015}}</ref> por ser cabeza de serie debutó nel certame na Segunda ronda, onde cayó ganada ante'l so mozu compatriota y ex-nᵘ&nbsp;1 del mundu Junior [[Daria Gavrilova]] en dos sets bien cerraos por 6-7, 3-6.<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2331049/miami-sharapova-perdio-en-el debú%3b-ganaron-radwanska-y-wozniacki |títulu=Miami: Sharapova perdió nel debú; ganaron Radwanska y Wozniacki}}</ref> Empecípiase la xira de Tierra batida europea de primavera, María decide volver empecipiar la so participación nesta seición de la temporada nel [[Tornéu WTA de Stuttgart 2015|Porsche Tennis Grand Prix]], llugar al que llegaba como la Tricampeona defensora y con un récor d'invicta nel tornéu de 13 victories onde foi la Primera semada nel eventu alemán;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/1051/MDS.pdf |títulu=Cuadro Femenín del Porsche Tennis Grand Prix 2015}}</ref> María empezaría la so participación nel tornéu na segunda ronda onde enfrentó a la local [[Angelique Kerber]] ante la que terminó cayendo nun duelu por demás complicáu por 6-2, 5-7, 1-6; con esta resultancia la rusa perdería'l nᵘ&nbsp;2 del mundu en manes de la rumana [[Simona Halep]] dende'l siguiente llunes.<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2354308/stuttgart-sharapova-perdio-y-cedio-el-n2-del-ranking%3b-kvitova-fuera |títulu=Stuttgart: Sharapova perdió y dexó el Nᵘ2 del ranking; Kvitova, fuera}}</ref> El siguiente Tornéu de la rusa foi na [[Masters de Madrid 2015|Caja Mágica en Madrid]] onde llegaba como la Campeona defensora amás que yera la nᵘ&nbsp;3 nel sembrío, quedando asitiada na Seición de baxo del cuadru;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/1038/MDS.pdf |títulu=Cuadro Femenín - Mutua Madrid Open 2015}}</ref> en Primer ronda la rusa volvería a la sienda de la victoria al vencer a la suiza [[Timea Bacsinszky]] na Primer ronda a la qu'apolmonó por 6-2, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2362943/wta-de-madrid-sharapova-tuvo-un-solíu-debú%3b-gano-serena |títulu=WTA de Madrid: Sharapova tuvo un sólidu debú; ganó Serena}}</ref> en Segunda ronda Sharapova nun tuvo problemes y desfíxose de la colombiana [[Mariana Duque Mariño]] por 6-1, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2364538/sharapova-foi-mas-que-duque%3b-azarenka-gano-y-va-por-serena títulu=Sharapova foi más que Duque; Azarenka ganó y va por Serena}}</ref> en Tercer ronda María sacaría un duelu bien interesante y engarráu ante la moza francesa [[Caroline Garcia]] contra la que batalló en daqué más de dos hores y media de duración por 6-2, 4-6, 7-5;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2365382/madrid-serena-gáno-y un-partíu-increible-a-azarenka%3b-pasu-sharapova |títulu=Madrid: Serena ganó-y un partíu increíble a Azarenka; pasó Sharapova}}</ref> en Cuartos de final la rusa batalló ante la ex-nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Caroline Wozniacki]] a la que venció en trés sets bien engarraos pa terminar imponiéndose por 6-1, 3-6, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2366352/madrid-sharapova-la primera-semifinalista%3b-gano-serena-williams |títulu=Madrid: Sharapova, la primera semifinalista; ganó Serena Williams}}</ref> en semifinales Sharapova cayería ganada ante'l so compatriota y ex-nᵘ&nbsp;2 del mundu [[Svetlana Kuznetsova]] por 2-6, 4-6; perdiendo la so oportunidá de volver al nᵘ&nbsp;2 del mundu entá en manes de [[Simona Halep]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2367231/madrid-serena-foi-barrida-por-kvitova-en-semis%3b-cayo-sharapova |títulu=Madrid: Serena foi barrida por Kvitova en semis; cayó Sharapova}}</ref> L'últimu tornéu preparatorio al Segundu [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del añu foi'l [[Masters de Roma 2015|Internazionali BNL d'Italia]] al que María ingresaba como la favorita nᵘ&nbsp;3 a llevase la corona en [[Masters de Roma|Roma]] quedando encuadrada na seición de riba del cuadru;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/709/MDS.pdf |títulu=Cuadro Femenín - Internazional BNL d'Italia 2015}}</ref> pola so condición de semada debutó na Segunda ronda onde venció a [[Jarmila Gajdosova]] por 6-2, 3-1 y el posterior retiru de l'australiana;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2370687/wta-roma-sharapova-pasu-ensin-apuros%3b-gano-serena-williams |títulu=WTA Roma: Sharapova pasó ensin apuros; ganó Serena Williams}}</ref> en Tercera vuelta Sharapova vencería a la moza serbia [[Bojana Jovanovski]] por un contundente 6-3, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2372522/serena-williams-ye-baxa%3b-sharapova-y-halep-meter en-cuartos |títulu=Serena Williams ye baxa; Sharapova y Halep meter en cuartos}}</ref> en Cuartos de final la rusa arollaría a la bielorrusa [[Victoria Azarenka]] por 6-3, 6-2; pa ponese 8-7 al mandu nel frente por frente ente estos dos xugadores;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2373479/sharapova-y-halep-avanzaron-a-semifinales-en-roma%3b-cayo-kvitova |títulu=Sharapova y Halep avanzaron a semifinales en Roma; cayó Kvitova}}</ref> en Semifinal María vengar de la nueva [[Daria Gavrilova]] al vencela esta vegada por 7-5, 6-3; amás de que con esta victoria y la eliminación de [[Simona Halep]] la rusa volvería al nᵘ&nbsp;2 del mundu'l siguiente llunes;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2374249/sharapova-pasu-a-la final-en-roma-y-volvera-al-n2-tres-la-caida-de-halep |títulu=Sharapova pasó a la final en Roma y va volver al N°2 tres la cayida de Halep}}</ref> na Gran Final María coronar por Tercer Vegada Campeona en [[Masters de Roma|Roma]] y consiguiría la so 35° Títulu na so carrera al vencer a la española [[Carla Suárez Navarro]] por 4-6, 7-5, 6-1; llegando a los 11 títulos sobre tierra batida empatando con [[Serena Williams]] con mayor títulos en dicha superficie ente los xugadores actives; amás que sería la segunda vegada que consigue ganar un mesmu tornéu 3 vegaes en llográndolo l'añu pasáu en [[Tornéu WTA de Stuttgart|Stuttgart]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/story/_/id/2375209/sharapova-vencio-a-suarez-navarru-y-gano-el-titulo-del-wta-de-roma |títulu=Sharapova venció a Suárez Navarro y ganó'l títulu del WTA de Roma}}</ref> diba dase entamu al Segundu [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam del Añu]] onde María llega al tornéu como una de los dos grandes favorites al títulu al llau de l'americana [[Serena Williams]], l'actual nᵘ&nbsp;1 del mundu; Sharápova ingresaría al tornéu como la campeona defensora d'esti mesmu'l cual ganó l'añu pasáu, amás de que na previa tenía que defender los 2000 puntos que consiguió, asina mesmu yera la postrera finalista del [[Abiertu d'Australia 2015|Australian Open]], y la campeona del [[Masters de Roma 2015|Premier 5 de Roma]]; polo que María ingresaba al tornéu como la nᵘ&nbsp;2 del mundu y tamién col mesmu númberu nel sembrío;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2015/903.pdf |títulu=Cuadro de Roland Garros 2015 - Individual Femenín}}</ref> María debutaría nel campeonatu frente a la estonia [[Kaia Kanepi]] actual nᵘ&nbsp;50 del mundu a la que venció en pocu más d'una hora y 25 minutos por un contundente 6-2, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/nota/_/id/2381600/sharapova-a-2-ronda-de-roland-garros;-cayeron-puig-y-cepede |títulu=Sharapova, a 2ª ronda de Roland Garros; cayeron Puig y Cepede}}</ref> na Segunda ronda María superaría de manera arrasadora al so compatriota [[Vitalia Diachenko]] por 6-3, 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://www.eluniversal.com/noticias/deportes/sharapova-supero-diatchenko-avanzo-roland-garros_66847 |títulu=Sharapova superó a Diatchenko y avanzó en Roland Garros |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160416154741/http://www.eluniversal.com/noticias/deportes/sharapova-supero-diatchenko-avanzo-roland-garros_66847 |archivedate=2016-04-16 |fechaaccesu=2020-07-30 }}</ref> en Tercera vuelta María llograría una victoria daqué trabayada frente a la Campeona del [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2011|US Open 2011]], l'australiana [[Samantha Stosur]] por 6-3, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://deportes.televisa.com/tenis/2015-05-29/maria-sharapova-instálase-octavos/ |títulu=Maria Sharapova instalar n'octavos }}</ref> na Cuarta ronda Sharapova cayería ganada en dos sets bien engarraos frente a la checa [[Lucie Šafářová]] y darréu finalista del Tornéu, en siendo vencida por 6-7,<sup>(3-7)</sup> 4-6;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/nota/_/id/2387132/roland-garros-sharapova-perdio-en-octavos;-avanzo-serena-williams |títulu=Roland Garros: Sharapova perdió n'octavos; avanzó Serena Williams}}</ref> por non llograr defender el Títulu María cayería hasta'l nᵘ&nbsp;4 del Ranking de la [[WTA]] en favor de la checa [[Petra Kvitova]] y la rumana [[Simona Halep]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/06/01/petra-kvitova-numbero-2-mundial-roland-garros |títulu=Petra Kvitova, númberu 2 mundial tres Roland Garros }}</ref> Yá pasara un mes y María decidió en nun presentase en nengún tornéu antes d'apostar el [[Grand Slam (tenis)|Tercer Grand Slam del Añu]] el [[Campeonatu de Wimbledon 2015|Campeonatu de Wimbledon]] tou esto fixo ingresar a la rusa como la nᵘ&nbsp;4 del mundu y tamién col mesmu númberu ente les semaes, el sortéu del cuadru mandar a la seición de riba del cuadru, con un choque potencial frente a [[Serena Williams]] nes Semifinales;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2015/904.pdf |títulu=Cuadro de Wimbledon 2015 - Individual Femenín |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151023111523/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Archive/Draws/2015/904.pdf |fechaarchivu=23 d'ochobre de 2015 }}</ref> María debutaría frente a la invitada local [[Johanna Konta]] a la que vencería en sets corríos por un apolmonante 6-2, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportesmiami.com/sharapova-desfacer de-konta-y-apuerta-a-segunda-ronda-de-wimbledon/ |títulu=Sharapova desfacer de Konta y apuerta a segunda ronda de Wimbledon }}</ref> na Segunda ronda Sharapova ganaría a la holandesa [[Richèl Hogenkamp]] por un contundente 6-3, 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/nota/_/id/2410659/wimbledon-ganaron-serena-y-sharapova;-cayo-duque-marín |títulu=Wimbledon: Ganaron Serena y Sharapova; cayó Duque Mariño}}</ref> en Tercer ronda la rusa atopar cola rumana [[Irina-Camelia Begu]] a la que terminaría venciendo por un contundente 6-4, 6-3 p'avanzar a la siguiente ronda;<ref>{{cita publicación |url=http://www.informador.com.mx/deportes/2015/601487/6/sharapova-gana-a-begu-avanza-a-octavos-en-wimbledon.htm |títulu=Sharapova derrota a Begu; avanza a octavos en Wimbledon}}</ref> en Cuarta ronda María ganaría en sets siguíos a la cazaca [[Zarina Dias]] por un firme 6-4, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://elcomercio.pe/deporte-total/tenis/wimbledon-sharapova-vencio-diyas-y-avanzo-cuartos-final-noticia-1823976 |títulu=Wimbledon: Sharapova venció a Diyas y avanzó a cuartos de final}}</ref> en Cuartos de final enfrentar a l'americana [[Coco Vandeweghe]] a la que vencería nun partíu bien intensu que se definió en trés parciales favorables a la siberiana por 6-3, 6-7,<sup>(3-7)</sup> 6-2 p'aportar a les semifinales en [[Campeonatu de Wimbledon|La Catedral del Tenis]] desque llegara a la final na edición del 2011;<ref>{{cita publicación |url=http://elcomercio.pe/deporte-total/tenis/wimbledon-sharapova-y-serena-williams-topetaren-semifinal-noticia-1824176 |títulu=Wimbledon: Sharapova y Serena Williams van topetar en semifinal}}</ref> nes Semifinales María enfrentaría'l so gran nemesis la norteamericana [[Serena Williams]] actual nᵘ&nbsp;1 del mundu, contra la que terminaría cayendo ganada en sets consecutivos por un contundente 2-6, 4-6 marcando la so derrota 17 consecutiva frente a l'americana, tres el tornéu María volvería de nuevu al nᵘ&nbsp;2 del mundu que-y fuera arrampuñáu un mes tras.<ref>{{cita publicación |url=http://peru.com/deportes/tenis/maria-sharapova-vs-serena-williams-transmision-vivu-espn-noticia-374723 |títulu=Wimbledon 2015: Serena Williams esanicia a Sharapova en semifinal }}</ref> [[Ficheru:Sharapova French Open 2015.jpg|thumb|left|350px|[[María Sharápova]] al serviciu nel so partíu de primer ronda ante la estonia [[Kaia Kanepi]] en [[Tornéu de Roland Garros 2015|Roland Garros]]]] Tres lo pasao en [[Campeonatu de Wimbledon 2015|Wimbledon]] María tenía programáu presentase a apostar el [[Masters de Canadá 2015|Premier 5 de Canadá]] en [[Toronto]] que l'añu pasáu apostar na ciudá de [[Masters de Canadá 2014|Montreal]], pero por razones del destín la siberiana baxar del cuadru aludiendo una mancadura na so pierna derecha.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/08/07/maria-sharapova-baxa-toronto-lesion |títulu=Maria Sharapova baxar de Toronto por mancadura }}</ref> Darréu Sharápova causaría baxa nuevamente n'otru tornéu esta vegada nel [[Masters de Cincinnati|Premier 5 de Cincinnati]] aludiendo malestar y dolores continuos na so pierna derecha la cual nun se recuperó satisfactoriamente, razón pola que cayería nel ranking al nᵘ&nbsp;3 del mundu en favor de la rumana [[Simona Halep]]<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/08/19/cincinnati-sharapova-venus-baxes-ultima-hora |títulu=Cincinnati: Sharapova y Venus, baxes d'última hora }}</ref> María tenía pensáu presentase a apostar l'[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2015|Abiertu de los Estaos Xuníos]] onde yá fuera sorteáu'l cuadru con ella como la semada nᵘ&nbsp;3, pero a última hora la siberiana terminar de baxar del tornéu porque los problemes na so pierna derecha nun taben del tou resueltos, convirtiéndose nel cuartu tornéu de [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] que se pierde.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/08/30/maria-sharapova-anuncia-baxa-us-open |títulu=Maria Sharapova anuncia la so baxa del US Open }}</ref> El [[11 de setiembre]] Sharápova clasificar por octava vegada a apostar el [[WTA Finals 2015|WTA Tour Championships]] qu'axunta a los ocho meyores del añu tres clasificase enantes [[Serena Williams]] y [[Simona Halep]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/09/11/maria-sharapova-clasificada-wta-finals-singapur |títulu=Maria Sharapova, clasificada pal WTA Finals de Singapur}}</ref> Tres tou esto empecipia la xira asiática de cementu onde la primera gran parada yera nel [[Premier de Wuhan|Premier 5 de Wuhan]], llugar onde María pidiría una invitación especial pa poder apostalo yá que nun taba inscrita nesti tornéu al momentu de que se cerraren les inscripciones, que concediéronlu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/09/21/sharapova-recibe-wildcard-xugar-wuhan |títulu=Sharapova recibe una wildcard pa xugar en Wuhan }}</ref> llega a esti eventu como la nᵘ&nbsp;3 del mundu, pero como la semada nᵘ&nbsp;2 detrás de [[Simona Halep]], polo que tuvo exenta d'apostar la Primer ronda;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/1075/MDS.pdf |títulu=Cuadro Femenín - Wuhan Open Tennis 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151023110101/http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/1075/MDS.pdf |fechaarchivu=23 d'ochobre de 2015 }}</ref> polo que la so participación empecipiar na Segunda ronda onde terminaría retirándose del so partíu frente a la checa [[Barbora Strýcová]] cuando'l marcador taba 7-6,<sup>(7-1)</sup> 6-7,<sup>(4-7)</sup> 2-1 a favor de la rusa nel tercer set.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/09/28/sharapova-retira-mancada-tercer-set-partíu-strycova |títulu=Sharapova retírase mancada nel tercer set del so partíu ante Strycova }}</ref> Darréu María tamién se baxaría del [[Tornéu de Beixín 2015|China Open]] aludiendo una mancadura y el so antebrazu esquierdu, llugar onde yera la Campeona defensora polo que terminaría perdiendo los 1000 puntos consiguíos l'añu pasáu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2015/09/30/sharapova-baxa-tambien-beijing |títulu=Sharapova, baxa tamién en Beijing }}</ref> Finalmente Sharápova remanecería nel circuitu tres les Semifinales a les que llegara nel postreru [[Campeonatu de Wimbledon 2015|Wimbledon]] per ende el so Ranking fuera perxudicáu a tal estremu de cayer hasta'l 4 de la [[WTA]], por dicha situación nel sortéu quedó alcontrada nel Grupu Coloráu, xunto a la rumana [[Simona Halep]], la polaca [[Agnieszka Radwanska]] y la italiana [[Flavia Pennetta]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2015/808/MDS.pdf |títulu=«BNP PARIBAS WTA FINALS SINGAPORE 2015 - Individuales}}</ref> en conociéndose el sortéu de los grupos la rusa debutaría frente a la polaca y nᵘ&nbsp;6 del mundu [[Agnieszka Radwanska]] a la que vencería nun partíu bien complicáu viniendo dende tras pa torala en trés parciales por 4-6, 6-3, 6-4 marcando'l so bon debú en tando 5 meses fora de competición práuticamente;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ar/news/nota/_/id/2510292/finales-wta-sharapova-y-halep-con entamu ganador-en-singapur |títulu=Finales WTA: Sharapova y Halep, con entamu ganador en Singapur}}</ref> nel segundu partíu de la siberiana presentábase-y el más difícil de toos pos enfrentaba a la máxima candidata al títulu y nᵘ&nbsp;2 del mundu [[Simona Halep]] a la que vencería cómodamente en sets continuos al clava-y un 6-4, 6-4 pa pasar a comandar el grupu<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.cl/news/nota/_/id/2511838/finales-sharapova-vencio-a-halep-y-lidera-el grupu;-gano-pennetta |títulu=Sharapova venióa Halep y lidera el Grupu Coloráu}}</ref> nel postreru partíu del grupu pa María tuvo qu'enfrentar a la única xugadora nel tornéu que tenía la serie a favor sobre ella [[Flavia Pennetta]] (3-2 nel historial pa la italiana) polo cual la rusa cobró vengación al solmena-y un 7-5, 6-1 a la italiana'l cual amás yera'l postreru partíu d'esta pos se taba retirando del tenis al acabar esti tornéu; amás de que María terminaría liderando'l grupu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.espn.com.ve/tenis/nota/_/id/2513710/sharapova-punxo-fin-a-la carrera-de-pennetta;-radwanska-a-semis |títulu=Sharapova punxo fin a la carrera de Pennetta; Radwanska, a semis}}</ref> en Semifinales la rusa tuvo qu'enfrentar a la checa [[Petra Kvitová]] contra la que terminó cayendo en parciales siguíos por 3–6, 6–7<sup>(3–7)</sup> p'acabar la so presentación nel Tornéu.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/tenis/nota/_/id/2515471/radwanska-y-kvitova-desafiaron-los-pronosticos-y-definen-en-singapur |títulu=Radwanska y Kvitova desafiaron los pronósticos y definen en Singapur}}</ref> Pa cerrar la [[Torneos WTA en 2015|Temporada 2015]] la rusa comandaría al so país na visita a les cheques pola [[Fed Cup 2015|Final de la Fed Cup]] na ciudá de [[Praga]], María al ser la xugadora de más altu Ranking del so país debutaría frente a la segunda del equipu rival, la moza checa [[Karolina Pliskova]] a la que terminó venciendo por 6-3, 6-4 pa nivelar la serie pal so país;<ref>{{cita publicación |url=http://laaficion.milenio.com/tenis/Sharapova-Pliskova-Copa_Federacion_0_628137310.html |títulu=Sharapova gana a Pliskova ya iguala la Final de la Copa Federación.}}</ref> nel siguiente partíu pa la rusa, esta enfrentaríase a la xugadora que la dexó fuera de la Final del campeonatu de la WTA la checa [[Petra Kvitová]] a la que terminaría venciendo y cobrándose la so última cayida por 3-6, 6-4, 6-2, poniendo la serie 2-1 pa les ruses; cosa que sería en devanéu yá que les cheques llevaríen los siguientes puntos p'alzase nuevamente col títulu, tres tou esto María cerraría la temporada como la nᵘ&nbsp;4 del mundu mui cerca de les posiciones más altes.<ref>{{cita publicación |url=http://espndeportes.espn.go.com/tenis/nota/_/id/2527891/fed-cup-republica-checa-vencio-a-rusia-y-retuvo-el-titulo |títulu=Fed Cup: República Checa venció a Rusia y retuvo el títulu}}</ref> ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="160"|'''Fecha''' |width="250"|'''Tornéu''' |width="80"|'''Allugamientu''' |width="160"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |- bgcolor="#BF94e4" | 1. | 5 de xineru de 2015 | {{bandera|AUS}} [[Tornéu de Brisbane 2015|Brisbane International]] | [[Brisbane]] | [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] | Dura | '''G |-bgcolor="#FFFF99" | '''2. | '''19 de xineru de 2015 | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia 2015|Australian Open]] | '''[[Melbourne]] | '''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] | '''Dura | F |-bgcolor="#50C878" | 3. | 23 de febreru de 2015 | {{bandera|MEX}} [[Tornéu d'Acapulco 2015|Abiertu Mexicanu TELCEL]] | [[Acapulco]] | [[Torneos WTA International|WTA International]] | Dura | SF |-bgcolor="#0099CC" | 4. | 9 de marzu de 2015 | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells 2015|BNP Paribas Open]] | [[Indian Wells (California)|Indian Wells]] | [[WTA Premier Mandatory en 2015|WTA Premier Mandatory]] | Dura | 4R |-bgcolor="#0099CC" | 5. | 23 de marzu de 2015 | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami 2015|Miami Open presented by Itaú]] | [[Miami]] | [[WTA Premier Mandatory en 2015|WTA Premier Mandatory]] | Dura | 2R |-bgcolor="#BF94e4" | 6. | 20 d'abril de 2015 | {{bandera|GER}} [[Tornéu WTA de Stuttgart 2015|Porsche Tennis Grand Prix]] | [[Stuttgart]] | [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] | Tierra batida (i) | 2R |-bgcolor="#0099CC" | 7. | 4 de mayu de 2015 | {{bandera|ESP}} [[Masters de Madrid 2015|Mutua Madrid Open]] | [[Madrid]] | [[WTA Premier Mandatory en 2015|WTA Premier Mandatory]] | Tierra batida | SF |-bgcolor="#c0d077" | 8. | 11 de mayu de 2015 | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma 2015|Internazionali BNL d'Italia]] | [[Roma]] | [[WTA Premier 5 en 2015|WTA Premier 5]] | Tierra batida | '''G''' |-bgcolor="#FFFF99" | '''9. | '''25 de mayu de 2015 | '''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros 2015|Roland Garros]] | '''[[París]]''' | '''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] | '''Tierra batida | 4R |-bgcolor="#FFFF99" | '''10. | '''29 de xunu de 2015 | '''{{bandera|GBR}} [[Campeonatu de Wimbledon 2015|The Championships Wimbledon]] | '''[[Londres]] | '''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] | '''Yerba | SF |-bgcolor="#c0d077" | 11. | {{Nowrap|28 de setiembre de 2015}} | {{bandera|CHN}} [[Premier de Wuhan 2015|Wuhan Tennis Open]] | [[Wuhan]] | [[WTA Premier 5 en 2015|WTA Premier 5]] | Dura | 2R |-bgcolor="#FF6666" | '''12. | '''26 d'ochobre de 2015 | '''{{bandera|SIN}} [[WTA Finals 2015|WTA Finals]] | '''[[Singapur]] | '''Tornéu de Fin d'Añu | '''Dura (i) | SF |} === [[Torneos WTA en 2016|2016]] === {{copyedit|t=20160101}} {{AP|Temporada de tenis 2016 de María Sharápova}} Dase entamu la temporada [[Torneos WTA en 2016|2016]] cola particularidá de que María yera la Campeona defensora del [[Tornéu de Brisbane 2015|Brisbane International]] el cual na so nueva edición cuntaba con un gran plantel de rivales pa la rusa; sicasí, Sharapova causaría baxa del primer tornéu del añu aludiendo una mancadura nel antebrazu esquierdu pa llegar con meyores sensaciones al [[Abiertu d'Australia 2016|Abiertu d'Australia]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2016/01/05/maria-sharapova-simona-halep-retiraes-ultima-hora-brisbane |títulu=Maria Sharapova y Simona Halep, retiraes d'última hora en Brisbane }}</ref> Empieza'l [[Grand Slam (tenis)|Primer Grand Slam]] del añu'l [[Abiertu d'Australia 2016|Australian Open]] onde la rusa llegaba como la semada nᵘ&nbsp;5 y tamién como la nᵘ&nbsp;5 del mundu, quedando empareyada na parte de riba del cuadru con un potencial duelu de Cuartos de final frente a la nᵘ&nbsp;1 del mundu [[Serena Williams]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/posting/2016/901/MDS.pdf |títulu=Individuales Femenín - Australian Open 2016}}</ref> María debutaría nel tornéu frente a la xaponesa [[Nao Hibino]] a la que terminaría venciendo por parciales consecutivos por 6-1, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2016/01/18/prestáu-debut-sharapova-bouchard |títulu=Plácidu debú pa Sharapova y Bouchard }}</ref> na Segunda ronda la rusa ganó por un contundente 6-2, 6-1 a la bielorrusa [[Aliaksandra Sasnovich]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2016/01/20/sharapova-tercer-ronda-via-rapida |títulu=Sharapova, a tercer ronda pela vía rápida }}</ref> en tercer ronda la siberiana tuvo que batallar duramente en trés sets pa bater a la promesa americana [[Lauren Davis]] por 6–1, 6–7, <sup>(5–7)</sup> 6–0 consiguiendo la so victoria nᵘ&nbsp;600 nel circuitu de la [[WTA]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2016/01/22/sharapova-pasa-ronda-pesar-error |títulu=Sharapova pasa de ronda a pesar de los sos errores }}</ref> na Cuarta ronda María llograría bater a la nueva sensación suiza [[Belinda Bencic]] actual nᵘ&nbsp;12 del mundu, vencería por 7-5, 7-5;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2016/01/24/sharapova-exhibe-serviciu |títulu=Sharapova exhibir al serviciu }}</ref> nos Cuartos de final Sharapova volvería enfrentar a la so bestia negra, la norteamericana, actual nᵘ&nbsp;1 del mundu y campeona defensora [[Serena Williams]] contra la que volvería cayer derrotada por 4-6, 1-6 onde sufriría la so derrota nᵘ&nbsp;19 a manes de l'americana de resultes d'esta derrota cayería al nᵘ&nbsp;6 del mundu cola nueva actualización del Ranking de la [[WTA]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2016/01/26/18-vegaes-serena |títulu=18 vegaes Serena a María }}</ref> María tenía pensáu en participar nel [[Tornéu de Qatar 2016|Qatar Total Open]] tres los pasao l'últimu mes nel [[Abiertu d'Australia 2016|Australian Open]] pero pola mancadura yá recurrente nel so antebrazu esquierdu la rusa decide en baxase nuevamente d'otru eventu por esta mancadura, amás de que cayía nel Ranking de la [[WTA]] a la posición nᵘ&nbsp;7 cola nueva actualización.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2016/02/10/sharapova-baxa-doha |títulu=Sharapova, baxa en Doha }}</ref> Sharapova tenía decidíu volver al circuitu recién nel primer [[WTA Premier Mandatory en 2016|Premier Mandatory]] del Añu'l [[Masters d'Indian Wells 2016|BNP Paribas Open]], pero nuevamente causa baxa n'otru eventu por causa de la mancadura nel so antebrazu esquierdu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2016/03/03/sharapova-arrenuncia-lesion-jugar-indian-wells |títulu=Sharapova arrenunciu per mancadura a xugar en Indian Wells }}</ref> Amás, antes d'esi tornéu, el 7 de marzu de 2016, por aciu una conferencia de prensa, Sharápova anunció que dio positivu nun control antidopaxe realizáu nel Abiertu d'Australia de 2016 pol consumu de [[meldonium]], una sustancia pa tratar trestornos neurodexenerativos y broncopulmonares que foi prohibida pola [[Axencia Mundial Antidopaxe]] dende xineru de 2016, por cuenta de que topó qu'ameyoraba la resistencia y la recuperación.<ref name=positivu/> La ITF sancionó a la xugadora con dos años de suspensión.<ref name=sanción /> ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="180"|'''Fecha''' |width="250"|'''Tornéu''' |width="110"|'''Allugamientu''' |width="170"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |-bgcolor="#FFFF99" | '''1. | '''18 de xineru de 2016 | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia 2016|Australian Open]] | '''[[Melbourne]] | '''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] | '''Dura | CF |} === [[Torneos WTA en 2017|2017]] === {{AP|Temporada de tenis 2017 de María Sharápova}} Yá yera conocíu que la fecha de vuelta de la rusa sería'l 26 d'abril d'anguaño, por dichu motivu'l [[Tornéu WTA de Stuttgart|Tornéu de Stuttgart]] foi'l primer tornéu en concede-y una invitación a la xugadora siberiana, nel so esperáu regresu a les pistes;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2017/01/10/maria-sharapova-fecha-tornéu-torno |títulu=Maria Sharapova yá tien fecha y tornéu de regresu }}</ref> ye por esta razón que la rusa xugaría'l so primer tornéu en 15 meses, por dichu motivu esta atopábase ensin ranking, pola perda de tolos puntos que defendía de la temporada [[Torneos WTA en 2015|2015]] que nun pudo defender l'añu pasáu por culpa de la suspensión, en conociéndose el sortéu de cuadru principal, Sharapova quedaría empareyada na seición de riba del cuadru onde podría atopase cola nᵘ&nbsp;2 del mundu, la local [[Angelique Kerber]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/sites/default/files/basic_page_files/1051_mds.pdf |títulu=Cuadro Principal Individuales - Porsche Tennis Grand Prix 2017}}</ref> María debutaría ante la italiana [[Roberta Vinci]] nel so partíu de vuelta, con tol mundu del tenis soriellu de la resultancia, la rusa imponer a la tarentina en dos sets por un apostáu 7-5, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.eurosport.es/tenis/wta-stuttgart/2017/sharapova-torna-a-la-competicion-con-victoria-ante-vinci-por-7-5-y-6-3_sto6143724/story.shtml |títulu=El regresu más deseyáu: Maria Sharapova vence a Roberta Vinci na so vuelta a les pistes 7-5 y 6-3}}</ref> yá na segunda vuelta la siberiana imponer al so compatriota y amiga [[Yekaterina Makárova]] tamién en dos sets por 7-5, 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://www.efe.com/efe/america/deportes/sharapova-vence-a-makarova-y-avanza-cuartos-de-final-en-stuttgart/20000010-3250462# |títulu=Sharápova vence a Makárova y avanza a cuartos de final en Stuttgart}}</ref> yá na ronda de los Cuartos de final, Sharapova entartallaría a la xugadora estonio y llegao dende la clasificación [[Anett Kontaveit]] por un contundente 6-3, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://www.eluniverso.com/deportes/2017/04/28/nota/6158215/sharapova-gana-kontaveit-clasifícase-semifinales-stuttgart |títulu=Sharapova gana a Kontaveit y clasifícase a semifinales de Stuttgart }}</ref> d'esta manera la rusa aportaba a les Semifinales d'un Tornéu [[WTA]], cosa que nun faía dende'l [[WTA Finals 2015]], nesta ronda xugaría ante una de les xugadores que lu criticó d'una manera bien dura, la francesa [[Kristina Mladenovic]], la rusa dio dura batalla, pero dexaría en trés apostaos sets por 6-3, 5-7, 4-6; acabándose l'aventura de la rusa n'[[Alemaña]] na so vuelta al circuitu, y tamién cola posibilidá de consiguir el pase direutu a la clasificación de [[Tornéu de Roland Garros 2017|Roland Garros]].<ref>{{cita publicación |url=https://www.marca.com/tenis/2017/04/29/5904c641ca4741fe128b460b.html |títulu=Mladenovic acaba col regresu suañáu de Sharapova}}</ref> Sharápova recibiría tamién una invitación especial a apostar unu de los tornos de más gran prestíu del circuitu'l [[Masters de Madrid|Mutua Madrid Open]] llugar onde salió campeona na edición del [[Masters de Madrid 2014|2014]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2017/02/08/maria-sharapova-xugara-mutua-madrid-open |títulu=Maria Sharapova va xugar el Mutua Madrid Open }}</ref> yá realizáu'l sortéu del cuadru María quedaría empareyada nuevamente na seición de riba con un posible enfrentamientu nuevamente a l'alemana [[Angelique Kerber]];<ref>{{cita publicación |url=http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/draws/2017/1038/MDS.pdf |títulu=Cuadro Principal Individuales - Mutua Madrid Open 2017}}</ref> por coses del destín enfrentaría a la croata [[Mirjana Lučić-Baroni]] semada N° 17 del tornéu y actual N° 21 del mundu, a la cual espacharía en 3 embravecíos sets por 4-6, 6-4, 6-0;<ref>{{cita publicación |url=https://www.elmundo.es/deportes/tenis/2017/05/07/590f1c71y5fdea4f178b4645.html |títulu=Sharapova acaba arollando nel so regresu a Madrid}}</ref> na Segunda ronda la rusa enfrentaría de nueva cuenta a la canadiense [[Eugenie Bouchard]] a la que venciera nos sos cuatro duelos previos, incluyíes dos victories sobre polvu de lladriyu y dambes en [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]], pero nesta ocasión sería distinta la hestoria, yá que la canadiense ganaría nun partíu emocionante a 3 sets a la siberiana con un marcador de 5-7, 6-2, 4-6, como marcador adversu a la rusa.<ref>{{cita publicación |url=https://www.clarin.com/deportes/tenis/despues-dixeron-enfrenten-maria-sharapova-eugenie-bouchard_0_rkUeYkR1-.html |títulu=Dempués de tolo que se dixeron, Eugenie Bouchard venció a Maria Sharapova}}</ref> Acabáu los sucesos de la última selmana y la temprana eliminación de la rusa del tornéu español, Sharápova volvería recibir una invitación, esta vegada de parte de la organización del [[Masters de Roma|Internazionali BNL d'Italia]] con sede en [[Roma]];<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2017/01/12/maria-sharapova-xugara-tornéu-roma |títulu=Maria Sharapova va xugar el tornéu de Roma }}</ref> ante esto la rusa llegaba como la N° 211 del mundu tres les sos últimes selmanes compitiendo nel circuitu, y por esti motivu entá nun cuntaba con ranking abondu pa una preclasificación, en sorteándose el cuadru vuelve quedar empareyada na seición de riba d'este;<ref>{{cita publicación |url=http://www.internazionalibnlditalia.com/wp-content/uploads/2017/05/MDS-2.pdf |títulu=Cuadro Principal Individuales - Internazionali BNL d'Italia 2017}}</ref> en Primer ronda la rusa enfrentaría a l'americana [[Christina McHale]] a la qu'apoderaba nel historial por 4-0; con 3 d'estes victories sobre polvu de lladriyu y una d'elles nel mesmu tornéu na edición del [[Masters de Roma 2012|2012]], la hestoria volvería repitise yá que María imponer nel tableru por 6-4, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://espanol.eurosport.com/tenis/wta-roma/2017/wta-roma-mchale-sharapova-fuerte-como-un carbayu-4-6-y-2-6_sto6167217/story.shtml |títulu=WTA Roma, McHale-Sharapova: Fuerte como un carbayu 6-4 y 6-2}}</ref> pa esto la rusa taba esperando con nerviosismu si ye qu'esta diba recibir una invitación especial al Segundu Grand Slam del añu, el [[Tornéu de Roland Garros]], que fóise-y refugada a pesar de que yera dos veces campeona del tornéu yá mentáu;<ref>{{cita publicación |url=https://www.marca.com/tenis/masters-1000-roma/2017/05/16/591b333822601d3f0c8b4578.html |títulu=Sharapova quedar ensin invitación pa Roland Garros}}</ref> conocida la tráxica noticia pa la rusa saldría a apostar el so duelu de Segunda ronda, nuevamente ante la croata [[Mirjana Lučić-Baroni]] semada N° 16 a la cual apoderaba nel marcador, pero ante la que se retiraría por causa de una mancadura na so pierna izquierda cuando'l marcador taba 4-6, 6-3 y 2-1 favorable a la rusa.<ref>{{cita publicación |url=https://www.marca.com/tenis/masters-1000-roma/2017/05/16/591b548b22601d77608b4598.html |títulu=Sharapova retirar del Foru Itálicu por mancadura na so pierna esquierda}}</ref> En conociéndose tou lo referío de la invitación refugada a la rusa a [[Tornéu de Roland Garros 2017|Roland Garros]], Sharápova saldría dando un comunicáu nes sos redes sociales onde argumentaba: ''"Si esto ye lo que se precisa pa llevantase de nuevu, toi llista pa ello. Nun hai pallabres, xuegos o aiciones que me paren a la d'algamar los mios suaños. Y tengo munchos.''<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2017/05/17/maria-sharapova-detendra-algamar-suenos |títulu=Maria Sharapova: "Nada me detendrá p'algamar los mios suaños" }}</ref> Un puntu que tamién se dio a conocer na so páxina web oficial ye que la rusa aceptara la invitación de parte del [[Tornéu de Birmingham|Aegon Classic Birmingham]] con sede en [[Birmingham]] llugar onde foi campeona nel 2004;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2017/05/18/maria-sharapova-recibe-wildcard-birmingham |títulu=Maria Sharapova recibe una wildcard pa Birmingham}}</ref> tamién se dio a conocer que la rusa yá como N° 171 del mundu diba apostar la clasificación del Tercer [[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] del Añu, [[Campeonatu de Wimbledon 2017|Wimbledon]] la cual sería per primer vegada televisada dende [[Londres|Roehampton]].<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2017/05/19/sharapova-confirma-guarda-fase-previa-wimbledon |títulu=Sharapova confirma la so presencia na fase previa de Wimbledon }}</ref> Pero al paecer la mancadura sufierta pola rusa en [[Masters de Roma 2017|Roma]] la so pierna izquiera, la incapacita d'apostar la xira de yerba britànica, causando baxa nos dos torneos que diba apostar.<ref>{{cita publicación|url=http://www.puntodebreak.com/2017/06/11/sharapova-perdera-xira-hierba|títulu=Sharapova va perdese tola xira de yerba}}</ref> Sicasí anúnciase que Sharapova ye beneficiada con 3 invitaciones más pa la xira del [[US Open Series 2017|US Open Series]] nos torneos de [[Tornéu de Stanford 2017|Bank of the West Classic]] celebráu en [[Stanford]],<ref>{{cita publicación|url=http://www.puntodebreak.com/2017/06/15/maria-sharapova-fecha-torno-pistes|títulu=Maria Sharapova tien fecha de regresu a les pistes}}</ref> tamién na [[Masters de Canadá 2017|Rogers Cup]] apostada anguaño en [[Toronto]],<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2017/05/23/maria-sharapova-recibe-wildcard-toronto|títulu=Maria Sharapova recibe una wildcard pa Toronto}}</ref> y d'últimes tamién el [[Masters de Cincinnati 2017|Western & Southern Open]] apostáu en [[Cincinnati]], llugar onde salió campeona nel 2011.<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2017/07/28/maria-sharapova-recibe-wild-cards-cincinnati| títulu=Maria Sharapova recibe una de les wild cards de Cincinnati}}</ref> Gracies a la invitación concedida pol [[Tornéu de Stanford 2017|Bank of the West Classic]] Sharapova puede aportar al cuadru principal direutamente, por suerte de la rusa nel sortéu queda empareyada na seición de riba del cuadru, con un posible enfrentamientu en Semifinales frente a la vixente campeona de [[Campeonatu de Wimbledon 2017|Wimbledon]], la caraqueña [[Garbiñe Muguruza]];<ref>{{cita publicación |url=http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/draws/2017/703/MDS.pdf|títulu=Cuadro Principal Individuales - Bank of the West Classic 2017}}</ref> Sharápova empieza la so aventura en tierres californianes como la Nᵘ 171 del Ranking de la [[WTA]], na Primer ronda enfrentaría a la local [[Jennifer Brady]] xugadora a la que nunca enfrentara enantes, la rusa tuvo que batallar enforma pa llevase l'alcuentru en trés sets, siendo'l marcador 6-1, 4-6, 6-0 favorable a la siberiana;<ref>{{cita publicación |url=https://www.marca.com/tenis/2017/08/01/5980623fe5fdeac8728b461b.html|títulu=Sharapova tornó con victoria nel tornéu de Stanford}}</ref> yá en Segunda ronda María tenía qu'enfrentar a la ucraniana [[Lesia Tsurenko]], pero tuvo que retirase del tornéu aludiendo una mancadura nel so brazu esquierdu.<ref>{{cita publicación |url=http://www.mundodeportivo.com/tenis/20170802/43289702082/sharapova-retirar en-stanford-por-lesion.html|títulu=Sharapova retirar en Stanford por mancadura}}</ref> Amás que la rusa tamién se daría de baxa de la [[Masters de Canadá 2017|Rogers Cup]] aludiendo qu'entá nun s'atopa recuperada de la mancadura nel antebrazu esquierdu;<ref>{{cita publicación|url=http://www.puntodebreak.com/2017/08/03/maria-sharapova-nun xugara-rogers-cup|títulu=Maria Sharapova nun va xugar la Rogers Cup}}</ref> pero primero de too esto María yá s'atopaba llista pa xugar nel [[Masters de Cincinnati 2017|Western & Southern Open]] onde diba enfrentar na primer ronda a la vixente campeona de [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]], la letona [[Jelena Ostapenko]], pero per conseyu del so médicu, la rusa decide baxase tamién del tornéu celebráu n'[[Ohio]], col enfotu de llegar en meyor forma a apostar l'[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2017|US Open]].<ref>{{cita publicación |url=https://www.marca.com/tenis/2017/08/13/5990461122601d21378b45c7.html|títulu=Sharapova nun va participar por mancadura nel tornéu de Cincinnati}}</ref> Tres tantes molesties físicu y malu noticies, la rusa recibe la meyor noticia del añu al recibir una invitación especial p'apostar el cuadru principal del [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2017|US Open]], evitando apostar la clasificación, por ranking;<ref>{{cita publicación |url=https://elpais.com/deportes/2017/08/16/actualidad/1502882697_558395.html|títulu=Sharapova recibe una invitación pa xugar el US Open}}</ref> yá realizáu'l sortéu, tiense la primer bomba del tornéu, yá que Sharápova tuvo la fortuna d'enfrentar na Primer ronda, a la rumana y actual Nᵘ 2 del mundu, [[Simona Halep]], contra la que tenía l'historial de 6-0 al so favor, nun duelu marcáu pola tensión y el nerviosismu'l cual apostóse na primer vez de la nueche del '''Arthur Ashe Stadium''', la rusa terminaría imponiéndose n'unu de los meyores partíos del añu del circuitu de la [[WTA]] por 6-4, 4-6, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2017/08/29/sharapova-reivindica|títulu=Sharapova reivindícase}}</ref> yá na Segunda ronda la rusa enfrentó a la húngara [[Timea Babos]] a la cual ganó nun partíu bien trabáu por 6-7, 6-4, 6-1;<ref>{{cita publicación|url=http://www.puntodebreak.com/2017/08/31/maria-sharapova-estrella-relluma-nueva-york|títulu=Maria Sharapova, una estrella relluma en Nueva York}}</ref> en Tercera vuelta la rusa imponer a la moza local [[Sofia Kenin]] por 7-5, 6-2;<ref>{{cita publicación|url=http://www.biobiochile.cl/noticias/deportes/tenis/2017/09/02/sigue-firme-sharapova-gano-a-kenin-ya instálose-en-los octavos-de-final-del-us-open.shtml|títulu=Sigue firme: Sharapova ganó a Kenin ya instalóse nos octavos de final del US Open}}</ref> na Cuarta ronda la rusa sufriría un terrible revés al cayer derrotada en trés sets bien afechos ante la letona [[Anastasija Sevastova]] por 7-5, 4-6, 2-6; con esta resultancia queda a les puertes de volver al top-100 del ranking de la [[WTA]].<ref>{{cita publicación |url=https://www.diariolibre.com/deportes/tenis/maria-sharapova-pierde-frente-a-anastasija-sevastova-en-us-open-GA8075293|títulu=María Sharapova pierde frente a Anastasija Sevastova en US Open}}</ref> María ye convidada nuevamente por otru tornéu, esta vegada pola organización del [[Tornéu de Beixín 2017|China Open]] el cual ganó nel 2014;<ref>{{cita publicación|url=http://www.puntodebreak.com/2017/08/07/tornéu-pekin-da-wild-card-maria-sharapova|títulu=El tornéu de Beixín da una wild card a Maria Sharapova}}</ref> al realizase'l sortéu la siberiana queda empareyada na seición de baxo del cuadru, con una posible reedición de los sos duelos ante [[Anastasija Sevastova]] y [[Simona Halep]] los cualos diéronse en primer instancia nel [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2017|US Open]];<ref>{{cita publicación |url=http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/draws/2017/1020/MDS.pdf|títulu=Cuadro Principal Individuales - China Open 2017}}</ref>. Nel so debú la rusa enfrentaría a la letona [[Anastasija Sevastova]], la mesma rival que la venció en [[New York]], esta vegada toa salió a favor de la rusa, que tuvo que salvar una bola de partíu pa imponese por un marcador de 7-6 (7-3), 5-7 y 7-6 (9-7);<ref>{{cita publicación|url=http://www.eluniversal.com/noticias/deportes/maria-sharapova-tomo-venganza-ante-letona-anastasija-sevastova_672217|títulu=Maria Sharapova tomó venganza ante la letona Anastasija Sevastova|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171113005751/http://www.eluniversal.com/noticias/deportes/maria-sharapova-tomo-venganza-ante-letona-anastasija-sevastova_672217|archivedate=2017-11-13|fechaaccesu=2020-07-30}}</ref> en Segunda ronda María volvería enfrentar al so compatriota [[Ekaterina Makarova]] a la cual vencería n'otru duelu lleváu al set definitivu pa imponese por 6-4, 4-6, 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/news/sharapova-vence-makarova-en-la-segunda-ronda-de-beijing|títulu=Sharapova vence a Makarova na segunda ronda de Beijing}}</ref> na Tercera vuelta Sharápova cayería per primer vegada derrotada a manes de la rumana [[Simona Halep]] marcando la so primer derrota en 8 enfrentamientos por 2-6, 2-6.<ref>{{cita publicación |url=http://www.mundodeportivo.com/tenis/20171004/431788320518/sharapova-esaniciada-del-abiertu-de-china-en cayendo-derrotada-ante-halep.html|títulu=Halep tómase la revancha ante Sharapova en Beixín}}</ref> Sharápova yá s'atopa de nueva cuenta nel top-100 de la [[WTA]] tres los asocedío la selmana pasada, yá como la Nᵘ 86 del mundu, la rusa tamién foi convidada a apostar el [[Tornéu de Tianjin 2017|Tianjin Open]] llugar nel que xugaría per primer vegada na so carrera;<ref>{{cita publicación|url=https://ye.tennisworldusa.org/tenis/news/Sharapova/4920/maria-sharapova-xugara-per primer vegada-en-tianjin-open/|títulu=Maria Sharapova va xugar per primer vegada en Tianjin Open}}</ref> al realizase'l sortéu, María queda empareyada na seición de riba onde tenía qu'enfrentar nel so debú a la francesa [[Caroline García]], que daríase de baxa del tornéu;<ref>{{cita publicación |url=http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/draws/2017/1076/MDS.pdf|títulu=Cuadro Principal Individuales - Tianjin Open 2017}}</ref>. Tres la baxa de [[Caroline García|García]] la primer rival de la rusa sería la rumana [[Irina-Camelia Begu]] a la que vencería en sets siguíos por 6-4, 6-2;<ref>{{cita publicación |url=http://www.wtatennis.com/news/sharapova-imponse-begu-en-tianjin|títulu=Sharapova imponer a Begu en Tianjin}}</ref> yá en Segunda ronda la rusa ganaría tamién en sets consecutivos a la polaca [[Magda Linette]] por 7-5, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=https://www.marca.com/tenis/2017/10/12/59df19cce5fdea2f258b45ed.html|títulu=Sharapova colar nos cuartos del WTA de Tianjin}}</ref> yá en Cuartos de final la rusa ganaría a la suiza [[Stefanie Vögele]] de manera contundente por 6-3, 6-1;<ref>{{cita publicación |url=http://www.cooperativa.cl/noticias/deportes/tenis/wta/maria-sharapova-instalar en-semifinales-del tornéu-wta-de-tianjin/2017-10-13/120234.html|títulu=Maria Sharapova instalar en semifinales del Tornéu WTA de Tianjin}}</ref> en Semifinales la rusa imponer a la local [[Shuai Peng]] por un marcador de 6-3, 6-1; p'aportar a la so primer final en más de dos años<ref>{{cita publicación |url=https://as.com/tenis/2017/10/14/mas_tenis/1507974190_738922.html|títulu=Sharapova va xugar la so primer final dempués de la so sanción}}</ref>; na Gran Final del [[Tornéu de Tianjin 2017|Tianjin Open]] la rusa tuvo qu'emplegase a xeitu pa batallar y ganar a la moza bielorrusa [[Aryna Sabalenka]] viniendo dende tras en dambos sets pa consiguir el so 36ᵘ títulu de la so carrera y el primeru del añu al imponese por 7-5, 7-6 (10-8).<ref>{{cita publicación |url=https://as.com/tenis/2017/10/15/mas_tenis/1508057467_044538.html|títulu=Sharapova vuelve ganar un tornéu dempués del so positivu}}</ref> María ye convidada nuevamente a otru tornéu esta vegada pola organización de la [[Tornéu de Moscú 2017|Kremlin Cup]] celebrada nel so natal [[Rusia]];<ref>{{cita publicación|url=https://ye.tennisworldusa.org/tenis/news/Sharapova/7879/sharapova-recibe-una-invitacion-pa-el-wta-de-moscu/|títulu=Sharapova recibe una invitación pal WTA de Moscú}}</ref> al realizase'l sortéu María queda encuadrada na seición media del cuadru onde tendría qu'enfrentar a la eslovaca [[Magdaléna Rybáriková]] octava semada;<ref>{{cita publicación |url=http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/draws/2017/730/MDS.pdf|títulu=Cuadro Principal Individuales - Kremlin Cup 2017}}</ref>. María cayería ganada pola eslovaca [[Magdaléna Rybáriková|Rybáriková]] por 6-7,(3-7) 4-6; la rusa cerraría l'añu como la Nᵘ 60 del Mundu faciendo un saltu de más de 1100 posiciones al entamu del añu.<ref>{{cita publicación |url=http://laaficion.milenio.com/tenis/sharapova-pierde-tornéu_de_moscu-magdalena_rybarikova-tenis-mileniu_0_1049895107.html|títulu=Sharapova pierde en primer ronda del tornéu de Moscú}}</ref> ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="180"|'''Fecha''' |width="250"|'''Tornéu''' |width="110"|'''Allugamientu''' |width="170"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |-bgcolor="#BF94e4" | 1. | 24 d'abril de 2017 | {{bandera|GER}} [[Tornéu WTA de Stuttgart 2017|Porsche Tennis Grand Prix]] | [[Stuttgart]] | [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] | Tierra batida (i) | SF |-bgcolor="#0099CC" | 2. | 8 de mayu de 2017 | {{bandera|ESP}} [[Masters de Madrid 2017|Mutua Madrid Open]] | [[Madrid]] | [[WTA Premier Mandatory en 2017|WTA Premier Mandatory]] | Tierra batida | 2R |-bgcolor="#c0d077" | 3. | 15 de mayu de 2017 | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma 2017|Internazionali BNL d'Italia]] | [[Roma]] | [[WTA Premier 5 en 2017|WTA Premier 5]] | Tierra batida | 2R |-bgcolor="#BF94e4" | 4. | 31 de xunetu de 2017 | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Stanford 2017|Bank of the West Classic]] | [[Stanford]] | [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] | Dura | 2R |-bgcolor="#FFFF99" | '''5. | '''28 d'agostu de 2017 | '''{{bandera|USA}} [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2017|US Open]] | '''[[New York]]''' | '''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] | '''Dura | 4R |-bgcolor="#0099CC" | 6. | 2 d'ochobre de 2017 | {{bandera|CHN}} [[Tornéu de Beixín 2017|China Open]] | [[Beixín]] | [[WTA Premier Mandatory en 2017|WTA Premier Mandatory]] | Dura | 3R |-bgcolor="#50C878" | 7. | 9 d'ochobre de 2017 | {{bandera|CHN}} [[Tornéu de Tianjin 2017|Tianjin Open]] | [[Tianjin]] | [[Torneos WTA International|WTA International]] | Dura | '''G''' |-bgcolor="#BF94e4" | 8. | 16 d'ochobre de 2017 | {{bandera|RUS}} [[Tornéu de Moscú 2017|Kremlin Cup]] | [[Moscú]] | [[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] | Dura (i) | 1R |} === [[Torneos WTA en 2018|2018]] === {{AP|Temporada de tenis 2018 de María Sharápova}} María decide empezar la so temporada per primer vegada en [[China]], y nun dir como de costume a apostar [[Tornéu de Brisbane 2018|Brisbane]] especialmente porque nun algamar col so ranking a apostalo pol corte; siendo'l so primer tornéu apostáu'l [[Tornéu WTA de Shenzhen 2018|Shenzhen Open]], llugar nel que competiría per primer vegada, pero, col inconveniente de nun ser semada podría enfrentar a una de les grandes favorites como [[Simona Halep]] o [[Jelena Ostapenko]] bien tempranamente;<ref>{{cita publicación |url=http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/draws/2018/1063/MDS.pdf|títulu=Cuadro Principal Individuales - Shenzhen Open 2018}}</ref> en realizándose el sortéu la rusa queda empraejada na seición baxa del cuadru, debutando ante la rumana [[Mihaela Buzărnescu]], xugadora ante la que nunca s'enfrentó na so carrera, María resultaría trunfadora al vencer a la rumana por un contundente 6-3, 6-0; ganando los 10 últimos xuegos del partíu;<ref>{{cita publicación |url=https://as.com/tenis/2018/01/01/mas_tenis/1514803194_669869.html|títulu=Halep y Sharapova arrinquen el 2018 con trunfu en Shenzhen}}</ref> na Segunda ronda Sharápova ganaría nun partíu durisimo en trés sets a l'americana [[Alison Riske]] por 4-6, 6-3, 6-2<ref>{{cita publicación|url=https://www.sport.es/es/noticias/tenis/gana-sharapova-pierden-les favorites-ostapenko-zhang-shenzhen-6527271|títulu=Gana Sharapova y pierden les favorites en Shenzhen}}</ref>; en Cuartos de final la rusa desfacer en dos sets de la cazaca [[Zarina Diyas]] venciéndola contundentemente tres un 6-3, 6-3;<ref>{{cita publicación |url=http://www.excelsior.com.mx/adrenalina/2018/01/04/1211433|títulu=Sharapova instalar en semis en China}}</ref>; en Semifinal María cayería ganada a manes de la nueva checa de 21 años y campeona defensora del tornéu, [[Katerina Siniakova]] nun duelu de casi dos hores por 2-6, 6-3, 3-6; la rusa con esta resultancia en [[China]] volvería asitiase ente les 50 meyores xugadores del mundu nuevamente na clasificación de la [[WTA]].<ref>{{cita publicación |url=https://as.com/tenis/2018/01/05/mas_tenis/1515151467_158633.html|títulu=Halep bate a Begu y Siniakova dexa a Sharapova ensin final}}</ref> Sharápova vuelve participar nel [[Abiertu d'Australia|Australian Open]] en dando positivu nun test antidoping nesti mesmu tornéu va dos años, amás de que vuelve como la presentadora oficial del troféu femenín xunto al campeón defensor [[Roger Federer]], nesta edición del [[Abiertu d'Australia]] la rusa torna ensin preclasificación, y col peligru d'atopase a les máximes semaes nes primeres vueltes, al dase'l sortéu la rusa queda empareyada na seición de riba con potenciales crucies ante dos ex-Nᵘ 1 del mundu como [[Garbiñe Muguruza]] y [[Angelique Kerber]];<ref>{{cita publicación |url=https://wtafiles.blob.core.windows.net/pdf/draws/archive/2018/901.pdf|títulu= Cuadro d'Individuales y dobles femeninos - 2018 Australian Open}}</ref> na Primer ronda la rusa ganó en dos parciales a l'alemana [[Tatjana Maria]] por un contundente 6-1, 6-4;<ref>{{cita publicación |url=http://www.mundodeportivo.com/tenis/20180116/4454509901/pliskova-y-sharapova-estrenar con-victoria-en-melbourne.html|títulu=Pliskova y Sharapova estrenar con victoria en Melbourne}}</ref> na Segunda ronda la rusa cobró la so vengación personal contra la letona [[Anastasija Sevastova]] la cual vencer nel postreru [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2017|US Open]] al ganala en dos sets por 6-1, 7-6<sup>(7-4)</sup>, pasando a liderar agora en 2-1 los enfrentamientos personales;<ref>{{cita publicación |url=http://www.excelsior.com.mx/adrenalina/2018/01/17/1214413|títulu=Sharapova avanza a la tercer ronda del Abiertu d'Australia}}</ref> na Tercer ronda María tuvo qu'enfrentar a l'alemana y ex-Nᵘ 1 del Mundu [[Angelique Kerber]] la cual venía invicta nel añu en llevantando'l títulu en [[Tornéu de Sydney 2018|Sydney]], nesi momentu la rusa atopábase enriba 4-3 nos enfrentamientos personales, pero nesta ocasión l'alemana imponer al ganar a la rusa que cayería por un marcador de 1-6, 3-6; al acabase'l [[Abiertu d'Australia 2018|Australian Open]] la rusa xubiría nel ranking al Nᵘ 41 del Mundu, por cuenta de que nun podía xugar la temporada pasada pola so sanción.<ref>{{cita publicación |url=https://as.com/tenis/2018/01/20/open_australia/1516443390_203984.html|títulu=La meyor versión de Kerber frena en secu a Maria Sharapova}}</ref> Tres la pésima campaña realizada na xira australiana, la rusa recibe dos invitaciones p'apostar la xira de pista dura entamada en mediu oriente, el primeru d'ellos de parte del [[Tornéu de Qatar 2018|Qatar Total Open]], celebráu en [[Doḥa]], llugar onde foi 2 vegaes campeona, que ye amás el primer tornéu [[WTA Premier 5 en 2018|WTA Premier 5]] del añu;<ref>{{cita publicación |url=http://www.puntodebreak.com/2018/01/28/sharapova-azarenka-reciben-wildcard-doha|títulu=Sharapova y Azarenka reciben una wildcard pa Doha}}</ref> y la segunda de parte de la organización del [[Tornéu de Dubái 2018|Dubai Tennis Championships]], realizáu en [[Dubái]], tornéu que solo apostó una vegada na so carrera, nel 2006, edición onde cayería na final ante la belxicana [[Justine Henin]].<ref>{{cita publicación|url=http://www.puntodebreak.com/2018/01/29/sharapova-xugara-dubai|títulu=Sharapova va xugar en Dubai}}</ref> La rusa llega al primera [[WTA Premier 5 en 2018|WTA Premier 5]] del añu como la N° 41 del mundu, razón polo cual nun taría dientro de les primeres 16 semaes del eventu, asina mesmu empecipiaría'l so camín dende la primer vuelta; al realizase'l sortéu oficial del cuadru, la rusa quedó empareyada na seición más alta del cuadru con un posible choque na tercera ronda ante la N° 1 del Mundu y actual campeona del [[Abiertu d'Australia 2018|Australian Open]], la danesa [[Caroline Wozniacki]];<ref>{{cita publicación |url=http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/draws/2018/1003/MDS.pdf|títulu=Cuadro Principal Individuales - Qatar Total Open 2018}}</ref> Sharápova debutó ante la rumana [[Monica Niculescu]] ==== Torneos apostaos ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |width="180"|'''Fecha''' |width="250"|'''Tornéu''' |width="110"|'''Allugamientu''' |width="170"|'''Categoría''' |width="100"|'''Superficie''' |'''Ronda''' |-bgcolor=50C878 |1. |1 de xineru de 2018 |{{bandera|CHN}} [[Tornéu WTA de Shenzhen 2018|Shenzhen Open]] |[[Shenzhen]] |[[Torneos WTA International|WTA International]] |Dura |SF |-bgcolor=FFFF99 |'''2. |'''15 de Xineru de 2018 |'''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia 2018|Australian Open]] |'''[[Melbourne]] |'''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] |'''Dura |3R |-bgcolor=C0D077 |3. |12 de febreru de 2018 |{{bandera|QAT}} [[Tornéu de Qatar 2018|Qatar Total Open]] |[[Doḥa]] |[[WTA Premier 5 en 2018|WTA Premier 5]] |Dura |1R |-bgcolor=BF94Y4 |4. |19 de febreru de 2018 |{{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} [[Tornéu de Dubái 2018|Dubai Tennis Championships]] |[[Dubái]] |[[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] |Dura |WD |-bgcolor=0099CC |5. |5 de marzu de 2018 |{{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells 2018|BNP Paribas Open]] |[[Indian Wells (California)|Indian Wells]] |[[WTA Premier Mandatory en 2018|WTA Premier Mandatory]] |Dura | |-bgcolor=0099CC |6. |19 de marzu de 2018 |{{bandera|USA}} [[Masters de Miami 2018|Miami Open presented by Itaú]] |[[Miami]] |[[WTA Premier Mandatory en 2018|WTA Premier Mandatory]] |Dura | |-bgcolor=BF94Y4 |7. |23 d'abril de 2018 |{{bandera|GER}} [[Tornéu WTA de Stuttgart 2018|Porsche Tennis Grand Prix]] |[[Stuttgart]] |[[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] |Tierra Batida (i) | |-bgcolor=0099CC |8. |7 de mayu de 2018 |{{bandera|ESP}} [[Masters de Madrid 2018|Mutua Madrid Open]] |[[Madrid]] |[[WTA Premier Mandatory en 2018|WTA Premier Mandatory]] |Tierra Batida | |-bgcolor=COLDU77 |9. |14 de mayu de 2018 |{{bandera|ITA}} [[Masters de Roma 2018|Internazionali BNL d'Italia]] |[[Roma]] |[[WTA Premier 5 en 2018|WTA Premier 5]] |Tierra Batida | |-bgcolor=FFFF99 |'''10. |'''28 de Mayu de 2018 |'''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros 2018|Roland Garros]] |'''[[París]] |'''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] |'''Tierra Batida | |-bgcolor=BF94Y4 |11. |18 de xunu de 2018 |{{bandera|GBR}} [[Tornéu de Birmingham 2018|Aegon Classic Birmingham]] |[[Birmingham]] |[[Torneos WTA Premier|WTA Premier]] |Verde | |-bgcolor=FFFF99 |'''12. |'''2 de xunetu de 2018 |'''{{bandera|GBR}} [[Campeonatu de Wimbledon 2018|The Championships, Wimbledon]] |'''[[Londres]] |'''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] |'''Verde | |-bgcolor=C0D077 |13. |6 d'agostu de 2018 |{{bandera|CAN}} [[Masters de Canadá 2018|Rogers Cup]] |[[Montreal]] |[[WTA Premier 5 en 2018|WTA Premier 5]] |Dura | |-bgcolor=C0D077 |14. |13 d'agostu de 2018 |{{bandera|USA}} [[Masters de Cincinnati 2018|Western & Southern Open]] |[[Cincinnati]] |[[WTA Premier 5 en 2018|WTA Premier 5]] |Dura | |-bgcolor=FFFF99 |'''15. |'''27 d'Agostu de 2018 |'''{{bandera|USA}} [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2018|US Open]] |'''[[New York]] |'''[[Grand Slam (tenis)|Grand Slam]] |'''Dura | |-bgcolor=C0D077 |16. |24 de setiembre de 2018 |{{bandera|CHN}} [[Premier de Wuhan 2018|Dongfeng Motor Wuhan Open]] |[[Wuhan]] |[[WTA Premier 5 en 2018|WTA Premier 5]] |Dura | |-bgcolor=0099CC |17. |1 d'ochobre de 2018 |{{bandera|CHN}} [[Tornéu de Beixín 2018|China Open]] |[[Beixín]] |[[WTA Premier Mandatory en 2018|WTA Premier Mandatory]] |Dura | |} == Grand Slam == === Campeona Individuales (5) === {| |width="50"|'''Añu |width="175"|'''Campeonatu |width="175"|'''Oponente na final |width="130"|'''Resultáu |-bgcolor="#CCFFCC" |[[Campeonatu de Wimbledon 2004 (individual femenín)|2004]] ||'''{{bandera|GBR}} [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]]''' || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Serena Williams]] || 6-1, 6-4 |- bgcolor="#FFFFCC" |[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2006 (individual femenín)|2006]] ||'''{{bandera|USA}} [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.XX.]]''' || {{bandera|Bélxica}} [[Justine Henin]] || 6-4, 6-4 |- bgcolor="#CCCCFF" |[[Abiertu d'Australia 2008 (individual femenín)|2008]] ||'''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]]''' || {{bandera|Serbia}} [[Ana Ivanović]] || 7-5, 6-3 |-bgcolor="#EBC2AF" |[[Tornéu de Roland Garros 2012 (individual femenín)|2012]] ||'''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' || {{bandera|Italia}} [[Sara Errani]] || 6-3, 6-2 |-bgcolor="#EBC2AF" |[[Tornéu de Roland Garros 2014 (individual femenín)|2014]] ||'''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' || {{bandera|Rumanía}} [[Simona Halep]] || 6-4, 6-7(5), 6-4 |} ==== Finalista n'Individuales (5) ==== {| |width="50"|'''Añu |width="175"|'''Campeonatu |width="175"|'''Oponente na final |width="130"|'''Resultáu |- bgcolor="#CCCCFF" |[[Abiertu d'Australia 2007 (individual femenín)|2007]] ||'''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]]''' || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Serena Williams]] || 1-6, 2-6 |-bgcolor="#CCFFCC" |[[Campeonatu de Wimbledon 2011 (individual femenín)|2011]] ||'''{{bandera|GBR}} [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]]''' || {{bandera|República Checa}} [[Petra Kvitová]] || 3-6, 4-6 |- bgcolor="#CCCCFF" |[[Abiertu d'Australia 2012 (individual femenín)|2012]] ||'''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]]''' || {{bandera|Bielorrusia}} [[Victoria Azarenka]] || 3-6, 0-6 |-bgcolor="#EBC2AF" | [[Tornéu de Roland Garros 2013 (individual femenín)|2013]] ||'''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]]''' || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Serena Williams]] || 4-6, 4-6 |- bgcolor="#CCCCFF" |[[Abiertu d'Australia 2015 (individual femenín)|2015]] ||'''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]]''' || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Serena Williams]] || 3-6, 6-7(5) |} == WTA Tour Championships == === Campeona Individuales (1) === {| |width="50"|'''Añu |width="175"|'''Sede |width="175"|'''Oponente na final |width="130"|'''Resultáu |-bgcolor="#FF6666" |[[ WTA Tour Championships 2004 (Individuales)|2004]] ||{{Bandera|USA}}''' [[WTA Tour Championships|Los Angeles]]''' || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Serena Williams]] || 4-6, 6-2, 6-4 |} ==== Finalista n'Individuales (2) ==== {| |width="50"|'''Añu |width="175"|'''Sede |width="175"|'''Oponente na final |width="130"|'''Resultáu |-bgcolor="#FF6666" |[[WTA Tour Championships 2007|2007]] ||'''{{bandera|ESP}} [[WTA Tour Championships|Madrid]]''' || {{bandera|BEL}} [[Justine Henin]]|| 7-5, 5-7, 3-6 |-bgcolor="#FF6666" |[[WTA Tour Championships 2012|2012]] ||'''{{bandera|TUR}} [[WTA Tour Championships|Istambul]]''' || {{bandera|USA}} [[Serena Williams]]|| 4-6, 3-6 |} == Xuegos Olímpicos == === Finalista n'Individuales (1) === {| |width="50"|'''Añu |width="175"|'''Campeonatu |width="175"|'''Oponente na final |width="130"|'''Resultáu |- bgcolor="silver" | [[2012]] || {{bandera|GBR}} [[Xuegos Olímpicos de Londres 2012|'''Londres 2012''']] ||{{bandera|USA}} [[Serena Williams]] || 0-6, 1-6 |-bgcolor="#CCFFCC" |} == Títulos WTA (39; 36+3) == === Individuales === {| width="80%" |----- | valign="top" width="33%" align="left" | {| {{tablaguapa}} |- !Lleenda: Antes de 2009!! Lleenda: A partir de 2009 |- |align="center" colspan="2" bgcolor="#FFFF99"| Grand Slam (5) |- |align="center" colspan="2" bgcolor="gold"| Xuegos Olímpicos (0) |- |align="center" colspan="2" bgcolor="#FF6666"| WTA Tour Championships (1) |- |bgcolor="#ffcccc"| Tier I (6) |bgcolor="#0099CC"| Premier Mandatory (3) |- |bgcolor="#ccccff"| Tier II (3) |bgcolor="#c0d077"| Premier 5 (5) |- |bgcolor="#CCFFCC"| Tier III (5) |bgcolor="#BF94e4"| Premier (4) |- |bgcolor="#66CCFF"| Tier IV & V (1) |bgcolor="50C878"| International (3) |} | valign="top" width="33%" align="left" | {| {{tablaguapa}} |----- bgcolor="#EEEEEE" | '''Títulos per superficie''' |----- | Dura (22) |----- | Yerba (3) |----- | Tierra batida (11) |} |} ==== Ganaos (36) ==== {| class="wikitable sortable" |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |'''Fecha''' |'''Tornéu''' |'''Superficie''' |'''Oponente na final''' |'''Resultáu''' |- bgcolor="#CCFFCC" | 1. | [[29 de setiembre]] de [[2003]] | {{bandera|JPN}} [[Tornéu de Tokiu|Tokiu]] | Dura | {{bandera|HUN}} [[Aniko Kapros]] | 2-6, 6-2, 7-6(5) |- bgcolor="#CCFFCC" | 2. | [[27 d'ochobre]] de [[2003]] | {{bandera|CAN}} [[Tornéu de Québec|Québec City]] | Dura (i) | {{bandera|VEN}} [[Milagros Sequera]] | 6-2, ret. |- bgcolor="#CCFFCC" | 3. | [[7 de xunu]] de [[2004]] | {{bandera|GBR}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Yerba | {{bandera|FRA}} [[Tatiana Golovin]] | 4-6, 6-2, 6-1 |- bgcolor="#FFFF99" | 4. | [[21 de xunu]] de [[2004]] | '''{{bandera|GBR}} [[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]] | Yerba | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 6-1, 6-4 |- bgcolor="#66CCFF" | 5. | [[27 de setiembre]] de [[2004]] | {{bandera|KOR}} [[Tornéu de Seúl|Seúl]] | Dura | {{bandera|POL}} [[Marta Domachowska]] | 6-1, 6-1 |- bgcolor="#CCFFCC" | 6. | [[4 d'ochobre]] de [[2004]] | {{bandera|JPN}} [[Tornéu de Tokiu|Tokiu]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Mashona Washington]] | 6-0, 6-1 |- bgcolor="#FF6666" | 7. | [[8 de payares]] de [[2004]] | '''{{bandera|USA}} [[WTA Tour Championships|Tour Championships]] | Dura (i) | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 4-6, 6-2, 6-4 |- bgcolor="#ffcccc" | 8. | [[6 de febreru]] de [[2005]] | {{bandera|JPN}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu (Pacíficu)]] | Dura (i) | {{bandera|USA}} [[Lindsay Davenport]] | 6-1, 3-6, 7-6(5) |- bgcolor="#ccccff" | 9. | [[21 de febreru]] de [[2005]] | {{bandera|QAT}} [[Tornéu de Qatar|Doha]] | Dura | {{bandera|AUS}} [[Alicia Molik]] | 4-6, 6-1, 6-4 |- bgcolor="#CCFFCC" | 10. | [[6 de xunu]] de [[2005]] | {{bandera|GBR}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Yerba | {{bandera|SRB}} [[Jelena Janković]] | 6-2, 4-6, 6-1 |- bgcolor="#ffcccc" | 11. | [[18 de marzu]] de [[2006]] | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells 2006 (individual femenín)|Indian Wells]] | Dura | {{bandera|RUS}} [[Elena Dementieva]] | 6-1, 6-2 |- bgcolor="#ffcccc" | 12. | [[6 d'agostu]] de [[2006]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de San Diego|San Diego]] | Dura | {{bandera|BEL}} [[Kim Clijsters]] | 7-5, 7-5 |- bgcolor="#FFFF99" | 13. | [[9 de setiembre]] de [[2006]] | '''{{bandera|USA}} [[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|Abiertu d'EE.XX.]] | Dura | {{bandera|BEL}} [[Justine Henin]] | 6-4, 6-4 |- bgcolor="#ffcccc" | 14. | [[22 d'ochobre]] de [[2006]] | {{bandera|SUI}} [[Tornéu de Zúrich|Zúrich]] | Dura (i) | {{bandera|SVK}} [[Daniela Hantuchová]] | 6-1, 4-6, 6-3 |- bgcolor="#ccccff" | 15. | [[29 d'ochobre]] de [[2006]] | {{bandera|AUT}} [[Tornéu de Linz|Linz]] | Dura (i) | {{bandera|RUS}} [[Nadia Petrova]] | 7-5, 6-2 |- bgcolor="#ffcccc" | 16. | [[5 d'agostu]] de [[2007]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de San Diego|San Diego]] | Dura | {{Bandera|SUI}} [[Patty Schnyder]] | 6-2, 3-6, 6-0 |- bgcolor="#FFFF99" | 17. | [[26 de xineru]] de [[2008]] | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]] | Dura | {{bandera|SRB}} [[Ana Ivanović]] | 7-5, 6-3 |- bgcolor="#ffcccc" | 18. | [[24 de febreru]] de [[2008]] | {{bandera|QAT}} [[Tornéu de Qatar|Doha]] | Dura | {{bandera|RUS}} [[Vera Zvonareva]] | 6-1, 2-6, 6-0 |- bgcolor="#ccccff" | 19. | [[13 d'abril]] de [[2008]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu d'Amelia Island|Amelia Island]] | Tierra batida | {{bandera|SVK}} [[Dominika Cibulková]] | 7-6(7), 6-3 |- bgcolor="#c0d077" | 20. | [[3 d'ochobre]] de [[2009]] | {{bandera|JPN}} [[Tornéu de Tokiu (Abiertu del Pacíficu)|Tokiu (Pacíficu)]] | Dura | {{bandera|SRB}} [[Jelena Janković]] | 5-2, ret. |- bgcolor="50C878" | 21. | [[20 de febreru]] de [[2010]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Memphis|Memphis]] | Dura (i) | {{bandera|SWE}} [[Sofia Arvidsson]] | 6-2, 6-1 |- bgcolor="50C878" | 22. | [[22 de mayu]] de [[2010]] | {{bandera|FRA}} [[Tornéu d'Estrasburgu|Estrasburgu]] | Tierra batida | {{bandera|GER}} [[Kristina Barrois]] | 7-5, 6-1 |- bgcolor="#c0d077" | 23. | [[15 de mayu]] de [[2011]] | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma|Roma]] | Tierra batida | {{bandera|AUS}} [[Samantha Stosur]] | 6-2, 6-4 |- bgcolor="#c0d077" | 24. | [[21 d'agostu]] de [[2011]] | {{bandera|USA}} [[Masters de Cincinnati|Cincinnati]] | Dura | {{bandera|SRB}} [[Jelena Janković]] | 4-6, 7-6(3), 6-3 |- bgcolor="#BF94e4" | 25. | [[29 d'abril]] de [[2012]] | {{bandera|GER}} [[Tornéu WTA de Stuttgart|Stuttgart]] | Tierra batida (i) | {{bandera|BLR}} [[Victoria Azarenka]] | 6-1, 6-4 |- bgcolor="#c0d077" | 26. | [[20 de mayu]] de [[2012]] | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma 2012|Roma]] | Tierra batida | {{bandera|CHN}} [[Na Li]] | 4-6, 6-4, 7-6(5) |- bgcolor="#FFFF99" | 27. | [[9 de xunu]] de [[2012]] | '''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] | Tierra batida | {{bandera|ITA}} [[Sara Errani]] | 6-3, 6-2 |- bgcolor="#0099CC" | 28. | [[17 de marzu]] de [[2013]] | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells 2013 (individual femenín)|Indian Wells]] | Dura | {{bandera|DAN}} [[Caroline Wozniacki]] | 6-2, 6-2 |- bgcolor="#BF94e4" | 29. | [[28 d'abril]] de [[2013]] | {{bandera|GER}} [[Tornéu WTA de Stuttgart 2013|Stuttgart]] | Tierra batida (i) | {{bandera|CHN}} [[Na Li]] | 6-4, 6-3 |- bgcolor="#BF94e4" | 30. | [[27 d'abril]] de [[2014]] | {{bandera|GER}} [[Tornéu WTA de Stuttgart 2014|Stuttgart]] | Tierra batida (i) | {{bandera|SRB}} [[Ana Ivanović]] | 3-6, 6-4, 6-1 |- bgcolor="#0099CC" | 31. | [[11 de mayu]] de [[2014]] | {{bandera|ESP}} [[Masters de Madrid 2014|Madrid]] | Tierra batida | {{bandera|ROU}} [[Simona Halep]] | 1-6, 6-2, 6-3 |- bgcolor="#FFFF99" | 32. | [[7 de xunu]] de [[2014]] | '''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] | Tierra batida | {{bandera|ROU}} [[Simona Halep]] | 6-4, 6-7(5), 6-4 |- bgcolor="#0099CC" | 33. | [[5 d'ochobre]] de [[2014]] | {{bandera|CHN}} [[Tornéu de Beixín 2014 (individual femenín)|Beixín]] | Dura | {{bandera|CZE}} [[Petra Kvitová]] | 6-4, 2-6, 6-3 |- bgcolor="#BF94e4" | 34. | [[10 de xineru]] de [[2015]] | {{bandera|AUS}} [[Tornéu de Brisbane 2015 (individual femenín)|Brisbane]] | Dura | {{bandera|SRB}} [[Ana Ivanović]] | 6-7(4), 6-3, 6-3 |- bgcolor="#c0d077" | 35. | [[17 de mayu]] de [[2015]] | {{bandera|ITA}} [[Masters de Roma 2015 (individual femenín)|Roma]] | Tierra batida | {{bandera|ESP}} [[Carla Suárez]] | 4-6, 7-5, 6-1 |- bgcolor="50C878" | 36. | [[15 d'ochobre]] de [[2017]] | {{bandera|CHN}} [[Tornéu de Tianjin 2017|Tianjin]] | Dura | {{bandera|BLR}} [[Aryna Sabalenka]] | 7-5, 7-6(8) |} ==== Finalista (23) ==== {| class="wikitable sortable" |- bgcolor="#eeeeee" |'''Nᵘ''' |'''Fecha''' |'''Tornéu''' |'''Superficie''' |'''Oponente na final''' |'''Resultáu''' |- bgcolor="#ffcccc" | 1. | [[24 d'ochobre]] de [[2004]] | {{bandera|SUI}} [[Tornéu de Zúrich|Zúrich]] | Dura (i) | {{bandera|AUS}} [[Alicia Molik]] | 6-4, 2-6, 3-6 |- bgcolor="#ffcccc" | 2. | [[3 de marzu]] de [[2005]] | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami|Miami]] | Dura | {{bandera|BEL}} [[Kim Clijsters]] | 3-6, 5-7 |- bgcolor="#ccccff" | 3. | [[26 de febreru]] de [[2006]] | {{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} [[Tornéu de Dubái|Dubái]] | Dura | {{bandera|BEL}} [[Justine Henin]] | 5-7, 2-6 |- bgcolor="#ffcccc" | 4. | [[2 de marzu]] de [[2006]] | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami|Miami]] | Dura | {{Bandera|RUS}} [[Svetlana Kuznetsova]] | 4-6, 3-6 |- bgcolor="#FFFF99" | 5. | [[29 de xineru]] de [[2007]] | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 1-6, 2-6 |- bgcolor="CCFFCC" | 6. | [[18 de xunu]] de [[2007]] | {{bandera|GBR}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Yerba | {{bandera|SRB}} [[Jelena Janković]] | 6-4, 3-6, 5-7 |- bgcolor="#FF6666" | 7. | [[11 de payares]] de [[2007]] | '''{{bandera|ESP}} [[WTA Tour Championships|Tour Championships]] | Dura (i) | {{bandera|BEL}} [[Justine Henin]] | 7-5, 5-7, 3-6 |- bgcolor="#c0d077" | 8. | [[23 d'agostu]] de [[2009]] | {{bandera|CAN}} [[Masters de Canadá|Toronto]] | Dura | {{bandera|RUS}} [[Elena Dementieva]] | 4-6, 3-6 |- bgcolor="50C878" | 9. | [[13 de xunu]] de [[2010]] | {{bandera|GBR}} [[Tornéu de Birmingham|Birmingham]] | Yerba | {{bandera|CHN}} [[Na Li]] | 5-7, 1-6 |- bgcolor="#BF94e4" | 10. | [[1 d'agostu]] de [[2010]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Stanford|Stanford]] | Dura | {{bandera|BLR}} [[Victoria Azarenka]] | 4-6, 1-6 |- bgcolor="#c0d077" | 11. | [[15 d'agostu]] de [[2010]] | {{bandera|USA}} [[Masters de Cincinnati|Cincinnati]] | Dura | {{bandera|BEL}} [[Kim Clijsters]] | 6-2, 6-7(4), 2-6 |- bgcolor="#0099CC" | 12. | [[2 d'abril]] de [[2011]] | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami|Miami]] | Dura | {{bandera|BLR}} [[Victoria Azarenka]] | 1-6, 4-6 |- bgcolor="#FFFF99" | 13. | [[2 de xunetu]] de [[2011]] | '''{{bandera|GBR}} [[Tornéu de Wimbledon|Wimbledon]] | Yerba | {{bandera|CZE}} [[Petra Kvitová]] | 3-6, 4-6 |- bgcolor="#FFFF99" | 14. | [[28 de xineru]] de [[2012]] | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]] | Dura | {{bandera|BLR}} [[Victoria Azarenka]] | 3-6, 0-6 |- bgcolor="#0099CC" | 15. | [[18 de marzu]] de [[2012]] | {{bandera|USA}} [[Masters d'Indian Wells 2012 (individual femenín)|Indian Wells]] | Dura | {{bandera|BLR}} [[Victoria Azarenka]] | 2-6, 3-6 |- bgcolor="#0099CC" | 16. | [[31 de marzu]] de [[2012]] | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami 2012 (individual femenín)|Miami]] | Dura | {{bandera|POL}} [[Agnieszka Radwańska]] | 5-7, 4-6 |- bgcolor="gold" | 17. | [[4 d'agostu]] de [[2012]] | '''{{bandera|GBR}} [[Tornéu de tenis individual femenín nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|XX.OO. Londres 2012]] | Yerba | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 0-6, 1-6 |- bgcolor="#0099CC" | 18. | [[7 d'ochobre]] de [[2012]] | {{bandera|CHN}} [[Tornéu de Beixín 2012 (individual femenín)|Beixín]] | Dura | {{bandera|BLR}} [[Victoria Azarenka]] | 3-6, 1-6 |- bgcolor="#FF6666" | 19. | [[28 d'ochobre]] de [[2012]] | '''{{bandera|TUR}} [[WTA Tour Championships|Tour Championships]] | Dura (i) | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 4-6, 3-6 |- bgcolor="#0099CC" | 20. | [[30 de marzu]] de [[2013]] | {{bandera|USA}} [[Masters de Miami 2013 (individual femenín)|Miami]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 6-4, 3-6, 0-6 |- bgcolor="#0099CC" | 21. | [[12 de mayu]] de [[2013]] | {{bandera|ESP}} [[Masters de Madrid 2013 (individual femenín)|Madrid]] | Tierra batida | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 1-6, 4-6 |- bgcolor="#FFFF99" | 22. | [[8 de xunu]] de [[2013]] | '''{{bandera|FRA}} [[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] | Tierra batida | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 4-6, 4-6 |- bgcolor="#FFFF99" | 23. | [[31 de xineru]] de [[2015]] | '''{{bandera|AUS}} [[Abiertu d'Australia]] | Dura | {{bandera|USA}} [[Serena Williams]] | 3-6, 6-7(5) |} === Dobles === {| width="80%" |----- | valign="top" width="33%" align="left" | {| {{tablaguapa}} |- !Lleenda: Antes de 2009!! Lleenda: A partir de 2009 |- |align="center" colspan="2" bgcolor="#FFFF99"| Grand Slam (0) |- |align="center" colspan="2" bgcolor="gold"| Xuegos Olímpicos (0) |- |align="center" colspan="2" bgcolor="#FF6666"| WTA Tour Championships (0) |- |bgcolor="#ffcccc"| Tier I (0) |bgcolor="#0099CC"| Premier Mandatory (0) |- |bgcolor="#ccccff"| Tier II (0) |bgcolor="#c0d077"| Premier 5 (0) |- |bgcolor="#CCFFCC"| Tier III (3) |bgcolor="#BF94e4"| Premier (0) |- |bgcolor="#66CCFF"| Tier IV & V (0) |bgcolor="50C878"| International (0) |} |} ==== Ganaos (3) ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#efefef" | '''nᵘ&nbsp;''' | '''fecha''' | '''Tornéu''' | '''Superficie''' | '''Pareya''' | '''Oponentes na final''' | '''Resultáu''' |- bgcolor="#CCFFCC" | 1. | [[29 de setiembre]] de [[2003]] | {{Bandera|JPN}} [[Tornéu de Tokiu|Tokiu]] | Dura | {{bandera|THA}} [[Tamarine Tanasugarn]] | {{bandera|USA}} [[Ansley Cargill]]<br />{{bandera|USA}} [[Ashley Harkleroad]] | 7-6(1), 6-0 |- bgcolor="#CCFFCC" | 2. | [[20 d'ochobre]] de [[2003]] | {{bandera|LUX}} [[Tornéu de Luxemburgu|Luxemburgu]] | Dura (i) | {{Bandera|THA}} [[Tamarine Tanasugarn]] | {{Bandera|UKR}} [[Elena Tatarkova]]<br />{{Bandera|GER}} [[Marlene Weingartner]] | 6-1, 6-4 |- bgcolor="#CCFFCC" | 3. | [[7 de xunu]] de [[2004]] | {{Bandera|UK}} [[Birmingham]] | Yerba | {{Bandera|RUS}} [[María Kirilenko]] | {{Bandera|AUS}} [[Lisa McShea]]<br />{{Bandera|VEN}} [[Milagros Sequera]] | 6-2, 6-1 |} ==== Finalista (1) ==== {| {{tablaguapa}} |- bgcolor="#efefef" | '''nᵘ&nbsp;''' | '''fecha''' | '''Tornéu''' | '''Superficie''' | '''Pareya''' | '''Oponentes na final''' | '''Resultáu''' |- bgcolor="#CCFFCC" | 1. | [[16 de febreru]] de [[2004]] | {{bandera|USA}} [[Tornéu de Memphis|Memphis]] | Dura (i) | {{Bandera|RUS}} [[Vera Zvonareva]] | {{Bandera|SWE}} [[Åsa Svensson]]<br />{{bandera|USA}} [[Meilen La to]] | 4-6, 6-7(0) |} == Títulos ITF (5) == === Individuales === ==== Ganaos ==== {| {{tablaguapa}} border="1" |- bgcolor="#eeeeee" ! nᵘ&nbsp; ! Fecha !Tornéu !Superficie !Oponente na final ! Resultáu |- bgcolor="#f0f8ff" | 1. | [[21 d'abril]] de [[2002]] | {{bandera|JPN}} [[Prefeutura de Gunma|Gunma]] | Tierra batida | {{bandera|JPN}} [[Aiko Nakamura]] | 6-4 6-1 |- bgcolor="#f0f8ff" | 2. | [[4 d'agostu]] de [[2002]] | {{bandera|CAN}} [[Vancouver]] | Dura | {{bandera|Estaos Xuníos}} Laura Granville | 0-6, 6-3, 6-1 |- bgcolor="#f0f8ff" | 3. | [[15 de setiembre]] de [[2002]] | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Peachtree City]] | Dura | {{bandera|Estaos Xuníos}} Kelly McCain | 6-0, 6-1 |- bgcolor="#f0f8ff" | 4. | [[12 de setiembre]] de [[2004]] | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Sea Islands]] | Tierra batida | {{bandera|AUS}} Christina Wheeler | 6-4, 6-3 |} ==== Finalista ==== {| {{tablaguapa}} border="1" |- bgcolor="#eeeeee" ! nᵘ&nbsp; ! Fecha !Tornéu !Superficie !Oponente na final ! Resultáu |- bgcolor="#f0f8ff" | 1. | [[10 de payares]] de [[2002]] | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Pittsburgh]] | Dura | {{Bandera|ITA}} [[Maria Elena Camerin|María Camerin]] | 6-7(4), 2-6 |- bgcolor="#f0f8ff" | 2. | [[23 de payares]] de [[2003]] | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Condáu de Collin (Texas)|Frisco]] | Dura | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Tara Snyder]] | 6-1, 4-6, 3-6 |} == Clasificación histórica == {{AP|Estadístiques de María Sharápova}} <center> {|class=wikitable style=text-align:center;font-size:75% !Tornéu!![[2001]]!![[2002]]!![[2003]]!![[2004]]!![[2005]]!![[Torneos WTA en 2006|2006]]!![[Torneos WTA en 2007|2007]]!![[Torneos WTA en 2008|2008]]!![[Torneos WTA en 2009|2009]]!![[Torneos WTA en 2010|2010]]!![[Torneos WTA en 2011|2011]]!![[Torneos WTA en 2012|2012]]!![[Torneos WTA en 2013|2013]]!![[Torneos WTA en 2014|2014]]!![[Torneos WTA en 2015|2015]]!![[Torneos WTA en 2016|2016]]!![[Torneos WTA en 2017|2017]]!![[Torneos WTA en 2018|2018]]!!Títulos!!G–P!!Victories % |- |colspan=22 align=left|'''Torneos de Grand Slam |- |align=left|[[Abiertu d'Australia]] |A |A |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Australia 2003 (individual femenín)|1R]] |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Australia 2004 (individual femenín)|3R]] |bgcolor=yellow|[[Abiertu d'Australia 2005 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=yellow|[[Abiertu d'Australia 2006 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=thistle|[[Abiertu d'Australia 2007 (individual femenín)|F]] |bgcolor=lime|[[Abiertu d'Australia 2008 (individual femenín)|'''G]] |A |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Australia 2010 (individual femenín)|1R]] |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Australia 2011 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=thistle|[[Abiertu d'Australia 2012 (individual femenín)|F]] |bgcolor=yellow|[[Abiertu d'Australia 2013 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Australia 2014 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=thistle|[[Abiertu d'Australia 2015 (individual femenín)|F]] |bgcolor=ffebcd|[[Abiertu d'Australia 2016 (individual femenín)|CF]] |A | |1 / 13 |52–12 |81% |- |align=left|[[Tornéu de Roland Garros|Roland Garros]] |A |A |bgcolor=afeeee|[[Tornéu de Roland Garros 2003 (individual femenín)|1R]] |bgcolor=ffebcd|[[Tornéu de Roland Garros 2004 (individual femenín)|CF]] |bgcolor=ffebcd|[[Tornéu de Roland Garros 2005 (individual femenín)|CF]] |bgcolor=afeeee|[[Tornéu de Roland Garros 2006 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=yellow|[[Tornéu de Roland Garros 2007 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=afeeee|[[Tornéu de Roland Garros 2008 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=ffebcd|[[Tornéu de Roland Garros 2009 (individual femenín)|CF]] |bgcolor=afeeee|[[Tornéu de Roland Garros 2010 (individual femenín)|3R]] |bgcolor=yellow|[[Tornéu de Roland Garros 2011 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=lime|[[Tornéu de Roland Garros 2012 (individual femenín)|'''G]] |bgcolor=thistle|[[Tornéu de Roland Garros 2013 (individual femenín)|F]] |bgcolor=lime|[[Tornéu de Roland Garros 2014 (individual femenín)|'''G]] |bgcolor=afeeee|[[Tornéu de Roland Garros 2015 (individual femenín)|4R]] |A |A | |2 / 13 |53–11 |83% |- |align=left|[[Campeonatu de Wimbledon|Wimbledon]] |A |A |bgcolor=afeeee|[[Campeonatu de Wimbledon 2003 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=lime|[[Campeonatu de Wimbledon 2004 (individual femenín)|'''G]] |bgcolor=yellow|[[Campeonatu de Wimbledon 2005 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=yellow|[[Campeonatu de Wimbledon 2006 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=afeeee|[[Campeonatu de Wimbledon 2007 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=afeeee|[[Campeonatu de Wimbledon 2008 (individual femenín)|2R]] |bgcolor=afeeee|[[Campeonatu de Wimbledon 2009 (individual femenín)|2R]] |bgcolor=afeeee|[[Campeonatu de Wimbledon 2010 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=thistle|[[Campeonatu de Wimbledon 2011 (individual femenín)|F]] |bgcolor=afeeee|[[Campeonatu de Wimbledon 2012 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=afeeee|[[Campeonatu de Wimbledon 2013 (individual femenín)|2R]] |bgcolor=afeeee|[[Campeonatu de Wimbledon 2014 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=yellow|[[Campeonatu de Wimbledon 2015 (individual femenín)|SF]] |A |A | |1 / 13 |46–12 |79% |- |align=left|[[Abiertu d'Estaos Xuníos de tenis|US Open]] |A |A |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2003 (individual femenín)|2R]] |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2004 (individual femenín)|3R]] |bgcolor=yellow|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2005 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=lime|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2006 (individual femenín)|'''G]] |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2007 (individual femenín)|3R]] |A |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2009 (individual femenín)|3R]] |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2010 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2011 (individual femenín)|3R]] |bgcolor=yellow|[[Abiertu de los Estaos Xuníos 2012 (individual femenín)|SF]] |A |bgcolor=afeeee|[[abiertu d'Estaos Xuníos 2014 (individual femenín)|4R]] |A |A |bgcolor=afeeee|[[Abiertu d'Estaos Xuníos 2017 (individual femenín)|4R]] | |1 / 11 |35–10 |77% |- !style=text-align:left|Victories-Ganes !0–0 !0–0 !4–4 !15–3 !19–4 !20–3 !16–4 !11–2 !7–3 !8–4 !16–4 !21–3 !12–3 !16-3 !14-3 !4–1 !3–1 ! !5 / 48 !{{Nowrap|191–45}} !80% |- |colspan=22 align=left|'''Representación Nacional |- |align=left|{{Nowrap|[[Fed Cup|Grupu Mundial de la Fed Cup]]}} |colspan=7|Ausente |bgcolor=lime|[[Fed Cup 2008|'''G]] |colspan=2|Ausente |bgcolor=thistle|[[Fed Cup 2011|F]] |bgcolor=yellow|[[Fed Cup 2012|SF]] |colspan=2|Ausente |bgcolor=thistle|[[Fed Cup 2015|F]] |colspan=2|Ausente | !1 / 4 !5–1 !83% |- |align=left|[[Tenis nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |colspan=3 style=color:#ccc|Non Celebráu |A |colspan=3 style=color:#ccc|Non Celebráu |A |colspan=3 style=color:#ccc|Non Celebráu |bgcolor=silver|[[Tornéu de tenis individual femenín nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|F]] |colspan=3 style=color:#ccc|Non Celebráu |A |colspan=1 style=color:#ccc|NC |colspan=1 style=color:#ccc|NC !0 / 1 !5–1 !83% |- |colspan=22 align=left|'''Campeonatu de Fin d'Añu |- |align=left|[[WTA Tour Championships]] |colspan=3 style=color:#ccc|Nun Clasificó |bgcolor=lime|[[WTA Tour Championships 2004 (Individuales)|'''G]] |bgcolor=yellow|[[WTA Tour Championships 2005|SF]] |bgcolor=yellow|[[WTA Tour Championships 2006|SF]] |bgcolor=thistle|[[WTA Tour Championships 2007|F]] |colspan=3 style=color:#ccc|Nun Clasificó |bgcolor=afeeee|[[WTA Tour Championships 2011|RR]] |bgcolor=thistle|[[WTA Tour Championships 2012 (individual)|F]] |A |bgcolor=afeeee|[[WTA Finals 2014 (individual)|RR]] |bgcolor=yellow|[[WTA Finals 2015 (individual)|SF]] |A |A | !1 / 8 !21–11 !65% |- |colspan=22 align=left|'''WTA Premier Mandatory |- |align=left|[[Masters d'Indian Wells|Indian Wells]] |A |bgcolor=afeeee|[[Masters d'Indian Wells|2R]] |bgcolor=afeeee|[[Masters d'Indian Wells|1R]] |bgcolor=afeeee|[[Masters d'Indian Wells|4R]] |bgcolor=yellow|[[Masters d'Indian Wells 2005|SF]] |bgcolor=lime|[[Masters d'Indian Wells 2006|'''G]] |bgcolor=afeeee|[[Masters d'Indian Wells 2007 (individual femenín)|4R]] |bgcolor=yellow|[[Masters d'Indian Wells 2008|SF]] |A |bgcolor=afeeee|[[Masters d'Indian Wells 2010|3R]] |bgcolor=yellow|[[Masters d'Indian Wells 2011 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=thistle|[[Masters d'Indian Wells 2012 (individual femenín)|F]] |bgcolor=lime|[[Masters d'Indian Wells 2013 (individual femenín)|'''G]] |bgcolor=afeeee|[[Masters d'Indian Wells 2014 (individual femenín)|3R]] |bgcolor=afeeee|[[Masters d'Indian Wells 2015 (individual femenín)|4R]] |A |A | |2 / 13 |39–11 |78% |- |align=left|[[Masters de Miami|Miami]] |A |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Miami|1R]] |bgcolor=afeeee|[[Masters de Miami|4R]] |bgcolor=thistle|[[Masters de Miami|F]] |bgcolor=thistle|[[Masters de Miami|F]] |bgcolor=afeeee|[[Masters de Miami 2007 (individual femenín)|4R]] |A |A |A |bgcolor=thistle|[[Masters de Miami 2011 (individual femenín)|F]] |bgcolor=thistle|[[Masters de Miami 2012 (individual femenín)|F]] |bgcolor=thistle|[[Masters de Miami 2013 (individual femenín)|F]] |bgcolor=yellow|[[Masters de Miami 2014 (individual femenín)|SF]] |bgcolor=afeeee|[[Masters de Miami 2015 (individual femenín)|2R]] |A |A | |0 / 10 |33–10 |79% |- |align=left|[[Masters de Madrid|Madrid]] |colspan=8 style=color:#ccc|Non Celebráu |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Madrid 2010|1R]] |bgcolor=afeeee|[[Masters de Madrid 2011 (individual femenín)|3R]] |bgcolor=ffebcd|[[Masters de Madrid 2012 (individual femenín)|CF]] |bgcolor=thistle|[[Masters de Madrid 2013 (individual femenín)|F]] |bgcolor=lime|'''[[Masters de Madrid 2014 (individual femenín)|G]] |bgcolor=yellow|[[Masters de Madrid 2014 (individual femenín)|SF]] |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Madrid 2017 (individual femenín)|2R]] | |1 / 7 |20–6 |79% |- |align=left|[[Tornéu de Beixín|Beijing]] |colspan=3 style=color:#ccc|Non Celebráu |colspan=5 style=color:#ccc|Non Tier I |bgcolor=afeeee|[[Tornéu de Beixín 2009|3R]] |bgcolor=afeeee|[[Tornéu de Beixín 2010|2R]] |A |bgcolor=thistle|[[Tornéu de Beixín 2012 (individual femenín)|F]] |A |bgcolor=lime|'''[[Tornéu de Beixín 2014 (individual femenín)|G]] |A |A |bgcolor=afeeee|[[Tornéu de Beixín 2017 (individual femenín)|3R]] | |1 / 5 |15–4 |78% |- |colspan=21 align=left|'''WTA Premier 5 |- |align=left|[[Tornéu de Dubái|Dubái]] / [[Tornéu de Qatar|Doha]] |colspan=8 style=color:#ccc|Non Tier I |A |A |A |colspan=3 style=color:#ccc|Non Premier 5 |A |A |A | |0 / 0 |0–0 |0% |- |align=left|[[Masters de Roma|Roma]] |A |A |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Roma|3R]] |bgcolor=yellow|[[Masters de Roma|SF]] |A |A |bgcolor=yellow|[[Masters de Roma 2008|SF]] |A |A |bgcolor=lime|[[Masters de Roma 2011|'''G]] |bgcolor=lime|[[Masters de Roma 2012 (individual femenín)|'''G]] |bgcolor=ffebcd|[[Masters de Roma 2013 (individual femenín)|CF]] |bgcolor=afeeee|[[Masters de Roma 2014 (individual femenín)|3R]] |bgcolor=lime|[[Masters de Roma 2015 (individual femenín)|'''G]] |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Roma 2017 (individual femenín)|2R]] | |3 / 9 |27–4 |87% |- |align=left|[[Masters de Canadá|Canadá]] |A |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Canadá|1R]] |bgcolor=afeeee|[[Masters de Canadá|3R]] |A |A |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Canadá 2008|3R]] |bgcolor=thistle|[[Masters de Canadá 2009|F]] |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Canadá 2011 (individual femenín)|3R]] |A |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Canadá 2014 (individual femenín)|3R]] |A |A |A | |0 / 6 |9–5 |64% |- |align=left|[[Masters de Cincinnati|Cincinnati]] |colspan=3 style=color:#ccc|Non Celebráu |colspan=5 style=color:#ccc|Non Tier I |A |bgcolor=thistle|[[Masters de Cincinnati 2010|F]] |bgcolor=lime|[[Masters de Cincinnati 2011 (individual femenín)|'''G]] |A |bgcolor=afeeee|[[Masters de Cincinnati 2013 (individual femenín)|2R]] |bgcolor=yellow|[[masters de Cincinnati 2014 (individual femenín)|SF]] |A |A |A | |1 / 4 |13–3 |81% |- |align=left|[[Premier de Tokiu|Tokiu]] |A |A |A |bgcolor=afeeee|[[Premier de Tokiu|2R]] |bgcolor=lime|[[Premier de Tokiu|'''G]] |bgcolor=yellow|[[Premier de Tokiu|SF]] |bgcolor=yellow|[[Premier de Tokiu|SF]] |A |bgcolor=lime|[[Premier de Tokiu|'''G]] |bgcolor=afeeee|[[Premier de Tokiu|1R]] |bgcolor=ffebcd|[[Premier de Tokiu|CF]] |bgcolor=ffebcd|[[Premier de Tokiu|CF]] |A |colspan=5 style=color:#ccc|Non Premier 5 |2 / 8 |19–6 |76% |- |align=left|[[Premier de Wuhan|Wuhan]] |colspan=13 style=color:#ccc|Non Celebráu |bgcolor=afeeee|[[Premier de Wuhan 2014 (individual femenín)|3R]] |bgcolor=afeeee|[[Premier de Wuhan 2015 (individual femenín)|2R]] |A |A | |0 / 2 |1–2 |33% |- |colspan=22 align=left|'''Estadístiques na Carrera |- |align=left|'''Torneos Xugaos |0 |2 |14 |20 |15 |15 |13 |9 |10 |13 |14 |14 |10 |16 |11 |1 |8 |1 !colspan=3|185 |- !style=text-align:left|Títulos !0 !0 !2 !5 !3 !5 !1 !3 !1 !2 !2 !3 !2 !4 !2 !0 !1 !0 !colspan=3|36 |- !style=text-align:left|Finales !0 !0 !2 !6 !4 !7 !4 !3 !2 !5 !4 !9 !5 !4 !3 !0 !1 ! !colspan=3|57 |-bgcolor="#CCCCFF" |align=left|Cancha Dura G–P |0–0 |1–2 |{{Nowrap|17–8}} |{{Nowrap|34–11}} |{{Nowrap|29–7}} |{{Nowrap|45–5}} |{{Nowrap|24–5}} |{{Nowrap|19–1}} |{{Nowrap|20–5}} |{{Nowrap|19–7}} |{{Nowrap|25–11}} |{{Nowrap|34–8}} |{{Nowrap|19–4}} |{{Nowrap|27-11}} |{{Nowrap|17–4}} |{{Nowrap|4–1}} |{{Nowrap|11–4}} |3-1 |19 / 108 |366–96 |80% |-bgcolor="#EBC2AF" |align=left|Tierra Batida G–P |0–0 |0–0 |0–2 |8–3 |9–3 |3–1 |7–2 |12–2 |6–2 |7–2 |12–2 |18–1 |17–2 |19-1 |12–3 |0–0 |5–3 | |11 / 38 |149–30 |84% |-bgcolor="#CCFFCC" |align=left|Verde G-P |0–0 |0–0 |7–2 |12–0 |10–1 |8–2 |7–2 |1–1 |5–2 |7–2 |6–1 |8–2 |1–1 |3–1 |5–1 |0–0 |0–0 | |3 / 20 |82–18 |82% |-bgcolor="#FFFFCC" |align=left|Carpeta G-P |0–0 |0–0 |4–0 |1–1 |5–1 |3–1 |2–2 |0–0 |0–0 |0–0 |0–0 |0–0 |0–0 |0–0 |0-0 |0–0 |0–0 | |2 / 7 |15–5 |75% |- !style=text-align:left|{{Nowrap|Victories-Ganes añales}} !0–0 !1–2 !{{Nowrap|24–12}} !{{Nowrap|55–15}} !{{Nowrap|53–12}} !{{Nowrap|59–9}} !{{Nowrap|40–11}} !{{Nowrap|32–4}} !{{Nowrap|31–9}} !{{Nowrap|33–11}} !{{Nowrap|43–14}} !{{Nowrap|60–11}} !{{Nowrap|37–7}} !{{Nowrap|49-13}} !{{Nowrap|24–6}} !{{Nowrap|4–1}} !{{Nowrap|16–6}} !3-1 !{{Nowrap|34 / 170}} !{{Nowrap|602–145}} !80% |- !style=text-align:left|Victories % !0% !33% !67% !79% !82% !87% !78% !89% !78% !75% !74% !85% !84% !80% !80% !80% !72% !75% !colspan=3|80% |- |align=left|'''Ranking de Fin d'Añu |– |186 |32 |bgcolor=eee8AA|'''4 |bgcolor=eee8AA|'''4 |bgcolor=thistle|'''2 |bgcolor=eee8AA|'''5 |bgcolor=eee8AA|'''9 |14 |18 |bgcolor=eee8AA|'''4 |bgcolor=thistle|'''2 |bgcolor=eee8AA|'''4 |bgcolor=thistle|'''2 |bgcolor=eee8AA|'''4 |– |60 | !colspan=3|$36,838,838 |- |} </center> == Rellación con otros xugadores de tenis == [[Novak Djokovic]], conocíu fora de la cancha polos sos frecuentes imitaciones humorístiques de compañeros de xuegu, ser especialmente pola de Sharápova. Amás, dambos realizaron diversos anuncios xuntos pa la empresa que los patrocina, que ye la compañía austriaca HEAD. == Ganancies == {| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: #aaa solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor="#eeeeee" ! Añu!! Grand Slam!! Torneos WTA!! Total ganaos!! Ganancies ($)!! Puestu ganancies |- |2003 |0 |2 |2 |align=right|[https://web.archive.org/web/20160809172426/http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/Prize_Money_2003.pdf 222,005] |bgcolor=#ccccff|[https://web.archive.org/web/20160809172426/http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/Prize_Money_2003.pdf 51] |- |2004 |1 |4 |5 |align=right|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/Prize_Money_2004.pdf 2,506,263] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/Prize_Money_2004.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |bgcolor=gold|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/Prize_Money_2004.pdf 1] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/Prize_Money_2004.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |- |2005 |0 |3 |3 |align=right|[https://web.archive.org/web/20160809182331/http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2005.pdf 1,921,283] |bgcolor=D8BFD8|[https://web.archive.org/web/20160809182331/http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2005.pdf 5] |- |2006 |1 |4 |5 |align=right|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2006.pdf 3,799,501] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2006.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |bgcolor=#FF6666|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2006.pdf 2] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2006.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |- |2007 |0 |1 |1 |align=right|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2007.pdf 1,758,550] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2007.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |bgcolor=#66CCFF|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2007.pdf 7] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2007.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |- |2008 |1 |2 |3 |align=right|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2008.pdf 1,937,879] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2008.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |bgcolor=#66CCFF|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2008.pdf 6] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2008.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |- |2009 |0 |1 |1 |align=right|[https://web.archive.org/web/20160809164844/http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2009.pdf 923,619] |bgcolor=#ccccff|[https://web.archive.org/web/20160809164844/http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2009.pdf 15] |- |2010 |0 |2 |2 |align=right|[https://web.archive.org/web/20160809172448/http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2010.pdf 651,279] |bgcolor=#ccccff|[https://web.archive.org/web/20160809172448/http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2010.pdf 31] |- |2011 |0 |2 |2 |align=right|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2011.pdf 2,899,148] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2011.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |bgcolor=#66CCFF|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2011.pdf 6] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2011.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |- |2012 |1 |2 |3 |align=right|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2012.pdf 6,508,296] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2012.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |bgcolor=#0099CC|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2012.pdf 3] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2012.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |- |2013 |0 |2 |2 |align=right|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2013.pdf 3,544,222] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2013.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |bgcolor=#C0D077|{{enllaz rotu|1=[http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2013.pdf 4] |2=http://www.wtatour.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2013.pdf |bot=InternetArchiveBot }} |- |2014 |1 |3 |4 |align=right|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2014.pdf 5,839,357] |bgcolor=#FF6666|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2014.pdf 2] |- |2015 |0 |1 |1 |align=right|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2015.pdf 3,949,284] |bgcolor=#66CCFF|[http://www.wtatennis.com/SEWTATour-Archive/Rankings_Stats/prize_money_2015.pdf 6] |- |2016 |colspan=5 style=color:#ccc|Añu en que foi suspendida por dopaxe |- |2017* |0 |1 |1 |align=right|[http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/rankings/All_YTD_Prize_Money.pdf 537,290] |bgcolor=#ccccff|[http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/rankings/All_YTD_Prize_Money.pdf 64] |- !Clasificación Histórica** !5 !31 !36 !align=right|[http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/rankings/All_Career_Prize_Money.pdf 37,021,776] !bgcolor=#0099CC|[http://wtafiles.wtatennis.com/pdf/rankings/All_Career_Prize_Money.pdf 3] |} <nowiki>*</nowiki>Añu WTA actual en cursu. <nowiki>**</nowiki>Hasta'l 16 d'ochobre del 2017. == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.mariasharapova.com Páxina web oficial de María Sharápova] * {{Wta|id=9499|}} * {{Perfil ITF|100013223}} * {{Perfil Fed Cup|id=100013223|Maria Sharapova}} {{Navbox | name = María Sharápova | titlestyle = background: #FFA07A; | belowstyle = background: #FFA07A; | títulu = [[María Sharápova]] | state = autocollapse | listclass = hlist | group1style = background:#e0e0e0;| group1 = '''Equipu''' | list1style = background: #e0e0e0;| list1 = *Sven Groeneveld '''(Entrenador)''' *Yuri Sharapov '''(Padre y ex-entrenador)''' *[[Jimmy Connors]] ''(exentrenador)'' *Thomas Högstedt ''(exentrenador)'' *Michael Joyce ''(exentrenador)'' | group2style = background:#e0e0e0;| group2 = '''Carrera''' | list2style = background: #e0e0e0;| list2 = *[[Tenistes númberu 1 de la WTA|Tenistes N°1 de la WTA]] *[[WTA Tour Championships 2004]] *[[Estadístiques de María Sharápova|Estadístiques]] | group3style = background:#e0e0e0;| group3 = '''Rivalidaes''' | list3style = background: #e0e0e0;| list3 = *[[Rivalidá Sharápova-V. Williams|Venus Williams]] *[[Rivalidá Sharápova-Henin|Henin]] | group4style = background:#e0e0e0;| group4 = '''Temporaes''' | list4style = background: #e0e0e0;| list4 = *[[Entamos de carrera de María Sharápova|Entamos]] *[[Temporada de tenis 2004 de María Sharápova|2004]] *[[Temporada de tenis 2005 de María Sharápova|2005]] *[[Temporada de tenis 2006 de María Sharápova|2006]] *[[Temporada de tenis 2007 de María Sharápova|2007]] *[[Temporada de tenis 2008 de María Sharápova|2008]] *[[Temporada de tenis 2009 de María Sharápova|2009]] *[[Temporada de tenis 2010 de María Sharápova|2010]] *[[Temporada de tenis 2011 de María Sharápova|2011]] *[[Temporada de tenis 2012 de María Sharápova|2012]] *[[Temporada de tenis 2013 de María Sharápova|2013]] *[[Temporada de tenis 2014 de María Sharápova|2014]] *[[Temporada de tenis 2015 de María Sharápova|2015]] *[[Temporada de tenis 2016 de María Sharápova|2016]] *[[Temporada de tenis 2017 de María Sharápova|2017]] *[[Temporada de tenis 2018 de María Sharápova|2018]] | group5style = background: #CCCCFF;| group5 = '''A. Australia''' | list5style = background: #CCCCFF;| list5 = *'''Títulos''' * [[Abiertu d'Australia 2008 (individual femenín)|2008]] | group6style = background: #EBC2AF;| group6 = '''R. Garros''' | list6style = background: #EBC2AF;| list6 = *'''Títulos''' * [[Tornéu de Roland Garros 2012 (individual femenín)|2012]] * [[Tornéu de Roland Garros 2014 (individual femenín)|2014]] | group7style = background: #CCFFCC;| group7 = '''Wimbledon''' | list7style = background: #CCFFCC;| list7 = *'''Títulos''' * [[Campeonatu de Wimbledon 2004 (individual femenín)|2004]] | group8style = background: #FFFFB3;| group8 = '''US Open''' | list8style = background: #FFFFB3;| list8 = *'''Títulos''' * [[Abiertu d'Estaos Xuníos 2006 (individual femenín)|2006]] | below = '''[http://www.mariasharapova.com Web Site Oficial de María Sharápova] }}<noinclude> {{NF|1987||Sharapova, Maria}} [[Categoría:Tenistes de Rusia]] [[Categoría:Campeones de los Cuatro Grand Slam]] [[Categoría:Campeones de Roland Garros]] [[Categoría:Campeones de Wimbledon]] [[Categoría:Campeones del Abiertu d'Australia]] [[Categoría:Campeones del Abiertu d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de Rusia]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de plata]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de tenis]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012]] [[Categoría:Modelos de Rusia]] [[Categoría:Persones de Siberia]] [[Categoría:Abanderaos olímpicos de Rusia]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] ffsbssd6agtebvgme7rzzd1ewddtaw8 Marc Márquez 0 129326 4377055 4362676 2025-06-17T15:15:56Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá marca => dicha marca 4377055 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Marc Márquez Alentà''' {{nym}} ye un pilotu de [[motociclismu de velocidá|motociclismu]] [[España|español]] qu'anguaño{{cuándo}} cuerre en [[MotoGP]].<ref>{{Cita web |url=http://www.modelocurriculum.net/biografias/deportistas/marc-marquez |títulu=Biografía de Marc Márquez {{!}} Currículum y Palmarés {{!}} Modelu Curriculum |fechaaccesu=17 de marzu de 2017 |sitiuweb=www.modelocurriculum.net}}</ref> Ganó seis títulos del [[Campeonatu del Mundu de Motociclismu]] en tres categoríes: [[Moto3|125cc]] (2010), [[Moto2]] (2012) y tetracampeón del mundu en [[MotoGP]] (2013, 2014, 2016 y 2017).<ref>{{Cita noticia |apellíu=AS |nome=Diariu |títulu=Marc Márquez, pentacampeón del mundu {{!}} motociclismu {{!}} AS.com |url=http://motor.as.com/motor/2016/10/16/motociclismu/1476575441_564210.html |fecha=16 d'ochobre de 2016 |fechaaccesu=17 de marzu de 2017 |periódicu=AS.com }}</ref> Anguaño ye pilotu del equipu [[Repsol Honda]],<ref>{{Cita noticia|apellíu=País |nome=Ediciones El títulu=Marc Márquez y “el contratu perfectu” con Honda |url=http://deportes.elpais.com/deportes/2016/06/02/actualidad/1464896205_650790.html |fecha=2 de xunu de 2016 |fechaaccesu=17 de marzu de 2017|periódicu=EL PAÍS}}</ref> onde atropó 35 victories y 62 podios en 89 carreres apostaes. Na so primer temporada na máxima categoría facer col [[Temporada 2013 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|Campeonatu del Mundu de Motociclismu]] (en 2013), convirtiéndose nel pilotu más nuevu en ganar un campeonatu de [[MotoGP]], superando'l récor de [[Freddie Spencer]]. Ye amás el pilotu más nuevu de la hestoria en ser bicampeón, tricampeón y tetracampeón de la categoría reina del motociclismu. Tien un hermanu trés años menor, [[Álex Márquez]] (n. 1996), qu'anguaño cuerre na categoría de Moto2 y llogró un títulu del Campeonatu del Mundu de Motociclismu. Marc y Álex son los únicos hermanos que consiguieron un Campeonatu del Mundu de Motociclismu, y amás na mesma temporada ([[Temporada 2014 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2014]]), xunto con ser los primeros hermanos en vencer nun Gran Premiu nel mesmu día (en [[Temporada 2014 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2014]] nel [[Gran Premiu de Cataluña de Motociclismu]], nel [[Circuitu de Barcelona-Cataluña]], Montmeló, España) y los que más vegaes coincidieron nel podiu d'un Gran Premiu. == Trayeutoria == Márquez empezó la so andadura en 1998, apostando la so primer carrera na modalidá d'[[enduro]]. === Temporada 2007 === {{AP|Campeonatu del mundu de motociclismu de 2007}} Pertenez a la disciplina del equipu Monlau Competición, so la direición d'[[Emilio Alzamora]]. Cuerre sobre una [[KTM]] FRR monocilíndrica de 2T y 6 marches. Lleva un pesu adicional d'unos 20 kg pa poder llegar al mínimu total esixíu que ye de 136.<ref>[http://www.as.com/motor/articulo/marquez-buscara-ktm-titulo-catorce/dasmot/20070425dasdaimot_5/Tes Participación nel Club Monlau.]</ref> Consigue'l so primera pole nel C.Y.V., na segunda carrera, celebrada nel [[Circuitu de Cataluña]], en [[Montmeló]], el 27 de mayu de 2007.<ref>[http://www.racc.es/index.racc/mod.motorsportHome/mem.dnot/id1.341/id2.341/ic.5/id_camp.5/t.RALLIES/chk.045f5a9fe5a282440b9a1y674db5b065.html Pole en Monmeló]</ref> Consigue'l so primer podiu y de la mesma primer victoria nel C.Y.V., na tercer carrera, celebrada nel [[Circuitu de Xerez]] el 17 de xunu de 2007.<ref>[https://web.archive.org/web/20080402101341/http://www.motociclismo.es/Deporte/cev-yamaha-fonda-suzuki-ducati-kw-noticia.jsp%3Fid%3D2301 Victoria en Xerez]</ref> Nun puntuó na cuarta carrera, celebrada nel [[Circuitu Ricardo Tormo]] de [[Cheste]] en [[Valencia]] el 29 de xunetu de 2007, cuando, tres espectacular remontada dende'l docenu llugar, y al intentar adelantrar a Jonas Folger<ref> [http://www.jonasfolger.com/ Jonas Folger]</ref> pa llegar a la cuarta posición, tuvo un alcontrón col mesmu que torgó a dambos siguir na prueba. Nun pudo participar na quinta carrera, celebrada nel [[Circuitu d'Albacete]] el 7 d'ochobre de 2007, por carecer un problema de visión doble causáu por una cayida nos entrenamientos de clasificación.<ref>[http://www.racc.es/index.racc/mod.motorsportHome/mem.dnot/id1.555/id2.555/ic.5/id_camp.5/t.RALLIES/menuA.312/chk.bf249fa8y7y6f53c8bce4a933ed29a5c.html Información sobre'l parte médicu]</ref> Na sesta carrera, celebrada nel [[Circuitu Ricardo Tormo]] de [[Cheste]] en [[Valencia]] el 18 de payares de 2007, a puntu d'algamar al tercetu persiguidor de Scott Redding,<ref>{{Cita web |url=http://www.scott-redding45.co.uk/ |títulu=Scott Redding |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100328011227/http://www.scott-redding45.co.uk/ |fechaarchivu=2010-03-28 }}</ref> ganador de la prueba, tuvo una cayida al recibir un golpe d'aire que, anque intentó siguir en pista, obligó-y a abandonar definitivamente. Na séptima y última carrera, celebrada nel [[Circuitu de Xerez]] el 25 de payares de 2007, terminó n'octava posición. Na clasificación final del C.Y.V. de 2007, ganáu por Stefan Bradl,<ref> [[:w:de:Stefan_Bradl|Stefan Bradl]]</ref> terminó en novena posición, puntuando namái en tres carreres, siendo más nueva que tolos pilotos que quedaron delantre d'él.<ref> [https://web.archive.org/web/20100621140642/http://www.cevbuckler.com/es/clasificacion.htm Clasificación final C.Y.V. 2007 en 125 c.c.]</ref> L'añu que siguiente participó nel campeonatu mundial de velocidá de 125 c.c., con moto oficial de fábrica, dientro de la estructura del Team [[Repsol]]-[[KTM]] , teniendo como compañeru de boxes a [[Esteve Rabat|Esteve "Tito" Rabat]], dambos a les órdenes d'Alberto Puig, anque [[Emilio Alzamora]] siguiría siendo'l tutor direutu de Marc.<ref> [http://www.tvemotogp.es/page?conteníu&idcontenido=87835 Proyeutu de KTM pa 2008].</ref> === Temporada 2008 === {{AP|Campeonatu del Mundu de Motociclismu de 2008}} El 24 de xineru empecipia nel [[Circuitu de Xerez]] los sos entrenamientos pa participar per primer vegada nun campeonatu mundial del octavu de llitru, col equipu Team [[Repsol]] [[KTM]] 125 c.c. A la espera de recibir la nueva moto sigue utilizando dica agora la de la temporada pasada.<ref> [http://www.lamanyana.es/web/html/lanoticia.html?id=79048&seccio=Deportes&fecha=2008-01-25&sortida=00:00:03. Márquez estrenar en Xerez cola elite del Mundial]</ref>Col fin d'evitar, o siquier menguar, el llastre que tien de llevar por cuenta del so escasu pesu, empecipia un réxime especial de comíes pa ganar masa corporal.<ref> [http://www.as.com/motor/articulo/motociclismu-marquez-pon-dieta-engordar/dasmot/20080130dasdaimot_5/Te Márquez poner a dieta pa engordar]</ref> El 28 de xineru, nel [[Circuitu Ricardo Tormo]] de [[Cheste]] pudo empezar a entrenar yá cola nueva moto, una [[KTM]] FRR 2T monocilíndrica, pal añu 2008. El 14 de febreru, na Cámara de Comerciu de [[Zaragoza]], ciudá sede de la [[Expo 2008|Esposición Internacional 2008]], los pilotos [[Repsol]]: [[Daniel Pedrosa|Dani Pedrosa]], [[Nicky Hayden]], Julián Simón, Tito Rabat y Marc Márquez, fixeron la so presentación oficial y fueron nomaos embaxadores del voluntariáu de la [[Expo 2008]]. El 20 de febreru, mientres los entrenos del test IRTA nel [[Circuitu de Xerez]], québrase'l [[cúbitu]] y [[Radiu (güesu)|radiu]] del terciu mediu del [[antebrazu]] derechu, víctima d'una cayida na tercera curva de la primer vuelta de les sesiones de la tarde, sobre suelo moyáu. Al paecer la moto fíxo-y un vacíu, reaccionando de golpe y provocando el percance. Operáu con ésitu a otru día nel [[Institutu Universitariu Dexeus]] de [[Barcelona]] pol Doctor Xavier Mir, -que n'amenorgando la [[Quebra (medicina)|quebra]], afitar con plaques de [[titaniu]] especiales afeches a la so edá y tamañu, con cuidu de nun invadir el [[cartílagu de crecedera]]-, envalórase un periodu de recuperación ente cuatro y seis [[selmana|selmanes]], calteniendo'l [[antebrazu]] inmovilizáu mientres unos siete [[día|díes]]. Nun pudo participar nos dos primeres pruebes del Campeonatu Mundial celebraes en [[Qatar]] y en [[Xerez de la Frontera|Xerez]] por tar inda en periodu de recuperación. Intentar nel [[Circuitu de Xerez]], pero'l dolor na mano derecha nun-y aconseyaba faer lo. Por fin pudo debutar na tercer prueba celebrada'l 13 d'abril nel [[Autódromu do Estoril|Circuitu de Estoril]] en [[Portugal]], onde consiguió llegar na decimoctava posición, cuando saliera dende la ventena sesta plaza. Nel [[Circuitu Internacional de Shanghai|Gran Premiu Pramac]] de [[China]], el 4 de mayu, na que foi la última prueba a celebrar nel circuitu de [[Shanghai]], Marc consigue los sos primeros cuatro puntos nun Mundial, na so segunda participación, al llegar na docena posición nuna carrera so l'agua. La so posición de partida fuera la viguesimo primer plaza , una menos que la consiguida nes sesiones de clasificación, por cuenta de la retirada de [[Pablo Nieto]], por frayatu de [[clavícula]]. Nun pudo terminar la quinta carrera celebrada'l 18 de mayu nel [[circuitu de Bugatti]], [[Le Mans]], por cayida provocada por un toque con Scott Redding na sesta vuelta. Anque salía dende la ventena posición de la parrilla, quedara décimu nel "Warm-up" matutín y llegó a dir sestu nos primeres compases de la carrera gracies a una gran salida. Sí terminó la sesta carrera celebrada nel Autódromu Internazionale del Mugello, en Scarperia, [[Italia]], el 1 de xunu. Consiguió la decimonovena posición ameyorando en cuatro puestos la so posición de salida. Consigue'l so primera "Top Ten" na séptima carrera, apostada'l 8 de xunu nel [[Circuitu de Cataluña]], asitiáu en [[Montmeló]]. Dempués de salir nel decimocuartu llugar de la parrilla, estrenando xasis nuevu, gracies a una escelente carrera, consiguió llegar en décima posición. El 22 de xunu ye, a partir d'esti momentu, una fecha histórica nel motociclismu español. En [[Donington Park]], onde se celebra'l [[Gran Premiu de Gran Bretaña]], octava carrera d'esta temporada, Marc Márquez convertir nel pilotu español más nuevu de tolos tiempos en consiguir una plaza de podiu nuna prueba del campeonatu mundial. El so tercer puestu bate la marca anterior qu'ostentaba [[Dani Pedrosa]], que llograra un tercer puestu en [[Cheste]] el 23 de setiembre de 2001 a los 15 años y 359 díes, y establecer en 15 años y 126 díes. Ye de la mesma el segundu pilotu más nuevu a nivel mundial en consiguir dicha fazaña, superáu tan solo por [[Ivan Palazzese]],<ref>[http://www.en1rueda.com/imagenes/reportaje/leyenda-venezuela/index.html Iván Palazzese]</ref> que'l 20 de marzu de 1977 consiguir a los 15 años y 77 díes nel Gran Premiu de [[Venezuela]], por detrás d'[[Ángel Nieto]] y Anton Mang. Consigue l'octavu llugar na parrilla, anque finalmente sale dende la séptima posición por cuenta de la retirada de [[Pol Espargaró]], quintu, por mancadura. Una gran salida asítia-y nos primeros puestos de la carrera. Establezse una llucha ensin cuartel [[carenado]] con carenado pa nun perder posiciones. Marc, qu'entá lleva un llastre de 10 Kilogramos, da la cara en tou momentu, magar les continues fregadures coles motos de los sos rivales. Adulces vanse descolgando pilotos hasta quedar Andrea Iannone y Scott Redding destacaos y, lluchando pola tercer plaza: Mike Di Meglio, [[Sergio Gadea]] y Marc. La cayida d'Andrea fai que queden trés corredores lluchando por dos puestos de podiu. Sergio nun puede aguantar el ritmu impuestu polos sos acompañantes, y anque Marc supera n'ocasiones a Mike, termina la carrera en tercer llugar. Na novena prueba, ecuador de la competición, celebrada nel [[circuitu de Assen]], [[Países Baxos|Holanda]], el sábadu 28 de xunu, nun pudo Marc terminar la prueba. Saliendo dende la posición dieciocho, llueu recupera puestos. L'agua fai la so apaición y condiciona la prueba. Cuando lo fai la segunda vegada, sobre la décima vuelta, la direición saca bandera colorada. Marc cai precisamente nesa vuelta, cuando pasara per llinia de meta en sesta posición. Anque cayera, si consigue llevar la moto por sigo mesmu al pit lane, podría volver salir dende felicidá sesta posición na nueva carrera, que ye a cinco vueltes, tal como asocedió en Francia. Pero nun puede faelo porque'l [[tubu d'escape|escape]] de la moto habíase dobláu y tuvo qu'abandonar. Gran resultancia na décima carrera, que tuvo llugar el 13 de xunetu nel circuitu de Sachsenring, [[Alemaña]], al consiguir llegar décimu per segunda vegada anguaño, saliendo dende'l puestu diecinueve. En comunicáu de la Federación Internacional de Motociclismu (F.I.M.)<ref>[https://web.archive.org/web/20090831040037/http://www.fim.ch/ Federación Internacional de Motociclismu (FIM)]</ref> del 14 d'agostu, el so compañeru d'equipu, [[Esteve Rabat|Tito Rabat]] foi descalificáu por irregularidaes nel combustible utilizáu na carrera. El contraanálisis solicitáu cola prueba B confirmó los resultaos. Al nun presentase apelación pierde'l so novenu puestu a favor de Marc. En Kyvalka, a 16 [[km]] de [[Brno]], [[República Checa]], celebróse'l 17 d'agostu la oncena carrera del añu, que nun pudo terminar por cayida na séptima vuelta. La so posición na parrilla de salida fuera la docena. Siguiendo la so estraordinaria progresión llega cuartu nel Gran Premiu de [[San Marín]], celebráu'l 31 d'agostu na ciudá de Misano, a 25 [[km]] de [[Rimini]], [[Italia]]. Nesta decimosegunda prueba del añu partía dende la octava posición na salida y yá abarruntaba una bona carrera al consiguir un sestu puestu nel warm up matutín. Nel estrenu, nun campeonatu mundial de [[moto GP]], de la pista d'[[Indianapolis]], [[Estaos Xuníos]], el 14 de setiembre, Marc consigue una sesta plaza nuna carrera que tuvo que ser suspendida pola agua en completando dieciséis vueltes tolos pilotos. Saliera nel puestu trelce de la parrilla de salida. Una cayida na primer vuelta nel circuitu de Motegi, [[Xapón]], el 28 de setiembre, obligó-y al abandonu cuando saliera dende'l puestu trelce. Na carrera australiana de Phillip Island, [[Australia]], el 5 d'ochobre, Marc quedó en novena posición en siendo penalizáu con 1 [[segundu|s]] por un incidente na postrera curva con Simone Corsi. El fechu de llevantar el coldu derechu como proteición de la maneta de frenu, recordando la cayida de [[Héctor Barberá]] pola aición de [[Marcu Simoncelli]] na categoría de 250 c.c., en Mugello, fíxo-y perder l'octavu puestu col que terminó la carrera. Nesta decimoquinta prueba saliera dende'l puestu dolce. El vienres 17 d'ochobre, a la fin de los primeros entrenamientos llibres del [[Gran Premiu de Malasia]], que se celebra nel [[Circuitu Internacional de Sepang]], asitiáu a unos 60 [[km]] de [[Kuala Lumpur]], en [[Malasia]], al salir d'una curva, y al paecer tocáu por detrás pol pilotu Cyril Carrillo, dir al suelu. El so monu de pilotaje quedóse engabitáu na moto, lo que fizo que los sos dos piernes quedaren aprisionaes ente'l basculante y la rueda trasera de la so [[KTM]]. Costó más de diez minutos lliberar a Marc, sobremanera la so pierna derecha, yá que foi necesariu desenchir el neumáticu pa poder retirala. Lleváu en camiya, consciente, a la Clínica Mobile, foi atendíu pol Doctor Macchiagodena que, tres delles radiografíes, refugó posibles quebres, diagnosticando nun principiu una distensión o dislocación del cartílagu de crecedera inferior de la pierna derecha, de menor gravedá de lo esperao. Refúgase la so participación nesta decimosesta carrera, y yá que s'espera un periodu de recuperación d'unos quince díes, dúldase que pueda participar nel Gran Premiu de [[Cheste]], postreru de la temporada, en [[Valencia]]. El sábadu pela mañana ingresaba a les órdenes del Doctor Xavier Mir, na [[Clínica Dexeus]] de [[Barcelona]] onde, dempués de realiza-y una [[Imaxe per resonancia magnética|Resonancia Nuclear Magnética]] y una [[Tomografía Axial Computerizada]], confirmóse quebrar del cartílagu de crecedera de la [[tibia]] derecha y amás atopóse una quebra del güesu [[calcáneo]] nel [[todíu]] de la mesma pierna, más contusiones y erosiones varies. Dempués de 24 hores de reposu tratáu con [[antiinflamatoria|antiinflamatorios]] y una vegada baxada la inflamación aplicóse-y una inmovilización ríxida, que tendrá de caltener dos selmanes, dempués de les cualos va faése-y una nueva esploración. Recibió l'alta'l domingu 19 pela mañana. Refugar polo tanto la so participación nel postreru Gran Premiu de la temporada. El 22 de payares, Márquez foi nomáu pa la primer edición del premiu "Descubrimientu deportivu catalán del añu" del programa "[[Tot Xira]]" de [[Catalunya Ràdio]]. La entrega de premios produció'l 27 d'avientu, quedando en cuartu llugar con 277 votos, detrás de [[Kilian Jornet]] (363), [[Andrea Fuentes]](295) y [[Carla Dorca]] (282).<ref>[http://www.highmotor.com/marques/ktm/marquez-nomáu-pa-el premiu-descubrimientu-deportivu-catalan-del anu.html Descubrimientu deportivu catalán del añu]</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.catradio.com/pcatradio/crItem.jsp?seccio=seccio&idint=1709 |títulu=Marc, cuartu nel descubrimientu deportivu catalán del añu |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081217085046/http://www.catradio.com/pcatradio/crItem.jsp?seccio=seccio&idint=1709 |fechaarchivu=2008-12-17 }}</ref> === Temporada 2009 === {{AP|Campeonatu del Mundu de Motociclismu de 2009}} Una vegada recuperáu de la mancadura pola que nun pudo correr les últimes carreres del añu pasáu, empieza los entrenamientos d'anguaño en [[Circuitu de Xerez|Xerez]] el 26 de xineru. Apuesta esta temporada al llombu d'una [[KTM]] de fábrica, cuntando con [[Red Bull]] como nuevu patrocinador. La moto tien una potencia de 60 [[Caballu de vapor|C.V.]], con [[motor]] de llámines, [[carburador]] y [[inyeición de combustible|inyeición]], y lleva [[xasis]] de doble viga d'[[aluminiu]]. Utiliza [[Suspensión (automóvil)|suspensiones]] Ölhins<ref>[http://www.ohlins.com Öhlins]</ref> y [[neumáticu|neumáticos]] [[Dunlop Tyres|Dunlop]]. El so pesu ye de 136 kg. El 31 de xineru y 1 de febreru sigue los entrenamientos en [[Valencia]]. La incorporación del sistema [[KERS]]<ref>[https://web.archive.org/web/20090318115440/http://motociclismo.es/Deporte/ktm-motogp-bartol-marquez-kers-kw-noticia.jsp?id=6622 El nuevu sistema KERS]</ref> a la so moto podría ser la gran novedá d'esta temporada. Primeramente va llevar un llastre de namái 5&nbsp;kg. Nun empezar bien el campeonatu'l 12 d'abril en Losail ([[Qatar]]). Cayen les primeres gotes d'agua na cuarta vuelta y al pasar pola curva 12, una rápida al dereches, tría'l pianu y sale per oreyes, anque ensin consecuencies físiques. Más tarde la prueba ye suspendida y valen los pases por meta a la fin del cuartu xiru. Marc consigue llevar la moto a meta per si la carrera volver# a entamar pero nun foi asina, llegando'l ventinueve, cuando saliera dende la novena posición en parrilla. La segunda carrera celebrada en Motegi, ([[Xapón]]), el 26 d'abril, tuvo como protagonista'l cambéu de [[tiempu atmosféricu]]. Una mañana lluviosa dexó la pista húmeda. Pero'l cese les precipitaciones y l'empiezu d'un pocu de vientu faía prever l'ensugáu del [[asfaltu]] a lo llargo de la prueba. La estratexa a siguir al respeutive de los desarrollos y sobremanera la eleición de los [[neumáticu|neumáticos]] foi determinante. La [[táctica]] emplegada por Marc foi utilizar [[slicks]] detrás y medios delantre, esto ye, slicks rayaos o cortaos. Esto fizo que partiendo de la décima posición quedara daqué retrasáu d'entamu, pa dir recuperando a lo llargo de la carrera, anque a la fin faltára-y un pocu d'agarre. Terminó en quintu llugar. Destacar que nos segundos entrenamientos llibres con agua consiguiera'l segundu puestu, y como se suspendieron los de clasificación, valieron los resultaos de los primeres llibres, con meyor tiempu. Celebrar en [[Circuitu de Xerez|Xerez]], el 3 de mayu, la tercer carrera, na que Marc sale per primer vegada nun campeonatu mundial na primer llinia de parrilla dende'l puestu cuartu. Consigue llegar de terceres, superáu n'última instancia por [[Sergio Gadea]], lo que significa'l so primer podiu de la temporada y segundu de la so carrera mundialista. El 16 de mayu, un día antes de la cuarta carrera a celebrar nel circuitu de [[Le Mans]], Marc consigue un nuevu finxu históricu pal motociclismu español al convertise nel pilotu más nuevu en consiguir una [[Pole position|pole]] con 16 años y 68 díes, batiendo l'anterior marca llograda por [[Jorge Lorenzo]] el 11 d'ochobre de 2003 en [[Malasia]] con 16 años y 160 díes. A nivel mundial namái ye superáu por [[Marcu Melandri]] que la algamar el 18 de xunetu de 1998, en [[Sachsenring]], nel primer gran premiu celebráu nesi circuitu, con 15 años y 345 díes. Yá en carrera, con tiempu daqué lluviosu consiguía dir terceru detrás de [[Joan Olivé]], pero una cayida d'ésti na séptima vuelta nun pudo ser tornada por Marc, que tamién cayó al suelu. Volvió entrar en pista nel puestu 16 col semimanillar esquierdu daqué zarráu. Intentó la remontada, pero volvió cayer na novena y yá se tuvo que retirar. Quinta carrera, esta vegada en Mugello, [[Italia]], el 31 de mayu. Quintu na salida, quintu na llegada, dempués d'una fuerte llucha con otros cuatro pilotos pa consiguir la cuarta plaza en meta, yá que tres pilotos llegaron destacaos. Una salida de pista con cayida incluyida nos entrenos de clasificación del Gran Premiu de [[Cataluña]], fizo que partiera dende'l puestu dolce. Yá en carrera, el 14 de xunu, caltener nel grupu que lluchaba pol tercer puestu. A pesar d'un error na vuelta diecinueve na que se salió de la pista, pudo volver al grupu y terminar en quinta posición. Con un tiempu de 1´51.175 consigue la vuelta rápida de la carrera na vuelta siete. La séptima carrera celebrar en [[Assen]], ([[Holanda]]), el sábadu 27 de xunu, na que sale Marc dende'l puestu diez, que ye'l mesmu nel qu'acaba. Ye una carrera con dalgún toque con otros pilotos y una salida de pista a la fin de la mesma, que-y torga ameyorar la posición final. El 19 de xunetu la octava prueba ye en [[Sachsenring]], [[Alemaña]]. Bon tercer puestu en parrilla nunos entrenos de calificación so agua. Meyor primer puestu nel Warm-up en secu. En carrera, estraordinaria llucha pa consiguir la cuarta plaza, que sería pola tercera a la fin de carrera al ser cazáu [[Nicolás Terol|Nico Terol]]. Dempués de la penúltima curva de la última vuelta, un toque con [[Joan Olivé]] llevánta-y la maneta del frenu delanteru. Al entrar na postrera curva, nun puede atopar la maneta, baxa les marches y al intentar frenar col traseru, la moto cuspir. Puede finalmente volver a pista, pero termina nel puestu dieciséis. Vuelve ser Marc víctima de la desgracia na novena prueba celebrada'l 26 de xunetu en [[Donington Park]], [[Reinu Xuníu]]. Sale dende la segunda plaza en parrilla y caltiénse siempres nos puestos de cabeza, pero l'agua fai la so apaición na vuelta catorce y la carrera detener na siguiente cuando pasó terceru per meta na vuelta anterior. Nueva carrera a cinco vueltes na que toma'l lideralgu na segunda vuelta. Dura llucha con Simone Corsi, que lo adelantra na tercer vuelta, anque Marc recupera'l primer puestu na siguiente aición. Yá na cuarta vuelta, al frenar na chicane, suelta'l embrague y váse-y la moto de tras, al clavase la rueda, cayendo al suelu. Coses de primeriza como él mesmu diz. Consigue llevantala finalmente y volver a pista pa terminar nel puestu quince. Bon empiezu nos entrenamientos llibres del vienres, previos a la décima prueba a celebrar en [[Brno]], [[República Checa]], nos que consigue'l segundu puestu. Nos segundos llibres, el sábadu pela mañana, una espaxarada cayida de primeres de los mesmos por cuenta de un fallu mecánicu, por fortuna ensin consecunecias físiques, tórguen-y siguir. A la metá de los de clasificación, pela tarde, una nueva cayida, tamién ensin consecuencies, namái-y dexa consiguir el puestu venti pa la carrera. El domingu, 16 d'agostu, consigue entrar nel grupu de siete qu'escuerre a los cuatro escapaos. En calteniéndose casi siempres a la fin del septetu, consigue terminar octavu na prueba. Nueva cayida nos segundos entrenamientos llibres por una gabita nel motor por escesu de temperatura, volviendo cayer nos de clasificación, llogrando a la fin el novenu puestu pa la salida de la oncena prueba a celebrar el 30 d'agostu n'[[Indianapolis]], [[Estaos Xuníos]]. Yá en carrera, consigue finalmente'l sestu llugar, en cabeza del grupu persiguidor del quintetu escapáu. Decimosegunda carrera, Gran Premiu de [[San Marín]], celebrada nel [[Circuitu de Misano]], el 6 de setiembre. Séptimu puestu de salida y gran carrera, integráu nel segundu grupu, llegando finalmente en cuartu llugar. Bonos entrenamientos pal Gran Premiu de [[Portugal]] en [[Estoril]], decimotercer prueba a celebrar el 04 d'ochobre, na que sale en cuarta posición. Yá en carrera, consigue dir en cabeza en dellos momentos. Cuando a metá de prueba diba de segundes, detrás de [[Julián Simón]], cai de tras, nun pudiendo siguir. Un sestu puestu nos entrenamientos oficiales faía allugar ciertes esperances pa la decimocuarta carrera a celebrar en [[Circuitu de Phillip Island|Phillip Island]], [[Australia]], el 18 d'ochobre. Depués en carrera en calteniéndose nel segundu grupu, terminó n'octava posición. Dempués de quedar segundu nos dos entrenamientos llibres, consigue la so segunda [[Pole position|pole]] nos oficiales de la decimoquinta carrera en Sepang, [[Malasia]], celebrada'l 25 d'ochobre. Una bona salida déxa-y caltenese en cabeza les primeres vueltes de la prueba. Cuando colaba nun segundu grupu en llucha pol tercer puestu, un frayatu de motor a falta de siete vueltes dexar fora de carrera. Na decimosesta y última prueba de la temporada, apostada en [[Cheste]], [[Valencia]], Marc sale dende la cuarta posición y llucha per igual puestu na carrera, pero un toque con [[Joan Olivé]] na postrera vuelta apostrar al puestu diecisiete. === Temporada 2010 === {{AP|Campeonatu del Mundu de Motociclismu de 2010}} [[Ficheru:Marc Marquez 2010 Assen.jpg|thumb|Márquez nel [[Circuitu de Assen]] en 2010.]] Dempués del abandonu definitivu de [[KTM]] del campeonatu mundial de velocidá, Marc fichó pa esta temporada, xusto al acabar el Gran Premiu de la Comunidad Valenciana del añu pasáu, pola escudería finlandesa [[Red Bull]] Ayu Motorsport, (que quedó campeona del mundu en 125 c.c col pilotu [[Mike Di Meglio]]), y va correr sobre una [[Derbi (motocicleta)|Derbi]] RSA 125. Anque'l so nuevu direutor va ser Aki, deportivamente va siguir a les órdenes d'[[Emilio Alzamora]]. Tres una gran pretemporada, (qu'incluyó'l [[esquí]] en tierres nórdiques), na que consiguió grandes tiempos y meyores marques, tantu nos trés entrenamientu privaos en [[Xerez]], como en dalgunos de los circuitos oficiales d'entrenamientu, les mires creaes son enormes y espérase que consiga para [[Derbi (motocicleta)|Derbi]] ameyorar les "93" victories de la marca española en Grandes Premios y dir al asaltu del que sería'l ventenu títulu mundial de dicha marca. Anguaño, dempués de crecer unos centímetros nel iviernu, llegó na actualidá al pesu de 57 kg, algamando con monu y cascu los 65. Esto fai que con moto incluyida'l pesu total sía d'unos 140 kg polo que nun va precisar, per primer vegada, dende va unos años, llevar llastre. Na primer carrera del añu en [[Qatar]], el 11 d'abril consigue un nuevu podiu al quedar terceru dempués d'una fuerte llucha con [[Nico Terol]], [[Efrén Vázquez]], dambos delantre d'él, y [[Pol Espargaró]], xusto detrás. Tamién consiguió la [[pole position|pole]], tercera de la so etapa mundialista. El Gran Premiu de [[Xapón]], que tendría de celebrase'l 25 d'abril en [[Twin Ring Motegi|Motegi]], va apostase'l 3 d'ochobre por cuenta de la nube de ceniza emitida pol volcán [[Eyjafjalla]], ([[Islandia]]), que nun dexó realizar los vuelos pal tresporte del material que se precisa nes carreres, polo que'l Gran Premiu d'[[España]] foi la segunda carrera d'esta temporada. Nella, celebrada en [[Xerez]] el 2 de mayu, Marc consiguió la so segunda [[pole position|pole]] consecutiva, cuarta yá de la so etapa mundialista. Pero yá en carrera un tubu d'escape defectuosu salía pel aire y provocaba la cayida de Marc na primer vuelta, na curva Ferrari, tercera de les rápides, nel tramu final del circuitu. Lleváu a la Clínica Mobile, aprecióse-y una salida del [[costazu]] derechu, que foi asitiáu nel so sitiu, y delles quemadures nel cadril esquierdu, tou ello, afortunadamente ensin consecuencies. A otru día, el Dr. Xabier Mir, del [[Institutu Universitariu Dexeus|USP Institutu Universitariu Dexeus]] de [[Barcelona]], diagnosticó-y una luxación escapulo humeral. Prauticó-y un [[scanner]] de tres dimensiones y una [[ecografía]] dinámica que confirmaron la inesistencia de [[mancadura]] [[ósea]] y que nun había desinserción na mancadura [[lligamentu]]sa. Reposu absolutu una selmana, y n'ocho díes empecipiar la [[Fisioterapia del deporte|recuperación funcional]] en manes del Dr. Turmo del [[Centru d'Altu Rendimientu (España)|CAR]] de [[Sant Cugat]] y la supervisión de Fermín Oliete, por aciu trabayos [[Contraición muscular|isocinéticos]] nos rotadores del costazu, y exercicios [[Pliometria|pliométricos]] colos qu'ameyorar la reaición esplosiva y respuesta rápida de los músculos afeutaos na mancadura. Recuperáu nun 80%, con poco dolor, pero con cansanciu nel costazu mancáu, apuesta la tercer prueba en [[Le Mans]], el 23 de mayu. Como procuru tres l'incidente de [[Xerez]] camuda de marca de tubu d'escape de Yasuni a Ghost. Sale cuartu en parrilla, calteniendo una dura llucha pol tercer puestu con Sandro Cortese,<ref>[http://www.sandro-cortese.de/index.html?vw=cpreview&mnid=1&mnpt=1&id=1 Sandro Cortese]</ref> [[Efrén Vázquez]] y Bradley Smith.<ref>[http://www.bradley-smith.co.uk/ Bradley Smith]</ref> Na última vuelta, nun adelantamientu, llucha cuerpu a cuerpu con esti postreru, con toque de [[carenados]] incluyíu, y consigue finalmente la tercer plaza del podiu. Nel xiru 23 consigue la vuelta rápida de la carrera con un tiempu de 1´43,787 a una velocidá de 145,162 km/h. Primer victoria nun [[Campeonatu mundial de motociclismu]] na cuarta prueba celebrada'l 6 de xunu nel [[Circuitu de Mugello]], [[Italia]], cola ausencia na categoría reina del pilotu italianu Valentino Rossi. Sale sestu y, llevando a rueda a Bradley Smith, pasa les primeres vueltes a la caza de los dos escapaos, [[Nicolás Terol]] y [[Pol Espargaró]], lo que finalmente consigue, consiguiendo faer una serie de vueltes rápides consecutives, lo qu'a la fin-y lleva a contautar colos pilotos a los que perseguia. Son estos cuatro pilotos los que se xugaren la victoria, con una llucha cuerpu a cuerpu, ya intercambiando posiciones. Marc toma la cabeza na última vuelta y nun la dexa hasta'l final de la carrera, gracies a que fizo un tirón final, que-y fixo coyer los metros abondos pa llograr la victoria. Segunda victoria nun [[Campeonatu mundial de motociclismu]] y amás de forma consecutiva, nel [[Circuitu de Silverstone]], [[Gran Bretaña]], el 20 de xunu, nel que nun se corría dende 1986, anque modificáu en 2009, siendo l'español más nuevu en consiguilo y el segundu mundial detrás de [[Marcu Melandri]]. Nueva [[pole position|pole]] que-y dexa escapar se, namái acompañáu por [[Pol Espargaró]], dende les primeres vueltes. A la fin, nes dos últimes vueltes, vence dempués d'una llucha zarrada col so acompañante, al salise de pista ésti, na penúltima curva de la última vuelta. Tercer victoria consecutiva. Sale dende la pole y apodera de principiu a fin la sesta carrera celebrada nel [[Circuitu de Assen]], [[Holanda]], el 26 de xunu. Cuarta victoria consecutiva, nel [[Circuitu de Montmeló]], [[Barcelona]], na séptima carrera apostada'l 4 de xunetu na que tamién sale de la pole y liderar de principiu a fin. Con 17 años y 137 díes, ye'l pilotu más nuevu de la hestoria en consiguir trés poles consecutives y cuatro victories siguíes nun Mundial de Motociclismu, desbancando en dambos casos a [[Valentino Rossi]] Quinta victoria consecutiva saliendo de la pole, (que ye la cuarta consecutiva, sesta del añu y octava de la so carrera mundialista), na octava prueba apostada en [[Sachsenring]], [[Alemaña]], el 18 de xunetu. Tres unos entamos dubiosos por cuenta de que la pista taba moyada poles agües cayíes enantes, escapar xunto a [[Pol Espargaró]], col que comanda la carrera mientres munches vueltes hasta que, na antepenúltima, la cayida de Pol déxe-y ganar en solitariu. Consigue la vuelta rápida nel xiru quince con 1´28,702. Amás ye la victoria númberu 100 de [[Derbi (motocicleta)|Derbi]] nun Mundial. Novena carrera celebrada nel [[Autódromu de Brno]], [[República Checa]], el 15 d'agostu. Una cayida na curva trés a pocu de terminar los primeru entrenamientos llibres del vienres supón-y una [[luxación]] escontra alantre del [[costazu]] esquierdu. Nun sale por procuru nos segundos llibres el sábadu y nos de clasificación consigue la cuarta plaza. Antes de la prueba, un conato d'agua retrasa la sálida de la mesma pa declarala en moyáu, lo que fai que se camuden los neumáticos, anque nun volverá llover dende entós. Yá en carrera, [[Infiltración|infiltrado]] nel costazu, anque realiza una bona salida, va perdiendo posiciones hasta acabar en séptima posición. Vistu'l martes siguiente pol Doctor Mir, dempués de face-y una esploración radiolóxica y una [[Resonancia magnética nuclear|RNM]], diagnosticó-y una [[luxación]] [[Articulación glenohumeral|escápulo-humeral]] esquierda, con desinserción del rodete glenoideo anteroinferior que-y dexará empecipiar de momentu una recuperación activu-pasiva nidia con electroestimulación, anque pue que nun tea dafechu recuperáu pa la siguiente carrera. Décima carrera n'[[Indianapolis]], [[Estaos Xuníos]], el 29 d'agostu, na que sale dende la pole onde consigue bater el récor anterior, dexándolo en 1´48.124. Llueu s'asitia en cabeza, consiguiendo la vuelta rápida nel séptimu xiru con 1´48,672. A principios de la novena vuelta cai ensin consecuencies, pero retoma la carrera en decimocuarta posición. Una gran remontada lléva-y a falta de trés vueltes al octavu llugar. Na penúltima vuelta, dando caza al tercetu que llucha pola quinta plaza, casi cai de nuevu. Llogra salvar la situación, pero salar de pista na curva dos y vuelve nel cuatro ensin ganar posiciones yá que mengüe la velocidá. Na última vuelta consigue adelantralos y terminar quintu. Pero la direición de carrera considera illegal la situación y penalíza-y con 20", lo que-y apostra a la décima posición. Güei, tamién n'[[Indianapolis]], hai que llamentar el fallecimientu n'otra competición del pilotu norteamericanu de 13 años Peter Lenz. Nel [[Circuitu de Misano]], nel Gran Premiu de la [[República de San Marín]], celebróse la oncena carrera'l 05 de setiembre. Sale segundu en parrilla y lidera la carrera hasta que-y adelantra [[Nico Terol]], siguiendo a la so rueda y estudiando la so pilotaje, p'adelantra-y a falta d'unos siete vueltes y consiguir la victoria llogrando la vuelta rápida y récor del circuitu nel xiru 19 con un tiempu de 1.43´195. Güei, de resultes d'un accidente mientres la carrera de Moto 2, perdió la vida'l pilotu de 19 años [[Shoya Tomizawa]]. El 19 de setiembre celebraba la docena carrera nel nuevu circuitu de [[Motorland]], ([[Alcañiz]]), na comunidá d'[[Aragón]], ([[España]]). Dempués de consiguir la [[pole position|pole]], al llegar a la primer curva, un error de [[Randy Krummenacher]] fai-y cayer y abasna a Marc, que yá fora de la pista comprueba que nun puede siguir y tien qu'abandonar. Decimotercer carrera celebrada en [[Twin Ring Motegi|Motegi]], [[Xapón]], el 03 d'ochobre. Nueva [[pole position|pole]] de Marc. En carrera, detrás de [[Nico Terol]], dambos escapaos, Marc pása-y na séptima vuelta y consigue una ventaya de más de dos segundos pa llegar vencedor a la meta. En [[Circuitu Internacional de Sepang|Sepang]], [[Malasia]], Marc vuelve consiguir una nueva [[pole position|pole]], décima del añu y récor absolutu na cilindrada nuna temporada. A otru día, 10 d'ochobre, na decimocuarta carrera, escapen nes primeres vueltes [[Pol Espargaró]], [[Nico Terol]] y él. Poco dempués xúntense a ellos [[Efrén Vázquez]], Sandro Cortese y [[Bradley Smith]] anque más tarde volveríen a descolgarse. De siguío Marc adelántrase, fai la vuelta rápida nel xiru trelce con un tiempu de 2.13´773, y consigue el so octavu trunfu de la temporada. [[Ficheru:Phillip Island 125cc podium 2010 cropped.jpg|thumb|Márquez nel podiu del [[Circuitu de Phillip Island]] en ganando la carrera de 125 cc de 2010.]] Decimoquinta carrera celebrada en [[Circuitu de Phillip Island|Phillip Island]], [[Australia]], el 17 d'ochobre. Nueva [[pole position|pole]], nueva vuelta rápida, la novena, con un tiempu de 1.38´305 y nueva victoria, la novena, cola qu'iguala'l récor español de victories nuna temporada na categoría de 125 c.c., que d'equí p'arriba comparte con [[Jorge Martínez "Aspar"]]. D'estraordinaria puede calificase la victoria de Marc na decimosesta carrera celebrada en [[Estoril]], [[Portugal]], el 31 d'ochobre. Por cuenta de l'agua nun pudieron celebrase los entrenamientos de clasificación, tomándose los tiempos de los llibres pa formar la parrilla de salida, el la qu'ocupó'l puestu once. Una bona salida asítia-y ente los primeros y llueu s'atopa en cabeza detrás de [[Nico Terol]]. Empieza a llover y párase probar antes d'apostase los dos tercios de les vueltes, polo que tien qu'apostase una segunda carrera. Nes vueltes de calentamientu cai, pero consigue llegar a boxes onde nun tiempu récor ígüen-y la moto, anque hai de salir el postreru de la parrilla, nel puestu diecisiete. Otra gran salida asítia-y en cabeza con [[Nico Terol]] y [[Bradley Smith]]. Llucha primero con [[Bradley Smith]] y depués, nuna última vuelta antolóxica, con [[Nico Terol]], al que tien qu'adelantrar hasta tres veces pa consiguir la so décima victoria de la temporada y al empar, el podiu númberu mil del motociclismu español. Marc acabó la temporada coronándose campeón del mundu de la categoría pequeña na última carrera del añu, decimoséptima de la temporada celebrada en [[Cheste]], el 07 de payares, con un aselu impropiu d'un chaval de 17 años. Salió dende la [[pole position|pole]] con un tiempu de 1´39,564 y consiguió la vuelta rápida nel sestu xiru en 1´40,216. Cuando vio llegar a [[Pol Espargaró]], que venía remontando, na recta llevantar del carenado y venció-y el tercer caxón del podiu. Rodó tranquil mientres tola carrera, yá que vio a [[Emilio Alzamora]] y Aki Ayu pidiéndo-y aselu dende'l muriu. Y alcordóse de que lo qu'importaba yera'l campeonatu, non la victoria. Valía-y un octavu puestu. Y consiguió un cuartu. Convertir nel español más nuevu en ganar el Campeonatu, con namái 17 años y 263 díes. A nivel mundial namái ye superáu por [[Loris Capirossi]], por apenes 100 díes. Inclusive [[Valentino Rossi]] rindir a los pies del nuevu de [[Cervera]]. === Temporada 2011 === {{AP|Campeonatu del Mundu de Motociclismu de 2011}} [[Ficheru:Marc Marquez 2011 Brno 2.jpg|thumb|Márquez en 2011 nel Circuitu de Brno.]] Primer carrera'l 20 de marzu en [[Circuitu Internacional de Losail|Losail]], [[Qatar]]. Sale segundu en parrilla. Warm up realizáu'l sábadu. A una mala salida siguió una precipitación na recuperación del retrasu, lo que terminó con una cayida ensin consecuencies nel intre de la cuarta vuelta y tuvo que retirase. Segunda carrera'l 3 d'abril en [[Circuitu de Xerez|Xerez de la Frontera]], [[España]]. Sale cuartu en parrilla. Marc retrasar nes primeres vueltes, pero va remontando adulces. Pasa a [[Jules Cluzel]] na décima vuelta p'asitiase sestu, pero ye cutíu involuntariamente por ésti nel mesmu xiru y tien qu'abandonar. Tercer carrera'l 1 de mayu n'[[Autódromu do Estoril|Alcabideche, Estoril]], [[Portugal]]. Sale cuartu en parrilla. Pasa l'octavu na séptima vuelta, pero na octava, nun puede controlar la moto nuna frenada y cai abasnando a [[Scott Redding]]. Este vuelve a la carrera pasando'l 34 por meta p'acabar el 21. Cuarta carrera'l 15 de mayu nel [[Circuitu de Bugatti]] de [[Le Mans]], [[Francia]]. Sale sestu en parrilla. Salida regular que-y obliga a remontar hasta llegar al primer puestu na vuelta 22 de 26 pa llograr la so primer victoria en moto 2. Consiguió vuelta rápida nel séptimu xiru con un tiempu de 1´38,533. Quinta carrera'l 5 de xunu nel [[Circuitu de Cataluña]] d'[[España]]. Sale quintu en parrilla. Les primeres vueltes empieza retrasáu tres una salida defectuosa llegando a rodar en decimoprimer posición. Tres una bona remontada llogra llegar al grupu persiguidor de [[Stefan Bradl]] y asítiase cuartu. Xusto delantre so produzse una cayida cuando Kenan Sofuoglu trata d'adelantrar a [[Julián Simón]]. Marc continua col so ritmu y conserva pa rematar segundu. Sesta carrera'l 12 de xunu nel [[Circuitu de Silverstone]] d'[[Inglaterra]]. Tres los meyores entrenamientos del añu Marc Márquez sale na pole. El domingu día del gran premiu la carrera produzse baxu en bastiu que camuda la perspeutiva. El pilotu español tomar con aselu les primeres vueltes, pero'l pisu moyáu termina coles aspiraciones de munchos y Márquez cayer ensin poder terminar la carrera. Séptima carrera'l 25 de xunu nel [[Circuitu de Assen]] de [[Holanda]], consideráu pol so valor históricu como la catedral del motociclismu. Otra fin de selmana complicada por cuenta de una climatoloxía bien cambiante con leves orbayos y al derrame d'aceite de motos mientres los entrenamientos de Moto2 nos díes previos a la carrera. Carrera sobre pisu moyáu onde sale segundu en parrilla. Fai la meyor salida hasta'l momentu del añu ponse segundu y adelantra na primer curva a [[Stefan Bradl]]. La carrera desenvolver en grupu, xunto col español van [[Yuki Takahashi]], [[Bradley Smith]] y Kenan Sofuoglu. Marc caltener nel grupu siguiendo'l ritmu pero tomando procuros dada la inestabilidá de la pista. A falta de poques vueltes pal final Márquez ponse en cabeza y pon un ritmu que dexa tras a los sos persiguidores. Asina gana la so segunda carrera na categoría. Octava carrera'l 03 de xunetu nel [[Circuitu de Mugello]], [[Italia]], sale dende la primer posición en parrilla. En carrera toma la cabeza d'entamu onde se forma un grupu efectivu de cuatro pilotos: [[Stefan Bradl]], [[Bradley Smith]], [[Alex de Angelis]] y Marc. L'español va neutralizando tolos ataque hasta consiguir la so tercer victoria de la temporada, segunda consecutiva, récor mundial de precocidá na categoría entemedia batiendo l'anterior marca de [[Dani Pedrosa]]. Novena carrera'l 17 de xunetu en [[Sachsenring]], [[Alemaña]], na que sale primeru en parrilla. Toma la iniciativa dende'l primer momentu, esmolíu dacuando por [[Stefan Bradl]] y [[Alex de Angelis]], a los que vence ensin grandes problemes, llogrando la so tercer victoria consecutiva, cuarta del añu. Décima carrera'l 14 d'agostu en [[Brno]], [[República Checa]], saliendo per tercer vegada consecutiva dende la primer posición. Tarrecible llucha pa los cuatro primeros puestos ente Marc, que terminó segundu, [[Andrea Iannone]], que resultó ganador, [[Stefan Bradl]] que foi terceru y [[Alex de Angelis]], finalmente cuartu. N'unu de los llances de la carrera, la rueda delantera d'Alex de Angelis contautó col costazu derechu de Marc dexando nel monu la marca del neumáticu, tou ello nun adelantamientu a la llende qu'afortunadamente nun tuvo consecuencies. Decimoprimera carrera'l 28 d'agostu n'[[Indianapolis]], [[EUA]], y per cuarta vegada siguida sale'l primeru en parrilla. Dempués d'una salida sele pa caltener neumáticos, toma la cabeza na octava vuelta y nun la abandona hasta'l final de la prueba Decimosegunda prueba'l 04 de setiembre xunto a la [[República de San Marín]], nel [[Circuitu de Misano]], na que sale segundu. Otra llucha en cabeza, con [[Scott Redding]] nes primeres vueltes y con [[Stefan Bradl]] y [[Andrea Iannone]], segundu y terceru respeutivamente en meta, nel tramu final, pa consiguir una nueva victoria. Decimotercer carrera del Mundial de Moto2, el 18 de setiembre nel circuitu [[Motorland Aragón]] na ciudá d'[[Aragón]] n'[[España]]. Márquez tres unos entrenamientos arrogantes sale dende la pole como principal favoritu a la victoria gracies al so gran ritmu de carrera. El día amanez con raches de vientu lo que complica'l desenvolvimientu de la prueba y aumenta les posibilidaes de cayida. Marc sale bien pero tantu na primer vuelta como nel primer terciu de carrera protagoniza una llucha encarnizada d'adelantamientos con [[Andrea Iannone]], [[Stefan Bradl]], [[Scott Redding]], [[Simone Corsi]], y [[Alex de Angelis]]. La ristra d'adelantamientos ye apoteósica y mientres Márquez intenta ponese en cabeza pa escapase los sos rivales torgar, principalmente un inspiradísimo lluchador como [[Andrea Iannone]]. Finalmente llégase en grupu al últimu tramu de la carrera, hasta qu'a 6 vuelta Márquez llogra imponer esi ritmu cimeru, consiguiendo amás la vuelta rápida nel quince con un tiempu de 1'53.956, y cólase pa llograr una nueva victoria, la 7ª de la temporada y la 3ª consecutiva. Decimocuarta carrera'l 02 d'ochobre en [[Twin Ring Motegi|Motegi]], [[Xapón]]. Sale dende la [[pole]] y dempués d'una dura llucha con [[Andrea Iannone]] llega segundu a meta detrás del [[italianos|italianu]]. Al quedar [[Stefan Bradl]] en cuarta posición, Marc ponse en cabeza de la clasificación xeneral con un puntu de ventaya respeuto al [[Alemaña|alemán]]. El 5 d'ochobre nel Centru Cimeru de Deportes de [[Madrid]] recibe Marc la medaya de bronce al méritu deportivu. === Temporada 2012 === {{AP|Campeonatu del Mundu de Motociclismu de 2012}} Nel so segundu añu en moto2, '''Marc Márquez''' confiaba en qu'anguaño si podría ganar el Mundial, dexando tras los problemes coles cayíes y les mancadures del 2011. Na primer carrera de la temporada en Qatar, Marc clasificó en segunda posición pa la carrera. El domingu, tres un carrerón per parte de los pilotos de la cabeza de carrera, Márquez ganaba'l Gran Premiu na recta de meta contra [[Andrea Iannone]] con solu 0,061 segundos de diferencia ente'l y l'italianu. Na siguiente carrera, esta vegada en Xerez, Marc consiguió la pole el sábadu y acabó la carrera en segunda posición tres una gran batalla con [[Pol Espargaró]]. En Portugal, Márquez cuayó otra gran actuación cola pole y la victoria en Estoril tres unes cuantes pasaes ente'l y Pol. En Le Mans, a pesar de salir de nuevu dende la pole, l'agua xugó-y una mala pasada a Marc, qu'acabó abandonando en sufriendo una cayida. La siguiente prueba del Mundial yera en casa de Marc, concretamente en Montmeló, nel Circuit de Catalunya. Marc fixo la pole con un gran tiempu y quedó terceru en carrera tres trate arreyáu nun toque con Pol Espargaró nes últimes vueltes. En Gran Bretaña, el fin de selmana foi complicáu pa Marc, clasificando en parrilla en quinta posición y terminando la carrera de nuevu terceru. Hasta aquella carrera, Marc nun tenía un númberu de puntos que-y aseguraren poder lluchar pol campeonatu. Tres esti bajon puntual del pilotu de [[Cervera]], llegaron dos bones carreres pal. Nel Gran Premiu d'Holanda, Marc consiguía faer la pole, la vuelta rápida de carrera y ganar aquella carrera. Dominó en Assen de principiu a fin. Tres Holanda, venía El GP Alemaña 2012, nel que consiguió ganar la carrera en saliendo dende la pole position. Tres esta bona racha de dos victories siguíes, llegó'l GP d'Italia en Mugello, na que Marc quedó quintu nuna mala carrera del español. Na décima prueba del Mundial, tocaba correr n'Indianapolis. Marc consiguió ganar la carrera y consiguir faer la vuelta rápida nesta emblemática pista del Mundial de motociclismu. En Brno, nel GP de la República Checa, consiguió repitir victoria, siendo la sesta victoria de la temporada. Pero Marc nun se conformó con eso, yá que na siguiente carrera, esautamente nel GP de San Marín, Márquez consiguió repitir lo que yá fixo n'Holanda. Pole, victoria y vuelta rápida, toa una fazaña. Yera la tercer carrera consecutiva que ganaba y la séptima de la temporada. Llegamos a Aragón, onde Marc nun pudo ganar la cuarta consecutiva y solo pudo ser segundu tres [[Pol Espargaró]]. En Xapón, Marc tornó a la sienda de la victoria quedando per delantre del so principal rival d'aquella temporada, Pol Espargaró. Tres Xapón, los dos teníen opciones de ganar el campeonatu a falta de 3 carreres. En Malasia, Marc tenía'l primera match ball pa ganar el campeonatu, pero lo desperdició en cayéndose na agua. Na penúltima carrera del Mundial, Marc tuvo qu'empezar la carrera dende bien tras en topetando na clasificación del GP d'Australia con un rival. En carrera fixo una gran remontada, llegando a la meta en tercer posición, proclamándose matemáticamente campeón del mundu de Moto 2 a falta d'una carrera pal final. Na última carrera, en Valencia, el 11 de payares, en saliendo'l trentenu terceru, o lo que ye lo mesmo, el postreru cumpliendo una sanción impuesta por un incidente nos entrenamientos llibre del vienres, acaba ganando la carrera per delantre de Julián Simón y Nico Terol los cualos completaron el podiu. Esta fazaña ye la mayor remontada de la hestoria al remontar 32 posiciones. Nesta temporada consiguió'l títulu de moto 2. === Temporada 2013 === {{AP|Campeonatu del Mundu de Motociclismu de 2013}} [[Ficheru:Marc Marquez.jpeg|thumb|Márquez rodando delantre de [[Valentino Rossi]] nos entrenamientos nel [[Circuitu de Silverstone]] el 31 d'agostu de 2013.]] Pal añu 2013 firma por [[Repsol Honda]] pa competir en [[MotoGP]] na mesma escudería que [[Dani Pedrosa]]. Magar ser el so primer añu na categoría máxima la so palmarés fai-y ser unu de los favoritos. Nel so estrenu nel GP de Qatar acaba en tercer posición per delantre del so compañeru d'equipu, y por detrás tan solo de [[Jorge Lorenzo]] y [[Valentino Rossi]]. Na so segunda carrera, nel GP de les Amériques n'[[Austin]], [[Texas]] quedó na primer posición siendo asina'l pilotu más nuevu en llogralo con tan solo 20 años y 63 díes, per delantre de [[Dani Pedrosa]] y [[Jorge Lorenzo]], superando la marca del estauxunidense [[Freddie Spencer]]. Na so cuarta carrera recupera dende la 8 posición en saliendo líder y acaba terceru. Tres una cayida en Mugelo mientres escorría a Jorge Lorenzo cuando circulaba en segunda posición, dir al suelu y césa-y el so segunda plaza a Dani Pedrosa. Nel gran premiu d'España en Montmelo acaba en tercer posición y en segunda crucia la llinia de meta nel gran premiu d'Holanda. Ye en Sacksenring onde gana la so segunda carrera na categoría reina y ye nesti circuitu onde empieza una llarga racha de victories, en Brno vuelve ganar siendo esta la so cuarta victoria consecutiva. El 10 de payares proclamóse campeón del mundu nel circuitu de Cheste, [[GP Comunidad Valenciana 2013]], quedando terceru tres Jorge Lorenzo y Dani Pedrosa, ganando'l títulu de campeón Mundial. Convertir nel pilotu de motociclismu más nuevu en ganar na categoría reina. Esta temporada puede considerase como una de les más importantes, yá que llogró bater práuticamente tolos récores de la categoría reina. Los récores consiguíos nesta temporada son los siguientes: En [[Circuitu Internacional de Losail|Qatar (Losail)]]: Consideráu'l pilotu más nuevu en llograr una vuelta rápida con 20 años y 49 díes. Quíta-y el récor a Spencer. Llogra'l podiu, siendo'l pilotu más nuevu, quitar a [[Norifumi Abe|Norick Abe]] (1995). [[Circuitu de les Amériques|Texas]]: Con solu 20 años y 63 díes convertir nel más nuevu en ganar una carrera. Bate'l récor de Spencer que lo tenía dende Bélxica 82, con 20 años y 192 díes. Un día antes llogró la pole n'Austin con 20 años y 62 díes, se nuevu superando a Spencer. Convertir nel más nuevu xubiendo al podiu en dos carreres consecutives, esta vegada'l récor arrampuñar a [[Randy Mamola|Mamola]]. A [[Dani Pedrosa|Pedrosa]] arrampúña-y l'honor de ser el más nuevu en ganar nos trés categoríes. [[Circuitu de Xerez|España (Xerez)]]: Con 20 años y 77 díes quíta-y el récor a [[Jorge Lorenzo|Lorenzo]] de xubir tres veces consecutives al podiu. Francia: En [[Gran Premiu de Francia de Motociclismu|Le Mans]] consigue'l so cuartu podiu consecutivu na so temporada debú igualando a Biaggi. Alemaña: Segunda victoria en [[Sachsenring]] cola qu'iguala a [[Max Biaggi|Biaggi]], [[Valentino Rossi|Rossi]], Spencer, [[Luca Cadalora|Cadalora]] y Pedrosa nes sos temporaes de << rookies>>. N'Estaos Xuníos ganó la so segunda carrera consecutiva con 20 años y 154 díes, arrampuñando'l récor a [[Freddie Spencer|Spencer]], que ganó en Sudáfrica y Francia con 21 años y 104 díes, en 1983. Y ye'l primer novatu que lo fai dende [[Kenny Roberts|Roberts]], en 1978. N'[[Indianapolis Motor Speedway|Indianapolis]] convertir nel más nuevu de la hestoria, con 20 años y 182 díes, n'encadenar tres victories consecutives. Tamién-y lo quitar a Spencer. Y esa victoria tamién-y convierte nel tercer pilotu en ganar tres carreres consecutives nel mesmu país nun mesmu añu. En [[Autódromu de Brno|Brno]], [[República Checa]], llogró la so quinta victoria y convirtióse nel primer debutante de la hestoria en ganar 4 carreres consecutives, con 20 años y 189 díes. Amás conviértese nel más nuevu de tolos tiempos en consiguilo, arrampuñándo-y el récor a [[Mike Hailwood|Hailwood]], que lo fixo con 22 años y 139 díes. En [[Silverstone Circuit|Silverstone]] llogró la so quinta pole, récor pa un novatu oncenu podiu d'añu, superando por unu'l que tenía Rossi dende l'añu 2000. Con 233 puntos na xeneral quita a [[Dani Pedrosa|Pedrosa]] el récor de puntuación d'un novatu que tenía con 215 en 2006. En Valencia igualó a [[Kenny Roberts]] ganando'l títulu a la primera. Pero superó toles marques del estauxunidense tocantes a victories y poles. Tamién se convirtió nel campeón del mundu más nuevu de la hestoria con 20 años y 266 díes.<ref>{{Cita noticia|apellíos=20Minuto |títulu=Márquez, de récor: ye'l pilotu más nuevu de la hestoria con un triplete nel so palmarés - 20minutos.es |url=http://www.20minutos.es/deportes/noticia/marc-marquez-record-piloto-mas-moza-historia-triplete-2863840/0/ |fechaaccesu=17 de marzu de 2017|periódicu=20minutos.es - Últimes Noticies}}</ref> Quitar a Freddie Spencer, que la so xesta data dende 1983, al llogralo con 21 años y 258 díes.<ref>{{Cita web |url=http://www.campeones.com.ar/0/nota/index.vnc?id=si-falamos-de-jovenes |títulu=Si falamos de mozos... - Campeones |fechaaccesu=17 de marzu de 2017 |apellíu=JD |sitiuweb=www.campeones.com.ar }}</ref> Nos 65 años d'historia del Mundial ye'l cuartu pilotu que foi campeón en tres categoríes distintos, dempués de [[Mike Hailwood]], [[Phil Read]] y [[Valentino Rossi]].<ref>{{Cita web |url=http://www.motogp.com/es/noticias/2004/10/17/valentino-rossi-campeon-del-mundo-de-motogp-2004/137385 |títulu=Valentino Rossi, Campeón del Mundu de MotoGP 2004 |fechaaccesu=17 de marzu de 2017 |apellíu=Sports |nome=Dorna |sitiuweb=www.motogp.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160316164505/http://www.motogp.com/es/noticias/2004/10/17/valentino-rossi-campeon-del-mundo-de-motogp-2004/137385 |fechaarchivu=2016-03-16 }}</ref> === Temporada 2014 === Márquez empezó de forma sobeyosa la temporada con diez victories nes primeres diez feches, de forma que se convirtió nel tercer pilotu en llograr tal fazaña na categoría reina, dempués de [[Mick Doohan]] y [[Giacomo Agostini]]. La racha na fecha 11 en Brno onde remató cuartu pero ganó la siguiente carrera en Silverstone, ganando a Jorge Lorenzo. Dempués de dos carreres con resultancies males en Misano y Aragón, Márquez llogró'l bicampeonatu de MotoGP al resultar segundu en Motegi, a falta trés xornaes pal final. En Phillip Island, Márquez tuvo'l so 12ª pole position de la temporada, igualando'l récor de Casey Stoner de 2011, pero cayó cuando lideraba la carrera, el so primer retiru dende'l Gran Premiu d'Italia de 2013. En Sepang, Márquez rompió'l récor de Stoner, col so 13ª pole de la temporada y la so 50ma pole position del Gran Premiu. Llogró'l so 12ª victoria de la temporada, igualando al récor de Mick Doohan de mayor cantidá de victories na categoría reina nuna sola temporada, a partir de 1997. La resultancia de Márquez tamién yera lo suficientemente bonu pa Fonda col llogru del títulu del campeonatu de fabricantes, con una carrera pa terminar. Na última carrera en Valencia, Márquez rompió'l récor de Doohan, col so 13ª victoria de la temporada. === Temporada 2015 === En 2015, Márquez trunfó en cinco carreres n'Austin, Sachsenring, Indianapolis, Misano, y Phillip Island, y cuatro segundu llugares. Sicasí, seis retiros dexar nel tercer puestu nel campeonatu de pilotos, detrás de les Yamaha de [[Jorge Lorenzo]] y [[Valentino Rossi]]. Foi la temporada del desencuentro col so hasta nesi momentu ídolu y amigu Valentino Rossi. Les tensiones empezaron nel GP de Assen cuando Rossi ganó la carrera atayando na última chicane del circuitu mientres la postrera vuelta ante un intentu d'adelantamientu de Márquez. Rossi defendióse diciendo ser él quien s'atopaba delantre, ente que Márquez alegó ser él quien s'atopaba nel interior de la curva. Pero foi nel GP de Malasia onde tou esplotó: Márquez, que yá tenía nules posibilidaes de ganar el campeonatu, dedicóse les primeres vueltes de la carrera a caltener un gran duelu con Rossi. Pero esti postreru tenía puesta mirar en Lorenzo (con quien se xugaba'l Mundial) que colaba en primer posición. Valentino decidió poner fin a los ataques de Marc na curva d'entrada a la contra-recta del circuitu estremándo-y de la trazada cola so moto, faciéndo-y amenorgar la marcha y, finalmente, solmenándo-y una patada nel manillar derechu de la Fonda que supondría que Márquez acabara pelos suelos. Revisada l'aición por Direición de carrera, deciden sancionar la maniobra de Valentino Rossi con 3 puntos nel so carné, sanción que-y supón salir postreru en parrilla na siguiente carrera (por acumuladura d'infraiciones nel so carné). Direición de carrera nun ve aición punible dalguna a Marc Márquez. Nel GP de Cheste, postreru de la temporada y decisivu pa saber el ganador, Márquez quedó detrás de Lorenzo, lo que dexó a esti postreru consiguir el títulu en desterciu de Rossi (lo que foi valoráu por esti postreru como un amañu del campeonatu per parte de los pilotos españoles). === Temporada 2016 === [[Ficheru:Rossi Marquez Vinales 2016.jpg|miniaturadeimagen|Márquez (númberu 93) nel [[Gran Premiu d'Austria de Motociclismu de 2016]].]] Tres la decepcionante temporada de 2015, Marc empezó la nueva temporada sabiendo que la so moto nun yera la meyor y que tenía munches faltes, como la falta d'aceleración y velocidá punta. Aun así salió a por toes na primer carrera en Qatar, terminando terceru. Nos dos siguientes carreres (Arxentina y Austin) Marc llogró dos importantes victories apoderando de principiu a fin. Estos dos victories en territoriu americanu daben un pocu d'aire a Honda y al propiu Márquez, una y bones dambes partes sabíen que nos circuitos europeos sufriríen más. Tres un conservador GP d'España en Xerez, onde Marc acabó terceru de nuevu ensin arriesgar lo más mínimo, llegó la primer cayida de la temporada en Le Mans. Por suerte Marc consiguió acabar esa carrera en 13ᵘ posición, sumando 3 puntos que podríen ser vitales nel futuru. Tres les primeres 5 carreres del campeonatu, Márquez sabía que nesta parte del Mundial tocába-y sumar los máximos puntos posibles ensin arriesgar enforma, yá que a la más mínima podía dise al suelu al averase a les llendes de la so Fonda. N'Italia tres una batalla épica con Lorenzo nes últimes vueltes, acabó 2ᵘ en siendo adelantráu pol mesmu Lorenzo na mesma recta de meta. En Catalunya y Holanda volvió terminar en 2ᵘ posición dambes carreres y poniéndose líder del Mundial tres dos males carreres del hasta entós líder Jorge Lorenzo. Na siguiente carrera, Marc volvió sacar un bon sacu de puntos a los sos dos rivales pol campeonatu, Lorenzo y Rossi. Márquez ganó en Saschenring nuna carrera flag to flag azogosa. A partir d'ende, con una gran ventaya de puntos, Márquez llindar a dir calteniendo'l so colchón nes carreres siguientes. Quintu n'Austria, 3ᵘ en Brno y dos cuartos puestos en Silverstone y San Marín confirmar. N'Aragón, unu de los circuitos favoritos de Marc, llogró imponese de nuevu y dexar el campeonatu práuticamente sentenciáu. Consolida'l títulu ganando'l GP de Xapón en Motegi, consiguiendo'l so tercer campeonatu mundial en MotoGP y el quintu sumando les demás categoríes. Pero nos dos siguientes carreres, n'Australia y Malasia, tuvo dos cayíes. N'Australia nun pudo siguir la carrera y en Malasia acabó na oncena posición. == Palmarés == * 2000. Subcampeón de Cataluña de motocross-iniciación. * 2001. Campeón de Cataluña de motocross-iniciación. * 2002. Terceru nel campeonatu de Cataluña de velocidá. * 2003. Campeón de Cataluña Open R.A.C.C. na categoría de 49 c.c. teniendo como direutor téunicu a Guim Roda. * 2004. Subcampeón de Cataluña de velocidá na categoría de 125 c.c. detrás de [[Pol Espargaró]]. * 2005. Campeón de Cataluña de velocidá na categoría de 125 c.c. sobre una [[Honda Motor Co., Ltd.|Honda]] RS 125R.<ref>[https://web.archive.org/web/20110907144329/http://www.fcm.cat/web/CAT/historic/clas05/05velocitat.pdf Campeón de Catalunya 125 c.c. en 2005]</ref><ref>[http://www.dailymotos.com/noticia/marc-marquez-nuevu-campeon-de-catalunya-de-velocidá-en-125gp/5008/ Campeón de Catalunya 125 c.c. en 2005]</ref> * 2006. Campeón de Cataluña de velocidá na categoría de 125 c.c. tamién con [[Honda Motor Co., Ltd.|Honda]]<ref>[http://www.dailymotos.com/noticia/actuacion-destacada-de-marc-marquez-en-el-catalan-de-velocidá/7172/ Pole y podiu pa Marc Márquez en Valencia'l 23-jul-2006.]</ref><ref> [http://es.eurosport.yahoo.com/08112006/6/ultima-prueba-catalan-marquez-carrion.html Campeón de Catalunya 125 c.c. en 2006.]</ref> * 2007. Octavu nel C.Y.V., -Campeonatu d'[[España]] de velocidá-, en 125 c.c.<ref>{{Cita web |url=http://www.cevbuckler.com/es/circuitos_2010.htm?lc_circuit_id=1&id_temp=2010/ |títulu=Campeonatu d'España de Velocidá (C.Y.V.) |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20210125065414/http://www.cevbuckler.com/es/circuitos_2010.htm?lc_circuit_id=1&id_temp=2010%2F |fechaarchivu=2021-01-25 }}</ref> * 2010 Campeón del Mundu de [[Moto3|125cc]]. * 2011 Subcampeón del Mundu de Moto2. * 2012 Campeón del Mundu de [[Moto2]]. * 2013 Campeón del Mundu de [[MotoGP]]. * 2014 Campeón del Mundu de [[MotoGP]]. * 2015 Terceru nel campeonatu del Mundu de [[MotoGP]]. * 2016 Campeón del Mundu de [[MotoGP]]. * 2017 Campeón del Mundu de [[MotoGP]]. *<ref>{{Cita noticia |títulu=El palmarés de Marc Márquez |url=http://www.mundodeportivo.com/20121028/motociclismu/palmares-marc-marquez_54353959715.html |fechaaccesu=17 de marzu de 2017|periódicu=Mundo Deportivo}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.lequipe.fr/Formule1/AussiFicheAthlete24714.html |2=títulu Fichar de MARC MARQUEZ. MOTO - L'Équipe.fr |fechaaccesu=17 de marzu de 2017 |idioma=fr |sitiuweb=www.lequipe.fr |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170322063512/http://www.lequipe.fr/Formule1/AussiFicheAthlete24714.html |fechaarchivu=2017-03-22 }}</ref> === Palmarés nel mundial de motociclismu === {|{{tablaguapa}} !Temporada !Categoría !Moto !Equipu !{{abreviatura|Nᵘ|Númberu de moto}} !Carreres <br/> !Victories<br/> !Podiums<br/> ![[Pole position|Pole]] !Vueltes rápides !Puntos !Posición |- align="center" ! [[Campeonatu del mundu de motociclismu de 2008|2008]] | [[centímetru cúbicu|125cc]] | [[KTM]] | Repsol KTM 125cc | 93 | 13 | 0 | 1 | 0 | 0 | 63 | 13ᵘ |- align="center" ! [[Campeonatu del mundu de motociclismu de 2009|2009]] | [[centímetru cúbicu|125cc]] | [[KTM]] | [[Red Bull]] KTM Motosport | 93 | 16 | 0 | 1 | 2 | 1 | 94 | 8ᵘ |- align="center" ! [[Campeonatu del mundu de motociclismu de 2010|2010]] | [[centímetru cúbicu|125cc]] | [[Derbi (motocicleta)|Derbi]] | [[Red Bull]] [[Ayu Motorsport]] | 93 | 17 | 10 | 12 | 12 | 8 | 310 |bgcolor="#ffffbf"| '''1ᵘ''' |- align="center" ! [[Campeonatu del Mundu de Motociclismu de 2011|2011]] | [[Moto2]] | [[Eskil Suter|Suter]] | Team Catalunya Caixa Repsol | 93 | 15 | 7 | 11 | 7 | 2 | 251 |bgcolor="#dfdfdf"| 2ᵘ |- align="center" ! [[Campeonatu del Mundu de Motociclismu de 2012|2012]] | [[Moto2]] | [[Eskil Suter|Suter]] | Team Catalunya Caixa Repsol | 93 | 17 | 9 | 14 | 7 | 5 | 328 |bgcolor="#ffffbf"| '''1ᵘ''' |- align="center" ! [[Campeonatu del Mundu de Motociclismu de 2013|2013]] | [[MotoGP]] | [[Honda]] | [[Repsol Honda Team]] | 93 | 18 |6 | 16 | 9 | 11 | 334 |bgcolor="#ffffbf"| '''1ᵘ''' |- align="center" ! [[Temporada 2014 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2014]] | [[MotoGP]] | [[Honda]] | [[Repsol Honda Team]] | 93 | 18 | 13 | 14 |13 | 12 | 362 |bgcolor="#ffffbf"| '''1ᵘ''' |- align="center" ! [[Temporada 2015 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2015]] | [[MotoGP]] | [[Honda]] | [[Repsol Honda Team]] | 93 | 18 | 5 | 9 |8 |7 | 242 |bgcolor="#ffdf9f"|3ᵘ |- align="center" ! [[Temporada 2016 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2016]] | [[MotoGP]] | [[Honda]] | [[Repsol Honda Team]] | 93 | 18 | 5 |12 | 7 | 4 | 298 |bgcolor="#ffffbf"| '''1ᵘ''' |- align="center" ! [[Temporada 2017 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2017]] | [[MotoGP]] | [[Honda]] | [[Repsol Honda Team]] | 93 | 18 | 6 | 12 | 8 | 3 | 298 |bgcolor="#ffffbf"| '''1ᵘ''' |- align="center" ! Total | | | | | '''168''' |'''61''' |'''102''' |'''73''' |'''53''' |'''2580''' | |} ===Por categoría=== {|{{tablaguapa}} |- !Categoría !Temporaes !1ᵉʳ Gran Premiu !1ᵉʳ Podiu !1ª Victoria !Carreres !Victories !Podios !Poles !V.Rápides !Pts !{{abreviatura|CM|Campeonatos Mundiales}} |- style="text-align:center;" ! 125 cc | [[Temporada 2008 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2008]] – [[Temporada 2010 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2010]] | style="text-align:left;"| [[Gran Premiu de Portugal de Motociclismu de 2008|Portugal 2008]] | style="text-align:left;"| [[Gran Premiu de Gran Bretaña de Motociclismu de 2008|Gran Bretaña 2008]] | style="text-align:left;"| [[Gran Premiu d'Italia de Motociclismu de 2010|Italia 2010]] | 46 | 10 | 14 | 14 | 9 | 467 | 1 |- style="text-align:center;" ! [[Moto2]] | [[Temporada 2011 del Campeonatu del Mundu de Moto2|2011]] – [[Temporada 2012 del Campeonatu del Mundu de Moto2|2012]] |align="left"| [[Gran Premiu de Qatar de Motociclismu de 2011|Qatar 2011]] |align="left"| [[Gran Premiu de Francia de Motociclismu de 2011|Francia 2011]] |align="left"| [[Gran Premiu de Francia de Motociclismu de 2011|Francia 2011]] | 32 | 16 | 25 | 14 | 7 | 579 | 1 |- style="text-align:center;" ! [[MotoGP]] | [[Temporada 2013 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2013]] – Presente |align="left"| [[Gran Premiu de Qatar de Motociclismu de 2013|Qatar 2013]] |align="left"| [[Gran Premiu de Qatar de Motociclismu de 2013|Qatar 2013]] |align="left"| [[Gran Premiu de les Amériques de Motociclismu de 2013|Américas 2013]] |90 |35 |63 |45 |37 |1534 |4 |- align="center" ! Total ! 2008–Presente | | | |'''168''' |'''61''' |'''102''' |'''73''' |'''53''' |'''2580''' |'''6''' |} === Carreres per añu === * (Carreres en '''negrina''' indiquen [[pole position]], carreres en ''cursiva'' indiquen [[vuelta rápida]]) {| {{tablaguapa}} style="text-align:center; font-size:95%" ! Añu !Categoría !Moto !1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 ! 14 ! 15 ! 16 ! 17 ! 18 ! 19 ! Pos ! Pts |- !align="left"| [[Campeonatu del Mundu de Motociclismu de 2008|2008]] !align="left"| [[centímetru cúbicu|125cc]] !align="left"| {{bandera|Austria}} [[KTM]] || [[Gran Premiu de Qatar de Motociclismu|QAT]] <br /><small>INJ</small> || [[Gran Premiu d'España de Motociclismu|SPA]] <br /><small>INJ</small> | bgcolor="#cfcfff" | [[Gran Premiu de Portugal de Motociclismu|POR]]<br /><small>18</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de China de Motociclismu|CHN]] <br /><small>12</small> | bgcolor="#efcfff" | [[Gran Premiu de Francia de Motociclismu|FRA]] <br /><small>Ret</small> | bgcolor="#cfcfff" | [[Gran Premiu d'Italia de Motociclismu|ITA]] <br /><small>19</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de Cataluña de Motociclismu|CAT]] <br /><small>10</small> | bgcolor="#ffdf9f" | [[Gran Premiu de Gran Bretaña de Motociclismu|GBR]] <br /><small>3</small> | bgcolor="#efcfff" | [[Gran Premiu d'Holanda de Motociclismu|NED]] <br /><small>Ret</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu d'Alemaña de Motociclismu|GER]] <br /><small>9</small> | bgcolor="#efcfff" | [[Gran Premiu de la República Checa de Motociclismu|CZE]] <br /><small>Ret</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de San Marín de Motociclismu|SMR]] <br /><small>4</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu d'Indianapolis de Motociclismu|IND]] <br /><small>6</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de Xapón de Motociclismu|JPN]] <br /><small>13</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu d'Australia de Motociclismu|AUS]] <br /><small>9</small> || [[Gran Premiu de Malasia de Motociclismu|MAL]] <br /><small>INJ</small> || [[Gran Premiu de la Comunidad Valenciana de Motociclismu|VAL]] <br /><small>INJ</small> | | | bgcolor="#dfffdf" | '''13ᵘ''' | bgcolor="#dfffdf" | '''63''' |- !align="left"| [[Campeonatu del Mundu de Motociclismu de 2009|2009]] !align="left"| [[centímetru cúbicu|125cc]] !align="left"| {{bandera|Austria}} [[KTM]] | bgcolor="#efcfff" | [[Gran Premiu de Qatar de Motociclismu|QAT]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de Xapón de Motociclismu|JPN]]<br /><small>5</small> | bgcolor="#ffdf9f" | [[Gran Premiu d'España de Motociclismu|ESP]]<br /><small>3</small> | bgcolor="#efcfff" | '''[[Gran Premiu de Francia de Motociclismu|FRA]]'''<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu d'Italia de Motociclismu|ITA]]<br /><small>5</small> | bgcolor="#dfffdf" | ''[[Gran Premiu de Cataluña de Motociclismu|CAT]]''<br /><small>5</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu d'Holanda de Motociclismu|NED]]<br /><small>10</small> | bgcolor="#cfcfff" | [[Gran Premiu d'Alemaña de Motociclismu|GER]]<br /><small>16</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de Gran Bretaña de Motociclismu|GBR]]<br /><small>15</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de la República Checa de Motociclismu|CZE]]<br /><small>8</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu d'Indianapolis de Motociclismu|IND]]<br /><small>6</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de San Marín de Motociclismu|SMR]]<br /><small>4</small> | bgcolor="#efcfff" | [[Gran Premiu de Portugal de Motociclismu|POR]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu d'Australia de Motociclismu|AUS]]<br /><small>9</small> | bgcolor="#efcfff" | '''[[Gran Premiu de Malasia de Motociclismu|MAL]]'''<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#cfcfff" | [[Gran Premiu de la Comunidad Valenciana de Motociclismu|VAL]]<br /><small>17</small> | | | | bgcolor="#dfffdf" | '''8ᵘ''' | bgcolor="#dfffdf" | '''94''' |- !align="left"| [[Campeonatu del Mundu de Motociclismu de 2010|2010]] !align="left"| [[centímetru cúbicu|125cc]] !align="left"| {{bandera|España}} [[Derbi (motocicleta)|Derbi]] | bgcolor="#ffdf9f" | [[Gran Premiu de Qatar de Motociclismu|'''QAT''']]<br /><small>3</small> | bgcolor="#efcfff" | [[Gran Premiu d'España de Motociclismu|'''ESP''']]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#ffdf9f" | [[Gran Premiu de Francia de Motociclismu|''FRA'']]<br /><small>3</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu d'Italia de Motociclismu|ITA]]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de Gran Bretaña de Motociclismu|'''GBR''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu d'Holanda de Motociclismu|'''NED''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de Cataluña de Motociclismu|'''CAT''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu d'Alemaña de Motociclismu|'''''GER''''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de la República Checa de Motociclismu|CZE]]<br /><small>7</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu d'Indianapolis de Motociclismu|'''''IND''''']]<br /><small>10</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de San Marín de Motociclismu|SMR]]<br /><small>1</small> | bgcolor="#efcfff" | '''[[Gran Premiu d'Aragón de Motociclismu|ARA]]<br />'''<small>Ret</small> | bgcolor="#ffffbf" | '''[[Gran Premiu de Xapón de Motociclismu|JPN]]<br />'''<small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de Malasia de Motociclismu|'''''MAL''''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu d'Australia de Motociclismu|'''''AUS''''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de Portugal de Motociclismu|POR]]<br /><small>1</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de la Comunidad Valenciana de Motociclismu|'''''VAL''''']]<br /><small>4</small> | | | bgcolor="#ffffbf" | '''1ᵘ''' | bgcolor="#ffffbf" | '''310''' |- !align="left"| [[Campeonatu del Mundu de Motociclismu de 2011|2011]] !align="left"| [[Moto2]] !align="left"| {{bandera|Suiza}} [[Eskil Suter|Suter]]-[[Honda]] | bgcolor="#efcfff" | [[Gran Premiu de Qatar de Motociclismu de 2011|QAT]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#efcfff" | [[Gran Premiu d'España de motociclismu de 2011|ESP]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#cfcfff" | [[Gran Premiu de Portugal de Motociclismu de 2011|POR]]<br /><small>21</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de Francia de Motociclismu de 2011|''FRA'']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu de Cataluña de Motociclismu de 2011|CAT]]<br /><small>2</small> | bgcolor="#efcfff" | [[Gran Premiu de Gran Bretaña de Motociclismu de 2011|'''GBR''']]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de los Países Baxos de Motociclismu de 2011|NED]]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu d'Italia de Motociclismu de 2011|'''ITA''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu d'Alemaña de Motociclismu de 2011|'''GER''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu de la República Checa de Motociclismu de 2011|'''CZE''']]<br /><small>2</small> | bgcolor="#ffffbf" | '''[[Gran Premiu d'Indianapolis de Motociclismu de 2011|IND]]<br /><small>1</small>''' | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de San Marín de Motociclismu de 2011|SMR]]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | '''''[[Gran Premiu d'Aragón de Motociclismu de 2011|ARA]]<br /><small>1</small>''''' | bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu d'Aragón de Motociclismu de 2011|'''JAP''']]<br /><small>2</small> | bgcolor="#ffdf9f" | [[Gran Premiu d'Australia de Motociclismu de 2011|AUS]]<br /><small>3</small> |bgcolor="#000000" | [[Gran Premiu de Malasia de Motociclismu de 2011|MAL]]<br /><span style="color:white">DSQ</span> |[[Gran Premiu de la Comunidad Valenciana de 2011|VAL]]<br /><small>INJ</small> | | | bgcolor="#dfdfdf" | '''2ᵘ''' | bgcolor="#dfdfdf" | '''251''' |- !align="left"| [[Campeonatu del Mundu de Motociclismu de 2012|2012]] !align="left"| [[Moto2]] !align="left"| {{bandera|Suiza}} [[Eskil Suter|Suter]]-[[Honda]] | bgcolor="#ffffbf" | ''[[Gran Premiu de Qatar de Motociclismu de 2012|QAT]]''<br /><small>1</small> | bgcolor="#dfdfdf" | '''[[Gran Premiu d'España de Motociclismu de 2012|ESP]]'''<br /><small>2</small> | bgcolor="#ffffbf" | '''[[Gran Premiu de Portugal de Motociclismu de 2012|POR]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor="#efcfff"| '''[[Gran Premiu de Francia de Motociclismu de 2012|FRA]]'''<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#ffdf9f"| '''[[Gran Premiu de Cataluña de Motociclismu de 2012|CAT]]'''<br /><small>3</small> |bgcolor="#ffdf9f"| [[Gran Premiu de Gran Bretaña de Motociclismu de 2012|GBR]]<br /><small>3</small> | bgcolor="#ffffbf" | '''[[Gran Premiu de los Países Baxos de Motociclismu de 2012|NED]]'''<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | '''[[Gran Premiu d'Alemaña de Motociclismu de 2012|GER]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor="#dfffdf"| [[Gran Premiu d'Italia de Motociclismu de 2012|ITA]]<br /><small>5</small> | bgcolor="#ffffbf" | ''[[Gran Premiu d'Indianapolis de Motociclismu de 2012|IND]]''<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de la República Checa de Motociclismu de 2012|CZE]]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | '''''[[Gran Premiu de San Marín de Motociclismu de 2012|RSM]]'''''<br /><small>1</small> | bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu d'Aragón de Motociclismu de 2012|ARA]]<br /><small>2</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de Xapón de Motociclismu de 2012|JPN]]<br /><small>1</small> |bgcolor="#efcfff"| [[Gran Premiu de Malasia de Motociclismu de 2012|MAL]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#ffdf9f"| [[Gran Premiu d'Australia de Motociclismu de 2012|AUS]]<br /><small>2</small> | bgcolor="#ffffbf" | ''[[Gran Premiu de la Comunidad Valenciana de 2012|VAL]]''<br /><small>1</small> | | |bgcolor="#ffffbf"|'''1ᵘ''' |bgcolor="#ffffbf"|'''328''' |- !align="left"| [[Campeonatu del Mundu de Motociclismu de 2013|2013]] !align="left"| [[MotoGP]] !align="left"| {{bandera|Xapón}} [[Repsol Honda]] |bgcolor="#ffdf9f" | ''[[Gran Premiu de Qatar de Motociclismu de 2013|QAT]]''<br /><small>3</small> | bgcolor="#ffffbf" | '''''[[Gran Premiu de les Amériques de Motociclismu de 2013|AME]]'''''<br /><small>1</small> | bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu d'España de motociclismu de 2013|ESP]]<br /><small>2</small> |bgcolor="#ffdf9f"| [[Gran Premiu de Francia de Motociclismu de 2013|'''''FRA''''']]''<br /><small>3</small> |bgcolor="#efcfff"| [[Gran Premiu d'Italia de Motociclismu de 2013|ITA]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#ffdf9f"| [[Gran Premiu de Cataluña de Motociclismu de 2013|CAT]]<br /><small>3</small> | bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu de los Países Baxos de Motociclismu de 2013|NED]]<br /><small>2</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu d'Alemaña de Motociclismu de 2013|'''''GER''''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu d'Estaos Xuníos de Motociclismu de 2013|USA]]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu d'Indianapolis de Motociclismu de 2013|'''''IND''''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de la República Checa de Motociclismu de 2013|CZE]]<br /><small>1</small> | bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu de Gran Bretaña de Motociclismu de 2013|'''GBR''']]<br /><small>2</small> | bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu de San Marín de Motociclismu de 2013|'''''SMR''''']]<br /><small>2</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu d'Aragón de Motociclismu de 2013|'''ARA''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#dfdfdf" | '''[[Gran Premiu de Malasia de Motociclismu de 2013|''MAL'']]<br /><small>2</small>''' |bgcolor="#000000"| [[Gran Premiu d'Australia de Motociclismu de 2013|''AUS'']]<br /><span style="color:white">DSQ</span> | bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu de Xapón de Motociclismu de 2013|JPN]]<br /><small>2</small> |bgcolor="#ffdf9f"| [[Gran Premiu de la Comunidad Valenciana de 2013|'''VAL''']]<br /><small>3</small> | | bgcolor="#ffffbf" | '''1ᵘ''' | bgcolor="#ffffbf" | '''334''' |- !align="left"| [[Temporada 2014 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2014]] !align="left"| [[MotoGP]] !align="left"| {{bandera|Xapón}} [[Repsol Honda]] | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de Qatar de Motociclismu de 2014|'''''QAT''''']]''<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | '''''[[Gran Premiu de les Amériques de Motociclismu de 2014|AME]]'''''<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | '''''[[Gran Premiu d'Arxentina de Motociclismu de 2014|ARG]]'''''<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | '''''[[Gran Premiu d'España de motociclismu de 2014|ESP]]'''''<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de Francia de Motociclismu de 2014|'''''FRA''''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu d'Italia de Motociclismu de 2014|'''''ITA''''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de Cataluña de Motociclismu de 2014|''CAT'']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de los Países Baxos de Motociclismu de 2014|NED]]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu d'Alemaña de Motociclismu de 2014|'''''GER''''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu d'Alemaña de Motociclismu de 2014|'''''IND''''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de la República Checa de Motociclismu de 2014|'''''CZE''''']]<br /><small>4</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de Gran Bretaña de Motociclismu de 2014|'''''GBR''''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de San Marín de Motociclismu de 2014|''SMR'']]<br /><small>15</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu d'Aragón de Motociclismu de 2014|'''ARA''']]<br /><small>13</small> | bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu de Xapón de Motociclismu de 2014|JPN]]<br /><small>2</small> |bgcolor="#efcfff"| [[Gran Premiu d'Australia de Motociclismu de 2014|'''AUS''']]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de Malasia de Motociclismu de 2014|'''''MAL''''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de la Comunidad Valenciana de 2014|VAL]]<br /><small>1</small> | | bgcolor="#ffffbf" | '''1ᵘ''' | bgcolor="#ffffbf" | '''362''' |- !align="left"| [[Temporada 2015 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2015]] !align="left"| [[MotoGP]] !align="left"| {{bandera|Xapón}}<br/>[[Repsol Honda]] | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de Qatar de Motociclismu de 2015|QAT]]<br /><small>5</small> | bgcolor="#ffffbf" | '''[[Gran Premiu de les Amériques de Motociclismu de 2015|AME]]'''<br /><small>1</small> |bgcolor="#efcfff" | [[Gran Premiu d'Arxentina de Motociclismu de 2015|'''ARG''']]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu d'España de motociclismu de 2015|ESP]]<br /><small>2</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de Francia de Motociclismu de 2015|'''FRA''']]<br /><small>4</small> |bgcolor="#efcfff" | [[Gran Premiu d'Italia de Motociclismu de 2015|''ITA'']]<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#efcfff" | [[Gran Premiu de Cataluña de Motociclismu de 2015|''CAT'']]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu de los Países Baxos de Motociclismu de 2015|''NED'']]<br /><small>2</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu d'Alemaña de Motociclismu de 2015|'''''GER''''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu d'Indianapolis de Motociclismu de 2015|'''''IND''''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu de la República Checa de Motociclismu de 2015|''CZE'']]<br /><small>2</small> |bgcolor="#efcfff" | [[Gran Premiu de Gran Bretaña de Motociclismu de 2015|'''GBR''']]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de San Marín de Motociclismu de 2015|RSM]]<br /><small>1</small> |bgcolor="#efcfff" | [[Gran Premiu d'Aragón de Motociclismu de 2015|'''ARA''']]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de Xapón de Motociclismu de 2015|JPN]]<br /><small>4</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu d'Australia de Motociclismu de 2015|'''''AUS''''']]<br /><small>1</small> |bgcolor="#efcfff" | [[Gran Premiu de Malasia de Motociclismu de 2015|MAL]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu de la Comunidad Valenciana de 2015|VAL]]<br /><small>2</small> | |bgcolor="#ffdf9f"|''' 3ᵘ''' |bgcolor="#ffdf9f"| '''242''' |- !align="left"| [[Temporada 2016 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2016]] !align="left"| [[MotoGP]] !align="left"| {{bandera|Xapón}}<br/>[[Repsol Honda]] |bgcolor="#ffdf9f"| [[Gran Premiu de Qatar de Motociclismu de 2016|QAT]]<br /><small>3</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu d'Arxentina de Motociclismu de 2016|'''''ARG''''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | '''''[[Gran Premiu de les Amériques de Motociclismu de 2016|AME]]'''''<br /><small>1</small> |bgcolor="#ffdf9f"| [[Gran Premiu d'España de motociclismu de 2016|ESP]]<br /><small>3</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de Francia de Motociclismu de 2016|FRA]]<br /><small>13</small> | bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu d'Italia de Motociclismu de 2016|ITA]]<br /><small>2</small> | bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu de Cataluña de Motociclismu de 2016|'''CAT''']]<br /><small>2</small> | bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu de los Países Baxos de Motociclismu de 2016|NED]]<br /><small>2</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu d'Alemaña de Motociclismu de 2016|'''GER''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu d'Austria de Motociclismu de 2016|AUT]]<br /><small>5</small> |bgcolor="#ffdf9f"| [[Gran Premiu de la República Checa de Motociclismu de 2016|'''CZE''']]<br /><small>3</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de Gran Bretaña de Motociclismu de 2016|GBR]]<br /><small>4</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de San Marín de Motociclismu de 2016|RSM]]<br /><small>4</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu d'Aragón de Motociclismu de 2016|'''''ARA''''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de Xapón de Motociclismu de 2016|''JPN'']]<br /><small>1</small> |bgcolor="#efcfff"| [[Gran Premiu d'Australia de Motociclismu de 2016|'''AUS''']]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de Malasia de Motociclismu de 2016|MAL]]<br /><small>11</small> | bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu de la Comunidad Valenciana de 2016|VAL]]<br /><small>2</small> | | bgcolor="#ffffbf" |'''1ᵘ''' | bgcolor="#ffffbf" | '''298''' |- !align="left"| [[Temporada 2017 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2017]] !align="left"| [[MotoGP]] !align="left"| {{bandera|Xapón}}<br/>[[Repsol Honda]] | bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu de Qatar de Motociclismu de 2017|QAT]]<br /><small>4</small> |bgcolor="#efcfff"| [[Gran Premiu d'Arxentina de Motociclismu de 2017|'''ARG''']]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#ffffbf" | [[Gran Premiu de les Amériques de Motociclismu de 2017|'''''AME''''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu d'España de motociclismu de 2017|SPA]]<br /><small>2</small> |bgcolor="#efcfff" | [[Gran Premiu de Francia de Motociclismu de 2017|FRA]]<br /><small>Ret</small> |bgcolor="#dfffdf" | [[Gran Premiu d'Italia de Motociclismu de 2017|ITA]]<br /><small>6</small> |bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu de Cataluña de Motociclismu de 2017|CAT]]<br /><small>2</small> |bgcolor="#ffdf9f" | [[Gran Premiu de los Países Baxos de Motociclismu de 2017|NED]]<br /><small>3</small> | bgcolor="#ffffbf"| [[Gran Premiu d'Alemaña de Motociclismu de 2017|'''GER''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf"| [[Gran Premiu de la República Checa de Motociclismu de 2017|'''CZE''']]<br /><small>1</small> |bgcolor="#dfdfdf" | [[Gran Premiu d'Austria de Motociclismu de 2017|'''AUT''']]<br /><small>2</small> |bgcolor="#efcfff" | [[Gran Premiu de Gran Bretaña de Motociclismu de 2017|'''''GBR''''']]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#ffffbf"| [[Gran Premiu de San Marín de Motociclismu de 2017|''RSM'']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#ffffbf"| [[Gran Premiu d'Aragón de Motociclismu de 2017|ARA]]<br /><small>1</small> | bgcolor="#dfdfdf"| [[Gran Premiu de Xapón de Motociclismu de 2017|JPN]]<br /><small>2</small> | bgcolor="#ffffbf"| [[Gran Premiu d'Australia de Motociclismu de 2017|'''AUS''']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#dfffdf"| [[Gran Premiu de Malasia de Motociclismu de 2017|MAL]]<br /><small>4</small> | bgcolor="#ffdf9f"| [[Gran Premiu de la Comunidad Valenciana de 2017|'''VAL''']]<br /><small>3</small> | |style="background:#ffffbf;"| '''1ᵘ''' |style="background:#ffffbf;"| '''298''' |- !align="left"| [[Temporada 2018 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2018]] !align="left"| [[MotoGP]] !align="left"| {{bandera|Xapón}}<br/>[[Repsol Honda]] | bgcolor="#dfdfdf"| [[Gran Premiu de Qatar de Motociclismu de 2018|QAT]]<br /><small>2</small> |bgcolor=""| [[Gran Premiu d'Arxentina de Motociclismu de 2018|ARG]]<br /><small></small> | bgcolor="" | [[Gran Premiu de les Amériques de Motociclismu de 2018|AME]]<br /><small></small> | bgcolor="" | [[Gran Premiu d'España de motociclismu de 2018|SPA]]<br /><small></small> |bgcolor="" | [[Gran Premiu de Francia de Motociclismu de 2018|FRA]]<br /><small></small> |bgcolor="" | [[Gran Premiu d'Italia de Motociclismu de 2018|ITA]]<br /><small></small> |bgcolor="" | [[Gran Premiu de Cataluña de Motociclismu de 2018|CAT]]<br /><small></small> |bgcolor="" | [[Gran Premiu de los Países Baxos de Motociclismu de 2018|NED]]<br /><small></small> | bgcolor=""| [[Gran Premiu d'Alemaña de Motociclismu de 2018|GER]]<br /><small></small> | bgcolor=""| [[Gran Premiu de la República Checa de Motociclismu de 2018|CZE]]<br /><small></small> |bgcolor="" | [[Gran Premiu d'Austria de Motociclismu de 2018|AUT]]<br /><small></small> |bgcolor="" | [[Gran Premiu de Gran Bretaña de Motociclismu de 2018|GBR]]<br /><small></small> | bgcolor=""| [[Gran Premiu de San Marín de Motociclismu de 2018|RSM]]<br /><small></small> | bgcolor=""| [[Gran Premiu d'Aragón de Motociclismu de 2018|ARA]]<br /><small></small> | bgcolor=""| [[Gran Premiu de Tailandia de Motociclismu de 2018|TAI]]<br /><small></small> | bgcolor=""| [[Gran Premiu de Xapón de Motociclismu de 2018|JPN]]<br /><small></small> | bgcolor=""| [[Gran Premiu d'Australia de Motociclismu de 2018|AUS]]<br /><small></small> | bgcolor=""| [[Gran Premiu de Malasia de Motociclismu de 2018|MAL]]<br /><small></small> | bgcolor=""| [[Gran Premiu de la Comunidad Valenciana de 2018|VAL]]<br /><small></small> |style="background:;"| '''20''' |style="background:;"| '''2ᵘ''' |} * * Temporada en cursu. == Récores == '''Categoría máxima (500 / MotoGP)''' '' - Actualizáu en rematando'l GP de la Comunidad Valenciana de 2017 - '' <table><tr> <td valign="top"> {| {{tablaguapa}} |- | align="center" bgcolor="#dfdfdf" colspan="3" ! | '''Títulos mundiales''' |- ! bgcolor="#dfdfdf" | '''A'''. ! align="center" bgcolor="#dfdfdf" | Pilotu !bgcolor="#fffff0" | Nᵘ |- |1. ||{{bandera|Italia}} [[Giacomo Agostini]] || 8 |- |2. || {{Bandera|Italia}} [[Valentino Rossi]] || 7 |- |3. || {{Bandera|Australia}} [[Mick Doohan]] || 5 |- | rowspan="5" |4. || {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Geoff Duke]] || 4 |- | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[John Surtees]] || 4 |- | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Mike Hailwood]] || 4 |- | {{Bandera|España}} '''Marc Márquez''' ||'''4''' |- | {{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Eddie Lawson]] || 4 |- | rowspan="3" |8. || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Kenny Roberts]] || 3 |- | {{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Wayne Rainey]] || 3 |- | {{Bandera|España}} [[Jorge Lorenzo]] || 3 |} <td valign="top"> {| {{tablaguapa}} |- | align="center" bgcolor="#dfdfdf" colspan="3" ! | '''Victories''' |- ! bgcolor="#dfdfdf" | '''B'''. ! align="center" bgcolor="#dfdfdf" | Pilotu !bgcolor="#dfdfdf" | Nᵘ |- |1. ||{{Bandera|Italia}} [[Valentino Rossi]] || 89 |- |2. ||{{bandera|Italia}} [[Giacomo Agostini]] || 68 |- |3. || {{Bandera|Australia}} [[Mick Doohan]] || 54 |- |4. || {{Bandera|España}} [[Jorge Lorenzo]] || 44 |- |5. || {{Bandera|Australia}} [[Casey Stoner]] || 38 |- |6. || {{Bandera|Reinu Xuníu}} [[Mike Hailwood]] || 37 |- |7. || {{Bandera|España}} '''[[Marc Márquez]]''' ||'''35''' |- |8. || {{Bandera|España}} Dani Pedrosa || 31 |- |9. || {{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Eddie Lawson]] || 31 |- |10. || {{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Kevin Schwantz]] || 25 |- |11. || {{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Wayne Rainey]] || 24 |} <td valign="top"> {| {{tablaguapa}} |- | align="center" bgcolor="#dfdfdf" colspan="3" ! | '''Podios''' |- ! bgcolor="#dfdfdf" | '''C'''. ! align="center" bgcolor="#dfdfdf" | Pilotu !bgcolor="#dfdfdf" | Nᵘ |- |1. || {{Bandera|Italia}} [[Valentino Rossi]] ||191 |- |2. || {{bandera|España}} [[Dani Pedrosa]] || 112 |- |3. || {{bandera|España}} [[Jorge Lorenzo]] ||110 |- |4. || {{Bandera|Australia}} [[Mick Doohan]] || 95 |- |5. || {{bandera|Italia}} [[Giacomo Agostini]] || 88 |- |6. || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Eddie Lawson]] || 78 |- |7. || {{bandera|Australia}} [[Casey Stoner]] || 69 |- |8. || {{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Wayne Rainey]] || 64 |- |9. || {{bandera|España}} '''[[Marc Márquez]]''' ||'''63''' |- |10. || {{bandera|Italia}} [[Max Biaggi]] || 58 |- |11. ||{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Randy Mamola]] || 54 |} <td valign="top"> {| {{tablaguapa}} |- | align="center" bgcolor="#dfdfdf" colspan="3" ! | '''Poles''' |- ! bgcolor="#dfdfdf" | '''D'''. ! align="center" bgcolor="#dfdfdf" | Pilotu !bgcolor="#dfdfdf" | Nᵘ |- |1. || {{Bandera|Australia}} [[Mick Doohan]] || 58 |- |2. || {{Bandera|Italia}} [[Valentino Rossi]] || 54 |- |3. ||{{Bandera|España}} '''Marc Márquez'''||'''45''' |- | rowspan="2" |4. |{{Bandera|Australia}} [[Casey Stoner]]|| 39 |- |{{Bandera|España}} [[Jorge Lorenzo]]||39 |- |6. || {{bandera|España}} [[Dani Pedrosa]] || 31 |- |7. || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Kevin Schwantz]] ||29 |- |8. || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Freddie Spencer]] || 27 |- |9. || {{Bandera|Italia}} [[Max Biaggi]] || 23 |- | rowspan="2"|10. || {{Bandera|Reinu Xuníu}} [[Barry Sheene]] || 19 |- | {{bandera|Australia}} [[Wayne Gardner]] || 19 |} <td valign="top"> {| {{tablaguapa}} |- | align="center" bgcolor="#dfdfdf" colspan="3" ! | '''Vueltes rápides''' |- ! bgcolor="#dfdfdf" | '''Y'''. ! align="center" bgcolor="#dfdfdf" | Pilotu !bgcolor="#dfdfdf" | Nᵘ |- |1. || {{Bandera|Italia}} [[Valentino Rossi]] || 75 |- |2. || {{bandera|Italia}} [[Giacomo Agostini]] || 69 |- |3. || {{Bandera|Australia}} [[Mick Doohan]] || 46 |- |4. || {{bandera|España}} [[Dani Pedrosa]] || 44 |- |5. || {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Mike Hailwood]] || 37 |- |6. || {{Bandera|España}} '''Marc Márquez''' ||'''37''' |- |7. || {{bandera|Australia}} [[Casey Stoner]] || 29 |- |8. || {{Bandera|España}} [[Jorge Lorenzo]] || 28 |- |9. || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Kevin Schwantz]] || 26 |- |10. || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Kenny Roberts]] || 24 |- |11. || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Wayne Rainey]] || 22 |} </td></tr></table> '''Total de categoríes''' <table><tr> <td valign="top"> {| {{tablaguapa}} |- ! bgcolor="#dfdfdf" | '''A'''. ! align="center" bgcolor="#dfdfdf" | Pilotu !bgcolor="#dfdfdf" | Nᵘ |- |1. || {{bandera|Italia}} [[Giacomo Agostini]] || 15 |- |2. || {{Bandera|España}} [[Ángel Nieto]] || 13 |- | rowspan="3"|3. || {{Bandera|Italia}} [[Carlo Ubbiali]] || 9 |- | {{Bandera|Reinu Xuníu}} [[Mike Hailwood]] || 9 |- | {{bandera|Italia}} [[Valentino Rossi]] || 9 |- | rowspan="2"|6. || {{Bandera|Reinu Xuníu}} [[John Surtees]] || 7 |- | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Phil Read]] || 7 |- | rowspan="3" |8. || {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Geoff Duke]] || 6 |- | [[Ficheru:Flag of Rhodesia (1964–1968).svg|22px]] [[Jim Redman]] || 6 |- | {{Bandera|España}} '''Marc Márquez''' ||'''6''' |- | rowspan="3" |11. || {{Bandera|Alemaña}} [[Anton Mang]] || 5 |- | {{Bandera|Australia}} [[Mick Doohan]] || 5 |- | {{Bandera|España}} [[Jorge Lorenzo]] || 5 |} <td valign="top"> {| {{tablaguapa}} |- ! bgcolor="#dfdfdf" | '''B'''. ! align="center" bgcolor="#dfdfdf" | Pilotu !bgcolor="#dfdfdf" | Nᵘ |- |1. || {{bandera|Italia}} [[Giacomo Agostini]] || 122 |- |2. || {{bandera|Italia}} [[Valentino Rossi]] || 115 |- |3. || {{bandera|España}} [[Ángel Nieto]] || 90 |- |4. || {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Mike Hailwood]] || 76 |- |5. || {{bandera|España}} [[Jorge Lorenzo]] || 65 |- |6. || {{Bandera|España}} '''Marc Márquez''' || '''61''' |- | rowspan="2"|7. ||{{Bandera|Australia}} [[Mick Doohan]] || 54 |- | {{bandera|España}} [[Dani Pedrosa]] || 54 |- |8. || {{Bandera|Reinu Xuníu}} [[Phil Read]] || 52 |- | rowspan="2"|10. || [[Ficheru:Flag of Rhodesia (1964–1968).svg|22px]] [[Jim Redman]] || 45 |- | {{Bandera|Australia}} [[Casey Stoner]] || 45 |- | rowspan="2"|12. || {{Bandera|Alemaña}} [[Anton Mang]] || 42 |- | {{bandera|Italia}} [[Max Biaggi]] || 42 |} <td valign="top"> {| {{tablaguapa}} |- ! bgcolor="#dfdfdf" | '''C'''. ! align="center" bgcolor="#dfdfdf" | Pilotu !bgcolor="#dfdfdf" | Nᵘ |- |1. || {{Bandera|Italia}} [[Valentino Rossi]] ||227 |- |2. || {{Bandera|Italia}} [[Giacomo Agostini]] || 159 |- |3. || {{bandera|España}} [[Dani Pedrosa]] || 153 |- |4. || {{bandera|España}} [[Jorge Lorenzo]] || 148 |- |5. || {{bandera|España}} [[Ángel Nieto]] || 139 |- |6. || {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Phil Read]] || 121 |- |7. || {{Bandera|Reinu Xuníu}} [[Mike Hailwood]] || 112 |- |8. || {{bandera|Italia}} [[Max Biaggi]] || 111 |- |9. || {{bandera|España}} '''[[Marc Márquez]]''' || '''102''' |- |10. || {{bandera|Italia}} [[Loris Capirossi]] || 99 |- |11. || [[Ficheru:Flag of Rhodesia (1964–1968).svg|22px]] [[Jim Redman]] || 98 |- |12. || {{bandera|Australia}} [[Mick Doohan]] || 95 |- | rowspan="2"|13. || {{bandera|Suiza}} [[Luigi Taveri]] || 89 |- | {{Bandera|Australia}} [[Casey Stoner]] || 89 |} <td valign="top"> {| {{tablaguapa}} |- ! bgcolor="#dfdfdf" | '''D'''. ! align="center" bgcolor="#dfdfdf" | Pilotu !bgcolor="#dfdfdf" | Nᵘ |- |1. || {{bandera|España}} '''Marc Márquez''' || '''73''' |- |2. || {{Bandera|España}} [[Jorge Lorenzo]] || 65 |- |3. || {{Bandera|Italia}} [[Valentino Rossi]] || 64 |- |4. || {{bandera|Australia}} [[Mick Doohan]] || 58 |- |5. || {{Bandera|Italia}} [[Max Biaggi]] || 56 |- |6. || {{Bandera|España}} [[Dani Pedrosa]] || 49 |- |7. || {{bandera|Australia}} [[Casey Stoner]] || 43 |- |8. || {{bandera|España}} [[Jorge Martínez Aspar]] || 42 |- |9. || {{Bandera|Italia}} [[Loris Capirossi]] || 41 |- |10. || {{bandera|Italia}} [[Eugenio Lazzarini]] || 35 |- | rowspan="3"|11. || {{Bandera|España}} [[Ángel Nieto]] || 34 |- | {{bandera|Alemaña}} [[Anton Mang]] || 34 |- | {{bandera|Suiza}} [[Stefan Dörflinger]] || 34 |} <td valign="top"> {| {{tablaguapa}} |- ! bgcolor="#dfdfdf" | '''Y'''. ! align="center" bgcolor="#dfdfdf" | Pilotu !bgcolor="#dfdfdf" | Nᵘ |- |1. || {{bandera|Italia}} [[Giacomo Agostini]] || 117 |- |2. || {{Bandera|Italia}} [[Valentino Rossi]] || 95 |- |3. || {{Bandera|España}} [[Ángel Nieto]] || 81 |- |4. || {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Mike Hailwood]] || 79 |- |5. || {{Bandera|España}} [[Dani Pedrosa]] || 64 |- |6. || {{Bandera|España}} '''Marc Márquez''' || '''53''' |- |7. || {{bandera|Australia}} [[Mick Doohan]] || 46 |- |8. || {{bandera|Italia}} [[Max Biaggi]] || 42 |- |9. || {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Phil Read]] || 36 |- | rowspan="2"|10. || [[Ficheru:Flag of Rhodesia (1964–1968).svg|22px]] [[Jim Redman]] || 35 |- | {{Bandera|España}} [[Jorge Lorenzo]] || 35 |- | rowspan="2"|12. || {{Bandera|Italia}} [[Carlo Ubbiali]] || 34 |- | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[John Surtees]] || 34 |} </td></tr></table> == Condecoraciones == {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align="center" style="color:black;" bgcolor="#dddddd" !Distinción !width="95"|Añu |-align=center |[[Ficheru:REAL ORDEN DEL MÉRITO DEPORTIVO ribbon.jpg|40px]] [[Real Orde del Méritu Deportivu|Medaya d'Oru Real Orde del Méritu Deportivu]] |[[2016]] |-align=center |[[Ficheru:REAL ORDEN DEL MÉRITO DEPORTIVO ribbon.jpg|40px]] [[Real Orde del Méritu Deportivu|Medaya de Plata Real Orde del Méritu Deportivu]]<ref>[http://www.boe.es/diario_boe/txt.php?id=BOE-A-2014-8675 Gallardoniaos ROMD 2014] boe.es</ref> |[[2014]] |- align="center" style="color:black;" bgcolor="#dddddd" !width="300"|Gallardón !width="130"|Añu |-align=center |{{bandera|España}} [[Premios Nacionales del Deporte|Premiu Nacional del Deporte]]<br />«[[Premiu Rei Felipe|Meyor deportista español del añu]]»<ref>[http://www.mecd.gob.es/prensa-mecd/actualidad/2015/07/20150710-fallu.html Fallaos en Barcelona los Premios Nacionales del Deporte 2014] mecd.gob.es</ref> |[[2014]] |} == Campeonatos mundiales == {{Socesión |títulu=Campeón Mundial de [[MotoGP]] |predecesor={{Bandera|ESP}} [[Jorge Lorenzo]] |socesor=Campeón Vixente |periodu=[[Temporada 2016 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2016]] - [[Temporada 2017 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2017]] |títulu2=Campeón Mundial de [[MotoGP]] |predecesor2={{Bandera|ESP}} [[Jorge Lorenzo]] |socesor2={{Bandera|ESP}} [[Jorge Lorenzo]] |periodu2=[[Temporada 2013 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2013]] - [[Temporada 2014 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2014]] |títulu3=Campeón Mundial de [[Moto2]] |predecesor3={{Bandera|GER}} [[Stefan Bradl]] |socesor3={{Bandera|ESP}} [[Pol Espargaró]] |periodu3=[[Temporada 2012 del Campeonatu del Mundu de Moto2|2012]] |títulu4=Campeón Mundial de 125cc |predecesor4={{Bandera|ESP}} [[Julián Simón]] |socesor4={{Bandera|ESP}} [[Nicolás Terol]] |periodu4=[[Temporada 2010 del Campeonatu del Mundu de Motociclismu|2010]] }} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [http://www.marcmarquez93.com/ Sitiu web oficial] * {{twitter|marcmarquez93}} * [http://world.honda.com/HRC/repsolhondateam/inside2014/marcmarquez/ Marc Márquez] – Perfil oficial en [[Repsol Honda Team]] * [http://www.motogp.com/es/riders/Marc+Marquez Marc Márquez] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180424211759/http://www.motogp.com/es/riders/Marc+Marquez |date=2018-04-24 }} – Perfil oficial en [[MotoGP]] {{commonscat}} {{wikiquote}} {{NF|1993||Marquez, Marc}} {{Tradubot|Marc Márquez}} [[Categoría:Pilotos de motociclismu de Cataluña]] [[Categoría:Pilotos de KTM]] [[Categoría:Pilotos de Derbi]] [[Categoría:Pilotos d'Honda]] [[Categoría:Campeones de motociclismu de 125cc]] [[Categoría:Campeones de motociclismu de Moto2]] [[Categoría:Campeones de motociclismu de MotoGP]] [[Categoría:Deportistes de la provincia de Lleida]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] oz57rs3fneu9peohdbb4xs48vn06j5s Clasificación d'automóviles 0 129462 4377042 4242910 2025-06-17T15:15:26Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá marca => dicha marca 4377042 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20090819}} {{Ficha xenérica}} La '''clasificación d'[[automóvil|automóviles]]''' ye un términu xeneral que se refier a arrexuntar vehículos en categoríes según la so potencia de golpe y les sos carauterístiques téuniques. Un «automóvil de pasaxeros» ta pensáu pa tresporte priváu de persones, anque tamién puedan cargase oxetos grandes. Nesti grupu tán tolos automóviles deportivos, touterréns, de turismu, monovolúmenes, los pickups y furgonetes con delles files d'asientos. ==Métodos de clasificación == Los vehículos puédense categorizar de distintes formes. Por casu, pola carrocería, la construcción del vehículu, el númberu de puertes o d'asientos con [[petrina de seguridá]].<ref>{{cita llibru |url= https://books.google.com/books?id=xx05nVn3ePsC&pg=PA862&dq=Body+style+means+a+level+of+commonality+in+vehicle+construction+as+defined+by+number+of+doors+and+roof+treatment+(e.g.,+seden,+convertible,+fastback,+hatchback) |page=862 |títulu=Code of Federal Regulations, Title 40, Protection of Environment, PT. 425 699 |publisher=Office of the Federal Register |location=US |añu=2010 |fechaaccesu=1 de marzu de 2016}}</ref> El gobiernu tamién puede imponer un sistema de clasificación pa cobrar una cantidá determinada d'impuestos. En Reinu Xuníu, va acorde a la construcción, motor, pesu y combustible o emisiones del vehículu.<ref>{{cita web|url= http://www.direct.gov.uk/prod_consum_dg/groups/dg_digitalassets/@dg/@en/@motor/documents/digitalasset/dg_183952.pdf |títulu=Notes About Driver and Vehicle Licensing Agency: Tax Classes |publisher=www.direct.gov.uk |fechaaccesu=12 d'agostu de 2014}}</ref> Úsense otres regulaciones pa vehículos de too tipu de forma internacional (sacante n'Australia, India y los Estaos Xuníos), llamada ISO 3833-1977.<ref>{{cita web|autor=International Organization for Standardization |títulu=ISO 3833:1977 Road vehicles – Types – Terms and definitions |url=http://autoparts-standard.org/index/images/userfiles/media/ISO%203833-1977道路车辆.类型.术语和定义.pdf |publisher=autoparts-standard.org |fechaaccesu=12 d'agostu de 2014}}</ref> ==Automóvil de baxu costu== {{AP|Automóvil de baxu costu}} Un '''automóvil de baxu costu''' (tamién llamáu "'''económicu'''", anque esto da a tracamundiu con baxu consumu de [[combustible]]) ye aquel que se diseña p'amenorgar los gastos de fabricación y caltenimientu, sacrificando l'acabáu final y la calidá de los materiales pa faelo más económicu. N'ocasiones, estos modelos diséñense específicamente pa los [[País en víes de desarrollo|países en desenvolvimientu]], onde un preciu baxu ye primordial pa la mayoría de compradores. Esti amenorgamientu del preciu puede debese a la reutilización de componentes antiguos, polo tanto yá probaos y [[rentabilidá económica|rentabilizaos]], según al aprovechamientu de meyores teunolóxiques p'ameyorar la fiabilidá y la optimización de los recursos. ===Microcoche === [[Ficheru:JDM Abaca 2008 PD 2.jpg|thumb|Aixa Abaca]] {{AP|Microcoche}} Tamién llamaos '''''microcar''''', pol so nome n'inglés, o '''cuadriciclos''' (y coloquialmente "'''bolsa del pan'''"). N'ocasiones son un pasu entemediu ente un ciclomotor y un automóvil, ente que n'otros casos son vehículos de circulación normales (como ye'l casu del [[Smart Fortwo]]). Los sos motores son inferiores a 1.0 L, consten de dos places y son pequeñu (menos de tres metros de llargu). Puede describise como un turismu más pequeñu qu'unu del [[segmentu A]] o como un tipu d'automóvil totalmente distintu al restu. Dellos exemplos d'estos vehículos: * [[Isetta]] * [[Smart Fortwo]] * [[Tata Nano]] === Automóviles compactos === {{AP|Automóvil compactu}} Los '''automóviles compautos''', tamién llamaos '''''hatchback''''' pol so nome n'inglés, son aquellos qu'escarecen de cola, esto ye, solo tán compuestos por dos volúmenes y el portón traseru del maleteru abrir xunto a la luneta. ====Automóvil ultracompacto==== En 2012, el Ministeriu de Turismu y Tresporte de Xapón dexó que'l gobiernu llocal utilizara vehículos ultracompactos como tresporte pa residentes y turistes en zones llindaes. El tamañu d'estos vehículos yera inferior a los minicoches, pero los sos motores yeren cimeros a los 50cc y podíen tresportar a una o dos persones. Estos nun se rexíen poles normes d'un microcoche, una y bones les normes de seguridá son distintes. La regulación alrodiu de la capacidá y seguridá de los ultracompactos publicar a principios de seronda. Anguaño esisten coches más pequeños que los ultracompactos, llamaos "vehículos motorizados de categoría 1", con motores de 50cc o menos y un solu asientu pal conductor.<ref>{{cita web |url=http://www.thejakartapost.com/news/2012/07/10/ultracompact-vehicles-hit-japans-roads-year.html |títulu=Ultracompact vehicles to hit Japan's roads this year |date=10 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=12 d'agostu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140813151124/http://www.thejakartapost.com/news/2012/07/10/ultracompact-vehicles-hit-japans-roads-year.html |fechaarchivu=2014-08-13 }}</ref> ==== Segmentu A ==== [[Ficheru:Citroën C1 - Mondial de l'Automobile de Paris 2014 - 006.jpg|thumb|[[Citroën C1]]]] {{AP|Segmentu A|Kei car}} Un vehículu del segmentu A ye un automóvil pequeñu, pensáu pa zones urbanes. A diferencia de los microcoches, un coche del segmentu A tien mayor velocidá, capacidá y ye más seguru. Amás algamen la velocidá riquida pa dir por [[autovía]], anque nun tean pensaos especialmente pa ello. En Xapón conocer a esti tipu de vehículos como ''[[kei car]]''.<ref>{{cita noticia|títulu=Japan Seeks to Squelch Its Tiny Cars|url=https://www.nytimes.com/2014/06/09/business/international/japan-seeks-to-squelch-its-tiny-cars.html?_r=0|fechaaccesu=17 de febreru de 2015|publisher=New York Times}}</ref> Estos tienen de cumplir unes normes de dimensión y motorización bien estrictes: los motores tienen un máximu de 660 cc y el llargor tien de ser inferior a los 3400 mm. Exemplos de ''kei car'': * [[Daihatsu Move]] * [[Honda Life]] * [[Suzuki Cervo]] Exemplos de vehículos del segmentu A: * [[FIAT Panda]] * [[Maruti 800]] * [[Mini (automóvil)|Mini]] (modelu orixinal de 1959) Otros coches pequeños: * [[Carver One]] * [[Citroën Type C]] * [[Smith Flyer]] ==== Segmentu B ==== [[Ficheru:2013 Renault Clio (X98) TCe 90 hatchback (2013-06-17) 01.jpg|thumb|[[Renault Clio]] IV]] {{AP|Segmentu B|Subcompact car}} Los vehículos del segmentu B conócense como [[supermini]]s en Reinu Xuníu y subcompactos en <!--[[subcompact car|subcompact]]--> n'América del Norte. Pueden tener 3, 4 o 5 puertes, dependiendo de la so forma. Tán diseñaos por que puedan viaxar 4 pasaxeros cómodamente. Los compautos del segmentu B suelen midir unos 3900 mm de llargu, ente que les berlines y los familiares suelen rondar los 4200 mm. N'Europa, los primeros vehículos de segmentu B fueron el Fiat 500 de 1956 y el Austin Mini de 1959, siendo concretamente n'España'l Seat 600. Tamién hai vehículos de gama alta del segmentu B, como'l [[Citroën DS3]], premiáu a Coche del Añu 2010 por [[Top Gear Magacín]]. El segmentu B tien unu de los meyores mercaos de venta de coches n'Europa. En 2007, el [[Peugeot 207]] foi'l coche más vendíu n'Europa. N'Australia, inténtase faer distinción ente '''coches llixeros''' como'l [[Daihatsu Charade]] o modelos previos al [[Holden Barina]] y otros modelos más grandes, como'l [[Ford Fiesta]], considérense '''coches pequeños'''. Por cuenta de que el tamañu d'estos vehículos, polo xeneral, menguó gradualmente, la categoría de '''coches llixeros''' cuasi sumió. Dellos exemplos del segmentu B son: * [[Opel Corsa]] * [[Peugeot 208]] * [[Volkswagen Polo]] <!--Esta categoría ye equivalente a los "Superminis" de EuroNCAP.--> ==Automóvil familiar== {{ap|Automóvil familiar}} === Segmentu C === [[Ficheru:VW Golf 7 Blue (11050391564) (cropped).jpg|thumb|right|[[Volkswagen Golf]]]] {{ap|Segmentu C}} Los vehículos del segmentu C son compactos o berlines relativamente pequeñes. Suelen midir aproximao {{convert|4250|mm|in|0|abbr=on}} de llongura nel casu de los compautos y {{convert|4500|mm|in|0|abbr=on}} nes berlines. Los compautos tienen capacidá pa 5 adultos y motores d'ente 1.4 y 2.2 llitros, anque dalgunos monten motores de 2.5L. Dellos bólidos americanos tienen la opción de montar un motor de 6.6L V8. Dalgunos de los vehículos más fabricaos d'esti segmentu son: * [[Peugeot 308]] * [[Toyota Auris]] * [[Renault Megane]] <!--Esta categoría ye equivalente a la clase "Small Family Cars" de EuroNCAP. N'Australia, esta clase suel faer referencia a los vehículos de tamañu pequeñu-mediu.--> === Segmentu D === [[Ficheru:Citroën DS5 – Frontansicht, 3. März 2014, Düsseldorf.jpg|[[Citroën DS5]]|thumb]] {{ap|Segmentu D}} Tradicionalmente, los vehículos de tamañu mediu fueron berlines. Pero estos últimos años diseñáronse vehículos del segmentu D con otros estilos de carrocería, como'l [[Citroën DS5]].<ref>{{cita web |url=http://www.letsdrivecar.com/20-best-family-vehicle-in-2017/ |títulu=20 Best Family Vehicle to look for in 2017 |work=Lets drive car |date=18 de febreru de 2017 |fechaaccesu=23 d'abril de 2017}}</ref> {{clear}} ==Berlines / Sedanes== {{ap|Sedán}} === Segmentu D === [[Ficheru:2015 Toyota Camry (ASV50R) Atara S sedan (2016-03-19).jpg|[[Toyota Camry]]|thumb]] {{ap|Segmentu D}} Esta clase descríbese como vehículos del segmentu D n'Europa y medianos nos Estaos Xuníos. Tienen capacidá pa cinco adultos y un gran maleteru. Los sos motores son más potentes que los de segmentos inferiores, algamando los 6 cilindros en delles ocasiones. Les dimensiones varien en factor de la rexón; n'Europa nun suelen superar los {{convert|4700|mm|ft|1|abbr=on}}, ente qu'en Norteamérica, Oriente Mediu y [[Australasia]] pueden superar {{convert|4800|mm|ft|1|abbr=on}} tranquilamente. Dellos exemplos de los más famosos son: * [[Chevrolet Malibu]] * [[Ford Mondeo]] * [[Kia Optima]] Esta categoría ye equivalente a "Large Family Cars" en EuroNCAP. N'Australia conócense como '''Medianos'''. === Bólidos ''muscle'' === [[Ficheru:2016 Holden Commodore (VF II) SV6 sedan (2016-08-13) 01.jpg|thumb|right|[[Holden Commodore]]]] {{ap|}} Bien demandáu en Norteamérica, Oriente Mediu y Australia. Suelen midir más de {{convert|4900|mm|ft|1|abbr=on}}. Exemplos más famosos: * [[Dodge Charger (LX)|Dodge Charger]] * [[Ford Falcon (Australia)|Ford Falcon]] * [[Toyota Avalon]]<ref>{{cita web|url=https://www.fueleconomy.gov/feg/noframes/29506.shtml |títulu=Fuel Economy of the 2010 Toyota Avalon |publisher=Fueleconomy.gov |date= |fechaaccesu=16 de xunetu de 2016}}</ref> {{clear}} === Crossover === [[Ficheru:2018 Skoda Kodiaq Scout TDi SCR 4X4 2.0 Front.jpg|thumb|right|[[Skoda Kodiaq]]]] {{ap|Crossover (automóvil)}} Los crossover deriven d'una [[Plataforma (automóvil)]] compuesta por un [[monocasco]], siendo un pocu distintos a los todocaminos convencionales. Puedes tar forníos con detalles de carrocería similares a touterréns o ser similares a una ranchera. Exemplos de vehículos crossover: * [[Chevrolet Equinox]] * [[Nissan Qashqai]] * [[Tata Aria]] === Monovolúmenes === [[Ficheru:Renault Espace1 1984 front 20140122.jpg|thumb|right|[[Renault Espace]], unu de los primeros monovolúmenes]] [[Ficheru:Ford C-Max 1.6 TDCi ECOnetic Trend (II) – Frontansicht, 23. September 2012, Düsseldorf.jpg|thumb|right|[[Ford C-Max]], un monovolume compactu]] [[Ficheru:Opel Meriva 1.4 Design Edition (B) – Frontansicht, 11. März 2012, Heiligenhaus.jpg|thumb|right|[[Opel Meriva]], un monovolume pequeñu]] {{ap|Monovolume}} Esti tipu de vehículos puede paecer una ranchera alta. Los más grandes tienen capacidá para hasta 8 pasaxeros adultos (si supérase dicha capacidá pasa a denominase [[minibus]]). Ye más altu qu'un vehículu familiar y la so visibilidá ye meyor. Exemplos de monovolúmenes pequeños: * [[Citroën C3 Picasso]] * [[Ford B-Max]] * [[Nissan Note]] Exemplos de monovolúmenes compactos: * [[Opel Zafira Tourer]] * [[Peugeot 5008]] * [[Renault Scénic]] Dambes categoríes equivalen a la clase "Small MPVs" en EuroNCAP. Exemplos de MPVs grandes y monovolúmenes: * [[Dodge Caravan]] * [[Ford S-Max]] * [[Mazda5]] Esta categoría ye equivalente a la clase "MPVs" de EuroNCAP. ==Vehículu de luxu== {{ap|Segmentu F}} === Executivu compactu === [[Ficheru:2015 Lexus IS 250 (GSE30R) Luxury sedan (2015-11-13) 01.jpg|thumb|Lexus IS]] {{ap|Executivu compactu|Segmentu D}} Estes son les ediciones luxoses equivalentes a los vehículos compactos del segmentu D. Los asientos traseros y l'espaciu del maleteru son inferiores que los coches executivos, yá que'l so tamañu tamién lu ye. Exemplos de vehículos compactos de luxu: * [[Audi A4]] * [[BMW Serie 3]] * [[Buick Regal]] Esta categoría equival a la clase "Large Family Cars" en [[EuroNCAP]]. ===Executivu/Segmentu E=== [[Ficheru:BMW5er 6.jpg|thumb|right|[[BMW Serie 5]]]] {{ap|Vehículu executivu|Segmentu E}} Estos vehículos de luxu equivalen a los del segmentu D. Tamién a dellos compautos grandes, de llargor similar, como'l [[Porsche Panamera]]. Exemplos de los más famosos: * [[Peugeot 607]] * [[Mercedes Y Class]] * [[Jaguar XF]] * [[MG Magnette]] Esta categoría equival a la clase "Executive Cars" en EuroNCAP. ===Segmentu F=== [[Ficheru:2014 Mercedes-Benz S 350 BlueTEC (W 222) sedan (2016-01-04) 01.jpg|thumb|[[Mercedes-Benz S-Class]]]] {{see also|Segmentu F}} Considérense les versiones de luxu de los bólidos ''muscle'' americanos y les berlines grandes; n'alemán denominar "Oberklasse" Germany. Suelen ser berlines 4 puertes. Son la clase de berlina más potente qu'hai, con 6, 8 y hasta 12 cilindros y un equipamientu cimeru a los modelos más pequeños. Los vehículos d'esta categoría inclúin dellos modelos que pertenecen puramente a esta llinia, como'l Cadillac CT6,<ref>{{cita web|url=http://www.caranddriver.com/cadillac/ct6 |títulu=Cadillac CT6 June 2016 Retrieved 2016-07-06 |publisher=Caranddriver.com |date=25 de mayu de 2016 |fechaaccesu=16 de xunetu de 2016}}</ref> Lincoln Town Car and Maserati Quattroporte.{{ensin referencies|date=July 2016}} Exemplos de berlines grandes: * [[Audi A8]] * [[Lexus LS]] * [[BMW Serie 7]] Esta categoría equival a "Executive Cars" en EuroNCAP. ===Familiar=== [[Ficheru:Audi A6 Avant TDI quattro S-line (C7, Facelift) – Frontansicht, 3. April 2015, Düsseldorf.jpg|thumb|right|Audi A6 Avant]] {{ap|Ranchera (automóvil)}} Los '''familiares''' (embrivíes como '''''sv'''''', poles sos sigles n'inglés '''''station wagon''''' o llamaes '''ta'''), tamién llamaes "rancheres", son variantes de la carrocería d'una [[Sedán|berlina]] con un techu más allargáu escontra la parte trasera, dando accesu al interior del habitáculo al traviés d'una tercera o quinta puerta, a manera de [[Trampilla_elevadora|portón traseru]], en llugar del maleteru. El tresformamientu consiste nun cambéu d'un diseñu <!-- [[Three-box styling|three-box]] design into a [[Three-box styling#One-box and Two-Box design|two-box]] design—to include an [[Pillar (car)|A, B, and C-pillar]], as well as a D-pillar-->. Les rancheres suelen tener más posibilidá de reconfiguración del interior, con asientos abatibles que dexen priorizar la carga d'equipaxe o pasaxeros. Exemplos de rancheres: * [[Hyundai i40|Hyundai i40 Tourer]] * [[Jaguar XF|Jaguar XF Sportbrake]] * [[Mercedes-Benz CLS|Mercedes-Benz CLS Shooting Brake]] ==Automóvil deportivu== {{ap|Automóvil deportivu}} === Compautu deportivu === [[Ficheru:Pug205gti vorn.jpg|Peugeot 205 GTI 1.9|thumb|right|[[Peugeot 205#205 GTI|Peugeot 205 GTI]] crowned "The Greatest Ever Hot Hatch"<ref name="205 GTi all time Award">{{cita web|títulu=Peugeot 205 GTi Crowned "The Greatest Ever Hot Hatch"|url=http://www.carscoops.com/2016/01/peugeot-205-gti-crowned-greatest-ever.html|publisher=Car Scoop|date=16 de xineru de 2016 |fechaaccesu=18 de xineru de 2016}}</ref>]] {{ap|Compactu deportivu}} Un '''Compautu deportivu''' ye un compautu con meyores téuniques d'estilu y control. Son bien populares n'Europa. Los más famosos son: * [[Volkswagen Golf|Volkswagen Golf GTi]] * [[Peugeot 205 GTi]] * [[Fiat 500 (2007)|Fiat 500 Abarth]] === Berlina/sedán deportivu === [[Ficheru:2008 Pontiac G8 GT sedan 01.jpg|thumb|[[Pontiac G8]] GT]] {{ap|Sedán deportivu}} Son versiones d'altu rendimientu de les berlines convencionales. Dacuando s'[[homologación|homologan]] pa producir coches que van competir copes de [[rally]], a manera de berlines estándar con 4 o 5 places. Exemplos más famosos: * [[BMW M5]] * [[Mazda 6|Mazdaspeed6/Mazda 6 MPS]] * [[Dodge Charger]] Exemplos de berlines compactes más famoses: * [[Dodge SRT-4]] * [[Lotus Cortina]] * [[Mitsubishi EVO]] === Deportivu === [[Ficheru:SeriesoneJag.jpg|thumb|right|Jaguar E-Type]] {{ap|Automóvil deportivu}} El términu "deportivu" nun tien una definición claro y exacto..<ref>{{cita web |url=http://www.streetdireutory.com/travel_guide/57052/performance_cars/definition_of_a_sports_car.html |first=David |last=Chandler |títulu=Definition of a Sports Car |publisher=Streetdireutory.com |date= |fechaaccesu=12 d'agostu de 2014 }}</ref> De normal utilízase pa describir vehículos que prioricen l'aceleración y el manexu, pero delles persones llamar a cualesquier biplaza.<ref>{{cita web|url= http://www.merriam-webster.com/dictionary/sports+car |títulu=Sports car – Definition from the Free Merriam-Webster Dictionary |publisher=Merriam-webster.com |fechaaccesu=12 d'agostu de 2014}}</ref><br /> Un '''deportivu''' ye pequeñu, biplaza xeneralmente y dos puertes. El so diseñu ta enfocáu nun mayor rendimientu potencial y afechiscu.<ref>{{cita web|url= http://www.merriam-webster.com/dictionary/sports+car |títulu=Sports car – Definition and More from the Free Merriam-Webster Dictionary |publisher=Merriam-webster.com |date= |fechaaccesu=12 d'agostu de 2014}}</ref> Un deportivu pue ser tanto austeru como luxosu, pero toos tienen de mancomún el so manejabilidad y pocu pesu.<ref>{{cita web|first=Csaba |last=Csere |first2=Tony |last2=Swan |títulu=10 Best Cars: Best Luxury Sports Car |publisher=Car and Driver |date=Xineru de 2005|url= http://www.caranddriver.com/bestcars/8924/10best-cars-best-luxury-sports-car.html |fechaaccesu=12 d'agostu de 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060506025552/http://www.caranddriver.com/bestcars/8924/10best-cars-best-luxury-sports-car.html |archive-date=6 de mayu de 2006}}</ref> Exemplos de deportivos más famosos: * [[Chevrolet Corvette]] * [[Mazda MX-5]] * [[Porsche 911]] {{clear}} === Gran turismu === [[Ficheru:Maserati Granturismo - Flickr - Alexandre Prévot (9) (cropped).jpg|thumb|Maserati GranTurismo]] {{ap|Gran turismu (automóvil)}} Son más grandes, potentes y pesaos que los deportivos. Estos vehículos suelen tener un motor fronteru y tracción trasera, según 4 places. Son más caros que los deportivos, pero non tanto como los superdeportivos. Los gran turismos combinen luxu y altu rendimientu. Los meyores coches d'esta categoría fabríquense a mano por emplegaos de dicha marca. Exemplos más famosos: * [[Aston Martin V8]] * [[Lexus SC400#First generation (1992-2001)|Lexus SC300/400]] * [[Ferrari 612 Scaglietti]] {{clear}} === Superdeportivu === [[Ficheru:Lamborghini Countach - Flickr - Alexandre Prévot (6) (cropped).jpg|thumb|Lamborghini Countach]] {{ap|Superdeportivu}} '''Superdeportivu''' ye un términu emplegáu pa describir los vehículos exóticos, que cunten con un rendimientu cimeru, bien adelantráu a los sos contemporáneos. Exemplos más famosos: * [[McLaren P1]] * [[Koenigsegg Agera R]] * [[Bugatti Veyron 16.4]] {{clear}} === Bólidu ''muscle'' americanu === [[Ficheru:1970 AMC The Machine 2-door muscle car in RWB trim by lake.JPG|thumb|right|1970 AMC The Machine]] {{ap|Muscle car}} Los '''bólidos ''muscle'' americanos''' son esos vehículos del [[segmentu D]] [[tracción trasera]] con un [[motor V8]], fabricaos xeneralmente nos Estaos Xuníos.<ref>{{cita publicación|last=Koch |first=Jeff |url= http://www.hemmings.com/mus/stories/2004/10/01/hmn_feature17.html |títulu=The First Muscle Car: Older Than You |journal=Hemmings Muscle Machines |date=October 2004 |fechaaccesu=12 d'agostu de 2014}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.musclecarclub.com/musclecars/xeneral/musclecars-definition.shtml |títulu=Muscle Car Definition |publisher=Musclecarclub.com |date= |fechaaccesu=12 d'agostu de 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140714003937/http://www.musclecarclub.com/musclecars/xeneral/musclecars-definition.shtml |archivedate=14 de xunetu de 2014 }}</ref> Delles definiciones llindar a dicir que son dos puertes;<ref>{{cita web|quote=Any of a group of American-made 2-door sports coupes with powerful engines designed for high-performance driving. |url= http://www.merriam-webster.com/dictionary/muscle%20car |títulu=Simple Definition of muscle car |publisher=Merriam-Webster Online |fechaaccesu=21 de mayu de 2016}}</ref> pero hai delles versiones que cunten con 4 puertes.<ref>{{cita web |url=http://www.carsdirect.com/car-buying/muscle-car-definition-understand-the-requirements |títulu=Muscle Car Definition: Understand the Requirements |publisher=CarsDirect |date=27 de xineru de 2012 |fechaaccesu=12 d'agostu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140312224403/http://www.carsdirect.com/car-buying/muscle-car-definition-understand-the-requirements |fechaarchivu=2014-03-12 }}</ref> De toes formes, les opiniones son variaes; por norma xeneral considérase un ''muscle'' o bólidu tou aquel que se fabricara ente 1960 y 1970.<ref>{{cita web |url=http://www.musclecarclub.com/musclecars/xeneral/musclecars-definition.shtml |títulu=Muscle Car Definition |publisher=Muscle Car Club Muscle |fechaaccesu=12 d'agostu de 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140714003937/http://www.musclecarclub.com/musclecars/xeneral/musclecars-definition.shtml |archivedate=14 de xunetu de 2014 }}</ref><ref>{{cita noticia|url= https://www.nytimes.com/2006/06/04/automobiles/04MILLION.html?_r=2&em&ex=1160020800&en=0y6a99c6df3961fe&ei=5087&oref& |last=Sherman |first=Don |títulu=Muscle Cars Now Worth Millions |newspaper=The New York Times |date=4 de xunu de 2006 |fechaaccesu=12 d'agostu de 2014}}</ref><ref>{{cita web|url= http://musclecars.howstuffworks.com/classic-muscle-cars |títulu=Classic Muscle Cars Library |publisher=How Stuff Works |fechaaccesu=12 d'agostu de 2014}}</ref><ref>{{cita web|url= http://www.musclecarsociety.com/muscle-car-definition |títulu=Muscle Car Definition |publisher=Muscle Car Society |fechaaccesu=12 d'agostu de 2014}}</ref> Tamién se suelen producir n'Australia, Nueva Zelanda, Sudáfrica y otres naciones. Exemplos más famosos ente los 60 y 70: * [[Ford Torino]] * [[Plymouth Road Runner]] * [[Pontiac GTO]] Exemplos de bólidos australianos más famosos: * [[Ford Falcon (Australia)|Ford Falcon]] * [[Holden Monaro]] * [[Valiant Charger]] {{clear}} === Poni === [[Ficheru:1966 Ford Mustang T-5 car.JPG|thumb|right|1966 Ford Mustang]] {{ap|Automóvil poni}} Los [[poni]] son una clase de bólidu ''[[muscle]]'' americanu<ref>{{cita noticia|url= http://www.detnews.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/20080227/OPINION03/802270317 |last=Roy |first=Rex |títulu=Car culture: A child's Poni Car education essential |newspaper=The Detroit News |date=27 de febreru de 2008 |format=fee required |archiveurl= http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?s_site=detnews&f_site=detnews&f_sitename=Detroit+News%2C+The+%28EL MIO%29&p_theme=gannett&p_product=DTNB&p_action=search&p_field_base-0=&p_text_base-0=Car+culture%3A+A+child%27s+Poni+Car+education+essential&Search=Search&p_perpage=10&p_maxdocs=200&p_queryname=700&s_search_type=keyword&p_sort=YMD_date%3AD&p_field_date-0=YMD_date&p_params_date-0=date%3AB%2CE&p_text_date-0= |archivedate=12 d'agostu de 2014}}</ref> inspirada nel [[Ford Mustang]] de 1964. Trátase d'un vehículu algamadizu, compactu, estilizado y deportivu, con bien bon rendimientu y una estética favorable.<ref>{{cita llibru |last=Gunnell |first=John |títulu=American Cars of The 1960s: A Decade of Diversity | publisher=Krause Publications |añu=2005 |pages=47–50 |isbn=978-0-89689-131-9 }}</ref><ref>{{cita web|url= http://www.modernponycars.com/History.htm |títulu=Poni Car History |archiveurl= https://web.archive.org/web/20080423085530/http://www.modernponycars.com/History.htm |archivedate=23 d'abril de 2008 |publisher=modernponycars.com |fechaaccesu=12 d'agostu de 2014}}</ref> Exemplos más famosos: * [[AMC Javelin]] * [[Chevrolet Camaro]] * [[Dodge Challenger]] {{clear}} === Descapotable === [[Ficheru:1967 Ambassador DPL conv top-down-winter-FL palm.jpg|thumb|right|Full-sized convertible with its fabric covered top folded behind the rear seat]] {{ap|Descapotable|Retractable hardtop}} Los '''descapotables''' tienen una carrocería flexible que dexa esplegar o recoyer el techu a la de conducir. Tamién se-yos llama '''cabriolet''' o '''roadster''' (si son biplaza). Históricamente, los descapotables solíen llevar capotes de tela o dalgún otru material flexible, pero dalgunos diseños actuales tán fabricaos de metal, con mecanismos retráctiles que lo integren nel cuévanu del maleteru. Exemplos más famosos: * [[Mazda MX-5]] * [[Honda S2000]] * [[Volvo C70]] {{clear}} == Touterrén == {{ap|vehículu touterrén|Tracción nos cuatro ruedes}} Los '''touterrén''', tamién llamaos "coches con [[tracción a los cuatro ruedes]]", "cuatro per cuatro" o 4x4 (anque n'ocasiones nun tienen tracción total). === Vehículu utilitariu deportivu (SUV) === [[Ficheru:Jeep-Commander.jpg|thumb|right|[[Jeep Commander]]]] [[Ficheru:2014 Ford Kuga (TF II MY15) Ambiente EcoBoost 2WD wagon (2014-12-17).jpg|thumb|[[Ford Kuga]]]] {{ap|Vehículu utilitariu deportivu|vehículu utilitariu deportivu compactu}} Los '''vehículos utilitariu deportivos''', llamaos '''SUV''' poles sos sigles n'inglés, o '''todocaminos''' son [[Vehículu touterrén|touterréns]] con tracción a los cuatro ruedes y unes capacidaes de touterrén verdaderes. Suelen ser altos y otorgar una gran visibilidá dende l'interior, tienen un diseñu de caxa de zapatos y suelen ser grandes, pesaos y de gran cilindrada. En dellos modelos puede llegase a sacrificar el so confort o inclusive la so velocidá punta pa buscar una mayor potencia, tracción o desempeñu en situaciones adverses. Exemplos más famosos: * [[Land Rover Freelander]] * [[Jeep Patriot]] * [[Toyota FJ Cruiser]] <!--This category is equivalent to the EuroNCAP class "Small Off-Roaders".--> Exemplos de todocaminos más famosos: * [[Land Rover Discovery]] * [[Mitsubishi Payeru]] * [[Mahindra Scorpio]] <!--This category is equivalent to the EuroNCAP class "Large Off-Roaders".--> ===Vehículu deportivu utilitariu=== {{AP|Vehículu deportivu utilitariu}} [[Ficheru:2008-Nissan-Rogue.jpg|200px|thumb|[[Nissan Rogue]]]] Traducíu del inglés ''Sport Utility Vehicle'' (SUV), un vehículu deportivu utilitariu ye una combinación ente touterrén y turismu, con aspeutu similar al primeru pero diseñáu pa circular principalmente por asfaltu. Fueron desenvueltos n'años recién pa captar veceros que queríen un vehículu con aspeutu "aventureru". Ye habitual que tengan tracción simple o total ensin reductora, xasis monocasco y altor respeuto al suelu llixeramente cimeru al d'un turismu o monovolume. == Vehículu comercial== {{ap|Vehículu comercial}} ===Furgoneta=== [[Imaxe:VW Caddy Kasten 1.6 TDI Facelift-Heck.JPG|200px|thumb|left|{{bandera|Europa}}Furgoneta [[Volkswagen Caddy]]]] [[Ficheru:Dodge Ram Van.JPG|right|thumb|{{Bandera|Estaos Xuníos}}Furgoneta [[Dodge Ram]]]] {{ap|Furgoneta}} En dellos países, el términu "furgoneta" puede referise a un pequeñu vehículu de pasaxeros, al estilu ranchera, o tamién a carrocetes o SUVs. Tamién s'utiliza'l términu "furgoneta camper" (o "camper" a seques) pa referise a les [[caravana|caravanes]] americanes. La mayoría de furgonetes americanes tienen una carrocería fayadiza para, por aciu unos cambeos costosos, implementar un sofá o cama, a lo que se denomina conversión. Estes furgonetes suelen tener un toque luxosu, comodidá, soportes pa electrónica, como enchufes y demás facilidaes. La conversión más ellaborada ye'l pasu entemediu ente l'utilitariu y la caravana. [[Ficheru:GMC Canyon rear.jpg|200px|thumb|Carroceta [[GMC Canyon]] de cuatro puertes]] Exemplos de "furgonetes" norteamericanes: * [[Dodge Ram Van]] * [[Ford Y-Series#1992–present|Ford Y-Series]] * [[GMC Savana]] Exemplos de furgonetes europees: * [[Ford Transit]] * [[Volkswagen Transporter]] * [[Mercedes-Benz Sprinter]] Exemplos de furgones xaponeses: * [[Toyota Hiace]] * [[Nissan NV200|Nissan NV]] === Carroceta === {{AP|Carroceta}} La '''carroceta''', o '''''pickup''''', ye un automóvil de carga que tien na so parte trasera una plataforma descubierta, en que pueden asitiase oxetos grandes. ==Otros términos de clasificación== ;[[Cupé]]: Un 2 puertes, de 2 o 4 places, con techu fixu. Les sos puertes suelen ser más grandes que la versión berlina y el techu más baxu. <!--;[[Crossover (automóvil)|Crossover]]: A loose marketing term to describe a vehicle that blends features of a [[SUV]] with features of a car — especially forgoing the [[body on frame]] construction of the SUV in favor of the car's [[unibody]] or [[monocoque]] construction. Crossovers usually borrow drivetrains and other parts from traditional cars in the same manufacturer's line. Crossovers typically employ an [[Front-engine, front-wheel-drive layout|FF layout]] or an FF-based [[four-wheel drive]] layout with a [[transverse engine]], rather than an [[Front-engine, rear-wheel-drive layout|FR layout]] or an FR-based 4WD layout with a [[llonxitudinal engine]] as is typically used on traditional truck-based SUVs.--> ;{{bandera|Reinu Xuníu}}[[Ranchera (automóvil)|Ta]]: Términu inglés pa una ranchera. ;[[Fastback]]: Diseñu nel que'l techu va cayendo hasta terminar na parte inferior del coche, pero ensin ser un portón traseru. <!-- ;[[Hardtop]]: Originally a removable solid roof on a ''convertible''; later, also a fixed-roof car whose doors have non fixed window frames, which is designed to resemble such a convertible. ;[[Hearse]]: A converted car (often a station wagon), light truck or minivan usually used to transport the dead. Often longer and heavier than the vehicle on which they are usually based. Can sometimes double up as an [[ambulance]] in some countries, such as the United States, especially in rural areas. ;[[Kammback]]: Originally, a car with a tapered rear that cuts off abruptly. ;[[Landaulet]]: A limousine with the passenger section covered by a convertible top. ;[[Leisure activity vehicle]]: A small [[van]], generally related to a [[supermini car|supermini]], with a second or even a third seat row, and a large, tall [[Trunk (automobile)|boot]]. ;[[Liftback]]: A broad marketing term for a hatchback, which incorporates a shared passenger and cargo volume, with rearmost accessibility via a top-hinged [[liftgate]]. --> ;[[Limusina]]: Coche de llargor bien grande, xeneralmente coles llunes tintadas. <!-- ;[[Microvan]]: Term for a boxy wagon-type of car that is smaller than a conventional minivan; often without rear sliding door(s). Examples are [[Citroën C3#C3 Picasso|Citroën Picasso]], [[Renault Scénic]], [[Toyota Yaris Versu]] or [[Mercedes-Benz A-Class]]. In Japan, this term is used for [[Kei car]] based vans. ;[[Minibus]]: Designed to carry fewer people than a full-size bus, generally up to 16 people in multiple rows of seats. Passenger access in normally via a sliding door on one side of the vehicle. One example of a van with a minibus version available is the Ford Transit. ;[[Multi-purpose vehicle|MPV]] : Multi-purpose vehicle, a large car or small bus designed to be used on and off-road and easily convertible to facilitate loading of goods from facilitating carrying people. ;[[Notchback]]: A configuration where the third box of a [[three-box styling]] configuration is less pronounced — especially where the rear deck (third box) is short or where the rear window is upright. ;[[People carrier]] or people mover: European name to describe what is usually referred to in North America as a [[Minivan]]. ;[[Phaeton body|Phaeton]] : A Phaeton is a style of open car or carriage without proper weather protection for passengers.{{ensin referencies|date=November 2012}} ;[[Pickup truck]] (or ''pickup''): A light-duty, open-bed truck. ;Pillarless: Usually a prefix to ''coupé'', ''fastback'', or ''hardtop''; completely open at the sides when the windows are down, without a central [[Pillar (car)|pillar]], e.g. the [[Sunbeam Rapier#Sunbeam Rapier Fastback coupé|Sunbeam Rapier]] fastback coupé. ;Ragtop: Originally an open car like a ''roadster'', but with a soft top (cloth top) that can be raised or lowered. Unlike a [[Convertible (car)|convertible]], it had no roll-up side windows.{{ensin referencies|date=November 2012}} Now often used as slang for a convertible. ;[[Retractable Hardtop]]: aka Coupé convertible or Coupé Cabriolet. A type of convertible forgoing a foldable textile roof in favor of a multi-segment rigid roof retracts into the lower bodywork. ;[[Roadster (automobile)|Roadster]]: Originally a two-seat open car with minimal weather protection — without top or side glass — though possibly with optional hard or soft top and side curtains (i.e., without roll-up glass windows). In modern usage, the term means simply a two-seat [[sports car]] ''convertible'', a variation of ''spyder''. ;[[Seden (car)|Seden]]: A car seating four or more with a fixed roof that is full-height up to the rear window. Known in British English as a saloon. Sedans can have 2 or 4-doors. This is the most common body style{{ensin referencies|date=August 2008}}. In the U.S., this term has been used{{By whom|date = March 2009}} to denote a car with fixed window frames, as opposed to the ''hardtop'' style wherein the sash, if any, winds down with the glass. ;[[Seden delivery]]: North American term for a vehicle similar to a ''wagon'' but without side windows, similar to a [[panel truck]] but with two doors (one on each side), and one or two rear doors{{ensin referencies|date=November 2012}} ;[[Sport utility vehicle]] (SUV): Derivative of a pickup truck or 4-wheel-drive vehicle, but with fully enclosed passenger cabin interior and carlike levels of interior equipment. ;Spyder (or Spider): Similar to a ''roadster'' but originally with less weather protection.{{ensin referencies|date=November 2012}}Nowadays it simply means a convertible with two seater only. The name comes from the old carriages with two seats and non roof, whose small central cabin and big wheels at the corners are reminiscent of a spider. {{ensin referencies|date=November 2014}} ;[[Shooting-brake]]: Initially a vehicle used to carry shooting parties with their equipment and [[game (food)|game]]; later used to describe custom-built wagons by high-end coachbuilders, subsequently synonymous with ''[[station wagon]]'' or ''[[station wagon|ta]]''; and in contemporary usage a three or five-door wagons combining features of a [[station wagon|wagon]] and a [[coupé]]. ;[[Station wagon]]: A variant of a [[Seden (automobile)|seden]]/[[Seden (automobile)|saloon]], (also known as ta or ta car) or with its roof extended rearward over a shared passenger/cargu volume; access at the back via a third or fifth door instead of a trunk lid; flexible configurations to vary passenger or cargo volume; and two or three rows of seating — in a [[Three-box styling#One-box and Two-Box design|two-box]] design with a [[Pillar (car)|A, B & C-pillar]], as well as a [[Pillar (car)|D pillar]]. ;[[T-top]]: A derivative of the Targa top, called a T-chigre roof, this fixed-roof design has two removable panels and retains a central narrow roof section along the front to back axis of the car (''e.g.'' [[Toyota MR2]] Mark I.) ;[[Targa top]]: A semi-convertible style used on some sports cars, featuring a fully removable hard top roof panel which leaves the A and B [[Pillar (car)|pillars]] in place on the car body. ;[[Town car|Town car (US)]]: Essentially the inverse of the [[landaulet]], a historical body style in which the front seats were open and the rear compartment closed, normally with a removable top to cover the front chauffeur's compartment. In Europe the style is also known as Sedanca de Ville, often shortened to Sedanca or de Ville. Note that the modern [[Lincoln Town Car]] derives its name, but nothing else, from this style. ;[[Ute (vehicle)|Ute]]: A term used originally in Australia and New Zealand to describe usually two-wheel-drive, traditionally passenger vehicles with a cargu tray in the rear integrated with the passenger body; as opposed to a [[Pickup truck|pickup]] whose cargu tray is not integrated with the passenger body. ;[[Seden delivery|Wagon delivery]]: North American term (mainly U.S. and Canada). Similar to a ''seden delivery'', with four doors.{{ensin referencies|date=November 2012}} ;[[Van]]: In [[North America]] "van" refers to a truck-based commercial vehicle of the wagon style, whether used for passenger or commercial use. Usually a van has non windows at the side rear (panel van), although for passenger use, side windows are included. In other parts of the world, 'van' denotes a passenger-based wagon with non rear side windows. ===Non-English terms=== Some non-[[English language]] terms are familiar from their use on imported vehicles in English-speaking nations even though the terms have not been adopted into English. ;[[Barchetta]] : [[Italian language|Italian]] term for a [[Roadster (automobile)|roadster]] with non roof. The name, roughly "small boat", comes from an exclamation when the Ferrari 166MM Touring was shown. ;[[Seden (car)|Berlina]] : [[Italian language|Italian]] term for a [[seden (car)|seden]]. ;Berline : [[French language|French]] term for a [[seden (automobile)|seden]]. ;[[Berlinetta]] : [[Italian language|Italian]] term for a sport [[coupé]]. ;[[Brake (carriage)|Break]] : [[French language|French]] term for a [[station wagon]]. ;Carroceta : Brazilian Portuguese term for a station wagon (specially in the state of Rio de Janeiro). [[Spanish language|Spanish]] term also used in Argentina and Uruguái. ;Carrinha : [[Portuguese language|Portuguese]] term for a [[station wagon]]. Not used in [[Brazilian Portuguese]]. ;[[Espada]] : [[Portuguese language|Portuguese]] nickname for a [[limousine]] (the same word for ''Sword'' – long piece of metal). Not used in [[Brazilian Portuguese]]. ;Furgoneta : [[Spanish language|Spanish]] and [[Polish language|Polish]] term for a [[van]], in the latter language almost always used in its diminutive form ''furgonetka''. ;Furgão : [[Portuguese language|Portuguese]] alternative term (less used) for a [[van]]. Used in [[Brazilian Portuguese]], most often for vans but sometimes for panel van variants of passenger cars. ;Kombi : is a [[German language|German]] abbreviation of "Kombinationswagen" (Combination Car) and it is German name for [[station wagon]]. Since [[Germany]] is a major producer of cars for many European countries, the term Kombi in this meaning is also used in [[Swedish language|Swedish]], [[Czech language|Czech]], [[Slovak language|Slovak]], [[Polish language|Polish]], [[Slovene language|Slovenian]], [[Serbian language|Serbian]], [[Bosnian language|Bosnian]], [[Croatian language|Croatian]], [[Hungarian language|Hungarian]], [[Spanish language|Spanish]], [[Portuguese language|Portuguese]], [[Bulgarian language|Bulgarian]]. In [[Afrikaans language|Afrikaans]] and in Australia, Kombi is also used to refer to a [[VW Type 2|Volkswagen Microbus]]. In Brazil, Arxentina and Uruguái the word specifically refers to the VW Microbus. ;Perua: [[Brazilian Portuguese]] term either designating a [[van]] (especially as spoken in the city of São Paulo) or a [[station wagon]] (in the city of Rio de Janeiro). ;Turismu : [[Spanish language|Spanish]] term for a [[seden (car)|seden]]. Literally means [[tourism]], used mostly in Latin American countries and Spain. ;Ijapa : [[Nigerian language|Yoruba]] term for a [[two door door|two door car]]. Literally modeled after a Tortoise [[tortoise|animal]]. Also refers to [[Volkswagen Beetle]]. ;Vagoneta : Bolivian Spanish Colloquial term for a station wagon (with o without SUV capabilities). --> == Segmentos d'automóvil == La mayoría de los tipos d'automóviles pueden clasificase en segmentos, cuantimás les berlines, los monovolúmenes y los touterréns. Estos arrexunten a los automóviles según el so tamañu, y correspondientemente en potencia y preciu.<ref>{{cita web |url=http://www.consumer.es/web/es/motor/merca_coche/2002/01/01/66003.php |títulu=Clasificación de los coches |fechaaccesu=2010 |fecha=14 de xineru de 2002 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20201130235637/https://www.consumer.es/web/es/motor/merca_coche/2002/01/01/66003.php |fechaarchivu=2020-11-30 }}</ref> * Los automóviles [[microcoche]]s: automóviles de dos places, de tamañu inferior al segmentu A, de tamañu inferior a 3300 mm. * Los automóviles del [[segmentu A]]: automóviles de cuatro places de tamaños más pequeñu, anguaño ente 3300&nbsp;mm y 3700&nbsp;mm. * Los automóviles del [[segmentu B]]: tienen llugar pa cuatro adultos y un neñu; los ''hatchback'' y monovolúmenes ronden los 3900&nbsp;mm, ente que los sedanes y familiares lleguen a los 4200&nbsp;mm. * Los automóviles del [[segmentu C]]: son los más pequeños con cinco places completes. Allúguense en redol a los 4200&nbsp;mm nel casu de ''hatchbacks'' y 4500&nbsp;mm nel casu de sedanes y familiares. * Los automóviles del [[segmentu D]]: tamién tienen cinco places pero tienen motores más potentes y maleteru más grande. El tamañu ye d'aproximao 4600&nbsp;mm. * Los automóviles del [[segmentu E]]: son los modelos más grandes de les fábriques d'automóviles xeneralistas. El tamañu permediu ye de 4800&nbsp;mm. * Los automóviles del [[segmentu F]]: entienden namái modelos d'alta gama. Siempres superen los 5000&nbsp;mm. == Ver tamién == * [[Carrocería]] * [[Kei car]] * [[Vehículu históricu]] == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Clasificación de automóviles}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Tipos d'automóvil| ]] [[Categoría:Segmentos d'automóvil| ]] plafh2lo2xund4eay7lkbzlk586ypzu CONMEBOL Libertadores 0 129484 4377142 4374133 2025-06-18T07:20:21Z XabatuBot 43102 iguo testu: Futebol y Regatas => Futebol e Regatas 4377142 wikitext text/x-wiki {{competición deportiva}} La '''CONMEBOL Libertadores''', conocida a cencielles como '''Copa Libertadores d'América''' (n'[[Idioma español|español]]: ''Copa Libertadores de América''; en [[Idioma portugués|portugués]]: ''Copa Libertadores da América'' o ''Taça Libertadores da América''), '''Copa CONMEBOL Libertadores''',<ref name=":02">{{cita web|url=http://www.goal.com/es-co/news/4598/sur-am%C3%A9rica/2016/12/21/30736992/m%C3%A1s-cambeos-nuevos-logo-y-nome-pa-la copa libertadores|títulu=Nun día con munchos cambeos, la Conmebol presentó'l diseñu del campeonatu y la so nueva nomenclatura|enllaceautor=|apellíu=|nome=|fecha=21 d'avientu de 2016|editor=|idioma=|formatu=|editorial=Goal.com|cita=|allugamientu=|obra=}}</ref> o '''Copa Libertadores''', ye un [[Partíos y competiciones internacionales de fútbol|tornéu añal internacional]] oficial de [[fútbol]] entamáu pola [[CONMEBOL]], creáu en [[Copa de Campeones d'América 1960|1960]] so la denominación de '''Copa de Campeones d'América''' (en [[idioma portugués|portugués]]: ''Copa dos Rioleõye da América'') o '''Copa Campeones d'América'''. En [[Copa Libertadores 1965|1965]] el tornéu adoptó'l nome ''[[Libertadores]]'' n'honor a los líderes de les [[guerres d'independencia hispanoamericanes]] y [[Independencia de Brasil|brasilana]] d'[[Historia de Suramérica|América del Sur]].<ref name=":1">{{Cita noticia|títulu=COPA LIBERTADORES D'AMÉRICA: MÍRASE Y NUN SE TOCA|url=http://www.elpaisonline.com/index.php/2013-01-15-14-16-26/campeon/item/253264-copa-libertadores-de-america-mírase-y-nun se toca|fechaaccesu=27 de mayu de 2017|idioma=es-es}}</ref> Ye unu de los más prestixosos torneos nel mundu y la más prestixosa competición a nivel de clubes de fútbol en [[América del Sur|Suramérica]]. El tornéu tuvo distintos formatos dende la so creación. Al entamu, solo los campeones de les lligues d'[[Historia de Suramérica|América del Sur]] participaben. En 1966, empezaron a participar el subcampeones de les lligues d'América del Sur.<ref name=":1" /> En 1998, los equipos de Méxicu fueron convidaos a competir, y han concursado de forma regular dende'l 2000 hasta'l 2017, cuando se retiró del tornéu por non llograr afaese al nuevu calendariu.<ref>{{Cita noticia|títulu=Non a la Libertadores 2017; en 2018, Méxicu va alzar la mano|url=http://www.excelsior.com.mx/adrenalina/2016/11/18/1129046|fecha=18 de payares de 2016|fechaaccesu=27 de mayu de 2017|periódicu=Excélsior}}</ref> Nel añu 2000 el tornéu espandió los sos cupos de 20 a 32 pa los equipos clasificaos nes lligues nacionales.&nbsp; Siquier cuatro clubes per país compiten nel tornéu, ente que [[Arxentina]] y [[Brasil]] tienen la mayor cantidá de clubes participantes. Tradicionalmente, utilizóse siempres una fase de grupos, pero'l númberu d'equipos per grupu varió delles vegaes. Na actualidá, dende la [[Conmebol Libertadores 2017|edición 2017 del tornéu]], participen 47 clubes y apuéstase añalmente dende febreru hasta payares.<ref>{{Cita web|url=http://www.conmebol.com/es/conmebol-ratifica-calendariu-añal-pa copa libertadores-y-copa-suramericana|títulu=Conmebol ratifica calendariu añal pa Conmebol Libertadores y Conmebol Suramericana {{!}} CONMEBOL|fechaaccesu=27 de mayu de 2017|idioma=es|sitiuweb=www.conmebol.com}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.telam.com.ar/notas/201609/164682-conmebol-futbol-copa-libertadores-añal-copa-suramericana-alejandro-dominguez.html|títulu=La Conmebol Libertadores va ser añal|fechaaccesu=27 de mayu de 2017|sitiuweb=www.telam.com.ar}}</ref> Dende [[Recopa Suramericana 1989|1989]] el ganador d'esta competición apuesta la [[Recopa Suramericana]] y, dende [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA 2005|2005]], la [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA|Copa Mundial de Clubes]], competición —esta postrera— que reemplazó a la [[Copa Intercontinental]], que xugóse de [[Copa Intercontinental 1960|1960]] a [[Copa Intercontinental 2004|2004]] ente'l ganador del tornéu y el [[Lliga de Campeones de la UEFA|campeón d'Europa]]. Tamién, clasifica a la segunda fase de la siguiente Copa Libertadores. Asina mesmu, ente [[Copa Interamericana 1969|1969]] y [[Copa Interamericana 1998|1998]] el campeón apostaba la [[Copa Interamericana]] col vencedor de la [[Concacaf Lliga Campeones|Copa de Campeones de la Concacaf]]. Y tamién dende 1993 hasta 1996, el campeón xugó la [[Copa d'Oru Nicolás Leoz|Copa d'Oru]] col campeón de la [[Supercopa Suramericana]], el campeón de la [[Copa Conmebol]], y el campeón de la [[Copa Máster de Supercopa]] (depués reemplazada pola [[Copa Máster de Conmebol]]). El club con más títulos ye [[Club Atlético Independiente|Independiente]], d'Arxentina, con siete conquistes. L'actual campeón ye l'equipu brasilanu [[Grêmio]], que llogró'l so tercer títulu na competición en venciendo na final al [[Club Atlético Lanús|Lanús]] d'Arxentina. == Historia == {{AP|Historia de la Copa Conmebol Libertadores}} === Antecedentes === {{VT|Copa Aldao|Campeonatu Suramericanu de Campeones}} Los choques pola [[Copa Aldao]] ente los campeones d'Arxentina y Uruguái, encendieron la idea d'entamar una competencia continental allá polos [[años 1930]]. En 1948 xugóse un tornéu que foi l'antecedente más concretu: la [[Campeonatu Suramericanu de Campeones|Copa de Campeones]], entamada por [[Colo-Colo]] de [[Chile]]. Realizar en [[Santiago de Chile|Santiago]] y apostar los campeones de cada país de la temporada anterior, ganándola'l [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] de [[Brasil]]. Sicasí, foi en 1958 cuando se sentaron les bases de la competencia, que s'empecipió en 1960 y lleva el so nome n'homenaxe a los [[Libertadores|héroes de la historia suramericana]]: [[Simón Bolívar]], [[José de San Martín]], [[Pedro I de Brasil y IV de Portugal|Pedro I]], [[José Bonifácio]], [[Bernardo O'Higgins]], [[José Artigas]], ente otros. === 1960-1969: Entamos de la Copa === [[Ficheru:Independiente 1964.jpg|thumb|right|250px|Festexu del plantel d'[[Club Atlético Independiente|Independiente]] d'[[Avellaneda (Buenos Aires)|Avellaneda]], en superando a [[Club Nacional de Football|Nacional]] de [[Montevidéu]] y ganar la so primer copa.]] [[Ficheru:Penarol1966.jpg|thumb|225px|El plantel de [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] de [[Montevidéu]] festexando'l títulu de [[Copa Libertadores 1966|1966]].]] Orixinalmente, la Copa Libertadores denominábase '''Copa Campeones d'América''', por cuenta de que solo clasificábense los campeones de cada país. La primer edición apostar en [[Copa Libertadores 1960|1960]], tornéu nel cual participaron solamente 7 equipos porque los campeones de [[Venezuela]], [[Perú]] y [[Ecuador]] nun asistieron a la competencia, los equipos participantes fueron: [[Esporte Clube Bahia|Bahia]] ([[Brasil]]), [[Club Jorge Wilstermann|Jorge Wilstermann]] ([[Bolivia]]), [[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]] ([[Colombia]]), [[Club Olimpia|Olimpia]] ([[Paraguái]]), [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] ([[Uruguái]]), [[Club Atlético San Llorienzo d'Almagro|San Llorienzo]] ([[Arxentina]]) y [[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]] ([[Chile]]). El primer partíu na historia del certame apostóse'l 19 d'abril de 1960 y foi protagonizáu por [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]], d'[[Uruguái]], y [[Club Jorge Wilstermann|Jorge Wilstermann]], de [[Bolivia]]. Remató con un abuitáu 7-1 en favor del equipu uruguayu. El campeón d'esa edición foi'l mesmu Peñarol, que superó na final al [[Club Olimpia|Olimpia]], de [[Paraguái]]. La segunda edición, apostada en [[Copa Libertadores 1961|1961]], cuntó cola participación de 9 países (solo [[Venezuela]] nun participó). El títulu foi per segunda ocasión pa Peñarol, quien venció na final a Palmeiras, polo que nuevamente participó na [[Copa Intercontinental]], contra'l [[SL Benfica|Benfica]] portugués, campeón de la [[Lliga de Campeones de la UEFA 1960-61]], y llogró ser el primer equipu de Suramérica en conquistala. La edición de [[Copa Libertadores 1962|1962]] cuntó cola participación de 10 equipos de 9 naciones (nuevamente [[Venezuela]] foi l'ausente). Esi añu, el [[Santos Futebol Clube|Santos]] de [[Pelé]] coronóse campeón venciendo na final al Peñarol de [[Alberto Spencer|Spencer]] (máximu goliador na historia de la [[Copa Libertadores]]). El ''ballet blancu'', que por esa dómina esllumaba nes canches del mundu, conquistó tamién la Copa Intercontinental contra'l [[SL Benfica]] portugués, campeón de la [[Lliga de Campeones de la UEFA 1961-62]]; asina, sumaos los sos llogros internacionales a los locales [[Campeonatu Brasilanu de Serie A]], [[Campeonatu Paulista]] y [[Tornéu Rio-São Paulo]],<ref group="Nota">Santos decidió nun xugar en 1962 el [[Tornéu Rio-São Paulo]], por cuenta de la coincidencia en feches cola Libertadores, sicasí ganó la edición 1963 apostada a empiezos d'esi añu.</ref> convertir nel primer club en conquistar tolos títulos posibles nuna temporada nos niveles llocales, rexonal ya internacional (con 5). Un [[Copa Libertadores 1963|añu dempués]], ''O Rei'' y el so compadre Coutinho volvieron regalar la so maxa en forma de gambetas y goles, como los dos de la final que dieron vuelta al resultáu en ''[[Estadiu Alberto J. Armando|La Bombonera]]'', pa torar a [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] por 2-1 y quedase otra vegada col troféu. En [[Copa Libertadores 1964|1964]], edición na que se dio'l debú de [[Venezuela]] nesti tornéu, [[Club Atlético Independiente|Independiente]] d'Arxentina consagróse campeón, dexando nel camín al poderosu [[Santos Futebol Clube|Santos]] y a [[Club Nacional de Football|Nacional]] de [[Montevidéu]].<ref>{{cita web|url=http://www.elgrafico.com.ar/cobertories-historicas/1964-independiente-gana-su-primera-libertadores.php|títulu=Revista El Gráficu -|fechaaccesu=8 d'agostu de 2015|autor=[[Revista El Gráficu]]}}</ref> L'[[Copa Libertadores 1965|añu siguiente]] [[Club Atlético Independiente|Independiente]] coronar por segunda vegada campeón, venciendo na final a [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]]. [[Colombia]] nun participó nesta edición. En 1965 el campeonatu pasó a denominase '''Copa Libertadores d'América''' (llamáu a cencielles '''Copa Libertadores'''), yá que yá non solo clasificábense los campeones sinón tamién el subcampeones de cada país, idea suxerida pola [[Asociación Uruguaya de Fútbol]]. Más tarde ampliaríase y empezaríen a participar otros equipos. [[Ficheru:Estudiantes 1968.jpg|thumb|250px|Una formación d'[[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes (LP)]], primer tricampeón en forma consecutiva de la historia de la copa en [[Copa Libertadores 1968|1968]], [[Copa Libertadores 1969|1969]] y [[Copa Libertadores 1970|1970]].]] La séptima edición ([[Copa Libertadores 1966|1966]]) cuntó cola participación de 16 equipos provenientes de los 10 países integrantes de la [[Conmebol]]. La final foi apostada por [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] d'Uruguái (quien llegaba a la so quinta final) y [[River Plate]] d'Arxentina (finalista per primer vegada). En ganando cada unu nel so estadiu (Peñarol ganó en Montevideo 2-0 y River venció en Buenos Aires 3-2) xugóse un partíu de desempate nel Estadiu Nacional de Santiago de Chile. Depués de dir perdiendo por 2-0 nel primer tiempu, los uruguayos llograron una gran reacción nel complementu y empataron el partíu forzando la prórroga. Yá en tiempu suplementariu vencieron por 4-2 a los arxentinos ganando la copa per tercer vegada na so historia. Na edición del añu [[Copa Libertadores 1967|1967]], [[Racing Club]] coronaríase campeón de la copa más estensa de tola historia al ganar a [[Club Nacional de Football|Nacional]] nuna reñida final. El siguiente campeón foi [[Estudiantes de La Plata]], un equipu con un estilu propiu que priorizaba la preparación atlética y l'algamar los resultaos de toes toes. El ''conxuntu de llaboratoriu'', comandado pol gran téunicu [[Osvaldo Zubeldía]] y nel que descollaban [[Carlos Bilardo]], [[Óscar Malbernat]] y [[Juan Ramón Verón]], superó a toos y venció nes finales de [[Copa Libertadores 1968|1968]] a [[Palmeiras]]. El repartu ''pincharrata'' volvió salir campeón en [[Copa Libertadores 1969|1969]] y [[Copa Libertadores 1970|un añu dempués]] algamó'l tricampeonatu, fazaña consiguida ante [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]], xustamente'l primeru en llograr tres títulos, pero en dos periodos distintos ([[Copa Campeones d'América 1960|1960]], [[Copa Campeones d'América 1961|1961]] y [[Copa Libertadores 1966|1966]]). === 1970-1979 === [[Ficheru:Boca78 grande.jpg|thumb|left|200px|Formación de [[Boca Juniors]], bicampeón en [[Copa Libertadores 1977|1977]] y [[Copa Libertadores 1978|1978]].]] Depués de conquistar el tricampeonatu en 1970, [[Estudiantes de La Plata]] apuesta la final de [[Copa Libertadores 1971|1971]] ante'l [[Club Nacional de Football|Nacional]] d'[[Uruguái]], ganando per primer vegada l'equipu uruguayu. Con dos títulos na vitrina, [[Club Atlético Independiente|Independiente]] creó una ''mística'' ganadora que s'estendió con [[Francisco Sá]], [[José Omar Pastoriza]], [[Ricardo Bochini]] y [[Daniel Bertoni]], pilastres de los títulos de [[Copa Libertadores 1972|1972]], [[Copa Libertadores 1973|1973]], [[Copa Libertadores 1974|1974]] y [[Copa Libertadores 1975|1975]]. Asina, algamaba cuatro copes más, convirtiéndose nel únicu que ganó cuatro copes consecutives. En resultando campeón na [[Copa Libertadores 1973|edición de 1973]], convertir nel máximu ganador de la competición, destronando a Estudiantes y a Peñarol, récor qu'anguaño sigue vixente dende hai más de 40 años. Esta gran racha del equipu arxentín remata en [[Copa Libertadores 1976|1976]], cuando'l [[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] de [[Brasil]] conquista'l so primer títulu al ganar el primer partíu 4-1 ante [[River Plate]] d'[[Arxentina]] en Belo Horizonte, perder el segundu 2-1 en Buenos Aires y ganar el partíu revancha por 3-2, en Santiago. [[Boca Juniors]] consagróse bicampeón d'América en [[Copa Libertadores 1977|1977]] y [[Copa Libertadores 1978|1978]]. El tricampeonatu foi-y arrampuñáu en [[Copa Libertadores 1979|1979]] pol [[Club Olimpia|Olimpia]], quien ganó l'alcuentru en [[Asunción]] por 2-0, pa depués empatar en [[Buenos Aires]] y consagrase campeón per primer vegada na so historia, llogrando convertise depués n'unu de los pocos clubes nel mundu en conquistar tolos campeonatos posibles nun añu, en tolos niveles esistentes (con 4: copa intercontinental, interamericana, libertadores y local), y llogrando el primer títulu pa un país distintu a Arxentina, Brasil o Uruguái qu'hasta'l momentu predominaren na copa. {{clear}} === 1980-1989 === [[Ficheru:Club Nacional de Football del año 1980.jpg|thumb|250px|Plantel del [[Club Nacional de Football|Nacional]], campeón de la [[Copa Libertadores 1980]].]] En [[Copa Libertadores 1980|1980]], [[Club Nacional de Football|Nacional]] llogró la so segunda copa depués de 9 años, en venciendo al [[Sport Club Internacional|Internacional]]. La primer final de la [[Copa Libertadores 1980|Copa Libertadores d'América de 1980]] apostar na ciudá de [[Porto Alegre]] el 30 de xunetu de 1980, rematando n'empate en cero.<ref>{{cita web|url=http://www.ovaciondigital.com.uy/futbol/camiseta-nueva-nacional.html|títulu=Inspirada na gloria|fechaaccesu=1 de setiembre de 2013|apellíu=|nome=|enllaceautor=|fecha=5 d'agostu de 2013|formatu=|obra=|editor=|editorial=Ovación|allugamientu=|idioma=|cita=|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151222141847/http://www.ovaciondigital.com.uy/futbol/camiseta-nueva-nacional.html|fechaarchivu=22 d'avientu de 2015}}</ref> L'equipu de Nacional llegó a la Capital del Estáu de [[Rio Grande do Sul]], acompañáu per cerca de 30&nbsp;000 fanáticos,<ref name="ovaciondigital_1">{{cita web|url=http://www.ovaciondigital.com.uy/100801/futnac-505423/futbolnacional/a-30-anos%20de%20tomar-del-beira-rio/|títulu=A 30 años de tomar del Beira Rio|fechaaccesu=3 de marzu de 2013|apellíu=|nome=|enllaceautor=|fecha=1 d'ochobre de 2010|formatu=|obra=|editor=|editorial=Ovación|allugamientu=|idioma=|cita=|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100805111147/http://www.ovaciondigital.com.uy/100801/futnac-505423/futbolnacional/a-30-anos|fechaarchivu=2010-08-05}}</ref><ref name="ovaciondigital_2">{{cita web |url=http://www.ovaciondigital.com.uy/futbol/nacional-copa-libertadores.html |títulu=A 33 años de la Copa de 1980 |fechaaccesu=16 d'avientu de 2015 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=6 d'agostu de 2013 |formatu= |obra= |editor= |editorial=Ovación |allugamientu= |idioma= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151222151447/http://www.ovaciondigital.com.uy/futbol/nacional-copa-libertadores.html |fechaarchivu=2015-12-22 }}</ref><ref name="lr21_1">{{cita web |url=http://www.lr21.com.uy/deportes/202511-segundu-exodo |títulu=Segundu éxodu |fechaaccesu=23 d'avientu de 2012 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha= |formatu= |obra= |editor=La Rede 21 |editorial= |allugamientu= |idioma=|cita= }}</ref> que solmenaron les tribunes del [[Estadiu Beira-Rio]].<ref>{{cita web|url=http://www.nacionaldigital.com/historia/Fechos/porto-alegre.htm|títulu=La "Toma" de Porto Alegre y la Copa Libertadores de 1980.|fechaaccesu=23 d'avientu de 2012|apellíu=|nome=|enllaceautor=|fecha=|formatu=|obra=|editor=|editorial=Archivu Históricu del Club Nacional de Football|ubicación=|idioma=|cita=|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121025175755/http://www.nacionaldigital.com/historia/Fechos/porto-alegre.htm|fechaarchivu=25 d'ochobre de 2012}}</ref> Esti acontecimientu de tales dimensiones, conózse-y popularmente como ''Tomar de Porto Alegre''.<ref name="ovaciondigital_3">{{cita web|url=http://www.ovaciondigital.com.uy/100801/futnac-505423/futbolnacional/a-30-anos%20de%20tomar-del-beira-rio/|títulu=A 30 años de tomar del Beira Rio|fechaaccesu=8 de marzu de 2013|apellíu=|nome=|enllaceautor=|fecha=1º d'agostu de 2010|formatu=|obra=|editor=|editorial=Ovación|allugamientu=|idioma=|cita=|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100805111147/http://www.ovaciondigital.com.uy/100801/futnac-505423/futbolnacional/a-30-anos|fechaarchivu=2010-08-05}}</ref><ref name="lr21_2">{{cita web |url=http://www.lr21.com.uy/deportes/201901-porto-alegre-inolvidable |títulu=Porto Alegre inolvidable |fechaaccesu=8 de marzu de 2013 |apellíu= |nome= |enllaceautor= |fecha=6 de febreru de 2006 |formatu= |obra= |editor= |editorial=La Rede 21 |ubicación= |idioma= |cita= }}</ref> Per otra parte, el partíu de vuelta foi victoria pal equipu oriental pola mínima diferencia, con gol de [[Waldemar Victorino]].<ref>{{cita web |url=http://www.rsssf.com/sacups/copa80.html}}</ref> La [[Copa Libertadores 1981|edición del añu 1981]] de la Copa Libertadores foi llograda por primer y única vegada pol [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]].<ref>[[:pt:Llista de título do Clube de Regatas do Flamengo non futebol]]</ref> Encabezáu por [[Arthur Antunes Coimbra|Zico]] ya integráu por Junior y Adilio ente otros.<ref>{{cita web |url=http://www.rsssf.com/sacups/copa81.html|títulu=http://www.rsssf.com/sacups/copa81.html }}</ref> Foi una final bien complicada onde'l trunfu de los brasilanos foi'l frutu del gran trabayu d'un grupu que contrapuso bon fútbol a un xuegu descomanadamente agresivu de Cobreloa. En [[Copa Libertadores 1982|1982]] y [[Copa Libertadores 1987|1987]], [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]], llogró tamién ganar el máximu tornéu d'América, en dambes ocasiones de forma agónica trunfando sobre [[Cobreloa]] con un gol sobre'l final del partíu de vuelta en Chile de [[Fernando Morena]] n'empatando en Montevideo en 1982 y venciendo en 1987 nel partíu desempate de la final al [[América de Cali]] con gol de [[Diego Vicente Aguirre|Diego Aguirre]] nel últimu minutu del allargue, cuando l'empate daba como campeón al equipu colombianu por diferencia de goles. Llogrando asina la so quinta Copa Libertadores.<ref>{{cita web |url=http://www.rsssf.com/sacups/penarol-copa.html|títulu=http://www.rsssf.com/sacups/penarol-copa.html }}</ref> Pa la edición de [[Copa Libertadores 1983|1983]] entamáronse cinco grupos de cuatro equipos cada unu. [[Grêmio]] ganó per primer vegada la Copa Libertadores, venciendo al equipu del [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]]. El partíu d'ida terminaría n'empate a unu, el mesmu foi apostáu na ciudá de [[Montevidéu]], 70.000 espectadores fueron los qu'asistieron a esti alcuentru. El partíu de vuelta foi victoria pal equipu de [[Rio Grande do Sul]] por dos a unu nel [[Estadiu Olímpicu Monumental]], los goles fueron de Caio, Morena y César. Asistieron al mesmu 80.000 espectadores.<ref>{{cita web |url=http://www.rsssf.com/sacups/copa83.html|títulu=http://www.rsssf.com/sacups/copa83.html }}</ref> En [[Copa Libertadores 1984|1984]], [[Club Atlético Independiente|Independiente]] llograría la so séptima copa, "El Colloráu"<ref>{{cita web |url=http://442.perfil.com/2012-02-04-111321-el colloráu-nin-con-los-suplentes-de-platense/|títulu=http://442.perfil.com/2012-02-04-111321-el colloráu-nin-con-los-suplentes-de-platense/ }}</ref> llograría una marca qu'hasta güei continua intacta. Venciendo nuna increíble final por 0-1 de visitante en Porto Alegre ante Grêmio, con un equipu nel que resalten [[Jorge Burruchaga]] y [[Ricardo Bochini]].<ref>{{cita web |url=http://www.rsssf.com/sacups/copa84.html|títulu=http://www.rsssf.com/sacups/copa84.html }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.rsssf.com/sacups/copalib.html|títulu=http://www.rsssf.com/sacups/copalib.html }}</ref> Ente que na [[Copa Libertadores 1985]], un sorprendente [[Argentinos Juniors]] debutaba na mesma y acabaría imponiéndose sobre [[América de Cali]], na ciudá d'[[Asunción]]. La resultancia foi cinco a cuatro, en tanda de penaltis.<ref>{{cita web |url=http://www.rsssf.com/sacups/copa85.html|títulu=http://www.rsssf.com/sacups/copa85.html }}</ref> [[Ficheru:River Plate campeón de América 1986.png|miniaturadeimagen|213x213px|[[River Plate]] campeón de la [[Copa Libertadores 1986]].]] En [[Copa Libertadores 1986|1986]], [[River Plate]] consagraríase, per primer vegada,<ref>{{cita web |url=http://www.rsssf.com/tablesr/riverplate.html|títulu=http://www.rsssf.com/tablesr/riverplate.html }}</ref> campeón del tornéu al vencer na final al [[América de Cali]],.<ref>http://www.elgrafico.com.ar/cobertories-historicas/1986-river-gana-la copa libertadores.php 4-11-1986 "Diez razones del ganador" por José L. Barriu pa El Gráficu</ref> Coles mesmes destácase nesta década la participación de [[Cobreloa]]<ref>{{cita web |url=http://www.foot-palmares.com/Fiches%20deas%20clubes/Chili/Fiche%20Cobreloa.htm|títulu=http://www.foot-palmares.com/Fiches%20deas%20clubes/Chili/Fiche%20Cobreloa.htm }}</ref> de Chile, que llogró dos subtítulos consecutivos, en [[1981]] y [[1982]], siendo dambes les sos primeres participaciones, y con solu 4 años d'esistencia. Una fazaña que pudo llegar a mayores si nun fuera por que esti equipu tuvo qu'enfrentase al [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] en [[Copa Libertadores 1981]]. En [[Copa Libertadores 1988|1988]], [[Club Nacional de Football|Nacional]], llograría los so tercer títulu venciendo al equipu rosarino de [[Newell's Old Boys]]. El partíu d'ida foi con victoria, por unu a cero, del equipu arxentín por sobre l'oriental. El mesmu foi apostáu na ciudá de [[Rosario (Arxentina)|Rosario]] ante 45&nbsp;000 espectadores. Nel partíu de vuelta l'equipu uruguayu revirtió la serie con un contundente trés a cero, nun [[Estadiu Centenariu]] con 75&nbsp;000 espectadores.<ref>{{cita web |url=http://www.rsssf.com/sacups/copa88.html|títulu=http://www.rsssf.com/sacups/copa88.html }}</ref> Darréu, en [[Copa Libertadores 1989|1989]], [[Atlético Nacional]] de [[Colombia]] venció nuna emotiva final a [[Club Olimpia|Olimpia]], consiguiendo la primer Copa Libertadores para [[Colombia]]. Hai de solliñar que al añu siguiente dambos equipos volvieron atopase, anque esta vegada Olimpia tomó revancha y ganó al [[Atlético Nacional]] nuna dramática semifinal, definida por penaltis nel [[Estadiu Defensores del Chaco]].<ref>{{cita web |url=http://www.rsssf.com/sacups/copa89.html|títulu=http://www.rsssf.com/sacups/copa89.html }}</ref> === 1990-1999 === [[Ficheru:Camiseta Colo-Colo 91.jpg|200px|thumbnail|Camiseta utilizada por [[Leonel Herrera Silva|Leonel Herrera]] na final de la [[Copa Libertadores 1991|Libertadores de 1991]], onde marcó'l postreru de los trés goles colos cualos [[Colo-Colo]] ganó a [[Club Olimpia|Olimpia]].]] La edición de [[Copa Libertadores 1990|1990]], nuevamente conducíu pol entrenador uruguayu [[Luis Cubilla]], como en [[Copa Libertadores 1979|1979]], [[Club Olimpia|Olimpia]] llegó al visu d'América. Cuntó con un escelente plantel, nel que sobresalió nítidamente la figura de [[Raúl Vicente Amarilla]], delanteru centru elegante, goliador y d'estraordinariu xuegu aereu. Dientro d'un equipu compactu, puede dicise qu'él condució a Olimpia escontra'l títulu. Na final, el conxuntu guaraní tuvo d'enfrentar a un inesperáu y fortísimo rival: [[Barcelona Sporting Club|Barcelona]] d'[[Ecuador]]. Nel últimu alcuentru, apostáu nel so estadiu de [[Guayaquil]], [[Barcelona Sporting Club|Barcelona]] cumplió una actuación escepcional, pero nin asina pudo quebrar la resistencia granítica d'[[Club Olimpia|Olimpia]]. L'añu [[Copa Libertadores 1991|1991]], [[Colo-Colo]] dexó la copa per primer vegada en tierres chilenes. Conducíos pol téunicu croata [[Mirko Jozic]], cuntaba ente les sos estrelles con [[Marcelo Barticciotto]], [[Jaime Pizarro]], [[Gabriel Mendoza]], [[Lizardo Garrido]] y [[Daniel Morón]], quien basaron la so campaña nel poderíu como llocal, al ganar los siete partíos qu'apostaron, ganando por casu en semifinal al [[Boca Juniors]] de Batistuta, Navarro Montoya y Latorre por 3-1 y nel últimu alcuentru al [[Club Olimpia|Olimpia]] paraguayu por 3-0. Al añu siguiente, [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] el vieyu club de [[Leônidas da Silva|Leônidas]] y [[Zizinho]], ente otros grandes, tuvo por fin la so reconocencia internacional de la mano d'un entrenador monumental como [[Telê Santana]]. El veteranu téunicu recurrió a los mozos y -yos inculcó el so estilu de fútbol allegre, rápidu y contundente. La resultancia de trés años foi escelente: ganó dos Copes Libertadores y foi finalista n'otra. En [[Copa Libertadores 1992|1992]] toró a [[Newell's Old Boys]] d'[[Arxentina]], en [[Copa Libertadores 1993|1993]] ganó a [[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]] de [[Chile]], y un añu dempués foi subcampeón. Les sos principales figures fueron [[Müller (futbolista)|Müller]], [[Raí]], [[Cafú]] y [[Jorge Ferreira da Silva|Palhinha]]. En [[Copa Libertadores 1994|1994]], [[Vélez Sarsfield]] correspondió en llogros deportivos lo que consiguiera como institución, considerada una de les más importantes d'[[Arxentina]]. Y foi un ex-futbolista del club, [[Carlos Bianchi (futbolista)|Carlos Bianchi]], l'encargáu de conducir a un plantel qu'engarró d'igual a igual en cualquier terrén. El 31 d'agostu conságrase campeón d'[[América]] frente al [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] na definición por penaltis en [[Brasil]], en venciéndolo primero 1:0 ([[Omar Asad]]) nel [[Estadiu José Amalfitani]] y perder pol mesmu marcador nel [[Estadiu de Morumbí|Morumbí]]. Primeramente, na zona de grupos, remata primero delantre de [[Boca Juniors]], [[Palmeiras]] y [[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] de [[Brasil]]. Depués supera nos duelos a [[Defensor Sporting]] d'[[Uruguái]], [[Minerven]] de [[Venezuela]] y [[Junior de Barranquilla]], antes de llegar a la instancia final cola escuadra paulista. Con un equipu compactu nos sos trés llinies y colos goles de la terrible dupla atacante qu'integraron los mozos [[Jardel]] y Paulo Nunes, [[Grêmio]] de [[Porto Alegre]] volvió conquistar la preciada Copa Libertadores en [[Copa Libertadores 1995|1995]]. [[Jardel]], precisamente, foi'l máximu artilleru d'esta edición, cola elevada marca de 12 goles. L'equipu empobináu por [[Luiz Felipe Scolari]] tuvo delles pilastres fundamentales como'l zagueru y capitán Adilson, l'arteru volante [[Arilson]] y los mentaos delanteros. Faía 28 años que na Copa nun se marcaben tantos goles como nesta ocasión. [[Grêmio]] superó na instancia final al [[Atlético Nacional]], finalista per segunda vegada. Na edición de [[Copa Libertadores 1996|1996]] descollaron figures emerxentes como l'arxentín [[Hernán Crespo]], los chilenos [[Marcelo Salas]], [[Esteban Valencia]], l'uruguayu, [[Sebastián Abreu]] y otros consagraos como'l brasilanu [[Edmundo Alves de Souza Neto|Edmundo]], l'uruguayu [[Enzo Francescoli]] y l'arxentín [[Leonardo Rodríguez]]. El títulu llograr [[River Plate]] ante'l [[América de Cali]] de [[Colombia]], el so mesmu rival nel llogru del so primer títulu diez años antes. Na Copa de [[Copa Libertadores 1997|1997]], enfrentáronse [[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] de [[Brasil]] y l'equipu peruanu [[Sporting Cristal]] tricampeón del fútbol del so país, so la direición del uruguayu [[Sergio Markarián]]. Dambos equipos, fueren rivales na fase de grupos. La eliminatoria ente ellos, definir nel partíu de vuelta de la final pol cuadru brasilanu, al ganar 1-0 a pocu menos de 5 minutos, de terminar l'alcuentru con un gol d'Elivelton, ante una concurrencia récor, pa una final de Copa 102&nbsp;000 espectadores asistieron al [[Estadiu Mineirão]]. Nos años posteriores, [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] xunto a [[Palmeiras]] entren na galería de los campeones. Dende [[1998]], amestóse-y el nome del auspiciador oficial, polo que foi conocida como ''' Copa Toyota Libertadores''', mientres 9 años hasta [[2007]], y mientres el patrociniu comercial de [[Toyota]], al campeón tamién se-y apurría un platillo. Esi mesmu añu, incursionaron equipos de [[Méxicu]], magar que esti país ta afiliáu a la [[Concacaf]]. Primeramente participaron gracies a los cupos llograos al traviés de la [[Copa Pre Libertadores]], qu'enfrentaba a los clubes mexicanu y venezolanu. Dichu sistema permaneció hasta'l [[2004]], cuando Venezuela y Méxicu llogren dos cupos direutos cada unu al ampliase'l tornéu a 36 equipos. En [[Copa Libertadores 1998|1998]], ye la primer vegada que na Copa Libertadores, enllántense estímulos económicos, mercé al alcuerdu ente la [[Conmebol]] y la [[Toyota]]. Nesi sentíu, tolos equipos qu'avanzaron a la segunda etapa del tornéu recibieron 25 mil dólares pola so participación. Per primer vegada, dos equipos mexicanos fueron convidaos a participar na Copa Libertadores. El campeón foi [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]], enfrentando al [[Barcelona Sporting Club|Barcelona]] d'[[Ecuador]], ganando en Guayaquil 2-1 y en Brasil 2-0. Al [[Copa Libertadores 1999|añu siguiente]], conságrase como Campeón d'América'l [[Palmeiras]], quien gana nuna dramática [[Tiros dende'l puntu de penalti|definición por penaltis]], al [[Deportivo Cali]] de [[Colombia]] por 4-3, nun partíu de lleenda en [[São Paulo]]. El títulu del "Verdão", constitúi'l sestu d'un conxuntu brasilanu, na década. === 2000-2009 === [[Ficheru:Títulos_Boca_Jrs.jpg|300px|thumb|[[Boca Juniors]] y les sos platillos de campeón de la Copa Libertadores edición [[Copa Libertadores 2001|2001]] y [[Copa Libertadores 2003|2003]].]] Depués de 22 años, [[Boca Juniors]] alzó nuevamente la Copa Libertadores nel añu [[Copa Libertadores 2000|2000]]. Na edición [[Copa Libertadores 2001|2001]], los ''xeneizes'' defendieron el títulu, con [[Juan Román Riquelme]] como figura, y per segunda vegada na so historia, Boca consagróse bicampeón del tornéu ganando na final en tanda de penaltis al [[Cruz Azul]] mexicanu. [[Ficheru:Olimpia 2002.JPG|thumb|Alliniación d'Olimpia na [[Copa Libertadores 2002]].]] Al añu siguiente, nel [[Copa Libertadores 2002|2002]], [[Club Olimpia|Olimpia]] de Paraguái torna a la gloria de la mano de [[Nery Pumpido]] pa llograr la so tercer Copa Libertadores d'América.<ref>{{cita web|títulu=Milagru na Copa|url=http://www.nacion.com/deportes/Milagru-Copa_0_553744702.html|fecha=1 d'agostu de 2002|fechaaccesu=2 de febreru de 2017}}</ref> Nel añu [[Copa Libertadores 2003|2003]], [[Boca Juniors]] alzábase nuevamente col títulu xunto a la so figura [[Carlos Tévez]]. Nel [[Copa Libertadores 2004|2004]], el [[Once Caldas]] de Colombia dio la gran sorpresa, al ganar polos llanzamientos [[penalti|penaltis]] al campeón defensor [[Boca Juniors]]. Nel bieniu [[Copa Libertadores 2005|2005]]-[[Copa Libertadores 2006|2006]], xugáronse finales brasilanes, nel que [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] consagróse tricampeón ante'l [[Atlético Paranaense]]; pero al añu siguiente, perdió contra'l [[Sport Club Internacional|Internacional]] de Porto Alegre. En [[Copa Libertadores 2007|2007]] y cola figura de [[Juan Román Riquelme]], [[Boca Juniors]] consiguió la so sesta corona continental, goliando na final más desigual de la historia a [[Grêmio]] (récor global de 5-0). En [[Copa Libertadores 2008|2008]] nuevamente camuda de denominación, al ser patrocináu pol [[Grupu Santander]] d'[[España]], siendo agora identificada como '''Copa Santander Libertadores''', mientres 4 años hasta [[2012]].<ref name="Santander">{{cita web|url= http://old.conmebol.com/articulos_ver.jsp?id=61416&slangab=S|títulu = Dende 2008 va ser Copa Santander Libertadores|editor=Conmebol.com|fechaaccesu= 3 d'avientu de 2009}}</ref> N'[[Copa Libertadores 2008|esa temporada]], [[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]] ganó la Copa Libertadores —siendo tamién la primer vegada pa un equipu ecuatorianu— cola conducción téunica del arxentín [[Edgardo Bauza]]. Nel partíu d'ida, en [[Quitu]], Lliga sacó una importante ventaya de 4-2; nel partíu de vuelta, el [[Fluminense]] ganó 3-1, resultancia qu'igualó'l marcador global y llevó el partíu a tiempu suplementariu. Por cuenta de que nengún equipu llogró marcar, túvose que dir a la [[Tiros dende'l puntu de penalti|definición por penaltis]], onde el porteru ecuatorianu [[José Francisco Cevallos]] atayó tres disparos, siendo clave pa llograr el trunfu por 3-1 nos penaltis. En [[Copa Libertadores 2009|2009]], na 50º edición de la Copa, [[Estudiantes de La Plata]] llogró'l tetracampeonatu d'América en consagrándose depués de 39 años siendo empobináu primeru por [[Leonardo Astrada]] y depués por [[Alejandro Sabella]]. Na final enfrentar al [[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] de [[Brasil]], igualando 0-0 como llocal y venciendo por 2-1, el [[15 de xunetu]], na revancha apostada nel [[Estadiu Mineirão]] de [[Belo Horizonte]]. Nesta edición asocedió un discutiniu, tres el retiru de [[Club Deportivo Guadalajara|Guadalajara]] y [[San Luis Fútbol Club|San Luis]] de los octavos de final. Esta situación empezó col anunciu de la Conmebol d'aplazar una selmana los partíos de los clubes mexicanos clasificaos a octavos de final, col fin d'atopar una solución satisfactoria al problema plantegáu pol grave [[Biltu de gripe A (H1N1) de 2009|biltu de gripe A (H1N1)]].<ref name="Conmebol_1">{{cita web|url=http://www.conmebol.com/articulos_ver.jsp?id=63764&slangab=S|títulu=Retardada una selmana la programación de los partíos de los equipos mexicanos|autor=Conmebol.com|fecha=1-5-09|fechaaccesu=1-5-09}}</ref><ref name="Clarin_1">{{cita web|url=http://www.clarin.com/diario/2009/05/01/um/m-01909265.htm|títulu=La Conmebol decidió retardar los partíos de los equipos mexicanos|autor=Clarin.com|fecha=1-5-09|fechaaccesu=1-5-09|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090504012625/http://www.clarin.com/diario/2009/05/01/um/m-01909265.htm|fechaarchivu=2009-05-04}}</ref> Plantegóse la posibilidá de qu'escoyeren otru país p'apostar los sos partíos como llocal, con cuenta d'evitar la espansión del biltu, anque esta postura xeneró molesties nos dos equipos mexicanos.<ref>{{cita web|url=http://mediotiempo.com.mx/futbol/santander-libertadores/noticias/2009/04/30/la%20direutiva-de-san-luis-fadia-con-la-decision-de-conmebol|títulu=La direutiva de San Luis fadia cola decisión de Conmebol|autor=Mediotiempo.com|fecha=30-4-09|fechaaccesu=1-5-09|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090502184344/http://www.mediotiempo.com.mx/futbol/santander-libertadores/noticias/2009/04/30/la|fechaarchivu=2009-05-02}}</ref> Con este plantego, asocedieron dellos refugos a recibir a los equipos mexicanos, como'l gobiernu de [[Chile]]<ref>{{cita web|url=http://archivo.abc.com.py/2009-05-01/articulos/517874/chile-tambien-refuga-a clubes mexicanos|títulu=Chile tamién refuga a clubes mexicanos|autor=ABC Dixital|fecha=1-5-09|fechaaccesu=2-5-09}}</ref> y [[Bogotá]], [[Colombia]],<ref>{{cita web|url=http://mediotiempo.com.mx/futbol/santander-libertadores/noticias/2009/04/30/encamienta-colombia-aplazar-partíos-de-san-luis-y-guadalajara|títulu=Refuga Colombia allugar partíos de Chivas y San Luis|autor=Mediotiempo.com|fecha=30-4-09|fechaaccesu=1-5-09|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090502162308/http://www.mediotiempo.com.mx/futbol/santander-libertadores/noticias/2009/04/30/encamienta-colombia-aplazar-partíos-de-san-luis-y-guadalajara|fechaarchivu=2 de mayu de 2009}}</ref> magar qu'esistió la voluntá por que pudiera xugase ellí per parte de la [[Federación Colombiana de Fútbol]]<ref>{{cita web|url=http://www.golgolgol.net/Futbol_Sudamericano/Copa_Libertadores/Noticias/Federacion_de_futbol_critico_refugu_a_partíos_de_mexicanos_en_Bogota_145-62275.html|títulu=Federación de fútbol criticó refugu a partíos de mexicanos en Bogotá|autor=Golgolgol.net|fecha=1-5-09|fechaaccesu=1-5-09|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090503061714/http://www.golgolgol.net/Futbol_Sudamericano/Copa_Libertadores/Noticias/Federacion_de_futbol_critico_refugu_a_partíos_de_mexicanos_en_Bogota_145-62275.html|fechaarchivu=3 de mayu de 2009}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.caracol.com.co/nota.aspx?id=804734|títulu=Federación de fútbol critica refugu a partíos de mexicanos en Bogotá|autor=Caracol Radio|fecha=1-5-09|fechaaccesu=2-5-09}}</ref> y de l'[[Asociación Nacional de Fútbol Profesional]] chilena.<ref>{{cita web|url=http://www.anfp.cl/noticia.php?id_noticia=3254|títulu=DECLARACIÓN ANFP: MEXICANOS EN COPA LIBERTADORES|autor=ANFP|fecha=4-5-09|fechaaccesu=14-5-09|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090714015751/http://www.anfp.cl/noticia.php?id_noticia=3254|fechaarchivu=14 de xunetu de 2009}}</ref></small> Díes dempués, por cuenta de que los sos rivales negar a xugar en [[Méxicu]],<ref>{{cita web|url=http://lta.reuters.com/article/sportsNews/idLTASIE54720Y20090508|títulu=São Paulo, contrariu a xugar en Méxicu pola Libertadores autor=Reuters|fecha=8-5-09|fechaaccesu=8-5-09|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151222110404/http://lta.reuters.com/article/sportsNews/idLTASIE54720Y20090508|fechaarchivu=2015-12-22}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.milenio.com/node/212019|títulu=Nacional refuga viaxar a Méxicu; São Paulo en duda|autor=Mileniu|fecha=8-5-09|fechaaccesu=8-5-09}}</ref> y ante la postura oficial de la Conmebol de que dambes llaves celebrar colos dos equipos mexicanos xugando en condición de visitantes, el día 20 de mayu, en partíos únicos que, en casu de quedar empataos, definir en [[tiros dende'l puntu de penalti]],<ref name="Conmebol">{{cita web|url=http://www.conmebol.com/articulos_ver.jsp?id=63824&slangab=S|títulu=La Conmebol aboga por un desenllaz deportivu|autor=Conmebol.com|fecha=8-5-09|fechaaccesu=8-5-09}}</ref> la [[Federación Mexicana de Fútbol]] anunció la deserción de los clubes [[Club Deportivo Guadalajara|Guadalajara]] y [[San Luis Fútbol Club|San Luis]]<ref>{{cita web|url=http://msn.foxsports.com/fslasc/historia/futbol/tournaments/libertadores/9552520/Equipos-mexicanos-baxar de-la-Libertadores|títulu=Equipos mexicanos baxar de la Libertadores|autor=Fox Sports|fecha=08-05-09|fechaaccesu=08-05-09}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.elpais.cr/articulos.php?id=6151|títulu=Chivo Guadalajara y San Luis retirar de la Libertadores|autor=elpais.cr|fecha=8-5-09|fechaaccesu=8-5-09|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120111044633/http://www.elpais.cr/articulos.php?id=6151|fechaarchivu=11 de xineru de 2012}}</ref> y el retiru de Méxicu de cualquier competencia de la Conmebol.<ref>{{cita web|url=http://lta.reuters.com/article/domesticNews/idLTASIE5472NF20090509|títulu=FUTBOL-Méxicu dexa torneos de Conmebol por disputa|autor=Reuters|fecha=08-05-09|fechaaccesu=09-05-09|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151222103111/http://lta.reuters.com/article/domesticNews/idLTASIE5472NF20090509|fechaarchivu=2015-12-22}}</ref><ref>{{cita web|url=http://about.reuters.com/dynamic/countrypages/mexico_ye/1241826786nN08466211.ASP|títulu=FUTBOL-Méxicu dexa Libertadores, Conmebol desconocer|autor=Reuters|fecha=08-05-09|fechaaccesu=09-05-09|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090511161824/http://about.reuters.com/dynamic/countrypages/mexico_ye/1241826786nN08466211.ASP|fechaarchivu=11 de mayu de 2009}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.eluniversal.com.mx/deportes/106895.html|títulu=¡Fuchi! FMF ruempe con Conmebol|autor=L'Universal|fecha=09-05-09|fechaaccesu=09-05-09|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140428234137/http://www.eluniversal.com.mx/deportes/106895.html|fechaarchivu=2014-04-28}}</ref></small> Finalmente, la Confederación decidió la meyora direuta a cuartos de final de [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] y [[Club Nacional de Football|Nacional]].<ref>{{cita web|url=http://www.infobae.com/contenidos/447737-100909-0-San-Pablo-y-Nacional-Montevideo-yá-est%C3%A1n-cuartos-copar|títulu=San Pablo y Nacional de Montevideo yá tán en cuartos de Copar|autor=Infobae|fecha=11-05-09|fechaaccesu=12-05-09}}</ref> L'añu siguiente, la [[Conmebol]] buscó volver integrar a Méxicu a les sos competiciones, decidiendo introducir a San Luis y Guadalajara direutamente nos octavos de final de la [[Copa Libertadores 2010]]. === 2010-2016 === [[Ficheru:Racing Club Montevideo clasifica a fas (1).JPG|thumb|300px|En [[Copa Libertadores 2010|2010]], [[Racing Club de Montevideo]] y [[Deportivu Quito]] nun pudieron aportar a la fase final de la copa a pesar de ser segundos nos sos grupos, tres la clasificación direuta de [[San Luis Fútbol Club|San Luis]] y [[Club Deportivo Guadalajara|Guadalajara]].]] La [[Copa Libertadores 2010|Copa Libertadores de 2010]] cuntó con una particularidá, yá que clasificaron direutamente a la fase final los equipos mexicanos [[San Luis Fútbol Club|San Luis]] y [[Club Deportivo Guadalajara|Guadalajara]], xenerando que [[Racing Club de Montevideo]] y [[Deportivu Quito]] nun puedan aportar a los octavos de final a pesar de rematar nel segundu allugamientu nos sos respeutivos grupos. L'insertamientu de San Luis y Guadalajara na fase final deber a qu'en 2009 dichos equipos retirar de la competición, tres el pidíu de la Conmebol de qu'apostaren los sos partíos de llocal nel estranxeru por del grave [[Biltu de gripe A (H1N1) de 2009|biltu de gripe A (H1N1)]] en Méxicu.<ref name="Conmebol_1"/><ref name="Clarin_1"/> A la fin, depués de la postergación d'un mes del tornéu por cuenta de la disputa de la [[Copa Mundial de Fútbol de 2010|Copa Mundial]], [[Sport Club Internacional|Internacional de Porto Alegre]] alzar cola so segunda copa siendo empobináu, primero, pol uruguayu [[Jorge Fossati]] y darréu por [[Celso Roth]], anque esta vegada la so víctima foi les [[Chivas de Guadalajara]], que se convirtió nel segundu equipu mexicanu en llegar a la final del tornéu. Al [[Copa Libertadores 2011|añu siguiente]] nuna final de dos equipos llexendarios del tornéu; reeditando la final de [[Copa de Campeones d'América 1962|1962]], otru equipu brasilanu coronóse campeón del tornéu, esta vegada foi'l [[Santos Futebol Clube|Santos]], lideráu por [[Neymar]], [[Elano Blumer|Elano]] y [[Paulo Henrique Gansu|Gansu]] que consiguió'l so tercer cetru continental dempués de 48 años, al vencer por 2-1 al uruguayu [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]], que llegaba a la so décima final, récor na historia del tornéu. [[Ficheru:Copa Libertadores de America 2011 Santos - Peñarol.jpg|thumb|Partíu de vuelta ente [[Santos Futebol Clube|Santos]] y [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]], nel que'l ''Peixe'' quedar cola edición [[Copa Libertadores 2011|2011]].]] Nel añu [[Copa Libertadores 2012|2012]], [[Corinthians]] llogró'l so primer campeonatu, venciendo a [[Boca Juniors]] qu'algamó la so décima final igualando'l récor de [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]], n'empatando 1-1 en [[Buenos Aires]] y ganando por 2-0 la revancha en [[São Paulo]] y asina llograr el títulu en forma invicta.<ref>{{cita web |url=http://www.clarin.com/deportes/Boca-va-septima-Copa-Corinthians_0_730727132.html |títulu=Boca dexó una imaxe bien probe y quedóse ensin Copa |fechaaccesu=5 de xunetu de 2012 }}</ref> Na siguiente edición, la de [[Copa Libertadores 2013|2013]], [[Atlético Mineiro]] de [[Brasil]] coronar por primer vegada campeón del certame frente a [[Club Olimpia|Olimpia]] de [[Paraguái]]. Na primer final, xugada nel [[Estadiu Defensores del Chaco]], en [[Asunción]], la resultancia foi favorable pa Olimpia por 2-0, ente que a la siguiente selmana, nel [[Estadiu Mineirão]] en [[Belo Horizonte]], capital del [[Estáu de Minas Gerais]], [[Atlético Mineiro]] repitió'l marcador con otru 2-0, empareyando asina la serie (2-2), pa forzar una serie de tiros de penalti na que trunfó el repartu brasilanu por 4-3. Nesta edición, la Copa Libertadores camudó nuevamente de patrocinador, pasándose a llamar '''Copa Bridgestone Libertadores'''. Na edición [[Copa Libertadores 2014|2014]], [[San Llorienzo d'Almagro|San Llorienzo]] coronóse campeón per primer vegada na so historia, en ganando 1-0 a [[Club Nacional (Paraguái)|Nacional de Paraguái]] nel partíu de vuelta de la final, apostáu nel estadiu [[Estadiu Pedro Bidegain|Nuevu Gasómetru]] de Buenos Aires. Un gol de penalti executáu por [[Néstor Ortigoza]] a los 36 minutos del primer tiempu, dio-y el trunfu al equipu de [[Buenos Aires]]. El partíu d'ida en [[Asunción]], terminara empatáu a un gol, con gol de [[Julio Santa Cruz]] para [[Club Nacional (Paraguái)|Nacional]], en tiempu adicional. En [[Copa Libertadores 2015|2015]], [[River Plate]] proclamóse vencedor del certame dempués de 19 años y consiguió, d'esta manera, el so tercer títulu nel tornéu. Ganó na final al club mexicanu [[Club de Fútbol Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres]], rival al cual yá enfrentar na fase de grupos. Na primer final realizada nel [[Estadiu Universitariu (UANL)|Estadiu Universitariu]] de [[Monterrey]], nun s'abrir el marcador. La diferencia ente ellos, producir nel partíu de vuelta, xugada nel [[Estadiu Antonio Vespucio Liberti|Estadiu Monumental]] de [[Buenos Aires]], onde'l local venció 3-0. [[Ficheru:IndDV-AN (10) - копия.jpg|250px|thumb|left|L'equipu titular d'[[Atlético Nacional]] previu al xuegu d'ida de la [[Final de la Copa Libertadores 2016|final de 2016]].]] En [[Copa Libertadores 2016|2016]], [[Atlético Nacional]] foi'l vencedor del tornéu depués de ganalo per última vegada en [[Copa Libertadores 1989|1989]], llogrando d'esta forma la so segunda estrella. Na final, enfrentar a la sorpresa de la competición [[Independiente del Valle]]. Na ida en [[Quitu]], producióse l'empate a 1, ente que na vuelta [[Miguel Borja]] convirtió'l gol que-y dio'l trunfu y el campeonatu a los colombianos, amás de ser la primer vegada, qu'un equipu colombianu gane'l tornéu ensin dir a los penaltis. El xugador [[Alejandro Guerra]] que pertenecía al equipu ''cafeteru'', ye'l primer futbolista venezolanu en ganar la Copa Libertadores, en tola so historia. Enantes; [[Rafael Dudamel]] llegó a la final de [[Copa Libertadores 1999|1999]] con [[Deportivo Cali]], perdiéndola ante [[Palmeiras]] polos penaltis. Esta edición, foi la postrera na que participaron los clubes mexicanos. === 2017 d'equí p'arriba === A finales de 2016 el campeonatu camudó'l so nome y pasó a denominase '''Copa Conmebol Libertadores''', y '''Copa Conmebol Libertadores Bridgestone''' por motivos de patrociniu comercial. Dende la [[Copa Libertadores 2017|edición 2017]] del tornéu amontóse la cantidá d'equipos participantes a 47 clubes, tamién s'alterió'l calendariu de la competición por que fuera añal. La primer fase clasificatoria empezó a fines de xineru, ente que la definición del certame terminó nel mes de payares; Méxicu optó por retirar se del tornéu, por cuenta de que non pudo afaese al nuevu calendariu. El cambéu tamién foi d'imaxe, y dende esa edición la copa tamién estrena un logo anováu.<ref name=":0">{{cita web|url=http://www.goal.com/es-co/news/4598/sur-am%C3%A9rica/2016/12/21/30736992/m%C3%A1s-cambeos-nuevos-logo-y-nome-pa-la copa libertadores|títulu=Nun día con munchos cambeos, la CONMEBOL presentó'l diseñu del campeonatu y la so nueva nomenclatura|enllaceautor=|apellíu=|nome=|fecha=21 d'avientu de 2016|editor=|idioma=|formatu=|editorial=Goal.com|cita=|allugamientu=|obra=}}</ref> El campeón del añu 2017 foi [[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]] de [[Brasil]], que venció a [[Club Atlético Lanús|Lanús]] d'[[Arxentina]] nos dos finales, 1-0 na ciudá de [[Porto Alegre]] y 2-1 na ciudá de [[Lanús]], llogrando'l so tercer títulu nesta competición. == Participantes == === Formatu === {{AP|Sistema de disputa de la Copa Libertadores}} [[Ficheru:Majestoso - sao paulo and corinthians - campeonato paulista of 2009 - 02.jpg|thumb|right|250px|Dende la [[Copa Conmebol Libertadores 2017|edición 2017]] participen 47 equipos del certame.]] Nun principiu participaben solo los campeones de lliga, hasta la edición de [[Copa Libertadores 1962|1962]], en que s'incorporó'l ganador de la última copa. Na campaña [[Copa Libertadores 1965|1965]], el tornéu pasó a denominase Copa Libertadores d'América, y na edición siguiente yá non solo clasificábense los campeones sinón tamién otru equipu de cada país (xeneralmente los subcampeones), idea suxerida pola [[Asociación Uruguaya de Fútbol]]. Más tarde ampliaríase y empezaríen a participar otros equipos. En 2017, l'agora llamada Conmebol Libertadores, xeneró dellos cambeos, ente les que se destacar el cambéu nel calendariu de disputa y la medría na cantidá d'equipos participantes: 47 clubes, la edición con más equipos participantes na historia del tornéu. Clasifíquense los campeones y los meyores equipos de los torneos de la temporada anterior de cada país, amás de los campeones vixentes d'esta mesma Copa y de la [[Copa Suramericana]].<ref>CONMEBOL (ed.): «[https://web.archive.org/web/20130715123517/http://www.conmebol.com/es/content/libertadores-2013 Reglamentu de la Copa Bridgestone Libertadores 2013]» (xineru de 2013). Consultáu del 16 de xunetu de 2013.</ref><ref>Bolavip (ed.) [http://www.bolavip.com/72580/los-38-equipos-que-xugaren-la-libertadores-2013/ Los 38 equipos que van xugar la Libertadores 2013]. Consultáu'l 16 de xunetu de 2013.</ref><ref>Diariu Güei (ed.) [https://web.archive.org/web/20131211102026/http://www.hoy.com.ec/noticias-ecuador/38-clubes-participaren-de-la copa libertadores-2013-569449.html 38 clubes van participar de la Copa Libertadores 2013]. Ecuador. Consultáu'l 16 de xunetu de 2013.</ref> {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=85% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=33%|Asociación o federación !Equipos participantes<br />(Fase de grupos) !Equipos participantes<br />(Fases previes) |- bgcolor="#f5faff" |{{bandera|Brasil}} [[Confederación Brasilana de Fútbol|Brasil]] | align=center |5 | align=center |2 |- bgcolor="#d0e7ff" |{{bandera|Arxentina}} [[Asociación del Fútbol Arxentino|Arxentina]] | align=center |5 | align=center |1 |- bgcolor="#f5faff" |{{bandera|Bolivia}} [[Federación Boliviana de Fútbol|Bolivia]] | align="center" |2 | align="center" |2 |- bgcolor="#d0e7ff" |{{bandera|Chile}} [[Federación de Fútbol de Chile|Chile]] | align="center" |2 | align="center" |2 |- bgcolor="#f5faff" |{{bandera|Colombia}} [[Federación Colombiana de Fútbol|Colombia]] | align="center" |2 | align="center" |2 |- bgcolor="#d0e7ff" |{{bandera|Ecuador}} [[Federación Ecuatoriana de Fútbol|Ecuador]] | align=center |2 | align=center |2 |- bgcolor="#f5faff" |{{bandera|Paraguái}} [[Asociación Paraguáia de Fútbol|Paraguái]] | align=center |2 | align=center |2 |- bgcolor="#d0e7ff" |{{bandera|Perú}} [[Federación Peruana de Fútbol|Perú]] | align=center |2 | align=center |2 |- bgcolor="#f5faff" |{{bandera|Uruguái}} [[Asociación Uruguaya de Fútbol|Uruguái]] | align=center |2 | align=center |2 |- bgcolor="#d0e7ff" |{{bandera|Venezuela}} [[Federación Venezolana de Fútbol|Venezuela]] | align=center |2 | align=center |2 |- bgcolor="#f5faff" | Campeón vixente de la Copa Libertadores | align="center" |1 | align="center" |0 |- bgcolor="#d0e7ff" | Campeón vixente de la [[Copa Suramericana]] | align=center |1 | align="center" |0 |- cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=82% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" ! Total ! 28 ! 19 |} === Desarrollu === ==== Primer fase ==== De los 47 equipos clasificaos, 6 van empezar por una primer fase na cual van ser empareyaos en 3 llaves d'eliminación direuta, en partíos d'ida y vuelta. Los ganadores d'esta fase van clasificar a la siguiente ronda. Nes llaves empataes en resultancia, va clasificar l'equipu con mayor cantidá de goles de visitante. Si la igualdá siguiera, van executase penaltis al terminar el segundu partíu. Nun se van xugar tiempos extra. Los clubes que participen d'esta ronda provienen de los siguientes países: * 1 equipu de Bolivia * 1 d'Ecuador * 1 de Paraguái * 1 de Perú * 1 d'Uruguái * 1 de Venezuela ==== Segunda fase ==== Los 3 equipos clasificaos de la ronda anterior van sumar a 13 otros. Estos 16 van ser empareyaos en 8 llaves d'eliminación direuta en partíos d'ida y vuelta, similares a los de la primer ronda. Los participantes d'esta fase son los siguientes: * 3 ganadores de la primer ronda previa * 2 equipos de Brasil * 2 de Chile * 2 de Colombia * 1 d'Arxentina * 1 de Bolivia * 1 d'Ecuador * 1 de Paraguái * 1 de Perú * 1 d'Uruguái * 1 de Venezuela ==== Tercer fase ==== Los 8 equipos clasificaos de la ronda anterior son empareyaos en 4 llaves d'ida y vuelta, similares a los de les rondes anteriores. Asina, d'esta fase van salir 4 equipos que van completar los 32 participantes de la etapa de grupos. ==== Fase de grupos ==== Los 32 clasificaos a esta (28 equipos clasificaos direutos más 4 clasificaos de la tercer fase) van estremar en 8 grupos de 4 participantes cada unu. Los equipos participantes d'esta ronda son los siguientes: * 4 ganadores de la tercer ronda de clasificación Campeón vixente de la Copa Libertadores * Campeón vixente de la [[Copa Suramericana]] * 5 d'Arxentina * 5 de Brasil * 2 de Colombia * 2 de Chile * 2 de Bolivia * 2 d'Ecuador * 2 de Paraguái * 2 de Perú * 2 d'Uruguái * 2 de Venezuela El primer cabeza de serie va ser el postrer campeón, y los 7 restantes los clubes que representen a Arxentina y a Brasil, clasificaos direutamente con mayor ''ranking'', el club ente estos dos asociaciones con menor ''ranking'' va perder el derechu de cabeza de serie. Esta fase xugar pol [[sistema de toos contra toos]] a 2 rondes, dientro de cada grupu. Los equipos qu'ocupen los dos primeros puestos de cada unu d'ellos van xugar los octavos de final, ente que los terceros van pasar a apostar la Segunda fase de clasificación de la [[Copa Suramericana]]. ==== Definición ==== Los 16 equipos clasificaos de la fase de grupos van xugar los octavos de final formándose en 8 llaves de dos equipos cada unu, quien van apostar partíos d'ida y vuelta, col mesmu formatu de clasificación que les llaves de les rondes previes. Con cuenta de determinar los rivales de cada llave de los octavos de final realizarán dos tables de posiciones. Una ente los ocho clasificaos en primer llugar nos sos grupos y la segunda ente los ocho clasificaos en segundu llugar nos sos grupos. Les cruces ente los equipos que remataron primeros y aquellos que lo fixeron de segundes, va ser al traviés del sortéu, quedando d'esa manera definíu'l desenvolvimientu restante de la copa. Los dos clubes ganadores de la etapa semifinal van xugar ente sigo dos partíos (ida y vuelta) pol títulu de campeón de la Copa Conmebol Libertadores. En casu d'igualdá en puntos al términu de los dos finales va consagrase campeón l'equipu con meyor saldu de goles. A diferencia de toles demás rondes d'eliminación direuta del tornéu, de caltenese la igualdá va recurrir a un allargue de 30 minutos estremáu en dos periodos de 15 minutos cada unu. Si al términu d'este allargue persistiera la paridá, va definir al ganador por definición de [[tiros dende'l puntu de penalti]], conforme a les normes axustaes pola [[Federación Internacional de Fútbol Asociación|FIFA]]. El campeón de la Copa Libertadores ye consideráu'l meyor club del continente hasta la realización de la siguiente edición. Amás, clasifica al [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA|Mundial de Clubes de la FIFA]], la competencia que define al meyor equipu del planeta. N'agostu de 2013, tres la celebración d'un congresu estraordinariu de la Conmebol, fontes allegaes a la entidá matriz del fútbol suramericano dexaron entever la posibilidá de realizar la final del certame a partíu únicu y en terrén neutral, similar a la de la [[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones d'Europa]]. A fines d'añu, el Comité Executivu de la Confederación refugó dichu proyeutu de reforma, siquier nel futuru cercanu.<ref>{{cita web|url=https://www.pasionlibertadores.com/noticias/La-CONMEBOL-quier-un-unico-partíu-en-la final-20130803-0005.html|títulu=La CONMEBOL quier un únicu partíu na final|editor=Pasión Libertadores|autor=|fecha=3 d'agostu de 2013|fechaaccesu=}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/copalibertadores/final-de-libertadores-podria-ser-un-unico-partíu-articulo-437758|títulu=La final de la Libertadores podría ser un únicu partíu|editor=L'Espectador|autor=EFE|fecha=2 d'agostu de 2013|fechaaccesu=}}</ref> N'ochobre de 2016, la Conmebol confirmó públicamente que'l sistema de final única sigue siendo consideráu y que'l so implementación ye cuestión de tiempu.<ref>{{Cita web|url=http://www.conmebol.com/es/conmebol-confirma-final-ida-y-vuelta-pa copa libertadores-2017|títulu=Conmebol confirma final ida y vuelta pa Copa Libertadores 2017 {{!}} Conmebol.com|fechaaccesu=6 d'avientu de 2016|sitiuweb=www.conmebol.com}}</ref> En febreru de 2018, la Conmebol fixo oficial que, a partir de la edición de 2019, el tornéu va definir al campeón nun únicu partíu a celebrase en campu neutral escoyíu con antelación.<ref>{{Cita web|url=http://www.conmebol.com/es/la-conmebol-libertadores-se-definira-en-final-unica-partir-de-2019-con-mayores-beneficios-los clubes|títulu=La CONMEBOL Libertadores va definir en final única a partir de 2019 con mayores beneficios a los clubes y la competencia|autor=Conmebol.com|fechaaccesu=23 de febreru de 2018}}</ref> == Troféu == {{AP|Troféu de la Copa Libertadores}} [[Ficheru:Chapitas de campeon.jpg|thumb|200px|Cada ganador del [[troféu de la Copa Libertadores]] tien una placa, reseñando l'equipu y la edición ganada.]] El troféu orixinal foi construyíu en delles pieces de [[plata]] esterlina, buscando asonsañar la figura redonda d'un balón formáu por dos pieces que la so interseición ta tapada pol llistón (una cinta) qu'a principiu allugaría los nomes de los clubes campeones pero al ver que la proporción nun daba pa llograr el cometíu decidió asitiase “Copa Libertadores”. El troféu pa los creadores simboliza “la dualidá del fútbol, teniendo d'arte y de cai”. L'homín que ta no más alto del troféu copiar d'una copa de bronce que vendíen nes tiendes pa los campeonatos de los colexos de Lima. Ye la única pieza que nun ye de plata (ye de [[bronce]] bañada en plata). El pedestal del troféu orixinal tenía llugar pa 18 plaques, chapitas o entorchaos (los campeones dende 1960 a 1977), seique como un signu de la poca fe que los sos organizadores teníen de la duración del tornéu. Les plaques diríen asitiándose na base del pedestal, una debaxo de la otra, habiendo llugar p'asitiar 6 columnes de 3 entorchaos. Col campeonatu de [[Boca Juniors]] en [[Copa Libertadores 1977|1977]], enllenóse la capacidá p'asitiar les 18 plaques de los equipos campeones, polo que se tuvo qu'amestar espaciu pa una llinia más (onde entraríen 6 chapitas) y amás reasitiar les anteriores. Depués de 6 años, amestóse una columna más, quedando conformáu agora por 7 columnes de 4 entorchaos caúna. Entós que s'enllenaren esos nuevos espacios, una solución rápida foi que los equipos asitiaren los sos chapitas nel cantu del pedestal, totalmente antiestético. El primer equipu n'asitiar el so entorcháu ellí foi [[Atlético Nacional]], campeón de [[Copa Libertadores 1989|1989]]. A pesar de que'l cantu del pedestal enllenar en 1994, los campeones siguíen sumándose añu tres d'añu y el pedestal siguía del mesmu tamañu hasta'l 2004. La Copa pudo estrenar el so nuevu pedestal, yá con espaciu pa dellos campeones y con toles sos plaques nel so llugar. Pero esto duró pocu por cuenta d'un accidente nos festexos de la consagración del [[Once Caldas]] en [[xunetu]] del [[Copa Libertadores 2004|2004]], dempués de vencer al arxentín Boca Juniors. Esta edición quedó marcada cuando'l vieyu troféu, depués de pasar d'añu n'añu en mano de gloriosos xugadores, terminó fechu cachos cuando a [[Herly Alcázar]], xugador del Once Caldas, cayóse-y de la mano. El so arreglu foi encargada a la empresa ''Alzaimagen'' de [[Chile]]. Ente les diferencies del actual a la orixinal, atópase que les ases son más grandes, y l'homín patisca a la izquierda y non como antes, a la derecha. Les chapitas qu'asitiaben los campeones yeren de distintu material, una y bones dalgunes taben feches d'oru, otres de plata, y otres de bronce. Amás, el tamañu de les plaques yera distinta. Nel añu 2009 foi realizada l'últimu cambéu na cual retiráronse les plaques y fixéronse toes del mesmu tamañu y del mesmu material (plata) col nome y l'escudu de cada club de manera uniforme, quedando con 9 columnes, cuando un nuevu equipu conságrase campeón, asítiase la placa antes de la entrega del troféu. El so pesu ye de 10,25 quilos y mide 98 centímetros, de los cualos 63 cm son de plata 925 y 35 cm de madera de [[cedru]].<ref name="trof">{{cita web |url=http://canchallena.lanacion.com.ar/1828794-conoz-en-detalle-el troféu orixinal-de-la copa libertadores-y-les-chapitas-de-los-campeones |títulu=Conocé en detalle'l troféu orixinal de la Copa Libertadores y les chapitas de los campeones |fechaaccesu=22 de setiembre de 2015 }}</ref> El troféu ta programáu pa ser enllenáu pola edición 2031.<ref name="trof" /> == Repercusión == === Patrocinio comercial y televisación === [[Ficheru:Nacional vs Lanús, Libertadores 2017 027.jpg|thumb|right|200px|Carteleria del tornéu na antoxana de cada partíu.]] [[Ficheru:Nacional vs Boca Juniors, Libertadores 2016 119.JPG|thumb|left|200px|Logo de [[Bridgestone]], presente como patrocinador comercial.]] La Copa Libertadores produz muncha repercusión, por ser unu de los torneos confederativos de clubes más importante del mundu, xunto cola [[Lliga de Campeones de la UEFA]]. A nivel internacional, la competición ye retresmitida por [[Fox Deportes]] n'[[Estaos Xuníos]], [[Bein Sports (España)|beIN Sports]] n'[[España]] y [[Sport TV]] en [[Portugal]]. [[Fox Sports (Llatinoamérica)|Fox Sports]] tien los derechos de retresmisión del campeonatu continental en [[Centroamérica]] y [[Suramérica]] hasta 2018. En 2015, la empresa [[Tenfield]] d'[[Uruguái]], propiedá del empresariu [[Francisco Casal]], volvió ufiertar pa llograr los derechos. Según medios de prensa, la suma ufiertada xube a la suma de 300&nbsp;000&nbsp;000 dólares añales pola televisación de la Copa Libertadores y la Copa Suramericana (segundu tornéu n'importancia) nun contratu por diez temporaes, sumando un total de 3&nbsp;000&nbsp;000&nbsp;000 dólares.<ref>{{cita web |url= http://nextvlatam.com/tenfield-de-uruguay-vuelve ufiertar-polos derechos-de-tv-de-la copa libertadores/?lang=es|títulu=Tenfield d'Uruguái vuelve ufiertar polos derechos de TV de la Copa Libertadores|fechaaccesu=15 d'avientu de 2015|autor=Nextvlatam.com|fecha=5 de xunu de 2015}}</ref> Al respeutu, la suma que paga T&T Sports (firma conformada poles empreses Torneos y Competencies d'Arxentina y Traffic de Brasil) por dichos derechos, ye de 70&nbsp;000&nbsp;000 dólares per añu por dambes competencies, que son revendíos a Fox Sports. La [[TV Pública]] tamién retresmite dellos partíos de la competición n'[[Arxentina]] hasta [[2016]]. Depués del [[Casu de corrupción na FIFA|escándalu de corrupción de la FIFA]] nel 2015, la [[Conmebol]] decidió roblar el contratu de TV direutamente cola cadena [[Fox]] hasta 2019, ensin intermediarios.<ref>{{cita noticia|títulu=Nuevu aldu: la Conmebol escueye a Fox pa televisar los sos torneos|url=http://www.lanacion.com.ar/1848710-quebre-la-conmebol-desapegar de-torneos-con-un-nuevu-alcuerdu|fechaaccesu=23 de febreru de 2017}}</ref> [[Ficheru:Libertadores Bogota.jpg|thumb|right|200px|Dalgunos de los patrocinadores comerciales, presentes n'[[Estadiu Nemesio Camacho El Campín|El Campín]] de [[Bogotá]].]] === Patrocinador comercial principal === Con respectu al patrociniu comercial, dende 1998 a 2007, [[Toyota]] foi'l principal patrocinador comercial de la Copa Conmebol Libertadores, y el tornéu llamar por motivos comerciales "Copa Toyota Libertadores". A partir de 2008, [[Banco Santander]] foi'l principal patrocinador, reemplazando a Toyota del nome del tornéu. Cinco años dempués, en 2013, [[Bridgestone]] convertir nel patrocinador comercial oficial de la copa, hasta l'actualidá. Los patrocinadores comerciales de la Copa Libertadores non solamente apaecíen nel nome comercial del tornéu, sinón qu'amás taben presentes nel logo de la competición, nos estadios onde s'apostaben los partíos, etc. Sicasí, a fines de 2017 anuncióse que la próxima edición va realizar ensin ''sponsor''.<ref>{{cita noticia|url=https://bolavip.com/america/La-Conmebol-Libertadores-diz-y-adios-a-los-sponsors-20171226-0040.html|títulu=La "Conmebol Libertadores" diz-y adiós a los sponsors|editor=BolaVip|fecha=28 d'avientu de 2017|fechaaccesu=30 d'avientu de 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210713014655/https://bolavip.com/america/La-Conmebol-Libertadores-diz-y-adios-a-los-sponsors-20171226-0040.html|archivedate=2021-07-13}}</ref> {| {{tablaguapacentrada}} |- ! Periodu !! Patrocinador !! Nome comercial del tornéu |- | {{center|[[Copa de Campeones d'América 1960|1960]]-[[Copa de Campeones d'América 1964|1964]]}} ||rowspan=2 | {{center|''Ensin patrocinador comercial''}} || '''Copa de Campeones d'América''' / '''Copa Campeones d'América''' |- | {{center|[[Copa Libertadores 1965|1965]]-[[Copa Libertadores 1997|1997]]}} || '''Copa Libertadores d'América''' / '''Copa Libertadores''' |- | {{center|[[Copa Libertadores 1998|1998]]-[[Copa Libertadores 2007|2007]]}} || [[Toyota]] || '''Copa Toyota Libertadores''' |- | {{center|[[Copa Libertadores 2008|2008]]-[[Copa Libertadores 2012|2012]]}} || [[Banco Santander|Santander]] || '''Copa Santander Libertadores''' |- | {{center|[[Copa Libertadores 2013|2013]]-[[Copa Libertadores 2016|2016]]}} || rowspan=2 | [[Bridgestone]] || '''Copa Bridgestone Libertadores''' |- | {{center|[[Copa Libertadores 2017|2017]]}} || '''Copa Conmebol Libertadores Bridgestone''' |- | {{center|[[Copa Libertadores 2018|2018]]}} ||{{center|''Ensin patrocinador comercial''}} || '''Copa Conmebol Libertadores''' |- |} === Redes sociales === Na actualidá la [[Copa Libertadores]] tamién cunta coles populares [[Rede social|redes sociales]]. La llegada de la empresa [[Bridgestone]], abrió'l campu pal hincha nes redes sociales y con esto la [[Confederación Suramericana de Fútbol]] nel añu [[2013]] dio entamu coles cuentes oficiales de [[Twitter]] y [[Facebook]] del tornéu, amás d'una web autorizao y certificao pola [[Conmebol]]. Nes cuentes oficiales, va publicar según la empresa patrocinadora, [[Bridgestone]], ''' L'Equipu Ideal de la Copa Libertadores''' y les '''Distinciones de la Copa Libertadores''', daqué acabante ellaborar dende'l 2013 na competición y de 2012 na [[Copa Suramericana]]. Güei yá tienen más de 120&nbsp;000 siguidores la cuenta oficial de la Copa Libertadores en Facebook<ref>{{cita web|url=https://www.facebook.com/CopaBridgestoneLibertadoresConmebol|títulu=https://archive.today/20130207164255/www.facebook.com/CopaBridgestoneLibertadoresConmebol|urlarchivu=https://archive.today/20130207164255/www.facebook.com/CopaBridgestoneLibertadoresConmebol|fechaarchivu=7 de febreru de 2013}}</ref> y más de 170&nbsp;000 siguidores na cuenta oficial de la Copa Libertadores en Twitter.<ref>{{cita web |url=https://www.twitter.com/CBrLibertadores|títulu=https://www.twitter.com/CBrLibertadores }}</ref> === Convocatoria === {{Imaxe múltiple |posición_tabla = center |direición = horizontal |títulu = '''Dellos recibimientos de partíos de Copa Libertadores'''| fondu_de_títulu =#034HALA2 style="color:white;" |semeya1 = La Bombonera.jpg | anchu1 = 170 |semeya2 = Estadio Monumental display.jpg | anchu2 = 170 |semeya4 = GPC 2011.JPG | anchu4 = 170 |semeya6 = Centenario - Peñarol vs LDU Quito.jpg | anchu6 = 200 |semeya7=|anchu7=170}} La Copa Conmebol Libertadores carauterizar pola pasión de les enchíes, xenerando una gran convocatoria nos estadios a midida que los clubes avancen escontra les rondes finales del certame. Esto fai que se dean dellos fechos inusuales d'asistencies masives d'hinches d'un país escontra otru, en cada eliminatoria de la copa. Un casu históricu asocedió mientres la primer final de la [[Copa Libertadores 1980|Copa Libertadores de 1980]], nel que pa la primer final apostada na ciudá de [[Porto Alegre]], cerca de 30&nbsp;000 fanáticos de Nacional d'Uruguái dixeron presente.<ref name="ovaciondigital_1"/><ref name="ovaciondigital_2"/><ref name="lr21_1"/> A esti acontecimientu conózse-y popularmente como ''Tomar de Porto Alegre'' o ''El segundu éxodu del pueblu oriental''.<ref name="ovaciondigital_3"/><ref name="lr21_2"/><ref>{{cita web|url=http://www.lr21.com.uy/deportes/183900-exodo|títulu=Éxodu|editorial=La Rede 21|fechaaccesu=22 de febreru de 2016}}</ref> Otru fechu asocedió mientres la [[Copa Libertadores 2009|Copa Libertadores de 2009]], nel que pelos cuartos de final, [[Estudiantes de La Plata]] visitó a [[Defensor Sporting Club|Defensor Sporting]] acompañáu de 10&nbsp;000 hinches.<ref>{{Cita web|1 = |títulu = Enches d'Estudiantes acopen Montevideo|añu = 2009|llugar = Buenos Aires, Arxentina|editorial = Infobae|url = http://www.infobae.com/2009/05/28/451216-hinches-estudiantes-acopen-montevideo|fechaaccesu = 16 d'avientu de 2015}}</ref> [[Ficheru:Hinchada-Estudiantes-Montevideo-09.jpg|thumb|250px|Cerca de 10&nbsp;000 simpatizantes d'Estudiantes allegaron al [[Estadiu Centenariu|Centenariu de Montevideo]] en [[Copa Libertadores 2009|2009]].<ref>{{Cita web||títulu = Esa enchida incondicional|añu = 2009|llugar = Buenos Aires, Arxentina|editorial = La Nación|url= http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=1133398|fechaaccesu= 11 d'agostu de 2009}}</ref>]] Na [[Copa Libertadores 2015|Copa Libertadores de 2015]] cerca de 15&nbsp;000 hinches de River Plate viaxaron a Asunción pa guardar la semifinal del certame. La [[Copa Libertadores 2013|Copa Libertadores de 2013]] foi conocida como "la copa de les banderes xigantes", yá que mientres el desenvolvimientu de la mesma dos equipos presentaron los sos enormes telones con dellos díes de diferencia. En primer instancia facer [[Millonarios Fútbol Club|Millonarios de Bogotá]], cuando estrenó una bandera denomada "Anaconda" (pola so forma allargada) que tien la considerable suma de 700 × 40 metros (28&nbsp;000 metros en total).<ref>{{cita web|url=http://www.golcaracol.com/futbol-de-america/copalibertadores/galeria-270951-millonarios-estrenu-la bandera-mas-grande-del mundu-corinthians#ad-image-0|títulu=http://www.golcaracol.com/futbol-de-america/copalibertadores/galeria-270951-millonarios-estrenu-la bandera-mas-grande-del mundu-corinthians#ad-image-0}}</ref> D'esta manera, la bandera de [[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]] convertir na bandera más grande del mundu esplegada nun estadiu y na primer bandera nel mundu en cubrir toles sos tribunes,<ref>{{cita web |url=http://k37.kn3.net/taringa/5/7/0/2/8/7/8/camilo230910/DBB.jpg?4916|títulu=http://k37.kn3.net/taringa/5/7/0/2/8/7/8/camilo230910/DBB.jpg?4916 }}</ref> anque les sos midíes reales xeneraron duldes na prensa.<ref>{{cita web |url=http://www.republica.com.uy/la bandera-de-la mentira/313710/ |títulu=La bandera de la mentira |fechaaccesu=16 d'avientu de 2015 |fecha=6 d'abril de 2013 |editorial=La República }}</ref> Hasta esi momentu, la bandera más grande del mundu pertenecía-y al club [[Club Atlético Talleres (Córdoba)|Talleres de Córdoba]], estrenada'l 12 d'ochobre de 2012 nel Estadiu Mario Kempes de Córdoba nun amistosu con derrota pola mínima ante [[Club Nacional de Football|Nacional d'Uruguái]], por cuenta de la celebración de los 99 años del club. L'otru telón xigante esplegáu mientres la [[Copa Libertadores 2013|Copa Libertadores de 2013]] foi per parte de la enchida de [[Club Nacional de Football|Nacional d'Uruguái]]. Díes dempués de la presentación de Millonarios, el tricolor lo desbancó y quedóse con "la bandera más grande del mundu", al esplegar un xigantescu telón de 600 metros de llongura por 50 d'altu, totalizando 30&nbsp;000 metros cuadraos.<ref>{{enllaz rotu|1={{cita web |url=http://www.ovaciondigital.com.uy/130404/clib-706990/copalibertadores/se-desplego-la bandera xigante/ |2=títulu esplegóse la bandera xigante |fechaaccesu=4 d'abril de 2013 |editorial=ovacióndigital }} |2=http://www.ovaciondigital.com.uy/130404/clib-706990/copalibertadores/se-desplego-la bandera xigante/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> La inauguración de la denomada ''Bandera más grande del mundu'' foi'l 4 d'abril de 2013, nel marcu del penúltimu partíu del grupu 1, que ganara Nacional frente a [[Deportivo Toluca|Toluca]] por 4-0 y ante 50&nbsp;000 espectadores.<ref>{{cita web |url=http://america.infobae.com/notas/69254-Nacional-golio-a-Toluca-y%20se-clasifico-junto-a-Boca |títulu=Nacional golió a Toluca y clasificóse xunto a Boca |fechaaccesu=4 d'abril de 2013 |editorial=america.infobae |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130408043956/http://america.infobae.com/notas/69254-Nacional-golio-a-Toluca-y |fechaarchivu=2013-04-08 }}</ref> La repercusión que xenera la Copa Libertadores produció que la noticia percorriera'l mundu, faciendo ecu en dellos países como por casu n'[[Arxentina]],<ref>{{cita web |url=http://tn.com.ar/deportes/terrible/la-enchida-de-nacional-al-guinness-estrena-la bandera-mas-grande-del mundu_266421 |títulu=La enchida de Nacional al guinness: estrena la bandera más grande del mundu |fechaaccesu=7 d'abril de 2013 |fecha=14 d'agostu de 2012 |editorial=Toa Noticies }}</ref> [[Brasil]],<ref>{{cita web |url=http://globoesporte.globo.com/futebol/libertadores/noticia/2013/04/nacional-golea-o-toluca-y-se-garante-nas-oitavas-de-final-da-libertadores.html |títulu=Cola bandera más grande del mundu Nacional golia a Toluca y clasifica|fechaaccesu=7 d'abril de 2013 |editorial=Toa Noticies }}</ref>[[Chile]],<ref>{{cita web |url=http://www.larojadeportes.cl/nacional-de-uruguay-presento-la%20bandera-mas-grande-del%20mundu/ |títulu=Nacional d'Uruguái presentó la bandera más grande del Mundu |fechaaccesu=7 d'abril de 2013 |fecha=5 d'abril de 2013 |editorial=La Colorada |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130601111412/http://www.larojadeportes.cl/nacional-de-uruguay-presento-la |fechaarchivu=2013-06-01 }}</ref> [[Perú]],<ref>{{enllaz rotu|1={{cita web |url=http://depor.pe/futbol-internacional/904996/noticia-nacional-uruguay-presento-bandera-mas-grande-mundu-copa-libertadores?href=masnotas5 |títulu=Nacional presentó la bandera más grande del mundu na Copa Libertadores |fechaaccesu=7 d'abril de 2013 |fecha=4 d'abril de 2013 |editorial=Depor |ubicación=Perú }} |2=http://depor.pe/futbol-internacional/904996/noticia-nacional-uruguay-presento-bandera-mas-grande-mundu-copa-libertadores?href=masnotas5 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> [[Hondures]],<ref>{{cita web |url=http://www.laprensa.hn/Seiciones-Principales/Deportes/Futbol-Internacional/Hinches-del-Nacional-estrenaron-la bandera-mas-grande-del mundu#.UWDoxb3FAfh |títulu=Enches del Nacional estrenaron la bandera más grande del mundu |fechaaccesu=7 d'abril de 2013 |fecha=5 d'abril de 2013 |editorial=La Prensa |ubicación=Hondures }}</ref> [[Méxicu]],<ref>{{enllaz rotu|1={{cita web |url=http://www.fahrenheitmagazine.com/nacional-estrenu-la bandera-mas-grande-del mundu-ante-toluca/ |títulu=Nacional estrenó la bandera "más grande del mundu" ante Toluca |fechaaccesu=7 d'abril de 2013 |fecha=4 d'abril de 2013 |editorial=Fahrenheit |ubicación=Méxicu }} |2=http://www.fahrenheitmagazine.com/nacional-estrenu-la bandera-mas-grande-del mundu-ante-toluca/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> [[Estaos Xuníos]],<ref>{{cita web |url=http://www.elnuevoherald.com/2013/04/04/1446741/libertadores-nacional-vence-a.html |títulu=Libertadores: Nacional vence a Toluca y avanza |fechaaccesu=7 d'abril de 2013 |editorial=Toa Noticies |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130408100404/http://www.elnuevoherald.com/2013/04/04/1446741/libertadores-nacional-vence-a.html |fechaarchivu=8 d'abril de 2013 }}</ref> [[Grecia]],<ref>{{cita web |url=http://www.onsports.gr/Podosfairo/Kosmos/item/307094-Nasional-H-megalyterh-shmaia-se-athlhtiko-gegonos-video |títulu=Nacional: la bandera más grande |fechaaccesu=7 d'abril de 2013 |fecha=5 d'abril de 2013 |editorial=Marca |ubicación=España }}</ref> [[España]],<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2013/04/05/futbol/futbol_internacional/america/1365141161.html |títulu=Nacional esplega la bandera más xigante |fechaaccesu=7 d'abril de 2013 |fecha=5 d'abril de 2013 |editorial=Marca |ubicación=España }}</ref> [[Francia]],<ref>{{cita web |url=http://www.sudouest.fr/2013/04/05/football-le-plus-grand-drapeau-du-monde-deploye-dans-un-stade-uruguayen-1015645-766.php |títulu=Le plus grand drapeau du monde déployé dans un stade uruguayen |fechaaccesu=7 d'abril de 2013 |fecha=5 d'abril de 2013 |editorial=Sud Ouest |ubicación=Francia |idioma=francés }}</ref> [[Reinu Xuníu]],<ref>{{cita web |url=http://www.dailymail.co.uk/sport/football/article-2304596/Nacional-unfurl-worlds-largest-flag-Copa-Libertadores-win-Toluca.html |títulu=Now that is what you call a banner! South Americans unfurl giant 600m sign that needed an army of fans to march it into stadium |fechaaccesu=7 d'abril de 2013 |apellíu=Fortune |nome=Matt |fecha=5 d'abril de 2013 |editorial=Daily Mail |ubicación=Reinu Xuníu |idioma=inglés }}</ref> y [[Bélxica]].<ref>{{cita web |url=http://www.nieuwsblad.be/sportwereld/cnt/DMF20130405_006 |títulu=Supporters ontvouwen grootste spandoek ter wereld |fechaaccesu=7 d'abril de 2013 |fecha=5 d'abril de 2013 |editorial=Sport Wereld |ubicación=Bélxica |idioma=belga }}</ref> Enantes, otros equipos presentaren telones xigantes nel marcu de la Copa Libertadores. Mientres la [[Copa Libertadores 2011|Copa Libertadores de 2011]] los hinches de [[Club Atlético Peñarol|Peñarol de Montevideo]] estrenaron la, nesi momentu, bandera más grande del mundu, con 309 metros de llargu y 46 d'altu, lo qu'equival a unos 14&nbsp;214 metros cuadraos. L'esplegue fíxose antes de xugar el postreru partíu del grupu frente a [[Club Atlético Independiente|Independiente]], que remató con victoria visitante por 1 a 0.<ref>{{cita web|títulu=Peñarol otra vegada nel visu del mundu|url=http://www.ovaciondigital.com.uy/110412/futnac-559547/futbolnacional/penarol-otra%20vegada-en-el%20visu-del%20mundu/|editor=[http://www.ovaciondigital.com.uy/ OvacionDigital.com.uy]|fecha=12 d'abril de 2011|fechaaccesu=16 d'avientu de 2015|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120118124844/http://www.ovaciondigital.com.uy/110412/futnac-559547/futbolnacional/penarol-otra|fechaarchivu=2012-01-18}}</ref> Pero n'ocasiones la pasión se descontrola. Tal ye'l casu del partíu de vuelta ente [[Boca Juniors]] y [[River Plate]] polos [[Copa Libertadores 2015|octavos de final de 2015]], dos de los equipos con mayor convocatoria. Nel superclásico, apostáu en La Bombonera, los hinches del llocal ingresaron un dron al estadiu y refundiaron gas pimienta a los xugadores de River, xenerando la suspensión del partíu. El fechu inéditu, que tuvo una gran repercusión, derivó na descalificación de Boca y la clasificación de River a los cuartos de final, ensin xugar los 45 minutos restantes.<ref>{{cita web|títulu=Vergüenza na Bombonera: hinches de Boca tiráron-y gas pimienta a los xugadores de River y el partíu suspendióse|url=http://canchallena.lanacion.com.ar/1792848-boca-river-superclasico-libertadores|editor=Canchallena|fecha=15 de mayu de 2015|fechaaccesu=16 d'avientu de 2015|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160319125338/http://canchallena.lanacion.com.ar/1792848-boca-river-superclasico-libertadores|fechaarchivu=2016-03-19}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Los incidentes de la Boca-River|url=http://www.mundodeportivo.com/futbol/20150515/20112365376/los incidentes-de la boca-river.html|editor=Mundo Deportivo|fecha=15 de mayu de 2015|fechaaccesu=16 d'avientu de 2015}}</ref><ref name="clarin_1">{{cita web|títulu=Antes de la vergüenza, River foi'l meyor|url=http://www.clarin.com/deportes/futbol/boca-juniors/Boca-River-Copa_Libertadores-14_de_mayu_0_1357064427.html|editor=Clarín|fecha=15 de mayu de 2015|fechaaccesu=16 d'avientu de 2015}}</ref><ref name="clarin_1"/> L'impautu amontar coles posteriores investigaciones, que determinaron que foi una agresión planiada.<ref>{{cita web|títulu=Escuches superclásicas: los incidentes de la Boca-RIver tuvieron planiaos|url=http://tn.com.ar/deportes/esencial/escuches-superclasicas-los incidentes-de la boca-river-tuvieron-planiaos_599402|editor=TN|fecha=29 de xunu de 2015|fechaaccesu=16 d'avientu de 2015}}</ref> == Palmarés == {| cellpadding="0" border=1 cellspacing="0" style="margin: 0.5em 1em 0.5em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=100% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white; border: 1px #aaa solid;" !width=10%|Añu !width=20%|Campeón<ref>Ente paréntesis indica'l númberu de títulu del club.</ref> !width=10%|Resultaos<br />finales !width=20%|Subcampeón !width=40% colspan="2"|Semifinalistes !Clubes participantes |- align=center bgcolor=#CCCCCC style="color:#000000;" !colspan="7"| Copa de Campeones d'América |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa de Campeones d'América 1960|1960]]''' |'''[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |'''[[Final de la Copa de Campeones d'América 1960|1:0<br />1:1]]''' |[[Club Olimpia|Olimpia]]<br /><small>{{bandera2|Paraguái|1954|tamañu=22px}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% |width=50%|{{center|[[Club Atlético San Llorienzo d'Almagro|San Llorienzo]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small>}} |{{center|[[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small>}} |} |7 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa de Campeones d'América 1961|1961]]''' |'''[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] <small>(2)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |'''[[Final de la Copa de Campeones d'América 1961|1:0<br />1:1]]''' |[[Sociedade Esportiva Palmeiras|Palmeiras]]<br /><small>{{bandera2|Brasil|1960}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% |width=50%|{{center|[[Club Olimpia|Olimpia]]<br /><small>{{bandera2|Paraguái|1954|tamañu=22px}}</small>}} |{{center|[[Independiente Santa Fe]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small>}} |} |9 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa de Campeones d'América 1962|1962]]''' |'''[[Santos Futebol Clube|Santos]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil|1960}}</small> |'''[[Final de la Copa de Campeones d'América 1962|2:1<br />2:3<br />3:0]]''' |[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]]<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% align=center |width=50%|{{center|[[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]]<br /><small>{{bandera2|Chile}}</small>}} |{{center|[[Club Nacional de Football|Nacional]]<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small>}} |} |10 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa de Campeones d'América 1963|1963]]''' |'''[[Santos Futebol Clube|Santos]] <small>(2)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil|1960}}</small> |'''[[Final de la Copa de Campeones d'América 1963|3:2<br />2:1]]''' |[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% |width=50%|{{center|[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]]<br /><small>{{bandera2|Brasil|1960}}</small>}} |{{center|[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]]<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small>}} |} |9 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa de Campeones d'América 1964|1964]]''' |'''[[Club Atlético Independiente|Independiente]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |'''[[Final de la Copa de Campeones d'América 1964|0:0<br />1:0]]''' |[[Club Nacional de Football|Nacional]]<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% |width=50%|{{center|[[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]]<br /><small>{{bandera2|Chile}}</small>}} |{{center|[[Santos Futebol Clube|Santos]]<br /><small>{{bandera2|Brasil|1960}}</small>}} |} |11 |- align=center bgcolor=#CCCCCC style="color:#000000;" !colspan="7"| Copa Libertadores d'América / Copa Libertadores |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 1965|1965]]''' |'''[[Club Atlético Independiente|Independiente]] <small>(2)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 1965|1:0<br />1:3<br />4:1]]''' |[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]]<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |[[Santos Futebol Clube|Santos]]<br /><small>{{bandera2|Brasil|1960}}</small> |} |10 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 1966|1966]]''' |'''[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] <small>(3)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 1966|2:0<br />2:3<br />4:2]]''' <small>[[Prórroga (deporte)|(t.s.)]]</small> |[[Club Atlético River Plate|River Plate]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|{{bandera|CHI}} [[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]]<br />{{bandera|URU}} [[Club Nacional de Football|Nacional]] |{{bandera|ARX|alt}} [[Club Atlético Independiente|Independiente]]<br />{{bandera|ARX|alt}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]]<br />{{bandera|PAR|1954}} [[Club Guaraní|Guaraní]] |} |17 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 1967|1967]]''' |'''[[Racing Club]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 1967|0:0<br />0:0<br />2:1]]''' |[[Club Nacional de Football|Nacional]]<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|{{bandera|PER}} [[Club Universitario de Deportes Universitario]]<br />{{bandera|ARX|alt}} [[Club Atlético River Plate|River Plate]]<br />{{bandera|CHI}} [[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]] |{{bandera|BRA|1889}} [[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] <br />{{bandera|URU}} [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] |} |19 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 1968|1968]]''' | '''[[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 1968|2:1<br />1:3<br />2:0]]''' |[[Sociedade Esportiva Palmeiras|Palmeiras]]<br /><small>{{bandera2|Brasil|1968}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Racing Club]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]]<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |} |21 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 1969|1969]]''' |'''[[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes]] <small>(2)'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 1969|1:0<br />2:0]]''' |[[Club Nacional de Football|Nacional]]<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]]<br /><small>{{bandera2|Chile}}</small> |[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]]<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |} |17 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 1970|1970]]''' |'''[[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes]] <small>(3)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 1970|1:0<br />0:0]]''' |[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]]<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Club Atlético River Plate|River Plate]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |[[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]]<br /><small>{{bandera2|Chile}}</small> |} |19 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 1971|1971]]''' |'''[[Club Nacional de Football|Nacional]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 1971|0:1<br />1:0<br />2:0]]''' |[[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|{{bandera|BRA|1968}} [[Sociedade Esportiva Palmeiras|Palmeiras]]<br />{{bandera|PER}} [[Club Universitario de Deportes Universitario]] |{{bandera|ECU|1900}} [[Barcelona Sporting Club|Barcelona]]<br />{{bandera|CHI}} [[Unión Española]] |} |21 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 1972|1972]]''' |'''[[Club Atlético Independiente|Independiente]] <small>(3)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 1972|0:0<br />2:1]]''' |[[Club Universitario de Deportes Universitario]]<br /><small>{{bandera2|Perú}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|{{bandera|BRA|1968}} [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]<br />{{bandera|ECU|1900}} [[Barcelona Sporting Club|Barcelona]] |{{bandera|URU}} [[Club Nacional de Football|Nacional]]<br />{{bandera|URU}} [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] |} |20 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 1973|1973]]''' |'''[[Club Atlético Independiente|Independiente]] <small>(4)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 1973|1:1<br />0:0<br />2:1]]''' |[[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]]<br /><small>{{bandera2|Chile}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|{{bandera|ARX|alt}} [[Club Atlético San Llorienzo d'Almagro|San Llorienzo]]<br />{{bandera|COL}} [[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]] |{{bandera|PAR|1954}} [[Club Cerro Porteño|Cerro Porteño]]<br />{{bandera|BRA|1968}} [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |} |19 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 1974|1974]]''' |'''[[Club Atlético Independiente|Independiente]] <small>(5)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 1974|1:2<br />2:0<br />1:0]]''' |[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]<br /><small>{{bandera2|Brasil|1968}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|{{bandera|URU}} [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]]<br />{{bandera|ARX|alt}} [[Club Atlético Huracán|Huracán]] |{{bandera|COL}} [[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]]<br />{{bandera|PER}} [[Defensor Lima]] |} |21 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 1975|1975]]''' |'''[[Club Atlético Independiente|Independiente]] <small>(6)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 1975|0:1<br />3:1<br />2:0]]''' |[[Unión Española]]<br /><small>{{bandera2|Chile}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|{{bandera|ARX|alt}} [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]]<br />{{bandera|BRA|1968}} [[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] |{{bandera|PER}} [[Club Universitario de Deportes Universitario]]<br />{{bandera|ECU|1900}} [[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]] |} |21 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 1976|1976]]''' |'''[[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil|1968}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 1976|4:1<br />1:2<br />3:2]]''' |[[Club Atlético River Plate|River Plate]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|{{bandera|ECU|1900}} [[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]]<br />{{bandera|PER}} [[Club Alianza Lima|Alianza Lima]] |{{bandera|ARX|alt}} [[Club Atlético Independiente|Independiente]] <br />{{bandera|URU}} [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] |} |21 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 1977|1977]]''' |'''[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 1977|1:0<br />0:1<br />0:0]]''' <small>[[Prórroga (deporte)|(t.s.)]]</small> <small>(5:4 [[Tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])</small> |[[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]]<br /><small>{{bandera2|Brasil|1968}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|{{bandera|COL}} [[Deportivo Cali]]<br />{{bandera|PAR|1954}} [[Club Libertad|Libertad]] |{{bandera|BRA|1968}} [[Sport Club Internacional|Internacional]]<br />{{bandera|VEN|1954}} [[Portuguesa Fútbol Club|Portuguesa]] |} |21 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 1978|1978]]''' |'''[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] <small>(2)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 1978|0:0<br />4:0]]''' |[[Deportivo Cali]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|{{bandera|ARX|alt}} [[Club Atlético River Plate|River Plate]]<br />{{bandera|BRA|1968}} [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] |{{bandera|PAR|1954}} [[Club Cerro Porteño|Cerro Porteño]]<br />{{bandera|PER}} [[Club Alianza Lima|Alianza Lima]] |} |21 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 1979|1979]]''' |'''[[Club Olimpia|Olimpia]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Paraguái|1954}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 1979|2:0<br />0:0]]''' |[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|{{bandera|BRA|1968}} [[Guarani Futebol Clube|Guarani]]<br />{{bandera|CHI}} [[Club Deportivo Palestino|Palestino]] |{{bandera|ARX|alt}} [[Club Atlético Independiente|Independiente]]<br />{{bandera|URU}} [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] |} |21 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 1980|1980]]''' |'''[[Club Nacional de Football|Nacional]] <small>(2)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 1980|0:0<br />1:0]]''' |[[Sport Club Internacional|Internacional]]<br /><small>{{bandera2|Brasil|1968}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|{{bandera|PAR|1954}} [[Club Olimpia|Olimpia]]<br />{{bandera|CHI}} [[Club Deportivo O'Higgins|O'Higgins]] |{{bandera|COL}} [[América de Cali]]<br />{{bandera|ARX|alt}} [[Club Atlético Vélez Sarsfield|Vélez Sarsfield]] |} |21 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 1981|1981]]''' |'''[[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil|1968}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 1981|2:1<br />0:1<br />2:0]]''' |[[Club de Deportes Cobreloa|Cobreloa]]<br /><small>{{bandera2|Chile}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|{{bandera|COL}} [[Deportivo Cali]]<br />{{bandera|BOL}} [[Club Jorge Wilstermann|Jorge Wilstermann]] |{{bandera|URU}} [[Club Nacional de Football|Nacional]]<br />{{bandera|URU}} [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] |} |21 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 1982|1982]]''' |'''[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] <small>(4)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 1982|0:0<br />1:0]]''' |[[Club de Deportes Cobreloa|Cobreloa]]<br /><small>{{bandera2|Chile}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|{{bandera|BRA|1968}} [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]]<br />{{bandera|ARX|alt}} [[Club Atlético River Plate|River Plate]] |{{bandera|PAR|1954}} [[Club Olimpia|Olimpia]]<br />{{bandera|COL}} [[Deportes Tolima]] |} |21 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 1983|1983]]''' |'''[[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil|1968}}</small> |'''1:1<br />2:1''' |[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]]<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|{{bandera|ARX|alt}} [[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes]]<br />{{bandera|COL}} [[América de Cali]] |{{bandera|URU}} [[Club Nacional de Football|Nacional]]<br />{{bandera|VEN|1954}} [[Club Atlético San Cristóbal (Venezuela)|Atlético San Cristóbal]] |} |21 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 1984|1984]]''' |'''[[Club Atlético Independiente|Independiente]] <small>(7)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina|alt}}</small> |'''1:0<br />0:0''' |[[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]]<br /><small>{{bandera2|Brasil|1968}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|{{bandera|URU}} [[Club Nacional de Football|Nacional]]<br />{{bandera|CHI}} [[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]] |{{bandera|BRA|1968}} [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]]<br />{{bandera|VEN|1954}} [[Universidá de Los Andes Fútbol Club|Univ. de Los Andes]] |} |21 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 1985|1985]]''' |'''[[Asociación Atlética Argentinos Juniors|Argentinos Juniors]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |'''0:1<br />1:0<br />1:1''' <small>[[Prórroga (deporte)|(t.s.)]]</small> <small>(5:4 [[Tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])</small> |[[América de Cali]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|{{Bandera|ARX}} [[Club Atlético Independiente|Independiente]]<br />{{bandera|BOL}} [[Club Blooming|Blooming]] |{{bandera|ECU|1900}} [[Club Deportivo El Nacional|El Nacional]]<br />{{bandera|URU}} [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] |} |21 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 1986|1986]]''' |'''[[Club Atlético River Plate|River Plate]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |'''2:1<br />1:0''' |[[América de Cali]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|{{Bandera|ARX}} [[Asociación Atlética Argentinos Juniors|Argentinos Juniors]]<br />{{bandera|ECU|1900}} [[Barcelona Sporting Club|Barcelona]] |{{bandera|PAR|1954}} [[Club Olimpia|Olimpia]]<br />{{bandera|BOL}} [[Club Bolívar|Bolívar]] |} |19 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 1987|1987]]''' |'''[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] <small>(5)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |'''0:2<br />2:1<br />1:0''' <small>[[Prórroga (deporte)|(t.s.)]]</small><ref>Hasta rematar el tiempu reglamentariu namái se tomaron en cuenta los puntos llograos per cada equipu; rematáu'l [[Prórroga (deporte)|tiempu suplementariu]] considerábase la diferencia de goles.</ref>''' |[[América de Cali]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|{{Bandera|ARX}} [[Club Atlético River Plate|River Plate]]<br />{{Bandera|ARX}} [[Club Atlético Independiente|Independiente]] |{{bandera|CHI}} [[Club de Deportes Cobreloa|Cobreloa]]<br />{{bandera|ECU|1900}} [[Barcelona Sporting Club|Barcelona]] |} |21 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 1988|1988]]''' |'''[[Club Nacional de Football|Nacional]] <small>(3)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |'''0:1<br />3:0''' |[[Club Atlético Newell's Old Boys|Newell's Old Boys]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[América de Cali]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |[[Club Atlético San Llorienzo d'Almagro|San Llorienzo]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |} |21 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 1989|1989]]''' |'''[[Atlético Nacional]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |'''0:2<br />2:0''' <small>(5:4 [[Tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])</small> |[[Club Olimpia|Olimpia]]<br /><small>{{bandera2|Paraguái|1988}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |[[Danubio Fútbol Club|Danubio]]<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |width=50%|[[Sport Club Internacional|Internacional]]<br /><small>{{bandera2|Brasil|1968}}</small> |} |21 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 1990|1990]]''' |'''[[Club Olimpia|Olimpia]] <small>(2)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Paraguái|1990}}</small> |'''2:0<br />1:1''' |[[Barcelona Sporting Club|Barcelona]]<br /><small>{{bandera2|Ecuador|1900}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Atlético Nacional]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |[[Club Atlético River Plate|River Plate]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |} |19 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 1991|1991]]''' |'''[[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Chile}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 1991|0:0<br />3:0]]''' |[[Club Olimpia|Olimpia]]<br /><small>{{bandera2|Paraguái|1990}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |[[Atlético Nacional]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |} |21 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 1992|1992]]''' |'''[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |'''0:1<br />1:0''' <small>(3:2 [[Tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])</small> |[[Club Atlético Newell's Old Boys|Newell's Old Boys]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Barcelona Sporting Club|Barcelona]]<br /><small>{{bandera2|Ecuador|1900}}</small> |[[América de Cali]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |} |21 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 1993|1993]]''' |'''[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] <small>(2)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |'''5:1<br />0:2''' |[[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]]<br /><small>{{bandera2|Chile}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Club Cerro Porteño|Cerro Porteño]]<br /><small>{{bandera2|Paraguái|1990}}</small> |[[América de Cali]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |} |21 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 1994|1994]]''' |'''[[Club Atlético Vélez Sarsfield|Vélez Sarsfield]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |'''1:0<br />0:1''' <small>(5:3 [[Tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])</small> |[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Junior de Barranquilla|Junior]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |[[Club Olimpia|Olimpia]]<br /><small>{{bandera2|Paraguái|1990}}</small> |} |21 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 1995|1995]]''' |'''[[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]] <small>(2)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |'''3:1<br />1:1''' |[[Atlético Nacional]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Club Sport Emelec|Emelec]]<br /><small>{{bandera2|Ecuador|1900}}</small> |[[Club Atlético River Plate|River Plate]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |} |21 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 1996|1996]]''' |'''[[Club Atlético River Plate|River Plate]] <small>(2)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |'''0:1<br />2:0''' |[[América de Cali]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]]<br /><small>{{bandera2|Chile}}</small> |[[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |} |21 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 1997|1997]]''' |'''[[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] <small>(2)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |'''0:0<br />1:0''' |[[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]]<br /><small>{{bandera2|Perú}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]]<br /><small>{{bandera2|Chile}}</small> |[[Racing Club]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |} |21 |- align=center bgcolor=#e8C39e style="color:#000000;" |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 1998|1998]]''' |'''[[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |'''2:0<br />2:1''' |[[Barcelona Sporting Club|Barcelona]]<br /><small>{{bandera2|Ecuador|1900}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Club Atlético River Plate|River Plate]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |[[Club Cerro Porteño|Cerro Porteño]]<br /><small>{{bandera2|Paraguái}}</small> |} |23 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 1999|1999]]''' |'''[[Sociedade Esportiva Palmeiras|Palmeiras]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |'''0:1<br />2:1''' <small>(4:3 [[Tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])</small> |[[Deportivo Cali]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Club Atlético River Plate|River Plate]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |[[Club Cerro Porteño|Cerro Porteño]]<br /><small>{{bandera2|Paraguái}}</small> |} |23 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 2000|2000]]''' |'''[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] <small>(3)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |'''2:2<br />0:0''' <small>(4:2 [[Tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])</small> |[[Sociedade Esportiva Palmeiras|Palmeiras]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Club América|América]]<br /><small>{{bandera2|Méxicu}}</small> |[[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |} |34 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 2001|2001]]''' |'''[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] <small>(4)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |'''1:0<br />0:1''' <small>(3:1 [[Tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])</small> |[[Cruz Azul]]<br /><small>{{bandera2|Méxicu}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Sociedade Esportiva Palmeiras|Palmeiras]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |[[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |} |34 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 2002|2002]]''' |'''[[Club Olimpia|Olimpia]] <small>(3)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Paraguái|1990}}</small> |'''0:1<br />2:1''' <small>(4:2 [[Tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])</small> |[[Associação Desportiva São Caetano|São Caetano]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |[[Club América|América]]<br /><small>{{bandera2|Méxicu}}</small> |} |34 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 2003|2003]]''' |'''[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] <small>(5)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |'''2:0<br />3:1''' |[[Santos Futebol Clube|Santos]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[América de Cali]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |[[Deportivo Independiente Medellín|Independiente Medellín]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |} |34 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 2004|2004]]''' |'''[[Once Caldas]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |'''0:0<br />1:1''' <small>(2:0 [[Tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])</small> |[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |[[Club Atlético River Plate|River Plate]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |} |36 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 2005|2005]]''' |'''[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] <small>(3)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |'''1:1<br />4:0''' |[[Club Athletico Paranaense|Atlético Paranaense]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Club Atlético River Plate|River Plate]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |[[Club Deportivo Guadalajara|Guadalajara]]<br /><small>{{bandera2|Méxicu}}</small> |} |38 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 2006|2006]]''' |'''[[Sport Club Internacional|Internacional]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |'''2:1<br />2:2''' |[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Club Libertad|Libertad]]<br /><small>{{bandera2|Paraguái}}</small> |[[Club Deportivo Guadalajara|Guadalajara]]<br /><small>{{bandera2|Méxicu}}</small> |} |38 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 2007|2007]]''' |'''[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] <small>(6)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |'''3:0<br />2:0''' |[[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Cúcuta Deportivu]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |[[Santos Futebol Clube|Santos]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |} |38 |- align=center bgcolor=#e8C39e style="color:#000000;" |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 2008|2008]]''' |'''[[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Ecuador|1900}}</small> |'''4:2<br />1:3''' <small>[[Prórroga (deporte)|(t.s.)]]</small> <small>(3:1 [[Tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])</small> |[[Fluminense Football Club|Fluminense]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Club América|América]]<br /><small>{{bandera2|Méxicu}}</small> |[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |} |38 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 2009|2009]]''' |'''[[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes]] <small>(4)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |[[Final de la Copa Libertadores 2009|'''0:0<br />2:1''']] |[[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Club Nacional de Football|Nacional]]<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |[[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |} |38 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 2010|2010]]''' |'''[[Sport Club Internacional|Internacional]] <small>(2)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}''</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 2010|2:1<br />3:2]]''' |[[Club Deportivo Guadalajara|Guadalajara]]<br /><small>{{bandera2|Méxicu}}''</small>'' |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |[[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]]<br /><small>{{bandera2|Chile}}</small> |} |40 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 2011|2011]]''' |'''[[Santos Futebol Clube|Santos]] <small>(3)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 2011|0:0<br />2:1]]''' |[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]]<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Club Cerro Porteño|Cerro Porteño]]<br /><small>{{bandera2|Paraguái|1990}}</small> |[[Club Atlético Vélez Sarsfield|Vélez Sarsfield]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |} |38 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 2012|2012]]''' |'''[[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 2012|1:1<br />2:0]]''' |[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Santos Futebol Clube|Santos]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |[[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]]<br /><small>{{bandera2|Chile}}</small> |} |38 |- align=center bgcolor=#e8C39e style="color:#000000;" |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 2013|2013]]''' |'''[[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 2013|0:2<br />2:0]]''' <small>[[Prórroga (deporte)|(t.s.)]]</small> <small>(4:3 [[Tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])</small>''' |[[Club Olimpia|Olimpia]]<br /><small>{{bandera2|Paraguái}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Club Atlético Newell's Old Boys|Newell's Old Boys]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |[[Independiente Santa Fe]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |} |38 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 2014|2014]]''' |'''[[Club Atlético San Llorienzo d'Almagro|San Llorienzo]] <small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 2014|1:1<br />1:0]]''' |[[Club Nacional (Paraguái)|Nacional]]</small><br /><small>{{bandera2|Paraguái}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Club Bolívar|Bolívar]]<br /><small>{{bandera2|Bolivia}}</small> |width=50%|[[Defensor Sporting Club|Defensor Sporting]]<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |} |38 |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 2015|2015]]''' |'''[[Club Atlético River Plate|River Plate]] <small>(3)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 2015|0:0<br />3:0]]''' |[[Club de Fútbol Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres]]</small><br /><small>{{bandera2|Méxicu}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width=50%|[[Club Guaraní|Guaraní]]<br /><small>{{bandera2|Paraguái}}</small> |width=50%|[[Sport Club Internacional|Internacional]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |} |38 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 2016|2016]]''' |'''[[Atlético Nacional]] <small>(2)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 2016|1:1<br />1:0]]''' |[[Independiente del Valle]]<br /><small>{{bandera2|Ecuador}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width="50%"|[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |width="50%"|[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |} |38 |- align=center bgcolor=#CCCCCC style="color:#000000;" !colspan="7"| Copa Conmebol Libertadores |- align="center" bgcolor="#f5faff" |'''[[Copa Libertadores 2017|2017]]''' |'''[[Grêmio]] <small>(3)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |'''[[Final de la Copa Libertadores 2017|1:0<br />2:1]]''' |[[Club Atlético Lanús|Lanús]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |width=40% colspan=2| {| width=100% style="text-align:center" |width="50%"|[[Barcelona Sporting Club|Barcelona]]<br /><small>{{bandera2|Ecuador}}</small> |width="50%"|[[Club Atlético River Plate|River Plate]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |} |47 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Copa Libertadores 2018|2018]]''' |colspan="5"|'''''[[Copa Libertadores 2018|En desenvolvimientu]]''''' |47 |} {{cuadru color|#cccccc}} Nome oficial del tornéu. == Títulos per equipu == {{VT|Títulos oficiales de clubes de fútbol suramericano}} <small>''Nota: indicaos en '''negrina''' los campeonatos, n'otru casu los subcampeonatos.''</small> {| cellspacing="0" style="background: #e6EEE6; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |- bgcolor=#CCDDCC style="color:black;" !width=20%|Equipu !width=5%|Títulos !width=5%|Subtítulos !width=70%|Historial |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|ARG}} '''[[Club Atlético Independiente|Independiente]]''' | align=center | '''7''' | align=center | 0 | {{center|<small>'''[[Copa de Campeones d'América 1964|1964]], [[Copa Libertadores 1965|1965]], [[Copa Libertadores 1972|1972]], [[Copa Libertadores 1973|1973]], [[Copa Libertadores 1974|1974]], [[Copa Libertadores 1975|1975]], [[Copa Libertadores 1984|1984]]'''</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|ARG}} '''[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]]''' | align=center | '''6''' | align=center | 4 | {{center|<small>[[Copa de Campeones d'América 1963|<span style="color:red;">1963</span>]], '''[[Copa Libertadores 1977|1977]], [[Copa Libertadores 1978|1978]]''', [[Copa Libertadores 1979|<span style="color:red;">1979</span>]], '''[[Copa Libertadores 2000|2000]], [[Copa Libertadores 2001|2001]], [[Copa Libertadores 2003|2003]]''', [[Copa Libertadores 2004|<span style="color:red;">2004</span>]], '''[[Copa Libertadores 2007|2007]]''', [[Copa Libertadores 2012|<span style="color:red;">2012</span>]]</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|URU}} '''[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]]''' | align=center | '''5''' | align=center | 5 | {{center|<small>'''[[Copa de Campeones d'América 1960|1960]], [[Copa de Campeones d'América 1961|1961]]''', [[Copa de Campeones d'América 1962|<span style="color:red;">1962</span>]], [[Copa Libertadores 1965|<span style="color:red;">1965</span>]], '''[[Copa Libertadores 1966|1966]]''', [[Copa Libertadores 1970|<span style="color:red;">1970</span>]], '''[[Copa Libertadores 1982|1982]]''', [[Copa Libertadores 1983|<span style="color:red;">1983</span>]], '''[[Copa Libertadores 1987|1987]]''', [[Copa Libertadores 2011|<span style="color:red;">2011</span>]]</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|ARG}} '''[[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes]]''' | align=center | '''4''' | align=center | 1 | {{center|<small>'''[[Copa Libertadores 1968|1968]], [[Copa Libertadores 1969|1969]], [[Copa Libertadores 1970|1970]]''', [[Copa Libertadores 1971|<span style="color:red;">1971</span>]], '''[[Copa Libertadores 2009|2009]]'''</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|PAR}} '''[[Club Olimpia|Olimpia]]''' | align=center | '''3''' | align=center | 4 | {{center|<small>[[Copa de Campeones d'América 1960|<span style="color:red;">1960</span>]], '''[[Copa Libertadores 1979|1979]]''', [[Copa Libertadores 1989|<span style="color:red;">1989</span>]], '''[[Copa Libertadores 1990|1990]]''', [[Copa Libertadores 1991|<span style="color:red;">1991</span>]], '''[[Copa Libertadores 2002|2002]]''', [[Copa Libertadores 2013|<span style="color:red;">2013</span>]]</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|URU}} '''[[Club Nacional de Football|Nacional]]''' | align=center | '''3''' | align=center | 3 | {{center|<small>[[Copa de Campeones d'América 1964|<span style="color:red;">1964</span>]], [[Copa Libertadores 1967|<span style="color:red;">1967</span>]], [[Copa Libertadores 1969|<span style="color:red;">1969</span>]], '''[[Copa Libertadores 1971|1971]], [[Copa Libertadores 1980|1980]], [[Copa Libertadores 1988|1988]]'''</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]''' | align=center | '''3''' | align=center | 3 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 1974|<span style="color:red;">1974</span>]], '''[[Copa Libertadores 1992|1992]], [[Copa Libertadores 1993|1993]]''', [[Copa Libertadores 1994|<span style="color:red;">1994</span>]], '''[[Copa Libertadores 2005|2005]]''', [[Copa Libertadores 2006|<span style="color:red;">2006</span>]]</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|ARG}} '''[[Club Atlético River Plate|River Plate]]''' | align=center | '''3''' | align=center | 2 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 1966|<span style="color:red;">1966</span>]], [[Copa Libertadores 1976|<span style="color:red;">1976</span>]], '''[[Copa Libertadores 1986|1986]], [[Copa Libertadores 1996|1996]], [[Copa Libertadores 2015|2015]]'''</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]]''' | align=center | '''3''' | align=center | 2 | {{center|<small>'''[[Copa Libertadores 1983|1983]]''', [[Copa Libertadores 1984|<span style="color:red;">1984</span>]], '''[[Copa Libertadores 1995|1995]]''', [[Copa Libertadores 2007|<span style="color:red;">2007</span>]], '''[[Copa Libertadores 2017|2017]]'''</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Santos Futebol Clube|Santos]]''' | align=center | '''3''' | align=center | 1 | {{center|<small>'''[[Copa de Campeones d'América 1962|1962]], [[Copa de Campeones d'América 1963|1963]]''', [[Copa Libertadores 2003|<span style="color:red;">2003</span>]], '''[[Copa Libertadores 2011|2011]]'''</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Sociedade Esportiva Palmeiras|Palmeiras]]''' | align=center | '''3''' | align=center | 3 | {{center|<small>[[Copa de Campeones d'América 1961|<span style="color:red;">1961</span>]], [[Copa Libertadores 1968|<span style="color:red;">1968</span>]], '''[[Copa Libertadores 1999|1999]]''', [[Copa Libertadores 2000|<span style="color:red;">2000]], '''[[Copa Libertadores 2020|2020]]''', '''[[Copa Libertadores 2021|2021]]''', </small>}} |- |{{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]]''' | align=center | '''2''' | align=center | 2 | {{center|<small>'''[[Copa Libertadores 1976|1976]]''', [[Copa Libertadores 1977|<span style="color:red;">1977</span>]], '''[[Copa Libertadores 1997|1997]]''', [[Copa Libertadores 2009|<span style="color:red;">2009</span>]]</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Sport Club Internacional|Internacional]]''' | align=center | '''2''' | align=center | 1 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 1980|<span style="color:red;">1980</span>]], '''[[Copa Libertadores 2006|2006]], [[Copa Libertadores 2010|2010]]'''</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|COL}} '''[[Atlético Nacional]]''' | align=center | '''2''' | align=center | 1 | {{center|<small>'''[[Copa Libertadores 1989|1989]]''', [[Copa Libertadores 1995|<span style="color:red;">1995</span>]], '''[[Copa Libertadores 2016|2016]]'''</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|CHI}} '''[[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]]''' | align=center | '''1''' | align=center | 1 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 1973|<span style="color:red;">1973</span>]], '''[[Copa Libertadores 1991|1991]]'''</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|ARG}} '''[[Racing Club]]''' | align=center | '''1''' | align=center | 0 | {{center|<small>'''[[Copa Libertadores 1967|1967]]'''</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]]''' | align=center | '''1''' | align=center | 0 | {{center|<small>'''[[Copa Libertadores 1981|1981]]'''</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|ARG}} '''[[Asociación Atlética Argentinos Juniors|Argentinos Juniors]]''' | align=center | '''1''' | align=center | 0 | {{center|<small>'''[[Copa Libertadores 1985|1985]]'''</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|ARG}} '''[[Club Atlético Vélez Sarsfield|Vélez Sarsfield]]''' | align=center | '''1''' | align=center | 0 | {{center|<small>'''[[Copa Libertadores 1994|1994]]'''</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]]''' | align=center | '''1''' | align=center | 0 | {{center|<small>'''[[Copa Libertadores 1998|1998]]'''</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|COL}} '''[[Once Caldas S.A.|Once Caldas]]''' | align=center | '''1''' | align=center | 0 | {{center|<small>'''[[Copa Libertadores 2004|2004]]'''</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|ECU}} '''[[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]]''' | align=center | '''1''' | align=center | 0 | {{center|<small>'''[[Copa Libertadores 2008|2008]]'''</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]]''' | align=center | '''1''' | align=center | 0 | {{center|<small>'''[[Copa Libertadores 2012|2012]]'''</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]]''' | align=center | '''1''' | align=center | 0 | {{center|<small>'''[[Copa Libertadores 2013|2013]]'''</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|ARG}} '''[[Club Atlético San Llorienzo d'Almagro|San Llorienzo]]''' | align=center | '''1''' | align=center | 0 | {{center|<small>'''[[Copa Libertadores 2014|2014]]'''</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|COL}} '''[[América de Cali]]''' | align=center | 0 | align=center | 4 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 1985|<span style="color:red;">1985</span>]], [[Copa Libertadores 1986|<span style="color:red;">1986</span>]], [[Copa Libertadores 1987|<span style="color:red;">1987</span>]], [[Copa Libertadores 1996|<span style="color:red;">1996</span>]]</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|CHI}} '''[[Club Deportes Cobreloa|Cobreloa]]''' | align=center | 0 | align=center | 2 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 1981|<span style="color:red;">1981</span>]], [[Copa Libertadores 1982|<span style="color:red;">1982</span>]]</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|ARG}} '''[[Club Atlético Newell's Old Boys|Newell's Old Boys]]''' | align=center | 0 | align=center | 2 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 1988|<span style="color:red;">1988</span>]], [[Copa Libertadores 1992|<span style="color:red;">1992</span>]]</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|ECU}} '''[[Barcelona Sporting Club|Barcelona]]''' | align=center | 0 | align=center | 2 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 1990|<span style="color:red;">1990</span>]], [[Copa Libertadores 1998|<span style="color:red;">1998</span>]]</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|PER}} '''[[Club Universitario de Deportes Universitario]]''' | align=center | 0 | align=center | 1 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 1972|<span style="color:red;">1972</span>]]</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|CHI}} '''[[Unión Española]]''' | align=center | 0 | align=center | 1 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 1975|<span style="color:red;">1975</span>]]</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|COL}} '''[[Deportivo Cali]]''' | align=center | 0 | align=center | 1 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 1978|<span style="color:red;">1978</span>]]</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|CHI}} '''[[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]]''' | align=center | 0 | align=center | 1 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 1993|<span style="color:red;">1993</span>]]</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|PER}} '''[[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]]''' | align=center | 0 | align=center | 1 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 1997|<span style="color:red;">1997</span>]]</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|MEX}} '''[[Cruz Azul]]''' | align=center | 0 | align=center | 1 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 2001|<span style="color:red;">2001</span>]]</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Associação Desportiva São Caetano|São Caetano]]''' | align=center | 0 | align=center | 1 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 2002|<span style="color:red;">2002</span>]]</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Club Athletico Paranaense|Atlético Paranaense]]''' | align=center | 0 | align=center | 1 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 2005|<span style="color:red;">2005</span>]]</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|BRA}} '''[[Fluminense Football Club|Fluminense]]''' | align=center | 0 | align=center | 1 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 2008|<span style="color:red;">2008</span>]]</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|MEX}} '''[[Club Deportivo Guadalajara|Guadalajara]]''' | align=center | 0 | align=center | 1 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 2010|<span style="color:red;">2010</span>]]</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|PAR}} '''[[Club Nacional (Paraguái)|Nacional]]''' | align=center | 0 | align=center | 1 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 2014|<span style="color:red;">2014</span>]]</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|MEX}} '''[[Club de Fútbol Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres]]''' | align=center | 0 | align=center | 1 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 2015|<span style="color:red;">2015</span>]]</small>}} |- | {{bandera|tamañu=18px|ECU}} '''[[Independiente del Valle]]''' | align=center | 0 | align=center | 1 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 2016|<span style="color:red;">2016</span>]]</small>}} |- bgcolor=#f9f9f9 | {{bandera|tamañu=18px|ARG}} '''[[Club Atlético Lanús|Lanús]]''' | align=center | 0 | align=center | 1 | {{center|<small>[[Copa Libertadores 2017|<span style="color:red;">2017</span>]]</small>}} |} == Títulos per país == {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=20%|País !width=5%|Títulos !width=5%|Subtítulos !width=70%|Clubes campeones |- bgcolor="#d0e7ff" |'''{{ARG}}||align=center|'''24'''||align=center|10||{{center|<small>[[Club Atlético Independiente|Independiente]] (7), [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] (6), [[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes de La Plata]] (4), [[Club Atlético River Plate|River Plate]] (3), [[Racing Club]] (1), [[Asociación Atlética Argentinos Juniors|Argentinos Juniors]] (1), [[Club Atlético Vélez Sarsfield|Vélez Sarsfield]] (1) y [[Club Atlético San Llorienzo d'Almagro|San Llorienzo]] (1)</small>}} |- bgcolor="#f5faff" |'''{{BRA}}<ref group="nota">Nun participó nes ediciones de [[Copa Libertadores 1966|1966]], [[Copa Libertadores 1969|1969]] y [[Copa Libertadores 1970|1970]].</ref>'''||align=center|'''18'''||align=center|15||{{center|<small>[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] (3), [[Santos Futebol Clube|Santos]] (3), [[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]] (3), [[Sociedade Esportiva Palmeiras|Palmeiras]] (3),[[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] (2),[[Sport Club Internacional|Internacional]] (2), [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] (2), [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] (1), [[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]] (1) y [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] (1)</small>}} |- bgcolor="#d0e7ff" |'''{{URU}}||align=center| '''8''' ||align=center| 8||{{center|<small>[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] (5) y [[Club Nacional de Football|Nacional]] (3)</small>}} |- bgcolor="#f5faff" |'''{{COL}}<ref group="nota">Nun participó nes ediciones de [[Copa Libertadores 1965|1965]] y [[Copa Libertadores 1966|1966]].</ref>'''||align=center|'''3'''||align=center|7||{{center|<small>[[Atlético Nacional]] (2) y [[Once Caldas S. A.|Once Caldas]] (1) |- bgcolor="#d0e7ff" |'''{{PAR}}||align=center|'''3'''||align=center|5 ||{{center|<small>[[Club Olimpia|Olimpia]]</small>}} |- bgcolor="#f5faff" |'''{{CHI}}||align=center|'''1'''||align=center|5||{{center|<small>[[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]]</small>}} |- bgcolor="#d0e7ff" |'''{{ECU}}<ref group="nota">Nun participó na edición de [[Copa de Campeones d'América 1960|1960]].</ref>'''||align=center|'''1'''||align=center|3||{{center|<small>[[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]]</small>}} |- bgcolor="#f5faff" |{{MEX}}<ref group="nota">Participó dende la edición de [[Copa Libertadores 1998|1998]] hasta la del [[Copa Libertadores 2016|2016]] en calidá d'invitáu.</ref>|| align="center" |'''0'''||align=center|3|| {{center|—}} |- bgcolor="#d0e7ff" |{{PER}}<small><ref group="nota">Nun participó na edición de [[Copa de Campeones d'América 1960|1960]].</ref>|| align="center" |'''0'''||align=center|2|| {{center|—}} |} <small>{{llistaref|grupu="nota"}}</small> == Meyor xugador del tornéu == La [[Confederación Suramericana de Fútbol]] da oficialmente, dende la edición 2007, el premiu al '''Meyor Xugador de la Copa Libertadores''' al más destacáu de cada temporada: {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%; margin:auto;" width="60%" |- bgcolor="#006699" style="color:white;" ! width="6%" |Edición ! width="10%" |Xugador ! width="10%" |Equipu |- bgcolor="#d0e7ff" ![[Copa Libertadores 2007|2007]] | {{Bandera|ARX}} '''[[Juan Román Riquelme]]'''<ref>{{cita web|url=http://tn.com.ar/deportes/esencial/el-mejor-riquelme-todos-los-goles-del-torero-en-la copa libertadores-2007_565036|títulu=El meyor Riquelme: tolos goles del Toreru na Copa Libertadores 2007|fechaaccesu=26 de payares de 2007}}</ref> |{{Bandera|Arxentina}} '''[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]]''' |- ![[Copa Libertadores 2008|2008]] | {{bandera|ECU}} '''[[Joffre Guerrón]]'''<ref>{{cita web|url=http://m.ultimahora.com/guerron-ye-el meyor xugador-la copa libertadores-2008-n174236.html|títulu=Guerrón ye'l meyor xugador de la Copa Libertadores 2008|fechaaccesu=24 de payares de 2008}}</ref> | {{Bandera|ECU}} '''[[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]]''' |- bgcolor="#d0e7ff" ![[Copa Libertadores 2009|2009]] | {{Bandera|ARX}} '''[[Juan Sebastián Verón]]'''<ref>{{cita web|url=http://www.eluniversal.com.co/cartagena/deportes/veron-escogido-meyor-xugador-de copa libertadores-2009|títulu=Verón, escoyíu meyor xugador de Copa Libertadores 2009|fechaaccesu=26 de payares de 2009}}</ref> | {{Bandera|ARX}} '''[[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes]]''' |- ![[Copa Libertadores 2010|2010]] | {{bandera|BRA}} '''[[Giuliano Victor de Paula|Giuliano]]'''<ref>{{cita web|url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/giuliano-meyor-xugador-de-libertadores-2010-articulo-236625|títulu=Giuliano, meyor xugador de la Libertadores 2010|fechaaccesu=24 de payares de 2010}}</ref> | {{Bandera|BRA}} '''[[Sport Club Internacional|Internacional]]''' |- bgcolor="#d0e7ff" ![[Copa Libertadores 2011|2011]] | {{bandera|BRA}} '''[[Neymar]]'''<ref>{{cita web|url=http://gol.caracoltv.com/futbol-de-america/copalibertadores/articulo-250394-neymar-escogido-el-mejor-jugador-de-la-copalibertadores-2011|títulu=Neymar, escoyíu como'l meyor xugador de la Copa Libertadores 2011|fechaaccesu=24 de payares de 2011}}</ref> | {{Bandera|BRA}} '''[[Santos Futebol Clube|Santos]]''' |- ![[Copa Libertadores 2012|2012]] | {{bandera|BRA}} '''[[Emerson Sheik]]'''<ref>{{cita web |url=http://www.santander.com/csgs/Satellite/CFWCSancomQP01/es_ES/Corporativu/Sala-de-comunicacion/Santander-Noticies/20121126vigSantander-apurre-a-Emerson-Sheik-el troféu-a meyor xugador-de-la-Libertadores-2012.html|títulu=Santander entrega a Emerson Sheik el troféu a meyor xugador de la Libertadores 2012|fechaaccesu=26 de payares de 2012}}</ref> | {{Bandera|BRA}} '''[[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]]''' |- bgcolor="#d0e7ff" ![[Copa Libertadores 2013|2013]] | {{bandera|BRA}} '''[[Ronaldinho]]'''<ref>{{cita web |url=http://www.24horas.cl/deportes/futbol-internacional/ronaldinho-escogido-el meyor xugador-de-america-1005515|títulu=Ronaldinho, escoyíu'l meyor xugador d'América|fechaaccesu=31 d'avientu de 2013}}</ref> | {{Bandera|BRA}} '''[[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]]''' |- ![[Copa Libertadores 2014|2014]] | {{bandera|URU}} '''[[Nicolás Olivera]]'''<ref>{{cita web |url=http://www.aguantenche.com.uy/2014/08/y-tambien-ye-el-meyor/|títulu=Nicolás Olivera, escoyíu como'l meyor xugador de la copa libertadores.|fechaaccesu=27 d'agostu de 2014}}</ref> | {{Bandera|URU}} '''[[Defensor Sporting Club|Defensor Sporting]]''' |- bgcolor="#d0e7ff" ![[Copa Libertadores 2015|2015]] | {{bandera|ECU}} '''[[Joffre Guerrón]]'''<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com.ec/noticias/deportes/3/365041/joffre-guerron-premiado-como-#mejor-jugador-de-la-copa-libertadores#-2015-365041|títulu=Joffre Guerrón premiáu como meyor xugador de la Copa Libertadores 2015|fechaaccesu=23 d'avientu de 2015}}</ref> |{{Bandera|MEX}} '''[[Club de Fútbol Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres]]''' |- ![[Copa Libertadores 2016|2016]] | {{bandera|VEN}} '''[[Alejandro Guerra]]'''<ref>{{cita web|url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/el-venezolanu-alejandro-guerra-de-atletico-nacional-mej-articulo-671593|títulu=El venezolanu Alejandro Guerra, d'Atlético Nacional, meyor xugador de la Copa Libertadores|fechaaccesu=21 d'avientu de 2016}}</ref> | {{Bandera|COL}} '''[[Atlético Nacional]]''' |- bgcolor="#d0e7ff" ![[Copa Libertadores 2017|2017]] | {{bandera|BRA}} '''[[Luan Vieira|Luan]]'''<ref>{{cita web |url=https://www.pasionfutbol.com/noticias/Luan-el-mejor-jugador-de-la-Libertadores-2017-y-el-mas-caru--20171130-0001.html|títulu=Luan, el meyor xugador de la Libertadores 2017 y el más caru…|fechaaccesu=30 de payares de 2017}}</ref> | {{Bandera|BRA}} '''[[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]]''' |} == Entrenadores campeones == {{AP|Entrenadores campeones de la Copa Conmebol Libertadores}} L'uruguayu [[Roberto Scarone]] llevó a [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] al ésitu na edición inaugural, tornéu que s'apostó en [[Copa Libertadores 1960|1960]] y repitió la fazaña na temporada siguiente. Clubes y entrenadores [[Arxentina|arxentinos]] apoderaron la competencia a finales de 1960, ganando 12 de los 15 torneos dende [[Copa Libertadores 1964|1964]] a [[Copa Libertadores 1978|1978]]. Na década de 1990, los [[Brasil|brasilanos]] apoderaron la competición con seis victories ente [[Copa Libertadores 1992|1992]] y [[Copa Libertadores 1999|1999]]. Hasta'l [[2012]], los entrenadores arxentinos fueron los más esitosos, ganando 24 torneos en total, siguíu polos brasilanos con 16 victories y los uruguayos con 10 títulos. Namái en cinco causes el tornéu foi ganáu por téunicos estranxeros (el [[Croacia|croata]] [[Mirko Jozić]] llevó al equipu chilenu [[Colo-Colo]] a la victoria en [[Copa Libertadores 1991|1991]], l'arxentín [[Edgardo Bauza]] ganó col club ecuatorianu Lliga Deportiva Universitaria de Quito en [[Copa Libertadores 2008|2008]], y los trés victories d'Olimpia de [[Paraguái]] fueron oxetu d'estranxeros - l'uruguayu [[Luis Cubilla]] llevar a la victoria en [[Copa Libertadores 1979|1979]] y [[Copa Libertadores 1990|1990]], y l'arxentín [[Nery Pumpido]] en [[Copa Libertadores 2002|2002]]). Mirko Jozić ye tamién l'únicu entrenador fuera d'América del Sur que ganó'l concursu. El direutor téunicu más esitosu de la Copa Libertadores ye [[Carlos Bianchi]], que ganó'l tornéu en cuatro causes. Con [[Club Atlético Vélez Sarsfield|Vélez Sarsfield]], ganó la edición de [[Copa Libertadores 1994|1994]], y con [[Boca Juniors]] ganó les ediciones del [[Copa Libertadores 2000|2000]], [[Copa Libertadores 2001|2001]] y [[Copa Libertadores 2003|2003]]. Ye siguíu por [[Osvaldo Zubeldía]] con tres victories consecutives en [[Copa Libertadores 1968|1968]], [[Copa Libertadores 1969|1969]] y [[Copa Libertadores 1970|1970]] (toos con [[Estudiantes de La Plata]]), y otros nueve entrenadores ganaron el tornéu en dos causes. Xunto con Carlos Bianchi, namái otros trés entrenadores ganaron el títulu con dos clubes distintos: [[Paulo Autuori]] (con [[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] en [[Copa Libertadores 1997|1997]] y [[São Paulo FC|São Paulo]] en [[Copa Libertadores 2005|2005]]), [[Luiz Felipe Scolari]] (con [[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]] en [[Copa Libertadores 1995|1995]] y [[Sociedade Esportiva Palmeiras|Palmeiras]] en [[Copa Libertadores 1999|1999]]), y [[Edgardo Bauza]] (con [[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]] en [[Copa Libertadores 2008|2008]] y [[Club Atlético San Llorienzo d'Almagro|San Llorienzo]] en [[Copa Libertadores 2014|2014]]). == Clasificación histórica == {{AP|Tabla histórica de la Copa Libertadores}} La '''clasificación histórica de la Copa Libertadores''' ye un rexistru acumulativu de toles resultaos de los partíos, los puntos y títulos de cada equipu que xugó na Copa Libertadores dende la so creación en [[1960]] hasta'l final de la edición [[Copa Libertadores 2017|2017]] [[Club Nacional de Football|Nacional]] atropa la mayor cantidá de puntos llograos (562), partíos apostaos (367), partíos empataos (100) y más participaciones (44, xunto con Peñarol) na competición. [[Club Atlético River Plate|River Plate]] tien la mayor cantidá de partíos ganaos (160) y mayor cantidá de goles anotaos (538). Los 10 primeros de la clasificación son: <!--POR FAVOR, amiesta estadístiques SOLO DEMPUÉS qu'una edición terminara--> {{clear}} {| cellspacing="0" style="background: #e6EEE6; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;" width=70% |- bgcolor=#CCDDCC style="color:black;" ! width="3" | ! width="140" | Club ! width="140" | País ! width="40" | {{abreviatura|Part.|Participaciones}} ! width="30" | PX ! width="30" | PG ! width="30" | PE !width="30" | PP ! width="30" | GF ! width="30" | GC ! width="30" | Dif. ! width="30" | Puntos ! width="40" | Títulos |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | '''1ᵘ | align=left| '''[[Club Nacional de Football|Nacional]] || align=left|{{URU}} || 44 || 367 || 154 || 100 || 113 || 523 || 405 || 118 || '''562 || '''3 |- align=center | '''2ᵘ | align=left|'''[[Club Atlético River Plate|River Plate]] || align=left|{{ARG}} || 33 || 325 || 160 || 81 || 84 || 538 || 350 || 188 || '''561 || '''3 |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | '''3ᵘ | align=left|'''[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] || align=left|{{URU}} || 44 || 351 || 156 || 77 || 118 || 531 || 431 || 100 || '''545 || '''5 |- align=center | '''4ᵘ | align=left|'''[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] || align=left|{{ARG}} || 26 || 266 || 140 || 64 || 62 || 412 || 242 || 170 || '''484 || '''6 |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | '''5ᵘ | align=left|'''[[Club Olimpia|Olimpia]] || align=left|{{PAR}} || 39 || 292 || 116 || 83 || 93 || 419 || 365 || 54 || '''431 || '''3 |- align=center | '''6ᵘ | align=left|'''[[Club Cerro Porteño|Cerro Porteño]] || align=left|{{PAR}} || 38 || 289 || 102 || 85 || 102 || 379 || 384 || -5 || '''391 || '''– |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | '''7ᵘ | align=left|'''[[América de Cali]]''' || align=left| {{COL}} || 19 || 196 || 89 || 55 || 52 || 287 || 211 || 76 || '''322 || '''– |- align=center | '''8ᵘ | align=left|'''[[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]] || align=left| {{CHI}} || 32 || 225 || 90 || 52 || 83 || 326 || 314 || 12 || '''322 || '''1 |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | '''9ᵘ | align=left|'''[[Club Bolívar|Bolívar]] || align=left| {{BOL}} || 31 || 223 || 88 || 50 || 85 || 328 || 337 || -9 || '''314 || '''– |- align=center | '''10ᵘ | align=left|'''[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]''' || align=left| {{BRA}} || 18 || 181 || 90 || 42 || 49 || 280 || 172 || 108 || '''312 || '''3 |} == Estadístiques == * [[Estadístiques de la Copa Libertadores]] * [[Estadística por fases de la Copa Libertadores d'América|Estadístiques por fases de la Copa Libertadores]] == Notes == {{llistaref|grupu="Nota"}} == Ver tamién == * [[Ranking Conmebol pa la Copa Libertadores]] * [[Equipos campeones de la Copa Libertadores d'América|Equipos campeones de la Copa Libertadores]] * [[Equipu Ideal de la Copa Libertadores d'América|Equipu Ideal de la Copa Libertadores]] * [[Clubes de fútbol campeón de la Copa Intercontinental y del Mundial de Clubes]] * [[Clubes de fútbol ganador de competiciones internacionales a nivel confederativo y interconfederativo|Clubes ganadores de les competiciones internacionales a nivel confederativo y interconfederativo]] * [[Clubes suramericanos de fútbol ganador de competiciones internacionales]] * [[Clubes ganadores de les competiciones Conmebol]] * [[Recopa Suramericana]] * [[Copa Suramericana]] * [[Copa América]] * [[Copa Libertadores Femenina]] * [[Copa Libertadores Sub-20]] * [[Campeonatu suramericanu]] * [[Campeonatu Panamericanu de Fútbol]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Copa Conmebol Libertadores}} {{wikinoticies|Categoría:Copa Libertadores}} * [http://www.bridgestonelibertadores.com/ Web oficial de la Conmebol Libertadores Bridgestone] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151210092543/http://www.bridgestonelibertadores.com/ |date=2015-12-10 }} * {{Facebook|BridgestoneLA|Conmebol Libertadores Bridgestone}} * {{Twitter|BridgestoneLA|Conmebol Libertadores Bridgestone}} * {{YouTube|channel=BridgestoneLA|Conmebol Libertadores Bridgestone}} * [http://es.fifa.com/world-match-centre/copalibertadores/index.html/ Copa Conmebol Libertadores] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160314143302/http://es.fifa.com/world-match-centre/copalibertadores/index.html |date=2016-03-14 }} en [[FIFA.com]] * [http://www.conmebol.com/es/copa-libertadores-2017 Copa Conmebol Libertadores] en [[CONMEBOL]] * {{Facebook|CopaLibertadores|Copa Conmebol Libertadores}} por [[CONMEBOL]] * [http://www.foxsportsla.com/futbol/sudamerica/copa-bridgestone-libertadores Copa Conmebol Libertadores en Fox Sports] * [http://www.pasionfutbol.com/copa-libertadores Pasión Fútbol] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170710183224/https://www.pasionfutbol.com/copa-libertadores |date=2017-07-10 }} * [http://www.rsssf.com/sacups/copalib.html Base de datos de la Copa Conmebol Libertadores en RSSSF] {{Tradubot|Copa Libertadores de América}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Copa Libertadores| ]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] szvarqr6atjzh17vdk4jsrzabcf8r6x Copa Máster de Conmebol 0 129485 4377149 4373806 2025-06-18T07:21:18Z XabatuBot 43102 iguo testu: Botafogo de Futebol y Regatas => Botafogo de Futebol e Regatas 4377149 wikitext text/x-wiki {{temporada deportiva}} La '''Copa Máster de Conmebol''' (tamién llamada '''Copa Conmebol Máster''' o '''Supercopa Conmebol''') foi una competición internacional oficial, entamada pola [[Conmebol]] per única vegada en [[1996]], qu'apostaron los equipos campeones de les primeres cuatro ediciones de la [[Copa Conmebol]]: [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]], [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]], [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] (toos de [[Brasil]]) y [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]], d'[[Arxentina]]. == Edición 1996 == {| border=0 cellpadding=0 cellspacing=0 style="font-size: 90%; margin:1em 2em 1em 1em;" | &nbsp; | align="center" colspan="3" style="border:1px solid #aaa;" bgcolor=#f2f2f2|{{{RD1|Semifinales}}} | colspan="2" | | align="center" colspan="3" style="border:1px solid #aaa;" bgcolor=#f2f2f2|{{{RD2|Final}}} |- | &nbsp; | style="width:2em;"|&nbsp; | style="width:16em;"|&nbsp; | style="width:2em;"|&nbsp; | style="width:1em;"|&nbsp; | style="width:1em;"|&nbsp; | style="width:2em;"|&nbsp; | style="width:16em;"|&nbsp; | style="width:2em;"|&nbsp; |- | height=6| {{#if:{{{RD1-seed1|}}} | <td align=center bgcolor="#f2f2f2" style="border:1px solid #aaa;"> {{{RD1-seed1}}}</td> <td style="border:1px solid #aaa;" bgcolor="#f9f9f9"> &nbsp;{{{RD1-team1|}}}</td> | <td colspan="2" style="border:1px solid #aaa;" bgcolor=#f9f9f9> {{bandera|BRA}} '''[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]</td> }} | align=center style="border:1px solid #aaa;" bgcolor=#f9f9f9| {{{RD1-score1|7}}} | align=center style="border-width:0 0 2px 0; border-style:solid;border-color:black;"|&nbsp; |- | height=6| {{#if:{{{RD1-seed2|}}} | <td align=center bgcolor="#f2f2f2" style="border:1px solid #aaa;"> {{{RD1-seed2}}}</td> <td style="border:1px solid #aaa;" bgcolor="#f9f9f9"> &nbsp;{{{RD1-team2|&nbsp;}}}</td> | <td colspan="2" style="border:1px solid #aaa;" bgcolor=#f9f9f9> {{bandera|BRA}} [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]]</td> }} | align=center style="border:1px solid #aaa;" bgcolor=#f9f9f9| {{{RD1-score2|3}}} | rowspan="4" align=center style="border-width:2px 2px 2px 0; border-style:solid;border-color:black;"|&nbsp; |- | height=6| | rowspan="2" colspan="3"|&nbsp; | align=center style="border-width:0 0 2px 0; border-style:solid;border-color:black;"|&nbsp; {{#if:{{{RD2-seed1|}}} | <td align=center bgcolor="#f2f2f2" style="border:1px solid #aaa;"> {{{RD2-seed1}}}</td> <td style="border:1px solid #aaa;" bgcolor="#f9f9f9"> &nbsp;{{{RD2-team1|&nbsp;}}}</td> | <td colspan="2" style="border:1px solid #aaa;" bgcolor=#f9f9f9> {{bandera|BRA}} '''[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]</td> }} | align=center style="border:1px solid #aaa;" bgcolor=#f9f9f9| {{{RD2-score1|3}}} |- | height=6| | align=center style="border-width:2px 0 0 0; border-style:solid;border-color:black;"|&nbsp; {{#if:{{{RD2-seed2|}}} | <td align=center bgcolor="#f2f2f2" style="border:1px solid #aaa;"> {{{RD2-seed2}}}</td> <td style="border:1px solid #aaa;" bgcolor="#f9f9f9"> &nbsp;{{{RD2-team2|&nbsp;}}}</td> | <td colspan="2" style="border:1px solid #aaa;" bgcolor=#f9f9f9> {{bandera|BRA}} [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]]</td> }} | align=center style="border:1px solid #aaa;" bgcolor=#f9f9f9| {{{RD2-score2|0}}} |- | height=6| {{#if:{{{RD1-seed3|}}} | <td align=center bgcolor="#f2f2f2" style="border:1px solid #aaa;"> {{{RD1-seed3}}}</td> <td style="border:1px solid #aaa;" bgcolor="#f9f9f9"> &nbsp;{{{RD1-team3|&nbsp;}}}</td> | <td colspan="2" style="border:1px solid #aaa;" bgcolor=#f9f9f9> {{bandera|BRA}} '''[[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]]''' <small>([[Tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])<ref>Ganó 10-9 en penaltis.</ref></small></td></td> }} | align=center style="border:1px solid #aaa;" bgcolor=#f9f9f9| {{{RD1-score3|0 <small>(10)</small>}}} |- | height=6| {{#if:{{{RD1-seed4|}}} | <td align=center bgcolor="#f2f2f2" style="border:1px solid #aaa;"> {{{RD1-seed4}}}</td> <td style="border:1px solid #aaa;" bgcolor="#f9f9f9"> &nbsp;{{{RD1-team4|&nbsp;}}}</td> | <td colspan="2" style="border:1px solid #aaa;" bgcolor=#f9f9f9> {{bandera|ARX}} [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]] }}</td> | align=center style="border:1px solid #aaa;" bgcolor=#f9f9f9| {{{RD1-score4|0 <small>(9)</small>}}} | align=center style="border-width:2px 0 0 0; border-style:solid;border-color:black;"|&nbsp; |}<noinclude> === Semifinales === {{Partíos |local = [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] |resultáu = 7:3''' (4:1) |visita = [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |fecha = [[8 de febreru]] de [[1996]] |estadiu = [[Arena Pantanal#Estadiu Governador José Fragelli|Estadiu Governador José Fragelli]] |refe = {{bandera|BRA}} [[Sidrack Marinho do Santos]] |ciudá = [[Cuiabá]] |goleslocal = [[Valdir de Moraes Filho|Valdir]] {{gol|6}} {{gol|38}}<br /> [[Almir de Souza Fraga|Almir]] {{gol|12}} {{gol|31}} {{gol|55}} <br /> [[Aílton Delfino|Aílton]] {{gol|72}} <br /> [[Edmílson]] {{gol|73}} |golesvisita = [[Túlio Maravilha|Túlio]] {{gol|33}} {{gol}}<span style="position:relative; left:-5px;">[[Ficheru:Penal.svg|13px|Penalti anotáu nel minutu 48]]</span><small>48'</small> {{gol}}<span style="position:relative; left:-5px;">[[Ficheru:Penal.svg|13px|Penalti anotáu nel minutu 52]]</span><small>52'</small> |reporte = http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/?channel=deportes.futbol.masterdeconmebol&lang=es_LA }} <br /> {{Partíos |local = [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] |resultáu = 0:0 |visita = [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]] |fecha = [[9 de febreru]] de [[1996]] |estadiu = [[Arena Pantanal#Estadiu Governador José Fragelli|Estadiu Governador José Fragelli]] |refe = {{bandera|PAR}} [[Félix Benegas]] |ciudá = [[Cuiabá]] |penaltis1 = [[Renaldo Lopes da Cruz|Renaldo]] {{gol}} <br /> [[Cairo Lima|Cairo]] {{gol}} <br /> [[Clayton Ferreira Cruz|Clayton]] {{gol}} <br /> [[Ronaldo Guiaro]] {{gol}} <br /> [[Claudio Taffarel|Taffarel]] {{gol}} <br /> [[Doriva]] {{gol}} <br /> [[Gutemberg Brauer Leão|Gutemberg]] {{gol}} <br /> [[Ademir Silva Chaves|Ademir]] {{gol}} <br /> [[Hamilton de Souza|Careca]] {{gol}} <br /> [[Edgar de Matos Albino|Edgar]] {{gol}} |penaltis2 = {{gol}} [[Omar Palma|Palma]] <br /> {{gol}} [[Humberto Biazotti|Biazotti]] <br /> {{gol}} [[Horacio Carbonari|Carbonari]] <br /> {{gol}} [[Raúl Gordillo|Gordillo]] <br /> {{gol}} [[Rubén Da Silva|Da Silva]] <br /> {{gol}} [[Cristian Daniele|Daniele]] <br /> {{gol}} [[Martín Cardetti|Cardetti]] <br /> {{gol}} [[Gustavo Falaschi|Falaschi]] <br /> {{gol}} [[Diego Ordóñez (futbolista)|Ordóñez]] <br /> {{penfallo}} [[Patriciu Graff|Graff]] |resultáu penaltis = 10:9 |reporte = http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/?channel=deportes.futbol.masterdeconmebol&lang=es_LA }} <br /> === Final === {| width=100% |width=17%|{{Camisetes|pattern_b=_red_white_&_blackhorizontal3|socks=FFFFFF|leftarm=FFFFFF|rightarm=FFFFFF|body=FFFFFF|shorts=FFFFFF|títulu=São Paulo}} |width=66% rowspan=2| {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #D0e7FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=100% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=50%|{{bandera|Brasil|tamañu=50px}}<br /><big>{{tc|São Paulo Futebol Clube|São Paulo}}<br />3</big> !width=50%|{{bandera|Brasil|tamañu=50px}}<br /><big>{{tc|Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro}}<br />0</big> |- bgcolor=#006699 style="color:white;" |colspan=2|{{tc|12 de febreru}} de {{tc|1996}}<br />{{tc|Arena Pantanal#Estadiu Governador José Fragelli|José Fragelli}}, {{tc|Cuiabá}}</span> |- style="border-bottom:1px solid #aaa;" | {| cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #D0e7FF; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |- style="border-bottom:1px solid #006699;" |width=10%|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;||width=10%|{{por}}||width=65%|{{Bandera|Brasil}} [[Zetti]] {{cap}}|| |- |&nbsp;&nbsp;||{{def}}||{{Bandera|Brasil}} [[Edson José Vichetin|Edinho]]|| |- |||{{def}}||{{Bandera|Brasil}} [[Pedro Luís Vitorino|Pedro Luís]]|| |- |||{{def}}||{{Bandera|Brasil}} [[Sorlei Mulari Crudzinski|Sorlei]]||{{salió|a}} |- style="border-bottom:1px solid #006699;" |&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;||{{def}}||{{Bandera|Brasil}} [[Antônio Guilherme Ripardo do Santos|Guilherme]]|| |- |||{{mdc}}||{{Bandera|Brasil}} [[Edmílson]]||{{salió|b}} |- |||{{mdc}}||{{Bandera|Brasil}} [[Donizete Francisco de Oliveira|Donizete Oliveira]]|| |- |||{{mdc}}||{{Bandera|Brasil}} [[Sandoval Luís de Oliveira|Sandoval]]|| |- style="border-bottom:1px solid #006699;" |||{{mdc}}||{{Bandera|Brasil}} [[Aílton Delfino|Aílton]]||{{salió|c}} |- |||{{de la Bandera|Brasil}} [[Almir de Souza Fraga|Almir]]|| |- style="border-bottom:1px solid #006699;" |||{{de la Bandera|Brasil}} [[Valdir de Moraes Filho|Valdir]]|| |- !colspan=2|Entrenador |{{bandera|Brasil}} [[Muricy Ramalho]] |} |colspan=2| {| cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #D0e7FF; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |- style="border-bottom:1px solid #006699;" |width=10%|&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;||width=10%|{{por}}||width=65%|{{Bandera|Brasil}} [[Cláudio Taffarel|Taffarel]] {{cap}}|| |- |||{{def}}||{{Bandera|Brasil}} [[Édson Geraldo Pereira|Dinho]]|| |- |||{{def}}||{{Bandera|Brasil}} [[Ronaldo Guiaro]]|| |- |||{{def}}||{{Bandera|Brasil}} [[Ademir Silva Chaves|Ademir]]|| |- style="border-bottom:1px solid #006699;" |||{{def}}||{{Bandera|Brasil}} [[Edgar de Matos Albino|Edgar]]|| |- |||{{mdc}}||{{Bandera|Brasil}} [[Doriva]]|| |- |||{{mdc}}||{{Bandera|Brasil}} [[Gutemberg Brauer Leão|Gutemberg]]||{{salió|a}} |- |||{{mdc}}||{{Bandera|Brasil}} [[Hernani Nogueira do Santos|Hernani]]|| |- style="border-bottom:1px solid #006699;" |||{{mdc}}||{{Bandera|Brasil}} [[Cairo Lima|Cairo]]||{{salió|b}} |- |||{{de la Bandera|Brasil}} [[Renaldo Lopes da Cruz|Renaldo]]|| |- style="border-bottom:1px solid #006699;" |||{{de la Bandera|Brasil}} [[Leandro Rodrígues Tavares|Leandro Tavares]]||{{salió|c}} |- !colspan=2|Entrenador |{{bandera|Brasil}} [[Procópio Cardoso]] |} |- !colspan=3|Sustituciones |- style="border-bottom:1px solid #aaa;" valign=top | {| cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #D0e7FF; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |- |width=10%|&nbsp;&nbsp;||width=10%|{{def}}||width=65%|{{Bandera|Brasil}} [[Marquinhos Capixaba]]||width=15%|{{subon|a}} |- |width=10%|&nbsp;&nbsp;||width=10%|{{def}}||width=65%|{{Bandera|Brasil}} [[Gilmar Jorge Alberto Do Santos|Gilmar]]||width=15%|{{subon|b}} |- |width=10%|&nbsp;&nbsp;||width=10%|{{mdc}}||width=65%|{{Bandera|Brasil}} [[Denílson de Oliveira|Denílson]]||width=15%|{{subon|c}} |} |colspan=2| {| cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #D0e7FF; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |- |width=10%|&nbsp;&nbsp;||width=10%|{{del}}||width=65%|{{Bandera|Brasil}} [[Elpídio Silva|Silva]]||width=15%|{{subon|a}} |- |width=10%|&nbsp;&nbsp;||width=10%|{{def}}||width=65%|{{Bandera|Brasil}} [[Paulo César Batista do Santos|Paulão]]||width=15%|{{subon|b}} |- |width=10%|&nbsp;&nbsp;||width=10%|{{mdc}}||width=65%|{{Bandera|Brasil}} [[Clayton Ferreira Cruz|Clayton]]||width=15%|{{subon|c}} |} |- !colspan=3|Goles |- style="border-bottom:1px solid #aaa;" valign=top | {| cellpadding="0" cellspacing="0" style="background: #D0e7FF; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |- |width=10% align=center|{{gol}}||width=10%|9'||Almir||width=10%|1-0 |- |width=10% align=center|{{gol}}||width=10%|51'||Almir||width=10%|2-0 |- |width=10% align=center|{{gol}}||width=10%|68'||Valdir||width=10%|3-0 |} |colspan=2| {| cellpadding="0" cellspacing="0" style="background: #D0e7FF; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |- |} |- !colspan=3|Espulsiones |- style="border-bottom:1px solid #aaa;" valign=top | {| cellpadding="0" cellspacing="0" style="background: #D0e7FF; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |} |colspan=2| {| cellpadding="0" cellspacing="0" style="background: #D0e7FF; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |- |width=10% align=center|{{sent off|2}}||width=14%|&nbsp;||Ronaldo Guiaro |} |- |colspan=3 align=center| |- |colspan=3 align=center| {| cellpadding="0" cellspacing="0" style="background: #D0e7FF; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=50% |- !Árbitru |align=left|{{Bandera|Brasil}} [[Sidrack Marinho do Santos]] |- valign=top |} <small>[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/?channel=deportes.futbol.masterdeconmebol.fixture&lang=es_REPORTAR]</small> |} |width=17%|{{Camisetes|pattern_la=_cam0809h|pattern_b=_blackstripes|pattern_ra=_cam0809h|pattern_sh=_white_stripes|pattern_so=_band_black|socks=FFFFFF|leftarm=FFFFFF|rightarm=FFFFFF|body=FFFFFF|shorts=000000|títulu=Atlético Mineiro}} |width=66% rowspan=2| |} <br /> {| cellspacing=0 width=100% |- |align="center" |<br /> |- |align=center|{{Bandera|BRA|tamañu=50px}} |- |align=center|'''Campeón<br />[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]'''<br />'''1ᵉʳ títulu''' |} === Goliadores === {|align=center cellpadding=2 cellspacing=0 style="background:#F5FAFF; border:1px #AAA solid; border-collapse:collapse; font-size:90%" width=50% |- align=center bgcolor=006699 style="color:white" !width=45%|Xugador !width=45%|Club !width=10%|[[Ficheru:Soccerball shade.svg|15px|Goles]] |- bgcolor=D0Y7FF |{{bandera|BRA}} '''[[Almir de Souza Fraga|Almir]] |{{bandera|BRA}} '''[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] |align=center|'''5 |- |{{bandera|BRA}} [[Túlio Maravilha|Túlio]] |{{bandera|BRA}} [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |align=center|'''3 |- |{{bandera|BRA}} [[Valdir de Moraes Filho|Valdir]] |{{bandera|BRA}} [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] |align=center|'''3 |} == Palmarés == {{VT|Títulos oficiales de clubes de fútbol suramericano}} {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |- bgcolor=#006699 style="color:white; border: 1px #aaa solid;" align="center" !width=9%|<br />Añu !width=20%|<br />Campeón !width=9%|Final<br />Resultáu !width=20%|<br />Subcampeón !width=40% colspan="2"|<br />Semifinalistes |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''[[1996]]''' |'''[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]'''<br /><small>{{BRA}}</small> |'''3-0''' |[[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]]<br /><small>{{BRA}}</small> |[[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]]<br /><small>{{ARG}}</small> |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]]<br /><small>{{BRA}}</small> |} == Enllaces esternos == * [http://www.rsssf.com/sacups/mastconmebol96.html Copa Máster de Conmebol 1996 por Rsssf] == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Copa Máster de Conmebol}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Campeonatos de fútbol ente clubes d'América del Sur]] pvqmja5hcww86htafcxlh1usdpa21i8 Linda Evangelista 0 129540 4376881 4001077 2025-06-17T14:20:04Z YoaR 37624 /* Vida personal */ 4376881 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Linda Evangelista''' {{nym}} ye una [[supermodelu]] [[canadiense]]. Linda entamaba ser modelu desque tenía 12 años d'edá. Foi afayada por un axente de modelos nel concursu de guapura xuvenil ''Miss Niágara'' de [[1978]]. Camudar a [[Nueva York]], onde foi contratada pola axencia de modelos [[Elite Model Management|Elite]]. Dempués camudóse a [[París]] a siguir el so oficiu. Tamién apaeció en videos musicales con [[George Michael]]. Linda Evangelista ye reconocida, xunto coles modelos [[Christy Turlington]], [[Claudia Schiffer]], [[Cindy Crawford]], [[Elle Macpherson]] y [[Naomi Campbell]], como una de les poques supermodelos que camudaron la cara de la moda a finales de los [[años 1980]] y principios de los [[años 1990]]. Cuando nun ta desfilando na pasarela, dedicar a concenciar a les muyeres sobre'l [[cáncer de mama]]. En [[1996]] ganó'l premiu de modes [[VH1]] polos ''Llogros de la so vida profesional''. Evangelista tien una estrella nel ''Paséu de la Fama'' de [[Toronto]]. A los 45 años convertir na vocera oficial de la marca cosmética LOREAL y ye una de les poques modelos de la década de los años 90 (xunto a [[Naomi Campbell]] y [[Christy Turlington]]) que s'atopa activa. == Vida personal == Evangelista tuvo casada col [[direutor executivu]] d'[[Elite Model Management|Elite]], [[Gerald Marie]] dende 1987 hasta 1993. Tamién tuvo una rellación col actor [[Kyle MacLachlan]] (1992-1998), col [[xugador]] de [[fútbol]] [[Francia|francés]] [[Fabien Barthez]] (1998-2000) y col [[magnate]] de [[petroleu]] [[Italia|italianu]] [[Ugo Brachetti Peretti]] (2003-2004). En [[2005]] casóse de nuevo, esta vegada col [[pilotu de carreres|pilotu]] de [[Fórmula 1]] [[Paolo Barilla]]. Dende siempres Linda espresó'l so deséu de ser madre. En [[1999]] sufrió un [[albuertu]] involuntariu dempués de [[seis]] meses d'[[embaranzu]], frutu de la so rellación con Barthez. Pa la so allegría, de la rellación col millonariu francés [[François-Henri Pinault]], el 11 d'ochobre de 2006 dio a lluz al so fíu, Augustin James. Mientres taba embarazada, apaeció na portada de la revista ''[[Vogue (revista)|Vogue]]''. Foi la primer muyer non [[cantante]] nin [[actriz]] qu'apaeció en dicha [[revista]] más d'una vegada nun mesmu añu. Pol casu de llexitimidá y paternidá, Linda ganó'l casu en corte llogrando una mensualidá pal so fíu de $46.000 al mes pa mantención y gastos de neñera, hasta la edá de maduror. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{wikiquote|Linda Evangelista}} {{Commons|Linda Evangelista}} {{IMDb nome|id=0262465|name=Linda Evangelista}} {{NF|1965||Evangelista, Linda}} {{Tradubot|Linda Evangelista}} [[Categoría:Modelos de Canadá]] [[Categoría:Modelos de Victoria's Secret]] [[Categoría:Paséu de la Fama de Canadá]] f3qcby65i1fqcqjcs5dq7od71rhk0uz Elizabeth Hurley 0 129599 4376887 4248590 2025-06-17T14:26:06Z YoaR 37624 /* Actriz de comedia y modelu */ 4376887 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Elizabeth Jane Hurley''', tamién conocida como '''Liz Hurley''' {{nym}}, ye una [[actriz]] [[Reinu Xuníu|británica]], especialmente popular poles sos actividaes como [[modelu (moda)|modelu]] y diseñadora de moda.<br /> Nos 1990, Hurley fíxose conocida por ser la novia de Hugh Grant.<ref name="HG girlfriend">{{cita noticia|author=Maev Kennedy |url=http://www.guardian.co.uk/comment/story/0,,2171966,00.html |títulu=People – guardian.co.uk |work=The Guardian |location=London |date=19 de setiembre de 2007 |fechaaccesu=11 d'agostu de 2010 }}</ref> En 1994, cuando Grant convertir nel centru de l'atención de los medios internacionales debíu al ésitu de la so película ''[[Four Weddings and a Funeral]]'',<ref name="hit and myths">Farndale, Nigel. ''Movie Connections: Four Weddings and a Funeral''. ''The Sunday Telegraph'', page 39. 16 September 2007. Retrieved 11 September 2007.</ref> Hurley acompañar al estrenu de la película en Los Angeles lluciendo un [[Versace negru de Elizabeth Hurley|Versace negru d'escote fondu sosteníu por imperdibles d'oru]], que valió-y la inmediata atención de los medios.<ref name="Thatdress">{{cita noticia|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/showbiz/1645559.stm |títulu=Liz Hurley expecting baby – bbc.co.uk |publisher=BBC News |date=8 de payares de 2001 |fechaaccesu=11 d'agostu de 2010}}</ref> == Carrera == De madre [[Protestantismu|protestante]] y padre [[Ilesia católica|católicu]] d'ascendencia [[Irlanda|irlandesa]], Hurley tomó clases de ballet y recibió una beca pa un internáu a los dolce años. Pero foi espulsada poles sos baxes calificaciones. === Entamos: una película española === Más palantre incursionó en teatru y publicidá, y en 1987 llogró un papel destacáu na película española ''[[Remando al viento]]'' de [[Gonzalo Suárez]], en que'l so rodaxe conoció al depués famosísimo [[Hugh Grant]]. Caltuvieron un llargu novialgu, pero nunca llegaríen a casase y rompieron trece años dempués. En 1989 protagonizó un telefilme, ''Act of Will'', onde interpretó a una muyer, Christabel Bielenberg, que tien de salvar al so maríu de los campos de concentración nazi.<ref>[http://elizabethhurley.publispain.com/biografia.htm Biografía Elizabeth Hurley] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160402072735/http://elizabethhurley.publispain.com/biografia.htm |date=2016-04-02 }} (n'inglés)</ref> === Fama instantánea: «''Aquel vistíu''» de Versace === {{AP|Versace negru de Elizabeth Hurley}} Siguió trabayando en películes y en televisión, magar ensin demasiao ésitu, hasta qu'en 1994 convirtióse instantáneamente nuna celebridá pola so rellación col yá famosu Hugh Grant, y n'especial pola so sonada apaición nel estrenu de ''Four Weddings and a Funeral'': acompañó al so noviu (el protagonista de la película) vistida con un modelu de [[Gianni Versace]] por demás escotáu y zarráu con [[imperdible]]s doraos. Esti diseñu, moteyáu n'inglés como «''That Dress''» («''[[:en:Black Versace dress of Elizabeth Hurley|Aquel vistíu]]''») y que dalgunos creen el más influyente de tola carrera del alfayate italianu, propulsó a Liz Hurley como ''[[celebrity]]''. A partir d'entós, l'actriz foi acomuñada a importantes diseñadores de moda y escorrida pola prensa. === Actriz de comedia y modelu === Nos años siguientes, participó en dos películes de la triloxía d'humor [[Austin Powers: International Man of Mystery|Austin Powers]] (1997 y 1999), na película ''[[My Favorite Martian (película)|My Favorite Martian]]'' (1999) y llegó a interpretar al [[Demoniu]] (en muyer) na comedia ''[[Bedazzled]]'' (2000), xunto a [[Brendan Fraser]]. Darréu los sos trabayos fuéronse amenorgando, magar recuperó cierta puxanza en televisión: en 2011 empezó a participar na serie ''[[Gossip Girl]]'' y en 2015-16 desempeña'l papel protagonista en ''[[The Royals]]'', xaciándose con [[Joan Collins]]. Por cuenta de la so bella apariencia física y fama internacional, llogró llamar l'atención de los cosméticos ''[[Estée Lauder]]'', quien la contrataron pa ser la so cara oficial en publicidá. Anguaño ye la cara emblema de la llinia ''ReNutriv Skin Care'', de dicha marca. == Vida privada == Hurley debió la so fama inicial a [[Hugh Grant]], y de fechu dizse qu'algamó la fama instantánea en 1994, tres la so esplosiva apaición xunto a Grant nel estrenu de la película ''[[Four Weddings and a Funeral]]'', qu'él protagonizaba. De magar, ella apaeció en más de quince películes. Acomuñar con Grant pa formar la compañía productora ''Simian Productions'', que produció les películes ''Mickey güeyos azules'' (1999) y ''Midíes estremes'' (1996). El so novialgu con Hugh Grant terminó en mayu de 2000. Depués tuvo rellaciones col millonariu [[Ted Forstmann]] y l'actor [[Denis Leary]]. En 2007 casóse col empresariu indiu Arun Nayar, del que se divorció en xunu de 2011. Adicionalmente, foi la productora executiva de la película ''Métodu'' (2004). == Filmografía == {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- bgcolor="#CCCCCC" align="center" | '''Añu''' || '''Títulu''' || '''Personaxe''' |- | [[1987]] || ''[[Aria (película)|Aria]]'' || Marietta |- | [[1988]] || ''[[Remando al viento]]'' || Claire Clairmont |- | [[1989]] || ''Act of Will'' (TV) || Christina |- | [[1990]] || ''Death Has a Bad Reputation'' (TV) || Julia Latham |- | [[1990]] || ''Kill Cruise'' || Lou |- | [[1990]] || ''The Orchid House'' (TV) || Natalie |- | [[1992]] || ''The Long Winter'' || Emma Stapleton |- | [[1992]] || ''Passenger 57'' || Sabrina Ritchie |- | [[1993]] || ''Beyond Bedlam'' || Stephanie Lyell |- | [[1994]] || ''Sharpe's Enemy'' (TV) || Lady Isabella Farthingdale |- | [[1995]] || ''The Shamrock Conspiracy'' (TV) || Cecilia Harrison |- | [[1995]] || ''Shameless'' || Antonia |- | [[1995]] || ''Mad Dogs and Englishmen'' || Antonia Dyer |- | [[1996]] || ''Harrison: Cry of the City'' (TV) || Cecilia Harrison |- | [[1996]] || ''[[Samson and Delilah (película de 1996)|Sansón y Dalila]]'' (TV) || Delilah |- | [[1997]] || ''Dangerous Ground'' || Karen |- | [[1997]] || ''[[Austin Powers: International Man of Mystery]]'' || [[Vanessa Kensington]] |- | [[1998]] || ''[[Permanent Midnight]]'' || Sandra Stahl |- | [[1999]] || ''[[My Favorite Martian (película)|My Favorite Martian]]'' || Brace Channing |- | [[1999]] || ''[[EDtv (película)|EDtv]]'' || Jill |- | [[1999]] || ''[[Austin Powers: The Spy Who Shagged Me]]'' || [[Vanessa Kensington]] |- | [[2000]] || ''The Weight of Water'' || Adaline Gunne |- | [[2000]] || ''[[Bedazzled]]'' || El [[Diañu]] |- | [[2001]] || ''[[Double Whammy]]'' || Dr. Ann Beamer |- | [[2002]] || ''[[Bad Boy (película)|Bad Boy]]'' || Anna Lockheart |- | [[2002]] || ''[[Serving Sara]]'' || Sara Moore |- | [[2004]] || ''Method'' || Rebecca Fairbanks |- | [[2011]] || ''[[Gossip Girl]]'' || Diana Payne |- | [[2015]] || ''[[The Royals]]'' || Queen Helena |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Elizabeth Hurley}} *{{IMDb nome|0000167}} {{Tradubot|Elizabeth Hurley}} {{NF|1965||Hurley, Elizabeth}} [[Categoría:Actores y actrices de cine d'Inglaterra]] [[Categoría:Modelos del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] 4r37jkr5zgz4p2fo99683nurnuouql3 Copa Conmebol 0 129620 4377148 4373771 2025-06-18T07:21:12Z XabatuBot 43102 iguo testu: Botafogo de Futebol y Regatas => Botafogo de Futebol e Regatas 4377148 wikitext text/x-wiki {{competición deportiva}} La '''Copa Conmebol''' foi un [[Partíu internacional de Fútbol|tornéu internacional]] oficial de [[fútbol]] [[América del Sur|suramericanu]] surdíu en [[1992]] y entamáu pola [[Confederación Suramericana de Fútbol]] (Conmebol). Magar acoyía a menos equipos, esta copa asonsañaba'l formatu de la [[Copa UEFA]] d'aquel entós, yá que se xugaba con 16 equipos que s'esaniciaben direutamente en partíos d'ida y vuelta.<ref>[http://www.rsssf.com/sacups/conmebol.html RSSSF Copa Conmebol] Consultáu'l 10 de mayu de 2013.</ref><ref>[http://www.conmebol.com/ Sitiu oficial de Conmebol] CONMEBOL Consultáu'l 30 d'avientu de 2012.</ref><ref>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/torre-sac-best.html THE BEST CLUB OF SOUTH AMERICA] Consultáu'l 10 de mayu de 2013.</ref><ref>[http://www.bolanaarea.com/gal_copa_conmebol.htm Bola nel Área Copa Conmebol] Bolanaarea.com Consultáu'l 30 d'avientu de 2012.</ref> Los equipos clasificaos yeren xeneralmente dos per cada país miembru, usualmente los que terminaben detrás de los clasificaos a la [[Copa Libertadores d'América|Copa Libertadores]] nel tornéu local. Magar formalmente un mesmu club podía apostar los dos torneos nun mesmu añu, esto nun foi habitual.<ref>{{cita web|títulu=Copa Conmebol|url=http://www.rsssf.com/sacups/conmebol.html|obra=Karel Stokkermans, Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation|fechaaccesu=24 de payares de 2007}}</ref> Ganar la copa daba'l derechu de participar na [[Copa de Oro Nicolás Leoz]] y na [[Copa Máster de Conmebol]]. La Copa Conmebol foi esaniciada en [[1999]], y a partir del añu siguiente, los equipos que clasificaríen a ella fueron sumaos a la [[Copa Libertadores]] nel primer semestre del añu, y a la [[Copa Mercosur]] o a la [[Copa Merconorte]] (dependiendo de la zona xeográfica de cada país) nel segundu. La Copa Conmebol guarda delles semeyances cola actual [[Copa Suramericana]],<ref>[http://www.conmebol.com/virtual/conmebol.html Los cuatro precursores de l'actual Copa Suramericana] CONMEBOL Consultáu'l 25 de marzu de 2014.</ref><ref>[http://www.ole.com.ar/lanus/estrella-luxu_0_1038496349.html Lanus Esa estrella yera'l mio luxu] Ole.com Consultáu'l 25 de marzu de 2014.</ref> yá que asonsaña'l so formatu de competición y tien un sistema de clasificación similar, pero cola diferencia de que los equipos campeones y subcampeones nun participaben de la Copa Conmebol y sí lo fixeron (en dellos países) hasta la [[Copa Suramericana 2011]]. Por estes semeyances, la Copa Conmebol ye considerada como una de les cuatro precursores de l'actual [[Copa Suramericana]], xunto a la [[Supercopa Suramericana|Supercopa]], la [[Copa Merconorte]] y la [[Copa Mercosur]].<ref>[http://www.conmebol.com/virtual/conmebol.html Historia de la Copa Conmebol en páxina oficial Conmebol.com] CONMEBOL Consultáu'l 25 de marzu de 2014.</ref><ref>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/torre-sac-best.html RSSSF.com SOUTH AMERICAN COMPETITIONS] RSSSF Consultáu'l 10 de mayu de 2013.</ref><ref>[http://www.sobrefutbol.com/torneos/copa_conmebol.htm Información sobre la Copa Conmebol] sobrefutbol.com Consultáu'l 30 d'avientu de 2012.</ref><ref>[http://globoesporte.globo.com/ESP/Noticia/Futebol/Santos/0,,MUL210981-4404,00.html Globo Esporte] Globo.com Consultáu'l 10 de mayu de 2013.</ref><ref>[https://www.terra.com.br/esportes/futebol/copa-sul-americana/em-94-expressinho-salvou-temporada-com-precursora-da-sul-americana,bd60c563y456b310VgnCLD2000000ec6eb0aRCRD.html Precursora da Sul-Americana] Terra.com Consultáu'l 25 de marzu de 2014.</ref><ref>http://www.espn.com.br/noticia/358371_muricy-relembra-expressinho-y-titulo-de-precursora-da-sul-americana-em-94 ESPN Brasil. Consultáu'l 7 de febreru de 2018</ref><ref>[http://www.futbolsantander.com/es/actualidad/noticias/?noticia=625 Empieza la Copa Suramericana 2012] Futebol Santander Consultáu'l 30 d'avientu de 2012.</ref><ref>[http://m.maisfutebol.iol.pt/internacional-lanus-schelotto-gemeos-taca-sul-americana-argentina/52ab3cb8y4b012b03d3ae49b.html Lanús venceu a Taça Conmebol, antecessora da Sul-Americana] Maisfutebol Consultáu'l 30 d'avientu de 2012.</ref> El club con más títulos ye l'[[Atlético Mineiro]] con dos títulos.<ref>[http://www.ogol.com.br/competicao.php?id_comp=859 Títulos per equipu] ogol Consultáu'l 30 d'avientu de 2012.</ref> == Campeonatos == {{VT|Estadístiques de la Copa Conmebol y la Copa Suramericana}} {| cellpadding="2" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 1em 0.5em 0; background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |- bgcolor=#006699 style="color:white; border: 1px #aaa solid;" !width=10%|Añu !width=20%|Campeón !width=9%|Final<br />Resultaos !width=20%|Subcampeón !width=40% colspan="2"|Semifinalistes |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''[[1992]]'''<br /><small>''[[Copa Conmebol 1992|Detalle]]''</small> ![[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> !2–0<br />0–1 |[[Club Olimpia|Olimpia]]<br /><small>{{bandera2|Paraguái|1990}}</small> |[[Club Deportivo El Nacional|El Nacional]]<br /><small>{{bandera2|Ecuador|1900}}</small> |[[Gimnasia y Esgrima de La Plata|Gimnasia y Esgrima (LP)]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |- align=center bgcolor=#F5FAFF |'''[[1993]]'''<br /><small>''[[Copa Conmebol 1993|Detalle]]''</small> ![[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |'''1–1<br />2–2''' <small>(3-1 [[Tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])</small> |[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]]<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |[[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |[[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''[[1994]]'''<br /><small>''[[Copa Conmebol 1994|Detalle]]''</small> ![[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> !6–1<br />0–3 |[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]]<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> |[[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |[[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]]<br /><small>{{bandera2|Chile}}</small> |- align=center bgcolor=#F5FAFF |'''[[1995]]'''<br /><small>''[[Copa Conmebol 1995|Detalle]]''</small> ![[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |'''0–4<br />4–0''' <small>(4-3 [[Tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])</small> |[[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |[[Club Atlético Colegiales (Paraguái)|Atlético Colegiales]]<br /><small>{{bandera2|Paraguái|1990}}</small> |[[América de Cali]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''[[1996]]'''<br /><small>''[[Copa Conmebol 1996|Detalle]]''</small> ![[Club Atlético Lanús|Lanús]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> !2–0<br />0–1 |[[Independiente Santa Fe]]<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> |[[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |[[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |- align=center bgcolor=#F5FAFF |'''[[1997]]'''<br /><small>''[[Copa Conmebol 1997|Detalle]]''</small> ![[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] [[Ficheru:Cscr-featured.png|15px|Campeón Invictu]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> !4–1<br />1–1 |[[Club Atlético Lanús|Lanús]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |[[Club Universitario de Deportes Universitario]]<br /><small>{{bandera2|Perú}}</small> |[[Club Atlético Colón|Colón]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |- align=center bgcolor=#D0e7FF |'''[[1998]]'''<br /><small>''[[Copa Conmebol 1998|Detalle]]''</small> ![[Santos Futebol Clube|Santos]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> !1–0<br />0–0 |[[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> |[[Sampaio Corrêa Futebol Clube|Sampaio Corrêa]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |[[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |- align=center bgcolor=#F5FAFF |'''[[1999]]'''<br /><small>''[[Copa Conmebol 1999|Detalle]]''</small> ![[Club Atlético Talleres (Córdoba)|Talleres]]<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> !2–4<br />3–0 |[[Centru Sportivo Alagoano|Sportivo Alagoano]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |[[Club Social y de Deporte Concepción|Deportes Concepción]]<br /><small>{{bandera2|Chile}}</small> |[[São Raimundo Esporte Clube|São Raimundo]]<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> |} == Palmarés == === Títulos per equipu === {{VT|Títulos oficiales de clubes de fútbol suramericano}} {| cellpadding="2" cellspacing="2" style="margin: 0.5em 1em 0.5em 0; background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=70% |- bgcolor=#006699 style="color:white; border: 1px #aaa solid;" !width=25%|Club !width=10%|Títulos !width=10%|Subtítulos !width=17%|Años Campeón !width=17%|Año Subcampeón |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{bandera|Brasil}} '''[[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]]''' || '''2''' || 1 || [[Copa Conmebol 1992|1992]], [[Copa Conmebol 1997|1997]] || [[Copa Conmebol 1995|1995]] |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|{{bandera|Arxentina}} '''[[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]]''' || '''1''' || 1 || [[Copa Conmebol 1995|1995]] || [[Copa Conmebol 1998|1998]] |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{bandera|Arxentina}} '''[[Club Atlético Lanús|Lanús]]''' || '''1''' || 1 || [[Copa Conmebol 1996|1996]] || [[Copa Conmebol 1997|1997]] |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|{{bandera|Brasil}} '''[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]]''' || '''1''' || - || [[Copa Conmebol 1993|1993]] || - |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{bandera|Brasil}} '''[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]''' || '''1''' || - || [[Copa Conmebol 1994|1994]] || - |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|{{bandera|Brasil}} '''[[Santos Futebol Clube|Santos]]''' || '''1''' || - || [[Copa Conmebol 1998|1998]] || - |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{bandera|Arxentina}} '''[[Club Atlético Talleres (Córdoba)|Talleres]]''' || '''1''' || - || [[Copa Conmebol 1999|1999]] || - |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|{{bandera|Uruguái}} [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] || - || 2 || - || [[Copa Conmebol 1993|1993]], [[Copa Conmebol 1994|1994]] |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{bandera|Paraguái}} [[Club Olimpia|Olimpia]] || - || 1 || - || [[Copa Conmebol 1992|1992]] |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|{{bandera|Colombia}} [[Independiente Santa Fe]] || - || 1 || - || [[Copa Conmebol 1996|1996]] |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{bandera|Brasil}} [[Centru Sportivo Alagoano|Sportivo Alagoano]] || - || 1 || - || [[Copa Conmebol 1999|1999]] |} === Títulos per país === {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=30% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=15%|País !width=7%|Títulos !width=7%|Subtítulos |-bgcolor=#D0e7FF |'''{{Bandera2|Brasil}}''' ||align=center |'''5'''||align=center |2 |-bgcolor=#F5FAFF |'''{{Bandera2|Arxentina}}''' ||align=center |'''3'''||align=center |2 |-bgcolor=#D0e7FF |{{Bandera2|Uruguái}} ||align=center | '''0'''||align=center |2 |-bgcolor=#F5FAFF |{{Bandera2|Paraguái}} ||align=center | '''0'''||align=center |1 |-bgcolor=#D0e7FF |{{Bandera2|Colombia}} ||align=center | '''0'''||align=center |1 |} === Títulos incluyendo a la Copa Suramericana === {{VT|Estadístiques de la Copa Conmebol y la Copa Suramericana}} == Goliadores == <center> {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=65% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=10%|Añu !width=20%|Xugador !width=20%|Equipu !width=8%|Goles |- bgcolor=#D0e7FF ![[Copa Conmebol 1992|1992]] |align=left|{{bandera|Brasil}} [[Aílton Gonçalves da Silva|Aílton]] |align=left|{{bandera|Brasil}} [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] |align=center|'''6''' |- bgcolor=#F5FAFF ![[Copa Conmebol 1993|1993]] |align=left|{{bandera|Brasil}} [[Sinval]] |align=left|{{bandera|Brasil}} [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |align=center|'''8''' |- bgcolor=#D0e7FF ![[Copa Conmebol 1994|1994]] |align=left|{{bandera|Uruguái}} [[Martín Rodríguez Alba|Martín Rodríguez]]<br />{{bandera|Brasil}} [[Juninho Paulista]]<br />{{bandera|Brasil}} [[Tupazinho]] |align=left|{{bandera|Uruguái}} [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]]<br />{{bandera|Brasil}} [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]<br />{{bandera|Brasil}} [[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]] |align=center|'''5''' |- bgcolor=#F5FAFF |align=center|'''[[Copa Conmebol 1995|1995]]''' |align=left|{{bandera|Arxentina}} [[Horacio Carbonari]]<br />{{bandera|Uruguái}} [[Rubén Da Silva]] |align=left|{{bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]]<br />{{bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]] |align=center|'''4''' |- bgcolor=#D0e7FF ![[Copa Conmebol 1996|1996]] |align=left|{{bandera|Arxentina}} [[Oscar Mena]] |align=left|{{bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Lanús|Lanús]] |align=center|'''5''' |- bgcolor=#F5FAFF ![[Copa Conmebol 1997|1997]] |align=left|{{bandera|Brasil}} [[Valdir de Moraes Filho|Valdir]] |align=left|{{bandera|Brasil}} [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] |align=center|'''7''' |- bgcolor=#D0e7FF ![[Copa Conmebol 1998|1998]] |align=left|{{bandera|Brasil}} [[Viola (futbolista)|Paulo Viola]]<br />{{bandera|Uruguái}} [[Carlos Morales (futbolista uruguayu)|Carlos Morales]] |align=left|{{bandera|Brasil}} [[Santos Futebol Clube|Santos]]<br />{{bandera|Ecuador}} [[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]] |align=center|'''4''' |- bgcolor=#F5FAFF ![[Copa Conmebol 1999|1999]] |align=left|{{bandera|Brasil}} [[Missinho]] |align=left|{{bandera|Brasil}} [[Centru Sportivo Alagoano|Sportivo Alagoano]] |align=center|'''4''' |} </center> == Clasificación histórica == La '''tabla histórica de la Copa Conmebol''' ye un rexistru acumulativu que engloba los resultaos de tolos partíos xugaos, los puntos llograos y los títulos de cada equipu que xugó nel tornéu dende la so creación, en [[Copa Conmebol 1992|1992]], hasta'l final de la edición [[Copa Conmebol 1999|1999]]. [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] de [[Brasil]] atropa la mayor cantidá de puntos llograos (66), partíos ganaos (19), partíos empataos (9), partíos perdíos (8), goles a favor (67) y goles en contra (33). Per otra parte, ye tamién l'equipu con más participaciones na competición (5). {| class="sortable" width=100% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; align:center;" |- bgcolor="#c0c0c0" !width=3%|Pos. !width=23%|Club !width=10%|País !width=6%|Part. !width=6%|Títulos !width=6%|PX !width=6%|PG !width=6%|PE !width=6%|PP !width=6%|GF !width=6%|GC !width=6%|Dif. !width=6%|Pts. |- align=center |'''1° ||align=left|[[Ficheru:600px_Nero_e_Bianco_Strisce_con_CAM.png|20px|border]] [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] ||align=left|{{BRA}} ||5||'''2'''||36||19||9||8||67||33||+34||'''66''' |- align=center |'''2° ||align=left|[[Ficheru:600px_Giallo_e_Blu_(Strisce)2.png|20px|border]] [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]] ||align=left|{{ARG}} ||4||'''1'''||24||13||4||7||42||27||+15||'''43''' |- align=center |'''3° ||align=left|[[Ficheru:Flag maroon HEX-7B1C20.svg|20px|border]] [[Club Atlético Lanús|Lanús]] ||align=left|{{ARG}} ||3||'''1'''||18||9||5||4||37||18||+19||'''32''' |- align=center |'''4° ||align=left|[[Ficheru:Bandera-club-atletico-penarol.png|20px|border]] [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] ||align=left|{{URU}} ||3||–||20||7||7||6||27||24||+3||'''28''' |- align=center |'''5° ||align=left|[[Ficheru:600px_Nero_con_stella_Bianca.svg|20px|border]] [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] ||align=left|{{BRA}} ||2||'''1'''||10||5||4||1||18||10||+8||'''19''' |- align=center |'''6° ||align=left|[[Ficheru:600px_Bianco_e_Nero_con_ancora_Rossa_e_bandiera_paulista.png|20px|border]] [[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]] ||align=left|{{BRA}} ||2||–||10||5||3||2||27||18||+9||'''18''' |- align=center |'''7° ||align=left|[[Ficheru:Flag_America_Red_WhiteDevil.png|20px|border]] [[América de Cali]] ||align=left|{{COL}} ||2||–||10||5||2||3||19||13||+6||'''17''' |- align=center |'''8° ||align=left|[[Ficheru:600px White background Black vertical and diagonal striped.svg|20px|border]] [[Santos Futebol Clube|Santos]] ||align=left|{{BRA}} ||1||'''1'''||8||4||3||1||14||6||+8||'''15''' |- align=center |'''9° ||align=left|[[Ficheru:Blu_e_Rosso_(Strisce).png|20px|border]] [[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]] ||align=left|{{ARG}} ||2||–||10||4||3||3||13||12||+1||'''15''' |- align=center |'''10° ||align=left|[[Ficheru:600px Bianco con striscia Blu centrale.svg|20px|border]] [[Club de Gimnasia y Esgrima La Plata|Gimnasia y Esgrima L. P.]] ||align=left|{{ARG}} ||3||–||10||3||6||1||7||6||+1||'''15''' |} == Estadístiques == === Equipos === Tomar en cuenta les 8 ediciones de la copa dende 1992 hasta 1999. * '''Mayor cantidá de participaciones''': {{bandera|Brasil}} [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] con 5. * '''Mayor cantidá de participaciones ensin ganar la copa''': {{bandera|Uruguái}} [[Danubio Fútbol Club|Danubio]] con 4. === Goles === * '''Mayores goliaes'''. Los partíos onde se consiguieron les mayores goliaes del tornéu son: ** {{bandera|Colombia}} [[Junior de Barranquilla|Junior]] 6-0 {{bandera|Venezuela|1954}} [[Club Sport Marítimu de Venezuela|Marítimu]] ([[Copa Conmebol 1992|1992]]). ** {{bandera|Brasil}} [[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]] 6-0 {{bandera|Venezuela|1954}} [[Minervén Sport Club|Minervén]] ([[Copa Conmebol 1994|1994]]). ** {{bandera|Brasil}} [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] 6-0 {{bandera|Venezuela|1954}} [[Mineros de Guayana]] ([[Copa Conmebol 1995|1995]]). ** {{bandera|Uruguái}} [[Club Atlético River Plate (Uruguái)|River Plate]] 6-0 {{bandera|Uruguái}} [[Centru Recreativu Porongos Fútbol Club|Porongos]] ([[Copa Conmebol 1996|1996]]). * '''Mayor cantidá de goles nun empate''': {{bandera|Uruguái}} [[Defensor Sporting Club|Defensor Sporting]] 3-3 {{bandera|Uruguái}} [[Danubio Fútbol Club|Danubio]], [[Copa Conmebol 1997|1997]]. * '''Mayor cantidá de goles nun partíu''': {{bandera|Chile}} [[Club de Deportes Cobreloa|Cobreloa]] 7-2 {{bandera|Perú}} [[Ciclista Lima]] (9 goles) en [[Copa Conmebol 1995|1995]]. * '''Mayor goliada nuna eliminatoria''': {{bandera|Brasil}} [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] 10-0 {{bandera|Venezuela|1954}} [[Mineros de Guayana]] (6-0 y 4-0) en [[Copa Conmebol 1995|1995]]. * '''Eliminatoria con más goles''': {{bandera|Chile}} [[Club de Deportes Cobreloa|Cobreloa]] - {{bandera|Perú}} [[Ciclista Lima]] (1-4 y 7-2). Resultáu global: '''8-6''', (14 goles) en [[Copa Conmebol 1995|1995]]. === Final === * '''Mayor númberu de finales ganaes''': {{bandera|Brasil}} [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] con 2 ([[Copa Conmebol 1992|1992]] y [[Copa Conmebol 1997|1997]]). * '''Mayor númberu de finales apostaes''': {{bandera|Brasil}} [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] con 3 ([[Copa Conmebol 1992|1992]], [[Copa Conmebol 1995|1995]] y [[Copa Conmebol 1997|1997]]). * '''Mayor númberu de finales perdíes''': {{bandera|Uruguái}} [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] con 2 ([[Copa Conmebol 1993|1993]] y [[Copa Conmebol 1994|1994]]). * '''Mayor goliada nuna final''': {{bandera|Brasil}} [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] 6-1 {{bandera|Uruguái}} [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] en [[Copa Conmebol 1994|1994]]. * '''Final con mayor estrema goles marcador global''': {{bandera|Brasil}} [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] - {{bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Lanús|Lanús]] 4-1/1-1. Resultáu global: '''5-2''' en [[Copa Conmebol 1997|1997]]. * '''Mayor cantidá de goles nuna final''': {{bandera|Brasil}} [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] 6-1 {{bandera|Uruguái}} [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]], en [[Copa Conmebol 1994|1994]]. * '''[[Definición por penaltis]]''': En dos causes, los finalistes llegaron a apostar la tanda de penaltis, pa definir el campeón. ** {{bandera|Brasil}} [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] - {{bandera|Uruguái}} [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] en [[Copa Conmebol 1993|1993]]. ** {{bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]] - {{bandera|Brasil}} [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] en [[Copa Conmebol 1995|1995]]. === Entrenadores === * '''Entrenador con más trofeos''': {{bandera|Brasil}} [[Emerson Leão]] con 2, unu col [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] ([[Copa Conmebol 1997|1997]]) y otru col [[Santos Futebol Clube|Santos]] ([[Copa Conmebol 1998|1998]]). * '''Entrenador con más finales apostaes''': <br />- {{bandera|Uruguái}} [[Gregorio Pérez]] con 2, dambes con [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] ([[Copa Conmebol 1993|1993]] y [[Copa Conmebol 1994|1994]]). <br />- {{bandera|Brasil}} Procópio Cardoso con 2, dambes col [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] ([[Copa Conmebol 1992|1992]] y [[Copa Conmebol 1995|1995]]). <br />- {{bandera|Brasil}} [[Emerson Leão]] con 2, una col [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] ([[Copa Conmebol 1997|1997]]) y otra col [[Santos Futebol Clube|Santos]] ([[Copa Conmebol 1998|1998]]). === Otres estadístiques === * '''Meyor equipu debutante'''. {{bandera|Brasil}} [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] y {{bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]], quien ganaron la Copa la primer vegada que la xugaron, en [[Copa Conmebol 1992|1992]] y [[Copa Conmebol 1995|1995]], respeutivamente; y al añu siguiente llegaron a semifinales. Otros clubes que llograron un títulu nel so debú nel tornéu fueron [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]], [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]], [[Santos Futebol Clube|Santos]] y [[Club Atlético Talleres (Córdoba)|Talleres]]. * '''Club con más Copes Conmebol qu'Amiestes'''. {{bandera|Brasil}} [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] y {{bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Talleres (Córdoba)|Talleres]] son los únicos clubes que tienen más Copes Conmebol (2 y 1, respeutivamente) qu'Amiestes de primer División (1 y nenguna, respeutivamente).<ref>[http://mundod.lavoz.com.ar/futbol/14-anos-del talleres-campeon-de-la copa-conmebol A 14 años del Talleres campeón de la Copa Conmebol] Mundod Lavoz Consultáu'l 10 de mayu de 2013.</ref> * '''Campeón esaniciáu en primer ronda'''. Namái un defensor del títulu foi esaniciáu en primer ronda: {{bandera|Brasil}} [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] en [[Copa Conmebol 1994#Octavos de final|1994]]. * '''Campeón invictu'''. Un solu club ganó'l tornéu como invictu:<br />- {{bandera|Brasil}} [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] en [[Copa Conmebol 1997|1997]]. * '''Resultáu adversa 0-4 revertíu nuna final'''. Rosario Central dio vuelta una final tres un 0-4 adversu asocedíu nel partíu d'ida de la final de 1995, frente al Atlético Mineiro. Esti fechu ye únicu nel mundu yá que nunca un equipu revirtió un resultáu adversa de 4 goles nuna final internacional oficial. * '''Clubes y países'''. Si contabilícense namái los clubes campeones de la Copa Conmebol, hai 7 equipos que ganaron el troféu, y per países, solamente 2 de les federaciones participantes na competición ostenten l'honor de tener clubes campeones ([[Brasil]] y [[Arxentina]]). * '''Ceremonia d'entrega'''. La entrega del troféu realizóse na metá de los países pertenecientes al continente. Los países onde se realizó dicha ceremonia fueron:<br />'''{{ARG}} (3)'''<br />'''{{BRA}} (2)'''<br />'''{{COL}} (1)'''<br />'''{{PAR}} (1)'''<br />'''{{URU}} (1)''' <center> {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=65% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=15%|Ciudá !width=15%|Ceremonia d'entrega !width=26%|Añu |-bgcolor=#F5FAFF |'''{{bandera|ARX}} [[Rosario (Arxentina)|Rosario]] |align=center |'''2''' |'''[[Copa Conmebol 1995|1995]], [[Copa Conmebol 1998|1998]]''' |-bgcolor=#D0e7FF |'''{{bandera|PAR}} [[Asunción]]''' |align=center |'''1''' |'''[[Copa Conmebol 1992|1992]]''' |-bgcolor=#F5FAFF |'''{{bandera|BRA}} [[Rio de Janeiro]]''' |align=center |'''1''' |'''[[Copa Conmebol 1993|1993]]''' |-bgcolor=#D0e7FF |'''{{bandera|URU}} [[Montevidéu]] |align=center |'''1''' |'''[[Copa Conmebol 1994|1994]]''' |-bgcolor=#F5FAFF |'''{{bandera|COL}} [[Bogotá]] |align=center |'''1''' |'''[[Copa Conmebol 1996|1996]]''' |-bgcolor=#D0e7FF |'''{{bandera|BRA}} [[Belo Horizonte]] |align=center |'''1''' |'''[[Copa Conmebol 1997|1997]]''' |-bgcolor=#F5FAFF |'''{{bandera|ARX}} [[Córdoba (Arxentina)|Córdoba]] |align=center |'''1''' |'''[[Copa Conmebol 1999|1999]]''' |} </center> == Ver tamién == * [[Clubes de fútbol ganador de competiciones internacionales a nivel confederativo y interconfederativo|Clubes ganadores de les competiciones internacionales a nivel confederativo y interconfederativo]] * [[Clubes suramericanos de fútbol ganador de competiciones internacionales]] * [[Clubes ganadores de les competiciones Conmebol]] * [[Copa Suramericana]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://conmebol.com/virtual/conmebol.html La Copa CONMEBOL] * [http://www.conmebol.com/ Web oficial de Conmebol] * [http://www.rsssf.com/sacups/conmebolpts.html Tabla histórica de la Copa Conmebol] {{Tradubot|Copa Conmebol}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Copa Conmebol| ]] pzs86s8nxd4t6ir87g42mgfblpt96ee Campeonatu Alemán d'Automovilismu 0 129669 4377040 4086001 2025-06-17T15:15:15Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá marca => dicha marca 4377040 wikitext text/x-wiki {{competición deportiva}} [[Ficheru:Ford capri zakspeed.jpg|thumb|Ford Capri Grupu 5 del DRM]] El '''Campeonatu Alemán d'Automovilismu''' (n'alemán: ''Deutsche Rennsport-Meisterschaft'', embrivíu '''DRM''') ye un certame d'[[automovilismu de velocidá]] para [[automóvil de turismo|turismo]], [[gran turismu (automóvil)|gran turismos]] y más tarde [[sport prototipu|sport prototipos]] que s'apostó principalmente n'[[Alemaña]] ente los años 1972 y 1985. Foi'l principal campeonatu d'automovilismu de velocidá del país, y atraxo a numberosos equipos oficiales de les marques [[BMW]], [[Ford Motor Company|Ford]], [[Porsche]] y [[Lancia]], y pilotos profesionales. == Historia == El so predecesor, el Campeonatu Alemán de Circuitos (''Deutsche Automobil-Rundstrecken-Meisterschaft'', DARM), taba empobináu a amateurs, anque nos últimos años recibiera a dellos equipos oficiales. El DRM adoptó los reglamentos d'automóviles [[Grupu 4]] (turismos) y [[Grupu 2]] (gran turismos), anque'l campeonatu estremar na División 1 (hasta 5 llitros de cilindrada) y División 2 (hasta 2 llitros de cilindrada). Los competidores de cada clase corríen y puntuaben por separáu, pero la tabla de posiciones yera combinada. D'esta miente, el campeón de la categoría definir ente los pilotos qu'atroparen más puntos na so propia clase. El campeón de la otra clase reconocer de manera estraoficial. Tamién asocedía qu'un pilotu camudaba de categoría a metá de temporada, por casu [[Klaus Ludwig]] en 1975, quien llogró victories en dambes divisiones. En 1976, coesistieron los Grupos 4 y Grupu 2 antiguos colos nuevos. En 1977, incorporar al DRM los automóviles del [[Grupu 5]] de cuarta xeneración, que dexaba amplios cambeos a los automóviles de serie, tales como pasarruedas enanchaos y alerones de grandes dimensiones. Puesto que los Grupos 4 y Grupu 2 yeren menos competitivos que los Grupos 5, pa la temporada 1979 pasaron a apostar el Troféu Alemán d'Automovilismu (''Deutsche Automobil-Rennsport-Trophäe''. DART). Los automóviles de la División 1 de dambos certámenes corríen xuntos, y lo mesmo cola División 2. Al igual que'l DRM, el DART clasificaba los pilotos de dambes divisiones nuna sola tabla. La cantidá d'automóviles del DRM foi escayendo por causa de la esguilada de costos, lo que nun asocedía col DART. Pa la temporada 1982, el DRM adoptó una clase única y el reglamentu [[Grupu C]] para sport prototipos, anque tamién se dexaron los Grupos 5 y [[Grupu 6]]. Pela so parte, el DART siguió apostándose en 1982 y 1983, con un calendariu independiente y distintu reglamentos. En 1984, el DRM tuvo solamente trés feches mesmes, a les que s'amestaron trés del [[Campeonatu Mundial de Resistencia]]. Esi mesmu añu, el DART adoptó'l reglamentu [[Grupu A]] y convirtióse nel Campeonatu Alemán d'Automóviles de Producción, depués renombráu a [[Deutsche Tourenwagen Meisterschaft|DTM]]. El DRM apostar por última vegada en 1985, compartiendo la mayoría de les feches cola Interserie. Pa la temporada 1986, los Grupos 5 pasaron a diputar la Supercopa Alemana, que'l so parque de pilotos cuntaba con unos pocos pilotos profesionales. == Automóviles == Dende 1972 hasta 1981, trunfaron la División 1 del DRM el [[Ford Capri]] (1972 a 1981), el [[BMW E9]] (1972 a 1975), el [[BMW M1]] (1981), el [[Porsche 911]] (1972 a 1976), el [[Porsche 934]] (1976), el [[Porsche 935]] (1977 a 1981). Na División 2, destacar nesi periodu'l [[Ford Escort]] (1972 a 1976), el [[Ford Capri]] (1978 a 1981), el [[BMW 2002]] (1972 a 1977), el [[BMW Serie 3]] (1977 a 1980) y el [[Lancia Montecarlo|Lancia Beta Montecarlo]] (1980). Na etapa de 1982 a 1985, apoderó Porsche col [[Porsche 936]] en 1982 y col [[Porsche 956]] ente 1983 y 1985. Namái Ford pudo ganar dicha marca coles sos Ford Capri y depués el Ford C100. == Carreres == El DRM apostóse principalmente n'[[Alemaña Occidental]], combinando circuitos en autódromos, cais, carreteres y aeródromos. En 1972 y 1973 tamién hubo [[carrera de monte|carreres de monte]] como feches puntuables. A partir de 1977 incorporar al calendariu carreres en circuitu de los vecinos [[Austria]], [[Bélxica]] y [[Países Baxos]]. La esceición foi 1984, cuando se visitó [[Italia]] y el [[Reinu Xuníu]] en dos tales feches del Campeonatu Mundial de Resistencia. {{Columnes}} * {{bandera|GER}} [[Hockenheimring]] (1972-1983, 1985) * {{bandera|GER}} [[Nürburgring]] (1972-1982, 1984-1985) * {{bandera|GER}} [[Norisring]] (1973-1985) * {{bandera|GER}} [[AVUS]] (1978, 1983, 1985) * {{bandera|GER}} Diepholz (1972-1977, 1979-1980, 1983-1984) * {{bandera|GER}} Mainz-Finthen (1972-1983, 1985) * {{bandera|GER}} Kassel-Calden (1972-1973, 1975-1978) * {{bandera|GER}} Sauerland (1972-1973) * {{bandera|GER}} Schauinsland (1972) * {{bandera|GER}} Siegerland (1985) * {{bandera|GER}} Wunstorf (1981-1982, 1985) {{Nueva columna}} * {{bandera|AUT}} [[Salzburgring]] (1979-1982) * {{bandera|AUT}} [[Österreichring]] (1985) * {{bandera|BEL}} [[Spa-Francorchamps]] (1980) * {{bandera|BEL}} [[Zolder]] (1977-1983) * {{bandera|NED}} [[Circuitu de Zandvoort|Zandvoort]] (1978-1979) * {{bandera|ITA}} [[Autódromo Enzo y Dino Ferrari|Imola]] (1984) * {{bandera|GBR}} [[Brands Hatch]] (1984) {{Final columnes}} == Pilotos destacaos == {| class="wikitable sortable" ! Pilotu !! Victories<br />totales !! División 1<br />1972-1981 !! División 2<br />1972-1981 !! 1981-1983 |- | {{bandera|GER}} [[Klaus Ludwig]] | 38 || 19 || 17 || 2 |- | {{bandera|GER}} [[Hans Heyer]] | 29 || 5 || 24 || 0 |- | {{bandera|GER}} [[Hans-Joachim Stuck]] | 27 || 14 || 8 || 5 |- | {{bandera|FRA}} [[Bob Wollek]] | 24 || 17 || 0 || 7 |- | {{bandera|GER}} [[Manfred Winkelhock]] | 13 || 8 || 5 || 0 |- | {{bandera|GER}} [[Rolf Stommelen]] | 12 || 10 || 0 || 2 |- | {{bandera|AUT}} [[Harald Ertl]] | 11 || 0 || 11 || 0 |- | {{bandera|GER}} [[Dieter Glemser]] | 11 || 2 || 9 || 0 |- | {{bandera|NED}} [[Toine Hezemans]] | 9 || 8 || 1 || 0 |- | {{bandera|GER}} [[Jochen Mass]] | 8 || 3 || 0 || 5 |- | {{bandera|GER}} [[Harald Menzel]] | 8 || 3 || 5 || 0 |- | {{bandera|GBR}} [[John Fitzpatrick]] | 6 || 6 || 0 || 0 |- | {{bandera|GER}} [[Klaus Niedzwiedz]] | 6 || 0 || 3 || 3 |- | {{bandera|GER}} [[Stefan Bellof]] | 4 || 0 || 0 || 4 |} == Campeones absolutos del DRM == {| {{tablaguapa}} ! Añu !! Pilotu !! Automóvil !! Equipu !! Constructor |- ! 1972 | {{bandera|GER}} [[Hans-Joachim Stuck]] || [[Ford Capri]] || [[Zakspeed|Zakspeed Racing]] || {{bandera|EUA}} [[Ford]] |- ! 1973 | {{bandera|GER}} [[Dieter Glemser]] || [[Ford Escort]] || [[Zakspeed|Zakspeed Racing]] || {{bandera|EUA}} [[Ford]] <small>(2)</small> |- ! 1974 | {{bandera|GER}} [[Dieter Glemser]] <small>(2)</small> || [[Ford Escort]] || [[Zakspeed|Zakspeed Racing]] || {{bandera|EUA}} [[Ford]] <small>(3)</small> |- ! 1975 | {{bandera|GER}} [[Hans Heyer]] || [[Ford Escort]] || [[Zakspeed|Zakspeed Racing]] || {{bandera|EUA}} [[Ford]] <small>(4)</small> |- ! 1976 | {{bandera|GER}} [[Hans Heyer]] <small>(2)</small> || [[Ford Escort]] || [[Zakspeed|Zakspeed Racing]] || {{bandera|EUA}} [[Ford]] <small>(5)</small> |- ! [[Temporada 1977 del Campeonatu Alemán d'Automovilismu|1977]] | {{bandera|GER}} [[Rolf Stommelen]] || [[Porsche 935]] || Georg Loos || {{bandera|GER}} [[Porsche]] |- ! 1978 | {{bandera|AUT}} [[Harald Ertl]] || [[BMW Serie 3]] || [[Schnitzer Motorsport]] || {{bandera|GER}} [[BMW]] |- ! 1979 | {{bandera|GER}} [[Klaus Ludwig]] || [[Porsche 935]] || [[Kremer Racing]] || {{bandera|GER}} [[Porsche]] <small>(2)</small> |- ! 1980 | {{bandera|GER}} [[Hans Heyer]] <small>(3)</small> || [[Lancia Montecarlo|Lancia Beta Montecarlo]] || [[Scuderia Lancia]] || {{bandera|ITA}} [[Lancia]] |- ! 1981 | {{bandera|GER}} [[Klaus Ludwig]] <small>(2)</small> || [[Ford Capri]] || [[Zakspeed|Zakspeed Racing]] || {{bandera|EUA}} [[Ford]] <small>(6)</small> |- ! 1982 | {{bandera|FRA}} [[Bob Wollek]] || [[Porsche 956|Porsche 936]] || [[Joest Racing]] || {{bandera|GER}} [[Porsche]] <small>(3)</small> |- ! 1983 | {{bandera|FRA}} [[Bob Wollek]] <small>(2)</small> || [[Porsche 956]] || [[Joest Racing]] || {{bandera|GER}} [[Porsche]] <small>(4)</small> |- ! 1984 | {{bandera|GER}} [[Stefan Bellof]] || [[Porsche 956|Porsche 956 B]] || Brun Motorsport || {{bandera|GER}} [[Porsche]] <small>(5)</small> |- ! 1985 | {{bandera|GER}} [[Jochen Mass]] || [[Porsche 956]] || [[Joest Racing]] || {{bandera|GER}} [[Porsche]] <small>(6)</small> |} == Referencies == {{llistaref}} {{commonscat|Deutsche Rennsport Meisterschaft}} * [https://web.archive.org/web/20131030021931/http://wsrp.ic.cz/drm.html Deutsche Rennsport Meisterschaft en World Sports Racing Prototypes] * [https://web.archive.org/web/20131030095147/http://wsrp.ic.cz/rstrophae.html Deutsche Rennsport Trophäe en World Sports Racing Prototypes] * [http://www.racingsportscars.com/championship/DRM.html Deutsche Rennsport Meisterschaft en Racing Sports Cars] * [http://www.racingsportscars.com/championship/Rennsport%20Troph%C3%A4y.html Deutsche Rennsport Trophäe en Racing Sports Cars] * [http://touringcarracing.net/Pages/DRM.html Deutsche Rennsport Meisterschaft en Touring Car Racing] * [http://touringcarracing.net/Pages/DRT.html Deutsche Rennsport Trophäe en Touring Car Racing] {{Tradubot|Campeonatu Alemán de Automovilismo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Competiciones de turismos]] [[Categoría:Competiciones de grandes turismos]] [[Categoría:Competiciones d'automovilismu d'Alemaña]] ckydu3vc0jblqux2cze5gfi9vxj6dhd Circuitu de la Sarthe 0 129670 4376858 4314610 2025-06-17T14:14:36Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá recta => dicha recta 4376858 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20211026080610}} {{Tradubot|Circuito de la Sarthe}} {{circuitu}} El '''Circuitu de la Sarthe''' (en [[Idioma francés|francés]]: Circuit de la Sarthe) ye un [[circuitu de carreres semipermanente]] de 13.629 metros de llargor, allugáu na llocalidá de [[Le Mans]], [[Francia]]. La Sarthe ye reconocíu por allugar namái les [[24 Hores de Le Mans]], la [[carrera de resistencia]] más importante del mundu, que se realiza dende 1923. Ye propiedá del [[Automobile Club de l'Ouest]], organizador de les 24 Hores de Le Mans y otres carreres de resistencia. El circuitu tien una gran recta trasera que recibe'l nome de recta ''des Hunaudières'', na cual los coches algamen velocidaes bien elevaes, llegando a cuasi 400&nbsp;km/h na década de 1980, antes de la construcción de dos [[Chicana (automovilismu)|chicanes]]. En 1999, un Mercedes-Benz CLR salió volando nuna pronunciada baxada a la fin de dicha recta. La recta tien dos chicanes, la primera al dereches y la segunda a izquierdes. Otra de les partes más famoses d'esti circuitu ye la de la Ponte Dunlop, que apaez en cuasi toles semeyes nocherniegues colos automóviles pasando per debaxo. Ye la parte más significativa xunto cola recta de ''des Hunaudières''. Nesti circuitu rodó la película ''Le Mans'', protagonizada pol actor d'Estaos Xuníos [[Steve McQueen (actor)|Steve McQueen]]. == Ganadores == {{AP|24 Hores de Le Mans#Ganadores}} == Circuitu de Bugatti == El '''circuitu de Bugatti''' ye un circuitu de carreres permanente de 4.185 metros de llargor, qu'utiliza la recta principal y delles curves del circuitu de la Sarthe. Construyir a mediaos de la década de 1960. Esti trazáu úsase anguaño nel [[Gran Premiu de Francia de Motociclismu]] del [[Campeonatu Mundial de Motociclismu]] y les [[24 hores de Le Mans de Motociclismu]], según en campeonatos franceses de pista. Enantes, tamién recibió al [[Campeonatu Mundial de Superbikes]], el [[Bol d'Or]], el [[Deutsche Tourenwagen Masters]], la [[Fórmula 3 Euroseries]] y la [[World Series by Renault]], y foi sede del [[Gran Premiu de Francia de 1967]] de [[Fórmula 1]]. [[Ficheru:Circuito de la Sarthe-curva dunlop.JPG|thumb|Circuitu de la Sarthe amosando l'afamada y histórica curva ''Dunlop''.]] == Ganadores == === Fórmula 1 === {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !Pilotu !Constructor ! Fecha !Resultaos |- ! [[Temporada 1967 de Fórmula 1|1967]] | {{bandera|Australia}} [[Jack Brabham]] | [[Brabham]]-[[Repco]] | [[2 de xunetu]] | [[Gran Premiu de Francia de 1967|Resultaos]] |} === Campeonatu Mundial de Motociclismu === {{AP|Gran Premiu de Francia de Motociclismu Ganadores}} === 24 Hores de Le Mans de Motociclismu === {{AP|24 Hores de Le Mans de Motociclismu Ganadores}} === Bol d'Or === {{AP|Bol d'Or#Ganadores}} === Deutsche Tourenwagen Masters === {| {{tablaguapa}} |- ! Añu !Pilotu !Marca !Fecha |- ! 2006 | {{Bandera|Canadá}} [[Bruno Spengler]] | [[Mercedes-Benz|Mercedes]] | [[15 d'ochobre]] |- ! 2008 | {{Bandera|Suecia}} [[Mattias Ekström]] | [[Audi]] | [[5 d'ochobre]] |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.lemans.org/ Sitiu oficial del Automobile Club de l'Ouest] (n'inglés, francés, xaponés y chinu) * [http://pitlanemotogp.com/ Pit Lane MotoGP] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180309221108/https://pitlanemotogp.com/ |date=2018-03-09 }} artículu sobre'l {{Enllaz rotu|1=Circuitu de Le Mans |2=http://pitlanemotogp.com/circuitu-de-le-mans |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Circuitos de carreres de Francia|la Sarthe]] [[Categoría:Circuitos de Fórmula 1|Sarthe]] [[Categoría:24 Hores de Le Mans]] [[Categoría:Países del Loira]] [[Categoría:Páxines con errores de ficheru]] bgrbtkkvvtinp49gkoftmplv6zpxf4g Fuji Speedway 0 129688 4376859 4295635 2025-06-17T14:14:42Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá recta => dicha recta 4376859 wikitext text/x-wiki {{Referencies|t=20170703183642}} {{Circuitu}} '''Fuji Speedway''' ye un [[autódromu]] que s'atopa en [[Shizuoka]], al pie del [[monte Fuji]]. Allugó'l [[Gran Premiu de Xapón]] de [[Fórmula 1]] en 1976, 1977, 2007 y 2008. El [[Campeonatu Mundial de Resistencia]] visitó la pista dende 1982 hasta 1988, y depués a partir de 2012 hasta l'actualidá. Tamién recibe davezu a campeonatos locales y nacionales, ente ellos el [[Campeonatu Xaponés de Sport Prototipos]], el [[Campeonatu Xaponés de Gran Turismos]] y la [[Fórmula Nippon]]. La pista foi diseñada pa ser una pista de carreres enorme, de 33,3 km con una llargada de 10 km pero nun hubo suficiente presupuestu pa completar el proyeutu, y namái foi diseñada una sesta parte. El circuitu abrió les sos puertes n'avientu de [[1965]], y demostróse que yera una pista peligrosa, yá que nella dieron munchos casos d'accidentes. El trazáu construyíu yera de 6 km, con una recta principal de 2 km, y la primera curva peraltada en baxada. Por causa de esto, esanicióse'l primer sector del antiguu circuitu en 1975, y finalmente quedó col llargor de 4,359 km. El fabricante d'automóviles xaponés [[Toyota Motor Corporation]] mercó'l complexu nel añu 2000. == Historia == === 1963-1979: llanzamientu de la F1 en Xapón === Fuji Speedway Corporation foi fundada en 1963, como parte de la creación de '''Xapón NASCAR Corporation'''. De primeres, el circuitu taba previstu celebrar competiciones de la serie [[NASCAR]] en Xapón. Poro, el trazáu foi orixinalmente diseñáu pa ser un circuitu de 4 km (2,5 milles) convirtiéndose nun [[Superspeedway]], pero nun había abondu dineru pa completar el proyeutu, polo tanto namái una parte de trazáu (del que nun principiu se convertiría nun circuitu oval) diseñárase, aun así el restu del previstu diseñu del trazáu nunca se completó. La Mitsubishi Ta Co. invirtiera nel circuitu y tomó el derechu pa la so xestión n'ochobre de 1965. Cola construcción d'un circuitu permanente, el circuitu foi inauguráu n'avientu de 1965 y de primeres resultó ser un pocu peligrosu con unos cambeos realizaos a los peraltes con regularidá, y como resultáu d'accidentes graves. Vic Elford recuerda: ''"En 1969 pasé dos meses en Xapón fixi un contratu pa una prueba pa Toyota nun coche Toyota 7 (5 llitros V-8), xunto con un Nissan (6,3 llitros V-12), de pruebes pa les competiciones de la serie [[Canadian-American Challenge Cup|CanAm]]. Na mio última prueba que realicé entós foi nel siguiente coche deportivu GP taba atópase en Fuji, pero'l percorríu de la pista executóse nel sentíu de les manes del reló. La razón pela pista yera tan tarrecible, ye que nel final de la recta al dise averando al peralte, había una cresta ciega cuando dibes ente los 190/200 quilómetros per hora faciendo que'l peralte amenorgárase. Como n'otres pistes (Daytona, Monthlery, etc) al emplazarse pol peralte, unu de los resultaos foi que, anque había munchos pilotos xaponeses valientes nun había demasiaos pilotos pa tener la gran habilidá tomar la curva y el númberu de muertos d'aquella curva foi horrible. A tal puntu que'l gran 7 coches de GP fueron prohibíos dempués en Xapón y, poro, Nissan o Toyota y nunca llegaron a la [[Canadian-American Challenge Cup|CanAm]]."'' ==== Prueba Non puntuable del campeonatu USAC IndyCar y el Primer Gran Premiu de Xapón de Fórmula Unu ==== De nuevu reconstruyóse'l circuitu pa compensar el problema, y el resultante foi un trazáu de 4.359 kilometros (2.709 milles) supuestamente tuvo más ésitu. En 1966, la pista acoyó per primer vegada la USAC IndyCar, siendo esta parte del calendariu de la entamada por USAC como una prueba fora del campeonatu, ganando [[Jackie Stewart]]. El circuitu atraxo la primer competencia de Fórmula Unu a Xapón pal final de la temporada 1976. La carrera tuvo una dramática batalla pol campeonatu del Mundu ente [[James Hunt]] y [[Niki Lauda]], y en condiciones d'una tarrecible agua, Hunt ganó los puntos abondos pa quedase col títulu. [[Mario Andretti]] ganó la carrera, col retiru de Lauda por cuenta de les condiciones peligroses. Hubo menos celebración tres la segunda versión del Grann premiu de Xapón de 1977 como cuando Gilles Villeneuve tuvo arreyáu nun accidente que mató a dos espectadores nel llau de la pista, lo que lleva a la Fórmula Unu dexar el trazáu. Cuando Xapón volvió pa ostentar una nueva prueba nel calendariu de F1 diez años más tarde, foi [[Circuitu de Suzuka|Suzuka]] escoyida nel so llugar. La F1 nun volvería a Fuji hasta 2007. === 1980-2000: celebración de pruebes nacionales === Fuji siguió siendo trazáu pa celebrar otres competiciones nacionales. Asímismo, el [[Campeonatu Mundial de Resistencia]] de la [[Federación Internacional del Automóvil|FIA]] apostó los [[1000 km de Fuji]] ente 1982 y 1988, y el [[Campeonatu Mundial de Turismos]] visitó la pista en 1987. Les velocidaes siguieron siendo bien altes, polo que decidió amestase -y dos chicanes a la pista una d'elles allugada un pocu más allá de la curva de la primer forqueta, y la segunda na entrada curva más grande, y de la mesma faciéndola bien rápida a la fin de la 300R. Pero inclusive con estos cambeos, la carauterística principal de la pista caltuvo les sos 1,5 km (0,93 milles) na recta principal, faciendo dicha recta una de les más llargues en tolos deportes motor. La llarga recta tamién foi utilizada pa otres carreres de resistencia. La esposición de la [[NHRA]] realizó una en 1989, y en 1993 Shirley Muldowney realizó una prueba de cuartu de milla en Fuji. Les carreres de cuartu de milla siguen siendo les principales competencies locales del circuitu. La pista siguió siendo utilizada pa los campeonatos nacionales xaponeses de coches, pero los planes pa entamar un eventu de la [[Champ Car World Series|CART]] en 1991 fueron abandonaos y nun foi sinón hasta'l 2000 que la mayoría de les terrenal redoma a la pista fueron mercada por Toyota a la prefeutura de Mitsubishi, como parte de los sos planes pa les competencies de coches nel futuru. El 3 de mayu de 1998 producióse un múltiple grave accidente de coche mientres una vuelta de calentamiento antes d'una d'una prueba del campeonatu de la JGTC. La causa foi un coche que se devasó dos veces la velocidá encamentada en plena agua enchente. El pilotu d'unu de los coches [[Ferrari]] en pista, [[Tetsuya Ota]] sufrió graves quemadures en tol cuerpu dempués quedar atrapáu nel so coche mientres cuasi 90 segundos. Unu de los conductores d'un [[Porsche]], [[Tomohiko Sunako]] rompió la pierna derecha. === 2001-presente: les renovaciones al trazáu === [[Ficheru:FujiSpeedway.gif|thumb|left|250px|Trazáu orixinal del Fuji Speedway Primer diseñu en color coloráu (1965-1985), Segundu diseñu en color Verde (1986-2004)]] En 2003 el circuitu cerrar pa dar cabida a una importante remodelación de la pista, tomando un rediseño fechu por Hermann Tilke. La pista foi reabierta pal 10 d'abril de 2005. El circuitu allugó pal so primer eventu'l campeonatu de Fórmula Unu dempués de 29 años el 30 de setiembre de 2007. En circunstancies similares al primera Gran Premiu de Fuji en 1976, la carrera correr so una intensa agua y borrina, y les primeres 19 vueltes correr sol coche de seguridá, dicha carrera foi ganada por [[Lewis Hamilton]]. El circuitu siempres agospió l'históricu [[Festival NISMO]] pa los corredores de Nissan, una y bones l'adquisición y renovación fecha en 2003, fizo que dichu eventu tuviera llugar nel [[Circuitu Internacional de Okayama|Circuitu de TI Aida]]. Cuando'l festival tornó en 2005, los organizadores dexaron que'l propietariu del circuitu presentara'l coche Toyota 7 que se dalguna vegada haise´bia proyeutáu pa correr colos sos pilotos na antigua [[Canadian-American Challenge Cup|CanAm]] pa volver promulgar el GP de Xapón en dicha pista. Toyota tamién entamó'l so propiu eventu históricu una selmana antes del [[Festival NISMO]] llamáu [[Toyota Motorsports Festival]] . Cerca al circuitu, deriváu supuestamente pa rehabilitar un trazáu cercanu, que dióse-y una renovación so la supervisión del "Drift King", Keiichi Tsuchiya. El curtiu trazáu cercanu foi construyíu so la supervisión de la obra del anterior dueñu y direutor del equipu Super GT [[Masanori Sekiya]] que nun ye un xefe de seguridá del Centru d'Educación de Toyota, como un mini- circuitu. Amás de los deportes motor, Fuji tamién acueye'l Festival de Música de Udo. La única vegada que'l circuitu executó competencies en sentíu inversu al cursu habitual, dar mientres el Grand Prix F1 y según Keiichi Tsuchiya el sentíu del nuevu diseñu significó l'amenorgamientu de la velocidá, lo que lo fixo menos aparente y al debalu. La serie recibió como pureba dende'l 2003, cola esceición na dómina del zarru de 2004, el circuitu convertir en primer llugar nun circuitu de nivel internacional y el primeru de los trés nel que se celebrara nuna prueba de F1. El cursu empecipiar dende la seición de 300R, pasando al traviés de la forqueta, depués al traviés de 100R y terminando más allá de la curva Coca Cola. Cola remodelación, como los coches yá nun funcionar nel ''Downbank'' (La curva peraltada), les grandes velocidaes qu'antes yeren rexistraes amenorgar de magar, la curva de la llomba toma la difícil salida nuna notable desaceleración. Como parte de les renovaciones de 2.003, la mayoría de les zones aperaltadas de la parte antigua de la pista fueron baltaes. Namái una pequeña parte sigue siendo parte del trazáu como una alcordanza hasta los nuesos díes. Dempués de la concesión como Grand Prix ente 2007 y 2008, y l'eventual planificación de la alternación ente Suzuka y Fuji, definiérase que pola situación económica de 2009, dichu alcuerdu de la alternación nun fuera realidá. El circuitu continua usándose pa campeonatos nacionales xaponeses, ente ellos el [[Campeonatu Xaponés de Gran Turismos]] y la [[Fórmula Nippon]]. Tamién alluga añalmente, a nivel internacional, el [[Campeonatu Mundial de Resistencia]] de la [[Federación Internacional del Automóvil|FIA]] ([[FIA WEC]]), siendo Toyota el creitu local. === El circuitu en Videoxuegos Simuladores === El circuitu ye bien conocíu polos amantes del [[Pole Position (videoxuegu)|Pole Position]] yá que foi'l primer circuitu qu'apaeció nun videoxuegu. Tamién puede percorrese'l mesmu, nel so formatu actual, nel videoxuegu GTR2 pa PC, (nun ye una de les pistes orixinales del videoxuegu, pero puede llograse en foros de la comunidá on-line). == Historia na Fórmula 1 == {| {{tablaguapa}} |- ! [[:Categoría:Temporaes de Fórmula 1|Añu]] ! [[:Categoría:Pilotos de Fórmula 1|Pilotu]] ! [[:Categoría:Equipos de Fórmula 1|Escudería]] ! Fecha ![[:Categoría:Carreres de Fórmula 1|Resultaos]] |- ! [[Temporada 1976 de Fórmula 1|1976]] | {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Mario Andretti]] | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Team Lotus|Lotus]]-[[Ford Motor Company|Ford]] | [[24 d'ochobre]] | [[Gran Premiu de Xapón de 1976|Resultaos]] |- ! [[Temporada 1977 de Fórmula 1|1977]] | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[James Hunt]] | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[McLaren]]-[[Ford Motor Company|Ford]] | [[23 d'ochobre]] | [[Gran Premiu de Xapón de 1977|Resultaos]] |- bgcolor="#DDDDDD" ! 1978-<br />2006 |COLSPAN=4| ''Nun se corrió'' |- ! [[Temporada 2007 de Fórmula 1|2007]] | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Lewis Hamilton]] | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[McLaren]]-[[Mercedes-Benz|Mercedes]] | [[30 de setiembre]] | [[Gran Premiu de Xapón de 2007|Resultaos]] |- ! [[Temporada 2008 de Fórmula 1|2008]] | {{bandera|España}} [[Fernando Alonso]] | {{bandera|Francia}} [[Renault F1 Team|Renault]] | [[12 d'ochobre]] | [[Gran Premiu de Xapón de 2008|Resultaos]] |} === Meyores tiempos === {| {{tablaguapa}} |- ! [[:Categoría:Temporaes de Fórmula 1|Años]] ! Llargor ! [[:Categoría:Pilotos de Fórmula 1|Pilotu]] ! [[:Categoría:Equipos de Fórmula 1|Equipu]] ! [[Vuelta rápida]] |- ! [[Temporada 1976 de Fórmula 1|1976]]-[[Temporada 1977 de Fórmula 1|1977]] | 4.359 [[Quilómetru|km]] | {{bandera|Sudáfrica}} [[Jody Scheckter]] | {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Walter Wolf Racing|Wolf]]-[[Ford Motor Company|Ford]] | 1:14.300 [[Gran Premiu de Xapón de 1977|(1977)]] |- ! [[Temporada 2007 de Fórmula 1|2007]]-[[Temporada 2008 de Fórmula 1|2008]] | 4.563 km | {{bandera|Brasil}} [[Felipe Massa]] | {{bandera|Italia}} [[Scuderia Ferrari|Ferrari]] | 1:18.426 [[Gran Premiu de Xapón de 2008|(2008)]] |} == Curves == # 第一コーナー / First Corner 27R / Primer Curva 27R # 75R # コカ・コーラコーナー / Coca Cola Corner 80R / Curva Coca Cola 80R # 100R # ヘアピンコーナー / Hairpin Corner 30R / Curva Hairpin 30R # 120R # 300R # ダンロップコーナー / Dunlop Corner 15R / Curva Dunlop 15R # Siro Corner / Curva Siro # 45R # ネッツコーナー / Netz Corner 25R / Curva Netz 25R # パナソニックコーナー / Panasonic Corner 12R / Curva Panasonic 12R <gallery> File:Fuji Speedway 30-degree high bank.jpg|Zona antigua de la curva 30° (Peracabar curva orixinal yera peraltada) File:Fisco-mainstand.jpg|Reconstrucción de la tribuna orixinal pal añu 2000 File:Fisco hairpin1.jpg|Curva Hairpin File:Fisco hairpin2.jpg|Curva 5° o segunda Hairpin </gallery> == Apaiciones en videoxuegos == * En ''Gran Turismo 4'', puede transitase tantu pol trazáu antiguu ensin chicane (1974-85), como pol actual con chicane (1986-92) y nel más nuevu de [[2005]] nos sos dos versiones, con chicanes y ensin chicanes. * Nel ''TOCA Race Driver'' puede circulase pol trazáu na so versión más nueva de 1993-2004. * Nel Tourist Trophy tamién puede percorrese el circuitu. * Nel Grand Prix Legends apaez el circuitu orixinal de 1967. ([http://gpltd.bcsims.com/track_images/fuji67/map/map-fuji67.pdf mapa del circuitu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305035624/http://gpltd.bcsims.com/track_images/fuji67/map/map-fuji67.pdf |date=2016-03-05 }}) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons|Fuji Speedway}} * [http://www.fsw.tv/ Sitiu oficial de Fuji Speedway] (n'inglés y xaponés) {{Tradubot|Fuji Speedway}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Circuitos de carreres de Xapón]] [[Categoría:Circuitos de Fórmula 1]] 4e2dpxdlkl1r0njgbw6wi6dydn7ee5f Mecachrome 0 129696 4376888 4170967 2025-06-17T14:26:20Z YoaR 37624 4376888 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20200625115502}} {{organización}} '''Mecachrome''' ye una firma [[Francia|francesa]] de motores, que trabaya anguaño en xunto con [[Renault F1]], como ensambladora de motores de dicha marca. La rellación ente dambes nacería depués de la incursión de Mecachrome na [[Fórmula 1]] en [[1998]], cuando tomó al so cargu la provisión de motores d'aquelles escuadres que yeren abastecíes por [[Renault]] hasta [[1997]]. Esta empresa, participó na [[Fórmula 1]] como provisora de motores, heredando la posición dexada por Renault tres la so retirada de la máxima al rematar [[Temporada 1997 de Fórmula 1|1997]], utilizando como base pa los sos propios impulsores, al motor RS9 de Renault col que [[Williams F1]] llograra'l campeonatu de pilotos y de constructores en [[1997]]. Foi emplegáu por [[Benetton Formula|Benetton]] y [[Williams F1|Williams]] ente [[Temporada 1998 de Fórmula 1|1998]] y [[Temporada 1999 de Fórmula 1|1999]]. El motor yera básicamente'l Renault RS9 qu'utilizaren Williams y Benetton en [[Temporada 1997 de Fórmula 1|1997]], pero modificáu. El mesmu motor, con ciertos retoques, foi denomináu '''Supertec''' en [[Temporada 1999 de Fórmula 1|1999]] (montar [[Williams F1|Williams]], [[Benetton Formula|Benetton]] y [[British American Racing]]). Darréu estos motores fueron utilizaos polos equipos [[Arrows Grand Prix International|Arrows]] y Benetton nel añu [[Temporada 2000 de Fórmula 1|2000]], llogrando Arrows la séptima posición nel campeonatu de constructores. En 2001, Renault volvió a la Fórmula Unu al adquirir l'equipu [[Benetton Formula]], unu de los postreros teams que forníen motores de la Mecachrome. Los motores diseñaos dende esi añu, nuevamente llevaron el nome de Renault. La rellación caltener ensin cambeos, con Renault responsable del diseñu y Mecachrome del montaxe; esta rellación ayudó a ganar a Renault seis campeonatos de constructores y de pilotos; dos nel periodu 2005-2006 con [[Fernando Alonso]] y los cuatro restantes nel periodu 2010-2013 con [[Sebastian Vettel]] como motorista del equipu [[Red Bull Racing]]. == GP2 Series == En [[Temporada 2005 de GP2 Series|2005]], la [[GP2 Series]] llanzóse como la categoría inferior a la [[Fórmula 1]]. A midida que la idea de [[Bernie Ecclestone]] y [[Flavio Briatore]], la nueva serie diba ser propulsado por motores [[Renault]], y Mecachrome foi l'encargáu de la producción. Les unidaes de GP2 Series fueron fabricaos na mesma base que'l [[Renault F1]] en Aubigny, Francia, con direición en [[Suiza]]. La caxa de cambeos de los GP2 Series tamién seríen creaos por Mecachrome, al traviés d'una caña conocida como GearTek. A pesar d'un problema d'axuste que vieron les unidaes d'alimentación y caxes de cambeos algamar lo que munchos observadores dicía ser un nivel inaceptablemente alto de falta de fiabilidá, Mecachrome foi una parte integral y vital del ésitu de la GP2 Series, apurriendo'l poder qu'amosó'l talentu emerxente de la futuros pilotos de F1 como [[Nico Rosberg]], [[Heikki Kovalainen]], [[Lewis Hamilton]], [[Nelson Piquet Jr]] y [[Timo Glock]]. La empresa va siguir suministrando motores y caxes de cambéu pa la GP2 Series na so segunda xeneración (2008-2010) coles mesmes que'l suministru de la nueva [[GP2 Asia Series]] con versiones llixeramente desafinaes de la unidá de poder que tuvo nel centru de la GP2 Series dende 2005. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.mecachrome.com Web oficial de la compañía] {{Tradubot|Mecachrome}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Motores de Fórmula 1]] t934ieovuzi07sr2t7n8rfjcplc7pp2 Jochen Rindt 0 129832 4376883 4295517 2025-06-17T14:22:15Z YoaR 37624 /* Muerte */ 4376883 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Karl Jochen Rindt''' {{nym}} foi un pilotu d'[[automovilismu]] [[Austria|austriacu]] d'orixe [[Alemaña|alemán]], que destacó a fines de la década de 1960. Ganó'l [[Campeonatu Mundial de Fórmula 1]] en 1970, y resultó terceru en 1966 y cuartu en 1969, llogrando en total seis victories, trece podios y diez pole positions.<ref>{{cita web|url=http://www.aeiou.at/aeiou.encyclop.r/r671280.htm|títulu=Aeiou Encyclopedia: "Rindt, Jochen"}}</ref> Protagonizó l'únicu casu na historia la dicha categoría de coronación póstuma como campeón, pos finó nes práutiques del [[Gran Premiu d'Italia de 1970|Gran Premiu d'Italia]] d'esa temporada. == Biografía == Jochen Rindt nació nel [[Universitätsmedizin der Johannes Gutenberg-Universität Mainz|Hospital de la Universidá Johannes Gutenberg]] de [[Mainz]], [[Alemaña]]. Dempués del fallecimientu de los sos padres, mientres la [[operación Gomorra]] de la [[Segunda Guerra Mundial]], en [[Hamburgu]], el mozu Jochen camudar colos sos güelos a [[Graz]], [[Austria]], onde creció y empezó a correr en competiciones automovilístiques. Anque siempres corrió con una llicencia austriaca, enxamás adquirió la nacionalidá austriaca, calteniendo l'alemana. Amás de la so actividá en Fórmula 1, Rindt ganó les [[24 Hores de Le Mans]] de 1965 con un [[Ferrari 250 LM|Ferrari 250LM]] del equipu [[North American Racing Team|NART]], y foi subcampeón de la [[Tasman Series]] en 1969. Amás, apostó les [[500 milles d'Indianapolis]] de 1967 y 1968, abandonando dambes vegaes por fallu mecánica. Rindt debutó na Fórmula 1 nel [[Gran Premiu d'Austria de 1964]] con un [[Brabham Racing Organisation|Brabham]] del equipu de Rob Walker. En 1965 convertir en pilotu oficial de [[Cooper Car Company|Cooper]]. Esi añu llogró un cuartu puestu n'Alemaña y un sestu n'Estaos Xuníos, quedando asina 13º nel campeonatu. L'austriacu consiguió en 1966 dos segundos puestos en Bélxica y Estaos Xuníos, un terceru n'Alemaña y otros trés resultaos puntuables. Asina, asitióse terceru nel campeonatu, por detrás de [[Jack Brabham]] y [[John Surtees]]. En 1967 llogró dos cuartos puestos pero abandonó nes demás carreres, de manera que s'allugó 13º na clasificación final. En 1968, Rindt pasó a ser pilotu de [[Brabham]]. Foi terceru en Sudáfrica y Alemaña, pero atropó abandonos en diez carreres, polo qu'acabó 12º nel campeonatu. El [[Team Lotus|Lotus]] contrató a Rindt pa la temporada 1969 de Fórmula 1. Venció n'Estaos Xuníos, llegó segundu n'Italia, terceru en Canadá y cuartu en Gran Bretaña. Esto dexó-y algamar el cuartu allugamientu final, por detrás de [[Jackie Stewart]], [[Jacky Ickx]] y [[Bruce McLaren]]. Siguiendo con Lotus en 1970, l'austriacu ganó los Grandes Premios de Mónacu, Holanda, Francia Gran Bretaña y Alemaña. === Muerte === Mientres les práutiques del [[Gran Premiu d'Italia de 1970|Gran Premiu d'Italia]], el [[5 de setiembre]] de [[1970]], Rindt finó al topetar el so automóvil. Tres una maniobra efectuada pa encarar la famosa curva "Parabólica", el so autu quedó bloquiáu ensin poder describir la trayeutoria de dicha curva, teniendo en cuenta que la curva parabólica ye a la derecha, la so trayeutoria siguió en llinia recta topetando a gran velocidá contra'l muriu. Rindt rompió dambes piernes, clavándose delles pieces de la monoplaza nel pechu y abdome y finando al poco tiempu. El mesmu Jochen Rindt reconoció antes de la clasificación qu'una de les sos ruedes tenía problemes al xirar. Dempués del accidente'l diseñador del [[Lotus 72]] y propietariu de la escudería Lotus, [[Colin Chapman]], recibió dures crítiques polo que se consideraba que los sos diseños d'avanzada de los sos autos nun respetaben dacuando cuestiones básiques de seguridá con tal de ser más rápidos. Según [[Denny Hulme]], que lu siguía detrás a unos 400 metros, dixo que mientres la metá de la recta posterior a la Vialone, el coche diba en zigzag, hasta que fizo un rectu contra'l muriu xirando a esquierda, polo que se consideró que finalmente'l so accidente asocedió por cuenta de desperfectos del automóvil y non a un error de conducción. Depués d'Italia entá quedaben otros trés carreres por apostar antes de la finalización del campeonatu, convirtiéndose asina nel únicu campeón "[[Post mortem auctoris|post mortem]]" de la [[Fórmula 1]] hasta l'actualidá. El puntaje de Rindt nun foi superáu polos sos rivales, ente los que s'atopaben [[Jackie Stewart|Stewart]], [[Jacky Ickx|Ickx]] y [[Denny Hulme]], polo que l'austriacu foi coronáu campeón mundial de 1970 de manera póstuma. Una de les curves d'[[Österreichring]] lleva'l nome Rindt. Amás, el pilotu foi homenaxáu nel cantar "Der Champion" del músicu [[Udo Jürgens]]. == Resultaos == [[Ficheru:Jochen Rindt 1969 German GP.jpg|miniaturadeimagen|Jochen nel [[Gran Premiu d'Alemaña de 1969|GP d'Alemaña de 1969]].]] [[Ficheru:Rindt at 1970 Dutch Grand Prix.jpg|miniaturadeimagen|Rindt nel [[Gran Premiu de los Países Baxos de 1970|GP de Países Baxos de 1970]].]] === Fórmula 1 === ([[Plantiya:Lleenda de resultancies de carreres de Fórmula 1|Clave]]) ('''negrina''' indica [[pole position]]) (''cursiva'' indica [[vuelta rápida]]) {| {{tablaguapa}} style="text-align:center; font-size:95%" ! Añu !Escudería ! 1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7 ! 8 ! 9 ! 10 ! 11 ! 12 ! 13 !Pos. ! Puntos |- | [[Temporada 1964 de Fórmula 1|1964]] ![[Rob Walker Racing Team]] || [[Gran Premiu de Mónacu de 1964|MON]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu de los Países Baxos de 1964|NED]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu de Bélxica de 1964|BEL]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu de Francia de 1964|FRA]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu de Gran Bretaña de 1964|GBR]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu d'Alemaña de 1964|GER]]<br /><small></small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu d'Austria de 1964|AUT]]<br /><small>Ret</small> || [[Gran Premiu d'Italia de 1964|ITA]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu de los Estaos Xuníos de 1964|USA]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu de Méxicu de 1964|MEX]]<br /><small></small> | | | ! 23º ! 0 |- | [[Temporada 1965 de Fórmula 1|1965]] ![[Cooper Car Company]] | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Sudáfrica de 1965|RSA]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#FFCFCF" | [[Gran Premiu de Mónacu de 1965|MON]]<br /><small>DNQ</small> | bgcolor="#CFCFFF" | [[Gran Premiu de Bélxica de 1965|BEL]]<br /><small>11</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Francia de 1965|FRA]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#CFCFFF" | [[Gran Premiu de Gran Bretaña de 1965|GBR]]<br /><small>14</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de los Países Baxos de 1965|NED]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#DFFFDF" | [[Gran Premiu d'Alemaña de 1965|GER]]<br /><small>4</small> | bgcolor="#CFCFFF" | [[Gran Premiu d'Italia de 1965|ITA]]<br /><small>8</small> | bgcolor="#DFFFDF" | [[Gran Premiu de los Estaos Xuníos de 1965|USA]]<br /><small>6</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Méxicu de 1965|MEX]]<br /><small>Ret</small> | | | ! 13º ! 4 |- | [[Temporada 1966 de Fórmula 1|1966]] ![[Cooper Car Company]] | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Mónacu de 1966|MON]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#DFDFDF" | [[Gran Premiu de Bélxica de 1966|BEL]]<br /><small>2</small> | bgcolor="#DFFFDF" | [[Gran Premiu de Francia de 1966|FRA]]<br /><small>4</small> | bgcolor="#DFFFDF" | [[Gran Premiu de Gran Bretaña de 1966|GBR]]<br /><small>5</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de los Países Baxos de 1966|NED]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#FFDF9F" | [[Gran Premiu d'Alemaña de 1966|GER]]<br /><small>3</small> | bgcolor="#DFFFDF" | [[Gran Premiu d'Italia de 1966|ITA]]<br /><small>4</small> | bgcolor="#DFDFDF" | [[Gran Premiu de los Estaos Xuníos de 1966|USA]]<br /><small>2</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Méxicu de 1966|MEX]]<br /><small>Ret</small> | | | | | bgcolor="#FFDF9F" | '''3º''' | bgcolor="#FFDF9F" | '''22 (24)''' |- | [[Temporada 1967 de Fórmula 1|1967]] ![[Cooper Car Company]] | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Sudáfrica de 1967|RSA]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Mónacu de 1967|MON]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de los Países Baxos de 1967|NED]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#DFFFDF" | [[Gran Premiu de Bélxica de 1967|BEL]]<br /><small>4</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Francia de 1967|FRA]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Gran Bretaña de 1967|GBR]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu d'Alemaña de 1967|GER]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Canadá de 1967|CAN]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#DFFFDF" | [[Gran Premiu d'Italia de 1967|ITA]]<br /><small>4</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de los Estaos Xuníos de 1967|USA]]<br /><small>Ret</small> || [[Gran Premiu de Méxicu de 1967|MEX]]<br /><small></small> | | ! 13º ! 6 |- | [[Temporada 1968 de Fórmula 1|1968]] ![[Brabham Racing Organisation]] | bgcolor="#FFDF9F" | [[Gran Premiu de Sudáfrica de 1968|RSA]]<br /><small>3</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu d'España de 1968|ESP]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Mónacu de 1968|MON]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Bélxica de 1968|BEL]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de los Países Baxos de 1968|NED]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | '''[[Gran Premiu de Francia de 1968|FRA]]'''<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Gran Bretaña de 1968|GBR]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#FFDF9F" | [[Gran Premiu d'Alemaña de 1968|GER]]<br /><small>3</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu d'Italia de 1968|ITA]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | '''[[Gran Premiu de Canadá de 1968|CAN]]'''<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de los Estaos Xuníos de 1968|USA]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Méxicu de 1968|MEX]]<br /><small>Ret</small> | ! 12º ! 8 |- | [[Temporada 1969 de Fórmula 1|1969]] ![[Team Lotus|Gold Leaf Team Lotus]] | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Sudáfrica de 1969|RSA]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | '''[[Gran Premiu d'España de 1969|''ESP'']]'''<br /><small>Ret</small> || [[Gran Premiu de Mónacu de 1969|MON]]<br /><small></small> | bgcolor="#EFCFFF" | '''[[Gran Premiu de los Países Baxos de 1969|NED]]'''<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Francia de 1969|FRA]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#DFFFDF" | '''[[Gran Premiu de Gran Bretaña de 1969|GBR]]'''<br /><small>4</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu d'Alemaña de 1969|GER]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#DFDFDF" | '''[[Gran Premiu d'Italia de 1969|ITA]]'''<br /><small>2</small> | bgcolor="#FFDF9F" | [[Gran Premiu de Canadá de 1969|CAN]]<br /><small>3</small> | bgcolor="#FFFFBF" | '''[[Gran Premiu de los Estaos Xuníos de 1969|''USA'']]'''<br /><small>1</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Méxicu de 1969|MEX]]<br /><small>Ret</small> | | ! 4º ! 22 |- | [[Temporada 1970 de Fórmula 1|1970]] ![[Team Lotus|Gold Leaf Team Lotus]] | bgcolor="#CFCFFF" | [[Gran Premiu de Sudáfrica de 1970|RSA]]<br /><small>13</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu d'España de 1970|ESP]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#FFFFBF" | [[Gran Premiu de Mónacu de 1970|''MON'']]<br /><small>1</small> | bgcolor="#EFCFFF" | [[Gran Premiu de Bélxica de 1970|BEL]]<br /><small>Ret</small> | bgcolor="#FFFFBF" | '''[[Gran Premiu de los Países Baxos de 1970|NED]]'''<br /><small>1</small> | bgcolor="#FFFFBF" | [[Gran Premiu de Francia de 1970|FRA]]<br /><small>1</small> | bgcolor="#FFFFBF" | '''[[Gran Premiu de Gran Bretaña de 1970|GBR]]'''<br /><small>1</small> | bgcolor="#FFFFBF" | [[Gran Premiu d'Alemaña de 1970|GER]]<br /><small>1</small> | bgcolor="#EFCFFF" | '''[[Gran Premiu d'Austria de 1970|AUT]]'''<br /><small>Ret</small> || [[Gran Premiu d'Italia de 1970|ITA]]<br /><small>DNS</small> || [[Gran Premiu de Canadá de 1970|CAN]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu de los Estaos Xuníos de 1970|USA]]<br /><small></small> || [[Gran Premiu de Méxicu de 1970|MEX]]<br /><small></small> | bgcolor="#FFFFBF" | '''1º''' | bgcolor="#FFFFBF" | '''45''' |} *<ref>{{Cita web|url=http://www.statsf1.com/es/jochen-rindt.aspx|títulu=Jochen RINDT • STATS F1|fechaaccesu=23 de febreru de 2018|apellíu=F1|nome=STATS|sitiuweb=www.statsf1.com|idioma=es}}</ref> {{Socesión|títulu=[[Campeonatu Mundial de Pilotos de Fórmula 1|Campeón de la Fórmula 1]] |predecesor={{Bandera|Reinu Xuníu}} [[Jackie Stewart]] |socesor={{Bandera|Reinu Xuníu}} [[Jackie Stewart]] |periodu=[[Temporada 1970 de Fórmula 1|1970]] }} == Ver tamién == * [[Deporte n'Austria]] * [[Muertes en Fórmula 1]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.ddavid.com/formula1/rindt_bio.htm Salón de la Fama de los Grandes Premios] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121015022150/http://www.ddavid.com/formula1/rindt_bio.htm |date=2012-10-15 }} Jochen Rindt (n'inglés) {{Tradubot|Jochen Rindt}} {{NF|1942|1970|Rindt, Jocken}} [[Categoría:Pilotos de Fórmula 1 d'Austria]] [[Categoría:Campeones del Mundu de Fórmula 1]] [[Categoría:Pilotos de Team Lotus (1958–94)]] [[Categoría:Pilotos de Brabham Racing Organisation en Fórmula 1]] [[Categoría:Pilotos de Cooper Car Company en Fórmula 1]] [[Categoría:Pilotos de les 24 Hores de Le Mans]] gjntgxxofw0xcxy90b5qeklhqdfeu9d Winchester College 0 129853 4377092 4234456 2025-06-17T15:23:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá carauterística => dicha carauterística 4377092 wikitext text/x-wiki '''Winchester College''' ye una escuela privada masculina, asitiada na ciudá inglesa de [[Winchester]], antigua capital [[saxón|saxona]] d'[[Inglaterra]]. Les sos denominaciones oficiales son '''Collegium Sanctae Mariae prope Wintoniam''', '''Collegium Beatae Mariae Wintoniensis prope Winton''', o '''St Mary's College near Winchester'''. El colexu sigue en funcionamientu anguaño tres más de seiscientos años d'historia ininterrumpida, siendo l'únicu colexu inglés con dicha carauterística; anque colexos privaos como [[King's School]] de [[Canterbury]], o [[St Peter's School]] de [[York]] sían los que presenten la fecha de fundación más antigua. Amás, Winchester College ta consideráu como'l Public School(colexu priváu elitista) más antiguu d'Inglaterra pola '''Public Schools Act 1868'''. Según la '''Good Schools Guide''', "''podría dicise que Winchester College tien la meyor tradición educativa de toles escueles d'Inglaterra''". == Historia == Winchester College fundar en 1382 por [[William de Wykeham]], obispu de Winchester, y canciller d'[[Eduardu III d'Inglaterra|Eduardu III]] y [[Ricardu II d'Inglaterra|Ricardu II]]. Los primeros setenta alumnos ingresaron en 1390, y proveníen de families probes. El colexu fundóse coles mesmes que'l [[New College, Oxford|New College]] d'[[Oxford]], y dambos fueron construyíos pol maestru [[William Wynford]], sirviendo de modelu pa la fundación, cincuenta años más tarde, del [[Eton College]] (con tierra y alumnos procedentes del Winchester College) y el [[King's College, Cambridge|King's College]] de [[Cambridge]]. Tamién siguieron esti modelu'l [[Westminster School]], el [[Christ Church]] d'[[Oxford]], y el [[Trinity College (Cambridge)|Trinity College]] de [[Cambridge]], toos fundaos na [[Tudor|dómina Tudor]]. Amás de los setenta alumnos de procedencia humilde y dieciséis ''Quiristers'' (coristes), ingresaron diez '''''Noble Commoners''''', que s'agospiaben por aciu pagu na casa del direutor (''in Collegium''), y otros ''Commoners'' que s'agospiaben en cases de la ciudá (''extra Collegium''). El númberu d'estos postreros creció tanto mientres el sieglu XVIII que se tuvo que prohibir la so estancia nes cases de la ciudá y agospiar a tolos estudiantes dientro del colexu ('''''Old Commoners'''''). Sicasí, nel sieglu XIX y ante el creciente aumentu d'alumnos, túvose que baltar la residencia y construyir nuevos espacios (''''''New Commoners''''''), onde llueu s'estendió'l tifus y la malaria por cuenta de la so construcción cerca d'un regatu. Cuatro nueves residencies planiar a metá del sieglu XIX, de les que se construyeron trés que pasaron a denominase, pola so situación o función: ''College'', ''Commoners'', y ''Houses''. El ''New Commoners'' foi convertíu n'aules, y los sos güéspedes fueron estremaos en cuatro nueves residencies dientro de los ''Commoners'', llamaes '''''Commoners Block'''''. Ente finales del sieglu XIX y principios del XX, una residencia más formó parte de los ''Commoners'', y dos de los ''Houses''. A día de güei, diez residencies (ente ''Commoners'' y ''Houses'') amás del ''College'' alluguen n'edificios del sieglu XIV a casi 700 alumnos. En 2005 el Winchester College foi acusáu, xunto con otros ''Public Schools'', de formar parte d'un cártel descubiertu pol diariu [[The Times]] col fin d'aumentar y afitar precios comunes nes sos tarifes. Los colexos fueron condergaos a pagar una multa de 10.000 llibres cada unu, amás de crear un fondu común de tres millones de llibres pa cubrir los daños económicos causaos a les families de los alumnos afeutaes pol cártel. L'actual direutor ye'l '''Doctor Ralph Townsend''', qu'enantes lo foi de la [[Sydney Grammar School]] (Australia) y de la [[Oundle School]] (Inglaterra). <!-- == Internáu == == Capiya == == Estructura académica == == Xíriga == == War Cloister (Claustru de los cayíos) == == Prefeutures == == Deportes == == Antiguos alumnos == == Himnu == == Cites == --> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.winchestercollege.co.uk/ Winchester College website] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070417181850/http://www.winchestercollege.co.uk/ |date=2007-04-17 }} * [http://www.british-history.ac.uk/report.asp?compid=42044 Victoria County History (Hampshire) s.v. St. Mary's College] * [http://www.ofchoristers.net/Chapters/WinchesterQuiristers.htm A history of the Quiristers of Winchester College] * [http://www.astoft.co.uk/winchestercollege.htm http://www.astoft.co.uk/winchestercollege] Pages on the architecture of the College * [https://web.archive.org/web/20090130095135/http://www.goodschoolsguide.co.uk/school/winchester-college.html Profile at the [[Good Schools Guide]]] * [https://web.archive.org/web/20090803201759/http://winchesterlocal.co.uk/ Winchester Local Guide] {{Tradubot|Winchester College}} [[Categoría:Universidaes d'Inglaterra]] 0ubpt52gcbxrb8da3cn3pc6n032hvmn Comuña francesa 0 130533 4376802 4305285 2025-06-17T12:54:09Z XabatuBot 43102 iguo testu: l'estensa => la estensa 4376802 wikitext text/x-wiki {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = vertical | anchu = 300 | semeya1 = France in its region.svg | testu1 = Situación de Francia n'Europa. | semeya2 = Communes of France.png | testu2 = Comuñes de Francia. }} Una '''comuña''' ye, según la llei, una [[coleutividá territorial]], estes reflexen la división de Francia n'aldegues nel tiempu de la [[Revolución]]. Los sos órganos son el Conseyu territorial ''la mairie'' (alcalde) y nel casu que nun puedan exercer el so poder unu o más axuntos.<ref>{{Cita web|url=http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil-constitutionnel/francais/la-constitution/la-constitution-du-4-octobre-1958/texte-integral-de-la-constitution-du-4-octobre-1958-en-vigueur.5074.html#article72|títulu=Constitución politica francesa de 1958 artículu 72. Sitiu del Conseyu constitucional|fechaaccesu=10\05\16|autor=|enllaceautor=|fecha=|idioma=francés|sitiuweb=|editorial=}}</ref> La pallabra francesa ''commune'' surdió nel [[sieglu XII]], del vocablu perteneciente al [[llatín medieval]] ''communia'', que'l so significáu ye pequeñu conxuntu de xente compartiendo una vida común, del [[llatín]] ''communis'', coses de mancomún. El númberu d'habitantes nuna comuña puede variar, por casu puede ser dende una ciudá de dos millones d'habitantes como [[París]] hasta una pequeña aldega de 10 o 11 persones. == Carauterístiques xenerales == === Númberu de comuñes === El númberu de comuñes en Francia fluctúa; el primeru de xineru del 2009, esistíen 36 682 comuñes en Francia, 36 570 d'elles na [[Francia metropolitana]] y 112 en ultramar;.<ref>{{cita web|url=http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/documentation.asp| títulu=Code officiel géographique&nbsp;— Présentation|autor=[[INSEE]], [[Gobiernu de Francia]]|fechaaccesu=31 de xineru de 2010}}</ref> Sicasí'l númberu más recién de comuñes, consensado el primeru de xineru de 2015, yera de 36 658 de les cualos 36 529 pertenecíen a Francia metropolitana<ref>{{cita web|títulu=Année 2015, Liste des communes existantes au 1er janvier 2015|url=http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/telechargement.asp|obra=Insee|idioma=francés}}</ref> y 129 a los [[departamentos d'ultramar]].<ref>{{cita web|títulu=Codification des collectivités d'outre-mer (COM)|url=http://www.insee.fr/fr/methodes/default.asp?page=nomenclatures/cog/outremer.htm|obra=Insee|idioma=francés}}</ref> Esto ye considerablemente más qu'en cualesquier otru [[Europa|país européu]]. Esta peculiaridá ta esplayada con más detalle na seición d'historia más palantre. A diferencia d'otros países como [[Estaos Xuníos]], la totalidá del [[territoriu de la República de Francia]], fora d'unes pequeñes posesiones d'ultramar, ta estremáu en comuñes. Nel territoriu de la República Francesa nun hai nengún llugar que seya direutamente gobernada por un condáu o dalguna autoridá mayor. (Esto ye similar a la situación en [[Nueva Inglaterra]], rexón d'Estaos Xuníos.) Cualquier llugar de la República Francesa ye parte d'una comuña, tantu nel territoriu metropolitanu como nel d'ultramar (incluyíes montes despoblaes o les [[selva|selves]]), con estes úniques esceiciones: {| {{tablaguapa}} style="float:right;margin:0 0 1em 1em;" |+ '''Evolución del númberu<br />de comuñes franceses<br />metropolitanes + departamentos d'ultramar''' ! a 1 de xineru de 2015!! colspan="2" | en <br />[[Francia metropolitana]] !! colspan="2" | en los<br />[[departamentos d'ultramar]] !! en<br />total |- | [[1999]] || {{formatnum:36565}} || <small>-</small> || 114 || <small>-</small> || {{formatnum:36679}} |- | [[2000]] || {{formatnum:36566}} || <small>+1</small> || 114 || <small>=</small> || {{formatnum:36680}} |- | [[2001]] || {{formatnum:36563}} || <small>-3</small> || 114 || <small>=</small> || {{formatnum:36677}} |- | [[2002]] || {{formatnum:36565}} || <small>+2</small> || 114 || <small>=</small> || {{formatnum:36679}} |- | [[2003]] || {{formatnum:36564}} || <small>-1</small> || 114 || <small>=</small> || {{formatnum:36678}} |- | [[2004]] || {{formatnum:36568}} || <small>+4</small> || 114 || <small>=</small> || {{formatnum:36682}} |- | [[2005]] || {{formatnum:36570}} || <small>+2</small> || 114 || <small>=</small> || {{formatnum:36684}} |- | [[2006]] || {{formatnum:36571}} || <small>+1</small> || 114 || <small>=</small> || {{formatnum:36685}} |- | [[2007]] || {{formatnum:36569}} || <small>-2</small> || 112 || <small>-2</small> || {{formatnum:36681}} |- | [[2008]] || {{formatnum:36569}} || <small>=</small> || 112 || <small>=</small> || {{formatnum:36681}} |- | [[2009]] || {{formatnum:36570}} || <small>+1</small> || 112 || <small>=</small> || {{formatnum:36682}} |- | [[2010]] || {{formatnum:36570}} || <small>=</small> || 112 || <small>=</small> || {{formatnum:36682}} |- | [[2011]] || {{formatnum:36568}} || <small>-2</small> || 112 || <small>=</small> || {{formatnum:36680}} |- | [[2012]] || {{formatnum:36571}} || <small>+5 -2 = +3</small> || 129 || <small>+17</small> || {{formatnum:36700}} |- | [[2013]] || {{formatnum:36552}} || <small>+8 -27 = -19</small> || 129 || <small>=</small> || {{formatnum:36681}} |- | [[2014]] || {{formatnum:36552}} || <small>=</small> || 129 || <small>=</small> || {{formatnum:36681}} |- | [[2015]] || {{formatnum:36529}} || <small>+12-35 = -23</small> || 129 || <small>=</small> || {{formatnum:36658}} |} * COM (''collectivité d'outre-mer'', n'asturianu [[Organización territorial de Francia|coleutividá d'ultramar]]) de [[San Martín (Francia)|Saint-Martín]] (33.102 habitantes). Esto foi enantes una comuña dientro de [[Organización territorial de Francia|région]] de [[Guadalupe (Francia)|Guadalupe]]. La estructura de comuña foi abolida cuando Saint-Martín convirtióse nuna Coleutividá d'Ultramar el [[22 de febreru]] de [[2007]]. Agora ye una de los tres territorios permanentemente habitaos de la República de Francia ensin estructura de comuña. * COM de [[Wallis y Futuna]] (14.944 habitantes), este ye otru de los trés territorios permanentemente habitaos de la República de Francia ensin estructura de comuña. * COM de [[Saint-Barthélemy (Francia)|Saint-Barthélemy]] (6.852 habitantes). Esta fuera primeramente una comuña dientro de la rexón de Guadalupe. La estructura de comuña foi abolida cuando Saint-Barthélemy convertir nuna Coleutividá d'Ultramar el [[22 de febreru]] de [[2007]]. Agora ye una de los trés territorios permanentemente habitaos de la República de Francia ensin estructura de comuña. * TOM (''territoire d'outre-mer'', n'asturianu territoriu d'ultramar) de les [[Tierres Australes y Antártiques Franceses]] (ensin población permanente, alredor de 200 residentes científicos, marineros y meteorólogos). * [[Isla Clipperton]] nel Océanu Pacíficu (despoblada). === Superficie cubierta d'una comuña típica === En Francia Metropolitana, l'área permediu d'una comuña en 2004 yera 14,88 km². L'área [[Mediana (estadística)|mediana]] de les comuñes de Francia Metropolitana (según el censu de 1999) ye entá más pequeña, 10,73 km². L'área mediana ye la midida más averada al área d'una comuña francesa. Esta área mediana ye más pequeña que na mayoría de los países europeos, como [[Italia]] ónde l'área mediana de les comuñes (comuni) ye 22 km², [[Bélxica]] onde esta ye 40 km², [[España]] onde ye 35 km², o [[Alemaña]] onde la mayoría de los ''[[Organización territorial d'Alemaña|Länder]]'' tienen comuñes (''Gemeinden'') con una área mediana cimera a los 15 km²). Esti pequeñu tamañu de les comuñes franceses ye por cuenta de la cantidá desaxeradamente enorme de comuñes, mentada enantes, nun territoriu medianu como lu ye'l de Francia. En 2000, [[Suiza]] y los Länder de [[Renania-Palatináu]], [[Schleswig-Holstein]], y [[Turinxa]] n'Alemaña yeren los únicos sitios d'Europa onde les comuñes teníen una área mediana más pequeña qu'en Francia. Les comuñes de los [[Departamentu d'ultramar|departamentos d'ultramar]] de Francia, como [[Reunión (departamentu de Francia)|Reunión]] y [[Guayana Francesa]] son grandes pa los estándares franceses, más grandes que les comuñes metropolitanes. Les comuñes d'ultramar suelen arrexuntar nuna mesma comuña importantes aldegues o ciudaes, de cutiu considerables distancies ente elles. En Reunión cola espansión demográfica y la estensa urbanización, hubo una división alministrativa de delles ''comuñes''. === Población d'una comuña típica === La población media de les comuñes de Francia Metropolitana según el censu de 1999 yera de 380 habitantes. Nuevamente ye un númberu bien pequeñu, y nesto Francia estremar del restu d'Europa, col númberu más baxu de población media de comuñes de tolos países europeos (comuñes en [[Suiza]] o [[Renania-Palatináu|Rheinland-Pfalz]], tienen una superficie más pequeña, como mentamos enriba, pero son más poblaos). Esta baxa población media nes comuñes franceses pue ser comparada coles d'[[Italia]] onde la población media de les comuñes en 2001 yera 2343 habitantes, [[Bélxica]] onde yera 11&nbsp;265 habitantes o entá [[España]] onde yera de 564 habitantes. La población media acabante mentar nun debería opacar el fechu de que les diferencies en tamañu son estremes ente les comuñes franceses. Como se mentaba na introducción, una comuña puede ser una ciudá de 2&nbsp;000&nbsp;000 d'habitantes como París, o una ciudá de 10.000 habitantes, o solo una aldega de 10 habitantes. Lo que nos diz la población media ye que la enorme mayoría de les comuñes franceses solo tienen un par de cientos d'habitantes; anque tamién esistan un pequeñu númberu de comuñes altamente poblaes. En Francia Metropolitana, hai 20&nbsp;982 comuñes con menos de 500 habitantes, lo cual ye'l 57% del númberu total de comuñes. Neses 20&nbsp;982 comuñes viven solo 4&nbsp;638&nbsp;000 habitantes, o 8% de la población total de Francia Metropolitana. N'otres pallabres, solo'l 8% de la población francesa vive nun 57% de les comuñes, ente que el 92% de población restante concéntrase solo nun 43% de les comuñes. === Estaos de les comuñes === A pesar de les enormes diferencies en población, caúna de les comuñes de la República Francesa tien un alcalde (''maire'') y un conseyu municipal (''conseil municipal'') que remanen la comuña dende la ''mairie'' ([[Cámara Municipal|municipalidá]]), con esautamente'l mesmu poder, ensin importar el tamañu de la comuña (cola ciudá de París como única esceición, onde la policía de la ciudá ta en manes del estáu central, non en manes del alcalde de París). Esta uniformidá de poder ye un claru legáu de la Revolución francesa, que quixo acabar cola idiosincrasia local y les terribles diferencies de clase qu'esistíen nel Reinu de Francia. Sicasí, el tamañu d'una comuña importa en dos aspeutos: la Llei Francesa determina'l tamañu del conceyu municipal acorde a la población de la comuña; y el tamañu de la población determina qué procesu de votación ye usada pa la eleición del conceyu municipal. Institucional dende la llamada llei PML (''Loi relative à l'organisation administrative de Paris, Marseille, Lyon'') de 1982, tres comuna franceses tamién tienen la particularidá de tar estremaes en ''[[Distritos Municipales de Francia|arrondissements municipal]]'' (Distritu Municipal): estes son [[París]], [[Marsella]], y [[Lyon]]. El Distritu Municipal ye la única unidá d'alministración per debaxo de la comuña na República de Francia, pero esiste solo nesos trés comuñes. Estos distritos municipales nun tienen de ser confundíos colos [[Distritos de Francia|distritos franceses]] que son subdivisiones de los ''[[Departamentos de Francia|departamentos]]'' franceses. Nes comuñes franceses tuvieron ''personalidá llegal'' dende 1837: son consideraes [[Persona Xurídica|entidaes xurídiques]], y tienen capacidaes llexislatives. Los distritos municipales nun tienen personalidá xurídica, y nun tienen presupuestu propiu. Bien los derechos y obligaciones de les comuñes son rexíos pol ''Code général des collectivités territoriales (CGCT)'' el cual reemplaza'l ''Code des communes'' col pasaxe de la llei del [[21 de febreru]] de [[1996]] pa la llexislación y decreto númberu 2000-318 del [[7 d'abril]] de [[2000]] pa regulaciones. == Historia de les comuñes franceses == Les comuñes franceses fueron creaes a empiezos de la [[Revolución francesa]] en 1789-1790. Antes de la Revolución francesa, nun esistía nada similar a les comuñes que conocemos. El nivel más baxu de división alministrativa yera la ''[[Parroquia (civil)|paroisse]]'' (parroquia), y había más de 60.000 d'elles nel Reinu de Francia. Una parroquia yera esencialmente una ilesia, les cases alredor d'ella (y llamábase a esto l'aldega), y les tierres de cultivos arrodiando l'aldega. Tendría De recordase que [[Francia]] foi'l país más pobláu d'Europa hasta'l sieglu XIX, inclusive más que [[Rusia]], con una población d'aproximao 25 millones d'habitantes antes de la [[Revolución industrial]] ([[Inglaterra]] tenía solo 6 millones d'habitantes antes d'ella) —esto inflúi nel sorprendentemente altu númberu de parroquies nel Reinu de Francia. Los reis franceses de cutiu arguyecíense d'apoderar ellos mesmos sobre "un reinu de 100,000 almes". Sicasí, estes parroquies escarecieron de les estructures municipales de les comuñes post-revolución. Usualmente había solo un edificiu de conceyu (''conseil de fabrique''), conformáu por aldeanos, que encargábense d'alministrar los edificios de numberoses propiedaes de la ilesia —y dacuando tamién ayudaben a los probes, ya inclusive alministraben hospitales y escueles de la parroquia. El sacerdote encargáu de la parroquia tamién foi riquíu pa rexistrar bautismos, casorios, y entierros, dende la [[Ordenanza de Villers-Cotterets|Ordonnance de Villers-Cotterêts]] d'agostu de 1539 ordenada por [[Francisco I de Francia|Francisco I]]. Quitando estes xeres, dexóse que l'aldega remanara otros asuntos como quixera. Usualmente, los aldeanos xuntar a decidir alrodiu de dalgún asuntu especial tocante a la comunidá, según los usos de tierres de cultivos, pero nun esistió un cuerpu municipal permanente. En munchos llugares, el señor feudal local (''seigneur'') nel so castiellu siguía interviniendo nos asuntos de l'aldega, siguía cobrando impuestos a los aldeanos renteros, determinando qué tierra de cultivu sería usada y cuándo, y qué parte de la collecha teníen d'apurri-y. El [[14 d'avientu]] de [[1789]], pocos meses dempués de la [[Revolución francesa]], l'[[Asamblea Nacional de Francia|Assemblée Nationale'']] (Asamblea Nacional) dictó una llei creando a la comuña, definiéndola como'l más baxu nivel de división alministrativa en Francia, dando la so aprobación d'esta miente a les comuñes independientemente creaes, pero tamién creando comuñes l'Asamblea mesma. Nesti aspeutu, según en munchos otros, la obra de l'Asamblea Nacional foi dafechu revolucionaria: non solo tresformaron toles ciudaes y aldegues en comuñes, l'Asamblea Nacional tamién decidió tresformar toles parroquies en comuñes independientes. Los revolucionarios fueron inspiraos poles idees [[René Descartes|cartesianes]] según pola filosofía de los [[Ilustración|ilustraos]] (''Les Lumières''). Ellos queríen terminar con toles particularidaes y establecer una sociedá perfecta, na que toos y tou tendría de ser igualitariu. Por esto, ellos intenten establecer una división alministrativa uniforme ya igualitaria en tol país: la totalidá de Francia taría estremada en ''[[Departamentos de Francia|départements]]'', de la mesma estremaos en ''[[Distritos de Francia|arrondissements]]'', de la mesma estremaos en ''[[Cantón francés|cantons]]'', de la mesma estremáu en comuñes, ensin esceición. Toes estes comuñes tendríen el mesmu poder, toles cualos tendríen un alcalde (''maire'') encabezándoles, y un conceyu municipal (''conseil municipal'') escoyíu polos habitantes de la comuña. Eso foi una verdadera revolución pa miles d'aldegues que nunca esperimentaren una organización municipal enantes. Una [[Cámara munipal|cámara municipal]] (''mairie'') tuvo que ser construyida en caúna d'eses aldegues, nes cualos llevaríense a cabu les xuntes del conceyu municipal según l'alministración de la comuña. Dalgunos na Asamblea Nacional oponer a esta fragmentación de Francia en dellos miles de comuñes, pero eventualmente [[Honoré Gabriel Riqueti|Mirabeau]] y les sos idees d'una comuña pa cada parroquia prevalecieron. El [[20 de setiembre]] de [[1792]], la responsabilidá de llevar el rexistru de nacencies, casorios, y muertes foi retiráu de los cures de les parroquies pa convertise en responsabilidá de los alcaldes de les comuñes. Los casorios civiles fueron establecíos y empezaron a realizase nel ''mairie'' con una ceremonia non bien distinta a la ceremonia relixosa tradicional, col alcalde reemlazando al cura, y el nome de la llei reemplazando'l nome de Dios ("''Au nom de la loi, je vous déclare unis par les liens du mariage''". – "Nel nome de la llei, yo declaro la so unión poles obligaciones del matrimoniu"). Los cures fueron forzaos a apurrir los sos rexistros de sieglos d'edá de bautismos, matrimonios, y entierros, que fueron depositaos nos ''mairies''. Estos cambeos abruptos ayenaron fondamente a los devotos católicos, y Francia llueu se vio somorguiada nes convulsiones d'una [[guerra civil]], coles rexones fervientemente relixoses del oeste de Francia como los sos protagonistes. Esto llevaría a [[Napoleón Bonaparte]] a restablecer la paz en Francia, estableciendo un nuevu sistema alministrativu, y siendo aceptáu pola población polo xeneral. Napoleón tamién abolió la eleición de los conceyos municipales, que agora sería escoyíu pol [[Prefeutu (autoridá)|prefeutu]], el representante llocal del gobiernu central. === Dempués de la Revolución francesa === Güei, en xeneralmente, les comuñes franceses siguen paeciéndose bien de a aquelles que fueron establecíes a empiezos de la Revolución francesa. Los cambeos más importantes asocedieron en 1831, cuando'l [[Parllamentu de Francia]] restableció'l principiu de la eleición de los conceyos municipales, y en 1837 cuando les comuñes franceses adquirieron personalidá xurídica. Los revolucionarios [[xacobinos]] tarrecíen de los poderes locales independientes, que yeren vistos por ellos como conservadores y opositores a la revolución, asina que ellos favorecieron al poder del Estáu Central. Poro, cuando se crearon les comuñes fueron quitaes de personalidá xurídica (d'igual manera los ''[[Departamentos de Francia|départements]]'') y solo l'Estáu Central siguió teniendo personalidá xurídica. Pa 1837 esta situación foi xulgada como pocu práutica, yá que como los alcaldes y conceyos municipales nun podíen formar parte nes cortes, cualquier aición tomaba más tiempu. Depués d'esti cambéu, miles d'aldegues qu'enxamás tuvieren personalidá xurídica de sópitu convirtiéronse n'entidaes llegales per primer vegada na so historia. Esto sigue siendo'l casu d'anguaño. Mientres la Revolución francesa aproximao 41&nbsp;000 comuñes fueron creaes ([http://big.chez.com/lpcornu/servstats01.htm]), nun territoriu correspondiente a les llendes de la Francia de güei. Esto foi menos que les 60&nbsp;000 parroquies qu'esistíen antes de la revolución (en ciudaes y urbes, les parroquies fueron combinaos nuna sola comuña), pero 41&nbsp;000 siguía siendo un númberu bien grande, nesi momentu ensin comparanza dalguna nel mundu, quitando l'Imperiu de [[China]] (pero ellí, solo'l nivel de condáu y superiores teníen una alministración permanente). De magar, cambeos terribles fueron afectando a Francia, según haber nel restu d'Europa: la [[Revolución industrial]], dos [[Guerra Mundial|guerres mundiales]], y los [[Éxodu rural|éxodos rurales]] fixeron escayer la población rural y amontar la de les ciudaes. Les divisiones alministratives franceses, sicasí, permanecieron desaxeradamente ríxides ya inalterables. Anguaño alredor d'un 90% de les comuñes y departamentos son esautamente aquelles mesmes que fueron designaes nos tiempos de la Revolución francesa más de 200 años tras, colos mesmos llendes. De resultes, les incontables comuñes rurales qu'antes teníen munchos cientos d'habitantes mientres la Revolución francesa, güei nun tienen siquier cien habitantes. Per otru llau, les ciudaes crecieron tantu que les árees urbanizaes agora estiéndense muncho más allá de les llendes de les comuñes nes que fueron "puestes" nos tiempos de la Revolución. L'exemplu más estremu d'esto ye [[París]], onde l'área urbanizada estiéndese sobre 396 comuñes. París, ello ye que foi una de les escases comuñes de Francia que les sos llendes fueron estendíos al tener en cuenta la espansión del so área urbanizada. La nueva, y más grande, comnuna de París foi instalada sol permisu del Emperador [[Napoleón III]] en 1859, pero dempués d'esto les llendes de París volviéronse ríxidos. A diferencia de la mayoría de los otros países europeos, que combinaron les sos comuñes acordies coles densidaes de población actuales (como lo fixeron [[Alemaña]] ya [[Italia]] alredor de 1970), menguando drásticamente el númberu de comuñes; Francia solo realizó fusiones de comuñes nes llendes, y esta fueron mayormente realizaes nel sieglu XIX. De 41&nbsp;000 comuñes de los tiempos de la Revolución francesa, el númberu menguó a 37&nbsp;963 en 1921 y 36&nbsp;568 en 2004 (en [[Francia Metropolitana]]). Francia ye, con gran diferencia, el país col númberu más grande de comuñes n'Europa. Por casu: considerando toa [[Alemaña]] (un terciu más d'habitantes que Francia) solo 12&nbsp;321 comuñes (''Gemeinden''), o axuntando toa [[Italia]] (cuasi tantos habitantes como Francia) solo hai 8101 comuñes (''[[comuni]]''). En Europe, solo [[Suiza]] tien tan alta densidá de [[Municipalidaes de Suiza|comuñes]] como Francia, pero nos últimos diez años empezóse un estensu movimientu de "fusión" de comuñes. Pa entender meyor lo que signifiquen estos númberos hai dos bones comparances: 1- La [[Xunión Europea]] (de 15 miembros hasta mayu de 2004) ta compuesta por aproximao 75&nbsp;000 comuñes y la [[Francia Metropolitana]] sola cuenta con 35&nbsp;568 d'elles, lo que significa qu'un 47,5% de les comuñes de la Xunión Europea atópase en Francia (Francia representa un 16% de tola población de la Xunión Europea). 2- Los [[Estaos Xuníos]], con un territoriu 14 vegaes mayor que'l de la República de Francia, y cerca de 5 vegaes la so población, tien incorporaes 35&nbsp;937 [[Gobiernu municipal|municipalidaes]] según el censu del añu 2002, menos que les 36&nbsp;782 comuñes de la República de Francia. === Alderique actual === Mientres más de 30 años, hubo llamaes en Francia pa una fusión masiva de comuñes, incluyendo voces distinguíes como les del presidente de ''[[Cour des Comptes]]''. Sicasí, los conservadores fueron bien duros, y nengún proyeutu de combinación de comuñes llegó más allá del comité del [[Parllamentu de Francia]]. En [[1971]] la [[Raymond Marcellin|llei Marcellin]] ufiertó sofitu y dineru del gobiernu pa tentar a les comuñes a xunise unes a otres, pero la llei foi un completu fracasu (solo unes 1300 comuñes aceptaron sumir y combinase con otra comuñes). Asina, aquel defensores de les fusiones ente comuñes quexar de que les [[ciudá|ciudaes]] franceses tienen un risible pesu comparaes colos sos contrapartes europees, porque les sos llendes sigue siendo aquellos impuestos hai más de 200 años. Por casu, la ciudá de [[Lyon]] ye, xeográficamente, una comuña con solu 513&nbsp;275 habitantes viviendo dientro del so jurísdicción, lo cual ye más baxu que munchos otres ciudaes europees, ente que, nos fechos, l'[[Espaciu urbanu|área metropolitana]] de Lyon tien 1,7 millón d'habitantes y ye una de les mayores [[Árees metropolitanes de la Xunión Europea|metrópolis d'Europa]], al par con [[Múnich]]. Ello ye que la población y economía del área metropolitana de Múnich ye bien comparable a la de Lyon, pero la población de la ciudá (''Gemeinde'') de Múnich ye alredor de 1&nbsp;320&nbsp;000 habitantes, cerca de tres veces la de la comuña de Lyon, reflexando lo muncho más grande que ye'l territoriu de Múnich (310 km²), 6,5 vegaes más grande que'l territoriu de la comuña de Lyon (48 km²). Los alcaldes de les ciudaes franceses de cutiu quéxense de que la so significancia ye minusvalorada cuando ellos viaxen al esterior de Francia, por cuenta de que'l fechu de qu'ellos presidan solu sobre un pequeñu territoriu metanes enormes árees metropolitanes. Un bon exemplu d'esti fenómenu ye [[París]]: a pesar de que l'[[área metropolitana de París]] ye una de les escases nel mundu que tienen más de 12 millones d'habitantes, la población de la ciudá de París en sí ye solo 2&nbsp;206&nbsp;000 habitantes, menos que la población de la ciudá de [[Roma]] (2&nbsp;877&nbsp;000 habitantes), que la so [[Área metropolitana de Roma|área metropolitana]] de 4,3 millones d'habitantes ye pequeña en rellación al área metropolitana de París. Na otra punta de la escala, en Francia esisten delles comuñes rurales les cualos depués d'[[Éxodu rural|éxodos rurales]] quedaron con bien pocos habitantes, y que lluchen pa caltener y distribuyir los servicios básicos tales como l'agua corriente, recoyida de residuos, o cais comunales correutamente pavimentados. Les fusiones, sicasí, nun son fáciles de llevar a cabu. Un primera y obviu asuntu ye qu'amenorga'l númberu de cargos disponibles, y por eso non siempres ye bien recibida la idea polos políticos locales. Un problema más seriu ye que los ciudadanos d'una aldega pueden tar pocu dispuestos a tener los sos servicios locales en manes d'un executivu asitiáu n'otra aldega, que puede nun ser consciente o sollerte a les necesidaes locales. === Intercomunalidad === La espresión "intercomunalidad" (''intercommunalité'') denota importantes formes de cooperación ente comuñes. Tal cooperación fixo la so primer apaición escontra finales del [[sieglu XIX]] na llei del [[22 de marzu]] de [[1890]] la cual previo pal establecimientu d'asociaciones intercomunales. Los llexisladores franceses yeren perfectamente conscientes del calter desaparente de la estructura comunal heredada de la [[Revolución francesa]], la llamada [[Jean-Pierre Chevènement|Llei de Chevènement]] del [[12 de xunetu]] de [[1999]] ye la más recién y minuciosa midida empobinada al refuerzu y simplificación d'esti principiu. Nos últimos años, fíxose cada vez más común pa les comuñes xunise en [[consorciu|consorcios]] intercomunales pa la provisión de servicios tales como la recoyida de residuu y el suministru d'agua. Les comuñes suburbanas de cutiu xúnense coles ciudaes centrales del so área urbana pa formar una comunidá encargada de remanar el tresporte públicu o inclusive d'alministrar los impuestos locales. La llei Chevènement entamó toes estes práutiques, aboliendo delles estructures y creando otres nueves. Amás, esta ufierta financiamientu del gobiernu central dirixida p'afalar más comuñes a xunise n'estructures intercomunales. A diferencia de la fracasada [[Raymond Marcellin|llei Marcellin]] de 1971, la [[Jean-Pierre Chevènement|Llei Chevènement]] atopó en gran midida l'ésitu, y agora la mayoría de les comuñes franceses tán envolubraes n'estructures intercomunales. Hai dos tipos d'estructures intercomunales: * Estructures ensin poder fiscal. Esta ye la forma más débil de intercomunalidad. Nesta categoría atópense principalmente los tradicionales sindicatos de comuñes. Les comuñes axúntense y contribúin financieramente col sindicatu, pero'l sindicatu nun puede imponer los sos propios impuestos. Les comuñes pueden dexar el sindicatu en cualquier momentu. Los sindicatos pueden ser creaos por un propósitu en particular o tratar con dellos asuntos importantes. Estes estructures ensin poder fiscal fueron dexaes intactes pola Llei Chevènement, y el so enclín ye a menguar o sumir. * Estructures con poder fiscal. Esto ye a lo que concierne la Llei Chevènement. La llei estrema ente tres estructures con poder fiscal: La ''[[communauté de communes]]'' (n'asturianu: Comunidá de Comuñes), dirigada principalmente a les comuñes rurales; la ''[[Comunidá de Aglomeración|communauté d'agglomération]]'' (n'asturianu: Comunidá d'Aglomeración), dirixíu a les pequeñes y medianes ciudaes y les sos suburbios; y la ''[[Comunidá Urbana|communauté urbaine]]'' (n'asturianu: Comunidá Urbana), dirixida a les grandes ciudaes y les sos suburbios. Estos trés estructures tienen distintos poderes fiscales, cola [[Comunidá de Aglomeración]] y la [[Comunidá Urbana]] que tienen mayor poder fiscal, impónense los impuestos locales sobre les corporaciones (''taxe professionnelle'') nel so nome, en cuenta de en nome de la comuña, y col mesmu nivel d'impuestos en toles comuñes de la Comunidá. Les Comunidaes tienen de remanar dellos servicios antes llevaos a cabu poles comuñes, como'l tresporte y la recoyida de residuos, como nos sindicatos, pero nesti casu la llei vuelve obligatoriu pa les Comunidaes remanar otres árees como planiamientu y desenvolvimientu econónimo, proyeutos de viviendes, o proteición del mediu ambiente. Les [[Comunidaes de Comuñes]] son encargaes de remanar poques árees, dexando a les comuñes más autónomes, ente que les [[Comunidá Urbana|comunidaes urbanes]] son encargaes de remanar la mayoría de los asuntos, dexando a les comuñes pertenecientes a ella con menos poder autónomu. En cuenta de la creación de la Comunidá, el gobiernu asígna-yos un dineru según la so población, apurriendo d'esta miente un incentivu pa les comuñes a arrexuntase y formar comunidaes. Les [[Comunidá de Comuñes|comunidaes de comundas]] son les que reciben la enor cantidá de dineru per habitante, ente que les [[Comunidá Urbana|comunidaes urbanes]] son les que reciben más dineru, y esto emburria a les comuñes a formar más comunidaes integraes onde elles tienen menos poder, lo que s'aguantaren a faer si'l gobiernu nun-yos apurriera dineru a cambéu. La Llei Chevènement foi desaxeradamente esitosa nesi sentíu una y bones la mayoría de les comuñes franceses agora pertenecen a estructures intercomunales: un pequeñu una verdadera fazaña nun país tan conservador como Francia. A la fecha de [[1 de xineru]] de [[2007]], había 2573 comunidaes en [[Francia Metropolitana]] (incluyendo 5 ''Syndicat d'agglomération nouvelle'', n'asturianu: Sindicatos de Nueves Aglomeraciones, una categoría en víes d'estinción), compuestes por 33&nbsp;327 comuñes (91,1% de toles comuñes de Francia Metropolitana), y 52.86 millones d'habitantes, un 86,7 % de la población total de la zona.<ref>(en francés) {{cita web| url=http://www.dgcl.interieur.gouv.fr/donneeschiffrees/interco/stat2007/repart_EPCI_FP_departement.pdf| títulu=Répartition des EPCI à fiscalité propre par département au 01/01/2007| nome=[[Ministeriu del Interior de Francia|Ministru del Interior]]| apellíu=Direution générale des collectivités locales (DGCL)| formatu=PDF|fechaaccesu=19 de mayu de 2007|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.dgcl.interieur.gouv.fr/donneeschiffrees/interco/stat2007/repart_EPCI_FP_departement.pdf|fechaarchivu=26 de payares de 2015}}</ref> Sicasí les impresionantes resultaos pueden esconder una realidá distinta. N'árees rurales, munches comuñes entraron nuna Comunidá de Comuñes solo pa beneficiase de los fondos gubernamentales. De cutiu los sindicatos locales tornáronse oficialmente en Comunidá de Comuñes, y la nueva Comunidá remana solo los servicios qu'antes remanaba'l Sindicatu, contrariamente al espíritu de la llei la cual estableció les nueves estructures intercomunales pa realizar una gama d'actividaes muncho más amplia que les realizaes polos Sindicatos. Dalgunos dicen que, si les tresferencies del gobiernu fueren deteníes, munches d'eses Comunidaes de Comuñes volveríen al so estáu de sindicatu, o a cencielles sumiríen por completu en llugares onde nun había sindicatos previos a la llei. Nes árees urbanes, les nueves estructures intercomunales son más "realidá", siendo creaes por xenuinu enfotu nel valor del funcionamientu conxuntu nel área urbana. Sicasí en munchos llugares surdieron guerres, y nun foi posible establecer una estructura intercomunal pa tola área urbana: delles comuñes rehúsan participar nesti tipu d'estructures, o entá crean les sos propies estructures, asina qu'en delles árees urbanes como Marsella esisten cuatro estructures intercomunales distintes! En munches árees, les comuñes con más recursos axuntáronse con otres comuñes riques y rehúsan dexar entrar comuñes más probes, porque tendríen que xubir los impuestos a los sos habitantes pa sostener a los suburbios más probes del área urbana. Amás, les estructures intercomunales en munches árees urbanes son inda bien nueves, y fráxiles: esisten tensiones ente les comuñes; la ciudá central del área urbana de cutiu ye acusada de deseyar apoderar les comuñes de los suburbios; les comuña asities polítiques opuestes tamién pueden abarruntar les unes de les otres. Dos exemplos famosos d'esto son Toulouse y París. En Toulouse, una de les más grandes estructures intercomunales, la comunidá principal de Toulouse y les sos suburbios son solo una Comunidá de Aglomeración, a pesar de que Toulouse seya lo suficientemente grande como pa crear una Comunidá Urbana d'alcuerdu a la llei. Esto ye porque les comuñes suburbanas rehúsan formar una Comunidá Urbana por mieu a perder demasiaos poderes, y opten por una Comunidá de Aglomeración, a pesar de qu'una Comunidá de Aglomeración recibe menos fondos del gobiernu qu'una Comunidá Urbana. En París, nun remanecieron estructures intercomunales d'ellí, los suburbios de París tarrecen el conceutu d'un "París más grande", y asina la desunión inda ye la regla nel área metropolitana de París, colos suburbios creando munches distintes estructures intercomunales pero toos elles ensin la ciudá de París. Un problema importante cola intercomunalidad, ye'l fechu de que les estructures intercomunales nun tienen representantes escoyíu direutamente pola xente, son los representantes de cada comuña individual que pertenez a la nueva estructura. De resultes, los funcionarios públicos y burócrates son los qu'establecen l'axenda y implementar, colos representantes escoyíos de les comuñes solo aprobando les decisiones claves. A nivel llocal, esta situación paecer a la de [[Bruxeles]], onde del poder compartíu por munchos estaos europeos independientes resultó en que'l poder seya exercíu por una burocracia non escoyida polos ciudadanos. == Miscelánea == === Les comuñes más y menos poblaes === * La comuña más poblada de la República de Francia ye la de [[París]]: 2.206.488 habitantes en 2015. * Seis de les [[Ciudaes de Francia destruyíes mientres la Primer Guerra Mundial]] nunca fueron reconstruyíes. Toes elles atópense nel departamentu de [[Meuse]], y fueron destruyíes mientres la [[Batalla de Verdún]] en [[1916]]. Dempués de la guerra, decidióse que'l territoriu primeramente ocupáu peles ciudaes destruyíes nun tendríen de ser incorporaes n'otres comuñes, n'honor a eses ciudaes que morrieren “ per Francia”, como declararen, y calteneles na so memoria. Les siguientes comuñes tán dafechu despoblaes y son remanaes por un conceyu de tres miembros, designaos pol [[Prefeutu (autoridá)|prefeutu]] de Meuse: ** [[Beaumont-en-Verdunois]] ** [[Bezonvaux]] ** [[Cumières--y-Mort-Homme]] ** [[Fleury-devant-Douaumont]] ** [[Haumont-près-Samogneux]] ** [[Louvemont-Côte-du-Poivre]] * Fora d'esos casos especiales, les comuñes con menos habitantes na República de Francia son: ** Comuña de [[Rochefourchat]], nel departamentu de [[Drôme]], a los pies de los [[Alpes]] franceses, un habitante en 2015. ** Comuña de [[Leménil-Mitry]], nos montes de [[Lorena (Francia)|Lorena]] nel este de Francia, trés habitantes en 2015. ** Comuña de [[Rouvroy-Ripont]], nel departamentu de [[Marne]], nueve habitantes en 2015. === Les comuñes con territorios más grandes y más pequeños === * La comuña más grande de la República de Francia ye [[Maripasoula]] (3,710 habitantes) nel departamentu de [[Guayana Francesa]]: el so territoriu ye de 18.360 km². * En [[Francia Metropolitana]], la comuña más grande ye la d'[[Arles]] (50.513 habitantes) cerca de [[Marsella]], el territoriu del cual toma la mayoría del [[Delta fluvial|delta]] del [[Ródano]]: el so territoriu ye de 759 km², o 8,7 vegaes l'área de la ciudá de París (escluyendo los parques periféricos de [[Bois de Boulogne]] y [[Bois de Vincennes]]). * La comuña más pequeña de la República de Francia ye [[Castelmoron-d'Albret]] (62 habitantes) cerca de [[Burdeos|Bordeaux]]: 0,0376 km². === La comuña más elevada === La comuña más elevada de la República Francesa (y d'Europa) ye [[Saint-Véran]] (267 habitantes), nos [[Alpes]] franceses: l'altitú de l'aldega central de la comuña bazcuya ente los 1.990 metros y los 2.040 metros sobre'l nivel del mar. === Comuñes más alloñaes a la ciudá capital de Francia === * La comuña de la República de Francia más alloñada a [[París]] ye la comuña de [[L'Île-des-Pins]] (1.840 habitantes) en [[Nueva Caledonia]]: 16.841 km del centru de París. * En Francia continental (Francia europea escluyida [[Córcega]]), la comuña más alloñada a [[París]] ye [[Coustouges]] (134 habitantes) y [[Lamanère]] (44 habitantes) na frontera con [[España]]: dambes a 721 km del centru de [[París]] a vuelu de páxaru. [[Ficheru:Comunne Y picardhiv68.jpg|thumb|250px|Cartelu señalizador marcando'l final de [[Y (Francia)|Y]] nel [[Departamentos de Francia|departamentu]] de [[Somme]] en Francia, [[Picardía]].]] === Comuñes colos más llargos y más curtios nomes === * La comuña de la República de Francia col nome más curtiu ye la comuña de [[Y (Francia)|Y]] (89 habitantes). * Hai tres comuna na República de Francia les cualos tienen los nomes más llargos (38 lletres): ** [[Saint-Germain-de-Tallevende-la-Lande-Vaumont]] (1731 habitantes) ** [[Saint-Remy-en-Bouzemont-Saint-Genest-et-Isson]] (592 habitantes) ** [[Beaujeu-Saint-Vallier-Pierrejux-et-Quitteur]] (739 habitantes). === Nomes de comuñes n'idiomes distintos del francés === Los nomes de les comuñes franceses tán de normal en [[Idioma francés|francés]]. N'árees onde fueron falaos otros idiomes distintos del francés, los nomes fueron afechos a la ortografía y pronunciación del francés, según [[Toulouse]] (enantes ''Tolosa'' n'[[Idioma occitanu|occitanu]]), [[Estrasburgu|Strasbourg]] (enantes ''Straßburg'' n'[[idioma alemán|alemán]]), o [[Perpiñán|Perpignan]] (enantes ''Perpinyà'' en [[Idioma catalán|catalán]]). Sicasí, dalgunes de les comuñes pequeñes retuvieron el so nome orixinal. Equí dellos exemplos de nomes calteníos nos idiomes que falaron, o siguen falando, nel territoriu de la República de Francia: [[Ficheru:Panneau Mittelhausbergen.JPG|thumb|350px|Cartelu señalizador marcando la entrada a [[Mittelhausbergen]] nel departamentu de [[Baxu Rin|Bass-Rhin]], [[Alsacia]].]] * [[idioma alemán|Alemán]]: Comuña de [[Mittelhausbergen]] (1.680 habitantes). * [[Idioma neerlandés|Neerlandés]]: Comuña de [[Steenvoorde]] (4.024 habitantes). * [[Idioma bretón|Bretón]]: Comuña de [[Kermoroc'h]] (324 habitantes). * [[Idioma occitanu|Occitanu]]: Comuña de [[Belcastel]] (251 habitantes). * [[Euskera]]: Comuña d'[[Ustaritz]] (4.984 habitantes). * [[Idioma catalán|Catalán]]: Comuña de [[Banyuls-dels-Aspres]] (1.007 habitantes). * [[Idioma corsu|Corsu]]: Comuña de [[San-Gavino-di-Carbini]] (738 habitantes). * [[Idioma comorano|Comorano]]: Comuña de [[M'Tsangamouji]] (5.382 habitantes). * Importantes llingües [[Llingües austronesies|Austronesies]] de [[Nueva Caledonia]]: Comuña de [[Kouaoua]] (1.586 habitantes). * Importantes llingües [[Llingües amerindies|amerindies]]: Comuña de [[Kourou]] (19.107 habitantes). == Clasificación == [[Códigu INSEE|Códigos INSEE]]: INSEE da un códigu numbéricu a delles entidaes en Francia, ente les cualos tán les comuñes (estos códigos nun coinciden colos [[Códigu postal|códigos postales]]). El cógido "completu" tien 8 díxitos y 3 espacios nél, pero ye una "simplificación" popular espresar el códigu con 5 díxitos y ensin espacios: * 2 díxitos (correspondientes al [[Departamentos de Francia|departamentu]]) y 3 díxitos (correspondientes a la comuña) pa los 96 ''départements'' de [[Francia Metropolitana]]. * 3 díxitos (correspondientes al departamentu o coleutividá) y dos díxitos (correspondientes a la comuña) pa los [[Departamentu d'ultramar|departamentos d'ultramar]], [[Coleutividá d'ultramar|coleutividaes d'ultramar]] y [[País d'ultramar|países d'ultramar]]. == Ver tamién == * [[Comuñes de Francia por población]] * [[Llistes de comuñes de Francia]] * [[Comuña]] * [[Comuña acomuñada]] * [[Comuña nueva]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * (en francés) ''[[La Documentation française]]'' ''[http://www.ladocumentationfrancaise.fr/dossiers/intercommunalite/index.shtml Le développement de l'intercommunalité&nbsp;: la révolution discrète]'' * (en francés) Maryvonne Bonnard, ''Les collectivités territoriales en France'', 2005, ''La Documentation française'', ISBN 2-11-005874-9 {{Tradubot|Comuna francesa}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Comuñes de Francia| ]] g74pvehu8p696b3qmk0cft1l46rdz7r Basílica de San Isidoru de Llión 0 131702 4376866 4362472 2025-06-17T14:17:37Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá planta => dicha planta 4376866 wikitext text/x-wiki {{edificiu}} La '''Real Colexata Basílica de San Isidoru''' o, a cencielles, '''San Isidoru de Lleón''', ye un templu cristianu allugáu na ciudá de [[Lleón]], n'España. Ye unu de los conxuntos arquiteutónicos d'estilu románicu más destacaos d'España, pola so hestoria, arquiteutura, escultura, y polos oxetos suntuarios románicos que se pudieron caltener. Presenta la particularidá de tener un Panteón Real allugáu a los pies de la ilesia, con pintura mural románica y [[Capitel|capiteles]] orixinales, too esto fai que seya pieza única del mundu románicu de la dómina. El construyóse y engrandecióse a lo llargo de los sieglos XI y XII. Nel so orixe foi un [[Cenobiu|monesteriu]] dedicáu a San Pelayo, anque se supón qu'enantes s'asitiaba nos sos cimientos un templu romanu. Col treslláu de los restos de [[Isidoru de Sevilla|San Isidoru]], obispu de Sevilla, ''Doctor de les Españes'' en Lleón, camudóse la titularidá del templu. L'edificiu de la ilesia caltién dellos aspeutos románicos de la primer construcción de Fernandu I y Sancha. El Panteón y les dos puertes de la so fachada sur, llamaes Puerta del Corderu y Puerta del Perdón, más la Puerta Norte o Capitular, son les primeres manifestaciones del arte románicu nos territorios lleoneses. Col pasar de los años fixéronse cambeos y amestaúres gótiques, renacentistes y barroques. == Contestu históricu-artísticu == [[Ficheru:Concil_Toled.jpg|miniaturadeimagen|200x200px|[[Recaréu|Recaredo]] y Obispos. Conceyu III de Toledo, añu 589. Códiz Vixilanu, fol. 145, Biblioteca del Escorial.]] A empiezos del sieglu XI, nel [[Reinu de Lleón]] siguíen calteniéndose los edificios con tradición y cultura hispanes, ensin modificar. Pel contrario, nel Condáu de Barcelona y en delles partes d'Europa entrara yá con fuercia l'arte románicu, acompañáu de les nueves teoríes y enclinos escontra la lliturxa romana, aconseyada dende Roma pola Ilesia. Nes rexones lleoneses la [[Ilesia Católica|Ilesia católica]] prauticaba una lliturxa que se xestare y definiere nos Conceyos de Toledo. Lo mesmo asocedía nos monesterios, nos que los monxos siguíen les regles de los padres de la Ilesia hispanogoda, entá cuando toos ellos, clérigos y monxos, reconocíen l'autoridá del papa en Roma y sentíense tan cristianos como'l restu d'Europa. Tamién los monesterios diben camudar pos lo que se pretendía yera siguir en toos ellos la Regla de San Benitu. El fechu de que'l Reinu de Lleón tuviera somorguiáu nes lluches de la [[Conquista cristiana de la Península Ibérica|Reconquista]], condicionaba dalgo'l mou de pensar y d'actuar, y esto estendíase de manera práutica al arte de la construcción y de la ornamentación, que se caltuvo fiel al pasáu y a l'alcordanza de los sos antepasaos próximos: los visigodos. == Historia y evolución del edificiu == La ilesia y monesteriu de lo que güei se conoz como '''Basílica de San Isidoru''' tuvo los sos oríxenes alredor del añu 956, nun llugar próximu a la muralla romana de la Legio VII Gemina, pela parte del noroeste. Tola parte occidental del edificiu ta adosada y superpuesta a ella. Caltiénse en bon estáu por esti ángulu del noroeste bastantes metros de dicha fortaleza. Tamién se pudieron detectar so los edificios de la Colexata, y tres les obres de restauración, importantes restos romanos: gruesos murios de [[lladriyu]], [[Alcantarelláu|alcantarielles]], [[cerámica]], tégules, atarjeas de lletrines (conductu per onde les agües de la casa van al sumidoriu), col sellu de la Legio VII. [[Ficheru:Sancho_I_el_Craso,_rey_de_León.jpg|miniaturadeimagen|350x350px|Nació la ilesia por voluntá del rei Sancho I de Lleón.]] Del periodu visigodu nun queda nin un restu y del periodu árabe, tampoco, nin de los primeros tiempos de la [[Conquista cristiana de la Península Ibérica|Reconquista.]] Les primeres referencies en cróniques y documentos apaecen a mediaos del sieglu X, dando noticia de les ilesies de San Juan y San Pelayo, que por estes feches empiecen a desenvolvese. ''El'' rei Sancho I de Lleón (Sancho'l Gruesu) quixo que s'edificara esta ilesia. A lo llargo de los sieglos y hasta llegar al sieglu XXI foi tresformándose física y espiritualmente sufriendo dómines de gran rellumanza y dómines d'auténtica decadencia. Equí tán les estremaes fases peles que pasó; son fases con muncha carga histórica nes que se fixo notar en gran midida la influyencia de los socesivos reis y la so redolada familiar. === La ilesia de Sancho I el Gruesu === Reinando Sancho I (llamáu'l Gruesu, fíu de Ramiro II) apaecen nel añu 956 les primeres noticies documentaes sobre esti edificiu.<ref group="nota">Sancho I reinó per primer vegada ente 956 y 958 y per segunda vegada tres de Ordoño IV ente 960 y</ref> La intención d'esti rei foi construyir un templu p'allugar les reliquies de Pelayo, el neñu martirizáu en [[Córdoba]] nel añu 925, del que la fama espardióse llueu per tola cristiandá europea. Fixo les xestiones oportunes cola [[Califatu de Córdoba|corte cordobesa]] (de la que fuera güéspede) pal treslláu del cuerpu, pero nun vio realizáu'l so enfotu porque foi asesináu primero. [[Ficheru:Pelagiusofcordoba.jpg|miniaturadeimagen|200x200px|Pelayo. La so biografía diz que morrió martirizáu defendiendo la so virxinidá.]] La so hermana Elvira Ramírez (monxa y rexente del so sobrín Ramiro III) xunto con Teresa Ansúrez, reina madre, vilba de Sancho I, consiguieron realizar el proyeutu, asina que los restos de Pelayo fueron treslladaos dende Córdoba a Lleón. Pelayo foi un neñu cristianu, prisioneru en Córdoba en tiempos de Abderramán III. La so biografía diz que morrió martirizáu defendiendo la so virxinidá. La so fama y almiración estendióse llueu pel mundu cristianu d'Europa. En [[Turinxa]] la monxa alemana benedictina Hrotsvita dedicó-y un poema:{{Cita|''Incliti Pelagi Martir fortisimi Christi<br /></blockquote> ''Et bone regnantis miles per secula regis<br /> ''Respice Hrotsvitham miti pietate misellam…''}}''El''vira Ramírez yera monxa en San Salvador de Palat del Rei, un monesteriu fundáu pol so padre'l rei Ramiro II, construyíu al pie del so palaciu, esclusivu pa muyeres de la realeza. Elvira y la so comunidá mudáronse al nuevu templu de San Pelayo, aquel que s'acababa de construyir pa recibir les reliquies del mártir. Foi llevantáu esti templu al pie de otru pequeñu y bien antiguu (conocíu como'l perantiguu) que taba dedicáu a [[Xuan Bautista|San Juan]] Bautista.[nota 3] Elvira y la comunidá treslladada sirvieron tantu nun templu como nel otru.<ref>Antonio Viñayo, Op.Cit., p. 7.</ref> La vida d'esta comunidá monástica duró tan solo 20 años nesti llugar. Nel reináu de Bermudo II el Gotosu (982-999), Lleón sufrió l'ataque y devastación de Almanzor (nel 988), quedando afaraes los dos pequeñes ilesies, San Xuan Bautista y San Pelayo. Daquella la primer abadesa Elvira yá morriera, asocediéndola Teresa Ansúrez, la reina viuda que, al tener noticia de les inminentes aceifes de Almanzor, ocupóse (xunto cola comunidá) de llevase'l cuerpu de Pelayo a la ciudá d'Uviéu pa caltener les reliquies.<ref>Antonio Viñayo, Op.Cit., p.8</ref>{{VT|Monesteriu de San Pelayu (Uviéu)}} ==== Infantáu de San Pelayo ==== El ''Infantado'' foi una célebre institución medieval de mediaos del sieglu X, establecida a favor de les infantes solteres que vivíen como relixoses nos monesterios; diches infantes llegaron a rexir gran cantidá de cenobios apurriendo como dote poblaos y propiedaes varies. Estes infantes solteres lleoneses ostentaron el títulu d'Apoderes o ''Abadeses.'' L''''Infantado de Lleón''' tuvo'l so empiezu nel monesteriu de Palat del Rei, creáu pol rei Ramiro II pa la so fía Elvira. Al treslladase la comunidá de Palat del Rei al monesteriu de San Pelayo (inda nun se llamaba San Isidoro), la institución tomó'l nome de '''Infantáu de San Pelayo.''' Una comunidá de canónigos atendía a les monxes en calidá de capellanes, siempres so l'autoridá de l'abadesa o apodera. Tamién a mediaos del sieglu X se instituyó en Covarrubias el Infantado (o Infantazgo) de Covarrubias, pa les ''infantes'' de la realeza y pa les fíes de los condes de Castiella qu'ostentaben igualmente'l títulu d'Infantes.<ref>Gómez Oña, Francisco Javier (párroco abad de Covarrubias) Covarrubias, cuna de Castilla. Edita el autor, 1983. Depósito legal: VI. 129-1983</ref>{{VT|Infantazgo de Covarrubias}} === La ilesia d'Alfonso V ''el Noble'' === [[Ficheru:Alfonso_V,_rey_de_León.jpg|miniaturadeimagen|357x357px|Alfonso V de Lleón.]] Alfonso V (el de los Bonos Fueros), rei lleonés dende 999 a 1028, tres el pasu arrasador de Almanzor pela ciudá de Lleón mandó reconstruyir munchos edificios, ente ellos el monesteriu de San Pelayo y la ilesia de San Xuan Bautista.[nota 4] Foi construyida esta ilesia con materiales probes (según diz el cronista obispu Lucas de Tui, ''ex llutu et latere'' esto ye, de tapial y lladriyu), con planta tradicional, un testeru tripartitu, rectu, y con dos campusantos pa la xente d'altu rangu: unu a la cabecera pa obispos y dellos reis que xacíen en Lleón, sobre'l que construyó un altar a Martín de Tours; otru a los pies (''in occidentali parte''), como un atriu ensin cubrir, dedicáu a enterramientu regio, onde punxo los cuerpos de los sos padres Bermudo II y Elvira García, y onde él mesmu foi soterráu. Sobre la so tumba hai un epitafiu que diz qu'edificó la ilesia de San Xuan de folla y lladriyos. Esta ye la ilesia que se conoz como ''ilesia antigua'' y que tuvo de ser de proporciones bien pequeñes. Lucas de Tui, llamáu'l ''Tudense'', diz:<ref>Cita mostrada por Antonio Viñayo en ''San Isidoro de León. Panteón de Reyes'', p.7 y en ''Enciclopedia del Románico en Castilla y León'', p.37 y 53; este autor la extrajo del ''Chronicon mundi'' de Lucas de Tui.</ref>{{Cita|Fizo también la iglesia de Sant Juan Baptista en esa çibdad de cal y ladrillo, y cogió todos los huesos de todos los reyes y obispos que eran en essa çibdad y enterroles en esa iglesia.}}Reorganizóse de nuevu la comunidá de monxes y la comunidá de canónigos, toos baxu'l mandatu de la nueva abadesa Teresa, hermana d'Alfonso V. En 1028 viaxó hasta Uviéu pa vivir definitivamente nel monesteriu de San Pelayo d'esta ciudá asturiana y tar cerca de les reliquies del mártir. Ellí morrió y ellí enterráronla. === La ilesia románica de Fernandu I y la so esposa Sancha === [[Ficheru:Ferda1Leon_Sancha.jpg|derecha|miniaturadeimagen|324x324px|Miniatura medieval que representa al rei Fernandu I el Magno y a la so esposa, la reina Sancha de Lleón.]] Sancha de Lleón, fía d'Alfonso V, foi abadesa del monesteriu de San Pelayo dende bien nuevu. Xunto col so home Fernando fueron reis de Lleón dende 1037. Sancha influyó notablemente nel rei Fernando pa llevar a cabu una edificación en piedra de la ilesia de San Xuan Bautista, convenciéndo-y amás por que'l so enterramientu tuviera llugar nesti templu y non nel Monesteriu de Arlanza, nin nel Monesteriu de Oña, dos posibilidaes que'l rei embaraxaba. El proyeutu llevólu a cabu mandando baltar la humilde ilesia anterior d'Alfonso V y construyendo nel so llugar un templu con bona piedra llabrada, según faise saber nes cróniques. Nun foi un templu grande y abierto a los fieles sinón una pequeña ilesia palatina pa usu de los sos mecenes Fernando y Sancha, que vivíen nel so palaciu allugáu xunto al monesteriu dúplice (con una comunidá de monxes y otra de canónigos como yá s'esplicó).<ref>Martin Therese, Queen as King: Politics and Architectural Propaganda in Twelfth-Century Spain, Leiden, 2006.</ref> Reconstruyeron tamién l'espaciu dedicáu a Panteón de Reis. Asina consta na llábana de consagración y asina lo atestigua'l cronista de la dómina conocíu col nome de Silense que foi amás clérigu de San Isidoro. Nel campusantu de los pies de la ilesia (l'actual Panteón de Reyes) fueron soterraos estos reis fundadores: Fernando, Sancha y trés de los sos fíos: Urraca, Elvira y García. Ta tamién el cenotafiu del últimu conde de Castiella, Don García. L'epitafiu de Fernandu I muertu en 1065 diz asina:{{Cita|''Fecit ecclesiam hanc lapideam qui olim fuit lutea.}}Pa engrandecer la ilesia y según vezu de la dómina yera necesariu cuntar con importantes reliquies, polo que fixeron traer en 1062 dende Sevilla'l cuerpu de [[Isidoru de Sevilla|San Isidoru]] y dende el monesteriu de Arlanza les reliquies de San Vicente d'Ávila que se guardaben ellí arriendes de les razies de Almanzor. Cuntaben tamién dende antiguu col quexal que se dicía yera de San Xuan Bautista.<ref>Biblioteca del Resumen de Arquiteutura. Basílica de San Vicente en Ávila, setiembre de 1894. E.M. Repullés y Vargas. Estudios preliminares de J.L. Gutiérrez Robledo Edición facsímil. Consejo de Fábrica de San Vicente 1997 </ref> El 21 d'avientu de 1063 consagróse esta nueva ilesia so la advocación de San Isidoro, ufiertando una solemne ceremonia, y los monarques dotaron al llugar d'una importante dote sacra, que dende'l puntu de vista del arte constitúi una verdadera xoya del románicu d'aquellos tiempos. Dende esta consagración la dedicación del templu foi n'esclusiva a San Isidoro.<ref group="nota">Consagrada por Fernando y Sancha el mesmu añu en que Ramiro I dictaba les condiciones pa llevantar la nueva catedral de Jaca.</ref> Caltuvieron los reis una absoluta proteición al templu, allegando a él en toles ocasiones aparentes. Los cronistes escriben inclusive sobre les emocionantes escenes de Fernandu I allegando al templu nos momentos finales de la so vida. Diéron-y reliqiues y oxetos d'orfebrería, arriqueciéronla con ayalgues, y tamién arriquecieron al monesteriu con un vastupatrimonio. ==== L'edificiu románicu ==== Esta foi la primer ilesia románica que se llevantó nel Reinu de Lleón siguiendo les modernes corrientes d'esti estilu.<ref>Antonio Viñayo, Op.Cit., p. 539.</ref> L'edificiu románicu de Fernandu I y Sancha yera de dimensiones amenorgaes: 16 metros de llargu, con trés naves, la central de trés metros d'anchu y cerca de 2 metros les llaterales. De gran altor: 12 metros la central, 7 les llaterales. La cabecera yera tripartita con testeros rectos y gradiaos cubiertos con bóveda de mediu cañón. Nun tenía cruceru. [[Ficheru:Isidoro_Leon_puerta_a_los_pies_iglesia_lou.JPG|miniaturadeimagen|267x267px|Puerta d'entrada dende'l templu al espaciu del Panteón que foi cegada a empiezos del XII por cuenta de les nueves obres d'ampliación.]] Edificaron el panteón regio a los pies, al que s'aportaba dende l'interior de la ilesia al traviés d'una puerta qu'inda esiste y que ta condergada. Los sos murios —según consta poles escavaciones— taben alliniaos colos de les naves de la ilesia. Foi un espaciu zarráu, con dos altures, la de baxo pa enterramientu y la de riba dedicada a tribuna real. D'esta fase de construcción perviven nel sieglu xxi : el Panteón, una portada o puerta con capiteles esculpíos que ta na planta cimera del Panteón, ente los actuales Archivu y Ayalga, la Tribuna real, los dos pórticos adosaos y los dos primeros cuerpos de la torre. Tamién los murios norte y occidental, que fueron incorporaos a la siguiente edificación de Urraca ''la Zamorana.'' En 1908 el conservador y arquiteutu Juan Nepomuceno Torbado, al faer unes restauraciones, punxo al descubiertu la planta antigua y los cimientos d'esta ilesia; años más tarde, nos trabayos de solado de 1971 pudo contemplase de nuevu'l trazáu de dicha planta y el so estudiu corrió a cargu del Institutu Arqueolóxicu Alemán de Madrid, que les sos escavaciones fueron dirixíes pol profesor Williams. === Restauración y ampliación de la infanta Urraca === [[Ficheru:Doña_Urraca_de_Zamora.png|izquierda|miniaturadeimagen|191x191px|Doña Urraca, Reina de Zamora, según un grabáu de la revista ''Zamora Ilustrada'' de 1882.]] La ilesia de Urraca ''la Zamorana'' ye l'edificiu del sieglu XII que puede vese inda nel sieglu xxi. Los trés puertes del románicu plenu, puerta del Corderu, Puerta del Perdón y Puerta Norte, fueron feches nesti espaciu de tiempu. Tamién fixo cambeos nel Panteón real, una estancia que yá esistía cerrada y como campusantu en tiempos de los sos padres. La infanta Urraca Fernández de Zamora, soltera, yera tamién dómina del ''Infantado de San Pelayo'' y ostentaba el señoríu de los monesterios del reinu que la so cabeza yera'l de San Isidoro de Lleón. A la muerte de la so madre Sancha en 1067 heredó'l patrociniu y caltenimientu del templu. Mandó faer munches obres d'ampliación y asina consta nel so epitafiu de 1101:{{Cita|Ordenó agrandar la so ilesia y arriquecióla con numberosos presentes. (''Ampliavit ecclesiam Istam'')}}A partir d'estes reformes empezó a conocese'l templu como ''ilesia nueva.'' La infanta Urraca mandó faer la decoración pictórica del Panteón y donó munches más ayalgues ente los que se caltién la célebre Mota. [[Ficheru:San_Isidoro_Planta.jpg|miniaturadeimagen|200x200px|Planta de la colexata. Anguaño perdió la cabecera, sustituyida por una gótica. A los pies de la ilesia puede trate l'espaciu que sirvió de Panteón de los Reis del reinu de Lleón.]] Nun llogró ver terminaes les obres que pela cueta concluyeron Alfonso VII y la hermana d'este, Sancha, tamién dómina del Infantado. Desconozse'l nome del arquiteutu que realizó estes obres. L'ampliación foi fecha sobremanera pela parte meridional y oriental, doblando les dimensiones y añadiendo el brazu del cruceru. Entamóse cola construcción d'una nueva cabecera unos metros más escontra l'este ensin destruyir la obra de Fernando y Sancha, avanzando escontra los pies onde s'atopaben cola llende del panteón y les galeríes al oeste y al norte. Al llegar a la cabecera de la ''ilesia antigua'' y al proyeutar la so destrucción, respetaron los murios norte y occidente, lo que condicionó l'anchor de les naves llaterales que tuvieron que ser más estreches que la estensión de los nuevos ábsides. Paráronse les obres mientres unos años al altor de les ventanes de la nave mayor, ensin que se conozan perbién les razones. Entráu'l sieglu XII entamaron otra vuelta les obres dirixíes esta vegada pol arquiteutu Pedro Deustamben que tamién trabayara antes de la muerte de la Infanta Urraca. Ye de suponer que les naves diben anubrir con cubrición de madera, pero esti nuevu arquiteutu optó por rematar la nave central, alzada a gran altor, con una bóveda de cañón y apurrió-y lluz direuta con ventanales. Polo xeneral les obres realizaes por esti arquiteutu fueron d'una gran audacia ensin resultaos demasiaes satisfactorios, que les sos consecuencies fueron: deformación de tolo construyío, hendidura a lo llargo de la bóveda alta, enclín de los murios pa escontra fuera y amenaza de ruina. Toos estos defeutos nun se manifestaron dende'l principiu sinón que fueron acentuándose y corrixéndose al traviés de los sieglos, hasta llegar a les obres del sieglu XXI en que tuvo llugar una importante y definitiva restauración.<ref>Bango Torviso Op.cit. Arqueológicamente, este edificio sería ''San Isidoro de León III''.</ref> === Alfonso VII y la so hermana Sancha. Fin de les obres. === [[Alfonsu VII|Alfonso VII]] y la so hermana Sancha Raimúndez, dómina del Infantado de San Pelayo, dambos fíos de Urraca y Raimundo de Borgoña, concluyeron les obres empecipiaes pola so tía güela Urraca y consagraron la ilesia solemnemente el seis de marzu de 1149. {{Harvnp|Enríquez de Salamanca|1990|p=50 y ss}}<ref group="nota">Bango Torviso</ref> La infanta Sancha restauró la vida monástica y ella mesma profesó nel monesteriu. Na llocalidá lleonesa de Carbayal de la Llegua esistía una comunidá de canónigos regulares de san Agustín. La infanta Sancha en 1148 quixo que dicha comunidá treslladar a Lleón pa ponese al frente del monesteriu coles mesmes que la comunidá de monxes yera unviada a Carbajal; esto ye, fíxose una permuta. Foi nesta nueva etapa cuando'l monesteriu convirtióse nuna abadía dependiente direutamente de Roma. === La ilesia en tiempos de Fernandu II === [[Fernandu II de Lleón|Fernandu II]], rei dende 1157 a 1188, segundu fíu d'Alfonso VII, fundador de les órdenes militares de Santiago y Alcántara, consiguió del papa Alejandro III que se nomara al monesteriu y la so ilesia como dignidá d'abadía, con una serie de privilexos ente los que s'atopaba la exención de toa xurisdicción episcopal sol títulu de ''Fía predilecta de la Ilesia Romana.'' Nesta nueva categoría tuvo como primer abá a Menendo que la dirixó dende 1156 a 1167. En total pasaron pola abadía 66 abás, hasta la so final en marzu de 2003.[nota 8] === Reformes de los sieglos XV y XVI === Amás de les grandes reformes feches mientres el periodu románicu, el complexu arquiteutónicu de San Isidoro sufrió obres parciales, cambeos mandaos faer por estremaos personaxes pa la so propia gloria y conveniencia nunos casos o pa la meyora xeneral n'otros. Nel sieglu XV l'abá Simón Álvarez mandó empotrar la tribuna gótica ente les trés primeres arcaes de la nave. El padre Xuan de Cusanza (nomatu: Xuan de Lleón) mandó construyir la capiella gótica de San Martín y mandó baltar la capiya mayor románica pa construyir l'actual, que los sos trabayos empezaron en 1513 a cargu del arquiteutu Juan de Badayoz el Viejo. Pedro Suárez de Quiñones, comendador de San Isidoro y gobernador de la provincia tresformó la sala capitular pa construyir la so propia capiya aciaga. En 1534 el mesmu Capítulu de la colexata tresformó la tribuna real afatándola con pintures murales pa convertila en nueva sala capitular. Esi mesmu añu Juan de Badayoz el Mozu baltó los palacios reales románicos y nel so llugar construyó la biblioteca cola primer bóveda elíptica de la Renacencia española, pa que'l so accesu diseñó una puerta renacentista que comunicó cola antigua tribuna románica tresformada en sala capitular. L'arzobispu Fonseca, Juan Rodríguez, que foi abá de San Isidoro dende 1519 a 1524, mandó construyir el claustru góticu —que foi llamáu claustru de Fonseca—, emparedando tres un muriu l'antigua galería románica del sieglu XI. En 1574 l'arquiteutu Juan Riberu de Rada fixo la escalera prioral del claustru, unu de los meyores exemplos del clasicismu español. === Sieglos XIX y XX === El sieglu XIX foi'l peor na hestoria d'esti edificiu. Nos primeros años sufrió la ocupación de les tropes franceses cola subsiguiente espoliación. Les estancies y capielles conviértense en cuartel, payar y cortes. Cuando llegó la hora de la retirada, les tropes amburaron la ilesia. Años dempués llegó la desamortización de Mendizábal (1835) y de resultes hubo nuevos espolios y saqueos. Suprimióse la comunidá, que foi restablecida'l 25 de mayu de 1851 pol concordatu y la bulda ''Inter Plurima'' del papa Pío IX. Pero la restauración y la puesta en marcha nun tuvieron llugar hasta 1894, colos arquiteutos Lazar y Torbado, que'l so trabayu duró hasta 1920. En 1936 el complexu volvió allugar tropes militares. Pasada la [[Guerra Civil Española]], llogró en 1942 el títulu de ''Basílica menor'' concedíu por [[Pío IX|Pío]] XII. En 1956 non solo había un seriu deterioru físicu sinón tamién no que fai a la comunidá relixosa. La decadencia del Cabildru Regular a mediaos del sieglu XX foi tal que la institución tuvo a puntu de sumir. Solo quedaben l'abá y trés callóndrigos vieyos, n'estáu de probeza total y ensin esperanza de renovación con nueves vocaciones. L'obispu de Lleón, Luis Almarcha fíxose cargu de la situación unviando una delegación a Roma ante'l papa Pío XII, pa esplicar los fechos y recibir dalguna solución. Tres un concienzudo estudiu de les condiciones espuestes surdió la propuesta de secularizar el Cabildru Regular de San Isidoro, tresformándolo n'Institutu Secular y asina se fixo'l 6 de marzu de 1956, dixebrando amás los cargos d'abá y prior. El cargu d'abá quedaríase como presidente del Cabildru secularizado y el cargu de prior como cimeru trienal de la Comunidá. Coles mesmes, l'obispu de la diócesis asumió cargos especiales siendo nomáu Cimeru Mayor del Cabildru Regular. Otros canónigos seríen los encargaos de restaurar y caltener el cultu na Basílica de San Isidoro, atayáu dende diba años. [[Ficheru:San_Isidoro_3.jpg|miniaturadeimagen|200x200px|San Isidoru de Lleón, vista nocherniega.]] == Descripción del edificiu == L'edificiu actual tien trés naves y planta de cruz llatina. L'ábside central ye del sieglu XVI, hispanu-flamencu; sustituyó al románicu, que la so planta puede trate porque, arriendes de les escavaciones, dexóse una marca trazada nel suelu de la capiya mayor. Los ábsides llaterales son románicos con [[Bóveda|bóveda de fornu.]] A pesar de les ampliaciones y reconstrucciones de la dómina de la infanta Urraca y l'arquiteutu Deustamben, el resultáu final ye harmoniosu. Los cambeos tuvieron qu'afaese al anterior edificiu de Fernando y Sancha, polo que los sos ábsides nun tienen el mesmu anchor nin la mesma exa que les naves. La nave central ye de gran altor y ta cubierta con bóveda de cañón (como'l tramu rectu del ábside y el cruceru) ente que les llaterales tienen bóveda d'aresta. Los arcos de separación de les naves tienen un peralte bien acusáu; los del cruceru son polilobulados, detalle de sobrevivencia de la dómina mozárabe. === Esterior del edificiu === Solo pueden vese dende fuera la fachada meridional y l'ábside meridional. El restu del edificiu ta arrodiáu per otres construcciones y la parte de poniente ta oculta pola uralla (sacante la torre). Dende l'esterior aprecien les trés altures de les naves. La cornisa de la nave central ye axedrezada y sofítase en modillones d'influyencia mozárabe. Los dos portaes romániques correspuenden a esta fachada. La más antigua ye la del Corderu y la más moderna, la del Perdón. Son dos exemplos del románicu plenu, lo más antiguo que se construyó nel reinu de Lleón. ==== Puerta del Corderu ==== Ta estremada en dos cuerpos: el superior compuestu por peineta barroca y rematáu con ''San Isidoru a caballu''. [[Ficheru:Isidoro_Leon_puerta_del_Cordero_lou.JPG|miniaturadeimagen|267x267px|Puerta del Corderu.]] Na portada puramente dicha hai dos arquivoltas de mediu puntu con moldures de [[Moldura|baquetón]] sobre columnes. Una tercera arquivolta dovelada fuelga sobre xambes, arrodiada de moldura axedrezada. Ente les arquivoltas hai trés [[Moldura|moldures]] con roleos y palmetas. Les columnes tán toraes y tienen bases átiques sobre plintos bien altos (que nun son los orixinales). Los [[Capitel|capiteles]] presenten figures humanes con garres en llugar de pies y manes, personaxes alaos, en cliques y ente vexetales. ==== Tímpanu del Corderu ==== [[Ficheru:Isidoro_Leon_timpano_puerta_Cordero_lou.JPG|izquierda|miniaturadeimagen|200x200px|Tímpanu de la Puerta del Corderu.]] Ye'l primer tímpanu conocíu del Reinu de Lleón, conteniendo diverses escenes. Pertenez al románicu plenu del sieglu XI. Ta esculpíu en [[Mármole|mármol]] blanco y sofítase en xambes que tán remataes per cabeces de [[Ovis orientalis aries|carneru]]. Represéntase'l Sacrificiu de Isaac col corderu místicu suxetu por dos ánxeles, y a entrambos llaos otros dos ánxeles portadores de los símbolos de la Pasión de Cristu. Na Hispania mozárabe yera bien común representar la escena del sacrificiu de Isaac en llugar de Cristu crucificáu. A la derecha vese a Sara na puerta de la tienda y los dos sirvientes que tomó [[Abraham]] como compañía, unu montáu a caballu y otru que s'escalza respetuosamente porque va triar un llugar sagráu. Isaac ta tamién descalzu y pueden trate les sos sandalies nel suelu. [[Ficheru:Isidoro_Leon_timpano_puerta_Cordero_Dextera_Domini_lou.jpg|miniaturadeimagen|200x200px|Dextera Domini.]] Abraham, tamién descalzu, escucha la voz que llega dende'l cielu, simbolizada na “Dextera Domini”. El corderu del sacrificiu ta nuna carba y detrás d'él hai un ánxel que fala. Ye una representación que concuerda col testu de la [[Xénesis]], quitando la figura de Sara. Nel llau de la izquierda hai otros dos figures de la Xénesis: Ismael y la so madre Agar. Ismael ta representáu como tirador d'arcu:{{Cita|Y Dios taba col rapaz, y creció, y vivió nel desiertu, y foi tirador d'arcu. (Xénesis 21:20)}}Estes representaciones d'Ismael con Agar solo danse na Hispania del sieglu XI.<ref>Pijoan, José, Op. Cit, p. 115.</ref> Tol relieve ta executáu en piedra procedente de la rexón. Nes enjutas del arcu hai relieves y figures en mármol reutilizaes que seique vengan de la ilesia de Fernando y Sancha. Nun correspuenden al espaciu en que tán asitiaes y hai nelles incoherencia y desorde. Créese que tuvieron dispuestes d'otra manera y qu'al restaurar la puerta moviéronse escaeciendo'l so primitivu llugar. Por eso la estatua del mártir Pelayo tien un llibru que correspondería a la estatua de San Isidoro, a que'l so banda #enllantar un verdugu col cuchiellu, correspondiente en realidá a Pelayo. San Isidoro tien al pie de la cabeza la inscripción '''Isidorus.''' Nel muséu de San Marcos hai otra estatua compañera d'esta que correspuende a San Vicente d'Ávila, del que trayen tamién les sos reliquies en 1063. Percima de San Isidoro vense los relieves de [[David]] y cinco músicos, más un violinista dientro de círculos concéntricos. Sobre Pelayo hai otru violinista igual, más un tamboriteru.<ref>Biblioteca del Resumen de Arquiteutura. Basílica de San Vicente en Ávila, setiembre de 1894. E.M. Repullés y Vargas. Estudios preliminares de J.L. Gutiérrez Robledo Edición facsímil. Consejo de Fábrica de San Vicente 1997</ref> Percima d'estos personaxes hai un frisu atayáu pola rosca esterna de la arquivolta que representa los símbolos del [[zodiacu]] ordenáu de derecha a izquierda. Fueron identificaos colos sos nomes, unes inscripciones con calteres de la segunda metá del sieglu XI de les qu'entá queden dalgunes fuera de sitiu. Tamién estos relieves fueron aprovechaos de la ilesia anterior. Esta portada tien un segundu cuerpu a manera de peineta llevantáu nel sieglu XVIII, obra de los artistes d'apellíu Valladolid. Contién l'escudu real y remátase con ''San Isidoro a caballu'', siguiendo la lleenda del estandarte real de Baeza (o pendón de Baeza) que s'esibe nel muséu. ==== Puerta del Perdón ==== [[Ficheru:Isidoro_Leon_fachada_sur_puerta_Perdon_lou.jpg|miniaturadeimagen|200x200px|Puerta del Perdón.]] Llámase asina porque yera la puerta per onde entraben los pelegrinos que diben faciendo'l [[Camín de Santiago]], pa consiguir nesta ilesia les indulxencies correspondientes y el perdón de los pecaos. Ábrese na fachada sur del cruceru. Pertenez a la dómina del románicu plenu, y los sos relieves tán atribuyíos al maestru Esteban, que trabayó nes catedrales de Pamplona y de [[Catedral de Santiago de Compostela|Santiago de Compostela.]] La so execución ye posterior a la Puerta del Corderu. El maestru Esteban esculpió per primer vegada una serie de temes evanxéliques que seríen reproducíos dempués na portada de la catedral de Compostela, na Catedral de Santa María de Pamplona y na de Toulouse. Una cornisa axedrezada estrema esta fachada en dos cuerpos. Nel cuerpu cimeru hai trés grandes [[Arcu de mediu puntu|arcos de mediu puntu]], siendo ciegos los dos llaterales. Les columnes del centru son geminadas y les sos bases son átiques, de garres. El ventanal central ta cerráu por una rexa románica. El cuerpu inferior ta ocupáu pola portada puramente dicha. ==== Tímpanu del Perdón ==== [[Ficheru:Isidoro_Leon_fachada_sur_timpano_puerta_Perdon_lou.JPG|miniaturadeimagen|200x200px|Tímpanu de la puerta del Perdón.]] El tímpanu ta estremáu en trés dovelas qu'amuesen trés relieves distintos con temes que yá tán lloñe de toa influyencia mozárabe y qu'artistes anteriores nunca s'atrevieron a tratar. Sicasí nes enjutas sí s'amuesa una reminiscencia mozárabe, non pola tema sinón pola posición que se da a les escultures de San Pedro y San Pablo; a San Pablo concédese-y el llugar de la derecha (izquierda del espectador, derecha de la puerta), el preferente, costume bien hispánica que tamién puede trate en Silos. San Pablo naquella dómina yera bien veneráu n'España onde inda se siguía la lliturxa hispánica o mozárabe. (Vease semeya de seición anterior). Los trés escenes son: ''Ascensión'', ''Descendimiento'' y ''Sepulcru vacíu que contemplen les trés Maríes.'' Les arquivoltas son de moldura en bocel, bien peraltadas, con columnes toraes. Tou ta arrodiáu d'una moldura axedrezada. El dintel sofítase sobre cabeces de lleón y de perru. La escena de la izquierda, l'Ascensión de Cristu, llapada enforma l'atención pola forma en que ta tratáu la tema, yá que paez que Cristu ye ayudáu o emburriáu escontra los cielos polos dos Apóstoles. Pol nimbu de Cristu ve la inscripción:{{Cita|''Ascendo ad patrem mevm et patrem vestrvm}}Nel centru representa la escena del ''Descendimientu'', de gran realismu, acompañada por dos ánxeles turiferarios (que porten incensarios) sobre'l brazu horizontal de la cruz. [[Ficheru:02_Torres_del_Rio_Iglesia_Santo_Sepulcro_Ni.jpg|miniaturadeimagen|Torres del Río. Capitel cola tema del sepulcru vacíu]] A la derecha vense a les trés Maríes ante'l sepulcru vacíu acovecíu nun arcu románicu peraltado. Un ánxel desenvuelve grandes ales qu'abeluguen tol conxuntu. Estes temes espresaes pol maestru Esteban fueron bien estendíos polos escultores del Camín de Santiago, qu'al so regresu llévenlu a Francia nuna cronoloxía posterior.<ref group="nota">Na llocalidá de</ref> ==== Puerta norte o Capitular ==== Fíxose na parte septentrional del cruceru. Nel sieglu XII daba pasu a la sala capitular nel claustru. Más tarde al convertise esta sala en capiya de los Quiñones clausuróse pela parte de la ilesia y dexóse la puerta ensin usu y solo visible dende dicha capiya. Ye asemeyáu a la del Corderu pero col tímpanu llisu, que n'otru tiempu tuvo pintáu y que nel so orixe taría esculpíu como les otres dos puertes. Consta de dos arquivoltas de mediu puntu que los sos arcos tienen moldura de [[Moldura|baquetón]], que fuelguen sobre columnes de fuste monolíticu. Tantu na rosca esterior como na interior lleva ornamentación d'axedrezáu al estilu de [[Jaca]] y de Frómista. Son de destacar los capiteles, cuantimás el que representa a una muyer desnuda, agachada siguida por otra muyer tamién esnuda que lleva una culiebra na mano. Nel mesmu capitel hai otra culiebra esmordigañando a un home vistíu. Amás de llamar l'atención pol simbolismu que zarra, #tratar d'un perfectu trabayu d'escultor clasicista y naturalista que puede trate en dellos capiteles de Jaca y de Frómista. Atribúyese'l trabayu al escultor Leodegarius, conocíu como'l ''maestru de les'' culiebres. === Interior del edificiu === [[Ficheru:Isidoro_Leon_cupula_capilla_mayor_lou.JPG|miniaturadeimagen|200x200px|Bóveda de la capiella mayor.]] L'interior sospriende al visitante pola so intensa lluminosidá por cuenta de la gran cantidá d'amplios ventanales de la nave central y del cruceru sur. Tien una rica decoración en impostas d'axedrezáu, motivu que se ve tantu en panales rectos como curvos. Tamién los capiteles son ricos y numberosos. ==== Capiella Mayor ==== La Capiya Mayor data del sieglu XVI, y la so arquiteutura atribuise a Juan de Badayoz el Viejo. El padre Juan de Cusanza (nomatu Juan de Lleón) encargó les obres nel añu 1513, sustituyendo l'antigua capiya románica de la infanta Urraca pola actual gótica. En 1971 fíxose un llabor de llimpieza y de restauración del suelu, que se topaba bien deterioráu. Con esi motivu salieron otra vegada a la vista los cimientos de la planta románica que l'arquiteutu Torbado afayara nel so llabor d'escavación, y siguiendo'l so so trazáu fixo un dibuxu nel suelu pel que pudiera vese fácilmente. La capiella ta cubierta por bóveda de crucería con terceletes. [[Ficheru:Interior de la Colegiata de San Isidoro de León.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|Nave y retablu mayor.]] El retablu de factura entá gótica vien de la parroquia de [[Pozuelo de la Orden]] (Valladolid) y foi treslladáu a San Isidoro en 1920, añu en qu'esta llocalidá pertenecía al obispáu de Lleón. Foi llabráu ente 1525 y 1530, cuntando cola participación nos llabores de talla y ensamblado d'un maestru llamáu Giralte, quiciabes Giralte de Bruxeles, y consta de venticuatro tables de pintura, atribuyíes por Chandler R. Post a un Maestru de Pozuelo, cabeza de serie d'un ampliu númberu d'obres que'l so centru xeográficu asítiase na ciudá zamorana de [[Toro]]. La documentación topada darréu dexó precisar que los trabayos de pintura #partir ente Lorenzo de Ávila, siguidor de Xuan de Borgoña y afincáu en Toro, a quien podría identificase col Maestru de Pozuelo creáu por Post, y dos pintores vecinos de Valladolid: Antonio Vázquez, tamién siguidor de Borgoña, y Andrés de Melgar, oficial d'Alonso Berruguete, a quien por tal motivu atribúyense dalgunes de les tables más avanzaes estilísticamente.<ref>«En torno al maestro de Pozuelo», ''Boletín del Seminario de Estudios de Arte y Arqueología'', Valladolid 1964, páxina 103.</ref> La custodia ye de [[plata]], del artista M. García Crespo, y guarda la hostia consagrada espuesta día y nueche por privilexu papal bien antiguu, que comparte cola catedral de Lugo. So la custodia y en llugar preferente tópase la urna [[Neoclasicismu|neoclásica]] que caltién los restos de San Isidoro, obra que'l plateru lleonés Antonio Rebollo realizó en 1847. ==== Capiella de la Trinidá o de Santu Martino ==== [[Ficheru:Retablo_de_Santo_Martino--San_Isidoro_de_León.JPG|miniaturadeimagen|267x267px|Retablu de la capiella del Santu Martino.]] El canónigu isidorianu Santu Martino mandó construyir escontra 1191 detrás del ábside norte una capiya destinada a guardar el depósitu de reliquies acumulaes a lo llargo de los sos viaxes y que sirviera tamién como campusantu común de los canónigos. La capiya yera pequeña, de planta rectangular y cabecera semicircular, y construyida con materiales bien probes con apareyu de lladriyu. Llamóse capiyella de la Santísima Trinidá. Fíxose una portada de mediu puntu nel muriu norte. Nel sieglu XVI tresformó esta capiya n'estilu hispanu-flamencu, pasando a llamase capiya de Santu Martino. El retablu ye del sieglu XVII, del tracista y ensamblador Pedro Margotedo, y lleva la imaxe del titular. Ellí atópase la urna colos restos del santu. ==== Coru ==== El coru altu a los pies ye de la primer metá del sieglu XV —estilu góticu—, de tiempos del abá Simón Álvarez, que'l so escudu d'armes ta nuna de les claves. == Otres dependencies == === Panteón real === [[Ficheru:PanteónSanIsidoroLeón.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|200x200px|Panteón Real. La tema pictórica correspuende a la segunda metá del sieglu XII.]] L'orixe data de los tiempos del rei Alfonso V el Noble que tres el pasu de Almanzor fixo llevantar de nuevu la ilesia con probes materiales y dótase de dos campusantos, unu na cabecera y otru nos pies (''in occidentali parte''), como un atriu ensin cubrir, dedicándolo a enterramientu regio; ellí depositó los cuerpos de los sos padres Bermudo II y Elvira. Fernandu I y Sancha reconstruyeron tamién esti panteón, siendo ellos mesmos soterraos nél. Asina consta na llábana de consagración y asina lo atestigua'l cronista de la dómina conocíu col nome de Silense que foi amás clérigu de San Isidoro. La historiografía moderna atribúi el resultáu final (que se contempla nel presente) a la infanta Urraca la Zamorana, fía de Fernandu I y Sancha. Foi un espaciu cuadráu delimitado pol muriu occidental de la ilesia que tenía una puerta d'entrada al templu que foi cegada a empiezos del XII por cuenta de les nueves obres d'ampliación. #Abrir en compensación otra puerta nel ángulu sur oriental. Esti espaciu tuvo cerráu pel sur con un muriu medianeru colos palacios reales. La cámara tien poco altor lo que-y da un falsu aspeutu de cripta ensin selo. Cuando se cerró la primitiva puerta d'accesu al templu quedó una zona que se convirtió n'altar dedicáu a #Santa Catalina d'Alexandría y tola estancia tomó'l nome de capiya de #Santa Catalina. Na documentación de la dómina puede trate esti nome, alternando con Capiya de los Reis. Ye un cuadriláteru estremáu en seis #tramo por aciu columnes centrales. La estructura ye abovedada y ta recubierta de pintures. La tema pictórica correspuende a la segunda metá del sieglu XII; sobre fondu blancu #retayar en trazos negros tola temática y rellénense los fondos con ocres, mariellos, colloraos y buxos. Son bien importantes los capiteles. #Hai con tema vexetal de tradición hispánica ente que los decoraos de tema simbólica paecen d'influyencia forana. Son significativos les temes bíbliques pos fueron una primicia del románicu. === Tribuna === Según la tradición, la tribuna real yera un palcu pa usu esclusivu de la reina Sancha, esposa del rei Fernando. Nel sieglu XII foi reformada, convirtiéndose en dependencia del palaciu de la infanta Sancha Raimúndez, y más tarde, a finales d'esi mesmu sieglu, el canónigu isidoriano Santu Martino #convertir en capiya de Santa Cruz, y ellí tuvo'l so propiu escritoriu de trabayu. Nel sieglu XVI pasó a ser sala capitular, y dende 1962 alluga'l muséu d'orfebrería, siendo tamién conocida como “Cámara de doña Sancha”. L'espaciu ta asitiáu sobre'l Panteón más el pórticu occidental, compartiendo los sos murios y comunicáu con ellos por una escalera de cascoxu. Consta de dos cuerpos rectangulares cubiertos por bóveda de cañón. Nel muriu oriental (que ye l'occidental de la ilesia) hai una portada d'arcu de mediu puntu dobláu y llixeramente peraltado, que se posa sobre pareyes de columnes con capiteles decoraos. El so vanu ta zarráu, y en los so llugar alzóse un altar. Nel sieglu XVI foi convertida esta estancia en sala capitular, cuando na sala capitular antigua establecióse la capiya de la familia Quiñones. Les pintures murales qu'inda queden son d'esta dómina. Dende 1982 ye sede del muséu o Ayalga Capitular, con pieces romániques bien pervalibles. === Muséu === [[Ficheru:Cáliz de Doña-Urraca.jpg|miniaturadeimagen|320x320px|Cáliz de doña Urraca. Basílica de San Isidoro de Lleón.]] El muséu llamáu tamién ''ayalga'' ta asitiáu na tribuna descrita enantes. Tamién s'esiben oxetos nes distintes capiyes del claustru procesional. Dalgunos d'estes ayalgues fueron encargos de los reis Fernando y Sancha pa engrandecer la ilesia qu'ellos mandaren construyir. #Dotar d'una importante dote llitúrxica, anque munches d'estes obres d'arte #perder nos avatares sufiertos al traviés de los sieglos y otres atópase curiaes en museos ayenos a la Colexata. Dalgunes d'estes pieces son: * Arqueta de San Isidoro. Forrada con chapes de plata y realizada escontra 1065. Mientres 900 años guardó'l cuerpu del santu. Foi bien deteriorada en 1808. * Arca de los marfiles. Ellí guardáronse los restos de Pelayo y de San Xuan Bautista. Datada del añu 1059. En madera, con 25 marfiles enllastraos. * Portapaz de marfil. * Marfil escandinavu. Representa un dragón replegáu sobre sí mesmu. Obra del sieglu X. * Cáliz de doña Urraca de 1100. * Arca de los esmaltes con representación de la crucifixón y pantocrátor. * Coleición de teles: Dos estoles del sieglu XII, 1197 y 1198, texíes por Leonor de Plantagenet. Fragmentos de teles perses y árabes. Ternos renacentistes. * Lignum Crucis, ostensorios y relicarios. * Cruz d'altar d'Enrique de Arfe. * Trípticu renacentista cola representación de l'Anunciación, Visitación, Adoración de los Reis y Calvariu. Nes batientes ta la tema de los Once Mil Vírxenes, y el de l'apaición de la Virxe a San Bernardo. Obra atribuyida a Rodríguez Solís. * Pendón de Baeza, del sieglu XIV.<ref name="pendon">Alberto Montaner Frutos, [http://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/29/55/03montaner.pdf «El pendón de san Isidoro o de Baeza: sustento legendario y constitución emblemática»], ''Emblemata'', 15 (2009), páxs. 29-70. ISSN 1137-1056</ref> Ye una de les pieces más importantes del muséu. La tradición cunta que foi bordáu nel mesmu campu del sitiu de la batalla de Baeza (anque tal batalla nun esistió, pos la plaza #rindir por capitulación apautada).Representa a San Isidoro a caballu con espada y cruz, como s'apaeció nel campu de batalla. Tema rellacionada coles representaciones d'esta dómina de Santiago y San Millán. Fondu carmesí, coles armes de Lleón y Castiella. Tien honores de Capitán Xeneral. === Galería === {{VT|Arte románico en Castilla y León #Pórticos y galerías porticadas}} [[Ficheru:Galería_del_claustro_de_San_Isidoro--2.JPG|izquierda|miniaturadeimagen|267x267px|Galería románica.]] Tamién se conoz esti espaciu como atriu o antoxana. Esta galería correspuende a la dómina de Fernando y Sancha, sieglu XI, y foi añadida pel norte y por occidente del Panteón, de manera que l'ala occidental quedó empotrada ente l'espaciu del Panteón y la muralla, ente que l'ala norte #estender a lo llargo del Panteón pol so muriu norte y siguió hasta'l primer tramu de la ilesia, formando asina un ángulu. Nel sieglu XII #ampliar hasta atopase col saliente del cruceru. '''L'''os antecedentes d'una galería asemeyada #atopar en [[San Salvador de Valdediós|Valdediós]] y Esguilada (finales del sieglu IX y primeros del X). Puede considerase esti espaciu como'l primer exemplu románicu de cuantes galeríes d'esti tipu fueron construyíes dempués, sobremanera en tierres sorianes y segovianes entá cuando esisten dos estremes importantes ente la galería n'ele (L) de San Isidoro de Lleón y les que fueron construyíes dempués a lo llargo de la xeografía románica, en que puede apreciase que na mayoría de los casos #disponer nel muriu sur de la ilesia y nun se #cubrir con bóvedes, sinón con cubrición de madera.<ref>Viñayo González, Antonio. Op. cit. p.8.</ref> Cuando nel primer cuartu del sieglu XVI l'abá Fonseca mandó construyir el claustru de lladriyu (el llamáu ''claustru de Fonseca'' o ''claustru procesional'' o ''claustru principal''), esta galería foi tabicada y despintada pela so parte norte con un muriu de lladriyu bastante gruesu nel que se #abrir unos vanos al altor de lo que podría ser un segundu pisu. Esti muriu alzábase de manera que tapaba tamién la fachada norte de la ilesia, coles sos modillones correspondientes. Escontra los años 20 del sieglu XX la galería foi afayada pol arquiteutu Torbado y en 1960 l'arquiteutu Luis Menéndez-Pidal #recuperar. Coles mesmes, la parte occidental de la galería foi tamién tabicada dando pasu a un espaciu llamáu Capiya de los Arcos. Nel sieglu xxi esti espaciu conozse como Panteón d'Infantes, y a él fueron treslladaos dellos enterramientos d'infantes reales y miembros de la nobleza lleonesa. Nes obres de restauración de los años 60 del sieglu XX baltóse'l muriu de lladriyu quedando al descubiertu bastantes elementos románicos, ente otros la cornisa de canecillos figurando cabeces de llobos, fustes varios y capiteles. Hubo elementos atopaos formando parte del rellenu del muriu. Nel Muséu Arqueolóxicu de Lleón guardárense en dalgún momentu seis capiteles que fueron devueltos p'asitialos nel so sitiu orixinal. Otros capiteles #llabrar de nueva factura, asonsañando a los románicos y señaláronse con una R. Otra restauración importante foi la bóveda que se rehizo con piedra de toba, como fuera fecha la orixinal. === Archivo - Biblioteca === [[Ficheru:Isidoro_Leon_cupula_biblioteca_lou.JPG|miniaturadeimagen|200x200px|La cúpula central ye ovalada y nes sos pechinas hai cuatro medallones coles figures de los evanxelistes.]] Ye un edificiu independiente construyíu a finales del sieglu XVI por Juan de Badayoz el Mozu, que consta de dos plantes, allugaes sobre'l techu de la cortil qu'ocupa l'antepar d'entrada. Puede aportase a esti espaciu dende la escalera de cascoxu, construyida a una banda del Panteón o dende'l claustru altu. La planta primera ye rectangular, estremada en tres #tramo, con bóvedes estrellaes y con alturrelieves y ventanales renacentistes. La cúpula central ye ovalada y nes sos pechinas hai cuatro medallones coles figures de los evanxelistes. Per debaxo del arranque de la bóveda ve una imposta onde s'escribió con lletres doraes una serie d'aponderamientos destinaos a San Isidoro. [[Ficheru:Sanctio_(Meister_der_Bibel_von_León_von_960)_001.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|180x180px|Biblia del añu 960, mozárabe, del presbíteru Sancho miniatures de Florencio, escrita nel Monesteriu de Valeránica.]] * Biblia del sieglu X (del 960) mozárabe, del presbíteru Sancho con miniatures de Florencio, escrita nel Monesteriu de Valeránica—o Berlangas y Baralangas— (Burgos). * Códiz ''Morales de Job'' (nº 1 del so Catálogu), escritu pol monxu Baltario en 951. * #Tres #tomo d'una Biblia románica del sieglu XII. * Dos tomos de la obra del Santu Martino, sieglu XII onde se recueyen los trataos pa la edificación moral de los canónigos. Son ediciones con ornamentación bien rica que les sos miniatures #estremar polos colores y perfeición del dibuxu. * ''Chronicon Mundi'', del Tudense, sieglu XV. ==== Restauración de 1960 ==== La sala atopábase abondo ruinosa dempués del pasu de les tropes de Napoleón más les estroces arriendes de la Desamortización. Perdiérense les estanteríes y los remates que yeren estauínes d'alabastru con cartelas onde taba escrita la ''lletanía isidoriana'': «Doctor de les Españas, Espeyu de la ilesia, Estrella esplendente, Doctor fiel, Llexislador de los hispanos, Padre de los clérigos, Lliriu de la Ilesia, Rellumanza de los sacerdotes, Lluceru resplandiosu, Reblaneda de la xusticia.» Estes figures perdíes fueron sustituyíes por talles de nocéu, añadiendo la lletanía. Fixéronse estanteríes d'aceru forraes de nozal y con rejillas doraes. Púnxose suelu nuevu de mármol colorao, vigues nueves, restauración de ventanales y vidreres y doróse la imposta que percuerre los murios. Dixebróse l'antepar d'entrada con una verja del rejero toledanu Xunetu Pascual. Nel esterior restauró la balaustrada gótica de piedra qu'arrodia l'edificiu añadiendo elementos pal desaguadoriu. === Claustru === [[Ficheru:Vista_del_claustro_de_San_Isidoro_de_León.JPG|miniaturadeimagen|200x200px|Vista d'un ángulu del claustru.]] El claustru principal #construyir nel sieglu XI aprovechando'l pórticu o galería del Panteón #allargar hasta dar col cruceru. Foi'l claustru románicu más antiguu conocíu n'España del que solo se caltién la parte descrita de la galería. El restu del patiu son llarpiabes con bóvedes de nervios del sieglu XVI mandáu faer pol abá Fonseca. Naquella reforma quedó cegada la galería con un muriu de lladriyu que foi baltáu a mediaos del sieglu XX nes reformes llevaes a cabu pol arquiteutu Luis Menéndez Pidal. Foi entós cuando quedó la galería románica al descubiertu, colos sos canecillos, arcos y capiteles. A partir del sieglu XVI les distintes capiyes del claustru #dedicar a capiyes mortuorias de les families que tomaben el patronalgu. Dempués asocedieron munchos avatares ya inclusive hubo destrucción pero cola restauración y reestablecimientu de los últimos tiempos eses estancies volvieron tomar relevancia y recuperaron el títulu col que les conocía. Munches d'elles alluguen parte del muséu de la Basílica y otres tán dedicaes a otros servicios intelectuales como l'antiguu refectorio que ye güei sede de la Cátedra de San Isidoro. La segunda planta ye obra barroca realizada polos arquiteutos Compostizo, Pablo de Valladolid y Santiago Velasco. Esiste un segundu claustru, barrocu de 1735, mandáu construyir pol abá Manuel Rubio Salinas. === Torre === [[Ficheru:Leon-spain-san-isidoro-basilica-tower.jpg|izquierda|miniaturadeimagen|279x279px|Torre románica.]] La llamada Torre del Gallu, asitiada a los pies de la ilesia, ye obra del sieglu xii. Ye de planta cuadrada y exa oblicua respectu a la exa de la ilesia; forma parte de la muralla romana de manera que'l primer cuerpu arrodia un cubu de la mesma. En dómina de Fernandu I los dos primeros cuerpos tuvieron misión defensiva. Nel segundu cuerpu hai una estancia con bóveda de cañón y un arcu fajón que se sofita sobre columnes. #Aportar a esti cuerpu pola ronda de la muralla. Tien claridá gracies a unos pequeños baldíos en aspillera. El tercer pisu #alzar a partir d'una imposta biselada. Tien una sala abovedada con tres ventanes en cada cara de les cualos solo ta abierta la del mediu. El cuartu cuerpu ye'l de campanes, con dos baldíos en cada cara, de triple arcu de mediu puntu sobre dos pareyes de columnes. Una de les campanes antigües con fecha de 1086 #caltener nel muséu. Corónase la torre con chapitel de cayuela modernu y una veleta que ye'l gallu famosu, símbolu de la ciudá de Lleón. Ye pieza bien antigua qu'estudiaron apocayá profesionales [[Arqueoloxía|arqueólogos]], palinólogos, [[Entomoloxía|entomólogos]] y [[Paleografía|paleógrafos]]. La torre tuvo que ser restaurada na segunda metá del sieglu XX so la direición del arquiteutu Menéndez Pidal y reparada y consolidada con nueves téuniques a principios del sieglu XXI. El segundu pisu #dedicar a cámara de l'Ayalga. El gallu veleta de la torre de San Isidoro foi mientres sieglos el símbolu más preciáu de la ciudá de Lleón. Fixo siempres les funciones de veleta ensin presentar nengún problema. Mirábase-y a distancia y nun se conocía la so hestoria nin el por qué nin cuándo llegó a la torre. Nos primeros años del sieglu XXI, al faer la fonda restauración de la torre desmontó esta pieza col enfotu de llevar a cabu una llimpieza, pero al reparar lo sorprendente que yera l'oxetu #acutar pa podelo estudiar bien a xeitu. En los so llugar xubióse una copia que ye la que prevalez. == La colexata nel sieglu xxi == La colexata #amosar nel sieglu XXI en tou la so rellumanza, tanto físicu como espiritual. La ilesia repunxo les sos funciones como tal y toles #demás dependencies abiertes al públicu tán restauraes y perfectamente cuidaes. Gocia amás d'una notable vida intelectual. La cortil perteneciente a la basílica ye muncho más estensu de lo que l'observador puede ver dende la plaza de San Isidoro. Esisten una serie d'edificaciones, dalgunes bien antigües qu'arriendes de les reformes fueron recuperaes pal so usu. Con esti fin rehabilitóse l'edificiu del sieglu XVI que s'atopa fuera del claustru —con ventanes a la cai del Sacramentu— pa residencia de canónigos qu'hasta la fecha andaben esvalixaos por otres dependencies. Afixéronse los dos plantes de l'ala este del segundu claustru pa residencia de les relixoses Discípules de Jesús onde amás abrieron un colexu d'Enseñanza Primaria. Pa la Escuela Cimera d'Arte Sacro restauráronse unes ruines pertenecientes al antiguu palaciu abacial. La Escuela Taller tuvo tamién el so llugar reserváu nos baxos del segundu claustru y la güerta allegante. == Notes == {{llistaref|grupu="nota"}} == Referencies == {{llistaref|2}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Basíliques]] [[Categoría:Ilesies d'España]] [[Categoría:Lleón]] [[Categoría:Bienes d'interés cultural de Castiella y Lleón]] bqz118fkj8ffxvghs8x9sfcmin4nfkx Campu de batalla 0 132715 4376850 3865667 2025-06-17T14:12:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá arma => dicha arma 4376850 wikitext text/x-wiki {{Ficha xenérica}} Un '''campu de batalla''' ye una porción de terrén en que combaten o llibren [[batalla]] dos [[exércitu|exércitos]]. L'exércitu que toma la [[defensiva y ofensiva|ofensiva]] nun dispón xeneralmente de la facultá d'escoyelo, yá que hai de subordinar los sos planes a la necesidá de bater al [[enemigu]] onde quiera que lo atope; pero nun tien por qué ser asina si caltener a la [[defensiva y ofensiva|defensiva]], procurando que'l choque efectuar en condiciones favorables, polo que suel de cutiu escoyer les posiciones que considera más convenientes pa ello, anque en munchos casos les maniobres del adversariu y la so manera de conducir l'ataque van neutralizar en parte les ventayes que piense consiguir cola so eleición. == Forma == [[Ficheru:Legenda miejsce bitwy.svg|thumb|160px|Signu del llugar d'una batalla na lleenda de los mapes.]] A lo llargo de la historia tuvo la so importancia la forma del [[paisaxe|terrenal]] nel calter y desenvolvimientu del [[combate terrestre|combate]]. N'otres dómines solía supeditase a ella'l cursu de les [[operación militar|operaciones]], como asocedió nos sieglos [[sieglu XVII|XVII]], [[sieglu XVIII|XVIII]] y [[sieglu XIX|XIX]], nos que predominó la llamada guerra de posiciones. Na actualidá, el fin primordial de la [[guerra]] ye la destrucción inmediata del enemigu. Arriendes d'ello, l'agresor tien de tender a algamar ensin esmolecese demasiáu de les condiciones, más o menos favorables, del campu de batalla, anque procurando sacar d'elles el meyor partíu posible. == Requisitos == Nun son fáciles de determinar ''[[a priori]]'', pos dependen de factores bien complexos: el númberu y calidá de los elementos con que cunta l'exércitu, el valor del so [[armamentu]], l'oxetivu que se propón algamar, etc. Cuando seya posible escoyer el campu de batalla, tien de procurase que dexe algamar el máximu rendimientu de los medios ofensivos con que cunta l'exércitu y compensar coles sos condiciones naturales los defectos qu'ésti tenga. Asina, pa sacar el meyor rendimientu d'una numberosa y bona [[artillería]] va convenir un terrén abiertu qu'ufierte a la so aición estensu [[campu de tiru]]. Si la superioridá correspuende a la [[caballería]], el terrén más favorable va ser el que se presente pol so frente llanu, igual y estenu; y si, otra manera, la superioridá ta de parte de la caballería enemiga, va ser preferible qu'aquel seya quebráu o tea cubiertu de torgues qu'enzanquen l'aición de dicha arma. Dacuando, el que ta a la defensiva nun se conforma con escoyer el campu de batalla más favorable, sinón que busca amás na [[fortificación]] un aumentu de fuercia que lo ponga en condiciones d'igualdá, inclusive de superioridá, con rellación al enemigu. == Tamañu == El calter más notable qu'ufierten los campos de batalla nes guerres modernes ye la escomanada estensión de la so [[frente (términu militar)|frente]]. Esta estensión ye consecuencia, primero, del aumentu de los efectivos, y segundu, al faer bien sangrientu y difícil l'[[asaltu fronteru|ataque de frente]], obliga a estender esti pa enchir el del adversariu y atacalo de [[lladral (exércitu)|lladral]], o torgar que lo faiga él. Esta estensión y l'ausencia de fumu de les [[Arma de fueu#Armes modernes|modernes armes de fueu]], que n'otres dómines podía dar nicios de la marcha del combate, faen imposible tomar dende un puntu toles [[peripecia|peripecies]] del mesmu y torguen la unidá d'aición de too l'exércitu, faciendo apaecer el campu de batalla como un conxuntu de [[teatru d'operaciones|teatro]] de diverses lluches parciales, que los sos variaos incidentes escapen a la direición del [[xeneral|xeneral en xefe]]. Esti vese precisáu a delegar esta misión nos xefes divisionarios, dexándo-yos coles mesmes amplia iniciativa, dientro del plan xeneral, y llindar a harmonizar los esfuercios de toos pa la consecución del fin propuestu, absteniéndose d'intervenir direutamente hasta'l momentu decisivu, que la so apreciación pasa pol contautu colos xefes de les [[unidá militar|unidaes]] cimeres y de recibir detallada información del cursu del combate por tolos medios de que dispón. == Ver tamién == *[[Espaciu de batalla]] == Referencies == {{llistaref}} * {{Espasa|Tomu=10}} {{Tradubot|Campo de batalla}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Ciencia militar]] 4pjvrw4h988da61smm3fylr58pd0r0j Rocío Jurado 0 133038 4376921 4350895 2025-06-17T14:32:23Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá sala => dicha sala 4376921 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''María del Rocío Mohedano Jurado''' {{nym}}<ref>{{cita publicación |apellíu=País |nome=Ediciones El títulu=Carrera d'homenaxes a Rocío Jurado|url=https://elpais.com/diario/2006/06/04/agenda/1149372001_850215.html |fecha=4 de xunu de 2006 |fechaaccesu=3 de xunetu de 2017|periódicu=EL PAÍS}}</ref><ref name=fallecimientu/>, conocida artísticamente como '''Rocío Jurado''', foi una cantante española de fama internacional, que s'especializó en xéneros musicales como la [[copla andaluza]] y el [[flamencu]], según nel pop español, boleru y la balada romántica, faceta cola qu'algamó relevancia n'España y América. En 2000 llogró'l premiu La Voz del Mileniu a la Meyor Voz Femenina del Sieglu XX, premiu dau en Nueva York, Estaos Xuníos. Vendió 30 millones de discos y recibíu 150 Discos d'Oru y 63 Discos de Platín.<ref>{{cita publicación |títulu=Música {{!}} Academia Andaluza |url=http://www.academia.andaluza.net/es/prauticar/dando-la nota/dando-la nota/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=472&cHash=74y8db747939ec5bb4797ef313221d8f&PHPSESSID=523y4346cdeb4dcd1y5y81ed661ff006 |fechaaccesu=3 de xunetu de 2017 |periódicu=Academia Andaluza }}</ref> Según acrediten los [[Productores de Música d'España]] (Promusicae) cuenta de 3 discos de platín y 12 discos d'oru en ventes d'álbumes. == Biografía == === Infancia y mocedá === Nació nel númberu 115 de la Cai llarga en [[Chipiona]] (España), nel senu d'una familia humilde. El so padre, Fernando Mohedano Crespo ([[1922]]- 24/07/1958; a los 36 años), yera zapateru y [[cantaor]] de [[flamencu]] nos sos ratos llibres; la so madre, Rosario Jurado Bernal ([[Chipiona]], 1926-Madrid, 02/06/1978, finada a los 52 años de [[cáncer d'entrellenzu]]), yera ama de casa y cantante aficionada de la [[Música d'España|música española]]. La futura estrella tuvo dos hermanos menores, Amador (1954) y Gloria (1955), y siete sobrino, Fernando, [[Rosario Mohedano|Rosario]], Salvador y Amador (fíos d'Amador) y María Eugenia , Gloria y Rocío (fíes de Gloria). Nel so llar aprendió a amar la [[música]]; la so primer presentación en públicu facer a los ocho años, nuna obra nel so Colexu de La Divina Pastora. Tamién aprendió a trabayar duru dende bien neña. Cantaba mises, participaba en festivales del so colexu y tamién, a los quince años, cuando finó'l so padre, tuvo que echar un gabitu a la precaria economía familiar. Trabayó de zapatera, pañadora de frutes y entá tenía tiempu pa presentase a los concursos de [[Radio Peninsular de Sevilla|Radio Sevilla]]. A Rocío llegar a llamar ''La neña de los premios'', yá que ganaba tolos premios de les emisores de radio nos cualos participaba. Como en [[1958]], el so primer premiu en Radio Sevilla, nel teatru Álvarez Quintero, y que consistió en 200 pesetes, una botella de [[gaseosa]] y un par de [[medies]], como ella mesma confesó a una [[Periodismu del corazón|revista del corazón]]. De la mano de la so madre, viaxó a [[Madrid]], ensin cumplir la mayoría d'edá, onde una vieya amiga del pueblu presentar a [[La Neña de los Peñes]] y al maestru [[Manolo Caracol]]. Sicasí, el so imparable carrera artística nun empezar hasta'l so primer alcuentru cola cantaora [[Pastora Imperio]]. Pastora Imperio darréu contrató a Rocío pal [[tablao]] que rexentaba, ''El Duende'', unu de los primeros de la dómina de los tablaos. Siendo una menor, tenía que vistir ropa que lo fixera aparentar más edá pa nun llamar l'atención de les autoridaes. La so compañera, la cantaora y bailladora [[Málaga|malagueña]] [[Cañeta de Málaga]], que tamién llegara a Madrid entá siendo moza a buscar fortuna col so arte y foi contratada en ''El Duende'', recuerda nuna entrevista como la moza Rocío cantó «les sos [[allegría (música)|allegríes]], les sos [[tentos]] y les sos coses de la [[Concha Piquer|Piquer]]». Rocío siempres había dichu que nació en 1944 yá que cuando llegó a Madrid pa cantar en 1960 yera menor d'edá. Hasta los 16 años nun podía cantar nos tablaos, por esti motivu ye que falsificó la so fecha de nacencia, amestándo-y dos años más y diciendo que nació en 1944 en cuenta de en 1946. === Vida artística === [[Ficheru:Vestido rociojurado2015001.jpg|thumb|right|Bata de cola estrenada por Rocío Jurado na Gala Expo 92 celebrada nel [[Teatru de la Maestranza]] n'abril de 1991, en Sevilla.]] Profesionalmente, Rocío Jurado espuntó con un repertoriu mayormente de [[copla andaluza|copla]], xéneru qu'empezaba a perder vixencia y que ella revitalizó con actuaciones enérxiques, tantu en voz como en presencia escénica. Popular yá nos años sesenta y primeros setenta, en parte por delles apaiciones como actriz en [[televisión]] y [[cine]] como na serie ''[[Curro Jiménez]]'', Rocío dio'l saltu a la categoría d'estrella internacional al inclinase a un repertoriu melódicu, de [[balada romántica]], con instrumentaciones orquestales y una imaxe personal (maquillaxe, peluquería y vestuariu) al gustu [[européu]]. Rocío alternó la [[Traxe de flamenca|bata de cola]] con suntuosos vistíos de nueche, dacuando bien comentaos pola so audacia. De los años setenta y ochenta son los sos ésitos más inconfundibles: "[[Como una fola]]", "Señora", "Como yo te amo", "Esi home", "Rompiósenos l'amor", "A que non te vas", "Muerra l'amor", "Cimblo"... Munchos d'ellos debíos a [[Manuel Alejandro]] y grabaos por José Antonio Álvarez Alija. La enllargada celebridá de Rocío anicia nos cantares románticos más que na so faceta [[folclórica]] puramente española. Foi famosa por estes [[balada|balaes]] tamién n'[[Hispanoamérica]], onde seique se caltuvo de moda por más tiempu que n'España, lo qu'esplica los sos posteriores tanteos con ritmos mexicanos y caribeños: "Díxome la lluna", "Te camudo la mio bulería"... Grabó duetos con figures célebres d'aquel continente: con [[José Luis Rodríguez "El Puma"]] el cantar "Amigu amor" y con [[Ana Gabriel]] l'ambiguu cantar "Amor callao". En 1990 participó nun ''show'' d'homenaxe a [[Lola Flores]] en Miami, cola que grabó'l dueto "Dexándonos la piel". Con tou, los ésitos románticos d'algame internacional nun alloñar a Rocío de la so faceta más andaluza. La declaración más contundente de Rocío Jurado nesti sentíu llegaría años dempués cuando yá yera una destacada intérprete de la [[copla andaluza|copla]] y de [[balada|balaes]]. En [[1982]] aplicó les sos estraordinaries dotes al cante [[flamencu]] nun doble LP cola collaboración de dos máximes figures de dichu xéneru: el [[guitarrista]] [[Manolo Sanlúcar]] y el cantaor [[Juan Peña "Lebrijano"]]. Tituláu ''Ven & Síguime'', afayó que la famosa cantante tamién se movía con soltura pelos caminos de lo [[cante jondo|jondo]]. A pesar d'un dicir llíricu yá perfectamente desenvueltu, la polifacética artista demuestra les sos conocencies y la so compás nuna serie de cantes rigorosamente tradicionales ya interpretaos con gran ciñu. El cineasta [[Carlos Saura]] tomó nota y sirvióse de la voz de Rocío en dos llargumetraxes: ''[[L'amor bruxu (película)|L'amor bruxu]]'' con [[Cristina Hoyos]] en [[1986]] y ''[[Sevillanas (película)|Sevillanas]]'' en [[1992]] onde interpreta xunto a figures tan relevantes del mundín flamencu como [[Paco de Lucía]], [[Camarón de la Isla]], [[Tomatito]], [[Lola Flores]], [[Manuela Carrasco]] o [[Matilde Coral]] ente munchos otros. Rocío Jurado foi una de les protagonistes del espectáculu ''Acebache'', un musical de copla andaluza qu'al pie de otres personalidaes d'esti xéneru musical como [[Nati Mistral]], [[Juanita Reina]], [[Imperio Argentina]] y María Vidal realizó pa la [[Esposición Universal]] de 1992 (Expo Sevilla). Na edición de [[1998]] del [[Festival de Flamencu de Xerez|Festival de Xerez]] dedicáu al baille flamencu, el [[Teatru Villamarta]] tuvo que colgar el cartelu d'entraes escoses» pa la gala de Rocío selmanes primero que pa cualesquier otru espectáculu. Un homenaxe unipersonal a la cantante llegó cola adautación por [[Bulería (música)|bulerías]] de [[Fernanda de Utrera]] de "Rompiósenos l'amor", cantar de [[Manuel Alejandro]] popularizada por Rocío. La voz de Rocío Jurado foi reconocida a nivel internacional. Prueba d'ello ye'l premiu como la Meyor Voz Femenina del Sieglu XX, que-y foi concedíu en 2000 na ciudá de [[Nueva York|Nueva York por]] un grupu de periodistes del espectáculu. Amás, en 1985 llegó a cantar na [[Casa Blanca]] pal –daquella– [[Presidente de los Estaos Xuníos]], [[Ronald Reagan]].<ref>{{cita publicación |apellíu=País |nome=Ediciones El títulu=Rocío Jurado, según Gracia Querejeta |url=https://elpais.com/diario/2010/08/16/radiotv/1281909602_850215.html |fecha=16 d'agostu de 2010 |fechaaccesu=3 de xunetu de 2017|periódicu=EL PAÍS}}</ref> Caltuvo tal fama, que'l so fallecimientu mereció un artículu na páxina web de ''[[Billboard]]''.<ref>{{cita publicación |títulu=Spanish Singer/Actress Rocio Jurado Dies |url=http://www.billboard.com/articles/news/58266/spanish-singeractress-rocio-jurado-dies |fechaaccesu=3 de xunetu de 2017|periódicu=Billboard}}</ref> El 2 d'abril de 1988, Rocío Jurado recibió'l premiu «América» a la Meyor Voz Llatina. L'actu tuvo llugar nel Caesars Palace Casino en Las Vegas. Antena 3 anunció en 2011 el rodaxe d'una TV Movie (miniserie) de la vida de Rocío Jurado que se va estrenar llueu en televisión y que va tener por títulu ''[[Como ales al vientu]]''. === Enfermedá y fugaz remanecimientu === N'agostu de 2004 foi sometida a una complicada operación nel Hospital Montepríncipe de Madrid<ref name=operación>[https://www.elmundo.es/elmundo/2004/08/05/cultura/1091705333.html «Rocío Jurado sale de la UCI en siendo operada'l llunes mientres 9 hores.»] en [[elmundo.es]]</ref> y más tarde, el [[17 de setiembre]] de [[2004]] anunciaría que carecía [[cáncer d'entrellenzu]]<ref name=enfermedá>[https://www.elmundo.es/elmundo/2004/09/17/cultura/1095420865.html Rocío Jurado confiesa que tuvo cáncer y anuncia la so recuperación] en [[elmundo.es]]</ref> nuna rueda de prensa. En xunu de 2005, el XIV Festival de la Yerbabuena de [[Las Cabezas de San Juan]] ([[provincia de Sevilla|Sevilla]]) foi dedicáu a ella. Col so amigu de tola vida, Juan Peña "El Lebrijano" al so llau, Rocío Jurado aceptó emocionada'l gallardón que brindó al so padre y a tolos aficionaos. Tres más d'un añu d'inactividá profesional, Rocío remaneció n'avientu de 2005 col especial de [[Televisión Española|TVE]] ''[[Rocío...siempres]]'', con un inesperáu rumbu que demostró'l so estáu de forma. L'espectáculu, grabáu en dos sesiones, incluyía una parte de cante folclóricu y otra coles sos famoses balaes y demás ésitos melódicos. Delles temes cantar a dúu colo más granao de la música hispana: [[Raphael (cantante)|Raphael]], [[Mónica Naranjo]], [[Paulina Rubio]], [[David Bisbal]], [[Chayanne]] y [[Malú]], ente otros. En xineru de 2006, Rocío Jurado ingresó nel Hospital MD Anderson, en [[Houston]] ([[Texas]]), pa sometese a una revisión y a una pequeña ciruxía. Una reacción alérxica a unu de les melecines que-y suministraron, fíxo-y ingresar na [[Unidá de Cuidos Intensivos]] nun par d'ocasiones, retrasando'l so regresu a España hasta finales de marzu de 2006<ref name=houston>[https://www.elmundo.es/elmundo/2006/03/23/cultura/1143154105.html Rocío Jurado torna a España tres dos meses en Houston y ye ingresada nuna clínica madrilana] en [[elmundo.es]]</ref> El mesmu día del regresu de Rocío Jurado a España, el [[VIII Llexislatura d'España|Gobierno]] concéde-y la [[Medaya al Méritu nel Trabayu|Medaya d'Oru al Méritu nel Trabayu]]<ref name=medaya>Ministeriu de Trabayu y Asuntos Sociales (25-6-2006). ''[http://www.boe.es/aeboe/consultas/bases_datos/doc.php?id=BOE-A-2006-5443 Real Decreto 390/2006, de 24 de marzu, pol que se concede la Medaya al Méritu nel Trabayu, na so categoría d'Oru, a doña Rocío Mohedano Jurado]''. BOE nᵘ 72/2006.</ref> lo cual echar# voz de darréu tría tierra. === Vida privada === Rocío foi la primera en sustituyir el típicu traxe de volantes y llunares de les tonadilleras por elegantes traxes de nueche y una apariencia internacional, pero nunca escaeció los sos oríxenes. El 21 de mayu de 1976, cuando se casó col [[boxéu|boxeador]] [[Pedro Carrasco]] nel [[Santuariu de La nuesa Señora de Regla de Chipiona|Santuariu de la Virxe de Regla]], vistió [[Traxe de flamenca|bata de cola]], [[peineta]] y volantes. La pareya namái tuvo una fía, [[Rocío Carrasco|Rocío Carrasco Mohedano]]. En priváu, dalguna vegada reconoció que nun dispunxo del tiempu abondu pa dedicase a exercer de madre; les sos llargues xires per América y Europa, calteníenlu más tiempu del que deseyara alloñada de la so fía. Tres el so divorciu en xunetu de [[1989]], y dempués de llograr la [[nulidá matrimonial]], Rocío Jurado casóse col [[toreru]] [[José Ortega Cano]] el [[17 de febreru]] de [[1995]] na finca de la so propiedá Devesa Yerbabuena, ante más de 2300 invitaos. La ceremonia foi retresmitida en direutu (y diferíu) por toles cadenes de televisión. A finales de [[1999]], la pareya adoptó dos neños [[colombianos]], José Fernando y Gloria Camila, que darréu fueron presentaos en publico por aciu un reportaxe na revista ¡Hola! === Fallecimientu === [[Ficheru:Mausoleo Rocío Jurado.JPG|thumb|Mausoléu de l'artista en Chipiona, Cádiz.]] El [[1 de xunu]] de [[2006]] finaba a los cinco y cuartu de la madrugada na so casa d'[[Alcobendas]] La Moraleja en Madrid. Finó de [[cáncer d'entrellenzu]],<ref name=fallecimientu>[https://www.elmundo.es/elmundo/2006/06/01/cultura/1149134956.html «Muerre Rocío Jurado na so casa de Madrid.»] en [[elmundo.es]]</ref> a los 59 años d'edá, asina lo informaba a les puertes de la residencia familiar a les 6 de la mañana'l so hermanu y mánager de toa una vida, Amador Mohedano Jurado. El cuerpu foi treslladáu al [[Centru Cultural de la Villa]] na Plaza de Colón de [[Madrid]], onde s'instaló una [[veloriu]] pal so [[veloriu]] públicu. Finalmente'l so cuerpu foi treslladáu a [[Chipiona]] onde más de 20&nbsp;000 persones fueron llegando mientres tola madrugada del [[2 de xunu]] pa da-y l'últimu adiós. Ellí los sos restos fuelguen en paz nel campusantu de San José. L'alcalde de la so tierra natal, Chipiona, construyó un [[mausoléu]] nel so honor, nel campusantu municipal onde foi soterrada. == Discografía == * ''Única'' (2009) * ''Flamencu'' (2007) ESP: Oru (40 000 copies) * ''La copla'' (2007) * ''30 cantares d'amor'' (2007) * ''Señora (antoloxía completa)'' (2006) ESP: Oru (40 000 copies) * ''Rocío... siempres'' (2006) ESP: Platino (80 000 copies) * ''Yerbabuena & nopal'' (2003) * ''La más grande'' (2001) ESP: Platino (100 000 copies) * ''Colos mios cinco sentíos'' (1998) ESP: Oru (50 000 copies) * ''Pallabra d'honor'' (1994) ESP: Oru (50 000 copies) * ''La Lola dir a los puertos'' (1993) * ''Como les ales al vientu'' (1993) * ''Sevilla'' (1991) * ''Nueva Navidá'' (1990) * ''Rocío de lluna blanca'' (1990) ESP: Oru (50 000 copies) * ''[[Puntu de partida (álbum de Rocío Jurado)|Puntu de partida]]'' (1989) ESP: Oru (50 000 copies) * ''Hasta la última gota'' (1989) ESP: Oru (50 000 copies) * ''Cantares d'España...al mio queríu Rafael de León'' (1988) * ''¿Ónde tas, amor?'' (1987) ESP: Oru (50 000 copies) * ''[[Palombu bravu (álbum)|Palombu bravu]]'' (1985) ESP: Oru (50 000 copies) * ''L'amor bruxu'' (1985) * ''Dende dientro'' (1983) * ''Y sicasí te quiero'' (1983) * ''Ven y síguime'' (1981) * ''[[Como una fola]]'' (1981) ESP: Oru (50 000 copies) * ''Cantares d'España'' (1981) ESP: Oru (50 000 copies) * ''Señora'' (1979) ESP: Platino (100 000 copies) * ''Por derechu'' (1979) * ''Canta a Méxicu'' (1979) * ''D'equí p'arriba'' (1978) ESP: Oru (50 000 copies) * ''Rocío Jurado'' /Columbia (1976) * ''Rocío Jurado'' (1976) * ''Rocío'' (1975) * ''Rocío Jurado '' (1974) * ''Amor marinero'' (1974) * ''Soi d'España'' (1973) * ''Rocío Jurado'' (1971) * ''Rocío Jurado'' (1968) * ''Procesu a una estrella'' (1967) == Filmografía == === Nacional === {{Columnes}} * ''[[La Lola dir a los puertos (película de 1993)|La Lola dir a los puertos]]'' (1993) * ''[[Sevillanas (película)|Sevillanas]]'' (1992) * ''[[L'amor bruxu (película)|L'amor bruxu]]'' ([[B.S.O.]]) (1986) * ''[[Hores doraes]]'' ([[televisión]]) (1980) * ''[[La quería]]'' (1976) * ''[[Les tentadores]]'' ([[televisión]]) (1975) Episodiu ''Esti señor de negru'' * ''[[Rocío y los detonadores]]'' ([[televisión]]) (1972) * ''[[Una moza casi decente]]'' (1971) {{Nueva columna}} * ''[[Lola, la Piconera]]'' ([[televisión]]) (1969) * ''[[N'Andalucía nació l'amor]]'' (1966) * ''[[Procesu a una estrella]]'' (1966) * ''[[Los guerrilleros (película)|Los guerrilleros]]'' (1963) {{Fin columnes}} === Internacional === * ''[[La zapatera prodigiosa (peícula)|La zapatera prodigiosa]]'' (Arxentina) * ''[[D'España al cielu]]'' (Arxentina) * ''[[Lola Montes (película)|Lola Montes]]'' (Arxentina) * ''[[Aquellos tiempos]]'' (Arxentina), candidata pal premiu Martín Fierro == Duetos == * [[Raphael (cantante)|Raphael]] ''"Como yo te amo"'', ''"A qué non te vas"'', ''"Si amanez"'' * [[Rocío Dúrcal]] ''"Amanecí nos tos brazos"'' * [[Lola Flores]] ''"Dexándonos la piel"'' * [[David Bisbal]] ''"Cimblo"'' * [[Chayanne]] ''"Díxome la lluna"'' * [[Paulina Rubio]] ''"Sentar el mio amor"'' * [[Mónica Naranjo]] ''"Puntu de partida"'' * [[Malú]] ''"Rompiósenos l'amor"'' * [[Ana Gabriel]] ''"Amor Callao"'' * [[José Luis Rodríguez "El Puma"]] ''"Amigu amor"'' * [[Manolo Escobar]] ''"Amor marinero"'' * [[Camarón de la Isla]] ''"Allegríes de Cádiz"'' * [[Juan Pardo (cantante)|Juan Pardo]] ''"¿Por qué me besaríes?"'' * [[Joan Manuel Serrat]] ''"Himnu d'Andalucía"'' * [[María Dolores Pradera]] ''"Díxome la lluna"'' * [[Francisco (cantante)|Francisco]] ''"Un clavel"'' * [[Ana Belén]] ''"Y sicasí te quiero"'' * [[Los del Río]] ''"Salve Rociera"'' * [[Ruth Fernández]] ''"Nel mio vieyu San Juán"'' * [[Falete]] ''"Amor Callao"'' * [[Rosario Mohedano]] ''"Esi home"'' * [[Lolita]] ''"Dexándonos la piel"'' * [[Los Panchos]] ''"Si tu dícesme ven"'' * [[José Luis Perales]] ''"¿De quién va ser la culpa?"'' == Premios == === N'España === * Premiu Nacional al cante Flamencu de Xerez de la Frontera - (Premiu que consiguió con 15 años). * Troféu Al Andalus. * Protagonista del añu xunto a Montserrat Caballé, nel Programa de Luis del Olmo (1982). * Radio Nacional d'España nomar "L'Andaluza más popular del añu", según "La meyor intérprete". Esta última reconocencia foi debíu al ésitu del so cantar "Tengo mieu", que mientres dellos meses ocupó los primeros puestos de les llistes d'ésitos del cantar español. * Lady España 1967.<ref>{{Cita web |url=http://www.telecinco.es/salvame/lady_espana/historia-Lady-Espana_3_1636066435.html |títulu=Telecinco |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120623031956/http://www.telecinco.es/salvame/lady_espana/historia-Lady-Espana_3_1636066435.html |fechaarchivu=2012-06-23 }}</ref> * Fía Predilecta de la Chipiona en 1968. * Parra d'Oru del históricu Festival del Moscatel (1968). * En 1984, foi-y concedida la medaya d'Oru al Méritu Turísticu. * Andaluza Universal (1984). * Medaya d'Oru de la Xunta d'Andalucía (1986). * En 1986, recibe una Placa Empresa De Castiella, por bater récor de taquilla tantu n'asistencia de públicu, como en recaldación, nel Teatru Monumental de Madrid, cola so serie de recitales 'Rocío Jurado Brava'. * Premiu ABC d'Oru (1987). * En 1991 recibe'l premiu llimón y años más tarde en 1994 recibe'l naranxa, pola so bona rellación cola prensa, siendo hasta la fecha la única persona que tien los dos. * En 1992 nel teatru de la Maestranza de Sevilla, recibe'l Premiu Humanidá, concedíu por ASPACE ( Confederación Española de Federaciones y Asociaciones d'Atención a les Persones con Paralís Cerebral y Allegaos). * En 1995, recibe la Medaya d'Oru de les Belles Artes de manes de Don Xuan Carlos I, Rei d'España. * Embaxadora de Cádiz (1996). * En 1999, recibe'l premiu 'Pimientu d'Oru' Ciudá de Murcia. * En 1999, ye nomada Fía Predilecta de la Provincia de Cádiz. * Fía predilecta de Chiclana (2001). * Dende xunetu de 2002, miembru honoríficu del Foru Iberoamericanu de les Artes. * Premiu Shangay pola so trayeutoria profesional (2004). * Estrella d'oru de la prensa (2004). * Premiu yerbabuena de plata (2005). * Fía Adoptiva de la Ciudá de Cádiz (2006). * Medaya d'Oru al Méritu del Trabayu (2006). * Fía Adoptiva de la provincia de Sevilla (2007). * Premiu Estrella Music Award a la trayeutoria de Rocío Jurado - Tenerife - (2010). === N'América === * Rocío Jurado ye nomada la Meyor Voz Femenina del Sieglu XX - "Premiu La Voz del Mileniu" concedíu en 2000 na ciudá de Nueva York. * Rocío Jurado foi una de les artistes estranxeres más premiaes pola ACE, Asociación de Cronistes nel Estranxeru, foi Premiada como: :Meyor show internacional (1988). :Meyor intérprete internacional (1982). :Meyor intérprete femenina (1984). :Meyor álbum del añu. Premiada en dos causes, polos álbumes: ::''Señora''. ::''Palombu Bravu''. :Cantar del añu, en distintes ocasiones poles temes: ::"Señora". ::"Como una fola". ::"¿Por qué me besaríes?" ::"Rompiósenos l'amor". :Premiu Estraordinariu por Distinción y Méritu en 1989. :Reconocimiento carrera artística (1989). * En 1986, ye nomada reina del antroxu de Miami. * En 1985 llegó a cantar na Casa Blanca pal, daquella, Presidente de los Estaos Xuníos, Ronald Reagan y darréu fadría lo mesmo con George W. Bush. * En 1987 recibe'l 'Quixote d'Oru' a l'artista que más venceyos estrecha ente'l Viejo y el Nuevu Continente. * En 1988, per vegada primera un artista de fala hispana ye premiáu col troféu "AMÉRICA" Esti premiu fuera vetáu pa los hispanos, esti premiu apurrir en Las Vegas (Nevada) nel hotel Caesar Palace. Rocío rompió esquemes y abrió-y les puertes a tolos artistes de fala hispana con esti premiu que-y foi apurríu gracies a unos recitales apoteósicos que Rocío ufiertó en dicha sala, tantu asina que foi contratada per delles selmanes más con llenu absolutu. * Artista internacional del añu en Puertu Ricu (3 vegaes). * Artista internacional de República Dominicana (2 vegaes). * En 1990 otorgar una Estrella na cai 8 de Miami. * Fía predilecta de Miami (1991). * Declárase'l día de Rocío Jurado na ciudá que se recái sobre'l día 19 d'ochobre. * En 1992 recibe'l Premiu “Aplausu 92” en Miami. * 'Guaicapuro d'Oru' de Venezuela (1985). * Premiu Super Q a l'artista de la Década (1990). * Cantante Hispana de la década en Miami (1991). * Premiu 'La gran mazana' Nueva York (2001). * Trayeutoria profesional en Nueva York (2003). * En 2003, recibe en Miami na entrega de premios OPI 2003, un gallardón en reconocencia al so llabor artísticu. == Referencies == {{20m|http://www.20minutos.es/especial/46}} {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} *{{IMDb nome|0432834}} {{Tradubot|Rocío Jurado}} {{NF|1946|2006|Jurado, Rocio}} [[Categoría:Actores y actrices d'Andalucía]] [[Categoría:Actores y actrices de cine d'España]] [[Categoría:Cantantes d'Andalucía]] [[Categoría:Cantantes de copla]] 652q83e57sney1yrksrpkccafqwdexo José Bono 0 136538 4377056 4256630 2025-06-17T15:15:57Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá sentencia => dicha sentencia 4377056 wikitext text/x-wiki {{Aldericáu|t=20180222004056}}{{Referencies adicionales|t=20180404150732}}{{persona}} '''José Bono Martínez''' {{nym}} ye un [[abogáu]] y [[políticu]] [[España|español]] del [[Partíu Socialista Obreru Español]], [[presidente de la Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha]] ente 1983 y 2004, [[ministeriu de Defensa d'España|ministru de Defensa]] ente 2004 y 2006 y [[presidente del Congresu de los Diputaos d'España|presidente]] del [[Congresu de los Diputaos]] ente 2008 y 2011. == Infancia y mocedá (1950-1970) == Nació nel senu d'una familia faneguera. El so padre foi l'alcalde del so pueblu natal mientres la [[dictadura franquista]];<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/nacional/psoe/bono/curiosidad.html|títulu=EL MUNDU {{!}} CANDIDATOS DEL PSOE {{!}} JOSE BONO|fechaaccesu=2018-04-04|sitiuweb=www.elmundo.es}}</ref> la so madre baxaba d'una familia de propietarios y finó cuando Bono yera un neñu. Estudió'l nivel elemental en [[Alcaraz]] y darréu el bachilleratu nel Colexu Inmaculada Xesuites d'Alicante. Darréu, ingresó en [[ICADE]] (dependiente entós de la [[Universidá de Deusto]]), pa llicenciase en Derechu y en Ciencies Económiques.<ref>{{cita publicación |apellíos=Irujo|nome=José María|títulu=El patrimoniu de José Bono|url=https://elpais.com/diario/2010/05/10/espana/1273442409_850215.html|fecha=2010-05-10|fechaaccesu=2018-04-04|periódicu=El País|issn=1134-6582}}</ref> == Entamos profesionales (1970-1983) == Bono, qu'entró a militar nel [[Partíu Socialista Popular (España)|Partíu Socialista del Interior]] (PSI, depués Partíu Socialista Popular o PSP) en 1969, llicencióse en 1970 na [[Universidá de Deusto]].{{Sfn|Castellanos López|2014|p=146}} Empezó a trabayar como abogáu llaboralista.<ref name="llaborista">{{cita publicación|apellíos=Llobu|nome=José|títulu=El verdaderu Bono: de modestu abogáu llaboralista a amante del dineru y la jet. Noticies d'España|url=http://www.elconfidencial.com/espana/bono-abogado-laboralista-presidente-congresu-20100607.html|fecha=07-06-2010|fechaaccesu=2018-04-04|periódicu=El Confidencial|páxina=|idioma=es}}</ref> Dende [[1972]], foi tamién profesor de derechu políticu na [[Universidá Complutense de Madrid]]. En 1977 actuó como abogáu d'una de les víctimes, [[Luis Javier Benavides]], nel xuiciu pol atentáu terrorista perpetáu por comandos franquistes d'ultraderecha conocíu como la [[matanza de Atocha de 1977]].<ref name=llaborista/> Ente [[1979]], añu en que'l PSP integrar nel [[PSOE]], y 1983 foi diputáu a Cortes por [[Circunscripción eleutoral d'Albacete|Albacete]].{{sfn|Castellanos López|2014|p=148–149}} == Presidente autonómicu (1983-2004) == Ocupó'l cargu de Presidente de la comunidá autónoma de [[Castiella-La Mancha]] mientres seis legislatura consecutives ([[1983]]-[[2004]]), venciendo siempres por mayoría absoluta. De forma informal, considerábase-y entós como unu de los trés [[Barón|barones]] del PSOE, xunto a [[Juan Carlos Rodríguez Ibarra]] y [[Manuel Chaves]], tamién presidentes autonómicos.<ref>{{cita publicación |apellíos=|nome=|títulu=Los barones autonómicos del PP y del PSOE: ¿Quién son? ¿Qué poder tienen?|url=https://www.abc.es/espana/20130529/abci-barones-territoriales-pppsoe-201305281938.html|fecha=29/05/2013|fechaaccesu=2018-04-04|periódicu=ABC|páxina=}}</ref> Nes últimes eleiciones pa la Secretaría Xeneral del PSOE perdió frente a [[José Luis Rodríguez Zapatero]] por nueve votos. Mientres les [[Eleiciones xenerales españoles (2004)]], Zapatero aseguró que José Bono ocuparía'l Ministeriu d'Interior, anque finalmente ocupó'l Ministeriu de Defensa.<ref>{{cita publicación|apellíos=Chinchetru|nome=Antonio José|títulu=José Bono: 'Considero que Cebrián ye'l mio amigu, pero los enemigos depriesa nun son necesariamente los míos'|url=http://www.periodistadigital.com/politica/partíos-politicos/2015/04/27/jose-bono-pedrojota-ramirez-ceberio-cebrian-rodriguez-zapatero-aznar-priesa.shtml|fecha=24-4-2015|fechaaccesu=2018-04-04|periódicu=Periodista Dixital|páxina=}}</ref> == Ministru del Gobiernu (2004-2006) == Foi [[Ministeriu de Defensa d'España|Ministru de Defensa]] ([[2004]]-[[2006]]) nel gobiernu presidíu por [[José Luis Rodríguez Zapatero]]. === Retirada de tropes d'Iraq === El so primer llabor nel cargu foi llevar a cabu la retirada de les tropes españoles d'[[Iraq]] que se realizó ordenadamente y ensin contratiempos graves quitando un ataque puntual nel que les fuercies españoles tuvieron que responder con fueu real matando a unu de los insurxentes. Por esta retirada, el Conseyu de Ministros dio-y selmanes dempués una medaya. La concesión foi bien contestada, una y bones el mesmu Bono yera ministru, y arrenunció a la medaya, afirmando que'l so fíu pidir.{{ensin referencies}} === Víctimes del Yac-42 === Darréu centróse en compensar a les víctimes del [[Accidente d'avión español en Turquía de 2003|accidente del Yakovlev 42]] tal que se comprometiera. En primer llugar trató d'esclariar afechiscamente la identidá de los 62 militares finaos. La repetición de los analises d'[[ADN]] insistentemente solicitada por munchos de los familiares al anterior Ministru de Defensa ensin qu'esti fixera casu dalgunu reveló que los cadabres nun fueren identificaos correutamente y topábense entemecíos.{{ensin referencies}} === Accidente d'helicópteru n'Afganistán === {{AP|Accidente d'helicópteru n'Afganistán del 16 d'agostu}} Les fuercies militares españoles aumentaron la so presencia n'[[Afganistán]]. N'agostu del 2005, diecisiete militares españoles finaron mientres patrullaben n'helicóptero Puma 20 quilómetros al sur de [[Herat]].{{ensin referencies}} === Venta de fragates a Venezuela === Empecipió los trámites pa la venta de delles fragates pa vixilancia costera a [[Venezuela]],<ref>{{cita publicación |apellíos=Egurbide|nome=Perú|títulu=Bono peracaba en Venezuela los contratos que diba roblar Zapatero|url=https://elpais.com/diario/2005/01/27/espana/1106780421_850215.html|fecha=2005-01-27|fechaaccesu=2018-04-04|periódicu=El País|páxina=|issn=1134-6582|idioma=es}}</ref> decisión a la que s'oponía Estaos Xuníos, negando a España'l permisu d'enllantar nes mesmes equipos de teunoloxía d'EE.XX.<ref>{{cita publicación|títulu=La venta de barcos del exministro José Bono a Venezuela, so barruntu|url=https://gaceta.es/espana/venta-barco-exministro-jose-bono-venezuela-so-barruntu-20170824-1746/|fecha=2017-08-24|fechaaccesu=2018-04-04|periódicu=La Gaceta|idioma=es-ES}}</ref> === Manifestación de la AVT y "caso Bono" === {{AP|Casu Bono}} En xineru de 2005, denunció ser afrelláu nuna manifestación de l'[[Asociación Víctimes del Terrorismu]] y tres díes más tarde dos militantes del [[Partíu Popular]], que fueron identificaos en fotografíes del diariu [[El País (España)|El País]], fueron deteníos mientres unes hores. Finalmente'l xulgáu de lo penal nᵘ 42 de Madrid archivó'l casu. Sicasí darréu y en razón a una denuncia presentada pol PP, l'Audiencia de Madrid condergó a los policías responsables por detención illegal, por falsificar l'atestáu policial y por coacciones, considerando probáu que'l Ministru nun sufrió agresión dalguna. El Delegáu del Gobiernu en Madrid dimitió en conociendo dicha sentencia, que foi finalmente anulada pol [[Tribunal Supremu]] con fecha de [[29 de xunu]] de [[2007]].{{ensin referencies}} === Destitución de José Mena === En xineru de 2006 destituyó al teniente xeneral [[José Mena Aguado]] por pronunciase políticamente sobre los inconvenientes que l'aprobación del proyeutu d'[[Estatutu d'autonomía de Cataluña de 2006|Estatutu d'Autonomía de Cataluña]] tendría pal Exércitu, y sobre la posibilidá de que l'exércitu interviniera, pola so cuenta, en casu de que'l nuevu Estatutu nun respetara, según José Mena, la [[Hestoria del constitucionalismo español|Constitución Española]].{{ensin referencies}} === Dimisión === El [[7 d'abril]] de [[2006]] faise pública la so decisión d'abandonar el so cargu por motivos personales, ocupando la so cartera l'hasta entós [[Ministeriu del Interior d'España|ministru del Interior]], [[José Antonio Alonso]]. Nel momentu de dexar el so cargu, yera'l cuartu ministru meyor valoráu.<ref>[https://elpais.com/elpais/2006/04/10/actualidad/1144657018_850215.html Bono dexa del Gobiernu como'l cuartu ministru meyor valoráu]</ref> N'[[ochobre]] de 2006, el so nome embaraxóse como candidatu a l'alcaldía de Madrid y, anque en principiu nun refugó tal ufierta («A naide amárga-y un dulce», dixo nesta ocasión)<ref>{{cita publicación |apellíos=20Minuto|títulu=Zapatero sabía que Bono diba dici-y que non a Madrid|url=https://www.20minutos.es/noticia/162071/0/zapatero/bono/madrid/|fechaaccesu=2018-04-04|periódicu=20minutos.es - Últimes Noticies|idioma=es}}</ref>, darréu tornar, cuando dalgunos yá daben por fecha tal candidatura.<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundo/2006/10/11/madrid/1160559939.html|títulu=Bono nun va ser candidatu a alcalde de Madrid magar la insistencia del PSOE y de Zapatero {{!}} elmundo.es|fechaaccesu=2018-04-04|apellíu=|fecha=2006/10/11|sitiuweb=www.elmundo.es}}</ref><ref>{{cita publicación|apellíos=|nome=|títulu=De la Vega cree que Bono sería "un magníficu candidatu" a l'alcaldía de Madrid|url=http://www.libertaddigital.com/nacional/de-la vega-cree-que-bono-seria-un-magnifico-candidatu-a-la-alcaldia-de-madrid-1276289797/|fecha=2006-10-09|fechaaccesu=2018-04-04|periódicu=Libertad Digital|páxina=|idioma=es-ES}}</ref> En marzu de [[2015]] reconoció que salió del Gobiernu pol so desalcuerdu cola aprobación del [[Estatutu d'autonomía de Cataluña de 2006]].<ref>[http://politica.elpais.com/politica/2015/03/10/actualidad/1425995748_897677.html Bono reconoz que salió del Gobiernu pol Estatutu de Cataluña]</ref> == Presidente del Congresu de los Diputaos (2008-2011) == El [[1 d'abril]] de [[2008]] foi escoyíu [[presidente del Congresu de los Diputaos d'España|presidente del Congresu de los Diputaos]] pa la [[IX Llexislatura d'España|IX Llexislatura]] con 170 votos a favor, el so últimu cargu públicu, siendo'l primer presidente de la democracia escoyíu por mayoría simple na segunda vuelta, y non por mayoría absoluta.<ref>{{cita publicación|apellíu=Aragón|nome=El Periódico de|títulu=Bono, escoyíu presidente del Congresu na segunda vuelta|url=http://www.elperiodicodearagon.com/noticias/espana/bono-escoyíu-presidente-congresu-segunda-vuelta_398804.html|fecha=01/04/2008|fechaaccesu=2018-04-04|periódicu=El Periódico de Aragón}}</ref> == Reconocencies == * [[Orde del Méritu Civil (España)|Gran Cruz de la Orde del Méritu Civil]] (2016)<ref>{{Versalita|}}: {{cita publicación |títulu=Real Decretu 67/2016, de 12 de febreru, pol que se concede la Gran Cruz de la Orde del Méritu Civil a les persones que se citen|publicación=[[Boletín Oficial del Estáu]] {{Ensin cursiva|núm. 38, de 13 de febreru de 2016}}|páxina=11697|issn=0212-033X|url=https://www.boe.es/boe/dias/2016/02/13/pdfs/BOE-A-2016-1475.pdf}}</ref> == Crítiques == No referente al ámbitu puramente militar les sos decisiones recibieron crítiques y allabancies. * La compra de los [[Tomahawk (misil)|misiles Tomahawk]] foi presentada como un casu d'enfotu ganáu a [[Estaos Xuníos]],<ref name="Belt">{{cita web |títulu=L'Armada pide permisu a Estaos Xuníos pa mercar 60 misiles 'Tomahawk' |url=http://www.belt.es/noticias/2004/setiembre/21/armada.htm |editorial=Belt Ibéricu |allugamientu=Madrid |fecha=6 de setiembre de 2004 }}</ref> daqué que nin siquier Israel llograra, amás de defender la so necesidá por ser un arma bien poderosa y abondo probada, ideal pa les nueves fragates [[fragata|F100]] y los futuros submarinos [[submarín|S80]]. Sicasí los detractores criticaben les clauses del contratu onde figuraba como responsable del empuestu y del caltenimientu de los misiles Estaos Xuníos, colo qu'esti país calteníen el poder pa utilizalos o non. * La eleición d'asitiar la fábrica d'ensamblaxe de los [[Eurocopter Tigre|helicóptero Tigre]] n'[[Albacete]], la so ciudá natal, recibió crítiques de favoritismos y motivos políticos, especialmente pol Conceyu de [[Getafe]], una de les candidates más firmes pa llevantar la fábrica. Acusando al Ministru d'optar por una solución antieconómica.{{Harvnp|Saenz|2005}} Sicasí'l Conceyu d'Albacete y la Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha allabó la decisión; según dellos albaceteños, casu de Francisco {{Harvtxt|Vidal Monteagudo|2005|p=4}} que recordaben la decisión política y non económica que ta detrás de partir les fábriques de EADS per Europa. * La decisión d'aplicar el Reglamentu de Aeronavegabilidad obligó a dexar en tierra a tolos helicópteros que nun llograren los pertinentes certificaos de aeronavegabilidad, nin siquier por cuestiones burocrátiques o alministratives, como declararía'l mesmu Ministru en rueda de prensa tres l'accidente d'Afganistán. Esta decisión dexó a la [[FAMET]] baxu mínimos cola flota d'[[Bell UH-1 Iroquois|H1-H]] y los helicópteros pesaos paraos, solo los [[Eurocopter Cougar|Cougar]] podíen volar.{{Harvnp|Máiz|2005|p=26}} Pero finalmente los acontecimientos diéron-y la razón cuando un aparatu d'esti últimu modelu estrellar n'Afganistán y el ministru demostró, alzando cola mano los certificaos na so comparecencia, que los aparatos taben en perfectu estáu de caltenimientu. * La compra de cien helicóptero [[NH90]] foi ensin dulda la gran sorpresa dada por José Bono a los militares y a los medios de comunicación. Anque l'Exércitu de Tierra ver con bonos güeyos, l'Exércitu del Aire amosóse sorprendíu y l'Armada pocu prestada.{{Harvnp|Saenz|2005|p=27}} Bono decidió esta compra ensin esistir antes l'informe de requerimientos operativos, nin la memoria Xustificativa d'Alquisición, nin nengún otru documentu per parte de nengún de los trés Exércitos. Pero con esta decisión la fábrica d'Albacete tenía sentíu y yera vidable económicamente.{{Harvnp|Saenz|2005|p=27}} En marzu de 2010, el periódicu ''[[La Gaceta (España)|La Gaceta]]'', perteneciente al grupu conservador Intereconomía, publicó una serie d'artículos sobre'l patrimoniu de José Bono y la so familia, acusándo-y de llograr parte d'él per medios ilícitos. A esta publicación siguió un discutiniu afaláu pol [[Partíu Popular]]. N'abril de dichu añu, el PP unvió un escritu a la Fiscalía Xeneral del Estáu apurriendo les publicaciones de ''La Gaceta'' como prueba, por que decidiera si yera necesaria una investigación. El 2 de xunu, el Partíu Popular presentó una denuncia acusando a José Bono de "delitos contra la Facienda Pública y contra l'Alministración Pública".<ref name="mundu">[https://www.elmundo.es/elmundo/2010/07/19/espana/1279550055.html La Fiscalía archiva la investigación sobre'l patrimoniu de Bono], ''[[El Mundo (España)|El Mundo]]'', 19 de xunetu de 2010.</ref> En recibiendo los allegamientos de Bono —ente elles, les declaraciones de bienes d'él y la so esposa—, la fiscalía archivó la denuncia.<ref name="mundu" /> Paralelamente, el 15 xunu de 2010, la Comisión del Estatutu del diputáu del Congresu, en recibiendo la documentación apurrida por José Bono, declaróse incompetente para dicha investigación cola astención del Partíu Popular.<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundo/2010/06/15/espana/1276614133.html|títulu=El Congresu cierra'l 'caso Bono' y el PP plantégase una comisión d'investigación|fechaaccesu=2018-04-04|apellíu=|nome=|fecha=2010/06/15|sitiuweb=El Mundo (España)}}</ref> == Vida privada == José Bono tuvo casáu cola [[Guatemala|guatemaliana]] Ana María Albina Rodríguez Mosquera<ref>[https://web.archive.org/web/20100611011348/http://www.intereconomia.com/noticias-gaceta/sociedad/preysler-manchega Exesposa de Bono]</ref><ref>[http://www.datocapital.com/es/executivos/Ana_Maria_Albina-Rodriguez-Mosquera.html Datu Capital]</ref> mientres 30 años, la madre de los sos cuatro fíos. El [[19 de xunetu]] de [[2010]] el matrimoniu fixo oficial el so divorciu.<ref>{{cita publicación|títulu=Adios Sra. Bono. Hola Ana|url=http://www.revistavanityfair.es/articulos/ana-rodriguez-ex-muyer-de-jose-bono-se-sincera-con-vanity-fair/11429|fecha=2011-02-18|fechaaccesu=2018-04-04|periódicu=Vanity Fair|idioma=es}}</ref> == Ver tamién == * [[Conseyu de Ministros d'España (VIII Llexislatura)]] {{Socesión | títulu = [[Ficheru:Escudo de España (mazonado).svg|25px]]<br />[[Congresu de los Diputaos d'España|Secretariu cuartu del Congresu de los Diputaos]] | periodu = [[1979]]-[[1982]] | predecesor = [[Leopoldo Torres Boursault]] | socesor = [[Josep María Trias de Bes]] | títulu2 = [[Ficheru:Escudo de la Junta de Comunidades de Castilla-La Mancha.svg|center|20px]][[Castiella-La Mancha|Presidente de la Xunta de Comunidaes de Castiella-La Mancha]] | periodu2 = [[1983]]-[[2004]] | predecesor2 = [[Jesús Fuentes Lázaro]] | socesor2 = [[José María Barreda Fontes]] | títulu3 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|25px]]<br />[[Secretariu xeneral]] del [[Partíu Socialista de Castiella-La Mancha|PSCM-PSOE]] | periodu3 = [[1988]]-[[1990]] | predecesor3 = [[Miguel Ángel Martínez Martínez]] | socesor3 = [[Juan Pedro Hernández Moltó]] | títulu4 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|25px]]<br />[[Presidente]] del [[Partíu Socialista de Castiella-La Mancha|PSCM-PSOE]] | periodu4 = [[1990]]-[[1997]] | predecesor4 = [[Javier Paulino]] | socesor4 = [[Juan de Dios Izquierdo]] | títulu5 = [[Ficheru:Escudo de España (mazonado).svg|center|25px]][[Ministeriu de Defensa d'España|Ministru de Defensa d'España]] | periodu5 = [[2004]]-[[2006]] | predecesor5 = [[Federico Trío-Figueroa]] | socesor5 = [[José Antonio Alonso Suárez]] | títulu6 = [[Ficheru:Logotipo del PSOE.svg|25px]]<br />[[Presidente]] del [[Partíu Socialista de Castiella-La Mancha|PSCM-PSOE]] | periodu6 = [[2004]]-[[2012]] | predecesor6 = [[Manuel Pérez Castell]] | socesor6 = [[Matilde Valentín]] | títulu7 = [[Ficheru:Escudo de España (mazonado).svg|center|25px]][[Presidente del Congresu de los Diputaos]] | periodu7 = [[2008]]-[[2011]] | predecesor7 = [[Manuel Marín González]] | socesor7 = [[Jesús Posada Moreno]] }} == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{cita llibru |títulu=Quién foi quién na transición en Castiella-La Mancha (1977-1982)|nome=José Antonio|apellíu={{Versalita|Castellanos López}}|url=https://books.google.es/books?id=KXz6CAAAQBAJ|llugar=[[Cuenca (España)|Cuenca]]|editorial=[[Universidá de Castiella-La Mancha|Ediciones de la Universidá de Castiella-La Mancha]]|isbn=978-84-9044-119-0|añu=2014}} * {{cita publicación |apellíu={{Versalita|Porteru}} |nome=Pilar |títulu=Miministro prefeido |publicación=El Mundo |ubicación=Madrid |fecha=2006 |url=https://www.elmundo.es/elmundo/2006/05/31/blogue_parlamentu/1149071959.html }} * {{cita publicación |apellíu={{Versalita|González Calderón}} |nome=Roberto |títulu=Malestar |url=https://www.elmundo.es/elmundo/2006/01/18/espana/1137582774.html |publicación=El Mundo |ubicación=Madrid |fecha=2006 }} * {{cita publicación |apellíu={{Versalita|Máiz}} |nome=Julio |títulu=Les FAMET paralizaes |publicación=Avion Revue |fecha=2005 |editorial=Motor Press Ibéricu |allugamientu=Madrid |númberu=278}} * {{cita publicación |apellíu={{Versalita|Saenz}} |nome=José María |títulu=Por fin llega'l NH-90. Un regalu inesperáu pa les Fuercies Armaes |publicación=Fuercia Terrestre |fecha=2005 |editorial=MC |ubicación=Barcelona |númberu=19 |volume=2 |ISSN=1575-1090}} * {{cita publicación |apellíu={{Versalita|Vidal Monteagudo}} |nome=Francisco | |títulu=¿Fádialos Albacete? |publicación=Avion Revue |fecha=2005 |editorial=Motor Press Ibéricu |allugamientu=Madrid |númberu=277}} == Enllaces esternos == {{wikiquote|José Bono}} {{commonscat|José Bono}} * Sentencia sobre'l casu Bono en [http://www.20minutos.es/data/adj/2006/05/08/158.pdf "20 minutos"] y en [//upload.wikimedia.org/wikisource/es/2/28/Sentencia_Caso_Bono.pdf wikisource]. {{NF|1950||Bono Martinez, Jose}} {{Tradubot|José Bono}} [[Categoría:Diputaos y diputaes d'España]] [[Categoría:Miembros del Conseyu d'Estáu d'España]] [[Categoría:Ministros y ministres de Defensa d'España]] [[Categoría:Ministros y ministres d'España]] [[Categoría:Persones de Castiella-La Mancha]] [[Categoría:Políticos y polítiques d'España]] [[Categoría:Políticos y polítiques del Partíu Socialista Popular]] [[Categoría:Presidentes del Congresu de los Diputaos]] [[Categoría:Profesores d'España]] f9hcsvefo3qemnxw7h98oij64v76hpq Pedro Duque 0 136704 4376980 4264015 2025-06-17T14:51:40Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá axencia => dicha axencia 4376980 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Pedro Francisco Duque Duque''' {{nym}} ye un [[inxenieru aeronáuticu]], conocíu principalmente por ser el primer [[astronauta]] de nacencia y nacionalidá [[España|española]]. Pedro Duque ta casáu con [[Consuelo Femenía Guardiola]] y tien tres fíos. Anguaño ye ministru de Ciencia, Innovación y Universidaes del Gobiernu d'España. == Biografía == Nacíu en Madrid, de padres emigrantes estremeños. Ente los sos antepasaos atópase [[Rodrigo Alemán|Rodrigo Duque Alemán]], escultor y tallista de les sillerías de la [[catedral de Plasencia]], curiosamente cúntase que Rodrigo morrió al intentar volar dende lo alto de la torre de la catedral de Plasencia con unes ales qu'él mesmu s'había construyíu.<ref>[https://www.elmundo.es/cronica/2003/420/1067865152.html Del Cal, Xuan Carlos ''Asocedió n'Estremadura. L'antepasáu aláu de Duque'' Suplementu del diariu El Mundo. 2 payares 2003]</ref> Pedro Duque llicencióse en [[1986]] na [[E.T.S.I. Aeronáuticos (Universidá Politéunica de Madrid)|E.T.S.I. Aeronáuticos]] de la [[Universidá Politéunica de Madrid]], siendo'l segundu de la so promoción, a pesar de tener nota media de 10. Nesi mesmu añu empezó a trabayar nel grupu empresarial español [[GMV]], onde foi destináu al [[ESOC]] en [[Darmstadt]] ([[Alemaña]]) pa realizar trabayos nel marcu de l'[[Axencia Espacial Europea]] (la ESA). En [[1992]], foi escoyíu n'unu de los concursos que realizó dicha axencia pa buscar persones que puedan desenvolver el llabor d'astronauta. Foi entrenáu na [[Ciudá de les Estrelles]] de [[Moscú]] ([[Rusia]]) y n'[[Estaos Xuníos]]. La so primer misión espacial foi la STS-95 del [[tresbordador espacial]] [[Tresbordador espacial Discovery|Discovery]], ente ochobre y payares de [[1998]], de nueve díes de duración, mientres la cual supervisó'l módulu esperimental de la [[ESA]]. N'[[ochobre]] de [[2003]], Duque participó n'otru viaxe, nel cual foi llanzáu nuna nave [[Soyuz TMA]], realizando'l llabor d'inxenieru de vuelu y visitando la [[Estación Espacial Internacional]] mientres diez díes pa la realización de la [http://www.esa.int/SPECIALS/Cervantes_mission_Spanish/index.html Misión Cervantes]. Dende [[payares]] de [[2003]] a [[ochobre]] de [[2006]] trabayó na [[E.T.S.I. Aeronáuticos (Universidá Politéunica de Madrid)|E.T.S.I. Aeronáuticos]] de la [[Universidá Politéunica de Madrid]],<ref>{{cita web|títulu = L'Astronauta ya Inxenieru Aeronáuticu Pedro Duque "ficha" pola so Escuela|url = http://www.aero.upm.es/es/pedro_duque/pedro_duque.html|fecha = 21 d'ochobre de 2004|fechaaccesu = 28 d'abril de 2005|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20041208085022/http://www.aero.upm.es/es/pedro_duque/pedro_duque.html|fechaarchivu = 8 d'avientu de 2004}}</ref> como Direutor d'Operaciones del [http://www.eusoc.upm.es USOC español], impartiendo delles conferencies p'alumnos tantu de la E.T.S.I. Aeronáuticos como de la E.O.I.T. Aeronáuticos nel marcu d'un cursu de llibre eleición denomináu "Ciencia y operaciones nel espaciu". Nel añu [[2006]] foi nomáu direutor xeneral de ''[[Deimos Imaging|Deimos Imaging, S.L.]]'', una empresa asitiada nel [[Parque Teunolóxicu de Boecillo]] ([[Valladolid]]) que'l [[29 de xunetu]] de [[2009]] punxo n'órbita'l primer [[Satélite artificial|satélite]] español d'observación de la Tierra que dexa ameyorar l'usu de la tierra n'agricultura, avanzar na detección y el control de quemes, y velar pola salú de los montes. En [[2010]] asume'l cargu de presidente executivu d'esta compañía en sustitución de [[Francisco Javier Martínez de Irujo]]. N'[[ochobre]] de [[2011]] Duque retornó a l'[[ESA|Axencia Espacial Europea]] dempués de la so excedencia, onde retomó'l so puestu d'[[Astronauta]]. Dende [[2011]] hasta [[2015]] lideró la Oficina d'Operaciones de Vuelu, con responsabilidá sobre les actividaes europees na [[Estación Espacial Internacional]]. Anguaño ye responsable de revisión de proyeutos futuros de la ESA pa vuelos tripulaos, dientro del cuerpu d'[[astronautes]] de la [[ESA]]. El 6 de Xunu de 2018, ye nomáu ministru de ciencia por Pedro Sánchez. Duque ye aficionáu a la [[natación]], al [[submarinismu]] y a la [[bicicleta]]. == Honores especiales == * En marzu de [[1995]] recibió la "[[Orde de l'Amistá]]"<ref>Указ Президента Российской Федерации от 24.11.1994 г. № 2107</ref> concedida pol Presidente [[Yeltsin]] de la Federación Rusa. * En febreru de [[1999]] recibió la [[Cruces del Méritu Aeronáuticu|Gran Cruz al Méritu Aeronáuticu]],<ref>{{Cita web|url=http://www.boe.es/buscar/doc.php?id=BOE-A-1999-572|títulu=BOE.es - Documentu BOE-A-1999-572|fechaaccesu=11 de setiembre de 2016|sitiuweb=www.boe.es}}</ref> impuesta por [[Xuan Carlos I d'España|Xuan Carlos I]],anterior [[rei d'España]]. * N'ochobre de [[1999]], Pedro Duque recibió'l [[Premiu Príncipe d'Asturies de Cooperación Internacional]]<ref>{{Cita web|url=http://www.fpa.es/premios/1999/los-artifices-de-la-exploracion-pacifica-del%20universu/jury/|títulu=Los artífices de la esploración pacífica del universu. Acta del xuráu - Fundación Príncipe d'Asturies|fechaaccesu=11 de setiembre de 2016|fecha=4 de xunetu de 2012|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120704102817/http://www.fpa.es/premios/1999/los-artifices-de-la-exploracion-pacifica-del|fechaarchivu=2012-07-04}}</ref> xunto colos astronautes [[Chiaki Mukai]], [[John Glenn]] y [[Valery Polyakov]]. El premiu foi-yos concedíu por haber sío consideraos representantes de los artífices de la cooperación internacional na esploración pacífica del espaciu. * N'ochobre de [[2005]] ye nomáu [[Doctor honoris causa|Doctor Honoris Causa]]<ref>{{Cita web|url=https://www.upv.es/organizacion/la-institucion/honoris-causa/pedro-duque-duque/index-es.html|títulu=Pedro Duque Duque {{!}} UPV - Universitat Politècnica de València|fechaaccesu=11 de setiembre de 2016|sitiuweb=www.upv.es}}</ref> pola [[Universidá Politéunica de Valencia]] * En mayu de [[2011]] recibió la medaya de la [[Rusia|Federación Rusa]] ''[[Medaya "Por Méritos na Esploración del Espaciu"]]''.<ref>http://static.kremlin.ru/media/events/files/41d36902b985y69bfeb8.pdf</ref> * N'abril de [[2013]] ye nomáu [[Doctor honoris causa|Doctor Honoris Causa]]<ref>{{Cita web|url=http://universidadeuropea.es/conoz-ue/quien-somos/honoris-causa/doctor-honoris-causa-a-pedro-duque|títulu=DOCTOR HONORIS CAUSA A PEDRO DUQUE - Universidad Europea|fechaaccesu=11 de setiembre de 2016|sitiuweb=universidadeuropea.es}}</ref> pola [[Universidá Europea de Madrid]]. * En xunu de [[2016]] ye nomáu [[Doctor honoris causa|Doctor Honoris Causa]]<ref>{{Cita web|url=http://portal.uned.es/portal/page?_pageid=93,53840481&_dad=portal&_schema=PORTAL|títulu=UNED {{!}} COMUNICACIÓN Pedro Duque Honoris Causa|fechaaccesu=11 de setiembre de 2016|apellíu=Alloña.|nome=Centro de Servicios Informáticos de la Universidá Nacional d'Educación a|sitiuweb=portal.uned.es}}</ref> pola [[UNED (España)|UNED]]. * En xunu de [[2017]] ye nomáu [[Doctor honoris causa|Doctor Honoris Causa]]<ref>{{Cita web|url=http://www.20minutos.es/noticia/3044963/0/ual-otorgara-titulo-doctor-honoris-causa-al astronauta-pedro-duque-8-xunu/,53840481&_dad=portal&_schema=PORTAL|títulu=UAL{{!}} COMUNICACIÓN Pedro Duque Honoris Causa|fechaaccesu=4 de xunu de 2017|apellíu=Almería.|nome=20minutos a|sitiuweb=20minutos}}</ref> pola [[Universidá d'Almería]]. == Ver tamién == *[[Astronauta]] *[[Estación Espacial Internacional]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.pedroduque.es Páxina web personal] * [https://web.archive.org/web/20091009120845/http://www.fundacionprincipedeasturias.org/premios/1999/los-artifices-de-la-exploracion-pacifica-del universu/ Premiu Príncipe d'Asturies de Cooperación Internacional 1999] * [http://www.esa.int/esaCP/ESASZCZ84UC_Spain_0.html Biografía na páxina de la ESA] * [http://www.catedragmv.com/ Cátedra GMV] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060430111536/http://www.catedragmv.com/ |date=2006-04-30 }} * [http://www.deimos-imaging.com Deimos Imaging] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180612162624/http://www.deimos-imaging.com/ |date=2018-06-12 }} * [http://www.esa.int/esl/ESA_in_your_country/Spain/SOLICITÚ_ENTREVISTA Solicitar entrevistes de Pedro Duque al traviés de la ESA] * [https://www.elpais.com/articulo/sociedad/Pedro/Duque/sistema/Galileo/enforma/meyor/GPS/tien/requisitos/distintos/elpepusoc/20090316elpepusoc_8/Tes Entrevista El País ] * [http://www.efefuturo.com/entrevista/pedro-duque-llegar-marte-ante/ Pedro Duque: “Podemos llegar a Marte muncho primero de lo que la xente cree”] * [https://web.archive.org/web/20101212061001/https://www.rtve.es/radio/20100217/pedro-duque-tengo-dalguna oportunidá-volver-espaciu-intentara-aprovechala/318317.shtml Reflexones sobre la so carrera y sobre la esploración espacial en RTVE] * {{Twitter|astru_duque}} * [https://plus.google.com/102080220767914255182 Perfil en Google Plus] * [https://www.facebook.com/pedro.duque.astronauta Perfil en Facebook] * [http://www.efefuturo.com/?s=pedro+duque&submit=Dir&cat=-1&m= Noticies periodisticas y entevistes a Pedro Duque] {{NF|1963||Duque, Pedro}} {{Tradubot|Pedro Duque}} [[Categoría:Astronautes d'España]] [[Categoría:Astronautes de l'Axencia Espacial Europea]] [[Categoría:Premiu Princesa d'Asturies de Cooperación Internacional]] [[Categoría:Persones de la Comunidá de Madrid]] [[Categoría:Políticos y polítiques del Partíu Socialista Obreru Español]] a1qxoov0g6rgfzst4mbqxubcj2szvjh Kobe Universiade Memorial Stadium 0 136941 4377156 4373876 2025-06-18T07:22:10Z XabatuBot 43102 iguo testu: Botafogo de Futebol y Regatas => Botafogo de Futebol e Regatas 4377156 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Kobe Universiade Memorial Stadium}} {{edificiu}} El '''Kobe Universiade Memorial Stadium''' (en xaponés, 神戸総合運動公園ユニバー記念競技場) ye un [[Estadiu multiusos|estadiu multipróposito]] allugáu na ciudá de [[Kōbe]], [[Xapón]]. L'estadiu esta enserto dientro del '''Kobe Sports Park''', foi inauguráu en 1985 y tien una capacidá pa 45&nbsp;000 espectadores.<ref>{{cita web |títulu=Kobe Universiade Memorial Stadium|url=http://int.soccerway.com/venues/japan/kobe-universiade-memorial-stadium/|obra=soccerway.com}}</ref> == Historia == Foi construyíu en 1985 p'allugar la sede de la [[Universiada|Universiada de branu]] de 1985. El club de fútbol [[Vissel Kobe]] de la [[J1 League]] utilizó l'estadiu hasta l'añu 2002 cuando se treslladó al nuevu y más modernu [[Home's Stadium Kobe]]. En 2006, l'estadiu foi sede de la 61ª edición del Festival Nacional del Deporte de Xapón. El 9 de mayu de 2007 la [[Seleición de rugbi de Xapón]] enfrentar a los [[All Blacks]] neozelandeses nun xuegu amistosu con victoria del visitante por 25 a 36. En 2011 realizáronse los Campeonatos d'Asia d'atletismu y en 2012 allugo tamién una de les sedes de la [[Copa Mundial Femenina de Fútbol Sub-20 de 2012]], onde s'apostaron seis alcuentros del tornéu nel estadiu. == Recopa Suramericana == Cuatro ediciones de la [[Recopa Suramericana]] apostar nel estadiu. {| {{tablaguapa}} style="width:55%; font-size:90%" |-bgcolor="#EFEFEF" ! Edición ! Equipu !Resultáu !Equipu |- | <center>[[Recopa Suramericana 1992]] || align=right|[[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]] {{bandera|CHI}} || <center>0 (5) - 0 (4) || {{bandera|BRA}} [[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] |- | <center>[[Recopa Suramericana 1994]] || align=right|[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] {{bandera|BRA}} || <center>3 - 1 || {{bandera|BRA}} [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |- | <center>[[Recopa Suramericana 1996]] || align=right|[[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]] {{bandera|BRA}} || <center>4 - 1 || {{bandera|ARX}} [[Club Atlético Independiente|Independiente]] |- | <center>[[Recopa Suramericana 1997]] || align=right|[[Club Atlético River Plate|River Plate]] {{bandera|ARX}} || <center>1 (2) - 1 (4) || {{bandera|ARX}} [[Club Atlético Vélez Sársfield|Vélez Sársfield]] |} <br /> [[Ficheru:Universiade kobe pano.jpg|700px|thumb|center|Imaxe panorámica del estadiu.]] == Ver tamién == * [[Estadios de fútbol de Xapón]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.kobe-park.or.jp/sougou/ Sitiu web oficial del estadiu] (en xaponés) {{socesión | predecesor = [[Estadiu de la Mancomunidá]]<br/>{{bandera|CAN}} [[Universiada de 1983|Edmonton 1983]] | títulu = [[Ficheru:FISU flag.svg|border|50px]]<br/>[[Universiadas|Ceremonies d'Apertura y Clausura nes Universiadadas]] | periodu = {{bandera|JPN}} '''[[Universiada de 1985|Kōbe 1985]] | socesor = [[Estadiu Maksimir]]<br/>{{bandera|YUG}} [[Universiada de 1987|Zagreb 1987]] }} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estadios de fútbol de Xapón]] [[Categoría:Estadios de rugbi de Xapón]] m67zlksrjktcw4d55mp920okv8miqbm Radamel Falcao García 0 136955 4377158 4372237 2025-06-18T07:22:29Z XabatuBot 43102 iguo testu: Botafogo de Futebol y Regatas => Botafogo de Futebol e Regatas 4377158 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Radamel Falcao García}} {{persona}} '''Radamel Falcao García Zárate''' {{nym}} ye un [[xugador de fútbol|futbolista]] [[Colombia|colombianu]] que xuega como [[delanteru]] na [[Association Sportive de Monaco Football Club]] de la [[Ligue 1]] de [[Francia]]. Debutó profesionalmente nel estinguíu club colombianu [[Lanceros Boyacá]].<ref name="Falcaomania">{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/archivo/documento/CMS-7295310 |títulu=En Colombia vive la 'Falcaomanía' |editor=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] |fecha=20 de febreru de 2010 |fechaaccesu=25 de mayu de 2011}}</ref> Tamién ye internacional cola [[Seleición de fútbol de Colombia|seleición Colombia]], de la cual ye'l máximu goliador históricu. Ye'l xugador que más goles anotó nuna sola temporada d'un tornéu européu. Tal récor llograr col [[Fútbol Club Porto|FC Porto]] na [[Lliga Europea de la UEFA]] mientres la temporada [[Lliga Europea de la UEFA 2010-11|2010-2011]].<ref>{{cita web |url=http://es.uefa.com/uefaeuropaleague/news/newsid=1627847.html |títulu=Falcao bate'l récor de Klinsmann |editor=[[UEFA]] |fecha=5 de mayu de 2011 |fechaaccesu=10 de xunetu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.elinformador.com.co/index.php?option=com_content&view=article&id=17652:falcao-el tigre-en-la-europa-league&catid=59:futbol-internacional&Itemid=470 |títulu=Falcao, 'El Tigre' na Europa League |editor=[[L'Informador (Colombia)|L'Informador]] |fecha=19 de mayu de 2011 |fechaaccesu=10 de xunetu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.antena2.com.co/noticias/los-due-os-del-balon/05-05-11/falcao-bati-el-r-cord-de-goles-de-klinsmann-en-la-uefaeuropa- |títulu=Falcao batió'l récor de goles de Klinsmann na UEFA/Europa League |editor=[[Antena 2]] |fecha=5 de mayu de 2011 |fechaaccesu=10 de xunetu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170827174000/http://www.antena2.com.co/noticias/los-due-os-del-balon/05-05-11/falcao-bati-el-r-cord-de-goles-de-klinsmann-en-la-uefaeuropa- |fechaarchivu=2017-08-27 }}</ref> En xunetu de 2011 foi consideráu'l quintu meyor futbolista n'[[Europa]] (solo por detrás de [[Lionel Messi]], [[Cristiano Ronaldo]], [[Xavi Hernández]] y [[Andrés Iniesta]]) por aciu una votación realizada por 53 periodistes deportivos de les federaciones que faen parte de la [[UEFA]].<ref name="falcao11a">{{cita web |url=http://es.uefa.com/uefasupercup/news/newsid=1653171.html |títulu=Yá hai candidatos pal premiu al Meyor Xugador |editor=[[UEFA]] |fecha=25 de xunetu de 2011}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/articulo-286930-falcao-quintu-mejor-jugador-de-europa |títulu=Falcao, quintu meyor xugador d'Europa |editor=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]] |fecha=25 de xunetu de 2011 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/deportes/futbol/ARTICULO-WEB-NEW_NOTA_INTERIOR-9999064.html |títulu=Falcao García ye'l quintu meyor futbolista d'Europa según Uefa |editor=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] |fecha=25 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=10 de xunetu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.vanguardia.com/historico/114487-falcao-garcia-el quintu mejor-jugador-de-europa |títulu=Falcao García, el quintu meyor xugador d'Europa |editor=[[Vanguardia Lliberal]] |fecha=25 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=10 de xunetu de 2012 }}</ref> En [[2012]] foi incluyíu, per segunda vegada consecutiva, ente los meyores diez xugadores de la temporada n'[[Europa]]. Nesta ocasión, foi valoráu como l'octavu meyor xugador n'Europa —empatáu en puntos col [[Porteru (fútbol)|porteru]] [[República Checa|checu]] [[Petr Čech]]—. Tal decisión foi tomada con base nuna votación na que, d'igual forma qu'en [[2011]], tener en cuenta a 53 periodistes representantes de les federaciones miembru de la [[UEFA]].<ref name="falcao12a">{{cita web |url=http://es.uefa.com/uefa/uefa-best-player-award/news/newsid=1842554.html#candidatos+premiu+meyor+xugador |títulu=Candidatos al Premiu de Meyor Xugador |editor=[[UEFA]] |fecha=14 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=15 d'agostu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.golcaracol.com/futbol-colombiano/colombianos-el mundu/video-260845-la-uefa-anunciu-falcao-garcia-l'octavu mejor-jugador-de-europa |títulu=La UEFA anunció que Falcao García ye l'octavu meyor xugador d'Europa |editor=[[Gol Cascoxu (programa de televisión)|Gol Cascoxu]] |fecha=14 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=15 d'agostu de 2012 }}</ref><ref name="falcao12b">{{cita web |url=http://www.vanguardia.com/deportes/futbol-internacional/169804-falcao-en-la-elite-del-futbol-européu |títulu=Falcao na élite del fútbol europeo |editor=[[Vanguardia Lliberal]] |fecha=14 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=15 d'agostu de 2012}}</ref><ref name="falcao12c">{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/articulo-367357-falcao-l'octavu-mas-votáu-eleccion-al meyor xugador- |títulu=Falcao, l'octavu más votáu n'eleición al meyor xugador d'Europa |editor=[[El Espectador (Colombia)|El Espectador]] |fecha=14 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=15 d'agostu de 2012 }}</ref> Nel mesmu añu, foi consideráu'l tercer meyor xugador del mundu de la temporada 2011-12, según la revista francesa [[Once d'Oru|Onze Mondial]], por aciu el premiu [[Once d'Oru|Once de Bronce]].<ref name="OB1">{{cita web |url=http://golcaracol.com/futbol-colombiano/colombianos-el mundu/articulo-262886-falcao-garcia-tercer-mejor-jugador-del mundu-pa-onze |títulu=Falcao García, tercer meyor xugador del mundu pa Onze |editor=[[Gol Cascoxu (programa de televisión)|Gol Cascoxu]] |fecha=28 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2012 }}</ref><ref name="OB2">{{cita web |url=http://www.elperiodico.com/es/noticias/barca/messi-gana-onze-dor-2214227 |títulu=Messi gana'l Onze d'Or |editor=[[El Periódico de Catalunya]] |fecha=28 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=29 de setiembre de 2012}}</ref> Nel mesmu añu, foi consideráu'l meyor futbolista del mundu por [[Globe Soccer Awards]].<ref name="GSA">{{cita web |url=http://www.eluniversal.com.co/cartagena/deportes/falcao-el meyor xugador-del-2012-en-los-globe-soccer-awards-103372 |títulu=Falcao, el meyor xugador del 2012 nos Globe Soccer Awards |editor=[[L'Universal (Colombia)|El Universal]] |fecha=29 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=6 de xineru de 2012 }}</ref> En xineru de [[2013]], foi incluyíu nel [[FIFA/FIFPro World XI#FIFA/FIFPro World XI 2012|FIFA/FIFPro World XI 2012]], por aciu una votación na que participaron más de 50.000 xugadores profesionales de la [[FIFPro|Federación Internacional de Futbolistes Profesionales]].<ref name="FIFPro12" /><ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/articulo-395471-falcao-garcia-el-11-ideal-de-fifa |editor=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]] |títulu=Falcao García, nel 11 ideal de FIFA |fecha=7 de xineru de 2013 |fechaaccesu=8 de xineru de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20181118164457/https://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/articulo-395471-falcao-garcia-el-11-ideal-de-fifa |fechaarchivu=2018-11-18 }}</ref> Foi escoyíu quintu (5°) meyor xugador del mundu en 2012, según la votación del [[FIFA Balón d'Oru 2012]] na que participaron capitanes, entrenadores y periodistes de toles federaciones que pertenecen a la [[FIFA]].<ref name="Balon12">{{cita web |url=http://es.fifa.com/mm/document/ballond'or/xeneral/01/98/08/52/fboawards-byrank.pdf |títulu=FIFA Ballon d'Or 2012 - voting results |editor=[[FIFA]] |fechaaccesu=8 de xineru de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130124001359/http://es.fifa.com/mm/document/ballond'or/xeneral/01/98/08/52/fboawards-byrank.pdf |fechaarchivu=24 de xineru de 2013 }}</ref> Per segunda ocasión de manera consecutiva, n'[[ochobre]] de 2013, foi incluyíu na llista de 23 nomaos al [[FIFA Balón d'Oru 2013]], gallardón qu'escueye al meyor xugador de fútbol añal; Radamel foi unu de los seis xugadores [[Llatinoamérica|lationamericanos]] incluyíos ente los nomaos.<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/deportes/futbol/ARTICULO-WEB-NEW_NOTA_INTERIOR-13148496.html |títulu=Falcao ye nomáu per segundu añu consecutivu al Balón d'Oru |editor=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] |fecha=29 d'ochobre de 2013 |fechaaccesu=9 de xineru de 2014}}</ref> Sicasí, nun se fixo presente nel llistáu de trés finalistes ([[Lionel Messi]], [[Cristiano Ronaldo]] y [[Franck Ribéry]]) qu'opten añalmente pol premiu.<ref>{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2013/12/09/internacional/1386594262_157769.html |títulu=Cristianu, Messi y Ribéry son los trés finalistes del Balón d'Oru |editor=[[As (periódicu)|Diariu As]] |fecha=9 d'avientu de 2013 |fechaaccesu=1 de febreru de 2014}}</ref> Na votación del gallardón ente la primer llista de 23 xugadores, foi escoyíu'l décimu primer (11ᵘ) meyor xugador del mundu del añu 2013.<ref>{{cita web |url=http://www.fifa.com/mm/document/ballond'or/xeneral/02/26/14/03/votes_percentage_a el_awards_neutral.pdf |títulu=FIFA Ballon d'Or 2013 – voting results |editor=[[FIFA]] |idioma=Inglés |fechaaccesu=1 de febreru de 2014}}</ref> El [[31 de mayu]] de [[2013]] confirmóse'l so fichaxe pol [[Association Sportive de Monaco Football Club|A. S. Mónaco]], club de la [[Ligue 1]] de Francia, por 63 millones d'euros y robló asina un contratu por cinco años con un sueldu de catorce millones d'euros per temporada. D'esta forma, convirtióse, nel so momentu, nel futbolista meyor pagáu na historia de Colombia. El [[22 de xineru]] de [[2014]], nun partíu que lu midió ante al Chasselay pola [[Copa de Francia de Fútbol 2013/14]] —nel que marcó un gol—, resultó mancáu na so rodía esquierda antes de rematar el primer tiempu tres una dura entrada del xugador Soner Ertek. Darréu, tres los exámenes realizaos, confirmóse que sería interveníu quirúrgicamente por un frayatu del lligamentu anterior cruciáu y tendría un periodu de recuperación de seis meses, perdiéndose asina'l restu de la temporada y la [[Copa Mundial de Fútbol de 2014]]. == Biografía == [[Ficheru:Radamel Falcao García Signature.svg|miniatura|La firma de Falcao.]] '''Radamel Falcao García Zárate''' ([[Santa Marta (Colombia)|Santa Marta]], [[Madalena (Colombia)|Madalena]], [[Colombia]], [[10 de febreru]] de [[1986]]), conocíu deportivamente como '''Radamel Falcao''' o a cencielles '''Falcao''', ye fíu de Radamel García, exdefensor central d'equipos profesionales en Colombia y [[Venezuela]] mientres los años 80 y 90. Con él siempres tuvo'l so fíu Radamel, xunto cola so esposa Carmenza. Falcao, llamáu asina pol volante brasilanu [[Paulo Roberto Falcão]] que yera ídolu del so padre, empezaba a espuntar nel fútbol y nel béisbol. Mientres la so estadía en Venezuela'l [[béisbol]] convertir na pasión del infante Radamel. En [[El Vigía]] xugó en categoríes infantiles, onde trataba d'asonsañar los pasos de dos de los sos modelos na pelota Caribe, los campocortos [[Omar Vizquel]] y [[Ozzie Guillén]]. Sicasí al tornar la famila García a Colombia, Radamel dedicar al fútbol participando en torneos infantiles y xuveniles onde demuestra les sos estraordinaries condiciones como delanteru d'ataque que lu llevaríen a Arxentina y Europa.<ref>{{cita web |autor=L'UNIVERSAL |títulu=Falcao García, goles que lu ganaron al béisbol |url=http://www.eluniversal.com.co/deportes/futbol/falcao-garcia-goles-que lu ganaron-al-beisbol-151083 |fechaaccesu=1 d'agostu de 2014 |fecha=9 de febreru de 2014 }}</ref> Radamel Falcao ta casáu cola moza arxentina Lorelei Tarón a quien conoció nuna [[Evanxelicalismu|ilesia evanxélica]] a la qu'asistía en [[Buenos Aires]].<ref name="novia">{{cita web |url=http://www.publimetro.co/deportes/lorelei-taron-la-inspiracion-del tigre/lmklep!DGeHGeOQ0Tg0I/ |títulu=Lorelei Tarón: La inspiración del tigre' |editor=[[Publimetro#Colombia|Publimetro Colombia]] |fecha=16 de mayu de 2012 |fechaaccesu=5 de xunetu de 2012 }}</ref> A finales del mes de [[marzu]] de 2013, y dempués d'un partíu de la so seleición frente a [[Bolivia]], confirmóse la noticia de que Falcao y la so esposa seríen padres.<ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolcolombiano/articulo-412081-falcao-sera-padre-el so-hijo-dedíco-y el-gol-anóto-y-boliv |títulu=http://www.elespectador.com/deportes/futbolcolombiano/articulo-412081-falcao-sera-padre-el so-hijo-dedíco-y el-gol-anóto-y-boliv }}</ref> El 13 d'agostu de 2013 nació la so fía Dominique García Tarón. Na parte comercial foi imaxe de [[Kellogg Company]] pa Colombia nos años 2008 y 2009,<ref name="delles refs">{{cita web |url=http://www.eldeportivo.com.co/web/DetNoticia_5158_MARCA%20FALCAO.html |títulu=Marca Falcao |editor=El Deportivu |fecha=15 de mayu de 2012 |fechaaccesu=26 de xunetu de 2012 }}</ref> y n'Arxentina pa la reconocida marca de ropa deportivo [[Adidas]].<ref name="delles refs"/> El 27 de setiembre de 2011, Falcao robló un alcuerdu "al llargu plazu" cola marca alemana [[Puma (marca)|Puma]]; asina, pasa a usar los botinos PUMA v1.11 Speed.<ref name="delles refs"/> A finales del añu 2011, Falcao robla un contratu publicitariu con [[Gatorade]] convirtiéndose na imaxe de dicha empresa pa Colombia,<ref name="gatorade">{{cita web |url=http://www.elnuevosiglo.com.co/articulos/5-2012-falcaco-embaxador-gatorade.html |títulu=Falcao, embaxador Gatorade |editor=[[El Nuevo Siglo]] |fecha=17 de mayu de 2012 |fechaaccesu=26 de xunetu de 2012 }}</ref> ente que a comienos de [[2012]] convertir na imaxe pa Suramérica de l'[[axencia de viaxes]] en llinia ''desapegar.com''. Tamién fai un comercial para [[Directv]].<ref name="delles refs"/> El [[11 de mayu]] de [[2012]], anuncióse igualmente que Falcao sería la imaxe del [[Banco BBVA]] en [[Colombia]], mientres un añu a partir de tal fecha.<ref>{{cita web |url=https://www.elpais.com.co/elpais/deportes/noticias/tigre-anda-sueltu-en-vicente-calderon |títulu=Falcao ponse la camiseta del BBVA Colombia y celebra ente los tigres |editor=[[El País (Colombia)|El País]] |fecha=11 de mayu de 2012 |fechaaccesu=10 de xunetu de 2012}}</ref> Tres esto, Falcao convertir na imaxe oficial de [[Real Football 2013]], un videoxuegu pa [[Telefonía móvil|teléfonos móviles]] creáu por [[Gameloft]].<ref>{{cita web |url=http://www.hsbnoticias.com/vernoticia.asp?wplaca=8498 |títulu=Falcao, la nueva cara de Real Football 2013 |editor=[[HSB Televisión]] |fecha=17 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=18 d'agostu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140222050003/http://www.hsbnoticias.com/vernoticia.asp?wplaca=8498 |fechaarchivu=2014-02-22 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.antena2.com.co/videos/planeta-futbol/falcao-la-imagen-del-juego-real-football-2013-36 |títulu=Falcao la imaxe del Xuegu Real Football 2013 |editor=[[Antena 2]] |fechaaccesu=18 d'agostu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160923082458/http://www.antena2.com.co/videos/planeta-futbol/falcao-la-imagen-del-juego-real-football-2013-36 |fechaarchivu=2016-09-23 }}</ref> En [[2013]] tamién foi escoyíu como la imaxe oficial faciendo comercial de la ''Copa Toon'' de la canal de caricatures [[Cartoon Network Llatinoamérica]].<ref>{{cita web |url=http://www.futbolete.com/index.php/futbol-de-marca/noticias/item/6061-radamel-falcao-es-la-imagen-de-la-copa-toon Futbolete.com |títulu=Radamel Falcao ye la imaxe de la Copa Toon |editor=[[Futbolete]] |fechaaccesu=21 de payares de 2013 |fecha=1 de febreru de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.futbolete.com/index.php/futbol-de-marca/noticias/item/6061-radamel-falcao-ye-la imaxe-de-la copa-toon |fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> En [[2013]] conviértese tamién na imaxe publicitaria de la empresa colombiana de [[llambionaes]], Colombina, específicamente pal productu «Bon Bon Bum».<ref>{{cita web |url=http://www.larepublica.com.co/empresas/falcao-es-la-nueva-imaxe-de-bon-bon-bum_31945 |títulu=Falcao ye la nueva imaxe de Bon Bon Bum |editor=[[La República]] |fecha=15 de febreru de 2013 |fechaaccesu=21 de payares de 2013}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.dinero.com/empresas/ficies-on-line/articulo/colombina-xuega-falcao/169538 |títulu=Colombina xugar con Falcao |editor=[[Revista Dineru]] |fecha=15 de febreru de 2013 |fechaaccesu=21 de payares de 2013 }}</ref> Amás de los anteriores contratos comerciales roblaos por Falcao, destácase que'l cantante tamién colombianu [[Carlos Vives]] fixo un cantar xunto al brasilanu [[Michel Teló]] n'honor a Falcao, titulada «Como-y gusta al to cuerpu».<ref>{{cita web |url=http://www.rcnradio.com/audios/carlos-vives-rinde-homenaxe-falcao-en-su-nueva-cancion-como-y%20gusta%27l%20to-cuerpu-44244 |títulu=http://www.rcnradio.com/audios/carlos-vives-rinde-homenaxe-falcao-en-su-nueva-cancion-como-y gusta'l to-cuerpu-44244 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130425072043/http://www.rcnradio.com/audios/carlos-vives-rinde-homenaxe-falcao-en-su-nueva-cancion-como-y |fechaarchivu=2013-04-25 }}</ref> Pela so parte, el periodista español Francisco Javier Díaz del diariu [[As (periódicu)|AS]] d'[[España]] escribió un llibru llamáu «Falcao, nacíu pal gol» n'honor al futbolista.<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/deportes/futbol/falcao-nacíu-pa-el gol-llibro-que-repasa-la vida-del tigre_12842522-4 |títulu='Falcao, nacíu pal gol', el llibru que repasa la vida del 'Tigre' }}</ref> En [[xunu]] de [[2013]] convertir n'aliáu de la [[Oficina de Naciones Xuníes contra la Droga y el Delitu]],<ref>{{cita web |url=http://www.unodc.org/colombia/es/press/falcaoenunodc.html |títulu=Falcao conoz de primer mano'l llabor de UNODC |editor=[[Oficina de Naciones Xuníes contra la Droga y el Delitu]] |fechaaccesu=10 d'agostu de 2013}}</ref> y n'imaxe comercial de la esclusiva marca suiza de relós [[Hublot]].<ref>{{cita web |url=http://www.eleconomista.es/evasion/moda-y-complementos/noticias/4886674/06/13/Hublot-llanza-la-Edicion-Especial-Falcao-.html |títulu=Hublot llanza la Edición Especial Falcao |editor=[[L'Economista (España)|L'Economista]] |fecha=5 de xunu de 2013 |fechaaccesu=10 d'agostu de 2013}}</ref> En conociéndose que se tresformó n'aliáu de la Oficina de Naciones Xuníes contra la Droga y el Delitu, en [[payares]] de [[2013]], informóse oficialmente que Radamel volvióse embaxador de bona voluntá de la ONUDD.<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/deportes/futbol/ARTICULO-WEB-NEW_NOTA_INTERIOR-13208185.html |títulu=Falcao fichó pola ONX pa saca-y 'tarxeta colorada a les drogues' |editor=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] |fecha=20 de payares de 2013 |fechaaccesu=21 de payares de 2013}}</ref> Coles mesmes, en [[payares]] de 2013 súpose que Radamel faía parte d'una campaña global de la empresa teunolóxica [[Samsung]] pa promocionar la so llinia [[Samsung Galaxy (gama)|Galaxy]] de [[Telefonía móvil|teléfonos móviles]], en tal campaña «El Tigre» fai parte del equipu Galácticu de Samsung», un equipu d'once xugadores que «van defender a [[La Tierra]] de seres d'otros planetes».<ref>{{cita web |url=http://www.eluniversal.com.co/tecnologia/radamel-falcao-fai-parte-del equipu-galactico-de-samsung-143821 |títulu=Radamel Falcao fai parte del equipu Galácticu de Samsung |editor=[[L'Universal (Colombia)|El Universal]] |fecha=30 de payares de 2013 |fechaaccesu=30 de payares de 2013 }}</ref> En [[Xunetu]] de 2017 aceptó un fraude fiscal de 8,2 millones d'euros que despintó mientres la so estadía n'España (2012-2013). Falcao llegó a un alcuerdu económicu cola Facienda española pol dineru.<ref>{{cita web|url=http://www.semana.com/deportes/articulo/falcao-acepta-fraude-fiscal-y-paga-8-millones-de-euros-a-espana/532289|títulu=Falcao acepta fraude fiscal y paga 8 millones d'euros a España|fechaaccesu=12 de xunetu de 2017|autor=Revista Selmana|enllaceautor=Selmana (Colombia)|fecha=12 de xunetu de 2017|sitiuweb=http://www.semana.com/|editorial=|idioma=castellanu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170714002831/http://www.semana.com/deportes/articulo/falcao-acepta-fraude-fiscal-y-paga-8-millones-de-euros-a-espana/532289|fechaarchivu=2017-07-14}}</ref> Poco dempués, Falcao repitió que nun cometió nengún delitu fiscal nin un fraude. Respectu al pagu del dineru, los sos abogaos declararon por aciu un comunicáu que se fixo pa "paralizar la xeneración d'intereses y recargos na vía alministrativa empecipiada pola Facienda Pública española".<ref name="El Espectador">{{cita web|títulu=Falcao repite que nun cometió fraude nin delitu fiscal|url=http://www.elespectador.com/deportes/futbol-internacional/falcao-repite-que-nun cometió--fraude-nin-delitu-fiscal-articulo-703096|idioma=castellanu|fecha=14 de xunetu de 2017|fechaaccesu=14 de xunetu de 2017}}</ref> == Trayeutoria == === Lanceros Boyacá === ==== (1999-00) Debú profesional y primer gol ==== ''El Tigre'' debutó na [[Categoría Primer B]] de [[Colombia]] nel [[Lanceros Boyacá]], equipu que se treslladara de [[Tunja]] a [[Chía (Cundinamarca)|Chía]] naquella temporada. Falcao debutó a los 13 años y 112 díes contra'l [[Deportivo Pereira S. A.|Deportivo Pereira]] el [[1999|28 d'agostu]] de [[Primer B 1999 (Colombia)|1999]], convirtiéndose nel xugador más nuevu en debutar nun tornéu de [[División Mayor del Fútbol Colombiano|fútbol profesional]] en [[Colombia]].<ref name="Falcaomania"/> Nel añu [[Primer B 2000 (Colombia)|2000]], con tan solo 14 años d'edá, Falcao empezó a ser teníu seriamente en cuenta pol direutor téunicu de [[Lanceros Boyacá]], [[Hernán Pacheco]]; esi añu, García xugó siete partíos con [[Lanceros Boyacá|Lanceros]].<ref name="LancerosFalcao" /> El [[25 de xunetu]] de [[2000]], nel Estadiu Olímpicu del Sol de [[Sogamoso]], anotó'l so únicu gol con [[Lanceros Boyacá]] contra ''[[Club Deportivo El Cóndor|Club El Cóndor]]''.<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-1247214 |títulu=LLANCEROS FRENÓ AL CÓNDOR |editor=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] |fecha=25 d'abril de 2000 |fechaaccesu=25 de mayu de 2011}}</ref> En total, los sos dos años d'esperiencia con [[Lanceros Boyacá]], dexaron un saldu d'ocho partíos xugaos y un gol marcáu.<ref name="LancerosFalcao">{{cita web |url=http://dimayor.com/noticias/radamel_falca_garcia_zusmiu_en_la_segunda_division_en_colombia_540.html |títulu=Radamel Falcao García xugó na Segunda División en Colombia |editor=División Mayor del Fútbol Profesional Colombianu |fecha=12 d'abril de 2012 |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121120064037/http://dimayor.com/noticias/radamel_falca_garcia_zusmiu_en_la_segunda_division_en_colombia_540.html |fechaarchivu=20 de payares de 2012 }}</ref> Dempués entrenó cola profesional de [[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]] y de ende partió escontra l'[[Arxentina]].<ref>{{cita web |url=https://www.youtube.com/watch?v=j-LCpV1o6ZY |títulu=https://www.youtube.com/watch?v=j-LCpV1o6ZY }}</ref> === C.A. River Plate === ==== (2005) Llegada a Arxentina y entamu en Primer División ==== Nel añu [[2001]], Radamel foi ficháu pol [[Club Atlético River Plate|River Plate]] d'[[Arxentina]] pola suma de 500.000 [[dólar]]es.<ref name="RiverFalcao">{{cita web |url=http://www.lanacion.com.ar/EdicionImpresa/deportiva/nota.asp?nota_id=949050 |títulu=San Falcao, la esperiencia relixosa a la que s'enferrona River |editor=[[La Nación (Arxentina)|La Nación]] |fecha=1 d'ochobre de 2007 }}</ref> En llegando al club arxentín xunir al equipu xuvenil d'octava división na qu'esti participaba.<ref name="RiverFalcao" /> El so debú profesional na [[Primer División d'Arxentina]] tuvo llugar nel [[Tornéu Clausura 2005 (Arxentina)|Tornéu Clausura 2005]] de la mano del, daquella entrenador de [[Club Atlético River Plate|River]] [[Club Atlético River Plate|Plate]], [[Leonardo Astrada]], nun partíu nel que'l so equipu {{#tag:ref|[[Club Atlético River Plate|River Plate]] d'[[Arxentina]], tamién ye conocíu popularmente como l'equipu "''Millonariu''".|group=n}} cayó derrotáu 1-2 frente a [[Club de Gimnasia y Esgrima La Plata|Gimnasia y Esgrima La Plata]].<ref>{{cita web |url=http://www.emol.com/noticias/deportes/2005/05/29/183727/velez-sarsfield-afítase-como-líder-en-argentina.html |títulu=Vélez Sarsfield afítase como líder n'Arxentina |editor=[[EMOL|El Mercurio]] |fecha=29 de mayu de 2005 |fechaaccesu=12 de mayu de 2012}}</ref> L'afitamientu de Radamel producir mientres el [[Tornéu Apertura 2005 (Arxentina)|Tornéu Apertura 2005]], tornéu nel cual llogró anotar el so primer doblete de goles n'Arxentina, que lo consiguiría'l [[2 d'ochobre]] de [[2005]], frente a [[Club Atlético Independiente|Independiente]], nun partíu que remató 3-1 a favor de River Plate.<ref>{{cita web |url=http://www.infobae.com/notas/nota.php?Idx=214029&IdxSeccion=100795 |títulu=Falcao fixo festexar a River |editor=[[Infobae.com|Infobae]] |fecha=3 d'ochobre de 2005 |fechaaccesu=2 de mayu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121224054822/http://www.infobae.com/notas/nota.php?Idx=214029&IdxSeccion=100795 |fechaarchivu=2012-12-24 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.cooperativa.cl/p4_noticias/site/artic/20051002/pags/20051002171844.html |títulu=River Plate llevantar con un trunfu sobre Independiente |editor=[[Radio Cooperativa (Chile)|Radio Cooperativa]] |fecha=1 d'ochobre de 2005 |fechaaccesu=2 de mayu de 2012}}</ref> Aquel sucesu, repitir nesi mesmu tornéu dos veces más: contra [[Club Atlético Lanús|Lanús]], al marcar un doblete de goles que collaboró nel trunfu 4-1 como llocal de [[Club Atlético River Plate|River]],<ref>{{cita web |url=http://www.diariodecuyo.com.ar/home/new_noticia.php?noticia_id=126467 |títulu=El colombianu Falcao García consolídase como goliador de River |editor=[[Diariu de Cuyo]] |fecha=9 de payares de 2005 |fechaaccesu=2 de mayu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150923214410/http://www.diariodecuyo.com.ar/home/new_noticia.php?noticia_id=126467 |fechaarchivu=2015-09-23 }}</ref> y frente a [[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]], tamién con dos goles qu'ayudaron a aumentar el marcador que terminó 5-1 a favor de [[Club Atlético River Plate|River]].<ref>{{cita web |url=http://www.terra.com/deportes/articulo/html/fox209973.htm |títulu=Falcao García marca dos tantos en goliada de River a San Lorenzo |editor=[[Terra Networks|Terra]] |fecha=17 de payares de 2005 |fechaaccesu=2 de mayu de 2012}}</ref> Amás de los sos trés dobletes, Falcao convirtió un gol más naquel [[Tornéu Apertura 2005 (Arxentina)|Tornéu Apertura 2005]], col que sumó siete goles en siete partíos so la direición téunica de [[Reinaldo Merlo]]. ==== (2006) La llarga mancadura de 2006 ==== En rematando'l [[Tornéu Apertura 2005 (Arxentina)|Tornéu Apertura 2005]], el delanteru colombianu sufrió una importante mancadura de lligamentos mientres la pretemporada, tuvo de permanecer estremáu de les canches, y nun pudo xugar el [[Tornéu Clausura 2006 (Arxentina)|Tornéu Clausura 2006]], siendo d'esta forma, Radamel tuvo'l so regresu hasta pocu dempués de dar entamu del [[Tornéu Apertura 2006 (Arxentina)|Tornéu Apertura 2006]].<ref>{{cita web |url=http://www.cooperativa.cl/p4_noticias/site/artic/20051123/pags/20051123120610.html |títulu=River Plate perdió a Falcao García pal restu de l'Apertura 2005 |editor=[[Radio Cooperativa (Chile)|Radio Cooperativa]] |fecha=23 de payares de 2005 |fechaaccesu=2 de mayu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.terra.com/deportes/articulo/html/fox220456.htm |títulu=Grave mancadura de colombianu Falcao |editor=[[Terra Networks|Terra]] |fecha=20 de xineru de 2006 |fechaaccesu=2 de mayu de 2012}}</ref> Nesti tornéu, ''El Tigre'' tuvo la oportunidá de xugar dolce partíos, nos que solo marcó nuna ocasión, gol que marcó'l [[22 d'ochobre]], frente a [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]], que significo'l segundu gol que cerró un 2-0 definitivu a favor del so equipu.<ref>{{cita web |url=http://www.perfil.com/contenidos/2006/10/22/noticia_0044.html |títulu=River ganó y, dica agora, ye l'únicu piqueru |editor=[[Diariu Perfil]] |fecha=22 d'ochobre de 2006 |fechaaccesu=12 de mayu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.infobae.com/notas/nota.php?Idx=282428&IdxSeccion=100803 |títulu=River construyó una victoria que la llevó a la punta |editor=[[Infobae.com|Infobae]] |fecha=23 d'ochobre de 2006 |fechaaccesu=12 de mayu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121224054806/http://www.infobae.com/notas/nota.php?Idx=282428&IdxSeccion=100803 |fechaarchivu=2012-12-24 }}</ref> Per otru llau, el [[12 d'ochobre]], Falcao debutó internacionalmente, pola [[Copa Suramericana 2006]] frente al Atlético Paranaense nel partíu de vuelta de los octavos de final.<ref name="ESPN">{{cita web |url=http://espndeportes.espn.go.com/futbol/gamecast?id=206537 |títulu=Gamecast:Atlético Paranaense vs. River Plate |editor=[[ESPN]] |fecha=12 d'ochobre de 2006 |fechaaccesu=12 de mayu de 2012}}</ref> Nun alcuentru que remató 2-2, Falcao nun marcó gol y solamente xugó'l primer tiempu.<ref name="lt">{{cita web |url=http://www.lostiempos.com/diario/actualidad/deportes/20061013/esanicien-a-river_22989_22989.html |títulu=Esanicien a River |editor=Los Tiempos |fecha=12 d'ochobre de 2006 |fechaaccesu=12 de mayu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140201172633/http://www.lostiempos.com/diario/actualidad/deportes/20061013/esanicien-a-river_22989_22989.html |fechaarchivu=1 de febreru de 2014 }}</ref><ref name="ESPN" /> El xuegu tenía'l precedente del 0-1 en contra pol partíu d'ida, nel [[Estadiu Antonio Vespucio Liberti|Estadiu Monumental]],<ref>{{cita web |url=http://www.infobae.com/notas/nota.php?Idx=278075&IdxSeccion=1 |títulu=River perdió na so cancha y la xente recordó a Boca |editor=[[Infobae.com|Infobae]] |fecha=28 de setiembre de 2006 |fechaaccesu=12 de mayu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121224054814/http://www.infobae.com/notas/nota.php?Idx=278075&IdxSeccion=1 |fechaarchivu=2012-12-24 }}</ref> polo que l'equipu de Radamel quedó esaniciáu de la competición.<ref name="lt" /> ==== (2007) Primer tripleta ==== A nivel internacional, ''El Tigre'' solo apostó un partíu na [[Copa Libertadores 2007]] frente a [[Colo-Colo]] el [[22 de febreru]], alcuentru nel cual nun anotó pal so equipu y foi espulsáu al minutu 65.<ref>{{cita web |url=http://espndeportes.espn.go.com/futbol/ficha?id=213108 |títulu=Ficha: Colo Colo 1-2 River Plate |editor=[[ESPN]] |fecha=22 de febreru de 2007 |fechaaccesu=19 de mayu de 2012}}</ref> Nel [[Tornéu Clausura 2007 (Arxentina)|Tornéu Clausura 2007]], Radamel nun tomó protagonismu a nivel xeneral, por cuenta de que solo anotó nun partíu en tol campeonatu. El [[24 de febreru]], frente a [[Racing Club]] pola 3<sup>a</sup> fecha nel [[Estadiu Presidente Perón]], foi l'únicu alcuentru del campeonatu nel que marcó y facer por duplicáu, el xuegu remató 2-4 a favor del equipu ''millonariu''.<ref>{{cita web |url=http://www.eluniverso.com/2007/02/25/0001/15/D53357A5AC704AC69961Y6235F9A05C8.html |títulu=River ganó 4-2 y lidera con Arsenal el tornéu arxentín |editor=[[L'Universu (Ecuador)|L'Universu]] |fecha=25 de febreru de 2007 |fechaaccesu=19 de mayu de 2012 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.rosario3.com/deportes/noticias.aspx?idNot=9165 |títulu=River ganólu 4-2 a Racing y comparte la punta del Clausura |editor=[[El Trés (Rosario)|Canal 3]] |fecha=25 de febreru de 2007 |fechaaccesu=19 de mayu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140222223500/http://www.rosario3.com/deportes/noticias.aspx?idNot=9165 |fechaarchivu=22 de febreru de 2014 }}</ref> Naquel Tornéu Clausura, Falcao apostó 8 partíos. García fixo per primer vegada como profesional una [[tripleta]] el [[28 de setiembre]] de [[2007]] frente al club brasilanu Botafogo onde [[Club Atlético River Plate|River Plate]] fixo una remontada pa la historia. Díes dempués, el [[7 d'ochobre]], marcó'l so primer gol nun [[Superclásico del fútbol arxentino]]. Foi'l primeru de los dos goles de [[Club Atlético River Plate|River Plate]] sobre [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] nel trunfu por 2-0. ==== (2008) Primer títulu local ==== [[Club Atlético River Plate|River]] refugó ufiertes del [[Associazione Calcio Milan|AC Milan]], del [[Real Club Deportivo de La Coruña|Deportivu La Coruña]], del [[Fluminense Football Club|Fluminense]] y del [[Aston Villa Football Club|Aston Villa]] por valor de 20 millones de dólares pel branu de [[2008]]. El [[8 de xunu]] ganó con [[Club Atlético River Plate|River Plate]] el tornéu [[Tornéu Clausura 2008 (Arxentina)|Clausura 2008]] so la direición téunica de [[Diego Pablo Simeone|Diego Simeone]]. Por cuenta de la so destacada temporada en [[Club Atlético River Plate|River Plate]] volver a rumorear la so vinculación con dellos equipos anque, finalmente, permaneció en River mientres l'[[Tornéu Apertura 2008 (Arxentina)|Apertura 2008]] nel que'l club fixo la peor campaña de la so historia quedando últimu.<ref>{{cita web |url=http://www.ole.clarin.com/notas/2008/12/14/futbollocal/01822237.html |títulu=¡Guau! River últimu |editor=[[Diariu Olé|Olé]] |fecha=14 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=8 de xunetu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090130032854/http://www.ole.clarin.com/notas/2008/12/14/futbollocal/01822237.html |fechaarchivu=2009-01-30 }}</ref> ==== (2009) L'últimu semestre en River Plate ==== Nel [[2009]] [[Club Atlético River Plate|River Plate]] tuvo un empiezu complicáu: foi esaniciáu na fase de grupos de la [[Copa Libertadores 2009]] y foi ganando pocos partíos nel [[Tornéu Clausura 2009 (Arxentina)|Clausura 2009]], sicasí, Radamel caltuvo'l so olfatu goliador y foi pieza clave nel esquema de [[Néstor Gorosito]], pos creciera nos últimos dos años como delanteru anotando más de 30 goles en torneos de l'[[Asociación del Fútbol Arxentino|AFA]] y más de 10 en torneos internacionales. === FC Porto === ==== (2009-10) Los sos primeros pasos nel fútbol europeo ==== [[Ficheru:2010–11 UEFA Europa League - SK Rapid Wien vs F.C. Porto (01).jpg|200px|miniatura|«El Tigre» nun partíu frente a [[Rapid Viena]], nel [[Estadiu Ernst Happel]], pola ''[[Europa League]]'' nun alcuentru que significó'l so primer ''hat-trick'' n'Europa.]] El so saltu a [[Europa]] nun se fixo esperar y nel mes de xunetu del 2009 confirmóse'l so pasu al [[Fútbol Club Porto|F. C. Porto]] por 5,5 millones d'[[euru|euros]], col que robló un contratu por cinco temporaes.<ref>{{cita web |url=http://www.ole.clarin.com/notas/2009/07/15/futbollocal/01958771.html |títulu=Adeus |editor=[[Diariu Olé|Olé]] |fecha=14 de xunetu de 2009 |fechaaccesu=14 de xunetu de 2009}}</ref> La so adautación al fútbol portugués foi inmediata; nos primeros seis meses nel club «El Tigre» marcó once goles en diecinueve partíos. El so primer gol oficial en Portugal marcar el 16 d'agostu frente al [[Futebol Clube Paços de Ferreira|Paços de Ferreira]].<ref>{{cita web |url=http://www.futbolred.com/colombianos-exterior/noticias/noticias/falcao-garcia-dio-y el-empate-1-1-a-oporto-frente-a-pacos-ferreira/5865008 |títulu=Falcao García dio-y l'empate 1-1 a Porto frente a Pacos Ferreira |editor=Futbolred |fechaaccesu=8 de xunetu de 2012}}</ref> Na so primer participación na [[UEFA Champions League|Lliga de Campeones d'Europa]], anotó cuatro goles n'ocho partíos: Unu al [[APOEL FC|APOEL F. C.]] en fase de grupos, dos al [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] &mdash;en partíos distintos&mdash; y unu al [[Arsenal Football Club|Arsenal F. C.]],<ref>{{cita web |url=http://es.uefa.com/uefachampionsleague/season=2010/clubes/club=50064/squad/index.html |títulu=FC Porto na UEFA Champions League 2009/10 |editor=[[UEFA]] |fechaaccesu=15 de mayu de 2012}}</ref> club qu'esanició a los lusos nos octavos de final de la competencia.<ref>{{cita web |url=http://es.uefa.com/uefachampionsleague/season=2010/matches/round=2000029/match=2000470/postmatch/report/index.html#exhibicion+arsenal+ante+oporto |títulu=Exhibición del Arsenal ante'l Porto |editor=[[UEFA]] |fecha=9 de marzu de 2010 |autor=Álvaro Machu |fechaaccesu=15 de mayu de 2012}}</ref> Na temporada 2009-2010 marcó trenta y cuatro goles en cuarenta y dos partíos, venticinco en lliga, cuatro en Lliga de Campeones d'Europa y seis na [[Copa de Portugal]]. Esta cifra allugar nel segundu llugar de la llista de goliadores de la lliga lusa liderada por Óscar Cardozo con 26 anotaciones.<ref>{{cita web |url=http://es.soccerway.com/national/portugal/portuguese-liga-/2009-2010/regular-season/ |títulu=Primeira Liga- temporada 2009/10 |editor=SoccerWay |fecha=fechaaccesu=12 d'agostu de 2012}}</ref> Esta temporada'l so equipu consagróse campeón de la Copa Portuguesa y anque dexó pasar la Lliga de Portugal, que yera'l principal oxetivu de la temporada, llogró la Supercopa (partíu qu'axunta al campeón de Lliga y Copa) ante'l so máximu rival, el [[Sport Lisboa e Benfica|Benfica]], al cual ganó por 2-1, con bona participación de Falcao, que convirtió la segunda cifra del oldeo. ==== (2010-11) La temporada de los cinco títulos ==== [[Ficheru:2010–11 UEFA Europa League - SK Rapid Wien vs F.C. Porto (04).jpg|miniatura|Falcao termina la so 'hat-trick' ante'l [[SK Rapid Viena]] n'avientu de [[2010]].]] Na temporada 2010-2011 marcó 39 tantos, 17 n'[[Lliga Europea de la UEFA|UEFA Europa League]] (unu na pre-clasificación) consolidándolo como goliador parcial del certame; pela so parte, nos torneos de Portugal marcó 5 tantos na copa, 16 na lliga, y 4 na Copa de la Lliga. Radamel Falcao foi compañeru de los tamién colombianos [[Freddy Guarín]] y [[James Rodríguez]] nel Porto. Nesa mesma temporada'l [[Fútbol Club Porto|FC Porto]] ganó la [[Primer División de Portugal 2010/11|Lliga de Portugal]] na fecha 25 con 5 feches d'anticipación. El campeonatu llograr cuando enfrentaron como visitante al so máximu rival, el campeón defensor [[Sport Lisboa e Benfica|Benfica]], al cual vencieron por 1-2. Nel partíu Falcao tuvo un papel clave, pos cuando'l marcador atopábase 1-1, Falcao dientro del área rival regatió al porteru, que cometió-y falta pa pena máxima y foi executada por ''[[Givanildo Vieira de Souza|Hulk]]'', marcando y dándo-y asina'l trunfu al Porto. [[Ficheru:Radamel Falcao 6333.jpg|190px|miniatura|left|Falcao frente a [[FC Spartak de Moscú|Spartak Moscú]].]] N'abril de 2011 el [[Fútbol Club Porto|FC Porto]] clasificó a la final de la Copa de Portugal al vencer al [[SL Benfica|Benfica]] nel so estadiu por 1-3, García nuevamente apurrió unu de los goles de la victoria. Na [[UEFA Europa League 2010-11]] ye figura del campeonatu. El 7 d'abril del 2011 Falcao probó una vegada más la so reputación al anotar tres goles na victoria 5-1 del Porto ante'l [[FC Spartak de Moscú|Spartak de Moscú]], onde tamién collaboró con una asistencia. Nel xuegu de visita vencieron 2-5 al equipu rusu, García realizó una asistencia y un gol nel alcuentru. [[Ficheru:Radamel Falcao García (5739337773).jpg|miniatura|200px|Falcao celebrando colos sos compañeros, unu de los tantos campeonatos conquistaos col [[Fútbol Club Porto|Porto]].]] Na semifinal de la [[UEFA Europa League 2010-11]] contra'l [[Villarreal Club de Fútbol|Villarreal]] volvió ser parte del marcador al anotar 4 tantos na ida y 1 na vuelta pa llegar a los 16 goles y proclamase casi por completu goliador de la competencia. Nel partíu d'ida tamién anotó'l so compatriota [[Fredy Guarín]]. Falcao clasificar a la final de la [[Lliga Europea de la UEFA|UEFA Europa League]] col so club Porto'l 05 de mayu de 2011 a pesar de la derrota del so club 3- 2 a manes de Villarreal. Nesti partíu Falcao entró na historia de la competición, al convertise nel máximu anotador nuna mesma temporada de la [[Lliga Europea de la UEFA|UEFA Europa League]]. El [[18 de mayu]] xugóse la final de la [[UEFA Europa League 2010-11]] nel [[Estadiu Aviva]] de [[Dublín]] ente'l [[Fútbol Club Porto|FC Porto]] y el [[Sporting Clube de Braga|Sporting Braga]]. Radamel marcó l'únicu gol col que'l Porto ganó a la Braga por 1-0, ganando la so cuarta competición europea na so historia. L'anotación foi al minutu 42 del primer tiempu, cuando [[Freddy Guarín]] tomó'l balón pola banda derechu y metió un centru precisu por que Falcao convirtiera de cabeza. D'esta forma, Falcao batió'l récor de 15 goles que [[Jürgen Klinsmann]] anotó na [[Copa de la UEFA 1995-96|edición 1995-96]] de la [[Copa de la UEFA]] col [[F. C. Bayern Múnich|Bayern de Múnich]], marcando 17 goles y convirtiéndose nel máximu goliador por temporada na historia de la competición. === Atlético de Madrid === ==== (2011-12) Bicampeón de la Lliga Europea ==== El 18 d'agostu de 2011 l'[[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] fichó a Radamel Falcao García por una suma envalorada en 40 millones d'euros.<ref>{{enllaz rotu|1={{cita web |url=http://www.foxsportsla.com/futbol/Tigre-colchoneru-El-Aleti-ficha-a-Falcao-en-40-millones-20110818-0050.html |títulu=¡Tigre colchoneru! El Aleti ficha a Falcao en 40 millones |editor=[[Fox Sports (Llatinoamérica)]] |fecha=18 d'agostu de 2011}} |2=http://www.foxsportsla.com/futbol/Tigre-colchoneru-El-Aleti-ficha-a-Falcao-en-40-millones-20110818-0050.html |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Con esti fichaxe, Falcao convertir na venta más cara de la historia de la [[Primer División de Portugal]], el xugador pol que'l cuadru ''colchoneru''{{#tag:ref|"''Colchoneru''" ye unu de los llamatos usaos pa referise al Atlético Madrid d'España.|group=n}} pagó más dineru<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2011/08/19/futbol/equipos/atletico/1313751903.html?a=8a52f00473f419bf24daec995b3955af&t=1316776652 |títulu=Los roxiblancos más caros |editor=[[Diariu Marca]] |fecha=19 d'agostu de 2011 |cita=Los 40 millones de Falcao son un nuevu récor}}</ref> y, al empar, el futbolista colombianu pol que se pagó más dineru na historia.<ref name="Falcao22">{{cita web |url=http://www.futbolred.com/colombianos-exterior/noticias/agostio2011/la-contratacion-de-falcao-por-el-atletico-de-madrid-ruempe-records/10185824 |títulu=La contratación de Falcao pol Atlético de Madrid ruempe récores |autor=EFE |editor=Futbolred |fechaaccesu=19 d'agostu de 2011}}</ref> El llunes 22 d'agostu de 2011, Falcao foi presentáu ante la so nueva afición nel escenariu futbolísticu del club, el [[Estadiu Vicente Calderón|Vicente Calderón]], onde foi recibíu per alredor de diez mil aficionaos.<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2011/08/22/futbol/1314040579.html |editor=[[El Mundo (España)|El Mundo]] |títulu=Multitudinariu recibimientu a Falcao |fecha=23 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=3 de xunetu de 2012}}</ref> [[Ficheru:Falcao Presentación Atletico (cropped).JPG|miniatura|Falcao col [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] en [[2011]].]] En consecuencia de que Radamel entá nun tenía los papeles necesarios na so totalidá pa xugar na lliga, nun tuvo la oportunidá de participar nel primer choque del campeonatu, frente a [[Club Atlético Osasuna|Osasuna]].<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2011/08/28/futbol/1adivision/1314532947.html |títulu=L'Atlético añora un delanteru de referencia |editor=[[Diariu Marca]] |fecha=28 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=5 de xunetu de 2012}}</ref> El 10 de setiembre, debutó cola camiseta raxona en partíu correspondiente a la tercer xornada de [[Primer División d'España 2011/12|lliga]], alcuentru que remató con una derrota del so equipu por 1-0 ante'l [[Valencia Club de Fútbol|Valencia]] en condición de visitante.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2011/09/11/futbol/1adivision/1315692154.html |editor=[[Diariu Marca]] |títulu=Soldáu arma al Valencia |fecha=11 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=5 de xunetu de 2012}}</ref> El so primer gol col Atlético de Madrid marcar el 15 de setiembre de 2011 nel Estadiu Vicente Calderón na primer xornada de la [[Lliga Europa de la UEFA 2011-12|Lliga Europea de la UEFA 2011-12]] frente al [[Celtic Football Club]], tal tantu significó'l 1-0 parcial, que depués terminó nun 2-0 a favor del [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]].<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2011/09/15/futbol/europa_league/1316120706.html |títulu=Diego y Falcao quiten les penes del Atlético |editor=[[Diariu Marca]] |fecha=15 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=5 de xunetu de 2012}}</ref> Darréu, el colombianu fixo los sos primeros goles na lliga española, estrenándose con un ''hat-trick'', el 18 de setiembre frente al [[Real Racing Club de Santander|Racing de Santander]] na 4ª xornada, nel [[Estadiu Vicente Calderón]], nun xuegu que remató 4-0.<ref>{{cita web |url=http://www.antena3.com/noticias/deportes/futbol/falcao-lidera-triplete-prometedor-atletico_2011091800070.html |títulu=Falcao lidera con un triplete un prometedor Atlético |editor=[[Antena 3]] |fecha=9 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2012}}</ref><ref name="RacingS">{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2011/09/18/mas_futbol/1316296841_850215.html |títulu=El 'Tigre' Falcao abusa del Racing con un hat-trick |editor=[[As (periódicu)|Diariu As]] |fecha=18 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=5 de xunetu de 2012}}</ref> Na siguiente xornada de la lliga española, siguió cola so racha goliadora, nel partíu qu'enfrentó al Atlético con [[Real Sporting de Xixón|Sporting de Xixón]] nel [[Estadiu Vicente Calderón]], ''El Tigre'' llevó a cabu un bon partíu al convertir dos tantos na goliada 4-0 contra dichu equipu y, llegó a los 6 goles en 4 partíos col so nuevu equipu, 5 d'ellos na lliga española.<ref>{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2011/09/21/mas_futbol/1316556048_850215.html |títulu=El 'Tigre' Falcao fai ruxir al Vicente Calderón |editor=[[As (periódicu)|Diariu As]] |fecha=21 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=6 de xunetu de 2012}}</ref> Depués, Falcao xugó'l so quintu partíu como ''colchoneru'', el 24 de setiembre frente al [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] nel [[Camp Nou]], nun xuegu nel qu'[[Club Atlético de Madrid|Atlético]] perdió 5-0.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2011/09/24/futbol/1adivision/1316901299.html |títulu=Otru recital de Messi y Xavi |editor=[[Diariu Marca]] |fecha=24 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=7 de xunetu de 2012}}</ref> El [[29 de setiembre]], nel partíu correspondiente a la segunda xornada de la fase de grupos de la [[Lliga Europa de la UEFA 2011-12|Europa League]], Atlético enfrentó a [[Stade Rennais Football Club|Rennes]] en condición de visitante, García nun marcó y l'equipu empató a un gol.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2011/09/29/futbol/europa_league/1317322521.html |títulu=Juanfran ataca como un tigre |editor=[[Diariu Marca]] |fecha=29 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=7 de xunetu de 2012}}</ref> El 3 de payares, de nuevu apurrió pal Atlético na goliada 4-0 frente a Udinese, poniendo'l gol que cerró la cuenta.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2011/11/03/futbol/europa_league/1320357880.html |títulu=El Atleti borda su mejor traje |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=3 de payares de 2011 |fechaaccesu=8 de xunetu de 2012}}</ref> Cuatro díes dempués, Falcao sumó un gol más na so cuenta personal, esta vegada de penalti, frente a [[Getafe Club de Fútbol|Getafe]], nun partíu nel que'l so equipu perdió 3-2 nel [[Coliseum Alfonso Pérez]].<ref>{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2011/11/07/mas_futbol/1320620402_850215.html |títulu=L'Atlético enriédase y el Getafe aprovechar |editor=[[As (periódicu)|Diariu As]] |fecha=7 de payares de 2011 |fechaaccesu=8 de xunetu de 2012}}</ref> Dempués, el 11 de payares, súpose que Radamel sufrió una mancadura mientres entrenaba cola [[Seleición de fútbol de Colombia|seleición Colombia]],<ref>{{cita web |url=http://www.elcomercio.com/deportes/futbol/lesion-Radamel-Falcao-apuro-Colombia_0_588541260.html |títulu=La mancadura de Radamel Falcao pon n'apuros a Colombia |editor=[[El Comercio (Ecuador)]] |fecha=11 de payares de 2011 |fechaaccesu=8 de xunetu de 2012 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://elcomercio.pe/deportes/1331399/noticia-gran-baxa-colombia-radamel-falcao-quedu-refugáu-lesion |títulu=Gran baxa en Colombia: Radamel Falcao quedó refugáu por mancadura |editor=[[El Comercio (Perú)]] |fecha=10 de payares de 2011 |fechaaccesu=8 de xunetu de 2012}}</ref> tal mancadura alloñar de les canches por casi un mes. Polo tanto torgó-y xugar frente a [[Levante Unión Deportiva|Levante]], partíu que'l so equipu ganó 3-2,<ref>{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2011/11/20/mas_futbol/1321743661_850215.html |títulu=Pumar cueye aire |editor=[[As (periódicu)|Diariu As]] |fecha=20 de payares de 2011 |fechaaccesu=8 de xunetu de 2012}}</ref> y adicionalmente, nun pudo xugar el [[derbi madrilanu]] contra'l [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]],<ref>{{cita web |url=http://www.oem.com.mx/esto/notas/n2323102.htm |títulu=Falcao va perdese'l derbi madrilanu |editor=[[Organización Editorial Mexicana|OEM]] |fecha=25 de payares de 2011 |fechaaccesu=8 de xunetu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150924133538/http://www.oem.com.mx/esto/notas/n2323102.htm |fechaarchivu=2015-09-24 }}</ref> alcuentru nel cual l'[[Club Atlético de Madrid|Atlético]] perdió 4-1.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2011/11/26/futbol/1adivision/1322341163.html |títulu=Di María esquicia al Atleti |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=26 de payares de 2011 |fechaaccesu=8 de xunetu de 2012}}</ref> La torna de Radamel, tres la so mancadura, tuvo fecha'l 30 de payares frente a [[Celtic Football Club]], pola quinta xornada de la UEFA Europa League, nun xuegu nel qu'empezó como suplente y entró al minutu 67', sustituyendo a [[Adrián López Álvarez|Adrián López]], cuando'l partíu yá tenía nel marcador el 0-1 final a favor del so equipu.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2011/11/30/futbol/europa_league/1322683221.html |títulu=L'Atlético expía los sos pecaos n'Europa |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=30 de payares de 2011 |fechaaccesu=11 de xunetu de 2012}}</ref> Ente que el so regresu a la lliga española, el [[4 d'avientu]], dar nun partíu qu'enfrentó al Atlético y al [[Rayo Vallecano de Madrid|Rayo Vallecano]], y que remató 3-1, nel [[Estadiu Vicente Calderón]] con un gol y una asistencia de ''El Tigre''.<ref>{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2011/12/05/mas_futbol/1323070035_850215.html |títulu=Xuega'l Rayo, marca'l Atleti |editor=[[As (periódicu)|Diariu As]] |fecha=5 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=11 de xunetu de 2012}}</ref> Tres esto, participó nel partíu que los enfrentó al [[Real Club Deportivo Español|Espanyol]] nel [[Estadiu Cornellà-El Prat]] pola décimu sesta fecha de la lliga BBVA, y a pesar de que Radamel marcó'l 3-1, nun pudo evitar que'l so equipu cayera 4-2.<ref>{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2011/12/12/mas_futbol/1323674818_850215.html |títulu=Un equipu bailla a una banda |editor=[[As (periódicu)|Diariu As]] |fecha=12 d'avientu |fechaaccesu=11 de xunetu de 2012}}</ref> L'últimu alcuentru de la fase de grupos de la Lliga Europea, xugar y ganar l'Atlético frente al [[Stade Rennais Football Club|Stade Rennais]], nel Estadiu Vicente Calderón, con un marcador de 3-1 al so favor, Radamel marcó'l primer gol pal so equipu de [[Penalti en fútbol|penalti]].<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2011/12/15/futbol/europa_league/1323986530.html |títulu=Oxetivu cumplíu ente la bronca |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=15 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=11 de xunetu de 2012}}</ref> Trés díes depués del partíu pola UEFA Europa League, Falcao apostó 90 minutos nel alcuentru qu'Atlético perdió en casa frente a [[Real Betis Balompié|Real Betis]] con un marcador de 0-2.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2011/12/18/futbol/1adivision/1324213026.html |títulu=El Betis dexa ensin escuses al Atleti |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=18 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=11 de xunetu de 2012}}</ref> El [[21 d'avientu]] xugó'l so primera y únicu partíu pola [[Copa del Rei de fútbol 2011-12|Copa del Rei 2011-12]], na derrota del so club frente al [[Albacete Balompié|Albacete]] con un marcador de cero a unu, nel [[Estadiu Vicente Calderón]], tal partíu significó l'alcuentru de vuelta de los dieciseisavos de final del tornéu. Con esta resultancia, l'Atlético sentenció la so eliminación de la competición, por cuenta de que, nel partíu d'ida tamién perdieron 2-1, col cual sumaron un global de 1-3 ante un equipu de [[Segunda División B d'España]].<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2011/12/21/futbol/copa_rey/1324501203.html |títulu=Pumar cai pol so propiu peso |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=21 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=14 de xunetu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.rtve.es/deportes/20111221/atletico-madrid/483952.shtml |títulu=L'Albacete sentencia a Pumar al esaniciar al Atlético de Madrid de la Copa |editor=[[Radiotelevisión Española]] |fecha=21 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=14 de xunetu de 2012}}</ref> Esta resultancia, tuvo de resultes la salida de [[Gregorio Pumar]] como [[Entrenador|direutor téunicu]] de Falcao,<ref>{{cita web |url=http://www.eluniversal.com.mx/notas/817926.html |títulu=Pumar dir del At. de Madrid |editor=[[El Mundo (España)|El Mundo]] |fecha=22 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140202103008/http://www.eluniversal.com.mx/notas/817926.html |fechaarchivu=2014-02-02 }}</ref> y de la mesma, la llegada de [[Diego Simeone]] al banquín ''roxiblancu'' pal restu de la temporada.<ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/articulo-318236-simeone-nuevu-tecnico-del-atletico-de-madrid |títulu=Simeone, nuevu téunicu del Atlético de Madrid |editor=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]] |fecha=23 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2012 }}</ref> L'añu 2012, empezó con un partíu empatáu ensin goles, el 7 de xineru en [[Estadiu La Rosaleda|La Rosaleda]] frente a [[Málaga Club de Fútbol|Málaga CF]], pola [[Primer División d'España|Lliga BBVA]], nel que se resaltó'l debú de Diego Simeone como entrenador del ''colchoneru''.<ref>{{cita web |url=http://futbol.univision.com/europa/espana/article/2012-01-07/malaga-empate-atletico-madrid#axzz20fNoZho0 |títulu=Málaga 0 - Atlético de Madrid 0: El 'Cholo' Simeone nun pudo festexar nel so debú |editor=[[Univision]] |fecha=7 de xineru de 2012 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2012}}</ref> Tres esto, l'Atlético de Madrid recibió en casa al [[Villarreal Club de Fútbol|Villarreal]], y ''El Tigre'' anotó en dos causes, una d'estes de [[Penalti en fútbol|penalti]], ayudando al so equipu nun xuegu que remató tres goles a cero.<ref>{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2012/01/15/mas_futbol/1326582013_850215.html |títulu=El Atleti da la so meyor versión nel regresu de Simeone |editor=[[As (periódicu)|Diariu As]] |fecha=15 de xineru de 2012 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2012}}</ref> El [[21 de xineru]], Falcao consiguió'l so segundu ''hat-trick'' cola camiseta ''raxona'',{{#tag:ref|"''Roxiblancu''", ye un términu usualmente usáu pa referise al [[Club Atlético de Madrid]], polos colores de la so camiseta.|group=n}} na goliada 0-4 —pola primer xornada de la lliga española, enantes aplazada—<ref>{{cita web |url=http://www.latercera.com/noticia/deportes/2011/08/656-387303-9-lliga-espanola-ratifica-suspension-de-la fecha-por fuelga-de-xugadores.shtml |títulu=Lliga española ratifica suspensión de la fecha por fuelga de xugadores |editor=[[La Tercera]] |fecha=19 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2012 }}</ref> que-y solmenaron a la [[Real Sociedad de Fútbol|Real Sociedad]], nel [[Estadiu Municipal d'Anoeta]].<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/01/21/futbol/1adivision/1327179533.html |títulu=El 'Cholo' nun gana fora, golia |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=21 de xineru de 2012 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2012/01/21/mas_futbol/1327100462_850215.html |títulu=Sí saben ganar fora |fecha=21 de xineru de 2012 |editor=[[As (periódicu)|Diariu As]] |autor=Edu Herrero |fechaaccesu=21 de xineru de 2012}}</ref> Cabo resaltar, que tal sucesu, causó que'l colombianu roblara la meyor primer vuelta d'un futbolista del [[Club Atlético de Madrid|Atlético]] dende l'añu [[1999]].<ref>{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2012/01/23/mas_futbol/1327303640_850215.html |títulu=Falcao yá supera na primer vuelta a Forlán |editor=[[As (periódicu)|Diariu As]] |autor=Juan Casáñez |fecha=23 de xineru de 2012 |fechaaccesu=23 de xineru de 2012}}</ref> Depués vinieron tres alcuentros siguíos, nos cualos Radamel nun pudo faese presente nel marcador, unu d'ellos ganáu por 0-1 frente a [[Club Atlético Osasuna|Osasuna]]<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/01/30/futbol/1adivision/1327960523.html |títulu=A tiru de Champions |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=30 de xineru de 2012 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2012}}</ref> y dos partíos empataos con marcador ensin goles, frente a [[Valencia Club de Fútbol|Valencia CF]], en casa,<ref>{{cita web |url=http://www.antena2.com.co/noticias/planeta-futbol/atletico-y-valencia-empaten-0-0-en-el zarru-- |títulu=Atlético y Valencia empaten 0-0 nel zarru de la xornada |editor=[[Antena 2]] |fecha=5 de febreru de 2012 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2012 }}</ref> y frente a Racing de Santander, como visitante.<ref>{{cita web |url=http://msn.foxsports.com/fse/laliga/story/atletico-y-racing-empaten-ensin-goles |títulu=Atlético y Racing empaten ensin goles |editor=[[Fox Deportes]] |fecha=11 de febreru de 2012 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2012}}</ref> El [[6 de febreru]], Falcao García recibió'l premiu al meyor xugador de la [[Primer División de Portugal 2010/11|Lliga de Portugal 2010-11]], apurríu pol diariu [[Portugal|portugués]] [[A Bola]].<ref name="Abola" /><ref>{{cita web |url=http://www.futbolred.com/colombianos-exterior/noticias/febreru2012/falcao-premiáu-como-el-mejor-jugador-de-la lliga lusa-del-2010-2011/11079282 |títulu=Falcao premiáu como'l meyor xugador de la lliga lusa del 2010-2011 |editor=Futbolred.com |fecha=6 de febreru de 2012 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2012}}</ref> El 16 de febreru, volver# a entamar la [[Lliga Europa de la UEFA|UEFA Europa Leagu]]y, colos dieciseisavos de final del campeonatu, fase na que al [[Club Atlético de Madrid|Atlético Madrid]] correspondió-y midise frente a la [[Società Sportiva Lazio|SS Lazio]]. Asina, el partíu d'ida, xugar nel [[Estadiu Olímpicu de Roma]], y remató con un marcador de 1-3 pal equipu ''roxiblancu'', con dos goles de Falcao.<ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/articulo-326940-m-19-atletico-de-madrid-cai-1-0-lazio-roma |títulu=Falcao 'fixo de les suyes' nel Olímpicu de Roma |editor=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]] |fecha=16 de febreru de 2012 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2012 }}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/02/16/futbol/europa_league/1329422784.html |títulu=La mano del Cholo afara l'Olímpicu |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=16 de febreru de 2012 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2012}}</ref> Dempués de tres díes, García tuvo un mal día frente a [[Real Sporting de Xixón|Sporting de Xixón]], yá que el so equipu empató a un gol en casa, y él nun se fixo notar nel marcador.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/02/19/futbol/1adivision/1329677933.html |títulu=L'Atlético tamién engrandece a Juan Pablo |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=19 de febreru de 2012 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2012}}</ref> El [[23 de febreru]], apostóse l'alcuentru de vuelta de los dieciseisavos de la Lliga Europea de la UEFA frente a la [[Società Sportiva Lazio|SS Lazio]], y dio como resultáu un gol a cero, a favor del ''colchoneru'', ensin la presencia de Radamel nel marcador.<ref>{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2012/02/23/mas_futbol/1329951659_850215.html |títulu=Godín fai de Falcao |editor=[[As (periódicu)|Diariu As]] |fecha=23 de febreru de 2012 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2012}}</ref> D'esta manera, Atlético clasificó a la siguiente ronda con un global de 4-1.<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/archivo/documento/CMS-11203284 |títulu=Con Falcao y Amaranto, Atlético clasificó a octavos en Lliga d'Europa |editor=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] |fecha=23 de febreru de 2012 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2012}}</ref> Previu al partíu ente [[Futbol Club Barcelona|FC Barcelona]] y Atlético de Madrid, pola xornada 25 de la Lliga BBVA, [[Pep Guardiola]] dio la so opinión alrodiu de Falcao: {{cita|''"Probablemente, el meyor xugador d'área del mundu agora mesmu"''.|[[Pep Guardiola]], [[Entrenador|direutor téunicu]] del FC Barcelona. [[25 de febreru]] de [[2012]].<ref>{{cita web |url=https://www.lavanguardia.com/deportes/futbol/20120225/54260232446/guardiola-falcao-mejor-jugador-area-mundu.html |títulu=Guardiola: "Falcao ye'l meyor xugador d'área del mundu" |editor=[[La Vanguardia]] |fecha=25 de febreru de 2012 |fechaaccesu=7 de xunetu de 2012 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.elcolombiano.com/BancoConocimiento/G/guardiola_asegura_que_falcao_ye_el meyor xugador_de_area_del mundu/guardiola_asegura_que_falcao_ye_el meyor xugador_de_area_del mundu.asp |títulu=Guardiola asegura que Falcao ye'l meyor xugador d'área del mundu |editor=[[El Colombianu]] |fecha=25 de febreru de 2012 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2012 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.antena2.com.co/noticias/pallabres-mayores/guardiola-falcao-ye-el meyor xugador-de-area |títulu=Guardiola: "Falcao ye'l meyor xugador d'área del mundu" |editor=[[Antena 2]] |fecha=25 de febreru de 2012 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2012 }}</ref>}} Esti partíu frente al [[Futbol Club Barcelona|FC Barcelona]] xugar nel Vicente Calderón, el 25 de febreru, y remató con una derrota de dos goles por unu, en contra del equipu ''roxiblancu''. Pal [[Club Atlético de Madrid|Atlético]], marcó Radamel tres un tiru d'esquina; de la escuadra ''blaugrana''{{#tag:ref|Suel usase'l términu "''blaugrana''" pa referise al [[Futbol Club Barcelona|FC Barcelona]] de manera popular.|group=n}} marcaron [[Daniel Alves]] y [[Lionel Messi]].<ref>{{cita web |títulu=Messi, por llistu y por bonu |url=https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2012/02/26/futbol/1330286052.html |fechaaccesu=16 de xunetu de 2012 |fecha=27 de febreru de 2012 |editor=[[El Mundo (España)|El Mundo]]}}</ref><ref>{{cita web |editor=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]] |títulu=Falcao marcó, pero Atlético de Madrid perdió contra Barcelona |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/articulo-328848-falcao-marcu-atletico-de-madrid-perdio-contra-barcelon |fechaaccesu=16 de xunetu de 2012 |fecha=26 de febreru de 2012 }}</ref> Depués, Falcao encaró col so equipu'l xuegu d'ida de los octavos de final de la Lliga Europea frente a [[Beşiktaş Jimnastik Kulübü|Beşiktaş]], yá que contra [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]] nun pudo xugar por acumuladura de tarxetes.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/03/03/futbol/1adivision/1330815461.html |títulu=Combate nulu |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=3 de marzu de 2012 |fechaaccesu=16 de xunetu de 2012}}</ref> El [[8 de marzu]], tal alcuentru versus Beşiktaş pola Lliga Europea, remató 3-1 a favor del Atlético, cola ausencia de Radamel nel marcador, sobre l'equipu [[Turquía|turcu]].<ref>{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2012/03/09/mas_futbol/1331278020_850215.html |títulu=Festival hasta l'escosamientu |editor=[[As (periódicu)|Diariu As]] |fecha=9 de marzu de 2012 |fechaaccesu=16 de xunetu de 2012}}</ref> Pola lliga española, xugó'l [[11 de marzu]] frente a [[Granada Club de Fútbol|Granada CF]], y participó viviegamente al marcar el segundu gol del alcuentru que remató 2-0 nel [[Estadiu Vicente Calderón|Vicente Calderón]].<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/03/11/futbol/1adivision/1331470958.html |títulu=L'Atlético rentabiliza l'ilusionismu de Simeone |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=11 de marzu de 2012 |fechaaccesu=16 de xunetu de 2012}}</ref> De siguío, el [[15 de marzu]], ''El Tigre'' participó na goliada que'l so equipu solmenó-y al [[Beşiktaş Jimnastik Kulübü|Beşiktaş]], nel [[Estadiu BJK İnönü]], pol partíu de vuelta de los octavos de final de la Europa League, yá que marcó'l segundu gol pal so equipu al minutu 83' de xuegu.<ref>{{cita web |url=https://www.rtve.es/deportes/20120315/atletico-madrid-enfria-besiktas-pasa-cuartos-final-lliga-europa/507660.shtml |títulu=L'Atlético de Madrid esfrez al Besiktas (0-3) y pasa a cuartos de final de la Lliga Europa |editor=[[Radiotelevisión Española]] |fecha=15 de marzu de 2012 |fechaaccesu=16 de xunetu de 2012}}</ref> Darréu, nes xornaes 28 y 29 de la Lliga BBVA, frente a [[Reial Club Deportiu Mallorca|Mallorca]] y [[Athletic Club|Athletic Bilbao]], marcó 3 goles, dos d'ellos frente al Athletic, sicasí, nel primeru d'ellos el so equipu perdió como visitante —nel que marcó pero falló un [[Penalti en fútbol|penalti]]—;<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/03/18/futbol/1adivision/1332089786.html |títulu=L'Atlético llega tarde |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=18 de marzu de 2012 |fechaaccesu=16 de xunetu de 2012}}</ref> d'otru llau, contra'l Bilbao, salieron victoriosos con un 2-1 nel [[Estadiu Vicente Calderón]].<ref>{{cita web |url=http://www.elheraldo.co/deportes/con-dos-goles-de-falcao-atletico-de-madrid-vencio-2-0-al-bilbao-61147 |títulu=Con dos goles de Falcao, Atlético de Madrid venció 2-1 al Bilbao |editor=[[El Heraldo (Colombia)|El Heraldo]] |fecha=21 de marzu de 2012 |fechaaccesu=16 de xunetu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121224043456/http://www.elheraldo.co/deportes/con-dos-goles-de-falcao-atletico-de-madrid-vencio-2-0-al-bilbao-61147 |fechaarchivu=24 d'avientu de 2012 }}</ref> El postreru partíu de [[marzu]] pola lliga local, García xugar frente a [[Real Zaragoza|Zaragoza]] nel [[Estadiu de La Romareda]], alcuentru que terminó con una derrota del so equipu por 1-0.<ref>{{cita web |url=http://es-us.noticias.yahoo.com/espa-zaragoza-gana-al-atl-tico-en-el-103738735--spt.html |títulu=España: Zaragoza gana al Atlético nel últimu minutu |editor=[[Yahoo!]] |fecha=25 de marzu de 2012 |fechaaccesu=16 de xunetu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170923145756/https://es-us.noticias.yahoo.com/espa-zaragoza-gana-al-atl-tico-en-el-103738735--spt.html |fechaarchivu=2017-09-23 }}</ref> El 29 de marzu, Falcao anotó'l gol númberu 400 del Atlético de Madrid en competiciones europees.<ref>{{cita web |url=http://www.eluniversal.com.co/cartagena/deportes/falcao-anoto-el gol-400-del-atletico-de-madrid-que-vencio-2-1-al-hannover-70960 |títulu=Falcao anotó'l gol 400 del Atlético de Madrid que venció 2-1 al Hannover |editor=[[L'Universal (Colombia)|El Universal]] |fecha=30 de marzu de 2012 |fechaaccesu=15 de xunetu de 2012 }}</ref> Dichu sucesu dar nel partíu d'ida por cuartos de final de la [[UEFA Europa League 2011-12]] contra'l [[Hannover 96]] alemán. Falcao, en tal partíu, amás del gol, dio l'asistencia del segundu gol, l'alcuentru remató 2-1 a favor d'Atlético de Madrid.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/03/29/futbol/europa_league/1333055099.html |títulu=Salvio rescata al Atlético |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=29 de marzu de 2012 |fechaaccesu=7 de xunetu de 2012}}</ref> Antes d'apostar l'alcuentru de vuelta, Falcao marcó un gol frente al [[Getafe Club de Fútbol|Getafe]] nun partíu válidu pola trentena primer xornada de la lliga española, y que terminó con un marcador favorable al ''colchoneru'' de 3-0.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/04/01/futbol/1adivision/1333281254.html |títulu=Un derbi de recréu raxón |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=1 d'abril de 2012 |fechaaccesu=16 de xunetu de 2012}}</ref> Darréu, nel partíu de vuelta, frente al Hannover 96 n'Alemaña, de nuevu Falcao marcó de volea dende'l cantu del área, pero esta vegada facer a la fin del partíu cuando l'Atlético sufría de la ofensiva del equipu alemán; esti gol frente a Hannover significó'l so gol númberu 100 en lligues europees.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/04/05/futbol/europa_league/1333660211.html |títulu=Sangre fría; corazón caliente |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fechaaccesu=12 d'abril de 2012 |fecha=5 d'abril de 2012}}</ref> En xugando los postreros 25 minutos en ganar dos goles a cero frente a [[Levante Unión Deportiva|Levante]] nel [[Estadiu Ciudad de Valencia]],<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/04/08/futbol/1adivision/1333886301.html |títulu=Una torrija bien cara pal Atleti |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=8 d'abril de 2012 |fechaaccesu=16 de xunetu de 2012}}</ref> Falcao García xugó'l so primera [[derbi madrilanu]], el día [[11 d'abril]], partíu que'l so equipu perdió 1-4 frente al [[Real Madrid]]. ''El Tigre'' marcó'l gol del descuentu pal Atlético Madrid, que nel so momentu significó l'empate pal equipu.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/04/11/futbol/1adivision/1334181204.html |títulu=Furacán Cristianu nel Manzanares |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=11 d'abril de 2012 |fechaaccesu=12 d'abril de 2012}}</ref> Tres cuatro díes d'apostar el derbi madrilanu, García foi de nuevu titular nel alcuentru pola xornada 34 de la [[Primer División d'España 2011/12|Lliga BBVA 11-12]], ente [[Rayo Vallecano]] y Atlético Madrid, nel cual foi fundamental pal so equipu al marcar l'únicu tantu del Atlético Madrid, gol que significó'l 0-1 final, que dio-yos un importante trunfu qu'hasta esi momentu, averar a los puestos de clasificación a UEFA Champions League y Europa League.<ref>{{cita web |url=http://www.as.com/futbol/articulo/falcao-dexa-atletico-puntos-champions/20120415dasdasftb_67/Tes |títulu=Falcao dexa al Atlético a seis puntos de la Champions |editor=[[As (periódicu)|Diariu As]] |fecha=15 d'abril de 2012 |fechaaccesu=15 d'abril de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/marcador/futbol/2011_12/primera/jornada_34/ray_atm/ |títulu=Con Falcao, la Champions ye posible |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=15 d'abril de 2012 |fechaaccesu=15 d'abril de 2012}}</ref> [[Ficheru:Falcao Celebración Europa League 2012.JPG|miniatura|left|210px|Radamel celebrando'l títulu de la [[Lliga Europea de la UEFA 2011-12]] cola bandera de [[Colombia]] na [[Puerta del Sol (Madrid)|Puerta del Sol]], [[Madrid]].]] Falcao de nuevu tuvo la oportunidá de xugar les semifinales de la [[Lliga Europa de la UEFA|UEFA Europa League]] pero esta vegada facer xugando pal Atlético de Madrid y non pal FC Porto, con quién consiguiera la Europa League la temporada anterior. Asina, el partíu d'ida xugó'l 19 d'abril de 2012, frente al [[Valencia Club de Fútbol|Valencia CF]] d'[[España]], y Radamel marcó dos goles: el primeru y el postreru de los cuatro que marcó l'Atlético naquel 4-2 a favor de los ''colchoneros''.<ref>{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2012/04/19/mas_futbol/1334786465_850215.html |editor=[[As (periódicu)|Diariu As]] |títulu=La fame barrió al mieu |fecha=19 d'abril de 2012 |fechaaccesu=20 d'abril de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/04/19/futbol/europa_league/1334869657.html |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |títulu=El Atleti desnuda al Valencia |fecha=19 d'abril de 2012 |fechaaccesu=20 d'abril de 2012}}</ref> Siguíu d'esto, ''El Tigre'' xugó los 90 minutos del partíu qu'Atlético ganó 3 por 1 frente a [[Real Club Deportivo Español|Espanyol]].<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/04/22/futbol/1adivision/1335117680.html |títulu=Arda quíta-y un marrón al Atlético |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=22 d'abril de 2012 |fechaaccesu=16 de xunetu de 2012}}</ref> El [[26 d'abril]], de nuevu retornaron los partíos de la [[Lliga Europa de la UEFA|UEFA Europa League]], en tal ocasión, apostáronse los alcuentros de vuelta de les semifinales, nos cualos Falcao participó de nuevu. Esta vegada, García nun consiguió anotar nengún gol nel partíu que remató 0-1 a favor del Atlético frente al Valencia CF nel Estadiu de Mestalla. D'esta forma, Radamel, per segunda vegada consecutiva, consiguió'l pase a la final de la [[Lliga Europa de la UEFA|UEFA Europa League]].<ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/impreso/deportes/articulo-341930-falcao-si-llego-final |títulu=Falcao sí llegó a la final |editor=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]] |fecha=26 d'abril de 2012 |fechaaccesu=27 d'abril de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190627004944/https://www.elespectador.com/impreso/deportes/articulo-341930-falcao-si-llego-final |fechaarchivu=2019-06-27 }}</ref> La so racha goliadora nel Atlético siguió de pies y, de nuevu, Falcao foi importante pal so equipu nel partíu que los enfrentó al [[Real Betis Balompié|Real Betis]] nel [[Estadiu Benito Villamarín]]. Nun alcuentru nel qu'Atlético empezó ganando y a falta de 5 minutos pal final el Betis remontó'l marcador pa poner 2-1 en desventaxa al club ''colchoneru'', depués, García anotó de cabeza en tiempu de reposición l'importante gol que-yos dio'l sufiertu empate.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/04/29/futbol/1adivision/1335729074.html |títulu=La zarpada xusticiera |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=29 d'abril de 2012 |fechaaccesu=2 de mayu de 2012}}</ref> Dempués de dos partíos nos que nun consiguió marcar goles, frente a Real Sociedad<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/05/02/futbol/1adivision/1335981392.html |títulu Toos cumplen menos l'Atlético |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=2 de mayu de 2012 |fechaaccesu=9 de mayu de 2012}}</ref> y Málaga,<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/05/05/futbol/1adivision/1336251411.html |títulu=La Champions va tener qu'esperar |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=5 de mayu de 2012 |fechaaccesu=9 de mayu de 2012}}</ref> al Atlético correspondió-y xugar la final de la [[UEFA Europa League 2011-12]]. D'esta forma, el 9 de mayu de 2012, l'equipu ''colchoneru'', enfrentar al [[Athletic Club]] pola final del campeonatu. Falcao, al igual que na final de la [[UEFA Europa League 2010-11]], foi'l meyor xugador del partíu anotando por dos causes nun partíu que remató 3-0 a favor del Atlético de Madrid que se consagró campeón del tornéu.<ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/articulo-344943-doblete-de-falcao-garcia-atletico-vence-al-athletic |títulu=Atlético de Madrid, campeón de Lliga Europa con dos goles de Falcao |editor=[[El Espectador (Colombia)|El Espectador]] |fecha=9 de mayu de 2012 |fechaaccesu=9 de mayu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140305040226/http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/articulo-344943-doblete-de-falcao-garcia-atletico-vence-al-athletic |fechaarchivu=2014-03-05 }}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2012/05/09/futbol/1336580812.html |títulu=Falcao fai un gran campeón al Atlético |editor=[[El Mundo (España)|El Mundo]] |fecha=9 de mayu de 2012 |fechaaccesu=9 de mayu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/05/09/futbol/europa_league/1336595947.html |títulu=El ruxíu del 'Tigre' reina n'Europa |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=9 de mayu de 2012 |fechaaccesu=9 de mayu de 2012}}</ref> Con estos dos goles, amás, Falcao convertir nel xugador del Atlético que más goles anotó na UEFA Europa League, y el goliador de la competición.<ref>{{cita web |url=http://www.futbolred.com/uefa/noticias/final20112012/falcao-ye-per segundu anu-consecutivu-el goliador-de-la-europa-league/11756561 |títulu=Falcao ye per segundu añu consecutivu'l goliador de la Europa League |editor=Futbolred.com |fecha=9 de mayu de 2012 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://deportes.terra.com.co/mas-deportes/el-colombianu-falcao-de-nuevu-maximo-goleador-de-la-europa-league,5y43ebc636337310VgnVCM3000009acceb0aRCRD.html |títulu=El colombianu Falcao, de nuevu máximu goliador de la Europa League |editor=[[Terra Networks|Terra]] |fecha=9 de mayu de 2012 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.record.com.mx/article/falcao-ye-el-maximo-goleador-de-la-europa-league-per%20segunda%20vegada-al-filo |títulu=Falcao, máximu goliador d'Europa League per segunda vegada al filo |editor=[[Récor (periódicu)|Récor]] |fecha=9 de mayu de 2012 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120712160924/http://www.record.com.mx/article/falcao-ye-el-maximo-goleador-de-la-europa-league-per |fechaarchivu=2012-07-12 }}</ref> El postreru partíu de Falcao na temporada xugar el 13 de mayu, frente al [[Villarreal Club de Fútbol|Villarreal CF]], en [[El Madrigal]], válidu pola xornada 38 de la Lliga Española. El xuegu remató 0-1 a favor del Atlético, con un agónicu gol de Radamel que, tres un tiru d'esquina, remató de cabeza al minutu 88'; de la mesma, con tal resultancia sellóse'l descensu del Villarreal CF a la [[Segunda División d'España 2012/13|Lliga Adelante 2012-13]].<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/05/13/futbol/1adivision/1336938825.html |títulu=Falcao funde al Villarreal |editor=[[Diariu Marca]] |fecha=13 de mayu de 2012 |fechaaccesu=13 de mayu de 2012}}</ref> Con esti últimu gol frente al Villarreal, Radamel sumó un total de 36 goles mientres tola temporada 2011-12 col Atlético de Madrid.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/05/14/futbol/equipos/atletico/1336947759.html |títulu=Falcao perfeccionó'l so remate de cabeza... ¡xugando cola so madre! |editor=[[Diariu Marca]] |fecha=13 de mayu de 2012 |fechaaccesu=13 de mayu de 2012}}</ref> ==== (2012-13) Llogru de la Copa del Rei ==== El [[9 de xunetu]] de [[2012]], Radamel retomó trabayos col Atlético de Madrid, de cara a la pre-temporada del equipu en [[Los Ángeles de San Rafael]].<ref>{{cita web |url=http://www.antena2.com.co/noticias/pallabres-mayores/el tigre-falcao-se-unio-los entrenamientos-d |títulu="El Tigre" Falcao xunir a los entrenamientos del Atlético de Madrid |editor=[[Antena 2]] |fecha=9 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2012 }}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/07/09/futbol/equipos/atletico/1341826563.html |títulu=Falcao y Godín xunir al restu del grupu |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=9 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2012}}</ref> Tres esto, dar a conocer la llista de los 32 candidatos a meyor xugador de la [[UEFA]] de la temporada 2011-12, na cual Radamel Falcao fíxose presente, siendo él, l'únicu [[colombia|colombianu]] y únicu xugador del [[Club Atlético de Madrid|Atlético Madrid]] na llista.<ref>{{cita web |url=http://www.clubatleticodemadrid.com/Web/noticia/template_noticia/noticia1.php?idnoticia=34231&previu=1 |títulu=Falcao, candidatu a meyor xugador de la UEFA 2011-12 |editor=Páxina web oficial del Atlético de Madrid |fecha=16 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 de xunetu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://es.uefa.com/uefasupercup/news/newsid=1841056.html#aspirantes+premiu+añal |títulu=Aspirantes al premiu añal |editor=[[UEFA]] |fecha=16 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=17 de xunetu de 2012}}</ref> De cara a esta temporada, l'[[Club Atlético de Madrid|Atlético]] designó a Radamel como'l tercer capitán del equipu.<ref>{{cita web |url=http://www.mundodeportivo.com/20120730/atletico-madrid/gabi-tiago-y-falcao-los-nuevos-capitanes_54330936705.html |títulu=Gabi, Tiago y Falcao, los nuevos capitanes |editor=[[Mundo Deportivo|Diariu Mundo Deportivo]] |fecha=30 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=30 de xunetu de 2012}}</ref> El [[14 d'agostu]], dar a conocer los resultaos de la votación pa escoyer al meyor xugador n'[[Europa]] de la temporada 2011-12, na que se fixeron participes 53 periodistes deportivos representantes de les federaciones miembru de la [[UEFA]]; nesta votación, Falcao foi allugáu como l'octavu meyor xugador d'Europa na temporada, empatáu en puntos col [[Porteru|porteru]] [[República Checa|checu]] [[Petr Čech]].<ref name="falcao12a" /><ref name="falcao12b" /><ref name="falcao12c" /> Cabo resaltar que foi incluyíu per segunda vegada consecutivamente, n'habiendo quedáu quintu na mesma votación nel añu [[2011]].<ref name="falcao11a" /> El so primer partíu de la temporada, xugar el [[19 d'agostu]] frente a [[Levante Unión Deportiva|Levante]] en condición de visitante; esti alcuentru, remató con empate a un gol, y a pesar de que Radamel xugó tol partíu, nun marcó pero asistió l'únicu gol del so equipu.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/08/20/futbol/1adivision/1345417056.html |títulu=Levante y Atlético conviden a dormir |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=19 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=19 d'agostu de 2012}}</ref> Los primeros goles de ''El Tigre'' nun se fixeron esperar, y na segunda fecha de la [[Primer División d'España 2012/13|lliga española]] marcó'l primer ''hat-trick'' del tornéu na so edición 2012-13<ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/articulo-370529-falcao-marco-primer-tripleta-esta-edicion-de-lliga-de- |editor=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]] |títulu=Falcao marcó la primera tripleta nesta edición de la Lliga d'España |fecha=27 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=27 d'agostu de 2012 }}</ref> —y el so tercer ''hat-trick'' dende la so llegada al Atlético Madrid— frente a [[Athletic Club]] nel [[Estadiu Vicente Calderón|Vicente Calderón]], tal xuegu remató con un 4-0 a favor del equipu [[Madrid|madrilanu]].<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/deportes/futbol/ARTICULO-WEB-NEW_NOTA_INTERIOR-12169001.html |editor=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] |títulu=Falcao fixo tres goles en victoria 4-0 d'A. de Madrid sobre Bilbao |fecha=27 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=27 d'agostu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/08/27/futbol/1adivision/1346104224.html |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |títulu=Falcao, l'azote del Athletic |fecha=27 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=27 d'agostu de 2012}}</ref> El [[30 d'agostu]], la [[UEFA]] anunció los meyores diez goles de la [[Lliga Europea de la UEFA 2011-12]] nos cualos fueron incluyíos trés tantos marcaos por ''El Tigre'' en tal tornéu; dos d'estos goles, marcaos na final del campeonatu y el restante, marcar frente a [[Valencia Club de Fútbol|Valencia CF]] nel partíu d'ida poles semifinales.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/08/30/futbol/europa_league/1346359879.html |títulu=Falcao marcó'l meyor gol de la pasada Europa League |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=30 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=31 d'agostu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/deportes/futbol/ARTICULO-WEB-NEW_NOTA_INTERIOR-12180734.html |títulu=Falcao García anotó'l meyor gol de la pasada Lliga d'Europa |editor=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] |fecha=30 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=31 d'agostu de 2012}}</ref> El mesmu día, a priori de xugase la [[Supercopa d'Europa 2012]] ente [[Chelsea Football Club|Chelsea FC]] y [[Club Atlético de Madrid|Atlético Madrid]], el direutor téunicu del equipu ''blue''{{#tag:ref|Usualmente la pallabra ''blue'' ye usada pa referise al equipu [[Inglaterra|inglés]] [[Chelsea Football Club|Chelsea FC]].|group=n}} [[Roberto Di Matteo]] opinó al respective de Radamel: {{cita|''"Vi xugar enforma a Falcao mientres les dos últimes temporaes, ye un xugador sobeyosu. Ye unu de los meyores del mundu y creo que va ser una gran amenaza pa nós mañana pela nueche."''|[[Roberto Di Matteo]], [[Entrenador|direutor téunicu]] del Chelsea FC. [[30 d'agostu]] de [[2012]].<ref>{{cita web |url=http://deportes.terra.com.co/futbol/di-matteo-falcao-ye-unu-de-los meyores-del mundu-sera-una-gran-amenaza,b68c2a3670879310VgnVCM10000098cceb0aRCRD.html |títulu= Di Matteo: "Falcao ye unu de los meyores del mundu, va ser una gran amenaza" |editor=[[Terra Networks|Terra]] |fecha=30 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=31 d'agostu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1599050&s=uef&type=story |títulu=Di Matteo emponderó a Falcao |editor=[[ESPN]] |fecha=30 d'agostu de 201 |fechaaccesu=31 d'agostu de 201}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/08/30/futbol/equipos/atletico/1346345053.html |títulu=Di Matteo: "Falcao va ser una gran amenaza" |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=30 d'agostu de 201 |fechaaccesu=31 d'agostu de 201}}</ref>}} D'esta forma, llegó'l [[31 d'agostu]] y Radamel apostó la so primer final de [[Supercopa d'Europa]] na so edición [[Supercopa d'Europa 2012|2012]]. ''El Tigre'' foi la figura del partíu que terminó con un claru 1-4, que coronó campeón al Atlético, al marcar la so octava [[tripleta]] a lo llargo de la so carrera; con esta tripleta, Falcao convertir por primer vegada nel goliador d'una Supercopa d'Europa.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/08/31/futbol/futbol_internacional/1346445583.html |títulu=Como un Tigre nuna carnicería |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=31 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=1 de setiembre de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.foxsportsla.com/noticias/62629-con-tres-goles-de-radamel-falcao-atletico-de-madrid-golio-a-chelsea-y-gano-la supercopa-de-la-uefa |títulu=Falcao, rei: ¡3 goles y Aleti campeón! |editor=[[Fox Sports (Llatinoamérica)]] |fecha=31 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=1 de setiembre de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://golcaracol.com/futbol-internacional/informaciongeneralfutbol/articulo-261549-falcao-toco-el cielu-con-manes-marco-tres-goles-y-gano-la-supercop |títulu=¡Falcao tocó'l cielu coles manes! Marcó tres goles y ganó la Supercopa d'Europa |editor=[[Gol Cascoxu (programa de televisión)|Gol Cascoxu]] |fecha=31 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=1 de setiembre de 2012 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://es.uefa.com/uefasupercup/season=2012/matches/round=2000278/match=2007694/postmatch/report/index.html#falcao+situa+atletico+altu |títulu=Falcao asitia al Atlético no más alto |editor=[[UEFA]] |fecha=31 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=1 de setiembre de 2012}}</ref> Tres los dos xuegos de les [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|eliminatories al mundial]] nos que marcó, siguió cola so racha goliadora, frente a [[Rayo Vallecano de Madrid|Rayo Vallecano]] nel Estadiu Vicente Calderón, al marcar unu de los cuatro goles colos que'l so equipu ganó cuatro goles a trés.<ref>{{cita web |url=http://www.vanguardia.com/deportes/futbol-internacional/174591-atletico-de-madrid-gano-al-rayo-con-gol-de-falcao |editor=[[Vanguardia Lliberal]] |títulu=Atlético de Madrid ganó al Rayo con gol de Falcao |fecha=16 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=16 de setiembre de 2012}}</ref> El so octavu gol na temporada, llegó frente a [[Real Valladolid Club de Fútbol|Valladolid CF]] de tiru de penalti, poniendo'l dos a cero nun partíu que remató 2-1.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/09/23/futbol/1adivision/1348423076.html |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |títulu=El Atleti engorda la ilusión |fecha=23 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=23 de setiembre de 2012}}</ref> Siguió marcando'l [[26 de setiembre]], nun partíu pendiente frente a [[Real Betis Balompié|Real Betis]] pola tercer fecha, nesta ocasión, marcando dos de los cuatro goles del so equipu que ganó 2-4.<ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/worldfootball/clubfootball/news/newsid=1710123.html |títulu=Con Falcao implacable, Atlético ta segundu |editor=[[FIFA]] |fecha=26 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=27 de setiembre de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121107053848/http://es.fifa.com/worldfootball/clubfootball/news/newsid=1710123.html |fechaarchivu=2012-11-07 }}</ref> El [[28 de setiembre]] foi premiáu col [[Once d'Oru]], según la revista francesa [[Onze Mondial]], como'l tercer meyor xugador del mundu na temporada 2011-12.<ref name="OB1" /><ref name="OB2" /> Dempués de superar una mancadura que la fixo ausentase de los alcuentros frente a [[Real Club Deportivo Español|Espanyol]], por lliga, y [[Football Club Viktoria Plzeň|Viktoria Plzeň]], por [[Lliga Europea de la UEFA 2012-13|Europa League]],<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/10/06/futbol/equipos/atletico/1349519413.html |títulu=Falcao apunta a titular |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=6 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=7 d'ochobre de 2012}}</ref> encaró'l partíu que los enfrentó al [[Málaga Club de Fútbol|Málaga CF]] en condición de llocal; nesti alcuentru, Radamel xugó los 90 minutos del partíu, y foi determinante por que'l so equipu marcara los dos goles colos que ganó 2-1.<ref name="AtletiMalaga" /> Marcó'l primer gol, sicasí, nel segundu gol del ''Aleti'' hubo polémica pa saber quién lo marcó, una y bones l'acta del árbitru informó que Radamel marcó solo un gol y que'l segundu gol foi en mesma puerta;<ref>{{cita web |url=http://actas.rfef.es/actes/RFEF_CmpActa1?cod_primaria=1000144&CodActa=18010 |títulu=Acta del Partíu celebráu'l 07 d'ochobre de 2012, en Madrid |editor=[[Real Federación Española de Fútbol|RFEF]] |fecha=7 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=7 d'ochobre de 2012 }}</ref> otramiente, nel [[Marca (periódicu)|diariu Marca]], que da'l [[Troféu Pichichi]] al mayor goliador del tornéu, contabilizáron-y el gol a Falcao.<ref name="AtletiMalaga">{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/10/07/futbol/1adivision/1349645323.html |títulu=Esti Atlético ye una cosa seria |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=7 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=7 d'ochobre de 2012}}</ref>{{#tag:ref|Pa efeutos de contabilización na tabla d'estadístiques tener en cuenta l'acta arbitral del alcuentru, y non la opinión del diariu deportivu [[Marca (periódicu)|Marca]].|group=n}} El [[21 d'ochobre]], visitó [[Estadiu Municipal d'Anoeta|Anoeta]] onde s'enfrentó a la [[Real Sociedad de Fútbol|Real Sociedad]] y marcó el gol del trunfu del so equipu, al minutu 90' de tiru llibre.<ref>{{cita web |url=http://www.ole.com.ar/futbol-internacional/espana/Racha-racha_0_796120697.html |editor=[[Diariu Olé]] |títulu=A lo Messi |fechaaccesu=23 d'ochobre de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160307084700/http://www.ole.com.ar/futbol-internacional/espana/Racha-racha_0_796120697.html |fechaarchivu=2016-03-07 }}</ref> Tres esto, el mesmu Radamel manifestó: "ye'l primer gol de falta que consigo como profesional".<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/10/22/futbol/equipos/atletico/1350858623.html |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |títulu=Falcao: "Ye'l primeru de falta como profesional" |fecha=22 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=23 d'ochobre de 2012}}</ref> Foi nomáu, ente 10 candidatos, al premiu al xugador del añu según la revista [[World Soccer Magacín]].<ref>{{cita web |url=http://www.golcaracol.com/futbol-internacional/la lliga-espana/articulo-263986-falcao-garcia-candidatu-a-ser-el futbolista-del anu-de-la revista-world-socc |títulu=Falcao García, candidatu a ser el futbolista del añu de la revista World Soccer |editor=[[Gol Cascoxu (programa de televisión)|Gol Cascoxu]] |fecha=23 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=23 d'ochobre de 2012 }}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/10/23/futbol/1350987804.html |títulu=Falcao, Messi, Cristianu, Iniesta y Xavi, candidatos a xugador del añu pa 'World Soccer' |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=23 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=23 d'ochobre de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.worldsoccer.com/features/world-soccer-awards-2012 |títulu=World Soccer Awards 2012 |editor=[[World Soccer Magacín]] |fechaaccesu=24 d'ochobre de 2012}}</ref> Darréu, sumó un gol más a les sos estadístiques cuando convirtió l'últimu gol del Atlético, nel partíu que'l so equipu ganó 3-1 como llocal a [[Club Atlético Osasuna|Osasuna]].<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/deportes/futbol/ARTICULO-WEB-NEW_NOTA_INTERIOR-12340192.html |títulu=Con gol de Falcao, Atlético venció a Osasuna y sigue colíder n'España |editor=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] |fecha=28 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=7 de payares de 2012}}</ref> Foi nomáu al [[Balón d'Oru de la FIFA 2012]],<ref>{{cita web |url=http://www.fifa.com/ballondor/playeroftheyear/index.html |títulu=Ballon d'Or 2012 |editor=[[FIFA]] |fechaaccesu=7 de payares de 2012 |idioma=Inglés}}</ref> na llista de 23 candidatos que s'anunció'l [[29 d'ochobre]].<ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/ballondor/media/newsid=1798674/index.html |títulu=Conocíos los candidatos a meyor xugador del añu |editor=[[FIFA]] |fecha=29 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=7 de payares de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121101175129/http://es.fifa.com/ballondor/media/newsid=1798674/index.html |fechaarchivu=1 de payares de 2012 }}</ref> A posteriori de participar en trés partíos siguíos ensin marcar gol,<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/11/25/futbol/equipos/atletico/1353833569.html |títulu=Falcao algama los cincuenta |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=25 de payares de 2012 |fechaaccesu=25 de payares de 2012}}</ref> ''El Tigre'' xugó frente a [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla CF]], alcuentru que remató 4-0 a favor del Atlético nel que marcó'l so gol númberu 50 de llanzamientu de penalti.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/11/25/futbol/1adivision/1353873418.html |títulu=L'Atlético gánase'l derechu a pensar en grande |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=25 de payares de 2012 |fechaaccesu=25 de payares de 2012}}</ref> Una vegada apostáu'l [[derbi madrilanu]],<ref>{{cita web |editor=[[Vanguardia Lliberal]] |fechaaccesu=14 d'avientu de 2012 |fecha=2 d'avientu de 2012 |url=http://www.vanguardia.com/deportes/futbol-internacional/185752-real-madrid-gano-el derbi-y-fixo-mas-líder-al-barcelona |títulu=Real Madrid ganó'l derbi y fixo más líder al Barcelona}}</ref> el [[9 d'avientu]] xugó frente a [[Real Club Deportivo de La Coruña|Deportivo de La Coruña]], alcuentru nel que marcó 5 goles per primer vegada na so carrera, na goliada de 6 goles a 0 nel Vicente Calderón.<ref>{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2012/12/09/primer/1355083112_401444.html |títulu=Falcao saca de duldes al Atlético col so históricu repóker de goles |apellíu=Bargueño |nome=Pablo |editor=[[As (periódicu)|Diariu As]] |fecha=9 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=10 d'avientu de 2012 }}</ref> El [[14 d'avientu]] [[World Soccer Magacín]] informó la so llista de los meyores 10 xugadores del mundu, na cual Falcao foi incluyíu como'l quintu meyor xugador del mundu.<ref name="FalcaoQuintoWS">{{cita web |url=http://www.mundodeportivo.com/20121214/fc-barcelona/lleo-mesis-mejor-jugador-2012-revista-world-soccer_54356352063.html |editor=[[Mundo Deportivo]] |títulu=Messi, MVP-2012 de 'World Soccer' per delantre de Cristianu y Iniesta |fecha=14 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2012}}</ref> Dos díes depués, enfrentar al [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]], pola décimu sesta xornada de la lliga española, alcuentru nel qu'abrió'l marcador pal so equipu, sicasí, los ''colchoneros'' cayeron nel [[Camp Nou]] 4-1.<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/deportes/futbol/ARTICULO-WEB-NEW_NOTA_INTERIOR-12455623.html |editor=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] |títulu=Falcao García marcó gol a Barcelona, que ganó 4-1 al Atlético |fecha=16 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=20 d'avientu de 2012}}</ref> El [[28 d'avientu]] foi-y otorgáu'l premiu como meyor futbolista del 2012 pola organización [[Globe Soccer Awards]] na ciudá de [[Dubái]].<ref name="GSA" /> Porteriormente, el [[7 de xineru]] na [[FIFA Balón d'Oru 2012|Gala de la FIFA Balón d'Oru 2012]], fixo parte del [[FIFA/FIFPro World XI|FIFA/FIFPro World XI 2012]], premiu apurríu a los meyores once xugadores del añu por aciu una votación de 50.000 xugadores pertenecientes a la [[FIFPro|Federación Internacional de Futbolistes Profesionales]].<ref name="FIFPro12" /> Asina mesmu, esi día salieron a la lluz los resultaos de la FIFA Balón d'Oru, nos cualos ''El Tigre'' foi escoyíu'l quintu meyor xugador del mundu en 2012 según periodistes, capitanes y entrenadores de toles federaciones que conformen a la [[FIFA]].<ref name="Balon12" /> D'otru llau, nel [[Premiu Puskás]] al meyor gol del añu, nel cual taba nomáu,<ref>{{cita web |url=http://www.vanguardia.com/deportes/futbol-internacional/video-183162-este-ye-gol-por-el-que-falcao-esta-nomáu-al-premiu-aguadía |títulu=Esti ye gol pol que Falcao ta nomáu al premiu Puskas |editor=[[Vanguardia Lliberal]] |fecha=14 de payares de 2012 |fechaaccesu=8 de xineru de 2013}}</ref> allugóse segundu na votación que se llevó a cabu na páxina web oficial de la [[FIFA]].<ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/mm/document/ballond'or/pusk%C3%A1saward/01/98/15/11/fifapuskasaward2012results.pdf |títulu=FIFA Puskás award 2012 - RESULTS |editor=[[FIFA]] |fechaaccesu=8 de xineru de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130228151758/http://es.fifa.com/mm/document/ballond'or/pusk%C3%A1saward/01/98/15/11/fifapuskasaward2012results.pdf |fechaarchivu=28 de febreru de 2013 }}</ref> Na Copa del Rei na Semifinal, Falcao anotó contra [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla FC]] nun empate 2-2. Anque l'Atlético avanzó a la final nun 4-3 global, según tamién llogró anotar dos veces ante'l Sevilla. Nel partíu de Lliga contra'l [[Valencia Club de Fútbol|Valencia]], Valencia marcara un gol nel entamu del partíu al minutu 4. Sicasí, Falcao respondió con un gol menos d'un minutu más tarde. El xuegu sicasí, solo terminó 1-1. Falcao anotó un doblete contra [[Granada Club de Fútbol|Granada CF]] nuna cómoda victoria por 5-0. El segundu gol significo'l gol númberu 200 de Radamel Falcao (cuntando'l club y el país).<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2013/04/15/en/football/spanish_football/1366015836.html |títulu=https://www.marca.com/2013/04/15/en/football/spanish_football/1366015836.html }}</ref> Nun partíu como visitante contra [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]], Falcao anotó l'únicu gol na victoria por 0-1. N'abril de [[2013]], Falcao algamó los 200 goles na so carrera depués d'anotar un doblete frente al [[Granada Club de Fútbol|Granada C.F.]]<ref>{{cita web |url=http://www.elcolombiano.com/BancoConocimiento/F/falcao_completo_200_goles_en_la so_carrera_y_espera_faer_300_mas/falcao_completu_200_goles_en_la so_carrera_y_espera_faer_300_mas.asp |títulu=Falcao completó 200 goles na so carrera y espera faer "300 más" |editor=[[El Colombianu]] |fechaaccesu=10 de mayu de 2013 }}</ref> Nun partíu como visitante contra [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla]], Falcao anotó l'únicu gol na victoria por 0-1. Nel postreru partíu de Falcao contra'l [[Futbol Club Barcelona|FC Barcelona]] pa la temporada 2012-2013, Falcao anotó otru gol n'otru 2-1 llar perdíu. Esti fechu fizo que Falcao convertir n'unu de los pocos xugadores en marcar de manera consecutiva contra ellos, en 3 de los 4 partíos apostaos en [[Primer División d'España|La Lliga]] ente l'actual y la pasada campaña.<ref>{{cita web |url=http://bleacherreport.com/articles/1637267-falcao-scores-against-barcelona-but-could-be-set-for-monaco |títulu=http://bleacherreport.com/articles/1637267-falcao-scores-against-barcelona-but-could-be-set-for-monaco }}</ref> El 17 de mayu de 2013 disputa la final de la Copa del Rei contra'l [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid C. F.]] nel [[Estadiu Santiago Bernabéu]], onde otorgaría una magnífica asistencia a [[Diego Costa]] nel primer gol de los colchoneros, el partíu remataría con un marcador de 1-2 a favor del [[Atlético de Madrid|Club Atlético de Madrid]] consecuentemente festexaríen ta conquista. === AS Monaco F.C. === [[Ficheru:Radamel Falcao 2014.jpg|miniatura|Falcao entrenando col [[Association Sportive de Monaco Football Club|A. S. Mónaco F. C.]] na temporada 2013-14.]] El [[31 de mayu]] de [[2013]] confirmóse'l so fichaxe pol [[Association Sportive de Monaco Football Club|A. S. Mónaco F. C.]], club de la [[Ligue 1]] de [[Francia]], por 63 millones d'euros y robló asina un contratu por cinco años con un sueldu de catorce millones d'euros per temporada. D'esta forma, convirtióse, nel so momentu, nel futbolista meyor pagáu na historia de [[Colombia]].<ref>{{cita web |url=http://www.semana.com/deportes/articulo/falcao-por-63-millones-de-euros-al-monaco/344669-3 |editor=[[Selmana (Colombia)|Revista Selmana]] |títulu=Falcao: l'home de los 63 millones |fecha=28 de mayu de 2013 |fechaaccesu=24 de xineru de 2014}}</ref> El [[22 de xineru]] de [[2014]] nun partíu que lu midió frente al [[Monts d'Or Azergues Foot|Chasselay]] pola [[Copa de Francia de Fútbol 2013/14]] —nel que marcó un gol—, resultó mancáu nel so [[rodía]] esquierda antes de rematar el primer tiempu.<ref>{{cita web |url=http://www.semana.com/deportes/articulo/falcao-sale-mancáu-en-partíu-de-la copa-de-francia/371609-3 |títulu=Falcao mancáu en partíu del Mónaco pola Copa de Francia |editor=[[Selmana (Colombia)|Revista Selmana]] |fecha=22 de xineru de 2014 |fechaaccesu=24 de xineru de 2014 }}</ref> Darréu, tres exámenes realizaos, confirmóse que sería interveníu quirúrgicamente por un frayatu del [[lligamentu anterior cruciáu]] y tendría un periodu de recuperación de seis meses.<ref name="Mancadura ASMonaco">{{cita web |url=http://elcomercio.pe/deporte-total/brasil-2014/radamel-falcao-tien-grave-lesion-y-se-perderia-mundial-noticia-1704635 |títulu=Radamel Falcao tien grave mancadura y perderíase el Mundial |editor=[[El Comercio (Perú)|El Comercio]] |fecha=23 de xineru de 2014 |fechaaccesu=24 de xineru de 2014}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/falcao-se-perderia-el mundial-articulo-470365 |títulu=Falcao perderíase'l Mundial |editor=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]] |fecha=23 de xineru de 2014 |fechaaccesu=24 de xineru de 2014 }}</ref> La recuperación de Falcao foi confirmada a mediaos de xunetu y diba xugar con regularidá nos partíos de pretemporada de [[Mónacu]] dempués de 6 meses dexaos a un llau. Tornó al campu na Copa Emirates al entrar como sustitutu de [[Dimitar Berbatov]] nel minutu 72 nel que Mónaco empató 2-2 ante'l [[Valencia]]. A otru día xugóse la primer hora del partíu contra'l [[Arsenal Football Club]], y anotó l'únicu gol del partíu y la victoria a los 36 minutos.<ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/falcao-regresu-titular-y-al gol-el-monaco-articulo-508341 |títulu=Falcao tornó a la titular y al gol col Mónaco |fechaaccesu=3 d'agostu de 2014 }}</ref> El 10 d'agostu, nel so primer partíu oficial dende la so mancadura, Falcao ingresó por [[Lucas Ocampos]] nel minutu 59 y anotó un gol de penalti, pero Mónaco perdió 2-1 en casa ante'l [[Lorient]]. Dos selmanes más tarde, empezó ante'l [[Nantes]] y anotó l'únicu gol del partíu, en direición de [[Layvin Kurzawa]] salió antes de la media hora pa los primeros puntos del club de la temporada. Metanes los rumores d'una tresferencia, Falcao nun foi incluyíu nel próximu partíu del Mónaco contra'l [[Lille]], y vio dende la grada xunto al so propietariu Vadim Vasilyev. === Manchester United F.C. === [[Ficheru:Chelsea 1 Man Utd 0 (16578195303).jpg|miniatura|Falcao xugando pal [[Manchester United Football Club|Manchester United]] en [[2015]].]] El [[2 de setiembre]] de [[2014]] confirmóse'l so fichaxe pol [[Manchester United Football Club|Manchester United]] de la [[Premier League]] inglesa, cedíu por 7.600.000 [[Euru|€]] con opción de compra.<ref>{{cita web |autor=MARCA.COM |títulu=Falcao, cedíu al Manchester United |url=https://www.marca.com/2014/09/01/futbol/futbol_internacional/1409560034.html |fechaaccesu=13 d'ochobre de 2014 |fecha=2 de setiembre de 2014}}</ref> El [[5 d'ochobre]] de [[2014]] anota'l so primer gol colos ''"Red Devils"'' ante [[Everton Football Club]], el 'Tigre' anotó'l so primer gol col Manchester United, nun partíu nel que xunto col arxentín [[Ángel Di María]] llograron la victoria (2-1), Di María adelantró a los "Red Devils" nel minutu 27 y, magar que el Everton empató de penalti gracies al escocés [[Steven Naismith]] (55), Falcao marcó'l so primer gol col so nuevu equipu (62) pa dar los trés puntos al Manchester United.<ref>{{cita web |autor=NOTICIASRCN.COM |títulu=El 'Tigre' Falcao anota'l so primer gol nel Manchester United |url=http://www.noticiasrcn.com/nacional-deportes/el tigre-falcao-anota-el so-primer-gol-el-manchester-united |fechaaccesu=13 d'ochobre de 2014 |fecha=5 d'ochobre de 2014 }}</ref> El 20 d'avientu de 2014, Falcao fixo'l so regresu per primer vegada y marcó un gol nel segundu tiempu nel empate 1-1 col [[Aston Villa]]. Seis díes más tarde, apúrrese una asistencia a [[Wayne Rooney]] contra'l [[Newcastle United]] y United ganaría'l partíu 3-1. El 1 de xineru de 2015, Falcao igualó ante'l [[Stoke City]] nun empate 1-1 siendo felicitáu al empezar l'añu anotando gol.<ref>{{cita web |títulu=Falcao y un escelente empiezu de 2015, anotó gol col Manchester United |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/falcao-y-un-escelente-empiezu-de-2015-anoto-gol-el-man-articulo-535740 |fecha=1 de xineru de 2015 }}</ref> El 10 de marzu, un día dempués de tar nel banquín na eliminación quedando fora de la FA Cup en casa pol [[Arsenal Football Club]], Falcao xugó pal so equipu sub-21 nel empate 1-1 col [[Tottenham Hotspur]], siendo sustituyíu nel minutu 72. El descensu foi criticáu públicamente polos ex futbolistes [[Dietmar Hamann]] y [[Willem van Hanegem]], a quien describiera la decisión de [[Louis Van Gaal]] pa ser "una falta de respetu" y "vergonzosu".<ref>{{cita web |url= http://www.squawka.com/news/dietmar-hamann-louis-van-gaal-cant-treat-radamel-falcao-like-chris-smalling-or-jonny-evans/326445 |títulu= Dietmar Hamann: Louis van Gaal can't treat Radamel Falcao like Chris Smalling or Jonny Evans {{!}} Squawka News |autor= Daniel Anwar |enllaceautor= Daniel Anwar |fecha=11 de marzu de 2015 |idioma=en |editorial= Squawka News |fechaaccesu=18 d'abril de 2015}}</ref> Na so cuenta de Twitter, el [[Manchester United Football Club|Manchester United]] confirma que nun va exercer la opción de compra sobre'l delanteru colombianu, afitada en 43,5 millones de llibres (55 millones d'euros). Na so primer temporada na Premier, Falcao apostó 1.286 minutos, partíos en 26 alcuentros, nos qu'anotó cuatro tantos, con un balance de 322 minutos per gol, y dio cuatro asistencies.<ref>{{cita web |autor=MARCA.COM |títulu=El United nun va exercer la opción de compra sobre Falcao |url=https://www.marca.com/2015/05/24/futbol/futbol_internacional/colombia/1432474612.html |fechaaccesu=24 de mayu de 2015 |fecha=24 de mayu de 2015}}</ref> === Chelsea F.C. === [[Ficheru:Falcao vs Arsenal.jpg|170px|miniatura|Falcao xugando col [[Chelsea FC]] en 2015.]] El [[3 de xunetu]] de [[2015]], por cuenta de que el [[Manchester United Football Club|Manchester United]] nun fixera usu de la opción de compra, confirmóse que Falcao xugaría nel [[Chelsea Football Club]], nuevamente en calidá de cedíu.<ref>{{cita web |autor=[[Axencia EFE]] |obra=[[Superdeporte]] |títulu=El Chelsea ficha a Falcao |url=http://www.superdeporte.es/futbol/2015/07/03/chelsea-ficha-falcao/262693.html |fechaaccesu=24 de xunetu de 2015 |fecha=3 de xunetu de 2015}}</ref> El so debú oficial realizaríase'l 2 d'agostu na final de la [[Community Shield 2015]] frente al [[Arsenal Football Club|Arsenal FC]], entrando nel segundu tiempu del partíu por [[Loïc Rémy]]. Aquel alcuentru foi derrota por 1-0 pal cuadru ''blue'', perdiendo asina'l primer títulu de la temporada. El so debú na lliga produció seis díes dempués nel empate 2-2 en casa col [[Swansea City]], xugando los últimos seis minutos, en llugar de [[Willian]]. El 29 d'agostu marcaría'l so primer gol na derrota 2 a 1 contra [[Crystal Palace Football Club|Crystal Palace]] pola cuarta fecha de la [[Premier League]].<ref>{{cita web |títulu=Falcao marca'l so primer gol col Chelsea na Premiere League |url=http://www.elheraldo.co/deportes/falcao-marca-el so-primer-gol-con-el-chelsea-en-la-premiere-league-214330 |fecha=29 d'agostu de 2015 }}</ref> El 3 de payares, Falcao sufrió una mancadura muscular nel entrenamientu, y foi puestu per fora por un par de selmanes, sicasí, el 15 de xineru de 2016, el nuevu téunicu [[Guus Hiddink]], confirmó que la mancadura del últimu revés yera «bien grave». Nun seria inscritu pa la [[Champions League]] el mes siguiente, amás traeríen a [[Alexandre Patu]] como reemplazo so. <br>El Chelsea nun fadría efeutiva la so opción de compra polo que se colaría de los ''blues'' con tan solo 12 partíos apostaos y un gol marcáu. === AS Monaco F.C. === ==== Temporada 2016-17 ==== [[Ficheru:397814 sPICT.jpg|220px|miniatura|Falcao apostando un partíu col [[Association Sportive de Monaco Football Club|A. S. Mónaco]] en 2016.]] El [[10 de xunu]] de [[2016]] torna de préstamu de [[Chelsea Football Club]]. Xugaría'l so primer partíu oficial de la temporada'l 27 de xunetu onde marcaría un gol dempués de 333 díes de manera oficial na derrota 2-1 sobre'l [[Fenerbahçe Spor Kulübü (fútbol)|Fenerbahce]] pola tercer ronda de la pre- [[Champions League]].<ref>{{cita web |títulu=Falcao Garcia marco'l so primer gol oficial de la temporada col Monaco |url=http://m.eluniversal.com.co/deportes/futbol/falcao-garcia-marco-el so-primer-gol-oficial-de-la temporada-con-monaco-231583 |fechaaccesu=24 de xunetu de 2015 }}</ref> El [[3 d'agostu]] de [[2016]] vuelve marcar el segundu gol del [[A. S. Mónaco]] al traviés d'una pena máxima al [[Fenerbahçe Spor Kulübü (fútbol)|Fenerbahce]] pola vuelta de la tercer ronda de la pre-[[Champions League]] tamién dio una asistencia, d'esta forma marcando'l so segundu gol oficial de la temporada, pero nel minutu 45 tuvo que ser sustituyíu por una molestia na so zanca esquierda, pero'l so equipu ganaría al [[Fenerbahçe Spor Kulübü (fútbol)|Fenerbahce]] 3 a 1 como llocal, d'esta forma clasificándose a los play offs enfrentándose al equipu español [[Villarreal Club de Fútbol|Villarreal]]. <br>El Monaco llogra clasificar nueva edición de la [[Champions League]] venciendo al [[Villarreal CF]] por un global de 3 a 1, Falcao nun apuesto nengunu de los dos partíos pola so mancadura nel zanca esquierda que la caltuvo alloñáu de les canches mientres un mes. <br>El so primer gol na [[Ligue 1 2016-17]] marcar el 17 de setiembre na victoria del so club 3 a 0 sobre'l [[Stade Rennes]] xugando 78 minutos como capitán. El [[2 de payares]] de [[2016]] marcaría'l so primer doblete de la temporada na goliada 3 a 0 del so club pola cuarta fecha de la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2016-17|Champions League 2016/17]] marcando dempués de siete años na [[Champions League]] onde saldría como la figura del alcuentru.<ref>{{cita web |url=http://www.futbolred.com/champions-league/falcao-doblete-con-monaco-en-trunfu-3-0-sobre-cska-en-champions+16741313 |títulu=Falcao y un día memorable con Mónaco:doblete en trunfu 3-0 sobre CSKA en Champions |fechaaccesu=2 de payares de 2016}}</ref> El [[5 de payares]] marca'l so primer doblete na [[Ligue 1 2016-17]] frente al [[AS Nancy]] y el so segundu doblete no que va de la temporada, llevando yá 4 goles na competición.<ref>{{cita web |url=http://www.rcnradio.com/deportes/doblete-falcao-monaco-gana-ante-nancy/ |títulu=Con doblete de Falcao Garcia, el Mónaco golió al Nancy |fechaaccesu=5 de payares de 2016}}</ref> Vuelve marcar doblete'l 3 d'avientu na goliada 5 a 0 sobre'l [[SC Bastia]].<ref>{{cita web |url=http://www.lafm.com.co/deportes/falcao-anoto-doblete-en-goliada-del-monaco-0-5-ante-bastia/ |títulu=Falcao anotó doblete en goliada del Mónaco 0-5 ante Bastia |fechaaccesu=3 d'avientu de 2016 }}</ref> El [[10 d'avientu]] marca'l so primera '''hat-trick'' dempués de 4 años, facer na goliada 4 a 0 na so visita [[FC Girondins de Burdeos]] onde seria la figura del partíu.<ref>{{cita web |url=http://www.futbolred.com/colombianos-exterior/falcao-garcia-marco-triplete-con-monaco-frente-al-bordeaux+16770061|títulu=Falcao y un xuegu fantásticu: triplete con Mónaco nel 0-4 a Bordeaux |fechaaccesu=10 d'avientu de 2016}}</ref> Vuelve marcar doblete'l [[4 de febreru]] na victoria 3 a 0 sobre'l [[OGC Nice]] quedando como únicos líderes del tornéu, marcando'l so tercer doblete na actual campaña de la [[Ligue 1 2016-17]], amás apuerta a catalogáu como'l delanteru más letal en europa con espectacular permediu d'anotar cada 69,2 minutos per partíu. El [[11 de febreru]] marca otru doblete esta vegada contra'l [[Football Club de Metz|FC Metz]] na goliada 5 a 0, llegando a la cifra de 16 goles y quedando como'l tercer maximo goliador del campeonatu, solo per debaxo del francés [[Alexandre Lacazette]] con 20 y del uruguayu [[Edinson Cavani]] con 25. <br>El 21 de febreru marca doblete na ida de la [[Champions League]] na derrota 5-3 na so visita al [[Manchester City]], nel segundu gol marcando un golazu de globito y siendo el primer colombianu en marcar en fases d'eliminatoria con dos equipos, en faciéndolo antes col [[FC Porto]]. El 8 d'abril en volviendo d'una mancadura marca'l gol de la victoria como visitantes sobre [[Angers SCO]]. Vuelve marcar doblete'l 14 de mayu na goliada 4 por 0 sobre los [[Lille OSC]]. ==== Temporada 2017-18 ==== El 4 d'agostu nel so debú en Lliga marca gol na victoria 3 a 2 sobre'l [[Toulouse Football Club|Tolouse]] remontando un 1-2, pa la segunda fecha de la [[Ligue 1]] marca'l so primer ''hat-trick'' de la temporada na goliada 4 por 1 na so visita al [[Dijon Football Côte d'Or|Dijon FC]] faciendo'l so segundu ''hat-trick'' col club.<ref>{{cita web|url=http://www.elespectador.com/deportes/futbol-internacional/triplete-de-falcao-en-trunfu-del-monaco-articulo-707826|títulu=Triplete de Falcao en trunfu del Mónaco|fechaaccesu=12 d'agostu de 2017}}</ref> El 18 d'agostu marca l'únicu gol de la victoria pola mínima sobre [[Football Club de Metz|FC Metz]]. El 6 d'avientu marca'l so tercer tantu na temporada [[Lliga de Campeones de la UEFA 2017-18|2017-2018]] de champions league, na derrota contra 5-2 contra'l [[Fútbol Club Porto|FC Porto]], entrando nel Top 20 de los maximos goliadores en competiciones Europees con 48 tantos. El 12 d'avientu marca'l segundu tantu na victoria 2-0 sobre'l [[Stade Malherbe Caen|SC Caen]] pola [[Copa de la Lliga de Francia|Coupe de la Ligue]], con un disparu dende 40 metros de distancia del arcu rival, ratificando'l pase del equipu a cuartos de final.<ref>{{cita publicación|títulu=Falcao anotó un golazu na victoria del Mónaco 2-0 contra Caen, por Copa de la Lliga|url=https://gol.caracoltv.com/colombianos-en-l'esterior/falcao-anoto-un golazu-en-la victoria-del-monaco-2-0-contra-cayen-por copa-de-la lliga|fechaaccesu=13 d'avientu de 2017|periódicu=GOL Cascoxu}}</ref> El 31 de xineru marca doblete na victoria 2 por 0 sobre'l [[Montpellier Hérault Sport Club|Montpellier SC]] dandole la clasificacion al so club a la final de la [[Copa de la Lliga de Francia]] frente al [[PSG]]. == Seleición nacional == === Categoríes inferiores === La so primer participación pa la seleición nacional foi nel añu 2001, cuando con apenes 15 años apostó'l suramericanu sub-17, lleváu a cabu en tierres peruanes. En [[2005]], foi campeón cola [[Seleición de fútbol de Colombia|seleición colombiana]] sub-20 nel [[Campeonatu Suramericanu Sub-20|Suramericanu Sub-20]] nel cual Colombia foi'l anfitrión. Falcao o "El Tigre" como ye llamáu nel so club, tuvo una gran presentación nel certame, amás recuérdase'l gol qu'anotó a la [[Seleición de fútbol d'Arxentina|seleición arxentina]] nel empate 1-1 na ciudá de [[Manizales]]. Depués, apostó la [[Copa Mundial de Fútbol Xuvenil de 2005]] esi mesmu añu. Amás el [[7 de febreru]] de [[2007]] xugó en partíu amistosu de Colombia-Uruguái pa la seleición de mayores y el [[3 de xunu]] de [[2007]] marco'l so primer gol cola camiseta colombiana ante [[seleición de fútbol de Montenegro]] en Xapón mientres la [[Copa Kirin]]. === Seleición absoluta === ==== Clasificación pa la Copa Mundial de 2010 ==== {{AP|Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2010}} {{VT|Colombia na clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2010}} Na [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2010|Eliminatoria al Mundial 2010]] xugó los siete primeros partíos apostaos en [[2007]] y [[2008]]: frente a {{sel|Brasil}}, {{sel|Bolivia}}, {{sel|Venezuela}}, {{sel|Arxentina}}, {{sel|Perú}}, {{sel|Ecuador}}, {{sel|Uruguái}} y 4 díes dempués nel partíu apostáu en Santiago frente a {{sel|Chile}} nun tuvo presente nel xuegu y foi unviáu a la tribuna por decisión del téunicu [[Jorge Luis Pinto]], el partíu remató 4-0 a favor de los chilenos, fechu que llevó a la destitución de Pinto. Los siguientes alcuentros apostaos ante {{sel|Paraguái}} y {{sel|Brasil}} nun tuvo presente por causa de una mancadura de siete milímetros na zanca posterior derechu nel partíu apostáu ente [[Club Atlético River Plate|River Plate]] y [[Club Atlético Vélez Sársfield|Vélez]] que lo alloñar de les canches mientres siquier 4 selmanes. La seleición esperaba ansiosamente'l regresu del goliador. Nel primer partíu posterior a aquella mancadura, anota un gol nun amistosu contra la seleición de {{sel|Nixeria}} dándo-y la victoria al cuadru cafeteru, esto diolu amás de la victoria la titularidá en [[2009]]. Meses más tarde, el delanteru colombianu marcó lo que foi'l so primer gol oficial cola [[Seleición de fútbol de Colombia|seleición de Colombia]] na victoria del conxuntu nacional contra {{sel|Perú}}, dándo-y asina los 3 puntos al so país. El 8 d'ochobre de [[2010]], Falcao entraría mientres el segundu tiempu nel minutu 30 y dempués d'una xugada encabezada por [[Carlos Darwin Quintero]], [[Giovanni Moreno]] dispara al arcu, el balón foi esviáu pol porteru y l'esféricu quedó-y al 'Tigre' Falcao quien mandó un [[Vaselina (fútbol)|globito]] pa solmenar la rede ecuatoriana nel minutu 42 del segundu tiempu y asina da-y una victoria a la seleición colombiana. ==== Copa América 2011 ==== {{AP|Copa América 2011}} {{VT|Colombia na Copa América 2011}} Como preparación pa la Copa América n'Arxentina, {{sel|Colombia}} apostó trés partíos amistosos previos al campeonatu, frente a {{sel|España}}, {{sel|Ecuador}} y {{sel|Chile}}. Sicasí, solo apostó estos dos últimos, que xugáronse nel [[Estadiu Vicente Calderón]] en [[Madrid]], [[España]] y nel [[Kyocera Stadion]] de [[L'Haya]], [[Holanda]] respeutivamente. Nel primeru d'ellos que se xugó'l [[26 de marzu]] de [[2011]], marcó unu de los dos goles colos que la seleición ''cafetera'' ganó dos goles a cero.<ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolcolombiano/articulo-259320-colombia-vencio-2-0-ecuador-goles-portugueses |títulu=Colombia venció 2-0 a Ecuador con goles "portugueses" |editor=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]] |fecha=26 de marzu de 2011 |fechaaccesu=9 de xineru de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140305040318/http://www.elespectador.com/deportes/futbolcolombiano/articulo-259320-colombia-vencio-2-0-ecuador-goles-portugueses |fechaarchivu=2014-03-05 }}</ref> Frente a Chile, trés díes depués, participó 90 minutos de xuegu pero nun pudo marcar na derrota 2-0 de la so seleición.<ref>{{cita web |url=http://colfutbol.org/?option=com_content&view=article&id=1731:colombia-perdio-2-0-frente-a-chile-en-la faya&catid=12:noticies-seleccion-colombia&Itemid=31 |títulu=Colombia perdió 2 - 0 frente a Chile en La Haya |editor=[[Federación Colombiana de Fútbol]] |fechaaccesu=9 de xineru de 2013}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/articulo-259805-colombia-perdio-haya-el so-similar-de-chile |títulu=Colombia perdió en La Haya ante Chile |editor=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]] |fecha=29 de marzu de 2011 |fechaaccesu=9 de xineru de 2013 }}</ref> El 6 de xunu de 2011, Radamel foi incluyíu por, l'entós téunicu de Colombia, [[Hernán Darío Gómez]] nel llistáu de convocaos de Colombia pa la Copa América.<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/deportes/futbol/ARTICULO-WEB-NEW_NOTA_INTERIOR-9550264.html |editor=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] |títulu=Gustavo Bolívar, sorpresa en convocaos de Colombia pa Copa América |fecha=6 de xunu de 2011 |fechaaccesu=9 de xineru de 2013}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.semana.com/deportes/articulo/boliyu-gomez-presento-lista-convocados-pa-copa-america/240966-3 |títulu='Boliyu' Gómez presentó llista de convocaos pa Copa América |editor=[[Selmana (Colombia)|Revista Selmana]] |fecha=6 de xunu de 2011 |fechaaccesu=9 de xineru de 2013 }}</ref> Nel tornéu, Falcao apostó los cuatro partíos xugaos pol so escoyíu, hasta llegar a cuartos de final y ser esaniciaos. El [[2 de xunetu]] nel so debú nel campeonatu xugó 90 minutos y nun pudo marcar nel trunfu de Colombia 1-0 frente a {{sel|Costa Rica}}.<ref>{{cita web |url=http://www.elcolombiano.com/BancoConocimiento/C/colombia_gano_a Costa rica_1-0_y_ye_lider_del grupu_a_de_la copa_america/colombia_gano_a Costa rica_1-0_y_ye_lider_del grupu_a_de_la copa_america.asp |títulu=Nel debú de Copa América, Colombia ganó a Costa Rica 1-0 |editor=[[El Colombianu]] |fecha=2 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=9 de xineru de 2013 }}</ref> Díes dempués, nun alcuentru que los enfrentó al local, {{sel|Arxentina}}, nel [[Estadiu Brigadier Xeneral Estanislao López]] de [[Ciudá de Santa Fe (Arxentina)|Santa Fe]] nun pudo marcar el so primer gol na competición yá que el so equipu empató tal partíu con un marcador de 0-0.<ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/copa-america/articulo-282456-colombia-clasificacion-y-argentina-credibilidá |títulu=Colombia sacó empate ante Arxentina y lidera el grupu A |editor=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]] |fecha=6 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=9 de xineru de 2013 }}</ref> Nel partíu final de la fase de grupos, el combináu ''tricolor'' midir con {{sel|Bolivia}}, nun partíu que lu tuvo como protagonista al marcar los dos goles —unu de [[Penalti en fútbol|penalti]]— colos que la so seleición ganó 2-0 al so similar.<ref>{{cita web |url=http://www.futbolred.com/copa-america/noticias/tercerafecha/y-falcao-garcia-desatapo-la so esencia goliadora/9864124 |editor=Futbolred.com |títulu=Y Falcao García desatapó la so esencia goliadora |fecha=10 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=9 de xineru de 2013}}</ref> Con esta última resultancia, Colombia avanzó a cuartos de final como primer del Grupu A.<ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/copa-america/articulo-283304-hugo-rodallega-entra-el-segundu-tiempu-el-colombia-vs-bolivia |títulu=Colombia, primer equipu clasificáu a cuartos de final na Copa América |editor=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]] |fecha=10 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=9 de xineru de 2013 }}</ref> El so últimu xuegu nel tornéu foi per cuartos de final contra {{sel|Perú}}, el [[16 de xunetu]] de 2011, nun alcuentru qu'esanició a Colombia al perder 2-0, dambos goles marcaos na [[prórroga]]; Radamel falló un tiru dende'l puntu de penalti cuando'l xuegu taba 0-0.<ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/copa-america/articulo-284981-colombia-peru-abren-los cuartos-de-final-de-copa-america |títulu=Fin de la ilusión: Colombia esaniciada de la Copa América |editor=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]] |fecha=16 de xunetu de 2011 |fechaaccesu=9 de xineru de 2013 }}</ref> ==== Copa Mundial de 2014 ==== El [[2 de xunu]] de [[2014]] el direutor téunicu de {{sel|Colombia}}, [[José Pekerman]] dio a conocer que Falcao nun diría a la [[Copa Mundial de Fútbol 2014|Copa Mundial de Brasil 2014]].<ref>{{cita web |url=http://brasil.eluniversal.com.mx/article/2014/06/02/oficial-radamel-falcao-fuera-del mundial-con-colombia |títulu=OFICIAL:Radamel Falcao, fora del mundial con Colombia |editor=ElUniversal.br |fecha=2 de xunu de 2014 |fechaaccesu=3 de xunu de 2014}}</ref> Tres nun recuperase al 100% d'una mancadura que sufrió'l [[22 de xineru]] de [[2014]] na rodía esquierda, con rotura de [[lligamentu anterior cruciáu]]. Que'l so periodu de recuperación ronda los seis meses.<ref name="Mancadura ASMonaco"/> Tres la rueda de prensa de la decisión de que Falcao nun diría al mundial, Falcao declaró: {{cita|''"Güei toi en bones condiciones físiques, pero nun quería quitar a un compañeru la posibilidá de xugar, nin faer daqué en contra de la mio salú"''.|[[Radamel Falcao]], [[Fútbol|xugador]] de la [[Seleición de fútbol de Colombia|seleición colombia]].<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/deportes/2014/06/03/538cfad7y2704ede338b4574.html |títulu=Falcao nun va xugar el Mundial |editor=ElMundo |fecha=3 de xunu de 2014 |fechaaccesu=3 de xunu de 2014}}</ref>}} Falcao tuvo en periodu de recuperación mientres seis meses ''([[xineru]], [[febreru]], [[marzu]], [[abril]], [[mayu]] y [[xunu]])'' lo que lo enllenaba de posibilidaes a poder apostar el mundial, tol país deseyaba que se recuperara espresándolo col [[hashtag]] (<code>#FuerzaFalcao</code>) que circuló nes redes sociales. Anguaño Falcao sigue en recuperación.<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/mundial-brasil-2014/noticias/seleccion-colombia/recuperacion-de-falcao/13972144 |títulu=La fe del 'Tigre', la ilusión d'un país |editor=ElTiempo |fecha=10 de mayu de 2014 |fechaaccesu=3 de xunu de 2014}}</ref> ===== Clasificación pa la Copa Mundial de 2014 ===== {{AP|Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014}} {{VT|Colombia na clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014}} [[Ficheru:Torcida colombia2.jpg|miniatura|Afición colombiana mientres la [[Copa Mundial de Fútbol de 2014|Copa del Mundu de 2014]] que celebra cola cara de Falcao.]] Previu a empezar les eliminatories pa la Copa Mundial, Falcao apostó dos alcuentros amistosos cola so seleición, frente a {{sel|Hondures}} y {{sel|Xamaica}}, el [[3 de setiembre|3]] y [[6 de setiembre]] respeutivamente. Dambos alcuentros remataron 2-0 a favor del combináu ''cafeteru'', sicasí, nun marcó en nengún de los dos partíos pero asistió a [[Teófilo Gutiérrez]] nel segundu gol frente a Xamaica.<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/deportes/futbol/ARTICULO-WEB-NEW_NOTA_INTERIOR-10286844.html |títulu=Colombia ganólu 2-0 a Honduras en xuegu amistosu, pero dexó duldes |editor=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] |fecha=3 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=8 de xineru de 2013}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.vanguardia.com/deportes/futbol-internacional/120667-colombia-gano-2-0-a-jamaica |títulu=Colombia ganó 2-0 a Xamaica |editor=[[Vanguardia Lliberal]] |fecha=6 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=8 de xineru de 2013 }}</ref> El [[11 d'ochobre]] de [[2011]], nel primer partíu de Colombia na [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|clasificación a la Copa Mundial]] frente a {{sel|Bolivia}} nel [[Estadiu Hernando Siles]], entró al campu nel segundu tiempu y nel últimu minutu del partíu, fixo'l gol que punxo'l 1-2 final a favor del combináu colombianu,<ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/preliminaries/news/newsid=1525801/index.html |títulu=Colombia celebra en Bolivia (1-2) |editor=[[FIFA]] |fecha=11 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=8 de xineru de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131023062517/http://es.fifa.com/worldcup/preliminaries/news/newsid=1525801/index.html |fechaarchivu=2013-10-23 }}</ref> y de esta forma remató'l so añu 2011, yá que nun pudo apostar los alcuentros frente a {{sel|Venezuela}} y {{sel|Arxentina}}, como llocal dambos, por cuenta de una mancadura que-y aquexaba.<ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/preliminaries/news/newsid=1540622/index.html |títulu=Falcao, baxa en Colombia |editor=[[FIFA]] |fechaaccesu=8 de xineru de 2013 |fecha=10 de payares de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120407025225/http://es.fifa.com/worldcup/preliminaries/news/newsid=1540622/index.html |fechaarchivu=2012-04-07 }}</ref> El [[29 de febreru]] de [[2012]], nun alcuentru qu'enfrentó a los combinaos de {{sel|Colombia}} y {{sel|Méxicu}} con [[José Néstor Pékerman|José Pékerman]] como nuevu entrenador de Colombia, nel [[Sun Life Stadium]] de [[Miami]], [[Estaos Xuníos]]. En tal xuegu, que remató 2-0 a favor de ''los cafeteros'', apostó tol alcuentru y marcó el primer gol del so equipu.<ref>{{cita web |url=http://www.elheraldo.co/node/58628 |títulu=Colombia venció 2-0 a Méxicu en partíu amistosu |editor=[[El Heraldo (Colombia)|El Heraldo]] |fecha=29 de febreru de 2012 |fechaaccesu=8 de xineru de 2013}}</ref> De nuevu, Falcao foi convocáu pa la seleición de Colombia, de cara a los alcuentros frente a {{sel|Perú}} y {{sel|Ecuador}}, xugaos el [[3 de xunu|3]] y [[10 de xunu]] de [[2012]].<ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/preliminaries/news/newsid=1634106/index.html |títulu=Pekerman define nómina de 25 xugadores |editor=[[FIFA]] |fecha=19 de mayu de 2012 |fechaaccesu=3 de xunu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120525102608/http://es.fifa.com/worldcup/preliminaries/news/newsid=1634106/index.html |fechaarchivu=2012-05-25 }}</ref> Nel primer alcuentru, d'esta doble xornada poles [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|eliminatories de Conmebol]], frente a Perú, el combináu colombianu ganó, al traviés d'un gol de [[James Rodríguez]] que dio'l 0-1 definitivu, nel [[Estadiu Nacional de Perú]]. Radamel xugó tol alcuentru, sicasí, nun marcó pa la so seleición.<ref>{{cita web |url=http://www.vanguardia.com/deportes/eliminatories-al mundial/159502-colombia-vence-1-0-a-peru-en-lima |títulu=Colombia repon valor na eliminatoria tres el trunfu en Perú |editor=[[Vanguardia Lliberal]] |fecha=3 de xunu de 2012 |fechaaccesu=8 de xunu de 2012 }}</ref> Díes dempués, el 10 de xunu de 2012, xugóse l'otru partíu correspondiente a la doble xornada d'eliminatories, esta vegada frente al combináu d'Ecuador, nel [[Estadiu Olímpicu Atahualpa]] de [[Quitu]], un alcuentru que dio como resultáu 1-0 en contra de la seleición de Colombia, con gol de [[Christian Benítez]]; de nuevu, Falcao xugó tol partíu, pero nun pudo faer nada pa evitar la derrota del so equipu.<ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/preliminaries/news/newsid=1647375/index.html |títulu=Ecuador alica en Quito (1-0) |editor=[[FIFA]] |fecha=10 de xunu de 2012 |fechaaccesu=11 de xunu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120617120410/http://es.fifa.com/worldcup/preliminaries/news/newsid=1647375/index.html |fechaarchivu=2012-06-17 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.elheraldo.co/deportes/colombia-pierde-parcialmente-1-0-ante-ecuador-en-quito-70629 |títulu=Colombia perdió 1-0 ante Ecuador en Quito |editor=[[El Heraldo (Colombia)|El Heraldo]] |fecha=10 de xunu de 2012 |fechaaccesu=11 de xunu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121224043508/http://www.elheraldo.co/deportes/colombia-pierde-parcialmente-1-0-ante-ecuador-en-quito-70629 |fechaarchivu=24 d'avientu de 2012 }}</ref> [[Ficheru: Radamel Falcao.jpg|miniatura|derecha|180px|«El Tigre» mientres el partíu qu'enfrentó a {{sel|Uruguái}} y Colombia nel [[Estadiu Centenariu]] de [[Montevidéu]].]] Como de costume, Radamel foi nuevamente convocáu pa los partíos frente a {{sel|Uruguái}} y {{sel|Chile}}, poles feches séptima y octava de les [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|eliminatories de Conmebol]].<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/deportes/futbol/convocatoria-de-la-seleccion-colombia-pa-la-eliminatoria_12179531-4 |títulu=Seleición de novedaes contra Uruguái y Chile |editor=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] |fecha=30 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=4 de setiembre de 2012}}</ref> El [[7 de setiembre]] de [[2012]], nel primeru d'estos dos alcuentros, frente a {{sel|Uruguái}} nel [[Estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez|Estadiu Metropolitanu]], xugó tol alcuentru y marcó el primer gol de la seleición ''cafetera''{{#tag:ref|El términu "Cafetera" ye utilizáu xeneralmente como llamatu pa referise a la seleición de Colombia.|group = n}} al minutu 2' de xuegu; el partíu terminó con un marcador de 4-0 a favor de Colombia.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/09/08/futbol/futbol_internacional/colombia/1347059398.html |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |títulu=Los Cafeteros afaren colos Charrúas al ritmu de cumbies |fecha=8 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=8 de setiembre de 2012}}</ref> Cuatro díes dempués, cuando Colombia enfrentó a {{sel|Chile}}, fixo'l segundu gol de la so seleición, cuando taben empataos, y dio l'asistencia del tercer gol, colo que'l combináu ''tricolor''{{#tag:ref|''Tricolor'', ye una pallabra usada pa referise a la [[Seleición de fútbol de Colombia|seleición de Colombia]] popularmente.|group = n}} ganó 1-3 nel [[Estadiu Monumental (Chile)|Estadiu Monumental de Chile]] en remontando nel marcador.<ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolcolombiano/articulo-374090-monumental-trunfu-de-seleccion-colombia-chile |títulu='Monumental' trunfu de la Seleición Colombia en Chile |editor=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]] |fecha=11 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=16 de setiembre de 2012 }}</ref> Darréu, nel partíu pola novena xornada de les eliminatories que los enfrentó a {{sel|Paraguái}} nel estadiu Metropolitanu, foi la figura del alcuentru al marcar dos espectaculares tantos, los únicos del alcuentru colos que la seleición ''cafetera'' ganó 2-0.<ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolcolombiano/articulo-380878-colombia-vencio-2-0-paraguay-y avérase-brasil-2014 |títulu=Colombia venció a 2-0 a Paraguái y avérase a Brasil 2014 |editor=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]] |fecha=12 d'ochobre de 2012 |fechaaccesu=13 d'ochobre de 2012 }}</ref> El postreru partíu qu'apostó nel 2012, foi contra {{sel|Brasil}}, nun [[Partíu amistosu|alcuentru amistosu]] nel [[MetLife Stadium]] d'[[East Rutherford]], [[Estaos Xuníos]]; tal xuegu, remató con un empate a un gol nel que nun pudo anotar.<ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/worldfootball/news/newsid=1905619.html |títulu=Brasil y Colombia estremen honores (1-1) |editor=[[FIFA]] |fecha=14 de payares de 2012 |fechaaccesu=20 d'avientu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121118081629/http://es.fifa.com/worldfootball/news/newsid=1905619.html |fechaarchivu=18 de payares de 2012 }}</ref> Nel mes de marzu de 2013 tornaron les eliminatories. Falcao foi llamáu de nuevu pol seleccionador José Néstor Pékerman p'apostar los partíos ante {{sel|Bolivia}} y {{sel|Venezuela}}. El día 22 de marzu de 2013, xugóse'l partíu correspondiente a la 11ᵘ fecha de la ronda suramericana de clasificación. L'alcuentru xugar nel [[Estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez|Estadiu Metropolitanu]] de la ciudá de [[Barranquilla]] en [[Colombia]]. L'oponente foi {{sel|Bolivia}}. Colombia golió a Bolivia col marcador de 5-0. Radamel Falcao marcó'l cuartu gol de "los cafeteros" tres una asistencia de [[Pablo Armeru]]. Tamién se-y anuló un gol per fora de xuegu. El día 26 de marzu de 2013, xugóse l'alcuentru correspondiente a la 12ᵘ xornada. El rival foi {{Sel|Venezuela}}, y el partíu apostar en [[Ciudad Guayana]], [[Venezuela]]. Falcao permaneció solo alantre, como únicu delanteru, d'alcuerdu a la estratexa plantegada pol téunicu Pékerman.<ref>{{cita web |url=http://www.futbolred.com/eliminatories-2014/noticias/fecha12brasil2014/resultancia-venezuela-1-colombia-0-en-la fecha-12-de-la-eliminatoria-al mundial-de-brasil-2014-analisis/12713634 |títulu=Pékerman falló nel planteamientu y nos cambeos ante Venezuela |editorial=Futbolred |fecha=26 de marzu de 2013 |fechaaccesu=30 d'abril de 2013}}</ref> Sicasí, un gol de [[Salomón Rondón]] a los 13 minutos del primer tiempu foi decisivu pa determinar la victoria de Venezuela.<ref>{{cita web |url=http://www.canalrcnmsn.com/noticias/venezuela_venci%C3%B3_1_0_colombia_que s'alluga_tercera_en_la_eliminatoria |títulu=Venezuela venció 1-0 a Colombia, que s'alluga tercera na eliminatoria |editorial=RCN |fecha=26 de marzu de 2013 |fechaaccesu=30 d'abril de 2013 }}</ref> El 11 d'ochobre de 2013, nel partíu de la penúltima fecha de clasificación del Mundial ante [[Chile]], Falcao anotó doblete de penaltis pa empatar 3-3 dempués de dir perdiendo 0-3. Esta resultancia aseguró Colombia la clasificación pa la Copa Mundial per primer vegada dende 1998. Falcao punxo fin a la fase de clasificación Mundial de 2014 a lo más anotador de [[Colombia]] con nueve goles, quedando solo por detrás de [[Luis Alberto Suárez]], [[Lionel Messi]] y [[Gonzalo Higuain]]. ==== Copa América 2015 ==== {{AP|Copa América 2015}} {{VT|Colombia na Copa América 2015}} Falcao anotaría'l so primer gol en 11 meses dende la so mancadura contra [[El Salvador]] el 10 d'ochobre de 2014. Marcaría'l primer gol, ente qu'asistiría los otros dos goles a [[Carlos Bacca]] na victoria por 3-0. Nun amistosu contra [[Bahrein]] el 26 de marzu de 2015, Falcao asistíu un gol y marcó un doblete na victoria por 6-0, quedando a un gol del récor d'[[Arnoldo Iguarán]] a lo más anotador de Colombia. Cuatro díes más tarde, llegar al altor de 24 goles con Iguarán con un penalti na victoria por 3-1 sobre [[Kuwait]]. El 6 de xunu, rompió'l récor al anotar l'únicu gol pa ganar a [[Costa Rica]] nun amistosu en [[Buenos Aires]] antes de la [[Copa América 2015]]. Foi'l capitán del equipu nel tornéu, pero nun pudo anotar en trés partíos de grupu y perdió la titularidá con [[Jackson Martínez]] pa los cuartos de final nel que cayeríen por penaltis frente a [[Arxentina]] el 26 de xunu. ==== Clasificación pa la Copa Mundial de 2018 ==== {{AP|Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018}} {{VT|Colombia na clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018}} El 15 de payares de 2016 xuega'l so primer partíu de titular nes [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Eliminatories Rusia 2018]] na derrota 3 a 0 frente a [[Seleición de fútbol d'Arxentina|Seleición Arxentina]] pola fecha 12, saliendo a los 75 minutos por [[Carlos Bacca]]. El so primer gol na eliminatories marcar el 5 de setiembre marcando l'empate a un gol frente a la [[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición Brasil]] en [[Barranquilla]], vuelve y marca per segundu partíu consecutivu'l 5 d'ochobre dándo-y la clasificación al mundial parcial a [[Colombia]], a la fin cayen derrotaos 2 por 1 como locales ante [[Paraguái]]. El 14 de mayu de 2018 foi incluyíu pol entrenador [[José Néstor Pékerman|José Pekerman]] na llista preliminar de 35 xugadores p'apostar la [[Copa Mundial de Fútbol de 2018]].<ref>{{cita web |url=https://colombia.as.com/colombia/2018/05/14/futbol/1526330876_741200.html|títulu=Pékerman da llista preliminar de 35 convocaos pa Rusia |fechaaccesu=14 de mayu de 2018}}</ref> ==== Participaciones en Copes del Mundu ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="250"|Mundial !width="135"|Sede !width="120"|Resultáu !width="50"|Part. !width="50"|Goles !width="50"|Asis. !width="50"|Prom. |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2005]] |{{HOL}} |Octavos de final |3 |2 |0 |0.66 |} ==== Participaciones en Copa América ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Copa !width="135"|Sede !width="120"|Resultáu !width="50"|Part. !width="50"|Goles !width="50"|Asis. !width="50"|Prom. |-align=center |[[Copa América 2011]] |{{ARG}} |[[Colombia na Copa América 2011|Cuartos de Final]] |4 |2 |0 |0.50 |-align=center |[[Copa América 2015]] |{{CHI}} |[[Colombia na Copa América 2015|Cuartos de final]] |4 |0 |0 |0 |} ==== Participaciones n'Eliminatories ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Eliminatories !width="120"|Resultáu !width="50"|Part. !width="50"|Goles !width="50"|Asis. !width="50"|Prom. |-align=center |[[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2010|Eliminatories Mundial de 2010]] ||Séptimu Llugar |10 |1 |0 |0.10 |-align=center |[[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Eliminatories Mundial de 2014]] |bgcolor=#CCFFCC|Segundu Llugar |13 |9 |2 |0.69 |-align=center |[[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Eliminatories Mundial de 2018]] |bgcolor=#CCFFCC|Cuartu Llugar |8 |2 |1 |0,28 |} ==== Participaciones en Copes del Mundu ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Mundial !width="120"|Sede !width="120"|Resultáu !width="50"|Partíos !width="50"|Goles !width="50"|Asis. !width="50"|Prom. |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 2018]] |{{RUS}} |[[Colombia na Copa Mundial de Fútbol de 2018|''Por apostar'']] |0 |0 |0 |0 |} ==== Goles ==== [[Ficheru:Soccerball current event.svg|20px]]<small>Actualizáu al últimu gol marcáu'l [[23 de marzu]] de [[2018]].</small> {|class="wikitable collapsible collapsed" style="font-size:100%; text-align: center; width: 100%;" !colspan="12" style="with: 100%;" align=center | Goles internacionales{{#tag:ref|Nel apartáu ''Gol'', el tantu marcáu por Radamel, en cada alcuentru, ye l'allugáu a la izquierda del marcador. Otramiente, en ''Resultáu'', a la izquierda de cada marcador atopen los goles de la seleición de Colombia.|group=n}} |- ! # !! Fecha !! Llugar !! Rival !! Gol !! Resultáu !! Competición |- bgcolor="#C8FFC8" | 1 || [[3 de xunu]] de [[2007]] || Estadiu Matsumoto, [[Matsumoto (Nagano)|Matsumoto]], [[Xapón]] || {{Selb|MNE}} || 1 - 0 || 1 - 0 ||[[Copa Kirin#2007|Copa Kirin 2007]] |-align=center bgcolor="#FFFFCC" | 2 ||[[8 de setiembre]] de [[2007]]|| [[Estadiu Monumental (Perú)|Estadiu Monumental]], [[Lima]], [[Perú]]</center> || {{Selb|PER}} || 2 - 1 || 2 - 2|| [[Partíu amistosu|Amistosu]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 3 || [[19 de payares]] de [[2008]] || [[Estadiu Deportivo Cali]], [[Palmira (Valle del Cauca)|Palmira]], [[Colombia]] || {{Selb|NGA}} || 1 - 0 || 1 - 0 || [[Partíu amistosu|Amistosu]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 4 || [[10 de xunu]] de [[2009]] || [[Estadiu Atanasio Girardot]], [[Medellín (Colombia)|Medellín]], [[Colombia]] || {{Selb|PER}} || 1 - 0 || 1 - 0 || [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2010|Clasificación Mundial 2010]] |- bgcolor="#FFCCCC" | 5 || [[12 d'agostu]] de [[2009]] || [[Giants Stadium]], [[Nueva York]], [[Estaos Xuníos]] || {{Selb|VEN}} || 1 - 1 || 1 - 2 || [[Partíu amistosu|Amistosu]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 6 || [[8 d'ochobre]] de [[2010]] || [[Red Bull Arena (Nueva Jersey)|Estadiu Red Bull Arena]], [[Nueva Jersey]], [[Estaos Xuníos]] ||{{Selb|ECU}} || 1 - 0 || 1 - 0 || [[Partíu amistosu|Amistosu]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 7 || [[26 de marzu]] de [[2011]] || [[Estadiu Vicente Calderón]], [[Madrid]], [[España]] || {{Selb|ECU}} || 2 - 0 || 2 - 0 || [[Partíu amistosu|Amistosu]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 8 || [[10 de xunetu]] de [[2011]] || [[Estadiu Brigadier Xeneral Estanislao López]], [[Ciudá de Santa Fe (Arxentina)|Santa Fe]], [[Arxentina]] || {{Selb|BOL}} || 1 - 0 || 2 - 0 || [[Copa América 2011]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 9 || [[10 de xunetu]] de [[2011]] || [[Estadiu Brigadier Xeneral Estanislao López]], [[Ciudá de Santa Fe (Arxentina)|Santa Fe]], [[Arxentina]] || {{Selb|BOL}} || 2 - 0 || 2 - 0 || [[Copa América 2011]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 10 || [[11 d'ochobre]] de [[2011]] || [[Estadiu Hernando Siles]], [[Bolivia]] || {{Selb|BOL}} || 2 - 1 || 2 - 1 || [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Clasificación Mundial 2014]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 11 || [[29 de febreru]] de [[2012]] || [[Sun Life Stadium|Estadiu Sun Life]], [[Miami]], [[Estaos Xuníos]] || {{Selb|MEX}} || 1 - 0 || 2 - 0 || [[Partíu amistosu|Amistosu]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 12 || [[7 de setiembre]] de [[2012]] || [[Estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez]], [[Barranquilla]], [[Colombia]] || {{Selb|URU}} || 1 - 0 || 4 - 0 || [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Clasificación Mundial 2014]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 13 || [[11 de setiembre]] de [[2012]] || [[Estadiu Monumental (Chile)|Estadiu Monumental]], [[Santiago de Chile]], [[Chile]] || {{Selb|CHI}} || 2 - 1 || 3 - 1|| [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Clasificación Mundial 2014]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 14 || [[12 d'ochobre]] de [[2012]] || [[Estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez]], [[Barranquilla]], [[Colombia]] || {{Selb|PAR}} || 1 - 0 || 2 - 0|| [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Clasificación Mundial 2014]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 15 || [[12 d'ochobre]] de [[2012]] || [[Estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez]], [[Barranquilla]], [[Colombia]] || {{Selb|PAR}} || 2 - 0 || 2 - 0|| [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Clasificación Mundial 2014]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 16 || [[22 de marzu]] de [[2013]] || [[Estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez]], [[Barranquilla]], [[Colombia]] || {{Selb|BOL}} || 4 - 0 || 5 - 0|| [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Clasificación Mundial 2014]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 17 || [[11 de xunu]] de [[2013]] || [[Estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez]], [[Barranquilla]], [[Colombia]] || {{Selb|PER}} || 1 - 0 || 2 - 0|| [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Clasificación Mundial 2014]] |-align=center bgcolor="#FFFFCC" | 18 || [[11 d'ochobre]] de [[2013]] || [[Estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez]], [[Barranquilla]], [[Colombia]] || {{Selb|CHI}} || 2 - 3 || 3 - 3 || [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Clasificación Mundial 2014]] |-align=center bgcolor="#FFFFCC" | 19 || [[11 d'ochobre]] de [[2013]] || [[Estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez]], [[Barranquilla]], [[Colombia]] || {{Selb|CHI}} || 3 - 3 || 3 - 3 || [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Clasificación Mundial 2014]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 20 || [[14 de payares]] de [[2013]] || [[Estadiu Rei Balduino]], [[Bruxeles]], [[Bélxica]] || {{selb|BEL}} || 1 - 0 || 2 - 0 || [[Partíu amistosu|Amistosu]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 21 || [[10 d'ochobre]] de [[2014]] || [[Red Bull Arena (Nueva Jersey)|Estadiu Red Bull Arena]], [[Nueva Jersey]], [[Estaos Xuníos]] || {{selb|El Salvador}} || 1 - 0 || 3 - 0 || [[Partíu amistosu|Amistosu]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 22 || [[26 de marzu]] de [[2015]] || [[Estadiu Nacional de Baḥréin]], [[Riffa]], [[Baḥréin]] || {{selb|BHR}} || 2 - 0 || 6 - 0 || [[Partíu amistosu|Amistosu]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 23 || [[26 de marzu]] de [[2015]] || [[Estadiu Nacional de Baḥréin]], [[Riffa]], [[Baḥréin]] || {{selb|BHR}} || 3 - 0 || 6 - 0 || [[Partíu amistosu|Amistosu]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 24 || [[30 de marzu]] de [[2015]] || [[Estadiu Xeque Zayed]], [[Abu Dhabi]], [[Emiratos Árabes Xuníos]] || {{selb|KUW}} || 3 - 1 || 3 - 1 || [[Partíu amistosu|Amistosu]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 25 || [[6 de xunu]] de [[2015]] || [[Estadiu Diego Armando Maradona]], [[Buenos Aires]], [[Arxentina]] || {{selb|CRC}} || 1 - 0 || 1 - 0 || [[Partíu amistosu|Amistosu]] |-align=center bgcolor="#FFFFCC" | 26 || [[7 de xunu]] de [[2017]] || [[Estadiu Nueva Condomina]], [[Murcia]], [[España]] || {{Selb|ESP}} || 2 - 1 || 2 - 2 || [[Partíu amistosu|Amistosu]] |-align=center bgcolor="#FFFFCC" | 27 || [[5 de setiembre]] de [[2017]] || [[Estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez]], [[Barranquilla]], [[Colombia]] || {{Selb|BRA}} || 1 - 1 || 1 - 1 || [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificación Mundial 2018]] |-align=center bgcolor="#FFCCCC" | 28 || [[5 d'ochobre]] de [[2017]] || [[Estadiu Metropolitanu Roberto Meléndez]], [[Barranquilla]], [[Colombia]] || {{Selb|PAR}} || 1 - 0 || 1 - 2 || [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificación Mundial 2018]] |- bgcolor="#C8FFC8" | 29 || [[23 de marzu]] de [[2018]] || [[Estadiu de Francia]], [[Saint-Denis]], [[Francia]] || {{Selb|FRA}} || 2 - 2 || 3 - 2 || [[Amistosu]] |} == Estadístiques == === Clubes === <center><small>[[Ficheru:Soccerball current event.svg|20px]] Actualizáu d'alcuerdu al postreru partíu xugáu'l [[17 de mayu]] de [[2018]].</small></center> {|style="text-align: center;" border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: #F9F9F9; font-size: 95%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse;" |- style="background:#DDDDDD" !rowspan="2" width=180px | Club !rowspan="2" width=30px | Div. !rowspan="2" width=80px | Temporada !colspan=3 width=115px | Lliga !colspan=3 width=115px | Copes Nacionales<sup>([[#1|1]])</sup> !colspan=3 width=115px | Torneos Internacionales<sup>([[#2|2]])</sup> !colspan=3 width=100px | Total<sup>([[#3|3]])</sup> !rowspan=2 width=60px | Media Goliadora |-style="background:#DDDDDD" !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] |- style="text-align: center;" |rowspan=4 valign="center"|'''[[Lanceros Boyacá]]'''<br /><small>{{COL}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=2 valign="center"|[[Categoría Primer B|2ª]] |align=center|[[Primer B 1999 (Colombia)|1999]] |1||0||0||colspan=3|—||colspan=3|— !1 !0 !0 !0,00 |- style="text-align: center;" |align=center|[[Primer B 2000 (Colombia)|2000]] |align=center|7 |1||1||colspan=3|—||colspan=3|— !7 !1 !1 !0,14 |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 8 !! 1 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 8 !! 1 !! 1 !! 0,13 |- style="text-align: center;" |rowspan=7 align=center|'''[[Club Atlético River Plate|C. A. River Plate]]'''<br /><small>{{ARG}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=5 valign="center"|[[Primer División d'Arxentina|1ª]] |align=center|[[Campeonatu de primer División 2004-05 (Arxentina)|2004-05]] |4||0||0||colspan=3|—||colspan=3|— !4 !0 !0 !0,00 |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu de primer División 2005-06 (Arxentina)|2005-06]] |7||8||1||colspan=3|—||colspan=3|— !7 !8 !1 !1,00 |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu de primer División 2006-07 (Arxentina)|2006-07]] |20||3||1||colspan=3|—||3||0||1 !23 !3 !2 !0,13 |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu de primer División 2007-08 (Arxentina)|2007-08]] |27||11||3||colspan=3|—||12||8||0 !39 !19 !3 !0,49 |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu de primer División 2008-09 (Arxentina)|2008-09]] |32||13||3||colspan=3|—||6||3||0 !38 !16 !3 !0,42 |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 90 !!35!! 8 !! 0 !! 0 !! 0 !! 21 !! 11 !! 1 !! 111 !!46!! 9 !! 0,41 |- style="text-align: center;" |rowspan=5 align=center|'''[[Futebol Clube do Porto|F. C. Porto]]'''<br /><small>{{POR}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=3 valign="center"|[[Primeira Liga|1ª]] |align=center|[[Primeira Liga 2009-10|2009-10]] |28||25||7||7||5||2||8||4||1 !43 !34 !10 !0,79 |- style="text-align: center;" |align=center|[[Primeira Liga 2010-11|2010-11]] |22||16||4||4||4||1||16||18||2 !42 !38 !7 !0,90 |- style="text-align: center;" |align=center|[[Primeira Liga 2011-12|2011-12]] |1||0||0||1||0||0||colspan=3|— !2 !0 !0 !0,00 |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 51 !! 41 !! 11 !! 12 !! 9 !! 3 !! 24 !! 22 !! 3 !! 87 !! 72 !! 17 !! 0,83 |- style="text-align: center;" |rowspan=4 align=center|'''[[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]]'''<br /><small>{{ESP}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=2 valign="center"|[[Primer División d'España|1ª]] |align=center|[[Primer División d'España 2011-12|2011-12]] |34||24||4||1||0||0||15||12||2 !50 !36 !6 !0,72 |- style="text-align: center;" |align=center|[[Primer División d'España 2012-13|2012-13]] |34||28||1||4||2||1||3||4||1 !41 !34 !3 !0,83 |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 68 !! 52 !! 5 !! 5 !! 2 !! 1 !! 18 !! 16 !! 3 !! 91 !! 70 !! 9 !! 0,77 |- style="text-align: center;" |rowspan=4 align=center|'''[[Association Sportive de Monaco Football Club|A. S. Mónaco]]'''<br /><small>{{MON}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=2 valign="center"|[[Ligue 1|1ª]] |align=center|[[Ligue 1 2013-14|2013-14]] |17||9||0||2||2||1||colspan=3|— !19 !11 !1 !0,56 |- style="text-align: center;" |align=center|[[Ligue 1 2014-15|2014]] |3||2||0||colspan=3|—||colspan=3|— !3 !2 !0 !0,67 |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 20 !! 11 !! 0 !! 2 !! 2 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 22 !! 13 !! 1 !! 0,59 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Manchester United Football Club|Manchester United F. C.]]'''<br /><small>{{ING}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Premier League|1ª]] |align=center|[[Premier League 2014-15|2014-15]] |26||4||5||3||0||0||colspan=3|— !29 !4 !5 !0,14 |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 26 !! 4 !! 5 !! 3 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 29 !! 4 !! 5 !! 0,14 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Chelsea Football Club|Chelsea F. C.]]'''<br /><small>{{ING}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Premier League|1ª]] |align=center|[[Premier League 2015-16|2015-16]] |10||1||0||2||0||0|| colspan="3" |— !12 !1 !0 !0,08 |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 10 !! 1 !! 0 !! 2 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 12 !! 1 !! 0 !! 0,08 |- style="text-align: center;" |rowspan=4 align=center|'''[[Association Sportive de Monaco Football Club|A. S. Mónaco]]'''<br /><small>{{MON}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=2 valign="center"|[[Ligue 1|1ª]] |align=center|[[Ligue 1 2016-17|2016-17]] |29||21||5||4||2||0||10||7||1 !43 !30 !6 !0,69 |- style="text-align: center;" |align=center|[[Ligue 1 2017-18|2017-18]] |26||18||5||5||3||0||5||3||0 !36 !24 !5 !0,66 |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 55 !! 39 !! 10 !! 9 !! 5 !! 0 !! 15 !! 10 !! 1 !! 79 !! 54 !! 11 !! 0,68 |- align=center bgcolor=000000 style="color: white;" !colspan="3" valign="center"| Total Carrera !! 328 !! 184 !! 40 !! 33 !! 18 !! 5 !! 78 !! 59 !! 8 !! 439 !! 261 !! 53 !! 0,59 |- |colspan=19| <div id="1"><sup>'''(1)'''</sup><small> Inclúi datos de la [[Copa de Portugal]] / [[Copa de la Lliga de Portugal]] / [[Supercopa de Portugal]]; [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Rei]]; [[FA Cup]]; [[Community Shield]] / [[Copa de la Lliga (Inglaterra)|Copa de la Lliga d'Inglaterra]]; [[Copa de Francia de Fútbol|Copa de Francia]].</small> <div id="2"><sup>'''(2)'''</sup><small> Inclúi datos de la [[Copa Suramericana]] / [[Copa Libertadores d'América|Copa Libertadores]]; [[Supercopa d'Europa]]; [[Lliga Europa de la UEFA]]; [[Lliga de Campeones de la UEFA]].</small> <div id="3"><sup>'''(3)'''</sup><small> Media de goles per alcuentru. Nun inclúi goles en partíos amistosos.</small> |} <small><center>''Fonte: [http://www.transfermarkt.es/falcao/profil/spieler/39152 Transfermarkt] - [http://espndeportes.espn.go.com/futbol/jugador/_/id/87706/radamel-falcao-garcia ESPN Deportes] - [http://el.soccerway.com/players/radamel-falcao/20216/ Soccerway].''</center></small> === Seleiciones === <center><small>[[Ficheru:Soccerball current event.svg|20px]] Actualizáu d'alcuerdu al postreru partíu xugáu'l [[27 de marzu]] de [[2018]].</small></center> {|style="text-align: center;" border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: #F9F9F9; font-size: 95%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse;" |- style="background:#DDDDDD" !rowspan="2" width=150px | Seleición !rowspan="2" width=70px | Temporada !colspan=3 | Amistosos !colspan=3 | Suramérica<sup>([[#1|1]])</sup> !colspan=3 | Mundial !colspan=3 | Total !rowspan=2 | Media Goliadora |-style="background:#DDDDDD" !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] |- style="text-align: center;" |rowspan="2" align=center valign="center"|'''[[Seleición de fútbol sub-17 de Colombia|Sub-17]]'''<br/><small>{{COL}} |[[2001]] |colspan=3|—||4||1||1||colspan=3|— !align=center|4 !align=center|1 !align=center|1 !align=center|0,25 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan=1| Total !! 0 !! 0 !! 0 !! 4 !! 1 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 4 !! 1 !! 1 !! 0,25 |- style="text-align: center;" |rowspan="3" align=center valign="center"|'''[[Seleición de fútbol sub-20 de Colombia|Sub-20]]'''<br/><small>{{COL}} |[[2004]] |3||1||1||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|3 !align=center|1 !align=center|1 !align=center|0,33 |- style="text-align: center;" |[[2005]] |colspan=3|—||6||1||0||3||2||0 !align=center|9 !align=center|3 !align=center|0 !align=center|0,33 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan=1| Total !! 3 !! 1 !! 1 !! 6 !! 1 !! 0 !! 3 !! 2 !! 0 !! 12 !! 4 !! 1 !! 0,33 |- style="text-align: center;" |rowspan="13" align=center valign="center"|'''[[Seleición de fútbol de Colombia|Absoluta]]'''<br /><small>{{COL}}</small> |[[2007]] |6||2||0||2||0||0||colspan=3|— !align=center|8 !align=center|2 !align=center|0 !align=center|0,25 |- style="text-align: center;" |[[2008]] |4||1||0||1||0||0||colspan=3|— !align=center|5 !align=center|1 !align=center|0 !align=center|0,20 |- style="text-align: center;" |[[2009]] |2||1||1||7||1||0||colspan=3|— !align=center|9 !align=center|2 !align=center|1 !align=center|0,22 |- style="text-align: center;" |[[2010]] |4||1||0||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|4 !align=center|1 !align=center|0 !align=center|0,25 |- style="text-align: center;" |[[2011]] |5||3||1||3||1||0||colspan=3|— !align=center|8 !align=center|4 !align=center|1 !align=center|0,40 |- style="text-align: center;" |[[2012]] |2||1||0||5||4||2||colspan=3|— !align=center|7 !align=center|5 !align=center|2 !align=center|0,71 |- style="text-align: center;" |[[2013]] |2||1||0||7||4||0||colspan=3|— !align=center|9 !align=center|5 !align=center|0 !align=center|0,56 |- style="text-align: center;" |[[2014]] |3||1||1||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|3 !align=center|1 !align=center|1 !align=center|0,33 |- style="text-align: center;" |[[2015]] |3||4||1||6||0||0||colspan=3|— !align=center|9 !align=center|4 !align=center|1 !align=center|0,50 |- style="text-align: center;" |[[2016]] |colspan=3|—||2||0||0||colspan=3|— !align=center|2 !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0,00 |- style="text-align: center;" |[[2017]] |2||1||0||4||2||1||colspan=3|— !align=center|6 !align=center|3 !align=center|1 !align=center|0,50 |- style="text-align: center;" |[[2018]] |3||1||0||0||0||0||colspan=3|— !align=center|3 !align=center|1 !align=center|0 !align=center|0,50 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan=1| Total !! 36 !! 17 !! 4 !! 37 !! 12 !! 3 !! 0 !! 0 !! 0 !! 73 !! 29 !! 7 !! 0,40 |- style="text-align: center;"align=center bgcolor=000000 style="color: white;" !colspan="2" valign="center"| Total Carrera !! 39 !! 18 !! 5 !! 47 !! 14 !! 4 !! 3 !! 2 !! 0 !! 86 !! 34 !! 9 !! 0,39 |- | colspan="15"| <div id="1"><sup>'''(1)'''</sup><small> Inclúi datos del [[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-17|Suramericanu Sub-17]] (2001); [[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-20|Suramericanu Sub-20]] (2005); [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol|Clasificatorias Suramericanes]] / [[Copa América]] (2007-Act.).</small> |} === Hat-tricks === <center><small>''Partíos nos qu'anotó trés o más goles: [[Ficheru:Soccerball current event.svg|20px]] Actualizáu d'alcuerdu al postreru partíu xugáu'l [[13 d'agostu]] de [[2017]].''</small></center> {|class="wikitable collapsible collapsed" style="font-size:100%; text-align: center; width: 101%;" !colspan="12" style="with: 104%;" align=center | Partíos nos qu'anotó trés o más goles |- style="text-align: center;" !width="16"| Nᵘ !width="100"| Fecha !width="100"| Estadiu !width="110"| Partíu !width="70"| Goles !width="50"| Resultáu !width="100"| Competición |- style="text-align: center;" | 1 || [[27 de setiembre]] de [[2007]] || [[Estadiu Antonio Vespucio Liberti|El Monumental]], [[Buenos Aires]] || align=center| '''River Plate''' - [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 2 || [[Copa Suramericana 2007]] |- style="text-align: center;" | 2 || [[2 d'avientu]] de [[2010]] || [[Estadiu Ernst Happel|Ernst Happel]], [[Viena]] || align=center| [[SK Rapid Viena|Rapid Viena]] - '''FC Porto''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 1 - '''3''' || [[Lliga Europa de la UEFA 2010-11]] |- style="text-align: center;" | 3 || [[7 d'abril]] de [[2011]] || [[Estádio do Dragão|Dragão]], [[Porto]] || align=center| '''FC Porto''' - [[FC Spartak de Moscú|Spartak Moscú]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''5''' - 1 || [[Lliga Europa de la UEFA 2010-11]] |- style="text-align: center;" | 4 || [[28 d'abril]] de [[2011]] || [[Estádio do Dragão|Dragão]], [[Porto]] || align=center| '''FC Porto''' - [[Villarreal Club de Fútbol|Villarreal CF]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''5''' - 1 || [[Lliga Europa de la UEFA 2010-11]] |- style="text-align: center;" | 5 || [[18 de setiembre]] de [[2011]] || [[Estadiu Vicente Calderón|Vicente Calderón]], [[Madrid]] || align=center| '''Atlético Madrid''' - [[Real Racing Club de Santander|Racing]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 0 || [[Primer División d'España 2011-12]] |- style="text-align: center;" | 6 || [[21 de xineru]] de [[2012]] || [[Estadiu Municipal d'Anoeta|Anoeta]], [[San Sebastián]] || align=center| [[Real Sociedad de Fútbol|Real Sociedad]] - '''Atlético Madrid''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 0 - '''4''' || [[Primer División d'España 2011-12]] |- style="text-align: center;" | 7 || [[27 d'agostu]] de [[2012]] || [[Estadiu Vicente Calderón|Vicente Calderón]], [[Madrid]] || align=center| '''Atlético Madrid''' - [[Athletic Club]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 0 || [[Primer División d'España 2012-13]] |- style="text-align: center;" | 8 || [[31 d'agostu]] de [[2012]] || [[Estadiu Lluis II|Lluis II]], [[Mónacu]] || align=center| '''Atlético Madrid''' - [[Chelsea Football Club|Chelsea FC]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 1 || [[Supercopa d'Europa 2012]] |- style="text-align: center;" | 9 || [[9 d'avientu]] de [[2012]] || [[Estadiu Vicente Calderón|Vicente Calderón]], [[Madrid]] || align=center| '''Atlético Madrid''' - [[Real Club Deportivo de La Coruña|Deportivu La Coruña]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''6''' - 0 || [[Primer División d'España 2012-13]] |- style="text-align: center;" | 10 || [[10 d'avientu]] de [[2016]] || [[Estadiu Matmut Atlantique|Matmut Atlantique]], [[Burdeos]] || align=center| [[FC Girondins de Burdeos|Girondins de Burdeos]] - '''AS Monaco''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 0 - '''4''' || [[Ligue 1 2016-17]] |- style="text-align: center;" | 11 || [[13 d'agostu]] de [[2017]] || [[Stade Gaston Gérard]], [[Dijon]] || align=center| [[Dijon Football Côte d'Or|Dijon FCO]] - '''AS Monaco''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 1 - '''4''' || [[Ligue 1 2017-18]] |} </center> == Palmarés == === Campeonatos nacionales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="180"|Títulu !width="160"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Primer División d'Arxentina|Tornéu Clausura]] |[[Club Atlético River Plate|River Plate]] |{{ARG}} |[[Tornéu Clausura 2008 (Arxentina)|2008]] |-align=center |[[Copa de Portugal]] |[[Fútbol Club Porto|F. C. Porto]] |{{POR}} |[[2010]] |-align=center |[[Supercopa de Portugal]] |[[Fútbol Club Porto|F. C. Porto]] |{{POR}} |[[2010]] |-align=center |[[Primeira Liga]] |[[Fútbol Club Porto|F. C. Porto]] |{{POR}} |[[Primeira Liga 2010-11|2011]] |-align=center |[[Copa de Portugal]] |[[Fútbol Club Porto|F. C. Porto]] |{{POR}} |[[2011]] |-align=center |[[Supercopa de Portugal]] |[[Fútbol Club Porto|F. C. Porto]] |{{POR}} |[[2011]] |-align=center |[[Primeira Liga]] |[[Fútbol Club Porto|F. C. Porto]] |{{POR}} |[[Primeira Liga 2011-12|2012]] |-align=center |[[Copa del Rei de fútbol|Copa del Rei]] |[[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] |{{ESP}} |[[Copa del Rei de fútbol 2012-13|2013]] |-align=center |[[Ligue 1]] |[[Association Sportive de Monaco Football Club|A. S. Mónaco]] |{{FRA}} |[[Ligue 1 2016-17|2017]] |} === Campeonatos internacionales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="180"|Títulu !width="160"|Equipu !width="140"|Sede !width="95"|Añu |-align=center |[[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-20|Suramericanu Sub-20]] |[[Seleición de fútbol sub-20 de Colombia|Seleición Colombia]] |{{COL}} |[[Campeonatu Suramericanu Sub-20 de 2005|2005]] |-align=center |[[Lliga Europa de la UEFA|UEFA Europa League]] |[[Futebol Clube do Porto|F. C. Porto]] |{{bandera|Irlanda}} [[Dublín]] |[[Lliga Europa de la UEFA 2010-11|2011]] |-align=center |[[Lliga Europa de la UEFA|UEFA Europa League]] |[[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] |{{bandera|Rumanía}} [[Bucarest]] |[[Lliga Europa de la UEFA 2011-12|2012]] |-align=center |[[Supercopa d'Europa]] |[[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] |{{MON}} |[[Supercopa d'Europa 2012|2012]] |} === Distinciones individuales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="500"|Distinción !width="100"|Añu |-align=center |Parte del [[Equipu Ideal d'América]] |[[2007]] |-align=center |Atleta del añu de [[Fútbol Club Porto|FC Porto]]<ref>{{cita web |url=http://www.colombia.com/futbol/Colombianos/20101011/52630/falcao-garcia-gallardoniáu-con-l'atleta-del anu-en-el-porto |editor=colombia.com |títulu=Falcao García, gallardoniáu col Atleta del Añu nel Porto |fecha=11 d'ochobre de 2010 |fechaaccesu=2 de mayu de 2012}}</ref> |[[2010]] |-align=center |Máximu goliador de la [[Copa de Portugal]]<ref name="goliador copa de portugal">{{cita web |url=http://www.goal.com/es-us/news/2721/especiales/2011/05/08/2477649/especial-falcao-la%20esencia-de-un-goliador |títulu=Especial: Falcao, la esencia d'un goliador |editor=[[Goal.com]] |fecha=8 de mayu de 2011 |fechaaccesu=2 de mayu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110512234512/http://www.goal.com/es-us/news/2721/especiales/2011/05/08/2477649/especial-falcao-la |fechaarchivu=2011-05-12 }}</ref> (5 goles) |[[2010]] |-align=center |Meyor gol Lliga de Campeones [[Fox Sports]]<ref name="meyor gol">{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/archivo/documento/CMS-8603920 |títulu=Ángel, Montero y Falcao, premiaos na gala de Fox Sports |editor=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] |fecha=15 d'avientu de 2010 |fechaaccesu=2 de mayu de 2012}}</ref> |[[2010]] |-align=center |Máximu goliador de la [[Lliga Europea de la UEFA|UEFA Europa League]]<ref name="maximo goliador uefa europa league">{{cita web |url=http://es.uefa.com/uefaeuropaleague/season=2011/statistics/round=2000128/players/type=topscorers/index.html |títulu=Estadístiques, 2010/11 UEFA Europa League |editor=[[UEFA]] |fechaaccesu=2 de mayu de 2012}}</ref> (17 goles) |[[Lliga Europea de la UEFA 2010-11|2011]] |-align=center |"Man of the Match", al meyor xugador de la Final de la [[Lliga Europea de la UEFA|UEFA Europa League]]<ref>{{cita web |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1297724&s=futbol/uefa-europa-league&type=story |títulu=Falcao foi goliador y rompió un récor |editor=[[ESPN]] |fecha=24 de mayu de 2011 |fechaaccesu=9 de mayu de 2011}}</ref> |[[Lliga Europea de la UEFA 2010-11|2011]] |-align=center |Meyor xugador del partíu contra {{sel|Bolivia}} na [[Copa América]] |[[Copa América 2011|2011]] |-align=center |Cruz de Caballeru de la Orde del [[Congresu de Colombia]]<ref name="ODB">{{cita web |url=http://www.radiosantafe.com/2011/06/17/congresu-condecoro-a-radamel-falcao-garcia/ |títulu=Congresu condecoró a Radamel Falcao García |editor=Radio Santa Fe |fecha=17 de xunu de 2011 |fechaaccesu=31 de xunetu de 2012 }}</ref> |[[2011]] |-align=center |Deportista del añu en Colombia pol diariu [[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]]<ref name="Meyor segun el tiempu">{{cita web |url=http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:SE2Y3M1DODMJ:www.goal.com/es-la/news/695/colombia/2011/12/24/2817360/colombia-radamel-falcao-nomáu-deportista-del-a%C3%B1o+&cd=1&hl=es&ct=clnk&gl=co |títulu=Colombia: Radamel Falcao nomáu "Deportista del Añu" |editor=[[Goal.com]] |fecha=24 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=2 de mayu de 2012}}</ref> |[[2011]] |-align=center |Meyor xugador de la temporada en Portugal, dau pol diariu [[A Bola (periódicu portugués)|A Bola]]<ref name="Abola">{{cita web |url=http://www.rcnradio.com/noticias/editor/diariu-bola-apurro-falcao-el premiu-al meyor-135257 |editor=[[RCN Radio]] |títulu=Diariu A Bola apurrió a Falcao el premiu al meyor futbolista de Portugal |fecha=6 de febreru de 2012 |fechaaccesu=2 de mayu de 2012}}</ref> |[[2012]] |-align=center |Segundu meyor anotador, según la [[Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol|IFFHS]]<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/deportes/futbol/ARTICULO-WEB-NEW_NOTA_INTERIOR-11739061.html |títulu=Barcelona atropa premios de la IFFHS; Falcao, destacáu como goliador |editor=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] |fecha=7 de mayu de 2012 |fechaaccesu=9 de mayu de 2012}}</ref> |[[2012]] |-align=center |Máximu goliador de la [[Lliga Europea de la UEFA|UEFA Europa League]]<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/deportes/futbol/ARTICULO-WEB-NEW_NOTA_INTERIOR-11754722.html |títulu=¡Falcao sensacional! Campeón y máximu goliador de la Lliga d'Europa |editor=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] |fecha=9 de mayu de 2012 |fechaaccesu=9 de mayu de 2012}}</ref> (12 goles) |[[Lliga Europea de la UEFA 2011-12|2012]] |-align=center |"Man of the Match", al meyor xugador de la Final de la [[Lliga Europea de la UEFA 2011-12|UEFA Europa League]]<ref>{{cita web |url=http://www.sport.es/es/noticias/europa-league/falcao-escogido-xugador-final-europa-league-1765282 |títulu=Falcao, escoyíu xugador de la final de la Europa League |editor=[[Sport (diariu)|Diariu Sport]] |fecha=9 de mayu de 2012 |fechaaccesu=9 de mayu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.antena3.com/noticias/deportes/futbol/falcao-numeros-pichichi-historico-tigre-reina-europa-league_2012051000074.html |títulu=Falcao, los númberos d'un pichichi históricu: el 'Tigre' reina na Europa League |editor=[[Antena 3]] |fecha=10 de mayu de 2012 |fechaaccesu=11 de mayu de 2012}}</ref> |[[2012]] |-align=center |Tercer goliador de la [[Primer División d'España|Lliga d'España]]<ref>{{cita web |url=http://www.golcaracol.com/futbol-internacional/la lliga-espana/articulo-257209-falcao-garcia-se-proclama-tercer-goliador-de-espana |títulu=Falcao García proclámase tercer goliador d'España |editor=[[Gol Cascoxu (programa de televisión)|Gol Cascoxu]] |fecha=13 de mayu de 2012 |fechaaccesu=13 de mayu de 2012 }}</ref> |[[Primer División d'España 2011/12|2012]] |-align=center |Parte del Equipu del Añu de la [[Primer División d'España 2011/12|Lliga BBVA]], según [[UEFA]]<ref>{{cita web |url=http://es.uefa.com/news/newsid=1801420.html |títulu=Equipu del Añu de la Lliga 2011/12 |editor=[[UEFA]] |fecha=24 de mayu de 2012 |fechaaccesu=26 de mayu de 2012}}</ref> |[[2012]] |-align=center |Meyor gol de la [[Lliga Europea de la UEFA 2011-12|UEFA Europa League]] |[[2012]] |-align=center |"Man of the Match", al meyor xugador de la [[Supercopa d'Europa 2012|Supercopa d'Europa]]<ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/articulo-371627-falcao-escogido-mejor-jugador-de-supercopa |títulu=Falcao, escoyíu meyor xugador de la Supercopa |editor=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]] |fecha=31 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=1 de setiembre de 2012 }}</ref> |[[2012]] |-align=center |Máximu goliador de la [[Supercopa d'Europa]] (3 goles) |[[Supercopa d'Europa 2012|2012]] |- align="center" |"[[Premiu As del deporte|Premiu AS del Deporte]]", concedíu pol [[As (periódicu)|Diariu As]]<ref>{{cita web |url=http://masdeporte.as.com/masdeporte/2012/12/07/polideportivo/1354921492_850215.html |títulu=Los ganadores son Iker Casillas, el Podiu de la Vuelta y Falcao |editor=[[As (periódicu)|Diariu As]] |fecha=7 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=7 d'avientu de 2012}}</ref> |[[2012]] |-align=center |Personaxe del añu, concedíu pol diariu [[El Espectador (periódicu)|El Espectador]]<ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/articulo-391409-falcao-el mensaxe-de-jesus |títulu=Falcao, el mensaxe de Jesús |editor=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]] |fecha=8 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 }}</ref> |[[2012]] |-align=center |Quintu meyor xugador del añu, según [[World Soccer Magacín]] |[[2012]] |-align=center |Personaxe del añu, concedíu pol diariu [[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]]<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/gente/falcao-garcia-personaje-del anu_12454566-4 |títulu=Falcao García, personaxe del añu: el símbolu d'una nueva era |editor=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] |fecha=16 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=16 d'avientu de 2012}}</ref> |[[2012]] |-align=center |Tercer meyor deportista del añu n'América Llatina, concedíu pola axencia informativa [[Prensa Llatina]]<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/deportes/otrosdeportes/mariana-pajon-y-usain-bolt-meyores-deportistes-de-alatina-en-2012_12467201-4 |títulu=El futbolista Falcao García foi terceru, según encuesta fecha pola axencia cubana Prensa Llatina. |editor=[[Prensa Llatina]] |fecha=20 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=10 d'avientu de 2012}}</ref> |[[2012]] |-align=center |Dientro de los 100 personaxes del añu concedíu pol diariu español [[El País]]<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/gente/colombianu-en-el llistáu-_12474022-4 |títulu=Cuatro colombianos, ente los cien pesonajes del diariu 'El País' |editor=[[El País]] |fecha=23 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=23 d'avientu de 2012}}</ref> |[[2012]] |- align="center" |[[Medaya]] al méritu ciudadanu en [[Colombia]]<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/justicia/condecoracion-de-la-policia-a-falcao-garcia_12477332-4 |títulu=Emotiva condecoración de la Policía a Falcao García |editor=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] |fecha=26 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=26 d'avientu de 2012}}</ref> |[[2012]] |-align=center |Personaxe del añu concedíu pol informativu [[Noticias RCN]]<ref>{{cita web |url=http://canalrcnmsn.com/noticias/falcao_garc%C3%ADa_personaxe_d'el_a%C3%B1o_de_noticies_rcn |títulu=Falcao García, personaxe del añu de Noticias RCN |editor=[[Noticias RCN]] |fecha=27 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=27 d'avientu de 2012 }}</ref> |[[2012]] |- align="center" |Meyor xugador de fútbol, según los premios [[Globe Soccer Awards]] |[[2012]] |-align=center |Ganador del Once de Bronce, según la votación del [[Once d'Oru]] |[[2012]] |-align=center |Quintu goliador internacional del mundu nel añu [[2012]] según la [[Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol|IFFHS]]<ref>{{cita web |url=http://www.futbolred.com/colombianos-exterior/noticias/xineru2013/messi-meyor-goliador-mundial-del-2012-pa-la-federacion-internacional-de-historia-y-estadistica/12485922 |títulu=Falcao ye'l quintu goliador internacional del 2012, Messi el primeru |editor=[[Futbolred]] |fecha=1 de xineru de 2013 |fechaaccesu=1 de xineru de 2013}}</ref> |[[2013]] |-align=center |Incluyíu nel [[FIFA/FIFPro World XI|FIFA/FIFPro World XI 2012]]<ref name="FIFPro12">{{cita web |url=http://es.fifa.com/ballondor/news/newsid=1981204/index.html |títulu=Un once de suañu |editor=[[FIFA]] |fecha=7 de xineru de 2013 |fechaaccesu=8 de xineru de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130111091546/http://es.fifa.com/ballondor/news/newsid=1981204/index.html |fechaarchivu=2013-01-11 }}</ref> |[[2013]] |-align=center |Segundu llugar nel [[Premiu Puskás]] al Meyor gol del añu |[[2013]] |-align=center |(5ᵘ) Quintu meyor xugador del mundu, según la votación del [[FIFA Balón d'Oru 2012]] |[[2013]] |-align=center |Premiu [[Marca (periódicu)|MARCA]] al Máximu Goliador de la [[Lliga Europea de la UEFA|UEFA Europa League]]<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/albumes/2013/03/18/gala_premio_marca/index_10.html |títulu=https://www.marca.com/albumes/2013/03/18/gala_premio_marca/index_10.html }}</ref> |[[2013]] |-align=center |Trofeo Comunidad Iberoamericana<ref>{{cita web |url=http://www.futbolred.com/colombianos-exterior/noticias/abril2013/falcao-foi-gallardoniáu-en-los premios nacionales-del deporte-en-espana/12762148 |títulu=http://www.futbolred.com/colombianos-exterior/noticias/abril2013/falcao-foi-gallardoniáu-en-los premios nacionales-del deporte-en-espana/12762148 }}</ref> |[[2013]] |-align=center |(11ᵘ) meyor xugador del mundu, según la votación del [[FIFA Balón d'Oru 2013]] |[[2014]] |} == Récores == * Xugador más nuevu en debutar oficialmente nun [[Competición (xuegu)|campeonatu]] del [[Federación Colombiana de Fútbol|Fútbol Profesional Colombianu]] con 13 años y 112 díes d'edá. Facer el [[28 d'agostu]] de [[1999]], nun partíu ente [[Lanceros Boyacá]] y [[Deportivo Pereira S. A.|Deportivo Pereira]], correspondiente al tornéu de la Primera B 1999.<ref name="LancerosFalcao" /><ref name="Falcaomania" /> * Xugador colombianu con más goles n'Europa, superando n'abril de [[2011]] les 62 anotaciones consiguíes por [[Juan Pablo Ángel]] n'[[Aston Villa Football Club|Aston Villa]] ente les temporaes 2001 y 2007. Falcao superó esti rexistru en menos de 2 temporaes.<ref>{{cita web |url=http://www.colombia.com/futbol/noticias/sdi/9358/falcao-supera-a-angel-y-asprilla-como-maximo-goleador-en-europa |títulu=Falcao supera a Ángel y Aspirilla a lo más goliador n'Europa |editor=colombia.com |fecha=18 d'abril de 2011 |fechaaccesu=2 de mayu de 2012}}</ref> * Xugador colombianu con más anotaciones en competencies Europees con 48 tantos ente'l [[Fútbol Club Porto|FC Porto]], [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] y el [[AS Monaco]], tamién entró a la historia del [[Fútbol Club Porto|FC Porto]] superando al llexendariu [[Mário Jardel]] quien llevaba 19 anotaciones.<ref>{{cita web |url=http://www.mundodeportivo.com/20110430/futbol/internacional/un-porto-meyor-que-el-de-mourinho_54147547132.html |títulu=Un Porto meyor que'l de Mourinho |fecha=30 d'abril de 2011 |fechaaccesu=2 de mayu de 2012 |editor=[[El Mundo Deportivo]]}}</ref> * Superó a [[Jürgen Klinsmann]] a lo más anotador nuna mesma temporada de [[Lliga Europea de la UEFA]] con 17 tantos, dos más que l'alemán.<ref>{{cita web |url=http://www.record.com.mx/usa/2011-05-05/falcao-supera-klinsmann |títulu=Falcao supera a Klinsmann |editor=[[Récor (periódicu)|Récor]] |fecha=5 de mayu de 2012 |fechaaccesu=3 de xunetu de 2012}}</ref> * Primer xugador na historia de Lliga Europea de la UEFA en marcar 3 ''hat-trick'' nuna mesma temporada.<ref name="delles refs"/> * Primer xugador colombianu en marcar nuna final de la Lliga Europea de la UEFA.<ref>{{cita web |url=http://www.ole.com.ar/futbol-internacional/cabeza-Falcao_0_483551717.html |títulu=De la cabeza, Falcao |editor=[[Diariu Olé|Olé]] |fecha=19 de mayu de 2011 |fechaaccesu=3 de xunetu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140203080613/http://www.ole.com.ar/futbol-internacional/cabeza-Falcao_0_483551717.html |fechaarchivu=3 de febreru de 2014 }}</ref> * Xugador más caru vendíu na historia del [[Fútbol Club Porto|Porto]] y na [[Primer División de Portugal]], y más caru mercáu na historia del [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]], por 40 [[Millón|millones]] d'[[euru|euros]].<ref>{{cita web |url=http://www.larepublica.pe/09-05-2012/la historia-del tigre-conoz-radamel-falcao-garcia |editor=[[La República (Perú)|La República]] |títulu=La historia del tigre: Conoz a Radamel Falcao García |fecha=9 de mayu de 2012 |fechaaccesu=31 de xunetu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.elheraldo.co/opinion/editorial/falcao-la esperanza-66873 |editor=[[El Heraldo (Colombia)|El Heraldo]] |títulu=Falcao, la esperanza |fecha=10 de mayu de 2012 |fechaaccesu=31 de xunetu de 2012 }}</ref> Con esto convirtióse nel colombianu más caru hasta'l momentu de la so contratación.<ref>{{cita web |url=http://www.golcaracol.com/goles-momentos-y-personajes-2011/articulo-251737-con-47-millones-falcao-garcia-el-colombianu-mas-caro-de-la-historia |títulu=Con 47 millones, Falcao García ye'l colombianu más caru de la historia |editor=[[Gol Cascoxu (programa de televisión)|Gol Cascoxu]] |fecha=9 d'avientu de 2011 |fechaaccesu=31 de xunetu de 2012 }}</ref> * Primer xugador colombianu en marcar 100 goles en Lligues Europees de Fútbol.<ref>{{cita web |url=http://deportes.terra.com.co/falcao-el primer-colombianu-en-marcar-100-goles-en-europa,y0f3ff7y68986310VgnVCM20000099cceb0aRCRD.html |editor=[[Terra Networks|Terra]] |títulu=Falcao, el primer colombianu en marcar 100 goles n'Europa |fechaaccesu=27 d'abril de 2012}}</ref> * Primer xugador na historia de la Lliga Europea de la UEFA que se consagra en dos ediciones consecutives a lo más goliador del tornéu. Facer nes ediciones [[UEFA Europa League 2010-11|2010-11]] y [[UEFA Europa League 2011-12|2011-12]].<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2012/05/09/futbol/equipos/atletico/1336590285.html |títulu=Históricu Falcao |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=9 de mayu de 2012 |fechaaccesu=9 de mayu de 2012}}</ref> * Primer xugador n'anotar gol en dos finales consecutives de la Lliga Europea de la UEFA.<ref>{{cita web |url=http://www.ligabbva.com/news/2012/05/09/falcao-ye-leyenda-en-la-europa-league.html |títulu=Falcao ye lleenda na Europa League |editor=Páxina web de la Lliga BBVA |fecha=9 de mayu de 2012 |fechaaccesu=9 de mayu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120512215710/http://www.ligabbva.com/news/2012/05/09/falcao-ye-leyenda-en-la-europa-league.html |fechaarchivu=12 de mayu de 2012 }}</ref> * Máximu anotador del [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] nuna mesma temporada en competición internacional.<ref>{{cita web |url=http://www.elheraldo.co/opinion/editorial/falcao-la esperanza-66873 |títulu=Falcao, la esperanza |fecha=10 de mayu de 2012 |fechaaccesu=11 de mayu de 2012 |editor=[[El Heraldo (Colombia)|El Heraldo]] }}</ref> * Máximu anotador del [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] nun mesmu añu en [[Primer División d'España|Primer División]].<ref>{{cita web |url=http://www.clubatleticodemadrid.com/Web/noticia/template_noticia/noticia1.php?idnoticia=36971&previu=1 |títulu=Falcao, máximu goliador atléticu nun añu natural |editor=Páxina web oficial del Atlético de Madrid |fecha=9 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012}}</ref> * Máximu goliador históricu del [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] nuna primer vuelta de [[Primer División d'España|lliga española]].<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2013/01/14/futbol/equipos/atletico/1358152716.html |títulu=Otru récor de Falcao |editor=[[Marca (periódicu)|Diariu Marca]] |fecha=14 de xineru de 2013 |fechaaccesu=18 de xineru de 2013}}</ref> * Igualó la marca de [[Baltazar Maria de Morais Júnior|Baltazar]] a lo más goliador del [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] nuna primer metá de la temporada.<ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/articulo-396548-falcao-igualo-marca-de-goles-de-baltazar-el-atletico-dl |títulu=Falcao igualó marca de goles de Baltazar nel Atlético de Madrid |editor=[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]] |fecha=14 de xineru de 2013 |fechaaccesu=18 de xineru de 2013 }}</ref> * Xugador más rápidu n'anotar 50 goles en [[Primer División d'España|lliga]] nel [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]].<ref>{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2013/04/29/primer/1367202486_749140.html |títulu=Radamel Falcao lleva 50 goles en Lliga batiendo otru récor |editor=[[Diariu As]] |fecha=29 d'abril de 2013 |fechaaccesu=29 d'abril de 2013 }}</ref> * Ye'l máximu goliador de la [[Seleición de fútbol de Colombia]], con 29 goles. * Xugador con más goles en finales de competiciones de la [[UEFA]] ([[Lliga de Campeones de la UEFA]], [[Lliga Europa de la UEFA]], [[Supercopa d'Europa]]) con 6. * Xugador con meyor permediu de goles na historia de competiciones internacionales Europees (Mínimu 30 Goles) [[UEFA]] ([[Lliga de Campeones de la UEFA]], [[Lliga Europa de la UEFA]], [[Supercopa d'Europa]]) con (0.91). == Notes == {{llistaref|2|grupu=n}} == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{enllaces deportista}} {{NF|1986||Garcia, Radamel Falcao}} [[Categoría:Futbolistes de Colombia]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] anhk99bd5pa1lsvbtsemagg9v0ubbc0 Club Universidad de Chile 0 136984 4377146 4371436 2025-06-18T07:21:03Z XabatuBot 43102 iguo testu: Botafogo de Futebol y Regatas => Botafogo de Futebol e Regatas 4377146 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Club Universidad de Chile}} {{otros usos|Universidá de Chile|l'artículu sobre la universidá}} {{equipu | pattern_la1 = _udechile23h | pattern_b1 = _udechile23h | pattern_ra1 = _udechile23h | pattern_sh1 = _udechile23h | pattern_so1 = _3_stripes_white | leftarm1 = 0000F5 | body1 = 0000F5 | rightarm1 = 0000F5 | shorts1 = 0000F5 | socks1 = 0000F5 | pattern_la2 = _udechile23A | pattern_b2 = _udechile23A | pattern_ra2 = _udechile23A | pattern_sh2 = _udechile23A | pattern_so2 = _3_stripes_white | leftarm2 = 040453 | body2 = F90707 | rightarm2 = 040453 | shorts2 = F90707 | socks2 = F90707 | pattern_la3 = | pattern_b3 = _adidasentrada22nb | pattern_ra3 = | pattern_sh3 = | pattern_so3 = _color_3_stripes_white |leftarm3 = 060660 |body3 = 060660 |rightarm3 = 060660 |shorts3 = 060660 |socks3 = 060660 }} El '''Club Universidad de Chile'''<ref name=anfp /> ye un [[club de fútbol]] de [[Chile]] de la ciudá de [[Santiago de Chile|Santiago]] na [[Rexón Metropolitana de Santiago de Chile|Rexón Metropolitana]]. Foi fundáu'l [[24 de mayu]] de [[1927]]<ref>{{Cita web |títulu=Historia Club Universidad de Chile |url=http://udechile.cl/index.php?op=historia |fechaaccesu=1 de mayu de 2014 |editor=udechile.cl |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160308112157/http://udechile.cl/index.php?op=historia |fechaarchivu=2016-03-08 }}</ref> y xuega na [[Primer División de Chile]].<ref name=anfp /> Sicasí, distintos autores y publicaciones señalen que la fecha de fundación correspuende al [[25 de marzu]] de [[1911]].<ref name=lau93>{{cita publicación|autor1=Club Deportivo de la Universidad de Chile|enlaceautor1=Club Deportivo de la Universidad de Chile|publicación=Revista de «La U»|fecha=Febreru de 1953|númberu=93|fechaaccesu=13 d'abril de 2018}}</ref><ref>{{Harvsp|Rabi González|Villafranca Cobelli|2017|p=27}}</ref> Inscritu na [[Asociación de Football de Santiago]] (AFS) dende 1912 —como «[[Internáu Football Club|Internáu Universitariu]]»—, depués de fundise col deporte universitario en 1928 denominóse «Club Universitariu de Deportes de Chile», pa darréu, en 1934, camudar la so denominación a «[[Club Deportivo de la Universidad de Chile]]». Sicasí, en 1980 dixebróse formalmente d'aquel establecimientu educativu, pasando a denominase llegalmente como «Corporación de Fútbol Profesional de la Universidad de Chile». Tres la [[quiebra]] d'esta postrera en 2006, el club ye alministráu dende 2007 pola [[sociedá anónima]] Azul Azul S.A. so un sistema de [[concesión]].<ref name=ufierta>{{Cita publicación |títulu=Ufierta d'Aiciones de primera Emisión |añu=2008 |mes=Ochobre |url=http://www.udechile.cl/docs/bursatils/llibro_uch_inversionistas.pdf |fechaaccesu=27 de xunu de 2014 |autor=Larraín Vial S.A. |formatu=PDF }}</ref> El [[color]] qu'identifica al club ye'l [[azul]]. En tantu, el so [[Escudu (heráldica)|escudu]] representa la imaxe d'un [[Glaucidium nanum|chuncho]] (o [[miagón]]), que'l so orixe remontar al Club Náuticu Universitariu, una de les instituciones que la so fundió col Club Internáu Universitariu en 1928.<ref name=orixe>{{Cita web |títulu=Origen del deporte en la Universidad de Chile y el "chuncho" na historia del club deportivu |url=http://www.uchile.cl/avera/aprofesionales/boletin/boletin8/04.html |fechaaccesu=27 de xunu de 2014 |apellíu=Scaff Vásquez |nome=Patriciu |editor=[[Universidá de Chile]] |añu=2004 }}</ref> Nel fútbol profesional, a la fecha, Universidad de Chile ye'l segundu equipu con más campeonatos nacionales de [[Primer División de Chile|Primer División]], con 18 títulos en total.<ref name=chilechamp>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |títulu=Chile - List of Champions and Runners Up |url=http://rsssf.com/tablesc/chilechamp.html |fechaaccesu=27 de xunu de 2014 |fecha=17 d'abril de 2014 |idioma=inglés|coautores=Boesenberg, Eric |editor=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] (RSSSF)}}</ref> Amás, consiguió 5 títulos de [[Copa Chile]],<ref name=chilecuphist>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |títulu=Chile - List of Cup Winners and Runners Up |url=http://rsssf.com/tablesc/chilecuphist.html |fechaaccesu=27 de xunu de 2014 |fecha=7 de xunu de 2013 |idioma=inglés |editor=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] (RSSSF)}}</ref> 1 de [[Supercopa de Chile]] y 1 de [[Primer B de Chile|Segunda División]].<ref name=chile2champ>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |títulu=Chile - List of Second Division Champions |url=http://rsssf.com/tablesc/chile2champ.html |fechaaccesu=27 de xunu de 2014 |fecha=10 de xineru de 2013 |idioma=inglés |editor=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] (RSSSF)}}</ref> Na era amateur, en tantu, destaca'l bicampeonatu de la [[Serie B Profesional de Chile|Serie B]] en [[Serie B Profesional de Chile 1936|1936]] y [[Serie B Profesional de Chile 1937|1937]], amás de distintos títulos na AFS. En 1999 llogró'l récor de 33 partíos consecutivos ensin perder dientro d'una mesma [[Primer División de Chile 1999|edición del campeonatu nacional de primer División]].<ref name=unb-uchile33>{{Cita web |títulu=Universidad de Chile's series of 33 matches unbeaten in the Primer A |url=http://rsssf.com/miscellaneous/unb-uchile33.html |fechaaccesu=27 de xunu de 2014 |fecha=4 de payares de 1999 |idioma=inglés |apellíu=Stokkermans |nome=Karel |editor=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] (RSSSF)}}</ref> A nivel internacional foi campeón de la [[Copa Suramericana 2011]],<ref name=sudamcup>{{Cita web |títulu=Copa Suramericana |url=http://rsssf.com/sacups/sudamcup.html |fechaaccesu=27 de xunu de 2014 |fecha=19 d'avientu de 2013 |idioma=inglés |apellíu=Stokkermans |nome=Karel |editor=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] (RSSSF)}}</ref><ref>{{Cita web |autor=AFP |títulu=U de Chile ye campeón |url=http://es.fifa.com/world-match-centre/news/newsid/155/763/1/index.html |fechaaccesu=27 de xunu de 2014 |fecha=15 d'avientu de 2011 |enllaceautor=Agence France-Presse |editor=[[FIFA]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150502075143/http://es.fifa.com/world-match-centre/news/newsid/155/763/1/index.html |fechaarchivu=2015-05-02 }}</ref> siendo'l primer equipu chilenu en llograr dichu gallardón, de manera invicta y como'l segundu meyor campeón na historia de los torneos entamaos pola [[Confederación Suramericana de Fútbol|Conmebol]] y el meyor na historia de la [[Copa Suramericana]], con un rendimientu del 88,8%.<ref>{{Cita web |títulu=Copa Bridgestone Suramericana 2011: el camín al títulu de la "O" |url=http://conmebol.com/copanissansudamericana/El%20cam%C3%ADn-al-titulo-de-la-O-20111214-0002.html |fechaaccesu=27 de xunu de 2014 |fecha=14 d'avientu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120415221411/http://conmebol.com/copanissansudamericana/El |fechaarchivu=2012-04-15 |editor=[[Confederación Suramericana de Fútbol{{!}}CONMEBOL]] }}</ref><ref name = datoscsudB>{{Cita web |editor= latercera.com |url= http://www.latercera.com/noticia/deportes/2011/12/656-411474-9-los-records-de-la campana perfecta-del cuadru azul.shtml |títulu= Los récores de la campaña perfecta del cuadru azul |fecha= 14 d'avientu de 2011 |fechaaccesu= 19 de setiembre de 2012 }}</ref> Esti títulu sumáu al [[Tornéu Apertura 2011 (Chile)|Tornéu d'Apertura]] y al [[Tornéu Clausura 2011 (Chile)|Tornéu de Clausura]], dexó-y rematar l'añu 2011 col primer [[Triplete (fútbol)|triplete]] de títulos oficiales na historia del [[Fútbol en Chile|fútbol chileno]]<ref name=triplete>{{Cita web |editor= ilustramos.com |url= http://www.ilustramos.com/contenido/universidá-chile-30122011.php |títulu= U de Chile consigue historico triplete |fechaaccesu= 19 de setiembre de 2012 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20120910125718/http://www.ilustramos.com/contenido/universidá-chile-30122011.php |fechaarchivu= 10 de setiembre de 2012 }}</ref> xunto con permanecer invictu en calidá de visitante mientres toa esa [[Temporada 2011 del fútbol chileno|temporada]], tanto a nivel nacional como internacional.<ref name = recsampaoli>{{Cita web |editor= ferplei.com |url= http://www.ferplei.com/2012/07/los-records-que-suma-universidá-de-chile-al mandu-de-jorge-sampaoli/ |títulu= http://www.ferplei.com/2012/07/los-records-que-suma-universidá-de-chile-al mandu-de-jorge-sampaoli/ |fechaaccesu= 19 de setiembre de 2012 }}</ref> De la mesma, suma cuatro semifinales de [[Copa Libertadores d'América]] (en [[Copa Libertadores 1970|1970]], [[Copa Libertadores 1996|1996]], [[Copa Libertadores 2010|2010]] y [[Copa Libertadores 2012|2012]]). El club exerz de llocal nel [[Estadiu Nacional de Chile]], cortil de propiedá estatal allugáu na [[Comuña de Chile|comuña]] de [[Ñuñoa]] y que tien una capacidá de 48.665 espectadores.<ref name=capa /> Dende los sos oríxenes el club cunta con [[Fútbol Nuevo d'Universidá de Chile|categoríes inferiores]] y dende 2008 cuenta con una filial de [[fútbol femenín]] qu'integra la [[Primer División de fútbol femenín de Chile]], tanto de categoría adulta,<ref>{{Cita web |títulu=Categoría Femenina Adulta 2012 |url=http://udechile.cl/index.php?op=divisiones_detalle&id=16 |fechaaccesu=27 de xunu de 2014 |editor=udechile.cl |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304184956/http://udechile.cl/index.php?op=divisiones_detalle&id=16 |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> como xuvenil.<ref>{{Cita web |títulu=Categoría Femenina Xuvenil 2013 |url=http://udechile.cl/index.php?op=divisiones_detalle&id=15 |fechaaccesu=27 de xunu de 2014 |editor=udechile.cl |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304142308/http://udechile.cl/index.php?op=divisiones_detalle&id=15 |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> Los sos rivales tradicionales son [[Colo-Colo]], frente al cual apuesta'l ''[[Clásicu del fútbol chileno]]'' o ''Superclásico'', y [[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]], col cual apuesta'l llamáu ''[[Clásicu universitariu]]''. En xunu, xunetu, agostu, setiembre y ochobre de 2012, según les estadístiques de la [[Clasificación mundial de clubes según la IFFHS|clasificación mundial de clubes]] realizada pola [[Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol|IFFHS]], Universidad de Chile allúgase como'l segundu meyor equipu del mundu, el meyor allugamientu de la so historia.<ref>{{Cita web |editor= Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol (IFFHS) |url= http://www.iffhs.de/?10f42y00fa2d17f73702fa3016y23c17f7370eff3702bb0a35bb6f28f5350f |títulu= Clasificación Mundial de los Clubes |fecha=1 d'agostu de 2011 a 30 de xunetu de 2012 |fechaaccesu=2 d'agostu de 2012 }}</ref><ref>{{Cita web |autor= La Tercera |enllaceautor= La Tercer |fecha= 2 d'agostu de 2012 |editor= latercera.com |url= http://www.latercera.com/noticia/deportes/2012/08/656-475706-9-la-o caltiénse-segunda-en-ranking-mundial-de-clubes.shtml |títulu= La "O" caltiénse segunda en ranking mundial de clubes |fechaaccesu= 2 d'agostu de 2012 }}</ref> Mientres l'añu 2012, Universidad de Chile foi consideráu'l meyor equipu de fútbol n'América según el ranking de la CONMEBOL.<ref>{{Cita web |editor= conmebol.com |url= http://www.conmebol.com//copanissansudamericana/Ranking-la-O%20f%C3%ADxose-con-el%20visu-20120827-0001.html |títulu= Ranking de Clubes de la Conmebol: la U de Chile llegó al 1er puestu |fecha= 27 d'agostu de 2012 |fechaaccesu= 19 de setiembre de 2012 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20120830194623/http://www.conmebol.com/copanissansudamericana/Ranking-la-O |fechaarchivu= 2012-08-30 }}</ref> == Historia == === Antecedentes y fundación === Los primeros antecedentes del Club Universidad de Chile topar nel [[20 de mayu]] de [[1896]], cuando nel [[Institutu Nacional General José Miguel Carrera|Instituto Nacional de Chile]] foi fundáu'l primer equipu de [[fútbol]] escolar formáu, empobináu ya integráu por [[chile|chilenos]]: l'Institutu Nacional Football Club, dirixíu por Erasmo Arellano Durán.<ref name=ehc1>{{Harvsp|Herrera Celis|1986|pp=27-32}}</ref><ref name=ehc2>{{Harvsp|Herrera Celis|1986|pp=36-37}}</ref>{{Harvnp|La Nación|1994-1995|c=Esta ye la historia oficial|pp=4-6}} L'alliniación principal del equipu yera: Jorge Tisca; Pablo Imbert, Luis Orchard; César Miranda, Carlos Blanlot, Luis Mariotti; Roberto Robotham, Julio Barrenechea, Luis Goetz, Roberto Hembach y Antonio Rojo;<ref name=ehc1 />{{Harvnp|La Nación|1994-1995|c=Esta ye la historia oficial|pp=4-6}}<ref>{{Harvsp|Marín Méndez|1995|p=17}}</ref> y como reserves figuraben Wenceslao Berroeta, Joaquín Lepeley, ente otros.<ref name=ehc2 /> Depués, en [[1897]], l'Institutu Nacional Football Club pasó a denominase [[Internáu Football Club|Internáu Nacional Football Club]], yá que yera formáu por alumnos internos del [[Institutu Nacional General José Miguel Carrera|Instituto Nacional de Chile]]. Finalmente, la seición d'internos del Institutu Nacional camudó de casa, pa funcionar de manera independiente, y convirtióse nel [[Internáu Nacional Barros Arana|Internáu Nacional]] —renombráu en [[1907]] como Internáu Nacional Barros Arana—, siendo'l [[20 de mayu]] de [[1902]] la so fecha de fundación oficial, según la del so club de fútbol<ref name=ehc1 /><ref>{{Harvsp|Herrera Celis|1986|pp=37-42}}</ref> y la del [[Institutu Pedagóxicu de la Universidá de Chile|Institutu Pedagóxicu]] Football Club, unu de los fundadores de l'[[Asociación de Football de Santiago]] (AFS) en [[1903]].<ref name=ehc3>{{Harvsp|Herrera Celis|1986|pp=74-76}}</ref> [[Ficheru:IFC1923.JPG|miniaturadeimagen|[[Internáu Football Club]] en [[1923]].]] En participando en [[Competición (xuegu)|competiciones]] interescolares, dende [[1905]] el [[Internáu Football Club]] empezó a participar oficialmente na Copa Municipal de l'[[Asociación Arturo Prat]] (AAP), competición qu'arrexuntó a equipos de distintes instituciones educatives de [[Santiago de Chile|Santiago]],<ref name=ehc3 /> na que se consagró campeón en [[1907]] y depués, en [[1910]].<ref name=ehc4>{{Harvsp|Herrera Celis|1986|pp=42-46}}</ref> Al añu siguiente, xugadores y direutivos del club propunxeron dir más allá de les competiciones estudiantiles y decidieron incorporar un equipu a l'[[Asociación de Football de Santiago]] (AFS), entidá na que se desempeñaben los principales clubes de la capital. Finalmente, el [[25 de marzu]] de [[1911]],<ref name=orixe /><ref name=ehc5>{{Harvsp|Herrera Celis|1986|pp=46-51}}</ref> l'Internáu Football Club resolvió encruciase en dos rames: caltuvo la de calter escolar, que siguió participando na AAP, pero fundó otra de calter universitariu,{{Harvnp|La Nación|1994-1995|c=Esta ye la historia oficial|pp=4-6}} desvenceyada del [[Internáu Nacional Barros Arana]], que s'inscribió'l [[30 de marzu]] de [[1912]] na AFS.<ref name=ehc5 /> Dende esi entós hasta [[1926]], Internáu compitió ininterrumpidamente na Asociación de Football de Santiago, na cual, llogró ser campeón de la Copa Chile nes ediciones de [[Copa Chile de l'Asociación de Football de Santiago 1921|1921]] y de [[1923]].<ref name=ehc6>{{Harvsp|Herrera Celis|1986|pp=51-53}}</ref> En forma paralela, alumnos tamién egresados del [[Internáu Nacional Barros Arana|Internáu Nacional]] fundaron la primer seleición universitaria de [[fútbol]], na [[Facultá de Medicina de la Universidá de Chile|Escuela de Medicina de la Universidá de Chile]], el [[21 de mayu]] de [[1905]], fecha na que tamién s'inscribieron como fundadores de l'[[Asociación Arturo Prat]] (AAP).<ref name=ehc3 /><ref name=ehc4/> Per otru llau, el partíu más antiguu apostáu por un escoyíu representativu de la [[Universidá de Chile]] tuvo llugar n'agostu de [[1908]], nel que venció por 2-0 a un combináu de la [[Escuela Militar del Llibertador Bernardo O'Higgins|Escuela Militar]], [[Escuela Naval Arturo Prat|Naval y d'Inxenieros Navales]].<ref>{{Cita web |títulu=1908-1937 |url=http://www.uestadisticas.cl/1909-1937/ |fechaaccesu=1 de mayu de 2014 |editor=uestadisticas.cl}}</ref> Coles mesmes, el [[1 de payares]] de [[1909]] apostóse'l [[Clásicos Universitarios de 1909|primer ''Clásicu universitariu'']] ente les seleiciones estudiantiles de la Universidá de Chile y de la [[Pontificia Universidad Católica de Chile|Universidad Católica]], que terminó con un empate de 3-3. Depués, el [[14 de payares]] de 1909, xugóse'l ''return-match'' (partíu de vuelta), con victoria del cuadru de la Universidad Católica por 4-1.<ref>{{Harvsp|Herrera Celis|1986|pp=84-85}}</ref><ref name=emm>{{Harvsp|Marín Méndez|1995|pp=48-53}}</ref> [[Ficheru:Federación Universitaria, Los Sports, 1923-11-16 (36).jpg|miniaturadeimagen|Equipu de la [[Club Deportivo de la Universidad de Chile|Federación Universitaria de Deportes]] en [[1923]].]] Magar, mientres les [[Años 1910|décades de 1910]] y de [[Años 1920|1920]] esistieron diversos equipos de distintes disciplines dientro de la [[Universidá de Chile]], ente les que s'incluyó'l [[fútbol]], la primer organización deportiva oficial nació'l [[1 d'abril]] de [[1919]], cola creación de la [[Club Deportivo de la Universidad de Chile|Federación Universitaria de Deportes]],<ref>{{Cita publicación |apellíu=Torres V. |nome=Julio |títulu=El día de los estudiantes |publicación=[[Los Sports]] |fecha=12 d'ochobre de 1923 |añu=I |númberu=31 |páxina=7|editorial=[[Editorial Zig-Zag]] |allugamientu=[[Santiago de Chile]]}}</ref><ref>{{Harvsp|Herrera Celis|1986|pp=54-60}}</ref> Otres fontes, sicasí, señalen que la creación de la Federación socedió en [[1923]], ocasión en que se xeneró un movimientu estudiantil dientro de la universidá y que foi presidíu primeramente pol [[abogáu]] y presidente del [[Internáu Football Club]], [[Arturo Flores Conejeros]].<ref name=orixe /> De manera independiente, el [[19 d'agostu]] de [[1925]] creóse'l Club Atlético Universitario,<ref>{{Harvsp|Herrera Celis|1986|p=60}}</ref> y el [[21 d'abril]] de [[1926]] creóse'l Club Náuticu Universitariu.<ref>{{Harvsp|Herrera Celis|1986|p=61}}</ref> En tantu, Arturo Flores Conejeros, empecipió les xestiones pa incorporar al [[Internáu Football Club]] a la [[Asociación de Football de Santiago|Lliga Central de Football de Santiago]] (LCF), fundada gracies a la reunificación de diverses entidaes rectores del [[fútbol]] capitalín, ente elles la AFS. Sicasí, la LCF esixó a Internáu la fusión colos clubes Atlético Universitario y Náuticu Universitariu pa llograr la incorporación.{{Harvnp|La Nación|1994-1995|c=Esta ye la historia oficial|pp=4-6}}<ref name=anfpuch>{{Cita web |títulu=La "O" celebra 85 años de gloria y tradición nel fútbol chileno |url=http://anfp.cl/noticia/13987/la-o-celebra-85-anos-de-gloria-y-tradicion-en-el-futbol-chilenu |fechaaccesu=1 de mayu de 2014 |fecha=23 de mayu de 2012 |editor=[[Asociación Nacional de Fútbol Profesional de Chile|ANFP]] }}</ref> D'esta manera, na nueche del [[martes]] [[24 de mayu]] de [[1927]], al efeutuase la cuenta añal de les actividaes del Internáu Football Club, nos salones de ''[[El Diario Ilustrado]]'', la xunta xeneral del club llegó al alcuerdu unánime de fundir a los clubes mentaos, más el respaldu de la [[Club Deportivo de la Universidad de Chile|Federación Deportiva de la Universidá de Chile]]. Asina, nació'l Club Universitariu de Deportes de Chile.{{Harvnp|La Nación|1994-1995|c=L'añu de la fundación|pp=10-13}} Dellos autores, sicasí, refuguen que naquella ocasión creárase'l club, señalando como verdadera fecha de fundación el [[20 de mayu]] de [[1902]], indicando que más qu'una nueva institución, el Club Universitariu de Deportes correspuende a la mesma entidá col Internáu Football Club.<ref name=ehc3 /> Pa sofitar dicha afirmación, basar en delles notes de los medios de comunicación de la dómina qu'apunten al cambéu de denominación de la institución, d'Internáu a Club Universitariu de Deportes, según a la conmemoración del so aniversariu númberu 25 mientres [[mayu]] de [[1927]].<ref>{{Cita publicación |publicación=[[La Nación (Chile)|La Nación]] |fecha=21 de mayu de 1927 |allugamientu=[[Santiago de Chile]]}}</ref><ref>{{Harvsp|Herrera Celis|1986|pp=62-64}}</ref> === Etapa amateur === Primeramente a la fundación oficial, el [[2 de mayu]] de [[1927]], [[Arturo Flores Conejeros]] y [[Marcial Baeza Martínez]] inscribieron al [[Internáu Football Club]] na [[Asociación de Football de Santiago|Lliga Central de Football de Santiago]] (LCF) so la denominación de ''Club Internáu Fundíu Universitariu de Deportes''.<ref>{{Harvsp|Herrera Celis|1986|pp=90-91}}</ref><ref>{{Harvsp|Herrera Celis|1986|pp=113-114}}</ref> La LCF foi constituyida esi mesmu añu productu de la fusión de los cuatro asociaciones más importantes de [[Santiago de Chile|Santiago]] y que la so [[Primer División de la Lliga Central de Football de Santiago 1927|primer temporada]] tuvo conformada por 78 equipos, estremaos en nueve series de primer División, axustándose, amás, que los trés últimos asitiaos de cada grupu seríen desafiliados de la competición.<ref>{{Harvsp|Herrera Celis|1986|pp=105-107}}</ref> El ''Internáu-Universitariu'' foi allugáu na [[Serie F de la Primer División de la Lliga Central de Football de Santiago 1927|Serie F]]<ref>{{Harvsp|Herrera Celis|1986|p=109}}</ref> y remató na séptima posición, con cuatro puntos en total, polo que-y correspondía la desafiliación. Sicasí, tres una [[apelación]] presentada poles autoridaes del club a la [[Federación de Fútbol de Chile|Federación de Football de Chile]], l'equipu foi almitíu formalmente na Lliga Central de Football el [[16 de xineru]] de [[1928]], siendo reinscrito el [[10 d'abril]], so la denominación definitiva de Club Universitariu de Deportes.<ref name=hc117-119>{{Harvsp|Herrera Celis|1986|pp=117-119}}</ref> Esi mesmu añu socedieron dos fechos importantes na historia de la institución: per un sitiu, el [[15 de xunetu]], nun alcuentru frente a [[Unión Condell]], foi la primer vegada que l'equipu llució la insinia del [[Glaucidium nanum|chuncho]],<ref name=historia>{{Cita web |títulu=La historia de la O - Resume históricu |url=http://chuncho.com/historia.html |fechaaccesu=27 de xunu de 2014 |editor=chuncho.com}}</ref> la cual foi adoptada de común alcuerdu polos integrantes del Club Universitariu de Deportes al ser apurrida pol Club Náuticu Universitariu;<ref name=orixe /> ente que nel planu institucional, el [[29 d'ochobre]], efeutuóse la inscripción llegal del club ante [[notariu]].<ref name=chilefound>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |títulu=Chile - Foundation Dates of Clubes |url=http://rsssf.com/tablesc/chilefound.html |fechaaccesu=27 de xunu de 2014 |fecha=24 de xunetu de 2003 |idioma=inglés|coautores=Schmerler, Eli |editor=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] (RSSSF)}}</ref> Los diez primeros [[sociu|socios]] fueron: Arturo Flores Conejeros, Óscar Castro V., Santiago Rebolledo Y., Luis Tisné Brousse, Carlos Lund Y., Eduardo Salgado C., Óscar Palma S., Raúl Vera I., Roberto Martínez R. y Eugenio Ampuero V.{{Harvnp|La Nación|1994-1995|c=L'añu de la fundación|pp=10-13}} Entá cuando Universitariu rematara nel cuartu allugamientu de la [[Serie E de la Lliga Central de Football de Santiago 1928|Serie E]] de la [[Lliga Central de Football de Santiago 1928|Primer División de 1928]], les autoridaes de la Lliga Central determinaron que'l club tenía d'apostar una competencia especial, de la cual, los meyores asitiaos siguiríen participando na máxima entidá del fútbol amateur de [[Santiago de Chile|Santiago]].<ref>{{Cita publicación |títulu=38 Clubes Van Formar la Lliga Central en 1929 |publicación=[[Los Sports]] |fecha=29 de marzu de 1929 |añu=VII |númberu=316 |páxina=15|editorial=[[Editorial Zig-Zag]] |allugamientu=[[Santiago de Chile]]}}</ref> Sicasí, tres una serie d'apelaciones presentaes por delles entidaes deportives de la capital, ente elles Universitariu y [[Sport Français]], resolvióse readmitir a dellos clubes que fueren refugaos primeramente, según atayar los alcuentros de definición. Finalmente, fueron establecíes tres divisiones con un sistema d'ascensos y descensos, siendo Universitariu apostráu a la [[Segunda División de la Lliga Central de Football de Santiago 1929|Segunda División de la Lliga Central]]. [[Ficheru:CUD1935.JPG|miniaturadeimagen|left|Universitariu, subcampeón nacional amateur en [[1935]].]] Dempués de baxar nuevamente en [[1929]] por reestructuración, el [[3 de marzu]] de [[1930]] se refundó'l Club Universitariu de Deportes, gracies a la incorporación de la [[Club Deportivo de la Universidad de Chile|Federación Deportiva de la Universidá de Chile]] y de la [[Club Deportivo Universidad Católica|Federación Deportiva de la Universidad Católica]].<ref name=orixe /> Esi mesmu añu, amás, el club algamó la tercer posición de la [[Tercer División de l'Asociación de Football de Santiago 1930|División Entemedia]], tercer división de l'agora [[Asociación de Football de Santiago]]. Coles mesmes, en [[1931]] tuvo nuevamente cerca de consiguir l'ascensu, sicasí, tuvo de resignar les sos opciones al rematar nel segundu allugamientu del [[Tercer División de l'Asociación de Football de Santiago 1931|tornéu]], por detrás de [[Carioca Football Club|Carioca]]. [[Ficheru:UCH1937.JPG|miniaturadeimagen|Universidá de Chile, campeón invictu de la [[Serie B de Chile 1937|Serie B]] de l'[[Asociación de Football de Santiago|AFS]] en [[1937]].]] En [[1933]], gracies a la dixebra de dellos clubes que se retiraron pa formar el [[Primer División de Chile|campeonatu profesional]], Universitariu pasó a formar parte de la [[Primer División de l'Asociación de Football de Santiago 1933|División d'Honor]] de l'[[Asociación de Football de Santiago]]. En [[1934]], cola creación na AFS d'una Seición Profesional y de una Seición Amateur, el club permaneció nesta postrera, na cual coronóse campeón invictu de la [[División d'Honor de la Seición Amateur de l'Asociación de Football de Santiago 1934|División d'Honor]],<ref name=historia /> ganándose con esto l'honor de representar a [[Santiago de Chile|Santiago]] nel [[Campeonatu Nacional Amateur de Chile 1935]], certame nel que resultó subcampeón depués de perder la final frente a [[Deportivu San Enrique de Iquique|San Enrique]] d'[[Iquique]] por 1-3.<ref name=chile-ncachamp>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |títulu=Chile - List of Amateur Champions (Associations) |url=http://rsssf.com/tablesc/chile-ncachamp.html |fechaaccesu=27 de xunu de 2014 |fecha=19 de febreru de 2010 |idioma=inglés |editor=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] (RSSSF)}}</ref> Mientres esi periodu, nel plantel del club destacaron los nomes del [[delanteru]] [[Víctor Alonso]] y el [[Centrocampista|volante]] [[Luis Tirado]]. En [[1935]], el club integrar a la [[Serie B Profesional de Chile|Serie B Profesional de la AFS]], formada polos clubes esaniciaos nel [[Primer División de Chile 1934|tornéu profesional de primer División de 1934]], más Universidá de Chile como campeón de la Seición Amateur. Nel [[Serie B de Chile 1935|primer campeonatu d'esta categoría]], el club namái remató na tercer posición.<ref>{{Cita web |títulu=Tabla de posiciones - 1935 |url=http://chuncho.com/tables/tb1935.html |fechaaccesu=27 de xunu de 2014 |editor=chuncho.com }}</ref> Esi mesmu añu pasó a llamase [[Club Deportivo de la Universidad de Chile]],<ref name=chilefound /><ref name=anfpuch /> yá que los estudiantes de la [[Pontificia Universidad Católica de Chile|Universidad Católica]], que pertenecíen al Club Universitariu de Deportes, retirar pa formar en [[1937]] el [[Club Deportivo Universidad Católica|club deportivu d'esa universidá]]. Magar lo anterior, al [[1936|añu siguiente]], la «U» llogró'l [[Serie B de Chile 1936|campeonatu de la Serie B]], pa depués repitir la marca na [[Serie B de Chile 1937|edición de 1937]],<ref name=chile2champ /> como campeón invictu,<ref name=historia /> llogrando nesa temporada la mayor [[goliada]] rexistrada na so historia al vencer a [[Club de Deporte Santiago Morning|Santiago Morning "B"]] por 14-1, el [[17 d'ochobre]].<ref>{{Cita web |títulu=Campaña - Serie B - 1937 |url=http://chuncho.com/anuarios/cb1937.html |fechaaccesu=27 de xunu de 2014 |editor=chuncho.com}}</ref> === Ingresu al profesionalismo y primer títulu === [[Ficheru:Universitario1938.JPG|miniaturadeimagen|Plantel d'Universidá de Chile, el [[8 d'abril]] de [[1938]].]] En [[1938]], tantu Universidá de Chile como [[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]] solicitaron l'ingresu a la [[Primer División de Chile|serie profesional d'honor]], pero los dirixentes de l'[[Asociación Nacional de Fútbol Profesional de Chile|Asociación Central de Fútbol]] (ACF), ente rector del fútbol profesional constituyíu esi mesmu añu, envaloraron que namái se podía recibir a un equipu universitariu. Pa definir cuál xubiría, los direutivos optaron que los dos equipos participaren y fueren esaminaos nel [[Campeonatu d'Apertura de Chile 1938|Campeonatu d'Apertura d'esi añu]].<ref name=uniypro>{{Cita publicación |títulu=Universitarios... y profesionales |publicación=Historia d'una pasión azul |editorial=La Nación |volume=1 |páxines=14-15 |añu=1994-1995}}</ref> El [[1 d'abril]], Universidad Católica tuvo d'enfrentar a [[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]], perdiendo por 2-6<ref name=chile1938>{{Cita web |títulu=Chile 1938 |url=http://rsssf.com/tablesc/chile38.html |fechaaccesu=27 de xunu de 2014 |fecha=23 de payares de 2005 |idioma=inglés |apellíu=Espina |nome=Eduardo |editor=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] (RSSSF)}}</ref> quedando refugada la so opción pa llegar a Primer División, siquier per esi añu. En tantu, el [[17 d'abril]],<ref name=historia /> Universidá de Chile enfrentó a [[Audax Italiano La Florida|Audax Italiano]] nos [[Campos de Sports de Ñuñoa]], alcuentru que terminó empatáu a un gol nel tiempu reglamentariu. Al siguir igualaos nel [[Prórroga|tiempo suplementariu]], el partíu tuvo de definise por muerte súbita» ([[gol d'oru]]), nel cual Audax Italiano convirtió'l gol del trunfu.<ref name=uniypro /> Sicasí, l'actuación d'Universidá de Chile dexó conformes a los dirixentes del fútbol rentado, quien aceptaron el so ingresu a [[Primer División de Chile|Primer División]]:<ref name=uniypro /><ref name=chile1938 /> el [[29 de mayu]] de [[1938]], la «U» debutó nel fútbol profesional enfrentando nos [[Campos de Sports de Ñuñoa]] a [[Deportes Magallanes|Magallanes]], cayendo por 1-3, pero na fecha siguiente, consiguió'l so primer trunfu profesional al vencer a [[Unión Española]] por 4-3.<ref name=uniypro /> Nes sos primeres dos campañes nel profesionalismo, Universidá de Chile asitióse séptimu,<ref name=chile1938 /><ref>{{Cita web |títulu=Chile 1939 |url=http://rsssf.com/tablesc/chile39.html |fechaaccesu=27 de xunu de 2014 |fecha=23 de xunetu de 2005 |idioma=inglés |apellíu=Espina |nome=Eduardo |editor=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] (RSSSF)}}</ref> resaltando como figura'l [[Porteru (fútbol)|porteru]] [[Eduardo Simian]]. {|class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size:90%;" |- !colspan="2" style="font-size:small;"|<span style="position:relative; left:5px; top:3px;">[[Ficheru:Scudettodechile.png|30px|izquierda]]</span> '''[[Primer División de Chile 1940|Primer División<br />1940]]''' |- |} L'añu [[1940]] empezó cola «U» algamando la [[Campeonatu d'Apertura 1940#Final|final]] del [[Campeonatu d'Apertura 1940|Campeonatu d'Apertura]], na que cayó ganada ante [[Colo-Colo]] por 2-3.<ref name = chile1940>{{Cita web |autor=Eduardo Espina |fecha=23 de xunetu de 2005 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile40.html |títulu=Chile 1940 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> Sicasí, so la conducción de [[Luis Tirado]] y con [[Víctor Alonso]], [[goliador]] del tornéu con 20 anotaciones,<ref name=chiletops>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |títulu=Chile - List of Topscorers |url=http://rsssf.com/tablesc/chiletops.html |fechaaccesu=1 d'abril de 2013 |fecha=28 de xineru de 2011 |idioma=inglés |editor=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] (RSSSF)}}</ref> como principal figura, Universidá de Chile axudicóse'l [[Primer División de Chile 1940|campeonatu nacional]] per primer vegada na so historia, en rematando con tres puntos de ventaya sobre [[Audax Italiano]].<ref name = chile1940/> Pese al tempranu ésitu llográu, mientres les [[Años 1940|décades de 1940]] y de [[Años 1950|1950]], Universidá de Chile nun consiguió realizar grandes campañes, allugándose de normal na medianía de la tabla de posiciones. Como esceición a esi enclín, cabo resaltar l'actuación del club nel [[Primer División de Chile 1945|campeonatu de 1945]],<ref>{{Cita web |autor=Eduardo Espina |fecha=31 de xunetu de 2005 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile45.html |títulu=Chile 1945 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> añu nel que s'allugó na tercer posición y nel que l'uruguayu [[Ubaldo Cruche]] foi'l máximu [[goliador]] de la temporada,<ref name=chiletops /> y nel [[Primer División de Chile 1957|campeonatu de 1957]], temporada na que llogró'l subcampeonatu nacional.<ref>{{Cita web |autor=Eduardo Espina |fecha=15 d'agostu de 2005 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile57.html |títulu=Chile 1957 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> Amás, destacó la xira efeutuada pol plantel a [[Bolivia]], en [[1958]], onde llogró dos trunfos y un empate.<ref name = ensayos>{{Cita publicación |títulu= Los ensayos del Ballet |publicación= Historia d'una pasión azul |editorial= La Nación |volume= 2 |páxines= 32-35 |añu= 1994-1995}}</ref> === La dómina del Ballet Azul === [[Ficheru:Leonel Sanchez.JPG|miniatura|left|140px|[[Leonel Sánchez]], xugando por Universidá de Chile, llogró seis campeonatos nacionales ente [[1959]] y [[1969]].]] {|class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- !colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:5px; top:3px;">[[Ficheru:Scudettodechile.png|left|30px]]</span> '''[[Primer División de Chile 1959|Primer División<br />1959]]''' |- |} {|class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- !colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:5px; top:3px;">[[Ficheru:Scudettodechile.png|left|30px]]</span> '''[[Primer División de Chile 1962|Primer División<br />1962]]''' |- |} {|class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- !colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:5px; top:3px;">[[Ficheru:Scudettodechile.png|left|30px]]</span> '''[[Primer División de Chile 1964|Primer División<br />1964]]''' |- |} {|class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- !colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:5px; top:3px;">[[Ficheru:Scudettodechile.png|left|30px]]</span> '''[[Primer División de Chile 1965|Primer División<br />1965]]''' |- |} {|class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- !colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:5px; top:3px;">[[Ficheru:Scudettodechile.png|left|30px]]</span> '''[[Primer División de Chile 1967|Primer División<br />1967]]''' |- |} {|class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- !colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:5px; top:3px;">[[Ficheru:Scudettodechile.png|left|30px]]</span> '''[[Primer División de Chile 1969|Primer División<br />1969]]''' |- |} Foi a partir de fines de la [[Años 1950|década de 1950]], col debú de [[Carlos Campos]] y [[Leonel Sánchez]], amás d'una mayoría de xugadores formaos nes [[Fútbol Nuevo d'Universidá de Chile|divisiones inferiores del club]], ente estos [[Braulio Musso]], cuando'l club repunxo'l protagonismu nel panorama [[Fútbol en Chile|futbolísticu chilenu]].<ref name = ensayos/> D'esta miente, nel [[Primer División de Chile 1959|tornéu nacional de 1959]], Universidá de Chile consagróse como [[Primer División de Chile 1959#Campeón|campeón]] per segunda vegada na so historia, el [[11 de payares]] de [[1959]], en ganando nun [[Primer División de Chile 1959#Final pol campeonatu|partíu de definición]] a [[Colo-Colo]] por 2-1<ref>{{Cita web |autor=Eduardo Espina |fecha=15 d'agostu de 2005 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile59.html |títulu=Chile 1959 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> nel [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]], con anotaciones de Leonel Sánchez y l'[[Arxentina|arxentín]] [[Ernesto Álvarez]].<ref>{{Cita publicación |títulu= ¡La “O” campeón! |publicación= La Nación |fecha=12 de payares de 1959}}</ref><ref>{{Cita publicación |títulu= Crónica d'una nueche inolvidable |publicación= Historia d'una pasión azul |editorial= La Nación |volume= 2 |páxines= 38-39 |añu= 1994-1995}}</ref><ref name = avantu1>{{Cita publicación |títulu= Memorables |publicación= Historia d'una pasión azul |editorial= La Nación |volume= 2 |páxina=54|añu= 1994-1995}}</ref> Na [[Años 1960|década de 1960]], Universidá de Chile llogró'l so apoxéu nel planu deportivu, siendo, al presente, el llustru con más títulos na historia del club. Pa referise al equipu, los [[medios de comunicación]] utilizaron el [[llamatu]] col que se conoció a [[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]] de [[Colombia]] mientres los [[años 1950]]: el ''[[Ballet Azul]]'', debíu al bon xuegu amosáu en cada unu de los sos partíos. Con [[Luis Álamos]] na direición téunica, amás del [[Primer División de Chile 1959|campeonatu nacional de 1959]] ante [[Colo-Colo]] y depués de terminar como subcampeón en [[1961]],<ref>{{Cita web |autor=Eduardo Espina |fecha=17 de payares de 2005 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile61.html |títulu=Chile 1961 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> el club llogró'l [[Primer División de Chile 1962|campeonatu nacional de 1962]] en ganando por 5-3 nun [[Primer División de Chile 1962#Final pol campeonatu|partíu definitoriu]] a [[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]],<ref>{{Cita web |autor=Eduardo Espina |fecha=10 de mayu de 2007 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile62.html |títulu=Chile 1962 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> amás del so primer bicampeonatu, correspondiente a les [[Primer División de Chile 1964|temporaes de 1964]] (sumando 52 puntos, 9 de ventaya sobre les sos más cercanos persiguidores [[Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]] y [[Santiago Wanderers]])<ref>{{Cita web |autor=Eduardo Espina |fecha=17 de payares de 2005 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile64.html |títulu=Chile 1964 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> y de [[Primer División de Chile 1965|1965]],<ref>{{Cita web |autor=Eduardo Espina |fecha=17 de payares de 2005 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile65.html |títulu=Chile 1965 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> con un plantel nel que destacaron, xunto a los yá mentaos [[Carlos Campos]] ([[Goliador|máximu anotador]] nacional en [[1961]], [[1962]] y [[1966]]),<ref name=chiletops /> [[Leonel Sánchez]], [[Braulio Musso]] y [[Ernesto Álvarez]], les figures de [[Manuel Astorga]], [[Rubén Marcos]], [[Luis Eyzaguirre]], [[Sergio Navarro]], [[Carlos Contreras Guillaume|Carlos Contreras]], [[Alfonso Sepúlveda]], ente otros. Mientres esta primer etapa del ''[[Ballet Azul#El Ballet Azul chilenu|Ballet Azul]]'', qu'amás foi'l primer equipu chilenu n'apostar la [[Copa Libertadores d'América|Copa de Campeones d'América]] (actual [[Copa Libertadores d'América]]) en [[1960]],<ref>{{Cita web |autor=John Beuker y Osvaldo Gorgazzi |fecha=12 de mayu de 2002 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/sacups/acopa60.html |títulu=Copa Libertadores d'América 1960 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> Universidá de Chile foi'l club que más xugadores apurrió a l'alliniación titular de la [[Seleición de fútbol de Chile]] qu'algamó'l tercer puestu na [[Copa Mundial de Fútbol de 1962|Copa Mundial de 1962]], con ocho futbolistes azules: [[Luis Eyzaguirre]], [[Carlos Contreras Guillaume|Carlos "Pluto" Contreras]], [[Sergio Navarro]] (capitán de la [[Seleición de fútbol de Chile|Seleición]]), [[Jaime Ramírez Banda]], [[Leonel Sánchez]], [[Carlos Campos]], [[Manuel Astorga]] y [[Braulio Musso]]. Y pudo haber un novenu, [[Alfonso Sepúlveda]], quien nun pudo xugar por una importante mancadura sufierta poco primero de la cita mundialista.<ref>{{Cita publicación |títulu= Un apurra pa la fiesta universal |publicación= Historia d'una pasión azul |editorial= La Nación |volume= 2 |páxines= 42-45 |añu= 1994-1995}}</ref> Amás, tantu en [[1963]] como en [[1964]], el club ganó'l Tornéu Pentagonal de Branu ([[Copa Internacional de Santiago]]).<ref>{{Cita web |autor=Julio Bovi Diogo y Mikael Jönsson |fecha=21 d'abril de 2011 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tabless/santiago-clubtourn.html#64a |títulu=International Club Tournaments (Santiago de Chile): 1964 (first) |idioma=inglés |fechaaccesu=22 de setiembre de 2011}}</ref><ref>{{Cita web |editor=chuncho.com |url=http://www.chuncho.com/LaUver.html |títulu=Torneo de Branu - La O en cifres |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> Coles mesmes, en [[1963]], el club realizó una xira a [[Europa]] col fin d'enfrentar a los meyores equipos d'esi continente, incluyendo delles seleiciones, llogrando victories destacaes como un 2-1 ante'l [[Inter de Milán]] nel [[Estadiu Giuseppe Meazza|Estadiu San Siro]] y un 3-2 ante [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]], duelu efeutuáu en [[Casablanca]], [[Marruecos]].<ref>{{Cita publicación |títulu= Invictu ante los campeones |publicación= Historia d'una pasión azul |editorial= La Nación |volume= 3 |páxines= 60-61 |añu= 1994-1995}}</ref><ref>{{Cita web |editor=Trunfo |url=http://www.triunfo.cl/el-sueno-cumplíu-de-everton/deportes/2010-08-01/221047.html |títulu=El suañu cumplíu de Everton |fecha=1 d'agostu de 2010 |fechaaccesu=22 de setiembre de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111007085549/http://www.triunfo.cl/el-sueno-cumplíu-de-everton/deportes/2010-08-01/221047.html |fechaarchivu=7 d'ochobre de 2011 }}</ref> Darréu, pese al alloñamientu d'Álamos en [[1966]] por discrepancies al interior del plantel,<ref>{{Cita publicación |títulu= El “tri” dir col mundial |publicación= Historia d'una pasión azul |editorial= La Nación |volume= 3 |páxines= 70-71 |añu= 1994-1995}}</ref> les incorporaciones de [[Pedro Araya Toro|Pedro Araya]], [[Alberto Quintano]] y [[Guillermo Yávar]] dexaron a Universidá de Chile siguir con positives campañes mientres la segunda metá de la [[Años 1960|década de 1960]], llogrando los campeonatos nacionales de [[Primer División de Chile 1967|1967]] (sumando 56 unidaes, con notables 12 puntos de ventaya sobre la so más cercanu persiguidor [[Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]])<ref>{{Cita web |autor=Eduardo Espina |fecha=17 de payares de 2005 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile67.html |títulu=Chile 1967 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> y de [[Primer División de Chile 1969|1969]],<ref>{{Cita web |autor=Eduardo Espina |fecha=11 d'avientu de 2005 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile69.html |títulu=Chile 1969 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> so la direición téunica d'[[Alejandro Scopelli]] y [[Ulises Ramos]] respeutivamente, y que marcaben el ocaso de la xeneración del ''[[Ballet Azul#El Ballet Azul chilenu|Ballet Azul]]''.<ref>{{Cita publicación |títulu= El telón baxó en silencio |publicación= Historia d'una pasión azul |editorial= La Nación |volume= 3 |páxines= 78-79 |añu= 1994-1995}}</ref> === Crisis institucional y descensu === La [[Años 1970|década de 1970]] empezó de bona forma pal club, llegando a [[Copa Libertadores 1970#Semifinales|semifinales]] de la [[Copa Libertadores 1970]]. Superó a importantes equipos del continente na primer fase del tornéu (ente ellos el [[América de Cali]], [[Asociación Deportivo Cali|Deportivo Cali]] y [[Club Olimpia|Olimpia de Paraguái]]), venció a [[Club Nacional de Football|Nacional de Montevideo]] na segunda fase, y depués cayó contra [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] d'[[Uruguái]] (llave que terminó nun partíu definitoriu que'l so marcador foi 2-2, resultancia que significó la eliminación de los azules por diferencia de goles).<ref>{{Cita web |autor=José Luis Pierrend y Karel Stokkermans |fecha=28 de mayu de 1999 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/sacups/acopa70.html |títulu=Copa Libertadores d'América 1970 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> Un datu importante a considerar ye que na [[Copa Libertadores 1970]], el club convocó a 484.018 espectadores en total, rexistru que lu asitia como la segunda mayor asistencia na historia del tornéu. Pela so parte, nel [[Primer División de Chile 1970|tornéu nacional de 1970]] Universidá de Chile remató nel tercer llugar de la liguilla final, y darréu foi subcampeón del [[Primer División de Chile 1971|campeonatu de 1971]] (nuna campaña que tuvo a lo más referente al paraguayu [[Eladio Zárate]], autor de 25 goles). Al añu siguiente, l'equipu cuntó cola presencia del históricu delanteru arxentín [[Juan Carlos Sarnari]] como goliador del plantel (con 20 goles), y terminó nel tercer llugar del [[Primer División de Chile 1972|tornéu de 1972]]. Sicasí, con posterioridá males campañes marcaron al equipu. Nel que remató en décimotercer llugar tantu en [[Primer División de Chile 1973|1973]],<ref>{{Cita web |autor=Eduardo Espina |fecha=11 d'avientu de 2005 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile73.html |títulu=Chile 1973 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> como en [[Primer División de Chile 1974|1974]]<ref>{{Cita web |autor=Eduardo Espina |fecha=13 d'avientu de 2005 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile74.html |títulu=Chile 1974 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> y [[Primer División de Chile 1975|1975]].<ref>{{Cita web |autor=Eduardo Espina |fecha=13 d'avientu de 2005 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile75.html |títulu=Chile 1975 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> {| class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- ! colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:10px; top:3px;">[[Ficheru:Copa Chile (transparente).png|left|9px]]</span> '''[[Copa Polla Gol 1979|Copa Chile<br />1979]]'''</small> |- |} Magar nun poder consiguir el campeonatu nacional mientres esos años, en [[1976]] la «U» llogró axudicase la [[Copa de Ciudaes Universitaries]], tornéu internacional de calter amistosu,<ref name = casiperfecto>{{Cita publicación |títulu= Un añu cuasi perfectu |publicación= Historia d'una pasión azul |editorial= La Nación |volume= 4 |páxines= 92-93 |añu= 1994-1995}}</ref> y ganar la [[Primer División de Chile 1976#Liguilla Pre-Libertadores|Liguilla Pre-Libertadores d'esi añu]], en definiendo con [[Club Deportivo Palestino|Palestino]], consiguiendo una igualdá de dos goles, resultancia que, por meyor diferencia de gol na tabla, clasificó a Universidá de Chile a la [[Copa Libertadores 1977]].<ref name = casiperfecto/><ref>{{Cita web |autor=Eduardo Espina |fecha=11 d'avientu de 2005 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile76.html |títulu=Chile 1976 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> En 1977, teniendo como figures de sonadía a los arxentinos [[Jorge Luis Ghiso]] y [[Héctor Veira|Héctor "Bambino" Veira]], l'equipu remató na quinta posición del tornéu nacional, amás de quedar esaniciáu en fase de grupos de [[Copa Libertadores 1977|Copa Libertadores]]. En tantu en 1978, allugóse 7° del campeonatu chilenu. Depués, en [[1979]], el club titulóse campeón de la [[Copa Polla Gol 1979|Copa Polla Gol]] al ganar na [[Copa Polla Gol 1979#Final|final]] a [[Colo-Colo]] por 2-1.<ref name = chile1979>{{Cita web |autor=Eduardo Espina |fecha=31 d'avientu de 2005 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile79.html |títulu=Chile 1979 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> Amás, en [[1980]], la «U» foi subcampeón del [[Primer División de Chile 1980|campeonatu nacional]] y ganó la [[Primer División de Chile 1980#Liguilla Pre-Libertadores|Liguilla Pre-Libertadores]] nun [[Primer División de Chile 1980#Final pola liguilla|partíu definitoriu]] nuevamente por 2-1 contra Colo-Colo,<ref>{{Cita web |autor=Eduardo Espina |fecha=8 de xineru de 2006 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile80.html |títulu=Chile 1980 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> con figures como [[Hugo Carballo]], [[Manuel Pellegrini]], [[Alberto Quintano]], [[Orlando Mondaca]], [[Jorge Socías]], [[Héctor Hoffens]], [[Sandrino Castec]] y [[Arturo Salah]], más [[Fernando Riera]] como [[entrenador]]. Naquella final de la liguilla, quien anotaron pa los azules fueron [[Sandrino Castec]] al minutu 15 y [[Arturo Salah]] a los 87'. Cabo mentar que, primeramente al gol de [[Arturo Salah|Salah]], cuando'l partíu terminaba, el porteru de la «U» [[Hugo Carballo]] atayó-y un penalti al mediocampista colocolino [[Carlos Rivas Torres|Carlos Rivas]].<ref>{{Cita publicación |títulu= Amos de la felicidá |añu= 1994-1995 |publicación= Historia d'una pasión azul |volume= 4 |páxines= 98-99 |editorial= La Nación}}</ref> Per otru llau, empecipiáu en [[1973]] el [[Réxime Militar (Chile)|Réxime Militar]], decretáronse midíes alministratives na [[Universidá de Chile]] que repercutieron direutamente nel [[Club Deportivo de la Universidad de Chile|club deportivu]], faciendo qu'ésti empezara a cayer nuna crisis económico y deportivo a fines de la [[Años 1970|década de 1970]]. Con cuenta de desaniciar esta situación, a fines de [[1978]], la caña de [[fútbol]] tresformar na Corporación de Fútbol Profesional de la Universidá de Chile (CORFUCH),<ref name = caidaabismo>{{Cita publicación |títulu= La cayida al abismu azul |publicación= Historia d'una pasión azul |editorial= La Nación |volume= 4 |páxines= 100-103 |añu= 1994-1995}}</ref> entidá de derechu priváu que'l [[1 de setiembre]] de [[1980]] desvenceyar de la casa d'estudios fundada por [[Andrés Bello]], calteniendo d'esta, namái el nome de «Universidá de Chile» y los sos emblemes,<ref name=historia /> Magar nun primer momentu dicha decisión resultó positiva nel aspeutu deportivu, los problemes financieros siguieron na institución y traduciéronse nuna cayida nel rendimientu futbolísticu del equipu, que terminó novenu na tabla de posiciones del [[Primer División de Chile 1985|campeonatu nacional de 1985]] y octavu nel [[Primer División de Chile 1986|campeonatu nacional de 1986]],<ref name = chileft>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés y Julio Bovi Diogo |fecha=22 de xineru de 2006 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://rsssf.com/tablesc/chilehist.html |títulu=Chile - Final Tables |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> por cuenta de la desmantelación del plantel, yá que figures como [[Martín Gálvez (futbolista)|Martín Gálvez]], [[Carlos Poblete|Carlos «Búfalo» Poblete]], [[Mariano Puyol]], [[Luis Mosquera]] y Luis Rodríguez fueron tresferíos al [[Fútbol en Méxicu|fútbol mexicano]], principalmente pa pagar les deldes del club. Finalmente, el ápice de la crisis produció'l [[15 de xineru]] de [[1989]] na última fecha del [[Primer División de Chile 1988|tornéu nacional de 1988]]: Universidá de Chile baxó per primer vegada a [[Primer B de Chile|Segunda División]], n'empatando 2-2 con [[Club de Deportes Cobresal|Cobresal]] nel [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]]. Les cifres revelen que l'equipu llogró en total 26 puntos de 30 partíos, al igual qu'[[Club Unión Española|Unión Española]] y [[Club Deportivo O'Higgins|O'Higgins]], pero lo determinante tuvo na [[diferencia de goles]]: menos siete contra menos ocho de la «U».<ref name = chileft/><ref>{{Cita publicación |títulu= El drama: ¡qué baxón! |publicación= Historia d'una pasión azul |editorial= La Nación |volume= 4 |páxines= 104-106 |añu= 1994-1995}}</ref> {| class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- ! colspan="2" style="font-size: small;" | [[Ficheru:Trophy(transp).png|left|25px]]'''[[Segunda División de Chile 1989|Segunda División<br />1989]]'''</small> |- |} Mientres la so estadía en [[Primer B de Chile|Segunda División]] mientres [[1989]], con [[Mario Mosquera]] como nuevu presidente del club, [[Leonel Sánchez]] como [[Segundu entrenador|ayudante de campu]] y [[Luis Ibarra]] como [[Entrenador|direutor téunicu]], magar un entamu complicáu, la «U» superó la primer fase del tornéu y aportó a la segunda fase y final, nel grupu de la Zona Sur, xugando diez partíos: ganó siete, empató dos y perdió unu. Nel penúltimu partíu del so grupu, el [[14 de xineru]] de [[1990]], en venciendo por 3-0 a [[Club de Deportes Provincial Curicó Unido|Curicó Unido]] nel [[Estadiu La Granxa]], Universidá de Chile llogró definitivamente'l lideralgu de la Zona Sur y xubió a [[Primer División de Chile|Primer División]]. Finalmente, como líder del grupu de la Zona Sur, el cuadru azul apostó con [[Club Deportivo Palestino|Palestino]], líder de la Zona Norte, el títulu de [[Segunda División de Chile 1988|Segunda División]] nel [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]]: dambes escuadres empataron 0-0 y, en [[Tiros dende'l puntu de penalti|definición a penaltis]], con un 5-4, Universidá de Chile axudicóse'l troféu.<ref>{{Cita web |editor=chuncho.com |url=http://www.chuncho.com/anuarios/cb1989.html |títulu=Campaña - Segunda División - 1989 |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref><ref>{{Cita publicación |títulu= Grandes otra vegada |publicación= Historia d'una pasión azul |editorial= La Nación |volume= 4 |páxines= 107-110 |añu= 1994-1995}}</ref> Na campaña en [[Segunda División de Chile 1988|Segunda División 1988]], los principales goliadores d'Universidá de Chile fueron [[Marco Fajre]] con 12 goles, [[Cristián Olguín Acuña|Cristián Olguín]] con 8, y depués [[Pedro Pablo Diaz]] y [[Severino Vasconcelos]] con 5 goles cada unu.<ref>{{Cita web |editor=Uestadisticas.cl |url=http://www.uestadisticas.cl/1615-2/ |títulu=Segunda División |fechaaccesu=20 d'abril de 2014}}</ref> === De vuelta a la gloria === Nuevamente en [[Primer División de Chile|Primer División]], les dos siguientes campañes del club nun fueron del tou bones: nel [[Primer División de Chile 1990|campeonatu nacional de 1990]], la «U» remató na oncena posición<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés y Luis Antonio Reyes |fecha=22 de xineru de 2006 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile90.html |títulu=Chile 1990 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> y nel [[Primer División de Chile 1991|campeonatu nacional de 1991]] tuvo a puntu de volver baxar, en terminando nel decimocuartu llugar de la tabla y apostar la Liguilla de Promoción al pie d'[[Everton de Viña del Mar|Everton]], [[Club de Deportes Puerto Montt|Deportes Puerto Montt]] y [[Club de Deportes Melipilla|Deportes Melipilla]] (entós daquella [[Soinca Bata]]), asegurando la «U» y Everton la so permanencia na máxima categoría.<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés y Luis Antonio Reyes |fecha=13 d'agostu de 2001 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile91.html |títulu=Chile 1991 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> Con un plantel anováu naquellos años, destacaron [[Carlos Daniel Tapia]], [[Martín Gálvez (futbolista)|Martín «Tincho» Gálvez]], [[Pedro Massacessi]], [[Walter Fernández]], [[Gabriel Díaz (futbolista paraguayu)|Gabriel Díaz]], [[Germán Vergara]], [[Carlos Morales Santos]], José «Pepe» Castro y [[Franz Arancibia|Franz «Otto» Arancibia]] y con [[Mariano Puyol]] como figura y capitán del equipu, anque nunca pudo axudicase un títulu de primer División, col club que marcó la so trayeutoria. {|class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- !colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:5px; top:3px;">[[Ficheru:Scudettodechile.png|left|30px]]</span> '''[[Primer División de Chile 1994|Primer División<br />1994]]''' |- |} {|class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- !colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:5px; top:3px;">[[Ficheru:Scudettodechile.png|left|30px]]</span> '''[[Primer División de Chile 1995|Primer División<br />1995]]''' |- |} En [[1992]], el médicu [[René Orozco]] asumió la presidencia de la «U» y apurrió la responsabilidá de la direición téunica a [[Arturo Salah]], pa realizar un trabayu a conciencia, como parte d'un procesu que siguiría [[Jorge Socías]] en [[1994]].<ref name = trespuntas>{{Cita publicación |títulu= Los trés puntes de coronar |publicación= Historia d'una pasión azul |editorial= La Nación |volume= 5 |páxines= 126-127 |añu= 1994-1995}}</ref> Nel [[Primer División de Chile 1994|campeonatu de 1994]], a cuatro feches del final, Universidá de Chile y [[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]], que s'atopaben n'igualdá de puntos nel visu de la tabla, apostaron el ''[[Clásicu Universitariu]]'', partíu decisivu pal llogru del títulu, nel cual la «U» venció por 1-0 al cuadru cruzáu, con anotación de [[Marcelo Salas]].<ref>{{Cita publicación |títulu= Les emociones fuertes |publicación= Historia d'una pasión azul |editorial= La Nación |volume= 5 |páxines= 134-137 |añu= 1994-1995}}</ref> Finalmente, el [[18 d'avientu]] de 1994, na última fecha, el club enfrentó a [[Club de Deportes Cobresal|Cobresal]]. Nesi duelu, magar dir cayendo por 0-1, la «O repúnxose, hasta que'l xuez cobró una falta [[Penalti|penalti]] contra Salas que [[Patriciu Mardones]] (77')<ref>{{Cita publicación |títulu= Memorables |publicación= Historia d'una pasión azul |editorial= La Nación |volume= 5 |páxina=133|añu= 1994-1995}}</ref> convirtió en gol: Universidá de Chile empató 1-1, algamó 49 puntos en total y, tres 25 años ensin títulos, axudicar por octava vegada na so historia'l campeonatu nacional.<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés y Luis Antonio Reyes |fecha=13 d'agostu de 2001 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile94.html |títulu=Chile 1994 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref><ref>{{Cita publicación |títulu= El Salvador rompió'l conxuru |publicación= Historia d'una pasión azul |editorial= La Nación |volume= 5 |páxines= 116-119 |añu= 1994-1995}}</ref> Quien xugaron esi históricu alcuentru fueron: [[Sergio Vargas (futbolista)|Sergio Vargas]], [[Cristián Castañeda]], [[Ronald Fuentes]], [[Rogelio Delgado]], [[Fabián Guevara]], [[Patriciu Mardones]], [[Luis Musrri]] (reemplazáu por [[Marcelo Jara]] a los 60'), [[Esteban Valencia]] (sustituyíu por [[Víctor Hugo Castañeda]] a los 72'), [[Raúl Aredes]], [[Juan Carlos Ibáñez]] y [[Marcelo Salas]]. Amás d'ellos, naquel plantel destacaben [[Cristián Mora]], [[Gabriel Galindo]], [[Luis Toma]], [[Rodrigo Goldberg]], ente otros. Cabo mentar que primeramente a ganar el campeonatu, Universidá de Chile llegó a semifinales de la [[Copa Conmebol 1994]], en venciendo a [[Oriente Petrolero]] de [[Bolivia]] n'octavos de final, y a [[San Lorenzo de Almagro]] d'[[Arxentina]] en cuartos de final. En tantu na siguiente fase cayó ante [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] d'[[Uruguái]], nun global de 3-1. Nel [[Primer División de Chile 1995|tornéu nacional de 1995]] el club llogró consolidase como invictu en tola segunda rueda y, na última fecha, titulóse campeón en ganando nel [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] a [[Club Deportes Temuco|Deportes Temuco]] por 2-0, con [[Penalti|anotaciones penaltis]] de [[Patriciu Mardones|Mardones]] y [[Leonardo Rodríguez|Rodríguez]]. Con ello, Universidá de Chile llogró'l so segundu bicampeonatu y dexó nuevamente a Universidad Católica nel segundu llugar.<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés y Luis Antonio Reyes |fecha=13 d'agostu de 2001 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile95.html |títulu=Chile 1995 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref><ref>{{Cita web |editor=chuncho.com |url=http://www.chuncho.com/anuarios/ca1995.html |títulu=Campaña - Nacional - 1995 |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> En [[1996]], de la mano del [[entrenador]] [[arxentín]] [[Miguel Ángel Russo]], Universidá de Chile, na so condición de [[Primer División de Chile 1995#Campeón|campeón nacional]], apostó la [[Copa Libertadores 1996|Copa Libertadores d'América]], onde tres una gran campaña (quedando segunda na fase de grupos onde enfrentó a los sos compatriotes d'[[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]] y a los brasilanos [[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]] y [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]], venciendo n'octavos de final al conxuntu uruguayu [[Defensor Sporting Club|Defensor Sporting]] y darréu al ecuatorianu [[Barcelona Sporting Club|Barcelona]]), llogró algamar les [[Copa Libertadores 1996#Semifinales|semifinales]] del tornéu. Naquella instancia, el club foi esaniciáu pol equipu arxentín [[Club Atlético River Plate|River Plate]] (equipu qu'a lo postrero, sería los campeón), n'empatando 2-2 en [[Santiago de Chile|Santiago]] y perder por 0-1 en [[Buenos Aires]].<ref>{{Cita web |autor=Karel Stokkermans |fecha=1 d'ochobre de 1998 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/sacups/acopa96.html |títulu=Copa Libertadores d'América 1996 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref><ref>{{Cita web |editor=chuncho.com |url=http://www.chuncho.com/anuarios/cl1996.html |títulu=Campaña - Copa Libertadores 1996 |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> Magar aquella importante campaña, los ''azules'' nun llograron destacar nel [[Primer División de Chile 1996|campeonatu chilenu]], rematando nel quintu llugar, tres los sos 2 archirrivales [[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]] (que foi'l campeón) y [[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]] (equipu qu'esanició a los azules de la Liguilla de Copa Libertadores), amás de [[Club de Deportes Cobreloa|Cobreloa]] y [[Audax Italiano La Florida|Audax Italiano]].<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés y Luis Antonio Reyes |fecha=13 d'agostu de 2001 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile96.html |títulu=Chile 1996 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> {| class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- ! colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:10px; top:3px;">[[Ficheru:Copa Chile (transparente).png|left|9px]]</span> '''[[Copa Chile|Copa Chile<br />1998]]'''</small> |- |} En tantu, en [[1997]] el club namái algamó la tercer posición, de la tabla nel [[Tornéu Apertura 1997 (Chile)|Tornéu d'Apertura]] y la cuarta posición, nel [[Tornéu Clausura 1997 (Chile)|Tornéu de Clausura]].<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |fecha=20 de mayu de 1998 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile97.html |títulu=Chile 1997 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> Sicasí, llogró la [[Copa Chile|Copa Apertura]] (actual Copa Chile) de [[1998]], n'empatando 1-1 y vencer por 2-0 a [[Audax Italiano La Florida|Audax Italiano]] na final, amás de resultar subcampeón nel [[Primer División de Chile 1998|campeonatu nacional d'esi añu]], detrás de [[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]] (que lo superó solo por un puntu na tabla). Amás, perdió la final de la Liguilla de Copa Libertadores ante [[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]], por aciu los llanzamientos penaltis tres 2 empates ensin goles.<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés y Luis Antonio Reyes |fecha=13 d'agostu de 2001 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile98.html |títulu=Chile 1998 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> Amás, [[Pedro González Vera|Pedro González]] resultó ser el goliador del tornéu, con 23 anotaciones.<ref name=chiletops /> {|class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- !colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:5px; top:3px;">[[Ficheru:Scudettodechile.png|left|30px]]</span> '''[[Primer División de Chile 1999|Primer División<br />1999]]''' |- |} Y en [[1999]], cola llegada de [[César Vaccia]] como nuevu [[Entrenador|direutor téunicu]] del equipu, Universidá de Chile apostó'l [[Primer División de Chile 1999|campeonatu nacional]], que tuvo la novedá d'estremase en dos etapes pa los 16 equipos participantes: en llogrando'l lideralgu (con 75 puntos) de la [[Primer División de Chile 1999#Primer Etapa|etapa inicial del tornéu]], el club aportó al [[Primer División de Chile 1999#Tabla final|octagonal pol campeonatu]], nel cual, a dos xornaes del final del tornéu, la «O titulóse campeón per décima ocasión na so historia, n'empatando ensin goles ante [[Club de Deporte Santiago Morning|Santiago Morning]] nel [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]].<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |fecha=27 de xineru de 2000 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile99.html |títulu=Chile First Level (Primer A) 1999 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref><ref>{{Cita publicación |publicación= Marca |editorial= La Tercer |fecha=5 d'avientu de 1999}}</ref> Amás, considerando los duelos tanto de la etapa inicial como de la etapa final, collechó'l récor de 33 partíos consecutivos ensin perder nun campeonatu nacional de [[Primer División de Chile|Primer División]], nel cual tamién sumó 13 victories socesives, raches qu'anguaño nun son superaes por equipu [[chile|chilenu]] dalgunu.<ref name=unb-uchile33 /> === Años 2000 === {|class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- !colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:5px; top:3px;">[[Ficheru:Scudettodechile.png|left|30px]]</span> '''[[Primer División de Chile 2000|Primer División<br />2000]]''' |- |} {| class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- ! colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:10px; top:3px;">[[Ficheru:Copa Chile (transparente).png|left|9px]]</span> '''[[Copa Chile|Copa Chile<br />2000]]'''</small> |- |} Nel añu [[2000]], Universidá de Chile llogró llograr en forma invicta la [[Copa Chile|Copa Apertura]], depués d'empatar 1-1 con [[Club de Deporte Santiago Morning|Santiago Morning]] ya imponese na [[prórroga]] con [[gol d'oru]] de [[Clarence Acuña]], amás d'axudicase'l títulu del [[Primer División de Chile 2000|tornéu nacional]], el so tercer bicampeonatu.<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés y Luis Antonio Reyes |fecha=7 de payares de 2002 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile00.html |títulu=Chile 2000 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref><ref>{{Cita publicación |publicación= La Tercer |númberu= 18.426 |fecha=27 de payares de 2000}}</ref> El plantel destacar por cuntar con xugadores formaos na [[Fútbol Nuevo d'Universidá de Chile|cantera del club]], como [[Rodrigo Tello]], [[Alex Von-Schwedler]], [[Jorge Guzmán (futbolista chilenu)|Jorge Guzmán]] y [[Sebastián Pardo]], más valores consolidaos como [[Sergio Vargas (futbolista)|Sergio Vargas]], [[Leonardo Rodríguez]], [[Pedro González Vera|Pedro González]] ([[goliador]] del campeonatu, con 24 goles),<ref name=chiletops /> [[Cristián Castañeda]], [[Rodrigo Barrera]], [[Rafael Olarra]], [[Ricardo Rojas]], [[Ronald Fuentes]], Roberto Rojas, [[Pablo Galdames]], [[Luis Musrri]], [[Diego Rivarola]], [[Emiliano Rei]], [[Esteban Valencia]] y [[Flavio Maestri]], ente otros, toos baxu la direición téunica de [[César Vaccia]]. En [[2001]], el club namái terminó na tercer posición del [[Primer División de Chile|campeonatu nacional]],<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |fecha=26 d'ochobre de 2002 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile01.html |títulu=Chile 2001 |idioma=inglés |fechaaccesu=23 de mayu de 2011}}</ref> en cuantes qu'en [[2002]], cayó en semifinales tantu nel [[Tornéu Apertura 2002 (Chile)|Tornéu d'Apertura]] como nel [[Tornéu Clausura 2002 (Chile)|Tornéu de Clausura]] ante [[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]].<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |fecha=27 de xineru de 2003 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile02.html |títulu=Chile 2002 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> Coles mesmes, nel [[Tornéu Apertura 2003 (Chile)|Tornéu d'Apertura 2003]], teniendo nes sos files al históricu delanteru colombianu [[Faustino Asprilla]] y bien bones actuaciones de [[Mauricio Pinilla]], l'equipu tuvo un desempeñu irregular y perdió ante [[Club Deportivo Universidad de Concepción (fútbol)|Universidá de Concepción]] n'octavos de final. Ente que nel [[Tornéu Clausura 2003 (Chile)|Tornéu de Clausura 2003]] foi esaniciáu na mesma instancia frente a [[Club de Deportes Cobreloa|Cobreloa]].<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |fecha=10 de febreru de 2004 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile03.html |títulu=Chile 2003 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> {|class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- !colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:5px; top:3px;">[[Ficheru:Scudettodechile.png|left|30px]]</span> '''[[Tornéu Apertura 2004 (Chile)|Tornéu d'Apertura<br />2004]]''' |- |} Sicasí, en [[2004]], con [[Héctor Pinto]] como [[entrenador]], Universidá de Chile titulóse [[Tornéu Apertura 2004 (Chile)#Campeón|campeón]] del [[Tornéu Apertura 2004 (Chile)|Tornéu d'Apertura 2004]], depués d'enfrentar na [[Tornéu Apertura 2004 (Chile)#Final|final]] a [[Club de Deportes Cobreloa|Cobreloa]]: empataron 0-0 en [[Santiago de Chile|Santiago]] y 1-1 en [[Calama]], lo qu'obligó a una [[Tiros dende'l puntu de penalti|definición a penaltis]], na cual la «O impúnxose por 4-2. Nel plantel resaltaron [[Johnny Herrera]], [[Diego Rivarola]], [[Sergio Gioino]], [[Manuel Ibarra Valdés|Manuel Ibarra]], [[Manuel Iturra]], [[Arnaldo Espínola]], [[Víctor Cancino]], [[Miguel Pinto]], [[Héctor Santibañez]], [[Nelson Pinto]], ente otros. En tantu, nel [[Tornéu Clausura 2004 (Chile)|Tornéu de Clausura 2004]], la «U» quedó esaniciada en cuartos de final ante [[Club Unión Española|Unión Española]], por 2-4 en llanzamientos penaltis.<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |fecha=14 d'abril de 2005 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile04.html |títulu=Chile 2004 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> En tanto'l [[2005]], nun foi un añu positivu pal club. Magar nel primer semestre tuvo bones actuaciones na [[Copa Libertadores 2005|Copa Libertadores]] llegando a octavos de final, nel tornéu nacional foi cedíu nel [[Tornéu Apertura 2005 (Chile)|Tornéu d'Apertura 2005]] nuevamente pola [[Club Unión Española|Unión Española]] por aciu [[Tiros dende'l puntu de penalti|definición a penaltis]], na ronda de [[Tornéu Apertura 2005 (Chile)#Cuartos de final|cuartos de final]]. Ente que nel [[Tornéu Clausura 2005 (Chile)|Tornéu de Clausura 2005]], tres una positiva campaña, llegó a la [[Tornéu Clausura 2005 (Chile)#Final|final]] nun nuevu ''[[Clásicu Universitariu]]''. Tanto'l partíu d'ida como'l de vuelta apostáronse nel [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]]: nel d'ida, la «U» perdió pola cuenta mínima, en cuantes qu'en el de vuelta, remontó y ganó por 2-1 a [[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]]. Sicasí, ante la igualdá de goles, ensin [[Prórroga|tiempo suplementariu]], el títulu definir por [[Tiros dende'l puntu de penalti|llanzamientos penaltis]], nos cualos Universidá de Chile cayó por 4-5, proclamándose'l cuadru cruciáu como campeón del tornéu.<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |fecha=18 de xineru de 2006 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile05.html |títulu=Chile 2005 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> Depués, nel [[Tornéu Apertura 2006 (Chile)|Tornéu d'Apertura 2006]] y so la direición téunica de [[Gustavo Huerta]], el club apostó col so archirrival [[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]], la [[Tornéu Clausura 2006 (Chile)#Final|llogru del títulu]]: nel [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]], los ''azules'' cayeron por 1-2 nel duelu d'ida, sicasí, nel partíu de vuelta xugáu nel mesmu estadiu, imponer por 1-0, obligando a una [[Tiros dende'l puntu de penalti|definición a penaltis]], na cual la «U» perdió por 2-4, sumando con ello la so segunda derrota consecutiva, n'instancies finales contra los sos clásicos rivales.<ref name = chile2006>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |fecha=21 de febreru de 2007 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile06.html |títulu=Chile 2006 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> Amás, nel planu institucional, la [[Corte d'Apelaciones de Santiago]] decretó la [[quiebra]] del club polos sos [[Obligación xurídica|deldes]] cercanes a 5700 millones de [[Pesu chilenu|pesos]] cola [[Tesorería Xeneral de la República de Chile|Tesorería Xeneral de la República]], siendo designáu [[José Manuel Edwards]] como [[síndicu]] de quiebres,<ref name = quebra>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/corte-de-apelaciones-decreto-la quiebra-de-o-de-chile/prontus_nots/2006-05-26/142530.html |títulu=Corte d'Apelaciones decretó la quiebra d'O. de Chile |fecha=26 de mayu de 2006 |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> quien tuvo como oxetivu saldar la delda colos [[acreedores]] del club, proyeutando'l tresformamientu d'ésti en [[sociedá anónima]] o la so gerenciamiento por un periodu de 30 años por una sociedá anónima ayena, como ye'l casu de [[Alministración de Colo-Colo#Blancu y Negru S.A.|Blancu y Negru S.A.]] en Colo-Colo. En tantu, nel [[Tornéu Clausura 2006 (Chile)|Tornéu de Clausura 2006]], depués d'una mala campaña, Universidá de Chile foi esaniciada en [[Tornéu Clausura 2006 (Chile)#Cuartos de final|cuartos de final]] por [[Club de Deportes Cobreloa|Cobreloa]].<ref name = chile2006/> En [[2007]], so l'alministración del [[síndicu]] [[José Manuel Edwards]] y col [[Arxentina|arxentín]] [[Salvador Capitano]] como nuevu [[entrenador]],<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/p4_noticias/site/artic/20061221/pags/20061221131537.html |títulu=Arxentín Salvador Capitano ye'l nuevu entrenador d'Universidá de Chile |fecha=21 d'avientu de 2006 |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> Universidá de Chile, magar les baxes del [[Marcelo Salas|«Matador» Salas]] y de [[Luis Pedro Figueroa]], incorporó a nuevos refuerzos como [[Jorge Acuña]], [[Francisco Arrué]], [[Patriciu Galaz]], [[Marco Estrada]], [[Joel Sotu]] y [[Mauricio Pinilla]], [[delanteru]] formáu nel club y cedíu por seis meses pol [[Heart of Midlothian Football Club|Hearts]] d'[[Escocia]]. Sicasí, el mal entamu del equipu nel [[Tornéu Apertura 2007 (Chile)|Tornéu d'Apertura 2007]], motivó la salida de Salvador Capitano de la direición téunica y l'arrenunciu de [[Sergio Vargas (futbolista)|Sergio Vargas]] como xerente téunicu,<ref>{{Cita web |autor=Danilo Bustamante, El Mercurio Online |fecha=13 de marzu de 2007 |editor=emol.com |url=http://www.emol.com/noticias/deportes/2007/03/13/248937/universidá-de-chile-despidio-a-salvador-capitano.html |títulu=Universidad de Chile despidió a Salvador Capitano |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> Darréu, encabezada pol ex dirixente [[Waldo Mora]], la xunta d'[[acreedores]] decidió xunto con Edwards la contratación del ex xugador y ex direutor téunicu bicampeón de la «U» en [[1994]] y [[1995]], [[Jorge Socías]], pa llegar a la banca de los ''azules''.<ref>{{Cita web |editor=Deportes.com |url=http://www.deportes.com/internacont_idc_211745_id_cat_283.html |títulu=Jorge Socías asocede al arxentín Capitano como téunicu del Univ.de Chile |fecha=19 de marzu de 2007 |fechaaccesu=30 de mayu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150923213627/http://www.deportes.com/internacont_idc_211745_id_cat_283.html |fechaarchivu=2015-09-23 }}</ref> Sicasí, l'equipu, magar recuperase nes feches siguientes, nun pudo llograr el campeonatu y terminó nel decimotercer puestu de la [[Tornéu Apertura 2007 (Chile)#Clasificación|tabla de posiciones]].<ref name = chile2007>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |fecha=17 de xineru de 2008 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile07.html |títulu=Chile 2007 |idioma=inglés |fechaaccesu=30 de mayu de 2011}}</ref> === La era d'Azul Azul S.A. === El [[25 de mayu]] de [[2007]], sofitáu pola [[empresa]] LarrainVial y n'alianza col [[Méxicu|mexicanu]] Octavio Colmenares y EuroAmérica, [[Carlos Heller Solari|Carlos Heller]] axudicóse la [[concesión]] de la Corporación de Fútbol Profesional de la Universidá de Chile.<ref name = utres>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/carlos-heller-axudícose-la-concesion-de-universidá-de-chile/prontus_nots/2007-05-25/113720.html |títulu=Carlos Heller axudicóse la concesión d'Universidá de Chile |fecha=25 de mayu de 2007 |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref><ref name = utres2>{{Cita web |autor=El Mercurio Online |fecha=25 de mayu de 2007 |editor=emol.com |url=http://www.emol.com/noticias/deportes/2007/05/25/257002/la-o-yá-tien-nuevu-dueno-carlos-heller.html |títulu=La O yá tien nuevu dueñu: Carlos Heller |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> Pa llevar a cabu l'alministración del club, constituyóse Azul Azul S.A., una [[sociedá anónima]] destinada a desenvolver y esplotar la [[concesión]] de los [[Activu (contabilidá)|activos]] de la CORFUCH mientres un plazu de 30 años, prorrogables por 15 años.<ref name = ufierta/><ref name = utres/> En tantu, [[Federico Valdés]], foi escoyíu como presidente d'Azul Azul S.A.<ref name = kiko>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/federico-valdes-sera-el presidente-de-la-concesionaria-de-o-de-chile/prontus_nots/2007-08-06/192440.html |títulu=Federico Valdés va ser el presidente de la concesionaria d'O. de Chile |fecha=6 d'agostu de 2007 |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> En tantu, cola llegada d'[[Arturo Salah]] a la direición téunica, más la torna de [[Marcelo Salas]] y de [[Rafael Olarra]], y la incorporación de [[Pedro Morales Flores|Pedro Morales]],<ref>{{Cita web |editor=chuncho.com |url=http://www.chuncho.com/anuarios/ca2007Cl.html |títulu=Campaña - Nacional - 2007 - Clausura |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> la «U» apostó'l [[Tornéu Clausura 2007 (Chile)|Tornéu de Clausura 2007]] llegando a [[Tornéu Clausura 2007 (Chile)#Semifinales|semifinales]], instancia na qu'enfrentó a la so archirrival [[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]]. Sicasí, Universidá de Chile cayó por 0-2 nel [[Estadiu Monumental (Chile)|Estadiu Monumental]] y depués por 0-1 nel [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]], quedando los ''azules'' fora de la carrera pol títulu, que'l so títulu foi ganáu xustamente pol archirrival.<ref name = chile2007/> En [[2008]], l'equipu apostó'l [[Tornéu Apertura 2008 (Chile)|Tornéu d'Apertura]], quedando fora de la competencia en perdiendo ante [[Everton de Viña del Mar|Everton]] por 1-3 ya igualar 1-1, en [[Tornéu Apertura 2008 (Chile)#Semifinales|semifinales]]. En tantu, nel [[Tornéu Clausura 2008 (Chile)|Tornéu de Clausura]] l'equipu realizó una campaña positiva terminando col meyor puntaje del [[Tornéu Clausura 2008 (Chile)#Grupu 1|grupu 1]] y de la tabla xeneral de la [[Fase Clasificatoria Apertura y Clausura (Chile)|fase clasificatoria]], al sumar 38 puntos, clasificando con ello a la [[Copa Libertadores 2009]] en calidá de «Chile 3». Sicasí, en [[Tornéu Clausura 2008 (Chile)#Cuartos de final|cuartos de final]], los ''azules'' perdieron por 0-3 en [[Calama]] ante [[Club de Deportes Cobreloa|Cobreloa]] y anque nel partíu de vuelta vencieron por 3-2, la diferencia de goles favoreció al cuadro naranxal y la «U» volvió quedar fora de la llucha pol títulu. Tamién, esi postreru partíu significó la despidida de [[Raúl Estévez]] (quien partiría a [[Club Unión Española|Unión Española]]) y del históricu [[Marcelo Salas]] (que se retiró del fútbol), quien anotó naquella ocasión los sos dos últimos goles per Universidá de Chile,<ref name = chile2008>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |fecha=6 de febreru de 2009 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile08.html |títulu=Chile 2008 |idioma=inglés |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> amás del arrenunciu d'[[Arturo Salah]].<ref>{{Cita web |editor=La Tercera |url=http://latercera.com/contenido/656_77919_9.shtml |títulu=Arturo Salah arrenuncia a Universidá de Chile tres eliminación de los playoffs |fecha=25 de payares de 2008 |fechaaccesu=1 de xunu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120112221810/http://latercera.com/contenido/656_77919_9.shtml |fechaarchivu=2012-01-12 }}</ref><ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/prontus_nots/site/artic/20081125/pags/20081125104859.html |títulu=Arturo Salah arrenunció a la banca d'Universidá de Chile |fecha=25 de payares de 2008 |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> {|class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- !colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:5px; top:3px;">[[Ficheru:Scudettodechile.png|left|30px]]</span> '''[[Tornéu Apertura 2009 (Chile)|Tornéu d'Apertura<br />2009]]''' |- |} En [[2009]], cola contratación del [[Uruguái|uruguayu]] [[Sergio Markarián]] como nuevu [[direutor téunicu]]<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/prontus_nots/site/artic/20081220/pags/20081220111429.html |títulu=O. de Chile terminó col misteriu y presentó a Sergio Markarián como nuevu téunicu |fecha=20 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> l'equipu empecipió la so participación na [[Copa Libertadores 2009|Copa Libertadores]] llogrando llegar a [[Copa Libertadores 2009#Octavos de final|octavos de final]], ronda na cual cayó ante [[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] de [[Brasil]].<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |fecha=15 de xineru de 2010 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/sacups/acopa09.html |títulu=Copa Libertadores d'América 2009 |idioma=inglés |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> Magar ello, con figures como [[Miguel Pinto]], [[Marco Estrada]], [[Walter Montillo]], [[Emilio Hernández]], [[Manuel Villalobos]], [[Nelson Cuevas|Nelson "Pipino" Cuevas]] y [[Juan Manuel Olivera]], Universidá de Chile consagróse [[Tornéu Apertura 2009 (Chile)#Campeón|campeón]] del [[Tornéu Apertura 2009 (Chile)|Tornéu d'Apertura 2009]] al enfrentar a [[Club Unión Española|Unión Española]] na [[Tornéu Apertura 2009 (Chile)#Final|final]]: igualaron 1-1 nel [[Tornéu Apertura 2009 (Chile)#Partíu d'ida partíu d'ida]] y nel [[Tornéu Apertura 2009 (Chile)#Partíu de vuelta|partíu de vuelta]], la «U» ganó por 1-0 con anotación de Juan Manuel Olivera a los 63'.<ref name = chile2009>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |fecha=21 d'avientu de 2009 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile09.html |títulu=Chile 2009 |idioma=inglés |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> A pesar d'esti llogru, Sergio Markarián cumplió'l so postreru partíu col cuadru universitariu, yá qu'en [[Tornéu Apertura 2009 (Chile)#Cuartos de final|cuartos de final]] anunció dexar el so cargu por cuenta de ciertes disconformidaes como la falta de fuercia de la institución ante los arbitraxes desfavorables,<ref>{{Cita web |autor=El Mercurio Online |fecha=20 de xunu de 2009 |editor=emol.com |url=http://www.emol.com/noticias/deportes/2009/06/20/363786/markarian-anuncia-que-dexara-a-la-o-al-rematar-l'apertura.html |títulu=Markarián anuncia que va dexar a la O al rematar l'Apertura |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> asumiendo nel so llugar el [[arxentín]] [[José Basualdo]].<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/basualdo-llega-cargáu-de-ilusiones-a-o--de-chile--espero-siguir-creciendo-como-tecnico/prontus_nots/2009-07-08/133057.html |títulu=Basualdo llega cargáu d'ilusiones a O. de Chile: "Espero siguir creciendo como téunicu" |fecha=8 de xunetu de 2009 |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref><ref>{{Cita web |autor=Leonardo Salazar Molina, El Mercurio Online |fecha=8 de xunetu de 2009 |editor=emol.com |url=http://www.emol.com/noticias/deportes/2009/07/08/366229/basualdo-asume-en-la-o-el-que-nun tien-presion-en-un equipu grande-nun puede-tar-aca.html |títulu=Basualdo asume na O: "El que nun tien presión nun equipu grande nun puede tar acá" |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> Depués, coles incorporaciones del escoyíu [[Uruguái|uruguayu]] [[Mauricio Victorino]] y del [[iquique]]ño [[Edson Puch]],<ref>{{Cita web |editor=chuncho.com |url=http://www.chuncho.com/anuarios/ca2009Cl.html |títulu=Campaña - Nacional - 2009 - Clausura |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> el club xugó la [[Copa Suramericana 2009]] llogrando dexar fuera a equipos como [[Asociación Deportivo Cali|Deportivo Cali]] de [[Colombia]] y [[Sport Club Internacional|Internacional]] de [[Brasil]], cayendo en [[Copa Suramericana 2009#Cuartos de final|cuartos de final]] n'empatando 2-2 como visitante y ser ganáu como llocal por 0-1 ante [[Fluminense Football Club|Fluminense]].<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |fecha=14 de mayu de 2010 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/sacups/sudamcup09.html |títulu=Copa Suramericana 2009 |idioma=inglés |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> Paralelamente, per primer vegada na so historia en campeonatos nacionales curtios, Universidá de Chile quedó esaniciáu antes de llegar a los ''[[Tornéu Clausura 2009 (Chile)#Play-off's|play offs]]'', en terminando nel décimu llugar de la tabla, con 21 puntos,<ref name = chile2009/> lo qu'al pie de la eliminación de la Copa Suramericana, significó que [[José Basualdo]] punxera'l so cargu a disposición d'Azul Azul S.A.,<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/jose-basualdo-punxo-el so-cargu-a-disposicion-de-la-dirigencia-de-la-o/prontus_nots/2009-11-05/232217.html |títulu=José Basualdo punxo'l so cargu a disposición de la dirigencia de la O |fecha=6 de payares de 2009 |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> que resolvió por desvenceyar lo de la institución.<ref>{{Cita web |autor=Juan Ignacio Briso |fecha=9 de payares de 2009 |editor=goal.com |url=http://www.goal.com/es-la/news/690/chile/2009/11/09/1614903/universidá-de-chile-basualdo-fuera-y búscase-nuevu-dt |títulu=Universidad de Chile: Basualdo fuera y búscase nuevu DT |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> Sicasí, el términu d'añu nun foi del tou negativu, yá que Universidá de Chile foi consideráu como'l tercer meyor equipu de [[Suramérica]] de [[2009]], con 32 puntos, según un ranking publicáu pola [[Conmebol]] al traviés de la so [[sitiu web]] oficial,<ref>{{Cita web |editor=La Tercera |url=http://latercera.com/contenido/688_213907_9.shtml |títulu=La "O" ye'l tercer meyor equipu de Suramérica del 2009 |fecha=31 d'avientu de 2009 |fechaaccesu=1 de xunu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120112172034/http://latercera.com/contenido/688_213907_9.shtml |fechaarchivu=12 de xineru de 2012 }}</ref> ente que [[Miguel Pinto]] foi escoyíu'l meyor [[Porteru|porteru]] d'[[América]] por votación del [[Prensa escrita|diariu]] ''[[El País (Uruguái)|El País]]'' d'[[Uruguái]].<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/miguel-pinto-foi-escoyíu-el meyor porteru-de-america/prontus_nots/2009-12-30/201837.html |títulu=Miguel Pinto foi escoyíu'l meyor porteru d'América |fecha=30 d'avientu de 2009 |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> Pa la [[Temporada 2010 del fútbol chileno|temporada 2010]], l'[[Uruguái|uruguayu]] [[Gerardo Pelusso]] asumió como nuevu [[entrenador]] d'Universidá de Chile.<ref>{{Cita web |autor=Juan Ignacio Briso |fecha=27 de payares de 2009 |editor=goal.com |url=http://www.goal.com/es-la/news/690/chile/2009/11/27/1651492/universidá-de-chile-gerardo-pelusso-es-el-nuevo-entrenador |títulu=Universidad de Chile: Gerardo Pelusso ye'l nuevu entrenador de la O |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> Amás, aportaron como refuerzos: Gabriel Vargas;<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/gabriel-vargas-ye-el-primer-refuerzu-de-universidá-de-chile-pa-la temporada-2010/prontus_nots/2009-12-11/131313.html |títulu=Gabriel Vargas ye'l primer refuerzu d'Universidá de Chile pa la temporada 2010 |fecha=11 d'avientu de 2009 |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> el [[delanteru]] [[Arxentina|arxentín]] [[Diego Rivarola]], que volvió per tercer vegada al cuadru universitariu;<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/diego-rivarola-roblo-contratu-por un anu-en-universidá-de-chile/prontus_nots/2009-12-12/183607.html |títulu=Diego Rivarola robló contratu per un añu n'Universidá de Chile |fecha=12 d'avientu de 2009 |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> el [[Porteru|porteru]] [[Uruguái|uruguayu]] [[Esteban Conde]];<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/esteban-conde-roblo-por-o-de-chile-consciente-de-la titularidá-de-miguel-pinto/prontus_nots/2009-12-23/204604.html |títulu=Esteban Conde robló por O. de Chile consciente de la titularidá de Miguel Pinto |fecha=23 d'avientu de 2009 |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> y el [[mediocampista]] uruguayu [[Álvaro Fernández (futbolista)|Álvaro Fernández]].<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/alvaro-fernandez-por fin-púnxose-la camiseta-de-universidá-de-chile/prontus_nots/2010-01-04/191849.html |títulu=Álvaro Fernández por fin púnxose la camiseta d'Universidá de Chile |fecha=4 de xineru de 2010 |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> Finalmente, incorporar a dos nuevos promeses del [[Fútbol en Chile|fútbol chileno]]: el delanteru [[Eduardo Vargas]]<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/eduardo-vargas-esta-a-un pasu-de-ser-el-nuevu-refuerzu-de-o--de-chile/prontus_nots/2010-01-06/160628.html |títulu=Eduardo Vargas ta a un pasu de ser el nuevu refuerzu d'O. de Chile |fecha=6 de xineru de 2010 |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> y el [[Defensa (fútbol)|defensor]] [[Juan Toma]]<ref>{{Cita web |autor=Christian González |fecha=12 de xineru de 2010 |editor=La Tercera |url=http://latercera.com/contenido/656_217010_9.shtml |títulu=La "O" sumó'l so sestu refuerzu pa la temporada 2010 |fechaaccesu=1 de xunu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120112221816/http://latercera.com/contenido/656_217010_9.shtml |fechaarchivu=12 de xineru de 2012 }}</ref> amás del defensor arxentín [[Matías Nicolás Rodríguez|Matías Rodríguez]].<ref>{{Cita web |editor=La Tercera |url=http://www.latercera.com/contenido/688_217691_9.shtml |títulu=La "O" afina detalles pa contratar el so séptimu refuerzu |fecha=14 de xineru de 2010 |fechaaccesu=1 de xunu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131029202834/http://www.latercera.com/contenido/688_217691_9.shtml |fechaarchivu=29 d'ochobre de 2013 }}</ref> Na [[Copa Libertadores 2010]], en dexando fuera n'[[Copa Libertadores 2010#Octavos de final|octavos de final]] a [[Alianza Lima]] y na siguiente fase a [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]], el club llogró llegar en calidá d'invictu hasta [[Copa Libertadores 2010#Semifinales|semifinales]] per tercer vegada na so historia, instancia na cual, depués d'empatar 1-1 con [[Club Deportivo Guadalajara|Guadalajara]] nel [[Estadiu Azteca]], cayó 0-2 en casa, quedando esaniciáu del tornéu internacional.<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |fecha=14 de setiembre de 2010 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/sacups/acopa2010.html |títulu=Copa Libertadores d'América 2010 |idioma=inglés |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> Paralelamente, nel [[Primer División de Chile 2010|campeonatu nacional de 2010]], la «U» tuvo un positivu arranque na primer rueda,<ref name = chile2010>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |fecha=28 de xineru de 2011 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chile2010.html |títulu=Chile 2010 |idioma=inglés |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> sicasí, rematada la so participación na Copa Libertadores, el club trespasó a [[Walter Montillo]] a [[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] de [[Brasil]]<ref>{{Cita web |editor=Terra Chile |url=http://www.terra.cl/deportes/index.cfm?accion=futbolnacional&id_reg=1453636 |títulu=Walter Montillo ye presentáu en Cruzeiro y recibir 150 hinches |fecha=6 de xunetu de 2010 |fechaaccesu=1 de xunu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101010060620/http://www.terra.cl/deportes/index.cfm?accion=futbolnacional&id_reg=1453636 |fechaarchivu=10 d'ochobre de 2010 }}</ref> y a [[Juan Manuel Olivera]] a [[Al-Shabab (Arabia Saudita)|Al-Shabab]] d'[[Arabia Saudita]],<ref>{{Cita web |fecha=6 d'agostu de 2010 |editor=latercera.cl |url=http://www.latercera.com/noticia/deportes/2010/08/656-282202-9-al-shabab-oficializa-fichaje-de-juan-manuel-olivera.shtml |títulu=Al Shabab oficializa fichaxe de Juan Manuel Olivera |fechaaccesu=16 de setiembre de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304234026/http://www.latercera.com/noticia/deportes/2010/08/656-282202-9-al-shabab-oficializa-fichaje-de-juan-manuel-olivera.shtml |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> lo cual afectó notablemente l'aspeutu futbolísticu del plantel, que se tradució nuna temprana eliminación de la [[Copa Suramericana 2010]] a manes del cuadru [[bolivia|bolivianu]] [[Club Deportivo Oriente Petrolero|Oriente Petrolero]]<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |fecha=14 de mayu de 2010 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/sacups/sudamcup2010.html |títulu=Copa Suramericana 2010 |idioma=inglés |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> y n'irregulares resultaos que terminaron per asitiar a la «U» nel cuartu llugar de la [[Primer División de Chile 2010#Tabla de Posiciones (Clasificación)|tabla xeneral]], con 64 puntos, amás de quedar fora de la [[Copa Chile Bicentenariu]] ante [[Club de Deportes Lota Schwager|Lota Schwager]]. Finalmente, na [[Liguilla Pre-Libertadores (Chile) 2010|Liguilla Pre-Libertadores de 2010]], Universidá de Chile foi esaniciada depués d'igualar 0-0 y cayer por 1-4 ante [[Club Unión Española|Unión Española]].<ref name = chile2010/> Tou esto punxo fin al contratu de Gerardo Pelusso como entrenador, quien anunció la so partida de la institución.<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/gerardo-pelusso-se-despidio-de-universidá-de-chile-tres-caida-con-union-espanola/prontus_nots/2010-12-12/192547.html |títulu=Gerardo Pelusso despidir d'Universidá de Chile tres cayida con Unión Española |fecha=12 d'avientu de 2010 |fechaaccesu=1 de xunu de 2011}}</ref> === La era Sampaoli, el tricampeonatu y l'ésitu suramericanu === {|class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- !colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:5px; top:3px;">[[Ficheru:Scudettodechile.png|left|30px]]</span> '''[[Tornéu Apertura 2011 (Chile)|Tornéu d'Apertura<br />2011]]''' |- |} {|class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- !colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:5px; top:3px;"></span> '''[[Copa Suramericana 2011|Copa Suramericana<br />2011]]''' |- |} {|class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- !colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:5px; top:3px;"> [[Ficheru:Scudettodechile.png|left|30px]]</span> '''[[Tornéu Clausura 2011 (Chile)|Tornéu de Clausura<br />2011]]''' |- |} {|class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- !colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:5px; top:3px;"> [[Ficheru:Scudettodechile.png|left|30px]]</span> '''[[Tornéu Apertura 2012 (Chile)|Tornéu d'Apertura<br />2012]]''' |- |} Pal 2011, Universidá de Chile apostó por traer a la direición téunica al [[Arxentina|arxentín]] [[Jorge Sampaoli]], novel [[entrenador]] con una curtia trayeutoria, pero que, pola so forma d'entrenar y plantegar los partíos, comparóse-y con [[Marcelo Bielsa]].<ref>{{Cita web |autor=La Tercer |fecha=15 d'avientu de 2010 |editor=La Tercera |url=http://latercera.com/noticia/deportes/futbol/universidá-de-chile/2010/12/692-331100-9-sampaoli-el siguidor-de-bielsa-que-quier-revolucionar-a-la-o.shtml |títulu=Sampaoli, el siguidor de Bielsa que quier revolucionar a la "O" |fechaaccesu=24 de mayu de 2011 }}</ref> A él sumáronse-y los refuerzos [[Gustavo Canales]], [[Matías Pérez García]], [[Albert Acevedo]], [[Marcos González Salazar|Marcos González]], [[Charles Aránguiz]] y los [[Porteru (fútbol)|porteros]] [[Nery Veloso]], qu'optó por dir se a [[Unión San Felipe]],<ref>{{Cita web |autor=Leonardo Vallines, Emol |fecha=28 de xineru de 2011 |editor=emol.com |url=http://www.emol.com/noticias/deportes/2011/01/28/461081/nery-veloso-cuenta-la so-polemica-salida-de-la-o-pa-llegar-a-san-felipe.html |títulu=Nery Veloso cunta'l so discutiniu salíu de la O pa llegar a San Felipe |fechaaccesu=24 de mayu de 2011}}</ref> y [[Johnny Herrera]], referente de l'afición azul que tornó al club onde se formó como xugador. Nel [[Tornéu Apertura 2011 (Chile)|Tornéu d'Apertura 2011]], la «U» algamó'l segundu puestu de la [[Tornéu Apertura 2011 (Chile) - Resultaos de la fase regular|fase regular]], con trenta y cinco puntos, y clasificó a ''[[Tornéu Apertura 2011 (Chile)#Play-offs|play offs]]'' pa enfrentar en [[Cuartos de final del Tornéu Apertura 2011 (Chile)|cuartos de final]] a [[Unión San Felipe]], ganándolo de visita por 2-1 ya igualando en casa 1-1, resultaos que-y dexaron aportar a la siguiente fase. En [[Semifinal del Tornéu Apertura 2011 (Chile)|semifinales]] el so rival foi [[Club Deportivo O'Higgins|O'Higgins]], al que venció por 1-0 en [[Rancagua]], pa depués golialo por 7-1 en [[Santiago de Chile|Santiago]], clasificando con ello a la [[Final del Tornéu Apertura 2011 (Chile)|final del campeonatu]], instancia na qu'enfrentó a [[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]] nun nuevu ''[[Clásicu Universitariu]]''. La [[Final del Tornéu Apertura 2011 (Chile)#Partíu d'ida final d'ida]], con Universidá de Chile como llocal, apostar nel [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]]: el cuadru cruzáu venció por 2-0 a los ''azules'', resultancia qu'obligaba a la «U» a remontar por trés goles de diferencia na [[Final del Tornéu Apertura 2011 (Chile)#Partíu de vuelta|final de vuelta]]. Asina, el [[12 de xunu]] de 2011, nuevamente nel Estadiu Nacional, pero so la localía d'Universidad Católica, el cuadru azul salió a la cancha coles mires de llograr el títulu: nun partíu d'alta tensión, con una [[tripleta]] de Gustavo Canales (dos [[Penalti|tiros de penalti]] y un [[gol]]) xunto con un [[autogol]] de [[Juan Eduardo Eluchans|Juan Eluchans]], Universidá de Chile ganó por 4-1 al cuadru cruzáu (que'l so descuentu foi de [[Lucas Pratto|Pratto]]), dio vuelta la resultancia del partíu d'ida y titulóse [[Tornéu Apertura 2011 (Chile)#Campeón|campeón del Tornéu d'Apertura de 2011]], la so decimocuarta corona. Ente les figures del equipu destacaron [[Johnny Herrera]], [[Matías Nicolás Rodríguez|Matías Rodríguez]], [[José Rojas (futbolista)|José Rojas]], [[Charles Aránguiz]], [[Felipe Seymour]], [[Guillermo Marín]], [[Eduardo Vargas]], [[Gustavo Canales]], [[Edson Puch]], [[Diego Rivarola]], ente otros. {| style="float: right; width: 160px; border: #99B3FF solid 1px" |- | <div style="position: relative;"> [[Ficheru:Soccer Field Transparant.svg|250px]] {{Etiqueta imaxe|x=0.31|y=0.08|escala=350|testu=<font size=1 color="blue">'''[[Johnny Herrera|Herrera]]'''<br /></font>}} {{Etiqueta imaxe|x=0.10|y=0.23|escala=350|testu=<font size=1 color="blue">'''[[Osvaldo González|O. González]]'''</font>}} {{Etiqueta imaxe|x=0.31|y=0.20|escala=350|testu=<font size=1 color="blue">'''[[Marcos González Salazar|M. González]]'''</font>}} {{Etiqueta imaxe|x=0.53|y=0.23|escala=350|testu=<font size=1 color="blue">'''[[José Rojas (futbolista)|Rojas]] [[Ficheru:Captain sports.svg|10px|Capitán]]'''</font>}} {{Etiqueta imaxe|x=0.16|y=0.38|escala=350|testu=<font size=1 color="blue">'''[[Charles Aránguiz|Aránguiz]]'''</font>}} {{Etiqueta imaxe|x=0.44|y=0.38|escala=350|testu=<font size=1 color="blue">'''[[Marcelo Díaz (futbolista)|Díaz]]'''</font>}} {{Etiqueta imaxe|x=0.05|y=0.50|escala=350|testu=<font size=1 color="blue">'''[[Matías Nicolás Rodríguez|Rodríguez]]'''</font>}} {{Etiqueta imaxe|x=0.60|y=0.50|escala=350|testu=<font size=1 color="blue">'''[[Eugenio Mena|Mena]]'''</font>}} {{Etiqueta imaxe|x=0.31|y=0.65|escala=350|testu=<font size=1 color="blue">'''[[Gustavo Canales|Canales]] '''<br /></font>}} {{Etiqueta imaxe|x=0.50|y=0.72|escala=350|testu=<font size=1 color="blue">'''[[Eduardo Vargas|Vargas]]'''<br /></font>}} {{Etiqueta imaxe|x=0.10|y=0.72|escala=350|testu=<font size=1 color="blue">'''[[Francisco Castro|Castro]]'''<br /></font>}} </div> |- | <small>Alliniación titular qu'apostó y ganó la final de la [[Copa Suramericana 2011]].</small> |} [[Ficheru:U. de Chile 2011.JPG|250px|derecha|miniatura|Formación del club en [[2011]].]] Per otru llau, nel [[Tornéu Clausura 2011 (Chile)|Tornéu de Clausura]], Universidá de Chile llogró'l meyor arranque d'un equipu [[chile|chilenu]] nun campeonatu de [[Primer División de Chile|Primer División]], al llograr nueve victories consecutives y ostentando venticuatro goles a favor y trés en contra.<ref>{{Cita web |editor=FIFA |url=http://es.fifa.com/newscentre/features/news/newsid=1518016/index.html |títulu=Raches, récores y un Messi insaciable |fechaaccesu=28 de setiembre de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121210101246/http://es.fifa.com/newscentre/features/news/newsid=1518016/index.html |fechaarchivu=2012-12-10 }}</ref> Amás, la «U» llogró quedase col primer llugar de la fase regular del campeonatu, sacándo-y 8 puntos de ventaya a [[Cobreloa]], la so más cercanu competidor. Paralelamente mientres el segundu semestre, l'equipu llogró de manera invicta'l llogru de la [[Copa Suramericana 2011]].<ref>{{Cita web |editor=Puranoticia |url=http://www.puranoticia.cl/front/contenido/2011/11/30/noticia-22810.php |títulu=Universidad de Chile Campeón Suramericana: Azules tocaron el cielu per primer vegada |fechaaccesu=15 d'avientu de 2011}}</ref> En primer instancia, los azules vencieron a [[Centru Atlético Fénix|Fénix]] y [[Club Nacional de Football|Nacional]] d'[[Uruguái]], pa darréu goliar a [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] de [[Brasil]] (que daquella cuntaba col estraordinariu [[Ronaldinho Gaúcho]]). En cuartos de final vencieron a [[Arsenal de Sarandí|Arsenal]] d'[[Arxentina]], y en semifinales a [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] de [[Brasil]]. Na final enfrentaron a [[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]] d'[[Ecuador]], venciendo 1-0 nel partíu d'ida y 3-0 nel de vuelta. [[Eduardo Vargas]] foi escoyíu como meyor xugador del tornéu, amás de ser el goliador con 11 goles.<ref>{{Cita web |editor=Cooperativa.cl |url=http://www.cooperativa.cl/eduardo-vargas-tresformar en-el meyor xugador y goliador-historico-de-la copa suramericana/prontus_nots/2011-12-14/225314.html |títulu=Eduardo Vargas tresformar nel meyor xugador y goliador históricu de la Copa Suramericana |fechaaccesu=14 d'avientu de 2011}}</ref> En tantu, [[Charles Aránguiz]] foi escoyíu como'l meyor xugador de la final.<ref>{{Cita web |editor=Club O. de Chile |url=http://www.udechile.cl/noticia?id=875 |títulu=Charles Aránguiz el meyor xugador de la final Suramericana |fechaaccesu=14 d'avientu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120119182254/http://www.udechile.cl/noticia?id=875 |fechaarchivu=19 de xineru de 2012 }}</ref> Universidá de Chile tresformar nel meyor campeón na historia de la [[Copa Suramericana]], depués de ganar 10 partíos y empatar otros 2, amás de ser [[Johnny Herrera]]'l porteru menos batíu del certame con namái dos goles en contra. [[Ficheru:Universidad de Chile, campeón Copa Sudamericana 2011, en La Moneda.jpg|miniatura|left|L'equipu d'Universidá de Chile visita'l [[Palaciu de La Moneda]], depués de llograr la [[Copa Suramericana 2011]].]] El xueves 29 d'avientu de 2011 Universidá de Chile gana'l Bicampeonatu empatando 0-0 en Calama y venciendo 3-0 a Cobreloa na final del [[Tornéu Clausura 2011 (Chile)|Clausura 2011]]. Un nuevu récor, llogrando per primer vegada na historia del fútbol chileno la Triple Corona, al llograr l'[[Tornéu Apertura 2011 (Chile)|Apertura 2011]], la [[Copa Suramericana 2011]] y el [[Tornéu Clausura 2011 (Chile)|Clausura 2011]]. De resultes de la campaña del añu 2011, Universidá de Chile llogró ser el séptimu meyor equipu del mundu, d'alcuerdu al ranking mundial de la [[Clasificación mundial de clubes según la IFFHS|IFFHS]], detrás de [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]], [[Real Madrid]], [[Vélez Sarsfield]], [[Manchester United]], [[Manchester City]] y [[Santos Futebol Clube|Santos]]. Darréu, a finales del 2011, concrétase la venta d'Eduardo Vargas (al [[Società Sportiva Calcio Napoli|Nápoli]]),<ref>{{Cita web |autor=Bio Bio |fecha=20 d'avientu de 2011 |editor=biobiochile.cl |url=http://www.biobiochile.cl/2011/12/20/eduardo-vargas-parte-al-napoles-por-los-proximos-4-anos.shtml |títulu=Eduardo vargas parte al Nápoli polos próximos 4 años |fechaaccesu=15 de xineru de 2012}}</ref> Gabriel Vargas (a [[Club Deportivo Universidad de Concepción (fútbol)|Universidá de Concepción]]),<ref>{{Cita web |autor=TERRA |editor=deportes.terra.cl |url=http://deportes.terra.cl/otros deportes/futbol-gabriel-vargas-torna-a-universidá-de-concepcion,7eabe965883b4310VgnVCM3000009af154d0RCRD.html |títulu=Gabriel Vargas torna a Universidá de Concepción |fechaaccesu=15 de xineru de 2012}}</ref> y de [[Marcos González Salazar]] a [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]].Nel primer semestre del 2012 incorporáronse [[Junior Fernandes]], [[Roberto Cereceda]], [[Emilio Hernández]], [[Raúl Ruidíaz]], [[Pedro Morales Flores|Pedro Morales]] (cedíu a préstamu dende'l [[Dínamo de Zagreb]]) y [[Eduardo Morante]]. Esi mesmu añu, Universidá de Chile llega per cuarta vegada na so historia a semifinales de [[Copa Libertadores]], esta vegada na [[Copa Libertadores 2012|edición de 2012]]. Mientres esta instancia, la «U» venció a [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]], [[Club Atlético Nacional S.A.|Atlético Nacional]] y [[Club Deportivo Godoy Cruz Antonio Tomba|Godoy Cruz]] en [[Grupu 8 de la Copa Libertadores 2012|fase de grupos]]. Depués ganó n'octavos de final a [[Sociedá Deportivu Quito|Deportivu Quito]], con una remontada histórica de 6-0 (en cayendo 4-1 n'Ecuador);<ref>{{Cita web |autor=El mostrador.cl |títulu=La O golia a Deportivu Quito ya instálase en cuartos de la Copa Libertadores |url=http://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2012/05/10/tapaboca-azul-la-o-golia-6-0-a-deportivu-quito-ya instálase-en-cuartos-de-final-de-la-libertadores/ |fechaaccesu=24 de mayu de 2013 |fecha=10 de mayu de 2012 }}</ref> ente qu'en cuartos de final venció a [[Club Libertad|Libertad de Paraguái]] por aciu [[Tiros dende'l puntu de penalti|definición dende'l puntu de penalti]]. Sicasí, en semifinales cayó ante [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] (con una derrota 2-0 en [[Buenos Aires]], y un empate 0-0 en [[Santiago de Chile|Santiago]]), quedando esaniciáu del certame. Dos selmanes dempués, Universidá de Chile consigue'l primera tricampeonatu de la so historia al ganar el [[Tornéu Apertura 2012 (Chile)|Tornéu d'Apertura 2012]], que la so final ante [[Club Deportivo O'Higgins|O'Higgins]] definir por aciu [[tiros dende'l puntu de penalti|llanzamientos dende'l puntu de penalti]]. Cabo conseñar que, primeramente a ello, la «U» venció por [[playoffs]] a [[Cobreloa]] y [[Colo-Colo]] (a esti postreru nuna remontada de 4-0, en cayendo 2-0 nel alcuentru d'ida). Darréu, el 1 d'agostu del mesmu añu «la O» cai en tanda de penaltis ante'l [[Kashima Antlers]] de [[Xapón]] pola [[Copa Suruga Bank 2012]], y en setiembre ante [[Santos Futebol Clube|Santos FC]] de [[Brasil]] pola [[Recopa Suramericana 2012]] (con un empate 0-0 en [[Santiago de Chile|Santiago]] y una derrota 2-0 en [[São Paulo]]). Amás d'ello, n'ochobre llega a cuartos de final de la [[Copa Suramericana 2012]] en venciendo a [[Club Sport Emelec|Emelec]] d'[[Ecuador]] y cayer ante [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo FC]] de [[Brasil]]. Naquelles instancies, la «U» taba asitiada como'l segundu meyor club del mundu según la [[Clasificación mundial de clubes según la IFFHS]], ente agostu y ochobre de 2012. Sicasí, en cayendo por goliada ante'l São Paulo FC por 0-5, la «U» baxó puestos hasta cayer ente los puestos 20-50. Tamién clasificó a cuartos de final del [[Tornéu Clausura 2012 (Chile)|Tornéu de Clausura 2012]] al quedar segundu na tabla de clasificación colos mesmos puntos que'l so archirrival, Colo-Colo, pero per debaxo d'este per diferencia de goles. La "O" quedó esaniciada naquella instancia pola [[Unión Española]] n'empatando 0-0 nel [[Estadiu Santa Laura|Santa Laura]] y perdiendo 1-4 nel [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] el [[25 de payares]]. Finalmente, el gran ésitu que tuvo [[Jorge Sampaoli]] n'Universidá de Chile (onde consiguió un tricampeonatu y una [[Copa Suramericana]]) facer ser el principal candidatu p'asumir la [[Seleición de fútbol de Chile|Seleición Chilena]] (depués de que [[Claudio Borghi]] fora destituyíu), lo cual concretóse'l 3 d'avientu de 2012. Asina remató unu de los procesos más esitosos na historia del club: la era Sampaoli. ===La era post Sampaoli=== El 13 d'avientu de 2012, l'arxentín [[Darío Franco]] foi presentáu como nuevu direutor téunicu del club. A los so llegada sumóse'l fichaxe de diversos xugadores, onde ente los más destacaos taben [[Ramón Ignacio Fernández|Ramón Fernández]], [[Isaac Díaz]], y [[César Cortés]]. {| class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- ! colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:10px; top:3px;">[[Ficheru:Copa Chile (transparente).png|left|9px]]</span> '''[[Copa Chile 2012-13|Copa Chile<br />2012-13]]'''</small> |- |} El 8 de mayu de 2013, Universidá de Chile gana la [[Copa Chile 2012-13]] (la cuarta na so historia), venciendo 2-1 a [[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]] na final del certame, clasificándose asina de manera direuta a la [[Copa Suramericana 2013]]. De la mesma esta copa dexó a [[Johnny Herrera]] pasar a la historia del club como'l futbolista que más torneos ganó con Universidá de Chile (con nueve en total) superando n'unu a [[Luis Musrri]]. Amás, cabo destacar que previu a la final de [[Copa Chile 2012-13|Copa Chile]], «la O» había cedíu 3-2 a [[Colo-Colo]] nel [[Clásicu del fútbol chileno]], con dos goles de [[Juan Ignacio Duma]] y unu de [[Charles Aránguiz]] (al minutu 89 de partíu) pa los azules. Magar ello, [[Darío Franco]] foi bien criticáu en gran parte del so procesu como téunicu nel club, y foi destituyíu oficialmente'l 11 de xunetu de 2013. A otru día foi presentáu [[Marco Antonio Figueroa]] como nuevu entrenador d'Universidá de Chile, col cual magar nun consiguise'l [[Tornéu Apertura 2013 (Chile)|Tornéu d'Apertura 2013]] (quedó allugáu nel 4° llugar), llogróse la clasificación a la [[Copa Libertadores 2014]] en ganando la [[Liguilla Pre-Libertadores 2013 (Chile)|Liguilla Pre-Libertadores]]. Sicasí, tres les males resultaos llograes al entamu del [[Tornéu Clausura 2014 (Chile)|Tornéu Clausura]], Figueroa foi destituyíu en xineru de 2014, y asumió interinamente [[Cristián Romero]] amás de sumase los fichaxes de [[Matías Caruzzo]] y [[Rodrigo Mora]]. El 6 de febreru de 2014, Universidá de Chile convertir nel únicu equipu chilenu qu'atropa victories de visita en tolos países qu'integren la [[Conmebol]], al ganar por un marcador de 3-2 a [[Club Guaraní|Guaraní]] de [[Paraguái]] nel [[Estadiu Defensores del Chaco]] pola primer fase de la [[Copa Libertadores 2014|Copa Libertadores]]. Darréu l'equipu foi esaniciáu en fase de grupos (por diferencia de gol) y llogró bien males resultaos nel tornéu nacional (incluyendo una derrota nel [[Clásicu del fútbol chileno|superclásico contra Colo-Colo]]), rematando na 12° posición, onde eso sí sobresalió una considerable victoria 3-0 de visita nel [[Clásicu universitariu]] ante [[Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]]. En tantu, el día [[24 d'abril]] de 2014, el nuevu presidente del club Carlos Heller, quien asumió'l [[7 d'abril]], anuncia oficialmente que l'estadiu d'Universidá de Chile va construyir nel sector de [[Llaguna Carén]], na comuña de [[Pudahuel]].<ref>{{Cita web |autor=La Tercera.cl |2=títulu cumple'l suañu del estadiu del La O en Llaguna Carén |url=http://www.latercera.com/noticia/deportes/2014/04/656-575352-9-presidente-de-la-o-confirma-que-estadiu-azul-se-construira-en-terrenes-de-llaguna.shtml |fechaaccesu=28 d'abril de 2014 |fecha=24 d'abril de 2014 }}</ref> [[Ficheru:EMELEC-UNIVERSIDAD DE CHILE (17237985042).jpg|miniatura|left|L'[[Uruguái|uruguayu]] [[Martín Lasarte]] dirixó'l club consiguiendo'l [[Tornéu Apertura 2014 (Chile)|Tornéu d'Apertura 2014]], y les [[Supercopa de Chile 2015|Supercopa]] y [[Copa Chile 2015|Copa Chile]], dambes el [[2015]].]] {|class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- !colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:5px; top:3px;">[[Ficheru:Scudettodechile.png|left|30px]]</span> '''[[Tornéu Apertura 2014 (Chile)|Tornéu d'Apertura<br />2014]]''' |- |} {| class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- ! colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:10px; top:3px;">[[Ficheru:Scchile.png|left|9px]]</span>'''[[Supercopa de Chile 2015|Supercopa de Chile <br /> 2015]]''' |} {| class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- ! colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:10px; top:3px;">[[Ficheru:Copa Chile (transparente).png|left|9px]]</span> '''[[Copa Chile 2015|Copa Chile<br />2015]]'''</small> |- |} Darréu, el 16 de mayu concretó la llegada del uruguayu [[Martín Lasarte]] a la direición téunica del club, como coles mesmes los fichaxes de [[Gustavo Canales]], [[Gonzalo Espinoza]], [[Mathías Corujo]], [[Guzmán Pereira]], [[Cristián Suárez]], [[Benjamín Vidal]], ente otros. Con [[Martín Lasarte|Lasarte]], l'equipu tuvo una gran campaña que lo catapultó a ser campeón del [[Tornéu Apertura 2014 (Chile)|Apertura del añu 2014]] (17° campeonatu na historia del club), n'unu de los torneos más apostaos na historia del fútbol chileno, estremándose por un puntu de [[Santiago Wanderers]] y trés de [[Colo-Colo]]. Con ello Universidá de Chile clasificó como ''Chile 2'' a la [[Copa Libertadores 2015]], campeonatu onde finalmente nun pasaría de fase de grupos, productu d'un mal semestre qu'amás dexó al equipu allugáu nel 7° llugar del [[Tornéu Clausura 2015 (Chile)|Tornéu de Clausura 2015]]. Meses más tarde les coses nun ameyoraron pal conxuntu llaicu, teniendo un baxu rendimientu que lo dexó allugáu nel 11° llugar del [[Tornéu Apertura 2015 (Chile)|Tornéu d'Apertura]]. Sicasí, ganó la [[Supercopa de Chile 2015|Supercopa de Chile]] y depués consagróse campeón de la [[Copa Chile 2015]], venciendo nesta postrera na final al so rival históricu [[Club Social y Deportivo Colo Colo|Colo-Colo]] por aciu definición a penaltis. Con ello, los azules clasificáronse como ''Chile 3'' a la primer fase de [[Copa Libertadores 2016]]. L'añu 2016 foi ingrato pal club. [[Sebastián Beccacece]] aportó al club y asumió la direición téunica teniendo males resultaos. Los azules nun pudieron superar la primer fase de la [[Copa Libertadores 2016|Copa Libertadores]], y nel planu local collecharon un mal rendimientu que los alloñar de puestos de títulu, lo cual caltúvose cola llegada de [[Víctor Hugo Castañeda]] mientres el segundu semestre. {|class="infobox" width="200" cellspacing="0" style="font-size: 90%;" |- !colspan="2" style="font-size: small;" | <span style="position:relative; left:5px; top:3px;">[[Ficheru:Scudettodechile.png|left|30px]]</span> '''[[Tornéu Clausura 2017 (Chile)|Tornéu de Clausura<br />2017]]''' |- |} N'avientu de 2016, la direutiva del club contrató al arxentín [[Ángel Guillermo Hoyos]] por que dirixiera al equipu, téunicu que llevantó considerablemente'l so rendimientu y terminó consagrándose campeón del [[Tornéu Clausura 2017 (Chile)|Tornéu de Clausura 2017]]. Ente les figures del títulu tuvieron [[Lorenzo Reyes]], [[Jean Beausejour]], [[Gustavo Lorenzetti]] y, sobremanera, el goliador del campeonatu [[Felipe Mora]] (con 13 anotaciones). Tres la consagración n'unu de los campeonatos nacionales más apostaos de la historia (superando por namái un puntu al so rival históricu [[Colo-Colo]]), l'equipu clasificó a la [[Copa Libertadores 2018]]. == Alministración == Dende la so fundación, la «U», como caña de [[fútbol]], formó parte del [[Club Deportivo de la Universidad de Chile]], esti postreru dependiente en forma direuta de la casa d'estudios hasta la so disolución por decretu institucional en 1984, siendo reemplazáu pol Serviciu de Deportes y Recreación.<ref>{{Cita web |autor=Patriciu Scaff Vásquez |añu=2007 |editor=APROTEC |url=http://www.aprotec.uchile.cl/pdf/ANTECEDENTESdeldeporte.pdf |títulu=Antecedentes históricos de la organización del deporte universitario |fechaaccesu=2 de xunu de 2011 }}</ref> Sicasí, mientres el [[Réxime Militar (Chile)|Réxime Militar]] d'[[Augusto Pinochet]] (1973-1990) decretáronse una serie de midíes nes universidaes estatales, la [[Universidá de Chile]] y la [[Universidá Téunica del Estáu]], en virtú de les cualos, nengún funcionariu podía recibir una remuneración más alta qu'un [[Decanu (educación)|decanu]]. Esta decisión foi en desmedro direutu del equipu de fútbol, que tuvo de dexar partir a dellos xugadores, según trate imposibilitáu de competir económicamente con otros clubes de la dómina. La situación provocó que, a mediaos de la [[Años 1970|década de 1970]], la institución atopárase sumida nuna fonda crisis económica, ante lo cual, [[Rolando Molina]], presidente de la caña de fútbol, y un grupu de dirixentes solicitaron al gobiernu militar, en 1974, la intervención formal del club. Sicasí, ante la disposición de la [[FIFA]] de desafiliar a les federaciones que dexaren la intervención gubernamental na alministración de dalgún club, la solicitú foi refugada. Cabo mentar que, mientres el réxime militar, los presidentes y dirixentes de los clubes deportivos universitarios, tanto de la [[Club Deportivo de la Universidad de Chile|Universidá de Chile]] como de la [[Club Deportivo Universidad Católica|Universidad Católica]], yeren escoyíos pol gobiernu sol sistema de rectores delegaos.<ref name = adm>{{cita llibru |autor=Daniel Matamala |añu=2000 |capítulu=Fútbol y política en Chile: una rellación impropia |títulu=Ensin censura: Reportaxes ganadores “concursu periodismu nuevu” |editorial=Lom Ediciones |id=9562823156}}</ref> [[Ficheru:SedeU.jpg|250px|miniatura|left|Ex sede de la CORFUCH, na comuña de [[Ñuñoa]], [[Santiago de Chile]].]] Finalmente, el 1 d'avientu de 1978, so la presidencia de Rolando Molina, la caña de [[fútbol]] del [[Club Deportivo de la Universidad de Chile]] tresformar na Corporación de Fútbol Profesional de la Universidá de Chile (CORFUCH), entidá de [[derechu priváu]] presidida pol mesmu Molina. Al ser creada la CORFUCH, hubo un informe de la [[Rectores de la Universidá de Chile|Rectoría de la Universidá de Chile]] al respective de la situación de la caña de fútbol, que les sos conclusiones yeren negatives: los ''azules'' teníen deldes por 1 700 000 [[dólares]], lo qu'implicaba que pa formar la [[corporación]] sol bistechu de la universidá yera necesariu, amás, soportar un millonariu exerciciu deficitariu.<ref name = caidaabismo/> Poro, dende'l 1 de setiembre de 1980, la CORFUCH desvenceyóse xurídica, alministrativa y financieramente de la [[Universidá de Chile|casa d'estudios]] fundada por [[Andrés Bello]], calteniendo d'esta, namái el nome de «Universidá de Chile» y los sos emblemes.<ref name=historia /> Sicasí lo anterior, el mediu nacional y l'[[Asociación Central de Fútbol]] (actual ANFP) siguieron reconociendo na CORFUCH al Club Deportivo de la Universidad de Chile. Magar lo anterior, en 1984, so la presidencia d'[[Ambrosio Rodríguez]], los [[Salario|sueldo]] nun yeren pagaos na fecha axustada y eso provocaba'l malestar ente los xugadores. Hubo hasta conatos de [[fuelga]], col plantel negándose a xugar en delles fines de selmana. N'agostu d'esi añu, los dirixentes desmintieron los rumores d'[[Embargu (Derechu)|embargos]] a los bienes del club, ente que Rodríguez refugó una posible intervención a la «U» per parte de l'[[Asociación Nacional de Fútbol Profesional|Asociación Central de Fútbol]]. Sicasí, pa poder arreglar al club económicamente, los dirixentes decidieron rebaxar, nun porcentaxe considerable, los sueldos de los integrantes del cuerpu téunicu, según el de munchos xugadores.<ref name = caidaabismo/> Repercutió tamién la crisis sufierta pol [[Fútbol en Chile|fútbol chileno]] na primer metá de la [[Años 1980|década de 1980]], la que tuvo que ser desaniciada gracies a apurras estatales, qu'amás sirvieron pa costear delles incorporaciones.<ref name = adm/> Amás, so la xestión de [[Rolando Molina]], esta vegada al mandu de la ACF, la delda d'esti organismu y de los clubes que lu integraben aumentó proporcionalmente diez veces: la delda de los clubes a la ACF creció de 97 000 000 de [[Pesu chilenu|pesos]] en 1978 a 907 000 000 millones en 1984; y la delda de la ACF col sector financieru creció de 21 000 000 a 873 000 000 de pesos nel mesmu periodu.<ref name = caidaabismo/> De les acreencias totales del fútbol chileno, el 43% yeren representaes por deldes de la CORFUCH,<ref name = adm/> a quien la ACF sirvió d'[[aval]] enantes. Finalmente, en 1985, tres una serie de discutinios y renegociaciones, la intervención esterna na institución foi un fechu, formándose un nuevu direutoriu compuestu cuasi na so totalidá por representantes de los bancos acreedores. Rodríguez nun tuvo salida y presentó'l so arrenunciu a la «U», siendo reemplazáu pol [[Médicu|doctor]] [[Julio Montt]].<ref name = caidaabismo/> A fines de la [[Años 1980|década de 1980]], so la presidencia de [[Waldo Greene]] y col descensu a [[Primer B de Chile|Segunda División]], el club tuvo en cantu de la desapaición. Sicasí, en 1992, el médicu [[René Orozco]] asumió la presidencia de la CORFUCH col compromisu de saniar al club de la crisis deportivo y económico na que s'atopaba desapaecíu,<ref name = trespuntas/> solucionándolo en parte col llogru de los bicampeonatos nacionales de [[Primer División de Chile 1994|1994]]-[[Primer División de Chile 1995|1995]] y [[Primer División de Chile 1999|1999]]-[[Primer División de Chile 2000|2000]], que dexaron aumentar de manera considerable los ingresos del club. Sicasí, en [[2003]], l'alministración de Orozco empezó a amosar les sos primeres señales d'escosamientu hasta que, a fines d'esi añu, la [[Tesorería Xeneral de la República de Chile|Tesorería Xeneral de la República]] solicitó la [[quiebra]] de la CORFUCH ante'l Séptimu [[Xulgaos de Lletres de Chile|Xulgáu Civil]] de Santiago por [[Obligación xurídica|deldes]] impositives d'alredor de 5400 millones de [[Pesu chilenu|pesos]] que'l club caltenía col [[Facienda pública|Fiscu]],<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/tesoreria-pidio-la quiebra-del club-de-futbol-universidá-de-chile/prontus_nots/2003-12-30/140447.html |títulu=Tesorería pidió la quiebra del club de fútbol Universidad de Chile |fecha=30 d'avientu de 2003 |fechaaccesu=2 de xunu de 2011}}</ref> pidimientu que n'abril de 2004 foi refugada<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/jueza-refugo-peticion-de-quiebra-del club-de-futbol-o-de-chile/prontus_nots/2004-04-21/132853.html |títulu=Jueza refugó pidimientu de quiebra del club de fútbol O. de Chile |fecha=21 d'abril de 2004 |fechaaccesu=2 de xunu de 2011}}</ref> y que la so resolución que depués foi apelada pola Tesorería Xeneral de la República. En tnato, pocu dempués de roblar na [[Direición del Trabayu de Chile|Direición del Trabayu]] un alcuerdu colos funcionarios del club al respective de [[Salario|sueldo]] impagos y [[Obligación xurídica|deldes previsionales]], René Orozco arrenunció en payares de 2004 a la presidencia de la CORFUCH, argumentando cansanciu y ataques de los medios y del entós [[Cámara de Diputaos de Chile|diputáu]] [[Waldo Mora]].<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/p4_noticias/site/artic/20041129/pags/20041129205622.html |títulu=Tres 13 años, René Orozco arrenunció a la presidencia d'O. de Chile |fecha=29 de payares de 2004 |fechaaccesu=2 de xunu de 2011}}</ref><ref>{{Cita web |editor=La Nación |url=http://www.lanacion.cl/prontus_noticias/site/artic/20041129/pags/20041129210149.html |títulu=René Orozco arrenuncia a la presidencia del club Universidá de Chile |fecha=29 de payares de 2004 |fechaaccesu=2 de xunu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20041207233524/http://www.lanacion.cl/prontus_noticias/site/artic/20041129/pags/20041129210149.html |fechaarchivu=7 d'avientu de 2004 }}</ref> Nel so llugar, [[Lino Díaz]] asumió'l mandatu del club. Depués, en [[2006]], en virtú de l'adecuación xurídica de los clubes de fútbol esixida pola Llei Nᵘ 20.019 de Sociedaes Anónimes Deportives Profesionales (S.A.D.P.),<ref name = leysadp>{{Cita web |editor=Biblioteca del Congresu Nacional de Chile (BCN) |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=237718 |títulu=Ley Nᵘ 20.019 - Regula les sociedaes anónimes deportives profesionales |fecha=7 de mayu de 2005 |fechaaccesu=2 de xunu de 2011}}</ref> el [[6 de mayu]], por amplia mayoría, l'asamblea de [[socios]] de la CORFUCH decidió que'l club caltuviérase como [[corporación]] de fútbol cola consiguiente creación d'un fondu d'inversión denomináu de Deporte Profesional», refugando de planu la posibilidá de tresformalo en [[sociedá anónima]] o qu'ésti fora gerenciado por un periodu de 30 años por una sociedá anónima ayena al club, como ye'l casu de [[Alministración de Colo-Colo#Blancu y Negru S.A.|Blancu y Negru S.A.]] en [[Colo-Colo]].<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/universidá-de-chile-decidio-caltenese-como-corporacion-de-futbol/prontus_nots/2006-05-06/161914.html |títulu=Universidad de Chile decidió caltenese como corporación de fútbol |fecha=6 de mayu de 2006 |fechaaccesu=2 de xunu de 2011}}</ref> Sicasí, el 26 de mayu, la Cuarta Sala de la [[Corte d'Apelaciones de Santiago]] revirtió'l fallu pronunciáu en primer instancia pol Séptimu [[Xulgaos de Lletres de Chile|Xulgáu Civil]] en [[2004]] y decretó la [[quiebra]] del club polos sos [[Obligación xurídica|deldes]] cercanes a 5700 millones de [[Pesu chilenu|pesos]] cola [[Tesorería Xeneral de la República de Chile|Tesorería Xeneral de la República]], siendo designáu [[José Manuel Edwards]] como [[síndicu]] de quiebres,<ref name = quebra/> quien asumió les sos funciones el [[10 de xunetu]].<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/finalmente-jose-manuel-edwards-xuro-como-sindico-de-universidá-de-chile/prontus_nots/2006-07-10/125912.html |títulu=Finalmente José Manuel Edwards xuró como síndicu d'Universidá de Chile |fecha=10 de xunetu de 2006 |fechaaccesu=2 de xunu de 2011}}</ref> D'esa manera, quedó ensin efeutu la decisión de l'asamblea de socios, yá qu'en casu de quiebra, esta responsabilidá pertenez-y puramente a la xunta d'[[acreedores]], quien optaron apurrir al club a una concesionaria.<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/xunta-de-acreedores-aprobo-bases-pa-licitar-los bienes-de-la-o/prontus_nots/2006-09-15/134714.html |títulu=Xunta d'Acreedores aprobó bases pa licitar los bienes de la O |fecha=15 de setiembre de 2006 |fechaaccesu=2 de xunu de 2011}}</ref> Ante esta situación, Lino Díaz amenació con eslleir la CORFUCH, lo que significara la desafiliación del club per parte de l'[[Asociación Nacional de Fútbol Profesional|ANFP]], sicasí, la idea foi refugada llargamente por hinches, xugadores y la sindicatura.<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/idea-de-llinu-diaz-de-eslleir-la-corfuch-xenero-solu-refugu-en-la-o/prontus_nots/2006-10-19/145225.html |títulu=Escurre de Lino Díaz d'eslleir la Corfuch xeneró namái refugu na O |fecha=19 d'ochobre de 2006 |fechaaccesu=2 de xunu de 2011}}</ref> Finalmente, el 18 d'avientu, la Sala Civil de la [[Corte Suprema de Chile|Corte Suprema]] ratificó por unanimidá la [[quiebra]] d'Universidá de Chile.<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/corte-suprema-ratifico-por unanimidá-quebra-de-o-de-chile/prontus_nots/2006-12-18/144843.html |títulu=Corte Suprema ratificó por unanimidá quebra d'O. de Chile |fecha=18 d'avientu de 2006 |fechaaccesu=2 de xunu de 2011}}</ref> Finalmente, tres el [[Puya|remate]] y axudicación de los terrenes de la Ciudá Azul», unu de los proyeutos emblemáticos del ex-presidente [[René Orozco]],<ref name = ciudadazul>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/inmobiliaria-el patiu-s-a axudícose-los terrenes-de-la ciudá azul/prontus_nots/2007-05-23/113316.html |títulu=Inmobiliaria El Patiu S.A. axudicóse los terrenes de la Ciudá Azul |fecha=23 de mayu de 2007 |fechaaccesu=2 de xunu de 2011}}</ref> y magar les protestes de ''[[Los de baxo (barra brava)|Los de baxo]]'' y de los hinches polo xeneral, el [[25 de mayu]] de [[2007]], ante'l tribunal de la [[quiebra]] y sofitáu pola [[empresa]] de servicios financieros LarrainVial y n'alianza col [[Méxicu|mexicanu]] Octavio Colmenares y EuroAmérica, l'empresariu [[Carlos Heller Solari|Carlos Heller]] axudicar pol preciu mínimu de 3 333 333 334 [[Pesu chilenu|pesos chilenos]]<ref name = ufierta/> ([[Dólar de los Estaos Xuníos|US$]]6,3 millones) la [[concesión]] de la Corporación de Fútbol Profesional de la Universidá de Chile.<ref name = utres/><ref name = utres2/> Pa llevar a cabu l'alministración del club, constituyóse Azul Azul S.A., una [[sociedá anónima]] abierta creada al envís de garantizar el pagu de cerca del 100% de les acreencias contra'l club a la fecha del remate, según el pagu de la [[Obligación xurídica|delda]] tributaria, y de desenvolver y esplotar la concesión de los [[Activu (contabilidá)|activos]] de la CORFUCH mientres un plazu de trenta años, prorrogables por quince años más nel casu de que la delda tributaria de la qu'Azul Azul S.A. ye codeudor solidariu fora paga mientres esi periodu inicial.<ref name = ufierta/><ref name = utres/> En cuanto al direutoriu, n'agostu, [[Federico Valdés]] foi escoyíu como presidente d'Azul Azul S.A., ente que Carlos Heller foi escoyíu como vicepresidente.<ref name = kiko/> Amás, la [[Universidá de Chile]] autorizó a la empresa concesionaria l'usu del so nome, símbolos, emblemes y marques. Y como contraprestación, la casa d'estudios tien el derechu d'escoyer dos direutores de la compañía, d'un total d'once, y el derechu al cobru d'un [[royalty]] añal equivalente al 1,05% de los [[ingresos]] correspondientes a los años 2007 y 2008, y que pa los años 2012 y siguientes va calculase considerando'l monto mayor ente'l 1,05% de los ingresos y el 4% de les utilidaes netes d'Azul Azul S.A.<ref name = ufierta/> Sicasí, en virtú del incisu segundu del Nᵘ 3 del artículu 2º transitoriu de la Llei Nᵘ 20 019, como organización deportiva, la CORFUCH suspendió dafechu les sos actividaes pol tiempu de duración de la concesión, calteniendo les sos [[socios]] namái los sos derechos ante la sociedá concesionaria si fueren [[accionistes]] d'ella.<ref name = leysadp/> En payares de 2008, magar la [[Crisis económica de 2008-2011|crisis económica de 2008]], efeutuóse l'apertura d'Azul Azul S.A. na [[Bolsa de Comerciu de Santiago|Bolsa de Comerciu]], previa venta de cuasi 20 000 000 [[Aición (finances)|aiciones]], caúna con un preciu d'allugamientu de [[Pesu chilenu|$]]480, correspondientes al 55% de la propiedá de la concesionaria y que fueron mercaes por más de 8000 nuevos [[accionistes]].<ref name=memoria2008>{{Cita web |editor=udechile.cl |url=http://www.udechile.cl/fw-panel/fw-files/fw-uploads/memoria_uch09.pdf |títulu=Azul Azul S.A. - Memoria añal y estaos financieros 2008 |añu=2008 |fechaaccesu=2 de xunu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120119041355/http://www.udechile.cl/fw-panel/fw-files/fw-uploads/memoria_uch09.pdf |fechaarchivu=19 de xineru de 2012 }}</ref> === Presidentes === {{AP|Presidentes del Club de Fútbol Universidad de Chile}} === Direutoriu y alministración (Azul Azul S.A.) === Al [[29 d'agostu]] de [[2015]], el direutoriu y l'alministración d'Azul Azul S.A. tán compuestos por:<ref>[http://www.udechile.cl/el club direutores/ Direutores]</ref> {{Columnes}} '''Direutoriu''' * '''Presidente''': Carlos Heller * '''Vice-Presidente''': Mario Conca * '''Direutores''': [[Alberto Quintano]], Pedro Heller, Peter Hiller, Roberto Nahúm, José Luis Navarrete, Gonzalo Rojas, Andrés Schapira, Daniel Schapira y Andrés Weintraub {{Nueva columna}} '''Alministración''' * '''Xerente xeneral''': Cristian Aubert * '''Xerente deportivu''': Sabino Aguad * '''Xerente d'alministración y finances''': María Martínez * '''Xerente de fútbol nuevo''': Hernán Saavedra * '''Subgerente comercial''': Sebastián Iturriaga {{Final columnes}} === Propiedá y control === Les aiciones d'Azul Azul S.A. atópense inscrites nel rexistru de valores de la [[Superintendencia de Valores y Seguros]] (SVS) col N° 978. Al zarru de los Estaos Financieros, el capital suscritu y pagu xube a M[[Pesu chilenu|$]]12 687 003 estremáu en 36 520 030 aiciones, de les cualos 36 520 029 aiciones son serie B y una aición ye serie A, de calter preferente y perteneciente a la [[Universidá de Chile]], que tien el derechu a escoyer dos de los once direutores, ente que los nueve restantes son escoyíos de la serie B. La sociedá nun tien controlador. Na estructura accionaria, los dolce mayores accionistes de la sociedá a avientu de 2016 son:<ref>{{Cita web |títulu=Azul Azul S.A. - 12 Mayores Accionistas - SVS |url=http://www.svs.cl/institucional/mercaos/entidá.php?mercáu=V&rut=76838140&grupu=&tipoentidad=RVEMI&row=&vig=VI&control=svs&pestania=5 |obra=[[Superintendencia de Valores y Seguros de Chile]] |fecha=Avientu de 2016 |fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> {{Columnes}} * Sociedad de Inversión Alpes Ltda.: 62,12% * Inmobiliaria DSE Ltda.: 21,12% * Asesoríes ya Inversiones Sangiovese Ltda.: 6,95% * Inversiones SW Ltda.: 1,45% * Larraín Vial S.A. Corredora de Bolsa: 1,38% * Banchile Corredora de Bolsa S.A.: 0,91% {{Nueva columna}} * Santander Corredora de Bolsa Ltda.: 0,61% * BancoEstado S.A. Corredora de Bolsa: 0,60% * Euroamérica Corredora de Bolsa S.A.: 0,47% * BCI Corredora de Bolsa S.A.: 0,33% * Corpbanca Corredora de Bolsa S.A.: 0,28% * Consorciu Corredora de Bolsa S.A.: 0,20% {{Final columnes}} == Himnu == {| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right:1em; font-size: 80%; background:#FFEFDB; color:black; width:25em; max-width:30%;" cellspacing="5" | style="text-align: justify;"| <center> «Brindemos, collacios, pola Universidá<br /> n'ánfores azules de templada emoción.<br /> Brindemos pola vida fecunda d'ideal<br /> sonriendo cola alma prendida nel amor».<br /> </center> <center>''Estribillu del Himnu del Club Deportivo de la Universidad de Chile.''</center> |} El [[himnu]] del club deportivu foi creáu en 1933 por un conxuntu d'estudiantes d'[[Facultá d'Arquiteutura y Urbanismu de la Universidá de Chile|arquiteutura de la Universidá de Chile]], quien inspiraos na nueche a bordu del [[barcu]] ''Reina del Pacíficu'', que se dirixía a [[Antofagasta]], crearon la [[Lletra (música)|lletra]] y los [[versos]], ente que [[Julio Cordero Vallines]], miembru d'esi grupu d'estudiantes, compunxo la [[melodía]] y acuñó la frase ''Románticu Viaxeru'', como nome oficial del himnu. Depués, Cordero mandó a inscribir al so nome l'himnu y la lletra a la [[Biblioteca Nacional de Chile|Biblioteca Nacional]], polo que se-y reconoz l'autoría oficial, pero repitiendo siempres que la lletra foi apurra de tolos sos compañeros de viaxe. Según Cordero Vallines, perdió-y el rastru a la melodía hasta l'añu 1940, cuando lu cuntaron que foi entonada nun ''[[Clásicu Universitariu]]''.<ref name = romanticoviajero/> Los fechos basaos nel so orixe espliquen por qué l'himnu nun fala de [[fútbol]] o [[deporte]], sinón que se basa en suaños de viaxes d'un grupu de collacios, brindando pola universidá. == Escudu == [[Ficheru:Austral Pygmy-owl (Glaucidium nanum).jpg|miniatura|150px|left|El [[Glaucidium nanum|chuncho]], [[ave]] utilizada na [[Escudu (heráldica)|insinia]] del club.]] El [[símbolu]] del club ta inspiráu nel [[Glaucidium nanum|chuncho]] ([[miagón]] patagón), que se remonta a la creación del Club Náuticu Universitariu, entidá qu'apurrió col so emblema al Club Universitariu de Deportes, cuando esti fundar en [[1927]]. L'orixe del chuncho deber a [[Pablo Ramírez Rodríguez]], dirixente de [[natación]] y [[Ministeriu de Facienda de Chile|Ministru de Facienda]] en 1945, quien traxo dende [[Alemaña]] el diseñu del emblema. {{Cita|«El chuncho de la «U» simboliza la sabiduría, la conocencia mutua, l'harmonía ente'l cuerpu y l'espíritu, suprema aspiración del deporte bien entendíu».<ref name = orixe/>}} Ye menester señalar que, na [[mitoloxía griega]], el [[Athene noctua|miagón]] ye una de les representaciones d'[[Atenea]], diosa de la [[sabiduría]]. [[Ficheru:Logo Universidad de Chile.svg|miniatura|La «U», símbolu tradicional de la Universidá de Chile.]] La so primer apaición na camiseta foi nun partíu contra [[Unión Condell]], el 15 de xunetu de 1928.<ref name=historia /> Sicasí, davezu la insinia nun s'utilizó nel [[Equipamientu de los futbolistes|uniforme]] del equipu, siendo reemplazada a partir del añu 1938 —coincidente col ingresu de la caña de fútbol al profesionalismo— por una lletra «[[O]]» de color [[colloráu]] ([[blancu (color)|blanca]] en 1979 y [[azul]] na camiseta de recambiu de 2001 y 2002), anque cabo destacar como esceición a esta regla, que la insinia foi utilizada en reemplazu de la «U», na temporada de 1947. Tamién foi incorporada al llau derechu del pechu xunto cola «U» en delles temporaes de la [[Años 1980|década de 1980]]. Casos asemeyaos diéronse llugar nos años 1996, parte de 1997, 2006, 2007, 2008 y dende la segunda metá de 2010, usándose la insinia en menor tamañu, pero ensin esaniciar la «U» del pechu.<ref name = camisetes2000>{{Cita web |autor=Vito Andolini |editor=Románticu Viaxeru: un viaxe nel tiempu azul |url=http://www.romanticoviajero.cl/HTML/camiseta2009.html |títulu=Camisetes años 2000 |fechaaccesu=5 de xunu de 2011}}</ref> === Evolución === La primera [[Escudu (heráldica)|insinia]] foi adoptada y utilizada en [[1926]] pol dirixente [[Horacio Ramírez]] como símbolu del Club Naútico Universitariu, institución que nel [[escusón]] del [[Glaucidium nanum|chuncho]] llevó interpuestes rústicamente les iniciales «CNU». Cabo señalar qu'esta insinia namái correspondía al Club Náuticu Universitariu, que foi una de les tantes cañes que s'integró a la fusión final que dio orixe al Club Universitariu de Deportes en [[1927]]. Una vegada fundáu'l Club Universitariu de Deportes, modificóse'l monograma del escusón poles iniciales «CUD», que'l so primer rexistru data de [[1928]]. En 1935, cola nueva reestructuración de la institución polideportiva, les sigles del escusón camudaron a «DUCh» ([[Club Deportivo de la Universidad de Chile|Deportivu Universidá de Chile]]), anque tamién s'usaba una variante coles sigles «DUC». Y en 1941, el presidente del [[Club Deportivo de la Universidad de Chile|club deportivu]], [[Benjamín Claro Velasco]], formó una comisión pa rediseñar l'emblema, recayendo la xera nel presidente de la filial de la «U» en [[Temuco]], Miguel González. Esta constituyó l'actual insinia del club, que quedó configurada de la siguiente forma: {{Cita|«Etiqueta [[Glaucidium nanum|Chuncho]], escusón de fondu [[azul]] que lleva nel campu una «[[O]]» [[blancu (color)|blanca]], tien un reborde blancu y enriba un dibuxu en [[colloráu]] y blancu qu'amuesa un chuncho».<ref name = orixe/>}} La insinia, que sufrió namái llixeres variaciones dende la so instauración, foi inscrita en conformidá a la Llei de Propiedá Industrial nel Rexistru de Marques, en 1943. == Uniforme == {{AP|Uniforme del Club Universidad de Chile}} === Uniforme titular === [[Ficheru:Adidas Logo.svg|175px|miniaturadeimagen|[[Adidas]] aprove la indumentaria deportiva a la «U» dende principios de 1999 hasta l'actualidá.]] En 1927, añu de la so fundación, l'uniforme del club consistía en [[camiseta]] [[Blancu (color)|blanca]], [[pantalón]] [[azul]] y [[Calcetu|medies]] azules, al igual que l'usáu con anterioridá pol [[Internáu Football Club|Internáu F. C.]]<ref>{{Cita web |títulu=Universidá de Chile - Llealtá y pasión pintaes d'Azul |url=http://es.fifa.com/classicfootball/clubes/club=44185 |fechaaccesu=1 de febreru de 2013 |editor=[[FIFA]]}}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Formaciones azules - Les primeres formaciones |url=http://chuncho.com/forno0.html |fechaaccesu=1 de febreru de 2013 |editor=chuncho.com }}</ref> Dende la [[Años 1930|década de 1930]], sol nome de [[Club Deportivo de la Universidad de Chile]], la indumentaria pasó a ser camiseta azul, pantalón blancu y medies azules, salvu llixeres variantes en delles temporaes.<ref>{{Cita web |editor=chuncho.com |url=http://www.chuncho.com/forno1.html |títulu=Formaciones azules - La dómina del pantalón blancu |fechaaccesu=6 de xunu de 2011 }}</ref> Sicasí, escontra finales de la [[Años 1950|década de 1950]], concretamente en 1958, y coincidentemente col periodu de mayor ésitu del club, el ''[[Ballet Azul#El Ballet Azul chilenu|Ballet Azul]]'', l'uniforme camudó a una camiseta color azul rei, más pantalón y medies del mesmu tonu azul que la camiseta, abandonando definitivamente'l pantalón blancu.<ref>{{Cita web |editor=chuncho.com |url=http://www.chuncho.com/forno2.html |títulu=Formaciones azules - El Ballet Azul |fechaaccesu=6 de xunu de 2011 }}</ref> Esti diseñu caltúvose, salvo delles variaciones menores na tonalidá del azul, hasta empiezos de la [[Años 1980|década de 1990]]. Amás, específicamente nel añu 1990, el club adoptó a [[Scania]] como'l so primera [[Patrociniu (publicidá)|patrocinador]] oficial na camiseta.<ref name = camisetes1990>{{Cita web |autor=Vito Andolini |editor=Románticu Viaxeru: un viaxe nel tiempu azul |url=http://www.romanticoviajero.cl/HTML/camiseta1990.html |títulu=Camisetes década 90' |fechaaccesu=6 de xunu de 2011}}</ref> Dende 1992, Universidá de Chile usó una indumentaria preponderantemente color [[azul marino]], tantu pa la camiseta, como pantalón y medies, adoptando asina un estilu européu.<ref name = trespuntas/><ref name = camisetes1990/> Esta tenida caltúvose inalterada, cola esceición de les [[Temporada 2001 del fútbol chileno|temporaes 2001]] y [[Temporada 2002 del fútbol chileno|2002]], nes cualos les mangues fueron [[Coloráu|coloraes]],<ref name = camisetes2000/><ref name=nuevacamiseta>{{Cita web |editor=udechile.cl |url=http://www.udechile.cl/noticias.html |títulu=Noticies: La Nueva Camiseta Azul |fechaaccesu=6 de xunu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20010710223202/http://www.udechile.cl/noticias.html |fechaarchivu=10 de xunetu de 2001 }} (Cortesía d'[[Internet Archive]])</ref> hasta'l final de la [[Temporada 2005 del fútbol chileno|temporada 2005]], yá que al entamu de la [[Temporada 2006 del fútbol chileno|temporada 2006]] el club volvió al azul rei.<ref name = camisetes2000/> Depués de más d'una década la vistimienta de la «U» vuelve al azul marino na so totalidá, indumentaria la cual debutó nun [[Clásicu universitariu]] correspondiente al [[Tornéu de Transición 2017 (Chile)|tornéu nacional del segundu semestre]] del añu [[2017]].<ref>{{cita web | editor = El Gráficu | url = https://www.publimetro.cl/cl/grafico-chile/2017/10/29/o-nueva-camiseta.html | títulu = La O estrenó la so nueva camiseta nel clásicu universitariu ante la UC | fecha = 29 d'ochobre de 2017 | fechaaccesu = 9 de payares de 2017 }}</ref> <center> {| | {{Uniforme|color completu=001A57|color camiseta=FFFFFF|títulu=1927-1933}} | {{Uniforme|color completu=3296C8|color pantalón=FFFFFF|títulu=1934-1958}} | {{Uniforme|color completu=1661D4|títulu=1958-1992}} | {{Uniforme|color completu=001A57|títulu=1992-2000}} | {{Uniforme|color completu=001A57|color brazo=CD0000|títulu=2001-2002}} | {{Uniforme|color completu=001A57|títulu=2003-2005}} | {{Uniforme|color completu=1661D4|títulu=2006-2017}} | {{Uniforme|color completu=001A57|títulu=2017-Act.}} |} </center> === Uniforme alternativu === Magar nun esistir rexistros d'uniformes alternativos del club nos sos primeros años, esiste constancia, a partir de [[1960]], de que l'uniforme alternativu d'Universidá de Chile foi de color predominantemente [[Blancu (color)|blancu]], que sufrió bien poques variaciones ente les que cabo resaltar l'usu de mangues o pantalones [[azul]]es. De manera escepcional, la temporada 2001 foi la primera en que'l club utilizó'l color [[colloráu]] pal uniforme de recambiu,<ref name = camisetes2000/><ref name = nuevacamiseta/> el que caltuvo hasta 2003, añu nel cual recuperó'l color [[Blancu (color)|blancu]] d'antaño. Sicasí, en 2005, un añu dempués d'adquirir como auspiciador central a [[Cerveza Cristal (Chile)|Cerveza Cristal]], la camiseta volvió ser colorada.<ref name = camisetes2000/> Na [[Primer División de Chile 2010 - Resultaos segunda rueda#Fecha 34|última fecha]] del [[Primer División de Chile 2010|campeonatu nacional 2010]], frente a [[Audax Italiano]], Universidá de Chile volvió utilizar la indumentaria de recambiu [[Blancu (color)|blanca]], sol auspicio de [[Claro Chile|Claro]].<ref>{{Cita web |editor=Tou Sobre Camisetes |url=http://todosobrecamisetas.blogspot.com/2010/12/3rd-kit-adidas-de-la-o-de-chile-2011.html |títulu=3ra Camiseta Blanca Adidas de la Universidá de Chile 2011 |fecha=4 d'avientu de 2010 |fechaaccesu=6 de xunu de 2011 }}</ref> Dende fines de [[2012]], per primer ocasión na so historia, l'equipu usa nel so uniforme un color distintu a los tradicionales: [[mariellu]], de tonalidá [[Fosforescencia|fosforescente]]. Namái les medies son de color azul, d'una tonalidá escura, cuasi [[Negru (color)|negra]]. En febreru de [[2014]], la «U» volvió usar los sos tradicionales colores secundarios nel so indumentaria. El cuerpu de la camiseta ye blancu, al igual que'l pantalón, ente que les mangues y les medies son de color coloráu. En xunetu de [[2015]], el club tornó al usu de la indumentaria dafechu blanca. <center> {| | {{Uniforme|color completu=FFFFFF|títulu=1960-2001}} | {{Uniforme|color completu=CD0000|color brazo=001A57|títulu=2001-2002}} | {{Uniforme|color completu=FFFFFF|títulu=2003-2004}} | {{Uniforme|color completu=CD0000|títulu=2005-2010}} | {{Uniforme|color completu=FFFFFF|títulu=2011-2012}} | {{Uniforme|color completu=Y1F839|color medies=0Y1425|títulu=2012-2014}} | {{Uniforme|color completu=FFFFFF|color brazo=CD0000|color medies=CD0000|títulu=2014-2015}} | {{Uniforme|color completu=FFFFFF|títulu=2015-Act.}} |} </center> === Indumentaria y patrocinadores === {|width=50% align="left" |+'''Indumentaria'''<ref name = camis>{{Cita web |autor= Vito Andolini |editor= Románticu Viaxeru: un viaxe nel tiempu azul |url= http://www.romanticoviajero.cl/HTML/camiseta.html |títulu= Camisetes |fechaaccesu=21 de setiembre de 2012}}</ref><ref name=uadidas>{{Cita web |editor= udechile.cl |url= http://www.udechile.cl/noticia?id=420 |títulu= La “O” y Adidas anueven el so venceyu hasta 2015 |fechaaccesu= 21 de setiembre de 2012 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20131029202817/http://www.udechile.cl/noticia?id=420 |fechaarchivu= 29 d'ochobre de 2013 }}</ref> |valign=top width=50%| {|align=center border=1 width=80% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background:#F9F9F9; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center;" |-align=center bgcolor=1661D4 style=“color:white;" !width=55%|<font style="color:white;">Periodu</font> !width=45%|<font style="color:white;">Provisor</font> |- |1974 - 1978||{{Bandera|Chile}} New Leader |- |1979||{{Bandera|Chile}} Haddad |- |1980 - 1985||{{Bandera|Alemaña}} [[Adidas]] |- |1986||{{Bandera|Chile}} Ñandú |- |1987||{{Bandera|Reinu Xuníu}} [[Umbro (marca)|Umbro]] |- |1988 - 1990||{{Bandera|Alemaña}} [[Adidas]] |- |1991||{{Bandera|Estaos Xuníos}} Poni |- |1992 - 1995||{{Bandera|Estaos Xuníos}} Avia |- |1996||{{Bandera|Italia}} [[Diadora]] |- |1997 - 1998||{{Bandera|Reinu Xuníu}} [[Reebok]] |- |1999 - Presente||{{Bandera|Alemaña}} [[Adidas]] |} |} {|width=50% align="center" |+'''Patrocinador principal'''<ref name = camis/><ref>{{Cita web |editor= elamaule.cl |url= http://www.elamaule.cl/admin/render/noticia/13620 |títulu= La "O" empieza la so temporada 2008 con Telmex como nuevu auspiciador |fecha=18 de xineru de 2008 |fechaaccesu=21 de setiembre de 2012}}</ref><ref>{{Cita web |editor= todosobrecamisetas.com |url= http://todosobrecamisetas.blogspot.com/2010/10/universidá-de-chile-dexara-de-tener.html |títulu= Universidad de Chile estrena patrociniu de Claru |fechaaccesu= 21 de setiembre de 2012 }}</ref> |valign=top width=50%| {|align=center border=1 width=80% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background:#F9F9F9; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center;" |-align=center bgcolor=1661D4 style=“color:white;" !width=55%|<font style="color:white;">Periodu</font> !width=45%|<font style="color:white;">Patrocinador</font> |- |1990 - 1991||{{Bandera|Suecia}} [[Scania AB|Scania]] |- |1991||{{Bandera|Italia}} [[Fiat]] |- |1992 - 1998||{{Bandera|Chile}} [[Compañía Chilena de Lletricidá|Chilectra]] |- |1998||''Ensin patrocinador'' |- |1998 - 2000||{{Bandera|Arxentina}} [[AdeS]] |- |2001 - 2003||{{Bandera|Corea del Sur}} [[LG Group|LG]] |- |2004 - 2007||{{Bandera|Chile}} [[Cerveza Cristal (Chile)|Cristal]] |- |2008 - 2010||{{Bandera|Méxicu}} [[Telmex]] |- |2010 - 2016||{{Bandera|Chile}} [[Claro (Chile)|Claro]] |- |2017 - Presente||{{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Chevrolet]] |} |} {{clear}} {|width=50% align="center" |+'''Patrocinadores secundarios''' |valign=top width=50%| {|align=center border=1 width=80% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background:#F9F9F9; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center;" |-align=center bgcolor=1661D4 style=“color:white;" !width=55%|<font style="color:white;">Periodu</font> !width=45%|<font style="color:white;">Provisor</font> |- |1991||{{Bandera|Italia}} [[Iveco]] (dorsal) |- |2008 - Presente||{{Bandera|Chile}} [[Homecenter Sodimac|Sodimac]] (pantalón) |- |2012 - 2013||{{Bandera|Chile}} Fittig (medies) |- |2014 - 2016||{{bandera|Brasil}} Tramontina (mangues) |- |2015 - 2017||{{Bandera|Chile}} Dolorub (medies) |- |2017 - Presente||{{Bandera|Chile}} [[Movistar Chile|Movistar]] (mangues) |- |2017 - Presente||{{Bandera|Chile}} [[Polla Chilena de Beneficencia|Loto]] (dorsal) |- |2017 - Presente||{{Bandera|Chile}} AutoPlanet (medies) |} |} {{clear}} == Estadiu == {{AP|Estadiu Nacional de Chile}} [[Ficheru:Estadio nacional-Chile.jpg|miniatura|[[Estadiu Nacional de Chile]], perteneciente al Estáu, ye'l llugar onde davezu Universidá de Chile exerz la so localía.]] Universidá de Chile nun cunta con estadiu propiu, pero davezu exerz de llocal nel Estadiu Nacional (oficialmente llamáu ''Estadiu Nacional Julio Martínez Prádanos''), cortil que ye propiedá del [[Estáu de Chile]] y operáu pol [[Institutu Nacional de Deportes de Chile|Institutu Nacional de Deportes]]. Ésti foi inauguráu'l 3 d'avientu de 1938, tien una capacidá de 48.665 espectadores<ref name = capa/> y allúgase en [[Avenida Grecia]] #2001, [[Comuña de Chile|comuña]] de [[Ñuñoa]], [[Santiago de Chile|Santiago]].<ref name=estnacional>{{Cita web |editor=Institutu Nacional de Deportes Gobierno de Chile |url=http://www.ind.cl/recintos-deportivos/estadio-nacional/Paginas/Estadiu-Nacional.aspx |títulu=Estadiu Nacional |fechaaccesu=16 de setiembre de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130610154935/http://www.ind.cl/recintos-deportivos/estadio-nacional/Paginas/Estadiu-Nacional.aspx |fechaarchivu=10 de xunu de 2013 }}</ref> Pol gocie del mesmu, el club paga aproximao [[Dólar de los Estaos Xuníos|US$]]10 500 d'[[Contratu d'arrendamientu|arriendu]] per cada partíu. Como estadiu alternativu pa los partíos de llocal, utilízase'l [[Estadiu Santa Laura]], cercanu a la [[Plaza Chacabuco]] na [[Comuña de Chile|comuña]] d'[[Independencia (Chile)|Independencia]] y propiedá d'[[Club Unión Española|Unión Española]]. Como tercer opción, el club tamién utiliza'l [[Estadiu El Teniente]] allugáu na ciudá de [[Rancagua]], [[Rexón del Llibertador Xeneral Bernardo O'Higgins]] de [[Chile]], de propiedá estatal y nel cual exerz localía el club [[Club Deportivo O'Higgins|O'Higgins]].<ref>{{cita noticia|títulu=¿El Teniente la segunda casa? La Universidá de Chile podría faer de llocal en Rancagua|url=http://www.elrancahuaso.cl/noticia/deporte/el teniente-la-segunda-casa-la universidá-de-chile-podria-faer-de-local-en-rancagu|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2017|obra=El Rancahuaso|fecha=9 de xunu de 2017}}</ref> N'abril de 2014, el presidente del club [[Carlos Heller Solari|Carlos Heller]] y el rector de la universidá [[Víctor Pérez Vera|Víctor Pérez]] anunciaron la construcción d'un [[estadiu]] pal so usu propiu nel predio de [[Llaguna Carén]], allugáu na [[Comuña de Chile|comuña]] de [[Pudahuel]], en [[Santiago de Chile|Santiago]].<ref>{{Cita web |autor=Club Universidad de Chile |fecha=24 d'abril de 2014 |url=http://www.udechile.cl/index.php?op=noticias_detalle&cat=2&id=3037 |títulu=La "O" cumple'l so suañu:va tener estadiu propiu, que se va construyir nel el terrén del predio Carén, allugáu en Pudahuel |fechaaccesu=24 d'agostu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160403220707/http://www.udechile.cl/index.php?op=noticias_detalle&cat=2&id=3037 |fechaarchivu=2016-04-03 }}</ref> La cortil va tener una superficie de 34 hectárees y una capacidá de 30 a 35 mil espectadores. Amás, el proyeutu contempla construyir un parque d'usu públicu de 28 hectárees forníu con multicanchas, circuitos de running, bicicleta y trekking y un club de campu pa usu de la comunidá universitaria.<ref>{{Cita web |autor=Club Universidad de Chile |fecha=25 d'abril de 2014 |url=http://www.udechile.cl/index.php?op=noticias_detalle&cat=2&id=3038 |títulu=Conoz los detalles del nuevu estadiu que va tener la "O" |fechaaccesu=24 d'agostu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160307020535/http://www.udechile.cl/index.php?op=noticias_detalle&cat=2&id=3038 |fechaarchivu=2016-03-07 }}</ref> En setiembre de 2014 depués de que se complicara'l proyeutu de Llaguna Carén, el presidente del club Carlos Heller rápido axuntóse col direutoriu d'Azul Azul y col alcalde de la comuña de [[La Pintana]], Jaime Pavez, pa poner en marcha'l "Plan B": Los terrenes del paradoriu 41 de [[Avenida Santa Rosa (Santiago)|Santa Rosa]]. Alcordóse roblar una promesa de compra por 12 hectárees a 0,95 UF el m². Va Significar pagar 120 mil UF: US$ 4.835.862, la metá del costu del arriendu en Llaguna Carén: 220 mil UF: US$ 8.865.747. L'alcuerdu por La Pintana establez un plazu de trés años pa mercar el mesmu predio qu'en 2012 foi propuestu pola alministración de [[José Yuraszeck]].<ref>{{Cita web |apellido1=Fuenzalida |nomes1=Ramiro |url=http://www.latercera.com/noticia/deportes/2014/09/656-598010-9-l'estadiu-de-universidá-de-chile-bien-cerca-del paradoriu-41-de santa rosa.shtml |títulu=L'estadiu d'Universidá de Chile, mui cerca del paradoriu 41 de Santa Rosa |obra=La Tercer |fecha=30 de setiembre de 2014 }}</ref> {{VT|Estadiu de la Universidá de Chile}} === Instalaciones === Dende la fundación del Club Universitariu de Deportes y nos sos primeros años d'esistencia como equipu amateur, el plantel entrenaba y apostaba los sos partíos na cancha de la [[Facultá de Medicina de la Universidá de Chile|Escuela de Medicina de la Universidá de Chile]], onde estudiaben dellos de los sos xugadores. Tocantes a [[Sede social|sedes sociales]], escontra [[1931]], el club cuntaba con un local n'[[Avenida Llibertador Xeneral Bernardo O'Higgins|Alamea]] #958, qu'incluyía una sala de billa, un [[billar]], sala de [[tenis de mesa]], [[comedor]], [[salón]] de sesiones, sala de secretaría, cancha de [[golf]], etc.<ref>{{Cita publicación |títulu=Un Ximnasiu y un Campu Deportivo trata de consiguir el Club Universitariu de Deportes |publicación=[[Los Sports]] |fecha=27 de febreru de 1931 |añu=VIII |númberu=416 |páxina=7|editorial=[[Editorial Zig-Zag]] |allugamientu=[[Santiago de Chile]]}}</ref> Años más tarde, en [[1950]] y sol bistechu del [[Club Deportivo de la Universidad de Chile]], les sos dependencies treslladar a Vergara con Alamea,<ref>{{Cita publicación |publicación=[[El Mercurio]] |fecha=1 de mayu de 1950 |allugamientu=[[Santiago de Chile]]}}</ref> ente que na [[Años 1960|década de 1960]] la sede institucional allugar na cai Santa Lucía #240. Darréu, na [[Años 1980|década de 1980]], l'equipu entrenaba nel [[Estadiu Recoleta]], pa treslladase a entamos de la [[Años 1990|década de 1990]] al [[predio]] «El Sauzal», allugáu na [[Comuña de Chile|comuña]] de [[Peñalolén]]. Depués, en 1996, el plantel treslladó les sos actividaes al Cascoxu Azul», cortil cercana al [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] en que'l club permaneció mientres 14 años, en virtú d'un [[comodato]]. Amás, a fines de la [[Años 1990|década de 1990]] y a entamos de la [[Años 2000|década de 2000]], so la xestión de [[René Orozco]], tuvo llugar la construcción de la Ciudá Deportiva Azul» na comuña de [[Lampa (Chile)|Lampa]], camín al Noviciáu. Propiedá del club y de una estensión de 127 [[hectárees]], el proyeutu polideportivu consistió nuna [[llaguna]] artificial, tres canches de [[fútbol]], cuatro canches de [[voleibol]], cuatro canches de [[tenis]], un [[Centru social|casino]] de 600 [[metros cuadraos]], una [[piscina]] recreacional con edificios de camarines, un sector de [[parrilla|parrilles]] habilitaes pal usu simultáneu de 20 families, una [[planta de tratamientu d'agües sirvíes]], una casa d'alministración, un plantíu de 30.000 [[árboles]], amás d'ufiertar l'[[Contratu d'arrendamientu|arriendu]] de [[Motocicleta touterrén|motos touterrén]], paseos en [[bote]], [[bicimontaña]] o a [[caballu]], más l'usu del casino y de la [[Tienda de campaña|carpa]] pa eventos especiales.<ref>{{Cita web |editor=udechile.cl |url=http://www.udechile.cl/ciudá.html |títulu=Ciudad Deportiva |fechaaccesu=17 de xunu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20030204223504/http://www.udechile.cl/ciudá.html |fechaarchivu=4 de febreru de 2003 }} (Cortesía d'[[Internet Archive]]).</ref> Sicasí, el centru deportivu yera susceptible a llenes y nun foi de gustu del plantel, qu'optó por siguir trabayando nel Cascoxu Azul». Finalmente, tres la [[quiebra]] del club, los terrenes de la Ciudá Deportiva Azul» fueron axudicaos nun [[Puya|remate]] por Inmobiliaria El Patiu S.A. a un preciu de 860.000.000 de [[Pesu chilenu|pesos]].<ref name = ciudadazul/> Tamién fueron bienes de la institución la sede de Campu de Deportes #565, onde amás funcionó la Escuela de ''[[Los de baxo (barra brava)|Los de baxo]]''» nel #581, y una casa vecina de calle Francisco de Miranda #2094, los que mientres el procesu de quiebra fueron apurríos en comodato por 30 años, funcionando anguaño un cuartel de la [[Policía d'Investigaciones de Chile|PDI]].<ref name = xigante>{{Cita web |autor=La Segunda |fecha=22 de xunu de 2009 |editor=La Segunda online |url=http://www.lasegunda.com/Noticias/deportes/2009/06/492496/la-o-el xigante-mas-probe-del-futbol-chilenu-ensin-campera-sin-sede-y-ensin-entrenador- |títulu=La “O”, el xigante más “probe” del fútbol chileno: ensin campera, ensin sede y ensin entrenador |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2011}}</ref> ==== Centru Deportivu Azul ==== En [[2007]], al axudicase la [[concesión]] del club y ante la proximidá del términu del [[comodato]] del Cascoxu Azul», Azul Azul S.A. contempló nel so plan d'inversiones la construcción d'un campu d'entrenamientu de primer nivel, tantu pal equipu profesional como pa les divisiones inferiores, basándose nos estándares internacionales y n'antecedentes de complexos deportivos de clubes europeos como [[Real Madrid]], [[Chelsea Football Club|Chelsea F. C.]], [[Liverpool Football Club|Liverpool F. C.]], [[F.C. Bayern de Múnich|F. C. Bayern München]], [[Ajax Ámsterdam|Ajax]], [[PSV Eindhoven]], [[Everton Football Club|Everton F. C.]] y de la [[Real Federación Española de Fútbol]], asina tamién de clubes suramericanos como [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]], [[Palmeiras]], [[Club Atlético River Plate|River Plate]] y de l'[[Asociación del Fútbol Arxentino|AFA]].<ref name = ufierta/> Asina, en 2009, la concesionaria robló un conveniu cola Pernomada Municipalidá de [[La Cisterna]] consistente nel [[Contratu d'arrendamientu|arriendu]] d'un terrén de nueve [[hectárees]], allugáu en felicidá [[Comuña de Chile|comuña]], pa efeutos de construyir nésti'l complexu deportivu, con una inversión total que bordió los 3 000 000 de [[Pesu chilenu|pesos]].<ref name = memoria2008/><ref>{{Cita web |autor=Juan Ignacio Briso |fecha=14 de febreru de 2009 |editor=goal.com |url=http://www.goal.com/es-la/news/690/chile/2009/02/14/1109608/universidá-de-chile-la-o-construira-nuevu-complexu-deportivu-que |títulu=Universidad de Chile: La O construira nuevu complexu deportivu que nun va incluyir estadiu nuevu |fechaaccesu=7 de xunu de 2011}}</ref> Esti arrendamientu tien por plazu tol periodu restante que dura la concesión, ye dicir por 28 años, anovables por 15 años más. Con cuenta de llevar a cabu la construcción del [[inmueble]], Azul Azul S.A. creó ya invirtió nuna filial denominada Inmobiliaria Azul Azul [[Sociedá por aiciones|SpA]], que'l so capital social xubió a $1 350 000 000, pagaderos en dineru efeutivo o por aciu l'apurra del contratu d'arrendamientu del inmueble.<ref name=memoria2009>{{Cita web |editor=udechile.cl |url=http://www.udechile.cl/fw-panel/fw-files/fw-uploads/memoria_2009.pdf |títulu=Memoria añal y estaos financieros 2009 - Azul Azul S.A. |añu=2009 |fechaaccesu=5 de xunu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110831131820/http://www.udechile.cl/fw-panel/fw-files/fw-uploads/memoria_2009.pdf |fechaarchivu=31 d'agostu de 2011 }}</ref><ref>{{Cita web |editor=La Tercera |url=http://latercera.com/contenido/692_174496_9.shtml |títulu=La "O" crea inmobiliaria pa construyir complexu deportivu |fecha=27 d'agostu de 2009 |fechaaccesu=7 de xunu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120112181408/http://latercera.com/contenido/692_174496_9.shtml |fechaarchivu=2012-01-12 }}</ref> Finalmente, en poniendo la primer piedra del edificiu en xineru de 2010,<ref>{{Cita web |editor=La Tercera |url=http://latercera.com/contenido/688_215981_9.shtml |títulu=Timonel azul: "Va Ser el complexu más importante del continente" |fecha=8 de xineru de 2010 |fechaaccesu=7 de xunu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120112221802/http://latercera.com/contenido/688_215981_9.shtml |fechaarchivu=2012-01-12 }}</ref> la «U» inauguró en [[setiembre]] d'esi añu'l Centru Deportivu Azul», cola presencia de la direutiva d'Azul Azul S.A. comandada por [[Federico Valdés]], y tamién del [[Presidente de Chile|presidente]] [[Sebastián Piñera]], l'alcalde local Santiago Rebolledo, y expresidentes y figures referentes del club.<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/o-de-chile-inauguro-la so-nueva-cortil-deportiva-con-presencia-del presidente-sebastian-pinera/prontus_nots/2010-09-08/183243.html |títulu=O. de Chile inauguró la so nueva cortil deportiva con presencia del Presidente Sebastián Piñera |fecha=8 de setiembre de 2010 |fechaaccesu=7 de xunu de 2011}}</ref> Emplazado n'Avenida El Parrón 939, na [[Comuña de Chile|comuña]] de [[La Cisterna]], anguaño'l campu deportivo de la «U» consta d'ocho canches d'entrenamientu, dos canches de [[fútbol-tenis]], una cancha d'entrenamientu pal primer equipu con graderías pa 200 persones y tres canches de [[Verde artificial|campera sintética]], más l'edificiu principal, que cunta con camarines, circuitu de trote, dos [[ximnasios]] (el del primer equipu colinda con tres módulo d'atención y consulta médica), [[Centru social|casino]], [[comedor]], [[cafetería]], sala d'eventos, [[sala de xuntes]] del primer equipu (pa charres téuniques más un [[proyeutor de videu]]), sala de prensa y [[cuartu|cuartos]] pa los menores que trabayen en doble xornada. == Afición == {{AP|Los de baxo (barra brava)}} {{Imaxe múltiple |posición_tabla = right |direición = vertical |anchu = 250 |títulu = Afición de la Universidá de Chile |semeya1 = Supporters of Universidad de Chile.jpg |semeya2 = Universidad de Chile en el Estadio Nacional.jpg |semeya3 = Bomboslda.jpg }} === Barres entamaes === Históricamente, l'afición d'Universidá de Chile taba compuesta por estudiantes d'esa mesma [[Universidá de Chile|casa d'estudios]], quien preparaben espectáculos previos al partíu nes distintes ediciones del ''[[Clásicu Universitariu]]'' contra [[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]]. El nivel de preparación yera tal, que los periódicos resaltaben con igual importancia les competencies tantu nes tribunes ente les barres como'l partíu ente les escuadres. Dicha tradición, col correr de los años, evolucionó al usu de [[Bengala (pirotecnia)|bengalas]], [[estintor]]es de colores y [[Pirotecnia|fuego d'artificiu]].<ref name = eg/> Dende la [[Años 1990|década de 1990]], la [[barra brava]] d'Universidá de Chile, denominada ''[[Los de baxo (barra brava)|Los de baxo]]'', adquirió notoriedá nacional por cuenta de los incidentes violentos producíos nos partíos del so equipu, acentuándose pa los superclásicos contra [[Colo-Colo]]. Los constantes enfrentamientos cola [[Carabineros de Chile|policía uniformada]] y les estroces que producieron fueron los principales motivos pa la promulgación de la Llei Nᵘ 19 327 o de violencia nes cortiles deportives. Felicidad [[llei]] encamienta a les barres a empadronase, esto ye, rexistrar a los sos miembros en casu de que dalgún d'ellos provoque dalgún fregáu dientro del estadiu, en cuenta de dellos beneficios como'l llogru d'entraes más barates.<ref>{{Cita web |editor=Biblioteca del Congresu Nacional de Chile (BCN) |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=30694 |títulu=Ley Nᵘ 19.327 - Fixa normes pa prevención y sanción de fechos de violencia en cortiles deportives con ocasión d'espectáculos de fútbol profesional |fecha=31 d'agostu de 1994 |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2011}}</ref><ref>{{Cita web |editor=Biblioteca del Congresu Nacional de Chile (BCN) |url=http://www.bcn.cl/actualidá_lexislativa/temes_portada.2007-08-31.2371993502 |títulu=Diputaos aprueben cambeos a llei de violencia nos estadios |fecha=1 de setiembre de 2007 |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2011}}</ref> La llei foi duramente criticada por cuenta de la inesistencia d'un modelu integral pa combatir la violencia en tolos espectáculos deportivos y non yá nel [[fútbol]].<ref>{{Cita web |editor=Facultá de Derechu - Universidá de Chile |url=http://www.derecho.uchile.cl/noticias/41682/estudiu-critica-ineficiencia-de-la llei-de-violencia-en-los estadios |títulu=Estudio critica ineficiencia de la Llei de Violencia nos Estadios y analiza funcionamientu de llexislación n'otros países |fecha=7 de xunu de 2007 |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2011}}</ref><ref name = leysadp/> En payares de 2008, magar la [[Crisis económica de 2008-2011|crisis económica de 2008]], efeutuóse l'apertura d'Azul Azul S.A. na [[Bolsa de Comerciu de Santiago|Bolsa de Comerciu]], previa venta de cuasi 20 000 000 [[Aición (finances)|aiciones]], caúna con un preciu d'allugamientu de [[Pesu chilenu|$]]480, correspondientes al 55% de la propiedá de la concesionaria y que fueron mercaes por más de 8000 nuevos [[accionistes]]. Amás nun obliga de manera concreta l'empadronamientu, dexando la decisión al mesmu hincha. === Encuestes === Diversos estudios d'opinión pública alluguen a Universidá de Chile como'l segundu [[club de fútbol]] con mayor cantidá de simpatizantes en [[Chile]]. Ente ellos, una [[encuesta]] realizada pola [[Fundación Futuru]] a 352 persones del [[Gran Santiago]] en 1999 asitiar segundu con un 30,4% de les preferencies.<ref>{{Cita publicación |editor= Fundación Futuru |añu= 1999 |publicación= El Fútbol: Pasión d'Ensames. Equipu preferíu. Sofitu a equipos.}}</ref> Coles mesmes, otru estudiu fechu pola Fundación Futuru en 2006 a 300 persones del Gran Santiago allugar segundu con un 14% de les preferencies.<ref>{{Cita publicación |editor= Fundación Futuru |añu= 2006 |publicación= Fútbol: Pasión d'Ensames. ¿Cómo vimos los chilenos el Mundial?}}</ref> Per otra parte, el centru d'estudiu de los estilos de vida de los chilenos Chilescopio, nun sondéu realizáu a 1500 persones de tol país en 2006, tamién lo allugó segundu con un 23% de la preferencia nacional. De la mesma nun nuevu estudiu realizáu por Chilescopio en 2007 apaeció nuevamente segundu con un 25%.<ref>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/ver-tv-escuchar-musica-y-poder-dormir-mas-son-les prioridaes-de-los-chilenos/prontus_nots/2007-08-14/161012.html |títulu=Ver TV, escuchar música y poder dormir más son les prioridaes de los chilenos |fecha=14 d'agostu de 2007 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2011}}</ref> Tamién en 2007, una [[encuesta]] efeutuada por Mediática y la Facultá de Comunicaciones de la [[Universidá del Desarrollu]] a 603 persones de la [[Rexón Metropolitana de Santiago]] dio-y un 21,1% de les preferencies.<ref>{{cita web|autor=Juan Esteban Codelia|fecha=15 de payares de 2007|editor=El Mercurio|url=http://diario.elmercurio.com/detalle/index.asp?id={4dae5802-3ee0-4b15-bc3b-b0b8f01dc093}|títulu=La xente cree que Bielsa va llevar a Chile al Mundial|fechaaccesu=10 d'ochobre de 2011}}</ref> En cuantes que, el centru d'encuestes del [[Prensa escrita|diariu]] ''[[La Tercera]]'', nun sondéu realizáu en xunu de 2006, allugar segundu con un 28% de les preferencies, ente que, el mesmu estudiu realizáu en 2008, Le otogó un 19% de les adherencies.<ref>{{Cita web |autor=Juan Esteban Codelia |añu=2008 |url=http://papeldigital.info/lt/edicion.html?20080412010780 |títulu=Colo-Colo aumenta la so popularidá y dobla a hinches de la "O" |editor=La Tercera |fechaaccesu=12 d'abril de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081222051340/http://papeldigital.info/lt/edicion.html?20080412010780 |fechaarchivu=22 d'avientu de 2008 }}</ref> Nel añu [[2011]] realizóse'l censu de fútbol» más grande que se realizó en Chile, el sitiu ''QuienesChile.com'' foi l'encargáu de realizar dichu censu, nel cual participaron 146.003 persones, refundiando como resultáu a Universidá de Chile como'l club más popular del país con un 51,55%, sobre Colo-Colo con 48,44%.<ref>{{Cita web |autor=QuiénesChile.com |añu=2012 |url=http://behance.vo.llnwd.net/profiles7/1033461/projects/4141077/d208465ee5543aa762626y72y50d6600.png |títulu=La O ye l'equipu más popular del país según censu más grande rexistráu d'hinches |fechaaccesu=11 de setiembre de 2011 }}</ref> Hai de solliñar que nesta encuesta consideróse solamente a Universidá de Chile y Colo-Colo pa votar, amás toles demás encuestes realizaes enantes onde'l club Colo-Colo considerábase'l club más popular, nun devasaben les 2.000 persones encuestaes. Al añu siguiente, en [[2012]], ''[[El Gráficu (Chile)|El Gráficu]]'' realizó una encuesta vía red sociales, onde participaron 91.016 persones y catalogaron a Universidá de Chile nuevamente como'l más popular de Chile con un 45%, sobre'l so símil Colo-Colo que se quedó col 41% de les preferencies.<ref>{{Cita web |autor=El Gráficu Chile |añu=2012 |url=https://www.publimetro.cl/cl/grafico-chile/2012/11/12/encuesta-llectores-grafico-chile-creen-que-o-equipu-mas-popular-chile.html |títulu=Llectores d'El Gráficu Chile creen que la O ye l'equipu más popular de Chile |editor=El Gráficu Chile |fechaaccesu=12 de payares de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170521050709/https://www.publimetro.cl/cl/grafico-chile/2012/11/12/encuesta-llectores-grafico-chile-creen-que-o-equipu-mas-popular-chile.html |fechaarchivu=21 de mayu de 2017 }}</ref> == Datos del club == {{AP|Estadístiques del Club Universidad de Chile}} === Yera amateur === * '''Temporaes na [[Asociación de Football de Santiago|Lliga Central de Football/Asociación de Football de Santiago]]''': 10 (1927-1937). ** Primer División: 1927-1928 y 1934. ** Segunda División: 1929 y 1933.<ref group=n>Cola formación de la Lliga Profesional de Football en [[1933]], la División Entemedia, onde competía Universitariu, pasó de tercera a segunda categoría de l'[[Asociación de Football de Santiago]].</ref><ref>{{Cita publicación |publicación= La Nación |páxina=30|fecha=2 de xunetu de 1933}}</ref> ** Tercer División: 1930-1932. ** Serie B: 1935-1937. * '''Mayor goliada consiguida (Serie B)''': 14-1 a [[Club de Deporte Santiago Morning|Santiago Morning B]] en [[1937]]. * '''Mayor goliada recibida (Serie B)''': 2-4 de [[Club de Deportes Green Cross|Green Cross]] en [[1935]]. === Yera profesional === * '''Temporaes en [[Primer División de Chile|Primer División]]''': 79 (1938-1988 y 1990-Presente). * '''Temporaes en [[Primer B de Chile|Primer B]]''': 1 ([[Segunda División de Chile 1989|1989]]). * '''Mayor goliada consiguida''': ** En campeonatos nacionales: 9-1 a [[Club Deportivo Magallanes|Magallanes]] en 1962. ** En torneos internacionales: 7-1 a [[Club Social de Deportes Rangers|Rangers]] en 1970. 6-0 a [[Sociedá Deportivu Quito|Deportivu Quito]] en 2012. * '''Mayor goliada recibida''': ** En campeonatos nacionales: 0-6 de [[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]] en 1938. ** En torneos internacionales: 0-7 de [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] en 1999. 0-7 de [[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] en 2018. * '''Meyor puestu en Primer División''': 1º (18 vegaes).<ref name=chilechamp /> * '''Peor puestu en Primer División''': 15º (1988). * '''Puestu históricu en Chile''': 2º.<ref>{{Cita web |autor=Luis Antonio Reyes |fecha=16 de xineru de 2003 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chilealltime.html |títulu=Chile - All-Time Table |idioma=inglés |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2011}}</ref> * '''Máximu goliador''': [[Carlos Campos]] (197 goles: 183 por [[Primer División de Chile|campeonatos nacionales]], 9 por [[Copa Chile]], 4 por [[Copa Libertadores d'América|Copa Libertadores]] y 1 por tornéu de preparación). * '''Porteru menos goliáu''': [[Sergio Vargas (futbolista)|Sergio Vargas]] (con 626 [[minutos]] ensin recibir goles en 1995). * '''Xugador con más partíos apostaos''': [[Luis Musrri]] (539 partíos).<ref name = musrri>{{Cita web |editor=Radio Cooperativa |url=http://www.cooperativa.cl/p4_noticias/site/artic/20041222/pags/20041222231649.html |títulu=Luis Musrri: el lluchador que s'encualló nel corazón de los azules |fecha=23 d'avientu de 2004 |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2011}}</ref> * '''Xugador con más partíos internacionales apostaos''': [[José Rojas (futbolista)|José Rojas]] (78 partíos). * '''Participaciones internacionales''': ** [[Copa Libertadores d'América|Copa Libertadores]] (22): [[Copa de Campeones d'América 1960|1960]], [[Copa de Campeones d'América 1963|1963]], [[Copa Libertadores 1965|1965]], [[Copa Libertadores 1966|1966]], [[Copa Libertadores 1968|1968]], [[Copa Libertadores 1970|1970]], [[Copa Libertadores 1972|1972]], [[Copa Libertadores 1977|1977]], [[Copa Libertadores 1981|1981]], [[Copa Libertadores 1995|1995]], [[Copa Libertadores 1996|1996]], [[Copa Libertadores 2000|2000]], [[Copa Libertadores 2001|2001]], [[Copa Libertadores 2005|2005]], [[Copa Libertadores 2009|2009]], [[Copa Libertadores 2010|2010]], [[Copa Libertadores 2012|2012]], [[Copa Libertadores 2013|2013]], [[Copa Libertadores 2014|2014]], [[Copa Libertadores 2015|2015]], [[Copa Libertadores 2016|2016]], [[Copa Libertadores 2018|2018]]. ** [[Copa Suramericana]] (7): [[Copa Suramericana 2005|2005]], [[Copa Suramericana 2009|2009]], [[Copa Suramericana 2010|2010]], [[Copa Suramericana 2011|2011]], [[Copa Suramericana 2012|2012]], [[Copa Suramericana 2013|2013]], [[Copa Suramericana 2017|2017]]. ** [[Copa Conmebol]] (2): [[Copa Conmebol 1994|1994]], [[Copa Conmebol 1997|1997]]. ** [[Copa Mercosur]] (4): [[Copa Mercosur 1998|1998]], [[Copa Mercosur 1999|1999]], [[Copa Mercosur 2000|2000]], [[Copa Mercosur 2001|2001]]. ** [[Recopa Suramericana]] (1): [[Recopa Suramericana 2012|2012]]. ** [[Copa Suruga Bank]] (1): [[Copa Suruga Bank 2012|2012]]. === Por competición === * <small>En '''negrina''' competiciones n'activu.</small> {| class="sortable" align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #FFFFFF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=80% |- bgcolor=#034HALA2 style="color:white; border: 1px #aaa solid;" !width=22%|Tornéu !width=5%|<span title="Torneos xugaos" style="cursor:help">TJ</span> !width=5%|<span title="Partíos xugaos" style="cursor:help">PX</span> !width=5%|<span title="Partíos ganaos" style="cursor:help">PG</span> !width=5%|<span title="Partíos empataos" style="cursor:help">PE</span> !width=5%|<span title="Partíos perdíos" style="cursor:help">PP</span> !width=5%|<span title="Goles a favor" style="cursor:help">GF</span> !width=5%|<span title="Goles en contra" style="cursor:help">GC</span> !width=5%|<span title="Diferencia de goles" style="cursor:help">Dif.</span> !width=5%|<span title="Puntos" style="cursor:help">Puntos</span> |- align=center bgcolor=F9F9F9 |'''[[Copa Libertadores d'América]] ||21||151||56||32||63||198||222||-24||'''200''' |- align=center |'''[[Copa Suramericana]] ||7||34||18||7||9||47||34||+13||'''61''' |- align=center bgcolor=F9F9F9 |'''[[Recopa Suramericana]] ||1||2||0||1||1||0||2||-2||'''1''' |- align=center |[[Copa Conmebol]] ||2||8||4||1||3||16||9||+7||'''13''' |- align=center bgcolor=F9F9F9 |[[Copa Mercosur]] ||4||24||3||3||18||18||55||-37||'''12''' |- align=center |'''[[Copa Suruga Bank]] ||1||1||0||1||0||2||2||0||'''1''' |- bgcolor=#034HALA2 style="color:white; border: 1px #aaa solid;" !Total!!36!!220!!81!!45!!94!!281!!324!!-43!!288 |} <center><small>Actualizáu a la [[Copa Suramericana 2017]]</small></center> === Gráficu de la evolución histórica === <timeline> TimeAxis = orientation:horizontal ImageSize = width:1500 height:125 PlotArea = width:900 height:44 bottom:78 left:100 DateFormat = yyyy Period = from:1927 till:2017 ScaleMinor = unit:year increment:1 start:1927 ScaleMajor = unit:year increment:5 start:1927 AlignBars = justify Colors = id:pri value:green id:seg value:blue id:ter value:red id:cua value:purple BarData = bar:primer text:"Primer División" bar:segunda text:"Primer B" bar:tercer text:"Lliga Central" PlotData = # set defaults width:10 fontsize:s textcolor:white align:left anchor:from shift:(5,-5) bar:primer color:pri from:1938 till:1989 from:1990 till:2017 bar:segunda color:seg from:1989 till:1990 bar:tercer color:ter from:1927 till:1938 </timeline> == Rankings == === Rankings de [[Conmebol]] === * '''Ranking de la Conmebol''': 1º (482,95 puntos). :''Actualizáu al [[25 d'avientu]] del [[2012]].''<ref>{{Cita web |editor= Conmebol |url= http://www.conmebol.com/pages/Ranking.html |títulu= Nuevu Ranking de la CONMEBOL |fecha= 25 d'avientu de 2012 |fechaaccesu= 25 d'avientu de 2012 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20121219091512/http://www.conmebol.com/pages/Ranking.html |fechaarchivu= 19 d'avientu de 2012 }}</ref> === Rankings d'[[IFFHS]] === * '''Clasificación Mundial de los Clubes (Top 400)''': 28º (194,5 puntos). :''Actualizáu al ''09 de mayu del 2014''.''<ref>{{Cita web |editor= Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol (IFFHS) |url= http://www.iffhs.de/?10f42y00fa2d17f73702fa3016y23c17f7370eff3702bb0a35bb6f28f5350f |títulu= Clasificación Mundial de los Clubes |fecha=25 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=25 d'avientu de 2012 }}</ref> * '''[[Clubes continentales del sieglu XX según la IFFHS#América del Sur|Ranking del Club del Sieglu d'América del Sur]]''': 34º (50 puntos).<ref>{{Cita web |editor= Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol (IFFHS) |url= http://www.iffhs.de/?32b0cfd380ff73117fe2c0bf23c17y23a09y33b17f7370eff3702bb0a35bb6y36y52c00f23808f02 |títulu= El Club del Sieglu d'América del Sur |añu= 2009 |fechaaccesu=14 de setiembre de 2011}}</ref> * '''Ranking del Club de [[Suramérica]] de la 1ª Década del [[Sieglu XXI]] (2001-2010)''': 23º (1.085 puntos).<ref>{{Cita web |editor= Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol (IFFHS) |url= http://www.iffhs.de/?3d0a843ccf413ecf05ffcc8129dái5105fdcdc3bfcdc0aec70aeedbc83d4d41b |títulu= El Club de Suramérica de la 1ª Década del Sieglu XXI (2001-2010) |añu= 2010 |fechaaccesu=14 de setiembre de 2011}}</ref> * '''Ranking Mundial de Clubes de la 1ª Década del Sieglu XXI (2001-2010)''': 90º (1.085 puntos).<ref>{{Cita web |editor= Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol (IFFHS) |url= http://www.iffhs.de/?36f53510f46857a72y00fa2d17f7370eff3702bb0a35bb6f02 |títulu= Ranking Mundial de Clubes del Sieglu XXI (2001-2010) |añu= 2010 |fechaaccesu=14 de setiembre de 2011}}</ref> == Xugadores y cuerpu téunicu == === Plantía y cuerpu téunicu 2018 === {{Equipu de fútbol empecipio |procedencia=sí |edá=sí |formativu=sí |testu=white |fondu=#1661D4}} {{Xugador de fútbol|non=1|nat=Chile|name=[[Fernando de Paul]]|pos=POR|edá={{edá|25|4|1991}}|procedencia={{bandera|Chile}} [[San Luis de Quillota|San Luis]]|formativu={{bandera|Chile}} [[San Luis de Quillota|San Luis]]}} {{Xugador de fútbol|non=2|nat=Chile|name=[[Christian Vilches]]|pos=DEF|edá={{edá|13|7|1983}}|procedencia={{Bandera|Brasil}} [[Club Athletico Paranaense|Atlético Paranaense]]|formativu={{bandera|Chile}} [[Club Deportivo Maipo Quilicura|Deportes Quilicura]]}} {{Xugador de fútbol|non=3|nat=Chile|name=[[Alejandro Contreras]]|pos=DEF|edá={{edá|3|3|1993}}|procedencia={{Bandera|Chile}} [[Club Deportivo Palestino|Palestino]]|formativu={{bandera|Chile}} [[Club Deportivo Palestino|Palestino]]}} {{Xugador de fútbol|non=4|nat=Chile|name=Lucas Alarcón|pos=DEF|edá={{edá|5|3|2000}}|procedencia=[[Fútbol Nuevo del Club Universidad de Chile|Inferiores]]|formativu={{bandera|Chile}} '''Universidá de Chile'''}} {{Xugador de fútbol|non=5|nat=Brasil|name=[[Rafael Vaz]]|pos=DEF|edá={{edá|17|9|1988}}|procedencia={{bandera|Brasil}} [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]]|formativu={{bandera|Brasil}} [[Sociedade Esportiva Palmeiras|Palmeiras]]}} {{Xugador de fútbol|non=6|nat=Arxentina|name=[[Matías Nicolás Rodríguez|Matías Rodríguez]] [[Ficheru:Captain sports.svg|12px|Capitán]] <small>3º</small>|pos=DEF|edá={{edá|14|4|1986}}|procedencia={{bandera|Italia}} [[Unione Calcio Sampdoria|Sampdoria]]|formativu={{bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]]}} {{Xugador de fútbol|non=7|nat=Arxentina|name=[[Leandro Benegas]]|pos=DEL|edá={{edá|27|11|1988}}|procedencia={{bandera|Chile}} [[Club Deportivo Palestino|Palestino]]|formativu={{bandera|Arxentina}} [[Club Sportivo Independiente Rivadavia|Independiente Rivadavia]]}} {{Xugador de fútbol|non=8|nat=Chile|name=[[David Pizarro]]|pos=MED|edá={{edá|11|9|1979}}|procedencia={{Bandera|Chile}} [[Club de Deporte Santiago Wanderers|Santiago Wanderers]]|formativu={{bandera|Chile}} [[Club de Deporte Santiago Wanderers|Santiago Wanderers]]}} {{Xugador de fútbol|non=9|nat=Chile|name=[[Mauricio Pinilla]]|pos=DEL|edá={{edá|4|2|1984}}|procedencia={{bandera|Italia}} [[Genoa Cricket & Football Club|Genoa CFC]]|formativu={{bandera|Chile}} '''Universidá de Chile'''}} {{Xugador de fútbol|non=10|nat=Venezuela|name=[[Yeferson Soteldo]]|pos=MED|edá={{edá|30|6|1997}}|procedencia={{Bandera|Chile}} [[Club Deportivo Huachipato|Huachipato]]|formativu={{bandera|Venezuela}} [[Zamora Fútbol Club|Zamora]]}} {{Xugador de fútbol|non=11|nat=Panamá|pos=MED|name=[[Armando Cooper]]|edá={{edá|26|11|1987}}|procedencia={{bandera|Canadá}} [[Toronto FC]]|formativu={{bandera|Panamá}} [[Club Deportivo Árabe Xuníu|Árabe Xuníu]]}} {{Xugador de fútbol|non=12|nat=Chile|name=Ignacio Azúa|pos=POR|edá={{edá|23|6|1998}}|procedencia=[[Fútbol Nuevo del Club Universidad de Chile|Inferiores]]|formativu={{bandera|Chile}} '''Universidá de Chile'''}} {{Xugador de fútbol|non=13|nat=Chile|name=[[Ángelo Llabráivos]]|pos=MED|edá={{edá|6|1|1997}}|procedencia={{bandera|Chile}} [[Club de Deportes Antofagasta|Deportes Antofagasta]]|formativu={{bandera|Chile}} [[Club de Deportes Antofagasta|Deportes Antofagasta]]}} {{Xugador de fútbol|non=14|nat=Chile|name=[[Felipe Seymour]]|pos=MED|edá={{edá|23|7|1987}}|procedencia={{bandera|Chile}} [[Unión Española]]|formativu={{bandera|Chile}} '''Universidá de Chile'''}} {{Xugador de fútbol|non=15|nat=Chile|name=[[Jean Beausejour]]|pos=DEF|edá={{edá|1|6|1984}}|procedencia={{bandera|Chile}} [[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]]|formativu={{bandera|Chile}} [[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]]}} {{Xugador de fútbol|non=16|nat=Chile|name=[[Isaac Díaz]]|pos=DEL|edá={{edá|24|3|1990}}|procedencia={{bandera|Paraguái}} [[Club Sol d'América (Asunción)|Sol d'América]]|formativu={{bandera|Chile}} [[Club Deportivo Huachipato|Huachipato]]}} {{Xugador de fútbol|non=17|nat=Chile|name=[[Rafael Caroca]]|pos=MED|edá={{edá|19|7|1989}}|procedencia={{bandera|Chile}} [[Club de Deportes Iquique|Deportes Iquique]]|formativu={{bandera|Chile}} [[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]]}} {{Xugador de fútbol|non=18|nat=Chile|name=[[Gonzalo Jara]]|pos=DEF|edá={{edá|29|8|1985}}|procedencia={{Bandera|Alemaña}} [[1. FSV Mainz 05|Mainz 05]]|formativu={{bandera|Chile}} [[Club Deportivo Huachipato|Huachipato]]}} {{Xugador de fútbol|non=19|nat=Chile|name=[[Francisco Arancibia Silva|Francisco Arancibia]]|pos=MED|edá={{edá|12|11|1996}}|procedencia={{bandera|Chile}} [[Club Deportivo O'Higgins|O'Higgins]]|formativu={{bandera|Chile}} [[Club Deportivo O'Higgins|O'Higgins]]}} {{Xugador de fútbol|non=20|nat=Chile|name=[[Rodrigo Echeverría]]|pos=DEF|edá={{edá|17|4|1996}}|procedencia={{bandera|Chile}} [[Everton de Viña del Mar|Everton]]|formativu={{bandera|Chile}} '''Universidá de Chile'''}} {{Xugador de fútbol|non=21|nat=Chile|name=[[Lorenzo Reyes]]|pos=MED|edá={{edá|13|6|1991}}|procedencia={{bandera|España}} [[Unión Deportiva Almería|U. D. Almería]]|formativu={{bandera|Chile}} [[Club Deportivo Huachipato|Huachipato]]}} {{Xugador de fútbol|non=22|nat=Chile|name=[[Gustavo Lorenzetti]] [[Ficheru:Captain sports.svg|12px|Capitán]] <small>2º</small>|pos=MED|edá={{edá|10|5|1985}}|procedencia={{bandera|Chile}} [[Club Deportivo Universidad de Concepción (fútbol)|O. de Concepción]]|formativu={{bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]]}} {{Xugador de fútbol|non=23|nat=Chile|name=[[Franz Schultz]]|pos=DEF|edá={{edá|20|7|1991}}|procedencia={{Bandera|Chile}} [[Club Deportivo O'Higgins|O'Higgins]]|formativu={{bandera|Chile}} [[Club de Deporte Santiago Wanderers|Santiago Wanderers]]}} {{Xugador de fútbol|non=24|nat=Chile|name=[[Iván Rozas]]|pos=MED|edá={{edá|1|7|1998}}|procedencia=[[Fútbol Nuevo del Club Universidad de Chile|Inferiores]]|formativu={{bandera|Chile}} '''Universidá de Chile'''}} {{Xugador de fútbol|non=25|nat=Chile|name=[[Johnny Herrera]] [[Ficheru:Captain sports.svg|12px|Capitán]]|pos=POR|edá={{edá|9|5|1981}}|procedencia={{bandera|Chile}} [[Audax Italiano La Florida|Audax Italiano]]|formativu={{bandera|Chile}} '''Universidá de Chile'''}} {{Xugador de fútbol|non=26|nat=Chile|name=[[Nicolás Guerra (futbolista)|Nicolás Guerra]]|pos=DEL|edá={{edá|1|9|1999}}|procedencia=[[Fútbol Nuevo del Club Universidad de Chile|Inferiores]]|formativu={{bandera|Chile}} '''Universidá de Chile'''}} {{Xugador de fútbol|non=27|nat=Arxentina|name=[[Fabián Monzón]]|pos=DEF|edá={{edá|13|4|1987}}|procedencia={{Bandera|Italia}} [[Calcio Catania|Catania]]|formativu={{bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]]}} {{Xugador de fútbol|non=29|nat=Chile|name=[[Felipe Saavedra]]|pos=DEF|edá={{edá|26|9|1996}}|procedencia={{Bandera|Chile}} [[San Luis de Quillota|San Luis]]|formativu={{bandera|Chile}} [[San Luis de Quillota|San Luis]]}} {{Xugador de fútbol|non=30|nat=Chile|name=[[Yerko Leiva Lazo|Yerko Leiva]]|pos=MED|edá={{edá|14|6|1998}}|procedencia=[[Fútbol Nuevo del Club Universidad de Chile|Inferiores]]|formativu={{bandera|Chile}} '''Universidá de Chile'''}} {{Xugador de fútbol|non=31|nat=Chile|name=Giovanni Bustos|pos=DEL|edá={{edá|25|5|2000}}|procedencia=[[Fútbol Nuevo del Club Universidad de Chile|Inferiores]]|formativu={{bandera|Chile}} '''Universidá de Chile'''}} {{Xugador de fútbol|non=32|nat=Chile|name=[[Bryan Taiva]]|pos=DEL|edá={{edá|19|6|1995}}|procedencia={{Bandera|Chile}} [[San Luis de Quillota|San Luis]]|formativu={{bandera|Chile}} '''Universidá de Chile'''}} {{Xugador de fútbol|non=—|nat=Arxentina|name=[[Jonathan Zacaría]] {{Mancáu}}|pos=MED|edá={{edá|6|2|1990}}|procedencia={{bandera|Chile}} [[Club Deportivo Palestino|Palestino]]|formativu={{bandera|Arxentina}} [[Club Almirante Brown|Almirante Brown]]}} {{Equipu de fútbol fin |entrenador= {{Bandera|Arxentina}} [[Frank Darío Kudelka|Frank Kudelka]] |axuntu= {{Bandera|Arxentina}} Raúl Armando<br />{{bandera|Arxentina}} Martín Cicotello |preparador={{bandera|Arxentina}} Mauro Ceruti<br />{{bandera|Arxentina}} Sebastián Burrows |porteros={{bandera|Arxentina}} Gustavo Flores |asistente= |fisio={{bandera|Chile}} Mauricio Hernández<br />{{bandera|Chile}} Mauricio Schmidt<br />{{bandera|Chile}} Lorenzo Prieto<br />{{bandera|Chile}} Marcelo Valencia |médicu={{bandera|Chile}} Fernando Radice<br />{{bandera|Chile}} José Hun<br /> {{bandera|Chile}} Álvaro Zamorano<br />{{bandera|Chile}} José Mates<br />{{bandera|Chile}} Alejandro Orizola<br />{{bandera|Chile}} Juan Carlos Quiñones <br />{{bandera|Chile}} Isidora Selman <br />{{bandera|Chile}} Eugenio Lizama |url plantía=https://www.udechile.cl/primer-equipo/|actualización=[[9 de xunu]] de [[2018]]. }} * <small>Los equipos chilenos tán llindaos pola [[Asociación Nacional de Fútbol Profesional|ANFP]] a tener nel so plantel un máximu de cinco [[fútbol|futbolistes]] estranxeros, nun se considera nesti cómputu los futbolistes estranxeros que tean inscritos nel [[Fútbol Nuevo del Club Universidad de Chile|fútbol nuevo]]. Al momentu dichu cupu atópase cubiertu na so totalidá.</small> * <small>Pa dichos efeutos, Jonathan Zacaría nun foi inscritu pal [[Primer División de Chile 2018|tornéu nacional]] por cuenta de la so mancadura de llarga duración.<ref>{{cita web | editor = La Tercera | url = http://www.latercera.com/el-deportivo/noticia/jonathan-zacaria-sufre-rotura-ligamento-estara-al-menos-seis-meses-baxa/41366/ | títulu = Jonathan Zacaría sufre frayatu de lligamentos y va tar siquier seis meses de baxa | fecha = 16 de xineru de 2018 | fechaaccesu = 6 de febreru de 2018 }}</ref></small> * <small>Coles mesmes, Leandro Benegas nun foi inscritu pal primer semestre de la temporada del fútbol chileno pola so mancadura de llarga duración y, tamién, pa dexar el so cupu d'estranxeru pal fichaxe del xugador [[Brasil|brasilanu]] Rafael Vaz.<ref>{{cita web | editor = ADN Radio | url = http://www.adnradio.cl/noticias/deportes/leandro-benegas-cedio-el so-cupu-de-estranxeru-a-rafael-vaz/20180215/nota/3711336.aspx | títulu = Leandro Benegas dexó'l so cupu d'estranxeru a Rafael Vaz | fecha = 15 de febreru de 2018 | fechaaccesu = 16 de febreru de 2018 }}</ref></small> * <small>Por disposición de l'[[Asociación Nacional de Fútbol Profesional|ANFP]] el númberu de les camisetes nun puede devasar al númberu de xugadores inscritos.</small> ==== Altes y baxes [[Primer División de Chile 2018|2018]] ==== {|class="wikitable collapsible collapsed" style="font-size:95%; border: blue solid 1px; text-align: center; width: 760px;" !colspan="4" style="with: 100%;" align=center style="color:white; background:#1661D4"| Altes |- !'''Xugador''' !'''Posición''' !'''Procedencia''' !'''Tipu''' |- |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Bryan Taiva]] |align=left|[[Delanteru]] |align=left|{{Bandera|Chile}} [[San Luis de Quillota|San Luis]] |align=left|Torna de préstamu |- |} {|class="wikitable collapsible collapsed" style="font-size:95%; border: blue solid 1px; text-align: center; width: 760px;" !colspan="4" style="with: 100%;" align=center style="color:white; background:#1661D4"| Baxes |- !'''Xugador''' !'''Posición''' !'''Destín''' !'''Tipu''' |- |align=left|{{Bandera|}} [[]] |align=left|[[]] |align=left|{{Bandera|}} [[]] |align=left| |- |} ===== En préstamu ===== {|class="wikitable collapsible collapsed" style="font-size:95%; border: blue solid 1px; text-align: center; width: 760px;" !colspan="4" style="with: 100%;" align=center style="color:white; background:#1661D4"| En préstamu |- !'''Xugador''' !'''Posición''' !'''Destín''' |- |align=left|{{bandera|Chile}} Gonzalo Collao |align=left|[[Porteru (fútbol)|Porteru]] |align=left|{{bandera|Chile}} [[Club de Deportes Cobreloa|Cobreloa]] |- |align=left|{{bandera|Chile}} [[Nelson Espinoza]] |align=left|[[Porteru (fútbol)|Porteru]] |align=left|{{bandera|Chile}} [[San Luis de Quillota|San Luis]] |- |align=left|{{Bandera|Chile}} Carlos Villagrán |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club Deportivo San Marcos de Arica|San Marcos de Arica]] |- |align=left|{{Bandera|Chile}} Alonso Rodríguez |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club de Deportes Puerto Montt|Deportes Puerto Montt]] |- |align=left|{{Bandera|Chile}} Sergio Sandoval |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club de Deportes Puerto Montt|Deportes Puerto Montt]] |- |align=left|{{bandera|Chile}} [[Nicolás Ramírez Aguilera|Nicolás Ramírez]] |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{bandera|Chile}} [[Club de Deportes Temuco|Deportes Temuco]] |- |align=left|{{Bandera|Chile}} Diego Urquieta |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Deporte Iberia]] |- |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Bernardo Cerezo]] |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club de Deporte Santiago Wanderers|Santiago Wanderers]] |- |align=left|{{Bandera|Chile}} [[João Ortiz]] |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club de Deportes Provincial Curicó Unido|Curicó Unido]] |- |align=left|{{Bandera|Chile}} Andrés Segovia |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Deportes Magallanes|Magallanes]] |- |align=left|{{Bandera|Chile}} John Salas |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Deporte Iberia]] |- |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Diego García Medina|Diego García]] |align=left|[[Defensa (fútbol)|Defensa]] |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club de Deportes Copiapó|Deportes Copiapó]] |- |align=left|{{Bandera|Chile}} Sebastián Amar |align=left|[[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Unión Española]] |- |align=left|{{bandera|Chile}} Esteban Valencia |align=left|[[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|Chile}} [[Club Deportivo San Marcos de Arica|San Marcos de Arica]] |- |align=left|{{Bandera|Chile}} Camilo Moya |align=left|[[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{Bandera|Chile}} [[San Luis de Quillota|San Luis]] |- |align=left|{{bandera|Chile}} Matías Parada |align=left|[[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|Chile}} [[Club de Deportes Antofagasta|Deportes Antofagasta]] |- |align=left|{{bandera|Chile}} [[Sebastián Martínez Muñoz|Sebastián Martínez]] |align=left|[[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|Chile}} [[Club Deportivo Huachipato|Huachipato]] |- |align=left|{{bandera|Chile}} Danilo Catalán |align=left|[[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|Chile}} [[Club de Deportes Recoleta|Deportes Recoleta]] |- |align=left|{{bandera|Uruguái}} [[Guzmán Pereira]] |align=left|[[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{bandera|Uruguái}} [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] |- |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Fabián Carmona]] |align=left|[[Centrocampista|Mediocampista]] |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club de Deportes La Sele|Deportes La Serena]] |- |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Gabriel Mazuela]] |align=left|[[Delanteru]] |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club de Deportes Cobreloa|Cobreloa]] |- |align=left|{{bandera|Chile}} [[Martín Arenas Jara|Martín Arenas]] |align=left|[[Delanteru (fútbol)|Delanteru]] |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Deportes Magallanes|Magallanes]] |- |align=left|{{Bandera|Chile}} Franco Llobos |align=left|[[Delanteru]] |align=left|{{Bandera|España}} [[Real Club Celta de Vigo "B"|Celta de Vigo "B"]] |- |align=left|{{bandera|Chile}} [[Mario Briceño]] |align=left|[[Delanteru]] |align=left|{{bandera|Chile}} [[Club de Deportes Provincial Curicó Unido|Curicó Unido]] |- |align=left|{{bandera|Chile}} Mathías Pinto |align=left|[[Delanteru]] |align=left|{{bandera|Chile}} [[Club de Deportes Melipilla|Deportes Melipilla]] |- |align=left|{{bandera|Arxentina}} Valentín Castellanos |align=left|[[Delanteru]] |align=left|{{bandera|Uruguái}} [[Club Atlético Torque|Torque]] |- |align=left|{{bandera|Bolivia}} [[Bruno Miranda]] |align=left|[[Delanteru]] |align=left|{{bandera|Estaos Xuníos}} [[D.C. United]] |- |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Felipe Pinilla]] |align=left|[[Delanteru]] |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club de Deporte Santiago Wanderers|Santiago Wanderers]] |- |align=left|{{Bandera|Chile}} Sebastián Gómez |align=left|[[Delanteru]] |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Malleco Xuníu]] |} === Xugadores === {{AP|Futbolistes del Club Universidad de Chile}} [[Ficheru:Pedgon.jpg|150px|miniatura|[[Pedro González Vera|Pedro González]], tercer [[goliador]] históricu con 112 anotaciones.]] [[Ficheru:Luis Musrri.jpg|150px|miniatura|[[Luis Musrri]], ye'l xugador con más partíos apostaos.]] A lo llargo de la so historia, Universidá de Chile cuntó con una gran cantidá de xugadores de diversa nacionalidá, siendo la mayoría de nacionalidá [[chile|chilena]]. [[Luis Musrri]] ye a la fecha, el xugador qu'en más ocasiones vistió la camiseta del club, con un total de 539 presencies oficiales ente 1987 y 2004. Otros xugadores que devasaron la barrera de los 400 partíos son [[Vladimir Bigorra]], [[Johnny Herrera]], [[Héctor Hoffens]], [[Manuel Pellegrini]], [[Jorge Socías]], [[Leonel Sánchez]], [[José Rojas (futbolista)|José Rojas]], y [[Sergio Vargas (futbolista)|Sergio Vargas]]. [[Carlos Campos]] ye'l [[goliador]] históricu d'Universidá de Chile con 197 [[gol]]es convertíos en partíos oficiales ente 1956 y 1969, siendo 183 anotaos por torneos nacionales de [[Primer División de Chile|Primer División]] y partíos definitorios.<ref name = ufierta/> Otros trés xugadores marcaron más de 100 goles cola camiseta azul nes instancies señalaes, como [[Leonel Sánchez]], [[Pedro González Vera|Pedro González]] y [[Rubén Marcos]].<ref name = goliadores>{{Cita web |editor=chuncho.com |url=http://www.chuncho.com/LaUgol.html |títulu=El goliadores azules - Los nomes del gol |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2011}}</ref> Amás de ser l'artilleru históricu del club, [[Carlos Campos]] ostenta'l récor de ser el máximu goliador de la «U» nun [[Primer División de Chile 1962|campeonatu nacional de primer División]], con trenta y cuatro goles en 1962.<ref name=chiletops /> Ente que, sumando la totalidá de partíos oficiales apostaos nuna temporada, la marca recái en [[Marcelo Salas]], quien en 1994 convirtió 41 goles.<ref>{{Cita web |autor=Felipe Hurtado y Luis Navarrete |fecha=19 d'avientu de 2006 |url=http://papeldigital.info/lt/edicion.html?20061219010352 |títulu=Suazo iguala récor de goles de Jorge Aravena nuna temporada |páxina=35 |ubicación=Santiago |publicación=La Tercera N° 20.646 |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2011}}</ref> [[Johnny Herrera]] tien el récor de ser el xugador que más títulos oficiales llogró pol club con un total de trelce: ocho [[Primer División de Chile|torneos nacionales]], trés [[Copa Chile]], una [[Supercopa de Chile]] y una [[Copa Suramericana]]. Ye secundáu por [[Luis Musrri]], con ocho: cinco [[Primer División de Chile|torneos nacionales]], dos [[Copa Chile]] y un campeonatu de [[Primer B de Chile|Segunda División]]. Depués siguir [[Leonel Sánchez]], [[Carlos Campos]], [[Carlos Contreras Guillaume|Carlos Contreras]] y [[José Manuel Rojas]] con 6 campeonatos nacionales ganaos cola «U».<ref name = ufierta/><ref>{{Cita web |editor=chuncho.com |url=http://www.chuncho.com/LaUcam.html |títulu=Los campeones azules - Los nomes del campeón |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2011}}</ref> Desque [[Eduardo Simián]] foi convocáu en [[1941]], Universidá de Chile tresformóse nel segundu club de [[Chile]] con mayor cantidá de contribuciones a la [[Seleición de fútbol de Chile|selección nacional]] por sobre 90 xugadores, que suman na so totalidá alredor de mil presentaciones con ''la Colorada''. El que más convocatories recibió, siendo xugador d'Universidá de Chile, foi [[Leonel Sánchez]], con ochenta y cinco partíos ente 1953 y 1969, siendo amás el que mayor cantidá de partíos apostó pola seleición nacional y el cuartu [[goliador]] históricu d'ésta con ventisiete anotaciones.<ref>{{Cita web |editor=Centro d'Información del Fútbol (CIF) |url=http://cif.inaf.cl/almaweb/clubes/club-o4.htm |títulu=Almanaque de la colorada (Clubes qu'apurrieron xugadores) |añu=1997 |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2011 }}</ref> ==== Goliadores ==== * '''Goliador de la [[Primer División de Chile]] (11)''':<ref name=chiletops /> ** {{Bandera|Chile}} '''[[Víctor Alonso]] (1)''': 20 ([[Primer División de Chile 1940|1940]]). ** {{Bandera|Uruguái}} '''[[Ubaldo Cruche]] (2)''': 17 ([[Primer División de Chile 1945|1945]]) y 25 ([[Primer División de Chile 1946|1946]]). ** {{Bandera|Chile}} '''[[Carlos Campos]] (3)''': 24 ([[Primer División de Chile 1961|1961]]), 34 ([[Primer División de Chile 1962|1962]]) y 21 ([[Primer División de Chile 1966|1966]]). ** {{Bandera|Paraguái}} '''[[Eladio Zárate]] (1)''': 25 ([[Primer División de Chile 1971|1971]]). ** {{Bandera|Paraguái}} '''[[Richart Báez]] (1)''': 10 ([[Tornéu Clausura 1997 (Chile)|Clausura 1997]]). ** {{Bandera|Chile}} '''[[Pedro González Vera|Pedro González]] (2)''': 23 ([[Primer División de Chile 1998|1998]]) y 26 ([[Primer División de Chile 2000|2000]]). ** {{Bandera|Chile}} '''[[Felipe Mora]] (1)''': 13 ([[Tornéu Clausura 2017 (Chile)|Clausura 2017]]). * '''Goliador de la [[Copa Chile]] (2)''':<ref name=chilecuphist /> ** {{Bandera|Arxentina}} '''[[Luis Alberto Ramos]] (1)''': 12 ([[Copa Polla Gol 1979|1979]]). ** {{Bandera|Chile}} '''[[Marcelo Salas]] (1)''': 12 ([[Copa Chile 1994|1994]]). * '''Goliador de la [[Copa Suramericana]] (1)''': ** {{Bandera|Chile}} '''[[Eduardo Vargas]] (1)''': 11 ([[Copa Suramericana 2011|2011]]).<ref group=n>Amás, ye'l máximu [[goliador]] nuna sola edición de la [[Copa Suramericana]].</ref> {|width=50% align="center" |+'''Máximos goliadores históricos''' |valign=top width=50%| {|align=center border=1 width=80% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background:#FFFFFF; border:1px #000 solid; border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center;" |-align=center bgcolor=#1661D4 style="color:white;" !width=65%|Futbolista !width=35%|Goles |- |align=center|[[Ficheru:Flag of Chile.svg|cantu|13px]] [[Carlos Campos]]||197 |- |align=center|[[Ficheru:Flag of Chile.svg|cantu|13px]] [[Leonel Sánchez]]||166 |- |align=center|[[Ficheru:Flag of Chile.svg|cantu|13px]] [[Pedro González Vera|Pedro González]]||120 |- |align=center|[[Ficheru:Flag of Chile.svg|cantu|13px]] [[Marcelo Salas]]||113 |- |align=center|[[Ficheru:Flag of Chile.svg|cantu|13px]] [[Rubén Marcos]]||110 |- |align=center|[[Ficheru:Flag of Chile.svg|cantu|13px]] [[Jorge Socías]]||102 |- |align=center|[[Ficheru:Flag of Argentina.svg|cantu|13px]] [[Diego Rivarola]]||101 |- |align=center|[[Ficheru:Flag of Chile.svg|cantu|13px]] [[Pedro Araya Toro|Pedro Araya]]||90 |- |align=center|[[Ficheru:Flag of Chile.svg|cantu|13px]] [[Braulio Musso]]||83 |- |align=center|[[Ficheru:Flag of Argentina.svg|cantu|13px]] [[Ernesto Álvarez]]||83 |- |} |} {{clear}} === Entrenadores === {{AP|Entrenadores del Club Universidad de Chile}} [[Ficheru:Jorge Sampaoli (cropped).jpg|200px|miniatura|[[Jorge Sampaoli]], l'entrenador más esitosu na historia del club. Nos sos dos años al mandu del equipu, consiguió en forma consecutiva trés [[Primer División de Chile|torneos nacionales]] y la [[Copa Suramericana 2011]].]] Universidá de Chile tuvo más de 30 [[entrenador]]es a lo llargo de la so etapa profesional, siendo [[Luis Tirado]] el primeru d'estos, quien por esa dómina tamién tuvo al cargu de [[Deportes Magallanes|Magallanes]], y so que la so direición téunica'l club consiguió'l so [[Primer División de Chile 1940|primer campeonatu profesional de primer División]] en [[1940]].<ref name = coaches>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |fecha=15 de xunetu de 2011 |editor=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation (RSSSF) |url=http://www.rsssf.com/players/chil-coach-champ.html |títulu=Chile - Coaches of Championship Teams - First Level |idioma=inglés |fechaaccesu=14 d'ochobre de 2011}}</ref> El [[Entrenador|direutor téunicu]] que se caltuvo por más años na «U» ye [[Luis Álamos]], conocíu como'l Foín», quien dirixó al equipu ente [[1956]] y [[1966]]. Coincidentemente, Álamos ye l'entrenador que más partíos dirixó nel club, sumando ente los sos dos periodos a cargu del equipu ([[1954]] y el yá mentáu periodu [[1956]]-[[1966]]) la cifra de 371 partíos oficiales, siendo amás el que más títulos nacionales consiguió por Universidá de Chile, con cuatro d'ellos. Siguir en partíos apostaos y años consecutivos como entrenador [[Ulises Ramos]], quien llegó a dirixir al plantel en cinco ocasiones distintes, siendo'l so periodu más destacáu aquel entendíu ente [[1969]] y [[1974]] nel cual llogró un [[Primer División de Chile 1969|campeonatu nacional]], amás d'algamar les [[Copa Libertadores 1970#Semifinales|semifinales]] de la [[Copa Libertadores 1970]]. En tantu, l'entrenador más esitosu na historia d'Universidá de Chile ye l'arxentín [[Jorge Sampaoli]], quien nos sos dos años al mandu del club (2011- 2012) ganó tres torneos nacionales consecutivos y la [[Copa Suramericana 2011]]. A ello suma una semifinal de [[Copa Libertadores]] y una serie de llogros nel planu de les estadístiques, como ser l'equipu con meyor rendimientu nuna competición [[CONMEBOL]] (tres el llogru invictu de la [[Copa Suramericana 2011|Copa Suramericana]]), y ser escoyíu pola [[IFFHS]] dende xunu hasta ochobre de 2012 el segundu meyor equipu del mundu (namái superáu pol [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] d'[[España]]). Amás destaquen los direutores téunicos [[Jorge Socías]] y [[César Vaccia]], quien llograron los bicampeonatos de [[Primer División de Chile 1994|1994]]-[[Primer División de Chile 1995|1995]] y de [[Primer División de Chile 1999|1999]]-[[Primer División de Chile 2000|2000]], respeutivamente.<ref name = coaches/> Hai de solliñar que los entrenadores d'Universidá de Chile fueron predominantemente de nacionalidá [[chile|chilena]], quitando a [[Alejandro Scopelli]] (quien dirixó a la «U» mientres tres periodu distintos), [[Salvador Nocetti]], [[Miguel Ángel Russo]], [[Salvador Capitano]], [[José Basualdo]], [[Jorge Sampaoli]], [[Darío Franco]], [[Sebastián Beccacece]], [[Ángel Guillermo Hoyos (entrenador)|Ángel Guillermo Hoyos]] y [[Frank Darío Kudelka|Frank Kudelka]], de nacionalidá [[arxentina]]; l'[[Hungría|húngaru]] [[Jorge Ormos]]; y los [[Uruguái|uruguayos]] [[Sergio Markarián]], [[Gerardo Pelusso]] y [[Martín Lasarte]]. Un datu a considerar ye que dellos de los entrenadores que dirixeron al conxuntu azul darréu han comandado [[Seleición de fútbol|seleiciones nacionales de fútbol]]. Ente ellos: [[Luis Tirado]], [[Luis Álamos]] y [[Jorge Sampaoli]] en {{sel|Chile}} (esti postreru la [[Seleición de fútbol d'Arxentina|selección d'Arxentina]] tamién), [[Sergio Markarián]] en {{sel|Perú}}, y [[Gerardo Pelusso]] en {{sel|Paraguái}}. ==== Cronoloxía de los entrenadores ==== Los [[Entrenador interín|entrenadores interinos]] apaecen en ''cursiva''. {{Columnes}} * {{Bandera|Chile}} [[Luis Tirado]] (1938-1941) * {{Bandera|Arxentina}} [[Alejandro Scopelli]] (1941-1945) * {{Bandera|Chile}} [[Luis Tirado]] (1946-1949) * {{Bandera|Arxentina}} [[Salvador Nocetti]] (1950) * {{Bandera|Arxentina}} [[Alejandro Scopelli]] (1950-1952) * {{Bandera|Chile}} [[Miguel Busquets]] (1952) * {{Bandera|Hungría}} [[Jorge Ormos]] (1953-1954) * {{Bandera|Chile}} [[Luis Álamos]] (1954) * {{Bandera|Chile}} [[Luis Tirado]] (1955) * {{Bandera|Chile}} [[Luis Álamos]] (1956-1966) * {{Bandera|Chile}} [[Washington Urrutia]] (1966) * {{Bandera|Arxentina}} [[Alejandro Scopelli]] (1967-1968) * {{Bandera|Chile}} [[Washington Urrutia]] (1968) * {{Bandera|Chile}} [[Ulises Ramos]] (1969-1974) * {{Bandera|Chile}} [[Braulio Musso]] (1974) * {{Bandera|Chile}} [[Hugo Tassara]] (1975) * {{Bandera|Chile}} [[Luis Ibarra]] (1975-1977) * {{Bandera|Chile}} [[Nelson Oyarzún]] (1978) * {{Bandera|Chile}} [[Ulises Ramos]] (1978) * {{Bandera|Chile}} [[Fernando Riera]] (1978-1980) * {{Bandera|Chile}} [[Juan Manuel Rodríguez Vega|Manuel Rodríguez Vega]] (1981) * {{Bandera|Chile}} ''[[Ulises Ramos]]'' (1981) {{Nueva columna}} * {{Bandera|Chile}} [[Fernando Riera]] (1981) * {{Bandera|Chile}} ''[[Ulises Ramos]]'' (1982) * {{Bandera|Chile}} [[Fernando Riera]] (1982) * {{Bandera|Chile}} [[Luis Santibáñez]] (1983) * {{Bandera|Chile}} [[Ulises Ramos]] (1983-1984) * {{Bandera|Chile}} [[Hernán Carrasco]] (1984) * {{Bandera|Chile}} [[Luis Ibarra]] (1985) * {{Bandera|Chile}} [[Leonel Sánchez]] (1985-1986) * {{Bandera|Chile}} [[Fernando Riera]] (1987) * {{Bandera|Chile}} [[Leonel Sánchez]] (1987) * {{Bandera|Chile}} [[Alberto Quintano]] (1987) * {{Bandera|Chile}} [[Manuel Pellegrini]] (1988) * {{Bandera|Chile}} ''[[Carlos Urzúa]]'' (1988) * {{Bandera|Chile}} [[Manuel Pellegrini]] (1988) * {{Bandera|Chile}} [[Luis Ibarra]] (1989) * {{Bandera|Chile}} [[Juan Manuel Rodríguez Vega|Manuel Rodríguez Vega]] (1990) * {{Bandera|Chile}} [[Pedro Morales Torres|Pedro Morales]] (1991) * {{Bandera|Chile}} ''[[Juan Manuel Rodríguez Vega|Manuel Rodríguez Vega]]'' (1991) * {{Bandera|Chile}} [[Pedro Morales Torres|Pedro Morales]] (1991) * {{Bandera|Chile}} [[Alberto Quintano]] (1991) * {{Bandera|Chile}} [[Arturo Salah]] (1992-1994) * {{Bandera|Chile}} [[Jorge Socías]] (1994-1995) {{Nueva columna}} * {{Bandera|Arxentina}} [[Miguel Ángel Russo]] (1996) * {{Bandera|Chile}} [[Roberto Hernández Notariu|Roberto Hernández]] (1997-1999) * {{Bandera|Chile}} [[César Vaccia]] (1999-2001) * {{Bandera|Chile}} [[Víctor Hugo Castañeda]] (2002-2003) * {{Bandera|Chile}} [[Héctor Pinto]] (2004-2005) * {{Bandera|Chile}} [[Gustavo Huerta]] (2006) * {{Bandera|Arxentina}} [[Salvador Capitano]] (2007) * {{Bandera|Chile}} [[Jorge Socías]] (2007) * {{Bandera|Chile}} [[Arturo Salah]] (2007-2008) * {{Bandera|Uruguái}} [[Sergio Markarián]] (2009) * {{Bandera|Arxentina}} [[José Basualdo]] (2009) * {{Bandera|Uruguái}} [[Gerardo Pelusso]] (2010) * {{Bandera|Arxentina}} [[Jorge Sampaoli]] (2011-2012) * {{Bandera|Arxentina}} [[Darío Franco]] (2013) * {{Bandera|Chile}} [[Marco Antonio Figueroa]] (2013-2014) * {{Bandera|Chile}} [[Cristián Romero]] (2014) * {{Bandera|Uruguái}} [[Martín Lasarte]] (2014-2015) * {{Bandera|Arxentina}} [[Sebastián Beccacece]] (2016) * {{Bandera|Chile}} [[Víctor Hugo Castañeda]] (2016) * {{Bandera|Arxentina}} [[Ángel Guillermo Hoyos (entrenador)|Ángel Guillermo Hoyos]] (2017-2018) * {{Bandera|Chile}} ''[[Esteban Valencia]]'' (2018) * {{Bandera|Arxentina}} [[Frank Darío Kudelka|Frank Kudelka]] (2018-) {{Final columnes}} == Otres seiciones y filiales == === Universidá de Chile "B" === En [[1999]], l'[[Asociación Nacional de Fútbol Amateur de Chile]] (ANFA) instauró la opción a los clubes profesionales d'asitiar un equipu cadete Sub-23 en [[Tercer División de Chile|Tercer División]] colos oxetivos de que los xugadores tuvieren más actividá y de dotar a la categoría de mayor competitividá, cola única llimitación de qu'estos equipos nun podíen aportar al títulu (y poro, xubir a la [[Primer B (Chile)|Primer B]]). El club llaicu aceptó les condiciones de la ANFA, al ingresar al equipu Sub-23 a Tercer División nel añu 2004, participando hasta l'añu 2006.<ref>{{Cita web |editor= Asociación Nacional de Fútbol Amateur de Chile (ANFA) |url= http://www.anfa2.cl/content/tercer-división |títulu= Tercer División |fecha= 31 d'agostu de 2011 |fechaaccesu= 21 de setiembre de 2012 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20120822042343/http://www.anfa2.cl/content/tercer-divisi%C3%B3n |fechaarchivu= 22 d'agostu de 2012 }}</ref><ref>{{Cita web |editor= Asociación Nacional de Fútbol Amateur de Chile (ANFA) |url= http://www.anfa2.cl/content/historia |títulu= Historia |fecha= 31 d'agostu de 2011 |fechaaccesu= 21 de setiembre de 2012 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20120901122012/http://www.anfa2.cl/content/historia |fechaarchivu= 1 de setiembre de 2012 }}</ref> === Universidá de Chile (femenín) === {{AP|Club Universidad de Chile (femenín)}} El club tamién cunta con una división femenina, estremada en dos categoríes: adulta y xuvenil. Dambes son dirixíes por Isabel Berríos. == Palmarés == === Títulos locales === * '''División d'Honor de la Seición Amateur de l'[[Asociación de Football de Santiago]] (1)''': [[División d'Honor de la Seición Amateur de l'Asociación de Football de Santiago 1934|1934]]. * '''[[Tornéu Metropolitanu de Chile]] (2)''': [[Primer División de Chile 1968#Tornéu Metropolitanu|1968]], [[Primer División de Chile 1969#Tornéu Metropolitanu|1969]]. * Subcampeón de la División Entemedia de l'[[Asociación de Football de Santiago]] (2): [[División Entemedia de l'Asociación de Football de Santiago 1931|1931]], 1933. === Títulos nacionales === * '''[[Primer División de Chile]] (18)''':<ref name=chilechamp /> [[Primer División de Chile 1940|1940]], [[Primer División de Chile 1959|1959]], [[Primer División de Chile 1962|1962]], [[Primer División de Chile 1964|1964]], [[Primer División de Chile 1965|1965]], [[Primer División de Chile 1967|1967]], [[Primer División de Chile 1969|1969]], [[Primer División de Chile 1994|1994]], [[Primer División de Chile 1995|1995]], [[Primer División de Chile 1999|1999]], [[Primer División de Chile 2000|2000]], [[Tornéu Apertura 2004 (Chile)|Apertura 2004]], [[Tornéu Apertura 2009 (Chile)|Apertura 2009]], [[Tornéu Apertura 2011 (Chile)|Apertura 2011]], [[Tornéu Clausura 2011 (Chile)|Clausura 2011]], [[Tornéu Apertura 2012 (Chile)|Apertura 2012]], [[Tornéu Apertura 2014 (Chile)|Apertura 2014]], [[Tornéu Clausura 2017 (Chile)|Clausura 2017]]. * '''[[Copa Chile]] (6)''':<ref name=chilecuphist /> [[Copa Polla Gol 1979|1979]], [[Copa Apertura 1998|1998]], [[Copa Apertura 2000|2000]], [[Copa Chile 2012-13|2012-13]], [[Copa Chile 2015|2015]], 2024. ::<small>Universidá de Chile axudicóse la edición de 2000 en calidá d'invictu.</small> * '''[[Supercopa de Chile]] (1)''': [[Supercopa de Chile 2015|2015]]. * '''[[Copa Francisco Candelori]] (1)''': 1969.<ref>{{Cita publicación |publicación=[[Gol y Gol (Chile)|Gol y Gol]] |fecha=2 de xunetu de 1969 |númberu=375 |editorial=[[Editorial Zig-Zag]] |ubicación=Santiago de Chile}}</ref><ref>{{Cita publicación |publicación=[[Estadiu (Chile)|Estadiu]] |fecha=3 de xunetu de 1969 |númberu=1357 |editorial=[[Editorial Zig-Zag]] |ubicación=Santiago de Chile}}</ref><ref>{{Cita publicación |publicación=[[Estadiu (Chile)|Estadiu]] |fecha=10 de xunetu de 1969 |númberu=1358 |editorial=[[Editorial Zig-Zag]] |ubicación=Santiago de Chile}}</ref> * '''[[Serie B Profesional de Chile]] (2)''':<ref name=chile2champ /> [[Serie B de Chile 1936|1936]], [[Serie B de Chile 1937|1937]]. * '''[[Primer B de Chile|Segunda División de Chile]] (1)''':<ref name=chile2champ /> [[Segunda División de Chile 1989|1989]]. * '''[[Liguilla Pre-Libertadores de Chile]] (3)''':<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |títulu=Chile - List of Liguilla Pre-Libertadores Champions |url=http://rsssf.com/tablesc/chileligchamp.html |fechaaccesu=1 de xineru de 2015 |fecha=28 de xineru de 2011 |idioma=inglés |editor=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] (RSSSF)}}</ref> [[Liguilla Pre-Libertadores 1976 (Chile)|1976]], [[Liguilla Pre-Libertadores 1980 (Chile)|1980]], [[Liguilla Pre-Libertadores 2013 (Chile)|2013]]. ::<small>Universidá de Chile axudicóse les ediciones de 1976 y 2013 en calidá d'invictu.</small> * Subcampeón del Campeonatu Nacional Amateur de Chile (1):<ref name=chile-ncachamp /> 1935. * Subcampeón del [[Campeonatu d'Apertura de Chile]] (1):<ref name=chilecuphist /> [[Campeonatu d'Apertura de Chile 1940|1940]]. * Subcampeón de la [[Primer División de Chile]] (8):<ref name=chilechamp /> [[Primer División de Chile 1957|1957]], [[Primer División de Chile 1961|1961]], [[Primer División de Chile 1963|1963]], [[Primer División de Chile 1971|1971]], [[Primer División de Chile 1980|1980]], [[Primer División de Chile 1998|1998]], [[Tornéu Clausura 2005 (Chile)|Clausura 2005]], [[Tornéu Apertura 2006 (Chile)|Apertura 2006]]. * Subcampeón de la [[Copa Chile]] (1): [[Copa Chile 2017|2017]]. * Subcampeón de la [[Supercopa de Chile]] (2): [[Supercopa de Chile 2013|2013]], [[Supercopa de Chile 2016|2016]]. === Títulos internacionales === * '''[[Copa Suramericana]] (1)''':<ref name=sudamcup /> [[Copa Suramericana 2011|2011]]. * Subcampeón de la [[Copa Suruga Bank]] (1):<ref>{{Cita web |autor=Juan Pablo Andrés |títulu=SURUGA Bank Championship |url=http://rsssf.com/tabless/suruga08.html |fechaaccesu=1 de xineru de 2015 |fecha=15 d'agostu de 2013 |idioma=inglés |editor=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] (RSSSF)}}</ref> [[Copa Suruga Bank 2012|2012]]. * Subcampeón de la [[Recopa Suramericana]] (1):<ref>{{Cita web |títulu=Recopa |url=http://rsssf.com/sacups/recopa.html |fechaaccesu=1 de xineru de 2015 |fecha=24 de xunetu de 2014 |idioma=inglés |apellíu=Stokkermans |nome=Karel |editor=[[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation]] (RSSSF)}}</ref> [[Recopa Suramericana 2012|2012]]. == Rivalidaes == === Clásicu del fútbol chileno === [[Ficheru:Clásico 1959.jpg|miniatura|derecha|Un clásicu ente [[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]] y la Universidá de Chile en 1959. El partíu remató con victoria del equipu azul por 2-1.]] {{AP|Clásicu del fútbol chileno}} El rival tradicional d'Universidá de Chile ye [[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]], col qu'apuesta'l ''[[Clásicu del fútbol chileno]]'' o ''Superclásico''. El primer enfrentamientu ente dambos clubes foi nun partíu amistosu, apostáu'l 9 de xunu de 1935.<ref>{{Cita web |editor=Terra Chile |url=http://www.terra.cl/popups/popup_generico.cfm?id=610828 |títulu=La historia del primer Superclásico |añu=2006 |fechaaccesu=5 de xunu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131003053900/http://www.terra.cl/popups/popup_generico.cfm?id=610828 |fechaarchivu=3 d'ochobre de 2013 }}</ref> Darréu, magar un mal debú de los ''azules'' ante Colo-Colo nos sos primeros alcuentros en [[Primer División de Chile|Primer División]],<ref>{{Cita publicación |títulu= Colos albos, un empiezu negru... |publicación= Historia d'una pasión azul |editorial= La Nación |volume= 1 |páxines= 18-19 |añu= 1994-1995}}</ref> la rivalidá apinar en 1959 cuando la «O arrampuñó-y el títulu del [[Primer División de Chile 1959|tornéu nacional]] a los ''albos'', llogrando un predominiu sobre ellos na [[Años 1960|década de 1960]], que depués s'esleió nes [[Años 1970|décades de 1970]] y de [[Años 1980|1980]]. Y dende la [[Años 1980|década de 1990]] el duelu empezó a xenerar gran tensión debíu al protagonismu y la popularidá a nivel nacional de dambos clubes, amás de la paridá nos enfrentamientos ente dambos. En total, por partíos oficiales, enfrentáronse en 222 ocasiones, con 98 trunfos de Colo-Colo, 63 empates y 61 victories d'Universidá de Chile,<ref>{{Cita web |títulu=Los rivales - La O v/s Colo Colo |url=http://chuncho.com/LaUvscol.html |fechaaccesu=1 de mayu de 2014 |editor=chuncho.com}}</ref> incluyendo aquellos partíos de los estinguíos [[Campeonatu d'Apertura de Chile|Campeonatu d'Apertura]] y [[Campeonatu de Campeones de Chile|Campeonatu de Campeones]]. === Clásicu universitariu === {{AP|Clásicu universitariu}} El ''[[Clásicu universitariu]]'' ye unu de los partíos más importantes y tradicionales del [[Fútbol en Chile|fútbol chileno]], nel cual enfréntense Universidá de Chile y [[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]], escuadres representatives de les principales y más antigües [[Universidaes de Chile|cases d'estudios del país]]. Dellos puristes consideren que ye un duelu de más de 100 años d'historia, yá que antes de la fundación oficial de dambos clubes, el 1 de payares de 1909 apostóse'l [[Clásicos Universitarios de 1909|primer clásicu a nivel universitariu]] ente les seleiciones estudiantiles de la [[Universidá de Chile]] y de la [[Pontificia Universidad Católica de Chile|Universidad Católica]].<ref name=emm /> Sicasí, el primer enfrentamientu oficial producióse'l [[13 de xunu]] de 1937, pol tornéu de la Serie B, partíu nel que la «O impúnxose por 2-1.<ref>{{Cita web |editor=FIFA |url=http://es.fifa.com/classicfootball/stories/classicderby/news/newsid=1125095.html |títulu=Universidad de Chile Vs. Universidad Católica - Pol arguyu universitariu |fechaaccesu=5 de xunu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100412193855/http://es.fifa.com/classicfootball/stories/classicderby/news/newsid%3D1125095.html |fechaarchivu=12 d'abril de 2010 }}</ref> Dende esa dómina, destacó la competencia tanto futbolística como a nivel de ''barras bravas'', les qu'entamaben espectáculos artísticos de gran nivel, sobremanera na [[Año|década de 1960]], y que col correr de los años dexaron de realizase.<ref name = eg>{{Cita publicación |títulu= L'espectáculu global |publicación= Historia d'una pasión azul |editorial= La Nación |volume= 1 |páxines= 7-9 |añu= 1994-1995}}</ref> Magar la rivalidá esistente, en 1939 formóse un equipu qu'incluyía xugadores de dambes escuadres col fin d'encarar torneos amistosos nacionales ya internacionales: el [[Clásicu Universitariu#El Combináu Universitariu|Combináu Universitariu]].<ref>{{Cita web |editor=chuncho.com |url=http://www.chuncho.com/combináu/index.html |títulu=Combináu Universitariu - Estadístiques |fechaaccesu=5 de xunu de 2011 }}</ref> Por partíos oficiales, en total, enfrentáronse en 227 ocasiones, con 87 trunfos d'Universidá de Chile, 71 empates y 69 victories d'Universidad Católica.<ref>{{Cita web |títulu=Los rivales - La O v/s Universidad Católica |url=http://chuncho.com/LaUvsunc.html |fechaaccesu=1 de mayu de 2014 |editor=chuncho.com}}</ref> incluyendo aquellos partíos de los estinguíos [[Campeonatu d'Apertura de Chile|Campeonatu d'Apertura]] y [[Campeonatu de Campeones de Chile|Campeonatu de Campeones]]. Ente dambos equipos cúntense [[Definiciones ente Universidad Católica y Universidá de Chile|venti definiciones]]: seis en favor d'Universidá de Chile y catorce pa Universidad Católica. == Ver tamién == * [[Temporada 2018 del Club Universidad de Chile]] == Notes == {{llistaref|grupu=n}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{cita llibru|apellíos1=Ferrera Celis|nome1=Eduardo|títulu=Historia y efemérides del Internáu F. C. y de la «U»: fundación del Club Deportivo de la Universidad de Chile, 20 de mayu de 1902|fecha=1986|editorial=[[Editorial Universitaria]]|allugamientu=[[Santiago de Chile]]}} * {{cita llibru|autor1=La Nación|enlaceautor1=La Nación (Chile)|títulu=[[Historia del fútbol chileno (La Nación)|Historia del fútbol chileno]]|fecha=1985|editorial=[[La Nación (Chile)|La Nación]]|allugamientu=[[Santiago de Chile]]|capítulu=Tomo Nᵘ 2}} * {{cita llibru|autor1=La Nación|enlaceautor1=La Nación (Chile)|apellíu-editor1=Délano|nome-editor1=Manuel|títulu=Historia d'una pasión azul|fecha=1994-1995|editorial=[[La Nación (Chile)|La Nación]]|allugamientu=[[Santiago de Chile]]}} * {{cita llibru|apellíos1=Marín Méndez|nome1=Edgardo|enlaceautor1=Edgardo Marín|títulu=Centenariu historia total del fútbol chileno: 1895-1995|fecha=1995|editorial=Editores y Consultores REI|allugamientu=[[Santiago de Chile]]}} * {{cita llibru|apellíos1=Rabi González|nome1=Roberto|apellíos2=Villafranca Cobelli|nome2=Gustavo|títulu Tou la historia de la «U»: el fútbol, la enchida, la institución|fecha=2017|editorial=RIL Editor|ubicación=[[Santiago de Chile]]|isbn=978-956-01-0472-4}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.udechile.cl/ Sitiu web oficial del Club Universidad de Chile] * [https://www.facebook.com/clubuniversidaddechile.oficial1 Universidá de Chile] en [[Facebook]] * {{Twitter|udechile}} * {{Enllaz rotu|1=Universidá de Chile en FIFA.com |2=http://es.fifa.com/classicfootball/clubes/club=44185/index.html |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * [http://www.efu.cl/ Escueles de fútbol d'Universidá de Chile] {{ORDENAR:Universidad}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Equipos de fútbol de Chile]] k7p6kft8a3gcgidgmc3468himsy0dzc Recopa Suramericana 0 136987 4377159 4374211 2025-06-18T07:22:38Z XabatuBot 43102 iguo testu: Botafogo de Futebol y Regatas => Botafogo de Futebol e Regatas 4377159 wikitext text/x-wiki {{competición deportiva}} La '''Recopa Suramericana'''<ref>{{cita web |url=http://www.rsssf.com/sacups/recopa.html |títulu=Recopa |fechaaccesu=26 d'agostu de 2014 |formatu=HTML |autor=Stokkermans, Karel |fecha=19 de febreru de 2015 |editorial=RSSSF}}</ref> (en [[Idioma portugués|portugués]]: ''Recopa Sul-Americana''), llamada oficialmente '''Conmebol Recopa Suramericana''', y conocida a cencielles como '''Recopa''', ye un [[Partíu internacional de Fútbol|tornéu oficial internacional]] de [[fútbol]] [[América del Sur|suramericanu]] que s'apuesta añalmente, y ye entamáu pola [[Confederación Suramericana de Fútbol]]. Esta competición realiza tolos años dende 1989, sacante'l periodu (1999-2002) que nun hubo competición. Xuégase añalmente ente'l campeón de la [[Copa Libertadores]] y la [[Copa Suramericana]], a partíos d'ida y vuelta. El tornéu foi realizáu en 25 ocasiones, nes que 17 equipos alzaron la copa: [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] ye l'equipu más esitosu, con cuatro victories y [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]], [[Club Olimpia|Olimpia]], [[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]], [[Sport Club Internacional|Internacional]], [[Club Atlético River Plate|River Plate]] y [[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]] síguen-y con dos trofeos cada unu. == Historia == Enantes apostárase un tornéu llamáu "[[Copa Ganadores de Copa|Recopa Suramericana de Clubes]]" o "Copa Ganadores de Copa", tamién entamáu pola [[Confederación Suramericana de Fútbol]], onde s'enfrentaben equipos ensin clasificar a la Copa Libertadores. Realizar en [[1970]] y parcialmente en [[1971]]. Pese al nome y a que foi entamáu pola Conmebol, esti tornéu nun se rellaciona en nada col actual, el formatu yera distintu; pero dambes competiciones son reconocíes como torneos oficiales pol ente Federativu Suramericanu. Pero pa estremala de l'actual, a l'antecesora denominar ''Copa Ganadores de Copa''. La Recopa Suramericana realizar por primer vegada en [[1989]], siendo'l primer campeón [[Club Nacional de Football|Nacional]] d'Uruguái que venció a [[Racing Club]]. Nos sos entamos, nel tornéu enfrentar al campeón de la [[Copa Libertadores]] col campeón de la [[Supercopa Suramericana]]. Cuando esta foi discontinuada, la Recopa dexó d'apostase por 4 años, hasta qu'a partir del [[2003]] hasta l'actualidá, el tornéu enfrenta a los ganadores de la [[Copa Libertadores]] y la [[Copa Suramericana]]. === Patrociniu === Nos sos entamos, por cuenta de razones de patrociniu de la compañía [[Toyota]], el troféu xugar a un partíu únicu en Xapón; y el so nome oficial yera '''Recopa [[Toyota]] Suramericana'''. Tres el so regresu, na edición de [[2005]] el so nome oficial foi '''Recopa [[Fox Sports]] Suramericana''', dende la edición [[2006]] hasta la de [[2008]], '''Recopa [[Visa (tarxeta de creitu)|Visa]] Suramericana''', dende la edición [[2012]] hasta la de [[2016]], '''Recopa [[Grupu Santander|Santander]] Suramericana''', y nel [[2017]] camudó'l so nome a '''Conmebol Recopa Suramericana'''. Anguaño denominar '''Conmebol Recopa Suramericana [[Banco Santander|Santander]].''' == Historial == Nesta llista numbérense tolos campeones dende [[1989]] a l'actualidá:<ref name=conmebol>{{cita web|editor=Confederación Suramericana de Fútbol|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070926223724/http://conmebol.com/comunicados_ver.jsp?id=60644&slangab=S|títulu=Historial de la Recopa Suramericana|fecha=31 de mayu de 2007|url=http://conmebol.com/comunicados_ver.jsp?id=60644&slangab=S|fechaarchivu=26 de setiembre de 2007|fechaaccesu=25 de setiembre de 2012}}</ref> <center> {| cellpadding="4" border=1 cellspacing="0" style="margin: 0.5em 1em 0.5em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=95% |- align="center" bgcolor="#006699" style="color:white; border: 1px #aaa solid;" ! width="10%" | Añu !width="20%" | Campeón<ref>Ente paréntesis indica'l númberu de títulu del club.</ref> ! width="10%" | Final<br />Resultaos ! width="20%" | Subcampeón ! width="40%" colspan="2" | Sedes de la final |- align=center bgcolor=#CCCCCC style="color:#000000;" !colspan="6" | Recopa Suramericana |-align="center" bgcolor="#D0e7FF" | '''''[[Recopa Suramericana 1989|1989]]''''' | '''[[Club Nacional de Football|Nacional]]''' <small>(CL)</small> '''<small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Uruguái}}</small> | '''1:0'''<br />'''0:0''' | [[Racing Club]] <small>(SS)</small><br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | align=center|[[Estadiu Centenariu]], [[Montevidéu]]<br />[[Estadiu José Amalfitani]], [[Buenos Aires]] |- align="center" bgcolor="#F5FAFF" | '''''[[Recopa Suramericana 1990|1990]]''''' | '''[[Boca Juniors]]''' <small>(SS)</small> '''<small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | '''1:0''' | [[Atlético Nacional]] <small>(CL)</small><br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> | align=center|[[Miami Orange Bowl]], [[Miami]] |- align="center" bgcolor="#D0e7FF" | '''''[[Recopa Suramericana 1991|1991]]''''' | '''[[Club Olimpia|Olimpia]]''' <small>(CL) (SS)</small> '''<small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Paraguái|1990}}</small> | colspan=3 | ''Nun hubo'' |- align="center" bgcolor="#F5FAFF" | '''''[[Recopa Suramericana 1992|1992]]''''' | '''[[Colo-Colo]]''' <small>(CL)</small> '''<small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Chile}}</small> | '''0:0''' <small>(5:4 [[tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])</small> | [[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] <small>(SS)</small><br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> | align=center|[[Kōbe Universiade Memorial Stadium]], [[Kōbe]] |- align="center" bgcolor="#D0e7FF" | '''''[[Recopa Suramericana 1993|1993]]''''' | '''[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]''' <small>(CL)</small> '''<small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> | '''0:0 <br />0:0''' <small>(4:2 [[tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])</small><br /> | [[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] <small>(SS)</small><br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> | align=center|[[Estadiu Morumbi]], [[São Paulo]]<br />[[Estadiu Mineirão]], [[Belo Horizonte]] |- align="center" bgcolor="#F5FAFF" | '''''[[Recopa Suramericana 1994|1994]]''''' | '''[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]''' <small>(CL) (SS)</small> '''<small>(2)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> | '''3:1''' | [[Botafogo]] <small>(CC)</small><br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> | align=center|[[Kōbe Universiade Memorial Stadium]], [[Kōbe]] |- align="center" bgcolor="#D0e7FF" | '''''[[Recopa Suramericana 1995|1995]]''''' |'''[[Club Atlético Independiente|Independiente]]''' <small>(SS)</small> '''<small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | '''1:0''' | [[Vélez Sarsfield]] <small>(CL)</small><br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | align=center|[[Estadiu Olímpicu de Tokiu]], [[Tokiu]] |- align="center" bgcolor="#F5FAFF" | '''''[[Recopa Suramericana 1996|1996]]''''' | '''[[Grêmio]]''' <small>(CL)</small> '''<small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> | '''4:1''' | [[Club Atlético Independiente|Independiente]] <small>(SS)</small><br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | align=center|[[Kōbe Universiade Memorial Stadium]], [[Kōbe]] |- align="center" bgcolor="#D0e7FF" | '''''[[Recopa Suramericana 1997|1997]]''''' | '''[[Vélez Sarsfield]]''' <small>(SS)</small> '''<small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | '''1:1''' <small>(4:2 [[tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])</small> | [[Club Atlético River Plate|River Plate]] <small>(CL)</small><br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | align=center|[[Kōbe Universiade Memorial Stadium]], [[Kōbe]] |- align="center" bgcolor="#F5FAFF" | '''''[[Recopa Suramericana 1998|1998]]''''' | '''[[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]]''' <small>(CL)</small> '''<small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> | '''2:0<br />3:0''' | [[Club Atlético River Plate|River Plate]] <small>(SS)</small><br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | align=center|[[Estadiu Mineirão]], [[Belo Horizonte]]<br />[[Estadiu Antonio Vespucio Liberti|Estadiu Monumental]], [[Buenos Aires]] |- align="center" bgcolor="#D0e7FF" | '''[[1999]]-[[2002]]''' | colspan="5" | '''Nun se xugó''' |- align="center" bgcolor="#F5FAFF" | '''''[[Recopa Suramericana 2003|2003]]''''' | '''[[Club Olimpia|Olimpia]]''' <small>(CL)</small> '''<small>(2)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Paraguái|1990}}</small> | '''2:0''' | [[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]] <small>(CS)</small><br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | align=center|[[Los Angeles Memorial Coliseum]], [[Los Angeles]] |- align="center" bgcolor="#D0e7FF" | '''''[[Recopa Suramericana 2004|2004]]''''' | '''[[Cienciano]]''' <small>(CS)</small> '''<small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Perú}}</small> | '''1:1''' <small>(4:2 [[tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])</small> | [[Boca Juniors]] <small>(CL)</small><br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | align=center|[[Lockhart Stadium]], [[Fort Lauderdale]] |- align="center" bgcolor="#F5FAFF" | '''''[[Recopa Suramericana 2005|2005]]''''' | '''[[Boca Juniors]]''' <small>(CS)</small> '''<small>(2)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | '''3:1<br />1:2''' | [[Once Caldas]] <small>(CL)</small><br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> | align=center|[[Estadiu Alberto J. Armando|Estadiu La Bombonera]], [[Buenos Aires]]<br />[[Estadiu Palogrande]], [[Manizales]] |- align="center" bgcolor="#D0e7FF" | '''''[[Recopa Suramericana 2006|2006]]''''' | '''[[Boca Juniors]]''' <small>(CS)</small> '''<small>(3)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | '''2:1<br />2:2''' | [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] <small>(CL)</small><br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> | align=center|[[Estadiu Alberto J. Armando|Estadiu La Bombonera]], [[Buenos Aires]]<br />[[Estadiu Morumbi]], [[São Paulo]] |- align="center" bgcolor="#F5FAFF" | '''''[[Recopa Suramericana 2007|2007]]''''' | '''[[Sport Club Internacional|Internacional]]''' <small>(CL)</small> '''<small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> | '''1:2<br />4:0''' | [[Club de Fútbol Pachuca|Pachuca]] <small>(CS)</small><br /><small>{{bandera2|Méxicu}}</small> | align=center|[[Estadiu Hidalgo]], [[Pachuca de Soto]]<br />[[Estadiu Beira-Rio]], [[Porto Alegre]] |- align="center" bgcolor="#D0e7FF" | '''''[[Recopa Suramericana 2008|2008]]''''' | '''[[Boca Juniors]]''' <small>(CL)</small> '''<small>(4)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | '''3:1<br />2:2''' | [[Arsenal Fútbol Club|Arsenal]] <small>(CS)</small><br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | align=center|[[Estadiu Presidente Perón]], [[Avellaneda (Buenos Aires)|Avellaneda]]<br />[[Estadiu Alberto J. Armando|Estadiu La Bombonera]], [[Buenos Aires]] |- align="center" bgcolor="#F5FAFF" | '''''[[Recopa Suramericana 2009|2009]]''''' | '''[[Lliga de Quito]]''' <small>(CL)</small> '''<small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Ecuador}}</small> | '''1:0<br />3:0''' | [[Sport Club Internacional|Internacional]] <small>(CS)</small><br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> | align=center|[[Estadiu Beira-Rio]], [[Porto Alegre]]<br />[[Estadiu Casa Blanca]], [[Quitu]] |- align="center" bgcolor="#D0e7FF" | '''''[[Recopa Suramericana 2010|2010]]''''' | '''[[Lliga de Quito]]''' <small>(CS)</small> '''<small>(2)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Ecuador}}</small> | '''2:1<br />0:0''' | [[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes]] <small>(CL)</small><br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | align=center|[[Estadiu Casa Blanca]], [[Quitu]]<br />[[Estadiu Centenariu Dr. José Luis Meiszner|Estadiu Centenariu]], [[Quilmes]] |- align="center" bgcolor="#F5FAFF" | '''''[[Recopa Suramericana 2011|2011]]''''' | '''[[Sport Club Internacional|Internacional]]''' <small>(CL)</small> '''<small>(2)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> | '''1:2<br />3:1''' | [[Club Atlético Independiente|Independiente]] <small>(CS)</small><br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | align=center|[[Estadiu Libertadores d'América]], [[Avellaneda (Buenos Aires)|Avellaneda]]<br />[[Estadiu Beira-Rio]], [[Porto Alegre]] |- align="center" bgcolor="#D0e7FF" | '''''[[Recopa Suramericana 2012|2012]]''''' | '''[[Santos Futebol Clube|Santos]]''' <small>(CL)</small> '''<small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> | '''0:0<br />2:0''' | [[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]] <small>(CS)</small><br /><small>{{bandera2|Chile}}</small> | align=center|[[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]], [[Santiago de Chile|Santiago]]<br />[[Estadiu Pacaembú]], [[São Paulo]] |- align="center" bgcolor="#F5FAFF" | '''''[[Recopa Suramericana 2013|2013]]''''' | '''[[Corinthians]]''' <small>(CL)</small> '''<small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> | '''2:1<br />2:0''' | [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] <small>(CS)</small><br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> | align=center|[[Estadiu Morumbi]], [[São Paulo]]<br />[[Estadiu Pacaembú]], [[São Paulo]] |- align="center" bgcolor="#D0e7FF" | '''''[[Recopa Suramericana 2014|2014]]''''' | '''[[Atlético Mineiro]]''' <small>(CL)</small> '''<small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> | '''1:0<br />4:3''' <small>([[Prórroga|pró.]])</small> | [[Club Atlético Lanús|Lanús]] <small>(CS)</small><br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | align=center|[[Estadiu Ciudad de Lanús - Néstor Díaz Pérez|Estadiu Ciudad de Lanús]], [[Lanús]]<br />[[Estadiu Mineirão]], [[Belo Horizonte]] |- align="center" bgcolor="#F5FAFF" | '''''[[Recopa Suramericana 2015|2015]]''''' | '''[[Club Atlético River Plate|River Plate]]''' <small>(CS)</small> '''<small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | '''1:0<br />1:0''' | [[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]] <small>(CL)</small><br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | align=center|[[Estadiu Antonio Vespucio Liberti|Estadiu Monumental]], [[Buenos Aires]]<br />[[Estadiu Pedro Bidegain|Estadiu Nuevu Gasómetru]], [[Buenos Aires]] |- align="center" bgcolor="#D0e7FF" | '''''[[Recopa Suramericana 2016|2016]]''''' | '''[[Club Atlético River Plate|River Plate]]''' <small>(CL)</small> '''<small>(2)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | '''0:0<br />2:1''' | [[Independiente Santa Fe|Santa Fe]] <small>(CS)</small> '''<small></small>'''<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> | align=center|[[Estadiu Nemesio Camacho El Campín]], [[Bogotá]]<br />[[Estadiu Antonio Vespucio Liberti|Estadiu Monumental]], [[Buenos Aires]] |- align=center bgcolor=#CCCCCC style="color:#000000;" !colspan="6"| Conmebol Recopa Suramericana |-align="center" bgcolor="#F5FAFF" | '''''[[Recopa Suramericana 2017|2017]]''''' | '''[[Atlético Nacional]]''' <small>(CL)</small> '''<small>(1)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Colombia}}</small> | '''1:2<br />4:1''' | [[Associação Chapecoense de Futebol|Chapecoense]] <small>(CS)</small> '''<small></small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> | align=center|[[Arena Condá]], [[Chapecó]]<br />[[Estadiu Atanasio Girardot]], [[Medellín (Colombia)|Medellín]] |- align="center" bgcolor="#D0e7FF" | '''''[[Recopa Suramericana 2018|2018]]''''' | '''[[Grêmio]]''' <small>(CL)</small> '''<small>(2)</small>'''<br /><small>{{bandera2|Brasil}}</small> | '''1:1<br />0:0''' <small>(5:4 [[tiros dende'l puntu de penalti|pen.]])</small> | [[Club Atlético Independiente|Independiente]] <small>(CS)</small><br /><small>{{bandera2|Arxentina}}</small> | align=center|[[Estadiu Libertadores d'América]], [[Avellaneda (Buenos Aires)|Avellaneda]]<br />[[Arena do Grêmio]], [[Porto Alegre]] |- align="center" bgcolor="#F5FAFF" | '''''[[Recopa Suramericana 2019|2019]]''''' |colspan=3|'''''Por definir''''' | align=center|'''''Por definir''''' |} </center> <center> <small>'''Notes:'''</small><br /><small>''([[Tiros dende'l puntu de penalti|pen.]]) = [[Tiros dende'l puntu de penalti]]''</small><br /><small>''([[Prórroga (deporte)|pró.]]) = [[Prórroga]]''</small> </center> :<small>'''(CL):''' Campeón de la [[Copa Libertadores]].</small> :<small>'''(SS):''' Campeón de la [[Supercopa Suramericana]].</small> :<small>'''(CC):''' Campeón de la [[Copa Conmebol]].</small> :<small>'''(CS):''' Campeón de la [[Copa Suramericana]].</small> {{cuadru color|#cccccc}} Nome oficial del tornéu.<br /> == Palmarés == === Títulos per equipu === {{VT|Títulos oficiales de clubes de fútbol suramericano}} <center> {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=100% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=20%|Equipu !width=16%|País !width=6%|Títulos !width=6%|Subtítulos !width=25% class="unsortable"|Años campeón !width=25% class="unsortable"|Año subcampeón |- bgcolor=#F5FAFF | '''[[Boca Juniors]]''' | '''{{ARG}}''' | align=center | '''4''' | align=center | 1 | [[Recopa Suramericana 1990|1990]], [[Recopa Suramericana 2005|2005]], [[Recopa Suramericana 2006|2006]], [[Recopa Suramericana 2008|2008]] | [[Recopa Suramericana 2004|2004]] |- bgcolor=#D0e7FF | '''[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]''' | '''{{BRA}}''' | align=center | '''2''' | align=center | 2 | [[Recopa Suramericana 1993|1993]], [[Recopa Suramericana 1994|1994]] | [[Recopa Suramericana 2006|2006]], [[Recopa Suramericana 2013|2013]] |- bgcolor=#F5FAFF | '''[[Club Atlético River Plate|River Plate]]''' | '''{{ARG}}''' | align=center | '''2''' | align=center | 2 | [[Recopa Suramericana 2015|2015]], [[Recopa Suramericana 2016|2016]] | [[Recopa Suramericana 1997|1997]], [[Recopa Suramericana 1998|1998]] |- bgcolor=#D0e7FF |'''[[Sport Club Internacional|Internacional]]''' | '''{{BRA}}''' | align=center | '''2''' | align=center | 1 | [[Recopa Suramericana 2007|2007]], [[Recopa Suramericana 2011|2011]] | [[Recopa Suramericana 2009|2009]] |- bgcolor=#F5FAFF |'''[[Club Olimpia|Olimpia]]''' | '''{{PAR}}''' | align=center | '''2''' | align=center | 0 | [[Recopa Suramericana 1991|1991]], [[Recopa Suramericana 2003|2003]] | |- bgcolor=#D0e7FF | '''[[Lliga Deportiva Universitaria (Quito)|Lliga de Quito]]''' |'''{{ECU}}''' | align=center | '''2''' | align=center | 0 |[[Recopa Suramericana 2009|2009]], [[Recopa Suramericana 2010|2010]] | |- bgcolor=#F5FAFF |'''[[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]]''' | '''{{BRA}}''' | align=center | '''2''' | align=center | 0 | [[Recopa Suramericana 1996|1996]], [[Recopa Suramericana 2018|2018]] | |- bgcolor="#D0e7FF" | '''[[Club Atlético Independiente|Independiente]]''' | '''{{ARG}}''' | align="center" | '''1''' | align="center" | 3 | [[Recopa Suramericana 1995|1995]] | [[Recopa Suramericana 1996|1996]], [[Recopa Suramericana 2011|2011]], [[Recopa Suramericana 2018|2018]] |- bgcolor=#F5FAFF | '''[[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]]''' | '''{{BRA}}''' | align=center | '''1''' | align=center | 2 | [[Recopa Suramericana 1998|1998]] | [[Recopa Suramericana 1992|1992]], [[Recopa Suramericana 1993|1993]] |- bgcolor=#D0e7FF | '''[[Club Atlético Vélez Sarsfield|Vélez Sarsfield]]''' | '''{{ARG}}''' | align=center | '''1''' | align=center | 1 | [[Recopa Suramericana 1997|1997]] | [[Recopa Suramericana 1995|1995]] |- bgcolor=#F5FAFF | '''[[Atlético Nacional]]''' | '''{{COL}}''' | align=center | '''1''' | align=center | 1 | [[Recopa Suramericana 2017|2017]] | [[Recopa Suramericana 1990|1990]] |- bgcolor=#D0e7FF | '''[[Club Nacional de Football|Nacional]]''' | '''{{URU}}''' | align=center | '''1''' | align=center | 0 | [[Recopa Suramericana 1989|1989]] | |- bgcolor=#F5FAFF | '''[[Colo-Colo]]''' | '''{{CHI}}''' | align=center | '''1''' | align=center | 0 | [[Recopa Suramericana 1992|1992]] | |- bgcolor=#D0e7FF | '''[[Cienciano]]''' | '''{{PER}}''' | align=center | '''1''' | align=center | 0 | [[Recopa Suramericana 2004|2004]] | |- bgcolor=#F5FAFF | '''[[Santos Futebol Clube|Santos]]''' | '''{{BRA}}''' | align=center | '''1''' | align=center | 0 | [[Recopa Suramericana 2012|2012]] | |- bgcolor=#D0e7FF | '''[[Corinthians]]''' | '''{{BRA}}''' | align=center | '''1''' | align=center | 0 | [[Recopa Suramericana 2013|2013]] | |- bgcolor=#F5FAFF | '''[[Atlético Mineiro]]''' | '''{{BRA}}''' | align=center | '''1''' | align=center | 0 | [[Recopa Suramericana 2014|2014]] | |- bgcolor=#D0e7FF | [[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]] | {{ARG}} | align=center | '''0''' | align=center | 2 | | [[Recopa Suramericana 2003|2003]], [[Recopa Suramericana 2015|2015]] |- bgcolor=#F5FAFF | [[Racing Club]] | {{ARG}} | align=center | '''0''' | align=center | 1 | | [[Recopa Suramericana 1989|1989]] |- bgcolor=#D0e7FF | [[Botafogo]] | {{BRA}} | align=center | '''0''' | align=center | 1 | | [[Recopa Suramericana 1994|1994]] |- bgcolor=#F5FAFF | [[Once Caldas]] | {{COL}} | align=center | '''0''' | align=center | 1 | | [[Recopa Suramericana 2005|2005]] |- bgcolor=#D0e7FF | [[Club de Futbol Pachuca|Pachuca]] | {{MEX}} | align=center | '''0''' | align=center | 1 | | [[Recopa Suramericana 2007|2007]] |- bgcolor=#F5FAFF | [[Arsenal Fútbol Club|Arsenal]] | {{ARG}} | align=center | '''0''' | align=center | 1 | | [[Recopa Suramericana 2008|2008]] |- bgcolor=#D0e7FF | [[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes]] | {{ARG}} | align=center | '''0''' | align=center | 1 | | [[Recopa Suramericana 2010|2010]] |- bgcolor=#F5FAFF | [[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]] | {{CHI}} | align=center | '''0''' | align=center | 1 | | [[Recopa Suramericana 2012|2012]] |- bgcolor=#D0e7FF | [[Club Atlético Lanús|Lanús]] | {{ARG}} | align=center | '''0''' | align=center | 1 | | [[Recopa Suramericana 2014|2014]] |- bgcolor=#F5FAFF | [[Independiente Santa Fe|Santa Fe]] | {{COL}} | align=center | '''0''' | align=center | 1 | | [[Recopa Suramericana 2016|2016]] |- bgcolor=#D0e7FF | [[Associação Chapecoense de Futebol|Chapecoense]] | {{BRA}} | align=center | '''0''' | align=center | 1 | |[[Recopa Suramericana 2007|2017]] |} </center> === Títulos per país === <center> {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=25%|País !width=15%|Títulos !width=15%|Subtítulos |-bgcolor=#F5FAFF |'''{{BRA}}'''||align=center|'''10'''|| align="center" |7 |-bgcolor=#D0e7FF |'''{{ARG}}'''||align=center|'''8'''||align=center|11 |-bgcolor=#F5FAFF |'''{{PAR}}'''||align=center|'''2'''||align=center|0 |-bgcolor=#D0e7FF |'''{{ECU}}'''||align=center|'''2'''||align=center|0 |-bgcolor=#F5FAFF |'''{{COL}}'''||align=center|'''1'''||align=center|3 |-bgcolor=#D0e7FF |'''{{CHI}}'''||align=center|'''1'''||align=center|1 |-bgcolor=#F5FAFF |'''{{URU}}'''||align=center|'''1'''||align=center|0 |-bgcolor=#D0e7FF |'''{{PER}}'''||align=center|'''1'''||align=center|0 |-bgcolor=#F5FAFF |{{MEX}}<ref group="nota">Participó na edición del [[Recopa Suramericana 2007|2007]] en calidá d'invitáu.</ref>||align=center|'''0'''||align=center|1 |} </center> <small>{{llistaref|grupu="nota"}}</small> === Títulos per competición === <center> {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=75% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=25%|Tornéu !width=15%|Títulos !width=15%|Subtítulos |- |'''[[Copa Libertadores]]''' |align=center|'''18''' |align=center|8 |-bgcolor=#D0e7FF |'''[[Copa Suramericana]]''' |align=center|'''5''' |align=center|11 |- |'''[[Supercopa Suramericana]]''' <small>(sumida)</small> |align=center|'''4'''<ref name="olimpia-saopaulo">En 1990, Olimpia resultó campeón de la Copa Libertadores y de la Supercopa Suramericana, de la mesma el São Paulo en 1993. En dambes ocasiones cuntó un títulu en dambes competiciones.</ref> |align=center|5 |-bgcolor=#D0e7FF |'''[[Copa Conmebol]]''' <small>(sumida)</small> |align=center|'''0''' |align=center|1<ref name="copaconmebol"> Decidióse que São Paulo xugara la Recopa 1994 contra Botafogo, campeón de la Copa Conmebol 1993.</ref> |} </center> == Participaciones == <small>''Datos actualizaos a la [[Recopa Suramericana 2018]].''</small> <center> {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=20%|Equipu !width=8%|Participaciones |-bgcolor=#F5FAFF |{{Bandera|Arxentina}} '''[[Boca Juniors]]'''||align=center |'''5''' |-bgcolor=#D0e7FF |{{Bandera|Brasil}} '''[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]'''||align=center |'''4''' |-bgcolor=#F5FAFF |{{Bandera|Arxentina}} '''[[Club Atlético River Plate|River Plate]]'''||align=center |'''4''' |-bgcolor=#D0e7FF |{{Bandera|Arxentina}} '''[[Club Atlético Independiente|Independiente]]'''||align=center |'''4''' |-bgcolor=#F5FAFF |{{Bandera|Brasil}} '''[[Sport Club Internacional|Internacional]]'''||align=center |'''3''' |-bgcolor=#D0e7FF |{{Bandera|Brasil}} '''[[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]]'''||align=center |'''3''' |-bgcolor=#F5FAFF |{{Bandera|Paraguái}} '''[[Club Olimpia|Olimpia]]'''||align=center |'''2''' |-bgcolor=#D0e7FF |{{Bandera|Arxentina}} '''[[Club Atlético Vélez Sarsfield|Vélez Sarsfield]]'''||align=center |'''2''' |-bgcolor=#F5FAFF |{{Bandera|Ecuador}} '''[[Lliga Deportiva Universitaria (Quito)|Lliga de Quito]]'''||align=center |'''2''' |-bgcolor=#D0e7FF |{{Bandera|Arxentina}} '''[[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]]'''||align=center |'''2''' |-bgcolor=#F5FAFF |{{Bandera|Colombia}} '''[[Atlético Nacional]]'''||align=center |'''2''' |-bgcolor=#D0e7FF |{{Bandera|Brasil}} '''[[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]]'''||align=center |'''2''' |-bgcolor=#F5FAFF |{{Bandera|Chile}} '''[[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]]'''||align=center|'''1''' |-bgcolor=#D0e7FF |{{Bandera|Uruguái}} '''[[Club Nacional de Football|Nacional]]'''||align=center |'''1''' |-bgcolor=#F5FAFF |{{Bandera|Arxentina}} '''[[Racing Club]]'''||align=center |'''1''' |-bgcolor=#D0e7FF |{{Bandera|Brasil}} '''[[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]]'''||align=center |'''1''' |-bgcolor=#F5FAFF |{{Bandera|Brasil}} '''[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]]'''||align=center |'''1''' |-bgcolor=#D0e7FF |{{Bandera|Perú}} '''[[Club Cienciano del Cusco|Cienciano]]'''||align=center |'''1''' |-bgcolor=#F5FAFF |{{Bandera|Colombia}} '''[[Once Caldas]]'''||align=center |'''1''' |-bgcolor=#D0e7FF |{{Bandera|Méxicu}} '''[[Club de Fútbol Pachuca|Pachuca]]'''||align=center |'''1''' |-bgcolor=#F5FAFF |{{Bandera|Arxentina}} '''[[Arsenal Fútbol Club|Arsenal]]'''||align=center |'''1''' |-bgcolor=#D0e7FF |{{Bandera|Arxentina}} '''[[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes]]'''||align=center |'''1''' |-bgcolor=#F5FAFF |{{Bandera|Brasil}} '''[[Santos Futebol Clube|Santos]]'''||align=center |'''1''' |-bgcolor=#D0e7FF |{{Bandera|Brasil}} '''[[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]]'''||align=center |'''1''' |-bgcolor=#F5FAFF |{{Bandera|Chile}} '''[[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]]'''||align=center |'''1''' |-bgcolor=#D0e7FF |{{Bandera|Arxentina}} '''[[Club Atlético Lanús|Lanús]]'''||align=center |'''1''' |-bgcolor=#F5FAFF |{{Bandera|Colombia}} '''[[Independiente Santa Fe|Santa Fe]]'''||align=center |'''1''' |-bgcolor=#D0e7FF |{{Bandera|Brasil}} '''[[Associação Chapecoense de Futebol|Chapecoense]] '''||align=center |'''1''' |} </center> == Tabla histórica de puntos == Tomar en cuenta les 25 ediciones dende 1989 hasta [[Recopa Suramericana 2018|2018]]. <center> {| class="sortable" cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=90% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=4%|Pos. !width=29%|Club !width=6%|Part. !width=6%|Camp. !width=6%|PX !width=6%|PG !width=6%|PE !width=6%|PP !width=6%|GF !width=6%|GC !width=6%|Dif. !width=6%|Pts. |- align=center bgcolor=#D0e7FF |1 |align=left|{{bandera|ARX}} [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] |5||'''4'''||8||4||3||1||15||10||+5||'''15''' |- align=center bgcolor=#F5FAFF |2 |align=left|{{bandera|ARX}} [[Club Atlético River Plate|River Plate]] |4||'''2'''||7||3||2||2||5||7||-2||'''11''' |- align=center bgcolor=#D0e7FF |3 |align=left|{{bandera|ECU}} [[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]] |2||'''2'''||4||3||1||0||6||1||+5||'''10''' |- align=center bgcolor=#F5FAFF |4 |align=left|{{bandera|BRA}} [[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] |3||'''1'''||5||2||3||0||5||0||+5||'''9''' |- align="center" bgcolor="#D0e7FF" |5 | align="left" |{{bandera|ARX}} [[Club Atlético Independiente|Independiente]] |4||'''1'''||6||2||2||2||6||9||-3||'''8''' |- align="center" bgcolor="#F5FAFF" |6 | align="left" |{{bandera|BRA}} [[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]] |1||'''1'''||2||2||0||0||4||1||+3||'''6''' |- align="center" bgcolor="#D0e7FF" |7 | align="left" |{{bandera|BRA}} [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] |1||'''1'''||2||2||0||0||5||3||+2||'''6''' |- align="center" bgcolor="#F5FAFF" |8 | align="left" |{{bandera|BRA}} [[Sport Club Internacional|Internacional]] |3||'''2'''||6||2||0||4||9||9||0||'''6''' |- align="center" bgcolor="#D0e7FF" |9 | align="left" |{{bandera|BRA}} [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] |4||'''2'''||7||1||3||3||7||9||-2||'''6''' |- align="center" bgcolor="#F5FAFF" |10 | align="left" |{{bandera|BRA}} [[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]] |2||'''2'''||3||1||2||0||5||2||+3||'''5''' |- align="center" bgcolor="#D0e7FF" |11 | align="left" |{{bandera|BRA}} [[Santos Futebol Clube|Santos]] |1||'''1'''||2||1||1||0||2||0||+2||'''4''' |- align="center" bgcolor="#F5FAFF" |12 | align="left" |{{bandera|URU}} [[Club Nacional de Football|Nacional]] |1||'''1'''||2||1||1||0||1||0||+1||'''4''' |- align=center bgcolor="#D0e7FF" |13 |align=left|{{bandera|PAR}} [[Club Olimpia|Olimpia]] |2||'''2'''||1||1||0||0||2||0||+2||'''3''' |- align=center bgcolor="#F5FAFF" |14 |align=left|{{bandera|COL}} [[Atlético Nacional]] |2||'''1'''||3||1||0||2||5||4||+1||'''3''' |- align=center bgcolor=#D0e7FF |15 |align=left|{{bandera|COL}} [[Once Caldas S. A.|Once Caldas]] |1||'''0'''||2||1||0||1||3||4||-1||'''3''' |- align=center bgcolor=#F5FAFF |16 |align=left|{{bandera|BRA}} [[Associação Chapecoense de Futebol|Chapecoense]] |1||'''0'''||2||1||0||1||5||3||-2||'''3''' |- align=center bgcolor=#D0e7FF |17 |align=left|{{bandera|MEX}} [[Club de Fútbol Pachuca|Pachuca]] |1||'''0'''||2||1||0||1||2||5||-3||'''3''' |- align=center bgcolor=#F5FAFF |18 |align=left|{{bandera|PER}} [[Club Sportivo Cienciano|Cienciano]] |1||'''1'''||1||0||1||0||1||1||0||'''1''' |- align=center bgcolor=#D0e7FF |19 |align=left|{{bandera|CHI}} [[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]] |1||'''1'''||1||0||1||0||0||0||0||'''1''' |- align=center bgcolor=#F5FAFF |20 |align=left|{{bandera|ARX}} [[Club Atlético Vélez Sarsfield|Vélez Sarsfield]] |2||'''1'''||2||0||1||1||1||2||-1||'''1''' |- align=center bgcolor=#D0e7FF |21 |align=left|{{bandera|ARX}} [[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes]] |1||'''0'''||2||0||1||1||1||2||-1||'''1''' |- align=center bgcolor=#F5FAFF |22 |align=left|{{bandera|COL}} [[Independiente Santa Fe|Santa Fe]] |1||'''0'''||2||0||1||1||1||2||-1||'''1''' |- align=center bgcolor=#D0e7FF |23 |align=left|{{bandera|ARX}} [[Racing Club]] |1||'''0'''||2||0||1||1||0||1||-1||'''1''' |- align=center bgcolor=#F5FAFF |24 |align=left|{{bandera|ARX}} [[Arsenal Fútbol Club|Arsenal]] |1||'''0'''||2||0||1||1||3||5||-2||'''1''' |- align=center bgcolor=#D0e7FF |25 |align=left|{{bandera|CHI}} [[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]] |1||'''0'''||2||0||1||1||0||2||-2||'''1''' |- align=center bgcolor=#F5FAFF |26 |align=left|{{bandera|ARX}} [[Club Atlético Lanús|Lanús]] |1||'''0'''||2||0||0||2||3||5||-2||'''0''' |- align=center bgcolor=#D0e7FF |27 |align=left|{{bandera|BRA}} [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |1||'''0'''||1||0||0||1||1||3||-2||'''0''' |- align=center bgcolor=#F5FAFF |28 |align=left|{{bandera|ARX}} [[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]] |2||'''0'''||3||0||0||3||0||4||-4||'''0''' |} </center> == Ranking de la Conmebol (namái Recopa Suramericana) == Dende'l [[16 de mayu]] de [[2011]], la Conmebol publica selmanalmente un ranking d'equipos qu'evalúa l'actuación d'estos nos torneos internacionales apostaos nos postreros 5 años. Equí solo les actuaciones na Recopa Suramericana. <small>Actualizáu al 28 de xunu de 2013 – [http://www.conmebol.com/estadisticas/ranking/ranking_completu.html Nuevu Ranking de la CONMEBOL]</small> <center> {| width=50% {{tablaguapa}} |- !width=4%|Pos. !width=48%|Equipu !width=33%|País !width=20%|Pts. |- |align=center|1 |[[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]] |{{BRA}} |align=center|84 |- |align=center|2 |[[Santos Futebol Clube|Santos]] |{{BRA}} |align=center|64,32 |- |align=center|3 |[[Sport Club Internacional|Internacional]] |{{BRA}} |align=center|52,56 |- |align=center|4 |[[Lliga Deportiva Universitaria (Quito)|Lliga de Quito]] |{{ECU}} |align=center|48,96 |- |align=center|5 |[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] |{{BRA}} |align=center|28,8 |- |align=center|6 |[[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]] |{{CHI}} |align=center|24,96 |- |align=center|7 |[[Club Atlético Independiente|Independiente]] |{{ARG}} |align=center|20,88 |- |align=center|8 |[[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes]] |{{ARG}} |align=center|12,48 |} </center> == Máximos goliadores == <small>''Nota: En '''negrina''' xugadores activos nun club de Sudamerica.''</small> {| width=100% | valign=top width=85% align=center | {| cellspacing="0" style="background: #e6EEE6; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=100% |- bgcolor=#CCDDCC style="color:black;" ! width=3% | Pos. ! width=20% | Xugador ! width=3% | {{abreviatura|G.|Goles}} ! width=3% | {{abreviatura|P. X.|Partíos xugaos}} ! width=3% | {{abreviatura|Prom.|Permediu de goles per partíu}} ! width=8% | Debú ! width=22% align=left| (Equipu) ! width=30% | Otros clubes |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | 1 | align=left|{{bandera|ARX}} [[Rodrigo Palacios]] | 5 | 6 | {{#expr: 5 / 6 round 2}} | 2005 | align=left|{{bandera|ARX|tamañu=15px}} [[Club Atlético Boca Juniors|C. A. Boca Juniors]] || |- align=center | 2 | align=left|{{bandera|BRA}} '''[[Leandro Damião]] | 3 | 2 | {{#expr: 3 / 2 round 2}}0 | 2011 | align=left|{{bandera|BRA|tamañu=15px}} '''[[Sport Club Internacional|S. C. Internacional]]''' || |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | 3 | align=left|{{bandera|BRA}} [[Geovanni Deiberson Maurício|Geovanni]] | 2 | 2 | {{#expr: 2 / 2 round 2}}.00 | 1998 | align=left|{{bandera|BRA|tamañu=15px}} [[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro Y. C.]] || |- align=center | = | align=left|{{bandera|ARX}} [[Christian Giménez]] | 2 | 2 | {{#expr: 2 / 2 round 2}}.00 | 2007 | align=left|{{bandera|MEX|tamañu=15px}} [[Club de Fútbol Pachuca|C. F. Pachuca]] || |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|ARX}} '''[[Claudio Bieler]] | 2 | 2 | {{#expr: 2 / 2 round 2}}.00 | 2009 | align=left|{{bandera|ECU|tamañu=15px}} [[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|L. D. O. Quito]] || |- align=center | = | align=left|{{bandera|ARX}} '''[[Hernán Barcos]] | 2 | 2 | {{#expr: 2 / 2 round 2}}.00 | 2010 | align=left|{{bandera|ECU|tamañu=15px}} '''[[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|L. D. O. Quito]]''' || |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|BRA}} [[Diego Tardelli]] | 2 | 2 | {{#expr: 2 / 2 round 2}}.00 | 2014 | align=left|{{bandera|BRA|tamañu=15px}} [[Clube Atletico Mineiro|C. Atletico Mineiro]] || |- align=center | = | align=left|{{bandera|URU}} [[Carlos Andrés Sánchez|Carlos Sánchez]] | 2 | 2 | {{#expr: 2 / 2 round 2}}.00 | 2015 | align=left|{{bandera|ARX|tamañu=15px}} [[Club Atlético River Plate|C. A. River Plate]] || |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|COL}} [[Andrés Ibargüen]] | 2 | 2 | {{#expr: 2 / 2 round 2}}.00 | 2017 | align=left|{{bandera|COL|tamañu=15px}} [[Atlético Nacional]] || |- align=center | = | align=left|{{bandera|BRA}} [[Alexandre Patu]] | 2 | 3 | {{#expr: 2 / 3 round 2}} | 2007 | align=left|{{bandera|BRA|tamañu=15px}} [[Sport Club Internacional|S. C. Internacional]] || {{bandera|BRA|tamañu=15px}} [[Sport Club Corinthians Paulista|S. C. Corinthians]] |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|ARX}} [[Martín Palermo]] | 2 | 4 | {{#expr: 2 / 4 round 2}}0 | 2004 | align=left|{{bandera|ARX|tamañu=15px}} [[Club Atlético Boca Juniors|C. A. Boca Juniors]] || |- align=center | = | align=left|{{bandera|ARX}} '''[[Maximiliano Velázquez]] | 2 | 4 | {{#expr: 2 / 4 round 2}}0 | 2011 | align=left|{{bandera|ARX|tamañu=15px}} [[Club Atlético Independiente|C. A. Independiente]] || {{bandera|ARX|tamañu=15px}} [[Club Atlético Lanús|C. A. Lanús]] |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|COL}} '''[[Dayro Moreno]] | 2 | 4 | {{#expr: 2 / 4 round 2}}0 | 2005 | align=left|{{bandera|COL|tamañu=15px}} [[Once Caldas]] || {{bandera|COL|tamañu=15px}} '''[[Atlético Nacional]]''' |} | valign=top width=15% align=center | |} == Datos y estadístiques == * [[Club Olimpia|Olimpia]] ye l'únicu equipu na historia del fútbol mundial en ganar un tornéu internacional ensin xugalo, axudicóse automáticamente la Recopa Suramericana nel añu [[1991]], por causa de qu'en l'añu [[1990]] ganó la [[Copa Libertadores 1990|Copa Libertadores]] y la [[Supercopa Suramericana 1990|Supercopa Suramericana]]). Un casu similar foi'l de [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] en [[1994]], que ganó dambos torneos, anque se decidió que xugara contra [[Botafogo]], campeón de la [[Copa Conmebol]]. * La [[Recopa Suramericana 1994]] xugada ente [[São Paulo FC|São Paulo]] y [[Botafogo]] tuvo un fechu anecdóticu. Magar [[São Paulo FC|São Paulo]] consagróse campeón de la [[Copa Libertadores 1993]] y de la [[Supercopa Suramericana 1993]], tuvo de consagrase campeón automáticamente de la [[Recopa Suramericana 1994]] (tal como lo llograra [[Club Olimpia|Olimpia]], al ganar la [[Copa Libertadores 1990]] y la [[Supercopa Suramericana 1990]] consagróse automáticamente campeón de la [[Recopa Suramericana 1991]]); pero la [[Conmebol]] decidió que [[São Paulo FC|São Paulo]] xugara la [[Recopa Suramericana 1994]] contra [[Botafogo]], campeón de la [[Copa Conmebol 1993]]. * La final que tuvo más goles foi ente [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] y [[Arsenal Fútbol Club|Arsenal de Sarandí]] na [[Recopa Suramericana 2008]], marcándose 8 goles, 5 de Boca y 3 p'Arsenal. Esta cantidá de goles foi igualada na Recopa Suramericana 2014 qu'enfrentó a Atlético Mineiro y Lanús, con 5 y 3 goles respeutivamente y na [[Recopa Suramericana 2017]] ente [[Atlético Nacional]] y [[Chapecoense]] tamién con 5 y 3 goles respeutivamente. * Les finales más desiguales son: L'apostada ente'l [[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] y [[Club Atlético River Plate|River Plate]] con resultancia global de 5-0 na edición [[Recopa Suramericana 1997|1998]]; y la que xugaron [[Lliga Deportiva Universitaria (Quito)|Lliga de Quito]] frente al [[Sport Club Internacional|Internacional]], con resultancia global de 4-0 na edición [[Recopa Suramericana 2009|2009]]. * El gol más rápidu foi convertíu por [[Dayro Moreno]], xugador d'[[Atlético Nacional]], al minutu 1 na [[Recopa Suramericana 2017]], poniendo'l primer tantu pol oldeo de vuelta nel [[Estadiu Atanasio Girardot]] contra [[Chapecoense]]. * Como antes la Recopa apostar en cancha neutral, el campeón consagrábase como tal fora de [[Suramérica]], yá sía en [[Xapón]] o [[Estaos Xuníos]]. Pero nes Recopas que se xugaron de llocal y visitante, casi siempres quedó campeón l'equipu que va al partíu de vuelta como llocal, consagrándose campeón na so propia cancha. Namái [[Club Atlético River Plate|River Plate]], [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]], [[Sport Club Internacional|Inter de Porto Alegre]], [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] y [[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]] fueron los equipos en salir campeón en canches ayenes. * Los únicos equipos que fueron campeones dos vegaes consecutives son el [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]], [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]], [[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]] y [[Club Atlético River Plate|River Plate]]. * [[Club Atlético Independiente|Independiente]], [[Club Atlético River Plate|River Plate]], [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]], [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]], [[Sport Club Internacional|Internacional]] y [[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]], fueron los únicos equipos en salir campeones nos trés torneos continentales vixentes: [[Copa Libertadores]], [[Copa Suramericana]] y Recopa Suramericana. Pela so parte, [[Club Olimpia|Olimpia]] tamién ganó tres torneos de Conmebol: Copa Libertadores, Recopa Suramericana y la descontinuada [[Supercopa Suramericana]], considerada una de les cuatro precursores de l'actual Copa Suramericana. * [[Sport Club Internacional|Internacional]] y [[Club Atlético River Plate|River Plate]] fueron los únicos equipos en salir campeones nos cuatro actuales torneos de la Conmebol: [[Copa Libertadores]], [[Copa Suramericana]], Recopa Suramericana y [[Copa Suruga Bank]]. Nel casu de River Plate, ye l'únicu equipu en ser campeón vixente de los cuatro competencies. * [[Jonathan Maidana]] ye'l xugador que más vegaes ganó la Recopa Suramericana, 4 vegaes: en 2006 y 2008 con Boca Juniors y en 2015 y 2016 con [[Club Atlético River Plate|River Plate]]. * La [[Recopa Suramericana 1995]] ente [[Club Atlético Independiente|Independiente]] contra [[Club Atlético Vélez Sarsfield|Vélez Sarsfield]] diba apostase en [[Kobe]] pero un terremotu solmenó parte d'esta ciudá y fizo que camudara de see pa la Recopa esta vegada foi en [[Tokiu]] * La Recopa Suramericana xugóse consecutivamente dende [[1989]] hasta [[1998]] ente'l campeón de la [[Copa Libertadores]] y el campeón de la [[Supercopa Suramericana]], pero dexó de xugase dende [[1999]] hasta'l [[2002]], y depués volvió xugase dende'l [[2003]] hasta l'actualidá ente'l campeón de la [[Copa Libertadores]] y el campeón de la [[Copa Suramericana]]. Esti fechu producióse por cuenta de que la Conmebol decidió esaniciar la [[Supercopa Suramericana]], pa dar pasu a otros dos torneos los cualos fueron la [[Copa Merconorte]] y la [[Copa Mercosur]], dambos torneos xugar dende [[1998]] hasta'l [[2001]] (nel primeru participaben clubes de [[Bolivia]], [[Colombia]], [[Ecuador]] y [[Perú]]; pero depués xuniéronse clubes de [[Méxicu]], [[Estaos Xuníos]] y [[Costa Rica]]. Y en el segundu namái participaben clubes de los países del [[Conu Sur]]: [[Arxentina]], [[Brasil]], [[Chile]], [[Paraguái]] y [[Uruguái]]). Foi por esti motivu que la Recopa Suramericana dexó de xugase por un tiempu por cuenta de que la Conmebol nunca estableció una norma si los campeones de la Copa Libertadores, la Copa Merconorte y la Copa Mercosur podíen xugar ente sí un triangular final, o si'l campeón de la Copa Merconorte y el campeón de la Copa Mercosur teníen qu'enfrentase ente sigo y el vencedor d'esi alcuentru recién xugaría la Recopa Suramericana contra'l campeón de la Copa Libertadores. == Ceremonia d'entrega == La entrega del troféu realizóse solamente en siete países. Estos fueron: '''{{bandera2|Brasil}} (8)<br />{{bandera2|Arxentina}} (6)<br />{{bandera2|Xapón}} (5)<br />{{bandera2|Estaos Xuníos}} (3)<br />{{bandera2|Colombia}} (2)<br />{{bandera2|Paraguái}} (1)<br />{{bandera2|Ecuador}} (1)''' <center> {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=65% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=23%|Ciudá !width=21%|Ceremonia d'entrega !width=30%|Añu |-bgcolor=#D0e7FF |'''{{bandera|Arxentina}} [[Buenos Aires]]''' |align=center |'''5''' |'''[[Recopa Suramericana 1989|1989]], [[Recopa Suramericana 1998|1998]], [[Recopa Suramericana 2008|2008]], [[Recopa Suramericana 2015|2015]], [[Recopa Suramericana 2016|2016]]''' |-bgcolor=#F5FAFF |'''{{bandera|Xapón}} [[Kōbe]]''' |align=center |'''4''' |'''[[Recopa Suramericana 1992|1992]], [[Recopa Suramericana 1994|1994]], [[Recopa Suramericana 1996|1996]], [[Recopa Suramericana 1997|1997]]''' |-bgcolor=#D0e7FF |'''{{bandera|Brasil}} [[São Paulo]]''' |align=center |'''3''' |'''[[Recopa Suramericana 2006|2006]], [[Recopa Suramericana 2012|2012]], [[Recopa Suramericana 2013|2013]]''' |-bgcolor=#F5FAFF |'''{{bandera|Brasil}} [[Porto Alegre]]''' |align=center |'''3''' |'''[[Recopa Suramericana 2007|2007]], [[Recopa Suramericana 2011|2011]], [[Recopa Suramericana 2018|2018]]''' |-bgcolor=#D0e7FF |'''{{bandera|Brasil}} [[Belo Horizonte]]''' |align=center |'''2''' |'''[[Recopa Suramericana 1993|1993]], [[Recopa Suramericana 2014|2014]]''' |-bgcolor=#F5FAFF |'''{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Miami]] |align=center |'''1''' |'''[[Recopa Suramericana 1990|1990]]''' |-bgcolor=#D0e7FF |'''{{bandera|Paraguái}} [[Asunción]] |align=center |'''1''' |'''[[1991]]''' |-bgcolor=#F5FAFF |'''{{bandera|Xapón}} [[Tokiu]]''' |align=center |'''1''' |'''[[Recopa Suramericana 1995|1995]]''' |-bgcolor=#D0e7FF |'''{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Los Angeles]] |align=center |'''1''' |'''[[Recopa Suramericana 2003|2003]]''' |-bgcolor=#F5FAFF |'''{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Fort Lauderdale]] |align=center |'''1''' |'''[[Recopa Suramericana 2004|2004]]''' |-bgcolor=#D0e7FF |'''{{bandera|Colombia}} [[Manizales]] |align=center |'''1''' |'''[[Recopa Suramericana 2005|2005]]''' |-bgcolor=#F5FAFF |'''{{bandera|Ecuador}} [[Quitu]] |align=center |'''1''' |'''[[Recopa Suramericana 2009|2009]]''' |-bgcolor=#D0e7FF |'''{{bandera|Arxentina}} [[Quilmes (Buenos Aires)|Quilmes]] |align=center |'''1''' |'''[[Recopa Suramericana 2010|2010]]''' |-bgcolor=#F5FAFF |'''{{bandera|Colombia}} [[Medellín (Colombia)|Medellín]] |align=center |'''1''' |'''[[Recopa Suramericana 2017|2017]]''' |-bgcolor=#D0e7FF |} </center> * <small>''Datos actualizaos a la [[Recopa Suramericana 2018]].''</small> == Redes sociales == La [[Confederación Suramericana de Fútbol]] apocayá abrió la cuenta oficial en [[Twitter]] de la Recopa Suramericana,<ref>{{cita web|url=https://twitter.com/RecopaCSF|títulu=Recopa Suramericana (RecopaCSF) auf Twitter|fechaaccesu=16 d'abril de 2016|fecha=16 de marzu de 2016|idioma=alemán|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140108001135/https://twitter.com/RecopaCSF|fechaarchivu=8 de xineru de 2014}}</ref> xuniéndose asina a unu más de los torneos oficiales de la [[Conmebol]] cola so propia rede social. == Ver tamién == * [[Copa Libertadores d'América|Copa Libertadores]] * [[Copa Suramericana]] * [[Competiciones de clubes de la Conmebol|Clubes ganadores de competiciones entamaes pola Conmebol]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Recopa Suramericana}} * [https://www.futbolsantander.com/es/competiciones/recopa-santander-suramericana/ Web oficial de la Recopa Santander Suramericana] * [http://www.conmebol.com/es/recopa-suramericana/ Recopa Suramericana] en [[Conmebol]] * {{Facebook|RecopaCSF|Recopa Suramericana}} por [[Conmebol]] * {{Twitter|RecopaCSF|Recopa Suramericana}} por [[Conmebol]] * [http://www.foxsportsla.com/futbol/sudamerica/recopa-santander-suramericana Recopa Suramericana en Fox Sports] * [http://www.conmebol.com/es/search-result?title=recopa Estadístiques Recopa Suramericana en Conmebol.com] * [http://www.rsssf.com/sacups/recopa.html Archivu completu de la Recopa Suramericana en Rsssf] {{Tradubot|Recopa Sudamericana}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Recopa Suramericana| ]] eff3qejz9zi1q4y3wgchuksr9yl7i32 Seleición masculina de fútbol de Méxicu 0 137070 4377069 4372741 2025-06-17T15:16:19Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá ronda => dicha ronda 4377069 wikitext text/x-wiki {{otros usos|seleición femenina de fútbol de Méxicu|la seleición femenina}} {{Ficha de seleición de fútbol 2 | país = Méxicu | cod = MEX | asociación = [[Federación Mexicana de Fútbol]] | confederación = [[CONCACAF]] | imagen = Méxicu | seudónimu = ''El Tricolor''<br />''El Tri''<ref>{{cita web |url=http://www.pasionlibertadores.com/noticias/Tshabalala-fixo-un golazu-que puede vali-y-la so-segunda-nominacion-al-Puskas-20150825-0002.html |títulu=Tshabalala fixo un golazu que puede vali-y la so segunda nominación al Puskas |fechaaccesu=25 d'agostu de 2015 |autor=Pasión Llibertadores |fecha=24 d'agostu de 2015 }}</ref> | país-dt = Colombia | direutor téunicu = [[Juan Carlos Osorio]] | añu-dt = 2015 | mayor goliador = [[Javier Hernández Balcázar|Javier Hernández]] | mayor goliador goles = 49 | más participaciones = [[Claudio Suárez]] | mayor partíos = 177 | Ranking Fifa = 15.° en Xunu de 2018 | capitán = [[Andrés Guardado]] | estadiu = [[Estadiu Azteca|Azteca]], [[Ciudá de Méxicu]] | PPI país1 = Méxicu | PPI país2 = Guatemala | PPI bandera1 = 1916 | PPI marcador = 2:1 | PPI llugar = [[Ciudá de Méxicu]], [[Méxicu]] | PPI fecha = {{fecha|9|12|1923}} | PPI eventu = Amistosu | MRI país1 = Méxicu | MRI país2 = San Vicente y Les Granadines | MRI marcador = 11:0 | MRI llugar = [[Ciudá de Méxicu]], [[Méxicu]] | MRI fecha = {{fecha|6|12|1992}} | MRI eventu = [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1994|Clasificación pa la Copa Mundial de 1994]] | PRI país1 = Inglaterra | PRI país2 = Méxicu | PRI marcador = 8:0 | PRI llugar = [[Londres]], [[Inglaterra]] | PRI fecha = {{fecha|10|5|1961}} | PRI eventu = Amistosu | participación mundial = 15 | primer mundial = [[Copa Mundial de Fútbol de 1930|1930]] | meyor mundial = Cuartos de final,<br /> [[Copa Mundial de Fútbol de 1970|1970]], [[Copa Mundial de Fútbol de 1986|1986]] | copa rexonal = [[Copa d'Oru de la Concacaf|Copa Concacaf/Copa d'Oru]] | confederaciones = [[Copa FIFA Confederaciones]] | participación confederaciones = 7 | primer confederaciones = [[Copa FIFA Confederaciones 1995|1995]] | meyor confederaciones = [[Ficheru:Gold medal icon.svg|15px]] ([[Copa FIFA Confederaciones 1999|1999]]) | participación rexonal = 21 | primera rexonal = [[Campeonatu CONCACAF de 1963|1963]] | meyor rexonal = [[Ficheru:Gold medal icon.svg|15px]] ([[Campeonatu Concacaf de 1965|1965]], [[Campeonatu Concacaf de 1971|1971]], [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1978#Ronda final: Campeonatu Concacaf de 1977|1977]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 1993|1993]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 1996|1996]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 1998|1998]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 2003|2003]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 2009|2009]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 2011|2011]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 2015|2015]] y [[Copa d'Oru de la Concacaf 2019|2019]]) | copa rexonal2 = [[Copa América]] | participación rexonal2 = 10 | primer rexonal2 = [[Copa América 1993|1993]] | meyor rexonal2 = [[Ficheru:Silver medal icon.svg|15px]] ([[Copa América 1993|1993]] y [[Copa América 2001|2001]]) | copa rexonal3 = [[Fútbol nos Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Xuegos Centroamericanos y del Caribe]] | participación rexonal3 = 2 | primer rexonal3 = [[Fútbol nos Xuegos Centroamericanos y del Caribe de San Salvador 1935|1935]] | meyor rexonal3 = [[Ficheru:Gold medal icon.svg|15px]] ([[Fútbol nos Xuegos Centroamericanos y del Caribe de San Salvador 1935|1935]] y [[Fútbol nos Xuegos Centroamericanos y del Caribe de Ciudá de Panamá 1938|1938]])<br /><small>Considérense solo les actuaciones de la seleición absoluta, pal restu de les actuaciones ver: [[Méxicu nel Tornéu de fútbol de los Xuegos Centroamericanos y del Caribe]]</small> | olímpicu = [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos]] | participación olímpicu = 2 | primer olímpicu = [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos d'Ámsterdam 1928|1928]] | meyor olímpicu = <!------------------------La medaya d'oru de Londres 2012 correspuende a la seleición olímpica categoría sub-23 como asina apaez nel so artículu. El mayor llogru de la seleición absoluta mexicana ye un 11° llugar en Londres 1948. Pa más duldes al respeutu, consultar el discutiniu sobre la tema en [[Wikiproyecto:Fútbol]] y tamién nel discutiniu del artículu de la [[Seleición de fútbol d'España]]-----------------------Nun modificar, gracies.-----------------------------------------> Primer fase, [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Londres 1948|1948]] <br /><small>Considérense solo les actuaciones de la seleición absoluta, pal restu de les actuaciones ver: [[Méxicu nel Tornéu Olímpicu de Fútbol]]</small> | color_izq2 = | color_cuerpo2 = | color_der2 = | color_pantalón2 = | color_medias2 = FFFFFF | trama_izq2 = _mex20a | trama_cuerpo2 = _mex20a | trama_der2 = _mex20a | trama_pantalón2 = _mex20a | trama_medias2 = _mex20a | color_izq1 = FFFFFF | color_cuerpo1 = FFFFFF | color_der1 = FFFFFF | color_pantalón1 = 03a154 | color_medias1 = FFFFFF | trama_izq1 = _mex19h | trama_cuerpo1 = _mex19h | trama_der1 = _mex19h | trama_pantalón1 = _mex19h | trama_medias1 = _mex19h }} La '''seleición de [[fútbol]] de [[Méxicu]]''' ye l'equipu masculín representativu del [[Méxicu|país]] nes competiciones oficiales. La so organización ta al cargu de la [[Federación Mexicana de Fútbol]], que ta afiliada a la [[FIFA]] dende 1929 y ye asociación fundadora de la [[Concacaf]], creada en 1961.<ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/associations/association=mex/index.html |títulu=Asociación miembro - Méxicu |autor=Páxina oficial de la FIFA |fechaaccesu=31 de marzu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180614021406/https://es.fifa.com/associations/association=mex/index.html |fechaarchivu=2018-06-14 }}</ref> Amás, esisten otros equipos que son escoyíos mexicanos de fútbol, ente los que destaquen la [[Méxicu nel Tornéu Olímpicu de Fútbol Olímpico]], la [[Seleición de fútbol sub-20 de Méxicu|Sub-20]], la [[Seleición de fútbol sub-17 de Méxicu|Sub-17]], la [[Seleición femenina de fútbol de Méxicu|Femenil]] (coles sos correspondientes categoríes) y la de sablera. Apostó'l so primer alcuentru'l 9 d'avientu de 1923 ante {{sel|Guatemala}}, al cual venció por 2:1. La seleición mexicana participó en quince ediciones de la [[Copa Mundial de Fútbol]], onde llogró resultancies bultables nes competiciones qu'apostó como anfitrión en [[Copa Mundial de Fútbol de 1970|1970]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 1986|1986]] onde algamó la instancia de los cuartos de final y concluyó nel sestu llugar en dambos torneos. Los sos mayores llogros a nivel internacional fueron el títulu de la [[Copa FIFA Confederaciones 1999]], tornéu nel que foi anfitrión, y los subcampeonatos de la [[Copa América]] d'[[Copa América 1993|Ecuador 1993]] y [[Copa América 2001|Colombia 2001]]; competición na que participa en calidá d'invitáu, precisamente dende la edición de 1993. Amás la FIFA estremar como la seleición que más competiciones oficiales apostó na historia con nueve.<ref group="n">Apostó: la Copa Mundial de Fútbol, Copa FIFA Confederaciones, Tornéu Olímpicu, Copa América, Copa Oru Concacaf, Clasificación pa la Copa Mundial, Campeonatu Panamericanu, Copa NAFC y Tornéu de fútbol de los Xuegos Centroamericanos y del Caribe</ref> Como miembru fundador de la Concacaf participó na mayoría de los torneos de la confederación, incluyíes toles versiones del actual formatu llamáu [[Copa d'Oru de la Concacaf|Copa Oru]].<ref group="n">Ausentar de la [[Copa d'Oru de la CONCACAF|Copa Concacaf]] de 1985, yá que al sirvir de tornéu clasificatorio pa la Copa del Mundu, nun yera necesaria la so intervención por ser país sede; y el de 1989 pola suspensión de toa competencia pola mor del asuntu de «[[los cachirules]]»</ref> D'últimes cunta con 10 [[Copa d'Oru de la Concacaf|Campeonatos de la Concacaf]], amás dos [[Copa NAFC]] (predecesora de la Concacaf) y la [[Copa de Naciones Norteamericana 1991]], y foi l'equipu más esitosu nesos certámenes. A lo llargo de la so historia destacó como la meyor seleición de la zona de CONCACAF n'eventos multideportivos, faciéndose acreedor de 6 medayes d'oru (1935, 1938, 1959, 1966, 1990 y 2014), 6 medayes de plata (1954, 1962, 1982, 1993, 1998 y 2002) y 1 de bronce (1986) nesti ramu dientro de los [[Fútbol nos Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Xuegos Centroamericanos y del Caribe]]. Ente que nos [[Fútbol nos Xuegos Panamericanos|Xuegos Panamericanos]] conquistó 4 medayes d'oru (1967, 1975, 1999 y 2011), 4 medayes de plata (1955, 1991, 1995 y 2015) y 2 medayes de bronce (2003 y 2007). Con 4 títulos mundiales y 32 torneos continentales, suma un total de 36 títulos oficiales absolutos y xuveniles pa la FIFA, lo que la convierte na segunda seleición más gallardoniada del mundu detrás de {{sel|Brasil}}.<ref name="MEX">{{cita web |url=http://es.fifa.com/associations/association=mex/index.html |títulu=Cuadro d'honor de Méxicu |autor=Páxina oficial de la FIFA |fechaaccesu=22 de xunu de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180614021406/https://es.fifa.com/associations/association=mex/index.html |fechaarchivu=2018-06-14 }}</ref> La [[Seleición de fútbol sub-23 de Méxicu|seleición olímpica]] conquistó la medaya d'oru nos [[Tornéu masculín de fútbol nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|Xuegos Olímpicos de Londres 2012]].<ref>{{cita web |autor=Oscar Guevara |títulu=Oro olímpicu, el mayor llogru de la historia editorial=Televisa Deportes |url=http://televisadeportes.esmas.com/londres-2012/deportes/futbol/486224/oru-olimpico-mayor-llogru-historia/ |fechaaccesu=22 de marzu de 2015}}</ref> Na categoría [[Seleición de fútbol sub-17 de Méxicu|Sub-17]] consagróse campeón mundial en [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2005|Perú 2005]] y per segunda ocasión en [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2011|Méxicu 2011]]. Na categoría [[Seleición de fútbol sub-20 de Méxicu|Sub-20]] remató como subcampeón del mundu en [[Copa Mundial de Fútbol Xuvenil de 1977|Túnez 1977]] y consiguió el tercer puestu en [[Copa Mundial de Fútbol Xuvenil de 2011|Colombia 2011]]. La seleición mexicana identificar colos colores [[verde]], [[Blancu (color)|blancu]] y [[colloráu]], procedentes del so [[Bandera de Méxicu|bandera nacional]], del cual aníciase'l seudónimu «El Tricolor», mientres el so uniforme alternativu varió, n'ocasiones foi dafechu blancu, y en dalguna ocasión consistió nuna camiseta color vinu y pantalón azul, recordando uniformes utilizaos en décades anteriores, y anguaño utiliza'l color negru con detalles en doráu, verde y coloráu como segundu uniforme. Exerz el so localía oficial nel [[Estadiu Azteca]].<ref>{{cita web |títulu=Fútbol Clásico, ESTADIO - Estadiu Azteca |obra=FIFA |editorial=fifa.com |url=http://es.fifa.com/football/stadiums/stadium=5000118/detail.html |fechaaccesu=13 de xunu de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://es.fifa.com/football/stadiums/stadium=5000118/detail.html|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> == Historia == === Entamos, primeros torneos y ésitos internacionales (1923-1939) === [[Ficheru:America23dz7.jpg|250px|miniaturadeimagen|Instantánea del [[Club América]], base de la primer seleición mexicana.<ref name="FEMEXFUT" />]] Nos [[años 1920]], el fútbol yera practicáu en Méxicu mayoritariamente por estranxeros; resulta obviu señalar que mientres los dos décades posteriores a la llegada del fútbol al país (1900), escarecer de representación nacional dada la dependencia de les escueles inglés y español, qu'exercieron un patriarcáu de dellos llustros. Pa finales de 1922 l'[[Misiones diplomátiques de Méxicu|embaxador de Méxicu]] en [[Guatemala]], [[Juan de Dios Bojórquez]], convidó al únicu equipu del [[Primer División de Méxicu|Campeonatu de primera Fuercia de la FMF]] compuestu na so mayoría por xugadores mexicanos, l'[[Club América|América]], p'apostar una serie d'alcuentros amistosos realizaos a principios de [[xineru]] de [[1923]] contra'l [[Club Social y Deportivo Comunicaciones|Comunicaciones]] na capital d'aquel país, siendo asina'l primer representante del fútbol mexicano nel estranxeru.<ref name="America">{{cita web |títulu= Historia del Club América |editorial= Club América |url=http://www.clubamerica.com.mx/historia/ |fechaaccesu=6 de marzu de 2010 }}</ref> Magar, l'equipu Comunicaciones recibió l'aval del so [[Federación Nacional de Fútbol de Guatemala|Federación]] pa ser reconocíu como [[Seleición de fútbol de Guatemala]]; Esto nun asocedió col [[Club América]], polo que dicha xira nun foi oficializada, nin reconocida como los primeros partíos d'una ''"seleición nacional mexicana''". Sicasí si representaron los ''–primeros xuegos internacionales d'un club mexicanu–''<ref>{{cita llibru |apellíos=Varios Autor |títulu=Trunfos y Murnies del equipu Tricolor: Historia de la Seleición Mexicana de Fútbol |edición=Primer Edición |fecha=payares de 1995 |editorial=EDAMEX |ubicación=Méxicu |isbn=968-409-832-4 |páxines=9-13}}</ref> En reciprocidá a la serie xugada en xineru, la [[Seleición de fútbol de Guatemala]], realizaría una xira na [[Ciudá de Méxicu]] a finales del mesmu 1923. Agora sí, oficializada y reconocida como '''Seleición Mexicana de Fútbol''', formóse una escuadra integrada cola base del [[Club América]] y reforzada con elementos del [[Club de Fútbol Atlante|Atlante]] y el [[Club Deportivo Marte|''Guerra y Marina'']].<ref>{{cita llibru |apellíos=Varios Autor |títulu=Trunfos y Murnies del equipu Tricolor: Historia de la Seleición Mexicana de Fútbol |edición=Primer Edición |fecha=payares de 1995 |editorial=EDAMEX |ubicación=Méxicu |isbn=968-409-832-4 |páxina=109}}</ref> La seleición mexicana apostaría'l so primeru de tres alcuentros amistosos el 9 d'avientu en xuegu celebráu nel '''Parque España'''.<ref name="FEMEXFUT">{{cita web |títulu= Historia de la Seleición mexicana |editorial= FEMEXFUT |url= http://www.femexfut.org.mx/portalv2/default.aspx#top |fechaaccesu= 6 de setiembre de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20110209031931/http://www.femexfut.org.mx/portalv2/default.aspx#top |fechaarchivu= 2011-02-09 }}</ref> Nel primeru d'ellos, [[Adolfo Frías Beltrán]], primer entrenador nacional, allinió al [[porteru (fútbol)|porteru]] Ignacio de la Garza; los [[Defensa (fútbol)|defenses]] Pedro Legarreta y [[Rafael Garza Gutiérrez|Rafael Garza Gutiérrez «Récor»]] (capitán); los [[mediocampista|mediocampistes]] Enrique Esquivel, Aurelio Yáñez y Roberto Jardón; y los [[delanteru|delanteros]] [[Carlos Garcés]], Horacio Ortiz, [[Adeodato López]], [[Mauro Guadarrama]] (anotador del primer gol na historia del equipu mexicanu) y Cornelio «Coneya» Cueves. Méxicu ganó l'alcuentru por 2-1. Trés díes depués xugaríen un nuevu partíu que se saldaría con una nueva victoria pa los mexicanos por 2-0 y el día 16 el postreru de los alcuentros que terminaría con un empate a tres goles. N'apostando trés partíos nel so primer añu de vida, y frente a una única seleición, tardaría cinco años en volver competir. El fechu sería amás la primer apaición del combináu nun tornéu oficial internacional, los [[Xuegos Olímpicos d'Ámsterdam 1928]]. La internacionalización del fútbol mexicano empezó col debú de la seleición nun certame oficial, al participar nél [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos d'Ámsterdam 1928|Tornéu Olímpicu de Fútbol]] dientro de los [[Xuegos Olímpicos d'Ámsterdam 1928|Xuegos d'Ámsterdam 1928]]. El 30 de mayu Méxicu apostó'l so primer partíu nuna competición oficial frente a {{sel|España}}, que terminó con una derrota pa los mexicanos por 7-1. Darréu l'equipu empobináu por [[Alfonso Rojo de la Vega]] concluyó la so participación nel so primer eventu internacional con un nuevu escalabro ante {{sel|Chile}} por 3-1.<ref>{{cita web |autor=Karel Stokkermans y Mikael Jönsson |url=http://www.rsssf.com/tableso/ol1928f.html |títulu=Games of the IX. Olympiad |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:Mexico 1930 vs france.jpg|200px|miniaturadeimagen|Partíu Méxicu-{{sel|Francia}} n'Uruguái 1930. El primeru na historia de les Copes del Mundu]] Esi mesmu añu, el Congresu de la [[FIFA]] axuntar n'[[Ámsterdam]] y decidió la realización d'un tornéu puramente futbolísticu, pal cual tendría de buscase una sede. [[Uruguái]] foi escoyida como país anfitrión de dichu tornéu y Méxicu foi convidáu a esta primer [[Copa Mundial de Fútbol]]. La seleición [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1930|formó parte del grupu A]], xunto a {{sel|Arxentina}}, {{sel|Chile}} y {{sel|Francia}}. El 13 de xunetu apostó'l so primer partíu, nel que cayeron por 4-1 ante los europeos, nel que sería amás el partíu inaugural d'[[Copa Mundial de Fútbol de 1930|Uruguái 1930]], y de la historia de los mundiales. El [[delanteru]] [[Juan Carreño Sandoval|Juan Carreño]] fixo l'únicu gol y convirtióse nel primer futbolista mexicanu en marcar nun campeonatu del mundu. Les siguientes partíos del Mundial nun significaron meyor fortuna a los mexicanos, quien cayeron con Chile por 3-0 y Arxentina por 6-3. Sicasí, [[Manuel Rosas|Manuel ''La chaquetes'' Rosas]] convertir nel primer goliador de Méxicu nos Mundiales, con dos anotaciones, dambes dientro del forgo frente a la ''albiceleste''.<ref name="Primerosmundiales">{{cita web |apellíu= Guevara |nome= Oscar |títulu= Méxicu nos primeres Mundiales |obra= Televisa Deportes |editorial= Esmas |url= http://www.esmas.com/seleccionmexicana/historia/313561.html |fechaaccesu= 25 de marzu de 2008 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20080415024623/http://www.esmas.com/seleccionmexicana/historia/313561.html |fechaarchivu= 15 d'abril de 2008 }}</ref><ref>{{cita web |autor=RSSSF |url=http://www.rsssf.com/tables/30full.html |títulu=World Cup 1930 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> L'equipu mexicanu, tenía contempláu clasificase ensin problemes escontra la siguiente edición del certame (el primeru que cuntó con una fase de clasificación), la [[Copa Mundial de Fútbol de 1934|Copa del Mundu d'Italia 1934]], en venciendo de forma contundente en tres duelo a la so [[Seleición de fútbol de Cuba homónima cubana]] (partíos remataos por 3-2, 5-0 y 4-1); pero, inesperadamente, el comité organizador esixó que Méxicu s'enfrentara a la [[Seleición de fútbol d'Estaos Xuníos|seleición d'Estaos Xuníos]], que inscribiérase a última hora, pa definir al equipu que representaría a [[América del Norte]] na Copa del Mundu.<ref>{{cita web |títulu= Italia 1934 el llau turbiu |obra= Vanguardia |editorial= Vanguardia.com |url= http://www.vanguardia.com.mx/diario/noticia/futbol/deportes/italia_1934_el llau turbiu/467300 |fechaaccesu= 7 de marzu de 2010 }}</ref> Ensin otra alternativa, Méxicu enfrentar al combináu d'Estaos Xuníos en [[Roma]] el 24 de mayu de 1934, partíu que refundió un resultáu adversa pal cuadru mexicanu, que quedó esaniciáu en perdiendo por 4-2, torgar allegar a la cita.<ref name="Primerosmundiales" /> Esta eliminación derivaría nuna enllargada ausencia na máxima competición futbolística.<ref name="CON">{{cita web |url=http://www.concacaf.com/es/article/concacaf-wcq-how-it-all-began-in-1934-2 |títulu=Eliminatories de CONCACAF: asina empezó tou en 1934 |editorial=Páxina oficial de la Concacaf |fecha=25 de marzu de 2015 |fechaaccesu=31 de marzu de 2015}}</ref> Dempués del atayáu intentu de clasificación, Méxicu participó nel tornéu futbolísticu de la [[III Xuegos Centroamericanos y del Caribe|tercer edición de los Xuegos Centroamericanos y del Caribe]], que celebráronse n'[[El Salvador]] en 1935. En ganando por un ampliu marcador a la anfitriona [[Seleición de fútbol d'El Salvador|seleición salvadoriana]] por 8-1 nel so debú'l [[27 de marzu]],<ref>{{cita web |títulu= Méxicu vs El Salvador, data de 1935 |obra= NOTIMEX |editorial= Radio Trelce |url= http://www.radiotrece.com.mx/2009/06/02/mexico-vs-el-salvador-data-de-1935/ |fechaaccesu= 6 de setiembre de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20090606224432/http://www.radiotrece.com.mx/2009/06/02/mexico-vs-el-salvador-data-de-1935/ |fechaarchivu= 6 de xunu de 2009 }}</ref> el cuadru mexicanu vencería a los representantes [[Seleición de fútbol de Guatemala|guatemalianos]] por 5:1, a la [[Seleición de fútbol de Cuba|seleición cubana]] por 6:1 y a la [[Seleición de fútbol d'Hondures|seleición hondureña]] por 8:2. El 2 d'abril, dempués de vencer a la {{sel|Costa Rica|seleición costarricense}} por 2-0, Méxicu consagróse campeón y llogró la [[Fútbol nos Xuegos Centroamericanos y del Caribe|medaya d'oru]], el so primer gran ésitu internacional. La particularidá de dichu títulu foi que, salvu trés refuerzos del [[Club América|América]], [[Real Club España|España]] y [[Club de Fútbol Atlante|Atlante]], la totalidá del plantel conformar xugadores del [[Club Necaxa|Necaxa]], xusto metanes la denominada dinastía de ''los 11 hermanos''<ref>{{cita web |títulu= Méxicu apodera topetes ante ticos |obra= NOTIMEX |editorial= Diariu La Vanguardia |url= http://www.vanguardia.com.mx/diario/noticia/futbol/deportes/mexico_apodera_topetes_ante_ticos/401263 |fechaaccesu= 6 de setiembre de 2009 }}</ref><ref>{{cita llibru |apellíos=Varios Autor |títulu=Trunfos y Murnies del equipu Tricolor: Historia de la Seleición Mexicana de Fútbol |edición=Primer Edición |fecha=payares de 1995 |editorial=EDAMEX |ubicación=Méxicu |isbn=968-409-832-4 |páxina=18}}</ref> En setiembre de 1937 la seleición volvió a l'actividá dempués de dos años, enfrentándose a la [[Seleición de fútbol d'Estaos Xuníos|seleición d'Estaos Xuníos]] na [[Ciudá de Méxicu]]. Programáronse tres alcuentros qu'acabaron con abuitaes victories pa los locales. Por cuestiones alministratives, Méxicu negar a participar na fase eliminatoria escontra la [[Copa Mundial de Fútbol de 1938|Copa del Mundu de Francia 1938]].<ref name="Primerosmundiales" /> Esto dio-y el pase direutu a la [[Seleición de fútbol de Cuba|seleición cubana]], y supondría la segunda ausencia de los tricolores nel tornéu mundial. En febreru de 1938 participó nel [[Fútbol nos Xuegos Centroamericanos y del Caribe de Ciudá de Panamá 1938|Tornéu de Fútbol]] de los [[IV Xuegos Centroamericanos y del Caribe]] celebraos en [[Panamá]]. Nellos superaron a la [[Seleición de fútbol de Venezuela|seleición venezolana]], la [[Seleición de fútbol d'El Salvador|seleición salvadoriana]] y a la [[Seleición de fútbol de Panamá|seleición panamiega]], y algamaron nuevamente la final del tornéu, na cual enfrentáronse como na ocasión anterior a {{sel|Costa Rica}}. El 22 de febreru dos goles del atacante [[Horacio Casarín]], coronaríen per segunda vegada consecutiva a los mexicanos na competición rexonal. === Vuelta al panorama mundial (1939-1974) === [[Ficheru:Maracanã Stadium in Rio de Janeiro.jpg|200px|miniaturadeimagen|Estadiu Maracaná, escenariu del partíu inaugural del Campeonatu Mundial de Fútbol de 1950, celebráu'l [[24 de xunu]].]] Ente 1938 y 1947 nun hubo actividá oficial. La torna a l'actividá internacional producir nel [[Copa NAFC 1947|I Campeonatu Norteamericanu y del Caribe]] celebráu en 1947 en [[Cuba]], un triangular nel que participó tamién {{sel|Estaos Xuníos}}. Trunfos de 5-0 sobre'l conxuntu d'Estaos Xuníos el 13 de xunetu, y de 3-1 ante la escuadra anfitriona el 17 de xunetu coronaron a Méxicu como campeón del área per primer vegada. Al añu siguiente participaría por segunda y última vegada como seleición mayor, na competencia que vio'l so debú internacional, el [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Londres 1948|Tornéu Olímpicu de los Xuegos de Londres 1948]]. Cayó nel so únicu duelu (el tornéu yera a eliminación direuta) contra la seleición de Corea, con marcador de 3-5 el 2 d'agostu.<ref>{{cita web |autor=Lars Aarthus |url=http://www.rsssf.com/tableso/ol1948f.html |títulu=Games of the XIV. Olympiad |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> Méxicu calificó a la [[Copa Mundial de Fútbol de 1950|Copa Mundial de Brasil 1950]] con una actuación sobresaliente, ganando nun triangular celebráu na [[Ciudá de Méxicu]] a {{sel|Estaos Xuníos}} (quien calificaría en segundu llugar) y {{sel|Cuba}}, mesmu que sirvió pa él [[Copa NAFC 1949|II Campeonatu Norteamericanu y del Caribe]]. Nesta ocasión apostáronse 2 alcuentros contra cada rival, y con pasu invictu (victories 6-0 y 6-2 frente a EU, y 2-0 y 3-1 contra Cuba) la seleición llocal se coronaria campeón y llograría la clasificación a la Copa del Mundu. Esto significaría'l [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1950|torna de Méxicu a les competiciones mundialistas]], de les cualos ausentárase dende 1930. Na so segunda participación mundialista, la seleición mexicana apuesto'l partíu inaugural frente a la anfitriona [[Seleición de fútbol de Brasil|seleición brasilana]], que dio cuenta del equipu y vencer ensin dificultá per marcador de 4-0 nel [[Estadiu Maracaná]]. Los demás integrantes del grupu yeren dos equipos europeos, la [[Seleición de fútbol de Yugoslavia|seleición yugoslava]] con quien perdió 4 goles a 1, y la [[Seleición de fútbol de Suiza|seleición suiza]], que venció a Méxicu por un resultáu de 2-1. Nel duelu contra estos, los dos equipos vistíen camisetes coloraes, polo que se realizó un sortéu pa resolver l'equipu que vistiría'l so uniforme llocal, que ganaron los mexicanos, qu'atentamente dexaron el so derechu a los helvéticos. L'equipu decidió utilizar la camiseta del [[Cruzeiro Esporte Clube]]. Nuevamente la seleición nun sumó nengún puntu y remató nel últimu llugar del so grupu.<ref name="xigante">{{cita web |apellíu= Guevara |nome= Oscar |títulu= Surde'l xigante |obra= Televisa Deportes |editorial= Esmas |url= http://www.esmas.com/seleccionmexicana/historia/313560.html |fechaaccesu= 25 de marzu de 2008 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20080411053842/http://www.esmas.com/seleccionmexicana/historia/313560.html |fechaarchivu= 11 d'abril de 2008 }}</ref><ref>{{cita web |autor=RSSSF |url=http://www.rsssf.com/tables/50full.html |títulu=World Cup 1950 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> Fora de les sos actuaciones en Copes del Mundu, la posibilidá de fregadura internacional a gran nivel, pa la seleición nacional yera mínima. Sicasí en 1952 nun intentu por unificar el fútbol de toa [[América]] foi creáu'l [[Campeonatu Panamericanu de Fútbol]], que la so intención yera celebrase al estilu de la Copa del Mundu con cuadros de Suramérica y la rexón Norte, Centru y del Caribe. La primer edición celebrar en [[Campeonatu Panamericanu de Fútbol Primera edición|Chile]] ente los meses de marzu y abril, cola participación de {{sel|Panamá}}, {{sel|Perú}}, los vixentes campeones y sub-campeones del mundu {{sel|Uruguái}} y {{sel|Brasil}}, según Méxicu y el conxuntu anfitrión nun sistema de lliga, esto ye, toos contra toos a un solu duelu. A la fin la seleición concluyó nel 5° puestu, productu de 4 derrotes (3-1 con Uruguái, 4-0 ante Chile, 2-0 contra Brasil y 3-0 con Perú) y 1 victoria (4-2 sobre Panamá). La seriedá cola qu'esta edición foi tomada polos suramericanos dexó enfrentar per primer vegada a seleiciones d'altu nivel, fora de los mundiales.<ref>{{cita llibru |apellíos=Varios Autor |títulu=Trunfos y Murnies del equipu Tricolor: Historia de la Seleición Mexicana de Fútbol |edición=Primer Edición |fecha=payares de 1995 |editorial=EDAMEX |ubicación=Méxicu |isbn=968-409-832-4 |páxina=26}}</ref><ref>{{cita web |autor=Macario Reyes |url=http://www.rsssf.com/tablesp/panamch52.html |títulu=I. Panamerican Championship 1952 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> En 1953 ensin mayor entueyu y depués de cuatro victories en doble forgo contra {{sel|Estaos Xuníos}} (4-0 y 3-1) y {{sel|Haití}} (8-0 y 4-0), consiguió la clasificación a la Copa del Mundu. Pal Mundial de [[Copa Mundial de Fútbol de 1954|Suiza 1954]] el panorama nun camudó y el [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1954|combináu mexicanu solo tuvo una participación testimonial]]. Quedó empareyada con {{sel|Brasil}}, {{sel|Yugoslavia}} y {{sel|Francia}}, sicasí solo apostaría dos partíos, polo dispuesto pol reglamentu d'esi tornéu. Nel primeru d'ellos foi goliáu 5-0 per Brasil, y nel postreru perdió apretadamente con Francia con un [[Tiros dende'l puntu de penalti|penalti]] nos intres finales anotáu por [[Raymond Kopa]], unu de los meyores futbolistes de la dómina. Méxicu despidíase otra vegada ensin puntos a favor, pero col prestu de que José Luis Lamadrid foi l'autor del primer gol de Méxicu nuna Copa del Mundu celebrada n'[[Europa]].<ref name="ref_duplicada_1">{{cita web |apellíu= Guevara |nome= Oscar |títulu= Honrosu Tricolor nel Mundial Suiza 54' |obra= Soccer Network |editorial= Soccernetwork |url= http://www.soccernetwork.com/SPA/articulos/20060509-01625 |fechaaccesu= 25 de marzu de 2008 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20071023020544/http://www.soccernetwork.com/SPA/articulos/20060509-01625 |fechaarchivu= 23 d'ochobre de 2007 }}</ref><ref>{{cita web |autor=RSSSF |url=http://www.rsssf.com/tables/54full.html |títulu=World Cup 1954 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:Swedish squad at the 1958 FIFA World Cup (2).jpg|200px|derecha|miniaturadeimagen|Seleición de fútbol de Suecia de 1958 que s'enfrentó a Méxicu nel partíu inaugural el [[8 de xunu]] nel [[Estadiu Råsunda]].]] [[Méxicu]] sería sede per primer vegada d'un tornéu futbolísticu de gran nivel, al allugar l'[[Campeonatu Panamericanu de Fútbol Primera edición|II Campeonatu Panamericanu de Fútbol]] ente los meses de febreru y marzu de 1956. Nél participaron al llau del cuadru local, {{sel|Brasil}}, {{sel|Arxentina}}, {{sel|Perú}}, {{sel|Chile}} y {{sel|Costa Rica}}. Méxicu concluyó en quintu llugar depués d'un trunfu (2-1 sobre Chile), dos empates (1-1 con Costa Rica y 0-0 con Arxentina) y dos ganes (2-1 ante Brasil y 2-0 contra Perú).<ref>{{cita llibru |apellíos=Varios Autor |títulu=Trunfos y Murnies del equipu Tricolor: Historia de la Seleición Mexicana de Fútbol |edición=Primer Edición |fecha=payares de 1995 |editorial=EDAMEX |ubicación=Méxicu |isbn=968-409-832-4 |páxines=30-31}}</ref><ref>{{cita web |autor=Macario Reyes |url=http://www.rsssf.com/tablesp/panamch56.html |títulu=II. Panamerican Championship 1956 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> Cinco victories y un empate (como visitante ante Costa Rica), bastaron a la seleición mexicana pa clasificar de manera invicta a la Copa del Mundu. Nuna eliminatoria na qu'enfrentó, amás del conxuntu costarricense, a {{sel|Estaos Xuníos}} y {{sel|Canadá}}, a lo llargo de 1957. Pa la [[Copa Mundial de Fútbol de 1958|Copa Mundial de Suecia 1958]], [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1958|Méxicu volvió enfrentase al anfitrión]] nel partíu inaugural nun grupu que compartía, amás de los suecos, cola [[Seleición de fútbol de Gales|seleición galesa]] y la [[Seleición de fútbol d'Hungría|seleición húngara]]. Un difícil grupu que de nuevu acabaría per esaniciar a los norteamericanos. Lo más significativo foi'l primer puntu llográu nun Mundial al empatar a un gol con Gales (anotáu por [[Jaime Belmonte]]) el 11 de xunu de 1958; sicasí, les derrotes por 4-0 y 3-0 con Hungría y {{sel|Suecia}} respeutivamente, unviaron prematuramente a Méxicu de vuelta a casa.<ref name="xigante" /><ref>{{cita web |autor=RSSSF |url=http://www.rsssf.com/tables/58full.html |títulu=World Cup 1958 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> En marzu de 1960 llevar a cabu'l [[Campeonatu Panamericanu de Futbol#Tercer edición|III Campeonatu Panamericanu de Fútbol]], teniendo como sede a Costa Rica y cola participación de cuatro úniques seleiciones que fueron el anfitrión, Méxicu, Brasil y Arxentina. Como efeutu del escasu númberu de participantes, el tornéu tuvo qu'apostase a dos vueltes. Méxicu concluyó en tercer llugar productu d'un trunfu (3-0 sobre Costa Rica), dos empates (2-2 ante Brasil y 1-1 con Costa Rica) y trés ganes (3-2 y 2-0 contra Arxentina, y 2-0 ante Brasil). Esta sería la última edición de dichu tornéu por cuenta de que los conflictos alministrativos y les rivalidaes ente dirixentes de les árees, evitaron la fusión del balompié continental.<ref>{{cita llibru |apellíos=Varios Autor |títulu=Trunfos y Murnies del equipu Tricolor: Historia de la Seleición Mexicana de Fútbol |edición=Primer Edición |fecha=payares de 1995 |editorial=EDAMEX |ubicación=Méxicu |isbn=968-409-832-4 |páxines=36-37}}</ref><ref>{{cita web |autor=Macario Reyes |url=http://www.rsssf.com/tablesp/panamch60.html |títulu=III. Panamerican Championship 1960 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> Dempués d'apostar una serie de reclasificación contra {{sel|Paraguái}}, el cuadru tricolor clasificar p'apostar el [[Copa Mundial de Fútbol de 1962|Mundial de Chile 1962]]; llograr ganando con un marcador de 1-0 en Méxicu y empatando ensin goles n'[[Asunción]].<ref>{{cita web |títulu=La batalla d'Asunción |url=http://es.fifa.com/worldcup/news/y=2009/m=10/news=batalla-asuncion-1113870.html |editorial=Páxina oficial de la FIFA |fecha=7 d'ochobre de 2009 |fechaaccesu=24 d'avientu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151225094433/http://es.fifa.com/worldcup/news/y=2009/m=10/news=batalla-asuncion-1113870.html |fechaarchivu=2015-12-25 }}</ref> Dempués de cuatro copes mundiales xugaes consecutivamente, por fin llogró la so primer victoria, anque antes perdió cola [[Seleición de fútbol de Brasil|seleición brasilana]] de [[Pelé]] con un honrosu 0-2, dáu'l potencial de los suramericanos na dómina, y cola [[Seleición de fútbol d'España|seleición española]], pola mínima diferencia de 0-1, con un gol de Peiró nel minutu 90. El 7 de xunu, nel [[Estadiu Sausalito]] de [[Viña del Mar]], por fin llegó'l primer trunfu mundialista contra la [[Seleición de fútbol de Checoslovaquia|seleición checoslovaca]], por trés tantos a unu, con goles anotaos por Díaz, Del Águila y Héctor Hernández. ''El Tri'' llogró reponese dempués de que los checos marcaren antes del minutu unu de xuegu.<ref name="xigante" /><ref>{{cita web |autor=RSSSF |url=http://www.rsssf.com/tables/62full.html |títulu=World Cup 1962 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> Constituyida la [[Concacaf|Confederación Norte, Centroamericana y del Caribe de Fútbol (CONCACAF)]] en setiembre de 1961; Celebróse'l [[Campeonatu Concacaf de 1963|I Tornéu de Seleiciones de la CONCACAF]] nel mes de marzu de 1963 n'[[El Salvador]]. Méxicu integró'l grupu "B" al llau de {{sel|Costa Rica}}, {{sel|Xamaica}} y {{sel|Antilles Neerlandeses}}. L'arrenunciu del entrenador [[Javier De la Torre]], díes antes del tornéu (sustituyíu por [[Arpad Fekete]]) convertir nun factor que favorezo la eliminación na primer ronda, depués de cayer 1-2 ante les Antilles y empatar a cero con Costa Rica, esto a pesar del trunfu 8-0 sobre Xamaica.<ref>{{cita llibru |apellíos=Varios Autor |títulu=Trunfos y Murnies del equipu Tricolor: Historia de la Seleición Mexicana de Fútbol |edición=Primer Edición |fecha=payares de 1995 |editorial=EDAMEX |ubicación=Méxicu |isbn=968-409-832-4 |páxines=40-41}}</ref> En 1965 apostó con ésitu la [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1966|Eliminatoria mundialista pa Inglaterra 1966]] y l'[[Campeonatu Concacaf de 1965|II Tornéu de Seleiciones de CONCACAF]]. Na eliminatoria clasificó de forma invicta, depués d'enfrentar a Hondures, Costa Rica, Xamaica y Estaos Xuníos. Nel tornéu del área, d'igual forma llogró'l so primer títulu de l'acabante crear confederación, apostáu en [[Guatemala]]. Esti apostar en grupu únicu con formatu de lliga, la escuadra mexicana llogró cuatro victories y un empate pa coronase campeón de la zona; Guatemala, Costa Rica, El Salvador, Antilles Neerlandeses y Haití (nesi orde) acompañaron al equipu campeón.<ref>{{cita llibru |apellíos=Varios Autor |títulu=Trunfos y Murnies del equipu Tricolor: Historia de la Seleición Mexicana de Fútbol |edición=Primer Edición |fecha=payares de 1995 |editorial=EDAMEX |ubicación=Méxicu |isbn=968-409-832-4 |páxines=44-45}}</ref> Na [[Copa Mundial de Fútbol de 1966|Copa del Mundu d'Inglaterra 1966]], el porteru [[Antonio Carbajal]] tendría la distinción de ser el primer xugador n'apaecer en cinco copes mundiales consecutives (motivu pol que ganó'l nomatu de "El Cinco Copes"), honor que na actualidá ye compartíu col defensa alemán [[Lothar Matthäus]].<ref>{{cita web |títulu= Grandes xugadores: Antonio Carbajal |obra= Terra Networks |editorial= Terramundial2002 |url= http://mundial2002.terra.com.sv/bases/futbol/stat/esp/bio/5/5063.html |fechaaccesu= 26 de marzu de 2008 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20050518071328/http://mundial2002.terra.com.sv/bases/futbol/stat/esp/bio/5/5063.html |fechaarchivu= 18 de mayu de 2005 }}</ref> Otra manera, [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1966|Méxicu tendría una decorosa primer fase]]. El debú foi otra vegada contra {{sel|Francia}} y la resultancia final foi d'empate a un gol, siendo [[Enrique Borja]] l'autor del primer tantu del oldeo, al qu'asocedería l'empate francés. Nuevamente enfrentóse a la anfitriona, la [[Seleición de fútbol d'Inglaterra|seleición inglesa]], y llegó otra derrota, de 0-2, ente que se concluyó empatando ensin goles contra {{sel|Uruguái}}.<ref name="xigante" /><ref>{{cita web |autor=RSSSF |url=http://www.rsssf.com/tables/62full.html |títulu=World Cup 1966 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> ==== Sede de la Copa del Mundu ==== N'ochobre de [[1964]] designar a Méxicu pa entamar la [[Copa Mundial de Fútbol de 1970|Copa del Mundu de 1970]], teniendo al [[Estadiu Azteca]] como símbolu y solo una victoria nos certámenes anteriores, teníen l'oxetivu de faer un bon papel en casa col sofitu de la so afición.<ref name="PMC">{{cita web |apellíu= Guevara |nome= Oscar |títulu= Primer Mundial en casa |obra= Televisa Deportes |editorial= Esmas |url= http://www.esmas.com/seleccionmexicana/historia/313559.html |fechaaccesu= 26 de marzu de 2008 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20080308111529/http://www.esmas.com/seleccionmexicana/historia/313559.html |fechaarchivu= 8 de marzu de 2008 }}</ref> Nel procesu de cuatro años ente la Copa del Mundu de 1966 y la xusta a realizase en casa, la [[Federación Mexicana de Fútbol Asociación|Femexfut]] entamó una serie de xires per Suramérica y Europa, y enfrentamientos amistosos en distintes canches del país con clubes, combinaos y seleiciones nacionales col fin de preparar lo meyor posible al cuadru local. Esta serie de xires internacionales dexaron a la seleición enfrentar en bones condiciones a conxuntos titulares del estranxeru. La victoria más importante asocedió mientres la xira suramericana de [[1968]], cuando'l [[31 d'ochobre]] ganó dos goles a unu a {{sel|Brasil}} nel [[Estadiu Maracaná|Maracaná]] con goles d'[[Isidoro Díaz]] al minutu 44 y el definitivu por cuenta de [[Javier Fragoso]] al 65; l'equipu mexicanu empezara perdiendo al minutu 18. El trunfu destacó históricamente, primero por ser malapenes la tercer derrota que sufría'l ''Scratch du Oro'' nesi estadiu, y dempués, porque se venciera a la seleición titular de Brasil, alliniando a [[Pelé]] y dellos de los xugadores que dos años más tarde conquistaríen la Copa del Mundu.<ref>{{cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 2003 |mes=abril |títulu=La inmortalidá nel Maracaná |revista= Soccermania |editorial=Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=52-55}}</ref> La preparación incluyó tamién la realización d'un [[Primer División de Méxicu|Campeonatu de Lliga]] íntegramente ensin escoyíos, el denomináu ''Méxicu 1970'', que dexó la concentración antemanada del escoyíu nacional. En [[1967]], teniendo como sede a [[Hondures]], l'[[Campeonatu Concacaf de 1967|III Tornéu de Seleiciones de CONCACAF]] tuvo como participantes a les escuadres d'Hondures, Méxicu, Guatemala, Trinidá y Tobagu, Haití y Nicaragua. A pesar de ganar los sos primeros cuatro partíos, una sorpresiva gana ante {{sel|Hondures}} el [[19 de marzu]], dexó la coronación invicta de {{sel|Guatemala}}.<ref>{{cita llibru |apellíos=Varios Autor |títulu=Trunfos y Murnies del equipu Tricolor: Historia de la Seleición Mexicana de Fútbol |edición=Primer Edición |fecha=payares de 1995 |editorial=EDAMEX |ubicación=Méxicu |isbn=968-409-832-4 |páxines=46-47}}</ref> La conocida supremacía del área, volvió quedar en dulda mientres la [[Campeonatu Concacaf de 1969|IV Copa CONCACAF]] celebrada en [[Costa Rica]] en [[1969]]. Esto por cuenta de que un cuadru alternativu allegó a felicidá xusta (inclusive dirixíu por un entrenador alternativu: [[Diego Mercado]]), pa dar prioridá a que la base titular del plantel concentrar nes xires internacionales, qu'evidentemente significaben mayor y meyor nivel de preparación. Ante tal situación, Méxicu quedó allugáu na tercer posición productu de solo una victoria, dos empates y dos ganes, nun tornéu qu'incluyó al campeón Costa Rica, Guatemala, Hondures, Curaçao y Trinidá y Tobagu.<ref>{{cita llibru |apellíos=Varios Autor |títulu=Trunfos y Murnies del equipu Tricolor: Historia de la Seleición Mexicana de Fútbol |edición=Primer Edición |fecha=payares de 1995 |editorial=EDAMEX |ubicación=Méxicu |isbn=968-409-832-4 |páxines=49-50}}</ref> La espectación por qu'empecipiara el primer campeonatu mundial de fútbol entamáu per Méxicu yera bien grande, sicasí a cuatro díes de l'apertura, presentóse la noticia de la mancadura del entós xugador figura del mediu local, [[Alberto Onofre]], lo que produció un ambiente dientro y fora del plantel, de rocea. [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1970|La inauguración de la Copa del Mundu]] llevar a cabu'l [[31 de mayu]], Méxicu recibió a la {{sel|Xunión Soviética}} con un llenu absolutu nel Azteca, pero l'equipu llocal nun pudo corresponder a les mires del públicu y empató ensin goles nun alcuentru carauterizáu pol cuestionáu sistema defensivu del entrenador [[Raúl Cárdenas]], quien sustituyera a [[Ignacio Trelles]] meses antes de la xusta. El segundu partíu foi contra un rival cercanu: {{sel|El Salvador}}, frente al que llogró un resultáu de 4-0. Per primer vegada na historia, Méxicu consiguía una goliada, los anotadores fueron [[Javier Valdivia]] (2), [[Javier Fragoso]] y [[Ignacio Basaguren]]. El [[11 de xunu]] los locales vencieron pola mínima diferencia a {{sel|Bélxica}} con un gol, pela vía penal, de Gustavo Peña, nesi entós, defensa del [[Cruz Azul]]. Con esta resultancia per primer vegada na historia, ''el Tri'' avanzaba a la siguiente fase de la competición.<ref name="M1970">{{cita web |apellíu= Guevara |nome= Oscar |títulu= Historia de los Mundiales: Méxicu 1970 |obra= Televisa Deportes |editorial= Esmas |url= http://www.esmas.com/deportes/mundial2006/historiamundiales/522825.html |fechaaccesu= 26 de marzu de 2008 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20080314051704/http://www.esmas.com/deportes/mundial2006/historiamundiales/522825.html |fechaarchivu= 14 de marzu de 2008 }}</ref> El [[14 de xunu]] nel estadiu [[Estadiu Nemesio Díez|La Bombonera]] de [[Toluca]], terminóse'l pruyimientu del cuadru local al perder 1-4 ante {{sel|Italia}}, l'equipu anfitrión empezó ganando con tantu de José Luis «La Calaca» González al minutu 13, pero al minutu 25 producióse un autogol de Gustavo Peña y dempués [[Luigi Riva]] (por dos vegaes) y Gianni Rivera, soterraríen les esperances del cuadru mexicanu.<ref name="PMC" /><ref>{{cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 2014 |mes=mayu |títulu=Méxicu 1970: "Verde anfitrión" |revista= Ediciones especiales Récor: Brasil 2014 |editorial= Notmusa |ubicación= Méxicu |páxina=147}}</ref> === Disparidad mundial-rexonal (1974-1990) === La mira xenerada pola bona actuación na Copa del Mundu celebrada en casa, foi correspondida al llograr el so segundu títulu de la zona, al ganar en [[Trinidá y Tobagu]] la [[Campeonatu Concacaf de 1971|V Copa CONCACAF]] n'[[avientu]] de [[1971]]. Depués de liderar con cuatro victories y un empate'l grupu de seis en que se desenvolvió dicha fase final. El denomináu «Xigante de la Concacaf» empezó con una debacle en 1973 al [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1974|perder la so clasificación]] al [[Copa Mundial de Fútbol de 1974|Copa del Mundu d'Alemaña 1974]] n'[[Haití]], onde se desenvolvió l'hexagonal definitivu. A partir d'esa edición, la CONCACAF había determináu, non solo xugar la fase final de la eliminatoria nuna sola sede, sinón que convirtió dicha ronda al empar, nel tornéu de seleiciones del área. Primero, empatar ensin goles con {{sel|Guatemala}}, otru empate por 1-1 con {{sel|Hondures}}, una goliada de 8-0 sobre [[Seleición de fútbol de les Antilles Holandeses|Curaçao]] y una escandalosa derrota de 4-0 nel penúltimu atopo frente a [[Seleición de fútbol de Trinidá y Tobagu|Trinidá y Tobagu]] decretaron la eliminación que nun foi salvada nin cola victoria por 1-0 sobre l'equipu llocal d'{{sel|Haití}} nel últimu alcuentru.<ref name="fracasos">{{cita web |apellíu= Guevara |nome= Oscar |títulu= Empiecen los fracasos |obra= Televisa Deportes |editorial= Esmas |url= http://www.esmas.com/seleccionmexicana/historia/313558.html |fechaaccesu= 26 de marzu de 2008 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20080415140543/http://www.esmas.com/seleccionmexicana/historia/313558.html |fechaarchivu= 15 d'abril de 2008 }}</ref> Pal tornéu d'[[Copa Mundial de Fútbol de 1978|Arxentina 1978]], les mires sobre'l combináu nacional yeren bien altes pol subcampeonatu llográu un añu antes na [[Copa Mundial de Fútbol Xuvenil de 1977|Copa del Mundu Xuvenil en Túnez]] y pola bona [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1978|fase eliminatoria]] -efectuada en Méxicu- onde afaró a los rivales clásicos de la zona. Yá definíos los rivales de grupu (Túnez, Alemaña y Polonia), ente la opinión pública pensábase qu'a los africanos ganaríase-yos y colos polacos empatar pa siguir alantre, [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1978|pero la realidá foi otra]]. El choque cola realidá foi contundente: {{sel|Tunicia}} ganó 3-1 nel primer partíu celebráu'l [[2 de xunu]], dempués vieno la debacle total al perder por goliada de 0-6 ant'[[Seleición de fútbol d'Alemaña|Alemaña Occidental]] y finalmente {{sel|Polonia}} ganó 3-1 nel postreru oldeo pa peracabar la peor actuación del «Tri» nun Mundial, pos había grandes mires.<ref>{{cita web |autor=RSSSF |url=http://www.rsssf.com/tables/78full.html |títulu=World Cup 1978 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=22 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref><ref name="fracasos" /><ref>{{cita web |títulu= Méxicu n'Arxentina 1978 |obra= Futmex |editorial= Futmex |url= http://www.futmex.com/copes/argentina78.html |fechaaccesu= 26 de marzu de 2008 }}</ref> Otra vegada Méxicu [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1982|quedó al marxe d'un Mundial]] en [[1981]], onde nun pudo llograr unu de los boletos disponibles na eliminatoria, por cuenta de un desempeñu mediocre. Los direutivos dexaron que nuevamente se xugara un hexagonal definitivu nun solu país pa clasificar a [[Copa Mundial de Fútbol de 1982|España 1982]], y [[Hondures]] foi la sede. L'empiezu, prometedor al goliar 4-0 a {{sel|Cuba}}, foi la única victoria que se llogró, yá que dempués empatóse 1-1 con {{sel|Haití}}, gana ant'[[Seleición de fútbol d'El Salvador|El Salvador]] pola mínima diferencia y otru par d'igualaes, 1-1 con {{sel|Canadá}} y 0-0 con {{sel|Hondures}}.<ref name="fracasos" /> A la fin, Honduras y El Salvador asistiríen a España '82.<ref>{{cita web |títulu=El día que Méxicu lloró |obra=FIFA |editorial=Páxina oficial de la FIFA |url=http://es.fifa.com/worldcup/news/y=2009/m=3/news=dia-que-mexico-lloro-1034047.html |fecha=4 de marzu de 2009 |fechaaccesu=21 d'avientu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151222230324/http://es.fifa.com/worldcup/news/y=2009/m=3/news=dia-que-mexico-lloro-1034047.html |fechaarchivu=2015-12-22 }}</ref><ref>{{cita web |títulu= Copa del Mundu d'España 1982 |obra= La web Deportiva Uruguaya |editorial= La web deportiva uruguaya |url= http://www.futbol.com.uy/noticias/mund1982.html |fechaaccesu=26 de marzu de 2008}}</ref> ==== Anfitriones de la Copa Mundial ==== Méxicu agospió'l [[Copa Mundial de Fútbol de 1986|Campeonatu Mundial de 1986]] siendo'l primer país n'entamar dos Copes del Mundu.<ref name="mexico86">{{cita web |títulu= Campeonatu Mundial de Fútbol Méxicu 1986 |obra= Mundu Soccer |editorial= Mundosoccer |url= http://www.mundosoccer.com/despvar.asp?gr=copasdelmundo&mon=copasdelmundo.html&url=torneossele/copasdelmundo/mexico86/mex86.html |fechaaccesu=26 de marzu de 2008}}</ref> Esto asocedió dempués de que Colombia, que yera la sede designada, arrenunció casi cuatro años antes por non cubrir el ''cuadiernu de cargos'' que-y esixía la FIFA, entós el país puxó por entamar nuevamente una cita mundialista y el [[20 de mayu]] de [[1983]], la FIFA dio la so aprobación.<ref name="segundomundial">{{cita web |apellíu= Guevara |nome= Oscar |títulu= Segundu mundial en 16 años |obra= Televisa Deportes |editorial= Esmas |url= http://www.esmas.com/seleccionmexicana/historia/313557.html |fechaaccesu= 26 de marzu de 2008 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20080307014041/http://www.esmas.com/seleccionmexicana/historia/313557.html |fechaarchivu= 7 de marzu de 2008 }}</ref> Nuevamente la [[Federación Mexicana de Fútbol]] realizó un ambiciosu plan de preparación de cara a la Copa del Mundu, incluyendo xires nos cinco continentes, torneos amistosos en suelu nacional y la división de la temporada 1985-86 de la Primer División en dos torneos curtios (''PRODE 1985 y Méxicu 1986'') xugaos ensin escoyíos. So esti esquema de planificación, la seleición foi estremada en dos cuadros, el ''"A"'' y el ''"B"'', que de manera simultanea executaron la serie de partíos internacionales entamaos pola Federación ente 1983 y 1984. Finalmente en 1985, el yá llamáu popularmente ''Tri'', convertir nun solu cuadru que continuu con duelos d'altu nivel, como'l tornéu amistosu celebráu nel Azteca contra {{sel|Italia}}, {{sel|Inglaterra}} y {{sel|Alemaña}}. [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1986|Méxicu retomaría la so competitividá]] dempués d'años d'estancamientu, pos causó un bon impautu al mandu de [[Bora Milutinović]]. La so primer fase bien destacada: el debú foi'l [[3 de xunu]] frente a Bélxica, con victoria de 2-1 con goles de [[Fernando Quirarte]] y [[Hugo Sánchez]], ante 100 mil espectadores. Empatar a un tanto contra la [[Seleición de fútbol de Paraguái|seleición de Paraguái]] el [[7 de xunu]], partíu nel cual Hugo Sánchez, delanteru del [[Real Madrid]] y únicu xugador qu'actuaba nel estranxeru, falló un penal nel últimu minutu del xuegu. Nel postreru partíu vencieron a {{sel|Iraq}} pola mínima diferencia, y llograron el pase a los octavos de final, etapa que s'instituyera pola medría a 24 places nel Mundial. El [[15 de xunu]], frente a 115 mil espectadores nel [[Estadiu Azteca]], dieron cuenta de {{sel|Bulgaria}} por 2 goles a 0, el primeru d'ellos memorable pol remate de "tisoria" de [[Manuel Negrete]], recordáu con una placa conmemorativa fuera del estadiu y consideráu ''"el gol más bellu de Méxicu nos mundiales"''.<ref name="segundomundial" /> Desafortunadamente, la ilusión terminó nel duelu de cuartos de final, celebráu en [[Monterrey]], ant'{{sel|Alemaña}}, yá que dempués de prevalecer l'empate ensin anotaciones en tiempu regular y extra, cayeron ante'l cuadru teutón en penaltis por marcador de 1-4 gracies a les 2 atayaes del veteranu arqueru alemán [[Harald Schumacher]].<ref name="mexico86" /> Nesti partíu foi mal anuláu un gol de [[Francisco Javier Cruz|Francisco Javier "El Güelu" Cruz]], por un supuestu fuera de sitiu que decretó'l xiblante colombianu Jesús Díaz Palaciu.<ref>{{cita llibru |apellíos=Varios Autor |títulu=La historia de les Copes del Mundu |edición=Primer Edición |fecha=marzu de 2006 |editorial=Televisa |ubicación=Méxicu |páxina=57}}</ref> ==== Descalificación internacional: L'episodiu de los cachirules (1988-1990) ==== {{AP|Los cachirules}} Méxicu foi descalificáu de la eliminatoria de la [[Copa Mundial de Fútbol de 1990]] (y de toa competencia internacional) por un periodu de dos años por alliniar xugadores que devasaben la llende d'edá dexáu por [[FIFA]] na ronda de clasificación pa la [[Copa Mundial de Fútbol Xuvenil de 1989|Copa Mundial Sub-20 d'Arabia Saudita 1989]], desenvuelta en [[Guatemala]] mientres el mes d'abril de 1988.<ref>{{cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 2005 |mes= payares |títulu= Retomen el vuelu triunfal |revista= Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines= pag. 74}}</ref> El castigu orixinalmente solo díbase a aplicar per parte de la Concacaf a la seleición xuvenil implicada nesti escándalu, pero la intransixencia y desacatamientos de los direutivos mexicanos contra FIFA influyeron por que la sanción fixérase estensiva a tolos representativos nacionales.<ref>{{cita web |autor=José Luis Rivera |títulu=Méxicu suma cinco ausencies na historia de los Mundiales editorial= Terra |url= http://deportes.terra.com.mx/futbol/mundial-2014/eliminatories/mexico-suma-cinco-ausencies-en-la historia-de-los mundiales,21883hala499ab1410VgnVCM3000009af154d0RCRD.html |fecha=15 d'ochobre de 2013 |fechaaccesu=22 de marzu de 2015}}</ref> === Trescendencia internacional (1990-1999) === El paralís y el desprestixu en que cayó'l balompié mexicanu, causó una reestructuración qu'incluyó'l cambéu de mandos federativos en tolos niveles, con mires a calificar a un mundial fora de casa per primer vegada dende 1978. N'[[ochobre]] de [[1990]] la [[CONCACAF]] decide reeditar el so tornéu de seleiciones convirtiéndolo d'hexagonal a octagonal, dixebrándolo del procesu eliminatoriu pa la Copa del Mundu, y celebralo cada dos años nos [[Estaos Xuníos]]. El nuevu tornéu denominóse [[Copa d'Oru de la Concacaf]]. La [[Copa d'Oru de la Concacaf 1991|I edición]] efectuar en [[xunu]] de [[1991]] teniendo como sede al [[Los Angeles Memorial Coliseum|Memorial Coliseum de Los Angeles]]. Méxicu integro'l grupu "A" xunto a {{sel|Canadá}}, {{sel|Hondures}} y {{sel|Xamaica}}; victories 4-1 y 3-1 sobre Xamaica y Canadá respeutivamente, según un empate a unu contra Honduras dexó al equipu clasificar a semifinales onde cayó sorpresivamente ante {{sel|Estaos Xuníos}} el [[5 de xunetu]].<ref>{{cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 1993 |mes=xunetu |títulu=Copa Oru, curtiu y esitosa historia:Y.O. primer campeón |revista= Automundo deportivu |editorial= Novedaes |ubicación= Méxicu |páxines=14-16}}</ref> Ante ello [[Manuel Lapuente]] arrenunció como entrenador y el xuegu pol tercer llugar (que ganaría) foi dirixíu pol so auxiliar [[Luis Fernando Tena]]. Ante'l fracasu na Copa Oro, la Federación dio un entorno a la tradicional eleición d'entrenadores forxaos nel mediu nacional y contrató al téunicu arxentín [[César Luis Menotti]], campeón mundial n'[[Copa Mundial de Fútbol de 1978|Arxentina 1978]]. Quien más allá d'un estilu futbolísticu innovador pal cuadru mexicanu, impunxo una nueva mentalidá positiva y ganadora nel xugador mexicanu, esto al traviés de les xires realizaes a Europa mientres [[1992]]. El proyeutu de Menotti cortar de tayo tres el so arrenunciu en payares de dichu añu, depués de qu'una serie de conflictos alministrativos costáren-y el puestu a los dirixentes que lu habíen contratáu, y por llealtá decidió estremase del so cargu. Los nuevos dirixentes nomaron a [[Miguel Mejía Barón]] como direutor téunicu, quien nun realizó grandes cambeos al esquema d'actitú y mentalidá impuestos por Menotti, pero si amalgamo de meyor manera l'estilu tácticu. Con ello y fortalecíu por una nutrida xeneración de futbolistes, la seleición non solo viviría l'añu más activu de la so historia (31 xuegos), sinón unu de los de mayor relevancia. La seleición empezó'l so camín camín de la Copa del Mundu en [[1992]] dientro de la [[Segunda ronda de la Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1994|segunda fase eliminatoria]], entablando el grupu qu'integró al llau d'Hondures, Costa Rica y San Vicente; consiguió na primer fecha un 4:0 sobre San Vicente en Kingstown, venció nel Azteca 2:0 y 4:0 a Honduras y Costa Rica respeutivamente, perdió en San José 2:0 frente a Costa Rica, golió 11:0 a San Vicente siendo ésta la mayor goliada na historia del tri, y empató con Honduras 1:1 en Tegucigalpa, asina clasificando con ello como líder al [[Ronda final de la Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1994|cuadrangular final]]. Nél enfrentaríase nun ralu de tres meses de [[1993]] a Canadá, El Salvador y Honduras. Na primer fecha cayó ante El Salvador en San Salvador, sicasí recompúnxose nel camín a la clasificación yá que consiguió tres victories contundentes nel Azteca frente a Honduras (3:0), El Salvador (3:1) y Canadá (4:0). Na penúltima fecha, venció a los hondureños por 4:1 en Tegucigalpa. Gracies al formatu tan curtiu, la seleición mexicana foi la primera en llograr la clasificación a la [[Copa Mundial de Fútbol de 1994|Copa del Mundu d'Estaos Xuníos 1994]] cuando venció nun duelu definitivu a {{sel|Canadá}} 2-1 en [[Toronto]] el [[9 de mayu]]. ==== El Tricampeonatu de Concacaf y el subcampeonatu de la Copa América ==== En [[1991]] oficializárase la invitación formal de Méxicu pa participar na [[Copa América]], el tornéu más antiguu de seleiciones nacionales nel mundu y el de mayor nivel nel continente. El debú producir na edición d'[[Copa América 1993|Ecuador 1993]]. El so primer xuegu foi'l [[16 de xunu]] de [[1993]] enfrentando al representativu de {{sel|Colombia}}, partíu que perdió depués d'un polémicu gol con marcador 2-1. El siguiente xuegu concluyó con empate (1-1) ante uno de los favoritos {{sel|Arxentina}} y cerraría la primer fase empatando a cero con {{sel|Bolivia}}, pasu a cuartos de final como unu de los meyores terceros llugares. Venció a {{sel|Perú}} 4-2 el [[27 de xunu]] y en semifinales al país sede {{sel|Ecuador}} 2-0 el [[30 de xunu]] dexando con esto pasar a la gran final nel so debú. El [[4 de xunetu]] apostaría la gran final ante Arxentina, cayendo nun zarráu xuegu 2-1, no qu'hasta esi momentu yera la meyor actuación d'una seleición mexicana en competencies internacionales fuera del país.<ref>{{cita llibru |apellíos=Varios Autor |títulu=Trunfos y Murnies del equipu Tricolor: Historia de la Seleición Mexicana de Fútbol |edición=Primer Edición |fecha=payares de 1995 |editorial=EDAMEX |ubicación=Méxicu |isbn=968-409-832-4 |páxines=75-76}}</ref><ref>{{cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 2003 |mes=xunu |títulu=La gran odisea n'Ecuador |revista= Soccermania |editorial=Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=29-30}}</ref><ref>{{cita publicación |nome=Julio Muro |añu= 2004 |mes= xunetu |títulu=El maestru da cátedra|revista= Edición especial Soccermania: Copa América |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=14-16}}</ref><ref>{{cita publicación |nome=Luis Ángel Muñoz |añu= 2011 |mes= xunu |títulu=La primer vegada nunca s'escaez|revista= Fútbol Total: Guía Copa América 2011 |editorial= Grupu Medios |ubicación= Méxicu |páxines=82-85}}</ref> La Seleición Mexicana foi moldiando'l so camín escontra'l campeonatu de la [[Copa d'Oru de la Concacaf 1993|Copa Oro de 1993]] con goliaes de 9-0 sobre {{sel|Martinica}} y 8-0 frente a {{sel|Canadá}}, dientro del Grupu B; Ante {{sel|Costa Rica}} si atopó resistencia, pa empatar finalmente a un gol. Ello ye que siete de los nueve goles ante Martinica fueron obra de [[Luis Roberto Alves]], quien d'esta forma imponía un récor na [[Copa d'Oru de la Concacaf|Copa Oru]], de más goles anotaos por un xugador nun solu partíu. Nes semifinales, el «Tricolor» siguió cola so ofensiva al enfrentar a {{sel|Xamaica}}, a quien ganó con un marcador 6-1, p'aportar a la gran final. Pela so parte, [[Seleición de fútbol de los Estaos Xuníos|Estaos Xuníos]] ganara los sos trés alcuentros dientro del Grupu A, y esaniciáu a Costa Rica nes Semifinales, por 1-0, pa ser el rival de los mexicanos nel xuegu decisivu. El [[25 de xunetu]] de [[1993]], con un [[Estadiu Azteca]] llenu, Méxicu llegó a 28 goles a favor nel tornéu y conquistó el campeonatu con un 4-0 sobre los norteamericanos. Los autores de los goles mexicanos fueron Ignacio Ambríz, Guillermo Cantú y Luis Roberto Alves. La cuenta completar con un autogol de Armstrong.<ref>{{cita llibru |apellíos=Varios Autor |títulu=Trunfos y Murnies del equipu Tricolor: Historia de la Seleición Mexicana de Fútbol |edición=Primer Edición |fecha=payares de 1995 |editorial=EDAMEX |ubicación=Méxicu |isbn=968-409-832-4 |páxines=77-78}}</ref><ref>{{cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 1993 |mes=xunetu |títulu=Resumen Copa Oro 1993 |revista= Automundo deportivu |editorial= Novedaes |ubicación= Méxicu |páxines=18-74}}</ref> La Seleición Mexicana, tal que lo fixera trés años tras, na edición de [[Copa d'Oru de la Concacaf 1996|1996]] empezó a exercer un dominiu total nesti certame, pa revalidar el so títulu. Primero venció a [[Seleición de fútbol de San Vicente y Les Granadines|San Vicente]] 5-0, y a {{sel|Guatemala}} por 1-0, p'aportar a les Semifinales, onde-y tocó enfrentar de nuevu al cuadro chapín. Foi'l momentu en qu'apaeció la figura de [[Cuauhtémoc Blanco]], quien-y dio'l pase a [[Méxicu]] a la final con un gol a los 64', na victoria de 1-0 ante Guatemala. Nuna tarde lluviosa y con una cancha en difíciles condiciones pa la práutica del fútbol, [[Méxicu]] aprovechó los dos opciones más clares que tuvo pa ganar a {{sel|Brasil}} el [[21 de xineru]], por 2-0 y de esta forma proclamase campeón del tornéu. [[Luis García Postigo|Luis García]] al 54', y [[Cuauhtémoc Blanco]] al 75', en xugaes de bona manufactura, escribieron la victoria tricolor.<ref name="Dellos Autores_1">{{cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 2003 |mes=xunu |títulu=¿Copa d'Oru o oropel? |revista= Soccermania |editorial=Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=60-69}}</ref> Na edición de [[Copa d'Oru de la Concacaf 1998|1998]], que volvió xugase en territoriu d'Estaos Xuníos, [[Méxicu]] llogró'l tricampeonatu con un equipu bien afináu. Mexicanos y norteamericanos protagonizaron una edición más del Clásicu de la Concacaf agora na Final de la Copa d'Oru, en partíu celebráu'l [[14 de febreru]] d'esi añu, y col [[Los Angeles Memorial Coliseum|Memorial Coliseum de Los Angeles]] de nuevu como sede; [[Luis Hernández (futbolista)|Luis Hernández]] llegó a cuatro goles na so cuenta personal, en marcando al 43', pa da-y el tricampeonatu a la Seleición Mexicana con marcador de 1-0.<ref name="Dellos Autores_1"/> ==== Mundial d'Estaos Xuníos 1994 ==== La clasificación pal mundial d'[[Copa Mundial de Fútbol de 1994|Estaos Xuníos 1994]] dar de manera sufierta, pero con un fútbol brilloso. [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1994|Méxicu refrendaría esti bon momentu nel Mundial]] ganando'l so grupu, el denomináu «[[Grupu de la muerte]]», acompañáu por {{sel|Italia}} (1-1), {{sel|Irlanda}} (2-1) y {{sel|Noruega}} (0-1), siendo esta la primer ocasión que pasaba de la primer fase, nun mundial fora de casa. Sicasí, Méxicu finalmente perdió n'octavos de final ante {{sel|Bulgaria}} en penaltis dempués d'empatar en tiempu regular a un gol, cobrando revancha de soceder en 1986.<ref>{{cita web |autor=RSSSF |url=http://www.rsssf.com/tables/94full.html |títulu=World Cup 1994 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> ==== 1995-1997 ==== La segunda participación nel máximu tornéu continental llega n'[[Copa América 1995|Uruguái 1995]], onde agora compartiría grupu col local {{sel|Uruguái}}, {{sel|Paraguái}} y {{sel|Venezuela}}. Como na edición anterior, [[Méxicu]] pasó a cuartos de final como unu de los meyores terceros llugares, depués d'empatar a un tanto col local, perder 2-1 con Paraguái y vencer 3-1 a Venezuela. Enfrentó a [[Estaos Xuníos]]; en quedando'l marcador empatáu a 0 goles, [[Méxicu]] dexó'l tornéu al ser ganaos na tanda de penaltis 4-1.<ref>{{cita publicación |nome=Carlos Barrón |añu= 2004 |mes= xunetu |títulu=Zarapico en tierra charrúa|revista= Edición especial Soccermania: Copa América |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=20-22}}</ref><ref>{{cita publicación |nome=Cristopher Saavedra |añu= 2011 |mes= xunu |títulu=Otra vegada en penaltis|revista= Fútbol Total: Guía Copa América 2011 |editorial= Grupu Medios |ubicación= Méxicu |páxines=86-89}}</ref> Del 6 al 13 de xineru participó per primer vegada na denominada [[Copa FIFA Confederaciones 1995|Copa Intercontinental «Rei Fahd»]], tornéu al qu'asistíen por invitación los campeones de caúna de les zones futbolístiques del planeta. La seleición mexicana tuvo una decorosa presentación, ganando 2-0 al local {{sel|Arabia Saudita}}, darréu empató a unu {{sel|Dinamarca}}, quien tamién venciera pol mesmu marcador a los árabes, polo que s'executó una tanda de penaltis pa determinar al líder de grupu y finalista del tornéu, la seleición cayó 2-4 na tanda, y apostó el duelu pol tercer llugar con {{sel|Nixeria}}, con quien empataría a unu y quedaríase cola tercer plaza venciendo 5-4 en penaltis.<ref>{{cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 2005 |mes= xunu |títulu=Festival de Campeones |revista= Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=36-37}}</ref> En la Copa Rei Fahd de [[Copa FIFA Confederaciones 1997|1997]], la competición pasó a llamase oficialmente «Copa FIFA Confederaciones». Méxicu quedó esaniciáu na primer ronda, con derrotes ante {{sel|Australia}} (1-3) y {{sel|Brasil}} (2-3), anque golió 5-0 al local {{sel|Arabia Saudita}}.<ref>{{cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 2005 |mes= xunu |títulu=Festival de Campeones |revista= Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=38-39}}</ref> [[Copa América 1997|Bolivia 1997]] sería la tercer participación de la Seleición Mexicana. Nesta ocasión comparte'l grupu C con {{sel|Brasil}}, {{sel|Colombia}} y {{sel|Costa Rica}}. Pasu a la siguiente ronda como'l segundu llugar del grupu, solo per debaxo de Brasil, productu d'un trunfu (2-1 a Colombia), un empate (1-1 con Costa Rica) y la derrota 3-2 ante los brasilanos, depués de dir ganando 2-0 al mediu tiempu. Enfrentaría a Ecuador en cuartos de final y vencer 4-3 en penaltis (empate 1:1 en tiempu regular) con gran actuación del arqueru [[Adolfo Ríos]], pero ye atayáu'l so camín escontra la final al ser ganáu en semifinales per Bolivia; sicasí quédase col honrosu tercer llugar al vencer 1-0 a {{sel|Perú}}.<ref>{{cita publicación |nome=Abel Reyes Díaz |añu= 2004 |mes= xunetu |títulu=''Matador'' imparable|revista= Edición especial Soccermania: Copa América |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=24-26}}</ref><ref>{{cita publicación |nome=Cristopher Saavedra |añu= 2011 |mes= xunu |títulu=Sobrevivientes de los Andes|revista= Fútbol Total: Guía Copa América 2011 |editorial= Grupu Medios |ubicación= Méxicu |páxines=90-93}}</ref> ==== [[Copa Mundial de Fútbol de 1998|Mundial de Francia 1998]] ==== A diferencia d'otres eliminatories, Méxicu nun amosó la superioridá tan manifiesta como n'otros años y magar ganó la zona de forma invicta, facer con 4 victories y 6 empates, y a pesar d'ello produció la destitución de [[Bora Milutinović]] como entrenador nacional. El procesu de [[Manuel Lapuente]] como téunicu nacional entamu con munches duldes al cayer con rivales nel papel inferiores y siendo goliáu polos rivales fuertes nos partíos amistosos. Pero al momentu de xugar el campeonatu de [[Copa Mundial de Fútbol de 1998|Francia 1998]], [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1998|el cuadru tricolor retoma'l so nivel de los últimos años y clasifica en segundu llugar]]. Derrota a {{sel|Corea del Sur}} por 3 a 1, pa dempués empatar con {{sel|Bélxica}} y {{sel|Países Baxos}} (dambos por 2 - 2); cabo señalar que los trés partíos empezó perder y a la fin remontó. N'octavos de final, nuevamente atópase con {{sel|Alemaña}} y cai por 2 a 1. Curiosamente, Méxicu empezaría teniendo la ventaya nel marcador per primer vegada'l tornéu. [[Luis Hernández (futbolista)|Luis Hernández]] anotaría 4 goles na xusta y convertiríase nel máximu anotador mexicanu en Copes del Mundu.<ref>{{cita web |autor=RSSSF |url=http://www.rsssf.com/tables/98full.html |títulu=World Cup 1998 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> En [[Copa América 1999|Paraguái 1999]] foi la cuarta participación de la Seleición Mexicana, onde compartió'l grupu B con {{sel|Brasil}}, {{sel|Chile}} y {{sel|Venezuela}}. Con seis puntos (segundu llugar del grupu) pasó a la siguiente ronda enfrentando en cuartos de final a {{sel|Perú}}, venciéndolo 4-2 en penaltis (empate 3:3). En semifinales enfrenta al equipu favoritu pal títulu, el campeón mundial y continental, Brasil, quien lo gana por marcador de 2-0. Nuevamente l'actuación cerrar col llogru del tercer llugar al vencer 2-1 a Chile.<ref>{{cita publicación |nome=Oscar Jiménez |añu= 2004 |mes= xunetu |títulu=Torrado entra n'escena|revista= Edición especial Soccermania: Copa América |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=30-32}}</ref><ref>{{cita publicación |nome=Erick Balderes y Paulo Medina |añu= 2011 |mes= xunu |títulu=¿En que nivel tamos?|revista= Fútbol Total: Guía Copa América 2011 |editorial= Grupu Medios |ubicación= Méxicu |páxines=94-97}}</ref> ==== Campeón de la Copa Confederaciones 1999 ==== La [[Copa FIFA Confederaciones 1999|Copa Confederaciones 1999]] [[Méxicu en la Copa FIFA Confederaciones 1999|llegó a territoriu mexicanu]]; yera'l tercer tornéu de relevancia pa [[Manuel Lapuente]], y l'esperimentáu timonel non desentonó, como tampoco lo fixo'l plantel qu'encaró la competencia. Na plantía mexicana sobresalieron elementos como [[Cuauhtémoc Blanco]], [[José Manuel Abundis]], [[Rafael Márquez Álvarez|Rafael Márquez]], [[Claudio Suárez]] y [[Miguel Zepeda]].<ref>{{cita web |autor=Barrie Courtney |títulu=Intercontinental Cup for Nations 1999 |url=http://www.rsssf.com/tablesi/intconcup99.html |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=20 de xineru de 2016 |idioma=inglés}}</ref> La Seleición Mexicana empecipió la so participación con un 5-1 sobre {{sel|Arabia Saudita}}, nuna tarde relevante pa Cuauhtémoc Blanco, quien s'espachó con cuatro goles. Darréu dexar un pocu de terrén al empatar 2-2 con {{sel|Exiptu}}, pero la victoria tornó ante {{sel|Bolivia}}, por 1-0, p'avanzar a les semifinales. El so adversariu en dicha instancia foi {{sel|Estaos Xuníos}}, col qu'había una delda pendiente, pos la seleición de «les barres y les estrelles» ganara a Méxicu en cuartos de Final de la [[Copa América 1995|Copa América d'Uruguái 1995]]. El «Tri» saldó la delda depués de vencer 1-0 a los norteamericanos na prórroga.<ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/confederationscup/news/y=2015/m=10/news=una semifinal-pa-l'alcordanza-2709689.html |títulu=Una semifinal pa l'alcordanza editorial=Páxina oficial de la FIFA |fecha=6 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=23 de payares de 2015}}</ref> El momentu cume llegaría cuando, el [[4 d'agostu]] de [[1999]], enfrentar a {{sel|Brasil}} na final. La magnitú del eventu y el prestíu del rival emprestar pa faer un gran partíu, ante un inchente [[Estadiu Azteca]], la Seleición Mexicana nun apertáu atopo ante {{sel|Brasil}} que tenía nes sos files a xugadores de la talla de [[Ronaldinho]], [[Dida]], Emerson y [[Vampeta]]. La confrontación tuvo al altor de les mires, y pa les aficiones de dambos equipos valió'l boletu guardar el gran nivel de fútbol ofensivo que brindaron mexicanos y carioques. Miguel Zepeda inauguró'l marcador a los 13 minutos, una ventaya que s'amplió a los 28', per mediu de José Manuel Abundis. Pero Brasil tuvo una reacción bravida y esbarató el 2-0 adversu, con goles de [[Serginho]], al 43', y [[Roniéliton Pereira Santos|Roni]], al 47'. Méxicu recuperaría llueu la ventaya de dos goles, de nuevu con Zepeda, al 51', y por aciu un golazu de Cuauhtémoc Blanco, al 62'. El «Scratch d'Oru» averar al 63', con un gol de [[Zé Roberto]], pero la defensa tricolor aguantó'l tiempu restante, por que Méxicu llograra'l títulu más importante de la so historia a nivel de seleiciones mayores.<ref>{{cita publicación |nome=Alberto y Humberto Fernández de Lara |añu= 1999 |mes= agostu |títulu=La nueche del Mileniu|revista= Deporte Internacional |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=67-71}}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD03/HEM/1999/08/06/MD19990806-029.pdf |títulu=Méxicu llindu... y violentu |apellíu=Flores |nome=Alfredo |publicación=[[Mundo Deportivo]] |fecha=6 d'agostu de 1999 |páxina=29|formatu=PDF}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.fifa.com/tournaments/archive/confederationscup/mexico1999/index.html |títulu=FIFA Confederations Cup Mexico 1999 Mexico 1999: Home is where the trophy is Champions |editorial=Páxina oficial de la FIFA |fecha=4 d'agostu de 1999 |fechaaccesu=14 d'agostu de 2015}}</ref><ref>{{cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 2005 |mes= xunu |títulu=Festival de Campeones |revista= Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=40-41}}</ref><ref>{{cita publicación |nome=Dellos autores |añu= 2002 |mes= agostu |títulu=Grandes momentos:Copa Confederaciones 4 d'agostu de 1999|revista= Fútbol Total |editorial=Grupu Medios |ubicación= Méxicu |páxines=56-57}}</ref> === 2000-2009 === ;Copa Oru 2000 La dómina de dominiu mexicanu na Concacaf terminó na [[Copa d'Oru de la Concacaf 2000]], cuando sorpresivamente foi ganada na rond de cuartos de final, nel [[Estadiu Qualcomm]] de San Diego 2-1, con gol d'oru, por {{sel|Canadá}}, qu'a lo postrero sería campeona del tornéu.<ref>{{cita web |autor=James Goloboy, Francisco Fernández y Karel Stokkermans |url=http://www.rsssf.com/tables/00gc.html |títulu=CONCACAF Championship, Gold Cup 2000 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> ;Copa Confederaciones 2001 So la conducción téunica d'[[Enrique Meza]], la edición de [[Copa FIFA Confederaciones|2001]] foi la peor actuación del combináu azteca, perdiendo los sos trés encuentro ante {{sel|Australia}} (0-2), {{sel|Corea del Sur}} (1-2) y {{sel|Francia}} (0-4). Naquel momentu, el rendimientu del equipu dexaba enforma que deseyar y l'entamu del '''Hexagonal Final''', válidu pa calificar a la '''Copa del Mundu del 2002''', yera pocu falagador. ;Subcampeón de la Copa América 2001 En [[Copa América 2001|Colombia 2001]] per tercer vegada consecutiva y na so quinta participación de la Seleición Mexicana nel tornéu continental, comparte grupu con {{sel|Brasil}}, amás de {{sel|Perú}} y {{sel|Paraguái}}. Llega a la segunda ronda al quedar (como nes postreres 2 ediciones) nel segundu llugar del grupu. Ensin repitir el gran nivel del so históricu debú en 1993, nuevamente llega a la final dexando nel camín a [[Chile]] (2-0) en cuartos de final y en semifinales a {{sel|Uruguái}} 2-1. Quedar col subcampeonatu al perder por mínima estrema ante la seleición llocal de {{sel|Colombia}}.<ref>{{cita publicación |nome=Omar Carrillo |añu= 2004 |mes= xunetu |títulu=El coneyu baxa la cortina|revista= Edición especial Soccermania: Copa América |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=36-38}}</ref><ref>{{cita publicación |nome=Joel Camacho |añu= 2011 |mes= xunu |títulu=En Colombia, pero pensando en Xamaica|revista= Fútbol Total: Guía Copa América 2011 |editorial= Grupu Medios |ubicación= Méxicu |páxines=98-101}}</ref> ;Copa Oru 2002 Na [[Copa d'Oru de la Concacaf 2002]], con un equipu alternativu que se preparar pa la [[Copa Mundial de Fútbol de Corea-Xapón 2002]], la seleición foi esaniciada en cuartos de final pola seleición de {{sel|Corea del Sur}} en tanda de penaltis.<ref>{{cita web |autor=Miguel Alvim González |url=http://www.rsssf.com/tables/02gc.html |títulu=CONCACAF Championship, Gold Cup 2002 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> ==== [[Copa Mundial de Fútbol de 2002|Mundial de Corea del Sur y Xapón 2002]] ==== Méxicu sufriría una crisis futbolística nes eliminatories que tuvo a puntu de dexalo fora de la competición, inclusive perdiendo per primer vegada nun partíu oficial nel [[Estadiu Azteca]], contra {{sel|Costa Rica}} (eventu conocíu como'l «Aztecazo»).<ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/news/y=2008/m=9/news=aztecazo-que-costa-rica-nunca-escaeciera-887290.html |títulu=El Aztecazo que Costa Rica nunca va escaecer |fecha=16 de xunu de 2001 |editorial=Páxina oficial de la FIFA |fechaaccesu=28 de marzu de 2015}}</ref> Por tanto, foi necesariu'l relevu de téunicu d'[[Enrique Meza]] (quien sustituyera a [[Manuel Lapuente]] depués d'una gana ante {{sel|Trinidá y Tobagu}} en rondar semifinal de la eliminatoria) por [[Javier Aguirre Onaindía|Javier Aguirre]]; ésti funcionó y llogró clasificar en segundu llugar de la zona cuanto tou paecía perdíu con cuatro victories y un empate na segunda vuelta. En gran midida contribuyo al resurdimientu del equipu, el regresu de [[Cuauhtémoc Blanco]], mancáu mientres 10 meses, y el relevu xeneracional xestáu pol nuevu entrenador. [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 2002|Yá nel mundial asiáticu]], Méxicu ganaría'l so grupu contundentemente. Abrió la so participación nel [[Copa Mundial de Fútbol de 2002|Mundial de 2002]] con una victoria por 1-0 sobre {{sel|Croacia}} marcando [[Cuauhtémoc Blanco]] per mediu d'un penalti. Nel segundu partíu, Méxicu consiguió'l so segundu trunfo ant'{{sel|Ecuador}} con goles de [[Jared Borgetti]] y [[Gerardo Torrado]]. Finalmente contra {{sel|Italia}}, Méxicu empató a un gol gracies a un gol de Borgetti a pase de Blanco, siendo consideráu unu de los meyores tantos del tornéu. Na segunda fase, creíase que Méxicu tenía'l pase aseguráu a cuartos dende antes de xugar, una y bones el rival yera [[Seleición de fútbol de los Estaos Xuníos|Estaos Xuníos]], vieyu conocíu de la zona de [[Concacaf]]. Pero sorpresivamente el cuadru d'Estaos Xuníos derrota al tricolor por 2 a 0, causando un duru golpe a les ilusiones mexicanes. [[Rafael Márquez]] foi espulsáu del xuegu por una cabezada solmenáu a [[Cobi Jones]].<ref>{{cita web |autor=RSSSF |url=http://www.rsssf.com/tables/2002full.html |títulu=World Cup 2002 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> ==== 2003-2005 ==== El [[22 d'ochobre]] de [[2002]] l'[[Arxentina|arxentín]] [[Ricardo Lavolpe]], entós téunicu del [[Deportivo Toluca]], ye nomáu téunicu de la seleición, per delantre del so compatriota [[Carlos Bianchi]] y el brasilanu [[Luiz Felipe Scolari]].<ref>{{cita web |títulu= Lavolpe ganólu a Bianchi la pulsiada pa dirixir a Méxicu |obra= Notimex |editorial= La Nación |url= http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=443272 |fechaaccesu=6 d'avientu de 2009}}</ref> El so primer oldeo al frente del «Tri» foi'l [[4 de febreru]] de [[2003]], perdió 0:1 ant'{{sel|Arxentina}} nel Coliséu de Los Angeles. La so primer victoria llegó hasta'l tercer partíu, depués d'empatar ensin tantos con {{sel|Colombia}}, el [[19 de marzu]] la seleición ganó 2:0 a Bolivia con goles de [[Pável Pardo]] y [[Jesús Olalde]]. Tuvieron que pasar cinco años por que Méxicu volviera coronase como campeón del área. La espera rindió los sos frutos, una y bones el «Tricolor» llogró'l gallardete na edición de la [[Copa d'Oru de la Concacaf 2003]], que s'entamó simultáneamente nel [[Distritu Federal]] (Méxicu), Foxboro y Miami (Estaos Xuníos). La Seleición Mexicana empezólu a tomar la midida a los [[Seleición de fútbol de Brasil|pentacampeones mundiales]], que participaron col so equipu B y empobinaos non por Parreira, sinón por Ricardo Gomes, dende la primer fase, una y bones dambos compitieron dientro del Grupu A. El «Tri» venció 1-0 a les carioques, con gol de [[Jared Borgetti]], pa dempués aportar a los cuartos de Final como primero de grupu, n'empatando 0-0 con {{sel|Hondures}}. La so marca perfecta, ensin derrota y ensin recibir gol, enllargar hasta la gran final, como asocediera en 1996. Un contundente 5-0 ante [[Xamaica]] y un categóricu 2-0 frente a {{sel|Costa Rica}} moldiaron el camín a la confrontación pol gallardete. Méxicu recibió a {{sel|Brasil}} nel [[Estadiu Azteca]], el [[27 de xunetu]] de [[2003]], y anque llegaba en bon momentu, nun cayó por demás a confianza, pos nel cuadru amazónicu empezaben a espuntar dellos xugadores que dempués seríen figures internacionales, como [[Kaká]], [[Adriano]] y [[Robinho]]. Los locales fixeron un partíu bien intelixente, pa cubrir de gloria con un [[gol d'oru]] de [[Daniel Osorno]], a los 7' del primer tiempu extra.<ref>{{cita publicación |nome=Carlos Barrón |añu= 2005 |mes= xunetu |títulu=¡Traela o traela!|revista= Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxina=46}}</ref> La edición de [[Copa América 2004|Perú 2004]] foi la sesta participación de la Seleición Mexicana na [[Copa América]]. Compartió'l grupu B coles seleiciones de {{sel|Arxentina}}, {{sel|Uruguái}} y {{sel|Ecuador}}. Per primer vegada, Méxicu pasa a la siguiente ronda como'l primer llugar del grupu, al vencer per primer vegada en duelu oficial a Arxentina 1-0, a Ecuador 2-1 y empatar a dos tantos con Uruguái. Pero ye ganáu en cuartos de final por [[Brasil]] 4-0.<ref>{{cita publicación |nome=Paulo Medina |añu= 2011 |mes= xunu |títulu=Sentimiento atopaos|revista= Fútbol Total: Guía Copa América 2011 |editorial= Grupu Medios |ubicación= Méxicu |páxines=102-105}}</ref> De la mano de [[Ricardo Lavolpe]], Méxicu tornó al tornéu na edición d'[[Copa FIFA Confederaciones 2005|Alemaña 2005]], onde realizó una bona actuación na que l'equipu permedió l'orde defensivu con propuesta ofensiva. Venció a {{sel|Xapón}} (2-1) y {{sel|Brasil}} (1-0), empató con {{sel|Grecia}} (0-0) y clasificó a la semifinal onde foi esaniciada nun gran partíu ante {{sel|Arxentina}}, por penaltis. Apostó nel xuegu pol tercer llugar col local {{sel|Alemaña}} y perdió 4-3 en tiempu extra.<ref>{{cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 2005 |mes= xunu |títulu=Copa FIFA Confederaciones Alemaña 2005 |revista= Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=59-66}}</ref> Pa la [[Copa d'Oru de la Concacaf 2005]], el téunicu [[Ricardo Lavolpe]] convocó un equipu alternu, pa dar descansu a los participantes de la [[Copa FIFA Confederaciones 2005|Copa Confederaciones 2005]]. La seleición sufrió dos ganes nel mesmu tornéu per primer vegada na historia, ante {{sel|Sudáfrica}} en primer fase (1-2) y nos cuartos de final contra {{sel|Colombia}} (1-2).<ref>{{cita publicación |nome=Carlos Barrón |añu= 2005 |mes= xunetu |títulu=Siempres lo mesmo|revista= Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=56-59}}</ref> ==== [[Copa Mundial de Fútbol de 2006|Mundial d'Alemaña 2006]] ==== Esta vegada Méxicu clasificó ensin munchos contratiempos na eliminatoria de Concacaf, yá que na so primer y segunda fase ganó tolos sos partíos y na ronda final ganó 7, empató unu y perdió 2. Terminó embaxo de los [[Seleición de fútbol de los Estaos Xuníos|Estaos Xuníos]] por resultancies direutes ente ellos, como criteriu de desempate. Nel camín de preparación [[Méxicu]] apuesta 2 partíos contra rivales de nivel considerable y serios candidatos al títulu mundial. Nel primer partíu apostáu en {{sel|Francia}} contra esta mesma seleición cai por 1:0. El siguiente partíu xugar contra la seleición de {{Sel|Países Baxos}}, nel cual cayeron por 2:1 lo cual xeneró gran incertidume per parte de los medios nacionales. El postreru partíu antes del mundial, llevar a cabu contra l'equipu de la [[Universidá de Göttingen]] al cual ganó (3-0) [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 2006|La seleición de Méxicu debutó]] na [[Copa Mundial de Fútbol de 2006]], ant'{{sel|Irán}}, el [[11 de xunu]], nel estadiu de [[Núremberg]], ganando a los [[Irán|iraninos]], por marcador de 3:1, con dos goles d'[[Omar Bravo]] y unu de [[Sinha]]. El gol de los iraninos foi anotáu por [[Yahya Golmohammadi]]. El segundu alcuentru apostar contra la [[Seleición de fútbol d'Angola]], el [[16 de xunu]], nel estadiu de [[Hannover]], empatando con un marcador de 0:0. Méxicu apoderó mientres tol partíu, pero nun tuvo contundencia nes xugaes. El porteru angoleñu [[João Ricardo]] foi l'héroe d'esti partíu al atayar a lo menos tres opciones clares de gol. Nel tercer alcuentru, celebráu'l [[21 de xunu]], nel estadiu de [[Gelsenkirchen]], perdióse 2:1 ante la escuadra de {{sel|Portugal}}. Polos portugueses anotó [[Maniche]] y [[Simão Sabrosa]] de [[Penalti (fútbol)|penalti]], y; polos mexicanos [[Francisco Fonseca]]. El ''Tricolor'' tuvo l'empate nos pies d'[[Omar Bravo]], quien fallaría un penalti. N'Octavos de Final el [[24 de xunu]], nel estadiu de [[Leipzig]], perdióse 2:1 ant'{{sel|Arxentina}}, a pesar de qu'esti foi'l partíu onde'l ''Tri'' viose meyor. Foi un alcuentru bien equilibráu y zarráu, onde solo una individualidá pudo romper la paridá de fuercies. Nos 90 minutos reglamentarios el marcador foi de 1:1. El primer gol foi anotáu pola seleición mexicana, nuna xugada a balón paráu, que [[Rafael Márquez]] llogra coneutar, venciendo al arqueru arxentín, casi darréu dempués producióse l'empate nun tiru d'esquina arxentín, el gol convertir [[Hernán Crespo]] al antemanar al so marcador [[Jared Borgetti]], dellos especialistes creen que foi autogol de Borgetti, pero la [[FIFA]] oficialmente convalidó'l tantu a favor de Crespo.<ref>{{cita web |url=http://www.fifa.com/worldcup/archive/germany2006/results/matches/match=97410050/report.html |títulu=Reporte FIFA: Arxentina vs Méxicu na Copa Mundial 2006 }}</ref> yá que esta solo va determinar como "autogol" los tantos na propia puerta que sían "escamplaes y flagrantes".<ref>{{cita web |url= http://www.terra.com/deportes/articulo/html/fox257758.htm |títulu= FIFA solo va determinar que ye autogol "si ye claru y flagrante" |obra= [[Terra Networks|terra.com]] |fecha=29 de xunu de 2006 |fechaaccesu=2 de xunu de 2009 }}</ref> Depués na prórroga, la fortuna tuvo del llau d'Arxentina onde un gol con bien altu grau de dificultá de [[Maximiliano Rodríguez]] terminó per asitiar los en cuartos de final esaniciando a Méxicu.<ref>{{cita web |autor=RSSSF |url=http://www.rsssf.com/tables/2006full.html |títulu=World Cup 2006 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> ==== 2006-2009 ==== ;Copa Oru 2007 El debú en tornéu oficial de [[Hugo Sánchez]] como direutor téunicu de la seleición, dar na [[Copa d'Oru de la Concacaf 2007]], con un equipu llaráu de figures de Lligues Europees y de la Mexicana, encabezaos pol regresu de [[Cuauhtémoc Blanco]] y [[Jared Borgetti]]. La seleición desenvolvió un estilu de xuegu fluexu y ensin propuesta clara, sicasí llegó por primer a la final en territoriu d'Estaos Xuníos dende 1998, nel so meyor xuegu, la gran final ante {{sel|Estaos Xuníos}} cayó 2-1, [[Andrés Guardado]] sicasí rompió col so gol una racha de 8 años ensin anota-y a Estaos Xuníos na so casa.<ref>{{cita web |autor=Alberto Ramos |títulu=Estaos Xuníos 2 - 1 Méxicu Magar xugar bien, el tri perdió la final ante EU |url=http://www.mediotiempo.com/futbol/internacional/cronicas/2007/06/24/cronica-estados-unidos-2-1-mexico_10375 |editorial=Mediotiempo |fecha=24 de xunu de 2007 |fechaaccesu=16 de xineru de 2016 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160305123755/http://www.mediotiempo.com/futbol/internacional/cronicas/2007/06/24/cronica-estados-unidos-2-1-mexico_10375 |fechaarchivu=5 de marzu de 2016 }}</ref><ref>{{cita publicación |nome=Dellos autores |añu= 2007 |mes= xunu |títulu=Goles y cifres Copa Oru 2007|revista= Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=78-79}}</ref> ;Copa América 2007 La séptima participación de [[Méxicu]] na cita continental seria foi na [[Copa América 2007|Venezuela 2007]]. Compartió'l grupu "B" coles seleiciones de {{sel|Brasil}}, {{sel|Chile}} y {{sel|Ecuador}}. El primer partíu enfrentar con Brasil y sospriende con bon fútbol al vencelo 2 goles a 0. Con resultancies de 2 victories y 1 empate, llogró clasificar a la siguiente ronda en primer llugar del so grupu con 7 puntos, per debaxo queda Brasil con 6 unidaes. En Cuartos de final, gana 6 goles a 0 a {{sel|Paraguái}} (la mayor goliada de Méxicu en toles sos participaciones), darréu enfrenta en semifinales na ciudá de Puertu Ordaz a {{sel|Arxentina}} onde foi derrotáu 3 goles a 0. Nel partíu pol tercer llugar, gana 3 a 1 a {{sel|Uruguái}} nel únicu alcuentru apostáu en [[Caraques]].<ref>{{cita publicación |nome=Dellos autores |añu= 2007 |mes= xunetu |títulu=Goles y cifres Copa América Venezuela 2007|revista= Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=74-77}}</ref><ref>{{cita publicación |nome=Luis Angel Muñoz |añu= 2011 |mes= xunu |títulu=El clímax de la era Hugo Sánchez|revista= Fútbol Total: Guía Copa América 2011 |editorial= Grupu Medios |ubicación= Méxicu |páxines=106-109}}</ref> El [[3 de xunu]] de [[2008]] el [[Suecia|suecu]] [[Sven-Göran Eriksson]], ex seleccionador de {{sel|Inglaterra}} y ex téunicu del [[Manchester City Football Club|Manchester City]], foi designáu nuevu entrenador de Méxicu, asocediendo a [[Hugo Sánchez]] que la so etapa acabó abruptamente al ser esaniciada la [[Seleición de fútbol sub-23 de Méxicu|seleición sub-23]] del Preolímpicu de la Concacaf camín de [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Pequín 2008|Beixín 2008]]. La prensa amosó esmolición pol desconocimientu del suecu sobre l'[[idioma español]] y del fútbol mexicano, anque Eriksson restó-y importancia a la tema.<ref>{{cita web |títulu= A Eriksson nun-y esmolez el so desconocimientu del fútbol mexicano |obra= EFE |editorial= Terra |url= http://www.terra.com.mx/articulo.aspx?articuloId=674331 |fechaaccesu= 10 d'ochobre de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20170711003741/http://www.terra.com.mx/articulo.aspx?articuloId=674331 |fechaarchivu= 2017-07-11 }}</ref> El so primer partíu oficial foi una victoria ant'{{sel|Hondures}} nel [[Estadiu Azteca]], nel entamu de la etapa semifinal de les [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 2010|eliminatories mundialistas de Concacaf]] camín de [[Copa Mundial de Fútbol de 2010|Sudáfrica 2010]].<ref>{{cita web |títulu= Méxicu sufre pa vencer 2-1 a Honduras |obra= EFE |editorial= Terra |url= http://www.mx.terra.com/eliminatories2010/interna/0,,OI3118992-EI10341,00.html |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2009}}</ref> Resultancia que se repitió cuando recibieron a {{sel|Xamaica}} y {{sel|Canadá}} nos dos siguientes xornaes. Sicasí'l desempeñu del cuadru mexicanu menguó na segunda metá del tornéu, cuando fueron visitantes, y atroparon una derrota en Xamaica y un empate en Canadá, situación que punxo en problemes la so clasificación.<ref>{{cita web |títulu= Méxicu empata ante Canadá y dexa la clasificación pa dempués |obra= Diariu L'Informador editorial= informador.com.mx |url= http://www.informador.com.mx/deportes/2008/46232/6/mexico-empata-ante-canada-y-dexa-la-clasificacion-pa-despues.htm |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2009}}</ref> Magar cayer nel so postreru oldeo ante Honduras, calificaron al Hexagonal final en segundu llugar del Grupu B pol so meyor diferencia de goles con al respeutive de Xamaica.<ref>{{cita web |títulu= Honduras vence 1-0 a Méxicu |obra= Terra |editorial= terra.com.mx |url= http://www.mx.terra.com/eliminatories2010/interna/0,,OI3340481-EI10341,00.html |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2009}}</ref> La derrota en [[San Pedro Sula]] xeneró reacciones adverses per parte de los medios periodísticos, qu'amosaron la so amplia desaprobación a la continuidá de Eriksson como [[direutor téunicu]] pol irregular desempeñu del conxuntu.<ref>{{cita web |títulu= Prensa mexicana pide salida de Eriksson como DT seleición |obra= Reuters |editorial= Yahoo! |url= http://espanol.sports.yahoo.com/20112008/2/deportes-prensa-mexicana-pide-salida-eriksson.html |fechaaccesu= 10 d'ochobre de 2009 }}</ref> El cuadru mexicanu siguió col so esconcertante pasu al atropar dos ganes, nes sos visites a {{sel|Estaos Xuníos}}<ref>{{cita web |apellíu= Juárez |nome= César |títulu= Pierde Méxicu 2-0 ante Estaos Xuníos |obra= Terra |editorial= terra.com.mx |url= http://www.mx.terra.com/eliminatories2010/interna/0,,OI3510820-EI10327,00.html |fechaaccesu= 10 d'ochobre de 2009 }}</ref> y Honduras,<ref>{{cita web |apellíu= Díaz |nome= Germán |títulu= Honduras esfruta la victoria |obra= L'Universal editorial= Vefutbol.com |url= http://www.vefutbol.com.mx/notes/15650.html |fechaaccesu= 10 d'ochobre de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20090501042259/http://vefutbol.com.mx/notes/15650.html |fechaarchivu= 1 de mayu de 2009 }}</ref> y una victoria, frente a {{sel|Costa Rica}} nel Azteca,<ref>{{cita web |títulu= 2-0. Méxicu quíta-y l'invictu a Costa Rica y Eriksson toma aire en Concacaf |obra= EFE |editorial= Terra |url= http://www.terra.com/deportes/articulo/html/fox925749.htm |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2009}}</ref> nos sos trés primeros cotejos del Hexagonal final. El mal papel amosáu nuevamente en campu hondureño xeneró mofla per parte de la prensa hondureña y aumentó el descontentu de la prensa nacional, que criticaron duramente a xugadores como [[Nery Castillo]], [[Rafael Márquez Álvarez|Rafael Márquez]] y [[Carlos Salcido]].<ref>{{cita web |apellíu= Díaz |nome= Germán |títulu= 'Europeos' nel Tri: ¿necesidá o obligación moral? |obra= L'Universal editorial= Vefutbol.com |url= http://www.vefutbol.com.mx/notes/15643.html |fechaaccesu= 10 d'ochobre de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20090405002824/http://www.vefutbol.com.mx/notes/15643.html |fechaarchivu= 5 d'abril de 2009 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Honduras caltién la fe ante Méxicu |url=http://es.fifa.com/worldcup/news/y=2009/m=4/news=fondures-caltién-mariña-mexico-1044767.html |editorial=Páxina oficial de la FIFA |fecha=2 d'abril de 2009 |fechaaccesu=24 d'avientu de 2015}}</ref> El [[2 d'abril]] de [[2009]] la Federación Mexicana de Fútbol removió a Eriksson; Nos sos nueve meses que duró nel cargu, Méxicu rexistró seis victories, seis ganes y un empate.<ref>{{cita web |títulu= Los númberos traicionaron a Sven |obra= L'Universal editorial= eluniversal.com.mx |url= http://www.eluniversal.com.mx/notas/588489.html |fechaaccesu= 10 d'ochobre de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20140422232431/http://www.eluniversal.com.mx/notas/588489.html |fechaarchivu= 2014-04-22 }}</ref> ;Copa Oru 2009 La [[Copa d'Oru de la Concacaf 2009|Copa d'Oru 2009]] representó'l resurdimientu de la supremacía de Méxicu nel área, yá que antes del tornéu pasara por un procesu trabancosu y desempeñó mediocre na eliminatoria mundialista. Anque ensin convencer, foi de menos a más nel tornéu: primero ganó a la debutante [[Seleición de fútbol de Nicaragua|seleición de Nicaragua]] por 2-0, empató con {{sel|Panamá}} a unu nun alcuentru ríspido, y aseguró el primer llugar de grupu venciendo a {{sel|Guadalupe}} por 2-0. En ronda de cuartos de final golió con facilidá a {{sel|Haití}} por 4-0, pero'l partíu semifinal contra {{sel|Costa Rica}} foi bien sufiertu porque la seleición tica apoderó mientres una bona parte del alcuentru; Guillermo Franco paecía brindar el trunfu al Tri, pero nuna desatención de [[Juan Carlos Valenzuela]] ye aprovechada por [[Froylán Ledezma]] pa igualar el marcador, yá en tiempu de compensación. Forzóse la ronda de penaltis, onde Méxicu convirtió toos, y por Costa Rica erró'l mesmu Ledezma dando'l pase a la final a los mexicanos. La final contra [[Seleición de fútbol de los Estaos Xuníos|Estaos Xuníos]] (efectuada nel [[Giants Stadium]] de [[Nueva York]]) representaba una revancha obligada pa solmenase'l dominiu exercíu polos norteamericanos nos últimos tiempos, una y bones éstos ganaren les dos últimes ediciones de la copa (2005 y 2007). Col públicu entornáu nel so favor mayoritariamente y dempués d'un primer tiempu pareyu, Méxicu terminó per zurdir a los norteamericanos por 5-0, con tantos de [[Gerardo Torrado]] ([[Penalti en fútbol|penalti]]), [[Giovani do Santos]], [[Carlos Vela]], [[José Antonio Castro González|José Antonio Castro]] y [[Guillermo Franco (futbolista)|Guillermo Franco]]; con ello, el «Tri» volvió ser el máximu ganador de torneos de la Concacaf y llibróse d'una racha de 10 años ensin pode-y ganar a los {{Sel|Estaos Xuníos}} en territoriu d'Estaos Xuníos.<ref>{{cita web |autor=Erik Francisco Lugo |url=http://www.rsssf.com/tables/09gc.html |títulu=CONCACAF Championship, Gold Cup 2009 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.mediotiempo.com/futbol/seleccion-mexicana/cronicas/2009/07/26/eua-0-5-mexico-el-tri-sigue-siendo-el rei_24727 |títulu=EUA 0-5 Méxicu... El Tri... sigue siendo'l Rei editorial=Mediotiempo |fecha=26 de xunetu de 2009 |fechaaccesu=28 de marzu de 2015}}</ref> === 2010-Presente === ==== Mundial de Sudáfrica 2010 ==== [[Ficheru:Javier Aguirre in Moscow.jpg|miniaturadeimagen|200px|[[Javier Aguirre]] foi nomáu entrenador n'abril de 2009.]] El [[16 d'abril]] de [[2009]] [[Javier Aguirre Onaindía|Javier Aguirre]] foi presentáu como nuevu entrenador de la Seleición Mexicana.<ref>{{cita web |títulu= Presenten a Javier Aguirre como téunicu del Tri |obra= [[Terra Networks|Terra]] |editorial= terra.com.mx |url= http://www.terra.com.mx/articulo.aspx?articuloId=815018 |fechaaccesu= 10 d'ochobre de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20170711012939/http://www.terra.com.mx/articulo.aspx?articuloId=815018 |fechaarchivu= 2017-07-11 }}</ref> Nel so primer partíu, la cuarta xornada del Hexagonal, foi ganáu por [[Seleición de fútbol d'El Salvador|El Salvador]] y Méxicu cayó al penúltimu llugar de la clasificación,<ref>{{cita web |títulu= Méxicu cai derrotáu por El Salvador 2-1 |obra= Diariu L'Informador editorial= informador.com.mx |url= http://www.informador.com.mx/primer/2009/109448/6/mexico-cai-derrotáu-por-el-salvador-2-1.htm |fechaaccesu=10 d'ochobre de 2009}}</ref> sicasí recuperáronse al vencer angustiosamente a [[Seleición de fútbol de Trinidá y Tobagu|Trinidá y Tobagu]] como locales.<ref>{{cita web |títulu= Méxicu ganó 2-1 a Trinidá y Tobagu de manera angustiosa |obra= AFP |editorial= afp |url= https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5iY3FYA-5OEtQwem2FzzGQJ9-HyWQ |fechaaccesu= 10 d'ochobre de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20101209150951/https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5iY3FYA-5OEtQwem2FzzGQJ9-HyWQ |fechaarchivu= 9 d'avientu de 2010 }}</ref> Con [[Giovani do Santos]], nomáu ''Meyor Xugador de la Copa d'Oru'',<ref>{{cita web |títulu= Escueyen a Giovani Do Santos como'l Más Pervalible de Copa Oro |obra= Notimex |editorial= Terra |url= http://www.terra.com.mx/articulo.aspx?articuloId=853105 |fechaaccesu= 10 d'ochobre de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20110915023341/http://www.terra.com.mx/articulo.aspx?articuloId=853105 |fechaarchivu= 2011-09-15 }}</ref> y [[Cuauhtémoc Blanco]], apocayá reincorporáu a la seleición, como referentes repicaron nel clasificatorio al enllazar tres victories de manera consecutiva. Ganaron a los Estaos Xuníos y {{sel|Hondures}} nel Azteca, y a Costa Rica en [[San Xosé (Costa Rica)|San Xosé]], esta postrera yera la so primer victoria como visitante nel Hexagonal.<ref>{{cita web |apellíu= Álvarez Reiset |nome= Sergio |títulu= Costa Rica 0-3 Méxicu... Como visitante'l Tri esfrutó ¡pura vida! |obra= Mediutiempu |editorial= mediotiempo.com |url= http://www.mediotiempo.com.mx/futbol/seleccion-mexicana/noticias/2009/09/05/costa-rica-0-3-mexico-como-visitante-el-tri-esfruto-pura-vida |fechaaccesu= 10 d'ochobre de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20090909155951/http://www.mediotiempo.com.mx/futbol/seleccion-mexicana/noticias/2009/09/05/costa-rica-0-3-mexico-como-visitante-el-tri-esfruto-pura-vida |fechaarchivu= 9 de setiembre de 2009 }}</ref> El [[10 d'ochobre]] de [[2009]] Méxicu venció por 4:1 a El Salvador nel Azteca y aseguró la so participación na Copa del Mundu de Sudáfrica 2010.<ref>{{cita web |apellíu= Álvarez Reiset |nome= Sergio |títulu= Méxicu 4-1 El Salvador... ¿Caminando o corriendo? pero Méxicu yá clasificó a Sudáfrica 2010 |obra= Mediutiempu |editorial= mediotiempo.com |url= http://www.mediotiempo.com/futbol/seleccion-mexicana/cronicas/2009/10/10/mexico-4-1-el-salvador-caminando-o-corriendo-pero-mexico-yá-clasifico-a-sudafrica-2010_22149 |fechaaccesu= 10 d'ochobre de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20091012011153/http://www.mediotiempo.com/futbol/seleccion-mexicana/cronicas/2009/10/10/mexico-4-1-el-salvador-caminando-o-corriendo-pero-mexico-yá-clasifico-a-sudafrica-2010_22149 |fechaarchivu= 12 d'ochobre de 2009 }}</ref><ref>{{cita web |títulu= Méxicu viaxa (4-1) |obra= EFE |editorial= FIFA.com |url= http://es.fifa.com/worldcup/news/newsid=1116506.html#mexico+viaxa |fechaaccesu= 10 d'ochobre de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20091013114402/http://es.fifa.com/worldcup/news/newsid=1116506.html#mexico+viaxa |fechaarchivu= 13 d'ochobre de 2009 }}</ref> Los medios mexicanos señalaron a Blanco y Aguirre como los responsables de la calificación mundialista, y del repique del equipu.<ref>{{cita web |apellíu= Lluna |nome= Édgar |títulu= Gracies |obra= Esto |editorial= oem.com.mx |url= http://www.oem.com.mx/esto/notas/n1358477.htm |fechaaccesu= 10 d'ochobre de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20160303215903/http://www.oem.com.mx/esto/notas/n1358477.htm |fechaarchivu= 2016-03-03 }}</ref><ref>{{cita web |títulu= ''Tarrezo 'tamos adientro'' |obra= Récor |editorial= record.com.mx |url= http://www.record.com.mx/portaes/mexico-11-10-09-11102009.html |fechaaccesu= 10 d'ochobre de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20091013080407/http://www.record.com.mx/portaes/mexico-11-10-09-11102009.html |fechaarchivu= 13 d'ochobre de 2009 }}</ref> Col empate con Trinidá y Tobagu na última fecha del Hexagonal, Méxicu quedar na segunda plaza con 19 puntos, a unu del primer puestu, qu'ocupó Estaos Xuníos. Nos partíos de preparación del Tri, Méxicu enfrentaba a seleiciones de gran xerarquía como {{sel|Inglaterra}}, {{sel|Países Baxos}} y {{sel|Italia}}, tamién s'enfrentaron a les seleiciones de {{sel|Bolivia}}, {{sel|Nueva Zelanda}}, {{sel|Corea del Norte}}, {{sel|Islandia}}, {{sel|Ecuador}}, {{sel|Senegal}}, {{sel|Angola}} y {{sel|Chile}}, teniendo asina la preparación más llarga de los participantes de la xusta mundialista. [[Ficheru:FIFA World Cup 2010 France Mexico.jpg|250px|derecha|miniaturadeimagen|Segundu gol del partíu Méxicu-{{sel|Francia}} en [[Sudáfrica 2010]]. anotáu de penal por Cuauhtémoc Blanco]] [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 2010|El 11 de xunu de 2010 Méxicu inauguró]] la [[Copa Mundial de Fútbol 2010|Copa Mundial]] contra los [[Seleición de fútbol de Sudáfrica|anfitriones]], nun partíu onde Méxicu apoderó tol primer tiempu onde nun pudo atopase col gol, nel segundu tiempu {{sel|Sudáfrica}} empezó a apoderar y al minutu 55, [[Siphiwe Tshabalala]] adelantró al conxuntu Africanu, l'empate llegó por cuenta de [[Rafael Márquez Álvarez|Rafael Márquez]]. Empezaba asina la guerra del [[Grupu A de la Copa Mundial de Fútbol de 2010|Grupu A]]. El 17 de xunu de 2010 Méxicu gana por marcador de 2-0 al so similar de Francia con anotaciones de [[Javier Hernández Balcázar|Javier ''Chicharito'' Hernández]] al minutu 64 y de [[Cuauhtémoc Blanco]] per vía de penalti al minutu 79 p'asina asitiase en segundu llugar del grupu A col mesmu númberu de puntos al so similar d'Uruguái. El 22 de xunu perdió contra la seleición d'Uruguái pol marcador de 1-0; el gol foi marcáu al minutu 43 por Luis Suárez. Mentanto Sudáfrica ganaba a Francia terminando con un marcador de 2-1; Pero con esta resultancia Méxicu y Uruguái avanzaron a los octavos de final. El 27 de xunu foi esaniciáu pola [[Seleición Arxentina de Fútbol|Seleición Arxentina]] per segunda ocasión consecutiva, tres 2 goles polémicos, el primeru por un error del árbitru al nun marcar un fuera de sitiu. El segundu por cuenta de que'l defensa Ricardo Osorio regaló'l balón, terminando'l partíu con un marcador final de 3-1 a favor d'{{sel|Arxentina}}. Remató nel puestu númberu 14 de la tabla xeneral.<ref>{{cita web |autor=RSSSF |url=http://www.rsssf.com/tables/2010full.html |títulu=World Cup 2010 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> ==== De la estabilidá a la crisis deportiva (2011-2013) ==== El [[18 d'ochobre]] de [[2010]], [[José Manuel de la Torre]] foi nomáu seleccionador nacional pola [[Femexfut]] anque recién estrenóse nel banquín nacional el [[9 de febreru]] de [[2011]] con una victoria (2-0) ante {{sel|Bosnia Herzegovina}}. Clasificáu direutamente a la [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014#Tercer ronda|tercer ronda de les eliminatories al Mundial 2014]], Méxicu tuvo un pasu perfectu al ganar seis alcuentros de seis ante los sos pares de {{sel|Costa Rica}}, {{sel|El Salvador}} y {{sel|Guyana}}. La [[Copa d'Oru de la Concacaf 2011|Copa d'Oru 2011]] foi la meyor actuación de Méxicu nesti tornéu yá que ganó con una puntuación perfecta y una gran diferencia de goles. Méxicu amosóse bien ofensivu mientres el tornéu y presentando un bon fútbol, el primer partíu contra [[Seleición de fútbol d'El Salvador|El Salvador]] tuvo un primer tiempu dudosu y pareyu pero'l segundu tiempu'l conxuntu mexicanu iguó los sos errores y terminaron goliando 5-0 al rival con goles d'[[Efraín Juárez]], [[Aldo de Nigris]] y 3 tantos de [[Javier Hernández Balcázar|Javier Hernández]]. Contra {{sel|Cuba}} apoderaron tol partíu y terminaron goliando tamién 5-0; darréu contra {{sel|Costa Rica}} el «tricolor» ganó 4 por 1. En cuartos de final baxó la so ofensiva porque s'enfrentó a una bien entamada {{sel|Guatemala}} que los sorprendió a los 5 minutos adelantrándose nel marcador, pero col ingresó de [[Aldo de Nigris|de Nigris]] al segundu tiempu consiguió l'empate con gol d'esti postreru y de [[Javier Hernández Balcázar|Javier «Chicharito» Hernández]] daría la vuelta al marcador pasando a la semifinal. El rival sería {{sel|Hondures}} nun partíu onde'l tricolor faltó-y un pocu de definición, pero na [[prórroga]] Méxicu anotó dos tantos y avanzaría a la final contra'l so mayor rival de la Concacaf, {{sel|Estaos Xuníos}}. La final apostada'l [[25 de xunu]] nel [[Estadiu Rose Bowl|Rose Bowl]], a pesar de ser en territoriu d'Estaos Xuníos, casi tola afición yera mexicana. Estaos Xuníos empezó ganando 2-0 cuando Méxicu xugaba muncho meyor pero, a pesar de dir perdiendo, empataron el partíu antes del descansu. Nel segundu tiempu'l «Tri» nun tardó n'adelantrase con gol de [[Pablo Barrera]] y un gol de mala execución de [[Giovani Do Santos]] que soterraría definitivamente les esperances del equipu de les barres y les estrelles». Méxicu llograba asina remontar imponiéndose a la fin 4-2, victoria que-y otorgaba'l pase a la [[Copa FIFA Confederaciones 2013|Confederaciones 2013]] en [[Brasil]].<ref>{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2011/06/27/mas_futbol/1309156049_850215.html |títulu=Barrera y Do Santos emponen a Méxicu a la so sesta Copa d'Oru |apellíu=Moreno Rodríguez |nome=José Manuel |obra=[[As (periódicu)|AS]] |fecha=27 de xunu de 2011}}</ref><ref>{{cita web |autor=Erik Francisco Lugo |url=http://www.rsssf.com/tables/11gc.html |títulu=CONCACAF Championship, Gold Cup 2011 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |autor=Sergio Guzmán |url=http://www.mediotiempo.com/futbol/seleccion-mexicana/cronicas/2011/06/25/estados-unidos-2-4-mexico-xigante-de-oru_35955 |títulu=Estaos Xuníos 2-4 Méxicu... Xigante d'Oru editorial=Mediotiempo |fecha=25 de xunu de 2011 |fechaaccesu=28 de marzu de 2015}}</ref> Na so octava participación ([[Copa América 2011|Arxentina 2011]]), la Seleición Mexicana viose representada por una seleición Sub-22 dirixida por [[Luis Fernando Tena]] (reforzada con cinco elemento mayores a esta edá: [[Paul Aguilar]], [[Rafael Márquez Lugo]], [[Luis Michel]], [[Oribe Peralta]] y [[Héctor Reynoso]]), una y bones l'escoyíu mayor taba participando na [[Copa d'Oru 2011]] por disposición de la [[CONCACAF]]. Previu al tornéu, esti combináu viose envolubráu nun escándalu nun hotel d'Ecuador, onde dellos xugadores ingresaron con prostitutes a les habitaciones; ocho xugadores (ente ellos, [[Marco Fabián de la Mora|Marco Fabián]] y [[Jonathan do Santos]]) fueron sancionaos cola so separación del plantel y por tanto, del tornéu. Con un cuadru menguáu por estes ausencies, Méxicu encaró'l grupu C coles seleiciones de {{sel|Uruguái}}, {{sel|Chile}} y {{sel|Perú}}, quien llevaben a los sos representativos mayores. Los resultaos nun fueron favorables y perdió los trés alcuentros: 1-2 ante Chile (el tantu mexicanu convertir [[Néstor Araujo]], a lo postrero l'únicu del tornéu), 0-1 con Perú y 0-1 con Uruguái (quien terminaría como campeón de la Copa). Per primer vegada, [[Méxicu]] quedar na primer fase de la xusta continental y ensin puntos llograos.<ref>{{cita web |autor=Roberto Di Maggio |url=http://www.rsssf.com/tables/2011sa.html |títulu=Copa América 2011 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> Empobinaos por [[José Manuel de la Torre]], Méxicu asistió a la [[Copa FIFA Confederaciones 2013]] en [[Brasil]] como campeón de la [[Copa d'Oru 2011]]. Encuadraos nel grupu A del eventu, xunto coles seleiciones de {{sel|Italia}}, {{sel|Xapón}} y el anfitrión {{sel|Brasil}}; los mexicanos empezaron el tornéu con una derrota a manes de los italianos (1-2). En cayendo ante Brasil por 0-2 nel so segundu oldeo, conxugáu cola derrota xaponesa ante Italia, Méxicu despidir de la xusta. El tercer y postreru oldeo ante Xapón, duelu de seleiciones yá esaniciaes, los mexicanos impunxéronse 2-1 con doblete de [[Javier Hernández Balcázar|Javier «Chicharito» Hernández]]. Nun ambiente de crisis tres males resultancies collechaes tantu nel [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014#Hexagonal final|Hexagonal final aldu al Mundial]] como na [[Copa FIFA Confederaciones 2013|Copa Confederaciones]], Méxicu optó por xugar la Copa d'Oru con una seleición alterna anque debutó'l tornéu con una nueva derrota (1-2), esta vegada ante'l so similar de {{sel|Panamá}}, seleición que llogró per primer vegada vencer al cuadru tricolor». Sicasí los mexicanos reaccionaron nos sos siguientes compromisos ganando a {{sel|Canadá}} por 2-0 y a {{sel|Martinica}} por 3-1, clasificando d'esa manera a los cuartos de final como segundos del grupu A. Nesa instancia ganaron apretadamente a {{sel|Trinidá y Tobagu}} 1-0 con gol de [[Raúl Jiménez]] nes acabadures del partíu. Sicasí, en semifinales, Méxicu volvió cayer ante Panamá, pol mesmu marcador de 2-1, quitándo-y d'una cuarta final consecutiva nel certame continental.<ref>{{cita web |autor=Erik Francisco Lugo |url=http://www.rsssf.com/tables/13gc.html |títulu=CONCACAF Championship, Gold Cup 2013 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref> Nel [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014#Hexagonal final|hexagonal final]], «el Tri» amosó un desempeñu esmolecedor al conceder cinco empates ante {{sel|Xamaica}} (0-0), {{sel|Hondures}} (2-2), {{sel|Estaos Xuníos}} (0-0), {{sel|Panamá}} (0-0) y {{sel|Costa Rica}} (0-0), por una sola victoria, en [[Kingston]], ante Xamaica (0-1). El panorama asombróse entá más tres la derrota del [[6 de setiembre]] de [[2013]] nel [[Estadiu Azteca|Azteca]] ante {{sel|Hondures}} (1-2), la segunda na historia por eliminatories dempués del recordáu ''Aztecazo'' de [[2001]]. A otru día, ''Chepu'' de la Torre ye cesáu del cargu como téunicu de la seleición,<ref>{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2013/09/07/mundial/1378561936_467089.html |títulu=De la Torre ye despidíu como seleccionador mexicanu |autor=[[Axencia EFE]] |obra=[[As (periódicu)|AS]] |fecha=7 de setiembre de 2013}}</ref> siendo sustituyíu interinamente pol so asistente [[Luis Fernando Tena]] quien dirixó al ''Tri'' solo mientres la derrota de 2-0 contra {{sel|Estaos Xuníos}}. El [[12 de setiembre]] de 2013 [[Víctor Manuel Vucetich]] asumió oficialmente les riendes de la seleición,<ref>{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2013/09/12/internacional/1379018200_203812.html |títulu=Vucetich, nuevu seleccionador de Méxicu: "Ye'l retu de la mio carrera" |autor=[[Axencia EFE]] |obra=[[As (periódicu)|AS]] |fecha=12 de setiembre de 2013}}</ref> consiguiendo una importante victoria ante Panamá (2-1) el 11 d'ochobre de 2013. Cuatro díes dempués, entá cuando Méxicu fuera derrotáu por Costa Rica (2-1) en [[San Xosé (Costa Rica)|San Xosé]], la derrota simultánea de Panamá ante Estaos Xuníos (2-3) caltuvo al «Tri» nel cuartu llugar, sinónimu de [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014#Repesca intercontinental|repesca intercontinental]] ante {{sel|Nueva Zelanda}} en payares. Sicasí, el 18 d'ochobre de 2013, la [[Federación Mexicana de Fútbol|FMF]] volvería camudar de téunicu, estremando a Vucetich<ref>{{cita web |url=http://www.centraldeportiva.com/tri/detalle/%27Vuce%27+est%C3%A1+fuera+d'el+Tri+-77195 |títulu='Vuce' ta fora del Tri |obra=L'Universal |fecha=17 d'ochobre de 2013}}</ref> y optando pol entós timonel del [[Club América|América]], [[Miguel Herrera]],<ref name="Pioyu">{{cita web |url=https://twitter.com/miseleccionmx/status/391275372664201216 |títulu=Miguel Herrera fadrá cargu de la Seleición Nacional |fechaaccesu=18 d'ochobre de 2013 |autor=[[Seleición Mexicana]] - [[FEMEXFUT]] |fecha=18 |añu=2013|mes =ochobre |editorial=twitter.com}}</ref> a manera de préstamu,<ref name="Préstamu">{{cita web |url=https://twitter.com/miseleccionmx/status/391280579821309952 |títulu=Miguel Herrera y Ricardo Peláez dir en calidá de préstamu |fechaaccesu=18 d'ochobre de 2013 |autor=Seleición Mexicana |fecha=18 |añu=2013|mes =ochobre |editorial=twitter.com}}</ref> pal citáu repechaje contra la {{sel|Nueva Zelanda}}. Nel oldeo d'ida, apostáu nel Estadiu Azteca'l 13 de payares de 2013, Méxicu imponer con un contundente 5-1 dexando práuticamente definida la serie. Una selmana dempués «El Tri» confirmó la so presencia al [[Copa Mundial de Fútbol de 2014|Mundial de Brasil 2014]] goliando en [[Wellington (Nueva Zelanda)|Wellington]] a Nueva Zelanda por 2-4, con [[tripleta|''hat trick'']] d'[[Oribe Peralta]]<ref>Televisa deportes: [http://mxm.televisadeportes.esmas.com/futbol/partidos/eliminatoria-2014-en-concacaf/24593/nueva-zelanda-vs-mexico/cronica.html# «Vamos al Mundial»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131121230001/http://mxm.televisadeportes.esmas.com/futbol/partidos/eliminatoria-2014-en-concacaf/24593/nueva-zelanda-vs-mexico/cronica.html |date=2013-11-21 }}</ref> quien foi'l protagonista d'esta repesca intercontinental (anotara dos goles na ida). ==== Mundial de Brasil 2014 ==== La seleición mexicana debutó na so [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 2014|decimoquinta participación mundialista]] el 13 de xunu venciendo 1:0 a {{sel|Camerún}}, nun duelu apoderáu pol cuadru «tricolor», onde trescendieron dos goles anulaos nel primer tiempu.<ref name="google_1">{{cita web |url=https://www.google.com.mx/?gfe_rd=cr&ei=R5y9O4jXG6PI8geRwICABw |títulu=https://www.google.com.mx/?gfe_rd=cr&ei=R5y9O4jXG6PI8geRwICABw }}</ref> Darréu, enfrentaría'l 17 de xunu a la escuadra local y favorito {{sel|Brasil}}, terminando con un empate 0:0, sobresaliendo l'actuación del porteru mexicanu [[Guillermo Ochoa]]. Siendo esta la primer ocasión que l'equipu mexicanu nun terminó con derrota frente a Brasil en duelos de Copa del Mundu, y tamién la primera onde nun recibió anotación de parte del equipu ''verde amarela''. Finalmente cuetu la fase de grupos venciendo a {{sel|Croacia}} 3:1 el 23 de xunu,<ref name="google_1" /> clasificando per sesta ocasión consecutiva a la ronda d'octavos de final. Terminó la so participación mundialista el 29 de xunu frente {{sel|Países Baxos}} na ronda d'octavos de final. Depués d'abrir el marcador al minutu 48 por conductu de [[Giovani do Santos]], l'equipu mexicanu foi superáu pola seleición neerlandesa, quien remontó nos últimos minutos del alcuentru, incluyendo un polémicu penal cometíu sobre [[Arjen Robben]], pa rematar con marcador 1:2 a favor de los europeos. ;Copa América 2015 Depués de la so actuación en [[Copa Mundial de Fútbol de 2014|Brasil 2014]], [[Miguel Herrera]] permaneció al frente del equipu coles mires de cumplir tol denomináu procesu mundialista, lo qu'incluyiría nel añu 2015 dirixir la [[Copa América 2015|Copa América Chile 2015]] y la [[Copa d'Oru de la Concacaf 2015|Copa Oro 2015]]. Tal como asocedió cuatro años tras, la seleición viose imposibilitada p'allegar al tornéu suramericanu con un plantel más competitivu. Ente otres razones pol pidimientu espresa de Concacaf p'allegar al tornéu de la zona colos elementos de mayor nivel; la negación de clubes europeos, en dellos casos, por que los sos xugadores participaren en dos torneos, especialmente si nun yera'l del área (únicu d'obligatoriedá polos reglamentos de [[FIFA]]) y l'interés económicu de la mesma federación, non solo nel eventu de Concacaf, sinón nel llogru del títulu que dexara'l pase al «play off» eliminatoriu contra Estaos Xuníos pa clasificar a la [[Copa FIFA Confederaciones 2017|Copa Confederaciones 2017]]; eventu que dexa un mayor ingresu económicu por conceutu de comercialización. Primero de too ello, l'equipu empobináu por Miguel Herrera formar de xugadores mayoritariamente del tornéu local y les incorporaciones de [[Raúl Jiménez]] y [[Jesús Manuel Corona]], xugadores que militaben nel estranxeru (L'únicu elementu que participaría nos dos competencies). El xuegu de debú ante {{sel|Bolivia}} concluyó con empate a cero,<ref>{{cita web |títulu=Méxicu y Bolivia estremen honores (0-0) |editorial=Páxina oficial de la FIFA |url=http://es.fifa.com/world-match-centre/copaamerica/news/newsid/264/731/9/ |fecha=13 de xunu de 2015 |fechaaccesu=4 de payares de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151225045545/http://es.fifa.com/world-match-centre/copaamerica/news/newsid/264/731/9/ |fechaarchivu=2015-12-25 }}</ref> darréu nuna bona exhibición l'equipu pudo empatar contra'l local {{sel|Chile}} a trés tantos, con anotaciones de Raúl Jiménez y l'arxentín naturalizáu mexicanu Matías Vuoso.<ref>{{cita web |títulu=Chile y Méxicu, festival d'emociones y goles (3-3) |editorial=Páxina oficial de la FIFA |url=http://es.fifa.com/world-match-centre/copaamerica/news/newsid/264/937/6/ |fecha=16 de xunu de 2015 |fechaaccesu=4 de payares de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151225034517/http://es.fifa.com/world-match-centre/copaamerica/news/newsid/264/937/6/ |fechaarchivu=2015-12-25 }}</ref> Finalmente l'equipu quedó esaniciáu na primer ronda al cayer con Ecuador 2-1, terminando con ello nel penúltimu llugar del certame.<ref>{{cita web |títulu=Ecuador suaña, Méxicu vuélvese (1-2) |editorial=Páxina oficial de la FIFA |url=http://es.fifa.com/world-match-centre/copaamerica/news/newsid/265/124/9/ |fecha=19 de xunu de 2015 |fechaaccesu=4 de payares de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151225072119/http://es.fifa.com/world-match-centre/copaamerica/news/newsid/265/124/9/ |fechaarchivu=2015-12-25 }}</ref> ;Copa Oru 2015 Cola incorporación de la mayoría de los xugadores militantes en lligues europees, [[Méxicu na Copa Oro de la Concacaf 2015|la seleición mexicana encaró la so participación en Copa Oro]] cola obligación de llograr el títulu; pero cola presión empobinada escontra entrenador y xugadores depués de la mala racha de xuegos ensin ganar (incluyida la Copa América), distintos incidentes de tipu mediáticu antes del tornéu y l'aparente igualdá de niveles coles otres seleiciones consideraes favorites (Estaos Xuníos y Costa Rica). Na fase de grupos, grupu C, imponer por 6:0 a {{Self|Cuba}} nel primer partíu, incluyíu un triplete d'[[Oribe Peralta]].<ref>{{cita web |títulu=Méxicu, cola puntería afinada (6-0) |url=http://es.fifa.com/world-match-centre/goldcup/news/newsid/266/251/3/ |editorial=Páxina oficia de la FIFA |fecha=10 de xunetu de 2015 |fechaaccesu=3 de xineru de 2016 |urlarchivu=https://archive.today/20160105195508/http://es.fifa.com/world-match-centre/goldcup/news/newsid/266/251/3/ |fechaarchivu=2016-01-05 }}</ref> Nel segundu alcuentru, empató 0:0 con {{Self|Guatemala}}<ref>{{cita web |títulu=Méxicu y Guatemala, ensin pimienta (0-0) |url=http://es.fifa.com/world-match-centre/goldcup/news/newsid/266/368/5/ |editorial=Páxina oficia de la FIFA |fecha=13 de xunetu de 2015 |fechaaccesu=3 de xineru de 2016 |urlarchivu=https://archive.today/20160105195508/http://es.fifa.com/world-match-centre/goldcup/news/newsid/266/368/5/ |fechaarchivu=2016-01-05 }}</ref> y nel postreru partíu, empató 4:4 con {{Self|Trinidá y Tobagu}}.<ref>{{cita web |títulu=Méxicu y Trinidá y Tobagu, festival de goles (4-4) |url=http://es.fifa.com/world-match-centre/goldcup/news/newsid/266/489/5/ |editorial=Páxina oficia de la FIFA |fecha=16 de xunetu de 2015 |fechaaccesu=3 de xineru de 2016 |urlarchivu=https://archive.today/20160105195508/http://es.fifa.com/world-match-centre/goldcup/news/newsid/266/489/5/ |fechaarchivu=2016-01-05 }}</ref> Terminó como segundu del so grupu con 5 puntos. En cuartos de final ganó por 1:0 na prórroga con un gol polémicu de penal d'[[Andrés Guardado]] a {{Self|Costa Rica}} nel últimu minutu.<ref>{{cita web |títulu=Méxicu, col últimu sollutu (1-0) |url=http://es.fifa.com/world-match-centre/goldcup/news/newsid/266/630/5/ |editorial=Páxina oficia de la FIFA |fecha=16 de xunetu de 2015 |fechaaccesu=3 de xineru de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304234644/http://es.fifa.com/world-match-centre/goldcup/news/newsid/266/630/5/ |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> En semifinal ganó por 2:1, tamién na prórroga nuevamente con dos penaltis cuestionaos anotaos por [[Andrés Guardado]] a {{Self|Panamá}}. Na [[Final de la Copa d'Oru de la Concacaf 2015|final del tornéu]], Méxicu coronóse campeón depués de vencer a {{sel|Xamaica}} 3:1 con anotaciones d'[[Andrés Guardado]], [[Jesús Manuel Corona|Jesús Corona]] y [[Oribe Peralta]], asina consiguió'l so décimu troféu continental.<ref>{{cita web |títulu=¡Méxicu ye campeón! (1-3) |editorial=Páxina oficial de la FIFA |url=http://es.fifa.com/world-match-centre/goldcup/news/newsid/266/806/9/index.html |fecha=27 de xunetu de 2015 |fechaaccesu=4 de payares de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151005121222/http://es.fifa.com/world-match-centre/goldcup/news/newsid/266/806/9/index.html |fechaarchivu=5 d'ochobre de 2015 }}</ref> Tres el despidu de [[Miguel Herrera]], el brasilanu [[Ricardo Ferretti]] como entrenador interín el [[10 d'ochobre]] clasificó a la seleición a la [[Copa FIFA Confederaciones 2017|Copa Confederaciones Rusia 2017]] en venciendo 3:2 a {{sel|Estaos Xuníos}} na prórroga nel [[Estadiu Rose Bowl|Rose Bowl]] de Pasadena con goles de Javier Hernández, Oribe Peralta y Paúl Aguilar; ente que [[Geoff Cameron]] y [[Bobby Wood]] marcaron polos locales. Aína'l colombianu [[Juan Carlos Osorio]] foi anunciáu como'l nuevu entrenador.<ref>{{cita web |títulu=Osorio, presentáu como nuevu téunicu de Seleición Nacional de Méxicu |editorial=Páxina oficial de la FIFA |url=http://es.fifa.com/confederationscup/news/y=2015/m=10/news=mexico-clasificado-para-la-copa-fifa-confederaciones-2710795.html |fecha=11 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=4 de payares de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151117020635/http://es.fifa.com/confederationscup/news/y=2015/m=10/news=mexico-clasificado-para-la-copa-fifa-confederaciones-2710795.html |fechaarchivu=17 de payares de 2015 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.mediotiempo.com/futbol/seleccion-mexicana/cronicas/2015/10/10/con-trunfu-epico-el-tricolor-falara-rusu_65823 |títulu=Con trunfu épicu, el Tricolor va falar rusu |editorial=Mediotiempo |fecha=10 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=2 de payares de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151104121031/http://www.mediotiempo.com/futbol/seleccion-mexicana/cronicas/2015/10/10/con-trunfu-epico-el-tricolor-falara-rusu_65823 |fechaarchivu=4 de payares de 2015 }}</ref> ;Copa América Centenariu Yá so la direición téunica del colombianu, l'equipu empecipió de manera esitosa la so participación na [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|eliminatoria mundialista]] al clasificase al hexagonal final na xornada cuatro de rondar semifinal, depués de cuatro trunfos. De la que con una serie de partíos amistosos (y contemplando los últimos duelos d'Herrera y los de Ferretti) afilvanaba una destacada racha de partíos ensin derrota, sumando namái victories y ensin recibir gol; lo que independientemente de los estilos o niveles de xuegu, xeneró una alta mira de cara a la [[Copa América Centenariu]], la primera que'l representativu mexicanu encararía col so cuadru estelar dende [[Copa América 2007|2007]] (recordando les restricciones qu'hubo en [[Copa América 2011|2011]] y [[Copa América 2015|2015]]). Les mires realzar al siguir les raches positives, que se volvieron históriques, mientres la primer fase al vencer a {{sel|Uruguái}} (3:1) y {{sel|Xamaica}} (2:0), y empatar con {{sel|Venezuela}} (1:1). Sicasí, una abrupta cayida se escenificó nel partíu de cuartos de final ante'l campeón vixente {{sel|Chile}}, nel [[Levi's Stadium]] de [[Santa Clara (California)|Santa Clara]], [[California]], al cayer derrotáu 7-0, na que foi la peor goliada en torneos oficiales na historia de la seleición, y solo superada polo xeneral pola derrota 8-0 frente a {{sel|Inglaterra}} nun amistosu apostáu nel míticu [[Estadiu de Wembley (1923)|Estadiu Wembley]] en [[1961]]. ;Copa Confederaciones 2017 Cola conducción de [[Juan Carlos Osorio]], Méxicu asistió a la [[Copa FIFA Confederaciones 2017]] en [[Rusia]] como ganador del ''[[Copa CONCACAF (Clasificación a la Copa FIFA Confederaciones)|playoff]]'' de Concacaf al ganar al equipu de los [[Seleición de fútbol de los Estaos Xuníos|Estaos Xuníos]] por 3:2. Fueron empareyaos nel grupu A, xunto coles seleiciones de {{sel|Portugal}}, {{sel|Nueva Zelanda}} y el anfitrión {{sel|Rusia}}, onde na primer xornada pudieron empatar cola escuadra lusitana (2-2). Na segunda y tercer xornada ganaron a los neozelandeses y a los anfitriones pol marcador de 2:1, clasificándose a la semifinal onde foi esaniciada por {{sel|Alemaña}} por un abuitáu marcador de 4:1. Finalmente tendria que volver enfrentase a Portugal pol bronce del eventu onde foi ganáu por 2:1 en tiempu extra. ;Copa Oru 2017 Nuevamente, debíu al empalme de feches ente dos torneos oficiales, l'equipu mexicanu tuvo qu'allegar con un cuadru alternativu a la disputa de la [[Copa d'Oru de la Concacaf 2017|Copa Oro 2017]]. Allugada nel grupu C xunto con {{sel|El Salvador}}, {{sel|Xamaica}} y {{sel|Curaçao}}, calificó a cuartos de final depués de vencer a los salvadoreños (3-1), empatar ensin goles con xamaicanos y ganar a curazaleños (2-0). Na siguiente fase venció pola mínima a {{sel|Hondures}} y finalmente cayó en semifinales, tamién pola mínima, contra Xamaica. == Instalaciones == === Estadiu Azteca === {{AP|Estadiu Azteca}} [[Ficheru:Estadio Azteca1706p2.jpg|miniaturadeimagen|derecha|300px|Vista esterior del estadiu.]] Allugáu al sur de la [[Ciudá de Méxicu]], na delegación [[Coyoacán]]; con capacidá pa 87&nbsp;000 espectadores, ye'l tercer estadiu de fútbol más grande d'América. Foi diseñáu polos arquiteutos [[Pedro Ramírez Vázquez]] y [[Rafael Mijares Alcérreca]] y entamu la so construcción en 1962 como parte de los planes p'allugar la [[Copa Mundial de Fútbol de 1970]]. Ye tamién conocíu col nomatu de «El Colosu de Santa Úrsula». Inauguráu'l [[29 de mayu]] de [[1966]] col partíu ent'[[Club América|América]] y [[Torino Football Club|Torino]] d'[[Italia]]. El primer partíu de la seleición nacional nesti escenariu, foi un duelu amistosu'l [[12 de xunu]] de [[1966]] ante'l club inglés [[Tottenham Hotspur Football Club|Tottenham Hotspur]], el marcador foi a favor de los visitantes por 1-0 con gol de Weller. Esi partíu supunxo la despidida de suelu mexicanu del combináu nacional, previu a [[Copa Mundial de Fútbol de 1966|Inglaterra 1966]].<ref>{{cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 2004 |mes=abril |títulu=El Colosu de Méxicu|revista= Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=58-59}}</ref> El primer partíu internacional, esto ye, contra una seleición nacional, foi'l [[5 de xineru]] de [[1967]] contra {{sel|Suiza}}, terminando con resultancia favorable pal llocal de 3-0; El primer gol d'un escoyíu foi de [[Vicente Pereda]].<ref>{{cita llibru |apellíos=Varios Autor |títulu=Trunfos y Murnies del equipu Tricolor: Historia de la Seleición Mexicana de Fútbol |edición=Primer Edición |fecha=payares de 1995 |editorial=EDAMEX |ubicación=Méxicu |isbn=968-409-832-4 |páxina=126}}</ref> Dientro d'esti inmueble'l «Tri» consiguió'l so mayor ésitu internacional, al ganar la [[Copa FIFA Confederaciones 1999]] la nueche del [[4 d'agostu]] venciendo 4-3 al so similar de {{sel|Brasil}}. Tamién llogró los títulos de la [[Copa d'Oru de la CONCACAF]] de [[Copa d'Oru de la Concacaf 1993|1993]] y [[Copa d'Oru de la Concacaf 2003|2003]]. Exerció como llocal en 51 xuegos de [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol Eliminatoriu mundialistas]] y solo sufrió dos ganes: el [[16 de xunu]] de [[2001]] ante Costa Rica 1-2, nun eventu conocíu como'l «Aztecazo» y contra Honduras el [[6 de setiembre]] de [[2013]] tamién 1-2 (Hai de solliñar que nesti estadiu, eses son les úniques derrotes en competición oficial pa la seleición mayor). Estos enfrentamientos inclúin la conquista de la [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1978#Ronda final: Campeonatu Concacaf de 1977|Copa CONCACAF 1977]], recordando que dichu tornéu foi al empar, la fase final de la eliminatoria p'Arxentina 1978. Apostó equí siete de los nueve xuegos de [[Copa Mundial de Fútbol|Copa del Mundu]] que xugó como llocal en [[Copa Mundial de Fútbol de 1970|1970]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 1986|1986]], ensin perder nengún alcuentru ende. Ente esos partíos atopa'l so única victoria en fase d'eliminación direuta en Copes del Mundu, al vencer 2-0 a {{sel|Bulgaria}} na ronda d'octavos de final de 1986. La categoría [[Seleición de fútbol sub-17 de Méxicu|Sub-17]] ganó'l so segundu títulu mundial nesti inmueble'l [[10 de xunetu]] de [[2011]] al vencer na final a Uruguái, esto dientro de la [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2011|Copa del Mundu]] d'esi añu. La categoría [[Seleición de fútbol sub-20 de Méxicu|Sub-20]] sicasí nun llogró superar la fase de grupos de la [[Copa Mundial de Fútbol Xuvenil de 1983]] y la [[Méxicu nel Tornéu Olímpicu de Fútbol Olímpico]] perdió'l duelu pola medaya de bronce nel [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Méxicu 1968|Tornéu Olímpicu de 1968]]. Sicasí la [[Méxicu nel Tornéu de fútbol de los Xuegos Panamericanos|Seleición panamericana]] ganó la presea áurea nos [[Fútbol nos Xuegos Panamericanos de Ciudá de Méxicu 1975|Xuegos Panamericanos de 1975]]. === Centru d'Altu Rendimientu (CAR) === Orixinalmente llamáu «Centro Pegasu d'Altu Rendimientu», el so propietariu Alejandro Burillo Azcarraga vender en [[2001]] a la [[Federación Mexicana de Fútbol|FMF]]. Allugáu a diez minutos al sur del [[Estadiu Azteca]], nuna superficie d'aproximao 12 [[Hectárea|ha]] cuenta con tres canches profesionales, de les cualos dos d'elles son de campera natural y una de superficie sintética, coles midíes profesionales que la [[FIFA]] establez pa esti tipu de canches. Cuenta tamién con dos campos de 66 x 68 m, que sirven pa práutiques n'espacios amenorgaos y d'estratexa, según una amplia área de calentamientu. Tien un ximnasiu con una gran variedá d'aparatos, pa realizar los exercicios físicos; Una pista d'arrastre de 120 m lliniales. Tamién tien salón d'usos múltiples con capacidá pa 100 persones, con un sistema de soníu, proyeutor, pantalla blanca, vestidor y oficina. Esti salón ye onde frecuentemente los integrantes del escoyíu nacional ufierten conferencies de prensa, y tamién ye utilizáu pa foros, simposios y congresos. Como parte de les sos instalaciones, el Centru d'Altu Rendimientu tien dos hoteles de categoría cinco estrelles; El primeru con 21 cómodes habitaciones, 19 suites dobles y dos sencielles. Amás del área de recreación con sala de descansu, sala de xuegos con mesa de billar, ping pong, axedrez y futbolito, dos árees de vestidores, regaderas, vapor, sauna y tolos servicios sanitarios, lo mesmo que de llavandería y un espaciu destináu especialmente pa la utilería. Comedor d'alta cocina, terraza con asador y oficines. Tien una clínica de diagnósticu y rehabilitación médicu-deportivu, que cunta con equipos d'hidromasaxe, aparatos cardiovasculares según equipos d'evaluación y zones de recuperación.<ref>{{cita web |url=http://www.femexfut.org.mx/portalv2/secciones.aspx?s=966&m=15&i=Instalaciones_Portada |títulu=Instalaciones: Centru d'Altu Rendimientu |fechaaccesu=6 d'agostu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190627021504/http://www.femexfut.org.mx/portalv2/secciones.aspx?s=966&m=15&i=Instalaciones_Portada |fechaarchivu=2019-06-27 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.espndeportes.com/news/story?id=2065726&s=mex&type=story |títulu= Alejandro Burillo Azcárraga, l'home que s'escaeció del valor del Atlante |fechaaccesu=6 d'agostu de 2014}}</ref> === Otros estadios === [[Ficheru:L.A. Memorial Coliseum Entrance.JPG|miniaturadeimagen|derecha|200px|Memorial Coliseum de Los Angeles; el segundu estadiu con mayor actividá de la seleición.]] El primer partíu na historia de la seleición, socedíu'l [[9 d'avientu]] de [[1923]], se escenificó nel '''Parque España''', estadio propiedad del [[Real Club España]] (equipu que solía rentar les sos instalaciones pa partíos de la [[Primer División de Méxicu|Lliga Mexicana]]). Mientres los sos primeros años nun cuntó con un estadiu fixu pa realizar los sos alcuentros como llocal, polo qu'alternaba, amás del mentáu inmueble, col [[Parque Asturies]] y el [[Parque Necaxa]]. A partir de 1947 emplegó'l [[Estadiu Azul|Estadiu Olímpicu de la Ciudá de los Deportes]], ende conquistó la [[Copa NAFC 1949]]. Darréu de 1955 a 1966 la so sede oficial foi l'[[Estadiu Olímpicu Universitariu]]. Tolos anteriores, escenarios allugaos na [[Ciudá de Méxicu]].<ref name="40161cbb">{{cita llibru |apellíos= Varios Autores |nome= |títulu= Triunfo y Murnies del equipu Tricolor: Historia de la Seleición Mexicana de Fútbol |edición= Primer Edición|fecha= payares de 1995|editorial= EDAMEX |ubicación= Méxicu|isbn= 968-409-832-4|páxines=109-170}}</ref> Solo dos de los sos nueve partíos como llocal na [[Copa Mundial de Fútbol]] fueron fuera del [[Estadiu Azteca|Azteca]], dambos de la fase de cuartos de final, y xugar nel [[Estadiu Nemesio Díez|Luis Gutiérrez Dosal]] de [[Toluca]] ([[Copa Mundial de Fútbol de 1970|1970]]) y l'[[Estadiu Universitariu (UANL)|Universitariu]] de [[Monterrey]] ([[Copa Mundial de Fútbol de 1986|1986]]). Tocantes a les [[Méxicu na Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol eliminatoriu pa la Copa del Mundu]], fora de la Ciudá de Méxicu, la seleición solo apostó catorce de 90 xuegos como llocal, siendo estos, nos estadios: [[Estadiu Universitariu (UANL)|Universitariu]] (4) y [[Estadiu Teunolóxicu|Teunolóxicu]] de Monterrey, [[Estadiu Cuauhtémoc|Cuauhtémoc]] de Puebla (2), [[Estadiu Alfonso Lastras|Alfonso Lastras]] (2) de San Luis Potosí, [[Estadiu Nemesio Díez|La Bombonera]] de Toluca, [[Estadiu Victoria (Aguascalientes)|Victoria]] de Aguascalientes, [[Estadiu Hidalgo|Hidalgo]] de Pachuca, [[Estadiu Víctor Manuel Reyna|Víctor Manuel Reyna]] de Tuxtla Gutiérrez y [[Estadiu Corona (TSM)|Nuevu Corona]] de Torrexón.<ref>{{cita publicación |nome= Dellos Autores |añu= 2004 |mes=xunu |títulu=Tou por un Mundial revista= Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=32-36}}</ref><ref name="40161cbb" /> A principiu de los años 1990 el fenómenu de comercialización de la seleición n'árees densamente poblaes por mexicanos n'[[Estaos Xuníos]], medría notablemente'l númberu de xuegos apostaos ende, yá fora en constantes xires amistoses o pola participación na [[Copa d'Oru de la Concacaf]] que, salvu dos esceiciones en territoriu nacional, la disputa cada dos años nel vecín país del norte. Por cuenta de lo anterior son dellos los inmuebles d'Estaos Xuníos que superen en cantidá d'alcuentros a escenarios mexicanos, nuna aparente localia sofitada pola gran cantidá d'aficionaos d'orixe o ascendencia mexicana. Por ello destaca'l siguiente casu; la seleición nacional con mayor actividá nel [[Los Angeles Memorial Coliseum|Memorial Coliseum]] de [[Los Angeles (California)|Los Angeles]] ye Méxicu, qu'apostó 62 partíos nel inmueble. Dolce d'ellos en competencia oficial (3 d'eliminatoria y 8 de la [[Copa d'Oru de la Concacaf|Copa Oru]]), incluyíes les finales de la [[Copa d'Oru de la Concacaf|Copa Oru]] de [[Copa d'Oru de la Concacaf 1996|1996]] y [[Copa d'Oru de la Concacaf 1998|1998]], nes que se coronó venciendo 2-0 a {{sel|Brasil}} y 1-0 a {{sel|Estaos Xuníos}} respeutivamente. Inclusive l'escenariu angelino ye'l segundu estadiu onde más partíos apostó'l representativu mexicanu, solo dempués de la so sede oficial l'[[Estadiu Azteca]], superando a cualesquier otra cortil tanta nel so país como n'Estaos Xuníos.<ref>{{cita publicación |nome= Jorge Witker|fecha = febreru de 2003|títulu=En tierra de les barres y les estrelles|revista=Soccermania|volume= |númberu= |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu|páxines=26-29}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/claro-mx/futbol/seleccion-mx/2017/07/20/596191cee5fdead55f8b45b7.html|títulu= Estaos Xuníos, la casa de la seleición mexicana dende 2002 |fechaaccesu=14 d'ochobre de 2017}}</ref> Foi a mediaos de la década de 1980, que la seleición mexicana empezó a adoptalo como sede habitual de los sos xuegos amistosos nel país vecín, en gran midida pola singularidá poblacional de Los Angeles, que la alluga como la segunda ciudá con más mexicanos nel mundu (solo dempués de la Ciudá de Méxicu).<ref>{{cita web |url=https://www.facebook.com/SREMX/photos/a.153779047969076.31090.122629161084065/677406905606285/|títulu=Perfil de la SRE|fechaaccesu=14 de xunetu de 2007}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.jornada.unam.mx/2007/10/13/index.php?section=mundu&article=027n1mun|títulu=Los Angeles, epicentru de les lluches qu'inciden nos tresformamientos n'EU|fechaaccesu=14 de xunetu de 2007}}</ref><ref>{{cita web |url=http://consulmex.sre.gob.mx/mcallen/images/stories/2013/contribuciones.pdf|títulu=Los mexicanos n'Estaos Xuníos|fechaaccesu=14 de xunetu de 2007}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.planetacurioso.com/2007/04/11/sabies-que-los-angeles-ye-la ciudá-con-mas-mexicanos-en-el mundu-despues-de-la-ciudad-de-mexico/|títulu=¿Sabíes que los Ánxeles ye la ciudá con más mexicanos nel mundu dempués de la ciudá de Méxicu?|fechaaccesu=14 de xunetu de 2007}}</ref> Finalmente, y considerando solu partíos definitorios o de final, los estadios nos que conquistó dalgún títulu internacional fora de Méxicu son: [[Estadiu Pedro Marrero|La Tropical]] de L'Habana, el [[Estadiu Doroteo Guamuch Flores|Mateo Flores]] de Guatemala, el [[Queen's Park Oval]] de Puertu España, el [[Los Angeles Memorial Coliseum|Memorial Coliseum]] de [[Los Angeles (California)|Los Angeles]], el [[Giants Stadium]] de [[Nueva York]], el [[Estadiu Rose Bowl|Rose Bowl]] de [[Pasadena (California)|Pasadena]] y el [[Lincoln Financial Field]] de Filadelfia. La categoría [[Seleición de fútbol sub-17 de Méxicu|Sub-17]] ganó'l so primer títulu mundial nel [[Estadiu Nacional de Perú|Nacional]] de Lima en [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2005|Perú 2005]]. La [[Méxicu nel Tornéu Olímpicu de Fútbol|Seleición Olímpica]] conquistó la medaya d'oru en [[Tornéu masculín de fútbol nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|Londres 2012]] dientro del llexendariu [[Estadiu Wembley (2007)|Wembley]]. == Uniforme y escudu == {{AP|Uniforme de la seleición de fútbol de Méxicu}} [[Ficheru:Camiseta de Méxicu 1986.jpg|miniaturadeimagen|180px|derecha|L'escudu de la Federación Mexicana de Fútbol ([[Federación Mexicana de Fútbol|FMF]]) utilizar por primer vegada na edición décimu tercer de la [[Copa Mundial de Fútbol de 1986]]]] Al momentu d'apostate los primeros duelos d'una seleición nacional, ye dicir escontra finales de [[1923]], nun yera habitual l'usu de los colores de la bandera pa fines de vistimienta. Nun principiu y n'homenaxe a la {{sel|España|seleición española}}, el representativu mexicanu adoptó'l tonu coloráu que depués camudó a guinda (con un bies blancu na camiseta), los pantaloncillos y calcetiar negros. Pal [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos d'Ámsterdam 1928|Tornéu olímpicu d'Ámsterdam 1928]] camudóse'l pantaloncillo por unu blancu. L'únicu cambéu nesta vistimienta pa [[Copa Mundial de Fútbol de 1930|Uruguái 1930]] foi la torna del short negru. Los colores del uniforme actual provienen de la [[Bandera de Méxicu|bandera nacional]] (polo que al equipu conózse-y como «El Tri», por cuenta de los sos trés colores), camiseta verde, shorts blancos y calceties coloraes (en dellos partíos calcetiar fueron blanques ya inclusive los pantaloncillos fueron verdes). Sicasí, tan tradicional vistimienta, nun empezó a ser utilizada sinón hasta'l [[Campeonatu Panamericanu de Fútbol Segundo edición|Campeonatu Panamericanu 1956]], esto como un intentu d'afalar la identidá nacional a xugadores y afición, amestándolos col uniforme del equipu mexicanu. Por necesidá en competencies internacionales, túvose que buscar un segundu uniforme; por ello, rescatóse la guinda na década de los años ochenta y sustituyóse col blancu. Foi hasta [[1984]] en que camudó'l tonu de calcetiar, de verde a colloráu, naciendo con ello l'equipu Tricolor», un llamátigu aceptáu rápido pola afición.<ref>{{cita web |url=http://www.excelsior.com.mx/adrenalina/opinion/ricardo-salazar/2015/02/03/1006184 |títulu=La estinción del tricolor |fechaaccesu=4 de febreru de 2015}}</ref> Verdaderamente, los tonos verdes y los modelos variaron mientres 60 años, pero nunca s'abandonó'l color qu'identifica a la seleición mexicana de fútbol ya inclusive a toles sos análogues con llende d'edá y na categoría femenil, según a les delegaciones d'otres disciplines deportives. L'escudu que porta la playera, ye'l de la [[Federación Mexicana de Fútbol]], que salvo dellos cambeos en tonalidaes y adautaciones (como la del balón), siempres foi'l mesmu. Consiste nuna águila de perfil que s'atopa parada nuna pata sobre la Piedra del Sol» (conocíu como «calendariu azteca»), que tien delantre de si un balón. Estos trés figures tán arrodiaes por un cintillo doráu a manera de semi-círculu, con una inscripción que reproduz la razón social de la Federación. Sicasí, y al igual que los colores patrios», dichu escudu nun foi parte de la playera nun principiu. La so inclusión foi fecha en [[Copa Mundial de Fútbol de 1986|Méxicu 1986]], hasta entós el so distintivu yera un triángulu con colores verde, blancu y colloráu, que na parte cimera tenía un rectángulu negru cola pallabra ''Méxicu'' en lletres blanques. Nun intentu de recordar la orixinal vistimienta, nel añu 2001 la marca que vistía a la seleición nesi momentu, [[Atletica (Marca)|Atletica]], decidió crear un tercer uniforme colos mesmos colores que'l d'antaño. Dende 2002 la marca d'Estaos Xuníos [[Nike]] vistió al plantel de la seleición mexicana hasta 2006, y dende 2007 la marca alemana [[Adidas]] encargar de la vistimienta de la seleición mexicana, proponiendo, a partir de 2010 un uniforme alternativu dafechu negru.<ref>{{cita web |url=http://www.espndeportes.com/news/story?id=2004703&s=mundial&type=story |títulu= La historia del uniforme mundialista de la Seleición de Méxicu |fechaaccesu=7 d'agostu de 2014}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.femexfut.org.mx/portalv2/secciones.aspx?s=966&m=8&i=Principal |títulu=Historia de la Seleición Mexicana |fechaaccesu=7 d'agostu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160308164315/http://femexfut.org.mx/portalv2/secciones.aspx?i=principal&m=8&s=966 |fechaarchivu=2016-03-08 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://culturacolectiva.com/la camiseta-de-mexico-en-los-mundiales/ |títulu= La camiseta de Méxicu nos Mundiales |fechaaccesu=7 d'agostu de 2014}}</ref> <center> {| | {{Uniforme |pattern_la = |pattern_b =_mexico1928 |pattern_ra =|pattern_so =_socks | |leftarm = 800020 |body = 800020 |rightarm = 800020 |shorts = 000040 |socks = 000040 |títulu = Primer Equipación}} | {{Uniforme |pattern_la = _nig06h |pattern_b = _3_stripes_vneck_white |pattern_ra = _nig06h |pattern_sh = _mexico86h |pattern_so = _3_stripes_white |leftarm = 198027 |body = 198027 |rightarm = 198027 |shorts = FFFFFF |socks = FE1927 |títulu = [[Uniforme de la seleición de fútbol de Méxicu|(Ver evolución)]]}} | {{Camiseta |pattern_la = _mex18h |pattern_b = _mex18h |pattern_ra =_mex18h |pattern_sh =_mex18h |pattern_so =_mex18h |leftarm = FFFFFF |body = FFFFFF |rightarm = FFFFFF |shorts = 03a154 |socks = FFFFFF |títulu = Equipación Actual}} |} </center> == Rivalidá == {{AP|Rivalidá futbolística ente Méxicu y Estaos Xuníos}} Mientres munchos años esti alcuentru nun yera tomáu como un clásicu por cuenta de que'l fútbol, o «soccer» como ye conocíu n'Estaos Xuníos, nun yera un deporte popular nel mentáu país y la so seleición yera regularmente goliada pola seleición mexicana. La situación camudó dempués de la [[Copa Mundial de Fútbol de 1994]] celebrada n'[[Estaos Xuníos]], cuando supunxo un fuerte impulsu nel desenvolvimientu del fútbol. Con tal motivu, el partíu ente Méxicu y {{sel|Costa Rica}}, hasta entós yera consideráu'l clásicu de la Concacaf, foi camudando debíu a la crecedera futbolística del [[Fútbol nos Estaos Xuníos|fútbol d'Estaos Xuníos]] y les sos participaciones en distintos torneos hasta pasar a ser el mayor rival mexicanu.<ref>{{cita web |autor=Enrique Gómez |títulu=Rivalidad de Méxicu en Concacaf |url=http://o.foxdeportes.com/mexico/story/rivalidaes-de-mexico-en-concacaf/ |editorial=Fox Deportes |fecha=3 de xunetu de 2015 |fechaaccesu=24 de xineru de 2016 }}</ref> La seleición mexicana caltién una gran rivalidá futbolística con {{sel|Estaos Xuníos}}, siendo al día de güei, el más destacáu de la Confederación de Fútbol de Norte, Centroamérica y el Caribe.<ref>{{cita web |url=http://.cnn.com/2008/SPORT/football/11/06/first11.rivalries/index.html |títulu=Top 10 international rivalries |fechaaccesu=28 de marzu de 2015 |formatu=HTML |autor=Duke, Greg |fecha=6 de payares de 2008 |editorial=CNN |idioma=inglés }}</ref><ref>{{cita web |autor=Alejandro Pelayo |url=http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1572810&s=mundial&type=story |títulu=Méxicu vs. EU de los meyores clásicos |editorial=ESPN Deportes |fecha=15 d'agostu de 2012 |fechaaccesu=31 de marzu de 2015}}</ref> El primer alcuentru ente estos dos seleiciones concretóse'l 23 de mayu de 1934 nun partíu eliminatoriu a la Copa del Mundu del mesmu añu celebráu n'Italia, los norteamericanos vencieron 4:2.<ref name="CON"/> Méxicu y Estaos Xuníos cunten cola mayor cantidá de títulos continentales na confederación con 10 y 5 respeutivamente.<ref name="MEX"/><ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/associations/association=usa/index.html |títulu=Cuadro d'honor d'Estaos Xuníos |autor=Páxina oficial de la FIFA |fechaaccesu=31 de marzu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180414000708/http://es.fifa.com/associations/association=usa/index.html |fechaarchivu=2018-04-14 }}</ref> Dambos combinaos presentáronse en 68 enfrentamientos oficiales pa la FIFA, Méxicu aventaya la cuenta con 35 victories y 138 goles a favor, 18 victories y 79 anotaciones pa Estaos Xuníos; amás de 15 empates.<ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/headtohead/team1=mex/team2=usa/index.html |títulu=Méxicu - EE.XX. |editorial=Páxina oficial de la FIFA |fechaaccesu=31 de marzu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131105100238/http://es.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/headtohead/team1=mex/team2=usa/index.html |fechaarchivu=2013-11-05 }}</ref> == Xugadores == {{AP|Xugadores de la seleición de fútbol de Méxicu|l1=Xugadores de la seleición de fútbol de Méxicu}} [[Ficheru:Claudio Suarez.jpg|miniaturadeimagen|derecha|150px|[[Claudio Suárez]] ye'l xugador con más presencies con 177.]] A lo llargo de la historia de la seleición de fútbol de Méxicu fueron casi un millar de futbolistes los que vistieron la camiseta tricolor. Ente esa cifra de futbolistes trelce pertenecen al Club de los Cien de la FIFA, club que reconoz a los futbolistes qu'apostaren cien o más alcuentros internacionales cola so respeutiva seleición.<ref>{{cita web |url=http://resources.fifa.com/mm/document/fifafacts/stats-centclub/52/00/59/centuryclub14122017_neutral.pdf |títulu=Club de los Cien de la FIFA editorial=Páxina oficial de la FIFA |fecha=14 d'avientu de 2017 |fechaaccesu=3 d'abril de 2018 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180104132336/http://resources.fifa.com/mm/document/fifafacts/stats-centclub/52/00/59/centuryclub14122017_neutral.pdf |fechaarchivu=2018-01-04 }}</ref>[[Claudio Suárez]] encabeza la llista del rubro de participaciones con 177,<ref>{{cita web |autor=Macario Reyes |url=http://www.rsssf.com/miscellaneous/suarez-intl.html |títulu=Claudio Suárez - Century of International Appearances |fechaaccesu=31 de marzu de 2015 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |idioma=inglés}}</ref> ente que [[Javier Hernández Balcázar|Javier "Chicharito" Hernández]] allúgase como'l máximu goliador con 49 anotaciones.<ref>{{cita web |autor=Luis Fernando Passo Alpuin |url=http://www.rsssf.com/miscellaneous/borgetti-intlg.html |títulu=Jared Borgetti - Goals in International Matches |fechaaccesu=31 de marzu de 2015 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |idioma=inglés}}</ref> [[Cuauhtémoc Blanco]] sobresal como'l máximu goliador en competencies oficiales al totalizar 21 tantos ente [[Copa Mundial de Fútbol|Copa del Mundu]], [[Copa FIFA Confederaciones|Confederaciones]], [[Copa América]] y [[Copa d'Oru de la Concacaf|Copa Oru]]; amás claro de los sos 12 anotaciones en [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol eliminatoriu mundialistas]].<ref>{{cita web |autor=Roberto Mamrud |url=http://www.rsssf.com/miscellaneous/blancu-intlg.html |títulu=Cuauhtémoc Blanco - Century of International Appearances |fechaaccesu=31 de marzu de 2015 |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |idioma=inglés}}</ref> Destaquen en cantidá de títulos [[Claudio Suárez]] y [[Ramón Ramírez]] con cuatro campeonatos; dambos fueron los únicos integrantes que completaron el tricampeonatu de la [[Copa d'Oru de la Concacaf|Copa Oru]] ([[Copa d'Oru de la Concacaf 1993|1993]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 1996|1996]] y [[Copa d'Oru de la Concacaf 1998|1998]]) y tamién participaron na consecución de la [[Copa FIFA Confederaciones 1999|Copa Confederaciones 1999]]. Amás de formar parte del plantel qu'algamó'l subcampeonatu de la [[Copa América]] d'[[Copa América 1993|Ecuador 1993]]. Mención especial para [[Antonio Carbajal]] quien se convirtiera nel primer xugador de la historia n'alliniar en cinco Copes del Mundu (de [[Copa Mundial de Fútbol de 1950|Brasil 1950]] a [[Copa Mundial de Fútbol de 1966|Inglaterra 1966]]).<ref>{{cita web |url=http://www.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/players/player=174456/ |títulu=FIFA Player Statistics: Antonio Carbajal |editor=Páxina oficial de la FIFA |fechaaccesu=15 de febreru de 2015}}</ref> Cuatro xugadores constitúin les trayectories más llargues como escoyíos nacionales: [[Horacio Casarín]] (1937-1956), [[Hugo Sánchez]] (1977-1998), [[Cuauhtémoc Blanco]] (1995-2014) y [[Rafael Márquez Álvarez|Rafael Márquez]] (1997-). [[Rafael Márquez Álvarez|Rafael Márquez]], [[Cuauhtémoc Blanco]] y [[Gerardo Torrado]] nesi orde rompieron l'aneya marca d'Antonio Carbajal con más duelos apostaos en Copes del Mundu. [[Adeodato López]], [[Dionisio Mejía]], [[Hilario López]], [[Horacio Casarín]], [[Javier Fragoso]], [[Enrique Borja]], [[Carlos Hermosillo]], [[Luis Arturo Hernández|Luis Hernández]] y [[Jared Borgetti]] ocuparon primero qu'Hernández la primer posición ente los goliadores; sobresaliendo'l casu de Casarín que se caltuvo como líder ente 1938 y 1969. Tou ello considerando namái duelos reconocíos por FIFA; yá que Horacio Casarín marcaría pocu más de 50 goles ante seleiciones, clubes y combinaos estranxeros, en tiempos nos que nun había la organización debida pa oficializar xuegos.<ref>{{cita publicación |nome= Jorge Witker |añu= 2004|mes= ochobre |títulu=Nel olimpo del gol|revista=Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxina=69}}</ref> De la mesma forma, nel rubro de los xuegos apostaos, antes de Suárez, lideraron l'historial [[Rafael Garza Gutiérrez|Rafael «Récor» Garza]], [[Felipe Rosas]], [[Antonio Azpiri]], [[Horacio Casarín]], [[Antonio Carbajal]], [[Salvador Reyes Monteon|Salvador Reyes]], [[Isidoro Díaz]], [[Gustavo Peña]] y [[Jorge Campos (futbolista)|Jorge Campos]]. === Última convocatoria === <small>'''Llista final pa la Copa Mundial de Fútbol.<ref>{{cita web|url=https://img.fifa.com/image/upload/qcuxk3y7c1ezwo5yylnn.pdf|títulu=Llista de xugadores. Copa Mundial de la FIFA Rusia 2018|fechaaccesu=4 de xunu de 2018|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180604213837/https://img.fifa.com/image/upload/qcuxk3y7c1ezwo5yylnn.pdf|fechaarchivu=2018-06-04}}</ref>'''</small> {| class="sortable" cellpadding="2" cellspacing="0" style="float:left; background:#f5faff; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; font-size:100%; width:65%;" |- ! style="color:white; background:#009150; width:2%;"|Nº ! style="color:white; background:#009150; width:20%;"|Nome ! style="color:white; background:#009150; width:10%;"|Posición ! style="color:white; background:#009150; width:7%;"|Edá ! style="color:white; background:#009150; width:3%;"|{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}}<ref>{{cita publicación |nome= Dellos Autores|añu= 2017 |mes= xunetu|títulu= |revista=Especial Récor: Amestar Apertura 2017 |volume= |númberu= |editorial= Notmusa |ubicación= Méxicu|páxines=18-77}}</ref> ! style="color:white; background:#009150; width:3%;"|Goles ! style="color:white; background:#009150; width:20%;"|Club |- style="background:#eee;" !13 |[[Guillermo Ochoa]] ||Porteru||align=center|32 años||align=center|92|| align="center" |0||{{Bandera|Bélxica}} [[Standard de Liège]] |- !1 |[[José de Jesús Corona]] ||Porteru||align=center|37 años||align=center|51||align=center|0||{{Bandera|Méxicu}} [[Cruz Azul Fútbol Club|Cruz Azul F. C.]] |- !12 |[[Alfredo Talavera]] ||Porteru||align=center|35 años||align=center|28||align=center|0||{{Bandera|Méxicu}} [[Deportivo Toluca|D. Toluca]] |-style="border-top:2px #009150 solid; background:#eee;" !4 |[[Rafael Márquez]]||Defensa||align=center|39 años|| align="center" |141|| align="center" |17||{{Bandera|Méxicu}} [[Atlas Fútbol Club|Atlas F. C.]] |- !15 |[[Héctor Moreno]]||Defensa||align=center|30 años||align=center|91|| align="center" |2||{{Bandera|España}} [[Real Sociedad de Fútbol|Real Sociedad]] |- !7 |[[Miguel Layún]]||Defensa|| align="center" |29 años|| align="center" |62|| align="center" |6||{{Bandera|España}} [[Sevilla Fútbol Club|Sevilla F. C.]] |- !5 |[[Diego Reyes Rosal|Diego Reyes]]||Defensa|| align="center" |25 años|| align="center" |55|| align="center" |1||{{Bandera|Portugal}} [[Fútbol Club Porto|F. C. Porto]] |- !2 |[[Hugo Ayala]]||Defensa||align=center|30 años||align=center|40|| align="center" |1||{{bandera|Méxicu}} [[Club de Fútbol Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|C. F. Tigres UANL]] |- !23 |[[Jesús Gallardo]]||Defensa||align=center|23 años||align=center|20||align=center|0||{{Bandera|Méxicu}} [[Club Universidad Nacional|C. Universidá Nacional]] |- !3 |[[Carlos Salcedo]]||Defensa|| align="center" |24 años|| align="center" |18|| align="center" |0||{{Bandera|Alemaña}} [[Eintracht Frankfurt]] |- !21 |[[Edson Álvarez]]||Defensa||align=center|20 años|| align="center" |10|| align="center" |1||{{Bandera|Méxicu}} [[Club América|C. América]] |- style="border-top:2px #009150 solid; background:#eee;" !18 |[[Andrés Guardado]]||Mediocampista|| align="center" |31 años|| align="center" |145|| align="center" |24||{{Bandera|España}} [[Real Betis]] |- !16 |[[Héctor Herrera]]||Mediocampista|| align="center" |27 años|| align="center" |63|| align="center" |5||{{Bandera|Portugal}} [[Fútbol Club Porto|F. C. Porto]] |- !20 |[[Javier Aquino]]||Mediocampista||align=center|28 años||align=center|50||align=center|0||{{Bandera|Méxicu}} [[Club de Fútbol Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|C. F. Tigres UANL]] |- !8 |[[Marco Fabián de la Mora|Marco Fabián]]||Mediocampista|| align="center" |28 años|| align="center" |37|| align="center" |8||{{Bandera|Alemaña}} [[Eintracht Frankfurt]] |- !6 |[[Jonathan Do Santos]]||Mediocampista||align=center|28 años||align=center|32||align=center|0||{{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Los Angeles Galaxy|L. A. Galaxy]] |-style="border-top:2px #009150 solid; background:#eee;" !10 |[[Giovani Do Santos]]||Delanteru||align=center|29 años||align=center|101||align=center|18||{{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Los Angeles Galaxy|L. A. Galaxy]] |- !14 |[[Javier Hernández Balcázar|Javier Hernández]]||Delanteru||align=center|29 años||align=center|100||align=center|49||{{bandera|Inglaterra}} [[West Ham United]] |- !11 |[[Carlos Vela]]||Delanteru||align=center|28 años|| align="center" |67|| align="center" |18||{{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Los Angeles Football Club|Los Angeles F. C.]] |- !19 |[[Oribe Peralta]]||Delanteru||align=center|34 años|| align="center" |65||align=center|26||{{bandera|Méxicu}} [[Club América|C. América]] |- !9 |[[Raúl Jiménez]]||Delanteru|| align="center" |26 años|| align="center" |63|| align="center" |14||{{Bandera|Portugal}} [[Sport Lisboa e Benfica|S. L. Benfica]] |- !17 |[[Jesús Manuel Corona]]||Delanteru||align=center|25 años|| align="center" |33|| align="center" |7||{{Bandera|Portugal}} [[Fútbol Club Porto|F. C. Porto]] |- !22 |[[Hirving Lozano]]||Delanteru||align=center|22 años||align=center|26||align=center|7||{{Bandera|Países Baxos}} [[PSV Eindhoven]] |- style="background:#eee; border-top:2px #009150 solid;" !{{bandera|Colombia}} !align=left|[[Juan Carlos Osorio]] !align=left|[[Entrenador|Direutor téunicu]] !align=center|{{Edá|08|06|1961}} !37 !62 ! |} {{clear}} === Más presencies === {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="width:65%; background:#f9f9f9; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; font-size:100%; text-align:center;" |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! # !! Xugador !! Periodu !! Partíos !! Goles !! Permediu |- | 1 || [[Claudio Suárez]] || 1992-2006 || 177 || 6 || {{#expr: 6/177 round 2}} |- | 2 || [[Pável Pardo]] || 1996-2009 || 145 || 10 || {{#expr: 10/145 round 2}} |- | 3 || '''[[Andrés Guardado]]''' || 2005- || 145 || 25 || {{#expr: 25/145 round 2}} |- | 4 || [[Gerardo Torrado]] || 1999-2013 || 143 || 5 || {{#expr: 6/143 round 2}} |- | 5 || '''[[Rafael Márquez]]''' || 1997- || 142 || 17 || {{#expr: 17/142 round 2}} |- | 6 || [[Jorge Campos (futbolista)|Jorge Campos]] || 1991-2003 || 129 || 0 || {{#expr: 0/129 round 2}} |- | 7 || [[Carlos Salcido]] || 2004-2014 || 122 || 10 || {{#expr: 10/122 round 2}} |- | 8 || [[Cuauhtémoc Blanco]] || 1995-2014 || 119 || 38 || {{#expr: 38/119 round 2}} |- | 9 || [[Ramón Ramírez]] || 1991-2000 || 119 || 15 || {{#expr: 15/119 round 2}} |- | 10 || [[Alberto García-Aspe|Alberto García Aspe]] || 1988-2002 || 108 || 21 || {{#expr: 21/108 round 2}} |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" | colspan="7"| <small>Actualizáu¹ al 27 de marzu de 2018.<ref>{{cita web |url=http://resources.fifa.com/mm/document/fifafacts/stats-centclub/52/00/59/centuryclub14122017_neutral.pdf |títulu=Club de los Cien de la FIFA editorial=Páxina oficial de la FIFA |fecha=14 d'avientu de 2017 |fechaaccesu=3 d'abril de 2018 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180104132336/http://resources.fifa.com/mm/document/fifafacts/stats-centclub/52/00/59/centuryclub14122017_neutral.pdf |fechaarchivu=2018-01-04 }}</ref><ref>{{cita web |autor=Roberto Mamrud |url=http://www.rsssf.com/miscellaneous/mex-recintlp.html |títulu=Appearances for Mexico National Team |editor=The Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |idioma=inglés}}</ref></small> |} === Máximos goliadores === {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="width:65%; background:#f9f9f9; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; font-size:100%; text-align:center;" |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! # !! Xugador !! Periodu !! Goles !! Partíos !! Permediu |- | 1 || '''[[Javier Hernández Balcázar|Javier Hernández]]''' || 2009- || 49 || 100 || {{#expr: 49/100 round 2}} |- | 2 || [[Jared Borgetti]] || 1997-2008 || 46 || 89 || {{#expr: 46/89 round 2}} |- | 3 || [[Cuauhtémoc Blanco]] || 1995-2014 || 38 || 119 || {{#expr: 38/119 round 2}} |- | 4 || [[Luis Hernández (futbolista)|Luis Hernández]] || 1995-2002 || 35 || 85 || {{#expr: 35/85 round 2}} |- | 5 || [[Carlos Hermosillo]] || 1984-1997 || 34 || 90 || {{#expr: 34/90 round 2}} |- | 6 || [[Enrique Borja]] || 1966-1975 || 31 || 65 || {{#expr: 31/65 round 2}} |- | 7 || [[Luis Roberto Alves]] || 1988-2001 || 30 || 84 || {{#expr: 30/84 round 2}} |- | 8 || [[Hugo Sánchez]] || 1977-1998 || 29 || 58 || {{#expr: 29/58 round 2}} |- | 9 || [[Luis García Postigo|Luis García]] || 1991-1999 || 28 || 77 || {{#expr: 28/77 round 2}} |- | 10 || '''[[Oribe Peralta]]''' || 2005- || 26 || 65 || {{#expr: 26/65 round 2}} |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" | colspan="7"| <small>Actualizáu al 27 de marzu de 2018.<ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/teams/team=43911/players.html |títulu=Xugadores de la seleición de Méxicu |fechaaccesu=14 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140715114230/http://es.fifa.com/worldcup/teams/team=43911/players.html |fechaarchivu=2014-07-15 }}</ref><ref>{{cita publicación |nome= Jorge Witker |añu= 2004|mes= ochobre |títulu=Nel olimpo del gol|revista=Soccermania |editorial= Televisa |ubicación= Méxicu |páxines=68-79}}</ref></small> |} <small> <sup>1</sup> Los goles y xuegos contabilizaos a los escoyíos mexicanos, solo inclúin aquellos asocedíos ante seleiciones afiliaes a la [[FIFA]].</small> == Seleccionadores == {{AP|Entrenadores de la Seleición de fútbol de Méxicu|l1=Entrenadores de la Seleición de fútbol de Méxicu}} A lo llargo de la so historia, la seleición de fútbol de Méxicu foi dirixida por 43 entrenadores distintos, de los cualos la gran mayoría fueron de nacionalidá mexicana, ente que'l seleccionadores estranxeros fueron de distintes nacionalidaes, siendo l'arxentina la más solicitada con trés representantes ([[César Luis Menotti|César Menotti]], [[Vicente Cayetano Rodríguez|Cayetano Rodríguez]], [[Ricardo La Volpe]]), la húngara con dos elementos ([[György Orth]], [[Árpád Fekete]]), dos de nacionalidá española ([[Juan Luque de Serrallonga]], [[Antonio López Herranz]]), dos colombianos ([[Juan Carlos Osorio]] y [[Luis Pompilio Páez]]; esti postreru como suplente na [[Copa d'Oru de la Concacaf 2017|Copa Oro 2017]] por sanción de la FIFA a Osorio, del cual yera'l so auxiliar), un inglés ([[Alfred C. Crowle|Alfred Crowle]]), un serbiu ([[Bora Milutinović]]), un brasilanu ([[Ricardo Ferretti]]) y un suecu ([[Sven-Göran Eriksson]]). Destaca ente ellos [[Manuel Lapuente]] quien llograra'l títulu más importante en categoría mayor del balompié mexicanu, al conquistar la [[Copa FIFA Confederaciones 1999]]. Mención estreme tamién, pa los entrenadores qu'algamaron el subcampeonatu de la [[Copa América]] n'[[Copa América 1993|Ecuador 1993]] y [[Copa América 2001|Colombia 2001]]: [[Miguel Mejía Barón]] y [[Javier Aguirre]] respeutivamente, siendo estes les meyores actuaciones d'un representativu mexicanu, fora del país, en competencia oficial. Sobresalen otramiente, aquellos téunicos que llograron les más destacaes actuaciones en [[Copa Mundial de Fútbol|Copa del Mundu]]: [[Raúl Cárdenas]] en [[Copa Mundial de Fútbol de 1970|Méxicu 1970]] y [[Bora Milutinović]] en [[Copa Mundial de Fútbol de 1986|Méxicu 1986]]. El primer entrenador que tomó la direición téunica na historia foi'l mexicanu [[Adolfo Frías Beltrán]]. L'entrenador que más vegaes dirixó a la seleición mexicana ye'l mexicanu [[Ignacio Trelles]] con 106 partíos. Mientres, el téunicu serbiu [[Bora Milutinović]] foi'l seleccionador que más victories consiguió mientres la so estancia con cincuenta y cuatro, siendo coles mesmes el seleccionador estranxeru que más alcuentros dirixó a la Seleición de Méxicu. {| {{tablaguapa}} style="width:40%;" |- align=center !colspan=4 style="background:#009150"|<span style="color:#fff;">Direición téunica actual |- align=left |'''Entrenador:''' |{{bandera|Colombia}} [[Juan Carlos Osorio]] |- align=left |'''Entrenador ayudante:''' |{{bandera|Colombia}} [[Luis Pompilio Páez]] |- align=left |'''Entrenador ayudante:''' |{{bandera|Colombia}} [[Humberto Sierra]] |- align=left |'''Preparador físicu:''' |{{bandera|Colombia}} [[Jorge Ríos]] |- align=left |'''Preparador de porteros:''' |{{bandera|Colombia}} [[Néstor Marín]] |} == Resultaos == {{AP|Partíos de la Seleición de fútbol de Méxicu|l1=Partíos de la Seleición de fútbol de Méxicu}} === Últimos alcuentros === <small><center>''Actualizáu'l [[27 de marzu]] de [[2018]].<ref>{{cita web |url= http://es.fifa.com/associations/association=mex/fixturesresults/gender=m/index.html |títulu= Méxicu - Partíos y Resultaos |fechaaccesu= 17 de xunu de 2014 |autor= [[FIFA]] |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20100528125625/http://es.fifa.com/associations/association=mex/fixturesresults/gender=m/index.html |fechaarchivu= 2010-05-28 }}</ref></center></small> == Estadístiques == {{AP|Estadístiques de la Seleición de fútbol de Méxicu|l1=Estadístiques de la Seleición de fútbol de Méxicu}} <small>''Nota 1: Los [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos|Torneos Olímpicos de Fútbol]] d'[[Fútbol nos Xuegos Olímpicos d'Ámsterdam 1928|Ámsterdam 1928]] y [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Londres 1948|Londres 1948]]; según les ediciones del tornéu de fútbol nos [[Xuegos Centroamericanos y del Caribe]] de [[III Xuegos Centroamericanos y del Caribe|San Salvador 1935]] y [[Fútbol nos Xuegos Centroamericanos y del Caribe de Ciudá de Panamá 1938|Panamá 1938]] son consideraos por [[FIFA]] como de ''categoría "A"'' (seleiciones absolutes).''</small> <small>''Nota 2: Los 4 partíos de la [[Copa NAFC 1949]] y 15 duelos correspondientes a les [[Copa d'Oru de la Concacaf|Copa CONCACAF]] de [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1974#Ronda final: Campeonatu Concacaf de 1973|1973]], [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1978#Ronda final: Campeonatu Concacaf de 1977|1977]] y [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1982#Ronda final: Campeonatu Concacaf de 1981|1981]], pertenecen tamién a la eliminatoria mundialista.''</small> {| class="sortable" align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%;" width=60% |- align=center bgcolor=#009150 style="color:white;" ! width="50"% | Competición ! width="5%" | {{abreviatura|PX|Partíu xugaos}} ! width="5%" | {{abreviatura|PG|Partíu ganaos}} ! width="5%" | {{abreviatura|PE|Partíu empataos}} ! width="5%" | {{abreviatura|PP|Partíu perdíos}} ! width="5%" | {{abreviatura|GF|Goles a favor}} ! width="5%" | {{abreviatura|GC|Goles en contra}} ! width="5%" | {{abreviatura|Dif.|Diferencia de goles}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|[[Copa Mundial de Fútbol]]||53||14||14||25||57||92||-35 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|[[Copa FIFA Confederaciones]]||27||11||6||10||44||43||1 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|[[Copa América]]||48||19||13||16||66||62||4 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|[[Fútbol nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]]||3||0||0||3||5||15||-10 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|[[Copa d'Oru de la Concacaf]]||67||48||10||9||155||41||114 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|Copa Concacaf||38||22||10||6||78||24||54 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|[[Fútbol nos Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Xuegos Centroamericanos y del Caribe]]||10||9||1||0||43||9||34 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|[[Copa de Naciones Norteamericana]]||4||2||1||1||7||4||3 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|[[Copa NAFC]]||6||6||0||0||25||3||22 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|[[Campeonatu Panamericanu de Fútbol]]||16||3||4||9||18||30||-12 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|[[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol|Clasificación pa la Copa Mundial]]||175||113||37||25||436||126||310 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|Eliminatories Copa Concacaf||4||3||0||1||10||2||8 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|[[Copa Concacaf 2015|''Play-off eliminatoriu para Copa Confederaciones'']]||1||1||0||0||3||2||1 |- style="border-top:1px solid #222;" bgcolor=#FFFFFF !align=center|Total oficiales <br /><small>La suma ye inexacta, yá que se contempla lo comentao na nota 2</small> || 433 || 239 || 91 || 103 || 894 || 438 ||+456 |- style="border-top:1px solid #222;" bgcolor=#FFFFFF !align=center|Sub-total amistosos || 415 || 196 || 106 || 113 || 630 || 436 ||+194 |- style="border-top:1px solid #222;" bgcolor=#FFFFFF !align=center|Acumuláu históricu || 848 || 435 || 197 || 216 || 1524 || 874 ||+650 |} <small><center>''Actualizáu'l [[27 de marzu]] de [[2018]].</center></small> === [[Copa Mundial de Fútbol]] === {{AP|Méxicu na Copa Mundial de Fútbol|l1=Méxicu na Copa Mundial de Fútbol}} {| border="1" cellpadding="1" cellspacing="0" style="background:#f9f9f9; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center; width:85%;" |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! style="width:222px;"| Edición ! style="width:105px;"| Resultancia !width="65"| Posición ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos xugaos"|PX ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos ganaos"|PG ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos empataos"|PE ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos perdíos"|PP ! style="width:33px; cursor:help;" title="Goles a favor"|GF ! style="width:33px; cursor:help;" title="Goles en contra"|GC ! style="width:33px; cursor:help;" title="Diferencia de goles"|Dif. ! style="width:33px; cursor:help;" title="Puntos"|Pts. ! style="width:45px; cursor:help;" title="Rendimientu"|Rend. ! style="width:170px;"| Goliador |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{bandera|Uruguái}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1930|Uruguái 1930]] | [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1930|Primer fase]] | 13ᵘ || 3 || 0 || 0 || 3 || 4 || 13 || -9 || 0 || 0% || [[Manuel Rosas Sánchez|Manuel Rosas]]: 2 |- ! {{bandera|Reinu d'Italia}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1934|Italia 1934]] | colspan="12" |''Nun se clasificó'' |- ! {{bandera|Francia}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1938|Francia 1938]] | colspan="12" |''Nun participó'' |- ! {{bandera|Brasil}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1950|Brasil 1950]] | [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1950|Primer fase]] | 12ᵘ || 3 || 0 || 0 || 3 || 2 || 10 || -8 || 0 || 0% || [[Héctor Ortiz Benítez|Ortiz]], [[Horacio Casarín|Casarín]] |- ! {{bandera|Suiza}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1954|Suiza 1954]] | [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1954|Primer fase]] | 13ᵘ || 2 || 0 || 0 || 2 || 2 || 8 || -6 || 0 || 0% || [[José Lamadrid|Lamadrid]], [[Tomás Balcázar|Balcázar]] |- ! {{bandera|Suecia}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1958|Suecia 1958]] | [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1958|Primer fase]] | 16ᵘ || 3 || 0 || 1 || 2 || 1 || 8 || -7 || 1 || 16.6% || [[Jaime Belmonte]] |- ! {{bandera|Chile}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1962|Chile 1962]] | [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1962|Primer fase]] | 11ᵘ || 3 || 1 || 0 || 2 || 3 || 4 || -1 || 2 || 33.3% || [[Isidoro Díaz|Díaz]], [[Alfredo del Águila|del Águila]], [[Héctor Hernández|Hernández]] |- ! {{bandera|Inglaterra}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1966|Inglaterra 1966]] | [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1966|Primer fase]] | 12ᵘ || 3 || 0 || 2 || 1 || 1 || 3 || -2 || 2 || 33.3% || [[Enrique Borja]] |- ! style="border: 3px solid red" |{{bandera|Méxicu}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1970|Méxicu 1970]] ! [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1970|Cuartos de final]] | 6ᵘ || 4 || 2 || 1 || 1 || 6 || 4 || 2 || 5 || 62.5% || [[Javier Valdivia]]: 2 |- ! {{bandera|Alemaña}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1974|Alemaña 1974]] | colspan="12" |''Nun se clasificó'' |- ! {{bandera|Arxentina|alt}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1978|Arxentina 1978]] | [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1978|Primer fase]] | 16ᵘ || 3 || 0 || 0 || 3 || 2 || 12 || -8 || 0 || 0% || [[Víctor Rangel|Rangel]], [[Arturo Vázquez Ayala|Vázquez]] |- ! {{bandera|España}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1982|España 1982]] | colspan="12" |''Nun se clasificó'' |- ! style="border: 3px solid red" |{{bandera|Méxicu}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1986|Méxicu 1986]] ! [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1986|Cuartos de final]] | 6ᵘ || 5 || 3 || 2 || 0 || 6 || 2 || 4 || 8 || 80% || [[Fernando Quirarte]]: 2 |- ! {{bandera|Italia}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1990|Italia 1990]] | colspan="12" |''Nun participó''<ref group="n">Méxicu nun participó na Copa del Mundu de 1990 por una sanción que-y torgaba competir en cualquier competición oficial pa cualesquier de les sos categoríes. El motivu foi por una alliniación indebida en tornéu eliminatoriu xuvenil, al presentar xugadores que superaben la edá dexada ''(vease [[Los cachirules]])''.</ref> |- ! {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1994|Estaos Xuníos 1994]] | [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1994|Octavos de final]] | 13ᵘ || 4 || 1 || 2 || 1 || 4 || 4 || 0 || 5 || 41.6% || [[Luis García Postigo|Luis García]]: 2 |- ! {{bandera|Francia}} [[Copa Mundial de Fútbol de 1998|Francia 1998]] | [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 1998|Octavos de final]] | 13ᵘ || 4 || 1 || 2 || 1 || 8 || 7 || 1 || 5 || 41.6% || [[Luis Hernández (futbolista)|Luis Hernández]]: 4 |- ! {{bandera|Corea del Sur}}{{bandera|Xapón}} [[Copa Mundial de Fútbol de 2002|Corea del Sur y Xapón 2002]] | [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 2002|Octavos de final]] | 11ᵘ || 4 || 2 || 1 || 1 || 4 || 4 || 0 || 7 || 58.3% || [[Jared Borgetti]]: 2 |- ! {{bandera|Alemaña}} [[Copa Mundial de Fútbol de 2006|Alemaña 2006]] | [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 2006|Octavos de final]] | 15ᵘ || 4 || 1 || 1 || 2 || 5 || 5 || 0 || 4 || 33.3% || [[Omar Bravo]]: 2 |- ! {{bandera|Sudáfrica}} [[Copa Mundial de Fútbol de 2010|Sudáfrica 2010]] | [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 2010|Octavos de final]] | 14ᵘ || 4 || 1 || 1 || 2 || 4 || 5 || -1 || 4 || 33.3% || [[Javier Hernández Balcázar|Javier Hernández]]: 2 |- ! {{bandera|Brasil}} [[Copa Mundial de Fútbol de 2014|Brasil 2014]] | [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 2014|Octavos de final]] | 10ᵘ || 4 || 2 || 1 || 1 || 5 || 3 || 2 || 7 || 58.3% || [[Oribe Peralta|Peralta]], [[Andrés Guardado|Guardado]], [[Rafael Márquez|Márquez]], [[Javier Hernández Balcázar|Hernández]], [[Giovani dos Santos|do Santos]] |- ! {{bandera|Rusia}} [[Copa Mundial de Fútbol de 2018|Rusia 2018]] | ''[[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificáu]]'' ||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||- |- ! {{bandera|Qatar}} [[Copa Mundial de Fútbol de 2022|Qatar 2022]] |- colspan="12" |''Por definir'' ! {{Tc|Tabla estadística de la Copa Mundial de Fútbol|Total}} ! 16/21 || 13° || 53 || 14 || 14 || 25 || 57 || 92 || -35 || 50 || 38.4% || [[Luis Hernández (futbolista)|Luis Hernández]]: 4 |} === [[Copa FIFA Confederaciones]] === {{AP|Méxicu en la Copa FIFA Confederaciones|l1=Méxicu en la Copa FIFA Confederaciones}} {| border="1" cellpadding="1" cellspacing="0" style="background:#f9f9f9; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center; width:85%;" |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! style="width:222px;"| Edición ! style="width:105px;"| Resultancia !width="65"| Posición ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos xugaos"|PX ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos ganaos"|PG ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos empataos"|PE ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos perdíos"|PP ! style="width:33px; cursor:help;" title="Goles a favor"|GF ! style="width:33px; cursor:help;" title="Goles en contra"|GC ! style="width:33px; cursor:help;" title="Diferencia de goles"|Dif. ! style="width:33px; cursor:help;" title="Puntos"|Pts. ! style="width:45px; cursor:help;" title="Rendimientu"|Rend. ! style="width:170px;"| Goliador |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{bandera|Arabia Saudita}} [[Copa FIFA Confederaciones 1992|Arabia Saudita 1992]] | colspan="12" |''Nun se clasificó'' |- style="background:#cd7f32;" ! style="background:#f9f9f9;"| {{bandera|Arabia Saudita}} [[Copa Rei Fahd 1995|Arabia Saudita 1995]] | [[Méxicu en la Copa Rei Fahd 1995|Tercer puestu]] || 3° || 3 || 1 || 2 || 0 || 4 || 2 || 2 || 5 || 55.5% || '''[[Luis García Postigo|Luis García]]: 3''' |- ! {{bandera|Arabia Saudita}} [[Copa FIFA Confederaciones 1997|Arabia Saudita 1997]] | [[Méxicu en la Copa FIFA Confederaciones 1997|Primer fase]] || 5° || 3 || 1 || 0 || 2 || 8 || 6 || 2 || 3 || 33.3% || [[Cuauhtémoc Blanco]]: 3 |- style="background:gold;" ! style="border:3px solid red; background:#f9f9f9;"|{{bandera|Méxicu}} [[Copa FIFA Confederaciones 1999|Méxicu 1999]] ! [[Méxicu en la Copa FIFA Confederaciones 1999|Campeón]] || 1° || 5 || 4 || 1 || 0 || 13 || 6 || 7 || 13 || 86.6% || [[Cuauhtémoc Blanco]]: 6 |- ! {{bandera|Corea del Sur}}{{bandera|Xapón}} [[Copa FIFA Confederaciones 2001|Corea del Sur y Xapón 2001]] | Primer fase || 8° || 3 || 0 || 0 || 3 || 1 || 8 || -7 || 0 || 0% || [[Víctor Ruiz del Valle|Víctor Ruiz]]: 1 |- ! {{bandera|Francia}} [[Copa FIFA Confederaciones 2003|Francia 2003]] | colspan="12" |''Nun se clasificó'' |- style="background:#87cefa;" ! style="background:#f9f9f9;"| {{bandera|Alemaña}} [[Copa FIFA Confederaciones 2005|Alemaña 2005]] | [[Méxicu en la Copa FIFA Confederaciones 2005|Cuartu puestu]] || 4° || 5 || 2 || 2 || 1 || 7 || 6 || 1 || 8 || 53.3% || [[Jared Borgetti]]: 3 |- ! {{bandera|Sudáfrica}} [[Copa FIFA Confederaciones 2009|Sudáfrica 2009]] | colspan="12" |''Nun se clasificó'' |- ! {{bandera|Brasil}} [[Copa FIFA Confederaciones 2013|Brasil 2013]] | [[Méxicu en la Copa FIFA Confederaciones 2013|Primer fase]] || 6° || 3 || 1 || 0 || 2 || 3 || 5 || -2 || 3 || 33.3% || [[Javier Hernández Balcázar|Javier Hernández]]: 3 |- style="background:#87cefa;" ! style="background:#f9f9f9;"| {{bandera|Rusia}} [[Copa FIFA Confederaciones 2017|Rusia 2017]] | [[Méxicu en la Copa FIFA Confederaciones 2017|Cuartu puestu]] || 4° || 5 || 2 || 1 || 2 || 8 || 10 || -2 || 7 || 58.3% || [[Javier Hernández Balcázar|Hernández]], [[Héctor Moreno|Moreno]], [[Raúl Jiménez|Jiménez]], [[Oribe Peralta|Peralta]], [[Hirving Lozano|Lozano]], [[Néstor Araujo|Araujo]], [[Marco Fabián|Fabián]], ''[[Luis Neto]] ([[Autogol|ag.]])'' |- ! {{bandera|}} [[Copa FIFA Confederaciones 2021|Por definir 2021]] | Por definir || || || || || || || || || || || |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! {{Tc|Copa FIFA Confederaciones#Clasificación histórica|Total}} || 7/10 || 2° || 27 || 11 || 6 || 10 || 44 || 43 || 1 || 39 || 48% || {{Tc|Cuauhtémoc Blanco}}: 9 |} === [[Copa América]] === {{AP|Méxicu na Copa América|l1=Méxicu na Copa América}} {| border="1" cellpadding="1" cellspacing="0" style="background:#f9f9f9; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center; width:85%;" |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! style="width:222px;"| Edición ! style="width:105px;"| Resultancia !width="65"| Posición ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos xugaos"|PX ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos ganaos"|PG ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos empataos"|PE ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos perdíos"|PP ! style="width:33px; cursor:help;" title="Goles a favor"|GF ! style="width:33px; cursor:help;" title="Goles en contra"|GC ! style="width:33px; cursor:help;" title="Diferencia de goles"|Dif. ! style="width:33px; cursor:help;" title="Puntos"|Pts. ! style="width:45px; cursor:help;" title="Rendimientu"|Rend. ! style="width:170px;"| Goliador |- ! 1916-1991 |colspan="12"| ''Nun participó'' |- style="background:silver;" ! style="background:#f9f9f9;"| {{bandera|Ecuador|1900}} [[Copa América 1993|Ecuador 1993]] | '''Subcampeón''' || 2° || 6 || 2 || 2 || 2 || 9 || 9 || 0 || 6 || 50% || [[Luis Roberto Alves|Zague]], [[David Patiño|Patiño]], [[Alberto García-Aspe|García Aspe]]: 2 |- ! {{bandera|Uruguái}} [[Copa América 1995|Uruguái 1995]] | Cuartos de final || 7° || 4 || 1 || 2 || 1 || 5 || 4 || 1 || 5 || 41.6% || '''[[Luis García Postigo|Luis García]]: 4''' |- style="background:#cfaa88;" ! style="background:#f9f9f9;"| {{bandera|Bolivia}} [[Copa América 1997|Bolivia 1997]] | Tercer puestu || 3° || 6 || 2 || 2 || 2 || 8 || 9 || -1 || 8 || 44.4% || '''[[Luis Hernández (futbolista)|Luis Hernández]]: 6''' |- style="background:#cfaa88;" ! style="background:#f9f9f9;"| {{bandera|Paraguái|1990}} [[Copa América 1999|Paraguái 1999]] | Tercer puestu || 3° || 6 || 3 || 1 || 2 || 10 || 9 || 1 || 10 || 55.5% || [[Luis Hernández (futbolista)|Luis Hernández]]: 3 |- style="background:silver;" ! style="background:#f9f9f9;"| {{bandera|Colombia}} [[Copa América 2001|Colombia 2001]] | '''Subcampeón''' || 2° || 6 || 3 || 1 || 2 || 5 || 3 || 2 || 10 || 55.5% || [[Jared Borgetti]]: 2 |- ! {{bandera|Perú}} [[Copa América 2004|Perú 2004]] | Cuartos de final || 6° || 4 || 2 || 1 || 1 || 5 || 7 || -2 || 7 || 58.3% || [[Ricardo Osorio|Osorio]], [[Pável Pardo|Pardo]], [[Héctor Altamirano|Altamirano]], [[Adolfo Bautista|Bautista]], [[Ramón Morales|Morales]]: 1 |- style="background:#cfaa88;" ! style="background:#f9f9f9;"| {{bandera|Venezuela}} [[Copa América 2007|Venezuela 2007]] | Tercer puestu || 3° || 6 || 4 || 1 || 1 || 13 || 5 || 8 || 13 || 72.2% || [[Nery Castillo]]: 4 |- ! {{bandera|Arxentina}} [[Copa América 2011|Arxentina 2011]] | [[Méxicu na Copa América 2011|Primer fase]] || 12° || 3 || 0 || 0 || 3 || 1 || 4 || -3 || 0 || 0% || [[Néstor Araujo]]: 1 |- ! {{bandera|Chile}} [[Copa América 2015|Chile 2015]] | Primer fase || 11° || 3 || 0 || 2 || 1 || 4 || 5 || -1 || 2 || 22.2% || [[Matías Vuoso|Vuoso]] y [[Raúl Jiménez|Jiménez]]: 2 |- ! {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa América Centenariu|Estaos Xuníos 2016]] | [[Méxicu na Copa América Centenariu|Cuartos de final]] || 7° || 4 || 2 || 1 || 1 || 6 || 9 || -3 || 7 || 58.3% || [[Rafael Márquez|Marquéz]], [[Héctor Herrera|Herrera]], [[Javier Hernández Balcázar|Hernández]], [[Oribe Peralta|Peralta]] y [[Jesús Manuel Corona|Corona]]: 1 |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! {{Tc|Copa América#Tabla histórica|Total}} || 10/46 || 10° || 48 || 19 || 13 || 16 || 66 || 62 || +4 || 68 || 47.8% || {{Tc|Luis Hernández (futbolista)|Luis Hernández}}: 9 |} === [[Campeonatu Panamericanu de Fútbol|Campeonatu Panamericanu]] === <small>'''Nota''': Nun tien de confundir se esta competencia de seleiciones mayores entamáu ente 1952 y 1960, col [[Fútbol nos Xuegos Panamericanos|Tornéu de fútbol de los Xuegos Panamericanos]] (1951-2015); que la so [[Méxicu nel Tornéu de fútbol de los Xuegos Panamericanos|escoyeta amuésase aparte]].</small> {| border="1" cellpadding="1" cellspacing="0" style="background:#f9f9f9; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center; width:85%;" |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! style="width:222px;"| Edición ! style="width:105px;"| Resultancia !width="65"| Posición ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos xugaos"|PX ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos ganaos"|PG ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos empataos"|PE ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos perdíos"|PP ! style="width:33px; cursor:help;" title="Goles a favor"|GF ! style="width:33px; cursor:help;" title="Goles en contra"|GC ! style="width:33px; cursor:help;" title="Diferencia de goles"|Dif. ! style="width:33px; cursor:help;" title="Puntos"|Pts. ! style="width:45px; cursor:help;" title="Rendimientu"|Rend. ! style="width:170px;"| Goliador |- ! {{bandera|Chile}} [[Campeonatu Panamericanu de Fútbol|Chile 1952]] | Única fase || 5° || 5 || 1 || 0 || 4 || 5 || 14 || -9 || 2 || 20% || [[Carlos Septién]]: 4 |- ! style="border: 3px solid red" |{{bandera|Méxicu}} [[Campeonatu Panamericanu de Fútbol|Méxicu 1956]] | Única fase || 5° || 5 || 1 || 2 || 2 || 4 || 6 || -2 || 4 || 40% || Carlos Calderón de la Barca: 3 |- style="background:#cfaa88;" ! style="background:#f9f9f9;"| {{bandera|Costa Rica}} [[Campeonatu Panamericanu de Fútbol|Costa Rica 1960]] | '''Tercer puestu''' || 3° || 6 || 1 || 2 || 3 || 9 || 10 || -1 || 4 || 33.3% || Sigifredo Mercado: 3 |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! Total || 3/3 || 3° || 16 || 3 || 4 || 9 || 18 || 30 || -12 || 10 || 31.2% || {{Tc|Carlos Septién}}: 4 |} === [[Copa d'Oru de la Concacaf|Copa Concacaf/Copa Oru]] === {{AP|Méxicu na Copa d'Oru de la Concacaf|l1=Méxicu na Copa d'Oru de la Concacaf}} {| border="1" cellpadding="1" cellspacing="0" style="background:#f9f9f9; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center; width:85%;" |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! style="width:222px;"| Edición ! style="width:105px;"| Resultancia !width="65"| Posición ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos xugaos"|PX ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos ganaos"|PG ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos empataos"|PE ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos perdíos"|PP ! style="width:33px; cursor:help;" title="Goles a favor"|GF ! style="width:33px; cursor:help;" title="Goles en contra"|GC ! style="width:33px; cursor:help;" title="Diferencia de goles"|Dif. ! style="width:33px; cursor:help;" title="Puntos"|Pts. ! style="width:45px; cursor:help;" title="Rendimientu"|Rend. ! style="width:170px;"| Goliador |- style="background:white; text-align:center; color:#009150;" | colspan="13" |'''Copa Concacaf (1963-1989)''' |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|El Salvador}} [[Campeonatu Concacaf de 1963|El Salvador 1963]] | Primer fase || 5° || 3 || 1 || 1 || 1 || 9 || 2 || 7 || 3 || 50% || [[Guillermo Ortiz Camargo|Guillermo Ortiz]]: 3 |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Guatemala}} [[Campeonatu Concacaf de 1965|Guatemala 1965]] ! style="background:gold;"|Campeón || 1°|| 5 || 4 || 1 || 0 || 13 || 2 || 11 || 9 || 90% || [[Javier Fragoso]]: 5 |- style="background:silver;" ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Hondures}} [[Campeonatu Concacaf de 1967|Honduras 1967]] | '''Subcampeón''' || 2° || 5 || 4 || 0 || 1 || 10 || 1 || 9 || 8 || 80% || [[Raúl Arellano|Arellano]], [[Luis Estrada (futbolista)|Estrada]]: 3 |- style="background:#9acdff;" ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Costa Rica}} [[Campeonatu Concacaf de 1969|Costa Rica 1969]] | Cuartu puestu || 4° || 5 || 1 || 2 || 2 || 4 || 5 || -1 || 4 || 40% || [[Francisco Mancilla]]: 3 |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Trinidá y Tobagu}} [[Campeonatu Concacaf de 1971|Trinidá y Tobagu 1971]] || Campeón || 1° || 5 || 4 || 1 || 0 || 6 || 1 || 5 || 9 || 90% || [[Octavio Muciño|Muciño]], R. Rodríguez: 2 |- style="background:#cfaa88;" ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Haití|1964}} [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1974#Ronda final: Campeonatu Concacaf de 1973|Haití 1973]] | Tercer puestu || 3° || 5 || 2 || 2 || 1 || 10 || 5 || 5 || 6 || 60% || [[Octavio Muciño]]: 4 |- style="background:gold;" ! style="border:3px solid red; background:#f9f9f9;"| {{bandera|Méxicu}} [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1978#Ronda final: Campeonatu Concacaf de 1977|Méxicu 1977]] || Campeón || 1° || 5 || 5 || 0 || 0 || 20 || 5 || 15 || 10 || 100% || [[Víctor Rangel]]: 6 |- style="background:#cfaa88;" ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Hondures}} [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1982#Ronda final: Campeonatu Concacaf de 1981|Honduras 1981]] | Tercer puestu || 3° || 5 || 1 || 3 || 1 || 6 || 3 || 3 || 5 || 50% || '''[[Hugo Sánchez]]: 3''' |- ! style="background:#f9f9f9;"| [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Campeonatu Concacaf de 1985|1985]] | colspan="12" | ''Nun participó''<ref group="n">Como organizadora del Mundial de 1986, a la que se clasificó automáticamente por tal circunstancia, fixo innecesaria la participación mexicana nel campeonatu rexonal que decidiría los equipos qu'aportaríen a la cita mundialista.</ref> |- ! style="background:#f9f9f9;"| [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Campeonatu Concacaf de 1989|1989]] | colspan="12" | ''Nun participó''<ref group="n">Descalificada pola FIFA debíu al casu de "Los cachirules".</ref> |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! {{Tc|Copa d'Oru de la Concacaf#Copa Concacaf|Total}} || 8/10 || 1° || 38 || 22 || 10 || 6 || 78 || 24 || 54 || 54 || 71% || {{Tc|Víctor Rangel|Rangel}}, {{Tc|Octavio Muciño|Muciño}}: 6 |- style="background:white; text-align:center; color:#009150;" | colspan="13" |'''Copa Oru (1991-)''' |- style="background:#cfaa88;" ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 1991|Estaos Xuníos 1991]] | Tercer puestu || 3° || 5 || 3 || 1 || 1 || 10 || 5 || 5 || 7 || 70% || '''[[Benjamín Galindo]]: 4''' |- style="background:gold;" ! style="border:3px solid red; background:#f9f9f9;"|{{bandera|Estaos Xuníos}}{{bandera|Méxicu}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 1993|Estaos Xuníos-Méxicu 1993]] ! [[Méxicu na Copa d'Oru de la Concacaf 1993|Campeón]] || 1° || 5 || 4 || 1 || 0 || 28 || 2 || 26 || 13 || 86.6% || [[Luis Roberto Alves]]: 11 |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 1996|Estaos Xuníos 1996]] ! Campeón || 1° || 4 || 4 || 0 || 0 || 9 || 0 || 9 || 12 || 100% || [[Luis García Postigo|Luis García]]: 3 |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 1998|Estaos Xuníos 1998]] ! Campeón || 1° || 4 || 4 || 0 || 0 || 8 || 2 || 6 || 12 || 100% || [[Luis Hernández (futbolista)|Luis Hernández]]: 4 |- ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 2000|Estaos Xuníos 2000]] | Cuartos de final || 7° || 3 || 1 || 1 || 1 || 6 || 3 || 3 || 4 || 44.4% || [[Ramón Ramírez|Ramírez]], [[Rafael Márquez|Márquez]], [[Emilio Mora|Mora]], [[Luis Hernández (futbolista)|Hernández]], [[Francisco Palencia|Palencia]]: 1 |- ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 2002|Estaos Xuníos 2002]] | Cuartos de final || 5° || 3 || 2 || 1 || 0 || 4 || 1 || 3 || 7 || 77.7% || [[Jair García|García]], [[Adolfo Bautista|Bautista]], [[Marco Garcés|Garcés]], [[Carlos Ochoa Mendoza|Ochoa]]: 1 |- style="background:gold;" ! style="border:3px solid red; background:#f9f9f9;"|{{bandera|Estaos Xuníos}}{{bandera|Méxicu}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 2003|Estaos Xuníos-Méxicu 2003]] ! Campeón || 1° || 5 || 4 || 1 || 0 || 9 || 0 || 9 || 13 || 86.6% || [[Jared Borgetti]]: 3 |- ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 2005|Estaos Xuníos 2005]] | Cuartos de final || 6° || 4 || 2 || 0 || 2 || 7 || 4 || 3 || 6 || 50% || [[Jared Borgetti]]: 2 |- style="background:silver;" ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 2007|Estaos Xuníos 2007]] | '''Subcampeón''' || 2° || 6 || 4 || 0 || 2 || 7 || 5 || 2 || 12 || 66.6% || [[Jared Borgetti]]: 2 |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 2009|Estaos Xuníos 2009]] ! Campeón || 1° || 6 || 4 || 2 || 0 || 15 || 2 || 13 || 14 || 77.7% || [[Miguel Sabah]]: 4 |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 2011|Estaos Xuníos 2011]] ! [[Méxicu na Copa d'Oru de la Concacaf 2011|Campeón]] || 1° || 6 || 6 || 0 || 0 || 22 || 4 || 18 || 18 || 100% || [[Javier Hernández Balcázar|Javier Hernández]]: 7 |- style="background:#cfaa88;" ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 2013|Estaos Xuníos 2013]] | Tercer puestu || 3° || 5 || 3 || 0 || 2 || 8 || 5 || 3 || 9 || 60% || [[Marco Fabián de la Mora|Marco Fabián]]: 3 |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Estaos Xuníos}}{{bandera|Canadá}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 2015|Estaos Xuníos-Canadá 2015]] ! [[Méxicu na Copa Oro de la Concacaf 2015|Campeón]] || 1° || 6 || 4 || 2 || 0 || 16 || 6 || 10 || 14 || 77.7% || [[Andrés Guardado]]: 6 |- style="background:#cfaa88;" ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa d'Oru de la Concacaf 2017|Estaos Xuníos 2017]] | [[Méxicu na Copa Oro de la Concacaf 2017|Tercer puestu]] || 3° || 5 || 3 || 1 || 1 || 6 || 2 || 4 || 10 || 66.6% || [[Hedgardo Marín|Marín]], [[Elías Hernández|Hernández]], [[Orbelín Pineda|Pineda]], [[Ángel Sepúlveda|Sepúlveda]], [[Edson Álvarez|Álvarez]], [[Rodolfo Pizarro|Pizarro]]: 1 |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! {{Tc|Copa d'Oru de la Concacaf#Copa d'Oru Total}} || 14/14 || 1° || 67 || 48 || 10 || 9 || 155 || 41 || 114 || 151 || 79.0% || {{Tc|Luis Roberto Alves}}: 12 |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! {{Tc|Copa d'Oru de la Concacaf#Tabla histórica|Total global}} || 22/24 || 1° || 105 || 70 || 20 || 15 || 233 || 65 || 168 || 205 || 82.9% || {{Tc|Luis Roberto Alves}}: 12 |} === Torneos rexonales de la NAFC === {| border="1" cellpadding="1" cellspacing="0" style="background:#f9f9f9; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center; width:85%;" |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! style="width:222px;"| Edición ! style="width:105px;"| Resultancia !width="65"| Posición ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos xugaos"|PX ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos ganaos"|PG ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos empataos"|PE ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos perdíos"|PP ! style="width:33px; cursor:help;" title="Goles a favor"|GF ! style="width:33px; cursor:help;" title="Goles en contra"|GC ! style="width:33px; cursor:help;" title="Diferencia de goles"|Dif. ! style="width:33px; cursor:help;" title="Puntos"|Pts. ! style="width:45px; cursor:help;" title="Rendimientu"|Rend. ! style="width:170px;"| Goliador |- style="background:white; text-align:center; color:#009150;" | colspan="13" |'''Copa NAFC''' |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Cuba}} [[Copa NAFC 1947|Cuba 1947]] || Campeón || 1° || 2 || 2 || 0 || 0 || 8 || 1 || 7 || 4 || 100% || [[Adalberto López]]: 4 |- style="background:gold;" ! style="border:3px solid red; background:#f9f9f9;"|{{bandera|Méxicu}} [[Copa NAFC 1949|Méxicu 1949]] || Campeón || 1° || 4 || 4 || 0 || 0 || 17 || 2 || 15 || 8 || 100% || [[Horacio Casarín|Casarín]], [[Luis de la Fuente y Fuexos|de la Fuente]]: 4 |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! Total || 2/2 || 1° || 6 || 6 || 0 || 0 || 25 || 3 || 22 || 12 || 100% || {{Tc|Adalberto López}}: 4 |- style="background:white; text-align:center; color:#009150;" | colspan="13" |'''Copa de Naciones Norteamericana''' |- style="background:silver;" ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Canadá}} [[Copa de Naciones Norteamericana 1990|Canadá 1990]] | Subcampeón || 2° || 2 || 1 || 0 || 1 || 2 || 2 || 0 || 2 || 50% || [[Luis Flores Ocaranza|Luis Flores]]: 2 |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"|{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa de Naciones Norteamericana 1991|Estaos Xuníos 1991]] || Campeón || 1° || 2 || 1 || 1 || 0 || 5 || 2 || 3 || 3 || 75% || [[Luis Roberto Alves]]: 2 |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! Total || 2/2 || 1° || 4 || 2 || 1 || 1 || 7 || 4 || 3 || 5 || 62.5% || {{Tc|Luis Flores Ocaranza|L. Flores}}, {{Tc|Luis Roberto Alves|Zague}}: 2 |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! {{Tc|Copa NAFC#Estadístiques Xenerales|Total global}} || 4/4 || 1° || 10 || 8 || 1 || 1 || 32 || 7 || 25 || 17 || 85% || {{Tc|Adalberto López}}: 4 |} === [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol|Clasificación pa la Copa Mundial]] === {{AP|Méxicu na Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol|l1=Méxicu na Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol}} <small>Actualizáu hasta'l 10 d'ochobre de 2017</small> {| border="1" cellpadding="1" cellspacing="0" style="background:#f9f9f9; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center; width:85%;" |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! style="width:105px;"| Edición ! style="width:105px;"| Resultancia !width="65"| Posición ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos xugaos"|PX ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos ganaos"|PG ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos empataos"|PE ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos perdíos"|PP ! style="width:33px; cursor:help;" title="Goles a favor"|GF ! style="width:33px; cursor:help;" title="Goles en contra"|GC ! style="width:33px; cursor:help;" title="Diferencia de goles"|Dif. ! style="width:33px; cursor:help;" title="Puntos"|Pts. ! style="width:45px; cursor:help;" title="Rendimientu"|Rend. ! style="width:190px;"| Goliador |- style="text-align:center; background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"| [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Copa Mundial de Fútbol de 1930|1930]] |colspan="12"| Convidáu |- ! [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1934|1934]] | Nun clasificó | 2° || 4 || 3 || 0 || 1 || 14 || 7 || 7 || 6 || 75% || '''[[Dionisio Mejía]]: 7''' |- ! [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1938|1938]] |colspan="12"| Nun participó |-style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"| [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1950|1950]] | Clasificó | 1° || 4 || 4 || 0 || 0 || 17 || 2 || 15 || 8 || 100% || [[Luis de la Fuente y Fuexos|de la Fuente]], [[Horacio Casarín|Casarín]]: 4 |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"| [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1954|1954]] | Clasificó | 1° || 4 || 4 || 0 || 0 || 19 || 1 || 18 || 8 || 100% || '''[[Tomás Balcázar]]: 5''' |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"| [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1958|1958]] | Clasificó | 1° || 6 || 5 || 1 || 0 || 21 || 3 || 18 || 11 || 91.6% || '''Alfredo Hernández: 5''' |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"| [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Clasificación de Conmebol/Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1962|1962]] | Clasificó | 1ᵘ || 8 || 4 || 3 || 1 || 18 || 5 || 13 || 11 || 68.7% || '''[[Salvador Reyes Monteón|Salvador Reyes]]: 6''' |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"| [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1966|1966]] | Clasificó | 1ᵘ || 8 || 6 || 2 || 0 || 20 || 4 || 16 || 14 || 87.5% || '''[[Isidoro Díaz]]: 5''' |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"| [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1970|1970]] |colspan="12"| Anfitrión |- ! [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1974|1974]] | Nun clasificó | 3° || 9 || 6 || 2 || 1 || 18 || 8 || 10 || 14 || 77.7% || [[Octavio Muciño]]: 4 |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"| [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1978|1978]] | Clasificó | 1° || 9 || 6 || 2 || 1 || 23 || 6 || 17 || 14 || 77.7% || '''[[Víctor Rangel]]: 6''' |- ! [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1982|1982]] | Nun clasificó | 3° || 9 || 2 || 5 || 2 || 14 || 8 || 6 || 9 || 50% || '''[[Hugo Sánchez]]: 6''' |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"| [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Campeonatu Concacaf de 1985|1986]] |colspan="12"| Anfitrión |- ! [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Campeonatu Concacaf de 1989|1990]] | colspan="12" |''Suspendíu (vease [[Los cachirules]])''. |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"| [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1994|1994]] | Clasificó | 1ᵘ || 12 || 9 || 1 || 2 || 39 || 8 || 31 || 19 || 79.1% || '''[[Francisco Uribe]]: 7''' |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"| [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1998|1998]] | Clasificó | 1° || 16 || 8 || 6 || 2 || 37 || 13 || 24 || 30 || 62.5% || '''[[Carlos Hermosillo]]: 11''' |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"| [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 2002|2002]] | [[Méxicu na Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 2002|Clasificó]] | 2° || 16 || 9 || 3 || 4 || 33 || 11 || 22 || 30 || 62.5% || [[Cuauhtémoc Blanco]]: 9 |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"| [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 2006|2006]] | [[Méxicu na Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 2006|Clasificó]] | 2° || 18 || 15 || 1 || 2 || 67 || 10 || 57 || 46 || 85.1% || '''[[Jared Borgetti]]: 14''' |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"| [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 2010|2010]] | [[Méxicu na Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 2010|Clasificó]] | 2ᵘ || 18 || 11 || 2 || 5 || 36 || 18 || 18 || 35 || 64.8% || [[Jared Borgetti|Borgetti]], [[Cuauhtémoc Blanco|Blanco]], [[Carlos Vela|Vela]], [[Pável Pardo|Pardo]], [[Andrés Guardado|Guardado]]: 3 |- style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"| [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|2014]] | Clasificó | 4° || 18 || 10 || 5 || 3 || 31 || 14 || 17 || 35 || 64.8% || [[Oribe Peralta]]: 10 |-style="background:gold;" ! style="background:#f9f9f9;"| [[Ficheru:CONCACAF orthographic projection Mapa CONCACAF.png|22px]] [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|2018]] | [[Méxicu na Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificó]] | 1° || 16 || 11 || 4 || 1 || 29 || 8 || 21 || 37 || 77.0% || [[Hirving Lozano]]: 4 |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! Total || 16/20 || 1° || 175 || 113 || 37 || 25 || 436 || 126 || 310 || 327 || 72.8% || {{Tc|Jared Borgetti}}: 23 |} === [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] === {{AP|Méxicu nel Tornéu Olímpicu de Fútbol|l1=Méxicu nel Tornéu Olímpicu de Fútbol}} ''Esta tabla fai referencia namái a la participación de la seleición absoluta (mayor)''. {| border="1" cellpadding="1" cellspacing="0" style="background:#f9f9f9; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center; width:85%;" |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! style="width:222px;"| Edición ! style="width:105px;"| Resultancia !width="65"| Posición ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos xugaos"|PX ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos ganaos"|PG ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos empataos"|PE ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos perdíos"|PP ! style="width:33px; cursor:help;" title="Goles a favor"|GF ! style="width:33px; cursor:help;" title="Goles en contra"|GC ! style="width:33px; cursor:help;" title="Diferencia de goles"|Dif. ! style="width:33px; cursor:help;" title="Puntos"|Pts. ! style="width:45px; cursor:help;" title="Rendimientu"|Rend. ! style="width:170px;"| Goliador |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{Bandera|Grecia|vieya}} [[Xuegos Olímpicos d'Atenes 1896|Atenes 1896]] | colspan="12" |''Nun hubo competición de fútbol'' |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{Bandera|Francia}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de París 1900|París 1900]] | colspan="12" rowspan="2" |''En 1900 y 1904 los Xuegos Olímpicos apostar clubes'' |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Saint Louis 1904|San Luis 1904]] |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Londres 1908|Londres 1908]] | colspan="12" rowspan="3" |''Nun esistía la seleición de fútbol de Méxicu'' |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{Bandera|Suecia}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos d'Estocolmo 1912|Estocolmo 1912]] |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{Bandera|Bélxica}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos d'Amberes 1920|Amberes 1920]] |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{Bandera|Francia}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de París 1924|París 1924]] | colspan="12" |''Nun participó'' |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{Bandera|Países Baxos}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos d'Ámsterdam 1928|Ámsterdam 1928]] | Primer fase | 14ᵘ || 2 || 0 || 0 || 2 || 2 || 10 || -8 || 0 || 0% || [[Juan Carreño Sandoval|Carreño]], [[Ernesto Sota|Sota]]: 1 |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Xuegos Olímpicos de Los Angeles 1932|Los Angeles 1932]] | colspan="12" |''Nun hubo competición de fútbol'' |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{Bandera|Alemaña Nazi}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Berlín 1936|Berlín 1936]] | colspan="12" |''Nun participó'' |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Londres 1948|Londres 1948]] | Primer fase | 11ᵘ || 1 || 0 || 0 || 1 || 3 || 5 || -2 || 0 || 0% || [[Raúl Cárdenas|Cárdenas]], Figueroa, Ruiz: 1 |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{Bandera|Finlandia}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Ḥelsinki 1952|Ḥelsinki 1952]] | colspan="12" rowspan="10" |''De 1952 a 1988 los Xuegos Olímpicos apostar [[Seleición de fútbol amateur de Méxicu|seleiciones amateur]]'' |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{Bandera|Australia}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Melbourne 1956|Melbourne 1956]] |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{Bandera|Italia}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Roma 1960|Roma 1960]] |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{Bandera|Xapón}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Tokiu 1964|Tokiu 1964]] |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! style="border: 3px solid red" |{{bandera|Méxicu}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Méxicu 1968|Ciudá de Méxicu 1968]] |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{Bandera|Alemaña}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Múnich 1972|Múnich 1972]] |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{Bandera|Canadá}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Montreal 1976|Montreal 1976]] |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{Bandera|Xunión Soviética}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Moscú 1980|Moscú 1980]] |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Los Angeles 1984|Los Angeles 1984]] |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{Bandera|Corea del Sur}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Seúl 1988|Seúl 1988]] |- style="text-align:center; background:#f9f9f9;" ! {{bandera|España}} [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Barcelona 1992|Barcelona 1992]] | colspan="12" | ''Dende 1992 la competición apostar [[Seleición de fútbol olímpico de Méxicu|seleiciones sub-23]]'' |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! Total || || - || 3 || 0 || 0 || 3 || 5 || 15 || -10 || 0 || 0% || [[Raúl Cárdenas|Cárdenas]], Figueroa, Ruiz: 1 |} === [[Fútbol nos Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Xuegos Centroamericanos y del Caribe]] === {{AP|Méxicu nel Tornéu de fútbol de los Xuegos Centroamericanos y del Caribe|l1=Méxicu nel Tornéu de fútbol de los Xuegos Centroamericanos y del Caribe}} {| border="1" cellpadding="1" cellspacing="0" style="background:#f9f9f9; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; font-size:90%; text-align:center; width:85%;" |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! style="width:222px;"| Edición ! style="width:105px;"| Resultancia !width="65"| Posición ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos xugaos"|PX ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos ganaos"|PG ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos empataos"|PE ! style="width:33px; cursor:help;" title="Partíos perdíos"|PP ! style="width:33px; cursor:help;" title="Goles a favor"|GF ! style="width:33px; cursor:help;" title="Goles en contra"|GC ! style="width:33px; cursor:help;" title="Diferencia de goles"|Dif. ! style="width:33px; cursor:help;" title="Puntos"|Pts. ! style="width:45px; cursor:help;" title="Rendimientu"|Rend. ! style="width:170px;"| Goliador |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" | colspan="13" |'''Xuegos Centroamericanos''' |- ! style="border: 3px solid red"|{{bandera|Méxicu}} [[I Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Ciudá de Méxicu 1926]] | colspan="12" |''Nun hubo fútbol'' |- ! {{bandera|Cuba}} [[II Xuegos Centroamericanos y del Caribe|L'Habana 1930]] | colspan="12" |''Nun participó'' |- style="background:Gold;" ! style="background:#f9f9f9;"| {{bandera|El Salvador}} [[III Xuegos Centroamericanos y del Caribe|San Salvador 1935]] || Medaya d'oru || 1ᵘ || 5 || 5 || 0 || 0 || 29 || 5 || 24 || 10 || 100% || [[Hilario López]]: 9 |- ! Total || || 3ᵘ || 5 || 5 || 0 || 0 || 29 || 5 || 24 || 10 || 100% || |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" | colspan="13" |'''Xuegos Centroamericanos y del Caribe''' |- style="background:Gold;" ! style="background:#f9f9f9;"| {{bandera|Panamá}} [[IV Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Ciudá de Panamá 1938]] || Medaya d'oru || 1ᵘ || 5 || 4 || 1 || 0 || 14 || 4 || 10 || 9 || 90% || [[Horacio Casarín]]: 6 |- ! {{bandera|Colombia}} [[V Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Barranquilla 1946]] | colspan="12" rowspan="11" |''Ente 1946 y 1986 los Xuegos fueron apostaos por [[Seleición de fútbol amateur de Méxicu|seleiciones amateur]]'' |- ! {{bandera|Guatemala}} [[VI Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Ciudá de Guatemala 1950]] |- ! style="border: 3px solid red"|{{bandera|Méxicu}} [[VII Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Ciudá de Méxicu 1954]] |- ! {{bandera|Venezuela}} [[VIII Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Caraques 1959]] |- ! {{bandera|Xamaica}} [[IX Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Kingston 1962]] |- ! {{bandera|Puertu Ricu}} [[X Xuegos Centroamericanos y del Caribe|San Juan 1966]] |- ! {{bandera|Panamá}} [[XI Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Ciudá de Panamá 1970]] |- ! {{bandera|República Dominicana}} [[XII Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Santu Domingu 1974]] |- ! {{bandera|Colombia}} [[XIII Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Medellín 1978]] |- ! {{bandera|Cuba}} [[XIV Xuegos Centroamericanos y del Caribe|L'Habana 1982]] |- ! {{bandera|República Dominicana}} [[XV Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Santiago de los Caballeros 1986]] |- ! style="border: 3px solid red" |{{bandera|Méxicu}} [[XVI Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Ciudá de Méxicu 1990]] | colspan="12" |''En 1990 los Xuegos fueron apostaos pola [[Seleición de fútbol sub-23 de Méxicu|seleición sub-23]]'' |- ! {{bandera|Puertu Ricu}} [[XVII Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Ponce 1993]] | colspan="12" rowspan="2" |''En 1993 y 1998 los Xuegos fueron apostaos por [[Seleición de fútbol sub-20 de Méxicu|seleiciones sub-20]]'' |- ! {{bandera|Venezuela}} [[XVIII Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Maracaibo 1998]] |- ! {{bandera|El Salvador}} [[XIX Xuegos Centroamericanos y del Caribe|San Salvador 2002]] | colspan="12" rowspan="2" |''En 2002 y 2006 los Xuegos fueron apostaos por [[Seleición de fútbol sub-21 de Méxicu|seleiciones sub-21]]'' |- ! {{bandera|Colombia}} [[XX Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Cartagena de Indias 2006]] |- ! {{bandera|Puertu Ricu}} [[XXI Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Mayagüez 2010]] | colspan="12" |''Nun hubo competición de fútbol'' |- ! style="border: 3px solid red" |{{bandera|Méxicu}} [[XXII Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Veracruz 2014]] | colspan="12" |''Apostáu pola seleición sub-21'' |- ! {{bandera|COL}} [[XXIII Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Barranquilla 2018]] | colspan="12" |''Por definir'' |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! Total || || 1° || 5 || 4 || 1 || 0 || 14 || 4 || 10 || 9 || 90% || [[Horacio Casarín]]: 6 |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" ! Total global || || 1° || 10 || 9 || 1 || 0 || 43 || 9 || 34 || 19 || 95% || [[Hilario López]]: 9 |} == Clasificación FIFA == {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="margin:auto; background:#f9f9f9; border:1px #aaa solid; border-collapse:collapse; font-size:95%; text-align:center;" |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" !width=60 |'''Añu !width=90 |'''xineru !width=90 |'''febreru !width=90 |'''marzu !width=90 |'''abril !width=90 |'''mayu !width=90 |'''xunu !width=90 |'''xunetu !width=90 |'''agostu !width=90 |'''setiembre !width=90 |'''ochobre !width=90 |'''payares !width=90 |'''avientu |- | 1993 || colspan="7" style="text-align:center;"|Ensin Clasificación FIFA || 14ᵘ (50) || 16ᵘ (51) || 18ᵘ (50) || 17ᵘ (51) || 16ᵘ (51) |- | 1994 || — || 17ᵘ (50) || 14ᵘ (51) || 13ᵘ (51) || 13ᵘ (50) || 16ᵘ (51) || 15ᵘ (53) || — || 16ᵘ (52) || 18ᵘ (52) || 19ᵘ (51) || 15ᵘ (53) |- | 1995 || — || style="background:#d0e7ff;"| 9ᵘ (58) || — || style="background:#d0e7ff;"| 9ᵘ (57) || style="background:#d0e7ff;"| 9ᵘ (57) || style="background:#d0e7ff;"| 7ᵘ (57) || style="background:#d0e7ff;"| 8° (55) || style="background:#d0e7ff;"| 10ᵘ (54) || 16ᵘ (52) || style="background:#d0e7ff;"| 10ᵘ (55) || 13ᵘ (55) || 12ᵘ (54) |- | 1996 || style="background:#d0e7ff;"| 8ᵘ (55) || style="background:#d0e7ff;"| 10ᵘ (54) || — || 12ᵘ (56) || 12ᵘ (53) || — || 14ᵘ (53) || 14ᵘ (53) || 13ᵘ (54) || 15ᵘ (55) || 11ᵘ (56) || 11ᵘ (56) |- | 1997 || — || 11ᵘ (56) || — || 12ᵘ (57) || 12ᵘ (57) || 12ᵘ (58) || style="background:#d0e7ff;"| 10ᵘ (59) || style="background:#d0e7ff;"| 9ᵘ (59) || 11ᵘ (59) || style="background:#d0e7ff;"| 10ᵘ (59) || 11ᵘ (59) || style="background:#d0e7ff;"| 5ᵘ (60) |- | 1998 || — || style="background:#d0e7ff;"| 4ᵘ (61) || style="background:#d0e7ff;"| 4ᵘ (61) || style="background:#d0e7ff;"| 4ᵘ (60) || style="background:#d0e7ff;"| 4° (61) || — || 12ᵘ (62) || 12ᵘ (61) || style="background:#d0e7ff;"| 10ᵘ (61) || 11° (61) || style="background:#d0e7ff;"| 10ᵘ (62) || style="background:#d0e7ff;"| 10° (61) |- | 1999 || 12ᵘ (690) || 12ᵘ (688) || 12ᵘ (687) || 13ᵘ (684) || 13ᵘ (679) || 14ᵘ (672) || 11ᵘ (688) || style="background:#d0e7ff;"| 9ᵘ (709) || style="background:#d0e7ff;"| 10ᵘ (709) || 11ᵘ (709) || style="background:#d0e7ff;"| 10ᵘ (704) || style="background:#d0e7ff;"| 10ᵘ (706) |- | 2000 || style="background:#d0e7ff;"| 10ᵘ (706) || style="background:#d0e7ff;"| 10ᵘ (704) || style="background:#d0e7ff;"| 10ᵘ (706) || style="background:#d0e7ff;"| 8ᵘ (704) || style="background:#d0e7ff;"| 8ᵘ (704) || style="background:#d0e7ff;"| 8ᵘ (702) || 13ᵘ (698) || 14ᵘ (688) || 13ᵘ (693) || 11ᵘ (700) || 11ᵘ (696) || 12ᵘ (693) |- | 2001 || 12ᵘ (691) || 12ᵘ (688) || 12ᵘ (684) || 13ᵘ (681) || 13ᵘ (680) || 15ᵘ (670) || 13ᵘ (687) || 12ᵘ (702) || style="background:#d0e7ff;"| 10ᵘ (711) || 11ᵘ (709) || style="background:#d0e7ff;"| 9ᵘ (713) || style="background:#d0e7ff;"| 9ᵘ (714) |- | 2002 || style="background:#d0e7ff;"| 9ᵘ (714) || style="background:#d0e7ff;"| 9ᵘ (720) || style="background:#d0e7ff;"| 8ᵘ (719) || style="background:#d0e7ff;"| 7ᵘ (715) || style="background:#d0e7ff;"| 7ᵘ (716) || — || style="background:#d0e7ff;"| 6ᵘ (739) || style="background:#d0e7ff;"| 6ᵘ (733) || style="background:#d0e7ff;"| 6ᵘ (730) || style="background:#d0e7ff;"| 7ᵘ (731) || style="background:#d0e7ff;"| 7ᵘ (731) || style="background:#d0e7ff;"| 8ᵘ (732) |- | 2003 || style="background:#d0e7ff;"| 9ᵘ (732) || style="background:#d0e7ff;"| 9ᵘ (729) || style="background:#d0e7ff;"| 8ᵘ (729) || style="background:#d0e7ff;"| 9ᵘ (724) || style="background:#d0e7ff;"| 9ᵘ (720) || 11ᵘ (711) || style="background:#d0e7ff;"| 5ᵘ (749) || style="background:#d0e7ff;"| 4ᵘ (746) || style="background:#d0e7ff;"| 5ᵘ (746) || style="background:#d0e7ff;"| 8ᵘ (742) || style="background:#d0e7ff;"| 5ᵘ (742) || style="background:#d0e7ff;"| 7ᵘ (740) |- | 2004 || style="background:#d0e7ff;"| 7ᵘ (740) || style="background:#d0e7ff;"| 5ᵘ (742) || style="background:#d0e7ff;"| 5ᵘ (740) || style="background:#d0e7ff;"| 4ᵘ (742) || style="background:#d0e7ff;"| 6ᵘ (738) || style="background:#d0e7ff;"| 4ᵘ (735) || style="background:#d0e7ff;"| 6ᵘ (743) || style="background:#d0e7ff;"| 8ᵘ (731) || style="background:#d0e7ff;"| 8ᵘ (728) || style="background:#d0e7ff;"| 10 º (734) || style="background:#d0e7ff;"| 8ᵘ (743) || style="background:#d0e7ff;"| 7ᵘ (753) |- | 2005 || style="background:#d0e7ff;"| 7ᵘ (753) || style="background:#d0e7ff;"| 6ᵘ (755) || style="background:#d0e7ff;"| 6ᵘ (752) || style="background:#d0e7ff;"| 8ᵘ (754) || style="background:#d0e7ff;"| 7ᵘ (753) || style="background:#d0e7ff;"| 6ᵘ (759) || style="background:#d0e7ff;"| 5ᵘ (768) || style="background:#d0e7ff;"| 5ᵘ (770) || style="background:#d0e7ff;"| 5ᵘ (771) || style="background:#d0e7ff;"| 6ᵘ (769) || style="background:#d0e7ff;"| 7ᵘ (768) || style="background:#d0e7ff;"| 5ᵘ (768) |- | 2006 || style="background:#d0e7ff;"| 7ᵘ (767) || style="background:#d0e7ff;"| 6ᵘ (765) || style="background:#d0e7ff;"| 7ᵘ (762) || style="background:#d0e7ff;"| 6ᵘ (758) || style="background:#d0e7ff;"| 4ᵘ (758) || — || 18ᵘ (924) || 16ᵘ (928)|| 17ᵘ (891) || 19ᵘ (882) || 20ᵘ (887) || 20ᵘ (883) |- | 2007 || 21ᵘ (883) || 19ᵘ (857) || 21ᵘ (873) || 18ᵘ (888) || 20ᵘ (891) || 26ᵘ (866) || style="background:#d0e7ff;"| 10ᵘ (1036) || 11ᵘ (1099) || 13ᵘ (1026) || 15ᵘ (978) || 15ᵘ (985) || 15ᵘ (982) |- | 2008 || 15ᵘ (982)|| 16ᵘ (970) || 16ᵘ (990)|| 16ᵘ (997) || 17ᵘ (988) || 14ᵘ (1020) || 19ᵘ (906) || 32ᵘ (750) || 24ᵘ (807) || 24ᵘ (841) || 25ᵘ (827) || 26ᵘ (811) |- | 2009 || 26ᵘ (811) || 24ᵘ (791) || 23ᵘ (784) || 25ᵘ (808) || 25ᵘ (803) || 26ᵘ (822) || 33ᵘ (777) || 30ᵘ (799) || 24° (835) || 18ᵘ (904) || 15ᵘ (931) || 17ᵘ (931) |- | 2010 || 17ᵘ (947) || 15ᵘ (968) || 17ᵘ (921) || 17ᵘ (936) || 17° (895) || — || 24ᵘ (872) || 25ᵘ (853) || 28ᵘ (795) || 28ᵘ (786) || 28ᵘ (790) || 27ᵘ (795) |- | 2011 || 27ᵘ (795) || 27ᵘ (803) || 27ᵘ (811) || 26ᵘ (818) || 28ᵘ (802) || style="background:#d0e7ff;"| 9ᵘ (1007) || 20ᵘ (868) || 20ᵘ (864) || 20ᵘ (866) || 22ᵘ (860) || 20ᵘ (866) || 21ᵘ (866) |- | 2012 || 21ᵘ (866) || 21ᵘ (882) || 22ᵘ (849) || 20ᵘ (868) || 20ᵘ (867) || 19ᵘ (889) || 19ᵘ (832) || 18ᵘ (862) || 21ᵘ (845) || 19ᵘ (925) || 14ᵘ (984) || 15ᵘ (994) |- | 2013 || 15ᵘ (994) || 15ᵘ (968) || 15ᵘ (995) || 14ᵘ (971) || 16ᵘ (945) || 17ᵘ (928) || 20ᵘ (880) || 20° (879) || 21ᵘ (837) || 24ᵘ (854) || 20ᵘ (892) || 21ᵘ (892) |- | 2014 || 21ᵘ (892) || 21ᵘ (887) || 20ᵘ (888) || 19° (876) || 19° (877) || 20° (882) || 18° (930) || 17° (942) || 16° (963) || 17ᵘ (954) || 20° (913) || 20° (913) |- | 2015 || 20° (913) || 21° (912) || 21° (935) || 18° (937) || 22° (908) || 23° (926) || style="background:#ffd2d2;"| 40° (697) || 26° (838) || 26° (843) || 27° (842) || 24° (881) || 22° (898) |- | 2016 || 23° (898) || 22° (898) || 22° (902) || 16° (934) || 16° (938) || 16° (942) || 14° (1044) || 14° (1042) || 15° (1057) || 17° (1001) || 18°(1012) || 18°(1012) |- |2017 || 18° (1012) || 17° (1016) || 17° (1026) || 16° (1072) || 16° (1076) || 17° (1050) || 16° (1003) || 14° (1046) || 14° (1085) || 16° (1060) || 16° (1032) || 16° (1032) |- |2018||17ᵘ (1032)||17ᵘ (1034)||17° (1038)|| || || || || || || || || |- style="background:#009150; text-align:center; color:white;" |colspan="13"|'''Posición promedio: 14ª |} <small> * '''Meyor progresión de la historia''': '''+19''' (xunu de 2011). * '''Peor progresión de la historia''': '''-17''' (xunetu de 2015). </small> == Categoríes inferiores == Les categoríes inferiores de la seleición de fútbol de Méxicu, son el conxuntu de seleiciones de la Federación Mexicana de Fútbol integraes nel so conxuntu por xugadores d'ente 15 a 23 años, que representen a Méxicu nos distintos torneos internacionales arrexuntaos en distintos [[Categoríes deportives por edá|categoríes d'edá]] y que constitúin los escalafones previos a la seleición absoluta. Les distintes categoríes establecer pol añu de nacencia de los xugadores y de normal inclúin a futbolistes nacíos en dos años consecutivos. Tradicionalmente la denominación de la seleición referir a la edá máxima de los xugadores habiendo asina competiciones oficiales dende los sub-15 hasta los sub-23. === Seleición sub-23 === {{AP|Seleición de fútbol sub-23 de Méxicu}} Ye l'equipu formáu por xugadores menores de 23 años d'edá que representa a la [[Federación Mexicana de Fútbol]]. Ye amás la encargada de representar a Méxicu nel Tornéu [[Preolímpicu de Concacaf]] y nos [[Xuegos Olímpicos]] en casu de llograr la clasificación. El mayor llogru de la so historia amenóse'l [[11 d'agostu]] de [[2012]] al consagrase campeona olímpica nel [[Tornéu masculín de fútbol nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012]], ganando na final a [[Seleición de fútbol sub-23 de Brasil|Brasil]] 2:1, collechando d'esa manera'l so primera [[medaya d'oru]] nel [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos|Tornéu Olímpicu]].<ref>{{cita web |url=http://deportes.elpais.com/deportes/2012/08/11/juegos_olimpicos/1344700520_305172.html |títulu=Méxicu reina en Wembley |apellíu=Ros |nome=Cayetano |obra=[[El País (España)|El País]] |fecha=11 d'agostu de 2012}}</ref> === Seleición sub-22 === {{AP|Seleición de fútbol sub-22 de Méxicu}} Ye la categoría que representa a a Méxicu nos [[Xuegos Panamericanos]]. === Seleición sub-21 === {{AP|Seleición de fútbol sub-21 de Méxicu}} Ye l'equipu representativu del país nes competiciones oficiales con mozos menores de 21 años, amás ye estremada por ganar el tornéu de fútbol de los [[Xuegos Centroamericanos y del Caribe]]. === Seleición sub-20 === {{AP|Seleición de fútbol sub-20 de Méxicu}} Ye la seleición xuvenil que representa a Méxicu nos mundiales pa mozos menores de 20 años. La seleición participó na primer copa mundial d'esta categoría en [[Copa Mundial de Fútbol Xuvenil de 1977|Túnez 1977]], certame nel cual llogró'l so meyor resultáu hasta la fecha, rematando subcampeón, depués de cayer en penaltis ante la estinguida {{sel|Xunión Soviética}}.<ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/tournaments/archive/tournament=104/=191057/overview.html |títulu=Historia de mundiales editorial=Páxina oficial de la FIFA |fechaaccesu=14 de febreru de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://es.fifa.com/tournaments/archive/tournament=104/=191057/overview.html|fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> === Seleición sub-17 === {{AP|Seleición de fútbol sub-17 de Méxicu}} Ye l'equipu representativu del país nes competiciones oficiales con mozos menores de 17 años, amás ye estremada como la categoría más esitosa, ganando per primer vegada un Campeonatu mundial en cualquier división al faese cola [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2005|Copa del Mundu Perú 2005]] y alzándose nuevamente col títulu, seis años más tarde, na [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2011|Copa del Mundu 2011]] realizada en casa. Tamién algamó'l subcampeonatu na [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2013|Emiratos Árabes Xuníos 2013]]. === Seleición sub-15 === {{AP|Seleición de fútbol sub-15 de Méxicu}} Esta categoría foi creada nel 2011 y ganó la Copa Méxicu de Naciones Sub-15 de 2012 na so tercer división ente que la verdadera consiguió'l Tercer Llugar na mesma edición. == Otres modalidaes == === Seleición de fútbol amateur de Méxicu === {{AP|Seleición de fútbol amateur de Méxicu}} La seleición de [[fútbol]] amateur de [[Méxicu]] foi una categoría non profesional creada a principios de la década de 1950 que representó a Méxicu nos [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] de [[1952]] a [[1988]] intentando la [[FIFA]] y el [[COI]] consiguir una mayor competitividá nel eventu. Tamién representó al balompié nacional nos [[Fútbol nos Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Xuegos Centroamericanos y del Caribe]] (1950-1986) y nos [[Fútbol nos Xuegos Panamericanos|Xuegos Panamericanos]] (1955-1987).<ref>{{cita web |autor=As.com |títulu=XX.OO. del Amateurismo a les Sub-23 |url=http://masdeporte.as.com/masdeporte/2012/07/25/juegosolimpicos/1343173475_894631.html |fechaaccesu=24 d'agostu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160623182446/http://masdeporte.as.com/masdeporte/2012/07/25/juegosolimpicos/1343173475_894631.html |fechaarchivu=2016-06-23 }}</ref><sup>,</sup><ref>{{cita web |autor=Anotando Fútbol |títulu=Fútbol olímpico 1976 |url=http://anotandofutbol.blogspot.com.es/2012/07/futbol-olimpico-1976-parte-2_3811.html |fechaaccesu=17 d'ochobre de 2012}}</ref> === Seleición femenina de fútbol de Méxicu === [[Ficheru:Football pictogram.svg|miniaturadeimagen|derecha|100px|''Fútbol femenín'']] {{AP|Seleición femenina de fútbol de Méxicu}} Ye l'equipu nacional de fútbol que representa a Méxicu en torneos y competencies internacionales femeniles como la [[Copa Mundial Femenina de Fútbol]], los [[Xuegos Olímpicos de Branu]], la [[Copa d'Oru Femenina de la Concacaf]] y los [[Xuegos Panamericanos]]. La so organización ta al cargu de la [[Federación Mexicana de Fútbol]], que ta afiliada a la [[Concacaf]]. Esta seleición foi considerada como una de les meyores seleiciones de la Concacaf nesta categoría.<ref>{{cita web |url=http://www.fifa.com/worldfootball/ranking/lastranking/gender=f/fullranking.html FIFA Ranking |editorial=Páxina oficial de la FIFA |títulu=Clasificación mundial de la FIFA |fechaaccesu=8 de marzu de 2015}}</ref> Clasificó a la [[Copa Mundial Femenina de Fútbol de 1999|edición 1999]] de la Copa del Mundu y a los Xuegos Olímpicos de [[Xuegos Olímpicos d'Atenes 2004|2004]]. La seleición ta estremada en distintes categoríes por edaes: seleición absoluta, la [[Seleición Femenina Mexicana Sub-17|sub-17]] y [[Seleición Femenina Mexicana Sub-20|sub-20]]. === Seleición de fútbol sala de Méxicu === [[Ficheru:Futsal pictogram.svg|miniaturadeimagen|derecha|100px|''Fútbol sala'']] {{AP|Seleición de fútbol sala de Méxicu}} Ye l'equipu que representa a [[Méxicu]] en competiciones internacionales de [[fútbol sala]] entamaes pola [[FIFA]]. El so mayor llogru foi llograr un tercer llugar nel [[Campeonatu de Futsal de Concacaf]] en 1996. === Seleición de fútbol playa de Méxicu === [[Ficheru:Beach soccer pictogram.svg|miniaturadeimagen|derecha|100px|''Fútbol playa'']] {{AP|Seleición de fútbol playa de Méxicu}} == Palmarés resumíu == {{AP|Palmarés de la Seleición de fútbol de Méxicu y les sos categoríes inferiores|l1=Palmarés de la Seleición de fútbol de Méxicu}} {{VT|Títulos oficiales de seleiciones de fútbol|Títulos oficiales de seleiciones absolutes de fútbol}} Catorce títulos en competencies oficiales constitúin el palmarés de la categoría mayor de la seleición mexicana; los sos mayores llogros son un campeonatu de la Copa Confederaciones y diez campeonatos de CONCACAF, liderando en campeonatos la confederación. El primer títulu llográu foi la [[Copa NAFC 1947]]; Posterioremente, yá cola fundación de la CONCACAF llograría los campeonatos del área en 1965, 1971 y en 1977. Amás llogró'l so primer títulu del nuevu certame –conocíu como Copa Oru de la CONCACAF– en 1993, nel cual seis años dempués en 1998 llogró'l tricampeonatu d'esta competición y nuevamente alzó'l campeonatu en 2003, 2009, 2011 y 2015, siendo l'únicu escoyíu de la so confederación n'amestar tres campeonatos consecutivos. Pa la [[FIFA]] ostenta un títulu mundial y diez continentales, sumando un total d'once, ocupando la [[Títulos oficiales de seleiciones absolutes de fútbol cuarto posición de les seleiciones absolutes más gallardoniaes del mundu]] detrás d'Arxentina, Brasil y Uruguái.<ref name="MEX"/> === Títulos oficiales absolutos === {| cellspacing="0" style="background: #e6EEE6; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |- !width=15%|Competición !width=25%|[[Ficheru:Gold medal icon.svg|link=|Campeón]] !width=25%|[[Ficheru:Silver medal icon.svg|link=|Subcampeón]] !width=25%|[[Ficheru:Bronze medal icon.svg|link=|Tercer puestu]] !width=10%|Total |- !align=left|[[Ficheru:CONCACAF - Gold Cup.svg|11px]] [[Copa Oru de la Concacaf]] |align=center|<small>10 ([[Campeonatu Concacaf de 1965|1965]], [[Campeonatu Concacaf de 1971|1971]], [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1978|1977]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 1993|1993]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 1996|1996]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 1998|1998]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 2003|2003]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 2009|2009]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 2011|2011]] y [[Copa d'Oru de la Concacaf 2015|2015]])</small> |align=center|<small>2 ([[Campeonatu Concacaf de 1967|1967]] y [[Copa d'Oru de la Concacaf 2007|2007]])</small> |align=center|<small>5 ([[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1974|1973]], [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1982|1981]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 1991|1991]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 2013|2013]] y [[Copa d'Oru de la Concacaf 2017|2017]])</small> |align=center|'''17''' |- !align=left| [[Copa América]] |align=center| – |align=center|<small>2 ([[Copa América 1993|1993]] y [[Copa América 2001|2001]])</small> |align=center|<small>3 ([[Copa América 1997|1997]], [[Copa América 1999|1999]] y [[Copa América 2007|2007]])</small> |align=center|'''5''' |- |- !align=left|[[Copa FIFA Confederaciones|Confederaciones]] |align=center|<small>1 ([[Copa FIFA Confederaciones 1999|1999]])</small> |align=center| – |align=center|<small>1 ([[Copa Rei Fahd 1995|1995]])</small> |align=center|'''2''' |- ! Total !! 11 !! 4 !! 9 !! 24 |} ==== Otros títulos ==== * '''[[Copa NAFC|Copa NAFC/Copa Norteamericana de Naciones]] (3):''' [[Copa NAFC 1947|1947]], [[Copa NAFC 1949|1949]] y [[Copa NAFC 1991|1991]]. * '''[[Fútbol nos Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Xuegos Centroamericanos y del Caribe]] (2):''' 1935 y [[Fútbol nos Xuegos Centroamericanos y del Caribe de Ciudá de Panamá 1938|1938]]. ==== Meyores resultaos ==== * '''[[Copa Mundial de Fútbol]]:''' Cuartos de final ([[Copa Mundial de Fútbol de 1970|1970]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 1986|1986]]). * '''[[Copa FIFA Confederaciones]]:''' Campeón ([[Copa Confederaciones 1999|1999]]). * '''[[Fútbol nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]]:''' Primer fase ([[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de 1928|1928]] y [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de 1948|1948]]). * '''[[Copa América]]:''' Subcampeón ([[Copa América 1993|1993]] y [[Copa América 2001|2001]]). * '''[[Copa d'Oru de la Concacaf]]:''' Campeón ([[Campeonatu Concacaf de 1965|1965]], [[Campeonatu Concacaf de 1971|1971]], [[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1978#Ronda final: Campeonatu Concacaf de 1977|1977]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 1993|1993]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 1996|1996]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 1998|1998]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 2003|2003]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 2009|2009]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 2011|2011]] y [[Copa d'Oru de la Concacaf 2015|2015]]). * '''[[Copa NAFC]]:''' Campeón ([[Copa NAFC 1947|1947]], [[Copa NAFC 1949|1949]] y [[Copa NAFC 1991|1991]]). * '''[[Campeonatu Panamericanu de Fútbol]]:''' Tercer puestu (1960). * '''[[Fútbol nos Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Xuegos Centroamericanos y del Caribe]]:''' Medaya d'oru (1935 y [[Fútbol nos Xuegos Centroamericanos y del Caribe de Ciudá de Panamá 1938|1938]]). === Palmarés de seleiciones inferiores === * '''[[Fútbol nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos Sub-23]] (1):''' [[Tornéu masculín de fútbol nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|2012]]. * '''[[Preolímpicu de Concacaf]] (7):''' 1964, 1972, 1976, 1996, 2004, [[Preolímpicu de Concacaf de 2012|2012]], [[Preolímpicu de Concacaf de 2015|2015]]. * '''[[Tornéu Esperances de Toulon]] (1):''' [[Tornéu Esperances de Toulon de 2012|2012]]. * '''[[Copa Mundial de Fútbol Sub-17]] (2):''' [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2005|2005]] y [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2011|2011]]. * '''[[Campeonatu Sub-17 de la Concacaf]] (8):''' 1985, 1987, 1991, 1996, [[Campeonatu Sub-17 de la Concacaf de 2009|2009]], [[Campeonatu Sub-17 de la Concacaf de 2013|2013]], [[Campeonatu Sub-17 de la Concacaf de 2015|2015]], [[Campeonatu Sub-17 de la Concacaf de 2017|2017]]. * '''[[Copa Mundial de Fútbol Sub-20]]:''' Subcampeón ([[Copa Mundial de Fútbol Xuvenil de 1977|1977]]). * '''[[Campeonatu Sub-20 de la Concacaf]] (13):''' [[Tornéu Xuvenil de la Concacaf 1962|1962]], [[Tornéu Xuvenil de la Concacaf 1970|1970]], [[Tornéu Xuvenil de la Concacaf 1973|1973]], [[Tornéu Sub-20 de la Concacaf 1974|1974]], [[Tornéu Sub-20 de la Concacaf 1976|1976]], [[Tornéu Sub-20 de la Concacaf 1978|1978]], [[Tornéu Sub-20 de la Concacaf 1980|1980]], [[Tornéu Sub-20 de la Concacaf 1984|1984]], [[Tornéu Sub-20 de la Concacaf 1990|1990]], [[Tornéu Sub-20 de la Concacaf 1992|1992]], [[Campeonatu Sub-20 de la Concacaf de 2011|2011]], [[Campeonatu Sub-20 de la Concacaf de 2013|2013]], [[Campeonatu Sub-20 de la Concacaf de 2015|2015]]. * '''[[Campeonatu Sub-15 de la Concacaf]] (1):''' [[Campeonatu Sub-15 de la Concacaf de 2017|2017]]. * '''[[Fútbol nos Xuegos Panamericanos|Xuegos Panamericanos]] (4):''' [[Fútbol nos Xuegos Panamericanos de Winnipeg 1967|1967]], [[Fútbol nos Xuegos Panamericanos de Ciudá de Méxicu 1975|1975]], [[Fútbol nos Xuegos Panamericanos de Winnipeg 1999|1999]], [[Tornéu masculín de fútbol nos Xuegos Panamericanos de 2011|2011]]. * '''[[Fútbol nos Xuegos Centroamericanos y del Caribe|Xuegos Centroamericanos y del Caribe]] (4):''' 1959, 1966, 1990, [[Tornéu masculín de fútbol nos Xuegos Centroamericanos y del Caribe de 2014|2014]]. * '''[[Copa Mundial de Fútbol Playa]]:''' Subcampeón ([[Copa Mundial de Fútbol Playa FIFA 2007|2007]]). == Ver tamién == <center> {| border=1 cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: left;" width="100%" |- align="center" style="color:white;" bgcolor="#009150" ! width="25%" |Anexos y artículos rellacionaos ! width="25%" |Participaciones ! width="25%" |Seleiciones varoniles ! width="25%" |Seleiciones femeniles |- | * [[Federación Mexicana de Fútbol]] * [[Fútbol en Méxicu]] * [[Entrenadores de la Seleición de fútbol de Méxicu]] * [[Estadístiques de la Seleición de fútbol de Méxicu]] * [[Xugadores de la seleición de fútbol de Méxicu]] * [[Palmarés de la seleición de fútbol de Méxicu y les sos categoríes inferiores]] * [[Partíos de la Seleición de fútbol de Méxicu]] * [[Uniforme de la seleición de fútbol de Méxicu]] * [[Títulos oficiales de seleiciones absolutes de fútbol|Título oficiales de seleiciones absolutes de fútbol]] | * [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol]] * [[Méxicu na Copa América]] * [[Méxicu na Copa d'Oru de la Concacaf]] * [[Méxicu en la Copa FIFA Confederaciones]] * [[Méxicu na Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol]] * [[Méxicu nel Tornéu Olímpicu de Fútbol]] * [[Méxicu nel Tornéu de fútbol de los Xuegos Centroamericanos y del Caribe]] * [[Méxicu nel Tornéu de fútbol de los Xuegos Panamericanos]] * [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol Sub-17]] * [[Méxicu na Copa Mundial de Fútbol Sub-20]] * [[Méxicu na clasificación pal Tornéu Olímpicu de fútbol]] | * [[Seleición de fútbol sub-23 de Méxicu]] * [[Seleición de fútbol sub-22 de Méxicu]] * [[Seleición de fútbol sub-21 de Méxicu]] * [[Seleición de fútbol sub-20 de Méxicu]] * [[Seleición de fútbol sub-17 de Méxicu]] * [[Seleición de fútbol sub-15 de Méxicu]] * [[Seleición de fútbol amateur de Méxicu]] * [[Seleición de fútbol sala de Méxicu]] * [[Seleición de fútbol playa de Méxicu]] | * [[Seleición femenina de fútbol de Méxicu]] * [[Seleición femenina de fútbol sub-20 de Méxicu]] * [[Seleición femenina de fútbol sub-17 de Méxicu]] |} </center> == Notes y referencies == === Notes === {{llistaref|group="n"}} === Referencies === {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{cita llibru |autor=Bañuelos Renteria, Javier|títulu=Crónica del fútbol mexicano: Balón a tierra (1896-1932) |añu=1998|editorial=Clío|id=ISBN 970-663-022-8}} * {{cita llibru |autor=Bañuelos, Javier; Calderón, Carlos; Krauze, León y Sotelo, Greco|títulu=Crónica del fútbol mexicano: Los años difíciles (1970-1986) |añu=1998|editorial=Clío|id=ISBN 970-663-024-4}} * {{cita llibru |autor=Calderón Cardoso, Carlos|títulu=Anecdotariu del fútbol mexicano|añu=2006|editorial=Ficticia|id=ISBN 968-5382-40-9}} * {{cita llibru |autor=Calderón Cardoso, Carlos|títulu=Crónica del fútbol mexicano: Por amor a la camiseta (1933-1950)|añu=1998|editorial=Clío|id=ISBN 970-663-025-2}} * {{cita llibru |autor=Cid y Mulet, Juan|títulu=Llibro d'oru del fútbol mexicano|añu=1960|editorial=Mariña Amic|id=}} * {{cita llibru |autor=Forastieri Monesteriu, Francisco; García Pimentel, Roberto y Sánchez, Francisco Javier|títulu=Triunfo y murnies del equipu tricolor: Historia de la seleición mexicana de fútbol|añu=1995|editorial=Edamex|id=ISBN 968-409-832-4}} * {{cita llibru |autor=Galindo Zárate, Jesús y Hernández Y., Gustavo Abel|títulu=Historia xeneral del fútbol mexicano|añu=2007|editorial=Televisa|id=ISBN 978-968-5963-22-0}} * {{cita llibru |autor=Krauze, León|títulu=Crónica del fútbol mexicano: Moneda nel aire (1986-1998) |añu=1998|editorial=Clío|id=ISBN 970-6630-026-0}} * {{cita llibru |autor=Ramírez, Carlos F.|títulu=11 décades de fútbol mexicano|añu=2010|editorial=Octavio Antonio Colmenares y Vargas|id=ISBN 978-607-00-3118-2}} * {{cita llibru |autor=Sotelo, Greco|títulu=Crónica del fútbol mexicano: L'oficiu de les canches (1950-1970) |añu=1998|editorial=Clío|id=ISBN 970-663-024-4}} * {{cita llibru |autor=Wolsfon, Isaac|títulu=Los porteros del fútbol mexicano. 67 años d'historia de la primer división|añu=2010|editorial=Tintoreto|id=ISBN 978-607-00-3253-0}} {{Socesión | periodu = [[Copa FIFA Confederaciones 1999|Méxicu 1999]] | predecesor = {{selb|BRA}} | títulu = [[Copa FIFA Confederaciones|Campeón de Copa FIFA Confederaciones]] | socesor = {{selb|FRA}} | títulu2 = [[Copa Concacaf|Campeón de Copa Concacaf]] | periodu2 = [[Campeonatu Concacaf de 1965|Guatemala 1965]]<br />[[Campeonatu Concacaf de 1971|Trinidá y Tobagu 1971]]<br />[[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 1978#Ronda final: Campeonatu Concacaf de 1977|Méxicu 1977]] | predecesor2 = {{selb|CRC}}<br />{{selb|CRC}}<br />{{selb|HAI}} | socesor2 = {{selb|GUA}}<br />{{selb|HAI}}<br />{{selb|HON}} | títulu3 = [[Copa d'Oru de la Concacaf|Campeón Copa d'Oru]] | predecesor3 = {{selb|USA}}<br />{{selb|USA}}<br />{{selb|USA}}<br />{{selb|USA}} | periodu3 = [[Copa d'Oru de la Concacaf 1993|1993]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 1996|1996]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 1998|1998]]<br />[[Copa d'Oru de la Concacaf 2003|Estaos Xuníos-Méxicu 2003]]<br />[[Copa d'Oru de la Concacaf 2009|2009]], [[Copa d'Oru de la Concacaf 2011|2011]]<br />[[Copa d'Oru de la Concacaf 2015|Estaos Xuníos-Canadá 2015]] | socesor3 = {{selb|CAN}}<br />{{selb|USA}}<br />{{selb|USA}}<br />{{selb|Estaos Xuníos}} }} == Enllaces esternos == * [http://miseleccion.mx/ Seleición de Méxicu Sitiu web oficial] * [http://www.femexfut.org.mx/ Federación Mexicana de Fútbol Sitiu web oficial] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110902022119/http://www.femexfut.org.mx/ |date=2011-09-02 }} * {{Facebook|MiSeleccionMX|Seleición de Méxicu}} * {{Twitter|miseleccionmx|Seleición de Méxicu}} * Perfil oficial de [http://www.concacaf.com/es/team/mexico Méxicu en Concacaf.com] * Perfil oficial de [http://es.fifa.com/associations/association=mex/index.html Méxicu en FIFA.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180614021406/https://es.fifa.com/associations/association=mex/index.html |date=2018-06-14 }} {{commonscat}} {{Wikinoticies|Categoría:Seleición de fútbol de Méxicu}} {{Tradubot|Seleición de fútbol de Méxicu}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Seleiciones de fútbol de Méxicu]] [[Categoría:Premiu Nacional del Deporte (Méxicu)]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] 88wjbaiz1qhnll1syqe1jo4f6s3bqgu Astronáutica 0 137142 4376873 4364249 2025-06-17T14:19:18Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá fuercia => dicha fuercia 4376873 wikitext text/x-wiki {{problemes artículu|copyedit|wikificar|t=20160823092813|referencies adicionales}} {| {{tablaguapa}} align="right" cellpadding="4" |+ Astronáutica |- | colspan="2" | [[Ficheru:Artist's Conception of Space Station Freedom - GPN-2003-00092.jpg|190px|center|Estación Espacial Internacional.]] |- | colspan="2" align="center" | '''Axencies espaciales''' |- |[[Axencia Espacial Civil Ecuatoriana|EXA]] |Ecuador |- | [[Deutsches Zentrum für Luft- und Raumfahrt y.V.|DLR]] || Alemaña |- | [[Comisión Nacional d'Actividaes Espaciales|CONAE]] || Arxentina |- | [[Axencia Espacial Brasilana|AEB]] || Brasil |- | [[Axencia Chilena del Espaciu|ACE]] || Chile |- | [[Alministración Espacial Nacional China|CNSA]] || China |- | [[Comisión Colombiana del Espaciu|CCE]] || Colombia |- | [[Axencia Espacial Mexicana|AEM]] || Méxicu |- | [[Axencia Espacial Italiana|ASI]] || Italia |- | [[CNES]] || Francia |- | [[Axencia Espacial Canadiense|CSA]] || Canadá |- | [[Axencia Espacial Europea|ESA]]* || Europa |- | [[Institutu Nacional de Téunica Aeroespacial d'España|INTA]] || España |- | [[Axencia espacial d'Israel|ISA]] || Israel |- | [[Axencia India d'Investigación Espacial|ISRO]] || India |- | [[NASA]] || Estaos Xuníos |- | [[Axencia Xaponesa d'Esploración Aeroespacial|JAXA]] || Xapón |- | [[Axencia Espacial del Reinu Xuníu|UKSA]] || Reinu Xuníu |- | [[Axencia Espacial Federal Rusa|Roskosmos]] || Rusia |- | [[Axencia Bolivariana p'Actividaes Espaciales|ABAE]] || Venezuela |- | [[Comisión Nacional d'Investigación y Desarrollu Aeroespacial|CONIDA]] || Perú |- | [[Axencia Espacial de Polonia|POLSA]] || Polonia |- | colspan="2" align="center" | '''[[Industria aeroespacial]]''' |- | [[Airbus Group]] || Europa |- | [[RKK Energia]] || Rusia |- | [[Boeing]] || Estaos Xuníos |- | [[Spacex]] || Estaos Xuníos |- | [[Scaled Composites]] || Estaos Xuníos |- | colspan="2" | ''(*) Non venceyáu cola [[Xunión Europea]].'' |} La '''astronáutica''' ye la teoría y práutica de la [[Nave espacial|navegación]] fuera de l'[[atmósfera]] de la [[Tierra]] per parte d'oxetos artificiales, tripulaos o non, esto ye, l'estudiu de les trayectories, navegación, esploración y sobrevivencia humana nel espaciu. Toma tantu la construcción de los vehículos espaciales como'l diseñu de los llanzadores que van haber de ponelos n'órbita, o llevalos hasta los planetes, satélites naturales, asteroides, cometes, etc. Trátase d'una caña amplia y de gran complexidá, por cuenta de les condiciones difíciles so les que tienen de funcionar los aparatos que se diseñen. Na actualidá, la esploración espacial amosóse como una disciplina de gran utilidá, na cual tán participando cada vez más países. En términos xenerales, los campos propios de l'astronáutica, y na que collaboren les diverses especialidaes científiques y teunolóxiques ([[astronomía]], [[matemátiques]], [[física]], [[cohetería]], [[robótica]], [[electrónica]], [[computación]], [[bioingeniería]], [[medicina]], [[ciencia de materiales]], etc.) son: * El diseñu de los inxenios espaciales ("naves" en términos xenerales), según los materiales con que van ser construyíes. * La investigación en sistemes de propulsión y aplicación de los [[propulsantes]] que faigan posible el despegue y la navegación de los aparatos espaciales. * El cálculu de les velocidaes y trayectories de despegue, navegación, acople y reingreso de los aparatos, seya en rellación a la Tierra o a otros cuerpos celestes, según les téuniques a utilizar nes mesmes. * La sobrevivencia de los seres humanos nel espaciu, seya nel interior de les naves o fuera d'elles. * Les téuniques de comunicación de les naves cola Tierra, o ente elles nel espaciu esterior. * La téuniques d'esploración y colonización del espaciu y de los cuerpos celestes. L'astronáutica, en combinación cola astronomía y l'astrofísica, dio orixe y potenciáu a nueves disciplines científiques: astrodinámica, astrofotografía, telemetría espacial, astrogeofísica, astroquímica, astrometeorología, etc.<ref name=eao>''Enciclopedia Autodidacta Océanu'', 1996, volume 8, páxs. 2074-2101.</ref> == El diseñu de les naves == Tou diseñu d'un inxeniu espacial tien de tomar en cuenta: 1º El mediu en que se mueve ([[atmósfera]], [[Espaciu esterior|espaciu]]). 2º La utilidá a que foi destináu (carga, tresporte de seres humanos, investigación, comunicaciones, militar, etc.). 3º El sistema de propulsión escurríu y el tipu de carburante emplegáu ([[combustible|combustibles líquidos]], [[combustible|combustibles sólidos]], combinaos, o d'otra naturaleza). 4º La [[fuercia de gravedá]] que tienen de vencer al abandonar o averase a la Tierra o otros cuerpos celestes. === El mediu de desplazamientu === Les naves tienen de movese, al traviés de l'atmósfera (nel procesu de despegue o nel reingreso), y al traviés del espaciu, orbital o interplanetariu; si tienen que navegar na atmósfera de la Tierra o d'otros mundos, tienen d'adoptar una forma aerodinámica que suel ser dada pola presencia d'ales, timones de direición, escudos refractarios. Estos elementos son esenciales nel despegue, l'ascensión, el frenáu, reingreso, aterrizaxe. Esisten naves que prescinden de la mayor parte de los elementos señalaos, anque nun arrenuncien a dalguna forma básica que-yos dexe un frenáu efeutivu pa emplegar sistemes de paracaíes o otros que-y dexen tocar la superficie de la Tierra o otros mundos de manera segura (tal foi'l casu de los módulos de serviciu de toles naves de los programes [[Programa Gemini|Gemini]] y [[Programa Apollo|Apollo]], que teníen una forma cónica oponible al resfregón de l'atmósfera). Si les naves tienen de movese nel espaciu, la so forma nun tien la obligación d'adoptar elementos aerodinámicos, pos n'ausencia d'aire esos elementos son inútiles, y p'apurrir direición a los aparatos, éstos tienen de faer usu d'otros mecanismos (remexos de gas direccionales, usu de los motores o de la enerxía orbital); poro, la forma de la nave puede responder llibremente a los otros condicionantes señalaos. Por casu, les estaciones espaciales prescinden totalmente d'elementos aerodinámicos, pos la so función nun ye navegar na atmósfera, sinón puramente nel espaciu. === Los materiales de fabricación === El diseñu tien de contemplar una estructura capaz d'aguantar les aceleraciones, l'impautu de los [[micrometeoritos]] y l'aición de los [[vientu solar|vientos solares]], fuercies capaces de desestabilizar cualesquier de los sistemes de les naves, inclusive de provocar la so inutilización parcial o destrucción total. Esta estructura ta conformada por ciertos materiales dotaos de propiedaes que-y dexa enfrentar los rigores del despegue, la navegación y el reingreso. Por aciu avanzaos programes computacionales, los diseñadores suelen asemeyar les condiciones y tensiones que tendrán de soportar los materiales y elementos que van conformar los diversos aparatos espaciales. Los materiales cumplen con elevaos estándares de resistencia al impautu de micrometeoritos, de gran capacidá refractaria del calor, capaces d'aguantar les enormes presiones y vibraciones que significa'l despegue, l'aceleración o'l frenáu, absorbentes al máximu posible de les mortales radiaciones espaciales, pero al empar capaces de captar la enerxía llumínica por aciu la so aplicación nos paneles solares. Sicasí, los materiales tienen de cumplir cola llimitación qu'impon l'usu de los combustibles químicos tradicionales, qu'esixen naves cola menor masa posible: a menor masa de la nave, menor gastu de combustible y mayores posibilidaes de realizar viaxes llargos con torna incluyida (el casu de les astronaves); a mayor masa, mayores gastos y menores posibilidaes de realizar lo anterior. Por casu, la gran masa de los tresbordadores de la [[NASA]] tórga-yos realizar vuelos extraorbitales(p.ej. d'esploración llunar) yá que les sos reserves de combustible son llindaes. Poro, l'ideal ye que los materiales utilizaos procuren el máximu de resistencia, solidez estructural y funcionalidad, pero con aforru en tolo posible de masa. El diseñu de les naves que tienen de trabayar n'ambientes bien contrarios, con condiciones estremes de calor, fríu o presión, tienen de cuntar con una teunoloxía que les faiga soportales. Por casu, les sondes espaciales soviétiques de nome [[Programa Venera|Venera]], qu'esploraron Venus a partir de 1961, contemplaben nel so diseñu materiales capaces d'aguantar temperatures que dilíen el plomu, pudiendo operar per delles hores na superficie venusiana. === Clasificación de los inxenios espaciales === En cuanto al segundu aspeutu (utilidá) los inxenios espaciales suelen clasificase en [[satélites artificiales]], cuando orbiten la Tierra en función de dalguna utilidá específica, como foi por casu el satélite rusu [[Sputnik I]], primer oxetu orbital puestu pol home nel espaciu, n'[[módulu de mandu y servicio|astronaves]], cuando tán tripulaes por siquier una persona y disponen de [[propulsante]] propiu que-yos dexa maniobrar nel espaciu y/o na atmósfera, como por casu los [[trasbordador espacial|trasbordadores]], o como fueron los módulos del programa norteamericanu Apollo, [[sondes espaciales]], cuando les naves tán destinaes a la investigación en direición al espaciu fondu, seya en demanda de los cuerpos celestes del Sistema Solar o fuera d'él, como por casu les sondes del programa [[Programa Viking|Viking]], de la [[NASA]], destinaes a esplorar [[Marte (planeta)|Marte]], y les [[estación espacial|estaciones espaciales]], complexos orbitales en redol a la Tierra que pueden allugar un númberu mayor d'ocupantes y con medios de sobrevivencia que-yos dexen llargues estadíes, como por casu la estación soviética [[Salyut 1]]. === Morfoloxía de les naves espaciales === Per otra parte, la utilidá que se-y asigne a una nave espacial va condicionar la so morfoloxía, la so masa (pesu) y el so tamañu. Por casu, la variación nes formes, pesos y tamaños que tienen los satélites ye enorme, tomando dende la forma absolutamente esférica (como'l satélite norteamericanu [[Explorer IX]], llanzáu en febreru de 1961 y de namái 6 kg de pesu) hasta formes cilíndriques, cóniques, estrellaes, etc. Más condicionada puede resultar la morfoloxía de los diversos tipos de sondes, astronaves y estaciones espaciales, en qu'apoderen ciertes estructures carauterístiques: paneles solares, antenes, cohetes, tanques de combustible, bodegues de carga y ales(como ye'l casu de los tresbordadores), módulos de serviciu (como ye'l casu de les astronaves d'esploración llunar), seiciones modulares de construcción (como ye'l casu de les actuales estaciones espaciales), etc. En cuanto al terceru (los sistemes de propulsión) y cuartu aspeutu (la gravedá a vencer), la nave destinada a operar a partir d'un despegue direutu de la superficie terrestre, tendrá de ser diseñada pa soportar les fuertes tensiones que significa'l funcionamientu de los cohetes per un determináu espaciu de tiempu. Asina mesmu, tendrá de cuntar col volume abondo d'almacenamientu de combustible, dependiendo de la misión qu'entame. Una nave tripulada destinada a la esploración d'un cuerpu celeste, tien polo xeneral estructures d'almacenamientu de mayor tamañu qu'una non tripulada, pos tien contempláu'l regresu a la Tierra nel más curtiu ralu de tiempu, ente que les ensin tripular cunten con márxenes mayores de tiempu, suelen aprovechar con eficiencia los impulsos gravitatorios y son na so mayoría desechables. El diseñu tendrá de tener en cuenta'l tipu de carburante o [[propulsante]]; hasta güei los carburantes usaos son de tipu químicu, y ocupen un ciertu volume. La cantidá y la calidá del combustible inicial, según el sistema de propulsión, van tar en función de la masa total de la nave. A mayor masa a alzar, mayor va ser el gastu de combustible a utilizar, polo que'l diseñu de la nave tendrá de contemplar les midíes de volume y los materiales de fabricación fayadizos, pa sostener una estructura capaz de soportar la fuercia necesario que lo llevará al espaciu, o la fadrá navegar nél. === Los sistemes operativos === Toa nave espacial, independientemente de la utilidá que tenga, ta estructurada sobre la base de los siguientes sistemes operativos básicos: propulsión, navegación, enerxéticu d'alimentación (almacenamientu, acumuladura y distribución de la enerxía llétrica) y comunicación. La propulsión suel llograse por aciu l'empléu de los sistemes de cohetes; la navegación por aciu l'empléu de sofisticaos sistemes computacionales, giroscópicos y direccionales y d'alarma; l'alministración de la lletricidá por aciu bateríes, paneles solares, tresformadores, etc; la comunicación, por aciu un sistema de radiu y antenes especialmente empobinaes. Especial cuidu tien el diseñu de les naves tripulaes; fuera de tolos sistemes desusdichos, les naves tripulaes, y en particular les destinaes al reingreso, cunten con otra serie de sistemes adicionales: sistema de control de la temperatura y mugor interno, presión y provisión d'aire, alimentos y líquidos, un volume interior mínimu que dexe'l trabayu y el descansu de los astronautes, unu d'accesu y salida de la nave per parte de los sos ocupantes, un sistema d'acople que dexe a los astronautes aportar a otru vehículu nel espaciu, a lo último tolos sistemes necesarios pa la sobrevivencia humana. Amás, cunten con un eficiente sistema d'aterrizaxe, constituyíu por paracaíes, o por ales y trenes d'aterrizaxe de calter aeronáuticu, o especialmente diseñaos pal descensu n'otros cuerpos celestes. == Los sistema de propulsión y los carburantes == El mediu esencial de propulsión que tienen les naves espaciales, especialmente na so etapa de despegue, ye l'usu del sistema de [[cohetes]] alimentáu por [[Propelente de cohetes|propergoles]] especiales; tamién son usaos pa la so evolución orbital o pa la navegación fondu. Una vegada en [[órbita]] les naves pueden aprovechar l'impulsu inercial -a la manera d'un proyeutil llanzáu por una fonda- que-yos comunica movimientu propiu en redol a la Tierra, pa impulsase en direición al espaciu fondu, seya en direición a la Lluna, los otros planetes o fuera del Sistema Solar. Na so forma básica, los cohetes destinaos a l'astronáutica respuenden al siguiente diseñu: una forma más o menos cilíndrica que tien nel so interior, por regla xeneral, dos contenedores en que s'atopen los propergoles a reaccionar: el de [[combustible]] (p.ej: [[hidróxenu líquido]]) y el de [[comburente]] (p.ej: [[osíxenu líquido]]). Dambos pónense en contautu nel momentu del encendíu nuna [[cámara de combustión|cámara de ignición]] inferior; los gases producíos na combustión son eyectados al esterior traviés d'una [[tobera]]. Gracies al [[principiu d'aición y reaición]] la eyección del gas nun sentíu provoca'l movimientu de la nave nel sentíu opuestu. La velocidá de la nave, si namái se toma en cuenta la fuercia d'emburrie proporcionada polos cohetes, va depender de la velocidá de eyección de los gases, y ésta va aumentar na midida na que calézanse y mengüen la so densidá. Los combustibles más usaos son la hidracina, el querosenu, l'hidróxenu líquido y l'amoniacu líquidu. Los oxidantes más usaos son l'osíxenu líquido, el peróxidu de nitróxenu y el peróxidu d'hidróxenu. Les téuniques de llanzamientu suponen, dada la cuasi imposibilidá de llograr l'emburrie a partir d'un únicu sistema de cohetes, l'aplicación d'un sistema compuestu, esto ye, un vehículu en delles etapes o seiciones dotaes de carburante propiu, que se van esprendiendo na midida na que dir escosando, Los vehículos conocíos treslladóse a velocidá mas o menos constante. El cohete facer acelerando fuertemente al empecipiar la so marcha coles mesmes que mengua notablemente la so masa. Esta gran aceleración contribúi a menguar notablemente la perda por gravitación. Esti diseñu llegó al estremu colos xigantescos y poderosos cohetes [[Saturn V]] (de tres fases) capaces d'alzar 130 tonelaes a una órbita baxa y llanzar 45 tonelaes en direición a la Lluna; una nueva meyora constituyir el sistema compuestu de los tresbordadores espaciales, estructurado sobre la base de dos cohetes llaterales y un gran contenedor central qu'alimenta'l motor de les danzaderes. El tipu de [[propulsante]] qu'utilicen les astronaves anguaño, tantu pa desapegar como pa navegar nel espaciu, ye'l constituyíu polos [[combustibles químicos]], yá sían n'estáu líquidu o sólidu, anque tienen l'inconveniente que sirven namái pa curtios periodos d'aceleración, yá que s'escosen rápido una vegada producida la ignición. Un futuru prometedor tien l'aplicación de [[propulsión iónica]], que dexa llargos periodos d'aceleración en viaxes de mayor distancia, con un costu relativamente baxu y cola posibilidá teórica d'algamar grandes velocidaes. Otros sistemes de propulsión propuestos atopar n'etapa d'investigación teórica. Exemplos son: la [[propulsión llumínica]] (l'aceleración llograr por aciu la proyeición de rayos lluminosos); la propulsión por aciu veles solares (l'aceleración llograr por aciu la captación del vientu solar); la [[propulsión nuclear]] (l'aceleración llograr por aciu una serie d'esplosiones nucleares controlaes). Esta postrera foi prohibida por trataos internacionales, poniendo fin a antiguos proyeutos, como'l [[viaxe interestelar|Orión]], consistente nuna [[viaxe interestelar|nave interestelar]] capaz d'algamar, teóricamente, velocidaes práuticamente llumíniques. Toos estos proyeutos tienen como dificultá práutica'l que les aceleraciones llograes son bien progresives, lo qu'implica dificultá na so aplicación nos espacios cercanos a la Tierra, tando más bien diseñaos pa vuelos nel espaciu fondu. Mientres nun s'afaye dalgún principiu de propulsión totalmente ayenu a la ciencia y teunoloxía actuales, va siguir siendo la propulsión convencional por aciu cohetes, a partir de la ignición de combustibles químicos, el principal mediu de llograr una aceleración rápida de les naves espaciales == Velocidaes y trayectories == Esta tema tien rellación coles velocidaes d'escape que tienen d'algamar los inxenios espaciales al momentu de desapegar de la Tierra o d'otru cuerpu celeste, les velocidaes mínimes que tienen d'adquirir pa sostener una órbita segura en redol a la Tierra y los otros cuerpos, la velocidá mínima que tienen d'adquirir p'algamar éstos o abandonar el Sistema Solar. La tema inclúi'l cálculu, la execución y siguimientu de los movimientos orbitales de les naves en redol a los cuerpos celestes, los distintos altores a algamar na realización de les órbites, la determinación de les trayectories más eficientes en términos de gastu de combustible y tiempu d'aquelles naves que pretenden algamar los mundos del Sistema Solar, tanto interiores como esteriores; asina mesmu, encétase'l cálculu de les trayectories de reingreso de les naves a l'atmósfera de la Tierra. === Les velocidaes cósmiques === Al respective de les velocidaes que tienen d'algamar les naves, esiste una primer llamada de satelización (7,9&nbsp;km/s,), que ye la velocidá mínima que-yos dexa sostener una [[órbita]] circular ensin cayer a la Tierra. Al aumentar la velocidá, les órbites van ser cada vez más elíptiques. Al algamar los 11,2 km/seg ([[velocidá parabólica]]) la nave lliberar de l'atraición gravitatoria de la Tierra y entra na del Sol a la manera d'un pequeñu asteroide. Al algamar los 42 km/s ([[velocidá hiperbólica]]) la nave ye capaz de lliberar de l'atraición del Sol, y escapar del sistema solar.<ref name=enmon/> Cuanto más cerca atópese una nave orbitando la Tierra, más rápido tendrá de movese pa sostener la so órbita; de lo contrario, va cayer nes capes altes de l'atmósfera. Poro, el periodu de vida orbital de toa nave va depender del altor qu'algamaren (p.&nbsp;ej. el satélite [[Explorer I]] tenía una velocidá de 28&nbsp;000&nbsp;km/h p'algamar un apoxéu de 2475&nbsp;km a partir de la superficie). La duración de la órbita d'una nave va depender de la distancia n'altor qu'algamara. Les órbites satelitales pueden ser descrites en cualquier sentíu en rellación al [[Ecuador terrestre]], anque se prefieren trayectories predeterminadas que dexen un seguru rastrexu per parte de les estaciones de Tierra. Tocantes a les trayectories y velocidaes riquíes pa la esploración de la [[Lluna]], les naves tienen d'algamar el puntu d'equilibriu ente l'atraición terrestre y la llunar. La velocidá establecida p'algamar esti puntu ye de 10,9 km/s, lo que dexa a los artefautos orbitar la Lluna ensin el peligru d'estrellase na so superficie o pasar de llargu. Por cuenta de que la Lluna tien una fuercia de gravedá inferior a la de la Tierra, la so [[velocidá d'escape]] ye de 2.3 km/s. Les velocidaes y trayectories elíptiques, que lleven a les naves a la esploración del restu de los cuerpos celestes del Sistema Solar, plantega condiciones de cálculu de trayectories y velocidaes más difíciles, pos se deben tomar en cuenta una serie de factores: movimientu de la Tierra, atraición gravitatoria del Sol y de los planetes, cercanía o alloñanza del cuerpu a esplorar, velocidá de dichos cuerpos, capacidá de combustible y emburrie desenvueltos pola nave. En términos xenerales, resulta más fácil pa los científicos y controladores la esploración de los mundos interiores del Sistema Solar que los mundos esteriores; nel primer casu les naves aprovechen la fuercia gravitatoria del Sol, ente que nel segundu tienen de vencer dicha fuercia, y la de los otros cuerpos por aciu un mayor gastu de combustible, y efeutuando complexos cálculos de trayectories que les faigan algamar el so oxetivu. Nesti últimu casu, les trayectories escoyíes suelen ser les más llargues, pero les más económiques en términos de gastu de combustible. Básicamente, les naves destinaes a los mundos esteriores, llanzaes en direición al Este, tienen d'aprovechar la fuercia inercial que-yos otorga'l movimientu de rotación de la Tierra(unos 1.670 km/h), a lo que suman el so propiu impulsu proporcionáu polos cohetes. Primeramente a la realización del viaxe a lo llargo de la trayeutoria escoyida, les naves tienen de ser asitiaes nuna órbita terrestre llamada d'[[aparcamientu]]. El meyor momentu pa empecipiar el viaxe a los [[planetes interiores]](como ye'l casu de [[Venus (planeta)|Venus]]) ye cuando éstos atópense en [[Conxunción (astronomía)|conxunción]], esto ye, ente la Tierra y el Sol. Sicasí, pa empecipiar el viaxe a los [[planetes esteriores]](como ye'l casu de Marte) tien d'esperase'l momentu en qu'éstos s'atopen n'[[Oposición (astronomía)|oposición]], esto ye, de la parte opuesta del Sol al respective de la Tierra.<ref name=enmon/> === La navegación === Mientres la navegación espacial, les naves tienen de dir controlando permanentemente la so ruta por aciu la guía de poderoses [[ordenadores]], tanto a bordu como allugaes en Tierra. Sosprienden los estraordinarios llogros alcanzaos en materia del cálculu y control na dómina previa a la invención de los [[microprocesadores]], con llindaes velocidaes de procesamientu y de memoria per parte de los ordenadores. N'órbita en redol a la Tierra, l'horizonte del planeta ye una referencia válida pa la orientación de les naves. Mientres la navegación fondu, l'ordenador interna de la nave suel emponela usando una serie de referencies estelares. La estrella [[Canopus (estrella)|Canopus]] ye la más usada como guía. En tou navegación, ya inclusive nel despegue y nel aterrizaxe, xuega un importante papel el sistema d'alarma.<ref name=eao/> Esti sistema tien como finalidá avisar a los tripulantes y/o a los ordenadores a bordu, por cuenta de les órdenes de Tierra, que se deben correxir situaciones de posición, trayeutoria, impulsu, movimientu, o otros, o bien activar protocolos de misión, o detectar fallos nos sistemes, o, nel peor de los casos, avisar d'un peligru real. Tanto'l sistema d'alarma del control en Tierra como'l de la mesma nave tán interconectaos, anque na midida na que éstes allóñense d'aquel en direición a los astros el sistema internu de la nave pasa a xugar un papel más autónomu. === Les téuniques de llanzamientu === Les téuniques de llanzamientu contemplen cuidadosos controles internos de los sistemes de la nave, rexíos por una cuenta regresiva, y un cuidadosu control de les condiciones del [[tiempu atmosféricu]]. Una vegada terminada la cuenta empieza la [[ignición]] de la fase inicial del sistema de cohetes. Esti momentu reviste especial dramatismu, cuantimás pa les tripulaciones que pueden atopase a bordu. La nave acelera con constantes impulsos p'algamar la velocidá riquida. Les fuertes tensiones, el ruiu y los movimientos que xenera l'emburrie, pon a prueba la resistencia de los materiales y l'entrenamientu de los astronautes. Una vegada algamaes les capes cimeres de l'atmósfera la esfregadura de la nave mengua, según el ruiu y el movimientu. Les diverses seiciones de la nave van esprendiéndose una a una y la nave entra na órbita asignada. Otres téuniques de llanzamientu tán en fase de propuesta teórica: "Catapultes electromagnétiques" apurriríen l'aceleración de les naves por aciu llargues ramples de llanzamientu, aplicando'l principiu del electromagnetismu, a manera d'un "cañón espacial". Tamién se pensó na construcción d'un [[ascensor espacial]], por aciu un sistema de anclaje puestu n'órbita. La propuesta más facedera, ye la construcción d'una danzadera que despegue a manera d'un avión convencional, o que seya llanzada a una órbita baxa por un tresporte aereu de gran altor. === L'aterrizaxe === La fase de descensu a la Tierra xenera otra serie d'inconvenientes que tienen de ser resueltos. De primeres, determinar y atinar l'ángulu correutu de re entrada a l'atmósfera, un verdaderu "corredor" d'ingresu. L'ángulu nun puede ser nin bien oblicuu nin bien vertical. Un ángulu bien vertical provocaría que la nave estrellárase práuticamente cola capa d'aire, aumentando fuertemente'l resfregón y el calor, lo que causaría la so destrucción. Otra manera, un ángulu demasiáu oblicuu y a muncha velocidá va faer que la nave rebote nes capes cimeres, describiendo una parábola y pasando de llargu; a menor velocidá la nave rebotará, pero va ingresar na atmósfera más allá del puntu fitu como óptimo.<ref name=eao/> Nun ángulu correutu y a la velocidá correuta, la nave va cortar progresivamente les capes atmosfériques cimeres, va menguar la so velocidá, y va amenorgar los niveles de fregadura y calor. Primeramente al re-ingreso, la nave enciende los sos cohetes de frenáu, menguando drásticamente la so velocidá y perdiendo altor; mientres el procesu la nave tien de ser xirada en tal forma qu'ufierte'l so lladral más resistente a la parte de resfregón. Afortunadamente, les naves tienen un eficiente escudu térmicu qu'estena'l calor. Hasta'l momentu dos fueron los métodos d'aterrizaxe usaos nes navessobremanera les tripulaes: l'empléu de paracaíes, a partir d'unos 15&nbsp;[[km]] d'altor, siguíu por un amerizaje (téunica emplegada por EE.&nbsp;UU.), o por un descensu direutu en tierra (téunica emplegada pola ex Xunión Soviética), o bien l'empléu del métodu aeronáuticu d'entamo (tresbordadores de EE.&nbsp;UU.) siguíu d'un [[aterrizaxe]] nuna pista convencional. Un momentu de gran incertidume mientres el re-ingreso, constituyir el pasu de les naves pola llamada franxa de silenciu, que dura unos cinco minutos, produciéndose en cierta rexón de l'atmósfera, y que supón la interrupción completa de les comunicaciones radiales col control de tierra. == La sobrevivencia humana nel espaciu == Ye oxetivu esencial de toa misión tripulada consiste en llevar al espaciu en forma segura a los seres humanos, dexa-yos el so navegación y trabayu, y traelos vivos y nes meyores condiciones de salú de vuelta a la Tierra. La sobrevivencia humana nel espaciu ta en función de la habilitación d'un mediu ambiente seguro, seya nel interior de les naves, nel esterior, al momentu del despegue, na navegación, na esploración direuta de los cuerpos celestes(ej: nel [[allunizaxe]]), nel trabayu esterior, y nel re-ingreso y aterrizaxe de les naves. El diseñu d'esti mediu tien de recrear al máximu posible les condiciones que l'organismu humanu atopa na superficie terrestre, vale dicir, de presión, temperatura, mugor, respiración, procesos alimenticios, aséu, refugayes orgániques, exerciciu, descansu y suañu. Pa llograr esto, la [[bioingeniería]] tien de tomar en cuenta los factores contrarios que presenta l'espaciu al cuerpu humanu y que nun suelen atopase na Tierra: el vacíu espacial y la falta absoluta d'aire, les violentes oscilaciones térmiques, l'aición del [[vientu solar]] y los [[rayos cósmicos]], la presencia de los [[micrometeoritos]], l'ausencia de gravedá, el rompimientu de los patrones de día y nueche, etc; a esto súmase l'espaciu amenorgáu en que tienen de trabayar los astronautes nel interior de les sos naves y la obligada convivencia ente ellos. Un factor clave na sobrevivencia humana, ye'l diseñu interior y esterior de les astronaves y estaciones espaciales, según el diseñu de los [[traxe espacial|traxes espaciales]]. Pa enfrentar les difíciles condiciones del despegue, del espaciu y el re-ingreso, los astronautes someter a programes de rigorosu entrenamientu qu'intenten asemeyar les diverses situaciones: respuesta frente a l'aceleración estrema, a la ingravidez, al navegación, al confinamientu, a la convivencia, al trabayu, a la mantención, a enfrentar situaciones imprevistes, al re-ingreso na atmósfera. Namái los suxetos más aptos psicolóxica y físicamente van ser los escoyíos pa les misiones. === El despegue === El primer problema que plantega'l viaxe espacial ye'l [[despegue]] mesmu. Mientres nun s'afaye o invente daqué totalmente distintu, l'aplicación de fuercia bruto va siguir siendo la forma más eficaz d'alzar una nave al espaciu, polo que los astronautes tendrán de siguir soportando les fuertes tensiones que xenera una aceleración violenta. Nesta fase ye fundamental l'usu de los traxes y sielles especialmente acondicionaos p'amenorgar los sos efeutos. === La ingravidez y los sos efeutos === En segundu llugar ta'l problema de la [[ingravidez]]. La ingravidez obliga al cuerpu humanu a re-acondicionar tolos sos sistemes, cuantimás, el cardiovascular, l'óseu y el muscular. La ingravidez provoca, mientres los trayectos llargos, la perda de texíu óseo y muscular, lo qu'afecta inclusive al corazón. Estos efeutos negativos son combatíos por aciu rigoroses rutines d'exerciciu, lo que compensa, en parte, la perda de texíu. La ingravidez causa que les funciones más básiques, como alimentase y beber líquidos, sían esperiencies complexes; les partícules y los líquidos tienden a llexar llibremente pel interior de la nave, lo que puede causar desperfectos; alimentos y líquidos son llevaos especialmente preparaos(compautos, herméticamente sellaos). Otru problema ye la evacuación de les refugayes orgániques del cuerpu, que suelen ser procesaos, almacenaos y sellaos pa un posterior analís. La ingravidez presenta especiales problemes al trabayu extra-vehicular de los astronautes, que resulta bien complexu en gravedad cero, pos esiste la posibilidá d'alloñar por fuercia nel espaciu, el cuerpu tiende a xirar al realizar movimientos al trabayar con llaves d'apierte, los medios de locomoción son llindaos, etc; y a too esto sumir la rixidez del traxe espacial. === Suministros básicos: aire y agua === Dada l'ausencia total d'atmósfera nel espaciu, tol aire respirable, según los líquidos, tienen de ser llevaos íntegramente de la Tierra. Ye xera esencial de los sensores a bordu el monitoreo constante de los niveles d'osíxenu y de dióxidu de carbonu, lo mesmo que de la presión. El dióxidu de carbonu sobrante ye absorbíu por materiales fayadizos. Per otra parte, téuniques de xeneración del osíxenu a partir d'un ciclu natural, cola presencia d'algues resistentes a los rayos cósmicos, ensayáronse dende la década de 1960. Nesti sentíu l'alga [[chlorella]] ye bien bono de cultivar, reproduzse rápidu y hasta puede comese. Pela so parte, el reciclaje de l'agua usada ta dientro de les funciones de les misiones. === Control de la temperatura ambiental === Ye necesaria la mantención de la temperatura ambiente en redol a unos 20&nbsp;°C. El sistema llétricu xuega un papel capital na calefaición o na estraición del calor interno. Les violentes oscilaciones térmiques esternes obliguen al usu de materiales de revestimiento esterior (refractarios al calor mientres la esposición al Sol) ya interior (que torga la disipación del calor interior). Ye conveniente que les naves xiren amodo sobre sí mesmes pa evitar recalentamientos; tamién puede revistise el vehículu, ente les parés esteriores ya interiores, d'una capa de fluyíos destinaos a absorber el calor. Amás, les naves cunten con mecanismos d'absorción d'enerxía solar y tresmisión al interior pal so aprovechamientu nos momentos en qu'orbiten el llau escuru de la Tierra. Inclusive nel interior de naves ensin tripular, tien de caltenese una temperatura fayadizo y una atmósfera d'aire pa evitar el mal funcionamientu de los preseos. === Vixilia y suañu === Tamién ye difícil l'adaptación de los astronautes a los sos nuevos patrones de vixilia y suañu, yá que el ciclu natural diurnu y nocherniegu ruémpese. Na midida de lo posible, tratar de caltener los ciclos de 24 [[hora|h]], estableciendo horarios de descansu, trabayu y recreación. === Los espacios y la convivencia === Los astronautes tienen d'afaese a trabayar n'espacios más bien pequeños. De primeres de la esploración espacial la movilidá yera bien amenorgada. Col programa Apollo aumentó un tanto l'espaciu disponible; pero foi gracies a la implementación de les estaciones espaciales y los tresbordadores que los astronautes atoparon mayores disponibilidades d'espaciu, lo que-yos dexó un trabayu más folgosu, daqué de privacidá, y la realización d'exercicios. Aun así, los espacios habitables siguen siendo agobiantemente amenorgaos. La presencia de los compañeros ayuda al astronauta estenar el fuerte sentimientu de soledá y alloñanza que s'esperimenta nel espaciu, pero al empar obliga a convivir y a soportar calteres que pueden amosase disímiles. Namái la seleición d'equipos de trabayu bien afitaos, con una mentalidá bien profesional, ayuda a enfrentar los posibles problemes de convivencia, cuantimás si les misiones son de llargu aliendu. La estabilidá psicolóxica de los astronautes ye unu de los oxetivos esenciales del programa de sobrevivencia espacial, dexándose-yos cultivar los sos espacios recreativos, d'ociu y comunicación colos sos familiares en Tierra. === Les radiaciones nocives === Otra esmolición ye l'aición de les radiaciones solar y cósmicu, que son nocives pa la salú. Entá disponiendo de los meyores revestimientos absorbentes, tantu nel esterior como nel interior de les naves, y nos traxes espaciales, el cuerpu humanu ta sometíu a mayores niveles de radiación que na superficie de la Tierra, con consecuencies al llargu plazu imprevisibles. === Micrometeoritos y chatarra espacial === Otru motivu d'esmolición ye l'impautu de los micrometeoritos, que pueden furar el cascu de les nave o estropiar la presea. Frente a esto, les parés de les naves ufierten una cierta proteición, anque non por cierto frente a oxetos de mayor tamañu, que podríen impautar a decenes de miles de km/h. Afortunadamente, la probabilidá de ser impactáu por un meteoritu de mayor tamañu ye ínfima, dada la estensión del espaciu. Mayor peligru revisten les refugayes espaciales, esto ye, les miríadas d'oxetos qu'orbiten la Tierra y que constitúin los restos d'anteriores misiones: la “[[chatarra espacial]]”, que ta formada por oxetos que pueden ser de dimensiones minúscules (p.ej: una tuerca desprendida por fuercia) o del tamañu d'un autobús (p.ej: antiguos satélites en desusu). Anque nun se reportaren accidentes graves, estos non pueden refugase. A pesar de que les principales axencies lleven un cuidadosu rastrexu de los oxetos de mayor tamañu en desusu, esisten miles que nun son detectaos, y anque la mayoría d'ellos termina per cayer tarde o aína na atmósfera, esisten otros tantos que se van caltener n'órbita por miles d'años. La basura espacial, en progresivu aumentu, constitúi, de nun tomase midíes de contención radicales, una serie amenacia pa la navegación orbital futura. === La importancia del traxe espacial === Como se dixo enantes, el traxe espacial reviste capital importancia pa la sobrevivencia humana. Básicamente, el traxe ta formáu por cuatro unidaes esenciales: el cascu, el cuerpu del traxe, los guantes y el sistema de sobrevivencia (reserves d'aire, batería, sistema de comunicación, etc.), adosáu na so mayor parte nel llombu del astronauta a manera d'una mochila. El traxe ye fabricáu con una serie de materiales, dispuestos en socesives capes de menor o mayor densidá, que-y dexa caltener la presión d'aire, la temperatura interno, controlar el mugor, absorber hasta ciertu puntu les radiaciones nocives, defender al astronauta del impautu de ciertos micrometeoritos, y hasta, n'ocasiones, recoyer les refugayes orgániques. Sicasí, el traxe namái dexa una movilidá más bien amenorgada, dada la so rixidez. L'usu del traxe dexa soportar meyor les tensiones del despegue y del aterrizaxe, del trabayu nel espaciu extravehicular (mantención, esperimentación, implementación d'equipos) o na esploración del suelu llunar. Amás, ye la meyor garantía de sobrevivencia en casu de dase una situación estrema. === Readaptación en tierra === Pero los astronautes non yá tienen de sobrevivir a la misión mesma, sinón que tamién a la so readaptación a les condiciones de la Tierra. Pa esto tienen que siguir rigorosos programes médicos de sofitu por que los cuerpos recuperen les sos plenes capacidaes en procesu d'atrofia mientres la misión. === La iniciativa y el riesgu === La sobrevivencia humana precisa una bona dosis d'iniciativa y trabayu n'equipu en casu de situaciones imprevistes o, peor entá, peligru estremu, como foi l'accidentáu viaxe del [[Apollo XIII]], astronave qu'en misión a la Lluna, sufrió graves desperfectos, obligando a la so tripulación a esplegar tola so intelixencia pa volver sana y salva a la Tierra. Los astronautes tienen plena conciencia de que s'atopen solos, y que les soluciones práutiques de les continxencies depende namái d'ellos. L'altu riesgu de la esploración espacial tripulada ye un factor que siempres va tar presente en toles misiones. El vuelu espacial tripuláu nun ye daqué “rutinariu”, anque pueda paecer pal públicu xeneral. Les grandes axencies aprender a cuenta de sonaos fracasos, como fueron los dos grandes accidentes mortales qu'afectaron a los tresbordadores [[Tresbordador espacial Challenger|Challenger]] y [[Tresbordador espacial Columbia|Columbia]]. Na actualidá, les axenciessobremanera la [[NASA]], optaron pola política de nun remacariar gastos en materia de seguridá y sobrevivencia humana nel espaciu. === Sobrevivencia humana n'otros mundos Acomuñada a la sobrevivencia humana nel espaciu ta la tema de la sobrevivencia n'otros mundos, tema que correspuende al de la esploración y colonización del espaciu. == La comunicación == La comunicación espacial tien como oxetivu la tresmisión d'información dende y escontra la Tierra o ente naves que s'atopen operando nun determináu sector del espaciu. La necesidá de comunicación dio orixe a la [[telemetría|telemetría espacial]], la que tien por finalidá'l llevar el rastrexu del movimientu de les naves, según la predicción de les sos posiciones nel espaciu y la tresmisión de datos. Un papel fundamental de la comunicación espacial, tantu ente les naves y la Tierra, como ente les mesmes naves, xugar, ensin dulda, l'empléu de les [[ondes de radio]], na so diverses games y frecuencies, y en menor midida, l'empléu de medios ópticos y llumínicos. La comunicación radial tien de tomar en cuenta, de primeres, la distancia ente les fontes emisor y receptor, que va determinar el tiempu trescurríu ente la emisión y la receición de los mensaxes: pocu na redoma de la Tierra,y enforma, en términos relativos, pa les naves que s'atopen nel espaciu fondu y qu'establecen contautu col nuesu planeta. Esti últimu aspeutu aguiyó, nel desarrollu de les misiones d'esploración a los mundos alloñaos, l'usu de sistemes computacionales y robóticos cada vez con mayores graos d'autonomía; d'esta manera suplir en parte la lentitú de les comunicaciones. == La esploración y colonización espacial == Xunto cola [[esploración del espaciu]] tuvo dende siempres nos suaños de los padres de l'astronáutica, según en tolos sos continuadores, ensin salvar nenguna de les axencies y naciones comprometíes nos diversos programes, según na mente de los escritores de ciencia-ficción, la eventual [[colonización del espaciu]], seya en términos del espaciu orbital terrestre como'l del espaciu fondu, vale dicir, la colonización de los cuerpos celestes que conformen el [[Sistema Solar]], y, por qué nun dicilo, de la [[Galaxa]] si fuera posible. El porqué d'esti pruyimientu humanu obedez, a cencielles, a la necesidá de la especie d'habilitar nuevos hábitats que favorezan el so desarrollu; l'espaciu nun puede ser la esceición. Escritores como [[Isaac Asimov]], [[Carl Sagan]] y otros postularon que la espansión y colonización espacial ye'l mediu que va evitar l'estancamientu y retrocesu de la especie humana, según la so destrucción casual o, peor entá, la so autodestrucción. Apocayá, el físicu [[Stephen Hawking]] reafitó esta tesis, sollertando a la humanidá alrodiu de la necesidá urxente de colonizar l'espaciu como un mediu d'evitar la estinción. No inmediato, la colonización del espaciu reportó grandes dividendos teunolóxicos, en términos d'investigación, desarrollu de nueva teunoloxía espacial y productos derivaos que son usaos masivamente pola población humana. Una limitante que pesa na opinión pública, a manera de mitu, son los costos económicos "prohibitivos" que supondría la esploración y colonización del espaciu, a pesar de que na práutica y a más llargu plazu, l'actividá astronáutica devuelve en demasía cada dólar, euru o rublu invertida nella. Al marxe de lo anterior, les aiciones tendentes a la esploración y la ocupación progresiva del espaciu cercanu, polos distintos entes que participen o participaron nesta aventura, tuvieron dictaes por múltiples intereses, que nun son escluyentes ente sigo: prestíu políticu, finalidá militar, prestu de ciertes demandes teunolóxiques de dalgún sector de la industria, necesidaes comunicacionales, climátiques y xeográfiques, o la conocencia científica puru, etc. Tales intereses concretáronse nes siguientes aiciones xenerales d'esploración y colonización: # Una verdadera "[[carrera espacial]]" ente EE.XX. y la X.R.S.S. mientres la década de los 60 p'axudicase los llogros de ser los primeres nos socesivos finxos: el primer oxetu n'órbita, el primer home nel espaciu, la primer caminada espacial, el primer oxetu en ser llanzáu a otru cuerpu celeste, etc. Notables fueron les naves de los programes soviéticos Vosjod, Vostok y Soyuz, y les estauxunidenses Mercury, Gémini y Apollo. # La creación d'una trupa rede de satélites qu'orbiten el globu con múltiples finalidaes: militares (Samos, Vela, etc.), de telecomunicaciones (p.ej., Telstar, Ecu), de navegación aérea (p.ej, Transit), d'observación xeodésica, xeográfica y climática (p.ej., Nimbus, Tiros), d'esperimentación biolóxica (p.ej., Bios, Cosmos), astronómicos (p.ej., Explorer), etc. #La efeutiva esploración de la Lluna per parte d'un programa tripuláu (Apollo) y la esploración de los otros cuerpos del Sistema Solar por misiones non tripulaes, como fueron, por casu, les sondes Lunar Orbiter (EE.UU), Lunik (URSS), Mariner (EE.UU), Mars (URSS), Pioneer (EE.UU); tienen de destacar les naves [[Voyager 1]] y [[Voyager 2]] (EE.UU), los oxetos artificiales más alloñaos de la Tierra, nes llendes del Sistema Solar y yá convertíes en sondes interestelares. # La puesta n'órbita d'observatorios espaciales destinaos a la investigación astronómica y astrofísica (p. ej: el [[telescopiu espacial Hubble]]). # La esperimentación con nueves sustancies y materiales, y con seres vivos, con o ensin aplicación industrial. # La realización de múltiples esperimentos científicos en distintos campos y que namái se pueden faer en microgravedad o gravedad cero. # La investigación avera del comportamientu humanu nel espaciu por llargu periodos de tiempu. # Investigación y puesta en marcha d'una serie d'astronaves que dexaron un accesu más expedito al espaciu: los tresbordadores espaciales # L'espardimientu de la conocencia llograda poles axencies, y l'aplicación pola industria de los subproductos teunolóxicos que xeneró l'actividá astronáutica, que son d'usu masivu anguaño. L'espardimientu de la conocencia fizo que dellos países y axencies realicen actividaes collaboratives, aforrándose costos económicos. # Preparación de planes pa volver a esplorar la Lluna con vuelos tripulaos, instalación d'una [[colonización de la Lluna|base]] permanente nella, la esploración direuta de Marte por una misión tripulada, etc., juntamente cola correspondiente investigación de les posibilidaes económiques qu'ufierta la esploración y colonización del espaciu. # Creación de les estaciones espaciales, que son un pasu clave na colonización, yá que signifiquen la presencia permanente del ser humanu nel espaciu. Dende la década de 1970, viénose desenvolviendo un progresivu esfuerciu por crear y caltener una serie d'estaciones espaciales qu'orbiten la Tierra, según un intensu programa d'investigación alrodiu de la sobrevivencia humana por llargos periodos de tiempu nel ambiente espacial. A finales de la década de 1960, los soviéticos empecipiaron los primeros tanteos na direición de construyir verdaderes estaciones espaciales, al acoplar con ésitu los sos satélites Cosmos. Pero foi a empiezos de los 70 cuando llograron implementar una estación verdadera: la [[Salyut 1]]. A ésta siguieron delles más hasta completar siete. Darréu, los rusos diseñaron la estación [[Mir (estación espacial)|MIR]], una avanzada nave qu'emprestó granibles servicios. Pela so parte, los norteamericanos respondieron cola estación [[Skylab]], anque depués dedicáronse al diseñu del programa de tresbordadores. A partir de 1998, les principales axencies espaciales decidieron xunir los sos esfuercios na implementación de l'actual [[Estación Espacial Internacional]]. Les estaciones fixeron posible la creación d'ambientes más amplios y atopadizos pa los astronautes, la posibilidá de realizar esperimentos científicos ensin los acutaos llendes de tiempu con que cunten les astronaves; les estaciones son puntos d'observación direuta de les condiciones climátiques y otra índole que se dan na Tierra, la estadía nes estaciones dexó estudiar en detalle'l comportamientu psicolóxico y fisiolóxico del home, yá seya en soledá o en compañía. N'acurres ta la posibilidá d'usar les estaciones como puertos d'embarque escontra otros mundos del Sistema Solar. La presencia humana nel espaciu, esta vegada de manera permanente, plantega nuevos desafíos ya interrogantes alrodiu de los costos y beneficios que supón la colonización, avera del comportamientu de la fisioloxía humana y les sos posibilidaes d'adaptación a la redolada espacial y d'otros mundos, alrodiu de les posibilidaes efeutives d'ocupar los mundos cercanos, vale dicir, la Lluna y Marte, y alrodiu de les posibilidaes futures de autosustentación de la colonización. == Historia == La primer mención d'un vuelu de tipu "astronáuticu" ta conseñáu nel mitu griegu de [[Dédalu]] y [[Ícaro]], quien se fabricaron ales de plumes xuníes por cera pa escapar de Creta; el postreru tuvo la temeridá de volar en direición al Sol, pagando cola so vida l'estremu interés, al dilíse-y la cera que xunía les sos ales. Mientres sieglos la tema del accesu humanu a los otros cuerpos celestes tratar en forma pintoresca y ensin fundamentu científicu. Foi a partir de la obra de [[Kepler]] en que se fundaron les bases teóriques de la futura Astronáutica, al describir les lleis que rixen los movimientos de los cuerpos celestes. [[Cyrano de Bergerac]] nel so ''Historia risible d'un viaxe a la Lluna'' (1650) describe per primer vegada l'usu d'un sistema compuestu de cohetes de pólvora capaz d'alzar una nave en direición a la Lluna. L'Astronáutica recibió un nuevu impulsu cola obra de [[Jules Verne]] ''De la Tierra a la Lluna'' (1866) en que l'autor describe, con poco rigor científico, un viaxe a la Lluna por aciu un sistema balísticu. La obra de Verne aguiyó l'interés pola Astronáutica y dio orixe al prolíficu xéneru lliterariu de la [[ciencia ficción]], que tien nos viaxes astronáuticos una perenal fonte d'inspiración. El verdaderu güelu de l'Astronáutica foi l'inxenieru peruanu [[Pedro Paulet]] quien basó los sos estudios nel desplazamientu del calamar, que'l so estudiu dio-y la idea del desplazamientu por aciu la propulsión a esquita, qu'anguaño usen los cohetes espaciales. Esti inventu espublizar nuna serie de sellos de correos estauxunidenses, con collaboración de la NASA, nel añu 1974, al cumplise 100 años de la nacencia del peruanu. Científicos como'l rusu [[Konstantín Tsiolkovski]] (1857-1935), el norteamericanu [[Robert Goddard]] (1882-1945) y el rumanu [[Hermann Oberth]] (1894-1989) trabayaron por separáu y establecieron les bases teóriques y práutiques de l'Astronáutica actual. En 1927 fundar en Breslau la [[Sociedá Astronáutica]], que foi frecuentada por Oberth, [[Werner von Braun]] y otros. Un saltu significativu nel desarrollu de l'Astronáutica foi la fabricación y usu pa fines militares, por obra de los nazis, de los cohetes [[Cohete V2|V2]], que seríen el modelu teunolóxicu qu'usaríen los rusos y los norteamericanos pa los sos propios inxenios espaciales na década siguiente, dempués de la Segunda Guerra Mundial. Mientres la década de 1950, rusos y norteamericanos compitieron por llevar el primer oxetu al espaciu orbital. El méritu tener los rusos, que punxeron n'órbita'l primer satélite artificial, el Sputnik I (4 d'ochobre de 1957), finxu que marca l'empiezu oficial de l'Astronáutica práutica. A esto siguió'l primer vuelu espacial orbital realizáu por un home, fazaña que correspondió nuevamente al rusos, al unviar al espaciu a la cosmonauta [[Yuri Gagarin]] (12 d'abril de 1961). Pela so parte, los norteamericanos respondieron colos programes Gémini y Apollo, destinaos a llevar al home a la Lluna. Finxos d'esti oxetivu fueron el viaxe circumlunar del [[Apollo 8|Apollo VIII]] (21 al 27 d'avientu de 1968), que demostró la posibilidá práutica d'algamar, por aciu un vuelu tripuláu pel espaciu fondu, otru astru del Sistema Solar; y, como ye natural, el primer desembarcu na lluna realizáu pola tripulación del [[Apollo XI]], el 20 de xunetu de 1969 (21,57, hora del centru espacial de [[Houston]]) y 2,57 GMT del 21 de xunetu: los astronautes [[Neil Armstrong]] y [[Buzz Aldrin]] punxeron pie na lluna y esploraron per delles hores la so superficie, mientres el so compañeru [[Michael Collins (astronauta)|Michael Collins]] esperaba n'órbita.<ref name=enmon> ''[[Enciclopedia Monitor]]'', edit. Salvat, tomu 2, voz «astronáutica», páxs. 554-555.</ref> === Cronoloxía === ==== 1957 ==== * [[4 d'ochobre]]: llanzamientu del primer [[satélite artificial]] de la Tierra, el [[Sputnik 1]] de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques]] (URSS). * [[3 de payares]]: primer llanzamientu al espaciu d'un ser vivu, la perra [[Laika]], nel [[Sputnik 2]]). ==== 1958 ==== * [[31 de xineru]]: llanzamientu del primer [[satélite artificial]] d'[[Estaos Xuníos]], el [[Explorer 1]]. * [[18 d'avientu]]: llanzamientu del primer [[satélite de comunicaciones]], el [[SCORE (satélite)|SCORE]], d'Estaos Xuníos. ==== 1959 ==== * [[12 de setiembre]]: [[Lluna 2]], de la URSS, convertir na primer sonda n'algamar la [[Lluna]]. * [[4 d'ochobre]]: [[Lluna 3]], de la URSS, toma les primeres fotografíes de la cara oculta de la Lluna. ==== 1961 ==== * [[12 de febreru]]: [[Venera 1]], de la URSS, convertir na primer sonda n'algamar [[Venus (planeta)|Venus]]. * [[12 d'abril]]: la misión [[Vostok 1]], de la URSS, convertir nel primer vuelu tripuláu orbital de la hestoria, col [[cosmonauta]] [[Yuri Gagarin]] a bordu. El 12 d'abril declárase "Día de la Cosmonauta". ==== 1962 ==== * [[20 de febreru]]: la misión [[Friendship 7]], d'Estaos Xuníos, realiza'l so primer vuelu orbital tripuláu, col astronauta [[John Glenn]] a bordu. ==== 1963 ==== * [[19 de xunu]]: [[Marsnik 1]], de la URSS, convertir na primer sonda n'algamar [[Marte (planeta)|Marte]]. ==== 1965 ==== * [[26 de payares]]: [[Francia]] convertir nel tercer país tres la URSS y EE.&nbsp;UU. n'algamar l'espaciu, llanzando'l satélite [[Astérix A1]], de 39&nbsp;kg, con un cohete [[Diamant (cohete)|Diamant]], dambos de fabricación dafechu francesa. ==== 1969 ==== * [[21 de xunetu]]: la misión [[Apollo 11]], d'Estaos Xuníos, realiza'l primer aterrizaxe na [[Lluna]], con [[Neil Armstrong]] y [[Buzz Aldrin]] a bordu del módulu llunar y Michael Collins orbitando el satélite de la Tierra. ==== 1971 ==== * [[19 d'abril]]: la URSS realiza'l llanzamientu de la primera [[estación espacial]] tripulada, la [[Salyut 1]]. * [[2 d'avientu]]: la [[Marsnik 3]], de la URSS, realiza'l primer aterrizaxe en Marte, fallando les comunicaciones una vegada algamáu'l suelu marcianu. ==== 1972 ==== * [[7 d'avientu]]: [[Apollo 17]], última misión tripulada d'Estaos Xuníos a la Lluna. ==== 1973 ==== * [[14 de mayu]]: [[Skylab]] convertir na primer estación orbital d'Estaos Xuníos. ==== 1974 ==== * [[29 de marzu]]: [[Mariner 10]], d'Estaos Xuníos, realiza'l primer sobrevuelu del planeta [[Mercuriu (planeta)|Mercuriu]]. ==== 1975 ==== * [[17 de xunetu]]: les naves [[Apollo-Soyuz|Apollo]]<!-- ensin númberu. Dempués de la cancelada Apollo 18 vendría esta Apollo 19--> y [[Soyuz 19]], d'Estaos Xuníos y la URSS respeutivamente, realicen un acoplamientu orbital terrestre na primer misión internacional conxunta tripulada. * [[22 d'ochobre]]: [[Venera 9]], de la URSS, toma les primeres imáxenes de la superficie de Venus. ==== 1976 ==== * [[20 de xunetu]]: el [[Viking 1]], d'Estaos Xuníos, realiza'l primer aterrizaxe con ésitu en Marte ==== [[1977]] ==== * Llanzamientu de les sondes [[Voyager 1]] y [[Voyager 2|2]] con destín a [[Xúpiter (planeta)|Xúpiter]], [[Saturnu (planeta)|Saturnu]], [[Uranu (planeta)|Uranu]] y [[Neptunu (planeta)|Neptunu]], dirixiéndose al esterior del [[sistema solar]]. ==== 1979 ==== * [[1 de setiembre]]: [[Pioneer 11]], d'Estaos Xuníos, realiza'l primer sobrevuelu de Saturnu. * [[24 d'avientu]]: la ESA llanza'l primer cohete européu [[Ariane|Ariane 1]]. ==== 1986 ==== * Les sondes [[Vega 1 y 2]] investiguen el planeta Venus y fotografien el nucleu del cometa [[Cometa Halley|1P/Halley]]. ==== 1990 ==== * Puesta n'órbita del [[Telescopiu espacial Hubble]]. ==== 1995 ==== * Llanzamientu de la sonda [[Clementine]], qu'investigó y unvió fotografíes de la Lluna. Atopó nicios de [[xelu]] nos [[Cráter d'impacto|cráteres]] polares. ==== 1996 ==== * Llanzamientu de la misión [[Mars Pathfinder]] al planeta coloráu. ==== 1997 ==== * Llanzamientu de la misión [[Cassini-Huygens]], qu'en xunu de [[2004]] llegó a Saturn. ==== 2003 ==== * [[15 d'ochobre]]: la cápsula china [[Shenzhou 5]], con [[Yang Liwei]] a bordu, convertir na primer nave espacial tripulada non llanzada per Rusia (antigua Xunión Soviética) o Estaos Xuníos. == La investigación espacial nel mundu == [[Ficheru:Ariane-44lp.gif|thumb|Despegue d'un cohete [[Ariane]].]] Amás de los programes espaciales bien consolidaos d'Estaos Xuníos, la [[Programa espacial soviéticu|URSS]], [[Xapón]] y Europa (al traviés de l'[[Axencia Espacial Europea]]), producióse'l florecimientu a partir de los [[años 1980]] de programes espaciales en países en víes de desarrollu, yá seya en naciones con cierta tradición como [[República Popular China|China]] (tercer axencia espacial que llevó a cabo misiones tripulaes, dempués d'Estaos Xuníos y [[Programa espacial ruso|Rusia]]) o la [[India]] (que tien llanzadores de satélites propios) como n'otres qu'empezaron apocayá. Son destacables los programes espaciales de [[Brasil]], [[Méxicu]], [[Chile]] y [[Arxentina]]. Pa dellos países en víes de desarrollu, los satélites artificiales supunxeron la forma más fácil d'ameyorar les sos redes internes de telecomunicaciones, cuantimás naquellos que la so [[orografía]] o otres causes faen difíciles los medios de comunicación tradicionales. Tal ye'l casu de los satélites domésticos qu'emplega [[Indonesia]], o la serie de satélites compartíos poles naciones árabes ([[Arabsat]]). === Axencies espaciales === {{AP|Axencia espacial}} {|{{tablaguapa}} border="1" |- ! País ! Axencia |- |{{ECU}} |[[Axencia Espacial Civil Ecuatoriana|EXA]] (Axencia Espacial Civil Ecuatoriana) |- | {{USA}} | '''[[NASA]]''' (National Aeronautics and Space Administration) |- |{{UE}} | '''[[European Space Agency|ESA]]''' (European Space Agency) |- | {{FRA}} | '''[[CNES]]''' (Centre National d'Etudes Spatiales) |- | {{JPN}} | '''[[JAXA]]''' (Japan Aerospace Exploration Agency) |- | {{RUS}} |'''[[Russian Federal Space Agency|ROSCOSMOS]]''' (Russian Federal Space Agency) |- | {{CHN}} | '''[[China National Space Administration|CNSA]]''' (China National Space Administration) |- | {{IND}} | '''[[Axencia India d'Investigación Espacial|ISRO]]''' (Indian Space Research Organization) |- | {{ITA}} | '''[[Agenzia Spaziale Italiana|ASI]]''' (Italian Space Agency) |- | {{GER}} | '''[[German Aerospace Center|DLR]]''' (German Aerospace Center) |- | {{IRN}} | '''[[Iranian Space Agency|ISA]]''' (Iranian Space Agency) |- | {{UK}} | '''[[UK Space Agency|UKSA]]''' (UK Space Agency) |- | {{BRA}} | '''[[Axencia Espacial Brasilana|AEB]]''' (Brazilian Space Agency) |- | {{CAN}} | '''[[Canadian Space Agency|CSA]]''' (Canadian Space Agency) |- | {{KOR}} | '''[[Institutu d'Investigación Aeroespacial de Corea|KARI]]''' (Korea Aerospace Research Institute) |- | {{UKR}} | '''[[NSAU]]''' (National Space Agency of Ukraine) |- | {{BEL}} | '''[[Belgian Institute for Space Aeronomy|BISA]]''' (Belgian Institute for Space Aeronomy) |- | {{ARG}} | '''[[Comisión Nacional d'Actividaes Espaciales|CONAE]]''' (Comisión Nacional d'Actividaes Espaciales) |- | {{ESP}} | '''[[Institutu Nacional de Téunica Aeroespacial|INTA]]''' (Institutu Nacional de Téunica Aeroespacial) |- | {{SWE}} | '''[[Swedish National Space Board|SNSB]]''' (Swedish National Space Board) |- | {{PAK}} | '''[[Space and Upper Atmosphere Research Commission|SUPARCO]]''' (Space and Upper Atmosphere Research Commission) |- | {{COL}} | '''[[Comisión Colombiana del Espaciu|CCE]]''' (Comisión Colombiana del Espaciu) |- | {{NLD}} |'''[[SRON]]''' (Netherlands Institute for Space Research) |- | {{SUI}} | '''[[Swiss Space Office|SSO]]''' (Swiss Space Office) |- | {{VEN}} | '''[[Axencia Bolivariana p'Actividaes Espaciales|ABAE]]''' (Axencia Bolivariana p'Actividaes Espaciales) |- | {{MEX}} | '''[[Axencia Espacial Mexicana|AEM]]''' (Axencia Espacial Mexicana) |- | {{CHI}} | '''[[Axencia Chilena del Espaciu|ACE]]''' (Axencia Chilena del Espaciu) |- | {{PER}} | '''[[Comisión Nacional d'Investigación y Desarrollu Aeroespacial|CONIDA]]''' (Comisión Nacional d'Investigación y Desarrollu Aeroespacial) |- | {{POL}} | '''[[POLSA]]''' (Polish Space Agency) |- | {{PRK}} | '''[[NADA]]''' (National Aerospace Development Administration) |} == Cronoloxía de los primeres llanzadores y satélites == === América === El primer satélite llanzáu per un país del continente americanu foi'l ''[[Explorer 1]]'' d'EEXX, llanzáu'l [[31 de xineru]] de [[1958]] a bordu d'un cohete [[Jupiter C]] (antecesor del [[Juno I]]). Darréu [[Brasil]], colos sos cohetes [[Vehículu Llanzador de Satélites|VLS]] (''"Veículo Lançador de Satélites"'') y [[VSB-30]], convirtióse'l [[24 d'ochobre]] de [[2004]], na segunda potencia espacial americana. Y d'últimes [[Arxentina]] llanzo en 2007 [[Tronador I]] y [[Tronador II]] (en desarrollu), convirtiéndose nunes de les potencies espaciales americanes. === Asia === El [[11 de febreru]] de [[1970]] Xapón punxo n'órbita'l so primer satélite llanzáu con un cohete nacional. El [[24 d'abril]] del mesmu añu siguiólu [[República Popular China|China]], col so cohete [[Llarga Marcha (cohete)|Llarga Marcha]], poniendo n'órbita otru satélite. Daqué más tarde, va xuníse-yos India, que llogra'l so primer llanzamientu esitosu'l [[18 de xunu]] de [[1980]] col cohete [[SLV]], al que-y siguirán el [[PSLV]] y el [[Geosynchronous Satellite Launch Vehicle|GSLV]]. === Europa === El primer satélite artificial del mundu foi desenvueltu y llanzáu pola URSS (depués Rusia) el [[4 d'ochobre]] de [[1957]]. Trátase del ''Sputnik 1'', de 83,6 kg de pesu, pa que la so satelización emplegóse'l [[cohete R-7]]. Na Europa occidental, [[Francia]] desenvolvió y llanzó el cohete Diamant, poniendo n'órbita'l [[26 de payares]] de [[1965]] el so satélite ''Asterix A1''. El tercer país européu en disponer de capacidá d'accesu propiu al espaciu sería'l [[Reinu Xuníu]], que n'ochobre de [[1971]] punxo n'órbita'l so satélite ''[[Prospero X-3]]'' gracies a un cohete de fabricación totalmente británica, el [[Black Arrow]]. Ente 1963 y 1973 una conferencia internacional de países de la Europa occidental, dirixida per Reinu Xuníu, Francia y [[Alemaña]], trató de poner en marcha un programa espacial integráu polos proyeutu de cohete [[Europa (cohete)|Europa I y Europa II]]. Darréu, tres el fracasu de tolos prototipos anteriores, surdió la [[ESA]] en 1974, que'l so cohete [[Ariane]] llogró'l so primer ésitu'l [[24 d'avientu]] de [[1979]]. Dende 1999 [[Ucraína]] dispón del cohete llanzador de satélites [[Dnepr-1]]. == Países de cultura hispana == === Méxicu === {{AP|Axencia Espacial Mexicana}} Esiste antecedentes de meyores na materia a na segunda metá del sieglu XX cuando'l presidente Adolfo López Mateos emitió un decretu nel Diariu Oficial de la Federación del 31 d'agostu de 1962 que creó la Comisión Nacional del Espaciu Esterior (CONEE), adscrita a la Secretaría de Comunicaciones y Tresportes col fin de fomentar la investigación, esplotación y usu pacíficu del espaciu esterior; Comisión que siguió colos trabayos de cohetería, telecomunicaciones y estudios atmosféricos nel país. Méxicu cunta anguaño con ocho satélites y cola empresa a costa fecha SATMEX. Anguaño l'[[Axencia Espacial Mexicana]] (AEM) ye una axencia recién creada (31 de xunetu de 2010) encargada d'asuntos espaciales. Esti proyeutu pretende arrexuntar y coordinar los trabayos de Méxicu n'actividaes espaciales.<ref>{{cita web | títulu=Grupu Promotor de l'Axencia Espacial Mexicana | url=http://www.aemex.org | editorial=Grupu Promotor de l'Axencia Espacial Mexicana | fechaaccesu=8 d'ochobre de 2010 | urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110622235348/http://www.aemex.org/ | fechaarchivu=22 de xunu de 2011 }}</ref> === España === {{AP|Institutu Nacional de Téunica Aeroespacial d'España}} {{referencies|t=20110923}} La situación de l'astronáutica n'[[España]] ta a un nivel daqué inferior al que correspondería al so nivel de desarrollu, escareciendo de capacidá de llanzamientu de satélites. El [[15 de payares]] de [[1974]] llánzase'l [[Intasat]], primer satélite español,<ref>{{Cita web|url=http://www.inta.es/noticias/documentos/INTASAT.pdf|títulu=INTASAT: HESTORIA DEL PRIMER SATÉLITE ESPAÑOL|fechaaccesu=16 d'ochobre de 2016|autor=|enllaceautor=|apellíu=Ruiz Sanz|nome=Patricia|fecha=|idioma=|sitiuweb=http://www.inta.es/|editorial=INTA|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120708054722/http://www.inta.es/noticias/documentos/INTASAT.pdf|fechaarchivu=8 de xunetu de 2012}}</ref> nun cohete [[Delta (cohete)|Delta]] estauxunidense. Mientres les décades de 1970 y 1980, realizáronse numberosos llanzamientos de [[Cohete sonda|cohetes sonda]] suborbitales dende la base d'[[El Arenosillo]],<ref>{{cita llibru|apellíu=Vázquez Velasco|nome=Mariano|enllaceautor=|títulu=D'El Arenosillo al Cedea|url=http://www.inta.es/noticias/documentos/ARENOSILLO-CEDEA.pdf|fechaaccesu=16 d'ochobre de 2016|añu=2010|editorial=INTA|isbn=978-84-9300-56-5-8|editor=|ubicación=|páxina=|idioma=|capítulu=|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160317190827/http://www.inta.es/noticias/documentos/ARENOSILLO-CEDEA.pdf|fechaarchivu=17 de marzu de 2016}}</ref> el más avanzáu de los cualos foi l'[[INTA-300]]. A principios de la década de [[1990]], proyeutóse la construcción d'un llanzador orbital de microsatélites (hasta 50 kg), denomináu [[Capricorniu (cohete)|Capricorniu]], desenvueltu pol [[Institutu Nacional de Téunica Aeroespacial]], pero finalmente foi atayáu por razones presupuestaries. Foi nesta dómina en que delles universidaes españoles interesar polos microsatélites, pero a la fin, namái los fixeron la [[Universidá Politéunica de Madrid]] (l'[[UPM-Sat|UPM/LB-Sat 1]] en 1995), y el mesmu INTA, col [[Minisat|Minisat 01]], en 1997, el Minisat 02 y el [[Nanosat 01]], en 2004. El primeru y el terceru fueron llanzaos como carga útil por cohetes Ariane de la [[ESA]], ente que'l segundu foi puestu n'órbita dende [[Canaries]] por un cohete [[Pegasus (cohete)|Pegasus XL]] estauxunidense. El programa científicu amenorgar a unos pocos satélites de pequeñu tamañu, como'l Intasat, el Minisat y UPM Sat. Tocantes a satélites de telecomunicaciones, disponer del programa [[Hispasat]], que cunta con dellos satélites geoestacionarios en serviciu, y el programa Amazones, con dellos satélites dedicaos al mercáu hispanu-americanu. Amás, l'estáu español cuenta col serviciu del Spainsat y el Xtar-Eur, dedicaos a comunicaciones militares y gubernamentales. Tamién ye operativu'l Deimos-2, capaz de tomar imáxenes de bien alta resolución, que la so función ye la observación de la Tierra y el siguimientu de catástrofes. España contribuyó con un astronauta, [[Pedro Duque]], que salió al espaciu per primer vegada en 1998, nel tresbordador Discovery, y per segunda vegada na misión "Cervantes", en 2003, habitando mientres diez díes la Estación Espacial Internacional. Anguaño, sigui formando parte de la plantía d'astronautes de la ESA. === Arxentina === {{AP|Comisión Nacional d'Actividaes Espaciales}} == Ver tamién == * [[Astronomía]] * [[Carrera espacial]] * [[Cohete]] * [[Estación Espacial Internacional]] * [[Esploración espacial]] * [[Estación orbital]] * [[Federación Internacional d'Astronáutica]] (FAI) de la [[Organización de les Naciones Xuníes]]. * [[Llista de misiones tripulaes al espaciu ordenada alfabéticamente por programa]] * [[Nave interplanetaria]] * [[Programa tripuláu]] * [[Satélite artificial]] * [[Sonda interplanetaria]] * [[Vuelu interestelar]] (namái teóricu) == Enllaces esternos == {{commonscat|Astronautics}} {{Wikinoticies|Categoría:Programes y misiones espaciales}} * [[n:Averar los viaxes espaciales al gran públicu|Averar los viaxes espaciales al gran públicu]] * [http://www.esa.int/esaKIDSes/index.html Axencia Espacial Europea] * [http://spaceplace.nasa.gov/sp/kids/index.shtml La NASA n'español] * [http://www.planetary.org The Planetary Society] (n'inglés) * [https://web.archive.org/web/20070831224652/http://www.cee.uchile.cl/public/escolares.htm Centru d'Estudios Espaciales de la Universidá de Chile] * [http://www.spitzer.caltech.edu/espanol/edu/ninos.shtml Telescopiu infrarroxu Spitzer] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100612203305/http://www.spitzer.caltech.edu/espanol/edu/ninos.shtml |date=2010-06-12 }} * [https://web.archive.org/web/20050407031630/http://www.inta.es/descubreAprende/index.htm Institutu Español de Téunica Aeroespacial] * [https://web.archive.org/web/20061113013459/http://intercosmos.iespana.es/astronautica/astr_alboreceres.htm Historia de l'Astronáutica] * [http://www.aem.gob.mx/ Axencia Espacial Mexicana] * [http://www.austrinus.com/index.php?option=com_content&view=article&id=144&Itemid=114 Astronáutica y les principales naves espaciales] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == {{cita llibru|apellíos=BUCHANAN C.|nome=WALTER|enllaceautor=|títulu=Revista de divulgación de les actividaes téuniques relatives a la secretaria de comunicaciones y tresportes|url=|fechaaccesu=|añu=1960|editorial=|isbn=|editor=|ubicación=Av. Universidá|páxina=11|idioma=castellanu|capítulu=}} {{Tradubot|Astronáutica}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Astronáutica]] hak8c85akgoniijmi0rlngugh11i1sx Biestable 0 137163 4377029 4362156 2025-06-17T15:13:43Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá entrada => dicha entrada 4377029 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Transistor Bistable interactive animated-en.svg|miniatura|''R1, R2'' = 1 k&Omega;<br> ''R3, R4'' = 10 kΩ]] Un '''biestable''' (''flip-flop'' n'inglés), ye un [[multivibrador]] capaz de permanecer n'unu de dos estaos posibles mientres un tiempu indefiníu n'ausencia de perturbaciones.<ref>{{cita llibru |títulu=Nonlinear Dynamics and Chaos|añu=2001|editorial=Westview Press|autor=Steven H. Strogatz|isbn=9780738204536}}</ref> Esta carauterística ye llargamente utilizada en [[electrónica dixital]] para memorizar información. El pasu d'un estáu a otru realízase variando les sos entraes. Dependiendo del tipu de diches entraes los biestables estremar en: * Asíncronos: solamente tienen entraes de control. El más emplegáu ye'l [[biestable#Biestable RS|biestable RS]]. * Síncronos: amás de les entraes de control tien una entrada de sincronismu o de reló. Si les entraes de control dependen de la de sincronismu denominar síncronas y en casu contrariu asíncronas. Polo xeneral, les entraes de control asíncronas prevalecen sobre les síncronas. La entrada de sincronismu puede ser activada por nivel (alto o baxu) o por [[lladral]] (de xubida o de baxada). Dientro de los biestables síncronos activaos por nivel tán los tipos [[biestable#Biestable RS|RS]] y [[biestable#Biestable D|D]], y dientro de los activos por lladrales los tipos [[biestable#Biestable JK|JK]], [[biestable#Biestable T|T]] y [[biestable#Biestable D|D]]. Los biestables síncronos activos per lladral (flip-flop) crear pa esaniciar los defectos de los [[latch]]es (biestables asíncronos o sincronizaos por nivel). == Biestable RS == '''Descripción''' [[Ficheru:SR FF timing diagram.png|miniatura|Cronograma del biestable RS.]] Dispositivu d'almacenamientu temporal de 2 estaos (alto y baxu), que les sos entraes principales dexen al ser activaes: * R: el borráu (''reset'' n'inglés), puesta a 0 ó nivel baxu de la salida. * S: el grabáu (''set'' n'inglés), puesta a 1 ó nivel altu de la salida Si nun s'activa nenguna de les entraes, el biestable permanez nel estáu que tenía tres la última operación de borráu o grabáu. En nengún casu tendríen d'activase dambes entraes al empar, una y bones esto provoca que les salíes direuta (Q) y negada (Q') queden col mesmu valor: a baxu, si'l flip-flop ta construyíu con [[Puerta lóxica|puertes]] NOR, o a altu, si ta construyíu con puertes NAND. El problema de que dambes salíes queden al mesmu estáu ta en qu'al desactivar dambes entraes non podrá determinase l'estáu nel que quedaría la salida. Por eso, nes [[Tabla de verdá|tables de verdá]], l'activación de dambes entraes contémplase como caso non deseyáu (N. D.). === Biestable RS (Set Reset) asíncrono === Namái tien les entraes R y S. Compónse internamente de dos puertes lóxiques NAND o NOR, según amuésase na siguiente figura: [[Ficheru:biestable RS asincrono2.png|none|Biestables RS con puertes NOR (a), NAND (c) y los sos símbolos normalizaos respectivos (b) y (d).]] {| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" style="right; margin:0 0 1em 1em" style="left; background:honeydew; color:black" |+Tabla de verdá biestable RS |- style="left; background:lightgreen; color:black" !R!!S | style="background:#FFD0D0;" |'''Q (NOR)''' | style="background:#FFD0D0;" |'''Q (NAND)''' |- |{{center|0}}||{{center|0}} | style="background:#FFF0F0;" |{{center|q}} | style="background:#FFF0F0;" |{{center|N. D.}} |- |{{center|0}}||{{center|1}} | style="background:#FFF0F0;" |{{center|1}} | style="background:#FFF0F0;" |{{center|0}} |- |{{center|1}}||{{center|0}} | style="background:#FFF0F0;" |{{center|0}} | style="background:#FFF0F0;" |{{center|1}} |-7 |{{center|1}}||{{center|1}} | style="background:#FFF0F0;" |{{center|N. D.}} | style="background:#FFF0F0;" |{{center|q}} |- style="background:white; border=0;" | colspan="8" | N. D.= Estáu ensin deseyar q= Estáu de memoria |} === Biestable RS (Set Reset) síncrono === Amás de les entraes R y S, tien una entrada C de sincronismu que la so misión ye la de dexar o non el cambéu d'estáu del biestable. Na siguiente figura amuésase un exemplu d'un biestable síncrono a partir d'una asíncrona, xunto col so esquema normalizáu: [[Ficheru:biestable RS sincrono.PNG|Circuitu Biestable RS síncrono a) y esquema normalizáu b).]] La so tabla de verdá ye la siguiente: {| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" style="right; margin:0 0 1em 1em" style="left; background:honeydew; color:black" |+Tabla de verdá biestable RS |- style="left; background:lightgreen; color:black" !C!!R!!S | style="background:#FFD0D0;" |'''Q (NOR)''' |- |{{center|0}}||{{center|X}}||{{center|X}} | style="background:#FFF0F0;" |{{center|q}} |- |{{center|1}}||{{center|0}}||{{center|0}} | style="background:#FFF0F0;" |{{center|q}} |- |{{center|1}}||{{center|0}}||{{center|1}} | style="background:#FFF0F0;" |{{center|1}} |- |{{center|1}}||{{center|1}}||{{center|0}} | style="background:#FFF0F0;" |{{center|0}} |- |{{center|1}}||{{center|1}}||{{center|1}} | style="background:#FFF0F0;" |{{center|N. D.}} |- style="background:white; border=0;" | colspan="4" | X=nun importa |} == Biestable D (Data o Delay) == [[Ficheru:biestable D.PNG|Símbolu normalizaos: Biestables D a) activu por nivel altu y b) activu por lladral de xubida.]] El flip-flop D resulta bien útil cuando se precisa almacenar un únicu bit de datos (1 o 0). Si añade un inversor a un flip-flop S-R llogramos un flip-flop D básicu. El funcionamientu d'un dispositivu activáu pol lladral negativu ye, poques gracies, idénticu, sacante que'l disparu tien llugar nel lladral de baxada del impulsu del reló. Recuerde que Q sigue a D en cada lladral del impulsu de reló. Pa ello, el dispositivu d'almacenamientu temporal ye de dos estaos (alto y baxu), que la so salida adquier el valor de la entrada D cuando s'activa la entrada de sincronismu, C. En función de la manera d'activación de dicha entrada de sincronismu, esisten dos tipos: * Activu per nivel (alto o baxu), tamién denomináu rexistru o cerrojo (''latch'' n'inglés). * Activu per lladral (de xubida o de baxada). La [[ecuación]] carauterística del biestable D que describe'l so comportamientu ye: :<math>Q_{\rm siguiente} = D\,</math> <!-- The \, is to force PNG rendering for consistency --> y el so [[tabla de verdá]]: {| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" style="left; background:honeydew; color:black" |- style="left; background:lightgreen; color:black" !D!!Q | style="background:#FFD0D0;" | '''Q<sub>siguiente</sub>''' |- ||0||X | style="background:#FFF0F0;" |{{center| '''0'''}} |- ||1||X | style="background:#FFF0F0;" |{{center| '''1'''}} |- style="background:white; border=0;" | colspan="3" | X=nun importa |} Esta báscula puede trate como una primitiva [[llinia de retardo]] o una retención d'orde cero (''zero order hold'' n'inglés), una y bones los datos que s'introducen, llograr na salida un ciclu de reló dempués. Esta carauterística ye aprovechada pa sintetizar funciones de [[procesamientu dixital de señales]] (DSP n'inglés) por aciu la [[Tresformaes de señales tresformada Z]]. Exemplu: 74LS74 == Biestable T (Toggle) == [[Ficheru:BiestableT.svg|Símbolu normalizáu: Biestable T activu por lladral de xubida.]] Dispositivu d'almacenamientu temporal de 2 estaos (alto y baxu). El biestable T camuda d'estáu ("toggle" n'inglés) cada vez que la entrada de sincronismu o de reló dispárase mientres la entrada T ta a nivel altu. Si la entrada T ta a nivel baxu, el biestable retién el nivel previu. Puede llograse al xunir les entraes de control d'un [[biestable#Biestable JK|biestable JK]], unión que se correspuende a la entrada T. Nun tán disponibles comercialmente. La [[ecuación]] carauterística del biestable T que describe'l so comportamientu ye: :<math>Q_{\rm siguiente} = T \oplus Q\,</math> y la [[tabla de verdá]]: {| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" style="left; background:honeydew; color:black" |- style="left; background:lightgreen; color:black" !T!!Q | style="background:#FFD0D0;" |'''Q<sub>siguiente</sub>''' |- ||0||0 | style="background:#FFF0F0;" |{{center|'''0'''}} |- ||0||1 | style="background:#FFF0F0;" |{{center|'''1'''}} |- ||1||0 | style="background:#FFF0F0;" |{{center|'''1'''}} |- ||1||1 | style="background:#FFF0F0;" |{{center|'''0'''}} |- |} == Biestable JK == Ye versátil y ye unu de los tipos de flip-flop más usaos. El so funcionamientu ye idénticu al del flip-flop S-R nes condiciones SET, RESET y de permanencia d'estáu. La diferencia ta en que'l flip-flop J-K nun tien condiciones non válides como asocede nel S-R. Esti dispositivu d'almacenamientu ye temporal que s'atopa dos estaos (alto y baxu), que les sos entraes principales, J y K, a les que debe'l nome, dexen al ser activaes: * J: El grabáu (''set'' n'inglés), puesta a 1 ó nivel altu de la salida. * K: El borráu (''reset'' n'inglés), puesta a 0 ó nivel baxu de la salida. Si nun s'activa nenguna de les entraes, el biestable permanez nel estáu que tenía tres la última operación de borráu o grabáu. A diferencia del [[biestable#Biestable RS|biestable RS]], nel casu d'activase dambes entraes al empar, la salida va adquirir l'estáu contrariu al que tenía. La ecuación carauterística del biestable JK que describe'l so comportamientu ye: :<math>Q_{\rm siguiente} = J\overline Q + \overline KQ</math> Y el so [[tabla de verdá]] ye: {| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" style="left; background:honeydew; color:black" |- style="left; background:lightgreen; color:black" !J!!K||Q | style="background:#FFD0D0;" |'''Q<sub>siguiente</sub>''' |- ||0||0||0 | style="background:#FFF0F0;" |{{center|'''0'''}} |- ||0||0||1 | style="background:#FFF0F0;" |{{center|'''1'''}} |- ||0||1||X | style="background:#FFF0F0;" |{{center|'''0'''}} |- ||1||0||X | style="background:#FFF0F0;" |{{center|'''1'''}} |- ||1||1||0 | style="background:#FFF0F0;" |{{center|'''1'''}} |- ||1||1||1 | style="background:#FFF0F0;" |{{center|'''0'''}} |- style="background:white; border=0;" | colspan="4" | X=nun importa |} Una forma más compacta de la [[tabla de verdá]] ye ('''Q''' representa l'estáu siguiente de la salida nel próximu lladral de reló y '''q''' l'estáu actual): {| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" style="left; background:honeydew; color:black" |- style="left; background:lightgreen; color:black" !J!!K | style="background:#FFD0D0;" |'''Q''' |- |0||0 | style="background:#FFF0F0;" |'''q''' |- |0||1 | style="background:#FFF0F0;" |'''0''' |- |1||0 | style="background:#FFF0F0;" |'''1''' |- |1||1 | style="background:#FFF0F0;" |'''<math>\bar{q}</math>''' |} === Biestable JK activu por lladral === [[Ficheru:Biestable JK ET.PNG|Símbolu normalizaos: Biestables JK activu a) por lladral de xubida y b) por lladral de baxada]] Xunto coles entraes J y K esiste una entrada C de sincronismu o de reló que la so misión ye la de dexar el cambéu d'estáu del biestable cuando se produz un [[Lladral (electrónica)|lladral]] de xubida o de baxada, según sía'l so diseñu. La so denominación n'inglés ye ''J-K Flip-Flop Edge-Triggered''. Acordies cola tabla de verdá, cuando les entraes J y K tán a nivel lóxicu 1, a cada lladral activu na entrada de reló, la salida del biestable camuda d'estáu. A esta manera de funcionamientu denominar manera de basculación (''toggle'' n'inglés). Exemplu: 74LS73 === Biestable JK Maestru-Esclavu === [[Ficheru:biestable JK MS.PNG|Símbolu normalizaos: Biestable JK Maestru-Esclavu a) activu por nivel altu y b) activu por nivel baxu]] Anque entá puede atopase en dellos equipos, esti tipu de biestable, denomináu n'inglés ''J-K Flip-Flop Master-Slave'', quedó obsoleto yá que foi reemplazáu pol tipu anterior. El so funcionamientu ye similar al JK activu por lladral: nel nivel altu (o baxu) tómense los valores de les entraes J y K y nel lladral de baxada (o de xubida) reflexar na salida. Otra forma d'espresar la tabla de verdá del biestable JK ye por aciu la denominada tabla d'escitación: {| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" style="left; background:honeydew; color:black" |- style="left; background:lightgreen; color:black" !J!!K||Q | style="background:#FFD0D0;" |'''Q<sub>siguiente</sub>''' |- ||0||X||0 | style="background:#FFF0F0;" |{{center|'''0'''}} |- ||1||X||0 | style="background:#FFF0F0;" |{{center|'''1'''}} |- ||X||1||1 | style="background:#FFF0F0;" |{{center|'''0'''}} |- ||X||0||1 | style="background:#FFF0F0;" |{{center|'''1'''}} |- style="background:white; border=0;" | colspan="4" | X=nun importa |} Siendo ''Q'' l'estáu presente y ''Q''<sub>siguiente</sub> l'estáu siguiente. La ecuación carauterística del flip flop JK ye: ''Q''<sub>siguiente</sub>=''J''{{sobrerrayado|''Q''}}+{{sobrerrayado|''K''}}''Q'' la cual llógrase de la tabla carauterística del flip flop. == Exemplu con componentes discretos == [[Ficheru:Biestable.png|derecha|Figura 1.- ''Circuitu multivibrador biestable]] Anque, polo xeneral, los biestables utilizaos na práutica tán implementaos en forma de [[circuitu integráu|circuitos integraos]], na Figura 1 represéntase l'esquema d'un senciellu circuitu multivibrador biestable, realizáu con componentes discretos, que'l so funcionamientu ye'l siguiente: Al aplicar la tensión d'alimentación (Vcc), los dos [[transistor]]es empecipiaren la conducción, yá que les sos bases reciben un potencial positivu, TR-1 al traviés del divisor formáu por R-3, R-4 y R-5 y TR-2 al traviés del formáu por R-1, R-2 y R-6, pero como los transistores nun van ser esautamente idénticos, pol mesmu procesu de fabricación y el grau d'impureces del material [[semiconductor]], unu va conducir antes o más rápidu que l'otru. Supongamos que ye TR-1 el que conduz primeru. El voltaxe nel so colector va menguar, por cuenta de la mayor cayida de tensión en R-1, polo que la tensión aplicao a la base de TR-2 al traviés del divisor formáu por R-2, R-6, va menguar faciendo qu'esti conduza menos. Esti amenorgamientu de conducción de TR-2 fai que xuba la so tensión de colector y por tanto la de base de TR-1, esti procesu va llevar finalmente al bloquéu de TR-2 (salida Y a nivel altu). Pero si agora aplicamos un impulsu de disparu de nivel altu pola entrada T, al traviés de los condensadores C-1 y C-2 va pasar a les bases de dambos transistores. Nel casu de TR-1 nun va tener más efeutu qu'aumentar la so tensión positivo, polo qu'esti va siguir conduciendo. Na base de TR-2 l'impulsu va faer qu'esti transistor conduza, realizándose un procesu similar al descritu de primeres, cuando'l que conducía primero yera TR-1, que va terminar bloquiando a este y dexando en conducción a TR-2 (salida Y a nivel baxu). La secuencia descrita va repitise cada vez que s'aplique un impulsu en T. La salida camuda d'estáu col impulsu de disparu y permanez en dichu estáu hasta la llegada del siguiente impulsu, momentu en que volverá camudar. La cayida de tensión na resistencia común d'emisores (R-7) esanicia la indecisión del circuitu y aumenta la velocidá de conmutación. == Aplicación == Un biestable puede usase p'almacenar un [[bit]]. La información contenida en munchos biestables puede representar l'estáu d'un [[Sistema secuencial|secuenciador]], el valor d'un [[contador]], un calter ASCII na memoria d'un ordenador, o cualesquier otra clase d'información. Un usu corriente ye'l diseñu de [[autómata finito|máquines d'estáu finitas]] electróniques. Los biestables almacenen l'estáu previu de la máquina que s'usa pa calcular el siguiente. El T ye útil pa cuntar. Una señal repetitiva na entrada de reló fai que'l biestable camude d'estáu per cada transición alto-so si la so entrada T ta a nivel 1. La salida d'un biestable puede conectase a la entrada de reló de la siguiente y asina socesivamente. La salida final del conxuntu consideráu como una cadena de salíes de tolos biestables ye'l conteo en [[códigu binariu]] del númberu de ciclos na primer entrada de reló hasta un máximu de 2<sup>''n''-1</sup>, onde ''n'' ye'l númberu de biestables usaos. Unu de los problemes con esta configuración de contador (''ripple counter'' n'inglés) ye que la salida ye momentáneamente inválida mientres los cambeos arrobinar pola cadena xusto dempués d'un lladral de reló. Hai dos soluciones a esti problema. La primera, ye muestrear la salida namái cuando se sabe que ye válida. La segunda, más complexa y llargamente usada, ye utilizar un tipu distintu de [[contador síncrono]], que tien una lóxica más complexa p'asegurar que toles salíes camuden nel mesmu momentu predeterminado, anque'l preciu a pagar ye l'amenorgamientu de la frecuencia máxima a la que puede funcionar. Una cadena de biestables T como la descrita enantes tamién sirve pa la división de la frecuencia d'entrada ente 2<sup>''n''</sup>, onde ''n'' ye'l númberu de biestables ente la entrada y la última salida. == Secuenciación y metaestabilidad == Los biestables síncronos son propensos a sufrir un problema denomináu [[metaestabilidad]], qu'asocede cuando una entrada de datos o de control ta camudando nel momentu en que llega un lladral de reló. La resultancia ye que la salida puede portase de forma imprevista, tardando munches vegaes más de lo normal n'estabilizase al estáu correutu, o inclusive podría bazcuyar repitíes vegaes hasta terminar nel so estáu estable. Nun ordenador esto puede suponer la corrupción de datos o causar un fallu de programa. En munchos casos, la metaestabilidad nos biestables puede evitase asegurándose de que los datos y les entraes de control caltienen constantes mientres un periodu de tiempu especificáu antes y dempués del lladral de reló, denominaos ''setup time'' (t<sub>el so</sub>) y ''hold time'' (t<sub>h</sub>) respeutivamente. Esos tiempos tán establecíos na fueya de datos del dispositivu en cuestión, y son típicamente ente unos pocos [[nanosegundos]] y unos pocos cientos de [[picosegundos]] pa dispositivos modernos. Desafortunadamente, non siempres ye posible cumplir estos requisitos, porque los biestables pueden tar coneutaos a entraes en tiempu real que son asíncronas, y pueden camudar en cualquier momentu fuera del control del diseñador. Nesti casu, lo únicu que puede faer se ye amenorgar la probabilidá d'error a un determináu nivel, dependiendo de la fiabilidá que se deseye del circuitu. Una téunica p'amenorgar la incidencia ye coneutar dos o más biestables en cadena, de forma que la salida d'una conéctase a la entrada de la siguiente, y con tolos dispositivos compartiendo la mesma señal de reló. D'esta forma la probabilidá d'un sucesu metaestable puede amenorgase considerablemente, pero nunca va poder esaniciase por completu. Esisten biestables robustos frente a la metaestabilidad, que funcionen amenorgando los tiempos de ''setup'' y ''hold'' en tolo posible, pero inclusive estos nun pueden esaniciar por completu'l problema. Esto ye por cuenta de que la metaestabilidad ye muncho más qu'un problema de diseñu. Cuando'l lladral de reló y la entrada de datos tán abondo xuntos, el biestable tien qu'escoyer l'eventu qu'asocedió antes. Y por más rápidu que se faiga'l dispositivu, siempres esiste la posibilidá de qu'asocedan lo suficientemente xuntos como por que non pueda detectase cual ye'l qu'asocedió primero. Con éses ye lóxicamente imposible'l construyir un biestable a prueba de metaestabilidad. Otru parámetru temporal importante d'un biestable ye'l retardo reló-a-salida (''clock-to-output'' t<sub>CO</sub>) o [[retardo d'espardimientu]] (''propagation delay'' t<sub>P</sub>), que ye'l tiempu que'l biestable tarda en camudar la so salida tres un lladral de reló. El tiempu pa una transición alto-a-baxu (t<sub>PHL</sub>) ye dacuando distintu del de les transiciones de baxu-a-altu (t<sub>PLH</sub>). Cuando se conecten biestables en cadena, ye importante asegurar que'l t<sub>CO</sub> del primeru ye mayor que'l ''hold time'' (t<sub>H</sub>) del siguiente, yá qu'en casu contrariu, el segundu biestable nun va recibir los datos de forma fiable. La rellación ente t<sub>CO</sub> y t<sub>H</sub> ta garantizada de normal si ambos biestables son del mesmu tipu. == Ver tamién == * [[Astable]] * [[Latch]] * [[Metaestabilidad]] * [[Microprocesador]] * [[Multivibrador]] * [[Monoestable]] * [[Sesgu de reló]] * [[Condición de carrera]] == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Biestable}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Circuitos dixitales]] [[Categoría:Componentes activos]] [[Categoría:Memories informátiques]] e9bs47a6um22op3lsrcqh3exl504orl Edmund Burke 0 137271 4376773 4364494 2025-06-17T12:51:29Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376773 wikitext text/x-wiki {{persona}} [[Ficheru:Edmund_Burke2.jpg|thumb|200px|Edmund Burke]] '''Edmund Burke''' {{nym}} foi un escritor, filósofu y políticu, consideráu'l padre del [[lliberalismu conservador]] británicu, enclín qu'él llamaba ''old whigs'' (vieyos lliberales), en contraposición a los ''new whigs'' (nuevos lliberales, d'idees [[progresista|progresistes]]), quien, al contrariu de los ''old whigs'', sofitaben la [[Revolución francesa]], de la que Burke foi un acérrimo enemigu. == Formación == Fíu de padre [[Anglicanismu|anglicano]] y de madre [[Catolicismu|católica]], convertida al anglicanismu antes de la so nacencia, foi educáu dende 1743 nel [[Trinity College (Dublín)|Trinity College]] de Dublín. Seriu, estudiosu y ambiciosu, como atestigüen les cartes al so primer maestru, [[Shaket]], conocía a los autores griegos y llatinos ya interesábase yá pola política, la filosofía, la ética y la estética. Graduóse en 1748 y dos años dempués dirixióse a Londres pa cursar lleis, ensin abandonar por ello los sos estudios lliterarios. == Primeres obres == En 1756 escribió ''Indagación filosófica sobre l'orixe de les nueses idees alrodiu de lo sublime y de lo bello'' (''A Philosophical Enquiry into the Origin of our Idees of the Sublime and Beautiful''), onde esboza unes teoríes filosóficu-estétiques que van influyir nel pensamientu de [[Immanuel Kant|Kant]]. Al añu siguiente fixo imprimir les primeres partes de ''Abridgement of the History of England'', y en 1759 empecipió la publicación del ''Annual Register''. == Activismu políticu == Les necesidaes económiques fixéron-y dedicase a la política. Nomáu en 1765 secretariu priváu de [[Rockingham (Northamptonshire)|Rockingham]], [[primer lord de l'Ayalga]], ingresó en 1766 nel Parllamentu y empezó una afortunada carrera. Les sos facultaes oratories y la fondura del so pensamientu concentraron nél grandes esperances. Declaró que les sos intervenciones taben más bien empuestes pola humanidá, la razón y la xusticia, y non solo yá por considerancies llegales. Mientres esi periodu ocupar de les cuestiones coloniales norteamericanes (discursos ''Sobre la tasa americana'', 1774, y ''Conciliación coles colonies'', 1775). Como lliberal, yera partidariu de la so independencia. Ente 1762 y 1765 interesar pola cuestión d'[[India]]. En 1773 foi a París, onde conoció a la [[Delfín (títulu)|Delfina]], Maria Antonieta d'Austria y, na conxusta de [[Julie de Lespinasse]], a los [[enciclopedistes]]. Esti viaxe acentuó les sos idees [[conservadorismu| conservadores]], que se decantaron pol [[consuetudinarismo]]: Burke quería pasar, por tanto, como'l más moderáu de los lliberales. ''Paymaster'' en 1783 nel gobiernu [[Portland]], al añu siguiente, tres la victoria de [[William Pitt (el Mozu)|Pitt el Mozu]], amenorgó les sos actividaes polítiques, pos el Parllamentu y la opinión popular refugaben los sos puntos de vista. == Reflexones sobre la Revolución francesa == En 1787 presentó na cámara l'acusación contra Hastings, que valió a ésti'l consiguiente procesu. Daquella aumentaron les sos diverxencies con [[Charles James Fox]], acentuaes en febreru de 1790, cuando se publicar los sos ''[[Reflexones sobre la Revolución francesa]]''. Burke, adversariu acérrimo d'esa revolución, topóse asina en discordia col so antiguu amigu. Nesta obra, na qu'inaugura la so denominada '[[epistemoloxía]] de la política', un modelu d'empirismu políticu, refugaba l'escasu respetu pola tradición llegal consuetudinarista de los nuevos principios llegales emanados de la [[Revolución francesa]], que-y paecíen demasiao astractos y desconsideraos colos casos individuales. == Discutiniu colos naturalistes == Los teóricos de la revolución democrática (como, por casu, [[Thomas Paine]]) reaccionaron contra esta obra. El 6 de mayu de 1791 tuvo llugar la rotura definitiva. Burke salió entós del partíu [[whig]], pero la declaración de la guerra a Francia en 1792 fortaleció la so postura. En xunetu de 1794 retirar del Parllamentu y en 1796 redactó les cartes ''On a Regicide Peace'', en protesta contra los rumores sobre negociaciones de paz con Francia. == Fallecimientu == La so salú resintióse, y morrió en 1797. Les sos obres publicar en 1792, en tres volúmenes, y reeditáronse en 1827 n'ocho, xunto con delles otres obres póstumes. == Obres == *''[[A Vindication of Natural Society|A Vindication of Natural Society: A View of the Miseries and Evils Arising to Mankind]]'' (1756) *''[[A Philosophical Enquiry into the Origin of Our Idees of the Sublime and Beautiful]]'' (1757) *''[[Reflections on the Revolution in France]]'' (1790) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{wikiquote}} {{NF|1729|1797|Burke, Edmund}} {{Tradubot|Edmund Burke}} [[Categoría:Conservadores]] [[Categoría:Escritores del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Historiadores de la Revolución francesa]] [[Categoría:Miembros del Partíu Whig]] [[Categoría:Críticos del ateísmu]] [[Categoría:Persones de Dublín]] 8jv6lviewjndhml589weftrewcvr4os Garrincha 0 137349 4377155 4374743 2025-06-18T07:22:03Z XabatuBot 43102 iguo testu: Botafogo de Futebol y Regatas => Botafogo de Futebol e Regatas 4377155 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Manuel Francisco do Santos''' ([[Magé]], [[Rio de Janeiro (estáu)|Rio de Janeiro]] [[28 d'ochobre]] de [[1933]]-Rio de Janeiro [[21 de xineru]] de [[1983]]), más conocíu como '''Garrincha''', foi un [[xugador de fútbol|futbolista]] [[brasilanu]] y ye consideráu una de les máximes glories del [[fútbol]] mundial. Convirtióse, xunto con [[Pelé]], nel xugador más queríu de l'afición brasilana, polo que lo moteyaron ''L'allegría del pueblu''.<ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/worldfootball/news/newsid=674497.html |títulu=La eterna allegría de pueblu |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140914120328/http://es.fifa.com/worldfootball/news/newsid=674497.html |fechaarchivu=2014-09-14 }}</ref> Formó parte de la [[Seleición de fútbol de Brasil]] que ganó la [[Copa Mundial de Fútbol]] de [[Copa Mundial de Fútbol de 1958|Suecia 1958]] y la de [[Copa Mundial de Fútbol de 1962|Chile 1962]], ocasión en que foi escoyíu unánimemente como'l meyor [[futbolista]] del tornéu. Ye consideráu'l meyor [[delanteru|piqueru derechu]] de la hestoria, y ocupa el 8º llugar nel ranking del [[Meyor xugador del mundu según la IFFHS|Meyor futbolista del sieglu]], publicada por [[IFFHS]] nel [[2004]]. Garrincha ye consideráu por munchos como'l meyor [[regate]]ador de tolos tiempos.<ref>http://www.ifhof.com/hof/garrincha.asp (n'inglés)</ref><ref>http://www.goldentouchsoccer.net/gallery/garrincha-the-greatest-dribbler/( {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306114533/http://www.goldentouchsoccer.net/gallery/garrincha-the-greatest-dribbler/( |fecha=2016-03-06 }} n'inglés)</ref> == Biografía == Nació en Pau Grande, Magé, Rio de Janeiro, el 28 d'ochobre de 1933. Recibió'l nomatu de ''Garrincha'' por unu de los sos hermanos. Garrincha ye'l nome d'un páxaru (''[[Troglodytes musculus]]'') que vive nes selves del [[Mato Grosso]], en [[Brasil]]. Dicha ave ye fea, pero coles mesmes increíblemente rápidu y cabileñu, polo que suel ser cazada con muncha facilidá. Mané ganóse aquel nome porque los sos hermanos consideraben que yera llibre, puru y feu, como aquel páxaru. [[Ficheru:Garrinchabotafogo.JPG|left|175px|miniaturadeimagen|Garrincha col [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]].]] Garrincha yera [[Genu valgo|zambo]], tenía los pies xiraos 80 graos escontra adientro. La so pierna derecha yera 6 cm más curtia que la esquierda; amás, tenía la columna vertebral torcida, y los sos problemes agravar por una severa [[poliomielitis]]. De pequeñu operar pa cura-y l'anormalidá de les piernes, pero nun quedó bien, y eses mesmes piernes sirviéronlu pa confundir a los sos rivales, amagando xugar pa un llau y dise pal otru. Amás de too, cabo destacar que yera adictu al [[tabacu]] dende los diez años. A pesar de que los médicos nun-y diagnosticaron un bon futuru deportivu, aprendió a xugar al [[fútbol]], y esa resultó ser la so mayor virtú. El psicólogu de la selección brasilana, el profesor João de Carvalahaes, consideraba que Garrincha yera "un débil mental non aptu pa desendolcase nun xuegu coleutivu". {{ensin referencies|fecha=xunetu de 2012}} Dio los sos primeros pasos futbolísticos nel equipu de la empresa testil na que trabayaba. El so primer equipu profesional foi'l [[Botafogo]], de [[Rio de Janeiro]], club nel que cumplió'l so más brillosu llabor, dende [[1951]] a [[1966]]. Nesti club llogró tres títulos, y amás foi escoyíu'l meyor Xugador del Mundu en [[1962]]. En [[1967]] pasó al [[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]] de São Paulo; en [[1968]] llega a [[Corporación Popular Deportiva Junior|Junior]] de [[Barranquilla]], dempués d'una tresferencia bien costosa de [[Colombia]]. El so primer partíu, contra [[Santa Fe Corporación Deportiva|Santa Fe]] de [[Bogotá]], foi nel [[Estadiu Romelio Martínez]] de [[Barranquilla]], que se vio apináu de públicu pa velo xugar; depués nel mesmu 1968 pasó al [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]]; en [[1971]] foi contratáu pol [[Red Star Paris]] de [[Francia]], y en [[1972]] xugó en [[Olaria]], de [[Rio de Janeiro]], club nel que cerró la so carrera deportiva. Participó en trés [[Copa Mundial de Fútbol|Copes Mundiales de la FIFA]]: [[Copa Mundial de Fútbol de 1958|Suecia 1958]], [[Copa Mundial de Fútbol de 1962|Chile 1962]] ya [[Copa Mundial de Fútbol de 1966|Inglaterra 1966]], y llogró'l primer puestu nos dos primeres. En Suecia 1958 formó la delantrera xunto a [[Pelé]], [[Didí]], [[Vavá]] y [[Mário Lobo Zagallo]]. Xugó cola seleición 60 partíos, de los cualos ganó 52, empató 7 y perdió namái unu. El datu llamativu ye que Brasil nunca cayó con Garrincha y Pelé xugando xuntos cola ''verdeamarilla''.<ref>{{Cita web |url=http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=980487 |títulu=Garrincha, gloria y ocaso d'un grande |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110420032515/http://www.lanacion.com.ar/nota.asp?nota_id=980487 |fechaarchivu=2011-04-20 }}</ref> Garrincha yera adictu al tabacu y l'alcohol. Tuvo 14 fíos reconocíos de distintes esposes y amigues.<ref>[https://www.elpais.com/articulo/deportes/heriedu/suecu/Garrincha/elpepidep/20051114elpepidep_6/Tes L'heriedu suecu de Garrincha (El País)]</ref> Garrincha finó na miseria, el 20 de xineru de 1983 en Rio de Janeiro, según los médicos de resultes de "conxestión pulmonar, [[pancreatitis]] y [[pericarditis]], tou dientro del cuadru clínicu d'[[alcoholismu]] crónicu".<ref>[https://www.elpais.com/articulo/deportes/DO_SANTOS/_MANUEL/BRASIL/Garrincha/recibe/honres/funebres/Maracana/elpepidep/19830121elpepidep_8/Tes Garrincha recibe honres aciages en Maracaná] (EL PAIS)</ref> El so veloriu realizar nel estadiu [[Maracaná]], y el so ataúd foi cubiertu con una bandera del club que lu vio rellumar, el [[Botafogo]]. === Participación en Copes del Mundu === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="250"|Mundial !width="125"|Sede !width="120"|Resultáu !width="60"|P.X. !width="60"|Goles |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 1958]] |{{SWE}} |bgcolor="gold"|'''Campeón''' |4 |0 |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 1962]] |{{CHI}} |bgcolor="gold"|'''[[Brasil na Copa Mundial de Fútbol de 1962|Campeón]]''' |6 |4 |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 1966]] |{{ENG}} |[[Brasil na Copa Mundial de Fútbol de 1966|Primer fase]] |2 |1 |} == Clubes == {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="190"|Club !width="170"|País !width="120"|Añu |-align=center |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |[[1951]] - [[1965]] |-align=center |[[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]] |{{BRA}} |[[1966]] |-align=center |[[Associação Atlética Portuguesa|Portuguesa]] |{{BRA}} |[[1967]] |-align=center |[[Corporación Popular Deportiva Junior|Junior]] |{{COL}} |[[1968]] |-align=center |[[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] |{{BRA}} |[[1968]] - [[1970]] |-align=center |[[Red Star Paris]] |{{FRA}} |[[1971]] - [[1972]] |-align=center |[[Olaria]] |{{BRA}} |[[1972]] |} == Palmarés == === Copes rexonales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="4" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor="#D0e7FF" style="color:black;" !width="180"|Títulu !width="160"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Campeonatu Carioca]] |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |[[1957]] |-align=center |[[Campeonatu Carioca]] |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |[[1961]] |-align=center |[[Campeonatu Carioca]] |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |[[1962]] |-align=center |[[Torneio Rio-São Paulo]] |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |[[1962]] |-align=center |[[Torneio Rio-São Paulo]] |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |[[1964]] |} === Copes internacionales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor="#D0e7FF" style="color:black;" !width="180"|Títulu !width="160"|Equipu (*) !width="140"|Sede !width="95"|Añu |-align="center" |[[Copa Mundial de Fútbol]] |{{selb|Brasil}} |{{SWE}} |[[Copa Mundial de Fútbol de 1958|1958]] |-align="center" |[[Copa Mundial de Fútbol]] |{{selb|Brasil}} |{{CHI}} |[[Copa Mundial de Fútbol de 1962|1962]] |} <center><small>(*) Inclúi la Seleición.</small></center> === Distinciones individuales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |-align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="380"|Distinción !width="95"|Añu |-align="center" |Meyor Xugador de la [[Copa Mundial de Fútbol]] |[[Copa Mundial de Fútbol de 1962|1962]] |-align=center |Escoyíu'l 4º [[Meyor xugador suramericanu del sieglu]] |[[2006]] |-align=center |Escoyíu'l 8º [[Meyor xugador del mundu según la IFFHS|Meyor futbolista del Sieglu]] |[[2004]] |} == Ver tamién == * [[Estadiu Mané Garrincha]] * [[Goliadores de la Copa Mundial de Fútbol]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces deportista}} * [http://www.rsssf.com/miscellaneous/iffhs-century.html#sampoy Meyor Xugador Sudamericanu del Sieglu XX - '''IFFHS'''] {{socesión | |predecesor = [[Just Fontaine]] |títulu='''Bota d'Oru de la Copa Mundial de la FIFA''' <br /> Compartíu con: <br /> '''[[Leonel Sánchez]],<br />[[Florian Albert]], [[Vavá]],<br />[[Drazan Jerkovic]] y <br />[[Valentín Kozmich Ivanov|Valentin Ivanov]]''' |socesor= [[Eusébio]] |periodu= [[1962]]}} {{NF|1933|1983|Garrincha}} {{Tradubot|Garrincha}} [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 1958]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 1962]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 1966]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 7citw8s0e4vb6aylxgxw6boe1wn750x Historia del Perú 0 137862 4376906 4374281 2025-06-17T14:30:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá cartera => dicha cartera 4376906 wikitext text/x-wiki La '''historia de [[Perú]]''' abarca de manera continua más de 13{{esd}}milenios d'ocupación humana.<ref>Makowski 2004, p.{{esd}}10.</ref> Los primeros grupos humanos llegaríen escontra fines de la [[glaciación wisconsiense]] escontra'l {{esd|XI mileniu e.C.}} como [[Caza-recoyida|cazadores-pañadores]], que los sos descendientes empezaron a desenvolver la [[horticultura]] escontra'l {{esd|VIII mileniu e.C.}} A partir d'entós diose entamu un escalamiento na complexidá social y cultural de los pueblos de la [[rexón]], que dio nacencia al [[Antiguu Perú]]. Escontra'l {{esd|IV mileniu e.C.}}, apaecieron na mariña central les primeres sociedaes con [[arquiteutura]] monumental que texeron una estensa rede de [[comerciu]] venceyando productos de l'[[Amazonia]] y les mariñes [[Ecuador|ecuatorianes]]. Conformaron la cultura [[civilización Caral-Supi|Caral-Supi]], esmorecida escontra'l [[sieglu XIX e.C.|1800 e.C. ]] mientres daba pasu a nueves poblaciones na mariña al norte y sur, alboreceres del surdimientu de [[cultura de Cupisnique|Cupisnique]] y al posterior fenómenu de [[cultura Chavín|Chavín]], un importante centru cultural qu'articuló les [[Sociedá agraria|sociedaes agrícoles]] de la so dómina hasta'l [[años 190 e.C.|200 e.C. ]] '''Chavín''' foi asocedida polos primeres Estaos militarizados de les cultures [[cultura Moche|Moche]] al norte y [[cultura Naza|Naza]] al sur, surdíos en paralelu al ascensu de [[Tiahuanaco]] nel [[Pandu del collao|Altiplanu]]. Hacia l'añu 600, surde na zona d'[[Ayacucho]] la cultura [[cultura Huari|Huari]], encimentada en desenvolvimientu de l'[[andén (agricultura)|andenería]] pal cultivu del [[maíz]], que amosó un desenvolvimientu urbanísticu y una notable influencia Naza y Tiahuanaco. Huari espandióse progresivamente por Andar al norte hasta [[Cajamarca]]. A entamos del II{{esd}}mileniu'l poder político fraccionóse dando orixe varios estaos centralistes como [[cultura Lambayeque|Lambayeque]] y [[cultura Chimú|Chimú]] nel norte y [[cultura Chincha|Chincha]] nel sur. Esti postreru articuló una vasta rede de comerciu dende l'Ecuador hasta l'Altiplanu. En 1438, l'[[Imperiu incaicu]] empecipia la so espansión hasta apoderar, escontra'l sieglu{{esd}}XVI, el territoriu más estensu nel hemisferiu occidental. En 1532, socedió la [[Conquista de Perú]], conducida por [[Francisco Pizarro]] con sofitu de dellos pueblos disidentes del incanato, asocedida poles guerres civiles ente conquistadores hasta'l definitivu establecimientu del [[Virreinatu de Perú]] en 1572. La llegada de los españoles y la era colonial significó la introducción de la [[Ilesia católica]] y un intensu mestizaje ente españoles, indíxenes y negros treslladaos en calidá d'esclavos dende [[África]]. Mientres el [[sieglu XVII]], la esplotación minera apoderó la economía [[mercantilismu|mercantilista]] del virreinatu, especialmente alredor de [[Potosí]]. La implementación de les agresives [[Reformes Borbóniques]] nel [[sieglu XVIII]] fomentaron socesives rebeliones que desaguaron na violenta [[Rebelión de Túpac Amaru II]] (1780-1781). La invasión francesa n'España fomentó les idees llibertaries nel Perú, que declaró'l so [[Independencia de Perú|Independencia]] en 1821 y consolidar en 1824 cola ayuda de los movimientos llibertadores del sur y del norte. Tradicionalmente, la historia peruana foi estremada nes dómines [[Precolombina]], [[Colonización española d'América|Colonial]] (a partir de la Conquista) y [[República|Republicana]] (tres la Independencia). == Periodu Líticu == [[Archivu:Una pintura rupestre de la cueva de Toquepala.JPG|200px|derecha|miniatura|Pintures rupestres d'una de les cueves de Toquepala, que la so antigüedá calcular en 9000 años.]] {{AP|Periodu Líticu Andín}} La etapa más estensa de la historia peruana ye la que preciede a la [[Conquista de Perú|conquista]] española del [[sieglu XVI]]. Les evidencies más antigües de seres humanos nel Perú dexen suponer que l'home llegó hai unos quince mil años procedente d'otros continentes, a finales de la última edá glacial, nel [[pleistocenu]] pa ser más exactos. Los primeres peruanos, entamaos en bandes y cles, yeren cazadores y pañadores. La caza de [[camélidos suramericanos]] nes zones alto andines (especialmente guanacos); y la pesca y recoyida de mariscos na mariña del [[océanu Pacíficu]] (aprovechando la riqueza biolóxica de la [[Corriente de Humboldt]]) fueron les sos principales actividaes económiques. Tamién ellaboraben ferramientes de piedra tallada. Les muertes más importantes d'esa dómina fueron topaos nos siguientes xacimientos: * [[El Guitarreru|El Guitarreru I]]<ref>{{Cita web|url=https://historiadelperu.info/primero-pobladores-del-peru/hombre-de-guitarreros/|títulu=Hombre de Guitarreros|fechaaccesu=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.deperu.com/cultural/sitios-arqueologicos/cueva-de-guitarrero-2668|títulu=Cueva de Guitarrero|fechaaccesu=}}</ref> * [[Piquimachay|Piquimachay (fase Ayacucho)]]<ref>{{Cita web|url=https://www.deperu.com/cultural/sitios-arqueologicos/cueva-de-piquimachay-o-pikimachay-2681|títulu=Cueva de Piquimachay o Pikimachay|fechaaccesu=}}</ref> * [[Chivateros]]<ref>{{Cita web|url=https://www.gob.pe/institucion/cultura/noticias/48866-sitio-arqueologico-chivateros-camino-a-ser-patrimonio-cultural-de-la-nacion|títulu=Sitio Arqueológico Chivateros camino a ser Patrimonio Cultural de la Nación|fechaaccesu=}}</ref><ref>https://carpetapedagogica.com/hombredechivateros</ref> * [[Jayhuamachay|Jayhuamachay I]]<ref>https://historiadelperu.carpetapedagogica.com/2012/10/Hombre-de-Jayhuamachay.html</ref> * [[Cueves de Toquepala|Toquepala]]<ref>https://historiadelperu.info/primero-pobladores-del-peru/hombre-de-toquepala/</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.artehistoria.com/es/obra/cueva-de-toquepala-per%C3%BA-pinturas |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220908012629/https://www.artehistoria.com/es/obra/cueva-de-toquepala-per%C3%BA-pinturas |fechaarchivu=2022-09-08 }}</ref> * [[Paiján (complexu arqueolóxicu)|Paiján]]<ref>https://www.museolarco.org/exposicion/exposicion-permanente/exposicion-en-linea/culturas-del-antiguo-peru/paijan/</ref> * [[Tres Ventanes]]<ref>{{Cita web |url=https://historicas.blogspot.com/2007/09/el-hombre-de-tres-ventanas.html |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220908012620/https://historicas.blogspot.com/2007/09/el-hombre-de-tres-ventanas.html |fechaarchivu=2022-09-08 }}</ref><ref>https://peruvianworld.net/index.php?option=com_content&view=article&id=1222:el-hombre-mas-antiguo-de-america-habito-hace-10030-anos-en-peru-la-sierra-de-huarochiri-&catid=34:actualidad&Itemid=54</ref> * [[Home de Lauricocha|Lauricocha]].<ref>https://www.gob.pe/institucion/regionhuanuco/noticias/509094-huanuco-lauricocha-cuna-del-hombre-mas-antiguo-de-america</ref><ref>https://historiaperuana.pe/periodo-autoctono/cuevas-lauricocha</ref> == Periodu Arcaicu == {{AP|Arcaicu Ceo}} La primer parte del Arcaicu, conocíu como Arcaicu Tempranu, estender del 8.000 al {{esd|3500 e.C.}} Depués del retiru progresivu de los glaciares, los cazadores de camélidos y cérvidos colonizaron punir y los valles altu-andinos. Les condiciones climátiques similares a les actuales aceleraron el procesu de doma de les plantes y animales. Apaecen asina los primeros horticultores seminómades, pero ensin dexar de llau la caza y la recoyida. Na mariña, l'actividá predominante yera la [[pesca]] y el marisquéu. El progresivu descubrimientu de l'agricultura dexó una economía cada vez más sedentaria. Los primeros cabanos, afayaes na mariña (Chilca, Paracas), son de material con orixe vexetal (Plantes naturales), darréu van ser de piedra y folla. Apaecen tamién los primeros texíos rudimentarios. Dar nesti contestu los primeros casos d'arquiteutura ceremonial con calter monumental, d'artes figuratives y d'intercambiu de productos ente rexones ya inclusive de zones más alloñaes (conches Spondylus). Les evidencies más tempranes de cultivu de plantes nel [[Perú]] provienen de los siguientes sitios: * [[Nanchoc (sitiu arqueolóxicu)|Nanchoc]], nel valle del Altu Saña, [[departamentu de Cajamarca]],<ref>{{Cita web |url=https://historicas.blogspot.com/2012/12/el-hombre-de-nanchoc.html |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220908012620/https://historicas.blogspot.com/2012/12/el-hombre-de-nanchoc.html |fechaarchivu=2022-09-08 }}</ref><ref>{{Cita web |url=https://historicas.blogspot.com/2010/04/importancia-del-hombre-de-nanchoc.html |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220908012621/https://historicas.blogspot.com/2010/04/importancia-del-hombre-de-nanchoc.html |fechaarchivu=2022-09-08 }}</ref> escontra'l {{esd|VIII mileniu e.C.}}, onde se toparon restos de calabaces o zapallos loche cultiváu escontra'l {{esd|6000 e.C.}} * [[cueva del Guitarreru|El Guitarreru II]], na aguada occidental del Cordal Negru, [[departamentu de Áncash]], con restos de cultivos de pallares y frijoles. Otros sitios importantes d'esta dómina son los siguientes. * [[Santu Domingu de Paracas]], na [[península de Paracas]], onde se toparon los restos del primer pescador con rede d'América, constructor de l'aldega más antigua de Perú. Ye'l primer horticultor de la mariña andinoamericana. * [[Telarmachay]], abrigu predresu de la sierra central, nel [[departamentu de Junín]],<ref>https://www.lifeder.com/telarmachay/</ref><ref>{{Cita web |url=https://historicas.blogspot.com/2007/09/el-hombre-de-telarmachay.html |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220908012636/https://historicas.blogspot.com/2007/09/el-hombre-de-telarmachay.html |fechaarchivu=2022-09-08 }}</ref> con restos del primer domesticador de camélidos (llapaes y alpaques) d'América. * [[Tres Ventanes]], na sierra de Huarochirí del [[departamentu de Lima]], con muertes de la doma de camote, olluco y calabaza. * [[Chilca (Pueblu 1)]], na pampa de Chilca, na mariña central, sur de Lima, con restos d'una pequeña aldega con cabanos y entierros. * [[Piquimachay|Piquimachay (fase Jayhua y Chihua)]], cerca d'[[Ayacucho]], sierra sur, con restos del primer criador de cuyes d'América; cultivu de quinoa y calabaza. * [[Jayhuamachay|Jayhuamachay II]], tamién cerca d'[[Ayacucho]], con evidencies de cultivu de achiote y crianza de camélidos. * [[Cerro Paloma]], nel valle de Chilca, na mariña central, sur de Lima,<ref>{{Cita web |url=https://historicas.blogspot.com/2007/09/el-hombre-de-cerro-paloma.html?m=0 |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220908012622/https://historicas.blogspot.com/2007/09/el-hombre-de-cerro-paloma.html?m=0 |fechaarchivu=2022-09-08 }}</ref> onde se toparon restos d'aldegues superpuestes, según numberosos entierros humanos. == L'Antiguu Perú == {{AP|Antiguu Perú}} === Precerámico Tardíu === [[Archivu:PeruCaral01.jpg|derecha|miniatura|Pirámides en [[Caral]].]] [[Archivu:El Altar del Fuego Sagrado - Caral.jpg|derecha|miniatura|L'Altar del Fueu Sagrao en Caral.]] {{AP|Precerámico Tardíu}} Na segunda metá del Arcaicu, conocíu como Arcaicu Tardíu y que s'estiende de 3.000 a {{esd|1800 e.C.}} caracterízase principalmente pola apaición l'arquiteutura monumental colos primeros centros alministrativos-ceremoniales o templos. Apaecen organizaciones más complexes de tipu presuntamente teocráticu. Los ciclos agrícoles, apoderaos por sacerdotes astrónomos, tuvieron de dotar a estos d'enforma poder. En [[Huaca Prieta]], nel valle de Chicama, costa norte en La Libertad, topóse'l primera testil precerámico de Perú y d'América, según mates pirograbados. Los primeros templos surden na mariña central y nor-central; y na sierra central. Xeneralmente son pirámides gradiaes, con places circulares fundíes, unes vegaes xuntaes al monumentu y otres desligadas d'él. Escontra'l final del periodu van apaecer les primeres construcciones con planta en forma d'O. Los templos o centros alministrativos-ceremoniales relevantes d'esta etapa son [[Kotosh]], [[L'Aspru]], [[La Galgada]], [[Bandurria (sitiu arqueolóxicu)|Bandurria]], [[Punkurí]], [[Sechín Baxu]], [[Sechín|Cerro Sechín]], [[El Paraísu (sitiu arqueolóxicu)|El Paraísu]], y, especialmente, [[Caral]]. Escontra'l [[sieglu XXXIII e.C.|3200 e.C. ]] surde la [[civilización Caral]] na mariña central peruana. Una de les sos ciudaes más antigües, [[Caral]], tenía pirámides de piedra, places ceremoniales y altares en redol a fueu sagrao, diseños complexos que evidencian un dominiu maxistral nel usu del espaciu. Los sos habitantes tocaben música con flautes de dos bocines. De magar, a lo llargo del territoriu peruanu asocediéronse una serie de tradiciones culturales qu'aniciaron Confederaciones, Reinos ya imperios mientres casi cuarenta sieglos. === Periodu Formativu ({{esd|1800 e.C.}} y {{esd|200 e.C.}}) === {{AP|Formativu Andín}} [[Archivu:Chavin de Huantar Portico de las Falconidas 06122009.jpg|miniatura|derecha|Vista del Templu Nuevu o Castiellu de Chavín: Pórticu de les Falcóníes.]] [[Archivu:Cabeza clava en su ubicacion original 13122009.JPG|miniatura|Cabeza clava nel so allugamientu orixinal, unu de los murios del Templu Nuevu de Chavín.]] El periodu Formativu subdivídese al empar en trés: * [[Formativu Inferior]] (1800-{{esd|1500 e.C.}}). * Formativu Mediu (1500-{{esd|700 e.C.}}). * Formativu Cimeru (700-{{esd|200 e.C.}}). Convencionalmente, afítase l'entamu del Formativu cola apaición de la cerámica, evidencies de la cual topáronse nos siguientes sitios: * [[Tutishcainyo]], na selva amazónica (Ucayali), hacia 1900 a {{esd|1700 e.C.}} * Fase Wairajirca de [[Kotosh]], na sierra (Huánuco), escontra {{esd|1850 e.C.}} * [[Les Haldas]], na mariña (Áncash), escontra {{esd|1800 e.C.}}, y * [[Rancón (sitiu arqueolóxicu)|Rancón]], na mariña (Lima), en {{esd|1600 e.C.}} Otros llogros significativos d'esta dómina son el cultivu del [[maíz]], la construcción de grandes [[acueductu|acueductos]], el desenvolvimientu de la [[textilería]] y de la [[orfebrería]]. Nel aspeutu políticu surden les xefatures o señoríos que concentren el poder. Sicasí, la principal carauterística d'esti periodu ye l'apaición de l'[[arquiteutura]] monumental y de gran valumbu. Los centros ceremoniales suelen tomar árees más estenses que les de les sos antecesores del periodu arcaicu. Los planos de los sos templos o santuarios suelen tener la forma de la lletra “O” invertida: una construcción central y dos construcciones nos llaos llaterales, alredor de places circulares o rectangulares. Les mayores espresiones monumentales que destacaron mientres los entamos del Formativu, dalgunos de los cualos caltuviéronse vixentes na siguiente fase, fueron: * [[Huaca La Florida]], asitiada nel valle del [[ríu Rímac|Rímac]] (Lima). * [[Cardal (sitiu arqueolóxicu)|Cardal]], que s'alluga nel valle de [[ríu Lurín|Lurín]] (Lima). * [[Les Haldas]], cerca de Casma (Áncash), en cantu del Océanu Pacíficu. * [[Pampa de les Llapaes-Moxeke]], nel valle de Casma. Conformar dos monumentos o pirámides: Moxeke y Huaca A (o Huaca de les Llapaes). * [[Sechín Alto]], en Casma, ye un complexu enorme, seique'l más grande del Formativu, con un templu piramidal de plataformes superpuestes como monumentu principal. * [[Sechín|Cerro Sechín]], ente los ríos Sechín y Casma, cerca del anterior, célebre polos sos monolitos de les sos fachaes, con representaciones en relieve de sacerdotes guerreros y cuerpos tullíos (escontra {{esd|1500 e.C.}}). * [[Huacaloma]], asitiáu na cuenca del Crisnejo (Cajamarca). [[Archivu:Kunturwasi Monolito lou.jpg|miniatura|Monolito topáu nuna de les plataformes ceremoniales de [[Kuntur Wasi]].]] Nel [[Formativu Mediu]], surde la [[cultura Cupisnique]], na mariña norte, que lleva a la cerámica andina a los sos primeros visos artísticos. De la mesma área d'influencia ye'l complexu de [[Caballu Muertu]], nel valle del [[ríu Moche|Moche]] (La Libertad), siendo'l so principal monumentu la [[Huaca de los Reis]]. Tamién destaquen [[Punkurí]] y [[Cerro Blanco (sitiu arqueolóxicu)|Cerro Blanco]], nel valle de Nepeña (Áncash). Empieza a construyise'l santuariu de [[Chavín de Huántar]], na sierra de Áncash, colindando cola ceya de selva (hacia 1200-{{esd|1000 e.C.}}). Destaquen tamién los sitios de la mariña central, siendo'l más importante [[Garagay]] (Lima). En Cajamarca constrúyese la canal de [[Cumbemayo]] y surden los centros ceremoniales de [[Pacopampa]] y [[Kuntur Wasi]]. Na cuenca de [[Llagu Titicaca|Titicaca]] desenvuélvese la [[Cultura Chiripa]]. A partir del 900-{{esd|800 e.C.}} reparar nel mundu andín integraciones relixoses y polítiques ensin precedentes. Los templos llocales fueron abandonaos ya impúnxose [[Chavín de Huántar]] como centru de cultu de prestíu suprarregional. El llamáu Templu o Castiellu de Chavín convertir en centru de pelegrinación de toles cultures andines (escontra'l {{esd|800 e.C.}}). Dio'l so nome a tou un horizonte cultural ([[Cultura Chavín]]) que ye bien conocíu poles sos representaciones artístiques de seres qu'entemecen atributos de xaguar, culiebra y ave en forma humanizada, comúnmente conocíu como'l dios felín”. Representaciones de dichu dios y les sos variantes topar en diverses escultures o monolitos chavines: el [[Llanzón monolíticu]], la [[Cercu de Raimondi]], el [[Obeliscu Tello]], la [[Cercu de Yauya]] y les [[Cabeces claves]]. La influencia de dichu santuariu foi tan acentuada a tal puntu que'l cronista español Vásquez de Espinoza (1630), dos milenios dempués, escuchó que fuera este un antiguu "santuariu de los más famosos de los xentiles". Escontra'l [[Formativu Superior]], desenvuélvense diverses espresiones culturales rexonales, con fuerte influencia de Chavín. Na mariña sur surde'l pueblu llabrador y pescador de [[Cultura Paracas|Paracas]], que los sos [[Texíu de Paracas|bordaos multicolores]] son dalgunos de los oxetos d'arte más preciáu del antiguu Perú. Nel [[altiplanu]] del [[Titicaca]], la [[Cultura Pucará]] implementa exitosamente un sistema de cultivu de campos elevaos arrodiaos d'agua ([[camellones]] o waru waru) que dexaba l'agricultura nes fríes planicies alto andines. Nel final d'esti periodu, escontra'l 400 y {{esd|200 e.C.}}, la presión de les poblaciones vecines, que se penerar dende la periferia, provocó l'abandonu de los templos y de dellos centros rexonales menores. === Cultures Rexonales === [[Archivu:Acueductos subterráneos de Cantalloc, Nazca, Perú, 2015-07-29, DD 14.JPG|miniaturadeimagen|Acueductos soterraños de Cantalloc, Naza.]] : ''[[Entemediu Tempranu]], ente los sieglos [[Sieglu II e.C.|II e.C. ]] y [[Sieglu VI|VI&nbsp;d.&nbsp;C.]]'' Escontra'l 200 e.C. la civilización andina evolucionara a formes polítiques más complexes. L'agricultura fíxose estensiva, construyéndose grandes regaciones sobre los desiertos de la mariña norte y central y atélites acueductos soterraños na mariña sur. Les sociedaes [[Cultura moche|'''Moche''']], [[Cultura Naza|'''Naza''']], [[Cultura Recuay|'''Recuay''']], [[Cultura Cajamarca|'''Cajamarca''']], [[Cultura Vicus|'''Vicus''']], [[Cultura Lima|'''Lima''']] y [[Cultura Tiahuanaco|'''Tiahuanaco''']] (esta con capital nun [[Tiahuanaco|gran centru ceremonial del mesmu nome]] nel norte de Bolivia) son les más conocíes y esitoses d'esti periodu. La mayoría d'elles paez tar rexida por sofisticaes élites guerreres qu'afalaben la producción d'oxetos d'arte de gran calidá, que son consideraos dalgunes de les obres más importantes del arte americano [[Arte precolombino|precolombín]] (especialmente l'alfarería moche, naza y recuay; el texíu naza, la xoyería moche, l'arte lítico tiahuanacota). [[Ficheru:Tomb of Lord of Sipán 01.jpg|alt=|miniaturadeimagen|250x250px|Tumba del [[Señor de Sipán]].]] * La [[cultura moche]] desenvolver ente 200 a {{esd|700 d. C.}}, nel valle de Moche, y espandióse polos valles del norte de Perú. Foi una sociedá clasista na que los sacerdotes exercíen un rol importante. En 1987 afayóse la campanuda tumba del [[Señor de Sipán]], un gobernante moche del {{esd|sieglu IV d. C.}}, nel valle de Lambayeque. La cerámica moche, escultórica y realista, ye considerada como una de los meyores de les cultures precolombines, destacando los llamaos huacos semeyes, nos qu'espresaron los diversos estaos d'ánimu d'una persona. Tocantes a l'arquiteutura, destaquen les sos pirámides d'adobe conocíes como les [[Huacas del Sol y de la Luna]]. Resalta tamién la so orfebrería, d'avanzada téunica, como se denota na xoyería desenterrada del Señor de Sipán. * La [[cultura naza]] desenvolvióse básicamente nos valles del actual [[departamentu d'Ica]], alredor del [[sieglu I]] y entró en decadencia nel [[sieglu VII]]. El so centru taba allugáu en [[Cahuachi]]. Ye de destacar el so [[Cerámica naza|cerámica policromada]], decorada con figures d'homes, animales, plantes, etc., según el so arte testil. Pero lo más impresionante d'esta civilización ye la so rede d'acueductos, que constitúi una verdadera fazaña de la so inxeniería hidráulica, según los trazos xigantescos efeutuaos nes Pampes de Naza, conocíos como [[Llinies de Naza]], que'l so fin entá s'alderica. * La [[cultura recuay]] desenvolver na sierra del actual departamentu d'[[departamentu de Ancash|Áncash]], ente los años {{esd|200 d. C.}} a {{esd|600 d. C.}} La so espresión cultural más llamativa ye la so litoescultura, destacando los célebres monolitos Recuay, bloques de piedra de forma casi cilíndrica, esculpíos aparentemente pa representar a guerreros de rangu eleváu. El so cerámica representativa conformar los ''pacchas'', cántaros ceremoniales cola particularidá d'ostentar un cañu por onde yera arramáu'l líquidu del recipiente.<ref>Holmquist Pachas-Bellina de los Heros 2010, pp.{{esd}}70-77.</ref> * La [[cultura cajamarca]] tuvo'l so centru cerca de l'actual ciudá de Cajamarca, na sierra norte de Perú, desenvolviéndose ente los años 200 a {{esd|800 d. C.}} Tuvo carauterístiques peculiares, destacando en textilería, metalurxa y cerámica; esta postrera ye bien orixinal y sofisticada. El so ceramio típicu ye un vasu trébedes o con trés pates. Los cajamarcas solíen soterrar a los sos difuntos en nichos escavaos na roca, conocíos xeneralmente como “ventanos”, como les de Otuzco. * La [[cultura vicús]], desenvolver nel actual [[departamentu de Piura]], al norte de Perú, ente los años {{esd|300 e.C.}} y {{esd|500 d. C.}} Destacaron en metalurxa y orfebrería, llegando a apoderar diverses téuniques pa fundir y trabayar los metales, como l'usu de moldes, el doráu de metales, soldadura, aleación, laminado, retayu y axuntadura. Trabayaron especialmente'l cobre, l'oru y el cobre doráu. La so cerámica carauterizar pol so aspeutu macizo y rústico, según el so enclín realista y naturalista.<ref>Holmquist Pachas-Bellina de los Heros 2010, pp.{{esd}}33-36.</ref> [[Archivu: Huaca Pucllana 1.JPG|miniatura|derecha|[[Huaca Pucllana]], nel distritu de Miraflores, Lima.]] * La [[cultura lima]] desenvolver nos valles de Chillón, Rímac y Lurín, nel actual [[departamentu de Lima]], ente los años 100 y {{esd|700 d. C.}} Los sos principales centros fueron [[Maranga (sitiu arqueolóxicu)|Maranga]] (la ciudá de adobitos), la [[Huaca Pucllana]] y el santuariu de [[Pachacámac (sitiu arqueolóxicu)|Pachacámac]] (primer fase); y na so fase final, [[Cajamarquilla]]. La so arquiteutura destacar pol usu de pequeños lladriyos d'[[adobe]]s, lo mesmo que de [[tapial]]es, a base de los cualos construyeron elevaes pirámides.<ref>Holmquist Pachas-Bellina de los Heros 2010, pp.{{esd}}31-32.</ref> P'ampliar el terrén agrícola, los lima realizaron nel valle del [[Ríu Rímac|Rímac]] obres monumentales d'[[inxeniería]] [[hidráulica]], que los sos restos poder ver güei día nel ríu Derruempo y la canal de Huatica. La so cerámica estrémase cronológicamente en dos estilos: l'estilu ''interlocking'' o Sablera Grande, carauterizáu pola so decoración en forma de pexe o culiebra enxareyaes; y l'estilu Maranga, cola so fase final ''Nievería'', que se caracteriza por tar modelada en diverses formes, con finu acabáu y elegante decoración.<ref>Kauffmann 2002, tomu 2, pp.{{esd}}301-302.</ref> [[Archivu: Tiahuanaco Sun port.jpg|miniatura|derecha|La [[Puerta del Sol (Tiwanaku)|Portada de Sol]], en Tiahuanaco.]] * La [[cultura tiahuanaco]] desenvolver nel [[altiplanu]] o [[pandu del Collao]], ente los actuales países de Perú, Bolivia y Chile. El so centru tuvo en [[Tiahuanaco]] o Tiwanaku (al sur de l'actual ciudá de [[La Paz]] y cerca al [[llagu Titicaca]]), que se constituyó nun importante centru relixosu y urbanu, escontra onde diben en peregrinación multitud de persones. Destaquen ellí pimpanes construcciones arquiteutóniques, como la [[pirámide de Akapana]], el [[Puma Punku]], [[Kalasasaya]], el templete semisubterraneo, ente otros. Exemplos del so litoescultura son los monolitos Bennett y [[Monolitu Ponce|Ponce]], y especialmente, la [[Puerta del Sol (Tiwanaku)|Portada de Sol]], cola imaxe del dios de los blagos, dempués llamáu [[Viracocha]].<ref>Kauffmann 2002, tomu 3, pp.{{esd}}355-364.</ref> La téunica arquitectónica tiahuanaco sería aprovechada darréu polos inques. Esta cultura, inexplicablemente, colapsó hacia l'añu {{esd|1100 d. C.}} === L'Imperiu Huari === : ''Horizonte Mediu, ente los sieglos [[sieglu VI|VI]] y [[sieglu XII|XII]].'' {{AP|Cultura Huari}} Diversos trestornos climáticos (seques del sieglu VI y [[El Neñu|fenómenos del Neñu]] fuertes nel sieglu VII) afectaron negativamente a les cultures costeñas. Paez ser que les cultures de la sierra afixéronse meyor a la nueva situación porque les de la mariña empecipiaron cierta decadencia. L'Estáu Tiahuanaco algama una enorme influencia por tol sur peruanu, el norte chileno y bono parte de Bolivia. Na sierra sur peruana, la cultura [[Cultura huarpa|'''huarpa''']] d'Ayacucho viose fuertemente influyida tantu pola rellumanza de les creencies y rituales de Tiahuanaco como pol intercambiu comercial con nacer de la mariña, hasta xenerar un procesu cultural orixinal, desenvolviendo un tipu d'[[urbanismu]] desconocíu hasta entós en Los Andes. Llueu los ayacuchanos fixeron de la [[Huari (sitiu arqueolóxicu)|ciudá de Huari]] el so centru, dotándola de grandes templos, cais ortogonales y sistemes de canales d'agua dientro de la ciudá. Los [[cultura Huari|'''huari''']], aprovechando les fasteres de los cuetos, empecipiaron un tipu d'agricultura de [[bancal]]es o [[Andén (agricultura)|andenes]] nos montes a una escala nunca antes vista. Asina xeneraron los escedentes económicos suficientes pa entamar la espansión de los sos dominios y cultura. [[Archivu:Ruinas Wari en Ayacucho, Peru.jpg|miniatura|250px|derecha|Vista de les ruines de Huari, en Ayacucho.]] La cultura Huari espandir ente'l 600 y el {{esd|900 d. C.}} hasta [[Cajamarca]] y [[Departamentu de Lambayeque|Lambayeque]] pel norte y hasta la frontera con [[Tiahuanaco]] (al altor de Sicuani y [[Moquegua]]) pel sur, construyendo redes de caminos y popularizando les sos formes de gobiernu y el so estilu de ciudá. Munchos consideren por ello a Huari como'l primer imperiu andín. Como buelga d'esti procesu ta l'espardimientu de la iconografía propia del sursobremanera de los diseños d'inspiración Tiahuanaco. Importantes centros huaris en territoriu panandino fueron: [[Wiracochapampa]] (La Libertad), [[Pachacámac (oráculu)|Pachacámac]] (Lima), [[Huilcahuaín]] (Caleyón de Huaylas, Áncash), [[Huarihuilca]] (Junín), [[Piquillacta]] (Cuzco), [[Cerro Bagul]] (Moquegua), [[Castiellu de Huarmey]] (mariña de Áncash). Escontra'l 900 d.C. empezó la decadencia de Huari, por razones que nos son desconocíes. Les distintes rexones del imperiu fuéronse independizando del poder de la capital y finalmente esta quedó abandonada y acabó siendo escalada. Depués de sumir el poder imperial les grandes ciudaes fueron abandonaes y en munches rexones tornar a la vida basada n'aldegues pocu desenvueltes. Otres rexones, sicasí, embarcar nun nuevu florecimientu rexonal fundándose d'esta manera los reinos y señoríos del periodu Entemediu Tardíu tales como [[Cultura Lambayeque|Lambayeque]], [[Cultura Chimú|Chimú]], [[Cultura Chancay|Chancay]], el señoríu [[Cultura ichma|Ichma]], el señoríu [[Cultura Chincha|chincha]] o'l proto señoríu [[Curacazgo Inca|Inca]]. Sicasí, los enfrentamientos ente estos señoríos nun acabaron y la formación d'exércitos, batalles ya intentos de conquista siguiríen sieglos dempués. La ciudá sagrada de [[Pachacámac (oráculu)|Pachacámac]], un gran centru de pelegrinación de la mariña central, que colos huari había alcanzáu gran rellumanza, tres la decadencia d'estos alzóse como centru del señoríu Ichma (Lima). === Estaos Rexonales Tardíos === ''Periodu [[Entemediu Tardíu]] o Periodu de los Estaos Rexonales, sieglos del XI al XV'' Tres la cayida de Huari, l'espaciu políticu nel antiguu Perú recompúnxose y surdieron una serie d'estaos y señoríos independientes. Na mariña norte, floriaron les cultures [[Cultura Lambayeque|'''lambayeque''']] y [[Cultura Chimú|'''chimú''']], que s'apostaron la hexemonía de la rexón. Los chimús impunxéronse, creando un poderosu reinu que s'espandió hasta Baltes pel norte y Huarmey pel sur. Na mariña central, floriaron los señoríos [[Cultura chancay|'''chancay''']] y [[Cultura Ichma|'''ichma''']]. Esti postreru foi proteutor del célebre santuariu de Pachacámac, nel valle del Rímac. Na mariña sur, el señoríu [[Cultura Chincha|'''chincha''']] constituyir nun poderosu estáu que s'espandió polos valles del departamentu d'Ica, llegando inclusive más al sur; coles mesmes, cuntó con una numberosa flota de balses cola que comerció a lo llargo de la mariña del Pacíficu. L'altiplanu del Titicaca, depués de la cayida de Tiahuanaco (escontra {{esd|1100 d. C.}}), vio'l surdimientu de los reinos aymaras, como los [[Reinu colla|'''collas''']] y los '''[[lupaca]]''', que les sos economíes taben apoderaes pola ganadería de [[camélidos suramericanos]]. Na sierra nororiental, floriaron los [[Cultura Chachapoyas|'''chachapoyas''']]. Na sierra central y sur, el vacíu creáu pola desapaición de Huari foi enllenáu por una serie de federaciones d'[[ayllu|ayllos]] o cles macro familiares que la so economía, dafechu agraria, tenía fuertes tintes militares y taba marcaes rellaciones rituales. Ente estos pueblos taben los '''[[huanca|huances]]''', los '''[[pocra|pocres]]''', los '''[[chanca|chances]]''' y los '''[[quechua|quechues]]''' del [[Cuzco]]. Estos postreros fundaron el [[Curacazgo Inca]]. [[Archivu:Ethnologisches Museum Dahlem Berlin Mai 2006 002.jpg|miniatura|200px|derecha|Tumi cola representación de [[Naylamp]]. Cultura lambayeque.]] * La [[cultura lambayeque]], llamada tamién ''Sicán'', desenvolvióse aproximao ente los años 700 y {{esd|1350 d. C.}}, ente los valles de Motupe y Jequetepeque, nel [[departamentu de Lambayeque]]. La so máxima rellumanza tener ente los años 900 y {{esd|1100 d. C.}} Una lleenda antigua atribuyía'l so orixe a la llegada d'un guerreru misteriosu llamáu [[Naylamp]], qu'aportó per vía marítima. Los lambayeques fueron maestros peracabaos n'orfebrería, ameyorando a los moche no que respecta al acabáu. Exemplos acabaos d'esti arte son les mázcares funeraries y los cuchiellos ceremoniales o [[tumi]]s, cola imaxe de Naylamp. Nel planu arquiteutónicu, construyeron grandes complexos d'adobe, como les pirámides de [[Batán Grande]], [[Túcume]], [[Apurlec]] y [[Complexu arqueolóxicu Chotuna Chornancap|Chotuna-Chornancap]]. En tiempu recién, afayóse la tumba d'un importante personaxe d'esta cultura, al que se denominó como'l ''[[Señor de Sicán]]''.<ref>Pozzi-Escot, 2010, pp.{{esd}}60-63.</ref> * La [[cultura chimú]], surdió ente los valles de Chicama, Moche y Virú, nel actual [[departamentu de La Libertad]]. Herederos de la cultura moche, hacia l'añu 1200 construyeron una ciudá que aportaría a la más grande del subcontinente: [[Chan Chan]], cerca de l'actual ciudá de [[Trujillo (Perú)|Trujillo]]. La dinastía de [[Tacaynamo]], que los gobernaba, entamó llueu la conquista de los valles cercanos. Escontra 1450 el '''Reinu Chimú''' algamara la so máxima espansión, llegando les sos fronteres hasta Ecuador pel norte y hasta'l valle de Pativilca na mariña central. Los chimús destacaron en metalurxa, trabayando l'oru cola téunica del moldiáu de pieces, llogrando trabayos d'estraordinariu arte y guapura.[[Ficheru:Chan Chan Août 2007 - Place Principale.jpg|alt=|centro|miniaturadeimagen|1071x1071px|Palaciu Tschudi en [[Chan Chan]], capital de los chimú.]] * La [[cultura chancay]] desenvolver nos valles de Chancay y Chillón del [[departamentu de Lima]]. Destacar pol so arte testil, tantu pola variedá de productos utilizaos como pola so temática y color. En particular, ye de resaltar les sos gases, filaes con gran habilidá y alta calidá artística. El so cerámica representativa constituyir los llamaos ''cuchimilcos'', que son cántaros de forma ovoide con cares humanes.<ref>Pozzi-Escot, 2010, pp.{{esd}}30-33.</ref> * El [[cultura ichma]], tuvo'l so centru nos valles de Lurín y Rímac (Lima), siendo'l so principal centru ceremonial [[Pachacámac (sitiu arqueolóxicu)|Pachacámac]], onde s'alzaba un templu n'honor a la [[Pachacámac|deidá del mesmu nome]]. Otros centros importantes d'esta cultura fueron [[Armatambo]],<ref>Guerrero, Daniel: [https://web.archive.org/web/20121022081905/http://arqueologiadelperu.com.ar/coloqui3.htm Coloquiu Valle del Rímac (Entemediu Tardíu) Dellos Algames Sobre les Ocupaciones Tardíes nel Valle del Rimac].</ref> [[Maranga (sitiu arqueolóxicu)|Maranga]] (la ciudá de muria)<ref>Tavera, Lizardo: [http://www.arqueologiadelperu.com.ar/maranga.htm MARANGA]. Web Arqueoloxía de Perú</ref> y [[Mateo Saláu (complexu arqueolóxicu)|Mateo Saláu]],<ref>Ministeriu de Cultura de Perú: [http://www.mcultura.gob.pe/complexu-arqueologico-mateo-saláu Complexu arqueolóxicu Mateo Saláu.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140503222024/http://www.mcultura.gob.pe/complexu-arqueologico-mateo-sal%C3%A1u |date=2014-05-03 }}</ref> toos nel valle del Rímac, onde alzaron pirámides de tapiales, con ramples d'accesu.<ref>Pozzi-Escot, 2010, p.{{esd}}36.</ref> Continuadores de la [[cultura lima]], los ichma aprovecharon y ameyoraron la escelente rede de canales o acequias qu'heredaron. * La [[cultura chincha]] desenvolver nos valles del [[departamentu d'Ica]], teniendo la so capital en [[Chincha]]. Los chincha crearon un nuevu estáu sofitáu nel comerciu de caravanes de llapaes y balses que saleaben la mariña de Perú y Ecuador. La so importancia caltener hasta la dómina incaica y sábese que mientres la captura del inca Atahualpa en Cajamarca polos españoles, el señor de Chincha topábase presente col so propiu séquitu, acompañando al inca, a quien andaba a la tema en suntuosidá.<ref>Kauffmann 2002, tomu 3, pp.{{esd}}471-473.</ref> En 1545, el cronista [[Pedro Cieza de León]] escribió que '' «cuando'l marqués Don [[Francisco Pizarro]] (...) afayó la mariña d'esti reinu [Perú] por toa ella dicíen-y que fora a '''Chincha''', que yera la mayor (provincia) y [lo] meyor de too».'' * La [[cultura chachapoyas]] desenvolver na cuenca del [[ríu Utcubamba]], nel [[Departamentu d'Amazones (Perú)|departamentu d'Amazones]]. Los chachapoyas, llamaos los ''pueblos de les nubes'', construyeron grandes ciudaes de piedra d'estructura circular (como [[Gran Pajatén]] y [[Kuélap]]). Traza distintiva d'esta cultura foi l'entierru de los sos personaxes en mausoleos escavaos en parés predreses de ribayos, como los topaos en [[Mausoleos de Revash|Revash]], según l'usu de sarcófagos antropomorfos de gran tamañu, como los topaos en [[Sarcófagos de Carajía|Carajía]]. Ente los investigadores d'esta cultura destaca [[Federico Kauffmann Doig]].<ref>Kauffmann 2002, tomu 4, pp.{{esd}}513-576.</ref> [[Archivu:Tunanmarca_Archaeological_site_-_overview.jpg|miniatura|Resto arqueolóxicos de [[Tunanmarca]], posible capital de los huancas.]] * Los [[huanca|huances]] fueron un numberosu grupu étnicu que formaron un estáu nel valle del Mantaro, nes provincies de Jauja, Concepción y Huancayo del actual [[departamentu de Junín]]. La so capital foi probablemente [[Tunanmarca]]. Foi un pueblu guerreru, que la so economía sofitar na agricultura en valles y quebraes, y na ganadería de camélidos nes tierres altes o punas. Tresformar n'unu de los más poderosos señoríos d'andar centrales, pero venció ante la invasión de los inques. * Los reinos [[aimara|aimares]] formar nel altiplanu del Titicaca al sumir l'estáu tiahuanaco, desenvolviéndose ente los sieglos X y XV. Tratar de los [[lupaca|lupaces]], pacajes, [[Reinu colla|colla]]s, collaguas, omasuyos, canes, canchis y ubinas. Espandir hasta Arequipa y Antofagasta pol occidente y les selves bolivianes y el noroeste arxentín pol oriente. La so llegua común yera l'[[Idioma aymara|aimara]] o ''jaqi aru''. La so economía basar na ganadería de [[camélidos suramericanos]] (llapada y alpaca) y na agricultura de variaos productos en distintos pisos ecolóxicos. Traza distintiva de la so cultura fueron les sos torres sepulcrales o [[chullpa|chullpes]]. * Los [[chanca|chances]], formaben un grupu étnicu que tuvo'l so centru en [[Andahuaylas]], nel actual [[departamentu de Apurímac]]. Fueron feroces guerreros que vivíen arrexuntaos n'aldegues y dedicábense a l'agricultura, el llendo de camélidos y la caza de vicuñas. Acomuñar con delles tribus, coles que formaron una tarrecible confederación. Espandir escontra Ayacucho y Huancavelica ya intentaron conquistar l'estáu cusqueño, sufriendo una derrota aplastante a manes de los inques en 1438, fechu que marcó l'entamu de la dómina imperial incaica.<ref>Tauro del Pino 2001, tomu 4, pp.{{esd}}593-594.</ref> === L'Imperiu incaicu: ''Tahuantinsuyo'' === {{AP|Imperiu incaicu}} [[Archivu:Inca Expansion.svg|miniaturadeimagen|361x361px|Espansión del imperiu Incaicu.]] La civilización inca o incaica, pináculo de la civilización andina, florió ente los sieglos [[sieglu XV|XV]] y [[sieglu XVI|XVI]]. El términu inca», que orixinalmente significaba «xefe» o «señor» y que yera'l títulu dau al monarca ([[Sapa Inca]]) y a los nobles de sangre imperial, acabó per designar globalmente al pueblu o etnia que forxó esta gran civilización. Los inques estendieron la so área de dominiu na rexón andina tomando grandes porciones territoriales de les actuales repúbliques de [[Perú]], [[Bolivia]] y [[Ecuador]], según partes d'[[Arxentina]], [[Chile]] y [[Colombia]]. Tomaron de los diversos pueblos o naciones anexaos (unos 200) munches espresiones cultural y afacer a la so realidá estatal, espublizándolos en tol territoriu del so [[Imperiu incaicu|imperiu]] y dándo-yos un sentíu d'unidá cultural. Tou ello pudieron llogralo gracies a una acertada organización política y alministrativa. La historia de la formación del Imperiu Inca foi reconstruyida con dificultá, una y bones los pueblos andinos escarecíen d'una escritura puramente dicha. Los cronistes españoles recoyeron noticies históricu-llexendaries, de boca de dellos nobles inques. ==== Los inques llexendarios ==== Según una lleenda tresmitida pol [[Inca Garcilaso de la Vega]], el fundador de la dinastía inca foi '''[[Manco Cápac]]''', que, xunto cola so esposa [[Mama Ocllo]], salió del [[llagu Titicaca]], unviáu pol so padre'l Sol pa fundar una ciudá destinada a civilizar y unificar el mundu andín. La pareya real llegó hasta la rexón del actual [[Cuzco]], onde se fundió una baniella que llevaben consigo, señal que'l Sol dába-yos indicándo-yos el sitiu onde tendría de realizase la fundación. Otra lleenda (posiblemente la que más s'afai a la tradición inca), menta a Manco Cápac como integrante d'un grupu de cuatro hermanos y les sos esposes, tamién d'orixe solar, que salieron de les ventanes o covarones del cuetu Tamputoco, al sureste del valle de Cuzco. Manco esanició primero a los sos hermanos, dempués de lo que establecióse coles sos hermanes y dellos parientes nel valle de Cuzco. Los sos socesores consolidaron el dominiu inca nel valle ([[Curacazgo Inca]]) y empezaron a enfrentase a los pueblos vecinos: '''[[Sinchi Roca]]''', que solo foi un xefe militar o ''sinchi''; '''[[Lloque Yupanqui]]''', que llegó a concretar aliances con distintos pueblos circundantes, empecipiando la llamada ''Confederación Inca''; '''[[Mayta Cápac]]''', que llogró una victoria sobre los alcahuizas; '''[[Cápac Yupanqui]]''', que venció a los condesuyos; '''[[Inca Roca]]''', que venció a otros pueblos vecinos; y '''[[Yahuar Huaca]]''', que'l so gobiernu foi curtiu y venció a manes de los condesuyos; y [[Viracocha Inca|'''Viracocha''']], que salvó al Estáu inca llogrando trunfar sobre los pueblos contrarios y entamando depués espediciones victorioses. La verdá histórica que se desentraña d'estos rellatos ye que los inques seríen una etnia (posiblemente quechua), qu'escontra'l sieglu XIII d.C. llegaron al valle de Cuzco, procedente de la rexón axacente al llagu Titicaca (altiplanu bolivianu). Una teoría postula que los inques seríen herederos del antiguu imperiu [[Cultura huari|huari]]. Nel valle del Cuzco entemeceríense con dellos pueblos y espulsáu a otros. Nel sieglu siguiente, llograron imponese a les poblaciones más cercanes al valle cusqueño y pasu ente pasu estendieron los sos territorios, combatiendo a los sos enemigos [[colla|colles]] (del [[altiplanu]], na actual Bolivia) y [[chancas]] (de les actuales rexones d'Ayacucho y Apurímac), n'unión colos sos aliaos quechuas. Siguiendo col rellatu llexendariu, cola muerte de Viracocha empecipiáronse les disputes pol tronu. El socesor llexítimu foi depuestu pol so hermanu Cusi Yupanqui, qu'adoptó'l nome de ''Pachacútec'' (''el que tresforma la tierra'') y encabezó la defensa del Cuzco sitiáu polos chancas, llogrando'l trunfu. Esti episodiu, qu'asocedió hacia l'añu 1438, marcó l'entamu del periodu imperial incaicu, esto ye, el de les grandes conquistes. ==== Los inques históricos ==== [[Archivu:PachacutecIXinca.jpg|miniatura|180px|L'Inca [[Pachacútec]].]] Con '''[[Pachacútec]]''' (1438-1471) empecipióse'l periodu históricu de los inques, conocíu tamién como'l Periodu Inca Imperial, pos, siguiendo'l conceutu occidental, al amestase a munchos pueblos o naciones, l'estáu Inca convertir n'Imperiu.<ref>https://www.worldhistory.org/trans/es/1-12511/pachacutec-inca-yupanqui/</ref><ref>https://www.biografiasyvidas.com/biografia/p/pachacuti.htm</ref><ref>https://historiadelperu.info/incas/inca-pachacutec/</ref> Pel norte, Pachacútec sometió a los [[huancas]] y tarmas, hasta llegar a la parte de los cajamarcas y [[cañari]]s, estos postreros nel actual Ecuador. Pel sur sometió a los [[Reinu colla|colla]]s y [[lupacas]], qu'ocupaben el pandu del [[altiplanu]]. D'otru llau, ameyoró la organización del estáu, estremando l'imperiu en cuatro rexones o [[Sos del Imperiu incaicu|sos]], polo que foi conocíu como'l Tahuantinsuyo (''cuatros sos''). Coles mesmes, entamó a los ''[[chasqui]]s'' (corréu de postas) y instituyó la obligatoriedá de los tributos. El fíu y socesor de Pachacútec, '''[[Túpac Yupanqui]]''' (1471-1493),<ref>https://www.biografiasyvidas.com/biografia/t/tupac_inca.htm</ref><ref>https://pueblosoriginarios.com/biografias/tupac_yupanqui.html</ref><ref>https://historiaperuana.pe/biografia/tupac-inca-yupanqui</ref> yá actuara como xeneral mientres el reináu del so padre, sometiendo al reinu [[Cultura Chimú|Chimú]], encalorando la resistencia de los [[Cultura chachapoyas|chachapoyas]] y avanzando pel norte hasta [[Quitu]]. Yá como monarca, quixo incursionar na selva (rexón de los antis), pero una rebelión de los ''[[Reinu colla|colla]]s'' obligar a esviase escontra'l [[Collao]]. Sometió a dellos pueblos del altiplanu y del norte arxentín. Más al sur, amplió les fronteres del imperiu hasta'l [[ríu Maule]] en Chile.<ref>http://www.memoriachilena.gob.cl/602/w3-article-100713.html</ref> Inclusive, según una versión, llegaría más al sur, hasta'l [[ríu Biobío]]. Nel aspeutu alministrativu, ameyoró la recaldación de los tributos y nomó visitadores o gobernadores imperiales (''tuqriq''), dando asina a los sos dominios una organización centralizada. El fíu y socesor de Túpac Yupanqui, '''[[Huayna Capac]]''' (1492-1525), foi'l postreru gran monarca inca.<ref>https://www.biografiasyvidas.com/biografia/h/huayna.htm</ref> Mientres el so gobiernu, siguió la política del so padre, tocantes a la organización y fortalecimientu del estáu. Pa caltener los territorios conquistaos tuvo qu'encalorar en forma sangrienta continues sulevaciones. Ganó a los rebeldes [[Cultura chachapoyas|chachapoyas]] y anexonó la rexón del golfu de Guayaquil, llegando hasta'l [[ríu Ancasmayo]] (actual Colombia). Tando en [[Tumibamba]], nel actual Ecuador, careció gravemente de viruelas, epidemia que traxeron los españoles y los sos esclavos negros, que daquella analayaben poles mariñes septentrionales del Imperiu. Antes de morrer, Huayna Cápac designó como socesor al so fíu [[Ninan Cuyuchi]], pero esti finó tamién víctima del mesmu mal. Otru de los príncipes imperiales, '''[[Huáscar]]''', impunxo entós los sos derechos al tronu y coronóse nel Cuzco, ente que na rexón de Quito, '''[[Atahualpa]]''' (fíu de Huayna Cápac con una palla o princesa cuzqueña), col sofitu del exércitu y de la población llocal, remontar contra l'autoridá de Huáscar, reclamando para sí l'Imperiu. Ente dambos hermanos y los sos respeutivos partidarios desamarróse una [[Guerra civil incaica|guerra civil]] que remató col trunfu d'Atahualpa en 1533. Huáscar foi prindáu y la so familia esterminada. Atahualpa coló al Cuzco pa cinxise la [[mascapaicha]] o borla imperial, cuando nel trayeutu, en [[Cajamarca]], foi sorprendíu polos conquistadores españoles sol mandu de [[Francisco Pizarro]]. ==== Civilización incaica ==== {{AP|Civilización incaica}} [[Archivu:Peru Machu Picchu Sunrise.jpg|miniatura|180px|[[Machu Picchu]].]] La organización política incaica foi una de les más avanzaes de l'América precolombina. Tuvo una monarquía absoluto y teocrático. El [[Sapa Inca]] o a cencielles, l'Inca, yera'l máximu gobernante, xuniéndose na so persona'l poder político y el poder relixoso. L'imperiu adoptó'l nome de Tahuantinsuyo, esto ye, los cuatro sos o rexones, concordantes colos cuatro puntos cardinales. La base de la organización social del Imperiu incaicu tuvo nel [[Ayllu]], que puede definise como'l conxuntu de [[descendiente]]s d'un antepasáu común, real o supuestu que trabayen la tierra en forma coleutiva y con un espíritu solidariu. Nel Imperiu tou facer por ayllus: el trabayu comunal de les tierres (tantu les del pueblu mesmu como les del Estáu); les grandes obres públiques (caminos, pontes, templos); el serviciu militar y otres actividaes. La propiedá de la tierra y el trabayu nel Imperiu incaicu desendolcar en base del sentíu comuñal o interés coleutivu. Les tierres yeren partíes pol Estáu (estremar en tierres del Sol, tierres del Inca y tierres del pueblu). El trabayu yera obligatoriu. Esistió un ampliu sentíu de cooperación y ayuda mutua: trabayar na comunidá o ayllu ([[ayni]]); nes tierres del Inca y del Sol ([[minka]]); y cuando lo riquir l'estáu, n'obres públiques, nes mines, nos plantíos de coca, etc. ([[mita]]). Esistía'l sentíu de reciprocidá, según el cual, l'home o la muyer “debíen” al Estáu una parte del so trabayu qu'apurríen cuando-yos yera riquíu. Pela so parte, l'Estáu “debía” recíprocamente a cada productor una serie de beneficios que diben dende la proteición y los servicios públicos, hasta los regalos y concesiones especiales. La sociedá tuvo entamada a base de clases sociales. Esistíen dos clases bien estremaes: la Nobleza y el Pueblu. En caúna d'estes clases había diversos niveles. La nobleza estremar en nobleza de sangre (la familia del inca, conformada pol [[auqui]] o'l príncipe herederu, la [[Coya (Inca)|coya]] o esposa del Inca, ente otros) y nobleza de privilexu (integrada por xente compensada polos sos meritorios servicios, yá fueren militares o d'otra índole). El pueblu taba integráu polos [[hatunruna|hatunrunes]] (la gran masa de llabradores), los [[mitimae|mitmaqkunas]] o mitimaes (grupos étnicos treslladaos d'un llugar a otru, según conveniencia del Estáu) y los [[yanacona|yanacunas]] o yanaconas (persones asignaes a xeres especiales, como'l serviciu domésticu). [[Archivu:Pisac_Terassen_medium.jpg|miniatura|Andenes na villa de [[Písac]], nel [[Valle Sagráu de los Inques]].]] La economía inca basar na [[agricultura]] que desenvolvieron por aciu téuniques avanzaes, como les terraces de cultivu llamaos ''[[andén (agricultura)|andenes]]'' p'aprovechar les fasteres de los cuetos, según sistemes de riego heredaos de les cultures preincas. Los inques cultivaron maíz, yuca, papa, frijoles, algodón, tabacu, coca, etc. Les tierres yeren propiedá comunal y trabayábense en forma coleutiva. Desenvolvieron tamién una [[ganadería]] de [[camélidos suramericanos]] ([[Lama glama|llapada]] y [[Vicugna pacos|alpaca]]). Pelos escelente caminos inques ([[Cápac Ñan]]) transitaben tou tipu de mercancíes dende pexe y conches del Pacíficu hasta sal y artesaníes del interior. L'arquiteutura cuntar ente les espresiones artístiques más impresionantes d'esta civilización incaica. Destaquen templos como los de [[Sacsayhuamán]] (mal llamada fortaleza) y [[Coricancha]], los palacios de los Inques nel Cusco y los complexos estratéxicamente emplazados, como [[Machu Picchu]], [[Ollantaytambo]] y [[Písac]]. La ciudadela de [[Machu Picchu]], considerada una de los siete maravíes del mundu, foi descubierta científicamente en 1911 pol estauxunidense [[Hiram Bingham]]. Ta allugada a casi 2400 metros d'altor, na provincia de Urubamba, departamentu del Cusco, en plenu Andes Amazónicos. Tratar d'un conxuntu de palacios, torrexones militares (''sunturhuasis'') y miradores, que s'alcen ente los picachos Machu Pichu (cume vieyu) y Huayna Pichu (cume nuevu). Ye ensin dulda una de les realizaciones más impresionantes de la inxeniería a nivel mundial. Poques obres como esta amuesen tanta harmonía cola redolada natural. Foi construyíu, según toles probabilidaes, nel reináu de Pachacútec, nel sieglu XV. Anguaño ye unu de los sitios arqueolóxicos más importantes del mundu y el principal destín turísticu de Perú.<ref>Tauro del Pino 2001, tomu 10, p.{{esd}}1543.</ref> Otru exemplu notable de la inxeniería incaica ye'l [[Cápac Ñan]] o Camín Principal, d'un llargor envaloráu de 6.000{{esd}}km y que sirvía d'enllaz a una rede articulada de caminos ya infraestructures construyíes a lo llargo de dos{{esd}}milenios de cultures andines precedentes a los inques. Tou este conxuntu de caminos, de más de 20{{esd}}000{{esd}}km, venceyaba diversos centros granibles, alministrativos y ceremoniales, teniendo como centru a la ciudá del Cuzco, onde, como la Roma antigua, tolos caminos confluyíen. L'arte testil incaicu carauterizar polos sos texíos con diseños xeométricos o ''tocapus'' y pola fineza de la so téunica. Destacaron tamién los sos tapices y los sos mantos de plumes. La cerámica incaica tien dos formes típiques: l'[[Aríbalo incaicu|aríbalo]] (cántaru) y el [[quero]] (vasu), anque esti postreru esistió dende la dómina huari y yera iguáu tamién en madera y metal. == Virreinatu == === Conquista de Perú (1532-1572) === {{AP|Conquista de Perú}} [[Archivu:La Captura de Atahualpa - Juan Lepiani 1920s.png|miniatura|derecha|250px|Oleu de [[Juan Lepiani|Juan B. Lepiani]] que representa la [[Captura d'Atahualpa]] en [[Cajamarca]].]] El 16 de payares de 1532, el trunfador de la guerra de socesión incaica, [[Atahualpa]], atopar colos españoles na plaza de [[Cajamarca]]. Pizarro convidáralu pa entrevistase con él, pero ello nun yera sinón un argucia pa tende-y una emboscada.<ref>Busto 2011, ''La conquista de Perú'', p.{{esd}}50.</ref> Atahualpa inda nun se coronara como Inca, topándose precisamente en camín al Cuzco, onde entamaba cinxise la [[mascapaicha]] o borla imperial. Primeramente, ordenara la matanza de los nobles o oreyonos cuzqueños allegaos a Huáscar, xera que cumplieron los sos xenerales quiteños [[Rumiñahui]], [[Challcuchimac]] y [[Quisquis]].<ref>Busto 2011, ''Perú incaicu'', pp.{{esd}}48-49.</ref> Los españoles, con ayuda de los grupos étnicos opuestos a la dominación cusqueña o a cencielles opuestos a que Atahualpa fuera'l gobernante en llugar de Huáscar, apostar de manera estratéxica por tola plaza de Cajamarca. Asina, entró Atahualpa, lleváu n'andes, siguíu pol curaca de Chincha, tamién n'andes por cuenta de la so importante condición como aliáu del imperiu, col so enorme séquitu y dellos guerreros, ente que'l gruesu del exércitu quedar nes contornes de la ciudá. El sacerdote dominicu [[Vicente de Valverde]] foi'l voceru de los españoles, que demandaron al Inca que se sometiera a la voluntá del Rei d'España y convirtiérase al cristianismu, siguiendo la fórmula del [[Requerimientu (historia d'América)|Requerimientu]]. El diálogu que siguió foi narráu de forma distinta polos testigos. Según dellos cronistes, la reaición del Inca foi de sorpresa, interés, indignación y desdeñu. Atahualpa esixó más precisiones, polo que recibió de manes de Valverde un breviariu, al que revisó minuciosamente. Al nun atopa-y significáu dalgunu, l'Inca tirar al suelu. A una señal, los españoles atacaron al Inca y al so séquitu, matando a mamplén d'indíxenes.<ref>Busto 2011, ''La conquista de Perú'', pp.{{esd}}50-53.</ref> Tres esta [[Captura d'Atahualpa|matanza de Cajamarca]], Atahualpa foi puestu en prisión, onde ufiertó enllenar una sala con oxetos d'oru y dos con oxetos de plata, en cuenta de la so llibertá, lo que los españoles, cobiciosos, aceptaron.<ref>Busto 2011, ''La conquista de Perú'', p.{{esd}}55.</ref> En 1533, los españoles, desconociendo la promesa de llibertá que fixeren a Atahualpa, someter a xuiciu, acusándolo d'idolatría, poligamia, incestu, d'asesinar al so hermanu Huáscar y d'entamar la muerte de los españoles. De la manera más arbitraria, l'Inca foi condergáu a la pena de estrangulamiento, que se cumplió na nueche del 26 de xunetu de 1533, na plaza de Cajamarca,<ref>Busto 2011, ''La conquista de Perú'', pp.{{esd}}62-67.</ref> fechu que constituyó un detestable crime que la mesma corona española habría de condergar. [[Archivu:Teófilo Castillo - El saqueo de Coricancha.jpg|miniatura|derecha|180px|El saquéu de [[Coricancha]] (Templu del Sol del Cuzco), per parte de los conquistadores españoles. Cuadru del pintor peruanu [[Teófilo Castillo]].]] Los españoles y los sos aliaos indíxenes percorrieron l'imperiu escontra'l sur, utilizando los magníficos caminos incaicos, siendo recibíos entusiastamente polos huancas na ciudá de Jatun Xauxa ([[Jauja]]). En enfrentándose con ésitu a les tropes atahualpistas, aportaron al Cuzco el 14 de payares de 1533, ciudá a la que sometieron al pillaje.<ref>Busto 2011, ''La conquista de Perú'', pp.{{esd}}76-79.</ref> Depués impunxeron a [[Manco Inca]] (fíu de Huayna Cápac y unu de los pocos sobrevivientes de la matanza perpetada polos atahualpistas) como nuevu gobernante d'un imperiu yá desmembrado.<ref>Tauro del Pino 2001, tomu 10, p.{{esd}}1572.</ref> Esta inicial alianza de Manco Inca y otros nobles cusqueños colos españoles, entiéndese por cuenta de que, probablemente, creyeron qu'estos yeren un grupu étnicu más llegáu dende tierres alloñaes y que a la llarga podríen someter cuando yá nun los precisaren. Esta élite nun tenía forma de saber qu'a la llarga'l xuegu de favores con estos primeros invasores escaparíase-yos de les manes cola llegada de más españoles, pola rocea que s'aniciaría ente ellos y de la so falta d'unión frente a una fuercia estranxero. Efeutivamente, Manco Inca nun tardó n'enfrentase a los españoles al dase cuenta de la verdadera corada d'esti invasores, bien vidueños de metales preciosos ya inclinaos a cometer villaníes y a faltar la pallabra empeñada. Asina, en 1536 punxo sitiu al Cuzco, abarganando a un grupu d'españoles y los sos aliaos indíxenes, y al empar unvió parte del so exércitu, al mandu de Titu Yupanqui, a sitiar l'apocayá fundada población española de Lima, amás d'unviar una espedición "de castigu" contra los huancas pol so "traición" al imperiu. Tres meses d'asediu, los españoles y los sos aliaos rompieron el cercu del Cuzco y en tomando la fortaleza o templu de [[Sacsaihuaman|Saqsayhuamán]] recuperaron el control de la ciudá. Los exércitos del inca qu'atacaben Lima, tamién se desbandaron (1538).<ref>Busto 2011, ''La conquista de Perú'', pp.{{esd}}125-150.</ref> [[Archivu:TupacamaruI.JPG|miniatura|derecha|150px|[[Túpac Amaru I]], el postreru de los [[inques de Vilcabamba]], executáu na Plaza d'Armes del Cuzco el 24 de setiembre de 1572.]] Sía comoquier, la rebelión de Manco Inca constituyó una verdadera guerra de reconquista incaica, na que perecieron unos dos mil españoles y munchos miles d'indíxenes d'unu y otru bandu, lo que prueba fehacientemente que la conquista española nun rematara en Cajamarca en 1533. Hasta mediaos del sieglu XX, yera tópicu común sostener que los españoles, magar la so inferioridá numbérica, trunfaren gracies a la so superioridá téunica, al usu de les armes de fierro y de los caballos o pol auxiliu divín, pero esti mitu foi desmontáu pol historiador peruanu [[Juan José Vega]],<ref>[[Juan José Vega|Vega, Juan José]] (1963): ''La guerra de los viracochas''.</ref> quien resaltó l'importante papel cumplíu poles etnies apoderaes polos inques, como los [[huanca|huances]], los [[Cultura Chachapoyas|chachapoyas]], los [[cañari]]s, quien sofitaron en masa a los conquistadores españoles, siendo en realidá los verdaderos artífices de la victoria española. Al perder la so autoridá y el so imperiu, Manco Inca retirar al so apartaz de [[Espíritu Pampa|Vilcabamba]], nes selves al norte del Cuzco. Ellí, él y los sos descendientes, conocíos como [[los inques de Vilcabamba]], aguantaron hasta 1572, añu en que'l postreru d'ellos, [[Túpac Amaru I]], foi finalmente prindáu y treslladáu al Cuzco, onde foi executáu.<ref>Busto 2011, ''La pacificación de Perú'', pp.{{esd}}78-92.</ref> ==== Catástrofe demográfica ==== Sicasí, l'acontecimientu más importante d'estos años ye'l dramáticu amenorgamientu de la población que se rexistró en Los Andes Centrales. Mientres los años de la Conquista y los primeres del réxime colonial, grandes epidemies (enfermedaes traíes polos europeos pa los que los andinos nun teníen defenses naturales) afararon la población d'Andar. Créese que'l mesmu Huayna Cápac (y el so primer herederu nomáu, [[Ninan Cuyuchi]], que la so imprevista muerte desamarraría la guerra civil incaica) morrieron de [[viruela]]. Ello ye que los cronistes de la conquista ([[Cieza de León]], por casu, nel so percorríu pola mariña peruana) rexistren testimonios d'un masivu despoblamientu de los territorios andinos. Dellos cálculos<ref>{{cita publicación |autor = Cook, David |títulu = Estimaciones sobre la población de Perú nel momentu de conquistar |añu = 1977-presente |publicación = Histórica |volume = I |númberu = 1 |id = p. 42 }}</ref> suxeren que la población andina sería de 9 millones antes de la invasión europea y que 100 años dempués namái yera de 600 mil habitantes. A ello contribuyiría tamién una baxa na tasa de natalidad producto de los fondos cambeos sociales que caracterizaron la etapa siguiente. === El Perú virreinal y el ciclu de la plata === {{AP|Virreinatu de Perú}} [[Archivu:Muerte de Gonzalo Pizarro.jpg|miniatura|150px|Ilustración del sieglu XVIII que representa la decapitación de [[Gonzalo Pizarro]], xefe de la rebelión de los encomenderos de 1544.]] ==== Les guerres civiles ente los conquistadores ==== Poles Capitulaciones de Toledo, que Pizarro roblara cola corona española en 1529 establecíase qu'esti podía gobernar en nome del Rei toles tierres al sur (hasta 250 llegües) de [[Baltes]]. Darréu, l'otru líder conquistador, [[Diego de Almagro]], llograría'l mesmu estatus nos territorios al sur de la gobernación de Pizarro. Sicasí, la llende taba cerca del Cuzco, lo que fizo qu'unu y otru bandu reclamaren la posesión de la capital del Imperiu incaicu. Ello foi l'entamu en 1538 d'una llarga etapa de lluches intestinas ente los conquistadores, onde non yá s'apostaron territorios sinón derechos (encomiendes) y privilexos, dacuando namái ente ellos, dacuando contra la corona. Estrémense estes [[Guerres civiles ente los conquistadores de Perú|guerres civiles ente los conquistadores]] en cuatro grandes bloques: * La guerra ente Francisco Pizarro y Diego de Almagro el Viejo (1537-1538), que remató cola victoria pizarrista na [[batalla de las Salinas]]. * La guerra ente [[Diego de Almagro el Mozu]] y [[Cristóbal Vaca de Castro]] (1541-1542), que remató col trunfu de los pizarristas y partidarios del Rei xuníos contra los almagristas, na [[Batalla de Zuques]]. * Les guerres de [[Gonzalo Pizarro]] (1544-1548), que s'alzó contra la corona española encabezando a los encomenderos, siendo finalmente derrotáu. Conocida tamién como la Gran Rebelión, subdividir en tres guerres: ** La [[batalla de Iñaquito|guerra de Quito]] (contra'l Virréi [[Blasco Núñez Vela]]). ** La [[batalla de Huarina|guerra de Huarina]] (contra [[Diego Centenu]]). ** La [[batalla de Jaquijahuana|guerra de Jaquijahuana]] (contra [[Pedro de la Gasca]]). * La guerra de [[Francisco Hernández Girón]] (1553-1554), otru líder de encomenderos que finalmente foi ganáu na batalla de Pucará. Les dos primeres fases pueden resumise como una disputa ente los bandos de almagristas y pizarristas, estos postreros alliniaos finalmente en redol al representante de la Corona, el visitador Vaca de Castro. Ente que los dos fases siguientes defínense claramente como la rebelión de los encomenderos en contra de la Corona española, motivada por delles lleis o ordenances que diben contra los sos intereses: nel casu de la rebelión de Gonzalo Pizarro, pola supresión de les encomiendes hereditaries, y nel casu de la de Francisco Hernández Girón, pola supresión del trabayu personal de los indios, ente otres razones. La Corona española finalmente impunxo la so autoridá, estableciendo que'l Perú sería un Virreinatu del imperiu español. Asina s'estableció una corte en [[Lima]], la ciudá fundada por Pizarro na mariña central de Perú, onde una serie de 40 [[Virréi de Perú|virréis]] gobernaron ininterrumpidamente bona parte de Suramérica ente 1544 y 1824. A partir del postreru terciu del sieglu XVIII fuéronse creando nuevos virreinatos con territorios biforcaos del virreinatu peruanu ([[Virreinatu de Nueva Granada]] y [[Virreinatu del Río de la Plata]]). ==== L'orde virreinal ==== [[Archivu:Willkawaman cathedral.jpg|miniatura|250px|Ilesia colonial construyida sobre un templu inca en [[Vilcashuamán]], [[Ayacucho]].]] [[Archivu:Perv-Guiljelmus Blaeuw.JPG|miniatura|250px|Mapa «Perv. Mar del Zvr». Cartógrafu: Guiljelmus Blaeuw. (1635). Edición Príncipe. 300 exemplares.]] La sociedá virreinal yera conservadora y clasista. Los fíos d'españoles nacíos n'América (los [[criollos]]) teníen nun principiu menor estatus que los mesmos españoles, y taben torgaos d'aportar a los más altos cargos. Debaxo d'ellos, na escala social, taben los indíxenes y los mestizos. Namái los [[curaca|curaces]] andinos caltuvieron parte de los sos antiguos privilexos y merecieron instituciones especiales como escueles pa fíos de nobles. Importáronse esclavos d'África ecuatorial y fueron asitiaos nel últimu pasu de la sociedá. Delles instituciones inques fueron calteníes pero malvaes en perxuiciu de la población andina. La [[mita]], por casu, usar d'escusa pal reclutamiento ensin retribución de personal pal trabayu nes mines y les faciendes. Pero nun fueron los únicos problemes de los andinos: Mientres el gobiernu del virréi [[Francisco de Toledo]] (1569-1581) fíxose reorganizaciones forzoses de les comunidaes andines en pueblos llamaos amenorgamientos d'indios. Amás la relixón católica foi impuesta a la población andina metanes una agresiva evanxelización carauterizada pola destrucción sistemática de santuarios y símbolos relixosos (Extirpación d'idolatríes). El [[mercantilismu]] imperaba y el llibre comerciu nun foi dexáu sinón hasta mediaos del [[sieglu XVIII]], lo que nun torgar la esistencia del contrabandu de manera abondosa. El centru comercial por excelencia yera l'aduana del [[Callao]], puertu de Lima, dende onde s'unviaba a España (vía Panamá) la plata estrayida de les mines de plata de [[Potosí]]. De fechu foi la estraición de metales l'actividá económica más codalosa de la economía colonial pero fueron importantes tamién l'agricultura (en grandes heredaes controlaes por riques families y órdenes relixoses) y la industria testil (obrajes). Dende los tiempos de los conquistadores fundáronse nueves ciudaes dalgunes de les cualos algamaron una gran rellumanza rexistrada na riqueza de los sos templos, como [[Arequipa]], Huamanga ([[Ayacucho]]), [[Huancavelica]], [[Trujillo (Perú)|Trujillo]], [[Zaña]] y les refundadas ciudaes inques de [[Cuzco]] y [[Cajamarca]]. === El sieglu XVIII === [[Archivu:TupacAmaruII.jpg|miniatura|150px|El cacique José Gabriel Condorcanqui, más conocíu como ''[[Túpac Amaru II]]'', que dirixó la gran revolución indíxena de 1780.]] Nel sieglu XVIII, se liberalizó parcialmente la economía. Al abrir tolos puertos suramericanos al llibre comerciu, Lima perdió parte del so poder económicu y les sos clases dirixentes entraron en franca decadencia. Como en tiempos de los inques, hubo distintes insurrecciones contra'l poder establecíu. Les grandes insurrecciones de [[Juan Santos Atahualpa]] na selva central (1742-1756), la del curaca José Gabriel Condorcanqui o [[Túpac Amaru II]], en 1780 y la continuación d'esta por [[Túpac Katari]] nel [[Alto Perú]] desestabilizaron l'orde colonial y determinaron perseveres represiones de parte de les autoridaes. Ye entós cuando'l virreinatu empieza a militarizarse y los virréis preparar pa encarar los tiempos aturbolinaos de la independencia. === De les Cortes de Cádiz a la Emancipación === En 1810 y tres la invasión y usurpación del tronu d'España per parte de [[Napoleón Bonaparte]],<ref>https://www.bcn.cl/historiapolitica/hitos_periodo/detalle_periodo.html?filtros=1,2,3,4,5,6&per=1810-1811&pagina=2&K=1</ref><ref>{{Cita web |url=https://historia.nationalgeographic.com.es/a/napoleon-bonaparte-emperador-espana_8359 |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220907042602/https://historia.nationalgeographic.com.es/a/napoleon-bonaparte-emperador-espana_8359 |fechaarchivu=2022-09-07 }}</ref><ref>https://research.kent.ac.uk/warandnation/es/1807-las-tropas-de-napoleon-ingresan-en-la-peninsula-iberica-y-los-reyes-de-espana-abdican/</ref> les colonies americanes establecieron xuntes de gobiernu, lleales a la monarquía, qu'a la llarga nun fueron sinón el primer pasu a la independencia, debíu al cambéu políticu al réxime lliberal n'[[España]]. Sicasí nel Perú, el poderosu virréi [[José Fernando de Abascal]] desfixo ún por ún los intentos independentistes que diben surdiendo nel territoriu del so virreinatu: * La [[Insurrección de Tacna (1811)|primer revuelta de Tacna]] encabezada por [[Francisco Antonio de Zela]].<ref>https://www.regionlambayeque.gob.pe/web/noticia/detalle/31508?pass=MTgwMQ==</ref><ref>https://www.tvperu.gob.pe/novedades/tvperu/francisco-antonio-de-zela-conoce-la-historia-del-precursor-de-la-independencia</ref><ref>https://andina.pe/agencia/noticia-tacna-conmemora-211%C2%B0-aniversario-primer-grito-libertad-lidero-francisco-zela-898069.aspx</ref> * La [[Rebelión de Tacna de 1813|segunda revuelta de Tacna]] encabezada por [[Enrique Pallardelli|Enrique Paillardelli]] y Julián Peñaranda. * La [[Rebelión de Huánuco|rebelión indíxena de Huánuco]] (1812), n'alianza con criollos y mestizos, ente los que se topaba [[José Crespo y Castillo|Juan José Crespo y Castillo]].<ref>https://bicentenario.gob.pe/rebelion-de-huanuco-de-juan-crespo-y-castillo/</ref><ref>https://www.revistaideele.com/2021/04/23/la-rebelion-de-huanuco-un-movimiento-del-proceso-de-la-independencia-peruana/</ref><ref>https://elcomercio.pe/eldominical/conoce-quienes-fueron-los-principales-protagonistas-de-la-rebelion-de-huanuco-de-1812-210-anos-tarma-proyecto-bicentenario-noticia/</ref> * La [[rebelión del Cuzco]] de 1814, qu'encabezaron los [[hermanos Angulo]] y el brigadier [[Mateo Pumacahua]], ente otros, que foi vastu movimientu independentista que solmenó tol sur del virreinatu peruanu.<ref>https://historiadelperu.info/levantamientos-autonomos-del-peru/rebelion-del-cuzco/</ref> Abascal tamién frenó los trés espediciones unviaes pola Xunta de Gobiernu de [[Buenos Aires]] al traviés del [[Alto Perú]]. Pero fixo muncho más, pos dende Lima dirixó con ésitu la contrarrevolución sobre los movimientos juntistas surdíos en [[Chile]] y [[Quitu]]. El Virreinatu de Perú convirtióse asina nel bastión del poderíu español en Suramérica y foi necesariu que confluyeren ellí los dos corrientes llibertadores surdíes nos estremos del continente, la del Norte (encabezada pol venezolanu [[Bolívar]]) y la del Sur (encabezada pol rioplatense [[José de San Martín]]). == República == {{AP|Historia republicana de Perú}} === Primer dómina republicana === {{AP|Historia de Perú ente 1821 y 1842}} === La Independencia de Perú (1821-1824) === {{AP|Independencia de Perú}} [[Archivu:Josedesanmartin.jpg|miniatura|180px|[[José de San Martín]].]] Tres el fracasu de les rebeliones de provincies y de les combalechadures de los patriotes en Lima, en 1820 l'escenariu tornóse favorable a la independencia. Producióse'l [[Desembarcu de San Martín|desembarcu en Paracas]] del xeneral rioplatense [[José de San Martín]] al mandu de les tropes de la [[Espedición Llibertadora de Perú]] unviada dende [[Chile]] pol direutor supremu [[Bernardo O'Higgins]] depués de consolidar la Independencia d'aquel país.<ref>https://bicentenariodelperu.pe/pisco-y-paracas-habra-ceremonias-y-obras-por-los-200-anos-del-desembarco-de-san-martin/</ref><ref>https://facultades.usil.edu.pe/derecho/carrera-de-relaciones-internacionales/el-desembarco-en-paracas-y-la-primera-noche-del-peru-libre/</ref> El desembarcu empecipióse'l 8 de setiembre de 1820 y siguió los díes siguientes.<ref>Vargas Ugarte 1981, tomu VI, pp.{{esd}}78-79.</ref> San Martín instaló'l so cuartel en [[Ciudá de Pisco|Pisco]] y recibió el sofitu de la población. Aína, unvió una espedición escontra l'interior del país al mandu del xeneral [[Álvarez d'Arenales]], quien pasó por [[Ica]] y [[Huamanga]] (ciudaes que xuraron les sos respeutives independencies) y llegó hasta la sierra central, onde ganó a una división realista en [[Batalla de Cerro de Pasco|Cerro de Pasco]], el 6 d'avientu de 1820.<ref>Vargas Ugarte 1981, tomu VI, pp.{{esd}}96-97.</ref> En permaneciendo en Pisco casi dos meses, San Martín ordenó'l reembarque del Exércitu Llibertador, que s'empecipió'l 24 d'ochobre de 1820. Díes antes, el 21, dio un decretu estableciendo la primera [[bandera de Perú]] y el primer [[escudu de Perú]], que darréu seríen modificaos por Bolívar, anque la bandera caltuvo'l so colores orixinales: el colloráu y el blancu.<ref>Vargas Ugarte 1981, tomu VI, p.{{esd}}106.</ref> La espedición llibertadora enrumbó escontra'l norte, pasando frente al Callao, pa finalmente desembarcar nel puertu de [[Huacho]], a 170{{esd}}km al norte de Lima. L'exércitu llibertador avanzó hasta'l pobláu vecín de [[Huaura]], onde estableció'l so cuartel xeneral.<ref>Vargas Ugarte 1981, tomu VI, p.{{esd}}107.</ref> Foi en Huaura onde per primer vegada San Martín proclamó la independencia de Perú, en payares de 1820, dende un balcón qu'hasta güei se caltién como xoya histórica.<ref>''Gran Enciclopedia de Perú'' 1998, p.{{esd}}670.</ref> Dende'l momentu del apuerto de la Espedición Llibertadora al Perú, asocedieron importantes fechos que favorecieron los planes sanmartinianos de la Independencia. Primero, la independencia de [[Guayaquil]], el 9 d'ochobre de 1820.<ref>Roel 1982, p.{{esd}}179-180.</ref> Depués, la [[captura de la fragata Esmeralda|prinda de la fragata española ''Esmeralda'']] y el pasu del prestixosu batallón realista ''[[Batallón Numancia|Numancia]]'' a les fuercies patriotes,<ref>Roel 1982, pp.{{esd}}180-183.</ref> sucesu esti postreru que foi posible gracies al llabor incansable de los patriotes de Lima, ente ellos el célebre [[José de la Riva Agüero]].<ref>Tauro del Pino 2001, tomu 14, p.{{esd}}2262.</ref> Otru sucesu perimportante, foi la '''Independencia de tol Norte de Perú''', obra de los patriotes llocales, de manera pacífica. La primer ciudá nortiza en xurar la so independencia foi [[Lambayeque]], el 27 d'avientu de 1820.<ref>Tauro del Pino 2001, tomu 9, p.{{esd}}1389.</ref> Depués, la ciudá de [[Trujillo (Perú)|Trujillo]] (capital de la [[Intendencia de Trujillo|Intendencia del mesmu nome]]), a instigación del so intendente, [[José Bernardo de Tagle|José Bernardo de Tagle, marqués de Torre Tagle]], facer el 29 d'avientu de 1820. Socesivamente fixeron lo mesmo [[Piura]], [[Cajamarca]], [[Chachapoyas (Perú)|Chachapoyas]], [[Jaén (Perú)|Jaén]] y [[Comandancia Xeneral de Maynas|Maynas]].<ref>Roel 1982, pp.{{esd}}183-185.</ref> El mesmu San Martín reconoció darréu que si nun fuera pol sofitu masivu del norte peruanu, veríase na necesidá de volver a Chile pa reorganizar les sos fuercies, una y bones estes yeren inferiores a les fuercies virreinales. Queda asina claro que'l sofitu de los peruanos foi fundamental y decisivu pa llograr la Independencia Hispanoamericana. Darréu espublizaríase'l llamáu “mitu de la independencia concedida”, según el cual la independencia peruana foi concedida polos exércitos llibertadores arxentín-chilenu y grancolombiano, desconociéndose l'apurra peruanu.<ref>''Gran historia de Perú'', 2000, p.{{esd}}155.</ref> [[Archivu:La Independencia del Perú.jpg|miniatura|left|Proclamación de la [[Independencia de Perú]], per parte del [[xeneral]] [[José de San Martín]].]] El virréi [[Joaquín de la Pezuela]] entabló negociaciones con San Martín, les mesmes que se realizaron en [[Conferencies de Miraflores|Miraflores]], pero que remataron en fracasu.<ref>Vargas Ugarte 1981, tomu VI, pp.{{esd}}80-83.</ref> Finalmente'l xeneral español [[José de la Serna]], tres un pronunciamientu militar contra Pezuela ([[Motín de Aznapuquio]]), asumió'l gobiernu del Virreinatu.<ref>Vargas Ugarte 1981, tomu VI, pp.{{esd}}111-113.</ref> El nuevu virréi entrevistóse personalmente con San Martín na facienda [[Conferencies de Punchauca|Punchauca]], pero igualmente nun se llegó a nengún alcuerdu.<ref>Vargas Ugarte 1981, tomu VI, pp.{{esd}}155-163.</ref> Lima, la capital virreinal, viose amenazada pola meyora del exércitu llibertador y l'acoso de les montoneras patriotes, estes mayormente conformaes por homes andinos, y que, yá que sal,, constitúin otru exemplu del apurra pervalible de los peruanos a la Independencia.<ref>Roel 1982, pp.{{esd}}192-195.</ref> A empiezos de xunetu de 1821 vivir en Lima una terrible escasez d'alimentos, debíu precisamente al asediu de les montoneras, que cortaron les víes de comunicación col esterior.<ref>Roel 1982, pp.{{esd}}218-221.</ref> Les [[Exércitu Real de Perú|tropes realistes]] nun cuntaben con recursos y los patriotes yá habíen consiguíu importantes victories al interior del país, en tantu la población entera reclamaba la presencia del Llibertador. Ante la situación adversa, La Serna abandonó Lima y dirixóse escontra la sierra. San Martín ingresó a Lima na nueche del 12 de xunetu de 1821. El cabildru de Lima robló entós l'[[Declaración d'Independencia de Perú|Acta d'Independencia de Perú]] el día 15 de xunetu, independencia que San Martín proclamó nuna ceremonia pública'l [[28 de xunetu]] (fecha que dende entós se celebra como Fiestes Patries).<ref>Roel 1982, pp.{{esd}}228-230.</ref><ref>http://ambitointernacional.com/peru-celebra-su-independencia/</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.enterarse.com/20200728_0001-la-proclamacion-de-la-independencia-el-peru-libre-e-independiente-por-la-voluntad-general-de-los-pueblos |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220824024036/https://www.enterarse.com/20200728_0001-la-proclamacion-de-la-independencia-el-peru-libre-e-independiente-por-la-voluntad-general-de-los-pueblos |fechaarchivu=2022-08-24 }}</ref> Sicasí, la proclamación de la independencia foi puramente un actu formal, una y bones les fuercies realistes siguieron apoderando les rexones más estenses, más poblaes y más riques del país: la sierra central y tol sur peruanu (incluyendo l'Altu Perú), teniendo como nueva capital virreinal al Cuzco.<ref>Quiroz 2000, pp.{{esd}}736-737.</ref> En proclamando la independencia de Perú, San Martín asumió'l mandu políticu militar de los departamentos llibres de [[Perú]], sol títulu de Proteutor, según el decretu del 3 d'agostu de 1821.<ref>http://la5tapata.net/jose-de-san-martin-protector-del-peru/</ref><ref>https://lpderecho.pe/protectorado-san-martin-200-anos-proto-constitucion-peru/</ref><ref>https://vamosporlaliberacion.org/crpmlm/san-martin-libertador-y-protector-del-peru/</ref> El so gobiernu llamóse'l [[Protectoráu de Perú]]. Dio al estáu peruanu la so primer bandera y escudu, el so himnu nacional, la so moneda, la so alministración primixenia y les sos primeres instituciones públiques. Coles mesmes, creó la [[Biblioteca Nacional de Perú]], dio llibertá a los fíos de los esclavos negros y abolió el tributu indíxena.<ref>https://www.bnp.gob.pe/institucion/nuestra-historia/#:~:text=El%2028%20de%20agosto%20de,a%20la%20ilustraci%C3%B3n%20universal%2C%20m%C3%A1s</ref><ref>https://www.cervantesvirtual.com/portales/biblioteca_nacional_del_peru/historia/</ref><ref>https://elcomercio.pe/somos/historias/biblioteca-nacional-del-peru-historia-y-planes-a-futuro-del-historico-espacio-fundado-por-san-martin-bnp-biblioteca-digital-noticia/</ref> Pero faltaba dar una [[Constitución Política]] y mentanto, impunxo un Reglamentu provisional, reemplazáu dempués por un Estatutu.<ref>Basadre 2005, tomu 1, p.{{esd}}37.</ref> El 27 d'avientu de 1821, San Martín convocó per primer vegada a la ciudadanía con cuenta d'escoyera llibremente un Congresu Constituyente, cola misión d'establecer la forma de gobiernu que d'equí p'arriba rexiría al Perú, según una Constitución Política fayadiza.<ref>Basadre 2005, ídem.</ref> No personal, San Martín yera partidariu de la Monarquía Constitucional, anque la mayoría de los peruanos simpatizaban cola forma republicana de gobiernu, al estilu de los [[Estaos Xuníos]]. El problema mayor pa San Martín, yera, de xuru, la guerra contra los realistes. Hai quien-y reprocharon el nun entamar una ofensiva total sobre los realistes, como lo fixera en Chile, pero'l Llibertador tenía les sos razones. En primer términu, yera consciente de la inferioridá numbérica de les sos fuercies, comparada cola de los virreinales. Estos apoderaben l'interior del país, dende Jauja hasta l'Altu Perú, y sumaben un total de 23.000 soldaos, la mayoría homes andinos. San Martín solo cuntaba con 4.000 efeutivos. Un importante trunfu pa los patriotes foi la rindición de les [[Fortaleza del Real Felipe|fortaleces del Callao]], el 19 de setiembre de 1821, que'l so xefe, el mariscal peruanu [[José de la Mar]], sumar a la causa patriota.<ref>Roel 1982, pp.{{esd}}241-242.</ref> Mentanto, el virréi La Serna reorganizaba les sos fuercies na sierra central y sur de Perú y nel Altu Perú, dende onde realizó incursiones sobre la mariña, destruyendo un exércitu independiente na [[batalla de Ica]] o de La Macacona, el 7 d'abril de 1822.<ref>Roel 1982, pp.{{esd}}269-273.</ref><ref>https://www.todo-argentina.net/historia-argentina/san-martin/campana-peru/operacion-de-ica.php?idpagina=498</ref> D'otru llau, dende'l norte, el Llibertador [[Bolívar]] avanzaba triunfante, ganando territorios pa la [[Gran Colombia]]. Precisamente, un exércitu combináu arxentín-peruanu y grancolombiano llogró'l trunfu na [[batalla de Pichincha]], el 24 de mayu de 1822,<ref>https://www.parlamentoandino.org/index.php/actualidad/noticias/688-batalla-de-pichincha-bicentenario-de-la-independencia-de-quito</ref><ref>https://enciclopediadehistoria.com/batalla-de-pichincha/</ref><ref>https://www.calendarr.com/ecuador/batalla-de-pichincha/</ref> que selló la independencia del territoriu de l'antigua [[Presidencia de Quito]] (actual [[Ecuador]]). Esta rexón, xunto cola [[Provincia Llibre de Guayaquil]], pasó a formar parte de la [[Gran Colombia]], a instancies de Bolívar.<ref>Roel 1982, pp.{{esd}}251-253.</ref> Producida asina la confluencia de los dos grandes corrientes llibertadores de Suramérica, San Martín viaxó a Guayaquil pa entrevistase con Bolívar. Mientres esta [[entrevista de Guayaquil|entrevista]], dambos aldericaron a puerta zarrada importantes cuestiones sobre la empresa llibertadora, pero ensin llegar a ponese d'alcuerdu. San Martín retornó al Perú, desilusionáu y convencíu de que tenía de retirase pa dar pase al Llibertador del Norte.<ref>Roel 1982, pp.{{esd}}284-285.</ref> El 20 de setiembre de 1822 instalóse'l [[primer Congresu Constituyente de Perú]], compuesta por 79 diputaos (escoyíos) y 38 suplentes (pa los territorios ocupaos polos [[Exércitu Realista n'América|realistes]]). Ente'l so miembros cuntaben los más destacaos miembros del cleru, el foru, les lletres y les ciencies. Ante esti Congresu, San Martín arrenunció al protectoráu y dispúnxose a abandonar el Perú. Como Presidente del Congresu foi escoyíu'l diputáu por Arequipa [[Francisco Xavier de Luna Pizarro]].<ref>Basadre 2005, tomu 1, pp.{{esd}}38-41.</ref> Les Xuntes Preparatorias presidir el célebre precursor [[Toribio Rodríguez de Mendoza]].<ref>Vargas Ugarte 1981, tomu VI, p.{{esd}}239.</ref> [[Archivu: Jose de la Riva Aguero y Sanchez Boquete.jpg|miniatura|180px|left|[[José de la Riva Agüero]], primer [[Presidente de la República de Perú]].]] Los llexisladores empezar per apurrir el poder executivo a un grupu de trés diputaos, que conformaron un cuerpu colexáu denomináu la [[Suprema Xunta Gubernativa de Perú|Suprema Xunta Gubernativa]] (presidida pol xeneral [[José de La Mar]] ya integrada por [[Manuel Salazar y Baquíjano]] y [[Felipe Antonio Alvarado]]). Esta Xunta entró en funciones el día 21 de setiembre de 1822.<ref>Basadre 2005, tomu 1, p.{{esd}}45.</ref> El nuevu gobiernu encaró la guerra contra los realistes qu'entá apoderaben la sierra central y sur de Perú, poniendo en práutica'l plan afilvanáu per San Martín, llamáu'l de los Puertos Entemedios”. Consistía esti n'atacar a los realistes dende los puertos del sur peruanu, combináu con otru ataque dende la sierra central, xunto con una eventual acometida dende territoriu rioplatense, p'abarganar asina al enemigu. Esta primera [[Campaña d'Entemedios]] acabó en fracasu, al nun ponese en práutica'l plan completu. Los patriotes sufrieron les derrotes de [[batalla de Torata|Torata]] y [[batalla de Moquegua|Moquegua]] (19 y 21 de xineru de 1823).<ref>Roel 1982, pp.{{esd}}294-301.</ref><ref>https://prensaregional.pe/las-batallas-de-torata-y-moquegua-en-la-memoria-colectiva-regional/</ref><ref>https://cehmp.wordpress.com/2022/01/19/efemerides-19-de-enero-de-1823-batalla-de-torata-campana-a-puertos-intermedios/</ref> El Congresu y la Xunta de Gobiernu quedaron tremendamente desacreditados ante la opinión pública. Ante la medrana d'una ofensiva española, los oficiales patriotes al mandu de les tropes que guarníen Lima, movilizar dende los sos acantonamientos hasta la facienda de Balconín, a media llegua de la capital, dende onde esixeron la destitución de la Xunta y la eleición d'un solu Xefe Supremu. Suxirieron inclusive'l nome del oficial indicáu p'asumir el gobiernu: el coronel de milicies [[José de la Riva Agüero|José de la Riva Agüero y Sánchez Buraca]]. El Congresu, acatando esti pidíu, eslleió la xunta y nomó como Presidente a Riva Agüero (28 de febreru de 1823). Foi'l primer golpe d'estáu de la historia republicana peruana, conocíu como'l [[Motín de Balconín]].<ref>Basadre 2005, tomu 1, pp.{{esd}}55-59.</ref> El presidente [[José de la Riva Agüero]] (el primeru n'ostentar el títulu de ''Presidente de Perú'' y n'usar la banda presidencial bicolor) entamó una [[Segunda Campaña d'Entemedios]]. L'exércitu patriota aportó a Arequipa ya internóse nel Altu Perú, llegando a [[La Paz]] el 8 d'agostu de 1823. Pero tres la victoria de [[batalla de Zepita|Zepita]], los patriotes tuvieron d'entamar una retirada precipitada, escontra la mariña.<ref>Roel 1982, pp.{{esd}}316-324.</ref> Ante esti nuevu fracasu militar, el Congresu decidió llamar a [[Bolívar]], p'apurri-y la conducción de la guerra contra los realistes.<ref>Roel 1982, p.{{esd}}325.</ref> Ente que, Riva Agüero, en siendo destituyíu pol Congresu, coló a Trujillo, onde en rebeldía instaló'l so gobiernu, col so propiu Senáu. En Lima, el Congresu nomó en reemplazu de Riva Agüero al marqués de '''Torre Tagle''', que se convirtió asina nel segundu Presidente de Perú. D'esa manera, dos gobiernos apostábense'l poder nel Perú, asomando l'anarquía.<ref>Basadre 2005, tomu 1, pp.{{esd}}69-72.</ref> [[Archivu:Hw-bolivar.jpg|miniatura|180px|[[Simón Bolívar]].]] El 1 de setiembre de 1823 aportó al Callao el Llibertador '''Bolívar'''. El día 10 de setiembre'l Congresu de Lima dio-y la suprema autoridá militar en tola República. Siguía siendo Torre Tagle presidente, pero tenía de ponese d'alcuerdu en tou con Bolívar. La única torga pa Bolívar yera Riva Agüero, qu'instaláu en Trujillo con un exércitu de 3.000 homes, apoderaba tola rexón aledaña. Sicasí, los mesmos oficiales de Riva Agüero, prindaron a este y unviar al destierru. Asina se pudo finalmente unificar el mandu del país en manes de Bolívar.<ref>Basadre 2005, tomu 1, pp.{{esd}}72-78.</ref> El 5 de febreru de 1824, producióse un motín nes fortaleces del Callao, a resultes del cual los realistes recuperaron esti importante bastión. Ante tal delicada situación, el Congresu dio'l 10 de febreru un memorable decretu apurriendo a Bolívar la plenitú de los poderes por que fixera frente al peligru, anulando l'autoridá de Torre Tagle. Instalóse asina la Dictadura.<ref>Roel 1982, pp.{{esd}}337-340.</ref> N'asumiendo asina los poderes absolutos, [[Bolívar]], con refuerzos llegaos de la Gran Colombia, instalar en Trujillo, onde, cuntando colos recursos qu'a manes llenes otorgar los paisanos, preparó la campaña final de la independencia de Perú y de Hispanoamérica.<ref>Vargas Ugarte 1981, tomu VI, pp.{{esd}}324-328.</ref> Mentanto, nes files realistes suplió la división, lo que se fixo evidente cola sulevación del 22 de xineru de 1824 del xeneral [[Pedro Antonio de Olañeta]] nel Altu Perú.<ref>Roel 1982, pp.{{esd}}345-347.</ref> Bolívar abrió finalmente campaña, siendo'l so primera gran victoria foi la [[batalla de Junín]], llibrada'l 6 d'agostu de 1824, onde tuvieron una destacada y decisiva actuación los Húsares de Perú, conocíos dende entós como los [[Húsares de Junín]], escuadrón compuestu por embravecíos montoneros andinos.<ref>Roel 1982, pp.{{esd}}351-358.</ref> Más tarde, el llugarteniente de Bolívar, el xeneral [[Antonio José de Sucre|Sucre]], llogró la victoria d'[[Batalla d'Ayacucho|Ayacucho]], onde tamién destacó la Lexón Peruana, que se constituyó na base del [[exércitu peruanu]] (9 d'avientu de 1824). Esta victoria determinó'l final de la guerra nel Perú, que se concretó cola firma de la [[capitulación d'Ayacucho]].<ref>Roel 1982, pp.{{esd}}382.</ref> L'últimu restu de la resistencia realista venció con tomar de les fortaleces del Callao en xineru de 1826.<ref>Roel 1982, pp.{{esd}}384-386.</ref> === La Iniciación de la República y del primer militarismu (1824-1836) === [[Archivu:Agustin Gamarra.jpg|miniatura|left|180px|[[Agustín Gamarra]], presidente de Perú (1829-1833 y 1839-1841).]] Rematada la guerra de la Independencia, el gobiernu de Perú siguió en manes de [[Simón Bolívar]], quien delegó les sos funciones executives nun Conseyu de Gobiernu, ente que los sos titulares cuntáronse [[Hipólito Unanue]] y [[Andrés de Santa Cruz]].<ref>Basadre 2005, tomu 1, pp.{{esd}}155-158.</ref> La ciudadanía peruana esperaba'l final de la dictadura y la instalación d'un gobiernu auténticamente peruanu, pero Bolívar deseyaba establecer la Federación d'Andar, qu'axuntaría a toles naciones por él lliberaes, sol so mandu vitaliciu. La xunta d'un [[Congresu de Panamá|Congresu anfictiónico en Panamá]] apuntó a tales deseos, que na práutica resultaron invidables.<ref>Basadre 2005, tomu 1, p.{{esd}}116.</ref> Magar Bolívar retornó a Colombia en setiembre de 1826, dexó tou empuestu pa imponer nel Perú la [[Constitución Política de Perú de 1826|'''Constitución Vitalicia''']],<ref>Basadre 2005, tomu 1, p.{{esd}}172.</ref> tal como yá lo fixera en Bolivia, república que la so creación fomentó, teniendo como base'l territoriu del Altu Perú.<ref>Basadre 2005, tomu 1, p.{{esd}}126.</ref> Pero los elementos nacionalistes y lliberales peruanos desamarraron los díes 26 y 27 de xineru de 1827 una rebelión en Lima, que provocó la cayida del réxime bolivariano o vitaliciu.<ref>Basadre 2005, tomu 1, pp.{{esd}}180-181.</ref> Tres el gobiernu d'una Xunta presidida por Santa Cruz, asumió a la presidencia de Perú'l mariscal [[José de la Mar]]. Al añu siguiente, producióse la [[invasión peruana de Bolivia]], que punxo igualmente fin al réxime bolivariano en Bolivia, que la so cabeza yera'l mariscal Sucre.<ref>Basadre 2005, tomu 1, p.{{esd}}274.</ref> L'añu 1827 marcó pos l'entamu de la República Peruana llibre de toa dominación forana, pero significó tamién l'entamu de los braceos caudillistas. El Perú entró nuna etapa marcada por gobiernos militares, dirixíos polos caudiellos de la independencia. El primer conflictu internacional que tuvo d'enfrentar la nueva república foi la [[Guerra grancolombo-peruana|guerra cola Gran Colombia]] (1828-1829). El presidente d'esti país, Bolívar, cégaru pol fin de la so influencia nel Perú y Bolivia, desamarró la so roxura sobre'l gobiernu peruanu, acompañándolo de reclamos territoriales (esixía la entrega de les provincies peruanes de Baltes, Jaén y Maynas). La campaña marítima foi favorable al Perú, que la so marina prindó'l puertu de [[Guayaquil]], pero nun lu foi la campaña terrestre, na que l'exércitu peruanu sufrió un revés na [[batalla del Portete de Tarqui]]. Sicasí, dambes partes alcordaron celebrar la paz, rematando asina la guerra, ensin qu'hubiera un vencedor. Nel [[Tratáu de Guayaquil|tratáu de paz y amistá]], robláu'l 22 de setiembre de 1829, caltúvose la situación territorial previa al conflictu. Poco dempués finó Bolívar y la Gran Colombia fraccionar en tres repúbliques: Venezuela, Nueva Granada (Colombia) y Ecuador.<ref>Basadre 2005, tomu 1, pp.{{esd}}270-300.</ref> [[Archivu: Luis Jose de Orbegoso y Moncada.jpg|miniatura|derecha|150px|[[Luis José de Orbegoso]], presidente provisional de Perú (1833-1836).]] Mientres los gobiernos de '''[[José de La Mar]]''' (1827-1829), '''[[Agustín Gamarra]]''' (1829-1833) y '''[[Luis José de Orbegoso]]''' (1833-1836) l'alderique políticu centrar ente lliberales (que, como La Mar y Orbegoso favorecíen una presidencia controlada pol congresu) y conservadores (que, como Gamarra, yeren amigos del autoritarismu). Mientres esta dómina aprobáronse socesivamente dos Constituciones, de calter lliberal: la [[Constitución Política de la República Peruana (1828)|'''Constitución de 1828''']]<ref>Basadre 2005, tomu 1, pp.{{esd}}257-260.</ref> y la [[Constitución Política de la República Peruana (1834)|'''Constitución de 1834''']].<ref>Basadre 2005, tomu 2, p.{{esd}}82-84.</ref> D'otru llau púnxose tamién en discutiniu'l problema surdíu en redol a la creación de la república de Bolivia. Munchos yeren de la opinión de que fuera un error de Bolívar dixebrar l'Altu y el Baxu Perú, tan xuníes por llazos históricos, xeográficos y étnicos, y reclamaben la so xunta. Mientres unos, como Gamarra, queríen a cencielles amestar Bolivia al Perú, formando nuevamente un solu bloque, otros creíen en que yera necesariu federar dambes naciones. D'esta última opinión yera'l xeneral '''[[Andrés de Santa Cruz]]''' quien en 1829 llegó a la presidencia en Bolivia, onde impulsó una serie de midíes reformistes, pacificó el país, reorganizó l'exércitu, reestructuró les maltrechas finances y fixo meyores nel campu económico y educativo. De cuenta que Bolivia fíxose fuerte y Santa Cruz vio la ocasión d'impulsar dende'l so país la federación col Perú.<ref>Basadre 2005, tomu 2, p.{{esd}}30-32.</ref> Mentanto, el Perú aldericábase metanes una [[Guerra civil peruana de 1834|guerra civil]], ente gamarristas o bermudistas (conservadores) y orbegosistas (lliberales). Esta empecipióse cuando'l xeneral '''[[Pedro Pablo Bermúdez|Pedro Bermúdez]]''', partidariu de Gamarra, alzar n'armes a principios de 1834 y se autoproclamó Xefe Supremu. Magar el presidente Orbegoso llogró debelar esta insurrección n'abril de 1834, nun se sintió cómodu en Lima ya instaló el so gobiernu en Arequipa. En febreru de 1835 producióse la sulevación del nuevu xeneral '''[[Felipe Santiago Salaverry]]''', que se autoproclamó Xefe Supremu de la República. Orbegoso nun duldar entós en recurrir al auxiliu estranxeru pa someter a los rebeldes.<ref>Basadre 2005, tomu 2, p.{{esd}}69-74.</ref> En 1835, el presidente bolivianu Santa Cruz, cuntando cola aprobación del presidente peruanu Orbegoso, invadió'l Perú con un exércitu de 5.000 bolivianos. Desamarróse entós una [[Guerra ente Salaverry y Santa Cruz|sangrienta guerra]]. La resistencia peruana encabezar Gamarra y Salaverry. Gamarra foi ganáu por Santa Cruz na [[batalla de Yanacocha]]. Pela so parte, Salaverry, en ganando la [[batalla de Uchumayo]], acabó per ser ganáu na [[batalla de Socabaya]] y fusiláu en Arequipa (18 de febreru de 1836).<ref>Basadre 2005, tomu 2, pp.{{esd}}92-112.</ref> === La Confederación Peruanu-Boliviana (1836-1839) === {{AP|Confederación Perú-Boliviana|l1=Confederación Perú-Boliviana}} [[Archivu:Santa Cruz1.jpg|miniatura|left|150px|El Mariscal [[Andrés de Santa Cruz]], presidente de la Confederación Perú-boliviana (1836-1839).]] La '''[[Confederación Perú-Boliviana]]''' foi creada por Santa Cruz el 15 de xunu de 1837. Conformar el [[Estáu Nor-Peruanu]], el [[Estáu Sud-Peruanu]] y [[Bolivia]]. Santa Cruz realizó nel Perú un gran llabor alministrativu y dio la tranquilidá necesaria pal so bienestar y progresu.<ref>Basadre 2005, tomu 2, pp.{{esd}}118-124.</ref> Pero la Confederación tendría una vida efímera. En Chile, el toupoderosu ministru [[Diego Portales]] sollertó a los sos conciudadanos del peligru que significaba l'afitamientu de la Confederación pa los planes expansionistas chilenos. Una alianza ente Chile y los emigraos peruanos enemigos de Santa Cruz fixo posible la conformanza del llamáu [[Exércitu Xuníu Restaurador]] col propósitu d'invadir el Perú y “restaurar” la so situación política tal como yera antes de 1835. La [[Guerra contra la Confederación Perú-Boliviana|guerra de los restauradores contra los confederaos]] tuvo dos fases. Na primera, l'exércitu restaurador foi abarganáu por Santa Cruz cerca d'Arequipa, siendo obligáu a rindise y a roblar el [[Tratáu de Paucarpata]]. Na segunda, los restauradores tuvieron ésitu, ganando definitivamente a los confederaos na [[batalla de Yungay]] (20 de xineru de 1839). La Confederación foi eslleida y los dos “Perúes” se desligaron de Bolivia, formando una sola república que permanez hasta l'actualidá.<ref>Basadre 2005, tomu 2, pp.{{esd}}132-152.</ref> Al quedar eslleida la Confederación, '''[[Agustín Gamarra]]''' –quien participó del Exércitu Restaurador– foi impuestu como presidente pol Congresu, empecipiando la llamada [[Restauración (Perú)|Restauración]]. Gamarra instauró un gobiernu conservador, convocó a un [[Congresu Xeneral de Huancayo (1839)|Congresu Xeneral Constituyente]], que s'axuntó en [[Huancayo]] y dio la [[Constitución Política de Perú (1839)|'''Constitución de 1839''']]. Sicasí, la so obsesión de someter a Bolivia al dominiu peruanu, emburriar a invadir dichu país, desamarrándose asina una nueva [[Guerra ente Perú y Bolivia|guerra]] ente dambos países. Los bolivianos, dexando de llau los sos banderías polítiques, xuniéronse y ganaron a Gamarra na [[batalla de Ingavi]] (18 de payares de 1841). El mesmu Gamarra resultó muertu nel campu de batalla. Les tropes bolivianes invadieron el sur peruanu pero fueron conteníes pol pueblu peruanu entamáu en guerrilles.<ref>Basadre 2005, tomu 2, pp.{{esd}}192-234.</ref> === L'Anarquía militar (1839-1845) === {{AP|Anarquía militar (1841-1845)|l1=Anarquía militar (1841-1845)}} Nel Perú asumió'l poder el Presidente del Conseyu d'Estáu (vicepresidente) '''[[Manuel Menéndez]]''' (1841-1842), quien celebró la paz con Bolivia (7 de xunu de 1842). Pero desamarró l'anarquía na república, asocediéndose nel poder, tres dos talos golpes d'Estáu, los xenerales '''[[Juan Crisóstomo Torrico]]''', '''[[Francisco de Vidal]]''' y '''[[Manuel Ignacio de Vivanco]]'''. Esti postreru proclamóse como Supremu Direutor de la República y el so gobiernu denominóse'l Direutoriu (1843-1844). Vivanco representaba al sector más ríxidu del conservadorismu peruanu, pero la so inicial popularidá empezó a tornar.<ref>Basadre 2005, tomu 4, pp.{{esd}}70-96.</ref> Los xenerales [[Domingo Nieto]] y [[Ramón Castilla]], alzar en Tacna, invocando la restauración de la constitucionalidá. Esta [[Guerra civil peruana de 1843-1844|revolución constitucional]] trunfó finalmente na [[batalla de Carmen Alto]] (22 de xunetu de 1844) y restituyó al Presidente del Conseyu d'Estáu [[Manuel Menéndez]] (1844-1845), que convocó a les eleiciones presidenciales.<ref>Basadre 2005, tomu 4, pp.{{esd}}96-109.</ref> === El Boom guanero y la prosperidá miquera (1845-1864) === {{AP|Yera del Guanu|l1=Yera del guanu}} [[Archivu:RamonCastilla.jpg|miniatura|180px|derecha|'''[[Ramón Castilla]]'''.]] Nes eleiciones de 1845 trunfó '''[[Ramón Castilla]]''', empecipiando lo que sería'l so primer gobiernu, que s'enllargó hasta 1851, siendo'l primer gobiernu republicanu que pudo rematar el so periodu constitucional. Foi entós cuando la República Peruana atopó una relativa paz interior y pudo entamar la so vida político y económico. Castilla estableció polítiques de promoción d'estraición y esportación de fertilizantes naturales (guanu d'islles) qu'empecipiaron una era de prosperidá nel país. La venta del guanu realizar sol sistema de los conseñamientos. L'historiador Basadre denominó a esta etapa como'l de la ''Prosperidá Miquera'', pos la bonanza sería efímera. A Castilla asocediólu'l xeneral '''[[José Rufino Echenique]]''' (1851-1855), quien siguió les obres del so antecesor. Sicasí, viose envolubráu nun escándalu de corrupción rellacionáu col llamáu Afitamientu de la Delda Interna, pol cual l'Estáu pagó la delda que tenía con particulares dende los díes de la independencia, pero desgraciadamente munchos fixeron pasar por acreedores ensin selo. Españó entós la [[Revolución Lliberal de 1854|revolución de 1854]] encabezada per Castilla y sofitada polos lliberales, quien auspiciaron, en plenu conflictu, dos midíes perimportantes: l'abolición de la esclavitú y del tributu indíxena. Echenique foi ganáu na [[batalla de La Palma]], el 5 de xineru de 1855, teniendo d'arrenunciar a la presidencia y abandonar el país. El segundu gobiernu de '''Ramón Castilla''' (1855-1862) siguió'l llabor progresista empecipiada en 1845. Los primeros ferrocarriles y l'allumáu a gas llegaron al Perú nesti periodu. Amás, reorganizáronse los servicios postales y la carrera pública. Nel aspeutu internacional, la cancillería peruana tuvo una gran actividá a favor de la unidá americana (americanismu), al ponese enérxicamente a les intromisiones de les potencies europees n'América (Santu Domingu, Méxicu). D'otru llau, el Perú llibró un conflictu victoriosu contra'l [[Ecuador]], ente 1858 y 1860. Nel aspeutu internu, la promulgación de la [[Constitución de la República Peruana (1856)|Constitución lliberal de 1856]], provocó l'alzamientu de los conservadores en Arequipa, lideraos por [[Manuel Ignacio de Vivanco]]. Ello desencadenó al empar la [[Guerra Civil Peruana de 1856-1858|guerra civil de 1856-1858]], la más llarga y sangrienta que se diera hasta entós nel Perú. Esta remató col trunfu de Castilla concretáu cola [[Sitiu y Asaltu d'Arequipa|toma d'Arequipa]] (7 de marzu de 1858). Pa 1859 morrieren unos 41.000 peruanos nes constantes guerres civiles que solmenaron dichu país dende 1829.<ref>Sociedá d'Amigos de la Ilustración (1860). ''[https://books.google.cl/books?id=ObcrAAAAIAAJ&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false Revista del Pacíficu. Lliteraria y Científica]''. Tomu II. Valparaíso: Imprenta y libreria del Mercuriu de Santos Torneru, pp.{{esd}}505.</ref> Castilla, pulsiando'l sentir ciudadano (que tradicionalmente yera contrariu al lliberalismu anticlerical), se desligó de los políticos lliberales que-y sofitaren ya instauró un gobiernu conservador. En 1860 convocó a un Congresu Ordinariu, que se arrogó la facultá de Constituyente y dio una nueva Constitución, la [[Constitución Política de Perú (1860)|Constitución moderada de 1860]]; esta foi la carta magna de más duración na historia republicana peruana, pos taría vixente hasta 1920. Castilla foi asocedíu en 1862 pol xeneral puneño '''[[Miguel de San Román]]''', quien solo gobernó unos meses, pos finó víctima d'una enfermedá. Asocedió-y el primer vicepresidente, '''[[Juan Antonio Pezet]]''' (1863-1865). === La Guerra hispanu-suramericana (1864-1872) === {{AP|Guerra hispanu-suramericana|l1=Guerra hispanu-suramericana}} [[Archivu: CombateDosdeMayo.jpg|miniatura|left|El Combate del 2 de Mayu del Callao.]] En 1864 la Escuadra Española del Pacíficu ocupó les [[Islles Chincha]] (productores de guanu), desamarrando un incidente internacional de grandes consecuencies na política interna peruana. El presidente Pezet quixo iguar diplomáticamente esti conflictu, lo que la ciudadanía interpretó como una muestra de debilidá. Españó entós la revolución nacionalista del coronel '''[[Mariano Ignacio Prado]]''', que provocó'l [[golpe d'estáu]] contra'l presidente Pezet.<ref>https://www.iperu.org/guerra-civil-peruana-de-1865</ref> Prado instauró la dictadura y declaró la '''[[Guerra Hispanu-Suramericana|guerra a España]]''', aliándose con Chile. Tres el [[Combate del 2 de mayu|combati del Callao]] (2 de mayu de 1866), l'armada española retirar de les mariñes peruanes, sucesu que nel Perú celebróse como un trunfu que sellaba la independencia llograda en 1824.<ref>{{Cita web |url=https://www.gob.pe/institucion/munipativilca/noticias/603770-combate-del-2-de-mayo |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220818032248/https://www.gob.pe/institucion/munipativilca/noticias/603770-combate-del-2-de-mayo |fechaarchivu=2022-08-18 }}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.enterarse.com/20210126_0001-la-guerra-de-1866-y-el-combate-del-2-de-mayo-cuando-la-alianza-sudamericana-derroto-a-espana |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220701233923/https://www.enterarse.com/20210126_0001-la-guerra-de-1866-y-el-combate-del-2-de-mayo-cuando-la-alianza-sudamericana-derroto-a-espana |fechaarchivu=2022-07-01 }}</ref><ref>https://camp.ucss.edu.pe/blog/sentido-historico-del-combate-dos-mayo-la-historia-peruana/</ref> Los gastos causaos pola guerra afectaron severamente a la economía de Perú. El llamáu “boom guanero” empezaba yá a tornar. Prado intentó llegalizar el so mandatu, convocando a un [[Congresu Constituyente de Perú (1867)|Congresu Constituyente]], que-y nomó Presidente Constitucional y dio la [[Constitución Política de Perú (1867)|Constitución lliberal de 1867]].<ref>https://www.deperu.com/abc/constituciones/239/constitucion-politica-del-peru-1867</ref><ref>http://blog.pucp.edu.pe/blog/fernandotuesta/1997/09/20/la-efimera-constitucion-de-1867/</ref> Esto anició nuna revolución empobinada pol xeneral [[Pedro Díez Canseco]] en Arequipa y pol coronel [[José Balta]] en Chiclayo, que derrocó a Prado y restituyó la Constitución de 1860, a principios de 1868.<ref>https://carpetapedagogica.com/gobiernodejosebalta</ref> Instalóse'l gobiernu provisional de Díez Canseco, que convocó a eleiciones, nes que ganó'l coronel Balta. El gobiernu de '''[[José Balta]]''' (1868-1872) celebró'l llamáu [[Contratu Dreyfus]], que significó un nuevu enfoque na venta del guanu d'islles, dexando de llau'l devaluáu sistema de los conseñamientos.<ref>https://carpetapedagogica.com/contratodreyfus</ref><ref>https://www.lifeder.com/contrato-dreyfus/</ref> Cola garantía del guanu, el Perú llogró grandes emprestos, colos que pudo realizar importantes obres d'infraestructura, especialmente reflexaes na construcción de ferrocarriles de penetración de la mariña a la sierra, siendo'l más importante'l [[Ferrocarril Central de Perú|Ferrocarril Central]]. Estos emprestos, magar inyectaron al país de grandes capitales, a la llarga resultaron nefastos al tar a cuenta d'ingresos futuros, que nun se pudieron cubrir. Nes acabadures d'esti gobiernu, la eleición, per primer vegada, d'un presidente civil, [[Manuel Pardo y Lavalle]], llevó a una [[Rebelión de los coroneles Gutiérrez|insurrección militar de los hermanos Gutiérrez]], que terminó nel asesinatu de Balta y la gafienta reaición de la población de Lima (qu'executó a los usurpadores), en xunetu de 1872. Asina terminó lo que Basadre llamó'l '''Primer Militarismu'''. === El Primer Civilismo (1872-1879) === [[Archivu:ManuelPardo.jpg|miniaturadeimagen|264x264px|[[Manuel Pardo y Lavalle]], primer presidente civil de Perú.]] Manuel Pardo convirtióse nel primer presidente civil de Perú tres les [[Eleiciones presidenciales de Perú de 1872]], el gobiernu de '''[[Manuel Pardo y Lavalle]]''' (1872-1876) implementó importantes reformes de tipu lliberal na organización del estáu'l [[Partíu Civil (Perú)|Partíu Civil]] dirigio les principales reformes nel estáu dende'l [[Club Nacional (Lima)]], Ante la grave crisis económica y hacendaría, frente a la imposibilidá de cumplir tolos sos compromisos Pardo menguó'l presupuestu en defensa y se estatizó el salitre peruanu provocando la reaición contraria d'empreses ingleses y chilenes les cualos esplotaben y comercializaben el salitre tarapaqueño. La política esterior peruana opta por roblar el [[Tratáu d'Alianza Defensiva (Perú-Bolivia)|Tratáu d'Alianza Defensiva de 1873]] con Bolivia col propósitu de garantizar la integridá territorial de dambos países frente a cualquier agresión esterna plantégose la posibilidá d'un acercamientu d'Arxentina a l'Alianza pero la estratexa diplomática chilena consigue la neutralidá arxentina Mientres el primer civilismo realizáronse delles reformes estableció la educación primaria gratuita y obligatoria, promulgóse'l reglamentu d'instrucción pública, fundóse la escuela d'inxenieros, fundóse la sociedá de belles Artes, establecióse la educacion secundaria femenina y constrúyose la escuela normal de muyeres, construyóse l'Hospital 2 de Mayu y ampliáronse delles rutes ferroviaries les principales fueron: llo-Moquegua, Paita-Piura, Arequipa-Puno, San Bartolomé-Chiclayo, Trujillo-Pacasmayo. El censu de 1876 dio a conocer qu'había una población de 2{{esd}}673{{esd}}075 peruanos. La principal fonte de recursos del estáu, el guanu, sobreexplotado, empezar a escosar y resultó inevitable una crisis económica que'l socesor de Pardo, el xeneral [[Mariano Ignacio Prado]] (1876-1879) el cual llego al poder col sofitu de los civilistes tuvo qu'encarar, metanes una virtual bancarrota del Estáu. Como remortina inevitable d'esta situación, el Perú quedó desarmáu, al desdexase l'equipamientu del Exércitu y la Marina, situación qu'aprovecharía Chile pa llevar alantre la so política expansionista, lo que desamarraría una sangrienta guerra ente Perú, Bolivia y Chile. === La Guerra del Pacíficu (1879-1884) === {{AP|Guerra del Pacíficu}} [[Archivu:COMBAT~1.JPG|miniatura|left|[[Combate de Angamos]]. Oleu de Teófilo Castillo Guas.]] L'incidente que desamarró la llamada '''[[Guerra del Pacíficu]]''' (meyor llamada Guerra del Guanu y del Salitre), foi un diferendo ente Chile y Bolivia por un problema d'impuestos. El Perú viose obligáu a ayudar a Bolivia, pos roblara con esta nación el [[Tratáu d'Alianza Defensiva (Perú-Bolivia)|Tratáu d'Alianza Defensiva de 1873]]. El 5 d'abril de 1879, [[Chile]] declaró la guerra al Perú. Poco antes, Bolivia declarara la guerra a Chile. Magar la causa inmediata por que'l Perú viérase abasnáu nesti conflictu foi'l Tratáu con Bolivia de 1873, la historiografía peruana ye unánime al sostener que la causa fonda d'esta guerra foi l'ambición de Chile d'apoderase de los territorios salitreros y guaneros del sur de Perú.<ref>Paz Soldán, Mariano Felipe: ''Narración histórica de la guerra de Chile contra Perú y Bolivia'' (Buenos Aires, 1883; reeditada por Carlos Milla Batres en 1979) {{cita|"Güei ye una verdá histórica, comprobada con documentos oficiales de Chile y polos sos mesmos publicistes, que la verdadera causa de la guerra declarada por esta nación al Perú y Bolivia en 1879… yera l'ambición d'enanchar el so territoriu a cuenta de estos; los guanos de la mariña y les salitreras de Atacama y Tarapacá embargaben pos la cobicia del gobiernu y del pueblu chilenu".}}</ref> Nuna primer etapa de la guerra, la [[Campaña naval de la Guerra del Pacíficu|campaña naval]], la marina peruana repelió l'ataque chilenu hasta'l 8 d'ochobre de 1879, día nel que se llibró'l [[combate naval de Angamos]], onde l'armada chilena acorrexó al [[monitor Huáscar|monitor ''Huáscar'']], el principal buque de la marina peruana comandado pol [[Almirante]] '''[[Miguel Grau Seminario]]''', quien morrió na esfriega y convirtióse dende entós nel mayor héroe de Perú. [[Archivu:Batalla de Arica.jpg|miniatura|derecha|La [[Batalla de Arica]]. Oleu del pintor peruanu Juan Lepiani.]] Depués de vencer a la escuadra peruana, Chile dio entamu a la campaña terrestre de la guerra. Esta enllargaríase por casi cuatro años. Empezó col [[Desembarcu y combate de Pisagua|desembarcu de Pisagua]]. Depués llibróse la campaña de Tarapacá, marcada pola derrota peruana en [[Batalla de San Francisco o Dolores|San Francisco]]. Tres una manera victoria en [[Batalla de Tarapacá|Tarapacá]], los restos del exércitu peruanu recularon escontra Arica, dexando en poder de Chile tola provincia de Tarapacá. La siguiente campaña, la de [[Campaña de Tacna y Arica|Tacna y Arica]], significó otra derrota pa los peruanos y los sos aliaos bolivianos, concretada na [[batalla del Altu de l'Alianza]]. Depués producióse la heroica resistencia peruana na plaza d'[[Batalla de Arica|Arica]], onde'l coronel '''[[Francisco Bolognesi]]''', al mandu d'un amenorgáu exércitu, venció ante l'ataque apolmonante del enemigu, cumpliendo la so promesa de “engarrar hasta quemar l'últimu cartuchu” (7 de xunu de 1880). [[Archivu:El tercer reducto.jpg|miniatura|left|La defensa de los peruanos n'unu de los apartaces de Miraflores. Oleu del pintor peruanu Juan Lepiani.]] Fracasaes unes conferencies de paz, Chile abrió la [[campaña de Lima]]. El nuevu gobiernu peruanu, encabezáu pol dictador [[Nicolás de Piérola]] (qu'asumiera'l poder tres el viaxe de Prado escontra l'estranxeru), entamó la defensa de la capital, construyendo apartaces nel sur de Lima. Los defensores peruanos, mayormente milicianos, batiéronse aprofiantemente en [[Batalla de San Juan y Chorrillos|San Juan]] y [[Batalla de Miraflores|Miraflores]], el 13 y el 15 de xineru de 1881, respeutivamente. Victoriosos los chilenos, [[ocupación de Lima|ocuparon Lima]]. En [[Distritu de Pueblo Libre|La Magdalena]] instalóse'l gobiernu provisional de '''[[Francisco García Calderón]]''', quien pola so negativa a apautar una paz con cesión territorial, foi prindáu y confináu en Chile. A García Calderón asocedió-y el contralmirante '''[[Lizardo Montero Flores]]''', qu'instaló'l so gobiernu en Arequipa. [[Archivu: Andrés Avelino Cáceres 2.jpg|miniatura|180px|derecha|Semeya del xeneral [[Andrés Avelino Cáceres]]. Obra del pintor Nicolás Palas.]] Magar los escalabros de los exércitos peruanos, la guerra siguió gracies a la [[Campaña del Argañal o Sierra|resistencia]] que na sierra peruana comandó el xeneral '''[[Andrés Avelino Cáceres]]''', quien llogró los trunfos de Pucará, Marcavalle y Concepción ([[departamentu de Junín]], na sierra central), ente'l 9 y el 10 de xunetu de 1882. Sicasí, el xeneral [[Miguel Iglesias Pino de Arce|'''Miguel Iglesias''']], impactáu poles severu represiones que los chilenos exercíen sobre les poblaciones civiles, dio'l [[Berru de Montán]] (31 d'agostu de 1882), reclamando la firma d'una paz definitiva con Chile, pa empecipiar d'una vegada la xera de la Reconstrucción del país. Cáceres oponer a esti planteamientu y treslladó les sos fuercies escontra'l norte, pero tres la so derrota na [[batalla de Huamachuco]] (10 de xunetu de 1883), Iglesias, yá nel poder, tuvo'l camín llibre pa roblar con Chile'l '''[[Tratáu de Rancón]]''' que punxo fin a la guerra (20 d'ochobre de 1883). Por aciu esti Tratáu, el Perú apurría a Chile a perpetuidad la provincia de Tarapacá, ente que les provincies de Tacna y Arica quedaben suxetes a l'alministración chilena por diez años, al cabu de los cualos debíase realizar un plebiscitu pa decidir el destín final de dambos territorios. La guerra con Chile foi la mayor catástrofe bélica que sufrió'l Perú na so historia republicana. Significó la perda de más de 10,000 vides humanes según la total destrucción de les fuercies granibles del país, sumáu al sentimientu d'humildación que marcaría mientres enforma tiempu al espíritu de la nación. === La Reconstrucción Nacional y el segundu militarismu (1884-1895) === {{AP|Reconstrucción Nacional}} Tres la guerra del Pacíficu, empecipióse'l periodu de la ''Reconstrucción Nacional'', esto ye, de resurdimientu económicu, políticu y social. Anque foi este un periodu de relativu aselu, en realidá'l país nun conoció la reactivación económica nin la paz política sinón hasta 1895. Esta etapa ye tamién conocida como la del '''Segundu Militarismu''', pos los caudiellos militares volvieron al ruedu políticu, anque esta vegada non como vencedores, sinón como vencíos. El gobiernu de '''Iglesias''', firmante de la paz con Chile, yera descomanadamente impopular. Quien gociaba de sonadía yera'l xeneral Cáceres, l'héroe de la resistencia. El país quedó estremáu en dos bandos: los "azules", que siguíen a Iglesias, y los "coloraos", a Cáceres. Españó la [[Guerra civil peruana de 1884-1885|guerra civil de 1884-1885]]. Cáceres llogró “huaripampear” o poner fora de xuegu al exércitu principal d'Ilesies na sierra central, nuna brillosa estratexa militar, depués de lo cual atacó Lima, onde punxo sitiu al Palaciu de Gobiernu, en payares de 1885. Iglesias viose obligáu a arrenunciar a la presidencia y el poder quedó provisoriamente en manes del [[Conseyu de Ministros de Perú|Conseyu de Ministros]] presidíu por [[Antonio Arenas]]. Este convocó a eleiciones nes que ganó abrumadoramente Cáceres. El primer gobiernu de '''Andrés A. Cáceres''' (1886-1890) encaró la reconstrucción del país, especialmente nel campu económico. Punxo fora de cursu'l devaluáu billete fiscal o papel moneda; creó impuestos nuevos; intentó la descentralización tributaria; y pa solucionar el problema de la enorme delda esterna robló'l [[Contratu Grace]] pol cual apurrió los [[ferrocarril]]es a los acreedores. [[Archivu:PiérolaenCocharcas.jpg|miniatura|left|Piérola y les sos montoneros entren a Lima pela Puerta de Cocharcas (17 de marzu de 1895).]] A Cáceres asocedió-y unu de los sos partidarios, el coronel '''[[Remigio Morales Bermúdez]]''' (1890-1894). Este llevó a cabu un discretu gobiernu y tuvo d'enfrentar la negativa de Chile a convocar el plebiscitu de Tacna y Arica. Víctima d'una enfermedá, Morales Bermúdez morrió'l 1 d'abril de 1894, antes de concluyir el so mandatu. Asoceder el segundu vicepresidente '''[[Justiniano Borgoño]]''', quien allanó el camín pa la vuelta al poder del xeneral Cáceres y convocó a unes eleiciones que fueron bien cuestionaes. Cáceres trunfó en dichos comicios y per segunda vegada asumió la presidencia en 1894. Sicasí'l so gobiernu escarecía de llexitimidá. El anticacerismo formó la Coalición Nacional, integrada polos [[Partíu Demócrata (Perú)|demócrates]] y [[Partíu Civil (Perú)|civilistes]], qu'escoyeron como líder a [[Nicolás de Piérola]] (xefe de los demócrates), entós desterráu en Chile. En tol Perú surdieron partíes de montoneros que se sumaron a la causa de la Coalición. Piérola retornó al Perú, y en [[Chincha]] dio un Manifiestu a la Nación, tomando'l títulu de Delegáu Nacional. De momentu púnxose en campaña sobre Lima, al mandu de los montoneros. Estos atacaron la capital del 17 a 19 de marzu de 1895, desamarrando una llucha bien sangrienta. Al trate desprovistu del sofitu del pueblu, Cáceres arrenunció y partió al exiliu. La guerra civil costó unes 4000 vides.<ref>{{cita web |url=http://necrometrics.com/wars19c.htm|títulu=Nineteenth Century Death Tolls|fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> Instalóse una Xunta de Gobiernu presidida por '''[[Manuel Candamo]]''', que convocó a eleiciones nes que trunfó abrumadoramente Piérola. === La República Aristocrática (1895-1919) === {{AP|República Aristocrática}} [[Archivu:Presidente Nicolás de Piérola.jpg|miniatura|180px|derecha|[[Nicolás de Piérola]], presidente constitucional de Perú de 1895 a 1899. Años tras, mientres la Guerra de Pacíficu, fuera Dictador (1879-1881).]] El gobiernu constitucional de Piérola (1895-1899) reorganizó l'Estáu Peruanu y sanió les finances públiques, impulsando l'aforru, la bancarización y la industria, y combatiendo la corrupción. Amontóse l'emplegu y una nueva era de prosperidá empezó pal Estáu. Ye la llamada '''República Aristocrática''' (más esautamente, oligárquica), onde miembros de la élite social gobernaríen dende 1899 hasta 1919 en paz y con crecedera económica. Les principales fuercies polítiques yeren el [[Partíu Demócrata (Perú)|Partíu Demócrata]] o pierolista y [[Partíu Civil (Perú)|Partíu Civil]] o civilista. Esti postreru foi'l qu'exerció'l predominiu, a partir de 1903. Otres fuercies polítiques importantes fueron el [[Partíu Constitucional (Perú)|Partíu Constitucional]] o cacerista y el [[Partíu Lliberal (Perú)|Partíu Lliberal]] d'[[Augusto Durand]]. Los gobiernos llegaron al poder vía eleiciones democrátiques, a esceición del periodu d'Óscar R. Benavides (1914-1915), que foi frutu d'un golpe militar. Dempués de Piérola, los presidentes que s'asocedieron fueron los siguientes: * '''[[Eduardo López de Romaña]]''' (1899-1903), que siguió'l desenvolvimientu de l'[[agricultura]], la [[minería]] y la [[industria]]; promovió la colonización de los valles interandinos y zones orientales; promulgó'l Códigu de Minería, el nuevu Códigu de Comerciu y el Códigu d'Agües; y encaró los problemes derivaos de la política de chilenización en Tacna y Arica. * '''[[Manuel Candamo]]''' (1903-1904), fanegueru home de negocios y líder del Partíu Civil, que foi'l segundu civilista en llegar a la presidencia, dempués de Manuel Pardo en 1872. Pero finó antes de rematar el so mandatu, ensin poder realizar obra importante. * '''[[Serapio Calderón]]''' (1904), xurista cuzqueño, qu'asumió'l poder na so calidá de segundu vicepresidente (el primeru, [[Lino Alarco]], finara antes de xurar el cargu) y convocó a nuevos comicios. [[Archivu: José Pardo y Barreda 3.jpg|left|180px|miniatura|[[José Pardo y Barreda]], del Partíu Civil, foi presidente de Perú en dos causes (1904-1908 y 1915-1919).]] * '''[[José Pardo y Barreda]]''' (primer gobiernu, 1904-1908), fíu del fundador del Partíu Civil, Manuel Pardo, qu'encabezaba una nueva xeneración de civilistes con pruyimientos renovadores. Reformó la educación pública, fomentó la cultura y empecipió la llexislación social. Esmolecióse tamién por defensa nacional, repotenciando al Exércitu y la Marina. Nel aspeutu internacional enfrentó conflictos estremeros con Colombia, Ecuador y Bolivia. Pero'l problema que más demandaba entós l'atención de la Cancillería peruana yera l'engarráu con [[Chile]], país que retenía illegalmente les provincies peruanes de Tacna y Arica. * '''[[Augusto B. Leguía]]''' (primer gobiernu, 1908-1912), civilista y ex ministru de Facienda, acabó per dixebrar se del Partíu Civil pa formar el so propiu grupu políticu. Enfrentó problemes estremeros colos cinco países vecinos, de los cualos namái llogró solucionar definitivamente aquellos que caltenía con [[Brasil]] ([[Tratáu Velarde-Rio Branco]]) y [[Bolivia]] ([[Tratáu Polo-Bustamante]]), en 1909. Con [[Ecuador]] hubo un conato de conflictu en 1910, con [[Colombia]] llibróse'l [[conflictu de La Pedrera]] (1911) y con Chile rompieron les rellaciones diplomátiques, ante'l recrudecimiento de la brutal política de chilenización en Tacna y Arica. Nel orde internu, Leguía encaró tamién muncha perturbación. Enfrentó con valentía una [[Sulevación del 29 de mayu de 1909|intentona golpista]] promovida por [[Carlos de Piérola]], hermanu de Nicolás de Piérola, y dos de los fíos d'esti (29 de mayu de 1909). * '''[[Guillermo Billinghurst]]''' (1912-1912), ex alcalde de Lima y ex pierolista, qu'aprució arrolladoramente como candidatu presidencial y foi escoyíu pol [[Congresu de la República de Perú|Congresu de la República]]. Propúnxose favorecer a la clase obrera, lo que-y ganó la perceguera de la oligarquía. Caltuvo un bracéu aportunante col Congresu, apoderáu polos civilistes y leguiístas, los sos adversarios políticos. Entamó entós eslleir el parllamentu y convocar al pueblu pa realizar reformes constitucionales, lo que provocó una intriga orquestado pola oligarquía y los militares, que remató col so derrocamientu'l 4 de febreru de 1914. * '''[[Óscar R. Benavides]]''' (1914-1915), coronel del exércitu peruanu, qu'encabezó'l golpe d'estáu contra Billinghurst, asumiendo'l poder, primero a la cabeza d'una Xunta de Gobiernu y depués como presidente provisional designáu pol Congresu. Enfrentó'l problema monetariu y comprometióse a restaurar l'orde llegal, convocando a eleiciones. * '''[[José Pardo y Barreda]]''' (segundu gobiernu, 1915-1919), trunfó nes eleiciones de 1915, retornando asina'l Partíu Civil al poder. Esti segundu gobiernu carauterizar pola violencia político y social, síntoma del escosamientu del civilismo y de la crisis mundial. Los movimientos sociales entamáronse notablemente nestos años. La llucha pola xornada de los ocho hores llaborales (importante conquista social que foi aprobáu por Pardo en 1919) y les pocu conocíes revueltes llabradores na sierra sur del país (causada polos abusos de les grandes faciendes) xeneraron una activa vida política. Tou ello preparó'l camín pa la interrupción de la democracia por aciu un golpe d'estáu que promovió'l ex-presidente Augusto B. Leguía, el principal candidatu nes eleiciones de 1919, so la escusa que'l gobiernu entamaba desconocer el so trunfu. === L'Oncenio de Leguía (1919-1930) === {{AP|Oncenio}} [[Archivu: Augusto B Leguia 2.jpg|miniatura|derecha|180px|[[Augusto B. Leguia]], presidente de Perú (1908-1909 y 1919-1930).]] Peracabáu'l golpe d'estáu del 4 de xunetu de 1919, '''[[Augusto B. Leguía]]''' asumió'l poder como presidente transitoriu. Eslleió'l Congresu y convocó a un plebiscitu p'aprobar una serie de reformes constitucionales. Simultáneamente, convocó a eleiciones pa escoyer a los representantes d'una [[Asamblea Nacional de Perú (1919)|Asamblea Nacional]], que mientres el so primeres 30 díes encargar de ratificar les reformes constitucionales, esto ye, fadría d'Asamblea Constituyente, pa depués asumir la función de Congresu ordinariu. Esta Asamblea instalóse'l 24 de setiembre de 1919 y ratificó como Presidente Constitucional a Leguía, el 12 d'ochobre de 1919. Finalmente, dio la [[Constitución pa la República de Perú (1920)|Constitución de 1920]]. Esti segundu gobiernu de Leguía, autodenominado «Patria Nueva», enllargar por once años, yá que, tres dos tales reformes constitucionales, reelixir en 1924 y en 1929. Por eso conózse-y tamién como l''''Oncenio'''. Foi una dómina en que s'acutaron les llibertaes públiques. El diariu opositor ''[[La Prensa (Perú)|La Prensa]]'', foi asaltáu y confiscado. Barrióse tamién cola oposición nel Congresu, que quedó sometíu al Executivu. Los opositores políticos fueron escorríos, presos, deportaos y hasta fusilaos. La esmolición esencial de Leguía foi la modernización del país, lo que quixo imponer a pasu aceleráu. Sucesu notable d'esti periodu foi la celebración pomposa del Centenariu de la Independencia de Perú en 1921, que'l so actu central foi la inauguración de la [[Plaza San Martín (Lima)|Plaza San Martín]], nel centru de Lima. Un xigantescu programa d'obres públiques foi financiáu con emprestos llograos del esterior. Iguáronse y pavimentaron munches aveníes, cais y places, y abriéronse delles aveníes, como l'Avenida Progreso (güei Venezuela) y l'Avenida Leguía (güei [[Avenida Arequipa|Arequipa]]). Fomentóse la política colonizadora, realizáronse importantes obres de regación na mariña y obres viales en tola República, ente otres. Midida impopular foi la Llei de Conscripción Vial (1920) qu'obligaba a tolos homes de 18 a 60 años d'edá a trabayar gratuitamente na construcción y apertura de carreteres, per espaciu de 6 a 12 díes al añu, lo que na práutica afectó mayormente a la población indíxena. Nel aspeutu internacional, robláronse dos trataos internacionales bien polémicos: * El [[Tratado Salomón-Lozano]], con Colombia, el 24 de marzu de 1922, que foi aprobáu pol Congresu en 1927. Vencía a Colombia "[[Trapeciu Amazónicu]]", onde se topaba la población peruana de [[Leticia (Amazones)|Leticia]]. * El [[Tratáu de Lima Tratáu Rada Gamio-Figueroa Larraín]], con Chile, el 3 de xunu de 1929. Punxo términu a la dilatada y espinosa cuestión estremera col vecín país del sur. Dambes partes arrenunciaron a la realización del tantes vegaes retardáu plebiscitu de Tacna y Arica, y alcordaron el siguiente arreglu: Tacna tornaría al senu de la patria peruana, y Arica permanecería en Chile. Nel aspeutu políticu clisáronse los vieyos partíos y surdieron los primeros partíos modernos qu'apiguraron a los sectores mediu y popular d'enclinos reformistes o revolucionaries: el [[APRA|Partíu Aprista]], fundáu por [[Víctor Raúl Haya de la Torre]] y el [[Partíu Socialista Peruanu]], fundáu por [[José Carlos Mariátegui]]. [[Archivu:José Carlos Mariátegui in 1929.jpg|miniatura|left|[[José Carlos Mariátegui]].]] Nel aspeutu económicu, amontóse notablemente la dependencia escontra los [[Estaos Xuníos]] por cuenta de los fuertes emprestos contraíos a los bancos norteamericanos pa realizar obres públiques; la delda llegó a los 150 millones de dólares en 1930. Ello provocó una aparente bonanza, que remató al españar la [[Gran Depresión|crisis mundial de 1929]] afectando direutamente a la población, siendo'l factor qu'aceleró la cayida de Leguía, sumáu al descontentu pola evidente corrupción alministrativa y pola firma de los trataos con Colombia y Chile. El 22 d'agostu de 1930 el comandante [[Luis Miguel Sánchez Cerro]], al mandu de la guarnición d'[[Arequipa]], pronunciar contra Leguía. El movimientu revolucionariu arrobinóse rápido pel sur del país. Nes primeres hores de la madrugada del 25 d'agostu la guarnición de Lima, obligó a arrenunciar a Leguía. El poder quedó en manes d'una Xunta Militar de Gobiernu presidida pol xeneral [[Manuel María Ponce Brousset]]. Dos díes depués este apurriría'l poder a Sánchez Cerro, quien aportó a la capital n'avión. Asina remató'l Oncenio. === Los Regimenes fascistes y el tercer militarismu (1930-1939) === El fin del Oncenio traxo consigo la irrupción de los militares na vida política, fenómenu que l'historiador [[Jorge Basadre]] denominó'l Tercer Militarismu, que surdió a consecuencia del vacíu políticu (al tar los partíos tradicionales debilitaos o en trance d'estinción) y ante los peligros qu'aparentemente, acesmaben al Estáu y a la nación de resultes de la crisis mundial. Tres la cayida de Leguía, el comandante [[Luis Miguel Sánchez Cerro]] constituyó una Xunta Militar de Gobiernu so la so presidencia. La situación del país yera crítica; produciéronse disturbios obreros, universitarios y militares. Pa remediar la crisis económica, Sánchez Cerro contrató una misión d'espertos financistas estauxunidenses, encabezáu pol profesor [[Edwin Walter Kemmerer|Edwin W. Kemmerer]], que suxirieron l'aplicación d'una serie de midíes, de les que solo s'acoyeríen parcialmente unes cuantes.<ref>Chirinos 1985, tomu 2, p.{{esd}}66-70.</ref> [[Archivu: Sánchez Cerro.jpg|miniatura|derecha|180px|[[Luis Sánchez Cerro]], presidente de la Xunta de Gobiernu de 1930-1931 y presidente constitucional de 1931 a 1933.]] Sánchez Cerro prometió convocar a eleiciones, postulando él mesmu como candidatu a la presidencia, ensin abandonar el poder, lo que provocó'l refugu de la ciudadanía.<ref>Basadre 2005, tomu 15, pp.{{esd}}52-53.</ref> Una nueva rebelión qu'españó en Arequipa obligar a dimitir el 1 de marzu de 1931.<ref>Basadre 2005, tomu 15, p.{{esd}}57.</ref> Interinamente, per unes hores, asumió'l poder el xefe de la [[ilesia católica]] peruana, monseñor [[Mariano Holguín]], como presidente d'una xunta de notables, que darréu dio pase a una Xunta Transitoria presidida pol presidente de la Corte Suprema, [[Ricardo Leoncio Elías]] y depués pol teniente coronel [[Gustavo Jiménez]].<ref>Basadre 2005, tomu 15, pp.{{esd}}57-61.</ref> Sicasí, estes Xuntes nun gociaron de sofitu y la presión popular impunxo al vieyu líder apurimeño [[David Samanez Ocampo y Sobrino|David Samanez Ocampo]] como presidente d'una Xunta Nacional de Gobiernu, con representación de tol país (11 de marzu de 1931).<ref>Basadre 2005, tomu 15, pp.{{esd}}61-62.</ref> Samanez pacificó momentáneamente al país y convocó a eleiciones pa Presidente y los representantes de l'Asamblea Constituyente. Con tal fin dio un nuevu Estatutu Eleutoral y creó'l [[Xuráu Nacional d'Eleiciones (Perú)|Xuráu Nacional d'Eleiciones]].<ref>Basadre 2005, tomu 15, pp.{{esd}}112-114.</ref> Estes [[Eleiciones xenerales de Perú de 1931|eleiciones xenerales]] realizáronse'l 11 d'ochobre de 1931 y fueron les primeres eleiciones modernes de la historia peruana. Aplicóse'l votu secretu y direutu.<ref>Basadre 2005, tomu 15, pp.{{esd}}114-115.</ref> Los principales candidatos fueron Sánchez Cerro, pola [[Unión Revolucionaria]], y [[Víctor Raúl Haya de la Torre]], pol [[Partíu Aprista Peruanu]].<ref>Basadre 2005, tomu 15, pp.{{esd}}118-119.</ref> Sánchez Cerro, prestigiado por ser el caudiellu que punxo fin al Oncenio, trunfó per un ampliu marxe. Los apristas nun reconocieron la resultancia y denunciaron fraude, quedando asina'l país estremáu y en cantu de la guerra civil.<ref>Basadre 2005, tomu 15, pp.{{esd}}150-151.</ref> Sánchez Cerro asumió como presidente constitucional el 8 d'avientu de 1931. Esi mesmu día instalóse tamién el [[Congresu Constituyente de Perú (1931)|Congresu Constituyente]]<ref>Basadre 2005, tomu 15, p.{{esd}}164.</ref> que la so misión primordial foi dar una nueva [[Constitución Política de Perú (1933)|Constitución Política]], la mesma que foi promulgada'l 9 d'abril de 1933.<ref>Chirinos 1985, tomu 2, p.{{esd}}87.</ref> El gobiernu sanchecerrista cuntaba con mayoría parllamentaria, pero los diputaos apristas conformaron una combativa minoría opositora al gobiernu. Esta oposición tornóse exacerbada. Menudearon los atentaos, les revueltes y los actos terroristes. El Congresu aprobó lleis severes, ente elles una llamada ''Llei d'Emerxencia'', que dio al gobierno poderes especiales pa reprimir a los opositores, cuantimás a los apristas, anque tamién a los comunistes. Los diputaos apristas fueron prindaos y desterraos.<ref>Basadre 2005, tomu 15, pp.{{esd}}170-178.</ref> En 1932, conocíu como l'añu de la barbarie”,<ref>Thorndike, Guillermo (1969): ''L'añu de la barbarie''. Lima: Editorial Nueva América S.A.</ref> asocedieron una serie de sucesos sangrientos provocaos polos apristas: un atentáu criminal contra la vida del mesmu Sánchez Cerro, que se salvó fortuitamente;<ref>Basadre 2005, tomu 15, pp.{{esd}}184-185.</ref> una rebelión de la marinería de la escuadra del [[Callao]], que foi encalorada severamente, siendo fusilaos ocho marineros;<ref>Basadre, 2005, tomu 15, pp.{{esd}}200-201.</ref> y la llamada [[Revolución de Trujillo de 1932|revolución aprista de Trujillo]] (7 de xunetu), que foi reprimida sangrientamente pol gobiernu. Trujillo, en siendo bombardiada pola aviación, foi tomada pol exércitu, qu'en represalia pola masacre de los oficiales prisioneros nel cuartel O'Donovan, fusiló a un númberu ensin determinar de ciudadanos, que dende entós fueron consideraos como los mártires del aprismo”.<ref>Chirinos 1985, tomu 2, p.{{esd}}84.</ref> Nel aspeutu internacional, Sánchez Cerro, primíu pola opinión pública, viose obligáu a sofitar a los patriotes peruanos de [[Leticia (Amazones)|Leticia]], que queríen que'l so territoriu, vencíu a Colombia pol [[Tratado Salomón-Lozano]], volviera al senu de Perú. Ello que provocó un [[Guerra colombo-peruana|enfrentamientu bélicu]] con dicha nación,<ref>Basadre, 2005, tomu 16, pp.{{esd}}12-48.</ref> na que perderíen la vida de 200 a 250 militares.<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-174546|títulu=Clave 1932 Guerra Perú-Colombia|fechaaccesu=1 d'abril de 2017 }}</ref> Precisamente, metanes esi ambiente bélico, Sánchez Cerro foi víctima d'otru atentáu, qu'esta vegada resultó mortal. En pasando revista a un grupu de movilizables nel Hipódromu de Santa Beatriz (güei [[Campu de Marte (Lima)|Campu de Marte]], en Lima), Sánchez Cerro retirábase a bordu del so carru descapotable, cuando un individuu con una pistola averó corriéndose-y y, encaramándose nel autu, disparó-y dellos tiros a espetaperru, unu de los cualos impactó-y nel pechu. Lleváu d'urxencia al Hospital Italianu (asitiáu na avenida Abancay), Sánchez Cerro finó poques hores dempués (30 d'abril de 1933). Súpose dempués que'l magnicida, de nombre Abelardo González Leiva (que foi victimado nel actu pola guardia presidencial), afiliárase al partíu aprista años antes, pero nun se determinó si actúo solu o formó parte d'una intriga.<ref>Basadre 2005, tomu 16, pp.{{esd}}54-55.</ref> Esi mesmu día'l Congresu, trasgrediendo la Constitución, nomó presidente de la República al xeneral [[Óscar Benavides]], por que completara el periodu del difuntu presidente, esto ye hasta 1936.<ref>Basadre 2005, tomu 16, pp.{{esd}}56-58.</ref> [[Archivu: Oscar R Benavides y su gabinete - 1933.jpg|miniatura|left|301x301px|El xeneral [[Óscar R. Benavides]] y el so gabinete ministerial. Lima, 1933.]] Benavides asumió asina, per segunda vegada, la presidencia (la primera fuera en 1914-1915). La so primer xera foi buscar el fin del conflictu con [[Colombia]], país col que se llegó a un alcuerdu de paz en mayu de 1934, previu compromisu de Perú de respetar el Tratáu Salomón-Lozano.<ref>Chirinos 1985, tomu II, pp.{{esd}}121-122.</ref> Nel aspeutu internu, Benavides dio la Llei d'Amnistía Xeneral, que favoreció a los apristas y a otros escorríos políticos. Pero esta apertura duraría pocu tiempu y pocu dempués reinicióse la persecución contra los apristas. Estos respondieron con atentaos. El [[15 de mayu]] de 1935 asocedió l'asesinatu del direutor del diariu ''[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]'', [[Antonio Miró Quesada de la Guerra]], y el de la so esposa, a manes d'un militante aprista. La represión enfoscó.<ref>Chirinos 1985, tomu II, p.{{esd}}123.</ref> Tanto'l Partíu Aprista como'l Comunista fueron proscritos por llei, por ser partíos “internacionales”, d'alcuerdu a una revesosa interpretación d'un artículu constitucional. Como'l so periodu tenía de rematar en 1936, Benavides convocó a eleiciones nes que'l candidatu favoritu yera [[Luis Antonio Eguiguren]]; pero estes eleiciones fueron anulaes pol Xuráu Nacional d'Eleiciones, col argumentu de que los votos de los apristas favorecíen a Eguiguren, y por tanto, yeren illegales por provenir d'un partíu proscritu. Consultáu'l Congresu, este decidió que Benavides estendiera'l so mandatu por trés años más, hasta 1939, y por añadidura venció-y la facultá de llexislar. Darréu, el Congresu eslleióse.<ref>Chirinos 1985, tomu II, pp.{{esd}}124-125.</ref> Sol lema de «orde, paz y progresu», Benavides gobernó sofitáu pola alta finanza y les Fuercies Armaes. Llogró superar la crisis económica, ameyoró notablemente l'aspeutu financieru, especialmente no rellacionao cola banca y la captación d'impuestos, aplicándose dellos proyeutos que dexara la misión Kemmerer en 1931. El país empezó a entrar a un periodu de prosperidá por cuenta de les esportaciones, especialmente agrícoles y mineres. Realizáronse grandes obres de modernización na capital, la inauguración de les nueves sedes de los trés poderes del Estáu (Palaciu de Gobiernu, Congresu y Palaciu de Xusticia), según obres de saneamientu en diverses ciudaes. Rematáronse delles obres de regación empecipiaes por Leguía, construyéronse barrios y comedores pa los trabayadores y les sos families, se instituyó el Seguru Social Obligatoriu pa Obreros, empecipióse la construcción del Hospital Obreru (güei Guillermo Almenara), ente otres obres de tipu social.<ref>Orrego 2000, pp.{{esd}}895-896.</ref> Sicasí, nel últimu tramu del gobiernu de Benavides fíxose bultable'l fadiu de la población. El 19 de febreru de [[1939]], aprovechando que Benavides topábase ausente de Lima, asocedió la intentona golpista del xeneral [[Antonio Rodríguez Ramírez]], quien llegó a ocupar Palaciu de Gobiernu, pero finalmente venció ametralláu pola guardia d'asaltu.<ref name="Antonio">[http://www.caretas.com.pe/Main.asp?T=3082&S=&id=12&idE=1088&idSTo=0&día=62651 «Balacera carnavalera». Revista Caretes, Nᵘ{{esd}}2270. 14 de febreru del 2012.]</ref> Viendo pos, que la so popularidá empezaba a menguar, Benavides decidió convocar a eleiciones. Pero antes convocó a un plebiscitu, que se realizó'l 18 de xunu de 1939, y pol cual aprobáronse importantes reformes constitucionales pa guarnir el Poder Executivo en desmedro del Llexislativu.<ref>Chirinos 1985, tomu II, p.{{esd}}126.</ref> Les [[Eleiciones xenerales de Perú de 1939|eleiciones xenerales]] realizáronse'l 22 d'ochobre de 1939. El candidatu del gobiernu, el banqueru [[Manuel Prado Ugarteche]] (fíu del presidente [[Mariano Ignacio Prado]]), ganó con facilidá al so contrincante, l'abogáu [[José Quesada Larrea]]. Falar de fraude eleutoral.<ref>Chirinos 1985, tomu II, pp.{{esd}}127-128.</ref> === Les Democracies sonces (1939-1948) === [[Archivu: Manuel Prado Ugarteche.jpg|miniatura|180px|derecha|[[Manuel Prado Ugarteche]], presidente constitucional de Perú en dos periodos: 1939-1945 y 1956-1962.]] [[Manuel Prado Ugarteche|Manuel Prado]] asumió la presidencia'l 8 d'avientu de 1939, empecipiando lo que sería'l so primer gobiernu (1939-1945). El so gobiernu foi d'una relativa democracia. Caltuvo proscritu al Partíu Aprista y recibió el sofitu del Partíu Comunista. Siguió en gran parte la obra realizada pol xeneral Benavides, calteniendo fuertes venceyos cola oligarquía. Esti primer gobiernu de Prado coincidió col desenvolvimientu de la [[Segunda Guerra Mundial]] na cual el Perú allinióse decididamente col [[Aliaos de la Segunda Guerra Mundial|bandu aliáu]], siendo'l primer país de Llatinoamérica en romper rellaciones coles potencies de la Exa. Mientres una xunta estraordinaria de cancilleres realizada en [[Rio de Janeiro]], a principios de 1942, foi l'actitú peruana la qu'inclinó a los representantes de los demás países americanos a sofitar a [[Estaos Xuníos]]. D'otru llau, la guerra mundial tuvo repercusiones na economía peruana. Les importaciones baxaron notablemente pero los productos d'esportación aumentaron. La escasez de productos d'importación pal consumu nacional fixo surdir nueves industries que reemplazaron a los productos estranxeros con bon ésitu. Otru ésitu internacional del gobiernu de Prado foi la [[Guerra peruanu-ecuatoriana|Guerra contra l'Ecuador de 1941]]. En xunu d'esi añu, l'[[exércitu ecuatorianu]] afrelló la zona de [[Zarumilla]], na frontera norte peruana, lo que desamarró'l conflictu armáu. El Perú formara una unidá de paracaidistes na zona y fixo usu d'ella nel primer combate nel Hemisferiu Sur onde intervinieron tropes aerotresportaes, que produció tomar de [[Puerto Bolívar (Ecuador)|Puerto Bolívar]] el 31 de xunetu de 1941, mes cuando cesaron les operaciones militares. Del llau peruanu recuérdase la inmolación del teniente CAP [[José Quiñones Gonzáles]] na misión aérea contra les bateríes ecuatorianes en Quebrada Seca. L'Exércitu peruanu ocupó parte de la provincia ecuatoriana d'[[Provincia d'El Oro|El Oro]], xunto al Océanu Pacíficu, lo mesmo que de partes de la provincia de [[Provincia de Loja|Loja]] y reafitó el so control sobre los territorios orientales amazónicos sobre los que l'Ecuador reclamaba soberanía. [[Archivu:Protocolo de Río.jpg|miniatura|180px|left|Firma del [[Protocolu de Rio de Janeiro]] (1942).]] En [[Rio de Janeiro]] ([[Brasil]]) roblóse'l [[Protocolu de Rio de Janeiro|Protocolu de Paz, Amistá y Llendes de Rio de Janeiro]], el 29 de xineru de 1942, qu'atayó la centenaria disputa estremera con dicha nación, anque los problemes derivaos pola demarcación fronteriza habríen d'ocupar inda'l restu del sieglu XX. Pa les [[Eleiciones xenerales de Perú de 1945|eleiciones de 1945]] conformar por [[Frente Democráticu Nacional (Perú)|Frente Democráticu Nacional (FDN)]], conformáu por diversos partíos y movimientos, siendo'l más importante'l [[APRA|Partíu Aprista]]. Esti Frente llogróse gracies a un alcuerdu ente'l líder aprista, Haya de la Torre, y el mariscal Benavides, qu'entá caltenía ascendiente nel Exércitu. El FDN llanzó la candidatura del xurista '''[[José Luis Bustamante y Rivero]]''', que resultó trunfador, ganando a la candidatura del xeneral [[Eloy Ureta]], el vencedor de la guerra col Ecuador de 1941. Bustamante asumió la presidencia'l 28 de xunetu de 1945. Fechu notable de la so xestión foi estender la soberanía peruana nuna estensión de doscientes milles marines, por Decretu Supremu expedíu'l 1 d'agostu de 1947. Nel aspeutu económicu produciéronse series dificultaes. La inflación creció y los salarios perdieron el so poder adquisitivu. Frente al malestar social, manifestáu en fuelgues, Bustamante aplicó una política d'asistencia social, d'inspiración aprista. Otres midíes aplicaes, como'l [[control de cambéu]]s y los controles de precios, nun variaron l'aguda situación. Pela so parte, el sector esportador agru-mineru reclamó la eliminación total del control de cambeos y de la restricción de les importaciones, que los afectaba direutamente a los bolsos. Nel aspeutu políticu, Bustamante perdió llueu'l sofitu de los apristas, al negase a ser un simple preséu manipulable d'estos. L'asesinatu de [[Francisco Graña Garland]], direutor del diariu ''[[La Prensa (Perú)|La Prensa]]'' (d'enclín antiaprista), asocedíu'l 7 de xineru de 1947,<ref name="A">{{cita web |url = http://www.larepublica.pe/columnistes/en-construccion/violencia-y-corrupcion-17-12-2008 |títulu = Violencia y corrupción |fechaaccesu = 9 de xineru de 2013 |autor = Nelson Manrique |fecha = 17 d'avientu de 2008 |editorial = La República (Perú) |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20130615085601/http://www.larepublica.pe/columnistes/en-construccion/violencia-y-corrupcion-17-12-2008 |fechaarchivu = 15 de xunu de 2013 }}</ref> foi atribuyíu al aprismo y marcó l'entamu de la rotura del gobiernu con esti partíu. Los apristas pasaron a exercer una desaforada oposición y los más aponderaos de los sos miembros entamaron una revolución. Ente que la oligarquía, qu'esixía mano dura contra los apristas, pasó tamién a conspirar, entendiéndose colos militares. El 3 d'ochobre de 1948, el sector estremista del aprismo fomentó la rebelión de la marinería nel Callao, que foi entartallada sangrientamente. Bustamante punxo fora de la llei al partíu aprista, pero los sos díes nel poder yá taben contaos. El 27 d'ochobre de 1948, el xeneral [[Manuel A. Odría]], a la cabeza de la guarnición d'[[Arequipa]], llevantar en contra del gobiernu, proclamando una Revolución Restauradora”. El trunfu del movimientu decidióse cuando la guarnición de Lima, al mandu del xeneral [[Zenón Noriega Agüero|Zenón Noriega]] sumar a Odría. Bustamante foi deportáu escontra [[Buenos Aires]]. === La Restauración oligárquica y el Ochenio de Odría (1948-1956) === {{AP|Ochenio de Manuel Odría}} El periodu conocíu como l'"Ochenio de Odría" estremar en dos fases: la Xunta Militar de Gobiernu (1948-1950) y la Presidencia de la República (1950-1956). Dalgunos definir como una dictadura de derecha”; pa otros foi solo un gobiernu autoritario y popular. Retornaben asina los militares al poder, tres ocho años de gobiernu civil. Depuestu'l presidente Bustamante, los militares golpistes instauraron una Xunta Militar, presidida pol xeneral Manuel A. Odría, quien impunxo un gobiernu autoritariu, enérxicamente ''antiaprista'' y ''[[anticomunismu|anticomunista]]''. Suprimiéronse les garantíes individuales, consagrada indefinidamente con una arbitraria Llei de Seguridá Interna, dirixida con especial durez contra'l APRA. Celebru de la represión foi'l direutor de gobiernu, [[Alejandro Esparza Zañartu]] (depués ministru de Gobiernu). Los líderes apristas fueron encarcelaos o deportaos. Haya de la Torre se asiló na embaxada de [[Colombia]] y el gobiernu peruanu esixó la so entrega, lo qu'anició un incidente diplomáticu con dichu país, que foi alzáu hasta'l [[Corte Internacional de Xusticia]] de [[L'Haya]]. Finalmente, Haya de la Torre abandonó la embaxada y salió aldu al destierru en 1954. La Xunta Militar decidió convocar a eleiciones presidenciales en 1950. Odría sería'l candidatu, pero esistía un problema formal: d'alcuerdu a la Constitución, el ciudadanu qu'aspirara a la presidencia nun tenía d'exercer coles mesmes el poder, al que tenía d'arrenunciar, mínimu, seis meses antes de les eleiciones. Odría dio entós la so famosa “baxada al llanu”: faltando malapenes un mes pa les eleiciones dexó'l poder al xeneral [[Zenón Noriega]] (1 de xunu de 1950). La oposición, axuntada nuna ''Lliga Nacional Democrática'', presentó de la mesma la candidatura del xeneral [[Ernesto Montagne Markholz]], que foi prindáu. En protesta, españó la [[rebelión d'Arequipa de 1950|rebelión d'Arequipa]] que foi reprimida sangrientamente pol gobiernu. Odría venció según únicu candidatu nes eleiciones xenerales del 2 de xunetu de 1950. [[Archivu: El Vicealmirante Roque Saldías y el General Manuel A. Odría Presidente de la República (1948-1956)..tif|miniatura|derecha|284x284px|El presidente [[Manuel A. Odría]] xunto con dalgunos de los sos ministros.]] Odría xuró como Presidente Constitucional el 28 de xunetu de 1950. Del so gobiernu merecen destacar la gran obra educativa y de seguridá social, según la relativa recuperación económica y financiera del país, favorecíu en parte por una beneficiosa coxuntura internacional: la [[guerra de Corea]], que traxo un aumentu les esportaciones y el repique de los sos precios. El gobiernu foi pródigu en grandes obres d'infraestructura, que dieron emplegu a miles de trabayadores. Les inversiones qu'en 1948 llegaben a 126{{esd}}000{{esd}}000 soles, pasaron de 1{{esd}}000{{esd}}000{{esd}}000 en 1953. Foi según alzáronse grandes unidaes escolares, universidaes nacionales, edificios públicos (como'l del Ministeriu d'Educación), complexos de vivienda, hospitales (como l'Hospital del Emplegáu, güei “Edgardo Rebagliati Martins”; y l'Hospital Militar Central), hoteles, pontes, estadios (como l'[[Estadiu Nacional de Lima]]), etc. Escontra 1954, el gobiernu de Odría yá daba señales d'escosamientu. La oposición entamar pa promover la torna a la democracia. Formóse una '''Coalición Nacional''', que convocó a una xunta nel teatru d'[[Arequipa]], la mesma que foi atacada por matones al serviciu del gobiernu. Ello provocó una masiva protesta de los arequipeños, similar a la de 1950. La ciudá declarar en fuelga xeneral y pidió la destitución del ministru de Gobiernu, [[Alejandro Esparza Zañartu]]. Españó asina la llamada [[Revolución d'Arequipa de 1955]]. Odría abstener d'unviar a les fuercies militares pa reprimir la revuelta. A Esparza nun-y quedó sinón arrenunciar y partir al exiliu. Esti episodiu marcó l'empiezu del fin del réxime odriísta. Odría decidió convocar a eleiciones xenerales en 1956, anunciando qu'él nun participaría como candidatu. Tampoco podíen participar el aprismo y el comunismu. Presentáronse trés candidatos: [[Hernando de Lavalle]], primeramente sofitáu pol gobiernu y pol apocayá fundada [[Partíu Demócrata Cristianu (Perú)|Democracia Cristiana]]; el ex-presidente [[Manuel Prado Ugarteche]], pol [[Movimientu Democráticu Peruanu]] (MDP); y l'arquiteutu [[Fernando Belaunde Terry]], llanzáu por un improvisáu [[Frente Nacional de Mocedaes Democrátiques]], que la so inscripción foi impuesta al Xuráu Nacional d'Eleiciones, tres una protesta memorable realizada nel centru de Lima, conocida como'l “Manguerazo”. El votu aprista, por ser d'un partíu de mases, yera decisivu nestes eleiciones. Prado tuvo l'habilidá de ganase'l sofitu de los apristas, a quien prometió llevanta-yos la proscripción dende'l primer día de xubir al poder. El gobiernu tamién optó por sofitar a Prado, con quien convieno'l llamáu'l Pactu de Monterrico, en cuenta de una total impunidá no que fai a los casos de corrupción del Ochenio. Les eleición realizaron el 17 de xunu de 1956, resultando triunfante Manuel Prado Ugarteche, con 568{{esd}}134 votos (45,5{{esd}}%). === El Reformismu civil moderáu (1956-1968) === {{AP|Historia de Perú ente 1956 y 1968}} [[Archivu: President Don Manuel Prado.JPG|miniatura|150px|left|Doctor [[Manuel Prado Ugarteche]], presidente de Perú per segunda vegada, de 1956 a 1962.]] '''Manuel Prado Ugarteche''' asumió'l gobiernu per segunda vegada'l 28 de xunetu de 1956, pa cumplir un periodu de seis años. Cumpliendo la promesa fecha a los apristas, derogó la Llei de Seguridá Interior, entendiendo na amnistía subsiguiente a tolos presos políticos y a los que se topaben exiliaos. Por ello esta nueva xestión foi llamada'l periodu de la convivencia», yá que se produció un entendimientu ente'l pradismo y el aprismo.<ref>Chirinos 1985, tomu 2, pp.{{esd}}206-208.</ref> Esti segundu gobiernu de Prado desenvolver nun clima de baturiciu motiváu principalmente pola crisis económica. Pa enfrentala nomó como [[Ministru d'Economía y Finances de Perú|ministru de Facienda]] y [[Presidente del Conseyu de Ministros de Perú|presidente del Conseyu de Ministros]] a [[Pedro G. Beltrán]], el direutor del diariu ''La Prensa'', hasta entós aportunante críticu del gobiernu (1959). Beltrán permedió les finances públiques y estabiliza la moneda peruana, non ensin antes adoptar midíes antipopulares de corte [[lliberalismu|lliberal]], como l'alza de la [[gasolina]], el retayu de los subsidios a los alimentos y l'aumentu de la carga tributaria.<ref>Chirinos 1985, tomu 2, pp.{{esd}}212-213.</ref> Per esos años desenvolviéronse enforma les migraciones de la sierra y amontáronse les barriaes en redol a Lima, al puntu de falase de la petrina de miseria” qu'empezaba a arrodiar la capital. Tamién daquella empezó'l despegue de la industria de la [[farina de pexe]], hasta convertir al Perú na primer potencia pesquera del planeta, méritu que se debió a un talentosu empresariu peruanu: [[Luis Banchero Rossi]].<ref>Chirinos 1985, tomu 2, pp.{{esd}}214.</ref> Al averase'l final del gobiernu de Prado, el descontentu popular yera innegable. Metanes esi ambiente convocaron les [[Eleiciones xenerales de Perú de 1962|eleiciones xenerales de 1962]], siendo los principales candidatos los siguientes: * [[Víctor Raúl Haya de la Torre]], pol [[Partíu Aprista]]. * L'arquiteutu [[Fernando Belaunde Terry]], pol partíu [[Aición Popular]] (AP). * El xeneral y ex-presidente [[Manuel A. Odría]], pol so partíu [[Unión Nacional Odriísta]] (UNU).<ref>Chirinos 1985, tomu 2, pp.{{esd}}214-215.</ref> Les eleición realizaron el 10 de xunu de 1962. Al rematar l'escrutiniu nengún candidatu llograra'l terciu de votos qu'esixía la Constitución Política vixente, debiendo entós el Congresu escoyer ente los candidatos que más votación llograren, que yeren los trés enriba mentaos. La situación obligaba a un pactu ente a lo menos dos d'estos trés principales contrincantes. Belaúnde nun quixo transar colos apristas nin colos odriístas, polo que dexó'l campu abierto por qu'apautaren los dos enemigos acérrimos, Haya y Odría, alcordándose qu'esti postreru asumiría la presidencia de la república. Pero al denunciase fraude eleutoral en dellos departamentos, el [[Comandu Conxuntu de les Fuercies Armaes de Perú|Comandu Conxuntu de les Fuercies Armaes]], esixó l'anulación de les eleiciones. Al recibir una respuesta negativa de parte del Xuráu Nacional d'Eleiciones, los militares depunxeron al presidente Prado na madrugada del 18 de xunetu de 1962, cuando faltaben solu once díes pa rematar el so periodu presidencial.<ref>Chirinos 1985, tomu 2, pp.{{esd}}216-219.</ref> Conformóse una '''Xunta Militar de Gobiernu''', presidida pol xeneral '''[[Ricardo Pérez Godoy]]''' y depués pol xeneral '''[[Nicolás Lindley López]]''', qu'anuló les eleiciones y convocó a otres nueves. Esta Xunta tuvo un calter reformista, al puntu qu'esbozó una reforma agraria y creó instituciones destinaes a la planificación estatal y a la promoción cultural.<ref>Rivera 1974, pp.{{esd}}266-269.</ref> Estes midíes teníen como oxetivu realizar una serie de reformes ante la medrana de que'l descontentu social pudiera ser enriáu por sectores radicales d'esquierda. Les nueves [[Eleiciones xenerales de Perú de 1963|eleiciones]] realizáronse'l 9 de xunu de 1963, cola participación de los trés candidatos importantes de l'anteriores eleiciones, ye dicir Haya de la Torre, Belaunde y Odría. Pero esta vegada funcionó en contra de Faya de la Torre la teoría del votu perdíu”: pa munchos yera bien probable que si ganaba nuevamente'l APRA los militares aportunaríen en nun reconocer la resultancia, polo qu'apostaron por Belaunde, que resultó asina trunfador.<ref>Chirinos 1985, tomu 2, p.{{esd}}220.</ref> [[Archivu: Presidente Belaúnde Terry.jpg|miniatura|derecha|180px|Arquiteutu [[Fernando Belaunde Terry]], presidente constitucional de Perú de 1963 a 1968 y de 1980 a 1985.]] L'arquiteutu '''[[Fernando Belaunde Terry]]''' resultó asina escoyíu Presidente Constitucional pal periodu 1963-1969. La so obra tuvo empobinada mayormente a les grandes obres públiques, preferentemente nel interior del país: construcción de carreteres (principalmente la [[Carretera Marxinal de la Selva Marxinal de la Selva]]), aeropuertos, conxuntos habitacionales, reservorios, etc. Coles mesmes, restituyó l'orixe democráticu de les autoridaes municipales ya intentó llevar a cabu una serie de reformes (incluyida una reforma agraria integral).<ref>Rivera 1974, pp.{{esd}}270-284.</ref> Sicasí, el so llabor foi atrabancada constantemente nel parllamentu pola oposición de los odriístas y apristas, que s'aliaron formando la llamada COALICIÓN, que punxo en minoría parllamentaria a los representantes gobiernistas d'[[Aición Popular]] y la [[Partíu Demócrata Cristianu (Perú)|Democracia Cristiana]], que formaron la llamada ALIANZA.<ref>Chirinos 1985, tomu 2, p.{{esd}}221.</ref> Nel interior del país asocedieron los conflictos sociales y l'aición de guerrilles d'inspiración comunista.<ref>López Martínez 2011, p.{{esd}}45.</ref> Tocantes a política económica, Belaunde nun pudo controlar la [[inflación]] y la moneda nacional sufrió una drástica devaluación el 1 de setiembre de 1967, lo que, lóxicamente, causó un terrible malestar social.<ref>Chirinos 1985, tomu 2, p.{{esd}}227.</ref> Coles mesmes alzóse la delda esterna. Amontáronse les migraciones internes, del campu a la ciudá, especialmente en Lima, onde surdieron numberosos barrios marxinales, que se denominaron dempués “pueblos nuevos”, qu'apinaron el problema de la vivienda y aumentaron l'índiz de desocupación. Belaunde encaró la resolución del vieyu problema de [[La Brea y Pariñas]]. Este yera'l nome d'unos xacimientos petrolíferos asitiaos nel norte y esplotaos entós por una compañía [[Estaos Xuníos|estauxunidense]], la ''International Petroleum Company'' (IPC). Mientres décades esta compañía (y la so antecesora británica), negárense a pagar al Estáu'l monto real de los impuestos por esplotación, usando al so favor un error inicial de parte del Estáu na midida de les pertenencies qu'esplotaben.<ref>Tauro del Pino 2001, tomu 9, p.{{esd}}1361.</ref> Esti vieyu pleitu remató'l 13 d'agostu de 1968 cola suscripción del ''Acta de Baltara'', pola cual los xacimientos de La Brea y Pariñas retornaben al Estáu peruanu, ente que l'IPC caltenía solo la vieya refinería de [[Baltara]].<ref>López Martínez 2011, p.{{esd}}48.</ref> Sicasí, españó un escándalu en redol a la supuesta desapaición d'una páxina del contratu de precios de petroleu crudo ente la Empresa Petrolera Fiscal (entidá estatal) y l'IPC (10 de setiembre de 1968), lo que llevantó la suspicacia, tizada pelos medios periodísticos. Esa foi la famosa "Páxina Once", que sirvió de sida por que un grupu d'oficiales del exércitu, encabezaos pol xeneral [[Juan Velasco Alvarado]], dieren un golpe d'estáu menos d'un mes dempués, acusando al gobiernu de “entreguismo”.<ref>Chirinos 1985, tomu 2, p.{{esd}}228.</ref> === El Reformismu militar radical y el cuartu militarismu (1968-1980) === [[Archivu:Juan Velasco Alvarado 1971.jpg|miniatura|300x300px|left|[[Juan Velasco Alvarado]].]] {{AP|Gobiernu Revolucionariu de les Fuercies Armaes}} El autodenominado ''Gobiernu Revolucionariu de les Fuercies Armaes'' instalóse'l 3 d'ochobre de 1968, tres el derrocamientu del presidente Belaúnde,<ref>https://elcomercio.pe/economia/peru/efectos-economicos-golpe-juan-velasco-alvarado-noticia-563880-noticia/</ref><ref>https://lineadetiempo.iep.org.pe/public/10/el-golpe-de-velasco</ref><ref>https://www.elhistoriador.com.ar/juan-velasco-alvarado-y-la-revolucion-peruana-de-1968/</ref> quien foi sacáu a encomalo de Palaciu de Gobiernu y desterráu a Arxentina. Estremar en dos fases: la primera, encabezada pol xeneral [[Juan Velasco Alvarado]] (1968-1975) y la segunda, pol xeneral [[Francisco Morales Bermúdez]] (1975-1980). El gobiernu de '''Juan Velasco Alvarado''' definióse como nacionalista, antimperialista (especialmente anti-[[Estaos Xuníos|estauxunidense]]) y antioligarca, claramente empobináu escontra la esquierda, lo que lo estremaba del restu de les dictadures llatinoamericanes. El so plan de gobiernu esponer nel llamáu “Plan Inca”.<ref>https://www.lifeder.com/plan-inca/</ref> La so primer aición foi ordenar tomar de les instalaciones del IPC en Baltara, la mesma que la realizaron les fuercies de la Primer Rexón Militar con sede en Piura, al mandu del xeneral Fermín Málaga.<ref>{{Cita web |url=https://repositorio.une.edu.pe/handle/20.500.14039/6472 |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220905163745/https://repositorio.une.edu.pe/handle/20.500.14039/6472 |fechaarchivu=2022-09-05 }}</ref><ref>https://otramirada.pe/9-de-octubre-la-dignidad-nacional</ref><ref>https://elcomercio.pe/politica/pagina-11-revelaciones-50-anos-despues-fernando-vivas-noticia-546844-noticia/</ref> Esti fechu tuvo un impautu favorable nel país y ayudó al gobiernu a consolidase nel poder. Entamó depués una ambiciosa reforma agraria, una masiva nacionalización de bancos y empreses y tomó midíes pa fomentar una gran industria estatal.<ref>{{Cita web |url=https://www.midagri.gob.pe/portal/objetivos/70-marco-legal/titulacion-agraria-en-el-peru/413-el-proceso-de-reforma-agraria |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220704152359/https://www.midagri.gob.pe/portal/objetivos/70-marco-legal/titulacion-agraria-en-el-peru/413-el-proceso-de-reforma-agraria |fechaarchivu=2022-07-04 }}</ref><ref>https://otramirada.pe/el-gobierno-de-velasco-y-la-reforma-agraria</ref><ref>http://www.scielo.org.pe/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0254-92122013000100005</ref> D'otru llau, controló la radio y la televisión y confiscó la prensa escrita. Pero los problemes del reformismu militar evidenciaron puestu ineficiencia, empeñaron al Estáu y llanzar a una aguda crisis económica. N'efeutu, les grandes reformes entamaes col propósitu de camudar la fisonomía del país agravaron la situación económica, por cuenta de les sos costos enormes. Multiplicáronse les empreses estatales, con un númberu crecíu d'emplegaos, que por corrupción o ineficiencia, producieron enormes perdes. Pero foi l'atropellu a la llibertá de prensa lo qu'anició que per primer vegada surdieren nes cais de Lima manifestaciones populares contra la dictadura. Los díes 28 a 30 de xunetu de 1974 la mocedá del [[Distritu de Miraflores (Lima)|distritu de Miraflores]] apoderar de les cais y places, alzando la so voz de protesta. Más de 400 manifestantes fueron deteníos. En febreru de 1975 empecipiar en Lima una fuelga de policías, quien se quexaben de maltratos y esixíen aumentu de los sos sueldos. Los policías acuarteláronse pacíficamente en Radio Patrulla, na avenida 28 de xunetu del centru de Lima. Na medianueche del 4 al 5 de febreru, fueron despiadadamente atacaos pola tropa y les unidaes blindaes del exércitu. Munchos policías fuxeron; otros rindiéronse. Producióse tamién un númberu indetermináu de muertos y mancaos.<ref>Chirinos Soto 1985, p.{{esd}}318.</ref> Na mañana del 5 de febreru españó la más grave protesta popular, el llamáu '''[[Limazo]]'''. Grupos de revoltosos percorrieron la ciudá y amburaron el Casino Militar de la Plaza San Martín, el llocal del diariu ''Correo'' y les oficines de [[Sistema Nacional de Sofitu a la Movilización Social|SINAMOS]] (entidá estatal qu'oficiaba como base política del réxime). L'exércitu salió a la cai, y nel intre de la tarde y la nueche d'esi mesmu día, restableció l'orde y fixo un númberu indetermináu de víctimes. El gobiernu suspendió les garantíes constitucionales ya impunxo el toque de queda. El saldu oficial foi de 86 muertos, 155 mancaos, 1,012 deteníos y 53 policías enxuiciaos.<ref>Datos de Aldo Panfichi y Dirk Kruijt, citaos en ''El Perú Contemporaneu'', de Ricardo Portocarrero Grados (2000), p.{{esd}}1105.</ref> Velasco acusó a la [[CIA]] y al [[Partíu Aprista]] d'afalar los disturbios. Pero'l so réxime yá taba mancáu de muerte. [[Ficheru:Víctor Raúl Haya de la Torre.jpg|miniaturadeimagen|216x216px|[[Víctor Raúl Haya de la Torre]], líder del APRA, que presidió l'Asamblea Constituyente de 1978-1979. Finó pocu dempués de roblar la Constitución de 1979.]] El 29 d'agostu de 1975, el xeneral '''[[Francisco Morales Bermúdez]]''', entós [[Presidencia del Conseyu de Ministros de Perú|Presidente del Conseyu de Ministros]], lideró un golpe d'estáu incruento dende la ciudá de [[Tacna]] y derrocó a Velasco, aición conocida como'l '''[[Tacnazo]]'''. Morales Bermúdez llanzó un manifiestu al país, que taba sofitáu poles Fuercies Armaes y Policiales, y onde esplicaba que'l so propósitu yera “esaniciar los personalismos y les esviaciones” que'l procesu revolucionariu venía sufriendo. Velasco, que dende diba meses topábase enfermu, y habíase-y inclusive toyíu una pierna, abandonó pacíficamente Palaciu de Gobiernu y retiróse a la so residencia de Chaclacayo. nun volvió intervenir en política y finó en 1977. Morales Bermúdez enfrentó'l descontentu y presión popular pa retornar a la democracia. Nel planu económicu siguió la crisis financiera, carauterizada poles continues devaluaciones de la moneda. El 19 de xunetu de 1977, realizóse un paru nacional impulsáu pola [[Confederación Xeneral de Trabayadores de Perú|CGTP]], central sindical d'enclín comunista, que reclamaba un aumentu xeneral de sueldos y salarios acordies con l'alza del costu de vida. Esti paru tuvo un masivu sofitu de parte de la ciudadanía. Lima quedó paralizada mientres 24 hores d'una manera nunca antes vistu. Depués vinieron diverses movilizaciones nacionales. Morales Bermúdez convocó entós a una [[Asamblea Constituyente de 1978 (Perú)|'''Asamblea Constituyente''']], como un primer pasu pa la torna a la llegalidá. Dicha Asamblea instalóse'l 28 de xunetu de 1978 y foi presidida pol líder aprista [[Víctor Raúl Haya de la Torre]]. Tres un añu d'alderiques promulgóse una [[Constitución pa la República de Perú (1979)|nueva '''Constitución''' en 1979]], so que la so rexencia convocar a les [[Eleiciones xenerales de Perú de 1980|eleiciones democrátiques de 1980]], nes cualos trunfó'l líder d'Aición Popular y ex-presidente Fernando Belaunde Terry, que volvió asina nuevamente al poder, retornando la democracia. El gobiernu militar durara 12 años en total. === El Conflictu Armáu Internu y la crisis económico y social (1980-2000) === {{AP|Historia de Perú dende 1980}} Mientres la década de 1980, el Perú enfrentó nuna fuerte crisis económica y social, debíu al descontrol del gastu fiscal, una considerable delda esterna y la creciente [[inflación]] xunto col conflictu armáu internu, acentuada pola apaición de los [[organización terrorista|grupos terroristes]] d'inspiración [[comunismu|comunista]] que pretendíen instaurar un nuevu Estáu por aciu la llucha armada, como [[Senderu Lluminosu]] primeru y el [[Movimientu Revolucionariu Túpac Amaru|MRTA]] dempués. Inauguráu'l [[Segundu Gobiernu de Fernando Belaúnde Terry|segundu gobiernu]] de '''[[Fernando Belaúnde Terry]]''' (1980-1985), de momentu restituyéronse a los sos propietarios los medios de comunicación espropiaos pola dictadura militar. Convocáronse tamién a eleiciones municipales, restaurándose asina l'orixe democráticu de los gobiernos llocales. Nel aspeutu internacional, enfrentó col Ecuador el llamáu [[conflictu del Falsu Paquisha]] y sofitó a l'Arxentina mientres la [[guerra de les Malvines]]. Pero nel aspeutu internu, tuvo qu'enfrentar los efeutos desastrosos del [[Fenómenu del Neñu]], el surdimientu del remanar de los yá mentaos grupos terroristes de Senderu Lluminosu y el MRTA, y l'agravamientu de la crisis económica que causó una folada de fuelgues y paros llaborales, que s'enllargaría mientres tola década. Magar tener mayoría parllamentaria (a diferencia del so primer mandatu), esti segundu gobiernu belaundista nun apinó les mires de la ciudadanía. Sicasí, Belaunde llevó alantre una política d'obres públiques, especialmente no referente a la educación, vivienda y carreteres. [[Archivu:Garciaalan09112006.jpg|miniatura|150px|left|El presidente [[Alan García Pérez]].]] La gastadura sufierta pola derecha peruana mientres los primeros años de la década aseguraron el trunfu del Partíu Aprista n'[[Eleiciones xenerales de Perú de 1985|eleiciones xenerales de 1985]], que'l so líder, el diputáu '''[[Alan García Pérez]]''', convirtióse asina nel primer presidente aprista de la historia (1985-1990), cuntando con un masivu sofitu popular nos entamos del so gobiernu. Sicasí, tampoco pudo acabar colos problemes económicos del país: la crisis económica algamó'l so peor nivel, con una hiperinflación galopante (productu de la emisión masiva de moneda ensin respaldu) y escasez d'alimentos, en mediu del aumentu de l'actividá terrorista. Bien dau a posar grandilocuentes y al discursu efeutista, García rompió colos organismos internacionales de creitu y entamó una fallida estatización de la banca. Esta última aición xeneró la protesta de la sociedá civil liderada pol escritor [[Mario Vargas Llosa]], quien, al frente del llamáu [[Movimientu Llibertá]] (neolliberal y pro empresa), encabezó una coalición de fuercies de centru derecha, denominada Frente Democráticu ([[Fredemo]]), con mires a les [[Eleiciones Xenerales 1990 (Perú)|eleiciones xenerales de 1990]]. El discursu de Vargas Llosa favoreció que'l pensamientu lliberal, hasta entós escluyíu del alderique políticu (apoderáu pola derecha conservadora y l'esquierda radical), fuera ganando terrenal, especialmente ente la clase media. Pa 1990, la situación de Perú yera la d'un país en quiebra económica, ignoráu polos inversionistas y con un nivel d'inflación enxamás antes vivíu pola población; y con un estáu ineficiente que nun podía responder a los problemes del país. Los principales candidatos presidenciales nesi añu fueron l'escritor [[Mario Vargas Llosa]], pol Fredemo, y [[Luis Alva Castro]], candidatu oficialista del Partíu Aprista y ex ministru d'economía. Sicasí, faltando poques selmanes pa les eleiciones, surdió una figura hasta entós desconocíu en política, l'inxenieru agrónomu y ex rector de la Universidá Nacional Agraria, '''[[Alberto Fujimori Fujimori]]''', qu'encabezaba un improvisáu partíu llamáu [[Cambéu 90]]. Nes eleiciones del 8 d'abril de 1990 Fujimori quedó en segundu llugar detrás de Vargas Llosa, forzando asina a una segunda vuelta eleutoral. Esta realizó'l 10 de xunu de 1990 y la so resultancia foi'l trunfu de Fujimori con un 62{{esd}}% de los votos, frente al 38{{esd}}% que llogró Vargas Llosa. [[Archivu:Al Fujimori.jpg|miniatura|180px|derecha|El presidente [[Alberto Fujimori]] en 1998.]] El [[Gobiernos d'Alberto Fujimori|gobierno de Fujimori]] inauguróse'l 28 de xunetu de 1990, metanes la mira xeneral. Pa enfrentar la crisis económica y la hiperinflación, Fujimori aplicó'l llamáu ''fujishock'', siguiendo les direutives del Fondu Monetariu Internacional. Nel aspeutu políticu, desenvolvió un discursu contra los partíos políticos llamaos “tradicionales”, a los que culpó de la llaceriosa situación del país. Utilizando aquello como sida y metanes denuncies de corrupción contra miembros de los parientes presidenciales, el 5 d'abril de 1992, encabezó un golpe d'estáu denomináu'l [[autogolpe de 1992]], con sofitu de les Fuercies Armaes, por aciu el cual eslleió dambes cámares del Congresu ya intervieno al Poder Xudicial. Depués d'ello convocó a un [[Congresu Constituyente Democráticu|Congresu constituyente]], que promulgó la [[Constitución Política de Perú (1993)|Constitución de 1993]], la mesma que ta anguaño vixente. El gran trunfu de Fujimori foi la derrota del terrorismu, que los sos principales cabezaleros fueron prindaos, enxuiciaos y condergaos con penes severes. El momentu cume constituyir la captura del líder senderista [[Abimael Guzmán]], asocedida'l 12 de setiembre de 1992, resultáu d'un escelente llabor de siguimientu realizada pola DINCOTE (Direición Nacional contra'l Terrorismu).<ref>López Martínez 2010, p.{{esd}}69.</ref> Amás, Fujimori aplicó reformes lliberales na economía, que llantaron los cimientos necesarios pa la recuperación de la maltrecha economía peruana y el so ulterior despegue. Los años noventa significaron asina la definitiva cancelación del modelu económicu empobináu pol Estáu que rexía'l Perú dende la dómina del reformismu militar de los años 70. Foi entós cuando s'amenorgó'l tamañu del Estáu, abrióse la economía al mercáu internacional, y privatizáronse una serie d'empreses estatales, munches de les cuales fueren utilizaes como botinos políticos polos partíos políticos nel poder. Gociando de popularidá pola so victoria sobre'l terrorismu y los sos aciertos nel planu económicu, Fujimori foi reelixíu presidente en 1995, ganando nes [[Eleiciones xenerales de Perú de 1995|eleiciones xenerales de 1995]] a la candidatura del embaxador [[Javier Pérez de Cuéllar]], ensin necesidá de dir a segunda vuelta. Nesti segundu gobiernu, llogró terminar la delimitación de la frontera norte cola República del Ecuador, dempués del [[Guerra del Cenepa|conflictu del Cenepa]], según el Protocolu de Rio de Janeiro de 1942 y la Declaración de Paz de Itamaraty de 1995. D'otru llau, enfrentó la crisis de los rehenes de la residencia del embaxador xaponés, tomada por un comandu del MRTA, crisis que foi superada n'abril de 1997, cuando nuna aición militar sorpresiva, fueron lliberaos 71 de los 72 rehenes qu'inda se calteníen cautivos.<ref>López Martínez 2010, pp.{{esd}}70-72.</ref> Sicasí, l'autoritarismu y la rede de corrupción que texó'l so principal asesor, [[Vladimiro Montesinos]], xefe del Serviciu d'Intelixencia Nacional (ENSIN), acabaron por socavar al réxime fujimorista. Yá dende 1996, Fujimori empecipió maniobres llegales pa poder postular per tercer vegada consecutiva como candidatu a la presidencia nel 2000, magar que la Constitución de 1993 dexaba solamente una segunda reeleición consecutiva. Pa faer vidable tal proyeutu, diose la llei denominada d'Interpretación Auténtica de la Constitución, pola cual nun se tomaba en cuenta la so primer eleición de 1990, sinón solo la del 1995, aduciendo que la norma constitucional aplicar a partir de 1993. === La República Empresarial === Nes [[Eleiciones xenerales de Perú de 2000|eleiciones xenerales del 2000]], Fujimori presentar por tercer vegada consecutiva como candidatu presidencial, cola ventaya que-y reportaba exercer la presidencia, en desmedro de los demás candidatos. Na primer vuelta realizada'l 9 d'abril, Fujimori llogró'l 49,8{{esd}}% de los votos frente al 40,3{{esd}}% alcanzáu pol economista [[Alejandro Toledo Manrique|Alejandro Toledo]] (con estudios y carrera llabraos nos Estaos Xuníos), pol partíu [[Perú Posible]]. Pa la mayoría, estes eleiciones taben manipoliaes dende Palaciu de Gobiernu, y por ello, Toledo decidió nun dir a la segunda vuelta (anque ensin presentar nunca'l so arrenunciu oficial ante'l Xuráu Nacional d'Eleiciones), llamando a la población a votar en blancu. El 28 de mayu, Fujimori presentar en solitariu na segunda vuelta, y antes de ser proclamáu pol JNE, foi reconocíu polos comandantes xenerales de les Fuercies Armaes y el direutor xeneral de la Policía, lo cual constituyía una irregularidá. D'esa manera, tres unes cuestionaes eleiciones, Fujimori llogró un tercer mandatu. La oposición, conformada polos diversos partíos políticos y organizaciones civiles de diversa índole, intentó evitar la juramentación de Fujimori el día 28 de xunetu del 2000, pero nun llogró'l so oxetivu. Mientres la protesta, asocedió la quema d'una sede del Bancu de la Nación en Lima, nel cual morrieron seis emplegaos, fechu que s'atribuyó a elementos contrataos pol gobiernu pa culpar a los manifestantes. Seis selmanes dempués, el 14 de setiembre, la Canal N espublizó un videu onde s'amosaba a Montesinos apurriendo dineru al congresista de la oposición Alberto Kouri, por que se pasara a les files del fujimorismo. Súpose tamién de la esistencia de más videos d'otros congresistes d'oposición y empresarios sobornaos por que favorecieren al Gobiernu. Esti destape bastió la cayida del réxime. L'asesor Montesinos fuxó del país, diendo a Panamá y finalmente a Venezuela, onde darréu sería prindáu y traíu al Perú, topándose dende entós en prisión. Pela so parte, Fujimori abandonó'l país solicitando permisu p'asistir al cume de l'[[APEC]] en [[Brunéi]], pero depués dirixóse al Xapón, país del cual yera ciudadanu y dende el cual arrenunció por fax, abellugándose ellí. El Congresu nun aceptó l'arrenunciu y destituyir, inhabilitándolo pa exercer tou cargu políticu, por diez años.<ref>López Martínez 2010, p.{{esd}}72.</ref> L'entós Presidente del Congresu, '''[[Valentín Paniagua]]''', foi investido como nuevu Presidente de la República ante l'arrenunciu de los dos vicepresidentes, el 22 de payares del 2000, empecipiándose asina un periodu de transición. El gobiernu de transición (que cuntó cola collaboración del pernomáu embaxador [[Javier Pérez de Cuellar]], como primer ministru), empobinar a la organización de nueves eleiciones y a una fonda campaña de moralización del aparatu públicu y les fuercies militares que cayeren so la influencia del sistema. Paniagua robló contratos d'esplotación de los xacimientos de [[gas de Camisea]], y convocó a un discutiniu [[Comisión de la Verdá y Reconciliación (Perú)|Comisión de la Verdá]] pa investigar la llucha contra'l terrorismu de los últimos años.<ref>López Martínez 2010, pp.{{esd}}73-74.</ref> Pa les [[Eleiciones xenerales de Perú de 2001|eleiciones xenerales del 2001]], los principales candidatos fueron: l'economista '''[[Alejandro Toledo Manrique]]''', nuevamente pol partíu [[Perú Posible]]; el ex-presidente [[Alan García]], que retornó del so exiliu y encabezó'l [[Partíu Aprista]], al que revitalizó; y [[Lourdes Flores]], por [[Alianza Eleutoral Unidá Nacional|Unidá Nacional]]. Na primer vuelta realizada'l 8 d'abril de 2001, encabezó Toledo la preferencia de la ciudadanía con 36,51{{esd}}% de los votos, quedando nun sospriende segundu llugar García, con 25,7{{esd}}% de los sufraxos. Na segunda vuelta trunfó Toledo col 53,08{{esd}}% de los votos, ente que García llogró 46,92{{esd}}%. [[Archivu:Alejandro Toledo DAVOS2003.jpg|miniatura|180px|left|El presidente [[Alejandro Toledo Manrique|Alejandro Toledo]] nel 2003.]] El 28 de xunetu del 2001 xuró Toledo como Presidente de la República, pal periodu 2001-2006. La paradoxa de la so [[Gobiernu d'Alejandro Toledo|gobierno]] foi que goció de baxa popularidá, envolubráu n'acusaciones de corrupción de la más variada índole, mientres la economía peruana llogró superar la recesión y tuvo una gran crecedera especialmente na capital, la sierra central y la mariña norte. Nesti periodu empecipió la negociación d'un [[Tratáu de Llibre Comerciu Perú-Estaos Xuníos|Tratáu de Llibre Comerciu]] colos [[Estaos Xuníos]] el cual nel so momentu nun foi vistu con bonos güeyos polos llabradores del país porque tarrecíen que tuviera un efeutu negativu sobre les sos economíes. A los llogros macroeconómicos de Toledo, habría qu'amestar al so favor el respetu al orde constitucional y a toles llibertaes, principalmente la de prensa. D'otru llau, mientres el so periodu produció la llegada a Chile d'Alberto Fujimori, procedente del Xapón. Empecipiáronse los trámites d'estradición del ex-presidente, sobre quien pesaben pergraves acusaciones de violación a los derechos humanos.<ref>López Martínez 2010, pp.{{esd}}74-76.</ref> Dicha estradición finalmente concretaríase nel 2007.<ref>{{Cita publicación | autor = | títulu = Fujimori: la Corte Suprema de Chile aprobó la estradición | añu = 21 de setiembre de 2007 | revista = Mining Press Perú | url = http://www.miningpress.com.pe/nota/84179/fujimori-la corte suprema-de-chile-aprobo-la-extradicion- }}</ref> La protesta social más grave foi'l llamáu Arequipazo, asocedíu na ciudá d'Arequipa en xunu del 2002, que provocó la cayida del primer gabinete ministerial de Toledo. Tamién asocedió una revuelta en [[Ilave]] (Puno), onde una alteria enfurecida acoradó al so alcalde, n'abril del 2004; y el llamáu [[Andahuaylazo]], que foi una asonada d'[[Etnocacerismo|etnocaceristas]] dirixida pol mayor del Exércitu Peruanu [[Antauro Humala]] (presuntamente por órdenes del so hermanu Ollanta Humala), quien prindó la comisaría d'[[Andahuaylas]] (Apurímac) y provocó la muerte de cuatro policías, nos primeros díes del añu 2005.<ref>{{Cita publicación | autor = | títulu = (CRONOLOXÍA) 'Andahuaylazo', l'intentu de golpe que dexó seis muertos | añu = 24 de mayu de 2011 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/lima/759535/noticia-cronologia-andahuaylazo-intento-golpe-que-dexo-muertos }}</ref> Nes [[Eleiciones xenerales de Perú de 2006|eleiciones xenerales del 2006]], los principales candidatos a la presidencia de la República fueron l'oficial del Exércitu de Perú en situación de retiru [[Ollanta Humala Tasso]], por [[Unión pol Perú]]; el ex-presidente Alan García, pol Partíu Aprista; y Lourdes Flores, por Unidá Nacional. El más novel d'estos candidatos, Humala, fixérase conocíu por una asonada qu'encabezó nes acabadures del gobiernu de Fujimori, el llamáu [[llevantamientu de Locumba]]. Na primer vuelta realizada'l 9 d'abril del 2006, Humala quedó enriba, col 30,62{{esd}}% de les preferencies, y García quedó de segundes, col 24,33{{esd}}%,<ref>Portal de la ONPE: [http://www.web.onpe.gob.pe/modEleiciones/eleiciones/resultaos2006/1ravuelta/index.onpe Resultaos Primer Vuelta Eleutoral Xeneral 2006].</ref> superando de manera afecha a Lourdes Flores, considerada como la candidata de la derecha. La campaña pola segunda vuelta ente Humala y García plantegó un dilema a miles de peruanos. A García, magar un discursu y perfil más moderáu, recordábase-y la so desastrosa xestión presidencial de 1985-1990; y a Humala, col so mensaxe radical empobináu escontra la esquierda, identificábase-y col autoritarismu al estilu del presidente venezolanu [[Hugo Chávez]], quien inclusive intervieno groseramente al so favor, daqué inéditu nel marcu de les rellaciones internacionales. Pa diversos analistes, esta intromisión del chavismu favoreció a la candidatura de García.<ref name="López Martínez_1">López Martínez 2010, p.{{esd}}76.</ref> La segunda vuelta, realizada'l 4 de xunu de 2006, metanes un ambiente d'incertidume pol futuru de la democracia, dio por trunfador a García, col 52.6{{esd}}% de los votos, ente que Humala quedó con 47.3{{esd}}% de los mesmos.<ref>Portal de la ONPE: [http://www.web.onpe.gob.pe/modEleiciones/eleiciones/resultaos2006/2davuelta/index.onpe Resultaos Segunda Vuelta Eleutoral Xeneral 2006].</ref> [[Archivu:Conmemoración 189 aniversario independencia nacional 3.jpg|miniatura|derecha|El presidente [[Alan García Pérez]] saludáu polos llexisladores miembros de la Comisión de Recibu designada pa da-y la bienvenida a la so llegada al Palaciu Llexislativu. Añu 2010.]] El [[Segundu Gobiernu de Alan García Pérez|segundu gobiernu de '''Alan García Pérez''']] carauterizar pol so marcáu interés en favorecer la inversión estranxera, pol deséu d'acelerar la integración de Perú colos grandes mercaos mundiales y d'afalar al empresariáu a inyectar les sos capitales nel país. A última hora, siguió los lineamientos de la política económica trazada dende 1990 (ye dicir tres el fin del so primer gobiernu). Ente otros alcuerdos, llogró finiquitar el [[Tratáu de Llibre Comerciu|TLC]] colos Estaos Xuníos, y alcuerdos similares con China, Tailandia, Chile, Canadá, Corea del Sur y Méxicu. D'otru llau, la inflación llegó al so nivel más baxu en décades (2{{esd}}%), oldeando asina col primer gobiernu de García que concluyera cola mayor hiperinflación de la historia republicana. Les reserves internacionales llegaron tamién a un récor históricu y caltúvose la crecedera sostenida del país. Gracies a un fayadizu manexu de la economía, el Perú pudo superar ensin mayores respigos la recesión mundial que cutió a los principales compradores: Estaos Xuníos, China, etc.<ref name="López Martínez_1" /> Otru fechu importante foi la demanda presentada pol Estáu Peruanu ante la [[Corte Internacional de Xusticia]] de La Faya pa solucionar la [[Discutiniu de delimitación marítima ente Chile y el Perú]] sobre la soberanía d'una zona marítima d'aproximao 37{{esd}}900{{esd}}km² nel océanu Pacíficu. El 16 de xineru del 2009, l'embaxador peruanu [[Allan Wagner Tizón]], apurrió na sede de la Corte la demanda y el 13 de marzu presentó la memoria que sofitaba la posición peruana; ente que Chile presentó'l so contramemoria el 9 de marzu del 2010. El retruque peruanu diose'l 9 de payares del 2010 y la dúplica chilena'l 11 de xunetu'l 2011. La Corte, depués d'analizar les posiciones de los dos países, dio'l so [[Fallu de la Corte de L'Haya sobre la delimitación marítima ente Chile y Perú|fallo]] el 27 de xineru de 2014, yá sol gobiernu de Ollanta Humala. Por esti fallu'l Perú repunxo 50{{esd}}000{{esd}}km² de mar.<ref>{{Cita publicación | autor = | títulu = La sentencia de La Faya a favor de Perú en seis puntos | añu = 27 de xineru de 2014 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/politica/gobierno/sentencia-haya-favor-peru-chile-seis-punto-mar-noticia-1705521 }}</ref> Sicasí, el gobiernu de García tuvo de soportar, al igual que l'anterior de Toledo, de protestes sociales en diverses llocalidaes, siendo l'episodiu más aveséu la llamada [[masacre de Bagua]], el 5 de xunu del 2009, onde, un enfrentamientu ente los nativos y les fuercies del orde causó la muerte de decenes de persones, ente ellos 24 policías.<ref>{{Cita publicación | autor = | títulu = Matanza de Bagua foi empecipiada por nativos, según comisión ad hoc | añu = 30 d'avientu de 2009 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/politica/gobierno/matanza-bagua-foi-empecipiada-nativos-segun-comision-ad-hoc_1-noticia-387755 }}</ref> Otru aspeutu negativu foi'l llamáu [[escándalu Petrogate]], que consistió nel espardimientu d'audios ente funcionarios del gobiernu axustando la entrega de llotes petroleros a una empresa estranxera. Ello provocó una crisis ministerial.<ref>{{Cita publicación | autor = | títulu = Cronología de la crisis que baltó al gabinete | añu = 10 d'ochobre de 2008 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/ediciononline/html/2008-10-10/cronologia-crisis-que-balto-al gabinete.html }}</ref> Nes [[Eleiciones xenerales de Perú de 2011|eleiciones xenerales del 2011]], presentar por segunda vegada como candidatu a la presidencia l'ex comandante '''[[Ollanta Humala Tasso]]''', pola alianza eleutoral [[Gana Perú]], a la que se sumaron diversos partíos d'esquierda. Tamién postularon [[Keiko Fujimori]], fía del ex-presidente Alberto Fujimori, por [[Fuercia 2011]]; y [[Pedro Pablo Kuczynski]], economista y candidatu lliberal, pola [[Alianza pol Gran Cambéu]]. Na primer vuelta, realizada'l 10 d'abril, Humala llogró la más alta votación (31,69{{esd}}%), anque ensin llegar al 50{{esd}}% más unu de los votos riquíos pola Constitución. En segundu llugar quedó Keiko Fujimori, que superó con un marxe de 5 puntos a Kuczynski.<ref>Portal de la ONPE: [http://www.web.onpe.gob.pe/modEleiciones/eleiciones/eleiciones2011/1ravuelta/ Resultaos Primer Vuelta Eleutoral Xeneral 2011].</ref> Ollanta y Keiko pasaron asina a la segunda vuelta, lo que sollertó a un sector de la ciudadanía, una y bones dambos aparentemente identificábense con autoritarismu antidemocráticu: el fujimorismo, nel casu de Keiko, y el modelu chavista de Venezuela, nel casu de Humala, consideráu antidemocráticos pa dellos sectores conservadores de la política peruana. Sicasí, Humala esforciar en demostrar los sos distanciamientu del chavismu, modificando'l so plan de gobiernu orixinal y xurando un "compromisu en defensa de la democracia" ante la presencia de dellos destacaos intelectuales, profesionales y artistes peruanos, quien-y brindaron el so sofitu. Finalmente, nes eleiciones de segunda vuelta realizaes el 5 de xunu del 2011, Humala resultó trunfador col 51,45{{esd}}%, con un marxe de 3{{esd}}% de ventaya sobre la so competidora Keiko.<ref>Portal de la ONPE: [http://www.web.onpe.gob.pe/modEleiciones/eleiciones/eleiciones2011/2davuelta/ Resultaos Segunda Vuelta Eleutoral Xeneral 2011].</ref> L'entamu del [[gobiernu de Ollanta Humala]] xeneró mira non solo nel Perú, sinón a nivel internacional, pos se creyó qu'acabaría col predominiu de la derecha neolliberal nel so país y que s'aliaría colos gobiernos d'esquierda del continente.<ref name="tst">{{Cita web |títulu = ¿Cómo fueron los 5 años del gobiernu de Ollanta Humala? |url = http://www.telesurtv.net/news/Como-fueron-los-5-anos-del gobiernu-de-Ollanta-Humala-20160329-0019.html |sitiuweb = www.telesurtv.net |fecha = 2016 |fechaaccesu = 25 d'agostu de 2016 }}</ref> Nin lo uno nin lo otru cumplióse. La llamada Gran Tresformamientu» qu'anunciaba nel so programa de gobiernu orixinal, qu'implicaba un cambéu del modelu económicu, nun s'aplicó, lo que llevó a que dellos de los sos congresistes abandonaren el so partíu, acusándolo de traición. De 47 congresistes que conformaben la so bancada, quedar con 31 a la fin del so gobiernu. Amás, tuvo 7 gabinetes ministeriales.<ref name="atv">{{Cita web|títulu = Ollanta Humala: un balance de los 5 años de Gobiernu |url = http://www.americatv.com.pe/noticias/actualidad/ollanta-humala-balance-5-anos-gobierno-n240254 |sitiuweb = www.americatv.com.pe |fecha= 24 de xunetu de 2016 |fechaaccesu = 25 d'agostu de 2016}}</ref> El quinqueniu (2011-2016) carauterizar pol protagonismu de la esposa del presidente, [[Nadine Heredia]], a tal puntu que se faló d'una posible usurpación de funciones. Nes acabadures del gobiernu, Heredia, viose arreyada nel casu de les axendes, empezando a ser investigada por llavadura d'activos.<ref name="atv" /> El primer y más grave conflictu social que tuvo qu'enfrentar Humala foi l'aniciáu pola oposición de la población al proyeutu Conga de la [[minera Yanacocha]] (Cajamarca), que dexó dellos muertos y obligó a la suspensión d'operaciones. Daqué similar asocedió col proyeutu Tía María (Moquegua). En total, fueron más de 200 conflictos sociales los que tuvo qu'enfrentar el gobiernu. Tamién s'amontó la inseguridá ciudadana y enfoscó la delincuencia.<ref name="atv" /> Ente los llogros del gobiernu de Humala ta la asignación del PIB pal sector d'Educación del 2.4{{esd}}% al 4{{esd}}%, la creación del programa Beca 18, que benefició a más de 60.000 moces; l'impulsu a l'aprobación de la nueva Llei Universitaria;<ref name="atv" /> la promulgación de la Llei de Serviciu Civil basada na meritocracia del emplegáu públicu.<ref name="tst" /> Creóse'l [[Ministeriu de Desenvolvimientu ya Inclusión Social de Perú]], impulsóse grandes programes sociales como Pensión 65, Qali Warma, Trubiecu Más.<ref>{{Cita publicación | autor = | títulu = Ollanta Humala: "Son les obres les que van falar por esti gobiernu" | añu = 8 de xunu de 2016 | revista = Perú 21 | allugamientu = Lima | url = http://peru21.pe/politica/ollanta-humala-balance-entamo-final-el so-gobiernu-2235287 }}</ref><ref>{{Cita publicación | autor = | títulu = Ollanta Humala realizó balance de la so xestión ensin autocrítico | año = 2016 | revista = El Comercio | allugamientu = Lima | url = http://elcomercio.pe/politica/gobierno/ollanta-humala-realizo-balance-el so-gestion-ensin-autocriticas-noticia-1867508 }}</ref> Xubióse'l sueldu mínimu de S/ 650 a S/ 850.<ref name="tst" /> La inversión en grandes obres públiques tamién foi bien importante: destaquen l'entamu de la construcción del [[Aeropuertu Internacional de Chinchero]], la carretera llonxitudinal de la Sierra Entamo 2, la Llinia 2 del [[Metro de Lima]], la modernización de la refinería de Baltara,<ref>{{Cita web |títulu = Les obres públiques son lo meyor del gobiernu de Humala y la inseguridá ye la delda, según Macroconsult |url = http://gestion.pe/economia/obres-publiques-son-lo-meyor-gobiernu-humala-y-inseguridá-delda-segun-macroconsult-2096167 |sitiuweb = gestion.pe |fecha = 2013 |fechaaccesu = 25 d'agostu de 2016 }}</ref> la inauguración del proyeutu d'irrigación Olmo, la medría de la infraestructura vial (más de 19.000{{esd}}km), etc.<ref name="tst" /> Magar Humala recibió un país creciendo a tases de 6{{esd}}% añal, mientres esti periodu solo crecióse nun permediu de 2.8{{esd}}% añal, lo que s'atribuyó a factores coyunturales esternos. La probeza menguó en dos puntos porcentuales.<ref>{{Cita web|títulu = Los resultaos del gobiernu de Ollanta Humala. Viva la Bolsa |url = http://semanaeconomica.com/viva-la bolsa/2016/07/27/balance-del gobiernu-de-ollanta-humala/ |sitiuweb = semanaeconomica.com |fecha= 2016 |fechaaccesu = 25 d'agostu de 2016}}</ref> Nes [[Eleiciones xenerales de Perú de 2016|eleiciones xenerales de 2016]], presentáronse 19 candidatos, siendo los principales [[Keiko Fujimori]], por [[Fuercia Popular]] (FP); [[Pedro Pablo Kuczynski]], por [[Peruanos Pol Kambio]] (PPK); [[César Acuña]], por [[Alianza pal Progresu (Perú)|Alianza pal Progresu]]; [[Verónica Mendoza]] por [[Frente Ampliu (Perú)|Frente Ampliu]]; [[Alfredo Barnechea]] por [[Aición Popular]]; según los expresidentes Toledo y García. Foi Keiko Fujimori la candidata que dende l'empiezu amosó nes encuestes una mayor preferencia n'intención de votu, superior al 30{{esd}}%, ente que, más embaxo, apostábense'l segundu llugar Kuczynski y Acuña. Pero empezó a alzar vuelu la candidatura d'un hasta entós desconocíu [[Julio Guzmán]], de [[Toos pol Perú]], qu'esguiló hasta'l segundu llugar, col 20{{esd}}% d'intención de votu. Sicasí, Guzmán foi retiráu de la competencia poles autoridaes eleutorales por non cumplir una serie de requisitos na inscripción del so partíu. Tamién foi retiráu Acuña, por violar l'estatutu que prohibía dar apurríes a los eleutores. Ello dexó que PPK remontara al segundu llugar. Realizada les eleiciones el 10 d'abril de 2016, Fujimori llogró'l 39{{esd}}%, ente que PPK llogró'l 21{{esd}}% de votos. La disputa eleutoral quedó asina amenorgada ente Fujimori y Kuczynski, metanes una reñida guerra na qu'abondaron los mutuos agravios; realizada la segunda vuelta eleutoral (5 de xunu de 2016), Kuczynski resultó ganador por un pequeñu marxe de más de 40.000 votos, apenes 2 décimes nel porcentaxe total. === 2016-actualidá === El 28 de xunetu de 2016 '''[[Pedro Pablo Kuczynski]]''' xuró como Presidente de la República, na tradicional ceremonia de toma de mandu realizada nel Congresu de la República. Nel parllamentu, el fujimorismo facer de 73 escaños d'un total de 130, colo que s'alzó cola mayoría absoluta, frente al partíu de gobiernu, que solo llogró 18 representantes, Dende'l principiu, les rellaciones ente'l Llexislativu y l'Executivu fueron tirantes, y el 15 de setiembre de 2016 el Congresu negó-y el votu d'enfotu al entós [[Presidente del Conseyu de Ministros de Perú|presidente del Conseyu de Ministros]] [[Fernando Zavala]], colo que Kuczynski tuvo que nomar a un nuevu gabinete.<ref>{{cita web |año = 2017 |url = https://elcomercio.pe/politica/fernando-zavala-congresu-republica-decide-otorgar-confianza-gabinete-ministerial-noticia-458242|títulu= Congresu decide nun otorgar l'enfotu al Gabinete Zavala|editor = [[El Comercio (Perú)|El Comercio]] |fechaaccesu = 15 de setiembre de 2017}}</ref> Este incluyó cinco nuevos ministros, y foi presidíu pola segunda [[Vicepresidente de Perú|vicepresidenta]] y hasta entós congresista [[Mercedes Aráoz Fernández]].<ref>{{cita web |año = 2017 |url = https://elcomercio.pe/politica/mercedes-araoz-xuro-nueva-presidenta-consejo-ministro-noticia-458823|títulu= Mercedes Aráoz xuró como nueva xefa del Gabinete Ministerial|editor = [[El Comercio (Perú)|El Comercio]] |fechaaccesu = 17 de setiembre de 2017}}</ref> ==== Gobiernu de Pedro Pablo Kuczynski (2016-2018) ==== ===== Censura al ministru Jaime Saavedra ===== La oposición al gobiernu, representada nel Congresu por una apolmonante mayoría fujimorista aliada cola bancada aprista, empezó a cuestionar el llabor del ministru d'Educación, [[Jaime Saavedra]]. Primero foi no referente a la organización de los [[Xuegos Panamericanos de 2019]] de [[Lima]], que pese ser anunciada nel [[2013]] (poco primero de asumir como ministru), nun s'avanzara lo suficiente no referente a la construcción de la infraestructura.<ref>{{Cita web|url=http://semanaeconomica.com/article/legal-y-politica/sector-publico/207168-saavedra-durante-su-interpelacion-no-es-cierto-que-yo-pude-autorizar-la-postulacion-ni-dar-una-carta-de-respaldo-para-esta-postulacion/|títulu=Saavedra: "No autoricé la postulación a los Panamericanos, ni di una carta de respaldo"|fecha=7 de diciembre de 2016|editorial=Semana Económica}}</ref> Depués, un programa televisivu dominical llanzó un reportaxe nel cual denunciaba que personal d'enfotu del ministru fixera una esviadura d'un presupuestu de 150 millones de soles destinaos pa la compra d'ordenadores. La oposición nel Congresu anunció qu'apellaría al ministru para esixi-y que rindiera cuentes de la so xestión, particularmente no referente a la presunta corrupción. El presidente Kuczynski sofitó públicamente al so ministru y adució que la campaña na so contra aniciábase nun grupu de llexisladores acomuñaos a universidaes privaes que pretendíen faer cambeos na Llei Universitaria para favorecer los sos intereses. El [[7 d'avientu]] de [[2016]], Saavedra foi apelláu nel Congresu, a que'l so recintu asistió voluntariamente pa responder un pliegu de 11 entrugues. Tres once hores d'esposiciones y alderique, nes cualos el ministru aceptó qu'esistíen irregularidaes nes compres realizaes pol so sector por persones que traicionaren «el so enfotu», la bancada fujimorista anunció que presentaría una moción de censura en contra del ministru, porque, al so ver, yera responsable políticu y nun respondiera satisfactoriamente al pliegu interpelatorio.<ref>{{Cita publicación|url=http://elcomercio.pe/politica/congreso/jaime-saavedra-interpelado-congreso-minuto-minuto-noticia-1951798|títulu=Fujimorismo presentará moción de censura contra Jaime Saavedra|ubicación=Lima|revista=El Comercio}}</ref> Saavedra declaró a la prensa que nun arrenunciaría énte'l pidíu de censura.<ref>{{Cita publicación|url=http://larepublica.pe/impresa/politica/828992-saavedra-no-piensa-renunciar-pesar-del-anuncio-de-censura|títulu=Jaime Saavedra no piensa renunciar a pesar del anuncio de censura|ubicación=Lima|revista=La República}}</ref> El 15 d'avientu llevar a cabu l'alderique de censura del ministru, llogrando como resultancia final 78 votos a favor, nengunu en contra y nenguna astención (ello por cuenta de que les bancaes de Peruanos pol Kambio y de Frente Ampliu, en contra de la censura, retirar del hemiciclu antes de la votación). A Saavedra dióse-y un plazu de 72 hores pa presentar la so carta d'arrenunciu. El 17 d'avientu, Saavedra presentó'l so arrenunciu y a otru día xuró nel so reemplazu la educadora [[Marilú Martens]]. ===== Censura del gabinete Zabala ===== El 17 d'agostu de 2017 los congresistes de Fuerza Popular presentaron una moción de interpelación contra la ministra d'Educación [[Marilú Martens]] quien s'atopaba en negociaciones colos representantes de los maestros, en busca de la solución a una enllargada fuelga magisterial. El 25 d'agostu de 2017 el plenu del Congresu aprobó, con 79 votos a favor, 12 en contra y 6 astenciones, realizar felicidá interpelación. Los votos a favor fueron de les bancaes de Fuerza Popular, el Apra, Frente Ampliu y Acción Popular. Afitóse como fecha de la interpelación el 8 de setiembre. La ministra respondió un pliegu de 40 entrugues, principalmente sobro la fuelga de maestros qu'inda persistía.<ref>{{Cita web|url=http://elcomercio.pe/politica/marilu-martens-interpelacion-congreso-noticia-452771|títulu=Marilú Martens será interpelada por huelga de maestros|fecha=25 d'agostu de 2017|editorial=[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=15 de setiembre de 2017}}</ref> Martens reconoció defectos al encarar la fuelga de maestros, pero aseguró que la so xestión nun daría marcha tras na reconocencia a la meritocracia dientro del maxisteriu. [[Ficheru:Presidente_de_la_República_rindió_homenaje_a_miembros_de_fuerzas_armadas_que_participaron_en_emergencia_climática_(35394487464).jpg|miniaturadeimagen|200x200px|Otros ministros mientres una ceremonia protocolar.]] El 13 de setiembre, la bancada de Fuerza Popular anunció que presentaría una moción de censura contra la ministra, pos consideraba que nun respondiera satisfactoriamente a les entrugues de la interpelación.<ref>{{Cita web|url=http://elcomercio.pe/politica/fuerza-popular-presentara-mocion-censura-ministra-marilu-martens-noticia-457695|títulu=Fuerza Popular presentará moción de censura contra la ministra Marilú Martens|fecha=13 de septiembre de 2017|editorial=[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=15 de septiembre de 2017}}</ref> Énte esta amenaza de censura (que sería la segunda contra un titular d'Educación en menos d'un añu), el primer ministru Fernando Zavala solicitó al Congresu una cuestión d'enfotu pal gabinete ministerial en plenu; n'otres palabres, una renovación del votu d'enfotu que se-y diera al entamu de la so xestión. Dende'l Congresu criticó esta solicitú, señalándose que Zavala solidarizar con una ministra que taba cuestionada, poniendo en peligru a tol so gabinete, y entá más, cuando entá nun s'oficializara la moción de censura. Díxose tamién que la «renovación d'enfotu» yera daqué que nun contemplaba la Constitución.<ref>{{Cita web|url=http://elcomercio.pe/politica/cuestion-confianza-claves-pedido-primer-ministro-fernando-zavala-noticia-457853|títulu=Cuestión de confianza: claves sobre el pedido que busca Fernando Zavala|autor=Martín Hidalgo Bustamante|fecha=14 de septiembre de 2017|editorial=[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=15 de septiembre de 2017}}</ref> Sía comoquier, la Xunta de Voceres del Congresu convocó a Zavala a les cuatro de tardar del 14 de setiembre por que sofitara el so pidíu d'enfotu. Zavala presentar al plenu del Congresu colos ministros y espunxo el so pidíu en 12 minutos; la so argumentación centrar na intención del gobiernu de defender la política educativa a la que se pretendía, según él, socavar cola censura a la ministra d'Educación. Depués procedióse al alderique parlamentariu.<ref>{{Cita web|url=http://elcomercio.pe/politica/congreso-convoca-fernando-zavala-4-p-m-cuestion-confianza-noticia-458011|títulu=Congreso convoca a Fernando Zavala para las 4 p.m. por cuestión de confianza|fecha=14 de septiembre de 2017|editorial=[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=15 de septiembre de 2017}}</ref> La cuestión d'enfotu foi aldericada mientres 7 hores y votada la madrugada del 15. El gabinete nun llogró llograr l'enfotu del Parlamentu, que votó con 77 en contra del enfotu, colo que se produció la crisis total del gabinete.<ref>{{Cita web|url=http://elcomercio.pe/politica/fernando-zavala-congreso-republica-decide-otorgar-confianza-gabinete-ministerial-noticia-458242|títulu=Congreso decide no otorgar la confianza al Gabinete Zavala|fecha=15 de septiembre de 2017|editorial=[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=15 de septiembre de 2017}}</ref> Por cuenta de la negación d'enfotu, el [[Conseyu de Ministros del Perú]] tuvo que ser anováu pol presidente. De siguío amuésase una llista de los ministros de les distintes carteres magisteriales del Conseyu hasta esi momentu. {| {{tablaguapa}} style="text-align:center; width:100%;" !Cargu !Titular !Nel cargu dende |- |[[Presidente del Conseyu de Ministros del Perú|Presidente del Conseyu de Ministros]] |[[Fernando Zavala|Fernando Martín Zavala Lombardi]] |28 de xunetu de 2016 |- |[[Ministru de Rellaciones Esteriores del Perú|Ministru de Relaciones Esteriores]] |[[Víctor Ricardo Luna Mendoza|Víctor Ricardo Lluna Mendoza]] |28 de xunetu de 2016 |- |[[Ministru de Defensa del Perú|Ministru de Defensa]] |[[Jorge Nieto|Jorge Nieto Montesinos]] |5 d'avientu de 2016 |- |[[ministru del Interior de Perú|Ministru del Interior]] |[[Carlos Miguel Ramón Basombrío Iglesias]] |28 de xunetu de 2016 |- |[[Ministru d'Educación del Perú|Ministra d'Educación]] |[[Marilú Martens|Marilú Doris Martens Cortés]] |18 d'avientu de 2016 |- |[[Ministru de Salú del Perú|Ministra de Salú]] |[[Patricia García Funegra|Patricia Jannet García Funegra]] |28 de xunetu de 2016 |- |[[Ministru de Trabayu y Promoción del Empléu del Perú|Ministru de Trabayu y Promoción del Empléu]] |[[Alfonso Fernando Grados Carraro]] |28 de xunetu de 2016 |- |[[Ministru d'Agricultura del Perú|Ministru d'Agricultura y Riego]] |[[José Manuel Hernández Calderón]] |28 de xunetu de 2016 |- |[[Ministru de la Producción del Perú|Ministru de la Producción]] |[[Pedro Olaechea Álvarez-Calderón]] |25 de mayu de 2017 |- |[[ministru d'Economía y Finances del Perú|Ministru d'Economía y Finances]] |[[Fernando Zavala|Fernando Martín Zavala Lombardi]] |22 de xunu de 2017 |- |[[Ministru de Comerciu Esterior y Turismu del Perú|Ministru de Comerciu Esterior y Turismu]] |[[Eduardo Ferreyros Küppers]] |28 de xunetu de 2016 |- |[[Ministra d'Enerxía y Mines del Perú|Ministra d'Enerxía y Mines]] |[[Cayetana Aljovín|Lucía Cayetana Aljovín Gazzani]] |27 de xunetu de 2017 |- |[[Ministru de Tresportes y Comunicaciones del Perú|Ministru de Tresportes y Comunicaciones]] |[[Bruno Giuffra Monteverde]] |25 de mayu de 2017 |- |[[Ministru de Vivienda, Construcción y Saneamientu del Perú|Ministru de Vivienda, Construcción y Saneamientu]] |[[Edmer Trujillo Mori]] |28 de xunetu de 2016 |- |[[Ministeriu de la Muyer y Poblaciones Vulnerables del Perú|Ministra de la Muyer y Poblaciones Vulnerables]] |[[Ana María Choquehuanca|Ana María Choquehuanca de Villanueva]] |27 de xunetu de 2017 |- |[[Ministru del Ambiente del Perú|Ministra del Ambiente]] |[[Elsa Patricia Galarza Contreras]] |28 de xunetu de 2016 |- |[[Ministru de Cultura del Perú|Ministru de Cultura]] |[[Salvador del Solar|Salvador Alejandro Jorge de la Cortil Labarthe]] |5 d'avientu de 2016 |- |[[Ministru de Xusticia y Derechos Humanos del Perú|Ministra de Xusticia y Derechos Humanos]] |[[Marisol Pérez Tello|María Soledad Pérez Tello de Rodríguez]] |28 de xunetu de 2016 |- |[[Ministra de Desenvolvimientu ya Inclusión Social del Perú|Ministra de Desenvolvimientu ya Inclusión Social]] |[[Fiorella Molinelli|Fiorella Giannina Molinelli Aristondo]] |27 de xunetu de 2017 |} El presidente de la República [[Pedro Pablo Kuczynski]] anunció que'l domingu [[17 de setiembre]] anunciaría al nuevu gabinete qu'ocuparía'l Conseyu de ministros.<ref>{{Cita web|url=https://peru21.pe/politica/ppk-vivo-presidente-dara-mensaje-nacion-tarde-376065|títulu=PPK confirma que el nuevo gabinete jura este domingo [VIDEO]|fecha=16 de septiembre de 2017|editorial=Perú21|fechaaccesu=15 de septiembre de 2017|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180202154126/https://peru21.pe/politica/ppk-vivo-presidente-dara-mensaje-nacion-tarde-376065|fechaarchivu=2018-02-02}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://rpp.pe/politica/gobierno/ppk-respeto-la-constitucion-y-la-democracia-procederemos-conforme-ley-noticia-1076783|títulu=PPK: "Respeto la Constitución y la democracia, procederemos conforme ley"|fecha=15 de septiembre de 2017|editorial=RPP|fechaaccesu=15 de septiembre de 2017}}</ref> [[Ficheru:JEFE_DE_ESTADO_TOMÓ_JURAMENTO_A_LOS_MIEMBROS_DE_SU_GABINETE_MINISTERIAL.jpg|miniaturadeimagen|250x250px|Toma de xuramentu del segundu gabinete ministerial.]] El 17 de setiembre de 2017, la segunda vicepresidenta y congresista Mercedes Aráoz Fernández juramentó como [[Presidente del Conseyu de Ministros del Perú|presidenta del Conseyu de Ministros del Perú]] y con ello anunciáronse a cuatro nuevos ministros: Claudia Cooper Fort (Economía), [[Idel Vexler]] (Educación), [[Enrique Mendoza Ramírez]] (Xusticia y Derechos Humanos), [[Fernando d'Alessio]] (Salú) y [[Carlos Bruce]] (Vivienda). La nueva xefa del gabinete juramentó colos 18 ministros nuna ceremonia realizada nel Patiu d'Honor de [[Palaciu de Gobiernu del Perú|Palaciu de Gobiernu]]. El [[6 d'ochobre]], va dase'l votu d'enfotu y si esti ye refugáu per segunda vegada, el presidente puede eslleir el Congresu y convocar a nueves elecciones, como diz la [[Constitución Política del Perú de 1993|Constitución de 1993]]. El votu d'enfotu atrasar hasta'l [[12 d'ochobre]] empecipiándose coles esposiciones del nuevu gabinete lideráu por [[Mercedes Aráoz|Mercedes Aráoz Fernández]] y posterior intervención de les distintes bancaes polítiques del Congresu hasta les 00:30 a. m. del día siguiente. Dio como resultáu 83 votos a favor y 17 en contra.<ref>{{Cita web|url=http://elcomercio.pe/politica/congreso-otorgo-voto-confianza-gabinete-mercedes-araoz-noticia-465373|títulu=Congreso otorgó voto de confianza a Gabinete de Mercedes Aráoz [VIDEO]|fecha=13 de octubre de 2017|editorial=El Comercio|fechaaccesu=15 de octubre de 2017}}</ref> {| {{tablaguapa}} style="text-align:center; width:100%;" !Cargu !Titular !Fecha de juramentación |- | align="center" |'''[[Presidencia del Conseyu de Ministros del Perú|Presidenta del Conseyu de Ministros]]''' |'''[[Mercedes Aráoz|Mercedes Rosalba Aráoz Fernández]]''' |'''17 de setiembre de 2017''' |- | align="center" |[[Ministeriu de Relaciones Esteriores del Perú|Ministru de Relaciones Esteriores]] |[[Víctor Ricardo Luna Mendoza|Víctor Ricardo Lluna Mendoza]] |28 de xunetu de 2016 |- | align="center" |[[Ministeriu de Defensa del Perú|Ministru de Defensa]] |[[Jorge Nieto|Jorge Nieto Montesinos]] |5 d'avientu de 2016 |- | align="center" |[[Ministeriu del Interior del Perú|Ministru del Interior]] |[[Carlos Miguel Ramón Basombrío Iglesias]] |28 de xunetu de 2016 |- | align="center" |[[Ministeriu d'Educación del Perú|Ministru d'Educación]] |[[Idel Vexler|Idel Alfonso Vexler Talledo]] |17 de setiembre de 2017 |- | align="center" |[[Ministeriu de Salú del Perú|Ministru de Salú]] |[[Fernando d'Alessio|Fernando d'Alessio Ipinza]] |17 de setiembre de 2017 |- | align="center" |[[Ministeriu de Trabayu y Promoción del Empléu del Perú|Ministru de Trabayu y Promoción del Empléu]] |[[Alfonso Fernando Grados Carraro]] |28 de xunetu de 2016 |- | align="center" |[[Ministeriu d'Agricultura y Riego del Perú|Ministru d'Agricultura y Riego]] |[[José Manuel Hernández Calderón]] |28 de xunetu de 2016 |- | align="center" |[[Ministeriu de la Producción del Perú|Ministru de la Producción]] |[[Pedro Carlos Olaechea Álvarez-Calderón]] |25 de mayu de 2017 |- | align="center" |[[Ministeriu d'Economía y Finances|Ministru d'Economía y Finances]] |[[Claudia Cooper|Claudia María Amelia Teresa Cooper Fort]] |17 de setiembre de 2017 |- | align="center" |[[Ministeriu de Comerciu Esterior y Turismu del Perú|Ministru de Comerciu Esterior y Turismu]] |[[Eduardo Ferreyros Küppers]] |28 de xunetu de 2016 |- | align="center" |[[Ministeriu d'Enerxía y Mines del Perú|Ministra d'Enerxía y Mines]] |[[Cayetana Aljovín|Lucía Cayetana Aljovín Gazzani]] |27 de xunetu de 2017 |- | align="center" |[[Ministeriu de Tresportes y Comunicaciones del Perú|Ministru de Tresportes y Comunicaciones]] |[[Bruno Giuffra Monteverde]] |25 de mayu de 2017 |- | align="center" |[[Ministeriu de Vivienda, Construcción y Saneamientu del Perú|Ministru de Vivienda, Construcción y Saneamientu]] |[[Carlos Bruce|Carlos Ricardo Bruce Montes d'Oca]] |17 de setiembre de 2017 |- | align="center" |[[Ministeriu de la Muyer y Poblaciones Vulnerables del Perú|Ministra de la Muyer y Poblaciones Vulnerables]] |[[Ana María Choquehuanca|Ana María Choquehuanca de Villanueva]] |27 de xunetu de 2017 |- | align="center" |[[Ministeriu del Ambiente del Perú|Ministra del Ambiente]] |[[Elsa Patricia Galarza Contreras]] |28 de xunetu de 2016 |- | align="center" |[[Ministeriu de Cultura del Perú|Ministru de Cultura]] |[[Salvador del Solar|Salvador Alejandro Jorge de la Cortil Labarthe]] |5 d'avientu de 2016 |- | align="center" |[[Ministeriu de Xusticia y Derechos Humanos del Perú|Ministru de Xusticia y Derechos Humanos]] |[[Enrique Mendoza Ramírez|Enrique Javier Mendoza Ramírez]] |17 de setiembre de 2017 |- | align="center" |[[Ministeriu de Desenvolvimientu ya Inclusión Social del Perú|Ministra de Desenvolvimientu ya Inclusión Social]] |[[Fiorella Molinelli|Fiorella Giannina Molinelli Aristondo]] |27 de xunetu de 2017 |} Diversos personaxes de la política como los medios de comunicación comunicaron sobro la negación d'enfotu al primer gabinete; la periodista [[Rosa María Palacios]] mandó un mensaxe al presidente pidiéndo-y eslleir el Congresu y alvirtió que «el fujimorismo quedó atrapáu», el periodista [[César Hildebrandt]] tamién-y mando un mensaxe al mandatariu diciéndo-y que «el país esíxelu que enfrentar al Congresu fujimorista».<ref>{{Cita web|url=http://larepublica.pe/politica/1098677-rmp-el-pais-va-aplaudir-de-pie-si-ppk-disuelve-el-congreso|títulu=RMP: “El país va aplaudir de pie si PPK disuelve el Congreso”|fecha=14 de septiembre de 2017|editorial=La República|fechaaccesu=15 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://larepublica.pe/politica/1098451-rosa-maria-palacios-habla-sobre-rechazo-a-mocion-de-confianza-del-gabinete-ministerial-de-fernando-zavala|títulu=RMP tras censura al Gabinete Zavala: "El fujimorismo ha quedado atrapado"|fecha=14 de septiembre de 2017|editorial=La República|fechaaccesu=15 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://larepublica.pe/politica/1098740-cesar-hildebrandt-a-ppk-el-pais-le-exige-que-se-enfrente-al-congreso-fujimorista|títulu=César Hildebrandt a PPK: “El país le exige que se enfrente al Congreso fujimorista”|fecha=14 de septiembre|editorial=La República|fechaaccesu=15 de septiembre de 2017}}</ref> L'abogáu constitucionalista nuna entrevista dixo que'l yá agora expresidente del Conseyu de Ministro [[Fernando Zavala]] «ta sacrificándose poles polítiques d'Estáu», el expresidente del Conseyu de Ministro [[Pedro Cateriano]] alvirtió que «Keiko Fujimori quier dar un golpe d'Estáu».<ref>{{Cita web|url=http://larepublica.pe/politica/1098034-zavala-se-esta-sacrificando-por-las-politicas-de-estado|títulu=Víctor García Toma: “Fernando Zavala se está sacrificando por las políticas de Estado”|fecha=13 de septiembre de 2017|editorial=La República|fechaaccesu=15 de septiembre de 2017}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.americatv.com.pe/noticias/actualidad/pedro-cateriano-keiko-fujimori-quiere-dar-golpe-estado-n291886|títulu=Pedro Cateriano: "Keiko Fujimori quiere dar un golpe de Estado"|fecha=13 de septiembre de 2017|editorial=América Noticias|fechaaccesu=15 de septiembre de 2017}}</ref> ===== Primer procesu de vacancia presidencial ===== ====== Causes ====== [[Ficheru:Ponte_da_Integração_Brasil-Peru.jpg|miniaturadeimagen|250x250px|Presidentes y figures importantes de países americanos mientres la fundación de la [[Ponte de la Integración d'Acre]]: El terceru a la izquierda ye [[Alejandro Toledo Manrique]], presidente del Perú y el d'a'l so llau ye [[Luiz Inácio Lula da Silva|Luiz Inácio Lula da Xibla]], presidente de Brasil. Dambos acusaos por casos de corrupción.]] En payares de 2017, la Comisión Llava Jato del Congresu, presidida por [[Rosa Bartra]] y que se dedicaba a investigar les implicaciones nel Perú de la rede de corrupción de la [[organización Odebrecht]], recibió una información confidencial de que'l presidente Kuczynski tuviera venceyos llaborales con dicha empresa, que se remontaben a la dómina en que foi ministru d'Estáu ente 2004 y 2006, sol gobiernu d'Alejandro Toledo Manrique, magar que dende l'españíu del casu Odebrecht, Kuczynski lo negara en delles ocasiones. La Comisión solicitó entós a la empresa Odebrecht detalles de la so relación con Kuczynski, los mesmos que se dieron a conocer públicamente'l 13 d'avientu de 2017. Revelóse entós que Westfield Capital, una empresa d'asesoría de banca d'inversión, fundada y empobinada por Kuczynski, realizara siete consultoríes para Odebrecht ente payares de 2004 y avientu de 2007 por 782.207 millones de dólares, esto ye, coincidiendo cola dómina en que Kuczynski fuera ministru d'Economía (2004-2005) y presidente del Conseyu de Ministros (2005-2006). La información revelaba tamién qu'otra empresa bien rellacionada con Kuczynski, First Capital, constituyida pol so sociu chilenu Gerardo Sepúlveda, realizara igualmente asesoríes para Odebrecht ente'l 2005 y 2013.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/ppk-interoceanica-pagos-odebrecht-westfield-cronologia-noticia-481682|títulu=PPK, la Interoceánica y los pagos de Odebrecht a Westfield [Cronología]|fecha=15 de diciembre de 2017|editorial=[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=17 de diciembre de 2017}}</ref> La información resultaba gravemente comprometedora pal presidente, porque los pagos a la so empresa personal de consultoría realizárense cuando yera Ministru d'Estáu y tratándose de [[Consultoría|consultoríes]] referíes a obres públiques que la empresa realizaba nel Perú. Lo cual diba contra la norma constitucional que torga a los ministros d'Estáu alministrar negocios particulares nel exerciciu de la so función pública ([[conflictu d'intereses]]). Complicaba entá más l'asuntu'l fechu qu'esos pagos provinieren d'una empresa como Odebrecht, qu'agora se sabe qu'había pagu coimas para axudicase la concesión d'obres precisamente sol gobiernu de Toledo, cuando Kuczynski fuera ministru, una de les cualos foi la construcción de la [[Ruta interoceánica Brasil-Perú|ruta interoceánica al Brasil]]. Anque los pagos de Odebrecht a les empreses de consultoría rellacionaes con PPK yeren llegales, hubo quien especularon que podría ser parte de la retribución de la empresa por favorecela na bona pro de les obres. ====== Sucesos ====== [[Ficheru:Pedro_Pablo_Kuczynski,_ao_lado_de_seus_vice-presidentes,_discursa_sobre_seu_processo_de_impeachment.png|miniaturadeimagen|250x250px|[[Pedro Pablo Kuczynski]] al llau de los sos vicepresidentes, [[Martín Vizcarra]] y [[Mercedes Aráoz]], en mensaxe a la Nación previu a la primer sesión de vacancia.]] La oposición al gobiernu, liderada por Fuerza Popular, esixó l'arrenunciu de Kuczynski y amenaciólu con vacarlo de la Presidencia si nun lo faía. Frente Ampliu, pela so parte, plantegó que se procediera directamente a la vacancia. Na medianueche del 14 d'avientu, Kuczynski, por aciu un mensaxe a la nación, negó les acusaciones y dixo que nun arrenunciaría al so cargu. «Toi equí para dici-yos: nun voi abdicar nin al mio honor nin a los mios valores nin a les mios responsabilidaes como presidente de tolos peruanos», espresó d'entrada. Nel so defensa, aseguró nun tener nenguna relación cola empresa First Capital, que yera propiedá esclusiva de Sepúlveda, y que solo xuno de los pagos mentaos teníen que ver con él, el fecháu en 2012, cuando yá nun yera ministru d'Estáu. Tocantes a Westfield Capital, magar reconoció que yera la so empresa unipersonal, afirmó que nunca tuvo so la so dirección y alministración mientres foi ministru d'Estáu, y que los contratos fechaos nesa dómina roblar Sepúlveda, el so sociu. Tamién señaló que tolos pagos a la so empresa yeren llegales, y que taben debidamente rexistraos, facturaos y bancarizados.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/ppk-abdicar-mis-responsabilidades-presidente-noticia-481752|títulu=PPK: “No voy a abdicar a mis responsabilidades como presidente”|fecha=15 de diciembre de 2017|editorial=[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=17 de diciembre de 2019}}</ref> Les esplicaciones de PPK nun convencieron a la oposición. Anque PPK argumentó al respeutu qu'esistiera una «muralla china», espresión que s'usa nos negocios empresariales para referise cuando'l sociu o titular nun tien nengún contactu nin recibe información sobro'l manexu de la empresa, mientres desempeña un cargu públicu (pero nel casu de Wesfield Capital, al tratase d'una empresa onde PPK yera'l so únicu apoderáu, nun s'entiende cómo podría dase esa «muralla china»). Énte la negativa del presidente a arrenunciar, delles de les bancaes opositores del Congresu plantegaron entós someter el so cargu a la vacancia. La bancada del izquierdista Frente Ampliu presentó la moción por que la solicitú de la vacancia fora aldericada nel plenu del Congresu. Los congresistes de Fuerza Popular, Apra y Alianza pal Progresu sumar al pidíu y foi según superaron más de les 26 firmes necesaries pa proceder col trámite. Aprobada la moción, l'alderique #empecipiar a les 4 y 38 de la tarde del día 15 d'avientu y duró hasta les 10 de la nueche. Los llexisladores opositores qu'introducieron la moción citaron una incapacidá moral al denunciar que'l presidente mintió nes declaraciones que dio sobro los sos venceyos cola compañía brasileña. Los congresistes oficialistas reclamaron que se siguiera'l debíu procesu, reprochando'l fechu de que la oposición procediera con celeridad inusitada y que dellos de los sos miembros yá decidieren vacar al presidente ensin escuchar el so defensa. Tamién cuestionaron qu'un solu informe proveniente de Odebrecht fuera consideráu prueba abonda, colo que se prescindía abiertamente de la investigación que demandaba un casu tan delicáu y trascendental. Según el reglamentu, precisar pa l'almisión del pidíu de vacancia el votu del 40% de congresistes hábiles. Como se contabilizaron 118 congresistes presentes, precisábense solo 48 votos, lo que foi llargamente degoláu, pos votaron 93 a favor y 17 en contra; estos postreros fueron, na so gran mayoría, los de la bancada oficialista.<ref>{{Cita web|url=https://diariocorreo.pe/politica/mocion-para-vacancia-de-ppk-es-admitida-por-el-congreso-y-el-jueves-deciden-su-suerte-792228/|títulu=La vacancia de Kuczynski se decidirá el próximo jueves 21|fecha=16 de diciembre de 2017|editorial=[[Diario Correo]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=17 de diciembre de 2017}}</ref> Aprobáu asina'l pidíu de vacancia, el Congresu alcordó que'l xueves 21 d'avientu, a les 9 de la mañana, Kuczynski tendría de presentase énte'l plenu del Congresu pa realizar los sos descargos; depués dar en alderique y finalmente votaríase pa decidir la vacancia presidencial, precisándose pa esto 87 votos del total de los 130 congresistes.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/vacancia-ppk-resuelve-proximo-jueves-21-noticia-482039|títulu=Congreso admitió pedido de vacancia contra PPK|fecha=15 de diciembre de 2017|editorial=[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=17 de diciembre de 2017}}</ref> El día señaláu, PPK allegó al Congresu a exercer el so defensa, acompañáu del so abogáu [[Alberto Borea|Alberto Borea Odría]]. La defensa dio entamu cola alocución del propiu presidente, na que negó cometer dalgún actu de corrupción. Depués vieno la defensa de Borea, que tuvo como exa la considerancia de que'l pidíu de vacancia yera una desaxeración pos non podía acusase a un presidente de la República ensin demostrar con pruebes fehacientes la so «incapacidá moral permanente», conceutu que los congresistes nun teníen al paecer bien claro, pos puramente'l preceptu constitucional taría faciendo alusión a una incapacidá mental. Consideraba que les faltes o delitos imputaos debíen ventilarse primeru na comisión investigadora, antes de sacar conclusiones azotaes. Refugó tamién que PPK mintiera reiteradamente sobro la so relación con Odebrecht (argumentu que los fujimoristas usaben pa xustificar la so incapacidá moral permanente), pos los fechos en cuestión asocedieren diba dolce años y nun tenía por qué tenelos presente al detalle.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/alberto-borea-he-defendido-causa-republicana-noticia-483527|títulu=Alberto Borea: “Yo he defendido una causa republicana”|fecha=22 de diciembre de 2017|editorial=[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=2 de abril de 2018}}</ref> Terminada l'alocución de Borea, empecipióse l'alderique congresal que duró catorce hores. La votación pola vacancia llevar a cabu pasaes les once de la nueche, cola siguiente resultancia: 78 votos a favor, 19 en contra y 21 astenciones. Una de les bancaes, la de Nuevu Perú (esquierda), retiróse antes de la votación, pos a dicir de los sos miembros nun queríen sigui-y el xuegu al fujimorismo. Como se precisaben 87 votos pa dar en la vacancia, esta foi tornada.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/ppk-vacado-congreso-republica-noticia-483477|títulu=PPK no fue vacado por el Congreso de la República|fecha=22 de diciembre de 2017|editorial=[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=2 de abril de 2018}}</ref> Tola bancada de Fuerza Popular votó a favor de la vacancia, con esceición de 10 de los sos miembros, encabezaos por [[Kenji Fujimori]], que s'abstuvieron, y que decidieron asina la resultancia. Corrió'l rumor qu'esti grupu disidente, que depués sería bautizáu como los «Avengers», axustara los sos votos col gobiernu a cambéu del indultu presidencial a favor d'Alberto Fujimori, el so líder históricu que se topaba entós presu.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/luis-galarreta-alberto-fujimori-merece-canjeado-blindajes-noticia-483614|títulu=Galarreta: “Fujimori no merece ser canjeado por blindajes”|fecha=22 de diciembre de 2017|editorial=[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=2 de abril de 2018}}</ref> Esi grupu dixebróse dempués de la bancada de Fuerza Popular y encabezaos por Kenji anunciaron la formación d'un nuevu grupu políticu, que sofitaría al gobiernu.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/kenji-fujimori-dejo-fp-implicancias-fujimorismo-noticia-501376|títulu=Kenji dejó Fuerza Popular: las implicancias en el fujimorismo|autor=Roger Hernández Sánchez|fecha=1 de marzo de 2018|editorial=[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=2 de abril de 2018}}</ref> ===== Indultu a Alberto Fujimori ===== [[Ficheru:Clínica_Centenario_Peruano_Japonesa.jpg|derecha|miniaturadeimagen|280x280px|La [[Clínica Centenariu]], llugar onde tuvo internáu [[Alberto Fujimori]] al momentu de recibir l'indultu.]] El 24 d'avientu de 2017, el presidente PPK concedió l'indultu humanitariu a [[Alberto Fujimori]], que se topaba presu dende faía 12 años, con una sentencia de 25 años por delitos de violaciones a los derechos humanos (casos La Cantuta y Barrios Altos).<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/ppk-indulto-decision-dificil-mi-vida-noticia-484215|títulu=PPK: Indulto a Fujimori quizás fue la decisión más difícil de mi vida|fecha=26 de diciembre de 2017|editorial=[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=2 de abril de 2018}}</ref> El gobiernu aseguró que l'indultu decidiérase por razones puramente humanitaries, énte los diversos males físicos qu'aquexaben al expresidente de la República, confirmaos por informes d'una xunta médica.<ref>{{Cita web|url=http://larepublica.pe/politica/1161969-alberto-fujimori-libre-ppk-le-otorgo-el-indulto-al-exdictador|títulu=Alberto Fujimori libre: PPK le otorgó el indulto al exdictador|fecha=25 de diciembre de 2017|editorial=[[La República (Perú)|La República]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=2 de abril de 2018}}</ref> Sicasí, surdió una fuerte barruntu de que l'indultu sería la resultancia d'un pactu furtivu del gobiernu de PPK col sector de la bancada fujimorista que s'abstuviera mientres la votación pola vacancia presidencial y que d'esa manera evitara que se concretara esta. L'indultu motivó amás l'arrenunciu de los congresistes oficialistas [[Alberto de Belaúnde|Alberto de Belaunde]], Vicente Zeballos y [[Gino Costa|Gino Mariña]]; del ministru de Cultura [[Salvador del Solar|Salvador de la Cortil]] y del ministru de Defensa [[Jorge Nieto|Jorge Nieto Montesinos]]. Yá antes arrenunciara'l ministru del Interior, [[Carlos Miguel Ramón Basombrío Iglesias|Carlos Basombrío Iglesias]]. Produciéronse amás diverses marches en Lima y l'interior del país en protesta contra l'indultu. Alberto Fujimori, que díes antes del indultu internárase nuna clínica por entueyos na so salú, foi dáu d'alta'l 4 de xineru de 2018 y asina pudo, per primer vegada, treslladase en llibertá.<ref>{{Cita web|url=https://diariocorreo.pe/politica/alberto-fujimori-sale-de-clinica-tras-indulto-humanitario-795573/|títulu=Alberto Fujimori dejó clínica y quedó en libertad gracias a indulto humanitario (VIDEO)|fecha=5 de enero de 2018|editorial=[[Diario Correo]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=2 de abril de 2018}}</ref> PPK formó un nuevu gabinete ministerial, al que llamó «el Gabinete de la Reconciliación», que según él, tenía de marcar una nueva etapa na relación ente l'Executivu y el Llexislativu. Caltener na presidencia del Conseyu de Ministros a [[Mercedes Aráoz]] y realizáronse ocho cambeos ministeriales, la renovación más importante no que diba del gobiernu.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/miembros-gabinete-reconciliacion-juran-palacio-noticia-487696|títulu="Gabinete de la reconciliación" juró en Palacio de Gobierno|fecha=9 de enero de 2018|editorial=[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=2 de abril de 2018}}</ref> ===== Segundu pidíu de vacancia presidencial ===== [[Ficheru:Odebrecht_Lima.png|derecha|miniaturadeimagen|250x250px|Local d'[[Organización Odebrecht|Odebrecht]] nel [[distritu financieru]] de [[Distritu de San Isidro (Lima)|San Isidro]], esta empresa foi acusada de [[Confechu|sobornar]] a los principales líderes [[políticu|políticos]] del [[Perú]].]] Solo díes dempués del primer intentu de vacancia presidencial, en xineru de 2018, la bancada de Frente Ampliu plantegó un nuevu pidíu de vacancia, teniendo como causal l'indultu a Alberto Fujimori, que supuestamente sería axustáu y otorgáu de manera illegal. Ello nun espolletó, énte la falta de sofitu de Fuerza Popular, que los sos votos yeren necesarios pa llevar alantre una iniciativa como esa. So esa esperiencia, les bancaes izquierdistes de Frente Ampliu y Nuevu Perú promovieron otra moción de vacancia, concentrándose puramente nel casu Odebrecht, aduciendo que s'afayaríen nuevos nicios de corrupción y conflictu d'intereses de parte de PPK cuando foi ministru d'Estáu nel gobiernu d'Alejandro Toledo.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/izquierda-promueve-nuevo-pedido-vacancia-ppk-noticia-493869-noticia/|títulu=Izquierda promueve nuevo pedido de vacancia contra PPK|fecha=2 de febrero de 2018|ubicación=Lima|fechaaccesu=2 de abril de 2018}}</ref> Esta vegada si llograron el sofitu de Fuerza Popular, lo mesmo que de otres bancaes como la d'Alianza pal Progresu (que'l so voceru, [[César Villanueva]], foi'l principal promotor de la iniciativa), axuntando asina los 27 votos mínimamente necesarios para presentar una moción multipartidaria énte'l Congresu de la República, lo que se fixo'l 8 de marzu de 2018.<ref>{{Cita web|url=https://diariocorreo.pe/politica/tramite-de-vacancia-contra-ppk-empieza-hoy-y-manana-va-al-pleno-806708/|títulu=Presentan moción de vacancia contra PPK por "incapacidad moral"|fecha=8 de marzo de 2018|editorial=[[Diario Correo]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=2 de abril de 2018}}</ref> El 15 de marzu someter a alderique l'almisión de dicha moción nel plenu del Congresu, siendo la resultancia 87 votos a favor, 15 votos en contra y 15 astenciones. La moción recibió'l respaldu de toles bancaes, sacante Peruanos pol Kambio y de congresistes ensin arrexuntar, ente ellos, los trés ex oficialistas y el bloque de Kenji Fujimori.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/congreso-admite-debate-mocion-vacancia-ppk-noticia-504662|títulu=Congreso de la República admite a debate moción de vacancia contra PPK|fecha=15 de marzo de 2018|editorial=[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=2 de abril de 2018}}</ref> La Xunta de Voceres programó l'alderique del pidíu de vacancia presidencial pal xueves 22 de marzu. Un informe reserváu de la Unidá d'Intelixencia Financiera (UIF) sobro les movides de dineru de les cuentes bancaries de PPK, foi unviáu al Ministeriu Públicu y a la Comisión Llava Jato del Congresu, pero inexplicablemente #penerar a la conocencia pública. Esi documentu de 33 páxines revelaba que dende les empreses y consorcios venceyaos al Grupu Odebrecht fixérense tresferencies escontra Westfield Capital, la empresa unipersonal de PPK, por 1.893.841 dólares, esto ye, un millón y picu más de lo que se conocía hasta'l momentu. Tamién se revelaron tresferencies feches a la cuenta del chofer de PPK y a la de [[Gilbert Violeta]], anque se demostraron qu'estos yeren solo pagos de calter llaboral y de servicios básicos. La filtración d'esti informe, que se presume foi fechu dende la Comisión Llava Jato presidida por Rosa Bartra, sería col enfotu de esmorniar entá más la credibilidá del presidente de la República. Pero'l golpe mortal para PPK vieno unos díes dempués. ===== Escándalu polos kenjivideos ===== [[Ficheru:Kenji_Fujimori_congreso.jpg|miniaturadeimagen|206x206px|[[Kenji Fujimori]], congresista de la república implicáu nos [[Kenjivideo|Kenjivideos]]. El so pleitu cola so hermana y col so partíu pol indultu del so padre afectaron la xestión del Presidente Kuczynski.]] El [[20 de marzu]] de [[2018]], la bancada de [[Fuerza Popular]] amosó les pruebes de que'l gobiernu taba mercando'l sofitu de congresistes por que votaren contra'l segundu pidíu de vacancia presidencial, un rumor que yá circulara mientres el primer procesu. Tratar d'un conxuntu de videos onde se reparen les conversaciones que realizaren los llexisladores [[Bienvenido Ramírez]] y Guillermo Bocángel (de la bancada de [[Kenji Fujimori]]) para intentar convencer al congresista [[Moisés Mamani Colquehuanca|Moisés Mamani]] (de Puno) a nun sumase a sofitar la vacancia presidencial, en cuenta de obres para la so rexón. N'unu de los videos ver a [[Kenji Fujimori]] nuna xunta con Mamani, na que tamién s'atopa Bienvenido Ramírez. Esti postreru fai una serie d'ufiertes al parllamentariu puneño por que pudiera entainar obres y proyectos para la so rexón, en cuenta de sumase al so grupu y sofitar a PPK. N'otru video ver a Bocángel falando sobro'l control alministrativu del Congresu, una vegada qu'apuerten a la Mesa Directiva. Y en un tercer video, ver a [[Alberto Borea|Alberto Borea Odría]], abogáu de PPK na tema de la vacancia, esplicando a Mamani sobro aspeutos d'esi procesu y dándo-y el númberu telefónicu d'un ministru d'Estáu. Los arreyaos nel escándalu, salieron a defendese, diciendo que yera práctica normal que los congresistes recurrieren a los ministros para pidir obres a favor de les sos rexones. El congresista Bienvenido dixo inclusive que solo había «fanfarroneado». Pero lo que se cuestionaba yera'l fechu que dende'l gobiernu axustaren eses obres col fin de reorientar la votación d'un grupu de congresistes na tema de la vacancia presidencial, lo que vendría constituyir la figura delictiva de tráficu d'influencies.<ref name="Kenjivideos">{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/dialogo-kenji-fujimori-guillermo-bocangel-moises-mamani-noticia-505953|títulu=El diálogo entre Kenji, Bocángel y Mamani|fecha=21 de marzo de 2018|ubicación=Lima|fechaaccesu=2 de abril de 2018}}</ref> Poques hores dempués, los fujimoristas dieron la estocada final, al espublizar un conxuntu d'audios, nos que s'escucha al ministru de Tresportes y Comunicaciones, [[Bruno Giuffra]] ufiertar a Mamani obres en cuenta del so votu pa evitar la vacancia. La prensa resaltó una frase de Giuffra na que diz: «compadre, yá sabes cómo ye la nuez y qué cosa vas sacar», presumiblemente faciendo referencia a los beneficios que sacaría Mamani si votaba en contra de la vacancia.<ref>{{Cita web|url=http://larepublica.pe/politica/1215272-fujimorista-moises-mamani-tambien-grabo-reunion-con-ppk-en-su-casa-con-giuffra-y-choquehuanca|títulu=Mamani también grabó reunión con PPK en su casa con Giuffra|autor=Ángel Páez, Doris Aguirre, Melissa Goytizolo|fecha=21 de marzo de 2018|editorial=[[La República (Perú)|La República]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=2 de abril de 2018}}</ref> Hasta entós, prevíase que la votación pa llograr la vacancia taría bien afecha y qu'inclusive PPK podría nuevamente salir airosu como asocediera nel primer procesu. Pero los Kenjivideos determinaron que dellos congresistes qu'hasta entós manifestaren la so astención (ente ellos los trés ex oficialistas) plegárense a favor de la vacancia, y asina lo dieron a conocer abiertamente.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/videos-inclinan-balanza-votos-vacancia-ppk-noticia-506063|títulu=PPK: Videos inclinan la balanza de los votos de la vacancia contra el presidente|autor=Martín Hidalgo Bustamante|fecha=21 de marzo de 2018|editorial=[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=2 de abril de 2018}}</ref> Dizse que [[Pedro Pablo Kuczynski|PPK]], al enterase de los [[kenjivideos]], nun-y dio muncha importancia y dixo que [[Kenji Fujimori]] era'l que tenía de dar les esplicaciones al respeutu. Pero l'espardimientu del audiu entre [[Moisés Mamani Colquehuanca|Mamani]] y [[Bruno Giuffra|Giuffra]] foi lo que lo obligó a presentar el so arrenunciu. ===== Arrenunciu de Pedro Pablo Kuczynski ===== [[Ficheru:Renuncia_de_Pedro_Pablo_Kuczynski.jpg|derecha|miniaturadeimagen|250x250px|[[Pedro Pablo Kuczynski]] anunciando'l so arrenunciu al cargu presidencial nel so últimu mensaxe a la nación.]] La Xunta de Voceres del Congresu, magar refugó los términos de la carta d'arrenunciu de PPK, aduciendo qu'esti nun faía nenguna autocrítica y se victimizaba, aceptó la mesma y programó pal día 22 de marzu, a partir los cuatro de la tarde, un alderique nel Congresu para evaluar l'arrenunciu. Ese alderica enllargar hasta a otru día.<ref>{{Cita web|url=https://diariocorreo.pe/politica/junta-de-portavoces-aceptar-renuncia-de-ppk-809304/|títulu=Pleno de Congreso debate hoy la renuncia de Kuczynski|fecha=21 de marzo de 2018|editorial=[[Diario Correo]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=2 de abril de 2018}}</ref> Anque un sector de congresistes de la esquierda sostenía que nun se debía aceptar l'arrenunciu de PPK y que'l Congresu tenía de dar en la vacancia por incapacidá moral, la mayoría de congresistes consideraron que se debía aceptar, para poner d'una vegada puntu final a la crisis. Al faese públicu'l testu preliminar del resolvimientu del Congresu, nel que se-y señalaba que'l presidente traicionara «a la patria», PPK anunció que retiraría la so carta d'arrenunciu si se caltenía ese calificativu. La Xunta de Voceres decidió entós omitir esa espresión. L'arrenunciu foi aceptada con 105 votos a favor, 12 en contra y 3 astenciones.<ref>{{Cita web|url=http://larepublica.pe/politica/1215897-congreso-acepto-renuncia-de-ppk|títulu=Congreso aceptó renuncia de PPK|fecha=23 de marzo de 2018|editorial=La República|ubicación=Lima|fechaaccesu=2 de abril de 2018}}</ref> Intres dempués dar en la juramentación del primer vicepresidente [[Martín Vizcarra]], como nuevu presidente constitucional de la República.<ref>{{Cita web|url=http://larepublica.pe/politica/1215856-martin-vizcarra-este-viernes-jura-como-presidente-de-la-republica-en-vivo|títulu=Martín Vizcarra juró es tarde como nuevo presidente de la República|fecha=23 de marzo de 2018|editorial=La República|ubicación=Lima|fechaaccesu=2 de abril de 2018}}</ref> Pocu dempués, el flamante gobiernu anunció que'l so primer ministru sería [[César Villanueva]], el mesmu que fuera'l principal impulsor del segundu pidíu de vacancia presidencial contra PPK. ==== Gobiernu de Martín Vizcarra (2018-2020) ==== ===== Toma de mandu ===== El día 23 de marzu de 2018, Vizcarra dirixir al [[Palaciu de Torre Tagle]], onde la canciller [[Cayetana Aljovín]] otorgó-y la [[Orde del Sol de Perú|Orde El Sol del Perú]] nel grau de Gran Collar y l'Orde al Méritu por Servicios Distinguíos, nel grau de Gran Cruz Especial pol so llabor como Embaxador del Perú en Canadá.<ref>http://larepublica.pe/politica/1215941-martin-vizcarra-fue-condecorado-por-la-cancilleria-antes-de-asumir-la-presidencia</ref> El vicepresidente esperó na sede de la Cancillería a la comisión d'anunciu del Congresu, que convidólu a emprestar xuramentu na sesión solemne del Llexislativu. Nel [[Congresu de la República del Perú|Congresu]], Vizcarra foi recibíu por una comisión especial y dirixióse al hemiciclu para asumir la Presidencia. Nel so discursu, el nuevu mandatariu definió les llinies polítiques que van marcar el so gobiernu, l'enfoque na educación, el fortalecimientu institucional y la llucha contra la corrupción. El gobiernu de Vizcarra heredó'l gabinete ministerial del saliente Kuczynski, qu'encabezaba la vicepresidenta [[Mercedes Aráoz]]. Vizcarra anunció la renovación total del Conseyu de Ministros, que sería presentáu nun plazu de diez díes; mentanto, el gabinete Aráoz siguiría en funciones. El 27 de marzu, [[Edmer Trujillo Mori]] juramentó como [[Ministru de Tresportes y Comunicaciones del Peru|Ministru de Tresportes y Comunicaciones]], por cuenta de que'l titular en funciones ([[Bruno Giuffra]]) atopábase cuestionáu por supuestamente ufiertar obres a congresistes en cuenta de que votaren en contra de la vacancia de Kuczynski. ===== Conseyos de Ministros ===== ====== Gabinete Villanueva ====== [[Ficheru:Gabinete_del_presidente_Martín_Vizcarra.jpg|miniaturadeimagen|El presidente Vizcarra y el so primer gabinete ministerial, depués del so juramentación el 2 d'abril de 2018.]] '''Juramentación''' El 2 d'abril de 2018 juramentó el nuevu gabinete ministerial, nuna ceremonia realizada nel Patiu d'Honor de [[Palaciu de Gobiernu del Perú|Palaciu de Gobiernu]]. Vizcarra designó como nuevu Presidente del Conseyu de Ministros a [[César Villanueva]], congresista d'Alianza pal Progresu y ex-ministru de Humala, que fuera'l promotor del segundu pidíu de vacancia contra Kuczynski. Ello motivu delles crítiques, de quien vieron que d'esa manera Vizcarra compensaba políticamente a Villanueva y de camín buscaba'l sofitu de la mayoría fujimorista del Congresu. Lo cierto ye que'l nuevu gabinete ministerial llogró'l votu d'enfotu del Congresu. '''Arrenuncios ministeriales''' * El 22 d'abril de 2018, el programa dominical [[Panorama (programa de televisión de Perú)|''Panorama'']] reveló que'l [[Ministru de la Producción del Perú|Ministru de la Producción]], [[Daniel Córdova Cayo]] axustó la salida del viceministro de Pesca para rematar una fuelga de pescadores artesanales. El programa televisivu espublizó un videu nel cual vese a los pescadores artesanales axuntaos col ministru Córdoba, quien-yos ufierta sacar al viceministro del so cargu, a cambéu del llevantamientu de la fuelga. Esto anició un severu cuestionamiento al ministru. El día 25 del mesmu mes, [[César Villanueva]] anunció que Córdova dexaba'l so cargu tres aceptase'l so arrenunciu.<ref>https://gestion.pe/peru/politica/ejecutivo-acepta-renuncia-daniel-cordova-produce-polemica-viceministro-232284-noticia/</ref> * El 10 de mayu de 2018, por aciu un Decretu Supremu, el [[Ministeriu d'Economía y Finances]] aprobó'l cambéu del Impuestu Selectivu al Consumu (ISC) para bebíes alcohóliques y altes n'azucre, según para vehículos nuevos, pitos y combustible, lo cual xeneró un ampliu alderique políticu-social. A los pocos díes, el ministru d'Economía, [[David Tuesta Cárdenas]], anunció que'l gobiernu nun recularía nel aumentu del impuestu. Sicasí, el presidente [[Martín Vizcarra]] anunció qu'evaluaríen les midíes ya indicó que si l'aumentu de los impuestos afecta al pueblu, el so gobiernu realizaría un axuste. Metanes el discutiniu, el Conseyu Nacional de Tresporte Terrestre (CNTT), qu'arrexunta a los trabayadores en tresporte de carga y pasaxeros, anunció un paru nacional en reacción al aumentu de los combustibles. El [[Ministeriu de Tresportes y Comunicaciones (Perú)|Ministeriu de Tresportes y Comunicaciones]] llegó a un alcuerdu col CNTT para la devolución del 53,6% del Impuestu Selectivu al Consumu, midida qu'evitó la realización del paru; sicasí, por cuenta de la ides y vueltes del Executivu con al respective de ese tarreza, el ministru Tuesta arrenunció al so cargu (4 de xunu de 2018). Nel so reemplazu foi nomáu [[Carlos Oliva]], antiguu director del Bancu Central de Reserva. * El 13 de xunetu de 2018, el [[Ministru de Xusticia y Derechos Humanos del Perú]] [[Salvador Heresi Chicoma|Salvador Heresi]] presentó la so carta d'arrenunciu por cuenta de que en unu de los audios reveláu nel casu de [[CNM Audios]] escuchaba parolándose-y col revesosu xuez César Hinostroza. Nel so reemplazu foi nomáu l'abogáu y congresista [[Vicente Zeballos|Vicente Zeballos Salinas]], que fuera miembru de la bancada parlamentaria de PPK. * El 17 d'ochobre de 2018, Martín Vizcarra informó qu'aceptara la decisión del ministru del Interior [[Mauro Medina]] de dar un pasu a la banda y presentar el so arrenunciu. Ello diose por cuenta de la fuxida a España del xuez César Hinostroza, sindicáu como cabezaleru de la organización Los Pescuezos Blancos del Puertu, magar que tenía torga de salida del país dende'l 13 de xunetu. A otru día presentóse énte'l plenu Congresu'l primer ministru César Villanueva y el ministru de Justicia Vicente Zeballos, pa dar esplicaciones sobro la fuga del exjuez. Villanueva fixo un ''mea culpa'' a nome del Executivu y anunció que yá s'habíen tomada acciones inmediates pa llograr la estradición de Hinostroza; nuna parte de la so alocución dixo que l'Executivu conocía de la fuga dende'l 7 d'ochobre (esto ye, el mesmu día de producise'l fechu), pero depués rectificóse diciendo qu'en realidá foi dende'l día 17, cuando se dio a conocer el sucesu. Hubo quien culparon al Congresu de la fuxida, por retrasar n'aprobar la denuncia constitucional contra Hinostroza, y una vegada aprobada esta, por tardar dolce díes n'unviar del espediente a la fiscalía. A diferencia del Executivu, que reconoció parte de la so responsabilidá, el presidente del Congresu [[Daniel Salaverry]] refugó cualquier responsabilidá del Llexislativu y achacar toa a la fiscalía y al ministeriu del Interior. La bancada aprista anunció que promovería una moción de censura contra Villanueva, anque'l fujimorismo anunció que nun la sofitaría. El 19 d'ochobre xuró como nuevu ministru del Interior el xeneral PNP (r) [[Carlos Morán Soto|Carlos Morán Sotu]], exintegrante del Grupu Especial d'Intelixencia (GEIN) que participó na captura de Abimael Guzmán. * El 25 de payares de 2018 el congresista de [[Fuerza Popular]], [[Dalmiro Palomino Ortiz|Dalmiro Palomino]], presidente de la Comisión de Cultura y Patrimoniu Cultural, denunció posibles actos de corrupción al interior del ministeriu de Cultura. Ello, por cuenta de la revelación de que la empresa Arquio Andes SAC, del viceministro d'esa cartera, Luis Villacorta Ostolaza, ganara una axudicación de casi 400 mil soles para faer una supuesta evaluación arqueolóxica con fines de delimitación y ellaboración d'espedientes técnicos. A esto, la ministra de Cultura [[Patricia Balbuena]] anunció al traviés d'un comunicáu que n'ares d'asegurar la tresparencia del procesu d'investigación, el viceministro Villacorta arrenunciaba al cargu. Sicasí, a otru día, la bancada del [[Partíu Aprista Peruanu]] decidió promover una moción de interpelación contra la ministra, yá que consideraba qu'había tamién responsabilidá d'esta por nomar al viceministro, y que tenía de tar al tanto de los sos manexos. A otru día, la ministra de Cultura dixo sentise indignada énte les irregularidaes detectaes nel exviceministro Villacorta, asegurando qu'hubo un abusu d'enfotu. Esclarió tamién nun tener nel pasáu dalgún venceyu con Luis Villacorta y que la so llegada al ministeriu #deber a encamientu d'especialistes. El 30 de payares, Patricia Balbuena presentó'l so arrenunciu al so cargu de ministra, lo que foi aceptáu pol presidente Vizcarra. * El 8 d'avientu de 2018 anuncióse que'l ministru de Trabayu [[Christian Sánchez Reyes]] arrenunciara al so cargu. Ello, al paecer, por cuenta de la so discrepancia cola reforma llaboral plantegada pol Executivu. Yera vultable que Sánchez nun compartía la posición del presidente Vizcarra, que consideraba que una de les causes del eleváu nivel d'informalidá nel país yera'l «altu costu llaboral non salarial» (aludiendo a pagos de gratificaciones y compensaciones de tiempu de serviciu o CTS, ente otros derechos llaborales). * El 18 d'avientu de 2018 juramentaron trés nuevos ministros d'Estáu: [[Sylvia Cáceres]] xuró como ministra de Trabayu y Promoción del Empléu; [[Rogers Valencia]], hasta entós titular del Ministeriu de Comerciu Esterior y Turismu, pasó a ser del Ministeriu de Cultura; y [[Édgar Vásquez Vela]], hasta entós viceministro de Comerciu Esterior, pasó a encabezar el Ministeriu de Comerciu Esterior y Turismu. * El 3 de xineru de 2019, la ministra de Salú [[Silvia Pessah]] presentó la so carta d'arrenunciu al so cargu, aduciendo motivos personales. L'arrenunciu dar a conocer el 6 de xineru. Nel so reemplazu xuró como nueva ministra de Salú [[Zulema Tomás Gonzáles]], d'oficiu médicu anestesióloga cardiovascular, qu'hasta esi momentu desempeñábase como directora del [[Institutu Nacional de Salú del Neñu]] de San Borja. * El 6 de marzu de 2019, el presidente del Conseyu de Ministros, [[César Villanueva]], presentó la so carta d'arrenunciu, la que foi aceptada pol presidente Vizcarra el día 8. Al ser entrugáu sobro la razón del so arrenunciu, Villanueva dixo qu'a cencielles había yá cumplíu un ciclu, depués de casi un añu d'ocupar el cargu. Como lo establez la Constitución, al arrenunciar el primer ministru producióse la crisis total del gabinete y tolos ministros punxeron los sos cargos a disposición. '''Interpelación al ministru Carlos Morán''' Los congresistes de Fuerza Popular y el Apra presentaron una moción de interpelación contra'l ministru del Interior [[Carlos Morán Soto|Carlos Morán Sotu]], en denunciándose un presuntu "chuponeo" o interceptación telefónica contra Alan García, dende una carroceta policial que se topaba cerca de la vivienda del expresidente, el día 5 d'avientu de 2018. El ministru allegó énte la Comisión de Defensa del Congresu, onde negó que se tratara d'una práctica de chuponeo y esplicó que'l vehículu yera de la Unidá d'Intelixencia faciendo llabor de resguardu. La moción de interpelación foi presentada oficialmente na sesión del plenu del Congresu del día 17 d'avientu, y dispúnxose que fuera puesta a consulta na sesión siguiente, tal como lo dispón el reglamentu. El 13 de febreru de 2019 dar a conocer el peritaxe solicitáu pol Ministeriu Públicu pa determinar si hubo dalguna interceptación telefónica illegal contra Alan García. Determinóse que los equipos topaos dientro del vehículu policial nun sirvíen para faer escuches d'esti tipu de comunicaciones. El 8 de marzu de 2019, el plenu del Congresu refugó la moción para apellar a Morán, por 29 votos a favor, 24 en contra y 21 astenciones. ===== Escándalu polos CNM Audios ===== [[Ficheru:Palaciojusticiaperu.jpg|miniaturadeimagen|250x250px|Palaciu de Xusticia de Lima, sede de la Corte Suprema y símbolu del poder xudicial.]] El [[7 de xunetu]] de [[2018]] el portal IDL-Reporteros lideráu pol periodista [[Gustavo Gorriti]] espublizó una serie d'audios al traviés del programa periodísticu [[Panorama (programa de televisión de Perú)|''Panorama'']]. Desatapóse asina un grave escándalu de corrupción denomináu [[CNM Audios]] o caso Corte y Corrupción. Tratar d'escuches telefóniques nos que se revelen supuestos actos de [[Corrupción política|corrupción]] y [[tráficu d'influencies]] qu'arreyaben directamente a xueces y miembros del Conseyu Nacional de la Maxistratura (CNM). Nos audios #escuchar a [[César José Hinostroza Pariachi]] (xuez supremu), a Iván Noguera Ramos (conseyeru), a Julio Gutiérrez (conseyeru) y a Walter Ríos ([[Sales cimeres de xusticia nel Perú|presidente de la Corte Cimera del Callao]]), axustando y utilizando la so [[influencia]] personal n'ámbitos de [[gobiernu]], al traviés de conexones con persones, y col fin de llograr favores y tratamientu preferencial.<ref>{{Cita web|url=http://rpp.pe/politica/judiciales/audios-comprometedores-en-el-cnm-una-cronologia-del-caso-que-golpea-al-sistema-judicial-noticia-1135286|títulu=Audios comprometedores en el CNM: Una cronología del caso que golpea al sistema judicial|fecha=20 de julio de 2018|editorial=RPP|fechaaccesu=8 de septiembre de 2018}}</ref> Estos polémicos audios fueren peneraos polos [[Periodista|periodistes]] d'una investigación aprobada pola fiscal Rocío Sánchez Saavedra para interceptar les llamaes telefóniques de númberos prindaos pola policía a una [[Delincuencia organizada|organización criminal]] dedicada al tráficu de drogues, qu'operaba nel puertu del Callao. Esos númberos telefónicos pertenecíen a los [[Abogáu|abogaos]] de dicha organización que se contactaben coles autoridaes xudiciales, y foi asina, d'esa manera accidental, como se desatapó l'escándalu que llevó a la crisis a tol sistema xudicial del Perú.<ref>{{Cita web|url=https://larepublica.pe/politica/1275209-cnm-interceptacion-telefonica-habria-realizado-autorizacion-judicial|títulu=Audio CNM: juez del Callao autorizó interceptación telefónica|fecha=8 de julio de 2018|editorial=La República|fechaaccesu=8 de septiembre de 2018}}</ref> El [[11 de xunetu]] de [[2018]], el presidente Vizcarra anunció la creación d'una comisión para reformar el [[Poder Xudicial del Perú|Poder Xudicial]] (presidida por [[Allan Wagner|Allan Wagner Tizón]]) y esi mesmu día'l Presidente de la Corte Suprema de Xusticia [[Duberlí Rodríguez]] anuncio una '''crisis nel sistema xudicial'''.<ref>{{Cita web|url=https://larepublica.pe/politica/1277496-comision-reforma-judicial-lista-miembros|títulu=Designan miembros de la nueva Comisión de Reforma del Sistema de Justicia|autor=Claudia Ortiz|fecha=12 de julio de 2018|editorial=La República|fechaaccesu=8 de septiembre de 2018}}</ref> D'otru llau, el fiscal supremu de Control Internu, Víctor Raúl Rodríguez Monteza, dio un plazu de trés díes a IDL-Reporteros y al programa ''Panorama'' para apurrir los audios y les sos fontes.<ref>{{Cita web|url=http://rpp.pe/politica/judiciales/fiscalia-exige-a-idl-reporteros-y-panorama-que-entreguen-todo-el-material-y-revelen-las-fuentes-noticia-1136178|títulu=Fiscalía exige a IDL-Reporteros y Panorama que entreguen todo el material de audios y revelen las fuentes|fecha=12 de julio de 2018|editorial=RPP|fechaaccesu=8 de septiembre de 2018}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.americatv.com.pe/noticias/actualidad/fiscal-supremo-advirtio-procesar-periodistas-sino-revelan-sus-fuentes-n330005|títulu=Caso CNM: Fiscal llegó a local de IDL Reporteros para incautar material|fecha=12 de julio de 2018|editorial=América Noticias|fechaaccesu=8 de septiembre de 2018}}</ref> Sicasí, esto nun se concretó por cuenta de que les escuches telefóniques conteníes nesos audios diérense de manera llegal, y porque los periodistes nun tán obligaos a revelar les sos fontes pol so derechu a la confidencialidad. Nos díes siguientes dar a conocer más audios qu'arreyaben a personaxes de tolos ámbitos, non solo de la política. El [[13 de xunetu]] de [[2018]], el [[Ministru de Xusticia y Derechos Humanos del Perú]] [[Salvador Heresi Chicoma|Salvador Heresi]] presentó la so carta d'arrenunciu por cuenta de que en unu d'esos audios escucha parolándose-y col revesosu xuez César Hinostroza. Nel so reemplazu foi nomáu l'abogáu y congresista [[Vicente Zeballos|Vicente Zeballos Salinas]], que fuera miembru de la bancada parlamentaria de PPK.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/vicente-zeballos-juramento-nuevo-ministro-justicia-noticia-538381|títulu=Vicente Zeballos juró como nuevo ministro de Justicia|fecha=21 de julio de 2018|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=8 de septiembre de 2018}}</ref> Énte la crisis institucional nel Poder Xudicial, [[Duberlí Rodríguez]] arrenunció a la [[Presidente de la Corte Suprema del Perú|presidencia de la Corte Suprema de Xusticia'l]] [[19 de xunetu]] del [[2018]].<ref name="renuncia">{{Cita web|url=https://noticiaspiura30.com/2018/07/duberli-rodriguez-renuncia-al-cargo-de-presidente-del-poder-judicial/|títulu=Duberlí Rodríguez renuncia al cargo de presidente del Poder Judicial|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190602223201/https://noticiaspiura30.com/2018/07/duberli-rodriguez-renuncia-al-cargo-de-presidente-del-poder-judicial/|fechaarchivu=2 de junio de 2019|fecha=19 de julio de 2018|editorial=Noticias Piura 3.0|ubicación=Piura|fechaaccesu=8 de septiembre de 2018}}</ref> A otru día foi designáu para presidir la Primer Sala de Derechu Constitucional y Social Transitoria de la [[Corte Suprema de Xusticia de la República del Perú|Corte Suprema de Xusticia de la República]].<ref>{{Cita web|url=https://larepublica.pe/politica/1282067-duberli-rodriguez-nombrado-presidente-nueva-sala-corte-suprema|títulu=Duberlí Rodríguez es presidente de nueva Sala de la Corte Suprema|fecha=20 de julio de 2018|editorial=La República|fechaaccesu=8 de septiembre de 2018}}</ref> El 20 de xunetu de 2018, arriendes del arrenunciu del presidente de la Corte Suprema [[Duberlí Rodríguez]] de resultes del escándalu de CNM Audios, [[Francisco Távara Córdova]], na so calidá de vocal supremu decanu, asumió interinamente la presidencia de dicha institución.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/asume-presidencia-pj-renuncia-rodriguez-noticia-537700|títulu=¿Quién asumiría la presidencia del PJ tras renuncia de Rodríguez?|fecha=19 de julio de 2018|editorial=[[El Comercio (Perú)|El Comercio]]|ubicación=Lima|fechaaccesu=1 de enero de 2019}}</ref> ===== Juramentación de Pedro Chávarry como Fiscal de la Nación ===== [[Ficheru:Juramentación_de_Pedro_Chávarry_como_Fiscal_de_la_Nación.jpg|miniaturadeimagen|250x250px|La juramentación de [[Pedro Chávarry]] como nuevu [[Ministeriu Públicu (Perú)|fiscal de la Nación]].]] El [[7 de xunu]] de [[2018]] l'abogáu [[Pedro Chávarry]] foi escoyíu por Xunta de Fiscales Supremos del Ministeriu Públicu como Fiscal de la Nación pal periodu 2018-2021.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/pedro-chavarry-elegido-nuevo-fiscal-nacion-noticia-525900|títulu=Pedro Chávarry fue elegido como nuevo Fiscal de la Nación|fecha=7 de junio de 2018|editorial=El Comercio|fechaaccesu=17 de septiembre de 2018}}</ref> El [[3 de xunetu|3 de xunetu'l]] Conseyu Nacional de la Maxistratura (CNM) ratificar por unanimidá como fiscal supremu.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/cnm-audios-nombramientos-pedro-chavarry-cesar-hinostroza-revisados-noticia-541035|títulu=Nombramientos de Chávarry e Hinostroza podrían ser revisados|autor=Karem Barboza Quiroz|fecha=29 de julio de 2018|editorial=El Comercio|fechaaccesu=17 de septiembre de 2018}}</ref> Dolce díes dempués (El [[19 de xunetu]] de 2018) espublizóse un [[CNM Audios|audiu]] ente'l xuez [[César José Hinostroza Pariachi|César Hinostroza]] y l'electu fiscal de la Nación, [[Pedro Chávarry]], lo cual causó protestes masives a nivel nacional pa pidir el so arrenunciu, sicasí'l [[20 de xunetu]] de [[2018]] juramentó como Fiscal de la Nación.<ref>{{Cita web|url=http://rpp.pe/politica/judiciales/pedro-chavarry-juro-como-nuevo-fiscal-de-la-nacion-noticia-1137966|títulu=Pedro Chávarry juró como nuevo fiscal de la Nación|fecha=20 de julio de 2018|editorial=RPP|fechaaccesu=17 de septiembre de 2018}}</ref> Magar tar arreyáu en dichu escándalu de [[Corrupción política|corrupción]] el fiscal [[Pedro Chávarry|Chávarry]] negar a arrenunciar al so puestu.<ref>{{Cita web|url=http://rpp.pe/politica/judiciales/audio-revela-intercambio-de-favores-entre-fiscal-de-la-nacion-electo-y-juez-hinostroza-noticia-1137885|títulu=Audio revela pedido de favores entre fiscal de la Nación electo y juez Hinostroza|fecha=19 de julio de 2018|editorial=RPP|fechaaccesu=17 de septiembre de 2018}}</ref> ===== Raspies ente Executivu y Llexislativu pol asuntu del xuez Hinostroza ===== Hubo tamién fregadures ente l'Executivu y el Llexislativu, pol asuntu del xuez Hinostroza y el fiscal Chávarry. Los voceros del gobiernu, según les demás bancaes del Congresu, acusaron a la bancada fujimorista de «blindar» a Hinostroza, por cuenta de que nun entainaben la so destitución y inhabilitación como xuez supremu, daqué que la opinión pública demandaba. Tamién hubo la impresión de que'l fiscal de la Nación Pedro Chávarry (que yá dende agostu de 2018 foi incluyíu nun informe de la fiscalía del Callao como parte integrante de Los Pescuezos Blancos del Puertu), recibía'l respaldu del fujimorismo nel Congresu.<ref>{{Cita web|url=https://larepublica.pe/politica/1327519-nuevo-peru-blindaje-cesar-hinostroza-beneficiado-pedro-chavarry-congreso-comision-permanente-cnm-audios-cuellos-blancos-puerto|títulu=Nuevo Perú: Con blindaje a César Hinostroza el más beneficiado es Pedro Chávarry|fecha=28 de septiembre de 2018|editorial=La República|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> La tema de Hinostroza pasó pola Comisión Permanente del Congresu, onde, magar hubo votación favorable para la so destitución y inhabilitación per diez años, nun asocedió lo mesmo na votación para denuncialo como cabezalera d'una organización criminal. Los 18 congresistes fujimoristas integrantes de la Comisión (que constituyíen una mayoría frente al restu de 8 congresistes integrantes d'otres fuerces polítiques) votaron en contra y según dellos analistes foi una manera de «blindar» al xuez por que nun respondiera énte la Fiscalía. Ellos fueron: [[Leyla Chihuán]], [[Segundo Tapia Bernal|Segundo Tapia]], [[Yeni Vilcatoma]], Percy Alcalá Mateo, [[Alejandra Aramayo]], [[Tamar Arimborgo]], [[Rosa Bartra]], [[Karina Beteta]], [[Úrsula Letona]], Milagros Salazar, Freddy Sarmiento, César Segura, Milagros Takayama, Miguel Castro Grández, Nelly Cuadros, Carlos Domínguez, Mártires Lizana y Mario Mantiella (28 de setiembre de 2018).<ref>{{Cita web|url=https://larepublica.pe/politica/1327246-fuerza-popular-blindo-cesar-hinostroza-caso-cuellos-blancos-puerto-audios-cnm-fuerza-popular-corrupcion-comision-permanente-congreso|títulu=César Hinostroza: los 18 congresistas fujimoristas que votaron para no investigar a suspendido juez supremo en caso Los cuellos blancos del puerto|fecha=18 de octubre de 2018|editorial=La República|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> Unes entregues del chat La Botica revelaron precisamente la manera en que los congresistes fujimoristas poníense d'alcuerdu pa faer dichu blindaxe.<ref>{{Cita web|url=https://larepublica.pe/politica/1346913-botica-nuevos-mensajes-chat-confirma-blindaje-hinostroza-becerril-fotos-fuerza-popular|títulu='La Botica': nuevos chats confirman blindaje a Hinostroza y Becerril [FOTOS]|fecha=29 de octubre de 2018|editorial=La República|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> El pretendíu «blindaxe» al xuez Hinostroza causó indignación na ciudadanía y los congresistes fujimoristas fueron blancu de les crítiques. Hubo presión por que se rectificaren na votación a realizase nel plenu del Congresu. Efectivamente, el 5 d'ochobre de 2018, el Congresu en plenu, depués d'escuchar la defensa del mesmu Hinostroza, aprobó destituyilo ya inhabilitalo de toa función pública por 10 años, según acusalo de cuatro delitos: patrociniu illegal, tráficu d'influencies, negociación incompatible y pertenencia a una organización criminal. La votación foi unánime. Tamién los miembros del CNM fueron destituyíos y acusaos de diversos cargos, anque non el de pertenecer a una organización criminal.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/congreso-aprueba-denunciar-cesar-hinostroza-pertenecer-organizacion-criminal-noticia-564603|títulu=CNM Audios: Congreso acusa a César Hinostroza por pertenencia a una organización criminal|fecha=5 de octubre de 2018|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> En cuanto al fiscal Chávarry, siguió enferronándose al so cargu de Fiscal de la Nación, aduciendo que'l Ministeriu Públicu yera un ente autónomu; inclusive, al ser criticáu pol mesmu presidente Vizcarra, amenaciólu con investigalo y faer tramitar les 46 denuncies que tenía (43 d'elles cuando foi gobernador de Moquegua).<ref>{{Cita web|url=https://larepublica.pe/politica/1329935-pedro-chavarry-amenaza-martin-vizcarra-denuncias-seran-tramitadas-cuellos-blancos-puerto|títulu=Pedro Chávarry amenaza a Martín Vizcarra: Denuncias en su contra, serán tramitadas|fecha=2 de octubre de 2018|editorial=La República|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> El congresista oficialista [[Juan Sheput]] presentó énte a la Comisión d'Acusaciones Constitucionales del Congresu un informe contra'l fiscal Chávarry, encamentando la so destitución y inhabilitación per diez años. L'informe foi refugáu por una mayoría conformada por fujimoristas y apristas. Xustificóse esa decisión acotando que l'informe amosaba falencias (11 d'ochobre de 2018).<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/ursula-letona-justifica-votacion-favor-pedro-chavarry-informe-deficiente-noticia-566666|títulu=Úrsula Letona justifica votación a favor de Pedro Chávarry por informe deficiente|autor=Giovanna Castañeda Palomino|fecha=11 de octubre de 2018|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> Tamién se refugó un pidíu para suspender ya inhabilitar al congresista fujimorista [[Héctor Becerril]], arreyáu en dellos audios.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/pedro-chavarry-reacciones-politicas-decision-subcomision-noticia-566685|títulu=Pedro Chávarry: las reacciones políticas tras decisión de la subcomisión|fecha=11 de octubre de 2018|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> ===== La fuga de César Hinostroza y la DIGIMIN ===== El destituyíu xuez Hinostroza, al cual pesába-y una orde de torga de salida del país dende'l 13 de xunetu polos supuestos delitos de confechu pasivu y confechu activu, por un plazu de cuatro meses. Saldría del país de manera illegal, violando la llei y saliendo de manera clandestina pel norte del país, el 7 d'ochobre n'hores de la madrugada.<ref>{{Cita web|url=https://peru21.pe/politica/cesar-hinostroza-ruta-destituido-juez-fuga-435067|títulu=Esta fue la ruta que usó el destituido César Hinostroza para su fuga [VIDEO]|fecha=17 de octubre de 2018|editorial=Perú21|fechaaccesu=18 de octubre de 2018|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190405054858/https://peru21.pe/politica/cesar-hinostroza-ruta-destituido-juez-fuga-435067|fechaarchivu=2019-04-05}}</ref> Diez díes dempués (17 d'ochobre), la información conoceríase públicamente, dempués de lo que el ministru del Interior [[Mauro Medina]], presentaría'l so arrenunciu, en siendo señaláu pola clase política como xuno de los responsables de la fuxida del sindicáu cabezaleru de la organización «Los Pescuezos Blancos del Puertu».<ref>{{Cita web|url=https://larepublica.pe/politica/1339934-cesar-hinostroza-mauro-medina-ministro-interior-fuga-exjuez-espana|títulu=Renunció el ministro del Interior tras fuga de César Hinostroza|fecha=17 de octubre de 2018|editorial=La República|fechaaccesu=18 de octubre de 2018}}</ref> A otru día asocedería la remoción de José Abanto de la Oficialía Mayor, pola demoranza na unviada a la Fiscalía del espediente acusatorio contra'l xuez César Hinostroza, designandose a Gianmarco Paz Mendoza nel so reemplazu.<ref>{{Cita web|url=https://panamericana.pe/politica/253717-designan-gianmarco-paz-mendoza-nuevo-oficial-mayor-congreso|títulu=Designan a Gianmarco Paz Mendoza como nuevo Oficial Mayor del Congreso|fecha=18 de octubre de 2018|editorial=Panamericana|fechaaccesu=19 de octubre de 2018}}</ref> El responsable directu de quitar la vixilancia y el siguimientu de les camáras del destituyíu xuez, el xefe de busca de la Dirección Xeneral d'Intelixencia del Ministeriu del Interior (DIGIMIN), el coronel PNP Martín Gonzales Sánchez alíes "Coneyu", nun foi removíu del cargu y permaneció nél mientres gobiernos subsecuentes, incluyíu'l del presidente Francisco Sagasti. Ello ye que y de manera incomprensible, solo sancionóse-y por una infracción leve que prescribió nel mesmu momentu na que se robló.<ref>{{Cita web|url=https://peru21.pe/politica/que-poder-protege-al-oficial-al-que-se-le-escapo-cesar-hinostroza-martin-vizcarra-noticia/?ref=p21r|títulu=¿Qué poder protege al oficial al que se le escapó César Hinostroza?|fecha=01 de enero de 2020|editorial=Perú21|fechaaccesu=06 de mayo de 2021}}</ref> Trés años dempués, el día 28 de febreru del añu 2021, el programa periodísticu d'investigación "Panorama" reveló que, el día de la fuga de Hinostroza, este foi escoltáu na so percorríu vía terrestre a Baltes (cuando yá la DIGIMIN retirara la vixilancia inexplicablemente) por otru automóvil, quien según un testigu acoyíu a la collaboración eficaz yera conducíu pol policía y miembru de la DIGIMIN Manuel "Max" Arellanos, quien tuvo al cargu de los siguimientos y vixilancia de los arreyaos del caso "Pescuezos Blancos". Confirmóse unes selmanes antes de la emisión del reportaxe que, mientres entamos del añu 2018 y poques selmanes antes del espardimientu del primeru de los CNM Audios per parte de IDL-Reporteros, l'entós presidente Vizcarra axuntárase clandestinamente nel so departamentu de San Isidro coles fiscales encargaes del casu y el mentáu policía Arellanos.<ref>{{Cita web|url=https://panamericana.pe/panorama/politica/315704-exclusivo-jefe-digimin-blindaje-gobierno-expresidente-martin-vizcarra|títulu=¡EXCLUSIVO! JEFE DE LA DIGIMIN Y SU BLINDAJE EN EL GOBIERNO DEL EXPRESIDENTE MARTÍN VIZCARRA|fecha=28 de febrero de 2021|editorial=Panamericana|fechaaccesu=06 de mayo de 2021}}</ref> ===== Anulación del indultu a Alberto Fujimori ===== El [[3 d'ochobre|3 d'ochobre'l]] [[Poder Xudicial del Perú|Poder Xudicial]] dictó ordes d'allugamientu y captura contra'l expresidente [[Alberto Fujimori]]. Los sos abogaos tuvieron 5 díes (dende'l 4 d'ochobre) para sofitar un recursu d'apelación.<ref>{{Cita web|url=https://peru21.pe/politica/juez-le-dio-plazo-alberto-fujimori-sustentar-recurso-anulacion-indulto-432631|títulu=Juez le dio plazo a Alberto Fujimori para sustentar recurso contra anulación de indulto|fecha=4 de octubre de 2018|editorial=Perú21|fechaaccesu=4 de octubre de 2018|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190518075502/https://peru21.pe/politica/juez-le-dio-plazo-alberto-fujimori-sustentar-recurso-anulacion-indulto-432631|fechaarchivu=2019-05-18}}</ref> El [[9 d'ochobre]], refugóse l'apelación que presentaron los sos abogaos. Darréu, el xuez ordenó allugalo y prindalo, con cuenta de que sía reingresado a [[Cárcel|prisión]].<ref>{{Cita web|url=https://diariocorreo.pe/politica/rechazan-apelacion-de-alberto-fujimori-y-seguira-en-estado-de-detencion-846767/|títulu=Rechazan recurso de Alberto Fujimori para suspender su reingreso a un penal|fecha=9 de octubre de 2018|editorial=Diario Correo|fechaaccesu=10 de octubre de 2018}}</ref> En consecuencia de l'anulación del indultu, los llexisladores a fines del fujimorismo, aprobaríen una serie de reformes ente elles destáquense: * Una que valida la reelección inmediata de los diputaos. * Reinstala dos cámares nel Congresu ya indica que los sos miembros van llamase parlamentarios. * Esanicia'l mecanismu de cuestión d'enfotu que dexa al presidente cerrar el Congresu. * Quita la obligación de los llexisladores de presentar una declaración de los sos bienes patrimoniales. * Esclúi los principios de conducta intachable y paridá. * Refuga'l criteriu de representación de la población indíxena.<ref>{{Cita web|url=https://www.razon.com.mx/fujimori-clama-que-no-lo-maten/|títulu=En venganza, tumban fujimoristas reformas|fecha=5 de octubre de 2018|obra=razon.com.mx|fechaaccesu=5 de octubre de 2018}}</ref> El 23 de xineru de 2019 [[Alberto Fujimori]] foi treslladáu nuevamente al penal Barbadillo, nel [[distritu d'Ate]], llugar nel que tuvo internáu del 2007 al 2017 cumpliendo la so condena antes de ser [[Indultu a Alberto Fujimori|indultáu]]. El expresidente recibió l'alta de la Clínica Centenariu depués de que una xunta médica del Institutu de Medicina Llegal evaluar y determinara que se topaba estable y que podía recibir tratamientu pa les sos dolencies.<ref>{{Cita web|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-internacional-46982435|títulu=Perú: el expresidente Alberto Fujimori vuelve a prisión tras más de 100 días internado en una clínica|fecha=24 de enero de 2019|editorial=BBC Mundo|fechaaccesu=25 de enero de 2019}}</ref> ===== Detención preventiva de Keiko Fujimori ===== El [[10 d'ochobre]], na Fiscalía del Perú, el xuez [[Richard Concepción Carhuancho]], ordenó una detención preliminar a [[Keiko Fujimori]], por 10 díes nel so contra, polos supuestos apurras ilícitos a la [[eleiciones xenerales de Perú de 2011|campaña del 2011]] provenientes de la empresa [[Odebrecht]].<ref>{{Cita web|url=https://larepublica.pe/politica/1335141-keiko-fujimori-enmarrocada-orden-detencion-fiscalia-video-fuerza-popular|títulu=Imágenes de Keiko Fujimori traslada enmarrocada de la Fiscalía [VIDEO]|fecha=10 de octubre de 2018|editorial=La República|fechaaccesu=10 de octubre de 2018}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://trome.pe/amp/trome/actualidad/politica/keiko-fujimori-detenida-presa-ministerio-publico-fiscalia-video-100053|títulu=Keiko Fujimori fue detenida por 10 días en el Ministerio Público por Caso Cócteles <nowiki>|</nowiki> VIDEO|fecha=10 de octubre de 2018|obra=trome.pe|fechaaccesu=10 de octubre de 2018|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190329172521/https://trome.pe/amp/trome/actualidad/politica/keiko-fujimori-detenida-presa-ministerio-publico-fiscalia-video-100053|fechaarchivu=2019-03-29}}</ref> El 17 d'ochobre tres una apelación recuperó la so llibertá, al pie de otros cinco deteníos, al nun atopar pruebes facederes de la so responsabilidá.<ref>{{Cita web|url=https://m.cooperativa.cl/noticias/mundo/peru/tribunal-recogio-la-apelacion-de-keiko-fujimori-y-ordeno-su/2018-10-17/233031.html|títulu=Tribunal recogió la apelación de Keiko Fujimori y ordenó su excarcelación|fecha=17 de octubre de 2018|obra=cooperativa.cl|fechaaccesu=18 de octubre de 2018}}</ref> Sicasí, a los pocos díes, el fiscal Pérez formalizó la investigación preparatoria y solicitó 36 meses de prisión preventiva pa Keiko Fujimori y otros once persones arreyaes por presuntu llaváu d'activos.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/keiko-fujimori-fiscalia-pide-36-meses-prision-preventiva-lideresa-fuerza-popular-noticia-569426|títulu=Keiko Fujimori fiscalía pide 36 meses de prisión preventiva para lideresa de Fuerza Popular|fecha=19 de octubre de 2018|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=11 de octubre de 2019}}</ref> El fiscal Pérez dio una serie d'argumentos pa sofitar que nel senu de Fuerza Popular constituyérase una organización criminal, y qu'había un seriu peligru de que Keiko, tando en llibertá, atrabancara'l llabor xudicial, por cuenta de les influencies polítiques con que cuntaba. Les audiencies duraron dellos díes y fueron tresmitíes per televisión, xenerando gran audiencia.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/keiko-fujimori-afronta-hoy-pedido-36-meses-prision-preventiva-vivo-noticia-570774|títulu=Keiko Fujimori afronta hoy pedido de 36 meses de prisión preventiva|autor=Karem Barboza Quiroz|fecha=24 de octubre de 2018|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=11 de octubre de 2019}}</ref> El pidíu del fiscal foi aprobáu'l 31 d'ochobre pol xuez Concepción quien alegó los antecedentes de torgamientu y entorpecimiento del procesu orquestados por Fujimori, los miembros de la so [[Fuerza Popular|bancada]] nel [[Congresu de la República del Perú|Congresu]] y personaxes allegaos a esta nel aparatu xudicial.<ref>{{Cita web|url=https://larepublica.pe/politica/1348393-keiko-fujimori-prision-preventiva-meses-richard-concepcion-carhuancho-fallo-favor-pedido-fiscalia-caso-odebrecht-cocteles|títulu=Ordenan 36 meses de prisión preventiva contra Keiko Fujimori [VIDEO]|fecha=31 de octubre de 2018|fechaaccesu=11 de octubre de 2019}}</ref> Tres la llectura del autu foi treslladada a la carceleta del [[Palaciu de Xusticia (Perú)|Palaciu de Xusticia]] y a otru día, 1 de payares, al [[Institutu Nacional Penitenciariu del Perú|establecimientu penitenciariu Muyeres de Chorrillos]]. Un pidíu d'apelación que fixo Keiko por que se-y revocara la prisión preventiva, foi refugáu pola sala d'apelaciones, en xineru de 2019.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/keiko-fujimori-claves-resolucion-lideresa-fuerza-popular-noticia-594150|títulu=Keiko Fujimori: claves de la resolución contra la lideresa de Fuerza Popular|fecha=5 de enero de 2019|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=11 de octubre de 2019}}</ref> Los otros once inculpaos nel casu Cócteles tuvieron diversos fallos. ===== Crisis de Fuerza Popular ===== La situación de Keiko Fujimori, implicada seriamente nel casu Odebrecht por supuestamente recibir dineru ilícito para les sos campañes electorales del 2011 y 2016, llevó a la so partíu Fuerza Popular a una crisis interna. Mientres les audiencies xudiciales para sofitar el pidíu de prisión preventiva contra Keiko, el fiscal José Domingo Pérez dio una serie d'argumentos para sofitar que nel senu del partíu constituyérase una organización criminal.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/keiko-fujimori-afronta-hoy-pedido-36-meses-prision-preventiva-vivo-noticia-570774|títulu=Keiko Fujimori afronta hoy pedido de 36 meses de prisión preventiva|autor=Karem Barboza Quiroz|fecha=24 de octubre de 2018|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> IDL-Reporteros publicó una serie de conversaciones privaes provenientes del chat La Botica, grupu de [[Telegram]] conformáu por congresistes y dirixentes de Fuerza Popular, onde se llee a miembros de la bancada fujimorista ponese d'alcuerdu para desprestixar al fiscal [[José Domingo Pérez]], encargáu de la investigación por llavadura d'activos contra Keiko Fujimori y Fuerza Popular. Sábese que dichu material foi apurríu por unu de los testigos protexíos de la fiscalía (el congresista [[Rolando Reátegui]]).<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/milagros-salazar-dice-escribio-insultos-martin-vizcarra-higado-nndc-noticia-571008|títulu=Milagros Salazar dice que escribió insultos contra Martín Vizcarra ‘con el hígado’|fecha=24 de octubre de 2018|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> Nes encuestes d'opinión pública, refléxase claramente'l refugu de la ciudadanía al remanar de los fujimoristas nel Congresu, lo qu'oldea col respaldu que tien el presidente Vizcarra. El congresista [[Francesco Petrozzi]] arrenunció a la bancada de Fuerza Popular. El presidente del Congresu, Daniel Salaverry, pidió llicencia al so partíu, pos consideraba que la so alta investidura obligába-y a caltenese al marxe de la política partidaria. Revelóse que'l congresista [[Rolando Reátegui]] de Fuerza Popular yera unu de los testigos de la fiscalía nel casu Keiko Fujimori; decisión que tomó Reátegui, según él, al vese abandonáu pola dirigencia del so partíu, entós que fuera arreyáu na captación de «aportantes pantasmes» para la campaña de Keiko del 2011. [[José Chlimper|José Chlimper Ackerman]] arrenunció a la secretaría xeneral de Fuerza Popular, depués de que'l xerente de RPP revelara al fiscal Pérez recibir de manos de Chlimper, 200 000 dólares n'efectivu como pagu d'un contratu de publicidá nel 2011 (lo que sería un niciu de llavadura d'activos). Anuncióse la reestructuración xeneral del partíu, nomándose un Comité d'Emerxencia encabezáu pol congresista [[Miguel Ángel Torres|Miguel Torres]].<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/dias-negros-partido-naranja-crisis-fuerza-popular-cronica-noticia-571095|títulu=Días negros en el partido naranja, crisis en Fuerza Popular [CRÓNICA]|autor=Gino Alva Olivera|fecha=24 de octubre de 2018|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> El 28 de payares de 2018, la congresista de Fuerza Popular [[Úrsula Letona]] arrenunció a la so bancada, aduciendo que nun quería ser estremar a la mesma, arriendes de un enfrentamientu que tuvo col so colega [[Yeni Vilcatoma]], que lo acusó de bloquiar una propuesta para investigar, na Comisión de Fiscalización, supuestes irregularidaes detectaes en Prom-Perú.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/ursula-letona-renuncia-bancada-fuerza-popular-noticia-582243|títulu=Úrsula Letona renuncia a la bancada de Fuerza Popular|fecha=28 de payares de 2018|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> A principios del 2019, cuatro congresistes de Fuerza Popular arrenunciaron al so partíu, tres l'anunciada moción de censura contra'l presidente del Congresu Salaverry. Ellos fueron: Miguel Castro, Rolando Reátegui, Yesenia Ponce y Glider Ushñahua. Tamién Salaverry, quien nuna sesión del plenu foi calificáu de «traidor», oficializó'l so arrenunciu al partíu.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/exodo-fuerza-popular-cronologia-renuncias-parlamentarias-noticia-596385|títulu=Éxodo en Fuerza Popular: la cronología de las renuncias parlamentarias|fecha=11 de enero de 2019|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> El 18 de xineru de 2019, otru congresista de Fuerza Popular, Israel Llazu, presentó'l so arrenunciu irrevocable.<ref>{{Cita web|url=https://peru21.pe/politica/fuerza-popular-israel-lazo-renuncia-bancada-naranja-454080-noticia/|títulu=Fuerza Popular: Israel Lazo renuncia a la bancada naranja|fecha=18 de enero de 2019|editorial=Perú21|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> En xunu de 2019, asocedieron otros dos baxes: Nelly Cuadros y Francisco Villavicencio. De 73 congresistes que tuvo de primeres, la bancada de Fuerza Popular quedó amenorgada a 53.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/fuerza-popular-lista-congresistas-renunciaron-bancada-fotos-noticia-nndc-595976|títulu=Fuerza Popular: la lista de congresistas que renunciaron a la bancada|fecha=4 de junio de 2019|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> D'otru llau, dos congresistes de Fuerza Popular fueron suspendíos por 120 díes ensin gocie d'haber, por ser denunciaos por tocamientos indebíos. Ellos fueronː [[Moisés Mamani Colquehuanca|Moisés Mamani]], acusáu por una aeromoza de l'aerollínea Latam; y Luis López Vilela, acusáu pola congresista [[Paloma Noceda|Palombu Noceda]]. El Poder Xudicial pidió al Congresu'l llevantamientu de la inmunidá a Mamani para procesalo, lo que foi aprobáu pol plenu del Congresu'l 8 de marzu de 2019.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/congreso/moises-mamani-congreso-aprueba-levantar-inmunidad-procesado-pj-noticia-nndc-614830|títulu=Congreso aprueba levantar inmunidad de Moisés Mamani para que sea procesado|fecha=8 de marzo de 2019|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> El 26 de febreru de 2019, el congresista [[Héctor Becerril]], antiguu voceru de la bancada fujimorista, solicitó llicencia temporal a la so bancada al vese arreyáu nun presuntu cobru de sobornos para intervenir a favor d'una empresa nuna llicitación en Lambayeque, na que tamién se topen implicaos los sos hermanos. ===== Referéndum constitucional ===== ====== Alderique nel Congresu ====== Trescurríu más d'un mes del anunciu presidencial del 28 de xunetu de 2018, el Congresu nun daba señales d'avanzar nel alderique de los proyectos de reforma constitucional. Cuando por fin el 14 de setiembre someter na Comisión de Xusticia l'aprobación del dictame sobro la reforma del CNM, ella atayóse pola astención de los representantes de Fuerza Popular. La fujimorista [[Úrsula Letona]], miembru de la Comisión de Xusticia, calificó'l dictame propuestu como un «alicáncanu».<ref>{{Cita web|url=https://rpp.pe/politica/congreso/comision-de-justicia-no-aprobo-el-dictamen-de-reforma-del-cnm-propuesto-por-el-ejecutivo-noticia-1149965|títulu=Comisión de Justicia no aprobó dictamen de reforma del CNM por abstención de fujimoristas|autor=RPP Noticias|fecha=14 de septiembre de 2018|editorial=RPP|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> Esto foi lo qu'apinó la paciencia del Executivu. Na nueche del domingu 16 de setiembre, Vizcarra dio un mensaxe a la Nación televisáu, nel qu'anunció que plantegaría [[cuestión d'enfotu]], en vista de la demoranza del Congresu n'aprobar los proyectos de reforma constitucional. Para tal efectu, dio unu resolvimientu supremu a otru día, convocando a una sesión estraordinaria del Congresu pal miércoles 19 de setiembre, na que se presentaría'l primer ministru para sofitar la cuestión d'enfotu. Según la interpretación del Executivu, si negábase la enfotu al Conseyu de Ministros tratar de la segunda negativa pos la primera asocediera col gabinete Zavala l'añu anterior, y poro, l'Executivu podría eslleir el Congresu y convocar a nueves elecciones parlamentaries, tal como lo establez l'artículu 134 de la Constitución.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/cuestion-confianza-gobierno-convoco-legislatura-extraordinaria-noticia-nndc-558497|títulu=Cuestión de confianza: Gobierno convocó a sesión extraordinaria del Congreso|fecha=17 de septiembre de 2018|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> Los voceros de Fuerza Popular dixeron que nun yera ciertu que taben dilatando o apexando l'alderique de los proyectos de reforma, y que en realidá lo teníen yá tou programáu. Como pa dar prueba d'ello, el día llunes 17 la Comisión de Xusticia aprobó'l primer dictame, sobro la reforma del CNM, que foi aldericáu y aprobáu a otru día nel plenu del Congresu.<ref>{{Cita web|url=https://gestion.pe/peru/politica/comision-justicia-aprobo-dictamen-cnm-medio-fricciones-nndc-244641|títulu=Comisión de Justicia aprobó dictamen sobre el CNM en medio de fricciones|fecha=17 de septiembre de 2018|editorial=Gestión|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> Camudóse'l nome del CNM, que pasó a llamase Xunta Nacional de Xusticia.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/pleno-congreso-republica-aprueba-reforma-cnm-noticia-559187|títulu=Pleno del Congreso de la República aprobó reforma del CNM|fecha=18 de septiembre de 2018|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> El 19 de setiembre, el primer ministru César Villanueva presentar énte'l Congresu en plenu para sofitar la cuestión d'enfotu. Villanueva anunció que'l gobiernu nun aceptaría una aprobación parcial de los proyectos de reforma constitucional, sinón de toos polo xeneral. Depués d'un alderique de delles hores, aprobóse l'enfotu solicitáu pol gobiernu, con 82 votos a favor, 22 en contra y 14 astenciones. Quedó establecíu'l 5 d'ochobre como'l plazu máximu por que'l Congresu aprobara tolos proyectos de reforma constitucional.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/vivo-cesar-villanueva-sustenta-hoy-cuestion-confianza-congreso-noticia-559266|títulu=Congreso aprobó cuestión de confianza solicitada por Gabinete Ministerial|fecha=20 de septiembre de 2018|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> La comisión de Constitución del Congresu entainó l'alderique y l'aprobación de los trés dictames restantes. El 26 de setiembre, el Congresu en plenu aprobó la reforma sobro'l financiamiento de los partíos políticos.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/congreso-aprueba-cuatro-reformas-constitucionales-pasen-referendum-noticia-564312|títulu=Congreso aprobó reforma sobre el financiamiento de partidos políticos|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=}}</ref> Y finalmente, el 3 d'ochobre, aprobáronse los dos reformes restantes: sobro la torna de la bicameralidá y la non reelección parlamentaria. Tocantes a la primera, alcordóse que'l nuevu congresu bicameral denominaríase Parlamentu Nacional, y que constaría de 130 diputaos y 50 senadores (esto ye, aumentaríase'l númberu de parllamentarios de 130 a 180). Na madrugada del día 4, el Congresu alcordó por votación apolmonante que les autógrafas de los cuatro reformes constitucionales plantegaes pol Executivu fueren unviaes a la Presidencia de la República por que siguieren el so trámite y pudieren sometese a referéndum.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/congreso-aprueba-cuatro-reformas-constitucionales-pasen-referendum-noticia-564312|títulu=Congreso aprueba que cuatro reformas constitucionales pasen a referéndum|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=}}</ref> ====== Promulgación del decretu pal referéndum ====== El 9 d'ochobre de 2018, Vizcarra promulgó'l decretu para someter a consulta popular los cuatro proyectos de reforma constitucional, por aciu un [[Referendu|referéndum]], que foi afitáu pal 9 d'avientu del mesmu añu. Sicasí, amosar en desalcuerdu cola cuarta consulta, sobro la bicameralidá, pos según la so opinión, el Congresu había desnaturalizado el proyectu orixinal, modificando los aspeutos sobro paridá ente homes y muyeres nes llistes de candidatos pa diputaos y senadores, ya incluyendo cambeos a la [[cuestión d'enfotu]] pa restar de prerrogativas al Executivu.<ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/politica/referendum-martin-vizcarra-cuarta-consulta-bicameralidá-le-decimos-noticia-nndc-565915|títulu=Referéndum: Martín Vizcarra “A la cuarta consulta sobre la bicameralidá le decimos ‘no’”|fecha=9 de octubre de 2018|editorial=El Comercio|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> ====== Votaciones ====== El 9 d'avientu de 2018 realizóse'l referéndum poles reformes constitucionales y la segunda vuelta de les elecciones rexonales en 15 rexones. Les trés primeres entrugues llograron pos, un apolmonante sofitu, ente que la postrera, referida a la creación d'un Congresu Bicameral, foi refugada mayoritariamente, tolo cual interpretóse como un trunfu del gobiernu. Na nueche del 12 d'avientu, el presidente Vizcarra dio un mensaxe televisáu a la Nación, que duró trenta minutos. Fixo un balance de la resultancia del referéndum y dixo yá tener en manos el proyectu de llei orgánica para la implementación de la Xunta Nacional de Xusticia, (redactáu pola Comisión de Reforma Xudicial y aprobáu nel Conseyu de Ministros), que sería unviáu al Congresu pal so alderique y aprobación. Encamentó al Congresu para entainar la reforma xudicial, según l'aprobación de siete proyectos de llei complementarios que taben en compás d'espera nes Comisiones del Congresu. Anunció tamién la creación d'una comisión d'altu nivel que la so finalidá sería presentar al Congresu de la República propuestes para la reforma política, que se sumaría asina a la reforma xudicial. Fixo finalmente un recuentu de la so xestión por sectores. El presidente del Congresu Daniel Salaverry anunció que la llexislatura estender hasta'l 30 de xineru de 2019 p'atender los casos pindios, ente elles la implementación de la reforma xudicial.<ref>{{Cita web|url=https://larepublica.pe/politica/1374890-martin-vizcarra-realiza-mensaje-nacion-referendum-2018-ejecutivo-reeleccion-cnm-bicameralidá|títulu=Martín Vizcarra dió un mensaje a la Nación tras el referéndum 2018|fecha=12 de diciembre de 2018|editorial=La República|ubicación=Lima|fechaaccesu=30 de septiembre de 2019}}</ref> ===== Gabinete Del Solar ===== El 11 de marzu de 2019, realizóse la juramentación del nuevu gabinete de ministros, presidíu por [[Salvador del Solar|Salvador de la Cortil Labarthe]], l'abogáu y actor que fuera ministru de Cultura nel gobiernu de Kuczynski. Diez ministros permanecieron nel so cargu; [[Fabiola Muñoz]] dexó Ambiente y pasó a Agricultura (convirtiéndose asina na primer muyer qu'ocupa dicha cartera); y xuraron 7 nuevos ministros: [[Flor Pablo Medina]] (Educación), [[Rocío Barrios]] (Producción), [[Carlos Bruce]] (Vivienda, Construcción y Saneamientu), [[Gloria Montenegro|Gloria Montenegro Figueroa]] (Muyer y Poblaciones Vulnerables), [[Lucía Ruiz Ostoic]] (Ambiente), [[Ulla Holmquist]] (Cultura) y [[Paola Bustamante]] (Desenvolvimientu ya Inclusión Social). Fechu destacáu ye que, per segunda vegada na hestoria republicana, conformárase un gabinete paritario, esto ye, d'igual númberu d'homes y de muyeres (9 homes y 9 muyeres, ensin cuntar al primer ministru); la primer vegada asocediera nel 2013, mientres el [[gobiernu de Ollanta Humala]] (gabinete [[Juan Jiménez Mayor|Jiménez]]). Anque'l gabinete Del Solar si ye'l primer gabinete que con esa característica empecipia la so xestión (el gabinete Jiménez empezó con seis muyeres y darréu sumó trés más). == Ver tamién == {| class="infobox" |----- ! style="background:#efefef;" | <small>Esti artículu ye de la serie:</small><br /> '''[[Historia de Suramérica]]'''. |----- | [[Historia d'América]] |----- | [[América precolombina]]<br /> [[Colonización europea d'América|Colonización d'América]] |----- | [[Historia de l'Arxentina]]<br /> [[Historia de Bolivia]]<br /> [[Historia de Brasil]]<br /> [[Historia de Chile]]<br /> [[Historia de Colombia]]<br /> [[Historia del Ecuador]]<br /> [[Historia de la Guayana Francesa]]<br /> [[Historia de Guyana]]<br /> [[Historia de les islles Malvines]]<br /> [[Historia del Paraguay]]<br /> Historia de Perú<br /> [[Historia de Surinam]]<br /> [[Historia d'Uruguái]]<br /> [[Historia de Venezuela]]<br /> [[Historia de Trinidá y Tobagu]] |} * * [[Perú]] * [[Dómina preincaica]] * [[Imperiu incaicu]] * [[Quechua]] * [[Momia Inca]] * [[Quipu]] * [[Historia del Virreinatu de Perú]] * [[Virréi de Perú]] * [[Virréis y gobernadores de Perú colonial]] * [[Historia republicana de Perú]] * [[Presidente de Perú]] * [[Presidentes de Perú]] * [[Historia económica de Perú]] * [[Perú nos mapes históricos]] == Referencies == {{llistaref|3}} == Bibliografía == * Basadre Grohmann, Jorge: ''Historia de la República de Perú (1822-1933)''. Obra completa, 18 volúmenes. Novena edición. Editada pola Empresa Editora El Comercio S. A. Lima, 2005. ISBN 9972-205-62-2. * Busto Duthurburu, José Antonio del: ''Perú Incaicu'', ''La conquista de Perú'' y ''La pacificación de Perú''. Coleición d'obres escoyíes de José Antonio del Busto. Lima, Empresa Editora El Comercio S.A., 2011. ISBN 978-612-306-034-3 / ISBN 978-612-306-077-0 / ISBN 978-612-306-078-7. * Chirinos Soto, Enrique: ''Historia de la República (1930-1985)''. Tomos I y II. Lima, AFA Editores Importadores S.A., 1985. * Kauffmann Doig, Federico: ''Historia y arte de Perú antiguu''. Seis tomo. Lima, Ediciones PEISA, 2002. ISBN 9972-40-212-6. * Makowski, Krzysztof: ''Primeres civilizaciones''. Tomu 2 de la Enciclopedia Temática de Perú. Empresa Editora El Comercio S.A. Lima, 2004. ISBN 9972-217-17-5. * López Martínez, Héctor: ''La República Contemporánea'' (1933-2010). Tomu XII de la Historia de Perú” publicada pola Empresa Editora El Comercio S.A, 2010. ISBN 978-612-4069-98-7. * Orrego, Juan Luis: ''La República Oligárquica (1850-1950)''. En: ''Historia de Perú'', Lima, Lexus, 2000. ISBN 9972-625-35-4. * Portocarrero Grados, Ricardo: ''El Perú Contemporaneu''. Incluyíu en ''Historia de Perú''. Lima, Lexus Editores, 2000. ISBN 9972-625-35-4. * Pozzi-Escot, Denise: ''El Perú Antiguu III (500-1400). L'Horizonte Mediu y los Estaos rexonales''. Lima: El Comercio (coleición Historia de Perú), 2010. ISBN 978-612-4069-88-8. * Quiroz Chueca, Francisco: ''De la colonia a la república independiente''. Incluyíu en ''Historia de Perú''. Lima, Lexus Editores, 2000. ISBN 9972-625-35-4. * Rivera Serna, Raúl: ''Historia de Perú. República 1822-1968''. Segunda edición ampliada. Lima, Perú, 1974. * Roel Pineda, Virgilio: ''Conatos, llevantamientos, campañes ya ideoloxía de la independencia''. Historia de Perú. Perú Republicanu. Tomu VI. Cuarta edición. Lima, Editorial Mejía Baca, 1982. ISBN 84-499-1611-9. * Tauro del Pino, Alberto: ''Enciclopedia Ilustrada de Perú''. Tercer Edición. 17 tomos. Lima, PEISA, 2001. ISBN 9972-40-149-9. * Vargas Ugarte, Rubén: ''Historia General del Perú''. Tomu VI. Emancipación (1816-1825). Tercer Edición. Editor Carlos Milla Batres. Lima, Perú, 1981. ISBN 84-499-4818-5. * Ulla Holmquist Pachas, Javier Bellina de los Heros: ''El Perú Antiguu II'' ({{esd|200 e.C.}}-500) El periodu de los desarrollos rexonales. Coleición Historia de Perú, editada pola Empresa Editora El Comercio S.A., Lima, 2010. ISBN 978-612-4069-87-1. * Dellos autores: ''Gran enciclopedia de Perú''. Lima: Lexus, 1998. ISBN 9972-625-13-3. * Dellos autores: ''Gran Historia de Perú''. Lima: Libris, 2000. Publicada por fascículos por ''El Comercio''. == Enllaces esternos == {{Wikiversidad|Historia de Perú}} * [http://www.wdl.org/es/item/235 Un Informe d'un viaxe pel Río de la Plata y dende ellí per tierra a Perú: con observaciones sobre los habitantes, según tamién sobre los indíxenes y los españoles, les ciudaes, el comerciu, la fertilidá y les riqueces d'esa parte d'América dende 1698] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia de Perú|*]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 2gt2ad29nhs5256d4c98hdzqmxrzwt2 Lumen 0 137971 4376893 4259070 2025-06-17T14:27:33Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá potencia => dicha potencia 4376893 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'unidá | bgcolour = | nome = lumen | imagen = | pie = | estándar = [[Unidaes derivaes del Sistema Internacional]] | magnitú = [[Fluxu lluminoso]] | símbolu = lm | nombradapor = | unidá1 = [[Unidaes básiques del Sistema Internacional]] | enunidad1 = [[Candela|cd]] [[estereorradián|sr]] = [[lux|lx]] · [[metru|m]]² | unidá2 = | enunidad2 = | unidá3 = | enunidad3 = | unidá4 = | enunidad4 = }} El '''lumen''' (símbolu: '''lm''') ye la unidá del [[Sistema Internacional de Midíes]] pa midir el [[fluxu lluminoso]], una midida de la potencia lluminosa emitida pola fonte. El fluxu lluminoso estremar del [[fluxu radiante]] en que'l primeru contempla la sensibilidá variable del [[güeyu]] [[humanu]] a les distintes [[llonxitú d'onda|llonxitúes d'onda]] de la lluz y el postreru arreya tola radiación electromagnético emitida pola fonte según les lleis de [[Llei de desplazamientu de Wien|Wien]] y de [[Llei de Stefan-Boltzmann|Stefan-Boltzmann]] ensin considerar si tal radiación ye visible o non. :<math>\rm 1 \; lm = 1 \; cd \cdot sr = 1 \; lx \cdot m^2</math> == Explicación == Si una fonte lluminosa emite una [[candela]] d'[[intensidá lluminosa]] uniformemente nun [[ángulu sólidu]] d'un [[estereorradián]], el so [[fluxu lluminoso]] total emitíu nesi ángulu ye un lumen. Alternativamente, una fonte lluminosa [[isotropía|isótropa]] d'una candela emite un fluxu lluminoso total d'esactamente <math>4\pi</math> lúmenes. Puede interpretase el lumen de forma menos rigorosa como una midida de la "cantidá" total de lluz visible nun ángulu determináu, o emitida por una fonte dada. De la mesma, cuando sobre una superficie de 1 m² incide un lumen, dizse que dicha superficie cunta con un llume d'un [[lux]]. Una [[Llámpara incandescente|bombilla incandescente]] de 100 [[vatiu|vatios]] emite aproximao 1000 lúmenes, ente que una [[llámpara de vapor de sodiu]] de la mesma [[Potencia llétrica|potencia]] emite alredor de 12.000 lúmenes, unos dolce vegaes más, pudiendo llegar a emitir hasta 20 vegaes más qu'una llámpara de incandescencia, dependiendo del tipu de llámpara. Análogamente, si deseyar conocer la potencia necesaria p'allumar una superficie con un determináu nivel llumínicu, tien de considerase que: : (1 [[lux]] = 1/683 [[vatiu|W]]/m²) Por casu, si deseyar allumar el rectángulu d'un campu de fútbol (de 100x50 m²) con una lluminosidá equivalente a un día claru (unos 100.000 lux; vease ''[[lluz diurno]]''), la potencia llumínica riquida (espresada en quilovatios) ten de ser de: : W = (100.000 lux · 1/683 (W/m²·lux) · 100 m · 50 m) /1000 = 732 kW El consumu llétricu, en función del rendimientu del tipu de bombilles utilizáu, va ser entá mayor. == Potencia d'un proyeutor == === Lumen ANSI === La potencia lluminosa d'un [[Proyeutor de videu|proyeutor]] suel midise en lumen. El [[Institutu Nacional d'Estándares d'Estaos Xuníos]] (ANSI, poles sos sigles n'inglés) creó un procedimientu estándar pa determinar dicha potencia, tomando midíes en distintes posiciones y calculando un valor mediu.<ref>{{cita web|url= http://www.pcmag.com/encyclopedia_term/0%2C2542%2Ct%3DANSI+lumen%26i%3D37802%2C00.asp|títulu= Definición de lumen ANSI|fechaaccesu= 20080515|obra= Enciclopedia PC Magacín|editorial= Ziff Davis Media|idioma= inglés|urlarchivu= https://web.archive.org/web/20120922003736/http://www.pcmag.com/encyclopedia_term/0%2C2542%2Ct%3DANSI+lumen%26i%3D37802%2C00.asp|fechaarchivu= 2012-09-22}}</ref> Nel aspeutu comercial, la potencia lluminosa calculada según esti métodu suelse publicar en "lumen ANSI", pa estremalos d'aparatos que la so potencia calcular de dalguna otra manera. Les midíes de lumen ANSI son xeneralmente más correutes que les ufiertaes por otres téuniques de la industria de proyeutores.<ref>{{cita web|url= http://www.cpilive.net/news_ver2_old/guides_2004/projector_guide_issue_04/office.htm|títulu= Guía de proyeutores|fechaaccesu= 20080515|fecha= febreru de 2004|obra= CPILive.net|editorial= Corporate Publishing International|idioma= inglés|urlarchivu= https://web.archive.org/web/20080501075940/http://www.cpilive.net/news_ver2_old/guides_2004/projector_guide_issue_04/office.htm|fechaarchivu= 1 de mayu de 2008}}</ref> === Lúmenes pico === Los lúmenes picu constitúin una midida de la potencia lluminosa davezu usada pa los [[Proyeutor TRC|proyeutores de TRC]]. La so midida efectúase usando un patrón con un 10% a un 20% de la imaxe en blancu (nel centru), y el restu en negru. La potencia lluminosa midir nel área central. Les llimitaciones téuniques d'esti tipu de proyeutores implica que producen el mayor rellumu cuando namái una pequeña área allúmase, como nesti test. La resultancia ye qu'un aparatu puede producir 1200 lúmenes picu, y namái 200 lúmenes ANSI.<ref>{{cita web |url= http://www.curtpalme.com/docs/SonyG70_Brochure.pdf|títulu= Folletu del proyeutor Sony G70|fechaaccesu= 20080515|añu= 1997|formatu= PDF|idioma=inglés }}</ref> == Unidaes de fotometría del Sistema Internacional == {{Unidaes de fotometría del Sistema Internacional}} == Ver tamién == * [[Lux]] == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Lumen}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Unidaes derivaes del Sistema Internacional]] [[Categoría:Llume]] [[Categoría:Fotometría]] q07sxf7bwxlsotc2iv6v9aaxjh9mbi0 Númberu irracional 0 138064 4376860 4146932 2025-06-17T14:14:49Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá recta => dicha recta 4376860 wikitext text/x-wiki {{Ficha xenérica}} En [[matemátiques]], un '''númberu irracional''' ye un númberu que nun puede ser espresáu como una fracción {{frac|m|n}}, onde {{mvar|m}} y {{mvar|n}} sían [[Númberu enteru|enteros]] y {{mvar|n}} sía distintu de cero.<ref name=nin>{{cita llibru |apellíu=Arias Cabezas |apellíu2=Maza Sáez |nome=José María |nome2=Ildefonso |añu=2008 |títulu=Matemátiques 1 |fechaaccesu=1 de mayu de 2017 |páxina=14|capítulu=Aritmética y Álgebra |lugar=Madrid |editorial=Grupu Editorial Bruño, Sociedá Llindada |apellíu-editor=Carmona Rodríguez |apellíu-editor2=Díaz Fernández |nome-editor=Manuel |nome-editor2=Francisco Javier|isbn=9788421659854 |númberu-autor=2}}</ref> Ye cualesquier [[númberu real]] que nun ye [[númberu racional|racional]], y la so espresión decimal nun ye nin exacta nin periódica.<ref name=nin/> Un ''decimal infinitu'' (esto ye, con infinites cifres) ''aperiódico'', como {{raigañu|7}} = 2,645751311064591 nun puede representar un númberu racional. A tales númberos nómase-yos "númberos reales o irracionales". Esta denominación significa la imposibilidá de representar dichu númberu como ''razón'' de dos númberos enteros.<ref>{{harvsp|Trejo|1973}}</ref> El [[númberu pi]] (<math>\pi</math>), [[númberu e]] y el [[númberu áureo]] (<math>\phi</math>) son otros exemplos de númberos irracionales.<ref name=nin/> == Historia == Yá que na práutica de midir el llargor d'un segmentu de recta solo puede producir como resultáu un númberu fraccionariu, nun entamu, los griegos identificaron los númberos colos llargores de los segmentos de recta.<ref name="rmacias">{{harvsp|Rodriquez Macías|1988|p=2}}</ref> Al identificar de la manera mentada, surde la necesidá de considerar una clase de númberos más amplia que la de los númberos fraccionarios. Atribuyir a [[Pitágores]] de Samos (580- 500a. C.) y la so escuela'l descubrimientu de la esistencia de segmentos de recta ''inconmensurables'' con al respective de un segmentu que se toma como unidá nun sistema de midida. Pos, esisten segmentos de recta que la so llargor midíu nesti sistema nun ye un númberu fraccionariu.<ref name="rmacias"/> Por casu, nun cuadráu, la diagonal d'este ye inconmensurable con al respective de los sos llaos. Esti fechu causó una convulsión nel mundu científicu antiguu. Provocó una rotura ente la xeometría y l'aritmética d'aquella dómina, una y bones esta postrera, daquella, sofitar na ''teoría de la proporcionalidad'', que solo aplicar a magnitúes conmensurables. Intentaron salvar la torga estremando ente'l conceutu de númberu y el de llargor d'un segmentu de recta, y tomaron estos postreros como elementos básicos pa los sos cálculos. De tal manera, a los segmentos inconmensurables con al respective de la unidá tomada como patrón de midida asignáron-yos un nuevu tipu de magnitú: ''los númberos irracionales'', que por llargu tiempu nun se reconocieron como verdaderos númberos.<ref name="rmacias"/> == Notación == Nun esiste una notación universal pa indicalos, como <math>\mathbb{I}</math>, que ye xeneralmente aceptada. Les razones son que'l conxuntu de Númberos Irracionales nun constitúin dalguna [[estructura alxebraica]], como sí lo son los [[númberos naturales|naturales]] (<math>\mathbb{N}</math>), los [[númberos enteros|enteros]] (<math>\mathbb{Z}</math>), los [[númberos racionales|racionales]] (<math>\mathbb{Q}</math>), los [[númberos reales|reales]] (<math>\R</math>) y los [[númberu complexu|complexos]] (<math>\mathbb{C}</math>), per un sitiu, y que la <math>\mathbb{I}</math> ye tan apoderada pa designar al conxuntu de Númberos Irracionales como al conxuntu de [[númberu imaxinariu|Númberos Imaxinarios Puros]], lo cual puede crear tracamundiu. Fora d'ello, {{ecuación| <math>\mathbb{I}:=\R \backslash\mathbb{Q} = \{x\in\R| x\notin \mathbb{Q} \}</math> ||left}} == Clasificación == N'estremando los númberos componentes de la [[recta real]] en tres categoríes (non escluyentes): ([[númberu natural|naturales]], [[númberu enteru|enteros]] y [[númberu racional|racionales]]), podría paecer que terminó la clasificación de los númberos, pero entá queden "buecos" por rellenar na recta de los númberos reales. Los númberos irracionales son los elementos de dicha recta que cubren los vacíos que dexen los númberos racionales. Tien De notase qu'equí se ta entendiendo como "recta real" el conxuntu de les [[clase d'equivalencia|clases d'equivalencia]] de [[socesión de Cauchy|socesiones de Cauchy]] de númberos racionales. Puede demostrase que la [[llende d'una socesión llende]] de delles d'eses socesiones (de fechu la mayor parte d'elles), nun ye un númberu racional, polo que si non se consideraren racionales esistiríen "buecos" nel conxuntu de llendes. Los númberos irracionales son los elementos de la recta real que nun pueden espresase por aciu el cociente de dos enteros y caracterícense por tener infinites cifres decimales aperiódicas. D'esta miente, puede definise al númberu irracional como una fracción decimal aperiódica infinita.<ref name="kalnin">{{harvsp|Kalnin|1988}}</ref> Polo xeneral, toa espresión en númberos decimales ye solo un aproximamientu en númberos racionales al númberu irracional referíu, por casu, el númberu racional 1,4142135 ye solo un aproximamientu a 7 cifres decimales del númberu irracional [[raigañu cuadráu de 2]], que tien infinites cifres decimales non periódiques. Entós, dicir con toa propiedá que'l númberu {{raigañu|2}} ye ''aproximao'' igual a 1,4142135 en 7 decimales, o bien ye ''igual'' a 1,4142135… onde los trés puntos faen referencia a los infinitos decimales que faen falta y qu'enxamás terminaríamos d'escribir. Por cuenta de ello, los númberos irracionales más conocíos son identificaos por aciu símbolos especiales; los trés principales son los siguientes: # <math>\pi</math> ([[númberu pi|Númberu "pi"]] 3,14159...): razón ente'l llargor d'una [[circunferencia]] y la so [[diámetru]]. # {{mvar|e}} ([[Númberu e|Númberu "e"]] 2,7182...): <math>\lim _{n \to +\infty} \left( 1 + \frac {1}{n}\right) ^{n}</math> # <math>\Phi</math> ([[númberu áureo|Númberu "áureo"]] 1,6180...): <math>\frac{1 + \sqrt{5}}{2}</math> # les soluciones reales de x² - 3 = 0; de x⁵ -7 = 0; de x³ = 11; 3<sup>x</sup> = 5; sen 7º, etc<ref name="kalnin"/> Los númberos irracionales clasificar en dos tipos: # [[Númberu alxebraicu]]: Son la solución de dalguna [[ecuación alxebraica]] y represéntense por un númberu finito de radicales llibres o añeraos en dellos casos<ref group="n.">Supónse que los raigaños d'una ecuación alxebraica de quintu grau son númberos alxebraicos, pero non siempres ye posible representar por radicales: Galois y Abel.</ref>; si "x" representa esi númberu, al esaniciar radicales del segundu miembru por aciu operaciones inverses, queda una ecuación alxebraica de ciertu grau. Toes los raigaños non exactos de cualesquier orde son irracionales alxebraicos. Por casu, el [[númberu áureo]] ye una de los raigaños de la ecuación alxebraica <math>\scriptstyle x^{2}-x-1=0</math>, polo que ye un númberu irracional alxebraicu. # [[Númberu trascendente]]: Nun pueden representase por aciu un númberu finito de raigaños llibres o añeraes; provienen de les llamaes funciones trascendentes (trigonométriques, logarítmiques y esponenciales, etc.) Tamién surden al escribir númberos decimales non periódicos al azar o con un patrón que nun lleva periodu definíu, respeutivamente, como los dos siguientes: ::<math>\ 0,193650278443757</math>'''...''' ::<math>\ 0,101001000100001</math>'''...''' :Los llamaos '''[[númberu trascendente|númberos trascendentes]]''' tienen especial relevancia yá que nun pueden ser solución de nenguna ecuación alxebraica. Los númberos [[númberu pi|pi]] y [[númberu e|e]] son irracionales trascendentes, yá que nun pueden espresase por aciu radicales. Los númberos irracionales nun son [[conxuntu numerable|numerables]], esto ye, nun pueden ponese en [[función biyectiva|biyección]] col conxuntu de los númberos naturales. Por estensión, los númberos reales tampoco son contables yá que inclúin el conxuntu de los irracionales. == Propiedaes == * La suma y la diferencia d'un númberu racional y de un númberu irracional ye un númberu irracional. * El productu d'un racional distintu de cero por un irracional ye un númberu irracional. * El cociente ente un racional non nulu y un irracional, ye un númberu irracional. * L'inversu d'un númberu irracional ye númberu irracional. * Sía un binomiu, formáu por un racional más un radical de segundu orde, o la suma de dos radicales de segundu orde, que ye irracional. Entós el so conxugáu ye irracional. * Los valores de llogaritmos vulgares o naturales y los valores de les razones trigonométriques, la inmensa mayoría non numerable, son irracionales. * El [[Teorema de Gelfond-Schneider|númberu de Gelfond]] (2<sup>{{raigañu|2}}</sup>) ye un númberu irracional trascendente<ref>{{harvsp|González|Mancill|1962}}</ref> * El raigañu cuadráu d'un númberu natural non cuadráu perfectu ye un númberu irracional; tamién lo ye'l raigañu enésimu d'un natural p que nun ye potencia enésima perfecta. * Ente dos racionales distintos, esiste a lo menos, un númberu irracional<ref name="courant">{{harvsp|Courant|John|1996}}</ref> * Les razones trigonométriques d'un ángulu son irracionales, escepcionalmente, una d'elles nel casu de que dos de los llaos del triángulu rectángulu sían racionales.<ref name="courant"/> * La [[midida de Lebesgue]] de cualquier intervalu zarráu del tipu <math>\scriptstyle[a,b]\cap\mathbb{I} \subset \R</math> ye igual a la midida ''b-a''. Eso implica que si esistiera un procedimientu pa escoyer al azar un númberu de dichu intervalu, con probabilidá 1 el númberu llográu sería irracional. * Cualquier númberu irracional que ta nun intervalu abiertu de númberos reales ye ''puntu d'acumuladura'' de los númberos reales de tal intervalu, como de los númberos irracionales del mesmu. Por casu: {{raigañu|5}} ye puntu d'acumuladura de los númberos reales del intervalu ''K = <1;4>'', como tamién de los númberos irracionales de ''K''.<ref>{{harvsp|Horvath|1969}}</ref> * El conxuntu de los númberos irracionales ye equivalente (tienen el mesmu cardinal) al conxuntu de los númberos reales.<ref>{{harvsp|Kuratowski|1966}}</ref> == Ver tamién == * [[Númberu normal]] {{Clasificación númberu}} == Notes == {{llistaref|grupu=n.}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == {{refcomienza|2}} *{{cita llibru |nome1=César A. |apellíu1=Trejo |títulu=El conceutu de númberu editorial=Ediciones de OEA |allugamientu=[[Washington. D.C.]] |añu=1973 |edición=2ª}} *{{cita llibru |apellíu1=Rodríguez Macías |nome1=Raúl |títulu=Cálculu diferencial ya integral |editorial=Editorial Pueblu y Educación |allugamientu=[[L'Habana]] |añu=1988}} *{{cita llibru |apellíu1=Kalnin |nome1=R.A. |títulu=Álgebra y funciones elementales |editorial=Editorial Mir |allugamientu=[[Moscú]] |añu=1988}} *{{cita llibru |apellíu1=Courant |nome1=Richard |apellíu2=John |nome2=Fritz |títulu=Introducción al cálculu y al analís matemáticu |editorial=Limusa |añu=1996 |isbn=9681806409 |volume=1}} *{{cita llibru |apellíu1=González |nome1=M.O. |apellíu2=Mancill |nome2=J.D. |títulu=Álgebra elemental moderna |añu=1962 |editorial=Kapeluz |allugamientu=[[Buenos Aires]] |volume=1}} *{{cita llibru |apellíu1=Horvath |nome1=Juan |títulu=Introducción a la topoloxía xeneral |editorial=Programa Rexonal de Desenvolvimientu Científicu Teunolóxicu, Departamentos d'Asuntos Científicos, Secretaría Xeneral de la [[Organización de los Estaos Americanos|OEA]] |añu=1969 |ubicación=Washington D.C.}} *{{cita llibru |apellíu1=Kuratowski |nome1=Kazimierz |títulu=Introducción a la Teoría de Conxuntos y a la Topoloxía |añu=1966 |editorial=Vicens-Vives}} {{reftermina}} == Enllaces esternos == {{wc}} * [http://numerosirracionales.com Númberos Irracionales] Más información sobre númberos irracionales {{ORDENAR:Numbero irracional}}{{Control d'autoridaes}}{{Tradubot|Número irracional}} [[Categoría:Númberos irracionales| ]] 3shm0enbgxx88bkzm2g6qag17sj10nv Pablo Escobar 0 138087 4376900 4364506 2025-06-17T14:28:35Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá propuesta => dicha propuesta 4376900 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Pablo Emilio Escobar Gaviria''' {{nym}} foi un [[Narcoterrorismo|narcotraficante]] y [[políticu]] [[colombianu]], fundador y máximu líder del [[Cartelu de Medellín]]. Nacíu d'una familia llabradora, Escobar demostró habilidá pa los negocios dende bien pequeñu. Empecipió la so vida delictiva a finales de los sesenta nel [[contrabandu]], y a empiezos de la década de los ochenta, arreyar na producción y comercialización de [[mariguana]] y [[cocaína]] al esterior. En formando aliances con [[Gonzalo Rodríguez Farrapa]], [[Carlos Lehder]] y [[Jorge Luis Ochoa]], Escobar fundó'l [[Cártel de Medellín]], organización que na so puxanza, monopolizó el negociu de la cocaína dende la so producción hasta'l so consumu, controlando más del 80% de la producción mundial de felicidá droga y del 75% del mercáu ilícitu de la mesma n'[[Estaos Xuníos]].<ref name="businnesinsiders">{{Cita web |url=http://www.businessinsider.com/10-facts-that-prove-the-absurdity-of-pablo-escobars-wealth-2015-9 |títulu=10 facts reveal the absurdity of Pablo Escobar's wealth |fechaaccesu=3 de mayu de 2016 |autor=Amanda Macias |fecha=21 de setiembre de 2015 |editorial=Business Insider |idioma=inglés}}</ref> Mientres esta década llogró consolidar el so imperiu criminal, convirtiéndolo nel home más poderosu de la [[mafia colombiana]], atropando una inmensa fortuna, que rondó la cifra d'ente 25&nbsp;000 a 30&nbsp;000 millones de dólares, consagrándolo según unu de [[Milmillonarios según Forbes|los homes más ricos del mundu]] según la revista ''[[Forbes]]'' mientres siete años consecutivos.<ref name="businnesinsiders"/><ref name="forbes">{{Cita web |url=http://www.elsalvador.com/articulo/internacional/pablo-escobar-siete-ano-siguíos-ranking-forbes-94810 |títulu=Pablo Escobar, siete años siguíos na clasificación de Forbes |fechaaccesu=3 de mayu de 2016 |autor=Pablo Petovel |fecha=2 d'avientu de 2015 |editorial=Diariu El Salvador}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.forbes.com/sites/seankilachand/2012/03/21/forbes-history-the-original-1987-list-of-international-billionaires |títulu=Forbes History: The Original 1987 List Of International Billionaires |fechaaccesu=23 de febreru de 2014 |fecha=1987 |editorial=Forbes Magacín |idioma=inglés}}</ref> Pa escusar el so inmensurable capital, a empiezos de [[Años 1980|los ochenta]] Escobar trató d'apolazar la so imaxe al traviés de la realización d'obres de caridá pa los desarimaos y con una curtia incursión na [[política]], ocupando un escañu como [[Cámara de Representantes de Colombia|representante a la cámara]] nel Congresu Nacional en 1982. Sicasí en 1983, tres diverses publicaciones del diariu ''[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]]'' y cola acusación direuta del ministru de xusticia [[Rodrigo Lara Bonilla]], pierde'l so escañu y ye acusáu públicamente polos sos negocios illegales. Meses dempués, Lara Bonilla y [[Guillermo Cano]], direutor del ''El Espectador'', son asesinaos por órdenes de Escobar. Pa 1985, el narcotráficu yá taba en puxanza y coles mesmes los cárteles presentes en Colombia, lo que desamarró una guerra contra'l gobiernu. Cabeza en cuestión nesi entós, [[Belisario Betancur]], disponer a combatila col usu de la [[estradición]] de narcotraficantes a Estaos Xuníos. Tres dos talos intentos de negociación y múltiples [[secuestru|secuestros]] y [[Homicidiu|asesinatu]]s selectivos de xueces y funcionarios públicos, en 1989, el Cartelu de Medellín con Escobar al mandu declaró la guerra total contra l'Estáu.<ref>[https://blogs.elpais.com/version-bien-original/2010/05/f%C3%BAtbol-droga-y-muerte-en-colombia.html#more Fútbol, droga y muerte en Colombia] Borja Formosu nel blogue ''Versión bien orixinal'' del diariu ''[[El País]]'', 20/05/2010</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.caracol.com.co/noticias/actualidad/confiésase-popeye-mano-derecha-de-pablo-escobar/20050814/nota/194096.aspx |títulu=Confiésase "Popeye", mano derecha de Pablo Escobar |fechaaccesu=13 de payares de 2014 |editorial=[[Caracol Radio]] }}</ref> Entamó y financió una estensa rede de [[sicariu|sicarios]], fieles al so mandu, qu'asesinó a personalidaes clave pa la institucionalidad nacional y perpetó actos [[terrorismu|terroristes]] indiscriminaos col emplegu de [[Coche bomba|coches bomba]] nes principales ciudaes del país que desestabilizaron al mesmu, punxo a les autoridaes «de rodíes», y que lo convirtió nel [[criminal]] más buscáu a empiezos de los [[años 1990|años noventa]].<ref>{{Cita web |url=http://www.eltiempo.com/Multimedia/especiales/pabloescobar/ARTICULO-WEB-NOTA_INTERIOR_MULTIMEDIA-13238315.html |títulu=Una estrataxema ganó al criminal más buscáu del mundu |fechaaccesu=26 d'abril de 2014 |editorial= eltiempo.com}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.bbc.co.uk/mundo/noticias/2014/02/140223_joaquin_chapo_guzman_pablo_escobar_vides_paraleles_jcps.shtml |títulu=¿Ye'l "Chapo" Guzmán el Pablo Escobar del sieglu XXI? |fechaaccesu=26 d'abril de 2014 |editorial=[[BBC]] }}</ref> Foi responsable del asesinatu de 657 policías ente 1989 y 1993,<ref>{{cita web|apellido1=González|nome1=Saúl|títulu=Pablo Escobar Gaviria – Una Lleenda nel Mundu del Narcotráficu|url=http://narcosfamosos.com/pablo-escobar-gaviria/|idioma=castellanu|fechaaccesu=22 de xunetu de 2017}}</ref> y de feroces enfrentamientos contra'l [[Cartelu de Cali]], los paramilitares del Magdalena Mediu y finalmente ''[[Los Pepes]]''. Dempués de la consumación de l'[[Asamblea Constituyente de Colombia de 1991|Asamblea Nacional Constituyente]] en 1991, que-y dio a Colombia una [[Constitución de Colombia de 1991|nueva constitución]] y la prohibición de la estradición de nacionales a Estaos Xuníos, Escobar decidió sometese a la xusticia cola condición de ser recluyíu en ''[[La Catedral]]'', una fachendosa cárcel allugada nos sos terrenes. En demostrándose qu'entá siguía delinquiendo tres les rexes, el Gobiernu quixo prindalo, polo cual Escobar dar a la fuga, saliendo fácilmente pela parte trasera de la prisión, lo que significó unu de los episodios más vergonzosos pa l'autoridá penitenciaria del país. Tres el so escape, el gobiernu conformó'l denomináu [[Bloque de búsqueda|Bloque de Busca]] pa recapturarlo y tres diecisiete meses d'intensu rastrexu, foi tirotiáu nun teyáu d'un esclusivu sector de Medellín a los 44 años d'edá. == Biografía == === Familia === [[Ficheru:Medellin.jpg|thumb|right|220px|[[Medellín (Colombia)|Medellín]], la segunda ciudá más grande de Colombia; llugar onde Escobar creció y empecipió la so carrera delictiva.]] Foi'l terceru d'un llar de siete fíos, los sos padres fueron [[Abel de Jesús Escobar Echeverri]], llabrador llabrador, y [[Hermilda de los Dolores Gaviria Berrío]], maestra d'escuela. Los sos hermanos n'orde de nacencia fueron: [[Roberto Escobar Gaviria|Roberto de Jesús]], alies ''L'Osín'', [[Gloria Inés Escobar Gaviria]], [[Argemiro Escobar Gaviria]], [[Alba Marina Escobar Gaviria]], [[Luz María Escobar Gaviria]] y [[Luis Fernando Escobar Gaviria]] (el menor, nacíu en 1958 y asesináu a los 19 años en 1977). El so güelu maternu, [[Roberto Gaviria Cobaleda]], yá-y precediera n'actividaes illegales, yá que foi un renombráu [[Contrabandu|contrabandista]] de [[Güisqui]] en dómines en qu'ésti yera illegal (principios del sieglu&nbsp;XX). El mentáu Roberto Gaviria foi tamién el güelu del abogáu y políticu colombianu [[José Obdulio Gaviria]], ex-asesor presidencial d'[[Álvaro Uribe Vélez]].<ref>{{Cita web |url=http://www.semana.com/nacion/dilema-jose-obdulio/94241-3.aspx |títulu=José Obdulio tuvo que lluchar contra'l so apellíu. Dende hai 20 años tocólu capotear les circunstancies de ser el primu de Pablo Escobar Gaviria |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121215025849/http://www.semana.com/nacion/dilema-jose-obdulio/94241-3.aspx |fechaarchivu=2012-12-15 }}</ref> Nuna entrevista concedida a la televisión nacional del entós (años 80), Pablo Escobar manifestaba sobre los sos oríxenes lo siguiente: {{cita|Pos la mio familia nun tuvo unos recursos económicos importantes y vivimos dificultaes como les que vive la mayoría del pueblu colombianu, entós nun somos ayenos a esos problemes, conocer fondamente y entender.|Pablo Escobar}} Sicasí, los sos antepasaos y los sos familiares más inmediatos destacáronse como políticos, empresarios, ganaderos y figures de la [[élite]] antioqueña,<ref>[http://www.presidencia.gov.co/prensa_new/sne/2004/agostu/05/18052004.htm «Aeropuertu Municipal de Frontino agora va llevar el nome de [[Guillermo Gaviria Echeverri]] como reconocencia a unu de los fíos más pernomaos de la rexón»], artículu del 5 d'agostu de 2004 nel sitiu web de la presidencia de Colombia.</ref> polo cual los sos tan espublizaos «oríxenes populares» nun corresponderíen a la realidá. Ente la so estensa parentela podemos mentar a [[Isabel Gaviria Duque]], [[primer dama de Colombia|primer dama de la Nación]], esposa de [[Carlos Eugenio Restrepo|Carlos E. Restrepo]], quien foi [[presidente de Colombia]] ente 1910 y 1914. El padrín de bautismu de Pablo Escobar foi'l reconocíu [[diplomáticu]] ya intelectual colombianu [[Joaquín Vallejo Arbeláez]]. Na parroquia de Rionegro reposa la so partida que diz: {{cita|Na parroquia de San Nicolás de Rionegro, a cuatro d'avientu de mil novecientos cuarenta y nueve, el Pbro. Juan M. Gómez, bautizó a un neñu que nació'l primeru del presente, a quien punxo'l nome de PABLO EMILIO, fíu llexítimu d'Abel de Jesús Escobar y Hermilda Gaviria, vecinos d'esta parroquia. Güelos paternos: Pablo Emilio Escobar y Sara María Echeverri. Güelos maternos: Roberto Gaviria ya Inés Berrío. Padrinos: [[Joaquín Vallejo Arbeláez|Joaquín Vallejo]] y Nelly Mejía de Vallejo, a quien s'alvirtió'l parentescu espiritual y les sos obligaciones. Doi fe. Agustín Gómez. Cura. NOTA MARXINAL DE CONFIRMACIÓN. Confirmáu na [[Basílica Menor de La nuesa Señora de la Candelaria|Basílica Menor]] pol Escelentísimu Sr. Alfonso Uribe Jaramillo, el ventiún d'ochobre de mil novecientos cincuenta y dos. Padrín: Gustavo Gaviria. Doi fe. Juan M. Gómez, Pbro. NOTA MARXINAL DE MATRIMONIU. Casóse en Palmira, Valle, parroquia de La Stma. Trinidá, el ventinueve de marzu de mil novecientos setenta y seis. Testigos: Alfonso Hurtado y Dolores de Vallejo. Casóse con Victoria Y. Henao. Doi fe. Mons. Samuel Álvarez Botero».<ref>[http://4.bp.blogspot.com/-5ICPrO3HaXQ/Tgi2c4uPNdI/AAAAAAAAAC4/Y5NUYz9ZZ4M/s640/Slide26.JPG Partida de bautismu de Pablo Emilio Escobar Gaviria] de fecha 4 d'avientu de 1949, que reposa na parroquia de San Nicolás de Rionegro, Antioquia, Colombia.</ref>}} === Infancia y mocedá === Según testimoniu de la so madre, Escobar empezó a amosar comprendoria y astucia yá na escuela primaria; y nos entamos de la secundaria, fíxose evidente otra de les sos cualidaes, el so lideralgu sobre los sos compañeros. Escobar y el so primu [[Gustavo Gaviria Rivero]] faíen pequeños «negocios» nel llicéu Lucrecio Jaramillo Vélez, onde dambos estudiaben. Faíen rifes, intercambiaben cómics, vendíen exámenes y emprestaben dineru a baxu interés. D'esta manera, Pablo Escobar empezó a desenvolver la so «habilidá» pa los negocios y el comerciu. En 1969 terminó'l bachilleratu nel mentáu Llicéu, entós foi almitíu pa cursar estudios na Facultá d'Economía de la [[Universidá Autónoma Llatinoamericana]] de [[Medellín (Colombia)|Medellín]] na qu'estudiaben dellos de los sos primos Gaviria, ente esos [[José Obdulio Gaviria|José Obdulio]], pero finalmente optó por retirar se yá que prefirió dedicase a los sos negocios personales. === Matrimoniu y fíos === La so esposa foi Victoria Eugenia Henao Vallejo, ''La Tata'', con quien se casó'l [[29 de marzu]] de 1976. cuando él tenía 26 años y ella namái quince. De dicha unión nacieron los sos dos únicos fíos: [[Juan Pablo Escobar|Juan Pablo Escobar Henao]] el [[24 de febreru]] de [[1977]] y [[Manuela Escobar|Manuela Escobar Henao]] el [[24 de mayu]] de [[1984]]. [[Gloria Gaviria Flores]], quien foi la so prima consentida, foi la madrina de la boda xunto con [[Carlos Fersch]], el meyor amigu del Cartelu del Sur. Ella manifiesta que: {{cita|Pablo muncho primero de morrer dicíame que quería que'l so fíu y el míu tendríen de ser los dueños del imperiu, yá que él nun quería que'l so imperiu acabara.|Carlos Fersch}} Gloria na actualidá vive en Bogotá y paga casa per cárcel, la patria potestá del so fíu menor tener la so güela, lo último que se supo del nuevu ye que vive en Antioquia, Colombia, xunto a la so güela. Los fíos del patrón, Juan Pablo y Manuela Escobar Henao, dempués de la muerte de Escobar salieron del so país, pero fueron devueltos a la so llegada a [[Estaos Xuníos]], corriendo cola mesma suerte n'[[Alemaña]]. Finalmente instaláronse en [[Ciudá Autónoma de Buenos Aires|Buenos Aires]], [[Arxentina]], onde tuvieron dellos problemes llegales que dempués llograron resolver. Por razones de seguridá, y p'alloñar l'estigma de tener l'apellíu de Escobar, los sos nomes y apellíos fueron camudaos poles autoridaes colombianes primero que salieren d'esi país. Asina, Victoria pasó a llamase María Isabel Santos Caballero, Juan Pablo ye agora Juan Sebastián Marroquín Santos y Manuela llámase Juana Manuela Marroquín Santos, identidaes que fueron apocayá revelaes pola so propia voluntá. En 2009, un mozu nacíu en [[San José de Costa Rica]] afirmó a la prensa en Colombia ser fíu d'una rellación que, en 1974, Pablo Escobar caltendría con una muyer de [[Costa Rica]]. Según la so versión, sería criáu pola so madre nel barriu de [[Desamparaos (San José de Costa Rica)|Desamparaos]]. En 1985, cuando'l neñu tenía 10&nbsp;años d'edá, la so madre llevar a Estaos Xuníos.<ref>{{Cita web |url=http://www.eltiempo.com/archivo/documento/CMS-5212067 |títulu=El fíu desconocíu de Pablo Escobar quier crear el so propiu cartelu, pero musical |obra=Diariu El Tiempu |fecha=18 de mayu de 2009 }}</ref> Fíxose llamar Pablo Escobar&nbsp;Jr. y dedicóse a cantar [[hip&nbsp;hop]] y a l'actuación: foi parte del repartu de la serie ''[[El cartel de los sapos]]'' y la telenovela ''[[La cara de Analía]]''. La familia de Escobar denunció que sería un impostor.<ref>{{Cita web |url=http://www.soitu.es/soitu/2009/05/22/info/1243006003_788010.html |títulu=La familia de Pablo Escobar demanda a un cantante que diz ser primoxénitu del capo |obra=Soitu.es |fecha=22 de mayu de 2009 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.wradio.com.co/noticias/actualidad/verdaderu-fíu-de-pablo-escobar-esmazcara-a-suplantador-de-la so-identidá/20090522/nota/816345.aspx |títulu=Verdaderu fíu de Pablo Escobar esmazcara a suplantador de la so identidá |obra=W Radiu |fecha=22 de mayu de 2009 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.dailystar.co.uk/news/latest-news/472836/Pablo-Escobar-Jr-Narcos-Netflix-son-drug-lord-cocaine |títulu=Pablo Escobar's 'fake' son: Meet the Narcos drug lord's 'long-lost child' |obra=Daily Star |fecha=30 d'ochobre de 2015 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180629155656/https://www.dailystar.co.uk/news/latest-news/472836/Pablo-Escobar-Jr-Narcos-Netflix-son-drug-lord-cocaine |fechaarchivu=2018-06-29 }}</ref> El 11 d'avientu de 2009, el so fíu Juan Pablo presentó'l documental biográficu ''[[Pecaos del mio padre]]'', nel que pide perdón a les families víctimes de la violencia del narcotráficu.<ref>{{cita web |url= https://www.europapress.es/cultura/cine-00128/noticia-fíu-pablo-escobar-pide-perdon-20091110164843.html |títulu= El fíu de Pablo Escobar pide perdón |fechaaccesu=6 de xineru de 2018 |fecha= 10 de payares de 2009 |sitiuweb= [[Europa Press]] }}</ref> El 8 de payares de 2006, un día dempués de la muerte de la so madre Hermilda, el cadabre de Escobar foi desenterráu por orde de Nicolás Escobar, sobrín de Pablo y fíu de [[Roberto Escobar Gaviria]], alies ''L'Osín''. Juan Pablo Escobar acusó al so primu de vender les imáxenes de la exhumación a la televisión (éstes fueron tresmitíes en direutu)<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=yVZoULtUCd8 Video familiar de la exhumación de Escobar]</ref> y de lucrarse cola memoria del asesín. La disputa familiar fíxose más fonda en conociéndose que Nicolás se quedó con tres dientes y un cachu del bigote qu'entá quedaba na osamenta, anque él aliega que les caltuvo pa realizar pruebes d'[[ADN]] que resolveríen los reclamos de paternidá de dos supuestos fíos del narcotraficante.<ref>[http://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-2268203 ¿Qué van faer con tres dientes de Pablo Escobar? ¿Pablo Escobar foi unu de los mas buscaos?] [[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]], 12 de payares de 2006, páxs. 1-4.</ref> == Carrera delictiva == {{VT|Cronoloxía del Cartelu de Medellín|l1=Cronoloxía del Cartelu de Medellín}} Los empiezos de Escobar nel crime entamáu diéronse lenta pero inexorablemente y a lo llargo de la so carrera criminal, sirvir d'un estrañu amiestu de violencia, sangre, paternalismu y filantropía pa llograr los sos fines.<ref>{{Cita web |url= http://www.unoticias.com.uy/2013/01/24/informacion_nacional/mujica_terminar_el%20tiempu_de_los%20narcos_filantropicos_como_pablo_escobar/ |títulu= Mujica: terminóse'l tiempu de los narcos filantrópicos como Pablo Escobar |fechaaccesu= 4 d'avientu de 2013 |editorial= unoticias.com |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20140223054821/http://www.unoticias.com.uy/2013/01/24/informacion_nacional/mujica_terminar_el |fechaarchivu= 2014-02-23 }}</ref> Mientres, per un sitiu, esaniciaba ensin piedá a los sos competidores, ordenaba asesinatos, aguiyaba intrigues o conspiraba contra figures influyentes de la política o'l Gobiernu, pol otru, regalaba sándwiches a los méndigos, alzaba cases pa los probes de Medellín o construyía campos de fútbol pa los neños de los suburbios,<ref name="DOS">{{Cita web |url= http://www.eldeber.com.bo/pablo-escobar-la%20puxanza-y-l%27entierru-del-futbol-colombiano/131202104406 |títulu= Pablo Escobar, la puxanza y l'entierru del fútbol colombiano |fechaaccesu= 4 d'avientu de 2013 |editorial= eldeber.com.bo |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20131205011636/http://www.eldeber.com.bo/pablo-escobar-la |fechaarchivu= 2013-12-05 }}</ref> lo que-y apurría un fuerte sofitu popular nos barrios más probes de la ciudá. [[Ficheru:Tranquilandia Colombia by DEA.png|thumb|right|220px|[[Tranquilandia]] yera'l principal centru de producción de [[cocaína]] del Cartelu de Medellín alcontráu en [[Caquetá]]. Cuntaba con 19 llaboratorios de procesamientu, abondosa agua duce (del [[ríu Yarí]]), un sistema llétricu independiente, cuartos y una pista p'aterrizaxe. El complexu foi destruyíu en 1984 pola [[Policía Nacional de Colombia|Policía Nacional]] y la [[Alministración pal Control de Drogues|DEA]] prindando cerca de 14 tonelaes de droga, valorada en 1&nbsp;200 millones de dólares.<ref name="PSB">{{Cita publicación |url=http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/drugs/cron/ |títulu=frontline: drug wars: thirty years of america's drug war |fechaaccesu=20 de xunetu de 2008}}</ref>]] Escobar empezó la so carrera delictiva con pequeños timos, furtos y trabayando pal rei del contrabandu en Colombia Alfredo Gómez López ''El Padrín''.<ref>{{Cita web |url= http://www.derechos.org/nizkor/colombia/llibros/caballeru/cap3.html |títulu= Los Caballeros de la Cocaína - Capítulu III |fechaaccesu=4 d'avientu de 2013 |editorial= derechos.org }}</ref> Al contrariu de lo que se dicía, nun tuvo un negociu de bicicletes nin robó llábanes pa revendeles, yá que yera fondamente creyente dende bien pequeñu, al igual que la so familia. Años más palantre construyiría delles ilesies, campos de fútbol y reconstruyiría la ciudá colos ingresos derivaos del tráficu de cocaína.<ref>{{Cita web |url=http://www.panamaamerica.com.pa/notes/1675172-datos-del-medrosu-narcotraficante-pablo-escobar |títulu=Dato del medrosu narcotraficante Pablo Escobar |fechaaccesu=4 d'avientu de 2013 |editorial=panamaamerica.com }}</ref> A midida que foi creciendo arreyar nel furtu d'automóviles nes cais de [[Medellín (Colombia)|Medellín]],<ref>{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/america/2010/08/14/colombia/1281803063.html |títulu=La confidente de Pablo Escobar desatapar nun polémicu llibru |fechaaccesu=4 d'avientu de 2013 |editorial=elmundo.es }}</ref> y llueu pasó a dedicase al tráficu de [[Cannabis (droga)|mariguana]] escontra los [[Estaos Xuníos]]. Arreyóse-y igualmente nel secuestru y asesinatu del industrial [[Diego Echavarría Mises]] en 1971,<ref>{{Cita web |url=http://www.elmundo.com/portal/opinion/columnistes/lo_malo_y_lo_bono.php |títulu=Lo malo y lo bono |fechaaccesu=4 d'avientu de 2013 |editorial=elmundo.com }}</ref> y del capo del narcotráficu Fabio Restrepo en 1975.<ref>{{Cita web |url=http://www.elcolombiano.com/proyectos/pablo-escobar/images/victimas/video-23.html |títulu=Fabio Restrepo, l'actor que tamién foi víctima de Pablo Escobar |fechaaccesu=4 d'avientu de 2013 |editorial=elcolombiano.com }}</ref> Primero actuaba como intermediariu que mercaba la pasta de coca en [[Colombia]], [[Bolivia]] y [[Perú]],<ref>{{Cita web |url=https://www.rtve.es/noticias/20131202/escobar-capo-arrodillo-estáu-colombianu/808041.shtml |títulu=Pablo Escobar, el capo que arrodilló a un Estáu |fechaaccesu=4 d'avientu de 2013 |editorial=rtve.es }}</ref> pa darréu revendela a los traficantes encargaos de llevala a Estaos Xuníos. Na década de 1970 convertir nuna pieza clave del tráficu internacional de cocaína, acomuñáu con [[Gonzalo Rodríguez Farrapa]], [[Carlos Lehder]], [[Jorge Luis Ochoa]] y los sos hermanos [[Fabio Ochoa|Fabio]] y [[Juan David Ochoa|Juan David]], fundó y lideró el denomináu [[Cartelu de Medellín]] que se fixo col control de pistes, rutes, llaboratorios y monopolizó el comerciu illegal dende la producción hasta'l consumu. En 1977 foi deteníu por posesión y tráficu d'estupefacientes pero'l procesu prescribió y quedó en libertad meses dempués de la so detención. Sicasí, el procesu foi reabiertu pola xueza Mariela Espinosa, quien tamién arrenunció de la investigación por amenaces contra la so vida.<ref>[http://www.elespectador.com/noticias/articulo-372559-arremetedura-contra-justicia «Pablo Escobar, tres el rastru del Patrón: l'arremetedura contra la Xusticia»], artículu nel diariu ''[[El Espectador (Bogotá)|El Espectador]]'' (Bogotá).</ref> Espinosa foi asesinada años dempués por orde de Escobar. Darréu aportaría a catalogáu como'l séptimu home más ricu del mundu según la revista ''[[Forbes]]'' cosa que'l so fíu negaría años dempués.<ref>{{Cita web |url=http://www.forbes.com/sites/michaelnoer/2011/11/15/pablo-escobars-son-forbes-is-lying |títulu= Pablo Escobar's Son: 'Forbes Is Lying' |fechaaccesu=23 de febreru de 2014 |fecha=15 de payares de 2011 |editorial=Forbes Magacín |idioma=Inglés}}</ref> Foi dueñu d'una de les faciendes más estenses de Colombia, llamada [[Facienda Nápoles]], que se convirtió nel so centru d'operaciones. Pablo Escobar taba ente los multimillonarios del mundu pola so inmensa fortuna invertida n'edificios, viviendes, automóviles y faciendes.<ref>[http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/latin_america/newsid_3255000/3255106.stm Colombia: 10 años ensin Escobar]</ref> Na [[Facienda Nápoles]] axuntó más de 200 especies d'animales exóticos pa la rexón, como [[hipopótamu|hipopótamos]], [[xirafa|xirafes]], [[elefante|elefantes]], [[cebra|cebres]] y [[avestruz|avestruces]], toos introducíos nel país como frutu del sobornu a les autoridaes aduaneres, lo que nun torgar l'espardimientu televisivu del inmueble nun [[reportaxe]] [[propaganda|propagandísticu]]. Yera aficionáu a los automóviles luxosos y, dempués del atentáu perpetáu polos sos enemigos del [[Cártel de Cali]], atopáronse más de 40 autos deportivos nel aparcamientu del edificiu Mónaco en Medellín, onde vivía parte de la so familia. Ye difícil calcular la totalidá de les sos [[bien inmueble|bienes raigaños]] como edificios, oficines, finques, locales comerciales y cases, pero dalgunos datos falen de más de 500 [[predios]] de la so propiedá. Tamién tenía helicópteros, motocicletes, llanches y delles avionetes pa tresportar la droga al traviés de la difícil xeografía colombiana. Acordies con documentos de la DEA, el Cartelu de Medellín fundó en 1981 el grupu [[Muerte a Secuestradores]] (MAS) como respuesta a los secuestros y aiciones guerrilleres na so contra, esti grupu ta rellacionáu tamién, tres la muerte de Pablo Escobar, con [[Carlos Castaño Gil|Carlos Castaño]] y el so hermanu [[Fidel Castaño|Fidel]] conocíos comandantes paramilitares. === Actividaes polítiques === A finales de los [[años 1970]] (o a principios de la década siguiente) entendió que tenía de crear una pantalla» con cuenta de protexer el so codalosu comerciu de drogues. Empezó a cultivar una imaxe d'home respetable, a contactase con políticos, financieros, abogaos, etc. Ensin sabese con certidume de les sos verdaderes intenciones, Pablo Escobar construyó munches obres benéfiques pa los probes, ente elles 60 campos de [[fútbol]], o un barriu enteru llamáu [[Medellín ensin Tugurios]] ―tamién llamáu barriu Pablo Escobar―. Impunxo la llei de plata o plomu», pola que munchos miembros del Gobiernu, policía y militares colombianos o aceptaben la "plata" (dineru) o-yos cayía una agua de "plomu" (yeren asesinaos a balazos). Ganóse, por aciu la estorsión, el sofitu que lu llevaría a ser electu como suplente al senáu pol movimientu Alternativa Lliberal, dempués de ser espulsáu xunto con Jairo Ortega Ramírez, del Nuevu Lliberalismu fundáu por [[Luis Carlos Galán]]. Foi convidáu en 1982 a tomar de posesión de [[Felipe González Márquez|Felipe González]], el [[Presidente del Gobiernu d'España|tercer presidente]] de la [[España]] democrática, pol empresariu español [[Enrique Sarasola]], quien tenía importantes negocios en Medellín. D'esta forma, nel so meyor momentu llogró atropar gran influencia en múltiples estamentos llegales, civiles, económicos, relixosos y sociales de Medellín, d'[[Antioquia]] y del país. Pero la so pantalla empezó a derrumbar en 1983, cuando'l periódicu [[El Espectador (Bogotá)|''El&nbsp;Espectador'']] publicó una serie de notes editoriales escrites pol so direutor [[Guillermo Cano Isaza]] que revelaben lo que realmente se despintaba detrás de Pablo Escobar. El Congresu, que nun principiu amosó una actitú duldosa, suprimió la so inmunidá parllamentaria, y abrióse el camín por que les autoridaes empezaren a escorrelo. Pela so parte el Ministru de Xusticia [[Rodrigo Lara Bonilla]] lideró igualmente una investigación contra Escobar al comprobase la presencia de dineru de dudosa procedencia na política y nos equipos de fútbol nacional. === La guerra del narcoterrorismo === {{AP|Guerra contra'l narcotráficu en Colombia|Conflictu armáu en Colombia}} [[Ficheru:Plaza de Bolívar - Palacio de Justicia..jpg|thumb|right|220px|Escobar foi acusáu per dellos medios de comunicación de patrocinar la [[Toma del Palaciu de Xusticia]] en Bogotá en 1985, qu'acabó cola vida de tola [[Corte Suprema de Xusticia de Colombia|Corte]] y que resultó na destrucción del Palaciu.]] Les investigaciones de [[Rodrigo Lara Bonilla]], xunto col coronel de la policía, Jaime Ramírez Gómez, prueben la vinculación de Escobar nel narcotráficu cuando'l capo diéra-y al ministru un ultimátum de demostrar les sos acusaciones o nel so defectu acusar de llevantu y bilordiu. Escobar xunto con Ortega ataquen al ministru amosando un cheque, al paecer falsu, del narcotraficante Evaristo Porres financiando la campaña de Lara al senáu pero'l ministru niega tal venceyu y llogra desacreditar a Escobar amosando públicamente un documental de la canal estauxunidense [[ABC TV|ABC]] sobre'l capo ente que Ramírez encabezaba un operativu que desmanteló ''[[Tranquilandia]]'', un xigantescu complexu de llaboratorios pal procesu de cocaína perteneciente al Cartelu allugáu nes cercaníes del [[ríu Yarí]] na entós [[comisaría del Guaviare]]. Por tanto, Escobar pierde'l so escañu y el so visa a Estaos Xuníos ye atayada y públicamente Escobar arrenunciu a la política. El [[30 d'abril]] de [[1984]] Lara ye asesináu por órdenes de Escobar dando entamu a un periodu que pasó a la historia como'l «[[narcoterrorismo]]». Tres dichu fechu'l presidente [[Belisario Betancur]], antes opuestu a la estradición de colombianos, decide autorizala desencadenando una serie d'operativos per parte de la policía pa prindar a los miembros del Cartelu de Medellín. Con esti marcu llegal del Estatutu d'Estupefacientes, Betancur empecipió la primera gran guerra contra'l narcotráficu; disponer del embargu y del secuestru de bienes y del aumentu de penes y multes pa delitos acomuñaos al tráficu de drogues, pasando éstos a la conocencia de la Xusticia Penal Militar. Los principales cabezaleros del Cartelu tuvieron d'abellugase en Panamá ya intentaron en mayu de 1984 metanes los llamaos Diálogos de [[Panamá]] col ex-presidente [[Alfonso López Michelsen]] nun últimu intentu d'acercamientu al Estáu. El so fracasu deber a que los diálogos penerárense a la prensa. Meses dempués tornaríen clandestinamente al país y la guerra total sería cuestión de tiempu.<ref name="MAM-270722">{{Cita web |url=http://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-270722 |editorial=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] |títulu=Escobar: 17 años d'historia del criminal |fecha=2 d'avientu de 1993 |fechaaccesu=16 d'agostu de 2012}}</ref> Un añu dempués del asesinatu de Lara Bonilla, magar los anuncios del Gobiernu de combatilos, los narcotraficantes del cartelu de Medellín renombraos agora como ''[[Los Extraditables]]'', permanecíen impunes espandiendo'l so aparatu criminal per amplies zones del país y abriendo nueves rutes de tráficu de cocaína por [[Nicaragua]] y [[Cuba]]. Tou ello en connivencia con dellos sectores de la fuercia público, mercaos a base de dineru y terror. En payares de 1984 «[[los Extraditables]]» fixeron españar un coche-bomba frente a la embaxada norteamericana na capital colombiana matando a una persona y en xunu de 1985 ordenaron la muerte del xuez Tulio Manuel Castro Gil, encargáu d'investigar el crime de Lara Bonilla. Escobar, ambiguu nes sos rellaciones cola guerrilla, dempués del episodiu del [[Muerte a Secuestradores|MAS]], averar al [[M-19]] por entemediu del comandante [[Iván Marín Ospina]] y de dalguna manera créese que tuvo al tanto de los [[Toma del Palaciu de Xusticia fechos que se diben a desenvolver]] nel [[Palaciu de Xusticia de Colombia|Palaciu de Xusticia]] ufiertando sofitu económicu pa la operación; magar los fechos nun tán resueltos del tou. Sía que non les rellaciones fueron bastante cercanes y motivaron ciertu alloñamientu de la cúpula del M-19 con Ospina y la operación nel Palaciu de Xusticia foi autorizada pol so socesor [[Alvaro Fayad]]. La campaña de terror continuo contra los sos enemigos nel Gobiernu y los que sofitaren el tratáu d'estradición, fechu efeutivu en xineru de 1985 cola unviada de los primeres prindaos a Estaos Xuníos per mediu del recién posesionado Ministru de Xusticia [[Enrique Parejo González]] en reemplazu del asesináu Lara, y tolos que denunciaren los sos negocios y redes mafioses: «los Extraditables» asesinaron en febreru de 1986 en [[Baton Rouge]], [[Louisiana]], al pilotu y testigu ante la xusticia norteamericana [[Barry Seal]], en xunetu al maxistráu Hernando Baquero Borda, ponente del Tratáu d'Estradición en 1980, y al periodista de ''[[El Espectador (Bogotá)|El Espectador]]'' (Bogotá) Roberto Camacho Prada, y el 18 d'agostu yá col nuevu presidente de Colombia [[Virgilio Barco Vargas]], al capitán de la policía antinarcóticos Luis Alfredo Macana. Amás, demostraríen el so poder de corrupción cuando evitaron que [[Jorge Luis Ochoa]] y [[Gilberto Rodríguez Orejuela]] prindaos n'España y dambos reconocíos narcotraficantes, fueren estraditaos a Estaos Xuníos y fueren deportaos a Colombia onde pagaron risibles penes de cárcel. Hasta esi momentu los principales grupos esportadores de droga del país calteníen xeneralmente bones rellaciones ente sigo, anque l'atención de les autoridaes centrábase esencialmente sobre los violentos cabezaleros de Medellín, que controlaben hasta un 90&thinsp;% del codalosu negociu. Y a pesar de que los xefes de Cali optaron principalmente pola corrupción y pola infiltración dientro de les instituciones como mediu de trepar col Estáu, en setiembre de 1986 ordenaron el crime del periodista del Diariu Occidente, Raúl Echavarría Barrientos.<ref name="MAM-270722"/> === Guerra de cárteles === [[Ficheru:Cocaine hidden in machinery (4967397264).jpg|thumb|right|220px|La [[cocaína]] unviada pol [[Cartelu de Medellín]] a [[Estaos Xuníos]] yera empacada en bloques ya ingresaba oculta ente partes de maquinaria, autos, submarinos, botes y hasta nes plantes de les avionetes procedentes de Colombia. Hasta 15 tonelaes d'esta droga ingresaben al país del norte acaldía.<ref name="businnesinsiders"/>]] Dempués del ascensu a la presidencia de Barco Vargas, en setiembre de 1986, sicarios motorizados mataron al xuez Gustavo Zuluaga Serna ―encargáu d'investigar la muerte de dos axentes del [[DAS]], qu'en 1977 arrestaren a Escobar por posesión y tráficu d'estupefacientes―. N'ochobre de 1986, mataron al coronel de la policía antinarcóticos, Jaime Ramírez Gómez. El 17 d'avientu de 1986 mataron a [[Guillermo Cano]] ―direutor del diariu ''[[El Espectador (Bogotá)|El Espectador]]''―. En xineru de 1987, sicarios de Escobar perpetaron un atentáu terrorista en [[Budapest]] ([[Hungría]]), contra Parejo González, ex-ministru de Xusticia y daquella embaxador de Colombia nesi país. Créese que Escobar foi quien provocó la captura y estradición a los Estaos Xuníos de Lehder el 4 de febreru de 1987. Escobar y el restu de la cúpula teniendo conciencia del peligru que la estradición representaba a los sos intereses y decidíos a combatila, reforzaron el so aparatu militar y económico, y diéronse a la xera de recaldar ente tolos narcotraficantes cuantiosos recursos, inclusive ente los que nun yeren parte del so grupu, pa poder financiar el previsible escalamiento de violencia. L'ambición de Escobar por apoderar la situación motivó una primer purga dientro de la organización, ente ellos Pablo Correa Arroyave (principal llavador de dineru del cártel), y el secuestru de dellos traficantes del Valle, tou ello al traviés d'un fallíu intercambiu de favores ente Escobar y Gilberto Rodríguez. Tres la negativa de Rodríguez a apurrir a Piña, unu de los sos homes, Escobar ordena'l secuestru de Piña y el so asesinatu a manes del Negru Pabón, unu de los sos llugartenientes. Dichu asesinatu y la medrana de los hermanos Rodríguez Orejuela, d'[[Helmer Herrera Buitrago|Helmer ''Pacho'' Herrera]] y de [[José Santacruz Londoño]] de ser les próximes víctimes, motivó la rotura ente dambos cartelos. La captura en payares de 1987 de [[Jorge Luis Ochoa]] en [[Buga]] (Valle), foi vista como productu d'una delación de los traficantes de Cali. La posible estradición de Escobar reactivó la ofensiva contra l'Estáu. Pocos díes dempués, el políticu y candidatu a l'alcaldía de Medellín [[Juan Gómez Martínez]], salvar d'un intentu de secuestru reivindicáu por Los Extraditables. Y magar Ochoa foi lliberáu impunemente amparáu nel derechu de [[hábeas corpus]] un mes dempués, la confrontación nun se detuvo. Nos primeros díes de xineru de 1987, el Gobiernu humildáu públicamente― dio órdenes d'estradición contra los principales miembros de la organización. Nesos díes, sicarios de Escobar perpetaron un atentáu terrorista contra Pacho Herrera, quien solo salió mancáu. El 13 de xineru, Pacho Herrera fixo dinamitar l'Edificiu Mónaco, onde vivía Escobar cola so familia. Intensificóse la sangrienta guerra de sicarios ente dambos cartelos. Españaron delles bombes nes farmacies de la cadena Drogues Rebaxar, propiedá de los Rodríguez Orejuela. El 16 de xineru de 1988, sicarios de Escobar secuestraron a [[Andrés Pastrana Arango|Andrés Pastrana]] ―candidatu a l'[[alcaldía de Bogotá]] y más tarde Presidente de la República y caltener dellos díes ocultu nuna finca cerca de Rionegro. El 25 de xineru de 1988 secuestraron a [[Carlos Mauro Hoyos]] ―Procurador Xeneral de la Nación (Xefe de Fiscales)―, nel momentu qu'ésti se dirixía al aeropuertu de Rionegro (Antioquia). Sicasí, esi mesmu día, la policía de Rionegro lliberó a Pastrana, y como represalia Popeye mató a balazos a Carlos Hoyos (48), que llevaba diez&nbsp;hores secuestráu y que'l so plan primeramente yera caltener a Pastrana y a Hoyos secuestraos nun mesmu sitiu. En marzu de 1988, dellos cientos de uniformados cayeron sobre la finca El Bizcuechu ―propiedá de Escobar―, pero esti foi avisáu a últimu momentu y escapó.<ref name="MAM-270722"/> === Ofensiva de 1989 y negociaciones === A partir de xunetu de 1988, el secretariu xeneral de la Presidencia, Germán Montoya entrara en conversaciones colos líderes de Los Extraditables. Subsecuentes declaraciones del Gobiernu fueron interpretaes polos narcotraficantes como una invitación al diálogu, polo que'l 15 de setiembre siguiente, estos respondieron con una carta a l'alministración Barcu, y fixeron llegar a Montoya un proyeutu de llei d'indultu y un plan de desmovilización. Sicasí, ante la intransixencia de los Estaos Xuníos, renuente a la posibilidá de dialogar colos narcos, dilatáronse les conversaciones y a la fin presentar como iniciativa personal del intermediariu, desligando al primer mandatariu d'elles. Como una reaición a esti diálogu ensin resultancies, el cartelu encabezáu por Escobar y Rodríguez Farrapa, empecipió una cadena d'asesinatos de xueces, de funcionarios del Gobiernu y de personaxes de la vida pública. En marzu de 1989, Los Extraditables mataron a Héctor Giraldo Gálvez ―apoderáu del casu Lara en reemplazu de Castro Gil―, y dos meses dempués dinamitaron la sede de la televisora Mundo Visión. Tres l'intentu d'asesinatu contra'l xefe del [[DAS]], xeneral [[Miguel Maza Márquez]] el 30 de mayu de 1989 en Bogotá, utilizando una poderosa carga esplosiva que liquidó a 7, el terrorismu apoderar del país. El 4 de xunetu de 1989, en Medellín, nun atentáu empobináu al coronel Valdemar Franklin Quintero, morrió'l gobernador d'Antioquia, [[Antonio Roldán Betancur]], xunto a cinco de los sos acompañantes. El 28 de xunetu de 1989, sicarios de Escobar asesinaron a la xueza María Helena Díaz ―sustituta de Espinoza― y a los sos dos escoltes. El 16 d'agostu de 1989 sicarios de Escobar mataron al xuez del tribunal cimeru de Cundinamarca, Carlos Ernesto Valencia, y el 18 d'agostu en Medellín al coronel Quintero, acribilláu a traición con decenes d'impautos de bala. Anque la noticia del crime asocedíu nes hores de la mañana foi opacada, cuando na nueche mientres un mitin políticu en [[Soacha]], delles decenes de pistoleros al serviciu de Rodríguez Farrapa se infiltraron na manifestación y dieron muerte al precandidato presidencial pol partíu lliberal, [[Luis Carlos Galán]], enemigu acérrimo de los narcotraficantes y partidariu de dexar la estradición de los narcotraficantes a Estaos Xuníos, que yera'l que tenía más posibilidaes d'algamar la presidencia de la nación. Nesti asesinatu tamién s'arreya al políticu [[Alberto Santofimio Botero]] (1942) ―qu'en 2006 demostróse que fuera coautor intelectual del fechu―.<ref name="MAM-270722"/><ref>[http://www.wradio.com.co/oir.aspx?id=863106 «John Jairo Vásquez Velásquez, alies "Popeye", rellata la manera como s'entamó l'atentáu contra'l líder políticu Luis Carlos Galán»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121223012318/http://www.wradio.com.co/oir.aspx?id=863106 |date=2012-12-23 }}, artículu nel sitiu web Wradio (Colombia).</ref> De resultes del asesinatu de Galán, los diálogos atayar del tou y el presidente declaró la guerra al narcotráficu de la mesma manera que lo fixera Betancur cinco&nbsp;años tras. Col decretu 1830 del 19 d'agostu de 1989, Barcu estableció la estradición per vía alministrativa, ensin cuntar col fallu de la Corte Suprema de Xusticia; col decretu&nbsp;1863 autorizó a los xueces militares a prauticar rexistros onde se presumía o esistíen nicios de persones o oxetos rellacionaos con dalgún delitu; col decretu&nbsp;1856 ordenó la confiscación de tolos bienes muebles ya inmuebles de los narcotraficantes; y col decretu&nbsp;1859 autorizó la detención en condiciones d'absoluta incomunicación y por un tiempu qu'entepasaba les normes constitucionales, de persones de les que se tuvieren graves nicios de cometer delitos contra la esistencia y seguridá del Estáu. Amás dispúnxose la creación del Grupu Élite con 500&nbsp;homes, esencialmente dirixíu a cazar a los cabezaleru terrorista y poner al mandu del coronel Hugo Martínez Poveda. Nos díes posteriores l'Exércitu y la Policía llevaron a cabu más de 450&nbsp;allanadures en tol territoriu nacional y detuvieron a cerca de 13&nbsp;000&nbsp;persones acusaes de tar venceyaes al narcotráficu. [[Ficheru:Boeing 727-100 Avianca HK-1271 Volpati.jpg|thumb|right|220px|El [[Vuelu 203 de Avianca]] foi destruyíu'l 27 de payares de 1989 en plenu vuelu por órdenes de Escobar coles mires de matar a [[Cesar Gaviria Trujillo]], quien nun encetó la nave nel últimu momentu; 110 persones morrieron. Gaviria llegaría a la presidencia de Colombia en 1990 y Escobar sería dau de baxa sol so mandatu. Na imaxe, un [[Boeing 727]] similar al destruyíu.]] El 23 d'agostu Los Extraditables respondieron al Gobiernu nuna carta a la opinión pública, asumiendo'l retu de la guerra total. Con 3000 sicarios n'armes, l'acomuño del paramilitarismo y el respaldu d'una porción importante de la población sol so dominiu, a lo que se sumaba'l músculu financieru que-y daba'l control de siquier un 90% del tráficu de cocaína escontra l'esterior, el Cartelu de Medellín enfrentar al Estáu colombianu a base de bombazos y asesinatos selectivos. El [[terrorismu]] convertir nuna verdadera velea diaria, multiplicóse y punxo en xaque como nunca antes al Gobiernu: ente setiembre y avientu de 1989 más de 100 artefautos fixeron esplosión en [[Bogotá]], [[Medellín (Colombia)|Medellín]], [[Santiago de cali|Cali]], [[Bucaramanga]], [[Cartagena de Indias|Cartagena]], [[Barranquilla]] y [[Pereira]], contra edificios gubernamentales, instalaciones bancaries, comerciales, de servicios ya infraestructura económica. En total sumando los ataques sicariales, los narcoterroristas fueron los responsables de 289 atentaos terroristes nesi periodu, con un aciar saldu de 300&nbsp;civiles asesinaos y más de 1500&nbsp;mancaos. El 30 d'agostu de 1989 una primer bomba fixo esplosión en Medellín, el 2 de setiembre fueron casi destruyíes les instalaciones del diariu ''[[El Espectador (Bogotá)|El Espectador]]'' en Bogotá, que nesi mesmu día siguió la so edición n'hores de la tarde, el 11 de setiembre, sicarios de Escobar asesinaron el líder lliberal [[Pedro Peláez González]], el 21 de setiembre, los sicarios de Escobar dinamitaron 9&nbsp;sedes polítiques en [[Teusaquillo]] y el 26 de setiembre atacaron l'Hotel Hilton en Cartagena. Magar nun poder detener les continues esplosiones, les autoridaes nun agambaron nel so esfuerciu, multiplicaron les allanadures y prindaron a dos grandes capos: Eduardo Martínez Romero y a Rafael ''El Monu'' Abello, pa depués estraditalos a Estaos Xuníos. Como represalia, el 16 d'ochobre de 1989, un coche-bomba afaró la sede del periódicu ''Vanguardia Lliberal'' (de Bucaramanga) y mató a 4&nbsp;periodistes. El 8 de payares de 1989, sicarios de Escobar mataron al xuez Héctor Jiménez Rodríguez y al periodista [[Jorge Enrique Pulido]] (quien yá recibiera amenaces) cuando se disponía a tornar al so programa, dempués de la emisión dominical del noticieru ''Mundo Visión'', recibiendo dellos impautos de bala. Tamién mataron a Luis Francisco Maderu (representante a la cámara). A finales d'ochobre, asesinaron a siete policías en Medellín, cinco d'ellos na esplosión d'un bus frente al Club d'Oficiales de la ciudá. El 23 de payares de 1989 llanzóse un operativu rescamplu contra la facienda L'Oru, en Cocorna (Antioquia) na que se topaba Pablo Escobar y Jorge Luis Ochoa. Escobar llogró escapar, pero morrieron dos de los sos homes unu d'ellos el so cuñáu, Fabio Henao―, y 55 fueron deteníos. Cuatro díes dempués, el 27 de payares, sicarios de Escobar fixeron españar el [[vuelu 203 de Avianca|vuelo 203]] d'[[Avianca]]<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=9jy6hVOQWxY «Esplosión Avianca HK-1803, vuelu 203 - 20 años (RCN TV - 1/3)»], video nel sitiu web [[YouTube]].</ref> col fin de matar al entós candidatu [[César Gaviria Trujillo]], socesor de Galán (quien nun xubiera al avión por conseyu de los sos asesores), con un saldu de 107&nbsp;civiles asesinaos. El 6 d'avientu de 1989, sicarios de Escobar asitiaron un [[coche bomba|bus bomba]] frente al edificiu del [[DAS]] ―la policía secreta colombiana―, tratando d'asesinar al so direutor, el xeneral [[Miguel Alfredo Maza Márquez]], [[Atentáu al edificiu del DAS|quien salió ilesu a pesar de que la edificación quedó semidestruida]]. El bus-bomba destruyó tamién más de 200&nbsp;establecimientos comerciales al so alredor. Morrieron 63&nbsp;civiles y 500 quedaron mancaos. [[Ficheru:712854 CANO-28.jpg|thumb|right|220px|El diariu ''[[El Espectador (periódicu)|El Espectador]]'', unu de los más antiguos d'[[América]], caltuvo una actitú severa contra'l narcotráficu y foi quien reveló detalles de la vida delictiva de Escobar tres la so llegada a la [[Cámara de Representantes de Colombia|Cámara de Representantes]] en 1982. El so direutor, [[Guillermo Cano Isaza|Guillermo Cano]] foi acribilláu por órdenes del capo en 1986. Les sos instalaciones (na imaxe) fueron semidestruidas por un [[coche bomba]] en 1989, tamién por órdenes de Escobar.]] El 15 d'avientu de 1989, el Gobiernu de Barcu llogró matar al segundu cabezaleru del cartelu de Medellín y el so líder militar, El Mexicanu (Rodríguez Farrapa). Foi alcontráu por un informante na mariña norte del país, onde se topaba abellugándose de la persecución de les autoridaes. Responsable de más de 2000 homicidios y reivindicando l'ataque al edificiu del DAS, foi asesináu tres una dura persecución ente los conceyos de [[Tolú]] y [[Coveñas]] nel [[departamentu de Sucre]], al pie del so fíu Freddy Rodríguez Celades, al so principal llugarteniente Gilberto Rendón Hurtado y a cuatro sicario del so cuerpu de seguridá. Al Mexicanu atribuyíense-y la mayor parte de los atentaos terroristes de los últimos meses. Los Extraditables intentaron una nueva estratexa de diálogu y negociación col Estáu, queriéndolo primir col secuestru del fíu del secretariu de presidencia, Álvaro Diego Montoya y de dos parientes del presidente de la República. Surde entós una propuesta del ex-presidente López Michelsen, sofitada polos tamién expresidentes Julio César Turbay y [[Misael Pastrana]], pol cardenal Mario Rebollo Bravo y pol presidente de la [[Unión Patriótica (Colombia)|UP]] Diego Monte Cuellar, consistente na formación d'una comisión de Notables p'axustar colos narcoterroristas. El 17 de xineru de 1990, éstos respondieron a dicha propuesta presentándose nun comunicáu como aspirantes llexítimos al perdón xudicial y espresaron una «verdadera voluntá de negociación». Darréu dempués lliberaron los secuestraos, apurrieron un bus con una tonelada de dinamita, y unu de los mayores llaboratorios de procesamientu de droga nel Topeto. Como contraparte los narcos esperaben del Gobiernu la creación de la comisión d'altu nivel que s'encargaría de los procedimientos llegales que dexaríen la so rindición. Sicasí, esto nunca asocedió y l'intentu de diálogu y negociación terminó nuna nueva folada de terrorismu. Efeutivamente engañaos pol Gobiernu y frente a una fuerte ofensiva militar en Envigado, declaráu zona d'operaciones militares pola IV Brigada al mandu del Xeneral [[Harold Bedoya]], Los extraditables punxeron fin a la tregua'l día 30 de marzu, poniendo preciu a la cabeza de cada policía muertu: 1 millón de dólares. Medellín y el so área metropolitana viéronse envolubraos nuna verdadera guerra urbana, tres les primeres execuciones de uniformados y dempués del ataque contra un camión del Grupu Élite, asocedíu nuna ponte de Itagüí el 11 d'abril. Esti atentáu que dexó 20 muertos y 100 mancaos foi'l primeru de los 18 que s'asocedieron hasta finales de xunetu con un saldu de 100 víctimes fatales y 450 mancaos. El 12 de mayu, viéspora de la celebración del Día de la Madre fixeron esplosión en 2 centros comerciales de Bogotá dos tales bombes que mataron a 21 persones. El mesmu día en Cali otru actu terrorista cobró la vida de 9 civiles. A finales de mes al empar qu'un sicariu faíase volar frente al Hotel Intercontinental de [[Medellín (Colombia)|Medellín]], acabando con 6 policías y 3 transeúntes, foi acribilláu'l senador Federico Estrada Vélez y el so conductor. La violencia enfóscase y les víctimes fueron miles: en represalia pola muerte de 215 uniformados executaos ente abril y xunetu de 1990, escuadrones de la muerte xube toles nueches a les comuñes y fusilen a decenes d'homes, dellos d'ellos menores d'edá. Poco dempués de que'l xefe militar de Escobar, [[John Jairo Arias Tascon|Pinina]] (John Jairo Arias Tascón), fora asesináu'l 14 de xunu, vieno otra serie d'aiciones béliques: 19&nbsp;mozos de l'alta sociedá antioqueña son masacrados nel chigre Porto y un coche-bomba españó frente a la Estación Llibertadores de la Policía, matando a 14&nbsp;civiles. Finalmente, a finales de xunetu, dempués d'un inmensu operativu nel Magdalena Mediu antioqueño del qu'una vegada más escapó Escobar, Los Extraditables decretaron una nueva tregua y punxéronse a la defensiva, n'espera de les decisiones que pudiera tomar l'alministración entrante de Gaviria. Sía que non afirmen la imposibilidá d'apurrise a la xusticia mientres nun se reestructuren los organismos de seguridá del Estáu y nun se crearen los mecanismos llegales apoderaos pa evitar la so estradición.<ref name="MAM-270722"/> === Bombes y secuestros. Rindición y entrega === Amás de un procesu de paz inconcluso, el presidente César Gaviria heredó la guerra contra'l [[narcotráficu]]» cola que'l so predecesor pretendiera amenorgar al Cartelu de Medellín y la so rede de sicarios, enemigos declaraos del Estáu. Anque mientres la so campaña presidencial demostrara total respaldu tanto a la ofensiva como a les midíes tomaes pol primer mandatariu, ente elles la más tarrecida polos narcoterroristas, que yera la estradición per vía alministrativa; una vegada posesionado dexó entever que l'eleváu costu económicu y humanu d'esta guerra merecía la busca d'una salida alternativa na que'l fortalecimientu de la xusticia sería un elementu clave. El 12 d'agostu sía que non, nun golpe de mano, homes del Grupu Élite asesinaron a Gustavo Gaviria Rivero, primu y mano derecha de Pablo Escobar. Aprovechando'l respiru de la tregua unillateral indefinida anunciada en xunetu por Los Extraditables, el ministru de xusticia [[Jaime Giraldo Ángel]] diseñó la llexislación d'[[estáu de sitiu]] que se fadría pública como «política de sometimientu a la xusticia». Felicidad política, que se materializó en cinco decreto que darréu, seríen alzaos dempués d'una depuración, a llexislación permanente nel nuevu Códigu de Procesamientu Penal, aspiraba en términos simplificaos, a favorecer col amenorgamientu de la pena a los narcotraficantes que s'apurrieren voluntariamente y confesaren a lo menos un delitu, cola garantía, en dellos casos condicional, de ser xulgaos nel país y recluyíos en pabellones d'alta seguridá. Los primeres n'acoyese a la ufierta, ente avientu de 1990 y febreru de 1991, fueron los hermanos Ochoa, Jorge Luis, Juan David y Fabio, socios cercanos de Escobar quien roceanu de les intenciones del Gobiernu, que yá -y incumplió enantes, entamó una serie de secuestros selectivos de periodistes de sonadía y de personaxes influyentes na vida nacional. Escobar ordena'l secuestru a familiares de miembros del Gobiernu y a periodistes, de la llarga llista de secuestraos los más reconocíos fueron: [[Francisco Santos Calderón]] (redactor xefe del diariu ''[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]]''), [[Maruxa Pachón]] de Villamizar (periodista y direutora xeneral de Focine, esposa del políticu y diplomáticu [[Alberto Villamizar]]), Beatriz Villamizar de Guerrero (hermana d'[[Alberto Villamizar]] y asistente personal de [[FOCINE]]), [[Diana Turbay]] (direutora del noticieru de televisión Criptón y de la revista Güei x Güei, fía del ex-presidente de la República [[Julio César Turbay]]) y quien morrió en fechos confusos mientres un intentu de rescate de la policía, Marina Montoya de Pérez (hermana del exsecretario Xeneral de la Presidencia, Germán Montoya) y quien ye executada polos sos captores como represalia pola muerte de sicarios y collaboradores del Cartelu manes de la policía, cuantimás pola muerte de los hermanos [[Los Priscos|Armando y Ricardo Prisco Lopera]], líderes de '[[Los Priscos]]', brazu armáu del cartelu, Álvaro Diego Montoya (fíu mayor del entós Secretariu Xeneral de la Presidencia, Germán Montoya), Patricia Echeverri y la so fía Diana Echeverri, parientes polítiques del ex-presidente de la República Barcu primiendo d'esa manera al presidente saliente y electu por que fuera tratáu como un delincuente políticu, faciéndose beneficiariu de camín de los indultos reservaos a los guerrilleros. Escobar amás pretendía arrinca-y al Executivu un alcuerdu fechu a la so midida y siguió primiendo nuevamente pela vía armada, amenaciando con executar a los rehenes y con reiniciar la so ofensiva terrorista. El 13 d'avientu de 1990 una bomba mató a 7 policías en Medellín y otros 7 más seríen peracabaos por sicarios nos 3 primeros díes de xineru y con una nueva racha d'atentaos: una decena d'efeutivos policiales fueron víctimes de sicariato, una esplosión nun bus dexó 6 muertos y el 16 de febreru un bederre bombazu contra una patrulla del F-2 en Medellín frente a la plaza de toros de la ciudá, saldar con 22&nbsp;civiles muertos. Dos meses dempués, sicarios de Escobar mataron al ex-ministru de Xusticia [[Enrique Low Murtra]], en Bogotá. El Gobiernu tuvo de plegase a les esixencies de Escobar, quien lliberó al restu de los secuestraos como xestu de «bona fe». Pero solu hasta cuando tuvo seguru de que l'Asamblea Nacional Constituyente votara y aprobara el 19 de xunu de 1991 l'artículu que prohibía la estradición de colombianos por nacencia, Escobar apurrir en compañía del [[Sacerdote católicu|padre]] [[Rafael García Herreros]] y Alberto Villamizar, mediadores na so rindición. Depués sería recluyíu na famosa [[Cárcel de La Catedral]] en Envigado. Dende ellí magar les promeses de nun delinquir más, siguió controlando los filos del negociu illegal al traviés d'otros 2 aliaos sos que nun s'apurrieron: Fernando ''El Negru'' Galeano y Gerardo ''Kiko'' Moncada y dellos de los sos sicarios.<ref name="MAM-270722"/> ==== Guerra nel Magdalena Mediu ==== [[Ficheru:Pórtico Hacienda Nápoles.JPG|thumb|La [[Facienda Nápoles]], llugar de residencia de Escobar mientres dellos años, anguaño funciona como un [[parque temáticu]] y entá caltién la [[Especie introducida|fauna exótica]] trayida pol criminal.]] Como la política de negociación de penes tamién acovecía a los paramilitares, munchos miembros de les organizaciones afincaes en [[Córdoba (Colombia)|Córdoba]], el [[Magdalena Mediu]], la [[Sierra Nevada de Santa Marta]], [[Boyacá]], el [[Valle del Cauca]] y los [[Llanos Orientales]] se allanaron a les autoridaes confesando solamente'l delitu de [[Derechu a tener armes|porte illegal d'armes]], amparaos toos ellos nos decretos 2047 y 3030 de 1990 y 303 de 1991. El grupu más grande al mandu d'[[Ariel Otero]] desmovilizó a 400 de los sos integrantes en [[Puertu Boyacá]], mientres en Córdoba Muerte a Revolucionarios del Nordeste (MRN) de [[Fidel Castaño]] apurría 600 fusiles, y delles porciones de tierra como supuesta compensación a los llabradores desaposiaos de les sos parceles. Tamién un apartaz de cerca de 200 homes, d'antiguo mandaos por [[Gonzalo Rodríguez Farrapa]] acoyer a l'amnistía en [[Pacho]]. Arriendes d'ello, a partir de 1992, reparar un importante amenorgamientu de los asesinatos de civiles, atribuyíos a les autodefenses nos años anteriores. Pero na práutica estes estructures siguieron actives, remanando un baxu perfil. Les [[Autodefenses Xuníes de Colombia#Autodefenses Llabradores de Magdalena Mediu|autodefenses nel Magdalena mediu]], viéronse envolubraes nuna brutal llucha colos sos antiguos socios narcotraficantes a partir de 1990. [[Henry Pérez]], el primer comandante fuera asesináu mientres la celebración d'una [[procesión]] en xunetu de 1991, y Ariel Otero'l so socesor alliniáu col [[Cartelu de Cali]], correría la mesma suerte a principios de 1992. La fuercia sobreviviente atomizóse y dalgunos de los sos restos entraron al serviciu de Escobar, mientres otres bandes como la encabezada por [[Ramón Isaza]], replegar de la zona. Mentanto, na parte sur de la rexón, cerca a [[Honda (Tolima)]], cobró protagonismu [[Jaime Rueda]], l'[[Luis Carlos Galán#Responsables|asesín de Luis Carlos Galán]], safáu de la cárcel escontra un añu y agora xefe d'una partida de 150 criminales. Buscando asitiase como líder máximu mató y estazó al alcalde de [[Puertu Boyacá]] en marzu de 1992, pa depués refundiar el so cuerpu y el de 4 de los sos acompañantes al [[ríu Magdalena]]. Pero'l so ascensu foi cortáu por una patrulla del [[GOES]] que lo ablayó a él y a 6 miembros del so cuerpu de seguridá nun restorán d'Honda'l 14 d'abril del mesmu añu. Tres la so muerte, l'actividá de les autodefenses na zona menguó considerablemente, una y bones estes optaron por mimetizar les sos actividaes delincuenciales. Esaniciáu Escobar n'avientu de 1993, Ramón Isaza retomaría'l control del estratéxicu territoriu. A la fin sicasí, los grandes esfuercios realizaos nos primeros años de la década del noventa pa llograr la desintegración de les estructures más poderoses y con mayor cubrimientu territorial, los grupos paramilitares tuvieron un nuevu impulsu a finales del [[César Gaviria#Presidencia de Colombia (1990-1994)|cuatrieniu Gaviria]]. Foi según, con posterioridá a la muerte de Escobar en 1993, les [[Autodefenses Llabradores de Córdoba y Urabá]] (ACCU), sol mandu de Fidel y [[Carlos Castaño Gil|Carlos Castaño]], protagonizaron una significativa espansión, col sofitu de cientos de desmovilizados del EPL, masacrados metódicamente, ellos y les sos families, poles FARC-EP y la disidencia de [[Francisco Caraballo]]. === La Catedral y fuga === {{AP|La Catedral}} El 20 de xunu de 1991, el capo ingresó voluntariamente en prisión en cuenta de nun ser estraditáu a [[Estaos Xuníos]].<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=13lKoIBAD5Y Alberto Villamizar y Maruxa Pachon en 1996]</ref> Sicasí, pa faelo esixía al Gobiernu ―ente otres coses― que fora nuna cárcel esclusiva col argumentu de que podría correr peligru de muerte si ingresara nun correccional corriente. Asina'l Gobiernu autorizó les obres del allugamientu que se convertiría a posterior na peor vergüenza del sistema penitenciariu colombianu: llamáu [[La Catedral]]. Una cortil construyida «a midida», que s'alzaba nunos terrenes adquiríos pol mesmu Escobar, y que cuntaba con innumberables luxos pa él y los sos asociaos, amás d'una fuerte seguridá brindada pol Exércitu Colombianu nel so esterior, espaciu aereu acutáu y les autoridaes penitenciaries designaes pol estáu pa curiar la so reclusión que magar la mayoría yeren sicarios de Escobar con uniformes de guardia carcelaria.<ref>{{Cita web |url= http://www.hoy.es/v/20120806/internacional/unica-bona-obra-pablo-20120806.html |títulu= La única bona obra de Pablo Escobar |fechaaccesu= 4 d'avientu de 2013 |editorial= hoy.es }}</ref> A casi un añu del so encierre a principios de xunetu de 1992, Escobar convirtiérase nun extorsionista d'altu rangu. Dexó d'esportar cocaína y empezó a cobrar elevaes sumes de dineru a los demás narcotraficantes. Abarruntando de los sos más cercanos aliaos Galeano y Moncada pretextando qu'estos-y despintaben $20 millones, Escobar ordena la execución de dambos. La posterior purga ente los más cercanos a dambos capos y ente los sos familiares dexó unos 50 muertos. El Gobiernu y la [[Fiscalía Xeneral de la Nación (Colombia)|Fiscalía]] al conocer de los graves fechos y p'evitar que Escobar siguiera delinquiendo dende la so cómoda prisión, ordenó'l treslláu d'este escontra un nuevu penal. Pero en condiciones escures que demostraron una vegada más el poder de corrupción y la medrana que xeneraba'l peligrosu narcotraficante depués de secuestrar al viceministru de Justicia Eduardo Mendoza y al direutor de prisiones del [[INPEC]] Coronel Hernando Navas quien antemanaron los movimientos del Gobiernu a Escobar al empar que s'afaya que los soldaos encargaos de vixilar les contornes del penal fueren sobornaos pol capo. El 21 de xunetu de 1992 Escobar, el so hermanu Roberto y los sos homes fuxen de la prisión en patiscando unu de los murios traseros de la edificación construyíu con yelsu pa esti propósitu. El capo y los sos secuaces fuxeron caminando, arrodiando los montes y aprovechando la neblina que cubría la zona y l'apagón de la llamada [[Crisis enerxética de 1992 en Colombia|Hora Gaviria]].<ref>{{Cita web |url= http://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-166213 |títulu= La Catedral: Toma, Pasu a Pasu |fechaaccesu=23 de febreru de 2014 |editorial= eltiempo.com}}</ref><ref>{{Cita web |url= http://www.semana.com/nacion/articulo/esperando-escobar/18615-3 |títulu= Esperando a Escobar |fechaaccesu=23 de febreru de 2014 |editorial= selmana}}</ref> El fuximientu del capo significó la más grande burlla al Gobiernu de Gaviria ante la opinión pública y la xusticia colombiana desprestixada internacionalmente. El Gobiernu tocáu no más fondo, creó'l [[Bloque de busca]], un cuerpu conformáu pola [[Policía Nacional de Colombia|Policía Nacional]], l'[[Exércitu Nacional de Colombia|exércitu]] y los [[Drug Enforcement Administration|cuerpos antidroga d'Estaos Xuníos]] pa cazar a los prófugos y desmantelar d'una vegada por toes el so imperiu criminal. Los líderes del Cartelu de Cali encargar de desencadenar nuevamente la guerra, al activar un carru bomba en Medellín qu'atribuyeron a los sos enemigos antioqueños. Estos ante l'arremetedura de les fuercies estatales, reactivaron la so campaña con una serie d'ataques nos qu'executaron a 30 uniformados y una xuez, ente setiembre y ochobre de 1992. Pero esta vegada la situación camudara sópito pal Cartelu: la muerte de Galeno y Moncada xeneró una quebra al interior de la organización. [[Diego Fernando Murillo Bejarano|Diego Murillo Bejarano]] 'Don Berna', xefe de seguridá de los capos asesinaos y los hermanos Castaño, alliniar colos narcos del Valle nuna amplia alianza contra Escobar, qu'incluyía a oficiales corruptos del Bloque de Busca y dellos de los sos antiguos socios. Cola información que pudieron suministrar a les autoridaes solmenáronse perduros golpes a les redes del Patrón». El 28 d'ochobre, Tyson (Brances Alexander Muñoz), unos de los sos xefes militares más importantes, foi ablayáu nuna operación especial. Escobar trató nesi momentu d'axustar el so reentrega y autorizara la rindición de dellos de los sos llugartenientes más cercanos, ente ellos el so hermanu Roberto, alies “Popeye”, “Otto” y la Mugre”, desencadenó en respuesta una nueva guerra total. Decenes de pistoleros executaron a un centenar de policías hasta febreru y los carros bomba remanecieron nes grandes ciudaes a partir d'avientu de 1992. Magar los mecanismos yá nun yeren tan sofisticaos; les perdes humanes y materiales fueron cuantiosas, pos los atentaos yá nun diben dirixíos a un oxetivu específicu, sinón que yeren totalmente indiscriminaos. En Medellín morrieron 19 persones, en Bogotá 39 y en Barrancabermeja 16. El [[Valle de Aburrá]] viose afeutáu por 3&nbsp;ataques n'avientu del 92 y en Bogotá les esplosiones asoceder a partir de xineru de 1993: el 20 nel norte, el 30 frente a la Cámara de comerciu, mediando febreru en dos árees comerciales y n'abril 15 nel [[Parque de la 93]].<ref name="MAM-270722"/> Magar la dura arremetedura de los terroristes, les autoridaes esaniciaron hasta marzu de 1993 a 100&nbsp;sicarios y 10&nbsp;xefes militares del Cartelu, ente los que se cuntaben El Chopu (Mario Castaño Molina), HH (Hernán Darío Henao) y El Palombu (Jhonny Edison Rivera), toos homes d'enfotu de Escobar. Tamién fueron prindaos 1900&nbsp;sospechosos de pertenecer a la organización, y rindiéronse 18&nbsp;altos mandos de la so ala militar. Esto ―sumáu a la derrota per bandes rivales de los sos grupos de gatilleros―, nuna guerra que dexó 300&nbsp;muertos, terminó per debilitar decisivamente al grupu de Medellín qu'en 8&nbsp;meses perdió'l 80&nbsp;% de la so capacidá bélica. Como amestadura, el 30 de xineru fixo la so apaición pública una estructura paramilitar que se autodenominó [[Los Pepes]] (''''Pe'''rseguidos por '''P'''ablo '''Es'''cobar), detrás de la que taben les Castañal y que se dedicaría a matar a los testaferros, contadores, abogaos y familiares del capo, como tamién a destruyir les sos propiedaes y minar les sos finances.<ref name="MAM-270722"/> === Muerte === Escobar foi arrequexáu poles fuercies armaes y poles amenaces que pesaben sobre la so familia. Trató d'axustar la so rindición, condicionándola a la salida del país de la so muyer y los sos fíos, pero esta vegada la so propuesta nun topó ecu ente'l poder Executivo. Magar llogró safar al Bloque de Busca mientres seis&nbsp;meses más, la muerte del so xefe de seguridá L'Anxelín (León Puerta Muñoz), n'ochobre de 1993, dexar desarimáu, al mandu yá de sicarios rasos. Finalmente, la esmolición pola situación de la so esposa y fíos ―abellugaos en Residencies Tequendama so estricta vixilancia policial dempués de buscar fallidamente asilu n'Estaos Xuníos y Alemaña― foi utilizada como carnada pol Gobiernu p'atraer a Escobar quien hasta esi momentu carecía problemes gástricos y presuntamente anunciara formar un grupu armáu denomináu ''Antioquia Independiente''.<ref>http://www.verdadabierta.com/la historia/la historia-de-les-auc/3862-pablo-escobar-autodefenses-ramon-isaza-magdalena-mediu-colombia</ref> El Bloque de Busca apurrir a la xera d'alcontrar a Escobar hasta que, dempués d'un añu y cuatro meses d'intensos llabores d'intelixencia, el [[1 d'avientu]] de [[1993]],<ref>[http://www.eltiempo.com/gente/ARTICULO-WEB-NEW_NOTA_INTERIOR-12418129.html «L'últimu día de Pablo Escobar»], artículu del 2 d'avientu de 1993 nel diariu ''El Tiempu'' (Bogotá).</ref> consiguió rastrexar y alcontrar seis llamaes que Escobar fíxo-y al so fíu. Primeramente unidaes d'intelixencia de señales de la DIJIN alcontraren por aciu teunoloxía francesa y británica adquirida pola Policía Nacional en 1991 y operada por oficiales y suboficiales d'intelixencia de la Policía colombiana.<ref>{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/america/2012/12/13/colombia/1355423726.html |títulu=Percorriendo los escenarios de Pablo Escobar |fechaaccesu=3 d'avientu de 2013 |editorial= [[elmundo.es]] }}</ref> Nuna entrevista con [[Gilberto Rodríguez Orejuela]], ésti dixo ayudar a la compra de dicha teunoloxía. El día 2 d'avientu de 1993, un día dempués de cumplir 44 años Escobar realizó dos llamaes al so fíu de les cualos la postrera ,al ser enllargada, dexó a les autoridaes dar col so allugamientu nuna casa nel barriu Los Olivos en Medellín.<ref>http://www.semana.com/enfoque/articulo/la casa-onde-murio-pablo-escobar/76498-3</ref> Al trate acorrexáu, Pablo Escobar intentó escapar, pero morrió mientres la fuxida d'un disparu nel corazón.<ref>{{Cita web |url=http://www.larazon.es/detalle_normal/noticias/4559755/la-razon-del domingu/el legáu-de-pablo-escobar-20-anos-despues-de-la so-muerte#.Up4C99LuLps |títulu=El legáu de Pablo Escobar 20 años dempués de la so muerte |fechaaccesu=3 d'avientu de 2013 |editorial=larazon.es }}</ref> De la so muerte esisten delles hipótesis: *[[Ficheru:Death of Pablo Escobar.jpg|right|220px|thumb|Miembros del [[Bloque de búsqueda|Bloque de Busca]] col cuerpu de Pablo Escobar, muertu nun tirotéu tres 17 meses d'intensa busca.]]Suicidar por aciu un disparu debaxo del oyíu,<ref name=PAUFU/><ref>{{Cita web |url=http://m.eltiempo.com/gente/segundo-entrega-de-entrevista-juan-pablo-escobar-henao-fíu-de-pablo-escobar/12376594 |títulu=Fíu de Pablo Escobar cree que'l so padre suicidóse |fechaaccesu=3 d'avientu de 2013 |editorial=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]] }}</ref> lo que se vio na exhumación del cadabre. Esta versión coincide col lema de los [[Los Extraditables]]: «Preferimos una tumba en Colombia a una cárcel n'Estaos Xuníos» y ye la versión que defende la so familia.<ref name="PAUFU">{{Cita web |url=http://www.laopinion.com.co/demo/index.php?option=com_content&task=view&id=433118&Itemid=29 |títulu=El Patrón nun morrió |fechaaccesu=3 d'avientu de 2013 |editorial=laopinion.com.co |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150205010137/http://www.laopinion.com.co/demo/index.php?option=com_content&task=view&id=433118&Itemid=29 |fechaarchivu=2015-02-05 }}</ref> * Disparó-y un francotirador del grupu Los Pepes.<ref name=Los_Pepes>{{Cita web |url=http://www.elcolombiano.com/BancoConocimiento/L/los_pepes_clave_en_muerte_de_escobar/los_pepes_clave_en_muerte_de_escobar.asp |títulu=Los Pepes, clave en muerte de Escobar |fechaaccesu=3 d'avientu de 2013 |editorial= elcolombiano.com}}</ref> * Disparó-y un oficial de la DIJIN que formaba parte del Bloque de Busca.<ref name=Los_Pepes/> * Disparó-y un francotirador de la [[Delta Force]].<ref name=Los_Pepes/> * Disparó-y el tiru de gracia'l coronel [[Hugo Heliodoro Aguilar]], quien lideró'l grupu d'asaltu que llegó a la casa.<ref>{{Cita web |url=http://www.elespectador.com/noticias/judicial/hugo-aguilar-y-historia-de-persecucion-de-pablo-escobar-articulo-454948 |títulu=Hugo Aguilar y la historia de la persecución de Pablo Escobar |fechaaccesu=3 d'avientu de 2013 |editorial= [[El Espectador (Bogotá)|El Espectador]] }}</ref> * Disparólu [[Carlos Castaño Gil]], máximu líder de les [[Autodefenses Xuníes de Colombia|Autodefenses Xuníes de Colombia (AUC)]], según una confesión d'un paramilitar llamáu Antonio Hernández, conocíu pol alies John.<ref>{{Cita web |url=http://www.elespectador.com/impreso/xudicial/articulo-278213-pablo-escobar-mato-carlos-castano |títulu="A Pablo Escobar matar Carlos Castaño" |fechaaccesu=3 d'avientu de 2013 |editorial=elespectador.com }}</ref> * Foi acribilláu por un escuadrón del Bloque de Busca.<ref>{{Cita web |url= http://www.espanol.rfi.fr/americas/20131202-venti-ano-de-la muerte-de-pablo-escobar |títulu= A venti años de la muerte de Pablo Escobar |fechaaccesu=3 d'avientu de 2013 |editorial=espanol.rfi }}</ref> Esta escena representar nun célebre cuadru de [[Fernando Botero|Botero]],<ref>{{Cita web |url=http://www.telemundochicago.com/entretenimiento/telenovelas/La muerte-de-Escobar-por-Botero-269358101.html |títulu=La muerte de Escobar, por Botero |fechaaccesu=7 de setiembre de 2017 |editorial= [[Telemundo]]}}</ref> y ye la versión oficial. La muerte de Escobar xeneró distintes reaiciones: la so familia y los sos protexíos lloraron la so muerte, y al so entierru asistieron miles de persones, na so mayoría de los barrios probes de Medellín. Pero la prensa y el Gobiernu considerar un trunfu na llucha contra les drogues y el principiu del fin del tráficu d'estupefacientes, lo que nun asocedió hasta la fecha; anguaño guerrilleros, paramilitares y grupos de delincuencia entamada conocíos como Bacrim (Bandes Criminales) apuéstense'l negociu del narcotráficu. Anque darréu al so abatimientu, los cartelos de Cali y Norte del Valle tuvieron control del narcotráficu hasta les sos respeutives disoluciones. Ente los mitos sobre la so muerte figura unu que diz que nun morrió, que contrató a un doble y que ta escondíu esfrutando del so dineru.<ref name="album">[https://www.bbc.co.uk/mundo/noticias/2012/08/120808_album_cromos_pablo_escobar_medellin_jr.shtml «En Medellín, Pablo Escobar tien un álbum pa neños»], artículu del 12 d'agostu de 2012 nel sitiu web BBC (Londres).</ref><ref name="PAUFU"/> Ente quien lo consideren muertu, entá la so imaxe sigue bien vixente y ye utilizada políticamente. Les sos semeyes viéndense al llau de les del [[Che Guevara]]. Inclusive en dellos sitios inda ye veneráu como un santu y na so tumba deposítense ufriendes. La so lleenda forma parte del circuitu turísticu de Medellín. La so facienda nel campu agora ye un muséu visitáu per miles de turistes al añu.<ref name="pasiones">[https://www.bbc.co.uk/mundo/noticias/2013/12/131129_colombia_pablo_escobar_aniversariu_relacion_amor_odio_aw.shtml La rellación bipolar de Colombia con Pablo Escobar], BBC</ref> La so imaxe tien tantu pesu que sigue siendo utilizada inclusive pa les campañes polítiques,<ref>[http://www.dinero.com/actualidad/nacion/articulo/polemica-valles-comparen-pablo-escobar-ivan-marquez/173457 Discutiniu por valles que comparen a Pablo Escobar con Iván Márquez]</ref> la venta de camisetes o remeres n'Austria, Estaos Xuníos, Guatemala y Méxicu,<ref>[http://www.dinero.com/actualidad/articulo/pablo-escobar-impon-moda-mexico/161997 Pablo Escobar impon la moda en Méxicu]</ref> la venta d'álbum de figurines pa neños,<ref name="album"/> relós cola so imaxe y llibros sobre la so vida.<ref name="pasiones"/> ==== Exhumación ==== El cadabre de Pablo Escobar foi desenterráu'l 28 d'ochobre de 2006 a pidimientu de dalgunos de los sos familiares col propósitu de tomar una muestra del ADN pa confirmar la presunta paternidá d'un fíu estramatrimonial y estenar cualquier dulda sobre la identidá del cuerpu que llevaba 12 años soterráu xunto a los sos padres. Un videu del momentu foi tresmitíu pola cadena [[RCN Televisión|RCN]] fechu que disgustó al so fíu Juan Sebastián Marroquín ([[Juan Pablo Escobar]]) quien acusó al so tíu, [[Roberto Escobar Gaviria]] y al sobrín del capo Nicolás Escobar ―que coordinó l'actu― de ser "mercaderes de la muerte".<ref>[http://www.semana.com/nacion/articulo/la-exhumacion-pablo/81946-3 «La exhumación de Pablo Escobar»], artículu nel sitiu web ''Selmana''. Consultáu'l 23 de febreru de 2014.</ref><ref>[http://www.eltiempo.com/archivo/documento/CMS-3317670 «Familiares desenterraron cadabre de Pablo Escobar pa verificar dafechu la so identidá»], artículu nel diariu ''[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]]'' (Colombia). Consultáu'l 23 de febreru de 2014</ref> == Ver tamién == * [[Miembros del Cartelu de Medellín]] * [[Cartelu de Cali]] * [[Cartelu de la Mariña]] * [[Cartelu del Norte del Valle]] * [[Cantares n'homenaxe a Pablo Escobar]] * [[Filmografía sobre Pablo Escobar]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * 1987, Castillo, Fabio.''El capo'' RCN ''Los caballeros de la cocaína''. Editorial documentos periodísticos. * 1994, Cañón M., Luis. ''El patrón: vida y muerte de Pablo Escobar''. Editorial Planeta. * 2000, Escobar, Roberto. ''El mio hermanu Pablo''. Quintero Editor. ISBN 8482805364 * 2001, [[Alonso Salazar|Salazar, Alonso]], ''La parábola de Pablo''. Editorial Planeta. ISBN 958-42-0148-4. * 2005, Legarda, Astrid. ''El verdaderu Pablo: Sangre, traición y muerte. ''Ediciones Gato Azul. * 2007, [[Virginia Vallejo]]. ''[[Amando a Pablo, odiando a Escobar]]''. Random House Mondadori. ISBN 978-958-639-510-6. * 2008, Correa Soto, Carlos Mario. ''Les Llaves del Periódicu''. Fondu Editorial Universidá EAFIT. * 2014, [[Juan Pablo Escobar]]. ''Pablo Escobar, el mio padre: Les hestories que nun tendríamos de saber''. <small>(ISBN 9789974723870)</small>. == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikiquote|Pablo Escobar}} * [http://www.teledocumentales.com/pecados-de-mi-padre/ "Los pecaos del mio padre" Documental del fíu de Pablo Escobar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211023194850/http://www.teledocumentales.com/pecados-de-mi-padre/ |date=2021-10-23 }} * [http://www.youtube.com/watch?v=8oOLdyc1K7Q Documental sobre Escobar] * [http://www.youtube.com/watch?v=9oqTBSI-r34 Pablo Escobar El Cartelu de Medellín] * [http://www.noaccess.eu/all/drug-islands/ la casa abandonada de Pablo Escobar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150902055504/http://www.noaccess.eu/all/drug-islands/ |date=2015-09-02 }} from noaccess.eu {{NF|1949|1993|Escobar, Pablo}} {{Tradubot|Pablo Escobar}} [[Categoría:Miembros del Cartelu de Medellín]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Colombia]] [[Categoría:Terratenientes de Colombia]] [[Categoría:Magnates]] [[Categoría:Contrabandistes]] [[Categoría:Criminales de Colombia]] [[Categoría:Narcotraficantes de Colombia]] dngnfq44gexb1l17oneru5kz7iz5hdv Sistema d'ecuaciones lliniales 0 138236 4376861 4365111 2025-06-17T14:14:55Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá recta => dicha recta 4376861 wikitext text/x-wiki {{Ficha xenérica}} En [[matemátiques]] y [[álxebra llinial]], un '''sistema d'ecuaciones lliniales''', tamién conocíu como '''sistema llinial d'ecuaciones''' o a cencielles '''sistema llinial''', ye un conxuntu d'[[ecuación llinial|ecuaciones lliniales]] (esto ye, un [[sistema d'ecuaciones]] onde cada [[ecuación]] ye de primer grau), definíes sobre un [[Cuerpu (matemática)|cuerpu]] o un [[aniellu conmutativu]]. Un exemplu de sistema llinial d'ecuaciones sería'l siguiente: {{ecuación|<math> \left \{ \begin{array}{rcrcrcr} 3 \,x_1 & + & 2\,x_2 & + & \,x_3 & = & 1 \\ 2 \,x_1 & + & 2\,x_2 & + & 4 \,x_3 & = & -2 \\ - \,x_1 & + & \frac{1}{2} \,x_2 & - & \,x_3 & = & 0 \end{array} \right . </math>||left}} El [[problema matemáticu|problema]] consiste n'[[resolución d'ecuaciones|atopar los valores]] desconocíos de les variables ''x''<sub>1</sub>, ''x''<sub>2</sub> y ''x''<sub>3</sub> que satisfaen los trés ecuaciones. El problema de los sistemes lliniales d'ecuaciones ye unu de los más antiguos de la matemática y tien una infinidá d'aplicaciones, como en [[procesamientu dixital de señales]], [[analís estructural]], estimación, predicción y más xeneralmente en [[programación llinial]] según na [[aproximamientu]] de problemes non lliniales d'[[analís numbéricu]]. == Introducción == Polo xeneral, un sistema con ''m'' ecuaciones lliniales y ''n'' [[incógnita|incógnites]] pue ser escritu en forma normal como: {{ecuación|<math> \begin{matrix} a_{11}x_1 & + a_{12}x_2 & + \dots & + a_{1n}x_n & = b_1 \\ a_{21}x_1 & + a_{22}x_2 & + \dots & + a_{2n}x_n & = b_2 \\ \dots & \dots & \dots & \dots & \dots \\ a_{m1}x_1 & + a_{m2}x_2 & + \dots & + a_{mn}x_n & = b_m \end{matrix} </math>||left}} Onde <math>x_1,\dots,x_n</math> son les incógnites y los númberos <math>a_{ij}\in\mathbb{K}</math> son los coeficientes del sistema sobre'l cuerpu <math>\mathbb{K}\ [= \R, \mathbb{C}, \dots]</math>. Ye posible reescribir el sistema dixebrando con coeficientes con notación matricial: {{Ecuación|<math> \begin{bmatrix} a_{11} & a_{12} & \cdots & a_{1n} \\ a_{21} & a_{22} & \cdots & a_{2n} \\ \vdots & \vdots & \ddots & \vdots \\ a_{m1} & a_{m2} & \cdots & a_{mn} \end{bmatrix} \begin{bmatrix} x_1 \\ x_2 \\ \vdots \\ x_n \end{bmatrix} = \begin{bmatrix} b_1 \\ b_2 \\ \vdots \\ b_m \end{bmatrix} </math>|1|left}} Si representamos cada matriz con una única lletra llogramos: {{ecuación|<math> \mathbf{Ax} = \mathbf{b} </math>||left}} Onde '''A''' ye una [[matriz (matemática)|matriz]] ''m'' por ''n'', '''x''' ye un vector columna de llargor ''n'' y '''b''' ye otru vector columna de llargor ''m''. El sistema d'eliminación de Gauss-Jordan aplicar a esti tipu de sistemes, sía como quier el [[cuerpu (matemática)|cuerpu]] del que provengan los coeficientes. La matriz '''A''' llámase '''matriz de coeficientes''' d'esti sistema llinial. A '''b''' llámase-y vector de términos independientes del sistema y a '''x''' llámase-y vector d'incógnites. == Sistemes lliniales reales == Nesta seición analicen les propiedaes de los sistemes d'ecuaciones lliniales sobre'l cuerpu <math>\R</math>, esto ye, los sistemes lliniales nos cualos los coeficientes de les ecuaciones son [[númberos reales]]. === Representación gráfica === [[Ficheru:PlaneIntersection.png|thumb|right|180px|La interseición de dos [[planu (xeometría)|planos]] que nun son paralelos coincidentes ye una [[recta]].]] Un sistema con <math> n </math> incógnites puede representase nel [[Espaciu euclideu|n-espaciu]] correspondiente. Nos sistemes con 2 incógnites, l'universu del nuesu sistema va ser el [[Planu (xeometría)|planu bidimensional]], ente que caúna de les [[ecuación de la recta|ecuaciones]] va ser representada por una [[recta]]. La solución va ser el [[puntu (xeometría)|puntu]] (o [[llinia]]) onde se intersequen toles rectes representen a les ecuaciones. Si nun esiste nengún puntu nel que se intersequen coles mesmes toles llinies, el sistema ye incompatible, o lo que ye lo mesmo, nun tien solución. Nel casu d'un sistema con 3 incógnites, l'universu va ser l'espaciu tridimensional, siendo cada ecuación un planu dientro del mesmu. Si tolos planos intersecan nun únicu puntu, les coordenaes d'este van ser la solución al sistema. Si, otra manera, la interseición de toos ellos ye una recta o inclusive un planu, el sistema va tener infinites soluciones, que van ser les coordenaes de los puntos que formen dicha llinia o superficie. Pa sistemes de 4 o más incógnites, la representación gráfica nun esiste, polo que dichos problemes nun s'enfoquen dende esta óptica. === Tipos de sistemes lliniales === [[Ficheru:AL Sistema.svg|derecha|280px]] Los sistemes d'ecuaciones pueden clasificase según el númberu de soluciones que pueden presentar. Acordies con esi casu pueden presentase los siguientes casos: * '''Sistema compatible''' si tien solución, nesti casu amás puede estremase ente: ** '''Sistema compatible determináu''' cuando tien una única solución. ** '''Sistema compatible indetermináu''' cuando almite un conxuntu infinitu de soluciones. * '''Sistema incompatible''' si nun tien solución. Quedando asina la clasificación: Los sistemes incompatibles geométricamente carauterizar por (hiper)planos o rectes que se crucien ensin cortase. Los sistemes compatibles determinaos carauterizar por un conxuntu de (hiper)planos o rectes que se corten nun únicu puntu. Los sistemes compatibles indeterminaos carauterizar por (hiper)planos que se corten a lo llargo d'una recta [o más xeneralmente un hiperplano de dimensión menor]. Dende un puntu de vista alxebraicu los sistemes compatibles determinaos caracterícense porque'l [[Determinante (matemática)|determinante]] de la matriz ye distinta de cero: {{ecuación|<math> \mathrm{Sistema \; compatible \; determin\acute{a}u} \Longleftrightarrow \det(\mathbf{A}) \ne 0 </math>||left}} ==== Algoritmu pa determinar si un sistema ye compatible ==== Podemos pescudar si un sistema ye o non compatible por aciu el [[Teorema de Rouché-Frobenius]] qu'establez qu'un sistema d'ecuaciones lliniales ye compatible namái si'l rangu del so matriz ampliada coincide col del so matriz de coeficientes. Supongamos que'l sistema ye compatible. Si'l valor común de los rangos de les matrices coincide col númberu de variables, el sistema ye '''compatible determináu'''; en casu contrariu, ye '''compatible indetermináu'''. ==== Sistemes compatibles indeterminaos ==== Un sistema sobre un cuerpu ''K'' ye '''compatible indetermináu''' cuando tien un númberu infinitu de soluciones. Por casu, el siguiente sistema: {{ecuación|<math> \left \{ \begin{matrix} x & + 2y & = 1 \\ 2x & + 4y & = 2 \end{matrix} \right . </math>||left}} Tanto la primera como la segunda ecuación corresponder cola recta que la so pendiente ye <math>-0,5</math> y que pasa pol puntu <math>(-1,1)</math>, polo que dambes coinciden en tolos puntos de dicha recta. El sistema ye compatible por tener solución o puntos comunes ente les rectes, pero ye indetermináu al asoceder esto n'infinitos puntos. * Nesti tipu de sistemes, la solución xenérica consiste n'espresar una o más variables como [[función matemática]] del restu. Nos sistemes lliniales compatibles indeterminaos, siquier una de les sos ecuaciones puede topase como combinación llinial del restu, esto ye, ye linealmente dependiente. * La condición necesaria por que un sistema sía compatible indetermináu ye que'l determinante de la matriz del sistema sía cero al igual que'l rangu de la matriz ampliada y menor al númberu d'incógnites(y por tanto unu de los sos [[autovalor]]es va ser 0): {{ecuación|<math> \mathrm{sistema \; compatible \; indetermin\acute{a}u} \Rightarrow \det \mathbf{A} = 0 </math>||left}} * Ello ye que de les dos condiciones anteriores esprender, que'l conxuntu de soluciones d'un sistema compatible indetermináu ye un [[espaciu vectorial|subespacio vectorial]]. Y la dimensión d'esi espaciu vectorial va coincidir cola multiplicidá xeométrica del autovalor cero. ==== Sistemes incompatibles ==== D'un sistema dizse que ye '''incompatible''' cuando nun presenta nenguna solución. Por casu, supongamos el siguiente sistema: {{ecuación|<math> \left \{ \begin{matrix} x & + 2y & = 4 \\ 2x & + 4y & = 7 \end{matrix} \right . </math>||left}} Les ecuaciones correspuéndense gráficamente con dos rectes, dambes cola mesma pendiente, Al ser [[paralela|paraleles]], nun se corten en nengún puntu, esto ye, nun esiste nengún valor que satisfaiga al empar dambes ecuaciones. Matemáticamente un sistema d'estos ye incompatible cuando'l rangu de la matriz del sistema ye inferior al rangu de la matriz ampliada. Una condición necesaria por que esto asoceda ye que'l determinante de la matriz del sistema sía cero: {{ecuación|<math> \mathrm{sistema \; incompatible} \Rightarrow \det \mathbf{A} = 0 </math>||left}} === Resolvimientu de sistemes d'ecuaciones lliniales === ==== Sustitución ==== El métodu de sustitución consiste n'estenar nuna de les ecuaciones con cualquier incógnita, preferiblemente la que tenga menor coeficiente y de siguío sustituyila n'otra ecuación pol so valor. En casu de sistemes con más de dos incógnites, la escoyida ten de ser sustituyida pol so valor equivalente en toles ecuaciones sacante na que la estenemos. Nesi intre, vamos tener un sistema con una ecuación y una incógnita menos que l'inicial, nel que podemos siguir aplicando esti métodu reiteradamente. Por casu, supongamos que queremos resolver por sustitución esti sistema: {{ecuación|<math> \left \{ \begin{matrix} 3x & + y & = & 22 \\ 4x & - 3y & = & -1 \end{matrix} \right . </math>||left}} Na primer ecuación, escoyemos la incógnita <math> y </math> por ser la de menor coeficiente y que posiblemente nos facilite más les operaciones, y estenar, llogrando la siguiente ecuación. {{ecuación|<math> y = 22 - 3x </math>||left}} El siguiente pasu va ser sustituyir cada escurrimientu de la incógnita <math> y </math> na otra ecuación, p'asina llograr una ecuación onde la única incógnita sía la <math> x </math>. {{ecuación|<math> 4x - 3(22 - 3x) = -1 \qquad \Rightarrow 4x - 66 + 9x = -1 \qquad \Rightarrow 13x -66 = -1, \qquad \Rightarrow 13x = 65 </math>||left}} Al resolver la ecuación llogramos el resultáu <math> x = 5 </math>, y si agora sustituyimos esta incógnita pol so valor en dalguna de les ecuaciones orixinales vamos llograr <math> y = 7 </math>, colo que'l sistema queda yá resueltu. ==== Igualación ==== El métodu d'igualación puede entendese como un casu particular del métodu de sustitución nel que s'estena la mesma incógnita en dos ecuaciones y de siguío iguálense ente sigo la parte derecha de dambes ecuaciones. Tomando'l mesmu sistema utilizáu como exemplu pal métodu de sustitución, si estenamos la incógnita <math>y</math> en dambes ecuaciones quédanos de la siguiente manera: {{ecuación|<math> \left \{ \begin{matrix} y = & 22 - 3x \\ y = & \cfrac{4x + 1}{3} \end{matrix} \right . </math>||left}} Como puede reparase, dambes ecuaciones comparten la mesma parte esquierda, polo que podemos afirmar que les partes dereches tamién son iguales ente sigo. {{ecuación|<math> 22 - 3x = \frac{4x + 1}{3}\Rightarrow \quad\ 3(22-3x)=4x+1 \Rightarrow \quad\ 65 = 13x \Rightarrow \quad\ x = 5 </math>||left}} Una vegada llográu'l valor de la incógnita <math>x</math>, sustitúyese'l so valor nuna de les ecuaciones orixinales, y llógrase el valor de la <math>y</math>. La forma más fácil de tener el métodu de sustitución ye realizando un cambéu pa estenar x dempués de pescudar el valor de la y. ==== Amenorgamientu ==== Esti métodu suel emplegase mayoritariamente nos sistemes lliniales, siendo pocos los casos en que s'utiliza pa resolver sistemes non lliniales. El procedimientu, diseñáu pa sistemes con dos ecuaciones ya incógnites, consiste en tresformar una de les ecuaciones (xeneralmente, por aciu [[multiplicación|producto]]), de manera que llogremos dos ecuaciones na qu'una mesma incógnita apaeza col mesmu coeficiente y distintu signu. De siguío, sumir dambes ecuaciones produciéndose asina l'amenorgamientu o cancelación de dicha incógnita, llogrando asina una ecuación con una sola incógnita, onde'l métodu de resolución ye simple. Por casu, nel sistema: {{ecuación|<math> \left \{ \begin{matrix} 2x & + 3y & = 5 \\ 5x & + 6y & = 4 \end{matrix} \right . </math>||left}} Nun tenemos más que multiplicar la primer ecuación por <math> -2 </math> pa poder atayar la incógnita <math> y </math>. Al multiplicar, dicha ecuación quédanos asina: {{ecuación|: <math> -2(2x + 3y = 5) \quad \longrightarrow \quad -4x - 6y = -10 </math>||left}} Si sumamos esta ecuación a la segunda del sistema orixinal, llogramos una nueva ecuación onde la incógnita <math> y </math> foi amenorgada y que, nesti casu, danos direutamente'l valor de la incógnita <math> x </math>: {{ecuación|: <math> \begin{array}{rrcr} -4x & -6y & = & -10 \\ 5x & +6y & = & 4 \\ \hline x & & = & -6 \end{array} </math>||left}} {{ecuación|: <math> x = -6 </math>||left}} El siguiente pasu consiste namái en sustituyir el valor de la incógnita <math> x </math> en cualesquier de les ecuaciones onde apaecíen dambes incógnites, y llograr asina que'l valor de <math> y </math> si sustituyimos na primer ecuación ye igual a: {{ecuación|<math> \left . \begin{array}{rrcr} 2x & + 3y & = & 5 \\ x & & = & -6 \end{array} \right \} \quad \longrightarrow \quad 2(-6) + 3y = 5 \quad \longrightarrow \quad y = \frac{17}{3} </math>||left}} ==== Métodu gráficu ==== [[Ficheru:FuncionLineal05.svg|thumb|200px|[[Recta|Rectes]] que pasen pol puntu: (2,4)]] Consiste en construyir la gráfica de caúna de les ecuaciones del sistema. El métodu (manualmente aplicáu) solo resulta eficiente nel [[planu cartesianu]], ye dicir pa un espaciu de dimensión. El procesu de resolución d'un sistema d'ecuaciones por aciu el métodu gráficu resolver nos siguientes pasos: # Esténase la incógnita en dambes ecuaciones. # Construyir pa caúna de les dos ecuaciones de primer grau llogrando la tabla de valores correspondientes. # Represéntense gráficamente dambes rectes nes exes coordenaes. # Nesti últimu pasu hai tres posibilidad: ## Si dambes rectes córtense, les coordenaes del puntu de corte son los únicos valores de les incógnites (x,y). "Sistema compatible determináu". ## Si dambes rectes son coincidentes, el sistema tien infinites soluciones que son les respeutives coordenaes de tolos puntos d'esa recta na que coinciden dambes. «Sistema compatible indetermináu». ## Si dambes rectes son paraleles, el sistema nun tien solución nos reales pero sí nos complexos. ==== Métodu de Gauss ==== El métodu d'eliminación de Gauss o a cencielles métodu de Gauss consiste en convertir un sistema llinial de ''n'' ecuaciones con ''n'' incógnites, n'unu gradiáu, nel que la primer ecuación tien ''n'' incógnites, la segunda ecuación tien ''n'' - 1 incógnites, ..., hasta la última ecuación, que tien 1 incógnita. D'esta forma, va ser fácil partir de la última ecuación y dir xubiendo pa calcular el valor de les demás incógnites. {{demostración|títulu=Exemplu de ''eliminación de Gauss''|1= Axúntense 30 persones ente homes, muyeres y neños. Sábese qu'ente los homes y el triple de muyeres entepasen en 20 el doble de los neños. Tamién se sabe qu'ente homes y muyeres doblar al númberu de neños. Plantegar y resolver el sistema d'ecuaciones. :: <math> x =</math> númberu d'homes :: <math> y =</math> númberu de muyeres :: <math> z =</math> númberu de neños * Axúntense 30 persones ente homes, muyeres y neños: : <math> x + y + z = 30 \; </math> * Sábese qu'ente los homes y el triple de muyeres entepasen en 20 el doble de los neños: : <math> x + 3y = 2z + 20 \; </math> * Tamién se sabe qu'ente homes y muyeres doblar al númberu de neños: : <math> x + y = 2z \; </math> Arrexuntando los trés ecuaciones tenemos el sistema, qu'ordenáu resulta: : <math> \left \{ \begin{array}{l} x + y + z = 30 \\ x + 3y = 2z + 20 \\ x + y = 2z \end{array} \right . \quad \longrightarrow \left \{ \begin{array}{rrrcr} x & +y & +z & = & 30 \\ x & +3y & -2z & = & 20 \\ x & +y & -2z & = & 0 \end{array} \right . </math> Aplicamos Gauss, restando la primer ecuación a les dos siguientes: : <math> \left \{ \begin{array}{rrrcr} x & +y & +z & = & 30 \\ & 2y & -3z & = & -10 \\ & & -3z & = & -30 \end{array} \right . </math> Nesti casu na tercer ecuación esanicióse la ''y'', polo que nun ye necesariu faer más operaciones. Polo tanto llogramos que ''z'' = 10 de la tercer ecuación: : <math> -3z = -30 \longrightarrow \quad z = \cfrac{-30}{-3} \longrightarrow \quad z = 10 </math> Sustituyendo ''z'' na segunda ecuación llogramos que ''y'' = 10: : <math> \left . \begin{array}{rrcr} 2y & -3z & = & -10 \\ & z & = & 10 \end{array} \right \} \longrightarrow \quad 2y - 30 = -10 \longrightarrow \quad 2y = 20 \longrightarrow \quad y = 10 </math> Sustituyendo ''z'' é ''y'' na primer ecuación llogramos ''x'' = 10. : <math> \left . \begin{array}{rrrcr} x & +y & +z & = & 30 \\ & y & & = & 10 \\ & & z & = & 10 \end{array} \right \} \longrightarrow \quad x + 10 + 10 = 30 \longrightarrow \quad x = 30 - 10 - 10 \longrightarrow \quad x = 10 </math> Colo que llogremos el resultáu del sistema: : <math> \left \{ \begin{array}{l} x + y + z = 30 \\ x + 3y = 2z + 20 \\ x + y = 2z \end{array} \right . \quad \longrightarrow \left \{ \begin{array}{l} x = 10 \\ y = 10 \\ z = 10 \end{array} \right . </math> }} ===== Eliminación de Gauss-Jordan ===== Una variante d'esti métodu, denominada [[eliminación de Gauss-Jordan]], ye un métodu aplicable namái a los sistemes lliniales d'ecuaciones, y consistente en triangular la [[matriz aumentada]] del sistema por aciu tresformamientos elementales, hasta llograr ecuaciones d'una sola incógnita, que'l so valor va ser igual al coeficiente asitiáu na mesma fila de la matriz. Esti procedimientu ye similar al anterior d'amenorgamientu, pero executáu de manera repitida y siguiendo un ciertu orde algorítmico. {{demostración|títulu=Exemplu de ''eliminación de Gauss-Jordan''| Supóngase que ye necesariu atopar los númberos ''x'', ''y'', ''z'', que satisfaen simultáneamente al siguiente sistema d'ecuaciones lliniales: : <math> \left \{ \begin{array}{rrrcr} 2x & + y & -z & = & 8 \\ -3x & - y & + 2z & = & -11 \\ -2x & + y & + 2z & = & -3 \end{array} \right . </math> Primeramente, escríbense los coeficientes del sistema como una [[matriz aumentada]]. Lo qu'en notación matricial se denota por: :<math> \left ( \begin{array}{rrrr} 2 & 1 & -1 & 8 \\ -3 & -1 & 2 & -11 \\ -2 & 1 & 2 & -3 \end{array} \right ) </math> Darréu, amenórgase la incógnita <math> x </math>, sumando a la segunda fila, la primera multiplicada por <math>\frac{3}{2}</math>, y a la tercera, la primer fila. La matriz queda asina: {{ecuación|<math> \left ( \begin{array}{rrrr} 2 & 1 & -1 & 8 \\ 0 & \frac{1}{2} & \frac{1}{2} & 1 \\ 0 & 2 & 1 & 5 \end{array} \right ) </math>||left}} El siguiente pasu consiste n'esaniciar la incógnita <math> y </math> na primera y tercer fila, pa lo cual sumir la segunda multiplicada por <math> -2 </math> y por <math> -4 </math>, respeutivamente. {{ecuación|<math> \left ( \begin{array}{rrrr} 2 & 0 & -2 & 6 \\ 0 & \frac{1}{2} & \frac{1}{2} & 1 \\ 0 & 0 & -1 & 1 \end{array} \right ) </math>||left}} A lo último, esaníciase <math> z </math>, tantu de la primera como de la segunda fila, sumándo-yos la tercera multiplicada por <math> -2 </math> y por <math>\frac{1}{2}</math>, respeutivamente: {{ecuación|<math> \left ( \begin{array}{rrrr} 2 & 0 & 0 & 4 \\ 0 & \frac{1}{2} & 0 & \frac{3}{2} \\ 0 & 0 & -1 & 1 \end{array} \right ) </math>||left}} Llegaos a esti puntu puede resolvese direutamente les ecuaciones que se nos planteguen: {{ecuación|<math> \left \{ \begin{matrix} 2x = 4 \\ \cfrac{y}{2} = \cfrac{3}{2} \\ -z = 1 \end{matrix} \right . </math>||left}} O, si prefierse, puede multiplicase los trés files de la matriz por: <math>\frac{1}{2}</math>, <math> 2 </math> y <math> -1 </math> respeutivamente, y llograr asina automáticamente los valores de les incógnites na última columna. {{ecuación|<math> \left \{ \begin{matrix} x = & 2 \\ y = & 3 \\ z = & -1 \end{matrix} \right . </math>||left}} }} ==== Regla de Cramer ==== {{AP|Regla de Cramer}} La regla de Cramer da una solución pa sistemes compatibles determinaos en términos de [[Determinante (matemática)|determinantes]] y adxuntos dada por: {{ecuación|<math> x_j = \cfrac {\det(A_j)} {\det(\mathbf{A})} </math>||left}} Onde ''A<sub>j</sub>'' ye la matriz resultante de remplazar la j-ésima columna d'A pol vector columna '''b'''. Pa un sistema de dos ecuaciones y dos incógnites: {{ecuación|<math> \left \{ \begin{matrix} a \, x & + & b \, y & = y \\ c \, x & + & d \, y & = f \end{matrix} \right . </math>||left}} La regla de Cramer da la siguiente solución: {{ecuación|<math> x = \frac { \begin{vmatrix} y & b \\ f & d \end{vmatrix} } { \begin{vmatrix} a & b \\ c & d \end{vmatrix} } = { ed - bf \over ad - bc} \; , \qquad y = \frac { \begin{vmatrix} a & y \\ c & f \end{vmatrix} } { \begin{vmatrix} a & b \\ c & d \end{vmatrix} } = { af - ec \over ad - bc} </math>||left}} Nota: Cuando na determinante orixinal det(A) el resultáu ye 0, el sistema indica múltiples o ensin coincidencia. ==== Algoritmos numbéricos ==== La [[eliminación de Gauss-Jordan]] ye un algoritmu numbéricu usáu pa una gran cantidá de casos específicos, anque darréu desenvolviéronse algoritmos alternativos muncho más eficientes. La mayoría d'estos algoritmos ameyoraos tienen una complexidá computacional d'[[Cota cimera asintótica|O(''n''²)]] (onde ''n'' ye'l númberu d'ecuaciones del sistema). Dalgunos de los métodos más usaos son: * Pa los problemes de la forma ''A'''''x''' = '''b''', onde ''A'' ye una [[matriz de Toeplitz]] simétrica, puede utilizase la [[recursión de Levinson]] o dalgunu de los métodos derivaos d'este. Un métodu deriváu de la recursión de Levinson ye la [[recursión de Schur]], que ye llargamente usáu nel campu del [[procesamientu dixital de señales]]. * Pa los problemes de la forma ''A'''''x''' = '''b''', onde ''A'' ye una [[matriz singular]] o casi singular, la matriz A descomponse nel productu de trés matrices nun procesu llamáu [[descomposición en valores singulares]]. Cuando consideramos ecuaciones lliniales que les sos soluciones son númberos racionales, reales o complexos o más xeneralmente un cuerpu <math>\mathbb{K}</math>, la solución puede atopase por aciu [[Regla de Cramer]]. Pa sistemes de munches ecuaciones la regla de Cramer puede ser computacionalmente más costosa y suelen usase otros métodos más "económicos" en númberu d'operaciones como la [[eliminación de Gauss-Jordan]] y la [[descomposición de Cholesky]]. Esisten tamién métodos indireutos (basaos en iteraciones) como'l [[métodu de Gauss-Seidel]]. Si'l cuerpu ye [[infinitu]] (como ye'l casu de los númberos [[númberu real|reales]] o [[númberu complexu|complexos]]), entós solo puede dase una de los trés siguientes situaciones: * el sistema nun tien solución (en dichu casu dizse que'l sistema ta sobredeterminado o que ye incompatible) * el sistema tien una única solución (el sistema ye compatible determináu) * el sistema tien un númberu infinitu de soluciones (el sistema ye compatible indetermináu). == Solución de sistemes lliniales nun aniellu == {{AP|ecuación diofántica}} Los métodos pa resolver el sistema {{Eqnref|1}} sobre un [[aniellu (matemátiques)|aniellu]] son bien distintos a los consideraos enantes. De fechu la mayoría de métodos usaos en [[cuerpu (matemátiques)|cuerpos]], como la [[regla de Cramer]], son inaplicables n'aniellos por cuenta de que nun esisten [[inversu multiplicativu|inversos multiplicativos]]. La esistencia de solución del sistema {{Eqnref|1}} sobre los [[númberu enteru|enteros]] rique delles condiciones: # Pa cada ''i'' <math>\mbox{mcd}(a_{i1},a_{i2},...,a_{in})\;</math> ye divisor de <math>b_i\;</math>. # Si la condición anterior cumplir pa un determináu ''i'' esiste un conxuntu d'enteros <math>\mathcal{S}_i\;</math> formáu pol conxuntu d'enteros que satisfai la ''i''-ésima ecuación, y va esistir solución si la interseición <math>\mathcal{S}_1 \cap ... \cap \mathcal{S}_n \ne \varnothing</math>. == Ver tamién == * [[Sistema d'ecuaciones]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *{{Enllaz rotu|1=Solucionador de Sistemes d'Ecuaciones Lliniales |2=http://juanmanuellopezpazos.appspot.com/proyecto/web/aplicaciones/solucionadorSistemasEcuacionesLineales.html |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} {{Wikiversidad|Sistema llinial de dos ecuaciones con dos incógnites}} * {{Enllaz rotu|1=Solucionador descriptivu d'ecuaciones lliniales |2=http://sole.ooz.ie/ye |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * [https://web.archive.org/web/20120618042838/http://www.resolvermatrices.com.ar/ Resolver o Amenorgar Matrices Online] * [http://wims.unice.fr/wims/wims.cgi?lang=es&module=tool/linear/linsolver.es Solucionador de sistemes lliniales] * {{Enllaz rotu|1={title}|2={url}|date={timestamp:%B %Y}|bot=InternetArchiveBot|1=Ecuaciones Lliniales en Matlab Central, compilación d'algoritmos pa resolver ecuaciones lliniales en [[MATLAB]] |2=http://www.mathworks.com/matlabcentral/fileexchange/27344-programa-pa-resolver-sistemes-de-ecuaciones-version-ye-espaniol |date=May 2025 |bot=InternetArchiveBot }} * [http://vectoralgebra.info/threedimensionstools.html Ferramienta xenérico con cálculu d'inversa y determinantes] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131208023135/http://vectoralgebra.info/threedimensionstools.html |date=2013-12-08 }} * {{Enllaz rotu|1=Exemplos de resolución de sistemes d'ecuaciones lliniales |2=http://www.matalasmates.es/category/ecuaciones/sistemes-2x2/ |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} {{Tradubot|Sistema de ecuaciones lineales}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Álxebra llinial]] [[Categoría:Ecuaciones]] [[Categoría:Álxebra elemental]] {{xabatubot|espacios=0}} 137ip7lldo3ttovcd2v4t70gnp2fk4v Vector propiu y valor propiu 0 138320 4377093 4320309 2025-06-17T15:23:43Z YoaR 37624 /* Exemplos */ 4377093 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Mona Lisa with eigenvector.png|thumb|270px|Fig. 1. Nesti tresformamientu de la [[Mona Lisa]], la imaxe haise deformado de tala forma que la so exa vertical nun camudó. (nota: retayáronse les esquines na imaxe de la derecha). El vector azul, representáu pola flecha azul que va dende'l pechu hasta'l costazu, camudó de direición, ente que'l colloráu, representáu pola flecha colorada, nun camudó. El vector coloráu ye entós un '''vector propiu''' del tresformamientu, ente que l'azul nun lo ye. Yá que el vector coloráu nun camudó de llargor, el so '''valor propiu''' ye 1. Tolos vectores d'esta mesma direición son vectores propios, col mesmu valor propiu. Formen un subespacio del '''espaciu propiu''' d'esti valor propiu.]] En [[álxebra llinial]], los '''vectores propios''' o '''autovectores''' d'un [[operador llinial]] son los vectores non nulos que, cuando son tresformaos pol operador, dan llugar a un múltiplu angular de sigo mesmos, colo que nun camuden la so direición. Esti angular <math>\lambda</math> recibe'l nome '''valor propiu''', '''autovalor''' o '''valor carauterísticu'''. De cutiu, un tresformamientu quedu dafechu determinada polos sos vectores propios y valores propios. Un '''espaciu propiu''', '''autoespacio''' o '''subespacio fundamental acomuñáu al valor propiu''' <math>\lambda</math> ye'l [[conxuntu]] de vectores propios con un valor propiu común. La pallabra [[idioma alemán|alemana]] ''eigen ([https://translate.google.es/#de/es/eigen /'aj γen /])'',<ref>{{cita web |url=http://www.aucel.com/pln/|títulu=Trescriptor fonéticu automáticu|fechaaccesu=|autor=|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=|editorial=|idioma=}}</ref> que se traduz n'español como ''mesmu'', usar por primer vegada nesti contestu por [[David Hilbert]] en 1904 (anque [[Hermann von Helmholtz|Helmholtz]] usar primeramente con un significáu asemeyáu). ''Eigen'' traducióse tamién como ''inherente'', ''carauterísticu'' o'l prefixu ''autu-'', onde s'aprecia la énfasis na importancia de los valores propios pa definir la naturaleza única d'un determináu tresformamientu llinial. Les denominaciones vector y valor ''carauterísticos'' tamién s'utilicen davezu. L'usu del prefixu ''autu-'' ye un casu propiu y singular que se da solamente n'español, portugués ya italianu. N'otres llingües con más tradición en Matemátiques (alemán, holandés, inglés, francés, rusu, etc.) naide paez traducir ''eigen-'' (propiu, perteneciente a, etc.) por ''autu-'' (que nada tien que ver cola etimoloxía o'l significáu del prefixu eigen). == Introducción == Les [[tresformamientu llinial|tresformamientos lliniales]] del espaciu —como la [[Movimientu de rotación|rotación]], la [[Imaxe especular|reflexón]], l'enanche, o cualquier combinación de les anteriores; nesta llista podríen incluyise otros tresformamientos— pueden interpretase por aciu l'efeutu que producen nos [[Vector (espaciu euclídeo)|vectores]]. Los vectores pueden visualizase como fleches d'una cierta [[llargor]] apuntando nuna direición y [[Sentíu de circulación sentíu]] determinaos. * Los '''vectores propios''' de los tresformamientos lliniales son vectores que, o nun son afeutaos pol tresformamientu o namái resulten multiplicaos por un [[Esguilar (matemática)|angular]]; y, por tanto, nun varien la so direición.<ref>Yá que nengún tresformamientu llinial tien efeutu sobre'l vector nulu, ésti nun se considera un vector propiu.</ref> * El '''valor propiu''' d'un vector propiu ye'l factor d'escala pol que foi multiplicáu. * Un '''espaciu propiu''' ye un [[Espaciu vectorial|espaciu]] formáu por tolos vectores propios del mesmu valor propiu, amás del vector nulu, que nun ye un vector propiu. * La '''[[multiplicidá]] xeométrica''' d'un valor propiu ye la [[dimensión]] del espaciu propiu asociáu. * El '''[[Espectru d'un operador|espectru]]''' d'un tresformamientu n'[[espaciu vectorial|espacios vectoriales]] finitos ye'l conxuntu de tolos sos valores propios. Por casu, un ''vector propiu'' d'una rotación en tres dimensiones ye un vector asitiáu nel [[Movimientu de rotación|eje de rotación]] sobre'l cual realízase la rotación. El ''valor propiu'' correspondiente ye 1 y el ''espaciu propiu'' ye la exa de xiru. Como ye un espaciu d'una dimensión, la so ''multiplicidá xeométrica'' ye unu. Ye l'únicu valor propiu del ''espectru'' (d'esta rotación) que ye un [[númberu real]]. === Definición === Formalmente, defínense los vectores propios y valores propios de la siguiente manera: Sía '''A''': ''V'' → ''V'' un operador llinial nun ciertu <math>\scriptstyle \mathbb{K}</math>-espaciu vectorial ''V'' y '''v''' un vector non nulu en ''V.'' Si esiste un angular ''c'' tal que {{ecuación| <math>\mathbf{A} \mathbf{v} = c \mathbf{v},\qquad \mathbf{v}\ne \mathbf{0}, c \in \mathbb{K}, </math> ||left}} entós dicimos que '''v''' ye un vector propiu del operador '''A''', y el so valor propiu asociáu ye ''c''. Repare que si '''v''' ye un vector propiu col valor propiu ''c'' entós cualquier múltiplu distintu de cero de '''v''' ye tamién un vector propiu col valor propiu ''c''. Ello ye que tolos vectores propios col valor propiu asociáu ''c'' xunto con '''0''', formen un subespacio de ''V'', el '''espaciu propiu''' pal valor propiu ''c''. Repare amás qu'un espaciu propiu '''Z''' ye un '''[[subespacio invariante]]''' de '''A''', ye dicir dau '''w''' un vector en '''Z''', el vector '''Aw''' tamién pertenez a '''Z'''. == Exemplos == A midida que la Tierra rota, los vectores na exa de rotación permanecen invariantes. Si considérase la tresformamientu llinial que sufre la Tierra tres una hora de rotación, una flecha que partiera del centru de la Tierra al [[polu Sur]] xeográficu sería un vector propiu d'esti tresformamientu, pero una flecha que partiera del centru a un puntu del [[ecuador]] nun sería un vector propiu. Yá que la flecha qu'apunta al polu nun camuda de llargor pola rotación, el so valor propiu ye 1. Otru exemplu sería una llámina de metal que s'espandiera uniformemente a partir d'un puntu de tal manera que les distancies dende cualesquier puntu al puntu fixu doblárense. Esta espansión ye un tresformamientu con valor propiu 2. Cada vector dende'l puntu fixu a cualesquier otru ye un vector propiu, y l'espaciu propiu ye'l conxuntu de toos esos vectores. [[Ficheru:Standing wave.gif|thumb|270px|Una [[onda estacionaria]] nuna cuerda fixa nos sos cabos o, más concretamente, una función propia del tresformamientu correspondiente al intre del tiempu. A midida que varia'l tiempu, la [[onda]] estacionaria varia n'amplitú, pero'l so periodu nun se modificar. Nesti casu'l valor propiu ye dependiente del tiempu.]] Sicasí, l'espaciu xeométricu tridimensional nun ye l'únicu espaciu vectorial. Por casu, considérese una [[cuerda]] suxeta pelos sos estremos, como la d'un [[instrumentu de cuerda]] (amosada a la derecha). La distancia de los átomos de la cuerda vibrante dende les sos posiciones cuando ésta ta en reposu pueden interpretase como componentes d'un vector nel espaciu con tantes dimensiones como átomos tenga dicha cuerda. Si supónse que la cuerda ye un [[Mecánica de medios continuos|mediu continuu]] y considérase el tresformamientu de la cuerda nel intre del tiempu, los sos vectores propios o ''funciones mesmes'' son los sos [[onda estacionaria|ondes estacionaries]]—lo que, por aciu la intervención del aire circundante, puede interpretase como la resultancia de tañer una guitarra. Les ondes estacionaries correspuenden a oscilaciones particulares de la cuerda tales que la forma de la cuerda angular por un factor (el valor propiu) col pasu del tiempu. Cada componente del vector acomuñáu cola cuerda multiplicar por esti factor dependiente del tiempu. Les amplitúes (valores propios) de les ondes estacionaries escayen col tiempu si considérase la atenuación. Nesti casu puede acomuñar un [[tiempu de vida]] al vector propiu, y rellacionar el conceutu de vector propiu col conceutu de [[Resonancia (mecánica)|resonancia]]. == Casos d'interés especial == Intuitivamente, pa les [[tresformamientu llinial|tresformamientos lliniales]] del espaciu de dos dimensiones <math>\mathbb{R}^2</math>, los vectores propios son: * rotación: nengún vector propiu de valores reales (esisten sicasí pares valor propiu, vector propiu complexos). * reflexón: los vectores propios son perpendiculares y paralelos a la exa de simetría, los valores propios son -1 y 1, respeutivamente. * esguiláu uniforme: tolos vectores son vectores propios, y el valor propiu ye'l factor d'escala. * proyeición sobre una recta: los vectores propios col valor propiu 1 son paralelos a la llinia, vectores propios col valor propiu 0 son perpendiculares a la direición de la proyeición == Ecuación del valor propiu == Matemáticamente, '''v'''<sub>''λ''</sub> ye un vector propiu y ''λ'' el valor mesmu correspondiente d'un tresformamientu ''T'' si verifica la [[ecuación]]: {{ecuación| <math>T(\mathbf{v}_\lambda)=\lambda\,\mathbf{v}_\lambda</math> ||left}} onde ''T''('''v'''<sub>''λ''</sub>) ye'l vector llográu al aplicar el tresformamientu ''T'' a ''v''<sub>''λ''</sub>. Supóngase que ''T'' ye una [[tresformamientu llinial]] (lo que significa que <math>T(a\mathbf{v}+b\mathbf{w})=aT(\mathbf{v})+bT(\mathbf{w})</math> pa tolos [[Esguilar (matemática)|angulares]] ''a'', ''b'', y los vectores '''v''', '''w'''). Considérese una [[Base (álxebra)|base]] nesi espaciu vectorial. Entós, ''T'' y '''v'''<sub>''λ''</sub> pueden representase en rellación a esa base por aciu una [[Matriz (matemática)|matriz]] ''A''<sub>''T''</sub> y un vector columna ''v''<sub>''λ''</sub>—un vector vertical unidimensional. La ecuación de valor propiu nesta representación matricial representar de la siguiente forma: {{ecuación| <math>\mathbf{A}_T\,\mathbf{v}_\lambda=\lambda\,\mathbf{v}_\lambda</math> ||left}} onde la yuxtaposición ye un [[productu de matrices]]. Yá que nesta circunstancia'l tresformamientu ''T'' y la so representación matricial ''A''<sub>''T''</sub> son equivalentes, de cutiu podemos emplegar namái ''T'' pa la representación matricial y el tresformamientu. Esto ye equivalente a un conxuntu de ''n'' combinaciones lliniales, onde ''n'' ye'l númberu de vectores de la base. Nesta ecuación, tanto'l valor propiu ''λ'' y les ''n'' componentes de '''v'''<sub>''λ''</sub> son desconocíos. Sicasí, dacuando ye pocu natural o inclusive imposible escribir la ecuación de valor propiu en forma matricial. Esto asocede, por casu, cuando l'espaciu vectorial ye de dimensión infinita, como por casu nel casu de la cuerda amosada enantes. Dependiendo de la naturaleza del tresformamientu ''T'' y l'espaciu al que s'aplica, pue ser ventaxosu representar la ecuación de valor propiu como un conxuntu d'[[ecuación diferencial|ecuaciones diferenciales]], onde los vectores propios reciben de cutiu el nome de ''autofunciones'' del operador diferencial que representa a ''T''. Por casu, la [[Derivación (matemática)|derivación]] mesma ye un tresformamientu llinial, yá que (si ''f''(''t'') y ''g''(''t'') son funciones [[Derivada|derivables]] y ''a'' y ''b'' son [[Constante (matemátiques)|constantes]]) :<math> \displaystyle\frac{d}{dt}(af+bg) = a \frac{df}{dt} + b \frac{dg}{dt} </math> Considérese la diferenciación con al respective de <math>t</math>. Los sos autofunciones ''h''(''t'') obedecen a la ecuación de valor propiu: :<math>\displaystyle\frac{dh}{dt} = \lambda h</math>, onde ''λ'' ye'l autovalor acomuñáu cola función. Una función nel tiempu ye constante si <math>\lambda = 0</math>, crez proporcionalmente a sigo mesmu si <math>\lambda </math> ye positiva, y escai proporcionalmente a sigo mesmu si <math>\lambda </math> ye negativa. Por casu, una población ideal de coneyos nicia con más frecuencia a midida que hai más coneyos, y por tanto satisfai la ecuación pa lambda positivu. La solución a la ecuación de valor propiu ye <math>g(t)= \exp (\lambda t)</math>, la [[función esponencial]]; pos esa función ye una función propia del operador diferencial ''d/dt'' col valor propiu ''λ''. Si ''λ'' ye [[númberu enteru|negativa]], la evolución de ''g'' denominar [[crecedera esponencial#escayencia esponencial|escayencia esponencial]]; si ye [[númberu enteru|positiva]] denominar [[crecedera esponencial]]. El valor de ''λ'' puede ser cualesquier [[númberu complexu]]. L'espectru de ''d/dt'' ye entós el [[planu complexu]] na so totalidá. Nesti exemplu l'espaciu vectorial nel qu'actúa ''d/dt'' ye l'espaciu de les funciones derivables d'una [[Variable (matemátiques)|variable]]. Esti espaciu tien una dimensión infinita (pos nun ye posible espresar cada función diferenciable como [[combinación llinial]] d'un númberu finito de [[función base|funciones base]]). Sicasí, l'espaciu propiu asociáu a un valor propiu determináu ''λ'' ye unidimensional. Ye'l conxuntu de toles funciones <math>g(t)= A \exp (\lambda t)</math>, onde ''A'' ye una constante arbitraria, la población inicial en ''t=0''. == Teorema espectral == {{AP|teorema espectral}} El ''teorema espectral'' amuesa la importancia de los valores propios y vectores propios pa carauterizar un tresformamientu llinial de forma única. Na so versión más simple, el teorema espectral establez que, so unes condiciones determinaes, un tresformamientu llinial puede espresase como la [[combinación llinial]] de los vectores propios con [[Coeficiente (matemática)|coeficientes]] de valor igual a los valores propios pol [[productu angular]] de los vectores propios pol vector al que s'aplica'l tresformamientu, lo que puede escribise como: :<math>\mathcal{T}(\mathbf{v})= \lambda_1 (\mathbf{v}_1 \cdot \mathbf{v}) \mathbf{v}_1 + \lambda_2 (\mathbf{v}_2 \cdot \mathbf{v}) \mathbf{v}_2 + \dots </math> onde <math>\mathbf{v}_1, \mathbf{v}_2, \dots</math> y <math>\lambda_1, \lambda_2, \dots</math> representen a los vectores propios y valores propios de <math>\mathcal{T}</math>. El casu más simple nel que tien validez el teorema ye cuando'l tresformamientu llinial vien dada por una [[matriz simétrica]] [[númberu real|real]] o una [[matriz hermítica]] [[númberu complexu|complexa]]. Si define la enésima potencia d'un tresformamientu como la resultancia d'aplicala ''n'' vegaes socesives, puede definise tamién el [[polinomiu]] de los tresformamientos. Una versión más xeneral del teorema ye que cualquier polinomiu ''P'' de <math>\mathcal{T}</math> ye igual a: :<math>P(\mathcal{T})(\mathbf{v})= P(\lambda_1) (\mathbf{v}_1 \cdot \mathbf{v}) \mathbf{v}_1 + P(\lambda_2) (\mathbf{v}_2 \cdot \mathbf{v}) \mathbf{v}_2 + \dots </math> El teorema puede estendese a otres funciones o tresformamientos tales como [[función analítica|funciones analítiques]], siendo'l casu más xeneral les [[función de Borel|funciones de Borel]]. == Vectores propios y valores propios de matrices == === Cálculu de valores propios y vectores propios de matrices === Si quier calculase los valores propios d'una matriz dada y ésta ye pequeña, puede calculase simbólicamente usando'l [[polinomiu carauterísticu]]. Sicasí, de cutiu resulta imposible pa matrices estenses, casu nel que se debe usar un [[analís numbéricu|métodu numbéricu]]. ==== Cálculu simbólicu ==== ;Cálculu de los valores propios Una ferramienta importante p'atopar valores propios de matrices cuadraes ye'l [[polinomiu carauterísticu]]: dicir que ''λ'' ye un valor propiu de ''A'' ye equivalente a dicir que'l [[sistema d'ecuaciones lliniales]] ''A'' ''v'' = ''λ'' ''v'' → ''A'' ''v'' - ''λ'' ''v'' = 0 (factorizando por v queda) (''A'' - ''λI'') ''v'' = 0 (onde ''I'' ye la [[matriz identidá]]) tien una solución non nula ''v'' (un vector propiu), y de esta forma ye equivalente al [[Determinante (matemática)|determinante]]: :<math>\det(A - \lambda I) = 0 \!\ </math> La función ''p''(''λ'') = det(''A'' - ''λI'') ye un [[polinomiu]] de ''λ'' pos los determinantes defínense como sumas de productos. Ésti ye'l '''polinomiu carauterísticu''' de ''A'': los valores propios d'una matriz son los ceros del so [[polinomiu carauterísticu]]. Tolos valores propios d'una matriz ''A'' pueden calculase resolviendo la ecuación <math> p_A(\lambda) = 0 </math>. Si ''A'' ye una matriz ''n''×''n'', entós <math>p_A</math> tien grau ''n'' y ''A'' tien a lo más ''n'' valores propios. El [[teorema fundamental de la álxebra]] diz qu'esta ecuación tien esautamente ''n'' [[Raigañu d'una función|raigaños]] (ceros), teniendo en cuenta la so [[multiplicidá]]. Tolos polinomios reales de grau impar tienen un númberu real como raigañu, asina que para n impar toa matriz real tien siquier valor propiu real. Nel casu de les matrices reales, pa ''n'' par ya impar, los valores propios non reales son [[Númberu complexu|pares conxugaos]]. ;Cálculu de los vectores propios Una vegada que se conocen los valores propios λ, los vectores propios pueden topase resolviendo'l sistema d'ecuaciones homoxéneu: :<math> (A - \lambda I) v = 0 \!\ </math> Una forma más senciella de llograr vectores propios ensin resolver un sistema d'ecuaciones lliniales basar nel [[teorema de Cayley-Hamilton]] qu'establez que cada matriz cuadrada satisfai'l so propiu polinomiu carauterísticu. Asina, si <math>\lambda_1, \lambda_2, ..., \lambda_n</math> son los valores propios de ''A'' cumplir que :<math> (A - \lambda_1 I)(A - \lambda_2 I)...(A - \lambda_n I) = 0 \!\ </math> polo que los vectores columna de <math>(A - \lambda_2 I)...(A - \lambda_n I)</math> son vectores propios de <math> \lambda_1</math>. ; Exemplu de matriz ensin valores propios reales Un exemplu de matriz ensin valores propios reales ye la rotación de 90 graos nel sentíu de les manecillas del reló: :<math>\begin{bmatrix}0 & 1\\ -1 & 0\end{bmatrix}</math> que'l so polinomiu carauterísticu ye <math>\lambda^2+1</math> y los sos valores propios son el par de conxugaos complexos ''i'', -''i''. Los vectores propios acomuñaos tampoco son reales. ; Exemplu Considérese la [[Matriz (matemática)|matriz]] : <math>A = \begin{bmatrix} \; 0 & 1 & -1 \\ \; 1 & 1 & \; 0 \\ -1 & 0 & \; 1 \end{bmatrix} </math> que representa un operador llinial '''R'''³ → '''R'''³. Si deseyar computar tolos valores propios de '''A''', podría empezar determinando'l polinomiu carauterísticu: :<math>p(x) = \det( A - xI) =\det \begin{vmatrix} -x & 1 & -1\;\; \\ \;\;1 & 1\!-\!x & 0 \\ -1 & 0 & 1\!-\!x \end{vmatrix} </math> ::<math> = -x^3 + 2x^2 + x - 2\ </math> y porque ''p''(''x'') = - (''x'' - 2)(''x'' - 1)(''x'' + 1) vese que los valores propios de '''A''' son 2, 1 y -1. El [[teorema de Cayley-Hamilton]] establez que cada matriz cuadrada satisfai'l so propiu polinomiu carauterísticu. Ye dicir :<math> (A - 2I)(A - I)(A + I) = 0 \!\ </math> Efeutivamente, pal casu del valor propiu 2, puede comprobase que :<math> (A - I)(A + I) = \begin{bmatrix} \; -1 & 1 & -1 \\ \; 1 & 0 & \; 0 \\ -1 & 0 & \; 0 \end{bmatrix} \begin{bmatrix} \; 1 & 1 & -1 \\ \; 1 & 2 & \; 0 \\ -1 & 0 & \; 2 \end{bmatrix} = \begin{bmatrix} \; 1 & 1 & -1 \\ \; 1 & 1 & -1 \\ -1 & -1 & 1 \end{bmatrix}</math> d'onde (1, 1, -1) ye un vector propiu asociáu a 2. : <math>A \begin{bmatrix} \; 1 \\ \; 1 \\ -1 \end{bmatrix} = \begin{bmatrix} \; 2 \\ \; 2 \\ -2 \end{bmatrix} = 2 \begin{bmatrix} \; 1 \\ \; 1 \\ -1 \end{bmatrix} </math> ==== Cálculu numbéricu ==== Na práutica, los valores propios de les matrices estenses nun se calculen usando'l polinomiu carauterísticu. Calcular el polinomiu resulta bien costosu, y estrayer los raigaños exactos d'un polinomiu de grau alto puede ser malo de calcular y espresar: el [[teorema d'Abel-Ruffini]] implica que los raigaños de los polinomios de grau altu (5 o cimeru) nun pueden espresase usándose a cencielles raigaños enésimos. Esisten algoritmos eficientes p'averar raigaños de polinomios, pero pequeños errores na estimación de los valores propios pueden dar llugar a errores grandes nos vectores propios. Arriendes d'ello, los algoritmos xenerales p'atopar vectores propios y valores propios son [[métodu iterativu|iterativos]]. La manera más fácil ye'l [[métodu de les potencies]]: escuéyese un vector [[azar|aleatoriu]] <math>v</math> y calcúlase una secuencia de [[vector unitariu|vectores unitarios]]: : <math>\frac{Av}{\|Av\|}</math>, <math>\frac{A^2v}{\|A^2v\|}</math>, <math>\frac{A^3v}{\|A^3v\|}</math>,... Esta [[socesión matemática|socesión]] casi siempres va converxer a un vector mesmu correspondiente al mayor valor propiu. Esti algoritmu ye senciellu, pero non demasiáu instrumentu aislladamente. Sicasí, hai métodos más populares, como la [[descomposición QR]], que se basen nél. === Propiedaes === ==== Multiplicidá alxebraica ==== La '''[[multiplicidá]] alxebraica''' d'un valor propiu λ de ''A'' ye l'[[orde]] de λ como cero del polinomiu carauterísticu de ''A''; n'otres pallabres, si λ ye una de les [[raigañu (matemátiques)|raigaños]] del polinomiu, ye'l númberu de factores (''t'' − λ) nel polinomiu carauterísticu tres la [[factorización]]. Una matriz ''n''×''n'', con entraes complexes, tien ''n'' valores propios, cuntaos acordies cola so multiplicidá alxebraica, yá que el so polinomiu carauterísticu tien grau ''n''. Un valor propiu de multiplicidá alxebraica 1 recibe'l nome de "valor propiu simple". Por casu, pueden atopase esposiciones como la siguiente n'artículos de [[teoría de matrices]]: :"los valores propios d'una matriz ''A'' son 4,4,3,3,3,2,2,1," lo que significa que la multiplicidá alxebraica de 4 ye dos, la de 3 ye trés, la de 2 ye dos y la de 1 ye unu. Emplégase esti estilu porque la multiplicidá alxebraica ye la clave de munches [[demostración matemática|demostraciones matemátiques]] en teoría de matrices. Enantes definióse la multiplicidá ''xeométrica'' d'un valor propiu como la dimensión del espaciu propiu asociáu, o'l nucleu (espaciu propiu de los vectores propios del valor propiu nulu) de λI - ''A''. La multiplicidá alxebraica tamién puede entendese como una dimensión: ye la dimensión del ''espaciu propiu xeneralizáu'' (1ᵉʳ sentíu) acomuñáu, que ye'l nucleu de la matriz (λI - ''A'')<sup>''k''</sup> pa ''k abondo grande''. Esto ye, ye l'espaciu de los ''vectores propios xeneralizaos'' (1ᵉʳ sentíu), onde un vector propiu xeneralizáu ye cualquier vector que toma valor 0 sí λI - ''A'' aplícase abondes vegaes en socesión. Cualquier vector propiu ye un vector propiu xeneralizáu, asina que cualquier espaciu propiu ta conteníu nel espaciu propiu xeneralizáu acomuñáu. Esto apurre una demostración simple de que la multiplicidá xeométrica ye siempres menor o igual a l'alxebraica. El primer sentíu nun debe de confundise col problema de [[#Problema de valor propiu xeneralizáu|valores propios xeneralizaos]] tal que s'amuesa más palantre. Por casu: :<math> A=\begin{bmatrix} 1 & 1 \\ 0 & 1 \end{bmatrix}. </math> Namái tien un valor propiu λ = 1. El polinomiu carauterísticu ye <math>(\lambda-1)^2</math>, asina que esti valor propiu tien multiplicidá alxebraica 2. Sicasí, l'espaciu propiu asociáu ye la exa, que de normal recibe'l nome d'exa ''x'', xeneráu pol vector unitariu <math> \begin{bmatrix} 1 \\ 0 \end{bmatrix} </math>, asina que la multiplicidá xeométrica ye 1. Los vectores propios xeneralizaos pueden usase pa calcular la [[forma normal de Jordan]] d'una matriz (comentáu más palantre). El fechu de que los bloques de Jordan polo xeneral nun son diagonales sinón [[nilpotente]]s ta direutamente rellacionáu cola distinción ente vectores propios y vectores propios xeneralizaos. ==== Teoremas de descomposición pa matrices xenerales ==== El '''teorema de descomposición''' ye una versión del teorema espectral nuna clase concreta de matrices. Esti teorema esplícase de normal en términos de tresformamientu coordináu. Si ''O'' ye una [[matriz invertible]], puede trate como un tresformamientu ente un sistema de coordenaes a otru, onde les columnes de ''O'' son les componentes de la nueva base de vectores espresaos en términos de la base anterior. Nesti nuevu sistema les coordenaes del vector <math>v</math> representar por <math>v'</math>, que puede llograse por aciu la rellación <math>v'=Uv</math> y, per otra parte, tiense <math>v=O^{-1}v'</math>. Aplicando socesivamente <math>v'=Uv</math>, <math>w'=Uw</math> y <math>O^{-1}O=I</math>, a la rellación <math>Av=w</math> apurre <math>A'v'=w'</math> con <math>A'=UAU^{-1}</math>, la representación de ''A'' na nueva base. Nesta situación, dizse que les matrices ''A'' y <math>A'</math> son [[Matriz asemeyáu|asemeyaos]]. El teorema de descomposición declara que, si escuéyense como columnes de <math>O^{-1}</math> ''n'' vectores propios linealmente independientes de ''A'', la nueva matriz <math>A'=UAU^{-1}</math> ye diagonal y los sos elementos na diagonal son los valores propios de ''A''. Si esto ye posible, entós ''A'' ye una ''[[matriz diagonalizable]]''. Un exemplu d'una matriz non diagonalizable ye la matriz ''A'' yá amosada: :<math> A=\begin{bmatrix} 1 & 1 \\ 0 & 1 \end{bmatrix}. </math> Hai munches xeneralizaciones d'esta descomposición que pueden tratar col casu non diagonalizable, diseñaes con distintos propósitos: * la [[descomposición de Schur]] declara que toa matriz ye equivalente a una matriz triangular. * la [[descomposición en valores singulares]], <math>A=O \Sigma V^* </math> onde <math>\Sigma</math> ye diagonal con ''O'' y ''V'' matrices unitaries, los elementos de la diagonal de <math>A=O \Sigma V^*</math> nun son negativos y reciben el nome de valores singulares de ''A''. Esta descomposición tamién puede faese en matrices non cuadraes. * la [[forma normal de Jordan]], onde <math>A=X \Lambda X^{-1}</math> y <math>\Lambda</math> nun ye diagonal sinón diagonal por bloques. El númberu y tamañu de los bloques de Jordan tán determinaos poles multiplicidaes xeométrica y alxebraica de los valores propios. La descomposición de Jordan ye un resultáu fundamental. A partir d'ella puédese deducir darréu qu'una matriz cuadrada ta descrita dafechu polos sos valor propios, incluyendo la multiplicidá. Esto amuesa matemáticamente l'importante papel que desempeñen los valores propios nel estudiu de matrices. * de resultes inmediata de la descomposición de Jordan, cualesquier matriz ''A'' puede escribise ''de forma única'' como ''A''=''S'' + ''N'' onde ''S'' ye diagonalizable, ''N'' ye nilpotente (por casu, tal que ''N<sup>q</sup>''=0 pa un ciertu ''q''), y ''S'' cumple la propiedá conmutativa del productu (''SN=NS''). ==== Otres propiedaes de los valores propios ==== L'espectru ye invariante so tresformamientos asemeyaos: les matrices ''A'' y ''P''<sup>-1</sup>''AP'' tienen los mesmos valores propios pa cualesquier matriz ''A'' y cualesquier [[matriz invertible]] ''P''. L'espectru ye tamién invariante a la [[matriz trespuesta|tresposición]] de les matrices: ''A'' y ''A'' <sup>T</sup> tienen los mesmos valores propios. Yá que un tresformamientu llinial n'espacios de dimensiones finitas ye [[biyectiva]] si y namái si ye [[inyectiva]], una matriz ye invertible si y namái si cero nun ye un valor propiu de la matriz. Otres consecuencies de la descomposición de Jordan son: * una matriz ye matriz diagonalizable si y namái si les multiplicidaes xeométrico y alxebraico coinciden pa tolos sos valores propios. En particular una matriz ''n''×''n'' que tien ''n'' valores propios distintos ye siempres diagonalizable; * Yá que la [[Traza d'una matriz|traza]], o la suma d'elementos de la diagonal principal d'una matriz caltener na equivalencia unitaria, la forma normal de Jordan constata que ye igual a la suma de los sos valores propios. * De forma similar, yá que los valores propios d'una [[matriz triangular]] son les entraes de la [[diagonal principal]] el so determinante ye igual al productu de los valores propios (cuntaos acordies cola so multiplicidá alxebraica). Dellos exemplos de la llocalización del espectru de ciertes subclases de matrices normales son: * Tolos valores propios d'una [[matriz hermítica]] (''A'' = ''A''<sup>*</sup>) son reales. Amás, tolos valores propios d'una [[matriz definida positiva]] son positivos; * Tolos valores propios d'una [[operador hermítico|matriz antihermítica]] (''A'' = −''A''<sup>*</sup>) son imaxinarios puros; * Tolos valores propios d'una [[matriz unitaria]] (''A''<sup>-1</sup> = ''A''<sup>*</sup>) tienen valor absolutu unu; Si ''A'' ye una matriz ''m''×''n'' con ''m'' ≤ ''n'', y ''B'' ye una matriz ''n''×''m'', entós ''BA'' tien los mesmos valores propios de ''AB'' más ''n'' − ''m'' valores propios nulos. A cada matriz puede acomuñáse-y una [[norma vectorial]], que depende de la norma del so dominiu, l'operador norma d'una matriz cuadrada ye una cota cimera del módulu de los sos valores propios, y por tanto del so [[radio espectral]]. Esta norma ta direutamente rellacionada col métodu de les potencies pa calcular el valor propiu de mayor módulu. Pa matrices normales, l'operador norma (la [[Dominiu euclídeo|norma euclídea]]) ye'l mayor módulu ente de los sos valores propios. === Vector propiu conxugáu === Un '''vector propiu conxugáu''' ye un vector que tres el tresformamientu pasa a ser un múltiple angular del so conxugáu, onde l'angular recibe'l nome de '''valor propiu conxugáu''' del tresformamientu llinial. Los vectores propios y valores propios conxugaos representen esencialmente la mesma información y significáu que los vectores propios y valores propios, pero apaecen cuando s'utiliza un sistema de coordenaes alternativu. La ecuación correspondiente ye: : <math>Av = \lambda v^*.\,</math> Por casu, en teoría d'electromagnetismu esvalixáu, el tresformamientu llinial ''A'' representa l'acción efeutuada pol oxetu dispersor, y los vectores propios representen los estaos de polarización de la [[onda electromagnética]]. En [[óptica]], el sistema coordenáu definir a partir del puntu de vista de la onda, y lleva a una ecuación de valor propiu regular, ente qu'en [[radar]], el sistema coordenáu definir dende'l puntu de vista del radar, y da llugar a una ecuación de valor propiu conxugáu. === Problema de valor propiu xeneralizáu === Un '''problema de valor propiu xeneralizáu''' (2º sentíu) ye de la forma : <math> Av = \lambda B v \quad \quad</math> onde ''A'' y ''B'' son matrices. Los '''valores propios xeneralizaos''' (2º sentíu) λ pueden llograse resolviendo la ecuación :<math>\det(A - \lambda B)=0.\, </math> El conxuntu de matrices de la forma <math>A-\lambda B</math>, onde <math> \lambda </math> ye un númberu complexu, recibe'l nome de ''llapiceru'' si ''B'' ye invertible, entós el problema orixinal puede escribise na forma : <math> B^{-1}Av = \lambda v \quad \quad </math> que ye un problema de valores propios estándar. Sicasí, na mayoría de situaciones ye preferible nun realizar la inversión, y resolver el problema de valor propiu xeneralizáu cola configuración orixinal. Si ''A'' y ''B'' son matrices simétriques con entraes reales, entós los valores propios son reales. Esto apréciase tan fácilmente a partir de la segunda formulación equivalente, pos la matriz <math> B^{-1}A</math> nun ye necesariamente simétrica si ''A'' y ''B'' ser. L'aplicación de moleculares orbitales espuesta más palantre apurre un exemplu d'esti casu. === Entraes d'un aniellu === Nuna matriz cuadrada ''A'' con entraes d'un [[Aniellu (matemátiques)|aniellu]], λ recibe'l nome de '''valor propiu pela derecha''' si esiste un vector columna ''x'' tal que ''Ax''=λ''x'', o un '''valor propiu pela esquierda''' si esiste un vector fila non nulu ''y'' tal que ''yá''=''y''λ. Si l'aniellu ye [[conmutatividad|conmutativu]], los valores propios pela esquierda son iguales a los valores propios pela derecha y llámase-yos a cencielles valores propios. == Espacios de dimensión infinita == [[Ficheru:Calcium_spectrum.jpg|thumb|250px|Fig. 3. [[Espectroscopía d'absorción|Espectro d'absorción]] d'un átomu de [[calciu]]. Los picos correspuenden, en teoría, al [[espectru discretu]] ([[fórmula de Rydberg|series de Rydberg]]) del [[Hamiltoniano (mecánica cuántica)|hamiltoniano]]; l'amplia estructura de la derecha acomuñar al [[espectru continuu]] ([[ionización]]). Les resultancies esperimentales acomuñaos llográronse midiendo la intensidá de los [[rayos X]] absorbíos por un gas d'átomos como función de la [[enerxía]] d'[[incidencia]] de los [[fotón|fotones]] n'[[Electrón-voltiu|eV]].<ref>Gorczyca, TW: "Auger Decay of the Photoexcited Inner Shell Rydberg Series in Neon, Chlorine, and Argon". ''Abstracts of the 18th International Conference on X-ray and Inner-Shell Processes'', Chicago, agostu 23-27 (1999).</ref>]] Si l'espaciu vectorial ye de dimensión infinita, la noción de valores propios puede xeneralizase al conceutu d'[[Espectru d'un operador|espectru]]. L'espectru ye'l conxuntu d'angulares λ pal que <math>\left(T-\lambda Id \right)^{-1}</math>, nun ta definíu, esto ye, tal que <math>T-\lambda Id</math> nun tien inversa acutada. Si ''λ'' ye un valor propiu de ''T'', ''λ'' ta nel espectru de ''T''. Polo xeneral, el recíprocu nun ye verdaderu. Hai operadores nos espacios d'[[espaciu de Hilbert|Hilbert]] o [[espaciu de Banach|Banach]] que nun tienen vectores propios. Por casu, tómese un desplazamientu billateral nel espaciu de Hilbert <math>\ell^2(\mathbb{Z})</math>; nengún vector propiu potencial puede ser cuadráu-sumable, asina que nun esiste nengunu. Sicasí, cualquier operador llinial acutáu nun espaciu de Banach <var>V</var> tien espectru '''non vacíu'''. L'espectru <math>\sigma(T)</math> del operador <var>T</var> <var>V</var> → <var>V</var> defínese como :<math> \sigma(T) = \{ \lambda\in\mathbb{C} : (\lambda Id - T)\;</math> nun ye invertible<math>\}. \; </math> Entós σ(''T'') ye un [[conxuntu]] compactu de númberos complexos, y ye non vacíu. Cuando ''T'' ye un [[operador compactu]] (y en particular cuando ''T'' ye un operador ente espacios finito-dimensionales como enriba), l'espectru de ''T'' ye igual que'l conxuntu de los sos valores propios. N'espacios de dimensión infinita, l'espectru d'un [[operador acutáu]] ye siempres non vacíu, lo que tamién se cumple pa operadores axuntos propios ensin acutar. Al traviés del so [[midida espectral]], l'espectru de cualquier operador axuntu propiu, acutáu o non, puede descomponese nos sos partes [[espectru continuu|absolutamente continua]], [[espectru discretu|discreta]], y [[espectru singular|singular]]. La crecedera esponencial apurre un exemplu d'un espectru continuu, como nel casu anterior de la cuerda vibrante. L'[[hidróxenu|átomu d'hidróxenu]] ye un exemplu nel qu'apaecen dambos tipos d'espectru. El [[estáu amestáu]] del átomu d'hidróxenu correspuende a la parte discreta del espectru, ente que'l procesu d'[[ionización]] queda descritu pela parte continua. == Aplicaciones == ;Ecuación de Schrödinger [[Ficheru:HAtomOrbitals.png|thumb|270px|La [[función d'onda]] acomuñada a los estaos amestaos d'un electrón nun átomu d'[[hidróxenu]] puede trate como los vectores propios del átomu d'hidróxenu hamiltoniano según al [[momentu angular|operador momentu angular]]. Ta acomuñada a los valores propios interpretaos como les sos enerxíes (amontándose según ''n''=1,2,3,...) y al momentu angular (amontándose según ''s'',''p'',''d'',...). Equí amuésase'l cuadráu del valor absolutu de les funciones d'onda. Les árees más allumaes correspuenden a [[densidá de probabilidad|densidaes de probabilidá]] más altes pa una posición. El centru de cada figura ye'l [[nucleu atómicu]], un [[protón]].]] Un exemplu d'una ecuación de valor propiu onde'l tresformamientu <math>\mathcal{T}</math> representar en términos d'un operador diferencial ye la [[ecuación de Schrödinger]] independiente del tiempu de la [[mecánica cuántica]]: {{Ecuación| <math>H\Psi_Y = Y\Psi_Y\,</math> ||left}} Onde ''H'', l'[[Hamiltoniano (mecánica cuántica)|Hamiltoniano]], ye un [[operador diferencial]] de segundu orde y <math>\Psi_Y</math> la [[función d'onda]], ye una de les funciones mesmes correspondientes al valor propiu ''Y'', interpretáu como la [[enerxía]]. Sicasí, en casu de que namái se busquen soluciones pa los estaos amestaos de la ecuación de Schrödinger, como suel ser el casu en [[química cuántica]], va buscase <math>\Psi_Y</math> nel espaciu de les [[función de cuadráu integrable|funciones de cuadráu integrable]]. Yá que esti espaciu ye un [[espaciu de Hilbert]], con un [[productu angular]] bien definíu, podemos introducir una base na que puede representase <math>\Psi_Y</math> y ''H'' como un vector unidimensional y una matriz respeutivamente. Esto dexa representar la ecuación de Schrödinger en forma matricial. La [[notación bra-ket]], utilizada de cutiu nesti contestu, pon énfasis na diferencia ente'l vector o estáu <math>|\Psi_Y\rangle</math> y la so representación, la función <math>\Psi_Y</math>. Nesti contestu escribe la ecuación de Schrödinger :<math>H|\Psi_Y\rangle = Y|\Psi_Y\rangle</math> y llámase a <math>|\Psi_Y\rangle</math> un ''tao mesmu'' de ''H'' (que dacuando se representa como <math>\hat{H}</math> en dellos llibros de testu) que puede interpretase como un tresformamientu en llugar d'una representación particular en términos d'operadores diferenciales. Na ecuación espuesta, <math>H|\Psi_Y\rangle</math> interprétase como'l vector llográu por aplicación del tresformamientu ''H'' a <math>|\Psi_Y\rangle</math>. ;Orbitales moleculares En [[mecánica cuántica]], y en particular en [[física atómica]] y [[física molecular|molecular]], y nel contestu de la teoría de [[Hartree-Fock]], los [[orbital atómicu|orbitales atómicos]] y [[orbital molecular|moleculares]] pueden definise polos vectores propios del [[operador de Fock]]. Los valores mesmos correspondientes son interpretaos como potenciales d'ionización al traviés del [[teorema de Koopmans]]. Nesti casu, el términu vector propiu usar con un significáu más xeneral, pos l'operador de Fock ye explícitamente dependiente de los orbitales y los sos valores propios. Si quier sorrayase esti aspeutu falar de ''ecuación de valores propios implícitos''. Tales ecuaciones resuélvense de normal por aciu un procesu iterativu, llamáu [[métodu de campu consistente propiu]]. En [[química cuántica]] de cutiu represéntase la ecuación de Hartree-Fock nuna base non [[ortogonal]]. Esta representación particular ye un problema de valor propiu xeneralizáu que tien el nome d'[[ecuación de Roothaan|ecuaciones de Roothaan]]. ;Analís factorial En [[analís factorial]], los valores propios de la [[matriz de covarianza]] correspuenden a los factores, y los valores propios a les cargues. L'analís factorial ye una téunica [[estadística]] usada en [[ciencies sociales]] y [[mercadotecnia]], [[xestión de productu]], [[investigación operativa]] y otres ciencies aplicaes que traten con grandes cantidaes de datos. L'oxetivu ye esplicar la mayor parte de la variabilidá ente delles [[variable aleatoria|variables aleatories]] observables en términos d'un númberu menor de variables aleatories non observables llamaes factores. Les variables aleatories non observables modélense como combinaciones lliniales de los factores más términos d'[[Error esperimental|errores]]. [[Ficheru:Eigenfaces.png|thumb|200px| Cares propies, un exemplu del usu de vectores propios.]] ;Cares propies En [[procesáu d'imaxe]], les imáxenes procesaes de [[cara|cares]] pueden trate como vectores que les sos componentes son la [[luminancia]] de cada [[píxel]]. La dimensión d'esti espaciu vectorial ye'l númberu de píxeles. Los vectores propios de la matriz de covarianza acomuñada a un conxuntu ampliu d'imáxenes normalizaes de cares llámense [[cara mesma cares propies]]. Son bien útiles pa espresar una imaxe d'una cara como la combinación llinial d'otres. Les cares propies apurren un mediu d'aplicar [[compresión de datos]] a les cares, pa propósitos de [[biometría]]. ;Tensor d'inercia En [[mecánica]], los vectores propios del [[momentu d'inercia]] definen los [[momentu d'inercia|eje principales]] d'un [[sólidu ríxidu|cuerpu ríxidu]]. El tensor d'inercia ye necesariu pa determinar la rotación d'un cuerpu ríxidu alredor del so [[centru de masa]]. Los valores propios definen los momentos máximos y mínimos llograos por aciu el círculu de Mohr. ;Tensor de tensión En [[mecánica de sólidos deformables]], el [[tensión mecánico|tensor de tensión]] ye simétricu, asina que puede descomponese nun tensor diagonal que los sos valores propios na diagonal y los vectores propios formen una base. ; Valores propios d'un grafo En [[teoría espectral de grafos]], un valor propiu d'un [[teoría de grafos|grafo]] defínese como un valor propiu de la [[matriz d'axacencia]] del grafo ''A'', o de la matriz Laplaciana del grafo <math>I-T^{-1/2}AT^{-1/2}</math>, onde ''T'' ye una matriz diagonal que contién el grau de cada vértiz, y en <math>T^{-1/2}</math>, 0 se substituye por <math>0^{-1/2}</math>. El vector propiu principal d'un grafo usar pa midir la centralidad de los sos vértices. Un exemplu ye l'algoritmu [[PageRank]] de [[Google]]. El vector propiu principal d'una matriz d'axacencia modificada del grafo de la web da'l page rank nos sos componentes. == Ver tamién == * [[Álxebra llinial]] * [[Aplicación llinial]] * [[Matriz (matemática)]] * [[Operador llinial]] * [[Teorema espectral]] * [[Vector (espaciu euclídeo)|Vector]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * Cohen-Tannoudji, Claude. ''Quantum Mechanics'', Wiley (1977). ISBN 0-471-16432-1. Capítulu II: “The mathematical tools of quantum mechanics”. * De Burgos, Juan. ''Álxebra llinial'', Edit. MacGraW-Hill (1993). * Fraleigh, John B. y Beauregard, Raymond A. ''Linear Algebra'' (3ª edición), Addison-Wesley Publishing Company (1995). ISBN 0-201-83999-7 (edición internacional). * Horn, Roger A. y Johnson, Charles R. ''Matrix Analysis'', [[Cambridge University Press]] (1985). ISBN 0-521-30586-1. == Enllaces esternos == * [http://www.mathstools.com/section/main/system_equations_solver Calculador online de autovalores] by www.mathstools.com * {{Enllaz rotu|1=Autovectores nun "problema" d'Internet: Markov y Google, un artículu divulgativu: "el secretu de Google y l'álxebra llinial" |2=http://www.uam.es/personal_pdi/ciencias/gayardu/google_sema.pdf |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * [http://www.rsme.es/gacetadigital/english/abrir.php?id=496 Un artículu de divulgación sobre la Descomposición en Valores Singulares (SVD), en ''La Gaceta de la RSME''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100408064449/http://www.rsme.es/gacetadigital/english/abrir.php?id=496 |date=2010-04-08 }} ;N'inglés * {{MathWorld|Eigenvector|Eigenvector}} * [http://jeff560.tripod.com/y.html Earliest Known Uses of Some of the Words of Mathematics: Y - ver eigenvector y términos rellacionaos] * [http://www.bluebit.gr/matrix-calculator/ Online Matrix Calculator: Calculadora en llinia de valores propios, vectores propios y otres descomposiciones de matrices] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081212221215/http://www.bluebit.gr/matrix-calculator/ |date=2008-12-12 }} {{Tradubot|Vector propio y valor propio}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Álxebra astrauta]] [[Categoría:Álxebra llinial numbérica]] 7efwpk5vg1mamj64oixc1hugt5cuuv7 Copa Mundial de Fútbol de 2014 0 138411 4377043 4374143 2025-06-17T15:15:25Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá ronda => dicha ronda 4377043 wikitext text/x-wiki {{llargu}} {{temporada deportiva}} La '''Copa Mundial de la [[FIFA]] Brasil 2014''' foi la ventena edición de la [[Copa Mundial de Fútbol]]. Realizar en [[Brasil]] ente'l [[12 de xunu]] y el [[13 de xunetu]] de [[2014]], per segunda vegada en dichu país, tres el campeonatu de [[Copa Mundial de Fútbol de 1950|1950]]. Dempués de que'l presidente de la [[FIFA]], [[Joseph Blatter]], estableció en [[2001]] el criteriu de rotación continental de la sede del tornéu, [[América del Sur]] foi escoyida en [[2004]] pa celebrar en [[2014]] la so primer copa dende [[Copa Mundial de Fútbol de 1978|Arxentina 1978]]. Pese al entusiasmu inicial de dellos países, solo [[Brasil]] y [[Colombia]] presentaron les sos candidatures oficiales antes del zarru del plazu, n'avientu de 2006. Dellos meses dempués, [[Colombia]] retiró la so candidatura y quedó [[Brasil]] como únicu postulante. El [[30 d'ochobre]] de [[2007]], la [[FIFA]] designar, de manera oficial, como'l país sede de la Copa Mundial de Fútbol de 2014.<ref>{{Cita web |autor=FIFA.com |fecha=26 d'ochobre de 2007 |url=http://es.fifa.com/worldcup/media/newsid=623339.html#reporte+inspeccion+pa |títulu=Reporte d'inspección pa la Copa Mundial de la FIFA Brasil 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071028105626/http://es.fifa.com/worldcup/media/newsid=623339.html#reporte+inspeccion+pa |fechaarchivu=2007-10-28 }}</ref> Participaron 202 federaciones afiliaes a FIFA al traviés de los sos equipos representativos, del [[Clasificación pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|procesu clasificatorio]] pa determinar les 31 seleiciones participantes nel tornéu, amás del anfitrión. El campeonatu entamar en dos fases: na primera, conformáronse ocho [[sistema de toos contra toos grupos]] de cuatro equipos cada unu y avanzaron a la siguiente ronda los dos meyores de cada grupu. Los dieciséis clasificaos enfrentáronse darréu en [[eliminación direuta|partíos eliminatorios]] hasta llegar a los dos equipos qu'apostaron la final, el [[13 de xunetu]] nel [[Estadiu Maracaná]] de [[Rio de Janeiro]]. [[Brasil]] realizó una millonaria inversión p'anovar la so infraestructura deportiva y de tresportes pa entamar el tornéu. En total designáronse dolce estadios pa ser sedes de los partíos. Sicasí, l'altu costu de les obres y los sos retrasos motivaron una [[Protestes en Brasil de 2013|serie de protestes]] per parte de la población brasilana, [[#Protestes|antes y mientres]] la Copa Mundial. Nel desenvolvimientu del certame dieron una serie de sorpreses mientres la fase de grupos. Destacó la eliminación d'{{sel|España}}, seleición defensora del títulu mundial, según equipos del calibre d'{{sel|Inglaterra}} y {{sel|Italia}}. Amás, hubo una importante meyora de los equipos americanos, ocho de los cualos clasificáronse pa octavos de final. Tamién per primer vegada nuna Copa del Mundu, dos equipos africanos llegaron a la segunda fase: {{sel|Arxelia}} y {{sel|Nixeria}}. Mientres los octavos y cuartos de final dieron los resultaos más esperaes. Destacó la paridá de los enfrentamientos, que se decidieron por mínimes diferencies nel marcador, nel [[Prórroga|tiempo suplementariu]] o na [[Tiros dende'l puntu de penalti|tanda de penaltis]]. Les semifinales punxeron frente por frente, en caúna d'elles, a un equipu [[UEFA|européu]] con unu [[Conmebol|suramericanu]], lo cual reafitó la hexemonía histórica de les asociaciones respeutives. {{sel|Alemaña}} superó a {{sel|Brasil}} nun [[Mineirazo|históricu partíu]], y {{sel|Arxentina}} llegó a la final en venciendo en tanda de penaltis a los {{sel|Países Baxos}}. Na final, {{sel|Alemaña}} ganó por 1-0 a {{sel|Arxentina}} na prórroga y coronóse per cuarta vegada como campeón mundial. Amás, foi la primer seleición europea en ganar un Mundial en territoriu americanu. Nel aspeutu teunolóxicu, el tornéu cuntó col debú dientro d'una Copa Mundial de Fútbol del sistema de tresmisión en [[ultra alta definición]] ([[resolución 4K]]), según l'estrenu de sensores pa evitar goles pantasmes col [[sistema de detección automática de goles]] (DAG), usáu pa determinar, en xugaes dudoses, si'l balón crució o non la llinia de gol.<ref name="quality.fifa_1">{{Cita web |autor=[[FIFA]] |títulu=Programa calidable de la FIFA |url=http://quality.fifa.com/es/News/ |fechaaccesu=23 de xineru de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140201200632/http://quality.fifa.com/es/News/ |fechaarchivu=1 de febreru de 2014 }}</ref><ref name="quality.fifa_1"/> == Eleición del país anfitrión == [[Ficheru:Joseph Blatter - World Cup 2014.jpg|230px|thumb|[[Joseph Blatter]], presidente de la [[FIFA]], anunciando oficialmente que [[Brasil]] ye la sede del Mundial 2014.]] {{AP|Candidatures a la Copa Mundial de Fútbol de 2014}} La [[Conmebol]] y la [[UEFA]] son les úniques confederaciones que ganaron el troféu mundial a lo llargo de la so historia. Tres países suramericanos llograron nueve títulos: cinco veces {{sel|Brasil}}, dos veces {{sel|Uruguái}} y dos veces {{sel|Arxentina}}. Magar el so ésitu nel tornéu, [[América del Sur|Suramérica]] solo entamar en cuatro causes ([[Uruguái]], [[Brasil]], [[Chile]] y [[Arxentina]], en [[Copa Mundial de Fútbol de 1930|1930]], [[Copa Mundial de Fútbol de 1950|1950]], [[Copa Mundial de Fútbol de 1962|1962]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 1978|1978]], respeutivamente), ente que diez apostáronse n'[[Europa]]. El [[7 de marzu]] de [[2004]], la [[FIFA]] anunció qu'aceptaría candidatures pa la Copa Mundial solamente de países integrantes de la [[Confederación Suramericana de Fútbol|Conmebol]], basáu na so política de rotación continental adoptada col fin d'asegurar una sede [[África|africana]] pa la [[Copa Mundial de Fútbol de 2010]]. En tantu, el [[17 de marzu]] la [[Confederación Suramericana de Fútbol|Conmebol]] anunció que los sos asociaos sofitaríen unánimemente a [[Brasil]] por qu'entame la XX edición del campeonatu. Acordies con el cronograma de la [[FIFA]], les inscripciones de candidatures pal tornéu empecipiaron el [[5 d'avientu]] de [[2006]] y remataron el [[18 d'avientu]] siguiente. Nesi periodu, [[Brasil]] y [[Colombia]] presentaron la so candidatura, los díes [[13 d'avientu|13]] y [[18 d'avientu|18]], respeutivamente; sicasí, los colombianos finalmente arrenunciaron de les sos intenciones, el [[11 d'abril]] de [[2007]]. [[Brasil]], como única candidata, foi confirmada'l [[30 d'ochobre]] de [[2007]] como sede del tornéu de [[2014]]. == Organización == El tornéu celebrar dende'l [[12 de xunu]] al [[13 de xunetu]] de [[2014]], poques selmanes dempués de que terminaron les principales lligues europees de fútbol, y mientres l'empiezu del iviernu del área subtropical de [[Brasil]]. === Balón === {{AP|Adidas Brazuca}} Los primeros detalles avera del balón oficial de la Copa Mundial de Fútbol dieron el [[2 de setiembre]] de [[2012]], cuando la [[FIFA]] xunto al Comité Organizador llocal y [[Adidas]] oficializaron el nome con que se bautizó'l balón a usase nel máximu tornéu de fútbol: [[Adidas Brazuca]]. Por aciu una numberosa votación na que participaron 1&nbsp;119&nbsp;539 [[Brasil|brasilanos]], la opción «[[Adidas Brazuca|Brazuca]]» foi la ganadora con pocu más del 70 % de los votos emitíos, lo que la allugó como la socesora inmediata del [[Adidas Jabulani]].<ref name="balonoficial2" /><ref name="balonoficial">{{Cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/news/newsid=1693281/ |títulu=Los brasilanos decidieron que'l balón oficial llámese adidas Brazuca |editor=[[FIFA]] |fecha=2 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131021035010/http://es.fifa.com/worldcup/news/newsid=1693281/ |fechaarchivu=2013-10-21 }}</ref> En dicha eleición, presentáronse otros dos nomes candidatos pal balón oficial del campeonatu: «Bossa Nova» y «Carnavalesca». Según afirma la empresa que suministra'l balón, [[Adidas]], los trés nomes emplegaos pa la votación fueron «inspiraos n'elementos de la cultura brasilana».<ref name="balonadidas">{{Cita web |url=http://www.adidas.com/com/goallin/news/2012/09/football-brazuca-newsarticle/ |títulu=BRAZUCA |editor=[[Adidas]] |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140220195154/http://www.adidas.com/com/goallin/news/2012/09/football-brazuca-newsarticle |fechaarchivu=2014-02-20 }}</ref> El términu ganador, «[[Adidas Brazuca|Brazuca]]», representa la forma de ser de los brasilanos que s'encarna na so emoción, arguyu y bona voluntá.<ref name="balonoficial" /> Esta votación pública representó la primer vegada na historia de los campeonatos del mundu que se dexa a los siguidores collaborar significativamente na eleición del nome d'un balón oficial pal tornéu.<ref name="balonoficial2">{{Cita web |url=http://www.la-razon.com/marques/internacional/Brazuca-nome-balon-oficial-Brasil_0_1681031938.html |títulu=Brazuca, nome del balón oficial de Brasil 2014 |editor=[[La Razón (Bolivia)|La Razón]] |fecha=2 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=16 d'ochobre de 2013}}</ref> La Copa Mundial de Fútbol de 2014 representó la décimu segunda ocasión, toes de manera consecutiva, en que la empresa deportiva [[Adidas]] ye la encargada d'aprovir el balón pal tornéu, desque lo fixo na [[Copa Mundial de Fútbol de 1970]] per primer vegada con un diseñu esclusivu pal Mundial, el [[Adidas Telstar]].<ref name="balonadidas" /> El términu «[[Adidas Brazuca|Brazuca]]» utilízase frecuentemente polos brasilanos pa falar de sigo mesmos. Informalmente "[[Adidas Brazuca|Brazuca]]" sería sinónimu de "Brasilanu".<ref>{{Cita web |url=http://www.telemetro.com/deportes/futbol/balon-Mundial-llamara-Brazuca_0_511748879.html |títulu=El balón del Mundial 2014 va llamase "Brazuca" |editor=Telemetro |fecha=2 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=9 de xineru de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150924114236/http://www.telemetro.com/deportes/futbol/balon-Mundial-llamara-Brazuca_0_511748879.html |fechaarchivu=2015-09-24 }}</ref> {{cita|«Enlléname de prestu que se diera la oportunidá a los hinches brasilanos de decidir el nome d'unu de los símbolos más importantes del acontecimientu. Toi convencíu de que la pelota Brazuca va pasar a la historia xunto con otros balones mundialistas que se convirtieron en lleenda, como'l tangu n'Arxentina en 1978 y l'Azteca en Méxicu en 1986»<ref name="balonoficial"/>|[[Jérôme Valcke]], Secretariu Xeneral de la [[FIFA]].}} Los investigadores analizaron el diseñu de [[Brazuca]] por aciu túneles de vientu, cola ayuda d'un robot pa cutir balones, y asina concluyeron que les sos carauterístiques aerodinámiques converten la trayeutoria del so vuelu na más estable que se conociera. La pelota [[Adidas Jabulani|Jabulani]], por casu, utilizada nel mundial de [[Sudáfrica 2010]], fuera desenvuelta con ocho paneles y ye menos estable que les tradicionales que cuntaben con 32. Foi bastante aldericada polos mesmos xugadores que lu utilizaron. [[Adidas Brazuca|Brazuca]], con orientación y resfregón, modifica la resistencia aérea con ésitu.<ref>[https://web.archive.org/web/20140616081245/http://noticias.tuhistory.com/brazuca-pelota-de-llaboratoriu] Brazuca, pelota de llaboratoriu.</ref> [[Brazuca]], ye amás el primer balón de la [[FIFA]] en tener cuenta propia de [[Twitter]],<ref>[https://twitter.com/brazuca] Cuenta oficial de Brazuca.</ref> que dexa a los fanáticos siguir el tornéu dende otra perspeutiva. Yá superó'l millón de siguidores. {{ensin referencies|Cabo mentar que'l [[13 de xunetu]] utilizóse unu de los rediseños pa la final, el [[Brazuca Final Rio]].}} === Mascota === {{AP|Fuleco}} La [[FIFA]] y el Comité Organizador llocal (COL) presentaron como mascota a un armadillu de tres bandes (el [[Tolypeutes tricinctus]]). Nel marcu del programa selmanal de variedaes Fantásticu, que tresmite la brasilana [[TV Globo]], tuvo llugar la presentación oficial de la mascota, que foi recibida calurosamente por [[Ronaldo]], lleenda del [[fútbol]] [[brasil|brasilanu]] y miembru de la direutiva de la COL. {{cita|"Siéntome bien feliz al poder dar la bienvenida a un miembru tan importante del equipu de 2014 –dixo sonriendo Ronaldo–, que va ser el nuesu pernomáu embaxador mientres los próximos dos años. Ensin dulda va inspirar a munchos neños y nuevos futbolistes de Brasil, y de tol mundu, cola inmensa pasión que siente pol fútbol y pol so país".}} La presentación tuvo llugar dempués d'una selmana d'actividaes na que la mascota fixo delles visites estraoficiales por tou [[Brasil]]. Nuna d'elles, na sablera de [[Boa Viagem (Ceará)|Boa Viagem]] en [[Recife]], partiéronse dos mil catorce balones azules que representen la so orixinal armadura azul y n'otra dio cita virtual col so amigu [[Ronaldo]] en [[São Paulo]], según con otres personalidaes mientres partíos tresmitíos en direutu. L'armadillu yá tien el so cantar oficial, "Tatu Bom de Bola", qu'interpreta l'astru musical [[Arlindo Cruz]]. La [[FIFA]] y la COL escoyeron el diseñu definitivu de la mascota n'esaminando 47 propuestes de seis axencies brasilanes. Tener en cuenta dellos factores nel analís de mercáu y refechos estudios ente neños brasilanos de 5 a 12 años antes de finalmente optar pol armadillu, creáu pola axencia 100% Design. {{cita|“Resulta bien apoderáu'l fechu de que l'armadillu de tres bandes ye una especie vulnerable –comentó'l Secretariu de la FIFA Jérôme Valcke–. Unu de los oxetivos del Mundial ye usar el tornéu pa sensibilizar a la xente sobre la importancia del medioambiente y la ecoloxía. Allégranos poder faelo cola ayuda de la mascota; toi seguro de que va conquistar el ciñu de munchos, non solo en Brasil, sinón tamién en tol mundu”.}} Na páxina oficial de la [[FIFA]], el públicu pudo bautizar a la mascota oficial participando nuna votación que duró hasta mediaos de [[2013|payares de 2013]]. Los trés nomes propuestos, qu'escoyó un xuráu formáu por [[Bebeto]], [[Arlindo Cruz]], Thalita Rebouças, Roberto Duailibi y Fernanda Santos, son: Amijubi –que simboliza l'amistá y l'allegría– y dos denominaciones con un mensaxe ecolóxicu: [[Fuleco]] y Zuzeco. La mascota oficial xunir a la familia d'iconos de la historia mundialista. Sigue los pasos de [[Zakumi]] ([[Sudáfrica 2010]]), [[Golio]] ([[Alemaña 2006]]) y munchos más que se remonten a los díes de Willie nel [[Inglaterra 1966|Mundial de 1966]]. La mascota ye un importante elementu visual de la Copa Mundial, qu'ufierta a la [[FIFA]], la COL y a otres partes interesaes la reconocencia inconfundible de la marca en campañes promocionales y pa tou tipu de públicu. Amás, presentóse un discu oficial cola música del tornéu tituláu [[One Love, One Rhythm – L'álbum oficial de la Copa Mundial de la FIFA 2014]]. === Sedes === {{AP|Estadiu Mundialista}} A mediaos de [[2006]], acordies con un periódicu brasilanu, les ciudaes de [[Rio de Janeiro]], [[São Paulo]], [[Porto Alegre]], [[Belo Horizonte]] y [[Belém (Brasil)|Belém]] seríen ensin batura a duldes dalgunes de les sedes presentaes pola candidatura, ente que delles otres ciudaes que podríen recibir dellos partíos seríen [[Rio Branco (Acre)|Rio Branco]], [[Brasilia]], [[Curitiba]], [[Florianópolis]], [[Fortaleza (Ceará)|Fortaleza]], [[Goiânia]], [[Recife]] y [[Salvador de Bahia]]. Sicasí, nengunu de los estadios taben nes condiciones pa entamar l'eventu, nin siquier l'[[Estadiu Joaquim Américo Guimarãye|Arena da Baixada]] de [[Curitiba]] (consideráu como'l más modernu del país) nin l'[[Estadiu Maracaná]] depués de la so remodelación. Esti fechu sería reafitáu darréu pol informe d'inspección, anque mentó que les propuestes de renovación de les sedes dexaríen que los estadios cumplieren colos requerimientos de la [[FIFA]].<ref name="blatterchiarg">[http://www.emol.com/noticias/deportes/detalle/detallenoticias.asp?idnoticia=216234 Blatter suxer candidatura de Chile y Arxentina pa entamar Mundial 2014], [[El Mercurio]]; [http://www.clarin.com/diario/2006/04/13/um/m-01176847.htm Blatter suxirió qu'Arxentina y Chile entamen el Mundial 2014] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090215074542/http://www.clarin.com/diario/2006/04/13/um/m-01176847.htm |date=2009-02-15 }}, [[Clarín (Arxentina)|Clarín]]</ref> Tres l'anunciu oficial de la candidatura, delles ciudaes presentaron candidatures pa ser sedes del eventu.<ref>[http://globoesporte.globo.com/ESP/Noticia/0,,EEI338-7170,00.html As cidades que utam pa receber a Copa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130703175835/http://globoesporte.globo.com/ESP/Noticia/0%2C%2CEEI338-7170%2C00.html |date=2013-07-03 }}, ''Globoesporte.com''.</ref> 18 ciudaes sedes fueron presentaes al comité d'inspección de la [[FIFA]], les que darréu seríen amenorgaes a cerca de 13. Cuatro estadios nuevos fueron presentaos y los restantes tendríen importantes renovaciones y remodelaciones, qu'en total tendríen un costu averáu de 1,1 mil millones de [[dólar d'Estaos Xuníos|dólares]].<!--<ref name=informe/> --> Sicasí, l'entós presidente brasilanu [[Luiz Inácio Lula da Silva]] afirmó a la cadena [[ESPN Brasil]] en xineru de 2009, que nun diba asitiar nengún centavu na construcción d'estadios de fútbol.<ref>{{Cita web |url=http://spanish.peopledaily.com.cn/31617/6580277.html |títulu=Presidente brasilanu afirma que nun va dar nin un centavu pa construcción de nuevos estadios |fechaaccesu=4 d'abril de 2017 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140223180659/http://spanish.peopledaily.com.cn/31617/6580277.html |fechaarchivu=2014-02-23 }}</ref> El [[31 de mayu]] de [[2009]], el [[Comité Executivu de la FIFA]], axuntáu en [[Nasáu]], [[Les Bahames]], ratificó les 12 sedes oficiales onde se van realizar los partíos del Mundial. [[Belo Horizonte]], [[Brasilia]], [[Cuiabá]], [[Curitiba]], [[Fortaleza (Ceará)|Fortaleza]], [[Manaus]], [[Natal (Rio Grande do Norte)|Natal]], [[Porto Alegre]], [[Recife]], [[Rio de Janeiro]], [[Salvador de Bahia]] y [[São Paulo]] fueron escoyíes,<ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/aboutfifa/federation/bodies/media/newsid=1064822.html#brasil+2014+revelaes+sedes |títulu=Brasil 2014: revelaes sedar |autor=FIFA.com |fecha=31 de mayu de 09 |fechaaccesu=9-6-09 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090611194054/http://es.fifa.com/aboutfifa/federation/bodies/media/newsid%3D1064822.html#brasil+2014+revelaes+sedes |fechaarchivu=11 de xunu de 2009 }}</ref> mientres [[Belém (Brasil)|Belém]], [[Campo Grande (Mato Grosso do Sul)|Campo Grande]], [[Florianópolis]], [[Goiânia]], [[Maceió]] y [[Rio Branco (Acre)|Rio Branco]] fueron finalmente dexaes de llau.<ref>{{Cita web |url=http://www.latercera.com/contenido/688_134458_9.shtml |títulu=Rio de Janeiro y São Paulo lideren ciudaes subsedes del Mundial de 2014 |editor=La Tercer |fecha=31 de mayu de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131015165811/http://www.latercera.com/contenido/688_134458_9.shtml |fechaarchivu=15 d'ochobre de 2013 }}</ref> Los estadios seríen dafechu anovaos, y nel casu de [[Brasilia]], [[Cuiabá]], [[Manaus]] y [[Natal (Rio Grande do Norte)|Natal]], estos seríen reconstruyíos na so totalidá.{{ensin referencies}} La ciudá de [[São Paulo]] tenía orixinalmente como sede al [[Estadiu Morumbí]], pero depués de que nun se garantizaren los recursos económicos pa la so remodelación, foi refugáu de la cita mundialista.<ref>{{Cita web |url=https://www.marca.com/2010/06/16/futbol/futbol_internacional/1276719830.html |títulu=L'estadiu Morumbí de São Paulo queda al marxe del Mundial de 2014 |editor=Marca |fecha=16 de xunu de 2010 |fechaaccesu=8 de xunetu de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190627021018/https://www.marca.com/2010/06/16/futbol/futbol_internacional/1276719830.html |fechaarchivu=2019-06-27 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.elmercurio.com.ec/265981-lula-critica-exclusion-del estadiu-morumbi-de-sao-paulo-pa-mundial-2014/#.Uozb1SeaK_w |títulu=Lula critica esclusión del estadiu Morumbí de São Paulo pa Mundial-2014 |autor=AFP |editor=El Mercurio (Ecuador) |fecha=14 de xineru de 2011 |fechaaccesu=20 de payares de 2013}}</ref> Finalmente escoyóse al nuevu estadiu del [[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]] p'allugar l'eventu. Los dolce sedes mentaes orixinalmente detállense de siguío. En ''cursiva'', apaecen los estadios nuevos que fueron propuestos. <center> {| {{tablaguapa}} style="text-align:center" |- ! width="25%"|[[Belo Horizonte]] ! width="25%"|[[Brasilia]] ! width="25%"|[[Cuiabá]] ! width="25%"|[[Curitiba]] |- |{{bandera2|Minas Gerais}} |{{bandera2|Distritu Federal (Brasil)}} |{{bandera2|Mato Grosso}} |{{bandera2|Estáu de Paraná}} |- |[[Estadiu Mineirão]] |[[Estadiu Mané Garrincha]] |[[Arena Pantanal]] |[[Estadiu Joaquim Américo Guimarãye|Arena da Baixada]] |- |Capacidá: ''60&nbsp;000'' |Capacidá: ''72&nbsp;800'' |Capacidá: ''42&nbsp;100'' |Capacidá: ''40&nbsp;000'' |- |[[Ficheru:Mineirão (Top View).jpg|200px]] |[[Ficheru:Brasilia Stadium - June 2013.jpg|200px]] |[[Ficheru:Cuiaba Arena.jpg|200px]] |[[Ficheru:Arenadabaixada2.jpg|200px]] |- ! width="25%"|[[Fortaleza (Ceará)|Fortaleza]] ! rowspan=10 colspan=2|{{location map+|Brasil|float=center|anchu=500|llugares= {{Location map~|Brasil|lat=-19.55|long=-43.56|label='''[[Belo Horizonte]]'''|position=left}} {{Location map~|Brasil|lat=-15.48|long=-47.52|label='''[[Brasilia]]'''|position=bottom}} {{Location map~|Brasil|lat=-15.36|long=-56.06|label='''[[Cuiabá]]'''|position=bottom}} {{Location map~|Brasil|lat=-25.25|long=-49.15|label='''[[Curitiba]]'''|position=bottom}} {{Location map~|Brasil|lat=-03.46|long=-38.34|label='''[[Fortaleza (Ceará)|Fortaleza]]'''|position=left}} {{Location map~|Brasil|lat=-03.06|long=-60.01|label='''[[Manaus]]'''|position=bottom}} {{Location map~|Brasil|lat=-05.46|long=-35.12|label='''[[Natal (Rio Grande do Norte)|Natal]]'''|position=left}} {{Location map~|Brasil|lat=-30.02|long=-51.14|label='''[[Porto Alegre]]'''|position=right}} {{Location map~|Brasil|lat=-08.03|long=-34.54|label='''[[Recife]]'''|position=left}} {{Location map~|Brasil|lat=-22.54|long=-43.14|label='''[[Rio de Janeiro]]'''|position=right}} {{Location map~|Brasil|lat=-12.58|long=-38.31|label='''[[Salvador de Bahia|Salvador]]'''|position=left}} {{Location map~|Brasil|lat=-23.33|long=-46.38|label='''[[São Paulo]]'''|position=left}}}} ! width="25%"|[[Manaus]] |- |{{bandera2|Ceará}} |{{bandera|Amazones (Brasil)}} [[Amazones (Brasil)|Amazones]] |- |[[Estadiu Aderaldo Plácido Castelo|Estadiu Castelão]] |[[Arena da Amazônia]] |- |Capacidá: ''62&nbsp;300'' |Capacidá: ''50&nbsp;500'' |- |[[Ficheru:Fortaleza Arena on March 2014..jpg|200px]] |[[Ficheru:Arena da Amazônia (Aerial View).jpg|200px]] |- ! width="25%"|[[Natal (Rio Grande do Norte)|Natal]] ! width="25%"|[[Porto Alegre]] |- |{{bandera2|Rio Grande do Norte}} |{{bandera2|Rio Grande do Sul}} |- |[[Arena das Dunas]] |[[Estadiu Beira-Rio]] |- |Capacidá: ''41&nbsp;000'' |Capacidá: ''45&nbsp;000'' |- |[[Ficheru:Natal, Brazil - Arena das Dunas.jpg|200px]] |[[Ficheru:Vista Aérea Beira-Rio.jpg|200px]] |- ! width="25%"|[[Recife]] ! width="25%"|[[Rio de Janeiro]] ! width="25%"|[[Salvador de Bahia|Salvador]] ! width="25%"|[[São Paulo]] |- |{{bandera2|Pernambuco}} |{{bandera2|Rio de Janeiro}} |{{bandera2|Bahia (Brasil)}} |{{bandera2|São Paulo}} |- |[[Arena Pernambuco]] |[[Estadiu Maracaná|Estadiu Maracanã]] |[[Estadiu Fonte Nova|Arena Fonte Nova]] |[[Estadiu Arena Corinthians|Arena Corinthians]] |- |Capacidá: ''50&nbsp;000'' |Capacidá: ''80&nbsp;000'' |Capacidá: ''51&nbsp;708''<ref>{{Cita web |url= http://www.fifa.com/worldcup/destination/stadiums/stadium=5002308/index.html |títulu= Capacidad oficial en FIFA.com |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20140619130408/http://www.fifa.com/worldcup/destination/stadiums/stadium=5002308/index.html |fechaarchivu= 2014-06-19 }}</ref> |Capacidá: ''65&nbsp;281'' |- |[[Ficheru:Recife aerea arenapernambuco.jpg|200px]] |[[Ficheru:Maracanã 2014 e.jpg|200px]] |[[Ficheru:Aerea Fontenova.jpg|200px]] |[[Ficheru:ARENA CORINTHIANS.jpg|200px]] |- |}</center> ==== Sostenibilidá y mediu ambiente ==== [[Brasil]] quixo aprovechar la Copa Mundial de Fútbol de 2014 p'amosar el so interés por un modelu económicu más sostenible y el so apueste poles [[enerxíes anovables]].<ref>{{Cita web |url=http://www.suelosolar.es/newsolares/newsol.asp?id=9180 |2=títulu complétase la primer planta fotovoltaica que va suministrar electricidá al estadiu Itaipava Arena en Brasil |fechaaccesu=1 de mayu de 2014 |fecha=avientu de 2013 |editorial=Suelu Solar |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150924111437/http://www.suelosolar.es/newsolares/newsol.asp?id=9180 |fechaarchivu=2015-09-24 }}</ref> Por ello dellos de los estadios onde se celebraron los eventos deportivos fueron forníos na so cubierta con [[Panel fotovoltaico|paneles solares]], que van ayudar a cubrir les sos necesidaes enerxétiques por aciu [[enerxía solar fotovoltaica]]. Asina asocede nel [[Estadiu Mané Garrincha]] de [[Brasilia]], nel [[estadiu Maracaná|estadiu «Maracaná»]] en Rio de Janeiro, nel [[estadiu Itaipava Arena Pernambuco]] de [[Pernambuco]] y nel [[Estadiu Mineirão|estadiu «Mineirão»]], en [[Belo Horizonte]].<ref>{{Cita web |url= http://cleantechnica.com/2013/05/27/first-brazil-2014-world-cup-solar-powered-stadium-opens/ |títulu=First Brazil 2014 World Cup Solar Powered Stadium Opens |fechaaccesu=1 de mayu de 2014 |fecha=27 de mayu de 2013 |editorial= Clean Technica |idioma=inglés }}</ref><ref>{{Cita web |url= http://inhabitat.com/brasilia-remodeled-national-stadium-will-be-a-solar-showcase-for-the-2014-world-cup/brasilia-national-stadium-construction-2/ |títulu= Brasilia's Remodeled National Stadium Will Be a Solar Showcase For The 2014 World Cup |fechaaccesu= 1 de mayu de 2014 |editorial= Inhabitat |idioma= inglés |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20221020233714/https://inhabitat.com/brasilia-remodeled-national-stadium-will-be-a-solar-showcase-for-the-2014-world-cup/brasilia-national-stadium-construction-2/ |fechaarchivu= 2022-10-20 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.ingeteam.com/SaladePrensa/Corporativu/tabid/226/articleType/ArticleView/articleId/573/Los-principales-estadios-de-Brasil-forn%C3%ADos-con-inversores-fotovoltaicos-de-Ingeteam.aspx#.O2JHQHYXKC9 |títulu=Los principales estadios de Brasil, forníos con inversores fotovoltaicos de Ingeteam |fechaaccesu=1 de mayu de 2014 |fecha=13 de xunu de 2013 |editorial=Ingeteam |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20210507094123/https://www.ingeteam.com/SaladePrensa/Corporativu/tabid/226/articleType/ArticleView/articleId/573/Los-principales-estadios-de-Brasil-forn%C3%ADos-con-inversores-fotovoltaicos-de-Ingeteam.aspx#.O2JHQHYXKC9 |fechaarchivu=2021-05-07 }}</ref> El presidente de la [[FIFA]], [[Joseph Blatter]] afirmó: "''la FIFA comprometer a garantizar que tanto la planificación como la celebración de la Copa Mundial de la FIFA 2014 siguen principios de sostenibilidá. Proyeutos solares a gran escala como esti contribúin a la nuesa misión d'amenorgar l'impautu negativu y aumentar l'impautu positivu de la Copa Mundial de Fútbol na sociedá y nel mediu ambiente''."<ref>{{Cita web |url = http://www.energiadehoy.com/es/component/k2/item/38-yingli-green-energy-trai-la-energia-solar-al%20estadiu%20arena-pernambuco-sede-de-la%20copa%20mundial-de-la-fifa-2014 |títulu = Yingli Green Energy trai la enerxía solar al estadiu Arena Pernambuco, sede de la Copa Mundial de la FIFA 2014 |fechaaccesu = 1 de mayu de 2014 |fecha = 24 de marzu de 2014 |editorial = Energíadehoy.com |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20140502001343/http://www.energiadehoy.com/es/component/k2/item/38-yingli-green-energy-trai-la-energia-solar-al |fechaarchivu = 2014-05-02 }}</ref> === Campamentos base === El vienres [[31 de xineru]] de [[2014]] la [[FIFA]] anunció la sede de los campamentos base de caúna de les seleiciones participantes nel mundial:<ref>{{Cita publicación |url=http://es.fifa.com/mm/document/tournament/competition/02/26/78/32/maptbceng_neutral.pdf |títulu=Campamento base para escoyer |publicación=[[FIFA]] |fechaaccesu=4 de febreru de 2014 |formatu=[[PDF]] |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140201223105/http://es.fifa.com/mm/document/tournament/competition/02/26/78/32/maptbceng_neutral.pdf |archivedate=2014-02-01 }}</ref><ref>{{Cita web |url= http://es.fifa.com/worldcup/news/newsid=2267888/ |títulu= Anunciaos los campamentos base pa les seleiciones |obra= [[FIFA]] |autor= FIFA.com |fecha= 31 de xineru de 2014 |fechaaccesu= 1 de marzu de 2014 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20140314192427/http://es.fifa.com/worldcup/news/newsid=2267888/ |fechaarchivu= 2014-03-14 }}</ref> {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=16.6%|Equipuwidth=16.6%|Ciudá !width=16.6%|Estáu !width=0.0001% rowspan=17| !width=16.6%|Equipuwidth=16.6%|Ciudá !width=16.6%|Estáu |- bgcolor=#F5FAFF |{{selb|Alemaña}} |[[Santa Cruz Cabrália]] |[[Bahia (Brasil)|Bahia]] |{{selb|Estaos Xuníos}} |[[São Paulo]] |[[Estáu de São Paulo|São Paulo]] |- bgcolor=#d0e7ff |{{selb|Arxelia}} |[[Sorocaba]] |[[Estáu de São Paulo|São Paulo]] |{{selb|Francia}} |[[Ribeirão Preto]] |[[Estáu de São Paulo|São Paulo]] |- bgcolor=#F5FAFF |{{selb|Arxentina}} |[[Vespasiano (Minas Gerais)|Vespasiano]] |[[Minas Gerais]] |{{selb|Ghana}} |[[Maceió]] |[[Alagoas]] |- bgcolor=#d0e7ff |{{selb|Australia}} |[[Vitória (Espírito Santo)|Vitória]] |[[Espírito Santo]] |{{selb|Grecia}} |[[Aracaju]] |[[Sergipe]] |- bgcolor=#F5FAFF |{{selb|Bélxica}} |[[Mogi das Cruzes]] |[[Estáu de São Paulo|São Paulo]] |{{selb|Hondures}} |[[Porto Feliz]] |[[Estáu de São Paulo|São Paulo]] |- bgcolor=#d0e7ff |{{nowrap|{{selb|Bosnia y Herzegovina}}}} |[[Guarujá]] |[[Estáu de São Paulo|São Paulo]] |{{selb|Inglaterra}} |[[Rio de Janeiro]] |[[Estáu de Rio de Janeiro|Rio de Janeiro]] |- bgcolor=#F5FAFF |{{selb|Brasil}} |[[Teresópolis]] |[[Estáu de Rio de Janeiro|Rio de Janeiro]] |{{selb|Irán}} |[[Guarulhos]] |[[Estáu de São Paulo|São Paulo]] |- bgcolor=#d0e7ff |{{selb|Camerún}} |[[Vitória (Espírito Santo)|Vitória]] |[[Espírito Santo]] |{{selb|Italia}} |[[Mangaratiba]] |[[Estáu de Rio de Janeiro|Rio de Janeiro]] |- bgcolor=#F5FAFF |{{selb|Chile}} |[[Belo Horizonte]] |[[Minas Gerais]] |{{selb|Xapón}} |[[Itu (ciudá)|Itu]] |[[Estáu de São Paulo|São Paulo]] |- bgcolor=#d0e7ff |{{selb|Colombia}} |[[Cotia]] |[[Estáu de São Paulo|São Paulo]] |{{selb|Méxicu}} |[[Santos]] |[[Estáu de São Paulo|São Paulo]] |- bgcolor=#F5FAFF |{{selb|Corea del Sur}} |[[Foz do Iguaçu]] |[[Estáu de Paraná|Paraná]] |{{selb|Nixeria}} |[[Campinas]] |[[Estáu de São Paulo|São Paulo]] |- bgcolor=#d0e7ff |{{selb|Costa de Marfil}} |[[Águas de Lindoia]] |[[Estáu de São Paulo|São Paulo]] |{{selb|Países Baxos}} |[[Rio de Janeiro]] |[[Estáu de Rio de Janeiro|Rio de Janeiro]] |- bgcolor=#F5FAFF |{{selb|Costa Rica}} |[[Santos]] |[[Estáu de São Paulo|São Paulo]] |{{selb|Portugal}} |[[Campinas]] |[[Estáu de São Paulo|São Paulo]] |- bgcolor=#d0e7ff |{{selb|Croacia}} |[[Mata de São João]] |[[Bahia (Brasil)|Bahia]] |{{selb|Rusia}} |[[Itu (ciudá)|Itu]] |[[Estáu de São Paulo|São Paulo]] |- bgcolor=#F5FAFF |{{selb|Ecuador}} |[[Viamão]] |[[Rio Grande do Sul]] |{{selb|Suiza}} |[[Porto Seguro]] |[[Bahia (Brasil)|Bahia]] |- bgcolor=#d0e7ff |{{selb|España}} |[[Curitiba]] |[[Estáu de Paraná|Paraná]] |{{selb|Uruguái}} |[[Sete Lagoas]] |[[Minas Gerais]] |} === Llista d'árbitros === La [[FIFA]] anunció una llista de 25 árbitros, provenientes de les 6 confederaciones continentales.<ref>{{Cita web |autor=Infobae.com |fecha=15 de xineru de 2014 |url=http://www.infobae.com/2014/01/15/1537138-confusion-la-fifa-habia-citáu-abal-pero-confirmo-pitana-como-arbitro-del mundial-brasil-2014 |títulu=La FIFA designó 25 árbtitros pal Mundial 2014 |editor=ESPN Deportes |fechaaccesu=15 de xineru de 2010 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/media/newsid=2261126/index.html |títulu=Nomaos los tríos d'árbitros y duos d'árbitros de soporte pa Brasil 2014 |fechaaccesu=4 d'abril de 2017 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160305001403/http://es.fifa.com/worldcup/media/newsid=2261126/index.html |fechaarchivu=2016-03-05 }}</ref><ref>{{Cita web |url= http://es.fifa.com/mm/document/tournament/competition/02/26/13/55/2014fwcrefereesselected_neutral.pdf |títulu= Referees & Assistant referees for the 2014 FIFA World CupTM |editor= [[FIFA]] |fechaaccesu= 16 de xineru de 2014 |idioma= Inglés |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20140116104408/http://es.fifa.com/mm/document/tournament/competition/02/26/13/55/2014fwcrefereesselected_neutral.pdf |fechaarchivu= 2014-01-16 }}</ref> Los árbitros, y los sos asistentes, tienen el so campamentu base nun edificiu allugáu en [[Barra da Tijuca]].<ref>{{Cita web |url=http://www.ole.com.ar/mundial/argentina/quiero-Arxentina-vaya-bien_0_1153084741.html |títulu=http://www.ole.com.ar/mundial/argentina/quiero-Arxentina-vaya-bien_0_1153084741.html |fechaaccesu=4 d'abril de 2017 }}</ref> {{Llista de columnes|4| ; Concacaf * {{bandera|tamañu=15px|Méxicu}} <small>[[Marco Antonio Rodríguez|Marco Rodríguez]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|El Salvador}} <small>[[Joel Aguilar]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|USA}} <small>[[Mark Geiger]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Panamá}} <small>[[Roberto Moreno Salazar|Roberto Moreno]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Guatemala}} <small>[[Walter López Castellanos|Walter López]]</small> ; OFC * {{bandera|tamañu=15px|Nueva Zelanda}} <small>[[Peter O'Leary]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Tahití}} <small>[[Norbert Hauata]]</small> ; UEFA * {{bandera|tamañu=15px|Países Baxos}} <small>[[Björn Kuipers]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|España}} <small>[[Carlos Velasco Carballo|Carlos Velasco]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Turquía}} <small>[[Cüneyt Çakir]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Alemaña}} <small>[[Felix Brych]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Suecia}} <small>[[Jonas Eriksson]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Serbia}} <small>[[Milorad Mažić]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Italia}} <small>[[Nicola Rizzoli]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Inglaterra}} <small>[[Howard Webb]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Portugal}} <small>[[Pedro Proença]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Noruega}} <small>[[Svein Oddvar Moen]]</small> ; CAF * {{bandera|tamañu=15px|Arxelia}} <small>[[Djamel Haimoudi]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Gambia}} <small>[[Bakary Gassama]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Costa de Marfil}} <small>[[Noumandiez Doue]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Camerún}} <small>[[Sidi Alioum]]</small> ; AFC * {{bandera|tamañu=15px|Australia}} <small>[[Ben Williams (árbitru)|Ben Williams]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Bahrain}} <small>[[Nawaf Shukralla]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Xapón}} <small>[[Yuichi Nishimura]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Uzbequistán}} <small>[[Ravshan Irmatov]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Irán}} <small>[[Alireza Faghani]]</small> ; Conmebol * {{bandera|tamañu=15px|Ecuador}} <small>[[Carlos Vera (árbitru de fútbol)|Carlos Vera]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Chile}} <small>[[Enrique Osses]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Brasil}} <small>[[Sandro Ricci]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Arxentina}} <small>[[Néstor Pitana]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Colombia}} <small>[[Wilmar Roldán]]</small> * {{bandera|tamañu=15px|Perú}} <small>[[Víctor Hugo Carrillo]]</small> }} === Formatu de competición === Los 32 equipos que participen na fase final estremar n'ocho grupo de cuatro equipos cada unu. Dientro de cada grupu enfréntense una vegada ente sigo, pol [[sistema de toos contra toos]]. Según la resultancia de cada partíu otorgar trés puntos al ganador, un puntu a cada equipu en casu d'empate, y nengunu al perdedor. Pasen a la siguiente ronda los dos equipos de cada grupu meyor clasificaos. L'orde de clasificación determinar teniendo en cuenta los siguientes criterios, n'orde de preferencia: :# El mayor númberu de puntos llograos teniendo en cuenta tolos partíos del grupu :# La mayor [[diferencia de goles]] teniendo en cuenta tolos partíos del grupu :# El mayor númberu de goles a favor anotaos teniendo en cuenta tolos partíos del grupu Si dos o más equipos queden igualaos según les pautes anteriores, les sos posiciones van determinar por aciu los siguientes criterios, n'orde de preferencia: :# El mayor númberu de puntos llograos nos partíos ente los equipos en cuestión :# La diferencia de goles teniendo en cuenta los partíos ente los equipos en cuestión :# El mayor númberu de goles a favor anotaos per cada equipu nos partíos apostaos ente los equipos en cuestión :# Sortéu del comité organizador de la Copa Mundial La segunda fase inclúi toles rondes dende los octavos de final hasta la final. Por aciu el sistema d'[[eliminación direuta]] clasifíquense los cuatro semifinalistes. Los equipos perdedores de les semifinales xueguen un partíu pol tercer y cuartu puestu, ente que los ganadores apuesten el partíu final, onde'l vencedor llogra la Copa Mundial. Si dempués de los 90 minutos de xuegu'l partíu atópase empatáu xuégase un [[Prórroga#Fútbol|tiempu suplementariu]] de dos etapes de 15 minutos caúna. Si la resultancia sigue empatáu tres esta prórroga, el partíu definir pol procedimientu de [[tiros dende'l puntu de penalti]]. == Equipos participantes == {{AP|Equipos participantes na Copa Mundial de Fútbol de 2014}} {{VT|Clasificación pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014}} [[Ficheru:2014 world cup qualification.svg|thumb|{{col begin}} {{col-2}}{{legend|#0000ff|Clasificáu}} {{legend|#ffcc00|Nun se pudo clasificar}}{{col-2}}{{legend|black|Nun entró}} {{legend|#e0e0e0|Nun ye un miembru de la [[FIFA]]}}{{col end}}]] En total, 202 de les 208 federaciones afiliaes a la FIFA tomaron parte de la fase de clasificación. El campeón de la [[Copa Mundial de Fútbol de 2010]], la [[Seleición de fútbol d'España|seleición d'España]], tuvo de tomar parte de la clasificación previa. Mientres una sesión en [[Zúrich]] ([[Suiza]]) el [[3 de marzu]] de [[2011]], la [[FIFA]] resolvió que'l repartu de los 31 cupos fuera la siguiente:<ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/preliminarydraw/index.html |títulu=Sorteo preliminar |editor=FIFA |fecha=3 de marzu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110830093853/http://es.fifa.com/worldcup/preliminarydraw/index.html |fechaarchivu=30 d'agostu de 2011 }}</ref> * [[Confederación Asiática de Fútbol|AFC]]: 4.5 cupos. * [[Confederación Africana de Fútbol|CAF]]: 5 cupos. * [[Concacaf]]: 3.5 cupos. * [[Confederación Suramericana de Fútbol|Conmebol]]: 4.5 cupos. * [[Confederación de Fútbol d'Oceanía|OFC]]: 0.5 cupos. * [[UEFA]]: 13 cupos. El repartu foi'l mesmu qu'en [[Copa Mundial de Fútbol de 2006|2006]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 2010|2010]], cola esceición de la confederación qu'entama'l tornéu, que llogró una plaza adicional.<ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/aboutfifa/federation/bodies/media/newsid=1392056.html |títulu=Informe de Finances, cupos pa Brasil 2014 y próximos organizadores |editor=FIFA |fecha=3 de marzu de 2011 |fechaaccesu=3 de marzu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110306133856/http://es.fifa.com/aboutfifa/federation/bodies/media/newsid%3D1392056.html |fechaarchivu=6 de marzu de 2011 }}</ref> Repescar intercontinental decidir por aciu un sortéu realizáu en [[Rio de Janeiro]] (Brasil) el [[30 de xunetu]] de [[2011]], ente los cuatro confederaciones ensin númberu fixu de seleiciones nel Mundial ([[Confederación Asiática de Fútbol|AFC]], [[Concacaf]], [[Confederación Suramericana de Fútbol|Conmebol]] y [[Confederación de Fútbol d'Oceanía|OFC]]). El mesmu refundió como resultáu que'l cuartu clasificáu de la [[Concacaf]] enfrentó al ganador de la [[Confederación de Fútbol d'Oceanía|OFC]], ente que'l quintu de l'[[Confederación Asiática de Fútbol|AFC]] midir col quintu de la [[Confederación Suramericana de Fútbol|Conmebol]].<ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/preliminarydraw/news/newsid=1483552/index.html |títulu=La suerte faló |editor=FIFA.com |fecha=30 de xunetu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110926134054/http://es.fifa.com/worldcup/preliminarydraw/news/newsid=1483552/index.html |fechaarchivu=2011-09-26 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://espndeportes.espn.go.com/futbol/copa-mundial/nota?id=1059302 |títulu=Poner en marcha Brasil 2014 |editor=ESPN Deportes |fecha=12 de xunetu de 2010 |fechaaccesu=13 de xunetu de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160307044610/http://espndeportes.espn.go.com/futbol/copa-mundial/nota?id=1059302 |fechaarchivu=2016-03-07 }}</ref> En ''cursiva'' l'únicu equipu debutante. {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=75% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !colspan=6|Clasificatorias |- align=center bgcolor=#EBF5FF |width=16.6%|[[Clasificación de AFC pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|AFC]] |width=16.6%|[[Clasificación de CAF pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|CAF]] |width=16.6%|[[Clasificación de Concacaf pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Concacaf]] |width=16.6%|[[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Conmebol]] |width=16.6%|[[Clasificación de OFC pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|OFC]] |width=16.6%|[[Clasificación d'UEFA pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|UEFA]] |} {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=75% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !colspan=4|Equipos participantes |- align=left bgcolor=#EBF5FF |- align=left bgcolor=#EBF5FF |width=25%|{{selb|GER}} |width=25%|{{selb|CHI}} |width=25%|{{selb|USA}} |width=25%|{{selb|JPN}} |- align=left bgcolor=#EBF5FF |{{selb|ALG}} |{{selb|COL}} |{{selb|FRA}} |{{selb|MEX}} |- align=left bgcolor=#EBF5FF |{{selb|ARX}} |{{selb|KOR}} |{{selb|GHA}} |{{selb|NGA}} |- align=left bgcolor=#EBF5FF |{{selb|AUS}} |{{selb|CIV}} |{{selb|GRE}} |{{selb|NED}} |- align=left bgcolor=#EBF5FF |{{selb|BEL}} |{{selb|CRC}} |{{selb|HON}} |{{selb|POR}} |- align=left bgcolor=#EBF5FF |''{{selb|BIH}} |{{selb|CRO}} |{{selb|ENG}} |{{selb|RUS}} |- align=left bgcolor=#EBF5FF |{{selb|BRA}} |{{selb|ECU}} |{{selb|IRN}} |{{selb|SUI}} |- align=left bgcolor=#EBF5FF |{{selb|CMR}} |{{selb|ESP}} |{{selb|ITA}} |{{selb|URU}} |} === Sortéu === {{AP|Sortéu de la Copa Mundial de Fútbol de 2014}} La Comisión Organizadora de la Copa Mundial de la FIFA axuntó'l miércoles [[19 de marzu]] de [[2013]] na sede de la [[FIFA]] en [[Zúrich]]. Nesa sesión, alcordóse ampliar el so ámbitu de responsabilidá col fin de ser parte nes decisiones que s'adopten sobre los preparativos de les Copes Mundiales de [[Copa Mundial de Fútbol 2018|2018]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 2022|2022]]. Tamién se confirmó que'l sortéu final de la Copa Mundial de Fútbol 2014 tendría llugar nel complexu Mariña do Sauipe de [[Salvador de Bahia]] a les 13:00, hora de [[Brasil]] ([[UTC-3]]), del [[6 d'avientu]].<ref>{{Cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/articulo-411218-fifa-confirma-sorteo-brasil-2014-sera-el-proximo-6-de- |títulu=FIFA confirma sorteo Brasil 2014 va ser el próximu 6 d'avientu |editor=L'Espectador |fecha=19 de marzu de 2013 |fechaaccesu=14 de xunetu de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130828061507/http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/articulo-411218-fifa-confirma-sorteo-brasil-2014-sera-el-proximo-6-de- |fechaarchivu=2013-08-28 }}</ref> L'allugamientu definitivu de los países nos bombos confirmárase tres díes antes<ref>{{Cita web |url=http://www.eltiempo.com/deportes/futbol/ARTICULO-WEB-NEW_NOTA_INTERIOR-13206095.html |títulu=El 3 d'avientu conocerán tolos bombos del sortéu del Mundial |editor=El Tiempu |fecha=19 de payares de 2013 |fechaaccesu=20 de payares de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140429045705/http://www.eltiempo.com/deportes/futbol/ARTICULO-WEB-NEW_NOTA_INTERIOR-13206095.html |fechaarchivu=2014-04-29 }}</ref> y dependió, siempres que foi posible, de factores deportivos, económicos y xeográficos, a discreción del comité organizador de la [[FIFA]].<ref name="Reglamentu">{{Cita web |url=http://es.fifa.com/mm/document/tournament/competition/01/47/38/17/regulationsfwcbrazil2014_sp.pdf |títulu=Reglamentu, Copa Mundial de la FIFA 2014 |editor=FIFA |autor=Comité Executivu de la FIFA |fecha=30 de mayu de 2011 |fechaaccesu=13 de setiembre de 2013 |páxina=64 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131101195001/http://es.fifa.com/mm/document/tournament/competition/01/47/38/17/regulationsfwcbrazil2014_sp.pdf |fechaarchivu=1 de payares de 2013 }}</ref> Toa distribución realizada según el rendimientu de los equipos en cada competición preliminar de les confederaciones basar na [[Clasificación mundial de la FIFA|Clasificación Mundial de FIFA Coca-Cola]].<ref name="Reglamentu" /> {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=80% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=20%|'''Bombu 1'''<br><small>Cabeces de serie </small> !width=20%|'''Bombu 2'''<br><small>Conmebol, CAF </small> !width=20%|'''Bombu 3'''<br><small>Concacaf, AFC </small> !width=20%|'''Bombu 4'''<br><small>UEFA </small> |- align=left bgcolor=#EBF5FF | {{selb|GER}}<br /> {{selb|ARX}}<br /> {{selb|BEL}}<br /> {{selb|BRA}} <small>(Anfitrión, asignáu al Gr. A)</small><br /> {{selb|COL}}<br /> {{selb|ESP}}<br /> {{selb|SUI}}<br /> {{selb|URU}}<br /> | {{selb|ALG}}<br /> {{selb|CMR}}<br /> {{selb|CHI}}<br /> {{selb|CIV}}<br /> {{selb|ECU}}<br /> {{selb|GHA}}<br /> {{selb|NGA}}<br /> | {{selb|AUS}}<br /> {{selb|KOR}}<br /> {{selb|CRC}}<br /> {{selb|USA}}<br /> {{selb|HON}}<br /> {{selb|IRN}}<br /> {{selb|JPN}}<br /> {{selb|MEX}}<br /> | {{selb|BIH}}<br /> {{selb|CRO}}<br /> {{selb|ENG}}<br /> {{selb|FRA}}<br /> {{selb|GRE}}<br /> {{selb|ITA}} <small>(al bombu 2)</small><br /> {{selb|NED}}<br /> {{selb|POR}}<br /> {{selb|RUS}}<br /> |} En escosándose los equipos del bombu 1, realizóse'l sortéu por que una seleición del bombu 4 pasara al bombu 2, llogrando d'esta forma que los cuatro bombos tuvieren la mesma cantidá d'equipos; resultó escoyida Italia. De la mesma, nun bombu auxiliar, denomináu ''X'', fueron asitiaos los nomes de los cuatro seleiciones suramericanes cabeces de serie. L'equipu sorteáu d'esti bombu sería acompañáu por {{sel|Italia}}, evitando que trés seleiciones europees compartieren un mesmu grupu; foi escoyíu {{sel|Uruguái}}.<ref>{{Cita web |autor=Sitiu web de FIFA |títulu=Sorteo final |url=http://es.fifa.com/worldcup/final-draw/draw.html |fechaaccesu=9 d'avientu de 2013 |fecha=6 d'avientu de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131209062147/http://es.fifa.com/worldcup/final-draw/draw.html |fechaarchivu=2013-12-09 }}</ref> == Desarrollu == === Ceremonia d'apertura === [[Ficheru:The opening ceremony of the FIFA World Cup 2014 13.jpg|230px|thumb|D'izquierda a derecha: [[Cláudia Leitte]], [[Pitbull (cantante)|Pitbull]] y [[Jennifer Lopez]] cantando na ceremonia inaugural.]] La ceremonia d'apertura desenvolver mientres 25 minutos nel [[Arena Corinthians]] de [[São Paulo]]. Remembrando a la naturaleza, el primer actu llucir d'árboles y flores autóctonos de [[Brasil]], dando color l'área central del espectáculu nel cual representóse'l verde de l'[[Amazonia]] y los sos ríos. Más palantre representóse la cultura brasilana. La campera del [[Arena Corinthians|Arena]] taba cubiertu por una tela de colores, de la que'l curiosu principal foi una bola lluminosa con mil fotogrames de teunoloxía [[led]], compuesta por más de 90&nbsp;000&nbsp;celdes, que taba esautamente na metá de la cancha. Permediando la ceremonia, la bola abrióse y formóse un escenariu, y dende ella salieron [[Pitbull (cantante)|Pitbull]], [[Jennifer Lopez]] y [[Cláudia Leitte]], pa interpretar el cantar «[[We Are One (Ole Fola)]]» acompañaos pol coleutivu brasilanu de tambores [[Olodum]], nun marcu de más de 60&nbsp;000&nbsp;espectadores. El momentu más emotivu foi protagonizáu por un mozu [[Paraplexía|parapléxicu]], quien, ayudáu por un [[exoesqueleto]], dio un simbólicu puntapié inicial.<ref>{{Cita web |url=http://tn.com.ar/deportes/esencial/l'hincha-paraplejico-que-uso-un-exoesqueleto-pa da-y-entamu-al mundial_505443 |títulu=L'hincha parapléxicu qu'usó un exoesqueleto pa da-y entamu al Mundial |fechaaccesu=4 d'abril de 2017 }}</ref> La [[presidente de Brasil|presidenta de Brasil]], [[Dilma Rousseff]], tuvo presente nel estadiu, y tamién mientres el desenvolvimientu del partíu posterior. === Primer fase === [[Ficheru:Brazil and Croatia match at the FIFA World Cup 2014-06-12 (35).jpg|230px|thumb|{{sel|Brasil}} y {{sel|Croacia}} nel primer partíu de la Copa Mundial.]] La primer fase del tornéu empecipiar col partíu pol [[Grupu A de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Grupu A]] ente {{sel|Brasil}}, la seleición anfitriona, y {{sel|Croacia}}. Los llocales llegaron como'l principal favoritu a llevantar la Copa Mundial por cases d'apuestes y diversos medios de prensa.<ref name="five">{{Cita web |url=http://fivethirtyeight.com/features/its-brazils-world-cup-to-lose/ |autor=Silver, Nate |obra=FiveThirtyEight |títulu=It's Brazil's World Cup to Lose |fecha=9 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=2 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180613062547/https://fivethirtyeight.com/features/its-brazils-world-cup-to-lose/ |fechaarchivu=2018-06-13 }}</ref> Anque {{sel|Brasil}} ganó nel debú por 3:1 con un destacáu rol de [[Neymar]], el partíu amosó serios entueyos que desaguaron nel autogol del defensa brasilanu [[Marcelo Vieira|Marcelo]] qu'abrió'l marcador. Foi la primer vegada na historia de la copa mundial de fútbol, que'l primer gol del tornéu ye un autogol, y amás dase la particularidá de ser anotáu por un xugador del país anfitrión. A ello sumóse'l polémicu arbitraxe de [[Yuichi Nishimura]], que cobró un revesosu penalti a favor del equipu llocal.<ref>{{cita noticia |url=http://deportes.elpais.com/deportes/2014/06/12/mundial_futbol/1402573623_403913.html |títulu=Neymar remata la xera de Nishimura |autor=Besa, Ramón |obra=El País |fecha=12 de xunu de 2014 |fechaaccesu=2 de xunetu de 2014}}</ref> Nel so segundu partíu, {{sel|Brasil}} tuvo dificultad ante {{sel|Méxicu}} y nun pudo ganar al arqueru [[Guillermo Ochoa]], terminando l'alcuentru ensin goles. Dambos equipos llograron la so clasificación na tercer fecha, dexando fora a {{sel|Croacia}} y {{sel|Camerún}}. La seleición de {{sel|Camerún}} enfrentó graves problemes internos, inclusive antes de llegar a [[Brasil]]: los titulares de la seleición negáronse primeramente a asistir al tornéu por cuenta de un conflictu colos dirixentes polos premios.<ref>{{cita noticia |url=http://canchallena.lanacion.com.ar/1699553-fuelga-en-camerun-polos premios-los xugadores-negar a-viaxar-al-mundial |títulu=Fuelga en Camerún polos premios: los xugadores negar a viaxar al Mundial |obra=La Nación |fecha=8 de xunu de 2014 |fechaaccesu=2 de xunetu de 2014 }}</ref> Anque finalmente participaron, tuvieron un baxu desempeñu con trés ganes consecutives ante mexicanu (0:1), croates (0:4) y brasilanos (1:4) (incluyendo una engarradiella ente dos xugadores africanos nel partíu contra {{sel|Croacia}}). Tres el fin de la so participación, empecipióse una investigación en {{sel|Camerún}} sobre posibles arreglos de los partíos apostaos pola so seleición.<ref>{{cita noticia |url=http://www.20minutos.es/deportes/noticia/investigacion-amanos-seleccion-camerun-mundial-brasil-2014-2182051/0/ |títulu=La Federación de Camerún investiga a la so seleición por posibles amaños en Brasil |fecha=1 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=1 de xunetu de 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180613062545/https://www.20minutos.es/deportes/noticia/investigacion-amanos-seleccion-camerun-mundial-brasil-2014-2182051/0/ |archivedate=2018-06-13 }}</ref> Tres el sortéu, el [[Grupu B de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Grupu B]] foi consideráu por dellos espertos como unu de los ''[[Grupu de la muerte|grupos de la muerte]]'' al incluyir al campeón y subcampeón vixentes, {{sel|España}} y {{sel|Países Baxos}}, amás de {{sel|Chile}} y {{sel|Australia}}. Sacante {{sel|Australia}}, los equipos del grupu taben ente los 15 meyores del [[Clasificación mundial de la FIFA|ranking FIFA]] publicáu previu al tornéu. {{sel|España}}, magar ser unu de los favoritos pa revalidar el so títulu,<ref name="five" /> sufrió una goliada 1:5 de parte de los {{sel|Países Baxos}} na reedición de la [[Final de la Copa Mundial de Fútbol de 2010|final de 2010]] y foi esaniciada na segunda fecha al perder por 0:2 ante {{sel|Chile}}, unu de los equipos revelación de la primer fase.<ref>{{cita noticia |url=http://worldsoccertalk.com/2014/06/20/how-an-unconventional-chile-team-became-the-world-cups-surprise-package/ |títulu= How an Unconventional Chile Team Became the World Cup's Surprise Package |autor=Arango, Juan |fecha=20 de xunu de 2014 |obra=World Soccer Talk. |fechaaccesu=2 de xunetu de 2014}}</ref> Neerlandeses y chilenos pasaron a la siguiente etapa, ente que los australianos quedaron nel últimu llugar, magar una digna actuación. Magar l'ausencia por mancadura de [[Radamel Falcao]], la so principal estrella, {{sel|Colombia}} foi'l claru líder del [[Grupu C de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Grupu C]], ganando a los trés equipos restantes y clasificando a la segunda ronda. En venciendo a {{sel|Xapón}} y perder per un estrechu marxe ante la seleición colombiana, {{sel|Costa de Marfil}} quedó na meyor posición pa ser el segundu clasificáu, pa lo que bastaba empatar o ganar ante {{sel|Grecia}} na última fecha. Los griegos, de discretu desempeñu nos dos primeres feches, llograron ganar a los costamarfiliegos nel últimu minutu gracies a un revesosu penalti.<ref>{{cita noticia |url=http://www.cbc.ca/sports/soccer/brazil2014/post-game/fifa-world-cup-greece-2-ivory-coast-1-1.2686287 |títulu=''FIFA World Cup: Greece 2, Ivory Coast 1 |autor=Hicks, Brandon'' |obra=CBC.ca |fecha=24 de xunu de 2014 |fechaaccesu=2 de xunetu de 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140629125802/http://www.cbc.ca/sports/soccer/brazil2014/post-game/fifa-world-cup-greece-2-ivory-coast-1-1.2686287 |archivedate=2014-06-29 }}</ref> [[Ficheru:CRI ENG 24 06 2014 9649.JPG|thumb|left|{{sel|Costa Rica}} clasificó a octavos de final per segunda vegada na so historia, ente qu'{{sel|Inglaterra}} quedó esaniciáu.]] El [[Grupu D de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Grupu D]] foi otru grupu consideráu ''de la muerte'' al axuntar a trés campeones anteriores del tornéu: {{sel|Uruguái}}, {{sel|Italia}} ya {{sel|Inglaterra}}. Sicasí, la sorpresa sería la histórica clasificación de {{sel|Costa Rica}}, a la que munchos espertos agoraren primeramente un resultáu desastrosa ante rival de mayor trayeutoria. Los centroamericanos ganaron socesivamente a uruguayos ya italianos, pa depués empatar ante inglés y pasar nel primer llugar del grupu. {{sel|Italia}} y {{sel|Uruguái}} llegaron a la última fecha igualaos en puntos, anque los europeos presentaben una ventaya na diferencia de goles, polo que-yos bastaba un empate pa pasar a la siguiente ronda. El partíu ente dambos equipos foi bastante tirante, incluyendo la espulsión de [[Claudio Marchisio]]. Nel minutu 79', el delanteru uruguayu [[Luis Alberto Suárez|Luis Suárez]] aplicó-y un mordigañu a [[Giorgio Chiellini]], dientro del área penalti italiana; anque l'árbitru nun detectó la falta nel momentu, la [[#La sanción a Luis Suárez|polémica]] posterior xenerada terminó nuna actuación d'oficiu sobre [[Luis Suárez (futbolista)|Suárez]], suspendiéndolo por 9 partíos internacionales y 4 meses de too tipu d'actividá deportiva, amás d'una fuerte multa y l'abandonu de la concentración del so equipu.<ref>{{Cita web |url=https://www.marca.com/2014/06/26/futbol/mundial/uruguay/1403790734.html |títulu=Nueve partíos y cuatro meses de sanción pa Luis Suárez |obra=Marca |fecha=26 de xunu de 2014 |fechaaccesu=28 de xunu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190926221459/https://www.marca.com/2014/06/26/futbol/mundial/uruguay/1403790734.html |fechaarchivu=2019-09-26 }}</ref> Pocos minutos dempués, l'uruguayu [[Diego Godín]] marcó'l gol que-y dio la victoria y la clasificación a la so seleición, dexando a los italianos nel camín. [[Ficheru:Free Kick - Switzerland and Ecuador match at the FIFA World Cup 2014-06-15.gif|thumb|Un [[tiru llibre (fútbol)|tiru llibre]] de {{sel|Ecuador}} nel partíu contra {{sel|Suiza}} pol [[Grupu E de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Grupu E]].]] Nel [[Grupu E de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Grupu E]], {{sel|Francia}} alzóse como líder del grupu tres dos tales victories ante {{sel|Hondures}} y {{sel|Suiza}} y un empate na postrera fecha ante {{sel|Ecuador}}. {{sel|Suiza}}, magar ser la cabeza de serie, tuvo dificultaes pa pasar a la siguiente fase. Nel so primer partíu ganaron nel últimu minutu a los ecuatorianos y depués recibieron cinco goles franceses en contra; solo la [[tripleta]] de [[Xherdan Shaqiri]] ante {{sel|Hondures}} dexó-y el pasu de los suizos a la siguiente ronda. {{sel|Ecuador}} y {{sel|Hondures}} convertir nos únicos equipos d'[[América]] que nun llograron clasificar a la segunda ronda. En tantu, {{sel|Arxentina}}, otru de los favoritos,<ref name="five" /> clasificó como líder del [[Grupu F de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Grupu F]] ganando los sos trés partíos; sicasí, el so desempeñu xeneral xeneró delles duldes.<ref>{{Cita web |url=http://www.excelsior.com.mx/adrenalina/2014/06/22/966553 |títulu=Golazu de Messi salva a Arxentina d'un mal día |obra=Excelsior |fecha=22 de xunu de 2014 |fechaaccesu=2 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180613015047/http://www.excelsior.com.mx/adrenalina/2014/06/22/966553 |fechaarchivu=2018-06-13 }}</ref> L'aspeutu más destacáu de los arxentinos foi l'actuación de [[Lionel Messi]], consideráu unu de los meyores xugadores del mundu a la fecha. {{sel|Nixeria}} llogró'l segundu cupu del grupu, dexando fuera del tornéu a {{sel|Irán}} y la debutante seleición de {{sel|Bosnia y Herzegovina}}. [[Ficheru:Bosnia_players_at_Maracanã_15_June_2014.jpg|thumb|left|La seleición de {{sel|Bosnia y Herzegovina}} debutó na Copa Mundial na derrota por 2:1 ante {{sel|Arxentina}}, nel [[Estadiu Maracaná]].]] El [[Grupu G de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Grupu G]] cuntó cola presencia de {{sel|Alemaña}}, {{sel|Portugal}}, {{sel|Ghana}} y los {{sel|Estaos Xuníos}}. Nel primer partíu del grupu, {{sel|Alemaña}} golió 4:0 a la seleición portuguesa gracies en parte a una tripleta de [[Thomas Müller]]. Per otru llau, l'estauxunidense [[Clint Dempsey]] anotó a 30 segundos d'empecipiáu'l partíu contra {{sel|Ghana}}, unu de los goles más rápidos de la historia del tornéu. Anque los africanos llograron igualar el marcador, {{sel|Estaos Xuníos}} anotó'l gol de la victoria nel minutu 86', vengándose de los dos ganes sufiertes ante Ghana nos dos ediciones anteriores del tornéu. Alemanes y ghanianos vivieron un emocionante partíu que remató con un empate a dos goles, unu de los cualos dexó a [[Miroslav Klose]] convertise nel mayor goliador de la historia de los mundiales a la fecha (xunto al brasilanu [[Ronaldo]]). {{sel|Portugal}}, en tantu, quedó en cantu de la eliminación n'empatando ante Estaos Xuníos nel minutu 95' de la prórroga. Na última fecha, tolos equipos llegaron con posibilidaes de clasificar, anque a {{sel|Alemaña}} y {{sel|Estaos Xuníos}} bastába-yos un empate. Finalmente Alemaña ganó por 1-0 a los estauxunidenses con un gol de [[Thomas Müller]], y {{sel|Ghana}}, que precisaba una victoria pa pasar a la segunda ronda, terminó ganada con un gol de [[Cristiano Ronaldo]]. Sicasí la resultancia nun foi abonda y {{sel|Portugal}} tamién quedó esaniciáu. {{sel|Bélxica}} y {{sel|Arxelia}} llograron clasificar a la siguiente fase dende'l [[Grupu H de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Grupu H]]. Dambos equipos enfrentar nel primer partíu del grupu, nel cual los arxelinos caltener en ventaya mientres gran parte del alcuentru tres un penalti nel minutu 20'; sicasí, los belgues llograron la victoria en marcando dos goles nos postreros 20 minutos del partíu. N'empatando ente ellos, {{sel|Rusia}} y {{sel|Corea del Sur}} tuvieron de salir a llograr una victoria na segunda fecha pa siguir en carrera, pero {{sel|Arxelia}} venció a los asiáticos por 4:2 mientres los belgues anotaron l'únicu gol nel partíu ante los rusos. Na última fecha, {{sel|Bélxica}} aseguró'l primer llugar del grupu con un tanto ante los coreanos, mientres los arxelinos pasaron a octavos de final per primer vegada na historia n'empatando con {{sel|Rusia}}. Tres la fase de grupos, los equipos americanos demostraron una gran resultancia, lo que dexó que 8 de los 10 equipos de dichu continente clasificaren a la segunda fase del tornéu: 3 de 4 de la [[Concacaf]] y 5 de 6 de la [[Conmebol]] (namái {{sel|Hondures}} y {{sel|Ecuador}} nun llograron clasificar). Anque los escoyíos europeos tuvieron un desempeñu irregular, 6 de los sos miembros pasaron a la siguiente ronda. [[África]], en tantu, llogró un resultáu histórica al llograr 2 cupos na ronda final. Otra manera, [[Asia]] tuvo una mal resultancia, quedando tolos representantes de dichu continente fora de la segunda ronda; esto nun asocedía dende la [[Copa Mundial de Fútbol de 2006]]. === Segunda fase === [[Ficheru:Brazil vs. Chile in Mineirão 32.jpg|thumb|left|Brasil y Chile empataron nel tiempu regular, tres los cual recurrióse a una [[definición por penaltis]].]] {{AP|Octavos de final de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Cuartos de final de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|l1=Octavos de final|l2=Cuartos de final de la Copa Mundial de 2014}} Pese al ésitu de [[América del Sur|Suramérica]] na ronda de grupos, la disposición de los grupos dexó a cuatro de los cincos equipos de dichu continente na mesma llave, polo que namái unu d'ellos algamaría los pase a la semifinal. Nel primer partíu de los [[Octavos de final de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|octavos de final]], {{sel|Brasil}} enfrentar a {{sel|Chile}}. Los llocales poner en ventaya primeramente al traviés de [[David Luiz]], pero un gol d'[[Alexis Sánchez]] llogró la igualdá primero que terminara'l primer tiempu. Dambos equipos caltuviéronse pareyos hasta llegar a la prórroga. Un tiru de [[Mauricio Pinilla]] nel últimu minutu cutió'l travesal, lo cual evitó la victoria chilena y obligó la execución de tiros de penalti. Nesa instancia, {{sel|Brasil}} amosóse más precisu y algamó el pase a la siguiente ronda, anque los nervios amosaos polos xugadores mientres la tanda de penaltis motivaron a la intervención de [[Psicoloxía|psicólogos]] que los ayudar a superar la presión de ser campeones.<ref>{{Cita web |url=http://peru21.pe/deportes/copa-mundu-2014-scolari-recurre-psicologos-recuperar-brasil-2190098 |títulu=Copa del Mundu 2014: Scolari recurre a psicólogos pa recuperar a Brasil |obra=Perú21.pe |fecha=1 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=31 de xunetu de 2014 }}</ref> {{sel|Colombia}}, per otru llau, venció con floxura a {{sel|Uruguái}}, que llegó menguada tres la suspensión de [[Luis Suárez (futbolista)|Luis Suárez]]. [[James Rodríguez]] foi clave na victoria colombiana, anotando los dos goles del alcuentru; el so primer tantu foi consideráu'l meyor gol del tornéu per miles de votos al traviés de la páxina oficial de la [[FIFA]].<ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/news/y=2014/m=7/news=james-rodriguez-marca-el gol-del tornéu-2406970.html |títulu=James Rodríguez marca'l gol del tornéu |fecha=21 de xunetu de 2014 |obra=FIFA.com |fechaaccesu=31 de xunetu de 2014}}</ref> el cual más tarde sería escoyíu como ganador del [[Premiu Puskás]] al meyor gol del añu. Los ganadores de dambos alcuentros enfrentáronse darréu en [[Fortaleza (Ceará)|Fortaleza]]. {{sel|Colombia}} nun llogró caltener el ritmu de los partíos anteriores y foi superada pola seleición llocal, quien se punxeron en ventaya con goles de [[Thiago Silva]] y [[David Luiz]]. [[James Rodríguez]] descontó al traviés d'un penalti nel minutu 80. Anque {{sel|Brasil}} llogró'l pase a la semifinal, el partíu ante {{sel|Colombia}} dexar con series dificultaes: un fuerte choque dexó a [[Neymar]], la principal figura de {{sel|Brasil}}, con quebra d'una vértebra lumbar,<ref>{{Cita web |títulu=Brasil 2014: Neymar quedó mancáu y nun va xugar el restu del Mundial |url=https://www.bbc.co.uk/mundo/ultimas_noticias/2014/07/140704_ultnot_brasil2014_neymar_mancáu_wc2014_jgc.shtml |obra=BBC Mundo |fecha=4 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=14 de xunetu de 2014}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.marca.com/2014/07/05/futbol/mundial/brasil/1404511910.html |autor=García-Ochoa, Juan Ignacio |títulu=Neymar, adiós al Mundial |fecha=5 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=31 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20191229111126/https://www.marca.com/2014/07/05/futbol/mundial/brasil/1404511910.html |fechaarchivu=2019-12-29 }}</ref> mientres el capitán [[Thiago Silva]] quedó con suspensión pal siguiente partíu por acumuladura de tarxetes marielles.<ref>{{Cita web |títulu=FIFA caltuvo suspensión pa Thiago Silva |url=http://www.mediotiempo.com/futbol/mundial/noticias/2014/07/07/fifa-caltuvo-suspension-pa-thiago-silva |obra=Mediu Tiempu |fecha=7 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=14 de xunetu de 2014}}</ref> [[Ficheru:Brazil and Colombia match at the FIFA World Cup 2014-07-04 (20).jpg|thumb|[[James Rodríguez]], una de les revelaciones del Mundial, n'anotando'l gol del descuentu ante Brasil per cuartos de final.]] {{sel|Méxicu}} enfrentó a los {{sel|Países Baxos}} n'octavos de final y suañó con romper la so racha de cinco eliminaciones consecutives en dicha ronda depués de ponese en ventaya con un gol de [[Giovanni Do Santos]] nel minutu 48. Sicasí, la seleición europea llogró revertir la resultancia con un gol de [[Wesley Sneijder]] a dos minutos del fin del tiempu regular y, seis minutos dempués, l'anotación d'un penalti por [[Klaas-Jan Huntelaar]] a segundos del final del alcuentru. El penalti, aniciáu por una supuesta falta de [[Rafael Márquez]] sobre [[Arjen Robben]], foi bien polémicu; mientres mexicanos consideraron que fuera productu d'una simulación, [[Arjen Robben|Robben]] afirmó que la so cayida foi real (anque confesó qu'una anterior fuera simulada).<ref>{{Cita web |url=http://www.nacion.com/deportes/brasil-2014/Robben-reconoz-penalti-trunfu-Holanda_0_1423857653.html |títulu=Arjen Robben enciende discutiniu per xugada de penalti ante Méxicu |obra=La Nación Deportes |fecha=30 de xunu de 2014 |fechaaccesu=31 de xunetu de 2014 }}</ref> Nel otru alcuentru de la llave, {{sel|Costa Rica}} y {{sel|Grecia}} enfrentar p'algamar per primer vegada los cuartos de final d'un Mundial. [[Bryan Ruiz]] abrió'l marcador, pero {{sel|Grecia}} llogró empatar nel minutu 90'+1' con un tiru de [[Sokratis Papastathopoulos]]. El porteru costarricense [[Keylor Navas]] tuvo una destacada participación al evitar una nueva anotación de los helénicos mientres la prórroga y al tapar un tiru de [[Theofanis Gekas]] na tanda de penaltis,<ref>{{Cita web |url=https://www.marca.com/eventos/marcador/futbol/2014/mundial/octavos/cri_gre/ |títulu=La estrella de Keylor lluz más fuerte |autor=Olmedo, Álvaro |obra=Marca |fecha=29 de xunu de 2014 |fechaaccesu=1 d'agostu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20231001023458/https://www.marca.com/eventos/marcador/futbol/2014/mundial/octavos/cri_gre/ |fechaarchivu=2023-10-01 }}</ref> dexando'l pasu per primer vegada d'un país d'[[América Central]] a la ronda de los 8 meyores equipos. [[Keylor Navas|Navas]] volvió ser figura clave nel alcuentru per cuartos de final ante los {{sel|Países Baxos}}. Magar la superioridá ofensiva de los neerlandeses nel tiempu regular y la prórroga, el porteru de {{sel|Costa Rica}} llogró evitar un gol nel so arcu. Cuando la definición de penaltis paecía inminente, l'entrenador holandés [[Louis van Gaal]] realizó un sorpresivu cambéu d'arqueru, ingresando a [[Tim Krul]] en reemplazu del estable [[Jasper Cillessen]].<ref>{{Cita web |url=https://www.marca.com/eventos/marcador/futbol/2014/mundial/cuartos/hol_cri/ |títulu=Holanda atopa les 'semis' na llibreta de Van Gaal |autor=Liceras, Ángel |obra=Marca |fecha=29 de xunu de 2014 |fechaaccesu=1 d'agostu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20231207012144/https://www.marca.com/eventos/marcador/futbol/2014/mundial/cuartos/hol_cri/ |fechaarchivu=2023-12-07 }}</ref> La xugada foi efectiva pa los {{sel|Países Baxos}}, que pasaron a la semifinal n'atayando dos de los 4 tiros costarricenses. La ronda d'octavos foi testigu de dos alcuentros ente equipos europeos y africanos. {{sel|Francia}} ganó a {{sel|Nixeria}} nun difícil alcuentru, onde los africanos dieron poco espaciu a los franceses, de meyor desempeñu. Magar la so bona actuación xeneral, un error del arqueru [[Vincent Enyeama]] dexó l'anotación de [[Paul Pogba]] a diez minutos del final, ente que yá nel suplementu, un [[autogol]] de [[Joseph Yobo]] confirmó'l 2:0 final. {{sel|Alemaña}} tamién tuvo series dificultaes al enfrentar a {{sel|Arxelia}}. Anque los alemanes yeren los favoritos pa ganar l'alcuentru, los africanos sorprendieron y tuvieron un bon desempeñu na primer etapa del partíu, controlando parte importante d'ésta. Nel segundu tiempu, los alemanes llograron atacar con más fondura, pero nun enfusaron la valla del arqueru [[Raïs M'Bolhi]]. Na prórroga, el cansanciu debilitó al equipu arxelín y dexó los goles alemanes d'[[André Schürrle]] y [[Mesut Özil]]. Un gol al zarru d'[[Abdelmoumene Djabou]] anotó'l 1:2 y punxo xusticia al marcador d'un alcuentru afechu.<ref>{{Cita web |url=https://www.marca.com/eventos/marcador/futbol/2014/mundial/octavos/ale_arl/ |títulu=Alemaña sobrevive a la rebelión arxelina |autor=Campos, Tomás |obra=Marca |fecha=29 de xunu de 2014 |fechaaccesu=1 d'agostu de 2014}}</ref> Nel [[Estadiu Maracaná]], {{sel|Francia}} y {{sel|Alemaña}} atopar na ronda de cuartos de final. Anque dambos equipos tuvieron un desempeñu similar, {{sel|Alemaña}} llogró tener una pequeña ventaya que xugó al so favor: tres el gol de [[Mats Hummels]] nel minutu 12, los alemanes pudieron caltener la diferencia con un gran desempeñu del so arqueru [[Manuel Neuer]], especialmente deteniendo un tiru de [[Karim Benzema]] nos últimos intres de xuegu. {{sel|Alemaña}} llogró asina avanzar per cuartu tornéu consecutivu a les semifinales. [[Ficheru:Argentina fans at São Paulo Fan Fest.jpg|thumb|left|Decenes de miles d'hinches arxentinos llegaron a Brasil a sofitar a la so seleición.]] Na última llave de los octavos, {{Sel|Arxentina}} enfrentó a {{sel|Suiza}}. Magar el so favoritismu, {{sel|Arxentina}} nun llogró bater al arqueru suizu [[Diego Benaglio]], quien tuvo una bona participación. La defensa arxentina, en tantu, llogró neutralizar l'ataque helvéticu, especialmente nel segundu tiempu. Namái a pocos minutos de llegar a la definición dende'l puntu de penalti, un tiru d'[[Ángel Di María]] entró al arcu rival y dexó la clasificación a los cuartos de final. Nel otru alcuentru, {{sel|Bélxica}} topetó con {{sel|Estaos Xuníos}}. Magar una bultable supremacía ofensiva (38 intentos contra 14 del rival),<ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255951/match=300186497/statistics.html |títulu=Bélxica - Estaos Xuníos / Estadístiques |autor=FIFA.com |fecha=1 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=1 d'agostu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140721071118/http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255951/match=300186497/statistics.html |fechaarchivu=2014-07-21 }}</ref> {{sel|Bélxica}} nun llogró tener precisión nes sos xugaes mientres el tiempu regular, a lo que se sumó una notable actuación del arqueru [[Tim Howard]]. {{sel|Estaos Xuníos}} cuntó con poques ocasiones, pero tuvo más cerca de ganar la clasificación entós que un tiru de [[Chris Wondolowski]] esviárase llevemente del arcu a pocos segundos del final. Na prórroga, {{sel|Bélxica}} finalmente llogró atinar al traviés de [[Kevin De Bruyne]] y [[Romelu Lukaku]], y un descuentu de [[Julian Green]] dexó'l 2:1 final. Nel alcuentru per cuartos de final, l'arxentín [[Gonzalo Higuaín]] anotó ante Bélxica nel minutu 8'. Nel restu del partíu, los belgues intentaron revertir la resultancia, pero nun pudieron entamar un ataque consistente que punxera en riesgu la clasificación d'{{sel|Arxentina}} a la so primer semifinal dende [[Copa Mundial de Fútbol de 1990|1990]]. === Etapa final === {{ap|Semifinal de la Copa Mundial de Fútbol de 2014 ente Brasil y Alemaña|Semifinales de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|l1=Semifinal ente Brasil y Alemaña|l2=Semifinales de la Copa Mundial de 2014}} [[Ficheru:Brazil vs Germany, in Belo Horizonte 12.jpg|miniaturadeimagen|derecha|El capitán brasilanu [[David Luiz]] (al centru) condució una defensa que foi incapaz de torgar a los alemanes marcar cuatro goles en seis minutos.]] A semifinales del tornéu llegaron cuatro de los equipos más esitosos de la historia del tornéu: el llocal {{sel|Brasil}}, {{sel|Alemaña}}, {{sel|Arxentina}} y los {{sel|Países Baxos}}. Los trés primeros equipos yá ganaren el troféu mundial en más d'una oportunidá y Países Baxos algamara la final en tres ocasiones. [[Ficheru:Brazil vs Germany, in Belo Horizonte 11.jpg|thumb|left|[[Miroslav Klose]] anotó'l so 16ᵘ gol na Copa Mundial, superando a [[Ronaldo]] como'l mayor goliador de los mundiales.]] El primer alcuentru, realizáu nel [[Estadiu Mineirão]] de [[Belo Horizonte]], enfrentó a los llocales con {{sel|Alemaña}}. {{sel|Brasil}}, que llegó al tornéu como unu de los favoritos, enfrentaba serios problemes nel so nivel de xuegu, mientres los xugadores sentíen el pesu de la llocalía y una obligación d'otorgar el primer troféu ganáu en casa (tres el fracasu del [[Maracanazo]] de [[Copa Mundial de Fútbol de 1950|1950]]). La mancadura de [[Neymar]] y la suspensión de [[Thiago Silva]] amontaron los problemes de la ''[[Seleición de fútbol de Brasil|Verdeamarela]]'', que se reflexaron nun paupérrimo desempeño ante los alemanes, qu'esnudaron tolos errores defensivos de {{sel|Brasil}}. [[Thomas Müller]] abrió'l marcador a los 11', pero a los pocos minutos la carga alemana sería capaz d'ampliar el marcador, aprovechando los vacíos que dexó la defensa. A los 23', [[Miroslav Klose]] anotó'l segundu gol, que lo dexó con 16 tantos como goliador históricu de los mundiales hasta esi momentu, superando al brasilanu [[Ronaldo]], quien s'atopaba nel mesmu recintu. [[Toni Kroos]] anotaría un doblete a los minutos 24' y 26', siendo este'l doblete más rápidu realizáu na historia de la [[Copa Mundial de Fútbol|Copa Mundial]]. Darréu, un gol de [[Sami Khedira]] amplía la cuenta pa los europeos a los 29'. Antes de la primera media hora, {{sel|Brasil}} yera ganada por 5:0, lo que xeneró aiciones de refugo y murnia per parte de l'audiencia llocal. Nel segundu tiempu, {{sel|Alemaña}} amenorgó la presión sobre'l so oponente, pero [[André Schürrle]] nun quixo quedar embaxo del marcador y anotó dos goles a los minutos 69' y 79'. [[Oscar (futbolista brasilanu)|Oscar]], en tantu, llogró evitar una humildación mayor para {{sel|Brasil}} y anotó'l gol del honor nel últimu minutu del tiempu regular. La derrota por 1:7 de {{sel|Brasil}} y la so consecuente eliminación del tornéu xeneró una fola d'indignación nel país, pos foi la mayor derrota na historia de dicha seleición (difícilmente igualada con un 0:6 encaxáu en [[1920]]). Dellos disturbios fueron rexistraos nel país y el direutor téunicu [[Luiz Felipe Scolari]] presentó de momentu la so dimisión al cargu. [[Ficheru:2014 FIFIA World Cup, Semi final, NED-ARG(2).jpg|thumb|Países Baxos abandona la cancha tres la so eliminación en semifinales ante Arxentina.]] Na otra semifinal, {{sel|Países Baxos}} midir con {{sel|Arxentina}} coles mires d'algamar finalmente la so primer copa mundial. {{sel|Arxentina}}, en tantu, quería aprovechar la oportunidá de llegar per primer vegada a una final tres 24 años d'ausencia en dicha instancia. El partíu foi bien duru, ensin que nenguna de les delantreres pudiera romper la igualdá. La defensa arxentina, liderada por [[Javier Mascherano]], llogró detener los intentos de los neerlandeses, principalmente d'[[Arjen Robben]] y [[Robin van Persie]], mientres [[Gonzalo Higuaín]] y [[Lionel Messi]] fueron igualmente anulaos. El porteru arxentín [[Sergio Germán Romero|Sergio Romero]] tuvo una actuación destacada, especialmente mientres la ronda de tiros dende'l puntu de penalti: en dicha oportunidá llogró estenar los tiros de [[Ron Vlaar]] y [[Wesley Sneijder]]. Los tiros anotaos por [[Arjen Robben|Robben]] y [[Dirk Kuyt]] nun fueron abondos pa compensar les anotaciones de [[Lionel Messi]], [[Ezequiel Garay]], [[Sergio Agüero]] y [[Maxi Rodríguez]]. Con anotación perfecta, {{sel|Arxentina}} llogró pasar a la final del tornéu. Na definición del 3ᵘ puestu, {{sel|Brasil}} intentó llimpiar la so honra tres la aplastante derrota en semifinales. Sicasí, {{sel|Países Baxos}} nun tuvo misericordia y, a los 3', [[Robin van Persie|Van Persie]] anotó la primer cifra a favor de la ''[[Seleición de fútbol de los Países Baxos|Oranje]]''. [[Daley Blind]] y [[Georginio Wijnaldum]] anotaron los otros dos goles que dexaron a los anfitriones nel cuartu llugar, ensin poder recuperase de la humildación vivida nel [[Estadiu Mineirão|Mineirão]]. {{sel|Países Baxos}}, en tantu, algamó'l 3ᵘ llugar y, col ingresu nel minutu 93' del tercer arqueru [[Michel Vorm]], convertir nel primer país n'utilizar el so planilla completa de 23 xugadores na historia de los mundiales. === Final === [[Ficheru:Shakira brown copa abr.jpg|thumb|[[Shakira]] y [[Carlinhos Brown]] nel show de clausura de la Copa Mundial de Fútbol de 2014.]] [[Ficheru:Germany and Argentina face off in the final of the World Cup 2014 -2014-07-13 (36).jpg|thumb|[[Manuel Neuer]] estenando un balón, antes de topetar contra [[Gonzalo Higuaín]].<ref>{{Cita web |url=http://www.americatv.com.pe/deportes/brasil-2014/argentina-reclamen-choque-ente-neuer-higuain-esto-yera-penalti-n145106 |autor=AméricaTV |títulu=N'Arxentina reclamen por choque ente Neuer y Higuaín: "Esto yera penalti" |fecha=13 de xunetu de 2014}}</ref> Una de les xugaes más polémiques del partíu.]] {{AP|Final de la Copa Mundial de Fútbol de 2014}} El [[13 de xunetu]] de [[2014]] realizóse la final de la Copa Mundial nel [[Estadiu Maracaná]] de [[Rio de Janeiro]], enfrentando a {{sel|Alemaña}} y {{sel|Arxentina}}, ante 74.738 espectadores. Antes del alcuentru deportivu, entamóse un eventu musical qu'empecipió con un grupu de muyeres vistíes de mariellu baillando al ritmu de la [[Samba (música)|samba]] y dos nuevos vistíos colos colores de los equipos finalistes entraron en contautu col balón [[Adidas Brazuca Final Rio|Brazuca Final Rio]]. La cantante colombiana [[Shakira]] interpretó la tema ''[[La La La (cantar de Shakira)|La la la]]'' xunto al brasilanu [[Carlinhos Brown]]. Siguiéronlu depués [[Carlos Santana]], el raperu [[Wyclef Jean]] y [[Alexandre Pires]] pa cantar ''Dar um jeito (We will find a way)'', l'himnu oficial del tornéu. Pa rematar la ceremonia, la compositora y cantante [[Ivete Sangalo]], entró al escenariu xunto a [[Fuleco]], la mascota del tornéu, pa llevar a cabu un popurrí de cantares típicos del so país. [[Ficheru:Germany and Argentina face off in the final of the World Cup 2014 -2014-07-13 (5).jpg|thumb|left|Vista del [[Estadiu Maracaná]] na final de la Copa Mundial.]] {{sel|Arxentina}} y {{sel|Alemaña}} habíense enfretado primeramente en dos finales: [[Copa Mundial de Fútbol de 1986|Méxicu 1986]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 1990|Italia 1990]], con una victoria pa cada equipu. El partíu empezó abondo pareyu, con llegaes de dambos equipos. [[Gonzalo Higuaín]] desperdició un tiru tando solu frente al arqueru [[Manuel Neuer]] a los 21', marcando'l dominiu albiceleste mientres la primer etapa del partíu. [[Gonzalo Higuaín|Higuaín]] llograría anotar minutos dempués, pero l'árbitru italianu [[Nicola Rizzoli]] anuló correutamente'l tantu por [[Offside|posición d'adelantu]]. [[Christoph Kramer]], tres un choque con [[Ezequiel Garay]], tuvo de ser reemplazáu por [[André Schürrle]] que llogró ameyorar l'orde del cuadru alemán. El cambéu dexó una llegada más fonda del equipu xermanu, que llogró dos talos tiros de [[André Schürrle|Schürrle]], [[Toni Kroos]] y [[Benedikt Höwedes]], que sicasí nun llograron convertise en goles gracies al arqueru [[Sergio Germán Romero|Sergio Romero]] o'l palu. Nel segundu tiempu, {{sel|Arxentina}} movió les sos pieces cola entrada de [[Sergio Agüero]] en reemplazu d'[[Ezequiel Lavezzi]] y llogró tener mayor presencia nel ataque. Dambos equipos siguieron intentando anotar constantemente hasta'l fin del partíu. [[Toni Kroos]], [[André Schürrle]] y [[Mario Götze]] intentaron anotar ensin ésitu, mientres [[Lionel Messi]] llogró dellos rellumos de bon xuegu, pero tampoco foi abondu pa romper l'esquema defensivu del equipu rival. Tres el fin del tiempu regular, el partíu empecipió la prórroga. [[Rodrigo Palaciu]], nos primeros minutos de la prórroga, perdió una escelente oportunidá. Tres esi tiru, {{sel|Alemaña}} empezó a ganar más posesión del balón, mientres {{sel|Arxentina}} reculó. Cuando yá paecía inminente recurrir a los tiros dende'l puntu de penalti pa definir al campeón, [[Mario Götze]] recibió un pase d'[[André Schürrle]] y definió con gran precisión, marcando a los 113' el gol de la victoria alemana. Pocos minutos dempués, l'árbitru [[Nicola Rizzoli|Rizzoli]] decretó'l fin del alcuentru que coronó a {{sel|Alemaña}} como campeón per cuarta vegada, siendo amás el primer campeón européu en territoriu americanu na historia del tornéu mundial. Al rematar el partíu, realizóse la ceremonia d'entrega de premios de dambos equipos. La [[FIFA]], conxuntamente, apurrió los premios individuales a los meyores xugadores el tornéu: l'alemán [[Manuel Neuer]] recibió'l [[Premios de la Copa Mundial de Fútbol#Guante d'Oru|Guante d'Oru]] como'l meyor arqueru del certame, mientres l'arxentín [[Premios de la Copa Mundial de Fútbol#Lionel Messi|Lionel Messi]] recibió'l [[Balón d'Oru]] como'l meyor xugador de tol certame. <gallery> Germany and Argentina face off in the final of the World Cup 2014 -2014-07-13 (12).jpg|[[Benedikt Höwedes]] cabecia un centru con direición escontra l'arcu arxentín Goldegotze.jpg|[[Mario Götze]] tira al arcu arxentín... Götze kicks the match winning goal.jpg|...la pelota entra y da-y la ventaya a Alemaña. Agencia-brasil-novas-jogo20140714 0010.jpg|L'equipu alemán celebra tres el pitíu final. Agencia-brasil-novas-jogo20140714 0009.jpg|L'equipu arxentín retirar tres la derrota. Germany and Argentina face off in the final of the World Cup 2014 -2014-07-13 (11).jpg|Alemaña llevanta la Copa Mundial per cuarta vegada na so historia. </gallery> == Fase de grupos == {{AP|Calendariu de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|l1=Calendariu de la Copa Mundial de Fútbol de 2014}} La programación de los partíos foi anunciada na sede central de la [[FIFA]] en [[Zúrich]] ([[Suiza]]) el [[20 d'ochobre]] de [[2011]].<ref>{{Cita web |url=http://www.fifa.com/worldcup/news/newsid=1529755/index.html |títulu=Match schedule for 2014 FIFA World Cup™ unveiled |fecha=20 d'ochobre de 2011 |editorial=fifa.com |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140320115717/http://www.fifa.com/worldcup/news/newsid=1529755/index.html |fechaarchivu=2014-03-20 }}</ref> El [[27 de setiembre]] de [[2012]], el Comité Executivu de la [[FIFA]] anunció la hora d'entamu de los partíos, incluyendo'l partíu inaugural en [[São Paulo]] el [[12 de xunu]] a les 17:00 hora llocal. Los partíos correspondientes a la fase de grupu van empezar a les 13:00, 16:00, 17:00, 18:00 y 19:00, con un solu partíu que se va xugar dende les 22:00. Los partíos d'[[eliminación direuta]] van empezar a les 13:00 y 17:00, les semifinales a les 17:00 y la final a les 16:00.<ref>{{Cita web |url=http://www.fifa.com/worldcup/news/newsid=1709606/index.html |títulu=FIFA Executive Committee approves kick-off times for Brazil 2014 |fecha=27 de setiembre de 2012 |editorial=fifa.com |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140708194330/http://www.fifa.com/worldcup/news/newsid=1709606/index.html |fechaarchivu=2014-07-08 }}</ref> * '''Nota:''' Les hores indicaes correspuenden al fusu horariu llocal de cada ciudá sede: [[Manaus]] y [[Cuiabá]] ([[UTC-4]]), restu de sedes ([[UTC-3]]). El marcador ente paréntesis correspuende al marcador parcial dau al términu del primer tiempu. === Grupu A === [[Ficheru:Brazil and Croatia match at the FIFA World Cup 2014-06-12 (05).jpg|thumb|Hinches croates celebren el gol en propia puerta de [[Marcelo Vieira|Marcelo]], el primer gol del mundial.]] <br /> {| cellpadding="3" cellspacing="0" style="background-color: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%; margin: 36px auto; text-align: center;" width="40%" |- bgcolor="#006699" style="color: white;" ! width="44%" | Equipu ! ! width="7%" | {{abreviatura|Pts|Puntos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PX|Partios xugaos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PG|Partios ganaos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PE|Partios empataos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PP|Partios perdíos}} ! width="7%" | {{abreviatura|GF|Goles a favor}} ! width="7%" | {{abreviatura|GE|Goles a la escontra}} ! width="7%" | {{abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} |- bgcolor="#d0e7ff" | align="left" | '''{{selb|BRA}} || '''7 || 3 || 2 || 1 || 0 || 7 || 2 || 5 |- bgcolor="#d0e7ff" | align="left" | '''{{selb|MEX}} || '''7 || 3 || 2 || 1 || 0 || 4 || 1 || 3 |- | align="left" | {{selb|CRO}} || '''3 || 3 || 1 || 0 || 2 || 6 || 6 || 0 |- | align="left" | {{selb|CMR}} || '''0 || 3 || 0 || 0 || 3 || 1 || 9 || -8 |} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Brasil |paísllocal = Brasil |resultáu = 3:1''' (1:1) |visita = Croacia |paísvisita = Croacia |fecha = 12 de xunu de 2014, 17:00 |estadiu = [[Arena de São Paulo]] |ciudá = [[São Paulo]] |asistencia = 62 103 |refe = {{bandera|JAP}} [[Yuichi Nishimura]] |golesllocal = [[Neymar]] {{gol|29}} {{gol|71|{{abreviatura|pen|Gol de penalti}}}}<br>[[Oscar (futbolista brasilanu)|Oscar]] {{gol|90'+1}} |golesvisita = [[Marcelo Vieira|Marcelo]] {{gol|11|{{abreviatura|gpp|Gol en propia puerta}}}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186456/report.html |sucesu=Primer vegada na historia de los Mundiales que'l primer gol del campeonatu ye un [[autogol]].}} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Méxicu |paísllocal = Méxicu |resultáu = 1:0''' (0:0) |visita = Camerún |paísvisita = Camerún |fecha = 13 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu das Dunes]] |ciudá = [[Natal (Rio Grande do Norte)|Natal]] |asistencia = 39 216 |refe = {{bandera|COL}} [[Wilmar Roldán]] |golesllocal = [[Oribe Peralta|Peralta]] {{gol|61}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186492/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Brasil |paísllocal = Brasil |resultáu = 0:0 |visita = Méxicu |paísvisita = Méxicu |fecha = 17 de xunu de 2014, 16:00 |estadiu = [[Estadiu Aderaldo Plácido Castelo|Estadiu Castelão]] |ciudá = [[Fortaleza (Ceará)|Fortaleza]] |asistencia = 60 342 |refe = {{bandera|TUR}} [[Cüneyt Çakir]] |golesllocal = |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186509/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Camerún |paísllocal = Camerún |resultáu = 0:4''' (0:1) |visita = Croacia |paísvisita = Croacia |fecha = 18 de xunu de 2014, 15:00 |estadiu = [[Arena da Amazônia]] |ciudá = [[Manaus]] |asistencia = 39 982 |refe = {{bandera|POR}} [[Pedro Proença]] |golesllocal = |golesvisita = [[Ivica Olic|Olic]] {{gol|11}}<br>[[Ivan Perišić|Perišić]] {{gol|48}}<br>[[Mario Mandžukic|Mandžukic]] {{gol|61}} {{gol|73}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186453/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |paísllocal = Camerún |llocal = Camerún |resultáu = 1:4''' (1:2) |visita = Brasil |paísvisita = Brasil |fecha = 23 de xunu de 2014, 17:00 |estadiu = [[Estadiu Mané Garrincha|Estadiu Nacional]] |ciudá = [[Brasilia]] |asistencia = 69 112 |refe = {{bandera|SWE}} [[Jonas Eriksson]] |golesllocal = [[Joel Matip|Matip]] {{gol|26}} |golesvisita = [[Neymar]] {{gol|17}} {{gol|35}}<br>[[Fred (futbolista)|Fred]] {{gol|49}}<br>[[Fernandinho]] {{gol|85}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186472/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Croacia |paísllocal = Croacia |resultáu = 1:3''' (0:0) |visita = Méxicu |paísvisita = Méxicu |fecha = 23 de xunu de 2014, 17:00 |estadiu = [[Arena Pernambuco]] |ciudá = [[Recife]] |asistencia = 41 212 |refe = {{bandera|UZB}} [[Ravshan Irmatov]] |golesllocal = [[Ivan Perišić|Perišić]] {{gol|87}} |golesvisita = [[Rafael Márquez|Márquez]] {{gol|72}}<br>[[Andrés Guardado|Guardado]] {{gol|75}}<br>[[Javier Hernández Balcázar|Hernández]] {{gol|82}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186452/report.html }} === Grupu B === [[Ficheru:Netherlands vs. Chile 23 June 2014.JPG|thumb|Alcuentru ente {{sel|Países Baxos}} y {{sel|Chile}}, que definiría los primer llugar del grupu; remató con victoria de 2-0 a favor de los ''neerlandeses''.]] <br /> {| cellpadding="3" cellspacing="0" style="background-color: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%; margin: 36px auto; text-align: center;" width="40%" |- bgcolor="#006699" style="color: white;" ! width="44%" | Equipu ! width="7%" | {{abreviatura|Pts|Puntos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PX|Partios xugaos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PG|Partios ganaos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PE|Partios empataos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PP|Partios perdíos}} ! width="7%" | {{abreviatura|GF|Goles a favor}} ! width="7%" | {{abreviatura|GE|Goles a la escontra}} ! width="7%" | {{abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} |- bgcolor="#d0e7ff" | align="left" | '''{{selb|NED}} || '''9 || 3 || 3 || 0 || 0 || 10 || 3 || 7 |- bgcolor="#d0e7ff" | align="left" | '''{{selb|CHI}} || '''6 || 3 || 2 || 0 || 1 || 5 || 3 || 2 |- | align="left" | {{selb|ESP}} || '''3 || 3 || 1 || 0 || 2 || 4 || 7 || -3 |- | align="left" | {{selb|AUS}} || '''0 || 3 || 0 || 0 || 3 || 3 || 9 || -6 |} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = España |paísllocal = España |resultáu = 1:5''' (1:1) |visita = Países Baxos |paísvisita = Países Baxos |fecha = 13 de xunu de 2014, 16:00 |estadiu = [[Estadiu Fonte Nova|Arena Fonte Nova]] |ciudá = [[Salvador de Bahia|Salvador]] |asistencia = 48 173 |refe = {{bandera|ITA}} [[Nicola Rizzoli]] |golesllocal = [[Xabi Alonso|Alonso]] {{gol|27|{{abreviatura|pen|Gol de penalti}}}} |golesvisita = [[Robin van Persie|Van Persie]] {{gol|44}} {{gol|72}} <br> [[Arjen Robben|Robben]] {{gol|53}} {{gol|80}}<br> [[Stefan de Vrij|De Vrij]] {{gol|64}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186510/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Chile |paísllocal = Chile |resultáu = 3:1''' (2:1) |visita = Australia |paísvisita = Australia |fecha = 13 de xunu de 2014, 18:00 |estadiu = [[Arena Pantanal]] |ciudá = [[Cuiabá]] |asistencia = 40 275 |refe = {{bandera|CIV}} [[Noumandiez Doue]] |golesllocal = [[Alexis Sánchez|A. Sánchez]] {{gol|12}}<br>[[Jorge Valdivia|Valdivia]] {{gol|14}}<br>[[Jean Beausejour|Beausejour]] {{gol|90+2}} |golesvisita = [[Tim Cahill|Cahill]] {{gol|35}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186473/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Australia |paísllocal = Australia |resultáu = 2:3''' (1:1) |visita = Países Baxos |paísvisita = Países Baxos |fecha = 18 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu Beira-Rio]] |ciudá = [[Porto Alegre]] |asistencia = 42 877 |refe = {{bandera|ALG}} [[Djamel Haimoudi]] |golesllocal = [[Tim Cahill|Cahill]] {{gol|21}}<br>[[Mile Jedinak|Jedinak]] {{gol|54|{{abreviatura|pen|Gol de penalti}}}} |golesvisita = [[Arjen Robben|Robben]] {{gol|20}}<br>[[Robin van Persie|van Persie]] {{gol|58}}<br>[[Memphis Depay|Depay]] {{gol|68}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186478/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = España |paísllocal = España |resultáu = 0:2''' (0:2) |visita = Chile |paísvisita = Chile |fecha = 18 de xunu de 2014, 16:00 |estadiu = [[Estadiu Maracaná]] |ciudá = [[Rio de Janeiro]] |asistencia = 74 101 |refe = {{bandera|USA}} [[Mark Geiger]] |golesllocal = |golesvisita = [[Eduardo Vargas|Vargas]] {{gol|20}}<br>[[Charles Aránguiz|Aránguiz]] {{gol|43}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186498/report.html |sucesu = }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Australia |paísllocal = Australia |resultáu = 0:3''' (0:1) |visita = España |paísvisita = España |fecha = 23 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu Joaquim Américo Guimarãye|Arena da Baixada]] |ciudá = [[Curitiba]] |asistencia = 39 375 |refe = {{bandera|BHR}} [[Nawaf Shukralla]] |golesllocal = |golesvisita = [[David Villa|Villa]] {{gol|36}}<br>[[Fernando Torres|Torres]] {{gol|69}}<br>[[Juan Mata|Mata]] {{gol|82}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186467/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Países Baxos |paísllocal = Países Baxos |resultáu = 2:0''' (0:0) |visita = Chile |paísvisita = Chile |fecha = 23 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Arena de São Paulo]] |ciudá = [[São Paulo]] |asistencia = 62 996 |refe = {{bandera|GAM}} [[Bakary Gassama]] |golesllocal = [[Leroy Fer|Fer]] {{gol|77}}<br>[[Memphis Depay|Depay]] {{gol|90'+1}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186470/report.html }} === Grupu C === [[Ficheru:Colombia and Ivory Coast match at the FIFA World Cup 2014-06-19 (33).jpg|thumb|Partíu de la segunda xornada del grupu, ente Colombia y Costa de Marfil, qu'acabaría en 2-1 a favor de los primeres.]] <br /> {| cellpadding="3" cellspacing="0" style="background-color: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%; margin: 36px auto; text-align: center;" width="40%" |- bgcolor="#006699" style="color: white;" ! width="44%" | Equipu ! width="7%" | {{abreviatura|Pts|Puntos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PX|Partios xugaos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PG|Partios ganaos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PE|Partios empataos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PP|Partios perdíos}} ! width="7%" | {{abreviatura|GF|Goles a favor}} ! width="7%" | {{abreviatura|GE|Goles a la escontra}} ! width="7%" | {{abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} |- bgcolor="#d0e7ff" | align="left" | '''{{selb|COL}} || '''9 || 3 || 3 || 0 || 0 || 9 || 2 || 7 |- bgcolor="#d0e7ff" | align="left" | '''{{selb|GRE}} || '''4 || 3 || 1 || 1 || 1 || 2 || 4 || -2 |- | align="left" | {{selb|CIV}} || '''3 || 3 || 1 || 0 || 2 || 4 || 5 || -1 |- | align="left" | {{selb|JPN}} || '''1 || 3 || 0 || 1 || 2 || 2 || 6 || -4 |} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Colombia |paísllocal = Colombia |resultáu = 3:0''' (1:0) |visita = Grecia |paísvisita = Grecia |fecha = 14 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu Mineirão]] |ciudá = [[Belo Horizonte]] |asistencia = 57 174 |refe = {{bandera|USA}} [[Mark Geiger]] |golesllocal = [[Pablo Armeru|Armeru]] {{gol|5}}<br>[[Teófilo Gutiérrez|Gutiérrez]] {{gol|58}}<br>[[James Rodríguez|Rodríguez]] {{gol|90'+3}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186471/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Costa de Marfil |paísllocal = Costa de Marfil |resultáu = 2:1''' (0:1) |visita = Xapón |paísvisita = Xapón |fecha = 14 de xunu de 2014, 22:00 |estadiu = [[Arena Pernambuco]] |ciudá = [[Recife]] |asistencia = 40 267 |refe = {{bandera|CHI}} [[Enrique Osses]] |golesllocal = [[Wilfried Bony|Bony]] {{gol|64}}<br>[[Gervinho]] {{gol|66}} |golesvisita = [[Keisuke Honda|Honda]] {{gol|16}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186507/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Colombia |paísllocal = Colombia |resultáu = 2:1''' (0:0) |visita = Costa de Marfil |paísvisita = Costa de Marfil |fecha = 19 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu Mané Garrincha|Estadiu Nacional]] |ciudá = [[Brasilia]] |asistencia = 68 748 |refe = {{bandera|ENG}} [[Howard Webb]] |golesllocal = [[James Rodríguez|Rodríguez]] {{gol|64}}<br>[[Juan Fernando Quintero|Quintero]] {{gol|70}} |golesvisita = [[Gervinho]] {{gol|73}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186468/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Xapón |paísllocal = Xapón |resultáu = 0:0 |visita = Grecia |paísvisita = Grecia |fecha = 19 de xunu de 2014, 19:00 |estadiu = [[Estadiu das Dunes]] |ciudá = [[Natal (Rio Grande do Norte)|Natal]] |asistencia = 39 485 |refe = {{bandera|SLV}} [[Joel Aguilar]] |golesllocal = |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186454/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Xapón |paísllocal = Xapón |resultáu = 1:4''' (1:1) |visita = Colombia |paísvisita = Colombia |fecha = 24 de xunu de 2014, 16:00 |estadiu = [[Arena Pantanal]] |ciudá = [[Cuiabá]] |asistencia = 40 340 |refe = {{bandera|POR}} [[Pedro Proença]] |golesllocal = [[Shinji Okazaki|Okazaki]] {{gol|45+2}} |golesvisita = [[Juan Cuadrado|Cuadrado]] {{gol|17|{{abreviatura|pen|Gol de penalti}}}}<br>[[Jackson Martínez|Martínez]] {{gol|55}} {{gol|82}}<br>[[James Rodríguez|Rodríguez]] {{gol|90}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186457/report.html |sucesu=Con 43 años y 3 díes, [[Faryd Mondragón]] convertir nel xugador más llonxevu n'apostar un partíu na historia de los Mundiales.<br/>Amás, ye'l xugador que tien el mayor periodu ente dos mundiales, yá que el so postreru partíu foi na [[Copa Mundial de Fútbol de 1998]].}} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Grecia |paísllocal = Grecia |resultáu = 2:1''' (1:0) |visita = Costa de Marfil |paísvisita = Costa de Marfil |fecha = 24 de xunu de 2014, 17:00 |estadiu = [[Estadiu Aderaldo Plácido Castelo|Estadiu Castelão]] |ciudá = [[Fortaleza (Ceará)|Fortaleza]] |asistencia = 59 095 |refe = {{bandera|ECU}} [[Carlos Vera (árbitru de fútbol)|Carlos Vera]] |golesllocal = [[Andreas Samaris|Samaris]] {{gol|42}}<br>[[Georgios Samaras|Samaras]] {{gol|90+1|{{abreviatura|pen|Gol de penalti}}}} |golesvisita = [[Wilfried Bony|Bony]] {{gol|74}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186455/report.html |sucesu=Primer clasificación de {{sel|Grecia}} a una segunda fase d'un Mundial.}} === Grupu D === {{AP|Grupu D de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|l1=Grupu D de la Copa Mundial de Fútbol de 2014}} [[Ficheru:Italy and Uruguay match at the FIFA World Cup 2014-06-24 . Photo by Jimmy Baikovicius (14317972478).jpg|thumb|[[Diego Godín]] celebra'l so gol col cual {{sel|Uruguái}} gana a {{sel|Italia}} y apuerta a los octavos de final.]] <br /> {| cellpadding="3" cellspacing="0" style="background-color: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%; margin: 36px auto; text-align: center;" width="40%" |- bgcolor="#006699" style="color: white;" ! width="44%" | Equipu ! width="7%" | {{abreviatura|Pts|Puntos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PX|Partios xugaos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PG|Partios ganaos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PE|Partios empataos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PP|Partios perdíos}} ! width="7%" | {{abreviatura|GF|Goles a favor}} ! width="7%" | {{abreviatura|GE|Goles a la escontra}} ! width="7%" | {{abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} |- bgcolor="#d0e7ff" | align="left" | '''{{selb|CRC}} || '''7 || 3 || 2 || 1 || 0 || 4 || 1 || 3 |-bgcolor="#d0e7ff" | align="left" | '''{{selb|ITA}}|| '''6|| 3 || 2 || 0 || 1 || 4 || 4 || 0 |- | align="left" | {{selb|URU}} || '''3 || 3 || 1 || 0 || 2 || 2 || 3 || -1 |- | align="left" | {{selb|ENG}} || '''1 || 3 || 0 || 1 || 2 || 2 || 4 || -2 |} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Uruguái |paísllocal = Uruguái |resultáu = 1:3''' (1:0) |visita = Costa Rica |paísvisita = Costa Rica |fecha = 14 de xunu de 2014, 16:00 |estadiu = [[Estadiu Aderaldo Plácido Castelo|Estadiu Castelão]] |ciudá = [[Fortaleza (Ceará)|Fortaleza]] |asistencia = 58 679 |refe = {{bandera|GER}} [[Felix Brych]] |golesllocal = [[Edinson Cavani|Cavani]] {{gol|24|{{abreviatura|pen|Gol de penalti}}}} |golesvisita = [[Joel Campbell|Campbell]] {{gol|54}}<br>[[Óscar Duarte|Duarte]] {{gol|57}}<br>[[Marcos Ureña|Ureña]] {{gol|84}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186489/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Inglaterra |paísllocal = Inglaterra |resultáu = 1:2''' (1:1) |visita = Italia |paísvisita = Italia |fecha = 14 de xunu de 2014, 18:00 |estadiu = [[Arena da Amazônia]] |ciudá = [[Manaus]] |asistencia = 39 800 |refe = {{bandera|NED}} [[Björn Kuipers]] |golesllocal = [[Daniel Sturridge|Sturridge]] {{gol|37}} |golesvisita = [[Claudio Marchisio|Marchisio]] {{gol|35}}<br>[[Mario Balotelli|Balotelli]] {{gol|50}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186513/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Uruguái |paísllocal = Uruguái |resultáu = 2:1''' (1:0) |visita = Inglaterra |paísvisita = Inglaterra |fecha = 19 de xunu de 2014, 16:00 |estadiu = [[Arena de São Paulo]] |ciudá = [[São Paulo]] |asistencia = 62 575 |refe = {{bandera|ESP}} [[Carlos Velasco Carballo|Carlos Velasco]] |golesllocal = [[Luis Alberto Suárez|Suárez]] {{gol|38||85}} |golesvisita = [[Wayne Rooney|Rooney]] {{gol|75}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186486/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Italia |paísllocal = Italia |resultáu = 1:0 ''' (0:0) |visita = Costa Rica |paísvisita = Costa Rica |fecha = 20 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Arena Pernambuco]] |ciudá = [[Recife]] |asistencia = 40 285 |refe = {{bandera|CHI}} [[Enrique Osses]] |golesllocal = |golesvisita = [[Bryan Ruiz|Ruiz]] {{gol|44}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186500/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Italia |paísllocal = Italia |resultáu = 1:0''' (0:0) |visita = Uruguái |paísvisita = Uruguái |fecha = 24 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu das Dunes]] |ciudá = [[Natal (Rio Grande do Norte)|Natal]] |asistencia = 39 706 |refe = {{bandera|MEX}} [[Marco Antonio Rodríguez|Marco Rodríguez]] |golesllocal = |golesvisita = [[Diego Godín|Godín]] {{gol|82}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186465/report.html |sucesu = Vease «[[#La sanción a Luis Suárez|La sanción a Luis Suárez]]» para más detalles. }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Costa Rica |paísllocal = Costa Rica |resultáu = 0:0 |visita = Inglaterra |paísvisita = Inglaterra |fecha = 24 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu Mineirão]] |ciudá = [[Belo Horizonte]] |asistencia = 57 823 |refe = {{bandera|ALG}} [[Djamel Haimoudi]] |golesllocal = |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186484/report.html }} === Grupu E === [[Ficheru:Switzerland and Ecuador match at the FIFA World Cup 2014-06-15 DSC06437 (14429365494).jpg|thumb|Atopo ente les seleiciones de Suiza y Ecuador —nel [[Estadiu Nacional de Brasilia]]— que remató con victoria de 2-1 pal conxuntu centroeuropéu.]] <br /> {| cellpadding="3" cellspacing="0" style="background-color: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%; margin: 36px auto; text-align: center;" width="40%" |- bgcolor="#006699" style="color: white;" ! width="44%" | Equipu ! width="7%" | {{abreviatura|Pts|Puntos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PX|Partios xugaos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PG|Partios ganaos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PE|Partios empataos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PP|Partios perdíos}} ! width="7%" | {{abreviatura|GF|Goles a favor}} ! width="7%" | {{abreviatura|GE|Goles a la escontra}} ! width="7%" | {{abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} |- bgcolor="#d0e7ff" | align="left" | '''{{selb|FRA}} || '''7 || 3 || 2 || 1 || 0 || 8 || 2 || 6 |- bgcolor="#d0e7ff" | align="left" | '''{{selb|SUI}} || '''6 || 3 || 2 || 0 || 1 || 7 || 6 || 1 |- | align="left" | {{selb|ECU}} || '''4 || 3 || 1 || 1 || 1 || 3 || 3 || 0 |- | align="left" | {{selb|HON}} || '''0 || 3 || 0 || 0 || 3 || 1 || 8 || -7 |} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Suiza |paísllocal = Suiza |resultáu = 2:1''' (0:1) |visita = Ecuador |paísvisita = Ecuador |fecha = 15 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu Mané Garrincha|Estadiu Nacional]] |ciudá = [[Brasilia]] |asistencia = 68 351 |refe = {{bandera|UZB}} [[Ravshan Irmatov]] |golesllocal = [[Admir Mehmedi|Mehmedi]] {{gol|47}}<br>[[Haris Seferović|Seferović]] {{gol|90+3}} |golesvisita = [[Enner Valencia|Y. Valencia]] {{gol|22}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186494/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Francia |paísllocal = Francia |resultáu = 3:0''' (1:0) |visita = Hondures |paísvisita = Hondures |fecha = 15 de xunu de 2014, 16:00 |estadiu = [[Estadiu Beira-Rio]] |ciudá = [[Porto Alegre]] |asistencia = 43 012 |refe = {{bandera|BRA}} [[Sandro Ricci]] |golesllocal = [[Karim Benzema|Benzema]] {{gol|45|{{abreviatura|pen|Gol de penalti}}}} {{gol|72}}<br>[[Noel Valladares|Valladares]] {{gol|48|{{abreviatura|gpp|Gol en propia puerta}}}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186496/report.html |sucesu=Ye la primer vegada que s'utiliza'l [[Sistema de detección automática de goles]] pa validar un tanto na historia de los Mundiales.}} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Suiza |paísllocal = Suiza |resultáu = 2:5''' (0:3) |visita = Francia |paísvisita = Francia |fecha = 20 de xunu de 2014, 16:00 |estadiu = [[Estadiu Fonte Nova|Arena Fonte Nova]] |ciudá = [[Salvador de Bahia|Salvador]] |asistencia = 51 003 |refe = {{bandera|NED}} [[Björn Kuipers]] |golesllocal = [[Blerim Džemaili|Džemaili]] {{gol|81}}<br>[[Granit Xhaka|Xhaka]] {{gol|87}} |golesvisita = [[Olivier Giroud|Giroud]] {{gol|17}}<br>[[Blaise Matuidi|Matuidi]] {{gol|18}}<br>[[Mathieu Valbuena|Valbuena]] {{gol|40}}<br>[[Karim Benzema|Benzema]] {{gol|67}}<br>[[Moussa Sissoko|Sissoko]] {{gol|73}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186514/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Hondures |paísllocal = Hondures |resultáu = 1:2''' (1:1) |visita = Ecuador |paísvisita = Ecuador |fecha = 20 de xunu de 2014, 19:00 |estadiu = [[Estadiu Joaquim Américo Guimarãye|Arena da Baixada]] |ciudá = [[Curitiba]] |asistencia = 39 224 |refe = {{bandera|AUS}} [[Ben Williams (árbitru)|Ben Williams]] |golesllocal = [[Carlo Costly|Costly]] {{gol|31}} |golesvisita = [[Enner Valencia|Y. Valencia]] {{gol|34}} {{gol|65}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186463/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Hondures |paísllocal = Hondures |resultáu = 0:3''' (0:2) |visita = Suiza |paísvisita = Suiza |fecha = 25 de xunu de 2014, 16:00 |estadiu = [[Arena da Amazônia]] |ciudá = [[Manaus]] |asistencia = 40 322 |refe = {{bandera|ARX}} [[Nestor Pitana]] |golesllocal = |golesvisita = [[Xherdan Shaqiri|Shaqiri]] {{gol|6}} {{gol|31}} {{gol|71}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186482/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Ecuador |paísllocal = Ecuador |resultáu = 0:0 |visita = Francia |paísvisita = Francia |fecha = 25 de xunu de 2014, 17:00 |estadiu = [[Estadiu Maracaná]] |ciudá = [[Rio de Janeiro]] |asistencia = 73 749 |refe = {{bandera|CIV}} [[Noumandiez Doue]] |golesllocal = |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186515/report.html }} === Grupu F === [[Ficheru:Iran and Nigeria match at the FIFA World Cup 2014-06-12 - Copa 2014 - FIFA World Cup 2014 - Curitiba (14460131073).jpg|thumb|Partíu ente {{sel|Irán}} y {{sel|Nixeria}} nel [[Estadiu Joaquim Américo Guimarãye|Arena da Baixada]] de [[Curitiba]], alcuentru que terminaría ensin goles.]] <br /> <br /> {| cellpadding="3" cellspacing="0" style="background-color: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%; margin: 36px auto; text-align: center;" width="40%" |- bgcolor="#006699" style="color: white;" ! width="44%" | Equipu ! width="7%" | {{abreviatura|Pts|Puntos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PX|Partios xugaos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PG|Partios ganaos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PE|Partios empataos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PP|Partios perdíos}} ! width="7%" | {{abreviatura|GF|Goles a favor}} ! width="7%" | {{abreviatura|GE|Goles a la escontra}} ! width="7%" | {{abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} |- bgcolor="#d0e7ff" | align="left" | '''{{selb|ARX}} || '''9 || 3 || 3 || 0 || 0 || 6 || 3 || 3 |-bgcolor="#d0e7ff" | align="left" | '''{{selb|NGA}} || '''4 || 3 || 1 || 1 || 1 || 3 || 3 || 0 |- | align="left" | {{selb|BIH}} || '''3 || 3 || 1 || 0 || 2 || 4 || 4 || 0 |- | align="left" | {{selb|IRN}} || '''1 || 3 || 0 || 1 || 2 || 1 || 4 || -3 |} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Arxentina |paísllocal = Arxentina |resultáu = 2:1''' (1:0) |visita = Bosnia y Herzegovina |paísvisita = Bosnia y Herzegovina |fecha = 15 de xunu de 2014, 19:00 |estadiu = [[Estadiu Maracaná]] |ciudá = [[Rio de Janeiro]] |asistencia = 74 738 |refe = {{bandera|SLV}} [[Joel Aguilar]] |golesllocal = [[Sead Kolašinac|Kolašinac]] {{gol|2|{{abreviatura|gpp|Gol en propia puerta}}}}<br>[[Lionel Messi|Messi]] {{gol|65}} |golesvisita = [[Vedái Ibišević|Ibišević]] {{gol|84}} |sucesu = [[Sead Kolašinac]] convertir nel xugador en marcar el [[autogol]] más rápidu na historia de los Mundiales, a los dos minutos con 22 segundos.<br/>[[Vedái Ibišević]] anotó'l primer gol de {{sel|Bosnia y Herzegovina}} en Mundiales. |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186477/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Irán |paísllocal = Irán |resultáu = 0:0 |visita = Nixeria |paísvisita = Nixeria |fecha = 16 de xunu de 2014, 16:00 |estadiu = [[Estadiu Joaquim Américo Guimarãye|Arena da Baixada]] |ciudá = [[Curitiba]] |asistencia = 39 081 |árbitru = {{bandera|ECU}} [[Carlos Vera (árbitru de fútbol)|Carlos Vera]] |golesllocal = |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186505/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Arxentina |paísllocal = Arxentina |resultáu = 1:0''' (0:0) |visita = Irán |paísvisita = Irán |fecha = 21 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu Mineirão]] |ciudá = [[Belo Horizonte]] |asistencia = 57 698 |refe = {{bandera|SRB}} [[Milorad Mažić]] |golesllocal = [[Lionel Messi|Messi]] {{gol|90+1}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186466/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Nixeria |paísllocal = Nixeria |resultáu = 1:0''' (1:0) |visita = Bosnia y Herzegovina |paísvisita = Bosnia y Herzegovina |fecha = 21 de xunu de 2014, 18:00 |estadiu = [[Arena Pantanal]] |ciudá = [[Cuiabá]] |asistencia = 40 499 |refe = {{bandera|NZL}} [[Peter O'Leary]] |golesllocal = [[Peter Odemwingie|Odemwingie]] {{gol|29}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186511/index.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Nixeria |paísllocal = Nixeria |resultáu = 2:3''' (1:2) |visita = Arxentina |paísvisita = Arxentina |fecha = 25 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu Beira-Rio]] |ciudá = [[Porto Alegre]] |asistencia = 43 285 |refe = {{bandera|ITA}} [[Nicola Rizzoli]] |golesllocal = [[Ahmed Musa|Musa]] {{gol|4}} {{gol|47}} |golesvisita = [[Lionel Messi|Messi]] {{gol|3}} {{gol|45+2}}<br>[[Marcos Rojo|Colloráu]] {{gol|50}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186458/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Bosnia y Herzegovina |paísllocal = Bosnia y Herzegovina |resultáu = 3:1''' (1:0) |visita = Irán |paísvisita = Irán |fecha = 25 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu Fonte Nova|Arena Fonte Nova]] |ciudá = [[Salvador de Bahia|Salvador]] |asistencia = 48 011 |refe = {{bandera|ESP}} [[Carlos Velasco Carballo|Carlos Velasco]] |golesllocal = [[Edin Džeko|Džeko]] {{gol|23}}<br>[[Miralem Pjanić|Pjanić]] {{gol|59}}<br>[[Avdija Vršajević|Vršajević]] {{gol|83}} |golesvisita = [[Reza Ghoochannejhad|Ghoochannejhad]] {{gol|82}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186464/report.html |sucesu=Primer victoria de {{sel|Bosnia y Herzegovina}} en Mundiales.}} === Grupu G === [[Ficheru:Arena Pernambuco - Neuer.jpg|thumb|El porteru [[Alemaña|alemán]] [[Manuel Neuer]], nel [[Arena Pernambuco]] de [[Recife]], onde la so seleición ganaría a los {{sel|Estaos Xuníos}} por 0-1.]] <br /> {| cellpadding="3" cellspacing="0" style="background-color: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%; margin: 36px auto; text-align: center;" width="40%" |- bgcolor="#006699" style="color: white;" ! width="44%" | Equipu ! width="7%" | {{abreviatura|Pts|Puntos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PX|Partios xugaos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PG|Partios ganaos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PE|Partios empataos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PP|Partios perdíos}} ! width="7%" | {{abreviatura|GF|Goles a favor}} ! width="7%" | {{abreviatura|GE|Goles a la escontra}} ! width="7%" | {{abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} |- bgcolor="#d0e7ff" | align="left" | '''{{selb|GER}} || '''7 || 3 || 2 || 1 || 0 || 7 || 2 || 5 |- bgcolor="#d0e7ff" | align="left" | '''{{selb|USA}} || '''4 || 3 || 1 || 1 || 1 || 4 || 4 || 0 |- | align="left" | {{selb|POR}} || '''4 || 3 || 1 || 1 || 1 || 4 || 7 || -3 |- | align="left" | {{selb|GHA}} || '''1 || 3 || 0 || 1 || 2 || 4 || 6 || -2 |} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Alemaña |paísllocal = Alemaña |resultáu = 4:0''' (3:0) |visita = Portugal |paísvisita = Portugal |fecha = 16 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu Fonte Nova|Estadiu Arena Fonte Nova]] |ciudá = [[Salvador de Bahia|Salvador]] |asistencia = 51 081 |refe = {{bandera|SRB}} [[Milorad Mažić]] |golesllocal = [[Thomas Müller|Müller]] {{gol|12|{{abreviatura|pen|Gol de penalti}}}} {{gol|45+1}} {{gol|78}}<br> [[Mats Hummels|Hummels]] {{gol|32}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186475/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Ghana |paísllocal = Ghana |resultáu = 1:2''' (0:1) |visita = Estaos Xuníos |paísvisita = Estaos Xuníos |fecha = 16 de xunu de 2014, 19:00 |estadiu = [[Estadiu das Dunes]] |ciudá = [[Natal (Rio Grande do Norte)|Natal]] |asistencia = 39 760 |refe = {{bandera|SWE}} [[Jonas Eriksson]] |golesllocal = [[André Ayew|Ayew]] {{gol|82}} |golesvisita = [[Clint Dempsey|Dempsey]] {{gol|1}}<br>[[John Anthony Brooks|Brooks]] {{gol|86}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186512/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Alemaña |paísllocal = Alemaña |resultáu = 2:2''' (0:0) |visita = Ghana |paísvisita = Ghana |fecha = 21 de xunu de 2014, 16:00 |estadiu = [[Estadiu Aderaldo Plácido Castelo|Estadiu Castelão]] |ciudá = [[Fortaleza (Ceará)|Fortaleza]] |asistencia = 59 621 |refe = {{bandera|BRA}} [[Sandro Ricci]] |golesllocal = [[Mario Götze|Götze]] {{gol|51}}<br> [[Miroslav Klose|Klose]] {{gol|71}} |golesvisita = [[André Ayew|Ayew]] {{gol|54}}<br> [[Asamoah Gyan|Gyan]] {{gol|63}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186493/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Estaos Xuníos |paísllocal = Estaos Xuníos |resultáu = 2:2''' (0:1) |visita = Portugal |paísvisita = Portugal |fecha = 22 de xunu de 2014, 18:00 |estadiu = [[Arena da Amazônia]] |ciudá = [[Manaus]] |asistencia = 40 123 |refe = {{bandera|ARX}} [[Néstor Pitana]] |golesllocal = [[Jermaine Jones|Jones]] {{gol|64}}<br>[[Clint Dempsey|Dempsey]] {{gol|81}} |golesvisita = [[Nani (futbolista)|Nani]] {{gol|5}}<br>[[Silvestre Varela|Varela]] {{gol|90+5}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186483/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Estaos Xuníos |paísllocal = Estaos Xuníos |resultáu = 0:1''' (0:0) |visita = Alemaña |paísvisita = Alemaña |fecha = 26 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Arena Pernambuco]] |ciudá = [[Recife]] |asistencia = 41 876 |refe = {{bandera|UZB}} [[Ravshan Irmatov]] |golesllocal = |golesvisita = [[Thomas Müller|Müller]] {{gol|55}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186469/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Portugal |paísllocal = Portugal |resultáu = 2:1''' (1:0) |visita = Ghana |paísvisita = Ghana |fecha = 26 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu Mané Garrincha|Estadiu Nacional]] |ciudá = [[Brasilia]] |asistencia = 67 540 |refe = {{bandera|BHR}} [[Nawaf Shukralla]] |golesllocal = [[John Llexe|Llexe]] {{gol|31|{{abreviatura|gpp|Gol en propia puerta}}}}<br>[[Cristiano Ronaldo|Ronaldo]] {{gol|79}} |golesvisita = [[Asamoah Gyan|Gyan]] {{gol|57}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186476/report.html }} === Grupu H === [[Ficheru:Belgium vs Korea Republic - Group H - 2014 FIFA World Cup Brazil.jpg|thumb|Partíu ente {{sel|Corea del Sur}} y {{sel|Bélxica}} nel [[Arena de São Paulo]], con victoria 0-1 del conxuntu européu.]] <br /> {| cellpadding="3" cellspacing="0" style="background-color: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%; margin: 36px auto; text-align: center;" width="40%" |- bgcolor="#006699" style="color: white;" ! width="44%" | Equipu ! width="7%" | {{abreviatura|Pts|Puntos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PX|Partios xugaos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PG|Partios ganaos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PE|Partios empataos}} ! width="7%" | {{abreviatura|PP|Partios perdíos}} ! width="7%" | {{abreviatura|GF|Goles a favor}} ! width="7%" | {{abreviatura|GE|Goles a la escontra}} ! width="7%" | {{abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} |- bgcolor="#d0e7ff" | align="left" |'''{{selb|BEL}}|| '''9 || 3 || 3 || 0 || 0 || 4 || 1 || 3 |- bgcolor="#d0e7ff" | align="left" |'''{{selb|ALG}}|| '''4 || 3 || 1 || 1 || 1 || 6 || 5 || 1 |- | align="left" |{{selb|RUS}}|| '''2 || 3 || 0 || 2 || 1 || 2 || 3 || -1 |- | align="left" |{{selb|KOR}}|| '''1 || 3 || 0 || 1 || 2 || 3 || 6 || -3 |} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Bélxica |paísllocal = Bélxica |resultáu = 2:1''' (0:1) |visita = Arxelia |paísvisita = Arxelia |fecha = 17 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu Mineirão]] |ciudá = [[Belo Horizonte]] |asistencia = 56 800 |refe = {{bandera|MEX}} [[Marco Antonio Rodríguez|Marco Rodríguez]] |golesllocal = [[Marouane Fellaini|Fellaini]] {{gol|70}}<br>[[Dries Mertens|Mertens]] {{gol|80}} |golesvisita = [[Sofiane Feghouli|Feghouli]] {{gol|25|{{abreviatura|pen|Gol de penalti}}}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186479/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Rusia |paísllocal = Rusia |resultáu = 1:1''' (0:0) |visita = Corea del Sur |paísvisita = Corea del Sur |fecha = 17 de xunu de 2014, 18:00 |estadiu = [[Arena Pantanal]] |ciudá = [[Cuiabá]] |asistencia = 37 603 |refe = {{bandera|ARX}} [[Néstor Pitana]] |golesllocal = [[Aleksandr Kerzhakov|Kerzhakov]] {{gol|74}} |golesvisita = [[Lee Keun-ho|K.H. Llee]] {{gol|68}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186499/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Bélxica |paísllocal = Bélxica |resultáu = 1:0''' (0:0) |visita = Rusia |paísvisita = Rusia |fecha = 22 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu Maracaná]] |ciudá = [[Rio de Janeiro]] |asistencia = 73 819 |refe = {{bandera|GER}} [[Felix Brych]] |golesllocal = [[Divock Origi|Origi]] {{gol|88}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186481/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Corea del Sur |paísllocal = Corea del Sur |resultáu = 2:4''' (0:3) |visita = Arxelia |paísvisita = Arxelia |fecha = 22 de xunu de 2014, 16:00 |estadiu = [[Estadiu Beira-Rio]] |ciudá = [[Porto Alegre]] |asistencia = 42 732 |refe = {{bandera|COL}} [[Wilmar Roldán]] |golesllocal = [[Son Heung-min|H.M. Son]] {{gol|50}}<br>[[Koo Ja-cheol|J.C. Koo]] {{gol|72}} |golesvisita = [[Islam Slimani|Slimani]] {{gol|26}}<br>[[Rafik Halliche|Halliche]] {{gol|28}}<br>[[Abdelmoumene Djabou|Djabou]] {{gol|38}}<br>[[Yacine Brahimi|Brahimi]] {{gol|62}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186495/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Corea del Sur |paísllocal = Corea del Sur |resultáu = 0:1''' (0:0) |visita = Bélxica |paísvisita = Bélxica |fecha = 26 de xunu de 2014, 17:00 |estadiu = [[Arena de São Paulo]] |ciudá = [[São Paulo]] |asistencia = 61 397 |refe = {{bandera|AUS}} [[Ben Williams (árbitru)|Ben Williams]] |golesllocal = |golesvisita = [[Jan Vertonghen|Vertonghen]] {{gol|78}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186480/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Arxelia |paísllocal = Arxelia |resultáu = 1:1''' (0:1) |visita = Rusia |paísvisita = Rusia |fecha = 26 de xunu de 2014, 17:00 |estadiu = [[Estadiu Joaquim Américo Guimarãye|Arena da Baixada]] |ciudá = [[Curitiba]] |asistencia = 39 311 |refe = {{bandera|TUR}} [[Cüneyt Çakır]] |golesllocal = [[Islam Slimani|Slimani]] {{gol|60}} |golesvisita = [[Aleksandr Kokorin|Kokorin]] {{gol|6}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186506/report.html |sucesu=Primer clasificación de {{sel|Arxelia}} a una segunda fase d'un Mundial.}} == Cuadru de desenvolvimientu == {{Copa de 16 |fondu=#EBF5FF |fondu2=#006699 |cantu2=#8f8f8f; color:white <!--Feches--> |octavos=28 de xunu al 1 de xunetu|cuartos=4 y 5 de xunetu |semifinal=8 y 9 de xunetu|final=13 de xunetu <!--Octavos de final--> |'''{{selb|BRA}}''' {{small|({{abreviatura|pen|Tiros de penalti}})}}|'''1&nbsp;{{small|(3)}}&nbsp;|{{selb|CHI}}|1&nbsp;{{small|(2)}}&nbsp; |'''{{selb|COL}}|'''2|{{selb|ITA}}|3 |'''{{selb|FRA}}|'''2|{{selb|NGA}}|0 |'''{{selb|GER}}''' {{small|({{abreviatura|pro|Prórroga}})}}|'''2|{{selb|ALG}}|1 |'''{{selb|NED}}|'''2|{{selb|MEX}}|1 |'''{{selb|CRC}}''' {{small|({{abreviatura|pen|Tiros de penalti}})}}|'''1&nbsp;{{small|(5)}}&nbsp;|{{selb|GRE}}|1&nbsp;{{small|(3)}}&nbsp; |'''{{selb|ARX}}''' {{small|({{abreviatura|pro|Prórroga}})}}|'''1|{{selb|SUI}}|0 |'''{{selb|BEL}}''' {{small|({{abreviatura|pro|Prórroga}})}}|'''2|{{selb|USA}}|1 <!--Cuartos de final--> |'''{{selb|BRA}}|'''2|{{selb|ITA}}|3 |{{selb|FRA}}|0|'''{{selb|GER}}|'''1 |'''{{selb|NED}}''' {{small|({{abreviatura|pen|Tiros de penalti}})}}|'''0&nbsp;{{small|(4)}}&nbsp;|{{selb|CRC}}|0&nbsp;{{small|(3)}}&nbsp; |'''{{selb|ARX}}|'''1|{{selb|BEL}}|0 <!--Semifinales--> |{{selb|ITA}}|13|'''{{selb|GER}}|'''0 |{{selb|NED}}|0&nbsp;{{small|(2)}}&nbsp;|'''{{selb|ARX}}''' {{small|({{abreviatura|pen|Tiros de penalti}})}}|'''0&nbsp;{{small|(4)}}&nbsp; <!--Final--> |'''{{selb|ITA}}''' {{small|({{abreviatura|pro|Prórroga}})}}|'''1|{{selb|ARX}}|0 }} <br /> == Octavos de final == {{AP|Octavos de final de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|l1=Octavos de final de la Copa Mundial de Fútbol de 2014}} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Brasil |paísllocal = Brasil |resultáu = 1:1''' (1:1, 1:1) |visita = Chile |paísvisita = Chile |fecha = 28 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu Mineirão]] |ciudá = [[Belo Horizonte]] |asistencia = 57 714 |refe = {{bandera|ENG}} [[Howard Webb]] |golesllocal = [[David Luiz]] {{gol|18}} |golesvisita = [[Alexis Sánchez|A. Sánchez]] {{gol|32}} |prórroga = sí |penaltis1 = [[David Luiz]] {{gol}}<br>[[Willian Borges da Silva|Willian]] {{penfallo|esviáu}}<br>[[Marcelo Vieira|Marcelo]] {{gol}}<br>[[Hulk (futbolista)|Hulk]] {{penfallo|arqueru}}<br>[[Neymar|Neymar Jr.]] {{gol}} |penaltis2 = {{penfallo|arqueru}} [[Mauricio Pinilla|Pinilla]]<br>{{penfallo|arqueru}} [[Alexis Sánchez|A. Sánchez]]<br>{{gol}} [[Charles Aránguiz|Aránguiz]]<br>{{gol}} [[Marcelo Díaz (futbolista)|M. Díaz]]<br>{{penfallo|al poste}} [[Gonzalo Jara|G. Jara]] |resultáu penaltis = 3:2 |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255951/match=300186487/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Colombia |paísllocal = Colombia |resultáu = 2:3''' (1:0) |visita = Italia |paísvisita = Italia |fecha = 28 de xunu de 2014, 17:00 |estadiu = [[Estadiu Maracaná]] |ciudá = [[Rio de Janeiro]] |asistencia = 73 804 |refe = {{bandera|NED}} [[Björn Kuipers]] |golesllocal = [[James Rodríguez|Rodríguez]] {{gol|28||50}} |golesvisita = [[James Rodríguez|Rodríguez]] {{Autogol|29||51,90}} |sucesu = . |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255951/match=300186491/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Países Baxos |paísllocal = Países Baxos |resultáu = 2:1''' (0:0) |visita = Méxicu |paísvisita = Méxicu |fecha = 29 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu Aderaldo Plácido Castelo|Estadiu Castelão]] |ciudá = [[Fortaleza (Ceará)|Fortaleza]] |asistencia = 58 870 |refe = {{bandera|POR}} [[Pedro Proença]] |golesllocal = [[Wesley Sneijder|Sneijder]] {{gol|88}}<br>[[Klaas-Jan Huntelaar|Huntelaar]] {{gol|90+4|{{abreviatura|pen|Gol de penalti}}}} |golesvisita = [[Giovani dos Santos|Do Santos]] {{gol|48}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255951/match=300186508/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Costa Rica |paísllocal = Costa Rica |resultáu = 1:1''' (1:1, 0:0) |visita = Grecia |paísvisita = Grecia |fecha = 29 de xunu de 2014, 17:00 |estadiu = [[Arena Pernambuco]] |ciudá = [[Recife]] |asistencia = 41 242 |refe = {{bandera|AUS}} [[Ben Williams (árbitru)|Ben Williams]] |golesllocal = [[Bryan Ruiz|Ruiz]] {{gol|52}} |golesvisita = [[Sokratis Papastathopoulos|Sokratis]] {{gol|90+1}} |prórroga = sí |penaltis1 = [[Celso Borges|Borges]] {{gol}}<br>[[Bryan Ruiz|Ruiz]] {{gol}}<br>[[Giancarlo González|González]] {{gol}}<br>[[Joel Campbell|Campbell]] {{gol}}<br>[[Michael Umaña|Umaña]] {{gol}} |penaltis2 = {{gol}} [[Konstantinos Mitroglou|Mitroglou]]<br>{{gol}} [[Lazaros Christodoulopoulos|Christodoulopoulos]]<br>{{gol}} [[José Holebas|Holebas]]<br>{{penfallo|arqueru}} [[Theofanis Gekas|Gekas]] |resultáu penaltis = 5:3 |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255951/match=300186459/report.html |sucesu=Primer clasificación de {{sel|Costa Rica}} a Cuartos de final d'un Mundial.}} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Francia |paísllocal = Francia |resultáu = 2:0''' (0:0) |visita = Nixeria |paísvisita = Nixeria |fecha = 30 de xunu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu Mané Garrincha|Estadiu Nacional]] |ciudá = [[Brasilia]] |asistencia = 67 882 |refe = {{bandera|USA}} [[Mark Geiger]] |golesllocal = [[Paul Pogba|Pogba]] {{gol|79}}<br>[[Joseph Yobo|Yobo]] {{gol|90+1|{{abreviatura|gpp|Gol en propia puerta}}}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255951/match=300186462/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Alemaña |paísllocal = Alemaña |resultáu = 2:1 |visita = Arxelia |paísvisita = Arxelia |fecha = 30 de xunu de 2014, 17:00 |estadiu = [[Estadiu Beira-Rio]] |ciudá = [[Porto Alegre]] |asistencia = 43 063 |refe = {{bandera|BRA}} [[Sandro Ricci]] |golesllocal = [[André Schürrle|Schürrle]] {{gol|92}}<br>[[Mesut Özil|Özil]] {{gol|119}} |golesvisita = [[Abdelmoumene Djabou|Djabou]] {{gol|120+1}} |prórroga = sí |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255951/match=300186460/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Arxentina |paísllocal = Arxentina |resultáu = 1:0 |visita = Suiza |paísvisita = Suiza |fecha = 1 de xunetu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Arena de São Paulo]] |ciudá = [[São Paulo]] |asistencia = 63 255 |refe = {{bandera|SWE}} [[Jonas Eriksson]] |golesllocal = [[Ángel Di María|Di María]] {{gol|118}} |golesvisita = |prórroga = sí |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255951/match=300186503/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Bélxica |paísllocal = Bélxica |resultáu = 2:1 |visita = Estaos Xuníos |paísvisita = Estaos Xuníos |fecha = 1 de xunetu de 2014, 17:00 |estadiu = [[Estadiu Fonte Nova|Arena Fonte Nova]] |ciudá = [[Salvador de Bahia|Salvador]] |asistencia = 51 227 |refe = {{bandera|ALG}} [[Djamel Haimoudi]] |golesllocal = [[Kevin De Bruyne|De Bruyne]] {{gol|92}}<br>[[Romelu Lukaku|Lukaku]] {{gol|104}} |golesvisita = [[Julian Green|Green]] {{gol|107}} |prórroga = sí |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255951/match=300186497/report.html }} == Cuartos de final == {{AP|Cuartos de final de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|l1=Cuartos de final de la Copa Mundial de Fútbol de 2014}} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Francia |paísllocal = Francia |resultáu = 0:1''' (0:1) |visita = Alemaña |paísvisita = Alemaña |fecha = 4 de xunetu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu Maracaná]] |ciudá = [[Rio de Janeiro]] |asistencia = 74 240 |refe = {{bandera|ARX}} [[Néstor Pitana]] |golesllocal = |golesvisita = [[Mats Hummels|Hummels]] {{gol|12}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255953/match=300186485/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Brasil |paísllocal = Brasil |resultáu = 2:1''' (1:0) |visita = Colombia |paísvisita = Colombia |fecha = 4 de xunetu de 2014, 17:00 |estadiu = [[Estadiu Aderaldo Plácido Castelo|Estadiu Castelão]] |ciudá = [[Fortaleza (Ceará)|Fortaleza]] |asistencia = 60 342 |refe = {{bandera|ESP}} [[Carlos Velasco Carballo|Carlos Velasco]] |golesllocal = [[Thiago Silva|Silva]] {{gol|7}}<br>[[David Luiz]] {{gol|69}} |golesvisita = [[James Rodríguez|Rodríguez]] {{gol|80|{{abreviatura|pen|Gol de penalti}}}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255953/match=300186461/report.html }} <br> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Arxentina |paísllocal = Arxentina |resultáu = 1:0''' (1:0) |visita = Bélxica |paísvisita = Bélxica |fecha = 5 de xunetu de 2014, 13:00 |estadiu = [[Estadiu Mané Garrincha|Estadiu Nacional]] |ciudá = [[Brasilia]] |asistencia = 68 551 |refe = {{bandera|Italia}} [[Nicola Rizzoli]] |golesllocal = [[Gonzalo Higuaín|Higuaín]] {{gol|8}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255953/match=300186504/report.html }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Países Baxos |paísllocal = Países Baxos |resultáu = 0:0 |visita = Costa Rica |paísvisita = Costa Rica |fecha = 5 de xunetu de 2014, 17:00 |estadiu = [[Estadiu Fonte Nova|Arena Fonte Nova]] |ciudá = [[Salvador de Bahia|Salvador]] |asistencia = 51 179 |refe = {{bandera|UZB}} [[Ravshan Irmatov]] |golesllocal = |golesvisita = |prórroga = sí |penaltis1 = [[Robin van Persie|van Persie]] {{gol}}<br>[[Arjen Robben|Robben]] {{gol}}<br>[[Wesley Sneijder|Sneijder]] {{gol}}<br>[[Dirk Kuyt|Kuyt]] {{gol}} |penaltis2 = {{gol}} [[Celso Borges|Borges]]<br>{{penfallo|arqueru}} [[Bryan Ruiz|Ruiz]]<br>{{gol}} [[Giancarlo González|González]]<br>{{gol}} [[Christian Bolaños|Bolaños]]<br>{{penfallo|arqueru}} [[Michael Umaña|Umaña]] |resultáu penaltis = 4:3 |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255953/match=300186488/report.html }} == Semifinales == {{AP|Semifinales de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|l1=Semifinales de la Copa Mundial de Fútbol de 2014}} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Brasil |paísllocal = Brasil |resultáu = [[Semifinal de la Copa Mundial de Fútbol de 2014 ente Brasil y Alemaña|1:7 (0:5)]] |visita = Alemaña |paísvisita = Alemaña |fecha = 8 de xunetu de 2014, 17:00 |estadiu = [[Estadiu Mineirão]] |ciudá = [[Belo Horizonte]] |asistencia = 58 141 |sucesu = [[Miroslav Klose]] convertir nel máximu goliador de la historia de los Mundiales con 16 goles. <br/>[[Toni Kroos]] marcó'l doblete más rápidu na historia de los Mundiales, con 69 segundos ente cada gol.<br/>Esta ye la peor derrota de {{sel|Brasil}} nel so historial de Copes del Mundu. Vease «[[Semifinal de la Copa Mundial de Fútbol de 2014 ente Brasil y Alemaña|Mineirazo]]» para más detalles. |refe = {{bandera|MEX}} [[Marco Antonio Rodríguez|Marco Rodríguez]] |golesllocal = [[Oscar do Santos Emboaba Júnior|Oscar]] {{gol|90}} |golesvisita = [[Thomas Müller|Müller]] {{gol|11}}<br>[[Miroslav Klose|Klose]] {{gol|23}}<br>[[Toni Kroos|Kroos]] {{gol|24||26}}<br>[[Sami Khedira|Khedira]] {{gol|29}}<br>[[André Schürrle|Schürrle]] {{gol|69||79}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255955/match=300186474/report.html }} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Países Baxos |paísllocal = Países Baxos |resultáu = 0:0 |visita = Arxentina |paísvisita = Arxentina |fecha = 9 de xunetu de 2014, 17:00 |estadiu = [[Arena de São Paulo]] |ciudá = [[São Paulo]] |asistencia = 63 267 |refe = {{bandera|TUR}} [[Cüneyt Çakır]] |golesllocal = |golesvisita = |prórroga = sí |penaltis1 = [[Ron Vlaar|Vlaar]] {{penfallo|arqueru}}<br>[[Arjen Robben|Robben]] {{gol}}<br>[[Wesley Sneijder|Sneijder]] {{penfallo|arqueru}}<br>[[Dirk Kuyt|Kuyt]] {{gol}} |penaltis2 = {{gol}} [[Lionel Messi|Messi]]<br>{{gol}} [[Ezequiel Garay|Garay]]<br>{{gol}} [[Sergio Agüero|Agüero]]<br>{{gol}} [[Maxi Rodríguez]] |resultáu penaltis = 2:4 |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255955/match=300186490/report.html }} == Tercer puestu == {{AP|Semifinales de la Copa Mundial de Fútbol de 2014#Definición del tercer puestu|l1=Tercer puestu de la Copa Mundial de Fútbol de 2014}} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Brasil |paísllocal = Brasil |resultáu = 0:3''' (0:2) |visita = Países Baxos |paísvisita = Países Baxos |fecha = 12 de xunetu de 2014, 17:00 |estadiu = [[Estadiu Mané Garrincha|Estadiu Nacional]] |ciudá = [[Brasilia]] |asistencia = 68 034 |refe = {{bandera|ALG}} [[Djamel Haimoudi]] |golesvisita = [[Robin van Persie|van Persie]] {{gol|3|{{abreviatura|pen|Gol de penalti}}}}<br>[[Daley Blind|Blind]] {{gol|17}}<br>[[Georginio Wijnaldum|Wijnaldum]] {{gol|90+1}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255957/match=300186502/report.html }} == Final == {{AP|Final de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|l1=Final de la Copa Mundial de Fútbol de 2014}} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Alemaña |paísllocal = Alemaña |resultáu = 1:0''' (0:0, 0:0) |visita = Arxentina |paísvisita = Arxentina |fecha = 13 de xunetu de 2014, 16:00 |estadiu = [[Estadiu Maracaná]] |ciudá = [[Rio de Janeiro]] |asistencia = 74 738 |refe = {{bandera|ITA}} [[Nicola Rizzoli]] |golesllocal = [[Mario Götze|Götze]] {{gol|113}} |golesvisita = |prórroga = si |resultáu prórroga = 1:0 |sucesu = Primer vegada qu'una seleición europea gana la competencia nel [[América|continente americanu]].<br/>{{sel|Alemaña}} ganó la so cuarta estrella dempués de 24 años, al igual que {{sel|Brasil}} (1970-1994) y {{sel|Italia}} (1982-2006). |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255959/match=300186501/report.html }} <br /> {| cellspacing=0 width=100% |- | align="center" |<br /> |- | align="center" |<br />{{bandera|Alemaña|tamañu=60px}} |- |align=center|'''Campeón''' |- |align=center|'''{{sel|Alemaña}}''' |- |align=center|'''4ᵘ títulu''' |} == Estadístiques == {{AP|Estadístiques de la Copa Mundial de Fútbol de 2014|l1=Estadístiques de la Copa Mundial de Fútbol de 2014}} === Tabla xeneral === [[Ficheru:2014 FIFA World Cup Map.svg|thumb|400px|right|Mapa según los resultaos del tornéu.]] De siguío amuésase la tabla de posiciones segmentada acorde a les fases alcanzaes polos equipos (ver artículos de mundiales anteriores) {| cellpadding="4" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 85%; margin: auto; text-align: center;" width=50% |- bgcolor="#006699" style="color: white;" ! width="5%" | {{abreviatura|Pos.|Posición}} ! width="45%" | Equipu width="5%" | {{abreviatura|Pts|Puntos}} ! width="5%" |PX ! width="5%" | {{abreviatura|PG|Partios ganaos}} ! width="5%" | {{abreviatura|PE|Partios empataos}} ! width="5%" | {{abreviatura|PP|Partios perdíos}} ! width="5%" | {{abreviatura|GF|Goles a favor}} ! width="5%" | {{abreviatura|GE|Goles a la escontra}} ! width="5%" | {{abreviatura|Dif.|Diferencia de goles}} ! width="10%" | {{abreviatura|Rend.|Rendimientu}} |- ! 1 | align="left" | '''{{selb|GER}}''' || '''19 '''|| 7 || 6 || 1 || 0 || 18 || 4 || 14 || 90,5% |- align=center |- bgcolor="#d0e7ff" ! 2 | align="left" | {{selb|ARX}} || '''16 || 7 || 5 || 1 || 1 || 8 || 4 || 4 || 76,2% |- |- style="border-top:1px solid #222;" ! 3 | align="left" | {{selb|NED}} || '''17 || 7 || 5 || 2 || 0 || 15 || 4 || 11 || 80,9% |-bgcolor="#d0e7ff" ! 4 | align="left" | {{selb|BRA}} || '''11 || 7 || 3 || 2 || 2 || 11 || 14 || -3 || 52,3% |- align=center |- style="border-top:1px solid #222;" ! 5 | align="left" | {{selb|COL}} || '''12 || 5 || 4 || 0 || 1 || 12 || 4 || 8 || 80% |-bgcolor="#d0e7ff" ! 6 | align="left" | {{selb|BEL}} || '''12 || 5 || 4 || 0 || 1 || 6 || 3 || 3 || 80% |- ! 7 | align="left" | {{selb|FRA}} || '''10 || 5 || 3 || 1 || 1 || 10 || 3 || 7 || 66,6% |-bgcolor="#d0e7ff" ! 8 | align="left" | {{selb|CRC}} || '''9 || 5 || 2 || 3 || 0 || 5 || 2 || 3 || 60% |- |- align=center |- style="border-top:1px solid #222;" ! 9 | align="left" | {{selb|CHI}} || '''7 || 4 || 2 || 1 || 1 || 6 || 4 || 2 || 58,3% |- bgcolor="#d0e7ff" ! 10 | align="left" | {{selb|MEX}} || '''7 || 4 || 2 || 1 || 1 || 5 || 3 || 2 || 58,3% |- ! 11 | align="left" | {{selb|SUI}} || '''6 || 4 || 2 || 0 || 2 || 7 || 7 || 0 || 50% |- bgcolor="#d0e7ff" ! 12 | align="left" | {{selb|URU}} || '''6 || 4 || 2 || 0 || 2 || 4 || 6 || -2 || 50% |- ! 13 | align="left" | {{selb|GRE}} || '''5 || 4 || 1 || 2 || 1 || 3 || 5 || -2 || 41,6% |- bgcolor="#d0e7ff" ! 14 | align="left" | {{selb|ALG}} || '''4 || 4 || 1 || 1 || 2 || 7 || 7 || 0 || 33,3% |- ! 15 | align="left" | {{selb|USA}} || '''4 || 4 || 1 || 1 || 2 || 5 || 6 || -1 || 33,3% |- bgcolor="#d0e7ff" ! 16 | align="left" | {{selb|NGA}} || '''4 || 4 || 1 || 1 || 2 || 3 || 5 || -2 || 33,3% |- |- align=center |- style="border-top:1px solid #222;" ! 17 | align="left" | {{selb|ECU}} || '''4 || 3 || 1 || 1 || 1 || 3 || 3 || 0 || 44,4% |- bgcolor="#d0e7ff" ! 18 | align="left" | {{selb|POR}} || '''4 || 3 || 1 || 1 || 1 || 4 || 7 || -3 || 44,4% |- ! 19 | align="left" | {{selb|CRO}} || '''3 || 3 || 1 || 0 || 2 || 6 || 6 || 0 || 33,3% |- bgcolor="#d0e7ff" ! 20 | align="left" | {{nowrap|{{selb|BIH}}}} || '''3 || 3 || 1 || 0 || 2 || 4 || 4 || 0 || 33,3% |- ! 21 | align="left" | {{selb|CIV}} || '''3 || 3 || 1 || 0 || 2 || 4 || 5 || -1 || 33,3% |- bgcolor="#d0e7ff" ! 22 | align="left" | {{selb|ITA}} || '''3 || 3 || 1 || 0 || 2 || 2 || 3 || -1 || 33,3% |- ! 23 | align="left" | {{selb|ESP}} || '''3 || 3 || 1 || 0 || 2 || 4 || 7 || -3 || 33,3% |- bgcolor="#d0e7ff" ! 24 | align="left" | {{selb|RUS}} || '''2 || 3 || 0 || 2 || 1 || 2 || 3 || -1 || 22,2% |- ! 25 | align="left" | {{selb|GHA}} || '''1 || 3 || 0 || 1 || 2 || 4 || 6 || -2 || 11,1% |- bgcolor="#d0e7ff" ! 26 | align="left" | {{selb|ENG}} || '''1 || 3 || 0 || 1 || 2 || 2 || 4 || -2 || 11,1% |- ! 27 | align="left" | {{selb|KOR}} || '''1 || 3 || 0 || 1 || 2 || 3 || 6 || -3 || 11,1% |- bgcolor="#d0e7ff" ! 28 | align="left" | {{selb|IRN}} || '''1 || 3 || 0 || 1 || 2 || 1 || 4 || -3 || 11,1% |- ! 29 | align="left" | {{selb|JPN}} || '''1 || 3 || 0 || 1 || 2 || 2 || 6 || -4 || 11,1% |- bgcolor="#d0e7ff" ! 30 | align="left" | {{selb|AUS}} || '''0 || 3 || 0 || 0 || 3 || 3 || 9 || -6 || 0,0% |- ! 31 | align="left" | {{selb|HON}} || '''0 || 3 || 0 || 0 || 3 || 1 || 8 || -7 || 0,0% |- bgcolor="#d0e7ff" ! 32 | align="left" | {{selb|CMR}} || '''0 || 3 || 0 || 0 || 3 || 1 || 9 || -8 || 0,0% |} === Goliadores === {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=50% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=45%|Xugador !width=35%|Seleición !width=10%|[[Ficheru:Soccerball shade.svg|15px|Goles]] !width=10%|[[Ficheru:Clock.png|15px|Minutos]] |- align=center bgcolor=#d0e7ff |align=left|'''[[James Rodríguez]] |align=left|'''{{selb|COL}}''' |'''6'''||399' |- align=center |align=left|[[Thomas Müller]] |align=left|{{selb|GER}} |'''5'''||562' |- align=center |align=left|[[Neymar]] |align=left|{{selb|BRA}} |'''4'''||457' |- align=center |align=left|[[Robin van Persie]] |align=left|{{selb|NED}} |'''4'''||548' |- align=center |align=left|[[Lionel Messi]] |align=left|{{selb|ARX}} |'''4'''||573' |- align=center |align=left|[[André Schürrle]] |align=left|{{selb|GER}} |'''3'''||155' |- align=center |align=left|[[Enner Valencia]] |align=left|{{selb|ECU}} |'''3'''||270' |- align=center |align=left|[[Xherdan Shaqiri]] |align=left|{{selb|SUI}} |'''3'''||387' |- align=center |align=left|[[Karim Benzema]] |align=left|{{selb|FRA}} |'''3'''||450' |- align=center |align=left|[[Arjen Robben]] |align=left|{{selb|NED}} |'''3'''||690' |} <small><center>(d'alcuerdu a la [http://es.fifa.com/worldcup/statistics/players/goal-scored.html páxina oficial] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141228051720/http://es.fifa.com/worldcup/statistics/players/goal-scored.html |date=2014-12-28 }} de la competición)</center></small> <small><center>Videu Oficial: [https://www.youtube.com/watch?v=DjvKaJdfEDg Tolos goles de la competición] </center></small> === Asistentes === {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=50% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:#EBF5FF;" !width=45%|Xugador !width=35%|Seleición ! width="10%" style="cursor: help;" title="Asistencies de gol" | Asist. ! width="10%" style="cursor: help;" title="Minutos xugaos" | Min. |- align=center bgcolor=#d0e7ff |align=left|'''[[Juan Guillermo Cuadrado]]''' |align=left|{{selb|COL}} |'''4'''|| 387' |- align=center bgcolor=#d0e7ff |align=left|[[Toni Kroos]] |align=left|{{selb|GER}} |'''4'''|| 570' |- align=center bgcolor=#EBF5FF |align=left|[[Thomas Müller]] |align=left|{{selb|GER}} |'''3'''|| 562' |- align=center bgcolor=#EBF5FF |align=left|[[Eduardo Vargas]] |align=left|{{selb|CHI}} |'''2'''|| 311' |- align=center bgcolor=#EBF5FF |align=left|[[James Rodríguez]] |align=left|{{selb|COL}} |'''2'''|| 399' |- align=center bgcolor=#EBF5FF |align=left|[[Kevin de Bruyne]] |align=left|{{selb|BEL}} |'''2'''|| 390' |- align=center bgcolor=#EBF5FF |align=left|[[Sofiane Feghouli]] |align=left|{{selb|ALG}} |'''2'''|| 390' |- align=center bgcolor=#EBF5FF |align=left|[[Karim Benzema]] |align=left|{{selb|FRA}} |'''2'''|| 450' |} <small><center>(d'alcuerdu a la [http://es.fifa.com/worldcup/statistics/players/goal-scored.html páxina oficial] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141228051720/http://es.fifa.com/worldcup/statistics/players/goal-scored.html |date=2014-12-28 }} de la competición)</center></small> == Premios y reconocencies == === Premios oficiales de la competición === La [[FIFA]] da por reglamentu cinco premios al rematar el tornéu: [[Balón d'Oru Adidas|Balón d'oru]], [[Bota d'Oru Adidas|Bota d'oru]], [[Guante d'Oru de la FIFA|Guante d'oru]], Troféu Fair Play y el Premiu al Equipu más espectacular.<ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/mm/document/tournament/competition/fifa%5fwc%5fsouth%5fafrica%5f2010%5freglamento%5fes%5f14126.pdf |títulu=Reglamentu Copa Mundial de la FIFA 2010 Sudáfrica |editor=FIFA |fechaaccesu=16 de xunetu de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110728082308/http://es.fifa.com/mm/document/tournament/competition/fifa%5fwc%5fsouth%5fafrica%5f2010%5freglamento%5fes%5f14126.pdf |fechaarchivu=2011-07-28 }}</ref> ==== Bota d'oru ==== {{AP|Premios de la Copa Mundial de Fútbol#Bota d'Oru|l1=Bota d'Oru de la Copa Mundial de Fútbol}} {{VT|Goliadores de la Copa Mundial de Fútbol}} Pa la designación del ganador de la [[Bota d'Oru Adidas|Bota d'Oru]] tomar en cuenta, en primer instancia, la mayor cantidá de goles anotaos, depués, la mayor cantidá d'asistencies de gol realizaes y, finalmente, la menor cantidá de minutos xugaos.<ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/awards/golden-boot/index.html |títulu=Bota d'Oru adidas |editor=[[FIFA]] |fecha=2014 |fechaaccesu=23 de xunu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140627094321/http://es.fifa.com/worldcup/awards/golden-boot/index.html |fechaarchivu=2014-06-27 }}</ref> {| cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; margin: auto; text-align: center;" width="50%" |- align="center" bgcolor="#006699" style="color: white;" ! width="35%" | Xugador ! width="35%" | Seleición ! width="10%" style="cursor: help;" title="Goles anotaos" | Goles ! width="10%" style="cursor: help;" title="Asistencies de gol" | Asist. ! width="10%" style="cursor: help;" title="Minutos xugaos" | Min. |- bgcolor="#d0e7ff" | align="left" |[[Ficheru:Star Ouro.svg|15px]] '''[[James Rodríguez]]''' | align="left" | '''{{Selb|COL}}''' || '''6''' || '''2''' || '''399' |- | align="left" |[[Ficheru:Star Prata.svg|15px]] [[Thomas Müller]] | align="left" | {{selb|GER}} || 5 || 3 || 682' |- | align="left" |[[Ficheru:Star Bronze.svg|15px]] [[Neymar|Neymar Jr.]] | align="left" | {{Selb|BRA}} || 4 || 1 || 457' |- | align="left" | [[Lionel Messi]] | align="left" | {{selb|ARX}} || 4 || 1 || 693' |- | align="left" | [[Robin van Persie]] | align="left" | {{selb|NED}} || 4 || 0 || 548' |-|} ==== Xugador del partíu ==== Este ye un premiu individual concedíu al términu de cada unu de los 64 partíos de la competición al meyor xugador de cada alcuentru. Oficialmente y por motivos de patrociniu ye llamáu «Xugador [[Budweiser]] del Partíu» y ye escoyíu por aciu votación pública na páxina web de la [[FIFA]] mientres el segundu tiempu de cada xuegu.<ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/awards/man-of-the-match/rules.html |títulu=Xugador del partíu |editor=[[FIFA]] |fecha=30 de mayu de 2014 |fechaaccesu=21 de xunu de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140723173544/http://es.fifa.com/worldcup/awards/man-of-the-match/rules.html |fechaarchivu=2014-07-23 }}</ref> {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 80%;" width=101% |- align=center bgcolor=#004400 style="color:white;" !colspan=2|Fase de grupos - Fecha 1 !colspan=2|Fase de grupos - Fecha 2 !colspan=2|Fase de grupos - Fecha 3 !colspan=2|Octavos de final, Cuartos de final, Semifinales, tercer llugar y Final |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=14%|Xugador !width=9%|Partíu !width=15%|Xugador !width=9%|Partíu !width=17%|Xugador !width=9%|Partíu !width=14%|Xugador !width=13%|Partíu |-bgcolor=#d0e7ff |{{bandera|Brasil|tamañu=15px}} [[Neymar|Neymar Jr.]] !{{bandera|Brasil}} 3:1 {{bandera|Croacia}} |{{bandera|Méxicu|tamañu=15px}} [[Guillermo Ochoa]] !{{bandera|Brasil}} 0:0 {{bandera|px=80|Méxicu}} |{{bandera|España|tamañu=15px}} [[David Villa]] !{{bandera|Australia}} 0:3 {{bandera|España}} |{{bandera|Brasil|tamañu=15px}} [[Júlio César Soares Espíndola|Júlio César]] !{{bandera|Brasil}} 1:1 <small><small>(3:2)</small></small> {{bandera|Chile}} |- |{{nowrap|{{bandera|Méxicu|tamañu=15px}} [[Giovani do Santos]]}} !{{bandera|Méxicu}} 1:0 {{bandera|Camerún}} |{{bandera|NED|tamañu=15px}} [[Arjen Robben]] !{{bandera|Australia}} 2:3 {{bandera|Países Baxos}} |{{bandera|NED|tamañu=15px}} [[Arjen Robben]] !{{bandera|Países Baxos}} 2:0 {{bandera|Chile}} |{{bandera|COL|tamañu=15px}} [[James Rodríguez]] !{{bandera|Colombia}} 2:0 {{bandera|Uruguái}} |- bgcolor=#d0e7ff |{{bandera|NED|tamañu=15px}} [[Robin van Persie]] !{{bandera|España}} 1:5 {{bandera|Países Baxos}} |{{bandera|Chile|tamañu=15px}} [[Eduardo Vargas]] !{{bandera|España}} 0:2 {{bandera|Chile}} |{{bandera|Brasil|tamañu=15px}} [[Neymar|Neymar Jr.]] !{{bandera|Camerún}} 1:4 {{bandera|Brasil}} |{{bandera|Méxicu|tamañu=15px}} [[Guillermo Ochoa]] !{{bandera|Países Baxos}} 2:1 {{bandera|Méxicu}} |- |{{bandera|CHI|tamañu=15px}} [[Alexis Sánchez]] !{{bandera|Chile}} 3:1 {{bandera|Australia}} |{{bandera|Croacia|tamañu=15px}} [[Mario Mandžukic]] !{{bandera|Camerún}} 0:4 {{bandera|Croacia}} |{{bandera|Méxicu|tamañu=15px}} [[Rafael Márquez]] !{{bandera|Croacia}} 1:3 {{bandera|Méxicu}} |{{bandera|CRC|tamañu=15px}} [[Keylor Navas]] !{{bandera|Costa Rica}} 1:1 <small><small>(5:3)</small></small> {{bandera|Grecia}} |- bgcolor=#d0e7ff |{{bandera|Colombia|tamañu=15px}} [[James Rodríguez]] !{{bandera|Colombia}} 3:0 {{bandera|Grecia}} |{{bandera|Colombia|tamañu=15px}} [[James Rodríguez]] !{{bandera|Colombia}} 2:1 {{bandera|Costa de Marfil}} |{{bandera|Italia|tamañu=15px}} [[Gianluigi Buffon]] !{{bandera|Italia}} 0:1 {{bandera|Uruguái}} |{{bandera|FRA|tamañu=15px}} [[Paul Pogba]] !{{bandera|Francia}} 2:0 {{bandera|Nixeria}} |- |{{bandera|CRC|tamañu=15px}} [[Joel Campbell]] !{{bandera|Uruguái}} 1:3 {{bandera|Costa Rica}} |{{bandera|URU|tamañu=15px}} [[Luis Alberto Suárez|Luis Suárez]] !{{bandera|Uruguái}} 2:1 {{bandera|Inglaterra}} |{{bandera|Costa Rica|tamañu=15px}} [[Keylor Navas]] !{{bandera|Costa Rica}} 0:0 {{bandera|Inglaterra}} |{{bandera|ALG|tamañu=15px}} [[Raïs M'Bolhi]] !{{bandera|Alemaña}} 2:1 {{bandera|Arxelia}} |- bgcolor=#d0e7ff |{{bandera|Italia|tamañu=15px}} [[Mario Balotelli]] !{{bandera|Inglaterra}} 1:2 {{bandera|Italia}} |{{bandera|Xapón|tamañu=15px}} [[Keisuke Honda]] !{{bandera|Xapón}} 0:0 {{bandera|Grecia}} |{{bandera|COL|tamañu=15px}} [[Jackson Martínez]] !{{bandera|Xapón}} 1:4 {{bandera|Colombia}} |{{bandera|ARX|tamañu=15px}} [[Lionel Messi]] !{{bandera|Arxentina}} 1:0 {{bandera|Suiza}} |- |{{bandera|CIV|tamañu=15px}} [[Yaya Touré]] !{{bandera|Costa de Marfil}} 2:1 {{bandera|Xapón}} |{{bandera|CRC|tamañu=15px}} [[Bryan Ruiz]] !{{bandera|Italia}} 0:1 {{bandera|Costa Rica}} |{{bandera|GRE|tamañu=15px}} [[Georgios Samaras]] !{{bandera|Grecia}} 2:1 {{bandera|Costa de Marfil}} |{{bandera|USA|tamañu=15px}} [[Tim Howard]] !{{bandera|Bélxica}} 2:1 {{bandera|Estaos Xuníos}} |- bgcolor=#d0e7ff |{{bandera|Suiza|tamañu=15px}} [[Xherdan Shaqiri]] !{{bandera|Suiza}} 2:1 {{bandera|Ecuador}} |{{bandera|FRA|tamañu=15px}} [[Karim Benzema]] !{{bandera|Suiza}} 2:5 {{bandera|Francia}} |{{bandera|Arxentina|tamañu=15px}} [[Lionel Messi]] !{{bandera|Nixeria}} 2:3 {{bandera|Arxentina}} |{{bandera|BRA|tamañu=15px}} [[David Luiz]] !{{bandera|Brasil}} 2:1 {{bandera|Colombia}} |- |{{bandera|Francia|tamañu=15px}} [[Karim Benzema]] !{{bandera|Francia}} 3:0 {{bandera|Hondures}} |{{bandera|ECU|tamañu=15px}} [[Enner Valencia]] !{{bandera|Hondures}} 1:2 {{bandera|Ecuador}} |{{bandera|Bosnia y Herzegovina|tamañu=15px}} [[Edin Džeko]] !{{bandera|Bosnia y Herzegovina}} 3:1 {{bandera|Irán}} |{{bandera|GER|tamañu=15px}} [[Mats Hummels]] !{{bandera|Francia}} 0:1 {{bandera|Alemaña}} |- bgcolor=#d0e7ff |{{bandera|ARX|tamañu=15px}} [[Lionel Messi]] !{{bandera|Arxentina}} 2:1 {{bandera|Bosnia y Herzegovina}} |{{bandera|ARX|tamañu=15px}} [[Lionel Messi]] !{{bandera|Arxentina}} 1:0 {{bandera|Irán}} |{{bandera|ECU|tamañu=15px}} [[Alexander Domínguez]] !{{bandera|Ecuador}} 0:0 {{bandera|Francia}} |{{bandera|CRC|tamañu=15px}} [[Keylor Navas]] !{{bandera|Países Baxos}} 0:0 <small><small>(4:3)</small></small> {{bandera|Costa Rica}} |- |{{bandera|Alemaña|tamañu=15px}} [[Thomas Müller]] !{{bandera|Alemaña}} 4:0 {{bandera|Portugal}} |{{bandera|GER|tamañu=15px}} [[Mario Götze]] !{{bandera|Alemaña}} 2:2 {{bandera|Ghana}} |{{bandera|SUI|tamañu=15px}} [[Xherdan Shaqiri]] !{{bandera|Hondures}} 0:3 {{bandera|Suiza}} |{{bandera|ARX|tamañu=15px}} [[Gonzalo Higuaín]] !{{bandera|Arxentina}} 1:0 {{bandera|Bélxica}} |- bgcolor=#d0e7ff |{{bandera|Nixeria|tamañu=15px}} [[Obi Mikel]] !{{bandera|Irán}} 0:0 {{bandera|Nixeria}} |{{bandera|Nixeria|tamañu=15px}} [[Peter Odemwingie]] !{{bandera|Nixeria}} 1:0 {{bandera|Bosnia y Herzegovina}} |{{bandera|Alemaña|tamañu=15px}} [[Thomas Müller]] !{{bandera|Estaos Xuníos}} 0:1 {{bandera|Alemaña}} |{{bandera|GER|tamañu=15px}} [[Toni Kroos]] !{{bandera|Brasil}} 1:7 {{bandera|Alemaña}} |- |{{bandera|USA|tamañu=15px}} [[Clint Dempsey]] !{{bandera|Ghana}} 1:2 {{bandera|Estaos Xuníos}} |{{bandera|BEL|tamañu=15px}} [[Eden Hazard]] !{{bandera|Bélxica}} 1:0 {{bandera|Rusia}} |{{bandera|PER|tamañu=15px}} [[Cristiano Ronaldo]] !{{bandera|Portugal}} 2:1 {{bandera|Ghana}} |{{bandera|Arxentina|tamañu=15px}} [[Sergio Germán Romero|Sergio Romero]] !{{bandera|Países Baxos}} 0:0 <small><small>(2:4)</small></small> {{bandera|Arxentina}} |- bgcolor=#d0e7ff |{{bandera|Bélxica|tamañu=15px}} [[Kevin De Bruyne|Kevin de Bruyne]] !{{bandera|Bélxica}} 2:1 {{bandera|Arxelia}} |{{bandera|Arxelia|tamañu=15px}} [[Islam Slimani]] !{{bandera|Corea del Sur}} 2:4 {{bandera|Arxelia}} |{{bandera|ALG|tamañu=15px}} [[Islam Slimani]] !{{bandera|Arxelia}} 1:1 {{bandera|Rusia}} |{{bandera|NED|tamañu=15px}} [[Arjen Robben]] !{{bandera|Brasil}} 0:3 {{bandera|Países Baxos}} |- |{{bandera|Corea del Sur|tamañu=15px}} [[Son Heung-Min]] !{{bandera|Rusia}} 1:1 {{bandera|Corea del Sur}} |{{bandera|Estaos Xuníos|tamañu=15px}} [[Tim Howard]] !{{bandera|Estaos Xuníos}} 2:2 {{bandera|Portugal}} |{{bandera|BEL|tamañu=15px}} [[Jan Vertonghen]] !{{bandera|Corea del Sur}} 0:1 {{bandera|Bélxica}} |{{bandera|Alemaña|tamañu=15px}} [[Mario Götze]] !{{bandera|Alemaña}} 1:0 {{bandera|Arxentina}} |} <center><small>'''Fonte:''' [http://es.fifa.com/worldcup/awards/man-of-the-match/index.html Páxina web oficial de la FIFA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141231073603/http://es.fifa.com/worldcup/awards/man-of-the-match/index.html |date=2014-12-31 }}</small></center> ==== Balón d'Oru ==== {{AP|Premios de la Copa Mundial de Fútbol#Balón d'Oru|l1=Balón d'Oru de la Copa Mundial de Fútbol}} El Balón d'Oru, qu'estrema al meyor xugador de cada Copa Mundial, ye escoyíu de los votos de les persones acreditaes. <br /> {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=40% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=40%|Xugador !width=40%|Seleición !width=20%|Vegaes xugador del partíu |-bgcolor="gold" |'''[[Lionel Messi]]''' |'''{{selb|Arxentina}}''' |align=center| 4 |-bgcolor="#dfe2e9" |[[Thomas Müller]] |{{selb|Alemaña}} |align=center| 2 |-bgcolor="#cd7f32" |[[Arjen Robben]] |{{selb|Países Baxos}} |align=center| 3 |- |[[James Rodríguez]] |{{selb|Colombia}} |align=center| 3 |- |[[Mats Hummels]] |{{selb|Alemaña}} |align=center| 1 |- |[[Toni Kroos]] |{{selb|Alemaña}} |align=center| 1 |- |[[Philipp Lahm]] |{{selb|Alemaña}} |align=center| - |- |[[Ángel Di María]] |{{selb|Arxentina}} |align=center| - |- |[[Javier Mascherano]] |{{selb|Arxentina}} |align=center| - |- |[[Neymar]] |{{selb|Brasil}} |align=center| 2 |} ==== Premiu al meyor xugador mozu del tornéu ==== [[Premios de la Copa Mundial de Fútbol#Premio al meyor xugador mozu|Al meyor xugador mozu]] qu'apostó'l mundial, naciendo dempués del [[1 de xineru]] de [[1993]] {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=40% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=40%|Xugador !width=40%|Seleición !width=20%|Votos |- bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Paul Pogba]]''' |'''{{selb|Francia}}''' |align=center| |- |[[Memphis Depay]] |{{selb|Países Baxos}} |align=center| |- |[[Raphael Varane]] |{{selb|Francia}} |align=center| |- |[[Juan Fernando Quintero]] |{{selb|Colombia}} |align=center| |} ==== Guante d'Oru ==== Al meyor arqueru foi {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=40% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=40%|Xugador !width=40%|Seleición |- bgcolor="#d0e7ff" |'''[[Manuel Neuer]]''' |'''{{selb|Alemaña}}''' |- |[[Keylor Navas]] |{{selb|Costa Rica}} |- |[[Sergio Germán Romero|Sergio Romero]] |{{selb|Arxentina}} |} ==== Premiu al Xuegu Llimpiu ==== A la seleición que menos amonestados tuvo y apostó la fase d'eliminación. {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=20% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !País |-bgcolor="#d0e7ff" align=center |align=center|'''{{selb|Colombia}}''' |} <small><center>[http://www.castrolfootball.com/legends/tournament/index.php?year=2010 Datos na páxina oficial de Castrol.]</center></small> === Otros premios daos pola FIFA === ==== Equipu estelar ==== {{AP|Premios de la Copa Mundial de Fútbol#Equipu de les Estrelles|l1=Equipu de les Estrelles de la Copa Mundial de Fútbol}} {| align=center cellpadding="2" cellspacing="2" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=80% |- bgcolor=#006699 style="color:white" !Porteros !Defensores !Mediocampistes !Delanteros !Entrenador |- bgcolor=#EBF5FF |align=left| {{bandera|Alemaña}} [[Manuel Neuer]] <br /> | {{bandera|Brasil}} [[David Luiz]] <br /> {{bandera|Alemaña}} [[Mats Hummels]] <br /> {{bandera|Brasil}} [[Marcelo]] <br /> {{bandera|Brasil}} [[Thiago Silva]] <br /> | {{bandera|Arxentina}} [[Ángel Di María]] <br /> {{bandera|Colombia}} [[James Rodríguez]] <br /> {{bandera|Alemaña}} [[Toni Kroos]] <br /> | {{bandera|Arxentina}} [[Lionel Messi]] <br /> {{bandera|Alemaña}} [[Thomas Müller]] <br /> {{bandera|Brasil}} [[Neymar]] <br /> | {{bandera|Alemaña}} [[Joachim Löw]] <br /> |} ==== Castrol EDGE Índiz ==== Ameyorar futbolistes del [[Índiz Castrol|índiz Castrol EDGE]] de la Copa Mundial 2014.<ref>{{Cita web |url=http://www.castrolfootball.com/legends/tournament/index.php?year=2010 |títulu=Dato na páxina oficial de Castrol. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140113043926/http://www.castrolfootball.com/legends/tournament/index.php?year=2010 |fechaarchivu=2014-01-13 }}</ref> {| align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=40% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=50%|Xugador !width=40%|Seleición !width=20%|Puntos |- bgcolor=#d0e7ff | [[Ficheru:Star Ouro.svg|15px]] '''[[Toni Kroos]] | '''{{Selb|Alemaña}}''' | '''<center>9.79</center>''' |- bgcolor=#d0e7ff | [[Ficheru:Star Prata.svg|15px]] '''[[Arjen Robben]] | '''{{Selb|Países Baxos}}''' | '''<center>9.74</center>''' |- bgcolor=#d0e7ff | [[Ficheru:Star Bronze.svg|15px]] '''[[Stefan De Vrij]] | '''{{Selb|Países Baxos}}''' | '''<center>9.70</center>''' |- | [[Mats Hummels]] | {{Selb|Alemaña}} | <center>9.66</center> |- | [[Thomas Müller]] | {{Selb|Alemaña}} | <center>9.63</center> |- | [[Karim Benzema]] | {{Selb|Francia}} | <center>9.60</center> |- | [[Oscar do Santos Emboaba Júnior|Oscar]] | {{Selb|Brasil}} | <center>9.57</center> |- | [[Thiago Silva]] | {{Selb|Brasil}} | <center>9.54</center> |- | [[Marcos Rojo]] | {{Selb|Arxentina}} | <center>9.51</center> |- | [[Ron Vlaar]] | {{Selb|Países Baxos}} | <center>9.48</center> |} ==== Gol del tornéu ==== Por aciu una votación ente los usuarios rexistraos na páxina web de la FIFA, escoyóse'l meyor gol del tornéu, dau al gol de [[James Rodríguez]] frente a {{sel|Uruguái}}.<ref>{{Cita web|url=http://www.fifa.com/worldcup/videos/y=2014/m=7/videu=goal-of-the-tournament-2406982.html|editor=Páxina oficial de la FIFA|fechaaccesu=12 d'agostu de 2017|títulu=Gol del tornéu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711084629/https://www.fifa.com/en/tournaments/mens/worldcup/canadamexicousa2026|fechaarchivu=2024-07-11}}</ref> El gol foi escoyíu ente otros diez preseleccionaos, per delantre de los anotaos por [[Robin Van Persie]] frente a {{sel|España}} y el mesmu James Rodríguez frente a {{sel|Xapón}}.<ref>{{Cita web|url=http://www.fifa.com/worldcup/videos/y=2015/m=2/videu=top-ten-goals-2014-fifa-world-cup-braziltm-2520284.html|editor=Páxina oficial de la FIFA|títulu=Los 10 goles del tornéu|fechaaccesu=12 d'agostu de 2017|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711084629/https://www.fifa.com/en/tournaments/mens/worldcup/canadamexicousa2026|fechaarchivu=2024-07-11}}</ref><ref group="n">Otros goles teníos en cuenta na votación: [[Xherdan Shaqiri]] frente a {{sel|Hondures}}, [[Gonzalo Higuaín]] frente a {{sel|Bélxica}}, [[Tim Cahill]] frente a {{sel|Países Baxos}}, [[Claudio Marchisio]] frente a {{sel|Inglaterra}}, [[David Villa]] frente a {{sel|Australia}}, [[Lionel Messi]] frente a {{sel|Nixeria}} y {{sel|Bosnia y Herzegovina}}, [[David Luiz]] frente a {{sel|Colombia}}, [[André Schürrle]] frente a {{sel|Brasil}}, [[Andre Ayew]] frente a {{sel|Estaos Xuníos}} y [[Mario Götze]] frente a {{sel|Arxentina}}.</ref> == Discutinios == Dientro de los discutinios principales del Mundial tuvieron el costu total invertíu (el mayor d'un mundial hasta la fecha), la llamada ''Llei Budweiser'', les infraiciones dientro de los estadios y, sobremanera, les importantes protestes desamarraes antes y mientres l'eventu deportivu. === Protestes === [[Ficheru:ABr200613 MCA2268.jpg|miniaturadeimagen|derecha|Dellos millones de persones manifestar en Brasil dende 2013 por cuenta de la celebración de campeonatos como la [[Copa Confederaciones 2013|Copa Confederaciones de 2013]] o'l Mundial de 2014, argumentáu que les inversiones que riquíen yeren innecesaries y superflues y que yeren más necesaries pa sectores desfavorecidos o servicios públicos.]] {{VT|Protestes en Brasil de 2013}} Los preparativos pal mundial viéronse avafaos por retrasos nes obres<ref>{{Cita web |1=títulu apínase esmolición en Brasil por retrasu n'obres a dos meses del Mundial |url=http://www.latercera.com/noticia/deportes/futbol/mundial/2014/04/2836-573701-9-apínase-preocupacion-en-brasil-por retrasu-en-obres-a-dos-meses-del mundial.shtml |fechaaccesu=29 de mayu de 2014 |editorial=El Tercer |allugamientu=Santiago }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Brasil 2014: esmolez retrasu n'estadios a 49 díes d'entamu del mundial |url=http://www.elpopular.pe/deportes/2014-04-24-brasil-2014-esmolez-retrasu-en-estadios-49-dias-de-entamu-del mundial |fechaaccesu=29 de mayu de 2014 |fecha=24 d'abril de 2014 |editorial=El Popular |allugamientu=Lima }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Retraso nos estadios llenda la venta total de boletos pa Brasil 2014 |url=http://mexico.cnn.com/deportes/2014/04/25/retraso-en-los-estadios-llinda-la |fechaaccesu=29 de mayu de 2014 |fecha=25 d'abril de 2014 |editorial=CNN Méxicu |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711084629/https://cnnespanol.cnn.com/?redirect=cnnmexico |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Mundial 2014: Valcke vuelve alvertir sobre retraso nos estadios |url=http://spanish.peopledaily.com.cn/n/2014/0529/c31615-8734627.html |fechaaccesu=29 de mayu de 2014 |fecha=29 de mayu de 2014 |editorial=People Daily |allugamientu=Beijing |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20181004133650/http://spanish.peopledaily.com.cn/n/2014/0529/c31615-8734627.html |fechaarchivu=2018-10-04 }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Joseph Blatter volvió criticar a Brasil por retrasos n'entrega d'estadios |url=http://www.golcaracol.com/copa-mundial-de-la-fifa-brasil-2014/joseph-blatter-volvio-criticar-brasil-retrasos-971-videu |fechaaccesu=29 de mayu de 2014 |editorial=Caracol TV |allugamientu=Bogotá }}</ref> y protestes de dellos sectores de la sociedá brasilana, cuestionando al gobiernu pol gastu na organización del mundial el cual superó los 10&nbsp;600 millones de [[dólar]]es,<ref>{{Cita web |títulu=Brasil espublizó les cifres del gastu pal Mundial |url=http://www.goal.com/es-ar/news/4985/copa-del mundu-2014/2014/06/23/4907825/brasil-difundi%C3%B3-les cifres-del gastu-pa-el mundial}}</ref> y a la [[FIFA]] por invertir enforma en grandes eventos deportivos (como'l [[Copa Mundial de Fútbol|Mundial]] y los [[Xuegos Olímpicos de 2016|Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro de 2016]]) y esixendo meyores en dellos sectores sociales, como salú y educación.<ref>{{Cita web |títulu=Fola de protestes en Brasil contra'l Mundial de Fútbol |url=http://www.clarin.com/mundo/Ola-protestes-Brasil-Mundial-Futbol_0_1139286140.html |fechaaccesu=29 de mayu de 2014 |fecha=16 de mayu de 2014 |editorial=Clarín |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711084632/https://www.clarin.com/mundo/Ola-protestas-Brasil-Mundial-Futbol_0_r1sG3fT9D7e.html |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Semeyes: Protestes contra la Copa Mundial de Fútbol 2014 percuerren Brasil y el mundu |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/128212-protestas-mundial-futbol-brasil |fechaaccesu=29 de mayu de 2014 |fecha=16 de mayu de 2014 |editorial=RT |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20221207135734/https://actualidad.rt.com/actualidad/view/128212-protestas-mundial-futbol-brasil |fechaarchivu=2022-12-07 }}</ref><ref>{{Cita web |títulu=Brasil-2014: El desafíu d'un Mundial so protestes |url=http://www.teletica.com/Noticias/15754-Brasil-2014-El-desafío-de-un Mundial-so-protestes.note.aspx |fechaaccesu=29 de mayu de 2014 |fecha=1° de xunetu de 2013 |editorial=Teletica }}</ref> La [[FIFA]] deféndese argumentando que: {{Cita|La FIFA dedica 2000 millones de dólares a cubrir los costos operativos del Mundial. Esti dineru nun provién de les arques públiques, sinón de los derechos de televisión y de comercialización. El legáu resultante de les inversiones del país anfitrión (carreteres, aeropuertos y sistemes de telecomunicaciones, ente otros) va siguir vixente tres el certame. Según la Fundación Institutu d'Investigaciones Económiques brasilana, el Mundial va xenerar unos ingresos de 27&nbsp;700 millones de dólares pa Brasil. (...) El presupuestu brasilanu d'educación nun se vio afeutáu pol creitu del Bancu de Desarrollu pa la construcción de los estadios. Col fin de dexar a Brasil un legáu que perdure, la FIFA creó'l Fondu del Legáu de la Copa Mundial, nel marcu del cual destináronse 20 millones de dólares pa la puesta en marcha de los primeros proyeutos. L'oxetivu ye construyir infraestructures futbolístiques, fomentar el fútbol base y el femenín y llevar a cabo iniciatives pa educar a los neños en materia de salú al traviés d'esti deporte. Desque Brasil axudicóse la organización de la cita mundialista en 2007, el gobiernu del país anfitrión invirtió más de 340&nbsp;000 millones de dólares n'educación y salú.<ref>{{Cita publicación |títulu=¿Sabíes que...? |fecha=23 de mayu de 2014 |publicación=The FIFA Weekly |númberu=31 |url=http://es.fifa.com/mm//Document/AF-Magacín/FIFAWeekly/02/34/32/81/LowRes_Weekly_31_ye_Spanish.PDF | |fechaaccesu=29 de mayu de 2014}}</ref> }} Les protestes, que lleven celebrándose dende [[2013]], saldáronse a lo llargo de [[2013]] y [[2014]] cola celebración de manifestaciones masives y graves disturbios, que s'intensificaron nes selmanes previes al empiezu de la Copa Mundial y los primeros díes de la so celebración.<ref>{{cita noticia |nome=[[Reuters]] |títulu=Brazil Beats Japan, Protests Spoil Confederations Cup Opening Day |url=http://www.voanews.com/content/brazil-japan-confederations-cup/1682679.html |editorial=Voice of America, gobiernu d'Estaos Xuníos |fecha=13 de xunu de 2014 |fechaaccesu=23 de xunu de 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150518101052/http://www.voanews.com/content/brazil-japan-confederations-cup/1682679.html |archivedate=2015-05-18 }}</ref> === Llei Budweiser === La [[FIFA]] esixó a [[Brasil]] que se llevantara la prohibición llegal, aprobada en [[2003]], de venta d'alcohol nos estadios, argumentando qu'esto estropiaría económicamente a [[Budweiser (Anheuser-Busch)|Budweiser]], a la que define como "la cerveza oficial de la Copa Mundial", papel que desempeña dende [[1986]]. El gobiernu de [[Brasil]] venció y aprobó una esceición que dexa la venta d'alcohol mientres la Copa del Mundu, esceición conocida como "llei Budweiser".<ref>[http://www.npr.org/blogs/thetwo-way/2012/03/07/148155110/brazil-moves-to-ease-soccer-beer-ban-as-world-cup-spat-with-fifa-grows Brazil Moves To Ease Soccer Beer Ban, As World Cup Spat With FIFA Grows] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140717022754/http://www.npr.org/blogs/thetwo-way/2012/03/07/148155110/brazil-moves-to-ease-soccer-beer-ban-as-world-cup-spat-with-fifa-grows |date=2014-07-17 }}, ''[[NPR]]'' (7 de marzu de 2012).</ref><ref>[http://en.mercopress.com/2012/05/10/brazilian-senate-approves-budweiser-bill-ending-apueste-with-fifa-over-world-cup-sponsoring Brazilian Senate approves 'Budweiser bill' ending apueste with FIFA over World Cup sponsoring], ''Merco Press'', (10 de mayu de 2012).</ref> === La sanción a Luis Suárez === {{AP|Luis Alberto Suárez}} Nel alcuentru apostáu na fase de grupos ente les seleiciones d'[[Seleición de Fútbol d'Uruguái|Uruguái]] y {{sel|Italia}}, el futbolista uruguayu [[Luis Alberto Suárez|Luis Suárez]] foi detectáu por cámares de videu mordiendo nel costazu al defensa italianu [[Giorgio Chiellini]]. Esta ye la tercer vegada que [[Luis Suárez (futbolista)|Suárez]] muerde a otru futbolista dientro d'un campu de xuegu. Enantes mordiera a [[Otman Bakkal]], defensa del [[PSV Eindhoven]] de la [[Eredivisie|lliga holandesa]],<ref>{{Cita web |url=http://www.larazon.es/detalle_hemeroteca/noticias/LA_RAZON_343824/7464-el-ajax-suspende-dos-partíos-a-luis-suarez-por-morder-a-bakkal#.Ttt1lB0Hmyakbgn |títulu=El Ajax suspende dos partíos a Luis Suárez por morder a Bakkal |editorial=www.larazon.es |fechaaccesu=3 de xunetu de 2014 }}</ref> y depués a [[Branislav Ivanovic]], defensa del [[Chelsea Football Club|Chelsea]] de la [[Premier League|lliga inglesa]].<ref>{{Cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2013/04/24/futbol/1366814189.html |títulu=Luis Suárez, castigáu con 10 partíos pol so mordigañu a Ivanovic |editorial=www.elmundo.ex |fechaaccesu=3 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190627021024/https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2013/04/24/futbol/1366814189.html |fechaarchivu=2019-06-27 }}</ref> La [[FIFA]] sancionó d'oficiu al xugador uruguayu<ref>{{Cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/news/y=2014/m=6/news=luis-suarez-suspendíu-por nueve partíos-y-prohibíu-de-exercer-cualq-2386355.html |títulu=Decisión sobre'l casu de Luis Suárez |editorial=www.fifa.com |fechaaccesu=1 de xunetu de 2014}}</ref> con una pena considerada escesiva por especialistes deportivos<ref>{{Cita web |url=http://elgraficodiario.infonews.com/2014/06/26/elgraficodiario-151150-ye-esaxerada-la-sancion-de-la-fifa-a-suarez-brasil-2014-uruguay-mordida-de-suarez.php |títulu=¿Ye esaxerada la sanción de la FIFA a Suárez? |editorial=El Gráficu |fechaaccesu=26 de xunu de 2014}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.foxsportsla.com/noticias/160744-edward-pinon-y-la so-vision-a-la-sancion-contra-luis-suarez |títulu=Piñón y la so mirada de la sanción a Suárez |editorial=Fox Sports |fechaaccesu=26 de xunu de 2014}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.ansa.it/ansalatina/notizie/rubriche/deportes/20140626174835684009.html |títulu=Dura sanción a Suárez, fora del Mundial editorial=Ansa Llatina |fechaaccesu=26 de xunu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140627203754/http://www.ansa.it/ansalatina/notizie/rubriche/deportes/20140626174835684009.html |fechaarchivu=27 de xunu de 2014 }}</ref> y qu'espertos en derechu oxetaron tocantes a la so validez xurídica, tantu según el derechu internacional como la mesma reglamentación de [[FIFA]].<ref>{{Cita web |url=http://www.redlaj.net/new/index.php/noticias/450--comunicáu-por-situacion-de-luis-suarez.html |títulu=Comunicáu por Situación de Luis Suárez |editorial=Rede Llatinoamericana de Xueces |fechaaccesu=28 de xunu de 2014}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.nacional.com.uy/mvdcms/ucmovil_7896_1.html |títulu=La sanción a Suárez. Una falta a dereches |apellíu=Navascués |nome=Hernán |editorial=Club Nacional de Football |fechaaccesu=30 de xunu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141020225254/http://www.nacional.com.uy/mvdcms/ucmovil_7896_1.html |fechaarchivu=20 d'ochobre de 2014 }}</ref> Díes dempués el futbolista uruguayu esculpóse públicamente con [[Giorgio Chiellini|Chiellini]] al traviés de la so cuenta de [[twitter]], faciendo estensives les sides al públicu polo xeneral.<ref>{{Cita web |url=http://www.ovaciondigital.com.uy/mundial/luis-suarez--y-pidio-sides.html |títulu=Luis Suárez pidió-y perdón a Chiellini |editorial=www.ovaciondigital.com.uy |fechaaccesu=3 de xunetu de 2014 }}</ref> === Incidentes tres eliminación de Brasil === [[Ficheru:Brazil vs Germany, in Belo Horizonte 05.jpg|thumb|La {{sel|Alemaña|seleición alemana}} celebra la marca batida por [[Miroslav Klose]], el mayor goliador na historia de los mundiales.]] {{AP|Semifinal de la Copa Mundial de Fútbol de 2014 ente Brasil y Alemaña|l1=Semifinal ente Brasil y Alemaña}} Tres la derrota de [[Brasil]], desamarróse una serie de disturbios y actos de vandalismo en distintes ciudaes brasilanes por parte de los aficionaos, quien nun taben conformes cola resultancia.<ref>{{Cita web |url=http://actualidad.rt.com/actualidad/view/133437-disturbios-sao-paulo-brasil-futbol |obra=RT.com |títulu=Fotos: Les cais de Brasil tres el partíu de la so seleición contra Alemaña |fecha=8 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20200809032336/https://actualidad.rt.com/actualidad/view/133437-disturbios-sao-paulo-brasil-futbol |fechaarchivu=2020-08-09 }}</ref> Na ciudá de [[São Paulo]], reportóse la quema de dos buses del serviciu públicu y saqueos a un llocal d'electrodomésticos.<ref>{{Cita web |url=http://www.infobae.com/2014/07/08/1579325-quemes-y-saqueos-brasil-la-humillante-gana |títulu=Incendio y saqueos en Brasil tres la humillante gana |obra=Infobae |fecha=8 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2014 }}</ref> Entrín y non, na ciudá de [[Recife]], capital del estáu de [[Pernambuco]], la policía tuvo que llanzar [[Gas llacrimóxeno|gases llacrimóxenos]] por cuenta de les tensiones que provocó la derrota del equipu llocal.<ref>{{Cita web |url=http://www.elespectador.com/noticias/elmundo/disturbios-brasil-tres-historica-gana-de-su-seleccio-articulo-503205 |obra=L'Espectador |títulu=Disturbios en Brasil tres histórica derrota de la so seleición |fecha=8 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2014 }}</ref> Na ciudá de [[Rio de Janeiro]], fueron deteníes siquier seis persones por participar n'incidentes na famosa sablera de [[Copacabana (Rio de Janeiro)|Copacabana]], rexistróse un fináu tres enfrentamientos armaos ente la policía llocal y civiles.<ref>{{cita noticia |títulu=Brasil 2014: Disturbios tres goliada de 7 - 1 dexen un muertu |url=http://peru.com/actualidad/internacionales/brasil-2014-muertu-dexa-disturbiu-goliada-7-1-noticia-266057 |fecha=8 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210514115204/https://peru.com/actualidad/internacionales/brasil-2014-muertu-dexa-disturbiu-goliada-7-1-noticia-266057 |archivedate=2021-05-14 }}</ref> En [[Belo Horizonte]], ciudá onde s'apostó'l partíu, hubo reñes caleyeres que terminaron con dolce deteníos, ente qu'en [[Salvador de Bahia]] presentáronse falcatrúes ya intentos d'asaltu coleutivu. Na ciudá de [[Curitiba]], capital del estáu de [[Estáu de Paraná|Paraná]], 20 buses fueron apedriaos y otru más foi asaltáu y amburáu.<ref>{{Cita web |autor=EFE |url=http://www.eluniversal.com.mx/el-mundo/2014/suman-26-deteníos-por disturbios-en-brasil-1022021.html |obra=L'Universal |títulu=Suman 25 deteníos por disturbios en Brasil |fecha=8 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2014 }}</ref> En delles ciudaes, los habitantes quemaron banderes de [[Brasil]].<ref>{{Cita web |url=http://www.larepublica.ec/blog/portada/2014/07/08/disturbios-en-sao-paulo-ante-la |obra=La República |títulu=Disturbio en Brasil tres derrota ante Alemaña |fecha=8 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711085733/https://www.larepublica.ec/ |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> === Balón d'Oru a Messi === Tres la final apurrir a [[Lionel Messi]] el [[Balón d'Oru Adidas|Balón d'Oru]], que premia al meyor xugador del tornéu. Esto xeneró discutinios nel mundu futbolísticu y foi reflexáu na prensa especializada.<ref>{{Cita web |url=http://www.ole.com.ar/mundial/argentina/a_messi_premiar_como_el meyor_del mundial_0_1174082888.html |obra=Diariu Olé |títulu=Un Oru Amargoso |fecha=13 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=14 de xunetu de 2014 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://canchallena.lanacion.com.ar/1709653-de-mayor-a-menor-el pasu-a-pasu-de-lionel-messi-en-el mundial-brasil-2014 |obra=Canchallena |títulu=De mayor a menor |fecha=13 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=14 de xunetu de 2014 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2014/07/14/mundial/1405289526_258474.html |obra=Diariu As |títulu=Polémicu Balón d'Oru |fecha=13 de xunetu de 2014 |fechaaccesu=14 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170618175626/http://futbol.as.com/futbol/2014/07/14/mundial/1405289526_258474.html |fechaarchivu=2017-06-18 }}</ref> [[Joseph Blatter]], presidente de [[FIFA]], dixo tar sorprendíu y que nun yera lo qu'esperaba, pero que yera una decisión d'un comité téunicu y tenía de ser respetada, y qu'amás [[Lionel Messi|Messi]] foi decisivu na primer fase y llegó a la final.<ref>{{Cita web |url=https://www.marca.com/2014/07/14/futbol/mundial/1405351040.html |títulu=https://www.marca.com/2014/07/14/futbol/mundial/1405351040.html |fechaaccesu=4 d'abril de 2017 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20210225090909/https://www.marca.com/2014/07/14/futbol/mundial/1405351040.html |fechaarchivu=2021-02-25 }}</ref> [[Maradona|Diego Maradona]], pela so parte, declaró que "quieren face-y ganar un premiu que nun ganó".<ref>{{Cita web |url=http://tn.com.ar/deportes/esencial/maradona-sobre-el |títulu=http://tn.com.ar/deportes/esencial/maradona-sobre-el premiu-a-messi-quieren face-y-ganar-daqué-que-nun gano_517600 |fechaaccesu=4 d'abril de 2017 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711085738/https://tn.com.ar/tags/diego-maradona/ |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> Tamién se refirieron a la tema [[Miguel Herrera]]<ref>{{Cita web |url=https://twitter.com/MiguelHerreraDT/status/488443433455861761 |títulu=https://twitter.com/MiguelHerreraDT/status/488443433455861761 |fechaaccesu=4 d'abril de 2017 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711085706/https://twitter.com/MiguelHerreraDT/status/488443433455861761 |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> y [[Guti (futbolista)|Guti]],<ref>{{Cita web |url=https://twitter.com/GUTY14FAI/status/488450937682669568 |títulu=https://twitter.com/GUTY14FAI/status/488450937682669568 |fechaaccesu=4 d'abril de 2017 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20240711085712/https://twitter.com/GUTY14FAI/status/488450937682669568 |fechaarchivu=2024-07-11 }}</ref> ente otros. == Ver tamién == * [[Copa Mundial de Fútbol]] * [[Calendariu de la Copa Mundial de Fútbol de 2014]] * [[Equipos participantes na Copa Mundial de Fútbol de 2014]] * [[Clasificación pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014]] == Referencies == {{llistaref|group="n"}} {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|FIFA World Cup 2014}} {{wikinoticias|Brasil 2014}} {{wikiquote|Copa Mundial FIFA Brasil 2014}} {{wikiviaxes|Copa Mundial FIFA Brasil 2014}} * [http://es.fifa.com/worldcup/archive/brazil2014/index.html Brasil 2014 en FIFA.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180613041022/https://es.fifa.com/worldcup/archive/brazil2014/index.html |date=2018-06-13 }} * [https://web.archive.org/web/20111020154546/http://www.copa2014.gov.br/ Páxina web del tornéu] pol [[Brasil|Gobierno Federal de Brasil]] {{facebook|2014fifaworldcupbrazil}} {{ socesión | predecesor = {{bandera|Sudáfrica}} [[Copa Mundial de Fútbol de 2010|Sudáfrica 2010]] | títulu = [[Copa Mundial de Fútbol]] | periodu = XX edición | socesor = {{bandera|Rusia}} [[Copa Mundial de Fútbol de 2018|Rusia 2018]] }} {{Tradubot|Copa Mundial de Fútbol de 2014}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Copa Mundial de Fútbol de 2014| ]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] 9wjfr6yxykmcymkv7kwpx69uc2s66d1 Bildu 0 138420 4377053 4372374 2025-06-17T15:15:51Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá sentencia => dicha sentencia 4377053 wikitext text/x-wiki {{estremar|Euskal Herria Bildu}} {{Partíu políticu}} '''Bildu''' (''Axuntar(se)'' n'[[eusquera]]) foi una [[coalición eleutoral]] [[España|española]] d'ideoloxía [[Nacionalismu vascu|independentista vasca]] y perteneciente al denomináu [[polu soberanista]] d'izquierda, conformada polos partíos políticos [[Eusko Alkartasuna]] y [[Alternatiba]], les agrupaciones [[Herritarron Garaia]] y Llabraba Bai, y otros independientes [[abertzale]]s y d'[[izquierda política|izquierda]].<ref>[http://www.gara.net/paperezkoa/20110404/257903/es/Bildu/allega/a/les eleiciones/con/un proyeutu/a/llargu/plazu/ Bildu allega a les eleiciones con un proyeutu al llargu plazu], ''Gara'', 4 d'abril de 2011.</ref> Los sos componentes afirmaron la so voluntá de siguir el proyeutu de coalición más allá de les eleiciones llocales de [[2011]], materializándose nes coaliciones [[Amaiur]], pa les [[eleiciones xenerales d'España de 2011|eleiciones xenerales d'esi añu]], y [[Euskal Herria Bildu]], pa les [[eleiciones al Parllamentu Vascu de 2012]], a les que se sumó'l partíu [[Aralar]]. Bildu presentó candidatures a diversos procesos eleutorales que se celebraron en mayu de 2011 n'[[España]], como son les [[Eleiciones al Parllamentu de Navarra de 2011|eleiciones autonómiques]] al [[Parllamentu de Navarra]], les [[Eleiciones a les Xuntes Xenerales del País Vascu de 2011|eleiciones forales]] a les [[Xuntes Xenerales d'Álava]], [[Xuntes Xenerales de Guipúzcoa|de Guipúzcoa]] y [[Xuntes Xenerales de Vizcaya|de Vizcaya]], y les [[eleiciones municipales d'España de 2011|eleiciones municipales]] nel [[País Vascu]], [[Navarra]] y el [[Condáu de Treviño]] ([[Provincia de Burgos|Burgos]], [[Castiella y Lleón]]). == Historia == === Creación === [[Eusko Alkartasuna]] (EA) y [[Alternatiba]] configuraron una coalición eleutoral p'allegar a les [[eleiciones municipales d'España de 2011|eleiciones municipales]], [[Eleiciones a les Xuntes Xenerales del País Vascu de 2011|a les Xuntes Xenerales del País Vascu]] y [[Eleiciones al Parllamentu de Navarra de 2011|al Parllamentu de Navarra]] de [[2011]] coles mires d'apigurar el votu soberanista y d'izquierdes. Quedáronse fuera del alcuerdu les llocalidaes de [[Deva (Guipúzcoa)|Deva]], [[Musques]], [[Doneztebe]] y [[Etxalar]], onde EA presentábase en solitariu;<ref>[https://www.abc.es/agencias/noticia.asp?noticia=780923 Los socios de Bildu nun llogren alcuerdos pa cerrar les llistes de 4 conceyos], ''ABC'', 12 d'abril de 2011.</ref> en [[Deva (Guipúzcoa)|Deva]] amás [[Alternatiba]] tamién se presentaba en solitariu. En [[Castiella y Lleón]] presenta llista a les municipales nel [[Condáu de Treviño]]. Coles mesmes, xunto a otros independientes, en Bildu tamién participen el coleutivu navarru [[Herritarron Garaia]] y [[Llabraba Bai]], dixebra alavesa d'[[Aralar]].<ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-escision-aralar-suma-bildu-alava-superar-muriu-creáu-pnv-pse-20110415192517.html Una dixebra de Aralar sumir a Bildu n'Álava pa "superar el muriu" creáu por PNV y PSE], ''Europa Press'', 15 d'abril de 2011.</ref> Según la Xunta Eleutoral Central el nome oficial de la coalición ye '''Bildu-Eusko Alkartasuna (EA) / Alternatiba Eraikitzen'''. === Precedentes === Les organizaciones polítiques que conformen la coalición ([[Eusko Alkartasuna]] y [[Alternatiba]]) fueron perfilando col pasu del tiempu un apueste pola aglutinación de fuercies soberanistas, llinia que tamién foi perfilando la [[Izquierda abertzale|Izquierda Abertzale]], nome col que se tendió a denominar al sector de dicha ideoloxía allegada a la ilegalizada [[Batasuna]] y les sos [[Batasuna#Intentos de presentase a les eleiciones posteriores marques eleutorales]]. D'esta forma, en xunu de [[2010]] tuvo llugar nel [[Palaciu Euskalduna]] la firma del [[Alcuerdu estratéxicu ente Eusko Alkartasuna y la izquierda abertzale]], al que siguió l'alcuerdu ''[[Alcuerdu estratéxicu ente Eusko Alkartasuna y la izquierda abertzale#Alcuerdos posteriores|Euskal Herria ezkerretik]]'' ('Euskal Herria dende la izquierda') el [[16 de xineru]] de [[2011]], que tamién foi suscritu por Alternatiba. Dellos medios afirmaron que los firmantes d'esti últimu alcuerdu decidieron una estratexa conxunta en casu de que nun se dexara la inscripción de [[Sortu]] nel rexistru de partíos políticos.<ref>Juan Bautista Jiménez Guerra: [https://www.rtve.es/noticias/20110325/crear-sortu-axuntar-bildu-mundu-abertzale-perfila-el so-plan/419596.shtml «De Crear (SORTU) a Axuntar (BILDU): el mundu abertzale perfila'l so plan B»], ''RTVE'', 25 de marzu de 2011.</ref> Sicasí, lo único que los promotores de Bildu confirmaron foi qu'esperaben la integración de Sortu na coalición namái en casu de qu'ésti fuera llegalizáu.<ref name="sortu bildu">[https://www.elpais.com/articulo/pais/vasco/EA/Alternatiba/esperen/Sortu/elpepuespvas/20110403elpvas_1/Tes EA y Alternatiba esperen a Sortu], ''El País'', 3 d'abril de 2011.</ref> El [[30 d'ochobre]] de [[2010]] Alternatiba celebró la so primer Asamblea Nacional, na qu'apostaron pola confluencia estratéxica de los partíos soberanistas d'izquierdes que roblaron el ''[[Alcuerdu de Gernika]]''.<ref>[http://www.deia.com/2010/10/30/politica/euskadi/alternatiba-empecipiara-contactos-con-partíos-de-izquierdes-pa-xunir-fuercies-en-una estratexa-comun- Alternatiba va empecipiar contactos con partíos d'izquierdes], ''Deia'', 30 d'ochobre de 2010. {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120118221908/http://www.deia.com/2010/10/30/politica/euskadi/alternatiba-empecipiara-contactos-con-part%C3%ADos-de-izquierdes-pa-xunir-fuercies-en-una |date=2012-01-18 }}</ref> Dos selmanes dempués, la ''Izquierda Abertzale'' fixo una ufierta a EA y [[Aralar]] p'allegar xuntos a les [[Eleiciones al Parllamentu de Navarra de 2011|eleiciones de Navarra]]<ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/izquierda/abertzale/llama/EA/Aralar/conformar/suxetu/eleutoral/unitariu/Navarra/elpepuesp/20101114elpepunac_2/Tes# La izquierda «abertzale» llama a EA y Aralar a conformar «un suxetu eleutoral unitariu» en Navarra], ''El País'', 14 de payares de 2010.</ref> que, en siendo refugáu por Aralar, amplió al conxuntu d'axentes políticos ya independientes» de [[Nafarroa Bai]].<ref>[https://www.abc.es/agencias/noticia.asp?noticia=654412 Izquierda abertzale pide xunta con NaBai pa estudiar un alcuerdu eleutoral], ''ABC'', 15 de xineru de 2011.</ref> Esta ufierta non yá nun foi aceptáu sinón que finalmente favoreció la espulsión d'EA, al negase esta formación a romper el so alcuerdu estratéxicu independentista, lo que, xuníu al abandonu previu de [[Batzarre]], supunxo la nueva coalición [[Nafarroa Bai 2011]] integrada por Aralar, PNV y dalgunos independientes.<ref>[http://www.gara.net/paperezkoa/20110204/246661/es/Los socios/de/NaBai/se/enrocan/en/les sos/postures/y/la/coalicion/dar por/rota/ Los socios de NaBai se enrocan nes sos postures y la coalición dar por rota], ''Gara'', 4 de febreru de 2011.</ref><ref>[http://www.eitb.com/noticias/politica/detalle/630038/aralar-pnv-concurriran-navarra-marca-nafarroa-bai-2011/ Aralar y PNV van allegar en Navarra so la marca 'Nafarroa Bai 2011'], ''EiTB'', 1 d'abril de 2011. {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110728103812/http://www.eitb.com/noticias/politica/detalle/630038/aralar-pnv-concurriran-navarra-marca-nafarroa-bai-2011/ |date=2011-07-28 }}</ref> A finales de marzu de 2011, EA anunció qu'en Navarra se presentaría a les [[Eleiciones al Parllamentu de Navarra de 2011|eleiciones forales]] y [[eleiciones municipales d'España de 2011|municipales]] nuna nueva coalición formada cola plataforma ciudadana d'[[izquierda abertzale]] [[Herritarron Garaia]],<ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/EA/presentara/sabado/Estella/alcuerdo/Herritarron/Garaia/elpepuespvas/20110322elpepunac_46/Tes EA va presentar el sábadu en Estella el so alcuerdu con Herritarron Garaia], ''El País'', 22 de marzu de 2011.</ref><ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-hala-hg-alcuerden-activar-nuevu-suxetu-politico-abertzales-20110326201145.html EA y HG alcuerden activar «un nuevu suxetu políticu» ente abertzales], ''Europa Press'', 26 de marzu de 2011.</ref> ente que nel [[País Vascu]] llegó a un alcuerdu eleutoral con Alternatiba.<ref>[http://www.gara.net/paperezkoa/20110330/256817/es/EA-Alternatiba-abren-via-una-coalicion-abertzale-izquierda EA y Alternatiba abren la vía a una coalición abertzale d'izquierda] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120117022044/http://www.gara.net/paperezkoa/20110330/256817/es/EA-Alternatiba-abren-via-una-coalicion-abertzale-izquierda |date=2012-01-17 }}, ''Gara'', 30 de marzu de 2011.</ref> === Reaición ante'l tirotéu ente ETA y la Xendarmería === El [[9 d'abril]] de [[2011]] tuvo llugar un tirotéu ente dos miembros d'[[Euskadi Ta Askatasuna|ETA]] y la [[Xendarmería Nacional (Francia)|Xendarmería francesa]] nel que resultó mancáu un xendarme, siendo deteníos darréu dambos terroristes;<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/04/10/espana/1302430786.html Deteníos por disparar a un xendarme dos de los etarres más buscaos], ''El Mundo'', 10 d'abril de 2011.</ref> ante esti acontecimientu, Bildu manifestó'l so refugu al tirotéu, tachándolo d'un ''incidente'' que nun rompía'l [[Alto'l fueu d'ETA de 2010-2011|alto'l fueu decretáu por ETA]].<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/04/10/paisvasco/1302448101.html Bildu espresa'l so 'refugu' pero sorraya que l'altu el fueu 'sigue a valir'], ''El Mundo'', 10 d'abril de 2011.</ref><ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/Bildu/llinda/amosar/refugu/incidente/acaecíu/Francia/elpepiesp/20110411elpepinac_2/Tes Bildu llindar a amosar el so refugu por "l'incidente acaecíu en Francia"], ''El País'', 11 d'abril de 2011.</ref> Coincidiendo cola precampaña eleutoral, l'usu del términu ''incidente'' valió-y a Bildu la crítica tantu del [[Gobiernu d'España]]<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/04/11/espana/1302511060.html Rubalcaba lloma de 'chancia de mal gustu' que Bildu llame 'incidente' al tirotéu en Francia], ''El Mundo'', 11 d'abril de 2011.</ref> como del [[Gobiernu Vascu]]<ref>[http://www.lavanguardia.es/local/axencies/20110411/54138915577/lopez-alvierte-a-bildu-de-que-un tirotéu-nun ye-un incidente-y píde-y ser-mas-contundente-en-la.html López alvierte a Bildu de qu'un tirotéu "nun ye un incidente" y píde-y ser "más contundente" na condena], ''La Vanguardia'', 11 d'abril de 2011.</ref> y de los partíos políticos [[Partíu Popular|PP]],<ref>[http://ecodiario.eleconomista.es/politica/noticias/2984150/04/11/El PP-cree-confirmado-que-Sortu-y-Bildu-son-lo-mesmu-que-ETA.html El PP cree confirmáu que Sortu y Bildu "son lo mesmo qu'ETA"], ''L'Economista'', 11 d'abril de 2011.</ref> [[UPyD]]<ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-rosa-diez-ve-escandalosu-bildu-tache-incidente-tirotéu-francia-cree-eta-reorganizandose-20110411171253.html Rosa Díez ve "escandalosu" que Bildu tache de "incidente" el tirotéu en Francia y cree qu'ETA ta "reorganizándose"], ''Europa Press'', 11 d'abril de 2011.</ref> y [[PNV]].<ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-urkullu-cree-reaccion-bildu-tirotéu-supón-enriedu-coalicion-absolutamente-innecesariu-20110412115239.html Urkullu cree que la reaición de Bildu ante'l tirotéu supón "un enriedu" pa la coalición "absolutamente innecesariu"], ''Europa Press'', 12 d'abril de 2011.</ref> Dos díes depués Bildu censuró les crítiques arramaes sobre ella y reafitóse nes sos anteriores declaraciones de refuga al terrorismu.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/04/11/paisvasco/1302517654.html Bildu almite que'l tirotéu protagonizáu por ETA va contra l'Alcuerdu de Gernika], ''El Mundo'', 13 d'abril de 2011.</ref> === Acusaciones ya impugnación de candidatures === Dende antes de la so creación,<ref>[https://www.elpais.com/articulo/opinion/Polu/norte/soberanista/elpepiopi/20090813elpepiopi_2/Tes Polo norte soberanista], ''El País'', 13 d'agostu de 2009.</ref> especular dende dellos partíos políticos, parte de la prensa española, [[Fuercies y Cuerpos de Seguridá (España)|Fuercies y Cuerpos de Seguridá]], l'[[Abogacía Xeneral del Estáu]] y la [[Ministeriu Fiscal d'España|Fiscalía Xeneral]], con que Bildu sería la forma en que la [[Batasuna|izquierda abertzale ilegalizada]] intentaría introducir a los sos militantes nes eleiciones. Basar en que la [[izquierda abertzale]] enantes representada por [[Batasuna]] atoparíase güérfana d'organización política llegal tres la illegalización de dicha formación pola so rellación cola banda terrorista [[Euskadi Ta Askatasuna|ETA]] y la negativa per parte del [[Tribunal Supremu d'España|Tribunal Supremu]] de dexar la inscripción de [[Sortu]] como partíu llegal so l'acusación de ser una continuación d'ésta; y coles mesmes nel [[alcuerdu estratéxicu ente Eusko Alkartasuna y la izquierda abertzale]]. Según esto, la inclusión de dichu sector fadríase al traviés de candidatos independientes que nun collaboraren con marques eleutorales ilegalizadas, dientro de la coalición de partíos (EA y Alternatiba),<ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/Bildu/decimocuarta/marca/eleutoral/izquierda/abertzale/elpepuesp/20110326elpepunac_4/Tes Bildu, la decimocuarta marca eleutoral de la izquierda 'abertzale'], ''El País'', 26 de marzu de 2011.</ref> acusando a Bildu de ser un Plan B» de Batasuna.<ref>[http://www.diariovasco.com/v/20110408/politica/independientes-aspiren-liderar-principales-20110408.html Los independientes aspiren a liderar les principales llistes de Bildu en Gipuzkoa], ''Diario Vasco'', 8 d'abril de 2011.</ref> Dicha acusación foi negada per parte de los miembros de Bildu, qu'alegaron que la coalición yá taba prevista antes inclusive que la presentación de los estatutos de [[Sortu]], colo qu'en casu de qu'esti fuera llegalizáu integrárase na coalición.<ref>[https://www.abc.es/agencias/noticia.asp?noticia=767160 Bildu niega ser el plan B de la izquierda abertzale, los partíos tienen rocea], ''ABC'', 5 d'abril de 2011.</ref> Per otra parte, Bildu esixó a tolos candidatos de les sos llistes a roblar personalmente un decálogu de conducta ellaboráu pola coalición que «lleva apareyáu la oposición, por tolos medios que llexítimamente tenga al so algame, a cualquier actu o actividá que suponga agresión o violación de cualquier derechu humanu y al usu de la violencia pa llograr oxetivos políticos», y que foi unviáu a les xuntes eleutorales acompañando a la documentación riquida en cada casu.<ref name="decalogo">[http://www.gara.net/paperezkoa/20110421/261499/es/Les xuntes eleutorales-tienen-firma-contra-violencia-cada candidatu-Bildu Les xuntes eleutorales tienen la firma contra la violencia de cada candidatu de Bildu], ''Gara'', 21 d'abril de 2011.</ref> ==== Impugnación y anulación ==== Tanto'l [[Ministeriu del Interior d'España|Ministeriu del Interior]] como l'[[Abogacía Xeneral del Estáu]] anunciaron que vixilaríen les llistes eleutorales de Bildu por si confirmábense los sos barruntos<ref>[https://web.archive.org/web/http://www.adn.es/local/bilbao/20110406/NWS-1519-Abogacia-Tao-Bildu-candidatures-vixilara.html L'Abogacía del Estáu tamién va vixilar les candidatures de Bildu], ''ADN'', 6 d'abril de 2011.</ref> y, finalmente, el [[Gobiernu d'España]] autorizó a l'Abogacía del Estáu ''«a recurrir les candidatures de Bildu na midida qu'envalore qu'eso tien de faese»''.<ref name="decalogo"/> Asina, una vía foi investigar caúna de les sos llistes por si nelles figuraben persones rellacionaes con [[Batasuna]] o otres candidatures ilegalizadas, yá que según la [[Cuerpu Nacional de Policía (España)|Policía Nacional]], na acta fundacional de Bildu falábase reiteradamente de ''trés partíos'' participantes ([[Eusko Alkartasuna]], [[Alternatiba]], y según les fontes policiales, el terceru sería Batasuna);<ref>[http://www.eldiariomontanes.es/v/20110408/nacional/destacados/policia-usara-acta-fundacion-20110408.html La Policía va usar l'acta de fundación de Bildu pa impugnar la coalición], ''El Diario Montañés'', 8 de marzu de 2011.</ref> y otra vía consistió en basase nos documentos internos prindaos a ETA, como la directiva d'ETA d'avientu de 2008 ''Herri Antolatuaren Estratexa Independentista Baterantz'' ('Escontra la organización d'una estratexa d'independentista popular'), na que se consideraba afechu un acercamientu a Eusko Alkartasuna per parte de Batasuna,<ref>[https://www.abc.es/20110412/espana/abcp-despreciaba-antes-absorbela-pa-20110412.html ETA despreciaba a EA antes d'absorbela pa fundar Bildu xuntos], ''ABC'', 12 d'abril de 2011.</ref><ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-gobierno-trabaya-dos-hipotesis-bildu-20110412202329.html El Gobiernu trabaya con dos hipótesis sobre Bildu], ''Europa Press'', 12 d'abril de 2011.</ref> pactu que nun llegó a materializase nes [[eleiciones al Parllamentu Européu de 2009 (España)|eleiciones europees de 2009]], polo que la direición d'ETA abroncó a la direición de Batasuna por pidir el votu pa [[Iniciativa Internacionalista]], en cuenta de buscar un alcuerdu con EA ''«nuna unión de fuercies a favor de la independencia»'', según constaría nun documentu internu d'ETA de xunu de 2009.<ref name="Voz de Galicia">[http://www.lavozdegalicia.es/espana/2011/04/11/00031302538311354206256.htm Gobiernu y Fiscalía apuesten por impugnar toles llistes de Bildu], ''La Voz de Galicia'', 11 d'abril de 2011.</ref> A finales d'abril de 2011 anuncióse que l'informe ellaboráu pola Policía Nacional pa l'Abogacía del Estáu y la Fiscalía Xeneral llegaba a les conclusiones de que la mesma Bildu y les sos llistes taben impulsaes por Batasuna y diseñaes por ETA.<ref name="ETA-Bildu">[https://www.elpais.com/articulo/espana/ETA/diseno/alianza/eleutoral/partíos/independentistes/elpepunac/20110422elpepinac_1/Tes «ETA diseñó l'alianza eleutoral de partíos independentistes»], ''El País'', 22 d'abril de 2011.</ref> Dichu informe basar en documentos prindaos a la banda terrorista nos que, afitando como modelu la coalición [[Euskal Herria Bai]] y partiendo de la llegalidá de [[Sortu]] (depués truncada), ETA presuntamente impulsaría l'alianza de los partíos independentistes y d'izquierdes (escluyendo a [[Partíu Nacionalista Vascu|PNV]] y [[Aralar]]), controlando externamente les sos llistes eleutorales por persones rellacionaes con Batasuna y declarando l'[[Alto'l fueu d'ETA de 2010-2011|alto'l fueu de la banda]] pa favorecer dicha estratexa.<ref name="ETA-Bildu"/> Coles mesmes, según dichu informe, Batasuna axuntaríase con [[Eusko Alkartasuna]] y [[Alternatiba]] pa iguar les llistes eleutorales, inclusive primiendo a dellos candidatos por que participaren nelles, especialmente nel casu de [[Navarra]].<ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-batasuna-primo-candidatos-dir-llistes-bildu-20110422175417.html Batasuna primió a candidatos pa dir en llistes de Bildu], ''Europa Press'', 21 d'abril de 2011.</ref> Pela so parte, la [[Guardia Civil]] nel so propiu informe, amás de los documentos prindaos hasta'l momentu a ETA, tamién apurrió como pruebes grabaciones telefóniques d'antiguos dirixentes de Batasuna.<ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-guardia-civil-bildu-surde-estratexa-acumulacion-fuercies-disenada-eta-batasuna-20110426203419.html La Guardia Civil: Bildu surde «na estratexa d'acumuladura de fuercies diseñada por ETA y Batasuna»], ''Europa Press'', 26 d'abril de 2011.</ref> Nestos informes policiales tamién se señalaba que l'orixe de la plataforma [[Herritarron Garaia]] integrada en Bildu en Navarra taría nes plataformes ''Hamaika Bil Gaitezen'' ('Juntémonos munchos'), creada en febreru de 2010 y ente que los sos promotores atopábense antiguos candidatos de [[Herri Batasuna]], [[Euskal Herritarrok]] y [[Abertzale Sozialisten Batasuna]],<ref name="HG"/> y ''Ezker Soberanista Erakitzen'' ('Construyendo la izquierda soberanista'),<ref>[http://www.euskaria.eu/news/1259314233 Ezker Soberanista Eraikitzen] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160529155343/http://www.euskaria.eu/news/1259314233/ |date=2016-05-29 }}, ''euskaria.eu'', 27 de payares de 2009.</ref> promovida por EA en payares de 2009, polo que la Policía envaloró que'l pactu producir en realidá ente Batasuna y EA nesa comunidá foral.<ref name="HG">[https://www.europapress.es/nacional/noticia-herritarron-garaia-tien-origen-plataforma-impulsada-batasuna-2010-20110423114850.html Herritarron Garaia tien el so orixe nuna plataforma impulsada por Batasuna en 2010], ''Europa Press'', 23 d'abril de 2011.</ref> Con motivu del [[Aberri Eguna]] de [[2011]] Bildu participó nun actu entamáu pola asociación [[Independentistak]] al cual tamién asistieron antiguos miembros de [[Batasuna]] y otres personalidaes de la izquierda abertzale,<ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/Batasuna/celebra/Aberri/Eguna/Bildu/visperas/impugnaciones/elpepiesp/20110425elpepinac_9/Tes Batasuna celebra'l Aberri Eguna con Bildu en víspores de les impugnaciones], ''El País'', 25 d'abril de 2011.</ref> fechu que foi tacháu pol dirixente de la PNV [[Iñigo Urkullu]] como una ''torpeza'' per parte de la coalición.<ref>[http://www.diariovasco.com/20110426/mas-actualidad/politica/urkullu-cree-torpeza-imaxe-201104261559.html Urkullu cree «una torpeza» la imaxe de los líderes de Bildu y Batasuna xuntos], ''Diario Vasco'', 26 d'abril de 2011.</ref> El 26 d'abril de 2011 foi adelantráu por [[Federico Trillo]], voceru de xusticia del [[Partíu Popular]], y confirmáu pol Vicepresidente del Gobiernu [[Alfredo Pérez Rubalcaba]] que los informes policiales sobre Bildu consideraben qu'ésta taría ''«na estratexa d'ETA»'' y que, ente les sos candidatures, habría persones venceyaes a Batasuna (en 40 llistes del País Vascu, según la [[Ertzaintza]], y en 95 nel conxuntu de País Vascu y Navarra, según la [[Guardia Civil]]).<ref>[https://www.rtve.es/noticias/20110426/fuercies-seguridá-creen-30-llistes-bildu-podrian-tar-contaminaes/427679.shtml Les Fuercies de Seguridá creen que'l 30% de les llistes de Bildu podríen tar contaminaes], ''RTVE'', 26 d'abril de 2011.</ref><ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/Rubalcaba/afirma/Bildu/estratexa/ETA/impugnaren/llistes/elpepuesp/20110426elpepunac_2/Tes Rubalcaba afirma que Bildu «ta na estratexa d'ETA» y van impugnase les sos llistes], ''El País'', 26 d'abril de 2011.</ref> Asina, el Ministeriu Fiscal y l'Abogacía del Estáu presentaron dos talos recursos pa impugnar les llistes de Bildu y de una trentena d'[[agrupación d'eleutores|agrupaciones d'eleutores]] por considerales un preséu d'ETA pa tar nes instituciones.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/04/26/espana/1303833364.html Gobiernu y Fiscalía van impugnar toles candidatures de Bildu], ''El Mundo'', 26 d'abril de 2011.</ref><ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/Abogacia/Fiscalia/impugnaren/toes candidatures/Bildu/elpepuesp/20110426elpepunac_19/Tes L'Abogacía y la Fiscalía van impugnar toles candidatures de Bildu], ''El País'', 26 d'abril de 2011.</ref><ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/04/27/espana/1303904020.html L'Abogacía del Estáu impugna Bildu porque ye 'el plan B d'ETA'], ''El Mundo'', 27 d'abril de 2011.</ref> Dende'l [[Partíu Nacionalista Vascu]], el so presidente [[Iñigo Urkullu]] alvirtió'l [[29 d'abril]] de [[2011]] que'l sofitu del so partíu al [[Gobiernu d'España|Gobierno]] y a los [[Presupuestos Xenerales del Estáu]] de [[2012]] taría condicionáu pola impugnación o non de les llistes de Bildu.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/04/28/paisvasco/1303981556.html Urkullu avisa al Gobiernu de qu'impugnar Bildu cuestionaría'l sofitu de la PNV], ''El Mundo'', 28 d'abril de 2011.</ref> Igualmente, [[Aralar]]<ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-aralar-diz-hipotesis-bildu-eleiciones-cree-lopez-tien-necesidá-dixebrara-pp-20110428110422.html Aralar diz que la so «hipótesis» ye que Bildu tea nes eleiciones y cree que López tien «necesidá de dixebrara» del PP], ''Europa Press'', 28 d'abril de 2011.</ref> y el [[Ararteko]] (el [[Defensor del Pueblu]] nel País Vascu) tamién s'amosaron favorables a la presencia de Bildu nes eleiciones.<ref>[https://www.abc.es/agencias/noticia.asp? El Ararteko cunta que Bildu tien derechu a presentase a les eleiciones], ''ABC'', 27 d'abril de 2011.</ref> L'ex [[lehendakari]] y ex [[presidente]] d'EA [[Carlos Garaikoetxea]] alvirtió qu'en casu de ''escluyise'' a Bildu la formación allegaría a los [[Tribunal Européu de Derechos Humanos|Tribunales Europeos]] con cuenta de se declaren nules les eleiciones.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/04/28/paisvasco/1303980593.html Garaikoetxea cree que, si se 'esclúi' a Bildu, 'va haber que dir a Europa' y tratar de 'anular' les eleiciones], ''El Mundo'', 28 d'abril de 2011.</ref> El [[1 de mayu]] la sala 61 del [[Tribunal Supremu d'España|Tribunal Supremu]] falló a favor (por nueve votos a seis) de les impugnaciones presentaes pola Abogacía del Estáu y el Ministeriu Fiscal, anulando asina toles candidatures presentaes pola coalición Bildu, según otros diez agrupaciones eleutorales, al envalorar qu'éstes s'enmarcaríen dientro d'un proyeutu ''«xestionáu, empobináu, coordináu y articuláu pol complexu ETA-Batasuna».''<ref>[https://web.archive.org/web/20111109170545/https://www.elpais.com/elpaismedia/ultimahora/media/201105/02/espana/20110502elpepunac_1_Pes_PDF.doc Sentencia del Tribunal Supremu sobre Bildu, 1 de mayu de 2011.]</ref><ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/Supremu/anula/toes llistes/Bildu/eleiciones/22-M/votos/elpepuesp/20110501elpepunac_5/Tes El Supremu anula toles llistes de Bildu pa les eleiciones del 22-M por nueve votos a seis], ''El País'', 1 de mayu de 2011.</ref> ==== Reaiciones ==== Tres el fallu, el Vicepresidente del Gobiernu [[Alfredo Pérez Rubalcaba]] manifestó que la sentencia probaba que Bildu non ''rompiera con [[Euskadi Ta Askatasuna|ETA]]''.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/05/02/espana/1304341290.html Rubalcaba afirma que la sentencia sobre Bildu prueba que 'nun rompió' con ETA], ''El Mundo'', 2 d'abril de 2011.</ref> Igualmente'l presidente del [[Congresu de los Diputaos d'España|Congresu]], [[José Bono]], defendió la decisión del Supremu.<ref>[https://www.abc.es/20110505/espana/abcp-presto-decision-supremu-esta-20110505.html Bono: «Prestóme la decisión del Supremu, ta bien fundada»], ''ABC'', 5 de mayu de 2011</ref> Tantu [[PSOE]]<ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-bildu-psoe-amuesa-satisfaccion-decision-ts-pide-izquierda-abertzale-siga-dando-pasos-20110502113952.html El PSOE amuesa'l so «prestu» pola decisión del TS y pide a la izquierda abertzale que siga «dando pasos»], ''Europa Press'', 2 de mayu de 2011.</ref> como [[Partíu Popular]],<ref>[https://www.abc.es/agencias/noticia.asp?noticia=801546 Pons (PP): l'autu del TS fai que güei seya un día de fiesta de la democracia], ''ABC'', 2 de mayu de 2011.</ref> [[Unión del Pueblu Navarro]]<ref>[http://www.20minutos.es/noticia/1036820/0/ UPN amuesa'l so «prestu» pola decisión del TS y espera que'l TC «ratifique esti allugamientu»], ''20 Minutos'', 2 de mayu de 2011.</ref> y [[Unión Progreso y Democracia]]<ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-rosa-diez-defende-importante-fallu-bildu-non-si-hai-unanimidá-pide-tc-actue-derechu-20110504210346.html Rosa Díez defende que lo importante ye'l fallu sobre Bildu, non si hai unanimidá, y pide al TC qu'actúe «en derechu»], ''Europa Press'', 4 de mayu de 2011.</ref> amosaron el so prestu pola sentencia,<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/05/01/espana/1304286060.html PSOE y PP espresen el so prestu pol fallu del Tribunal Supremu sobre Bildu], ''El Mundo'', 1 de mayu de 2011.</ref> según l'[[Asociación Víctimes del Terrorismu]]<ref>[https://www.abc.es/20110501/espana/abci-reaiciones-bildu-201105012245.html Gobiernu, PP y AVT, satisfechos; Bildu va falar güei], ''ABC'', 2 de mayu de 2011.</ref> y otres asociaciones de víctimes.<ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-bildu-victimas-allegren-decision-ts-llamenten-falta-unanimidá-maxistraos-20110502145756.html Les víctimes allegrar de la decisión del TS anque llamenten la falta d'unanimidá de los maxistraos], ''Europa Press'', 2 de mayor de 2011</ref> De la mesma el [[Gobiernu de Navarra]] afirmó compartir políticamente'l pronunciamientu del Tribunal Supremu,<ref>[http://www.20minutos.es/noticia/1036278/0/ Sanz diz que'l pronunciamientu del Supremu tien «enforma rigor xurídico» y «sentíu común»], ''20 Minutos'', 2 de mayu de 2011.</ref> mientres el [[Gobiernu Vascu]] llindar a manifestar que respetaba y acataba la sentencia del Tribunal «ensin más considerancies sobre la so oportunidá».<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/05/02/paisvasco/1304327508.html El Gobiernu vascu 'respeta y acata' la decisión del Supremu sobre Bildu], ''El Mundo'', 2 de mayu de 2011.</ref> El lehendakari [[Patxi López]] afirmó: ''«Tengo'l convencimiento y la seguridá de que nin EA nin Alternatiba nin tán al serviciu nin formen parte de la estratexa d'ETA»''.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/05/03/paisvasco/1304423690.html El lehendakari ruempe una llanza a favor d'EA antes del fallu del Constitucional], ''El Mundo'', 3 de mayu de 2011.</ref> Pela so parte, manifestaron la so disconformidá con dicha sentencia [[Izquierda Xunida]],<ref name="IX-ICV"/> [[Partíu de los Socialistes de Cataluña]],<ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/PSC/confia/Constitucional/corrixa/veto/elpepunac/20110503elpepinac_1/Tes El PSC confía en que'l Constitucional corrixa'l veto], ''El País'', 3 de mayu de 2011.</ref> [[Convergència i Unió]],<ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/sofita/coalicion/pueda/allegar/comicios/elpepiesp/20110504elpepinac_4/Tes Mas sofita que la coalición pueda allegar a los comicios], ''El País'', 4 de mayu de 2011.</ref> [[Iniciativa per Catalunya Verds]],<ref name="IX-ICV">[https://www.abc.es/agencias/noticia.asp?noticia=805339 IX y ICV sollerten del dañu pa la imaxe d'España si estremar a Bildu], ''ABC'', 5 de mayu de 2011.</ref> [[Solidaritat Catalana per la Independència]],<ref>[https://www.abc.es/agencias/noticia.asp?noticia=801348 Solidaritat cree qu'illegalización de Bildu ye golpe d'estáu a democracia], ''ABC'', 2 de mayu de 2011.</ref> [[Esquerra Republicana de Catalunya]],<ref>[https://www.abc.es/agencias/noticia.asp?noticia=801597 ERC afirma que illegalizar Bildu ye propiu d'un réxime antidemocráticu], ''ABC'', 2 de mayu de 2011.</ref> [[Bloque Nacionalista Galego]],<ref>[http://www.que.es/coruna/201105021430-considera-gravisimo-ilegalice-partíos-con-epi.html El BNG considera «pergrave» que'l TS ilegalice a dos partíos «con llarga trayeutoria democrática»], ''Qué'', 2 de mayu de 2011.</ref> [[Bloque Independentista de Cuchas]],<ref>[http://puyalon.wordpress.com/2011/05/04/sofitu-a-bildu-dende-aragon/ Sofitu a Bildu dende Aragón], 2 de mayu de 2011.</ref>[[Partíu Nacionalista Vascu]],<ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-bildu-egibar-denuncia-quiebra-democratica-refuga-eleiciones-cuerpo-eleutoral-tullíu-20110502144227.html Egibar denuncia la quiebra democrática» y refuga unes eleiciones con un cuerpu eleutoral tullíu»], ''Europa Press'', 2 de mayu de 2011.</ref> [[Nafarroa Bai]],<ref>[https://www.europapress.es/navarra/noticia-zabaleta-amuesa-desalcuerdu-decision-supremu-espera-tc-modifique-situacion-20110502135813.html Zabaleta amuesa'l so «desalcuerdu» cola decisión del Supremu y espera que'l TC «modifique esta situación»], ''Europa Press'', 2 de mayu de 2011.</ref> [[Aralar]],<ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-aralar-amuesa-refugu-fronteru-decision-20110502113720.html Aralar amuesa'l so refugu fronteru» a la decisión], ''Europa Press'', 2 de mayu de 2011.</ref> [[Izquierda-Ezkerra]],<ref>[https://www.europapress.es/navarra/noticia-izquierda-ezkerra-cree-nun hai-nenguna-razon-juridica-politica-impugnar-llistes-bildu-20110427132452.html Izquierda-Ezkerra cree que «nun hai nenguna razón xurídica nin política» pa impugnar les llistes de Bildu], ''Europa Press'', 27 d'abril de 2011.</ref> [[Hamaikabat]],<ref>[https://www.abc.es/agencias/noticia.asp?noticia=801534 Hamaikabat espera que'l TC «ponga la democracia nel so sitiu»], ''ABC'', 2 de mayu de 2011.</ref> [[Ezker Batua-Berdeak]],<ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-eb-afirma-patxi-lopez-xuega-dos-bandes-relacion-procesu-ilegalizacion-bildu-20110504130923.html EB afirma que Patxi López «xuega a dos bandes» en rellación al procesu d'illegalización de Bildu], ''Europa Press'', 4 de mayu de 2011.</ref> la [[Coordinadora Verde]],<ref>[https://web.archive.org/web/20110906004303/http://www.coordinadoraverde.es/otres temes/392-bildu-comunicáu-conxuntu-de-catherine-greze-eurodiputada-verde-berdeak-los verdes-de-euskadi-y-la coordinadora verde.html Bildu: comunicáu conxuntu de Catherine Grèze, eurodiputada verde, Berdeak-Los Verdes d'Euskadi y la Coordinadora Verde].</ref> el líder d'[[Equo]] [[Juan López de Uralde]],<ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-lopez-uralde-espera-tc-corrixa-sentencia-ts-bildu-pueda-presentar-eleiciones-20110504102103.html López de Uralde espera que'l TC corrixa la sentencia del TS y que Bildu pueda presentase a les eleiciones], ''Europa Press'', 4 de mayu de 2011.</ref> y los sindicatos [[Comisiones Obreres d'Euskadi]],<ref>[https://www.europapress.es/euskadi/noticia-ccoo-euskadi-refuga-anulacion-pide-actuaciones-favorecer-integracion-ia-llegalidá-20110503103823.html CCOO Euskadi refuga l'anulación y pide actuaciones pa «favorecer la integración de la IA na llegalidá»], ''Europa Press'', 3 de mayu de 2011.</ref> [[Euskal Langileen Alkartasuna-Solidaridá de los Trabayadores Vascos|ELA]], [[Langile Abertzaleen Batzordeak|LAB]],<ref>[https://www.abc.es/agencias/noticia.asp?noticia=801939 ELA y LAB piden al Gobiernu que «corrixa» nel TC la decisión del Supremu], ''ABC'', 2 de mayu de 2011.</ref> [[Ezker Sindikalaren Konbergentzia|ESK]],<ref>[http://www.esk-sindikatua.org/actualidad-gauregun/testu/?id=793 ESK sumir a les iniciatives contra la illegalización de Bildu], ''ESK'', 4 de mayu de 2011.</ref> [[Euskal Herriko Nekazarien Elkartasuna|EHNE]], [[Hiru]] y [[Sindicatu de Trabayadores de la Enseñanza d'Euskadi-Euskadiko Irakaskuntzako Lagileen Sindikatua|STEE-EILAS]],<ref>[http://www.gara.net/paperezkoa/20110503/263596/es/La-mayoria-sindical-vasca-reclama-Executivu-espanol-legalizacion La mayoría sindical vasca reclama al Executivu español la llegalización], ''Gara'', 3 de mayu de 2011.</ref> según [[Lokarri]], el [[Ararteko]] (Defensor del Pueblu)<ref>[https://www.publico.es/espana/373419/crez-en-euskadi-el sofitu-a-bildu Crez n'Euskadi'l sofitu a Bildu], ''Públicu'', 29 d'abril de 2011.</ref> y el [[Parllamentu de Cataluña]].<ref>[https://www.lavanguardia.com/politica/20110505/54149525787/el-parlament-pide-la-legalizacion-de-bildu-con-el sofitu decisivu-de-ciu.html El Parlament pide la llegalización de Bildu col sofitu decisivu de CiU], ''La Vanguardia'', 5 de mayu de 2011.</ref> El [[2 de mayu]] de [[2011]] la PNV, como alvirtiera enantes, anunció que suspendía tol so sofitu al Gobiernu, considerando amás d'estrema gravedá la suspensión de les llistes de Bildu.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/05/02/paisvasco/1304354157.html La PNV suspende 'tou sofitu' al Gobiernu pola anulación de Bildu], ''El Mundo'', 2 de mayu de 2011.</ref> Pela so parte los voceros de Bildu afirmaron que ''«dicir que formamos parte de la estratexa d'ETA ye un absurdu y una xirigonza»'' según la impugnación de les sos llistes ''«ye una aberración xurídica, política y democrática que namái s'entiende dende la debilidá del PSOE frente a les presiones del PP».''<ref>[https://www.abc.es/agencias/noticia.asp?noticia=797087 Bildu: ye un absurdu dicir que formamos parte de la estratexa d'ETA], ''ABC'', 28 d'abril de 2011.</ref> El [[4 de mayu]] el secretariu xeneral del PSOE nel Congresu [[Eduardo Madina]] manifestó esperar ''una noticia prestosa'' del Tribunal Constitucional al respective de Bildu<ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/numbero/PSOE/Congresu/espera/fallu/prestosu/Bildu/elpepiesp/20110504elpepinac_6/Tes El 'número dos' del PSOE nel Congresu espera un fallu prestosu» sobre Bildu], ''El País'', 4 de mayu de 2011.</ref> sumándose a otres voces dientro del partíu favorables a la so llegalidá, como l'alcalde de [[San Sebastián]] [[Odón Elorza]],<ref>[http://www.gara.net/paperezkoa/20110503/263684/es/Elorza-cree-que-ye-error-dulda-que-sea-sostenible Elorza cree que ye un error» y dulda de que seya «sostenible»], ''Gara'', 3 de mayu de 2011.</ref> [[Txiki Benegas]], [[Jesús Eguiguren]], [[Patxi Lazcoz]]<ref>[http://www.diariovasco.com/v/20110503/politica/anulacion-bildu-causa-sorpresa-20110503.html L'anulación de Bildu causa sorpresa y división d'opiniones nel PSE-EE], ''Diario Vasco'', 3 de mayu de 2011.</ref> o la conseyera del Gobiernu Vascu [[Gemma Zabaleta]].<ref>[http://www.elcorreo.com/vizcaya/v/20110505/politica/gemma-zabaleta-supera-postura-20110505.html Gemma Zabaleta supera la postura oficial del Gobiernu sobre la coalición], ''El Correo'', 5 de mayu de 2011.</ref> === Revocación de l'anulación pol Tribunal Constitucional === Tres la sentencia del Tribunal Supremu la coalición recurrir al [[Tribunal Constitucional d'España|Tribunal Constitucional]].<ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/Bildu/recurrira/Constitucional/impugnacion/pide/fola/contestacion/ciudadana/elpepuesp/20110502elpepunac_11/Tes Bildu va recurrir al Constitucional la so impugnación y pide una "fola de contestación" ciudadana], ''El País'', 2 de mayu de 2011.</ref> Amás intentó recusar al maxistráu [[Francisco José Hernando]] al exercer de presidente del Tribunal Supremu mientres les illegalizaciones de candidatures eleutorales que fueron rellacionaes con ETA,<ref name="recusación">[https://www.elpais.com/articulo/espana/Bildu/recusa/xuez/Tribunal/desanivelalo/elpepuesp/20110504elpepunac_21/Tes Bildu recusa a un xuez del Tribunal pa desanivelalo], ''El País'', 4 de mayu de 2011.</ref> pero esta recusación foi refugada.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/05/05/espana/1304588988.html El Constitucional ve 'manifiestamente infundada' la recusación de Hernando], ''El Mundo'', 5 de mayu de 2011.</ref> Nel so recursu Bildu alegó que la sentencia del Tribunal Supremu quitaba a la coalición del derechu coleutivu de participación política de los dos formaciones llegales que la integren; que se quitaba tamién del derechu individual de sufraxu activu al sector del eleutoráu que deseyara votar a esa opción y tamién negaba l'exerciciu del derechu individual de sufraxu pasivu ''"non solamente a quien sían independientes de dambes formaciones polítiques, sinón tamién a los de les formaciones polítiques llegales"''. Amás, alegó que suponía la vulneración de la llibertá ideolóxica, garantizada na [[Constitución española de 1978|Constitución]] nel artículu 16; el derechu a espublizar y espresar llibremente los pensamientos, idees y opiniones; según los derechos de llibertá d'espresión y de xunta y asociación recoyíos nel [[Conveniu Européu de Derechos Humanos]].<ref name="rtve-bildu">[https://www.rtve.es/noticias/20110504/bildu-recurre-ante-constitucional-su-veto-eleiciones-municipales-pide-sofitu-pnv/429856.shtml El Constitucional acepta'l recursu de Bildu, que cree que se fraya'l so derechu d'asociación], ''RTVE'', 4 de mayu de 2011.</ref> Los representantes de Bildu afirmaben nel so recursu que, anque s'entienda acreditada la condición d'ETA-Batasuna de defraudar la sentencia que ilegalizó en 2003, "''nun s'acreditó'l so materialización en Bildu''", esto ye, que nun se remató "''na articulación d'unes candidatures instrumentalizadas al serviciu de los intereses eleutorales de los partíos políticos ilegalizados''". Tamién reconocíen nel so escritu que, sobre la base de los documentos prindar y analizar, "''puede razonablemente deducise que, n'efeutu, ETA-Batasuna concede cierta relevancia a los procesos eleutorales, y que pretende sirvise de dalguna manera d'esa oportunidá pa los sos fines, ya inclusive que persistíen nesi planteamientu con vistes al procesu eleutoral''"; sicasí, eso "''nun presupon la esistencia de concertación dalguna ente ETA-Batasuna y los partíos integraos na coalición Bildu, que la so instrumentalización a tal fin por aquellos ye una conclusión que nun puede algamar, sobre esa base, de la manera que constitucionalmente ye esixente pa delimitar el derechu de participación política que ta en xuegu''". Coles mesmes, aportunaben en que "''nun se probó" que per parte de la coalición asumiérense "los métodos violentos como preséu d'actuación na vida pública''".<ref name="recusación"/> El día anterior al alderique nel Tribunal, la [[Guardia Civil]] presentó un informe sobre unes actes prindaes en 2009 de presuntes xuntes ente EA y ETA de cara a planiar la estratexa eleutoral n'anteriores procesos nos que la collaboración nun llegó a peracabase,<ref name="PublicoTC"/> inclusive cola presencia del ex lehendakari [[Carlos Garaikoetxea]] nes mesmes,<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/05/05/espana/1304588218.html?a=ff232d39b4f2c929y316a8a22ec2b98d&t=1304592920&numbero= EA axuntóse con ETA pa diseñar xuntos una estratexa eleutoral], ''El Mundo'', 5 de mayu de 2011.</ref> lo que foi darréu desmentíu dende EA, qu'anunció midíes llegales contra les inxuries arramaes, siendo calificáu por Garaikoetxea como ''"farsa policial"'' y ''"mentira infame y maniobra escandalosa"'' ellaborada pa condicionar la opinión pública en contra d'EA.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/05/05/paisvasco/1304595370.html Desmentíu d'EA, qu'anuncia midíes llegales por inxuries], ''El Mundo'', 5 de mayu de 2011.</ref><ref>[http://www.deia.com/2011/05/06/especiales/elecciones-22m/la frase-garaiko-presidentea-lleva-a-la-guardia-civil-a-malinterpretar-que-garaikoetxea-se-reunio-con-eta La frase 'garaiko presidentea' lleva a la Guardia Civil a malinterpretar que Garaikoetxea axuntar con ETA], ''Deia'', 6 de mayu de 2011. {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110509090519/http://www.deia.com/2011/05/06/especiales/elecciones-22m/la |date=2011-05-09 }}</ref> El mesmu Tribunal Constitucional negó que dichu documentu tuviera valor probatorio dalgunu.<ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-sentencia-niega-relevancia-acta-reunion-hala-eta-20110506174819.html La sentencia niega relevancia a l'acta de la xunta ente EA y ETA], ''Europa Press'', 6 de mayu de 2011.</ref> El [[5 de mayu]] de [[2011]], tres nun llegar a un desempate la Sala Segunda del Tribunal Constitucional, el recursu foi aldericáu nel Plenu d'ésti, que decidió que Bildu allegara a los comicios.<ref>[http://www.gara.net/azkenak/05/264334/es/Bildu-estara-eleiciones-22-mayu Bildu va tar nes eleiciones del 22 de mayu], ''Gara'', 5 de mayu de 2011.</ref><ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/05/05/espana/1304618605.html Bildu va tar nes eleiciones], ''El Mundo'', 6 de mayu de 2011.</ref> Votaron a favor d'esta resolución los maxistraos [[Pascual Sala Sánchez]], [[Eugeni GAy Montalvo]], [[Elisa Pérez Vera]], [[Pablo Pérez Tremps]], [[Luis Ignacio Ortega Álvarez]] y [[Adela Asúa Batarrita]]; y anunciaron votu particular en contra [[Javier Delgado Barrio]], [[Ramón Rodríguez Arribas]], [[Manuel Aragón Reyes]], [[Francisco José Hernando Santiago]] y [[Francisco Pérez de los Cobos Orihuel]].<ref>[http://www.gara.net/agiriak/20110506_fallu_bildu.pdf Fallu del Tribunal Constitucional sobre Bildu], 5 de mayu de 2011.</ref> Según el Tribunal Constitucional, el Supremu frayó'l derechu a la participación política de la coalición, consagráu nel artículu 23 de la [[Constitución española de 1978|Constitución]]. Los argumentos emplegaos fueron similares a los que remanaron nel so votu particular los seis maxistraos que discreparon de la mayoría nel Tribunal Supremu. Según estos maxistraos, el pactu soberanista que remató en Bildu surdió de la mesma [[Eusko Alkartasuna]] y namái se peracabó porque la izquierda abertzale, tres un alderique de cinco meses, refugó la violencia terrorista.<ref>[https://www.publico.es/espana/374594/el-constitucional-deja-bildu-estar-en-las-elecciones El Constitucional dexa a Bildu tar nes eleiciones], ''Públicu'', 6 de mayu de 2011.</ref> Nesti sentíu, el Tribunal Constitucional establez nesta sentencia una diferenciación ente la formación [[Batasuna]] ilegalizada en [[2003]] y la [[izquierda abertzale]], y afirma que ''"la izquierda abertzale como espresión ideolóxica nun foi proscrita del nuesu ordenamientu nin podría llegar a selo"''. Amás, esplica que ''"la disolución d'un partíu políticu nun porta la privación del derechu de sufraxu, activu o pasivu, de quien fueron los sos promotores, dirixentes o afiliaos"''<ref>[http://www.gara.net/paperezkoa/20110510/265090/es/El-Constitucional-acepta-derechu-izquierda-abertzale-faer-politica El Constitucional acepta'l derechu de la izquierda abertzale a faer política], ''Gara'', 10 de mayu de 2011.</ref> y que ''"el simple barruntu nun puede constituyise n'argumentu xurídicamente aceptable pa escluyir a naide del plenu exerciciu del so derechu fundamental de participación política"''. La sentencia tamién afirma que ''"la pretensión d'asegurar a estazón, por aciu controles preventivos, la seguridá del Estáu constitucional pon bien en riesgu al propiu Estáu constitucional"'', porque se trata d'una pretensión ''"desproporcionada a la vista de la panoplia de preseos de control a posteriori de que se dotó, por aciu les últimes reformes llegales, el nuesu ordenamientu"''; y destaca la ''"insuficiente entidá probatoria de los nicios remanaos pol Supremu pa poder xustificar el sacrificiu de los derechos fundamentales de participación política en términos d'igualdá y llibre defensa y promoción de la mesma ideoloxía"''.<ref name="PublicoTC">[https://www.publico.es/espana/374801/el-tc-culpa-al-supremu-de-anular-bildu-como-un control preventivu-eleiciones2011 El TC culpa al Supremu d'anular Bildu como "un control preventivu"], ''Públicu'', 7 de mayu de 2011.</ref> ==== Reaiciones ==== En conociendo la sentencia'l [[Partíu Nacionalista Vascu|PNV]] restableció la so rellación col Gobiernu.<ref>[http://www.elcorreo.com/especiales/elecciones/vizcaya/2011/noticias/anuncia-reestablecimientu-rellaciones-psoe-201105101232.html La PNV anuncia'l reestablecimientu de les sos rellaciones col PSOE], ''El Correo'', 10 de mayu de 2011.</ref> Dende [[Izquierda Xunida]] consideróse que'l [[Tribunal Constitucional d'España|Tribunal Constitucional]] fixera ''"bien les coses"'' al dexar al independentismu nun esforcio presentase a estos comicios calteniendo'l derechu a la participación política,<ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-bildu-iu-icv-cree-constitucional-fechu-bien-coses-anteponer-llibertá-seguridá-20110510140601.html IX-ICV cree que'l Constitucional fixo «bien les coses» al anteponer la llibertá a la seguridá], ''Europa Press'', 6 de mayu de 2011.</ref> y que se trataba d'un pasu más pa consolidar ''"esta democracia tan débil"''.<ref name="ReaccionesTC">[https://www.elpais.com/articulo/espana/Duren/resolucion/bastante/logica/veia/venir/elpepunac/20110506elpepinac_24/Tes Duren: "Ye una resolución bastante lóxica, víase venir"], ''El País'', 6 de mayu de 2011.</ref> D'igual manera manifestaron el so prestu los representantes de los partíos qu'enantes criticaren la sentencia del Supremu, como [[Convergència i Unió|CiU]], [[Esquerra Republicana de Catalunya|ERC]] y [[Iniciativa per Catalunya Verds|ICV]], ente otros.<ref name="ReaccionesTC"/> El [[Gobiernu d'España]] emitió un comunicáu nel qu'afirmaba acatar y respetar la decisión del Tribunal Constitucional pos ''"ye competencia de los tribunales determinar la llegalidá de les candidatures eleutorales"''.<ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/Gobiernu/acata/respeta/decision/Tribunal/Constitucional/elpepuesp/20110506elpepunac_5/Tes El Gobiernu "acata y respeta" la decisión del Tribunal Constitucional], ''El País'', 6 de mayu de 2011.</ref><ref>{{Enllaz rotu|1=[http://www.mjusticia.gob.es/cs/Satellite/1292344085302?blobheader=application%2Fpdf&blobheadername1=Content-Disposition&blobheadervalue1=attachment%3B+filename%3DComunicado_-_Sentencia_TC_-_Bildu.PDF Comunicáu del Ministeriu de Xusticia] |2=http://www.mjusticia.gob.es/cs/Satellite/1292344085302?blobheader=application%2Fpdf&blobheadername1=Content-Disposition&blobheadervalue1=attachment%3B+filename%3DComunicado_-_Sentencia_TC_-_Bildu.PDF |bot=InternetArchiveBot }} 6 de mayu de 2011. (PDF)</ref> El Presidente del Congresu, [[José Bono]], señaló a títulu personal que, anque la aceptaba, Le ''"gustaba más la sentencia del Tribunal Supremu sobre Bildu"''.<ref>[http://www.elcorreo.com/alava/v/20110510/rioja/bonu-gustaba-sentencia-tribunal-20110510.html Bono: «Gustábame más la sentencia del Tribunal Supremu sobre Bildu»], ''El Correo'', 10 de mayu de 2011.</ref> El [[Gobiernu de Navarra]] tamién acató la decisión del Constitucional, pero considerar que yera un ''"retrocesu"'' y un ''"balón d'osíxenu pa ETA"''.<ref>[https://www.europapress.es/navarra/noticia-gobierno-navarru-cree-decision-tc-retrocesu-balon-osixeno-eta-20110506120109.html El Gobiernu foral cree que la decisión del TC ye "un balón d'osíxenu pa ETA"], ''Europa Press'', 6 de mayu de 2011.</ref> Per otru llau, el [[Partíu Popular]] refugó esta sentencia xudicial alvirtiendo que taríen ''"vixilantes"'' pa sacar de les instituciones ''"como sía"'' a los representantes de dicha coalición.<ref>[https://www.publico.es/espana/374707/el-pp-quier-echar-a-bildu-de-les instituciones-como-sea-eleiciones2011 El PP quier echar a Bildu de les instituciones "como sía"], ''adn'', 6 de mayu de 2011.</ref> Igualmente, dende [[UPyD]] calificóse la decisión del Constitucional de ''"despropósitu"'' y ''"grave equivocación"'',<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/05/06/paisvasco/1304639039.html UPyD retira'l so sofitu a López por faer 'campaña a favor de la llegalización'], ''El Mundo'', 6 de mayu de 2011.</ref> llegando a calificar de ''"testaferros d'ETA"'' a los candidatos de Bildu.<ref>[https://www.lavanguardia.com/local/valencia/20110506/54149738668/rosa-diez-upyd-llamenta-que-los testaferros-de-eta-conozan-les cases-de-los-amenaciaos-por.html Rosa Díez (UPyD) llamenta que los "testaferros d'ETA" conozan les cases de los amenaciaos pela banda], ''La Vanguardia'', 6 de mayu de 2011.</ref> [[Maite Pagazaurtundua]], presidenta de la [[Fundación Víctimes del Terrorismu]], afirmó sentise esmolecida y criticó el poder de los partíos políticos n'instituciones como'l Tribunal Constitucional.<ref>[https://www.europapress.es/nacional/noticia-bildu-pagazaurtundua-alerta-enorme-riesgu-batasuna-eta-busquen-ventaja-impunidad-dexar-matar-20110510130706.html Pagazaurtundúa sollerta del "enorme riesgu" de que Batasuna y ETA busquen ventayes ya impunidá por dexar de matar], ''Europa Press'', 10 de mayu de 2011.</ref> Pela so parte, el presidente del Tribunal Constitucional, [[Pascual Sala]], reivindicó la independencia xudicial al respective de los partíos políticos como daqué incuestionable y afirmó que duldar d'ella yera un ataque a la honradez de los xueces.<ref>[http://www.larazon.es/noticia/732-sala-pon-la carne-de-pita-que-dulden-de-la independencia-del-constitucional Sala: «Pon la carne de pita que dulden de la independencia del Constitucional»], ''La Razón'', 11 de mayu de 2011.</ref> El [[Congresu de los Diputaos]] refugó una propuesta presentada por [[Partíu Popular|PP]], [[Unión Progreso y Democracia|UPyD]] y [[Unión del Pueblu Navarro|UPN]] que plantegaba ''"estremar"'' la vixilancia sobre Bildu y sofitó una propuesta del [[Partíu Socialista Obreru Español|PSOE]] que demandaba respetu a ''"les últimes decisiones de les más altes instancies xurisdiccionales"''.<ref>[http://www.gara.net/paperezkoa/20110701/275947/es/El Congresu-refuga-estremar-vixilancia-sobre-Bildu-sofita-TC El Congresu refuga «estremar» la vixilancia sobre Bildu y sofita al TC], ''Gara'', 1 de xunetu de 2011.</ref> == Eleiciones forales y municipales de 2011 == === Sofitos === [[Ficheru:Bildu gara, bildu.ogv|thumb|300px|Videu "Bildu gara, bildu", onde dellos artistes amuesen el so sofitu a Bildu]] Bildu recibió'l sofitu de delles persones rellacionaes cola cultura vasca por aciu la so participación nun videu musical. Xunto con [[Aitor Gorosabel]], participaron en dichu videu los [[versolari]]s [[Miren Amuriza]] y [[Jon Martin]], l'actriz [[Itziar Ituño]] y l'actor [[Ramon Agirre]], Jose Mari Agirretxe ''[[Porrotx]]'', el músicu [[Imanol Urbieta]], el pintor “Mendi” y l'escritor [[Gari Berasaluze]], ente otros.<ref>[http://www.gara.net/paperezkoa/20110420/261328/es/Bildu-presentó--270-llistes-que-policias-estan-investigando Bildu presentó 270 llistes que les policías tán yá investigando], ''Gara'', 20 d'abril de 2011.</ref> === Candidatures === * [[Xuntes Xenerales de Vizcaya]]: Figuraron Zuriñe Gainza (independiente) como cabeza de llista pola circunscripción de Bilbao, [[Irune Sotu]] por Durango-Arratia, Joseba Gezuraga (EA) por Busturia-Uribe, y Asier Vega (Alternatiba) por [[Encartaciones]]. * [[Conceyu de Bilbao]]: Encabezar Txema Azkuenaga, abogáu nel so día de [[Herritarren Zerrenda]] y voceru de la plataforma [[Adierazi EH]], convocante d'una marcha prohibida pola [[Audiencia Nacional]] en setiembre de 2010. El númberu dos na llista ye Aitziber Ibaibarriaga, miembru de l'asociación [[Independentistak]].<ref>[https://www.elpais.com/articulo/pais/vasco/Bildu/asitia/numbero/Bilbao/lletráu/llista/anulada/elpepuespvas/20110415elpvas_3/Tes Bildu asitia como 'númberu unu' en Bilbao al lletráu d'una llista anulada], ''El País'', 15 d'abril de 2011.</ref> La llista cerrar el periodista [[Antonio Álvarez Solís]].<ref>[https://www.abc.es/agencias/noticia.asp?noticia=795236 El periodista Antonio Álvarez Solís cierra la llista de Bildu por Bilbao], ''ABC'', 26 d'abril de 2011.</ref> * [[Xuntes Xenerales de Guipúzcoa]]: [[Martín Garitano]], exredactor xefe de ''[[Egin]]'', exsubdireutor de ''[[Gara]]'' y llocutor de la radio ''[[Infozazpi]]'', encabezó la llista por [[San Sebastián]] y foi finalmente escoyíu diputáu xeneral. Los otros trés cabeces de llista nes circunscripciones a Xuntes fueron el exalcalde de [[Zumaia]] Iñaki Agirrezabalaga (Deba-Urola), Judit García Llorens (Oria) y Miren Gurutze Baztarrika (Bidasoa-Oiartzun). Apaecen tamién independientes como Idoia Ormazabal, sindicalista del ámbitu de la educación; miembros d'EA, como Onintza Lasa; y representantes de Alternatiba, como l'actual juntero Ander Rodríguez. En tres circunscripciones les llistes fueron encabezaes por independientes, siendo éstos los más numberosos. De forma simbólica, l'escultor [[Néstor Basterretxea]] figuraba como tercer suplente de la llista de Bidasoa.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/04/18/paisvasco/1303148329.html Un ex subdireutor de 'Gara', Martín Garitano, encabeza la llista de Bildu en Guipúzcoa], ''El Mundo'', 18 d'abril de 2011.</ref> * [[Conceyu de San Sebastián]]: Encabezó la llista'l médicu [[Xuan Carlos Izagirre]], siguíu de Josu Mirena Ruiz (EA). * [[Xuntes Xenerales d'Álava]]: Pola circunscripción de Vitoria-Gasteiz foi encabezada pola profesora Idoia Zapirain Karrika (independiente). Tres ella figuraba Lorena López de Lacalle (EA), que fuera diputada foral de Cultura. Na circunscripción d'[[Ayala (Álava)|Ayala]] el primeru foi Gaizka Barañano (EA). * [[Conceyu de Vitoria]]: Encabezaba la llista'l profesor d'[[ikastola]] Kike Fernández de Pinedo (independiente), siguíu de Antxon Belakortu, enantes conceyal d'EA. * [[Parllamentu de Navarra]]: La llista al Parllamentu taba encabezada por [[Maiorga Ramírez]], secretariu xeneral d'EA en Navarra y que yá yera parllamentariu foral (por EA de 2003 a 2007 y por Nafarroa Bai de 2007 a 2011), siguíu de la profesora [[Bakartxo Ruiz]] (independiente y vocera de [[Herritarron Garaia]]). * [[Conceyu de Pamplona]]: Bildu presentó como candidata a l'alcaldía a Eva Aranguren (EA), siguida del expelotari [[Pedro Martínez de Eulate]] (independiente). Magar los barruntos habíes dende l'entamu, nes 257 llistes eleutorales por Bildu y más de 3.500 candidatos,<ref name="rtve-bildu"/> namái dos persones tuvieren en [[Batasuna#Intentos de presentase a les eleiciones|candidatures rellacionaes con Batasuna]]: una en [[Mañaria]] y otra en [[Zegama]].<ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/Bildu/presenta/llistes/candidatos/marques/ilegalizadas/2007/elpepunac/20110421elpepinac_3/Tes Bildu presenta llistes ensin candidatos de les 'marques' ilegalizadas en 2007], ''El País'', 21 d'abril de 2011.</ref> Más tarde anuncióse que Bildu retiraba les sos candidatures en [[Arbizu]] y [[Lakuntza]] por haber nelles persones rellacionaes con [[Segi]], [[Askatasuna (organización)|Askatasuna]], [[Herri Batasuna|HB]], [[Herri Alderdi Sozialista Iraultzailea|HASI]], o inclusive por ser deteníes pola so presunta rellación con [[Euskadi Ta Askatasuna|ETA]] en dalgún momentu; en retirándose Bildu en diches llocalidaes namái se presentaron dos agrupaciones d'eleutores encabezaos polos sos antiguos alcades, dambos por [[Aición Nacionalista Vasca|ANV]] na llexislatura anterior.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/04/26/espana/1303820506.html Bildu retirar en dos pueblos de Navarra y dexa vía llibre a ex candidatos de ANV], ''El Mundo'', 26 d'abril de 2011.</ref> En [[Santurtzi (España)|Santurtzi]] y [[Allegría de Oria]], les agrupaciones llocales d'EA pidieron la so disolución tres l'abandonu de la mayor parte de los sos miembros al denunciar que les llistes de Bildu d'estos conceyos fueren iguaes ensin ser consultaes y ensin incluyir miembros d'HALA nelles.<ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/EA/Santurtzi/pide/partíu/esllea/organizacion/municipal/algamar/minimo/afiliaos/elpepuespvas/20110510elpepunac_10/Tes EA de Santurtzi pide al partíu qu'esllea la organización municipal al nun algamar un mínimu d'afiliaos], ''El País'', 10 de mayu de 2011.</ref><ref>[http://www.deia.com/2011/05/18/especiales/elecciones-22m/hala-de-alegi-tambien-pide-la so-disolucion-a-la-direccion-nacional EA de Alegi tamién pide la so disolución a la direición nacional], ''Deia'', 18 de mayu de 2011. {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110524022532/http://www.deia.com/2011/05/18/especiales/elecciones-22m/hala-de-alegi-tambien-pide-la |date=2011-05-24 }}</ref> === Resultaos eleutorales === {| {{tablaguapa}} border="1" align="center" ! <center>'''Eleiciones y fecha'''</center> ! <center>'''Votos'''</center> ! <center>'''%'''</center> ! <center>'''Representantes'''</center> |- | align="left" | [[Eleiciones al Parllamentu de Navarra de 2011]] | align="right" | 42.916 | align="right" | 13,28% | align="center" | 7 diputaos |- | align="left" | [[Eleiciones municipales d'España de 2011]] | align="right" | 313.231 | align="right" | 1,39% | align="center" | 117 alcaldes y 1.170 conceyales |- | align="left" | [[Eleiciones a les Xuntes Xenerales del País Vascu de 2011]] | align="right" | 273.138 | align="right" | 25,94% | align="center" | 45 junteros |} Tres les eleiciones municipales de 2011, Bildu llogró 313.231 votos (1,39%) y 1.138 conceyales, llogrando de la mesma 88 conceyos con mayoría absoluta y 25 con mayoría relativa. Por comunidaes, nel [[País Vascu]] convertir na primer fuercia político por conceyales, 953, y la segunda por votos, 276.134 (25,45%); igualmente llogró 74 alcaldíes con mayoría absoluta y 22 mayoríes relatives. En [[Navarra]] llogró 37.017 votos (11,63%) y 184 conceyales, siendo la tercer fuercia político en dambos aspeutos na comunidá foral; estos resultaos traducir en 14 mayoríes absolutes y 3 relatives (a les qu'hai que sumar les alcaldíes d'[[Arbizu]], [[Lakuntza]], [[Ituren]] y [[Iturmendi]] consiguíes por Bildu nes eleiciones municipales qu'estos pueblos celebraron el 20 de payares, al nun poder realizales el 22 de mayu).<ref>[http://www.diariodenavarra.es/noticias/navarra/mas_navarra/bildu_unica_candidatura_arbizu_lakuntza_ituren_iturmendi_que_tendran_eleiciones_locales_n_47820_2061.html Bildu, única candidatura en Arbizu, Lakuntza, Ituren y Iturmendi, que van tener eleiciones llocales el 20N], ''Diario de Navarra'', 27 d'ochobre de 2011.</ref> A lo último, en [[Castiella y Lleón]] llogró un conceyal na llocalidá [[provincia de Burgos|burgalesa]] de [[Condáu de Treviño]]. Los sos meyores resultaos llograr en [[Guipúzcoa]], onde llogró 119.537 votos (34,60%), 441 conceyales, 43 mayoríes absolutes y 13 relatives (d'un total de 88 conceyos na provincia); cuntando mayoríes absolutes y relatives, los resultaos traducir en ser la fuercia más votada nel 63,60% de los conceyos guipuzcoanos, destacando la victoria por mayoría relativa en [[San Sebastián]].<ref>[http://www.elperiodico.com/es/noticias/elecciones-22m/bildu-alza-segunda-fuercia-politica-vasca-por-delante-del-psoe-1015943 Bildu da la campanada y el PSE sufre un revés], ''El Periódico'', 23 de mayu de 2011.</ref><ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/05/23/paisvasco/1306149637.html Bildu va gobernar 88 conceyos vascos y navarros, y ye mayoría n'otros 25], ''El Mundo'', 23 de mayu de 2011.</ref> Amás, la mayoría de los conceyos restantes de la provincia seríen rexíos por candidatures independientes, munches d'elles próximes ideológicamente a la mesma [[izquierda abertzale]], quitando cuatro conceyos gobernaos pol [[Partíu Nacionalista Vascu|PNV]] ([[Elgoibar]], [[Hondarribia]], [[Aya]] y [[Urnieta]]), trés pol [[Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra|PSE-EE]] ([[Irun]], [[Eibar]] y [[Zumarraga]]) y dos por [[Aralar]] ([[Albiztur]] y [[Elgeta]]). D'esta manera Bildu superó los meyores resultaos llograos por una formación d'[[izquierda abertzale]] nunes eleiciones municipales, marcáu hasta la fecha por [[Euskal Herritarrok]] nes [[eleiciones municipales d'España de 1999|de 1999]]. Ente les llocalidaes ganaes por Bildu destacaron [[Gernika-Lumo|Gernika]], [[Bermeo]], [[Ondarroa]], [[Laudio]], [[Hernani]], [[Errenteria]], [[Andoain]], [[Zarautz]], [[Tolosa (Guipúzcoa)|Tolosa]], [[Pasaia]], [[Zumaia]], [[Mondragón]] y [[San Sebastián]]. Nel actu de celebración de los resultaos en San Sebastián, el voceru de Bildu [[Pello Urizar]] afirmó qu'éstos significaben un "pasu alantre escontra la pacificación y normalización de Euskal Herria" y aventuró que se taba "nel empiezu d'un ciclu nuevu" y que se diera "un pasu de xigante nel cambéu político y social en Euskal Herria y nel camín escontra la soberanía y escontra una sociedá xusta".<ref name="sevilla">[http://www.diariodesevilla.es/article/eleiciones2011/982131/bildu/entra/con/fuercia/los conceyos vascos.html Bildu entra con fuercia nos conceyos vascos], ''Diariu de Sevilla'', 23 de mayu de 2011.</ref> En dichu actu tamién participaron [[Martín Garitano]], candidatu a les Xuntes de Guipúzcoa, y [[Marian Beitialarrrangoitia]], ex-alcadesa de [[Hernani]] por [[Aición Nacionalista Vasca]] (ANV); ente los asistentes atopaben los dirixentes de la ilegalizada [[Batasuna]] [[Joseba Álvarez]], [[Joseba Permach]], [[Rufi Etxeberria]], [[Jone Goirizelaia]], [[Rafael Díez Usabiaga]] y [[Miren Legorburu]].<ref name="sevilla"/> Tocantes a los resultaos nes [[Eleiciones a les Xuntes Xenerales del País Vascu de 2011|eleiciones a les Xuntes Xenerales]], Bildu llogró 31.998 votos (20,96%) y 11 procuradores nes [[Xuntes Xenerales d'Álava]] (tercer fuercia político), 122.056 votos (21,00%) y 12 apoderaos [[Xuntes Xenerales de Vizcaya|nes de Vizcaya]] (segunda fuercia político) y 119.094 votos (34,65%) y 22 junteros [[Xuntes Xenerales de Guipúzcoa|nes de Guipúzcoa]] (primer fuercia político). Nes [[Eleiciones al Parllamentu de Navarra de 2011|eleiciones al Parllamentu de Navarra]] llogró 42.916 votos (13,28%) y siete diputaos, trés d'ellos miembros d'[[Eusko Alkartasuna]] ([[Maiorga Ramírez]], [[Koldo Amezketa]] y [[Fernando Ibiltzieta Olleta]]), dos de [[Herritarron Garaia]] ([[Bakartxo Ruiz Jaso]] y [[Aitziber Sarasola Jaca]]) y dos independientes ([[Bikendi Barea Aiestaran]] y [[Víctor Rubio Martínez]]).<ref>[http://www.upo.es/democraciayautonomias/proyecto/perfil_social_de_los parllamentarios/BasededatosBAPOLAU/Advertenciasmetodologicas/Codificacion_partíos/index.jsp Universidad Pablo Olavide].</ref> == Eleiciones xenerales de 2011 == De cara a les [[eleiciones xenerales d'España de 2011|eleiciones xenerales de 2011]] la [[Izquierda abertzale|Izquierda Abertzale]], [[Eusko Alkartasuna]] y [[Alternatiba]] manifestaron la so intención d'allegar a diches eleiciones. Pa ello propunxeron la creación d'un frente soberanista xunto al [[PNV]] y [[Aralar]].<ref>[https://www.elpais.com/articulo/espana/Bildu/intenta/frente/soberanista/20-N/PNV/refuga/elpepiesp/20110806elpepinac_3/Tes Bildu intenta un frente soberanista pal 20-N, pero'l PNV refugar], ''El País'', 6 d'agostu de 2011.</ref> La PNV refugó dicha ufierta.<ref>[http://www.diariovasco.com/v/20110806/politica/refuga-formar-parte-alianza-20110806.html La PNV refuga formar parte de l'alianza abertzale propuesta pal 20-N], ''Diario Vasco'', 6 d'agostu de 2011.</ref> Mientres, Aralar yá tenía cuenta de plantegar una coalición con Bildu y [[Sortu]] nel so próximu Congresu, plantegando una candidatura pal [[Senáu d'España|Senáu]] qu'incluyera tamién a la PNV y que se llamara Euskal Herria Bai como la so [[Euskal Herria Bai|homóloga francesa]].<ref>[https://www.elpais.com/articulo/pais/vasco/Aralar/pretende/confluencia/Bildu/incluya/postulaos/eticos/elpepuespvas/20110728elpvas_9/Tes Aralar pretende qu'una confluencia con Bildu incluya "postulaos éticos"], ''El País'', 28 de xunetu de 2011.</ref> Felicidad propuesta de Bildu d'un frente soberanista yá foi contemplada en [[2003]] dientro de la ''Propuesta de Bergara'' presentada polos dirixentes de la ilegalizada [[Batasuna]] [[Arnaldo Otegi]] y [[Rafael Díez Usabiaga]].<ref>[http://www.elconfidencial.com/espana/2011/08/06/bildu-sigue-pa-el-20n-los pasos-que-eta-y-otegi-trazaron-en-2003-82400/ Bildu sigue pal 20-N los pasos qu'ETA y Otegi trazaron en 2003], ''El Confidencial'', 6 d'agostu de 2011.</ref> El [[3 de setiembre]] de [[2011]] l'Asamblea Xeneral d'[[Aralar]] decidió con un 61% de votos a favor presentase a les eleiciones xenerales en coalición colos integrantes de Bildu (EA, Alternatiba y los independientes abertzales) en [[Navarra]] y nel [[País Vascu]].<ref>[http://www.diariodenavarra.es/noticias/hoyentuquiosco/aralar_dexa_bai_pa_les eleiciones xenerales_suma_bildu.html Aralar dexa NaBai pa les eleiciones xenerales y sumir a Bildu], ''Diario de Navarra'', 4 de setiembre de 2011.</ref> Aralar y Eusko Alkartasuna propunxeron a los otros socios de [[Nafarroa Bai]] qu'esta coalición presentar con Bildu,<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/08/10/paisvasco/1312971626.html Zabaleta propón dir en coalición Bildu-Aralar y NaBai-Bildu pal Congresu], ''El Mundo'', 10 d'agostu de 2011.</ref> pero'l [[Partíu Nacionalista Vascu]] y los independientes arrexuntaos en [[Zabaltzen]] nun aceptaron esta unión, y anunciaron que presentaríen la so propia candidatura, [[Geroa Bai]].<ref>{{enllaz rotu|1=[http://www.deia.com/2011/08/25/politica/euskadi/pnv-y-independientes-confirmen-el so-apueste-por-nafarroa-bai-y-non-por-bildu PNV ya Independientes confirmen el so apueste por Nafarroa Bai y non por Bildu], ''Deia'', 25 d'agostu de 2011|2=http://www.deia.com/2011/08/25/politica/euskadi/pnv-y-independientes-confirmen-el so-apueste-por-nafarroa-bai-y-non-por-bildu |bot=InternetArchiveBot}}</ref> Finalmente'l nome qu'adoptó la coalición de la [[izquierda abertzale]] con [[Aralar]], [[Eusko Alkartasuna]] y [[Alternatiba]] foi [[Amaiur]]. == Discutinios == {{non neutral}} Mientres el branu de [[2011]] dellos medios de comunicación fixeron ecu de dellos fechos polémicos. ;Escoltes n'edificios públicos En Andoáin, el gobiernu de Bildu prohibió la entrada nos edificios públicos a los [[escolta|escoltes]] de conceyales (del [[Partíu Popular del País Vascu|PP]] y [[Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra|PSE]]), según la retirada de los [[Detector de metales|arcos detectores de seguridá]] de la entrada del Conceyu.<ref name="escoltes">{{cita noticia|url=https://www.abc.es/20110617/espana/abci-escoltes-201106171011.html|títulu=Bildu prohibe en Andoáin l'accesu de los escoltes a tolos edificios municipales|obra=ABC|fecha=17 de xunu de 2011}}</ref><ref>{{cita noticia|url=http://www.elcorreo.com/alava/v/20110621/politica/bildu-utiliza-policia-andoain-20110621.html|títulu=Bildu de Andoáin diz que nun pretendió un castigu políticu» a PSE y PP|obra=El Correo|fecha=21 de xunu de 2011}}</ref> Esti fechu foi criticáu por PP, PSE y [[UPyD]], mientres el [[Partíu Nacionalista Vascu]] considerar «un pasu más escontra la normalización».<ref name="escoltes"/> Bildu calificó de «teatru» el discutiniu y afirmó que l'anterior alcalde del PSE «tampoco dexaba entrar a los escoltes».<ref>{{cita videu |títulu= Martín Garitano entrevistáu en Plató 2.0 |persona= |añu= |url=http://www.youtube.com/watch?v=QLDKJmXSmng |mediu= Plató 2.0 |editorial= |llocalización= YouTube |fechaaccesu= |añoacceso= 2011 |mesacceso= setiembre |tiempu= 36:30 |cita= Cuando Estanis Amutxastegi yera alcalde tampoco se dexaba entrar a los escoltes |id= }}</ref> Más tarde, l'alcaldesa [[Ane Carrere]] llegó a un alcuerdu colos conceyales del PSE-EE y el del PP, dempués de qu'estos aportaren a axustar «vista la bona intención cola que se fixo», qu'un escolta pudiera revisar el despachu del conceyal primero qu'entrara.<ref>[http://politica.elpais.com/politica/2011/06/30/actualidad/1309441918_669268.html L'alcaldesa de Andoáin rectifica y acepta que los escoltes entren al Conceyu], ''El País'', 30 de xunu de 2011.</ref> ;Símbolos L'alcalde de [[San Sebastián]] [[Xuan Carlos Izagirre]] mandó retirar los cinco banderes asitiaes na Sala de Receiciones<ref>{{cita noticia|url=http://www.noticiasdegipuzkoa.com/2011/06/14/vecinos/izagirre-retira-los cinco-banderes-de-la sala-de-receiciones-del conceyu|títulu=Izagirre retira los cinco banderes de la sala de receiciones del conceyu|obra=Noticies de Gipuzkoa|fecha=14 de xunu de 2011|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110720073601/http://www.noticiasdegipuzkoa.com/2011/06/14/vecinos/izagirre-retira-los cinco-banderes-de-la sala-de-receiciones-del conceyu|fechaarchivu=20 de xunetu de 2011}}</ref> y la semeya del [[Xuan Carlos I d'España|Rei]] del conceyu,<ref>{{cita noticia|url=https://www.abc.es/20110625/espana/abcp-bildu-retira-retrato-conceyu-20110625.html|títulu=Bildu retira la semeya del Rei del Conceyu de San Sebastián|obra=ABC|fecha=25 de xunu de 2011}}</ref> sol argumentu de que «nun ye un símbolu que represente a la mayoría de donostiarras». Magar, dende'l Gobiernu Vascu restóse importancia a esti fechu que yá se produció con anterioridá n'otros conceyos.<ref>[http://www.gara.net/paperezkoa/20110704/276587/es/El-PSE-rebaxa-polemicas-sobre-escoltes-retrato-Rey El PSE rebaxa les polémiques sobre los escoltes y les semeyes del Rei], ''Gara'', 4 de xunetu de 2011.</ref> En [[Lizarza]], onde amás se prohibió l'accesu a determinaos periodistes y asitióse una pancarta a favor de los [[presos políticos vascos]] nel balcón del conceyu, retiróse la bandera española<ref>[https://www.abc.es/20110611/espana/abci-bildu-lizartza-201106111715.html Lizarza con Bildu, ensin bandera d'España y ensin periodistes nel plenu], ''ABC'', 12 de xunu de 2011.</ref> ;Fiestes Tamién foi polémicu'l cambéu del programa de les fiestes de la [[Selmana Grande de San Sebastián|Selmana Grande]], pol cual camudáronse los conciertos de [[Melocos]] y [[La Mala Rodríguez]] polos grupos [[euskaldún|euskaldunes]] [[Berri Txarrak]] y [[El so Ta Gar]], que'l so cantante compunxo un cantar de sofitu a Bildu pa la pasada campaña eleutoral.<ref name="bildu">[http://politica.elpais.com/politica/2011/07/31/actualidad/1312139349_366290.html La izquierda 'abertzale' arima la so radicalidad a los integrantes de Bildu], ''El País'', 31 de xunetu de 2011.</ref> N'agostu de [[2011]], al entamu les fiestes patronales de [[Vitoria]] el grupu municipal de Bildu convidó a la balconada municipal, xunto a los sos dirixentes [[Peio Urizar]], [[Oskar Matute]], [[Xuan Carlos Izagirre]] y [[Martín Garitano]], a miembros de [[Senideak]], asociación de familiares de presos de la banda terrorista [[ETA]], y a [[Iñaki Olalde]], miembru de la Mesa Nacional de [[Batasuna]].<ref>[http://politica.elpais.com/politica/2011/08/03/actualidad/1312365448_502404.html Garitano y familiares de presos van dir al entamu de les fiestes de Vitoria], ''El País'', 3 d'agostu de 2011. {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111104024916/http://politica.elpais.com/politica/2011/08/03/actualidad/1312365448_502404.html |date=2011-11-04 }}</ref> Mientres dichu acontecimientu, el presidente del [[Partíu Popular del País Vascu]] [[Antonio Basagoiti Pastor|Antonio Basagoiti]] negar a saludar al alcalde de [[San Sebastián]] [[Xuan Carlos Izagirre]] manifestándo-y de siguío que ''«Non te voi saludar hasta que los tos socios apurran les armes''».<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/08/04/paisvasco/1312474127.html Vitoria empecipia les sos fiestes con familiares de presos d'ETA ente los invitaos], ''El Mundo'', 4 d'agostu de 2011.</ref> El mes siguiente, el discutiniu volvió repitise en [[San Sebastián]] con un escenariu opuestu, tres un brinde ente l'alcalde de la ciudá y dos conceyales del [[Partíu Popular|PP]].<ref>[https://web.archive.org/web/20111219073034/http://www.madrid2noticies.com/n-1262-502-Brinde_cordial_Bildu_PP_Semana_Grande_donostiarra Brinde cordial de Bildu y PP na Selmana Grande donostiarra], ''madrid2noticies.com'', 19 d'avientu de 2011.</ref> [[Esteban González Pons]] pidió perdón y aseguró que'l xestu nun representaba al PP. ;Diputación Foral de Guipúzcoa Tamién tuvo repercusión en dellos medios el fechu de que nel equipu de gobiernu hubiera persones que desempeñaren cargos por [[:Categoría:Partíos políticos ilegalizados pola so vinculación con ETA|organización ilegalizadas d'Izquierda abertzale]],<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/06/30/paisvasco/1309454427.html Ex ediles de ANV, HB y Batasuna, nel gobiernu de Bildu en Gipuzkoa], ''El Mundo'', 30 de xunu de 2011.</ref> como'l rumor (finalmente desmentíu) de que'l responsable de la facienda foral sería [[Xabier Olano]], exportavoz de [[Herri Batasuna]] y [[Euskal Herritarrok]] nes [[Xuntes Xenerales de Guipúzcoa]],<ref>[https://www.abc.es/20110625/espana/abcp-bildu-apurriera-facienda-guipuzcoa-20110625.html Bildu va apurrir la Facienda de Guipúzcoa a Batasuna], ''ABC'', 25 de xunu de 2011.</ref> o que'l xefe del Gabinete del Diputáu Xeneral seya [[Iñaki Errazkin]], exalcalde d'[[Azpeitia]] por [[Aición Nacionalista Vasca|ANV]], el titular de Mediu Ambiente [[Xuan Carlos Alduntzin]], exalcalde de [[Pasaia]] por [[Euskal Herritarrok|EH]], y [[Marian Beitialarrangoitia]], exregidora de [[Hernani]] de ANV como responsable de comunicación.<ref name="bildu"/> En [[San Sebastián]] l'alcalde [[Xuan Carlos Izagirre]] cuenta ente los sos asesores con [[Josetxo Ibazeta]], exedil d'[[Euskal Herritarrok|EH]] y el so xefe de gabinete [[Aitor Ibero]], abogáu de presos d'[[ETA]].<ref name="bildu"/> ;Fuercies de seguridá del Estáu El [[25 de mayu]] de [[2011]] [[Pello Urizar]] (Secretariu Xeneral d'[[Eusko Alkartasuna]] y unu de los voceros de la coalición) propunxo la retirada del [[Exércitu d'España|Exércitu]], [[Guardia Civil]] y [[Cuerpu Nacional de Policía (España)|Policía Nacional]] del [[País Vascu]], alegando que «la mayoría social de Euskal Herria nun se siente identificada nin poles Fuercies de Seguridá del Estáu nin pol Exércitu» y proponiendo que «con total tranquilidá» replegar de forma progresiva.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/06/25/paisvasco/1308996055.html Bildu plantega tamién amenorgar la presencia del Exércitu, la Policía y la Guardia Civil], ''El Mundo'', 25 de xunu de 2011.</ref> ;Violencia El [[29 de mayu]] de [[2011]] l'[[alcalde]] de [[Lasarte-Oria]], [[Pablo Barrio]], anunció que recibiera una carta na que s'amenaciaba de muerte al alcalde y supónse qu'a tolos integrantes de Bildu. La carta, que taba roblada so seudónimu, remataba con un «[[Lemas del Franquismu#¡Enriba España!|Enriba España]]» y «Contra [[ETA]], metralleta».<ref>[http://www.diariovasco.com/v/20110730/politica/bildu-denuncia-carta-amenazante-20110730.html Bildu denuncia la carta amenazante recibida pol alcalde de Lasarte-Oria], ''Diario Vasco'', 30 de xunetu de 2011.</ref> Diches amenaces fueron condergaes pol [[PSE-EE]], remarcando que «'' tamién nos gustara recibir los sofitos de quien güei fueron oxetu d'esti ataque y estes amenaces''».<ref>[https://www.abc.es/agencias/noticia.asp?noticia=890069 El PSE conderga la carta amenazante al alcalde de Lasarte-Oria, de Bildu], ''ABC'', 30 de xunetu de 2011.</ref> El [[1 d'agostu]] de [[2011]] el [[Diputáu Xeneral de Guipúzcoa]] [[Martín Garitano]] sumar en [[Azpeitia]] a un actu a favor de los presos d'[[ETA]], reclamando la derogación de la [[doctrina Parot]], el fin de la dispersión los presos y la llegalización de [[Sortu]]. Tamién recibió nel palaciu foral a un grupu de mozos que taben siendo xulgaos pola [[Audiencia Nacional ]]por pertenecer a [[Segi]]<ref>[http://politica.elpais.com/politica/2011/08/01/actualidad/1312198809_734743.html Garitano sumir a les reivindicaciones de los presos d'ETA], ''El País'', 1 d'agostu de 2011.</ref> Igualmente, el [[4 d'agostu]] declaró que «''va llegar un día en que va haber que cavilgar sobre'l dolor causáu''», refiriéndose a les víctimes d'[[ETA]], magar cuntó que esi momentu entá nun llegó.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2011/08/03/paisvasco/1312362192.html Garitano cree que nun llegó'l momentu de cavilgar sobre'l dolor causáu], ''El Mundo'', 3 d'agostu de 2011.</ref> Tamién foi relevante la so condena al ataque al monumentu homenaxe en [[Tolosa (Guipúzcoa)|Tolosa]] a Juan Mari Jáuregui, ex [[Gobernador Civil]] asesináu por [[ETA]], según l'asistencia de miembros de Bildu a homenaxes de víctimes d'[[ETA]], anque ensin esixir el fin de la banda.<ref name="bildu"/> ;Documental sobre presos En xunu de 2012 anuncióse que'l [[Conceyu de San Sebastián]], xestionáu por Bildu, subvencionaría con 9.000 euros el documental ''Barrura begiratzeko leihoak'' (''Ventanes al interior'') sobre la vida de cinco presos vascos,<ref>[http://www.naiz.info/eu/actualidad/noticia/20120704/tobar-ugarte-albisu-lopez-de-luzuriaga-y-zalakain-protagonicen-el filme-sobre-presos Tobar, Ugarte, Albisu, López de Luzuriaga y Zalakain protagonicen el filme sobre presos], ''Naiz'', 4 de xunetu de 2012.</ref> dalgunos d'ellos miembros d'ETA, como la so ex-xefe [[Mikel Antza]]. PP, PSE y PNV amosaron el so refugu<ref>[http://ccaa.elpais.com/ccaa/2012/06/22/paisvasco/1340399057_489751.html Bildu aprueba una ayuda pa un filme sobre presos d'ETA], ''El País'', 23 de xunu de 2012.</ref> y el [[Ministeriu d'Interior d'España|Ministru d'Interior]] manifestó que dichu sofitu al mentáu documental podría presentase como causa pa empecipiar un procesu d'illegalización de Bildu, como manera de sofitu y ensalzamiento del terrorismu.<ref>[http://politica.elpais.com/politica/2012/06/25/actualidad/1340619836_661456.html Interior ve nicios pa illegalizar Bildu si financia un documental de presos etarres], ''El País'', 25 de xunu de 2012.</ref> Tres ello, la productora del documental arrenunció a dicha subvención, según a cualesquier otra ayuda de l'Alministración pública; polo que'l gobiernu municipal dexó ensin efeutu la tramitación de l'ayuda.<ref>[http://www.diariovasco.com/v/20120707/politica/conceyu-sebastian-anula-tramitacion-20120707.html El Conceyu de San Sebastián anula la tramitación de l'ayuda al documental sobre los presos], ''Diario Vasco'', 7 de xunetu de 2012.</ref> Paralelamente, sesenta artistes vascos roblaron un manifiestu en sofitu al filme y en defensa de la llibertá d'espresión, nel que criticaron la decisión d'anular la subvención y la censura» a la que se vio sometíu'l proyeutu.<ref>{{Enllaz rotu|1=[http://www.noticiasdegipuzkoa.com/2012/07/07/politica/euskadi/60-artistes-vascos-roblen-un manifiestu-en-defensa-del filme-sobre-presos 60 artistes vascos roblen un manifiestu en defensa del filme sobre presos], ''Noticies de Gipuzkoa'', 7 de xunetu de 2012 |2=http://www.noticiasdegipuzkoa.com/2012/07/07/politica/euskadi/60-artistes-vascos-roblen-un manifiestu-en-defensa-del filme-sobre-presos |bot=InternetArchiveBot }}</ref> La productora finalmente optó por financiar el filme por aciu aportaciones particulares, llegando a recaldar 40.000 euros d'esta manera.<ref>[http://ccaa.elpais.com/ccaa/2012/07/17/paisvasco/1342559969_073031.html El documental sobre cinco presos d'ETA recalda 40.000 euros], ''El País'', 18 de xunetu de 2012.</ref> ;Incidente de Josetxo Ibazeta El [[11 de xunetu]] de [[2012]] publicóse un videu nel cual Josetxo Ibazeta,<ref>[https://web.archive.org/web/20120423131437/http://www.covite.org/covite_actualidá.php?lang=es Batasuna asitia a un 'alcalde na solombra' en San Sebastián], ''COVITE'', 18 de xunu de 2011.</ref> asesor y secretariu personal del alcalde de [[San Sebastián]] [[Xuan Carlos Izagirre]] tuvo un incidente con un grupu de mozos que volvíen el [[1 de xunetu]] de celebrar la [[Final de la Eurocopa 2012|victoria d'España na Eurocopa de 2012]] con una bandera d'España peles cais de San Sebastián. Según los mozos (unu d'ellos, Gloria Vázquez, conceyal del PSOE de [[Zarautz]], y otru, Aitor Azpeitia ex-conceyal del mesmu partíu tamién en Zarauz<ref>[http://www.naiz.info/eu/iritzia/articulos/el-psoe-de-zarautz Alvaro Reizabal: El PSOE de Zarautz], ''Naiz'', 27 de xunu de 2013.</ref>), Ibazeta profirió un berru de «¡Gora ETA militarra»! («¡Viva ETA militar!»), tres el cual encaráronse y empezaron a graba-y nun videu onde se-y repara repitir la espresión.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2012/07/11/paisvasco/1342000487.html '¡Gora ETA militarra!'], ''El Mundo'', 11 de xunetu de 2012.</ref> Coles mesmes los mozos declararon que Ibazeta utilizó reiteradamente'l xestu d'apunta-yos cola so mano derecha, asemeyando una pistola, pa darréu espeta-yos «Voi sacar la pistola y voivos a dar dos tiros», anque d'ello nun quedó constancia nel videu. Tres la publicación de dichu videu, Xuan Carlos Izagirre calificó los incidentes de «inaceptables» y Josetxo Ibazeta presentó la so dimisión.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2012/07/11/paisvasco/1341999056.html Dimite l'asesor de Bildu qu'amenació a siguidores de la seleición], ''El Mundo'', 11 de xunetu de 2012.</ref> Magar ello'l [[Gobiernu d'España|Gobierno]] manifestó qu'encamentaría a la [[Fiscal xeneral del Tao|Fiscalía]] a actuar contra Josetxo Ibazeta.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2012/07/11/espana/1341991157.html El Gobiernu va pidir al fiscal qu'actúe contra l'asesor de Bildu grabáu amenaciando], ''El Mundo'', 11 de xunetu de 2012.</ref> Finalmente, en xunu de 2013 l'[[Audiencia Nacional]] absolvió-y del delitu d'amenaces terroristes pol que foi xulgáu, al nun esistir pruebes d'estos fechos nes imáxenes grabaes y resultar contradictories ya incongruentes les declaraciones de los testigos, enmarcando los fechos nel contestu broncu, caleyeru y tabernario» tres la victoria na Eurocopa. La sentencia rellata que Azpeitia, cuando se crució con Ibaceta y los sos amigos, «d'improviso y ensin que conste acreditáu'l motivu», diose la vuelta, sacó'l so teléfonu móvil y empezó a increpar al exasesor de Bildu llamándo-y «gudari» y preguntar qué glayara. Ibaceta nun realizó nenguna provocación» a los aficionaos d'España, según el tribunal, anque los respondió: «¡Gora ETA militarra!».<ref>[http://politica.elpais.com/politica/2013/06/24/actualidad/1372082631_506650.html Absueltu'l exasesor de Bildu que increpó a aficionaos de La Colorada], ''El País'', 24 de xunu de 2013.</ref> ;Violencia de xéneru En xunetu de 2012, Bildu estremó al conceyal del so partíu en [[Barrica (Vizcaya)|Barrica]] [[Heriberto Llagu-Lekue]], incurso nun procedimientu xudicial penal nel que se-y acusaba d'un delitu de violencia de xéneru imponiéndose-y midíes cautelares. Según el comunicáu de la coalición, Bildu «ta totalmente en contra de la violencia de xéneru y que nun se llenda a condergala ensin más, sinón que tien una actitú proactiva frente a la mesma».<ref>[http://ccaa.elpais.com/ccaa/2012/07/15/paisvasco/1342375189_564227.html Bildu estrema a un conceyal imputáu por violencia de xéneru], ''El País'', 16 de xunetu de 2012.</ref> == Ver tamién == * [[Alcuerdu estratéxicu ente Eusko Alkartasuna y la izquierda abertzale]] * [[Amaiur]] * [[Euskal Herria Bildu]] * [[Polu soberanista]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [http://www.gara.net/agiriak/20110509_sentencia_bildu.pdf Sentencia íntegra del Tribunal Constitucional sobre Bildu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120117032131/http://www.gara.net/agiriak/20110509_sentencia_bildu.pdf |date=2012-01-17 }}, 5 de mayu de 2011. {{Control d'autoridaes}} {{Tradubot|Bildu}} [[Categoría:Coaliciones eleutorales d'España]] [[Categoría:Izquierda abertzale]] [[Categoría:Partíos nacionalistes vascos d'España]] [[Categoría:Partíos políticos de Navarra]] [[Categoría:Partíos políticos del País Vascu]] [[Categoría:Partíos políticos fundaos en 2011]] [[Categoría:Partíos políticos d'izquierda]] 0y2gvame0wbt5vy7crepupreemv07qt Direutor de fotografía 0 138661 4376886 4172552 2025-06-17T14:25:50Z YoaR 37624 /* Equipu de fotografía */ 4376886 wikitext text/x-wiki La Direición de fotografía ye un [[Oficiu (oficiu)|oficiu]] d'artesanu al serviciu de la visión del direutor. La Función del '''Direutor de Fotografía''' ye conciliar les llimitaciones téuniques de los equipos a la so disposición colos oxetivos estéticos plantegaos; asegurando la calidá visual del proyeutu. El Direutor de Fotografía ye Responsable del look (aspeutu/estilu) del filme. [[Ficheru:US Navy 040615-N-6817C-030 A camera crew sets up for scenes to be taped on the flight deck for the upcoming motion picture Stealth.jpg|thumb|Un equipu de filmación preparando les escenes de la película ''[[Stealth]]'' na cubierta de vuelu cola tripulación del [[clase Nimitz|portaviones clase ''Nimitz'']] [[USS Abraham Lincoln (CVN-72)|USS ''Abraham Lincoln'' (CVN 72)]].]] El '''Direutor de fotografía''' ye una de les [[Cabeces d'área]] en Cine, Televisión y videu.<ref>J.Escosa, AEC, Anuariu 1993, Asociación Española d'autores d'obres fotográfiques Cinematográfiques</ref> Pa la realización d'esti llabor, va llevar a cabo decisiones al respeutive de la [[llume en fotografía|llume]], óptiques, encuadre y composición, testures, etc., pa collaborar na creación de la imaxe de la obra. <ref group="https://web.archive.org/web/20090122050607/http://aecdirfot.org/biblio/dirfoto1.htm">El conceutu de direutor de fotografía referir a: '''la creación artística d'imáxenes pa la puesta n'escena de producciones cinematográfiques, televísivas y de videu; xeneralmente pa la realización de películes, series televisives según trabayos publicitarios documentales y películes industriales.'''</ref> En televisión, lo más avezáu ye que'l direutor de fotografía trabaye dientro del estudio pero tamién puede trabayar n'esteriores. ==Responsabilidaes del Direutor de fotografía== El Direutor de Fotografía ye: * Un Xerente: Como Cabeza d'Área, parte del so trabayu implica la Xerencia y Alministración de recursos dientro del so departamentu (Magar de normal non se estila que los Direutores de Fotografía remanen dineru, ye común que los sos deciciones tengan un impautu importante a la de caltener un balance ente'l costu y la calidá del proyeutu. * Un Xerente Mediu: qu'alministra, que soluciona problemes, que toma decisiones “con criteriu ”, que coordina al so equipu de trabayu, que define prioridaes y establez el plan d'aición del so equipu”. * Un Sindicalista: Siendo'l representante del so departamentu, el Direutor de Fotografía defende y representa los intereses de tolos miembros del so departamentu de cara a los otros departamentos, les otres Cabeces d'Área ya inclusive internamente dientro del so departamentu. * Un Téunicu: Gran parte del Rol del Direutor de Fotografía, se dá nun contestu extrictamente téunicu. De normal ye la persona que tien el criteriu pa tomar les desiciones téuniques que amerite el proyeutu. * Un líder: Que se comunica eficientemente ya inspira enfotu a los sos subordinaos. * Un Artista: Dizse que'l Direutor de Fotografía ye un pintor de lluz. Yá que poné a serviciu del Direutor les sos conocencies téuniques pa convertir un meru rexistru nuna obra d'arte. * Un Diseñador: El Direutor de fotografía diseña y visualiza el Look (aspeutu/estilu) del filme. * Un Montador: Ye unu de les munches figures dientro del rodaxe que vela pol montaxe. (especialmente na Pre- Producción) asegurar de plantegar exes coherentes por que los planos monten. * Un Continuista: En Set, el tien el llabor d'asegurar de la continuidá plásticu fotográfica y la credibilidá de la lluz; Según tamién asegura cada escena tenga una continuidá d'esposición que dexe al Colorista faer puramente'l so trabayu. * Un Garante calidable: asegura qu'esistan los equipos y cumplir les condiciones necesaries p'asegurar la calidá fílmica del proyeutu en toles etapes del proyeutu, no que fai a la so área específica de trabayu. * Un miembru de la industria: Entiende que ye parte d'una industria y que'l so trabayu nun ta aislláu de los otros departamentos, asegurar de que'l material fílmico cumpla colos estándares de la industria, entiende los porqués de los estándares de la industria y ye un garante de la manipulación fayadiza de los equipos a la so disposición. * Un Narrador: Porque comunica cola so fotografía. Nun basta con qu'una fotografía / un planu seya bella/o, Pal Direutor de Fotografía ye Vital que la so fotografía Narre. ==Conococimientos que Tendría De remanar un Direutor de Fotografía== que conoz d'óptica, cámara, lluz, voltaxe, distribución llétrica, máquines, sensitometría, colorimetría, formatos de grabación, compresión, y proyeición). qu'entiende de solombres, contrastes, calidá de lluz ya intensidá de lluz) ==La so rellación colos otros Departamentos== Ente ellos llega a alcuerdos respeuto al tipu d'imaxe que rique la historia y la manera de llegar a ella, dependiendo del xéneru, tonu de la historia, etc. El direutor: Los actores: Asistencia de Direición: Script: Producción: Producción de Fotografía: Producción de Campu: Arte: Utilero: Maquillaxe y Vestuariu: Soníu: Media o Data Mananger (DIT): Téunicos d'Efeutos Visuales, Efeutos especiales y Post: Colorista ==Llabores na Pre-producción== ==Llabores na Producción o Rodaxe== ==Llabores na Post-Producción== == Equipu de fotografía == L'equipu de fotografía ta formáu por: * '''Direutor de fotografía o operador''': Xefe d'equipu de llume y cámara. * '''Operador de cámara o segundu operador''': Opera la cámara y compón el [[Planu (llinguaxe audiovisual)|planu]]. * "'''Primer asistente de cámara'''" '''Ayudante de cámara o foquista''':Entama, revisa y vela pol bon funcionamientu de la cámara, amás de distribuyir la fondura de campu mientres el planu.es l'encargáu de rexistrar los Partes de cámara. * "'''Segundu asistente de cámara'''"" '''Auxiliar de cámara''': Mano derecha del Ayudante. * "'''Loader'''" Carga y descarga los xasis de película. * '''Meritoriu de cámara''': Fai llabores de sofitu al equipu de cámara. *"'''DIT'''" Téunicu d'Imaxe Dixital Ayuda al DF na instalación de los equipos electrónicos pa evaluar les imáxenes * '''Asistente de videu''': Remana ya instala el videu, el combu y los monitores. * '''Gaffer''': o Xefe d'llétricos. Lleva a cabu téunicamente el llume col so equipu de lletricistes; llume que ye diseñada pol direutor de fotografía. El gaffer escueye los equipos convenientes pa llevar a cabu'l llume, Pre-alluma escenes, realiza les visites a locaciones o ''scouting'', etc. * '''Llétricos:''' Asitien los elementos de llume como y onde diz el xefe d'llétricos o ''gaffer''. * '''Xefe de maquinistes o Key grip''': Coordina a los maquinistes que lleven el ''travelling'', grúa, ''charriot'', y el montaxe de tol grip etc. * '''Dolly Grip''': Son los encargaos de manipoliar ''dollys'', grúes y otros soportes de cámara. * '''Semeya fixa''': Realiza fotografíes con dellos propósitos como son el rexistru documental del rodaxe o fines publicitarios. Conócese davezu tamién como «[[Leica]]» por cuenta de qu'antaño desempeñaba'l so llabor con cámares fotográfiques de dicha marca, dada la peculiaridá de que los sos oxetivos taben marcaos con valores T de [[Diafragma (óptica)|diafragma]] al igual que les [[Cámara de cine|cámares cinematográfiques]] (realmente pertenez al equipu de producción y non al de cámara). == Ver tamién == * [[Direición de fotografía]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20090122050607/http://aecdirfot.org/biblio/dirfoto1.htm El Direutor de Fotografía, el so llabor creativu: La visualización cinematográfica]. {{Tradubot|Direutor de fotografía}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Direutores de fotografía]] [[Categoría:Oficios del cine]] [[ru:Кинооператор]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos que necesiten etiqueta de referencies de grupu]] 21810xadfgr1jzot1lsx64lgiv5uk9t Invasiones Ingleses al Ríu de la Plata 0 139295 4376877 4375137 2025-06-17T14:19:44Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá fuercia => dicha fuercia 4376877 wikitext text/x-wiki {{Ficha de conflictu militar | nome = Invasiones Ingleses al Río de la Plata | imaxe = Rio de la Plata 1806.gif | descripción_imaxe = Llugar averáu del conflictu | conflictu = [[Guerra anglu-española (1804-1809)]] |fecha = [[1806]] y [[1807]] | llugar = [[Ríu de la Plata]], [[Ciudá Autónoma de Buenos Aires|Buenos Aires]], [[Partíu de General San Martín|Xeneral San Martín (Buenos Aires)]], [[Montevidéu]], [[Colonia del Sacramento]], [[Maldonado]], [[Ensenada (Buenos Aires)|Ensenada de Barragán]], [[Partíu de Quilmes|Quilmes (Buenos Aires)]]. | territoriu = | resultáu = Victoria española | combatientes1 = {{bandera|España|1785}} [[Virreinatu del Río de la Plata]] | combatientes2 = {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda]] | comandante1 = {{bandera|España|1785}} [[Rafael de Sobremonte]]<br /> {{bandera|España|1785}} [[Santiago de Liniers]]<br /> {{bandera|España|1785}} [[Juan Martín de Pueyrredón]]<br />{{bandera|España|1785}} [[Martín de Álzaga]]<br /> {{bandera|España|1785}} [[Pascual Ruiz Huidobro]] | comandante2 = '''Primer Invasión''':<br /> {{bandera|Reinu Xuníu}} [[William Carr Beresford]] {{surrender}}<br /> {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Denis Pack]] {{surrender}}<br /> {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Home Riggs Popham]]<br /> '''Segunda Invasión''':<br /> {{bandera|Reinu Xuníu}} [[John Whitelocke]] {{surrender}}<br /> {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Samuel Auchmuty]]<br /> {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Charles Stirling]] | soldaos1 = '''Primer Invasión''': 8.000 criollos movilizaos en Buenos Aires<ref>Rodríguez Ordoñez, Jaime Edmundo (2008) [1996]. ''La Independencia de l'América Española''. Méxicu: Fondu de Cultura Económica, páxs. 144. ISBN 978-9-68167-556-1.</ref>y 3.000 milicianos montaos en Córdoba<ref>Funes, Gregorio (1856). ''Ensayu de la historia civil de Buenos Aires, Tucumán y Paraguay''. Tomu II. Buenos Aires: Imprenta Bonaerense, páxs. 333. El virréi Sobremonte concentró en Córdoba aquellos milicianos con poques armes de fueu, veníen de Córdoba, Tucumán y Que'l so.</ref><br /> '''Reconquista''': 1.000 porteños, 1.300 refuerzos de Montevideo y cientos de soldaos y marinos;<ref>Marley, 1998: 369; Scheina, 2003: 25</ref><br /> '''Entemediu''': 8.151 homes en Buenos Aires (5.000 criollos y 3.000 españoles)<ref>Turrens, Juan F. (1975). ''Cursu d'historia arxentina: afechu al programa de los colexos nacionales: con un apéndiz sobre los aboríxenes del actual territoriu arxentín''. Editorial Huemul, páxs. 70. Ochobre de 1806.</ref><br /> '''Segunda Invasión''': en Buenos Aires 8.000 (y 1.000 na Banda Oriental) según prensa española,<ref>Antonio Zinny (1883). ''Historia de la prensa periódica de la República Oriental del Uruguái 1807-1852''. Buenos Aires: C. Casavalle, páxs. 144. Según reportar de la ''Gaceta de Buenos Aires''.</ref>6.000 según cálculos ingleses, probablemente 7.000<ref name= "Marley372" >Marley, David (1998). ''Wars of the Americas: A Chronology of Armed Conflict in the New World, 1492 to the Present''. Santa Bárbara: ABC-CLIO, páxs. 372. ISBN 978-0-87436-837-6.</ref> ·482 infantes de marina<ref name= Mitre189 >Mitre, Bartolomé (1876). ''Historia de Belgrano y de la independencia arxentina''. Tomu I. Buenos Aires: Impr. y Libreria de Mayu, páxs. 189. Basáu nes ''Noticies históriques'' de Núñez, páxs. 88.</ref><br /> ·4.705<ref name= Mitre189 />-5.010<ref name= Vazquez89>Vázquez Rivarola, Horacio Guillermo (2008). ''Los tercios españoles na defensa de Buenos Aires (1807-2007). Cróniques de la so xesta heroica''. Vigo: Grupu de Comunicación Galicia nel Mundu, páxs. 89. ISBN 978-84-922-157-9-9.</ref>infantes (167 veteranos)<ref name= Mitre189 /><br /> ·1.147<ref name= Mitre189 />-2.036<ref name= Vazquez89 />caballeros (461 veteranos)<ref name= Mitre189 /><br /> ·710<ref name= Vazquez89 />-1.361<ref name= Mitre189 />artilleros y sirvientes (219 veteranos)<ref name= Mitre189 /><br /> 49<ref name= Galvan52 >Galván Moreno, C. (1940). ''Rivadavia, l'estadista xenial: reseña documentada de la so vida y la so obra''. Buenos Aires: Editorial Claridá, páxs. 52.</ref>-53<ref name= Vazquez89 />pieces d'artillería de 4 a 12 y 99 d'a 24 pa bateríes<ref name= Galvan52 /><hr /> (munchos vecinos fueron voluntarios pero nun había armes)<ref name= Vazquez89 /> | soldaos2 = '''Primer Invasión''': 1.640<ref>Robert L. Scheina (2003). ''Latin America's Wars: The Age of the "Caudiellu", 1791-1899''. Washington DC: Potomac Books Inc., páxs. 25. ISBN 978-1-59797-477-6.</ref>-1.668 soldaos con 100 acompañantes<ref>Mowszowicz Manchester, Martín & Eduardo Federico Acosta y Lara (2008). ''Tiempu d'invasiones''. Montevideo: Ediciones de la Plaza, páxs. 49. La tropa traía consigo 60 muyeres y 40 neños, como yera avezáu nos exércitos ingleses de la dómina.</ref><br />'''Segunda Invasión''': 11.771 soldaos dempués de tomar Montevideo<ref>Mitre, Bartolomé (1908). ''Historia de la República Arxentina: 1800-1870 (la Independencia, l'Anarquía y la Dictadura. Organización Constitucional)''. Tomu II. Buenos Aires: Ángel Estrada y Cía., páxs. 57; Mitre, Bartolomé (1967). ''Historia de Belgrano y de la independencia arxentina''. Tomu I. Buenos Aires: Editorial Universitaria, páxs. 162; Pearson, Isaac R. (1901). ''Les invasiones ingleses''. Buenos Aires: Litografía é imprenta Méjico, páxs. 194. Les fuercies sol mandu del xeneral Whitelocke, suma de les distintes espediciones qu'aportaron pa conquistar Buenos Aires dempués de reconquistar, constituyíen l'exércitu más poderosu que punxera pie nel Ríu de la Plata, según Domínguez.</ref>(12.000-14.000 si inclúi infantes de marina, dexa 2.000 como guarnición d'esa ciudá);<ref name= Galvan52 />9.000 soldaos, 350 caballos y 16 cañones n'asaltu a Buenos Aires;<ref>Marley, 1998: 372</ref>20 navíos de guerra y 90 tresportes<ref>Mitre, 1876: 188</ref> | baxes1 = '''Primer Invasión''': 205 muertos y mancaos<ref name= "Marley369" >Marley, 1998: 369-370</ref><br />'''Segunda Invasión''': 600 muertos y mancaos y 700 prisioneros<ref name= "Marley372" /> | baxes2 = '''Primer Invasión''': 157 muertos y mancaos y 1300 prisioneros<ref name= "Marley369" /><br />'''Segunda Invasión''': 311 muertos, 679 mancaos, 208 sumíos y 1600 prisioneros<ref name= "Marley372" /> }} {{Campaña Guerra anglu-española (1804-1809)}} Les '''Invasiones Ingleses al Ríu de la Plata''' fueron dos espediciones militares fracasaes que l'[[Imperiu británicu]] entamó en [[1806]] y [[1807]] contra'l [[Virreinatu del Río de la Plata]] —perteneciente a la [[Cronoloxía de los reinos na península ibérica|Corona española]]— coles mires d'amestalo. Asocedieron nel marcu de la [[Guerra anglu-española (1804-1809)]], oncena [[Rellación España-Reinu Xuníu|guerra anglu-española]]. Dambos intentos fallíos significaron la incorporación de la rexón a les [[Guerres Napoleóniques]], conflictu qu'enfrentó a les dos potencies dominantes de la dómina, el [[Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda|Reinu Xuníu]] y [[Francia]]. La guerra n'[[Europa]] otorgaba a los vastos territorios de [[Hispanoamérica]] un papel estratéxico y económico de gran importancia pal Reinu Xuníu, que se topaba daquella en plena [[revolución industrial]] y que pretendía terminar col [[Imperiu español]]. Hubo dos invasiones ingleses al [[Ríu de la Plata]]: * la [[#Primer Invasión a Buenos Aires|Primer Invasión Inglesa]] de 1806, na que les tropes britániques ocuparon la ciudá de [[Buenos Aires]], capital del Virreinatu del Río de la Plata, y que fueron vencíes 46 díes dempués por un exércitu proveniente de [[Montevidéu]] comandado por [[Santiago de Liniers]], al que se sumaron [[milicies]] populares [[porteñas]], procesu conocíu como ''[[Invasiones Ingleses#Reconquistar de Buenos Aires|reconquistar]]''. * la [[Segunda invasión inglesa al Ríu de la Plata Segundo Invasión Inglesa]] de 1807, na que les tropes britániques, depués de tomar Montevideo, fueron refugaes cuando intentaron ocupar Buenos Aires, poles fuercies defensores, que se componíen de tropes regulares y de milicies urbanes, integraes por población que s'había armáu y entamáu militarmente mientres el cursu de les invasiones; el procesu conocíu como ''[[#Asaltu y Defensa de Buenos Aires|la Defensa]]''. Quedó n'evidencia la eficacia de les milicies del imperiu español pa defender a [[Colonización española d'América|los sos territorios]] nel contestu de los conflictos internacionales de la dómina. Pero la participación de les milicies en ''reconquistar'' primero y al añu siguiente en ''la Defensa'' aumentaron el poder y la popularidá de los líderes [[criollu|criollos]] militares y amontaron la influencia y el fervor de los grupos [[Guerres d'Independencia de Hispanoamérica|independentistes]]. Paralelamente, estos motivos convirtieron a les Invasiones Ingleses n'unu de los catalizadores de la causa emancipadora nel Virreinatu del Río de la Plata. Tanto la ''Reconquista'' como la ''Defensa'' de Buenos Aires ante les Invasiones Ingleses tuvieron un llugar relevante como antecedente inmediatu de la [[Revolución de mayu]] de [[1810]] que dio entamu al procesu d'[[Independencia de l'Arxentina]]. Mientres el so cursu, per primer vegada prevaleció la voluntá del [[pueblu]] sobre'l mandu del [[Rei d'España]], cuando los vecinos de Buenos Aires, por aciu el [[cabildru abiertu]] del 10 de febreru de 1807, depunxeron al [[virréi]] designáu pol rei —fechu escepcional nos añales de la historia hispanoamericana— pa escoyer al francés [[Santiago de Liniers]] nel so llugar. Coles mesmes, la creación nesa ocasión del [[Reximientu de Patricios]], como milicies populares voluntaries, y la eleición per parte de los mesmos milicianos del [[Potosí|potosino]] [[Cornelio Saavedra]] —futuru presidente de la [[Primer Xunta]] patria— como xefe del cuerpu, sentaron les bases d'un exércitu patriota capaz d'alzase contra les tropes [[Exércitu Realista n'América|realistes]]. La participación popular na llucha armada ye tradicionalmente representada cola imaxe de los habitantes de Buenos Aires refundiando aceite<!-- ANTES DE MODIFICAR ESTA LINEA LLEE BIEN: nun se ta diciendo que se tirara aceite, lo que diz ye QUE tradicionalmente represéntase (bien o mal) la imaxe como que se-y echaba aceite a los ingleses. REPITO: NUN DIZ QUE EFECTIVAMENTE ECHÁRASE-Y ACEITE, ¿SI? NUN YE LO MESMO. --> ferviendo sobre los invasores dende los techos de les cases. Estos fechos desenvolver nun contestu históricu más ampliu, de disputes territoriales n'[[América]], ente'l Reinu Xuníu, l'[[Imperiu español]], [[Portugal]], [[Francia]] y más tarde los [[Estaos Xuníos]], nun periodu que s'estendió dende la fundación de [[Colonia del Sacramento]] en [[1680]], hasta la reconocencia per parte del Reinu Xuníu de la [[Declaración d'independencia de l'Arxentina|Independencia Arxentina]] cola firma d'un tratáu de paz y comerciu en [[1825]], depués de la declaración de la [[Doctrina Monroe]]. Estos trataos nun evitaríen nuevos intentos d'espansión del [[colonialismu]] británicu sobre'l [[Conu Sur]] d'América que se produció cola [[Invasión inglesa a les islles Malvines]] en [[1833]]. Les operaciones nel Ríu de la Plata fueron parte d'un ataque mayor a les colonies españoles n'[[América del Sur]]. Esperábase unviar una espedición al cargu de [[Robert Craufurd]] pa tomar [[Valparaíso]] na [[Capitanía Xeneral de Chile]] y a [[Francisco de Miranda]] prometiérase-y el sofitu de tropes britániques en Venezuela.<ref>Scheina, 2003: 25-26</ref> El plan orixinal venía de 1783, unos 4000 ingleses ocuparíen Buenos Aires mientres otres unidaes atacaríen les mariñes chilenes. Una vegada apoderaos dambos territorios avanzaríen sobre'l Perú. Ye esautamente que'l mesmu presentáu per Miranda en 1790 y 1796, y l'adoptáu per Londres en 1804.<ref>Aldao, Carlos A. (1929). ''Nuevos datos sobre'l xeneral Miranda y les invasiones britániques al Ríu de la Plata''. Buenos Aires: Talleres gráficos arxentinos L. J. Rosso, páxs. 5.</ref> == Antecedentes == Los territorios españoles de la [[cuenca de la Plata]] sufrieron, dende la so conquista y colonización, l'asediu constante de los [[Indíxenes d'Arxentina|indíxenes]] y l'amenaza permanente del procesu d'espansión de los portugueses dende'l [[Brasil]] qu'intentaron vanamente algamar les inmenses riqueces de [[plata]] y [[oru]] del [[Alto Perú]] per vía fluvial dende l'[[Océanu Atlánticu|océanu Atlánticu Sur]], nun periodu apoderáu pola política económica [[mercantilista]], en que la importancia de la tierra moraba, mayoritariamente, na esistencia de [[minerales]] preciosos y na so posibilidá d'esplotación económica. Nun foi hasta la fundación de [[Colonia del Sacramento]], en [[1680]], que'l Ríu de la Plata cobraría real importancia estratéxica pa la economía y la política internacionales. [[Ficheru:1st Battalion, 71st Regiment of Foot Colours.svg|thumb|right|250px|Bandera del 1º batallón del [[Reximientu nᵘ 71 Highlanders]] prindada mientres la primer invasión inglesa en 1806 y exhibíu al públicu como [[troféu de guerra]] nel [[Conventu de Santu Domingu (Buenos Aires)|conventu de Santu Domingu]], de la [[Buenos Aires|ciudá de Buenos Aires]].<ref name="Troféu">{{cita llibru|títulu=Trofeo de Reconquistar de la Ciudá de Buenos Aires nel Añu 1806|url=https://books.google.co.uk/books?id=JIMyAQAAMAAJ&q=Trofeos De Reconquistar+De+La Ciudá+De+Buenos+Aires&dq=Trofeos De Reconquistar+De+La Ciudá+De+Buenos+Aires&hl=en&sa=X&ei=X_GJU4nsJ-PQsQSP8YCgDw&ved=0CEoQ6AEwAg|otros= Publicación oficial|añu=1882|editorial=Litografía, Imprenta y Encuadernación de Guillermo Kraft|allugamientu=Buenos Aires}}</ref>]] El [[Tratáu d'Utrecht]], del 11 d'abril de [[1713]], punxo fin a la [[Guerra de Socesión española]] que se desamarrara en [[1702]] tres la muerte del rei [[Carlos II d'España|Carlos II]], postreru representante de la [[dinastía]] [[Habsburgu]] o d'[[Austria]]. La [[casa de Borbón]], d'orixe francés, foi la socesora de la corona española, entamando les denominaes [[reformes borbóniques]]. La serie d'alcuerdos roblaos ente les potencies europees otorgara a Inglaterra la concesión de la unviada d'un barcu añal al [[Reinos castellanos de Indias|dominiu español de les Indies]], llamáu'l ''navío de permisu'' y el [[asientu de negros]], monopoliu de trenta años pal tráficu d'[[esclavos]] [[negru (persona)|negros]] con estos territorios. La reina [[Ana de Gran Bretaña|Ana]] tresfirió estes concesiones a la [[Compañía del Mar del Sur]] (n'[[Idioma inglés|inglés]], The South Sea Company) por 7&nbsp;500&nbsp;000 llibres pa financiar la delda que dexara la guerra. La [[Especulación (economía)|especulación]] económica que se xeneró alredor del comerciu coles colonies españoles en [[Suramérica]] fizo que los títulos de la empresa multiplicar por nueve nel primer semestre de [[1720]]. Esta [[burbuya económica]], conocida como la ''[[burbuya de los mares del Sur]]'', foi una de les crisis bursátiles más devastadoras de la historia del [[capitalismu]]. Esta institución estableció unu de los sos mercaos más importantes na fuécara del [[Retiru (Buenos Aires)|Retiru]], en Buenos Aires. Los buques que tresportaben esclavos escontra la Plata dexaben l'intercambiu illegal de manufactures polos productos primarios de la rexón: [[cueru]], [[tasajo]] y [[sebu]]. La primer espedición militar británica que llegó a la rexón facer nel marcu de la [[Guerra de los Siete Años]]. En xineru de [[1762]] España arreyóse definitivamente nesti conflictu entrando en guerra con Inglaterra y Portugal. N'ochobre del mesmu añu, [[Pedro de Cevallos]] volvió ocupar Colonia del Sacramento pa España. Al añu siguiente, en [[1763]], producióse la fracasada [[Invasión anglu-portuguesa al Ríu de la Plata (1763)|Invasión anglu-portuguesa al Ríu de la Plata]], que la so flota compuesta por diez barcos y más de mil homes de Gran Bretaña y de Portugal, foi vencida poles tropes d'España al intentar retomar Colonia. === El Virreinatu del Río de la Plata === {{AP|Virreinatu del Río de la Plata}} La fundación del [[Virreinatu del Río de la Plata]], en [[1776]], foi una midida de calter estratéxicu militar con fuertes implicaciones económiques. [[Carlos III d'España|Carlos III]] viose primíu pola meyora portugués sobre'l Ríu de la Plata, les socesives espediciones britániques y franceses sobre les mariñes de la [[Patagonia]] y la necesidá de blanquiar les operaciones illegales nel puertu de Buenos Aires, afalaes pol [[monopoliu]] comercial que'l [[Virreinatu de Perú]], centru del poder español n'[[América del Sur]], otorgaba a la so capital, [[Lima]]. Mientres en toa América y Europa espardíen les influyentes idees rellacionaes cola [[Declaración d'Independencia de los Estaos Xuníos|Independencia de los Estaos Xuníos]], la [[Revolución francesa]] y les polítiques [[lliberales]] del gobiernu del Reinu Xuníu, España siguía cola so política tradicional nes sos tierres. Puesto que práuticamente escarecía de [[factoría|factoríes]], yera incapaz d'absorber los productos procedentes del [[Nuevu Mundu]], desfavoreciendo asina al desenvolvimientu económicu de los virreinatos americanos. El principal interés taba asitiáu sobre la estraición de metales preciosos, colos cualos la metrópolis financiaba les sos guerres y aliances. Sicasí, Inglaterra transitaba'l camín escontra la [[industrialización]] y, por tanto, crecía ellí la demanda de [[Producción primaria|productos primarios]]. Daes les numberoses restricciones aduaneres que s'imponíen nos puertos suramericanos y la inesistencia d'actividá minera na rexón de la Plata, el [[contrabandu]] convirtióse rápido na base del comerciu d'una rexón que la so actividá económica principal yera la [[ganadería]]. [[Ficheru:Flag of the United Kingdom (1806).svg|thumb|left|250px|Bandera del [[Reinu Xuníu]] prindada mientres la primer invasión inglesa en 1806 y exhibíu al públicu como [[troféu de guerra]] nel [[Conventu de Santu Domingu (Buenos Aires)|conventu de Santu Domingu]], de la [[Buenos Aires|ciudá de Buenos Aires]].<ref name="Troféu" />]] La supresión del monopoliu del tráficu de Indias en [[1778]], que privilexara hasta entós a la [[Casa de Contratación de Indias]] de [[Sevilla]] y darréu [[Cádiz]], per un sitiu intentó destruyir por completu la plaza comercial portuguesa de Colonia del Sacramento, tres la resultancia incierta de la ocupación española nel mesmu añu de la so fundación. Per otru llau, magar esta midida nun llogró contener el contrabandu, foi un antecedente pa la crecedera económica de la capital virreinal: namái ente [[1800]] y 1807, los ingresos del [[cabildru colonial|Cabildru]] multiplicar por catorce. En [[1797]], por orde de [[Carlos IV d'España]], el [[virréi]] [[Antonio Olaguer Feliú]] autorizó'l comerciu con países neutrales por cuenta de les dificultaes nel intercambiu con España por causa de les hostilidaes crecientes n'Europa y al importante dominiu inglés de los mares. Esto allugó al Ríu de la Plata nes rutes del [[comerciu internacional]], atrayendo numberoses naves estauxunidenses ya impulsando l'aumentu de la presencia británica na economía porteña. De manera intermitente, el comerciu con Gran Bretaña pasaba de la llegalidá a la clandestinidá, d'alcuerdu a les rellaciones cambiantes ente la península y aquella nación. Les autoridaes virreinales n'ocasiones fomentaron esti tipu d'actividá, en llugar de prevenila, por aciu funcionarios corruptos. Esti comerciu contribuyó al surdimientu de la [[élite]] de comerciantes porteños que llueu unviaron a los sos fíos a estudiar a Europa, dende onde traeríen les idees revolucionaries. === Les Guerres Napoleóniques === {{AP|Guerres Napoleóniques}} [[Ficheru:Turner, The Battle of Trafalgar (1806).jpg|thumb|250px|''[[Batalla de Trafalgar]]'', [[J. M. W. Turner]] (1806).]] Les [[guerres napoleóniques]] non yá repercutieron n'Europa sinón que tamién tuvieron consecuencies n'América y na rexón de la Plata. Dende los entamos de la [[Conquista d'América]], Inglaterra interesárase nes riqueces de la rexón. La [[Tratáu de Basilea (22 de xunetu de 1795)|Paz de Basilea]], en [[1795]], punxo fin a la guerra ente España y la [[Revolución francesa]]. En [[1796]], pol [[Tratáu de San Ildefonso (1796)|Tratáu de San Ildefonso]], España aliar con Francia, que taba en guerra con Inglaterra, abriendo asina la fienda que xustificaría l'actuación militar de Gran Bretaña, que buscaba llograr mayor influyencia sobre les posesiones españoles. La llegada al poder de [[Napoleón Bonaparte]] en [[1799]] y la so proclamación como [[emperador]] de Francia en [[1804]] alterió les rellaciones internacionales y anovó l'alianza española con Francia. La presión de Napoleón sobre Carlos IV d'España vio como frutu la restitución de [[Manuel de Godoy]] nel poder, quien declaró en [[1802]] la guerra al reinu de Portugal, principal aliáu del Reinu Xuníu nel continente. La [[batalla de Trafalgar]], en [[1805]], punxo de manifiestu'l fin de tres sieglos de supremacía naval española al traviés de la so [[Armada Invencible]], llugar que pasó a ocupar la flota británica. Coles mesmes, esta resultancia minó la capacidá d'España pa defender y caltener la so [[Imperiu español|imperiu]]. === El bloquéu continental napoleónicu === {{AP|Bloquéu Continental}} A empiezos del [[sieglu XIX]], el Reinu Xuníu atopar en plena revolución industrial, lo que la convertía na economía más granible de toa Europa, asitiándose con fuercia como esportadora de productos manufacturados. Pocu menos de la metá d'estos productos teníen como destín el mercáu européu continental. Tres l'atayante fracasu militar que significó pa Francia y España la batalla de Trafalgar, el 21 d'ochobre de 1805, Napoleón Bonaparte optó pola estratexa de la guerra económica contra Inglaterra y los sos aliaos. En payares de 1806, pocu dempués de que Francia conquistara o s'aliara con caúna de les potencies del continente, dende la península ibérica hasta [[Rusia]], Napoleón promulgó'l [[Decretu de Berlín]], prohibiendo a los sos aliaos y a los países conquistaos cualquier tipu de rellación comercial con Gran Bretaña. Esta midida volvió afalar les necesidaes del Reinu Xuníu de consolidar y asegurar los sos intereses nel Nuevu Mundu. === Política británica rellacionada con Suramérica === [[Ficheru:Pitt the Younger.jpg|thumb|right|250px|[[William Pitt (el Mozu)|William Pitt]], [[primer ministru]] del [[Reinu Xuníu]].]] En [[1711]], el gobernador de les islles [[Bermudes]], [[John Pullen]], unvió una carta al ministru [[Robert Harley]], [[conde]] d'[[Oxford]], diciéndo-y que «el Ríu de la Plata ye'l meyor llugar del mundu pa formar una colonia inglesa».<ref>[[Carlos Roberts]],''Les Invasiones Ingleses del Río de La Plata y la influyencia na independencia y organización de les Provincies del Río de la Plata''- Capítulu II - Antecedentes alloñaos de les invasiones ingleses - 13. Proyeutos ingleses sobre Suramérica anteriores a Pitt, páx. 44 edición orixinal de 1938, páx. 39 edición Emecé de 2006.</ref> A partir d'entós, una serie de planes d'ocupar Buenos Aires y otres ciudaes suramericanes fueron propuestos, pero viéronse atayaos por diverses circunstancies. La [[guerra del Asientu]] foi un [[Guerra|conflictu bélicu]] que duró de [[1739]] a [[1748]], nel que s'enfrentaron les flotes y tropes del [[Reinu de Gran Bretaña]] y del [[Imperiu español|Reinu d'España]] principalmente nel área del [[Mar Caribe|Caribe]].<ref>[[#refDI|Albi de la Cuesta, páx. 37]]</ref> A partir de 1742 la guerra tresformar nun episodiu de la [[guerra de Socesión Austriaca]], que'l so resultáu nel teatru americanu remataría cola derrota inglesa y la torna al [[Statu quo ante bellum|''statu quo'' previu a la guerra]]. L'aición más significativa de la guerra foi'l [[Sitiu de Cartagena de Indias (1741)|Sitiu de Cartagena de Indias]] de [[1741]], nel que foi ganada una flota británica de 195 naves y en redol a 30&nbsp;000 homes a manes d'una guarnición española compuesta por unos 3000 homes y 6 [[navío de llinia|navíos de llinia]].<ref>[http://www.eltiempo.com/colombia/otras-ciudades/alderica-por placa puesta-en-el castiellu-de-san-felipe-/14790655 La fallida toma de Cartagena] ''eltiempo.com''</ref> El fin de la [[Guerra de la Independencia de los Estaos Xuníos]], en [[1783]], tuvo un gran impautu en Gran Bretaña. Nesi mesmu añu, [[William Pitt (el Mozu)|William Pitt ''el Mozu'']] asumió como [[primer ministru]] del Reinu Xuníu. So la so alministración, que coincidió colos entamos de la revolución industrial, Pitt apuntó al afitamientu del comerciu esterior y en llugar de buscar nueves colonies procuró abrir nuevos mercaos. Esta política víase severamente perxudicada poles torgues qu'imponía España y les aliances cambiantes ente les potencies europees. Poro, la independencia de les colonies españoles n'América pasó a ser una tema central de l'alministración Pitt. En [[1789]] la guerra ente Gran Bretaña y España paecía inminente tres l'incidente del [[Territoriu de Nutka|Estrechu de Nutka]]. El revolucionariu [[Venezuela|venezolanu]] [[Francisco de Miranda]] aprovechó la ocasión pa presentase ante Pitt cola so propuesta pa lliberar l'América Hispana. Miranda suañaba con desafiar los territorios del Nuevu Mundu baxu dominiu portugués y español y convertilos nun gran imperiu independiente gobernáu por un descendiente de la [[Casa de los Inques]]. El plan presentáu en [[Londres]] solicitaba l'asistencia del Reinu Xuníu y los Estaos Xuníos pa ocupar militarmente les principales ciudaes suramericanes, asegurando que'l pueblu recibiría a los británicos cordialmente y que s'entainaríen a entamar gobiernos soberanos. En cuenta de esta ayuda, el Reinu Xuníu llograría los beneficios del intercambiu comercial ensin restricciones y el [[usufructu]] del [[ismu de Panamá]], col fin de construyir una [[Canal de navegación|canal]] pal pasu de navíos. Pitt aceptó la propuesta y empezó a entamar la espedición. [[Ficheru:Sketch of miranda.jpg|thumb|right|250px|[[Francisco de Miranda]], revolucionariu [[venezolanu]].]] La [[Convención de Nutka]] en [[1790]] punxo fin a les hostilidaes, colo cual la misión foi atayada. Según los términos d'esti tratáu, el Reinu Xuníu reconocía la soberanía hispana nos archipiélagos del Atlánticu Sur próximos al continente americanu en cuenta de asitiase na [[Isla de Vancouver|isla de Quadra y Vancouver]]. Asina, los colonos británicos que s'establecieren diba unos años nes [[islles Malvines]] abandonaron el [[archipiélagu]]. En [[1796]] el gabinete de Pitt ellaboró un nuevu plan d'intervención en Suramérica en respuesta a la decisión d'España d'aliase a Francia. Pero la perda de Rusia y d'[[Austria]] como aliaos punxo a Gran Bretaña nuna situación más comprometida frente a los inminentes ataques de les flotes navales francesa, española y [[Holanda|holandesa]], polo que'l proyeutu tuvo que ser nuevamente abandonáu. El 5 d'ochobre de [[1804]], cuatro buques británicos interceptaron nes proximidaes de Cádiz a una flota española de cuatro fragates cargaes con oru y plata del Altu Perú. El botín, evaluáu nunos dos millones de [[Llibra esterlina|llibres]], foi unviáu a Londres. Nesti contestu, Pitt dio a conocer el plan de Miranda al [[comodoro]] [[Home Popham]], quien se convertiría nun entusiasta del ''asuntu de Suramérica''. El 14 d'ochobre, Popham y Miranda presentaron a Pitt un [[memorándum]] que contenía detalles específicos pa lliberar Suramérica y del cual Popham valir en 1806 pa solicitar tropes p'atacar Buenos Aires. Ante la indecisión de Pitt p'autorizar un ataque al Ríu de la Plata, a mediaos de [[1805]] Popham apuntar nuna espedición que tenía como oxetivu la captura del [[cabu de Bona Esperanza]], nel estremu sur d'[[África]]. Pitt ordenó-y abandonar el plan de conquista d'América del Sur enagora. == Primer Invasión Inglesa a Buenos Aires == === Preparativos pa la defensa === [[Ficheru:Rafael de Sobremonte.jpg|thumb|right|250px|[[Rafael de Sobremonte]], [[Marquesáu de Sobremonte|III marqués de Sobremonte]] y [[virréi del Río de la Plata]].]] Escontra fines de 1805 la posibilidá d'una invasión inglesa yá percorría Buenos Aires. Esta capital suramericana, coles sos 45&nbsp;000 habitantes, yera unu de los puertos más prósperos del Nuevu Mundu ([[Nueva York]], la ciudá más grande daquella na [[América anglosaxona]], cuntaba con unos 85&nbsp;000 habitantes). El [[virréi del Río de la Plata]], [[Rafael de Sobremonte]], [[Marquesáu de Sobremonte|III marqués de Sobremonte]], solicitara refuerzos militares a España en delles oportunidaes. Los cuerpos militares del virreinatu sufrieren munches baxes nos últimos tiempossobremanera, mientres la sulevación [[indíxena]] liderada por [[Túpac Amaru II]]. Sicasí, la única respuesta que llogró fueron unos cuantos cañones y la suxerencia d'armar al pueblu pa la defensa. Pero'l virréi entendía que dar armes a los criollos, munchos d'ellos influyíos por idees revolucionaries, yera una estratexa peligrosa pa los intereses de la corona. El xueves 2 de xineru de 1806 aportó al puertu de la [[Ensenada de Barragán]] el [[Bergantín mercante Espíritu Santu]], que foi entrugáu pol alférez Navarro por orde del Capitán de Puertu, [[Santiago de Liniers]], d'orixe [[Francia|francés]], al serviciu de la corona española. El capitán del mercante Francisco Paula de Fernández informó columbrar una flota británica en [[Salvador de Bahia Toes Los Santos]], [[Brasil]], el pasáu avientu de 1805.<ref>[[Jorge L. R. Fortin]], Invasiones Ingleses - Coleición Dr.[[Pablo Fortin]] (1967) I. Empiezos del Añu 1806 Documentu Nᵘ1 "2 de 1806: Oficiu de Liniers a Sobremonte cola copia de la declaración tomada al Capitán del bergantín Espíritu Santu." p.17</ref> Esta flota ye parte de la espedición de [[David Baird]] que se dirixía a la colonia holandesa de [[Cabu de Bona Esperanza]]. Sobremonte recibió esta noticia de qu'una flota británica suministrárase nel puertu de [[Salvador (Brasil)|Bahia]], [[Brasil]], y siguiendo les midíes axustaes pola corona, entamó les escases tropes virreinales pa la defensa del estratéxicu puertu de Montevideo, que tenía abondu [[caláu]] pa dexar la entrada de buques de guerra, lo que lo convertía na plaza militar más importante sobre'l Ríu de la Plata. Liniers recibió la orde d'armar una flota p'abellugar les mariñes y asegurar el llibre navegación ente Montevideo y Buenos Aires y foi designáu comandante del puertu d'[[Ensenada (Buenos Aires)|Ensenada de Barragán]], a unos 70&nbsp;km al sur de Buenos Aires. Liniers fuera unviáu al virreinatu en [[1788]] como Capitán de Puertu. Yera hermanu del Marqués de Liniers, poderosu comerciante francés en Buenos Aires, y dambos pertenecíen al grupu de porteños que simpatizaban con Francia.<ref>Klaus Gallu, p. 18.</ref> El gobernador de la Plaza de [[Montevidéu]] convocó a los habitantes y a les milicies pa entamar la defensa ante la posible invasión. A dicha convocatoria allegó [[Juan Bautista Azopardo]], segundu comandante de la [[Fragata Corsaria "Dromedariu"|Fragata Corsaria Dromedariu]]. Asignóse-y la Llancha Obuse ''Invencible Nᵘ4'' pa realizar misiones de vixilancia costera. La tripulación componer por parte de la perteneciente a la ''Dromedariu''.<ref>[[Mercedes Azopardo|Azopardo, Mercedes G.]](bisnieta)([[1961]]) ''Coronel de Marina Juan Bautista Azopardo'' Serie C Biografíes Navales Arxentines Nᵘ3. Capítulu I. La so actuación nes marines europees, páx. 19. Secretaria d'Estáu de Marina, Subsecretaria, Departamentu d'Estudios Históricos Navales.</ref> [[Luis de la Cruz]] viaxó poles pampes buscando la ruta más direuta de Concepción a Buenos Aires, mientres la espedición estableció aliances con delles tribus. En 1806 ufiertó al virréi 3000 llances pa espulsar a los ingleses de la ciudá.<ref>Bandieri, Susana (2014). ''Historia de la Patagonia''. Buenos Aires: Sudaméricana. ISBN 9789500750141.</ref> === Organización de la invasión === En xineru de 1806 producióse la [[Conquista del Cabu de Bona Esperanza (1806)|segunda conquista del Cabu de Bona Esperanza]] por un exércitu británicu al mandu del [[teniente xeneral]] [[David Baird]].<ref>Gorriz, Gustavo (2007). ''Les invasiones ingleses: 1806''. Tomu I. Buenos Aires: Taeda Editora, páxs. 52. ISBN 978-987-23127-4-9. El 31 d'agostu de 1805 la flota del [[comodoro]] ''[[sir]]'' [[Home Riggs Popham]] zarpó aldu al Cabu. Yeren 6.360 homes, 61 tresportes y 6 navíos de guerra (los buques a los sos órdenes yeren el ''Diadem'', de 64 cañones; el ''Raisonable'', de 64; el ''Belliqueux'', de 64; el ''Diomede'', de 50; les [[fragata|fragates]] ''Narcissus'' y ''Leda'', de 32; el «[[sloop]]» ''Espoir'' y el «[[Bergantín|brig]]» ''Encounter'').</ref> La captura pa la corona británica de la colonia holandesa del [[cabu de Bona Esperanza]] en [[Sudáfrica]] fuera llograda cola mesma flota que causara alarma nel Ríu de la Plata. Per esos díes Napoleón trunfaba nes batalles de [[Batalla de Jena|Jena]] y [[Batalla d'Auerstädt|Auerstaedt]], lo que consolidaría a Francia como la potencia hexemónica n'Europa. Inglaterra apoderaba l'accesu comercial ente l'[[océanu Atlánticu]] y l'[[océanu Índicu]]. Popham caltenía contautu con comerciantes establecíos en Buenos Aires, ente ellos [[William Porter White]], a quien debía una importante suma de dineru. El 28 de marzu llegó al Cabu dende Buenos Aires el barcu negreru ''Elizabeth'' que traería una carta de White<ref>{{cita llibru |autor=[[Carlos Roberts|Roberts, Carlos]] |títulu=Les invasiones ingleses |editorial=Emecé |añu=1999 |páxines=61-62 }}</ref> na qu'ésti indicaba que s'atopaba na ciudá una ayalga de más d'un millón de pesos provenientes de [[Potosí]] llistu pa ser unviáu a España, col cual Popham podría saldar la so delda. El comodoro intentó persuadir a Baird por que-y brindara'l so sofitu pa tomar el Ríu de la Plata, valiéndose de dellos argumentos y asegurando que recibiríen el sofitu de la población llocal, pero'l xeneral nun aportó. [[Ficheru:William Carr Beresford, Viscount Beresford by Sir William Beechey (2).jpg|thumb|right|250px|Willam Carr Beresford, [[Comandante (militar)|comandante]] de la primer Invasión Inglesa.]] Baird atopar nuna posición incómoda, lo qu'esplicaría por qué-y dio a Popham el [[Reximientu 71|Reximientu 71 escocés]], unu de los cuerpos más sólidos del exércitu del Reinu Xuníu, al mandu del [[teniente coronel]] [[Denis Pack]], pa una misión que nun fuera aprobada oficialmente. Per un sitiu, los gobernadores de colonies remotes teníen el poder de decidir aiciones militares d'urxencia. Per otru llau, la llei británica establecía porcentaxes de los botinos de guerra que yeren apurríos a los participantessobremanera, los militares d'altu rangu podíen recibir importantes sumes. Amás, si la espedición partía ensin l'ayuda de Baird y fracasaba, Popham podría acusar a Baird ante un tribunal de guerra. El 14 d'abril, la flota británica crució l'Atlánticu en direición al Ríu de la Plata. Baird nomó xeneral al [[coronel]] [[William Carr Beresford]] por que liderara l'ataque a Buenos Aires. La escuadra llegó a [[Islla Santa Lena|Santa Elena]] el 29 d'abril, Popham llogró que'l gobernador de la isla emprestáralu 280 soldaos pa la so misión y unvió una carta a Londres, dando a conocer los motivos polos cualos dirixíase a Suramérica basando los sos argumentos nel memorándum de 1804. Lo que Popham desconocía yera que Pitt morriera apocayá y que nel so llugar asumiera [[William Wyndham Grenville]], del partíu opositor [[Whig]]. En mayu, Popham unvió a la fragata ''[[HMS Leda (1800)|HMS Leda]]'' per delantre de la escuadra pa sondiar el ríu. El 19 de mayu'l capitán unvió a un oficial y trés marineros con un bote a les mariñes cerca de Santa Teresa, por que tomaren notes de les mariñes y la zona, pero fueron prindaos por una partida de milicianos, que los treslladen a Buenos Aires, onde dempués de toma-yos declaración, el virréi nun tomó nenguna midida adicional,<ref>[[Carlos Roberts]], ''Les Invasiones Ingleses del Río de La Plata y la influyencia na independencia y organización de les Provincies del Río de la Plata'' - Capítulu VI - Primer espedición a Buenos Aires, 1806 (Segunda Parte) - 43. Preparativos p'aguantar a los ingleses en 1806, páx. 129, edición Emecé de 2006.</ref> quiciabes porque nun llogró nada del oficial, o esti bien probablemente desconociera los detalles del plan (pol so rangu). Los prisioneros fueron confinaos en Les Conches. === Ocupación inglesa de Buenos Aires === La flota británica foi columbrada frente a Montevideo el 8 de xunu. El 24 de xunu Beresford amagó un desembarcu en [[Ensenada]], realizando maniobres frente a [[Punta Lara]] y abriendo fueu contra les fortificaciones. El 25 de xunu una fuercia d'unos 1600 homes al mandu de Beresford, ente ellos el [[Reximientu 71 de Highlanders]], desembarcó nes mariñes de [[Quilmes (Buenos Aires)|Quilmes]] ensin ser fadiaos. Recién a otru día dispúnxose en Buenos Aires colar escontra ellos, sol mandu del nuevu subinspector del Exércitu, coronel [[Pedro de Arce]]. Cuando se tuvo frente al enemigu, rompióse fueu, anque la carga posterior de les tropes invasores forzó a una retirada xeneral de los defensores. Sobremonte intentó una estratexa de defensa, armando a la población y apostando a los sos homes na ribera norte del [[Río Matanza-Riachuelo|Regatu]], col enfotu de poder atacar a los británicos de lladral. Pero'l repartu d'armes foi un caos, y les tropes nun pudieron detener la rápida meyora inglesa, de cuenta que'l virréi quedó fora de la ciudá, ensin posibilidá d'intentar nada. [[Ficheru:2nd Battalion, 71st Regiment of Foot Colours.svg|thumb|right|250px|Bandera del 2º batallón del [[Reximientu nᵘ 71 Highlanders|Reximientu nᵘ 71]] del [[exércitu británicu]] prindada y exhibíu al públicu como [[troféu de guerra]]. Reparar que'l 2º batallón nun tenía'l privilexu de portar la [[Xoyes_de_la Corona británica#Corona_imperial_del Estáu|corona]] y les iniciales bordaes n'oru: G. R. (''Georgius Rex'') nes sos bandera.<ref name="Troféu" />]] === La rindición === El 27 de xunu les autoridaes virreinales aceptaron la intimación de Beresford y apurrieron Buenos Aires a los británicos. Na tarde d'esi mesmu día, les tropes britániques desfilaron pola Plaza Mayor (l'actual [[Plaza de Mayu]]) y enarbolaron la [[bandera del Reinu Xuníu]], que permanecería ellí por 46 díes. El territoriu baxu dominiu británicu foi rebautizado sol nome de Nueva Arcadia, n'alusión a la tierra pastoril griega de tanto pesu nes fábules neoclásiques. [[Manuel Belgrano]], secretariu del [[Consuláu de Buenos Aires]] (y de tol virreinatu) y ''Capitán Honorariu de Milicies Urbanes'', manifestó la necesidá de reasitiar el Consuláu nel llugar onde'l virréi tuviera y dirixióse ante Beresford a presentar la solicitú. Mentanto, los demás miembros del Consuláu xuraron la reconocencia a la dominación británica. Belgrano prefirió retirase «casi fugáu», según les sos propies pallabres, a la Banda Oriental del Río de la Plata, a vivir na capiya de Mercedes, dexando en claro la so postura al pronunciar la so célebre frase: «Queremos al antiguu amu o a nengunu». El virréi abandonó la capital na mañana del 27 de xunu y retiróse a [[Provincia de Córdoba (Arxentina)|Córdoba]] xunto con dellos centenares de milicianos que nun tardaron en desertar: contrariamente a una persistente lleenda, nun llevaba consigo los caudales, una y bones los mesmos fueren sacupaos dos díes antes d'alcuerdu a un plan trazáu l'añu anterior. Beresford demandó la entrega de los caudales del Estáu y alvirtió a los comerciantes porteños qu'en casu contrariu retendría les embarcaciones de cabotaxe prindaes ya impondría contribuciones. El Cabildru nun bazcuyó n'unviar una comisión a Sobremonte rogándo-y apurriera l'ayalga a un destacamentu inglés unviáu en persecución del mesmu. Esta ayalga foi treslladáu a Londres y pasiáu como troféu de guerra, antes de ser depositáu nun bancu. El 14 de xunetu, Sobremonte declaró a Córdoba la capital provisional del virreinatu. Coles mesmes, encamentó a que se desobedecieran toles órdenes provenientes de Buenos Aires mientres durara la ocupación. Dedicar a entamar un exércitu col que reconquistar la capital, pero la xera zarapicó con toa clase de dificultaes, y namái dos meses más tarde tuvo llistu. Los porteños taben, polo xeneral, descontentos cola metrópolis y, por tanto, nun primer momentu los británicos fueron recibíos con entusiasmu. Sicasí, los grupos partidarios de la independencia reconocieron l'amenaza latente na ayuda británica. La ocupación yera la escusa perfecta pa establecer el dominiu que'l Reinu Xuníu naguaba por sobre la rexón. Una de les primeres midíes que tomó Beresford foi decretar la [[llibertá de comerciu]] y l'amenorgamientu d'[[aranceles]]. Al dase cuenta de que los ocupantes nun teníen otros planes, sinón convertir a la Plata nuna colonia británica, los porteños empezaron a arrexuntase pa preparar una rebelión. === Reconquistar de Buenos Aires === [[Ficheru:Martín de Alzaga.jpg|thumb|right|250px|[[Martín de Álzaga]], el ricu [[comerciante]] [[España|español]] de bultable actuación mientres les Invasiones Ingleses.]] Ante la inmovilidá de les autoridaes virreinales, los vecinos de la ciudá, criollos y españoles per igual, empezaron a armase pa defendese poles sos propies manes. Entamáronse dellos grupos clandestinos qu'entamaben atacar el [[fuerte]], residencia temporal de Beresford, con esplosivos caseros. Estos movimientos tuvieron el sofitu de los monopolistes como'l ricu y poderosu comerciante español [[Martín de Álzaga]], que se víen severamente perxudicaos col llibre comerciu decretáu pol representante de [[Jorge III d'Inglaterra]] (y que fuera aprobáu por esti soberanu cuando los británicos yá nun gobernaben el Ríu de la Plata). A fines de xunetu partieron unos 450 homes comandados por [[José Ignacio Garmendia y Alurralde]] dende [[Tucumán]]. Al llegar a [[Ciudá de Santiago del Estero|Santiago del Estero]], recibieron una comunicación del virréi pidiendo qu'una compañía fora a marcha forzada pa llegar cuanto antes a Buenos Aires. [[Salvador Alberdi]], al cargu de unos doscientos homes, foi l'encargáu de faelo. El 1 d'agostu una guerrilla amparada por Martín de Álzaga nos [[Combate de Perdriel|Caseríos de Perdriel]], fora del cascu urbanu (l'actual Chacra Pueyrredón, nel [[Partíu (Buenos Aires)|partíu]] de [[Xeneral San Martín (partíu)|Xeneral San Martín]]),<ref>[https://web.archive.org/web/20081211173155/http://www.sanmartin.gov.ar/sitio/el nuesu_conceyu/perdriel.htm Combate de Perdriel], Municipalidá de General San Martín. Consultáu'l 06-07-2008.</ref> empobinada por [[Juan Martín de Pueyrredón]], foi ganada por una fuercia inglesa de 550 homes. Pero la mayor parte de les tropes quedaron intactes pa reconquistar la ciudá. [[Ficheru:Plano Reconquista.PNG|thumb|250px|Planu del movimientu de les fuercies mientres Reconquístalo.]] Primero que los rebeldes porteños pudieren llevar a cabu'l so plan, nueves tropes aportaron a Buenos Aires: taben comandadas por Liniers, qu'abandonara la so posición n'Ensenada y cruciáu la Plata pa entamar les tropes pa reconquistar. Dende Montevideo, y cola ayuda de [[Pascual Ruiz Huidobro]], gobernador d'esa ciudá, el francés entamó un exércitu que partió'l 23 de xunetu pa Colonia y el 3 d'agostu foi embarcáu nuna flota de 23 naves escontra Buenos Aires pa empecipiar reconquistar. {{VT|Unidaes militares del Virreinatu del Río de la Plata Primera Invasión Inglesa}} Crució'l Ríu de la Plata aprovechando una [[sudestada]], torbonada que dexó inmóviles a los buques británicos y metanes la borrina. Avanzando dende'l Puertu de les Conches, en [[Tigre (Buenos Aires)|Tigre]], sumar a esti exércitu miles d'homes entusiasmaos. [[Ficheru:Santiago de Liniers.jpg|thumb|right|250px|Semeya de [[Santiago de Liniers]], héroe de Reconquistar de [[Buenos Aires]].]] El 12 d'agostu, Liniers avanzó sobre la ciudá desamarrando una batalla campal en distintes cais de Buenos Aires, hasta acorrexar a los británicos nel Fuerte de la ciudá. Primero foi tomada la [[Basílica de la Mercé (Buenos Aires)|ilesia de la Mercé]], allugada a pocos metros de la [[plaza Mayor]], y dende l'atriu del templu llanzóse la ofensiva al Fuerte. Tamién salieron a callar centenares de voluntarios entamaos y entrenaos por Álzaga. Cerca de doscientos prisioneros ingleses fueron curiaos y llevaos poles tropes de Garmendia hasta la ciudá de Tucumán, que tenía d'encargase d'agospiar, alimentar y curiar. Beresford rindióse y robló la capitulación el 20 d'agostu, na que s'alcordaba l'intercambiu de prisioneros ente dambos bandos. Tarreciendo un segundu ataque, [[el Cabildru de Buenos Aires]] primió por que los prisioneros británicos fueren unviaos al interior, anulando asina los términos de la rindición. Retomada la ciudá, la [[Real Audiencia|Real Audiencia de Buenos Aires]] asumió'l gobiernu civil y decidió apurrir la [[Capitanía Xeneral]] a Liniers. Coles mesmes, la corona española amestó-y el títulu "La bien fiel y reconquistadora" a la ciudá de Montevideo y nel escudu de dicha ciudá amestáronse banderes britániques cayíes, indicando la derrota de los británicos frente a Montevideo. Popham foi xulgáu por una corte marcial británica por abandonar la so misión en cabu de Bona Esperanza pero'l so castigu llindar a ser «severamente amonestado». La ciudá de Londres otorgaría-y depués una espada d'honor polos sos esfuerciu por «abrir nuevos mercaos»; la sentencia nunca llegó a afectalo. === Creación de les milicies urbanes === {{AP|Milicies creaes en Buenos Aires mientres les Invasiones Ingleses}} [[Ficheru:Royal Marines Battalion Colours.svg|thumb|right|250px|Bandera del [[Royal Marines|Batallón de los Royal Marines]] (Royal Blues) prindada mientres la primer invasión inglesa en 1806 y exhibíu al públicu como [[troféu de guerra]].<ref name="Troféu" />]] Tres la capitulación de Beresford y ante la posibilidá d'una nueva invasión, Liniers emitió'l 6 de setiembre de 1806 un documentu encamentando al pueblu a entamase en cuerpos separaos según arma y orixe de nacencia. Esti documentu contenía una proclama alrodiu de la creación de diversos cuerpos urbanos, y una segunda orde de convocatoria foi emitida'l 9 de setiembre. La mayor parte de los homes adultos se enlistó como milicianu de dalgún de los distintos cuerpos y reximientos que s'entamaron. El Comandante Xeneral d'Armes llogró arrexuntar una fuercia popular a la que se-y sumaben les tropes veteranes, de menor tamañu, formando un exércitu d'infantería, caballería y artilleros: {{cita|(...) Vengan, pos, los invencibles cántabros, los desacobardaos catalanes, los valientes asturianos y gallegos, los tarrecibles castellanos, andaluces y aragoneses; nuna pallabra, tolos que llamándose españoles fixéronse dignos de tan gloriosu nome. Vengan, y xuníos al esforciáu, fiel ya inmortal americanu, y a los demás habitadores d'esti suelu, vamos desafiar a eses embravecíes huestes enemigues que, non contentes con causar l'ablayamientu de les ciudaes y los campos del mundu antiguu, amenacien envidioses invadir les tranquiles y apacibles mariñes de la nuesa feliz América.}} ==== Infantería ==== * [[Reximientu de Patricios|Cuerpu de Patricios]] o Legión Patricia, con tres batallones formaos polos nacíos en Buenos Aires, al mandu de [[Cornelio de Saavedra]], y que cuntaba con [[Manuel Belgrano]] como [[sarxentu mayor]] y [[Esteban Romero]] y [[José Domingo Urien]] como xefes de batallón. * ''[[Cuerpu de Arribeños]]'', comandado por Pío Gana y formáu por peonos provenientes de les provincies del interior; ente los sos oficiales topábase [[Juan Bautista Bustos]]. * Compañía de Granaderos d'Infantería o Provinciales, cuerpu colonial darréu denomináu [[Granaderos de Fernandu VII]], dirixíos por [[Florencio Terrada]]. * [[Terciu de Montañeses]], orixinarios de [[Cantabria]] ([[La Montaña]]), depués de la so creación al mandu de José de la Oyuela y darréu mientres la segunda Invasión Inglesa y aiciones posteriores del coronel [[Pedro Andrés García]].<ref>Quien financió del so peculio l'equipamientu y la vistimienta de dicha fuercia.</ref> * [[Terciu de Vizcainos]] o de Cántabros de l'Amistá, formáu por [[Asturies|asturianos]], [[Vizcaya|vizcainos]] y [[Castiella|castellanos]]. * [[Compañía de Cazadores Correntinos]], sol mandu de [[Juan José Fernández Blanco]]. * [[Terciu de Gallegos]] o de Voluntarios Urbanos de [[Galicia]]. * [[Terciu d'Andaluces]] * [[Terciu de Miñones Catalanes]] * [[Batallón de Castes|Cuerpu d'Indios, Pardos y Morenos]]. ==== Caballería ==== [[Ficheru:Juan Martín de Pueyrredon.jpeg|thumb|250px|right|[[Juan Martín de Pueyrredón]], líder del Primer Escuadrón de [[Húsares]] mientres les Invasiones Ingleses.]] * Primer Escuadrón de [[Húsares]], que'l so nome oficial yera ''Húsares del Rei'', pero más comúnmente conocíu como ''[[Húsares de Pueyrredón]]'', n'honor al so afamáu comandante [[Juan Martín de Pueyrredón]]. * Segundu Escuadrón de Húsares, conocíos popularmente como ''Húsares Infernales'' o ''Húsares de Vives'', n'honor al so primer xefe [[Lucas Vives]]. * Tercer Escuadrón de Húsares o ''Húsares de Núñez'', pol so comandante [[Pedro Ramón Núñez]], tamién llamaos ''Húsares Infernales'', al igual que al segundu escuadrón. * Cuartu Escuadrón de Húsares o ''Carabineros d'Herrera'', por ser el so primer xefe Diego d'Herrera. La so denominación más comúnmente espublizada (magar ser entamaos orixinalmente como Cuartu Escuadrón) ye la de ''Cazadores de la Reina''. * Quintu Escuadrón de Caballería Llixera, denomináu ''Carabineros de Carlos IV'', cuerpu de caballería al mandu de Lucas Fernández. * Sestu Escuadrón de Caballería Llixera, o más comúnmente denominaos ''Migueletes de Castex'', entamaos pol abogáu de la Real Audiencia [[Alejo Castex]]. * Escuadrón de Quinteros y Llabradores. * Reximientu de Caballería de [[Fariñones (Arxentina)|Fariñones]] de la Frontera, cuerpos de caballería pa la defensa de les fronteres interiores asediadas polos indíxenes. ==== Artillería ==== * Cuerpo de ''Voluntarios Patriotes de la Unión''. * ''Compañía d'Artillería d'Indios, Pardos y Morenos'', formada por indios y exesclavos. [[Ficheru:71st Regiment of Foot Guidon.svg|thumb|left|250px|[[Guión (bandera)|Guión]] del [[Reximientu nᵘ 71 Highlanders]] exhibíu al públicu como troféu de guerra, nel [[Cabildru de Buenos Aires|Muséu Históricu Nacional del Cabildru y de la Revolución de Mayu]].<ref name="Troféu" />]] === Bloquéu británicu a los puertos del Río de la Plata === Tres la capitulación de Beresford la flota británica siguió nel Ríu de la Plata a la espera de los refuerzos que solicitara a Inglaterra. El comodoro Popham caltenía bloquiaos los puertos de Buenos Aires, Montevideo y [[Maldonado]], y por tal motivu, Liniers emitió una [[patente]] de [[Corsariu|corsu]] a favor de [[Juan Bautista Azopardo]], quien apuntó la goleta ''[[Goleta Corsaria “Mosca de Buenos Aires”|Mosca de Buenos Aires]]''. Esta patente dexába-y exercer el corsu nel área del Río de la Plata al empar que tenía encamentada la vixilancia de la escuadra enemiga y la notificación de cualesquier desembarcu. Nuna de les salíes de la ''Mosca'', el bergantín ''[[HMS Proteutor]]'' y una goleta británica, non identificada a la fecha, entablaron combate cola nave corsaria. Dada la inferioridá de fueu, Azopardo decidió afitar camín de la mariña sur del ríu con direición a Quilmes, onde quedó varáu intentando salvar el navío. Los británicos aprovecharon la oportunidá p'asaltar al corsariu desembarcando cuatro embarcaciones llixeres que izaron ''[[Jolly Roger|Bandera Negra]]''. La primer barca foi prindada con un oficial y cinco marineros, ente que los trés restantes tornaron a los buques, que taben fondiaos fora del algame de los cañones de la ''Mosca''. Azopardo entamó en tierra una posición defensiva ante un posible contragolpe británicu. Cuando volvió la crecida, volvieron a balices. Los prisioneros fueron unviaos a Buenos Aires y les baxes totales del navío corsariu computaron trés marinos.<ref>[[Mercedes Azopardo|Azopardo, Mercedes G.]] (bisnieta) ([[1961]]) ''Coronel de Marina Juan Bautista Azopardo'' Serie C Biografíes Navales Arxentines Nᵘ 3. Capítulu I. Invasiones Ingleses. páx. 20-21. Secretaría d'Estáu de Marina, Subsecretaría, Departamentu d'Estudios Históricos Navales.</ref> == Invasión a la Banda Oriental == {{AP|Segunda invasión inglesa al Ríu de la Plata}} En xunetu de 1806, l'almirante [[Charles Stirling]], que participara de la [[batalla del Cabu Finisterre]], foi designáu comandante del navío ''HMS Sampson'' cola orde de tresportar les tropes del [[xeneral]] [[Samuel Auchmuty]] a Buenos Aires pa brindar soporte a Popham. Recién el 22 de setiembre, el gobiernu británicu resolvió per primer vegada la conquista de Montevideo y de Buenos Aires. Pocos díes dempués, aportó a Londres el botín llográu mientres la primer invasión, que foi pasiáu en carretes pela ciudá y festexáu polos sos habitantes. Mentanto, Popham abeyaba peles mariñes de la Plata n'espera de refuerzos. Finalmente nel mes d'ochobre, llegaron al comandu del teniente coronel Backhome los 1400 homes del reximientu 47 d'infantería, provenientes del cabu de Bona Esperanza. Tres un leve bombardéu a Montevideo, Popham decidió atacar Maldonado. Esta población cuntaba con escases fortificaciones y tan solo unos 250 homes, destinaos al resguardu de lo que daquella yera la frontera ente los dominios españoles y portugueses. El 29 d'ochobre, los británicos desembarcaron en Maldonado y na [[isla Gorriti]] y al cabu de tres díes tomaron control de dambos enclaves. Los soldaos españoles qu'aguantaron esti ataque fueron prindaos y reclutados a la [[Isla de Llobos (Uruguái)|isla de Llobos]]. Mentanto, los británicos escalaron Maldonado y prindaron a los sos habitantes. El coronel Vasall foi nomáu gobernador, quien lliberó a la población cautiva y devolvió al pueblu dalgunos de los oxetos robaos mientres el saquéu inicial. Les tropes britániques tuvieron qu'enfrentar en delles oportunidaes a les fuercies unviaes dende la capital de la Banda Oriental. La población de [[San Carlos (Uruguái)|San Carlos]], cercana a Maldonado, recibió la reconocencia del rei Fernandu VII pola so aición de resistencia a los embates británicos, y nomar "la bien fiel y Reconquistadora villa de San Carlos", títulu que lluz como blasón nel so escudu d'armes.<ref>Sicasí, según el rellatu del diariu del cura de San Carlos, Amenedo Montenegro, la resistencia foi llevada a cabu por tropes procedentes de Montevideo, y la población llocal inclusive abasteció a les tropes ingleses.</ref> {{AP|Sitiu de Montevideo (1807)}} El 5 de xineru de [[1807]], Auchmuty llegó al Ríu de la Plata con una espedición oficial de 4300 homes. Daquella, Sobremonte llegara a Montevideo con una fuercia de caballería de 2500 cordobeses. Sicasí, el Cabildru d'esta ciudá torgó la entrada del virréi y punxo la defensa en manes de Ruiz Huidobro. El 14 de xineru apostóse frente a Montevideo una escuadra británica de cien veles apinaes de manufactures britániques y qu'agora cuntaba con casi 6000 homes al mandu del vicealmirante Stirling (que venía reemplazar a Popham). El 16 de xineru, Auchmuty desembarcó a diez quilómetros de Montevideo, mui cerca del sitiu nel que s'apostaba la fuercia de Sobremonte, quien depués de pidir fuercies a la plaza abandonó la batalla. Ruiz Huidobro cuntaba con una guarnición de tan solo 3000 homes, que salieron a aguantar l'ataque de manera desorganizada mientres el gobernador solicitaba l'auxiliu de Buenos Aires. El 23 de xineru de 1807, el cabildru y l'audiencia de Buenos Aires decidieron unviar una fuercia militar n'auxiliu de Montevideo. A otru día, una columna avanzada al mandu del coronel [[Pedro de Arze|Pedro de Arce]], acompañáu por [[Antonio González Balcarce]] y [[Hilarión de la Quintana]] y unos 500 homes, fueron tresportaos pol capitán [[Juan Ángel Michelena]] hasta [[Colonia del Sacramento|Colonia]]. Esta columna ingresó a Montevideo el día anterior a la catástrofe y tres la derrota fueron prindaos Arze y Balcarce y tolos que nun pudieron escapar. El 2 de febreru los británicos llograron abrir una fienda al traviés del portón de San Juan, una de los dos puertes d'accesu a la ciudá. A partir d'entós, la población participó viviegamente na defensa de la plaza y produciéronse numberoses baxes. Finalmente'l 3 de febreru, la operación conxunta d'[[infantería]] y de [[Armada|marina]] británica llogró ocupar la ciudá. El 29 de xineru partió [[Santiago de Liniers]] dende Buenos Aires al mandu d'una segunda columna con 1500 homes, de los cualos 500 yeren del cuerpu de Patricios al mandu de Cornelio Saavedra. Estes fuercies desembarcaron a unos 35&nbsp;km de Colonia y quedaron inmovilizaes al nun recibir el sofitu loxísticu prometíu pol virréi Sobremonte. Cuando Liniers enterar de lo qu'asocediera cola columna de Arce, dexó'l mandu de les sos tropes a [[Prudencio Murguiondo]], volvió a Buenos Aires presentándose ante'l cabildru a última hora del 4 de febreru de 1807, ya informó la cayida de Montevideo y lo asocedío a Arce. Saavedra, que quedara en Colonia, solicitó la unviada de buques de mayor capacidá pa reembarcar a la so tropa, l'artillería y a civiles y soldaos que fuxeren de Montevideo. Cabo acutar que nesa ocasión los milicianos del cuerpu de Patricios negar a cargar l'artillería nos barcos. Saavedra tuvo que recurrir a una midida qu'en nada se condecía con un cuerpu militar xerarquizáu: ufiertó-yos 4 reales diarios pa "afalalos" a llevar a cabu la xera, suma que pidiría a la Xunta de Guerra. Los soldaos recordáronlu permanentemente dichu pagu, ya inclusive llevaron les quexes penriba de Saavedra asumiendo qu'esti lo omitiera. [[Ficheru:colo do sac 1.jpg|thumb|right|250px|Muralla de [[Colonia del Sacramento]], [[Uruguái]].]] Tarreciendo que les fuercies españoles llegaren a Montevideo vía Colonia del Sacramento, Auchmuty encargó al coronel [[Denis Pack]] tomar d'aquel pueblu fortificáu, d'unos 2800 habitantes. Pack ocupó la plaza, práuticamente ensin oposición, el 5 de marzu. Al tener conocencia d'estos fechos, Liniers unvió al acabante llegar d'España, coronel [[Francisco Javier de Elío]], a recuperar Colonia. Elío tomó por sorpresa a les fuercies de Pack el 22 d'abril, pero l'ataque foi refugáu y la flota de Elío retiróse y sentó campamentu cerca de la desaguada del regueru San Pedro. Pack pidió refuerzos a Montevideo y atacó el campamentu de Elío el 7 de xunu. Los españoles sufrieron unes 120 baxes y la mayoría de los homes esvalixáronse. Elío viose forzáu a tornar a Buenos Aires. Mientres los meses d'ocupación, a pesar de los esfuercios del Consuláu, les mercaderías britániques empezaron a contrabandearse llibremente dende Montevideo. Los artículos llegaben a Buenos Aires vía Quilmes y Ensenada, a [[Santa Fe (Capital)|Santa Fe]] pol [[ríu Paraná]] y dellí escontra tol virreinatu. Tamién per tierra y per mar los productos británicos llegaben al Brasil. L'Audiencia intentó persuadir a los contrabandistes imponiendo dures penes, que nunca fueron llevaes a la práutica. Los mesmos comerciantes montevideanos pidieron al virréi que la ciudá nun fuera sitiada pa favorecer l'intercambiu comercial. [[Ficheru:Saint Helena Regiment Flag.svg|thumb|right|220px|Bandera del Reximientu ''Green'' de [[Islla Santa Lena|Santa Elena]] (o del [[Reximientu nᵘ 95 d'Infantería|Regimiento d'Infantería Nᵘ 95 ''The Rifle Regiment'']]) prindada mientres la [[Segunda invasión inglesa al Ríu de la Plata segundo invasión inglesa]] en 1807 y caltenida na [[Basílica de Santu Domingu (Córdoba)|basílica de Santu Domingu]] de la ciudá de [[Córdoba (Arxentina)|Córdoba]].<ref name="Troféu" /><ref name="Bandera Britanica">{{Cita web|url=http://www.granaderos.com.ar/articulos/art_banderes.htm|títulu=Les Banderes Britániques tomaes en Buenos Aires el 5 de xunetu de 1807. Por Guillermo Palombo. }}</ref>]] == Segunda invasión inglesa a Buenos Aires == === Destitución de Sobremonte y fuga de Beresford === El 5 de febreru de 1807 llegó a Buenos Aires la noticia de la cayida de Montevideo. Al conocese l'actuación del virréi aviváronse les protestes. El día 10, por disposición de l'Audiencia, Liniers convocó a una Xunta de Guerra citando a miembros de la Real Audiencia, Tribunal de Cuentes, Real Consuláu, obispu, Cabildru, comandantes de los cuerpos militares y dellos vecinos. La votación foi nominal y encontada y la resultancia foi la suspensión del virréi Sobremonte nos sos cargos de virréi, gobernador y capitán xeneral. Conforme a les lleis, el mandu recayó na Real Audiencia hasta nuevu resolución del rei.{{Harvnp|Beverina|1939|p=192}} Coles mesmes, dempués de dellos reclamos, Liniers ordenó la internación de Beresford, que s'atopaba presu en [[Luján]], a [[San Fernando del Valle de Catamarca|Catamarca]], yá que este caltenía contautu con distintos miembros de la elite de Buenos Aires. Sicasí, los guardias que treslladaben a Beresford fueron interceptaos nes cercaníes de [[Petones (Buenos Aires)|Petones]] por [[Saturnino Rodríguez Peña]] y [[Manuel Aniceto Padilla]], que llograron que'l xefe inglés fóra-yos apurríu. Rodríguez Peña yera secretariu de Liniers. Nesta operación participó tamién Francisco González, celador del Cabildru, en que la so casa caltuvieron ocultu al xeneral inglés hasta que foi clandestinamente embarcáu nel puertu de Buenos Aires nun lanchón, pagando a los marineros por que lu llevaren a Ensenada, onde s'embarcó na corbeta ''HMS Charwell'' camín de Colonia. En Montevideo, Beresford intentó convencer a Auchmuty de nun atacar Buenos Aires y llegar a un alcuerdu. Al nun llogralo, Beresford refugó la ufierta de comandar la espedición a la capital virreinal y embarcóse escontra Londres. Esi mesmu añu, Beresford ocuparía la [[isla Madeira]], de la cual sería nomáu gobernador; más palantre tendría un papel prominente na [[Guerra de la Independencia Española]]. Tanto Saturnino Rodríguez Peña como Manuel Antonio Padilla recibieron una pensión británica polos sos servicios. Beresford, n'agradecimientu, agasayó-y a Castelli un xuegu de mesa de lloza del Cabu. === La meyora inglesa === [[Ficheru:John whitelocke.jpg|thumb|right|250px|[[John Whitelocke]], [[Comandante (militar)|comandante]] [[Reinu Xuníu|británicu]] al cargu de la segunda Invasión Inglesa, semeya de [[1808]].]] Nos primeros díes del mes de marzu, el ''HMS Thisbe'' partió d'Inglaterra escontra Montevideo col teniente xeneral [[John Whitelocke]], nomáu comandante de les fuercies britániques nel Ríu de la Plata, cola orde del gobiernu británicu de prindar Buenos Aires. Whitelocke llegó a Montevideo el 10 de mayu y tomó el comandu xeneral. Poco tiempu dempués, la flota al mandu del xeneral [[Robert Craufurd]] llegó dende El Cabu con 5000 homes. El 17 de xunu'l terrible exércitu de Whitelocke, compuestu d'unos 10&nbsp;000 homes,<ref>{{Cita web |url=http://www.falklands.info/history/hist82article16.html |títulu='With the Gurkhas in the Falklands' - A War Journal's Postscript By Mike Seer July 2003 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120911094645/http://www.falklands.info/history/hist82article16.html |fechaarchivu=11 de setiembre de 2012 }}</ref>partió camín de Colonia. El 28 de xunu los británicos desembarcaron n'Ensenada; na so meyora ganaron a una fuercia local bien inferior en númberu. En cruciando'l Regatu agües arriba de la posición escoyida por Liniers —a veres del Regatu, dando llombos al mesmu— sitiaron la capital el 4 de xunetu. Mentanto, llegara al virreinatu la resolución de la corte española declarando a Ruiz Huidobro virréi interín. Sicasí, el gobernador fuera embarcáu escontra Londres depués de la cayida de Montevideo. Poro, Liniers, siendo'l militar de mayor rangu presente, foi nomáu en reemplazu de Huidobro pola Audiencia. L'exércitu británicu avanzó con dificultaes los cincuenta quilómetros que dixebraben el llugar escoyíu pal desembarcu y la capital. L'exércitu del flamante virréi interceptó la primer meyora del enemigu cerca de Miserere, pero la brigada de la vanguardia comandada por Craufurd llogró estremar y faer recular a los homes de Liniers nel curtiu [[combate de Miserere]]. Al anochecerín, la llucha cesó y munchos milicianos retirar a les sos cases. Paecía que tou taba perdíu, pero Whitelocke decidió esperar; suspendió la meyora de Craufurd escontra la ciudá y esixó rindición inmediata. Dio-yos a los porteños tres díes, que los criollos utilizaron pa entamase militarmente. === Asaltu y defensa de Buenos Aires === [[Ficheru:Museo del Bicentenario - "Ataque por los ingleses a Buenos Aires".jpg|thumb|left|300px|Invasiones ingleses a Buenos Aires, pintáu por [[Madrid Martínez]], litografía de 1807 col testu:{{cita|Reconquista de Buenos Aires pol capitán de navío D. Santiago Liniers, faciendo prisionera a la guarnición inglesa col so comandante Beresford. Vuelve la escuadra británica en 1807 a atacar con enfotu la mesma plaza, y ye refugada pol valor de los nuesos marinos y soldaos.}}]] L'alcalde de Buenos Aires, Martín de Álzaga, ordenó montar barricaes, pozos y trincheres nes distintes cais de la ciudá poles que l'enemigu podría ingresar. Axuntó tou tipu d'armamentu y siguió los trabayos nes cais so la lluz de miles de veles. Na mañana del 5 de xunetu, la totalidá del exércitu británicu volvió axuntase en Miserere. Confiáu de la supremacía del so exércitu, Whitelocke dio la orde d'ingresar a la ciudá en 12&nbsp;columnes, que se dirixiríen xebradamente escontra'l Fuerte y [[Retiru (Buenos Aires)|Retiru]] por distintes cais. Nun rumbu innecesariu, llevaben orde de «nun disparar les sos armes hasta llegar a la [[Plaza de Mayo|Plaza de la Victoria]]».{{ensin referencies}} Sicasí, los invasores enfrentar a una Buenos Aires bien distintu a la que se rindiera ante Beresford. Según cuenta'l xeneral inglés G. Y. Miles, los vecinos na cai San Pedro refundiaron sobre les cabeces de los famosos "casaques coloraes" del Reximientu d'infantería N° 88, piedres y líquidos ferviendo, los que seríen según dellos autores agua,<ref>{{Cita web |autor=Felipe Pigna |títulu=Invasiones Ingleses al Ríu de la Plata |url=http://www.youtube.com/watch?v=hKSPTMxZm4c&feature=relmfu |obra=Daqué Fadríen|cita="Yera una de les formes de defensa, tirar agua ferviendo (...) En 1807 teníes que ser millonariu pa tirar aceite ferviendo, Mario."}}</ref> o más frecuentemente méntase aceite, o grasa vacuna dilida, que yera bien económica, y taba disponible pa tostar alimentu en toles cases.<ref>{{Cita web |url=https://books.google.com.au/books?id=LUMUAAAAYAAJ&pg=PA157&dq= |títulu=An authentic narrative of the proceedings of the expedition under the command of Brigadier-Gen. Craufurd, until its arrival at Monte Video; with an account of the operations against Buenos Aires under the command of Lieut.-Gen. Whitelocke. , p. 157, G. Y. Miles, 1808 }}</ref> Liniers y Álzaga llograren axuntar un exércitu de 9000 milicianos, apostaos en distintos puntos de la ciudá. La meyora de les columnes viose severamente entorpecido poles defenses montaes, el fueu permanente dende l'interior de les cases y desinteligencias y tracamundios ente los comandantes británicos. Whitelocke vio cómo los sos homes yeren truñaos en cada esquina. Por aciu la llucha caleyera, los vecinos nel centru de Buenos Aires superaron la disciplina de les famoses "casaques coloraes". Sicasí, tres una encarnizada llucha los ingleses apoderar de la Residencia y el Retiru, onde foi mancáu mortalmente el teniente de navío [[Cándido de Lasala]].<ref>Al producise la segunda invasión inglesa en xunetu de 1807, Lasala actuó con una compañía de la Real Marina Española y otres de Pardos, Morenos y [[Reximientu de Patricios Patricios]] que teníen de defender la Plaza de Toros del Retiru, actual [[Plaza San Martín]], dirixendo l'artillería llocal nel Retiru con eficiencia y coraxe, afalando a los nuevos reclutes. La so posición foi sometida a un intensu fueu per parte de los ingleses, onde cayó gravemente mancáu y finó por cuenta de les sos firíes. Un monolitu, enfrente de la Plaza San Martín a la salida del metro, asitiáu pola Infantería de Marina arxentina, recuerda al primer cayíu d'esi cuerpu militar.</ref> pero perdieron tamién ente muertos y mancaos unos 1070&nbsp;homes.<ref>{{Cita web |url=https://books.google.com.au/books?id=LUMUAAAAYAAJ&pg=PA164&dq=#v=onepage&q&f=false |títulu=An authentic narrative of the proceedings of the expedition under the command of Brigadier-Gen. Craufurd, until its arrival at Monte Video; with an account of the operations against Buenos Aires under the command of Lieut.-Gen. Whitelocke. , p. 164, G. Y. Miles, 1808. }}</ref> Cuando la mayoría de les columnes cayeren, Liniers esixó la rindición. Craufurd, atrincheráu na [[Conventu de Santu Domingu (Buenos Aires)|ilesia de Santu Domingu]], refugó la ufierta y la llucha estender hasta pasaes los trés de la tarde. Whitelocke recibió les condiciones de la capitulación escontra los seis de la tarde esi mesmu día. El 7 de xunetu, el xeneral inglés comunicó l'aceptación de la capitulación propuesta por Liniers y a la cual —por esixencia de Álzaga— añadiérase-y un plazu de dos meses p'abandonar Montevideo. Les tropes britániques retirar de Buenos Aires; abandonaríen la Banda Oriental recién el 9 de setiembre. Les baxes ingleses, según David Marley, siempres correutamente informáu en cifres ingleses por consultar perbién los sos archivos, fueron 311 muertos, 679 mancaos, y 1808 prindaos o sumíos.<ref>{{Cita web |url=https://books.google.com/books?id=q1a4j2HNmjUC&pg=PA658&dq=#v=onepage&q&f=false |títulu=''Historic cities of the Americas: an illustrated encyclopedia'', Volume 1, David Marley, p. 658, ABC-CLIO, 2005. }}</ref> De regresu al Reinu Xuníu, una [[corte marcial]] atopó a Whitelocke culpable de tolos cargos sacante unu y foi removíu de la so función, al declaráse-y «incapaz de sirvir a la Corona inglesa». Unu de los factores determinantes pa esta decisión foi'l fechu de que'l xeneral aceptara la devolución de Montevideo dientro de los términos de la rindición. Los cuerpos de los cayíos de dambos bandos mientres les invasiones ingleses a Buenos Aires entá nun fueron topaos.<ref>*Emilse y Marta Echeverría. 2006. ''¿Ónde fuelguen los muertos británicos? Invasiones Ingleses 1806-1807.'' Macchi Ed., 412 pp.</ref> [[Ficheru:British Naval Red Ensign (1807).svg|thumb|right|250px|Bandera d'unu de los [[Royal Navy|tresportes navales]] británicos prindada mientres la [[Segunda invasión inglesa al Ríu de la Plata segundo invasión inglesa]] en 1807 y ufiertada pol virréi [[Santiago de Liniers|Liniers]], en gratitud pola victoria, a la Virxe de La nuesa Señora del Rosariu del Milagru, de la [[Basílica de Santu Domingu (Córdoba)|basílica de Santu Domingu]] de la ciudá de [[Córdoba (Arxentina)|Córdoba]].<ref name="Troféu" />]] === Testimonios británicos del combate === Los siguientes son testimonios de los combates sosteníos nes cais de Buenos Aires, realizaos por xefes británicos qu'intervinieron na llucha. {{cita|Avancé colos rifleros hasta'l costáu oeste del edificiu del Colexu de los Xesuites,<ref>actual [[Colexu Nacional de Buenos Aires]]</ref> ensin sufrir perdes considerables, cuando, al adelantrar el cañón llixeru p'abrir una fienda na entrada principal del edificiu, l'enemigu apaeció de sópitu en gran númberu en delles ventanes, na azotea d'aquel edificiu y dende les barraques del llau opuestu de la cai y dende l'estremu de la mesma. Nun momentu, la totalidá de la compañía de vanguardia de la mio columna, y dellos artilleros y caballos fueron muertos o mancaos...| Teniente coronel [[Henry Cadogan]].<ref name="cronica"> Testimonios citaos en ''Crónica Histórica Arxentina'', Tomu I, páx. 54, (1968) Ed. CODEX.</ref>}} {{cita|Primero que m'hubiera escasamente averáu a la [[Basílica de San Francisco (Buenos Aires)|ilesia de San Francisco]], yá perdiera sol fueu d'un enemigu invisible, y verdaderamente inatacable pa nós, los oficiales y la casi totalidá de los homes que componíen la fraición de vanguardia, formada por voluntarios de distintes compañíes, los oficiales y casi la metá de la compañía siguiente, y asina en proporción nes otres compañíes que componíen la mio columna...| Teniente coronel [[Dennis Pack]]<ref name="cronica" />}} {{cita|Deque algamamos la entrada de la ilesia de San Miguel, l'enemigu empezó un tarrecible fueu dende les cases opuestes. Perdiendo unos trenta homes nesta entrada, y entendiendo que yera imposible forzar les puertes de la ilesia coles ferramientes que m'apurrieren, xulgué prudente arrenunciar y enfusar más na ciudá esperando atopar una posición más ventaxosa. Al abandonar la entrada de la ilesia fuimos castigaos con un fueu siguíu. Dempués enfusé na ciudá hasta que xulgué que me topaba cerca de la fortaleza. Viendo que perdiera tanta xente na cai, que los cuatro oficiales de granaderos taben mancaos, que'l mayor, l'ayudante y el ciruxanu auxiliar fueren muertos, y qu'había perdíu, ente muertos y mancaos, d'ochenta a cien soldaos de la mio débil columna, doblé a la izquierda y busqué abellugu ocupando trés cases...| Teniente coronel [[Alexander Duff]]<ref name="cronica" />}} === Edición de ''The Times'' sobre les invasiones === Los partes oficiales de la capitulación de Whitelocke en Buenos Aires, dando cuenta del fracasu de la segunda Invasión, llegaron a Gran Bretaña'l 11 de setiembre de 1807, y fueron daos a publicidá pol diariu ''[[The Times]]'', de Londres nel artículu «Evacuación de Suramérica». Reprodúcense equí dellos párrafos principales: {{cita|L'ataque sobre Buenos Aires fracasó y fai yá tiempu que nun queda un solu soldáu británicu na parte española de Suramérica. Los detalles d'esti desastre, quiciabes el más grande que sufrió esti país dende la guerra revolucionaria, fueron publicaos ayeri nun númberu estraordinariu... L'ataque d'alcuerdu al plan preestablecido, llevar a cabu'l 5 de xunetu, y los resultaos fueron los previsibles. Les columnes atopar con una resistencia decidida. En cada cai, dende cada casa, la oposición foi tan resuelta y gayarda como se dieron pocos casos na historia. La consecuencia foi que'l plan d'operaciones atayóse.<br /><br />El comandante en xefe paez tar na más perfecta inorancia tantu alrodiu de la naturaleza del país que tenía de travesar, como sobre'l monto y el calter de la resistencia que tenía d'esperar. Col propósitu, suponemos, d'evitar un alcuentru cafiante desembarca a trenta milles del llugar onde tenía d'operar, prosigue la so marcha al traviés d'un percorríu llenu de banzaos, cortáu por regatos y finalmente, con un exércitu jadeante y exhausto asítiase frente a una plaza fortificada dafechu, na cual según el tenor del so despachu, «llovíen sobre él metralles dende toles esquines y dende los techos de toles cases, mosquetazos, granaes de mano, ladrillazos y piedres».<br /><br />Este foi un asuntu desgraciáu de principiu a fin. Los intereses de la nación, según el so prestíu militar, fueron seriamente afeutaos. El plan orixinal yera malu, y mala la execución. Nun hubo nada d'honorable o dignu d'él; nada al altor de los recursos o'l prestíu de la nación. Foi una empresa puerca y sórdida...<br /><br />¿Cómo podría esperase que tuvieren con nós les manes o los corazones del pueblu, si los primeres qu'ocuparon la ciudá amosáronse menos ansiosos de conciliase colos habitantes que d'asitiar fora de peligru'l botín llográu? Había un viciu radical nel plan orixinal, que nenguna empresa posterior pudo remediar. Si los desautorizaos promotores del primer desembarcu dispunxeren d'una fuercia igual a la que foi agora espulsada de Buenos Aires, el país podría tar nesti momentu nes nueses manes.|''The Times'', 14 de setiembre de 1807, páx.3.<ref>Citáu en ''Crónica Histórica Arxentina'', Tomu I, páx. 56, (1968) Ed. CODEX.</ref>}} == Consecuencies == La derrota de los exércitos de la corona británica producida nos dos Invasiones Ingleses tuvo como primer consecuencia que l'imperiu español retuvo la posesión del Virreinatu del Río de la Plata gracies a l'aición del exércitu español formáu por grupos de milicies urbanes. La voluntá del pueblu xugó un papel ensin precedentes na destitución d'un virréi y el nomamientu del so socesor. La participación de los cuerpos militares creaos en "la Defensa" y "reconquistar", punxo n'evidencia la ineficacia del sistema defensivu colonial de la metrópolis pero convirtió a estos eventos en catalizadores del camín escontra la independencia de los territorios suramericanos baxu dominiu español. El [[virréi]] [[Sobremonte]] someter a un conseyu de Guerra y foi absueltu de tolos cargos nel so contra.<ref name="Carlos Roberts_1">Carlos Roberts, p. 101.</ref> Sería recordáu polos porteños como un funcionariu inepto y cobarde, pero hai otros puntos de vista: tres los sos repitíos fracasos na solicitú de refuerzos a [[España]], la fuxida a [[Ciudá de Córdoba (Arxentina)|Córdoba]] cola ayalga puede considerase una estratexa apropiada, yá que yera eso mesmu lo que Popham fora buscar. Sicasí, por cuenta de la presión de los representantes del Cabildru, na so mayoría comerciantes fanegueros, Sobremonte viose forzáu a apurrir los fondos públicos a Beresford.<ref>Carlos Roberts p. 153.</ref> Tamién pesó nel so ánimu la conocencia de qu'esistíen grupos d'enclín independentista en Buenos Aires, polo qu'entendía qu'armar al pueblu pa la defensa implicaba la entrega d'una importante cuota de poder a los criollos.<ref name="Carlos Roberts_1"/> De regresu a España, el [[marqués]] compareció ante un conseyu de guerra celebráu en [[Cádiz]] en [[1813]] que lo absolvió de tolos cargos. Amás, recibió'l pagu de los sos sueldos atrasaos, foi xubíu a [[mariscal de campu]] y nomáu conseyeru d'[[Indies]].<ref>Felipe Pigna, p. 188.</ref> Beresford tornó a Inglaterra y foi recibíu con tola pómpara. Desembarcó con una carreta apinada d'ayalgues y treslladar direutu al [[Bancu d'Inglaterra]] ente los vítores del pueblu, les autoridaes y los grandes comerciantes. Los caudales apurríos por fuercia per parte de Sobremonte, fueron consideraos polos ingleses como un pagu del Virreinatu del Río de la Plata pol derechu de la implementación del llibre comerciu. En [[1808]] les [[Cais de Buenos Aires. Nomenclatura de 1808|cais de Buenos Aires]] sufrieron un cambéu global de la so nomenclatura honrando a quien s'estremaren nes xornaes de les Invasiones ingleses. Esta nomenclatura caltener hasta [[1822]]. Les Invasiones Ingleses fueron unu de los antecedentes inmediatos que tuvo la [[Revolución de Mayu]] qu'empecipió'l procesu escontra la [[independencia]] que s'estendió por tol Virreinatu del Río de la Plata a partir de [[1810]]. == Nuevu plan inglés pa otra invasión a Hispanoamérica == Los comerciantes británicos siguieron desesperaos pol bloquéu continental de Bonaparte y anque el fracasu del ataque de Whitelocke a Buenos Aires amurnió a los dirixentes ingleses, el gobiernu de Londres reinició la idea d'una intervención militar n'América. Esta vegada entamaba presentase como llibertador y non como conquistador, p'asina llograr el beneplácito de los criollos. El xeneral [[Arthur Wellesley]] (futuru Duque de Wellington) tomó al so cargu esta nueva aición, asesoráu por [[Francisco de Miranda]] de regresu en Londres tres el fracasáu intentu de lliberar Venezuela en [[1806]] cola cooperación de los Estaos Xuníos ya Inglaterra. Wellesley tuvo la idea de crear n'América una [[monarquía constitucional]],<ref name="Parra134">Parra Pérez, Caracciolo & Cristóbal L. Mendoza (1992). ''Historia de la primer República de Venezuela''. Caraques: Biblioteca Ayacucho, páxs. 134. ISBN 978-9-80276-192-0.</ref> con dos [[Parllamentu|cámares]] como en Gran Bretaña, onde los integrantes de la [[Cámara Baxa]] seríen escoyíos polos cabildros y [[terrateniente]]s. Les demás instituciones coloniales españoles seríen en principiu calteníes. Les tropes destinaes a América empezar a preparar nel puertu [[República d'Irlanda|irlandés]] de [[Cork]], a fines de 1807, seríen más de 13.000 soldaos británicos estremaos en trés fuercies con distintos oxetivos.<ref name= "Parra134" /> El plan consistía n'unviar nuevamente al Ríu de La Plata, con fecha de desembarcu en xunu de [[1808]], una fuercia poderoso y llevar armamentu tantu pa les tropes britániques como pa un exércitu criollu que pensaba constituyise al llegar. Tamién s'unviaría una espedición militar a [[Méxicu]], que la so antoxana seríen ofensives contra [[Pensacola]] y [[Nueva Orleans]] p'apoderar el valle del [[ríu Mississippi]].<ref>Parra, 1992: 134-135.</ref> Sicasí, el principal exércitu, unos 10&nbsp;000 ingleses, diría a Venezuela a sofitar a Miranda que llegaría antes a alzar a los locales. En apoderándose de [[Barbados]] y [[Puerto Cabello]] atacaríen [[Caraques]], depués [[Guayana]], [[Cumaná]] y [[Barinas (ciudá)|Barinas]] pa terminar conquistando [[Panamá]] y [[Cartagena de Indias]].<ref name= "Parra134" /> Colos 20&nbsp;000 venezolanos qu'esperaba reclutar Miranda, Wellesley avanzaría contra la [[Virreinatu de Nueva Granada|Nueva Granada]].<ref name= "Parra134" /> Una vegada conquistaes Nueva Granada y Venezuela podríen unviase flotes contra Chile y el Ríu de La Plata.<ref>Grijalva, Aidé; Max Calvillo & Leticia Landín (2005). ''Pablo Ferrera Carrillo, los sos combates pola historia''. Méxicali: Universidá Autónoma de Baxa California (UABC), páxs. 183. ISBN 978-9-70735-018-2.</ref> Les operaciones yeren increíblemente similares a lo propuesto en ''[https://books.google.cl/books?id=jutbAAAAQAAJ&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false A proposal for humbling Spain]'' (''Una propuesta pa humildar a España''), documentu anónimu surdíu en Londres en 1711, según el cual debíense promover los odios ente americanos y peninsulares pa facilitar una invasión inglesa per Venezuela y el Ríu de La Plata, avanzando sobre Nueva Granada y Chile y, a lo último, sobre Perú, rexón que demostraría ser la más pro-realista de toles Indies españoles<ref>Morote, Herbert (2007). ''Bolívar, llibertador y enemigu Non. 1 de Perú''. Madrid: Jaime Campodónico Editor, páxs. 22. ISBN 978-9-97272-962-1.</ref> (curiosamente estos planes terminaron llevaos a cabu por [[José de San Martín]] y [[Simón Bolívar]] con sofitu londinense).<ref>Pardo, Gustavo. [http://www.eltribuno.info/la independencia arxentina-foi-entamada-gran-bretana-n34796 "¿La independencia arxentina foi entamada por Gran Bretaña?"]. ''El Tribunu''. Salta. Publicáu'l 10 de xunu de 2011. Consultáu'l 21 de xunetu de 2014. Entrevista a Julio González sobre'l so llibru ''[http://www.argentinaoculta.com/Indice.htm La involución hispanoamericana, el casu arxentín]''.</ref> Los territorios independizaos siguiríen calteniendo la so relixón católica como la oficial, pero tamién quedando estremaos en cuatro estaos basaos nos virreinatos: Méxicu y América Central; Venezuela, Nueva Granada y Quito; Perú y Chile; y Ríu de la Plata.<ref>De Miranda, Francisco (1982). ''América espera''. Caraques: Biblioteca Ayacucho, páxs. 634. Edición de José Luis Salcedo-Bastardu. ISBN 978-8-46600-098-7.</ref> Cola división de los territorios apoderaos per Madrid, Londres esperaba monopolizar el comerciu con diches tierres.<ref>Parra, 1992: 135; Picón, 1999: 103</ref> Los intereses comerciales británicos víense amenaciaos pol embargu estauxunidense a los sos productos, causa de la [[Guerra de 1812]], y que ente 1810 y 1814 España non yá negóse a poner fin al so monopoliu comercial coles sos colonies, sinón que se recuperara lo suficiente como p'amenorgar considerablemente la influencia de los mercaderes británicos nes Indies.<ref>Picón, Delia (1999). ''Historia de la diplomacia venezolana: 1811-1985''. Caraques: Universidá Católica Andrés Bello, páxs. 103. ISBN 978-9-80244-204-1.</ref> Sicasí, los desastres del Río de la Plata convencieron a los británicos d'arrenunciar nos sos suaños de conquistar l'América española, dende entós actuaríen indireutamente, financiando les revoluciones y guerres civiles qu'estazaríen l'Imperiu español.<ref>Grijalva, 2005: 183</ref> Aprovechando con esi fin la propaganda fecha mientres años ente los criollos por axentes británicos pa crear un sentimientu d'hostilidá contra la metrópolis polos supuestos abusos que cometía contra ellos.<ref>Parra, 1992: 135</ref> Finalmente, al producise'l llevantamientu del pueblu de [[Madrid]] mientres la [[Guerra de la Independencia Española]] contra los franceses, el 2 de mayu de 1808, Wellesley ordenó a les tropes en Cork que fueren conducíes a Portugal coles mires de dir brindar sofitu a la insurrección, desembarcando nesi país el 1 d'agostu d'esi añu.<ref>De Miranda, 1982: 634. Wellesley ufiertó-y a Miranda acompañalo a lliberar España de Napoleón, pero aquel negóse aludiendo que'l so únicu interés yera la independencia hispanoamericana.</ref> D'esta manera esleióse'l nuevu intentu d'una intervención militar inglesa al Ríu de la Plata. == Ver tamién == * [[Historia de la Ciudá de Buenos Aires]] * [[Antecedentes de la independencia de l'América Hispana]] * [[Plan de Maitland]] * [[Cuerpos militares del Virreinatu del Río de la Plata]] * [[Finxu de la Argentinidad]] * [[Banderes de les Invasiones Ingleses calteníes per Arxentina]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{cita llibru|apellíos= Beverina |nome= Juan |editorial= Taller gráficu de L. Bernard |títulu= Les invasiones ingleses al ríu de la Plata (1806-1807) Volume 1 |añu= 1939 |ubicación=Arxentina}} * [[Carlos Roberts|Roberts, Carlos]] (2000). ''Les invasiones ingleses del Río de la Plata (1806-1807) y la influyencia inglesa na independencia y organización de les provincies del Río de la Plata''. Emecé. ISBN 950-04-2021-X * Jorge L. R. Fortin ([[1967]]). ''Invasiones Ingleses'' - Coleición Dr. [[Pablo Fortin]] * [[Lancelot Holland (coronel)|Holland, Lancelot]] ([[1975]]).''Espedición al Ríu de la Plata'' Coleición Siglo y Mediu. Editorial Universitaria de Buenos Aires. * Destéfani, Laurio H. ([[1975]]). ''Los marinos nes Invasiones Ingleses'', Serie B Historia Naval Arxentina Nᵘ15. Comandu Xeneral de l'Armada, Secretaria Xeneral Naval, Departamentu d'Estudios Históricos Navales. * [[Klaus Gallu]] (2004). ''Les Invasiones Ingleses''. Eudeba. ISBN 950-23-1317-8 * [[Klaus Gallu]] (1994). ''De la invasión a la reconocencia Gran Bretaña y el Ríu de La Plata - 1806-1826''. AZ Editora. ISBN 950-534-297-7 * {{cita llibru |apellíu= Goldman|nome= Noemí|títulu= Nueva historia arxentines|edición= 1*|volume= III Revolución, república, cobfederación (1806-1952)|añu= 2005|editorial= Editorial Suramericanu|allugamientu = Buenos Aires|idioma= castellanu| capítulu = Les invasiones ingleses y la militarizaci de Buenos Aires|apellíu-editor= Noemí Goldman (direutora del tomu) |isbn=950-07-1386-1|cita=}} * [[Andrew Graham-Yooll|Graham-Yooll, Andrew]] ([[2006]]). ''Ocupación y reconquista 1806-1807: a 200 años de les Invasiones Ingleses''. Lumiere. ISBN 950-9603-99-6 * Azopardo, Mercedes G. (bisnieta) ([[1961]]). ''Coronel de Marina Juan Bautista Azopardo'', Serie C Biografíes Navales Arxentines Nᵘ3. Secretaria d'Estáu de Marina, Subsecretaria, Departamentu d'Estudios Históricos Navales. * [[Nueva Militaria Arxentina]]. ''Episodios militares de la nuesa historia''. ** Volume 1. ''1801. Reconquista de Buenos Aires'' (2006). ISBN 987-226994-0-8 ** Volume 2. ''1807. Defensa de Buenos Aires'' (2006). ISBN 987-226994-1-8 * Rodríguez, Horacio y Arguindeguy, Pablo Y. ([[1996]]). ''El corsu rioplatense''. [[Institutu Browniano]]. ISBN 987-95160-4-4 * Ribeiro, Ana ([[2006]]). ''Invasiones Ingleses''. Ediciones El Galeón. ISBN 9974-553-63-6 * [[Alberto Salas|Salas, Alberto M.]] ([[1981]]). ''Diariu de Buenos Aires 1806-1807''. Editorial Suramericana. * ''Les Invasiones Ingleses'' ([[2006]]). Editorial EDIVERN. Coleición Bicentenariu. ISBN 987-23127-1-0 * Sporoni, José Luis ([[1983]]). ''La real dimensión d'una agresión - Una visión políticu estratéxica de la intervención británica n'América del Sur. 1805-1807''. [[Círculu Militar (Arxentina)|Círculu Militar]]. ISBN 950-562-685-1 * Elissalde, Roberto ([[2006]]). ''Hestories inoraes de les invasiones ingleses''. Aguilar. ISBN 987-04-0516-9 * [[Felipe Pigna|Pigna, Felipe]] ([[2004]]). ''Los mitos de la historia arxentina. La construcción d'un pasáu como xustificación del presente''. Grupu Editorial Norma. ISBN 987-545-149-5 * Horowicz, Alejandro ([[2004]]). ''El país qu'españó. Antecedentes pa una historia arxentina (1806-1820)''. Tomu I, Editorial Suramericana. ISBN 950-07-2561-4 * Rex Bliss, Santiago ([[2010]]). ''Tucumán, una historia pa toos'', Ediciones La feria del llibru, ISBN 978-987-26455-0-2 La seición "Intentos d'una tercer intervención militar" ta basada no consultao en: * ''Crónica histórica arxentina'', Tomu I, (1968) [[Editorial CODEX]]. == Enllaces esternos == {{commonscat|British invasions of the Río de la Plata}} {{wikisource|Orde de Santiago de Liniers y Bremond pa la convocatoria de les Milicies Urbanes}} {{wikisource|Proclama de Santiago de Liniers y Bremond pa la creación de los Cuerpos Urbanos destinaos a la defensa de Buenos Aires|Proclama pa la creación de los Cuerpos Urbanos destinaos a la defensa de Buenos Aires}} {{wikisource|Disposiciones de Sobremonte pa la defensa de Buenos Aires}} * [https://web.archive.org/web/20091215030102/http://www.invasiones-inglesas.org/ Comisión Nacional de Reconquistar] (Arxentina) * [http://www.oni.escuelas.edu.ar/2003/SAN_LUIS/128/1invac.htm Primer Invasión Inglesa (1806)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171023223732/http://www.oni.escuelas.edu.ar/2003/SAN_LUIS/128/1invac.htm |date=2017-10-23 }} [[INET]] * [http://www.oni.escuelas.edu.ar/2003/SAN_LUIS/128/reconqui.htm Reconquistar de Buenos Aires] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060818044214/http://www.oni.escuelas.edu.ar/2003/SAN_LUIS/128/reconqui.htm |date=2006-08-18 }} INET * [http://www.oni.escuelas.edu.ar/2003/SAN_LUIS/128/2invac.htm Segunda Invasión Inglesa (1807)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100721193505/http://www.oni.escuelas.edu.ar/2003/SAN_LUIS/128/2invac.htm |date=2010-07-21 }} INET * {{Enllaz rotu|1={title}|2={url}|date={timestamp:%B %Y}|bot=InternetArchiveBot|1=Manual de Historia Arxentina del Estáu arxentín |2=http://educ.ar/educar/cimera/biblioteca_digital/verdocbiblio1.jsp?url=S_BD_PROYECTOAMEGHINO/LEC43-HISTO.HTM&Padre |date=April 2025 |bot=InternetArchiveBot }} * [http://www.todo-argentina.net/historia/invasiones/antecedentes.html Les Invasiones Ingleses (1806–1807)] * [https://web.archive.org/web/20060506074309/http://www.ensenada.gov.ar/historia/fuerte.php Historia del fuerte d'Ensenada] * [https://web.archive.org/web/20080621142753/http://www.rs.ejercito.mil.ar/contenido/Nro637/Revista/histomili_4.htm Historia Militar Arxentina, Revista del Suboficial del Estáu Mayor Xeneral del Exércitu Arxentín.] * [https://web.archive.org/web/20070202051507/http://www.elhistoriador.com.ar/biografias/b/belgranoautobio.php Manuel Belgrano, autobiografía (1770–1820)] * [https://web.archive.org/web/20060927145320/http://www.smu.org.uy/historia/invasiones_ingleses.pdf Rafael Schiaffino (1952). ''Historia de la Medicina nel Uruguái, Tomu III (1800–1828)''] * [https://web.archive.org/web/20090819121638/http://www.maldonado.gub.uy/islles.php Cronoloxía histórica de la Isla de Gorriti] * [http://www.argentina-rree.com/2/2-007.htm Historia xeneral de les rellaciones esteriores arxentines] * [http://www.monografias.com/trabayos57/invasiones-ingleses/invasiones-ingleses.shtml Intereses británicos per Buenos Aires] * [http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/misc/newsid_4781000/4781831.stm La invasión escaecida d'Arxentina], [[BBC Mundo]], 10 d'agostu de 2006 * [http://www.granaderos.com.ar Compañía de Granaderos Montañeses o Cántabros de 1807] {{Tradubot|Invasiones Inglesas}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Invasiones ingleses al Ríu de la Plata| ]] [[Categoría:Batalles d'Arxentina]] 7utprd1f1dhmtxybmbh5aoh44dq0k6d Kira Murátova 0 139795 4376924 4213822 2025-06-17T14:34:15Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá forma => dicha forma 4376924 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Kira Gueórguievna Murátova''' (en rusu: Ки́ра Гео́ргиевна Мура́това; [[Soroca]], [[Besarabia]] —actual [[Moldavia]]—; [[5 de payares]] de [[1934]]-[[Odesa]], [[Ucraína]]; [[6 de xunu]] de [[2018]]<ref>[http://tass.ru/kultura/5269550 Умерла Кира Муратова.]</ref>) foi una [[Direutor de cine|direutora]], [[guionista]] y [[actriz]] ucraniana d'orixe moldavu. La so obra atópase entendida nes dómines [[URSS|soviética]] y postsoviética. == Biografía == === Primeros años === Murátova ingresó na carrera de [[filoloxía]] de la [[Universidá Estatal de Moscú]], pero abandonar depués, col fin d'estudiar Direición de Cine na universidá [[VGIK]] de dicha ciudá.<ref name=sky>{{cita web|url=http://mag.sky.it/mag/cinema/enciclopedia/attoriRegistiBio/516/r5166_bio.shtml |títulu=Biografía de Kira Murátova |fechaaccesu=11 de xineru de 2010 |autor= |fecha= |editorial=Sky.it |idioma=italianu |cita= }}</ref> Nel so pasaxe por esta universidá tuvo la oportunidá de ser discípula de [[Serguéi Guerásimov]] y otros grandes direutores rusos.<ref name=sky /> Egresó nel añu [[1959]] y, a partir de [[1961]], trabayó nel [[estudiu de cine]] d'[[Odesa]].<ref name=sky /> Por esi entós empezó a definir lo que depués seríen el so estilu y tópicos más enfatizados: la complexidá psicolóxico y emocional de los sos personaxes, la coesistencia humana y la vida cotidiana de la xente común. En [[1965]] codirixió la película ''El nuesu pan d'acaldía'' col so maríu [[Aleksandr Murátov]].<ref>Lawton, Anna (2004). ''Before the fall: Soviet cinema in the Gorbachev years''. New Academia Publishing, p. 118.</ref> Mientres el réxime soviéticu foi censurada por considerar se oficialmente que la temática de les sos películes escarecía de sentíu cívicu»,<ref name=sky /> al puntu de que les sos dos primeres obres, ''Curtios alcuentros'' ([[1967]]) y ''Los llargos adioses'' ([[1971]]), fueron prohibíes.<ref name=nomaes>{{cita publicación |apellíu=Torrell |nome=Josep |enllaceautor=Josep Torrell |títulu=Asina que pasen trenta años |url=http://www.ucm.es/info/nomaes/mientrastanto/74.htm |idioma=castellanu |publicación=Nómades |editorial=Universidá Complutense de Madrid |ubicación=Madrid |volume= |númberu=74 |sinpp=x |fechaaccesu=11 de xineru de 2010 |cita= }}</ref> La primera, de escasísima espardimientu, trata sobre un triángulu amorosu nuna provincia rusa; la segunda, que vería la lluz recién en [[1987]], cunta la hestoria d'un mozu qu'abandona a la so madre pa salir en busca del so padre.<ref name=sense>{{cita web |url=http://archive.sensesofcinema.com/contents/directors/03/muratova.html |títulu=Kira Muratova |fechaaccesu=12 de xineru de 2010 |autor=Ruslan Janumyan |fecha=agostu de 2003 |editorial=Senses of cinema |idioma=inglés |cita= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090921062122/http://archive.sensesofcinema.com/contents/directors/03/muratova.html |fechaarchivu=21 de setiembre de 2009 }}</ref> A pesar de la so cencellez y realismu argumental, estos dos primeres obres carauterizar por una esperimentación inédita pa la Rusia d'entós: escesu nel usu del primer planu, esistencia de saltos narrativos, independencia ente lo oyible y lo visual, ente otres téuniques pocu avezaes nel so momentu.<ref name=sense /> Ente [[1971]] y la [[Glásnost]], Murátova namái filmaría dos películes: ''L'intentu de conocer el gran mundu'' ([[1979]]) y ''Ente piedres grises'' ([[1983]]).<ref name=nomaes /> En ''L'intentu de conocer el gran mundu'', considerada pol críticu de cine rusu [[Andréi Plájov]] como «la obra maestra rusa más tornada», Murátova abondonó les téuniques esperimentales de les sos películes previes.<ref name=sense /> La [[trama (narratología)|trama]] trata nuevamente sobre un triángulu amorosu, llindándose esta vegada l'aición al escenariu de la construcción d'un nuevu establecimientu, «ente lladriyos, cementu, concretu y mugre».<ref name=sense /> Pela so parte, con ''Ente piedres grises'', roblada sol [[pseudónimu]] de ''Iván Sídorov'', Murátova siguió enfocándose nuna visión personal que, si per un sitiu, cafiaba a los censores soviéticos, por otru, obligar a reconocer un talentu imposible de tornar. Ufiertóse-y entós el rodaxe d'una adautación de ''La princesa Mary'' de [[Lérmontov]], pero'l proyeutu nunca llegó a realizase.<ref name=sense /> === Maduror artísticu === Rematada la censura, en [[1987]] rodó la película ''Cambéu de fortuna'' y, en [[1989]], una de les sos obres más trascendentes: ''Síndrome asténico''.<ref name=nomaes /> Nesta película, Murátova xuega col contraste blanco y negro/color, atribuyéndo-y un sentíu [[símbolu|simbólicu]] na coxuntura política;<ref name=nomaes /> los sos personaxes, pela so parte, representen cierta [[narcolepsia]] coleutiva ante esa coxuntura de transición: nesi pasu al [[capitalismu]] más selvaxe, la sociedá rusa, según Josep Torrell, «nun quier dexar pasar lo que vien, pero coles mesmes nun sabe (o nun puede) faer nada pa torgar».<ref name=nomaes /> Destácase amás el cuidu estremu polos detalles —que sería una carauterística generalizable a tola obra de Murátova— y, especialmente, les escenes —munches vegaes mudes— como secuencies cargaes de significaos sutiles. Murátova tamién inclúi en delles d'estes escenes l'homenaxe (como asocede con [[Lev Tolstói]] nuna d'elles).<ref name =nomaes /> La película nun tuvo exenta de discutiniu, nesti casu por cuenta de una escena secundaria que'l so llinguaxe considerar «obscenu», al puntu de pidi-y -y a l'autora —ensin ésitu— que se quitar ésta.<ref name=fandangu>{{cita web|url=http://www.fandango.com/kiramuratova/biographies/p192345 |títulu=Kira Muratova Biography |fechaaccesu=12 de xineru de 2010 |autor=Sandra Brennan |fecha= |editorial=Fandangu |idioma=inglés |cita= }}</ref> La so siguiente película, ''El policía sentimental'' ([[1992]]), nun llogró una bona crítica, y los sos detractores atopar ''demasiao optimista'' pa Murátova;<ref name=sense /> sicasí ''Pasiones'', rodada en [[1994]], ganó'l [[Premios Nika|Premiu Nika]] (equivalente rusu a los [[Premios Oscar]]). Esta película, alloñada al conceutu de «cine arte» que l'autora intentaba desenvolver, ye la más accesible de la so obra. La mesma autora almitió que, non solo trátase d'una película superficial», sinón que foi fecha d'esa manera arremente.<ref name=sense /> ''Trés histories'', rodada en [[1997]], presenta simultáneamente una mirada [[cinismu|cínica]] y comprensiva de la sociedá moderna. Consta de tres segmento. La protagonista del segundu d'ellos —que puede ser vista como'l personaxe principal de tola obra—, «Ophelia», ''nurse'' emplegada nuna sala de maternidá, constitúi una referencia a [[Ofelia (personaxe)|Ofelia]] de [[Shakespeare]], por aciu la cual poténciase la llinia argumental que por momentos s'avera a la temática «[[hamlet]]iana» de la progresiva paecencia de los fíos colos sos padres.<ref name=sense /> Ophelia amuésase como'l [[estereotipu]] de la muyer débil y víctima. Esti personaxe representa amás, por momentos, una [[caricatura]] de la imaxe que parte del públicu tien sobre la mesma autora. Dichu aspeutu poner n'evidencia, por casu, na escena en que Ophelia diz a otru personaxe qu'odia a los homes, a les muyeres y a los neños, y que solamente esfruta de los animales.<ref name=sense /> Tres el rodaxe de ''Ciudadanos de segunda'' ([[2001]]) (ganadora de los premios ''Lily d'oru'' y ''FIPRESCI''), na que s'amuesa cómo una muyer envelena al so noviu abusivu y pasia el so cuerpu en plena cai, Murátova dedicar a entamar la película que, depués de ''Síndrome asténico'', sería la so obra de mayor repercusión y cola que ganaría'l premiu rusu ''Aries d'Oru al meyor direutor'': ''Motivos chejovianos'' ([[2002]]). Trátase d'una adautación marcada pol absurdu— de la obra dramática ''[[Tatiana Répina]]'' d'[[Antón Chéjov]].<ref name=sense /> La primera media hora de la película amosar a un estudiante aportunando al so padre por que-y dea dineru y a la madre repitiendo una mesma frase decenes de vegaes, mientres l'atmósfera va faciéndose cada vez más tirante y ensin sentíu. Finalmente'l fíu decide abandonar el llar y termina de casualidá nuna boda. La siguiente hora de película amuesa'l procesu de casoriu nuna [[ilesia ortodoxa rusa]]. La duración de la escena na película pretende respetar el tiempu real de representar y cada unu de los sos detalles, xenerándose una peculiar situación qu'enfusa al espectador na aburrición y absurdu reinantes. Los personaxes y el públicu viven una mesma esperiencia: la impaciencia de los personaxes ye la del públicu, la conciencia de tar guardando daqué que nun se desea ye tamién la conciencia del públicu, la babayada de los personaxes al faer daqué que nun quieren pero que se ven obligaos a faer ye la babayada del públicu.<ref name=sense /> Según Ruslán Janumyán, per otra parte, al amosase a los integrantes de la ceremonia, ricos ya inorantes, sufriendo con ella y esmoleciéndose por llories, Murátova paez tar denunciando la trivialización de la espiritualidá na sociedá rusa.<ref name=sense /> En [[2004]], dirixó y escribió xunto a los guionistes [[Serguéi Chetvyortkov]] y [[Yevgueni Golubenko]], la película ''Nastróyshchik'' (''Afinador'', denominada ''The tuner'' n'inglés). Ésta trata sobre un mozu afinador de pianos que traba amistá con dos vieyes riques proponiéndose estafales. La película foi bien recibida pola crítica y ganó dos premios: ''[[Premios Nika|Premiu Nika]] al meyor direutor'' y ''Lily d'oru''. Al añu siguiente dirixó ''Certificáu'', un [[curtiumetraxe]] de diez minutos escritu por [[Borís Hersonski]] y, en [[2007]], la película ''Dos n'unu'', escrita por Yevgueni Golubenko y [[Renata Litvínova]], que ganaría'l ''[[Premios Nika|Premiu Nika]] a la meyor película''. En 2009, escribió y dirixó una nueva película: ''Melodía pa organillo''. == Estilu y temática == La obra de Murátova, cercana a la llinia del denomináu «cine murniu» surdíu cola ''[[Glásnost]]'' soviética, mover ente un [[nihilismu]] estremu y un estremu [[humanismu]], y toma como elementos —tantu d'estilu cinematográficu como de conteníu narrativo mesmu— la feúra, la crueldá y el [[absurdu]].<ref name=sense /> La feúra como [[estética]] ye pa l'autora una obsesión que, a diferencia d'otros direutores encegolaos tamién con dicha forma, nunca intentó amosar d'una manera refinada, desafiando a l'audiencia a escaecer les sos propies concepciones de [[guapura]] y a aceptar lo recibío cenciellamente como ye propuestu. Ruslán Janumyán menta, nesti sentíu, les imáxenes de persones desnudes pocu curioses o d'apariencia inusual. Murátova nun busca enguapecer lo qu'amuesa en tantu tampoco lo considera necesariamente negativu.<ref name=sense /> La crueldá constitúi otru componente del so estilu. Más entá que los cuerpos tullíos de persones y animales, l'elementu que llama l'atención ye cierta crueldá escontra l'espectador, cierta intención de molestia siempres presente... personaxes que falen nun tonu de voz descomanadamente agudu o riendo de cutio y ensin razón dalguna, aiciones o frases repitíes una y otra vez ensin motivu, alternanza sópita na velocidá de dellos diálogos, personaxes de secute afrellaos verbal o físicamente, etc.<ref name=sense /> L'absurdu, pela so parte, ye constante na obra de Murátova. Les trames, o delles escenes, son dacuando [[surrealismu|surreales]]; la forma d'actuar de los personaxes, por momentos, nun obedez a lóxica dalguna y la seriedá de determinaos fechos atáyase munches vegaes de manera humorística.<ref name=sense /> No puramente rellacionao al conteníu de la so obra, dellos de los sos elementos carauterísticos, como la crítica al papel tradicional de la muyer y al exacerbado rol de la familia como institución básica, la crítica a la ríxida burocracia rusa y la presentación de personaxes más esmolecíos por ideales [[utopía|utópicos]] que pol trabayu y el serviciu cívicu», fueron elementos clave pa la censura de los sos primeros trabayos.<ref>Lawton, Anna (2004). Op. cit., pp. 119-120.</ref> Son carauterístiques en Murátova les hestories sobre xente común y la esploración, siempres ente la realidá y la xirigonza, de la psicoloxía de los sos personaxes, particularmente de los femeninos.<ref>Lawton, Anna (2004). Op. cit., p. 119.</ref><ref name=kino>{{cita web|url=http://www.kinokultura.com/2009/26r-sharmanka.shtml |títulu=Kira Muratova: Melody for a Barrel Organ (Melodiia dlia sharmanki, 2009) |fechaaccesu=14 de xineru de 2010 |autor=Nancy Condee |fecha=2009 |editorial=Kinokultura.com |idioma=inglés |cita= }}</ref> Dende un puntu de vista formal, l'enfoque estilístico y temático de Kira Murátova ye casi [[bipolar]]. Por momentos les transiciones ente escenes son nidies, sofisticaes y prestoses en rellación, por casu, a la téunica del movimientu de la cámara o coordinación de colores; n'otros casos, esta suavidá sume y dexa llugar a una esplosión de color, una edición caótica y un xuegu de cámares casi ''amateur''. Por momentos Murátova paez tener total control sobre la trama y los personaxes; n'otros, paez dexar la película dafechu al arbitrio de la aleatoriedad, saltando ente personaxes y trames o dexando llinies narratives de secute en suspensu por qu'otres tomen el so llugar en cualquier momentu de la obra.<ref name=sense /> En xunto, la so obra nun da al espectador los elementos necesarios pa ''defendese'' del continuu ataque; los sos fundamentos son la falta de cualquier seguridá o previsión, un fuerte impautu emocional, la desorientación del espectador y l'ausencia apostada de cualquier formalismu.<ref name=sense /> == Filmografía == === Como direutora, guionista y actriz === * 1967 ''Curtios alcuentros'' - Korotkie vstrechi (Короткие встречи) === Como direutora y guionista === * 1979 ''L'intentu de conocer el gran mundu'' - Poznavaya bely svet (Познавая Белый Свет) * 1987 ''Cambéu de fortuna'' - Peremena úchasti (Перемена участи) * 1989 ''Síndrome asténico'' - Astenícheski sindrom (Астенический синдром) * 1992 ''El policía sentimental'' - Chuvstvítelny militsioner (Чувствительный милиционер) * 2001 ''Ciudadanos de segunda'' - Vtorostepénnyie lyudi (Второстепенные люди) * 2002 ''Motivos chejovianos'' - Chéjovskie motivy (Чеховские мотивы) * 2004 ''Afinador'' - Nastróyshchik (Настройщик) * 2009 ''Melodía pa organillo'' - Melodiya dlya sharmanki (Мелодия для шарманки) * 2012 ''Eterna torna'' - Véchnoie vozvraschénie (Вечное возвращение) === Como direutora === * 1971 ''Los llargos adioses'' - Dólgie próvody (Долгие проводы) * 1983 ''Ente piedres grises'' - Sredí séryj kamnéy (Среди серых камней) * 1994 ''Pasiones'' - Uvlechéniya (увлечения) * 1997 ''Trés histories'' - Tri istorii (Три истории) * 1999 ''Carta a América'' - Pismó v Amériku (Письмо в Америку) * 2005 ''Certificáu'' - Spravka (Справка) * 2007 ''Dos n'unu'' - Dva v odnom (Два в одном) == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * Lawton, Anna (2004). ''Before the fall: Soviet cinema in the Gorbachev years''. New Academia Publishing, Washington DC. ISBN 0-9744934-1-4 == Enllaces esternos == {{commonscat}} * {{IMDb nome|name=Kira Muratova|id=0613645}} {{NF|1934|2018|Muratova, Kira}} {{Tradubot|Kira Murátova}} [[Categoría:Directores de cine de Moldavia]] [[Categoría:Guionistes de cine de Moldavia]] [[Categoría:Actores y actrices de cine de Moldavia]] [[Categoría:Directores de cine de Rusia]] [[Categoría:Guionistes de cine de Rusia]] [[Categoría:Actores y actrices de cine de Rusia]] [[Categoría:Directores de cine de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Actores y actrices de cine de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Guionistes de cine de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Actores y actrices de Moldavia]] [[Categoría:Directores de cine de Moldavia]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] rydcmxmziqs1ttntpidct89sz280z4z Juan Gabriel 0 139852 4376787 4375220 2025-06-17T12:52:46Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376787 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Alberto Aguilera Valadez''' {{nym}}, más conocíu como '''Juan Gabriel''', foi un [[cantautor]], [[actor]], [[compositor]], [[músicu]], [[productor discográficu]] y [[filántropu]] [[Méxicu|mexicanu]]<ref>{{cita web |url=http://www.excelsior.com.mx/topico/juan-gabriel |títulu=Juan Gabriel |fechaaccesu=5 de xunetu de 2017}}</ref> conocíu tamién col llamatu de «El divo de Juárez». Son notables les sos contribuciones a la música popular n'español en distintos xéneros como [[Balada romántica|balada]], [[ranchera]], [[boleru]], [[pop]], [[música nortiza]], [[rumba flamenca]], [[huapango]], música [[Chicanu|chicana]], [[salsa (xéneru musical)|salsa]], [[son de mariachi]], [[banda sinaloense]], [[música discu|discu]], [[big band]] y hasta cantares de trubiecu qu'escribió a cada unu de los sos fíos. Foi'l principal bastión de la música rexonal mexicana contemporánea nel postreru terciu del sieglu XX hasta'l momentu de la so muerte. Vendió más de 100 millones de discos como solista, productor musical y al pie de la española [[Rocío Dúrcal]].<ref name="Juan Gabriel Terra">{{cita web |url=http://entretenimiento.terra.com/chismes/juan-gabriel-ofrecera-conciertu-en-peru-celebrando-40-anos-de-vida-artistica,7397ec0ad52a9310VgnVCM20000099cceb0aRCRD.html |títulu=Juan Gabriel va ufiertar conciertu en Perú celebrando 40 años de vida artística|añu=7 de setiembre de 2012 |fechaaccesu=12 de setiembre de 2012|obra=Terra.com|editorial=Terra Networks|idioma= |urlarchivu=https://archive.today/20131105034140/http://entretenimiento.terra.com/chismes/juan-gabriel-ofrecera-conciertu-en-peru-celebrando-40-anos-de-vida-artistica,7397ec0ad52a9310VgnVCM20000099cceb0aRCRD.html |fechaarchivu=5 de payares de 2013}}</ref> Les sos composiciones fueron traducíes a idiomes tan diversos como [[Idioma turcu|turcu]], [[Idioma alemán|alemán]], [[Idioma francés|francés]], [[Idioma italianu|italianu]], [[Idioma tagalu|tagalu]], [[Idioma griegu|griegu]], [[papiamentu]], [[Idioma portugués|portugués]] ya [[Idioma inglés|inglés]]. Yera conocíu tamién por realizar obres destinaes a ufiertar oportunidaes de desenvolvimientu a la niñez desafortunada non solo en Méxicu sinón n'otros países. Foi benefactor de más d'un centenar de menores allugaos nuna escuela llamada «Semjase», creada por él en 1987 en [[Ciudad Juárez]], [[Chihuahua]].<ref>{{cita web |autor=L'Universal |títulu=Homenaxe a Juan Gabriel |url=http://www.eluniversal.com.mx/espectaculos/118960.html |fechaaccesu=22 de payares de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150626220541/http://www.eluniversal.com.mx/espectaculos/118960.html |fechaarchivu=2015-06-26 }}</ref> Juan Gabriel finó a los 66 años el 28 d'agostu de 2016 por causa de un [[Infartu agudu de miocardiu|infartu]]<ref>{{cita web |url=http://www.rcnradio.com/internacional/murio-estados-unidos-cantante-juan-gabriel/ |títulu=Morrió n'Estaos Xuníos el cantante Juan Gabriel - RCN Radio |fechaaccesu=28 d'agostu de 2016 |fecha=28 d'agostu de 2016}}</ref> en [[Santa Monica (California)|Santa Monica]], [[California]], [[Estaos Xuníos]], mientres desenvolvía la so xira «Méxicu ye tou».<ref>{{cita web |url=http://www.milenio.com/hey/musica/muere-juan-gabriel-infartu-66-anos_0_800920068.html |títulu=Morrió Juan Gabriel por un infartu |fechaaccesu=28 d'agostu de 2016 |apellíu=Dixital |nome=Mileniu}}</ref><ref>{{cita web |url=http://diario.mx/Espectaculos/2016-08-28_48fa3028/muere-juan-gabriel/ |títulu=Muerre Juan Gabriel |fechaaccesu=28 d'agostu de 2016 |apellíu=Dixital |nome=El Diariu}}</ref> == Infancia == Juan Gabriel nació en [[Parácuaro (Michoacán)|Parácuaro]], [[Michoacán]], el día 7 de xineru de 1950, na cai 5 de Mayu, güei calle Juan Gabriel. Foi fíu de los llabradores Gabriel Aguilera Rodríguez y Victoria Valadez Rojas. Foi'l menor d'un total de diez hermanos: Rosa, quien morrió casi recién nacida; Virginia, la so única y consentida hermana; José Guadalupe, Gabriel, Pablo, Miguel (yá fináu) y trés Rafaeles, que tamién morrieron bien neños.<ref name=":4">{{cita web |url=http://www.sacm.org.mx/biografias/biografias-interior.asp?txtSocio=13621 |títulu=Biografía de Juan Gabriel - SACM |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016 |autor=Sociedad d'Autores y Compositores de Méxicu |enlaceautor=Sociedá d'Autores y Compositores de Méxicu |sitiuweb=www.sacm.org.mx |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190831183411/http://www.sacm.org.mx/biografias/biografias-interior.asp?txtSocio=13621 |fechaarchivu=2019-08-31 }}</ref> Alberto tendría tres meses de nacíu cuando'l so padre, practicando baltar y la quema pa preparar el terrén pa la llantadera, quemó un pacional en Parácuaro, pero'l vientu provocó que'l fueu empezara a invadir otres propiedaes. Por cuenta del so carecimientu nerviosu y a la congoxa que-y causó pensar nes consecuencies qu'esti sucesu acarretaría-y, dirixir al afluente d'un ríu onde se refundió pero foi rescatáu y entró, darréu, n'estáu de ''shock'' y careció irremediablemente. Por ello foi internáu nel hospital psiquiátricu de [[La Castañeda]], na [[Ciudá de Méxicu]]. Dellos testigos cunten qu'ende morrió, pero hai versiones de qu'escapó.<ref name=":4" /> Esti fechu inspiraría darréu a Juan Gabriel pa escribir el cantar «De sol a sol».{{ensin referencies}} Tiempu dempués la so madre tuvo problemes colos sos cuñaos, polo que se foi del pueblu camín d'[[Apatzingán]], depués a [[Morelia]] y finalmente a [[Ciudad Juárez]] ([[Chihuahua]]), onde Alberto creció. Ellí esperar María Romero Mora, quien foi patrona de la güela del artista. La señora Romero dexó-yos agospiase nun pequeñu cuartu de la casa.<ref name=":4" /> Cuatro años dempués, con tan solo 5 años d'edá, Alberto ingresó como internu a la Escuela de Meyoramientu Social pa Menores<ref name=":4" /> (nel edificiu que ye güei l'[[Institutu Teunolóxicu de Ciudad Juárez]]), onde permaneció ocho años, situación determinante na so vida, alloñáu de la so madre y nun mundu desconocíu pa él; tuvo qu'aprender a maurecer dende temprana edá. Nesta institución conoció a la direutora Micaela Alvarado, y a Juan Contreras, maestru de hojalatería, quien lu enseñó a trabayar y a desenvolver el so sentíu d'observación. Alberto siempres lo vio como un padre, maestru y amigu; dende esi momentu convertir nel so protector.<ref name=":4" /> Esti home enseñó a Alberto a ganase la vida, anque quiciabes el legáu más grande foi l'enseña-y les amplies conocencies de música que tenía<ref name=":4" /> según a tocar la guitarra, gracies a la cual compunxo'l so primer cantar, «La muerte del palombu», a los 13 años. N'homenaxe a esti maestru y al so padre, adoptaría años dempués el so nome artísticu, ''Juan Gabriel''. Dempués d'años d'aprendizaxe nel Centru de Meyoramientu y de vivir cola constante ausencia de la so madre, a la que solo vía delles fines de selmana, Juan Gabriel decide escapar cuando cumplió 13 años. Aprovechando que yera l'encargáu de tirar la basura de la escuela, dir pa nunca volver. Al salir d'esti llugar vivió un tiempu con Juan Contreras y dedicáronse a vender en callar artesaníes de madera, blima y lata que dambos fabricaben. Cuando cumplió 14 años tornó cola so ma y la so hermana pa dedicase a la venta de [[Burrín (comida)|burrinos]] (comida tradicional) en [[Ciudad Juárez]], pa más tarde dir buscar una oportunidá en distintes ciudaes. == Carrera musical == === Entamos como Juan Gabriel === Alberto allampaba que la xente escucháralo y conocieren les más de cien canciones que yá había compuestu. Asina viaxó, en [[1968]]<ref>http://www.eleconomistaamerica.com/nacional-eAm-mx/noticies/7999385/12/16/Juan-Gabriel-amo-a-Tijuana-y-foi-tijuanense-en-1968.html</ref> a [[Tijuana]], [[Ensenada]], [[Rosarito]], inclusive a [[Lake Elsinore, California]], onde nun tuvo ésitu. Años más tarde, volvió a Tijuana pa tener la oportunidá de trabayar nel chigre Nic Texa, onde s'atopó con San Sussie, una amiga arxentina que conoció en Ciudad Juárez. Nesi llugar conoció a [[José Alfredo Jiménez]] y a [[Alicia Juárez]]. Xuntos vieron actuar a [[Grace Renat]]. Tiempu dempués tornó a Juárez, onde tuvo por fin la oportunidá de trabayar nel [[Chigre Noa Noa]], de David Bencuomo, quien-y brindó'l so sofitu y dio-y la oportunidá de cantar acompañáu por Los Prisioneros del Ritmu, cantando cantares propios y d'otros autores. Juan Gabriel, qu'entós daquella usaba'l nome artísticu de ''Adán Luna'', ganóse la reconocencia del públicu local. Viaxó a la [[Ciudá de Méxicu]], onde llogró la oportunidá de faer coros p'artistes como [[Angélica María]], [[Leo Dan]] y [[Roberto Jordan]] dientro de la [[RCA]]. Tando na discográfica considerada la catedral del discu, atopóse nuevamente con José Alfredo Jiménez. Tornó a Ciudad Juárez pa trabayar una temporada nel Centru Nocherniegu Malibú, onde ganaba cada nueche 20 dólares. Cola ayuda de la señora McCulley, quien financiaba los sos viaxes, tornó a la Ciudá de Méxicu. Nesta ocasión, en busca d'una discográfica, foi acusáu falsamente de robu y, por cuenta de la so edá, recluyíu na [[Penitenciaria de Lecumberri]]. Dende esi llugar escribía-y cartes a la so madre. Dempués de 18 meses consiguió la llibertá, ayudáu pola cantante [[Enriqueta Jiménez]], conocida como «La Prieta Llinda», quién abogó por él ante'l direutor del penal, quien aportó a una revisión del so casu. Al nun haber pruebes fehacientes de la so culpa, salió llibre. Foi precisamente «La Prieta Linda» la primer artista que grabó una tema de l'autoría d'Alberto Aguilera, «Nueche a nueche». Foi lleváu ante'l direutor de la [[RCA]], quien lo escuchó y lu mandó colos productores musicales [[Eduardo Magallanes]] y [[Enrique Okamura]], quien-y fixeron les primeres pruebes y estendiéron-y el so primer contratu profesional pa empecipiar la que sería la so primer producción discográfica. La so voz ye de tenor llixeru con facilidá pa los agudos algamando'l Do 5 o Do sobreagudu dientro, del so rangu vocal. Coles mesmes facilidá pa realizar el falseto, como puede estremase por casu nel cantar Callo porque Silenciu. === Años 1970 === La primer etapa de la so carrera empecipió'l 4 d'agostu de 1971, cuando Alberto Aguilera dexó'l nome artísticu Adán Luna pol de Juan Gabriel, Juan n'honor al so mentor y maestru en Ciudad Juárez, Juan Contreras y Gabriel recordando al so padre, Gabriel Aguilera. Entamó la producción del so discu ''[[L'alma nueva]],'' con diez tarrezas de la so autoría y con arreglos de [[Chucho Ferrer]], Pochu Pérez y [[Eduardo Magallanes]]. De momentu llogró asitiar nel primer llugar de popularidá la tema ''Nun tengo dineru''.<ref>{{cita web |url=http://www.bbc.com/mundu/noticies-america-latina-37211562 |títulu=11 cantares que llevaron a Juan Gabriel a convertise nun ésitu n'América Llatina - BBC Mundu |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016 }}</ref> La versión instrumental d'esta tema, grabada cola [[Orquesta Sinfónica de Londres]], n'[[Inglaterra]], vendió un millón de copies. N'[[América Llatina]] tuvo gran aceptación; vendió 2 millones de discos y grabó esa tema en xaponés y portugués. Tamién foi grabada por [[Bata Illic]] n'alemán, nesa mesma dómina. Siguieron los discos incursionando na balada con ésitos como ''Quedé solo'', ''1, 2, y 3 y dasme un besu'', ''Nun se dio cuenta'', ''Va Ser mañana''; esti tema llevar a participar nel [[Festival OTI]] y, anque nun foi'l trunfador, {{demostrar|foi la única tema que desapegó na radio naquel añu.}} Yá empezaben los sos cantares a ser interpretaes por otros cantantes: [[Estela Núñez]] con ''Llárimes y agua'' y ''Vuelve'', [[Roberto Xordán]] con ''Nun se dio cuenta'' y ''Onde'', [[Angélica María]] con ''Tu sigues siendo'l mesmu'', ''Los palombos'', que yeren balaes rancheres, [[Lupita de Alessio]] con ''Xuro que nunca voi volver'', [[Mónica Ygual]] con ''Cuando te vaigas del mio llau''. En 1974 presentó'l so primer discu, acompañáu pol [[Mariachi Vargas de Tecalitlán]]; llanzóse como primer senciellu la tema ''Escaecióseme otra vegada'', qu'a lo postrero se convertiría n'unu de les temes rancheres más populares. Llegaron al visu tamién ''Esta nueche voi vela'', ''Ases y tercia de reis'' y ''Que sía la mio condena''. {{demostrar|Algamó fama y prestíu rápido, yá que los sos discos sonaben fuerte na radio llatinoamericana y los sos intérpretes llegaben a los primeros llugares de les llistes de popularidá coles sos temes; con discos de corte balada y ranchera grabó una decena de discos más nos siguientes siete años, y asitió hasta 4 o más temes nes llistes de popularidá na so voz y na de los sos intérpretes.}} La década de los setenta marcó dellos finxos nel panorama musical dempués de llanzar ésitos en rancheres y balaes como ''Siempres na mio mente'', ''Xuro que nunca voi volver'', ''El Noa-Noa'', ''Inocente, probe amigu'', ''La diferencia'', ''El mio fracasu'', ''Bonos díes, señor Sol'', ''Nesta primavera'', ''La muerte del palombu'', ''Yá pa qué'', ente otros. El so primer viaxe n'avión realizar a [[Venezuela]] y foi recibíu pol presidente [[Carlos Andrés Pérez]].<ref>{{cita web |url=http://www.el-nacional.com/escenas/vida-Juan-Gabriel-cunta-tiempos_0_835716509.html. |títulu=La vida de Juan Gabriel cuntar en seis tiempo |fechaaccesu=29 d'agostu de 2016 |autor=Ivan Zambrano}}</ref> Entamó l'ingresu triunfal de [[Rocío Dúrcal]] a la música vernácula col discu ''Rocío Dúrcal canta a Juan Gabriel'' en 1977, col senciellu ''[[Foi tan pocu'l to ciñu]]''. Este foi l'entamu d'una cadena d'ésitos musicales que s'enllargó mientres dos décades. Con producciones especialmente preparaes pa la española, onde percorrió la balada, el boleru y la ranchera. Dúrcal llevó al visu tarrezas como ''Quédate conmigo esta nueche'', ''Tarde'', ''Tu que fuisti'', ''Olvidémonos'', ''Foi un prestar conocete'', ''Siempres'', ''La Guirlanda'', ''Te sigo amando'', ''Costumes'', ''[[Gústesme enforma (cantar de Juan Gabriel)|Gústesme enforma]]'' y el clásicu popular ''[[Amor eterno (cantar de Juan Gabriel)|Amor eterno]]'', un réquiem con música vocal. Nesa mesma década [[Lucha Villa]] trunfó con temes como ''Inocente, probe amiga'', ''Xuro que nunca voi volver'', ''La diferencia'', ''Te voi escaecer'', ''Nun alderiquemos'' y ''Güei que tu yá nun tas''. Artistes como [[Raphael (cantante)|Raphael]], [[Vicente Fernández]], [[Lupita D'Alessio]], [[María Victoria Cervantes|María Victoria]], [[Pedro Vargas]], [[Lola Beltrán]], [[Amalia Mendoza]] y [[Cornelio Reyna]] {{demostrar|empezaron a grabar con ésitu les sos temes y a atopar muncha aceptación nel mercáu hispanu.}} Realizó grabaciones de los sos grandes ésitos n'inglés, portugués y xaponés. Grabó tamién cinco películes ente 1974 y 1981: ''Nesta primavera'', ''Nobleza ranchera'', ''[[El Noa Noa]]'', ''Ye la mio vida'', estos dos últimes biográfiques, y ''Del otru llau de la ponte''. {{demostrar|Foi compañeru de los actores más populares d'aquella dómina}}: [[Sara García]], [[Verónica Castro]], [[Julio Alemán]], [[Lucha Villa]] y [[Estela Núñez]].<!-- "compañeru" ¿cómo? ¿Sentimental? Creo que fai falta esclariar --> {{demostrar|Les sos ventes atroparon más de 20 millones de discos hacia 1980.}} === Años 1980 === El discu ''[[Alcordances (álbum)|Alcordances]]'', grabáu en [[Londres]], {{demostrar|empecipió una cadena d'ésitos nunca vistos nun artista mexicanu}}. ''vini pidir te perdón'' foi l'empiezu (1980); ''Col to amor'' (1981), ''Nun vuelvo namorar'', ''Yá lo sé que tu te vas'', ''Si quies'', ''Insensible'', toes elles parte del so discu de boleros ''Coses de namoraos'' (1982); ''Caray'', ''Nun val la pena'', ''Yo voi'', del discu ''Tou'' (1983); ''Quería'' (1984), del acetato ''Alcordances II'' ''Déxame vivir'', a dúu con Rocío Dúrcal (1985); ''Te pídolo por favor'', ''Hasta que te conocí''; ''Yo nun sé que me pasó'', del discu ''Pensamientos'' (1986); ''Tengo De faelo'' (1987), {{demostrar|versión que rompió récor de ventes n'Estaos Xuníos pa un discu llatín.}} Apolazó'l so perfil de productor musical y {{demostrar|realizó obres maxistrales al llau de grandes arreglistas}} y productores como Homero Patrón, arreglista de temes como ''Amor eterno'', ''Costumes'', ''Hasta que te conocí'', ''Nun alderiquemos'', ''Quería'' y otros. Auníu a los sos ésitos como intérprete, siguió componiendo cantares esitosos pa otros cantantes. Angélica María grabó "Cómo, cuándo y por qué" y "nun volverás ver me" (1980); [[Aida Cuevas]] trunfó en 1983 con "Quiciabes mañana"; [[Rocío Dúrcal]] consiguió la so primer nominación al [[Grammy]] cola tema ''Amor eterno'' (1984), y darréu, en 1986, con temes como ''Quédate conmigo esta nueche'' y ''La guirlanda''; Lucha Villa trunfó en Méxicu y América Central con ''Nun alderiquemos'', ''Tu a mi nun me fundes'' y ''Yá nun m'intereses'' (1986); [[Daniela Romo]] llegó a los primeros llugares con temes como ''De mi namórate'' y ''Dimir''; [[Lucía Méndez]] fixo lo propio con ''Una alma en pena'' (1988). Tol ésitu acumuláu ayudólu pa llegar al mercáu européu que conquistó gracies a les sos temes rancheres y de boleros, según los sos duetos cola española [[Rocío Dúrcal]], con quien formó una esitosa pareya musical. {{ensin referencies|Xuntos consiguieron ventes por más de 30 millones de discos n'América y Europa, decenes de discos y conciertos marcaron el pasu d'esta mancuerna, que vio'l so últimu discu en 1996, ''Xuntos otra vegada''.}} Sofitó les carreres d'otros artistes. Asina vinieron ésitos como ''Tarde'', en voz de la mesma [[Rocío Dúrcal]]; ''Lo pasao, pasáu'', en voz de [[José José]]; ''Tu sigues siendo'l mesmu'', con [[Angélica María]]; ''Asina foi'', interpretada por [[Isabel Pantoja]]; ''Mentira'', col entós bien nuevu [[Luis Miguel]]; ''El to mundu nun ye'l mio mundu'', interpretada por [[Estela Núñez]]; ''Ye meyor perdonar'', con [[Daniela Romo]], y ''Lluna'', interpretada por [[Ana Gabriel]], ente munches más {{ensin referencies|que-y apurrieron prestíu al so catálogu musical.}} === Años 1990 === Juan Gabriel empezó'l deceniu de los noventa con una de les sos más famoses presentaciones, la realizada nel [[Palaciu de Belles Artes (Ciudá de Méxicu)|Palaciu de Belles Artes]] de la Ciudá de Méxicu los díes 9, 10, 11 y 12 de mayu de 1990, onde cantó acompañáu pola [[Orquesta Sinfónica Nacional de Méxicu]], con [[Enrique Patrón de Rueda]] como direutor güéspede. Realizáu por idea de María Esther Pozu, asistente del entós direutor del INBA,<ref name=":9" /> dichu conciertu xeneró discutinios na dómina<ref name=":5">{{cita web |url=http://www.proceso.com.mx/452693/juan-gabriel-aquel-apoteosico-polemico-conciertu-en-belles-artes |títulu=Juan Gabriel y aquel apoteósico y polémicu conciertu en Belles Artes - Proceso |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016 |fecha=29 d'agostu de 2016}}</ref><ref name=":6">{{cita web|url=http://www.m-x.com.mx/2016-08-28/yá-lo-se-que-la to-te-vas-una xoya-de-juan-gabriel-en-el palaciu-de-belles-artes-1990-video/|títulu=Juan Gabriel en Belles Artes, 1990fecha=28 d'agostu de 2016|editorial=Eme Xe}}</ref><ref>{{cita llibru |apellíu=López |nome=Enrique Jiménez |títulu=70 años de música nel Palaciu de Belles Artes: antoloxía de cróniques y crítiques (1934-2004) |url=https://books.google.com/books?id=z4oXAQAAIAAJ |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016 |fecha=1 de xineru de 2004 |editorial=Institutu Nacional de Belles Artes|apellíos2=Castiellu |nome2=Alejandro Armando González}}</ref><ref>{{cita llibru |títulu=Xueves de Excelsior |url=https://books.google.com/books?id=87kwAAAAYAAJ |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016 |fecha=1 de xineru de 1990 |editorial=Excelsior.}}</ref> por cuenta de que'l llamáu "principal cortil cultural de Méxicu" acoyería la presentación d'un cantante consideráu popular.<ref name=":7">{{cita web |url=http://www.jornada.unam.mx/2014/04/13/sem-adriana.html |títulu=Juan Gabriel: prestar culposo y cultura popular |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016 |sitiuweb=www.jornada.unam.mx}}</ref><ref name=":8">{{cita web |url=http://archivo.eluniversal.com.mx/cultura/66773.html |títulu Toos quieren en Belles Artes |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016 |apellíu=Méxicu |nome=L'Universal, Compañía Periodística Nacional.}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.reporteindigo.com/reporte/mexico/juan-gabriel-y-la so-relacion-amor-odio-con-los-intelectuales |títulu=Juan Gabriel y la so rellación amor-odio colos intelectuales |fecha=29 d'agostu de 2016 |editorial=Reporte Índigo }}</ref> Pa ello escribieron cartes de protesta contra'l recital buscando la so prohibición. L'entós titular de CONACULTA, [[Víctor Flores Olea]], sofitó la presentación y anunció en respuesta al discutiniu que les ganancies del conciertu destinar a la Orquesta Sinfónica Nacional.<ref name=":6" /><ref name=":7" /> El críticu [[Lázaro Azar]] declaró que Juan Gabriel donara un millón de pesos de la dómina a la orquesta, suficiente pa merca-yos preseos y pagar delles xires.<ref name=":8" /> Finalmente'l conciertu realizar con ésitu, cola asistencia inclusive del presidente de la república en vez, [[Carlos Salinas de Gortari]], y un ambiente que l'escritor [[Carlos Monsiváis]] allabó y calificó como "apoteósico".<ref name=":5" /> {{Cita|El gran final. Juan Gabriel interpreta “Yá lo pasao pasáu”, y pide un aplausu pal amor y yá depués desagua, n'actu de lloria chovinista, nun cantar onde Méxicu resulta país únicu sobre la cara de la tierra Viva Méxicu! ¡Viva Méxicu! D'alcuerdu, ¿y a cuenta de qué?. Pero nin esi final un tanto municipal y trupu, mengua l'apoteosis, la entronización íntima y coleutiva del güérfanu que ye güei el signu del cambéu de los tiempos y de la capacidá d'asimilación de la moral tradicional que, de siguir les coses como van, va terminar beatificando a Juan Gabriel.|Carlos Monsiváis}} El recital convertir nel más famosu del cantante,<ref name=":9">{{cita llibru |apellíos=Magallanes |nome=Eduardo |títulu=Queríu Alberto: Biografía autorizada de Juan Gabriel |url=https://books.google.com.mx/books?id=AqL-JcCcfqsC&lpg=PA17&dq=juan%2520gabriel%2520belles%2520artes%25201990&pg=PA25#v=onepage&q=juan%2520gabriel%2520belles%2520artes%25201990&f=false |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016 |fecha=1 de setiembre de 1995 |editorial=Simon and Schuster |isbn=9780684815480}}</ref> magar les crítiques posteriores en medios como la del periodista [[Víctor Roura]], quien dixo que'l conciertu convirtiera a Belles Artes en "un palenque, un estudiu de [[Televisa]]" y que la cortil venciérase al "star system" de la televisora. En respuesta Monsiváis calificó la presentación de Juan Gabriel como un trunfu de la diversidá.<ref name=":7" /> N'este mesma cortil presentóse nuevamente, n'agostu de 1997, pa grabar un discu en direuto tituláu ''Celebrando 25 años de Juan Gabriel nel Palaciu de Belles Artes''. Vinieron los años de vastes temporaes y xires por toa América. Pa 1994 robló contratu de exclusividad con [[BMG]], y en xunu d'esi añu llanzar al mercáu'l discu ''Gracies por esperar''. En 1995, [[Thalía]] graba'l cantar [[Gracias a Dios (cantar)|Gracias a Dios]], incluyida nel so esitosu álbum [[N'Éxtasis]], cantar que Juan Gabriel personalmente regalar a ella dende 1989 y que-y dio la vuelta al mundu, convirtiéndose nun hit mundial; esti cantar tamién foi grabada pola cantante n'inglés y llanzáu nel mercáu asiáticu. Interpretó xéneros como'l pop y la balada moderna, nos cualos consiguió ventes millonaries con temes como: ''Pero qué necesidá'' (1994), ''Amodo'' (1994), ''Asina foi'' (1998), ''Tou ta bien'' (1999), ''Abrazar bien fuerte'' (2000), ''Inocente probe amigu'' (2001) y ''Inocente de ti'' (2003). Al par llanzó un discu cola [[Banda El Recodo]], col cual llogró ésitos con temes como ''Adorable mentirosa'', ''Infidelidá'' y ''Yá voi''. {{demostrar|En 1999 la revista ''[[Billboard]]'' denominar ''[[The Latin Legend]]'' y llanza una publicación especial onde reconoz l'apurra musical y l'impautu de los sos cantares na cultura llatina n'Estaos Xuníos y a nivel mundial.}} Esi mesmu añu n'España ye reconocíu col [[Premiu Ondas]], nuna ceremonia ante la [[Realeza Española]], onde foi congratulado<--! ¿¿??!!---> col [[Premiu a la Excelencia]]. Los sos ésitos radiales non siempres fueron al par de los sos récores en taquilla, pos dende 1987, añu en que rompió récores de ventes cola so tema ''Tengo De faelo'', caltúvose alloñáu de los estudios de grabación mientres 7 años, periodu en qu'asitió récores d'entraes con llenu total n'Estaos Xuníos, Méxicu y América Llatina. Con temporaes d'hasta tres meses con llocalidaes escoses nel [[Premier (centru nocherniegu)|centru nocherniegu Premier]]; con temporaes como ''Al Natural'' (1989), ''Mexicanísimo'' (1990) y ''Juan Gabrielísimo'' (1991-1992). Foi récor nel [[Rose Bowl]] de [[Pasadena (California)|Pasadena]], [[California]], con 75&nbsp;000 asistentes en 1993, según espectáculos n'escenarios como'l [[Madison Square Garden]], de [[Nueva York]]; l'[[Estadiu Azteca]], en Méxicu; l'[[Estadiu Nacional Julio Martínez Prádanos|Estadiu Nacional]] de [[Chile]], l'[[Estadiu Orange Bowl]], en [[Florida Park]]; en Madrid; na [[Plaza de Toro Méxicu]]; nel [[Hollywood Bowl]] y decenes de [[engarradielles de gallo|palenque]]s en Méxicu. === Años 2000 === {{VT|35 años: Gracies por cantar los mios cantares}} Juan Gabriel siguió collechando ésitos a lo llargo del mundu coles sos presentaciones. La década del nuevu mileniu traxo a Juan Gabriel ésitos na so voz y na de decenes qu'artistes que siguieron llegando a los charts gracies a los sos cantares: el grupu mexicanu [[Maná (banda)|Maná]] llogra un [[Grammy Llatín]] pola tema "Escaecióseme otra vegada", pela so parte otru grupu de rock mexicanu [[Xaguares (banda de rock)|Xaguares]] caltener por espaciu de 4 meses en primer llugar de popularidá en Méxicu cola tema "Te pídolo por favor". {{demostrar|En 2000 Juan Gabriel consigue enllenar el Zócalo capitalín dexando asina'l récor d'asistencia prevalenciente hasta la fecha; más de 350&nbsp;000 persones aplaudiéron-y la madrugada del 1 de xineru de 2000. Torna nel 2002 al [[Auditoriu Nacional]] onde les sos presentaciones atropar en más d'un centenar de nueches dende 1991 hasta 2013; siendo'l 2006 con 21 nueches l'añu en que más ocasiones cantó nesa cortil. En 2004 vuelve per tercer ocasión a la [[plaza de Toro Méxicu]], realiza nuevamente una presentación más nel Zócalo de la Cd de Méxicu nel mes de marzu, enllantando nuevamente un récor más, por conciertu de mayor duración: canta hasta l'amanecer, xusto na entrada de la primavera, con un espectáculu que caltuvo a miles de persones per espaciu de 7 hores continues. Nesi mesmu añu enllena 8 nueches el [[Auditoriu Nacional]] y cierra con una novena nueche nel [[Foru Sol]].}} En 2006 recibe de parte del Rei d'España'l premiu [[La Guirlanda d'Oru]] y la [[Excelencia Universal]] mientres les sos presentaciones nel [[Auditoriu Nacional]] pola celebración de les sos 35 años de carrera artística. En 2008 firma un contratu multimillonariu cola discográfica [[Universal Music]] per espaciu de diez años. En 2010 llanza'l so primer discu con dichu sello llamáu Juan Gabriel, un discu rancheru col que celebra'l so regresu a la música dempués d'otros 7 años d'ausencia discográfica; la primera foi de 1987 a 1994. La tema [[Por qué me faes llorar]] asítiase nos primeros llugares de popularidá y presenta el discu col so ''tour'' Bicentenariu. === Dende 2010 === [[Ficheru:Juan Gabriel con mariachis.jpg|250px|miniaturadeimagen|Juan Gabriel, acompañáu de mariachis, mientres una presentación en 2012.]] A fines de 2010 llanzó un discu inéditu llamáu [[Boleros (álbum de Juan Gabriel)|Boleros]] con cortes totalmente fuera del so estilu, siendo duramente criticáu pola prensa y dellos críticos musicales pola falta de producción y arreglos, siendo catalogáu pola prensa como'l "peor" discu de Juan Gabriel. El discu nun reporta impautu en ventes en Méxicu. En setiembre de 2011 vuelve con otra producción llamada "1 ye Juan Gabriel" col que reconquista nuevamente al so públicu y gana de nueva cuenta'l respetu del mediu musical. Empecipia asina la celebración discográfica poles sos 40 años con 11 temes del so afamáu repertoriu, dalgunos d'ellos interpretaos en décades anteriores por artistes como [[Rocío Jurado]], [[Lucha Villa]], [[Rocío Dúrcal]] y llanza nueves versiones de temes asitiaes orixinalmente nel xéneru [[rancheru]]. Llogra doble discu de platín en [[Méxicu]] y discu d'oru n'[[Estaos Xuníos]], [[Venezuela]], [[Chile]] y [[Arxentina]]. Empecipia la producción d'un discu de duetos que se va estremar en 3 volúmenes con figures de la música llatina, nel que participen artistes como: [[Jennifer Lopez]], [[Thalía|Thalia]], [[Shakira]], [[Marc Anthony]], [[Juanes]], [[Vicente Fernández]], [[Joan Sebastian]], [[Alejandra Guzmán]], [[Amanda Miguel]], [[Marco Antonio Solis]], [[Fifth Harmony]], [[Jesse & Joy]], [[Laura Pausini]], [[Emmanuel]], [[Diego Verdaguer]], [[Angélica María]], [[Luciano Pereyra]], [[Anahí Puente|Anahí]], [[Natalia Lafourcade]], [[José María Napoleón]], [[Paquita la del Barrio]], [[Isabel Pantoja]], [[Luis Fonsi]], [[Lupillo Rivera]], [[David Bisbal]], [[Espinoza Paz]], [[India]], [[Carla Morrison]], [[Antonio Orozco]], [[Natalia Jiménez]], ente otros. En 2012, torna al [[Auditoriu Nacional]] con 12 presentaciones nel marcu de la celebración poles sos 40 años de carrera. Nel mes d'avientu llanza la producción "Celebrando", discu doble con CD + DVD col que cierra la dupla de discos de celebración poles sos 40 años de carrera, con temes netamente probaos nos ''charts''. Realiza una de les producciones más aplaudíes poles sos fanes, combinando la voz orixinal d'ésitos como "Nun tengo dineru", "Quedé solo", "Va Ser mañana", "A la mio guitarra", "Yo nun digo que te amo", {{demostrar|cola so voz actual afatáu por espectaculares arreglos musicales, amás d'incluyir un homenaxe a los míticos coristes [[Los Hermanos Zavala]]. El discu nuevamente rexistra altes ventes y llogra el premiu de doble discu platín en Méxicu.}} En 2013 Juan Gabriel siguió coles sos estenses xires a lo llargo del continente americanu. Llogra llegar per tercer ocasión al [[Palaciu de Belles Artes (Ciudá de Méxicu)|Palaciu de Belles Artes]] el 30 d'agostu, colo que celebra los sos 40 años de trayeutoria y del cual llánzase un discu doble según el respeutivu DVD y Blu-ray. {{demostrar|Na seronda de 2013, discretamente, [[Isabel Pantoja]] recurre a Juan Gabriel pa grabar un nuevu álbum, que permanez inéditu cuando ella ingresa en [[prisión]] n'España por delitos fiscales. Según dellos medios, la tonadillera entama'l so remanecimientu nos escenarios a finales de 2016, momentu nel cual va llanzase esti discu.}} El 6 de mayu de 2014 sale a la venta'l discu doble "[[Los mios 40 en Belles Artes]]" el que consistió en 2 CD y 1 DVD en formatu [[resolución 4K|4K]], {{demostrar|el cual convierte a Juan Gabriel en ser el primer artista llatinoamericanu en grabar nesti formatu}}. "Los mios 40 en Belles Artes" {{demostrar|convertir nun ésitu de ventes tando nel "TOP TEN" de [[Méxicu]] y [[Estaos Xuníos]]}}. El 10 de febreru de 2015 sale al mercáu'l discu de duetos llamáu "Los Dúu". Esti álbum d'estudiu contién les temes clásiques del cantautor con nuevos arreglos acompañáu de dellos artistes tales como: [[Vicente Fernández]], [[Marco Antonio Solís]], [[Isabel Pantoja]], [[Juanes]], [[Laura Pausini]], [[Alejandra Guzmán]], [[Natalia Lafourcade]], [[José María Napoleón]], ente otros. {{demostrar|El discu tresformar nun ésitu de ventes asitiándose nel primer llugar en [[iTunes]] tantu en [[Méxicu]] como n'[[Estaos Xuníos]], amás de tar nel primer llugar de los "[[Latin Pop Albums]]" de [[Billboard]] por más de 50 selmanes nel visu.}} Juan Gabriel vuelve al [[Auditoriu Nacional]] con 12 feches ente abril y mayu de 2015. Al ser un ésitu total coles entraes práuticamente escosaes pa les 12 feches, vuelve cerrar 6 feches más pal mes de setiembre, completando un total de 18 feches en 2015. El 18 d'abril de 2015 Juan Gabriel cantó por más de 5 hores y media, esautamente 5 hores con 33 minutos nel Auditoriu Nacional y a otru día cantó 5 hores y 3 minutos. El 11 d'avientu de 2015 salió a la venta la secuela de "Los Dúu": "Los Dúu 2" conteniendo más temes clásiques del cantautor con nuevos arreglos acompañáu de dellos artistes tales como: [[Alejandro Fernández]], [[Marc Anthony]], [[Paty Cantú]], [[Julión Álvarez]], [[J Balvin]], [[Andres Calamaro]], [[Belinda (cantante)|Belinda]], [[José Feliciano]], [[Franco de Vita]], [[Ana Gabriel]], [[Wisin]], [[Joan Sebastian]], ente otros, y nuevamente producíu por Gustavo Farías. === Impautu na cultura === La figura de Juan Gabriel y la so fama amenaron comentarios y crítiques de toa índole. L'escritor Carlos Monsiváis encetó na so obra ''[[Hestories de pudor y lliviandá]]'' l'impautu de Juan Gabriel na cultura mexicana. "Juan Gabriel entemez l'heriedu de José Alfredo y el repertoriu de conxuntos nortizos como los Allegres de Terán, y produz en series polkas, redovas, rancheres. Les sinfonolas sobrevivientes atiéstense, los mariachis arriquecen el so repertoriu, y los traileros sostienen la so velea gracies a les capitulaciones y recapitulaciones qu'interpreten Lola Beltrán, Lucha Villa, Lupita D’Alessio, Rocío Dúrcal, La Prieta Linda, Beatriz Adriana”, escribió. En dicha obra Monsiváis comparó a Juan Gabriel con [[Salvador Novo]], por cuenta de los insultos [[Homofobia|homofóbicos]] que dambos carecieron.<ref name=":10">{{cita web |url=http://www.nexos.com.mx/?p=29226 |títulu=Juan Gabriel descifráu por Monsiváis |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016}}</ref> "A los dos, una sociedá escoyer pa empericotialos al traviés del linchamiento verbal y l'almiración. Les víctimes consagraes. Los marxinaos nel centru.”<ref name=":7" /> El so orixe popular y la so persistencia pol ésitu fueron destacaes, según la so empatía coles persones poles composición de cantares sobre temes comunes como'l desamor, la ironía sobre ello, la falta de dineru o la migración a los Estaos Xuníos.<ref name=":11">{{cita web |url=http://www.elfinanciero.com.mx/after-office/amor-eterno.html |títulu=Amor eternu |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016 |sitiuweb=www.elfinanciero.com.mx}}</ref> Igualmente anovó dientro del xéneru del mariachi, componiendo cantares que trescendieron a les temes típiques del xéneru,<ref name=":11" /> siendo un intérprete del mesmu fora del estereotipu machista que caracterizó a otros cantantes famosos del xéneru,<ref>{{cita web |url=http://www.gatopardo.com/portafolio/iconu/glitter-preciosu-juan-gabriel/ |títulu=Con glitter preciosu, Juan Gabriel - Gatopardo |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016 |fecha=29d'agostu de 2016 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://cultura.elpais.com/cultura/2016/08/29/actualidad/1472457332_628852.html |títulu=“La mio vida ye un cantar de Juan Gabriel” |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016 |apellíu=País |nome=Ediciones La fecha=30 d'agostu de 2016}}</ref><ref name=":11" /><ref>{{cita llibru |apellíos=Bosch |nome=Lolita |títulu=Fechu en Méxicu: Antoloxía de lliteratura mexicana |url=https://books.google.com/books?id=BPoyB6aXo6gC |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016 |fecha=11 de marzu de 2011 |editorial=Penguin Random House Grupu Editorial España |isbn=9788439724322}}</ref> ya inclusive el tresformamientu de la vistimienta tradicional del xéneru en colores como'l rosa.<ref name=":11" /> {{Cita|Demostró que al mariachi non tou duel-y nin tien de ser machu. Y tamién comprobó que'l cantante popular nun tien de venir siempres del campu. Él siempres tuvo como base Ciudad Juárez, la cultura fronteriza. Foi una provocación, un home bravu que defendió la so posición ante'l mundu al traviés del cantar. |Fabrizio Mejia Madrid}} == Vida personal == === Orientación sexual === Al momentu del ésitu de Juan Gabriel nun yeren tan visibles nin influyentes los movimientos pola diversidá sexual en Méxicu. Por ello unu de los aspeutos de la vida privada del artista que xeneró morbo ya interés y que nunca tuvo una respuesta clara foi sobre'l so [[orientación sexual]], por cuenta del so comportamientu abiertamente femenín, la so vistimienta colorida y la so singular manera de baillar.<ref>{{Obra citada |títulu=¿Por qué Juan Gabriel se volvió un iconu d'una xeneración gai? |url=http://www.univision.com/estilo-de-vida/trending/por-que-juan-gabriel-se-volvio-un iconu-de-una-generacion-gai |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016 }}</ref><ref name=":12">{{cita web |url=http://verne.elpais.com/verne/2016/08/29/mexico/1472502546_954858.html |títulu=Juan Gabriel, el iconu gai que nunca se declaró homosexual |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016 |apellíu=País |nome=Ediciones La fecha=30 d'agostu de 2016}}</ref> De resultes l'artista a lo llargo de la so vida recibió insultos, llevantos y burlles escontra la so persona.<ref name=":10" /> Na so biografía autorizada, l'autor preguntó-y abiertamente sobre la tema:<ref name=":9" /> {{Cita|:Eduardo Magallanes: «Juan Gabriel espierta muncho discutiniu al so alredor: que si tien muyer, que si tien fíos regaos, que munches y munchos namórense d'él, que si ye homosexual, que si ye bisexual, transexual, tresatlánticu, transformer o divín». :Juan Gabriel: «Con esto nunca vamos acabar y naide va ponese d'alcuerdu porque les lleendes inventar los públicos, a final de cuentes dicen que soi un fenómenu, ¿eso que ye?.»|Eduardo Magallanes. ''Querido Alberto: Biografía autorizada de Juan Gabriel''.}} Por cuenta de les agresiones a la so persona, Juan Gabriel refugó les entrugues sobre la tema mientres tola so carrera.<ref name=":9" /> Nuna entrevista per televisión en 2002 el conductor [[Fernando del Rincón (periodista)|Fernando del Rincón]] preguntó-y sobre si yera gai, a lo que'l cantante respondió: {{Cita|:- Fernando del Rincón: "Dicen que ye gai. ¿Juan Gabriel ye gai?". :- Juan Gabriel: "¿A usté interésa-y enforma?". :- Fernando del Rincón: "Yo pregunto..." :- Juan Gabriel: "Pos yo respuéndolu, con otra entruga". :- Fernando del Rincón: "Dígame". :- Juan Gabriel: "Dicen que lo que se ve nun se preguntar, miyu". :- Fernando del Rincón: "Yo veo a un cantante frente a mi, veo a un trunfador". :- Juan Gabriel: "Eso ye lo más importante. Porque unu non vale poles personalidaes qu'otres xentes pueden achacar, qu'esto y que l'otru. Porque home... Tou lo qu'unu fai ye lo que se queda y lo que vale, los fechos son los más importantes. :- Fernando del Rincón: Trescender... :- Juan Gabriel: Trescender. O ser usté... ¿non? Pero, home, la xente ye intelixente, ¿non? Nun ye tonta. :- Fernando del Rincón: Hai coses que nun se tienen que dicir y coses que se dicen... :- Juan Gabriel: Yo non... yo nun tengo por qué dicir nin tampoco por qué dici-y una cosa que... qu'a usté, como a munches persones, nun-y interesa. Yo pienso que.. yo soi un artista... yo pienso que yo soi Juan Gabriel y que di enforma colos mios cantares. Y voi-y a dicir una cosa, Fernando... home, nun soi un santu pero tampoco'l diablecu que piensa... o que faen creer a la xente que yo soi. Yo sé que tamos viviendo tiempos bien difíciles, que la xente ye bien interesada y que quixera saber más allá de la cuenta, pero tampoco la xente ye tonta y yo pienso que... la televisión güei vive en díes en que fai munches entrugues bien capciosas y que-y gusta munchos dir más allá pol rating. Yo aprendí mientres la vida que toi nel infiernu y faigo la mio propia gloria. Tamién vi que toi na gloria y que a la meyor faigo'l mio propiu infiernu, pero nun llevo a daquién ente les pates, y que yo nun soi mentirosu. Lo que yo digo ye lo que yo siento. Gúste-yos o nun-yos guste. Pero hai daqué tamién como ser humanu que quiero dicir, que la vida ye una y hai que vivila, y que si hai que pasar a meyor vida pos tien que ser nesta. Que s'esmolezan enforma poles sos vides y que dexen vivir a los demás... . |Entrevista a Juan Gabriel nel programa ''Primer impautu'', 2002.}} Los cantares y la estética de Juan Gabriel fueron adoptaes, dende la década de 1970, pola cultura [[LGBTI]] de Méxicu.<ref name=":12" /> === Preferencies polítiques === Juan Gabriel foi un militante abiertu y reconocíu del [[Partíu Revolucionariu Institucional]] (PRI). Goció de l'amistá de diversos presidentes en vez, como foi'l casu de [[Carlos Salinas de Gortari]],<ref name=":3">{{cita web |url=http://www.eluniversal.com.mx/articulo/espectaculos/musica/2016/08/28/de-cuando-juan-gabriel-sofito-salines-de-gortari |títulu=De cuando Juan Gabriel sofitó a Salinas de Gortari |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016 }}</ref> quien asistió cola so familia al conciertu que l'artista dio en 1990 nel Palaciu de Belles Artes, o de [[Vicente Fox]].<ref>{{cita web |url=http://expansion.mx/politica/2016/08/29/juan-gabriel-y-la so-querida-clase-politica |títulu=Juan Gabriel y la so 'quería' clase política |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016 }}</ref> Fixo proselitismu en distintes campañes presidenciales como les de Salinas<ref name=":3" /> y [[Ernesto Zedillo]],<ref>{{cita web |url=http://www.proceso.com.mx/214150/el-juan-gabriel-del-pri |títulu=El Juan Gabriel del PRI - Procesu |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016 |fecha=23 de xineru de 2006}}</ref> onde abría conciertos persuadiendo a los asistentes a votar pol candidatu del PRI. Tamién lo fixo na campaña presidencial de [[Francisco Labastida]] a les [[eleiciones federales de Méxicu de 2000]] con una tema musical que dicía «Nin Tarrezo, nin Chente, Francisco va ser presidente», n'alusión a los candidatos presidenciales [[Cuauhtémoc Cárdenas]] («Tarrezo») y Vicente Fox («Chente»).<ref>{{cita web |url=http://www.reporteindigo.com/reporte/mexico/el llau-priista-de-juan-gabriel |títulu=El llau priista de Juan Gabriel |autor=Staff Indigo |fecha=28 d'agostu de 2016 |editorial=Reporte Índigo }}</ref> Antes de finar dexó escritu un corréu electrónicu empobináu al presidente de Méxicu, [[Enrique Peña Nieto]], nel que lu aseguró que tanto él mesmu como'l PRI «nunca se diríen».<ref>{{cita web |url=http://www.eluniversal.com.mx/articulo/nacion/politica/2016/08/30/nunca-me-ire-nin-el-pri-tampoco-dixo-juan-gabriel-en-corréu |títulu="Nunca voi dir nin el PRI tampoco", dixo Juan Gabriel en corréu |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016 }}</ref> == Fallecimientu == [[Ficheru:Homenaje popular a Juan Gabriel en la Plaza Garibaldi, Ciudad de México - 4.jpg|miniaturadeimagen|Homenaxe popular ante la estatua de Juan Gabriel na [[plaza Garibaldi]], Ciudá de Méxicu.]] {{AP|Juan Gabriel: últimu conciertu}} Juan Gabriel atopábase metanes la xira [[Mexico ye tou|Méxicu ye tou]] nos Estaos Xuníos, que empecipió en Las Vegas el 19 d'agostu de 2016.<ref name=":0">{{cita web |url=http://www.eluniversal.com.mx/articulo/espectaculos/musica/2016/08/28/retiren-cuerpo-de-juan-gabriel-del departamentu-onde-murio |títulu=Retiren cuerpu de Juan Gabriel del departamentu onde morrió |fechaaccesu=29 d'agostu de 2016 }}</ref> El 27 d'agostu pela nueche dio'l so últimu conciertu en [[The Forum]] de [[Los Angeles]], recital nel qu'usó un escenariu con vista 360 graos.<ref name=":1">{{cita web |url=http://mundohispanico.com/entretenimiento/asi-foi-el-ultimo-conciertu-de-juan-gabriel-antes-de-morrer-video |títulu=Asina foi l'últimu conciertu de Juan Gabriel antes de morrer (VIDEO) {{!}} Mundu Hispanico |fechaaccesu=29 d'agostu de 2016 |fecha=28 d'agostu de 2016 |idioma=en-US }}</ref> Nel mesmu recordó a la cantante [[Rocío Dúrcal]], y cerró con un mensaxe nes pantalles, «Felicidaes a toles persones que tán arguyoses de ser lo que son».<ref name=":1" /> El domingu 28 d'agostu finó a les 11:17, hora del Pacíficu, nun departamentu de la so propiedá na sablera de [[Santa Monica (California)|Santa Monica]], California.<ref name=":0" /> Foi realizada una autopsia al so cuerpu, que determinó preliminarmente que l'artista finó tres un [[infartu agudu de miocardiu]].<ref name=":2">{{cita web |url=http://www.milenio.com/hey/musica/muere-juan-gabriel-infartu-66-anos_0_800920068.html |títulu=Morrió Juan Gabriel por un infartu |fechaaccesu=29 d'agostu de 2016 |apellíu=Dixital |nome=Mileniu}}</ref><ref name=":0" /><ref>{{cita web |url=http://cnnespanol.cnn.com/2016/08/28/muere-el-cantante-mexicanu-juan-gabriel/ |títulu=Muerre'l cantante mexicanu Juan Gabriel |fechaaccesu=29 d'agostu de 2016 |apellíu=Español |nome=Por CNN |fecha=28 d'agostu de 2016 |sitiuweb=CNNEspañol.com }}</ref> Esi domingu tenía programáu un conciertu n'[[El Paso (Texas)|El Paso]]. Tamién tenía programáu un conciertu públicu gratuitu na [[Plaza de la Constitución (Ciudá de Méxicu)|plaza de la Constitución]] de la capital mexicana'l 12 de payares.<ref name=":2" /> La nueche del 29 d'agostu los sos restos fueron cremados en [[Anaheim]], California por decisión de los fíos del artista.<ref>{{cita web |url=http://espectaculos.televisa.com/farandula/noticias/970976/juan-gabriel-cuerpu-cremacion-fíu-espectaculos-homenaxe/ |títulu=¡Atanante! Cremaron cuerpu de Juan Gabriel |fechaaccesu=31 d'agostu de 2016 |apellíu=TIM |nome=Televisa |sitiuweb=Televisa Entretenimientu}}</ref> === Reacciones al so fallecimientu === * El presidente de Méxicu [[Enrique Peña Nieto]] al traviés de Twitter manifestó los sos condolencias. "Una voz y un talentu que representaben a Méxicu. La so música, un legáu pal mundu. Foise bien llueu. Que fuelgue en Paz.", escribió'l mandatariu.<ref>{{cita web |url=https://twitter.com/EPN/status/770015016313622528?ref_src=twsrc%255Etfw |títulu=Enrique Peña Nieto on Twitter |fechaaccesu=29 d'agostu de 2016}}</ref> * El secretariu de Cultura de Méxicu, [[Rafael Tovar y de Teresa]], anunció que'l presidente de Méxicu ordenó rindir homenaxe post mortem a Juan Gabriel nel [[Palaciu de Belles Artes (Ciudá de Méxicu)|Palaciu de Belles Artes]] de la Ciudá de Méxicu.<ref>{{cita web |url=https://twitter.com/rtovarydeteresa/status/770035329986420736 |títulu=El Pdte. @EPN instruyóme abrir les puertes del Palaciu de Belles Artes pa un homenaxe a Juan Gabriel, si asina lu decide la so familia. |fechaaccesu=29 d'agostu de 2016}}</ref> * La nueche del 28 d'agostu, cientos de persones y músicos de mariachi axuntáronse bonalmente na escultura del compositor na [[plaza Garibaldi]] de la Ciudá de Méxicu, na qu'asitiaron flores, veladores y entonaron los sos cantares.<ref>{{cita web |url=http://www.jornada.unam.mx/ultimas/2016/08/28/espontaneo-homenaxe-pa-juan-gabriel-en-garibaldi |títulu=Bonal homenaxe pa Juan Gabriel en Garibaldi - La Xornada |fechaaccesu=29 d'agostu de 2016}}</ref> * El so nome foi enclín mundial na rede social Twitter la tarde y nueche del día del so fallecimientu. * El presidente de [[Venezuela]], [[Nicolás Maduro]], recordó al cantante, "Les mios alcordances eternes a Juan Gabriel estraordinariu artista y ser humanu. Que Dios tener na so gloria, per siempres", escribió.<ref>{{cita web |url=https://twitter.com/NicolasMaduro/status/770037946582007808?ref_src=twsrc%255Etfw |títulu=Nicolás Maduro on Twitter |fechaaccesu=29 d'agostu de 2016}}</ref> * El presidente d'Estaos Xuníos, [[Barack Obama]], emitió un comunicáu reaccionáu sobre la muerte de Juan Gabriel diciendo, “Por más de 40 años Juan Gabriel llevó a millones la so quería música mexicana, trescendiendo fronteres y xeneraciones”.<ref>{{cita web |url=http://www.proceso.com.mx/452737/espiritu-juan-gabriel-perdurara-los sos-cantares-obama |títulu=L'espíritu de Juan Gabriel va perdurar colos sos cantares: Obama - Proceso |fechaaccesu=29 d'agostu de 2016 |fecha=29 d'agostu de 2016}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.eluniversal.com.mx/articulo/espectaculos/musica/2016/08/29/barack-obama-destaca-el legáu-de-juan-gabriel |títulu=Barack Obama destaca'l legáu de Juan Gabriel |fechaaccesu=29 d'agostu de 2016 }}</ref> * Dende [[España]] dellos artistes llamentaron el fallecimientu del divo, ente ellos: [[Raphael (cantante)|Raphael]],<ref>{{cita publicación |títulu=Juan Gabriel: Raphael diz-y adiós |url=http://elcomercio.pe/luces/musica/juan-gabriel-raphael-diz-y-adios-noticia-1927689 |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016|axencia=ElCOmercio}}</ref> [[Julio Iglesias]],<ref>{{cita publicación |títulu=Juan Gabriel: Dalgún día vamos cantar xuntos |url=https://www.facebook.com/julioiglesias/posts/1258604174164551 |fechaaccesu=30 d'agostu de 2016|agencia=Facebook oficial de Julio Iglesias}}</ref> [[Shaila Dúrcal]], [[Isabel Pantoja]], [[José Luis Perales]], [[Plácido Domingo]], [[David Bisbal]], [[Miguel Bosé]] y [[Alejandro Sanz]]. * L'ex-líder de la banda estauxunidense [[Creedence Clearwater Revival]], [[John Fogerty]], publicó un sentíu mensaxe en [https://www.facebook.com/johnfogerty/posts/10153681683622540 el so Facebook oficial] llamentando la muerte de Juan Gabriel, según tamién almirando la so vasta trayeutoria como compositor y, especialmente, emponderando la versión cover de "[[Have You Ever Seen the Rain?]]" que Juan Gabriel grabara va pocos meses tras (col títulu "Gracies al Sol"), y publicada en ''Quiero Creedence'', álbum tributo per parte d'artistes llatinoamericanos escontra la ex-banda de Fogerty.<ref>{{cita publicación |títulu=John Fogerty de Creedence Clearwater Revival llamenta muerte de Juan Gabriel |url=http://www.univision.com/musica/uforia-music/john-fogerty-de-creedence-clearwater-revival-llamenta-muerte-de-juan-gabriel |fechaaccesu=31 d'agostu de 2016 |axencia=Univision }}</ref> * El payasu [[Cepillín]], confesó nuna entrevista de radiu qu'él nun cree que la muerte de Juan Gabriel n'agostu del añu 2016 fuera real, ya inclusive punxo en tela de xuiciu la identidá de los fíos del cantante. Estes declaraciones dar mientres el programa ‘El show de Piolín’, onde'l comediante presentóse y recordó que conoció a ‘Juanga’ cuando dambos empecipiaben nel ámbitu artísticu, y qu'inclusive fueron vecinos nuna colonia de la Ciudá de Méxicu. == Feches relevantes == * 1970: Ye acusáu inxustamente de robu a casa-habitación y allanadura de morada y encarceláu nel [[Palaciu de Lecumberri]]. * 1971: Sale de la cárcel gracies a l'ayuda de la esposa d'unu de los comandantes del penal y a la so prima [[La Prieta Linda|Enriqueta Jiménez "La Prieta Linda"]]. * 1972: - El so primer senciellu "Nun tengo dineru" [[:en:List of number-one hits of 1972 (Mexico)|llega a la posición #1 en Méxicu en 1972]], dando entamu a la so llonxeva carrera. * 1974: - ''Escaecióseme otra vegada'' dio-y el reconocencia en tolos países de fala hispana, la so tema ye un clásicu de la música rexonal mexicana. * 1977 - Empezó a trabayar con [[Rocío Dúrcal]] con discos rancheros, siendo la española una de les intérpretes de la so música más destacaes. * 1980 - Recibió los honores de manes de la Reina d'España. Presentar por primer vegada ante la televisión española. * 1981: Primer artista en presentase nel [[Teatru Griegu de Los Angeles]]. Esi mesmu añu debuta en Chile nel programa Vamos Ver de TVN, provocando un discutiniu de proporciones. * 1984: Primer temporada nel [[El Patiu (centru nocherniegu)|centru nocherniegu "El Patiu"]], dos temporaes de 40 nueches con llocalidaes escoses. * 1986: El so discu "Pensamientos" asitia 5 senciellos nel Hot Latin Track de Billboard. Presentar mientres 40 nueches nel Centru Nocherniegu El Patiu con llocalidaes escoses. * 1987: Llanza la so tema discu "Tengo De faelo", ruempe récor de venta. * 1990 Convertir nel primer artista de música mexicana en cantar acompañáu de la Orquesta Sinfónica Nacional nel [[Palaciu de Belles Artes (Ciudá de Méxicu)|Palaciu de Belles Artes]] de la Ciudá de Méxicu. Realiza conciertos na Plaza de Toro Méxicu, nel Palaciu de los Deportes y nel [[Poliedru de Caracas]]. * 1991: 3 meses de llocalidaes escoses nel Centru Nocherniegu “El Premier” cola so temporada Juan Gabrielísimo. * 1992: Canta ante los presidentes d'América Llatina na [[I Cume Iberoamericana]] nel Teatru Degollado. * 1993: Récor impuestu nel Rose Bowl de Pasadena * 1995: 200 conciertos nun añu por toa América y Europa * 1996: Presentar por primer vegada nel [[Festival de Viña del Mar]], y realiza el conciertu más llargu en tola historia del festival, más de 3 hores 40 minutos. * 1997: Primer artista en repitir temporada nel Palaciu de Belles Artes, esta vegada pa celebrar 25 años de carrera artística. Segunda presentación en Viña del Mar, otorgar el premiu como'l “Artista más popular”. * 1998-1999: Presentar en menos de 10 meses na Plaza de Toro Méxicu (per segunda ocasión) ante 45 mil persones y nel estadiu Azteca, onde 100&nbsp;000 persones cimblen nun espectáculu de más de 3 hores y media. Tercer actuación nel Festival de Viña del Mar. * 2000: Presentar en planchar del [[Plaza de la Constitución (Ciudá de Méxicu)|Zócalo capitalín (Méxicu)]] ante más de 350&nbsp;000 persones, celebrando la entrada del nuevu mileniu. * 2003: Cierra la 7ᵘ edición del [[Teletón Méxicu]] nel [[estadiu Azteca]] onde canta mientres pocu más de 2 Hores, pocu dempués llegaríase a la meta de $247&nbsp;934&nbsp;351 MXN * 2004: Canta por más de 5 hores nel Zócalo de la Ciudá de Méxicu ante 120 mil persones. Esi mesmu añu realiza ocho presentaciones nel Auditoriu Nacional y una más nel Foru Sol de Méxicu 60&nbsp;000 espectadores. Llévase toles preseas de distinción nel Festival Viña del Mar, Antorches y Gaviluetes de Plata y Oru. Tercer actuación na Plaza de Toro Méxicu. * 2005: 14 nueches continues nel Auditoriu Nacional. Pisa de nueva cuenta'l Palaciu de Belles Artes na Gala “Celebremos Méxicu” ante'l presidente de Méxicu y otres personalidaes. Canta per primer vegada en Paraguay ante 60&nbsp;000 persones. * 2006: Realiza 24 presentaciones nel Auditoriu Nacional de la Ciudá de Méxicu pa celebrar les sos 35 años de trayeutoria musical. * Fai la presentación más llarga nos Grammys ensin interrupción, actúa nes Vegues mientres 50 minutos. * 2013: Presentar por tercer vegada nel Palaciu de Belles Artes, nesta oportunidá celebrando les sos 40 años de trayeutoria. == Discografía == {{AP|Discografía de Juan Gabriel}} === Álbumes d'estudiu Llista de columnes|2| * 1971: ''[[L'alma nueva]]'' * 1972: ''[[L'alma nueva II]]'' * 1973: ''[[L'alma nueva III]]'' * 1974: ''[[Juan Gabriel col Mariachi Vargas de Tecalitlán]]'' * 1975: ''[[10 ésitos]]'' * 1976: ''[[A la mio guitarra]]'' * 1976: ''[[10 de los grandes]]'' * 1977: ''[[Juan Gabriel con mariachi II|Juan Gabriel con mariachi Vol. II]]'' * 1977: ''[[Te va llegar el mio olvidu]]'' * 1978: ''[[Siempres toi pensando en ti]]'' * 1978: ''[[Siempres na mio mente (álbum de Juan Gabriel)|Siempres na mio mente]]'' * 1978: ''[[Espectacular (álbum)|Espectacular]]'' * 1979: ''[[Los mios güeyos murnios]]'' * 1980: ''[[Gústame baillar contigo]]'' * 1980: ''[[Alcordances (álbum)|Alcordances]]'' * 1980: ''[[Juan Gabriel col Mariachi América]]'' * 1980: ''[[Ella (álbum)|Ella]]'' * 1981: ''[[Col to amor]]'' * 1982: ''[[Coses de namoraos]]'' * 1983: ''[[Tou (álbum)|Tou]]'' * 1984: ''[[Alcordances II (álbum)|Alcordances II]]'' * 1986: ''[[Pensamientos (álbum)|Pensamientos]]'' * 1990: ''[[Juan Gabriel nel Palaciu de Belles Artes]]'' * 1994: ''[[Gracies por esperar]]'' * 1995: ''[[El Méxicu que nos foi]]'' * 1996: ''[[25 Aniversariu solos, duetos y versiones especiales]]'' * 1997: ''[[Xuntos otra vegada Juan Gabriel & Rocio Dúrcal]]'' * 1998: ''[[Celebrando 25 años de Juan Gabriel: En conciertu nel Palaciu de Belles Artes]]'' * 1998: ''[[Juan Gabriel cola Banda...El Recodo]]'' * 1999: ''[[Tou ta bien]]'' * 2000: ''[[Abrazar bien fuerte (álbum)|Abrazar bien fuerte]]'' * 2001: ''[[Polos sieglos]]'' * 2003: ''[[Inocente de ti (álbum)|Inocente de ti]]'' * 2010: ''[[Juan Gabriel (álbum)|Juan Gabriel]]'' * 2010: ''[[Boleros]]'' * 2011: ''[[1 Ye Juan Gabriel]]'' * 2014: ''[[Los mios 40 en Belles Artes]]'' * 2015: ''[[Los Dúu]]'' * 2015: ''[[Los Dúu II]]'' * 2016: ''[[Vistíu d'etiqueta por Eduardo Magallanes]]'' * 2017: ''[[Los Dúu III]]'' }} [[Ficheru:Funerals of Juan Gabriel at Palacio de Bellas Artes, Mexico City - 7.jpg|miniaturadeimagen|253x253px|Funerales y Homenaxe de Juan Gabriel nel [[Palaciu de Belles Artes (Ciudá de Méxicu)|Palaciu de Belles Artes]], [[Ciudá de Méxicu]], [[Méxicu]]]] === Álbumes recopilatorios y con invitaos === {{Llista de columnes|2| * 1978: ''[[Siempres En La mio Mente Y Otros Exitos]]'' * 1978: ''[[Grandes Exitos De Juan Gabriel]]'' * 1978: ''[[El to Sigues Siendo El Mesmu]]'' * 1981: ''[[15 Exitos Con Juan Gabriel]]'' * 1981: ''[[15 Sensacionales Exitos]]'' * 1982: ''[[Los sos 15 Exitazos Orixinales]]'' * 1984: ''[[Frente por frente I (álbum con Rocío Dúrcal)|Frente por frente I]]'' (Con Rocío Dúrcal) * 1985: ''[[16 Grandes Exitos]]'' * 1985: ''[[20 Grandes Exitos De Juan Gabriel]]'' * 1986: ''[[15 años d'ésitos rancheros]]'' * 1987: ''[[Frente por frente (álbum con Joan Sebastian)|Frente por frente]]'' (Con Joan Sebastian) * 1987: ''[[Frente por frente II (álbum)|Frente por frente II]]'' (Con Rocío Dúrcal) * 1987: ''[[Tengo De faelo]]'' * 1988: ''[[Pa ti... 14 ésitos orixinales]]'' * 1989: ''[[ Cantares Pa Nun Escaecer]]'' * 1989: ''[[15 años, 15 balaes, 15 ésitos]]'' * 1996: ''[[Juan Gabriel - L'Únicu. Bienveníu A Chile]]'' * 1996: ''[[Juan Gabriel - El Unico: Los sos Mas Grandes Exitos]]'' * 1999: ''[[Románticos!]]'' (Con Rocío Dúrcal) * 1999: ''[[Grandes Exitos Juan Gabriel & Rocio Durcal]]'' * 1999: ''[[Grandes Exitos Juan Gabriel]]'' * 1999: ''[[15 Eternes De Juan Gabriel]]'' * 2000: ''[[Per Siempres Lo Meyor De Juan Gabriel]]'' * 2000: ''[[Querida ToLos sos Grandes Exitos]]'' * 2004: ''[[Les 15 eternes de Juan Gabriel]]'' * 2004: ''[[Los 15 grandes ésitos de Juan Gabriel]]'' * 2006: ''[[La historia del divo]]'' * 2006: ''[[30 Grandes Exitos +cuatro]]'' * 2006: ''[[Coleccion Top 50 Juan Gabriel]]'' * 2007: ''[[Los Gabriel... A cencielles amigos]]'' (Con Ana Gabriel) * 2008: ''[[Los Gabriel canten a Méxicu]]'' (Con Ana Gabriel) * 2008: ''[[Los Gabriel... Pa ti]]'' (2 CD) (Con Ana Gabriel) * 2008: ''[[Lo esencial de Juan Gabriel]]'' (3 CD) * 2009: ''[[Los mios cantares, los mios amigos]]'' * 2009: ''[[Lo esencial de les rancheres de Juan Gabriel]]'' * 2010: ''[[Les mios favorites: Juan Gabriel]]'' * 2012: ''[[Baillando (álbum)|Baillando]]'' * 2012: ''[[40 Aniversariu]]'' (3 CD) * 2012: ''[[Celebrando (álbum)|Celebrando]]'' * 2014: ''[[Los mios Numbero 1... 40 Aniversariu]]'' * 2016: ''[[Juan Gabriel Grandes Exitos]]'' * 2016: ''[[Estrelles De Oro Juan Gabriel]]'' }} === Collaboración === Disco más esitosos realizaos a otros artistes: * 1975: [[Yolanda Del Río]] "Escaecióseme otra vegada" * 1977: [[Rocío Dúrcal]] "Canta a Juan Gabriel" * 1978: [[Rocío Dúrcal]] "Canta a Juan Gabriel Vol.2" * 1979: [[Rocío Dúrcal]] "Canta a Juan Gabriel Vol.3" "Super ésitos de Juan Gabriel con Rocío Dúrcal" * 1979: [[Estela Núñez]] "Por amores cómo tu" * 1980: [[Rocío Dúrcal]] "Producida por Juan Gabriel" y "Canta con mariachi Vol.4" * 1980: [[Estela Núñez]] "Demasiao amor" * 1981: [[Rocío Dúrcal]] "Canta a Juan Gabriel Vol.5" * 1981: [[Angélica María]] "Y el sentir de Juan Gabriel" * 1982: [[Rocío Dúrcal]] "Canta lo romántico de Juan Gabriel" * 1983: [[Aída Cueves]] "Canta lo nuevo de Juan Gabriel" * 1983: [[Rocío Dúrcal]] "Per primer vegada xuntos" * 1984: [[Rocío Dúrcal]] "Amor eterno" * 1984: [[Rocío Dúrcal]] "Canta a Juan Gabriel Vol.6" * 1985: [[Lucha Villa]] "Interpreta a Juan Gabriel" * 1986: [[Rocío Dúrcal]] "Siempres" * 1987: [[Lucha Villa]] "25 años de llucha" * 1987: [[Rocío Dúrcal]] "Canta once grandes ésitos de Juan Gabriel" * 1988: [[Isabel Pantoja]] "Dende Andalucía" y "Asina foi" * 1989: [[Sham Genesta]] "Viva Mona Bell!" * 1991: [[Pandora (grupu musical)|Grupu Pandora]] "Con amor eterno Vol.1" * 1992: [[Rocío Dúrcal]] "En conciertu... En direuto" * 1992: [[Monna Bell]] "Agora" * 1993: [[Alberto Vázquez]] "Alberto y Juan" * 1993: [[Lorenzo Antonio]] "El mio tributu a Juan Gabriel" * 1993: [[Pandora (grupu musical)|Grupu Pandora]] "Con amor eterno Vol.2" * 1993: [[Ana Gabriel]] "Lluna" * 1995: [[Ángela Carrasco]] "Una producción de Juan Gabriel" * 1995: [[Lorenzo Antonio]] "El mio tributu a Juan Gabriel Vol.2" * 1996: [[Lola Beltrán]], [[Lucha Villa]] y [[Amalia Mendoza]], "Les 3 señores" * 1996: [[Manoella Torres]] "Sensibilidá" * 1997: [[Rocío Dúrcal]] "Xuntos otra vegada" * 2001: [[José José]] "Tenampa" * 2001: [[Nydia Rojas]] "Nydia" * 2010: [[Lucía Mendez]] "Canta un homenaxe a Juan Gabriel" * 2010: [[Isabel Pantoja]] "Homónimu" * 2013: [[Jas Devael]] "Homónimu" * 2015: [[La India (Cantante)|La India]] "Intensamente con cantares de Juan Gabriel" * 2016: [[Isabel Pantoja]] "Hasta que s'apague'l sol" === Cantares === Munches de los sos cantares son consideraes parte del [[patrimoniu de la cultura popular de Méxicu]]; dalgunes de les más conocíes son: ''[[El Noa Noa]]'', ''Foi un prestar conocete'', ''La guirlanda'', ''De mi namórate'', ''Amor eterno'', ''Quería'', ''Hasta que te conocí'', ''Enxamás voi cansar de ti'', ''[[Escaecióseme otra vegada]]'', ''Si quies'', ''Nun val la pena'', ''Te sigo amando'', ''Nun vuelvo namorar'', ''Abrazar bien fuerte'', ''Nazme del corazón'', ''Lluna'', ''Costumes'', ''vini pidir te perdón'', ''Caray'', ''Asina foi'', ''Dimir'', ''Nun alderiquemos'', ''Tou ta bien'', ''La diferencia'', ''Inocente probe amigu'', ''Lo pasao pasáu'', ''Xuro que nunca voi volver'', ''Una vegada más'', ''Quedé solo'', ''Tu sigues siendo'l mesmu'', ''Yá lo sé que tu te vas'', ''Perdóname'', ''Tarde'', ''Escaezlo'', ''[[Gústesme enforma (cantar de Juan Gabriel)|Gústesme enforma]]''. === Cantares pa telenoveles === ;Autor ya intérprete *[[Lo imperdonable (telenovela de 2015)|Lo imperdonable]] (2015) - Siempres na mio mente (a dueto con [[Espinoza Paz]]) * ''[[Inocente de ti]] (2004-2005) - Inocente de ti'' * ''[[Mariana de la noche]] (2003-2004) - Yo te recuerdo'' * [[Salomé (telenovela)|Salomé]] (2001-2002) - Escaecióseme otra vegada * ''[[Abrazar bien fuerte]] (2000-2001) - Abrazar bien fuerte'' * ''[[María Emilia, quería]] (1999-2000) - Quería'' * ''[[Leonela, morriendo d'amor]] (1997-1998) - Morriendo d'amor'' * ''[[Te sigo amando]] (1996-1997) - Te sigo amando'' ;Autor * ''[[El extraño retorno de Diana Salazar]] (1988) - Una alma en pena (interpretada por [[Lucía Méndez]])'' * ''[[El camín secretu]] (1986) - De mi namórate (interpretada por [[Daniela Romo]])'' * [[Volver empezar (telenovela mexicana)|Volvere a empezar]] (1994) - Quería (interpreta [[Chayanne]]) == Filmografía == === Películes === * 1973 - La lloca de los milagros * 1975 - Nobleza ranchera * 1976 - Nesta primavera * 1978 - Del otru llau de la ponte * 1979 - El Noa Noa * 1980 - Ye la mio vida /El Noa Noa 2 * 1983 - Siempres en domingu... La película * 1990 - Bazar Viena * 2000 - Evicted * 2014 - ¿Qué-y dixisti a Dios? === Series de televisión === * 1975 - La criada bien criada * 2016 - [[Hasta que te conocí (serie de televisión)|Hasta que te conocí]] == Premios y reconocencies == === Premios === [[Ficheru:Juan Gabriel Hollywood Star.jpg|250px|miniaturadeimagen|Estrella de Juan Gabriel nel [[paséu de la fama de Hollywood]].]] * Nomáu al Grammy como Meyor Interpretación de Música Méxicu-Americana dau pola Academia de Grabación d'Estaos Xuníos en 1984 por "Tou"<ref name="NomGrammy1984">{{cita web |url=http://www.metrolyrics.com/1984-grammy-awards.html |títulu=Nomáu al Grammy en 1984}}</ref> * Nomáu al Grammy como Meyor Interpretación de Música Méxicu-Americana dau pola Academia de Grabación d'Estaos Xuníos en 1985 por "Alcordances II"<ref name="NomGrammy1985">{{cita web |url=http://www.metrolyrics.com/1985-grammy-awards.html |títulu=Nomáu al Grammy en 1985}}</ref> * Nomáu al Grammy como Meyor Álbum de Música Pop Llatina dau pola Academia de Grabación d'Estaos Xuníos en 1995 por "Gracies por esperar"<ref name="NomGrammy1995">{{cita web |url=http://www.metrolyrics.com/1995-grammy-awards.html |títulu=Nomáu al Grammy en 1995}}</ref> * Nomáu al Grammy como Meyor Interpretación de Música Méxicu-Americana dau pola Academia de Grabación d'Estaos Xuníos en 1996 por "El Méxicu que nos foi"<ref name="NomGrammy1996">{{cita web |url=http://www.metrolyrics.com/1996-grammy-awards.html |títulu=Nomáu al Grammy en 1996 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130527200017/http://www.metrolyrics.com/1996-grammy-awards.html |fechaarchivu=2013-05-27 }}</ref> * Nomáu al Grammy como Meyor Interpretación de Pop Llatín dau pola Academia de Grabación d'Estaos Xuníos en 1999 por "Celebrando 25 años de Juan Gabriel: En conciertu en Belles Artes"<ref name="NomGrammy1999">{{cita web |url=http://www.metrolyrics.com/1999-grammy-awards.html |títulu=Nomáu al Grammy en 1999}}</ref> * Nomáu al Grammy como Meyor Álbum de Música Llatina dau pola Academia de Grabación d'Estaos Xuníos en 2002 por "Abrazar bien fuerte"<ref name="NomGrammy2002">{{cita web |url=http://www.metrolyrics.com/2002-grammy-awards.html |títulu=Nomáu al Grammy en 2002}}</ref> * Nomáu al Grammy Llatín como Meyor Cantautor dau pola Academia Llatina de Grabación d'Estaos Xuníos en 2004 por "Inocente de ti"<ref name="NomGrammyLat2004">{{cita web |url=http://en.wikipedia.org/wiki/Latin_Grammy_Awards_of_2004 |títulu=Nomáu al Grammy Llatín en 2004}}</ref> El Divo de Juárez” gana'l Premiu Billboard 2016 de Latin Pop Álbum del añu y Latin Pop Albums Artista del Añu, Solista pol so álbum “Los Dúu.”2016 Tien nel so haber premios como: * Premios Billboard [17 premios] por Artista del añu, Hot Latin Track, Discu del Añu, Dueto del añu. * Aplausu * El Premiu ASCAP como Compositor del Añu n'español en 1995 pola Asociación estauxunidense de Compositores (ASCAP)<ref name="ASCAP1995bb">{{cita web |url=https://books.google.com.mx/books?id=Zw4EAAAAMBAJ&pg=PA59&lpg=PA59&dq=ascap+juan+gabriel&source=bl&ots=DCjiGJfMW1&sig=bRBYINdGoHYR09JGuHMHhMR79p4&hl=es&sa=X&ei=uOOZUKK5GInE9gSCvoGQDw&redir_esc=y#v=onepage&q=ascap%20juan%20gabriel&f=false |títulu=El Premiu ASCAP en 1995 (Billboard)}}</ref> * El Premiu ASCAP como Compositor del Añu n'español en 1998 pola Asociación estauxunidense de Compositores (ASCAP)<ref name="ASCAP1998">{{cita web |url=http://www.ascap.com/playback/1998/october/elpremiophotopage.aspx |títulu=El Premiu ASCAP en 1998}}</ref><ref name="ASCAP1998bb">{{cita web |url=https://books.google.com.mx/books?id=CwoEAAAAMBAJ&pg=PA70&dq=El premiu+ASCAP+juan+gabriel+1998&hl=es&sa=X&ei=lG6aUOTNO46kqwGIpoHwAQ&ved=0CDEQ6AEwAQ#v=onepage&q=El%20premiu%20ASCAP%20juan%20gabriel%201998&f=false |títulu=El Premiu ASCAP en 1998 (Billboard)}}</ref> * Lo Nueso [11 premios] por Meyor Discu, Cantar del Añu, Artista del Añu, Meyor Dúu o Grupu. * Premiu Orgullosamente Llatín "Trayeutoria Llatina" [votación per Internet en competencia con Julio Iglesias y Celia Cruz] [2004] * Heritage Award [Premiu de la Xente] * Guirlanda d'Oru * Nipper d'Oru [Altes ventes daes por RCA Records 1974] * Premiu Ondas [Pola so aportación a la música llatina 1999] * MTV Music Award [Meyor discu 1999] * L'Heraldu [Artista del añu 1984 y Meyor tarreza telenovela 1996 y 2000] * Ingresa al [[Salón de la Fama de Música Llatina de Billboard]] [1996]<ref name="SalonFamaBillboard">{{cita web |url=https://books.google.com.mx/books?id=9gsEAAAAMBAJ&pg=RA1-PA39&lpg=RA1-PA39&dq=Billboard+Latin+Music+Hall+of+Fame+juan+gabriel&source=bl&ots=W0VzBaUkw5&sig=R9QFtfgwgwnVEyfYHBr513PPR9s&hl=es&sa=X&ei=M22aUJHfIoXXqAGh3ICADQ&redir_esc=y#v=onepage&q=Billboard%20Latin%20Music%20Hall%20of%20Fame%20juan%20gabriel&f=false |títulu=Salón de la Fama de Música Llatina de Billboard}}</ref> * Lloréu d'Oru y Excelencia Universal dau pol [[Rei d'España]] [2006] * [[Llaves de la ciudá]] na [[Ciudá del Vaticanu]], Madrid, Asunción, Bolivia, Perú, Arxentina. * Estrella nel Paséu de la Fama de [[Hollywood]] (Walk of Fame) [2002]<ref name="PaseodelaFama">{{cita web |url=http://www2.eluniversal.com.mx/pls/impreso/noticia.html?id_nota=37401&tabla=espectaculos |títulu=Estrella nel Paséu de la Fama en Hollywood}}</ref> * Lluna del Auditoriu Nacional [Meyor Artista de Música Mexicana] [2005] * Reconocencia del Auditoriu Nacional por más de 100 presentaciones dende 1992 a 2004 * Más de 1000 discos d'oru, platino y multiplatín * Personalidá del Añu, dau pola [[LARAS|Academia Llatina de la Grabación]]<ref name="PersonoftheYear2009">{{cita web |url=http://www.latingrammy.com/es/press-release/juan-gabriel-escogido-pola%20academia-llatina-de-la-grabaci-n-como-persona-del-2009 |títulu=Personaxe del Añu 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130331155417/http://www.latingrammy.com/es/press-release/juan-gabriel-escogido-pola |fechaarchivu=2013-03-31 }}</ref> en 2009 previu a la entrega de los Grammy Llatinos y develó la so estrella nel Salón de la Fama, nes Vegues, Nevada. === Reconocencies === N'agostu de 2003 el [[Departamentu de La Libertad|Gobierno Rexonal de La Libertad]], en [[Perú]], nomó al intérprete la Orde de Chan Chan en grau de Gran Oficial.<ref>{{cita web |url=http://www.americatv.com.pe/noticias/actualidad/juan-gabriel-fue-condecorado-trujillo-el so llabor social-n244980 |títulu=Juan Gabriel foi condecoráu en Trujillo pol so llabor social {{!}} Actualidá |fechaaccesu=1 de setiembre de 2016 }}</ref> En 2009, l'[[Academia Llatina d'Artes y Ciencies de la Grabación|Academia Llatina de la Grabación]] nomó a Juan Gabriel [[Premios Grammy Llatinos 2009|Persona del Añu del Latin Grammy]], y acordies con l'[[Academia Llatina d'Artes y Ciencies de la Grabación]] ([[Academia Llatina d'Artes y Ciencies de la Grabación|LARAS]]), el cantante mexicanu vendió pocu más de 100 millones d'álbumes, convirtiéndose asina n'unu de los artistes mexicanos más prolíficos y vendedores de la historia musical en Méxicu. Amás de tener más de 1800 cantares escritos.<ref>{{cita web |url=http://www.peopleenespanol.com/article/juan-gabriel-ye-homenaxáu-en-les vegues |títulu=Juan Gabriel ye homenaxáu en Las Vegas editorial=[[People n'Español]] |fecha=5 de payares de 2009 |fechaaccesu=24 de payares de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.hispanianews.com/archive/1999/March19/06.htm |títulu=Sears Presents Juan Gabriel's O. S. Tour |editorial=hispanianews.com |fechaaccesu=24 de payares de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150924030238/http://www.hispanianews.com/archive/1999/March19/06.htm |fechaarchivu=24 de setiembre de 2015 }}</ref> El 5 d'ochobre ye'l Día de Juan Gabriel na ciudá de [[Los Angeles]] instituyíu pol Alcalde [[Tom Bradley]] en 1986, foi gallardoniáu coles llaves de la ciudá de [[Buenos Aires]], del [[Ciudá del Vaticanu|Vaticanu]], [[Madrid]], y [[Asunción]], cuenta con una estrella nel [[Hollywood Walk of Fame]] dende'l 2002, otra más nel Paséu de la Fama en Las Vegas, recibió'l Lloréu d'Oru y Premiu a la Excelencia Universal dau polos [[Reis d'España]] en [[2006]], Gallardón a la Excelencia de [[Premiu Lo Nueso a la Música Llatina]] [[1991]], Premios ASCAP, [[Premios ACE]], [[Premiu L'Heraldu]], [[Premiu Guirlanda d'Oru]], Ingresu al Salón de la Fama de [[Premios Billboard de la música llatina]] [[1996]], [[Premiu Ondas]] pol so legáu musical [[2001]], Hispanic Heritage Awards dau pola [[Casa Blanca]] [[2005]], Antorcha y Gavilueta de Plata y Oru del [[Festival Internacional del Cantar de Viña del Mar]], [[2002]] y [[2004]], ente otros. La so discografía foi premiada con más de 1500 discos d'oru, platino y multiplatín poles sos altes ventes.<ref>{{cita web |autor=Aol Llatín |títulu=Biografía de Juan Gabriel |url=http://iconos.aollatino.com/iconu/juan-gabriel/#bio |fechaaccesu=24 de payares de 2012 }}</ref> == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://juangabriel.com.mx/ Sitiu web oficial] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160907053820/http://www.juangabriel.com.mx/ |date=2016-09-07 }} {{facebook|ElesJuanGabriel}} {{twitter|soyjuangabriel/}} * [https://www.youtube.com/user/JuanGabrielVEVO/ Juan Gabriel] en [[YouTube]] * [http://allmusic.com/artist/juan-gabriel-p38960/biography Juan Gabriel] en [[allmusic.com]] {{NF|1950|2016|Juan Gabriel}} {{Tradubot|Juan Gabriel}} [[Categoría:Cantantes de pop de Méxicu]] [[Categoría:Compositores de Méxicu]] [[Categoría:Cantautores de Méxicu]] [[Categoría:Cantantes de rancheres]] [[Categoría:Cantantes de latin pop]] [[Categoría:cantantes en castellanu]] [[Categoría:Paséu de la Fama de Hollywood]] [[Categoría:Premios Ondas]] [[Categoría:Lletristes de Méxicu]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] f7netnkeawv2yme1lklmdmeiq9tlwnu Afrojack 0 139859 4376963 4237088 2025-06-17T14:45:07Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá encuesta => dicha encuesta 4376963 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Nick van de Wall''' {{nym}}, más conocíu como '''Afrojack''', ye un [[disc jockey|DJ]] y [[productor discográficu|productor]] [[neerlandés]] d'[[Dancie|EDM]]. Anguaño ocupa'l puestu nº8 na encuesta realizada en 2017 por [[DJ Magacín|DJMag]], xubiendo 2 puestos con respectu al añu anterior, quitar el puestu a Steve aoki. == Biografía == === Los sos entamos === Afrojack empieza bien ceo pa somorguiase na música: a los 5 años empezó a aprender a tocar el [[pianu]]. Más tarde, mientres los sos estudios, dedicó la mayor parte del so tiempu a escuchar tou tipu de música. Más tarde dirixióse a la creación musical electrónica. A los 11 años, Afrojack empieza a utilizar el [[software]] FruityLoops, agora llamáu [[FL Studio]]. A partir d'esi momentu, y col pasu de los años va aprender a apoderar [[FL Studio]], que sigue usando anguaño. Al graduase, empobinar escontra la carrera musical. Queriendo vivir cola música, empezó a trabayar en chigres y restoranes. Nun va pasar enforma tiempu por qu'afaye la nueche en [[Rotterdam]] desque empezó 16 años nel club "Les Palmes". Dempués d'estos trabayos, llueu empezó a trabayar nel estudiu. === 2006 - presente: Ésitu internacional === En 2006 partió a la islla de [[Creta]], en [[Grecia]], pa entemecer mientres 5 meses al traviés de numberoses discoteques y asina aprender l'[[arte]] del [[Disc jockey|DJ]]. Nesti momentu en que llanzó'l so primer single «F*ck Detroit». Al so regresu a los [[Países Baxos]], crea munchos títulos cola esperanza de distribuyilos nuna compañía discográfica. Cola ayuda de [[Sidney Samson]] y [[Laidback Luke]], el sellu ''Digidance'' decide da-y una oportunidá col [[single]] «In Your Face», que va llegar al llugar 60º nel [[MegaCharts|Top 100 neerlandés]] y 3° nel Top 30 de dance neerlandés. Partiendo de la so ciudá natal de Spijkenisse, Nick van de Wall empieza a evolucionar sol seudónimu de Afrojack, decidíu a convertise nun gran [[Disc jockey|DJ]] y [[Productor discográficu|productor]]. Tamién produz pa otros artistes. Los sos títulos tán sofitaos por renombraos [[Disc jockey|DJs]] como [[David Guetta]], [[Josh Wink]], Dave Clarke, [[Laidback Luke]], [[Armand Van Helden]], [[Erick Y]], [[Sidney Samson]], [[Chuckie]], [[Marcu V]] o DJs nacionales como Benny Rodrigues, Roog, etc. Esi mesmu añu, Afrojack creó'l so propiu sellu, ''Wall Recordings'' (puramente pa los sitios [[Beatport]] y Juno). Munchos d'estos títulos son: Don't Be, Proper Introduction, Thief, etc. La popularidá de Afrojack convertir n'internacional y ye consideráu un importante productor de música electrónica.Collaboró con grandes artistes de la escena electrónica como [[David Guetta]], [[Diplo]], [[Chuckie]], [[Steve Aoki]] y [[NERVO]], [[Pitbull (cantante)|Pitbull]] o pal raperu [[Kid Cudi]]. En 2010, produció un single que tuvo bien bona acoyida nes pistes : «[[Take Over Control]]» cantar realizáu xunto a la [[cantante]] [[neerlandesa]] [[Eva Simons]] la cual inclusive dar a conocer [[David Guetta]] nuna publicación na so páxina en [[Facebook]]. Tamién en 2010 llegó a ocupar el puestu númberu 19<ref>{{cita web|url=http://www.djmag.com/node/17435|títulu=Top 100 DJs 2010 / 19. Afrojack en "djmag.com"|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130411095755/http://www.djmag.com/node/17435|fechaarchivu=11 d'abril de 2013}}</ref> na llista de dj de [[DJmag]] y en 2011 algamó a asitiase nel númberu 7 en dicha encuesta, algamando'l so meyor resultáu.<ref>{{cita web|url=http://www.djmag.com/node/17523|títulu=Top 100 DJs 2011 / 7. Afrojack en "djmag.com"|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121213062419/http://www.djmag.com/node/17523|fechaarchivu=13 d'avientu de 2012}}</ref> En 2012, baxa dos llugares quedando allugáu na novena posición.<ref>{{cita web|url=http://www.djmag.com/node/34699|títulu=Top 100 DJs 2012/ 9. Afrojack|obra=[[DJmag]]|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121230094120/http://www.djmag.com/node/34699|fechaarchivu=30 d'avientu de 2012}}</ref> [[Ficheru:Paris Hilton and Afrojack at Cafe Mambo Ibiza.jpg|thumb|225px|left|Afrojack (izq) y [[Paris Hilton]] en Café Mambo, Eivissa 2011]] En 2011 produció cantares pa y con grandes artistes de la escena musical como bien lo ye [[Pitbull (cantante)|Pitbull]], con quien collaboró na producción del so dos últimos álbumes, ''[[Planet Pit]]'', nel que se destacar el so trabayu nel cantar «[[Give Me Everything (cantar de Pitbull)|Give Me Everything]]», qu'hasta la fecha vendió más de 5 millones de copies en tol mundu y en ''[[Global Warming (álbum)|Global Warming]]''. Asina tamién con [[David Guetta]], con quien produció cantares como «Toyfriend» y «[[Louder Than Words]]» incluyíos en ''[[One Love (álbum de David Guetta)|One Love]]'' del 2009 y nel ésitu mundial «[[Titanium]]», cantar que forma parte de ''[[Nothing but the Beat]]'' de 2011.Otres temes de gran ésitu fueron: «[[Run the World (Girls)]]»pa Beyonce y el so remezcla nomáu al Grammy pa «[[Collide (cantar)|Collide]]» de Leona Lewis. El públicu foi testigu de la so notable maña y hasta agora foi gallardoniáu col [[Premiu Grammy a la meyor grabación remezclada, non clásica|''Grammy'' a la Meyor Remix]] (Madonna, «[[Revolver (cantar)|Revolver]]») nel añu 2011) y Meyor Rap / Hip Hop pista pa les sos xeres de coproducción en de Chris Brown «Look At Me Now» d'anguaño. En 2012 llanzó'l so senciellu cola banda d'hermanos neerlandesa Shermanology, «[[Can't Stop Me (cantar de Afrojack)|Can't Stop Me]]» llegando al [[MegaCharts|top 10 nos Países Baxos]] y llogró sonar nes radios d'Estaos Xuníos, ente que'l so nuevu ésitu pa clubes underground «Rock The House» encabezó les llistes Beatport dempués de namái 3 díes, polo que ye unu de los númberos de más rápidu rexistru. Les habilidaes de Afrojack estendiéronse muncho más allá de la mesa d'amiestos sicasí, la so presencia como unu de los artistes más importantes del mundu se solidifica cuasi tolos díes nun programa de la xira agotadora. Namái en 2012 empezó la so xira per América del Norte, "Jacked" con múltiples espectáculos escosáronse ufiertando, antes d'embarcase nel mesmu conceutu en toa Europa con 7 funciones a la selmana mientres tol branu. Amás de los sos propios espectáculos, qu'encabezó tantu EDC Nueva York y Las Vegas a más de 300.000 persones, según la [[Ultra Music Festival]] en [[Miami]] + [[Tomorrowland (festival)|Tomorrowland]] y munchos otros grandes festivales de toa Europa. Tuvo tamién en numberoses ciudaes europees y llugares como'l [[Opium (Barcelona)]] de [[Barcelona]] del que foi parte del cartelu de WEDJ's mientres trés años siguíos. El so inda previstu pa ser nomáu álbum del artista ta a puntu de concluyir, coles pistes que yá tán camín-prueba nos clubes. Un verdaderu testimoniu del so perfil prolífica como productor y artista, el llargu reproductor va amosar delles cares del soníu Afrojack - dende agresivu accesible pero siempres creíble. Nel panteón de los grandes [[Dancie|EDM]] que surdieron nos últimos años, Afrojack ganó'l so llugar yá, pero ta lloñe de terminar colo que tien que compartir. L'aventura sigue ente que'l golpe enciéndese. El so álbum debú tituláu ''[[Forget the World]]'' foi llanzáu en mayu de 2014, del que s'esprende senciellos como «[[As Your Friend]]», «[[The Spark]]» y «[[Ten Feet Tall]]». Julian Arruti de Buchardo (Cba-Arxentina) ye'l so actual representante. '''Carauterístiques físiques''' ''Altor: 2''.00 m == Ranking DJ Mag == {| {{tablaguapa}} |- ! '''DJ Mag''' !!'''2010''' !! '''2011''' !! '''2012''' !!'''2013''' !!'''2014''' !!'''2015''' !!'''2016''' !2017 |- |'''Afrojack''' || 19º || 7º || 9º || 9º || 12º || 8º || 10º |8° |} == Discografía == {{ap|Discografía de Afrojack}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.afrojack.com/ Páxina oficial] * {{facebook|djafrojack}} * {{twitter|djafrojack}} * {{instagram|afrojack}} * [http://www.myspace.com/djafrojack Páxina en Myspace] * [http://thedjlist.com/djs/AFROJACK Artículu en thedjlist.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110119132937/http://thedjlist.com/djs/AFROJACK/ |date=2011-01-19 }} * [http://www.discogs.com/artist/Afrojack Afrojack] en [[Discogs]] {{NF|1987||}} {{Tradubot|Afrojack}} [[Categoría:Disc jockeys de música electrónica]] [[Categoría:Disc jockeys de los Países Baxos]] [[Categoría:Productores discográficos de los Países Baxos]] [[Categoría:Ganadores del premiu Grammy]] [[Categoría:Remixers]] n1pulzfdy4ib74x9xds10d9jjveuipw Post-punk 0 139904 4376793 4165530 2025-06-17T12:53:30Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376793 wikitext text/x-wiki {{referencies adicionales|t=20150628171100}} {{Ficha de xéneru musical |xéneru = Post punk |orixe musical = [[Punk rock]], [[rock esperimental]], [[krautrock]], [[dub]], [[funk]], [[música electrónica|electrónica]], [[art rock]], [[proto-punk]], [[glam rock]] |orixe cultural = finales de [[Años 1970|los 70]] nel [[Reinu Xuníu]] |preseos = [[Guitarra llétrica]], [[Baxu (música)|baxu]], [[Batería (instrumentu musical)|batería]], [[sintetizador]], [[tecláu electrónicu]] |popularidá = alta a principios de los [[años 1980]] |subxéneros = [[Rock góticu]], [[dance-punk]], [[coldwave]] |derivaos = [[Jangle pop]], [[rock alternativu]], [[música industrial]], [[alternative dance]], [[synth pop]], [[darkwave]], [[indie rock]], [[indie pop]], [[neo-sicodelia]], [[dream pop]], [[noise rock]] |fusiones = [[Post-hardcore]], [[Post-punk revival]] |enllaces = [[:Categoría:Punk]]<br />[[:Categoría:Grupos de post punk]] }} El '''post-punk''', llamáu '''afterpunk''' na so dómina, ye un estilu musical que surdió a finales de los [[años 1970]] cuando la esplosión inicial del [[Punk|punk rock]] foi debilitándose, aportando a la pilastra fundamental de la [[new wave]]. Ye un ampliu tipu de música [[rock]] que surdió a partir del movimientu [[punk]] de la década de [[años 1970|1970]], nel que los artistes dexaron de llau l'estilu crudu del [[garage rock]], buscando variedá de sensibilidaes esperimentales. Na idea de romper cola tradición del ''rock'', los artistes ''post-punk'' esperimentaron con fontes como la [[Música_electrónica#1970-1980|música electrónica]], la [[música discu]] y la [[vanguardismu|vanguardia]], según nueves teunoloxíes de grabación y de téuniques de producción. Tamién el movimientu vio la interseición frecuente ente música, arte y política, artistes qu'incorporaron idees de la lliteratura modernista, la teoría crítica, el cine y l'arte de la performance.<ref>Reynolds 2005, p. xxxi.</ref> Produciéronse sellos independientes de discos, d'artes visuales, d'espectáculo multimedia y fanzines. Delles bandes pioneres del ''post-punk'' fueron [[Siouxsie And The Banshees]], [[Wire]], [[Talking Heads]], [[Magacín (banda)|Magacín]], [[Joy Division]], [[The Cure]], [[Public Image Ltd.]] y [[Gang of Four]]. == Historia == [[Ficheru:Siouxsie and the Banshees-3.jpg|thumb|260px|[[Siouxsie & The Banshees]]]] Mientres la primer fola del movimientu ''punk'', bandes como [[Ramones]] y [[Sex Pistols]] ente otros, empezaron a desafiar los estilos y convenciones de la música rock d'esi momentu por aciu l'usu d'acordes y progresiones básicos y poniendo un mayor énfasis na velocidá y actitú. Más tarde delles bandes empezaron a esperimentar con estructures inusuales y un enfoque artísticu más introvertíu, complexu y esperimental que'l [[punk rock]] clásicu. El post-punk estableció les bases pal [[rock alternativu]] y el [[rock góticu]], espandió la idea d'elementos del [[krautrock]], la música [[dub]] xamaicana, el [[funk]] d'[[Estaos Xuníos]], la música [[ska]] y l'esperimentación nel estudiu. Artistes qu'influyeron al post-punk son iconos del rock como [[David Bowie]] con ''Low'', ''Héroes'' y ''Lodger'', [[Iggy Pop]] con ''The Idiot'' y ''Lust For Life'' y los primeros trabayos de [[The Velvet Underground]]. Exemplos de bandes importantes de post-punk inclúin a [[Siouxsie And The Banshees]], [[Wire]], [[Talking Heads]], [[Magacín (banda)|Magacín]], [[The Fall]], [[Public Image Ltd.]], [[Killing Joke]], [[Bauhaus (grupu)|Bauhaus]], [[The Psychedelic Furs]], [[The Cure]], [[Echo & The Bunnymen]], [[Gang of Four (música)|Gang of Four]] y [[Joy Division]], qu'a la muerte del so cantante [[Ian Curtis]] se rebautizó como [[New Order]]. Col so primer álbum ''[[The Scream]]'', Siouxsie and the Banshees fueron citaos como una influencia por músicos de Joy Division.<ref>{{cita web |url=https://www.qthemusic.com/articles/playlists/playlist-peter-hooks-field-recordings-favourite-live-tracks-stooges-rolling-stones/ |títulu=Playlist – Peter Hook’s “Field recordings |work=Q magacín |date=23 d'abril de 2013 |fechaaccesu=10 de xineru de 2017 |quote=Siouxsie and the Banshees were one of our big influences [...] The Banshees first LP was one of my favourite ever records, the way the guitarist and the drummer played was a really unusual way of playing |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20171107061143/https://www.qthemusic.com/articles/playlists/playlist-peter-hooks-field-recordings-favourite-live-tracks-stooges-rolling-stones |fechaarchivu=2017-11-07 }}</ref> [[Ficheru:The Cure Live in Singapore 2- 1st August 2007.jpg|thumb|[[The Cure]]]] Magacín, que se formó a partir de los [[Buzzcocks]], por casu, o Public Image Ltd. de los [[Sex Pistols]]. Una llista de predecesores del xéneru inclúin a [[Television]], que'l so álbum ''[[Marquee Moon]]'', anque llanzáu en [[1977]] (cuando'l ''punk'' taba formándose), ye consideráu post-punk n'estilu (sicasí, munchos consideren a bandes como [[Television]] y [[New York Dolls]] como bandes ''punk''). Otros grupos, como [[The Clash]] y [[The Jam]], siguieron siendo bandes de naturaleza ''punk'' pero inspiraron y fueron inspiraos por elementos del movimientu post-punk. No que fai a la escena hispanofalante, la banda [[España|española]] [[Paralís Permanente]] foi una de les pioneres del post-punk nos [[Años 1980|años 80]]. Darréu los [[Arxentina|arxentinos]] [[Soda Stereo]] fadríen lo propio influyíos por esti movimientu surdíu nel [[Reinu Xuníu]]. Paralís Permanente foi escontra un post-punk y [[new wave]] más siniestru terminándose de encasillar como una banda perteneciente a la corriente del [[rock góticu]] y del [[deathrock]]. Tocantes a Soda Stereo, nos sos cuatro discos de los años ochenta aprecia esta influencia, especialmente nel esitosu álbum ''[[Signos]]'' de 1986, nel que se marca enforma esti estilu. En [[Méxicu]], pa finales de los [[Años 1970|setenta]] y principiu de los [[Años 1980|ochenta]] apaez [[Size]], integrada por músicos provenientes del sector del [[rock progresivu]] esperimental, banda que de la mesma influyó a [[Caifanes (banda)|Caifanes]], un grupu surdíu a metá de los años 80 qu'adoptó una imaxe propia del post-punk y un estilu musical [[new wave]] con elementos de música hispanoamericana. En [[Perú]], el músicu hispanoperuano [[Miki González]] foi tamién influyíu por esta escena inglesa del post-punk, llegando a componer cantares d'esti estilu n'álbumes como ''Tantes vegaes'' de 1987 con un de los sos cantares más clásicos, ''Vamos a Tocache''. Tamién fueron influyíos por esti estilu [[Voz Propia]] y [[Salón Dadá]], formaos a mediaos de los ochenta. En [[Chile]] los cultores d'esti estilu fueron Los Morton, Los Super Sordos, Los Peores de Chile, Machuca y, más contemporáneamente, [[Los Miserables (banda)|Los Miserables]]. Pela so parte, en [[Venezuela]] tómase como parte d'esti xéneru a [[Sentimientu Muertu]]. El movimientu surdió orixinalmente nel [[Reinu Xuníu]], anque se producieron otres manifestaciones importantes d'esti movimientu musical en munchos países, Munches bandes d'Estaos Xuníos o non europees nun tuvieron tanto reconocencia internacional (salvo esceiciones como les norteamericanes [[Pere Ubu]], [[Suicide]], [[Hüsker Dü]], [[The B-52's]] y ''Mission of Burma''). Na primer metá de la [[década de 1980]] empezaron a xestase nuevos estilos musicales derivaos del post-punk y el [[punk rock]] tales como'l [[rock alternativu]] y el [[new wave]]; pero, ensin batura a duldes, el xéneru que más tomó influencies d'esta música foi'l [[rock góticu]], qu'añadió la música y la estética [[glam rock]] con una tonalidá más escura y, en dellos grupos, l'usu de [[sintetizador]]es con ambientes siniestros y, n'otres bandes la velocidá de les guitarres con un soníu puercu y voces verdaderamente sátires al post-punk formáu a finales de [[Años 1970|los setenta]] y principios de [[Años 1980|los ochenta]]. == Grupos == {{AP|Músicos de post-punk}} Dellos grupos representativos del xéneru son:<ref>{{cita web |url = http://www.allmusic.com/style/post-punk-ma0000004450/artists |títulu = Post-Punk |fechaaccesu = 6 d'avientu de 2012 |editorial = [[Allmusic]] |idioma = {{enllace idioma|inglés}} }}</ref> {{Columnes}} *[[Academia Parabüten]] *[[Adolescents]] *[[Alaska y los Pegamoides]] *[[Artu Lindsay]] *[[Bauhaus (banda)|Bauhaus]] *[[Budapest (banda)|Budapest]] *[[Beach Fossils]] *[[Cabaré Voltaire]] *[[Caifanes|Caifanes (Entamos) ]] *[[Chumbawamba]] *[[Devo]] *[[Décima Víctima]] *[[Echo & the Bunnymen]] *[[Funeraria Vergara]] *[[Gang of Four (banda)|Gang of Four]] *[[Hugh Cornwell]] *[[Jad Fair]] *[[Joy Division]] *[[KUKL]] *[[Killing Joke]] *[[Legião Urbana]] *[[Lifelover]] *[[El Violadores]] *[[Magacín]] *[[Marc Ribot]] *[[Mark Stewart]] *[[Material]] *[[Minutemen (banda)|Minutemen]] *[[Motorama (banda)|Motorama]] *[[New Model Army]] *[[New Order]] *[[Nick Cave]] *[[Nikki Sudden]] *[[Nina Hagen]] *[[Nits]] *[[Paralís Permanente]] *[[Pere Ubu]] *[[Public Image Ltd.]] *[[Shriekback]] *[[Siouxsie and the Banshees]] *[[Size]] *[[Soda Stereo]] *[[Sumo (banda) |Sumo]] *[[Swans]] *[[Talking Heads]] *[[Television (banda)|Television]] *[[The Birthday Party]] *[[The Chameleons]] *[[The Church]] *[[The Cramps]] *[[The Cure]] *[[The Fall]] *[[The Jesus and Mary Chain]] *[[The Mekons]] *[[The Pop Group]] *[[The Psychedelic Furs]] *[[The Raincoats]] *[[The Residents]] *[[The Sisters Of Mercy]] *[[The Smiths]] *[[The Slits]] *[[The Soft Boys]] *[[The Sound]] *[[The O-Men]] *[[The Wedding Present]] *[[Throbbing Gristle]] *[[Violent Femmes]] *[[Wire]] *[[XTC]] == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Post-punk}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Subxéneros del punk]] [[Categoría:Subxéneros del rock]] [[Categoría:Post-punk]] [[Categoría:Música escura]] [[Categoría:Xéneros musicales]] cz6dieasv8wwkxg7hfcswc4cd3jjqkw Floyd Mayweather, Jr. 0 139938 4377026 4373844 2025-06-17T15:13:16Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá eliminatoria => dicha eliminatoria 4377026 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Floyd Mayweather, Jr.}} {{persona}} '''Floyd Joy Mayweather, Jr.''' moteyáu '''Money''' ([[Grand Rapids (Michigan)|Grand Rapids]], [[Michigan]], [[24 de febreru]] de [[1977]]), nacíu como '''Floyd Joy Sinclair''',<ref>Johnson, Chuck. [http://www.usatoday.com/sports/boxing/2007-12-05-mayweather-cover_N.htm "Mayweather dancing with success in and out of ring."] 5 December 2007. ''[[USA Today]]''. URL accessed 18 December 2007.</ref> ye un ex-[[boxeador]] profesional d'[[Estaos Xuníos]] que terminó la so carrera invictu. Ye fíu del ex-boxeador [[Floyd Mayweather Sr]]. y sobrín y pupilu del ex-boxeador campeón del mundu [[Roger Mayweather|Roger "Black Mamba" Mayweather]]. Foi campeón del mundu en cinco categoríes distintes: [[superpluma]], [[Pesu llixeru|llixeru]], [[Pesu superllixeru|superllixeru]], [[welter]] y [[superwelter]]; consideráu mientres enforma tiempu'l meyor [[Boxeadores Llibra por Llibra de la Revista The Ring|llibra per llibra]] según ''[[The Ring (revista)|The Ring]]'' gracies a una téunica bien depurada, desplazamientos constantes a lo llargo del ring y capacidá pa controlar el ritmu del combate a voluntá. Foi consideráu'l deportista rei del Pague Por Ver ([[PPV]]), yá que vendió a lo llargo de la so carrera cerca de 25 millones d'eventos nesta modalidá de [[televisión per suscripción]], por un valor global de más de 1.500 millones de [[dólares]], amás de ser parte de los cuatro eventos más vendíos na hestoria de los PPV´s; los combates sosteníos contra: El [[mexicanu]] [[Saul Álvarez|Saúl "Canelu" Álvarez]] (2,2 millones), [[Oscar de la Hoya]] (2,4 millones), [[Manny Pacquiao]] (4.4 millones) y el de retiru contra [[Conor McGregor]] (4.6 millones). El 26 d'agostu de 2017, tres dos años d'inactividá, Mayweather apostó'l so últimu combate de boxéu frente al lluchador de [[MMA] y entós campeón estrella de la [[UFC]], l'[[Irlanda|irlandés]] Conor McGregor. "Money" imponer por [[knockout]] téunicu nel décimu asaltu y, d'esta manera, llegó a 50 victories y 0 derrotes na so carrera, engarradiella pola cual llévose 350 millones de forgares de ganancia con un averáu de 12 millones de forgares per minutu que tuvo nel ring. Con esta victoria, superó'l récor perfectu que compartía col miembru del [[Salón Internacional de la Fama del Boxéu Salón de la Fama]], [[Rocky Marciano]], de 49-0. == Carrera aficionáu == Collechó un récor de (84-6) mientres la so carrera como amateur. Ente los sos llogros esta'l Campeonatu Amateur de los Estaos Xuníos na so edición de 1995, ser semi-finalista nos [[Xuegos Olímpicos de Atlanta]] en 1996 y llograr el Campeonatu De Guantes d'Oru nos años 1993/1994/1996. == Carrera profesional == El 11 d'ochobre de 1996 Mayweather debuta como profesional ganándo-y a [[Roberto Apodaca]] por [[Knockout|KO]] en dos asaltos. Pa 1998 el récor de Mayweather yera de 17-0-0 (13 nocauts). === Títulu Mundial Superpluma CMB === Na fecha del 3 d'ochobre de 1998 Mayweather foi en busca del Títulu Mundial Superpluma CMB ([[Conseyu Mundial de Boxéu]]). En dichu combate enfrentar al entós campeón [[Genaro Hernández]]. La engarradiella tuvo llugar en Hilton, [[Las Vegas (Nevada)|Las Vegas]], Estaos Xuníos. Mayweather dominó a Hernández mientres tol combate dende l'entamu del mesmu hasta'l so finalización, y antes d'empezar el novenu asaltu, la esquina d'Hernández nun dexó siguir al púgil. D'esa manera Mayweather vencía por KOT nel asaltu númberu 8, axudicándose'l Títulu Mundial Superpluma CMB. Foi'l primer medayista olímpicu en conquistar un títulu mundial. Defendió dichu títulu n'ocho ocasiones, venciendo na so primer defensa a [[Angel Manfredy]] vía KOT en dos asaltos; [[Carlos Ríos]] por decisión unánime; [[Justin Juuko]] por KO en 9 asaltos; [[Carlos Gerena]] por KOT en 7 asaltos; [[Gregorio Vargas]] por decisión unánime en 12 asaltos; [[Diego Corrolades]] por KOT nel décimu asaltu; [[Carlos "Famosu" Hernández]] por decisión unánime, y finalmente a [[Jesús Chávez (boxeador)|Jesús Chávez]] a quien venció por KOT nel novenu asaltu. Dempués, Mayweather dexaría vacante'l Títulu Mundial Superpluma CMB pa camudar de categoría. === Títulu Mundial Llixeru CMB === [[Ficheru:Mayweather.jpg|thumb|200px|Floyd Mayweather, Jr.]] ==== Mayweather vs Castillo I ==== Mayweather entró na división Llixeru pa dir en busca d'una corona mundial, enfrentándose a [[José Luis Castillo]], que tenía'l Títulu Mundial Llixeru CMB. El combate celebrar nel MGM Grand, Las Vegas, Nevada, Estaos Xuníos, el 20 d'abril del 2002. Mayweather remanó los primeros asaltos dende la llarga distancia cola so jab, de la mesma Castillo llevó asaltos encurtiando la distancia y descargando impautos sobre'l cuerpu de Mayweather. Dambos sufrieron descuentu de puntos por infraiciones, pero entá asi Castillo viose cimeru a Floyd y finalmente la engarradiella llevó los 12 asaltos dexando la siguiente puntuación nes tarxetes de los xuraos: 116-111/115-111/115-111, en favor del vencedor por Decisión Unánime y nuevu Campeón Mundial Llixeru CMB Floyd Mayweather Jr. La engarradiella espertó ciertu discutiniu, delles persones vieron ganador a Castillo, ente ellos, los periodistes que tresmitieron la engarradiella y l'ordenador oficial en llevar el conteo de golpes tamién vio más certeru a Castillo, lo cual llevó a una revancha inmediata. ==== Mayweather vs Castillo II ==== El 7 d'avientu del 2002 Mayweather enfrentar por segunda vegada a José Luis Castillo, esta vegada, él como campeón. El pleitu presentar nel Mandalay Bay Resort & Casino, Las Vegas, Nevada, Estaos Xuníos. Mayweather dominó la engarradiella atacando dende fora del algame de Castillo. En dellos asaltos el mexicanu cutió'l cuerpu de Mayweather, pero polo xeneral, Floyd mover con pasos llaterales evitando los ataques de Castillo y asitiaba con efectividá la so jab. Remataron los 12 asaltos, dexando la siguiente puntuación: 115-113/116-113/115-113 pal vencedor por Decisión Unánime Floyd Mayweather Jr. Esta vegada'l discutiniu per parte del públicu nun tuvo presente. Defende'l Títulu Mundial Llixeru en tres ocasiones, primero na yá mentada frente a José Luis Castillo, depués vence a Victoriano Sosa por decisión unánime en 12 asaltos, y finalmente a Phillip N'dou por KOT nel asaltu númberu 7. Depués dexa vacante dichu títulu pa camudar nuevamente de división. === Títulu Mundial Superllixeru CMB === Floyd Mayweather enfrentó a [[DeMarcus Corley]] el 22 de mayu del añu 2004 nel [[Boardwalk Hall]], [[Atlantic City]], [[New Jersey]], USA, la engarradiella yera una eliminatoria pa consiguir un retador al Títulu Mundial Superllixeru CMB.Mayweather baltó a Corley nos asaltos 8 y 10, la engarradiella llegó a la distancia de los 12 asaltos dexando les tarxetes en:119-107/118-108/119-108 pal ganador por Decisión Unánime Floyd Mayweather Jr. A pesar de ganar dicha eliminatoria Mayweather tuvo que pasar por otra engarradiella eliminatoria'l 22 de xineru del 2005 nel American Airlines Arena, Miami, Florida, Estaos Xuníos, enfrentándose a Henry Bruseles. Mayweather dominó a Bruseles y nel octavu asaltu descargó-y un fuerte gabitu d'esquierda al fégadu que lu unvió a la lona, reincorporar a la cuenta oficial del árbitru, por que Mayweather volviera asitiar la mesma esquito sobre'l fégadu de Bruseles unviándolo per segunda vegada a la lona. Felicidad cayida provocó la detención del combate al minutu 2:55 y Mayweather venció por KOT n'ocho asalto. ==== Mayweather vs Gatti ==== Finalmente Floyd Mayweather enfrentar al Campeón Mundial Superllixeru CMB, el [[canadiense]] [[Arturo Gatti]] el 25 de xunu del 2005, la engarradiella foi recibida nel Boardwalk Hall, Atlantic City (Nueva Jersey), Estaos Xuníos. Al empiezu de la engarradiella nun error defensivu, Gatti recibe un gabitu d'esquierda a la cabeza que lo balta, llevántase darréu pa vencer la cuenta, los siguientes asaltos fueron un monólogu de Mayweather, práuticamente Gatti nun podía tocar a Mayweather, ente que'l Pretty Boy cutía a voluntá y con una gran intensidá al campeón, con dambos güeyos cuasi zarraos Buddy McGuirt nun dexó qu'Arturo Gatti saliera a combatir al séptimu asaltu, polo que Maywetaher conquistó'l Títulu Mundial Superllixeru CMB por KOT en seis asalto. Ensin defender el so títulu Mayweather dexar vacante pa xubir a la categoría Welter. === Títulu Mundial Welter FIB === [[Ficheru:Floyd Mayweather, Jr. 2011.jpg|thumb|200px|Floyd Mayweather, Jr.]] Antes de dir por una engarradiella por un nuevu títulu mundial, Floyd Mayweather vence por KOT en seis asalto al ex-campeón mundial [[Sharmba Mitchell]]. Baltó a Mitchell nel asaltu 3 y nel asaltu 6 volvió unvialo a la lona con un golpe al cuerpu. ==== Mayweather vs Judah ==== El 8 d'abril del 2006 enfrentar a [[Zab Judah]] pol títulu mundial welter de la [[Federación Internacional de Boxéu]] que Judah ostentaba. La engarradiella desenvolver nel [[Thomas & Mack Center]] de [[Las Vegas]], [[Nevada]], Estaos Xuníos. Dempués d'aventayar a Judah mientres el combate, al altor del décimu asaltu, l'hasta entós campeón cute con un feroz golpe baxu totalmente illegal a Mayweather, l'árbitru intervién dixebrando a dambos púgiles, Roger Mayweather, entrenador y tíu de Floyd ingresa al ring faltando a Judah pola so infraición, Joel Judah padre y entrenador de Zab xube al cuadriláteru cutiendo a Roger Mayweather, coles mesmes ingresaron los segundos de dambes esquines, la policía y la seguridá del estadiu fixo lo propio por que se empecipiara una violenta trifulca ente dambes esquines per mediu de golpes de puñu, hasta'l mesmu Zab Judah arreyóse; sicasí, la policía consiguió detener la engarradiella. Por invasión de ring, Roger Mayweather foi suspendíu un añu y obligáu a pagar la suma de 200.000 dólares a la Comisión Atlética de Nevada. Dempués d'unos minutos la engarradiella oficial volvía al so cursu, el combate remató na llende de los dolce asaltos dexando una puntuación de 119-109/116-112/117-111 pal vencedor por Decisión Unánime y nuevu Campeón Mundial Welter FIB Floyd Mayweather Jr. === Títulu Mundial Welter CMB === ==== Mayweather vs Baldomir ==== Mayweather tomó la decisión de dir en busca del Títulu Mundial Welter CMB enfrentando al monarca de dichu títulu [[Carlos Baldomir]], la engarradiella facer nel [[Mandalay Bay Resort & Casino]], Las Vegas, Nevada, Estaos Xuníos, la fecha del combate foi'l 4 de payares del 2006. Dende'l principiu Mayweather boxeó na llarga distancia, Baldomir nun podía atopar a Maywether, cola so velocidá y ciencia l'entós retador del títulu dominó al campeón, la engarradiella foi llevada a los dolce asaltos, los xuraos puntuaron los siguientes númberos nes sos tarxetes:120-108/120-108/118-108 pal vencedor por Decisión Unánime y nuevu Campeón Mundial Welter CMB Floyd Mayweather Jr. Mayweather desafíu públicamente a Oscar De La Hoya dempués de la engarradiella, saltó de categoría pero caltuvo'l títulu que llogró de Baldomir. === Títulu Mundial Superwelter CMB === ==== Mayweather vs De La Hoya ==== La engarradiella esperada concretóse finalmente, dempués de que Mayweather anunció que fadría una engarradiella más antes del so retiru, el 5 de mayu del 2007 nel MGM Grand, Las Vegas, Nevada, Estaos Xuníos, enfrentar a [[Óscar De La Hoya]] pol Títulu Mundial Superwelter CMB en poder d'esti postreru. Pa esti combate, Mayweather ganó la suma de 25 millones de dólares, ente que De La Hoya llogró la suma de 52 millones de dólares, foi naquel momentu la paga más grande na hestoria del boxéu que recibieren dos púgiles por un combate. Mayweather guardó la distancia apoderando a De La Hoya cola so jab, safaba los sos golpes y contragolpeaba a un De La Hoya qu'aventayaba n'altor y tamañu al Pretty Boy, ensobiaba a De La Hoya cada vez qu'ésti encurtiaba la distancia, remataron los 12 asaltos dexando les tarxetes en:116-112(Mayweather)/115-113(De La Hoya)/115-113 pal ganador por Decisión Estremada y nuevu Campeón Mundial Superwelter CMB Floyd Mayweather jr. D'esta forma Mayweather convertir en campeón de cinco categoríes distintos. El públicu esperó la decisión de Mayweather al respective de la so carrera, primeramente'l quíntuple campeón mundial anunciara'l so retiru dempués de la engarradiella contra De La Hoya. === Mayweather vs Hatton === Les duldes estenáronse, Mayweather dexó vacante'l Títulu Mundial Superwelter CMB por que el 8 d'avientu del 2007, nuevamente nel MGM Grand de Las Vegas, Nevada, Estaos Xuníos, Floyd Mayweather volviera a la categoría Welter, esponiendo'l so Títulu Mundial Welter CMB frente al inglés [[Ricky Hatton]]. Un agresivu Hatton llanzar al ataque dende'l primer campanazu estableciendo'l manexu del tiempu na engarradiella, ente que Mayweather afaía la distancia pa contragolpear a Hatton. Nel asaltu 3 Mayweather con un derechazo provóca-y un corte sobre'l güeyu derechu a Hatton. L'inglés siguía primiendo ente que progresivamente el númberu de contragolpes de Mayweather taba n'ascensu. Pal sestu asaltu Hatton atacaba con violencia ente que Mayweather anuló unu de los ataques sobre les cuerdes xirando la so cara, dicha aición fizo que Hatton cutiera illegalmente na nuca al campeón, [[Joe Cortez]] (árbitru) descontó-y un puntu a Hatton por esta infraición, a midida que la engarradiella avanzaba Hatton nun podía coneutar a Mayweather y el númberu de contragolpes per parte del campeón yera considerable, Mayweather tuvo un escelente asaltu 8 boxeando a Hatton y asitiándo-y dellos impautos, pal altor del novenu asaltu notábase una clara gastadura en Hatton. Llegó'l décimu asaltu, ye cuando Mayweather safa un ataque del retador y pela so parte asítia-y un precisu gabitu maniegu al quexal y en consecuencia Hatton estrellar con una esquina pa terminar nel pisu pol efeutu del golpe, Hatton vence la cuenta de Joe Cortez y darréu Mayweather va definir la engarradiella, ataca a un trescaláu Hatton asitiándo-y otru potente gabitu d'esquierda, coles mesmes que Cortez detenía'l combate y dende la esquina del inglés tiraben la toalla, Hatton volvía cayer, Floyd Mayweather jr ganaba por KOT en 10 asaltos. === Retiru === [[Ficheru:Victor Ortiz and Floyd Mayweather, Jr.jpg|thumb|300px|Victor Ortiz y Floyd Mayweather, Jr.]] Pasaron dellos díes de la victoria sobre Hatton por que Mayweather anuncie la intención de combatir per segunda vegada frente a Oscar De La Hoya, primero que se roble'l contratu pa oficiar la engarradiella, Floyd Mayweather Jr. desorientando a tol públicu anunció'l so retiru, espresó que-y costar enforma atopar motivación pa siguir alantre nel boxéu. === Vuelve al ring === Dempués d'un llargu retiru Mayweather anunció'l so regresu al ring el 18 de xunetu del 2009 nel MGM Grand, Las Vegas, Nevada, Estaos Xuníos ante uno de los meyores boxeadores [[mexicanu|mexicanos]] de tolos tiempos; [[Juan Manuel Márquez]], quien foi campeón mundial en tres divisiones. Mayweather mancóse una costiella nuna sesión de sparring. Yá con Mayweather repuestu, la engarradiella realizó'l 19 de setiembre del 2009. ==== Mayweather vs. Márquez ==== Como taba programáu, dempués de pagar $600,000 dólares como penalización por non dar el pesu, Mayweather enfrentó a Márquez na categoría welter, nuna engarradiella a doce asalto. Dende'l primer asaltu, notóse que'l retiru nun afectó a Mayweather, yá que este esplegó'l boxéu al que siempres tien avezáu al mundu, dominó a un Márquez lentu (por primer ocasion engarraba na categoria welter), especialmente cola esquierda, disparándola dende la llarga distancia en forma de jab y gabitu. Nel segundu asaltu, Mayweather baltó a Márquez con un certeru gabitu maniegu, el mexicanu reincorporar a la cuenta y continua n'engarradiella. Mayweather siguió llanzando golpes a Márquez, nun combate que se llevó los dolce asaltos. Les tarxetes fueron de:120-107/119-108/118-109. ==== Mayweather vs. Mosley ==== Depués de que nun hubiera un alcuerdu anti[[doping]] con [[Manny Pacquiao]] poles altes esixencies de Mayweather, la engarradiella foi atayada. Tres esti acontecimientu, decidió enfrentar a [[Shane Mosley]]. El combate realizó'l 1 de mayu de 2010. Mayweather estableció un ampliu dominiu, onde Mosley apenes tuvo un leve momentu a favor mientres el segundu asaltu, por que nuevamente Mayweather apoderara pol restu del combate, inclusive llegando a trescalar a Mosley. Mayweather consiguió la victoria por decisión unánime con marxe de 119-109, 119-109, 118-110. ==== Mayweather vs. Ortiz ==== Ganó nel cuartu asaltu nun descuidu de [[Victor Ortiz]]. Esta engarradiella xeneró munchos discutinios, por cuenta de qu'en el cuartu asaltu, Ortiz solmenára-y un cabezada, polo que l'árbitru [[Joe Cortez]] detuvo momentáneamente a dambos boxeadores, rebaxándo-y dos puntos a Ortiz. Ortiz intentó esculpase abrazando a Mayweather, y nun curtiu descuidu coles manes embaxo, Mayweather solmenó-y dos fuertes golpes al cara que la llevaron a la lona. Pela so parte, el referí Cortez alegó: "el boxeador tien el mandatu de protexese tol tiempu. Mayweather nun fixo nada illegal".<ref>[http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1379792&s=box&type=story Mayweather noquió a Ortiz]</ref> A la fin de la engarradiella, Mayweather tuvo un agriu alcuentru verbal col entrevistador boxístico [[Larry Merchant]], quien-y dixo "deseyaría tener 50 años menos, pa patiscate'l traseru". ==== Mayweather vs. Cotto ==== El 5 de mayu del 2012, nel MGM Grand de Las Vegas, Nevada, Mayweather retó al campeón [[puertorriqueñu]] nel pesu superwelter de la AMB, [[Miguel Cotto]]. El combate desenvolvióse pareyu hasta'l tramu final; Cotto tratara de llevar al retador contra les cuerdes, quien utilizó la so efectiva defensa pa compensar l'ataque, sicasí, Mayweather llegó a sangrar pela ñariz en recibiendo un fuerte impautu nel sestu asaltu. Yá pal oncenu asaltu, y dempués d'un zarráu décimu asaltu, Mayweather empezó a imponese, y nel docenu asaltu tuvo a puntu de mandar al puertorriqueñu a la lona. Los xueces fallaron a favor del estauxunidense 117-111, 117-111 y 118-110, polo que se caltuvo invictu, y percancióse l'octavu títulu na so carrera. Tres el combate, tuvo de pasar dos meses en prisión a partir del 1 de xunu por ser topáu culpable de violencia doméstica; anque la sentencia fuera por trés meses, saldría antes por bon comportamientu.<ref>AFP: [https://archive.today/20120629175801/www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5hLDYBNM5JulOo4vVaEcI7zsLWMDg?docId=CNG.c6351be081y56b0da2d6c4689b5f23d2.1441 Mayweather vence a Cotto y arrampúña-y la faxa superwelter AMB]</ref><ref>ESPN: [http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1517784&s=box&type=story Floyd Mayweather venció a Miguel Cotto]</ref><ref>mmafighting: [http://www.mmafighting.com/2012/5/5/2993951/floyd-mayweather-vs-miguel-cotto-live-round-by-round-updates Floyd Mayweather vs. Miguel Cotto: Live Round-by-Round Updates]</ref><ref>[http://www.dailymail.co.uk/news/article-2183056/Boxer-Floyd-Mayweather-released-jail-serving-months-battering-ex-girlfriend-children.html Mayweather en prisión]</ref> ==== Mayweather vs. Guerrero ==== Dempués de pasar un añu inactivu, Mayweather enfrentó a [[Robert Guerrero|Robert "La Pantasma" Guerrero]] en Las Vegas el 4 de mayu del 2013. Guerrero, peleador de guardia maniega, tenía apenes una derrota na so hestoria profesional de 35 combates, pero aun así nun yera favoritu nos apuestes. Pela so parte, Mayweather tuvo la novedá de volver axuntar al so padre y tíu na so esquina.<ref>[http://deportes.univision.com/boxeo/noticias/article/2013-05-01/los apuestes-a-favor-de-floyd-mayweather-jr-robert-guerreru Los apuestes a favor de Floyd Mayweather Jr. sobre Robert Guerrero]</ref><ref>[http://www.vivelohoy.com/deportes/8343685/%E2%80%98pretty-boy%E2%80%99-enfrentar al-%E2%80%98pantasma%E2%80%99 ‘Pretty Boy’ enfrentar a la Pantasma’]</ref> Magar la inactividá, el ''Pretty Boy'' amosar en forma: infranquiable en defensa, rápido de pies y manes, y con precisos golpes de derecha qu'estropiaben a Guerrero, quien especialmente nel octavu episodiu recibió trés fuertes impautos. El knockout paecía al algame de Mayweather nos últimos asaltos, pero esti alegaría que'l so puñu derechu atopábase mancáu, lo que-y torgó baltar al so rival. A lo llargo de la engarradiella, "La Pantasma" vio atayaes les sos intenciones de mancar al esmucidizu Mayweather quien safaba con presteza cualesquier ofensiva, y rematáu el combate los trés tarxetes refundiaron una decisión unánime a favor del ''Pretty Boy'' por 117-111.<ref>ESPN Deportes: [http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1792537&s=box&type=story Floyd llevó a Guerrero a la escuela]</ref><ref>Univision: [http://deportes.univision.com/boxeo/noticias/article/2013-05-05/floyd-mayweather-jr-domino-y-robert-guerreru Floyd Mayweather Jr. dominó y venció a Robert Guerrero]</ref> ==== Mayweather vs. Álvarez ==== {{AP|Floyd Mayweather Jr. vs. Saúl Álvarez}} El 14 de setiembre de 2013, Mayweather enfrentó al campeón invictu del pesu superwélter del [[Conseyu Mundial de Boxéu|CMB]] y l'[[Asociación Mundial de Boxéu|AMB]], el mexicanu [[Saúl Álvarez]], de 23 años. No que yera unu de los enfrentamientos más esperaos del añu, la engarradiella superó'l récor de ganancies pal boxeador estauxunidense que s'envaloró en siquier 41,5 millones de dólares.<ref>[http://fansided.com/2013/09/04/floyd-mayweather-will-set-new-earnings-record-fight-canelu-alvarez/ Floyd Mayweather will set new earnings record in fight with Canelu Alvarez]</ref> Magar la diferencia de trece años d'edá ente dambos peleadores, el veteranu Mayweather amosó a plenitú'l so repertoriu de boxéu nel que predominaba'l so rápidu jab d'esquierda, el xuegu de piernes y l'anticipación de los golpes del rival. Pela so parte, el «Canelu», quien tenía al so favor el respaldu de públicu concentráu nel MGM Grand de Las Vegas, nunca dexó d'acosa-y, pero l'allampáu golpe contundente nunca llegó. La sonadiella del públicu mexicanu foise apagando a midida que trescurríen los asaltos, y nel tramu final l'estauxunidense tomó la llibertá de baxar la intensidá del combate. Una vegada termináu, les tarxetes refundiaron una decisión mayoritaria (unu de los xueces dictaminó un empate), calificada pola crítica como «estraña», dáu'l dominiu de Mayweather y la mesma frustración d'Álvarez qu'aceptó la so incapacidá de «atrapar» al so contrincante.<ref>ESPN: [http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=1901875&s=box&type=story Mayweather Jr. supera a 'El Canelu']</ref><ref>Univision: [http://deportes.univision.com/boxeo/article/2013-09-14/saul-canelu-alvarez-vs-floyd-mayweather-jr-round-por-round Saúl 'Canelu' Alvarez vs. Floyd Mayweather Jr. round por round]</ref> ==== Mayweather vs. Maidana ==== El 3 de mayu de 2014, Mayweather enfrentó al campeón mundial welter de l'Asociación Mundial de Boxéu (AMB) el [[arxentín]] [[Marcos René Maidana|Marcos Maidana]] nel MGM Grand en Las Vegas Nevada. Mientres la engarradiella l'arxentín sorprendió, yá que se suponía un absolutu predominiu de Mayweather, pero l'arxentín pudo gana-y a Mayweather en dellos rounds siendo más ofensivu. Mayweather finalmente ganó por puntos nuna revesosa decisión mayoritaria nel que'l primer xuez dio un empate polémicu y los otros dos xueces estauxunidenses, dieron puntuaciones a favor de Mayweather. ==== Mayweather vs. Maidana 2 ==== Mayweather enfrentar a Maidana per segunda vegada, esta vegada polos campeonatos de pesu welter de l'[[Asociación Mundial de Boxéu]] (AMB) y el [[Conseyu Mundial de Boxéu]] (CMB), amás del campeonatu superwelter del CMB el 13 de setiembre de 2014 nel MGM Gran Arena en Las Vegas Nevada. Mientres la engarradiella, los primeru asaltos fueron reñíos, a tal puntu que Maidana fixo taramellar a Mayweather con una mano precisa nel tercer asaltu. Nos asaltos siguientes Mayweather tuvo dominiu y superioridá anulando los golpes que llanzaba Maidana, nos últimos asaltos Mayweather tornaba y caltenía la distancia de Maidana, finalmente dempués de 12 asaltos, Mayweather ganó la engarradiella por decisión unánime. Esta vegada nun hubo nengún discutiniu. ==== Mayweather vs. Pacquiao ==== {{AP|Floyd Mayweather Jr. vs Manny Pacquiao}} Tres años d'indecisiones, finalmente concretóse'l combate suañáu por aficionaos ente Floyd Mayweather Jr. y [[Manny Pacquiao]], apautáu pal 2 de mayu de 2015 nel [[MGM Grand Arena]] de Las Vegas. El combate riquió d'alcuerdos económicos ente los promotores de Mayweather y Top Rank (representantes de Pacquiao), según coles canales de televisión per suscripción [[Showtime (canal de televisión)|Showtime]] y [[HBO]]. L'estauxunidense venció al filipín por decisión unánime y unificó los títulos mundiales de pesu wélter. Por esta engarradiella, Mayweather ingresó a les sos arques un total de 250 millones de dólares incluyendo regalías del combate, siendo esta la mayor ganancia na hestoria pa un boxeador, convirtiéndolo amás nel deportista meyor pagu del mundu esi añu. ==== Mayweather vs. Berto ==== Na engarradiella que Floyd Mayweather Jr. describió como la del so retiru, enfrentar a [[Andre Berto]] el 12 de setiembre de 2015 na MGM Grand Arena. Nuna engarradiella de poca aición, Mayweather dominó con claridá a Berto pa llevase una folgosa decisión unánime con tarxetes de 120-108, 117-111 y 118-110. Nel descansu del postreru round, Floyd abrazar col so padre y entrenador, Floyd Sr. a manera de despidida y estimó-y tou lo que lu enseñó na so carrera.<ref>{{cita publicación|títulu=El llau desconocíu de Mayweather nel descansu del postreru round ante Berto|url=http://izquierdazo.com/el-lado-desconocido-de-mayweather-en-el descansu-del-ltimo-round-ante-berto|fechaaccesu=26 de payares de 2016|periódicu=Izquierdazo}}</ref> ==== Mayweather vs. McGregor ==== {{AP|Floyd Mayweather Jr. vs Conor McGregor|l1=Floyd Mayweather Jr. vs Conor McGregor}} Por cuenta del so ésitu na [[UFC]] como [[Campeones de la Ultimate Fighting Championship|Campeón de Pesu Llixeru]], [[Conor McGregor]] amosó interés en retar al retiráu Mayweather a un combate de boxéu. La idea xeneró muncha especulación y gran publicidá pa dambos atletes. Dempués de que dambos aceptaren los términos de la engarradiella, apautóse un combate pal 26 d'agostu de 2017 nel [[T-Mobile Arena]] de Las Vegas, Nevada, Estaos Xuníos. El ganador de felicidá engarra llograría'l '''[[Money Belt]]''', una petrina presentada pol [[Conseyu Mundial de Boxéu]] (CMB) puramente pal ganador del eventu. Mayweather gano contra'l so contendente irlandés nel décimu asaltu por knockout téunicu (TKO). Por esti combate, Floyd va recibir una cantidá averada de 350 millones de dólares, incluyendo porcentaxe de regalías por [[merchandising]], derechos de tresmisión (incluyendo PPV) y taquilla del eventu, superando en 100 millones les ganancies de la engarradiella contra Pacquiao.<ref>{{cita publicación |títulu=https://www.marca.com/boxeo/2017/08/27/59a260f0ca474179348b45d8.html}}</ref> D'esta manera, el combate marcó'l retiru definitivu de Mayweather del boxéu profesional, llevándose un récor de 50 victories y 0 derrotes. == Récor profesional == {| {{tablaguapa}} |-align="center" !colspan="3" style="background:#F0F0F0"|Record profesional |- !colspan="1" width="90 px" style="background:#F0F0F0"|50 engarradielles !colspan="1" width="90 px" style="background:#F0F0F0"|50 Victories !colspan="1" width="90 px" style="background:#F0F0F0"|0 Derrota |-0 !colspan="1" |[[Knockout]] !colspan="1" style="background:#ccffcc"|27 !colspan="1" style="background:#ffcccc"|0 |- !colspan="1" |[[Boxéu#Victoria por decisión|Decisión]] !colspan="1" style="background:#ccffcc"|23 !colspan="1" style="background:#ffcccc"|0 |- |} {| class="wikitable sortable" |align=center style="border-style: none none solid solid; class="unsortable" style="background:#F0F0F0" width="70 px" |'''Resultáu''' |align=center style="border-style: none none solid solid; class="unsortable" style="background:#F0F0F0" width="50 px"|'''Récor''' |align=center style="border-style: none none solid solid; class="unsortable" style="background:#F0F0F0" width="180 px"|'''Rival''' |align=center style="border-style: none none solid solid; class="unsortable" style="background:#F0F0F0" width="50 px"|'''Métodu''' |align=center style="border-style: none none solid solid; class="unsortable" style="background:#F0F0F0" width="110 px"|'''Asalto - Tiempu''' |align=center style="border-style: none none solid solid; class="unsortable" style="background:#F0F0F0" width="170 px"|'''Fecha''' |align=center style="border-style: none none solid solid; class="unsortable" style="background:#F0F0F0" width="340 px"|'''Llocalización''' |align=center style="border-style: none none solid solid; class="unsortable" style="background:#F0F0F0" width="450 px"|'''Títulu''' |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 50-0 |align=left|{{bandera|Irlanda}} [[Conor McGregor]] |align=center|[[Floyd Mayweather Jr. vs. Conor McGregor|T.K.O.]]||align=center| 10 {{small|(12)}} - 1:05 |align=center|[[26 d'agostu]] de [[2017]] || align=left|{{bandera|USA}} {{small|[[T-Mobile Arena]], [[Las Vegas Strip|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Gana ([[Money Belt]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 49-0 |align=left|{{bandera|USA}} Andre Berto |align=center|O.D.||align=center| 12 |align=center|[[12 de setiembre]] de [[2015]] || align=left|{{bandera|USA}} {{small|[[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Strip|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Asociación Mundial de Boxéu|WBA]] (super), [[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]], [[Campeones de la revista The Ring|The Ring]] y [[Campeón llinial|Llinial]] [[Pesu wélter|Wélter]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 48-0 |align=left|{{bandera|FIL}} [[Manny Pacquiao]] |align=center|[[Floyd Mayweather Jr. vs Manny Pacquiao|O.D.]] ||align=center| 12 |align=center|[[2 de mayu]] de [[2015]] || align=left|{{bandera|USA}} {{small|[[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Strip|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Asociación Mundial de Boxéu|WBA]] (super), [[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]], [[Campeones de la revista The Ring|The Ring]] y [[Campeón llinial|Llinial]] [[Pesu wélter|Wélter]]). Gana ([[Organización Mundial de Boxéu|WBO]] [[Pesu wélter|Wélter]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 47-0 |align=left|{{bandera|ARX}} [[Marcos Maidana]] |align=center|O.D. ||align=center |12 |align=center|[[13 de setiembre]] de [[2014]] || align=left|{{bandera|USA}} {{small|[[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Strip|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Asociación Mundial de Boxéu|WBA]] (super), [[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]], [[Campeones de la revista The Ring|The Ring]] y [[Campeón llinial|Llinial]] [[Pesu wélter|Wélter]]). Retién ([[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]] [[Pesu superwélter|Superwélter]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 46-0 |align=left|{{bandera|ARX}} [[Marcos Maidana]] |align=center|M.D. ||align=center| 12 |align=center|[[3 de mayu]] de [[2014]] || align=left|{{bandera|USA}} {{small|[[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Strip|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]], [[Campeones de la revista The Ring|The Ring]] y [[Campeón llinial|Llinial]] [[Pesu wélter|Wélter]]). Gana ([[Asociación Mundial de Boxéu|WBA]] (super) [[Pesu wélter|Wélter]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 45-0 |align=left|{{bandera|MEX}} [[Saúl Álvarez]] |align=center|[[Floyd Mayweather Jr. vs. Saúl Álvarez|M.D.]]||align=center| 12 |align=center|[[14 de setiembre]] de [[2013]] || align=left|{{bandera|USA}} {{small|[[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Strip|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Asociación Mundial de Boxéu|WBA]] (super) [[Pesu superwélter|Superwélter]]). Gana ([[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]], [[Campeones de la revista The Ring|The Ring]] y [[Campeón llinial|Llinial]] [[Pesu superwélter|Superwélter]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 44-0 |align=left|{{bandera|USA}} [[Robert Guerrero]] |align=center|O.D. ||align=center|12 |align=center|[[4 de mayu]] de [[2013]] || align=left|{{bandera|USA}} {{small|[[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Strip|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]] y [[Campeón llinial|Llinial]] [[Pesu wélter|Wélter]]). Gana ([[Campeones de la revista The Ring|The Ring]] [[Pesu wélter|Wélter]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 43-0 |align=left|{{bandera|PUR}} [[Miguel Cotto]] |align=center|O.D. ||align=center| 12 |align=center|[[5 de mayu]] de [[2012]] || align=left|{{bandera|USA}} {{small|[[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas Strip|Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Gana ([[Asociación Mundial de Boxéu|WBA]] y [[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC Diamond]] [[Pesu superwélter|Superwélter]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 42-0 |align=left|{{bandera|USA}} [[Victor Ortiz]] |align=center|K.O.||align=center| 4 {{small|(10)}} - 2:59 |align=center|[[17 de setiembre]] de [[2011]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Campeón llinial|Llinial]] [[Pesu wélter|Wélter]]). Gana ([[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]] [[Pesu wélter|Wélter]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 41-0 |align=left|{{bandera|USA}} [[Shane Mosley]] |align=center|O.D. ||align=center| 12 |align=center|[[1 de mayu]] de [[2010]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Gana ([[Campeón llinial|Llinial]] [[Pesu wélter|Wélter]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 40-0 |align=left|{{Bandera|Méxicu}} [[Juan Manuel Márquez]] |align=center|O.D. ||align=center| 12 |align=center|[[19 de setiembre]] de [[2009]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 39-0 |align=left|{{bandera|GBR}} [[Ricky Hatton]] |align=center|T.K.O. ||align=center| 10 {{small|(12)}} - 1:35 |align=center|[[8 d'avientu]] de [[2007]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]], [[Campeones de la revista The Ring|The Ring]] y [[Campeón llinial|Llinial]] [[Pesu wélter|Wélter]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 38-0 |align=left|{{bandera|USA}} [[Oscar De La Hoya]] |align=center|S.D. ||align=center| 12 |align=center|[[5 de mayu]] de [[2007]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Gana ([[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]] [[Pesu superwélter|Superwélter]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 37-0 |align=left|{{bandera|ARX}} [[Carlos Manuel Baldomir|Carlos Baldomir]] |align=center|O.D. ||align=center| 12 |align=center|[[4 de payares]] de [[2006]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} [[Mandalay Bay Resort and Casino|Mandalay Bay Resort & Casino]], [[Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Organización Internacional de Boxéu|IBO]] [[Pesu wélter|Wélter]]). Gana ([[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]], [[Asociación Internacional de Boxéu|IBA]], [[Campeones de la revista The Ring|The Ring]] y [[Campeón llinial|Llinial]] [[Pesu wélter|Wélter]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 36-0 |align=left|{{bandera|USA}} Zab Judah |align=center|O.D. ||align=center| 12 |align=center|[[8 d'abril]] de [[2006]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} [[Thomas & Mack Center]], [[Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Gana ([[Federación Internacional de Boxéu|IBF]] y [[Organización Internacional de Boxéu|IBO]] [[Pesu wélter|Wélter]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 35-0 |align=left|{{bandera|USA}} Sharmba Mitchell |align=center|T.K.O.||align=center| 6 {{small|(12)}} - 2:06 |align=center|[[19 de payares]] de [[2005]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} [[Rose Garden (arena)|Rose Garden]], [[Portland (Oregón)|Portland]], [[Oregón]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 34-0 |align=left|{{Bandera|Canadá}} [[Arturo Gatti]] |align=center|R.T.D.||align=center| 6 {{small|(12)}} - 3:00 |align=center|[[25 de xunu]] de [[2005]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Boardwalk Hall, [[Atlantic City (Nueva Jersey)|Atlantic City]], [[Nueva Jersey]]}} |align=left|{{small|Gana ([[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]] [[Pesu superllixeru|Superllixeru]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 33-0 |align=left|{{bandera|PUR}} Henry Bruseles |align=center|T.K.O. ||align=center| 8 {{small|(12)}} - 2:55 |align=center|[[22 de xineru]] de [[2005]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} [[American Airlines Arena]], [[Miami]], [[Florida]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 32-0 |align=left|{{bandera|USA}} DeMarcus Corley |align=center|O.D. ||align=center| 12 |align=center|[[22 de mayu]] de [[2004]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Boardwalk Hall, [[Atlantic City (Nueva Jersey)|Atlantic City]], [[Nueva Jersey]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 31-0 |align=left|{{bandera|RSA}} Phillip N'dou |align=center|T.K.O. ||align=center| 7 {{small|(12)}} - 1:08 |align=center|[[1 de payares]] de [[2003]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Van Andel Arena, [[Grand Rapids, Michigan|Grand Rapids]], [[Michigan]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]], [[Campeones de la revista The Ring|The Ring]] y [[Campeón llinial|Llinial]] [[Pesu llixeru|Llixeru]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 30-0 |align=left|{{bandera|DOM}} Victoriano Sosa |align=center|O.D. ||align=center| 12 |align=center|[[19 d'abril]] de [[2003]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Selland Arena, [[Fresno (California)|Fresno]], [[California]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]], [[Campeones de la revista The Ring|The Ring]] y [[Campeón llinial|Llinial]] [[Pesu llixeru|Llixeru]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 29-0 |align=left|{{bandera|MEX}} [[José Luis Castillo]] |align=center|O.D. ||align=center| 12 |align=center|[[7 d'avientu]] de [[2002]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} [[Mandalay Bay Resort and Casino|Mandalay Bay Resort & Casino]], [[Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]], [[Campeones de la revista The Ring|The Ring]] y [[Campeón llinial|Llinial]] [[Pesu llixeru|Llixeru]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 28-0 |align=left|{{bandera|MEX}} [[José Luis Castillo]] |align=center|O.D. ||align=center| 12 |align=center|[[20 d'abril]] de [[2002]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Gana ([[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]], [[Campeones de la revista The Ring|The Ring]] y [[Campeón llinial|Llinial]] [[Pesu llixeru|Llixeru]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 27-0 |align=left|{{bandera|MEX}} [[Jesús Chávez (boxeador)|Jesús Chávez]] |align=center|R.T.D. ||align=center| 9 {{small|(12)}} - 3:00 |align=center|[[10 de payares]] de [[2001]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Auditoriu Cívicu Bill Graham Civic, [[San Francisco (California)]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Campeón llinial|Llinial]] y [[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]] [[Pesu superpluma|Superpluma]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 26-0 |align=left|{{bandera|SLV}} [[Carlos "Famosu" Hernández|Carlos Hernández]] |align=center|O.D. ||align=center| 12 |align=center|[[26 de mayu]] de [[2001]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Van Andel Arena, [[Grand Rapids, Michigan|Grand Rapids]], [[Michigan]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Campeón llinial|Llinial]] y [[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]] [[Pesu superpluma|Superpluma]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 25-0 |align=left|{{bandera|USA}} [[Diego Corrolades]] |align=center|T.K.O. ||align=center| 10 {{small|(12)}} - 2:19 |align=center|[[20 de xineru]] de [[2001]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Campeón llinial|Llinial]] y [[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]] [[Pesu superpluma|Superpluma]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 24-0 |align=left|{{bandera|USA}} Emanuel Augustus |align=center|T.K.O. ||align=center| 9 {{small|(10)}} - 1:06 |align=center|[[21 d'ochobre]] de [[2000]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Cobo Center, [[Detroit]], [[Michigan]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 23-0 |align=left|{{bandera|MEX}} Gregorio Vargas |align=center|O.D. ||align=center| 12 |align=center|[[18 de marzu]] de [[2000]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} [[MGM Grand Garden Arena]], [[Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Campeón llinial|Llinial]] y [[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]] [[Pesu superpluma|Superpluma]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 22-0 |align=left|{{bandera|PUR}} Carlos Gerena |align=center|R.T.D. ||align=center| 7 {{small|(12)}} - 3:00 |align=center|[[11 de setiembre]] de [[1999]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} [[Mandalay Bay Resort and Casino|Mandalay Bay Resort & Casino]], [[Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Campeón llinial|Llinial]] y [[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]] [[Pesu superpluma|Superpluma]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 21-0 |align=left|{{bandera|UGA}} Justin Juuko |align=center|T.K.O. ||align=center| 9 {{small|(12)}} - 1:20 |align=center|[[22 de mayu]] de [[1999]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} [[Mandalay Bay Resort and Casino|Mandalay Bay Resort & Casino]], [[Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Campeón llinial|Llinial]] y [[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]] [[Pesu superpluma|Superpluma]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 20-0 |align=left|{{bandera|ARX}} Carlos Ríos |align=center|O.D.||align=center| 12 |align=center|[[17 de xineru]] de [[1999]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Van Andel Arena, [[Grand Rapids, Michigan|Grand Rapids]], [[Michigan]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Campeón llinial|Llinial]] y [[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]] [[Pesu superpluma|Superpluma]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 19-0 |align=left|{{bandera|USA}} Angel Manfredy |align=center|T.K.O. ||align=center| 2 {{small|(12)}} - 2:47 |align=center|[[19 d'avientu]] de [[1998]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Miccosukee Indian Reservation, [[Miami]], [[Florida]]}} |align=left|{{small|Retién ([[Campeón llinial|Llinial]] y [[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]] [[Pesu superpluma|Superpluma]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 18-0 |align=left|{{bandera|USA}} Genaro Hernández |align=center|R.T.D. ||align=center| 8 {{small|(12)}} - 3:00 |align=center|[[3 d'ochobre]] de [[1998]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} [[Las Vegas Hilton]], [[Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left|{{small|Gana ([[Campeón llinial|Llinial]] y [[Conseyu Mundial de Boxéu|WBC]] [[Pesu superpluma|Superpluma]]).}} |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 17-0 |align=left|{{bandera|CAN}} Tony Pep |align=center|O.D. ||align=center| 10 |align=center|[[14 de xunu]] de [[1998]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Trump Taj Mahal, [[Atlantic City (Nueva Jersey)|Atlantic City]], [[Nueva Jersey]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 16-0 |align=left|{{bandera|ARX}} Gustavo Cuello |align=center|O.D. ||align=center| 10 |align=center|[[18 d'abril]] de [[1998]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Grand Olympic Auditorium, [[Los Angeles]], [[California]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 15-0 |align=left|{{bandera|DOM}} Miguel Melo |align=center|T.K.O. ||align=center| 3 {{small|(10)}} - 2:30 |align=center|[[23 de marzu]] de [[1998]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Foxwoods Resort Casino, [[Mashantucket]], [[Connecticut]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 14-0 |align=left|{{bandera|USA}} Sam Girard |align=center|T.K.O. ||align=center| 2 {{small|(10)}} - 2:47 |align=center|[[28 de febreru]] de [[1998]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Bally's Atlantic City, [[Atlantic City (Nueva Jersey)|Atlantic City]], [[Nueva Jersey]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 13-0 |align=left|{{bandera|PUR}} Héctor Regueru |align=center|K.O. ||align=center| 5 {{small|(10)}} - 1:21 |align=center|[[9 de xineru]] de [[1998]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Grand Casín Biloxi, [[Biloxi]], [[Mississippi]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 12-0 |align=left|{{bandera|USA}} Angelo Nuñez |align=center|T.K.O. ||align=center| 3 {{small|(8)}} - 2:42 |align=center|[[20 de payares]] de [[1997]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Auditoriu Grand Olympic, [[Los Angeles]], [[California]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 11-0 |align=left|{{bandera|MEX}} Felipe García |align=center|K.O. ||align=center| 6 {{small|(8)}} - 2:56 |align=center|[[14 d'ochobre]] de [[1997]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Qwest Arena, [[Boise (Idaho)|Boise]], [[Idaho]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 10-0 |align=left|{{bandera|USA}} Louie Leija |align=center|T.K.O. ||align=center| 2 {{small|(10)}} - 2:33 |align=center|[[6 de setiembre]] de [[1997]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Coliséu El Paso County, [[El Paso (Texas)|El Paso]], [[Texas]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 9-0 |align=left|{{bandera|MEX}} Jesús Chávez |align=center|T.K.O. ||align=center| 5 {{small|(6)}} - 2:02 |align=center|[[12 de xunetu]] de [[1997]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Grand Casín Biloxi, [[Biloxi]], [[Mississippi]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 8-0 |align=left|{{bandera|USA}} Larry O'Shields |align=center|O.D. ||align=center| 6 |align=center|[[14 de xunu]] de [[1997]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} [[Alamodome]], [[San Antonio (Texas)|San Antonio]], [[Texas]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 7-0 |align=left|{{bandera|USA}} Tony Duren |align=center|T.K.O. ||align=center| 1 {{small|(6)}} - 1:12 |align=center|[[9 de mayu]] de [[1997]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Orleans Hotel & Casino, [[Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 6-0 |align=left|{{bandera|USA}} Bobby Giepert |align=center|K.O. ||align=center| 1 {{small|(6)}} - 1:30 |align=center|[[12 d'abril]] de [[1997]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} [[Thomas & Mack Center]], [[Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 5-0 |align=left|{{bandera|USA}} Kino Rodríguez |align=center|T.K.O. ||align=center| 1 {{small|(6)}} - 1:44 |align=center|[[12 de marzu]] de [[1997]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} DeltaPlex Arena, [[Walker (Michigan)|Walker]], [[Michigan]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 4-0 |align=left|{{bandera|USA}} Edgar Ayala |align=center|K.O. ||align=center| 2 {{small|(4)}} - 1:39 |align=center|[[1 de febreru]] de [[1997]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Swiss Park Hall, [[Chula Vista, California|Chula Vista]], [[California]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 3-0 |align=left|{{bandera|USA}} Jerry Cooper |align=center|T.K.O. ||align=center| 1 {{small|(4)}} - 1:39 |align=center|[[18 de xineru]] de [[1997]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} [[Thomas & Mack Center]], [[Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 2-0 |align=left|{{bandera|USA}} Reggie Sanders |align=center|O.D. ||align=center| 4 |align=center|[[30 de payares]] de [[1996]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Coliséu Tingley, [[Albuquerque]], [[Nuevu Méxicu]]}} |align=left| |- |style="background: #ccffcc" align='center'|Victoria |align=center| 1-0 |align=left|{{bandera|MEX}} Roberto Apodaca |align=center|T.K.O. ||align=center| 2 {{small|(4)}} - 0:37 |align=center|[[11 d'ochobre]] de [[1996]] || align=left|{{small|{{bandera|USA}} Estación Texas, [[Las Vegas]], [[Nevada]]}} |align=left| |} == Llucha llibre profesional == === WWE (2008) === La primer apaición de Mayweather na World Wrestling Entertainment foi en [[No Way Out#2008|No Way Out]]. En dichu eventu, Mayweather atacó al lluchador [[Paul Wight|Big Show]] dempués de qu'esti intentara atacar a [[Rei Mysterio]]. Por cuenta de esto, Big Show retó-y a un combate en [[WrestleMania XXIV]], onde Mayweather llogró la victoria dempués de cutir a Show con un [[Puñu d'aceru|puñu americanu]]. El 24 d'agostu de 2009, Mayweather foi'l Xeneral Manager convidáu de [[WWE Raw|Monday Night Raw]]. == Estilu de Boxéu == La so téunica defensiva taba basada nuna guardia mista colos costazos llevantaos, con esto protexía'l so cazu y esviaba los golpes. Esta téunica foi utilizada na década de los 60´s pol boxeador [[Ike Chesnut]].<ref>KO Boxéu Mundial numbero 36</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Llista de los actuales campeones mundiales de boxéu]]. * [[Boxeadores Llibra por Llibra de la Revista The Ring]]. * [[Campeones de la revista The Ring]]. == Enllaces esternos == {{Wikiquote|en:Floyd Mayweather Jr.}} (n'inglés) {{Commonscat}} * [https://web.archive.org/web/20110609195247/http://www.floydmayweather.com/ Páxina web oficial de Floyd Mayweather Jr.] * {{Boxrec|id=352}} {{NF|1977||Mayweather, Floyd}} [[Categoría:Deportistes de Michigan]] [[Categoría:Boxeadores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Atlanta 1996]] [[Categoría:Medayistes olímpicos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Medayistes olímpicos de bronce]] [[Categoría:Campeones de l'Asociación Mundial de Boxéu]] [[Categoría:Campeones del Conseyu Mundial de Boxéu]] [[Categoría:Campeones de la Federación Internacional de Boxéu]] [[Categoría:Campeones del mundu de boxéu del pesu superpluma]] [[Categoría:Campeones del mundu de boxéu del pesu llixeru]] [[Categoría:Campeones del mundu de boxéu del pesu superllixeru]] [[Categoría:Campeones del mundu de boxéu del pesu wélter]] [[Categoría:Campeones del mundu de boxéu del pesu superwélter]] [[Categoría:Campeones de la Organización Internacional de Boxéu]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 6ar14y67f37lyijnm7qolt5w48sjv8y Didí 0 139957 4377151 4322768 2025-06-18T07:21:33Z XabatuBot 43102 iguo testu: Botafogo de Futebol y Regatas => Botafogo de Futebol e Regatas 4377151 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Waldir Pereira''' {{nym}}, más conocíu como '''Didí''', foi un [[xugador de fútbol|futbolista]] y entrenador [[Brasil|brasilanu]] que xugaba como [[mediocampista]] o [[Delanteru|entreala derechu]] y foi parte de la histórica [[Seleición de fútbol de Brasil]] que conquistó los mundiales de [[Copa Mundial de Fútbol de 1958|Suecia 1958]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 1962|Chile 1962]]. Ye unu de los grandes futbolistes brasilanos de la historia y pa la IFFHS unu de los 20 [[Meyor xugador del mundu según la IFFHS|meyores futbolistes]]. Moteyóse-y «Príncipe Etíope» pola elegancia y clase que daba al centru del campu de los equipos en que xugó. Por cuenta de los sos goles, llogros y trayeutoria foi incluyíu pola IFHOC-[[FIFA]] nel primixeniu [[Salón internacional de campeones de fútbol|''International Football Hall of Champions'']] nel añu 2000.<ref name="SALONFAMA98">{{cita web |url=http://www.hallofchampions.com/news/12-16-98.html |editor=Páxina oficial de la IFHOC |idioma=inglés |títulu=International Hall of Champions Inducted for 1997-98 |fechaaccesu=24 de setiembre de 2014}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.hallofchampions.com/inductees/index.html |editor=Páxina oficial de la IFHOC |idioma=inglés |títulu=International Hall of Champions Inducted for 1997-98 (II) |fechaaccesu=24 de setiembre de 2014}}</ref><ref name="IFHOCOUT">{{cita web |editor=Diariu ''The Telegraph'' |títulu=Didí included in Hall of Fame |url=http://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/1330266/Didi.html?mobile=basic |fechaaccesu=7 de xunetu de 2017 |idioma=inglés |urlarchivu=https://archive.today/20140924110149/http://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/1330266/Didi.html?mobile=basic |fechaarchivu=24 de setiembre de 2014}}</ref><ref group="n." name="SALONIFHOCFIFA">El xugador foi incluyíu nel proyeutu anterior, el [[Salón internacional de campeones de fútbol Salono de la Fama IFHOC-FIFA]], xunto a Di Stéfano y Puskás primero que'l proyeutu atayárase.</ref> == Biografía == === Primeros años === Nacíu'l [[8 d'ochobre]] de [[1928]] en [[Rio de Janeiro (ciudá)|Rio de Janeiro]]. En 1943, Didí empezó la so historia nesi [[deporte]], xugando nel infantil del São Cristóvão. Tamién en categoríes inferiores, xugó n'Industrial, Rio Branco, Goytacaz y Americanu. Didí tuvo un drama cuando yera neñu. A los 14 años, tuvo una infeición por causa d'una contusión sufierta nuna engarradiella. Llegó a tar en siella de ruedes. Tuvieron a puntu de toye-y la pierna, pero'l destín xugó al so favor y nun dexó esa perda pal rapazu. === Entamos nel fútbol === Didí empezó a apostar partíos oficiales en 1945, a los 16 años, xugando nel Americanu de Campos. Tamién pasó por Lençoense y Madureira. Pero nel añu siguiente, atopó la estabilidá nel [[Fluminense Football Club|Fluminense]], club que defendió por diez años. Inda ye consideráu nes Laranjeiras el meyor de la historia na so posición, marcando cuasi 100 goles nel Tricolor. Algamó fama en 1950 por faer el primer gol de Maracaná, na derrota de la Seleición Carioca frente a la Paulista por 2 a 1, según por ser l'inventor de la «Folha Seca», = la fueya seca,= un tiru cuasi «mortal» pa los porteros. Foi inventada por Didí en 1956, nel partíu contra l'América de Ríu. Taba con una contusión que nun-y dexaba tirar dende llarga distancia de forma normal. Sicasí, cutió en mediu del balón, esti foise escontra riba adquirendo un efeutu envelenáu y baxando amodo foi empobinándose, buscando la portería rival. Tamién ye conocíu por inventar la paradinha. === Escoyíu Nacional === Didí representó a Brasil per primer vegada nel Panamericanu de 1952. Apostó la Copa del Mundu en Suiza 1954. Anque la so puxanza llegaría cuatro años dempués, cuando foi consideráu'l meyor xugador del Mundial de 1958 en Suecia, que foi conquistáu per Brasil. Repitió ésitu en Chile en 1962, amosando un gran lideralgu sobre'l terrén de xuegu. Didí marcó 21 goles en 74 partíos cola seleición brasilana: la verde amarilha. A pesar del ésitu nel Flu, el xugador foi tresferíu en 1956 al [[Botafogo]], onde tamién fizo historia. En 313 partíos, marcó 113 goles. Pasó por un momentu interesáu en 1957, dempués de ganar el Campeonatu Carioca, tuvo que cumplir la promesa de travesar a cuerpu la ciudá de Rio de Janeiro, al ganar el títulu. === Europa: Al Real Madrid === El bon futbol y el títulu de la Copa del Mundu cola Seleición de Brasil nel añu siguiente, 1959 traxo l'interés del [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]]. Xugando con cracks como [[Ferenc Puskás|Puskás]] y [[Alfredo Di Stéfano|Di Stéfano]], el mediocampista nun consiguió afaese y tuvo un modestu pasu per Europa. === El so Regresu a Brasil: Al Botafogo === En [[1961]] Didí tornó al Botafogo onde ganó'l [[Campeonatu Carioca]] de 1961 y 1962. Depués de ganar el mundial 1962, Didí foi tresferíu al [[Sporting Cristal]] de [[Perú]] onde non yá xugó sinón debutó como entrenador. N'agostu de [[1964]] colar al [[São Paulo]] onde ye contactáu por directivos veracruzanos pa xugar en Méxicu. === A Méxicu colos Tiburones Rojos de Veracruz === Y en [[1965]] decide xugar una temporada en Méxicu colos [[Tiburones Rojos de Veracruz]] para darréu retirase. Munchos periodistes de Méxicu, duldaben que viniera xugar, pero'l dueñu del equipu, Don Josè "Pepe" Lajud Kuri, fixo les xestiones y l'astru brasilanu llegó a xugar a la Lliga Mexicana. Consideróse una de les contrataciones más importante del equipu escualu y en Méxicu. === Entrenador Mundialista con Perú: 1970 === [[Ficheru:Valdir Pereira Peru Coach in 1970.png|miniaturadeimagen|Didí, entrenador de la [[Seleición Peruana de Fútbol]] en 1970.]] Depués del so retiru definitivu como futbolista, Didí volvió dirixir nel fútbol peruano, ganando'l [[Campeonatu Descentralizáu 1968]] col [[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]]. Tres el so ésitu a nivel de clubes, foi designáu entrenador de la [[Seleición de fútbol de Perú|seleición peruana de fútbol]] pa les eliminatories del Mundial de [[Copa Mundial de fútbol de 1970|Méxicu 1970]], llogrando la so clasificación nel míticu estadiu "La Bombonera" en Buenos Aires, Arxentina, frente a la [[Seleición de fútbol d'Arxentina|seleición d'Arxentina]] a la cual esanició del Campeonatu Mundial Méxicu 1970. Llevó a Perú al so meyor allugamientu nuna Copa del Mundu: 7ª llugar, siendo esaniciaos ante la seleición de Brasil por un marcador de 4-2 nos cuartos de final. L'equipu brasilanu, yera dirixíu pol so compañeru nel Mundial de Suecia: [[Mário Lobo Zagallo]]. === Fallecimientu === L'ex-xugador morrió nel día [[12 de mayu]] de [[2001]] por entueyos cardiacos. == Clubes == === Como futbolista === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="190"|Club !width="170"|País !width="120"|Añu |-align=center |[[Fluminense Football Club|Fluminense]] |{{BRA}} |[[1946]] - [[1956]] |-align=center |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |[[1957]] - [[1958]] |-align=center |[[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] |{{ESP}} |[[1959]] - [[1960]] |-align=center |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |[[1960]] - [[1962]] |-align=center |[[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]] |{{PER}} |[[1962]] - [[1964]] |-align=center |[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] |{{BRA}} |[[1964]] |-align=center |[[Tiburones Rojos de Veracruz]] |{{MEX}} |[[1965]] - [[1966]] |} === Como entrenador === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="190"|Club !width="170"|País !width="120"|Añu |-align=center |[[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]] |{{PER}} |[[1962]] - [[1964]] |-align=center |[[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]] |{{PER}} |[[1967]] - [[1969]] |-align=center |[[Seleición de fútbol de Perú]] |{{PER}} |[[1969]] - [[1970]] |-align=center |[[Club Atlético River Plate|River Plate]] |{{ARG}} |[[1970]] - [[1972]] |-align=center |[[Fenerbahçe Spor Kulübü (fútbol)|Fenerbahçe]] |{{TUR}} |[[1973]] - [[1975]] |-align=center |[[Fluminense Football Club|Fluminense]] |{{BRA}} |[[1975]] |-align=center |[[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] |{{BRA}} |[[1977]] |-align=center |[[Al-Ahli (Jeddah)|Al-Ahli Jeddah]] |{{KSA}} |[[1978]] - [[1981]] |-align=center |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |[[1981]] |-align=center |[[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] |{{BRA}} |[[1982]] |-align=center |[[Fortaleza Esporte Clube|Fortaleza]] |{{BRA}} |[[1985]] |-align=center |[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] |{{BRA}} |[[1986]] |-align=center |[[Club Alianza Lima|Alianza Lima]] |{{PER}} |[[1986]] |-align=center |[[Bangu Atlético Clube|Bangu]] |{{BRA}} |[[1989]] - [[1990]] |} == Partíos y goles == {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="190"|Club !width="70"|PX !width="70"|G |-align=center |[[Fluminense]] |150 |51 |-align=center |[[Botafogo]] |119 |60 |-align=center |[[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] |19 |10 |-align=center |[[Sporting Cristal]] |60 |15 |-align=center |[[São Paulo]] |20 |10 |-align=center |[[Tiburones Rojos de Veracruz]] |29 |13 |} == Palmarés == <small>''Nota: en '''negrina''' competición vixente.''</small> {|align="center" bgcolor="#f9f9f9" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" width=100% |- bgcolor=#CCDDCC style="color:black;" ! width="10%" align=center rowspan=2 colspan="2"| Equipu(s) ! width="28%" colspan=4 border 1px #000000| Nacionales ! width="7%" align=center rowspan=2 | Subtotal ! width="28%" colspan=4 border 1px #000000| Continentales ! width="14%" colspan=2 border 1px #000000| Mundiales ! width="7%" align=center rowspan=2 | Subtotal ! width="7%" align=center rowspan=2 | Total |- align="center" bgcolor=#CCDDCC style="color:black;" | width="7%"|<small>'''{{abreviatura|Lliga|Lliga nacional}}|| width="7%"|<small>'''{{abreviatura|Copa|Copa nacional}}|| width="7%"|<small>'''{{abreviatura|Supercopa|Supercopa nacional}}|| width="7%"|<small>'''{{abreviatura|Otra Copa|Copa de la Lliga nacional / Copa rexonal}}|| width="7%"|<small>'''{{abreviatura|C1|Copa Libertadores / Lliga de Campeones de la UEFA / Copa América}} || width="7%"|<small>'''{{abreviatura|C2|Lliga Europa de la UEFA Suramericanu Sub-20}} || width="7%"|<small>'''{{abreviatura|C3|Suramericanu Sub-17}} || width="7%"|<small>'''{{abreviatura|S1|Recopa Suramericana / Supercopa d'Europa}} || width="7%"|<small>'''{{abreviatura|M1|Mundial / Confederaciones}} || width="7%"|<small>'''{{abreviatura|M2|Xuegos Olímpicos / Mundial de Clubes}} |- align=center | <small>{{bandera|BRA}}</small> | align="left"|'''{{nowrap|[[Fluminense]]}} | – | – | – | [[Ficheru:Paulista Championship Trophy.png|11px|link=Campeonatu Carioca 1951]] | bgcolor=#EFEFEF|'''1 | [[Copa Rio Internacional|RI]] | – | – | – | – | – | bgcolor=#EFEFEF|'''1 || bgcolor=#ABA|'''2 |- align=center |- align=center | <small>{{bandera|BRA}}</small> | align="left"|'''{{nowrap|[[Botafogo]]}} | – | – | – | [[Ficheru:Paulista Championship Trophy.png|11px|link=Campeonatu Carioca 1957]] [[Ficheru:Paulista Championship Trophy.png|11px|link=Campeonatu Carioca 1961]] [[Ficheru:Paulista Championship Trophy.png|11px|link=Campeonatu Carioca 1962]] | bgcolor=#EFEFEF|'''3''' | – | – | – | – | – | – | bgcolor=#EFEFEF|'''0'''|| bgcolor=#ABA|'''3''' |- align=center | <small>{{bandera|ESP}}</small> | align="left"|'''{{nowrap|[[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid F. C.]]}} | – | – | – | – | bgcolor=#EFEFEF|'''0 | [[Ficheru:Coppacampionivecchia (2).png|17px|link=Copa de Campeones d'Europa 1958-59]] [[Ficheru:Coppacampionivecchia (2).png|17px|link=Copa de Campeones d'Europa 1959-60]] | – | – | – | – | | bgcolor=#EFEFEF|'''3 || bgcolor=#ABA|'''3 |- align=center |- align=center | <small>{{bandera|BRA}}</small> | align="left"|'''[[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición de Brasil]] | – | – | – | – | bgcolor=#EFEFEF|'''– | – | – | – | – | – | [[Xuegos Panamericanos|PAN]] [[Ficheru:Golden_trophy.svg|20x20px|link=Copa Mundial de Fútbol de 1958]] [[Ficheru:Golden_trophy.svg|20x20px|link=Copa Mundial de Fútbol de 1962]] | bgcolor=#EFEFEF|'''3 || bgcolor=#ABA|'''3 |- align="center" bgcolor=#000000 style="color:white;" | colspan="2"|'''Total | '''0'''|| '''0'''|| '''0'''|| '''4 || '''4'''|| '''3'''|| '''0'''||'''0'''||'''0'''|| '''0'''|| '''4'''|| '''7'''|| '''11''' |} == Notes == <references group="n."/> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces deportista}} * [https://web.archive.org/web/20040117144211/http://www.lacapital.com.ar/2001/05/13/articulo_110.html Brasil y el fútbol despiden a Didí] {{NF|1928|2001|Didi}} {{Tradubot|Didí}} [[Categoría:Persones de Rio de Janeiro]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Ḥélsinki 1952]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 1958]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 1962]] [[Categoría:Entrenadores de la seleición de fútbol de Perú]] [[Categoría:Entrenadores na Copa Mundial de Fútbol de 1970]] cu8nzqetctse0l1mt37lxdxy66p3cxl Abu Bakr al-Baghdadi 0 140020 4376940 4360883 2025-06-17T14:38:04Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá práutica => dicha práutica 4376940 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Abu Bakr al-Baghdadi''' {{nym}}<ref name="euronews"/><ref name="DW">{{cita web|url=http://www.dw.de/irak-insurxentes-del-eiis-imponen-la-sharia-en-mosul/a-17707640 |títulu=Iraq: insurxentes d'Estáu Islámicu imponen la sharia en Mosul|obra=[[Deutsche Welle]] |fechaaccesu=15 de xunu de 2014}}</ref> yera'l líder y autoproclamáu [[califa]] de la organización yihadista [[Estáu Islámicu]].<ref>{{cita web|url=https://news.siteintelgroup.com/Jihadist-News/isis-spokesman-declares-caliphate-rebrands-group-as-islamic-state.html|títulu=ISIS Spokesman Declares Caliphate, Rebrands Group as “Islamic State”|fecha=29 de xunu de 2014|fechaaccesu=29 de xunu de 2014|editorial=SITE Institute}}</ref> El so nome secular ye '''Ibrahim Awwad Ibrahim Ali al-Badri al-Samarrai''' (ابراهيم عواد ابراهيم علي البدري السامرائي ''<sup>ʔ</sup>Ibrāhīm <sup>ʕ</sup>Āwad <sup>ʔ</sup>Ibrāhīm <sup>ʔ</sup>al-Badrī <sup>ʔ</sup>al-Sāmarrā<sup>ʔ</sup>ī''). El líder terrorista se autoproclamó nuevu califa de tolos [[musulmanes]], esixendo obediencia a los musulmanes de tol mundu. Escoyó'l nome de guerra [[Abu Bakr al-Siddiq]], el primer [[califa]] del [[Islam]], suegru de [[Mahoma]], y de la mesma l'aniciador de la serie llamada de los [[califes ortodoxos]]. La revista d'Estaos Xuníos ''[[Time]]'' considerar l'home más peligrosu del mundu, y el diariu francés ''[[Le Monde]]'' como'l socesor d'[[Osama Bin Laden]].<ref name="TIME">{{cita web| url = http://content.time.com/time/covers/pacific/0,16641,20131216,00.html |títulu=Al-Qaeda's Dark Star Rises | obra = [[Time]] | fechaaccesu = 15 de xunu de 2014}}</ref><ref name="TI">{{cita web |url= http://www.teinteresa.es/mundo/ISIS-home-peligrosu-revista-TIME_0_1156084888.html#sr=g&m=o&cp=or&ct=-tmc&st=(opu%20qspwjefe)&ts=1402851839 |títulu=El líder de ISIS, l'home más peligrosu del mundu pa la revista TIME |editorial=Teinteresa.es |fechaaccesu=15 de xunu de 2014}}</ref> El diariu británicu ''[[The Guardian]]'' comparar col pastor [[Jim Jones (pastor)|Jim Jones]], que condució a cuasi mil de los sos siguidores a un suicidiu coleutivu en Guyana en 1978. En 2011, el [[Departamentu d'Estáu de los Estaos Xuníos]] ufierta un pagu de 10&nbsp;millones de dólares por información vidable que lleve a la so captura o muerte. Anguaño ufiértense por él 25 millones de forgares, lo que lo convierte en terrorista más buscáu del mundu, xunto al líder d'[[Al&nbsp;Qaeda]], [[Aymán al-Zawahirí]]. En payares de 2014, la revista ''[[Forbes]]'' incluyir por primer vegada nel llistáu de les persones más poderoses del mundu, ocupando'l puestu 54.<ref>{{cita web| url =http://www.forbes.com/pictures/lmh45meff/non-54-abu-bakr-al-baghdadi/ | títulu = Non. 54: Abu Bakr al-Baghdadi | obra = [[Forbes]] | fechaaccesu = 13 de xineru de 2015}}</ref> == Formación == Al-Baghdadi tien un doctoráu n'estudios islámicos pola [[Universidá de Bagdag]] y empezó a interesase pola [[yihad]] tres la [[Guerra d'Iraq|ocupación d'Estaos Xuníos d'Iraq]] nel añu 2003.<ref name="TI"/><ref name="euronews">{{cita web| url = http://es.euronews.com/2014/06/12/la-nueva-cara-del-yihadismu/ | títulu = La nueva cara del Yihadismu | obra = [[euronews]] | fechaaccesu = 15 de xunu de 2014 }}</ref> Bagdagí, que nació en Samarra en 1971, xunir a la insurxencia contra la invasión d'Estaos Xuníos en 2003 que derrocó al dictador [[Sadam Husein]].<ref>{{cita web |url=http://www.midiario.com/2014-07-06/mundo/lider-islamico-pide-obediencia |títulu=Copia archivada |fechaaccesu=15 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140716004756/http://www.midiario.com/2014-07-06/mundo/lider-islamico-pide-obediencia |fechaarchivu=16 de xunetu de 2014 }} Líder Islámicu pide obediencia.</ref> En 2004, tuvo deteníu mientres once meses poles fuercies d'Estaos Xuníos nel centru de detención [[Camp Bucca]]. Ellí estableció rellaciones con exgenerales del réxime de [[Sadam Husein]]. N'avientu de 2004, foi lliberáu por una Xunta de Revisión y Publicación. De 2010 a 2013, Estáu Islámicu formó parte d'[[Al Qaeda]]. L'alianza romper tres el cuestionamiento a l'autoridá del exipciu [[Aymán al-Zawahirí]], el socesor d'[[Osama Bin Laden]]. Tan solo un añu dempués del so ingresu, al-Baghdadi convertir nel líder de la organización dempués de que'l so antecesor fuera asesináu.<ref>[http://noticias.lainformacion.com/mundo/el-lider-de-isis-abu-bakr-al-baghdadi-quier-destruyir-el santuariu-de-la-meca_wL0D6pAKskuX41buL2KTK3/] El líder de ISIS, Abu Bakr al-Baghdadi.</ref> Según reveló'l diariu ''[[The Guardian]]'' el 18 de marzu del 2015, Abu Bakr al-Baghdadi sufrió un ataque aereu de la Fuercia Aérea de los Estaos Xuníos que lo mancó gravemente mientres se treslladaba col so convói per una ruta del autoproclamado califatu, el vastu territoriu que la so milicia arrampuñó a Iraq y Siria.{{ensin referencies}} Coles mesmes, ''The Guardian'' afirma que «les firíes d'Al-Baghdadi motivaron xuntes d'emerxencia de los dirixentes d'Estáu Islámicu, que, de primeres, pensaben que morrería y fixeron planes pa nomar otru líder».{{ensin referencies}} == Califa == [[Ficheru:Rewards For Fugitives Abu Du'a.ogg|255px|miniaturadeimagen|derecha|Audiu del gobiernu d'Estaos Xuníos anunciando'l pagu pola so captura, 10 millones de dólares.]] Abu Bakr al-Baghdadi, axuntáu con un grupu d'homes estremaos d'[[al Qaeda]], establecieron una suerte de colonies nos territorios d'ente [[Iraq]] y [[Siria]]. En 2013, al-Baghdadi desafió abiertamente'l lideralgu d'[[Aymán al-Zawahirí]], líder d'a los Qaeda, y l'[[Estáu Islámicu d'Iraq y el Llevante]] dixebrar d'esti grupu que fundó'l difuntu Bin Laden, aición que fizo crecer entá más la so fama ente los yihadistes. Dalgunos señalen que sol gobiernu de Sadam Husein yá yera un radical, pero otros afirmen que dempués de la [[invasión d'Iraq de 2003]], al-Baghdadi asumió postures propies del yihadismu.<ref>{{cita web |url=http://www.latercera.com/noticia/mundo/2015/11/678-656315-9-el-lider-del%20est%C3%A1u-islamico-se-autoproclamo-califa-y%20faise-llamar-principe-de.shtml |títulu=Copia archivada |fechaaccesu=12 de marzu de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151118154747/http://www.latercera.com/noticia/mundo/2015/11/678-656315-9-el-lider-del |fechaarchivu=2015-11-18 }}</ref> El 29 de xunu de 2014, Al-Baghdadi foi proclamáu [[califa]] ([[xefe d'Estáu]] y [[Monarquía absoluta|monarca absolutu]]) d'[[Estáu Islámicu d'Iraq y el Llevante]] (ISIS).<ref name="DW-1">{{cita web |url=http://www.dw.de/l%C3%ADder-de-eiis-realiza-inusual-aparici%C3%B3n-en-mosul/a-17761038 |títulu=Líder d'Estáu Islámicu realiza inusual apaición en Mosul |obra=[[Deutsche Welle]] |fechaaccesu=5 de xunetu de 2014}}</ref> La so primer apaición pública realizar mientres les [[Yumu'ah (azalá del vienres)|oraciones del vienres]] 4 de xunetu de 2014 na Gran Mezquita de [[Mosul]] según un videu colgáu n'Internet nel qu'apaez Al-Baghdadi xubíu a un [[púlpitu]].<ref name="DW-1"/> Abu Bakr al-Baghdadi, considérase califa d'Estáu Islámicu y comandante en xefe. De la mesma, repórten-y dos llugartenientes, [[Abu Muslim al Turkmani]] (foi ablayáu en [[Mosul]], n'agostu de 2015, mientres un bombardéu [[Vehículu aereu non tripuláu|dron]] d'Estaos Xuníos) y Abu Ali al-Anbari, que fueron antiguos xenerales del réxime de [[Sadam Husein]]. Abu Muslim al Turkmani tien a cargu'l territoriu d'Estáu Islámicu nel norte d'Iraq y siete gobernador so los sos órdenes. Abu Ali al-Anbari remana los territorios ocupaos en Siria y tien cinco gobernador al so cargu. En total esti triunviratu gobierna a 8 millones de persones y cuenta con nueve consejo que funcionen en calter de ministerios. El conseyu cimeru islámicu, el de la [[Sharia]] (compuestu por nueve especialistes na Llei Islámica), el militar, el llegal (disputes familiares ya infraiciones relixoses), el de seguridá, el d'intelixencia, el financieru, el d'asistencia a los yihadistes y el de medios de comunicación. El 20 de xineru de 2015, el primer ministru iraquín, [[Haider al Abadi]], espresó qu'al-Baghdadi sería mancáu de gravedá na ciudá d'[[Al Qaim]], como resultáu d'un bombardéu.<ref>{{cita web|url=http://mundo.sputniknews.com/orientemedio/20150120/1033430962.html|títulu=El primer ministru d'Iraq diz que'l líder d'Estáu Islámicu resultó mancáu en noroeste del país|axencia=Sputnik|fecha=20 de xineru de 2015}}</ref> === Política social === Como adherente a una caña radical del islam suní, Abu Bakr al-Baghdadi estableció tolos sos decretos d'acordies con dicha ideoloxía nun reconociendo la validez d'otres escueles islámiques. Polo xeneral la so política nun falta enforma de la d'otros líderes islamistes alredor del mundu, solo estremándose nel usu más radical de la fuercia y una mayor interaición colos medios d'información y comunicación per parte de los sos siguidores. De primeres el grupu terrorista tuvo financiáu polos reinos de la península arábiga nel so enfrentamientu al réxime de [[Bashar al-Asad]] en [[Siria]]. Sicasí, a midida que los militantes de Abu Bakr al-Baghdadi conquistaben territorios en [[Siria]] ya [[Iraq]], empezaron a tener una mayor autonomía con altes posibilidaes de autofinanciación, por cuenta de los dividendos llograos per mediu del tráficu de combustible al controlar de forma direuta zones xeográfiques riques en petroleu, el tráficu d'antigüedaes,<ref>{{cita web |url=http://www.semana.com/cultura/articulo/ayalgues-culturales-en-peligru/408327-3 |títulu=Tesoro culturales, en peligru editorial=Revista Selmana |fecha=8 de payares de 2014 }}</ref> según el dineru n'efectivu llográu de los bancos asaltaos nes ciudaes y pueblos que cayen sol so control. Amás de los sos recursos económicos, Estáu Islámicu tien un considerable arsenal bélico arrebatáu a les fuercies armaes siries ya iraquines. Al-Baghdadi impunxo darréu la llei [[sharía]] como llinia xeneral d'aición. En consecuencia con esto, una de les sos primeres decisiones foi ordenar que les muyeres fueren obligaes a cubrir les sos cares, inclusive los maniquíes nes tiendes, pa nun tentar a los homes con idees pecaminoses.<ref>{{cita web |url=http://www.theatlantic.com/international/archive/2014/07/the-women-of-isis/375047/ |títulu=The ISIS Crackdown on Women, by Women |editorial=The atlantic |fecha=25 de xunetu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> Informóse qu'una de les sos primeres decisiones foi ordenar la [[mutilación xenital femenina]] pa toles muyeres del califatu.<ref>[https://www.lavanguardia.com/vida/20140723/54412397830/el-lider-del estáu-islamico-ordena-prauticar-la-ablacion-a-les muyeres.html «Estáu Islámicu ordena prauticar la ablación a les muyeres»], artículu del 18 d'agostu de 2014 nel diariu ''La Vanguardia''.</ref><ref>{{cita web |url=http://www.eluniversal.com/internacional/140905/estáu-islamico-ordena-ablacion-de-toes-les muyeres-y-ninas-en-irak |títulu=Estáu Islámicu ordena ablación de toles muyeres y neñes n'Iraq|editorial=[[El Universal (Venezuela)|El Universal]] |fecha=5 de setiembre de 2014}}</ref><ref>{{cita web|url=http://noticias.lainformacion.com/mundo/los yihadistes-de-isis-ordenen-mutilaciones-xenitales-a-les muyeres-iraquies-de-ente-11-y-46-anos_EHLfyMpr6iH6fyuGYJ8BL4/|títulu=Los yihadistes de ISIS ordenen mutilaciones xenitales a les muyeres iraquines d'ente 11 y 46 años|editorial=La Información|fecha=27 d'agostu de 2014}}</ref> Dellos blogueros suxirieron qu'esta información podría ser falsa y un intentu de desacreditar a Estáu Islámicu. Jenan Moussa, un corresponsal de la emisora Al AAan TV con sede en Dubái, publicó un [[Twitter|tuit]] nel qu'aseguraba que los sos contactos en Mosul nun oyeren falar d'un edictu qu'impunxera dicha práutica.<ref>{{cita web |url=http://www.bbc.com/news/world-middle-east-28466434 |títulu=Doubts grow over Isis 'FGM edict' in Iraq |editorial=BBC |fecha=24 de xunetu de 2014 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://thinkprogress.org/world/2014/07/24/3463683/non-isis-isnt-ordering-female-xenital-mutilation-in-iraq/ |títulu= Non, ISIS Isn't Ordering Female Xenital Mutilation In Iraq |editorial=BBC |fecha=24 de xunetu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> Otru lineamiento ye la intolerancia radical en contra d'otros grupos relixosos y comunidaes como los [[cristianos]], [[chiítas]], [[yazidíes]], [[turcomanos]] y mandeos.<ref>[https://www.lavanguardia.com/internacional/20140718/54412033065/cristianos-iraquies-fuxen-de-, -tres-expirar-ultimatum-dau-por yihadistes.html «Estáu Islámicu vacía Mosul de cristianos»], artículu del 18 d'agostu de 2014 nel diariu La Vanguardia</ref> Tou aquel consideráu infiel que nun opta por convertise al islam, ye presa d'execuciones sumarias y tratar de persones, lo que desencadenó un auténticu xenocidiu de tipu relixosu nes zones sol so control. Les sos cases fueron marcaes, los sos bienes robaos, les muyeres violaes y los neños asesinaos.<ref>[http://www.infobae.com/2014/08/05/1585424-la llimpieza relixosa-que-el mundu-ignora-los cristianos-masacrados-irak-y-siria La llimpieza relixosa que'l mundu ignora: los cristianos masacrados n'Iraq y Siria], Infobae, 5 d'agostu de 2014</ref> Denunciáronse decapitaciones de persones, incluyendo neños, que se nieguen a la conversión, y l'esposición de los sos cadabres nes places públiques.<ref>{{cita noticia |url=http://www.bbc.com/news/world-middle-east-28686998 |títulu=Iraq Christians flee as Islamic State takes Qaraqosh |axencia=BBC |fecha=7 d'agostu de 2014 |idioma=inglés}}</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=OchkFSLo9Io Children Are Reportedly Being Systematically Beheaded By ISIS In Iraq]</ref><ref>[http://www.barenakedislam.com/2014/08/07/isis-jihadists-are-systematically-beheading-christian-children-in-iraq/ «ISIS jihadists are systematically beheading Christian children in Iraq»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181029193456/http://barenakedislam.com/2014/08/07/isis-jihadists-are-systematically-beheading-christian-children-in-iraq/ |date=2018-10-29 }} (los yijadistas d'Estáu Islámicu tán degollando sistemáticamente a neños cristianos'), artículu del 7 d'agostu de 2014 nel sitiu web Bare Naked Islam ('l'islamismu a cencielles desnudu').</ref> Por razones como estes haise xeneráu un fenómenu de desplazamientu masivu escontra países vecinos, lo que desencadenó una grave crisis humanitaria.<ref>{{cita web |url=http://www.infobae.com/2014/08/07/1585925-los islamistes-quemen-cruces-y-espulsen-miles-cristianos-el norte-irak |títulu=Los islamistes quemen cruces y espulsen a miles de cristianos nel norte d'Iraq |editorial=Infobae |fecha=7 d'agostu de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.infobae.com/2014/08/06/1585696-la-persecucion-contra-los cristianos-nun se detien-miles-fuxen-los islamistes-irak |títulu=La persecución contra los cristianos nun se detien: miles fuxen de los islamistes n'Iraq |editorial=Infobae |fecha=6 d'agostu de 2014 }}</ref> Los tribunales islámicos del califatu impunxeron la pena capital a distintes práutiques criminales como la violación a muyeres musulmanes y el robu. De la mesma manera condergaron a muerte a les persones señalaes como homosexuales, adúlteres o qu'incurrieron en blasfemia, situaciones que so la so óptica tamién son consideraes como crímenes.<ref>{{cita web |url=http://www.semana.com/mundo/articulo/el grupu estado-islamico-ejecuta-gais-violadores/411957-3 |títulu=Estáu Islámicu executa a gais y "violadores" |editorial=Revista Selmana |fecha=12 d'avientu de 2014 }}</ref> El grupu de Abu Bakr al-Baghdadi favoreció un usu estensivo y sofisticao de les redes sociales onde s'amuesen meyores de los llogros de la organización, fáense invitaciones a sumase a la causa d'Estáu Islámicu, dase una imaxe de la cotidianidá de la vida nel califatu y espublícense videos con execuciones de rehenes en respuesta a lo qu'ellos consideren agresiones d'Occidente.<ref>{{cita noticia |url=http://noticias.univision.com/article/2064437/2014-08-20/mundo/noticies/l'estáu-islamico-actua-bien-racionalmente |títulu=Estáu Islámicu actúa bien racionalmente |editorial=Univision Noticies |fecha=20 d'agostu de 2014}}</ref> Casos mundialmente conocíos fueron les decapitaciones de rehenes occidentales como'l fotógrafu [[James Foley]] y el periodista [[Steven Sotloff]] y [[Peter Kassig]], toos norteamericanos; dos ciudadanos británicos, unu d'ellos David Haines, que realizaba xeres pa la organización d'ayuda humanitaria francesa Acted, y el taxista Alan Henning, que cumplía llabores humanitarios pa una ONG, según los fusilamientos en masa de 250 prisioneros del exércitu siriu y 300 combatientes curdos.<ref>{{cita web |url=http://www.semana.com/mundo/articulo/la-decapitacion-que-causo-horror-en-la web/400146-3 |títulu=La decapitación que causó horror na web editorial=Revista Selmana |fecha=23 d'agostu de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.infobae.com/2014/11/17/1609281-l'estáu-islamico-radicalízase-y-espubliza-video-el so-ejecucion-mas-selvaxe |títulu=Estáu Islámicu espubliza videu d'execuciones editorial=Infobae |fecha=17 de payares de 2014 }}</ref> Tamién, nun nuevu actu de barbarie, quemaron vivu dientro d'una xaula a un pilotu [[xordanu]], que fuera fechu prisioneru cuando baltaron la so caza [[F-16]] mientres los bombardeos efectuaos pola coalición. Foi insólitu que pa esta execución utilizaron la rede social [[Twitter]] por que los usuarios pudieren escoyer distintes formes d'execución.{{ensin referencies}} De la mesma, pola prohibición en [[Facebook]] y otra redes sociales, los yihadistes crearon y llanzaron apocayá'l sitiu CalifaceBook pa espublizar les sos aiciones militares y propaganda del grupu.<ref>[http://www.lanacion.com.ar/1775062-los-jihadistas-crean-el so-propiu-califacebook «Los yijadistas crean el so propiu CaliFacebook»], artículu nel diariu ''La Nación'' (Buenos Aires).</ref> Amás del usu d'Internet, Estáu Islámicu emplega métodos propagandísticos tradicionales pa sociedaes con menos accesu a les teunoloxíes de la comunicación dixital, tal ye'l casu de la campaña al traviés de panfletos de doce páxina escritos en darí y pashtún distribuyíos nel norte de [[Paquistán]] y [[Afganistán]] que busca sumar nuevos reclutes a les files d'Estáu Islámicu.<ref>http://www.lanacion.com.ar/1724177-ei-a-la caza-de-reclutes-en-paquistan-y-afganistan</ref> Al igual qu'otros grupos yihadistes, Estáu Islámicu fai llamaos a los sos simpatizantes alredor del mundu pa perpetar aiciones individuales y aisllaes tres les llinies enemigues. Arriendes de la ofensiva na so contra de los aliaos occidentales, fíxose un llamamientu públicu a atentar contra la vida de ciudaes de los países que formen parte d'esta coalición.<ref>[http://elcomercio.pe/mundo/terrorismo/estado-islamico-llama-los sos-siguidores-matar-occidentales-noticia-1758694] El Comercio (Ecuador), 22 de setiembre de 2014</ref> Ecos a esti llamáu repercutieron en países como [[Arxelia]], [[Canadá]] y [[Francia]] onde individuos y pequeñes célules estremistes perpetaron ataques terroristes pa depués reivindicalos como obedientes a les órdenes de Baghdadi. == Fuxida d'Iraq y estancia en Siria == [[Batalla de Mosul de 2016-17|Mientres la ofensiva iraquina en Mosul]] en marzu de 2017, el [[primer ministru d'Iraq]] [[Haider al Abadi]] dixo qu'al-Baghdadi escapó de dicha ciudá dexándola en manes de xerarques militares yihadistes con órdenes p'actuar contra la ofensiva llevada a cabu. Amás espresó qu'anguaño s'atopa solo en Siria ente les llendes d'Iraq y Siria, pero dientro de Siria práuticamente solo y ensin naide en quien confiar.<ref>[http://paginasiete.bo/planeta/2017/3/10/lider-fuxe-mosul-ante-avance-irak-130032.html Líder del EI fuxe de Mosul ante avance d'Iraq] AFP - 10 de marzu de 2017</ref><ref>{{Cita web|url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201702061066745608-estáu-islamico-lider/|títulu=El líder de Daesh Abu Bakr al-Baghdadi ta arrodiáu|fechaaccesu=3 de marzu de 2017|apellíu=Sputnik|idioma=es|sitiuweb=mundu.sputniknews.com}}</ref><ref>[http://www.expansion.com/agencia/europa_press/2017/04/18/20170418040358.html Iraq afirma qu'al- Baghdadi atopar en Siria, onde se mueve "llibremente"] EUROPA PRESS - 18/04/2017</ref> == Rumores sobre la so muerte == El 9 de payares de 2014, l'aviación d'Estaos Xuníos bombardeó la zona onde supuestamente l'Estáu Islámicu calteníen una xunta, ente los cualos especulábase la posibilidá de que s'atopara al-Baghdadi. Pela so parte, el Gobiernu iraquín aseguró que la so aviación había bombardiáu el día anterior esta rexón, y que foi'l so ataque'l qu'algamó a Al-Baghdadi. Amás, «''estrozaron''» un convói de diez vehículos armaos pela redolada de la ciudá de Mosul no qu'EE.XX. consideró un alcuentru” de líderes de la milicia yihadista wahabita. Tamién algamaron la ciudá d'[[Al Qaim]], 290&nbsp;km al oeste, xunto a la frontera con Siria.<ref>{{cita web|url=http://internacional.elpais.com/internacional/2014/11/09/actualidad/1415559001_679692.html|títulu=EE UU bombardea a la cúpula del Estáu Islámicu nel norte d'Iraq|periódicu=EL PAIS|fecha=9 de payares de 2014}}</ref> El 20 de xineru de 2015, el primer ministru iraquín, [[Haider al Abadi]], afirmó qu'al-Baghdadi fuera mancáu de gravedá na ciudá d'[[Al Qaim]], como resultáu d'un bombardéu, y añadió salvar por casualidá y de milagru».<ref>{{cita web|url=http://mundo.sputniknews.com/orientemedio/20150120/1033430962.html|títulu=El primer ministru d'Iraq diz que'l líder del EI resultó mancáu en noroeste del país|axencia=Sputnik|fecha=20 de xineru de 2015}}</ref> El 23 d'abril de 2015, l'Estáu Islámicu aparentemente confirmó qu'al-Baghdadi finara por causa de los sos graves mancaes, infligidas por un bombardéu'l 18 de marzu, según l'axencia de noticies iraquina [[Waradana]], citada por [[RIA Novosti]]. Según esta fonte los terroristes xuraron de momentu llealtá al supuestu'l so nuevu líder, [[Abu Alaa Afri]], na ciudá de [[Tal Afar]].<ref>{{cita web|url=http://actualidad.rt.com/actualidad/172977-medios-estado-islamico-confirma-muerte-baghdadi|títulu=Medios iraquinos: L'Estáu Islámicu confirma la muerte del so líder al-Baghdadi|editorial=RT|fecha=24 d'abril de 2015}}</ref> El 16 de xunu de 2017, Rusia anunció matar a al-Baghdadi nun bombardéu pela rodiada de Raqqa la nueche del 26 y 27 de mayu de 2017, anque nun ufiertó pruebes concluyentes que lo confirmaren.<ref>{{cita web|url=https://mundo.sputniknews.com/orientemedio/201706161070018416-oriente-proximo-terrorismu-daesh/|títulu=Un ataque aereu rusu a Al Raqa degollaría a Daesh|periódicu=Sputnik News|fecha=16 de xunu de 2017}}</ref>Supuestamente Al-Baghdadi atopar con 300 militantes y 30 líderes del ISIS nos suburbios d'A los Raqqa. Rusia señaló que nun podía afirmar la so muerte pero creía qu'al-Baghdadi finó en dichu bombardéu. Sí confirmó que trenta mando entemedios morrieron, ente ellos l'emir de Raqa, [[Abú al-Hadji]], el xefe de seguridá del Estáu Islámicu, [[Suleiman al Shauakh]] y l'emir [[Ibrahim al-Naef la Hadj]], que controlaba una de les zones colindantes con Raqqa.<ref>[http://internacional.elpais.com/internacional/2017/06/16/actualidad/1497597036_254582.html Rusia investiga si mató al líder del ISIS nun bombardéu en Siria] EL PAÍS - 16 de xunu de 2017</ref> Darréu'l [[OSDH|Observatoriu Siriu de Derechos Humanos]] declaró muertu al califa al Baghdadi na ciudá de [[Deir Ezzor]], sicasí [[El Pentágonu]] señaló que nun podía confirmar nin negar la so muerte según el secretariu de Defensa norteamericanu [[James Mattis]] estableciendo que nun se puede afirmar nin negar la muerte d'A los Baghdadi. En xunetu de 2017 el Ministeriu del Interior d'Iraq afirmo qu'al Baghdadi permanez vivu, pero non en Raqqa.<ref>[http://www.24horas.cl/deutsche-welle/estados-unidos-nun puede-confirmar-muerte-de-al-baghdadi-2448222 Estaos Xuníos nun puede confirmar muerte d'A los Baghdadi] 24Hores.cl Tvn - 14.07.2017</ref><ref>[http://www.elpais.cr/2017/07/16/lider-de-daesh-sigue-vivu-diz-altu-cargu-iraqui/ Líder de Daesh sigue vivu, diz altu cargu iraquín] Sputnik - 16 Xunetu, 2017</ref> El 21 de xunetu de 2017 el Secretariu de Defensa d'EE.XX. señaló qu'al-Baghdadi siguía vivu: “Hasta que lo matáramos nós voi siguir asumiendo que ta con vida”, afirmó Jim Mattis.<ref>{{Cita web|url=http://www.infobae.com/america/eeuu/2017/07/21/secretariu-de-defensa-de-eeuu-creo-que-el xefe-del estáu-islamico-abu-bakr-al-baghdadi-sigue-vivu/|títulu=Secretariu de Defensa d'EEXX: "Creo qu'Abu Bakr al-Baghdadi sigue vivu"|fechaaccesu=21 de xunetu de 2017|sitiuweb=Infobae|idioma=es-LA}}</ref> == Ver tamién == * [[Guerra contra Estáu Islámicu]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1971||Al-Baghdadi, Abu Bakr}} {{Tradubot|Abu Bakr al-Baghdadi}} [[Categoría:Persones d'Iraq]] [[Categoría:Terroristes]] [[Categoría:Xenocides]] [[Categoría:Asesinos y asesines]] [[Categoría:Miembros d'Estáu Islámicu]] rtfcbxwht6rifr4yzwpv0ihgl7zcf4b Manchester City Football Club 0 140093 4376975 4374346 2025-06-17T14:50:35Z XabatuBot 43102 iguo testu: mientres felicidá => mientres dicha 4376975 wikitext text/x-wiki {{equipu | pattern_la1 = _mancity2223h | pattern_b1 = _mancity2223h | pattern_ra1 = _mancity2223h | pattern_sh1 = _mancity2223h | pattern_so1 = _mancity2223h | leftarm1 = 78BCFF | body1 = 78BCFF | rightarm1 = 78BCFF | shorts1 = FFFFFF | socks1 = 78BCFF | pattern_la2 = _mancity2223a | pattern_b2 = _mancity2223a | pattern_ra2 = _mancity2223a | pattern_sh2 = _mancity2223a | pattern_so2 = _mancity2223a | leftarm2 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = 000000 | socks2 = 000000 | pattern_la3 = _mancity2223t | pattern_b3 = _mancity2223t | pattern_ra3 = _mancity2223t | pattern_sh3 = _mancity2223t | pattern_so3 = _mancity2223t | leftarm3 = D3FE7A | body3 = D3FE7A | rightarm3 = D3FE7A | shorts3 = 384157 | socks3 = D3FE7A }} El '''Manchester City Football Club''' ye un [[club de fútbol]] de [[Mánchester]], [[Inglaterra]] que xuega na [[Premier League]]. Foi fundáu en [[1880]] col nome de '''St. Mark's (West Gorton)''', depués pasó a llamase '''Ardwick Association Football Club''' en [[1887]] y finalmente, el [[16 d'abril]] de [[1894]], convirtióse en '''Manchester City'''. El club xuega los sos partíos nel [[Etihad Stadium (Manchester)|Etihad Stadium]] dende 2003, xugando nel [[Maine Road]] dende 1923. Ye unu de los equipos más antiguos d'Inglaterra. El Manchester City ganó'l so primer troféu oficial en [[1904]]. Sicasí, el club esfrutó del so mayor periodu d'ésitu a finales de los [[años 1960]] y principios de los [[Años 1970|1970]], cuando ganó'l [[1967-68 nel fútbol d'Inglaterra|campeonatu de Lliga]] de [[Football League First Division|First Division]], [[FA Cup]], [[Copa de la Lliga (Inglaterra)|Copa de la Lliga]] y la [[Recopa d'Europa de fútbol|Recopa d'Europa]] so la direición téunica primero de Joe Mercer y depués de Malcolm Allison. Dempués de perder la final de la [[FA Cup]] de 1981, el club pasó por un periodu de decadencia, que remató col descensu a la tercer división del fútbol inglés en 1998. Dempués de recuperar el so sitiu na [[Premier League]], el [[1 de setiembre]] de [[2008]], ''Abu Dhabi United Group for Development and Investment'', un grupu inversor de los [[Emiratos Árabes Xuníos|Emiratos Árabes]] con [[Mansour bin Zayed Al-Nahyan]] a lo más accionista, facer col control del club por unos 250 millones d'euros, relevando a [[Thaksin Shinawatra]], hasta entós dueñu de la entidá. Dende la llegada de los nuevos dueños el club llogró un total de 8 títulos oficiales, ganando la [[Premier League]] en [[Premier League 2011-12|2012]], [[Premier League 2013-14|2014]] y [[Premier League 2017-18|2018]]. Financieramente, el club resulta ser unu de los más ricos del mundu; al rematar la [[2013-14 nel fútbol d'Inglaterra|temporada 2013–14]], resulta ser el sestu club con mayor cantidá d'ingresos según la empresa auditoría [[Deloitte Football Money League]], con una estimación de [[Euru|€]]414,4 millones.<ref>{{cita web |url=http://www2.deloitte.com/uk/en/pages/sports-business-group/articles/deloitte-football-money-league.html |títulu=Deloitte Football Money League 2015 |obra=[[Deloitte]] |fecha=xineru de 2015 |fechaaccesu=8 d'agostu de 2015 }}</ref> De la mesma, la revista ''[[Forbes]]'' calificar como'l quintu club más pervalible del mundu al [[2015]].<ref>{{cita web |url=http://www.forbes.com/sites/mikeozanian/2015/05/06/real-madrid-tops-ranking-of-the-worlds-most-valuable-soccer-teams/ |títulu=Real Madrid Tops Ranking Of The World's Most Valuable Soccer Teams |obra=[[Forbes]] magacín |fecha=6 de mayu de 2015 |fechaaccesu=8 d'agostu de 2015 }}</ref> Caltién una rivalidá col so vecín de Mánchester, el [[Manchester United Football Club|Manchester United]], con quien xuega'l llamáu [[Derbi de Mánchester]]: ''The Citizens'' contra ''The Red Devils''.<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2013/09/22/futbol/1379854926.html |títulu=El City humilda al United |obra=[[El Mundo (periódicu)|El Mundo]] |autor=Aragón, Andrés |fecha=22 de setiembre de 2013}}</ref> == Historia == === Oríxenes === [[Ficheru:St Marks 1884.jpg|miniaturadeimagen|San Marcos (Gorton) en 1884 – el motivu de la cruz de Malta ye agora desconocíu.]] [[Ficheru:ManCity1904.jpg|left|miniaturadeimagen|250px|Plantía del Manchester City que ganó la [[FA Cup]] en 1904.]] L'orixe del club remontar a 1880, cuando Anna Connell y dos miembros de la Ilesia de St. Marks que trabayaben nuna fábrica de fierro al este de [[Mánchester]] fundaron el '''St. Mark's'''. En 1887 el club treslladar a un nuevu campu en Hyde Road (antes un vertideru) y pasó a llamase '''Ardwick A.F.C''' pa reflexar la so nueva llocalización. El Ardwick xunir a la Lliga de Fútbol inglés como miembros fundadores de la [[Football League Championship|Second Division]] en 1892. Finalmente, problemes financieros na temporada 1893–94 lleváronlu a realizar una completa reestructuración qu'afectó a tolos aspeutos de la institución, pasando asina a llamase '''Manchester City Football Club'''. === Debú profesional === El City llogró ésitos importantes nos sos primeros años. Llogró l'ascensu a la [[Football League First Division|First Division]] —máxima categoría entós daquella— na [[1898-99 nel fútbol d'Inglaterra|temporada 1898–99]]. El so primer títulu oficial ganar el 23 d'abril de 1904, al vencer na final de la [[FA Cup]] —''Copa d'Inglaterra''— al [[Bolton Wanderers Football Club|Bolton Wanderers]] en [[Crystal Palace National Sports Centre]]; esa mesma temporada'l club tuvo cerca de ganar el títulu de lliga, pero remató segundu. Magar eso, convertir nel primer club de [[Mánchester]] en ganar un títulu oficial.<ref>James, ''Manchester City – The Complete Record'', p32</ref> Nes temporaes siguientes al trunfu na [[FA Cup]], el club viose afeutáu por irregularidaes financieres, que remataron cola suspensión de diecisiete xugadores en 1906, ente ellos el capitán Billy Meredith, que darréu pasó a xugar pal [[Manchester United Football Club|Manchester United]].<ref>James, ''Manchester:The Greatest City'', pp 59–65.</ref> Una quema en Hyde Road en 1920 destruyó la grada principal, polo qu'en 1923 el club treslladar al so nuevu estadiu [[Maine Road]]. [[Ficheru:Sculpture of Bert Trautmann.jpg|250px|miniaturadeimagen|derecha|Escultura a [[Bert Trautmann]], porteru del Manchester City ente 1949 y 1964.]] Nos [[años 1930]], el Manchester City llegó a dos finales consecutives de la [[FA Cup]], perdiendo ante'l [[Everton Football Club|Everton]] en 1933 y ganando al [[Portsmouth Football Club|Portsmouth]] en 1934. Hai de solliñar que mientres dicha [[FA Cup]], el Manchester City estableció'l récor d'asistencia más alta de cualquier club na historia del fútbol inglés, yá que 84.569 aficionaos enllenaron [[Maine Road]] pa la sesta ronda eliminatoria de la competición ante'l [[Stoke City Football Club|Stoke City]], récor que sigue vixente hasta l'actualidá.<ref>{{cita web |títulu=FA Cup special: Thrills, spills and a cast of thousands at Maine Road |apellíu=James |nome=Gary |url=http://menmedia.co.uk/manchestereveningnews/sport/football/manchester_city/s/1418817_fa-cup-special-thrills-spills-and-a-cast-of-thousands-at-maine-road?order=liked#comments |editorial=menmedia.co.uk |fecha=22 d'abril de 2011 |fechaaccesu=3 d'agostu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121112175959/http://menmedia.co.uk/manchestereveningnews/sport/football/manchester_city/s/1418817_fa-cup-special-thrills-spills-and-a-cast-of-thousands-at-maine-road?order=liked#comments |fechaarchivu=2012-11-12 }}</ref> Na [[1936-37 nel fútbol d'Inglaterra|temporada 1936–37]], ganó per primer vegada'l títulu de lliga, anque na temporada siguiente l'equipu baxó a Second Division, magar ser el club con más goles a favor nesa temporada.<ref>{{cita web |títulu=England 1937/38 |obra=league table from RSSSF |url=http://www.rsssf.com/engpaul/FLA/1937-38.html |fechaaccesu=3 d'agostu de 2015 }}</ref> Venti años más tarde, el City utilizó un sistema tácticu innovador, conocíu como «[[Plan Revie]]», colo que'l club llegó nuevamente a dos finales consecutives de la [[FA Cup]], en 1955 y 1956; y al igual que na década de 1930, perdió la primera, ante'l [[Newcastle United Football Club|Newcastle United]], y ganó la segunda. La [[Final de la FA Cup de 1956]], na que'l Manchester City venció al [[Birmingham City Football Club|Birmingham City]] por 3-1, ye una de les finales más famoses de tolos tiempos, y ye recordada porque'l porteru [[Bert Trautmann]] xugó ensin saber que tenía'l pescuezu rotu.<ref>Rowlands, ''Trautmann – The Biography'', pp. 178–184</ref> === La dómina d'oru y años 1970 === Tres el descensu a la [[Football League Second Division|Second Division]] en 1963, el futuru del club paecía escuru, yá que, ente otres coses, asocedió'l rexistru d'asistencia nun partíu como llocal más baxu en tola historia del club ante'l [[Swindon Town Football Club|Swindon Town]], cola presencia de 8.015 espectadores en xineru de 1965.<ref>Ward, ''The Manchester City Story'', p. 57</ref> En metá de la temporada, foi contratáu un nuevu equipu téunicu formáu por Joe Mercer como entrenador y Malcolm Allison como asistente. Na primer temporada so les órdenes de Mercer, el club terminó la temporada de la [[Football League Championship|Second Division]] como campeón, y realizó una fuerte inversión en xugadores como Mike Summerbee y Colin Bell.<ref>Penney, ''Manchester City – The Mercer-Allison Years'', pp. 27–36</ref> Dos temporaes dempués, na [[Temporada 1967-68 del Manchester City Football Club|1967–68]], el Manchester City llogró'l so segundu títulu de lliga, al vencer nel postreru partíu de la temporada al [[Newcastle United]] por 4-3 y apostrando al so vecín el [[Manchester United]] al subcampeonatu.<ref>Penney, ''Manchester City – The Mercer-Allison Years'', pp. 37–56</ref> Los títulos siguieron nestos años: en 1969 llogró la so cuarta [[FA Cup]] ganando la final al [[Leicester City Football Club|Leicester City]], llogrando una plaza pa participar na [[Recopa d'Europa 1969-70]], na que'l club inglés imponer na final ante'l [[Górnik Zabrze]] de [[Polonia]] por 2-1 en [[Viena]].<ref>Gardner, ''The Manchester City Football Book Non. 2'', pp. 13–22</ref> Este sería'l primer títulu del Manchester City a nivel européu. El club ganó nesa mesma temporada la [[Copa de la Lliga (Inglaterra)|Copa de la Lliga]], convirtiéndose nel segundu club inglés en ganar un títulu internacional y uno nacional na mesma temporada. El club siguió lluchando por títulos nel fútbol nacional, terminando un puntu por detrás de los campeones de lliga en dos causes y proclamándose subcampeón de la [[Copa de la Lliga (Inglaterra)|Copa de la Lliga]] en 1974.<ref>James, ''Manchester City – The Complete Record'', pp. 410–420</ref> Unu de los partíos más recordaos polos aficionaos ye'l postreru partíu de la [[1973-74 nel fútbol d'Inglaterra|temporada de Lliga 1973–74]], ante'l [[Manchester United Football Club|Manchester United]], que precisaba ganar pa refugar el descensu a la Second Division. L'ex-xugador del United [[Denis Law]] anotó col talón pal trunfu 0-1 del City y confirmar el descensu del [[Manchester United]].<ref>Ward, ''The Manchester City Story'', p. 70</ref> L'últimu títulu d'esta dómina d'ésitu foi en 1976, al ganar a [[Newcastle United]] 2-1 na final de la [[Copa de la Lliga (Inglaterra)|Copa de la Lliga]]. === Cayente, crisis financiera y reconstrucción === [[Ficheru:ManchesterCityFC League Performance.svg|miniaturadeimagen|Gráficu de posiciones na Lliga.]] Un llargu periodu de cayente siguió al ésitu de los años 1960 y 1970. Malcolm Allison reincorporar al club pa convertise en xerente, per segunda vegada en 1979, pero desperdició grandes sumes de dineru en fichaxes fallíos, como'l Steve Daley.<ref>Tossell, ''Big Mal'', Chapter 18</ref> El club llegó a tener siete xerentes solamente na [[década de 1980]], so la direición téunica de John Bond, el City llegó a la final de la [[FA Cup]] de 1981, qu'acabaría perdiendo nel partíu de desempate ante'l [[Tottenham Hotspur Football Club|Tottenham Hotspur]]. El club baxó dos veces de la máxima categoría na [[década de 1980]] (en 1983 y 1987), pero tornó de nuevu en 1989. Remató quintu nes temporaes [[1990-91 nel fútbol d'Inglaterra|1990–91]] y [[1991-92 nel fútbol d'Inglaterra|1991–92]] so la direición de Peter Reid.<ref>James, ''Manchester City – The Complete Record'', p. 68</ref> El club foi unu de los miembros fundadores de la [[Premier League]] en 1992. Tres la salida de Reid, el Manchester City decayó, yá que pasó tres temporaes engarrando por nun baxar a la [[Segunda categoría del fútbol inglés|segunda categoría]] —agora llamada ''First Division'', daqué que finalmente se concretó en 1996. El Manchester City cayó al puntu más baxu de la so historia al baxar a la tercer categoría del fútbol inglés na [[1997-98 nel fútbol d'Inglaterra|temporada 1997–98]] —llamada dende 1992, ''Second Division''— siendo'l segundu equipu con títulos europeos en baxar a esta categoría, dempués de que n'[[Alemaña]] concretárase unos años antes el descensu de [[1. FC Magdeburg]]. Tres el descensu, llegó un nuevu presidente, David Bernstein, qu'introdució cambeos importantes nel club, ente ellos una nueva política económica.<ref>{{cita llibru |apellíu=Buckley |nome=Andy |autor2=Burgess, Richard |títulu=Blue Moon Rising: The Fall and Rise of Manchester City |editorial=Milo |allugamientu=Bury |añu=2000 |isbn=0-9530847-4-4}} p. 177</ref> Cola direición téunica de Joe Royle, el Manchester City llogró xubir nel so primer intentu en venciendo nos playoff al [[Gillingham Football Club|Gillingham]]. Tando yá en segunda división, un segundu ascensu consecutivu vio al club xubir a la [[Premier League]], pero esto resultó ser un pasu demasiáu azotáu pa la estabilización del club, y arriendes d'ello, en [[Premier League 2000/01|2001]], el club volvió baxar a la segunda categoría. Pa la siguiente temporada, ye contratáu [[Kevin Keegan]] como nuevu entrenador, y l'equipu llograría xubir como campeón llogrando 99 puntos y 108 goles a favor mientres la temporada, llogrando l'ascensu inmediatu.<ref>{{cita publicación |url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD03/PUB/2002/04/07/EMD20020407032MDP.pdf |títulu=Arsenal y ManU sufren pero siguen el so pulsu |publicación=[[Mundo Deportivo]] |fecha=7 d'abril de 2002 |nome=Imanol |apellíu=Guillén |páxina=32|formatu=[[PDF]]}}</ref> La [[2002-03 nel fútbol d'Inglaterra|temporada 2002-03]] foi la postrera que se xugaría en [[Maine Road]], qu'incluyó una victoria de 3-1 ante los sos rivales del [[Manchester United Football Club|Manchester United]], poniendo fin a una racha de 13 años ensin ganar. Esa mesma temporada clasificar pa competiciones europees dempués de 25 años al traviés del [[Ranking de Fair Play de la UEFA]].<ref>{{cita web |url=http://news.bbc.co.uk/cbbcnews/hi/sport/newsid_2957000/2957908.stm |títulu=Fair play nets Man City Uefa Cup place |obra=[[BBC Sport]] |editorial=[[BBC]] |fecha=2 de xunu de 2003 |idioma=inglés}}</ref> Na temporada 2003-04, el club treslladar al [[Estadiu Ciudá de Mánchester]], inauguráu pel branu nun amistosu frente al [[Futbol Club Barcelona|FC Barcelona]].<ref>{{cita publicación |url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD03/PUB/2003/08/11/EMD20030811002MDP.pdf |títulu=Toque d'atención |publicación=[[Mundo Deportivo]] |fecha=11 d'agostu de 2003 |nome=Joan |apellíu=Poquí |páxina=2|formatu=[[PDF]]}}</ref> Nos sos cuatro primeres temporaes nel nuevu estadiu, el club remató na metá de tabla o nos puestos cercanos al descensu, lo qu'acabó provocando l'arrenunciu de [[Kevin Keegan]] en 2005.<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2005/03/11/futbol_internacional/1110559668.html |títulu=Kevin Keegan dir del City primero que-y echen obra=[[El Mundo (periódicu)|El Mundo]] |fecha=11 de marzu de 2005}}</ref> L'ex-entrenador de la [[Seleición de fútbol d'Inglaterra|seleición inglesa de fútbol]], [[Sven-Göran Eriksson]] convertir nel primer estranxeru en dirixir al club, al ser contratáu en 2007. Un añu dempués, en xunetu de 2008, el suecu foi despidíu y reemplazáu por [[Mark Hughes]].<ref>{{cita web |url=https://www.lavanguardia.com/noticia/53471689498/Manchester-City-confirma-a-Mark-Hughes-como-nuevo-entrenador.html |títulu=Manchester City confirma a Mark Hughes como nuevu entrenador |autor=[[Axencia EFE]] |obra=[[La Vanguardia]] |fecha=4 de xunu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140802074525/http://www.lavanguardia.com/noticia/53471689498/Manchester-City-confirma-a-Mark-Hughes-como-nuevo-entrenador.html |fechaarchivu=2014-08-02 }}</ref> === Compra del club === Nel añu 2008, el club taba nuna precaria situación financiera. [[Thaksin Shinawatra]], ex primer ministru de [[Tailandia]], mercara'l club un añu antes n'abonando 121 millones d'euros,<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2007/11/16/futbol/1195206272.html |títulu='Invasión' tailandesa nel Manchester City de Eriksson |autor=[[Axencia EFE]] |obra=[[El Mundo (periódicu)|El Mundo]] |fecha=11 de payares de 2007}}</ref> pero los sos enfotos políticos víen los sos activos conxelaos, amás de ser acusáu nel so país de [[Corrupción política|corrupción]] y [[llaváu de dineru]].<ref>{{cita publicación |títulu=Thaksin Shinawatra's crisis ends Manchester City's European dream |url=http://www.telegraph.co.uk/sport/football/teams/manchester-city/2548558/Thaksin-Shinawatras-crisis-ends-Manchester-Citys-European-dream-Football.html |editorial=Daily Telegraph |fecha=12 d'agostu de 2008 |fechaaccesu=3 d'agostu de 2015 |ubicación=Londres |nome=Ian |apellíu=Winrow |idioma=inglés}}</ref> Sicasí, el 1 de setiembre de 2008, ''Abu Dhabi United Group for Development and Investment'', un grupu inversor de los [[Emiratos Árabes Xuníos|Emiratos Árabes]] con [[Sulaiman Al-Fahim]] como parte visible del grupu, y con [[Mansour bin Zayed Al-Nahyan]] a lo más accionista, facer col control del club por unos 250 millones d'euros.<ref>{{cita web |url=http://deportes.elpais.com/deportes/2008/09/01/actualidad/1220253716_850215.html |títulu=Abu Dhabi United Group merca'l Manchester City |obra=[[El País (España)|El País]] |autor=[[Reuters]] |fecha=1 de setiembre de 2008}}</ref> La compra foi siguida darréu por un ábanu d'ufiertes por xugadores d'altu perfil. El club rompió'l récor de tresferencia británica por aciu el fichaxe de [[Robinho]] del [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] por unos 40 millones d'euros,<ref>{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2008/09/02/mas_futbol/1220336827_850215.html |títulu=Robinho, al Manchester City por 40 millones |obra=[[As (periódicu)|AS]] |apellíu=Colino |nome=Carmen |fecha=2 de setiembre de 2008}}</ref> no que sería'l preludiu de l'astronómica inversión en fichaxes que vendría p'asitiar al equipu ente los grandes d'Europa.<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2014/02/17/futbol/champions_league/1392665895.html |títulu=El xeque xuega los 'cuartos' |obra=[[Marca (periódicu)|Marca]] |apellíu=Rincón |nome=Jaime |fecha=17 de febreru de 2014}}</ref> Sicasí, les actuaciones del club nun amosaben meyores con al respeutive de la campaña anterior a pesar de l'arribación de dineru, sicasí, magar acabar décimu na [[Premier League 2008/09|Premier League]],<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/deporte/futbol/internacional/lliga-inglesa/2008-2009/index.html |títulu=Premier League 2008-09 |obra=[[Marca (periódicu)|Marca]] |fecha=25 de mayu de 2009}}</ref> el club algamó los cuartos de final de la [[Copa de la UEFA]]. Mientres el branu de 2009, el club realizó un gastu en fichaxes a un nivel ensin precedentes, con un desembolsu de más de 150 millones d'euros pa la contratación de xugadores como [[Gareth Barry]], [[Roque Santa Cruz]], [[Kolo Touré]], [[Emmanuel Adebayor]], [[Carlos Tévez]] y [[Joleon Lescott]]. N'avientu de 2009, col equipu como 6ᵘ clasificáu tres 18 xornaes, [[Mark Hughes]], qu'entrenaba al Manchester City dende escontra poco primero de la llegada del grupu inversor árabe, foi destituyíu como entrenador y nel so llugar contratar a [[Roberto Mancini]].<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2009/12/19/futbol/1261253109.html |títulu=Mancini sustitúi a Hughes nel Manchester City |obra=[[El Mundo (periódicu)|El Mundo]] |fecha=19 d'avientu de 2009}}</ref> El City acabó la temporada en quinta posición de la [[Premier League 2009/10|Premier League]], clasificándose p'apostar la [[Copa de la UEFA]] (renombrada agora como [[Lliga Europea de la UEFA]]).<ref>{{cita publicación |url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD03/PUB/2010/05/10/EMD20100510038MDP.pdf |títulu=El Chelsea pasa la páxina de 'Mou' |publicación=[[Mundo Deportivo]] |fecha=10 de mayu de 2010 |nome=Jordi |apellíu=Archs|coautores=Pericet, Javier |páxina=38|formatu=[[PDF]]}}</ref> [[Ficheru:ManCityBayernMCL.JPG|miniaturadeimagen|derecha|Manchester City ante'l [[FC Bayern München|Bayern Munich]] na Lliga de Campeones de la UEFA en 2011.]] La inversión siguió nes temporaes socesives, y los resultaos empezaron a coincidir col repique de la calidá de los xugadores.<ref>{{cita web |url=http://futbol.as.com/futbol/2011/07/28/mas_futbol/1311834418_850215.html |títulu=Agüero robló por seis temporaes col City |obra=[[As (periódicu)|AS]] |autor=Balagué, Guillem |fecha=28 de xunetu de 2011}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.superdeporte.es/valencia/2010/07/05/manchester-city-paga-33-millones-silva/99017.html |títulu=El Manchester City paga 33 millones por Silva |apellíu=García |nome=Andrés |obra=[[Superdeporte]] |fecha=5 de xunetu de 2010}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2010/07/02/futbol/equipos/barcelona/1278070966.html |títulu=El City llega a un alcuerdu col Barça por Touré |autor=[[Europa Press]] |obra=[[Marca (periódicu)|Marca]] |fecha=5 de xunetu de 2010}}</ref> El Manchester City llegó a la [[Final de la FA Cup de 2011]], en ganando en semifinales al [[Manchester United Football Club|Manchester United]]. Ganó 1-0 al [[Stoke City Football Club|Stoke City]] na final, ganando la so quinta [[FA Cup]]<ref>{{cita web |url=http://www.informador.com.mx/deportes/2011/292572/6/manchester-city-gana-la-fa-cup.htm |títulu=Manchester City gana la FA Cup |obra=[[El Informador (Méxicu)|Informador]] |fecha=14 de mayu de 2011}}</ref> y llogrando el so primer títulu oficial dende 1976. Esa mesma selmana certificaba la so clasificación dempués de 43 años pa la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2011-12]] en ganando 1-0 al [[Tottenham Hotspur Football Club|Tottenham Hotspur]].<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2011/05/10/futbol/futbol_internacional/premier_league/1305061115.html |títulu=El City vence al Tottenham y va xugar la 'Champions' |autor=[[Europa Press]] |obra=[[Marca (periódicu)|Marca]] |fecha=10 de mayu de 2011}}</ref> [[Ficheru:Manchester City pitch invasion.JPG|miniaturadeimagen|Hinches del Manchester City invaden el terrén de xuegu dempués de la victoria en [[Premier League 2011/12]].]] [[Ficheru:Vincent Kompany holds up the Premier League trophy 2012.jpg|miniaturadeimagen|left|El capitán [[Vincent Kompany]] col títulu de la [[Premier League]] ganada na temporada 2011/12.]] Les grandes actuaciones siguieron na temporada siguiente, ganando 1-5 al [[Tottenham Hotspur]] nel so estadiu, y humildando al [[Manchester United Football Club|Manchester United]] por un marcador de 1-6.<ref>{{cita publicación |url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD03/PUB/2011/10/24/EMD20111024026MDP.pdf |títulu=El City fai risión al United |publicación=[[Mundo Deportivo]] |fecha=24 d'ochobre de 2011 |nome=Imma |apellíu=Mentruit|coautor=Guillén, Imanol |páxina=26|formatu=[[PDF]]}}</ref> El 13 de mayu de 2012, gana'l so tercer títulu de la [[Premier League]] al so eternu rival, el United, al retayar una desventaxa d'ocho punto. Nel postreru partíu de lliga tuvieron que remontar marcando dos goles nel descuentu contra'l [[Queens Park Rangers Football Club|Queens Park Rangers]] nun épicu final, con un gol d'[[Edin Džeko]] (el 2-2) y el gol definitivu marcáu pol delanteru arxentín [[Sergio Agüero]] (el definitivu 3-2) faciéndo-yos campeones.<ref>{{cita web |url=http://www.sportyou.es/blog/futbol/2012/05/13/aguero-fai-campeon-al-manchester-city-412285.html |títulu=Agüero fai campeón al Manchester City nun final históricu |obra=SportYou |fecha=13 de mayu de 2012}}</ref> La temporada 2012–13 foi bastante decepcionante. Empezó ganando la [[Community Shield]] al [[Chelsea Football Club|Chelsea]],<ref>{{cita publicación |url=http://hemeroteca-paginas.mundodeportivo.com/EMD03/PUB/2012/08/13/EMD20120813042MDP.pdf |títulu=Torres marca, pero la Community ye pal City |publicación=[[Mundo Deportivo]] |fecha=13 d'agostu de 2012 |nome=Imma |apellíu=Mentruit |páxina=42|formatu=[[PDF]]}}</ref> siendo este l'únicu títulu de la temporada. El City fracasó na [[Lliga de Campeones de la UEFA 2012-13|Lliga de Campeones]], yá que foi esaniciáu na fase de grupos ensin ganar nengún partíu,<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/eventos/marcador/futbol/2012_13/champions/1a_fase/jornada_6/grupu_d/bor_mny/indexCronica.html |títulu=El Manchester City vuelve decepcionar |autor=[[Axencia EFE]] |obra=[[Marca (periódicu)|Marca]] |fecha=4 d'avientu de 2012}}</ref> nun revalidó'l títulu de campeón de la [[Premier League]] y perdió la final de la [[FA Cup]] ante'l [[Wigan Athletic Football Club|Wigan]].<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2013/05/11/futbol/futbol_internacional/premier_league/1368296338.html |títulu=Apoteosis del Wigan na FA Cup |obra=[[Marca (periódicu)|Marca]] |fecha=11 de mayu de 2013}}</ref> El 13 de mayu, dos díes depués de perder la final, la directiva optó por despidir a [[Roberto Mancini]].<ref>{{cita web |url=http://www.superdeporte.es/futbol/2013/05/13/city-destituye-mancini-fracaso-anu/196321.html |títulu=El City destitúi a Mancini tres un fracasu´ d'añu |obra=[[Superdeporte]] |autor=[[Axencia EFE]] |fecha=13 de mayu de 2013}}</ref> Sustituyó-y el segundu entrenador Brian Kidd pa dirixir los dos últimos partíos de lliga, certificando'l subcampeonatu. [[Ficheru:Manchester City 2013.jpg|miniaturadeimagen|Manchester City en 2013.]] Na temporada 2013–14 fichóse como entrenador a [[Manuel Pellegrini]].<ref name="Pellegrini">{{cita web |url=http://www.latercera.com/noticia/deportes/2013/06/656-528261-9-pellegrini-ye-confirmado-como-dt-de-manchester-city-toi-emocionáu.shtml |títulu=Pellegrini ye confirmáu como DT de Manchester City: "Toi emocionáu" |obra=[[La Tercera]] |fecha=14 de xunu de 2013 }}</ref> El City empezó la [[Premier League 2013/14|Premier League]] con dellos problemes nos partíos xugaos fora de casa, siendo derrotáu por rivales teóricamente bien inferiores como'l [[Cardiff City]] o'l [[Aston Villa]]; pero sicasí amosábase intratable nel so estadiu, onde golió al [[Tottenham Hotspur Football Club|Tottenham Hotspur]] (6-0), [[Manchester United]] (4-1) y al [[Arsenal Football Club|Arsenal]] (6-3).<ref>{{cita web |url=http://as.com/videos/2013/12/11/portada/1386779476_799957.html |títulu=Manchester City: el meyor ataque, pero vulnerable tras |autor=Maldonado, Julio |enllaceautor=Julio Maldonado |obra=[[As (periódicu)|AS]] |fecha=11 d'avientu de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180711062910/https://as.com/videos/2013/12/11/portada/1386779476_799957.html |fechaarchivu=2018-07-11 }}</ref> Finalmente l'equipu atopa la regularidá y termina la primer vuelta en segundu puestu,<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/2013/12/28/futbol/futbol_internacional/premier_league/1388249745.html |títulu=El City nun ta pa bromes |autor=Malagón, Manuel |obra=[[Marca (periódicu)|Marca]] |fecha=28 d'avientu de 2013}}</ref> de la que consigue'l pase a octavos de final de la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2013-14]] per primer vegada na so hestoria.<ref>{{cita web |url=http://www.superdeporte.es/futbol/2013/11/05/negredo-hat-trick-clasificacan-city/209771.html |títulu=Negredo y el so ´hat-trick´ clasifiquen al City |autor=[[Axencia EFE]] |obra=[[Superdeporte]] |fecha=5 de payares de 2013}}</ref> El 2 de marzu, consigue ganar la [[Copa de la Lliga d'Inglaterra|Copa de la Lliga]] al ganar al [[Sunderland Association Football Club|Sunderland]] na final por 3-1;<ref>{{cita web |url=http://www.sport.es/es/noticias/barca/manchester-city-remonta-gana-copa-lliga-3150010 |títulu=El Manchester City remonta y gana la Copa de Amestar |autor=[[Axencia EFE]] |obra=[[Diariu Sport|Sport]] |fecha=2 de marzu de 2014}}</ref> pero diez díes dempués, ye esaniciáu de la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2013-14|Lliga de Campeones]] pol [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]].<ref>{{cita web |url=http://www.sport.es/es/noticias/barca/barca-sigue-vivu-pa-baltar-city-3180391 |títulu=El Barça sigue vivu pa pasar a cuartos |autor=Díaz, Juan Manuel |obra=[[Diariu Sport|Sport]] |fecha=12 de marzu de 2014}}</ref> Como colofón a la temporada, l'equipu llogra'l so cuartu títulu de campeón de la [[Premier League]] na última xornada, en retayando 6 puntos de ventaya al [[Liverpool Football Club|Liverpool]].<ref>{{cita web |url=http://deportes.elpais.com/deportes/2014/05/11/actualidad/1399820458_284524.html |títulu=El City, campeón |obra=[[El País (España)|El País]] |autor=Ros, Cayetano |fecha=11 de mayu de 2014}}</ref> === Actualidá === Pa la temporada 2016–2017, confirmóse'l fichaxe de [[Pep Guardiola]] como entrenador del equipu y fíxose los fichaxes de [[İlkay Gündoğan]],<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/futbol/premier-league/2016/06/02/574fe9y9ca4741b0778b4607.html |títulu=Gündogan, primer fichaxe del City de Guardiola |fechaaccesu=2 de xunu de 2016 |fecha=2 de xunu de 2016 |obra=marca}}</ref> [[Leroy Sané]],<ref>{{cita web |url=http://es.euronews.com/2016/08/02/leroy-sane-convertir en-el cuartu fichaxe-del branu-del-manchester-city |títulu=Leroy Sané convertir nel cuartu fichaxe del branu del Manchester City |fechaaccesu=11 de setiembre de 2016 |fecha=2 de febreru de 2016 |obra=euronews}}</ref> [[John Stones]], [[Nolito]] y del porteru [[Claudio Bravo (futbolista)|Claudio Bravo]], el catalán algamó'l 3° llugar y foi esaniciáu n'octavos pol Barcelona de Luis Enrique. Pa la so segunda temporada'l catalán viende a Nolito, a Zabaleta, a Clichy y a Nasri y compra pel branu a Bernardo Silva (AS Monaco), a Mendy (AS Monaco) a Danilo (Real Madrid) y Kyle Walker (Tottenham) anovando a tola defensa de cara a la so segunda temporada. Tres un arranque espectacular el city ponse 1° y dexando a metá de temporada la premier yá sentenciada. Pel hibiernu el City paga la clausa de rescisión de 65M€ de Laporte y faise col futbolista del Athletic. . == Cromonología de Movilidá interdivisional == ;Cronoloxía de movilidá interdivisional {| {{tablaguapa}} |- style="vertical-align: top;" | * 1892–1899 [[Football League Second Division|Division 2]] (L2) * 1899–1902 [[Football League First Division|Division 1]] (L1) * 1902–1903 [[Football League Second Division|Division 2]] (L2) * 1903–1909 [[Football League First Division|Division 1]] (L1) * 1909–1910 [[Football League Second Division|Division 2]] (L2) * 1910–1926 [[Football League First Division|Division 1]] (L1) | * 1926–1928 [[Football League Second Division|Division 2]] (L2) * 1928–1938 [[Football League First Division|Division 1]] (L1) * 1938–1947 [[Football League Second Division|Division 2]] (L2) * 1947–1950 [[Football League First Division|Division 1]] (L1) * 1950–1951 [[Football League Second Division|Division 2]] (L2) * 1951–1963 [[Football League First Division|Division 1]] (L1) | * 1963–1966 [[Football League Second Division|Division 2]] (L2) * 1966–1987 [[Football League First Division|Division 1]] (L1) * 1987–1989 [[Football League Second Division|Division 2]] (L2) * 1989–1992 [[Football League First Division|Division 1]] (L1) * 1992–1996 [[Premier League]] (L1) * 1996–1998 [[Football League First Division|Division 1]] (L2) | * 1998–1999 [[Football League Second Division|Division 2]] (L3) * 1999–2000 [[Football League First Division|Division 1]] (L2) * 2000–2001 [[Premier League]] (L1) * 2001–2002 [[Football League First Division|Division 1]] (L2) * 2002– [[Premier League]] (L1) |} <small> L1 = Máxima categoría del [[Sistema de lligues de fútbol d'Inglaterra]]; L2 = Segunda categoría del [[Sistema de lligues de fútbol d'Inglaterra]]; L3 = Tercer categoría del [[Sistema de lligues de fútbol d'Inglaterra]].</small> == Símbolos == === Escudu === L'actual escudu del equipu foi presentáu oficialmente'l 3 de xunetu de 2016 mientres el Cityzens Weekend siendo adoptáu na temporada 2016–2017. El nuevu símbolu ta inspiráu nos escudos clásicos que representaren a los "citizens" mientres la so hestoria. La eleición del nuevu diseñu foi realizada al traviés d'una encuesta ente los aficionaos qu'allegaben al [[Estadiu Ciudá de Mánchester|Etihad Stadium]], que manifestaron escoyelo porque ye'l más representativu pal club siendo de la mesma modernu y orixinal. {{cita|«Esti club sabe lo importante que ye'l so heriedu y aseguróse de consultar a fans que tuvieren realmente conocencia sobre los símbolos. Yo toi estimáu de formar parte d'esi procesu. Una insinia moderno y auténtico pal club y la ciudá. Personalmente toi encantáu de que per primer vegada apaeza la fecha de nacencia del club. Perfectu p'amosar cuánto tiempu tien esti club y lo lloñe que llegó» '''Gary James''' historiador de fútbol en [[Manchester]], sobre la nueva insinia del equipu.<ref>{{cita web |url=http://espanol.mcfc.com/News/Club-news/2015/December/New-Manchester-City-FC-badge-revealed/1450871341 |títulu=Nuevu escudu del City |obra=[[Manchester City]] |autor=Booth Mark MCFC |fecha=26 d'avientu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170417103849/http://espanol.mcfc.com/News/Club-news/2015/December/New-Manchester-City-FC-badge-revealed/1450871341 |fechaarchivu=2017-04-17 }}</ref>|}} El mayor cambéu ye que'l diseñu ye redondu, como foi en dos de los trés últimos escudos . L'escudu ye apoderáu pol azul (94%) y blancu (68%). Siendo los dos colores más populares . L'escudu tien tres símbolo . La nave de [[Manchester]] (85%) qu'apaez nos trés escudos anteriores del Club. Los trés ríos (67%) El Irwell, Medlock y Irk son l'alma de la ciudá, y apaecen en dos de los trés insinies anteriores del Club. La rosa colorada (60%) simboliza l'heriedu históricu del Club y la so conexón con [[Lancashire]]. Los trés símbolos tán conteníos nuna versión evolucionada nel escudu actual, que ye más grande y cuenta con un planu cimeru. L'escudu vese tocando l'aniellu esterior pa traer modernidá a tola insinia y dexar que l'escudu sía reconocible como un símbolu.Manchester y City son visibles na parte de fuera del testu, nun aniellu esterior blancu como apaez na última insinia del Club. Finalmente l'añu de fundación del Club, 1894, ye incluyíu per primer vegada, en recordatoriu al heriedu y la constancia del Club. L'escudu que'l Manchester City utilizó hasta la [[Premier League 2015-16|temporada 2015-2016]] foi adoptáu en 1997, como resultáu de que l'escudu anterior yera imposible de rexistralo como marca. L'escudu basar nel escudu d'armes de [[Mánchester]] y ta formáu por una águila real. L'águila ye un antiguu símbolu heráldicu de la ciudá de [[Mánchester]]. Foi introducida al escudu del club una águila d'oru en 1958 (pero yá s'esanició), en representación de la creciente industria d'aviación. L'escudu cunta con un barcu na so metá inferior que representa la canal de [[Mánchester]] y tres franxes blanques diagonales na so metá inferior que simbolicen los ríos Irwell, Irk y Medlock. Debaxo del escudu, lleva una cinta col lema en [[llatín]] ''Superbia in Proelio'', 'Arguyu na batalla'. Percima de l'águila real, lleva trés estrelles que son puramente decoratives. El City tuvo otros escudos: el primeru, presentáu en 1970, basar nos diseños que s'utilizaren na documentación oficial del club dende mediaos de 1960; consistía nuna placa circular qu'utilizaba'l mesmu escudu actual, dientro d'un círculu que llevaba'l nome del club. En 1972, foi camudáu por una variación que sustituyó la parte inferior del escudu pola rosa colorada de [[Lancashire]]. === Uniforme === Los colores del Manchester City pa los sos partíos apostaos como llocal son l'azul cielu y el blancu. Per otra parte, los colores tradicionales pa los sos partíos como visitante fueron de color marrón o de color coloráu y negru. Sicasí, nos últimos años utilizáronse diversos uniformes con gran variedá de colores. Los oríxenes de los colores del uniforme pa los partíos de llocal nun tán claros, pero hai evidencies de que'l City xugó d'azul dende 1892 o antes. Un informe tituláu '' Famous Football Clubes – Manchester City'' publicáu nos [[años 1940]] indica que West Gordon apostó los sos primeros partíos colos colores escarlata y negru, ente qu'otros informes que daten de 1884 describen l'equipu utilizando una indumentaria consistente en camisetes negres que lleven una cruz blanca, qu'amuesa los oríxenes del club rellacionaos cola ilesia de [[Mánchester]].<ref>James, ''Manchester: The Greatest City pp. 14–15</ref> Los colores pa los partíos de visitante tradicionalmente dende 1960 fueron el colloráu y el negru, sicasí nos últimos años sufrieron dellos cambeos. Provienen del asistente Malcolm Allison quien creía que l'adopción de los colores del [[Associazione Calcio Milan|AC Milan]] inspiraría al City a la gloria.<ref>{{cita publicación |títulu=Nicking the shirts off their backs |obra=The Guardian |url=http://football.guardian.co.uk/theknowledge/story/0,13854,1643916,00.html |fechaaccesu=19 d'agostu de 2015 |ubicación=Londres |nome=Georgina |apellíu=Turner |fecha=23 de payares de 2005 |idioma=inglés}}</ref> Esta teoría de Allison resultó ser correuta, una y bones el club consiguió ganar la [[FA Cup]] en 1969 y un [[doblete (deporte)|doblete]] na temporada 1969–70, coronando la [[Copa de la Lliga (Inglaterra)|Copa de la Lliga]] y la [[Recopa d'Europa de fútbol|Recopa d'Europa]]. ==== Últimos diseños ==== <center> {| | {{Camisetes | | pattern_la=|pattern_b=_cityhome05 |pattern_ra=|pattern_sh=|pattern_so=_socks | leftarm=aad0ff |body=aad0ff |rightarm=aad0ff |shorts=FFFFFF |socks=FFFFFF|títulu=2005-06 }} | {{Camisetes | | pattern_la=_mcfc_home_2006-07|pattern_b=_mcfc_home_2006-07 |pattern_ra=_mcfc_home_2006-07|pattern_sh=_mcfc_home_2006-07 |pattern_so=_socks | leftarm=FFFFFF |body=FFFFFF |rightarm=FFFFFF |shorts=FFFFFF |socks=FFFFFF|títulu=2006-07 }} | {{Camisetes | | pattern_la=|pattern_b=_mcfc_home_2007-08 |pattern_ra=|pattern_sh=|pattern_so=_socks | leftarm=9dc6y5 |body=FFFFFF |rightarm=9dc6y5 |shorts=FFFFFF |socks=FFFFFF|títulu=2007-08 }} | {{Camisetes | | pattern_la=_mcfc0809h |pattern_b=_mcfc0809h |pattern_ra=_mcfc0809h |pattern_sh=_mcfc0809h |pattern_so=_socks | leftarm=FFFFFF |body=9dc6y5 |rightarm=FFFFFF |shorts=FFFFFF |socks=9dc6y5|títulu=2008-09 }} | {{Camisetes | | pattern_la=|pattern_b=_mancity0910h |pattern_ra=|pattern_sh=_mancity0910h|pattern_so=_mancity0910h | leftarm=aad0ff |body=8ab3y8 |rightarm=aad0ff |shorts=8ab3y8 |socks=8ab3y8|títulu=2009-10 }} | {{Camisetes | | pattern_la=|pattern_b=_mancity1011h |pattern_ra=|pattern_sh=|pattern_so=_mancity1011h | leftarm=aad0ff |body=88ccff |rightarm=aad0ff |shorts=FFFFFF |socks=88ccff|títulu=2010-11 }} |} </center> <center> {| | {{Camisetes | | pattern_la=|pattern_b=_mancity1213h|pattern_ra=|pattern_sh=|pattern_so=_mancity1213h | leftarm=7EBFFF|body=FFFFFF |rightarm=7EBFFF|shorts=FFFFFF |socks=FFFFFF|títulu=2012-13 }} | {{Camisetes | | pattern_la=_mancity1314h|pattern_b=_mancity1314h|pattern_ra=_mancity1314h |pattern_sh=_mancity1314h |pattern_so=_mancity1314h | leftarm=FFFFFF|body=FFFFFF|rightarm=FFFFFF|shorts=FFFFFF|socks=FFFFFF|títulu=2013-14 }} | {{Camisetes | | pattern_la=_mancity1415h |pattern_b=_mancity1415h |pattern_ra=_mancity1415h |pattern_sh=_mancity1415h |pattern_so=_mancity1415h | leftarm=7EBFFF|body=FFFFFF|rightarm=7EBFFF|shorts=7EBFFF|socks=7EBFFF|títulu=2014-15 }} | {{Camisetes | | pattern_la=_mancity1516h |pattern_b=_mancity1516h |pattern_ra=_mancity1516h |pattern_sh=_mancity1516h |pattern_so=_mancity1516h | leftarm=FFFFFF|body=FFFFFF|rightarm=FFFFFF|shorts=FFFFFF|socks=FFFFFF|títulu=2015-16 }} | {{Camisetes | | pattern_la=_mancity1617h |pattern_b=_mancity1617h |pattern_ra=_mancity1617h |pattern_sh=_mancity1617h |pattern_so=_mancity1617h | leftarm=FFFFFF|body=FFFFFF|rightarm=FFFFFF|shorts=FFFFFF|socks=FFFFFF|títulu=2016-17 }} | |} {{Camisetes | | pattern_la=_mancity1718h |pattern_b=_mancity1718h |pattern_ra=_mancity1718h |pattern_sh=_mancity1718h |pattern_so=_mancity1718h | leftarm=FFFFFF|body=FFFFFF|rightarm=FFFFFF|shorts=FFFFFF|socks=FFFFFF|títulu=2017-18 }} </center> ==== Marques y patrocinadores ==== {| {{tablaguapa}} style="text-align:center;margin-left:1em" |- !Periodu !Provisor !Patrocinador |- |1975–1982 |rowspan=4|[[Ficheru:Umbro logo (current).svg|50px]]<br /><small>[[Umbro (marca)|Umbro]] ||<small>''nengún''</small> |- |1982–1984 ||[[Ficheru:Saab wordmark grey.svg|50px]]<br /><small>[[Saab Automobile|Saab]] |- |1984–1987 ||[[Ficheru:Philips logo new.svg|50px]]<br /><small>[[Philips]] |- |1987–1997 |rowspan=2|[[Ficheru:Brother logo.svg|50px]]<br /><small>[[Brother Industries|Brother]] |- |1997–1999 ||[[Ficheru:Kappa LOGO.png|50px]]<br /><small>[[Kappa (marca)|Kappa]]</small> |- |1999–2002 |rowspan=2|<br /><small><br /><small>[[Le Coq Sportif]] ||[[Eidos Interactive|Eidos]] |- |2002–2003 |rowspan=2|First Advice |- |2003–2004 |rowspan=2|[[Ficheru:Reebok delta logo.svg|60px|Reebok's logo]]<br /><small>[[Reebok]]</small> |- |2004–2007 |rowspan=2|Thomas Cook |- |2007–2009 ||<br /><small><br /><small>[[Le Coq Sportif]]</small> |- |2009–2013 ||[[Ficheru:Umbro logo (current).svg|50px]]<br /><small>[[Umbro (marca)|Umbro]]</small> |rowspan=3|[[Etihad Airways|Etihad]] |- |2013–presente ||[[Ficheru:Logo NIKE.svg|50px]]<br /><small>[[Nike]]</small> |} == Estadiu == {{AP|Estadiu Ciudá de Mánchester}} L'estadiu onde'l Manchester City xuega los sos partíos como llocal ye'l [[Estadiu Ciudá de Mánchester|Etihad Stadium]], llamáu asina por razones de patrociniu, asitiáu al este de la ciudá, inauguráu mientres los [[Xuegos de la Mancomunidá de 2002]], y nel que'l club xuega dende la temporada 2003-04. Cuenta con capacidá pa 55.097 persones. Antes de treslladase al nuevu estadiu acometiéronse reformes p'afaer el terrén a un campu de fútbol. El partíu inaugural del nuevu estadiu foi ante'l [[Futbol Club Barcelona|FC Barcelona]] con victoria pal City por 2-1. Mientres el branu de 2011, el club algamó un alcuerdu cola aereollinia [[Etihad Airways]] pa que l'estadiu llevara'l so nome. A lo llargo de la so historia, el Manchester City xugó n'otros terrenes. En xugando en cinco campo distintos ente 1880 y 1887, l'equipu colar a Hyde Road, estadiu nel que xugó mientres 36 años hasta qu'en 1920 una quema destruyó la grada principal. En 1923, l'equipu colar a un estadiu con capacidá pa 84.000 persones, [[Maine Road]], que foi calificáu polos sos diseñadores como ''el Wembley del Norte''. El campu sufrió distintes remodelaciones p'afaer l'aforu a la normativa europea, quedando finalmente en 32.000 espectadores. Nél xugó hasta 2003. == Organigrama deportivu == {{otros usos|pa=un completu detalle de la temporada en cursu|Temporada 2017–18 del Manchester City Football Club}} === Xugadores === {{AP|Futbolistes del Manchester City Football Club|l1=Futbolistes del Manchester City Football Club}} == Xugadores históricos == === Más partíos apostaos === {| {{tablaguapa}} style="font-size:95%;" |- ! # !! Nome !! Partíos |- | <center>'''1°''' || {{bandera|Inglaterra}} '''[[Alan Oakes]]''' || <center> 676 |- | <center>'''2°''' || {{bandera|Inglaterra}} [[Joe Corrigan]] || <center>604 |- | <center>'''3°''' || {{bandera|Inglaterra}} [[Mike Doyle]] || <center>565 |- | <center>'''4°''' || {{bandera|Alemaña}} [[Bert Trautmann]] || <center>545 |- | <center>'''5°''' || {{bandera|Inglaterra}} [[Colin Bell]] || <center>498 |- | <center>'''6°''' || {{bandera|Inglaterra}} [[Eric Fred Brook|Eric Brook]] || <center>493 |- | <center>'''7°''' || {{bandera|Inglaterra}} [[Tommy Booth]] || <center>487 |- | <center>'''8°''' || {{bandera|Inglaterra}} [[Mike Summerbee]] || <center>449 |- | <center>'''9°''' || {{bandera|Inglaterra}} [[Paul Power]] || <center>437 |- | <center>'''10°''' || {{bandera|Escocia}} [[Willie Donachie]] || <center>433 |} === Máximos goliadores === {| {{tablaguapa}} style="font-size:95%;" |- ! # !! Nome !! Goles |- | <center>'''1°''' || {{bandera|Arxentina}} '''[[Sergio Agüero]]''' || <center>199 |- | <center>'''2°''' || {{bandera|Inglaterra}} [[Eric Fred Brook|Eric Brook]] ||<center>177 |- | <center>'''3°''' || {{bandera|Inglaterra}} [[Tommy Johnson (1900)|Tommy Johnson]] || <center>166 |- | <center>'''4°''' || {{bandera|Inglaterra}} [[Colin Bell]] || <center>153 |- | <center>'''5°''' || {{bandera|Inglaterra}} [[Joe Hayes (futbolista)|Joe Hayes]] || <center>152 |- | <center>'''6°''' || {{bandera|Gales}} [[Billy Meredith]] || <center>152 |- | <center>'''7°''' || {{bandera|Inglaterra}} [[Francis Lee]] || <center>148 |- | <center>'''8°''' || {{bandera|Inglaterra}} [[Tommy Browell]] || <center>139 |- | <center>'''9°''' || {{bandera|Escocia}} [[Billie Gillespie]] || <center>132 |- | <center>'''10°''' || {{bandera|Inglaterra}} [[Fred Tilson]] || <center>132 |} == Entrenadores == {{columnes}} * 1880–1882 {{Bandera|ENG}} Frederick Hopkinson * 1882–1884 ''Desconocíu'' * 1884–1887 {{Bandera|ENG}} Kitchen Edward * 1887–1889 {{Bandera|ENG}} Walter Chew * 1889–1893 {{Bandera|ENG}} Lawrence Furniss * 1893–1895 {{Bandera|ENG}} Joshua Parlby * 1895–1902 {{Bandera|ENG}} Sam Omerod * 1902–1906 {{Bandera|ENG}} Tom Maley * 1906–1912 {{Bandera|ENG}} Harry Newbould * 1912–1924 {{Bandera|ENG}} Ernest Mangnall * 1924–1925 {{Bandera|ENG}} David Ashworth * 1925–1926 {{Bandera|ENG}} Albert Alexander * 1926–1932 {{Bandera|SCO}} Peter Hodge * 1932–1946 {{Bandera|ENG}} Wilf Wild * 1946–1947 {{Bandera|ENG}} Sam Cowan * 1947 {{Bandera|ENG}} Wilf Wild * 1947–1950 {{Bandera|SCO}} Jock Thomson * 1950–1963 {{Bandera|SCO}} les McDowall * 1963–1965 {{Bandera|ENG}} George Poyser * 1965–1971 {{Bandera|ENG}} Joe Mercer * 1971–1973 {{Bandera|ENG}} Malcolm Allison * 1973 {{Bandera|ENG}} Johnny Hart * 1973 {{Bandera|ENG}} Tony Book * 1973–1974 {{Bandera|ENG}} Ron Saunders * 1974–1979 {{Bandera|ENG}} Tony Book {{nueva columna}} * 1979–1980 {{Bandera|ENG}} Malcolm Allison * 1980 {{Bandera|ENG}} Tony Book * 1980–1983 {{Bandera|ENG}} John Bond * 1983 {{Bandera|SCO}} John Benson * 1983–1986 {{Bandera|SCO}} Billy McNeill * 1986–1987 {{Bandera|SCO}} [[Jimmy Frizzell]] * 1987–1989 {{Bandera|ENG}} Mel Machin * 1989 {{Bandera|ENG}} Tony Book * 1989–1990 {{Bandera|ENG}} [[Howard Kendall]] * 1990–1993 {{Bandera|ENG}} Peter Reid * 1993 {{Bandera|ENG}} Tony Book * 1993–1995 {{Bandera|ENG}} Brian Hortonl * 1996 {{Bandera|ENG}} Rusti Hartford * 1996 {{Bandera|ENG}} Steve Coppell * 1996 {{Bandera|ENG}} [[Phil Neal]] * 1996–1998 {{Bandera|ENG}} Frank Clark * 1998–2001 {{Bandera|ENG}} Joe Royle * 2001–2005 {{Bandera|ENG}} [[Kevin Keegan]] * 2005–2007 {{Bandera|ENG}} [[Stuart Pearce]] * 2007–2008 {{Bandera|SWE}} [[Sven-Göran Eriksson]] * 2008–2009 {{Bandera|WLS}} [[Mark Hughes]] * 2009–2013 {{Bandera|ITA}} [[Roberto Mancini]] * 2013 {{Bandera|ENG}} Brian Kidd * 2013–2016 {{Bandera|CHL}} [[Manuel Pellegrini]] * 2016 – Presente {{Bandera|ESP}} [[Josep Guardiola]] {{final columnes}} == Organigrama del Club == [[Ficheru:Sheikh Mansour shaking the hand of Michael Spindelegger (crop).jpg|170px|miniaturadeimagen|[[Mansour bin Zayed Al-Nahyan]], propietariu del Manchester City.]] [[Ficheru:Khaldoon Al Mubarak.jpg|170px|miniaturadeimagen|derecha|[[Khaldoon Al Mubarak]], presidente del Manchester City.]] * Propietariu: {{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} [[Mansour bin Zayed Al-Nahyan]] * Presidente: {{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} [[Khaldoon Al Mubarak]] * Direutor: {{bandera|China}} Ruigang Li * Conseyeru delegáu: {{bandera|España}} [[Ferran Soriano]] * Direutor téunicu global de la City Football Group: {{bandera|España}} Rodolfo Borrell * Direutor non executivu: {{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} Mohamed Al Mazrouei * Direutor non executivu: {{bandera|Inglaterra}} Simon Pearce * Direutor non executivu: {{bandera|Inglaterra}} John Macbeath * Direutor non executivu: {{bandera|Estaos Xuníos}} Marty Edelman * Direutor non executivu: {{bandera|Italia}} Alberto Galassi * Direutor xerente de la City Football Academy: {{bandera|Inglaterra}} Brian Marwood * Direutor d'operaciones y comercial: {{bandera|Estaos Xuníos}} Tom Glick * Alministrador de la oficina de fútbol: {{bandera|Inglaterra}} John Williams === Cuerpu téunicu === * Direutor de fútbol: {{bandera|España}} [[Txiki Begiristain]] * Entrenador: {{bandera|España}} [[Josep Guardiola]] * Xefe d'asistentes: {{Bandera|España}} [[Manel Estiarte]] * Entrenador asistente: {{Bandera|España}} [[Mikel Arteta]] * Entrenador asistente: {{Bandera|Inglaterra}} Brian Kidd * Entrenador asistente: {{bandera|España}} Rodolfo Borrell * Entrenador de porteros: {{Bandera|España}} Xabier Mancisidor * Preparador físicu: {{Bandera|España}} Jose Pelo * Preparador físicu: {{Bandera|España}} [[Lorenzo Bonaventura]] * Direutor de l'academia: {{bandera|Inglaterra}} Mark Allen * Entrenador del filial: {{Bandera|Gales}} [[Simon Davies]] * Entrenador del filial: {{bandera|Irlanda}} [[Lee Carsley]] == Palmarés == === Torneos nacionales (26) === {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width=700px |- bgcolor=C2D2Y5 |- bgcolor=C2D2Y5 ! width=250px|Competición ! width=300px|Títulos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8E2EE| '''[[Football League First Division|First Division]]/[[Premier League]] (5)''' |bgcolor="#ECF1F7"| [[1936-37 nel fútbol d'Inglaterra|1936–37]], [[1967-68 nel fútbol d'Inglaterra|1967–68]], [[Premier League 2011/12|2011–12]], [[Premier League 2013/14|2013–14]], [[Premier League 2017-18|2017–18]]. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8E2EE| '''[[Football League Championship]] (7)''' |bgcolor="#ECF1F7"| [[1898-99 nel fútbol d'Inglaterra|1898–99]], [[1902-03 nel fútbol d'Inglaterra|1902–03]], [[1909-10 nel fútbol d'Inglaterra|1909–10]], [[1927-28 nel fútbol d'Inglaterra|1927–28]], [[1946-47 nel fútbol d'Inglaterra|1946–47]], [[1965-66 nel fútbol d'Inglaterra|1965–66]], [[2001-02 nel fútbol d'Inglaterra|2001–02]]. |- style="font-size: 90%;" |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8E2EE| '''[[FA Cup]] (5)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1903–04, 1933–34, 1955–56, 1968–69, [[FA Cup 2010-11|2010–11]]. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8E2EE| '''[[Copa de la Lliga (Inglaterra)|Copa de la Lliga]] (5)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1969–70, 1975–76, [[Copa de la Lliga d'Inglaterra 2013-14|2013–14]], [[Copa de la Lliga d'Inglaterra 2015–16|2015–16]], [[Copa de la Lliga d'Inglaterra 2017-18|2017–18]]. |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8E2EE| '''[[Community Shield]] (4)''' |bgcolor="#ECF1F7"| 1937, 1968, 1972, [[Community Shield 2012|2012]]. |- style="font-size: 90%;" |} === Torneos internacionales (1) === {| border="1" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; color:black; font-size: 95%;" width=700px |- bgcolor=C2D2Y5 |- bgcolor=C2D2Y5 ! width=250px|Competición ! width=300px|Títulos |- style="font-size: 90%;" | bgcolor=D8E2EE| '''[[Recopa d'Europa]] (1)''' |bgcolor="#ECF1F7"| [[Recopa d'Europa 1969-70|1969–70]]. |- style="font-size: 90%;" |} === Palmarés total === {|align="center" bgcolor="#f9f9f9" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" width=100% |- bgcolor=#C2D2e5 style="color:black;" ! width="182" align=center rowspan=2 | Títulos oficiales ! style="width:300px;" colspan="5" border 1px #000000| Nacionales ! style="width:240px;" colspan="4" border 1px #000000| Europeos ! style="width:120px;" colspan="2" border 1px #000000| Mundiales ! style="width:60px; text-align:center;" rowspan="2"| Total |- style="background:#D8e2EE; color:black;" ! style="width:60px; text-align:center;"| [[Ficheru:Premier league trophy icon.png|50px|link=Premier League]] ! style="width:60px; text-align:center;"| [[Ficheru:FA Cup.png|40px|link=FA Cup]] ! style="width:60px; text-align:center;"| [[Ficheru:CommunityShield.png |60px|link=Community Shield]] ! style="width:60px; text-align:center;"| [[Ficheru:Carling.png|60px|link=Copa de la Lliga d'Inglaterra]] ! style="width:60px; text-align:center;"| [[Ficheru:CONCACAF U-17 Championship trophy.svg|25px|link=Football League Championship]] ! style="width:60px; text-align:center;"| [[Ficheru:Coppacampioni.png|36px|link=Lliga de Campeones de la UEFA]] ! style="width:60px; text-align:center;"| ! style="width:60px; text-align:center;"| [[Ficheru:Coppacoppe.png|40px|link=Recopa d'Europa de la UEFA]] ! style="width:60px; text-align:center;"| [[Ficheru:UEFASP2.png|27px|link=Supercopa d'Europa]] ! style="width:60px; text-align:center;"| ! style="width:60px; text-align:center;"| |- align=center | '''Manchester City F.C.''' | 5 | 5 | 4 | 5 | 7 | - | - | 1 | - | - | - | '''27''' |- | align=center bgcolor="#FFFFFF" colspan="19" | <small>''Datos actualizaos a la consecución del últimu títulu'l '''15 d'abril de 2018'''.''</small> |- |} === Dobletes === * [[1969-70 nel fútbol d'Inglaterra|1969–70]]: Recopa d'Europa y Copa de la Lliga. * [[2013-14 nel fútbol d'Inglaterra|2013–14]]: Lliga y Copa de la Lliga. * [[2017-18 nel fútbol d'Inglaterra|2017–18]]: Lliga y Copa de la Lliga. == Récores del club == * '''Mayor goliada en Lliga''': ** 11-3 al ''[[Lincoln City Football Club|Lincoln City]]'' (23 de marzu de 1895). ** 10-0 al ''[[Darwen]]'' (18 de febreru de 1899). * '''Mayor goliada na [[FA Cup]]''': ** 12-0 al ''Liverpool Stanley'' (4 d'ochobre de 1890). * '''Mayor derrota en Lliga''': ** 0–8 del ''Burton Wanderers'' (26 d'avientu de 1894). ** 0–8 del ''[[Wolverhampton Wanderers Football Club|Wolverhampton Wanderers]]'' (23 d'avientu de 1933). ** 1–9 del ''[[Everton Football Club|Everton]]'' (3 de setiembre de 1906). ** 2–10 del ''Small Heath'' (17 de marzu de 1893). * '''Mayor derrota na [[FA Cup]]''': ** 0–6 del ''[[Preston North End Football Club|Preston North End]]'' (30 de xineru de 1897). ** 2–8 del ''Bradford Park Avenue'' (30 de xineru de 1946). * '''Mayor númberu de victories nuna temporada en Lliga''': 32, ([[Premier League 2017-18]]) <small>'''(Récor de victories de Premier League).'''</small> * '''Mayor númberu de victories consecutives en Lliga''': 18 ,(26 d'agostu de 2017 - 27 d'avientu de 2017) <small>'''(Récor de victories del fútbol inglés).'''</small> * '''Mayor númberu de puntos nuna temporada en Lliga''': 100, ([[Premier League 2017-18]]) <small>'''(Récor de puntuación en Premier League).'''</small> * '''Mayor númberu de goles anotaos nuna temporada en Lliga''': 106, ([[Premier League 2017-18]]) <small>'''(Récor de goles anotaos en Premier League).'''</small> * '''Mayor númberu d'aficionaos en casa''': 84.569 el (3 de marzu de 1934) contra'l [[Stoke City Football Club|Stoke City]]. <small>'''(Tien el récor de ser l'arribación de públicu más alta nel fútbol inglés).'''</small> * '''Xugador con más partíos en Lliga''': 561 + 3 sup, de Alan Oakes ente 1958–1976. * '''Xugador con más partíos en toles competiciones''': 676 + 4 sup, de Alan Oakes ente 1958–1976. * '''Xugador con mayor númberu de goles marcaos''': 199, [[Sergio Agüero]] dende 2011–Presente. * '''Xugador con mayor númberu de goles marcaos nuna temporada''': 38, de [[Tommy Johnson (1900)|Tommy Johnson]] en 1928–29. * '''Fichaxe más caru''':57 millones de llibres pagó al [[Athletic Club]] por [[Aymeric Laporte]], en xineru de 2018. * '''Venta más cara''': 25 millones de llibres pagó'l [[Leicester City]] por [[Kelechi Iheanacho]], n'agostu de 2017. == Estadístiques en competiciones internacionales == <center><small>Actualizáu a la temporada 2016-17.</small></center> <center><small>En '''negrina''' competiciones n'activu.</small></center> {|width=50%; align="center" |valign=top width=55%| {| align=center border=1 width=125% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #FFFFFF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" |- bgcolor=#97C1e7 style="color:White;" !Tornéu || Temp. || PX || PG || PE || PP || GF || GC || Meyor posición |-align=center |'''[[Lliga de Campeones de la UEFA|Copa d'Europa / UEFA Champions League]]''' || 7 || 52 || 21 || 13 || 18 || 88 || 72 || Semifinalista |-align=center |[[Recopa d'Europa de la UEFA|Recopa d'Europa]] || 2 || 18 || 11 || 2 || 5 || 32 || 13 || bgcolor=gold| '''Campeón''' |-align=center |'''[[Lliga Europea de la UEFA|Copa de la UEFA / UEFA Europa League]]''' || 8 || 52 || 28 || 13 || 11 || 84 || 51 || Cuartos de final |-align=center bgcolor=silver !Total !! 17 !! 122 !! 60 !! 28 !! 34 !! 204 !! 136 !! 1 títulu |- |} |} == Clubes afiliaos == === Co-propiedá === * {{bandera|USA}} [[New York City Football Club|New York City FC]] (2013–presente) :El 21 de mayu de 2013 anuncióse que'l Manchester City FC acomuñárase col equipu de béisbol [[New York Yankees]] pa crear un equipu de fútbol que xugara na [[Major League Soccer]]. L'equipu empezó a xugar na temporada 2015. * {{bandera|AUS}} [[Melbourne City Football Club]] (2014–presente) :El 23 de xineru de 2014 anuncióse que'l Manchester City acomuñárase col equipu de la lliga de rugby australiana Melbourne Storm pa faese cargu del equipu [[Melbourne Heart FC]] que xuega na [[A-League]]. * {{bandera|JAP}} [[Yokohama Marinos]] (2014–presente) :El 20 de mayu de 2014 anuncióse que'l Manchester City acomuñárase cola empresa automovilística xaponesa [[Nissan]] pa convertise nun accionista minoritariu del [[Yokohama Marinos]] de la [[J1 League]]. * {{bandera|URU}} [[Club Atlético Torque]] (2017–presente) :El 5 d'abril de 2017, anuncióse qu'adquiriera'l Club Atlético Torque, un club d'Uruguái qu'anguaño ta xugando na Primer División. *{{bandera|ESP}} [[Girona Futbol Club]] (2017–presente) :El 23 d'agostu de 2017 anuncióse qu'adquiriera'l 44,3% del Girona. Otru 44,3% esta a cargu del Girona Football Group, lideráu por Pere Guardiola, hermanu del entrenador, Pep Guardiola. === Usu compartíu de recurso === * {{bandera|ENG}} [[Hyde FC]] (2011–presente) :Buscando un estadiu que sustituyera'l Manchester Regional Athletics Arena. El Manchester City robló un alcuerdu con [[Hyde FC]] pa utilizar el so estadiu pal filial. L'asociación siguió con un cambéu de nome de Hyde United a Hyde FC y un kit de patrociniu codalosu del Manchester City por un importe que salvó al club de la bancarrota. El City tamién alcordó pagar 250.000€ (el doble de la delda del club) p'anovar l'estadiu. === Socio === * {{bandera|GHA}} [[Asociación de Fútbol de Ghana]] (2013–presente) :El Manchester City tien un alcuerdu cola Asociación de Fútbol de Ghana pol que cada temporada intercambiaren les sos respeutives conocencies téuniques na formación de xugadores. * {{bandera|USA}} [[Wilmington Hammerheads]] (2015–2016) :Como condición pa la so esistencia na MLS, el New York City FC xunto con tolos clubes de la MLS espérase que s'afilie o tenga un club na segunda división del fútbol estauxunidense. En llugar d'optar per campu propio pal so equipu B, NYCFC robló un alcuerdu d'afiliación con Wilmington Hammerheads de Carolina del Norte. L'afiliación estender pa la temporada 2016, y terminó cuando los Hammerheads baxaron a la Lliga de Desenvolvimientu Premier aficionada'l 29 de setiembre de 2016. * {{bandera|USA}} [[Long Island Rough Riders]] (2016–presente) :El New York City FC robló un alcuerdu d'asociación con Long Island Rough Riders de la Premier Development League n'abril de 2016. * {{bandera|USA}} [[San Antonio Football Club]] (2017–presente) :El New York City FC robló un alcuerdu d'afiliación con San Antonio FC de Texas en 2017, en sustitución de la so anterior asociación col Wilmington Hammerheads. La so asociación implica una estrecha cooperación na formación y la reconocencia de los xugadores, según un compromisu obligatoriu de vencer siquier cuatro xugadores. * {{bandera|Venezuela}} [[Atlético Venezuela Club de Fútbol]] (2017–presente) :El Manchester City robló un alcuerdu de collaboración col Atlético de Venezuela de la Primer División Venezolana n'abril de 2017. L'alcuerdu va dexar a dambes partes compartir datos d'esploración y tamién incluyó l'alministración de ropa d'entrenamientu. === Academies d'ultramar y desenvolvimientu de la mocedá === * {{bandera|GHA}} Right to Dream Academy (2000–presente) :El Manchester City tien una asociación col Right to Dream Academy que-yos dexa escoyer a los meyores xugadores de l'academia. Circularon rumores de que'l City mercara l'academia anque nunca foi confirmáu. === Intercambiu de xugadores === Siguiendo l'enclín d'otros grandes clubes ingleses, el Manchester City tien una serie d'alcuerdos con clubes a los que pueden dexar xugadores nuevos de países non pertenecientes a la [[Xunión Europea|XE]] qu'otra manera tendríen que cumplir cinco años de residencia nel Reinu Xuníu pa llograr un pasaporte de la XE otorgándo-yos la posibilidá de xugar n'Inglaterra, ensin necesidá d'un permisu de trabayu. * {{bandera|Países Baxos}} [[NAC Breda]] (2016–presente) == Ver tamién == * [[Manchester City Ladies Football Club]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{Commons category|Manchester City FC}} * [http://espanol.mcfc.com/ Sitiu web oficial] * {{twitter|ManCityES|Manchester City}} * {{Enllaz rotu|1=Manchester City |2=https://www.premierleague.com/clubes/11/Manchester-City/overview |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} en [[Premier League|PremierLeague.com]] * [http://es.uefa.com/teamsandplayers/teams/club=52919/domestic/index.html Manchester City] en [[UEFA.com]] * [http://es.fifa.com/live-scores/clubes/club=england-manchester-city-33337/index.html Manchester City] en [[FIFA.com]] {{Tradubot|Manchester City Football Club}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Equipos de fútbol d'Inglaterra]] [[Categoría:Equipos de fútbol fundaos en 1894]] sjwdkzeao674wcdux3sa7td5qu1xsxf Carcharodon megalodon 0 140710 4376800 4358728 2025-06-17T12:54:01Z XabatuBot 43102 iguo testu: l'estensa => la estensa 4376800 wikitext text/x-wiki {{estremar|el xéneru de moluscu estinguíu denomináu [[Megalodon (xéneru)|Megalodon]]}} {{Ficha de taxón | Megalodón | fossil_range = {{rangu fósil|19.8|2.6|earliest=28|latest=1.8}} [[Miocenu]] - [[Pliocenu]] | image_caption = Modelu de los quexales del megalodón nel [[Muséu Americanu d'Historia Natural]]. | regnum = [[Animalia]] | phylum = [[Chordata]] | subphylum = [[Vertebrata]] | classis = [[Chondrichthyes]] | subclassis = [[Elasmobranchii]] | superordo = [[Selachimorpha]]| ordo = [[Lamniformes]] | familia = Apostada; [[Lamnidae]] o †[[Otodontidae]] | genus = Apostáu; ''[[Carcharodon]]'' o †''Carcharocles'' | type_species = Apostáu; ''Carcharodon megalodon'' o ''Carcharocles megalodon'' | type_species_authority = Pa ''Carcharodon megalodon'', [[Louis Agassiz|Agassiz]], 1843 | synonyms = * ''Procarcharodon megalodon'' <small>Casier, 1960</small> * ''Megaselachus megalodon'' <small>Glikman, 1964</small> * ''Otodus megalodon'' <small>Agassiz, 1843</small> }} El '''megalodón''' o '''megalodonte''' ('''''Carcharodon megalodon''''' o '''''Carcharocles megalodon'''''), nome que significa "diente grande", deriváu de los términos [[Idioma griegu|griegos]] μέγας (''mega'', "grande") y ὀδούς (''odon'', "diente"), ye una [[Especie (bioloxía)|especie]] [[Estinción|estinguida]] de [[Selachimorpha|tiburón]] que vivió hai ente 19,8 y 2,6 [[Ma (unidá de tiempu)|millones d'años]], aproximao, mientres el [[Cenozoicu]] (d'entamos del [[Miocenu]]<ref name="Pimientu2016"/> hasta'l final del [[Pliocenu]]).<ref name="Pimientu2014"/> L'[[taxonomía|asignación taxonómica]] de ''C. megalodon'' aldericóse cerca d'un sieglu y entá s'atopa en disputa, con dos interpretaciones principales: como ''Carcharodon megalodon'' (na familia [[Lamnidae]]) o bien como ''Carcharocles megalodon'' (na familia [[Otodontidae]]).<ref name="AN">{{cita publicación|apellíu=Pimientu|nome=Catalina|autor2=Dana J. Ehret, Bruce J. MacFadden, and Gordon Hubbell|títulu=Ancient Nursery Area for the Extinct Giant Shark Megalodon from the Miocene of Panama|publicación=PLoS One|volume=5|númberu=5|páxines=y10552|editorial=PLoS.org|allugamientu=Panama|fecha=10 de mayu de 2010|pmid=20479893|url=http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pon.0010552|pmc=2866656|doi=10.1371/journal.pone.0010552|fechaaccesu=12 de mayu de 2010}}</ref> ''C. megalodon'' ye consideráu como unu de los mayores y más poderosos depredadores na hestoria de los [[vertebráu|vertebraos]].<ref name="GWB">{{cita publicación|apellíu=Wroe|nome=S.| autor2 = Huber, D. R. | autor3 = Lowry, M. | autor4 = McHenry, C. | autor5 = Moreno, K. | autor6 = Clausen, P. | autor7 = Ferrara, T. L. | autor8 = Cunningham, Y. | autor9 = Dean, M. N. | autor10 = Summers, A. P. |títulu=Three-dimensional computer analysis of white shark jaw mechanics: how hard can a great white bite?|url=http://www.bio-nica.info/Biblioteca/Wroe2008GreatWhiteSharkBiteForce.pdf|publicación=Journal of Zoology|volume=276|númberu=4|páxines=336-342|añu= 2008|doi=10.1111/j.1469-7998.2008.00494.x}}</ref> Los estudios suxeren que ''C. megalodon'' llucía en vida como una versión trabada del gran tiburón blancu actual, ''[[Carcharodon carcharias]]'', llegando a algamar los 18 metros de llargor total máxima.<ref name="AN" /><ref name="Pimientu2014">{{cita publicación | doi = 10.1371/journal.pone.0111086 | títulu = When Did ''Carcharocles megalodon'' Become Extinct? A New Analysis of the Fossil Record| publicación = [[PLoS ONE]]| volume = 9 | númberu = 10| páxines = y111086| fecha = 22 d'ochobre de 2014| apellíu = Pimientu | nome = C. | apellíu2 = Clements | nome2 = C. F.}}</ref> Los restos [[fósil]]es indiquen qu'esti tiburón xigante tuvo una distribución [[cosmopolita]], con árees de cría en zones costeres templaes.<ref name="AN" /> ''C. megalodon'' probablemente tuvo una influencia bien importante na estructura de les [[bioloxía marina|comunidaes marines]] de la so dómina.<ref name="LV">{{cita publicación| doi=10.1038/nature09067| apellíu=Lambert| nome=Olivier| autor2=Giovanni Bianucci, Klaas Post, Christian de Muizon, Rodolfo Salas-Gismondi, Mario Urbina and Jelle Reumer| títulu=The giant bite of a new raptorial sperm whale from the Miocene epoch of Peru| publicación=Nature| volume=466| númberu=7302| páxines=105–108| allugamientu=Peru| fecha=1 de xunetu de 2010| url=http://www.nature.com/nature/journal/v466/n7302/full/nature09067.html| pmid=20596020| urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110920162331/http://www.nature.com/nature/journal/v466/n7302/full/nature09067.html| fechaarchivu=20 de setiembre de 2011}}</ref> == Descubrimientu == === Les ''glossopetræ'' === [[Ficheru:Stenoshark.jpg|thumb|left|Ilustración d'una cabeza de tiburón actual xunto a fósiles de dientes de ''C. megalodon'' por Nicolás Steno (''Diseición de la cabeza d'un tiburón'', 1667).]] D'alcuerdu a les idees del [[Renacimientu]], los xigantescos [[diente]]s triangulares fósiles que frecuentemente se topaben somorguiaos en formaciones predreses, consideráronse llingües petrificadas (en [[llatín]] ''[[glossopetræ]]'') de [[dragón|dragones]] y [[Serpentes|culiebres]]. Esta interpretación foi correxida en 1667 por un naturalista danés, [[Nicolás Steno]], quién les reconoció como pertenecientes a tiburones antiguos, basándose na diseición que realizó d'una cabeza de tiburón actual.<ref>{{cita llibru |apellíos=Haven|nome=Kendall|títulu=100 Greatest Science Discoveries of All Time|editorial=Libraries Unlimited|añu=1997|páxines=25–26|isbn=1591582652}}</ref> Steno describió los sos afayos nun estudiu, ''Diseición de la cabeza d'un tiburón'', que contenía una ilustración de la cabeza del tiburón actual xunto a dos ''glossopetrae'', p'amosar y destacar la so semeyanza colos dientes d'esti animal.<ref name=steno1667>{{cita llibru |autor=Steno, N.|añu-orixinal=1667|títulu=The earliest geological treatise (1667) by Nicolas Steno (Niels Stensen). Translated from Canis Charcarie Dissectum Caput|url=http://www.geo.utexas.edu/courses/302d/Fall_2011/Steno.pdf|añu=1958|editor=Garboe, Axel|ubicación=Londres|editorial=Macmillan and Company|páxines=51|idioma=inglés}}</ref> Según John Maisey, la llámina de Steno correspuende a la primer ilustración conocida de fósiles de ''C. megalodon''.<ref name="D">{{cita noticia|apellíu=Bruner|nome=John|títulu=The "Megatooth" shark, ''Carcharodon megalodon''.|url=http://www.sharksteeth.com/megatoothshark.htm|añu=1997|editorial=Mundu Marín Revista Internacional de Vida Marina|fechaaccesu=22 de xineru de 2012|idioma=versión n'inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150716072529/http://www.sharksteeth.com/megatoothshark.htm|fechaarchivu=16 de xunetu de 2015}}</ref> Per otru llau, esti estudiu constitúi la primer interpretación certera sobre l'orixe orgánicu de los fósiles.<ref>{{cita llibru |autor=Rudwick, M. J. S.|añu=1987|añu-orixinal=1976|títulu=El significáu de los fósiles. Episodios de la Historia de la Paleontoloxía|ubicación=Madrid|editorial=Hermann Blume|serie=Ciencies de la Naturaleza|páxines=347|isbn=84-7214-371-6|extra=[Títulu orixinal: ''The meaning of fossils. Episodes in the history of paleontology'']}}</ref> === Identificación === El [[naturalista]] [[Suiza|suizu]], [[Louis Agassiz]], dio-y a esti tiburón el so nome científicu, ''Carcharodon megalodon'', en 1835,<ref name="A">{{cita publicación|autor=Nyberg K.G, Ciampaglio C.N, Wray G.A|títulu=Tracing the ancestry of the GREAT WHITE SHARK|añu=2006|fechaaccesu=25 d'avientu de 2007|publicación=Journal of Vertebrate Paleontology|volume=26|númberu=4|páxines=806–814|url=http://www.bioone.org/doi/abs/10.1671/0272-4634(2006)26%5B806:TTAOTG%5D2.0.CO%3B2|doi=10.1671/0272-4634(2006)26[806:TTAOTG]2.0.CO;2}}</ref> nel so trabayu d'investigación ''Recherches sur les poissons fossiles''<ref>{{cita llibru |apellíos=Agassiz|nome=Louis|títulu=Recherches sur les poissons fossiles ... / par Louis Agassiz.|editorial=Neuchatel :Petitpierre|añu=1833-1843|páxines=41|url=http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/4275|fechaaccesu=8 de setiembre de 2008}}</ref> (''investigaciones sobre los [[pexes]] fósiles''), que completó en 1843. Como los dientes de ''C.&nbsp;megalodon'' son morfolóxicamente similares a los del gran tiburón blancu, Agassiz asignó la especie al xéneru ''[[Carcharodon]]''.<ref name="A" /> Popularmente ye moteyáu ''tiburón megadiente'',<ref name="G">{{cita llibru |apellíu1=Klimley|nome1=Peter|apellíu2=Ainley|nome2=David|títulu=Great White Sharks: The Biology of Carcharodon carcharias|editorial=Academic Press|añu=1996|url=http://www.elsevier.com/wps/find/bookdescription.cws_home/673659/description#description|isbn=0124150314}}</ref> ''tiburón blancu xigante''<ref name="GWS">{{cita publicación|apellido1 = Augilera|nome1 = Orangel A.|apellíu2 = Garcia|nome2 = Lluis|apellíu3 = Cozzoul|nome3 = Mario A.|títulu = Giant-toothed white sharks and cetacean trophic interaction from the Pliocene Caribbean Paraguaná Formation|publicación = Paläontologische Zeitschrift|volume = 82|númberu = 2|páxines = 204–208|editorial = Springer Berlin|añu = 2008|doi = 10.1007/BF02988410|url = http://www.springerlink.com/content/637327q841643568/|archiveurl = https://web.archive.org/web/20200320010531/http://www.springerlink.com/content/637327q841643568/|archivedate = 2020-03-20|fechaaccesu = 2018-07-03}}</ref> o inclusive ''tiburón bisarma''.<ref name="MS">{{cita episodiu|títulu=[https://web.archive.org/web/http://channel.nationalgeographic.com/series/prehistoric-predators/3573/Overview Monster Shark]|series=Prehistoric Predators|credits=Narrated by: Robert Leigh|network=National Geographic|airdate=2009-04-27}}</ref> == Fósiles == ''C. megalodon'' ye representáu nel rexistru fósil principalmente por [[diente]]s y [[Columna vertebral|centros de vértebres]].<ref name="G" /> Como nos demás tiburones, la cadarma de ''C. megalodon'' taba formáu de [[cartílagu]] más que de [[güesu]]; esto resulta nuna probe preservación de los especímenes atopaos.<ref name="Y" /> Sicasí, los restos fósiles de ''C. megalodon'' indiquen que tenía los centros vertebrales densamente calcificados.<ref name="Dean"/> === Dientes fósiles === [[Ficheru:Megalodon tooth ruler.jpg|thumb|Diente de megalodonte de cerca de 170 milímetros (midida diagonal dende'l ápice del cumal de la corona al estremu de la base del raigañu posterior).]] [[Ficheru:Megalodon tooth with great white sharks teeth-3-2.jpg|thumb|Diente de megalodon con dos dientes de tiburón blancu.]] Los fósiles más comunes de ''C. megalodon'' son los sos dientes. Les carauterístiques diagnósticas de los dientes de ''C. megalodon'' inclúin: forma triangular,<ref name="AN" /> estructura robusta,<ref name="G" /> gran tamañu,<ref name="AN" /> un cantu finamente serrucháu,<ref name="AN" /> y el pescuezu (base de la corona) con una visible forma de lletra ''v''.<ref name="AN" /> Los dientes de ''C. megalodon'' pueden midir cerca de 180 milímetros n'altor perpendicular o llargor diagonal, y son los mayores en tamañu de cualquier especie conocida de tiburón.<ref name="H">{{cita llibru |apellíos=Renz|nome=Mark|títulu=Megalodon: Hunting the Hunter|editorial=PaleoPress|añu=2002|url=http://google.com/books?id=cMRe5GmDXmUC&printsec=frontcover|isbn=0-9719477-0-8}}</ref> === Vértebres === Atopáronse delles vértebres fósiles de ''C. megalodon''.<ref name="D" /> L'exemplu más notable ye una columna vertebral parcialmente caltenida d'un espécime de ''C. megalodon'', que foi desenterrada na [[Provincia d'Amberes|Cuenca d'Amberes]], [[Bélxica]] por M. Leriche en 1926. Esti espécime entendía dellos centros vertebrales, midiendo'l mayor unos 155 [[milímetru|milímetros]] de [[diámetru]].<ref name="G"/> Sicasí, dalgunos [[paleontólogu|paleontólogos]] afirmaron que podríen esperase centros vertebrales considerablemente mayores de ''C. megalodon''.<ref name="G"/> Bendix-Almgreen (1983) publicó l'afayu de venti centro vertebrales ensin conexón anatómica, pero bien próximos ente sigo, procedentes de les [[magre]]s de la [[Formación xeolóxica|Formación]] Gram ([[Dinamarca]]). Estos restos, de 100 a 230 milímetros de diámetru, amosaben una trupa calcificación y estructura concéntrica.<ref name="Dean">{{cita publicación|apellíu=Bendix-Almgreen|nome=Svend Erik|títulu=''Carcharodon megalodon'' from the Upper Miocene of Denmark, with comments on elasmobranch tooth enameloid: coronoïn|publicación=Bulletin of the Geological Society of Denmark|volume=32|páxines=1-32|editorial=Geologisk Museum|allugamientu=Copenhagen|fecha=15 de payares de 1983|url=http://2dgf.dk/xpdf/bull32-01-02-1-32.pdf|fechaaccesu=5 de febreru de 2012}}</ref> === Distribución paleoxeográfica y edá === Conócense fósiles de ''C. megalodon'' procedentes de distintos partes del [[mundu]], qu'inclúin a [[Europa]],<ref name="D" /> [[América del Norte]],<ref name="G" /> [[América del Sur]],<ref name="D" /><ref name="G" /> [[Puertu Ricu]],<ref name="NR">{{cita publicación|apellíu=Nieves-Rivera|nome=Angel M.| autor2 = Ruizyantin, Maria | autor3 = Gottfried, Michael D. |títulu=New Record of the Lamnid Shark Carcharodon megalodon from the Middle Miocene of Puertu Ricu|publicación=Caribbean Journal of Science|añu=2003|volume=39|páxines=223–227}}</ref> [[Cuba]],<ref>{{cita publicación|apellíu=Iturralde-Vinent|nome=M.|autor2=G. Hubbell, and R. Rojas|títulu=Catalog Of Cuban Fossil Elasmobranchii (Paleocene--Pliocene) and Paleooceanographic Implications of Their Lower--Middle Miocene Occurrence|publicación=Boletín de la Sociedá Xamaicana de Geología|volumen=31|páxines=7-21|allugamientu=Cuba|añu=1996|url=http://www.redciencia.cu/cdorigen/arca/paper/cubff.pdf|fechaaccesu=10 de mayu de 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100414112652/http://www.redciencia.cu/cdorigen/arca/paper/cubff.pdf|archivedate=2010-04-14}}</ref> [[Xamaica]],<ref>{{cita publicación|apellido1=Donovan|nome1=Stephen|apellíu2=Gavin|nome2=Gunter|títulu=Fossil sharks from Jamaica|url=http://www.city.mizunami.gifu.jp/odocs/sightseeing/mizunami/cultural_property/institution/Bull28/BMFM28-211-215(148kB).pdf|editorial=Bulletin of the Mizunami Fossil Museum|añu=2001|volume=28|páxines=211–215|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131031053404/http://www.city.mizunami.gifu.jp/odocs/sightseeing/mizunami/cultural_property/institution/Bull28/BMFM28-211-215%28148kB%29.pdf|fechaarchivu=31 d'ochobre de 2013}}</ref> [[Australia]],<ref>{{cita publicación|apellíu=Fitzgerald|nome=Erich|títulu=A review of the Tertiary fossil Cetacea (Mammalia) localities in Australia|publicación=Memoirs of Museum Victoria|volume=61|númberu=2|páxines=183–208|editorial=Museum Victoria|ubicación=Australia|añu=2004|url=http://museumvictoria.com.au/pages/3948/61_2_fitzgerald.pdf|issn=1447-2554|fechaaccesu== marzu de 2010|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080823085844/http://museumvictoria.com.au/pages/3948/61_2_Fitzgerald.pdf|fechaarchivu=23 d'agostu de 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080823085844/http://museumvictoria.com.au/pages/3948/61_2_Fitzgerald.pdf|archivedate=2008-08-23}}</ref> [[Nueva Zelanda]],<ref name="H" /> [[Xapón]],<ref name="D" /><ref name="G" /> [[África]],<ref name="D" /><ref name="G" /> [[Malta]],<ref name="H" /> [[Granadines]],<ref name="MK">{{cita publicación|apellido1=Portell|nome1=Roger|apellíu2=Hubell|nome2=Gordon|apellíu3=Donovan|nome3=Stephen|apellíu4=Green|nome4=Jeremy|apellíu5=Harper|nome5=David|apellíu6=Pickerill|nome6=Ron|títulu=Miocene sharks in the Kendeace and Grand Bay formations of Carriacou, The Grenadines, Lesser Antilles|url=http://caribjsci.org/Dec08/44_279-286.pdf|editorial=Caribbean Journal of Science|añu=2008|volume=44|númberu=3|páxines=279-286}}</ref> [[Islles Canaries]],<ref>[https://www.abc.es/ciencia/20130902/abci-topen-canaries-restos-megalodon-201309021738.html Topen en Canaries restos del Megalodón, el tiburón más grande de la hestoria]</ref> ya [[India]].<ref name="D" /> Dellos dientes de ''C. megalodon'' afayar en rexones bien alloñaes de los continentes (por casu, na [[Fuexa de les Marianes]] nel [[Océanu Pacíficu]]).<ref name="H" /> Anque los restos más antiguos de ''C. megalodon'' fueron reportaos d'[[estratu|estratos]] del Oligocenu tardíu, fai cerca de 28 millones d'años.<ref>{{cita publicación|apellido1=Hideo|nome1=Habe|apellíu2=Mastatoshi|nome2=Goto|apellíu3=Naotomo|nome3=Kaneko|títulu=Age of Carcharocles megalodon (Lamniformes: Otodontidae) : A review of the stratigraphic records|publicación=The Palaeontological Society of Japan (PSJ)|volume=75|páxines=7-15|ubicación=Xapón|fecha=22 de marzu de 2004|url=http://ci.nii.ac.jp/naid/110007574397|issn=00229202}}</ref><ref name="CA">{{cita publicación|autor=Gottfried M.D., Fordyce R.Y.|títulu=An Associated Specimen of C''archarodon angustidens'' (Chondrichthyes, Lamnidae) From the Late Oligocene of New Zealand, with comments on ''Carcharodon'' Interrelationships|añu=2001|fechaaccesu=17 de setiembre de 2009|publicación=Journal of Vertebrate Paleontology|volume =21|númberu=4|páxines=730-739|doi=10.1671/0272-4634(2001)021[0730:AASOCA]2.0.CO;2}}</ref> una fecha más aceptada pal orixe de la especie ye mientres el [[Miocenu]] Mediu, hai unos 15.9 millones d'años.<ref name="Pimientu2014"/> A pesar que'l rexistru fósil de ''C. megalodon'' polo xeneral ta ausente n'estratos posteriores a la llende cimera del [[Era Terciaria|Terciariu]],<ref name="G" /> esiste rexistru más recién n'estratos del Pleistocenu.<ref>{{cita llibru |apellíos=Brown|nome=Robin|títulu=Florida's Fossils|editorial=Pineapple Press|añu=2008|isbn=978-1-56164-409-4}}</ref> Créese que ''C. megalodon'' escastar nel final del Pliocenu, probablemente hai unos 2.6&nbsp;millones d'años;<ref name="Pimientu2014"/> pensar polo tanto que los dientes post-pliocénicos reportaos de ''C. megalodon'' son en realidá [[fósil reelaborado|fósiles reelaborados]].<ref name="Y">{{cita web|apellíu=Roesch|nome=Ben|títulu=The Cryptozoology Review: A Critical Evaluation of the Supposed Contemporary Existence of Carcharocles Megalodon|url=http://www.ncf.carleton.ca/~bz050/megalodon.html|añu=1998|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131021005820/http://web.ncf.ca/bz050/megalodon.html|fechaarchivu=21 d'ochobre de 2013|deadurl=yes}}</ref> == Anatomía == Ente les especies esistentes, considérase que'l gran tiburón blancu ye la más análoga a ''C. megalodon''.<ref name="AN" /> La falta de cadarmes fósiles bien calteníos de ''C. megalodon'' forzó a los científicos a [[Anatomía comparada|basase na morfoloxía]] del gran tiburón blancu pa inferir el so aspeutu y envalorar el so tamañu.<ref name="G" /> === Estimación de tamañu === Por cuenta de los restos fragmentarios, envalorar el tamañu de ''C. megalodon'' convirtióse nun retu.<ref name="H" /> Sicasí, la comunidá científica reconoz que ''C. megalodon'' superaba en tamañu al [[tiburón ballena]] (''Rhincodon typus''). Los investigadores dirixeron los sos estudios escontra dos aspeutos del tamañu: llargor total (LT) y masa corporal (MC). ==== Estimaciones de llargor total ==== [[Ficheru:Carcharodon megalodon.jpg|thumb|Reconstrucción por [[Bashford Dean]] en 1909.<ref name="DOF" />]] El primer intentu de reconstruyir la [[quexal]] d'esti tiburón foi realizáu pol profesor [[Bashford Dean]] en 1909. De les dimensiones del quexal reconstruyíu, supúnxose que ''C. megalodon'' podría averase a los 30 metros de llargor total (LT), pero a la lluz de nuevos descubrimientos fósiles y meyores científiques sobre la comprensión de los vertebraos considérase agora qu'esta reconstrucción ye inexacta.<ref name="DOF">{{cita llibru |apellíu1=Helfman|nome1=Gene|apellíu2=Collette|nome2=Bruce|apellíu3=Facey|nome3=Douglas|títulu=The diversity of fishes|editorial=Wiley Blackwell|añu=1997|isbn=978-0-8654-2256-8}}</ref> Les razones principales citaes pa esta inexactitud son: (1) el relativamente probe conocencia de la dentición de ''C. megalodon'' na dómina de Dean, y (2) estructures musculares desaparentes.<ref name="DOF" /> Los espertos suxeren qu'una versión rectificada del modelu de quexal de ''C. megalodon'' de Bashford Dean podría tener cerca del 70{{esd}}% del so tamañu orixinal, un tamañu más consistente colos afayos modernos.<ref name="DOF" /> Pa correxir los errores, los científicos, ayudaos por nuevu afayos fósiles de ''C. megalodon'' y una conocencia ameyorada de l'anatomía de les sos más cercanos análogos modernos, introducieron más métodos cuantitativos pa envalorar el tamañu basándose nes rellaciones estadístiques ente'l tamañu de los dientes y el llargor corporal nel gran tiburón blancu.<ref name="G" /><ref name="DOF" /> Dalgunos de los métodos son mentaos de siguío. ===== Métodu propuestu por John Y. Randall ===== En 1973, un [[ictiólogu]] de [[Ḥawai]], John Y. Randall, presentó un métodu pa envalorar el llargor total del gran tiburón blancu.<ref name="W">{{cita publicación|apellíu=Randall|nome=John|títulu=Size of the Great White Shark (Carcharodon)|publicación=Science Magazine|páxina=169–170|fecha=xunetu de 1973}}</ref> El métodu propuestu ye representáu en forma d'un gráficu trazáu, que demuestra la rellación ente l'altor de la corona (la distancia vertical de la fueya del diente dende la base de la parte d'esmalte del diente hasta la so punta) del mayor de los dientes del quexal cimeru del gran tiburón blancu y el so llargor total.<ref name="DOF" /><ref name="W" /> Randall tamién extrapoló esti métodu al llargor total de ''C. megalodon''.<ref name="W" /> Randall citó dos dientes de ''C. megalodon'' nel so trabayu: (1) l'espécime númberu 10356 del [[Muséu Americanu d'Historia Natural]] y (2) l'espécime númberu 25730 de [[Muséu Nacional d'Historia Natural|Muséu Nacional d'Estaos Xuníos]], que teníen un altor de la corona de 115{{esd}}mm. y 117.5 mm. respeutivamente.<ref name="W" /> Estos dientes producieron un llargor total de cerca de 13 metros.<ref name="DOF" /><ref name="W" /> En 1991, dos espertos en tiburones, [[Richard Ellis]] y John Y. McCosker, señalaron un defectu nel métodu de Randall.<ref name="G" /> D'alcuerdu a ellos, l'altor de la corona dental de los tiburones non necesariamente amóntase en proporción al llargor total del animal. Esta observación llevó a nueves propuestes pa dar con métodos más exactos pa determinar el tamañu del ''gran tiburón blancu'' y especies similares.<ref name="G" /> ===== Métodu propuestu por Gottfried ''et al.'' ===== En 1996 trés científicos – Michael D. Gottfried, [[Leonard Compagno|Leonard J. V. Compagno]] y S. Curtis Bowman – dempués de realizar una minuciosa investigación y escrutiniu de 73 especímenes del gran tiburón blancu, propunxeron una rellación linear conservadora ente'l máximu altor del mayor de los dientes cimeros (DS) y el llargor total en dichu tiburón.<ref name="G" /><ref name="CA" /> La rellación propuesta ye: el llargor total (LT) en metros = − (0.22) + (0.096) × [máximu altor de DS ([[milímetru|milímetros]])].<ref name="G" /><ref name="CA" /> Gottfried y colegues (1996) tamién extrapolaron esti métodu pa envalorar el llargor total de ''C. megalodon''. El mayor diente de ''C. megalodon'' al algame d'esti equipu yera un espécime de segundu diente anterior superior, que la so máximu altor yera de 168 mm. Esti diente fuera afayáu por Compagno en 1993, y produció un llargor total envalorada en 15.9 metros.<ref name="G" /> Sicasí, rumores de dientes mayores de ''C. megalodon'' persistíen nesa dómina.<ref name="G" /> El máximu altor dental pa esti métodu mídese como una llinia vertical dende la punta de la corona dental a la parte baxa de los lóbulos del raigañu, paralelu a la llarga exa del diente.<ref name="G" /> Dichu d'otra forma, el máximu altor del diente ye l'altor perpendicular.<ref name="S">{{cita web|apellíu=Kowinsky|nome=Jayson|títulu=The Size of Megalodons|url=http://www.fossilguy.com/topics/megsize/megsize.htm|añu=2002|fechaaccesu=12 de xineru de 2008}}</ref> ===== Métodu propuestu por Clifford Jeremiah ===== En 2002, l'investigador de tiburones Dr. Clifford Jeremiah propunxo un métodu pa envalorar el llargor total del gran tiburón blancu y especies asemeyaes incluyendo a ''C. megalodon''.<ref name="H" /> L'investigador David Ward aseguró qu'esti métodu ta basáu nun sólidu principiu que funciona bien con munchos tiburones grandes.<ref name="H" /> El métodu en sí propón: «per cada centímetru d'anchor del raigañu d'un diente cimeru anterior, hai aproximao 4.5 pies (1.3 metros) de tiburón». Jeremiah señaló que'l perímetru del quexal d'un tiburón ye direutamente proporcional al so llargor total, siendo l'anchor de los raigaños de los dientes mayores un aproximamientu pa envalorar el perímetru del quexal.<ref name="H" /> El mayor diente en posesión de Jeremiah tenía un raigañu de cerca de 12{{esd}}cm, lo cual indica un llargor total de 15.5 metros.<ref name="H" /> ===== Métodu propuestu por Kenshu Shimada ===== En 2002, el paleontólogu Kenshu Shimada de la [[Universidá DePaul]] propunxo una rellación linear ente l'altor de la corona (AC) y el llargor total (LT) nos grandes tiburones blancos dempués de realizar analises anatómicos de dellos exemplares.<ref name="Shimada">{{cita publicación|apellíu=Shimada|nome=Kenshu|títulu=The relationship between the tooth size and total body length in the white shark, ''Carcharodon carcharias'' (Lamniformes: Lamnidae)|publicación=Journal of Fossil Research|volume=35|númberu=2|páxines=28–33|ubicación=Xapón|fecha=5 Nov 2002|url=http://sciencelinks.jp/j-east/article/200309/000020030903A0178835.php|issn=0387-1924|fechaaccesu=29 d'abril de 2011|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120313120604/http://sciencelinks.jp/j-east/article/200309/000020030903A0178835.php|fechaarchivu=13 de marzu de 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120313120604/http://sciencelinks.jp/j-east/article/200309/000020030903A0178835.php|archivedate=2012-03-13}}</ref> En términos estadísticos, esta rellación esprésase como: el llargor total (LT) en cm. = a + bx, onde '''a''' ye una constante, '''b''' ye la rimada de la llinia, y '''x''' ye l'altor de la corona (AC) del diente en milímetros. Esta rellación dexa predicir el llargor total sobre la base del altor de la corona de cualquier diente nel gran tiburón blancu.<ref name="AN" /><ref name="Shimada" /> Pa esti métodu, l'altor de la corona del diente ye midida como'l máximu altor vertical del esmalte nel llau llabial.<ref name="Shimada" /> Shimada señaló que los métodos antes propuestos taben basaos nuna débil evaluación de la homoloxía dental.<ref name="Shimada" /> Shimada indicó que la tasa de crecedera ente la corona y el raigañu nun ye [[isométrica]], y esti factor tien de ser tomáu en cuenta nel so modelu.<ref name="Shimada" /> Entá más, esta rellación propuesta puede tamién ser usada pa predicir el llargor total de tiburones que sían morfolóxicamente similares a gran tiburón blancu (como ''C. megalodon'').<ref name="AN" /><ref name="Shimada" /> Usando esti modelu, el diente cimeru anterior (con un altor máximu de 168 mm.) citáu por Gottfried y collaboradores (1996) correspuende a un llargor total de 15.1 metros.<ref name="Shimada" /> En 2010, dellos investigadores de tiburones, como Catalina Pimientu, Dana J. Ehret, Bruce J. MacFadden y Gordon Hubbell, envaloraron el llargor total de ''C. megalodon'' sobre la base del métodu de Shimada.<ref name="AN" /> Ente los especímenes topaos na formación Gatún de [[Panamá]], l'exemplar númberu 237956 produció un llargor total de 16.8 metros.<ref name="AN" /> ===== Consensu ===== [[Ficheru:Megalodon scale.svg|miniaturadeimagen|''C. megalodon'' (en gris y colloráu) col [[tiburón ballena]] (violeta), el [[gran tiburón blancu]] (verde), y un [[humanu]] (azul) a escala. '''Nota:''' El tamañu máximu alcanzáu por ''C. megalodon'' ye indicáu pol modelu de 20 metros.]] Na década de 1990, dellos biólogos marinos (como Patrick J. Schembri y Staphon Papson) cuntaron que ''C. megalodon'' pudo algamar un máximu d'ente 24 a 25 metros de llargor total.<ref>{{cita publicación|apellíu=Schembri|nome=Patrick|títulu=Malta's Natural Heritage|publicación=Natural Heritage. in|páxines=105–124|editorial=University of Malta|ubicación=Malta|añu=1994|url=http://home.um.edu.mt/biology/PJS%20researches/Malta's_natural_heritage_(1994).pdf|fechaaccesu=marzu de 2010}}</ref><ref>{{Obra citada|apellíu=Papson|nome=Stephen|títulu=Copyright: Cross the Fin Line of Terror|pub-periódica=Journal of American Culture|volume=15|páxines=67-81|añu=1992}}</ref> L'anterior estimación del llargor total de ''C. megalodon'' quiciabes nun seya tan escabarriada. Sicasí, Gottfried y collaboradores (1996) propunxeron que ''C. megalodon'' podría averase a un máximu de 20.3 metros de llargor.<ref name="GWB" /><ref name="G" /><ref name="SOTW">{{cita llibru |apellíos=Compagno|nome=Leonard J. V.|títulu=Sharks of the World: An Annotated and Illustrated Catalogue of Shark Species Known to Date|editorial=Food & Agriculture Organization of the United Nations|allugamientu=Rome|añu=2002|páxina=97|isbn=9251045437}}</ref> Anguaño munchos espertos tán d'alcuerdu en qu'esti tiburón xigante algamaba un llargor total de más de 16 metros.<ref name="AN" /><ref name="GWB" /><ref name="H" /><ref name="SOTW" /> ====== Mayores especímenes conocíos ====== Gordon Hubbell de [[Gainesville]] n'Estaos Xuníos, dispón d'un diente cimeru anterior de ''C. megalodon'' que la so altor máximu ye 184,15{{esd}}mm.<ref name="H" /> Adicionalmente, una reconstrucción del quexal de ''C. megalodon'' contién un diente que la so máximu altor reportáu ye 193,675 mm.<ref name="HSJ">{{cita web|apellíu=Herskowitz|nome=David|autor2=Peter Wiggins|títulu=Huge Shark Jaw|obra=Natural History|editorial=Heritage Auctions|fecha=21 d'avientu de 2010|url=http://fineart.ha.com/s/d/shark-jaws.pdf|formatu=PDF|fechaaccesu=30 d'abril de 2011}}</ref> Esti quexal reconstruyíu foi realizada pol difuntu cazador de fósiles Vito Bertucci,<ref name="HSJ" /> quien yera conocíu como'l "Home Megalodon".<ref name="H" /><ref name="HSJ" /> ==== Estimaciones de masa corporal ==== Gottfried y collaboradores (1996) tamién presentaron un métodu pa determinar la masa corporal del gran tiburón blancu dempués d'estudiar los datos de la rellación de llargor-masa corporal de 175 especímenes en delles etapes de crecedera y lo extrapolaron pa envalorar la masa corporal de ''C. megalodon''. El métodu propuestu ye: masa en [[quilogramu|quilogramos]] = 3,29Y<sup>−06</sup>[LT en (metros)<sup>3.174</sup>].<ref name="G" /> D'alcuerdu a esti modelu, un ''C. megalodon'' de 15,9 metros pudo tener una masa corporal de cerca de 47 tonelaes,<ref name="GWB" /><ref name="G" /> un ''C. megalodon'' de 17 metros sería de cerca de 59 tonelaes,<ref name="G" /> y un ''C. megalodon'' de 20,3 metros tendría una masa de 103 tonelaes.<ref name="GWB" /><ref name="G" /> Consecuentemente, ''C. megalodon'' ye consideráu como'l mayor tiburón que viviera,<ref name="AN" /> y ta ente los mayores peces conocíos qu'esistieren.<ref name="G" /> === Dentición y mecánica del quexal === [[Ficheru:Megalodon teeth.jpg|thumb|right|Reconstrucción qu'amuesa los dientes de reemplazu.]] Un equipu de científicos xaponeses, T. Uyeno, O. Sakamoto y H. Sekine, afayaron y escavaron restos parciales de ''C. megalodon'', con una coleición de dientes cuasi completa topada n'asociación, en [[Saitama (Saitama)|Saitama]], Xapón en 1989.<ref name="D" /> Otra dentición completa asociada de ''C. megalodon'' foi escavada na [[formación Yorktown]] de [[Llei Creek]], [[Carolina del Norte]] n'[[Estaos Xuníos]] y sirvió como la base d'una reconstrucción del quexal de ''C. megalodon'' del [[Muséu Americanu d'Historia Natural]] en [[Nueva York]].<ref name="G" /> Estos afayos de dientes asociaos resolvieron la incertidume de cuantos dientes podríen tar en cada filera de los quexales de ''C. megalodon'', faciendo posible reconstrucciones más exactes de les mesmes. Más denticiones asociaes de ''C. megalodon'' tamién se toparon nos últimos años. Basándose nestos descubrimientos, dos científicos, S. Applegate y L. Espinosa, publicaron una [[fórmula dental]] teórica (una representación de la dentición d'un animal con al respective de los tipos de dientes y la so disposición dientro del quexal del animal) pa ''C. megalodon'' en 1996.<ref name="D" /><ref name="G" /> Les reconstrucciones modernes del quexal de ''C. megalodon'' tán basaes en dicha fórmula dental: {{Fórmula dental|superior=2.1.5.4|inferior=3.0.5.3}}<ref name="D" /> Como se manifiesta na fórmula dental, ''C. megalodon'' tenía cuatro clases de dientes nos sos quexales.<ref name="D" /> * ''Anterior'' - A * ''Entemediu'' - I (Nel casu de ''C. megalodon'', esti diente paez ser téunicamente un superior anterior y ye denomináu como "A3" por cuenta de que ye bastante simétricu y nun apunta medialmente (el llau del diente inclinar escontra la llinia media de los quexales onde los quexales izquierda y derecha atópense), pero esti diente aun así ta diseñáu como un diente entemediu.<ref name="A" /> Sicasí, nel casu del gran tiburón blancu, el diente entemediu sí apunta medialmente. Esti aspeutu foi frecuentemente puestu de relieve nel alderique ''Carcharodon'' ''versus'' ''Carcharocles'' sobre'l megalodon y favorez a los proponentes de la so clasificación en ''Carcharocles''.) * ''Llateral'' - L * ''Posterior'' - P [[Ficheru:Megalodon jaws on display at the National Baltimore Aquarium.jpg|thumb|right|Quexales reconstruyíos n'exhibición nel [[Acuariu Nacional en Baltimore]].]] ''C. megalodon'' tenía una dentición bien robusta,<ref name="G" /> y tenía un total de cerca de 276 dientes nos sos quexales, que tomen 5 fileres. (Vease "enllaces esternos" más palantre nel testu) Los [[paleontólogu|paleontólogos]] suxeren qu'un ''C. megalodon'' bien grande tendría quexales de cerca de 2 metros d'un llau a otru.<ref name="H" /> ==== Fuercia de taragañada ==== En 2008, un equipu de científicos empobináu por Stephen Wroe llevó a cabu un [[esperimentu]] pa determinar la fuercia de taragañada de ''C. megalodon''; los resultaos indiquen que tenía una de les más poderoses fuercies de taragañada de la hestoria.<ref name="GWB" /> Un ''C. megalodon'' de 15,9 metros de llargu yera capaz d'exercer una fuercia de taragañada envalorada en 108.514 [[Newton (unidá)|newton]],<ref name="GWB" /> y un ''C. megalodon'' de 20,3 metros de llongura sería capaz d'exercer una taragañada envalorada en 182.201 newton.<ref name="GWB" /> La fuercia de taragañada de ''C. megalodon'', nel so tamañu máximu envaloráu, ye cerca de 28 vegaes mayor que la del pexe ''[[Dunkleosteus]]'' en 5,3 kilonewton,<ref name="GWB" /><ref>{{cita publicación|apellíu=Anderson|nome=Philip|apellíu2=Westneat|nome2=Mark|títulu=Feeding mechanics and bite force modelling of the skull of Dunkleosteus terrelli, an ancient apex predator|publicación=Royal Society|volume=3|númberu=1|páxines=77–80|fecha=22 207 de febreru de 2007|añu=2007 February 2007|url=http://rsbl.royalsocietypublishing.org/content/3/1/77.full|doi=10.1098/rsbl.2006.0569|postscript= Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to "." for the cite to end in a ".", as necessary. }}</ref> cerca de 10 vegaes mayor que la del [[gran tiburón blancu]] en 18 kilonewton,<ref name="GWB" /> cerca de 5 vegaes mayor que la del ''[[Tyrannosaurus rex]]'' en 31 kilonewton,<ref name="GWB" /> y tamién ye mayor que la del [[pliosaurio]] ''[[Pliosaurus#Pliosaurus funkei|Pliosaurus funkei]]'' en 150 kilonewton. Adicionalmente, Wroe y colegues (2008) señalaron que los tiburones tamién se solmenen de llau a llau cuando s'alimenten, amplificando les fuercies [[Postcráneo|postcraneales]] xeneraes. Polo tanto les fuercies totales esperimentaes poles preses son probablemente más altes que les fuercies envaloraes al traviés del esperimentu.<ref name="GWB" /> La estraordinaria fuercia de taragañada de ''C. megalodon'' tien de ser considerada nel contestu del gran tamañu d'esti depredador estinguíu y a que la evidencia paleontolóxica suxer que ''C. megalodon'' yera un activu [[Depredación|depredador]] de grandes ballenes.<ref name="GWB" /> ==== Parámetros funcionales de los dientes ==== Los dientes escepcionalmente robustos de ''C. megalodon'' son serruchaos,<ref name="A" /><ref name="H" /> lo cual pudo ameyorar la so eficiencia al cortar la [[carne]] de les sos preses. El paleontólogu Dr. Bretton K. Kent de la [[Universidá de Maryland]] suxer qu'estos dientes son bien gruesos pal so tamañu, con coeficientes enforma menores de esbeltez y de resistencia a la flexón. Teníen tamién raigaños sustancialmente mayores comparaes al altor total del diente, dándo-yos una gran ventaya mecánica. Dientes con estes carauterístiques non yá son bones ferramientes de corte, sinón tamién son bien afechos pa suxetar a preses poderoses y escasamente romperíense - inclusive cortando al traviés de los güesos.<ref name="N">{{cita publicación|apellíu=Riordon|nome=James|títulu=Hell's teeth|publicación=NewScientist Magacín|númberu=2190|páxines=32|fecha= xunu de 1999|url=http://www.newscientist.com/article/mg16221904.900-hells-teeth.html}}</ref> === Anatomía de la cadarma === [[Ficheru:Megalodon skeleton.jpg|thumb|left|Cadarma reconstruyida de Megalodon n'exhibición nel [[Muséu Marín Calvert]].]] Amás de envalorar el tamañu de ''C. megalodon'', Gottfried y colegues (1996) tamién trataron de determinar la esquemática de la cadarma entera de ''C. megalodon''.<ref name="G" /> ==== Estructura del quexal ==== Pa tener sofitu funcional pal so enorme y robusta dentición, los quexales de ''C. megalodon'' debieron de ser enormes, grueses y más fuertemente desenvueltes que les del gran tiburón blancu, que tien una dentición más grácil en comparanza.<ref name="G" /> Los quexales fuertemente desenvueltos tuvieron de da-y cierta apariencia de güeyos fundíos.<ref name="G" /> ==== Condrocráneo ==== El [[condrocráneo]] de ''C. megalodon'' debió de tener una apariencia más compacta y robusta que'l del gran tiburón blancu, p'asina reflexar funcionalmente los sos quexales y dentame más macizu en comparanza.<ref name="G" /> ==== Aletes ==== Les aletes de ''C. megalodon'' tuvieron de ser bien probablemente proporcionalmente más grandes y grueses comparaes coles del gran tiburón blancu por cuenta de que les aletes relativamente grandes son necesaries pa la propulsión y control de movimientos nun tiburón mayor.<ref name="G" /> ==== Cadarma axial ==== Al traviés del escrutiniu de les vértebres parcialmente calteníes del espécime de ''C. megalodon'' topáu en Bélxica, paez ser que ''C. megalodon'' tenía un númberu mayor de vértebres que los topaos en cualquier espécime grande de los tiburones conocíos.<ref name="G" /> Namái'l númberu de vértebres del gran tiburón blancu avérase en cantidá, simbolizando los cercanos venceyos anatómicos ente les dos especies.<ref name="G" /> ==== Reconstrucción de la cadarma completa ==== Sobre la base de les carauterístiques mentaes antes, Gottfried y collaboradores (1996) reconstruyeron una cadarma completa d'un individuu xuvenil de ''C. megalodon'' de 11,5 metros de llargor, que exhíbese nel [[Muséu Marín Calvert]] na islla Solomons ([[Maryland]], [[Estaos Xuníos]]).<ref name="G" /><ref name="C">{{cita web|apellíu=Andres|nome=Lutz|títulu=C. megalodon&nbsp;— Megatooth Shark, Carcharodon versus Carcharocles|url=http://www.fossilguy.com/topics/megshark/megshark.htm|añu=2002|fechaaccesu=16 de xineru de 2008}}</ref><ref name="PSP">{{cita llibru |apellíos=Arnold|nome=Caroline|títulu=Giant Shark: Megalodon, Prehistoric Super Predator|editorial=Houghton Mifflin|páxines=18–19|añu=2000|isbn=9780395914199}}</ref><ref name="G" /> L'equipu fixo fincapié en que les distintes proporciones al comparalo cola cadarma d'un gran tiburón blancu, tán basaes nos mesmos patrones [[ontogenia|ontoxenéticos]] de crecedera del propiu gran tiburón blancu actual.<ref name="G" /> == Considerancies paleoecológicas == === Distribución y hábitat === Los tiburones, especialmente les especies grandes, son organismos altamente móviles con un complexu ciclu vital y amplia distribución xeográfica.<ref name="AN" /> Los rexistros fósiles de ''C. megalodon'' indiquen que yeren [[cosmopolita|cosmopolites]],<ref name="H" /> y comúnmente apaecen en llatitúes [[subtropical]]es a [[clima templáu|templaes]].<ref name="G" /> Antes de la formación del [[Ismu de Panamá]], los mares yeren relativamente templaos.<ref name="WOC">{{cita web|apellíu=Gillette|nome=Lynett|títulu=Winds of Change|url=http://www.sdnhm.org/research/readings/fn_0307.html|editorial=San Diego Natural History Museum|fechaaccesu=25 de setiembre de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110104154305/http://www.sdnhm.org/research/readings/fn_0307.html|fechaarchivu=4 de xineru de 2011}}</ref> Esto fixo posible pa esta especie vivir en tolos [[océanu|océanos]] del mundu. ''C. megalodon'' tenía l'abonda flexibilidá de comportamientu p'habitar un ampliu rangu d'ecosistemes marinos (agües costeres pocu fondes,<ref name="GTWT" /> afloramientos costeros,<ref name="GTWT" /> llagunes costeres pantanoses,<ref name="GTWT" /> costes arenoses,<ref name="GTWT" /> y ambientes d'agües fondes d'alta mar<ref name="H" />), exhibiendo una manera de vida transitoriu.<ref name="GTWT" /> Los adultos de ''C. megalodon'' nun yeren abondosos n'ambientes d'agües costeres pocu fondes,<ref name="GTWT" /> y mayormente acesmaben mar adientro. ''C. megalodon'' pudo movese ente agües costeres y oceániques, particularmente en distintes etapes de la so vida. === Interacción coles preses === [[Ficheru:Meg bitten cetacean vertebra.jpg|thumb|left|Centro d'una [[vértebra]] d'una ballena mordida por un megalodón. Son claramente visibles grandes marques de taragañaes (los tayos fondos) sobre'l centru de la vértebra.]] Los tiburones son xeneralmente depredadores comenenciosos. Sicasí, los científicos proponen que ''C. megalodon'' yera "ensin dulda el más terrible carnívoru qu'esistiera".<ref name="GWB" /> El so gran tamañu,<ref name="GWB" /> capacidá de nado rápido,<ref name="PSP" /> y poderosos quexales se conjuntaban nun terrible aparatu predatorio,<ref name="GWB" /><ref name="G" /> faciéndolo un [[superdepredador]] cola capacidá de consumir un ampliu espectru de [[depredación|preses]]. La evidencia fósil indica que ''C. megalodon'' cazaba [[cetaceu|cetáceos]] como [[delfines]],<ref name="G" /> pequeñes [[ballena|ballenes]],<ref name="D" /> (incluyendo [[Cetotherium|cetotéridos]]<ref name="Y" /> tales como ''[[Piscobalaena]]'',<ref name="collareta"/> [[Squalodon|escualodóntidos]],<ref name="GTWT">{{cita publicación|autor=Aguilera O., Aguilera Y. R. D.|títulu=Giant-toothed White Sharks and Wide-toothed Mako (Lamnidae) from the Venezuela Neogene: Their Role in the Caribbean, Shallow-water Fish Assemblage|publicación=Caribbean Journal of Science|volume=40|númberu=3|páxines=362–368|añu= 2004}}</ref> y ''[[Odobenocetops]]''<ref>{{cita web|títulu=Fact File: Odobenocetops|url=https://www.bbc.co.uk/science/seamonsters/factfiles/odobenocetops.shtml|editorial=BBC|fechaaccesu=21 de marzu de 2008}}</ref>), según grandes ballenes,<ref name="WGWS">{{cita web|apellíu=Morgan|nome=Gary S.|títulu=Whither the giant white shark?|obra=Paleontology Topics|editorial=Paleontological Research Institution|fecha=agostu de 1994|fechaaccesu=23 d'abril de 2011}}</ref> (incluyendo a [[cachalote]]s,<ref name="H" /><ref name="FF">{{cita web|títulu=MEGALODON|url=http://fingerlakesfossilfarm.org/mammal_fossils.htm|editorial=Fossil Farm Museum Of The Fingerlakes|fechaaccesu=1 de xunetu de 2010|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100805001926/http://fingerlakesfossilfarm.org/mammal_fossils.htm|fechaarchivu=5 d'agostu de 2010}}</ref> [[Balaena mysticetus|ballenes de Groenlandia]],<ref name="PS">{{cita videu|people=deGruy, Michael|títulu=Perfect Shark|medium=TV-Series|editorial=BBC|allugamientu=Reinu Xuníu|fecha=2006}}</ref> y [[rorcual]]es<ref name="WGWS" /><ref>{{cita web|apellíu=Godfrey|nome=Stephen|títulu=The Ecphora: Fascinating Fossil Finds|obra=Paleontology Topics|editorial=Calvert Marine Museum|fecha=abril de 2004|url=http://www.calvertmarinemuseum.com/cmmfc/newsletter/CMMFC_Newsletter_2004-04.pdf|formatu=[[PDF]]|fechaaccesu=21 de febreru de 2010|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100919001945/http://calvertmarinemuseum.com/cmmfc/newsletter/CMMFC_Newsletter_2004-04.pdf|fechaarchivu=19 de setiembre de 2010}}</ref>), [[pinípedos]],<ref name="Y" /><ref name="MK" /><ref name="BA">{{cita web|apellíu=Kehe|nome=Andy|títulu=Bone Apetite|url=http://www.sharktoothhill.org/bone.html|fechaaccesu=17 de febreru de 2011|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080518094426/http://www.sharktoothhill.org/bone.html|fechaarchivu=2008-05-18}}</ref> [[botu|botos]],<ref name="H" /> [[sirenios]],<ref name="GTWT" /><ref>{{cita web|apellíu=Godfrey|nome=Stephen|títulu=The Ecphora: Shark-Bitten Sía Cow Rib|obra=Paleontology Topics|editorial=Calvert Marine Museum|fecha=marzu de 2007|url=http://www.calvertmarinemuseum.com/cmmfc/newsletter/CMMFC_Newsletter_2007-03.pdf|formatu=[[PDF]]|fechaaccesu=27 de marzu de 2010|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101020124132/http://calvertmarinemuseum.com/cmmfc/newsletter/CMMFC_Newsletter_2007-03.pdf|fechaarchivu=20 d'ochobre de 2010}}</ref> y grandes [[tortúa marina|tortúes marines]].<ref name="GTWT" /> Los mamíferos marinos yeren blancos regulares de ''C. megalodon''. Munchos güesos de ballenes atopáronse con grandes marques de taragañaes (cortes fondos) fechos por dientes qu'encaxen colos de ''C. megalodon'',<ref name="D" /><ref name="G" /> y delles escavaciones revelaron que los dientes de ''C. megalodon'' xacen cerca de restos mazcaos de ballenes,<ref name="G" /><ref name="C" /> y dacuando en direuta asociación con ellos.<ref name="GWS" /> Tamién hai evidencia fósil d'interacciones ente ''C. megalodon'' y pinípedos.<ref name="MK" /> Nuna interesante observación, un diente de ''C. megalodon'' de 127 mm. foi topáu mui cerca d'un güesu del oyíu mordíu d'un [[lleón marín]].<ref name="BA" /> [[Ficheru:VMNH megalodon.jpg|thumb|Reconstrucción artística d'un megalodonte escorriendo a dos ballenes ''[[Eobalaenoptera]]''.]] ''C. megalodon'' enfrentar a un ambiente bien competitivo mientres la so esistencia.<ref name="LV"/> Sicasí, ''C. megalodon'', tando a lo cimero de la cadena alimenticia,<ref name="LHS">{{cita publicación|doi=10.1007/BF00751027|apellíu=Compagno|nome=Leonard J. V.|títulu = Copyright: Alternative life-history styles of cartilaginous fishes in time and space|publicación=Environmental Biology of Fishes|volume=28|páxines=33–75|fecha=mayu de 1989|postscript=None}}</ref> probablemente tuvo un fondu impautu nes comunidaes marines.<ref name="G" /><ref name="LV" /><ref>{{cita publicación|apellíu=Ferretti|nome=Francesco|autor2=Boris Worm, Gregory L. Britten, Michael R. Heithaus, and Heike K. Lotze1|títulu=Patterns and ecosystem consequences of shark tornes in the ocean|publicación=Ecology Letters|volume=13|númberu=8|páxines=1055–1071|editorial=Blackwell Publishing Ltd|fecha=agostu de 2010|url=http://wormlab.biology.dal.ca/ramweb/papers-total/Ferretti%20et%20a el%202010_Ecol_Lett.pdf|doi=10.1111/j.1461-0248.2010.01489.x|fechaaccesu=19 de febreru de 2011|pmid=20528897|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110524035805/http://wormlab.biology.dal.ca/ramweb/papers-total/Ferretti%20et%20a el%202010_Ecol_Lett.pdf|fechaarchivu=24 de mayu de 2011}}</ref> La evidencia fósil indica una correlación ente'l surdimientu de ''C. megalodon'' y la estensa diversificación de los cetáceos pel mundu.<ref name="G" /><ref name="LV" /> Los ''C. megalodon'' mozos preferíen rexones onde los cetáceos pequeños yeren abondosos, y los adultos preferíen rexones onde abondaren especies mayores.<ref name="G" /> Diches preferencies pueden desenvolvese pocu dempués de la so apaición nel [[Oligocenu]].<ref name="G" /> Adicionalmente, ''C. megalodon'' foi contemporaneu d'[[odontoceti|odontocetos]] macrodepredadores (particularmente cachalotes carnívoros y escualodóntidos), que probablemente taben ente los principales depredadores marinos del so tiempu,<ref name="MS" /><ref name="LV" /> y yeren una competencia.<ref name="MS" /><ref>{{cita noticia|títulu=New Leviathan Whale Was Prehistoric "Jaws"?|pub-periódica=National Geographic Daily News|allugamientu=Peru|editorial=National Geographic|fecha=30 de xunu de 2010|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2010/06/photogalleries/100630-leviathan-mellvillei-sperm-whale-fossils-science/#whale02-scientists-skull-desert_22738_600x450.jpg|fechaaccesu=-3 de xunetu de 2010}}</ref> En respuesta a la competencia de los tiburones xigantes superdepredadores, los odontocetos carnívoros pudieron desenvolver delles adautaciones defensives; delles especies volviéronse [[menada|cazadores en menada]],<ref name="MS" /><ref>{{cita publicación|apellíu=Bianucci|nome=Giovanni|apellíu2=Walter|nome2=Landini|títulu=Killer sperm whale: a new basal physeteroid (Mammalia, Cetacea) from the Late Miocene of Italy|publicación=Zoological Journal of the Linnean Society|volume=148|númberu=1|páxines=103–131|fecha=8 de setiembre de 2006|doi=10.1111/j.1096-3642.2006.00228.x|postscript=None}}</ref> mientres delles especies algamaron tamaños xigantescos, como ''[[Livyatan melvillei]]''.<ref name="LV" /><ref>{{cita web|títulu=Ancient monster whale more fearsome than Moby Dick|url=http://www.newscientist.com/article/dn19108-ancient-monster-whale-more-fearsome-than-moby-dick.html|editorial=NewScientist|fechaaccesu=30 de xunu de 2010}}</ref> Aun así, marques de taragañada en restos fósiles de odontocetos indiquen que fueron presa de los tiburones xigantes.<ref name="GTWT" /><ref name="FF" /> Amás, la evidencia fósil indica que ''C. megalodon'' desenvolvió la capacidá d'atacar ballenes grandes.<ref name="GWB" /><ref name="G" /> A finales del [[Miocenu]], los cachalotes superdepredadores sumieron del rexistru fósil y dexaron un vacíu ecolóxicu.<ref name="LV" /> Como otros tiburones, ''C. megalodon'' tamién pudo ser [[piscívoro]].<ref name="Y" /><ref name="PSP" /> La evidencia fósil indica qu'otres especies notables de tiburones superdepredadores (como'l gran tiburón blancu) respondieron a la presión de la competencia de ''C. megalodon'' evitando les zones qu'ésti habitaba.<ref name="G" /> ''C. megalodon'' probablemente tenía tamién enclín al [[canibalismu]].<ref>{{cita publicación|apellido1=Tanke|nome1=Darren|apellíu2=Currie|nome2=Philip|títulu=Head-Biting Behaviour in Theropod Dinosaurs: Paleopathological Evidence|editorial=Gaia 15|páxines=168|fecha=avientu de 1998|url=http://www.mendeley.com/research/headbiting-behavior-in-theropod-dinosaurs-paleopathological-evidence/|issn=0871-5424}}</ref> El consumu de preses per parte de ''C.&nbsp;megalodon'' paez variar según la edá y el llugar, como asocede col gran tiburón blancu actual. Ye posible que la población adulta de ''C.&nbsp;megalodon'' qu'habitaba a lo llargo de les costes de Perú prefiriera cazar con frecuencia a les ballenes cetotéridas de 2.5 - 7 metros de llargor y a otros animales de menor talla qu'ellos mesmos, en llugar de les ballenes col mesmu rangu de tamañu que los megalodontes.<ref name="collareta">{{Cita publicación | nome1 = A. | apellíu1 = Collareta | nome2 = O. | apellíu2 = Lambert | nome3 = W. | apellíu3 = Landini | nome4 = C. | apellíu4 = Di Celma | nome5 = Y. | apellíu5 = Malinverno | nome6 = R. | apellíu6 = Vares-Malca | nome7 = M. | apellíu7 = Urbina | nome8 = G. | apellíu8 = Bianucci | títulu = Did the giant extinct shark ''Carcharocles megalodon'' target small prey? Bite marks on marine mammal remains from the late Miocene of Peru | publicación = Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology | doi = 10.1016/j.palaeo.2017.01.001 | url = http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0031018216305417}}</ref> Mentanto, los xuveniles probablemente tendríen una dieta que consistiría sobremanera de peces.<ref name="landini">{{Cita publicación | nome1 = W. | apellíu1 = Landini | nome2 = A. | apellíu2 = Altamirano-Sera | nome3 = A. | apellíu3 = Collareta | nome4 = C. | apellíu4 = Di Celma | nome5 = M. | apellíu5 = Urbina | nome6 = G. | apellíu6 = Bianucci | títulu = The late Miocene elasmobranch assemblage from Cuetu Colorado (Pisco Formation, Peru) | fecha = 2017 | volume = 73 | páxines = 168-190 | publicación = Journal of South American Earth Sciences | doi = 10.1016/j.jsames.2016.12.010 | url = http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0895981116302127}}</ref> === Estratexes d'alimentación === Los tiburones frecuentemente empleguen complexes estratexes de caza para a encetar a grandes preses. Dellos paleontólogos suxeren que les estratexes de caza del gran tiburón blancu pueden ufiertar pistes de como'l ''C. megalodon'' puede haber cazáu preses inusualmente grandes (como ballenes).<ref name="MS" /> Sicasí, la evidencia fósil suxer que ''C. megalodon'' emplegaba estratexes de caza más efectives contra grandes preses comparaes poles usaes pol gran tiburón blancu.<ref name="N" /> Los paleontólogos realizaron un estudiu de los fósiles pa determinar los patrones d'ataque de ''C. megalodon'' nes sos preses.<ref name="N" /> Un espécime en particular del [[Miocenu]] — los restos d'una ballena de 9 metros de llargu (d'un taxón ensin identificar) — apurrió la primer oportunidá d'analizar cuantitativamente el comportamientu predatorio de ''C. megalodon''.<ref name="N" /> Esti cazador enfocábase principalmente n'atacar les partes con más güesu (por casu, costazos, aletes, costielles y la columna vertebral) de la presa,<ref name="N" /> les cualos los grandes tiburones blancos xeneralmente eviten.<ref name="N" /> Bretton Kent indica que ''C. megalodon'' trataba d'estrozar los güesos y estropiar los delicaos órganos (el [[corazón]] y los [[pulmones]]) agospiaos na caxa torácica de les preses.<ref name="N" /> Con un ataque pudo inmovilizar a la presa, que morrería rápido por cuenta de les firíes nestos órganos vitales.<ref name="N" /> Estos afayos tamién faen claro por qué esti tiburón prehistóricu precisaba unos dientes más robustos que los de los grandes tiburones blancos.<ref name="N" /> Amás, los patrones d'ataque podríen diferir según el tamañu de les preses.<ref name="MS" /> Los restos fósiles de dellos cetáceos pequeños (como los cetotéridos) suxeren que yeren truñaos con gran fuercia dende embaxo antes de ser muertos y taramiaos.<ref name="MS" /> Mientres el [[Pliocenu]] apaecieron cetáceos más grandes y avanzaos.<ref name = "Deméré 2005">{{cita publicación|apellido1=Deméré|nome1=Thomas A.|apellíu2=Berta| nome2=Annalisa|apellíu3=McGowen|nome3=Michael R.|añu=2005|títulu=The taxonomic and evolutionary history of fossil and modern balaenopteroid mysticetes| publicación=Journal of Mammalian Evolution|volume=12|númberu=1/2|páxines=99–143|doi=10.1007/s10914-005-6944-3}}</ref> ''C. megalodon'' aparentemente refinó les sos estratexes de caza pa trepar con estes grandes ballenes. Numberosos güesos d'aletes fosilizaos (segmentos de les aletes pectorales) y de les vértebres caudales de grandes ballenes del Pliocenu topáronse con marques que fueron causaes por ataques de ''C. megalodon''.<ref name="GWB" /> Esta evidencia paleontolóxica suxer que ''C. megalodon'' podría tratar d'inmovilizar una ballena grande estrozando les sos estructures de propulsión antes de matala y alimentase d'ella.<ref name="GWB" /> === Árees de cría === [[Ficheru:Megalodon teeth.png|thumb|Coleición de dientes de megalodontes xuveniles d'una probable área de cría na formación Gatún de [[Panamá]].]] La evidencia fósil suxer que les árees de cría preferíes por ''C. megalodon'' yeren ambientes d'agües costeres templaes, onde los peligros potenciales yeren menores y les fontes d'alimentu abondosu.<ref name="AN" /> Identificáronse dellos sitios de cría por fósiles atopaos na Formación Gatún de Panamá,<ref name="AN" /> la Formación Calvert en Maryland,<ref name="AN" /> el Bancu de Concepción nes [[Islles Canaries]]<ref>[https://www.europapress.es/islas-canarias/noticia-identifiquen-canaries-fosiles-megalodon-tiburon-mas-grande-mayor-depredador-marín-esistíu-20130902152010.html Identifiquen en Canaries fósiles de 'megalodón', el tiburón más grande qu'esistió]</ref> y la Formación [[Bone Valley]] de Florida.<ref name="AN" /> Como nel casu de munchos tiburones, ''C. megalodon'' probablemente tamién [[Ovoviviparidad|daba a lluz críes vives]]. El tamañu de los dientes de ''C. megalodon'' neonatos indica que les críes midíen ente 2 a 3 metros de llongura al nacer.<ref name="AN" /><ref name="H" /> Les sos preferencies dietarias exhibíen un cambéu [[Ontogenia|ontoxenéticu]].<ref name="G" /> Los mozos ''C. megalodon'' comúnmente cazaben pexes,<ref name="AN" /> tortúes marines,<ref name="GTWT" /> dugones,<ref name="H" /> y pequeños cetáceos;<ref name="G" /> los ''C. megalodon'' maduros movíense mar adientro n'árees frecuentaes por grandes cetáceos, que yeren la so fonte principal d'alimentu. Sicasí, hai un casu escepcional d'un supuestu ''C. megalodon'' mozu que trató d'atacar a una ballena grande, un [[rorcual]]. Esti incidente asocedió nel Pliocenu, fai 3-4 millones d'años, en [[Carolina del Norte]], [[Estaos Xuníos|EE.UU]].<ref name="AP">{{cita web|títulu=Details of ancient shark attack preserved in fossil whale bone|url=http://www.eurekalert.org/pub_releases/2011-11/s-doa111011.php|editorial=Smithsonian|fechaaccesu=12 de payares de 2011|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180731031306/https://www.eurekalert.org/pub_releases/2011-11/s-doa111011.php|fechaarchivu=2018-07-31}}</ref> == Estinción == La tema de la [[estinción]] de ''C. megalodon'' ta entá so investigación.<ref name="MS" /> Fai cerca de 3,1 millones d'años asocedió un importante eventu [[xeoloxía|xeolóxicu]] — el zarru del [[Ismu de Panamá|paso marítimu de Centroamérica]],<ref name="Domning">{{cita publicación|apellíu=Domning|nome=Daryl P.|títulu=Sirenians, seagrasses, and Cenozoic ecological change in the Caribbean|publicación=Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology|volume=166|númberu=1-2|páxines=27–50|editorial=ELSEVIER|allugamientu=USA|fecha=1 de febreru de 2001|url=http://foodweb.uhh.hawaii.edu/MARE390_files/Domning%202001.pdf|doi=10.1016/S0031-0182(00)00200-5|fechaaccesu=26 d'abril de 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110816134424/http://foodweb.uhh.hawaii.edu/MARE390_files/Domning%202001.pdf|archivedate=2011-08-16}}</ref> el cual causó cambeos significativos ambientales y nes faunes alredor del mundu.<ref name="Domning" /> Estos cambeos probablemente fueron responsables de la estinción de ''C. megalodon''.<ref name="D" /><ref name="Domning" /> === Enfriamientu oceánicu y cayida nos niveles del mar === El zarru del [[Ismu de Panamá]] camudó fundamentalmente la circulación oceánica global.<ref name="D" /><ref name="IP">{{cita web|títulu=How the Isthmus of Panama Put Ice in the Arctic|url=http://www.whoi.edu/oceanus/viewArticle.do?id=2508|fecha = 22 de marzu de 2004|fechaaccesu=20 d'avientu de 2008}}</ref> Esti eventu dexó l'entamu a una [[glaciación]] nel Hemisferiu Norte,<ref name="IP" /> y más tarde, tamién facilitó l'enfriamientu del planeta enteru.<ref name="IP" /> Adicionalmente, la espansión de la glaciación mientres el Pliocenu retuvo grandes volúmenes d'agua en forma de capes de xelu, lo que resultó nuna significativa [[nivel del mar|cayida nos niveles del mar]].<ref name="WOC" /> Por cuenta de esto, mientres el Pliocenu tardíu y el Pleistocenu hubo delles [[edá del xelu|edaes del xelu]],<ref>{{cita web|títulu=Pliocene epoch|url=http://www.ucmp.berkeley.edu/tertiary/pli.html|fechaaccesu=16 de xineru de 2008}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Pleistocene epoch|url=http://www.ucmp.berkeley.edu/quaternary/ple.html|fechaaccesu=16 de xineru de 2008}}</ref> qu'esfrecieron los océanos significativamente.<ref name="D" /> La principal razón citada pa la estinción del ''C. megalodon'' ye'l cayente nes temperatures de los océanos a escala global mientres el Pliocenu.<ref name="D" /><ref name="C" /><ref name="Portugal">{{cita publicación|apellíu=Antunes|nome=Miguel Telles|autor2=Ausenda Cáceres Balbino|títulu=The Great White Shark Carcharodon carcharias (Linne, 1758) in the Pliocene of Portugal and its Early Distribution in Eastern Atlantic|publicación=Revista Española de Paleontología|volumen=25|númberu=1|páxines=1–6|ubicación=Portugal|fecha=marzu de 2010|url=http://recyt.fecyt.es/index.php/REP/article/viewFile/11488/7741|issn=0213-6937|fechaaccesu=19 de febreru de 2011}}</ref> Esti enclín al enfriamientu impactó de forma adversa a ''C. megalodon'', yá que prefería agües templaes,<ref name="G" /><ref name="Portugal" /> y como resultancia volvióse una especie desaxeradamente rara hasta la so estinción final mientres el Pleistocenu.<ref name="Portugal" /> Nun hai evidencia fósil de ''C. megalodon'' en rexones alredor del mundu nes que la temperatura de l'agua cayera significativamente mientres el Pliocenu.<ref name="G" /> Entá más, estos cambeos oceanográficos pueden llindar munchos de los sitios d'agües templaes que sirvíen d'área de cría pa ''C. megalodon'', atrabancando'l caltenimientu de la so población.<ref name="D" /> Les árees de cría son esenciales pal caltenimientu d'una especie.<ref name="NA">{{cita noticia|apellíu=Reilly|nome=Michael|títulu=Prehistoric Shark Nursery Spawned Giants|allugamientu=USA|editorial=Discovery News|fecha=29 de setiembre de 2009|url=http://news.discovery.com/animals/megalodon-nursery-prehistoric-sharks.html|fechaaccesu=<31 de marzu de 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120310015215/http://news.discovery.com/animals/megalodon-nursery-prehistoric-sharks.html|archivedate=2012-03-10}}</ref> === Cayente de les fontes d'alimentos === Los [[cetáceos]] algamaron la so mayor diversidá mientres el Miocenu,<ref name="G" /> con cerca de 20 xéneros reconocíos en comparanza a los seis xéneros vivientes.<ref>{{cita publicación|autor=Dooly A.C, Nicholas C.F, Luo Z.X|títulu=The Earliest known member of the rorqual—gray whale clade (Mammalia, Cetacea)|añu=2004|fechaaccesu=25 de marzu de 2010|publicación=Journal of Vertebrate Paleontology|volume=24|númberu=2|páxines=453–463|doi=10.1671/2401}}</ref> Dicha diversidá representaba'l marcu ideal pa caltener a un superdepredador como ''C. megalodon''.<ref name="G" /> Dempués del zarru del [[Ismu de Panamá]], munches especies de cetáceos escastáronse,<ref name="Domning" /><ref>{{cita publicación|apellíu=Fordyce|nome=R. Ewan|autor2=Patrick G. Quilty, and James Daniels|títulu=Australodelphis mirus, a bizarre new toothless ziphiid-like fossil dolphin (Cetacea: Delphinidae) from the Pliocene of Vestfold Hills, East Antarctica|publicación=Antarctic Science|volume=14|númberu=1|páxines=37–54|editorial=[[Cambridge University Press]]|añu=2002|doi=10.1017/S0954102002000561|fechaaccesu=18 de mayu de 2010}}</ref> y munches especies sobrevivientes sumieron de los [[trópicu|trópicos]].<ref name="LNOC">{{cita publicación|apellíu=Allmon|nome=Warren D.|autor2=Steven D. Emslie, Douglas S. Jones, and Gary S. Morgan|títulu=Late Neogene Oceanographic Change along Florida's West Coast: Evidence and Mechanisms|publicación=The Journal of Geology|volume=104|númberu=2|páxines=143–162|editorial=The University of Chicago|allugamientu=USA|añu=2006|doi=10.1086/629811|fechaaccesu=marzu de 2010|bibcode=1996JG....104..143A}}</ref> Los patrones de migración de les ballenes del Pliocenu reconstruyéronse a partir del rexistru fósil, suxiriendo que munches especies sobrevivientes amosaron un enclín a dirixise escontra les [[rexones polares]].<ref name="WOC" /> Les temperatures de l'agua más frío mientres el Pliocenu torgaron a ''C. megalodon'' llegar a les rexones polares, y les mayores preses yá nun taben "dientro del rangu" de ''C. megalodon'' dempués de diches migraciones.<ref name="D" /><ref name="G" /><ref name="Y" /><ref name="LNOC" /> Estos sucesos menguaron la fontes d'alimentos de ''C. megalodon'' nes rexones qu'ésti habitaba nel Pliocenu, principalmente la llatitúes medies a baxes.<ref name="D" /><ref name="WGWS" /><ref name="LNOC" /> ''C. megalodon'' taba afechu a un estilu de vida especializáu,<ref name="C" /> el cual foi alteriáu como resultáu d'estos cambeos.<ref name="C" /> La estinción de ''C.&nbsp;megalodon'' se correlaciona col cayente de munchos llinaxes de misticetos pequeños; ye posible que fuera bien dependiente d'ellos como fonte d'alimentu.<ref name="collareta"/> Amás, la escasez de preses nos trópicos mientres los tiempos del [[Cuaternariu|Plio-Pleistocenu]] pue impulsar el canibalismu nos ''C. megalodon''.<ref name="MS" /> Los individuos nuevos taríen nun creciente riesgu d'ataques de los adultos mientres les dómines de fame.<ref name="MS" /> === Competencia ecolóxica con nueves especies === L'apaición y amplia distribución de los grandes delfínidos depredadores del xéneru ''[[Orcinus]]'' mientres el Pliocenu,<ref name="OO">{{cita publicación|apellíu=Heyning|nome=John|apellíu2=Dahlheim|nome2=Marilyn|títulu= Orcinus orca|publicación=Mammalian Species| volume=304 | páxines=1–9| sinpp=n |fecha=15 de xineru de 1988|url=http://www.science.smith.edu/departments/Biology/VHAYSSEN/msi/pdf/i0076-3519-304-01-0001.pdf| fechaaccesu= 4 de febreru de 2012}}</ref> enllenó probablemente'l vacíu ecolóxicu dexáu a fines del Miocenu pola desapaición de los [[cachalote]]s superdepredadores.<ref name="LV" /> Una interpretación minoritaria indica qu'estos delfínidos pudieron superar la competencia ecolóxica colos postreros representantes de ''C. megalodon'' nel nichu de depredador cimeru.<ref name="Turner">{{cita publicación|apellíu=Turner|nome=Pamela S.|títulu=Showdown at Sea: What happens when great white sharks go fin-to-fin with killer whales?|publicación=National Wildlife|volume=42|númberu=6|editorial=[[National Wildlife Federation]]|fecha=Oct/Nov 2004|url=http://www.nwf.org/nationalwildlife/article.cfm?issueid=70&articleid=991|fechaaccesu=22 de payares de 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20091227134324/http://www.nwf.org/nationalwildlife/article.cfm?issueid=70&articleid=991|archivedate=2009-12-27}}</ref> Sicasí, munchos espertos infirieron que factores como l'enclín al enfriamientu nos océanos y l'amenorgamientu de preses mientres el [[Pliocenu]] pueden xugar un papel bien significativu nel cayente y estinción de ''C. megalodon''.<ref name="MS" /> El rexistru fósil indica qu'estos delfínidos apaecen comúnmente en llatitúes altes mientres el Pliocenu,<ref name="OO" /> indicando que pudieron faer frente a les condiciones d'agües fríes que se taben volviendo predominantes, anque tamién s'atoparon nos trópicos (como ''Orcinus'' sp. en [[Sudáfrica]]).<ref name="OO" /> Grandes marques de taragañaes en restos fósiles de delfínidos indiquen que ''C. megalodon'' cazar.<ref name="G" /> Sicasí, el paleontólogu Albert Sanders suxer que ''C. megalodon'' volviérase demasiao grande como pa sofitase de les fontes d'alimentación disponible nos trópicos.<ref name="NA" /> ===Múltiples causes=== El consensu de los espertos señaló que factores como l'enfriamientu de los océanos y l'amenorgamientu de les fontes de comida mientres el Plio-Pleistocenu constituyeron un factor significativu nel cayente de la especie.<ref name="MS" /> Un estudiu publicáu en 2016 de la distribución y l'ambiente del megalodonte al traviés del tiempu de la so esistencia indicó que los factores bióticos, ye dicir la competencia con nuevos depredadores combinada col amenorgamientu del númberu de les sos preses, fueron les causes principales de la so estinción.<ref name="Pimientu2016" /> Un analís de la distribución y bayura d'esti tiburón a lo llargo del Miocenu y el Pliocenu nun atopó correlación colos patrones de calentamientu y enfriamientu del océanu. El so cayente global empezó nel puntu en qu'algamara'l so máximu rangu xeográficu. Topóse que ''C. megalodon'' habitaba océanos con una temperatura de 12 a 27 °C, indicando que la estensión global de hábitats apropiaos nun sería bien afeutada polos cambeos de temperatura que taben asocediendo. Esto puede reflexar amás que ''C. megalodon'', como otros grandes tiburones, yera [[mesotermia|parcialmente endotérmico]].<ref name="Pimientu2016" /> Ensin evidencia de que les restricciones de temperatura fueren importantes, los factores bióticos qu'arreyaron l'amenorgamientu de la diversidá de cetáceos, cuantimás de ballenes barbaes, y la medría de la competencia colos grandes tiburones blancos, los [[fiseteroideos]] y [[delfínidos]] superdepredadores paecen ser los principales responsables del cayente y desapaición del megalodonte.<ref name="Pimientu2016">{{Cita publicación|apellido1= Pimientu|nome1= C.|apellíu2= MacFadden|nome2=B. J.|apellíu3=Clements|nome3=C. F.|apellíu4=Varela|nome4= S.|apellíu5= Jaramillo|nome5= C.|apellíu6= Velez-Juarbe|nome6= J.|apellíu7= Silliman|nome7=B. R.|títulu=Geographical distribution patterns of ''Carcharocles megalodon'' over time reveal clues about extinction mechanisms|publicación=Journal of Biogeography|fecha= 30 de marzu de 2016|doi=10.1111/jbi.12754}}</ref><ref>http://www.upi.com/Science_News/2016/03/31/Megalodon-shark-was-outcompeted-for-shrinking-food-supply/6621459433501/</ref> El tamañu corporal de les ballenes con barbes amontóse significativamente tres la estinción del megalodonte<ref name="Pimientu2014" /> (anque esto podría debese a causes más rellacionaes col clima)<ref name="Slater2017">{{Cita publicación|apellido1= Slater|nome1=G. J.|apellíu2= Goldbogen|nome2=J. A.|apellíu3= Pyenson|nome3=N. D.|títulu= Independent evolution of baleen whale gigantism linked to Plio-Pleistocene ocean dynamics|publicación= Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences|volume= 284|númberu= 1855|fecha= 24 de mayu de 2017|páxina= 20170546|doi= 10.1098/rspb.2017.0546}}</ref> Otros superdepredadores paecen beneficiase cola desapaición d'esta terrible especie.<ref name="Portugal" /> == Taxonomía == Inclusive dempués de décades d'investigación y escrutiniu, el discutiniu sobre la filoxenia de ''C. megalodon'' entá persiste.<ref name="A" /><ref name="FSP">{{cita publicación|autor=Ehret D. J., Hubbell G., Macfadden B. J.|títulu=Exceptional preservation of the white shark ''Carcharodon'' from the early Pliocene of Peru|publicación=Journal of Vertebrate Paleontology|volume=29|númberu=1|páxines=1–13|fechaaccesu=30 de mayu de 2009|doi=10.1671/039.029.0113|añu=2009}}</ref> Dellos investigadores de tiburones (como J. Y. Randall, A. P. Klimley, D. G. Ainley, M. D. Gottfried, [[Leonard Compagno|L. J. V. Compagno]], S. C. Bowman y R. W. Purdy) aportunen que ''C. megalodon'' ye un pariente cercanu del gran tiburón blancu. Sicasí, dellos otros espertos (como D. S. Jordan, H. Hannibal, Y. Casier, C. DeMuizon, T. J. DeVries, D. Ward y H. Cappetta) refuguen esa propuesta y citen la [[evolución converxente]] como la razón principal de la semeyanza nos dientes de dambos. Los argumentos de los que sofiten al xéneru ''Carcharocles'' pa ''C. megalodon'' paecen ganar un notable sofitu.<ref name="C" /> Sicasí, la asignación taxonómica orixinal entá tien amplia aceptación.<ref name="A" /> === Megalodonte dientro de ''Carcharodon'' === {|border="0" cellspacing="0" cellpadding="3" |<div style="width:auto; border:solid 1px silver; padding:2px; margin:2px;"> <div style="width:auto; border:solid 1px silver; padding:5px"> {{clade |label1=[[Lamniformes]]&nbsp; |1={{clade |1={{clade |1={{clade |1=''Isurus hastalis'' |2=''Sacaco sp.''}} }} |2={{clade |1=''C. carcharias'' |2='''''C. megalodon'''''}} }} }} </div>La '''hipótesis megalodón''' afirma que ''C. carcharias'' ta más cercanamente rellacionáu a ''C. megalodon'' que ''I. hastalis''.<ref name="A" /></div> |<div style="width:auto; border:solid 1px silver; padding:2px; margin:2px;"> <div style="width:auto; border:solid 1px silver; padding:5px"> {{clade |label1=[[Lamniformes]]&nbsp; |1={{clade |1={{clade |1={{clade |1=''Otodus obliquus''}} }} |2={{clade |1=''I. hastalis''}} |3={{clade |1=''C. carcharias'' |2='''''C. megalodon'''''}} }} }} </div>La '''hipótesis del orixe Otodus''' afirma que ''C. carcharias'' baxa de los tiburones megadentados.<ref name="FSP" /></div> |} La visión tradicional ye que ''C. megalodon'' tendría de ser clasificáu dientro del xéneru ''Carcharodon'' xunto col gran tiburón blancu. Les razones principales citaes pa esta filoxenia son: (1) una gradación [[Ontogénesis|ontogénica]], por aciu la cual los dientes de ''C. carcharias'' pasen de tener un aserramiento toscu nos mozos a unu más finu nos adultos, siendo los postreros más paecíos a los de ''C. megalodon''; (2) la semeyanza morfolóxica de los dientes de los ''C. megalodon'' mozos a los de ''C. carcharias''; (3) un segundu diente anterior simétricu; (4) grandes dientes entemedios que s'inclinen medialmente; y (5) los dientes anteriores superiores tienen la zona llingual del pescuezu del diente con forma de cheurón. Los partidarios de la clasificación dientro de ''Carcharodon'' pa ''C. megalodon'' suxeren que ''C. megalodon'' y ''C. carcharias'' comparten un [[ancestru común]], ''[[Palaeocarcharodon]] orientalis''.<ref name="A" /><ref name="H" /> === Megalodonte dientro de ''Carcharocles'' === {|border="0" cellspacing="0" cellpadding="3" |<div style="width:auto; border:solid 1px silver; padding:2px; margin:2px;"> <div style="width:auto; border:solid 1px silver; padding:5px"> {{clade |label1=[[Lamniformes]]&nbsp; |1={{clade |1={{clade |1=''Isurus hastalis'' |2={{clade |1=''Sacaco'' sp. |2=''C. carcharias''}} }} |label2=<span style="color:white">void</span> |2='''''C. megalodon'''''}} }} </div>La '''hipótesis hastalis''' afirma que ''C. carcharias'' ta más cercanamente rellacionáu a ''I. hastalis'' qu'a ''C. megalodon''.<ref name="A" /></div> |<div style="width:auto; border:solid 1px silver; padding:2px; margin:2px;"> <div style="width:auto; border:solid 1px silver; padding:5px"> {{clade |label1=[[Lamniformes]]&nbsp; |1={{clade |1={{clade |1={{clade |1=''Otodon obliquus'' |2='''''C. megalodon'''''}} }} |2={{clade |1=''Isurus hastalis'' |2=''C. carcharias''}} }} }} </div>La '''hipótesis del orixe de Isurus''' afirma que ''C. carcharias'' baxa de ''I. hastalis''.<ref name="FSP" /></div> |} Allá por 1923, el xéneru '''''Carcharocles''''' foi propuestu por dos investigadores de tiburones, D. S. Jordan y H. Hannibal, pa clasificar al tiburón ''C. auriculatus''. Más tarde, los proponentes de ''Carcharocles '' asignaron ''C. megalodon'' al xéneru ''Carcharocles''.<ref name="A" /><ref name="H" /> Los proponentes de ''Carcharocles'' tamién suxirieron que l'ancestru direutu de los tiburones pertenecientes al xéneru ''Carcharocles'', ye l'antiguu tiburón xigante ''[[Otodus obliquus]]'', que vivió mientres les dómines [[Paleocenu]] y [[Eocenu]].<ref name="C" /><ref name="FSP" /> D'alcuerdu a los partidarios de la clasificación de ''C. megalodon'' nel xéneru ''Carcharocles'', la llinia filoxenética que da llugar a los megalodontes sería: ''[[Otodus obliquus]]'' - ''[[Otodus aksuaticus]]'' - ''[[Carcharocles auriculatus]]'' - ''[[Carcharocles angustidens]]'' - ''[[Carcharocles chubutensis]]'' - ''C. megalodon''.<ref name="H" /><ref name="C" /> Los dientes de ''Carcharocles chubutensis'' yá amuesen la perda de los pequeños cumales llaterales que caractericen los de ''Carcharocles angustidens'', ausentes definitivamente en ''C. megalodon''.<ref name="H" /><ref name="C" /> Inclusive ye posible que ''C. megalodon'' fora una especie de ''Otodus''. Poro, dellos investigadores denominar ''Otodus megalodon''.<ref name="otodusmegalodon">{{cita publicación|apellíu=Siverson|nome=Mikael|autor2=Johan Lindgren, Michael G. Newbrey, Peter Cederström und Todd D. Cook|títulu=Late Cretaceous (Cenomanian-Campanian) mid-palaeolatitude sharks of Cretalamna appendiculata type|publicación=Acta Palaeontologica Polonica|añu=2013|doi=10.4202/app.2012.0137|páxines=2|url=[https://web.archive.org/web/http://www.app.pan.pl/archive/published/app58/app20120137_acc.pdf]|formatu=PDF|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.app.pan.pl/archive/published/app58/app20120137_acc.pdf|fechaarchivu=29 de payares de 2015}}</ref> ====Reconsideración del llinaxe megadentado de ''Carcharocles'' a ''Otodus''==== Los especialistes en tiburones tuvieron considerando'l regresu del llinaxe enteru de ''Carcharocles'' al xéneru ''Otodus''.<ref name="otodusmegalodon" /> Un estudiu de 1974 sobre tiburones del Paleógeno acuño al subxéneru ''Megaselachus'', clasificando a esti tiburón como ''Otodus'' (''Megaselachus'') ''megalodon'', xunto con ''O. (M.) chubutensis''.<ref>{{cita llibru |apellíu=Glickman|nome=L. S.|añu=1964|títulu=Akuly paleogena i ich stratigrafičeskoe značenie|títulu-trad=Sharks of Paleogene and their stratigraphic significance|idioma=rusu|editorial=Nauka Press|allugamientu=Moscow, USSR|páxina=229}}</ref> Una revisión de 2006 de los [[Chondrichthyes]] alzó'l nome al rangu de xéneru, reclasificando a dambes especies como ''Megaselachus megalodon'' y ''M. chubutensis''.<ref>{{cita llibru |apellíu=Cappetta|nome=H.|añu=2006|títulu=Handbook of Paleoichthyology|editorial=München Pfeil|capítulu=Mesozoic and Cenozoic Elasmobranchii|volume=3B|isbn=978-3-89937-046-1|oclc=829906016}}</ref> La evidencia de que'l megalodonte ye un miembru de ''Otodus'' fortalecer en 2016 cola publicación d'un nuevu xéneru rellacionáu, ''[[Megalolamna]]''.<ref name = "DePaul_2016">{{Cita web | fecha = 3 d'ochobre de 2016 | url = https://www.sciencedaily.com/releases/2016/10/161003093356.htm | títulu = New large prehistoric shark discovered | sitiuweb = [[ScienceDaily]] | editorial = DePaul University | fechaaccesu = 3 d'ochobre de 2016}}</ref><ref name="Shimada2016">{{Cita publicación|apellido1= Shimada|nome1=K.|apellíu2= Chandler|nome2=R. Y.|apellíu3= Lam|nome3=O. L. T.|apellíu4= Tanaka|nome4=T.|apellíu5= Ward|nome5=D. J.|títulu=A new elusive otodontid shark (Lamniformes: Otodontidae) from the lower Miocene, and comments on the taxonomy of otodontid genera, including the 'megatoothed' clade|publicación= Historical Biology|fecha= 3 d'ochobre de 2016|páxines= 1–11|doi= 10.1080/08912963.2016.1236795}}</ref> Nel so estudiu, Shimada ''et al.'' concluyeron que reclasificar a tolos miembros de ''Carcharocles'' en ''Otodus'' ye necesariu pa faer a ''Otodus'' [[monofilético]], y que ''Otodus'' ye'l [[clado]] hermanu de ''Megalolamna'' dientro de la familia Otodontidae. De la mesma dientro del xéneru ''Otodus'', considérase que ''[[Otodus obliquus|O. obliquus]]'' ye'l taxón hermanu del llinaxe de tiburones megadentados.<ref name="Shimada2016" /> ==== ¿El megalodón como cronoespecie? ==== L'investigador David Ward ellaboró entá más el procesu evolutivu de ''Carcharocles'' al implicar qu'esti llinaxe, que s'estiende dende'l [[Paleocenu]] al Pliocenu, ye d'un '''únicu tiburón xigante''' el cual camuda gradualmente al traviés del tiempu, suxiriendo un casu de [[cronoespecie]].<ref name="H" /> ==== Una nueva posición evolutiva pal gran tiburón blancu ==== Los proponentes de ''Carcharocles '' señalaron que'l gran tiburón blancu ta más estrechamente rellacionáu al antiguu tiburón ''Isurus hastalis'', conocíu como'l "[[Isurus|mako]] de dientes anchos", qu'a ''C. megalodon''.<ref name="A" /> Una razón citada pol paleontólogu Chuck Ciampaglio ye que la [[morfometría]] dental (variaciones intraespecíficas de les midíes y cambeos na forma física de los dientes) de ''I. hastalis'' y ''C. carcharias'' son notablemente similares.<ref name="A" /> Otra razón citada ye que los dientes de ''C. megalodon'' tienen sierres muncho más fines que los de ''C. carcharias''.<ref name="A" /> Otra evidencia adicional, que venceya al gran tiburón blancu más cercanamente a los antiguos tiburones mako qu'a ''C. megalodon'', publicar en 2009: los fósiles d'una antigua forma del gran tiburón blancu, datada en cerca de 4 millones d'años, y que fueren atopaos nel suroeste de [[Perú]] en 1988. Estos restos amuesen un probable ancestru compartíu polos makos modernos y los grandes tiburones blancos actuales.<ref name="FSP" /><ref name="Z">{{cita web|apellíu=Dell-Amore|nome=Christine|títulu=Most Complete Great White Fossil Yet |url=http://news.nationalgeographic.com/news/2009/03/090312-shark-jaw-picture.html|añu=2009|fechaaccesu=27 de xineru de 2012}}</ref> === Polémiques === [[Ficheru:Megalodon_tooth_great_white_shark_teeth.jpg|thumb|left|Dos dientes del gran tiburón blancu (blancos) comparaos con un diente de megalodón (negru). Una moneda de 23&nbsp;mm de diámetru ilustra la escala.]] El paleontólogu Chuck Ciampaglio de la [[Universidá Estatal de Wright]] afirma que les semeyances ente los dientes de ''C. megalodon'' y los del gran tiburón blancu son superficiales y tienen notables diferencies [[morfometría|morfométricas]] ente dambos, y que estos afayos son abondos como pa xustificar un xéneru estreme pa ''C. megalodon''.<ref name="A" /><ref name="MS" /> Sicasí, dellos partidarios del xéneru ''Carcharodon'' pa ''C. megalodon'' (como M. D. Gottfried y R. Y. Fordyce) han provistu más argumentos pa una cercana rellación ente los tiburones megadentados estinguíos y el gran tiburón blancu.<ref name="CA" /> Con al respective del recién discutiniu tocante a les rellaciones ente los tiburones lámnidos, la morfoloxía completa – particularmente los patrones de calcificación interna de los centros vertebrales del gran tiburón blancu – foi comparada a la de los centros vertebrales bien calteníos de los tiburones megadentados, incluyendo a ''C. megalodon'' y ''C. angustidens''. L'aparente semeyanza morfolóxica sofita un parentescu cercanu de les especies megadentadas fósiles colos actuales grandes tiburones blancos.<ref name="CA" /><ref>{{cita web|apellíu=Godfrey|nome=Stephen|títulu=The Geology and Paleontology of Calvert Cliffs|obra=Paleontology Topics|editorial=The Ecphora Miscellaneous Publications|fecha=11 de payares de 2006|url=http://www.calvertmarinemuseum.com/cmmfc/Paleo-Symposium.pdf|formatu=[[PDF]]|fechaaccesu=2 de payares de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100919000855/http://calvertmarinemuseum.com/cmmfc/Paleo-Symposium.pdf|fechaarchivu=19 de setiembre de 2010}}</ref> Con al respective de los oríxenes del gran tiburón blancu, Gottfried y Fordyce señalaron que dalgunos fósiles de grandes tiburones blancos tienen cerca de 16 millones d'años y precieden a los fósiles de la transición al Pliocenu (fai 5.3 millones d'años).<ref name="CA" /> Adicionalmente, los rexistros del Oligocenu de ''C. megalodon'',<ref name="H" /><ref name="CA" /> contradicen la suxerencia de que ''Carcharocles chubutensis'' seya l'ancestru inmediatu de ''C. megalodon''. Estos rexistros tamién indiquen que ''C. megalodon'' en realidá coesistió con ''Carcharocles angustidens''.<ref name="CA" /> Poro, los partidarios del xéneru ''Carcharodon'' pa ''C. megalodon'' afirmen que los tiburones megadentados estinguíos tienen de ser incluyíos nel xéneru ''Carcharodon''.<ref name="CA" /> Dellos paleontólogos argumenten que'l xéneru ''Otodus'' tendría de ser usáu pa los tiburones incluyíos nel llinaxe ''Carcharocles'' y que dichu xéneru tendría de ser refugáu.<ref name="AN" /> Al presente, dellos de los partidarios del xéneru ''Carcharocles'' pa ''C. megalodon'' (como Catalina Pimientu, Dana J. Ehret, Bruce J. MacFadden y Gordon Hubbell) acepten que dambes especies pertenecen al orde ''[[Lamniformes]]'', y que n'ausencia de miembros vivientes de la familia ''Otodontidae'', el gran tiburón blancu ye la meyor analoxía ecolóxica pa ''C. megalodon''.<ref name="AN" /> <!-- ==Na ficción== --> == Sobrevivencia actual == Anque los espertos consideren que nun hai nenguna evidencia disponible qu'indique que'l megalodón nun ta estinguíu, la idea de qu'una población sobreviviente pudiera siguir esistiendo anguaño paez asitiase nel imaxinariu públicu. La idea de la so sobrevivencia recién inspírase usualmente nel descubrimientu d'un diente de ''C. megalodon'' por miembros del barcu [[HMS Challenger (1858)|HMS ''Challenger'']] en 1872, que dalgunos creyeron que namái tenía 10&nbsp;000 años.<ref name="MQ">{{cita episodiu|títulu=Mega Jaws|url=http://www.history.com/genericContent.do?id=62124|series=MonsterQuest|airdate=March 18, 2009|season=3|number=7|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100209160026/http://www.history.com/genericContent.do?id=62124|archivedate=9 de febreru de 2010}}</ref> Sicasí, esti diente haise reexaminado, y los afayos indiquen que la so edá ye bien inestable.<ref name="MQ" /> Los analises de dos dientes de megalodón atopaos pol [[HMS Challenger (1858)|HMS ''Challenger'']] dan una fecha d'ente 10&nbsp;000 y 15&nbsp;000 años d'antigüedá, tiempu envaloráu pa la deposición de la cantidá de [[manganesu]] atropada sobre ellos. Sicasí, ye abondo probable que los dientes tuvieren yá fosilizaos primero que la tiez de manganesu desenvolviérase sobre ellos, polo que'l so orixe sería muncho más antiguu y nun tendría nada d'estraordinariu. Dellos autores cunten que les estimaciones recién pa estos dientes son imprecises y que cualquier afirmación de la esistencia de ''Carcharodon megalodon'' en tiempos post-[[Pliocenu|pliocénicos]] ye a cencielles errónea, basada en metodoloxía y esperimentos obsoletos.<ref>https://web.archive.org/web/20041016122428/http://www.ncf.carleton.ca/~bz050/megalodon.html</ref> Roesch y otros aprofien el fechu de que los megalodontes yeren probablemente animales costeros (como los tiburones blancos), polo qu'una sobrevivencia no fondero de los océanos sería desaxeradamente inverosímil. == El megalodón na ficción == Desque los restos de ''C. megalodon'' fueron descubiertos, fueron un oxetu de fascinación. Foi semeya en dellos trabayos de [[ficción]], incluyendo películes y noveles, y sigue calteniendo'l so llugar ente les temes más populares de ficción qu'arreyen [[bisarma marina|bisarmes marines]]. Munchos d'estos rellatos de ficción postulen que siquier una población [[relicto|relicta]] de ''C. megalodon'' sobrevivió la estinción y acesma nes vastes fondures del océanu, y que dellos individuos llograron llegar a la superficie dende lo fondo, yá seya pola intervención humana o per medios naturales. La hestoria de Jim Shepard "''Tedford and the Megalodon''" ye un bon exemplu d'esto. Dellos trabayos de ficción (como ''[[Shark Attack 3: Megalodon]]'' y el de [[Steve Alten]] [[Meg: A Novel of Deep Terror|la serie "Meg"]]) representen incorreutamente a ''C. megalodon'' como una especie de más de 70 millones d'años, tando viva nel tiempu de los [[dinosaurios]]. Los escritores de la película ''Shark Attack 3: Megalodon'' representaron esta idea al incluyir una copia alteriada d'un llibru del investigador de tiburones [[Richard Ellis (biólogu)|Richard Ellis]], llamáu "Great White Shark". La copia amosada nel filme tenía delles páxines que nun esisten nel llibru real. L'autor demandó a la distribuidora de la película, [[Lions Gate Entertainment]], pidiendo que se ponga fin a la distribución de la película, xunto con 150.000 dólares por daños y perxuicios.<ref>{{cita noticia|apellíu=Boniello|nome=Kathianne|títulu=Shark Film has Writer Biting Mad|url=http://www.nypost.com/p/news/regional/shark_filme_has_writer_biting_mad_1j0mXEU0EbAahqVeBpFaDL|editorial=New York Post|fecha=12 de xunetu de 2009|urlarchivu=https://archive.today/20120703143300/http://www.nypost.com/p/news/regional/shark_filme_has_writer_biting_mad_1j0mXEU0EbAahqVeBpFaDL|fechaarchivu=3 de xunetu de 2012}}</ref> La novela de Steve Alten ''[[Meg: A Novel of Deep Terror]]'' ye probablemente meyor conocida por retratar esti error coles sos ilustraciones del prólogu y la portada na qu'amuesa a ''C. megalodon'' matando a un [[Tyrannosaurus|tiranosauriu]] nel mar. Les películes ''[[Mega Shark Versus Giant Octopus]]'' (2009) y la so secuela ''[[Mega Shark Versus Crocosaurus]]'' (2010) son [[parodia|parodies]] de películes de catástrofes con un tiburón xigante similar al megalodón nel papel principal. N'agostu de 2013, la cadena [[Discovery Channel]] empecipió'l so eventu añal ''[[Shark Week]]'' con ''Megalodon: The Monster Shark Lives'' (n'inglés "Megalodón: el tiburón bisarma vive"),<ref>{{cita web|url=http://www.huffingtonpost.com/2013/08/05/shark-week-megalodon-monster-shark-video_n_3706120.html|títulu=Shark Week 'Megalodon: The Monster Shark Lives' Tries To Prove Existence Of Prehistoric Shark (VIDEO)|fechaaccesu=11 d'agostu de 2013|fecha=5 d'agostu de 2013|editorial=Huff Post Green}}</ref> un revesosu<ref>{{cita web|url=http://blogs.discovermagazine.com/science-sushi/2013/08/05/shark-week-jumps-the-shark-an-open-letter-to-discovery-communications/#.UgAs21NIhj5|títulu=Shark Week Jumps The Shark: An Open Letter To Discovery Communications|fechaaccesu=11 d'agostu de 2013|apellíu=Wilcox|nome=Christie|fecha=5 d'agostu de 2013|editorial=[[Discover Magacín]]|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180910210253/http://blogs.discovermagazine.com/science-sushi/2013/08/05/shark-week-jumps-the-shark-an-open-letter-to-discovery-communications/#.UgAs21NIhj5|fechaarchivu=2018-09-10}}</ref><ref>{{cita web|url=http://blogs.discovermagazine.com/science-sushi/2013/08/09/discoverys-megalodon-defense-is-just-more-lies/#.UgewqoJ1WKt|títulu=Discovery's Megalodon Defense? 'We Don't Know,' Or 'We Don't Care'|fechaaccesu=11 d'agostu de 2013|apellíu=Wilcox|nome=Christie|fecha=9 d'agostu de 2013|editorial=[[Discover Magacín]]|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180916000902/http://blogs.discovermagazine.com/science-sushi/2013/08/09/discoverys-megalodon-defense-is-just-more-lies/#.UgewqoJ1WKt|fechaarchivu=2018-09-16}}</ref> [[falsu documental]] alrodiu de la supuesta esistencia d'esta criatura.<ref>{{cita web|url=http://gawker.com/shark-week-opens-with-fake-megalodon-documentary-1028053485|títulu=Shark Week Opens With Fake Megalodon Documentary|fechaaccesu=11 d'agostu de 2013|apellíu=Juzwiak|nome=Rich|fecha=5 d'agostu de 2013|editorial=gawker.com}}</ref> Esti programa foi criticáu por cuenta de que ye dafechu ficticiu; por casu, tolos supuestos científicos representaos en realidá yeren actores.<ref name="oregonlive1">{{cita web|url=http://www.oregonlive.com/movies/index.ssf/2014/08/the_dark_side_of_shark_week_af.html |títulu=Shark Week's dark side: After fake documentary controversy, Discovery doubles down on its lies |editorial=OregonLive.com |fechaaccesu=6 d'agostu de 2014}}</ref> En 2014 Discovery volvió emitir "The Monster Shark Lives," xunto con un nuevu programa d'una hora de duración, "Megalodon: The New Evidence" (megalodón: la nueva evidencia), y un programa dramatizado adicional tituláu ''Shark of Darkness: Wrath of Submarine'' (''Tiburón de la escuridá: roxura de Submarín''), lo que terminó nun refugu mayor de los medios de comunicación y de la comunidá científica.<ref name="vox">{{cita web|url=http://www.vox.com/2014/8/11/5991961/shark-week-is-once-again-making-things-up |títulu=Shark Week is once again making things up |editorial=vox.com |fechaaccesu=16 d'agostu de 2014}}</ref><ref name="inquisitr">{{cita web|url=http://www.inquisitr.com/1366274/discovery-revisits-megalodon-for-shark-week-2014-despite-backlash/ |títulu=Discovery Revisits Megalodon For Shark Week 2014 Despite Backlash |editorial=inquisitr.com |fechaaccesu=16 d'agostu de 2014}}</ref><ref name="slate">{{cita web |url=http://www.slate.comblogswild_things/2014/08/15/shark_week_megalodon_films_discovery_channel_lies_about_extinct_monster.html |títulu=Shark Week Is Lying ''Again'' About ''Megalodon'' Sharks |editorial=slate.com |fechaaccesu=16 d'agostu de 2014 }}</ref><ref name="nytimesop">{{cita web|url=http://op-talk.blogs.nytimes.com/2014/08/15/sorry-fans-discovery-has-jumped-the-shark-week |títulu=Sorry, Fans. Discovery Has Jumped the Shark Week. |editorial=nytimes.com |fechaaccesu=16 d'agostu de 2014}}</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * Agassiz, L. 1833-1844. Recherches sur les Poissons Fossiles, V. 1-5. Imprimerie de Petitpierre, Neuchâtel, Suisse. * Bretton, W. Kent (1994). Fossil Sharks of the Chesapeake Bay Region. Egan Rees & Boyer, Inc. 146 páxines. ISBN 1-881620-01-8 * {{cita publicación |autor=Dickson, K. A.; y J. B. Graham |añu=2004 |títulu=Evolution and consequences of endothermy in fishes |publicación=Physiological and Biochemical Zoology |pmid=15674772 |volume=77 |númberu=6 |páxines=998–1018 |doi=10.1086/423743}} == Enllaces esternos == {{wikispecies|Carcharodon megalodon}} * {{commonscat}} * [https://web.archive.org/web/20100824061127/http://lomasinteresante.mx/2184/megalodon-el colosu-oceanico/ Megalodón, el colosu oceánicu] * [https://web.archive.org/web/20030402195640/http://www.elasmo.com/selachin/gw/cvc_intr.html ¿''Carcharodon'' o ''Carcharocles''?] * [https://web.archive.org/web/20041016122428/http://www.ncf.carleton.ca/~bz050/megalodon.html Una evaluación crítica de la supuesta esistencia contemporánea de ''Carcharodon megalodon'', por Ben S. Roesch] * [http://www.elasmo-research.org/education/evolution/reconstruct_megalodon.htm Reconstruyendo al Megalodon] * [https://www.bbc.co.uk/science/seamonsters/factfiles/megalodon.shtml Ficha del megalodonte na BBC, con reconstrucciones 3-D y videu] * {{cita web | nome= M. | apellíu= Dykens | autor2= Gillette, L | títulu= SDNHM Fossil Field Guide: ''Carcharodon megalodon'', Giant "Mega-Tooth" Shark | url= http://www.sdnhm.org/exhibits/mystery/fg_megalodon.html | fechaaccesu= 29 d'abril de 2012 | urlarchivu= https://web.archive.org/web/20120104082433/http://www.sdnhm.org/exhibits/mystery/fg_megalodon.html | fechaarchivu= 4 de xineru de 2012 | deadurl= yes }} * [https://web.archive.org/web/20060106122645/http://www.sharksteeth4o.com/toothfacts.htm Muséu de dientes fósiles topaos en Georgia (EEXX)] * {{Enllaz rotu|1=Buciando en busca de les bisarmes marines del pasáu |2=http://zco1999.wordpress.com/2009/04/14/buciando-en-busca-de-les |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * [http://www.livescience.com/animals/080804-sharks-bite-power.html La taragañada d'un antiguu tiburón ye más poderosa que la d'un T. Rex] en ''LiveScience'' (n'inglés) * [https://web.archive.org/web/20110613101448/https://web.archive.org/web/http%3A//www.sdnhm.org/exhibits/mystery/fg_megalodon.html Guía de campu de fósiles, ''Carcharocles megalodon''] del Muséu d'Historia Natural de San Diego (n'inglés) * [https://www.bbc.co.uk/science/seamonsters/factfiles/megalodon.shtml La reconstrucción de Megalodón] de la BBC, con imáxenes y videu (n'inglés) * [https://web.archive.org/web/20110905233017/http://www.jawshark.com/megalodon_jawshark.html Información sobre'l Prehistóricu Megalodón] (n'inglés) * [http://www.flmnh.ufl.edu/fish/sharks/fossils/megalodon.html Fechos sobre Megalodón: el mayor tiburón que viviera] (n'inglés) * [http://fineart.ha.com/c/press-release.zx?releaseId=1991&ic=leftcol-jaws-althome2-032311 La mayor reconstrucción del quexal del megalodón nel mundu] del Muséu de Naturaleza y Ciencia (n'inglés) * [https://web.archive.org/web/20110902033021/http://webapp2.wright.edu/web1/regionalsummit/2009/08/01/shark-tales/ Historia de tiburones presentando a Megalodón] con una demostración de la taragañada del tiburón xigante pol Dr. Chuck Ciampaglio (n'inglés) * [https://web.archive.org/web/20090604185352/http://www.gailharrington.net/jurassicshark.aspx Jurassic Shark] (n'inglés) * [https://web.archive.org/web/20110823091737/http://nonfx.com/images/Megalodon_LG.jpg Imaxe en 3-D del gran tiburón blancu comparáu al Megalodón] (n'inglés) * [https://web.archive.org/web/20111001224753/http://www.cyfarthfahigh.merthyr.sch.uk/English/KS3/Year%208/The%20Sía/megalodon/megalodon%20text.jpg Tiburones prehistóricos mataben ballenes con una sola taragañada] por Steve Farrar, corresponsal de ciencia (n'inglés) * [http://ocean.si.edu/ocean-photos/comparative-size-illustration/ Portal del Océanu: ilustración comparativa del tamañu de Megalodón] pola Institución Smithsoniana (n'inglés) * [https://web.archive.org/web/20110930061333/http://www.paleodirect.com/pgset2/wh006.htm Restos fósiles d'un gran cachalote con marques de taragañada de ''C. megalodon''] (un exemplu de les rellaciones depredador-presa ente ''C. megalodon'' y los cachalotes) (n'inglés) === Videos paleontolóxicos === '''NOTA:''' precísase [[Adobe Flash Player|Flash Player]] pa ver el siguiente conteníu: * [https://web.archive.org/web/20121113052251/http://technorati.com/videos/youtube.com/watch%3Fv%3DusoMaksp7Qc Un videoclip del programa Perfect Shark (2006)] de la [[British Broadcasting Corporation|BBC]] (Presenta evidencia fósil de la depredación de Megalodón) (n'inglés) * [https://web.archive.org/web/20100221145004/http://dsc.discovery.com/convergence/sharkweek/videogalleries/prehistoric/prehistoric.html Galería de videos col Megalodón] en [[Discovery Channel]] (n'inglés) * {{YouTube|TUyWbW3yKFI|El paleontólogu Mark Renz amuesa un gran diente de Megalodón (unu de los mayores descubiertos)}} (n'inglés) * {{YouTube|5cQj-JtnDZI|Comparanza de tamañu animada del Megalodón col gran tiburón blancu, un humanu y un bus escolar del [[Muséu de Ciencies Naturales de Carolina del Norte]]}}. (n'inglés) * [https://web.archive.org/web/20100308044315/http://dsc.discovery.com/videos/prehistoric-washington-dc-mega-shark.html Washington DC prehistóricu: Megatiburón] de Discovery Channel (amuesa les estratexes d'ataque del Megalodón) (n'inglés) * {{YouTube|5N3EjR7_vks|Especial de la Selmana del Tiburón sobre Megalodón con Pat McCarthy y John Babiarz}} con comentarios sobre la so estinción. (n'inglés) * {{YouTube|ciUDkIdptw0|Dientes fósiles de Megalodón amuesen evidencia d'un criadoriu de tiburones de diez millones d'años}} (n'inglés) * {{YouTube|85clp1k_sms|Información sobre'l Megalodón}} (presenta Dana Ehret) (n'inglés) {{Tradubot|Carcharodon megalodon}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Fósiles de Cuba]] [[Categoría:Fósiles del Miocenu]] [[Categoría:Fósiles del Pleistocenu]] [[Categoría:Fósiles del Pliocenu]] [[Categoría:Lamnidae]] [[Categoría:Terciariu nel Caribe]] [[Categoría:Tiburones fósiles]] [[Categoría:Megafauna]] [[Categoría:Animales estinguíos descritos en 1843]] [[Categoría:Peces estinguíos]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] o8thhrnfprl7olyzxp3ul1doelj5f0d Franco Armani 0 140716 4377047 4366956 2025-06-17T15:15:41Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá ronda => dicha ronda 4377047 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Franco Armani''' {{nym}} ye un [[xugador de fútbol|futbolista]] [[Arxentina|arxentín]]. Xuega como [[Porteru (fútbol)|porteru]] y el so equipu actual ye'l [[Club Atlético River Plate]] de la [[Primer División d'Arxentina]]. En realizando'l pasu poles divisiones menores en [[Club Atlético Central Córdoba (Rosario)|Central Córdoba (R)]] y [[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes de La Plata]], Armani debutó na [[segunda categoría del fútbol arxentino]] na [[Campeonatu de primera B Nacional 2007-08|temporada 2007-08]] con [[Club Ferro Carril Oeste|Ferro Carril Oeste]], y un añu dempués integró'l plantel de [[Club Social y Deportivo Merlo|Deportivu Merlo]]. Nesa institución apostó 35 partíos<ref name=graf>[http://www.elgrafico.com.ar/2017/02/08/C-19324-francu-armani-una hestoria-de-sacrificiu.php «Franco Armani, una hestoria de sacrificiu»] El Gráficu. Consultáu'l 30 de mayu de 2018.</ref> antes de xunise a [[Atlético Nacional]] de [[Colombia]]. Primeramente nun cuntó con muncha continuidá nel so nuevu equipu, especialmente poles destacaes actuaciones del so compatriota [[Gastón Pezzuti]], que lo apostraron al bancu de suplentes nos sos primeros años d'estadía en Colombia.<ref>[http://www.futbolred.com/archivo/documento/CMS-12053321 «Por mancadures, Pezzuti y Armani van tar fuera llargu tiempu en Nacional»] Fútbol Red. Consultáu'l 30 de mayu de 2018.</ref> Tres la salida de Pezzuti, empezó a tener más continuidá, convirtiéndose en pieza clave nos títulos posteriores llograos pol club colombianu tanto a nivel nacional como internacional.<ref>[http://www.eltiempo.com/deportes/futbol-colombiano/francu-armani-se-despidio-de-atletico-nacional-166874 «Franco Armani despidir d'Atlético Nacional»] El Tiempu. Consultáu'l 30 de mayu de 2018.</ref> A empiezos de 2018 anunció la so salida d'Atlético Nacional pa integrase a les files de [[Club Atlético River Plate|River Plate]], d'[[Arxentina]], onde ganó'l so primer títulu'l 14 de marzu de 2018 en venciendo a [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] llogrando la [[Supercopa Arxentina 2017]].<ref name=graf/> Gracies a la so destacada actuación, foi convocáu por [[Jorge Sampaoli]] pa integrar la llista de xugadores que viaxaron a Rusia p'apostar la [[Copa Mundial de Fútbol de 2018]].<ref>[https://elcomercio.pe/mundial/rusia-2018-francu-armani-mundial-seleccion-colombia-noticia-510685 «Armani, al mundial de Rusia»] El Comercio. Consultáu'l 30 de mayu de 2018.</ref> Mientres la so carrera recibió delles reconocencies. Foi incluyíu nel [[Premios del Fútbol Colombiano|Equipu Ideal de la Categoría Primera A]] de Colombia en trés causes, nel [[Equipu_Ideal_de_la Copa_Conmebol_Llibertadores|Equipu Ideal de la Copa Libertadores]] en 2016 y nel [[Equipu Ideal d'América]] el mesmu añu. Foi gallardoniáu como'l [[Premios del Fútbol Colombiano|Meyor Arqueru de la Categoría Primera A]] en Colombia nos años 2015, 2016 y 2017 y anguaño ye'l xugador con mayor cantidá de títulos na historia del club Atlético Nacional de Medellín.<ref>[http://www.elcolombiano.com/deportes/atletico-nacional/francu-armani-sumu-11-titulos-con-nacional-EJ5391336 «Franco Armani, el xugador con más títulos en Nacional»] El Colombianu. Consultáu'l 30 de mayu de 2018.</ref> == Trayeutoria == === Divisiones menores === Franco Armani surdió de les divisiones menores de [[Club Atlético Central Córdoba (Rosario)|Central Córdoba (R)]] y depués pasó a formase nes xuveniles d'[[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes de La Plata]]. === Ferro Carril Oeste === En 2007, cuando tenía 20 años, inda vivía na pensión d'[[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes]]. Ensin debutar en Primer, el club decidió vencelo a préstamu a [[Club Ferro Carril Oeste|Ferro Carril Oeste]], onde oficialmente fixo'l so debú profesional.<ref>{{cita web |url=https://www.elpais.com.co/elpais/deportes/noticias/francu-armani-hincha-river-plate-rival-con-atletico-nacional|títulu=Franco Armani d'hincha de River Plate a rival con Atlético Nacional|editor=El País de Cali|fecha=30 de payares de 2014}}</ref> === Deportivu Merlo === Pa la temporada [[Campeonatu de primera B 2008-09 (Arxentina)|Primer B 2008-09]], Armani fichó pol [[Club Social y Deportivo Merlo|Deportivu Merlo]], nel que foi suplente na so primer temporada, apostando solamente 2 partíos y con opciones de salir del equipu. Mientres esi añu les mancadures y el pocu enfotu del cuerpu téunicu nél fizo que tuviera a puntu de dir cedíu a Ferro Carril Oeste, anque finalmente quedóse y formó parte del plantel que consiguió l'ascensu a la [[Primer B Nacional]]. ==== Temporada 2009-10: Afitamientu ==== Depués de que'l so primer añu nel club fora con poco ritmu, na [[Campeonatu de primera B Nacional 2009-10|temporada 2009-10]] consolidóse xugando 37 partíos y recibiendo ufiertes pa la [[Primer División d'Arxentina|Primer División]], según del fútbol del esterior. Depués de tener actuaciones destacaes, anovó'l so contratu por 1 añu, quedando amestáu al club por 3 años más. Sicasí, en xunu de 2010 foi trespasáu al [[Atlético Nacional]], de [[Colombia]], onde robló un contratu por 3 años. === Atlético Nacional === Na pretemporada de xunu de 2010, el [[Atlético Nacional]] realizó una xira per Arxentina y enfrentóse al [[Club Social y Deportivo Merlo|Deportivu Merlo]]. Nesi partíu, el so rendimientu foi tan sobresaliente que les directives del club empecipiaron les negociaciones pa fichalo, colo que se dio'l so trespasu al fútbol del esterior a los 23 años. L'alcuerdu cerrar cola compra definitiva de Armani en cuenta de la tresferencia del defensa [[Juan Bravo (futbolista)|Juan David Bravo]] y del delanteru [[Oswaldo Blanco]]. Debutó oficialmente por mancadura de Pezzutti, el dia 22 de setiembre de 2010, na victoria d'Atlético Nacional 5-1 na vuelta de cuartos de final de la [[Copa Colombia 2010]], ante'l Itagüí Ditaires (actual [[Rionegro Águiles]]). Al rematar l'alcuentru'l global quedó 5-5 y na [[Tiros dende'l puntu de penalti|tanda de penaltis]] nun pudo atayar nengunu de los cobros, executaos por [[Álvaro Manga]], [[Fernando Monroy]], [[Carlos Ortiz (futbolista colombianu)|Carlos Ortiz]], [[Anderson Zapata]] y [[Luis Páez]], polo que l'equipu doráu foi a la semifinal contra [[Millonarios FC|Millonarios]]. Pa los 6 meses restantes de la temporada nel fútbol colombiano yera cuasi nula la so continuidá con Nacional, yá que solo xugó 3 partíos. Remaneció na fecha 17 del Tornéu Finalización 2010 na derrota 3-0 frente al [[Deportes Tolima]] y depués xugó 2 partíos más. ==== 2011: Primer títulu ==== Na [[Temporada 2011 d'Atlético Nacional|temporada 2011]], Franco recibió ufiertes pa dir xugar al fútbol venezolano y al estauxunidense. Sicasí, permaneció nel club colombianu. Nel tornéu Apertura, nel que solo xugó 3 partíos, resultó campeón col club al ganar por penaltis el títulu frente a La Equidad de Bogotá. Mientres esi semestre Armani foi'l titular en tolos partíos de la Copa Colombia: 10 partíos na fase de grupos, más 6 nes siguientes 3 rondes del tornéu (octavos, cuartos y semifinales). Nel segundu semestre tamién apostó 5 partíos de lliga, pa un total de 24 partíos nel 2011. ==== 2012: Nuevos títulos y mancadura ==== Mientres el [[Temporada 2012 d'Atlético Nacional|2012]] el [[Atlético Nacional]] apostó la [[Copa Libertadores]], na que foi inscritu, anque nun llegó a xugala. Magar ello, los sos minutos en lliga fueron enforma menores por cuenta de la poca rotación que realizó Santiago Escobar (l'entós téunicu y campeón con Nacional) quién caltuvo a Pezzuti de titular na lliga y el certame continental. Na Copa Colombia d'esi añu apostó 8 partíos de la fase de grupos colo que tuvo 11 partíos nel primer semestre del 2012. Cola salida de Santiago Escobar y la llegada de Juan Carlos Osorio, Armani tuvo la mesma situación al puntu que se llegó a pensar en vendelo a l'Arxentina depués de la Superliga de Colombia y cola compra de Christian Bonilla. Entós que nel primer partíu de la copa Colombia Pezzuti sufriera un esgarriu, Franco entró pa sustituyilo, sicasí nesi mesmu partíu sufrió un frayatu de lligamentos cruzaos que causó que se perdiera'l restu del semestre y lo que causó que tanto Bonilla y Vargas fueren el primer y segundu porteru del club (depués esti postreru sería'l tercer porteru cola recuperación de Pezzuti). Depués d'eso'l club ganó la Superliga y, al rematar l'añu, la so primer Copa Colombia. ==== 2013: Vuelta a los terrenes de xuegu y afitamientu ==== Pal [[Temporada 2013 d'Atlético Nacional|2013]] el club fichó a Luis Enrique Martínez como primer porteru pa cubrir la baxa de Pezzuti (quién tornó a xugar en Rosario Central) y siguió teniendo en cuenta a Bonilla y a Vargas, mientres él recuperábase de la so mancadura. Depués de que'l rendimientu de Martínez fuera bien irregular y de les convocatories de Bonilla a la seleición sub 20, Armani foi teníu más en cuenta xugando dellos partíos pola Copa Colombia y tornando a xugar por lliga frente al Cúcuta Deportivu na última fecha de la fase regular de la lliga colombiana, siendo figura y atayando un penalti que significara la cayida del equipu verdolaga, depués d'ello, Franco nun volvió perder la titularidá en tol tornéu xugando les 9 feches restantes de l'Apertura 2013. Pa la final el so equipu xugó contra Santa Fe, na Ida en Medellín onde dexó la portería en 0 y en Bogotá foi campeón con Atlético Nacional nel primer semestre del añu 2013 cuando'l so equipu ganó al Santa Fé de Bogotá, mientres l'intre d'esi tornéu'l so rendimientu foi tan sorprendente (porque venía d'una mancadura grave) que'l club anovólu por 3 años más el so contratu quedando amestáu hasta xunu de 2016. Pal segundu semestre los sos minutos en lliga amenorgar pola rotación qu'usó Juan Carlos Osorio quién lo usó más pa xugar la copa suramericana (siendo este la so primer presencia nun tornéu internacional). El [[2 d'ochobre]] de [[2013]] algamó un récor de 1046 minutos ensin recibir gol sumando cuatro torneos distintos, [[Tornéu Apertura 2013 (Colombia)|Apertura 2013)]] [[Tornéu Finalización 2013 (Colombia)|Finalización 2013]], [[Copa Colombia 2013]] y [[Copa Suramericana 2013]] (siendo escoyíu'l meyor arqueru del tornéu) siendo'l porteru col mayor invictu nel club paisa y nel fútbol colombiano y uno de los invictos más amplios d'América. El 17 de payares de 2013, Armani coronóse campeón nuevamente con Atlético Nacional de la Copa Colombia anque en dicha final foi suplente de Martínez. El 15 d'avientu de 2013, Armani coronóse nuevamente campeón con Atlético Nacional de la Primera A, cuando'l so equipu ganó al [[Deportivo Cali]] por un global de 2 a 0 llogrando un bicampeonatu na lliga colombiana y un tricampeonatu nel añu sumando la Copa Colombia del 2013. ==== 2014: El tricampeonatu de lliga ==== Pal entamu del [[Temporada 2014 d'Atlético Nacional|2014]] el club perdió la Superliga contra'l Cali, Franco xugó'l partíu d'ida y recibió 2 goles polo que nun xugó'l partíu de vuelta. Mientres l'entamu del semestre Franco yera teníu en cuenta pa xugar namái la lliga ente que Martínez yera'l titular na libertadores 2014. Entós que el rendimientu de Martínez na copa fuera bien irregular xugó na libertadores frente al Gremiu en Medellín pola cuarta fecha de la fase de grupos siendo la so primer participación en dichu certame. Mientres l'intre del tornéu foi teniendo bones actuaciones como les teníes frente al Newell's Old Boys d'Arxentina na última fecha de la fase de grupos, colo qu'Atlético Nacional clasificar a los octavos de final onde enfrentó al campeón defensor, l'Atlético Mineiro. En dicha fase, Franco foi fundamental (más nel partíu de vuelta en Brasil) onde ganaron la serie global 2 a 1 esaniciando al campeón defensor. Yá na siguiente fase foi esaniciáu pol Defensor Sporting d'Uruguái, onde Nacional tuvo que xugar frente al Santa Fe poles semifinales de la lliga colombiana y a otru día enfrentó al club uruguayu, perdiendo los dos partíos, remontando seriar frente a Santa Fe, pero perdiendo contra los uruguayos siendo esaniciaos de la copa libertadores con un global de 3 a 0. El 21 de mayu de 2014 el so equipu ganó-y al Junior de Barranquilla en penaltis na final del tornéu aértura y Armani foi unu de los héroes de la victoria Verdolaga, el so equipu, agora ye'l primer tricampeón de Colombia nos torneos curtios (Apertura 2013, Finalización 2013 y Apertura 2014).<ref>http://www.vavel.com/ar/futbol-ar/311335-francu-armani-trunfa-en-colombia.html</ref> A otru día de la consagración espresó'l so deséu de llograr la nacionalidá colombiana en xunu de 2015,<ref>http://www.goal.com/es-co/news/4565/primer-divisi%C3%B3n/2014/05/22/4834854/francu-armani-quier-ser-colombianu</ref> yá cuando cumple coles normes FIFA de vivir a lo menos 5 años pa ganar la nacionalidá y poder ser seleccionable pa la seleición Colombia. El 16 d'ochobre d'esi añu frente al Vitoria de Brasil pola vuelta de los octavos de final de la copa suramericana xugó'l so partíu 100 col Atlético Nacional. Pol mesmu certame continental, el 26 de payares, nes semifinales frente al São Paulo foi fundamental pa la clasificación del so club al la final del certame al torgar que'l club brasilanu va anotar 2 llanzamientos de penaltis na tanda de penaltis colo que foi reconocíu como'l meyor xugador del partíu. ==== 2015: Campeón Tornéu Finalización ==== El 20 d'avientu convertir en campeón del tornéu finalización depués d'atayar dos tiros de penalti y salir como figura del partíu, amás col llogru de ser el porteru con menos goles en contra de tol tornéu. Por cuenta de esti títulu, Armani convertir nel porteru con más títulos nel Atlético Nacional superando a xugadores como [[René Higuita]].<ref>http://m.futbolred.com/liga-aguila/nacional-campeon-francu-armani-volvio-a-ser-figura+16463589</ref> ==== 2016: Campeón de la Copa Libertadores y subcampeón de la Copa Suramericana ==== [[Ficheru:IndDV-AN (5).jpg|miniaturadeimagen|derecha|Franco Armani celebrando'l gol d'[[Orlando Berrío]] na final d'ida de la [[Copa Libertadores 2016|Copa Libertadores de 2016]] frente a [[Independiente del Valle]].]] Pa la temporada 2016 a finales del mes de xineru, consagróse nuevamente como campeón de la [[Superliga de Colombia 2016]] al vencer al [[Deportivo Cali]] 5 a 0 nel global. El 7 de febreru d'esi añu pola segunda fecha del [[Tornéu Apertura 2016 (Colombia)|Tornéu Apertura 2016]] xuega'l so partíu 150 col club. El 9 d'abril, pola fecha 12 frente al [[Atlético Junior]], Franco xugó'l so partíu 200 como xugador profesional. Pelos cuartos de final de la [[Copa Libertadores 2016|Copa Libertadores]], Franco foi decisivu por que'l so club pudiera pasar a la ronda de semifinales del tornéu continental, nuevamente depués de 21 años ensin llegar a dicha ronda del tornéu, siendo fundamental na derrota 1 a 0 del so club n'Arxentina ante [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]], evitando perder por más goles de diferencia y siendo nuevamente fundamental el 19 de mayu na vuelta en Medellín na victoria 3 a 1 del Atlético Nacional, siendo importante por cuenta que'l so club empecipió'l partíu per debaxo del marcador, amás d'evitar delles opciones de gol mientres los primeros minutos del partíu. Depués de les especulaciones qu'arrodiaben una posible salida del porteru de Nacional con camín de [[Club Atlético River Plate|River Plate]], decidió anovar el so contratu por trés años col conxuntu ''verdolaga''. El 27 de xunetu coronóse campeón con Atlético Nacional de la [[Copa Libertadores 2016|Copa Libertadores]] al ganar 1-0 al [[Independiente del Valle]] d'Ecuador con gol de [[Miguel Ángel Borja|Miguel Borja]]. Coles mesmes, foi subcampeón de la [[Copa Suramericana 2016]], por cuenta de que la final nunca s'apostó a raigañu del accidente d'aviación que sufrió, nes cercaníes del conceyu de [[La Unión (Antioquia)]], el plantel del [[Associação Chapecoense de Futebol|Chapecoense]], nel que finaron 71 persones, ente ellos cuasi tolos futbolistes del club. Poro, la [[Confederación Suramericana de Fútbol|Conmebol]] suspendió la final del tornéu en forma indefinida, y por pidíu espresu de les autoridaes del club colombianu, consagró campeón al equipu brasilanu. ==== 2017: Últimu añu con Atlético Nacional ==== La nueva temporada de Armani con [[Atlético Nacional]] nun tuvo exenta d'ésitos, yá que col téunicu [[Reinaldo Rueda]] ganaron el [[Tornéu Apertura 2017 (Colombia)|Tornéu Apertura]] en superando na final al [[Deportivo Cali]] con una goliada por 5-1 nel [[Estadiu Atanasio Girardot]]. Sicasí, la campaña na [[Copa Libertadores 2017]] nun foi la meyor, una y bones l'equipu quedó esaniciáu na fase de grupos, ocupando l'últimu llugar na zona 1 enfrentándose a [[Botafogo de Futebol y Regatas|Botafogo]] de [[Brasil]], [[Barcelona Sporting Club|Barcelona]] d'[[Ecuador]] y [[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes de La Plata]] d'[[Arxentina]]. Nel segundu semestre, ensin compromisos internacionales y sol mandu téunicu del [[España|español]] [[Juan Manuel Lillo]], Atlético Nacional foi esaniciáu nos cuartos de final del [[Tornéu Finalización 2017 (Colombia)|Tornéu Finalización]], siendo'l postreru partíu de Armani colos 'verdolagas' el [[2 d'avientu]] de [[2017]] contra [[Deportes Tolima]], que llogró'l pasu a la siguiente fase del campeonatu al traviés de los [[tiros dende'l puntu de penalti]]. En total, Armani llogró 13 títulos con Atlético Nacional, siendo'l xugador con más conquistes col club [[Antioquia|antioqueño]], resumíes en seis títulos de [[Categoría Primer A|Primer A]], trés de [[Copa Colombia]], dos de [[Superliga de Colombia]], una [[Copa Libertadores]] y una [[Recopa Suramericana]].<ref>{{cita web|url=https://www.elespectador.com/deportes/futbol-colombiano/francu-armani-el-mas-vegaes-campeon-con-nacional-articulo-691511|títulu=Franco Armani, el más vegaes campeón con Nacional|obra=[[L'Espectador (Colombia)|L'Espectador]]|fecha=18 de xunu de 2017}}</ref> === River Plate === El 1 de xineru de 2018, anunció al traviés de la rede social [[Instagram]] que salía del club por una decisión personal pa fichar por [[Club Atlético River Plate|River Plate]]<ref name="despidida2">{{cita web |url=https://www.clarin.com/deportes/futbol/river-plate/carta-escribio-francu-armani-averase-river_0_BkSUxV_mM.html|títulu=La carta qu'escribió Franco Armani p'averase a River|fecha=1 de xineru de 2018|obra=[[Clarín (periódicu)|Clarín]]}}</ref> y cumplir asina'l so suañu de xugar nun equipu grande d'Arxentina. Depués espresó qu'otra de los sos motivaciones yera ser teníu en cuenta pol seleccionador [[Jorge Sampaoli]] pa xugar el [[Copa Mundial de Fútbol de 2018|Mundial 2018]] cola [[seleición de fútbol d'Arxentina|Seleición Arxentina]].<ref name="despidida">{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/deportes/futbol-colombiano/francu-armani-se-despidio-de-atletico-nacional-166874|títulu=Franco Armani despidir d'Atlético Nacional|fecha=1 de xineru de 2018|obra=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]]}}</ref> El 3 de xineru, Atlético Nacional confirmó la salida del xugador y el so pase a River por un valor de 3{{esd}}800{{esd}}000{{esd}}dólares d'Estaos Xuníos.<ref>{{cita publicación|títulu=Noticies de Colombia y el mundu {{!}} Señal en direuto BLU Radio|url=https://www.bluradio.com/deportes/nacional-confirma-salida-de-francu-armani-164922|fechaaccesu=3 de xineru de 2018|idioma=es-LA}}</ref> El 3 de febreru de 2018 debutó nel arcu de River Plate nuna victoria ante Olimpo por 2-0 y foi emponderáu pola prensa pola so seguridá.<ref>{{cita publicación|apellíos=Olé|títulu=¿Cómo foi'l debú de Armani?|url=https://www.ole.com.ar/river-plate/debú-armani-river-olimpo-superliga_0_1954604637.html|fechaaccesu=15 de marzu de 2018}}</ref> El 14 de marzu del mesmu añu foi una de les figures<ref>{{cita web|url=https://www.infobae.com/deportes-2/2018/03/14/los guantes-de-francu-armani-convertir en-figura-de-river-cuatro-tapaes-trascendentales-en-el-meyor-momentu-de-boca/|títulu=Los guantes de Franco Armani convertir en figura de River: cuatro tapaes trascendentales nel meyor momentu de Boca|fechaaccesu=15 de marzu de 2018|sitiuweb=Infobae|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Armani, el xigante que fizo la diferencia pa terminar d'escaecer a Barovero {{!}} Goal.com|url=http://www.goal.com/es-ar/noticias/armani-el xigante-que-hizo-la diferencia-pa-terminar-de/5ib8kll9jhx71dzvqhhfx82yr|fechaaccesu=15 de marzu de 2018|idioma=es}}</ref> na final de la [[Supercopa Arxentina 2018|Supercopa Arxentina 2017]] apostada en [[Mendoza (Arxentina)|Mendoza]], onde River ganó a [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] por 2-0. == Seleición nacional == Les actuaciones de Franco Armani nun pasaron desapercibíes pal cuerpu téunicu de la [[Seleición arxentina de fútbol|Seleición]]. Foi asina que, el 21 de mayu de 2018, l'[[entrenador]] [[Jorge Sampaoli]] incluyir na llista de los 23 xugadores qu'apostaríen la [[Copa Mundial de la FIFA 2018]] en Rusia. === Participaciones en Copes del Mundu === {| align="center" bgcolor="#F7F8FF" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" ! width="200" | Tornéu !width="125" | Sede !width="120" | Resultáu !width="50" | Partíos ! width="50" | Goles |- style="text-align: center;" |[[Copa Mundial de Fútbol de 2018]] |{{RUS}} |[[Arxentina na Copa Mundial de Fútbol de 2018|Por apostase]] |2 | -5 |} == Estadístiques == === Clubes === * <small>''Actualizáu hasta'l [[23 de mayu]] de [[2018]].''</small><ref>{{cita web |url=http://www.futbolred.com/liga-aguila/datos-de-francu-armani-con-atletico-nacional+16856512|títulu=Franco Armani, guardián del arcu de Nacional que dexó la final abierta|fechaaccesu=14 de xineru de 2018|apellíu=Tiempu|nome=Casa Editorial El|sitiuweb=futbolred.com|idioma=es-CO}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.winsports.co/jugador/francu-armani-2743|títulu=Win Sports {{!}} La canal oficial de la Lliga Aguila y tol Fútbol Profesional Colombianu|fechaaccesu=14 de xineru de 2018|apellíu=Sports|nome=Win|sitiuweb=www.winsports.co|idioma=es-la}}</ref> {| style="background: #F9F9F9; font-size: 95%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse;" border="1" align="center" cellpadding="4" cellspacing="2" |- style="background:#DDDDDD" !rowspan="2" width=150px|Club !rowspan="2" width=5px|Div. !rowspan="2" width=50px|Temporada !colspan="3" width=140px|Lliga !colspan="3" width=140px|Copes<br />Nacionales <sup>([[#1|1]])</sup> !colspan="3" width=140px|Copes<br />Internacionales <sup>([[#2|2]])</sup> !colspan="3" width=100px|Total |- style="background:#DDDDDD" !width=30px|{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=30px|{{abreviatura|GR|Goles Recibíos}} !width=30px|{{abreviatura|VI|Valles Invictes}} !width=30px|{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=30px|{{abreviatura|GR|Goles Recibíos}} !width=30px|{{abreviatura|VI|Valles Invictes}} !width=30px|{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=30px|{{abreviatura|GR|Goles Recibíos}} !width=30px|{{abreviatura|VI|Valles Invictes}} !width=30px|{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=30px|{{abreviatura|GR|Goles Recibíos}} !width=30px|{{abreviatura|VI|Valles Invictes}} |-style="text-align: center;" |rowspan="3" align=center valign=center|'''[[Club Ferro Carril Oeste|Ferro]]'''<br/><small>{{ARG}}</small> |rowspan="2" | [[Primer B Nacional|2ª]] |[[Campeonatu de primera B Nacional 2007-08|2007-08]] |1 || 4 || 0 || - || - || - || - || - || - ! 1 !! 4 !! 0 |-style="text-align: center;" |[[Campeonatu de primera B Nacional 2008-09|2008]] |1 || 0 || 1 || - || - || - || - || - || - ! 1 !! 0 !! 1 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan=2|'''Total''' !2 !! 4 !! 1 !! - !! - !! - !! - !! - !! - !! 2 !! 4 !! 1 |-style="text-align: center;" |rowspan="3" align=center valign=center|'''[[Club Social y Deportivo Merlo|Deportivu Merlo]]'''<br/><small>{{ARG}}</small> |rowspan="2" | [[Campeonatu de primera B 2008-09 (Arxentina)|2ª]] |[[Campeonatu de primera B 2008-09 (Arxentina)|2009]] |2 || 0 || 2 || - || - || - || - || - || - ! 2 !! 0 !! 2 |-style="text-align: center;" |[[Campeonatu de primera B Nacional 2009-10|2009-10]] |35 || 37 || 10 || - || - || - || - || - || - ! 35 !! 37 !! 10 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan=2|'''Total''' !37 !! 37 !! 12 !! - !! - !! - !! - !! - !! - !! 37 !! 37 !! 12 |-style="text-align: center;" |rowspan="9" align=center valign=center|'''[[Atlético Nacional]]'''<br/><small>{{COL}}</small> |rowspan="8" | [[Categoría Primer A|1ª]] |[[Temporada 2010 d'Atlético Nacional|2010]] |2 || 4 || 0 || 0 || 0 || 0 || - || - || - ! 2 !! 4 !! 0 |-style="text-align: center;" |[[Temporada 2011 d'Atlético Nacional|2011]] |8 || 7 || 3 || 16 || 22 || 4 || - || - || - ! 24 !! 29 !! 7 |-style="text-align: center;" |[[Temporada 2012 d'Atlético Nacional|2012]] |3 || 6 || 0 || 9 || 10 || 1 || - || - || - ! 12 !! 15 !! 1 |-style="text-align: center;" |[[Temporada 2013 d'Atlético Nacional|2013]] |14 || 11 || 6 || 6 || 3 || 4 || 8 || 4 || 6 ! 28 !! 18 !! 16 |-style="text-align: center;" |[[Temporada 2014 d'Atlético Nacional|2014]] |21 || 17 || 7 || 4 || 5 || 1 || 19 || 17 || 7 ! 44 !! 39 !! 15 |-style="text-align: center;" |[[Temporada 2015 d'Atlético Nacional|2015]] |29 || 17 || 19 || 4 || 6 || 0 || 3 || 4 || 0 ! 36 !! 27 !! 19 |-style="text-align: center;" |[[Temporada 2016 d'Atlético Nacional|2016]] |20 || 14 || 10 || 6 || 4 || 3 || 26 || 16 || 14 ! 52 !! 34 !! 27 |-style="text-align: center;" |[[Temporada 2017 d'Atlético Nacional|2017]] |38 || 25 || 19 || 4 || 5 || 1 || 8 || 10 || 0 ! 49 !! 39 !! 20 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan=2|'''Total''' !135 !! 101 !! 64 !! 49 !! 55 !! 14 !! 64 !! 51 !! 27 !! 248 !! 207 !! 105 |-style="text-align: center;" |rowspan="2" align=center valign=center|'''[[Club Atlético River Plate|River Plate]]'''<br/><small>{{ARG}}</small> |rowspan="1"|[[Primer División d'Arxentina|1ª]] |[[Campeonatu de primer División 2017-18 (Arxentina)|2018]] |14 || 7 || 8 || 1 || 0 || 1 || 6 || 3 || 4 ! 21 !! 10 !! 13 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan="2"|'''Total club''' !14 !! 7 !! 8 !! 1 !! 0 !! 1 !! 6 !! 3 !! 4 !! 21 !! 10 !! 13 |- style="color: white;" align="center" bgcolor="000000" !colspan="3" | Total na so carrera !188 !! 149 !! 85 !! 50 !! 55 !! 15 !! 70 !! 54 !! 31 !! 307 !! 258 !! 131 |- | colspan="16"| <div id="1"><sup>'''(1)'''</sup> <small>Les copes nacionales referir a la [[Copa Colombia]], [[Superliga de Colombia]], [[Copa Arxentina (fútbol)|Copa Arxentina]] y a la [[Supercopa Arxentina]]</small> <div id="1"><sup>'''(2)'''</sup> <small>Les copes internacionales referir a la [[Copa Libertadores d'América|Copa Libertadores]], [[Copa Suramericana]], [[Recopa Suramericana]] y el [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA|Mundial de Clubes]].</small> <div id="1"><sup>'''(3)'''</sup> <small> Media de goles per alcuentru. Nun inclúi goles en partíos amistosos.</small> |} <center><small>''Fuentes: [https://www.transfermarkt.es/francu-armani/profil/spieler/119634 Transfermarkt] - [https://soccerway.com/players/francu-armani/51301/ SoccerWay]''</small></center> === Seleición nacional === {|style="text-align: center;" border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: #F9F9F9; font-size: 95%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse;" |- style="background:#DDDDDD" !rowspan="2" width=150px|Seleición !rowspan="2"|Añu !colspan="3" width=90px |Amistosos !colspan="3" width=90px |Copa América !colspan="3" width=90px |Eliminatories !colspan="3" width=90px |Mundial !colspan="3" width=90px |Total |- style="background:#DDDDDD" !width=30px|{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=30px|{{abreviatura|GR|Goles Recibíos}} !width=30px|{{abreviatura|VI|Valles Invictes}} !width=30px|{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=30px|{{abreviatura|GR|Goles Recibíos}} !width=30px|{{abreviatura|VI|Valles Invictes}} !width=30px|{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=30px|{{abreviatura|GR|Goles Recibíos}} !width=30px|{{abreviatura|VI|Valles Invictes}} !width=30px|{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=30px|{{abreviatura|GR|Goles Recibíos}} !width=30px|{{abreviatura|VI|Valles Invictes}} !width=30px|{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=30px|{{abreviatura|GR|Goles Recibíos}} !width=30px|{{abreviatura|VI|Valles Invictes}} |- style="text-align: center;" | rowspan="8" align="center" valign="center" |'''[[Seleición de fútbol d'Arxentina|Absoluta]]'''<br/><small>{{ARG}}</small> |- style="text-align: center;" |2018 | 0 || 0 || 0 || - || - || - || - || - || - || 1 || 1 || 0 ! 1 !! 1 !! 0 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan="1" |Total !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 1 !! 1 !! 0 !! 1 !! 1 !! 0 |} <center><small>''Fuentes: [https://www.transfermarkt.es/francu-armani/profil/spieler/119634 Transfermarkt] - [https://soccerway.com/players/francu-armani/51301/ SoccerWay]''</small></center> == Palmarés == === Campeonatos nacionales === <br/> {| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="margin: 0 auto; font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse; background: #F7F8FF; text-align:center" |- style="color: black; background: #DDD" ! width=160 | Títulu !width=140 | Club ! width=140 | País ! width=95 | Añu |- |[[Categoría Primer A|Torneo Apertura]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Tornéu Apertura 2011 (Colombia)|2011]] |- |[[Superliga de Colombia]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Superliga de Colombia 2012|2012]] |- |[[Copa Colombia]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Copa Colombia 2012|2012]] |- |[[Categoría Primer A|Torneo Apertura]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Tornéu Apertura 2013 (Colombia)|2013]] |- |[[Copa Colombia]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Copa Colombia 2013|2013]] |- |[[Categoría Primer A|Tornéu Finalización]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Tornéu Finalización 2013 (Colombia)|2013]] |- |[[Categoría Primer A|Torneo Apertura]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Tornéu Apertura 2014 (Colombia)|2014]] |- |[[Categoría Primer A|Tornéu Finalización]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Tornéu Finalización 2015 (Colombia)|2015]] |- |[[Superliga de Colombia]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Superliga de Colombia 2016|2016]] |- |[[Copa Colombia]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Copa Colombia 2016|2016]] |- |[[Categoría Primer A|Torneo Apertura]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Tornéu Apertura 2017 (Colombia)|2017]] |- |[[Supercopa Arxentina]] |{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético River Plate|River Plate]] |{{Arxentina}} |[[Supercopa Arxentina 2017|2018]] |} === Campeonatos internacionales === <br/> {| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="margin: 0 auto; font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse; background: #F7F8FF; text-align:center" |- style="color: black; background: #DDD" ! width=160 | Títulu !width=140 | Club ! width=140 | Sede !width=95 | Añu |- |[[Copa Libertadores d'América|Copa Libertadores]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Bandera|Colombia}} [[Estadiu Atanasio Girardot|Medellín]] |[[Copa Libertadores 2016|2016]] |- |[[Recopa Suramericana]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Bandera|Colombia}} [[Estadiu Atanasio Girardot|Medellín]] |[[Recopa Suramericana 2017|2017]] |} === Otros llogros === <br/> {| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="margin: 0 auto; font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse; background: #F7F8FF; text-align:center" |- style="color: black; background: #DDD" ! width=160 | Títulu !width=140 | Club ! width=140 | País ! width=95 | Añu |- |[[Primer B Nacional]] |{{Bandera|Arxentina}} [[Club Social y Deportivo Merlo|Deportivu Merlo]] |{{Bandera|Arxentina}} [[Estadiu Eduardo Gallardón|Buenos Aires]] |[[Campeonatu de primera B 2008-09 (Arxentina)|2008-09]] |} === Distinciones individuales === <br/> {| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="margin: 0 auto; font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse; background: #F7F8FF; text-align:center" |- style="color: black; background: #DDD" ! width=350 | Distinción ! width=75 | Añu |-align=center |[[Premios del Fútbol Colombiano|Meyor Arqueru de la Categoría Primera A]] |[[Premios del Fútbol Colombiano#Temporada 2015|2015]] |-align=center |Parte del [[Premios del Fútbol Colombiano#Temporada 2015|Equipu Ideal de la Categoría Primera A]] |[[Premios del Fútbol Colombiano#Temporada 2015|2015]] |-align=center |Parte del [[Equipu Ideal de la Copa Libertadores]] |[[2016]] |-align=center |Parte del [[Equipu Ideal d'América]] |[[Equipu Ideal d'América|2016]] |-align=center |[[Premios del Fútbol Colombiano|Meyor Arqueru de la Categoría Primera A]] |[[Premios del Fútbol Colombiano#Temporada 2016|2016]] |-align=center |Parte del [[Premios del Fútbol Colombiano#Temporada 2016|Equipu Ideal de la Categoría Primera A]] |[[Premios del Fútbol Colombiano#Temporada 2016|2016]] |-align=center |Xugador con más títulos na hestoria d'[[Atlético Nacional]] |[[2017]] |-align=center |[[Premios del Fútbol Colombiano|Meyor Arqueru de la Categoría Primera A]] |[[Premios del Fútbol Colombiano#Temporada 2017|2017]] |-align=center |Parte del [[Premios del Fútbol Colombiano#Temporada 2016|Equipu Ideal de la Categoría Primera A]] |[[Premios del Fútbol Colombiano#Temporada 2017|2017]] |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{enllaces deportista}} {{NF|1986||Armani, Franco}} {{Tradubot|Franco Armani}} [[Categoría:Porteros de fútbol]] [[Categoría:Futbolistes d'Arxentina]] [[Categoría:Futbolistes internacionales d'Arxentina]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 2018]] nicefqo57ldlfbbesap91pqtjdlleb7 4377154 4377047 2025-06-18T07:21:56Z XabatuBot 43102 iguo testu: Botafogo de Futebol y Regatas => Botafogo de Futebol e Regatas 4377154 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Franco Armani''' {{nym}} ye un [[xugador de fútbol|futbolista]] [[Arxentina|arxentín]]. Xuega como [[Porteru (fútbol)|porteru]] y el so equipu actual ye'l [[Club Atlético River Plate]] de la [[Primer División d'Arxentina]]. En realizando'l pasu poles divisiones menores en [[Club Atlético Central Córdoba (Rosario)|Central Córdoba (R)]] y [[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes de La Plata]], Armani debutó na [[segunda categoría del fútbol arxentino]] na [[Campeonatu de primera B Nacional 2007-08|temporada 2007-08]] con [[Club Ferro Carril Oeste|Ferro Carril Oeste]], y un añu dempués integró'l plantel de [[Club Social y Deportivo Merlo|Deportivu Merlo]]. Nesa institución apostó 35 partíos<ref name=graf>[http://www.elgrafico.com.ar/2017/02/08/C-19324-francu-armani-una hestoria-de-sacrificiu.php «Franco Armani, una hestoria de sacrificiu»] El Gráficu. Consultáu'l 30 de mayu de 2018.</ref> antes de xunise a [[Atlético Nacional]] de [[Colombia]]. Primeramente nun cuntó con muncha continuidá nel so nuevu equipu, especialmente poles destacaes actuaciones del so compatriota [[Gastón Pezzuti]], que lo apostraron al bancu de suplentes nos sos primeros años d'estadía en Colombia.<ref>[http://www.futbolred.com/archivo/documento/CMS-12053321 «Por mancadures, Pezzuti y Armani van tar fuera llargu tiempu en Nacional»] Fútbol Red. Consultáu'l 30 de mayu de 2018.</ref> Tres la salida de Pezzuti, empezó a tener más continuidá, convirtiéndose en pieza clave nos títulos posteriores llograos pol club colombianu tanto a nivel nacional como internacional.<ref>[http://www.eltiempo.com/deportes/futbol-colombiano/francu-armani-se-despidio-de-atletico-nacional-166874 «Franco Armani despidir d'Atlético Nacional»] El Tiempu. Consultáu'l 30 de mayu de 2018.</ref> A empiezos de 2018 anunció la so salida d'Atlético Nacional pa integrase a les files de [[Club Atlético River Plate|River Plate]], d'[[Arxentina]], onde ganó'l so primer títulu'l 14 de marzu de 2018 en venciendo a [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] llogrando la [[Supercopa Arxentina 2017]].<ref name=graf/> Gracies a la so destacada actuación, foi convocáu por [[Jorge Sampaoli]] pa integrar la llista de xugadores que viaxaron a Rusia p'apostar la [[Copa Mundial de Fútbol de 2018]].<ref>[https://elcomercio.pe/mundial/rusia-2018-francu-armani-mundial-seleccion-colombia-noticia-510685 «Armani, al mundial de Rusia»] El Comercio. Consultáu'l 30 de mayu de 2018.</ref> Mientres la so carrera recibió delles reconocencies. Foi incluyíu nel [[Premios del Fútbol Colombiano|Equipu Ideal de la Categoría Primera A]] de Colombia en trés causes, nel [[Equipu_Ideal_de_la Copa_Conmebol_Llibertadores|Equipu Ideal de la Copa Libertadores]] en 2016 y nel [[Equipu Ideal d'América]] el mesmu añu. Foi gallardoniáu como'l [[Premios del Fútbol Colombiano|Meyor Arqueru de la Categoría Primera A]] en Colombia nos años 2015, 2016 y 2017 y anguaño ye'l xugador con mayor cantidá de títulos na historia del club Atlético Nacional de Medellín.<ref>[http://www.elcolombiano.com/deportes/atletico-nacional/francu-armani-sumu-11-titulos-con-nacional-EJ5391336 «Franco Armani, el xugador con más títulos en Nacional»] El Colombianu. Consultáu'l 30 de mayu de 2018.</ref> == Trayeutoria == === Divisiones menores === Franco Armani surdió de les divisiones menores de [[Club Atlético Central Córdoba (Rosario)|Central Córdoba (R)]] y depués pasó a formase nes xuveniles d'[[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes de La Plata]]. === Ferro Carril Oeste === En 2007, cuando tenía 20 años, inda vivía na pensión d'[[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes]]. Ensin debutar en Primer, el club decidió vencelo a préstamu a [[Club Ferro Carril Oeste|Ferro Carril Oeste]], onde oficialmente fixo'l so debú profesional.<ref>{{cita web |url=https://www.elpais.com.co/elpais/deportes/noticias/francu-armani-hincha-river-plate-rival-con-atletico-nacional|títulu=Franco Armani d'hincha de River Plate a rival con Atlético Nacional|editor=El País de Cali|fecha=30 de payares de 2014}}</ref> === Deportivu Merlo === Pa la temporada [[Campeonatu de primera B 2008-09 (Arxentina)|Primer B 2008-09]], Armani fichó pol [[Club Social y Deportivo Merlo|Deportivu Merlo]], nel que foi suplente na so primer temporada, apostando solamente 2 partíos y con opciones de salir del equipu. Mientres esi añu les mancadures y el pocu enfotu del cuerpu téunicu nél fizo que tuviera a puntu de dir cedíu a Ferro Carril Oeste, anque finalmente quedóse y formó parte del plantel que consiguió l'ascensu a la [[Primer B Nacional]]. ==== Temporada 2009-10: Afitamientu ==== Depués de que'l so primer añu nel club fora con poco ritmu, na [[Campeonatu de primera B Nacional 2009-10|temporada 2009-10]] consolidóse xugando 37 partíos y recibiendo ufiertes pa la [[Primer División d'Arxentina|Primer División]], según del fútbol del esterior. Depués de tener actuaciones destacaes, anovó'l so contratu por 1 añu, quedando amestáu al club por 3 años más. Sicasí, en xunu de 2010 foi trespasáu al [[Atlético Nacional]], de [[Colombia]], onde robló un contratu por 3 años. === Atlético Nacional === Na pretemporada de xunu de 2010, el [[Atlético Nacional]] realizó una xira per Arxentina y enfrentóse al [[Club Social y Deportivo Merlo|Deportivu Merlo]]. Nesi partíu, el so rendimientu foi tan sobresaliente que les directives del club empecipiaron les negociaciones pa fichalo, colo que se dio'l so trespasu al fútbol del esterior a los 23 años. L'alcuerdu cerrar cola compra definitiva de Armani en cuenta de la tresferencia del defensa [[Juan Bravo (futbolista)|Juan David Bravo]] y del delanteru [[Oswaldo Blanco]]. Debutó oficialmente por mancadura de Pezzutti, el dia 22 de setiembre de 2010, na victoria d'Atlético Nacional 5-1 na vuelta de cuartos de final de la [[Copa Colombia 2010]], ante'l Itagüí Ditaires (actual [[Rionegro Águiles]]). Al rematar l'alcuentru'l global quedó 5-5 y na [[Tiros dende'l puntu de penalti|tanda de penaltis]] nun pudo atayar nengunu de los cobros, executaos por [[Álvaro Manga]], [[Fernando Monroy]], [[Carlos Ortiz (futbolista colombianu)|Carlos Ortiz]], [[Anderson Zapata]] y [[Luis Páez]], polo que l'equipu doráu foi a la semifinal contra [[Millonarios FC|Millonarios]]. Pa los 6 meses restantes de la temporada nel fútbol colombiano yera cuasi nula la so continuidá con Nacional, yá que solo xugó 3 partíos. Remaneció na fecha 17 del Tornéu Finalización 2010 na derrota 3-0 frente al [[Deportes Tolima]] y depués xugó 2 partíos más. ==== 2011: Primer títulu ==== Na [[Temporada 2011 d'Atlético Nacional|temporada 2011]], Franco recibió ufiertes pa dir xugar al fútbol venezolano y al estauxunidense. Sicasí, permaneció nel club colombianu. Nel tornéu Apertura, nel que solo xugó 3 partíos, resultó campeón col club al ganar por penaltis el títulu frente a La Equidad de Bogotá. Mientres esi semestre Armani foi'l titular en tolos partíos de la Copa Colombia: 10 partíos na fase de grupos, más 6 nes siguientes 3 rondes del tornéu (octavos, cuartos y semifinales). Nel segundu semestre tamién apostó 5 partíos de lliga, pa un total de 24 partíos nel 2011. ==== 2012: Nuevos títulos y mancadura ==== Mientres el [[Temporada 2012 d'Atlético Nacional|2012]] el [[Atlético Nacional]] apostó la [[Copa Libertadores]], na que foi inscritu, anque nun llegó a xugala. Magar ello, los sos minutos en lliga fueron enforma menores por cuenta de la poca rotación que realizó Santiago Escobar (l'entós téunicu y campeón con Nacional) quién caltuvo a Pezzuti de titular na lliga y el certame continental. Na Copa Colombia d'esi añu apostó 8 partíos de la fase de grupos colo que tuvo 11 partíos nel primer semestre del 2012. Cola salida de Santiago Escobar y la llegada de Juan Carlos Osorio, Armani tuvo la mesma situación al puntu que se llegó a pensar en vendelo a l'Arxentina depués de la Superliga de Colombia y cola compra de Christian Bonilla. Entós que nel primer partíu de la copa Colombia Pezzuti sufriera un esgarriu, Franco entró pa sustituyilo, sicasí nesi mesmu partíu sufrió un frayatu de lligamentos cruzaos que causó que se perdiera'l restu del semestre y lo que causó que tanto Bonilla y Vargas fueren el primer y segundu porteru del club (depués esti postreru sería'l tercer porteru cola recuperación de Pezzuti). Depués d'eso'l club ganó la Superliga y, al rematar l'añu, la so primer Copa Colombia. ==== 2013: Vuelta a los terrenes de xuegu y afitamientu ==== Pal [[Temporada 2013 d'Atlético Nacional|2013]] el club fichó a Luis Enrique Martínez como primer porteru pa cubrir la baxa de Pezzuti (quién tornó a xugar en Rosario Central) y siguió teniendo en cuenta a Bonilla y a Vargas, mientres él recuperábase de la so mancadura. Depués de que'l rendimientu de Martínez fuera bien irregular y de les convocatories de Bonilla a la seleición sub 20, Armani foi teníu más en cuenta xugando dellos partíos pola Copa Colombia y tornando a xugar por lliga frente al Cúcuta Deportivu na última fecha de la fase regular de la lliga colombiana, siendo figura y atayando un penalti que significara la cayida del equipu verdolaga, depués d'ello, Franco nun volvió perder la titularidá en tol tornéu xugando les 9 feches restantes de l'Apertura 2013. Pa la final el so equipu xugó contra Santa Fe, na Ida en Medellín onde dexó la portería en 0 y en Bogotá foi campeón con Atlético Nacional nel primer semestre del añu 2013 cuando'l so equipu ganó al Santa Fé de Bogotá, mientres l'intre d'esi tornéu'l so rendimientu foi tan sorprendente (porque venía d'una mancadura grave) que'l club anovólu por 3 años más el so contratu quedando amestáu hasta xunu de 2016. Pal segundu semestre los sos minutos en lliga amenorgar pola rotación qu'usó Juan Carlos Osorio quién lo usó más pa xugar la copa suramericana (siendo este la so primer presencia nun tornéu internacional). El [[2 d'ochobre]] de [[2013]] algamó un récor de 1046 minutos ensin recibir gol sumando cuatro torneos distintos, [[Tornéu Apertura 2013 (Colombia)|Apertura 2013)]] [[Tornéu Finalización 2013 (Colombia)|Finalización 2013]], [[Copa Colombia 2013]] y [[Copa Suramericana 2013]] (siendo escoyíu'l meyor arqueru del tornéu) siendo'l porteru col mayor invictu nel club paisa y nel fútbol colombiano y uno de los invictos más amplios d'América. El 17 de payares de 2013, Armani coronóse campeón nuevamente con Atlético Nacional de la Copa Colombia anque en dicha final foi suplente de Martínez. El 15 d'avientu de 2013, Armani coronóse nuevamente campeón con Atlético Nacional de la Primera A, cuando'l so equipu ganó al [[Deportivo Cali]] por un global de 2 a 0 llogrando un bicampeonatu na lliga colombiana y un tricampeonatu nel añu sumando la Copa Colombia del 2013. ==== 2014: El tricampeonatu de lliga ==== Pal entamu del [[Temporada 2014 d'Atlético Nacional|2014]] el club perdió la Superliga contra'l Cali, Franco xugó'l partíu d'ida y recibió 2 goles polo que nun xugó'l partíu de vuelta. Mientres l'entamu del semestre Franco yera teníu en cuenta pa xugar namái la lliga ente que Martínez yera'l titular na libertadores 2014. Entós que el rendimientu de Martínez na copa fuera bien irregular xugó na libertadores frente al Gremiu en Medellín pola cuarta fecha de la fase de grupos siendo la so primer participación en dichu certame. Mientres l'intre del tornéu foi teniendo bones actuaciones como les teníes frente al Newell's Old Boys d'Arxentina na última fecha de la fase de grupos, colo qu'Atlético Nacional clasificar a los octavos de final onde enfrentó al campeón defensor, l'Atlético Mineiro. En dicha fase, Franco foi fundamental (más nel partíu de vuelta en Brasil) onde ganaron la serie global 2 a 1 esaniciando al campeón defensor. Yá na siguiente fase foi esaniciáu pol Defensor Sporting d'Uruguái, onde Nacional tuvo que xugar frente al Santa Fe poles semifinales de la lliga colombiana y a otru día enfrentó al club uruguayu, perdiendo los dos partíos, remontando seriar frente a Santa Fe, pero perdiendo contra los uruguayos siendo esaniciaos de la copa libertadores con un global de 3 a 0. El 21 de mayu de 2014 el so equipu ganó-y al Junior de Barranquilla en penaltis na final del tornéu aértura y Armani foi unu de los héroes de la victoria Verdolaga, el so equipu, agora ye'l primer tricampeón de Colombia nos torneos curtios (Apertura 2013, Finalización 2013 y Apertura 2014).<ref>http://www.vavel.com/ar/futbol-ar/311335-francu-armani-trunfa-en-colombia.html</ref> A otru día de la consagración espresó'l so deséu de llograr la nacionalidá colombiana en xunu de 2015,<ref>http://www.goal.com/es-co/news/4565/primer-divisi%C3%B3n/2014/05/22/4834854/francu-armani-quier-ser-colombianu</ref> yá cuando cumple coles normes FIFA de vivir a lo menos 5 años pa ganar la nacionalidá y poder ser seleccionable pa la seleición Colombia. El 16 d'ochobre d'esi añu frente al Vitoria de Brasil pola vuelta de los octavos de final de la copa suramericana xugó'l so partíu 100 col Atlético Nacional. Pol mesmu certame continental, el 26 de payares, nes semifinales frente al São Paulo foi fundamental pa la clasificación del so club al la final del certame al torgar que'l club brasilanu va anotar 2 llanzamientos de penaltis na tanda de penaltis colo que foi reconocíu como'l meyor xugador del partíu. ==== 2015: Campeón Tornéu Finalización ==== El 20 d'avientu convertir en campeón del tornéu finalización depués d'atayar dos tiros de penalti y salir como figura del partíu, amás col llogru de ser el porteru con menos goles en contra de tol tornéu. Por cuenta de esti títulu, Armani convertir nel porteru con más títulos nel Atlético Nacional superando a xugadores como [[René Higuita]].<ref>http://m.futbolred.com/liga-aguila/nacional-campeon-francu-armani-volvio-a-ser-figura+16463589</ref> ==== 2016: Campeón de la Copa Libertadores y subcampeón de la Copa Suramericana ==== [[Ficheru:IndDV-AN (5).jpg|miniaturadeimagen|derecha|Franco Armani celebrando'l gol d'[[Orlando Berrío]] na final d'ida de la [[Copa Libertadores 2016|Copa Libertadores de 2016]] frente a [[Independiente del Valle]].]] Pa la temporada 2016 a finales del mes de xineru, consagróse nuevamente como campeón de la [[Superliga de Colombia 2016]] al vencer al [[Deportivo Cali]] 5 a 0 nel global. El 7 de febreru d'esi añu pola segunda fecha del [[Tornéu Apertura 2016 (Colombia)|Tornéu Apertura 2016]] xuega'l so partíu 150 col club. El 9 d'abril, pola fecha 12 frente al [[Atlético Junior]], Franco xugó'l so partíu 200 como xugador profesional. Pelos cuartos de final de la [[Copa Libertadores 2016|Copa Libertadores]], Franco foi decisivu por que'l so club pudiera pasar a la ronda de semifinales del tornéu continental, nuevamente depués de 21 años ensin llegar a dicha ronda del tornéu, siendo fundamental na derrota 1 a 0 del so club n'Arxentina ante [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]], evitando perder por más goles de diferencia y siendo nuevamente fundamental el 19 de mayu na vuelta en Medellín na victoria 3 a 1 del Atlético Nacional, siendo importante por cuenta que'l so club empecipió'l partíu per debaxo del marcador, amás d'evitar delles opciones de gol mientres los primeros minutos del partíu. Depués de les especulaciones qu'arrodiaben una posible salida del porteru de Nacional con camín de [[Club Atlético River Plate|River Plate]], decidió anovar el so contratu por trés años col conxuntu ''verdolaga''. El 27 de xunetu coronóse campeón con Atlético Nacional de la [[Copa Libertadores 2016|Copa Libertadores]] al ganar 1-0 al [[Independiente del Valle]] d'Ecuador con gol de [[Miguel Ángel Borja|Miguel Borja]]. Coles mesmes, foi subcampeón de la [[Copa Suramericana 2016]], por cuenta de que la final nunca s'apostó a raigañu del accidente d'aviación que sufrió, nes cercaníes del conceyu de [[La Unión (Antioquia)]], el plantel del [[Associação Chapecoense de Futebol|Chapecoense]], nel que finaron 71 persones, ente ellos cuasi tolos futbolistes del club. Poro, la [[Confederación Suramericana de Fútbol|Conmebol]] suspendió la final del tornéu en forma indefinida, y por pidíu espresu de les autoridaes del club colombianu, consagró campeón al equipu brasilanu. ==== 2017: Últimu añu con Atlético Nacional ==== La nueva temporada de Armani con [[Atlético Nacional]] nun tuvo exenta d'ésitos, yá que col téunicu [[Reinaldo Rueda]] ganaron el [[Tornéu Apertura 2017 (Colombia)|Tornéu Apertura]] en superando na final al [[Deportivo Cali]] con una goliada por 5-1 nel [[Estadiu Atanasio Girardot]]. Sicasí, la campaña na [[Copa Libertadores 2017]] nun foi la meyor, una y bones l'equipu quedó esaniciáu na fase de grupos, ocupando l'últimu llugar na zona 1 enfrentándose a [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] de [[Brasil]], [[Barcelona Sporting Club|Barcelona]] d'[[Ecuador]] y [[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes de La Plata]] d'[[Arxentina]]. Nel segundu semestre, ensin compromisos internacionales y sol mandu téunicu del [[España|español]] [[Juan Manuel Lillo]], Atlético Nacional foi esaniciáu nos cuartos de final del [[Tornéu Finalización 2017 (Colombia)|Tornéu Finalización]], siendo'l postreru partíu de Armani colos 'verdolagas' el [[2 d'avientu]] de [[2017]] contra [[Deportes Tolima]], que llogró'l pasu a la siguiente fase del campeonatu al traviés de los [[tiros dende'l puntu de penalti]]. En total, Armani llogró 13 títulos con Atlético Nacional, siendo'l xugador con más conquistes col club [[Antioquia|antioqueño]], resumíes en seis títulos de [[Categoría Primer A|Primer A]], trés de [[Copa Colombia]], dos de [[Superliga de Colombia]], una [[Copa Libertadores]] y una [[Recopa Suramericana]].<ref>{{cita web|url=https://www.elespectador.com/deportes/futbol-colombiano/francu-armani-el-mas-vegaes-campeon-con-nacional-articulo-691511|títulu=Franco Armani, el más vegaes campeón con Nacional|obra=[[L'Espectador (Colombia)|L'Espectador]]|fecha=18 de xunu de 2017}}</ref> === River Plate === El 1 de xineru de 2018, anunció al traviés de la rede social [[Instagram]] que salía del club por una decisión personal pa fichar por [[Club Atlético River Plate|River Plate]]<ref name="despidida2">{{cita web |url=https://www.clarin.com/deportes/futbol/river-plate/carta-escribio-francu-armani-averase-river_0_BkSUxV_mM.html|títulu=La carta qu'escribió Franco Armani p'averase a River|fecha=1 de xineru de 2018|obra=[[Clarín (periódicu)|Clarín]]}}</ref> y cumplir asina'l so suañu de xugar nun equipu grande d'Arxentina. Depués espresó qu'otra de los sos motivaciones yera ser teníu en cuenta pol seleccionador [[Jorge Sampaoli]] pa xugar el [[Copa Mundial de Fútbol de 2018|Mundial 2018]] cola [[seleición de fútbol d'Arxentina|Seleición Arxentina]].<ref name="despidida">{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/deportes/futbol-colombiano/francu-armani-se-despidio-de-atletico-nacional-166874|títulu=Franco Armani despidir d'Atlético Nacional|fecha=1 de xineru de 2018|obra=[[El Tiempo (Colombia)|El Tiempo]]}}</ref> El 3 de xineru, Atlético Nacional confirmó la salida del xugador y el so pase a River por un valor de 3{{esd}}800{{esd}}000{{esd}}dólares d'Estaos Xuníos.<ref>{{cita publicación|títulu=Noticies de Colombia y el mundu {{!}} Señal en direuto BLU Radio|url=https://www.bluradio.com/deportes/nacional-confirma-salida-de-francu-armani-164922|fechaaccesu=3 de xineru de 2018|idioma=es-LA}}</ref> El 3 de febreru de 2018 debutó nel arcu de River Plate nuna victoria ante Olimpo por 2-0 y foi emponderáu pola prensa pola so seguridá.<ref>{{cita publicación|apellíos=Olé|títulu=¿Cómo foi'l debú de Armani?|url=https://www.ole.com.ar/river-plate/debú-armani-river-olimpo-superliga_0_1954604637.html|fechaaccesu=15 de marzu de 2018}}</ref> El 14 de marzu del mesmu añu foi una de les figures<ref>{{cita web|url=https://www.infobae.com/deportes-2/2018/03/14/los guantes-de-francu-armani-convertir en-figura-de-river-cuatro-tapaes-trascendentales-en-el-meyor-momentu-de-boca/|títulu=Los guantes de Franco Armani convertir en figura de River: cuatro tapaes trascendentales nel meyor momentu de Boca|fechaaccesu=15 de marzu de 2018|sitiuweb=Infobae|idioma=es-LA}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Armani, el xigante que fizo la diferencia pa terminar d'escaecer a Barovero {{!}} Goal.com|url=http://www.goal.com/es-ar/noticias/armani-el xigante-que-hizo-la diferencia-pa-terminar-de/5ib8kll9jhx71dzvqhhfx82yr|fechaaccesu=15 de marzu de 2018|idioma=es}}</ref> na final de la [[Supercopa Arxentina 2018|Supercopa Arxentina 2017]] apostada en [[Mendoza (Arxentina)|Mendoza]], onde River ganó a [[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] por 2-0. == Seleición nacional == Les actuaciones de Franco Armani nun pasaron desapercibíes pal cuerpu téunicu de la [[Seleición arxentina de fútbol|Seleición]]. Foi asina que, el 21 de mayu de 2018, l'[[entrenador]] [[Jorge Sampaoli]] incluyir na llista de los 23 xugadores qu'apostaríen la [[Copa Mundial de la FIFA 2018]] en Rusia. === Participaciones en Copes del Mundu === {| align="center" bgcolor="#F7F8FF" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" ! width="200" | Tornéu !width="125" | Sede !width="120" | Resultáu !width="50" | Partíos ! width="50" | Goles |- style="text-align: center;" |[[Copa Mundial de Fútbol de 2018]] |{{RUS}} |[[Arxentina na Copa Mundial de Fútbol de 2018|Por apostase]] |2 | -5 |} == Estadístiques == === Clubes === * <small>''Actualizáu hasta'l [[23 de mayu]] de [[2018]].''</small><ref>{{cita web |url=http://www.futbolred.com/liga-aguila/datos-de-francu-armani-con-atletico-nacional+16856512|títulu=Franco Armani, guardián del arcu de Nacional que dexó la final abierta|fechaaccesu=14 de xineru de 2018|apellíu=Tiempu|nome=Casa Editorial El|sitiuweb=futbolred.com|idioma=es-CO}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.winsports.co/jugador/francu-armani-2743|títulu=Win Sports {{!}} La canal oficial de la Lliga Aguila y tol Fútbol Profesional Colombianu|fechaaccesu=14 de xineru de 2018|apellíu=Sports|nome=Win|sitiuweb=www.winsports.co|idioma=es-la}}</ref> {| style="background: #F9F9F9; font-size: 95%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse;" border="1" align="center" cellpadding="4" cellspacing="2" |- style="background:#DDDDDD" !rowspan="2" width=150px|Club !rowspan="2" width=5px|Div. !rowspan="2" width=50px|Temporada !colspan="3" width=140px|Lliga !colspan="3" width=140px|Copes<br />Nacionales <sup>([[#1|1]])</sup> !colspan="3" width=140px|Copes<br />Internacionales <sup>([[#2|2]])</sup> !colspan="3" width=100px|Total |- style="background:#DDDDDD" !width=30px|{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=30px|{{abreviatura|GR|Goles Recibíos}} !width=30px|{{abreviatura|VI|Valles Invictes}} !width=30px|{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=30px|{{abreviatura|GR|Goles Recibíos}} !width=30px|{{abreviatura|VI|Valles Invictes}} !width=30px|{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=30px|{{abreviatura|GR|Goles Recibíos}} !width=30px|{{abreviatura|VI|Valles Invictes}} !width=30px|{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=30px|{{abreviatura|GR|Goles Recibíos}} !width=30px|{{abreviatura|VI|Valles Invictes}} |-style="text-align: center;" |rowspan="3" align=center valign=center|'''[[Club Ferro Carril Oeste|Ferro]]'''<br/><small>{{ARG}}</small> |rowspan="2" | [[Primer B Nacional|2ª]] |[[Campeonatu de primera B Nacional 2007-08|2007-08]] |1 || 4 || 0 || - || - || - || - || - || - ! 1 !! 4 !! 0 |-style="text-align: center;" |[[Campeonatu de primera B Nacional 2008-09|2008]] |1 || 0 || 1 || - || - || - || - || - || - ! 1 !! 0 !! 1 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan=2|'''Total''' !2 !! 4 !! 1 !! - !! - !! - !! - !! - !! - !! 2 !! 4 !! 1 |-style="text-align: center;" |rowspan="3" align=center valign=center|'''[[Club Social y Deportivo Merlo|Deportivu Merlo]]'''<br/><small>{{ARG}}</small> |rowspan="2" | [[Campeonatu de primera B 2008-09 (Arxentina)|2ª]] |[[Campeonatu de primera B 2008-09 (Arxentina)|2009]] |2 || 0 || 2 || - || - || - || - || - || - ! 2 !! 0 !! 2 |-style="text-align: center;" |[[Campeonatu de primera B Nacional 2009-10|2009-10]] |35 || 37 || 10 || - || - || - || - || - || - ! 35 !! 37 !! 10 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan=2|'''Total''' !37 !! 37 !! 12 !! - !! - !! - !! - !! - !! - !! 37 !! 37 !! 12 |-style="text-align: center;" |rowspan="9" align=center valign=center|'''[[Atlético Nacional]]'''<br/><small>{{COL}}</small> |rowspan="8" | [[Categoría Primer A|1ª]] |[[Temporada 2010 d'Atlético Nacional|2010]] |2 || 4 || 0 || 0 || 0 || 0 || - || - || - ! 2 !! 4 !! 0 |-style="text-align: center;" |[[Temporada 2011 d'Atlético Nacional|2011]] |8 || 7 || 3 || 16 || 22 || 4 || - || - || - ! 24 !! 29 !! 7 |-style="text-align: center;" |[[Temporada 2012 d'Atlético Nacional|2012]] |3 || 6 || 0 || 9 || 10 || 1 || - || - || - ! 12 !! 15 !! 1 |-style="text-align: center;" |[[Temporada 2013 d'Atlético Nacional|2013]] |14 || 11 || 6 || 6 || 3 || 4 || 8 || 4 || 6 ! 28 !! 18 !! 16 |-style="text-align: center;" |[[Temporada 2014 d'Atlético Nacional|2014]] |21 || 17 || 7 || 4 || 5 || 1 || 19 || 17 || 7 ! 44 !! 39 !! 15 |-style="text-align: center;" |[[Temporada 2015 d'Atlético Nacional|2015]] |29 || 17 || 19 || 4 || 6 || 0 || 3 || 4 || 0 ! 36 !! 27 !! 19 |-style="text-align: center;" |[[Temporada 2016 d'Atlético Nacional|2016]] |20 || 14 || 10 || 6 || 4 || 3 || 26 || 16 || 14 ! 52 !! 34 !! 27 |-style="text-align: center;" |[[Temporada 2017 d'Atlético Nacional|2017]] |38 || 25 || 19 || 4 || 5 || 1 || 8 || 10 || 0 ! 49 !! 39 !! 20 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan=2|'''Total''' !135 !! 101 !! 64 !! 49 !! 55 !! 14 !! 64 !! 51 !! 27 !! 248 !! 207 !! 105 |-style="text-align: center;" |rowspan="2" align=center valign=center|'''[[Club Atlético River Plate|River Plate]]'''<br/><small>{{ARG}}</small> |rowspan="1"|[[Primer División d'Arxentina|1ª]] |[[Campeonatu de primer División 2017-18 (Arxentina)|2018]] |14 || 7 || 8 || 1 || 0 || 1 || 6 || 3 || 4 ! 21 !! 10 !! 13 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" !colspan="2"|'''Total club''' !14 !! 7 !! 8 !! 1 !! 0 !! 1 !! 6 !! 3 !! 4 !! 21 !! 10 !! 13 |- style="color: white;" align="center" bgcolor="000000" !colspan="3" | Total na so carrera !188 !! 149 !! 85 !! 50 !! 55 !! 15 !! 70 !! 54 !! 31 !! 307 !! 258 !! 131 |- | colspan="16"| <div id="1"><sup>'''(1)'''</sup> <small>Les copes nacionales referir a la [[Copa Colombia]], [[Superliga de Colombia]], [[Copa Arxentina (fútbol)|Copa Arxentina]] y a la [[Supercopa Arxentina]]</small> <div id="1"><sup>'''(2)'''</sup> <small>Les copes internacionales referir a la [[Copa Libertadores d'América|Copa Libertadores]], [[Copa Suramericana]], [[Recopa Suramericana]] y el [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA|Mundial de Clubes]].</small> <div id="1"><sup>'''(3)'''</sup> <small> Media de goles per alcuentru. Nun inclúi goles en partíos amistosos.</small> |} <center><small>''Fuentes: [https://www.transfermarkt.es/francu-armani/profil/spieler/119634 Transfermarkt] - [https://soccerway.com/players/francu-armani/51301/ SoccerWay]''</small></center> === Seleición nacional === {|style="text-align: center;" border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: #F9F9F9; font-size: 95%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse;" |- style="background:#DDDDDD" !rowspan="2" width=150px|Seleición !rowspan="2"|Añu !colspan="3" width=90px |Amistosos !colspan="3" width=90px |Copa América !colspan="3" width=90px |Eliminatories !colspan="3" width=90px |Mundial !colspan="3" width=90px |Total |- style="background:#DDDDDD" !width=30px|{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=30px|{{abreviatura|GR|Goles Recibíos}} !width=30px|{{abreviatura|VI|Valles Invictes}} !width=30px|{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=30px|{{abreviatura|GR|Goles Recibíos}} !width=30px|{{abreviatura|VI|Valles Invictes}} !width=30px|{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=30px|{{abreviatura|GR|Goles Recibíos}} !width=30px|{{abreviatura|VI|Valles Invictes}} !width=30px|{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=30px|{{abreviatura|GR|Goles Recibíos}} !width=30px|{{abreviatura|VI|Valles Invictes}} !width=30px|{{abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=30px|{{abreviatura|GR|Goles Recibíos}} !width=30px|{{abreviatura|VI|Valles Invictes}} |- style="text-align: center;" | rowspan="8" align="center" valign="center" |'''[[Seleición de fútbol d'Arxentina|Absoluta]]'''<br/><small>{{ARG}}</small> |- style="text-align: center;" |2018 | 0 || 0 || 0 || - || - || - || - || - || - || 1 || 1 || 0 ! 1 !! 1 !! 0 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan="1" |Total !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 1 !! 1 !! 0 !! 1 !! 1 !! 0 |} <center><small>''Fuentes: [https://www.transfermarkt.es/francu-armani/profil/spieler/119634 Transfermarkt] - [https://soccerway.com/players/francu-armani/51301/ SoccerWay]''</small></center> == Palmarés == === Campeonatos nacionales === <br/> {| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="margin: 0 auto; font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse; background: #F7F8FF; text-align:center" |- style="color: black; background: #DDD" ! width=160 | Títulu !width=140 | Club ! width=140 | País ! width=95 | Añu |- |[[Categoría Primer A|Torneo Apertura]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Tornéu Apertura 2011 (Colombia)|2011]] |- |[[Superliga de Colombia]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Superliga de Colombia 2012|2012]] |- |[[Copa Colombia]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Copa Colombia 2012|2012]] |- |[[Categoría Primer A|Torneo Apertura]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Tornéu Apertura 2013 (Colombia)|2013]] |- |[[Copa Colombia]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Copa Colombia 2013|2013]] |- |[[Categoría Primer A|Tornéu Finalización]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Tornéu Finalización 2013 (Colombia)|2013]] |- |[[Categoría Primer A|Torneo Apertura]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Tornéu Apertura 2014 (Colombia)|2014]] |- |[[Categoría Primer A|Tornéu Finalización]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Tornéu Finalización 2015 (Colombia)|2015]] |- |[[Superliga de Colombia]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Superliga de Colombia 2016|2016]] |- |[[Copa Colombia]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Copa Colombia 2016|2016]] |- |[[Categoría Primer A|Torneo Apertura]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Colombia}} |[[Tornéu Apertura 2017 (Colombia)|2017]] |- |[[Supercopa Arxentina]] |{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético River Plate|River Plate]] |{{Arxentina}} |[[Supercopa Arxentina 2017|2018]] |} === Campeonatos internacionales === <br/> {| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="margin: 0 auto; font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse; background: #F7F8FF; text-align:center" |- style="color: black; background: #DDD" ! width=160 | Títulu !width=140 | Club ! width=140 | Sede !width=95 | Añu |- |[[Copa Libertadores d'América|Copa Libertadores]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Bandera|Colombia}} [[Estadiu Atanasio Girardot|Medellín]] |[[Copa Libertadores 2016|2016]] |- |[[Recopa Suramericana]] |{{Bandera|Colombia}} [[Atlético Nacional]] |{{Bandera|Colombia}} [[Estadiu Atanasio Girardot|Medellín]] |[[Recopa Suramericana 2017|2017]] |} === Otros llogros === <br/> {| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="margin: 0 auto; font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse; background: #F7F8FF; text-align:center" |- style="color: black; background: #DDD" ! width=160 | Títulu !width=140 | Club ! width=140 | País ! width=95 | Añu |- |[[Primer B Nacional]] |{{Bandera|Arxentina}} [[Club Social y Deportivo Merlo|Deportivu Merlo]] |{{Bandera|Arxentina}} [[Estadiu Eduardo Gallardón|Buenos Aires]] |[[Campeonatu de primera B 2008-09 (Arxentina)|2008-09]] |} === Distinciones individuales === <br/> {| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="margin: 0 auto; font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse; background: #F7F8FF; text-align:center" |- style="color: black; background: #DDD" ! width=350 | Distinción ! width=75 | Añu |-align=center |[[Premios del Fútbol Colombiano|Meyor Arqueru de la Categoría Primera A]] |[[Premios del Fútbol Colombiano#Temporada 2015|2015]] |-align=center |Parte del [[Premios del Fútbol Colombiano#Temporada 2015|Equipu Ideal de la Categoría Primera A]] |[[Premios del Fútbol Colombiano#Temporada 2015|2015]] |-align=center |Parte del [[Equipu Ideal de la Copa Libertadores]] |[[2016]] |-align=center |Parte del [[Equipu Ideal d'América]] |[[Equipu Ideal d'América|2016]] |-align=center |[[Premios del Fútbol Colombiano|Meyor Arqueru de la Categoría Primera A]] |[[Premios del Fútbol Colombiano#Temporada 2016|2016]] |-align=center |Parte del [[Premios del Fútbol Colombiano#Temporada 2016|Equipu Ideal de la Categoría Primera A]] |[[Premios del Fútbol Colombiano#Temporada 2016|2016]] |-align=center |Xugador con más títulos na hestoria d'[[Atlético Nacional]] |[[2017]] |-align=center |[[Premios del Fútbol Colombiano|Meyor Arqueru de la Categoría Primera A]] |[[Premios del Fútbol Colombiano#Temporada 2017|2017]] |-align=center |Parte del [[Premios del Fútbol Colombiano#Temporada 2016|Equipu Ideal de la Categoría Primera A]] |[[Premios del Fútbol Colombiano#Temporada 2017|2017]] |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{enllaces deportista}} {{NF|1986||Armani, Franco}} {{Tradubot|Franco Armani}} [[Categoría:Porteros de fútbol]] [[Categoría:Futbolistes d'Arxentina]] [[Categoría:Futbolistes internacionales d'Arxentina]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 2018]] tio88s1hgcrky4p7qf7os6g7yyc26mq Copa América 0 140724 4377139 4374207 2025-06-18T07:07:25Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá polémica => dicha polémica 4377139 wikitext text/x-wiki {{otrosusos}} {{competición deportiva}} La '''Copa América''' (''Taça América'' en [[idioma portugués|portugués]]) ye'l principal [[partíu internacional de fútbol|tornéu internacional]] oficial masculín de [[fútbol]] n'[[América del Sur]]. Empecipiar en [[Campeonatu Suramericanu 1916|1916]], cuando se llevó a cabu n'[[Arxentina]] pa celebrar el centenariu de la [[Independencia d'Arxentina|independencia de dichu país]]; entós, participaron solo les cuatro seleiciones fundadores de la [[Confederación Suramericana de Fútbol|Conmebol]] en xunetu d'esi añu ({{sel|Arxentina}}, {{sel|Brasil}}, {{sel|Chile}} y {{sel|Uruguái}}). Primeramente, siguió siendo realizáu sol nome de '''Campeonatu Suramericanu de Seleiciones''' (''Campeonatu Sul-Americanu de Seleçõye'' en portugués) o '''Campeonatu Suramericanu de Fútbol''' (''Campeonatu Sul-Americanu de Futebol'' en portugués), llamáu a cencielles '''Campeonatu Suramericanu''' (''Campeonatu Sul-Americanu'' en portugués) —adquirió'l so nome actual recién en [[Copa América 1975|1975]]—. Ye unu de los cuatro principales eventos futbolísticos a nivel de seleiciones, xunto cola [[Copa Mundial de Fútbol]] (1930), la [[Eurocopa]] (1960) y la [[Copa Confederaciones]] (1992). Esti tornéu convertir nel más antiguu del mundu a nivel de seleiciones absolutes dempués de que nos [[Xuegos Olímpicos de Londres 1948]] xugárase la última edición de fútbol masculino con seleiciones absolutes (1908), y depués cuando en 1984 aboliérase'l [[British Home Championship]] (1884).<ref>{{cita web |url=http://www.rsssf.com/tablesb/bhc.html |títulu=British Home Championship Overview |fechaaccesu=7 d'abril de 2017 |formatu=HTML |autor=Reyes, Macario, y Neil Morrison |fecha=1 d'ochobre de 1999 |idioma=en |sitiuweb=www.rsssf.com}}</ref> Nun principiu, el tornéu celebróse añalmente, y depués realizóse intermitentemente. En 1986 la CONMEBOL estableció un tornéu d'asistencia obligatoria pa los sos diez federaciones realizáu nuna sede fixa. Esti sistema usar a partir de la [[Copa América 1987]] n'Arxentina, siendo la sede rotada ente los miembros de la CONMEBOL, completándose en Venezuela cola [[Copa América 2007]] y empecipiando un nuevu ciclu n'Arxentina a partir de [[Copa América 2011|2011]]. Dende [[Copa América 2007|2007]], apuéstase cada cuatro años, buscando que nun interfiera coles [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol|eliminatories]], los [[Xuegos Olímpicos]], la [[Copa Confederaciones]] y la [[Copa Mundial de Fútbol]]. Amás de les diez seleiciones nacionales que conformen la [[Confederación Suramericana de Fútbol]] (CONMEBOL) —Arxentina, Bolivia, Brasil, Chile, Colombia, Ecuador, Paraguái, Perú, Uruguái y Venezuela—, suelen participar dende dos hasta seis equipos invitaos, de normal de la [[Confederación de Fútbol Asociación de Norte, Centroamérica y el Caribe]] (CONCACAF), asocediendo una única esceición en [[Copa América 1999|1999]], cuando foi convidáu {{sel|Xapón}}, perteneciente a la [[Confederación Asiática de Fútbol]] (AFC). En [[Copa América 2016|2016]] per primer vegada participaron dieciséis seleiciones, los diez de la CONMEBOL y seis de la CONCACAF. Hasta la fecha, participaron dieciocho seleiciones nel tornéu. La copa foi conquistada por ocho de les diez seleiciones de la CONMEBOL —{{sel|Uruguái}} con quince títulos, {{sel|Arxentina}} con catorce títulos, {{sel|Brasil}} con ocho títulos, {{sel|Chile}}, {{sel|Paraguái}} y {{sel|Perú}} con dos títulos, y {{sel|Bolivia}} y {{sel|Colombia}} con un títulu—; nun la ganaron les de {{sel|Ecuador}} (dos cuartos llugares) y {{sel|Venezuela}} (un cuartu llugar). El títulu nunca foi ganáu por una selección non suramericana —{{sel|Méxicu}} (dos subcampeonatos y trés terceros llugares), {{sel|Hondures}} (un tercer llugar) y {{sel|Estaos Xuníos}} (dos cuartos llugares) fueron los equipos con meyor resultáu—. La selección [[Copa América 2015|campeona vixente]] ye {{sel|Chile}}. Dende [[Copa América 1991|1991]], el campeón del tornéu asiste como representante del área a la [[Copa Confederaciones]]. Nel casu de que'l campeón nun pueda participar (por decisión propia, porque yá ta clasificáu a la mesma, o porque nun ta afiliáu a la CONMEBOL) el so llugar va ser tomáu pol siguiente equipu meyor clasificáu, usualmente el subcampeón. Enantes el tornéu sirvió como vía de clasificación a los Xuegos Olímpicos, asocediendo en tres ocasiones ([[Campeonatu Suramericanu 1923|1923]] pa clasificar a [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de París 1924|París 1924]], [[Campeonatu Suramericanu 1927|1927]] pa clasificar a [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos d'Ámsterdam 1928|Ámsterdam 1928]], y [[Campeonatu Suramericanu 1935|1935]] pa clasificar a [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Berlín 1936|Berlín 1936]]). Ye l'únicu tornéu continental a nivel de seleiciones nel que nun esisten eliminatories pa clasificase —solo nes ediciones de 1967 y 2016 apostóse una fase clasificatoria previa al tornéu—, casu contrariu a la [[Eurocopa]], la [[Copa d'Oru de la Concacaf|Copa d'Oru]], la [[Copa Asiática]], la [[Copa Africana de Naciones]] y la [[Copa de les Naciones de la OFC|Copa de les Naciones]]. Tamién ye l'únicu tornéu nel que'l cuartu llugar recibe un premiu significativu, la medaya de cobre; y, amás, toles seleiciones participantes (afiliaes ya invitaes) reciben un [[diploma]] por competir. A nivel internacional, ye'l tornéu de fútbol a nivel de seleiciones mayores que más vegaes se realizó, superando a la [[Copa Mundial de Fútbol]], y tamién ye'l megaeventu deportivu que más vegaes se realizó, superando a los Xuegos Olímpicos (magar que estos son más antiguos). Coles mesmes, ye l'únicu tornéu nel cual convídense a seleiciones non pertenecientes a la confederación organizadora. Pa la [[Copa América 2007]] envaloróse una audiencia de 530&nbsp;000&nbsp;000 de persones n'[[América Llatina]] y a nivel mundial una audiencia acumulada de 4&nbsp;000&nbsp;000&nbsp;000 de persones pertenecientes a los 185 países en que l'eventu foi retresmitíu.<ref>{{cita web |títulu=Copa América Venezuela 2007 |url=http://www.copaamerica.com/default.asp?pag=patrociniu |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071226204619/http://www.copaamerica.com/default.asp?pag=patrociniu|fechaarchivu=26 d'avientu de 2007 |editorial=TRAFFIC Sports Marketing}}</ref> == Historia == {{descomanadamente detalláu|t=20171205}} === Entamos del Campeonatu Suramericanu === [[Ficheru:José Piendibene.jpg|125px|miniatura|left|[[José Piendibene]], futbolista [[Uruguái|uruguayu]], autor del primer [[gol]] na historia del tornéu.]] [[Ficheru:Estadio geba 1916.jpg|miniatura|{{sel|Chile}} vs. {{sel|Uruguái}}, primer partíu de la [[Campeonatu Suramericanu 1916|primer edición]] xugáu nel [[Estadiu GEBA]], que terminaría 4 a 0 a favor de los ''charrúas''.]] [[Ficheru:Arg vs brasil 1916.jpg|miniatura|left|{{sel|Arxentina}} vs. {{sel|Brasil}}, nun partíu de la [[Campeonatu Suramericanu 1916|primer edición]] que terminaría 1 a 1.]] [[Ficheru:Uruguay Copa America 1917.jpg|miniatura|{{sel|Uruguái}} llogró los dos primeros Campeonatos Suramericanos: el [[Campeonatu Suramericanu 1916|primeru]] realizáu en [[Buenos Aires]] en [[1916]] y el [[Campeonatu Suramericanu 1917|segundu]] en [[1917]], en [[Montevidéu]].]] [[Ficheru:Brazil v chile 1917.jpg|miniatura|{{sel|Brasil}} y {{sel|Chile}} nun partíu de la [[Campeonatu Suramericanu 1917|segunda edición]] que terminaría 5 a 0 a favor de ''la canarinha''.]] [[Ficheru:Brazil-CopaAmerica-1919.jpg|miniatura|{{sel|Brasil}} llogró'l so primer títulu en [[Campeonatu Suramericanu 1919|1919]] depués de ganar a {{sel|Uruguái}} (que nesi entós yera bicampeón del tornéu) na final, torgando la so tricampeonatu.]] [[Ficheru:Uruguay campeón 1920.jpg|miniatura|left|Plantel del {{sel|Uruguái}} campeón de la [[Campeonatu Suramericanu 1920|edición 1920]].]] Nos últimos años del [[sieglu XIX]] y primeros años del [[sieglu XX]], el [[fútbol]] yera un [[deporte]] en plena puxanza tres la so apuerto a [[Suramérica]] per parte de los inmigrantes y comerciantes d'orixe [[Reinu Xuníu|británicu]]. El primer tornéu internacional celebráu ente seleiciones de dichu [[subcontinente]] asocedió en [[1910]] cuando [[Arxentina]] entamó un [[Copa Centenariu Revolución de Mayu|eventu]] pa conmemorar el centenariu de la [[Revolución de Mayu]], al que convidó a los escoyíos de {{sel|Chile}} y {{sel|Uruguái}}.<ref>El Clarín, 6/07/04, [https://web.archive.org/web/20071006094315/http://www.si.clarin.com.ar/diario/2004/07/06/deportes/d-01015.htm «Títulos, goles y maxa en 88 años de rica historia»]</ref> El [[15 d'ochobre]] de [[1913]] propúnxose xugar un tornéu suramericanu y poner en xuegu un [[Troféu de la Copa América|troféu denomináu Copa América]]. A otru día publicóse nel diariu L'Arxentina: "L'Asociación Arxentina de Football resuelve realizar añalmente un concursu de ''football'' instituyéndose al efeuto la Copa América. Van Ser convidaes a xuntase a esti proyeutu les lligues uruguayes, chilena y brasilana, teniendo d'unviar en casu afirmativu un equipu p'apostar la Copa. Esti tornéu va efeutuar en [[Buenos Aires]], en fecha que con prudente anticipación va afitar el Conseyu. [...] Esti proyeutu foi presentáu a l'Asociación pol delegáu del [[Club Atlético Estudiantes|Club Estudiantes]], señor J. Susan. Va Ser tratáu na próxima xunta del Conseyu y posiblemente aceptáu" Polo que puede dicise que foi'l dirixente del club [[Club Atlético Estudiantes|Estudiantes]], l'arxentín José Susan, el qu'escurrió d'esta copa.<ref>El Clarín, 15/10/13, [http://www.clarin.com/deportes/orixe-Copa-America_0_1011499145.html «L'escaecíu inventor de la Copa América»]</ref> Otramiente, pa la celebración del centenariu de la [[Declaración d'independencia de l'Arxentina|independencia]], [[Arxentina]] celebró un tornéu ente'l [[2 de xunetu|2]] y el [[17 de xunetu]] de [[1916]], al qu'asistieron los invitaos a la [[Copa Centenariu Revolución de Mayu|copa de 1910]] xunto a {{sel|Brasil}}, consagrándose {{sel|Uruguái}} como campeón del tornéu. Esti "Campeonatu Suramericanu de Seleiciones" sería la [[Campeonatu Suramericanu 1916|primer edición]] de lo qu'anguaño se conoz como Copa América. Depués de que {{sel|Uruguái}} saliera campeón, unu de los sos dirixentes, [[Héctor Rivadavia Gómez]], al ver l'ésitu del tornéu, propondría la fundación d'una confederación qu'arrexuntara a les federaciones de los cuatro [[país]]es presentes. El [[9 de xunetu]] de [[1916]], dirixentes d'[[Arxentina]], [[Brasil]], [[Chile]] y [[Uruguái]] axuntar en [[Buenos Aires]] pa estudiar la idea integradora de [[Héctor Rivadavia Gómez]], que foi aprobada ad-referendu de les respeutives asociaciones nacionales. Finalmente, el [[15 d'avientu]] d'esi mesmu añu, en [[Montevidéu]], celebróse'l Congresu Constitucional, nel que se ratificó tou lo actuao, dando nacencia a la [[Confederación Suramericana de Fútbol]] ([[CONMEBOL]] o [[CSF]]). Nesta [[Campeonatu Suramericanu 1916|primer edición]] asocedieron cuatro fechos curiosos. El primeru tratar del futbolista de 23 años [[Alfredo Foglino]] de {{sel|Uruguái}} quien amás de ser el defensa de la so selección tamién yera la entrenadora de la so selección.<ref>{{Cita web |url=https://www.elcincocero.com/noticias/detalle/69-copa-america-centenario-2016/2201-campeones-como-jugadores-y-tecnicos-de-la-copa-america |títulu=Campeones como xugadores y téunicos de la Copa América |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180816230455/https://www.elcincocero.com/noticias/detalle/69-copa-america-centenario-2016/2201-campeones-como-jugadores-y-tecnicos-de-la-copa-america |fechaarchivu=2018-08-16 }}</ref> El segundu tratar del futbolista [[José Manuel Durand Laguna|José Llaguna]] d'[[Club Atlético Huracán|Huracán]], quien nunca xugara pa {{sel|Arxentina}} y que esi día atopar nes tribunes como espectador, foi convocáu d'urxencia pal partíu contra {{sel|Brasil}}, por cuenta de que [[Alberto Ohaco]] —futbolista del [[Racing Club|Racing]] quien xugara contra {{sel|Chile}}— nun pudiera tornar a tiempu por cuenta de un viaxe de trabayu, y tamién porque [[Ricardo Naón]] —futbolista de [[Gimnasia y Esgrima de La Plata]]— nun quixo xugar por cuenta de que nun fuera convocáu en más de 2 años a la selección.<ref>[https://www.infobae.com/2011/07/02/591033-l'espectador-que-metio-un gol-la copa/ L'espectador que metió un gol na Copa]</ref> El terceru tratar del reclamu fechu por {{sel|Chile}} nel partíu inaugural onde cayó goliáu por 4 a 0 ante {{sel|Uruguái}}, argumentando que nel plantel de los uruguayos habíen dos futbolistes de [[raza negra]] ([[Isabelín Gradín]] y [[Juan Delgado (futbolista uruguayu)|Juan Delgado]]), sicasí, el so reclamu foi tornáu.<ref>[https://sports.vice.com/es_mx/article/pgjqmb/el xugador-de-color-que-rompio-les barreres-del-futbol-y-los-records-del atletismu El xugador de color que rompió les barreres del futbol y los récores del atletismu]</ref><ref>[https://elpais.com/deportes/2015/06/21/actualidad/1434897112_208618.html Isabelín Gradín, el primer goliador contra'l racismu]</ref><ref>[https://chile.as.com/chile/2016/05/25/futbol/1464189607_618187.html L'insólitu reclamu de Chile na so primer Copa América]</ref> Y el cuartu tratar del futbolista [[Sidney Pullen]] de {{sel|Brasil}} y del entrenador [[Carlos Fanta]] de {{sel|Chile}}, dambos tuvieron que faer d'árbitros en dellos partíos, por cuenta de la falta d'éstos.<ref>[http://www.deportesrcn.com/100-anos-100-datos/un futbolista-y-un-tecnico-arbitros-en-la-copa-america-deportes-54392 Un futbolista y un téunicu árbitros na Copa América]</ref> Yá fundada la [[CONMEBOL]], al añu siguiente, entamaríase nuevamente'l Campeonatu Suramericanu, esta vegada n'[[Uruguái]]. Pa ello, la confederación mercó un [[Troféu de la Copa América|troféu]] p'apurrir al campeón: una [[copa]] de [[plata]] con base de [[madera]], adquirida nuna xoyería d'orixe [[Francia|francés]] en [[Buenos Aires]] con un costu de 3000 [[francu suizu|francos suizos]] de la dómina. {{sel|Uruguái}} aprovecharía'l so localía y algamaría el bicampeonatu. L'ésitu del tornéu en tierres charrúas dexaría que'l tornéu consolidárase. A partir d'esi entós, l'eventu realizaríase añalmente y la so sede se rotaría ente los cuatro participantes. Depués de qu'un biltu de gripe en [[Rio de Janeiro]] torgara la realización del campeonatu en [[1918]] (sicasí dicha postergación foi bona pa los brasilanos, yá que pudieron remocicar l'[[Estadiu das Laranjeiras]]), [[Brasil]] recibió'l tornéu en [[Campeonatu Suramericanu 1919|1919]] y coronóse campeón per primer vegada, ente que la ciudá [[chile|chilena]] de [[Viña del Mar]] acoyería l'eventu de [[Campeonatu Suramericanu 1920|1920]]. Mientres la [[Campeonatu Suramericanu 1919|edición 1919]] xugaríase'l partíu de fútbol más llargo de la historia (150 min. de xuegu), na final xugada ente {{sel|Brasil}} (el anfitrión) y {{sel|Uruguái}}, depués de que dambes seleiciones terminaren igualaes en puntos al rematar la liguilla. Motivu pol cual tuvieron d'enfrentase nun partíu extra pa definir al campeón (nun había diferencia de goles); al rematar los 90 min. reglamentarios, el partíu siguía empatáu a 0, y l'árbitru arxentín [[Juan Pedro Barbera]] decidió que se xugaríen 2 tiempos suplementarios de 30 min. c/o (yá que se decidiera que'l títulu definir nun únicu partíu extra), y el gol del trunfu llegaría a los 122 min. de xuegu (2 min. del segundu tiempu suplementariu), que foi anotáu por [[Arthur Friedenreich]]. Ésta foi la primer final na historia del tornéu, y foi la primer vegada que s'utilizó'l tiempu suplementariu nun partíu de fútbol (muncho primero que la [[FIFA]] establecer). [[Ficheru:Argentina national football team at the Campeonato Sudamericano (1921).jpg|miniatura|left|{{sel|Arxentina}} campeón de la [[Campeonatu Suramericanu 1921|edición 1921]]. Este sería'l primer Campeonatu Suramericanu llográu pol conxuntu arxentín.]] El selectu grupu de cuatro participantes abrir en [[Campeonatu Suramericanu 1921|1921]], cuando fuera almitida la selección del {{sel|Paraguái}}, eventu nel que {{sel|Arxentina}} algamaría'l so primer títulu. Nos años posteriores, {{sel|Uruguái}} sería dominador del eventu aprovechando l'equipu que los consagraría como [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos|campeones olímpicos]], qu'a esa fecha yera'l mayor tornéu de fútbol a nivel mundial. {{sel|Arxentina}}, sicasí, nun se quedaría tras y apostaría la supremacía ante los charrúas, al ganar los Campeonatos Suramericanos de [[Campeonatu Suramericanu 1925|1925]] y de [[Campeonatu Suramericanu 1927|1927]]. Na [[Campeonatu Suramericanu 1922|edición 1922]] que primeramente-y tocaba entamar a [[Chile]], entamar [[Brasil]] que-y solicitó a la CONMEBOL entamar el tornéu por motivu del centenariu del so [[Independencia de Brasil|independencia]], foi la primer vegada que s'alterió l'orde de realización del tornéu. N'[[Campeonatu Suramericanu 1922|esta edición]] asocedería un fechu interesáu yá que trés seleiciones terminaríen empataes nel primer llugar, que fueron {{sel|Brasil}}, {{sel|Paraguái}} y {{sel|Uruguái}}; decidióse que se realizaría una nueva liguilla ente los trés pa definir al campeón; sicasí, {{sel|Uruguái}} decidió abandonar la competición como midida de protesta ante l'arbitraxe del brasilanu Pedro Santos nel so partíu contra {{sel|Paraguái}} (colo cual {{sel|Uruguái}} quedar col tercer puestu automáticamente) y por cuenta de esto, solo {{sel|Brasil}} y {{sel|Paraguái}} apostaron la final, que terminaría con victoria brasilana por 3 a 0. Les ediciones de [[Campeonatu Suramericanu 1923|1923]] y [[Campeonatu Suramericanu 1924|1924]] realizar n'[[Uruguái]], siendo la primer vegada na historia qu'un mesmu país entama'l tornéu de manera consecutiva. La edición de [[Campeonatu Suramericanu 1923|1923]] sirvió pa clasificar a los [[Xuegos Olímpicos]] de [[París 1924]], solo clasificaría'l [[campeón]] que resultó ser {{sel|Uruguái}} y que tamién sería campeón olímpicu. Foi la primer vegada que'l tornéu sirvió pa clasificar a los [[Xuegos Olímpicos]]. [[Ficheru:Selección Argentina 1925.jpg|miniatura|Equipu de {{sel|Arxentina}} campeón en [[Campeonatu Suramericanu 1925|1925]].]] [[Ficheru:Uruguay en el Sudamericano 1926, Los Sports, 1926-11-05 (191) 02.jpg|miniatura|left|Plantel del {{sel|Uruguái}} campeón de la [[Campeonatu Suramericanu 1926|edición 1926]].]] En [[Campeonatu Suramericanu 1925|1925]], por distintes razones solo participaron trés seleiciones, {{sel|Arxentina}}, {{sel|Brasil}} y {{sel|Paraguái}}, resultando la edición con menos participantes na historia del tornéu. Lo interesao foi qu'a pesar d'aplicase'l [[sistema de toos contra toos]], les trés seleiciones que xugaron dicha edición tuvieron qu'enfrentase dos veces ente sigo. Na [[Campeonatu Suramericanu 1926|edición 1926]], l'escoyíu de {{sel|Bolivia}} fadría'l so debú nel tornéu. Y en la [[Campeonatu Suramericanu 1927|edición 1927]], l'escoyíu de {{sel|Perú}} fadría'l so debú nel tornéu, curiosamente como anfitrión d'ésti. La [[Campeonatu Suramericanu 1927|edición 1927]] sirvió pa clasificar a los [[Xuegos Olímpicos]] d'[[Ámsterdam 1928]]. Solo clasificaríen el campeón (que resultó ser {{sel|Arxentina}}) y el subcampeón (que resultó ser {{sel|Uruguái}}). Coincidentemente, dambos equipos enfrentar na final de los [[Xuegos Olímpicos]], y a la fin {{sel|Uruguái}} consagraríase bicampeón olímpicu. Foi la segunda vegada que'l tornéu sirvió pa clasificar a los [[Xuegos Olímpicos]]. En perdiendo na final de [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos d'Ámsterdam 1928|los Xuegos Olímpicos d'Ámsterdam 1928]], la {{sel|Arxentina}} ganó'l [[Campeonatu Suramericanu 1929]], realizáu nel so país, ganando a caúna de les otres trés úniques seleiciones que participaron: Paraguái, Uruguái y Perú. L'equipu llocal llogró asina'l so cuartu gallardón nesta competencia. === Desorganización ya intermitencia === [[Ficheru:PER-URU 1927.jpg|miniatura|left|Les seleiciones de {{sel|Perú}} y {{sel|Uruguái}} saliendo a la cancha pa enfrentase nun partíu de la [[Campeonatu Suramericanu 1927|edición 1927]], resultancia que terminaría 4 a 0 a favor de los ''charrúas''.]] [[Ficheru:Arg vs urug 1927.jpg|miniatura|{{sel|Arxentina}} y {{sel|Uruguái}} nun partíu de la [[Campeonatu Suramericanu 1927|edición 1927]] que concluyiría 3 a 2 pa los arxentinos.]] [[Ficheru:Argentinesquad1929.jpg|miniatura|left|{{sel|Arxentina}} campeón de la [[Campeonatu Suramericanu 1929|edición 1929]].]] [[Ficheru:Copa america 1937.jpg|miniatura|derecha|Equipu arxentín campeón del [[Campeonatu Suramericanu 1937|Sudamericanu de 1937]].]] [[Ficheru:Argentina 1945.JPG|miniatura|Equipu arxentín campeón del [[Campeonatu Suramericanu 1945|Sudamericanu de 1945]] realizáu en [[Chile]].]] [[Ficheru:Argentina Copa América 1957.jpg|miniatura|left|Los ''carasucias'', nome col que foi conocida la {{sel|Arxentina|selección arxentina}} ganadora del [[Campeonatu Suramericanu 1957]], realizáu nel [[Perú]].]] Tres la [[Copa Mundial de Fútbol de 1930|primer]] [[Copa Mundial de Fútbol]] realizada n'[[Uruguái]] en [[Uruguái 1930|1930]], les enemistaes ente les federaciones [[Asociación Uruguaya de Fútbol uruguayu]] y [[Asociación del Fútbol Arxentino|arxentina]] torgaron la realización del Campeonatu Suramericanu. Recién en [[Campeonatu Suramericanu 1935|1935]] foi posible realizar una edición especial del eventu pa poder retomar el tornéu oficialmente en [[Campeonatu Suramericanu 1937|1937]]. El [[Campeonatu Suramericanu 1935|tornéu de 1935]] que se realizó nel [[Perú]] sirvió pa clasificar a los [[Xuegos Olímpicos]] de [[Berlín 1936]], solo clasificaríen el campeón (que resultó ser {{sel|Uruguái}}) y el subcampeón (que resultó ser {{sel|Arxentina}}). Sicasí, dambes seleiciones retiraríense por cuenta de problemes económicos, a la fin, {{sel|Perú}} tomó'l llugar de dambos y participó en diches olimpiaes, pero retiraríase por cuenta de un revesosu partíu contra {{sel|Austria}} que terminó 4 a 2 a favor de {{sel|Perú}}. Esta foi la última vegada que'l tornéu sirvió pa clasificar a los [[Xuegos Olímpicos]]. La [[Campeonatu Suramericanu 1937|edición 1937]] realizada n'[[Arxentina]] empezar a xugar a finales de [[1936]], polo que ye la única edición que se realizó ente dos años siguíos ([[1936]] y [[1937]]). Nesta edición asocedería un fechu interesáu, y foi que {{sel|Brasil}} utilizó l'uniforme de dos equipos arxentinos, el primeru foi'l del [[Club Atlético Independiente|Independiente]] nel so partíu contra {{sel|Perú}} que terminó 3 a 2 pa los brasilanos,<ref>[https://web.archive.org/web/20171203072715/https://jogosdaselecaobrasileira.wordpress.com/1936/12/27/27-de-dezembro-de-1936-domingo-brasil-3-x-2-peru/ 27/12/1936 – Brasil 3 x 2 Peru] {{pt}}</ref> y el segundu foi'l del [[Boca Juniors]] nel so partíu contra {{sel|Chile}} que terminó 6 a 4 pa los brasilanos.<ref>[https://enunabaldosa.com/2016/08/13/brasil-con-la-camiseta-de-boca-juniors-y-independiente-1937/ Brasil cola camiseta de Boca Juniors ya Independiente (1937)]</ref><ref>[http://www.goal.com/es-ar/news/7311/copa-am%C3%A9rica/2016/06/04/10260112/el-d%C3%ADa-que-brasil-jug%C3%B3-con-la-camiseta-de-boca El día que Brasil xugó cola camiseta de Boca]</ref> Otru datu interesáu d'esta edición, foi que {{sel|Perú}} utilizó l'uniforme del [[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]]; utilizar en dos partíos, el primeru contra {{sel|Brasil}} (solo'l segundu tiempu) onde perdería por 3 a 2; y el segundu contra {{sel|Chile}}, onde empataría 2 a 2.<ref>[http://dechalaca.com/hemeroteca/fullmito/prestame-esa camiseta-che Perú con camiseta de San Lorenzo: Prestame esa camiseta, che]</ref> [[Perú]] entamaría per tercer vegada'l tornéu en [[Campeonatu Suramericanu 1939|1939]], onde llograría'l so primer campeonatu ganando na final a {{sel|Uruguái}} y amás fadría'l so debú la selección de {{sel|Ecuador}}. En [[Campeonatu Suramericanu 1941|1941]], [[Chile]] solicitó la organización pa celebrar el cuartu centenariu de la fundación de [[Santiago de Chile|Santiago]] para lo cual amplió l'acabante fundar [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] de 30&nbsp;000 a 70&nbsp;000 espectadores; a pesar de la gran inversión y de la importante campaña inicial, los [[chile]]remataríennos terceros, y los sos vecinos [[Arxentina|arxentinos]] lleváronse'l títulu. En [[Campeonatu Suramericanu 1942|1942]] el tornéu volvería realizase en tierres uruguayes, onde'l anfitrión {{sel|Uruguái llevaría la copa al ganar tolos sos partíos. [[Chile]] sería nuevamente anfitrión en [[Campeonatu Suramericanu 1945|1945]], cuando {{sel|Colombia}} debutó nel eventu. Na [[Campeonatu Suramericanu 1945|edición 1945]] realizada en [[Chile]], tamién se pondría en xuegu la [[Copa Mariscal Sucre]], que foi xugada ente {{sel|Bolivia}}, {{sel|Colombia}} y {{sel|Ecuador}}, que terminaría siendo llograda por {{sel|Colombia}}. Ésta foi la única vegada en qu'otra copa tuvo en xuegu dientro del tornéu. A partir d'esos años, l'eventu empezaría a entrar nuna etapa de gran desorganización. El Campeonatu xugar ensin intervalos fixos de tiempu y munchos eventos seríen non oficiales, a pesar de ser consideraos anguaño como válidos pola [[CONMEBOL]]. Por casu, {{sel|Arxentina}} sería'l primera y únicu tricampeón hasta la fecha al ganar los campeonatos de [[Campeonatu Suramericanu 1945|1945]], [[Campeonatu Suramericanu 1946|1946]] y [[Campeonatu Suramericanu 1947|1947]] de forma consecutiva. Na [[Campeonatu Suramericanu 1949|edición 1949]] que se realizó en [[Brasil]], {{sel|Brasil}} y {{sel|Paraguái}} depués de terminar igualaos nel primer llugar cola mesma cantidá de puntos, tuvieron que xugar una final pa definir al campeón, na final, {{sel|Brasil}} golió por 7 a 0 a {{sel|Paraguái}}; siendo hasta la fecha la final de la Copa América con más goles y la de mayor goliada. Y en la [[Campeonatu Suramericanu 1953|siguiente edición (1953)]] {{sel|Paraguái}} ganaría a {{sel|Brasil}} por 3 a 2, cobrando asina vengación pola derrota sufierta na final anterior. Mientres [[Campeonatu Suramericanu 1955|edición 1955]], les seleiciones de {{sel|Chile}} y {{sel|Arxentina}} enfrentar na última fecha igualaes nel primer llugar cola mesma cantidá de puntos; a la fin el partíu terminó con victoria arxentina por 1 a 0. Asina los arxentinos daben la so vuelta olímpica en tierres chilenes. Nes ediciones de [[Campeonatu Suramericanu 1956|1956]], [[Campeonatu Suramericanu 1957|1957]], [[Campeonatu Suramericanu 1959 (Arxentina)|1959-I]] y [[Campeonatu Suramericanu 1959 (Ecuador)|1959-II]]; el tornéu sería ganáu poles seleiciones del [[Ríu de la Plata]] ({{sel|Arxentina}} y {{sel|Uruguái}}). El primeru foi ganáu por {{sel|Uruguái}}, ente que'l segundu y el terceru fueron ganaos por {{sel|Arxentina}}, y el cuartu foi ganáu por {{sel|Uruguái}} Tres tres torneos añales darréu seríen realizaos cada dos, trés o cuatro años ya inclusive en 1959, sería realizáu en dos ocasiones. A esto súmase'l desinterés de delles seleiciones pol eventu: mientres dalgunes direutamente nun participaron, otres unviaron escoyíos menores ya inclusive {{sel|Brasil}} presentó nel [[Campeonatu Suramericanu 1959 (Ecuador)|Sudamericanu 1959 d'Ecuador]] a un equipu proveniente del estáu de [[Pernambuco (estáu)|Pernambuco]]. En tantu, {{sel|Bolivia}} alzaría per primer vegada la copa en [[Campeonatu Suramericanu 1963|1963]] cuando actuaron de anfitriones. Nel tornéu siguiente de [[Campeonatu Suramericanu 1967|1967]], sicasí, seríen ganaos nel so primer partíu pola debutante {{sel|Venezuela}}. Otru datu interesáu foi qu'a [[Paraguái]] tocó-y entamar dos veces el tornéu, pero en distintos países (por cuenta de la falta d'infraestructures). La primer vegada foi en [[Campeonatu Suramericanu 1924|1924]] n'[[Uruguái]] (que yá lo realizó [[Campeonatu Suramericanu 1923|un añu antes]] y consagrárase campeón) onde {{sel|Paraguái}} quedaría terceru y {{sel|Uruguái}} sería'l campeón (hasta'l momentu, [[Uruguái]] ye l'únicu [[país]] n'entamar el tornéu de manera consecutiva). Y la segunda vegada foi en [[Perú]] en [[Campeonatu Suramericanu 1953|1953]] onde esta vegada sí se consagraría campeón y per primer vegada na so historia, ganando a {{sel|Brasil}} na [[final del Campeonatu Suramericanu 1953|final]], selección cola que coincidentemente, perdiera'l títulu na final del [[Campeonatu Suramericanu 1949|tornéu anterior]] realizáu en suelu [[Brasil|brasilanu]]; asina {{sel|Paraguái}} vengar d'un {{sel|Brasil}} qu'entá tenía frescos los efeutos sufiertos pol [[Maracanazo]]. La [[Campeonatu Suramericanu 1967|edición 1967]] foi la última edición del tornéu llamada '''Campeonatu Suramericanu''' y curiosamente foi la única edición na que se xugaron les [[Repechaje de Conmebol clasificatorio al Campeonatu Suramericanu 1967|eliminatories]] pa clasificar al tornéu, les seleiciones de {{sel|Chile}}, {{sel|Colombia}}, {{sel|Ecuador}} y {{sel|Paraguái}} xugaron diches eliminatories (un añu antes) en partíos d'ida y vuelta de los cualos namái dos equipos clasificaríen al tornéu. Los equipos seríen estremaos en dos grupos de dos equipos c/o y el ganador de cada grupu clasificaría al tornéu, {{sel|Chile}} y {{sel|Colombia}} conformaríen el Grupu A, ente que {{sel|Ecuador}} y {{sel|Paraguái}} conformaríen el Grupu B; a la fin {{sel|Chile}} y {{sel|Paraguái}} clasificaríen al tornéu. Otru datu interesáu d'esta edición foi que {{sel|Venezuela}} (la selección debutante) xugaría col uniforme del [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] nel so partíu contra {{sel|Chile}}, onde perdería por 2 a 0.<ref>[https://chile.as.com/chile/2014/11/14/album/1415989612_040345.html#1415989612_040345_1415990281 El curiosu primer Chile-Venezuela]</ref><ref>[http://www.padreydecano.com/cms/el-baul-de-les alcordances/el-dia-que-venezuela-zusmiu-con-la-rayada/ El día que Venezuela xugó cola rayada]</ref><ref>[http://www.aguantenche.com.uy/2013/01/vinotinto-aurinegra/ Cuando Venezuela xugó la Copa América cola camiseta de Peñarol]</ref> El [[sistema de toos contra toos]] utilizar dende la [[Campeonatu Suramericanu 1916|edición 1916]] hasta la [[Campeonatu Suramericanu 1967|edición 1967]] nel cual l'equipu que llograra la mayor cantidá de puntos sería'l campeón del tornéu, en casu de que dos o más terminaren igualaos cola mesma cantidá de puntos dir a un partíu extra pa definir al campeón, nun esistía la diferencia de goles en casu de terminar igualaos nel primer llugar. El partíu extra pa definir al campeón realizar en cinco causes: [[Campeonatu Suramericanu 1919|1919]], [[Campeonatu Suramericanu 1922|1922]], [[Campeonatu Suramericanu 1937|1937]], [[Campeonatu Suramericanu 1949|1949]] y [[Campeonatu Suramericanu 1953|1953]]. Namái dos de los cinco partíos extras definir na [[prórroga]] (en [[Campeonatu Suramericanu 1919|1919]] onde se xugaron 2 tiempos suplementarios de 30 minutos cada unu (hasta'l momentu, el partíu más llargu de la historia con 150 min.), y en [[Campeonatu Suramericanu 1937|1937]], onde se xugaron 2 tiempos suplementarios de 15 minutos cada unu). Mientres el tiempu nel que'l tornéu yérase llamáu "Campeonatu Suramericanu" hubo siete ediciones ([[Campeonatu Suramericanu 1916|1916]], [[Campeonatu Suramericanu 1935|1935]], [[Campeonatu Suramericanu 1941|1941]], [[Campeonatu Suramericanu 1945|1945]], [[Campeonatu Suramericanu 1946|1946]], [[Campeonatu Suramericanu 1956|1956]] y [[Campeonatu Suramericanu 1959 (Ecuador)|1959-II]]) nes que nun s'apurrió'l troféu, por cuenta de que nun fueron apostaos oficialmente. Anguaño la [[CONMEBOL]] sí considera oficiales los resultaos d'esos torneos. Estes ediciones nes que'l troféu nun tuvo en xuegu fueron ganaes namái por dos seleiciones ({{sel|Uruguái}} y {{sel|Arxentina}}). === Cambéu de nome === [[Ficheru:Peru Chile Copa America 1975 Oblitas Chalaca.png|miniatura|left|[[Gol]] de {{sel|Perú}} a {{sel|Chile}} anotáu por [[Juan Carlos Oblitas]] depués de realizar una [[chilena (fútbol)|chilena o chalaca]], nun partíu xugáu en [[Lima]] nel estadiu de [[Estadiu Alejandro Villanueva|Matute]] pol Grupu B de la [[Copa América 1975]], y que terminaría 3 a 1 a favor de los peruanos.]] [[Ficheru:Kempes en Arroyito ante Brasil.JPG|miniatura|Partíu ente {{sel|Arxentina}} y {{sel|Brasil}} pol Grupu A de la [[Copa América 1975]] xugáu nel [[Xigante de Arroyito]] y que concluyiría con victoria brasilana por 1 a 0.]] [[Ficheru:Marcos Calderon 1975 Copa America.png|miniatura|[[Marcos Calderón]], [[entrenador]] campeón con {{sel|Perú}} en [[Copa América 1975|1975]] llevantando'l [[troféu de la Copa América]].]] Tres ocho años d'ausencia, l'eventu foi retomáu en [[Copa América 1975|1975]], onde adquirió oficialmente'l nome de '''Copa América'''. L'antiguu y esgastador [[sistema de toos contra toos]] utilizáu primeramente foi reemplazáu por un sistema de tres grupos dempués de lo que los trés ganadores grupales más el campeón anterior enfrentar nun sistema d'[[eliminación direuta]] hasta determinar el campeón. Esti sistema, nel qu'amás non s'utilizó una sede fixa al realizar partíos d'ida y vuelta realizaría cada cuatro años hasta [[Copa América 1987|1987]]. Sicasí, la mayor incidencia d'esta decisión, foi que per primer vegada participaron los 10 equipos afiliaos na [[CONMEBOL]]. El sistema nel que nun hubo sede fixa utilizar en namái nes ediciones de [[Copa América 1975|1975]], [[Copa América 1979|1979]] y [[Copa América 1983|1983]]. Como datu anecdóticu, foi que nestos trés ediciones, nun s'apostó'l tercer llugar, que foi compartíu poles dos seleiciones que se quedaron esaniciaes nes semifinales. Otru datu anecdóticu foi que tamién, les semifinales definir por puntos en partíos d'ida y vuelta, y nel casu de que dos equipos terminaren igualaos en puntos utilizaría la diferencia de goles (namái se dio una vegada, en [[Copa América 1975|1975]] ente {{sel|Colombia}} y {{sel|Uruguái}} nel que dambos terminaríen igualaos en puntos, nel partíu d'ida {{sel|Colombia}} venció por 3 a 0 a {{sel|Uruguái}} y nel partíu de vuelta {{sel|Uruguái}} venció por 1 a 0 a {{sel|Colombia}}; pero {{sel|Colombia}} pasaría a la final al tener meyor diferencia de gol), y de terminar cola mesma estrema de goles, va realizase un sortéu pa ver quién pasaba a la final (nun esistía la [[regla del gol de visitante]]), esti últimu métodu namái s'utilizó dos veces (el primeru foi en [[Copa América 1975|1975]] ente {{sel|Perú}} y {{sel|Brasil}}, finalmente {{sel|Perú}} pasaría a la final por aciu un sortéu y consagraríase campeón; y el segundu foi en [[Copa América 1983|1983]] ente {{sel|Brasil}} y {{sel|Paraguái}}, finalmente {{sel|Brasil}} pasaría a la final por aciu un sortéu, pero sería subcampeón). Ente que les finales, tamién se definiríen por puntos, pero a diferencia de les semifinales, si ambos equipos terminaben igualaos en puntos definir nun tercer partíu extra (namái se dio en [[Copa América 1975|1975]] y [[Copa América 1979|1979]]), y si en casu'l tercer partíu terminaba n'empate mientres el tiempu reglamentariu, xugaríense dos [[prórroga|prórrogues]] de 15 minutos c/o y si en casu'l partíu terminara igualáu'l campeón sería la selección con meyor diferencia de goles (namái se dio en [[Copa América 1979|1979]] ente {{sel|Paraguái}} y {{sel|Chile}}, onde los ''guaraníes'' ganaríen el so segundu títulu). Mientres les semifinales de les Copes Américas de [[Copa América 1975|1975]] y [[Copa América 1983|1983]] asocedieron fechos curiosos mientres los sorteos pa ver quien pasaba a la final de cada tornéu (por cuenta de que les semifinales definir por puntos, de quedar igualaos en puntos recurrir a la diferencia de gol, y de permanecer igualaos en puntos y en diferencies de goles realizaría un sortéu pa saber quien clasificaba a la final; nun había tercer partíu extra nin esistía la regla del gol de visitante). Na semifinal de la [[Copa América 1975]] ente {{sel|Brasil}} y {{sel|Perú}}, el partíu d'ida xugar en [[Brasil]] onde {{sel|Perú}} ganó a {{sel|Brasil}} por 3 a 1; y nel partíu de vuelta que se xugó nel [[Perú]], {{sel|Brasil}} venció a {{sel|Perú}} por 2 a 0; y por cuenta de esto dambes seleiciones taben igualaes en puntos (2 ptos. c/o) y en diferencia de goles (0 c/o), motivu pol cual realizóse un sortéu pa ver quien diba a la final; el sortéu realizóse depués de que los dirixentes de cada federación escribieren el nome de la so selección, depués sacaríase la balota col nome de la selección que pasaría a la final, a la fin del sortéu foi {{sel|Perú}} el que clasificó a la final onde ganaría a {{sel|Colombia}} y ganaría el so segundu títulu; lo interesao del sortéu foi que siempres esistió un rumor sobre la clasificación del {{sel|Perú}} a la final, yá que se diz que la balota na que taba escritu'l nome del {{sel|Perú}} fuera primeramente conxelada, y como entós daquella la sede de la [[CONMEBOL]] taba nel [[Perú]] y el so presidente yera'l peruanu [[Teófilo Salinas Fuller|Teófilo Salinas]], ésti mandó a la so fía Verónica Salinas a que sacara la balota col nome de la selección que pasaría a la final del tornéu, y al momentu de sacala salió'l nome de {{sel|Perú}}, esto xeneró discutiniu; sicasí, hasta'l día de güei nun se pudo demostrar si realmente felicidá balota que contenía'l nome del {{sel|Perú}} foi conxelada o non, polo cual dicha polémica convertir n'especulación.<ref>{{cita web |url=http://www.americatv.com.pe/deportes/copa-america-2015/historia-sorteo-que-llevo-peru-final-copa-america-n182995?ref=cnr |títulu=La historia del sortéu que llevó a Perú a la final d'una Copa América <nowiki>|</nowiki> América Deportes |fechaaccesu=5 de febreru de 2016 |fecha=26 de mayu de 2015 |sitiuweb=América Deportes}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.arkivperu.com/veronica-la-nina-que-clasifico-a-peru-1975/ |títulu=Verónica, la neña que clasificó al Perú (1975) <nowiki>|</nowiki> Arkivperu |fechaaccesu=22 de febreru de 2016 |fecha=3 de payares de 2010 |sitiuweb=[[Arkivperu]]}}</ref><ref>[http://www.libero.pe/futbol-internacional/2013-04-12-lo-que-el to-vieyu-non-te-conto-balota-conxelada-y-peru-la final-del-75-videu LO QU'EL TO VIEJO NON TE CUNTÓ: Balota conxelada y Perú a la final de 1975]</ref> Na semifinal de la [[Copa América 1983]] ente {{sel|Brasil}} y {{sel|Paraguái}}, nel partíu d'ida xugáu en [[Paraguái]], el partíu terminaría 1 a 1; y nel partíu de vuelta xugáu en [[Brasil]], el partíu terminaría 0 a 0; y por cuenta de eso, dambes seleiciones terminaron cola mesma cantidá de puntos (2 ptos. c/o) y cola mesma estrema de goles (0 c/o); decidió realizase un sortéu pa ver quien pasaba a la final; decidióse que'l sortéu realizar por aciu el llanzamientu d'una moneda; y depués de dichu llanzamientu de la moneda, los medios paraguayos informaron per radio y televisión que {{sel|Paraguái}} clasificara a la final, y esto xeneró que munchos paraguayos allegrárense, sicasí, al poco ratu dempués de que l'allegría paraguaya xeneralizárase, sabríase que la noticia brindada yera falsa y que la selección que pasaba a la final yera {{sel|Brasil}}; dichu incidente foi conocíu como ''La Moneda d'[[Uberlândia]]'';<ref>[http://www.abc.com.py/especiales/fin-de-selmana/la-famosa-moneda-de-uberlandia-546775.html La famosa moneda de Uberlandia]</ref> pero magar que {{sel|Brasil}} pasó a la final onde s'enfrentó a {{sel|Uruguái}}, nun se consagraría campeón, y los ''charrúas'' daríen la so segunda [[vuelta olímpica]] en tierres brasilanes (33 años dempués del [[Maracanazo]]). A partir de la [[Copa América 1983]], el campeón clasifica a la [[Copa Artemio Franchi]], onde'l campeón de la Copa América enfrentar al campeón de la [[Eurocopa]]. El primeru en clasificar sería {{sel|Uruguái}} al consagrase campeón de [[Copa América 1983]] onde s'enfrentaría al campeón de la [[Eurocopa 1984]] que terminaría siendo {{sel|Francia}}. Dambos xugaríen la [[Copa Artemio Franchi 1985]] en [[Francia]], nun únicu partíu onde {{sel|Francia}} vencería a {{sel|Uruguái}} por 2 a 0. Toles ediciones anteriores a la de [[Copa América 1987|1987]] nun tuvieron [[mascota (símbolu)|mascotes]]. === L'anovada Copa América === En [[1986]], la [[Conmebol]] decidió anovar el tornéu y pallo, restableció'l formatu de sedes fixes. A partir de la [[Copa América 1987]], l'eventu sería allugáu rotativamente cada dos años, polos diez miembros de la confederación. El formatu caltendríase constantemente, con una primer ronda de grupos, pero la ronda final variaría ente una nueva fase grupal o un sistema d'eliminación direuta, hasta llograr al campeón; y tamién nes fases d'eliminación direuta utilizaríase'l tiempu suplementariu en casu de terminar igualaos mientres el tiempu reglamentariu, y de persistir l'empate la llave definir dende la ronda de penaltis. L'anovada Copa América, dexaría una puxanza pal tornéu, qu'empezó a ser tresmitíu a [[Europa]] y [[América del Norte]]. Dende la [[Copa América 1987]] hasta l'actualidá, la CONMEBOL esixe a cada organizador del tornéu, crear una [[mascota (símbolu)|mascota]] p'allugar les ceremonies apertura y clausura, que representa al tornéu de dicha edición.<ref>[http://www.futbolred.com/copa-america-2016/mascotes-copa-america-semeyes+galeria+16609122 En semeyes: les mascotes oficiales de la Copa América dende 1987]</ref> Nesta edición utilizó'l [[tiempu suplementariu]] nes fases d'eliminación direuta (semifinales, definición del tercer llugar y la final). De la mesma, tamién se-y esixe a cada anfitrión que cada edición tenga'l so propiu [[logotipu]] por que represente a dichu tornéu.<ref>[http://logos.wikia.com/wiki/Copa_América Copa América - Llogopedia - Wikia]</ref> Y tamién, a partir d'esta edición, decidióse que d'equí p'arriba toles ediciones tendríen los sos respeutivos [[pelota|balones]].<ref>[https://www.pasionfutbol.com/noticias/La-evolucion-de-la pelota-en-la-historia-de-la Copa-America-20150601-0005.html La evolución de la pelota na historia de la Copa América]</ref><ref>[http://aweita.larepublica.pe/cooltura/2496-copa-america-8-balones-historia-del tornéu-videu Copa América: 8 balones na historia del tornéu (VIDEO)]</ref> [[Ficheru:José Perdomo.jpg|miniatura|left|[[José Perdomo]] llevantando'l [[troféu de la Copa América]] ganáu por {{sel|Uruguái}} en [[Copa América 1987|1987]].]] Na [[Copa América 1987|edición 1987]], tornéu nel que se coronó campeón {{sel|Uruguái}}, el formatu de xuegu foi similar, al de les tres ediciones anteriores ([[Copa América 1975|1975]], [[Copa América 1979|1979]] y [[Copa América 1983|1983]]), nel que se formaben 3 grupos de 3 equipos c/o, y pasaben a la ronda final, el primeru de cada grupu más el campeón vixente, cola diferencia de qu'esta vegada sí s'apostaría'l tercer llugar, a diferencia de les tres ediciones anteriores nes que'l tercer llugar foi compartíu polos semifinalistes, mientres estos trés campeonatos, nun hubo una sede oficial, los partíos xugar en cada país. Nos dos ediciones siguientes ([[Copa América 1989|1989]] y [[Copa América 1991|1991]]), el tornéu camudaría'l so formatu, que consistía en 2 grupos de 5 equipos, y los 2 primeros de cada grupu clasificar a un cuadrangular final y enfrentaríense nuna [[sistema de toos contra toos|liguilla]], y el campeón sería la selección, que más puntos llograra nel cuadrangular final. La [[Copa América 1991|edición 1991]] foi la última edición, na que s'otorgaben 2 puntos por partíos ganaos, 1 puntu por partíos empataos y 0 puntos por partíos perdíos. Al rematar la [[Copa América 1989]], el campeón {{sel|Brasil}} apostaría la [[Copa Artemio Franchi 1989]] colos {{sel|Países Baxos}}, dambos xugaron nos [[Países Baxos]] onde {{sel|Brasil}} ganaría a los {{sel|Países Baxos}} por 1 a 0 y consagraríase campeón. Sicasí, [[Copa Artemio Franchi 1989|esta edición]] de la [[Copa Artemio Franchi]] sería considerada como "non oficial". Dende la [[Copa América 1991]] hasta l'actualidá'l campeón clasifica automáticamente a la [[Copa Confederaciones]]. El primer representante suramericanu nesta copa conocida primeramente como [[Copa Rei Fahd]]— foi Arxentina, que como vencedora de la [[Copa América 1991]] tuvo'l derechu de xugar (y darréu ganar) la primer edición de la [[Copa Confederaciones]], en [[Copa Rei Fahd 1992|1992]]. Depués de la finalización de la [[Copa América 1991]], el campeón {{sel|Arxentina}} xugaría la [[Copa Artemio Franchi 1993]] col campeón de la [[Eurocopa 1992]] que terminó siendo {{sel|Dinamarca}}. Dambos apostaríen el títulu n'[[Arxentina]] nun únicu partíu que terminaría 1 a 1 y que se resolvió por aciu la [[tiros dende'l puntu de penalti|ronda de penaltis]] na que {{sel|Arxentina}} ganaría a {{sel|Dinamarca}} por 5 a 4. Na [[Copa América 1993]], apostada n'[[Ecuador]], el tornéu adoptaría'l so formatu actual. Al pie de los diez equipos habituales, la CONMEBOL convidó a dos países de la [[CONCACAF]]. D'estos dolce participantes, creáronse tres grupos de cuatro equipos, pasando a la segunda ronda los dos meyores de cada grupu y los dos meyores equipos clasificaos, nel tercer llugar del so grupu. A partir de la segunda ronda, un sistema de ''play-offs'' determinó finalmente, al equipu ganador del campeonatu. Dende la [[Copa América 1993|edición 1993]], otorgar 3 puntos por partíos ganaos, 1 puntu por partíos empataos y 0 puntos por partíos perdíos. Nesta edición, les seleiciones de {{sel|Méxicu}} y {{sel|Estaos Xuníos}} fadríen el so debú nel tornéu. Cola invitación a países de la CONCACAF, {{sel|Méxicu}} fixo'l so debú nel tornéu, participando en tolos torneos apostaos, de manera consecutiva hasta la fecha; inclusive {{sel|Méxicu}} llegó en dos ocasiones, a la final del eventu ([[Copa América 1993|1993]] y [[Copa América 2001|2001]]), pero nun ganando nenguna copa, hasta'l momentu en más de 20 años de participación; siendo la única selección convidada, en llegar a la final del tornéu. Otros equipos invitaos fueron {{sel|Costa Rica}}, convidada en cinco causes y el so meyor resultáu hasta'l momentu, foi algamar dos veces los cuartos de final ([[Copa América 2001|2001]] y [[Copa América 2004|2004]]). {{sel|Estaos Xuníos}} participó en cuatro ocasiones y hasta'l momentu, el so meyor resultáu foi llograr el cuartu llugar ([[Copa América 1995|1995]]). {{sel|Hondures}} participó na [[Copa América 2001]] xugada en [[Colombia]], onde algamó'l tercer llugar del certame, venciendo a {{sel|Brasil}} por dos goles a cero. Inclusive, {{sel|Xapón}}, miembru de l'[[AFC]], foi convidáu na [[Copa América 1999]] realizada en [[Paraguái]], pero quedaríase esaniciáu na fase de grupos. {{sel|Xamaica}} foi convidada a la [[Copa América 2015]] realizada en [[Chile]], y a la Copa America 2016 realizada n'Estaos Xuníos, onde en dambes ocasiones quedaríase esaniciada na fase de grupos, ensin nengún partíu ganáu (toos perdíos) y ensin nengún [[gol]] anotáu. Al enllantase'l sistema de rotación, [[Paraguái]], [[Colombia]] y [[Venezuela]] pudieron per primer vegada, ser sedes del tornéu. Inclusive, la {{sel|Colombia|selección colombiana}} llogró la so [[Copa América 2001|primer campeonatu]]. Amás, {{sel|Brasil}} empecipió una esitosa serie de trunfos, llogrando cuatro de los cinco títulos continentales ente [[Copa América 1997|1997]] y [[Copa América 2007|2007]]. Na edición [[Copa América 2011|2011]], l'escoyíu de {{sel|Uruguái conságrase campeón nuevamente n'[[Arxentina]], esaniciando al llocal en cuartos de final, nuna Copa América carauterizada, pol altu nivel de les figures de tolos escoyíos. Depués de rematar la [[Copa América 1995]], el campeón {{sel|Uruguái}} y el subcampeón {{sel|Brasil}} clasificaríen a la [[Copa Confederaciones 1997]]. Ésta sería la primer vegada que dos seleiciones clasificaben al tornéu y la primer vegada que'l subcampeón del tornéu clasificábase, por cuenta de que {{sel|Brasil}} yera'l campeón mundial vixente al consagrase campeón en [[Estaos Xuníos 1994]]. A la fin {{sel|Brasil}} sería'l campeón. Mientres la [[Copa América 1997]] realizada en [[Bolivia]], asocedería un fechu anecdóticu que fadría que l'equipu subcampeón, tamién reciba un troféu, depués de que {{sel|Bolivia}} (anfitrión) perdiera la final contra {{sel|Brasil}} por 3 a 1. El fechu fizo que dende [[Copa América 1999|esa edición]] d'equí p'arriba, el subcampeón recibiera como premiu consuelo la [[Copa Bolivia (Copa América)|Copa Bolivia]], premiu que se-y apurre amás de les [[medayes de plata]].<ref>[http://www.bbc.com/mundo/noticias/2015/07/150703_deportes_copa_america_2015_chile_arxentina_bolivia_subcampeon_irm ¿Por qué la copa del subcampeón de la Copa América lleva la bandera de Bolivia?]</ref> Nesta edición fadría'l so debú la selección de {{sel|Costa Rica}} nel tornéu. Depués de rematar la [[Copa América 1997]], clasificaríen el campeón {{sel|Brasil}} y el subcampeón {{sel|Bolivia}} a la [[Copa Confederaciones 1999]], por cuenta de que {{sel|Francia}} que yera'l campeón mundial vixente decidió nun participar, motivu pol cual {{sel|Brasil}} ocupó'l so llugar yá que yera'l subcampeón mundial vixente, y de la mesma por cuenta de esto {{sel|Bolivia}} clasificó al tornéu por cuenta de que {{sel|Brasil}} ocupó'l llugar de {{sel|Francia}}. Ésta sería la segunda vegada que dos seleiciones clasificaben a la [[Copa Confederaciones]]. El campeón de la [[Copa América 1997]] {{sel|Brasil}}, xugaría la [[Copa Artemio Franchi 1998]] contra'l campeón de la [[Eurocopa 1996]] que resultó ser {{sel|Alemaña}}, dichu enfrentamientu asocedió n'[[Alemaña]] onde {{sel|Brasil}} ganó por 2 a 1 a {{sel|Alemaña}}. Sicasí, al igual que la [[Copa Artemio Franchi 1989|edición 1989]], ésta tamién terminó siendo de calter "non oficial". La [[Copa América 1999]] realizada en [[Paraguái]], sería la última Copa América del [[sieglu XX]] y nesa edición participaría {{sel|Xapón}}, la primer selección non americana en participar nel tornéu. {{sel|Xapón}} foi convidáu a participar por cuenta de que cumplíense 100 años de la inmigración xaponesa a [[América]]. [[Ficheru:2004 Copa America Celebrations.png|miniatura|left|Ceremonia de Clausura de la [[Copa América 2004]].]] [[Ficheru:Inauguración Copa América 2007.jpg|miniatura|Ceremonia d'Apertura de la [[Copa América 2007]].]] La [[Copa América 2001]] realizada en [[Colombia]] (la primera del [[sieglu XXI]]), tuvo dellos inconvenientes pa la so realización, por cuenta de que les [[Fuerces Armaes Revolucionaries de Colombia|FARC]], perpetaren dos talos ataques terroristes, dempués de la realización del sortéu, inclusive el dirixente deportivu [[Hernán Mejía Campuzano]], quien fuera secuestráu poles FARC, foi lliberáu poco primero de la xunta. Por cuenta de estos sucesos, la CONMEBOL taba por quitar -y la sede a [[Colombia]], sicasí, el [[presidente de Colombia]] [[Andrés Pastrana]], llegó a un alcuerdu col presidente de la CONMEBOL [[Nicolás Leoz]], por que'l tornéu entamar en [[Colombia]] sí o sí esi añu. Y una vegada ratificada la sede pa Colombia, el tornéu entamar con estrictes midíes de seguridá, pa cada selección participante. Dicha edición ye la que cuntó con tres equipos invitaos, por cuenta de que {{sel|Arxentina}}, retirar del tornéu alegando amenaces de muerte<ref>[https://www.clarin.com/deportes/afa-punxo-fin-novela_0_SkUrB2wlAYl.html Non: la AFA púnxo-y fin a la novela]</ref> (el so llugar foi reemplazáu por {{sel|Hondures}} quien foi convidada d'emerxencia). Hasta'l momentu, ésta ye la última edición, na qu'una selección afiliada a la CONMEBOL, retirar del tornéu. A esta edición tamién foi convidada a participar la selección de {{sel|Canadá}}, pero por cuenta de que los sos principales futbolistes que fueren convocaos pa participar na Copa d'Oru que tamién se diba a realizar esi mesmu añu, fueron desconvocados poco primero de la realización del tornéu y yá nun había tiempu abondu pa volvelos a convocar nuevamente, por cuenta de que la Copa d'Oru que se diba a realizar esi mesmu añu foi aplazada y realizaríase recién al añu siguiente;<ref name="abc.es.1">[https://www.abc.es/hemeroteca/historico-07-07-2001/abc/Deportes/canada-retirar de-la-copa-america-y-esta-en-l'aire-la-participacion-de-argentina-y-uruguay_33138.html Canadá retirar de la Copa América]</ref><ref name="emol.1">[http://www.emol.com/noticias/deportes/2001/07/06/59557/canada-non-acudira-a-copa-america.html Canadá nun va allegar a Copa América]</ref> el so llugar foi ocupáu pola selección de {{sel|Costa Rica}}. [[Ficheru:Brazil vs. Uruguay Semifinals Copa América 2007.jpg|miniatura|250px|Partíu de semifinales de la [[Copa América 2007]] ente {{sel|Brasil}} y {{sel|Uruguái}}. El partíu, que se definió por penaltis, dexó-y algamar la final y, eventualmente, el títulu a Brasil.]] Na final de la [[Copa América 2004]], el campeón {{sel|Brasil}} y el subcampeón {{sel|Arxentina}}, clasificaron a la [[Copa Confederaciones 2005]], por cuenta de que {{sel|Brasil}} yera'l campeón mundial vixente, al consagrase campeón en [[Copa Mundial de Fútbol de 2002|Corea del Sur / Xapón 2002]]. Y en la final de la [[Copa Confederaciones 2005]], {{sel|Brasil}} y {{sel|Arxentina}} xugaríen la final de dichu tornéu, onde la ''auriverde'' imponer a la ''albiceleste'' por 4 a 1. Ésta foi la tercer vegada, que dos seleiciones que participaron na Copa América, clasificar pa la [[Copa Confederaciones]]. Dende la [[Copa América 2004]] hasta l'actualidá, la CONMEBOL decidió que cada edición, tenga'l so propiu cantar respeutivu y que seya interpretada por un cantante, del país que lu entama.<ref>[http://www.goal.com/es-cl/news/4786/copa-am%C3%A9rica/2015/05/13/11708462/de-2004-a-hoy-cu%C3%A1fuéron-yos les-otros-cantares-de-la copa De 2004 a güei: cuálos fueron los otros cantares de la Copa América]</ref> Anque yá les ediciones de [[Copa América 1991|1991]],<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=fHVtgrmjzVg «Per América»]</ref> [[Copa América 1993|1993]]<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=nQDbgS-i6D4 «Per siempres hermanos»]</ref> y [[Copa América 1995|1995]]<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=7aKCemJGeFI Páxaru Canzani - «Toos goliando»]</ref>tuvieron el so himnu propiu primero que la CONMEBOL implementar de manera definitiva, polo cual considérense como "cantares non oficiales de la Copa América". Na [[Copa América 2001|edición 2001]] el cantante colombianu [[Kike Santander]] presentó un cantar la cual foi retirada por problemes cola organización,<ref>[http://www.eltiempo.com/archivo/documento/MAM-678497 LES BUELGUES SECRETES DE LA COPA AMÉRICA]</ref> en cuenta de eso compúnxose un tema dedicada a la [[Final de la Copa América 2001|final d'esa edición]],<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=lFL4l5xkwMs Cantar de la Copa América Colombia 2001]</ref> polo cual tamién considérase-y como "cantar non oficial". A partir de la [[Copa América 2007]] se eligiría al meyor xugador xuvenil. Dende la [[Copa América 1993]] hasta la [[Copa América 2007]], esanicióse'l [[prórroga|tiempo suplementariu]] mientres los cuartos de final, les semifinales, la definición del tercer llugar y la final, en casu de quedar n'empate, y la cosa definíase direutamente por aciu la [[tiros dende'l puntu de penalti|ronda de penaltis]]. Esti sistema volvió partir de la [[Copa América 2011]], nel cual los cuartos de final, les semifinales, la definición pol tercer llugar y la final, definiríense en tiempu suplementariu en casu de quedar empate y de persistise, por aciu los penaltis. Esti sistema siguió pa la [[Copa América 2015]], pero quedando solo la final del tornéu con opción a [[prórroga]], en casu d'empate, ente que los cuartos de final, les semifinales y la definición pol tercer llugar definiríense automáticamente por aciu los penaltis en casu de rematar n'empate. En [[1986]], la CONMEBOL decidió establecer un intervalu fixu de tiempu de realización del tornéu, que sería de 2 años el cual utilizóse dende la [[Copa América 1987]] hasta la [[Copa América 2001]], depués esi intervalu de tiempu foi ampliáu a 3 años, dende la [[Copa América 2004]] hasta la [[Copa América 2007]]; hasta que finalmente sería de 4 años. Nes Copes Américas del [[Copa América 2004|2004]] y del [[Copa América 2007|2007]] asocedieron fechos curiosos, na primera les seleiciones de {{sel|Brasil}} y {{sel|Paraguái}} xugaron el tornéu con equipos xuveniles (el primeru con un escoyíu Sub-20 y el segundu con un escoyíu Sub-23), ente que na segunda {{sel|Brasil}} xugaría con un equipu C (suplentes de suplentes). === Actualidá === [[Ficheru:Argentina vs Bolivia - 2011-07-01.jpg|miniatura|left|Partíu ente {{sel|Arxentina}} y {{sel|Bolivia}} pol Grupu A de la [[Copa América 2011]], que terminaría empatáu a unu.]] [[Ficheru:CA 2011 Uruguay vs Argentina - Diego Perez goal.jpg|miniatura|Partíu ente {{sel|Arxentina}} y {{sel|Uruguái}} pelos cuartos de final de la [[Copa América 2011]] que terminaría 1 a 1, y que se resolvería por aciu los penaltis y terminaría con victoria uruguaya por 5 a 4.]] Tres la [[Copa América 2007]], realizada en [[Venezuela]], acabóse'l ciclu de rotación establecíu pola [[CONMEBOL]] en [[1986]]. [[Chile]], [[Estaos Xuníos]] y [[Méxicu]] manifestaron interés n'entamar el [[Copa América 2011|tornéu siguiente]],<ref>Yahoo! Deportes, 14/07/07, ''[https://web.archive.org/web/20100415003740/http://espanol.sports.yahoo.com/14072007/54/deportes-conmebol-decidir-avientu-pa-s-entamar-copa-am-rica.html «Conmebol va decidir n'avientu país que va entamar la Copa América de 2011»]''</ref> pero'l Comité Executivu de la [[CONMEBOL]] decidió siguir col otorgamiento de la prioridá de la organización de cada Copa al traviés de la repetición del ciclu de sedes empecipiáu en [[1987]], lo cual significa que cada asociación tien de confirmar si decide entamar la Copa que-y correspuende, nun teniendo la obligación de faelo.<ref>Conmebol.com, ''[https://web.archive.org/web/20081016101008/http://www.conmebol.com/articulos_ver.jsp?id=61729&slangab=S «Copa América: empecípiase un nuevu ciclu y caltiénse el calendariu rotativu»]''</ref> Con esti sistema, la sede de la [[Copa América 2011]] foi na [[Arxentina]] qu'antes d'esta decisión amosara interés por entamala,<ref>{{cita web |títulu=L'Arxentina puede ser sede de la Copa América 2011 |url=http://www.infobae.com/notas/nota.php?Idx=324077&IdxSeccion=1 |fechaaccesu=28 de xunu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120712235137/http://www.infobae.com/notas/nota.php?Idx=324077&IdxSeccion=1|fechaarchivu=12 de xunetu de 2012 |editorial=Infobae}}</ref> lo cual foi confirmáu'l [[24 de payares]] de [[2008]] por representantes de l'[[AFA]] y la [[CONMEBOL]].<ref>{{cita web |url= http://www.lanacion.com.ar/1074009-la-copa-america-2011-sera-en-la-argentina |títulu= La Copa América 2011 va ser na Arxentina - lanacion.com |fechaaccesu= 14 de xunetu de 2015 |nome= lanacion.com |fecha= 25 de payares de 2008 }}</ref> Mientres esta edición, utilizar por primer vegada'l [[prórroga|tiempo suplementariu]] nes fases d'eliminación direuta (cuartos de final, semifinales, definición del tercer llugar y la final). Nesta edición, la [[CONMEBOL]] decidió que'l tornéu va realizase siempres cada 4 años, pa evitar cruciase coles [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol|eliminatories]] y con otros megaeventos deportivos que son los [[Xuegos Olímpicos]], la [[Copa Confederaciones]] y el [[Copa Mundial de Fútbol|Mundial]] (pa evitar que pierda interés con cualesquier d'estos trés); quitando la [[Copa América 2016|edición especial pol centenariu del tornéu]]. Y tamién, a partir d'[[Copa América 2011|esta edición]], la [[CONMEBOL]] decidió premiar de manera individual al "meyor xugador" del tornéu, al "meyor xugador xuvenil" del tornéu, al "meyor arqueru" del tornéu y a la selección merecedora del "Premiu al Xuegu Llimpiu (Premiu ''Fair Play'')". Y a partir d'[[Copa América 2011|esta edición]], la [[CONMEBOL]] decidió que'l cuartu llugar tamién recibiría un premiu significativu, que sería la medaya de cobre. Pa esta edición convidóse nuevamente a {{sel|Xapón}}, pero debíu al terremotu que sufrió'l país, retirar del tornéu; nel so llugar convidar a {{sel|España}}, pero tamién se retiró por cuenta de que los sos futbolistes atopar de vacaciones; a la fin sería {{sel|Costa Rica}} la otra selección convidada. Al rematar la [[Copa América 2011]], seríen dos les seleiciones que clasificaron a la [[Copa Confederaciones 2013]], {{sel|Uruguái}} por ser el campeón de la Copa América y {{sel|Brasil}} por ser el anfitrión. Ésta foi la cuarta vegada que dos seleiciones que participaron na Copa América clasificaron a la [[Copa Confederaciones]]. A la fin {{sel|Brasil}} sería nuevamente campeón. {{sel|Uruguái}}, amás de consagrase campeón, tamién se llevaría'l Premiu ''Fair Play''. El campeón de la [[Copa América 2011]] {{sel|Uruguái}} xugaría la [[Copa Artemio Franchi 2013]] en [[Qatar]] col campeón de la [[Eurocopa 2012]], {{sel|España}}. La resultancia foi 3 a 1 a favor de los españoles. Pero al igual que les ediciones de [[Copa Artemio Franchi 1989|1989]] y [[Copa Artemio Franchi 1998|1998]], ésta tamién sería de calter "non oficial". Siguiendo l'orde de rotación, la [[Copa América 2015]] correspondía llevase a cabu en [[Brasil]]; sicasí, la realización de la [[Copa Confederaciones 2013]], la [[Copa Mundial de Fútbol de 2014]] y de los [[Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016|Xuegos Olímpicos de 2016]] en dichu país fixo reconsiderar la realización del tornéu. Arriendes d'ello, en [[marzu]] de [[2012]] confirmóse que [[Brasil]] y [[Chile]], intercambiaron les organizaciones de los torneos de [[Copa América 2015|2015]] y [[Copa América 2019|2019]].<ref>{{cita web |títulu=Chile llogra alcuerdu con Brasil y va entamar la Copa América 2015 |url=http://diario.latercera.com/2012/03/24/01/contenido/deportes/4-104568-9-chile-llogra-alcuerdu-con-brasil-y-entamara-la-copa-america-2015.shtml |editor=[http://diario.latercera.com/index.html diariu.laterceral.com] |fecha=24 de marzu de 2012 |fechaaccesu=24 de marzu de 2012 }}</ref> Esta foi la primer vegada que se camudó l'orde de rotación na organización del tornéu. El [[25 d'ochobre]] de [[2012]], dar a conocer que la [[CONMEBOL]] y la [[CONCACAF]] llegaron a un alcuerdu p'apostar, de manera estraordinaria, una nueva versión de la Copa América llamada [[Copa América Centenariu]], en celebración del centenariu del [[Campeonatu Suramericanu 1916|primer tornéu apostáu]]. La sede correspondería a [[Estaos Xuníos]] y sería apostada per primer vegada por dieciséis equipos (va ser la edición con más participantes), yá que a les tradicionales diez seleiciones nacionales d'[[América del Sur]] sumaríense otros seis del área d'[[América del Norte]], [[América Central]] y les [[isla|isles]] del [[Antilles|Caribe]].<ref>{{cita web |url=http://www.ultimasnoticias.com.ve/noticias/deportes/futbol/copa-america-de-2016-xugar en-estados-unidos.aspx |títulu=Copa América de 2016 va xugar n'Estaos Xuníos <nowiki>|</nowiki> Últimes Noticies |fechaaccesu=16 de xunetu de 2015 |autor=Últimes Noticies |fecha=25 d'ochobre de 2012 }}</ref> Con esto, [[Estaos Xuníos]] convertir nel primer país non afiliáu a la [[CONMEBOL]] n'entamar el tornéu. Sicasí, el campeón d'esta edición nun clasificaría a la [[Copa Confederaciones 2017]], por cuenta de que sería una edición especial. Pa la [[Copa América 2015]], convidóse nuevamente a {{sel|Xapón}}, pero por cuenta de que tenía compromisos primeramente asumíos optó por retirar se del tornéu. Nel so llugar decidió convidase a {{sel|China}}, pero tamién se retiraría por cuenta de que tenía que xugar les [[Clasificación de AFC pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|eliminatories pal Mundial de Rusia 2018]]. A la fin terminóse convidando a {{sel|Xamaica}}, selección que fadría'l so debú nel tornéu. Mientres la [[Copa América 2015]], el [[prórroga|tiempo suplementariu]] solo utilizóse na [[Final de la Copa América 2015|final]] —en casu d'empate, el trunfador de los alcuentros de los cuartos de final, les semifinales y la definición pol tercer llugar, definiríase direutamente por aciu la [[tiros dende'l puntu de penalti|ronda de penaltis]], en casu de quedar empate depués de rematar los 90 minutos—. Nesta edición, {{sel|Chile}} foi'l anfitrión y alzóse per primer vegada col títulu continental, al vencer a {{sel|Arxentina}} nos [[tiros dende'l puntu de penalti|penaltis]] por 4 a 1. Hasta esi momentu, {{sel|Chile}} yera la única selección cofundadora de la CONMEBOL que nun consiguiera'l títulu, pero tres la so victoria na final ante {{sel|Arxentina}}, por fin los cuatro seleiciones cofundadoras de la CONMEBOL alzárense col títulu. Y tamién nesta edición asocedería un fechu anecdóticu, l'arxentín [[Lionel Messi]] quien fuera escoyíu'l meyor xugador del tornéu, refugaría dichu premiu (por cuenta de que la so selección perdiera la final), siendo la primer vegada qu'un futbolista refuga un premiu que-y ye dau. Depués de la finalización de la [[Copa América 2015]], el campeón {{sel|Chile}} y el subcampeón {{sel|Arxentina}} clasificar a la [[Copa Artemio Franchi 2018]], que va xugase n'[[Italia]], y na que se van enfrentar al campeón ({{sel|Portugal}}) y al subcampeón ({{sel|Francia}}) de la [[Eurocopa 2016]] (siendo la primer vegada que van clasificar dos seleiciones de la [[CONMEBOL]] y dos seleiciones de la [[UEFA]] a la [[Copa Artemio Franchi]]). Amás, {{sel|Chile}} foi'l representante de la CONMEBOL, na [[Copa Confederaciones 2017]] que se realizó en [[Rusia]], un añu antes de la [[Rusia 2018|Mundial del 2018]], que tamién se realizará nel mesmu país euroasiático. Poco primero de la realización de la [[Copa América 2015]] en [[Chile]], el [[27 de mayu]] salió a la lluz un [[Casu de corrupción de la FIFA de 2015|escándalu de corrupción na FIFA]] qu'incluyó un casu d'a lo menos $ 110&nbsp;000&nbsp;000 en sobornos rellacionaos cola [[Copa América Centenariu]] n'[[Estaos Xuníos]] en [[2016]],<ref>[http://www.theguardian.com/football/live/2015/may/27/fifa-officials-arrested-on-corruption-charges-live#block-5565d9c9y4b0ab5615399afd Fifa in crisis amid corruption arrests and World Cup voting inquiry – as it happened]</ref> lo cual motivó rumores sobre la cancelación del tornéu nesi país.<ref>[http://espndeportes.espn.go.com/news/story/_/id/2388120/la-copa-america-centenario-2016-a celebrase-en-eeuu-estaria-en-dulda La Copa América Centenariu 2016 a celebrase n'EEXX, taría en dulda]</ref> Arriendes de esto surdieron dellos rumores como'l que [[Estaos Xuníos]] dexaba de ser el anfitrión de dicha edición y que tamién la selección d'esi país retirar de dicha edición;<ref>[http://larepublica.pe/deportes/699378-copa-america-centenario-estados-unidos-retirar del tornéu-y xugárase-con-11-equipos Copa América Centenariu: Estaos Xuníos retirar del tornéu y va xugase con 11 equipos]</ref> dempués surdió'l rumor de que'l tornéu realizar en [[Méxicu]]<ref>[http://www.sopitas.com/520796-mexico-seria-la sede-de-la-copa-america-centenario-2016/ Méxicu sería la sede de la Copa América Centenariu 2016]</ref> o en dalgún otru país afiliáu a la CONMEBOL; depués surdieron rumores de que'l tornéu realizar n'[[Ecuador]] o en [[Colombia]];<ref>[http://www.eluniverso.com/deportes/2015/08/27/nota/5088827/colombia-ecuador-serien-opciones-entamar-copa-america-centenario Colombia y Ecuador seríen les opciones pa entamar la Copa América Centenariu 2016]</ref> a la fin se rumoreó que se realizaría n'[[Arxentina]], [[Chile]], [[Perú]] o [[Uruguái]];<ref>[http://www.sport.es/es/noticias/copa-america/copa-america-centenario-busca-sede-4499457 La Copa América Centenariu busca sede]</ref> y d'últimes díxose que la Copa América Centenariu realizar nel [[Perú]].<ref>[http://www.libero.pe/futbol-internacional/2015-09-07-peru-podria-ser-sede-de-la-copa-america-centenario-2016-segun-prensa-chilena Perú podría ser sede de la Copa América Centenariu 2016, según prensa chilena]</ref> Finalmente, la CONMEBOL desmintió toos estos rumores y confirmó a Estaos Xuníos como anfitrión de la Copa América 2016 y que la selección d'esi país sí va participar en dicha edición, magar los escándalos de corrupción.<ref>[http://www.elgraficochile.cl/quédase-tal-cual-la-copa-america-centenario-caltién-formatu-y-sede/prontus_elgrafico/2015-09-11/151648.html Quédase talo como: La Copa América Centenariu caltién formatu y sede]</ref> En tantu, la edición de [[Copa América 2019|2019]] va realizar en [[Brasil]] y la de [[Copa América 2023|2023]], n'[[Ecuador]].<ref>[http://www.futbolizados.com/63534/presidente-de-conmebol-afirma-que-la-copa-america-centenario-si-xugar en-usa/ Presidente de Conmebol afirma que la Copa América Centenariu sí se va xugar n'USA]</ref> Pa la [[Copa América 2016|edición 2016]] nuevamente volveríense a xugar les [[Repechaje de Concacaf clasificatorio a la Copa América Centenariu|eliminatories]] pa clasificar al tornéu, sicasí, a diferencia de la [[Repechaje de Conmebol clasificatorio al Campeonatu Suramericanu 1967|edición 1967]] onde namái s'enfrentaron les seleiciones afiliaes a la CONMEBOL, esta vegada namái s'enfrentaríen ente sigo les seleiciones afiliaes a la CONCACAF. {{sel|Méxicu}} yá taba clasificáu automáticamente, por ser convidáu permanente y {{sel|Estaos Xuníos}}, por ser l'organizador del tornéu; depués clasificaríase {{sel|Costa Rica}} al consagrase campeón de la [[Copa Centroamericana 2014]], y depués clasificaríase {{sel|Xamaica}}, al consagrase campeón de la [[Copa del Caribe de 2014]]. Con esto yá habíen cuatro clasificaos, ente que les dos últimes places disponibles apostar les cuatro seleiciones ente los cuatro primeros llugares de la [[Copa Oru de la Concacaf 2015|Copa d'Oru 2015]], escluyendo a los cuatro yá clasificaos. A la fin {{sel|Cuba}}, {{sel|Haití}}, {{sel|Panamá}} y {{sel|Trinidá y Tobagu}}, tuvieron que xugar el repechaje, pa poder clasificase al tornéu. Decidióse que les clasificatorias, xugar nun solu país, y el país escoyíu sería'l de la selección, que llogró'l primer llugar y que terminó siendo [[Panamá]], y nes que s'enfrentaríen nun únicu partíu, el primeru ({{sel|Panamá}}) contra'l cuartu ({{sel|Cuba}}), y el segundu ({{sel|Trinidá y Tobagu}}) contra'l terceru ({{sel|Haití}}), y los ganadores clasificaríen automáticamente al tornéu. {{sel|Haití}} ganó por 1 a 0 a {{sel|Trinidá y Tobagu}}, y {{sel|Panamá}} ganó por 4 a 0 a {{sel|Cuba}}; colo cual, dambes seleiciones clasificar a la [[Copa América Centenariu]] y tamién fadríen el so debú nel tornéu. El tornéu conmemorativo foi ganáu nuevamente pola selección de {{sel|Chile}}, consagrándose como ''Bicampeón d'América'' en ganando na tanda de penaltis, al igual que na [[Copa América 2015|edición anterior]], a {{sel|Arxentina}} por 4 a 2, depués de 120 minutos d'igualdá ensin goles. Depués de que {{sel|Chile consagrárase campeón de la [[Copa América 2016]], corrióse'l rumor de que xugaría contra {{sel|Portugal}}, campeón de la [[Eurocopa 2016]]; sicasí, el partíu nunca se llevó a cabu.<ref>[http://www.teleamazonas.com/2016/07/chile-portugal-enfrentárense-cuesten-dambes seleiciones/ Chile y Portugal van enfrentase. Esto cuesten dambes seleiciones]</ref><ref>[http://www.emol.com/noticias/Deportes/2016/07/10/811815/Portugal-de-Cristiano-Ronaldo-sera-el rival-de-Chile-en-el duelu-de-campeones-de-America-y-Europa.html Portugal de Cristiano Ronaldo va ser el rival de Chile nel "duelu de campeones" d'América y Europa]</ref> Na [[Copa América 2016|edición especial]], el sistema tradicional foi modificáu, una y bones esta vegada xugar con dieciséis equipos, que fueron estremaos en cuatros grupos de cuatro equipos c/o, y los dos primeros de cada grupu clasificaríen a los cuartos de final. Y nes fases d'eliminación direuta, los cuartos de final, les semifinales y la definición pol tercer llugar, en casu de terminar igualaos nos 90 minutos reglamentarios, la llave definir por aciu la ronda de penaltis; ente que el [[tiempu suplementariu]] namái taría activu pa la final en casu de qu'ésta quedara n'empate, y de persistir l'empate, recién recurriríase a la ronda de penaltis pa definir al campeón. Tamién, pa esta edición apurrió un nuevu troféu, que yera distintu del troféu orixinal, y a diferencia del troféu orixinal, la selección campeona, quedar col derechu de caltener a perpetuidad el troféu especial; a diferencia del troféu orixinal, nel cual el campeón namái puede caltener un retruque orixinal d'ésti. Esta edición nun tuvo [[mascota (símbolu)|mascota]].<ref>[http://www.eldiario.com.co/seccion/DEPORTES/ensin-mascota-empieza-la copa-am-rica-centenariu1606.html Ensin mascota empieza la Copa América Centenariu]</ref> == Trofeo == {{imaxe múltiple |posición_tabla=right |semeya1=Copa América de Fútbol.png |anchu1=100 |alt1= |testu1= |alineación_texto1=left |semeya2=Copa 100 (26454062733).jpg |anchu2=133 |alt2= |testu2= |alineación_texto2=left |testu=A la izquierda, el troféu tradicional de la Copa América. A la derecha, el troféu especial apurríu na [[Copa América Centenariu|edición 2016]].}} {{AP|Troféu de la Copa América}} El troféu foi iguáu ente 1916 y 1917 na Casa Escasany, una xoyería de [[Buenos Aires]], por un preciu de 3000 [[francos suizos]], y foi donáu a la Confederación Suramericana de Fútbol pol [[Ministeriu de Rellaciones Esteriores d'Arxentina]].<ref name="actualidá.rt">{{cita web |url= http://actualidad.rt.com/actualidad/176193-evolucion-gran-reliquia-copa-america |títulu= UDescubra la evolución del troféu de la Copa América |fechaaccesu=21 de mayu de 2015 |autor= actualidad.rt}}</ref> Ta fechu de plata, asitiáu nuna base de madera na que s'asitien nunes chapes los nomes de les seleiciones campeones de cada edición. Dende la so creación hasta l'actualidá, el campeón de cada certame tien derechu a caltener el troféu orixinal de forma temporal hasta'l nuevu sortéu de la Copa América, cuando tendrá de devolvelo a la CONMEBOL. Depués de devolvelo, el campeón recibe un retruque del mesmu que caltién permanentemente. Pa la [[Copa América Centenariu]] (2016), apurrióse un troféu especial, conmemorativo al centenariu del certame continental. Esta copa utiliza la figura del troféu orixinal como inspiración, pero inclúi una nueva visión, con curves d'oru sobre la urna griega pa representar los 100 años del fútbol nel continente americanu. Mide 61&nbsp;[[centímetru|cm]] d'altor y pesa 7,1&nbsp;[[quilogramu|kg]], ta cubiertu por oru de 24&nbsp;[[quilate|K]] satinado y brillante pa demostrar la importancia del aniversariu de la centena. Amás, tien grabáu un mapa continental d'[[América]] y los emblemes de la [[CONMEBOL]] y la [[CONCACAF]]. L'interior del nuevu troféu ye de plata n'homenaxe al orixinal y al so legáu de 100 años. A lo último, la base del troféu amuesa los nomes de los dieciséis países participantes nun formatu d'espiral ascendente.<ref>{{cita web |títulu=Copa América Centenariu: La historia de los dos trofeos |url=http://es.ca2016.com/article/copa-america-centenario-la-historia-de-los%20dos-trofeos |fechaaccesu=29 d'abril de 2016 |sitiuweb=www.es.ca2016.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160624233851/http://es.ca2016.com/article/copa-america-centenario-la-historia-de-los |fechaarchivu=2016-06-24 }}</ref> El nome de la selección campeona de la edición especial tamién va apaecer incluyíu nel troféu orixinal. Chile, el campeón de la [[Copa América Centenariu]], ganóse'l derechu de caltener el troféu especial permanentemente. == Carauterístiques == La Copa América cunta con dos fases, una fase de grupos y una fase final. Escepcionalmente, en dos ediciones realizó una fase clasificatoria al certame. El númberu de participantes varió col pasu de los años. Les últimes ediciones tuvieron 12 seleiciones, ente qu'en 2016 la Copa América tuvo 16 equipos. === Fase clasificatoria === {{AP|Repechaje clasificatorio a la Copa América}} Solo realizóse en dos ocasiones. La primera foi nel [[Campeonatu Suramericanu 1967]], celebráu n'[[Uruguái]], cuando s'enfrentaron {{sel|Chile}}-{{sel|Colombia}} y {{sel|Ecuador}}-{{sel|Paraguái}}. La segunda foi na [[Copa América Centenariu]], llevada a cabu n'[[Estaos Xuníos]], cuando s'enfrentaron {{sel|Haití}}-{{sel|Trinidá y Tobagu}} y {{sel|Cuba}}-{{sel|Panamá}}. ==== Repechaje clasificatorio 1967 ==== {{AP|Repechaje de Conmebol clasificatorio al Campeonatu Suramericanu 1967}} {{Partíu | local = {{self-d|CHI}} | resultáu = 5:2''' (3:0) | visita = {{selb|COL}} | fecha = [[30 de payares]] de [[1966]] | estadiu = [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] | ciudá = [[Santiago de Chile|Santiago]] | asistencia = 80&nbsp;000 | árbitru = [[Arturo Yamasaki]] ([[Perú]]) | goleslocal = [[Pedro Araya Toro|Araya]] {{gol|7}}<br />[[Carlos Campos|Campos]] {{gol|23}}<br />[[Ignacio Prieto|Prieto]] {{gol|40|pen.}} {{gol|49}}<br />[[Manuel Saavedra|Saavedra]] {{gol|61}} |golesvisita = [[Delio Gamboa|Gamboa]] {{gol|71}}<br />[[Alfonso Cañón|Cañón]] {{gol|72}} }} {{Partíu | local = {{self-d|COL}} | resultáu = 0:0 | visita = {{selb|CHI}} | fecha = [[11 d'avientu]] de [[1966]] | estadiu = [[El Campín]] | ciudá = [[Bogotá]] | asistencia = 17&nbsp;000 | árbitru = [[Arturo Yamasaki]] ([[Perú]]) |sucesu = {{sel|Chile}} clasifica al [[Campeonatu Suramericanu 1967]] al llograr un resultáu global de '''5:2'''. }} <br /> {{Partíu | local = {{self-d|ECU|variante=1900}} | resultancia = 2:2''' (0:0) | visita = {{selb|PAR|variante=1954}} | fecha = [[21 d'avientu]] de [[1966]] | estadiu = [[Estadiu Modelu Alberto Spencer|Estadiu Modelu]] | ciudá = [[Guayaquil]] | asistencia = 47&nbsp;000 | árbitru = [[David Goicochea]] ([[Arxentina]]) | goleslocal = [[Polo Carrera|Carrera]] {{gol|56}}<br />[[Washington Muñoz|Muñoz]] {{gol|58}} | golesvisita = [[Benignu Apocada|Apocada]] {{gol|85}}<br />[[Juan Carlos Rojas (futbolista paraguayu)|Rojas]] {{gol|88}} <small>([[penalti (fútbol)|pen.]])</small> }} {{Partíu | local = {{self-d|PAR|variante=1954}} | resultancia = 3:1''' (2:0) | visita = {{selb|ECU|variante=1900}} | fecha = [[28 d'avientu]] de [[1966]] | estadiu = [[Estadiu Manuel Ferreira]] | ciudá = [[Asunción]] | asistencia = 25&nbsp;000 | árbitru = [[César Orozco]] ([[Perú]]) | goleslocal = [[Celino Mora|Mora]] {{gol|7}} {{gol|10}}<br />[[Arístides del Puertu|Del Puertu]] {{gol|60}} | golesvisita = [[Washington Muñoz|Muñoz]] {{gol|81}} | sucesu = {{sel|Paraguái}} clasifica al [[Campeonatu Suramericanu 1967]] al llograr un resultáu global de '''5:3'''. }} ==== Repechaje clasificatorio 2016 ==== {{AP|Repechaje de Concacaf clasificatorio a la Copa América Centenariu}} {{Partíu | local = {{self-d|TRI}} | resultáu = 0:1''' (0:0) | visita = {{selb|HAI}} | fecha = [[8 de xineru]] del [[2016]], 17:30 | estadiu = [[Estadiu Rommel Fernández]] | ciudá = [[Panamá (ciudá)|Panamá]] | asistencia = 10&nbsp;000 | árbitru = [[David Gantar]] ([[Canadá]]) | golesvisita = [[Kervens Belfort Fils|Belfort]] {{gol|83}} | reporte = http://www.concacaf.com/es/category/copa_america_centenario/game-detail/259083 | sucesu = {{sel|Haití}} clasifica a la [[Copa América 2016]]. }} <br /> {{Partíu | local = {{self-d|PAN}} | resultáu = 4:0''' (2:0) | visita = {{selb|CUB}} | fecha = [[8 de xineru]] del [[2016]], 20:30 | estadiu = [[Estadiu Rommel Fernández]] | ciudá = [[Panamá (ciudá)|Panamá]] | asistencia = 26&nbsp;542 | árbitru = [[Fernando Guerrero (árbitru)|Fernando Guerrero]] ([[Méxicu]]) | goleslocal = [[Gabriel Gómez|Gómez]] {{gol|4}}<br>[[Luis Tejada (futbolista)|Tejada]] {{gol|18|pen.}}<br>[[Armando Cooper|Cooper]] {{gol|51}}<br>[[Blas Pérez|Pérez]] {{gol|88}} | reporte = http://www.concacaf.com/es/category/copa_america_centenario/game-detail/259084 | sucesu = {{sel|Panamá}} clasifica a la [[Copa América 2016]]. }} === Sistema de competición === [[Ficheru:American Football Championship participations.png|200px|miniatura|Participaciones de les seleiciones americanes nel tornéu.]] Anguaño'l sistema de competición de la [[Copa América Centenariu]] (2016) ye la de cuatro grupos de cuatro equipos cada unu, completando dieciséis seleiciones participantes. Enantes, tuvo tres grupos de cuatro equipos cada unu, dos grupos de cinco equipos cada unu, tres grupos de tres equipos cada unu, y un formatu de [[sistema de toos contra toos|liguilla]] o [[sistema de toos contra toos]]. Usualmente, participen los diez seleiciones qu'integren la [[CONMEBOL]], más dos países convidaos de la [[CONCACAF]]. Pa la edición de 2016, participaron seis seleiciones de la rexón d'[[América del Norte]], [[Centroamérica]] y el [[Caribe (rexón)|Caribe]], récor nel tornéu. Les primeres cinco ediciones ([[Campeonatu Suramericanu 1916|1916]], [[Campeonatu Suramericanu 1917|1917]], [[Campeonatu Suramericanu 1919|1919]], [[Campeonatu Suramericanu 1920|1920]] y [[Campeonatu Suramericanu 1921|1921]]) tuvieron solu cuatro participantes. Para [[Campeonatu Suramericanu 1922|1922]] el númberu amontar a cinco, pero volvió menguar. Les ediciones de [[Campeonatu Suramericanu 1923|1923]] y [[Campeonatu Suramericanu 1924|1924]] fueron con cuatro escoyíos, ente qu'en [[Campeonatu Suramericanu 1925|1925]] asocedió la edición con menor cantidá de participantes: solo tres países. Dende'l [[Campeonatu Suramericanu 1926|tornéu de 1926]], la Copa América foi aumentando amodo'l númberu de participantes, hasta algamar los diez seleiciones, en [[Copa América 1975|1975]]. Esti númberu caltener hasta [[Copa América 1993|1993]], cuando s'amontó a 12 equipos, cifra superada recién na [[Copa América 2016|edición 2016]], cola disputa de la Copa América Centenariu (16 seleiciones). Llistáu d'equipos participantes por edición: 3 seleiciones ([[Campeonatu Suramericanu 1925|1925]]), 4 seleiciones ([[Campeonatu Suramericanu 1916|1916]], [[Campeonatu Suramericanu 1917|1917]], [[Campeonatu Suramericanu 1919|1919]], [[Campeonatu Suramericanu 1920|1920]], [[Campeonatu Suramericanu 1921|1921]], [[Campeonatu Suramericanu 1923|1923]], [[Campeonatu Suramericanu 1924|1924]], [[Campeonatu Suramericanu 1924|1927]], [[Campeonatu Suramericanu 1929|1929]], [[Campeonatu Suramericanu 1935|1935]]), 5 seleiciones ([[Campeonatu Suramericanu 1922|1922]], [[Campeonatu Suramericanu 1926|1926]], [[Campeonatu Suramericanu 1939|1939]], [[Campeonatu Suramericanu 1941|1941]], [[Campeonatu Suramericanu 1959 (Ecuador)|1959-II]]), 6 seleiciones ([[Campeonatu Suramericanu 1937|1937]], [[Campeonatu Suramericanu 1946|1946]], [[Campeonatu Suramericanu 1956|1956]], [[Campeonatu Suramericanu 1967|1967]]), 7 seleiciones ([[Campeonatu Suramericanu 1942|1942]], [[Campeonatu Suramericanu 1945|1945]], [[Campeonatu Suramericanu 1953|1953]], [[Campeonatu Suramericanu 1955|1955]], [[Campeonatu Suramericanu 1957|1957]], [[Campeonatu Suramericanu 1959 (Arxentina)|1959-I]], [[Campeonatu Suramericanu 1963|1963]]), 8 seleiciones ([[Campeonatu Suramericanu 1947|1947]], [[Campeonatu Suramericanu 1949|1949]]), 10 seleiciones ([[Copa América 1975|1975]], [[Copa América 1979|1979]], [[Copa América 1983|1983]], [[Copa América 1987|1987]], [[Copa América 1989|1989]], [[Copa América 1991|1991]]), 12 seleiciones ([[Copa América 1993|1993]], [[Copa América 1995|1995]], [[Copa América 1997|1997]], [[Copa América 1999|1999]], [[Copa América 2001|2001]], [[Copa América 2004|2004]], [[Copa América 2007|2007]], [[Copa América 2011|2011]], [[Copa América 2015|2015]]), y 16 seleiciones ([[Copa América Centenariu|2016]]). === Eleición de la sede === [[Ficheru:American Football Championship hosts.png|200px|miniatura|Países qu'entamaron la Copa América.]] Les primeres ediciones alternaron la so sede ente les sos seleiciones participantes, pero ensin caltener un criteriu establecíu. Les Copes Américas de [[Copa América 1975|1975]], [[Copa América 1979|1979]] y [[Copa América 1983|1983]] fueron les úniques que nun tuvieron una sede fixa. En [[1986]] la CONMEBOL determinó dellos cambeos al certame. Decidió establecer un tornéu realizáu nuna sede fixa d'asistencia obligatoria pa los sos diez federaciones miembro. Esti sistema usar a partir de la [[Copa América 1987]] n'[[Arxentina]], siendo la sede rotada ente los miembros de la CONMEBOL, completándose en [[Venezuela]] cola [[Copa América 2007]] y empecipiando un nuevu ciclu n'[[Arxentina]] cola [[Copa América 2011]]. La [[Copa América Centenariu]] llevar a cabu n'[[Estaos Xuníos]] y tresformóse na primera realizada fora d'[[América del Sur]]. En total, el país que más vegaes entamó la Copa América ye [[Arxentina]], que foi anfitrión 9 vegaes. Col sistema establecíu pola CONMEBOL de la sede rotativa, nun hai manera de qu'otru país superar. Por detrás, allúguense [[Uruguái]] y [[Chile]] (7), [[Perú]] (6), [[Brasil]] (4), [[Ecuador]] (3), [[Bolivia]] (2), [[Paraguái]], [[Colombia]], [[Venezuela]] y [[Estaos Xuníos]] (1). == Torneos == Esta tabla amuesa los resultaos de les diverses ediciones tantu del Campeonatu Suramericanu como de la Copa América. Pa más información sobre un tornéu en particular, vease la páxina especializada d'ella en ''Detalle''. En ''cursiva'' indíquense los equipos convidaos non pertenecientes a la [[CONMEBOL]]. {|align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |-bgcolor=#006699 style="color:white; border: 1px #aaa solid;" align="center" !width=4%|<br />Añu !width=4%|<br />Edición !width=12%|<br />Sede |width=1% rowspan=48 bgcolor=ffffff| !width=15%|<br />Campeón !width=8%|Final<br />Resultaos !width=15%|<br />Subcampeón |width=1% rowspan=48 bgcolor=ffffff| !width=15%|<br />Terceru !width=8%| <br />Resultaos !width=15%|<br />Cuartu |-align=center bgcolor=#D0e7FF |[[1916]]<ref name=of group=n>Esti tornéu nun foi apostáu oficialmente como edición del Campeonatu Suramericanu o Copa América, nin foi apurríu'l troféu al so campeón. Sicasí, la CONMEBOL considera les sos resultaos como oficiales.</ref><br />''[[Campeonatu Suramericanu 1916|Detalle]]'' |I |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />[[Arxentina]] |{{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Uruguái}}''' '''<small>(1)</small>''' |'''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]'''<ref name=liguilla group=n>El sistema utilizáu pa definir los llugares foi de [[Sistema de toos-contra-toos|liguilla]]. Les posiciones de cada selección queden entós determinaes poles resultaos de felicidá liguilla, ensin haber partíos definitorios o final del eventu.</ref> |{{bandera|Arxentina|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} |{{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} |'''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' |{{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />{{sel|Chile}} |-align=center |[[1917]]<br />''[[Campeonatu Suramericanu 1917|Detalle]]'' |II |{{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />[[Uruguái]] |{{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Uruguái}}''' '''<small>(2)</small>''' |'''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' |{{bandera|Arxentina|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} |{{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} |'''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' |{{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />{{sel|Chile}} |-align=center bgcolor=#D0e7FF |[[1919]]<br />''[[Campeonatu Suramericanu 1919|Detalle]]'' |III |{{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />[[Brasil]] |{{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Brasil}}''' '''<small>(1)</small>''' |'''[[Final del Campeonatu Suramericanu 1919|1:0]]'''<ref name=desempate group=n>Anque'l sistema utilizáu foi de [[sistema de toos-contra-toos|liguilla]], dambos equipos llograron igual puntaje, polo que foi realizáu un partíu de desempate.</ref> <small>([[prórroga|pró.]])</small><ref name=dos group=n>Resultáu tres dos prórrogues.</ref><ref group=n>Xugáronse dos tiempos suplementarios de 30 minutos cada unu.</ref> |{{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Uruguái}} |{{bandera|Arxentina|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} |'''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' |{{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />{{sel|Chile}} |-align=center |[[1920]]<br />''[[Campeonatu Suramericanu 1920|Detalle]]'' |IV |{{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />[[Chile]] |{{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Uruguái}}''' '''<small>(3)</small>''' |'''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' |{{bandera|Arxentina|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} |{{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} |'''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' |{{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />{{sel|Chile}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[1921]]<br />''[[Campeonatu Suramericanu 1921|Detalle]]'' | V |{{bandera|Arxentina|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Arxentina}}''' '''<small>(1)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Uruguái}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Paraguái|1842|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} |- align=center | [[1922]]<br />''[[Campeonatu Suramericanu 1922|Detalle]]'' | VI | {{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />[[Brasil]] | {{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Brasil}}''' '''<small>(2)</small>''' | '''[[Final del Campeonatu Suramericanu 1922|3:0]]'''<ref name=desempate group=n/> | {{bandera|Paraguái|1842|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Uruguái}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[1923]]<ref group=n>{{sel|Uruguái}} clasificó a los [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de París 1924|Xuegos Olímpicos de París 1924]].</ref><br />''[[Campeonatu Suramericanu 1923|Detalle]]'' | VII | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />[[Uruguái]] | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Uruguái}}''' '''<small>(4)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} | {{bandera|Paraguái|1842|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} |- align=center | [[1924]]<br />''[[Campeonatu Suramericanu 1924|Detalle]]'' | VIII | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />[[Uruguái]]<ref group=n>El tornéu foi entamáu pola [[Asociación Paraguáia de Fútbol]] en territoriu [[Uruguái|uruguayu]].</ref> | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Uruguái}}''' '''<small>(5)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} | {{bandera|Paraguái|1842|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />{{sel|Chile}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[1925]]<br />''[[Campeonatu Suramericanu 1925|Detalle]]'' | IX |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />[[Arxentina]] |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Arxentina}}''' '''<small>(2)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} | {{bandera|Paraguái|1842|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' |<ref group=n>Nesti tornéu solo participaron tres equipos.</ref> |- align=center | [[1926]]<br />''[[Campeonatu Suramericanu 1926|Detalle]]'' | X | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />[[Chile]] | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Uruguái}}''' '''<small>(6)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />{{sel|Chile}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Paraguái|1842|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[1927]]<ref group=n>{{sel|Arxentina}} y {{sel|Uruguái}} clasificaron a los [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos d'Ámsterdam 1928|Xuegos Olímpicos d'Ámsterdam 1928]].</ref><br />''[[Campeonatu Suramericanu 1927|Detalle]]'' | XI | {{bandera|Perú|1825|tamañu=30px}}<br />[[Perú]] |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Arxentina}}''' '''<small>(3)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Uruguái}} | {{bandera|Perú|1825|tamañu=30px}}<br />{{sel|Perú}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Bolivia|tamañu=30px}}<br />{{sel|Bolivia}} |- align=center | [[1929]]<br />''[[Campeonatu Suramericanu 1929|Detalle]]'' | XII |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />[[Arxentina]] |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Arxentina}}''' '''<small>(4)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Paraguái|1842|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Uruguái}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Perú|1825|tamañu=30px}}<br />{{sel|Perú}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[1935]]<ref name=of group=n/><ref group=n>{{sel|Uruguái}} y {{sel|Arxentina}} clasificaron a los [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Berlín 1936|Xuegos Olímpicos de Berlín 1936]], pero nun participaron por problemes económicos {{sel|Perú}} tomó'l so llugar.</ref><br />''[[Campeonatu Suramericanu 1935|Detalle]]'' | XIII | {{bandera|Perú|1825|tamañu=30px}}<br />[[Perú]] | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Uruguái}}''' '''<small>(7)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} | {{bandera|Perú|1825|tamañu=30px}}<br />{{sel|Perú}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />{{sel|Chile}} |- align=center | [[1937]]<ref group=n>Esti tornéu empezó a xugase en [[1936]], pero yá que empezó nos últimos díes del últimu mes d'aquel añu ([[27 d'avientu]]) xugar hasta'l [[1 de febreru]] del añu siguiente, considérase esti tornéu de 1937 yá que la mayoría de los partíos xugar nesi añu.</ref><br />''[[Campeonatu Suramericanu 1937|Detalle]]'' | XIV |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />[[Arxentina]] |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Arxentina}}''' '''<small>(5)</small>''' | '''[[Final del Campeonatu Suramericanu 1937|2:0]]'''<ref name=desempate group=n/> <small>([[prórroga|pró.]])</small><ref name=dos group=n/><ref name=15min. group=n>Xugáronse dos tiempos suplementarios de 15 minutos cada unu.</ref> | {{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Uruguái}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Paraguái|1842|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[1939]]<br />''[[Campeonatu Suramericanu 1939|Detalle]]'' | XV | {{bandera|Perú|1825|tamañu=30px}}<br />[[Perú]] | {{bandera|Perú|1825|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Perú}}''' '''<small>(1)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Uruguái}} | {{bandera|Paraguái|1842|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />{{sel|Chile}} |- align=center | [[1941]]<ref name=of group=n/><br />''[[Campeonatu Suramericanu 1941|Detalle]]'' | XVI | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />[[Chile]] |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Arxentina}}''' '''<small>(6)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Uruguái}} | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />{{sel|Chile}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Perú|1825|tamañu=30px}}<br />{{sel|Perú}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[1942]]<br />''[[Campeonatu Suramericanu 1942|Detalle]]'' | XVII | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />[[Uruguái]] | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Uruguái}}''' '''<small>(8)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' |{{bandera|Arxentina|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} | {{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Paraguái|1842|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} |- align=center | [[1945]]<ref name=of group=n/><br />''[[Campeonatu Suramericanu 1945|Detalle]]'' | XVIII | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />[[Chile]] |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Arxentina}}''' '''<small>(7)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />{{sel|Chile}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Uruguái}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[1946]]<ref name=of group=n/><br />''[[Campeonatu Suramericanu 1946|Detalle]]'' | XIX |{{bandera|Arxentina|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Arxentina}}''' '''<small>(8)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} | {{bandera|Paraguái|1842|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Uruguái}} |- align=center | [[1947]]<br />''[[Campeonatu Suramericanu 1947|Detalle]]'' | XX | {{bandera|Ecuador|1900|tamañu=30px}}<br />[[Ecuador]] |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Arxentina}}''' '''<small>(9)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Paraguái|1842|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Uruguái}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />{{sel|Chile}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[1949]]<br />''[[Campeonatu Suramericanu 1949|Detalle]]'' | XXI | {{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />[[Brasil]] | {{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Brasil}}''' '''<small>(3)</small>''' | '''[[Final del Campeonatu Suramericanu 1949|7:0]]'''<ref name=desempate group=n/> | {{bandera|Paraguái|1842|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} | {{bandera|Perú|1825|tamañu=30px}}<br />{{sel|Perú}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Bolivia|tamañu=30px}}<br />{{sel|Bolivia}} |- align=center | [[1953]]<br />''[[Campeonatu Suramericanu 1953|Detalle]]'' | XXII | {{bandera|Perú|tamañu=30px}}<br />[[Perú]]<ref group=n>El tornéu foi entamáu pola [[Asociación Paraguáia de Fútbol]] en territoriu [[Perú|peruanu]].</ref> | {{bandera|Paraguái|1842|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Paraguái}}''' '''<small>(1)</small>''' | '''[[Final del Campeonatu Suramericanu 1953|3:2]]'''<ref name=desempate group=n/> | {{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Uruguái}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />{{sel|Chile}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[1955]]<br />''[[Campeonatu Suramericanu 1955|Detalle]]'' | XXIII | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />[[Chile]] | {{bandera|Arxentina|alt|alt|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Arxentina}}''' '''<small>(10)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />{{sel|Chile}} | {{bandera|Perú|tamañu=30px}}<br />{{sel|Perú}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Uruguái}} |- align=center | [[1956]]<ref name=of group=n/><br />''[[Campeonatu Suramericanu 1956|Detalle]]'' | XXIV | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />[[Uruguái]] | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Uruguái}}''' '''<small>(9)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />{{sel|Chile}} | {{bandera|Arxentina|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[1957]]<br />''[[Campeonatu Suramericanu 1957|Detalle]]'' | XXV | {{bandera|Perú|tamañu=30px}}<br />[[Perú]] | {{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Arxentina}}''' '''<small>(11)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Uruguái}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Perú|tamañu=30px}}<br />{{sel|Perú}} |- align=center | [[1959]]<br />''[[Campeonatu Suramericanu 1959 (Arxentina)|Detalle]]'' | XXVI |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />[[Arxentina]] | {{bandera|Arxentina|tamañu=30px}}<br/>'''{{sel|Arxentina}}''' '''<small>(12)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} | {{bandera|Paraguái|1954|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Perú|tamañu=30px}}<br />{{sel|Perú}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[1959]]<ref name=of group=n/><br />''[[Campeonatu Suramericanu 1959 (Ecuador)|Detalle]]'' | XXVII | {{bandera|Ecuador|1900|tamañu=30px}}<br />[[Ecuador]] | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Uruguái}}''' '''<small>(10)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} | {{bandera|Brasil|1889|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Ecuador|1900|tamañu=30px}}<br />{{sel|Ecuador}} |- align=center | [[1963]]<br />''[[Campeonatu Suramericanu 1963|Detalle]]'' | XXVIII | {{bandera|Bolivia|tamañu=30px}}<br />[[Bolivia]] | {{bandera|Bolivia|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Bolivia}}''' '''<small>(1)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Paraguái|1954|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Brasil|1960|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[1967]]<br />''[[Campeonatu Suramericanu 1967|Detalle]]'' | XXIX | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />[[Uruguái]] | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Uruguái}}''' '''<small>(11)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' |{{bandera|Arxentina|alt|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />{{sel|Chile}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Paraguái|1954|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} |- align=center | [[1975]]<br />''[[Copa América 1975|Detalle]]'' | XXX | [[Ficheru:CONMEBOL orthographic projection Mapa CONMEBOL.png|30px]]<br />''[[Suramérica|Ensin sede fixa]]'' | {{bandera|Perú|1825|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Perú}}''' '''<small>(2)</small>''' | '''[[Final de la Copa América 1975|0:1<br />2:0<br />1:0]]''' | {{bandera|Colombia|tamañu=30px}}<br />{{sel|Colombia}} | colspan=3 | {{bandera|Brasil|1968|tamañu=30px}} {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} '''y'''<ref name=tercer group=n> Nun s'apostó partíu de definición del tercer llugar; dambos equipos comparten dicha posición.</ref> {{sel|Uruguái}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[1979]]<br />''[[Copa América 1979|Detalle]]'' | XXXI | [[Ficheru:CONMEBOL orthographic projection Mapa CONMEBOL.png|30px]]<br />''[[Suramérica|Ensin sede fixa]]'' | {{bandera|Paraguái|1954|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Paraguái}}''' '''<small>(2)</small>''' | '''[[Final de la Copa América 1979|3:0<br />0:1<br />0:0]]''' <small>([[Prórroga|pró.]])</small><ref name=dos group=n/><ref group=n>{{sel|Paraguái}} campeón por meyor diferencia de goles (3:1).</ref><ref name=15min. group=n/> | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />{{sel|Chile}} | colspan=3 | {{bandera|Brasil|1968|tamañu=30px}} {{bandera|Perú|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} '''y'''<ref name=tercer group=n/> {{sel|Perú}} |- align=center | [[1983]]<br />''[[Copa América 1983|Detalle]]'' | XXXII | [[Ficheru:CONMEBOL orthographic projection Mapa CONMEBOL.png|30px]]<br />''[[Suramérica|Ensin sede fixa]]'' | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Uruguái}}''' '''<small>(12)</small>''' | '''[[Final de la Copa América 1983|2:0<br />1:1]]''' | {{bandera|Brasil|1968|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} | colspan=3 | {{bandera|Paraguái|1954|tamañu=30px}} {{bandera|Perú|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} '''y'''<ref name=tercer group=n/> {{sel|Perú}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[1987]]<br />''[[Copa América 1987|Detalle]]'' | XXXIII | {{bandera|Arxentina|tamañu=30px}}<br />[[Arxentina]] | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Uruguái}}''' '''<small>(13)</small>''' | '''[[Final de la Copa América 1987|1:0]]''' | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />{{sel|Chile}} | {{bandera|Colombia|tamañu=30px}}<br />{{sel|Colombia}} | '''2:1''' | {{bandera|Arxentina|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} |- align=center | [[1989]]<br />''[[Copa América 1989|Detalle]]'' | XXXIV | {{bandera|Brasil|1968|tamañu=30px}}<br />[[Brasil]] | {{bandera|Brasil|1968|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Brasil}}''' '''<small>(4)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Uruguái}} | {{bandera|Arxentina|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Paraguái|1988|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[1991]]<br />''[[Copa América 1991|Detalle]]'' | XXXV | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />[[Chile]] | {{bandera|Arxentina|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Arxentina}}''' '''<small>(13)</small>''' | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Brasil|1968|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />{{sel|Chile}} | '''[[sistema de toos contra toos|Lig.]]''' | {{bandera|Colombia|tamañu=30px}}<br />{{sel|Colombia}} |- align=center | [[1993]]<br />''[[Copa América 1993|Detalle]]'' | XXXVI | {{bandera|Ecuador|1900|tamañu=30px}}<br />[[Ecuador]] | {{bandera|Arxentina|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Arxentina}}''' '''<small>(14)</small>''' | '''[[Final de la Copa América 1993|2:1]]''' | {{bandera|Méxicu|tamañu=30px}}<br />{{sel|Méxicu}} | {{bandera|Colombia|tamañu=30px}}<br />{{sel|Colombia}} | '''1:0''' | {{bandera|Ecuador|1900|tamañu=30px}}<br />{{sel|Ecuador}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[1995]]<br />''[[Copa América 1995|Detalle]]'' | XXXVII | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />[[Uruguái]] | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Uruguái}}''' '''<small>(14)</small>''' | '''[[Final de la Copa América 1995|1:1]]<br /><small>[[Tiros dende'l puntu de penalti|(5:3 pen.)]]</small>''' | {{bandera|Brasil|tamañu=30px}}<br />{{sel|Brasil}} | {{bandera|Colombia|tamañu=30px}}<br />{{sel|Colombia}} | '''4:1''' | {{bandera|Estaos Xuníos|tamañu=30px}}<br />''{{sel|Estaos Xuníos}}'' |- align=center | [[1997]]<br />''[[Copa América 1997|Detalle]]'' | XXXVIII | {{bandera|Bolivia|tamañu=30px}}<br />[[Bolivia]] | {{bandera|Brasil|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Brasil}}''' '''<small>(5)</small>''' | '''[[Final de la Copa América 1997|3:1]]''' | {{bandera|Bolivia|tamañu=30px}}<br />{{sel|Bolivia}} | {{bandera|Méxicu|tamañu=30px}}<br />{{sel|Méxicu}} | '''1:0''' | {{bandera|Perú|tamañu=30px}}<br />[[Perú]] |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[1999]]<br />''[[Copa América 1999|Detalle]]'' | XXXIX | {{bandera|Paraguái|1990|tamañu=30px}}<br />[[Paraguái]] | {{bandera|Brasil|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Brasil}}''' '''<small>(6)</small>''' | '''[[Final de la Copa América 1999|3:0]]''' | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Uruguái}} | {{bandera|Méxicu|tamañu=30px}}<br />{{sel|Méxicu}} | '''2:1''' | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />{{sel|Chile}} |- align=center | [[2001]]<br />''[[Copa América 2001|Detalle]]'' | XL | {{bandera|Colombia|tamañu=30px}}<br />[[Colombia]] | {{bandera|Colombia|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Colombia}}''' '''<small>(1)</small>''' | '''[[Final de la Copa América 2001|1:0]]''' | {{bandera|Méxicu|tamañu=30px}}<br />{{sel|Méxicu}} | {{bandera|Hondures|tamañu=30px}}<br />{{sel|Hondures}} | '''2:2'''<br />'''<small>[[Tiros dende'l puntu de penalti|(5:4 pen.)]]</small>''' | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Uruguái}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[2004]]<br />''[[Copa América 2004|Detalle]]'' | XLI | {{bandera|Perú|tamañu=30px}}<br />[[Perú]] | {{bandera|Brasil|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Brasil}}''' '''<small>(7)</small>''' | '''[[Final de la Copa América 2004|2:2]]'''<br /><small>'''[[Tiros dende'l puntu de penalti|(4:2 pen.)]]'''</small> | {{bandera|Arxentina|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Uruguái}} | '''2:1''' | {{bandera|Colombia|tamañu=30px}}<br />{{sel|Colombia}} |- align=center | [[2007]]<br />''[[Copa América 2007|Detalle]]'' | XLII | {{bandera|Venezuela|tamañu=30px}}<br />[[Venezuela]] | {{bandera|Brasil|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Brasil}}''' '''<small>(8)</small>''' | '''[[Final de la Copa América 2007|3:0]]''' | {{bandera|Arxentina|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} | {{bandera|Méxicu|tamañu=30px}}<br />{{sel|Méxicu}} | '''3:1''' | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Uruguái}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[2011]]<br />''[[Copa América 2011|Detalle]]'' | XLIII | {{bandera|Arxentina|tamañu=30px}}<br />[[Arxentina]] | {{bandera|Uruguái|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Uruguái}}''' '''<small>(15)</small>''' | '''[[Final de la Copa América 2011|3:0]]''' | {{bandera|Paraguái|1990|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} | {{bandera|Perú|1825|tamañu=30px}}<br />[[Perú]] | '''[[Semifinales de la Copa América 2011#Definición del tercer llugar|4:1]]''' | {{bandera|Venezuela|tamañu=30px}}<br />{{sel|Venezuela}} |- align=center | [[2015]]<br />''[[Copa América 2015|Detalle]]'' | XLIV | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />[[Chile]] | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Chile}}''' '''<small>(1)</small>''' | '''[[Final de la Copa América 2015|0:0]]''' <small>([[prórroga|pró.]])</small><ref name=dos group=n/><ref name=15min. group=n/><br />'''<small>[[Tiros dende'l puntu de penalti|(4:1 pen.)]]</small>''' | {{bandera|Arxentina|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} | {{bandera|Perú|1825|tamañu=30px}}<br />[[Perú]] | '''[[Semifinales de la Copa América 2015#Definición pol tercer llugar|2:0]]''' | {{bandera|Paraguái|tamañu=30px}}<br />{{sel|Paraguái}} |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[2016]]<br />''[[Copa América Centenariu|Detalle]]'' | XLV | {{bandera|Estaos Xuníos|tamañu=30px}}<br />[[Estaos Xuníos]] | {{bandera|Chile|tamañu=30px}}<br />'''{{sel|Chile}}''' '''<small>(2)</small>''' | '''[[Final de la Copa América 2016|0:0]]''' <small>([[prórroga|pró.]])</small><ref name=dos group=n/><ref name=15min. group=n/><br />'''<small>[[Tiros dende'l puntu de penalti|(4:2 pen.)]]</small>''' | {{bandera|Arxentina|tamañu=30px}}<br />{{sel|Arxentina}} | {{bandera|Colombia|tamañu=30px}}<br />{{sel|Colombia}} | '''[[Semifinales de la Copa América Centenariu#Definición del tercer puestu|1:0]]''' | {{bandera|Estaos Xuníos|tamañu=30px}}<br />{{sel|Estaos Xuníos}} |- align=center | [[2019]]<br />''[[Copa América 2019|Detalle]]'' | XLVI | {{bandera|Brasil|tamañu=30px}}<br />[[Brasil]] | colspan=7 | '''''[[Copa América 2019|Por apostase]]''''' |- align=center bgcolor=#D0e7FF | [[2023]]<br />''[[Copa América 2023|Detalle]]'' | XLVII | {{bandera|Ecuador|tamañu=30px}}<br />[[Ecuador]] | colspan=7 | '''''[[Copa América 2023|Por apostase]]''''' |} == Palmarés == La llista de siguío amuesa a los equipos que tuvieron ente los cuatro meyores de dalguna edición del tornéu. * En '''negrina''', indícase'l tornéu en que l'equipu foi campeón. * En ''cursiva'', indícase'l tornéu en que l'equipu foi llocal. * En '''''negrina y cursiva''''', indícase'l tornéu en que l'equipu foi llocal y campeón al empar. {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=100% |- bgcolor=#006699 style="color:white; border: 1px #aaa solid;" !width=20%|Seleición !width=20%|Campeón !width=20%|Subcampeón !width=20%|Tercer llugar !width=20%|Cuartu llugar |- valign="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''{{selb|URU}}''' |'''15''' ('''[[Campeonatu Suramericanu 1916|1916]]''', '''''[[Campeonatu Suramericanu 1917|1917]]''''', '''[[Campeonatu Suramericanu 1920|1920]]''', '''''[[Campeonatu Suramericanu 1923|1923]]''''', '''''[[Campeonatu Suramericanu 1924|1924]]''''', '''[[Campeonatu Suramericanu 1926|1926]]''', '''[[Campeonatu Suramericanu 1935|1935]]''', '''''[[Campeonatu Suramericanu 1942|1942]]''''', '''''[[Campeonatu Suramericanu 1956|1956]]''''', '''[[Campeonatu Suramericanu 1959 (Ecuador)|1959-II]]''', '''''[[Campeonatu Suramericanu 1967|1967]]''''', '''[[Copa América 1983|1983]]''', '''[[Copa América 1987|1987]]''', '''''[[Copa América 1995|1995]]''''', '''[[Copa América 2011|2011]]''') |'''6''' ([[Campeonatu Suramericanu 1919|1919]], [[Campeonatu Suramericanu 1927|1927]], [[Campeonatu Suramericanu 1939|1939]], [[Campeonatu Suramericanu 1941|1941]], [[Copa América 1989|1989]], [[Copa América 1999|1999]]) |'''9''' ([[Campeonatu Suramericanu 1921|1921]], [[Campeonatu Suramericanu 1922|1922]], [[Campeonatu Suramericanu 1929|1929]], [[Campeonatu Suramericanu 1937|1937]], [[Campeonatu Suramericanu 1947|1947]], [[Campeonatu Suramericanu 1953|1953]], [[Campeonatu Suramericanu 1957|1957]], [[Copa América 1975|1975]], [[Copa América 2004|2004]]) |'''5''' ([[Campeonatu Suramericanu 1945|1945]], [[Campeonatu Suramericanu 1946|1946]], [[Campeonatu Suramericanu 1955|1955]], [[Copa América 2001|2001]], [[Copa América 2007|2007]]) |- valign=center |'''{{selb|ARX}}''' | '''14''' ('''''[[Campeonatu Suramericanu 1921|1921]]''''', '''''[[Campeonatu Suramericanu 1925|1925]]''''', '''[[Campeonatu Suramericanu 1927|1927]]''', '''''[[Campeonatu Suramericanu 1929|1929]]''''', '''''[[Campeonatu Suramericanu 1937|1937]]''''', '''[[Campeonatu Suramericanu 1941|1941]]''', '''[[Campeonatu Suramericanu 1945|1945]]''', '''''[[Campeonatu Suramericanu 1946|1946]]''''', '''[[Campeonatu Suramericanu 1947|1947]]''', '''[[Campeonatu Suramericanu 1955|1955]]''', '''[[Campeonatu Suramericanu 1957|1957]]''', '''''[[Campeonatu Suramericanu 1959 (Arxentina)|1959-I]]''''', '''[[Copa América 1991|1991]]''', '''[[Copa América 1993|1993]]''') |'''14''' (''[[Campeonatu Suramericanu 1916|1916]]'', [[Campeonatu Suramericanu 1917|1917]], [[Campeonatu Suramericanu 1920|1920]], [[Campeonatu Suramericanu 1923|1923]], [[Campeonatu Suramericanu 1924|1924]], [[Campeonatu Suramericanu 1926|1926]], [[Campeonatu Suramericanu 1935|1935]], [[Campeonatu Suramericanu 1942|1942]], [[Campeonatu Suramericanu 1959 (Ecuador)|1959-II]], [[Campeonatu Suramericanu 1967|1967]], [[Copa América 2004|2004]], [[Copa América 2007|2007]], [[Copa América 2015|2015]], [[Copa América Centenariu|2016]]) |'''4''' ([[Campeonatu Suramericanu 1919|1919]], [[Campeonatu Suramericanu 1956|1956]], [[Campeonatu Suramericanu 1963|1963]], [[Copa América 1989|1989]]) |'''2''' ([[Campeonatu Suramericanu 1922|1922]], ''[[Copa América 1987|1987]]'') |- valign="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''{{selb|BRA}}''' |'''8''' ('''''[[Campeonatu Suramericanu 1919|1919]]''''', '''''[[Campeonatu Suramericanu 1922|1922]]''''', '''''[[Campeonatu Suramericanu 1949|1949]]''''', '''''[[Copa América 1989|1989]]''''', '''[[Copa América 1997|1997]]''', '''[[Copa América 1999|1999]]''', '''[[Copa América 2004|2004]]''', '''[[Copa América 2007|2007]]''') |'''11''' ([[Campeonatu Suramericanu 1921|1921]], [[Campeonatu Suramericanu 1925|1925]], [[Campeonatu Suramericanu 1937|1937]], [[Campeonatu Suramericanu 1945|1945]], [[Campeonatu Suramericanu 1946|1946]], [[Campeonatu Suramericanu 1953|1953]], [[Campeonatu Suramericanu 1957|1957]], [[Campeonatu Suramericanu 1959 (Arxentina)|1959-I]], [[Copa América 1983|1983]], [[Copa América 1991|1991]], [[Copa América 1995|1995]]) |'''7''' ([[Campeonatu Suramericanu 1916|1916]], [[Campeonatu Suramericanu 1917|1917]], [[Campeonatu Suramericanu 1920|1920]], [[Campeonatu Suramericanu 1942|1942]], [[Campeonatu Suramericanu 1959 (Ecuador)|1959-II]], [[Copa América 1975|1975]], [[Copa América 1979|1979]]) |'''3''' ([[Campeonatu Suramericanu 1923|1923]], [[Campeonatu Suramericanu 1956|1956]], [[Campeonatu Suramericanu 1963|1963]]) |- valign=center |'''{{selb|PAR}}''' |'''2''' ('''[[Campeonatu Suramericanu 1953|1953]]''', '''[[Copa América 1979|1979]]''') |'''6''' ([[Campeonatu Suramericanu 1922|1922]], [[Campeonatu Suramericanu 1929|1929]], [[Campeonatu Suramericanu 1947|1947]], [[Campeonatu Suramericanu 1949|1949]], [[Campeonatu Suramericanu 1963|1963]], [[Copa América 2011|2011]]) |'''7''' ([[Campeonatu Suramericanu 1923|1923]], [[Campeonatu Suramericanu 1924|1924]], [[Campeonatu Suramericanu 1925|1925]], [[Campeonatu Suramericanu 1939|1939]], [[Campeonatu Suramericanu 1946|1946]], [[Campeonatu Suramericanu 1959 (Arxentina)|1959-I]], [[Copa América 1983|1983]]) |'''7''' ([[Campeonatu Suramericanu 1921|1921]], [[Campeonatu Suramericanu 1926|1926]], [[Campeonatu Suramericanu 1937|1937]], [[Campeonatu Suramericanu 1942|1942]], [[Campeonatu Suramericanu 1967|1967]], [[Copa América 1989|1989]], [[Copa América 2015|2015]]) |- valign="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''{{selb|CHI}}''' |'''2''' ('''''[[Copa América 2015|2015]]''''', '''[[Copa América Centenariu|2016]]''') |'''4''' (''[[Campeonatu Suramericanu 1955|1955]]'', [[Campeonatu Suramericanu 1956|1956]], [[Copa América 1979|1979]], [[Copa América 1987|1987]]) |'''5''' (''[[Campeonatu Suramericanu 1926|1926]]'', ''[[Campeonatu Suramericanu 1941|1941]]'', ''[[Campeonatu Suramericanu 1945|1945]]'', [[Campeonatu Suramericanu 1967|1967]], ''[[Copa América 1991|1991]]'') |'''10''' ([[Campeonatu Suramericanu 1916|1916]], [[Campeonatu Suramericanu 1917|1917]], [[Campeonatu Suramericanu 1919|1919]], ''[[Campeonatu Suramericanu 1920|1920]]'', [[Campeonatu Suramericanu 1924|1924]], [[Campeonatu Suramericanu 1935|1935]], [[Campeonatu Suramericanu 1939|1939]], [[Campeonatu Suramericanu 1947|1947]], [[Campeonatu Suramericanu 1953|1953]], [[Copa América 1999|1999]]) |- valign=center |'''{{selb|PER}}''' |'''2''' ('''''[[Campeonatu Suramericanu 1939|1939]]''''', '''[[Copa América 1975|1975]]''') |'''0''' |'''8''' (''[[Campeonatu Suramericanu 1927|1927]]'', ''[[Campeonatu Suramericanu 1935|1935]]'', [[Campeonatu Suramericanu 1949|1949]], [[Campeonatu Suramericanu 1955|1955]], [[Copa América 1979|1979]], [[Copa América 1983|1983]], [[Copa América 2011|2011]], [[Copa América 2015|2015]]) |'''5''' ([[Campeonatu Suramericanu 1929|1929]], [[Campeonatu Suramericanu 1941|1941]], ''[[Campeonatu Suramericanu 1957|1957]]'', [[Campeonatu Suramericanu 1959 (Arxentina)|1959-I]], [[Copa América 1997|1997]]) |- valign="top" bgcolor="#d0e7ff" |'''{{selb|COL}}''' |'''1''' ('''''[[Copa América 2001|2001]]''''') |'''1''' ([[Copa América 1975|1975]]) |'''4''' ([[Copa América 1987|1987]], [[Copa América 1993|1993]], [[Copa América 1995|1995]], [[Copa América Centenariu|2016]]) |'''2''' ([[Copa América 1991|1991]], [[Copa América 2004|2004]]) |- valign=top |'''{{selb|BOL}}''' |'''1''' ('''''[[Campeonatu Suramericanu 1963|1963]]''''') |'''1''' (''[[Copa América 1997|1997]]'') |'''0''' |'''2''' ([[Campeonatu Suramericanu 1927|1927]], [[Campeonatu Suramericanu 1949|1949]]) |- valign="top" bgcolor="#d0e7ff" |{{selb|MEX}} |'''0''' |'''2''' ([[Copa América 1993|1993]], [[Copa América 2001|2001]]) |'''3''' ([[Copa América 1997|1997]], [[Copa América 1999|1999]], [[Copa América 2007|2007]]) |'''0''' |- valign=top |{{selb|HON}} |'''0''' |'''0''' |'''1''' ([[Copa América 2001|2001]]) |'''0''' |- valign="top" bgcolor="#d0e7ff" |{{selb|ECU}} |'''0''' |'''0''' |'''0''' |'''2''' (''[[Campeonatu Suramericanu 1959 (Ecuador)|1959-II]]'', ''[[Copa América 1993|1993]]'') |- valign=top |{{selb|USA}} |'''0''' |'''0''' |'''0''' |'''2''' ([[Copa América 1995|1995]], ''[[Copa América Centenariu|2016]]'') |- valign="top" bgcolor="#d0e7ff" |{{selb|VEN}} |'''0''' |'''0''' |'''0''' |'''1''' ([[Copa América 2011|2011]]) |} {{VT|Títulos oficiales de seleiciones de fútbol|l1=Títulos oficiales de seleiciones de fútbol|Títulos oficiales de seleiciones absolutes de fútbol|l2=Títulos oficiales de seleiciones absolutes de fútbol}} === Campeones consecutivos === Seleiciones que ganaron la '''Copa América''' consecutivamente y tresformáronse en bicampeones (dos títulos consecutivos) o tricampeones (tres títulos consecutivos). {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=100% |- bgcolor=#006699 style="color:white; border: 1px #aaa solid;" !width=20%|Seleición !width=20%|Tricampeonatos !width=20%|Bicampeonatos |- valign="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''{{selb|ARX}}''' |'''1''' ('''[[Campeonatu Suramericanu 1945|1945]]-[[Campeonatu Suramericanu 1946|1946]]-[[Campeonatu Suramericanu 1947|1947]]''') |'''3''' ('''[[Campeonatu Suramericanu 1927|1927]]-[[Campeonatu Suramericanu 1929|1929]], [[Campeonatu Suramericanu 1957|1957]]-[[Campeonatu Suramericanu 1959 (Arxentina)|1959 I]], [[Copa América 1991|1991]]-[[Copa América 1993|1993]]''') |- |'''{{selb|URU}}''' | |'''3''' ('''[[Campeonatu Suramericanu 1916|1916]]-[[Campeonatu Suramericanu 1917|1917]], [[Campeonatu Suramericanu 1923|1923]]-[[Campeonatu Suramericanu 1924|1924]], [[Copa América 1983|1983]]-[[Copa América 1987|1987]]''') |- valign="center" bgcolor="#d0e7ff" |'''{{selb|BRA}}''' | |'''2''' ('''[[Copa América 1997|1997]]-[[Copa América 1999|1999]], [[Copa América 2004|2004]]-[[Copa América 2007|2007]]''') |- |'''{{selb|CHI}}''' | |'''1''' ('''[[Copa América 2015|2015]]-[[Copa América 2016|2016]]''') |} == Estadístiques == {{AP|Estadístiques de la Copa América}} === Tabla histórica === {{AP|Clasificación histórica de la Copa América}} Tabla histórica ordenada pola cantidá de puntos ganaos per cada selección a lo llargo de toles Copes Américas celebraes hasta la fecha. Considérense 3 puntos per partíu ganáu y 1 puntu per empate. [[Ficheru:American Football Championship Titles.png|200px|miniatura|Mapa qu'amuesa la cantidá de vegaes que cada país salió campeón de la Copa América.]] :<small>''Datos actualizaos a la [[Copa América 2016]]''</small> <!--AVISU: Actualizar la tabla histórica de la Copa América, depués de la finalización de cada partíu. Y en el resume d'edición, asitiar la resultancia del partíu ente les seleiciones que s'enfrentaron.--> {| cellpadding="4" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=65% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=5%|# !width=35%|Equipu !width=5%|Títulos !width=5%|Part. !width=5%|Ptos. !width=5%|PX !width=5%|PG !width=5%|PE !width=5%|PP !width=5%|GF !width=5%|GC !width=5%|DG !width=5%|Ptos./PX |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" ! 1 | align=left|{{selb|ARX}} || '''14''' || [[Seleición de fútbol d'Arxentina#Copa América|41]] || '''396''' || 189 || 119 || 39 || 31 || 455 || 173 || +282 || 2,11 |- align=center ! 2 | align=left|{{selb|URU}} ||'''15'''|| [[Seleición de fútbol d'Uruguái#Copa América|43]] || '''358''' || 197 || 108 || 34 || 55 || 399 || 218 || +181 || 1,82 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" ! 3 | align=left|{{selb|BRA}} || '''8''' || [[Seleición de fútbol de Brasil#Copa América|35]] || '''332''' || 178 || 99 || 35 || 44 || 405 || 200 || +205 ||1,87 |- align=center ! 4 | align=left|{{selb|PAR}} || '''2''' || [[Seleición de fútbol de Paraguái#Copa América|36]] || '''225''' || 168 || 62 || 39 || 67 || 253 || 293 || –40 || 1,34 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" ! 5 | align=left|{{selb|CHI}} || '''2''' ||[[Seleición de fútbol de Chile#Copa América|38]] || '''223''' || 177 || 64 || 31 || 82 || 281 || 304 || –23 || 1,25 |- align=center ! 6 | align=left|{{selb|PER}} ||'''2'''|| [[Seleición de fútbol de Perú#Copa América|31]] || '''197''' || 148 || 54 || 35 || 59 || 213 || 232 || –19 || 1,33 |- align=center bgcolor="#d0e7ff" ! 7 | align=left|{{selb|COL}} ||'''1'''|| [[Seleición de fútbol de Colombia#Copa América|21]] || '''150''' || 113 || 42 || 24 || 47 || 131 || 184 || –53 || 1,33 |- align=center ! 8 | align=left|{{selb|BOL}} || '''1''' || [[Seleición de fútbol de Bolivia#Copa América|26]] || '''86''' || 112 || 20 || 26 || 66 || 104 || 279 || –175 || 0,77 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" ! 9 | align=left|{{selb|MEX}} || '''0''' || [[Seleición de fútbol de Méxicu#Copa América|10]] || '''70''' || 48 || 19 || 13 || 16 || 66 || 62 || +4 || 1,46 |- align=center ! 10 | align=left|{{selb|ECU}} || '''0''' || [[Seleición de fútbol d'Ecuador#|27]] || '''70''' || 118 || 16 || 22 || 80 || 127 || 311 || –184 || 0,59 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" ! 11 | align=left|{{selb|VEN}} || '''0''' || [[Seleición de fútbol de Venezuela#Copa América|17]] || '''34''' || 62 || 7 || 13 || 42 || 47 || 171 || –124 || 0,55 |- align=center ! 12 | align=left|{{selb|CRC}} || '''0''' || [[Seleición de fútbol de Costa Rica#Copa América|5]] || '''18''' || 17 || 5 || 3 || 9 || 17 || 31 || –14 || 1,06 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" ! 13 | align=left|{{selb|USA}} || '''0''' || [[Seleición de fútbol de los Estaos Xuníos#Copa América|4]] || '''17''' || 18 || 5 || 2 || 11 || 18 || 29 || –11 || 0,94 |- align=center ! 14 | align=left|{{selb|HON}} || '''0''' || [[Seleición de fútbol d'Hondures#Copa América|1]] || '''10''' || 6 || 3 || 1 || 2 || 7 || 5 || +2 || 1,67 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" ! 15 | align=left|{{selb|PAN}} || '''0''' || [[Seleición de fútbol de Panamá#Copa América|1]] || '''3''' || 3 || 1 || 0 || 2 || 4 || 10 || –6 || 1,00 |- align=center ! 16 | align=left|{{selb|JPN}} || '''0''' || [[Seleición de fútbol de Xapón#Copa América|1]] || '''1''' || 3 || 0 || 1 || 2 || 3 || 8 || –5 || 0,33 |- align="center" bgcolor="#d0e7ff" ! 17 | align=left|{{selb|JAM}} || '''0''' || [[Seleición de fútbol de Xamaica#Copa América|2]] || '''0''' || 6 || 0 || 0 || 6 || 0 || 9 || –9 || 0,00 |- align=center ! 18 | align=left|{{selb|HAI}} || '''0''' || [[Seleición de fútbol d'Haití#Copa América|1]] || '''0''' || 3 || 0 || 0 || 3 || 1 || 12 || –11 || 0,00 |} === Goles === * '''Mayores goliaes:''' :<small>''Amuésense les goliaes de 7 o más goles de diferencia.''</small> {| cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=70% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=30%|Ganador !width=5%|Resultáu !width=30%|Perdedor !width=35%|Edición |- bgcolor="#d0e7ff" | '''{{selb|ARX|variante=alt}}''' || <center>'''12:0'''</center> || {{selb|ECU|variante=1900}} || {{bandera|Uruguái}} [[Campeonatu Suramericanu 1942|Uruguái 1942]] |- | '''{{selb|ARX|variante=alt}}''' || <center>'''11:0'''</center> || {{selb|VEN|variante=1954}} || [[Ficheru:CONMEBOL orthographic projection Mapa CONMEBOL.png|20px]] [[Copa América 1975|1975]] |- bgcolor="#d0e7ff" | '''{{selb|BRA|variante=1889}}''' || <center>'''10:1'''</center> || {{selb|BOL}} || {{bandera|Brasil|1889}} [[Campeonatu Suramericanu 1949|Brasil 1949]] |- | '''{{selb|URU}}''' || <center>&nbsp;&nbsp;'''9:0'''</center> || {{selb|BOL}} || {{bandera|Perú|1825}} [[Campeonatu Suramericanu 1927|Perú 1927]] |- bgcolor="#d0e7ff" | '''{{selb|BRA|variante=1889}}''' || <center>&nbsp;&nbsp;'''9:0'''</center> || {{selb|COL}} || {{bandera|Perú}} [[Campeonatu Suramericanu 1957|Perú 1957]] |- | '''{{selb|ARX|variante=alt}}''' || <center>&nbsp;&nbsp;'''9:1'''</center> || {{selb|COL}} || {{bandera|Chile}} [[Campeonatu Suramericanu 1945|Chile 1945]] |- bgcolor="#d0e7ff" | '''{{selb|BRA|variante=1889}}''' || <center>&nbsp;&nbsp;'''9:1'''</center> || {{selb|ECU|variante=1900}} || {{bandera|Brasil|1889}} [[Campeonatu Suramericanu 1949|Brasil 1949]] |- | '''{{selb|BRA|variante=1889}}''' || <center>&nbsp;&nbsp;'''9:2'''</center> || {{selb|ECU|variante=1900}} || {{bandera|Chile}} [[Campeonatu Suramericanu 1945|Chile 1945]] |- bgcolor="#d0e7ff" | '''{{selb|ARX|variante=alt}}''' || <center>&nbsp;&nbsp;'''8:0'''</center> || {{selb|PAR|variante=1842}} || {{bandera|Chile}} [[Campeonatu Suramericanu 1926|Chile 1926]] |- | '''{{selb|BRA|variante=1889}}''' || <center>&nbsp;&nbsp;'''8:1'''</center> || {{selb|BOL}} || {{bandera|Perú}} [[Campeonatu Suramericanu 1953|Perú 1953]] |- bgcolor="#d0e7ff" | '''{{selb|URU}}''' || <center>&nbsp;&nbsp;'''7:0'''</center> || {{selb|ECU|variante=1900}} || {{bandera|Uruguái}} [[Campeonatu Suramericanu 1942|Uruguái 1942]] |- | '''{{selb|URU}}''' || <center>&nbsp;&nbsp;'''7:0'''</center> || {{selb|COL}} || {{bandera|Chile}} [[Campeonatu Suramericanu 1945|Chile 1945]] |- bgcolor="#d0e7ff" | '''{{selb|ARX|variante=alt}}''' || <center>&nbsp;&nbsp;'''7:0'''</center> || {{selb|BOL}} || {{bandera|Ecuador|1900}} [[Campeonatu Suramericanu 1947|Ecuador 1947]] |- | '''{{selb|PAR|variante=1842}}''' || <center>&nbsp;&nbsp;'''7:0'''</center> || {{selb|BOL}} || {{bandera|Brasil|1889}} [[Campeonatu Suramericanu 1949|Brasil 1949]] |- bgcolor="#d0e7ff" | '''{{selb|BRA|variante=1889}}''' || <center>&nbsp;&nbsp;'''[[Final del Campeonatu Suramericanu 1949|7:0]]'''</center> || {{selb|PAR|variante=1842}} || {{bandera|Brasil|1889}} [[Campeonatu Suramericanu 1949|Brasil 1949]] |- | '''{{selb|URU}}''' || <center>&nbsp;&nbsp;'''7:0'''</center> || {{selb|BOL}} || {{bandera|Arxentina|alt}} [[Campeonatu Suramericanu 1959 (Arxentina)|Arxentina 1959]] |- bgcolor="#d0e7ff" | '''{{selb|CHI}}''' || <center>&nbsp;&nbsp;'''7:0'''</center> || {{selb|VEN|variante=1954}} || [[Ficheru:CONMEBOL orthographic projection Mapa CONMEBOL.png|20px]] [[Copa América 1979|1979]] |- | '''{{selb|BRA}}''' || <center>&nbsp;&nbsp;'''7:0'''</center> || {{selb|PER}} || {{bandera|Bolivia}} [[Copa América 1997|Bolivia 1997]] |- bgcolor="#d0e7ff" | '''{{selb|BRA}}''' || <center>&nbsp;&nbsp;'''7:0'''</center> || {{selb|VEN|variante=1954}} || {{bandera|Paraguái|1990}} [[Copa América 1999|Paraguái 1999]] |- | '''{{selb|CHI}}''' || <center>&nbsp;&nbsp;'''7:0'''</center> || {{selb|MEX}} || {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa América 2016|Estaos Xuníos 2016]] |} === Tabla histórica de goliadores === <small>''Nota: En '''negrina''' xugadores n'activu seleccionables pola so selección.''</small> {| cellspacing="0" style="background: #e6EEE6; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=52% |- bgcolor=#CCDDCC style="color:black;" ! width=3% | Pos. ! width=15% | Xugador ! width=3% | {{abreviatura|G.|Goles}} ! width=3% | {{abreviatura|P. X.|Partíos xugaos}} ! width=3% | {{abreviatura|Prom.|Permediu de goles per partíu}} ! width=15% | Debú !width=10% | Seleición |- align=center | 1 | align=left|{{bandera|ARX}} [[Norberto Méndez]] | 17 | 17 | {{#expr: 17 / 17 round 2}}.00 | [[Copa América 1945]] | align=left|{{bandera|ARX|tamañu=15px}} {{sel|Arxentina}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|BRA}} [[Zizinho]] | 17 | 33 | {{#expr: 17 / 33 round 2}} | [[Copa América 1942]] | align=left|{{bandera|BRA|tamañu=15px}} {{sel|Brasil}} |- align=center | 3 | align=left|{{bandera|URU}} [[Severino Varela]] | 15 | 15 | {{#expr: 15 / 15 round 2}}.00 | [[Copa América 1937]] | align=left|{{bandera|URU|tamañu=15px}} {{sel|Uruguái}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|PER}} [[Teodoro Fernández Meyzán|Teodoro Fernández]] | 15 | 24 | {{#expr: 15 / 24 round 2}} | [[Copa América 1935]] | align=left|{{bandera|PER|tamañu=15px}} {{sel|Perú}} |- align=center | 5 | align=left|{{bandera|ARX}} [[José Manuel Moreno]] | 13 | 16 | {{#expr: 13 / 16 round 2}} | [[Copa América 1941]] | align=left|{{bandera|ARX|tamañu=15px}} {{sel|Arxentina}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|ARX}} [[Gabriel Batistuta]] | 13 | 16 | {{#expr: 13 / 16 round 2}} | [[Copa América 1991]] | align=left|{{bandera|ARX|tamañu=15px}} {{sel|Arxentina}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|URU}} [[Héctor Scarone]] | 13 | 18 | {{#expr: 13 / 18 round 2}} | [[Copa América 1917]] | align=left|{{bandera|URU|tamañu=15px}} {{sel|Uruguái}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|BRA}} [[Ademir Marques de Menezes|Ademir]] | 13 | 18 | {{#expr: 13 / 18 round 2}} | [[Copa América 1945]] | align=left|{{bandera|BRA|tamañu=15px}} {{sel|Brasil}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|BRA}} [[Jair Rosa Pinto|Jair]] | 13 | 18 | {{#expr: 13 / 18 round 2}} | [[Copa América 1945]] | align=left|{{bandera|BRA|tamañu=15px}} {{sel|Brasil}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | 10 | align=left|{{bandera|URU}} [[Roberto Porta]] | 12 | 20 | {{#expr: 12 / 20 round 2}}0 | [[Copa América 1939]] | align=left|{{bandera|URU|tamañu=15px}} {{sel|Uruguái}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|URU}} [[Ángel Romanu]] | 12 | 23 | {{#expr: 12 / 23 round 2}} | [[Copa América 1916]] | align=left|{{bandera|URU|tamañu=15px}} {{sel|Uruguái}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | 12 | align=left|{{bandera|ARX}} [[Herminio Masantonio]] | 11 | 8 | {{#expr: 11 / 8 round 2}} | [[Copa América 1935]] | align=left|{{bandera|ARX|tamañu=15px}} {{sel|Arxentina}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|PER}} '''[[Paolo Guerrero]] | 11 | 19 | {{#expr: 11 / 19 round 2}} | [[Copa América 2007]] | align=left|{{bandera|PER|tamañu=15px}} '''{{sel|Perú}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|BOL}} [[Víctor Agustín Ugarte|Víctor Ugarte]] | 11 | 30 | {{#expr: 11 / 30 round 2}} | [[Copa América 1947]] | align=left|{{bandera|BOL|tamañu=15px}} {{sel|Bolivia}} |- align=center | 15 | align=left|{{bandera|URU}} [[Pedro Petrone]] | 10 | 9 | {{#expr: 10 / 9 round 2}} | [[Copa América 1923]] | align=left|{{bandera|URU|tamañu=15px}} {{sel|Uruguái}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|URU}} [[Javier Ambrois]] | 10 | 11 | {{#expr: 10 / 11 round 2}} | [[Copa América 1956]] | align=left|{{bandera|URU|tamañu=15px}} {{sel|Uruguái}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|BRA}} [[Ronaldo]] | 10 | 12 | {{#expr: 10 / 12 round 2}} | [[Copa América 1997]] | align=left|{{bandera|BRA|tamañu=15px}} {{sel|Brasil}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|CHI}} '''[[Eduardo Vargas]] | 10 | 12 | {{#expr: 10 / 12 round 2}} | [[Copa América 2015]] | align=left|{{bandera|CHI|tamañu=15px}} '''{{sel|Chile}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|URU}} [[Héctor Castro]] | 10 | 13 | {{#expr: 10 / 13 round 2}} | [[Copa América 1926]] | align=left|{{bandera|URU|tamañu=15px}} {{sel|Uruguái}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|ARX}} [[Ángel Labruna]] | 10 | 14 | {{#expr: 10 / 14 round 2}} | [[Copa América 1946]] | align=left|{{bandera|ARX|tamañu=15px}} {{sel|Arxentina}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|PER}} [[Óscar Gómez Sánchez|Óscar Sánchez]] | 10 | 14 | {{#expr: 10 / 14 round 2}} | [[Copa América 1953]] | align=left|{{bandera|PER|tamañu=15px}} {{sel|Perú}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|COL}} [[Arnoldo Iguarán]] | 10 | 14 | {{#expr: 10 / 14 round 2}} | [[Copa América 1987]] | align=left|{{bandera|COL|tamañu=15px}} {{sel|Colombia}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|CHI}} [[Enrique Hormazábal]] | 10 | 16 | {{#expr: 10 / 16 round 2}} | [[Copa América 1953]] | align=left|{{bandera|CHI|tamañu=15px}} {{sel|Chile}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|BRA}} [[Didí]] | 10 | 17 | {{#expr: 10 / 17 round 2}} | [[Copa América 1953]] | align=left|{{bandera|BRA|tamañu=15px}} {{sel|Brasil}} |- align=center | 25 | align=left|{{bandera|URU}} [[Nicolás Falero]] | 9 | 10 | {{#expr: 9 / 10 round 2}}0 | [[Copa América 1945]] | align=left|{{bandera|URU|tamañu=15px}} {{sel|Uruguái}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|CHI}} [[Raúl Toro Julio|Raúl Toro]] | 9 | 12 | {{#expr: 9 / 12 round 2}} | [[Copa América 1937]] | align=left|{{bandera|CHI|tamañu=15px}} {{sel|Chile}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|Méxicu}} [[Luis Hernández (futbolista)|Luis Hernández]] | 9 | 12 | {{#expr: 9 / 12 round 2}} | [[Copa América 1997]] | align=left|{{bandera|MEX|tamañu=15px}} {{sel|Méxicu}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|PER}} [[Máximo Mosquera]] | 9 | 20 | {{#expr: 9 / 20 round 2}} | [[Copa América 1947]] | align=left|{{bandera|PER|tamañu=15px}} {{sel|Perú}} |- align=center | 29 | align=left|{{bandera|BRA}} [[Pelé]] | 8 | 6 | {{#expr: 8 / 6 round 2}} | [[Copa América 1959 (Arxentina)|Copa América 1959]] | align=left|{{bandera|BRA|tamañu=15px}} {{sel|Brasil}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|ARX}} [[Rodolfo Micheli]] | 8 | 7 | {{#expr: 8 / 7 round 2}} | [[Copa América 1955]] | align=left|{{bandera|ARX|tamañu=15px}} {{sel|Arxentina}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|ARX}} [[Manuel Seoane]] | 8 | 11 | {{#expr: 8 / 11 round 2}} | [[Copa América 1924]] | align=left|{{bandera|ARX|tamañu=15px}} {{sel|Arxentina}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|ARX}} [[René Pontoni]] | 8 | 11 | {{#expr: 8 / 11 round 2}} | [[Copa América 1945]] | align=left|{{bandera|ARX|tamañu=15px}} {{sel|Arxentina}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|CHI}} [[Iván Zamorano]] | 8 | 15 | {{#expr: 8 / 15 round 2}} | [[Copa América 1983]] | align=left|{{bandera|CHI|tamañu=15px}} {{sel|Chile}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|ARX}} '''[[Lionel Messi]] | 8 | 21 | {{#expr: 8 / 21 round 2}} | [[Copa América 2007]] | align=left|{{bandera|ARX|tamañu=15px}} '''{{sel|Arxentina}} |} <small>''Actualizáu hasta <!--el postreru partíu xugáu por dalgún de los implicaos el '''26 de xunu de 2016'''-->final de la '''edición 2016'''.''</small> === Xugadores con mayor cantidá d'alcuentros apostaos === <small>''Nota: En '''negrina''' xugadores seleccionables pola so selección.''</small> {| cellspacing="0" style="background: #e6EEE6; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=51% |- bgcolor=#CCDDCC style="color:black;" ! width=3% | Pos. ! width=15% | Xugador ! width=3% | {{abreviatura|P. X.|Partíos xugaos}} ! width=20% | Debú (fase final) ! width=10% |Seleición |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | 1 | align=left|{{bandera|CHI}} [[Sergio Livingstone]] | 34 | [[Copa América 1941]] | align=left|{{bandera|CHI|tamañu=15px}} {{sel|Chile}} |- align=center | 2 | align=left|{{bandera|BRA}} [[Zizinho]] | 33 | [[Copa América 1942]] | align=left|{{bandera|BRA|tamañu=15px}} {{sel|Brasil}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | 3 | align=left|{{bandera|BOL}} [[Víctor Agustín Ugarte|Víctor Ugarte]] | 30 | [[Copa América 1947]] | align=left|{{bandera|BOL|tamañu=15px}} {{sel|Bolivia}} |- align=center | 4 | align=left|{{bandera|PER}} [[Máximo Mosquera]] | 28 | [[Copa América 1947]] | align=left|{{bandera|PER|tamañu=15px}} {{sel|Perú}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | 5 | align=left|{{bandera|COL}} [[Leonel Álvarez]] | 27 | [[Copa América 1987]] | align=left|{{bandera|COL|tamañu=15px}} {{sel|Colombia}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|COL}} [[Carlos Valderrama]] | 27 | [[Copa América 1987]] | align=left|{{bandera|COL|tamañu=15px}} {{sel|Colombia}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | 7 | align=left|{{bandera|ARX}} '''[[Javier Mascherano]] | 26 | [[Copa América 2004]] | align=left|{{bandera|ARX|tamañu=15px}} '''{{sel|Arxentina}} |- align=center | 8 | align=left|{{bandera|PER}} [[Félix Castillo]] | 25 | [[Copa América 1947]] | align=left|{{bandera|PER|tamañu=15px}} {{sel|Perú}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|BRA}} [[Claudio Taffarel]] | 25 | [[Copa América 1989]] | align=left|{{bandera|BRA|tamañu=15px}} {{sel|Brasil}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|ECU}} [[Álex Aguinaga]] | 25 | [[Copa América 1987]] | align=left|{{bandera|ECU|tamañu=15px}} {{sel|Ecuador}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | 11 | align=left|{{bandera|PER}} [[Teodoro Fernández Meyzán|Teodoro Fernández]] | 24 | [[Copa América 1935]] | align=left|{{bandera|PER|tamañu=15px}} {{sel|Perú}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|BOL}} José Bustamante | 24 | [[Copa América 1946]] | align=left|{{bandera|BOL|tamañu=15px}} {{sel|Bolivia}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|PER}} [[Cornelio Heredia]] | 24 | [[Copa América 1947]] | align=left|{{bandera|PER|tamañu=15px}} {{sel|Perú}} |- align=center | 14 | align=left|{{bandera|URU}} [[Ángel Romanu]] | 23 | [[Copa América 1916]] | align=left|{{bandera|URU|tamañu=15px}} {{sel|Uruguái}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|BOL}} Alberto Acha | 23 | [[Copa América 1945]] | align=left|{{bandera|BOL|tamañu=15px}} {{sel|Bolivia}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|ECU}} Carlos Sánchez | 23 | [[Copa América 1947]] | align=left|{{bandera|ECU|tamañu=15px}} {{sel|Ecuador}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|PAR}} Salvador Villalba | 23 | [[Copa América 1955]] | align=left|{{bandera|PAR|tamañu=15px}} {{sel|Paraguái}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|BOL}} [[Carlos Borja (futbolista bolivianu)|Carlos Borja]] | 23 | [[Copa América 1979]] | align=left|{{bandera|BOL|tamañu=15px}} {{sel|Bolivia}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | 19 | align=left|{{bandera|PER}} [[Guillermo Delgado]] | 22 | [[Copa América 1953]] | align=left|{{bandera|PER|tamañu=15px}} {{sel|Perú}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|PER}} [[Luis Calderón]] | 22 | [[Copa América 1947]] | align=left|{{bandera|BRA|tamañu=15px}} {{sel|Brasil}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|BRA}} [[Djalma Santos]] | 22 | [[Copa América 1953]] | align=left|{{bandera|BRA|tamañu=15px}} {{sel|Brasil}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|ECU}} [[Luis Capurro]] | 22 | [[Copa América 1987]] | align=left|{{bandera|ECU|tamañu=15px}} {{sel|Ecuador}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|COL}} [[René Higuita]] | 22 | [[Copa América 1987]] | align=left|{{bandera|COL|tamañu=15px}} {{sel|Colombia}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|ARX}} [[Javier Zanetti]] | 22 | [[Copa América 1995]] | align=left|{{bandera|ARX|tamañu=15px}} {{sel|Arxentina}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|BOL}} [[José Milton Melgar|Milton Melgar]] | 22 | [[Copa América 1983]] | align=left|{{bandera|BOL|tamañu=15px}} {{sel|Bolivia}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|MEX}} [[Claudio Suárez]] | 22 | [[Copa América 1993]] | align=left|{{bandera|MEX|tamañu=15px}} {{sel|Méxicu}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | 27 | align=left|{{bandera|ARX}} [[José Salomón]] | 21 | [[Copa América 1941]] | align=left|{{bandera|ARX|tamañu=15px}} {{sel|Arxentina}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|PAR}} Castor Cantero | 21 | [[Copa América 1947]] | align=left|{{bandera|PAR|tamañu=15px}} {{sel|Paraguái}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|ECU}} Luis Mendoza | 21 | [[Copa América 1941]] | align=left|{{bandera|ECU|tamañu=15px}} {{sel|Ecuador}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|CHI}} [[Manuel Álvarez (futbolista chilenu)|Manuel Álvarez]] | 21 | [[Copa América 1947]] | align=left|{{bandera|CHI|tamañu=15px}} {{sel|Chile}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|ECU}} [[José Vicente Balseca|José Balseca]] | 21 | [[Copa América 1953]] | align=left|{{bandera|ECU|tamañu=15px}} {{sel|Ecuador}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|ARX}} [[Óscar Ruggeri]] | 21 | [[Copa América 1987]] | align=left|{{bandera|ARX|tamañu=15px}} {{sel|Arxentina}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|BOL}} [[Marco Etcheverry]] | 21 | [[Copa América 1989]] | align=left|{{bandera|BOL|tamañu=15px}} {{sel|Bolivia}} |- align=center | = | align=left|{{bandera|BRA}} [[Roberto Carlos (futbolista)|Roberto Carlos]] | 21 | [[Copa América 1993]] | align=left|{{bandera|BRA|tamañu=15px}} {{sel|Brasil}} |- align=center bgcolor="#f9f9f9" | = | align=left|{{bandera|ARX}} '''[[Lionel Messi]] | 21 | [[Copa América 2007]] | align=left|{{bandera|ARX|tamañu=15px}} '''{{sel|Arxentina}} |} <small>''Actualizáu hasta <!--el postreru partíu xugáu por dalgún de los implicaos el '''7 de xunetu de 2016'''-->final de la '''edición 2016'''.''</small> == Premios y reconocimiento == {{imaxe múltiple |posición_tabla = right |semeya1 = Luis Suarez - CA2011 mvp award (cropped).jpg |anchu1 = 115 |alineación_texto1 = left |semeya2 = Sebastian Coates Urugway.jpg |anchu2 = 135 |alineación_texto2 = left |testu = A la izquierda, [[Luis Alberto Suárez|Luis Suárez]] llevantando'l troféu al meyor xugador de la [[Copa América 2011]]. A la derecha, [[Sebastián Coates]] col troféu al meyor xugador xuvenil de la [[Copa América 2011]]. }} Amás de recibir la [[Troféu de la Copa América|Copa América]] hasta la próxima edición, la selección campeona recibe a la fin de la competición un retruque y 50 [[medayes d'oru]]. A la selección subcampeona apúrrense-y la [[Copa Bolivia (Copa América)|Copa Bolivia]] y 50 [[medayes de plata]]; a la selección que consiga'l tercer llugar, 50 [[medayes de bronce]]; y a la selección que quede allugada nel cuartu llugar, 50 medayes de cobre. A toles seleiciones participantes apúrrese-yos un [[diploma]] pa certificar la so participación en dicha competición. Tamién se premien con un troféu personal los siguientes futbolistes: el meyor xugador, el meyor xugador xuvenil, el [[goliador]] y el meyor [[porteru|arqueru]].<ref>{{cita web |títulu=Reglamentu Copa América Chile 2015 |url=https://docs.google.com/viewerng/viewer?url=http://www.conmebol.com/sites/default/files/reglamentu_copa_america_chile_2015_-_pagina_web_.pdf |obra=www.conmebol.com|fechaaccesu=16 de xunu de 2015 |páxina=37}}</ref> La selección merecedora al Xuegu Llimpiu» recibe'l troféu ''[[Xuegu llimpiu|Fair Play]]''. === Meyor xugador por edición === {{Imaxe múltiple |posición_tabla = right |semeya1 = Seoane color 1923.jpg |anchu1 = 168 |testu1 = [[Manuel Seoane]], futbolista arxentín ([[Campeonatu Suramericanu 1925|1925]] y [[Campeonatu Suramericanu 1927|1927]]). |alineación_texto1 = left |semeya2 = Enzo Francescoli 2011.jpg |anchu2 = 150 |testu2 = [[Enzo Francescoli]], futbolista uruguayu ([[Copa América 1983|1983]] y [[Copa América 1995|1995]]). |alineación_texto2 = left |fondu_de_testu = lightgreen |testu = Dambos futbolistes que fueron escoyíos como'l meyor xugador de la Copa América en 2 oportunidaes c/o. Siendo hasta la fecha, los futbolistes que más vegaes recibieron dicha distinción. |fondu_de_testu = pink }} La eleición del meyor xugador del tornéu foi realizada y rexistrada pa cada tornéu.<ref>{{cita web |url=http://www.rsssf.com/tabless/sachampfulltrivia.html |títulu=The Copa América Archive - Trivia |fechaaccesu=22 de xunetu de 2015 |autor=[[Trivia]] |fecha=19 de xunetu de 2007}}</ref> {|cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=50% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=50%|Xugador !width=40%|Seleición !width=10%|Añu |- |[[Isabelín Gradín]] |{{selb|URU}} ![[Campeonatu Suramericanu 1916|1916]] |- |[[Héctor Scarone]] |{{selb|URU}} ![[Campeonatu Suramericanu 1917|1917]] |- |[[Arthur Friedenreich]] |{{selb|BRA|variante=1889}} ![[Campeonatu Suramericanu 1919|1919]] |- |[[José Piendibene]] |{{selb|URU}} ![[Campeonatu Suramericanu 1920|1920]] |- |[[Américo Tesoriere]] |{{selb|ARX|variante=alt}} ![[Campeonatu Suramericanu 1921|1921]] |- |[[Agostinho Fortes Filho|Agostinho Fortes]] |{{selb|BRA|variante=1889}} ![[Campeonatu Suramericanu 1922|1922]] |- |[[José Nasazzi]] |{{selb|URU}} ![[Campeonatu Suramericanu 1923|1923]] |- |[[Pedro Petrone]] |{{selb|URU}} ![[Campeonatu Suramericanu 1924|1924]] |- |[[Manuel Seoane]] |{{selb|ARX|variante=alt}} ![[Campeonatu Suramericanu 1925|1925]] |- |[[José Leandro Andrade]] |{{selb|URU}} ![[Campeonatu Suramericanu 1926|1926]] |- |[[Manuel Seoane]] |{{selb|ARX|variante=alt}} ![[Campeonatu Suramericanu 1927|1927]] |- |[[Manuel Ferreira]] |{{selb|ARX|variante=alt}} ![[Campeonatu Suramericanu 1929|1929]] |- |[[José Nasazzi]] |{{selb|URU}} ![[Campeonatu Suramericanu 1935|1935]] |- |[[Vicente de la Mata]] |{{selb|ARX|variante=alt}} ![[Campeonatu Suramericanu 1937|1937]] |- |[[Lolo Fernández]] |{{selb|PER|variante=1825}} ![[Campeonatu Suramericanu 1939|1939]] |- |[[Sergio Livingstone]] |{{selb|CHI}} ![[Campeonatu Suramericanu 1941|1941]] |- |[[Obdulio Varela]] |{{selb|URU}} ![[Campeonatu Suramericanu 1942|1942]] |- |[[Domingos da Guía]] |{{selb|BRA|variante=1889}} ![[Campeonatu Suramericanu 1945|1945]] |- |[[Adolfo Pedernera]] |{{selb|ARX|variante=alt}} ![[Campeonatu Suramericanu 1946|1946]] |- |[[José Manuel Moreno]] |{{selb|ARX|variante=alt}} ![[Campeonatu Suramericanu 1947|1947]] |- |[[Ademir Marques de Menezes|Ademir Menezes]] |{{selb|BRA|variante=1889}} ![[Campeonatu Suramericanu 1949|1949]] |- |[[Heriberto Herrera]] |{{selb|PAR|variante=1842}} ![[Campeonatu Suramericanu 1953|1953]] |- |[[Enrique Hormazábal]] |{{selb|CHI}} ![[Campeonatu Suramericanu 1955|1955]] |- |[[Óscar Míguez]] |{{selb|URU}} ![[Campeonatu Suramericanu 1956|1956]] |- |[[Omar Sívori]] |{{selb|ARX|variante=alt}} ![[Campeonatu Suramericanu 1957|1957]] |- |[[Pelé]] |{{selb|BRA|variante=1889}} ![[Campeonatu Suramericanu 1959 (Arxentina)|1959-I]] |- |[[Alcides Silveira]] |{{selb|URU}} ![[Campeonatu Suramericanu 1959 (Ecuador)|1959-II]] |- |[[Ramiro Blacut]] |{{selb|BOL}} ![[Campeonatu Suramericanu 1963|1963]] |- |[[Pedro Rocha]] |{{selb|URU}} ![[Campeonatu Suramericanu 1967|1967]] |- |[[Teófilo Cubillas]] |{{selb|PER}} ![[Copa América 1975|1975]] |- |[[Carlos Caszely]] |{{selb|CHI}} ![[Copa América 1979|1979]] |- |[[Enzo Francescoli]] |{{selb|URU}} ![[Copa América 1983|1983]] |- |[[Carlos Valderrama]] |{{selb|COL}} ![[Copa América 1987|1987]] |- |[[Rubén Sosa]] |{{selb|URU}} ![[Copa América 1989|1989]] |- |[[Leonardo Rodríguez]] |{{selb|ARX}} ![[Copa América 1991|1991]] |- |[[Sergio Goycochea]] |{{selb|ARX}} ![[Copa América 1993|1993]] |- |[[Enzo Francescoli]] |{{selb|URU}} ![[Copa América 1995|1995]] |- |[[Ronaldo]] |{{selb|BRA}} ![[Copa América 1997|1997]] |- |[[Rivaldo]] |{{selb|BRA}} ![[Copa América 1999|1999]] |- |[[Amado Guevara]] |{{selb|HON}} ![[Copa América 2001|2001]] |- |[[Adriano Leite Ribeiro]] |{{selb|BRA}} ![[Copa América 2004|2004]] |- |[[Robinho]] |{{selb|BRA}} ![[Copa América 2007|2007]] |- |[[Luis Alberto Suárez|Luis Suárez]] |{{selb|URU}} ![[Copa América 2011|2011]] |- |[[Lionel Messi]] <small>(refugáu pol xugador)</small><ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/deportes/2015/07/06/559a68a2ca4741a5598b4577.html |títulu=Copa América: Messi refugó'l troféu a meyor xugador de la Copa América |fechaaccesu=26 de xunetu de 2015 |autor=[[EL MUNDU]] |fecha=6 de xunetu de 2015}}</ref> |{{selb|ARX}} ![[Copa América 2015|2015]] |- |[[Alexis Alejandro Sánchez Sánchez|Alexis Sánchez]] |{{selb|CHI}} ![[Copa América Centenariu|2016]] |} === Meyor xugador nuevu por edición === Dende la [[Copa América 2011]], la CONMEBOL premió al meyor xugador xuvenil del tornéu, quien foi escoyíu ente los xugadores más nuevos de cada selección participante. Sicasí, la distinción realizar dende la [[Copa América 2007]]. {|cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=50% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=50%|Xugador !width=40%|Seleición !width=10%|Añu |- |[[Lionel Messi]] |{{selb|ARX}} ![[Copa América 2007|2007]] |- |[[Sebastián Coates]] |{{selb|URU}} ![[Copa América 2011|2011]] |- |[[Jeison Murillo]] |{{selb|COL}} ![[Copa América 2015|2015]] |- |''Non apurríu'' |''-'' ![[Copa América Centenariu|2016]] |} === Meyor arqueru por edición === Dende la Copa América 2011, la CONMEBOL premió al meyor arqueru del tornéu. [[Ficheru:Claudio Bravo Footballteam of Chile - Spain vs. Chile, 10th September 2013 (cropped).jpg|miniatura|145px|El chilenu [[Claudio Bravo (futbolista)|Claudio Bravo]] ye quien más vegaes foi escoyíu'l meyor arqueru de la Copa América ([[Copa América 2015|2015]] y [[Copa América 2016|2016]]).]] {|cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=50% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=50%|Xugador !width=40%|Seleición !width=10%|Añu |- |[[Justo Villar]] |{{selb|PAR|variante=1990}} ![[Copa América 2011|2011]] |- |[[Claudio Bravo (futbolista)|Claudio Bravo]] |{{selb|CHI}} ![[Copa América 2015|2015]] |- |[[Claudio Bravo (futbolista)|Claudio Bravo]] |{{selb|CHI}} ![[Copa América Centenariu|2016]] |} === Premiu ''Fair Play'' por edición === Dende la Copa América 2011, la CONMEBOL premió a la selección merecedora al Xuegu Llimpiu». {|cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=50% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=10%|Seleición !width=10%|Añu |- |{{selb|URU}} ![[Copa América 2011|2011]] |- |{{selb|PER}} ![[Copa América 2015|2015]] |- |{{selb|ARX}} ![[Copa América Centenariu|2016]] |} === Copa Bolivia por edición === Dende la [[Copa América 1997]], la CONMEBOL premió a la selección subcampeona del tornéu cola [[Copa Bolivia]]. {|cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=50% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=10%|Vicecampeón !width=10%|Añu |- |{{selb|BOL}} ![[Copa América 1997|1997]] |- |{{selb|URU}} ![[Copa América 1999|1999]] |- |{{selb|MEX}} ![[Copa América 2001|2001]] |- |{{selb|ARX}} ![[Copa América 2004|2004]] |- |{{selb|ARX}} ![[Copa América 2007|2007]] |- |{{selb|PAR|variante=1990}} ![[Copa América 2011|2011]] |- |{{selb|ARX}} ![[Copa América 2015|2015]] |- |{{selb|ARX}} ![[Copa América Centenariu|2016]] |} === Goliadores per edición === [[Ficheru:Pedro Petrone 1931.jpg|miniatura|[[Pedro Petrone]], futbolista uruguayu, xugador que más vegaes se convirtió nel goliador d'una edición de la Copa América, 3 en total ([[Campeonatu Suramericanu 1923|1923]], [[Campeonatu Suramericanu 1924|1924]] y [[Campeonatu Suramericanu 1927|1927]].]] {{Imaxe múltiple |posición_tabla = right |semeya1 = Maschio 1967.jpg |anchu1 = 131 |testu1 = [[Humberto Maschio]], futbolista arxentín. |alineación_texto1 = left |semeya2 = Javier Ambrois.jpg |anchu2 = 177 |testu2 = [[Javier Ambrois]], futbolista uruguayu. |alineación_texto2 = left |fondu_de_testu = lightgreen |testu = Dambos futbolistes ([[Campeonatu Suramericanu 1957|1957]]), xunto col brasilanu [[Jair Rosa Pinto|Jair]] ([[Campeonatu Suramericanu 1949|1949]]) son los máximos anotadores nuna sola edición (9 goles c/o). }} {|cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f5faff; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=50% |- align=center bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=30%|Xugador !width=20%|Seleición !width=20%|Edición !width=20%|Goles |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Isabelín Gradín]] || {{selb|URU}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1916|1916]] ||align=center|'''3''' |- | [[Ángel Romanu]] || {{selb|URU}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1917|1917]] ||align=center|'''4''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Arthur Friedenreich]]<br />[[Neco]] || {{selb|BRA|variante=1889}}<br />{{selb|BRA|variante=1889}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1919|1919]] ||align=center|'''4''' |- | [[José Pérez (futbolista uruguayu)|José Pérez]]<br />[[Ángel Romanu]] || {{selb|URU}}<br />{{selb|URU}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1920|1920]] ||align=center|'''3''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Julio Libonatti]] || {{selb|ARX|variante=alt}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1921|1921]] ||align=center|'''3''' |- | [[Juan Francia]] || {{selb|ARX|variante=alt}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1922|1922]] ||align=center|'''4''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Pedro Petrone]]<br />[[Vicente Aguirre]] || {{selb|URU}}<br />{{selb|ARX|variante=alt}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1923|1923]] ||align=center|'''3''' |- | [[Pedro Petrone]] || {{selb|URU}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1924|1924]] ||align=center|'''4''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Manuel Seoane]] || {{selb|ARX|variante=alt}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1925|1925]] ||align=center|'''6''' |- | [[David Arellano]] || {{selb|CHI}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1926|1926]] ||align=center|'''7''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Alfredo Carricaberry]]<br />[[Segundu Lluna]]<br />[[Roberto Figueroa (uruguayu)|Roberto Figueroa]]<br />[[Pedro Petrone]]<br />[[Héctor Scarone]] || {{selb|ARX|variante=alt}}<br />{{selb|ARX|variante=alt}}<br />{{selb|URU}}<br />{{selb|URU}}<br />{{selb|URU}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1927|1927]] ||align=center|'''3''' |- | [[Aurelio González Benítez|Aurelio González]] || {{selb|PAR|variante=1842}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1929|1929]] ||align=center|'''5''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Herminio Masantonio]] || {{selb|ARX|variante=alt}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1935|1935]] ||align=center|'''4''' |- | [[Raúl Toro Julio|Raúl Toro]] || {{selb|CHI}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1937|1937]] ||align=center|'''7''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Lolo Fernández]] || {{selb|PER|variante=1825}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1939|1939]] ||align=center|'''7''' |- | [[Juan Andrés Marvezzi]] || {{selb|ARX|variante=alt}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1941|1941]] ||align=center|'''5''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Herminio Masantonio]]<br />[[José Manuel Moreno]] || {{selb|ARX|variante=alt}}<br />{{selb|ARX|variante=alt}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1942|1942]] ||align=center|'''7''' |- | [[Norberto Méndez]]<br />[[Heleno de Freitas]] || {{selb|ARX|variante=alt}}<br />{{selb|BRA|variante=1889}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1945|1945]] ||align=center|'''6''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[José María Medina (futbolista)|José María Medina]] || {{selb|URU}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1946|1946]] ||align=center|'''7''' |- | [[Nicolás Falero]] || {{selb|URU}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1947|1947]] ||align=center|'''8''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Jair Rosa Pinto|Jair]] || {{selb|BRA|variante=1889}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1949|1949]] ||align=center|'''9''' |- | [[Francisco Molina Simón|Francisco Molina]] || {{selb|CHI}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1953|1953]] ||align=center|'''7''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Rodolfo Micheli]] || {{selb|ARX|variante=alt}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1955|1955]] ||align=center|'''8''' |- | [[Enrique Hormazábal]] || {{selb|CHI}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1956|1956]] ||align=center|'''4''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Humberto Maschio]]<br />[[Javier Ambrois]] || {{selb|ARX|variante=alt}}<br />{{selb|URU}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1957|1957]] ||align=center|'''9''' |- | [[Pelé]] || {{selb|BRA|variante=1889}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1959 (Arxentina)|1959-I]] ||align=center|'''8''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[José Sanfilippo]] || {{selb|ARX|variante=alt}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1959 (Ecuador)|1959-II]] ||align=center|'''6''' |- | [[Carlos Alberto Raffo]] || {{selb|ECU|variante=1900}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1963|1963]] ||align=center|'''6''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Luis Artime]] || {{selb|ARX|variante=alt}} ||align=center|[[Campeonatu Suramericanu 1967|1967]] ||align=center|'''5''' |- | [[José Ernesto Díaz]]<br />[[Leopoldo Jacinto Luque]] || {{selb|COL}}<br />{{selb|ARX|variante=alt}} ||align=center|[[Copa América 1975|1975]] ||align=center|'''4''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Eugenio Morel]]<br />[[Jorge Peredo]] || {{selb|PAR|variante=1954}}<br />{{selb|CHI}} ||align=center|[[Copa América 1979|1979]] ||align=center|'''4''' |- | [[Carlos Alberto Aguilera]]<br />[[Roberto Dinamite]]<br />[[Jorge Burruchaga]]<br />[[Eduardo Malásquez]]|| {{selb|URU}}<br />{{selb|BRA|variante=1968}}<br />{{selb|ARX|variante=alt}}<br />{{selb|PER}} ||align=center|[[Copa América 1983|1983]] ||align=center|'''3''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Arnoldo Iguarán]] || {{selb|COL}} ||align=center|[[Copa América 1987|1987]] ||align=center|'''4''' |- | [[Bebeto]] || {{selb|BRA|variante=1968}} ||align=center|[[Copa América 1989|1989]] ||align=center|'''6''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Gabriel Omar Batistuta]] || {{selb|ARX}} ||align=center|[[Copa América 1991|1991]] ||align=center|'''6''' |- | [[José Luis Dolgetta]] || {{selb|VEN|variante=1954}} ||align=center|[[Copa América 1993|1993]] ||align=center|'''4''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Gabriel Omar Batistuta]]<br />[[Luis García Postigo|Luis García]] || {{selb|ARX}}<br />{{selb|MEX}} ||align=center|[[Copa América 1995|1995]] ||align=center|'''4''' |- | [[Luis Hernández (futbolista)|Luis Hernández]] || {{selb|MEX}} ||align=center|[[Copa América 1997|1997]] ||align=center|'''6''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Rivaldo]]<br />[[Ronaldo]] || {{selb|BRA}}<br />{{selb|BRA}} ||align=center|[[Copa América 1999|1999]] ||align=center|'''5''' |- | [[Víctor Hugo Aristizábal]] || {{selb|COL}} ||align=center|[[Copa América 2001|2001]] ||align=center|'''6''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Adriano Leite Ribeiro|Adriano]] || {{selb|BRA}} ||align=center|[[Copa América 2004|2004]] ||align=center|'''7''' |- | [[Robinho]] || {{selb|BRA}} ||align=center|[[Copa América 2007|2007]] ||align=center|'''6''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Paolo Guerrero]] || {{selb|PER}} ||align=center|[[Copa América 2011|2011]] ||align=center|'''5''' |- | [[Eduardo Vargas]]<br />[[Paolo Guerrero]] || {{selb|CHI}}<br />{{selb|PER}} ||align=center|[[Copa América 2015|2015]] ||align=center|'''4''' |- bgcolor="#d0e7ff" | [[Eduardo Vargas]] || {{selb|CHI}} ||align=center|[[Copa América Centenariu|2016]] ||align=center|'''6''' |} == Equipos invitaos == {{AP|Seleiciones convidaes a la Copa América}} Dende la [[Copa América 1993|edición 1993]] dos seleiciones d'otres confederaciones son convidaes a participar nel certame. Preferentemente son convidaes seleiciones que pertenecen a la [[CONCACAF]], habiendo una esceición en [[Copa América 1999|1999]], cuando participó una selección de l'[[AFC]] nel tornéu, siendo'l primer equipu non americanu en faelo. En total, son once les seleiciones que fueron convidaes, pero solamente ocho d'elles llogren participar nel tornéu. Dientro de les seleiciones convidaes, Méxicu, con dos subcampeonatos, y Hondures con un tercer llugar, fueron los equipos con meyores resultaos. === Seleiciones de la CONCACAF === ==== Méxicu ==== {{sel|Méxicu}} ye la selección convidada más esitosa y la que más vegaes participó (10 en total) nel tornéu y toes elles de manera consecutiva nes ediciones: [[Copa América 1993|1993]], [[Copa América 1995|1995]], [[Copa América 1997|1997]], [[Copa América 1999|1999]], [[Copa América 2001|2001]], [[Copa América 2004|2004]], [[Copa América 2007|2007]], [[Copa América 2011|2011]], [[Copa América 2015|2015]] y [[Copa América 2016|2016]]. {{sel|Méxicu}} ye la selección convidada meyor allugada nel palmarés y na tabla xeneral de posiciones de la Copa América yá que llegó dos veces a la final pero en dambes perder ([[Copa América 1993|1993]] y [[Copa América 2001|2001]]); amás llogró'l tercer llugar en tres ocasiones ([[Copa América 1997|1997]], [[Copa América 1999|1999]] y [[Copa América 2007|2007]]). Ye la única selección convidada que pudo llegar a la final. ==== Costa Rica ==== {{sel|Costa Rica}} ye la segunda selección convidada con más participaciones (cinco en total) que participó nes ediciones [[Copa América 1997|1997]], [[Copa América 2001|2001]], [[Copa América 2004|2004]], [[Copa América 2011|2011]] y [[Copa América 2016|2016]]. El so meyor resultáu foi quedar en cuartos de final ([[Copa América 2001|2001]] y [[Copa América 2004|2004]]). ==== Estaos Xuníos ==== {{sel|Estaos Xuníos}} ye la tercer selección convidada con más participaciones (cuatro en total) y participó nes ediciones [[Copa América 1993|1993]], [[Copa América 1995|1995]], [[Copa América 2007|2007]] y [[Copa América 2016|2016]]. El so meyor resultáu foi llograr el cuartu llugar en dos ocasiones ([[Copa América 1995|1995]] y [[Copa América 2016|2016]]). Tamién foi convidáu a les ediciones [[Copa América 1997| 1997]], [[Copa América 1999|1999]], [[Copa América 2001|2001]] y [[Copa América 2004|2004]]; pero por problemes de [[calendariu]], nun pudo asistir. Amás, foi sede de la [[Copa América Centenariu 2016]]. ==== Xamaica ==== {{sel|Xamaica}} ye la cuarta selección con más participaciones (dos en total). Foi convidada a participar na [[Copa América 2015|edición 2015]], onde quedó esaniciada na fase de grupos ensin ganar partíos y ensin goles anotaos (perdió tolos partíos pola diferencia mínima sacante'l que xugó con Uruguái ). Participó nuevamente na [[Copa América 2016|edición 2016]], onde tamién se quedó esaniciada na fase de grupos y ensin anotar nin un solu gol.<ref>{{cita web |url=http://www.13.cl/t13/deportes/jamaica-y-mexico-xugaren-la-copa-america-2015 |títulu=Xamaica y Méxicu van xugar la Copa América 2015 |autor=[[Canal 13 (Chile)|Canal 13]] }}</ref> ==== Hondures ==== {{sel|Hondures}} participó na [[Copa América 2001|edición 2001]] llogrando'l tercer llugar, foi convidada d'urxencia a la competición yá que {{sel|Arxentina}} retirar del tornéu por midíes de seguridá.<ref>[https://www.colombia.com/futbol/noticias/DetalleNoticia6843.asp Honduras foi la gran revelación de la Copa América]</ref> ==== Haití ==== {{sel|Haití}} participó per primer vegada a la [[Copa América 2016|edición 2016]]; aportando a ella per mediu d'un [[Repechaje de Concacaf clasificatorio a la Copa América Centenariu|repechaje clasificatorio]]; esto de conformidá col alcuerdu ente les confederaciones por que los cuatro equipos meyor allugaos de la [[Copa d'Oru de la Concacaf 2015|Copa Oro 2015]] (y ayenes al anfitrión Estaos Xuníos, l'invitáu Méxicu y los campeones de [[Copa Centroamericana 2014|Centroamérica]] y el [[Copa del Caribe de 2014|Caribe]]: Costa Rica y Xamaica) apostaren dos boletos en partíos extra. Finalmente nel so debú dientro del certame continental quedaría esaniciáu na fase de grupos en perdiendo con {{sel|Perú}}, {{sel|Brasil}} y {{sel|Ecuador}} quedando nel últimu llugar del grupu con nengún puntu con 12 goles en contra y tan solo 1 gol a favor anotáu nel partíu frente a {{sel|Brasil}}. ==== Panamá ==== {{sel|Panamá}} participó per primer vegada a la [[Copa América 2016|edición 2016]]; aportando a ella per mediu d'un [[Repechaje de Concacaf clasificatorio a la Copa América Centenariu|repechaje clasificatorio]]; esto de conformidá col alcuerdu ente les confederaciones por que los cuatro equipos meyor allugaos de la [[Copa d'Oru de la Concacaf 2015|Copa Oro 2015]] (y ayenes al anfitrión Estaos Xuníos, l'invitáu Méxicu y los campeones de [[Copa Centroamericana 2014|Centroamérica]] y el [[Copa del Caribe de 2014|Caribe]]: Costa Rica y Xamaica) apostaren dos boletos en partíos extra. Finalmente nel so debú dientro del certame continental quedaría esaniciáu na fase de grupos en ganándo-y a {{sel|Bolivia}} y perder con {{sel|Arxentina}} y {{sel|Chile}} quedando nel tercer llugar del grupu con 3 puntos y con 4 goles a favor y 10 goles en contra. ==== Canadá ==== {{sel|Canadá}} foi convidáu a participar na [[Copa América 2001|edición 2001]], pero decidió nun participar por cuenta de que nun pudo axuntar a tiempu a los sos principales futbolistes una y bones la [[Copa d'Oru de la Concacaf|Copa d'Oru]] que se diba a realizar esi añu foi aplazada pal añu siguiente y los escoyíos canadienses que fueren convocaos, salieron de la mesma pocos díes antes de la realización de la Copa América.<ref name="abc.es.1" /><ref name="emol.1" /> === Seleiciones de la AFC === ==== Xapón ==== {{sel|Xapón}} participó na [[Copa América 1999|edición 1999]] quedando esaniciáu na fase de grupos. Tamién foi convidáu a participar en [[Copa América 2011|2011]], pero debíu al terremotu d'aquel añu retirar del tornéu,<ref>[http://www.caracol.com.co/noticias/deportes/japon-renunciaria-a-la-copa-america-de-arxentina/20110403/nota/1449228.aspx Xapón arrenunciaría a la Copa América d'Arxentina]</ref> anque dempués volvería confirmar la so presencia<ref>[http://www.eluniversal.com/2011/04/15/japon-xugara-la-copa-america Xapón va xugar la Copa América]</ref><ref>[http://www.larazon.com.ar/deportes/contentos-Japon-Arxentina_0_231600111.html Toos contentos: Xapón va tar n'Arxentina 2011]</ref> pa depués retirase definitivamente;<ref>[http://canchallena.lanacion.com.ar/1362845-japon-esta-oficialmente-fuera-de-la-copa-america Xapón ta oficialmente fora de la Copa América]</ref> tamién foi convidáu a participar na edición [[Copa América 2015|2015]],<ref>[http://www.emol.com/noticias/deportes/2013/08/16/614872/conmebol-ratifica-que-japon-participara-en-la-copa-america-2015-de-chile.html Conmebol ratifica que Xapón va participar na Copa América 2015 de Chile]</ref><ref>[http://www.foxsportsla.com/noticias/115508-japon-convidáu-a-la-copa-america-chile-2015 Xapón, convidáu a la Copa América "Chile 2015"]</ref> sicasí retiróse por problemes de [[calendariu]] al tener otros compromisos primeramente asumíos. ==== China ==== {{sel|China}} foi convidada a participar na [[Copa América 2015|edición 2015]], por cuenta de que {{sel|Xapón}} retirar del tornéu por problemes de calendariu al tener compromisos primeramente asumíos;<ref>[http://www.rpp.com.pe/2014-03-03-copa-america-2015-china-participara-como-seleccion-convidada-noticia_673850.html China va participar como selección convidada]</ref> pero finalmente optaría por retirar se del tornéu al tener que xugar les [[Clasificación de AFC pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|eliminatories]] pal [[Copa Mundial de Fútbol de 2018|Mundial del 2018]].<ref>[https://web.archive.org/web/http://www.pasiondeprimera.cl/futbol-internacional/jamaica-sera-convidáu-a-la-copa-america-del-2015.html XAMAICA VA SER CONVIDÁU A LA COPA AMÉRICA DEL 2015]</ref> === Seleición de la UEFA === ==== España ==== {{sel|España}} foi convidada a participar na [[Copa América 2011|edición 2011]], pero'l so [[RFEF|federación]] tornó faelo, argumentando que nun quería atayar les vacaciones de los xugadores españoles.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundodeporte/2011/04/13/futbol/1302699917.html España nun va dir a la Copa América]</ref> == Ver tamién == * [[Títulos oficiales de seleiciones absolutes de fútbol|Título oficiales de seleiciones absolutes]] * [[Títulos oficiales de seleiciones de fútbol|Título oficiales de seleiciones de fútbol]] * [[Entrenadores campeones de la Copa América]] * [[Mascotes de la Copa América]] * [[Estadístiques de la Copa América]] * [[Clasificación histórica de la Copa América]] * [[Seleiciones convidaes a la Copa América]] * [[Copa Bolivia (Copa América)|Copa Bolivia]] * [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol]] * [[Copa Libertadores]] * [[Copa Suramericana]] * [[Seleición Histórica de la Copa América]] * [[Copa Americana de Pueblos Indíxenes]] * [[Campeonatu Suramericanu Femenín]] * [[Campeonatu panamericanu]] == Notes == {{llistaref|2|group=n}} == Referencies == {{llistaref|2}} {{Enllaz rotu|1= |2=http://larepublica.pe/deportes/869433-copa-america-2019-confirmen-que-16-seleiciones-apostaren-el |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} tornéu == Enllaces esternos == {{Commonscat}} * [http://www.conmebol.com/es/copa-america-centenario/ Copa América] en [[CONMEBOL]] * [http://es.ca2016.com/ Sitiu web oficial de la Copa América Centenariu 2016] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160627183025/http://es.ca2016.com/ |date=2016-06-27 }} * {{Facebook|2016CopaAmericaCentenario|Copa América Centenariu 2016}} * {{Twitter|ca2016_sp|Copa América Centenariu 2016}} * {{Instagram|copaamericausa2016|Copa América Centenariu 2016}} * [http://www.rsssf.com/tabless/sachampfull.html RSSF - Estadístiques completes de la Copa América] (n'[[idioma inglés|inglés]]) * [http://www.rsssf.com/tabless/sachampfulltrivia.html RSSF: Archivos de la Copa América - Trivia] (n'[[idioma inglés|inglés]]) {{Tradubot|Copa América}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Copa América|Copa América]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos con plantía Otros usos a páxines que nun esisten]] 0qp8rdmw7y6novllsyljzzdxyyp69ze René Higuita 0 141013 4377073 4372247 2025-06-17T15:16:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá xugada => dicha xugada 4377073 wikitext text/x-wiki {{persona}} ''' José René Higuita Zapata ''' {{nym}} ye un ex-futbolista y entrenador [[Colombia|colombianu]] quien se desempeñaba como [[porteru|arqueru]]. Ye consideráu como unu de los meyores porteros na historia del fútbol. Anguaño ye l'entrenador de porteros d'[[Atlético Nacional]]. El so particular estilu de xuegu, de porteru xugador, na llinia de [[José Eusebio Soriano]], [[Hugo Gatti]] y la so peculiar personalidá, convertir nun ídolu nel so país mientres les décades de los ochenta y noventa. Foi escoyíu pola [[IFFHS]] como l'octavu meyor [[porteru|golero]] suramericanu del [[sieglu XX]] en [[2004]]. El coraxosu estilu de xuegu de Higuita foi fundamental pa un cambéu clave nes regles del fútbol, pos depués de la so actuación nel [[Copa Mundial de Fútbol de 1990|Mundial d'Italia 1990]]; con ventureres y espectaculares xugaes per fora del área bien escasamente vistes en partíos de fútbol per parte del porteru y nunca antes vistes nel máximu eventu orbital de fútbol, llevaron a que nun congresu téunicu en Coverciano en 1990 empezar a falar del arqueru-líbero y llegóse a la conclusión que yera necesariu impulsar l'usu de los pies nos porteros. Esto determinó que la [[FIFA]] estableciera la norma pola que, si un futbolista devuelve al so compañeru porteru'l balón colos pies, ésti nun puede recibilo o tocalo coles manes, de lo contrario sanciónase un [[Tiru llibre (fútbol)|tiru llibre indireutu]], que tamién ye conocida como la ''Llei Higuita''.<ref>{{cita web |títulu=René Higuita, el líbero escorpión |url=http://footballcitizens.com/2015/01/22/rene-higuita-el-llibero-escorpion/ |editorial=[http://footballcitizens.com/ Football Citizens] |fecha=22 de xineru de 2015 |fechaaccesu=23 de xineru de 2015}}</ref><ref name="Que "></ref> Higuita ye reconocíu como unu de los meyores porteros de la historia del fútbol suramericano y una figura clave nel ascensu de Colombia dientro del panorama futbolísticu internacional, siendo parte d'una gran xeneración al llau de [[Carlos Valderrama]], [[Freddy Rincón]], [[Adolfo Valencia|Adolfo "el Tren" Valencia]], [[Faustino Asprilla]], [[Leonel Álvarez]], ente otros. Amás, ocupa'l quintu puestu nel escalafón de los porteros más goliadores na historia del fútbol (ocupó'l primer llugar per dellos años) con 41 tantos en xuegos oficiales,<ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/los-10-porteros-mas-goliadores-de-historia-galeria-457433 |títulu=Los 10 porteros más goliadores de la historia |fechaaccesu=8 de payares de 2013 |fecha=8 de payares de 2013 |editorial=L'Espectador.com }}</ref> por detrás de [[Rogério Ceni]], [[José Luis Chilavert]], [[Dimitar Ivankov]] y [[Jorge Campos (futbolista)|Jorge Campos]]. == Biografía == Nació en [[Castiella (Medellín)|Castiella]], un barriu de clase media-baxa de la ciudá de [[Medellín (Colombia)|Medellín]]. Fíu d'una madre soltera, María Dioselina Higuita, quien morrería pocos años dempués de la so nacencia, polo que'l pequeñu René foi criáu pola so güela Ana Felisa. La so infancia trescurrió metanes grandes dificultaes económiques, polo que trabayó como vendedor de periódicos y realizó diversos oficios pa ganase la vida. L'actual esposa de René Higuita llámase Magnolia y con ella tien dos fíos, Andrés y Pamela. Amás ye padre de Cindy Carolina, fía de la so primer esposa finada. Nel presente tamién ye un feliz güelu de dos neñes y un neñu. El so ingresu como porteru foi bien anecdóticu. Nun tornéu de la so escuela entamó un partíu nel que se diben a escoyer a los meyores xugadores pal [[Independiente Medellín]]; René yera'l goliador del equipu, pero mancóse'l porteru y nel so llugar poner a él, volviéndose dende entós el dueñu indiscutible del pórticu. == Trayeutoria == === Como Xugador === === Entamos === En [[1981]] foi parte de la Seleición d'[[Antioquia]] sub-16 dirixida por Luis Alfonso Marroquín, qu'a lo postrero saldría campeona de [[Colombia]]. Foi convocáu años dempués a la seleición nacional xuvenil sub-19, que participó nel Suramericanu de Paraguay en 1985, que esllumó pol so fútbol-espectáculu siendo l'empiezu de la nueva era del balompié colombianu, y cola que clasificaría pal Mundial Xuvenil na Xunión Soviética d'esi mesmu añu. Sicasí, en dichu tornéu Higuita nun pudo xugar yá que tenía una mancadura na manzorga, aun así foi incluyíu na nómina que viaxó a representar a Colombia, asistió como suplente d'[[Eduardo Neñu]]; de casualidá, foi la única ocasión en que'l antioqueño yera l'emerxente del bogotanu, pos nes seleiciones de mayores asocedió dafechu al contrariu. === Millonarios === A nivel profesional la so carrera deportiva empecipiar en 1985 en [[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]].<ref>{{cita web |url=http://bestiariodelbalon.com/2009/08/12/190/ |títulu=René nuevu y azul (y nel llugar equivocáu) |fechaaccesu=3 d'avientu de 2013 |autor=Bestiario del Balón |fecha=12 d'agostu de 2009 }}</ref> Higuita, dempués de la brillosa figuración cola seleición colombiana nel Suramericanu Xuvenil d'Asunción, llegó al cuadru tricolor y algamó a apostar seis partíos como titular. Dizse que l'estilu de xuegu qu'adoptó y que desenvolvió n'años posteriores, d'abandonar l'arcu col balón apoderáu y amagando rivales, foi una emulación del que fixera nel so momentu'l porteru arxentín [[Alberto Vivalda]], moteyáu 'El Llocu', quien por esi entós cumplía la so última temporada como portera de Millonarios, y con quien Higuita compartiera tamién dellos entrenamientos.<ref>{{cita web |url=http://www.soho.com.co/zona-cronica/articulo/porteru-alberto-llocu-vivalda-la so-historia-muerte-cronica-de-diego-borinsky/37917 |títulu=VIVALDA, L'ARQUERU SUICIDA |fechaaccesu=17 de xunu de 2015 |autor=Revista Soho }}</ref> === Atlético Nacional === En [[1986]] volvió a la so ciudá natal a xugar col Nacional, qu'empezaba a ser dirixíu por [[Francisco Maturana]] y so la so batuta llograría dellos de les sos más importantes trunfos. El [[31 de mayu]] de [[1989]] l'[[Corporación Deportiva Club Atlético Nacional|Atlético Nacional]] coronóse campeón de la [[Copa Libertadores d'América]], el primer trunfu nesti tornéu d'un equipu colombianu. La final, xugada contra'l [[Club Olimpia]] de [[Paraguái]] en [[Bogotá]], definir por aciu tiros de penalti y Higuita atayó cuatro y anotó unu na serie inicial. N'avientu d'esi añu xugó la final de la Copa Intercontinental contra'l [[AC Milan]] d'Italia, teniendo una destacada presentación y perdiendo nel últimu minutu del tiempu de prórroga. Tamién ganó la [[Copa Interamericana]] en [[1990]] con una memorable actuación. === Real Valladolid === En [[1991]] viaxó a [[España]] pa xugar col [[Real Valladolid]], pero nun estimó y abandonó l'equipu a metá de temporada, magar cuntar col enfotu del so entrenador [[Francisco Maturana]]. === Regresu al Nacional === Tornó otra vegada al Nacional col que se coronó campeón de Colombia en [[1994]]. En [[1995]] algamó de nuevu la final de la [[Copa Libertadores d'América]], perdiendo ante'l [[Grêmio|Grêmio de Portoalegre]] de Brasil. Nesi tornéu recuérdase que nes semifinales contra [[Club Atlético River Plate|River Plate]], nel partíu d'ida en [[Medellín (Colombia)|Medellín]], Higuita cobró y anotó un gol de [[tiru llibre (fútbol)|tiru llibre]] col que-y daba la ventaya transitoria al equipu colombianu en dicha serie. La cual definióse nel partíu de vuelta en [[Buenos Aires]] ónde magar la derrota de 1x0 René Higuita tuvo una bien destacada actuación. Empatada la serie entós, tuvo de definise por aciu tiros de penaltis onde nuevamente Higuita atayó'l [[Penalti|cobru]] decisivu. Según el llibru Histories insólites de la Copa Libertadores de Luciano Wernicke, esa foi l'actuación más espectacular d'un arqueru na historia de la competición. === Veracruz y Aucas === Xugó dempués nel [[Club Tiburones Rojos de Veracruz]] de [[Méxicu]] y darréu tornó a Colombia. Depués foi a xugar al club [[Sociedad Deportiva Aucas|Aucas]] d'[[Ecuador]]. === Retiru === Higuita tamién ye recordáu por ser el pioneru de los porteros goliadores, pos mientres la so carrera profesional llegó a marcar 44 goles en partíos oficiales, 37 pela vía del penalti y otros 7 pola del tiru llibre. El récor ostentar [[Rogério Ceni]].<ref>{{cita web |url=http://www.eltiempo.com/archivo/documento/CMS-13777935 |títulu=L'arqueru goliador Rogerio Ceni que güei en dia defende la valla del Sao Pablo |editorial=El Tiempu |fecha=3 d'abril de 2014}}</ref> El 24 de xineru de 2010 realizó'l so partíu de despidida nel Estadiu Atanasio Girardot, con una asistencia de 21.307 espectadores.<ref>{{cita web |url=http://www.futbolred.com/liga-postobon/noticias/pretemporada2010/ente-llarimes-golazos-y-escorpiones-rene-higuita-le-dijo-adios-al-futbol/7028347 |títulu=Ente llárimes, golazos y escorpiones, René Higuita díxo-y 039;adiós' al fútbol |fechaaccesu=25 de xineru de 2010 |autor=Futbolred |fecha=Domingo 24 de xineru de 2010 }}</ref> === Como Entrenador === Higuita llegó a mediaos del 2011 a territoriu árabe pa ser l'entrenador de porteros del [[Al-Nassr]]. Ellí foi asistente de Pacho Maturana, Poliya da Silva y Raúl Caneda. Hasta qu'en febreru del 2016 asume en propiedá como entrenador del club árabe. == Seleición de Colombia == Amás de la seleición xuvenil de Marroquín que clasificó a la Copa Mundial de l'antigua Xunión Soviética en 1985, René Higuita fixo parte de la seleición sub-23 qu'en 1987 participó nel tornéu preolímpicu de Bolivia, qu'apurría dos cupos pa los Xuegos Olímpicos de Seúl en 1988. Colombia remató cuarta pero yá daba muestres d'una renovación nel so fútbol; destácase que nesta competición el cuadru cafeteru venció 2-0 a Brasil (per primer vegada nun preolímpicu) y el mesmu Higuita detúvo-y un tiru penaltis al delanteru brasilanu [[Bebeto]]. El téunicu yera [[Francisco Maturana]]. Nesi mesmu añu foi convocáu per primer vegada a la [[Seleición de fútbol de Colombia|Seleición de Colombia]] de mayores, tamién dirixida por Maturana pa la [[Copa América]] de [[1987]] celebrada n'Arxentina, cumpliendo una destacada actuación y ocupando el tercer llugar del tornéu por cuenta de la dueña de casa, que cayó 1-2 inclusive teniendo nes sos files a [[Diego Armando Maradona]]. En [[1989]] xuega la [[Copa América]] en Brasil, pero l'equipu queda esaniciáu en primer ronda. Esi mesmu añu la seleición colombiana llogra clasificase al [[Copa Mundial de Fútbol d'Italia 1990|Mundial de fútbol d'Italia 1990]] en repechaje contra {{sel|Israel}}, tres 28 años d'ausencia del máximu certame balompédico. Nel campeonatu orbital de 1990 que se llevó a cabu n'[[Italia]], Higuita atayó una pena máxima contra {{sel|Yugoslavia}} y tuvo una importante actuación contra l'equipu alemán, a lo postrero vencedor del certame. Con ventureres xugaes, escelentes atayaes y un estilu de xuegu únicu (que s'acoplaba al 'llíricu' estilu d'esa seleición colombiana), Higuita taba convirtiéndose nuna de les figures del certame, realizando ventureres aiciones que nunca se vieron nun campeonatu d'esti tipu. Asina, Colombia clasificó a los octavos de final del tornéu per primer vegada na so historia y tuvo d'enfrentar a [[Camerún]]. Nesi partíu hubo una aición nel segundu tiempu suplementariu, cuando los africanos vencíen 1-0, en que'l defensa cafeteru [[Luis Carlos Perea]] devuélve-y el balón a Higuita, ésti recibir y quixo amagar al delanteru [[Roger Milla]], sicasí l'atacante robó-y l'esféricu y por cuenta de esto anotó'l segundu gol col qu'a lo postrero Camerún sacó a Colombia del tornéu orbital. Depués d'esto'l porteru antioqueño foi señaláu por dellos sectores de l'afición y de la prensa como'l direutu culpable de la eliminación mundialista, pos ensin la so xugada temeraria la resultancia pudo ser distintu. Xugó la [[Copa América 1991]] onde la seleición colombiana terminó cuarta. Otru momentu amargosu pal arqueru antioqueño asocedió na [[Copa América]] de [[1995]] llevada a cabu n'Uruguái. Nel partíu contra Brasil, el volante brasilanu Juninho cobró un tiru d'esquina y Higuita, intentando refugar, introdució'l balón nel arcu colombianu. Foi un autogol insólitu na so carrera. Magar ello, Colombia clasificó a cuartos de final y ellí dexó nel camín a Paraguay nuna serie de penaltis, onde'l cancerbero anotó unu de los disparos y amás tapó'l cobru decisivu. En semifinales l'equipu anfitrión sacó de carrera al conxuntu cafeteru, xugando entós el partíu col tercer puestu contra la seleición estauxunidense, que ganó l'equipu colombianu por 4 a 1.<ref>{{cita web |autor=VIMEO |url=https://vimeo.com/123068532 |títulu=AUTOGOL RENÉ HIGUITA |fechaaccesu=24 de marzu de 2015 }}</ref> Con tou y los discutinios, Higuita yera un ídolu nel so país y perdayuri ufiertábense productos cola so imaxe, dende camisetes hasta cuadiernos. Como porteru na seleición Colombia xugó en 68 partíos internacionales, recibió 54 goles y anotó 3; la so última convocatoria a la seleición nacional foi pa la [[Copa América]] de [[1999]], el téunicu yera [[Javier Álvarez Arteaga|Javier Álvarez]] y ellí foi suplente del fináu [[Miguel Calero|Miguel Ángel Calero Rodríguez]]. == Los Escorpiones == El [[8 de setiembre]] de [[1995]] algamaría mayor fama internacional en realizando una llexendaria xugada nel estadiu de [[Estadiu de Wembley (1923)|Wembley]]. Mientres un partíu qu'apostaba la seleición Colombia contra {{sel|Inglaterra}}, Higuita refugó un disparu de [[Jamie Redknapp]] por aciu ''[[L'Escorpión (fútbol)|L'Escorpión]]'', una acrobática y venturera maniobra que yá fai parte de la historia del fútbol. Nésta'l porteru llanza'l so cuerpu escontra alantre y tando nel aire cute'l balón con soler de los botinos, alzando primeramente dambos pies percima del so llombu. El segundu escorpión fízolo contra Alemaña. L'orixe de l'acrobática aición foi mientres la grabación d'un anunciu de televisión de Refrescos Frutiño,<ref>{{cita web |autor=YOUTUBE |url=https://www.youtube.com/watch?v=lp_kqocXJuk |títulu=RENÉ HIGUITA L'ESCORPIÓN FRUTIÑO |fechaaccesu=20 de marzu de 2015 }}</ref> emitíu en Colombia mientres 1990, nel que Higuita apaez como porteru; el antioqueño aseguró que la escurrió mientres la realización pa da-y mayor protagonismu al xuegu que practica colos neños actores del comercial, por tratase d'una xugada 'imposible' de ver na vida real. Minutos dempués de terminar el partíu contra Inglaterra, Higuita afirmó: "''Yá que la xente de Frutiño alcordar de la oportunidá que me dio pa faer esa xugada nun anunciu. Ye una xugada que sirve pal espectáculu y seique pa motivar l'equipu. Oxalá, Dios siempres tea con unu. Solo quiero dici-y gracies a los que siempres confiaron en mi''"<ref>{{cita publicación |nome=Gabriel|apellíos=Meluk |títulu=Crónica d'aquella nueche de setiembre nel estadiu de Wembley n'Inglaterra. |url=http://www.eltiempo.com/archivo/documento/CMS-4390935 |obra=Asina rexistró EL TIEMPU'l 'escorpión' de René Higuita en 1995 |editorial=El Tiempu |fecha=setiembre de 1995 |fechaaccesu=24 d'abril de 2013}}</ref> Darréu, nuna entrevista en televisión Higuita reconoció que la parada espectacular y yá mítica del escorpión realizar porque vio al xuez de llinia llevantar el banderín señalando'l fora de xuegu d'un rival, y que depués a la llinia tuvo de gusta-y esa aición pos baxó de forma rápida'l banderín, según pallabres del mesmu xugador.<ref>{{cita web |autor=VIMEO |url=https://vimeo.com/122719934 |títulu=RENÉ HIGUITA EN YO, JOSÉ GABRIEL |fechaaccesu=6 de mayu de 2011 }}</ref> El 22 de xunetu de 2008 dicha xugada foi escoyida nel portal inglés de fútbol ''footy-boots.com'', depués d'una masiva votación per Internet, como la más sobresaliente de la historia del fútbol, lo cual diz enforma de la so espectacularidá. D'esta forma, l'escorpión foi escoyida como la meyor xugada del mundu con 20% de los votos. En payares de 2004 participó nel partíu de despidida del so colega paraguayu [[José Luis Chilavert]]. Tamién tuvo presente na de [[Diego Armando Maradona]], alcuentru onde se robó'l show faciendo la so famosa xugada de "l'escorpión" y anotando un gol de pena máxima. Igualmente facer nos partíos de despidida de [[Mauricio Serna]] y de [[Víctor Hugo Aristizábal]] respeutivamente, nun partíu homenaxe nel estadiu Centenariu na ciudá d'Armenia y nun partíu ente Once Caldas y el Deportivo Pereira. El 21 de setiembre de 2008 Higuita, tapando pal Deportivo Pereira, volvió faer [[l'escorpión (fútbol)|l'escorpión]] nun partíu contra l'Once Caldas, nuna xugada na que [[Ricardo Ciciliano]] cabeció'l balón a un altor y velocidá similar a la del partíu Inglaterra vs. Colombia (cuando Higuita fixo l'escorpión per primer vegada), siendo esta xugada'l deliriu de los espectadores presentes nel [[estadiu Hernán Ramírez Villegas]]. == Escándalos == Los sos problemes públicos empezaron en 1991 cuando foi a visitar a la cárcel de [[La Catedral]] al famosu narcotraficante y xefe del poderosu [[Cartelu de Medellín]], [[Pablo Escobar Gaviria]], quien s'atopaba ellí recluyíu y de quien se declaró públicamente amigu. Pero'l más grave de toos asocedió'l 4 de xunu de 1993 cuando foi arrestáu por tar implicáu nun casu de secuestru. Al paecer, Higuita medió na lliberación de la fía de Luis Carlos Molina Yepes, un amigu de Escobar, quien fuera raptada en vengación por una traición de Molina al capo esixéndo-y un rescate de 3 millones de dólares o una falsa declaración a favor de Escobar ante la Fiscalía, que lo exoneraba de la muerte de los Galeano y los Moncada. La mediación de Higuita foi considerada nel so momentu prohibida pola llei colombiana. Arriendes d'ello, tuvo recluyíu más de seis meses na cárcel Nacional Modelu de [[Bogotá]], lo que-y costó'l so participación cola seleición colombiana nel [[Copa Mundial de Fútbol de 1994|Mundial de EUA 1994]], pos ensin dala dulda Higuita yera'l porteru favoritu del téunicu [[Francisco Maturana]], quien declaró que la seleición Colombia yera bien distinta con Higuita nel campu de xuegu, quien tresmitía enfotu, serenidá y el so estilu d'arqueru-líbero yera perfectu pal sistema defensivu de Colombia. El llugar de Higuita tomar entós el vallecaucano [[Óscar Córdoba]], quien foi tamién el titular nel tornéu orbital celebráu en territoriu estauxunidense. Na cárcel Higuita llegó inclusive a faer una fuelga de fame. Darréu, viose arreyáu nuna engarradiella cola comentarista deportivu César Augusto Londoño, a quien dio una puñada nun güeyu cuando lo atopó nun aeropuertu, una y bones esti periodista preguntára-y alrodiu de la so visita al capo Pablo Escobar na cárcel La Catedral. Sicasí, esiste otra versión qu'indica que Higuita quixo esquitase por unos comentarios al paecer malintencionaos que fixera Londoño alrodiu de unes actuaciones deportives sos en que tuvo un rendimientu per debaxo de lo esperao. El [[23 de payares]] de [[2004]], resultó positivu por [[cocaína]] nun exame realizáu tres un xuegu ente'l so equipu, l'[[Sociedad Deportiva Aucas|Aucas]], y l'[[Centro Deportivo Olmedo|Olmedo]]. Como resultancia, la [[Federación Ecuatoriana de Fútbol]] suspender por seis meses. == Televisión == Nel primer semestre de [[2005]], ''Higuita'' participó nel ''[[reality show]]'' "La isla de los famosos: Una aventura pirata" y la so continuación en "La gran apuesta", de la [[RCN Televisión|canal RCN]], dambes adautaciones del formatu ''Survivor'', en compañía de los tamién futbolistes [[Leonel Álvarez]] y [[Ricardo Pérez "El Gatu"]]. Como oxetu personal llevó un toldu. Na primer parte del concursu "La isla de los famosos: Una aventura pirata", quedó ente los 5 finalistes y na continuación, "La gran apuesta" llogró'l segundu llugar. Mientres la so estadía nesti ''reality'' fixo célebres frases como "Si esta ye la guerra, que nun llegue la paz". Los demás participantes del concursu de tele-realidá llamar cariñosamente 'Renato'. Nel segundu semestre de [[2005]], tamién participó del reality "Cambéu Estremu", programa nel cual ''René'' modificó drásticamente la so particular apariencia por una más estilizada, causando conmoción a nivel nacional. "El Llocu" (como lo llamen), someter a procedimientos de liposucción, aumentu de mentón, estética dental, estilista profesional, ente otros. En [[1996]] realizóse una producción llamada "Higuita, sangre sudu y llárimes" empobinada por Darío Vargas y escrita por Manuel Arias. Juan Pablo Franco, nel papel de Higuita, y Patricia Ercole, como la so esposa Magnolia, protagonizaron esta producción de Tevecine. Tamién foi mentáu na película xaponesa Saigo non Yakusoku en [[2009]] onde amás s'utiliza'l so nome como llamatu del arqueru d'un equipu de fútbol que fina y por causa de esto decide secuestrar un edificiu. Tamién unu de los protagonistes de la telenovela [[La seleición]] ta inspiráu nél y n'otros futbolistes de la so dómina. == Torno == El regresu al [[fútbol]] de Higuita diose'l [[21 de xunetu]] de [[2007]], cuando anunció públicamente que xugaría en [[Guaros Fútbol Club|Guaros FC]] na primer división de la lliga de Venezuela. Nel so primer partíu col equipu larense recibió dos goles, unu de Pedro Gudiño y otru Naill Vargas. El choque remató igualáu a dos col [[Monagas Sport Club]] Na segunda xornada'l [[12 d'agostu]], Higuita visitó la ciudá de Caracas, nel alcuentru ente Deportivu Italia y Guaros. El cancerbero recibió un nuevu gol, nel empate a unu, nel que Higuita intentó faer dos espectaculares xugaes al so estilu, que por pocu convertir en tantos del cuadru caraqueño. En [[xineru]] de [[2008]] y tres la so incursión en territoriu venezolanu, Higuita volvió a la so patria y robló col club de [[Categoría Primer B|segunda división]] el [[Deportivu Rionegro]], onde quedó campeón de la [[Categoría Primer B|Primer B]] nel [[Primer B 2008 (Colombia)|2008-I]], y por cuenta del so gran rendimientu foi contratáu pa xugar, con casi 42 años, en [[Categoría Primer A|primer división]] col club [[Deportivo Pereira]].<ref>{{cita web |autor = Colombia Reports |url = http://colombiareports.com/2008/04/01/higuita-wants-to-return-to-colombias-national-team/ |títulu = Higuita wants to return to Colombia's national team |fechaaccesu = 1 d'abril de 2008 |idioma = inglés |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080425061358/http://colombiareports.com/2008/04/01/higuita-wants-to-return-to-colombias-national-team/ |fechaarchivu = 25 d'abril de 2008 }}</ref> Col cuadru matecaña xugó mientres tol [[Tornéu Finalización 2008 (Colombia)|tornéu Finalización 2008]] y el so postreru partíu profesional foi una victoria ante'l [[Junior de Barranquilla|Junior]] por 3-2 el [[26 de payares]] nos cuadrangulares semifinales.<ref>{{cita web |autor=Colombia Fútbol |url=http://www.colombia.com/futbol/autonoticias/Noticies/2008/11/27/DetalleNoticia44188.asp |títulu=Pereira 3-2 Junior: Quintero devuelve les posibilidaes |fechaaccesu=11 de setiembre de 2010 }}</ref> Tres el so pasu pol [[Deportivo Pereira|Pereira]], manifestó les sos intenciones de tornar al [[Atlético Nacional]] pa terminar la so carrera, que nunca concretar.<ref>{{cita web |enllaceautor = Fútbol Red |url = http://www.futbolred.com/premier/noticies/4cuadrangularesi08/rene-higuita-suena-con-terminar-la%20so-carrera-en-atletico-nacional/4215470 |títulu = René Higuita suaña con terminar la so carrera n'Atlético Nacional |fechaaccesu = 11 de setiembre de 2010 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090607011442/http://www.futbolred.com/premier/noticies/4cuadrangularesi08/rene-higuita-suena-con-terminar-la |fechaarchivu = 2009-06-07 }}</ref> A mediaos del mes de [[xunetu]] de [[2009]], Higuita ye sometíu a un tratamientu pa controla-y una enfermedá causada pol parásitu ''toxoplasma gondii''. L'ex xugador foi recluyíu nel hospital San Vicente de Paúl de [[Medellín (Colombia)|Medellín]], aquexáu d'una recurrente migraña. Los médicos determinaron que la dolencia qu'aquexaba al porteru yera [[toxoplasmosis]].<ref>{{cita web |url=http://www.impre.com/laopinion/deportes/futbol/2009/7/28/enfermedá-de-higuita-seria-to-138138-1.html |títulu=Enfermedad de Higuita sería toxoplasmosis |fechaaccesu=25 de xineru de 2010 }}</ref> == Despidida == Tres un añu d'inactividá, René Higuita decidió realizar un partíu de despidida'l 24 de xineru de 2010 nel [[estadiu Atanasio Girardot]] de Medellín.<ref>{{cita web |autor=La Vanguardia |url=http://www.lavanguardia.es/deportes/noticias/20100120/53874707509/el porteru colombianu-rene-higuita-dexa-el-futbol-a-los-43-anos-mundial-real-valladolid-aldo-bobadil.html |títulu=El porteru colombianu René Higuita dexa'l fútbol a los 43 años |fechaaccesu=11 de setiembre de 2010 }}</ref> El partíu ente los equipos Seleición Antioquia y Amigos de René terminó 3-1 con dos goles anotaos pol mesmu René y un refugu executáu cola so reconocida xugada del "Escorpión" ante unu 30.000 espectadores.<ref>{{cita web |autor=Perú 21 |url=http://peru21.pe/noticia/404063/rene-higuita-fixo-escorpion-el so partíu despidida |títulu=René Higuita fixo l'Escorpión” nel so partíu de despidida |fechaaccesu=11 de setiembre de 2010 }}</ref> Higuita xugó cada tiempu del partíu nun equipu y tuvieron presentes [[Oscar Córdoba]], [[Carlos Valderrama]], [[Faustino Asprilla]], [[Adolfo Valencia]], [[Alexis García]], [[Arnoldo Iguarán]], [[Anthony d'Ávila]], [[Néider Morantes]], ente otros. El [[26 de febreru]] de [[2010]] tamién tuvo presente nun partíu amistosu a beneficiu d'[[Haití]], apostáu ente la [[Seleición de fútbol d'Haití|Seleición d'Haití]] y un equipu d'Estrelles Mundiales nel [[Estadiu Cachamay]] de [[Venezuela]], que terminó con un marcador de 4-1.<ref>{{cita web |autor=L'Espectador |url=http://www.elespectador.com/deportes/futbolinternacional/articulo190117-higuita-se-lucio-partido-benefico-de-haiti |títulu=Higuita llucir en partíu a benéficu d'Haití |fechaaccesu=11 de setiembre de 2010 }}</ref> == Como xugador == {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Club !width="170"|País !width="120"|Añu !Partíos !Goles |-align=center |[[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]] |{{COL}} |[[1985]] |16 |7 |-align=center |[[Club Atlético Nacional|Atlético Nacional]] |{{COL}} |[[1986]] - [[1991]] |143 |37 |-align=center |[[Real Valladolid Club de Fútbol|Real Valladolid]] |{{ESP}} |[[1991]]- [[1992]] |15 |2 |-align=center |[[Club Atlético Nacional|Atlético Nacional]] |{{COL}} |[[1992]] - [[1997]] |99 |1 |-align=center |[[Tiburones Rojos de Veracruz|Tiburones Rojos]] |{{MEX}} |[[1997]] - [[1998]] |30 |2 |-align=center |[[Deportivo Independiente Medellín|Independiente Medellín]] |{{COL}} |[[1999]] |20 |11 |-align=center |[[Corporación Deportiva Real Cartagena|Real Cartagena]] |{{COL}} |[[2000]] |21 |0 |-align=center |[[Junior de Barranquilla|Atlético Junior]] |{{COL}} |[[2001]] |4 |0 |-align=center |[[Deportivo Pereira]] |{{COL}} |[[2002]] |13 |0 |-align=center |[[So Cauca Fútbol Club|So Cauca]] |{{COL}} |[[2003]] |13 |1 |-align=center |[[Sociedad Deportiva Aucas|Aucas]] |{{ECU}} |[[2004]] |35 |3 |-align=center |[[Guaros Fútbol Club|Guaros FC]] |{{VEN}} |[[2007]] |10 |5 |-align=center |[[Deportivu Rionegro]] |{{COL}} |[[2008]] |10 |3 |- |[[Deportivo Pereira]] |{{COL}} |[[2008]] | | |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !colspan="3"|'''Total''' !441 !39 |} === Goles internacionales === ''Llista de goles y resultancies cola Seleición Colombia.'' {| class="wikitable collapsible" |- ! # !! Fecha !! Llugar !! Adversariu !! Anotación !! Resultáu !! Competición |- | 1. || 19 de mayu de 1988 || [[Estadiu Olímpicu de Helsinki]], [[Ḥélsinki]], [[Finlandia]] || {{fb|FIN}} || '''2'''–1 || 3-1 || [[Amistosu]] |- | 2. || 3 de febreru de 1989 || [[Estadiu Centenariu d'Armenia]], [[Armenia]], [[Colombia]] || {{fb|PER}} || '''1'''–0 || 1–0 || Copa Centenariu d'América |- | 3. || 3 de xunetu de 1989 || [[Sable Fonte Nova]], [[Salvador de Bahia]], [[Brasil]] || {{fb|VEN}} || '''1'''–0 || 4–2 || [[Copa América 1989]] |} ==== Participaciones n'eliminatories al Mundial ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Eliminatories !width="90"|Resultáu !width="35"|PX<ref name="DatosFIFA">{{cita web |url=http://es.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/players/player=3408/index.html |títulu=Estadístiques FIFA de Mario YEPES |autor=FIFA.com |fechaaccesu=14 de payares de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111010032819/http://es.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/players/player=3408/index.html |fechaarchivu=2011-10-10 }}</ref> !width="50"|Goles<ref name="DatosFIFA"/> |-align=center |[[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1990|Eliminatories Mundial de 1990]] |bgcolor=#CCFFCC|5° llugar |6 |0 |} ==== Participaciones en Copes del Mundu ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Mundial !width="155"|Sede !width="120"|Resultáu !width="60"|PX<ref name="DatosFIFA2">{{cita web |url=http://es.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/players/player=44708/index.html |títulu=Estadístiques FIFA de Carlos Valderrama |autor=FIFA.com |fechaaccesu=17 d'avientu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150703145900/http://es.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/players/player=44708/index.html |fechaarchivu=2015-07-03 }}</ref> !width="60"|Goles<ref name="DatosFIFA2"/> |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 1990]] |{{Italia}} |[[Colombia na Copa Mundial de Fútbol de 1990|Octavos de final]] |4 |0 |} ==== Participaciones en Copa América ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Copa !width="155"|Sede !width="120"|Resultáu !width="60"|PX !width="60"|Goles |-align=center |[[Copa América 1987]] |{{bandera|Arxentina}} [[Arxentina]] |bgcolor="#cd7f32"|Tercer llugar |4 |0 |-align=center |[[Copa América 1989]] |{{bandera|Brasil}} [[Brasil]] |Primer fase |4 |0 |-align=center |[[Copa América 1991]] |{{bandera|Chile}} [[Chile]] |bgcolor=#87CEFA|Cuartu llugar |7 |0 |-align=center |[[Copa América 1993]] |{{bandera|Ecuador}} [[Ecuador]] |bgcolor="#cd7f32"|Tercer llugar |6 |0 |-align=center |[[Copa América 1995]] |{{bandera|Uruguái}} [[Uruguái]] |bgcolor="#cd7f32"|Tercer llugar |6 |1 |-align=center |[[Copa América 1999]] |{{bandera|Paraguái}} [[Paraguái]] |Cuartos de Final |1 |0 |} == Como Asistente == {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black; !width="200"|Club !width="100"|Añu !width="150"|Asistente De |-align=center |rowspan="5"|[[Al-Nassr]]<br />{{bandera|KSA}} |rowspan="5"|[[2011]] - [[2016]] |[[Francisco Maturana]] |-align=center |[[José Daniel Carreño|Daniel Carreño]] |-align=center |[[Raúl Caneda]] |-align=center |[[Jorge da Silva]] |-align=center |[[Fabio Cannavaro]] |-align=center |[[Atlético Nacional]]</br/>{{bandera|COL}} |[[2017]] - Presente |[[Juan Manuel Lillo|JuanMa Lillo]] |} == Como Entrenador == {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="190"|Club !width="170"|País !width="50"|Añu |-align=center |[[Al-Nassr]] |{{KSA}} |[[2016]] |} == Palmarés == === Campeonatos nacionales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="160"|Títulu !width="140"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Campeonatu colombianu 1994|Campeonatu colombianu]] |[[Corporación Deportiva Club Atlético Nacional|Atlético Nacional]] |{{COL}} |[[1994]] |} === Copes internacionales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="160"|Títulu !width="140"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Copa Libertadores 1989|Copa Libertadores]] |[[Corporación Deportiva Club Atlético Nacional|Atlético Nacional]] |{{COL}} |[[1989]] |-align=center |[[Copa Interamericana]] |[[Corporación Deportiva Club Atlético Nacional|Atlético Nacional]] |{{COL}} |[[1990]] |-align=center |[[Copa Interamericana 1997|Copa Interamericana]] |[[Corporación Deportiva Club Atlético Nacional|Atlético Nacional]] |{{COL}} |[[1997]] |} === Como entrenador de porteros === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="160"|Títulu !width="140"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Primer División de Arabia Saudita 2013/14|Primer División]] |[[Al Nassr]] |{{KSA}} |[[2014]] |-align=center |[[Copa del Príncipe de Coronar Saudina|Copa del Príncipe]] |[[Al Nassr]] |{{KSA}} |[[2014]] |} === Distinciones individuales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="350"|Distinción !width="130"|Añu |-align=center |[[Equipu Ideal d'América#2000|Parte del Equipu Ideal d'América]] |[[1989]] |-align=center |[[Futbolista del añu en Suramérica|Tercer Meyor Xugador d'América]] |[[1989]] |-align=center |[[Equipu Ideal d'América#2001|Parte del Equipu Ideal d'América]] |[[1990]] |-align=center |[[Futbolista del añu en Suramérica|Tercer Meyor Xugador d'América]] |[[1990]] |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{enllaces deportista}} {{NF|1966||Higuita, Rene}} {{Tradubot|René Higuita}} [[Categoría:Porteros de fútbol]] [[Categoría:Casos de dopaxe en fútbol]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 1990]] [[Categoría:Futbolistes internacionales de Colombia]] [[Categoría:Persones de Medellín]] ffehsol3kdul67ar239xc4x7rm5z60x Romário 0 141145 4377160 4372258 2025-06-18T07:22:45Z XabatuBot 43102 iguo testu: Botafogo de Futebol y Regatas => Botafogo de Futebol e Regatas 4377160 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Romário de Souza Faria''', conocíu deportivamente como '''Romário''' y moteyáu en Brasil como ''O Baixinho'' ([[Rio de Janeiro (ciudá)|Rio de Janeiro]], [[Brasil]], [[29 de xineru]] de [[1966]]) ye un [[xugador de fútbol|ex-futbolista]] [[Brasil|brasilanu]], foi unu de los futbolistes más goliadores y más virtuosos de la [[historia del fútbol]] a nivel mundial y anguaño ye [[diputáu]] por Rio de Janeiro na Cámara de diputaos. Cola [[seleición de fútbol de Brasil]] ganó la [[Copa Mundial de Fútbol de 1994]] celebrada nos [[Estaos Xuníos]] y llogró el troféu [[Balón d'Oru]] al meyor xugador del tornéu. Foi tamién dos veces campeón de la [[Copa América]] (en 1989 y 1997). En 1988 conquistó la medaya de plata nos [[Xuegos Olímpicos de Seúl 1988|Xuegos Olímpicos de Seúl]] y foi máximu goliador del tornéu. En 1994 foi gallardoniáu col premiu al meyor xugador del mundu [[FIFA World Player]] y en 2000 como'l [[futbolista suramericanu del añu]]. Según la [[Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol]] (IFFHS), ye l'únicu futbolista que foi 14 vegaes el máximu goliador en torneos de primer División: 10 vegaes en [[Brasil]], 3 nos [[Países Baxos]] y 1 n'[[España]]. Revesosu pola so conducta, Romário foi un [[delanteru]] d'inspiración, sobeyosu regate y autor de goles inimaxinables, foi capaz de cautivar a toles aficiones que contemplaron el so xuegu y ta consideráu unu de los más grandes [[delanteru|delanteros]] de la historia d'esti deporte.<ref>[https://web.archive.org/web/20080629114348/http://es.fifa.com/tournaments/archive/tournament=500/edition=10057/news/newsid=97225.html Romario: "Soi la cara de Ríu"] ([[FIFA]].com)</ref> Romário ye'l segundu brasilanu, dempués de [[Pelé]], n'atribuyise a sigo mesmu'l méritu de superar la cifra de 1000 goles. Sicasí, dalgún sector de la prensa brasilana alegó que'l 1000ᵘ gol «forma parte de la cuenta personal de Romário [pos] incluyiría tantos marcaos en categoríes inferiores y en partíos non oficiales».<ref>[https://www.elpais.com/articulo/deportes/Pulgue/Romario/alumnu/especial/elpepudep/20070521elpepudep_14/Tes Pelé: "Romário ye un alumnu especial"] El ex-futbolista comparó'l milésimu gol del so compatriota col que marcó él en 1969. [[Axencia EFE|EFE]] en ''[[El País]]'', 21/05/2007</ref><ref>[http://www.notasdefutbol.com/personajes/el gol-1000-de-pulgue El gol 1000 de Pelé] 18 d'abril de 2007</ref> En 2009 foi condergáu a dos años y mediu de prestación de servicios y una multa de 391&nbsp;000 [[real brasilanu|reales]] (cerca de 223&nbsp;400 [[dólar]]es) por nun declarar los ingresos que recibió del [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] en 1996.<ref>[https://www.elmundo.es/america/2009/12/10/deportes/1260456055.html Romario ye condergáu por fuximientu fiscal]</ref> Según un últimu estudiu realizáu pola revista arxentina ''El Gráficu'', Romário convirtióse nel mayor goliador de la historia del fútbol con 768 tantos, ente competiciones oficiales y partíos amistosos cola so seleición. == Biografía == === Primer División === [[Ficheru:Training PSV voor de Europa Cup I wedstrijd tegen Real Madrid, voetballer Romari, Bestanddeelnr 934-4107.jpg|thumb|Romário (PSV).]] Debutó como profesional nel [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] onde xugó de 1985 a 1988, conquistando'l [[Campeonatu Carioca]] en 1987 y 1988; foi amás en dos causes el máximu goliador del [[Campeonatu Brasilanu]] en 1986 y 1987. En 1988 foi contratáu pol [[PSV Eindhoven]] holandés. Permaneció nesti club hasta 1993 y con él proclamóse trés vegaes campeón de Lliga en 1989, 1991 y 1992; foi máximu goliador de tres campeonatos: 1989, 1991 y 1993; ganó dos ediciones de la Copa de los Países Baxos, en 1989 y en 1991, y marcó 165 goles en tan solo 163 partíos. El 6 de xunetu de 1993 Jacques Ruts, presidente del equipu holandés [[PSV Eindhoven]], anuncia que'l [[FC Barcelona]] realizó una ufierta por Romário. L'alcuerdu cristalizaría'l 14 de xunetu de 1993 a razón de 10 millones de dólares en conceutu de trespasu y ficha del xugador, que roblaría por trés temporaes col equipu catalán. Coló a [[España]] onde xugó una escepcional primer temporada 1993-1994 na que ganó'l [[Troféu Pichichi]] a lo más goliador con 30 goles y proclamóse campeón de la [[Lliga Española]] col so equipu, amás consiguió un récor (superáu años más tarde por [[Lionel Messi]] na temporada 2011-2012)<ref>{{cita web |url=https://www.bbc.co.uk/mundo/noticias/2012/12/121209_cultura_deportes_futbol_messi_records_actualizáu_tsb.shtml|títulu=Messi: otru récor pal home récor=10 d'avientu de 2012}}</ref> de mayor númberu de ''[[hat-trick]]'' (la consecución de tres goles nun mesmu partíu por un xugador) na Lliga española cola suma de cinco frente a la Real Sociedad, al Atlético de Madrid en dos causes, al Real Madrid y al Osasuna. Foi memorable'l gol qu'anotó nel clásicu español d'esa temporada, faciéndo-y al defensa español [[Rafael Alkorta]] un sorprendente regate llamáu '''cola de vaca''',<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=BGud9vKGapA El denomináu '''''cola de vaca''''' nel partíu de Liga ante'l Real Madrid de la temporada 1993-1994] Sitio web de ''YouTube''</ref> tres un pase de [[Josep Guardiola]], col que batería al [[porteru]] [[Francisco Buyo]] nel históricu 5 a 0 sobre'l [[Real Madrid]] nel estadiu [[Camp Nou]]. Otros goles pa l'alcordanza d'aquella temporada fueron los 2 consiguíos nel estadiu El Sadar ante [[Osasuna]], el so primer ''hat-trick'' contra la [[Real Sociedad]] na primer xornada de lliga o los seis goles que lu enxaretó al [[Atlético de Madrid]] nos 2 enfrentamientos lligueros. La temporada 1993–1994 ye considerada como la meyor de la so carrera futbolística, onde se proclamó campeón de la [[Lliga Española]], campeón del [[Troféu Pichichi]] y campeón de la [[Copa Mundial de Fútbol de 1994]], na qu'amás foi nomáu'l meyor xugador del tornéu. En 1994 consiguió, amás, la [[Supercopa d'España]] y el títulu [[FIFA World Player]], que lo consideró'l meyor futbolista del mundu nesi añu. Nel equipu catalán consiguió ser unu de los futbolistes más almiraos del mundu y llegó a formar parte del llamáu "Dream Team", que condució [[Johan Cruyff]] xunto a [[Hristo Stoichkov]], [[Michael Laudrup]], [[Ronald Koeman]], ente otros munchos. Na [[UEFA Champions League]] la so aportación tamién se notó y el Barça algamó la cuarta final del máximu tornéu continental de la so historia. La victoria de Brasil nel Mundial USA'94, onde foi nomáu meyor xugador del mundial, marcaría'l principiu del fin de Romário en Barcelona. Dempués d'un branu de "celebración" per tolo alto en Brasil despues de devolver el títulu de campeones del mundu a la canarinha 24 años dempués, volvió 21 dias tarde a los entrenamientos del FCBarcelona nin más nin menos, pero nun volvió pa quedar se, porque'l so deséu yera volver a Brasil onde sería homenaxáu en cada partíu. Amás una vegada consiguíu'l mundial el so periplu pol fútbol européu nun tenía sentíu y dempués d'aguantar 5 llargos años el fríu y la solitud na murnia Eindhoven y un añu en Barcelona (más asemeyada a la so Rio de Janeiro) onde nunca se mercó casa y vivió nun hotel, yera hora de tornar a casa colos deberes fechos. Rindió espresamente a baxu nivel hasta'l mes de xineru pa forzar una salida del club blaugrana con quien tenía contratu hasta 1996. A la fin consiguió'l so propósitu y el Flamengo ufiertó 1.000 millones de les antigües pesetes que'l club blaugrana aceptó vistes les poques ganes de Romario de cumplir el so contratu. En 1995 tornó a Brasil pa xugar dos temporaes vistiendo la camiseta del [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]], col que llograría 59 goles en 59 partíos, convirtiéndose nel máximu goliador del tornéu brasilanu en 1996. Nesa temporada fixo un efímeru regresu a España fichando pol [[Valencia]]. Supuestamente la so conducta, calificada pelos medios especializaos como impropia, y los sos modales, a pesar de les sos indiscutibles habilidaes goliadores, creáron-y nuevu problemes col so entrenador, nesta ocasión [[Luis Aragonés]] lo que motivó'l so rápidu regresu al [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo.]] Sicasí, en marzu de 1997, el Valencia contrata a Valdano y lo primero que solicita ye repescar de Romario, cedíu nel equipu brasilanu. D'ende que nel branu de 1997 Romario vuelve a Valencia per espresu deseyo del entrenador arxentín. Mientres esti 1997 Romario llevaba demostrando una enorme capacidá goliadora y estraordinariu estáu de forma en gran parte reflexáu na seleición brasilana con posiblemente la meyor delantrera que tuviera Brasil, como yeren Romario y Ronaldo(l'añu que tuvo nel Barça). Eso, añadiendo que yera temporada previa a un mundial (Francia 98) y que Valdano dába-y tola llibertá del mundu, faíen de la temporada 97/98 un prometedor añu pa Romario, supermotivado na pretemporada col conxuntu che. Yá nel so debú marcó un enorme gol en Mestalla al Atlético de Madrid nel troféu veraniegu del Valencia. Pero a pocu d'empezar la temporada, Romario cai mancáu y precisa d'un mes de recuperación, lo que fai que se pierda los 3 primeros partíos de lliga, que pierde'l Valencia y con ello lleva la destitución de Valdano y la contratación de Rainieri, totalmente opuestu al sistema de Valdano y de les cualidaes de Romario al volver, lo cual fai qu'en poco tiempu Romario vuelva plantegase la so vuelta a Flamengo, otra vegada. Rompíase un gran proyeutu del Valencia con Valdano y Romario, n'añu de mundial, nunca se sabe lo que pasara nesa lliga con un Romario motiváu. Col Flamengo ganaría la primer edición de la Copa Mercosur en 1998 y el so cuartu [[Campeonatu Carioca]] en 1999. En 2000 foi contratáu pol [[Vasco da Gama]], viviendo nes sos files una estraordinaria temporada, mientres la que ganó'l Campeonatu Brasilanu, nuevamente la Copa Mercosur, siendo'l máximu goliador en dambos eventos, al rematar la temporada foi gallardoniáu como'l [[Futbolista suramericanu del añu]]. En xunetu de 2002, foi presentáu como nuevu xugador del [[Fluminense Football Club|Fluminense]] y en febreru de 2003 xunir por cien díes a un club qatarín, Al-Saad. Rematada esta esperiencia nel fútbol árabe, en xunu de 2003 robló de nuevu col Fluminense, pero les llimitaciones físiques y les sos habituales indisciplines provocaron agrios discutinios col so téunicu, [[Alexandre Gama]], que dieron llugar a que'l 20 d'ochobre de 2004 fuera despidíu d'esi club; aun así marcó 48 goles en 77 partíos. A finales de 2004 volvió al [[Vasco da Gama]] y, en 2005, con 39 años d'edá, foi nuevamente'l máximu artilleru del [[Campeonatu Brasilanu]] gracies a los 22 tantos que marcó mientres la competición. El so siguiente destín profesional foi la [https://translate.google.com/translate?hl=es&sl=en&o=http://a-leaguearchive.tripod.com/1988/statsasl88.htm&sa=X&oi=translate&resnum=2&ct=result&prev=/search%3Fq%3DCubillas%2Ben%2Bmiami%2Bsharks%2B1988%26hl%3Deas%26sa%3DX United Soccer League] estauxunidense, onde foi nuevamente'l máximu goliador col [[Miami FC (2006-10)|Miami FC]] nel 2006. Mientres esi mesmu añu, tamién xugó mientres dos meses nel [[Adelaide United]] australianu. Romário a los 41 años marcó'l domingu [[20 de mayu]] de [[2007]] el gol númberu 1000 de la so carrera profesional, nun partíu de la segunda fecha del [[Campeonatu Brasilanu]] que'l so equipu, [[Vasco da Gama]], apostó contra [[Sport Club do Recife]] y que ganó por 3 a 1. Esta cifra ta aldericada pola [[FIFA]], organismu que da al brasilanu daqué más de 930 tantos, aldericando asina, goles anotaos n'amistosos. N'ochobre d'esi añu, cumplió un nuevu finxu al actuar como xugador-entrenador del [[Vasco da Gama]]. El [[15 d'abril]] de [[2008]] Romário da Souza Faria anunció la so retirada del fútbol profesional a los 42 años d'edá en siendo consideráu unu de los meyores xugadores de la historia y marcar más de 1000 goles. Esi mesmu día dixo "Acabóse. El mio tiempu yá pasó", ante les cámares de televisión mientres la fiesta de llanzamientu d'un DVD ("Romário ye gol") que celebra la so esitosa carrera de más de dos décades. Sicasí, na temporada 2009 tornó al fútbol col [[America do Rio]] cumpliendo'l suañu del so fináu padre torcedor engafentáu del equipu ''Diabo'' xugando un par de partíos<ref>[http://m24dixital.com/2009/08/13/romario-vuelve-a-les canches/ Romario vuelve a les canches]</ref> y ganando el títulu “Carioquinha” Segunda división, con otru grande del fútbol de Ríu.<ref>[http://copeiros.wordpress.com/2009/11/26/o-modernu-o-organico-y-romario/ O Modernu, o Orgânico y Romário]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20100228072710/http://www.elbalon.cl/content/view/668918/Romario-a-los-43-anos-vuelve ser-campeon-en-Brasil.html Romario a los 43 años vuelve ser campeón en Brasil]</ref><ref>[http://m24dixital.com/2009/11/26/romario-campeon-a-los-43-anos/ Romario campeón a los 43 años]</ref> Polémicu pola so vida amorosa, la so afición a la vida nocherniega, les ausencies a los entrenamientos, engarradielles y privilexos, Romário siempres figuró na prensa. En 2005 foi condergáu a pagar al ex-futbolista Arthur Antunes Coimbra, [[Zico]], una indemnización de 22&nbsp;200 dólares por "daños morales" al utilizar la so imaxe nes puertes de los sanitarios d'un desapaecíu chigre qu'instalara en Rio de Janeiro. Ye unu de los pocos que consiguieron un títulu de golio de trés lligues distintes (brasilana, española y neerlandesa). Otru de los que lo consiguieron foi Van Nistelrooy (neerlandesa, inglesa y española). == Seleición nacional == La so primer convocatoria pa defender al combináu '''canarinho''' foi pa un amistosu ante Irlanda (0-1), el [[23 d'abril]] de [[1987]]. El so primer gol cola auriverde facer contra {{sel|Finlandia}} el 28 d'abril d'esi añu (3-2), pero la so primer titularidá foi ante {{sel|Israel}}, el 1 de xunu d'esi añu, y anotó dos tantos pa la victoria 4-0. Romário foi medaya de plata cola {{sel|Seleición de Brasil}} nos [[Xuegos Olímpicos]] celebraos en 1988 en [[Seúl]]. Foi escoyíu meyor xugador d'aquella competición y resultó máximu goliador de la mesma con siete goles. En 1989 dio-y la [[Copa América]] a Brasil con un gol na final ante {{sel|Uruguái}} nel [[Maracaná]]. Destacó una aición nel partíu contra la {{sel|Arxentina|seleición de fútbol d'Arxentina}}, na que realizó un túnel al mesmu [[Diego Armando Maradona]]. Nel [[Copa Mundial de Fútbol de 1990|Mundial d'Italia 1990]] tuvo de conformase con ser suplente del ariete [[Careca]], por cuenta de una mancadura (quebra) que nun-y dexó llegar en bon nivel a la competencia mundial. Na [[Copa Mundial de Fútbol de 1994]] tuvo la so revancha y llevó a Brasil escontra'l títulu faciendo una tarrecible dupla artillera con [[Bebeto]]. Entós marcó 5 de los 11 goles de la 'Seleção' y foi escoyíu [[Balón d'Oru]] de la [[FIFA]] esa temporada. Anotó na fase de grupos el primer gol pa ganar a Rusia (2-0), el primeru ante Camerún na victoria brasilana por 3-0 y el gol del empate ante Suecia (1-1). En cuartos, ante Países Baxos pa ganar 3-2 y ante Suecia nuevamente nel 1-0 de semifinales. Hai de solliñar qu'anotó'l segundu penalti de la tanda na final ante Italia. Antes, debió 'salva-y la plata' a Brasil cuando a fines de [[1993]] l'once brasilanu lluchaba por un pase mundialista contra'l so 'pantasma',Uruguái, dempués de que l'entós téunicu, [[Carlos Alberto Parreira|Carlos Parreira]], negóse repetidamente a convocalo. Nel históricu Maracaná, tarrecíu desque Brasil perdió ante los 'charrúas' el partíu final del [[Copa Mundial de Fútbol de 1950|Mundial de 1950]], Romário llúcióse y anotó los tantos del trunfu 2-0 nel postreru partíu de les eliminatories. El 'Baixinho', que consideró esi'l so meyor partíu cola 'Seleçao' ganó en 1997 la so segunda [[Copa América]] nel tornéu de [[Bolivia]], formando esta vegada una dupla letal col nuevu fenómenu del fútbol, [[Ronaldo]]. Pa la [[Copa Mundial de Fútbol de 1998|Francia-1998]] l'atacante mancar de gravedá y nun foi tomáu en cuenta pol direutor téunicu [[Mário Zagallo]] y el so asistente [[Zico]], colos que tuviera problemes personales. Impactó velo llorar ante les cámares, esplicando la so ausencia. La siguiente apaición del artilleru cola casaca verdeamarilla, tres una llarga ausencia de casi 4 años, foi otra vegada ante Uruguái, poles eliminatories al [[Copa Mundial de Fútbol de 2002|Mundial-2002]] en xunu de 2001, pero esa vegada dir de [[Montevidéu]] con una derrota 1-0. Pa esti momentu la seleición de Brasil pasaba unu de los sos peores momentos, les grandes figures taben nun pésimu momentu y l'entrenador [[Luiz Felipe Scolari]] confió-y la capitanía y el lideralgu del equipu, situación que se rompió cuando l'atacante decide nun asistir a la [[Copa América 2001]]. Magar los ruegos de los hinches y a los ruegos públicos con llárimes nos güeyos, Romário perdió la so última oportunidá de dir a un mundial cuando foi dexáu de la llista de convocaos al de 2002 por non tar en 1998, si tuviera en 1998, ganárase'l derechu de dir al mundial asíatico, amás fuera maraviyosu velo de delanteru xunto a [[Ronaldo]] y per llau d'Alemaña, fuera interesante ver al delanteru [[Jurgen Klinsmann]]. El delanteru punxo fin a una de les carreres más esitoses nel fútbol brasilano y mundial el día [[27 d'abril]] de [[2005]], cuando se despidió de la {{sel|Brasil|seleición de fútbol de Brasil}} na victoria de 3 a 0 sobre {{sel|Guatemala}}, marcando un gol y siendo ovacionado pola afición presente, realizando una emocionante vuelta olímpica, al salir de campu a los 38 minutos de partíu. Sorpresivamente Romario descuelga les botes y va xugar pa la temporada 2009-2010 nel club América de Rio de Janeiro de la segunda división brasilana. === Participaciones en Xuegos Olímpicos === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Xuegos !width="135"|Sede !width="120"|Resultáu !width="50"|Partíos !width="50"|Goles |-align=center |[[Xuegos Olímpicos de Seúl 1988|Xuegos Olímpicos de 1988]] |{{bandera|KOR}} [[Seúl]] |bgcolor=silver|[[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Seúl 1988|Subcampeón]] |6 |7 |} === Participaciones en Copes del Mundu === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Mundial !width="135"|Sede !width="120"|Resultáu !width="50"|Partíos !width="50"|Goles |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 1990]] |{{bandera|Italia}} [[Italia]] |[[Brasil na Copa Mundial de Fútbol de 1990|Octavos de final]] |1 |0 |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 1994]] |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Estaos Xuníos]] |bgcolor=gold |[[Brasil na Copa Mundial de Fútbol de 1994|'''Campeón''']] |7 |5 |} === Participaciones en Copa América === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Copa !width="135"|Sede !width="120"|Resultáu !width="50"|Partíos !width="50"|Goles |- |-align=center |[[Copa América 1987]] |{{bandera|Arxentina}} [[Arxentina]] |Primer fase |3 |1 |-align=center |[[Copa América 1989]] |{{bandera|Brasil}} [[Brasil]] |bgcolor=gold |'''Campeón''' |7 |3 |-align=center |[[Copa América 1997]] |{{bandera|Bolivia}} [[Bolivia]] |bgcolor=gold |'''Campeón''' |7 |3 |} === Participaciones en Copes Confederaciones === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="210"|Copa !width="135"|Sede !width="120"|Resultáu !width="50"|Partíos !width="50"|Goles |-align=center |[[Copa FIFA Confederaciones 1997]] |{{bandera|Arabia Saudita}} [[Arabia Saudita]] |bgcolor=gold |'''Campeón''' |4 |7 |} == Clubes == {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Club !width="180"|País !width="180"|Añu |-align=center |[[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] |{{BRA}} |[[1984]] - [[1988]] |-align=center |[[PSV Eindhoven]] |{{HOL}} |[[1988]] - [[1993]] |-align=center |[[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] |{{ESP}} |[[1993]] - [[1995]] |-align=center |[[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] |{{BRA}} |[[1995]] - [[1996]] |-align=center |[[Valencia Club de Fútbol|Valencia]] |{{ESP}} |[[1996]] - [[1997]] |-align=center |[[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] |{{BRA}} |[[1997]] - [[1999]] |-align=center |[[Vasco da Gama]] |{{BRA}} |[[2000]] - [[2002]] |-align=center |[[Fluminense Football Club|Fluminense]] |{{BRA}} |[[2002]] - [[2004]] |-align=center |[[Al-Sadd Sports Club|Al-Sadd]] <small>(cedíu)</small> |{{QAT}} |[[2003]] |-align=center |[[Vasco da Gama]] |{{BRA}} |[[2005]] - [[2006]] |-align=center |[[Miami Football Club|Miami]] |{{USA}} |[[2006]] |-align=center |[[Adelaide United Football Club|Adelaide United]] |{{AUS}} |[[2006]] |-align=center |[[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] |{{BRA}} |[[2007]] |-align=center |[[America Football Club|America]] |{{BRA}} |[[2009]] |} == Estadístiques == === Clubes === <center><small>''Actualizáu d'alcuerdu al postreru partíu xugáu'l [[8 de payares]] de [[2009]].''</small></center> {|style="text-align: center;" border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: #F9F9F9; font-size: 95%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse;" |- style="background:#DDDDDD" !rowspan="2" width=150px | Club !rowspan="2" width=30px | Div. !rowspan="2" width=50px | Temporada !colspan=3 | Lliga !colspan=3 | Rexonal<sup>([[#1|1]])</sup> !colspan=3 | Copes Nacionales<sup>([[#2|2]])</sup> !colspan=3 | Torneos Internacionales<sup>([[#3|3]])</sup> !colspan=3 | Total<sup>([[#4|4]])</sup> !rowspan=2 | Media Goliadora |-style="background:#DDDDDD" !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] |- style="text-align: center;" |rowspan=12 align=center|'''[[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]]'''<br /><small>{{BRA}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=10 valign="center"|[[Campeonatu Brasilanu de Serie A|1ª]] |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 1985|1985]] |align=center|7 |align=center|0 |align=center|0 |align=center|21 |align=center|11 |align=center|2 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''28''' !align=center|'''11''' !align=center|'''2''' !align=center|'''0,39''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 1986|1986]] |align=center|23 |align=center|9 |align=center|5 |align=center|25 |align=center|20 |align=center|3 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''48''' !align=center|'''29''' !align=center|'''8''' !align=center|'''0,60''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 1987|1987]] |align=center|17 |align=center|8 |align=center|2 |align=center|24 |align=center|16 |align=center|4 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''41''' !align=center|'''24''' !align=center|'''6''' !align=center|'''0,59''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 1988|1988]] |align=center colspan=3|— |align=center|24 |align=center|16 |align=center|3 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''24''' !align=center|'''16''' !align=center|'''3''' !align=center|'''0,67''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2000|2000]] |align=center|27 |align=center|19 |align=center|6 |align=center|27 |align=center|31 |align=center|5 |align=center|2 |align=center|1 |align=center|0 |align=center|15 |align=center|14 |align=center|2 !align=center|'''71''' !align=center|'''65''' !align=center|'''13''' !align=center|'''0,92''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2001|2001]] |align=center|19 |align=center|22 |align=center|4 |align=center|11 |align=center|13 |align=center|1 |align=center colspan=3|— |align=center|9 |align=center|5 |align=center|6 !align=center|'''39''' !align=center|'''40''' !align=center|'''11''' !align=center|'''1,03''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2002|2002]] |align=center colspan=3|— |align=center|18 |align=center|21 |align=center|7 |align=center|7 |align=center|5 |align=center|2 |align=center colspan=3|— !align=center|'''25''' !align=center|'''26''' !align=center|'''9''' !align=center|'''1,04''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2005|2005]] |align=center|32 |align=center|24 |align=center|2 |align=center|10 |align=center|7 |align=center|1 |align=center|2 |align=center|1 |align=center|2 |align=center colspan=3|— !align=center|'''44''' !align=center|'''32''' !align=center|'''5''' !align=center|'''0,73''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2006|2006]] |align=center colspan=3|— |align=center|10 |align=center|5 |align=center|0 |align=center|1 |align=center|3 |align=center|0 |align=center colspan=3|— !align=center|'''11''' !align=center|'''8''' !align=center|'''0''' !align=center|'''0,73''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2007|2007]] |align=center|6 |align=center|3 |align=center|0 |align=center|9 |align=center|10 |align=center|1 |align=center|3 |align=center|2 |align=center|1 |align=center|1 |align=center|0 |align=center|0 !align=center|'''19''' !align=center|'''15''' !align=center|'''2''' !align=center|'''0,79''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 131 !! 85 !! 19 !! 179 !! 150 !! 27 !! 15 !! 12 !! 5 !! 25 !! 19 !! 8 !! 350 !! 266 !! 59 !! 0,76 |- style="text-align: center;" |rowspan=7 align=center|'''[[PSV Eindhoven]]'''<br /><small>{{NLD}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=5 valign="center"|[[Eredivisie|1ª]] |align=center|[[Eredivisie 1988-89|1988-89]] |align=center|24 |align=center|19 |align=center|5 |align=center colspan=3|— |align=center|3 |align=center|4 |align=center|1 |align=center|5 |align=center|3 |align=center|0 !align=center|'''32''' !align=center|'''26''' !align=center|'''6''' !align=center|'''0,81''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Eredivisie 1989-90|1989-90]] |align=center|20 |align=center|23 |align=center|8 |align=center colspan=3|— |align=center|2 |align=center|2 |align=center|1 |align=center|4 |align=center|6 |align=center|0 !align=center|'''26''' !align=center|'''31''' !align=center|'''9''' !align=center|'''1,19''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Eredivisie 1990-91|1990-91]] |align=center|25 |align=center|25 |align=center|7 |align=center colspan=3|— |align=center|2 |align=center|5 |align=center|1 |align=center|2 |align=center|0 |align=center|0 !align=center|'''29''' !align=center|'''30''' !align=center|'''7''' !align=center|'''1,03''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Eredivisie 1991-92|1991-92]] |align=center|15 |align=center|10 |align=center|2 |align=center colspan=3|— |align=center|2 |align=center|0 |align=center|0 |align=center|2 |align=center|0 |align=center|0 !align=center|'''19''' !align=center|'''10''' !align=center|'''2''' !align=center|'''0,53''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Eredivisie 1992-93|1992-93]] |align=center|26 |align=center|22 |align=center|4 |align=center colspan=3|— |align=center|2 |align=center|3 |align=center|0 |align=center|9 |align=center|7 |align=center|1 !align=center|'''37''' !align=center|'''32''' !align=center|'''5''' !align=center|'''0,87''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 110 !! 99 !! 26 !! 0 !! 0 !! 0 !! 11 !! 14 !! 3 !! 22 !! 16 !! 1 !! 143 !! 129 !! 30 !! 0,90 |- style="text-align: center;" |rowspan=4 align=center|'''[[Futbol Club Barcelona|FC Barcelona]]'''<br /><small>{{ESP}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=2 valign="center"|[[Primer División d'España|1ª]] |align=center|[[Primer División d'España 1993-94|1993-94]] |align=center|33 |align=center|30 |align=center|8 |align=center colspan=3|— |align=center|4 |align=center|0 |align=center|0 |align=center|10 |align=center|2 |align=center|0 !align=center|'''47''' !align=center|'''32''' !align=center|'''8''' !align=center|'''0,68''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Primer División d'España 1994-95|1994]] |align=center|13 |align=center|4 |align=center|2 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center|5 |align=center|3 |align=center|1 !align=center|'''18''' !align=center|'''7''' !align=center|'''3''' !align=center|'''0,39''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 46 !! 34 !! 10 !! 0 !! 0 !! 0 !! 4 !! 0 !! 0 !! 15 !! 5 !! 1 !! 65 !! 39 !! 11 !! 0,60 |- style="text-align: center;" |rowspan=7 align=center|'''[[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]]'''<br /><small>{{BRA}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=5 valign="center"|[[Campeonatu Brasilanu de Serie A|1ª]] |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 1995|1995]] |align=center|16 |align=center|8 |align=center|2 |align=center|21 |align=center|26 |align=center|2 |align=center|5 |align=center|1 |align=center|1 |align=center|4 |align=center|2 |align=center|1 !align=center|'''46''' !align=center|'''37''' !align=center|'''6''' !align=center|'''0,80''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 1996|1996]] |align=center|3 |align=center|0 |align=center|0 |align=center|25 |align=center|30 |align=center|4 |align=center|9 |align=center|3 |align=center|2 |align=center colspan=3|— !align=center|'''37''' !align=center|'''33''' !align=center|'''6''' !align=center|'''0,89''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 1997|1997]] |align=center|4 |align=center|3 |align=center|0 |align=center|24 |align=center|25 |align=center|3 |align=center|8 |align=center|7 |align=center|2 |align=center colspan=3|— !align=center|'''36''' !align=center|'''35''' !align=center|'''5''' !align=center|'''0,97''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 1998|1998]] |align=center|20 |align=center|14 |align=center|6 |align=center|13 |align=center|11 |align=center|1 |align=center|4 |align=center|6 |align=center|1 |align=center|3 |align=center|4 |align=center|0 !align=center|'''40''' !align=center|'''35''' !align=center|'''8''' !align=center|'''0,88''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 1999|1999]] |align=center|19 |align=center|12 |align=center|3 |align=center|21 |align=center|19 |align=center|3 |align=center|7 |align=center|7 |align=center|1 |align=center|7 |align=center|8 |align=center|0 !align=center|'''54''' !align=center|'''46''' !align=center|'''7''' !align=center|'''0,85''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 62 !! 37 !! 11 !! 104 !! 111 !! 13 !! 33 !! 24 !! 7 !! 14 !! 14 !! 1 !! 213 !! 186 !! 32 !! 0,87 |- style="text-align: center;" |rowspan=4 align=center|'''[[Valencia Club de Fútbol|Valencia CF]]'''<br /><small>{{ESP}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=2 valign="center"|[[Primer División d'España|1ª]] |align=center|[[Primer División d'España 1996-97|1996]] |align=center|5 |align=center|4 |align=center|0 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''5''' !align=center|'''4''' !align=center|'''0''' !align=center|'''0,80''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Primer División d'España 1997-98|1997]] |align=center|6 |align=center|1 |align=center|1 |align=center colspan=3|— |align=center|1 |align=center|1 |align=center|0 |align=center colspan=3|— !align=center|'''7''' !align=center|'''2''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0,29''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 11 !! 5 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 1 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 12 !! 6 !! 1 !! 0,50 |- style="text-align: center;" |rowspan=5 align=center|'''[[Fluminense Football Club|Fluminense]]'''<br /><small>{{BRA}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=3 valign="center"|[[Campeonatu Brasilanu de Serie A|1ª]] |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2002|2002]] |align=center|26 |align=center|16 |align=center|4 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''26''' !align=center|'''16''' !align=center|'''4''' !align=center|'''0,62''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2003|2003]] |align=center|21 |align=center|13 |align=center|1 |align=center|4 |align=center|5 |align=center|1 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''25''' !align=center|'''18''' !align=center|'''2''' !align=center|'''0,72''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2004|2004]] |align=center|13 |align=center|5 |align=center|1 |align=center|9 |align=center|6 |align=center|1 |align=center|2 |align=center|2 |align=center|0 |align=center colspan=3|— !align=center|'''24''' !align=center|'''13''' !align=center|'''2''' !align=center|'''0,54''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 60 !! 34 !! 6 !! 13 !! 11 !! 2 !! 2 !! 2 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 75 !! 47 !! 8 !! 0,63 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Al-Sadd Sports Club|Al-Sadd SC]]'''<br /><small>{{QAT}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Lliga de fútbol de Qatar|1ª]] |align=center|[[Lliga Stars de Qatar 2002-03|2003]] |align=center|3 |align=center|0 |align=center|0 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''3''' !align=center|'''0''' !align=center|'''0''' !align=center|'''0,00''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 3 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 3 !! 0 !! 0 !! 0,00 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Fort Lauderdale Strikers|Miami FC]]'''<br /><small>{{USA}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[USL First Division|2ª]] |align=center|[[USL First Division 2006|2006]] |align=center|25 |align=center|19 |align=center|3 |align=center colspan=3|— |align=center|1 |align=center|0 |align=center|0 |align=center colspan=3|— !align=center|'''26''' !align=center|'''19''' !align=center|'''3''' !align=center|'''0,73''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 25 !! 19 !! 3 !! 0 !! 0 !! 0 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 26 !! 19 !! 3 !! 0,73 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Adelaide United Football Club|Adelaide United]]'''<br /><small>{{AUS}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[A-League|1ª]] |align=center|[[A-League 2006-07|2006]] |align=center|4 |align=center|1 |align=center|1 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''4''' !align=center|'''1''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0,25''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 4 !! 1 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 4 !! 1 !! 1 !! 0,25 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[America Football Club|America FC]]'''<br /><small>{{BRA}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Campeonatu Carioca-Serie B|2ª]] |align=center|[[Campeonatu Carioca-Serie B 2009|2009]] |align=center colspan=3|— |align=center|1 |align=center|0 |align=center|0 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''1''' !align=center|'''0''' !align=center|'''0''' !align=center|'''0,00''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 0 !! 0 !! 0 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0,00 |- align=center bgcolor=000000 style="color: white;" !colspan="3" valign="center"| Total Carrera !style="background: #000000 " align=center|'''452''' !style="background: #000000 " align=center|'''314''' !style="background: #000000 " align=center|'''77''' !style="background: #000000 " align=center|'''297''' !style="background: #000000 " align=center|'''272''' !style="background: #000000 " align=center|'''42''' !style="background: #000000 " align=center|'''67''' !style="background: #000000 " align=center|'''53''' !style="background: #000000 " align=center|'''15''' !style="background: #000000 " align=center|'''76''' !style="background: #000000 " align=center|'''54''' !style="background: #000000 " align=center|'''11''' !style="background: #000000 " align=center|'''892''' !style="background: #000000 " align=center|'''693''' !style="background: #000000 " align=center|'''145''' !style="background: #000000 " align=center|'''0,78''' |- |colspan=19| <div id="1"><sup>'''(1)'''</sup><small> Inclúi datos del [[Taça Cidade Maravilhosa]] (1996); [[Tornéu RioSão Paulo]] (1997-02); [[Campeonatu Carioca]] (1985-07); [[Campeonatu Carioca-Serie B]] (2009).</small> <div id="2"><sup>'''(2)'''</sup><small> Inclúi datos de la [[Copa de los Países Baxos]] / [[Supercopa de los Países Baxos]] (1988-92); [[Supercopa d'España]] (1993); [[Copa dos Rioleõye Mundiais]] (1996); [[Copa del Rei]] (1994-97); [[Lamar Hunt U.S. Open Cup]] (2006); [[Copa de Brasil]] (1995-07).</small> <div id="3"><sup>'''(3)'''</sup><small> Inclúi datos de la [[Copa Intercontinental]] / [[Supercopa d'Europa]] / [[Recopa d'Europa de la UEFA]] (1988-90); [[Lliga de Campeones de la UEFA|Copa de Campeones d'Europa/Lliga de Campeones de la UEFA]] (1989-94); [[Supercopa Suramericana]] (1995); [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA]] / [[Copa Libertadores d'América|Copa Libertadores]] (2000-01); [[Copa Mercosur]] (1998-01); [[Copa Suramericana]] (2007).</small> <div id="4"><sup>'''(4)'''</sup><small> Nun inclúi goles en partíos amistosos.</small> |} <small><center>''Fonte: [http://www.transfermarkt.es/romario/profil/spieler/7942 Transfermarkt] - ESPN Deportes - [http://el.soccerway.com/players/romario-de-souza-faria/9482/ Soccerway].''</center></small> === Seleiciones === <center><small>''Actualizáu d'alcuerdu al postreru partíu xugáu'l [[27 d'abril]] de [[2005]].''</small></center> {|style="text-align: center;" border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: #F9F9F9; font-size: 95%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse;" |- style="background:#DDDDDD" !rowspan="2" width=150px | Seleición !rowspan="2" width=70px | Temporada !colspan=3 | Amistosos !colspan=3 | Suramérica<sup>([[#1|1]])</sup> !colspan=3 | Mundial<sup>([[#2|2]])</sup> !colspan=3 | Total !rowspan=2 | Media Goliadora |-style="background:#DDDDDD" !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] |- style="text-align: center;" |rowspan="2" align=center valign="center"|'''[[Seleición de fútbol sub-20 del Brasil|Sub-20]]'''<br/><small>{{BRA}} |[[1985]] |4||6||1||7||5||2||colspan=3|— !align=center|11 !align=center|11 !align=center|3 !align=center|1,00 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan=1| Total !! 4 !! 6 !! 1 !! 7 !! 5 !! 2 !! 0 !! 0 !! 0 !! 11 !! 11 !! 3 !! 1,00 |- style="text-align: center;" |rowspan="2" align=center valign="center"|'''[[Seleición de fútbol sub-23 de Brasil|Olímpica]]'''<br/><small>{{BRA}} |[[1988]] |5||8||1||colspan=3|—||6||7||2 !align=center|11 !align=center|15 !align=center|3 !align=center|1,36 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan=1| Total !! 5 !! 8 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 6 !! 7 !! 2 !! 11 !! 15 !! 3 !! 1,36 |- style="text-align: center;" |rowspan="20" align=center valign="center"|'''[[Seleición de fútbol de Brasil|Adulta]]'''<br /><small>{{BRA}}</small> |[[1987]] |4||3||0||2||1||0||colspan=3|— !align=center|6 !align=center|4 !align=center|0 !align=center|0,67 |- style="text-align: center;" |[[1988]] |7||2||2||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|7 !align=center|2 !align=center|2 !align=center|0,29 |- style="text-align: center;" |[[1989]] |4||0||0||8||4||2||colspan=3|— !align=center|12 !align=center|4 !align=center|2 !align=center|0,33 |- style="text-align: center;" |[[1990]] |1||0||0||colspan=3|—||1||0||0 !align=center|2 !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0,00 |- style="text-align: center;" |[[1991]] |colspan=3|—||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0,00 |- style="text-align: center;" |[[1992]] |2||0||0||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|2 !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0,00 |- style="text-align: center;" |[[1993]] |colspan=3|—||1||2||0||colspan=3|— !align=center|1 !align=center|2 !align=center|0 !align=center|2,00 |- style="text-align: center;" |[[1994]] |3||5||0||colspan=3|—||7||5||1 !align=center|10 !align=center|10 !align=center|1 !align=center|1,00 |- style="text-align: center;" |[[1995]] |colspan=3|—||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0,00 |- style="text-align: center;" |[[1996]] |colspan=3|—||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0,00 |- style="text-align: center;" |[[1997]] |8||9||4||5||3||1||4||7||1 !align=center|17 !align=center|19 !align=center|6 !align=center|1,12 |- style="text-align: center;" |[[1998]] |2||0||0||colspan=3|—||5||3||0 !align=center|7 !align=center|3 !align=center|0 !align=center|0,43 |- style="text-align: center;" |[[1999]] |1||0||1||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|1 !align=center|0 !align=center|1 !align=center|0,00 |- style="text-align: center;" |[[2000]] |colspan=3|—||2||7||0||colspan=3|— !align=center|2 !align=center|7 !align=center|0 !align=center|3,50 |- style="text-align: center;" |[[2001]] |2||2||0||3||1||0||colspan=3|— !align=center|5 !align=center|3 !align=center|0 !align=center|0,60 |- style="text-align: center;" |[[2002]] |colspan=3|—||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0,00 |- style="text-align: center;" |[[2003]] |colspan=3|—||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0,00 |- style="text-align: center;" |[[2004]] |colspan=3|—||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0,00 |- style="text-align: center;" |[[2005]] |1||1||0||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|1 !align=center|1 !align=center|0 !align=center|1,00 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan=1| Total !! 35 !! 22 !! 7 !! 21 !! 18 !! 3 !! 17 !! 15 !! 2 !! 73 !! 55 !! 12 !! 0,75 |- style="text-align: center;"align=center bgcolor=000000 style="color: white;" !colspan="2" valign="center"| Total Carrera !! 44 !! 36 !! 9 !! 28 !! 23 !! 5 !! 23 !! 22 !! 4 !! 95 !! 81 !! 18 !! 0,85 |- | colspan="15"| <div id="1"><sup>'''(1)'''</sup><small> Inclúi los partíos del [[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-20|Suramericanu Sub-20]] (1985); [[Copa América]] / [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol|Clasificatorias Suramericanes]] (1987-01).</small> <div id="2"><sup>'''(2)'''</sup><small> Inclúi los partíos de los [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] (1988); [[Copa FIFA Confederaciones]] / [[Copa d'Oru de la Concacaf]] (1997-98).</small> |} === Resume estadísticu === <center><small>''Actualizáu d'alcuerdu al postreru partíu xugáu'l [[8 de payares]] de [[2009]].''</small></center> {|align=center bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="160"|Competición !width="75"|Partíos !width="75"|Goles !width="75"|Permediu !width="85"|Asistencies !width="75"|Permediu !width="140"|Goles y Asistencies !width="75"|Permediu |-align=center |Primer División |427 |295 |0,69 |74 |0,17 |369 |0,86 |-align=center |Segunda División |25 |19 |0,76 |3 |0,12 |22 |0,88 |-align=center |Rexonal |297 |272 |0,92 |42 |0,14 |314 |1,06 |-align=center |Copes Nacionales |67 |53 |0,79 |15 |0,22 |68 |1,02 |-align=center |Copes Internacionales |76 |54 |0,71 |11 |0,15 |65 |0,86 |-align=center |[[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición Adulta]] |73 |55 |0,75 |12 |0,16 |67 |0,92 |-align=center |[[Seleición de fútbol olímpico de Brasil|Seleición Olímpica]] |11 |15 |1,36 |3 |0,27 |18 |1,64 |-align=center |[[Seleición de fútbol sub-20 del Brasil|Seleición Sub-20]] |11 |11 |1,00 |3 |0,27 |14 |1,27 |-align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" |'''Total''' |'''987''' |'''774''' |'''0,78''' |'''163''' |'''0,17''' |'''937''' |'''0,95''' |} === Hat-tricks === <center><small>''Partíos nos qu'anotó trés o más goles: Actualizáu d'alcuerdu al postreru partíu xugáu'l [[17 de marzu]] de [[2007]].''</small></center> {|class="wikitable collapsible collapsed" style="font-size:100%; text-align: center; width: 101%;" !colspan="12" style="with: 104%;" align=center | Partíos nos qu'anotó trés o más goles |- style="text-align: center;" !width="16"| Nᵘ !width="120"| Fecha !width="180"| Estadiu !width="180"| Partíu !width="70"| Goles !width="50"| Resultáu !width="180"| Competición |- style="text-align: center;" | 1 || [[3 de mayu]] de [[1985]] || [[Estadiu São Januário|São Januário]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Brasil Sub-20''' - [[Seleición de fútbol sub-20 de Guatemala|Guatemala Sub-20]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''6''' - 0 || Amistosu |-style="text-align: center;" | 2 || [[25 d'agostu]] de [[1985]] || [[Estadiu São Januário|São Januário]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Vasco da Gama''' - [[Associação Atlética Portuguesa (RJ)|Portuguesa]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''5''' - 2 || [[Campeonatu Carioca 1985]] |- style="text-align: center;" | 3 || [[31 d'ochobre]] de [[1985]] || [[Estadiu São Januário|São Januário]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Vasco da Gama''' - [[Volta Redonda Futebol Clube|Volta Redonda]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''7''' - 1 || [[Campeonatu Carioca 1985]] |- style="text-align: center;" | 4 || [[2 de marzu]] de [[1986]] || [[Estadiu São Januário|São Januário]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Vasco da Gama''' - [[Associação Atlética Portuguesa (RJ)|Portuguesa]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''7''' - 1 || [[Campeonatu Carioca 1986]] |- style="text-align: center;" | 5 || [[13 de setiembre]] de [[1987]] || [[Sable Fonte Nova]], [[Salvador de Bahia]] || align=center| [[Esporte Clube Bahia|EC Bahia]] - '''Vasco da Gama''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 0 - '''3''' || [[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 1987|Campeonatu Brasilanu 1987]] |- style="text-align: center;" | 6 || [[11 de payares]] de [[1987]] || [[Estadiu São Januário|São Januário]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Vasco da Gama''' - [[Sport Club Corinthians Paulista|Corinthians]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 1 || [[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 1987|Campeonatu Brasilanu 1987]] |- style="text-align: center;" | 7 || [[28 de febreru]] de [[1988]] || [[Estadiu Eduardo Guinle|Eduardo Guinle]], [[Nueva Friburgu]] || align=center| [[Friburguense Atlético Clube|Friburguense]] - '''Vasco da Gama''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 0 - '''3''' || [[Campeonatu Carioca 1988]] |- style="text-align: center;" | 8 || [[28 de marzu]] de [[1988]] || [[Estadiu de Maracaná|Maracaná]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Vasco da Gama''' - [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 3 || [[Campeonatu Carioca 1988]] |- style="text-align: center;" | 9 || [[20 de setiembre]] de [[1988]] || [[Estadiu Dongdaemun|Dongdaemun]], [[Seúl]] || align=center| '''Brasil Olímpicu''' - [[Seleición de fútbol sub-23 d'Australia|Australia Olímpicu]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''3''' - 0 || [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Seúl 1988|Xuegos Olímpicos 1988]] |- style="text-align: center;" | 10 || [[12 de payares]] de [[1988]] || [[Philips Stadion]], [[Eindhoven]] || align=center| '''PSV Eindhoven''' - [[RKC Waalwijk]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''5''' - 2 || [[Eredivisie 1988-89]] |- style="text-align: center;" | 11 || [[25 de marzu]] de [[1989]] || [[Oosterenkstadion]], [[Zwolle]] || align=center| [[PEC Zwolle]] - '''PSV Eindhoven''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 0 - '''5''' || [[Eredivisie 1988-89]] |- style="text-align: center;" | 12 || [[15 d'abril]] de [[1989]] || [[Philips Stadion]], [[Eindhoven]] || align=center| '''PSV Eindhoven''' - [[Roda JC Kerkrade|Roda JC]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 2 || [[Eredivisie 1988-89]] |- style="text-align: center;" | 13 || [[14 d'ochobre]] de [[1989]] || [[Philips Stadion]], [[Eindhoven]] || align=center| '''PSV Eindhoven''' - [[MVV Maastricht]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''8''' - 1 || [[Eredivisie 1989-90]] |- style="text-align: center;" | 14 || [[1 de payares]] de [[1989]] || [[Philips Stadion]], [[Eindhoven]] || align=center| '''PSV Eindhoven''' - [[Steaua de Bucarest]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''5''' - 1 || [[Copa de Campeones d'Europa 1989-90]] |- style="text-align: center;" | 15 || [[19 de payares]] de [[1989]] || [[Estadiu Galgenwaard|Galgenwaard]], [[Utrecht]] || align=center| [[Football Club Utrecht|FC Utrecht]] - '''PSV Eindhoven''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 1 - '''7''' || [[Eredivisie 1989-90]] |- style="text-align: center;" | 16 || [[16 d'avientu]] de [[1989]] || [[Philips Stadion]], [[Eindhoven]] || align=center| '''PSV Eindhoven''' - [[HFC Haarlem]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 0 || [[Eredivisie 1989-90]] |- style="text-align: center;" | 17 || [[23 de xineru]] de [[1991]] || [[Philips Stadion]], [[Eindhoven]] || align=center| '''PSV Eindhoven''' - [[FC Wageningen]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''8''' - 1 || [[Copa de los Países Baxos 1990-91]] |- style="text-align: center;" | 18 || [[3 de marzu]] de [[1991]] || [[Philips Stadion]], [[Eindhoven]] || align=center| '''PSV Eindhoven''' - [[Feyenoord de Rotterdam]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''6''' - 0 || [[Eredivisie 1990-91]] |- style="text-align: center;" | 19 || [[9 de mayu]] de [[1991]] || [[De Geusselt]], [[Maastricht]] || align=center| [[MVV Maastricht]] - '''PSV Eindhoven''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 3 - '''3''' || [[Eredivisie 1990-91]] |- style="text-align: center;" | 20 || [[26 de setiembre]] de [[1992]] || [[De Geusselt]], [[Maastricht]] || align=center| [[MVV Maastricht]] - '''PSV Eindhoven''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 1 - '''5''' || [[Eredivisie 1992-93]] |- style="text-align: center;" | 21 || [[28 d'ochobre]] de [[1992]] || [[Kras Stadion]], [[Volendam]] || align=center| [[FC Volendam]] - '''PSV Eindhoven''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 2 - '''4''' || [[Copa de los Países Baxos 1992-93]] |- style="text-align: center;" | 22 || [[4 de payares]] de [[1992]] || [[Philips Stadion]], [[Eindhoven]] || align=center| '''PSV Eindhoven''' - [[AEK Atenes F.C.|AEK Atenes FC]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''3''' - 0 || [[Lliga de Campeones de la UEFA 1992-93]] |- style="text-align: center;" | 23 || [[3 d'abril]] de [[1993]] || [[Philips Stadion]], [[Eindhoven]] || align=center| '''PSV Eindhoven''' - [[Football Club Twente|FC Twente]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''6''' - 2 || [[Eredivisie 1992-93]] |- style="text-align: center;" | 24 || [[5 de setiembre]] de [[1993]] || [[Camp Nou]], [[Barcelona]] || align=center| '''FC Barcelona''' - [[Real Sociedad de Fútbol|Real Sociedad]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''3''' - 0 || [[Primer División d'España 1993-94]] |- style="text-align: center;" | 25 || [[30 d'ochobre]] de [[1993]] || [[Estadiu Vicente Calderón|Vicente Calderón]], [[Madrid]] || align=center| [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] - '''FC Barcelona''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 4 - '''3''' || [[Primer División d'España 1993-94]] |- style="text-align: center;" | 26 || [[8 de xineru]] de [[1994]] || [[Camp Nou]], [[Barcelona]] || align=center| '''FC Barcelona''' - [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid CF]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''5''' - 0 || [[Primer División d'España 1993-94]] |- style="text-align: center;" | 27 || [[19 de febreru]] de [[1994]] || [[Camp Nou]], [[Barcelona]] || align=center| '''FC Barcelona''' - [[Club Atlético Osasuna|CA Osasuna]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''8''' - 1 || [[Primer División d'España 1993-94]] |- style="text-align: center;" | 28 || [[12 de marzu]] de [[1994]] || [[Camp Nou]], [[Barcelona]] || align=center| '''FC Barcelona''' - [[Club Atlético de Madrid|Atlético de Madrid]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''5''' - 3 || [[Primer División d'España 1993-94]] |- style="text-align: center;" | 29 || [[8 de xunu]] de [[1994]] || [[Estadiu Qualcomm|Qualcomm]], [[San Diego (California)|San Diego]] || align=center| '''Brasil''' - {{sel|Hondures}} || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''8''' - 2 || Amistosu |-style="text-align: center;" | 30 || [[23 de marzu]] de [[1995]] || [[Estadiu de Maracaná|Maracaná]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Flamengo''' - [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''3''' - 2 || [[Campeonatu Carioca 1995]] |- style="text-align: center;" | 31 || [[26 de marzu]] de [[1995]] || [[Estadiu de Gávea|Gávea]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Flamengo''' - [[Entrerriense Futebol Clube|Entrerriense]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''6''' - 0 || [[Campeonatu Carioca 1995]] |- style="text-align: center;" | 32 || [[31 de marzu]] de [[1996]] || [[Estadiu Antônio Mourão Vieira Filho|Rua Bariri]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| [[Olaria Atlético Clube|Olaria]] - '''Flamengo''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 2 - '''6''' || [[Campeonatu Carioca 1996]] |- style="text-align: center;" | 33 || [[28 d'abril]] de [[1996]] || [[Estadiu de Gávea|Gávea]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Flamengo''' - [[America Football Club|America FC]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 1 || [[Campeonatu Carioca 1996]] |- style="text-align: center;" | 34 || [[30 de mayu]] de [[1996]] || [[Estadiu de Gávea|Gávea]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Flamengo''' - [[Olaria Atlético Clube|Olaria]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 1 || [[Campeonatu Carioca 1996]] |- style="text-align: center;" | 35 || [[13 de febreru]] de [[1997]] || [[Estadiu de Gávea|Gávea]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Flamengo''' - [[Volta Redonda Futebol Clube|Volta Redonda]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''5''' - 1 || [[Campeonatu Carioca 1997]] |- style="text-align: center;" | 36 || [[30 d'abril]] de [[1997]] || [[Miami Orange Bowl]], [[Miami]] || align=center| '''Brasil''' - {{sel|Méxicu}} || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 0 || Amistosu |-style="text-align: center;" | 37 || [[16 de xunetu]] de [[1997]] || [[Estadiu Serra Dourada|Serra Dourada]], [[Goiânia]] || align=center| [[Goiás Esporte Clube|Goiás]] - '''Flamengo''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 1 - '''4''' || [[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 1997|Campeonatu Brasilanu 1997]] |- style="text-align: center;" | 38 || [[21 d'avientu]] de [[1997]] || [[Estadiu Rei Fahd|Rei Fahd]], [[Riyad]] || align=center| '''Brasil''' - {{sel|Australia}} || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''6''' - 0 || [[Copa FIFA Confederaciones 1997]] |- style="text-align: center;" | 39 || [[9 d'abril]] de [[1998]] || [[Estadiu de Maracaná|Maracaná]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Flamengo''' - [[Esporte Clube Vitória|Vitória]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''5''' - 2 || [[Copa de Brasil 1998]] |- style="text-align: center;" | 40 || [[3 de mayu]] de [[1998]] || [[Estadiu Conselheiro Galvão|Conselheiro Galvão]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| [[Madureira Esporte Clube|Madureira]] - '''Flamengo''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 2 - '''3''' || [[Campeonatu Carioca 1998]] |- style="text-align: center;" | 41 || [[18 d'ochobre]] de [[1998]] || [[Estadiu Manoel Barradas|Manoel Barradas]], [[Salvador de Bahia]] || align=center| [[Esporte Clube Vitória|Vitória]] - '''Flamengo''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 1 - '''4''' || [[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 1998|Campeonatu Brasilanu 1998]] |- style="text-align: center;" | 42 || [[20 de marzu]] de [[1999]] || [[Estadiu de Maracaná|Maracaná]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Flamengo''' - [[Itaperuna Esporte Clube|Itaperuna]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''3''' - 0 || [[Campeonatu Carioca 1999]] |- style="text-align: center;" | 43 || [[1 d'abril]] de [[1999]] || [[Estadiu de Maracaná|Maracaná]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Flamengo''' - [[Friburguense Atlético Clube|Friburguense]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''3''' - 1 || [[Campeonatu Carioca 1999]] |- style="text-align: center;" | 44 || [[9 de mayu]] de [[1999]] || [[Estadiu Jair Siqueira Bittencourt|Jair Siqueira Bittencourt]], [[Itaperuna]] || align=center| [[Itaperuna Esporte Clube|Itaperuna]] - '''Flamengo''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 0 - '''4''' || [[Campeonatu Carioca 1999]] |- style="text-align: center;" | 45 || [[7 d'ochobre]] de [[1999]] || [[Estadiu de Maracaná|Maracaná]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Flamengo''' - [[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''7''' - 0 || [[Copa Mercosur 1999]] |- style="text-align: center;" | 46 || [[25 de marzu]] de [[2000]] || [[Estadiu São Januário|São Januário]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Vasco da Gama''' - [[Americanu Futebol Clube|Americanu]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''6''' - 0 || [[Campeonatu Carioca 2000]] |- style="text-align: center;" | 47 || [[29 de marzu]] de [[2000]] || [[Estadiu São Januário|São Januário]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Vasco da Gama''' - [[Olaria Atlético Clube|Olaria]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 1 || [[Campeonatu Carioca 2000]] |- style="text-align: center;" | 48 || [[23 d'abril]] de [[2000]] || [[Estadiu de Maracaná|Maracaná]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Vasco da Gama''' - [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''5''' - 1 || [[Campeonatu Carioca 2000]] |- style="text-align: center;" | 49 || [[3 de setiembre]] de [[2000]] || [[Estadiu de Maracaná|Maracaná]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Brasil''' - {{sel|Bolivia}} || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''5''' - 0 || [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2002|Clasificatorias Suramericanes 2002]] |- style="text-align: center;" | 50 || [[8 d'ochobre]] de [[2000]] || [[Estadiu José Encarnación Romero|José Encarnación Romero]], [[Maracaibo]] || align=center| {{sel|Venezuela}} - '''Brasil''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 0 - '''6''' || [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2002|Clasificatorias Suramericanes 2002]] |- style="text-align: center;" | 51 || [[20 d'avientu]] de [[2000]] || [[Estadiu Palestra Itália|Palestra Itália]], [[São Paulo]] || align=center| [[Sociedade Esportiva Palmeiras|Palmeiras]] - '''Vasco da Gama''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 3 - '''4''' || [[Copa Mercosur 2000]] |- style="text-align: center;" | 52 || [[5 de mayu]] de [[2001]] || [[Estadiu de Maracaná|Maracaná]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| [[America Football Club|America FC]] - '''Vasco da Gama''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 0 - '''5''' || [[Campeonatu Carioca 2001]] |- style="text-align: center;" | 53 || [[5 d'agostu]] de [[2001]] || [[Estadiu São Januário|São Januário]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Vasco da Gama''' - [[Guarani Futebol Clube|Guarani]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''7''' - 1 || [[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2001|Campeonatu Brasilanu 2001]] |- style="text-align: center;" | 54 || [[3 d'ochobre]] de [[2001]] || [[Estadiu São Januário|São Januário]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Vasco da Gama''' - [[Cruzeiro Esporte Clube|Cruzeiro]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''3''' - 0 || [[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2001|Campeonatu Brasilanu 2001]] |- style="text-align: center;" | 55 || [[6 d'ochobre]] de [[2001]] || [[Estadiu São Januário|São Januário]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Vasco da Gama''' - [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''5''' - 1 || [[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2001|Campeonatu Brasilanu 2001]] |- style="text-align: center;" | 56 || [[25 de payares]] de [[2001]] || [[Estadiu São Januário|São Januário]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Vasco da Gama''' - [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''7''' - 1 || [[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2001|Campeonatu Brasilanu 2001]] |- style="text-align: center;" | 57 || [[24 d'abril]] de [[2002]] || [[Estadiu São Januário|São Januário]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Vasco da Gama''' - [[Entrerriense Futebol Clube|Entrerriense]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''6''' - 1 || [[Campeonatu Carioca 2002]] |- style="text-align: center;" | 58 || [[23 de febreru]] de [[2003]] || [[Estadiu de Maracaná|Maracaná]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Fluminense''' - [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''5''' - 0 || [[Campeonatu Carioca 2003]] |- style="text-align: center;" | 59 || [[22 de xunu]] de [[2003]] || [[Estadiu de Maracaná|Maracaná]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Fluminense''' - [[Guarani Futebol Clube|Guarani]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''5''' - 2 || [[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2003|Campeonatu Brasilanu 2003]] |- style="text-align: center;" | 60 || [[22 de xineru]] de [[2006]] || [[Estadiu de Maracaná|Maracaná]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] - '''Vasco da Gama''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 5 - '''3''' || [[Campeonatu Carioca 2006]] |- style="text-align: center;" | 61 || [[22 de febreru]] de [[2006]] || [[Estadiu São Januário|São Januário]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Vasco da Gama''' - [[Botafogo Futebol Clube (João Pessoa)|Botafogo]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''7''' - 0 || [[Copa de Brasil 2006]] |- style="text-align: center;" | 62 || [[18 de xunu]] de [[2006]] || [[Estadiu Tropical Park|Tropical Park]], [[Miami]] || align=center| '''Miami FC''' - [[Seattle Sounders FC|Seattle Sounders]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''5''' - 3 || [[USL First Division 2006]] |- style="text-align: center;" | 63 || [[27 d'agostu]] de [[2006]] || [[Estadiu Tropical Park|Tropical Park]], [[Miami]] || align=center| '''Miami FC''' - [[Atlanta Silverbacks]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''7''' - 1 || [[USL First Division 2006]] |- style="text-align: center;" | 64 || [[11 de febreru]] de [[2007]] || [[Estadiu São Januário|São Januário]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Vasco da Gama''' - [[Volta Redonda Futebol Clube|Volta Redonda]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''6''' - 1 || [[Campeonatu Carioca 2007]] |- style="text-align: center;" | 65 || [[11 de marzu]] de [[2007]] || [[Estadiu São Januário|São Januário]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Vasco da Gama''' - [[Madureira Esporte Clube|Madureira]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 1 || [[Campeonatu Carioca 2007]] |- style="text-align: center;" | 66 || [[17 de marzu]] de [[2007]] || [[Estadiu Elcyr Resende de Mendonça|Elcyr Resende de Mendonça]], [[Saquarema]] || align=center| [[Boavista Sport Club|Boavista]] - '''Vasco da Gama''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 2 - '''6''' || [[Campeonatu Carioca 2007]] |} == Palmarés == === Campeonatos rexonales === <br/> {| align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="text-align: center; font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |-bgcolor=#DDDDDD !width="240"|Títulu !width="190"|Club !width="210"|Sede !width="75"|Añu |- |[[Taça Guanabara]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Estadiu de Maracaná|Rio de Janeiro]] |[[Taça Guanabara 1986|1986]] |- |[[Taça Guanabara]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Estadiu de Maracaná|Rio de Janeiro]] |[[Taça Guanabara 1987|1987]] |- |[[Campeonatu Carioca]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Estadiu de Maracaná|Rio de Janeiro]] |[[Campeonatu Carioca 1987|1987]] |- |[[Taça Ríu]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Estadiu de Maracaná|Rio de Janeiro]] |[[Taça Río 1988|1988]] |- |[[Campeonatu Carioca]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Estadiu de Maracaná|Rio de Janeiro]] |[[Campeonatu Carioca 1988|1988]] |- |[[Taça Guanabara]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Estadiu de Maracaná|Rio de Janeiro]] |[[Taça Guanabara 1995|1995]] |- |[[Ficheru:Cscr-featured.png|15px|Campeón invictu]] [[Taça Guanabara]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Estadiu de Maracaná|Rio de Janeiro]] |[[Taça Guanabara 1996|1996]] |- |[[Ficheru:Cscr-featured.png|15px|Campeón invictu]] [[Taça Ríu]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Estadiu de Maracaná|Rio de Janeiro]] |[[Taça Río 1996|1996]] |- |[[Ficheru:Cscr-featured.png|15px|Campeón invictu]] [[Campeonatu Carioca]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Estadiu de Maracaná|Rio de Janeiro]] |[[Campeonatu Carioca 1996|1996]] |- |[[Ficheru:Cscr-featured.png|15px|Campeón invictu]] [[Taça Guanabara]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Estadiu de Maracaná|Rio de Janeiro]] |[[Taça Guanabara 1999|1999]] |- |[[Campeonatu Carioca]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Estadiu de Maracaná|Rio de Janeiro]] |[[Campeonatu Carioca 1999|1999]] |- |[[Ficheru:Cscr-featured.png|15px|Campeón invictu]] [[Taça Guanabara]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Estadiu São Januário|Rio de Janeiro]] |[[Taça Guanabara 2000|2000]] |- |[[Ficheru:Cscr-featured.png|15px|Campeón invictu]] [[Taça Ríu]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] |{{Bandera|Rio de Janeiro}} [[Estadiu de Maracaná|Rio de Janeiro]] |} === Campeonatos nacionales === <br/> {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="text-align: center; font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |-bgcolor=#DDDDDD !width="240"|Títulu !width="190"|Club !width="210"|Sede !width="75"|Añu |- |[[Eredivisie]] |{{Bandera|Países Baxos}} [[PSV Eindhoven]] |{{Bandera|Países Baxos}} [[Oosterpark Stadion|Groningen]] |[[Eredivisie 1988-89|1988/89]] |- |[[Ficheru:Cscr-featured.png|15px|Campeón invictu]] [[Copa de los Países Baxos|Copa d'Holanda]] |{{Bandera|Países Baxos}} [[PSV Eindhoven]] |{{Bandera|Países Baxos}} [[Stadion Feyenoord|Rotterdam]] |[[Copa de los Países Baxos 1988-89|1988/89]] |- |[[Ficheru:Cscr-featured.png|15px|Campeón invictu]] [[Copa de los Países Baxos|Copa d'Holanda]] |{{Bandera|Países Baxos}} [[PSV Eindhoven]] |{{Bandera|Países Baxos}} [[Stadion Feyenoord|Rotterdam]] |[[Copa de los Países Baxos 1989-90|1989/90]] |- |[[Eredivisie]] |{{Bandera|Países Baxos}} [[PSV Eindhoven]] |{{Bandera|Países Baxos}} [[Philips Stadion|Eindhoven]] |[[Eredivisie 1990-91|1990/91]] |- |[[Eredivisie]] |{{Bandera|Países Baxos}} [[PSV Eindhoven]] |{{Bandera|Países Baxos}} [[Oosterpark Stadion|Groningen]] |[[Eredivisie 1991-92|1991/92]] |- |[[Ficheru:Cscr-featured.png|15px|Campeón invictu]] [[Supercopa de los Países Baxos]] |{{Bandera|Países Baxos}} [[PSV Eindhoven]] |{{Bandera|Países Baxos}} [[Stadion Feyenoord|Rotterdam]] |[[Supercopa de los Países Baxos 1992|1992]] |- |[[Primer División d'España|Primer División]] |{{Bandera|España}} [[Futbol Club Barcelona|Barcelona]] |{{Bandera|España}} [[Camp Nou|Barcelona]] |[[Primer División d'España 1993-94|1993/94]] |- |[[Campeonatu Brasilanu de Serie A|Copa João Havelange]] |{{Bandera|Brasil}} [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] |{{Bandera|Brasil}} [[Estadiu de Maracaná|Rio de Janeiro]] |[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2000|2000]] |} === Campeonatos internacionales === <br/> {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="text-align: center; font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |-bgcolor=#DDDDDD !width="240"|Títulu !width="190"|Club !width="210"|Sede !width="75"|Añu |- |[[Copa Mercosur]] |{{Bandera|Brasil}} [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] |{{Bandera|Brasil}} [[Estadiu Palestra Itália|São Paulo]] |[[Copa Mercosur 1999|1999]] |- |[[Copa Mercosur]] |{{Bandera|Brasil}} [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] |{{Bandera|Brasil}} [[Estadiu Palestra Itália|São Paulo]] |[[Copa Mercosur 2000|2000]] |} <br/> {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="text-align: center; font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |-bgcolor=#DDDDDD !width="240"|Títulu !width="190"|Seleición !width="210"|Sede !width="75"|Añu |- |[[Ficheru:Cscr-featured.png|15px|Campeón invictu]] [[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-20|Campeonatu Suramericanu Sub-20]] |{{Bandera|Brasil|1968}} [[Seleición de fútbol sub-20 de Brasil|Brasil sub-20]] |{{Bandera|Paraguái|1954}} [[Estadiu Defensores del Chaco|Asunción]] |[[Campeonatu Suramericanu Sub-20 de 1985|1985]] |- |[[Ficheru:Silver medal olympic.svg|15px|Medaya de plata olímpico]] [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |{{Bandera|Brasil|1968}} [[Seleición de fútbol sub-23 de Brasil|Brasil]] |{{Bandera|Corea del Sur|1984}} [[Estadiu Olímpicu de Seúl|Seúl]] |[[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Seúl 1988|1988]] |- |[[Ficheru:Cscr-featured.png|15px|Campeón invictu]] [[Copa América]] |{{Bandera|Brasil|1968}} {{sel|Brasil}} |{{Bandera|Brasil|1968}} [[Estadiu de Maracaná|Rio de Janeiro]] |[[Copa América 1989|1989]] |- |[[Ficheru:Cscr-featured.png|15px|Campeón invictu]] [[Copa Mundial de Fútbol|Copa Mundial]] |{{Bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}} |{{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Estadiu Rose Bowl|Pasadena]] |[[Copa Mundial de Fútbol de 1994|1994]] |- |[[Ficheru:Cscr-featured.png|15px|Campeón invictu]] [[Copa América]] |{{Bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}} |{{Bandera|Bolivia}} [[Estadiu Hernando Siles|La Paz]] |[[Copa América 1997|1997]] |- |[[Ficheru:Cscr-featured.png|15px|Campeón invictu]] [[Copa FIFA Confederaciones]] |{{Bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}} |{{Bandera|Arabia Saudita}} [[Estadiu Rei Fahd|Riad]] |[[Copa FIFA Confederaciones 1997|1997]] |} === Distinciones individuales === <br/> {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |-align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="584"|Distinción !width="145"|Añu |-align=center |Máximu Goliador del [[Campeonatu Carioca]] |[[1986]], [[1987]], [[2000]] |-align=center |Máximu Goliador de los [[Xuegos Olímpicos]] |[[Xuegos Olímpicos de Seúl 1988|1988]] |-align=center |Máximu Goliador de la [[Eredivisie]] (19 goles) |[[Eredivisie 1988/89|1989]] |-align=center |Futbolista del añu de la [[Eredivisie]]<ref>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/nedpoy.html Futbolista del añu de la [[Eredivisie]]]</ref> |[[1989]] |-align=center |Máximu Goliador de la [[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones]] (6 goles) |[[Copa de Campeones d'Europa 1989-90|1990]] |-align=center |Máximu Goliador de la [[Eredivisie]] (23 goles) |[[Eredivisie 1989/90|1990]] |-align=center |Máximu Goliador de la [[Eredivisie]] (25 goles) |[[Eredivisie 1990/91|1991]] |-align=center |Máximu Goliador de la [[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones]] (7 goles) |[[Lliga de Campeones de la UEFA 1992-93|1993]] |-align=center |Meyor Xugador Estranxeru de Lliga Española<ref>[http://www.rsssf.com/miscellaneous/spanpoy.html Meyor Xugador Estranxeru de Lliga Española]</ref> |[[1994]] |-align=center |[[Troféu Pichichi]] al Máximu Goliador de la [[Primer División d'España|Lliga d'España]] (30 goles) |[[Primer División d'España 1993/94|1994]] |-align=center |[[FIFA World Player]] |[[1994]] |-align=center |[[Balón d'Oru]] na [[Copa Mundial de Fútbol de la FIFA|Copa Mundial de Fútbol]] |[[Copa Mundial de Fútbol de 1994|1994]] |-align=center |Máximu Goliador del [[Campeonatu Carioca]] |[[1996]], [[1997]], [[1998]], [[1999]] |-align=center |Máximu Goliador de la [[Copa FIFA Confederaciones|Copa Confederaciones]] (7 goles) |[[Copa FIFA Confederaciones 1997|1997]] |-align=center |Máximu Goliador de la [[Copa Mercosur]] (8 goles) |[[Copa Mercosur 1999|1999]] |-align=center |Máximu Goliador de la [[Copa Mercosur]] (11 goles) |[[Copa Mercosur 2000|2000]] |-align=center |Máximu Goliador del [[Campeonatu Brasilanu de Serie A Campeonatu Brasilanu]] (20 goles) |[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2000|2000]] |-align=center |[[Futbolista suramericanu del añu]] |[[2000]] |-align=center |Máximu Goliador del [[Campeonatu Brasilanu de Serie A Campeonatu Brasilanu]] (21 goles) |[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2001|2001]] |-align=center |Balón de Bronce na [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA|Copa Mundial de Clubes]] |[[Copa Mundial de Clubes de la FIFA 2000|2000]] |-align=center |Miembru [[FIFA 100]] |[[2004]] |-align=center |Máximu Goliador del [[Campeonatu Brasilanu de Serie A Campeonatu Brasilanu]] (22 goles) |[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2005|2005]] |} == Los 1002 goles de Romário == Esiste ciertu discutiniu mediáticu al respective de los 1002 goles que Romário anunció convertir na so carrera. Nos estudios d'[[IFFHS]], que toma en cuenta solo los partíos xugaos en torneos oficiales de primer División, hasta [[xineru]] del [[2007]] anotó 489 goles en 612 partíos, ocupando'l 4º llugar na historia del [[fútbol]] mundial y el 2º n'[[América]]. A nivel de seleición la [[FIFA]] reconozlu 55 goles en 70 partíos oficiales, 16 goles menos de los que señala Romário qu'inclúi tanto los goles na categoría sub-23 como los amistosos ante clubes de fútbol cola ''verdeamarilla'', y la [[FIFA]] solo reconoz como válidos los partíos ente seleiciones nacionales de categoría absoluta asina sían oficiales o amistosos. Romário tamién considera como válidos los goles anotaos por él nes [[penaltis|definiciones por penaltis]]. Atendiendo a la contabilidá de Romário, qu'inclúi los goles marcaos tanto nos partíos amistosos como nos de categoríes inferiores (xuvenil ya infantil), máster y hasta nos partíos benéficos ente amigos, de siguío amuésase'l resume: <center> {| {{tablaguapa}} style="font-size:98%" |- bgcolor="#D0e7FF" align="center" | '''Equipu''' || '''Goles''' || '''Partíos''' || '''permediu''' |- |{{bandera|Brasil}} [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]]||326||410||0.79 |- |{{bandera|Países Baxos}} [[PSV Eindhoven]]||163||165||0,99 |- |{{bandera|España}} [[FC Barcelona]]||53||84||0,63 |- |{{bandera|Brasil}} [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]]||204||240||0,85 |- |{{bandera|España}} [[Valencia CF]]||14||21||0,67 |- |{{bandera|Brasil}} [[Fluminense Football Club|Fluminense]]||48||77||0,62 |- |{{bandera|Qatar}} [[Al-Sadd Sports Club|Al Sadd SC]]||0||3||0 |- |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Miami FC (2006-10)|Miami FC]]||22||29||0,76 |- |{{bandera|Australia}} [[Adelaide United FC|Adelaide United]]||1||4||0,25 |- |[[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición Brasilana]]||56||74||0,76 |- |Equipu Olímpicu de [[Brasil]]||15||11||1,36 |- |Categoríes menores||77||127||0.61 |- |Béneficos, máster y otros||21||13||1,62 |- |'''Total'''||'''1000'''||'''1258'''||'''0,79''' |- |} </center> == Récores == * Ye'l xugador que más vegaes foi máximu goliador en Primer División na historia del fútbol mundial (14 vegaes).<ref>[http://www.iffhs.de/?b4a390f03be4ac07cdad5b45fdcdc3bfcdc0aec28d6d03 Máximu Goliador en Primer División na historia del fútbol mundial] (14 vegaes)</ref> * Yera'l xugador que más [[tripleta|tripletes]] consiguiera nuna mesma temporada na Lliga española de fútbol profesional (en 5 ocasiones); antes de Messi que consiguió 7 na temporada 2011/2012. * Ye'l máximu goliador históricu de la [[Copa Mercosur]] con 24 goles (12 con [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] y 12 con [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]]). {{Socesión | periodu = [[1994]] | predecesor = [[Roberto Baggio]] | títulu = [[Xugador Mundial de la FIFA]] | socesor = [[George Weah]] | periodu2 = [[2000]] | predecesor2 = [[Javier Saviola]] | títulu2 = [[Futbolista suramericanu del añu]] | socesor2 = [[Juan Román Riquelme]] }} == Bibliografía == * Gargallo, Santiago. (1994). ''Romário, rei del gol''. Coleición Sport, Grupu Z. Depósitu llegal: B-13.878-94. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.sambafoot.com/en/players/37_Romario.html Tou sobre Romário en sambafoot.com] * [http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=537989&s=xen&type=story Espn, Resume de los 1000 goles de Romário] * {{Enllaz rotu|1=Romario, el pequeñu xeniu de Jacarezinho |2=http://www.vavel.com/masvavel/eldesvan/143142-romario-el-peque%C3%B1o-xeniu-de-jacarezinho.html |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} {{NF|1966||Romario}} {{Tradubot|Romário}} [[Categoría:Persones de Rio de Janeiro]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 1990]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 1994]] [[Categoría:Futbolistes FIFA 100]] [[Categoría:Entrenadores de fútbol de Brasil]] [[Categoría:Casos de dopaxe en fútbol]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Seúl 1988]] [[Categoría:Xugadores de fútbol playa de Brasil]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] nqsqmnnw9bt4ckufd3nv7do7p6ff584 Pablo Aguilar Bermúdez 0 141465 4377066 4347979 2025-06-17T15:16:17Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá marca => dicha marca 4377066 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Pablo Aguilar Bermúdez''' {{nym}} ye un xugador [[España|español]] de baloncestu, internacional cola [[Selección de baloncestu d'España#Escueyas inferiores|selección española absoluta]]. Profesionalmente Xuega d'[[ala-pivot]] y el so actual equipu ye'l [[Club Baloncesto Gran Canaria|Herbalife Gran Canaria]] de la [[Lliga ACB]] d'[[España]]. == Trayeutoria == Aguilar formar nes categoríes inferiores del [[Real Madrid (baloncestu)|Real Madrid]]. La temporada [[2005]]-[[2006|06]] apostó'l Circuitu Sub-20 de l'[[ACB]]. La temporada siguiente xugó nel equipu del Real Madrid na [[LEB-2]], anque apostó dellos partíos col primer equipu, debutando na ACB frente al [[Unicaja Málaga]] el [[30 de setiembre]] de [[2006]], y na [[Copa ULEB]]. La temporada siguiente alternó l'equipu filial, entós na [[LEB Bronce]] col primer equipu, y llegó a debutar na [[Eurolliga]]; col equipu Sub-20 ganó'l Campeonatu d'España y foi nomáu [[Xugador Más Pervalible|MVP]] de la final. Al rematar la temporada en [[2008]] fichó pol [[Club Baloncesto Granada]], xugando col nᵘ 13 na so camiseta. El mes de marzu, la ala-pivot español aceptó la invitación p'allegar al ''Reebok Eurocamp '09'', un campus de branu entamáu pola marca deportiva en [[Treviso]] ente'l 6 y el 8 de xunu de [[2009]].<ref>[https://www.acb.com/redaccion.php?id=56304 ''Pablo Aguilar va allegar al Reebok Eurocamp '09''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160822044403/http://www.acb.com/redaccion.php?id=56304 |date=2016-08-22 }}, ACB.com. Consultáu 6 de mayu de 2009.</ref> Esa temporada Aguilar recibió'l Premiu Granada Nuevu na categoría de Deportes na so décima edición, dau pol Institutu Andaluz de la Mocedá, pol so brillosu carrera deportiva, el so talentu, proyeición de futuru y la so pasión por Granada, que-y converten nun referente de la sociedá».<ref>[https://www.acb.com/redaccion.php?id= 56381 ''Pablo Aguilar gallardoniáu nos X Premios Granada Mozu''], ACB.com. Consultáu 6 de mayu de 2009.</ref> Tamién recibió'l Premiu José Carlos Avivar dau pola Peña Frente Nazarí.<ref>[https://www.acb.com/redaccion.php?id=57311 ''"I Premiu José Carlos Avivar al Sentimientu Nazarí" a Pablo Aguilar''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160822055158/http://www.acb.com/redaccion.php?id=57311 |date=2016-08-22 }}, ACB.com. Consultáu 6 de mayu de 2009.</ref> Esa mesma [[Lliga ACB 2008-09|temporada 2008-09]] foi unu de los nomaos pa ganar el premiu al [[Xugador revelación de la temporada na ACB]]. Finalmente terminó con 55 votos, siendo'l xugador más votáu polos aficionaos, y empatáu nel segundu puestu cola base [[Sergio Llull]], y por detrás del ganador del troféu [[Brad Oleson]].<ref>[https://www.acb.com/redaccion.php?id=57448 ''Brad Oleson, Xugador Revelación 2008-09''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171110114657/http://www.acb.com/redaccion.php?id=57448 |date=2017-11-10 }}, ACB.com. Consultáu 4 de mayu de 2009.</ref> Nel ''Reebok Eurocamp '09'' foi-y concedíu'l Premiu a la Deportividá [[Mark Osowski]] que da la organización del eventu.<ref>[http://www.tablondeportivo.com/portal/index.php?option=com_content&task=view&id=2250&Itemid=46 ''Pablo Aguilar, premiu a la deportividá'']. Tablón Deportivu. Consultáu 29 d'agostu de 2009.</ref> El 7 de xunetu de 2010, de manes de [[José Torres Hurtado]], alcalde del [[Conceyu de Granada]], recibe nel Salón de Plenos del Consistoriu'l títulu que-y acredita como '''Embaxador honoríficu'''<ref>[http://www.granada.org/inet/wprensa.nsf/6de52cacc68bef33c1256ec800347y58/y28457a548a9ddafc1257759002d01d0!OpenDocument ''Embaxador d'Honor. Conceyu de Granada. Gabinete de Comunicación'']</ref> de la ciudá de [[Granada]] «en reconocencia a la so trayeutoria deportiva y pol so bon faer n'espardimientu de la imaxe de la nuesa ciudá, colos derechos y obligaciones que de tal nomamientu derívense». El branu de 2010 viaxó a los [[Estaos Xuníos]] pa entrenar con delles franquicies de la [[NBA]] y realizar dellos ''workouts'', como colos [[Phoenix Suns]], los [[Minnesota Timberwolves]], [[New Jersey Nets]], [[Miami Heat]] o [[Los Angeles Clippers]].<ref>[https://www.marca.com/2010/06/02/opinion/firmes/pablo_aguilar/1275470992.html ''Les mios primeres hores n'Estaos Xuníos: Santa Mónica, UCLA y enforma entrenamientu'']. Marca.com. Consultáu 24 de xunetu de 2010.</ref><ref>[https://www.marca.com/2010/06/14/opinion/firmes/pablo_aguilar/1276514393.html ''Colos Timberwolves fixi'l que va ser el mio últimu entrenamientu con una franquicia NBA'']. Marca.com. Consultáu 24 de xunetu de 2010.</ref> Tres presentase al [[Draft de la NBA de 2010]],<ref>[https://www.marca.com/2010/04/25/baloncesto/acb/1272209025.html ''Pablo Aguilar, al que'l Madrid puede repescar antes de xunu, presentar al 'Draft' de la NBA'']. Marca.com. Consultáu 24 de xunetu de 2010.</ref> finalmente decidió retirase del mesmu.<ref>[https://www.acb.com/redaccion.php?id=68145 ''Pablo Aguilar retirar del draft de la NBA''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160822072130/http://www.acb.com/redaccion.php?id=68145 |date=2016-08-22 }}. ACB.com. Consultáu 24 de xunetu de 2010.</ref> El 29 de xunu de 2010 fíxose pública la compra de los derechos del xugador per parte del [[Real Madrid (baloncestu)|Real Madrid]] por 340.000 euros, emplegando una opción que s'acutar el club madrilanu cuando trespasó a Aguilar al CB.Granada.<ref>[https://www.marca.com/2010/06/29/baloncesto/acb/1277816149.html ''El Madrid recupera a Pablo Aguilar, que'l so futuru de blancu ye inciertu'']. Marca.com. Consultáu 24 de xunetu de 2010.</ref><ref>[https://www.acb.com/redaccion.php?id=68442 ''Pablo Aguilar torna al Real Madrid''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160822065359/http://www.acb.com/redaccion.php?id=68442 |date=2016-08-22 }}. ACB.com. Consultáu 24 de xunetu de 2010.</ref> Sergio Scariolo, seleccionador nacional de baloncestu, incluyó al granadín na llista de 24 xugadores pa formar parte de la selección española nel Campeonatu del Mundu de Turquía 2010, anque finalmente foi refugáu pa la competición oficial por mancadura.<ref>[http://www.elperiodicodearagon.com/noticias/deportes/pablo-aguilar-acepta-desafío-que-y llanzo-sergio-scariolo_705334.html ''El Periódico de Aragón - Miércoles, 5 d'ochobre de 2011'']</ref> [[Ficheru:VBC-Cajasol(4).webm|250px|thumb|Triple d'Aguilar en play-off ante [[Cajasol Sevilla]] (2013-14).]] El [[27 d'agostu]] de [[2010]], faise oficial la so cesión por una temporada al [[Basket Zaragoza 2002|CAI Zaragoza]], lluciendo'l nᵘ 34 nel dosal de la so camiseta. El [[27 de mayu]] de [[2011]] el Real Madrid realiza'l trespasu definitivu al Basket Cai Zaragoza qu'acepta, y ficha al xugador por trés temporaes.<ref>[http://www.aragondigital.es/asp/noticia.asp?notid=84142. ''Aguilar va xugar nel CAI Zaragoza los próximos trés años'' AragonDigital (01/06/2011),Hemeroteca]</ref> Les mancadures sufiertes na temporada 2010/11, torgar realizar el so partíu númberu 100; na temporada 2011/12, al nun xugase'l partíu programáu na Xornada 1º con Blancos de Rueda Valladolid, que por imperativos llegales suspendióse, algama dicha marca na xornada 2º, cola so participación nel partíu xugáu na cancha del Valencia Basket. Al marxe de la so trayeutoria deportiva, puede indicase qu'en xunu de 2010 llogra'l títulu académicu de téunicu cimeru n'hixene bucodental na CES Ramón y Cajal de Granada (promoción 2008-2010).{{ensin referencies}} El 2 de xunetu de 2013 el Club Valencia Basket llega a un alcuerdu cola ala-pivot procedente del [[Basket Zaragoza 2002|CAI Zaragoza]] por que forme parte del so equipu les próximes dos temporaes más una opción prorrogable per un añu.<ref>[https://www.acb.com/redaccion.php?id=95494 ''Valencia Basket llega a un alcuerdu con Pablo Aguilar por 3 años''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150709074638/http://www.acb.com/redaccion.php?id=95494 |date=2015-07-09 }}. ACB.COM. Consultáu 20 de xunetu de 2013.</ref> El 7 de xunetu de 2015, l'[[Club Baloncesto Gran Canaria|Herbalife Gran Canaria]] fixo oficial el so primer fichaxe pa la próxima temporada, la ala-pivot Pablo Aguilar, que robla por dos años col conxuntu mariellu.<ref>[https://www.heraldo.es/noticias/deportes/baloncesto/2015/07/07/pablo_aguilar_robla_dos_temporaes_con_gran_canaria_381791_1101029.html ''Pablo Aguilar robla dos temporaes col Gran Canaria'']. Heraldo.es. Deportes Baloncestu. 07/07/2015. Consultáu 8 de xunetu de 2015</ref> Aguilar yá ye'l décimu español en debutar nes Lligues de Branu de la NBA, el 12 de xunetu de 2015, estrenar colos [[Dallas Mavericks]], apostando más de 9 minutos en partíu contra los [[New Orleans Pelicans]].<ref>[https://www.marca.com/2015/07/12/baloncesto/nba/noticias/1436697265.html ''Pablo Aguilar en xugando colos Mavericks: "Ye un suañu cumplíu"'']. MARCA.COM 12/07/15. Consultáu 15 de xunetu de 2015</ref> El 24 de setiembre de 2016, el Herbalife Gran Canaria llogró en [[Vitoria|Vitoria-Gasteiz]] el primer títulu de la so historia, al ganar la [[Supercopa d'España de Baloncestu 2016]], dempués de brilloses victories na semifinal ante'l anfitrión, el [[Saski Baskonia]], y na final (79-59) ante'l postrer campeón, el [[FC Barcelona Lassa]].<ref>[https://www.acb.com/redaccion.php?id=126058 '' "Naide esperaba que ganáramos la Supercopa y asina sabe muncho meyor"''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170620021249/http://www.acb.com/redaccion.php?id=126058 |date=2017-06-20 }} ACB.COM. Les Palmes de Gran Canaria, 26 Sep. 2016. Consultáu 28 de setiembre de 2016</ref><ref>[https://www.acb.com/redaccion.php?id=124587 La Supercopa Endesa 2016 va celebrar en Vitoria-Gasteiz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161223185504/http://www.acb.com/redaccion.php?id=124587 |date=2016-12-23 }}. ACB.COM. LIGA ENDESA 2016-17.Redaición, 1 d'agostu de 2016. Consultáu 28 de setiembre de 2016</ref> Pablo, va xugar el so partíu númberu 300 na máxima categoría del baloncestu nacional na xornada del domingu de 21 de xineru de 2018, frente al Unicaja Málaga (Herbalife Gran Canaria), dándose la coincidencia de que debutó na ACB frente al Unicaja Málaga'l 30 de setiembre de 2006.<ref>Pablo Aguilar: "Vamos Intentar suplir les baxes y ganar a Unicaja na so cancha" [https://www.eldiario.es/canariasahoraDeportes/baloncesto/Pablo-Aguilar-Vamos Intentar-suplir-Unicaja_0_731077658.html]. [[eldiario.es]]. 19/01/2018. Consultáu'l 22 de xineru de 2018.</ref> == Selección nacional == [[Ficheru:PLK5555 – Thomas Kelati.JPG|miniaturadeimagen]] Foi internacional con toles categoríes inferiores de la [[Selección de baloncestu d'España|selección española]]. En categoría Sub-16 ganó la medaya de bronce nel [[Campeonatu Européu Sub-16 masculín de Baloncestu Europeo Sub-16]] de [[2005]] apostáu en [[Llión (España)|Llión]] ([[España]]). En categoría Sub-18 llogró la medaya de bronce nel Européu de [[2006]] celebráu en [[Amaliada]] ([[Grecia]]) y un quintu puestu nel Européu de [[2007]] celebráu en [[Madrid]]. En categoría Sub-20, siendo seleccionador [[Gustavo Aranzana]], ganó otru bronce nel [[Campeonatu Européu Sub-20 de Baloncestu Masculino|Européu Sub-20]] de [[2008]] apostáu en [[Riga]] ([[Letonia]]) del 1 al 10 d'agostu, y repitió bronce nel [[Campeonatu Européu Sub-20 de Baloncestu Masculino|Européu Sub-20]] de [[2009]] celebráu en [[Rodes]] ([[Grecia]]).<ref>[https://www.acb.com/redaccion.php?id=59595 ''Cuartu bronce pa Rabaseda, Aguilar y Tomàs nel fin de xeneración''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160822050414/http://www.acb.com/redaccion.php?id=59595 |date=2016-08-22 }}. ACB.com. Consultáu 22 d'ochobre de 2009.</ref> En xunu de 2010, foi incluyíu na llista de 24 xugadores facilitada pola Federación Española de Baloncestu a la [[FIBA]] pa integrar la [[Selección de baloncestu d'España]] nel [[Campeonatu Mundial de Baloncestu de 2010]].<ref>[https://www.abc.es/20100620/deportes-baloncestu/preseleccion-mundial-201006201757.html ''Calderón y Oleson, na preselección pal Mundial'']. ABC.com. Consultáu 28 de xunu de 2010.</ref> El seleccionador español, [[Sergio Scariolo]], incluyir na llista de 15 xugadores que se concentraríen en [[Les Palmes]] primeramente al campeonatu.<ref>[https://www.marca.com/2010/06/23/baloncesto/seleccion/1277287220.html ''Los 15 d'Oru pal Mundial'']. Marca.com. Consultáu 28 de xunu de 2010.</ref> En xunu de 2012, [[Sergio Scariolo]], seleccionador nacional de baloncestu d'España, inclúye-y na llista de los xugadores que formara parte del equipu 'B' pa los xuegos olímpicos de [[Londres]] nel branu de 2012 El miércoles 11 de xunu de 2013, [[Juan Antonio Orenga]], seleccionador español de baloncestu, apurre la llista de los dolce xugadores escoyíos, onde s'inclúi la presencia de Pablo Aguilar, pal XXXVIII Campeonatu Européu de Baloncestu Masculino de 2013 -Eurobasket 2013- a celebrar n'[[Eslovenia]] ente'l 4 y el 22 de setiembre de 2013. Onde se llogra la medaya de bronce.<ref>[https://www.levante-emv.com/deportes/2013/07/10/ibaka-estara-eurobasket/1015112.html ''Pablo Aguilar, na llista pal Eurobasket/2013''] Levante. El MERCANTIL VALENCIANU. 11.07.2013 </REF> En xunetu de 2015, el seleccionador nacional de baloncestu d'[[España]], [[Sergio Scariolo]], realiza la preselección de 17 xugadores p'apostar el [[Campeonatu Européu de Baloncestu Masculino de 2015]] o Eurobasket 2015 en setiembre de 2015. Realizáu'l refugue los escoyíos son: [[Sergio Rodríguez Gómez|Sergio Rodríguez]], [[Sergio Llull]], [[Guillem Vives]], [[Rudy Fernández]], [[Fernando San Emeterio]], [[Pau Ribas]], [[Víctor Claver]], [[Pau Gasol]], [[Felipe Reyes]], [[Niko Mirotic]], [[Willy Hernangómez]], y Pablo Aguilar. Apostáu'l Campeonatu, la selección absoluta de baloncestu llogra la medaya d'oru.<ref>[https://www.lavanguardia.com/deportes/20150701/54433663500/pablo-aguilar-ve-un honor-tar-en-preseleccion-pa-el-eurobasket-2015.html ''Pablo Aguilar ve "un honor" tar en preselección pal Eurobasket 2015''] La Vanguardia.com. Deportes. Miércoles, 1 de xunetu 2015. Consultáu 8 de xunetu de 2015</ref> El 2 de xunu de 2016, Sergio Scariolo, el téunicu italianu seleccionador nacional de la selección española de baloncestu, facilitó una primer llista de 24 xugadores previa a la convocatoria pa los Xuegos Olímpicos de Rio 2016, tando Pablo ente los convocaos como Ala-Pivot.<ref>[http://www.entornointeligente.com/articulo/8503622/Francisco-Velasquez--VENEZUELA-Espantilde;a-dio-primer-llista-pa-baloncestu-oliacute;mpico España dio la primer llista pa baloncestu olímpico]. Consultáu 4 de xunu de 2016</ref><br />Sergio Scariolo, el 11 de xunu de 2016, decide realizar el primer refugue de xugadores d'ente los preseleccionaos pa los xuegos olímpicos de 2016: Guillem Vives (Valencia), Dani Díez (Unicaja), Alberto Abalde (Joventut) y Pablo Aguilar (Gran Canaria).<ref>[https://www.elcomercio.es/deportes/juegos-olimpicos/rio-2016/201607/11/guillem-vives-dani-diez-20160711152155-rc.html ''La preselección olímpica amenorgar a 16 xugadores'']. Consultáu 16 de xunetu de 2016</ref> El 16 de febreru de 2018, Sergio Scariolo seleccionador nacional de baloncestu d'[[selección española de baloncesto|España]],<ref>[http://www.feb.es/2015/5/7/baloncesto/empieza-segunda-etapa-scariolo-frente-seleccion/59343.aspx Empieza la segunda etapa de Scariolo al mandu de la selección] feb.es</ref>dio a conocer la so llista de los 16 xugadores pa la próxima convocatoria dientro de la fase de clasificación pa la [[Copa Mundial de Baloncestu de 2019|Copa del Mundu de 2019]], na qu'España se midirá a Bielorrusia (23 de febreru, [[Minsk]]) y Montenegro (26 de febreru, [[Zaragoza]]) na que Pablo aguilar apaez como co-capitán.<ref>[http://www.canalsur.es/noticias/deportes/espana-con-pablo-aguilar-como-co-capitan-encara-una-nueva-ventana-escontra-el mundial/1254718.html ''España, con Pablo Aguilar como co-capitán, encara una nueva ventana escontra'l Mundial'']. CanalSurNoticias, 22/02/2018. Consultáu'l 22 de febreru de 2018.</ref> === Medayeru === ==== Selección categoríes inferiores (Júnior) ==== * {{bronze medal}} Medaya de Bronce nel [[Campeonatu Européu Sub-16 masculín de Baloncestu Europeo Sub-16]] (2005). Llión / {{ESP}}. * {{bronze medal}} Medaya de Bronce nel [[Campeonatu Européu Sub-20 de Baloncestu Masculino|Européu Sub-18]] (2006). Amaliada {{GRE}}. * {{bronze medal}} Medaya de Bronce nel [[Campeonatu Européu Sub-20 de Baloncestu Masculino|Européu Sub-20]] (2008). Riga {{LET}}. * {{bronze medal}} Medaya de Bronce nel [[Campeonatu Européu Sub-20 de Baloncestu Masculino|Européu Sub-20]] (2009). Rodes {{GRE}}. ==== Selección absoluta ==== * [[Ficheru:Bronze medal europe.svg|20px]] Medaya de Bronce nel [[Eurobasket 2013]] n'[[Eslovenia]]. * [[Ficheru:Gold medal europe.svg|20px]] Medaya d'Oru nel [[Campeonatu Européu de Baloncestu Masculino de 2015|Eurobasket 2015]] de {{FRA}}, {{CRO}}, {{ALE}}, {{LET}}. == Clubes == * [[Real Madrid (baloncestu)|Real Madrid]] ([[LEB-2]]/[[LEB Bronce]]): [[2006]]-[[2008]]. * [[Real Madrid (baloncestu)|Real Madrid]] ([[ACB]]): [[2006]]-[[2008]]. * [[Club Baloncesto Granada]] ([[ACB]]): [[2008]]-[[2010]]. * [[Basket Zaragoza 2002|CAI Zaragoza]] ([[ACB]]): [[2010]]-[[2013]] * [[Valencia Basket]] ([[ACB]]): [[2013]]-[[2015]] * [[Club Baloncesto Gran Canaria|Herbalife Gran Canaria]] ([[ACB]]): [[2015]]- == Palmarés == {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="140"|Títulu !width="160"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |Subcampeón de la [[Copa del Rei de Baloncestu|Copa del Rei]] |[[Real Madrid (baloncestu)|Real Madrid]] |[[España]] |[[2007]] |-align=center |[[Copa ULEB]] |[[Real Madrid (baloncestu)|Real Madrid]] |[[España]] |[[2006]]-[[2007]] |-align=center |[[Lliga ACB]] |[[Real Madrid (baloncestu)|Real Madrid]] |[[España]] |[[2006]]-[[2007]] |-align=center |Campeonatu d'España Sub-20 |[[Real Madrid (baloncestu)|Real Madrid]] |[[España]] |[[2007]]-[[2008]] |-align=center |[[Eurocup]] |[[Valencia Basket]] |[[España]] |[[2013]]-[[2014]] |-align=center |Subcampeón de la [[Copa del Rei de Baloncestu|Copa del Rei]] |[[Club Baloncesto Gran Canaria|Herbalife Gran Canaria]] |[[España]] |[[2016]] |-align=center |[[Supercopa d'España de Baloncestu 2016|Supercopa d'España]] |[[Club Baloncesto Gran Canaria|Herbalife Gran Canaria]] |[[España]] |[[2016]] |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces deportista}} {{NF|1989||Aguilar, Pablo}} {{Tradubot|Pablo Aguilar Bermúdez}} [[Categoría:Persones de Granada]] [[Categoría:Xugadores de baloncestu de la Lliga ACB]] [[Categoría:Xugadores de baloncestu de la Lliga LEB]] [[Categoría:Xugadores de baloncestu d'Andalucía]] [[Categoría:Xugadores de baloncestu de la seleición masculina d'España]] ntaykvd4dpg1j3103jxms5gptjaic0p Francesca Cauz 0 141977 4377044 4333593 2025-06-17T15:15:35Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá ronda => dicha ronda 4377044 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Francesca Cauz''' {{nym}} ye una [[ciclista]] profesional [[italia]]na. Debutó como profesional en 2012<ref name="cq">{{cita web |url=http://www.cqranking.com/women/asp/gen/rider.asp?riderid=5984 |títulu=CAUZ Francesca |editor=cqranking.com |fechaaccesu=28 de marzu de 2016}}</ref> en consiguiendo dos podiums nel Campeonatu d'Italia Ciclocrós xuvenil; sicasí, llueu dexó de destacar nel [[ciclocrós]] -magar llegó a correr de forma aisllada dalgún [[Campeonatu del Mundu de Ciclocrós|Mundial absolutu]] y pruebes de la [[Copa del Mundu de Ciclocrós|Copa del Mundu]] en ganando pruebes rexonales amateurs-<ref name="fassa">{{cita web |url=http://gstopgirls.com/francesca-cauz-azzurra-ai-mondiali-di-ciclocross-di-hoogerheide/ |títulu=Francesca Cauz azzurra ai mondiali di ciclocross di Hoogerheide |fecha=27 de febreru de 2014 |fechaaccesu=28 de marzu de 2016 |editor=Web oficial del Top Girls Fassa Bortolo |idioma=italianu |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160409152041/http://gstopgirls.com/francesca-cauz-azzurra-ai-mondiali-di-ciclocross-di-hoogerheide/ |fechaarchivu=2016-04-09 }}</ref><ref name="cros">{{cita web |url=http://www.los-deportes.info/francesca-cauz-ciclocross-spf246674.html |títulu=Ciclocross - Francesca CAUZ |fechaaccesu=28 de marzu de 2016 |editor=los deportes.info}}</ref> pa dedicase al [[ciclismu en ruta]].<ref name="sitiu">{{cita web |url=http://www.sitiodeciclismo.net/coureurfiche.php?coureurid=41122 |títulu=Francesca Cauz |editor=sitiodeciclismo.net |fechaaccesu=28 de marzu de 2016}}</ref> == Trayeutoria deportiva == Debutó como profesional nel [[ciclismu en ruta]] en 2012 con 19 años en consiguiendo dos podiums nel Campeonatu d'Italia Ciclocrós xuvenil el primeru d'ellos con 16 años.<ref name="sitiu"/> Como profesional, nos sos dos primeros años foi escoyida pal [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Ruta]].<ref>{{cita web |url=http://epochtimes.it/news/mondiali-toscana-2013-francesca-cauz-partecipare-al-mondiale-y-per-me-un grande-onore---124201 |editor=epochtimes.it |fecha=27 de setiembre de 2013 |fechaaccesu=28 de marzu de 2016 |idioma=italianu|autor=Massimo Marcon |títulu=Donne elite ai Mondiali di ciclismu. Francesca Cauz: «Partecipare al mondiale è per m'un grande onore»}}</ref> Sicasí, «solo» destacó en carreres per etapes altu monte<ref name="ale"/> como nel [[Giro d'Italia Femenín]] -onde foi 7ª na edición del 2013 (convirtiéndose nuna de les grandes sorpreses de la carrera al faese amás cola clasificación de les moces)<ref>{{cita web |url=http://tribunatreviso.gelocal.it/sport/2013/07/09/news/francesca-cauz-una-reginetta-sui-pedali-1.7395327 |editor=tribunatreviso.gelocal.it |fecha=9 de xunetu de 2013 |fechaaccesu=28 de marzu de 2016 |idioma=italianu|títulu=Francesca Cauz: una reginetta sui pedali}}</ref> y 16ª na edición del 2015-; y nel [[Tour Cycliste Féminin International de l'Ardèche]] -onde tamién foi 7ª en 2013. Amás, práuticamente la mayoría de puestos d'honor consiguir en dicha ronda italiana. Fora de les carreres per etapes consiguió un 2ᵘ puestu nel [[Campeonatu Européu en Ruta sub-23]] 2013.<ref name="cq-tou">{{cita web |url=http://www.cqranking.com/women/asp/gen/rider_palm.asp?riderid=5984&year=0&all=1&current=0 |títulu=Francesca Cauz-All |editor=cqranking.com |fechaaccesu=28 de marzu de 2016}}</ref> Nel [[ciclocrós]], que práuticamente abandonó tres el so ascensu al profesionalismo, fixo 3ª nel Ciclocrós de Milán 2013 como meyor resultancia<ref name="sitiu"/> y en ganando delles pruebes rexonales amateur participó de forma aisllada en dalgún [[Campeonatu del Mundu de Ciclocrós|Mundial absolutu]]<ref name="fassa"/> y pruebes de la [[Copa del Mundu de Ciclocrós|Copa del Mundu]] nunca llegando nelles ente les 20 primeres.<ref name="cros"/> En 2015 camudó d'equipu y pasó del Fassa-Bortolo, onde debutara como profesional,<ref name="cq"/> al Alé Cipollini. <ref name="ale">{{cita web |url=http://www.alecipolliniteam.com/en/news/2014/ale-cipollini-galassia-arrivano-francesca-cauz-uenia-fernandes-y-fleur-faur |idioma=italianu|fecha=5 de payares de 2014 |títulu=ALE’ CIPOLLINI GALASSIA: WELCOME TO FRANCESCA CAUZ, UENIA FERNANDES AND FLEUR FAURE |editor=Web oficial del Alé Cipollini |fechaaccesu=28 de marzu de 2016}}</ref> == Palmarés == '''2013''' * Clasificación de les moces del [[Giro d'Italia Femenín]] [[Ficheru:Jersey white.svg|20px]] * 2ª [[Campeonatu Européu en Ruta sub-23]] [[Ficheru:Silver medal with cup.svg|15px]] == Resultaos en Grandes Vueltes y Campeonatos del Mundu == Mientres la so carrera deportiva consiguió los siguientes puestos nes [[Grandes Vueltes#Grandes Vueltes femenines|Grandes Vueltes femenines]] y nos [[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Ruta|Campeonatu del Mundu en carretera]] y [[Campeonatu Mundial de Ciclocrós|ciclocrós]]: {| cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: #aaa solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor="#eeeeee" !align="center"|Carrera !2012 !2013 !2014 !2015 !2016 |- |align="center" style="background:pink;"|[[Giro d'Italia Femenín|Giro d'Italia]] |align="center"|33ª |align="center"|'''7ª''' |align="center"|Ab. |align="center"|16ª |align="center"| |- |align="center" style="background:yellow;"|[[Tour de l'Aude Femenín|Tour de l'Aude]] |align="center"|X |align="center"|X |align="center"|X |align="center"|X |align="center"|X |- |align="center" style="background:yellow;"|[[Grande Boucle]] |align="center"|X |align="center"|X |align="center"|X |align="center"|X |align="center"|X |- |[[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Ruta]] [[Ficheru:MaillotMundial.PNG|24px]] |align="center"|[[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Ruta de 2012|64ª]] |align="center"|[[Campeonatu Mundial de Ciclismu en Ruta de 2013|24ª]] |align="center"|- |align="center"|- |align="center"| |- |[[Campeonatu Mundial de Ciclocrós|Mundial de Ciclocrós]] [[Ficheru:Arc en ciel.svg|24px]] |align="center"|- |align="center"|23ª |align="center"|28ª |align="center"|- |align="center"|- |} <small>-: nun participa<br /> Ab: abandonu<br /> X: ediciones ensin celebrar</small> == Equipos == * Fassa Bortolo (2012-2014) ** ''Fassa Bortolo-Servetto'' (2012) ** ''Top Girls Fassa Bortolo'' (2013-2014) * ''Alé Cipollini'' (2015-2016) == Notes y referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * {{ProCyclingStats}} {{commonscat}} * [http://www.cqranking.com/women/asp/gen/rider.asp?riderid=5984 Ficha de Francesca Cauz (cqranking.com)] * [http://www.sitiodeciclismo.net/coureurfiche.php?coureurid=41122 Ficha de Francesca Cauz (sitiodeciclismo.net)] * [http://www.procyclingstats.com/rider/Francesca_Cauz Ficha de Francesca Cauz (procyclingstats.com)] {{NF|1992||Cauz, Francesa}} {{Tradubot|Francesca Cauz}} [[Categoría:Ciclistes d'Italia]] [[Categoría:Ciclistes de ciclocrós d'Italia]] 7hfgl53tj729n7hzg7xmpp14l80l6ic Monique van der Vorst 0 142482 4377140 4261071 2025-06-18T07:07:33Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá polémica => dicha polémica 4377140 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Monique van der Vorst''' {{nym}} ye una [[ciclismu|ciclista]] [[Holanda|holandesa]]. Consiguió dos medayes de plata nos [[Xuegos Paralímpicos de Beixín 2008]] na modalidá de "[[Bicicleta#Bicicletes pa persones con capacidaes especiales|bicicleta de mano]]" na primer vegada que dicha disciplina apostar en categoría femenina; 3 vegaes Campeona del Mundu de "bicicleta de mano"; y Campeona del Mundu de Ironman pa discapacitaos nel 2009. Llogrando'l premiu a la meyor deportista con discapacidá del añu 2009.<ref>[http://ar.seleiciones.com/contenido/a2881_conmovedora-historia-de-una-atleta-paralimpica-que-vuelve caminar Un paso adelante]</ref> Tres una sorprendente recuperación a lo llargo de los años 2010-2011 debutó como profesional nel equipu femenín del [[Rabobank Women Cycling Team|Rabobank]] nel 2012.<ref name="profesional"/> == Biografía == A los 13 años perdió la movilidá na pierna esquierda, dempués de sometese a una operación nel todíu por cuenta de les continues mancadures por xugar a [[ḥoquei]], y progresivamente foi perdiendo movilidá nel restu del tueru. Atopó una salida nos triciclos especiales paralímpicos que s'impulsen coles manes y adulces foi progresando consiguiendo victories. Sicasí, esa progresión vio parada en sufriendo un pergrave accidente de tráficu contra un coche en [[Tampa]] anque tan solo 4 meses dempués presentóse nos [[Xuegos Paralímpicos de Beixín 2008]] con un collarín ganando dos medayes de plata. Nel 2010, na so preparación escontra los [[Xuegos Paralímpicos de Londres 2012]], sufrió un accidente en [[Mallorca]] al impautar contra una bicicleta convencional que sorprendentemente la fixeron recuperar la so movilidá lo que fizo qu'empezara a ser refugada en pruebes pa discapacitaos. Anque intentó dedicase a la [[maratón]] llueu volvió a la bicicleta, esta vegada convencional, y en comprobando en llargos entrenamientos que taba totalmente recuperada foi fichada pol meyor equipu del mundu femenín, [[Rabobank Women Cycling Team|Rabobank]] (enantes llamáu Nederland Bloeit), pal 2012, onde compartió equipu cola meyor ciclista del mundu, [[Marianne Vos]].<ref name="profesional">[https://www.abc.es/20111125/deportes/abci-pedaliar-destín-201111242011.html Pedaliar col destín]</ref> Dempués d'esi añu retiróse definitivamente<ref>{{enllaz rotu|1=[http://cobblesandhills.com/wordpress/2012/11/07/mercado-de-fichajes-en ciclismu femenín/ Mercáu de fichaxes en ciclismu femenín] |2=http://cobblesandhills.com/wordpress/2012/11/07/mercado-de-fichajes-en ciclismu femenín/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ensin apostar nenguna carrera.<ref name="añu 2012">[http://www.sitiodeciclismo.net/coureurfiche.php?coureurid=80486 Monique van der Vorst]</ref> === Rescisión de contratu per parte del Rabobank y discutiniu retiráu === La so retirada profesional vinu xenerada de ciertu discutiniu pol ocultismu de la decisión. Magar a efeutos [[Xunión Ciclista Internacional|UCI]] siguió calteniendo la so ficha col Rabobank<ref>{{Cita web |url=http://www.uci.ch/templates/BUILTIN-NOFRAMES/Template1/layout.asp?MenuId=MTYzMzU&LangId=1 |títulu=2012 UCI Women's Teams-RABOBANK WOMEN CYCLNG TEAM (RBW) - NED |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130215035139/http://www.uci.ch/templates/BUILTIN-NOFRAMES/Template1/layout.asp?MenuId=MTYzMzU&LangId=1 |fechaarchivu=2013-02-15 }}</ref> realmente dichu equipu rescindir el contratu'l 1 de xunetu por motivos médicos ensin querer dar más detalles. Por cuenta de lo mediático del so casu'l diariu [[Países Baxos|neerlandés]] ''De Pers'' afayó que mientres la so dómina paralímpica hubo díes nes que si podía andar con normalidá con delles persones qu'asina lo atestiguaben a lo que Monique y el médicu que lu trató defendiéronse aduciendo que por cuenta de tar tanto tiempu na siella de ruedes escaecer caminar y cuando'l paralís atenuábase tenía capacidá pa ello siendo una especie de problema psicologíco lo que la torgar recuperase. Darréu ella mesma dixo que volvía tener dificultaes p'andar, lo qu'esplicaría la so baxa col Rabobank. Tres dellos meses de rehabilitación a finales del 2012 podía volver a correr con normalidá.<ref>[http://cobblesandhills.com/wordpress/2013/01/12/corredores-que se retiraron-en-2012-y-iii/ Corredores que se retiraron en 2012 (y III)]</ref> Dempués dicha polémica la revista especializada ''VeloNation'' poner en contautu col so exequipo y el xefe de prensa declaró que: "''Contratamos a Monique como una ciclista, y non como un ex atleta paralímpica''". Lo qu'indicaría que nel equipu nun sentó perbién la so recaída.<ref>[http://www.velonation.com/News/ID/12226/Rabobank-ends-contract-with-former-paralympian-Monique-van-der-Vorst.aspx Rabobank ends contract with former paralympian Monique van der Vorst]</ref> == Equipos == * [[Rabobank Women Cycling Team]] (2012)<ref>Hasta'l 1 de xunetu.</ref> == Notes y referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos== * [http://www.moniquevandervorst.com/Monique_Van_Der_Vorst/Welcome.html Web oficial] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111211223830/http://www.moniquevandervorst.com/Monique_Van_Der_Vorst/Welcome.html |date=2011-12-11 }} * [http://www.cqranking.com/women/asp/gen/rider.asp?riderid=6460 Ficha de Monique van der Vorst (cqranking.com)] * [http://www.sitiodeciclismo.net/coureurfiche.php?coureurid=80486 Ficha de Monique van der Vorst (sitiodeciclismo.net)] {{NF|1984||Vorst, Monique van der}} {{Tradubot|Monique van der Vorst}} [[Categoría:Ciclistes de los Países Baxos]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Paralímpicos de Beixín 2008]] [[Categoría:Ciclistes paralímpicos de los Países Baxos]] [[Categoría:Medayistes paralímpicos de plata]] a1nzi2erwqe57pcwlcyrodg9kzqrwas Montserrat de la Cruz 0 142557 4376774 4269310 2025-06-17T12:51:33Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'Estética => y la Estética 4376774 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Montserrat de la Cruz''' {{nym}} ye una direutora de coru y orquesta, profesora cimera nes especialidaes de direición, teoría de la música, repentización y transposición,  y profesora de formación vocal y auditiva, harmonía, analís y composición. == Biografía == Naz en Segovia (España) en 1965. Estudió pianu, clarinete, órganu, composición y direición nel Conservatoriu “Amaniel”, nel Conservatoriu “Teresa Berganza”, nel [[Real Conservatoriu Cimeru de Música de Madrid]], y nel Conservatoriu Cimeru de Música “Joaquín Rodrigo”, de Valencia. Ente los sos profesores atópense: José Tordesillas, Jesús Villa Coloráu, Guillermo González o Valentín Ruíz. Participó en distintos seminarios y alcuentros sobre direición, composición ya interpretación, colos maestros [[Vlado Perlemuter]], Armando Gentilucci, [[Luigi Nonu]], [[Javier Busto]], Alberto Blancafort, José Antonio Bornot, [[Antoni Ros-Marbà|Antoni Ros- Marbá]], [[Arturo Tamayo]], [[Enrique García Asensio]], [[Antón García Abril]], [[Claudio Prieto]]. == Trayeutoria profesional == === Formación y docencia === Empecipia los sos estudios artísticos a la edá de 4 años en Ballet Clásicu que s'enllarguen mientres 10 años. A los 7 años empezó los sos estudios de pianu, rematando'l grau profesional a los 18 años. Ingresa nel Real Conservatoriu Superior de Música de Madrid, en 1984, pa empecipiar la so formación de grau cimeru. Entama la so carrera docente en 1988 como profesora d'Historia del Arte, de la Música y la Estética. Sigue'l so llabor docente como profesora de coru, orquesta y banda, ente 1988 y 2012. Ente 1996 y 2009 compatibiliza la docencia como profesora d'Harmonía y Formación Vocal y Auditiva na [[Universidá de Valladolid]], Escuela de Maxisteriu de Segovia. Ente 2012 y 2017, exerció docencia como profesora d'Harmonía y Fundamentos de composición nel Conservatoriu Profesional de Música “Rafael Frühbeck de Burgos”. === Carrera artística === ==== Direición ==== En 1988 crea'l Coru d'Alumnos del Conservatoriu, que darréu tomaría'l nome de Coru Discantus, formáu colos alumnos de l'asignatura de Coru. En 1994 funda'l Coru Aula Quattuor, integráu polos padres, familiares y amigos de los alumnos del Conservatoriu, como una propuesta personal y novedoso d'integración de les families a la educación musical de los neños. En 1998, xunto a dalgunos de los sos compañeros del Conservatoriu Profesional de Música de Segovia, y alumnos aventayaos del propiu conservatoriu, amás d'otros veníos tamién del restu de provincies de [[Castiella y Llión]], Madrid y [[Toledo]], créase la Orquesta Aula Quattuor, antes "Orquesta de Cámara del Conservatoriu de Segovia", quedando al mandu de esta formación como direutora hasta 2004. Los dos coros y la orquesta, so esi mesmu nome,  "Aula Quattuor", enceten repertorios tantu pa Orquesta de Cámara como Sinfónicu-Coral, dende'l Barrocu al sieglu XX, ufiertando conciertos per España y Europa, ente 1998 y 2004. Destaca na so trayeutoria como direutora'l conciertu institucional ufiertáu por cuenta de la inauguración del [[Muséu Zuloaga (Segovia)|Muséu Zuloaga]] (Muséu Zuloaga, Segovia, abril de 1998);"Conciertu de la Veles" na Villa de Pedraza (Fundación Villa de Pedraza, Pedraza de la sierra, xunetu de 1998), direutora en conciertos celebraos en Votivkirche y nel Conceyu, na Ciudá de [[Viena]] (Ciclu “Advientu en Viena”, avientu de 1998), el "Conciertu Conmemorativo del 80° Aniversariu de la Fundación de la Sociedá Filarmónica de Segovia" (Catedral de Segovia, avientu de 1998), según los conciertos inaugurales de les temporaes socesives d'esta Sociedá hasta 2003, en París, Auditoriu de la [[Unesco|UNESCO]], Auditoriu del Arcu de la Defense ya Ilesia de Notre Dame des Blanches Manteaux (París, xineru de 2000), Real Fábrica de cristales de La Granxa - Fundación Nacional del Vidriu n'El Real Sitio de San Ildefonso  (avientu de 1999), les participaciones nel "Festival Nuevu de Música Clásica de Segovia" los "Ciclos d'Advientu" y "Ente dos lluces" (Fundación Don Xuan de Borbón), Festival Internacional de Música de Medina del Campo Medina del Campo, Valladolid, (avientu de 2001), en San Bartolomé de Tirajana o [[Les Palmes de Gran Canaria|Les Palmes]] de [[Gran Canaria]] (Islles Canaries, avientu de 2001), y apocayá dos talos conciertos celebraos en [[Lisboa]], Igreja do Campo Grande y Igreja do Colexu Sao Joao de Brito (Lisboa, ochobre de 2017) y en Madrid, Auditoriu Nacional de Música (febreru de 2018) xunto a Coralia Artis - Proyeutu Solidariu y Coru y Orquesta Xuvenil Europea de Madrid, (OJEM). Dirixó a diversos solistes, como'l violonchelista búlgaru Dimiter Furdnajiev, na interpretación del ''Conciertu pa cello y orquesta de vientu'' de [[Friedrich Gulda]] (Conciertu de la Sociedá Filarmónica de Segovia, 7 d'ochobre de 2000), o al acordionista Ángel Luis Castaño na presentación de “Five Tango Sensations” d'[[Astor Piazzolla|Astor Piazzola]] (Conciertu de la Sociedá Filarmónica de Segovia, 7 de payares de 2003). Ye finalista y representante d'España nel primer Reality Mundial sobre Direutores d'Orquesta celebráu en 2017.<ref>{{Cita web|url=https://www.lanacion.com.py/espectaculo/2017/09/02/empecipia-reality-bravu-maestru/|títulu=Empecipia reality “Bravo Maestru”|fechaaccesu=7 d'abril de 2018|fecha=2 de setiembre de 2017|editor=La Nación}}</ref> Ye la única muyer del quintetu finalista escoyíu ente más de 120 direutores d'orquesta de 35 países, que se retresmitió per internet y pola Televisión Nacional de [[Paraguái]]. Ye semifinalista nel Concursu Internacional de Direición d'Orquesta 3.0 na so Tercer Edición, 2017,<ref>{{Cita web|url=http://www.concursointernacionaldedirecciondeorquesta.com/votaciones/|títulu=CONCURSU INTERNACIONAL DE DIRECCION ORQUESTAL 3.0|fechaaccesu=7 d'abril de 2018|editorial=CONCURSU INTERNACIONAL DE DIREICIÓN ORQUESTAL 3.0|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180604003051/http://www.concursointernacionaldedirecciondeorquesta.com/votaciones/|fechaarchivu=2018-06-04}}</ref> y finalista na Cuarta Edición, 2018. Dirixó na [[Asunción]], Paraguay, a la Orquesta Sinfónica Nacional de Paraguay nos actos de clausura de la "VII Xunta Interamericana de Ministros y Máximes Autoridaes de Cultura de la [[Organización de los Estaos Americanos|OEA]]" xunto a otros destacaos direutores españoles y llatinoamericanos. Foi la Direutora Musical de la Coral [[Burgos|Ciudá de Burgos]], en 2017. Ye "Socia d'Honor" de la "Asociación Coru d'Amigos Coralia Artis - Proyeutu Solidariu". ==== Composición ==== Estrenó y empobináu la so composición "Estudiu Vocal n° II" nel "Festival Internacional de Música de Segovia" (xunetu 1997) al mandu de Coru Discantus. Ilesia del [[Monesteriu de Santa María del Parral|Monesteriu de Santa María]] d'El Parral de Segovia. Al pie de Coralia Artis – Proyeutu Solidariu, estrenó “España qu'enciende y que xela” pal Récor Guiness [[Antonio Machado]] (febreru 2014), y apocayá “Lorca En-suite” (mayu 2016). Cuenta con numberosos arreglos y adautaciones pa distintes formaciones. ==== Otres actividaes Xuráu, conferenciante y direutora d'escena en distintos proyeutos musicales y teatrales, interpretó papeles en dellos curtiumetraxes pa Keyland Films. Visitó 53 países. En 1987 empieza los sos viaxes fora d'[[Europa]] visitando [[Cuba]] como primer contautu llocal con otres músiques, y dende 1988 compaxina la so actividá docente colos sos viaxes. En 1991 treslladar a [[San Francisco (California)|San Francisco, CA]]. y [[Nueva York]] onde empecipia les sos actividaes artístiques. Dempués d'una etapa de viaxes a distintos países d'[[Asia]], empieza a dar forma al so proyeutu solidariu, y establez un fuerte venceyu con [[América Llatina|Llatinoamérica]], y n'especial con [[Guatemala]], onde pasó temporaes trabayando como voluntaria pa distintes asociaciones locales. ==== Publicaciones ==== Como escritora, ye coautora de cuatro llibros sobre Direición d'Orquesta y crecedera personal, toos ellos convertíos en Best Sellers en Amazon.com: ''La Maxa de la Direición d'Orquesta'', ''Téunica Disruptiva de la Direición Orquestal'', ''Mente Maestra'' y ''Gran Llibru de la Interpretación Musical''. == El so proyeutu: Coralia Artis – Proyeutu solidariu == === Orixe === En 2009, Montserrat de la Cruz funda en Segovia “Coru d'Amigos del Conservatoriu”, como una iniciativa pa dar espaciu a persones non profesionales con moliciones musicales y cualidaes vocales. En 2012 convertir en "Coru d'Amigos Coralia Artis - Proyeutu Solidariu”, como desenvolvimientu de la idea de la so fundadora pa un proyeutu solidariu de proyeición internacional, siendo la so propuesta sofitada por tolos componentes del coru. Naz esti Proyeutu Solidariu como reflexón sobre les difíciles situaciones conocíes tantu na redolada cercana como en distintos países, y de los fuertes venceyos y participación que caltienen cada unu de los sos componentes con proyeutos y asociaciones en diversos ámbitos, tanto locales, como rexonales, nacionales ya internacionales, nun momentu bien fondu de l'actual crisis. Provocar emoción al traviés de la Música ye la pilastra sobre'l que s'asitia'l so trabayu musical y la elección de repertoriu. === Organización y oxetivos === Como asociación ensin ánimu d'arriquecimientu, entornen los sos esfuercios pa desenvolver el so trabayu coral collaborando na recaldación de fondos destinaos íntegramente a ameyorar les condiciones de vida de los más desfavorecidos nestos tiempos tan difíciles. Como Proyeutu Solidariu, son los mesmos miembros los que sufragen los gastos que de la so actividá derívense. Cunten tamién con aportaciones d'organismos oficiales locales que soliciten les sos actuaciones en Navidá y poles que son remunerados. Coralia Artis - Proyeutu Solidariu tien un repertoriu que toma dende'l sieglu XIV al XXI, ufiertando una media de 20 conciertos añales. El so periodu de trabayu coral va de setiembre a xunu, emplegando los dos meses restantes a la confección del nuevu programa y al trabayu individual de montaxe del nuevu repertoriu pal ciclu siguiente. Coralia Artis xestiónase gracies a dellos equipos que coordinen los distintos campos, toos ellos trabayando de manera altruista, solidaria y desinteresada como contribución al proyeutu. Los sos conciertos pola xeografía española cola so filosofía abierto y cercano, y l'atención direuta a los sos siguidores al traviés de les redes, convirtiéron-y nun coru bien conocíu y respetáu. Los sos conciertos son solicitaos por coleutivu y asociaciones, tanto nacionales como internacionales. Collaboren, de manera permanente ya implicación direuta, con “La Maleta Máxica” n'[[Antigua Guatemala|Antigua]] Guatemala, proyeutu d'educación y formación infantil. Esti sofitu caltiénse como homenaxe y en memoria del escritor segovianu Cesáreo de la Cruz Gómez. Coles mesmes, interactúan col trabayu de los artistes locales y promocionen el so trabayu, la cultura y el legáu históricu de la so ciudá, Segovia (España) Ciudad Patrimonio de la Humanidá. === Trayeutoria y collaboraciones === De la mano de la so fundadora, crea en 2011, el Ciclu de conciertos solidarios Coralia Artis que consta de dos partes, Navidá y Primavera. Coles mesmes, ufierta la oportunidá a compositores d'estrenar les sos obres corales. Tamién reciben a direutores convidaos de distintos partes del mundu. Destacaos solistes, instrumentistes y direutores nacionales ya internacionales manifestaron el so interés en collaborar y dirixir esti Coru, y compositores de diverses partes del mundu compunxeron obres y arreglos dedicaos a esta formación. Caben destacar en 2017 y 2018 los sos “Conciertos en Lisboa”, xunto a la OCCAA - Orquestra y Coru de Câmara da Adecam Alvalade y al reconocíu cantor de tango Álvaro Hache, y nel [[Auditoriu Nacional de Música|Auditoriu Nacional de Música de Madrid]] xunto al Coru y Orquesta Xuvenil Europea de Madrid, por invitación de la so direutora, Adriana Tanus. === Filosofía === Amás de l'aguada d'ayuda social y humanitaria, Coralia Artis creó un espaciu d'intercambiu cultural y humanu pal desenvolvimientu y promoción del trabayu artísticu y musical d'otros colegues. Realiza intercambios con otros coros, lo que-yos arriquez y ufiérta-yos oportunidaes d'aprendizaxe y crecedera personal. Un exemplu d'artista que quixo apurrir el so nome al proyeutu solidariu ye'l cantor de tango Álvaro Hache. Él participó con Coralia Artis nel estrenu de la versión de ''El día que me quieras'', de [[Carlos Gardel]], escrita por Montserrat de la Cruz y presentada nes XIX Primaveres Musicales Pejinas, 2014, en [[Laredo (Cantabria)|Laredo]], [[Cantabria]]. Darréu, Álvaro Hache convida a Coralia Artis a participar nel espectáculu “Albarache Tango” celebráu nel [[Teatro Juan Bravo]] de Segovia, 2015, y viaxa hasta [[Lisboa]] pa participar nos citaos conciertos con OCCAA y otros solistes portugueses, lo que crea una corriente de collaboraciones qu'ayuden a la promoción mutua de los artistes participantes xunto a Coralia Artis – Proyeutu Solidariu. Exemplos destacables d'ósmosis musical y solidaria fueron, ente otros, la collaboración de la grabación de los coros del últimu trabayu discográficu de Four Hands Project, “Slow Movements”, o les diverses invitaciones ente direutores y los estrenos d'obres de colegues, dientro d'esa propuesta de promoción ya intercambiu. La filosofía Coralia Artis ta abierta a la collaboración en tou campu; asina, dalgunos de los miembros, de forma altruista al igual que tolos participantes nes actividaes del grupu, ocupáronse n'adquirir conocencies en diversos campos téunicos y musicales p'ayudar a la formación del restu de los compañeros del coru, lo que confirma un campu más de collaboración, ayuda, sofitu y solidaridá, exes del pensamientu Coralia Artis. == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1965||de la Cruz, Montserrat}} {{Tradubot|Montserrat de la Cruz}} [[Categoría:Direutores d'orquesta d'España]] di4dkv79rqg8i2kjn14dhb7dliyujq3 Inma Shara 0 142580 4377048 4357067 2025-06-17T15:15:42Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá marca => dicha marca 4377048 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Inmaculada Concepción Lucía Saratxaga''' {{nym}}, conocida como '''Inma Shara''', ye una direutora d'orquesta española.<ref>{{cita web |url=http://www.elcultural.es/version_papel/OPINION/34959/Inma_Shara_la batuta invisible |títulu=Inma Shara, la batuta invisible |fechaaccesu=31 d'ochobre de 2016 |autor=Luís María Ansón |enllaceautor=Luis María Anson |fecha=11 de xunu de 2014 |sitiuweb=www.elcultural.es}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.disertaconferenciantes.com/bios/inma_shara_bio.pdf |títulu=Inma Shara direutora d'orquesta y compositora |fechaaccesu=5 d'abril de 2017 |autor=Diserta}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/magazine/2004/250/1089386374.html |títulu=ELMUNDO.es {{!}} SUPLEMENTOS {{!}} MAGACÍN 250 {{!}} “Namái somos seis muyeres nel mundu. La música clásica ye bien clásica, como tou lo que la arrodia” |fechaaccesu=5 d'abril de 2017 |sitiuweb=www.elmundo.es}}</ref> == Trayeutoria profesional == Empezó a los 4 años cola música<ref>{{Obra citada |títulu=Comandu actualidá - Xente Escelente - Inma Shara, direutora d'orquesta, Comando Actualidad - RTVE.es A la Carta|url=https://www.rtve.es/alacarta/videos/comando-actualidad/comando-actualidad-xente-escelente-inma-shara-direutora-orquesta/1728373/ |fechaaccesu=31 d'ochobre de 2016 |fecha=20 de marzu de 2013}}</ref> y a los 16 decantar pola [[batuta]] como preséu. Estudió nel Conservatoriu de música de [[Bilbao]] y nel de [[Vitoria]]. Dirixó les orquestes sinfóniques españoles más importantes y collaboró con delles de les meyores orquestes del mundu como la [[Orquesta Filarmónica de Londres|London Philharmonic Orchestra]], [[Orquesta Filarmónica d'Israel|Filarmónica d'Israel]] y les sinfóniques Checa, Rusa, de Roma, Taiwán, Milán, Lituania, Ucrania, etc. Tamién collabora, con solistes de la talla de [[Mischa Maisky]], [[Borís Berezovski (pianista)|Boris Berezovsky]] o [[Shlomo Mintz]], ente otros. Debutó como direutora d'orquesta en 1999, con 27 años. En 2007 foi escoyida miembru de númberu de [[Jakiunde]], Academia de les Ciencies, de les Artes y de les Lletres del País Vascu.<ref>{{cita web |url=http://www.jakiunde.org/es/c-miembros_shara-inma-_4.htm |títulu=Jakiunde |fechaaccesu=31 d'ochobre de 2016 |fecha=9 d'agostu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140809215326/http://www.jakiunde.org/es/c-miembros_shara-inma-_4.htm |fechaarchivu=9 d'agostu de 2014 }}</ref> N'avientu de 2008 foi la primer muyer que dirixó un conciertu nel [[Ciudá del Vaticanu|Vaticanu]]. Foi ante 7.000 persones y el papa [[Benitu XVI]] con motivu del 60ᵘ aniversariu de la [[Declaración Universal de los Derechos Humanos]].<ref>{{cita publicación |títulu= L'alavesa Inma Shara va ser la primer muyer en dirixir una orquesta nel Vaticanu |url= http://www.elcorreo.com/vizcaya/20081114/cultura/alavesa-inma-shara-sera-20081114.html |editorial= El Correo |fecha=14 de payares de 08 |fechaaccesu=1 d'agostu de 2014 }}</ref> En 2009 foi gallardoniada col premiu a la Excelencia Europea "pola so proyeición internacional y la so aportación a la música clásica", condecoración que comparte col presidente de la [[Comisión Europea]], [[José Manuel Durão Barroso|José Manuel Durao Barroso]], Landevillo Lavilla, conseyeru permanente del [[Conseyu d'Estáu (España)|Conseyu d'Estáu]], y otres entidaes españoles.<ref>{{cita web |url=http://www.elnortedecastilla.es/20090509/cultura/direutora-inma-shara-premiu-20090509.html |títulu=La direutora Inma Shara, premiu a la Excelencia Europea. nortecastilla.es |fechaaccesu=5 d'abril de 2017 |sitiuweb=www.elnortedecastilla.es }}</ref> Foi nomada "Embaxadora Honoraria de la Marca España, premiu concedíu pol Foru de Marques Renombraes por ser "una de les más brillosos representantes de la nueva xeneración de direutores d'orquesta d'España" y pola so trayeutoria profesional. En 2010 foi convidada pola [[Comisión Europea]] y la [[Sociedá Estatal pa Esposiciones Internacionales|SEEI]] pa dirixir el conciertu de clausura del ''Día d'Europa'' na [[Sellos de la Esposición Universal de Shanghai 2010|Esposición Universal de Shanhgái 2010]] al mandu de la "Nueva Orquesta Europea".<ref name="inmashara_1">{{cita web |url=http://inmashara.com/ |títulu=Inma Shara I Direutora d'orquesta y compositora |fechaaccesu=4 d'abril de 2017|sitiuweb=Inma Shara direutora d'orquesta y compositora}}</ref> Dende 2007 collabora cola marca de relós suizos Vacheron Constantin como imaxe mundial de la empresa y Embaxadora Cultural.<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/suplemento/magazine/2009/527/1256834157.html |títulu=ELMUNDO.es {{!}} SUPLEMENTOS {{!}} MAGACÍN 527 {{!}} Dan la cara por un reló |fechaaccesu=5 d'abril de 2017 |sitiuweb=www.elmundo.es}}</ref> So los auspicios de dicha marca dirixó un conciertu en [[Madrid]], cola asistencia de la so Maxestá la [[Sofía de Grecia|Reina Sofía]] y que los sos beneficios fueron destinaos íntegramente a la [[Fundación Reina Sofía]] pal proyeutu Alzheimer. Tamién dirixó conciertos en sofitu a diverses organizaciones ensin ánimu d'arriquecimientu dedicaes a la llucha contra la fame,<ref>{{cita web |url=http://www.harambee.es/2012/11/17/inma-shara-por-africa-dirixendo-la-camerata-pro-arte-en-madrid/ |títulu=Inma Shara, per África, dirixendo la Camerata Pro Arte en Madrid {{!}} Harambee |fechaaccesu=5 d'abril de 2017 }}</ref> sofitu a la infancia, concierto homenaje a les víctimes del terrorismu, celebraciones musicales pa recaldar fondos pa enfermedaes como'l cáncer, etc.<ref>{{cita publicación |títulu=La Reina llama a camudar desigualdá de la muyer nel trabayu y en casa |url=https://www.eldiario.es/cultura/Reina-cambiar-desigualdad-mujer-trabajo_0_379363111.html |fechaaccesu=5 d'abril de 2017|periódicu=eldiario.es}}</ref> Amás de collaborar cola anterior marca de relós, tamién lo fixo cola marca de vehículos Lexus.<ref>{{cita web |url=https://estilolexus.lexusauto.es/inma-shara-y-lexus-xuníos-pola excelencia/ |títulu=Inma Shara y Lexus {{!}} Estilu Lexus Blogue |fechaaccesu=5 d'abril de 2017 |sitiuweb=estilolexus.lexusauto.es }}</ref> En 2010 dirixó la Orquesta Sinfónica Nacional Checa nel conciertu inaugural de la programación musical del Xacobeo. Mientres l'actuación, la Orquesta Sinfónica Nacional Checa interpretó per primer vegada la "Melodía de Mondariz", creada n'esclusiva por Inma Shara pa esti conciertu y remembró al traviés de pieces d'[[Edvard Grieg|Eduard Grieg]], [[Giacomo Puccini]], [[Samuel Barber]] y [[Piotr Ilich Chaikovski|Tchaikovsky]] cuatro episodios relevantes na hestoria del balneariu de Mondariz: la rellumanza, tiempos de guerra, la gran quema y la recuperación.<ref>{{cita web |url=http://www.farodevigo.es/sociedad-cultura/2009/12/30/inma-shara-inaugura-xacobeo/399125.html |títulu=Inma Shara inaugura'l Xacobeo - Faro de Vigo |fechaaccesu=4 d'abril de 2017 |apellíu=Vigo |nome=Faru de |sitiuweb=www.farodevigo.es}}</ref> Inma Shara realizó cola Orquesta Sinfónica Nacional Checa una xira de siete concierto per distintes ciudaes españoles ([[Valencia]], [[Zaragoza]], [[Pamplona]], [[Madrid]], [[Sevilla]], [[Valladolid]] y [[Bilbao]]). Nes velaes de felicidá xira encetó un programa musical estructurado en trés partes y que taba compuestu por pieces d'[[Edvard Grieg]] (Holberg Suite, opus. 40), [[Dmitri Shostakóvich]] (Waltz nº2 "Jazz Suite Non. 2) y [[Piotr Ilich Chaikovski|Pyotr Ilyich Tchaikovsky]] (Serenata para cuerdes", in C. Op.48). Cola casa [[Sony Music]] sacó al mercáu varios proyeutos discográficos, el postreru a finales del 2011. La Xunta Directiva de l'Asociación Española de Direutores de Recursos Humanos (AEDRH), por unanimidá, decidió otorgar el Premiu Xestor de Persones 2014 a la direutora d'Orquesta Inma Shara, tantu pola so trayeutoria profesional como pola so capacidá de lideralgu, direición, compromisu y les sos habilidaes na xestión del so equipu de profesionales d'altu rendimientu. Dirixó'l Conciertu Solidariu ''‘A Team For The World, Africa''', el 2 de febreru de 2013, nel Auditoriu Nacional de Música de Madrid, nuna solidaria iniciativa que pretendía sofitar los proyeutos d'[[Harambee (organización)|Harambee]] nel continente africanu.<ref>{{cita web |url=http://www.harambee.es/2013/01/28/informacion-sobre-la manera-de-consiguir-entraes-pa-esti-esperáu-conciertu/ |títulu=Información sobre la manera de consiguir entraes pa esti esperáu conciertu {{!}} Harambee |fechaaccesu=5 d'abril de 2017 }}</ref> N'ochobre del mesmu añu (2013) dirixó dos conciertos entamaos pola [http://www.fundacionpadrearrupe.org/ Fundación Padre Arrupe]: el día 18 d'ochobre por cuenta de la 6ª Edición de Cine en Conciertu y el día 19 un Homenaxe a [[Juan Carlos Calderón]] xunto a [[El Consorciu]].<ref>{{cita publicación |apellíos=SJB |nome=Maria |títulu=Inma Shara dirixe'l fin de selmana de la Música de la mano de la Fundación Padre Arrupe |url=https://www.trendencias.com/luxu/inma-shara-dirixe-el fin-de-selmana-de-la-musica-de-la mano-de-la-fundacion-padre-arrupe |fecha=30 de setiembre de 2013 |fechaaccesu=5 d'abril de 2017 }}</ref> Darréu, el 15 de febreru de 2014, dirixó la orquesta Camerata Pro Arte pa ufiertar un nuevu Conciertu Harambee, con cuenta de recaldar fondos destinaos a ayuda humanitaria para [[África]]. L'audición tuvo llugar na Sala de Cámara del Auditoriu Nacional de Música de Madrid.<ref>{{cita web |url=http://www.harambee.es/2014/01/13/inma-shara-por-africa-dirixendo-la-camerata-pro-arte-en-madrid-2/ |títulu=Inma Shara, per África, dirixendo la Camerata Pro Arte en Madrid {{!}} Harambee |fechaaccesu=5 d'abril de 2017 |sitiuweb=www.harambee.es }}</ref> Actuó en [[Lima]] en xunu de 2014 como parte de les celebraciones polos 25 años de trabayu en [[Perú]] de la ONG [https://www.ayudaenaccion.org/ong Ayuda n'Aición]. Inma Shara dirixó un conciertu de música clásica nel Muséu d'Arte Contemporáneo (MAC) de Lima al mandu de una orquesta formada por destacaos instrumentistes, qu'ufiertaron nel so repertoriu obres de [[Edvard Grieg|Grieg]], [[Dmitri Shostakóvich|Shostakovich]] y [[Wolfgang Amadeus Mozart|Mozart]]. Collabora con Ayuda n'Aición dende va dellos años con conciertos solidarios y como madrina de programes infantiles de música pa neños con pocos recursos.<ref>{{cita publicación |títulu=La española Inma Shara actuó en Lima polos 25 años d'Ayuda n'Aición |url=https://www.eldiario.es/cultura/Inma-Shara-Lima-Ayuda-Accion_0_270522997.html |fechaaccesu=5 d'abril de 2017|periódicu=eldiario.es}}</ref> Actuó en xunu de los cursos de branu de les universidaes navarres nel salón d'actos del Palaciu del Condestable de Pamplona cola lleición titulada 'Direición harmónica: el lideralgu que xenera harmonía'.<ref>{{cita publicación |títulu=La direutora d'orquesta Inma Shara inaugura los cursos de branu de les universidaes navarres 2015 |url=https://www.eldiario.es/norte/navarra/ultima_hora/direutora-Inma-Shara-universidades-navarres_0_397210735.html |fechaaccesu=5 d'abril de 2017|periódicu=eldiario.es}}</ref> Llevó a cabu una xira de música [[Góspel|Gospel]] a la qu'asistieron casi 15.000 persones.<ref name="inmashara_2">{{cita publicación |títulu=Noticies - Inma Shara direutora d'orquesta y compositora |url=http://inmashara.com/noticies/ |fechaaccesu=4 d'abril de 2017 |periódicu=Inma Shara direutora d'orquesta y compositora }}</ref> Shara dirixó'l conciertu de música clásica xunto a la orquesta Camerata Pro Arte nel Auditoriu Nacional de Música de Madrid con motivu del 50 aniversariu de la Fundación Juan XXIII a favor de les persones con discapacidá intelectual que se celebró'l 3 de payares de 2016.<ref>{{cita publicación |apellíos=Press |nome=Europa |títulu=Fundación Juan XXIII celebra 50 años al serviciu de persones con discapacidá intelectual |url=https://www.europapress.es/epsocial/igualdá/noticia-fundacion-juan-xxiii-celebra-50-ano-servicio-persones-discapacidá-intelectual-20161020173446.html |fecha=20 d'ochobre de 2016 |fechaaccesu=5 d'abril de 2017|periódicu=europapress.es}}</ref>N'este mesmu eventu'l coru de la Fundación, compuestu por 15 persones con discapacidá intelectual, tamién participó nesta celebración cantando ‘L'himnu de l'allegría' de la mano de la direutora d'orquesta, al términu del conciertu.<ref>{{cita web |url=http://www.fundacionjuanxxiii.org/celebramos-el nuesu-50-aniversariu/ |títulu=CELEBRAMOS EL NUESU 50 ANIVERSARIU CON UN CONCIERTU DE MÚSICA CLÁSICA DIRIXÍU POR INMA SHARA - Fundación Juan XXIII Roncalli |fechaaccesu=5 d'abril de 2017 |sitiuweb=www.fundacionjuanxxiii.org }}</ref> == Premios y reconocencies == * 2009 Premiu a la Excelencia Europea<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/yodona/2009/05/07/actualidad/1241715888.html |títulu=Inma Shara, Premiu a la Excelencia Europea {{!}} Yo Dona |fechaaccesu=31 d'ochobre de 2016 |sitiuweb=www.elmundo.es}}</ref> * 2009 Premiu Sabino Arana * Premiada Evap (Asociacion d'Empresaries y Profesionales de Valencia) 2010 * Embaxadora Honoraria de la Marca España * Premiu Xestor de persones 2014<ref name="inmashara_2"/> == Obres == * La isla de los soníos. Vol I y II. (2010). Llibru y CD de música clásica. * La batuta invisible. El lideralgu que xenera harmonía.<ref name="inmashara_1"/> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1972||Shara, Inma}} {{Tradubot|Inma Shara}} [[Categoría:Direutores d'orquesta d'España]] [[Categoría:Músicos y músiques del País Vascu]] nz6noh2h8xv3ef8hbu6pq2msuej4596 Sebastián Abreu 0 142934 4377161 4373627 2025-06-18T07:23:04Z XabatuBot 43102 iguo testu: Botafogo de Futebol y Regatas => Botafogo de Futebol e Regatas 4377161 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Sebastián Abreu}} {{persona}} '''Washington Sebastián Abreu Gallo''' {{nym}} ye un [[xugador de fútbol|futbolista]] [[Uruguái|uruguayu]] que xuega de [[delanteru]] y anguaño en [[Deportes Magallanes|Magallanes]]. Debutó en 1994 en [[Defensor Sporting Club|Defensor Sporting]]. Actuó con muncho ésitu pasando por distintos clubes dende dalgunos de los más importantes del fútbol mundial como'l [[Club Nacional de Football]], [[Club Atlético River Plate|River Plate]], [[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]] o [[Club América|América]] de [[Méxicu]] o [[Botafogo]] llegando a ganar dellos títulos y realizando campañes destacaes, hasta clubes qu'engarraron la permanencia o l'ascensu en distintes lligues como [[Bangu Atlético Clube|Bangu]], [[Central Español Fútbol Club|Central Español]], [[Real Club Deportivo de La Coruña|Deportivo de La Coruña]] pasando por clubes en lligues alternatives con proyeutos deportivos ambiciosos como [[Tecos de la UAG]], [[Dorados de Sinaloa]], [[Club de Fútbol Monterrey|Monterrey]], [[Club San Luis|San Luis]] o [[Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres]], llogrando ser goliador de dellos equipos y de dellos torneos. Los sos variaos percorríos por distintos clubes a lo llargo de la so carrera deportiva resultáron-y nel llogru del [[El llibru Guinness de los récores|récor guinness]] como'l xugador que xugó en más clubes de forma profesional (26 equipos distintos) al superar al alemán [[Lutz Pfannenstiel]], tres el so fichaxe n'[[Audax Italiano La Florida|Audax italianu]] de [[Chile]] en [[avientu]] de [[2017]].<ref>{{Cita noticia|apellíos=Montevideo Portal|nome=|títulu=Sebastián Abreu robló con Audax Italiano, de Chile, y entró al Guinness como xugador que militó en más clubes|url=http://www.futbol.com.uy/Deportes/Sebastian-Abreu-roblo-con-Audax-Italiano-de-Chile-y-entro-al-Guinness-como-xugador-que-milito-en-mas-clubes-uc670728|periódico=www.futbol.com.uy|idioma=es-ES}}</ref> Amás, Abreu xugó 70 partíos y anotó 26 goles cola [[Seleición de fútbol d'Uruguái|seleición uruguaya]], destacando les sos participaciones nos [[Copa Mundial de Fútbol|Mundial]] de [[Copa Mundial de Fútbol de 2002|2002]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 2010|2010]], y na [[Copa América 2011]], que ganó. == Trayeutoria == === Los sos empiezos === Los empiezos del "Llocu" nel mundu del fútbol son nel club Plaza Rivera, un equipu de neños de la ciudá de [[Mines]]. Darréu pasa a Filarmónica, un humilde equipu familiar, dirixíu por Raúl Iribarne Márquez y el so tíu, Rubén Abreu. Los sos primeros pasos en cancha de 11 dar nel Club Nacional de Mines nel añu 1987. En 1992 debuta pal Nacional de Mines xugando contra Olimpia d'esi mesmu departamentu. El so primer gol anotar contra Les Delicies. Esi mesmu añu Sebastián integra la Seleición Xuvenil de Lavalleja y en 1993 ye citáu por Rudi Rodríguez pa integrar la Seleición Uruguaya Sub 17 pa xugar el Suramericanu de Colombia. Nesi campeonatu xuega solo 45 minutos nel postreru partíu del campeonatu contra Bolivia y convierte 2 goles. Una vegada rematáu esi tornéu empieza una puya ente Nacional, Defensor, Danubio y Peñarol pa tener al "Llocu" nes sos divisiones formatives. Finalmente, [[Defensor Sporting]] llogra faese de los sos servicios. Abreu realiza un rápidu ascensu poles divisiones inferiores del club hasta llegar a Primer División. Con tan solo un añu en quinta división y mediu añu en cuarta a fines de xunetu de 1994 Abreu xube al primer equipu. En 1996 participa na Copa Libertadores d'América y marca 6 goles. El so equipu quedó esaniciáu n'octavos de final pola Universidá de Chile na tanda de penaltis, pero l'actuación de Sebastián non pasa desapercibida. === Nacional === En [[Club Nacional de Football|Nacional]], club del que ye hincha entusiasta, Abreu xugó por trés periodos distintos: en [[2001]], [[2003]] y [[2004]]-[[2005]]. Nos trés etapes conquistó títulos pal club de los sos amores: la [[Campeonatu Uruguayu de Fútbol 2003#Tornéu Apertura|Copa Apertura]] en [[2003]], y el Campeonatu de [[Primer División Profesional d'Uruguái|Primer División]] en [[2001]] y [[2005]]. El so confeso fanatismu por Nacional llevar a ser reconocíu y respetáu pola enchida antes de ponese la camiseta alba. Exemplu del so fervor ''tricolor'' ye'l fechu de que Abreu siempres xugó en [[Club Nacional de Football|Nacional]] por una mínima fracción del sueldu qu'otros clubes pagaríen d'alcuerdu a la so cotización internacional, llegando inclusive nun periodu a xugar ensin aceptar remuneración.<ref>{{cita web |url=http://www.03/03/27/pdepor_35006.asp |títulu= "Vini pa esfrutar de Nacional y los hinches" |autor = El País, 27 marzu 2003}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.090111/futinter-392237/futbolinternacional/historia-real-del pase-del-que se fixo-una novela/ |títulu= Historia real del pase que se fixo una novela|autor = El País, 11 xineru 2009}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.biblioteca/Boletines/boletin%20numbero%203.pdf |títulu= Locura Nacional|autor = Boletín del Club Nacional, ochobre 2004}}</ref> Empobináu por Hugo de León llogra'l Campeonatu Uruguayu, ser el goliador del equipu, gana-y les finales del Campeonatu a [[Danubio Fútbol Club|Danubio]], ganar y anota-y a [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] y marcar la respigante cifra de 17 goles en 18 partíos. En [[2003]] depués de disputes alministratives, y la constante oposición del [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] por torgar que'l "Llocu" xugara en [[Club Nacional de Football|Nacional]], déxen-y xugar solamente 7 partíos onde anota 8 goles, incluyíos 2 goles nel alcuentru clásicu, festexaos d'una manera bien particular. El so apurra nesos 8 partíos resulta fundamental pal llogru del [[Campeonatu Uruguayu de Fútbol 2003#Tornéu Apertura|Campeonatu Apertura]] [[2003]], dirixíu por Daniel Carreño. === River Plate === En xineru de [[2008]] alcordó la so llegada a préstamu por 18 meses col Club Atlético River Plate, el so primer gol en River foi contra'l so ex-equipu, San Lorenzo de Almagro pol Tornéu Pentagonal de Branu [[2008]]. El 17 d'abril de [[2008]] al traviés de la so conversión de tres goles a San Martín de Porres, River Plate clasificar pa la tercer fase de la Copa Libertadores [[2008]], quedando anguaño segundu na tabla de goliadores del tornéu con siete goles. En 2008, cuando-y restaba un añu de contratu y el presidente Aguilar deseyaba estende-y el venceyu por una temporada más, Sebastián Abreu aceptó la ufierta de Beitar Xerusalén, d'Israel. La crítica rellación que se xeneró nel plantel, tres l'escándalu que protagonizó Ortega, foi una de les razones qu'emburriaron al uruguayu a tomar la decisión. L'atacante, que convirtió nueve goles nel semestre, dos nel tornéu y siete na Copa Libertadores, robló un contratu de 1.200.000 dólares per añu por 3 temporaes. "Ye una baxa que se va a sentir bien de, Abreu yera fundamental pal grupu", reconoció un allegáu al DT Simeone. El 20 de setiembre d'esi mesmu añu, el Llocu tornó a River Plate roblando contratu hasta avientu de [[2010]]. No que resta de dichu añu solo va poder apostar la Copa Suramericana [[2008]] por cuenta de que'l periodu de pases del fútbol arxentino yá s'atopaba zarráu. A partir de xineru de [[2009]], pasaría a integrar con normalidá'l plantel que va apostar el tornéu llocal, pero'l 9 de xineru de [[2009]] aceptó la ufierta de la Real Sociedad, de la Segunda División d'España. === Real Sociedad === Abreu llegó a la Real Sociedad ''apadrináu'' pol que fuera'l so entrenador en [[Dorados de Sinaloa]], [[Juanma Lillo]]. Debutó na última xornada de la primer vuelta de Lliga cola Real Sociedad, el 24 de xineru de 2009. Dende la so llegada convertir nel referente indiscutible del equipu ''txuri-urdin'' na delantrera, xugando 18 de los 22 partíos que restaben de temporada. (perdióse dalgún alcuentru por compromisos de la so seleición). Marcó 11 goles siendo'l máximu goliador del equipu a pesar de xugar solo media temporada. Sicasí los goles de Abreu nun fueron abondos pa engabitar al club a la llucha pol ascensu, una y bones la Real Sociedad quedó descolgada nel tramu final de la Lliga y acabó 6ª a 15 puntos del ascensu. Na alcordanza del so curtiu pasu pola Real Sociedad quedó especialmente la [[tripleta]] que marcó a casa al [[Xerez Club Deportivo]], equipu qu'a lo postrero quedaría campeón y llograría l'ascensu. A pesar del so gran rendimientu y los sos númberos de gran goliador, el xugador uruguayu nun acabó de cuayar del tou ente l'afición realista pol estilu pocu combativu y parsimonioso del so xuegu y pola forma na que se produció la so marcha del club, al anunciase yá'l so fichaxe pol [[Aris Salónica]] antes de rematar la temporada.<ref>[http://www.cooperativa.cl/prontus_nots/site/artic/20090615/pags/20090615104151.html Partida de Sebastián Abreu a Grecia estremó a la enchida de Real Sociedad]</ref> === Aris Salónica === La estancia de Abreu nel fútbol griego enllargar por menos de mediu añu. Abreu xugó un total de 9 partíos oficiales col Aris, 8 na Lliga y 1 na Copa, marcando 5 goles (3 en Lliga). El [[18 d'avientu]] de [[2009]] anuncióse l'abandonu de Abreu del equipu griegu por causa de los impagos del [[Aris Salónica]] y de non ''cumplise les mires creaes''. === Botafogo === Abreu robló por unu de los grandes de [[Rio de Janeiro]], el [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]], por dos temporaes en xineru del 2010 en plantegándose dir a la [[Real Sociedad]]<ref>{{cita web |url=http://www.gen/20091218/53847845638/noticia/abreu-dir del-aris-griegu.html |títulu= Abreu dir del Aris griegu - Mundu Deportivo}}</ref> y el [[Málaga Club de Fútbol]]. Pero finalmente robló pol [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] por dos temporaes. Rápido tornóse referencia del actual equipu y el gran ídolu de l'afición non yá pol bon fútbol pero tamién por llevar el númberu 13, el mesmu que llevaba [[Zagallo]], una de les lleendes (Diego Boria). Ayudó al Botafogo a ser campeón del Campeonatu Carioca, siendo'l 2º goliador de la competición con 12 goles y anotó'l penalti que dio a Botafogo el trunfu y el títulu na victoria 4-1 sobre'l grande rival del equipu, el [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]]. La directiva de [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] resolvió estender el contratu que Sebastián Abreu tenía col club hasta'l 31 d'avientu de 2011 y amás d'incluyir una clausa especial de recisión con multa de 20 millones de reales (11,3 millones de dólares al cambéu). El "Llocu" aseguró que foi consultáu pola [[Club Deportivo Universidad de Chile|Universidá de Chile]] y la [[Universidá Católica]] de Chile, pero siéntese cómodu en [[Rio de Janeiro]] onde yá ye ídolu de la "torcida" del club de la "Estrella Solitaria". Tamién llogró un alcuerdu pa recibir un porcentaxe de les ventes de la camiseta "Celeste Albinegra" númberu 13, qu'homenaxa la so participación nel Mundial 2010. === Vuelta a Nacional === El "Llocu" tres el so desvinculación con [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] vuelve al club que ye hincha y ídolu pa tola parcialidá tricolor y vuelve pa xugar la so cuarta etapa en [[Club Nacional de Football|Nacional]]. L'ídolu tricolor foi recibíu y presentáu nel [[Estadiu Gran Parque Central|Gran Parque Central]] con trés mil enches qu'allegaron al estadiu.<ref>[https://web.archive.org/web/20140429061658/http://trome.pe/deportes/sebastian-abreu-torna-nacional-uruguay-noticia-1522503 Torna de Abreu]</ref> Abreu debutó nun partíu contra [[Barcelona Sporting Club|Barcelona]] na [[Copa Libertadores d'América|Copa Libertadores]] marcando un gol nel empate 2-2. Amás de marcar otru gol pol campeonatu llocal a pocos minutos d'ingresar contra [[Liverpool Fútbol Club|Liverpool]] el "Llocu" nun queda nos planes del téunicu, quedando como quinta o sesta opción y Abreu ye cedíu a préstamu [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]].<ref>[http://www.ovaciondigital.com.uy/futbol/nacional-abreu-trespaso-rosariu-futbol.html Abreu dir a Rosario Central]</ref> === Rosario Central === La etapa como xugador del [[Club Atlético Rosario Central]] diose depués del ascensu a [[Primer División d'Arxentina]] nel añu 2013. Nel balance del primer tornéu que-y pertenez al uruguayu, xugó 9 partíos y convirtió 5 tantos (0.55%) siendo'l máximu artilleru del so equipu nesa Temporada Inicial. Nel so repertoriu como goliador cola camiseta "canalla" esi tornéu anotó: 3 (trés) de penalti contra Godoy Cruz, Colon y Argentinos Juniors; y, 2 (dos) de xugada contra Arsenal de Sarandí y Boca Juniors. A partir del tornéu final 2014, el "llocu" ganóse la titularidá nel equipu, y col ciñu del públicu "canalla", y anque nun pudo llograr ser convocáu nuevamente pa la seleición, llogró asitiase nuevamente nun equipu de primer división.<ref>http://www.lacapital.com.ar/ovacion/El-uruguayu-Sebastian-Abreu-confeso-que-Central-diome-una-nueva-vida-deportiva-20140126-0040.html</ref> El contratu cola entidá rosarina caducaba, en principiu, a mediaos de 2014. Nesi momentu surdió la posibilidá de que'l delanteru vuelva a [[Botafogo]], sicasí, la comodidá que-y había proporcionáu Rosario fizo que decidiera quedase, siquier por un tornéu más, dexando de llau la desprolijidad de la dirigencia canalla, que tardó n'anova-y el contratu y fizo que Abreu entrenar ensin contratu por un tiempu.<ref>http://www.sinmordaza.com/noticia/249492-botafogo-de-brasil-quier-a-abreu.html</ref><ref>http://www.elciudadanoweb.com/abreu-siguiera-en-central-per-seis-meses-mas/</ref> Yá nel tornéu de transición 2014 del fútbol arxentino, Sebastián Abreu siguió como titular del conxuntu auriazul, convirtiendo una anotación importante por que el equipu de [[Miguel Ángel Russo]] gane a Tigre por 1 a 0 nos cuartos de final de la [[Copa Arxentina 2013/2014]] y tuvo la oportunidá de xugar dende l'empiezu del clásicu ente [[Rosario Central]] y [[Newell's Old Boys]] del 19 d'ochobre de 2014, onde tuvo incidencia nos 2 goles del so equipu no que foi la victoria por 2 a 0<ref>http://www.clarin.com/deportes/Central-volvio-festexar-clasico-rosarino_0_1232877071.html</ref> y que lo consagró como vencedor nes 3 ediciones del [[clásicu rosarino]] qu'apostó desque llegó al club. Depués de convertir un gol na semifinal de la [[Copa Arxentina]] ante [[Argentinos Juniors]],<ref>http://www.lacapital.com.ar/ovacion/El Llocu-Abreu-rompio-la-sequia-goliadora-y-abrio-el camín-a-la-goliada-20141119-0116.html LaCapital Abreu convirtió nel so partíu n° 700</ref> coincidente col so partíu numéro 700 nel profesionalismo, Abreu salió mancáu y recién pudo volver entrar unos minutos na final de dicha copa, que finalmente [[Rosario Central]] perdería enfrentando al [[Club Atlético Huracán]] n'instancia de penaltis.<ref>http://www.clarin.com/deportes/futbol/rosario-central/Central-Huracan-Copa-Arxentina_0_1255674615.html Clarín Huracán gano a Central na final</ref> Esti alcuentru sería'l postreru que Sebastián apostara cola camiseta de [[Rosario Central]],<ref>http://canchallena.lanacion.com.ar/1752840-sebastian-abreu-dexa-rosario-central-y-el so-futuru-estaria-en-botafogo CanchaLLena Abreu dexa Rosario Central</ref> en total, l'uruguayu xugó nel club rosarino por 1 añu y mediu. === S. D. Aucas === Termináu'l so pasaxe por [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]], el delanteru de 38 años volvió a [[Club Nacional de Football|Nacional]], propietariu de la so ficha, quien lo dexó nuevamente a préstamu, esta vegada al [[Sociedad Deportiva Aucas|Aucas]] d'[[Ecuador]], club que se convirtió entós nel númberu 20 na carrera del futbolista. El 17 de mayu del 2015 xugó'l so postreru partíu contra [[Barcelona Sporting Club|Barcelona]] na so despidida del Fútbol Ecuatoriano.<ref>{{cita web|url=http://www.elobservador.com.uy/noticia/300176/fin-de-una novela-abreu-al-aucas/|títulu=Fin d'una novela: Abreu al Aucas|editorial=L'Observador|fechaaccesu=21 de mayu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.ecuagol.com/ecuagol/index.php?n=72401 |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20181005081444/http://www.ecuagol.com/ecuagol/index.php?n=72401 |fechaarchivu=2018-10-05 }}</ref> === De nuevu Nacional === Una vegada que Abreu terminó'l so pasaxe pol Aucas d'Ecuador, el minuano volvió al bolsu de [[Gustavo Munúa]]. === Gol N° 400 === El [[2 de febreru]] de [[2017]], Abreu llogró algamar el so gol númberu 400 de la so carrera futbolística, nel partíu correspondiente al [[Campeonatu Carioca 2017]], na derrota del [[Bangu Atlético Clube|Bangu]] 1-3 frente al [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]].<ref>{{cita web | url=http://www.goal.com/es-cl/news/4763/f%C3%BAtbol-internacional/2017/02/02/32258272/abreu-lleg%C3%B3-a-los-400-goles-en-la so-carrera|fechaaccesu=3 de febreru de 2017|editor=goal.com|títulu=Abreu llegó a los 400 goles.}}</ref> === Deportes Puerto Montt === El [[16 de xunu]] de [[2017]], Abreu llegó a alcuerdu col [[Club de Deportes Puerto Montt|Deportes Puerto Montt]], equipu de la [[Primer B de Chile]], onde xugó por 6 meses nel [[Tornéu de Transición Primera B de Chile 2017|Tornéu de Transición Loto Primer B 2017]] y la [[Copa Chile 2017|Copa Chile MTS 2017]].<ref>{{cita web|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/deportes/futbol/primer-b/sebastian-abreu-se-convertira-en-nuevu-refuerzu-de-deportes-puerto-montt/2017-06-15/102219.html|títulu=Sebastián Abreu va convertir en refuerzu de Deportes Puerto Montt|fechaaccesu=16 de xunu de 2017|editor=Cooperativa.cl}}</ref> El día [[29 de xunetu]] de [[2017]], Abreu convierte'l so primer gol cola camiseta salmonera ante [[Club Social de Deportes Rangers|Rangers]], pol [[Tornéu de Transición Primera B de Chile 2017|Tornéu de Transición Loto Primer B 2017]]. === Audax Italiano === El [[26 d'avientu]] de [[2017]], Abreu llegó a un alcuerdu con [[Audax Italiano La Florida|Audax Italiano]], pal refuerzu estrella del equipu itálicu, pa la [[Copa Suramericana 2018]], la [[Copa Chile 2018|Copa Chile MTS 2018]] y el [[Primer División de Chile 2018|Campeonatu Nacional Scotiabank 2018]]. Amás, col so fichaxe en Audax Italiano, Abreu ruempe'l récor guiness, tocantes a xugar en más clubes de fútbol, que cualesquier otru futbolista nel mundu. == Participaciones en fases finales == === Participaciones en Copes del Mundu === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Mundial !width="125"|Sede !width="120"|Resultancia !width="50"|Partíos<ref name="DatosFIFA">{{cita web|url=http://www.worldfootball/statisticsandrecords/players/player=158398/index.html|títulu=Estadístiques FIFA de Sebastián Abreu|autor=FIFA.com|fechaaccesu=27 de xunu de 2010}}</ref> !width="50"|Goles<ref name="DatosFIFA"/> |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 2002]] |{{KOR}} y {{JAP}} |[[Uruguái na Copa Mundial de Fútbol de 2002|Primer fase]] |3 |0 |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 2010]] |{{ZAF}} |bgcolor=#9acdff|[[Uruguái na Copa Mundial de Fútbol de 2010|Cuartu llugar]] |4 |0 |} === Participaciones en Copa América === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Copa !width="125"|Sede !width="120"|Resultancia !width="50"|Partíos !width="50"|Goles |-align=center |[[Copa América 1997]] |{{BOL}} |Primer Fase |1 |0 |-align=center |[[Copa América 2007]] |{{VEN}} |bgcolor=#9acdff|Cuartu llugar |4 |2 |-align=center |[[Copa América 2011]] |{{ARG}} !bgcolor="gold"|Campeón |1 |0 |} === Detalles de les sos participaciones === Datos actualizaos al 22 de xunu de 2010.<ref>{{cita web| url= http://www.miscellaneous/abreu-intlg.html| títulu= Sebastián Abreu na seleición d'Uruguái| autor= Luis Fernando Passo Alpuin| editorial= [[RSSSF]]| fechaaccesu= 22 de marzu de 2010| idioma= inglés}}</ref> {| class="wikitable collapsible collapsed" cellpadding="2" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 1em 0.5em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size:90%; width:100%;" |- align=center !colspan="9"|Detalle |-align=left !bgcolor=#efefef width=3%| !bgcolor=#efefef width=12%|Rival !bgcolor=#efefef width=7%|Res. !bgcolor=#efefef width=8%|Fecha !bgcolor=#efefef width=16%|Llugar !bgcolor=#efefef width=16%|Motivu !bgcolor=#efefef width=12%|Entrenador !bgcolor=#efefef width=10%|Equipu !bgcolor=#efefef width=16%|Observaciones |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|1 |align=left|{{selb|CHN}} |'''1-1'''||17/07/96||Beijing, China||Amistosu||[[Héctor Núñez]]||[[Defensor Sporting Club]]||Entró pal segundu tiempu por [[Juan Antonio González Crespo|Juan González]]. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|2 |align=left|{{selb|JPN}} |'''3-5'''||25/08/96||Osaka, Xapón||Amistosu||[[Héctor Núñez]]||[[Defensor Sporting Club]]||Entró pal segundu tiempu por [[Luis Jonne]]. Anotó un gol. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|3 |align=left|{{selb|ARX}} |'''0-0'''||12/01/97||Montevideo, Uruguái||Eliminatoria C. del Mundu (8ª fecha)||[[Juan Auntchain]]||[[Club Atlético San Lorenzo de Almagro]]||Ingresó a los 57' por [[Daniel Fonseca]]. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|4 |align=left|{{selb|ECU}} |'''0-4'''||12/02/97||Quito, Ecuador||Eliminatoria C. del Mundu (9ª fecha)||[[Juan Auntchain]]||[[Club Atlético San Lorenzo de Almagro]]||Sustituyíu a los 53' por [[Daniel Fonseca]]. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|5 |align=left|{{selb|VEN}} |'''3-1'''||02/04/97||Montevideo, Uruguái||Eliminatoria C. del Mundu (10ª fecha)||[[Juan Auntchain]]||[[Club Atlético San Lorenzo de Almagro]]||Sustituyíu a los 42' por [[Luis Alberto Romero (futbolista)|Luis Alberto Romero]]. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|6 |align=left|{{selb|VEN}} |'''2-0'''||15/06/97||Sucre, Bolivia||[[Copa América 1997#Grupu B|Copa América, Grupu B]]||[[Juan Auntchain]]||[[Club Atlético San Lorenzo de Almagro]]||Ingresó a los 60' por [[Luis Alberto Romero (futbolista)|Luis Alberto Romero]]. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|7 |align=left|{{selb|ECU}} |'''5-3'''||16/11/97||Maldonado, Uruguái||Eliminatoria C. del Mundu (18ª fecha)||[[Roque Gastón Máspoli]]||[[Club Atlético San Lorenzo de Almagro]]||Sustituyíu a los 77' por [[Osvaldo Canobbio]]. Anotó dos goles. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|8 |align=left|{{selb|ECU}} |'''4-0'''||03/09/00||Montevideo, Uruguái||Eliminatoria C. del Mundu (8ª fecha)||[[Daniel Passarella]]||[[Club Atlético San Lorenzo de Almagro]]||Ingresó a los 63' por [[Federico Magallanes]]. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|9 |align=left|{{selb|ARX}} |'''1-2'''||08/10/00||Buenos Aires, Arxentina||Eliminatoria C. del Mundu (9ª fecha)||[[Daniel Passarella]]||[[Club Atlético San Lorenzo de Almagro]]||Ingresó a los 69' por [[Álvaro Recoba]]. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|10 |align=left|{{selb|KOR}} |'''2-1'''||13/02/02||Montevideo, Uruguái||Amistosu||[[Víctor Púa]]||[[Cruz Azul]]||Anotó dos goles. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|11 |align=left|{{selb|ITA}} |'''1-1'''||17/04/02||Milán, Italia||Amistosu||[[Víctor Púa]]||[[Cruz Azul]]||Ingresó a los 56' por [[Pablo Gabriel García Pérez|Pablo García]]. Anotó un gol. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|12 |align=left|{{selb|USA}} |'''1-2'''||12/05/02||Washington D.C., Estaos Xuníos||Amistosu||[[Víctor Púa]]||[[Cruz Azul]]||Anotó un gol. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|13 |align=left|{{selb|CHN}} |'''2-0'''||16/05/02||Shenyang, China||Amistosu||[[Víctor Púa]]||[[Cruz Azul]]||Anotó dos goles. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|14 |align=left|{{selb|DAN}} |'''1-2'''||01/06/02||Ulsan, Corea del Sur||[[Copa Mundial de Fútbol de 2002#Grupu A|Copa del Mundu Corea-Xapón 2002, Grupu A]]||[[Víctor Púa]]||[[Cruz Azul]]||Sustituyíu a los 88' por [[Richard Morales]]. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|15 |align=left|{{selb|FRA}} |'''0-0'''||06/06/02||Pusan, Corea del Sur||[[Copa Mundial de Fútbol de 2002#Grupu A|Copa del Mundu Corea-Xapón 2002, Grupu A]]||[[Víctor Púa]]||[[Cruz Azul]]|| |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|16 |align=left|{{selb|SEN}} |'''3-3'''||11/06/02||Suwon, Corea del Sur||[[Copa Mundial de Fútbol de 2002#Grupu A|Copa del Mundu Corea-Xapón 2002, Grupu A]]||[[Víctor Púa]]||[[Cruz Azul]]||Sustituyíu pal segundu tiempu por [[Richard Morales]]. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|17 |align=left|{{selb|KOR}} |'''2-0'''||08/06/03||Seúl, Corea del Sur||Amistosu||[[Juan Ramón Carrasco]]||[[Club Nacional de Football|Nacional]]||Anotó un gol. Sustituyíu a los 83' por [[Fabián Estoyanoff]]. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|18 |align=left|{{selb|ARX}} |'''2-3'''||20/08/03||Florencia, Italia||Amistosu||[[Juan Ramón Carrasco]]||[[Club América|América de Méxicu]]|| |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|19 |align=left|{{selb|MEX}} |'''1-3'''||26/10/05||Guadalajara, Méxicu||Amistosu||[[Jorge Fossati]]||[[Dorados de Sinaloa]]||Anotó un gol. Sustituyíu a los 57' por [[Pablo Granoche]]. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|20 |align=left|{{selb|NIR}} |'''1-0'''||21/05/06||Nueva Jersey, Estaos Xuníos||Amistosu||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Club de Fútbol Monterrey|Monterrey]]|| |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|21 |align=left|{{selb|ROU}} |'''2-0'''||23/05/06||Los Angeles, Estaos Xuníos||Amistosu||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Club de Fútbol Monterrey|Monterrey]]|| |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|22 |align=left|{{selb|SCG}} |'''1-1'''||27/05/06||Belgráu, Serbia||Amistosu||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Club de Fútbol Monterrey|Monterrey]]||Sustituyíu a los 60' por [[Nicolás Olivera]]. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|23 |align=left|{{selb|LBY}} |'''2-1'''||30/05/06||Túnez||Amistosu (LG Cup)||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Club de Fútbol Monterrey|Monterrey]]||Anotó un gol. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|24 |align=left|{{selb|EGY}} |'''2-0'''||16/08/06||Alexandría, Exiptu||Amistosu||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Club de Fútbol Monterrey|Monterrey]]||Ingresó a los 75' por [[Diego Forlán]]. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|25 |align=left|{{selb|VEN}} |'''0-1'''||27/09/06||Maracaibo, Venezuela||Amistosu||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Club de Fútbol Monterrey|Monterrey]]|| |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|26 |align=left|{{selb|VEN}} |'''4-0'''||18/10/06||Montevideo, Uruguái||Amistosu||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Club de Fútbol Monterrey|Monterrey]]||Anotó un gol. Sustituyíu a los 82' por [[Diego Vera]]. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|27 |align=left|{{selb|COL}} |'''3-1'''||07/02/07||Cúcuta, Colombia||Amistosu||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Club San Luis|San Luis]]||Anotó dos goles. Sustituyíu a los 75' por [[Nicolás Vigneri]]. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|28 |align=left|{{selb|AUS}} |'''2-1'''||02/06/07||Sydney, Australia||Amistosu||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Club San Luis|San Luis]]||Ingresó a los 82' por [[Álvaro Recoba]]. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|29 |align=left|{{selb|PER}} |'''0-3'''||26/06/07||Mérida, Venezuela||[[Copa América 2007#Grupu A|Copa América, Grupu A]]||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres]]||Ingresó a los 66' por [[Vicente Sánchez]]. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|30 |align=left|{{selb|VEN}} |'''0-0'''||03/07/07||Mérida, Venezuela||[[Copa América 2007#Grupu A|Copa América, Grupu A]]||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres]]||Ingresó a los 79' por [[Diego Forlán]]. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|31 |align=left|{{selb|BRA}} |'''2-2'''||10/07/07||Mérida, Venezuela||[[Copa América 2007#Semifinales|Copa América, Semifinal]]||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres]]||Ganó Brasil 5-4 en def. por penaltis. Ingresó pal segundu tiempu por [[Álvaro Recoba]]. Anotó un gol. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|32 |align=left|{{selb|MEX}} |'''1-3'''||14/07/07||Caracas, Venezuela||[[Copa América 2007#Tercer llugar|Copa América, partíu pol tercer puestu]]||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres]]||Anotó un gol. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|33 |align=left|{{selb|RSA}} |'''0-0'''||12/09/07||Johanesburgu, Sudáfrica||Amistosu||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres]]||Capitán. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|34 |align=left|{{selb|BOL}} |'''5-0'''||13/10/07||Montevideo, Uruguái||Eliminatoria C. del Mundu (1ª fecha)||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres]]||Anotó un gol. Sustituyíu a los 73' por [[Carlos Bonu]]. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|35 |align=left|{{selb|CHI}} |'''2-2'''||18/11/07||Montevideo, Uruguái||Eliminatoria C. del Mundu (3ª fecha)||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres]]||Anotó un gol. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|36 |align=left|{{selb|BRA}} |'''1-2'''||21/11/07||São Paulo, Brasil||Eliminatoria C. del Mundu (4ª fecha)||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres]]||Anotó un gol. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|37 |align=left|{{selb|COL}} |'''2-2'''||06/02/08||Montevideo, Uruguái||Amistosu||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres]]|| |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|38 |align=left|{{selb|VEN}} |'''1-1'''||14/06/08||Montevideo, Uruguái||Eliminatoria C. del Mundu (5ª fecha)||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Club Atlético River Plate|River Plate]]|| |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|39 |align=left|{{selb|PER}} |'''6-0'''||18/06/08||Montevideo, Uruguái||Eliminatoria C. del Mundu (6ª fecha)||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Club Atlético River Plate|River Plate]]||Ingresó a los 79' por [[Carlos Bonu]]. Anotó un gol. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|40 |align=left|{{selb|JPN}} |'''3-1'''||20/08/08||Sapporo, Xapón||Amistosu||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Beitar Xerusalén]]||Ingresó a los 68' por [[Carlos Bonu]]. Anotó un gol. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|41 |align=left|{{selb|ECU}} |'''0-0'''||10/09/08||Montevideo, Uruguái||Eliminatoria C. del Mundu (8ª fecha)||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Beitar Xerusalén]]||Ingresó a los 70' por [[Carlos Bonu]]. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|42 |align=left|{{selb|ARX}} |'''1-2'''||11/10/08||Buenos Aires, Arxentina||Eliminatoria C. del Mundu (9ª fecha)||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Club Atlético River Plate|River Plate]]||Sustituyíu a los 73' por [[Carlos Bonu]]. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|43 |align=left|{{selb|BOL}} |'''2-2'''||14/10/08||La Paz, Bolivia||Eliminatoria C. del Mundu (10ª fecha)||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Club Atlético River Plate|River Plate]]||Ingresó a los 70' por [[Cristian Rodríguez]]. Anotó un gol. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|44 |align=left|{{selb|FRA}} |'''0-0'''||19/11/08||Saint-Denis, Francia||Amistosu||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Club Atlético River Plate|River Plate]]||Ingresó a los 68' por [[Luis Alberto Suárez|Luis Suárez]]. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|45 |align=left|{{selb|LBY}} |'''3-2'''||11/02/09||Trípoli, Libia||Amistosu||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Real Sociedad de Fútbol]]||Sustituyíu a los 59' por [[Jorge Andrés Martínez|Jorge Martínez]]. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|46 |align=left|{{selb|PAR}} |'''2-0'''||28/03/09||Montevideo, Uruguái||Eliminatoria C. del Mundu (11ª fecha)||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Real Sociedad de Fútbol]]||Ingresó a los 78' por [[Diego Forlán]]. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|47 |align=left|{{selb|CHI}} |'''0-0'''||01/04/09||Santiago de Chile||Eliminatoria C. del Mundu (12ª fecha)||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Real Sociedad de Fútbol]]||Ingresó a los 71' por [[Álvaro Pereira]]. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|48 |align=left|{{selb|BRA}} |'''0-4'''||06/06/09||Montevideo, Uruguái||Eliminatoria C. del Mundu (13ª fecha)||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Real Sociedad de Fútbol]]||Ingresó pal segundu tiempu por [[Diego Pérez (futbolista)|Diego Pérez]]. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|49 |align=left|{{selb|VEN}} |'''2-2'''||10/06/09||Puertu Ordaz, Venezuela||Eliminatoria C. del Mundu (14ª fecha)||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Real Sociedad de Fútbol]]||Ingresó a los 67' por [[Luis Alberto Suárez|Luis Suárez]]. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|50 |align=left|{{selb|ALG}} |'''0-1'''||12/08/09||Arxel, Arxelia||Amistosu||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Aris Salónica FC|Aris Salónica]]||Sustituyíu pal segundu tiempu por [[Hernán Rodrigo López]]. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|51 |align=left|{{selb|PER}} |'''0-1'''||05/09/09||Lima, Perú||Eliminatoria C. del Mundu (15ª fecha)||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Aris Salónica FC|Aris Salónica]]|| |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|52 |align=left|{{selb|COL}} |'''3-1'''||09/09/09||Montevideo, Uruguái||Eliminatoria C. del Mundu (16ª fecha)||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Aris Salónica FC|Aris Salónica]]||Ingresó a los 89' por [[Luis Alberto Suárez|Luis Suárez]]. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|53 |align=left|{{selb|ARX}} |'''0-1'''||14/10/09||Montevideo, Uruguái||Eliminatoria C. del Mundu (18ª fecha)||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Aris Salónica FC|Aris Salónica]]||Ingresó a los 77' por [[Luis Alberto Suárez|Luis Suárez]]. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|54 |align=left|{{selb|CRC}} |'''1-1'''||18/11/09||Montevideo, Uruguái||Repechaje C. del Mundu (Vuelta)||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Aris Salónica FC|Aris Salónica]]||Ingresó a los 65' por [[Luis Alberto Suárez|Luis Suárez]] y anotó'l gol col que la so seleición llegó a la [[Copa Mundial de Fútbol de 2010]] |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|55 |align=left|{{selb|SUI}} |'''3-1'''||03/03/10||Saint Gall, Suiza|| Amistosu ||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]]||Ingresó a los 46' por [[Diego Forlán]]. |- align=left bgcolor=#D0e7FF !align=center|56 |align=left|{{selb|ISR}} |'''4-1'''||26/05/10||Montevideo, Uruguái|| Amistosu ||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]]||Ingresó a los 46' por [[Diego Forlán]], Anotó dos goles. |- align=left bgcolor=#F5FAFF !align=center|57 |align=left|{{selb|FRA}} |'''0-0'''||11/06/10||Ciudá del Cabu, Sudáfrica||[[Copa Mundial de Fútbol de 2010#Grupu A|Copa del Mundu Sudáfrica 2010. Grupu A]] ||[[Óscar Washington Tabárez]]||[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]]||Ingresó a los 74' por [[Luis Alberto Suárez|Luis Suárez]]. |} === Resume de la so participación === [[Ficheru:Sebasti%C3%A1n Abreu.jpg|thumb|200px|Abreu mientres un partíu de la [[Copa Mundial de Fútbol de 2010]].]] De los 57 partíos nos que participó Abreu, {{sel|Uruguái}} ganó 22 (38,6%), empató 19 (33,3%) y perdió 16 (28,1%). D'esos 57, 26 fueron amistosos (14 – 6 – 6) y 31 oficiales. De los oficiales ganó 8 (25,8%), empató 13 (41,9%) y perdió 10 (32,3%). Los partíos oficiales estremar en: * Seis por [[Copa América]] (unu en [[Copa América 1997|Bolivia 1997]], cuatro en [[Copa América 2007|Venezuela 2007]] y unu n'[[Copa América 2011|Arxentina 2011]]) * 22 por Eliminatories (cuatro pola [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1998|eliminatoria pa Francia 1998]], dos pola [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2002|eliminatoria pa Corea-Xapón 2002]], 15 pola [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2010|eliminatoria pa Sudáfrica 2010]] y unu pol repechaje al mesmu certame). * 4 por fase final de Copa del Mundu (3 nel [[Copa Mundial de Fútbol de 2002|Mundial de Corea-Xapón 2002]] y 1 nel [[Copa Mundial de Fútbol de 2010|Mundial de Sudáfrica 2010]]). Foi titular en 30 de los sos 57 participaciones y foi sustituyíu en 14 d'elles. Nes restantes 27 oportunidaes, ingresó dende'l bancu de suplentes. Neses 57 participaciones completó 3.069 minutos (a un permediu de 53'50'' por partíu). En total anotó 26<ref name="goles" /> goles (16 en partíos amistosos y 10 en partíos oficiales: dos goles a Ecuador, Brasil y Bolivia y un gol a Méxicu, Chile, Perú y Costa Rica. Foi capitán del equipu nuna oportunidá (nel amistosu contra Sudáfrica, del 12/09/2007). Nos cuartos de final de la [[Copa Mundial de Fútbol 2010]] Uruguái llegó a los penaltis contra Ghana dempués de quedar nel partíu 1-1. Abreu foi l'encargáu de tirar l'últimu cobru y lo ''picó'' (forma coloquial de dicir que lo anotó al ''[[Penalti a lo Panenka|estilu Panenka]]'', esto ye, con un toque nidiu de la pelota que s'alza 1,5 metros sobre la so vertical y crucia la llinia de gol de manera lenta), llevando al so equipu a les semifinales del campeonatu dempués de 40 años. Una cantarada de la enchida col estribillu "¡Picar! ¡El Llocu picar!" recuerda esti momentu. == Equipos == {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="190"|Club !width="170"|País !width="120"|Añu |-align=center |[[Defensor Sporting Club|Defensor Sporting]] |{{URU}} |1994 - 1996 |-align=center |[[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]] |{{ARG}} |1996 - 1998 |-align=center |[[Deportivo de La Coruña]] |{{ESP}} |1998 |-align=center |[[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]] <small>(cedíu) |{{BRA}} |1998 - 1999 |-align=center |[[Club Deportivo Estudiantes Tecos|Tecos]] <small>(cedíu) |{{MEX}} |1999 - 2000 |-align=center |[[San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]] <small>(cedíu) |{{ARG}} |2000 - 2001 |-align=center |[[Club Nacional de Football|Nacional]] <small>(cedíu) |{{URU}} |2001 |-align=center |[[Cruz Azul]] <small>(cedíu) |{{MEX}} |2002 - 2003 |-align=center |[[Club Nacional de Football|Nacional]] <small>(cedíu) |{{URU}} |2003 |-align=center |[[Club América|América]] <small>(cedíu) |{{MEX}} |2003 |-align=center |[[Club Deportivo Estudiantes Tecos|Tecos]] <small>(cedíu) |{{MEX}} |2004 |-align=center |[[Club Nacional de Football|Nacional]] |{{URU}} |2004 - 2005 |-align=center |[[Dorados de Sinaloa]] |{{MEX}} |2005 - 2006 |-align=center |[[Club de Fútbol Monterrey|Monterrey]] |{{MEX}} |2006 |-align=center |[[San Luis Fútbol Club|San Luis]] |{{MEX}} |2007 |-align=center |[[Club de Fútbol Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres]] |{{MEX}} |2007 |-align=center |[[Club Atlético River Plate|River Plate]] <small>(cedíu) |{{ARG}} |2008 |-align=center |[[Beitar Xerusalén]] |{{ISR}} |2008 |-align=center |[[Club Atlético River Plate|River Plate]] |{{ARG}} |2008 |-align=center |[[Real Sociedad]] |{{ESP}} |2009 |-align=center |[[Aris Salónica Fútbol Club|Aris Salónica]] |{{GRE}} |2009 |-align=center |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |2010 - 2012 |-align=center |[[Figueirense Futebol Clube|Figueirense]] <small>(cedíu) |{{BRA}} |2012 |-align=center |[[Club Nacional de Football|Nacional]] |{{URU}} |2013 |-align=center |[[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]] <small>(cedíu) |{{ARG}} |2013 - 2014 |-align=center |[[Sociedad Deportiva Aucas|Aucas]] <small>(cedíu) |{{ECU}} |2015 |-align=center |[[Club Nacional de Football|Nacional]] |{{URU}} |2015 |-align=center |[[Sol d'América]] |{{PAR}} |2016 |-align=center |[[Santa Tecla Fútbol Club|Santa Tecla]] |{{ESA}} |2016 |-align=center |[[Bangu Atlético Clube|Bangu]] |{{BRA}} |2017 |-align=center |[[Central Español Fútbol Club|Central Español]] |{{URU}} |2017 |-align=center |[[Deportes Puerto Montt]] |{{CHI}} |2017 |-align=center |[[Audax Italiano]] |{{CHI}} |2018 |-align=center |[[Deportes Magallanes|Magallanes]] |{{CHI}} |2018 - Presente |} == Estadístiques == === Clubes === <center><small>''[[Ficheru:Soccerball current event.svg|20px]] Actualizáu d'alcuerdu al postreru partíu xugáu'l [[5 de mayu]] de [[2018]].''</small></center> {|style="text-align: center;" border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: #F9F9F9; font-size: 95%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse;" |- style="background:#DDDDDD" !rowspan="2" width=160px | Club !rowspan="2" width=30px | Div. !rowspan="2" width=50px | Temporada !colspan=3 | Lliga !colspan=3 | Rexonal<sup>([[#1|1]])</sup> !colspan=3 | Copes Nacionales<sup>([[#2|2]])</sup> !colspan=3 | Torneos Internacionales<sup>([[#3|3]])</sup> !colspan=3 | Total<sup>([[#4|4]])</sup> !rowspan=2 | Media Goliadora |-style="background:#DDDDDD" !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] |- style="text-align: center;" |rowspan=5 align=center|'''[[Defensor Sporting Club|Defensor Sporting]]'''<br /><small>{{URU}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=3 valign="center"|[[Primer División d'Uruguái|1ª]] |align=center|[[Campeonatu Uruguayu de primer División 1994|1994]] |align=center|8 |align=center|6 |align=center|1 |align=center colspan=3|— |align=center|2 |align=center|2 |align=center|0 |align=center colspan=3|— !align=center|'''10''' !align=center|'''8''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0,80''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Uruguayu de primer División 1995|1995]] |align=center|7 |align=center|6 |align=center|1 |align=center colspan=3|— |align=center|3 |align=center|3 |align=center|0 |align=center colspan=3|— !align=center|'''10''' !align=center|'''9''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0,90''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Uruguayu de primer División 1996|1996]] |align=center|15 |align=center|7 |align=center|5 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center|6 |align=center|6 |align=center|0 !align=center|'''21''' !align=center|'''13''' !align=center|'''5''' !align=center|'''0,57''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 30 !! 19 !! 7 !! 0 !! 0 !! 0 !! 5 !! 5 !! 0 !! 6 !! 6 !! 0 !! 41 !! 30 !! 7 !! 0,73 |- style="text-align: center;" |rowspan=5 align=center|'''[[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]]'''<br /><small>{{ARG}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=3 valign="center"|[[Primer División d'Arxentina|1ª]] |align=center|[[Campeonatu de primer División 1996-97 (Arxentina)|1996-97]] |align=center|29 |align=center|13 |align=center|5 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''29''' !align=center|'''13''' !align=center|'''5''' !align=center|'''0,45''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Tornéu Apertura 1997 (Arxentina)|1997]] |align=center|14 |align=center|13 |align=center|2 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''14''' !align=center|'''13''' !align=center|'''2''' !align=center|'''0,93''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu de primer División 2000-01 (Arxentina)|2000-01]] |align=center|25 |align=center|10 |align=center|4 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center|7 |align=center|6 |align=center|2 !align=center|'''32''' !align=center|'''16''' !align=center|'''6''' !align=center|'''0,50''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 68 !! 36 !! 11 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 7 !! 6 !! 2 !! 75 !! 42 !! 13 !! 0,56 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Real Club Deportivo de La Coruña|Deportivo de La Coruña]]'''<br /><small>{{ESP}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Primer División d'España|1ª]] |align=center|[[Primer División d'España 1997-98|1998]] |align=center|15 |align=center|3 |align=center|1 |align=center colspan=3|— |align=center|3 |align=center|1 |align=center|0 |align=center colspan=3|— !align=center|'''18''' !align=center|'''4''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0,22''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 15 !! 3 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 3 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 18 !! 4 !! 1 !! 0,22 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]]'''<br /><small>{{BRA}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Campeonatu Brasilanu de Serie A|1ª]] |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 1998|1998]] |align=center|7 |align=center|1 |align=center|1 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''7''' !align=center|'''1''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0,14''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 7 !! 1 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 7 !! 1 !! 1 !! 0,14 |- style="text-align: center;" |rowspan=4 align=center|'''[[Tecos Fútbol Club|Tecos FC]]'''<br /><small>{{MEX}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=2 valign="center"|[[Primer División de Méxicu|1ª]] |align=center|[[Tornéu Iviernu 1999 (Méxicu)|1999]]-[[Tornéu Branu 2000 (Méxicu)|00]] |align=center|34 |align=center|29 |align=center|4 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''34''' !align=center|'''29''' !align=center|'''4''' !align=center|'''0,85''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Tornéu Clausura 2004 (Méxicu)|2004]] |align=center|17 |align=center|5 |align=center|1 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''17''' !align=center|'''5''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0,29''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 51 !! 34 !! 5 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 51 !! 34 !! 5 !! 0,67 |- style="text-align: center;" |rowspan=8 align=center|'''[[Club Nacional de Football|Nacional]]'''<br /><small>{{URU}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=6 valign="center"|[[Primer División d'Uruguái|1ª]] |align=center|[[Campeonatu Uruguayu de primer División 2001|2001]] |align=center|18 |align=center|17 |align=center|3 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''18''' !align=center|'''17''' !align=center|'''3''' !align=center|'''0,94''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Uruguayu de primer División 2003|2003]] |align=center|7 |align=center|8 |align=center|1 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''7''' !align=center|'''8''' !align=center|'''1''' !align=center|'''1,14''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Uruguayu de primer División 2004|2004]] |align=center|19 |align=center|9 |align=center|5 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''19''' !align=center|'''9''' !align=center|'''5''' !align=center|'''0,47''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Uruguayu de primer División 2005|2005]] |align=center|14 |align=center|7 |align=center|4 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center|4 |align=center|1 |align=center|0 !align=center|'''18''' !align=center|'''8''' !align=center|'''4''' !align=center|'''0,44''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Uruguayu de Fútbol 2012-13|2013]] |align=center|11 |align=center|2 |align=center|1 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center|3 |align=center|1 |align=center|0 !align=center|'''14''' !align=center|'''3''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0,21''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Uruguayu de Fútbol 2015-16|2015]] |align=center|7 |align=center|3 |align=center|1 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center|2 |align=center|0 |align=center|0 !align=center|'''9''' !align=center|'''3''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0,33''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 76 !! 46 !! 15 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 9 !! 2 !! 0 !! 85 !! 48 !! 15 !! 0,57 |- style="text-align: center;" |rowspan=4 align=center|'''[[Cruz Azul Fútbol Club|Cruz Azul FC]]'''<br /><small>{{MEX}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=2 valign="center"|[[Primer División de Méxicu|1ª]] |align=center|[[Tornéu Branu 2002 (Méxicu)|2002]] |align=center|20 |align=center|21 |align=center|3 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''20''' !align=center|'''21''' !align=center|'''3''' !align=center|'''1,05''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Tornéu Apertura 2002 (Méxicu)|2002]]-[[Tornéu Clausura 2003 (Méxicu)|03]] |align=center|23 |align=center|16 |align=center|4 |align=center colspan=3|— |align=center|7 |align=center|6 |align=center|2 |align=center|2 |align=center|3 |align=center|0 !align=center|'''32''' !align=center|'''25''' !align=center|'''6''' !align=center|'''0,78''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 43 !! 37 !! 7 !! 0 !! 0 !! 0 !! 7 !! 6 !! 2 !! 2 !! 3 !! 0 !! 52 !! 46 !! 9 !! 0,89 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Club América|América]]'''<br /><small>{{MEX}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Primer División de Méxicu|1ª]] |align=center|[[Tornéu Apertura 2003 (Méxicu)|2003]] |align=center|16 |align=center|3 |align=center|1 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''16''' !align=center|'''3''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0,19''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 16 !! 3 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 16 !! 3 !! 1 !! 0,19 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Dorados de Sinaloa]]'''<br /><small>{{MEX}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Primer División de Méxicu|1ª]] |align=center|[[Tornéu Apertura 2005 (Méxicu)|2005]]-[[Tornéu Clausura 2006 (Méxicu)|06]] |align=center|34 |align=center|22 |align=center|3 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''34''' !align=center|'''22''' !align=center|'''3''' !align=center|'''0,65''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 34 !! 22 !! 3 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 34 !! 22 !! 3 !! 0,65 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Club de Fútbol Monterrey|Monterrey]]'''<br /><small>{{MEX}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Primer División de Méxicu|1ª]] |align=center|[[Tornéu Apertura 2006 (Méxicu)|2006]] |align=center|18 |align=center|8 |align=center|3 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''18''' !align=center|'''8''' !align=center|'''3''' !align=center|'''0,44''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 18 !! 8 !! 3 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 18 !! 8 !! 3 !! 0,44 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[San Luis Fútbol Club|San Luis FC]]'''<br /><small>{{MEX}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Primer División de Méxicu|1ª]] |align=center|[[Tornéu Clausura 2007 (Méxicu)|2007]] |align=center|14 |align=center|5 |align=center|0 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''14''' !align=center|'''5''' !align=center|'''0''' !align=center|'''0,36''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 14 !! 5 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 14 !! 5 !! 0 !! 0,36 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Club de Fútbol Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres UANL]]'''<br /><small>{{MEX}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Primer División de Méxicu|1ª]] |align=center|[[Tornéu Apertura 2007 (Méxicu)|2007]] |align=center|15 |align=center|7 |align=center|0 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''15''' !align=center|'''7''' !align=center|'''0''' !align=center|'''0,47''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 15 !! 7 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 15 !! 7 !! 0 !! 0,47 |- style="text-align: center;" |rowspan=4 align=center|'''[[Club Atlético River Plate|River Plate]]'''<br /><small>{{ARG}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=2 valign="center"|[[Primer División d'Arxentina|1ª]] |align=center|[[Tornéu Clausura 2008 (Arxentina)|2008]] |align=center|17 |align=center|2 |align=center|0 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center|8 |align=center|7 |align=center|2 !align=center|'''25''' !align=center|'''9''' !align=center|'''2''' !align=center|'''0,36''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Tornéu Apertura 2008 (Arxentina)|2008]] |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center|4 |align=center|3 |align=center|1 !align=center|'''4''' !align=center|'''3''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0,75''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 17 !! 2 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 12 !! 10 !! 3 !! 29 !! 12 !! 3 !! 0,41 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Beitar Xerusalén]]'''<br /><small>{{ISR}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Lliga Premier d'Israel|1ª]] |align=center|[[Lliga Premier d'Israel 2008-09|2008]] |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center|2 |align=center|0 |align=center|1 !align=center|'''2''' !align=center|'''0''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0,00''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 2 !! 0 !! 1 !! 2 !! 0 !! 1 !! 0,00 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Real Sociedad de Fútbol|Real Sociedad]]'''<br /><small>{{ESP}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Segunda División d'España|2ª]] |align=center|[[Segunda División d'España 2008-09|2009]] |align=center|18 |align=center|11 |align=center|1 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''18''' !align=center|'''11''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0,61''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 18 !! 11 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 18 !! 11 !! 1 !! 0,61 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Aris Salónica Fútbol Club|Aris Salónica]]'''<br /><small>{{GRE}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Superliga de Grecia|1ª]] |align=center|[[Superliga de Grecia 2009-10|2009]] |align=center|8 |align=center|3 |align=center|0 |align=center colspan=3|— |align=center|1 |align=center|2 |align=center|0 |align=center colspan=3|— !align=center|'''9''' !align=center|'''5''' !align=center|'''0''' !align=center|'''0,56''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 8 !! 3 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 1 !! 2 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 9 !! 5 !! 0 !! 0,56 |- style="text-align: center;" |rowspan=5 align=center|'''[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]]'''<br /><small>{{BRA}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=3 valign="center"|[[Campeonatu Brasilanu de Serie A|1ª]] |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de 2010|2010]] |align=center|25 |align=center|11 |align=center|1 |align=center|15 |align=center|11 |align=center|0 |align=center|4 |align=center|2 |align=center|1 |align=center colspan=3|— !align=center|'''44''' !align=center|'''24''' !align=center|'''2''' !align=center|'''0,55''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de 2011|2011]] |align=center|23 |align=center|13 |align=center|2 |align=center|13 |align=center|9 |align=center|1 |align=center|4 |align=center|4 |align=center|0 |align=center|2 |align=center|0 |align=center|1 !align=center|'''42''' !align=center|'''26''' !align=center|'''4''' !align=center|'''0,62''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2012|2012]] |align=center|2 |align=center|0 |align=center|0 |align=center|15 |align=center|11 |align=center|1 |align=center|2 |align=center|1 |align=center|0 |align=center colspan=3|— !align=center|'''19''' !align=center|'''12''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0,63''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 50 !! 24 !! 3 !! 43 !! 31 !! 2 !! 10 !! 7 !! 1 !! 2 !! 0 !! 1 !! 105 !! 62 !! 7 !! 0,59 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Figueirense Futebol Clube|Figueirense]]'''<br /><small>{{BRA}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Campeonatu Brasilanu de Serie A|1ª]] |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2012|2012]] |align=center|5 |align=center|0 |align=center|1 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center|1 |align=center|1 |align=center|0 !align=center|'''6''' !align=center|'''1''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0,17''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 5 !! 0 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 1 !! 1 !! 0 !! 6 !! 1 !! 1 !! 0,17 |- style="text-align: center;" |rowspan=4 align=center|'''[[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]]'''<br /><small>{{ARG}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=2 valign="center"|[[Primer División d'Arxentina|1ª]] |align=center|[[Campeonatu de primer División 2013-14 (Arxentina)|2013-14]] |align=center|27 |align=center|7 |align=center|2 |align=center colspan=3|— |align=center|5 |align=center|3 |align=center|0 |align=center colspan=3|— !align=center|'''32''' !align=center|'''10''' !align=center|'''2''' !align=center|'''0,31''' |- style="text-align: center;" |align=center|[[Campeonatu de primer División 2014 (Arxentina)|2014]] |align=center|11 |align=center|1 |align=center|0 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center|2 |align=center|0 |align=center|0 !align=center|'''13''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0''' !align=center|'''0,08''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 38 !! 8 !! 2 !! 0 !! 0 !! 0 !! 5 !! 3 !! 0 !! 2 !! 0 !! 0 !! 45 !! 11 !! 2 !! 0,24 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Sociedad Deportiva Aucas|SD Aucas]]'''<br /><small>{{ECU}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Serie A d'Ecuador|1ª]] |align=center|[[Campeonatu Ecuatorianu de Fútbol 2015|2015]] |align=center|10 |align=center|4 |align=center|1 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''10''' !align=center|'''4''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0,40''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 10 !! 4 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 10 !! 4 !! 1 !! 0,40 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Club Sol d'América (Asunción)|Sol d'América]]'''<br /><small>{{PAR}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Primer División de Paraguái|1ª]] |align=center|[[Tornéu Apertura 2016 (Paraguái)|2016]] |align=center|10 |align=center|2 |align=center|1 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''10''' !align=center|'''2''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0,20''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 10 !! 2 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 10 !! 2 !! 1 !! 0,20 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Santa Tecla Fútbol Club|Santa Tecla FC]]'''<br /><small>{{SLV}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Primer División d'El Salvador|1ª]] |align=center|[[Tornéu Apertura 2016 (El Salvador)|2016]] |align=center|21 |align=center|13 |align=center|2 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''21''' !align=center|'''13''' !align=center|'''2''' !align=center|'''0,62''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 21 !! 13 !! 2 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 21 !! 13 !! 2 !! 0,62 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Bangu Atlético Clube|Bangu]]'''<br /><small>{{BRA}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Campeonatu Brasilanu de Serie D|4ª]] |align=center|[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol Serie D 2017|2017]] |align=center colspan=3|— |align=center|10 |align=center|3 |align=center|0 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''10''' !align=center|'''3''' !align=center|'''0''' !align=center|'''0,30''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 0 !! 0 !! 0 !! 10 !! 3 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 10 !! 3 !! 0 !! 0,30 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Central Español Fútbol Club|Central Español]]'''<br /><small>{{URU}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Segunda División Profesional d'Uruguái|2ª]] |align=center|[[Campeonatu Uruguayu de Segunda División 2017|2017]] |align=center|8 |align=center|6 |align=center|1 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''8''' !align=center|'''6''' !align=center|'''1''' !align=center|'''0,75''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 8 !! 6 !! 1 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 8 !! 6 !! 1 !! 0,75 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Club de Deportes Puerto Montt|Deportes Puerto Montt]]'''<br /><small>{{CHI}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Primer B de Chile|2ª]] |align=center|[[Temporada 2017 del fútbol chileno|2017]] |align=center|13 |align=center|11 |align=center|2 |align=center colspan=3|— |align=center|2 |align=center|0 |align=center|0 |align=center colspan=3|— !align=center|'''15''' !align=center|'''11''' !align=center|'''2''' !align=center|'''0,73''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 13 !! 11 !! 2 !! 0 !! 0 !! 0 !! 2 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 15 !! 11 !! 2 !! 0,73 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Audax Italiano La Florida|Audax Italiano]]'''<br /><small>{{CHI}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Primer División de Chile|1ª]] |align=center|[[Temporada 2018 del fútbol chileno|2018]] |align=center|10 |align=center|0 |align=center|0 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center|1 |align=center|0 |align=center|0 !align=center|'''11''' !align=center|'''0''' !align=center|'''0''' !align=center|'''0,00''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 10 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 1 !! 0 !! 0 !! 11 !! 0 !! 0 !! 0,00 |- style="text-align: center;" |rowspan=3 align=center|'''[[Deportes Magallanes|Magallanes]]'''<br /><small>{{CHI}}</small> |- style="text-align: center;" |rowspan=1 valign="center"|[[Primer B de Chile|2ª]] |align=center|[[Primer B de Chile 2018|2018]] |align=center|0 |align=center|0 |align=center|0 |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— |align=center colspan=3|— !align=center|'''0''' !align=center|'''0''' !align=center|'''0''' !align=center|'''0,00''' |- style="text-align: center;" style="background:#DDDDDD" !colspan=2| Total Club !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0 !! 0,00 |- align=center bgcolor=000000 style="color: white;" !colspan="3" valign="center"| Total Carrera !style="background: #000000 " align=center|'''595''' !style="background: #000000 " align=center|'''305''' !style="background: #000000 " align=center|'''68''' !style="background: #000000 " align=center|'''53''' !style="background: #000000 " align=center|'''34''' !style="background: #000000 " align=center|'''2''' !style="background: #000000 " align=center|'''33''' !style="background: #000000 " align=center|'''24''' !style="background: #000000 " align=center|'''3''' !style="background: #000000 " align=center|'''44''' !style="background: #000000 " align=center|'''28''' !style="background: #000000 " align=center|'''7''' !style="background: #000000 " align=center|'''725''' !style="background: #000000 " align=center|'''391''' !style="background: #000000 " align=center|'''80''' !style="background: #000000 " align=center|'''0,54''' |- |colspan=19| <div id="1"><sup>'''(1)'''</sup><small> Inclúi datos del [[Campeonatu Carioca]] (2010-17).</small> <div id="2"><sup>'''(2)'''</sup><small> Inclúi datos de la [[Liguilla Pre-Libertadores d'América]] (1994-95); [[Copa del Rei de fútbol|Copa del Rei]] (1998); [[Pre Pre Libertadores]] / [[Copa Pre Libertadores]] (2002); [[Copa de Grecia]] (2009); [[Copa de Brasil]] (2010-12); [[Copa Arxentina (fútbol)|Copa Arxentina]] (2014); [[Copa Chile]] (2017-Act.).</small> <div id="3"><sup>'''(3)'''</sup><small> Inclúi datos de la [[Copa Mercosur]] (2000); [[Lliga de Campeones de la UEFA]] (2008); [[Copa Libertadores d'América|Copa Libertadores]] (1996-13); [[Copa Suramericana]] (2008-Act.).</small> <div id="4"><sup>'''(4)'''</sup><small> Nun inclúi goles en partíos amistosos.</small> |} <small><center>''Fonte: [https://www.transfermarkt.es/sebastian-abreu/profil/spieler/53817 Transfermarkt] - [http://espndeportes.espn.com/futbol/jugador/_/id/17670/sebasti%C3%A1n-abreu ESPN Deportes] - [http://el.soccerway.com/players/washington-sebastian-abreu-gallu/10395/ Soccerway].''</center></small> === Seleiciones === <center><small>''[[Ficheru:Soccerball current event.svg|20px]] Actualizáu d'alcuerdu al postreru partíu xugáu'l [[11 de payares]] de [[2011]].''</small></center> {|style="text-align: center;" border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: #F9F9F9; font-size: 95%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse;" |- style="background:#DDDDDD" !rowspan="2" width=150px | Seleición !rowspan="2" width=70px | Temporada !colspan=3 | Amistosos !colspan=3 | Suramérica<sup>([[#1|1]])</sup> !colspan=3 | Mundial !colspan=3 | Total !rowspan=2 | Media Goliadora |-style="background:#DDDDDD" !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Gol#Asistencia|Asist.]] |- style="text-align: center;" |rowspan="2" align=center valign="center"|'''[[Seleición de fútbol sub-17 d'Uruguái|Sub-17]]'''<br/><small>{{URU}} |[[1993]] |colspan=3|—||1||2||2||colspan=3|— !align=center|1 !align=center|2 !align=center|2 !align=center|2,00 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan=1| Total !! 0 !! 0 !! 0 !! 1 !! 2 !! 2 !! 0 !! 0 !! 0 !! 1 !! 2 !! 2 !! 2,00 |- style="text-align: center;" |rowspan="18" align=center valign="center"|'''[[Seleición de fútbol d'Uruguái|Adulta]]'''<br /><small>{{URU}}</small> |[[1996]] |2||1||0||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|2 !align=center|1 !align=center|0 !align=center|0,50 |- style="text-align: center;" |[[1997]] |colspan=3|—||5||2||0||colspan=3|— !align=center|5 !align=center|2 !align=center|0 !align=center|0,40 |- style="text-align: center;" |[[1998]] |colspan=3|—||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0,00 |- style="text-align: center;" |[[1999]] |colspan=3|—||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0,00 |- style="text-align: center;" |[[2000]] |colspan=3|—||2||0||0||colspan=3|— !align=center|2 !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0,00 |- style="text-align: center;" |[[2001]] |colspan=3|—||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0,00 |- style="text-align: center;" |[[2002]] |4||6||0||colspan=3|—||3||0||0 !align=center|7 !align=center|6 !align=center|0 !align=center|0,86 |- style="text-align: center;" |[[2003]] |3||3||2||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|3 !align=center|3 !align=center|2 !align=center|1,00 |- style="text-align: center;" |[[2004]] |colspan=3|—||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0,00 |- style="text-align: center;" |[[2005]] |1||1||0||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|1 !align=center|1 !align=center|0 !align=center|1,00 |- style="text-align: center;" |[[2006]] |7||2||0||colspan=3|—||colspan=3|— !align=center|7 !align=center|2 !align=center|0 !align=center|0,29 |- style="text-align: center;" |[[2007]] |4||4||1||7||5||0||colspan=3|— !align=center|11 !align=center|9 !align=center|1 !align=center|0,82 |- style="text-align: center;" |[[2008]] |4||2||1||4||1||1||colspan=3|— !align=center|8 !align=center|3 !align=center|2 !align=center|0,38 |- style="text-align: center;" |[[2009]] |2||0||1||8||1||1||colspan=3|— !align=center|10 !align=center|1 !align=center|2 !align=center|0,10 |- style="text-align: center;" |[[2010]] |4||2||0||colspan=3|—||4||0||0 !align=center|8 !align=center|2 !align=center|0 !align=center|0,25 |- style="text-align: center;" |[[2011]] |4||1||0||2||0||0||colspan=3|— !align=center|6 !align=center|1 !align=center|0 !align=center|0,17 |- style="text-align: center;" |[[2012]] |2||0||0||1||0||0||colspan=3|— !align=center|3 !align=center|0 !align=center|0 !align=center|0,00 |- style="background:#DDDDDD" ! colspan=1| Total !! 37 !! 22 !! 5 !! 29 !! 9 !! 2 !! 7 !! 0 !! 0 !! 73 !! 31 !! 7 !! 0,43 |- style="text-align: center;"align=center bgcolor=000000 style="color: white;" !colspan="2" valign="center"| Total Carrera !! 37 !! 22 !! 5 !! 30 !! 11 !! 4 !! 7 !! 0 !! 0 !! 74 !! 33 !! 9 !! 0,45 |- | colspan="15"| <div id="1"><sup>'''(1)'''</sup><small> Inclúi los partíos del [[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-17|Suramericanu Sub-17]] (1993); [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol|Clasificatorias Suramericanes]] / [[Copa América]] (1997-12).</small> |} === Resume estadísticu === <center><small>''[[Ficheru:Soccerball current event.svg|20px]] Actualizáu d'alcuerdu al postreru partíu xugáu'l [[5 de mayu]] de [[2018]].''</small></center> {|align=center bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="160"|Competición !width="75"|Partíos !width="75"|Goles !width="75"|Permediu !width="85"|Asistencies !width="75"|Permediu !width="140"|Goles y Asistencies !width="75"|Permediu |-align=center |Primer División |556 |277 |0,50 |64 |0,12 |341 |0,61 |-align=center |Segunda División |39 |28 |0,72 |4 |0,10 |32 |0,82 |-align=center |Rexonal |53 |34 |0,64 |2 |0,04 |36 |0,68 |-align=center |Copes Nacionales |33 |24 |0,73 |3 |0,09 |27 |0,82 |-align=center |Copes Internacionales |44 |28 |0,64 |7 |0,16 |35 |0,80 |-align=center |[[Seleición de fútbol d'Uruguái|Seleición Adulta]] |73 |31 |0,43 |7 |0,10 |38 |0,52 |-align=center |[[Seleición de fútbol sub-17 d'Uruguái|Seleición Sub-17]] |1 |2 |2,00 |2 |2,00 |4 |4,00 |-align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" |'''Total''' |'''799''' |'''424''' |'''0,53''' |'''89''' |'''0,11''' |'''513''' |'''0,64''' |} === Hat-tricks === <center><small>''Partíos nos qu'anotó trés o más goles: [[Ficheru:Soccerball current event.svg|20px]] Actualizáu d'alcuerdu al postreru partíu xugáu'l [[8 d'avientu]] de [[2016]].''</small></center> {|class="wikitable collapsible collapsed" style="font-size:100%; text-align: center; width: 101%;" !colspan="12" style="with: 104%;" align=center | Partíos nos qu'anotó trés o más goles |- style="text-align: center;" !width="16"| Nº !width="100"| Fecha !width="140"| Estadiu !width="120"| Partíu !width="70"| Goles !width="50"| Resultancia !width="120"| Competición |- style="text-align: center;" | 1 || [[11 de febreru]] de [[2000]] || [[Estadiu Trés de Marzu|Trés de Marzu]], [[Zapopan]] || align=center| '''Tecos FC''' - [[Club Necaxa|Necaxa]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 1 || [[Tornéu Branu 2000 (Méxicu)|Branu 2000]] |- style="text-align: center;" | 2 || [[2 de febreru]] de [[2002]] || [[Estadiu Azul|Azul]], [[Ciudá de Méxicu]] || align=center| '''Cruz Azul FC''' - [[Club de Fútbol Atlante|Atlante]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''3''' - 1 || [[Tornéu Branu 2002 (Méxicu)|Branu 2002]] |- style="text-align: center;" | 3 || [[21 d'avientu]] de [[2002]] || [[Estadiu Azul|Azul]], [[Ciudá de Méxicu]] || align=center| '''Cruz Azul FC''' - [[Club Nacional Táchira|Nacional Táchira]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 0 || [[Copa Pre Libertadores 2003]] |- style="text-align: center;" | 4 || [[1 de febreru]] de [[2003]] || [[Estadiu Azul|Azul]], [[Ciudá de Méxicu]] || align=center| '''Cruz Azul FC''' - [[Club Deportivo Guadalajara|CD Guadalajara]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''3''' - 3 || [[Tornéu Clausura 2003 (Méxicu)|Clausura 2003]] |- style="text-align: center;" | 5 || [[17 d'abril]] de [[2008]] || [[Estadiu Antonio Vespucio Liberti|El Monumental]], [[Buenos Aires]] || align=center| '''River Plate''' - [[Club Deportivo Universidad de San Martín de Porres|Universidad San Martín]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''5''' - 0 || [[Copa Libertadores 2008]] |- style="text-align: center;" | 6 || [[14 de marzu]] de [[2009]] || [[Estadiu Municipal de Chapín Municipal de Chapín]], [[Xerez de la Frontera]] || align=center| [[Xerez Club Deportivo|Xerez CD]] - '''Real Sociedad''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 1 - '''3''' || [[Segunda División d'España 2008-09]] |- style="text-align: center;" | 7 || [[7 de febreru]] de [[2010]] || [[Estadiu Olímpicu Nilton Santos|Olímpicu Nilton Santos]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| '''Botafogo''' - [[Resende Futebol Clube|Resende]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''5''' - 2 || [[Campeonatu Carioca 2010]] |- style="text-align: center;" | 8 || [[29 de marzu]] de [[2010]] || [[Estadiu São Januário|São Januário]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| [[Boavista Sport Club|Boavista]] - '''Botafogo''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 1 - '''4''' || [[Campeonatu Carioca 2010]] |- style="text-align: center;" | 9 || [[21 d'abril]] de [[2012]] || [[Estadiu Olímpicu Nilton Santos|Olímpicu Nilton Santos]], [[Rio de Janeiro]] || align=center| [[Bangu Atlético Clube|Bangu]] - '''Botafogo''' || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || 2 - '''4''' || [[Campeonatu Carioca 2012]] |- style="text-align: center;" | 10 || [[8 d'avientu]] de [[2016]] || [[Estadiu Les Delicies|Les Delicies]], [[Santa Tecla (El Salvador)|Santa Tecla]] || align=center| '''Santa Tecla FC''' - [[Club Deportivo Águila|Águila]] || [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] [[Ficheru:Soccer ball.svg|15px]] || '''4''' - 3 || [[Tornéu Apertura 2016 (El Salvador)|Apertura 2016]] |} </center> === Distinciones individuales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="380"|Distinción !width="110"|Añu |-align=center |Goliador de [[Tornéu Branu 2000 (Méxicu)|Tornéu Branu]] (14 goles) |[[Tornéu Branu 2000 (Méxicu)|2000]] |-align=center |Goliador del [[Tornéu Apertura y Clausura (Uruguái)|Tornéu Apertura]] |[[Campeonatu Uruguayu de primer División 2001|2001]] |-align=center |Futbolista del Fútbol Uruguayo del Añu |[[2001]] |-align=center |Goliador de [[Primer División de Méxicu|Tornéu Branu]] |[[Tornéu Branu 2002 (Méxicu)|2002]] |-align=center |Goliador de [[Primer División de Méxicu|Tornéu Apertura]] |[[Tornéu Apertura 2005 (Méxicu)|2005]] |-align=center |Goliador de [[Primer División de Méxicu|Tornéu Clausura]] |[[Tornéu Clausura 2006 (Méxicu)|2006]] |-align=center |Goliador de [[Club de Fútbol Monterrey|Monterrey]] nel [[Primer División de Méxicu|Tornéu Apertura]] |[[Tornéu Apertura 2006 (Méxicu)|2006]] |-align=center |Goliador de [[San Luis Fútbol Club|San Luis]] en [[Tornéu Clausura 2007 (Méxicu)|Tornéu Clausura]] |[[Tornéu Clausura 2007 (Méxicu)|2007]] |-align=center |Segundu máximu goliador de [[Copa Libertadores d'América|Copa Libertadores]] |[[Copa Libertadores 2008|2008]] |-align=center |Segundu máximu goliador del [[Campeonatu Carioca]]<ref>[http://www.ceroacero.es/edition.php?id_edicao=12716]</ref> |[[Campeonatu Carioca de Futebol 2010|2010]] |-align=center |Tercer meyor delanteru del [[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2010|Campeonatu Brasilanu]]<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=XLat7JAGyMc]</ref> |[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2010|2010]] |-align=center |Charrúa de Plata a la Fazaña Deportiva<ref>{{cita web|url=http://www.elcomercio.pe/deporte-total/futbol-mundial/diego-forlan-recibio-charrua-oro-al meyor deportista-uruguayu-noticia-613282|títulu=Forlán meyor futbolista uruguayu|fechaaccesu=3 de febreru de 2017|editor=El comerciu}}</ref> |[[2010]] |-align=center |Segundu meyor 2º delanteru del [[Campeonatu Carioca]]<ref>[http://www.rj.gov.br/web/imprensa/exibeconteudo?article-id=923538]</ref> |[[2012]] |-align=center |Goliador de [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]] en [[Tornéu Inicial 2013 (Arxentina)|Tornéu Inicial]]<ref>[http://afa.org.ar/deposito/estadisticas.php?division=primeraa/inicial2013&condesc=si&conpos=si&nuevosite=si&tipu=gol]</ref> |[[Tornéu Inicial 2013 (Arxentina)|2013]] |-align=center |Goliador de [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]] en [[Copa Arxentina 2013/14|Copa Arxentina]]<ref>[[Club Atlético Rosario Central#Copa Arxentina 2013.2F2014l]]</ref> |[[Copa Arxentina 2013/14|2013-14]] |-align=center |Goliador del [[Tornéu d'Apertura Salvadoreñu 2016]] (13 goles) |[[Tornéu d'Apertura Salvadoreñu|2016]] |-align=center |Goliador del [[Tornéu de Transición Primera B de Chile 2017]] (11 goles) |[[Tornéu de Transición Primera B de Chile 2017|2017]] |} == Palmarés == === Campeonatos nacionales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="180"|Títulu !width="160"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |- align=center |[[Primer División d'Arxentina]] |[[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]] |{{ARG}} |[[Tornéu Clausura 2001 (Arxentina)|2001]] |- align=center |[[Primer División d'Uruguái|Campeonatu Uruguayu]] |[[Club Nacional de Football|Nacional]] |{{URU}} |[[Campeonatu Uruguayu de Fútbol 2001|2001]] |-align=center |[[Primer División d'Uruguái|Campeonatu Uruguayu]] |[[Club Nacional de Football|Nacional]] |{{URU}} |[[Campeonatu Uruguayu de Fútbol 2005|2005]] |- align=center |[[Primer División d'Arxentina]] |[[Club Atlético River Plate|River Plate]] |{{ARG}} |[[Tornéu Clausura 2008 (Arxentina)|2008]] |- align=center |[[Taça Ríu]]<ref>{{Cita web |url=http://pt.wikipedia.org/wiki/Ta%C3%A7a_Rio_de_2010 |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180917204748/https://pt.wikipedia.org/wiki/Ta%C3%A7a_Rio_de_2010 |fechaarchivu=2018-09-17 }}</ref> |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |2010 |- align=center |[[Taça Guanabara]]<ref>[http://www.dailymotion.com/video/xcbw3m_botafogo-campeon-con-el llocu-abreu_sport]</ref> |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |2010 |- align=center |[[Campeonatu Carioca]] |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |2010 |- align=center |[[Taça Ríu]] |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |2012 |- align=center |[[Primer División d'El Salvador|Tornéu Apertura]] |[[Santa Tecla Fútbol Club|Santa Tecla]] |{{SLV}} |2016 |} === Campeonatos internacionales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="180"|Títulu !width="160"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Copa América]] |[[Seleición de fútbol d'Uruguái|Seleición d'Uruguái]] |{{ARG}} |[[Copa América 2011|2011]] |} == Marques importantes == [[Ficheru:Sebastian_Abreu_2011.jpg|thumb|200px|Abreu en 2011.]] * Máximu goliador uruguayu de la historia, con 379 goles (actualizáu al 29 d'avientu de 2016).<ref>{{cita web|url=http://www.elgrafico.com.ar/advf/documentos/llista_goliadores.pdf|títulu=La Tabla Histórica|editorial=El Gráficu|fechaaccesu=21 d'agostu de 2014}}</ref> * Marcó goles en más de 20 clásicos distintos. * L'añu 2018 supera la marca impuesta por [[Lutz Pfannenstiel]], xugando por 26 equipos distintos.<ref>[http://www.infobae.com/america/deportes/2016/06/30/22-clubes-en-22-anos-el llocu-abreu-xugara-en-el-futbol-de-el-salvador/]</ref> * En [[2010]] Abreu foi al Mundial de [[Copa Mundial de Fútbol de 2010|Sudáfrica 2010]] como'l xugador que más goles anotó na so carrera. (305 goles).<ref>[https://web.archive.org/web/20140521032413/http://historico.ovaciondigital.com.uy/100605/mundial-493214/mundial/Abreu-ye-el-maximo-goleador/]</ref> * Hasta [[2 de xunetu]] de [[2010]] Abreu yera'l cuartu máximu goliador de la [[Seleición de fútbol d'Uruguái|Seleición Uruguaya]]. Anguaño ye'l sestu máximu goliador con 26 goles.<ref>[[Seleición de fútbol d'Uruguái#M.C3.A1ximos goliadores]]</ref> <ref>[http://www.auf.org.uy/Portal/FOOTBALL_MUSEUM/]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20140529052621/http://www.estadiocentenario.com.uy/museo-del-futbol/museo-del-futbol-galeria-multimedia.html]</ref><ref>[http://www.futbol.com.uy/notdeportes_156835_1.html]</ref><ref>[http://historico.elpais.com.uy/111230/ultmo-615770/ultimomomento/homenaxe-a-abreu-y-ghiggia-en-punta-del este/]</ref> * Nel añu 2011 foi homenaxáu xunto a [[Alcides Edgardo Ghiggia]] dexando les sos buelgues pal Muséu del Fútbol d'Uruguái nel parador Fanáticos, en Punta del Este.<ref>{{cita web|url=http://subrayado.com.uy/Site/news.aspx?NiD=7702|títulu=Abreu y Ghiggia dexaron la so buelga pal Muséu del Fútbol editorial=Sorrayáu|fechaaccesu=21 d'agostu de 2014}}</ref> * Abreu en [[2012]] ye'l goliador 83º de tola historia del fútbol del mundu, y el 8º máximu goliador activu en tol mundu. (340 goles)<ref>[http://www.elgrafico.com.ar/2012/04/19/C-4176-reábrese-la-polemica-o-rei-del gol-ye-romario.php]</ref><ref>[http://www.elgrafico.com.ar/advf/documentos/llista_goliadores.pdf]</ref> * En [[2013]] convirtióse'l goliador 81º de tola historia del fútbol del mundu, y continuu siendo'l 8º máximu goliador activu en tol mundu.<ref>[http://www.elgrafico.com.ar/2013/04/14/C-4726-maximos-goliadores-del mundu.php]</ref> * En [[2014]] convertir nel 7º máximu goliador activu en tol mundu. (350 goles)<ref>[http://www.elgrafico.com.ar/2014/05/04/C-5194-goliadores-de-verdad.php]</ref> * Abreu convirtió 8 goles nel [[Clásicu del fútbol uruguayo]] pa [[Club Nacional de Football|Nacional]] en 8 partíos, llogrando un promerio de 1 gol per partíu.<ref>[http://www.ovaciondigital.com.uy/futbol/penarol-nacional-futbolistes.html]</ref> * En [[2015]] depués del anunciu de [[Juan Román Riquelme]] de dexar el fútbol, Abreu convertir nel xugador activu con más goles na historia de la [[Copa Libertadores d'América]].<ref>[http://www.pasionlibertadores.com/noticias/Sebastian-Abreu-el goliador vixente-de-la Copa Libertadores-20150219-0014.html]</ref> === Méxicu === * Abreu xunto a [[Cabinho]] ye'l xugador que se consagró goliador en [[Primer División de Méxicu]] más vegaes con equipos distintos. * Ye'l primer xugador estranxeru n'anotar goles a dambos equipos que conformen el [[Clásicu Regiomontano|Clásicu Regio]], esto ye, con [[Club de Fútbol Monterrey|Monterrey]] anotó-y a [[Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres]] y con [[Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres]] anotó a [[Club de Fútbol Monterrey|Monterrey]].<ref>[[Clásicu Regiomontano#Hegemon.C3.ADas]]</ref> * Segundu estranxeru en ganar más vegaes el golio individual en [[Primer División de Méxicu|Méxicu]] a partir del [[2006|2006 - Presente]].<ref>[[Campeones de golio individual de la Primer División de Méxicu]]</ref> * En [[2002]] el "Llocu" foi'l máximu goliador históricu en torneos curtios en [[Primer División de Méxicu|Fútbol Mexicano]].<ref>[http://www.lr21.com.uy/deportes/77338-sebastian-abreu-ye-record Abreu ye record]</ref> * Tercer máximu goliador históricu uruguayu de [[Primer División de Méxicu]].<ref>[[Máximos goliadores de la Primer División de Méxicu]]</ref> * Máximu goliador históricu en Primer División de [[Dorados de Sinaloa|Dorados]]<ref>[https://web.archive.org/web/20140521222445/http://www.doradosfc.com.mx/noticias/136/Goliador-del sieglu]</ref> * Únicu bicampeón de golio na historia de [[Dorados de Sinaloa|Dorados]]. * Xunto a [[José Luis Zalazar]] únicos campeones de golio na historia de [[Club Deportivo Estudiantes Tecos]].<ref>[[Tecos de la UAG#M.C3.A1ximos anotadores]]</ref> * Únicu campeón de golio de torneos curtios na historia de [[Club Deportivo Estudiantes Tecos]] * Xunto a [[Carlos Hermosillo]], [[Horacio López Salgado]], [[Emanuel Villa]] únicos campeones de golio na historia de [[Cruz Azul]].<ref>[[Cruz Azul#Campeones de golio]]</ref> * Xunto a [[Emanuel Villa]] únicos campeones de golio en torneos curtios na historia del [[Cruz Azul]]. == Estadístiques == {{referencies|t=20130413|futbolistes}} * <small>Actualizáu al 1 de payares de 2017.</small> {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Equipu !width="170"|País !width="100"|Partíos !width="100"|Goles !width="100"|Prom. |- align=center |[[Defensor Sporting Club|Defensor Sporting]] |{{URU}} |30 |19 |0.63 |- align=center |[[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]] |{{ARG}} |75 |42 |0.56 |- align=center |[[Real Club Deportivo de La Coruña|Deportivo de La Coruña]] |{{ESP}} |18 |4 |0.22 |- align=center |[[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Grêmio]] |{{BRA}} |7 |1 |0.14 |- align=center |[[Tecos de la UAG|Tecos]] |{{MEX}} |52 |34 |0.65 |- align=center |[[Club Nacional de Football|Nacional]] |{{URU}} |95 |48 |0.50 |- align=center |[[Cruz Azul]] |{{MEX}} |45 |40 |0.88 |- align=center |[[Club América|América]] |{{MEX}} |16 |3 |0.19 |- align=center |[[Dorados de Sinaloa]] |{{MEX}} |34 |22 |0.65 |- align=center |[[Club de Fútbol Monterrey|Monterrey]] |{{MEX}} |18 |8 |0.44 |- align=center |[[Club San Luis|San Luis]] |{{MEX}} |14 |5 |0.36 |- align=center |[[Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres]] |{{MEX}} |15 |7 |0.47 |- align=center |[[Club Atlético River Plate|River Plate]] |{{ARG}} |29 |12 |0.41 |- align=center |[[Beitar Xerusalén]] |{{ISR}} |2 |0 |0.00 |- align=center |[[Real Sociedad de Fútbol|Real Sociedad]] |{{ESP}} |18 |11 |0.61 |- align=center |[[Aris Salónica Fútbol Club|Aris Salónica]] |{{GRE}} |8 |3 |0.38 |- align=center |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |107 |64 |0.60 |-align=center |[[Figueirense Futebol Clube|Figueirense]] |{{BRA}} |6 |1 |0.17 |- align=center |[[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]] |{{ARG}} |45 |11 |0.24 |- align=center |[[Sociedad Deportiva Aucas|Aucas]] |{{ECU}} |10 |4 |0.40 |-align=center |[[Club Sol d'América|Sol d'América]] |{{PAR}} |10 |2 |0.20 |- align=center |[[Santa Tecla Fútbol Club|Santa Tecla]] |{{ESA}} |21 |13 |0.62 |- align=center |[[Bangu Atlético Clube|Bangu]] |{{BRA}} |10 |3 |0.30 |- align=center |[[Central Español Fútbol Club|Central Español]] |{{URU}} |8 |6 |0.75 |- align=center |[[Club de Deportes Puerto Montt|Deportes Puerto Montt]] |{{CHI}} |14 |11 |0.82 |- align=center |[[Audax Italiano La Florida|Audax Italiano]] |{{CHI}} |10 |0 |0.00 |- align=center |[[Seleición de fútbol d'Uruguái|Seleición d'Uruguái]] |{{URU}} |70 |26 |0.37 |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" |colspan=2|'''Total Carrera''' !774 !400 !0.51 |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{enllaces deportista}} {{Wikiquote|idioma=es}} {{NF|1976||Abreu, Sebastian}} [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 2002]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 2010]] [[Categoría:Futbolistes internacionales d'Uruguái]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] t6027rlklk11xwmvebj457za3lt26ys Shingeki no Kyojin 0 142942 4376796 4369628 2025-06-17T12:53:48Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376796 wikitext text/x-wiki {{infobox animanga encabezáu |nome = |imaxe = Shingeki no Kyojin in Japanese.jpg |tamañu = 250px |xéneru = [[Xéneru d'aición|Aición]], [[Escenariu apocalíptico|post-apocalíptico]], [[Cine dramáticu|drama]], [[ciencia ficción]], [[suspensu]], [[misteriu]], [[traxedia]] |nome_ja = 進撃の巨人 |nome_ja_trad = Shingeki no Kyojin }} {{infobox animanga principal |tipu = Manga |mangaka = [[Hajime Isayama]] |imprenta = Shōnen Magacín Comics |editorial = [[Kōdansha]] |editorial_otros = {{bandera|Arxentina}} [[Ovni Press]]<br />{{bandera|España}} [[Norma Editorial]]<br />{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Kōdansha#Kodansha Comics USA|Kodansha USA]]<br />{{Bandera|Méxicu}} {{bandera|Italia}} {{bandera|Brasil}} [[Panini Comics]]<br />{{bandera|Francia}} [[Pika Édition]]<br />{{bandera|Finlandia}} [[Sangatsu Manga]]<br />{{bandera|Polonia}} [[Japonica Polonica Fantastica]]<br />{{bandera|Hong Kong}} {{bandera|Taiwán}} Tong Li Publishing<br />{{bandera|Alemaña}} Carlsen Manga |revista = [[Bessatsu Shōnen Magazine]] |demografía = [[Shōnen]] |fecha_entamu = [[9 de setiembre]] de [[2009]] |fecha_fin = En publicación |num_volume = 25 |ann_m = 12308 }} {{Infobox animanga principal |tipu = Otros |títulu = [[Noveles llixeres]] |conteníu = <li>''[[Shingeki no Kyojin: Before the Fall|Before the Fall]]'' <li>''[[Shingeki no Kyojin: The Marsh Waitress of the City|The Marsh Waitress of the City]]'' <li>''[[Shingeki no Kyojin: Lost Girls|Lost Girls]]'' }} {{Infobox animanga principal |tipu = Otros |títulu = [[Manga|Series de manga]] |conteníu = <li>''[[Shingeki! Kyojin Chūgakkō]]'' <li>''[[Shingeki no Kyojin: Before the Fall|Before the Fall]]'' <li>''[[Shingeki no Kyojin: No Regrets|No Regrets]]'' <li>''[[Spoof on Titan]]'' <li>''[[Shingeki no Kyojin: Lost Girls|Lost Girls]]'' }} {{infobox animanga principal |tipu = Anime |títulu = Shingeki no Kyojin |direutor = [[Tetsurō Araki]]<br/> |producción = Keiichi Hosoji<br />Mitsuhisa Ishikawa<br />Nobuyasu Suzuki<br />George Wada<ref name="annanime">{{cita web |url=http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/anime.php?id=14950 |títulu=Attack on Titan (TV) |fechaaccesu=9 de setiembre de 2013 |editorial=[[Anime News Network]] |idioma=inglés}}</ref> |escritor = Yasuko Kobayashi |guión = Yasuko Kobayashi<br />Hiroshi Seko<br />Noboru Takagi |estudio = [[Wit Studio]] |cadena = [[Mainichi Broadcasting System|MBS]], [[Tokyo Metropolitan Television|Tokyo MX]], [[Nippon BS|BS11]], FBS, TOS, HTB, [[TV Aichi|TVA]], GTV, GYT, [[Television Saitama|TVS]], [[Television Kanagawa|tvk]], [[Chiba TV|CTC]], RSK, BSN, RCC, SBC, TBC, SBS, IBC, RKK, ITC |cadena_otros = {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Adult Swim]] ([[Toonami]])<br />{{bandera|Estaos Xuníos}} {{bandera|Méxicu}} {{bandera|UNASUR}} [[Crunchyroll]]<br />{{bandera|España}} {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Netflix]]<br />{{bandera|España}} {{bandera|Méxicu}} {{bandera|UNASUR}} [[Amazon Prime Video]]<br /> {{bandera|España}} [[Movistar Xtra]] , [[Filmin]]<br/>{{bandera|Australia}} SBS 2<br/>{{bandera|Italia}} [[Rai 4]]<br/>{{bandera|Malasia}} {{bandera|Singapur}} {{bandera|Tailandia}} Aniplus Asia |música = [[Hiroyuki Sawano]] |llicencia = {{bandera|Estaos Xuníos}} {{bandera|Méxicu}} {{bandera|UNASUR}} [[Funimation]]<br />{{bandera|Australia}} [[Madman Entertainment]]<br />{{bandera|Reinu Xuníu}} [[Manga Entertainment]]<br />{{bandera|España}} [[Selecta Vision]] |demografía = ''[[Shōnen]]'' |fecha_entamu = [[6 d'abril]] de [[2013]] |fecha_fin = [[28 de setiembre]] de [[2013]] |num_episodios = 25 + 8 OVA |llista_episodios = Episodios de Shingeki no Kyojin |imdb = 2560140 |ann_aop = 14950 }} {{infobox animanga principal |tipu = Película |títulu = Shingeki no Kyojin: Guren no Yumiya<br/>Shingeki no Kyojin: Jiyū no Tsubasa<br/>Shingeki no Kyojin: Kakusei no Houkou |direutor = [[Tetsurō Araki]] |llicencia = {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Funimation]]<br />{{bandera|España}} [[Selecta Vision]] |escritor = Yasuko Kobayashi |guión = Yasuko Kobayashi |estudio = [[Wit Studio]] |llanzamientu = 22 de payares de 2014 (parte 1)<br/> 25 de xunetu de 2015 (parte 2)<br/> 13 de xineru de 2018 (parte 3) |duración = 120 minutos (cada parte) }} {{Infobox animanga principal |tipu = Anime |títulu = Shingeki no Kyojin Season 2 |direutor executivu = Tetsurō Araki |direutor = Masashi Koizuka |escritor = Yasuko Kobayashi |guión = Yasuko Kobayashi |estudio = [[Wit Studio]] |cadena = [[Mainichi Broadcasting System|MBS]], [[Tokyo Metropolitan Television|Tokyo MX]], [[Nippon BS|BS11]] |cadena_otros = {{bandera|Estaos Xuníos}} {{bandera|Méxicu}} {{bandera|UNASUR}} [[Crunchyroll]]<br/> {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Adult Swim]] ([[Toonami]])<br/>{{bandera|Malasia}} {{bandera|Singapur}} {{bandera|Tailandia}} Aniplus Asia<br/>{{bandera|España}} [[YouTube]], [[Amazon Prime Video]], [[Netflix]], [[Movistar Xtra]] |llicencia = {{bandera|Estaos Xuníos}} {{bandera|Méxicu}} {{bandera|UNASUR}} [[Funimation]]<br />{{bandera|Australia}} [[Madman Entertainment]]<br />{{bandera|Reinu Xuníu}} [[Manga Entertainment]]<br />{{bandera|España}} [[Selecta Visión]] (sub-llicencia de Funimation) |música = [[Hiroyuki Sawano]] |demografía = [[Shōnen]] |fecha_entamu = [[1 d'abril]] de [[2017]]<ref>http://www.hobbyconsolas.com/noticias/ataque-titanes-estrena-la so-segunda-temporada-1-abril-88920</ref> |fecha_fin = [[17 de xunu]] de [[2017]] |num_episodios =12 |llista_episodios = Episodios de Shingeki no Kyojin |ann_aop = 16681 }} {{Infobox animanga principal |tipu = Anime |títulu = Shingeki no Kyojin Season 3 |direutor executivu = |direutor = Masashi Koizuka |escritor = |guión = |estudiu = [[Wit Studio]] |cadena = [[NHK]]<ref>http://www.crunchyroll.com/anime-news/2018/01/24-1/attack-on-titan-anime-season-3-to-broadcast-on-nhk-in-japan</ref> |cadena_otros = |llicencia = {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Funimation]] |música = |demografía = [[Shōnen]] |fecha_entamu = 23 de [[xunetu]] de [[2018]] |num_episodios= 24 |ann_aop = 19819 }} {{Infobox animanga principal |tipu = Otros |títulu = [[Imaxe real|Películes d'imaxe real]] |conteníu = <li>''Attack on Titan'' <li>''Attack on Titan: End of the World'' }} {{Infobox animanga principal |tipu = Otros |títulu = [[Videojuego]] |conteníu = <li>''The Wings of Counterattack'' <li>''Lost in the Cruel World'' <li>''The Last Wings of Mankind'' <li>''No Regrets'' <li>''In the Forest of the Night, Burning Bright'' <li>''Wall Sina, Goodbye'' <li>''The Wings of Counterattack - Online'' <li>''[[Shingeki no Kyojin: Humanity in Chains|Humanity in Chains]]'' }} {{Infobox animanga zarru}} {{Nihongo|'''''Shingeki no Kyojin '''''|進撃の巨人|Shingeki no Kyojin, traducíu lliteralmente al asturianu como Meyora de Xigantes o Ataque de Titanes}}, conocida n'inglés como '''''Attack on Titan''''' y en [[Idioma español|fala hispana]] como '''''Ataque a los titanes'''''<ref>{{cita web |url=http://www.normaeditorial.com/ficha/012670001/ataque-a-los titanes-01/ |títulu=Ataque a los Titanes 01. |editorial=Norma Editorial}}</ref> y '''''Ataque de los titanes''''',<ref>{{cita web |url=http://comics.panini.com.mx/store/pub_mex_ye/qmaot001-mx-attack-on-titan-attack-on-titan-n-1.html |títulu=Ataque de los Titanes 1 |editorial=Panini Comics}}</ref> ye una serie de [[manga]] escrita ya ilustrada por [[Hajime Isayama]]. La historia xira en redol a [[Personaxes de Shingeki no Kyojin#Eren Jaeger|Eren Jaeger]] y los sos amigos de la infancia, [[Personaxes de Shingeki no Kyojin#Armin Arlelt|Armin Arlert]] y [[Personaxes de Shingeki no Kyojin#Mikasa Ackerman|Mikasa Ackerman]]. Nesti mundu, la población humana vive concentrada dientro de trés enormes murios (María, Rose y Sina) pa protexese de l'apaición de seres xigantescos que taramien persones: los titanes. Un día, el distritu Shiganshina, allugáu nuna de les partes esternes al sur del primer muriu denomináu María, ye atacáu por un titán, más grande que los demás, causando una fienda y abriendo el pasu al restu de los titanes llogrando asina invadir la ciudá, incidente mientres el cual la madre de Eren ye taramiada por un titán. Tres el caos causáu, y una vegada tán a salvo, los mozos deciden xunise al exércitu y combatir a los titanes por sigo mesmos. La manga publicar por primer vegada en setiembre de 2009 na revista mensual ''[[Bessatsu Shōnen Magazine]]'', de la editorial xaponesa [[Kōdansha]], y cada capítulu ye de publicación mensual, regularmente'l 8 de cada mes. De magar, la serie arrexuntó 104 capítulos hasta abril del 2018.<ref name="annmanga">{{cita web |url=http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/manga.php?id=12308 |títulu=Attack on Titan (manga) |fechaaccesu=9 de setiembre de 2013 |editorial=[[Anime News Network]] |idioma=inglés}}</ref> La versión n'español de la manga ye publicada por [[Norma Editorial]].<ref name="Norma">{{cita web |url=http://www.normaeditorial.com/ficha.asp?0/0/012670001/0/ataque_a_los titanes_01 |títulu=Ataque a los titanes, volume 1 |fechaaccesu=10 de setiembre de 2013 |editorial=[[Norma Editorial]]}}</ref> Gracies al ésitu llográu, la manga consiguió ser afechu a una [[anime|serie d'anime]] dirixida por [[Tetsurō Araki]] y producida por [[Wit Studio]] en collaboración con [[Production I.G]]. Esta animación estrenar en Xapón el 6 d'abril de 2013 pola cadena televisiva [[Mainichi Broadcasting System]] (MBS),<ref group=nota>Como la serie tresmitir en Mainichi Broadcasting System a la {{esd|1:58 a. m.}} ''[[Fusu horariu estándar de Xapón|JST]]'', l'estrenu téunicamente asocedió'l 7 d'abril.</ref><ref name="annanime" /> hasta que remató'l 28 de setiembre de 2013 con un total de venticinco episodios. Debíu al ésitu de la serie, tamién surdieron múltiples adautaciones, como variedaes de videoxuegos, una [[novela llixera]], una [[OVA|animación orixinal]], dos ''[[Serie derivada|spin-off]]'' de manga y una película d'[[imaxe real]] dirixida al mercáu xaponés (yá terminada).<ref>http://rejami.com/ataque-a-los {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210423115137/http://rejami.com/ataque-a-los |date=2021-04-23 }} titanes fecha-pelicula-vese-asi-de-espectacular/</ref> La primer temporada de la serie foi llicenciada n'España por [[Selecta Visión]] y el so primer DVD y BD poner a la venta'l 18 d'avientu de 2013.<ref>http://www.eldoblaje.com/datos/FichaPelicula.asp?id=40073</ref> La segunda temporada de la serie foi llicenciada n'España por [[Funimation|Funimation Entertainment]] y distribuyida por Selectu Visión.<ref>{{cita web |url=https://www.facebook.com/SelectaVision/photos/a.171498009603732.45847.163013563785510/1389467217806799/?type=3|títulu=SelectaVisión|fechaaccesu=17 de febreru de 2018|sitiuweb=www.facebook.com|idioma=es}}</ref> En Llatinoamérica, dambes temporaes fueron llicenciaes por Funimation y emitíes por [[Crunchyroll]]<ref>{{cita web |url=https://www.facebook.com/Crunchyroll.la/videos/1381208028612604/|títulu=Crunchyroll.la|fechaaccesu=17 de febreru de 2018|sitiuweb=www.facebook.com|idioma=es}}</ref><ref>{{cita web |url=http://crunchyroll.com/attack-on-titan|títulu=Attack on Titan on Crunchyroll!|fechaaccesu=17 de febreru de 2018|sitiuweb=Crunchyroll|idioma=es}}</ref> y [[Amazon Prime Video]].<ref>{{cita web |url=https://www.primevideo.com/detail/0KRE24H1T2COR5ZKX4FQX496D0/ref=sr_hom_c_unkc_1_1?sr=1-1&qid=1509992649|títulu=Welcome to Prime Video|fechaaccesu=17 de febreru de 2018|sitiuweb=www.primevideo.com}}</ref> N'España, dambes temporaes fueron emitíes en [[Amazon Prime Video]], [[Netflix]], [[Movistar Xtra]] y en [[YouTube]], por aciu la canal oficial de Selecta Visión. ''Shingeki no Kyojin'' ganó'l premiu [[Premiu de Manga Kōdansha|Kōdansha Manga Shō]] de 2011 na categoría ''[[shōnen]]'',<ref name="premiu">{{cita web |url=http://corp.kodansha.co.jp/award/archive/manga.html |títulu=講談社漫画賞 (過去の受賞者一覧) |idioma=xaponés |editorial=[[Kōdansha]] |fechaaccesu=9 de setiembre de 2013 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6H8qYZXFY?url=http://corp.kodansha.co.jp/award/archive/manga.html |fechaarchivu=5 de xunu de 2013 }}</ref> y pa xunu de 2013, la manga vendiera más de 20 millones de copies, en parte gracies al estrenu del anime, que dexó aumentar la so popularidá.<ref name="Ventes">{{cita web |url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2013-06-03/attack-on-titan-manga-prints-8.7-million-more-after-anime |títulu=Attack on Titan Manga Prints 8.7 Million More After Anime |fecha=3 de xunu de 2013 |fechaaccesu=10 de setiembre de 2013 |idioma=inglés |editorial=[[Anime News Network]]}}</ref> == Argumentu == Hai más de 100 años, la humanidá ye casi aniquilada por unes siniestres criatura dende unos 3 hasta 15 metros d'altor,conocíes como los Titanes, que surden de la nada con un únicu propósitu: taramiar seres humanos. Sicasí, un grupu amenorgáu de persones pudo sobrevivir dientro d'una enorme área de terrén cercada, protexida por murios de 50 metros d'altor, el triple de los titanes más altos rexistraos hasta la fecha de la so construcción. Estes árees de terrén yeren la única base onde los humanos podíen abellugase de los titanes y taben estremaes en tres sectores estremaos polos murios: la primer muralla Maria, que ye la más estensa del territoriu humanu, depués sígue-y la muralla Rose y d'últimes la muralla Sina. Dempués d'un sieglu en que la humanidá vive una pacífica vida, nel distritu sur, conocíu como Shingashima, el Titán Colosal, de mayor altor que les mesmes muralles, ruempe la Puerta del Distritu, creando un resquiebru y dexando la entrada a un gran grupu de titanes de menor tamañu, onde otru titán, el Titán Acorazáu, ruempe la puerta escontra l'interior de la Muralla Maria y asina los titanes invaden tou dichu territoriu, obligando a los humanos a abellugase dientro de la muralla Rose. Nel Distritu de Shingashima viven Eren Jaeger, Mikasa Ackerman y Armin Arlert, amigos indixebrables d'infancia, quien miren con horror ya impotencia los fechos asocedíos esi dia. En siendo salváu y sobrevivir al ataque, Eren Jaeger, el protagonista de la historia, xura esaniciar a tolos titanes en vengación pola muerte de la so madre. Pa llograr esti oxetivu, Eren xunir a la lexón de reconocencia que ye la caña del exércitu encargada de viaxar al esterior pa combatir a los titanes y reclamar el territoriu qu'una vegada perteneció a la humanidá. == Personaxes == {{AP|Personaxes de Shingeki no Kyojin}} :''Esti llistáu ta fechu en base a la manga (hasta l'añu 854).'' * '''[[Personaxes de Shingeki no Kyojin#Eren Jaeger|Eren Jaeger/Jäger]]:''' el protagonista principal de la serie. Tien 15 años d'edá. Al pie de la so hermana adoptiva Mikasa y el so meyor amigu Armin tien el fuerte pruyimientu de ver los esteriores de les muralles col fuerte deséu de ver el mar. Nació y creció nel Distritu Shiganshina. Tres el tráxicu sucesu, ye treslladáu a la Muralla Rose y darréu xúnese a la milicia. Graduóse quintu na 104º Tropa de reclutes y darréu xunióse a la Lexón de Reconocencia, siendo asina un subordináu de Erwin, xunto con Levi y Hange. Eren tien el poder de tresformara en titán, y puede endurecer el so cuerpu de titán al igual que Annie. Dempués de la engarradiella pa recuperar el muriu Maria, él xunto colos sos demás compañeros llogren atopar el suétanu y afayar la verdadera historia y l'Orixe de los titanes. Anguaño atópase infiltrado en Mare, ónde s'atopen los demás erdianos, pa recuperar el poder del Titán Martiellu de guerra * '''[[Personaxes de Shingeki no Kyojin#Mikasa Ackerman|Mikasa Ackerman]]:''' tien 15 años d'edá. Ye amiga de la infancia y hermana adoptiva de Eren. Siente'l deber de protexer a Eren yá que esti años tras rescatar d'unos comerciantes d'humanos y nun quier ver a naide más de la so familia morrer. Creció nel distritu de Shiganshina. Graduóse primer na 104º Tropa de Reclutes y darréu xunióse a la Lexón de Reconocencia. Anque ye atentu y silenciosa, puede aportar a bien fría si la situación riquir. Mikasa acubiciar enforma yá que lo quier como'l so verdaderu hermanu. * '''[[Personaxes de Shingeki no Kyojin#Armin Arlelt|Armin Arlert]]:''' amigu de la infancia de Eren y Mikasa. Tien 15 años d'edá. Nació y creció nel Distritu Shiganshina. Graduóse na 104º Tropa de Reclutes. Darréu xunióse a la Lexón de Reconocencia. Nun destacar enforma por habilidaes físiques, pero fácilmente lo remplaza cola so gran intelixencia y astucia. El so desempeñu ye exemplar en tou sentíu y en verdá ye un xeniu ensin precedentes. Armin, al igual que Eren, llogra tresformase en titán, yá que Levi asítia-y una inyeición al igual que fizo Grisha Jaeger con Eren y darréu taramia a Bertolt, ganando asina los sos poderes. Ye l'actual posesor del Titán Colosal. * '''[[Personaxes de Shingeki no Kyojin#Levi Ackerman|Levi Ackerman]]:''' capitán de les tropes d'esploración. Ye'l meyor soldáu de la humanidá y tien la fuercia d'un exércitu. Ye aseado y tien mal calter. Antes de xunise a la lexón de reconocencia foi un delincuente famosu na ciudá Soterraña. La so edá nun foi revelada, pero l'autor asegura que tien una edá alredor de los 30. Al igual que Mikasa, son parte de la Familia Ackerman, conocida por ser los únicos, xunto a los asiáticos, nes families que nun se-yos borrar les sos memories pol Rei 145 y según Zeke Jaeger, la lleenda cunta que son "subproductu de la Ciencia Titán". * '''[[Personaxes de Shingeki no Kyojin#Reiner Braun|Reiner Braun]]:''' compañeru de Eren y los demás, na preparación pa ser soldáu. Cercanu a Bertolt Hoover, una y bones dambos provienen de la mesma zona. Ye un mozu apasionao anque tosco, pero con facilidá congenia col tríu protagonista. El roxu ye lleal a los sos ideales y a los sos compañeros. Graduóse segundu na 104º Tropa de Reclutes y darréu xunióse a la Lexón de Reconocencia. Afayar, mientres l'arcu del Enfrentamientu de Titanes, que tamién tien la capacidá de tresformase en titán (Titán Acorazáu) y el so orixe amiéstase fuera de les muralles, nel país de Mare/Marley. Ye'l antogonista de la Historia. Anguaño esta acoradáu por toles temes vivíes en Paradise. * '''[[Personaxes de Shingeki no Kyojin#Berthold Hoover|Bertolt Hoover]]:''' compañeru de Eren y los demás. Ponse nerviosu fácilmente y ye daqué cobarde resalvando la so gran estatura. Ye'l meyor amigu de Reiner y dambos vienen del mesmu pueblu. Graduóse terceru na 104º Tropa de Reclutes y darréu xunióse a la Lexón de Reconocencia. Tamién tien l'habilidá de tresformase en titán (Titán Colosal) y ye compañeru de Reiner y Annie, pola cual tien sentimientos amorosos, toos provenientes de Mare/Marley. Termina siendo taramiáu por Armin dempués de qu'esti llograra tresformase en titán. * '''[[Personaxes de Shingeki no Kyojin#Annie Leonhardt|Annie Leonhart]]:''' moza sele y fría en tou momentu. Indiferente a tou, Annie paez ser bien madura y filosófica, anque nun lo demuestre. Abarrúntase que provién del mesmu pueblu que Reiner y Berthold. Graduóse cuarta na 104º Tropa de Reclutes y darréu xunióse a la Policía Militar. Tien la capacidá de tresformase en titán (muyer titán o titán de tipu fema). Dempués de la última engarradiella que tuvo con Eren, llogra cristalizar el so cuerpu con un material práuticamente indestruyible, al igual que lo que fai na so forma titán. Nun se sabe de la so situación actual. * '''[[Personaxes de Shingeki no Kyojin#Jean Kirstein|Jean Kirschtein]]:''' compañeru de Eren, Mikasa, Armin y amigu de Marcu. Brutalmente sinceru y daqué egoísta, Jean ye un mozu relaxáu y despreocupado de too, queriendo xunise a la Policía Militar solo pa vivir en comodidá. Por esto gana rivalidá con Eren. Graduóse sestu na 104º Tropa de Reclutes. Darréu xunióse a la Lexón de Reconocencia. Demuestra ciertos sentimientos amorosos para con Mikasa. * '''[[Personaxes de Shingeki no Kyojin#Marcu Bodt|Marcu Bodt]]:''' compañeru de Eren, Mikasa y Armin y meyor amigu de Jean. Ye atentu y tranquil, optimista y abondo lleal a los sos compañeros. Graduóse séptimu na 104º Tropa de Reclutes. Morrió asesináu por un titán n'afayando los planes de Reiner, Bertolt y Annie. * '''[[Personaxes de Shingeki no Kyojin#Connie Springer|Connie Springer]]:''' compañeru de Eren, Mikasa y Armin. Tien 15 años. Despreocupado, inocente y graciosu, Connie ye un mozu activo y garapolero. Graduóse octavu na 104º Tropa de Reclutes. Darréu xunióse a la Lexón de Reconocencia. Provién del pueblu de Ragako onde surden los titantes al interior de la muralla Rose. * '''[[Personaxes de Shingeki no Kyojin#Sasha Braus|Sasha Braus]]:''' compañera de Eren, Mikasa y Armin. Tien 16 años. Daqué tonta pero allegre, Sasha ye la meyor amiga de Connie y dambos préstense nos sos tiempos llibres. Inclusive si tien-y gran medrana a los titanes y nun tenga tantes habilidaes físiques, tien bien bon control del equipu tridimensional y una gran puntería. Graduóse novena na 104º Tropa de Reclutes. Darréu xunióse a la Lexón de Reconocencia. Ye una acaparadora de comida, conocida como la "Chica Pataca". Foi asesinada por Gabi, mientres intentó salvar a Connie. * '''[[Personaxes de Shingeki no Kyojin#Christa Lenz o Historia|Historia Reiss (Christa Lenz)]]:''' compañera de Eren, Mikasa y Armin. Graduóse décima na 104º Tropa de Reclutes. Darréu xunióse a la Lexón de Reconocencia. Descrita como una moza atenta, anxelical y práuticamente una 'diosa', ye una de les moces más populares de los 104°. Siempres con una optimista sorrisa na so cara, fai ver que ye simpática y que busca lo meyor pa toos. Anque no fondero escuende un pasáu turbiu y un gran secretu. Solía utilizar l'alies ''Christa Lenz'', anque'l so verdaderu nome ye ''Historia Reiss'', la llexítima heredera al tronu. Anguaño ye la reina de les Muralles. * '''[[Personaxes de Shingeki no Kyojin#Ymir|Ymir]]:''' graduar na 104º Tropa de Reclutes. Darréu xunióse a la Lexón de Reconocencia. Apática, burlesca y ofensiva, Ymir ye daquién indiferente y nun fala con munches persones, cola esceición d'Historia, a quien considera una gran amiga. Amás tien la capacidá de tresformase en titán (Titan Quexal) al taramiar a Marcel, compañeru de Reiner, Bertolt y Annie, antes de la cayida del muriu Maria. Ella provién de Mare y foi utilizada por un cultu fanáticu, como heredera de los reis erdianos. Ye fecha prisionera con tolos del cultu y unviaos a la Isla Paradise, onde ye tresformada en Titan. N'ayudando a escapar a Reiner y Bertolt, ye llevada a Mare/Marley, onde foi taramiada por Porko Galliard, hermanu de Marcel, heredando'l so poder Titán. * '''[[Personaxes de Shingeki no Kyojin#Erwin Smith|Erwin Smith]]:''' foi'l comandante de la lexón de reconocencia. Anque yera conocíu por ser bondosu y esmolecese pol bienestar de les sos tropes, tamién yera bien cegáu a los sos ideales y nun tarrecía realizar sacrificios pa llograr les sos intenciones. Muerre na batalla de Shingashima, en manes del Titan Bestia. * '''[[Personaxes de Shingeki no Kyojin#Hanji Zoë|Hanji Zoë]]:''' l'actual Comandante de les tropes d'esploración. Asumió'l puestu tres la muerte de Erwin. Tien un gran interés polos titanes. Foi la primer persona n'intentar ser atenta con Levi. Ye bien positiva y bonal. Tien un agudu pensamientu críticu y ye "fanática" d'esperimentar colos titanes. * '''Petra Ral:''' soldáu d'élite miembro de la Lexón de Reconocencia, formó parte del Escuadrón de Levi. Ye bien sollerte y cariñosa colos sos compañeros, forma una rellación bien cercana y d'hermandá con Eren. Muerre asesinada pola titán fema (Annie). * '''Erd Gin:''' miembru de la Lexón de Reconocencia y formó parte del Escuadrón de Levi, siendo'l segundu al mandu. Muerre igual que Petra xunto a tolos de la escuadra de Levi. * '''Gunther Schultz:''' foi un miembru de la Lexón de Reconocencia, formó parte del Escuadrón de Levi. Yera'l más firme y razonable. Fina a manes del titán fema. * '''Auruo Brossard:''' miembru de la Lexón de Reconocencia, y parte del Escuadrón de Levi. Yera arrayante y presumía de les sos mañes. Muerre con tol Escuadrón de Levi. == Cronoloxía == ''Hai qu'estremar ente la historia que se conoz na manga y nel anime. Pero va tomar dende lo conocío nel capitulo 86 de la manga pa faer esti apartáu:'' Fai 1850 años, una humana de la raza de Erdia, llamada Ymir Fritz, entra nun pactu con una entidá sobrenatural, conocida como'l "demoniu de la tierra" o'l "orixe de toa materia orgánico", que apúrre-y los poderes titanes. Asina, Ymir, tresformar na primer titán y llogra controlar y apoderar a Mare. Dempués de 13 años, Ymir muerre y la so alma estremar de 9 partes, xenerando los 9 poderes titánicos: Titán Fundador (siempres en manes de la familia real de Erdia), Titán Atacante, Titán Colosal, Titán Fema, Titán Acorazáu, Titán Mandíbula, Titán Carru, Titán Bestia y Titán Martiellu de Guerra. Fórmase l'Imperiu erdiano, que, dempués de 1700 años, ye atacáu por Mare, quitar 7 de los 9 poderes titanes. Esta conozse como la Gran Guerra Titán (añu 743 de la cronoloxía de Paradise). El rei Fritz nº 145 abandona la guerra y treslládase, con un gran númberu de erdianos, a vivir a la isla Paradise. Darréu, crea miles de Titanes Colosales, que al endurecer xeneren los trés muralles. '''HESTORIA QUE SE TIEN NA ISLA PARADISE, PREVIA A LA REVELACIÓN DEL SUÉTANU''' * '''Añu 738''': confírmase'l surdimientu de los titanes, causando l'aniquilación de más de la metá de la humanidá. * '''Añu 743''': la raza humana sobrevivi construyendo tres muralles llamaes María, Rose y Sina. Los titanes son incapaces d'enfusar les parés xigantes, y la población humana ye capaz de sobrevivir mientres 100 años en paz. * '''Añu 845''': el Titán Colosal, una xigantesca clase de titán d'aproximao 60 metros d'altor, apaez y destrúi la entrada del distritu de Shiganshina d'una patada, lo que dexa a los titanes menores (o normales) invadir el territoriu humanu dientro del muriu, causando perdes irreparables. * '''Añu 846''': la población humana poner en marcha nuna ofensiva militar pa retomar el Muriu María, mientres la cual sufren baxes masives. Sicasí, nesti periodu percánciase una gran cantidá d'información alrodiu de cómo esterminar a los titanes. * '''Añu 847''': Eren, Mikasa y Armin empiecen el so entrenamientu militar y, tres munches dificultaes, pasen la prueba. * '''Añu 850''': pasaron más de cinco años dempués del últimu ataque. La humanidá empieza la so contraofensiva, colo cual, Eren, en compañía del escuadrón, llucha pa evitar que la humanidá escastar. Sicasí, tres un curtiu periodu de tranquilidá los titanes vuelven al ataque, sumando más perdes humanes. Nel distritu de Trost remanez el Titán Colosal y los cadetes lluchen contra los titanes, con numberoses baxes. Reconozse qu'esisten titanes normales y titanes cambiantes, seres humanos que pueden controlar unu de los 9 poderes titán, siendo Eren unu d'ellos. Tres ello, Eren xunir a la Lexón de Reconocencia y van escontra'l distritu de Shiganshina. Nel camín son interceptaos por una nuevu Titán Cambiante: el Titán Fema, que masacra al Escuadrón de Levi. Tres dos batalles con Eren, nel monte d'Árboles Xigantes y nel distritu de Stöhess, la so usuaria, Annie, conxélase y dase a conocer qu'hai titanes dientro de les muralles. Dempués que se conoz que titanes invadieron la muralla Rose, sábese que Bertolt y Reiner son los titanes colosal y acorazao, respeutivamente. Sábese que Ymir tamién ye un titán cambiante y Eren, al tocar al Titán que mató a la so madre, utiliza la Coordenada. Dómina actual del anime. * '''Añu 851''': dómina na que Eren, Armin y Mikasa yá pudieron ver el mar tres un añu de exterminación de titanes, gracies a la guillotina creada por Hanji Zoe y al control del distritu de Shiganshina. Conozse'l conteníu del Suétanu de la casa de Eren, onde'l so padre déxa-y llibros esplicativos avera del orixe de los Titanes y la vida al otru llau del mar. * '''Añu 854''': la dómina presente na manga, na que se repara'l final d'una guerra más allá de los murios ente'l país de Mare (los principales antagonistes de la serie na actualidá) y una coalición de gobiernos que busquen acabar con ellos. Anguaño, afayar que Eren haise infiltrado en Mare, que entamen realizar una gran invasión a la Isla Paradise, en busca del Titan Fundador. Con ayuda de la Tropa de reconocencia y, al paecer, de Zeke Jaeger, absuerbe'l poder del Titán Martiellu de Guerra y busca reorganizar l'Imperiu Erdiano. == Aspeutos de la serie == [[Ficheru:Muralha Shingeki no Kyojin.png|thumb|right|200px|Diagrama de la organización de los trés muralles.]] [[Ficheru:Francisco de Goya, Saturno devorando a su hijo (1819-1823).jpg|thumb|left|250px|[[Saturno taramiando a un fíu|Pintura]] de [[Francisco de Goya]] de Saturnu taramiando a unu de los sos fíos que, en términos de la serie, representaría a un titán taramiando a un humanu.]] [[Ficheru:Wikinördlingen.JPG|thumb|left|250px|La ciudá [[Nördlingen]] allugada n'Alemaña inspiró a [[Hajime Isayama]] pa crear l'ambientación de la manga.]] La serie tien llugar nuna isla llamada "Paradis", onde la repentina apaición d'horribles y xigantes criatures conocíes como Titanes acabaron cola metá de población humana y forzó a la metá restante a abellugase dientro de ciudaes arrodiaes por trés enormes murios. {{Nihongo|Maria|ウォール・マリア|Wōru Maria|l'esternu}}, {{Nihongo|Rose|ウォール・ローゼ |Wōru Rōze|l'entemediu}}, y {{Nihongo|Sina|ウォール・シーナ |Wōru Shīna|l'internu}}. Los murios dexaron que los humanos vivieren en paz mientres 100 años, hasta qu'un titán de sesenta metros y unu acorazáu de quince metros llograron travesar la muralla Maria, lo que dexó la invasión del restu de los titanes y una nueva catástrofe pa la humanidá.<ref name="c2">{{cita llibru |apellíu=Isayama |nome=Hajime |títulu=Ataque a los titanes, volume 2 |editorial=Norma Editorial |ubicación=España |isbn=978-84-679-1099-5 |capítulu=Capítulu 1}}</ref> Poco se sabe sobre los titanes más allá de que xeneralmente miden 5—15 metros, tienen una intelixencia llindada y taramien seres humanos ensin razón aparente, pos nun precisen alimentase, una y bones la simple absorción de la lluz solar apúrre-yos enerxía vital. Una vegada cai la nueche o se-yos quita d'esta lluz, la so enerxía mengua, anque depende del titán.<ref name="c20">{{cita llibru |apellíu=Isayama |nome=Hajime |títulu=Ataque a los titanes, volume 5 |editorial=Norma Editorial |ubicación=España |isbn=978-84-679-1261-6 |capítulu=Capítulu 20}}</ref> Amás, tienen una piel resistente y una alta capacidá rexenerativa, pudiendo inclusive recuperar la so cabeza; el so únicu puntu débil ye la [[nuca]].<ref name="c20" /> Esta debilidá llevó a desenvolver el {{Nihongo|equipu de maniobra tridimensional|立体機動装置 |Rittai Kido Sochi}}, que-y dexa a los humanos movese rápido nun espaciu tridimensional y poder algamar la nuca del titán. Sicasí, l'usu d'esti equipamientu trai a un gran riesgu de sobrecargar los músculos, y por ello ríquese un preparación física especial, según un bon sentíu d'equilibriu pa consiguir apoderalo. Esisten seres humanos capaces de tresformase en titanes, que tienen de ser de la raza de los Erdianos o herederos de Ymir, que llogró los poderes titanicos d'una entidá cimera (según Mare: el demoniu de la Tierra; según los erdianos, un Dios), al morrer, la so alma estremar en 9 partes, creando los 9 poderes titánicos. Estos titanes tienen habilidaes distintives y una intelixencia cimera, yá que si llógrase apoderar el tresformamientu la so conciencia humana caltiénse. Coles mesmes, les persones que tienen esta habilidá llogren refaese con rapidez inclusive na so forma humana. Namái pueden llegar a vivir 13 años dempués de llograr el so poder titánicu. == Producción == [[Ficheru:Brock Lesnar in March 2015.jpg|thumb|right|200px|Na imaxe reparar al lluchador profesional [[Brock Lesnar]], nel cual Isayama inspirar pa diseñar al Titán Acorazáu.]] Primero que la manga llegara a publicar, Isayama yá avanzara tocantes a les idees pa la historia de ''Shingeki no Kyojin'', pero solu cuando empieza a trabayar nelles ye que les fai más sustancioses. Isayama decidió utilizar titanes na so obra por cuenta de que considera que son «repulsivos».<ref name="Entrevista">{{cita web |url=http://www.normaeditorial.com/Ataque_a_los Titanes/autor.html |títulu=Entrevista a Hajime Isayama |fechaaccesu=13 de setiembre de 2013 |editorial=[[Norma Editorial]] }}</ref> A la de diseñalos, Isayama comentó que se basó na constitución física de delles persones, como la del lluchador de [[MMA]] [[Yushin Okami]], de la cual inspiróse pa crear la versión titán de Eren, ente que pa la versión de Reiner utilizó como base a [[Brock Lesnar]].<ref name="Entrevista" /> == Conteníu de la obra == {{desactualizáu}} === Manga === La manga de ''Shingeki no Kyojin'' publicar por primer vegada'l [[9 de setiembre]] de [[2009]] na revista mensual ''[[Bessatsu Shōnen Magazine]]'', de la editorial xaponesa [[Kōdansha]]. De magar, la serie consiguió arrexuntar más de noventa capítulo en ventitrés volumen en formatu ''[[tankōbon]]''. El primer volume publicóse'l 17 de marzu de 2010,<ref>{{cita web |url=http://kc.kodansha.co.jp/product/top.php/1234608437 |títulu=進撃の巨人（１） |fechaaccesu=10 de setiembre de 2013 |idioma=xaponés |editorial=[[Kōdansha]]}}</ref> ente que l'oncenu publicó'l 9 d'agostu de 2013.<ref>{{cita web |url=http://kc.kodansha.co.jp/product/top.php/1234646069 |títulu= 進撃の巨人（１１）特装版 |fechaaccesu=10 de setiembre de 2013 |idioma=xaponés |editorial=[[Kōdansha]]}}</ref> La versión n'español de la manga ye espublizada por [[Editorial Panini]] en Méxicu y [[Norma Editorial]] n'España.<ref name="Norma"/> N'Arxentina empezó a espublizase en mayu del 2016 por Editorial OVNI Press. La manga tamién dio llugar a la creación de dellos ''[[Serie derivada|spin-off]]''. Saki Nakagawa realizó una parodia de la obra titulada «''Shingeki! Kyojin Chūgakkō''», que ye publicada dende abril de 2012 pola mesma revista na que s'espubliza la manga orixinal.<ref>{{cita web |url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2012-04-13/attack-on-titan-manga-inspires-comedy-spinoff-manga |títulu=Attack on Titan Manga Inspires Comedy Spinoff Manga |fecha=13 d'abril de 2012 |fechaaccesu=10 de setiembre de 2013 |idioma=inglés |editorial=[[Anime News Network]]}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/manga.php?id=14298 |títulu=Shingeki! Kyojin Chūgakkō (manga) |fechaaccesu=10 de setiembre de 2013 |idioma=inglés |editorial=[[Anime News Network]]}}</ref> Pela so parte, el ''[[mangaka]]'' Satoshi Shiki realizó'l so ''spin-off'' basándose na [[precuela]] y [[novela llixera]] ''Shingeki no Kyojin: Before the Fall'', de Ryō Suzukaze;<ref>{{cita web |url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2013-08-20/daphne-in-the-brilliant-blue-shiki-penning-attack-on-titan-spinoff-manga |títulu=Daphne in the Brilliant Blue's Shiki Penning Attack on Geri Spinoff Manga (Updated) |fecha=20 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=10 de setiembre de 2013 |idioma=inglés |editorial=[[Anime News Network]]}}</ref> esta versión ye publicada na revista ''[[Gekkan Shōnen Sirius]]'' —tamién de Kōdansha— dende agostu de 2013. Hikaru Suruga, con ayuda del guionista Gan Sunaaku, empezó a desenvolver la so versión basándose nuna de les [[Novela visual|noveles visuales]] de la obra, ''A Choice With No Regrets''. Tituláu «''Shingeki no Kyojin Gaiden: Kuinaki Sentaku Prologue''», va ser publicáu nuna revista mensual de ''[[shōjo]]'' de Kōdansha, ''[[Aria (revista)|Aria]]''.<ref>{{cita web |url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2013-08-27/attack-on-titan-spinoff-manga-to-run-in-aria-shojo-magacín |títulu=Attack on Geri Spinoff Manga to Run in Aria Shōjo Magacín - News |fecha=22 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=10 de setiembre de 2013 |idioma=inglés |editorial=[[Anime News Network]]}}</ref> L'editor de la manga anunció qu'esti podría rematar en 2017 o 2018, pos va ser el tiempu que precise l'autor p'acabar de cuntar tola historia.<ref>{{cita web |url=http://rejami.com/ataque-los |títulu=Ataque a los Titanes podría terminar en 3 o 4 años |fecha=17 d'agostu de 2014 |fechaaccesu=19 d'agostu de 2043 |editorial=[[Rejami]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20210423102035/http://rejami.com/ataque-los |fechaarchivu=2021-04-23 }}</ref> N'España publicóse, dica agora, dos noveles y la mayoría de la serie de mangues Hajime Isayama rellacionáu con Shingeki no Kyojin por Norma.<ref>{{cita web |url=http://www.listadomanga.es/autor.php?id=1196|títulu=Mangues y Noveles de Hajime Isayama en publicaes n'España |fechaaccesu=4 de marzu de 2018|autor=|fecha=|sitiuweb=listadomanga.es|allugamientu=}}</ref> === Crossover con Marvel Comics === El conocíu editor C.B. Cebulski de [[Marvel Comics]] anunció al traviés de la so cuenta de Twitter un crossover que va xunir al [[Universu Marvel|universu de Marvel]] y la manga de Hajime Isayama. Dica agora pudimos ver una imaxe de [[Spiderman]] fuxendo de dos titanes.<ref>{{Cita web |url=http://rejami.com/ataque-los |títulu=titanes-y-marvel-xunir en-una manga/ 'Ataque a los Titanes' y Marvel xunir nuna manga |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20210423102035/http://rejami.com/ataque-los |fechaarchivu=2021-04-23 }}</ref><ref name="CrossoverManga-comic">[http://www.lacasadeel.net/2014/11/ataque-los titanes-y-marvel-preparen-un-crossover.html Crossover Ataque a los titanes/Marvel Comics Mangaverse] Crossover - la Casa d'El</ref> La manga yá foi publicáu y consta de 8 páxines. === Novela llixera === ''Shingeki no Kyojin'' foi afechu a una [[novela llixera]] escrita por Ryō Suzukaze ya ilustrada por Thores Shibamoto. Sol títulu de «''Shingeki no Kyojin: Before the Fall''», la novela narra los sucesos asocedíos antes de la historia orixinal de la manga; foi publicada per primer vegada'l 2 d'avientu de 2011 pola mesma editorial Kōdansha.<ref>{{cita web |url=http://kc.kodansha.co.jp/product/top.php/1234641835 |títulu=進撃の巨人　Ｂｅｆｏｒｅ　ｔｈｅ　ｆａｌｌ |fechaaccesu=10 de setiembre de 2013 |idioma=xaponés |editorial=[[Kōdansha]]}}</ref> === Anime === {{AP|Episodios de Shingeki no Kyojin|l1=Episodios de Shingeki no Kyojin}} L'adautación al [[anime]] foi dirixida por Tetsurō Araki y producida por [[Wit Studio]] —una subsidiaria d'[[IG Port]]—, en collaboración con [[Production I.G]]. Hasta entamos de setiembre de 2013, cuntó con trés guionistes: Hiroshi Seko, Yasuko Kobayashi y Noboru Takagi, quien escribieron nueve, siete y seis episodios, respeutivamente. Estrenar en Xapón el 6 d'abril de 2013 pola cadena televisiva [[Mainichi Broadcasting System]] (MBS), onde s'algamó a emitir 25 episodios d'unos venticuatro minutos cada unu.<ref name="annanime" /> L'animación cubre hasta'l capítulu 34 de la manga (non na so totalidá), postreru del 8vo Tomu. L'últimu capítulu publicáu de la manga foi'l #98. La [[banda sonora]] ye compuesta por Hiroyuki Sawano;<ref>{{cita web |url=http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/people.php?id=55432 |títulu=Hiroyuki Sawano |fechaaccesu=10 de setiembre de 2013 |idioma=inglés |editorial=[[Anime News Network]]}}</ref> el primer [[tema d'apertura]] tratar de {{Nihongo|«Guren no Yumiya»|紅蓮の弓矢}} de [[Sound Horizon|Linked Horizon]], ente que el [[tema de zarru]], {{Nihongo|«Utsukushiki Zankoku na Sekai»|美しき残酷な世界}} foi interpretáu por [[Yōko Hikasa]]. A partir del decimocuartu episodiu, la tema d'apertura camudó a {{Nihongo|«Jiyuu no Tsubasa»|自由の翼}}, tamién de Linked Horizon, coles mesmes, la tema de zarru camudó a «great escape» de [[Cinema Staff]].<ref>{{cita web |autor=ドコデモタワレコ |url=http://tower.jp/article/news/2013/06/21/n10 |títulu=cinema staff、「進撃の巨人」ED曲“great escape”発売決定! 亀田誠治と初タッグ - TOWER RECORDS ONLINE |editorial=Tower.jp |idioma=xaponés |fechaaccesu=10 de setiembre de 2013}}</ref> N'agostu de 2013 entamóse llanzar una [[OVA|animación orixinal]] basada nel capítulu especial del quintu volume, xunto cola edición especial del oncenu volume. Sicasí, el llanzamientu foi retardáu pa incluyilo cola edición especial del docenu volume.<ref>{{cita web |títulu=Attack on Geri Orixinal Anime DVD Delayed 4 Months |url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2013-05-31/attack-on-titan-orixinal-anime-dvd-delayed-4-months |editorial=[[Anime News Network]] |fecha=2 de xunu de 2013 |fechaaccesu=10 de setiembre de 2013 |idioma=inglés}}</ref> La serie tien un total de 25 capítulos. Afixéronse 5 OVA anguaño. Una segunda temporada emitir dende'l 1 d'abril hasta'l 17 de xunu de 2017.<ref>[https://www.animenewsnetwork.com/news/2016-07-03/attack-on-titan-anime-2nd-season-premieres-in-spring-2017/.103914 Attack on Titan Anime's 2nd Season Premieres in Spring 2017] en [[Anime News Network]] {{n'idioma inglés}}. Consultáu'l 3 de xunetu de 2016.</ref><ref>[http://myanimelist.net/news/46754268 'Shingeki no Kyojin 2nd Season' Delayed to Spring 2017 en My Anime List] {{n'idioma inglés}}. Consultáu'l 3 de xunetu de 2016.</ref> La tema d'apertura ye {{Nihongo|«Shinzou wo Sasageyo!»|心臓を捧げよう!}}, y la tema de zarru ye {{Nihongo|«Yuugure no Tori»|夕暮れの鳥}}.<ref>{{cita web |títulu=Shingeki no Kyojin Season 2 |url=https://myanimelist.net/anime/25777/Shingeki_no_Kyojin_Season_2 |idioma=inglés |fechaaccesu=9 de xunu de 2017}}</ref> Una tercer temporada ta anunciada a estrenase en xunetu de 2018.<ref>{{cita web |títulu=La tercer temporada de Attack on Titan va llegar en primavera de 2018 |url=http://www.crunchyroll.com/anime-news/2017/07/03/la-tercer-temporada-de-attack-on-titan-llegar-en-primavera-de-2018 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2017 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2017-06-17/attack-on-titan-anime-season-3-to-air-in-2018/.117628 |títulu=Attack on Titan Anime Season 3 to Air in 2018 |editorial=Anime News Network |fechaaccesu=25 de xunu de 2017 |idioma=inglés}}</ref> === Temes d'apertura (openings) === ==== Temporada 1 ==== {| {{tablaguapa}} !# !Episodios !Intervalu !Cantar !Artista |- !1 |1 - 13 |13 episodios |"Guren no Yumiya / Feuerroter Pfeil und Bogen" |''Revo ([[Linked Horizon]])'' |- !2 |14 - 25 |12 episodios |"Jiyuu no Tsubasa / Die Flügel der Freiheit" |''Revo ([[Linked Horizon]])'' |} ==== Temporada 2 ==== {| {{tablaguapa}} !# !Episodios !Intervalu !Cantar !Artista |- !1 |1 - 12 |12 episodios |"Shinzou wo Sasageyo! / Opfert eure Herzen! |''Revo ([[Linked Horizon]])'' |} ==== [[Shingeki! Kyojin Chūgakkō]] ==== {| {{tablaguapa}} !# !Episodios !Intervalu !Cantar !Artista |- !1 |1 - 12 |12 episodios |"Youth is Like Fireworks" |''Revo ([[Linked Horizon]])'' |} === Temes de zarru (endings) === ==== Temporada 1 ==== {| {{tablaguapa}} !# !Episodios !Intervalu !Cantar !Artista |- !1 |1 - 13 |13 episodios |"Utsukushiki Zankoku na Sekai" |''[[Yōko Hikasa|Youko Hikasa]]'' |- !2 |14 - 25 |12 episodios |"Great Escape" |''[[Cinema Staff]]'' |} ==== Temporada 2 ==== {| {{tablaguapa}} !# !Episodios !Intervalu !Cantar !Artista |- !1 |1 - 12 |12 episodios |"Yuugure no Tori" |''[[Shinsei Kamattechan]]'' |} ==== [[Shingeki! Kyojin Chūgakkō]] ==== {| {{tablaguapa}} !# !Episodios !Intervalu !Cantar !Artista |- !1 |1 - 12 |12 episodios |"Ground's Counterattack" |''Revo ([[Linked Horizon]])'' |} === Videoxuegos === Al igual qu'otres series, creáronse numberosos videoxuegos de ''Shingeki no Kyojin''. En mayu de 2013 anuncióse que cuatro [[noveles visuales]] desenvueltes pol personal de [[Nitroplus]] en collaboración con [[Production I.G]] seríen llanzaes a la venta.<ref>{{cita web |url=http://www.siliconera.com/2013/05/19/attack-on-titan-games-coming-from-steinsgate-developer-nitroplus/ |títulu=Attack On Titan Games Coming From Steins;Gate Developer Nitroplus |fecha=19 de mayu de 2013 |fechaaccesu=10 de setiembre de 2013 |idioma=inglés |editorial=Siliconera}}</ref> Nitroplus comentó que como compañía nun s'atopa implicada na producción d'estos videoxuegos, pero'l so personal, de forma independiente, sí.<ref name="SíperoNo">{{cita web |url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2013-05-21/nitro+/not-involved-in-blu-ray-visual-novels-but-our-staffers-are |títulu=Nitro+: Not Involved in Blu-ray Visual Novels, But Our Staffers Are |fecha=21 de mayu de 2013 |fechaaccesu=10 de setiembre de 2013 |idioma=inglés |editorial=[[Anime News Network]]}}</ref> Los xuegos van incluyir nos primeros exemplares del tercer y sestu volume de [[Blu-ray]] del anime, y van consistir n'hestories ''spin-off'' sobres los personaxes de la obra. El mesmu [[Hajime Isayama]] va encargar de supervisar el desenvolvimientu de los videoxuegos, ente que el ilustrador de Nitroplus, Namaniku ATK, va encargar del diseñu de personaxes.<ref name="SíperoNo" /> El tercer volume de Blu-ray foi llanzáu'l 18 de setiembre de 2013, cola novela visual ''Lost In The Cruel World'', que toma la historia de Mikasa; amás, va cuntar con una meyora de {{Nihongo|''A Choice With No Regrets''|悔いなき選択|Kuinaki Sentaku}}. El sestu volume de Blu-ray foi llanzáu'l 18 d'avientu, y va cuntar con tres noveles visuales: la versión completa de ''A Choice With No Regrets'', que narra'l pasáu de Levi y Erwin; ''Wall Sina, Goodbye'' sobre Annie; y una postrera entá ensin títulu sobre Eren y Levi. Les noveles visuales podrán xugase en cualquier reproductor de Blu-ray.<ref>{{cita web |url=http://www.animenewsnetwork.com/interest/2013-05-18/attack-on-titan-blu-rays-add-visual-novels-by-nitro+ |títulu=Attack on Titan Blu-rays Add Visual Novels by Nitro+ Staff |apellíu=Loo |nome=Egan |fecha=18 de mayu de 2013 |fechaaccesu=10 de setiembre de 2013 |idioma=inglés |editorial=[[Anime News Network]]}}</ref> Coles mesmes, un xuegu d'aición tituláu {{Nihongo|«''Attack on Titan: The Wings of Counterattack''»|進撃の巨人 ~反撃の翼~|Shingeki no Kyojin: Hangeki no Tsubasa}} ta siendo desenvueltu por [[Spike Chunsoft]] pa la consola [[Nintendo 3DS]] y foi llanzáu en 2013.<ref>{{cita web |url=http://www.animenewsnetwork.com/interest/2013-05-09/magacín/attack-on-titan-has-video-game-planned |títulu=Magacín: Attack on Titan Has Video Game Planned - Interest |editorial=[[Anime News Network]] |fecha=2 de xunetu de 2013 |fechaaccesu=10 de setiembre de 2013 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.animenewsnetwork.co.uk/news/2013-08-06/attack-on-titan-gets-3ds-game-from-spike-chunsoft-in-2013 |títulu=Attack on Titan Gets 3DS Game from Spike Chunsoft in 2013 |fecha=6 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=10 de setiembre de 2013 |idioma=inglés |editorial=[[Anime News Network]]}}</ref> El 12 de mayu de 2015 estrenar en Norteamérica "Attack on Titan: Humanity in Chains" pa la consola Nintendo 3DS, siendo desenvueltu por [[Spike Chunsoft]] dientro del xéneru d'aición y aventura. El 2 de xunetu foi llanzando n'Europa con clasificación Pegi: +18 y distribuyíu por [[Atlus]].<ref>{{cita web |url=http://www.3djuegos.com/noticia/154106/0/attack-on-titan/llanzamientu-européu/2-de-xunetu/ |títulu=Attack on Titan va estrenar n'Europa'l 2 de xunetu editorial=[[3DJuegos]] |fecha=10 de xunetu de 2015 |fechaaccesu=9 d'agostu de 2015}}</ref> Na publicación del tomu recopilatorio #17 de la manga anuncióse qu'Omega Force, estudiu de [[Koei Tecmo]], atópase desenvolviendo una adautación de la manga como videoxuegu pa les plataformes playstation 3, 4 y Ps vita. El títulu taría llistu pal iviernu del 2016.<ref>{{cita web |url=http://www.gamecity.ne.jp/shingeki |títulu=進撃の巨人（PS4/PS3/PS Vita版） |fechaaccesu=9 d'agostu de 2015 |idioma=xaponés}}</ref> === Películes recopilatorias === Fixéronse tres películes recopilatorias/resume de la primer temporada del anime "Attack on Titan". Dambes son del añu 2015. La primera cubre los acontecimientos de los episodios 1 al 13, incluyendo escenes nueves, un nuevu doblaxe y adautación a soníu 5.1. La segunda película cubre los acontecimientos de los episodios 14 al 26, incluyendo escenes nueves y un nuevu doblaxe (al igual que l'anterior). La tercer película cubre los acontecimientos de la segunda temporada incluyendo escenes nueves y un nuevu doblaxe (escena extra dempués de los creitos) -Ataque a los Titanes, la película (parte 1): 'L'arcu y la flecha escarlates' (2014). -Ataque a los Titanes, la película (parte 2): 'Les ales de la llibertá' (2015). Ataque a los Titanes, la película (parte 3): 'berru' (2018) === Películes n'imaxe real === Tamién se realizaron dos películes en [[imaxe real]]. Nun principiu, diben ser dirixíes por [[Tetsuya Nakashima]], pero n'avientu de 2012 Nakashima dexó'l proyeutu por cuenta de diferencies en cuanto al guión y otros asuntos. En 2015 dar a conocer imáxenes de lo que sería la película protagonizada por [[Miura Haruma]] como [[Eren Jaeger]]. L'estrenu de la primer parte foi'l 1 d'agostu de 2015 ente que el de la segunda parte foi'l día 19 de setiembre de 2015.<ref>{{cita web |url=http://www.animenewsnetwork.com/news/2012-12-13/direutor-nakashima-leaves-live-action-attack-on-titan |títulu=Direutor Nakashima Leaves Live-Action Attack on Titan Film |fecha=13 d'avientu de 2012 |fechaaccesu=10 de setiembre de 2013 |idioma=inglés |editorial=[[Anime News Network]]}}</ref>Los dos películes tamién fueron entrenaes nos cines n'[[España]] y dempués fueron distribuyíes en [[DVD]] y [[Discu Blu-ray|Blu-ray]], tamién puede vese en [[Filmin]]. En Llatinoamérica, dambes películes fueron llicenciaes por Funimation<ref>{{cita publicación |títulu=FUNimation Picks Up Live-Action Attack on Titan for Domestic Distribution - ComingSoon.net|url=http://www.comingsoon.net/movies/news/454937-funimation-picks-up-live-action-attack-on-titan-for-domestic-distribution|fecha=29 de xunu de 2015|fechaaccesu=1 de marzu de 2018|periódicu=ComingSoon.net|idioma=en-US}}</ref> y, en febreru del 2018, Sato Company anunció que van distribuyir los dos películes les cualos van estrenase al traviés de la cadena de cines Cinemark, empezando per Brasil.<ref>{{cita web |url=https://twitter.com/SatoCompany/status/968946216712237057|títulu=Attack On Titan - Live Action ta chegando nos Cinemas Brasileiros! Pré - Vienda Cinemark Brasil: 02 de Março #AnimeNight Estreia: 04 d'Abril 2018 - 19h30 Pré-Vienda Cinemas Kinoplex: 01 de Março Estreia : 08 d'Abril 2018 - 16h #AttackOnTitans #ShingekinoKyojin #LiveActionpic.twitter.com/15N8PBjlmK|fechaaccesu=1 de marzu de 2018|apellíu=Company|nome=Sato|fecha=28 de febreru de 2018|sitiuweb=@SatoCompany|idioma=pt}}</ref> -Película 1: Shingeki no kyojin: Zenpen (Attack on Titan: The Movie) (2015). -Película 2: Shingeki no kyojin: Kouhen (Attack on Titan 2: End of the World)(el fin del mundu)(2015). === OVAs de la serie anime === Realizáronse hasta'l momentu cinco OVAs de la serie, antes del empiezu de la segunda temporada. ''Artículu principal:'' [[Episodios de Shingeki no Kyojin#Episodios OVA]] === Serie alternativa (parodia) === Esiste una parodia de la serie anime titulada ''[[Shingeki! Kyojin Chūgakkō]]'', na cual tolos personaxes son estudiantes y profesores del institutu Titan. La serie tamién foi llicenciada n'[[España]] por [[Selecta Visión]]. == Receición == Tantu la manga como l'anime de ''Shingeki no Kyojin'' algamaron un gran ésitu. Pela so parte, la manga ganó'l premiu [[premiu de Manga Kōdansha|Kōdansha Manga Shō]] de 2011 na categoría meyor ''[[shōnen]]''.<ref name="premiu" /> Amás, pa xunu de 2013 consiguiera vender más de venti millones de copies en Xapón, parcialmente pol aumentu de la popularidá gracies al estrenu del anime.<ref name="Ventes" /> La serie d'anime foi gallardoniada con cinco Tokyo Anime Awards en 2014 y 2015, incluyendo los de Meyor Anime, Meyor Música y Meyor Direutor pa Tetsuro Araki. Tamién afaró nos premios Newtype en 2013 con seis gallardones, como Meyor Títulu del añu, Meyor Guión, Meyor Direición o Meyor Tema Principal. El revisores d'[[Anime News Network]] apurrieron crítiques variaes al anime; Carl Kimlinger señaló que «[traer] de vuelta el terror del grupu [[Les habichuelas máxiques|fee-fi-fo-fum]] [...] nun fai un bon ''show''».<ref>{{cita web |url=http://www.animenewsnetwork.com/preview-guide/2013/the-spring-anime/carl |títulu=The Spring 2013 Anime Preview Guide |apellíu=Kimlinger |nome=Carl |fecha=4 d'abril de 2013 |fechaaccesu=13 de setiembre de 2013 |idioma=inglés |editorial=Anime News Network}}</ref> Sicasí, Rebecca Silverman comentó que la serie ye «tanto formosa como horrible a la vista», y «un escelente amiestu de lo que la novelista gótica del sieglu XVIII [[Ann Radcliffe]] definió como horror ''versus'' terror: unu ye físicu, que te fai querer mirar escontra otru llau, y l'otru ye intelectual, que te fai querer saber qué va pasar depués».<ref>{{cita web |url=http://www.animenewsnetwork.com/preview-guide/2013/the-spring-anime/rebecca |títulu=The Spring 2013 Anime Preview Guide |apellíu=Silverman |nome=Rebecca |fecha=3 d'abril de 2013 |fechaaccesu=13 de setiembre de 2013 |idioma=inglés |editorial=Anime News Network}}</ref> Anque esisten delles series d'aición [[Apocalíptico (xéneru lliterariu)|apocalíptica]], Carlo Santos mentó que poques s'averen tanto a la perfeición como ''Shingeki no Kyojin''». Coles mesmes, describir como «una obra maestra de muerte y destrucción», magar solo vio'l primer episodiu.<ref>{{cita web |url=http://www.animenewsnetwork.com/preview-guide/2013/the-spring-anime/carlo |títulu=The Spring 2013 Anime Preview Guide |apellíu=Santu |nome=Carlo |fecha=4 d'abril de 2013 |fechaaccesu=13 de setiembre de 2013 |idioma=inglés |editorial=Anime News Network}}</ref> Theron Martin emponderó'l «intensu y atanante primer episodiu» xunto cola so banda sonora, pero consideró que tien una «[[animación llindada]]». Na so reseña, Martin tamién comentó que l'ambiente y la estética visual de ''Shingeki no Kyojin'' ye comparable cola de ''[[Claymore (manga)|Claymore]]''.<ref>{{cita web |url=http://www.animenewsnetwork.com/preview-guide/2013/the-spring-anime/rebecca |títulu=The Spring 2013 Anime Preview Guide |apellíu=Martin |nome=Theron |fecha=3 d'abril de 2013 |fechaaccesu=13 de setiembre de 2013 |idioma=inglés |editorial=Anime News Network}}</ref> == Notes == {{llistaref|grupu="nota"}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Attack on Titan}} * [http://kc.kodansha.co.jp/content/top.php/1000004974 Páxina web oficial de la manga] (en xaponés) * [http://shingeki.tv/ Páxina web oficial del anime] (en xaponés) * [http://www.animenewsnetwork.com/encyclopedia/search/name?q=%22Shingeki+no+Kyojin%22 ''Shingeki no Kyojin''] en [[Anime News Network]] (n'inglés) {{Tradubot|Shingeki no Kyojin}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Anime]] [[Categoría:Manga]] [[Categoría:Publicaciones de manga]] [[Categoría:Shōnen]] qmv6j8296wfgb1jh4cq76eyvt1050hs David Luiz 0 142950 4377128 4373227 2025-06-18T06:30:11Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá ufierta => dicha ufierta 4377128 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''David Luiz Moreira Marinho'''<ref>{{cita web |url=http://www.foradejogo.net/player.php?player=198704220002 |títulu=David Luiz (David Luiz Moreira Marinho) |editorial=foradejogo.net |idioma=portugués |fechaaccesu=24 de mayu de 2014}}</ref> {{nym}}, conocíu deportivamente como '''David Luiz''', ye un [[xugador de fútbol|futbolista]] [[Brasil|brasilanu]] que xuega como [[Defensa (fútbol)|defensa central]] y el so equipu actual ye'l [[Chelsea Football Club|Chelsea]] de la [[Premier League]] d'[[Inglaterra]]. Tamién ye internacional cola {{sel|Brasil|seleición de Brasil}}. == Trayeutoria == === E. C. Vitória === David xunir al [[Esporte Clube Vitória|Vitória]] a los 14 años d'edá,<ref>{{cita web |url=http://www.tvabcd.com.br/noticies/1058/david-luiz-y-o-representante-de-diadema-na-selecao-brasileira |títulu=David Luiz é o representante de Diadema na Seleção Brasileira |editorial=tvabcd.com.br |idioma=portugués |fecha=24 de setiembre de 2010 |fechaaccesu=19 de xineru de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110706154639/http://www.tvabcd.com.br/noticies/1058/david-luiz-y-o-representante-de-diadema-na-selecao-brasileira |fechaarchivu=6 de xunetu de 2011 }}</ref> depués de ser lliberáu pol [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]].<ref>{{cita web |url=http://blogdonavarro.com/2011/01/31/david-lluis-vai-para-o-chelsea-y-spfc-lucra-r-322-500/ |títulu=David Luis vai para o Chelsea y SPFC lucra R$ 427.500 |editorial=Blogue do Navarro |idioma=portugués |fecha=31 de xineru de 2011 |fechaaccesu=3 de febreru de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110204201829/http://blogdonavarro.com/2011/01/31/david-lluis-vai-para-o-chelsea-y-spfc-lucra-r-322-500/ |fechaarchivu=4 de febreru de 2011 }}</ref> Nel Vitória empezó a xugar na posición de [[Centrocampista|mediocampista defensivu]], anque David tuvo a puntu d'abandonar el club por cuenta de que nun rindió de manera satisfactoria en dicha posición. Sicasí, foi camudáu a la posición de [[Defensa (fútbol)|defensa central]], posición na que s'afixo perbién.<ref name="gterra">{{cita web |url=http://www.gterra.com.br/print/gterra-esporte/zagueiro-convoc%C3%A1u-por%20mano-y-avaliado-em-r-1145-milhoes-32099.html |títulu=Zagueiro convocáu por Mano é avaliado em R$ 114,5 milhões |editorial=gterra.com.br |fecha=27 de xunetu de 2010 |fechaaccesu=19 de xineru de 2011 |idioma=portugués |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110118004517/http://www.gterra.com.br/print/gterra-esporte/zagueiro-convoc%C3%A1u-por |fechaarchivu=2011-01-18 }}</ref> El so debú col Vitória foi en [[2005]] y llamó l'atención depués de tener un bien bon desempeño ante'l [[Santa Cruz Futebol Clube|Santa Cruz]] na [[Copa de Brasil]] de [[2006]].<ref name="gterra"/> Depués d'apostar los sos primeros dos alcuentros del [[Campeonatu Brasilanu de Serie C]] esi añu,<ref name="serie c">{{cita web |url=http://www2.cholsbf.com.br/php/tabela.php?ct=3&cc=18&aa=2006 |títulu=CAMPEONATU BRASILEIRO SÉRIE C - 2006 |fecha-publicación=cbf.com.br |fechaaccesu=4 de marzu de 2011}}</ref> David sufrió d'una mancadura y tuvo que perdese'l tercer alcuentru de la temporada, nel que'l so equipu empató a 3-3 col [[Associação Atlética Coruripe|Coruripe]].<ref>{{cita web |url=http://www.jornaldamidia.com.br/noticies/2006/07/22/Esportes/Desfalcáu_Vitoria_encara_o_Corur.shtml |títulu=Desfalcáu, Vitória encara o Coruripe neste domingu |fecha-publicación=jornaldamidia.com.br |fecha=22 de xunetu de 2006 |fechaaccesu=11 de marzu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110706153131/http://www.jornaldamidia.com.br/noticies/2006/07/22/Esportes/Desfalcáu_Vitoria_encara_o_Corur.shtml |fechaarchivu=6 de xunetu de 2011 }}</ref> David llogró recuperase a tiempu p'apostar el siguiente alcuentru y atropó 5 partíos de forma consecutiva<ref name="serie c"/> antes de sufrir otra mancadura, perdiéndose otru partíu.<ref>{{cita web |url=http://www2.cbf.com.br/2006/brasileiro/c/vife200806s.tif |títulu=Confederação Brasileira de Futebol - SÚMULA DA PARTIDA |fecha-publicación=cbf.com.br |fecha=20 d'agostu de 2006 |fechaaccesu=11 de marzu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140525201336/http://www2.cbf.com.br/2006/brasileiro/c/vife200806s.tif |fechaarchivu=25 de mayu de 2014 }}</ref> Depués del so regresu, na victoria del so equipu por 3-1 sobre'l [[Ferroviário Atléticu Clube|Ferroviário]], David foi castigáu cola so tercer tarxeta mariella de la temporada, perdiéndose'l siguiente atopo ante'l [[Associação Desportiva Confiança|Confiança]].<ref>{{cita web |url=http://esportes.terra.com.br/futebol/brasileiro2006/interna/0,,OI1110233-EI6570,00-Vitoria+tera+trés+desfalques+contra+Confianca.html |títulu=Vitória terá três desfalques contra Confiança |fecha-publicación=esportes.terra.com.br |fecha=28 d'agostu de 2006 |fechaaccesu=11 de marzu de 2011 }}</ref> Al tornar, David atropó 9 alcuentros apostaos de forma consecutiva<ref name="serie c"/> y anotó'l so únicu gol na lliga na victoria por 2-0 sobre'l [[Fútbol Club Porto|Porto]].<ref>{{cita web |url=http://www.futebol80.com.br/links/times/vitoria/vitoriajg.htm |títulu=Vitória |fecha-publicación=futebol80.com.br |fechaaccesu=11 de marzu de 2011}}</ref> Cuando David tuvo qu'ausentase de nueva cuenta por cuenta de una mancadura, el so equipu foi derrotáu 3-1 ante'l mesmu Ferroviário.<ref>{{cita web |url=http://esportes.terra.com.br/futebol/brasileiro2006/interna/0,,OI1194248-EI6570,00-Apos+derrota+Vitoria+foca+forgo+com+lider+Treze.html |títulu=Após derrota, Vitória foca forgo com líder Treze |fecha-publicación=esportes.terra.com.br |fecha=16 d'ochobre de 2006 |fechaaccesu=11 de marzu de 2011 }}</ref> Na victoria por 2-0 sobre'l [[Treze Futebol Clube|Treze]], David foi nuevamente suspendíu, ausentándose na derrota por 2-1 ante'l [[Ipatinga Futebol Clube|Ipatinga]].<ref>{{cita web |url=http://esportes.terra.com.br/futebol/brasileiro2006/interna/0,,OI1207045-EI6570,00-Vitoria+tem+dois+desfalques+contra+o+lider.html |títulu=Vitória tem dois desfalques contra o líder |fecha-publicación=esportes.terra.com.br |fecha=23 d'ochobre de 2006 |fechaaccesu=11 de marzu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160303201551/http://esportes.terra.com.br/futebol/brasileiro2006/interna/0,,OI1207045-EI6570,00-Vitoria+tem+dois+desfalques+contra+o+lider.html |fechaarchivu=2016-03-03 }}</ref> De los postreros 9 alcuentros de la temporada, David llogró apostar 8,<ref name="serie c"/> ayudando al so equipu a quedar nel segundu llugar de la tabla, llogrando l'ascensu a la [[Campeonatu Brasilanu de Serie B|Serie B]].<ref>{{cita web |url=http://www.canalecvitoria.com.br/colunas.aspx?codigo=872&titulo=Hall%20da%20Fama%20-%20David%20Luiz&colunista=Marcelo%20Monteiro |títulu=Hall da Fama - David Luiz |editorial=canalecvitoria.com.br |fecha=10 d'agostu de 2010 |fechaaccesu=19 de xineru de 2011 |idioma=portugués |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110118083906/http://canalecvitoria.com.br/colunas.aspx?codigo=872&titulo=Hall%20da%20Fama%20-%20David%20Luiz&colunista=Marcelo%20Monteiro |fechaarchivu=18 de xineru de 2011 }}</ref> Depués d'apostar unos cuantos partíos col Vitória nel [[Campeonatu Baiano]],<ref>{{cita web |url=http://atarde.com.br/noticia.jsf?id=724881 |títulu=Ipitanga 1 x 1 Bahia; Vitória 5 x 0 Catuense |editorial=atarde.com.br |fecha=28 de xineru de 2007 |fechaaccesu=19 de xineru de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110706151347/http://atarde.com.br/noticia.jsf?id=724881 |fechaarchivu=2011-07-06 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://atarde.com.br/noticia.jsf?id=721305 |títulu=Vitória lidera Baiano; Bahia é lanterna |editorial=atarde.com.br |fecha=14 de xineru de 2007 |fechaaccesu=19 de xineru de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110706151621/http://atarde.com.br/noticia.jsf?id=721305 |fechaarchivu=2011-07-06 }}</ref> David foi cedíu al [[Sport Lisboa e Benfica|SL Benfica]] de [[Portugal]] el [[31 de xineru]] de [[2007]].<ref>{{cita web |url=http://atarde.com.br/noticia.jsf?id=725832 |títulu=Vitória contrata o meia Jackson, ex-Coritiba |editorial=atarde.com.br |fecha=31 de xineru de 2007 |fechaaccesu=19 de xineru de 2011 |idioma=portugués |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110706151638/http://atarde.com.br/noticia.jsf?id=725832 |fechaarchivu=2011-07-06 }}</ref> === Benfica === David xunir al [[Sport Lisboa e Benfica|Benfica]] como reemplazu de [[Ricardo Rocha]], quien se coló al [[Tottenham Hotspur Football Club|Tottenham Hotspur]] d'[[Inglaterra]].<ref>{{cita web |url=http://www.uefa.com/uefaeuropaleague/news/newsid=503237.html |títulu=Benfica replace Ricardo Rocha |editorial=[[UEFA|uefa.com]] |fecha=1 de febreru de 2007 |fechaaccesu=28 de mayu de 2014}}</ref> El so debú col Benfica nun foi sinón hasta [[marzu]] na [[Copa de la UEFA 2006-07|Copa de la UEFA]] ante'l [[Paris Saint-Germain Football Club|Paris Saint-Germain]] nel [[Parque de los Príncipes]], onde David tuvo una mala presentación.<ref name="estreia">{{cita web |url=http://www.cmjornal.xl.pt/detalhe/noticies/sport/benfica/david-luiz-joia-da-lluz-ja-y-referencia |títulu=David Luiz: Jóia da Luz já é referência |editorial=cmjornal.xl.pt |fecha=14 d'agostu de 2010 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011 }}</ref> Sicasí, nel siguiente alcuentru y a pesar que de que nun tuvo una bona participación ante l'equipu francés, David llogró faer el so debú en amestar ante'l [[União Desportiva de Leiria|U. D. Leiria]].<ref>{{cita web |url=http://www.football-lineups.com/games/?game=4858 |títulu=Tactical Formation |editorial=Football-Lineups |fechaaccesu=14 de marzu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071011112156/http://www.football-lineups.com/games/?game=4858 |fechaarchivu=2007-10-11 }}</ref> Rápido David foi ganándose la titularidá y fixo que'l Benfica fixera válida la opción de compra.<ref>{{cita web |url=http://www.uefa.com/memberassociations/news/newsid=544985.html |títulu=David Luiz banking on Benfica |editorial=uefa.com |fecha=30 de mayu de 2007 |fechaaccesu=28 de mayu de 2014}}</ref> David apostó los últimos nueve partíos de lliga esa temporada<ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/cd-estrela-amadora-benfica-lissabon/index/spielbericht_59299.html |títulu=CD Estrela Amadora - Benfica Lissabon |editorial=transfermarkt.co.uk |fecha=19 de marzu de 2007 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/cd-estrela-amadora-benfica-lissabon/index/spielbericht_59299.html |títulu=CD Estrela Amadora - Benfica Lissabon |editorial=transfermarkt.co.uk |fecha=19 de marzu de 2007 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011 |editorial=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/cs-maritimo-funchal-benfica-lissabon/index/spielbericht_59336.html |títulu=CS Marítimu Funchal - Benfica Lissabon |editorial=transfermarkt.co.uk |fecha=21 d'abril de 2007 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/benfica-lissabon-academica-coimbra/index/spielbericht_59365.html |títulu=Benfica Lissabon - Académica Coimbra |editorial=transfermarkt.co.uk |fecha=20 de mayu de 2007 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref> y los últimos trés del campeonatu européu.<ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/benfica-lissabon-fc-paris-saint-germain/index/spielbericht_67666.html |títulu=Benfica Lissabon - FC Paris Saint-Germain |editorial=transfermarkt.co.uk |fecha=15 de marzu de 2007 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/espanyol-barcelona-benfica-lissabon/index/spielbericht_67670.html |títulu=Espanyol Barcelona - Benfica Lissabon |editorial=transfermarkt.co.uk |fecha=5 d'abril de 2007 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/benfica-lissabon-espanyol-barcelona/index/spielbericht_67674.html |títulu=Benfica Lissabon - Espanyol Barcelona |editorial=transfermarkt.co.uk |fecha=12 d'abril de 2007 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref> Na [[Primer División de Portugal 2007/08|temporada 2007-08]], depués d'apostar dos partíos n'agostu —unu a nivel llocal<ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/leix%C3%B5ye-sc-benfica-lissabon/index/spielbericht_79167.html |títulu=Leixões SC - Benfica Lissabon |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=18 d'agostu de 2007 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref> y otru de clasificación pa la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2007-08|Lliga de Campeones de la UEFA]]<ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/benfica-lissabon-fc-kopenhagen/index/spielbericht_81160.html |títulu=Benfica Lissabon - FC Kopenhagen |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=14 d'agostu de 2007 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref>—, David mancar mientres una sesión d'entrenamientu'l [[22 d'agostu]],<ref>{{cita web |url=http://www.record.xl.pt/interior.aspx?content_id=315106 |títulu=David Luiz pára 5 a 6 selmanes |editorial=record.xl.pt |fecha=22 d'agostu de 2007 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150924153036/http://www.record.xl.pt/interior.aspx?content_id=315106 |fechaarchivu=2015-09-24 }}</ref> dexándolo fuera d'actividá hasta [[payares]]. Depués de recuperase, David solamente pudo apostar siete partíos de lliga<ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/academica-coimbra-benfica-lissabon/index/spielbericht_79244.html |títulu=Académica Coimbra - Benfica Lissabon |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=24 de payares de 2007 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/benfica-lissabon-cd-estrela-amadora/index/spielbericht_79268.html |títulu=Benfica Lissabon - CD Estrela Amadora |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=20 d'avientu de 2007 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/vitoria-guimaraes-sc-benfica-lissabon/index/spielbericht_79293.html |títulu=Vitória Guimarães SC - Benfica Lissabon |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=26 de xineru de 2008 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref> y dos de Lliga de Campeones<ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/benfica-lissabon-ac-milan/index/spielbericht_83390.html |títulu=Benfica Lissabon - AC Milan |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=28 de payares de 2007 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011 |editorial=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/shakhtar-donetsk-benfica-lissabon/index/spielbericht_83393.html |títulu=Shakhtar Donetsk - Benfica Lissabon |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=4 d'avientu de 2007 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref> antes de sufrir otra mancadura mientres un alcuentru ante'l [[Vitória Sport Clube|Vitória SC]] a finales de [[xineru]] de [[2008]],<ref>{{cita web |url=http://www1.folha.uol.com.br/folha/colunas/regra10/ult3255o368727.shtml |títulu=Bruxa bizarra solta |editorial=folha.com.br |fecha=1 de febreru de 2008 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011}}</ref> la cual dexar fora d'actividá mientres el restu de la temporada<ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/benfica-lissabon/spielplan/verein_294.html |títulu=Benfica Lissabon Portugal |editorial=transfermarkt.co.uk |fechaaccesu=29 de xineru de 2011 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110405002920/http://www.transfermarkt.co.uk/en/benfica-lissabon/spielplan/verein_294.html |fechaarchivu=5 d'abril de 2011 }}</ref> —anque foi llamáu a la banca pa un partíu de [[Copa de Portugal]] y pa un partíu de [[Copa de la UEFA 2007-08|Copa de la UEFA]] a principios de [[febreru]]—.<ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/benfica-lissabon-1-fc-nuremberg/index/spielbericht_89326.html |títulu=Benfica Lissabon - 1.FC Nuremberg |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=14 de febreru de 2008 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.ogol.com.br/jogo.php?id=320889 |títulu=Benfica 4-1 P. Ferreira |editorial=ogol.com.br |fecha=10 de febreru de 2008 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011}}</ref> David llogró recuperase dafechu de la so mancadura n'agostu de [[2008]].<ref>{{cita web |url=http://slbenfica.wplatinum.net/9137.html |títulu=David Luiz recuperáu de -yosão |editorial=slbenfica.wplatinum.net |fecha=13 d'agostu de 2008 |fechaaccesu=29 de xineru de 2011}}</ref> El so regresu, sicasí, producir hasta [[payares]], nun partíu de copa, onde foi suplente.<ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/benfica-lissabon-desportivo-aves/index/spielbericht_993972.html |títulu=Benfica Lissabon - Desportivo Aves |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=10 de payares de 2008 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref> Dempués de xugar el so primer partíu de lliga,<ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/academica-coimbra-benfica-lissabon/index/spielbericht_922401.html |títulu=Académica Coimbra - Benfica Lissabon |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=23 de payares de 2008 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref> nel so próximu partíu —el cual yera de [[Copa de la UEFA 2008-09|Copa de la UEFA]]—, David anotó'l so primer gol, anque'l so equipu foi ganáu por 5-1 ante'l [[Olympiacos Fútbol Club|Olympiacos FC]].<ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/olympiacos-piraeus-benfica-lissabon/index/spielbericht_927302.html |títulu=Olympiacos Piraeus - Benfica Lissabon |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=27 de payares de 2008 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref> Depués de dos alcuentros de lliga,<ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/benfica-lissabon-vitoria-setubal-fc/index/spielbericht_922409.html |títulu=Benfica Lissabon - Vitória Setúbal FC |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=27 de payares de 2008 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/cs-maritimo-funchal-benfica-lissabon/index/spielbericht_922420.html |títulu=CS Marítimu Funchal - Benfica Lissabon |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=27 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref> unu de copa<ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/leix%C3%B5ye-sc-benfica-lissabon/index/spielbericht_993957.html |títulu=Leixões SC - Benfica Lissabon |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=13 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref> y otru de Copa de la UEFA,<ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/benfica-lissabon-metalist-kharkiv/index/spielbericht_927335.html |títulu=Benfica Lissabon - Metalist Kharkiv |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=18 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref> David sentar nel banquín de suplentes mientres los dos siguientes partíos de lliga, ante'l [[Clube Desportivo Nacional|CD Nacional]] —el cual acabó nun empate a 0-0—<ref>{{cita web |url=http://www.ogol.com.br/jogo.php?id=468623 |títulu=Benfica 0-0 Nacional |editorial=ogol.com.br |fecha=22 d'avientu de 2008 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011}}</ref> y ante el [[Clube Desportivo Trofense|CD Trofense]] —el cual foi una derrota por 2-0—,<ref>{{cita web |url=http://www.ogol.com.br/jogo.php?id=468630 |títulu=Trofense 2-0 Benfica |editorial=ogol.com.br |fecha=4 de xineru de 2009 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011}}</ref> anque'l Benfica siguía asitiáu nel primer llugar de la tabla. Al tornar a la titularidá, David apostó tolos alcuentros siguientes, salvu dos enfrentamientos, unu de [[Copa de la Lliga de Portugal]] al que nun foi llamáu,<ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/benfica-lissabon-sporting-olhanense/index/spielbericht_999378.html |títulu=Benfica Lissabon - Sporting Olhanense |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=14 de xineru de 2009 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref> y otru de lliga por cuenta de una mancadura que sufrió nel alcuentru anterior.<ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/sporting-braga-benfica-lissabon/index/spielbericht_922564.html |títulu=Sporting Braga - Benfica Lissabon |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=17 de mayu de 2009 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/benfica-lissabon-cf-belenenses-lissabon/index/spielbericht_922571.html |títulu=Benfica Lissabon - CF Belenenses Lissabon |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=23 de mayu de 2009 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref> La [[Primer División de Portugal 2009/10|temporada 2009-10]] vio la consagración de David nel Benfica. De 51 alcuentros, David apostó 49. Los dos partíos que se perdió fueron por suspensión, que fueron unu d'[[UEFA Europa League 2009-10|UEFA Europa League]]<ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/benfica-lissabon-aek-athens/index/spielbericht_972908.html |títulu=Benfica Lissabon - AEK Athens |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=17 d'avientu de 2009 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref> y otru de lliga.<ref>{{cita web |url=http://www.transfermarkt.co.uk/en/rio-ave-fc-benfica-lissabon/index/spielbericht_990442.html |títulu=Rio Ave FC - Benfica Lissabon |editorial=transfermartk.co.uk |fecha=9 de xineru de 2010 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011 |idioma=inglés}}</ref> Benfica foi campeón de lliga esa temporada per primer vegada en 5 años,<ref>{{cita web |url=http://www.rtp.pt/noticies/?t=Benfica-campeao-cinco-ano-depois.rtp&article=343035&visual=16&layout=55&tm=28 |títulu=Benfica rioleão, cinco ano depois |editorial=rtp.pt |fecha=9 de mayu de 2010 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011 }}</ref> y David foi escoyíu'l ''Meyor Xugador'' de tola temporada.<ref>{{cita web |url=http://esporte.ig.com.br/futebol/2010/05/12/brasileiro+y+eleito+melhor+jogador+do+campeonatu+portugues+9483714.html |títulu=Brasileiro é eleito melhor jogador do Campeonatu Português |editorial=esporte.ig.com.br |fecha=12 de mayu de 2010 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011}}</ref> Dichu gallardón llamó l'atención de los clubes más importantes d'[[Europa]], tales como'l [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]],<ref>{{cita web |url=http://www.abril.com.br/noticies/esportes/real-madrid-intensifica-converses-david-luiz-932951.shtml |títulu=Real Madrid intensifica converses por David Luiz |editorial=abril.com.br |fecha=3 de marzu de 2010 |fechaaccesu=26 de payares de 2010 }}</ref> el [[Manchester United Football Club|Manchester United]]<ref>{{cita web |url=http://www.abril.com.br/noticies/esportes/manchester-united-pode-atravessar-real-levar-david-luiz-904387.shtml |títulu=Manchester United pode 'atravessar' Real y levar David Luiz |editorial=abril.com.br |fecha=11 de febreru de 2010 |fechaaccesu=26 de payares de 2010 }}</ref> y el [[Chelsea Football Club|Chelsea FC]], al que-y refugaron una ufierta.<ref>[https://web.archive.org/web/20100806140834/http://www.portugoal.net/index.php/more-benfica-news/13680-benfica-reject-chelsea-luiz-bid-report Benfica reject Chelsea bid for David Luiz - report]</ref> El refugu de dicha ufierta provocó'l disgustu de David,<ref>{{cita web |url=http://www.record.xl.pt/Futebol/Nacional/1a_lliga/Benfica/interior.aspx?content_id=520298 |títulu=Relações muito tirantes ente direção y David Luiz |editorial=record.xl.pt |fecha=26 de payares de 2010 |fechaaccesu=26 de payares de 2010 }}</ref> quien decidió nun anovar el so contratu col Benfica meses dempués.<ref>{{cita web |url=http://www.record.xl.pt/Futebol/Nacional/1a_lliga/Benfica/interior.aspx?content_id=520284 |títulu=David Luiz é pa vender já |editorial=record.xl.pt |fecha=26 de payares de 2010 |fechaaccesu=26 de payares de 2010 }}</ref> Pa la [[Primer División de Portugal 2010/11|temporada 2010-11]], David siguió destacando nel Benfica, hasta que'l Chelsea tornó con una nueva ufierta. Les negociaciones duraron unos díes, pero'l trespasu nun se concretó.<ref>{{cita web |url=http://www.record.xl.pt/Futebol/Nacional/1a_lliga/Benfica/interior.aspx?content_id=680264 |títulu=Chelsea alinha Kalou pa ter David Luiz |editorial=record.xl.pt |fecha=20 de xineru de 2011 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www1.folha.uol.com.br/esporte/866727-benfica-confirma-proposta-do-chelsea-por-david-luiz.shtml |títulu=Benfica confirma proposta do Chelsea por David Luiz |editorial=folha.uol.com.br |fecha=27 de xineru de 2011 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.record.xl.pt/Futebol/Nacional/1a_lliga/Benfica/interior.aspx?content_id=681452 |títulu=Fim das negociaçõye com o Chelsea por David Luiz |editorial=record.xl.pt |fecha=28 de xineru de 2011 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011 }}</ref> Dempués d'unes llargues negociaciones que duraron selmanes, el [[31 de xineru]] de [[2011]], el Chelsea oficializó la contratación de David por 30 millones d'euros, roblando un contratu de 5 años y mediu.<ref name="David Luiz joins Chelsea">[https://web.archive.org/web/20120713002144/http://www.chelseafc.com/page/LatestNews/0%2C%2C10268~2281533%2C00.html David Luiz signs]</ref><ref name="David Luiz joins Chelsea 2">{{cita web |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/teams/c/chelsea/9372540.stm |títulu=Chelsea sign David Luiz from Benfica for £21.3m |editor=news.bbc.co.uk |idioma=inglés |fechaaccesu=4 de xunu de 20111}}</ref> Como parte de la negociación, el [[mediocampista]] del Chelsea [[Nemanja Matić]], quien nesi momentu atopábase cedíu nel [[SBV Vitesse]] de los [[Países Baxos]], xunir al Benfica cuando'l so préstamu col Vitesse expirase.<ref name="David Luiz joins Chelsea" /><ref name="David Luiz joins Chelsea 2" /> Col enfotu de amosar el so gratitud al club y a los aficionaos, David escribió una carta a los pocos díes d'haber dexáu al club: {{Cita|"El Benfica entra nos nuesos corazones y nunca más sale. Yo llevé, llevo y voi llevar al Benfica per siempres nel mio corazón. (...) Nun fui, aprendí a ser y soi un eternu benfiquista; ¡Gracies a toos dende'l fondu del mio corazón!"|Carta de David Luiz.<ref>{{cita web |url=http://2010.record.xl.pt/Futebol/Nacional/1a_lliga/Benfica/interior.aspx?content_id=686139 |títulu=David Luiz: «Sou um eternu benfiquista» |editorial=2010.record.xl.pt |fecha=1 de marzu de 2011 |fechaaccesu=11 de marzu de 2011}}</ref>}} === Chelsea === [[Ficheru:David Luiz & Ramires Champions League Final 2012.jpg|miniatura|200px|David Luiz con [[Ramires (futbolista)|Ramires]] na [[Final de la Lliga de Campeones de la UEFA 2011-2012|final de la UEFA 2012]].]] [[Ficheru:David Luiz Champions League Final 2012.jpg|miniatura|David Luiz con una camiseta que diz "[[Deus]] é fiel" ("[[Dios]] ye fiel") dempués de ganar la [[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones]].]] Nel [[Chelsea Football Club|Chelsea FC]], en contraste col Benfica, onde utilizaba'l dosal #23, asignóse-y a David el dosal #4, que taba vacante dende de la salida del francés [[Claude Makélélé]] en [[2008]].<ref>{{cita web |url=http://www.chelseafc.com/news-article/article/2283049l |títulu=Four for Luiz |editorial=chelseafc.com |fecha=2 de febreru de 2011 |fechaaccesu=28 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> El so debú col Chelsea na [[Premier League]] foi'l [[6 de febreru]] de [[2011]] ante'l [[Liverpool Football Club|Liverpool FC]], depués d'entrar de cambéu al minutu 72 por [[José Bosingwa]]. Nesi alcuentru, el Liverpool imponer por 1-0.<ref>{{cita web |url=http://www.telegraph.co.uk/sport/football/competitions/premier-league/7944007/Chelsea-0-Liverpool-1-match-report.html |títulu=Chelsea 0 Liverpool 1: match report |editorial=The Telegraph |fecha=6 de febreru de 2011 |fechaaccesu=28 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:David_Luiz_2012.jpg|miniatura|left|200px|David Luiz na final de la [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA 2012]].]] El so debú como titular foi nel siguiente atopo ante'l [[Fulham Football Club|Fulham FC]], onde David foi escoyíu'l ''Xugador del Partíu'',<ref>{{cita web |url=http://www.telegraph.co.uk/sport/football/teams/chelsea/8325970/David-Luiz-Half-the-price-of-Fernando-Torres-but-twice-the-player-so-far.html |títulu=David Luiz: Half the price of Fernando Torres but twice the player, so far |editorial=The Telegraph |fecha=15 de febreru de 2011 |fechaaccesu=28 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> a pesar de provocar un [[Penalti|penalti]] nel últimu minutu, que foi atayáu por [[Petr Čech]], salvando l'empate a 0-0.<ref>{{cita web |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/eng_prem/9391010.stm |títulu=Fulham 0-0 Chelsea |editorial=BBC Sport |fecha=14 de febreru de 2011 |fechaaccesu=28 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> El so primer gol col Chelsea sería nel siguiente alcuentru de liga ante'l [[Manchester United Football Club|Manchester United]], onde anotó'l gol que-y daba l'empate a los «blues» por 1-1. A la fin, el Chelsea imponer por 2-1.<ref>{{cita web |url=http://www.telegraph.co.uk/sport/football/competitions/premier-league/7943775/Chelsea-2-Manchester-United-1-match-report.html |títulu=Chelsea 2 Manchester United 1: match report |editorial=The Telegraph |fecha=1 de marzu de 2011 |fechaaccesu=28 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> En dichu partíu y a pesar de que foi criticáu por una falta que cometió sobre [[Wayne Rooney]],<ref>{{cita web |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/eng_prem/9411182.stm |títulu=Sir Alex Ferguson angry at referee after Man Utd defeat |editorial=BBC Sport |fecha=1 de marzu de 2011 |fechaaccesu=28 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> David tuvo una participación destacada y recibió aponderamientu per parte de tabloides ingleses, tales como [[The Sun]], onde lo consideraron "''la meyor compra''" del Chelsea.<ref>{{cita web |url=http://www.thesun.co.uk/sol/homepage/sport/football/3441391/Steven-Howard-says-23m-David-Luiz-looks-Blues-best-buy-of-the-season.html |títulu=£23m Luiz looks Blues' best buy |editorial=thesun.co.uk |fecha=2 de marzu de 2011 |fechaaccesu=28 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> El so segundu gol sería los [[20 de marzu]] de [[2011]], agora ante'l [[Manchester City Football Club|Manchester City]], ante'l cual anotó'l primer gol del Chelsea na victoria por 2-0,<ref>{{cita web |url=http://www.theguardian.com/football/2011/mar/20/chelsea-manchester-city-premier-league |editorial=The Guardian |fecha=20 de marzu de 2011 |fechaaccesu=28 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> convirtiéndose per tercer vegada consecutiva nel ''Xugador del Partíu''.<ref>{{cita web |url=http://www1.skysports.com/football/news/11661/6824947/luiz-leads-blues-past-city |títulu=Luiz leads Blues past City |editorial=Sky Sports |fecha=20 de marzu de 2011 |fechaaccesu=28 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> [[Ficheru:David_Luiz_01_Chelsea_vs_AS-Roma_10AUG2013.jpg|miniatura|200px|David Luiz nun partíu amistosu contra l'[[AS Roma]] el [[10 d'agostu]] de [[2013]].]] Con namái unos cuantos partíos depués de ser contratáu, David rápido ganóse l'almiración de los aficionaos, convirtiéndose n'unu de les sos xugadores favoritos.<ref>{{cita web |url=http://www.guardian.co.uk/football/2011/mar/20/david-luiz-chelsea-manchester-city |títulu=David Luiz quick to win Chelsea hearts with his undoubted class |editorial=The Guardian |fecha=20 de marzu de 2011 |fechaaccesu=28 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> Tamién foi escoyíu como'l ''Meyor Xugador del Mes de [[Marzu]]'', siendo malapenes el tercer brasilanu en recibir dichu gallardón.<ref>{{cita web |url=http://www.chelseafc.com/page/LatestNews/0,,10268~2328971,00.html |títulu=March Awards for Chelsea Pair |editorial=chelseafc.com |fecha=1 d'abril de 2011 |fechaaccesu=28 de mayu de 2014 |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111129100950/http://www.chelseafc.com/page/LatestNews/0%2C%2C10268~2328971%2C00.html |fechaarchivu=29 de payares de 2011 }}</ref> La [[Premier League 2011/12|siguiente temporada]], David ausentóse los trés primeros alcuentros de lliga por cuenta de que sufrió [[tendinitis]] mientres la pretemporada a principios d'[[agostu]].<ref>{{cita web |url=http://www.goal.com/en-gb/news/3378/international-friendlies/2011/08/07/2608639/tendonitis-forces-chelsea-defender-david-luiz-out-of-brazil |títulu=Tendonitis forces Chelsea defender David Luiz out of Brazil friendly against Germany |editorial=Goal.com |fecha=7 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=28 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.chelseafc.com/news-article/article/2431778 |títulu=Villes-Boes: Mata available, David Luiz out |editorial=chelseafc.com |fecha=25 d'agostu de 2011 |fechaaccesu=28 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> Nel cuartu atopo ante'l [[Sunderland Association Football Club|Sunderland AFC]], David tuvo presente na banca, anque nun vio minutos d'aición.<ref>{{cita web |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/14773097.stm |títulu=Sunderland 1-2 Chelsea |editorial=BBC Sport |fecha=10 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=28 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> El so regresu a les canches sería nun alcuentru frente al [[Bayer 04 Leverkusen|Bayer Leverkusen]] na [[Lliga de Campeones de la UEFA 2011-12|Lliga de Campeones]] depués de pocu más d'un mes dempués de mancase, onde marcó'l primer gol del Chelsea na victoria por 2-0.<ref>{{cita web |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/14799524.stm |títulu=Chelsea 2-0 Bayer Leverkusen |editorial=BBC Sport |fecha=14 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=28 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> Una selmana dempués, David fadría los so debú na [[Football League Cup]] na victoria por 4-3 en [[Penalti|penaltis]] sobre'l [[Fulham Football Club|Fulham FC]], apostando tol alcuentru.<ref>{{cita web |url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/league_cup/14910268.stm |títulu=Chelsea 0-0 Fulham |editorial=BBC Sport |fecha=21 de setiembre de 2011 |fechaaccesu=28 de mayu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> El 5 de febreru de 2012, nun partíu en casa de lliga contra'l [[Manchester United]] en [[Stamford Bridge (estadiu)|Stamford Bridge]], Luiz punxo per delantre 3-0 nel minutu 50 dempués de que la so cabezada foi esviáu por [[Rio Ferdinand]], dempués d'un córner llanzáu por [[Juan Mata]]. El partíu terminó con un empate 3-3. El día 25, al traviés d'un tiru curvado, convirtió un gol qu'abrió'l marcador contra'l [[Bolton Wanderers]] (3-0, en casa), cuando'l [[Chelsea Football Club|Chelsea]] atopar n'unu de los sos peores momentos dientro de 10 años. El 14 de marzu, el Chelsea nos octavos de final na [[UEFA Champions League]] ante'l [[SSC Napoli]], tres una perda de 1-3 nel Stadio San Paolo, Luiz fixo una gran actuación p'ayudar al so equipu a ganar la eliminatoria con un 4-1 , siendo darréu escoyíu pola [[UEFA]] como'l "Home del partíu", títulu que tamién llogró nel primer partíu contra'l [[Benfica]] pelos cuartos de final de la competición europea. Sicasí, dempués de salir de les semifinales de la [[FA Cup]] tuvo una mancadura muscular, anuncióse que Luiz perderíase les semifinales de la UCL, alcuentros xugaos contra l'equipu español y defensor del títulu [[FC Barcelona|Barcelona]]. El 22 de setiembre de 2012, a poques selmanes d'empecipiada la [[Premier League 2012/13|temporada 2012/13]] de la Premier League, David Luiz anovó'l so contratu col Chelsea por 5 años.<ref>{{cita web |url=http://www.premierleague.com/en-gb/news/news/luiz-signs-new-chelsea-deal.html |títulu=Luiz commis long-term future to Chelsea |obra=premierleague.com |fecha=22 de setiembre de 2012 |idioma=inglés |fechaaccesu=23 de setiembre de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121227085559/http://www.premierleague.com/en-gb/news/news/luiz-signs-new-chelsea-deal.html |fechaarchivu=2012-12-27 }}</ref> N'avientu de 2012, apostó la [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA 2012]] na qu'él y el so equipu llograron algamar la final ante'l Corinthians Brasilanu, pero perdieron por 1 a 0. David Luiz foi nomáu Balón de Plata de la competición. Dempués d'anunciase'l so trespasu al [[Paris Saint-Germain Football Club|Paris Saint-Germain]], Luiz publicó al traviés de la so páxina de Facebook, una carta de despidida al Chelsea y a la so afición.<ref>{{cita web |url=http://www.diez.hn/internacionales/712311-99/david-luiz-despidir del-chelsea-con-emotiva-carta |títulu=David Luiz despidir del Chelsea con emotiva carta |fecha=23 de mayu de 2014 |editorial=''[[Diariu Diez|Diez]]''}}</ref> {{cita|"¡Gracies Chelsea por estos trés años y mediu que fueron maraviyosos! Non solo gané títulos pos tamién fueron amistaes que siempres van tar na memoria." "¡Estimo a los dirixentes, atletes y fanes por tol sofitu! Voi murniu amigos, pero siéntome feliz de llegar a otru gran club y a una ciudá que siempres m'esteló." "Una nueva etapa, nuevos retos, y de seguro que xuntos vamos llegar entá más lloñe ¡Hola París!"|Carta de David Luiz.}} === Paris Saint-Germain === El 23 de mayu de 2014, la web del [[Chelsea Football Club|Chelsea]], anunció oficialmente la venta de Luiz al [[Paris Saint-Germain Football Club|Paris Saint-Germain]] por 50 millones d'euros.<ref>{{cita web |url=http://www.chelseafc.com/news-article/article/3853195/title/david-luiz-move-agreed |títulu=David Luiz move agreed |editorial=[[Chelsea Football Club|chelseafc.com]] |idioma=inglés |fecha=23 de mayu de 2014 |fechaaccesu=23 de mayu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140525113452/http://www.chelseafc.com/news-article/article/3853195/title/david-luiz-move-agreed |fechaarchivu=25 de mayu de 2014 }}</ref> El 13 de xunu, anuncióse oficialmente la contratación de Luiz col Paris Saint-Germain por cinco temporaes.<ref>{{cita web |url=http://www.psg.fr/fr/Actus/003001/Article/67262/David-Luiz-rejoint-Paris-pour-cinq-ans |títulu=David Luiz rejoint Paris pour cinq ans |editorial=[[Paris Saint-Germain Football Club|psg.fr]] |idioma=francés |fecha=13 de xunu de 2014 |fechaaccesu=13 de xunu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160817083220/http://www.psg.fr/fr/Actus/003001/Article/67262/David-Luiz-rejoint-Paris-pour-cinq-ans |fechaarchivu=2016-08-17 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.mundodeportivo.com/20140613/futbol/el-psg-confirma-el-fichaje-de-david-luiz-mientres-cinco-temporaes_54408986367.html |títulu=El PSG confirma'l fichaxe de David Luiz mientres cinco temporaes |editorial=mundodeportivo.com |fecha=13 de xunu de 2014 |fechaaccesu=13 de xunu de 2014}}</ref> === Chelsea === L'últimu día del periodu de fichaxes el 31 d'agostu de 2016, David Luiz vuelve a la que foi la so casa mientres 3 temporaes, el [[Chelsea Football Club]]. El montante del fichaxe ye alredor de 40 millones d'euros.<ref>{{cita web |url=http://www.mundodeportivo.com/futbol/fichaxes/20160831/4121010394/david-luiz-bien-cerca-del-chelsea.html |títulu=David Luiz vuelve al Chelsea |fechaaccesu=31 d'agostu de 2016}}</ref> == Seleición nacional == [[Ficheru:Brazil vs Germany, in Belo Horizonte 12.jpg|miniaturadeimagen|left|David Luiz (al centru) condució una defensa que foi incapaz de torgar a los alemanes marcar cuatro goles en seis minutos ([[Mineirazo]]).]]David foi convocáu a la [[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición de Brasil Sub-20]] p'apostar la [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2007]].<ref>{{cita web |url=http://oglobo.globo.com/esportes/mat/2007/06/06/296051107.asp |títulu=CBF sopelexa llista final da seleção brasileira sub-20 |editorial=oglobo.globo.com |idioma=portugués |fecha=6 de xunu de 2007 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011}}</ref> Depués de ser titular nos dos primeros alcuentros,<ref>{{cita web |url=http://www.fifa.com/tournaments/archive/o20worldcup/canada2007/results/match=58866/report.html |títulu=Brazil - Korea Republic |editorial=fifa.com |idioma=inglés |fecha=3 de xunetu de 2007 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.fifa.com/tournaments/archive/o20worldcup/canada2007/results/match=58864/report.html |títulu=Poland - Brazil |editorial=fifa.com |idioma=inglés |fecha=30 de xunu de 2007 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011}}</ref> David foi suspendíu depués de solmenar una coldada na victoria de Brasil por 3-2 sobre {{sel|Corea del Sur}}, perdiéndose'l restu de la competencia.<ref>{{cita web |url=http://www1.folha.uol.com.br/folha/esporte/ult92o309924.shtml |títulu=Após cotovelada, zagueiro da seleção sub-20 é suspensu por 4 jogos |idioma=inglés |editorial=folha.uol.com.br |fecha=6 de xunetu de 2007 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011}}</ref> [[Ficheru:ConfedCup2013Champions17.jpg|miniaturadeimagen|izquierdaderecha|David Luiz na [[Copa Confederaciones 2013]].]] Foi convocáu per primer vegada a la [[Seleición de fútbol de Brasil]] en [[2010]], gracies a [[Mano Menezes]].<ref>{{cita web |url=http://www.record.xl.pt/Futebol/Nacional/1a_lliga/Benfica/interior.aspx?content_id=454155 |títulu=David Luiz y Ramires convocaos |editorial=record.xl.pt |fecha=26 de xunetu de 2010 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011 }}</ref> Siendo compañeru habitual de [[Thiago Silva]] na defensa, David sigue siendo convocáu en [[2011]].<ref>{{cita web |url=http://globoesporte.globo.com/futebol/selecao-brasileira/noticia/2010/09/david-luiz-y-thiago-silva-seguem-pegaes-de-lucio-y-juan-por-sucesso.html |títulu=David Luiz y Thiago Silva seguem as pegaes de Lúcio y Juan por sucesso |editorial=globoesporte.globo.com |fecha=6 de setiembre de 2010 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011}}</ref><ref>{{cita web |url=http://globoesporte.globo.com/futebol/selecao-brasileira/noticia/2010/08/thiago-silva-empondera-david-luiz-y-mostra-otimismo-com-nova-selecao.html |títulu=Thiago Silva empondera David Luiz y mostra otimismo com a nova Seleção |editorial=globoesporte.globo.com |fecha=12 d'agostu de 2010 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.maisfutebol.iol.pt/fcporto/hulk-luisao-david-luiz-convocados-brasil-mano-menezes-maisfutebol/1228447-1304.html |títulu=Brasil: Hulk, David Luiz y Luisão convocaos para a França |editorial=maisfutebol.iol.pt |fecha=25 de xineru de 2011 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110127233215/http://www.maisfutebol.iol.pt/fcporto/hulk-luisao-david-luiz-convocados-brasil-mano-menezes-maisfutebol/1228447-1304.html |fechaarchivu=2011-01-27 }}</ref> En [[xunu]] d'esi mesmu añu, David foi confirmáu pa defender a la «verdeamarela» nuna competición internacional per primer vegada na so carrera, siendo llamáu a la [[Copa América 2011]].,<ref>{{cita web |url=http://www.cbf.com.br/noticies/selecao-brasileira/2011/6/8/vos-22-jogadores-da-copa-america-(foto-do-esquito) |títulu=Vos 22 jogadores da Copa América |editorial=cbf.com.br |fecha=8 de xunu de 2011 |fechaaccesu=8 de xunu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110611063754/http://www.cbf.com.br/noticies/selecao-brasileira/2011/6/8/vos-22-jogadores-da-copa-america-(foto-do-esquito) |fechaarchivu=11 de xunu de 2011 }}</ref> pero nun fixo nin una sola apaición nel tornéu por cuenta de una mancadura. Nun amistosu con {{sel|Méxicu}} n'ochobre de 2011, Luiz anotó un gol en mesma puerta, pero la seleición brasilana ganó finalmente 2-1. Luiz tamién ye'l segundu capitán de la seleición brasilana. El 24 d'abril de 2014, l'entrenador de la seleición brasilana, [[Luiz Felipe Scolari]], indicó que David Luiz taría ente los 23 xugadores que representaría a Brasil na [[Copa Mundial de Fútbol de 2014]].<ref>{{cita web |url=http://sportsillustrated.cnn.com/soccer/news/20140424/brazil-luiz-felipe-scolari-neymar-oscar-julio-cesar-fred.ap/ |títulu=Scolari confirms Neymar, eight others for Brazil's World Cup roster |idioma=inglés |obra=Sports Illustrated |autor=AP |fecha=24 d'abril de 2014 |fechaaccesu=6 de mayu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140505220103/http://sportsillustrated.cnn.com/soccer/news/20140424/brazil-luiz-felipe-scolari-neymar-oscar-julio-cesar-fred.ap/ |fechaarchivu=5 de mayu de 2014 }}</ref> La so inclusión foi ratificada'l 7 de mayu de 2014 cuando Scolari publicó la llista final xugadores.<ref>{{cita web |url=http://www.cbf.com.br/Not%C3%ADcias/2014/05/07/Felip%C3%A3o%20convoca%20vos%2023%20da%20Copa%20do%20Mundu%20Brasil%202014 |títulu=Felipão convoca vos 23 da Copa do Mundo Brasil 2014 |obra=[[Confederación Brasilana de Fútbol|CBF]] |autor=Assessoria CBF |fecha=7 de mayu de 2014 |fechaaccesu=7 de mayu de 2014 |idioma=portugués}}</ref><ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/news/y%3D2014/m%3D5/news%3Dkaka-y-ronaldinho-fora-de-la%20lista-mundialista-2335188.html |títulu=Kaká y Ronaldinho, fora de la llista mundialista |obra=[[FIFA]] |autor=[[Axencia EFE]] |fecha=7 de mayu de 2014 |fechaaccesu=7 de mayu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140508025602/http://es.fifa.com/worldcup/news/y=2014/m=5/news=kaka-y-ronaldinho-fora-de-la |fechaarchivu=2014-05-08 }}</ref> === Participaciones en Copes del Mundu === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="250"|Mundial !width="140"|Sede !width="140"|Resultáu !width="60"|Partíos !width="60"|Goles |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2007|Copa Mundial Sub-20 de 2007]] |{{CAN}} |[[Octavos de final]] |3 |0 |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 2014]] |{{BRA}} |[[Brasil na Copa Mundial de Fútbol de 2014|Cuartu llugar]] |7 |2 |} == Estadístiques == === Clubes === ''[[Ficheru:Soccerball current event.svg|20px]] Actualizáu al postreru partíu xugáu'l [[18 d'ochobre]] de [[2017]].'' {|style="text-align: center;" border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: #f7f8ff; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse;" |-style="background:#DDDDDD" !rowspan=2 width=150px|Club !rowspan=2 width=80px|Temporada !colspan=2 width=115px|Lliga !colspan=2 width=115px|Estatales<sup>([[#1|1]])</sup> !colspan=2 width=115px|Copes<br />nacionales<sup>([[#2|2]])</sup> !colspan=2 width=115px|Torneos<br />internacionales<sup>([[#3|3]])</sup> !colspan=2 width=100px|Total |-style="background:#DDDDDD" !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] |-style="text-align: center;" |rowspan="4" align=center|'''[[Esporte Clube Vitória|E. C. Vitória]]'''<br /><small>{{BRA}}</small> |-style="text-align: center;" |[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2006|2006]] |26||1||25||1||2||0||-||- !53||2 |-style="text-align: center;" |[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2007|2007]] |0||0||2||0||-||-||-||- !2||0 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" |'''Total''' !26!!1!!27!!1!!2!!0!!0!!0!!55!!2 |-style="text-align: center;" |rowspan="6" align=center|'''[[Sport Lisboa e Benfica|S. L. Benfica]]'''<br /><small>{{POR}}</small> |[[Primeira Liga 2006-07|2006-07]] |10||0||-||-||0||0||4||0 !14||0 |-style="text-align: center;" |[[Primeira Liga 2007-08|2007-08]] |8||0||-||-||2||0||4||0 !14||0 |-style="text-align: center;" |[[Primeira Liga 2008-09|2008-09]] |19||2||-||-||6||0||2||1 !27||3 |-style="text-align: center;" |[[Primeira Liga 2009-10|2009-10]] |29||2||-||-||7||1||13||0 !49||3 |-style="text-align: center;" |[[Primeira Liga 2010-11|2010-11]] |16||0||-||-||6||0||6||0 !28||0 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" |'''Total''' !82!!4!!0!!0!!21!!1!!29!!1!!132!!6 |-style="text-align: center;" |rowspan="5" align=center|'''[[Chelsea Football Club|Chelsea F. C.]]'''<br /><small>{{ING}}</small> |[[Premier League 2010-11|2010-11]] |12||2||-||-||-||-||-||- !12||2 |-style="text-align: center;" |[[Premier League 2011-12|2011-12]] |20||2||-||-||9||0||11||1 !40||3 |-style="text-align: center;" |[[Premier League 2012-13|2012-13]] |30||2||-||-||11||1||16||4 !57||7 |-style="text-align: center;" |[[Premier League 2013-14|2013-14]] |19||0||-||-||6||0||9||0 !34||0 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" |'''Total''' !81!!6!!0!!0!!26!!1!!36!!5!!143!!12 |-style="text-align: center;" |rowspan="4" align=center|'''[[Paris Saint-Germain Football Club|Paris Saint-Germain]]'''<br /><small>{{FRA}}</small> |[[Ligue 1 2014-15|2014-15]] |28||2||-||-||7||1||10||2 !45||5 |-align=center |[[Ligue 1 2015-16|2015-16]] |25||1||-||-||8||1||7||1 !40||3 |-align=center |[[Ligue 1 2016-17|2016-17]] |3||0||-||-||1||0||-||- !4||0 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" |'''Total''' !56!!3!!0!!0!!16!!2!!17!!3!!89!!8 |-style="text-align: center;" |rowspan="4" align=center|'''[[Chelsea Football Club|Chelsea F. C.]]'''<br /><small>{{ING}}</small> |-style="text-align: center;" |[[Premier League 2016-17|2016-17]] |33||1||-||-||5||0||-||- !38||1 |-style="text-align: center;" |[[Premier League 2017-18|2017-18]] |6||1||-||-||1||0||2||1 !9||2 |-align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" |'''Total''' !39!!2!!0!!0!!6!!0!!2!!1!!47!!3 |-align="center" style="background:black; color:white" !colspan="2" | Total carrera !! 282 !! 16 !! 30 !! 1 !! 68 !! 4 !! 84 !! 10 !! 464 !! 31 |- |colspan="16"| <div id="1"><sup><small>'''(1)'''</sup> Inclúi datos de [[Campeonatu Baiano]].</small> <div id="1"><sup><small>'''(2)'''</sup> Inclúi datos de [[Copa de Brasil]], [[Copa de Portugal]], [[Copa de la Lliga de Portugal]], [[Supercopa de Portugal]], <br /> [[FA Cup]], [[Copa de la Lliga (Inglaterra)|Capital One Cup]], [[Community Shield]], [[Copa de Francia de Fútbol|Copa de Francia]], [[Copa de la Lliga de Francia]], [[Supercopa de Francia]].</small> <div id="1"><sup>'''(3)'''</sup> Inclúi datos d'[[Lliga Europa de la UEFA|UEFA Europa League]], [[Lliga de Campeones de la UEFA|UEFA Champions League]], [[Supercopa d'Europa]], [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA|Mundial de Clubes]]. |} === Seleición nacional === ''[[Ficheru:Soccerball current event.svg|20px]] Actualizáu al postreru partíu xugáu'l [[13 de xunu]] de [[2017]].'' {|style="text-align: center;" border=1 align=center cellpadding=4 cellspacing=2 style="background: #f7f8ff; font-size: 90%; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse;" |-style="background:#DDDDDD" !rowspan="2" width=150px|Seleición !rowspan="2" width=50px|Añu !colspan="2" width=100px|Amistosos !colspan="2" width=100px|Copa América !colspan="2" width=100px|Mundial !colspan="2" width=100px|Eliminatories !colspan="2" width=100px|Copa Confederaciones !colspan="2" width=100px|Total |-style="background:#DDDDDD" !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] !align=center| [[Competición (xuegu)#Partíos a dos|Part.]] !align=center| [[Gol#Fútbol|Goles]] |-style="text-align: center;" | rowspan="8" align="center" valign="center" |'''{{selb|Brasil}}''' |[[2010]] | 4 || 0 || - || - || - || - || - || - || - || - ! 4 || 0 |-style="text-align: center;" |[[2011]] | 6 || 0 || - || - || - || - || - || - || - || - ! 6 || 0 |-style="text-align: center;" |[[2012]] | 7 || 0 || - || - || - || - || - || - || - || - ! 7 || 0 |-style="text-align: center;" |[[2013]] | 11 || 0 || - || - || - || - || - || - || 5 || 0 ! 16 || 0 |-style="text-align: center;" |[[2014]] | 7 || 1 || - || - || 7 || 2 || - || - || - || - ! 14 || 3 |-style="text-align: center;" |[[2015]] | 4 || 0 || 2 || 0 || - || - || 3 || 0 || - || - ! 8 || 0 |-style="text-align: center;" |[[2016]] | 0 || 0 || - || - || - || - || 1 || 0 || - || - ! 1 || 0 |-style="text-align: center;" |[[2017]] | 1 || 0 || - || - || - || - || - || - || - || - ! 1 || 0 |- align="center" style="background:#DDDDDD; color:#000000" ! colspan="2" | Total !! 39 !! 1 !! 2 !! 0 !! 7 !! 2 !! 4 !! 0 !! 5 !! 0 !! 57 !! 3 |} == Palmarés == === Campeonatos rexonales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Títulu !width="160"|Club !width="160"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Campeonatu Baiano]] |[[Esporte Clube Vitória|E.C. Vitória]] |{{BRA}} |[[2005]] |} === Campeonatos nacionales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Títulu !width="160"|Club !width="160"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Primeira Liga]] |[[Sport Lisboa e Benfica|S.L. Benfica]] |{{POR}} |[[Primeira Liga 2009-10|2010]] |-align=center |[[FA Cup]] |[[Chelsea Football Club|Chelsea F.C.]] |{{ING}} |[[FA Cup 2011-12|2012]] |-align=center |[[Supercopa de Francia]] |[[Paris Saint-Germain Football Club|Paris Saint-Germain]] ||{{FRA}} |[[2014]] |-align=center |[[Copa de la Lliga de Francia|Copa de la Lliga]] |[[Paris Saint-Germain Football Club|Paris Saint-Germain]] |{{FRA}} |[[Copa de la Lliga de Francia 2014-15|2015]] |-align=center |[[Ligue 1]] |[[Paris Saint-Germain Football Club|Paris Saint-Germain]] |{{FRA}} |[[Ligue 1 2014-15|2015]] |-align=center |[[Copa de Francia de Fútbol|Copa de Francia]] |[[Paris Saint-Germain Football Club|Paris Saint-Germain]] |{{FRA}} |[[Copa de Francia de Fútbol 2014-15|2015]] |-align=center |[[Supercopa de Francia]] |[[Paris Saint-Germain Football Club|Paris Saint-Germain]] ||{{FRA}} |[[Supercopa de Francia 2015|2015]] |-align=center |[[Ligue 1]] |[[Paris Saint-Germain Football Club|Paris Saint-Germain]] ||{{FRA}} |[[Ligue 1 2015-16|2016]] |-align=center |[[Copa de la Lliga de Francia|Copa de la Lliga]] |[[Paris Saint-Germain Football Club|Paris Saint-Germain]] |{{FRA}} |[[Copa de la Lliga de Francia 2015-16|2016]] |-align=center |[[Copa de Francia de Fútbol|Copa de Francia]] |[[Paris Saint-Germain Football Club|Paris Saint-Germain]] |{{FRA}} |[[Copa de Francia de Fútbol 2015-16|2016]] |-align=center |[[Supercopa de Francia]] |[[Paris Saint-Germain Football Club|Paris Saint-Germain]] ||{{FRA}} |[[Supercopa de Francia 2016|2016]] |-align=center |[[Premier League]] |[[Chelsea Football Club|Chelsea F.C.]] |{{ENG}} |[[Premier League 2016-17|2017]] |-align=center |[[FA Cup]] |[[Chelsea Football Club|Chelsea F.C.]] |{{ING}} |[[FA Cup 2017-18|2018]] |} === Campeonatos internacionales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Títulu !width="160"|Equipu !width="160"|Sede !width="95"|Añu |-align=center |[[Lliga de Campeones de la UEFA|UEFA Champions League]] |[[Chelsea Football Club|Chelsea F.C.]] |{{bandera|Alemaña}} [[Múnich]] |[[Lliga de Campeones de la UEFA 2011-12|2012]] |-align=center |[[Lliga Europa de la UEFA|UEFA Europa League]] |[[Chelsea Football Club|Chelsea F.C.]] |{{bandera|Países Baxos}} [[Ámsterdam]] |[[Lliga Europa de la UEFA 2012-13|2013]] |-align=center |[[Copa FIFA Confederaciones|Copa Confederaciones]] |[[Seleición de fútbol de Brasil|Seleición de Brasil]] |{{BRA}} |[[Copa FIFA Confederaciones 2013|2013]] |} === Distinciones individuales === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="400"|Distinción !width="130"|Añu |-align=center |Meyor xugador de la [[Primeira Liga 2009/10|Primeira Liga]] |[[2010]] |-align=center |Balón de Plata de la [[Copa Mundial de Clubes de la FIFA 2012|Copa Mundial de Clubes]] |[[2012]] |-align=center |[[FIFA/FIFPro World XI|XI Mundial FIFA/FIFPro]] |[[FIFA/FIFPro World XI#FIFA/FIFPro World XI 2014|2014]]<ref>{{cita web |url=http://www.fifpro.org/es/noticias/fifpro-presenta-fifa-fifpro-world-xi-del-2014 |títulu=XI Mundial FIFA/FIFPro 2014 |fechaaccesu=12 de xineru de 2015 |editor=fifpro.org |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150113184909/http://www.fifpro.org/es/noticias/fifpro-presenta-fifa-fifpro-world-xi-del-2014 |fechaarchivu=2015-01-13 }}</ref> |} == Vida privada == Siendo fíu de Regina Célia y de Ladislau Marinho,<ref>{{cita web |url=http://www.record.xl.pt/interior.aspx?content_id=299304 |títulu=Ladislau Marinho: «David não se deixa abater» |editorial=record.xl.pt |fecha=11 de marzu de 2007 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.vidas.correiodamanha.pt/noticia.aspx?channelid=83C1118F-0A09-426D-88D0-7A0980DF951A&contentid=45EF2683-CF79-48B3-9F3D-22B26Y84Y012 |títulu=David Luiz: "Sou casáu com a minha profissão" |editorial=vides.correiodamanha.pt |fecha=22 d'abril de 2010 |fechaaccesu=30 de xineru de 2011 }}</ref> David dir de la so casa a los 14 años d'edá pa probar suerte nel [[Bahia (Brasil)|fútbol baiano]]. Na so ciudá natal, David estudió nel Centru Educativu SESI y tamién participó nel Programa Atleta do Futuru».<ref>{{cita web |url=http://www.sesisp.org.br/sesiesporte/noticies_detalhe.asp?id=445 |títulu=Ex Aluno do SESI ta na Seleção Brasileira de Futebol |editorial=sesisp.org.br |fecha=4 d'agostu de 2010 |fechaaccesu=6 de marzu de 2011 }}</ref><br /> Ye tamién conocíu pol so [[Cristianismu|fe cristiana]],<ref>{{cita web |url=http://www.independent.co.uk/sport/football/european/luizs-christian-faith-behind-chelseas-handson-attitude-2373581.html |títulu=Luiz's Christian faith behind Chelsea's hands-on attitude |editorial=independent.co.uk |idioma=inglés |fecha=21 d'ochobre de 2011 |fechaaccesu=17 de xunu de 2014}}</ref> y considera a [[Kaká]] como'l so exemplu a siguir.<ref>{{cita web |apellíu=Duarte |nome=Fernando |url=http://www.theguardian.com/football/2011/feb/01/david-luiz-chelsea-brazil |títulu=David Luiz embraces Chelsea but will never abandon Brazil |editor=[[The Guardian|theguardian.com]] |idioma=inglés |fecha=1 de febreru de 2011 |fechaaccesu=17 de xunu de 2014}}</ref> Ta en pareya cola portuguesa Sara Madeira dende 2011. == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{enllaces deportista}} {{NF|1987||David Luiz}} {{Tradubot|David Luiz}} [[Categoría:Futbolistes de Brasil]] [[Categoría:Futbolistes del Chelsea Football Club]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 2014]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] oogzatfu33t37mbt2svvh5rzc58n7a8 Seleición masculina de fútbol de Chile 0 142993 4377162 4374054 2025-06-18T07:23:16Z XabatuBot 43102 iguo testu: Botafogo de Futebol y Regatas => Botafogo de Futebol e Regatas 4377162 wikitext text/x-wiki {{otros usos|seleición femenina de fútbol de Chile|la seleición femenina}} {{Ficha de seleición de fútbol 2 |país = Chile |cod = CHI |asociación = [[Federación de Fútbol de Chile]] (FFCh) |confederación = [[Confederación Suramericana de Fútbol|Conmebol]] |seudónimu = ''La Colorada''<ref name=laroja/><ref name=colorada/><ref name=emanto/> |país-dt = |direutor téunicu = {{bandera|Colombia}} {{bandera|Hondures}} [[Reinaldo Rueda]] |añu-dt = |capitán = [[Gary Medel]] |mayor goliador = [[Alexis Sánchez]] |mayor goliador goles = 39 |más participaciones = [[Alexis Sánchez]] |mayor partíos = 121 |estadiu = '''[[Estadiu Nacional de Chile|Nacional]]''', [[Santiago de Chile|Santiago]] |PPI país1 = Arxentina |PPI bandera1 = alt |PPI país2 = Chile |PPI bandera2 = |PPI marcador = 3:1 |PPI llugar = [[Buenos Aires]], [[Arxentina]] |PPI fecha = {{Fecha|27|5|1910}} |PPI eventu = [[Partíu amistosu]] |MRI país1 = Chile |MRI bandera1 = |MRI país2 = Venezuela |MRI bandera2 = 1954 |MRI marcador = 7:0 |MRI llugar = [[Santiago de Chile|Santiago]], [[Chile]] |MRI fecha = {{Fecha|29|8|1979}} |MRI eventu = [[Copa América 1979]] |MRI2 país1 = Chile |MRI2 bandera1 = |MRI2 país2 = Armenia |MRI2 bandera2 = |MRI2 marcador = 7:0 |MRI2 llugar = [[Viña del Mar]], [[Chile]] |MRI2 fecha = {{Fecha|4|1|1997}} |MRI2 eventu = [[Partíu amistosu]] |MRI3 país1 = Méxicu |MRI3 bandera1 = |MRI3 país2 = Chile |MRI3 bandera2 = |MRI3 marcador = 0:7 |MRI3 llugar = [[Santa Clara (California)|Santa Clara]], [[Estaos Xuníos]] |MRI3 fecha = {{Fecha|18|6|2016}} |MRI3 eventu = [[Copa América Centenariu]] |PRI país1 = Brasil |PRI bandera1 = 1889 |PRI país2 = Chile |PRI bandera2 = |PRI marcador = 7:0 |PRI llugar = [[Rio de Janeiro]], [[Brasil]] |PRI fecha = {{Fecha|17|9|1959}} |PRI eventu = [[Copa Bernardo O'Higgins]] |participación mundial = 9 |primer mundial = [[Copa Mundial de Fútbol de 1930|1930]] |meyor mundial = [[Ficheru:Bronze medal icon.svg|15px]] ([[Copa Mundial de Fútbol de 1962|1962]]) |confederaciones = [[Copa FIFA Confederaciones]] |participación confederaciones = 1 |primer confederaciones = [[Copa FIFA Confederaciones 2017|2017]] |meyor confederaciones = [[Ficheru:Silver medal icon.svg|15px]] ([[Copa FIFA Confederaciones 2017|2017]]) |copa rexonal = [[Copa América]] |participación rexonal = 38 |primera rexonal = [[Campeonatu Suramericanu 1916|1916]] |meyor rexonal = [[Ficheru:Gold medal icon.svg|15px]] ([[Copa América 2015|2015]] y [[Copa América Centenariu|2016]]) |copa rexonal2 = [[Campeonatu Panamericanu de Fútbol]] |participación rexonal2= 2 |primer rexonal2 = [[Campeonatu Panamericanu de Fútbol Primera edición|1952]] |meyor rexonal2 = [[Ficheru:Silver medal icon.svg|15px]] ([[Campeonatu Panamericanu de Fútbol Primera edición|1952]]) |olímpicu = [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]] |participación olímpicu = 1 |primer olímpicu = [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Ámsterdam 1928|1928]] |meyor olímpicu = Fase preliminar ([[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Ámsterdam 1928|1928]])<ref name="jj.oo" group=n>Cabo esclariar qu'esta ficha trata sobre la seleición absoluta, que participó ente 1908 y 1948; la [[Seleición de fútbol sub-23 de Chile|seleición sub-23]] llogró la medaya de bronce en [[Tornéu masculín de fútbol nos Xuegos Olímpicos de Sydney 2000|Sydney 2000]].</ref> |color_izq1 = FFFFFF |color_cuerpu1 = D7111B |color_der1 = 2C08B3 |color_pantalón1 = 0000be |color_medies1 = 0000be |entama_izq1 = _chi18h |entama_cuerpu1 = _chi18h |trama_der1 = _chi18h |entama_pantalón1 = _nikewhite |trama_medies1 = _chi18h |tipu_izq1 = png |tipu_cuerpu1 = png |tipu_der1 = png |tipu_pantalón1 = png |tipu_medies1 = png |color_izq2 = FFFFFF |color_cuerpu2 = FFFFFF |color_der2 = FFFFFF |color_pantalón2 = FFFFFF |color_medies2 = FFFFFF |trama_izq2 = _thinredborder |entama_cuerpu2 = _chi18a |trama_der2 = _thinredborder |entama_pantalón2 = _nikefootballbluelogo |trama_medies2 = _usa18h |tipu_izq2 = png |tipu_cuerpu2 = png |tipu_der2 = png |tipu_pantalón2 = png |tipu_medies2 = png }} La '''[[seleición de fútbol|seleición]] de fútbol de [[Chile]]''', conocida mundialmente como '''''la Colorada''''',<ref name=laroja>{{cita web |url=http://www.emol.com/noticias/deportes/2012/02/29/528647/l'unu-a-unu-de-la-colorada-un equipu-con-bones-individualidaes-pero-faltu-de xuegu coleutivu.html |títulu=Unu a unu de la Colorada: Bones individualidaes pero falta xuegu coleutivu |fechaaccesu=6 de marzu de 2012 |formatu=HTML |autor=[[EMOL|El Mercurio On-Line]] |fecha=29 de febreru de 2012}}</ref><ref name=colorada>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/mundial/2010/2010/05/31/espana/1275318102.html |títulu=El porqué de 'la Colorada' |fechaaccesu=15 de setiembre de 2011 |autor=Mateo, Miguel Ángel |fecha=31 de mayu de 2010 |editorial=[[El Mundo (España)|El Mundo]]}}</ref><ref name=emanto>{{cita web |url=http://www.mercurioantofagasta.cl/prontus4_noticies/site/artic/20091011/pags/20091011010612.html |títulu=Sudáfrica va ser l'octavu Mundial pa la "Colorada" |fechaaccesu=6 de marzu de 2012 |formatu=HTML |autor=''[[El Mercurio d'Antofagasta]]'' |fecha=11 d'ochobre de 2009}}</ref> términu afitáu na década de 1980,<ref name=em/> ye l'equipu representativu de dichu país nes competiciones oficiales masculines de [[fútbol]], la tercer seleición nacional más antigua d'[[América]] y una de les venti más antigües del mundu<ref group=n>La decimoctava más antigua de más de doscientes y la decimonovena en ser creada, tres les de (añu del so primer partíu internacional ente paréntesis): {{Self|Inglaterra}} y {{Self|Escocia}} (1872), {{Self|Gales}} (1876), {{Self|Irlanda del Norte}} (1882), {{Self|Arxentina}} y {{Self|Uruguái}} (1901), {{Self|Austria}} y {{Self|Hungría}} (1902), {{Self|Bohemia}} (1903, sumida), {{Self|Bélxica}} y {{Self|Francia}} (1904), {{Self|Países Baxos}} y {{Self|Suiza}} (1905), {{Self|Alemaña}}, {{Self|Dinamarca}}, {{Self|Noruega}} y {{Self|Suecia}} (1908), y {{Self|Italia}} (1910).</ref> —apostó'l so primer partíu internacional fai {{edá|27|05|1910}}, el [[27 de mayu]] de [[1910]] ante {{Self|Arxentina}}—.<ref name="Resultaos internacionales"/><ref name=fullainter1910/><ref name=mercl/> La so organización ta al cargu de la [[Federación de Fútbol de Chile]] (FFCh),<ref name=chileinfoa>{{cita web |url=http://es.fifa.com/associations/association=chi/index.html |títulu=Chile: Información de l'Asociación |fechaaccesu=12 de xunu de 2011 |formatu=HTML |autor=[[Federación Internacional de Fútbol Asociación]], FIFA |fecha=2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100516140427/http://es.fifa.com/associations/association=chi/index.html |fechaarchivu=2010-05-16 }}</ref> fundada fai {{edá|19|06|1895}}, el [[19 de xunu]] de [[1895]].<ref name=chileinfoa/><ref name=fifama>{{cita web |url=http://www.fifa.com/mm/document/fifafacts/organisation/52/00/10/fs-120_01a_ma.pdf |títulu=FIFA's 208 Member Associations |fechaaccesu=29 de mayu de 2011 |formatu=PDF |autor=Federación Internacional de Fútbol Asociación, FIFA |fecha=2009 |idioma=alemán, español, francés ya inglés |páxina=2}}</ref> Ta afiliada a la [[FIFA]] dende [[1913]]<ref name=chileinfoa/><ref name=fifama/> y foi una de les cuatro fundadores de la [[Confederación Suramericana de Fútbol]] (Conmebol) en [[1916]].<ref>{{cita web |url=http://www.conmebol.com/pages/Quien_Somos2.html |títulu=Quién somos - La Conmebol: Reseña histórica |fechaaccesu=6 de marzu de 2012 |formatu=HTML |autor=[[Confederación Suramericana de Fútbol]], CONMEBOL |fecha=2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.conmebol.com/pages/Quien_Somos2.html |fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> A nivel absolutu, [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol|participó]] en nueve [[Copa Mundial de Fútbol|Copes Mundiales]] ([[Copa Mundial de Fútbol de 1930|1930]], [[Copa Mundial de Fútbol de 1950|1950]], [[Copa Mundial de Fútbol de 1962|1962]], cuando foi'l anfitrión;<ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/worldcup/archive/edition=21/overview.html |títulu=Copa Mundial de la FIFA Chile 1962 |fechaaccesu=6 de marzu de 2012 |formatu=HTML |autor=Federación Internacional de Fútbol Asociación, FIFA |fecha=2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://es.fifa.com/worldcup/archive/edition=21/overview.html |fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> [[Copa Mundial de Fútbol de 1966|1966]], [[Copa Mundial de Fútbol de 1974|1974]], [[Copa Mundial de Fútbol de 1982|1982]], [[Copa Mundial de Fútbol de 1998|1998]], [[Copa Mundial de Fútbol de 2010|2010]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 2014|2014]])<ref name=cuadrodehonor>{{cita web |url=http://es.fifa.com/associations/association=chi/index.html |títulu=Chile: Cuadru d'Honor |fechaaccesu=12 de xunu de 2011 |formatu=HTML |autor=Federación Internacional de Fútbol Asociación, FIFA |fecha=2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100516140427/http://es.fifa.com/associations/association=chi/index.html |fechaarchivu=2010-05-16 }}</ref> y el so principal llogru a nivel mundial foi llograr el tercer llugar na Copa de 1962.<ref name=cuadrodehonor/><ref group=n>Amás, algamó los llugares 5ᵘ en 1930, 9ᵘ en 1950 y 2014, y 10ᵘ en 2010.</ref> Compitió nuna [[Copa Confederaciones]], onde foi subcampeón en [[Copa FIFA Confederaciones 2017|2017]], y a nivel rexonal apostó 38 de les 45 ediciones de la [[Copa América]], tornéu nel que foi campeón en dos causes ([[Copa América 2015|2015]] y [[Copa América Centenariu|2016]]).<ref>{{cita web |url=http://www.emol.com/noticias/Deportes/2015/07/04/724484/La historia-vuelve escribise-Chile-ye-per primer vegada-campeon-de-la Copa-America.html |títulu=La historia vuelve escribise: Chile ye per primer vegada campeón de la Copa América |fechaaccesu=4 de xunetu de 2015 |formatu=HTML |autor=El Mercurio On-Line |fecha=4 de xunetu de 2015}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.latercera.com/noticia/deportes/copa-america/2015/07/3117-637357-9-chile-gana-la-copa-america-y-camuda-la historia-del-futbol-nacional.shtml |títulu=Viva Chile, viva'l campeón |fechaaccesu=4 de xunetu de 2015 |formatu=HTML |autor=Poblete I., Álvaro |fecha=4 de xunetu de 2015 |editorial=La Tercer }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.emol.com/noticias/Deportes/2016/06/26/809733/La historia repite Chile-ye-bicampeon-de-America-en ganando-en-penaltis-a-Arxentina.html |títulu=La historia repitir: Chile ye bicampeón d'América en ganando en penaltis a Arxentina |fechaaccesu=26 de xunu de 2016 |formatu=HTML |autor= |fecha=26 de xunu de 2016 |obra=EMOL}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.rsssf.com/tabless/sachamp.html |títulu=Copa América 1916-2016 |fechaaccesu=25 de marzu de 2017 |formatu=HTML |autor=Mamrud, Roberto, y Karel Stokkermans |fecha=19 de xunetu de 2007 |sitiuweb=www.rsssf.com |idioma=en}}</ref> A nivel xuvenil, la [[Seleición de fútbol sub-20 de Chile|seleición sub-20]] [[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-20|participó]] en seis [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20|Copes Mundiales]] ([[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 1987|1987]], cuando actuó de llocal; [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 1995|1995]], [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2001|2001]], [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2005|2005]], [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2007|2007]] y [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2013|2013]]) y la [[Seleición de fútbol sub-17 de Chile|seleición sub-17]], en [[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-17|cuatro]] [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17|Copes Mundiales]] ([[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 1993|1993]], [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 1997|1997]], [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2015|2015]], cuando foi'l anfitrión; y [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2017|2017]]), nes que los sos meyores resultaos fueron dos terceros llugares: na sub-17 de 1993 y na sub-20 de 2007.<ref name=cuadrodehonor/> Nos [[Xuegos Olímpicos de branu]], [[Tornéu Preolímpicu Suramericanu Sub-23|compitió]] en [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos|cuatro ediciones]] —seleición absoluta ([[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Ámsterdam 1928|1928]]), seleición aficionada ([[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Ḥelsinki 1952|1952]]), seleición xuvenil ([[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Los Angeles 1984|1984]]) y [[seleición de fútbol sub-23 de Chile|seleición sub-23]] ([[Tornéu masculín de fútbol nos Xuegos Olímpicos de Sydney 2000|2000]])—,<ref name=ftog/> nes que na postrera llogró la [[medaya de bronce]].<ref name=cuadrodehonor/><ref name=ftog>{{cita web |url=http://www.rsssf.com/tableso/olympics.html |títulu=Football Tournament of the Olympic Games |fechaaccesu=6 de marzu de 2012 |formatu=HTML |autor=Aarhus, Lars |fecha=16 d'avientu de 2010 |editorial=www.rsssf.com |idioma=en}}</ref> Con estos llogros, ye —xunto coles seleiciones masculines de {{Self|Alemaña}}, {{Self|Arxentina}}, {{Self|Brasil}}, {{Self|España}} y {{Self|Francia}}— una de les que xubió al [[podiu (deporte)|podiu]] na historia de los cinco [[Títulos oficiales de seleiciones de fútbol#Torneo mundiales|campeonatos de nivel global]]: los Mundiales [[Copa Mundial de Fútbol Resultaos y estadístiques|absolutu]], [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20#Resultaos y palmarés|sub-20]] y [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17#Resultaos y palmarés|sub-17]],<ref name=cuadrodehonor/> según los torneos [[Copa FIFA Confederaciones#Resultaos y estadístiques|confederativo]] y [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos#Resultaos|olímpicu]].<ref name=ftog/><ref>{{cita web |url=http://www.olympic.org/medallists-results?athletename=&category=1&games=&sport=31400&event=31405&mengender=true&womengender=false&mixedgender=false&teamclassification=true&individualclassification=false&continent=&country=&goldmedal=true&silvermedal=true&bronzemedal=true&worldrecord=false&olympicrecord=false&targetresults=true&resultspageipp=50 |títulu=All the Medallists since 1896 (Football) |fechaaccesu=18 de xunu de 2010 |autor=[[Comité Olímpicu Internacional]], COI |fecha=s/f |idioma=en}}</ref><ref group=n>Brasil y Francia ganar.</ref> La so sede llocal ye l'[[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional «Julio Martínez Prádanos»]], allugáu na comuña de [[Ñuñoa]] na ciudá de [[Santiago de Chile|Santiago]]. Entrénase y concéntrase na mesma ciudá, nel [[Complexu Deportivu Juan Pinto Durán]], na comuña de [[Macul]]. La so afición ye conocida como ''[[Marea colorada (fútbol de Chile)|Marea colorada]]''.<ref name=jf/><ref name=cf/> == Historia == {{AP|Historia de la seleición de fútbol de Chile}} === Primer partíu internacional === Xugó'l so primer alcuentru internacional, un amistosu preparatorio pa la disputa de la [[Copa Centenariu Revolución de Mayu]], en [[Buenos Aires]] el [[27 de mayu]] de [[1910]] ante la [[seleición de fútbol d'Arxentina|seleición arxentina]], que ganó'l partíu 3:1.<ref name="Resultaos internacionales">{{cita web |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chil-intres.html |títulu=Chile - International Results |fechaaccesu=27 de marzu de 2007 |formatu=HTML |autor=Ballesteros, Frank y Luis Antonio Reyes |fecha=21 d'abril de 2011 |editorial=www.rsssf.com |idioma=en}}</ref><ref name=fullainter1910>{{cita web |url=http://www.iffhs.de/?29da14a8db55299a95695b55y85fdcdc3bfcdc0aec28d6eda0a712 |títulu=Arxentina - Chile 3:1 (2:1) |fechaaccesu=9 de xunetu de 2010 |autor=[[Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol]] (IFFHS) |fecha=s/f |editorial=www.iffhs.de |idioma=alemán, español, francés ya inglés}}</ref><ref name=mercl>{{cita web |url=http://www.mer.cl/modulos/catalogo/Paginas/2010/05/24/MERSTDP004PP2405.htm |títulu=¿Cuándo debutó oficialmente la Colorada? |fechaaccesu=27 de xunu de 2010 |formatu=HTM |autor=''[[El Mercurio]]'' |fecha=24 de mayu de 2010 |editorial=www.mer.cl}}</ref> {{Partíu |deporte = |competición = |llocal = {{sel|Arxentina}} {{Bandera|Arxentina|alt}} |paíslocal = |resultáu = 3:1''' (2:1) |visita = {{Bandera|Chile}} '''Chile''' |paísvisita = |periodos = |fecha = [[27 de mayu]] de [[1910]] |estadiu = [[Belgrano Athletic Club]] |ciudá = [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]], [[Buenos Aires]] |entraes = |asistencia = 6200 |árbitru = {{Bandera|Chile}} [[Armando Bergalli]] |goleslocal = [[José Viale|Viale]] {{Gol|38}}<br />[[Maximiliano Susán|Susán]] {{Gol|43}}<br />[[Harry Hayes|Hayes]] {{Gol|68}} |golesvisita = [[Frank Simmons|Simmons]] {{Gol|11}} |sucesu = Primer partíu y primer gol na historia de la seleición chilena. |reporte = |reporte2 = |prórroga = |resultáu prórroga = |penaltis1 = |penaltis2 = |resultáu penaltis = |color = P |estáu = }} [[Ficheru:Chile en la Copa Centenario Revolución de Mayo, Zig-Zag, 1910-06-18 (278).jpg|miniatura|Formación del plantel de la seleición de fútbol de Chile del partíu del [[5 de xunu]] de [[1910]]: de izq. a der.: (tras) Funcionariu, J. MacWilliams, Y. F. Ashe, L. C. Gibson, Carlos Hormazábal, Henry Allen, Prósperu González; (alantre) "Joe" Robson, Colin Campbell, Heriberto Sturgess, J. P. Davidson y J. H. Hamilton<ref>{{cita web |url=http://www.iffhs.de/?29da14a8db55299a95abdb54285fdcdc3bfcdc0aec28d6eda0a50d |títulu=Chile: Full "A" internationals (1910) |fechaaccesu=11 de xunetu de 2010 |autor=Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol, IFFHS |fecha=s/f |editorial=www.iffhs.de |idioma=alemán, español, francés ya inglés }}</ref>]] '''Arxentina:''' Enrique Coloráu ([[Club Atlético Estudiantes|C.A. Estudiantes]]); Santiago Gallino ([[Club de Gimnasia y Esgrima La Plata]]), Arturo Chiappe ([[Club Atlético River Plate|C.A. River Plate]]); Luis Vernett Amadeo ([[Club de Gimnasia y Esgrima La Plata]]), Haroldo Grant ([[Belgrano Athletic Club|Belgrano A.C.]]), Armando Ginocchio ([[Club Atlético Newell's Old Boys|C.A. Newell's Old Boys]]); Elías Fernández ([[Club Atlético River Plate|C.A. River Plate]]), [[Maximiliano Susán]] [[Ficheru:Captain sports.svg|10px|Capitán]] ([[Club Atlético Estudiantes|C.A. Estudiantes]]), [[Harry Hayes|Juan Enrique Hayes]] ([[Club Atlético Rosario Central|C.A. Rosario Central]]), Manuel González ([[Club Atlético Newell's Old Boys|C.A. Newell's Old Boys]]) y José Viale ([[Club Atlético Newell's Old Boys|C.A. Newell's Old Boys]]).<ref>{{cita web |url=http://www.iffhs.de/?29da14a8db556b9814y95a14685fdcdc3bfcdc0aec28d6eda0a616 |títulu=Arxentina: Full "A" internationals (1910) |fechaaccesu=9 de xunetu de 2010 |autor=Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol, IFFHS |fecha=s/f |idioma=alemán, español, francés ya inglés |sitiuweb=www.iffhs.de}}</ref> '''Chile:''' L.C. Gibson ([[Valparaíso Football Club|Valparaíso F.C.]]); Luis Barriga ([[Santiago National|Santiago National F.C.]]), Andrés Hoyl ([[Badminton Football Club|Badminton F.C.]]); Carlos Hormazábal ([[Club Deportivo Magallanes|Magallanes]]), Henry Allen [[Ficheru:Captain sports.svg|10px|Capitán]] ([[Unión Football Club|Unión F.C.]]), [[Prósperu González]] ([[Arcu Iris Football Club|Arcu Iris F.C.]]); J.P. Davidson ([[Badminton Football Club|Badminton F.C.]]), [[Frank Simmons]] ([[Badminton Football Club|Badminton F.C.]]), [[Colin Campbell (futbolista)|Colin Campbell]] ([[Santiago National|Santiago National F.C.]]), J. H. Hamilton ([[Valparaíso Football Club|Valparaíso F.C.]]) y Arturo Acuña ([[Club de Deporte Santiago Wanderers|Santiago Wanderers]]).<ref name=fullainter1910/> Incidencia: 30’ L.C. Gibson ([[Valparaíso Football Club|Valparaíso F.C.]]) paró un penalti a Armando Ginocchio ([[Club Atlético Newell's Old Boys|C.A. Newell's Old Boys]]).<ref name=anfp>{{cita web |url=http://anfp.cl/anfp2/noticia.php?id_noticia=6731 |títulu=La historia de Chile empecipió frente a Arxentina |fechaaccesu=14 de xunetu de 2010 |autor=[[Asociación Nacional de Fútbol Profesional]], ANFP |fecha=2010 |editorial=ANFP }}</ref> Esiste un discutiniu con al respective de esti alcuentru.<ref>{{cita web |url=http://www.mer.cl/modulos/catalogo/Paginas/2010/05/24/MERSTDP004PP2405.htm |títulu=¿Cuándo debutó oficialmente la Colorada? |fechaaccesu=9 de xunetu de 2010 |formatu=HTM |autor=[[El Mercurio]] |fecha=24 de mayu de 2010 }}</ref> Según una investigación,<ref name=bekerman>{{cita web |url=http://estebanbekerman.blogspot.com/2009/07/el-primer-partíu-de-la-seleccion.html |títulu=El primer partíu de la Seleición Chilena |fechaaccesu=9 de xunetu de 2010 |formatu=HTML |autor=Bekerman, Esteban |fecha=2010 }}</ref> la seleición arxentina nun yera tal, sinón un combináu que se diba a midir con [[Alumni Athletic Club|Alumni]]. Nel programa de la selmana del [[25 de mayu]] de 1910,<ref name=bekerman/> el diariu ''L'Arxentina'' informara que se midíen «Combinaos v. Chilenos» y esclariáu que «el team que va xugar contra los chilenos ye'l combináu que diba xugar contra Alumni». Ye por esto que, magar nun hai dulda de qu'esti ye'l primer partíu de la seleición chilena de fútbol,<ref name=bekerman/> nun ye'l primer partíu que tuviera de ser consideráu como partíu internacional clase 'A',<ref>{{cita web |url=http://www.iffhs.de/?f00b90b003y0f443y0f952bda55405fdcdc3bfcdc0aec28d6eda0dbc1c |títulu=FIFA/IFFHS: Motivos pa escluyir o incluyir partíos internancionales absolutos A (1901-1910) |fechaaccesu=5 de xunu de 2011 |autor=Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol, IFFHS |fecha=s/f |editorial=www.iffhs.de |idioma=alemán, español, francés ya inglés }}</ref> el cual tuviera de ser el [[Copa Centenariu Revolución de Mayu apostáu'l 29 de mayu]] contra {{sel|Uruguái}}, que resultó 3:0 en favor de los uruguayos. Sía comoquier, la [[Federación de Fútbol de Chile]] ([[Asociación Nacional de Fútbol Profesional de Chile|ANFP]]),<ref name=anfp/><ref>{{cita web |url=http://www.anfp.cl/anfp2/noticia.php?id_noticia=6730 |títulu=Seleición: 100 años d'una Gran Pasión Colorada |fechaaccesu=9 de xunetu de 2010 |autor=Asociación Nacional de Fútbol Profesional, ANFP |fecha=2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.anfp.cl/anfp2/noticia.php?id_noticia=6730 |fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> la [[FIFA]],<ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/headtohead/team1=arg/team2=chi/code=-1/index.htmx?sm=05&sy=1910&em=05&ey=1910&rd=3 |títulu=Estadístiques: Enfrentamientos direutos ente los equipos |fechaaccesu=9 de xunetu de 2010 |autor=Federación Internacional de Fútbol Asociación, FIFA |fecha=2010 |editorial=es.fifa.com |urlarchivu=https://archive.today/20120702215730/http://es.fifa.com/worldfootball/statisticsandrecords/headtohead/team1=arg/team2=chi/code=-1/index.htmx?sm=05&sy=1910&em=05&ey=1910&rd=3 |fechaarchivu=2012-07-02 }}</ref> la [[Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol|IFFHS]]<ref>{{cita web |url=http://www.iffhs.de/?f40390a857fcf027cda17299a01bf8c027c5fdcdc3bfcdc0aec28d6eda0a3y8y003y0305 |títulu=Chile: Full "A" internationals (1910) |fechaaccesu=9 de xunetu de 2010 |autor=Federación Internacional d'Historia y Estadística de Fútbol, IFFHS |fecha=s/f |idioma=alemán, español, francés ya inglés |sitiuweb=www.iffhs.de}}</ref> y la [[Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation|RSSSF]]<ref name="Resultaos internacionales"/> consideren el partíu apostáu'l 27 de mayu de 1910 como'l primer partíu oficial internacional clase 'A' de la seleición de fútbol de Chile. === Copa Mundial d'Uruguái 1930 === {{AP|Chile na Copa Mundial de Fútbol de 1930}} [[Ficheru:Sele1930.JPG|miniatura|left|La seleición chilena antes d'un partíu del Mundial]] La [[Copa Mundial de Fútbol de 1930|I Copa Mundial de Fútbol]] foi la única realizada ensin un procesu de clasificación previu. Tou equipu afiliáu a la FIFA foi convidáu a competir nel tornéu, primeramente pensáu p'allugar a 16 participantes. El tornéu empezó'l [[13 de xunetu]] de [[1930]] con 13 participantes, ente los cualos taba Chile. L'[[Hungría|húngaru]] [[György Orth]] dirixó la seleición chilena, que foi miembru del Grupu A xunto a {{Self|Arxentina}}, {{Self|Francia}} y {{Self|Méxicu}}. Nel so alcuentru de debú, el [[16 de xunetu]], Chile venció 3:0 a la seleición mexicana. Tres díes más tarde, venció 1:0 a la francesa. Los chilenos teníen los mesmos puntos que la seleición arxentina, polo cual el postreru partíu, apostáu'l [[22 de xunetu]], significaba la definición del líder del grupu. Nun alcuentru ante 1000 espectadores nel [[Estadiu Centenariu]] de [[Montevidéu]], Arxentina poner en ventaya a los 12&nbsp;[[minutu|min]] gracies a un gol de [[Guillermo Stábile|Stábile]], quien nuevamente marcó nel minutu 14. El chilenu [[Guillermo Subiabre|Subiabre]] punxo'l descuentu con un gol a los 15&nbsp;min. Finalmente l'alcuentru terminó 3:1 a favor d'Arxentina, tres un gol d'[[Mario Evaristo|Evaristo]] nel minutu 51. Con esta resultancia, Chile quedó nel 2ᵘ llugar de la clasificación del Grupu A, lo que-y torgó aportar a les semifinales del tornéu. Chile acabó nel 5ᵘ puestu de la clasificación final. {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=34% | Equipu !width=5% | Pts !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|ARX|variante=alt}} |'''6'''||3||3||0||0||10||4||6 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{Selb|CHI}} |'''4'''||3||2||0||1||5||3||2 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{Selb|FRA}} |'''2'''||3||1||0||2||4||3||1 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{Selb|MEX|variante=1916}} |'''0'''||3||0||0||3||4||13||-9 |} <br /> {{Partíu |llocal = {{sel|Chile}} {{bandera|Chile}} |visita = {{bandera|Méxicu|1916}} {{sel|Méxicu}} |resultáu = 3:0''' (2:0) |fecha = [[16 de xunetu]] de [[1930]], 14:45 |estadiu = [[Estadiu Parque Central]] |ciudá = [[Montevidéu]] |asistencia = 9249 |árbitru = {{bandera|Bélxica}} [[Henry Christophe]] |goleslocal = [[Carlos Vidal|Vidal]] {{gol|3}}, {{gol|65}}<br /> [[Manuel Rosas Sánchez|M. Rosas]] {{autogol|52}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/archive/edition=1/results/matches/match=1095/report.html |color = G |estáu = }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Chile |paíslocal = Chile |visita = Francia |paísvisita = Francia |resultáu = 1:0''' (0:0) |fecha = [[19 de xunetu]] de [[1930]], 12:50 |estadiu = [[Estadiu Centenariu]] |ciudá = [[Montevidéu]] |asistencia = 2000 |árbitru = {{bandera|Uruguái}} [[Aníbal Tejada]] |goleslocal = [[Guillermo Subiabre|Subiabre]] {{gol|65}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/archive/edition=1/results/matches/match=1094/report.html |color = G |estáu = }} {{Partíu |llocal = {{sel|Arxentina}} {{bandera|Arxentina|alt}} |visita = {{bandera|Chile}} {{sel|Chile}} |resultáu = 3:1''' (2:1) |fecha = [[22 de xunetu]] de [[1930]], 14:45 |estadiu = [[Estadiu Centenariu]] |ciudá = [[Montevidéu]] |asistencia = 41&nbsp;459 |árbitru = {{bandera|Bélxica}} [[Jean Langenus]] |goleslocal = [[Guillermo Stábile|Stábile]] {{gol|12}} {{gol|13}}<br />[[Mario Evaristo|Evaristo]] {{gol|51}} |golesvisita = [[Guillermo Subiabre|Subiabre]] {{gol|15}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/archive/edition=1/results/matches/match=1084/report.html |color = P |estáu = }} ;Plantía {|cellspacing=0 cellpadding=0 class="references-small" style="background:#FFFFFF; border:1px #e30013 solid; width:100%" |width=100% align=left valign=top| * '''Arqueros''': ([[César Espinoza del Canto]]), [[Roberto Cortés]]. * '''Defenses''': [[Ernesto Chaparro]], [[Guillermo Riveros]], [[Ulises Poirier]], [[Víctor Morales Salas|Víctor Morales]]. * '''Mediocampistes''': [[Arturo Torres Carrasco|Arturo Torres]], [[Casimiro Torres]], [[Guillermo Saavedra]], [[Humberto Elgueta]]. * '''Delanteros''': ([[Arturo Coddou]]), [[Carlos Schneberger]], [[Carlos Vidal]], [[Eberardo Villalobos]], [[Guillermo Arellano]], [[Guillermo Subiabre]], ([[Horacio Muñoz]]), [[Juan Aguilera]], [[Tomás Ojeda]]. * '''Entrenador''': [[György Orth]]. |} En 1942 y 1946 nun fueron realizaes Copes Mundiales pola [[Segunda Guerra Mundial]]. === Copa Mundial de Brasil 1950 === {{AP|Chile na Copa Mundial de Fútbol de 1950}} En 1950 Chile aportó a la [[Copa Mundial de Fútbol de 1950|IV Copa Mundial de Fútbol]], apostada en Brasil con 13 equipos participantes. L'equipu empobináu pol llocal [[Alberto Buccicardi]] y encabezáu pol porteru [[Sergio Livingstone]] collechó dos ganes por 2:0 nel Grupu B, primeru ante {{Self|Inglaterra}} y depués ante {{Self|España}}. Nel postreru partíu la seleición golió al so similar de {{Self|Estaos Xuníos}} por 5:2 y terminó nel 9ᵘ llugar de la clasificación final. {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=34% | Equipu !width=5% | Pts !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|ESP|variante=1945}}''' |'''6'''||3||3||0||0||6||1||5 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|ENG}} |'''2'''||3||1||0||2||2||2||0 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|CHI}} |'''2'''||3||1||0||2||5||6||-1 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|USA|variante=1912}} |'''2'''||3||1||0||2||4||8||-4 |} <br /> {{Partíu |llocal = {{self|Inglaterra}} {{bandera|ENG}} |resultancia = 2:0''' (1:0) |visita = {{bandera|CHI}} {{self|Chile}} |fecha = [[25 de xunu]] de [[1950]], 15:00 |estadiu = [[Estadiu Maracaná]] |ciudá = [[Rio de Janeiro]] |asistencia = 29&nbsp;703 |refe = {{bandera|Países Baxos}} [[Karel van der Meer]] |goleslocal = [[Stan Mortensen|Mortensen]] {{gol|39}}<br />[[Wilf Mannion|Mannion]] {{gol|51}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=208/match=1192/index.html#nosticky |color = P |estáu = }} {{Partíu |llocal = {{self|España}} {{bandera|ESP|1945}} |resultancia = 2:0''' (2:0) |visita = {{bandera|CHI}} {{self|Chile}} |fecha = [[29 de xunu]] de [[1950]], 15:00 |estadiu = [[Estadiu Maracaná]] |ciudá = [[Rio de Janeiro]] |asistencia = 19&nbsp;790 |refe = [[Ficheru:Flag of Brazil (1889-1960).svg|20px]] [[Alberto Malcher]] |goleslocal = [[Estanislao Basora|Basora]] {{gol|17}}<br />[[Telmo Zarra|Zarra]] {{gol|30}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=208/match=1193/index.html#nosticky |color = P |estáu = }} {{Partíu |llocal = {{self|Chile}} {{bandera|CHI}} |resultancia = 5:2''' (2:0) |visita = {{bandera|USA|1912}} {{self|los Estaos Xuníos|Estaos Xuníos}} |fecha = [[2 de xunetu]] de [[1950]], 15:00 |estadiu = [[Estadiu Ilha do Retiro]] |ciudá = [[Recife]] |asistencia = 8501 |refe = [[Ficheru:Flag of Brazil (1889-1960).svg|20px]] [[Mário Gardelli]] |goleslocal = [[Jorge Robledo Oliver|Robledo]] {{gol|16}}<br />[[Atilio Cremaschi|Cremaschi]] {{gol|32}}, {{gol|60}}<br />[[Andrés Prieto|Prieto]] {{gol|54}}<br />[[Fernando Riera|Riera]] {{gol|82}} |golesvisita = [[Frank Wallace|Wallace]] {{gol|47}}<br />[[Joe Maca|Maca]] {{gol|48|pen.}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=208/match=1194/index.html#nosticky |color = G |estáu = }} ;Plantía {|cellspacing=0 cellpadding=0 class="references-small" style="background:#FFFFFF; border:1px #e30013 solid; width:100%" |width=100% align=left valign=top| * '''Arqueros''': ([[René Quitral]]), [[Sergio Livingstone]]. * '''Defenses''': [[Arturo Farías]], [[Fernando Roldán]], ([[Francisco Urroz]]), [[Manuel Álvarez (futbolista chilenu)|Manuel Álvarez]], [[Manuel Machuca]], ([[Miguel Flores]]). * '''Mediocampistes''': [[Carlos Rodolfo Rojas]], ([[Fernando Roldán]]), [[Hernán Carvallo]], [[Miguel Busquets]], ([[Osvaldo Saez]]). * '''Delanteros''': [[Andrés Prieto]], [[Atilio Cremaschi]], [[Carlos Ibáñez (futbolista)|Carlos Ibáñez]], [[Fernando Riera]], [[Guillermo Díaz Zambrano|Guillermo Díaz]], [[Jorge Robledo Oliver|Jorge Robledo]], [[Luis Lindorfo Mayanés]], [[Manuel Muñoz Muñoz|Manuel Muñoz]], ([[Raimundo Infante]]). * '''Entrenador''': [[Alberto Buccicardi]]. |} Nos [[años 1950]], surdieron xugadores como'l carrilero esquierdu [[Isaac Carrasco]] y el volante [[Enrique Hormazábal]] que destacaron na seleición chilena que xugó dos finales de la [[Copa América]] en [[Campeonatu Suramericanu 1955|1955]] y [[Campeonatu Suramericanu 1956|1956]]. === Copa Mundial de Chile 1962 === {{AP|Chile na Copa Mundial de Fútbol de 1962}} [[Ficheru:PLANTEL SELECCIÓN CHILENA MUNDIAL 1962.jpg|miniatura|Alliniación chilena en 1962]] [[Fernando Riera]] dirixó a la seleición de Chile de cara al [[Copa Mundial de Fútbol de 1962|VII eventu mundialista]] a realizase nel mesmu país en 1962 con 16 equipos participantes. Nos partíos del Grupu B (formáu per Chile, {{Self|Alemaña Federal}}, {{Self|Italia}} y {{Self|Suiza}}), la seleición chilena llogró dos trunfos y una derrota. Nel primer partíu, Chile venció por 3:1 a Suiza. El partíu ente Chile ya Italia, denomináu n'Europa como la «[[Batalla de Santiago (fútbol)|batalla de Santiago]]», carauterizar pol estilu defensivu y bien violentu per parte de dambos equipos; el marcador acabó 2:0 a favor de Chile. Ganar ante Alemaña Federal por 0:2 dexó al combináu chilenu na segunda posición, situación que los llevó a enfrentase a la {{Self|Xunión Soviética}} per cuartos de final. Nel partíu de cuartos de final, xugáu na ciudá d'[[Arica]], Chile venció a los campeones de la [[Eurocopa 1960|Eurocopa de 1960]] por 2:1, resultancia que los condució a semifinales, onde Chile enfrentó a {{Self|Brasil}}, campeón vixente de la Copa Mundial, y fueron vencíos por 4:2 nun partíu que refundió como espulsaos a [[Honorino Landa]] per Chile y a [[Garrincha]] per Brasil. Finalmente, na definición pol tercer llugar, Chile venció 1:0 a {{Self|Yugoslavia}} gracies a un gol nel últimu minutu del centrocampista [[Eladio Rojas]]. Hasta'l momentu, este foi'l so principal llogru a nivel mundial. Los xugadores más destacaos de Chile nel tornéu fueron el punteru esquierdu [[Leonel Sánchez]], quien foi unu de los goliadores del tornéu con cuatro tantos, el defensa [[Raúl Sánchez Soya|Raúl Sánchez]], el volante [[Jorge Toro]], el mediocampista [[Eladio Rojas]], el llateral derechu [[Luis Eyzaguirre]] y el polifuncional [[Jaime Ramírez Banda|Jaime Ramírez]]. Fernando Riera convertir nel téunicu más destacáu na historia de la seleición chilena al llograr un podiu mundial con xugadores de la [[Primer División de Chile|lliga llocal]].<ref>{{cita web |url=http://www.educarchile.cl/ech/pro/app/detalle?id=225481 |títulu=Educarchile - 16 de xunu de 1962: la seleición chilena de fútbol llogra'l tercer llugar nel campeonatu mundial |fechaaccesu=1 d'avientu de 2016 |autor=[[Educarchile]] |fecha=1 de setiembre de 2014 |sitiuweb=www.educarchile.cl |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20161005231027/http://www.educarchile.cl/ech/pro/app/detalle?id=225481 |fechaarchivu=2016-10-05 }}</ref> {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=34% | Equipu !width=5% | Pts !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif |- align=right bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|Alemaña Federal}}''' |'''5'''||3||2||1||0||4||1||3 |- align=right bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|Chile}}''' |'''4'''||3||2||0||1||5||3||2 |- align=right bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|Italia}} |'''3'''||3||1||1||1||3||2||1 |- align=right bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|Suiza}} |'''0'''||3||0||0||3||2||8||-6 |} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Chile |paíslocal = Chile |visita = Suiza |paísvisita = Suiza |resultáu = 3:1''' (1:1) |fecha = [[30 de mayu]] de [[1962]], 15:00 |estadiu = [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] |ciudá = [[Santiago de Chile|Santiago]] |asistencia = 65&nbsp;006 |árbitru = {{bandera|Inglaterra}} [[Kenneth Aston]] |goleslocal = [[Leonel Sánchez|Sánchez]] {{gol|44}} {{gol|55}}<br />[[Jaime Ramírez Banda|Ramírez]] {{gol|51}} |golesvisita = [[Rolf Wuethrich|Wuethrich]] {{gol|6}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/archive/edition=21/results/matches/match=1473/report.html |color = G |estáu = }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Chile |paíslocal = Chile |visita = Italia |paísvisita = Italia |resultáu = 2:0''' (0:0) |fecha = [[2 de xunu]] de [[1962]], 15:00 |estadiu = [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] |ciudá = [[Santiago de Chile|Santiago]] |asistencia = 66&nbsp;057 |árbitru = {{bandera|Inglaterra}} [[Kenneth Aston]] |goleslocal = [[Jaime Ramírez Banda|Ramírez]] {{gol|73}}<br />[[Jorge Toro|Toro]] {{gol|87}} |golesvisita = |sucesu = ''Ver [[Batalla de Santiago (fútbol)|Batalla de Santiago]] para más detalles''. |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/archive/edition=21/results/matches/match=1472/report.html |color = G |estáu = }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Alemaña Federal |paíslocal = Alemaña Federal |visita = Chile |paísvisita = Chile |resultáu = 2:0''' (1:0) |fecha = [[6 de xunu]] de [[1962]], 15:00 |estadiu = [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] |ciudá = [[Santiago de Chile|Santiago]] |asistencia = 67&nbsp;224 |árbitru = {{bandera|Escocia}} [[Robert Davidson]] |goleslocal = [[Horst Szymaniak|Szymaniak]] {{gol|21|pen.}}<br />[[Uwe Seeler|Seeler]] {{gol|82}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/archive/edition=21/results/matches/match=1471/report.html |color = P |estáu = }} ;Cuartos de final {{Partíos |deporte = fútbol |llocal = Chile |paíslocal = Chile |resultáu = 2:1''' (2:1) |visita = Xunión Soviética |paísvisita = Xunión Soviética |fecha = [[10 de xunu]] de [[1962]] |estadiu = [[Estadiu Carlos Dittborn]] |ciudá = [[Arica]] |refe = {{bandera|NED}} [[Leo Horn]] |goleslocal = [[Leonel Sánchez|Sánchez]] {{gol|11}}<br />[[Eladio Rojas|Rojas]] {{gol|29}} |golesvisita = [[Igor Chislenko|Chislenko]] {{gol|26}} |asistencia = 17&nbsp;268 |color = G |estáu = }} ;Semifinales {{Partíos |deporte = fútbol |llocal = Brasil |paíslocal = Brasil |visita = Chile |paísvisita = Chile |resultáu = 4:2''' (2:1) |fecha = [[13 de xunu]] de [[1962]], 14:30 |estadiu = [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] |ciudá = [[Santiago de Chile|Santiago]] |asistencia = 76&nbsp;500 |refe = {{bandera|Perú}} [[Arturo Yamasaki]] |goleslocal = [[Garrincha]] {{gol|9}} {{gol|32}}<br />[[Vavá]] {{gol|47}} {{gol|78}} |golesvisita = [[Jorge Toro|Toro]] {{gol|42}}<br />[[Leonel Sánchez|Sánchez]] {{gol|61|pen.}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/archive/edition=21/results/matches/match=1458/report.html |color = P |estáu = }} ;Tercer llugar {{Partíos |deporte = fútbol |llocal = Chile |paíslocal = Chile |visita = Yugoslavia |paísvisita = Yugoslavia |resultáu = 1:0''' (0:0) |fecha = [[16 de xunu]] de [[1962]], 14:30 |estadiu = [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] |ciudá = [[Santiago de Chile|Santiago]] |asistencia = 67&nbsp;000 |refe = {{bandera|España}} [[Juan Gardeazábal]] |goleslocal = [[Eladio Rojas|Rojas]] {{gol|90}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/archive/edition=21/results/matches/match=1475/report.html |color = G |estáu = }} ;Plantía {|cellspacing=0 cellpadding=0 class="references-small" style="background:#FFFFFF; border:1px #e30013 solid; width:100%" |width=100% align=left valign=top| * '''Arqueros''': 1 [[Misael Escuti]], 12 [[Adán Godoy]], 22 ([[Manuel Astorga]]). * '''Defenses''': 2 [[Luis Eyzaguirre]], 3 [[Raúl Sánchez (futbolista chilenu)|Raúl Sánchez]], 4 [[Sergio Navarro]], 5 [[Carlos Contreras Guillaume|Carlos Contreras]], 13 ([[Sergio Valdés (futbolista)|Sergio Valdés]]), 14 ([[Hugo Lepe]]), 15 [[Manuel Rodríguez Araneda|Manuel Rodríguez]], 16 [[Humberto Cruz]]. * '''Mediocampistes''': 6 [[Eladio Rojas]], 8 [[Jorge Toro]], 10 [[Alberto Fouillioux]], 17 ([[Mario Ortiz]]). * '''Delanteros''': 7 [[Jaime Ramírez Banda|Jaime Ramírez]], 9 [[Honorino Landa]], 11 [[Leonel Sánchez]], 18 [[Mario Moreno (futbolista)|Mario Moreno]], 19 ([[Braulio Musso]]), 20 [[Carlos Campos]], 21 [[Armando Tobar]]. * '''Entrenador''': [[Fernando Riera]]. |} === Copa Mundial d'Inglaterra 1966 === {{AP|Chile na Copa Mundial de Fútbol de 1966}} [[Ficheru:Selección Chilena de Fútbol 1966.jpg|miniatura|Alliniación chilena en 1966]] Esaniciando a Colombia, Chile y {{sel|Ecuador}} remataron empataos nel primer llugar del Grupu 2 de la [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1966|clasificatoria suramericana pa la copa mundial de 1966]]. Por esi motivu, los escoyíos de [[Francisco Hormazábal]] teníen d'apostar un partíu de definición en [[Lima]] ([[Perú]]) el [[12 d'ochobre]] de [[1965]]. Díes previos al alcuentru, Hormazábal arrenunció al so cargu, polo que tuvo d'asumir [[Luis Álamos]]. Finalmente, Chile venció por 2:1 a los ecuatorianos con goles de [[Leonel Sánchez]] y [[Rubén Marcos]], axudicándose los pasaxes a la [[Copa Mundial de Fútbol de 1966|VIII Copa Mundial de Fútbol]] con 16 equipos participantes. Chile apostó'l so primer mundial n'Europa. Yá dientro del tornéu, Chile tuvo nel Grupu D, onde s'enfrentó a {{Self|Corea del Norte}}, {{Self|Italia}} y la {{Self|Xunión Soviética}}. El puntu que collecharon correspondió a un empate 1:1 frente al equipu norcoreanu, por un gol del volante [[Rubén Marcos]], quien tamién anotó'l descuentu frente a la Xunión Soviética. La seleición remató nel 13ᵘ llugar de la clasificación final. {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=34% | Equipu !width=5% | Pts !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|URS}}''' |'''6'''||3||3||0||0||6||1||5 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|PRK}}''' |'''3'''||3||1||1||1||2||4||-2 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|ITA}} |'''2'''||3||1||0||2||2||2||0 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|CHI}} |'''1'''||3||0||1||2||2||5||-3 |} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Italia |paíslocal = Italia |visita = Chile |paísvisita = Chile |resultáu = 2:0''' (1:0) |fecha = [[13 de xunetu]] de [[1966]], 19:30 |estadiu = [[Roker Park]] |ciudá = [[Sunderland]] |asistencia = 27&nbsp;199 |árbitru = {{bandera|Suiza}} [[Gottfried Dienst]] |goleslocal = [[Sandro Mazzola|Mazzola]] {{gol|8}}<br />[[Paolo Barison|Barison]] {{gol|88}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/archive/edition=26/results/matches/match=1608/report.html |color = P |estáu = }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Corea del Norte |paíslocal = Corea del Norte |visita = Chile |paísvisita = Chile |resultáu = 1:1''' (0:1) |fecha = [[15 de xunetu]] de [[1966]], 19:30 |estadiu = [[Ayresome Park]] |ciudá = [[Middlesbrough]] |asistencia = 13&nbsp;792 |árbitru = {{bandera|Exiptu}} [[Aly Hussein Kandil]] |goleslocal = [[Seung Zin Pak|Seung]] {{gol|88}} |golesvisita = [[Rubén Marcos|Marcos]] {{gol|26|pen.}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/archive/edition=26/results/matches/match=1609/report.html |color = Y |estáu = }} {{Partíu |llocal = {{sel|Xunión Soviética}} {{bandera|Xunión Soviética|1955}} |visita = {{bandera|Chile}} {{sel|Chile}} |resultáu = 2:1''' (1:1) |fecha = [[20 de xunetu]] de [[1966]], 19:30 |estadiu = [[Roker Park]] |ciudá = [[Sunderland]] |asistencia = 16&nbsp;027 |árbitru = {{bandera|Irlanda del Norte}} [[John Adair]] |goleslocal = [[Valeriy Porkujan|Porkujan]] {{gol|28}} {{gol|85}} |golesvisita = [[Rubén Marcos|Marcos]] {{gol|32}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/archive/edition=26/results/matches/match=1610/report.html |color = P |estáu = }} ;Plantía {|cellspacing=0 cellpadding=0 class="references-small" style="background:#FFFFFF; border:1px #e30013 solid; width:100%" |width=100% align=left valign=top| * '''Arqueros''': 9 ([[Adán Godoy]]), 13 [[Juan Olivares Marambio|Juan Olivares]]. * '''Defenses''': 2 ([[Hugo Berly]]), 5 ([[Humberto Donoso]]), 6 [[Luis Eyzaguirre]], 7 [[Elías Figueroa]], 20 [[Aldo Valentini]], 21 [[Hugo Villanueva]]. * '''Mediocampistes''': 4 [[Humberto Cruz]], 8 [[Alberto Fouillioux]], 10 ([[Roberto Hodge]]), 12 [[Rubén Marcos]], 14 [[Ignacio Prieto]], 17 [[Leonel Sánchez]]. * '''Delanteros''': 1 [[Pedro Araya Toro|Pedro Araya]], 3 ([[Carlos Campos]]), 11 [[Honorino Landa]], 15 ([[Jaime Ramírez Banda|Jaime Ramírez]]), 16 ([[Orlando Ramírez]]), 18 [[Armando Tobar]], 19 ([[Francisco Valdés Muñoz|Francisco Valdés]]), 22 [[Guillermo Yávar]]. * '''Entrenador''': [[Luis Álamos]]. |} === Copa Mundial d'Alemaña 1974 === {{AP|Chile na Copa Mundial de Fútbol de 1974|Chile vs Xunión Soviética (1973)}} [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-N0618-0044, Fußball-WM, DDR - Chile 1-1.jpg|miniatura|Martín Hoffmann de l'[[Seleición de fútbol d'Alemaña Democrática|Alemaña Democrática]] vence al porteru Leopoldo Vallines, nel empate 1-1]] L'equipu, a cargu del entrenador [[Luis Álamos]], formó parte del Grupu 3 de la [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1974|clasificatoria suramericana pa la copa mundial]], xunto con Perú y Venezuela, que finalmente abandonó'l certame clasificatorio. Tres la derrota 2:0 en [[Lima]], y el trunfu por igual resultáu en Santiago, la seleición tuvo de xugar un tercer partíu frente a los peruanos en Montevideo (Uruguái) el [[5 d'agostu]] de [[1973]]. Finalmente los chilenos llograron vencer 2:1, polo qu'aportaron al repechaje intercontinental apostáu ente la Conmebol y la UEFA, enfrentándose en partíos d'ida y vuelta a la Xunión Soviética. El primer partíu apostar en [[Moscú]], el [[26 de setiembre]] de [[1973]], y remató empatáu 0:0, con una destacada actuación de los centrales [[Alberto Quintano]] y [[Elías Figueroa]].<ref name=buscalibros>{{cita web |url=http://www.buscalibros.cl/llibro.php?llibru=180456 |títulu=El partíu de los valientes |autor=buscalibros.cl |fecha=2010 |editorial=www.buscalibros.cl}}</ref> La {{Self|Xunión Soviética}} espresó la so negativa a xugar el partíu de vuelta nel [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] en Santiago por razones polítiques: el [[Golpe d'Estáu en Chile de 1973|golpe d'Estáu de 1973]]. Ante esa situación, la FIFA negar a treslladar el partíu a una cancha neutral. Como la URSS caltuvo'l suspensu de la so llegada hasta última hora, igualmente entamóse'l partíu, que foi simbólicu yá que Chile clasificó tres el trunfu por 2:0 por ''[[walkover]]'' a la [[Copa Mundial de Fútbol de 1974|X Copa Mundial de Fútbol]] con 16 equipos participantes. Nel Grupu A del tornéu, Chile empató 1:1 con {{Self|Alemaña Democrática}} y 0:0 con Australia, y cayó por 1:0 frente a Alemaña Federal. El gol chilenu salió d'una xugada empecipiada por Figueroa, que siguió rápido [[Carlos Reinoso|Reinoso]], quien-y apurrió'l balón al delanteru centru [[Sergio Afumada]] pal gol definitivu. La seleición remató nel 11ᵘ llugar de la clasificación final. Nel partíu frente a Alemaña Federal, el delanteru [[Carlos Caszely]], goliador de la [[Copa Libertadores 1973]], foi'l primer espulsáu direutamente con tarxeta colorada na historia de los Mundiales. Figueroa foi reconocíu como'l «meyor defensa del tornéu».<ref>{{cita web |url=http://es.fifa.com/fifa-tournaments/players-coaches/people=49415/profile.html |títulu=Xugadores y Entrenadores - Elias Figueroa |fechaaccesu=18 de xunu de 2016 |fecha=s/f |formatu=HTML |sitiuweb=es.fifa.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160805045950/http://es.fifa.com/fifa-tournaments/players-coaches/people=49415/profile.html |fechaarchivu=2016-08-05 }}</ref> {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=34% | Equipu !width=5% | Pts !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|GDR}}''' |'''5'''||3||2||1||0||4||1||3 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|GER|Alemaña Federal}}''' |'''4'''||3||2||0||1||4||1||3 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|CHI}} |'''2'''||3||0||2||1||1||2||-1 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|AUS}} |'''1'''||3||0||1||2||0||5||-5 |} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Alemaña |paíslocal = Alemaña |resultáu = 1:0''' (1:0) |visita = Chile |paísvisita = Chile |fecha = [[14 de xunu]] de [[1974]] |estadiu = [[Estadiu Olímpicu (Berlín)|Estadiu Olímpicu de Berlín]] |ciudá = [[Berlín]] |refe = {{bandera|Turquía}} [[Dogan Babacan]] |goleslocal = [[Paul Breitner|Breitner]] {{gol|18}} |asistencia = 83&nbsp;168 |color = P |estáu = }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Chile |paíslocal = Chile |resultáu = 1:1''' (0:0) |visita = Alemaña Democrática |paísvisita = Alemaña Democrática |fecha = [[18 de xunu]] de [[1974]] |estadiu = [[Estadiu Olímpicu (Berlín)|Estadiu Olímpicu de Berlín]] |ciudá = [[Berlín]] |refe = {{bandera|Italia}} [[Aurelio Angonese]] |goleslocal = [[Sergio Afumada|Afumada]] {{gol|69}} |golesvisita = [[Martin Hoffmann|Hoffmann]] {{gol|55}} |asistencia = 20&nbsp;000 |color = Y |estáu = }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Australia |paíslocal = Australia |resultáu = 0:0 |visita = Chile |paísvisita = Chile |fecha = [[22 de xunu]] de [[1974]] |estadiu = [[Estadiu Olímpicu (Berlín)|Estadiu Olímpicu de Berlín]] |ciudá = [[Berlín]] |refe = {{bandera|Irán}} [[Jaffar Namdar]] |asistencia = 14&nbsp;681 |color = Y |estáu = }} ;Plantía {|cellspacing=0 cellpadding=0 class="references-small" style="background:#FFFFFF; border:1px #e30013 solid; width:100%" |width=100% align=left valign=top| * '''Arqueros''': 1 [[Leopoldo Vallines]], 21 ([[Juan Olivares Marambio|Juan Olivares]]), 22 [[Adolfo Nef]]. * '''Defenses''': 2 [[Rolando García Jiménez|Rolando García]], 3 [[Alberto Quintano]], 4 [[Antonio Arias Mujica|Antonio Arias]], 5 [[Elías Figueroa]], 6 [[Juan Rodríguez Vega|Juan Rodríguez]], 12 [[Juan Machuca]], 13 ([[Rafael González Córdova|Rafael González]]), 15 ([[Mario Galindo]]). * '''Mediocampistes''': 8 [[Francisco Valdés Muñoz|Francisco Valdés]], 10 [[Carlos Reinoso]], 14 [[Alfonso Lara (futbolista)|Alfonso Lara]], 16 [[Guillermo Páez]], 17 [[Guillermo Yávar]], 18 [[Jorge Socías]], 19 [[Rogelio Farías]]. * '''Delanteros''': 7 [[Carlos Caszely]], 9 [[Sergio Afumada]], 11 [[Leonardo Véliz]], 20 ([[Osvaldo Castro]]). * '''Entrenador''': [[Luis Álamos]]. |} === Copa Mundial d'España 1982 === {{AP|Chile na Copa Mundial de Fútbol de 1982}} Na [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1982|clasificación]] pa la [[Copa Mundial de Fútbol de 1982|XII Copa Mundial de Fútbol]] de [[1982]], los chilenos remataron líderes del Grupu 3 de la clasificación; de los cuatro partíos apostaos, hubo tres trunfos y un empate, lo que-yos dexó aportar a la cita final —enantes, con casi'l mesmu plantel, Chile fuera subcampeón de [[Copa América 1979]], col so delanteru [[Carlos Caszely]] como principal figura del tornéu—. N'España con 24 equipos participantes, Chile formó parte del Grupu B, xunto coles seleiciones de {{Self|Arxelia}}, {{Self|Austria}} y {{Self|Alemaña Federal}}. Nel primer partíu, Chile, con un esquema defensivu y xugadores en mala traza físicu, cayó 0:1 ante Austria. Nel minutu 26, Caszely foi baltáu nel área rival, lo que significó un penalti pal conxuntu chilenu. [[Gustavo Moscoso]] yera l'encargáu de llanzar les faltes penaltis, pero finalmente dexó'l so responsabilidá a Caszely, quien falló'l penalti. Nel so segundu partíu, cayó 1:4 ante Alemaña Federal. Finalmente cayó 2:3 ante Arxelia. El combináu chilenu quedó nel 22ᵘ llugar de la clasificación final. {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=34% | Equipu !width=5% | Pts !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif |- align=right bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|GER|Alemaña Federal}}''' |'''4'''||3||2||0||1||6||3||3 |- align=right bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|AUT}}''' |'''4'''||3||2||0||1||3||1||2 |- align=right bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|ALG}} |'''4'''||3||2||0||1||5||5||0 |- align=right bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|CHI}} |'''0'''||3||0||0||3||3||8||-5 |} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |llocal = Chile |paíslocal = Chile |resultáu = 0:1''' (0:1) |visita = Austria |paísvisita = Austria |fecha = [[17 de xunu]] de [[1982]] |estadiu = [[Estadiu Carlos Tartiere (1932)|Estadiu Carlos Tartiere]] |ciudá = [[Uviéu]] |asistencia = 22&nbsp;500 |refe = {{bandera|Uruguái}} [[Juan Daniel Cardellino]] |golesvisita = [[Walter Schachner|Schachner]] {{gol|22}} |color = P |estáu = }} {{Partíos |deporte = fútbol |llocal = Alemaña |paíslocal = Alemaña |resultáu = 4:1''' (1:0) |visita = Chile |paísvisita = Chile |fecha = [[20 de xunu]] de [[1982]] |estadiu = [[Estadiu Municipal El Molinón|Estadiu El Molinón]] |ciudá = [[Xixón]] |asistencia = 42&nbsp;000 |refe = {{bandera|Suiza}} [[Bruno Galler]] |goleslocal = [[Karl-Heinz Rummenigge|Rummenigge]] {{gol|9}} {{gol|57}} {{gol|66}}<br />[[Uwe Reinders|Reinders]] {{gol|83}} |golesvisita = [[Gustavo Moscoso|Moscoso]] {{gol|90}} |color = P |estáu = }} {{Partíos |deporte = fútbol |llocal = Arxelia |paíslocal = Arxelia |resultáu = 3:2''' (3:0) |visita = Chile |paísvisita = Chile |fecha = [[24 de xunu]] de [[1982]] |estadiu = [[Estadiu Carlos Tartiere (1932)|Estadiu Carlos Tartiere]] |ciudá = [[Uviéu]] |asistencia = 16&nbsp;000 |refe = {{bandera|Guatemala}} [[Romulo Méndez Molina]] |goleslocal = [[Salah Assad|Assad]] {{gol|7}} {{gol|31}}<br />[[Tedj Bensaoula|Bensaoula]] {{gol|35}} |golesvisita = [[Miguel Ángel Neira|Neira]] {{gol|59|pen.}}<br />[[Juan Carlos Letelier|Letelier]] {{gol|73}} |color = P |estáu = }} ;Plantía {|cellspacing=0 cellpadding=0 class="references-small" style="background:#FFFFFF; border:1px #e30013 solid; width:100%" |width=100% align=left valign=top| * '''Arqueros''': 1 ([[Óscar Wirth]]), 12 ([[Marco Antonio Cornez]]), 22 [[Mario Osbén]]. * '''Defenses''': 2 [[Lizardo Garrido]], 3 [[René Valenzuela]], 4 [[Vladimir Bigorra]], 5 [[Elías Figueroa]], 10 [[Mario Soto Benavides|Mario Soto]], 17 ([[Óscar Vladimir Rojas|Óscar Rojas]]), 18 [[Mario Galindo]], 19 ([[Enzo Escobar]]). * '''Mediocampistes''': 6 [[Rodolfo Dubó]], 7 [[Eduardo Bonvallet]], 8 ([[Carlos Rivas Torres|Carlos Rivas]]), 14 ([[Raúl Ormeño]]), 16 [[Manuel Rojas (futbolista)|Manuel Rojas]], 20 [[Miguel Ángel Neira]]. * '''Delanteros''': 9 [[Juan Carlos Letelier]], 11 [[Gustavo Moscoso]], 13 [[Carlos Caszely]], 15 [[Patricio Yáñez]], 21 [[Miguel Ángel Gamboa]]. * '''Entrenador''': [[Luis Santibáñez]]. |} === Escándalu y sanción de la FIFA === {{AP|Maracanazo de la seleición chilena}} A fines de los [[años 1980]], Chile tenía una xeneración de futbolistes que foi subcampeona de la [[Copa América 1987]] realizada n'[[Arxentina]]. Nella destacaben xugadores como'l porteru y capitán [[Roberto Rojas]], defenses como [[Fernando Astengo]] y [[Lizardo Garrido]], volantes como [[Jaime Pizarro]], [[Héctor Puebla]], [[Jorge Contreras Lira|Jorge Contreras]] y [[Jorge Aravena]]; más delanteros como [[Juan Carlos Letelier]], [[Ivo Basay]], [[Iván Zamorano]], [[Hugo Rubio]] y [[Patricio Yáñez]], ente otros. En xunetu de [[1989]], la seleición chilena atopar nel Grupu 3 de les [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1990|clasificatorias aldu al Mundial d'Italia 1990]], xunto con Venezuela y Brasil. Pa dichu oxetivu, calteníase l'entrenador [[Orlando Aravena]]. Chile venció por 1:3 a Venezuela en [[Caraques]], empató 1:1 ante Brasil en [[Santiago de Chile|Santiago]] y depués ganó por 5:0 a Venezuela nel partíu que correspondía como llocal. Tal partíu foi treslladáu pola FIFA a una cancha neutral castigando a Chile por comportamientu incorreutu de la so afición nel empate frente a Brasil, polo cual tuvo de xugase en Mendoza (Arxentina). Aun así, Chile quedaba xunto con {{sel|Brasil}} na cabeza de la clasificación con 5 puntos, anque la diferencia de goles brasilana dexába-y a dichu conxuntu clasificar. Por tal motivu, Chile tenía de ganar el partíu de vuelta, ente que a Brasil solamente bastába-y l'empate pa clasificar. El [[3 de setiembre]] de [[1989]], la seleición chilena enfrentar a la selección brasilana nel [[Estadiu Maracaná]]. Cuando Chile diba perdiendo por 1:0, el [[porteru]] Roberto Rojas asemeyó ser mancáu por una [[Bengala (pirotecnia)|bengala]] que foi refundiada temerariamente cerca d'él y dientro de la cancha dende la tribuna brasilana, polo cual Chile abandonó la cancha argumentando falta de garantíes. Más tarde, Rojas declaró que s'había autoinferido una corte na cara p'asemeyar un ataque de los hinches brasilanos, tou dientro d'un plan empobináu a consiguir la programación d'un partíu definitoriu en cancha neutral. Por aquel incidente, Rojas foi marxináu a perpetuidad del fútbol profesional, anque en 2000 recibió una amnistía, y Chile foi escluyíu de xugar les clasificatorias a la [[Copa Mundial de Fútbol de 1994|Copa Mundial de 1994]] por infringir severamente los reglamentos.<ref name="trunfu brasil" group=n>Foi decretáu'l trunfu por 2:0 a favor de {{sel|Brasil}}.</ref> Amás, fueron sancionaos l'entós presidente de la FFCh [[Sergio Stoppel]], l'entrenador [[Orlando Aravena]], el subcapitán del equipu y defensa [[Fernando Astengo]] y el médicu Daniel Rodríguez, ente otros. === Copa Mundial de Francia 1998 === {{AP|Chile na Copa Mundial de Fútbol de 1998}} En 1995 la FIFA estableció'l [[sistema de toos contra toos]] nes clasificatorias de Conmebol.<ref>{{cita web |url=http://www.t13.cl/noticia/deportes13/seleccion-chilena/mundial-rusia-2018/Este-ye-el |títulu=Esti ye'l calendariu de Suramérica pa les Clasificatorias al Mundial de Rusia 2018 |fechaaccesu=20 de payares de 2016 |autor= |fecha=15 de payares de 2016 |sitiuweb=www.t13.cl |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20200923232748/https://www.t13.cl/noticia/deportes13/seleccion-chilena/mundial-rusia-2018/Este-ye-el |fechaarchivu=2020-09-23 }}</ref> Chile [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1998|clasificó al Mundial por diferencia de gol]] n'empatando en puntos con {{Self|Perú}}, destacando la so «dupla Sa-Za», formada polos delanteros [[Marcelo Salas]] y [[Iván Zamorano]]. Pal eventu con 32 equipos participantes, l'entrenador [[Nelson Acosta]] conformó una seleición onde la mayoría xugaba nel campeonatu llocal (cuatro futbolistes militaben en clubes estranxeros). L'equipu chilenu foi allugáu nel Grupu B xunto coles seleiciones de {{Self|Austria}}, {{Self|Camerún}} y {{Self|Italia}}. Chile debutó frente a la seleición italiana con un empate 2:2 (con dos goles de Marcelo Salas, y un penalti cobráu a favor d'Italia pol árbitru [[Níxer|nixerín]] [[Lucien Bouchardeau]], por cuenta de una mano de [[Ronald Fuentes]] nel área). El segundu partíu de Chile, frente a Austria, tamién remató empatáu, tres el 1:0 de Marcelo Salas y el 1:1 marcáu pol xugador austriacu [[Iviça Vastić]] nel minutu 93. El partíu contra Camerún foi un empate 1:1; Chile empezó ganando, gracies a un [[tiru llibre (fútbol)|tiru llibre]] executáu por [[José Luis Sierra (futbolista chilenu)|José Luis Sierra]], quien llogró bater al [[porteru]] [[Jacques Songo'o]] asitiando'l balón nel ángulu esquierdu de la [[portería (fútbol)|portería]]. ''La Colorada'' clasificó per primer vegada a segunda ronda d'un Mundial xugáu fora de Chile. Por octavos de final, Chile foi esaniciáu per Brasil por 4:1 (el descuentu chilenu foi de Marcelo Salas). La seleición remató nel 16ᵘ llugar de la clasificación final. {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=34% | Equipu !width=5% | Pts !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|ITA}}''' |'''7'''||3||2||1||0||7||3||4 |- align=center bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|CHI}}''' |'''3'''||3||0||3||0||4||4||0 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|AUT}} |'''2'''||3||0||2||1||3||4||-1 |- align=center bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|CMR}} |'''2'''||3||0||2||1||2||5||-3 |} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |llocal = Italia |paíslocal = Italia |resultáu = 2:2''' (1:1) |visita = Chile |paísvisita = Chile |fecha = [[11 de xunu]] de [[1998]] |estadiu = [[Parc Lescure]] |ciudá = [[Burdeos]] |refe = {{bandera|Níxer}} [[Lucien Bouchardeau]] |goleslocal = [[Christian Vieri|Vieri]] {{gol|11}}<br />[[Roberto Baggio|R. Baggio]] {{gol|84|pen.}} |golesvisita = [[Marcelo Salas|Salas]] {{gol|45+3}} {{gol|48}} |asistencia = 31&nbsp;800 |color = Y |estáu = }} {{Partíos |deporte = fútbol |llocal = Chile |paíslocal = Chile |resultáu = 1:1''' (0:0) |visita = Austria |paísvisita = Austria |fecha = [[17 de xunu]] de [[1998]] |estadiu = [[Stade Geoffroy-Guichard]] |ciudá = [[Saint-Étienne|St. Étienne]] |refe = {{bandera|Exiptu}} [[Gamal Ghandour]] |goleslocal = [[Marcelo Salas|Salas]] {{gol|70}} |golesvisita = [[Ivica Vastić|Vastic]] {{gol|90+2}} |asistencia = 30&nbsp;600 |color = Y |estáu = }} {{Partíos |deporte = fútbol |llocal = Chile |paíslocal = Chile |resultáu = 1:1''' (1:0) |visita = Camerún |paísvisita = Camerún |fecha = [[23 de xunu]] de [[1998]] |estadiu = [[Stade de la Beaujoire]] |ciudá = [[Nantes]] |refe = {{bandera|Hungría}} [[Laszlo Vagner]] |goleslocal = [[José Luis Sierra Pando|J. L. Sierra]] {{gol|20}} |golesvisita = [[Patrick Mboma|Mboma]] {{gol|56}} |asistencia = 35&nbsp;000 |color = Y |estáu = }} ;Octavos de final {{Partíos |deporte = fútbol |llocal = Brasil |paíslocal = Brasil |resultáu = 4:1''' (3:0) |visita = Chile |paísvisita = Chile |fecha = [[27 de xunu]] de [[1998]] |estadiu = [[Parque de los Príncipes]] |ciudá = [[París]] |asistencia = 45&nbsp;500 |refe = {{bandera|Francia}} [[Marc Batta]] |goleslocal = [[César Sampaio|Sampaio]] {{gol|11}} {{gol|27}}<br /> [[Ronaldo]] {{gol|45+1|pen.}} {{gol|70}} |golesvisita = [[Marcelo Salas|Salas]] {{gol|68}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/archive/edition=1013/results/matches/match=8773/report.html |color = P |estáu = }} ;Plantía {|cellspacing=0 cellpadding=0 class="references-small" style="background:#FFFFFF; border:1px #e30013 solid; width:100%" |width=100% align=left valign=top| * '''Arqueros''': 1 [[Nelson Tapia]], 12 ([[Marcelo Ramírez]]), 22 ([[Carlos Texas]]). * '''Defenses''': 2 [[Cristián Castañeda]], 3 [[Ronald Fuentes]], 4 [[Francisco Rojas Rojas|Francisco Rojas]], 5 [[Javier Margas]], 6 [[Pedro Reyes González|Pedro Reyes]], 14 [[Miguel Ramírez]], 15 [[Moisés Villarroel]], 16 [[Mauricio Aros]]. * '''Mediocampistes''': 7 [[Nelson Parraguez]], 8 [[Clarence Acuña]], 10 [[José Luis Sierra Pando|José Luis Sierra]], 17 [[Marcelo Vega]], 18 [[Luis Musrri]], 19 [[Fernando Cornejo]], 20 [[Fabián Estay]]. * '''Delanteros''': 9 [[Iván Zamorano]], 11 [[Marcelo Salas]], 13 ([[Manuel Neira]]), 21 ([[Rodrigo Barrera]]). * '''Entrenador''': [[Nelson Acosta]]. |} === Copa Mundial de Sudáfrica 2010 === {{AP|Chile na Copa Mundial de Fútbol de 2010}} Al mandu del téunicu llocal [[José Sulantay]], la [[seleición de fútbol sub-20 de Chile|seleición chilena sub-20]] participó nes Copes Mundiales de [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2005|Países Baxos 2005]] y [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2007|Canadá 2007]], cuando llogró'l tercer llugar al ganar 2:0 a {{Sel|Austria|variante=sub-20}}, empecipiando la era de la xeneración dorada del fútbol chileno».<ref>{{cita web |url=http://www.cooperativa.cl/noticias/deportes/copa-america/chile-2015/el perfil-de-la-generacion-dorada-del-futbol-chilenu/2015-07-04/183140.html |títulu=El perfil de la "xeneración dorada" del fútbol chileno |fechaaccesu=24 d'abril de 2016 |formatu=HTML |autor=[[Radio Cooperativa (Chile)|Radio Cooperativa]] |fecha=4 de xunetu de 2015}}</ref> En 2009, al mandu del téunicu llocal [[Ivo Basay]], Chile sub-21 ganó 1:0 al so símil de Francia y ganó'l [[Tornéu Esperances de Toulon de 2009|Tornéu Esperances de Toulon]]. El [[10 d'agostu]] de [[2007]], el presidente de la FFCh [[Harold Mayne-Nicholls]] dio a conocer que'l téunicu arxentín [[Marcelo Bielsa]] asumía na seleición chilena. El so debú foi la derrota 1:2 en [[Viena]] ([[Austria]]) el [[7 de setiembre]] ante la seleición de {{Self|Suiza}}. El [[10 d'ochobre]] de [[2009]], Chile [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2010|clasificó]] en segundu llugar (detrás de {{Self|Brasil}}) a la [[Copa Mundial de Fútbol de 2010|XIX Copa Mundial de Fútbol]] con 32 equipos participantes, dempués de gana-y 4:2 a {{Self|Colombia}}, nuna campaña que tuvo la primer victoria oficial como llocal ante {{Self|Arxentina}} y trunfos como visita a les escuadres de {{Self|Perú}}, {{Self|Paraguái}} y Colombia. En partíos amistosos ganó como visita a les seleiciones de {{Self|Sudáfrica}}, {{Self|Dinamarca}} y {{Self|Eslovaquia}}. Tres el sortéu realizáu'l [[4 d'avientu]] de 2009, Chile foi allugáu nel [[Grupu H de la Copa Mundial de Fútbol de 2010|Grupu H]] xunto con {{Self|Hondures}}, {{Self|Suiza}} y {{Self|España}}. Na fase de grupos, venció a los dos primeros por 1:0, pero cayó ante los españoles por 2:1. N'octavos de final atopar con Brasil y cayó por 3:0, rematando la so participación nel mundial realizáu en [[Sudáfrica]], consiguiendo'l 10ᵘ llugar de la clasificación xeneral. {| align=center cellpadding="3" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=40% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=34% | Equipu !width=5% | Pts !width=5% | PX !width=5% | PG !width=5% | PE !width=5% | PP !width=5% | GF !width=5% | GC !width=5% | Dif |- align=right bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|ESP}}''' |'''6'''||3||2||0||1||4||2||2 |- align=right bgcolor=#D0e7FF |align=left|'''{{selb|CHI}}''' |'''6'''||3||2||0||1||3||2||1 |- align=right bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|SUI}} |'''4'''||3||1||1||1||1||1||0 |- align=right bgcolor=#F5FAFF |align=left|{{selb|HON}} |'''1'''||3||0||1||2||0||3||-3 |} <br /> {{Partíos |deporte = fútbol |llocal = Hondures |paíslocal = Hondures |resultáu = 0:1''' (0:1) |visita = Chile |paísvisita = Chile |fecha = [[16 de xunu]] de [[2010]], 13:30 |estadiu = [[Estadiu Mbombela]] |ciudá = [[Nelspruit]] |asistencia = 32&nbsp;664 |refe = {{bandera|Seixeles}} [[Eddy Maillet]] |goleslocal = |golesvisita = [[Jean Beausejour|Beausejour]] {{gol|34}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=249722/match=300061495/report.html |color = G |estáu = }} {{Partíos |deporte = fútbol |llocal = Chile |paíslocal = Chile |resultáu = 1:0''' (0:0) |visita = Suiza |paísvisita = Suiza |fecha = [[21 de xunu]] de [[2010]], 16:00 |estadiu = [[Estadiu Nelson Mandela Bay]] |ciudá = [[Port Elizabeth]] |asistencia = 34&nbsp;872 |refe = {{bandera|Arabia Saudita}} [[Khalil Ibrahim Al Ghamdi|Khalil Al Ghamdi]] |goleslocal = [[Mark González|González]] {{gol|75}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=249722/match=300061493/report.html |color = G |estáu = }} {{Partíos |deporte = fútbol |llocal = Chile |paíslocal = Chile |resultáu = 1:2''' (0:2) |visita = España |paísvisita = España |fecha = [[25 de xunu]] de [[2010]], 20:30 |estadiu = [[Estadiu Loftus Versfeld]] |ciudá = [[Pretoria]] |asistencia = 41&nbsp;958 |refe = {{Bandera|Méxicu}} [[Marco Rodríguez]] |goleslocal = [[Rodrigo Millar|Millar]] {{gol|47}} |golesvisita = [[David Villa|Villa]] {{gol|24}}<br />[[Andrés Iniesta|Iniesta]] {{gol|37}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=249722/match=300061491/report.html |color = P |estáu = }} ;Octavos de final {{Partíos |deporte = fútbol |llocal = Brasil |paíslocal = Brasil |resultáu = 3:0''' (2:0) |visita = Chile |paísvisita = Chile |fecha = [[28 de xunu]] de [[2010]], 20:30 |estadiu = [[Estadiu Ellis Park]] |ciudá = [[Johannesburgu]] |asistencia = 54&nbsp;096 |refe = {{bandera|Inglaterra}} [[Howard Webb]] |goleslocal = [[Juan Silveira do Santos|Juan]] {{gol|35}}<br />[[Luís Fabiano]] {{gol|38}}<br />[[Robinho]] {{gol|59}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=249717/match=300061500/report.html |color = P |estáu = }} ;Plantía {|cellspacing=0 cellpadding=0 class="references-small" style="background:#FFFFFF; border:1px #e30013 solid; width:100%" |width=100% align=left valign=top| * '''Arqueros''': 1 [[Claudio Bravo (futbolista)|Claudio Bravo]], 12 ([[Miguel Pinto]]), 23 ([[Luis Marín Barahona|Luis Marín]]). * '''Defenses''': 2 [[Ismael Fuentes]], 3 [[Waldo Ponce]], 4 [[Mauricio Isla]], 5 [[Pablo Contreras]], 17 [[Gary Medel]], 18 [[Gonzalo Jara]]. * '''Mediocampistes''': 6 [[Carlos Carmona Tello|Carlos Carmona]], 8 [[Arturo Vidal]], 10 [[Jorge Valdivia]], 13 [[Marco Estrada]], 14 [[Matías Fernández]], 19 ([[Gonzalo Fierro]]), 20 [[Rodrigo Millar]], 21 [[Rodrigo Tello]]. * '''Delanteros''': 7 [[Alexis Sánchez]], 9 [[Humberto Suazo]], 11 [[Mark González]], 15 [[Jean Beausejour]], 16 [[Fabián Orellana]], 22 [[Esteban Parés]]. * '''Entrenador''': [[Marcelo Bielsa]]. |} === Copa Mundial de Brasil 2014 === {{AP|Chile na Copa Mundial de Fútbol de 2014}} [[Ficheru:Brazil vs. Chile in Mineirão 35.jpg|miniatura|Imaxe del alcuentru válidu por octavos de final de la Copa Mundial de Fútbol de 2014 ente les seleiciones de Chile y {{sel|Brasil}}]] La campaña empecipiar el téunicu arxentín-chilenu [[Claudio Borghi]], pero en payares de 2012 foi cesáu de les sos funciones. Al mandu del arxentín [[Jorge Sampaoli]], Chile clasificó a la Copa Mundial tres una victoria 2:1 frente a Ecuador en [[Santiago de Chile|Santiago]]. Chile axudicóse 28 puntos, ocupando'l tercer llugar de la tabla de posiciones de les [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|clasificatorias pa Brasil 2014]], tres Arxentina y Colombia. Nel sortéu de la [[Copa Mundial de Fútbol de 2014|XX Copa Mundial de Fútbol]] con 32 equipos participantes, lleváu a cabu'l 6 d'avientu de 2013, Chile pasó a integrar el grupu B, xunto con {{Self|España}}, {{Self|Países Baxos}} y {{Self|Australia}}. Na fase de grupos, Chile venció a Australia por 3:1, ganó a España por 2:0 —resultancia que la clasificó a octavos de final y esanició a los campeones vixentes—, y perdió ante los Países Baxos por 2:0, quedando segundu nel grupu B con 6 puntos. Nos octavos de final, Chile enfrentó al anfitrión. Dambes seleiciones empataron 1:1 nos 90 minutos reglamentarios; la resultancia caltener hasta'l final de la prórroga de 30 minutos, polo que se debió dir a la definición de penaltis. Nellos, los tiros de los xugadores chilenos Mauricio Pinilla y Alexis Sánchez fueron tapaos pol porteru brasilanu Julio César —per Brasil, David Luiz anotó un gol, Willian falló'l segundu tiru y Marcelo anotó'l segundu gol—. Marcelo Díaz y Charles Aránguiz anotaron dos goles y Bravo tapó a Hulk. Neymar anotó un gol, obligando a Chile a anotar el siguiente tiru; sicasí, el defensa Gonzalo Jara falló'l postrer penalti. Cola resultancia de 3:2 na definición a penaltis, Brasil pasó a cuartos de final ente que Chile remató la so participación na Copa Mundial de 2014, consiguiendo'l 9ᵘ llugar de la clasificación xeneral. {|align=center cellpadding=3 cellspacing=0 style="background:#F9F9F9; border:1px #AAA solid; border-collapse:collapse; font-size:95%" width=40% |- bgcolor=006699 style="color:white" !width=40%|Seleición !width=5%|{{Abreviatura|Pts.|Puntos}} !width=5%|{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=5%|{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} !width=5%|{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} !width=5%|{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} !width=5%|{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} !width=5%|{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} !width=5%|{{Abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} |- align=center bgcolor=D0Y7FF |align=left|'''{{Self-i|Países Baxos}}''' |'''9'''||3||3||0||0||10||3||+7 |- align=center bgcolor=D0Y7FF |align=left|'''{{Self-i|Chile}}''' |'''6'''||3||2||0||1||5||3||+2 |- align=center |align=left|{{Self-i|España}} |'''3'''||3||1||0||2||4||7||-3 |- align=center |align=left|{{Self-i|Australia}} |'''0'''||3||0||0||3||3||9||-6 |} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Chile |paíslocal = Chile |resultáu = 3:1''' (2:1) |visita = Australia |paísvisita = Australia |fecha = [[13 de xunu]] de [[2014]], 18:00 ([[UTC-4]]) |estadiu = [[Arena Pantanal]] |ciudá = [[Cuiabá]] |asistencia = 40&nbsp;275 |árbitru = {{Bandera|Costa de Marfil}} [[Noumandiez Doue]] |goleslocal = [[Alexis Sánchez|Sánchez]] {{gol|12}}<br />[[Jorge Valdivia|Valdivia]] {{gol|14}}<br />[[Jean Beausejour|Beausejour]] {{gol|90+2}} |golesvisita = [[Tim Cahill|Cahill]] {{gol|35}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186473/index.html |color = G }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = España |paíslocal = España |resultáu = 0:2''' (0:2) |visita = Chile |paísvisita = Chile |fecha = [[18 de xunu]] de [[2014]], 16:00 ([[UTC-3]]) |estadiu = [[Estadiu Maracaná]] |ciudá = [[Rio de Janeiro]] |asistencia = 74&nbsp;101 |árbitru = {{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Mark Geiger]] |goleslocal = |golesvisita = [[Eduardo Vargas|Vargas]] {{gol|20}}<br />[[Charles Aránguiz|Aránguiz]] {{gol|43}} |sucesu = Primer victoria na historia de {{sel|Chile}} sobre {{sel|España}} |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186498/index.html |color = G }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Países Baxos |paíslocal = Países Baxos |resultáu = 2:0''' (0:0) |visita = Chile |paísvisita = Chile |fecha = [[23 de xunu]] de [[2014]], 13:00 ([[UTC-3]]) |estadiu = [[Estadiu Arena Corinthians]] |ciudá = [[São Paulo]] |asistencia = 62&nbsp;996 |árbitru = {{Bandera|Gambia}} [[Bakary Gassama]] |goleslocal = [[Leroy Fer|Fer]] {{gol|77}}<br />[[Memphis Depay|Memphis]] {{gol|90}} |golesvisita = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255931/match=300186470/index.html |color = P }} ;Octavos de final {{Partíu |deporte = fútbol |competición = |llocal = Brasil |paíslocal = Brasil |resultáu = [[Prórroga (deporte)|1:1]]''' (1:1, 1:1) |visita = Chile |paísvisita = Chile |periodos = |fecha = [[28 de xunu]] de [[2014]], 13:00 ([[Fusu horariu|UTC-3]]) |estadiu = [[Estadiu Mineirão]] |ciudá = [[Belo Horizonte]] |entraes = |asistencia = 57&nbsp;714 |árbitru = {{Bandera|Inglaterra}} [[Howard Webb]] |goleslocal = [[David Luiz]] {{Gol|18}} |golesvisita = [[Alexis Sánchez|Sánchez]] {{Gol|32}} |sucesu = |reporte = http://es.fifa.com/worldcup/matches/round=255951/match=300186487/index.html |reporte2 = |prórroga = sí |resultáu prórroga = |penaltis1 = [[David Luiz]] {{Gol}}<br />[[Willian Borges da Silva|Willian]] {{Penfallo|l'ataque foi esviáu}}<br />[[Marcelo Vieira|Marcelo]] {{Gol}}<br />[[Hulk (futbolista)|Hulk]] {{Penfallo|atayáu pol arqueru}}<br />[[Neymar]] {{Gol}} |penaltis2 = {{Penfallo|atayáu pol arqueru}} [[Mauricio Pinilla|Pinilla]]<br />{{Penfallo|atayáu pol arqueru}} [[Alexis Sánchez|Sánchez]]<br />{{Gol}} [[Charles Aránguiz|Aránguiz]]<br />{{Gol}} [[Marcelo Díaz (futbolista)|Díaz]]<br />{{Penfallo|un golpe nel palu}} [[Gonzalo Jara|Jara]] |resultáu penaltis = 3:2 |color = Y |estáu = }} ;Plantía {|cellspacing=0 cellpadding=0 class="references-small" style="background:#FFFFFF; border:1px #e30013 solid; width:100%" |width=100% align=left valign=top| * '''Arqueros''': 1 [[Claudio Bravo (futbolista)|Claudio Bravo]], 12 ([[Cristopher Toselli]]), 23 ([[Johnny Herrera]]). * '''Defenses''': 2 [[Eugenio Mena]], 3 ([[Miiko Albornoz]]), 4 [[Mauricio Isla]], 13 [[José Rojas (futbolista)|José Rojas]], 17 [[Gary Medel]], 18 [[Gonzalo Jara]]. * '''Mediocampistes''': 5 [[Francisco Silva Gajardo|Francisco Silva]], 6 [[Carlos Carmona Tello|Carlos Carmona]], 8 [[Arturo Vidal]], 10 [[Jorge Valdivia]], 15 [[Jean Beausejour]], 16 [[Felipe Gutiérrez]], 19 ([[José Pedro Fuenzalida]]), 20 [[Charles Aránguiz]], 21 [[Marcelo Díaz (futbolista)|Marcelo Díaz]]. * '''Delanteros''': 7 [[Alexis Sánchez]], 9 [[Mauricio Pinilla]], 11 [[Eduardo Vargas]], 14 ([[Fabián Orellana]]), 22 ([[Esteban Parés]]). * '''Entrenador''': [[Jorge Sampaoli]]. |} === Copa América de Chile 2015 === {{AP|Chile na Copa América 2015}} {|class=infobox width=100 cellspacing=0 style=font-size:95% |- !colspan=2 style=font-size:small"| '''[[Copa América 2015]]'''<br />[[Ficheru:Star*.svg|15px]] |} [[Ficheru:CHI-ARG-2015-07-04.svg|derecha|290px]] Chile apostó la [[Copa América 2015]] en condición de llocal. El sortéu foi lleváu a cabu'l [[24 de payares]] de [[2014]] en [[Viña del Mar]]. Chile como anfitrión integró'l grupu A como cabeza de serie, xunto con {{Self|Bolivia}}, {{Self|Ecuador}} y {{Self|Méxicu}}. Nel partíu inaugural, el [[11 de xunu]], Chile superó a Ecuador por 2:0, con goles d'[[Arturo Vidal]], por aciu llanzamientu de penalti nel segundu tiempu, y [[Eduardo Vargas]], a 6 minutos del final. Nel so segundu partíu, empató 3:3 ante Méxicu. Anque Méxicu adelantrar nel marcador, Chile empató un minutu dempués; depués el cuadru azteca adelantróse y a 4 minutos del final del primer tiempu, Chile volvió empatar el marcador. Nel segundu tiempu, Chile anotó un penalti dando vuelta'l partíu, minutos dempués Méxicu volvió empatar. Nel postreru partíu de la fase de grupos, Chile golió a Bolivia por 5:0, con goles de [[Charles Aránguiz]] (2), [[Alexis Sánchez]] y [[Gary Medel]]; l'últimu gol del partíu foi un autogol de [[Ronald Raldes]]. Con esto, Chile clasificar a los cuartos de final como primero del so grupu, con 7 puntos, 10 goles y una diferencia de goles de +7. Nos cuartos de final, Chile ganó al campeón vixente entós, {{Self|Uruguái}} por 1:0 —que clasificara como'l meyor terceru del campeonatu—. Nesti partíu, [[Edinson Cavani]] foi espulsáu nel segundu tiempu por una bofetada contra [[Gonzalo Jara]]. A los 80 minutos, [[Mauricio Isla]] abrió'l marcador a favor de Chile. Con esta resultancia, ''la Colorada'' volvió a una semifinal de Copa América dempués de 16 años —l'anterior fuera en [[Copa América 1999|1999]], cuando empató en 90 minutos reglamentarios ante Uruguái por 1:1, y perdió en penaltis por 3:5 en semifinales—. Na semifinal, Chile enfrentó a {{Self|Perú}} —que venía de ganar a Bolivia por 3:1 nos cuartos de final—, al que ganó por 2:1. Eduardo Vargas foi la figura del partíu al anotar dos goles —el primeru a los 43 minutos del primer tiempu y el segundu, a los 63 minutos del segundu tiempu; el descuentu pa Perú foi un autogol de [[Gary Medel]], quien anotó l'empate a los 60 minutos—. Al rematar el partíu, Chile aportó a una final de Copa América dempués de 28 años —l'anterior fuera en [[Copa América 1987|1987]], cuando cayó ante Uruguái por 0:1 na final—. Na final, Chile enfrentó a {{Self|Arxentina}} —que venía de goliar a Paraguay por 6:1 nes semifinales—. Magar que Chile tuvo más tiros a puerta y mayor posesión del balón, el partíu remató ensin goles nos 90 minutos reglamentarios, polo que se debió xugar [[prórroga (deporte)|tiempu suplementariu]] de dos tiempos de 15 minutos cada unu, nos que se caltuvo l'empate. N'última instancia, tuvo de recurrise a una [[tiros dende'l puntu de penalti|tanda de penaltis]] pa definir al campeón de la Copa América 2015. Chile empezó; [[Matías Fernández]] anotó, y [[Lionel Messi]] igualó p'Arxentina. [[Arturo Vidal]] anotó'l segundu penalti pa Chile, ente que [[Gonzalo Higuaín]] falló'l segundu penalti d'Arxentina al llanzalo por sobre'l travesal. [[Charles Aránguiz]] adelantró'l tercer penalti pa Chile, y el tiru d'[[Éver Banega]] foi atayáu por [[Claudio Bravo (futbolista)|Claudio Bravo]]. Nel postreru penalti, [[Alexis Sánchez]] marcó un [[penalti a lo Panenka]]. Con esta resultancia, Chile ganó por 4:1 a Arxentina por aciu definición a penaltis, y axudicóse asina la so primer [[Copa América]], la primer copa internacional na so historia. Foi l'equipu más goliador (13 tantos). Eduardo Vargas foi unu de los dos goliadores del campeonatu (4 anotaciones), [[Jorge Valdivia]] foi unu de los dos asistentes del tornéu con tres asistencies, [[Claudio Bravo (futbolista)|Claudio Bravo]] foi escoyíu como meyor porteru del campeonatu y [[Jorge Sampaoli]] foi escoyíu como'l meyor entrenador del tornéu más antiguu del mundu. Coles mesmes, na so calidá de campeón, va apostar per primer vegada la [[Copa FIFA Confederaciones 2017]] en [[Rusia]], y la [[Copa Artemio Franchi 2018]] n'[[Italia]] —xunto coles seleiciones d'Arxentina (subcampeona), {{Self|Portugal}} y {{Self|Francia}} (campeona y subcampeona de la [[Eurocopa 2016]])—. Per primer vegada la seleición chilena terminó invicta nuna Copa América, y ganó una definición a penaltis en dichu campeonatu y nel historial de partíos «clase A». {|align=center cellpadding=3 cellspacing=0 style="background:#F9F9F9; border:1px #AAA solid; border-collapse:collapse; font-size:95%" width=40% |- bgcolor=006699 style="color:white" !width=40%|Seleición !width=5%|{{Abreviatura|Pts.|Puntos}} !width=5%|{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !width=5%|{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} !width=5%|{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} !width=5%|{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} !width=5%|{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} !width=5%|{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} !width=5%|{{Abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} |- align=center bgcolor=D0Y7FF |align=left|'''{{Self-i|Chile}}''' |'''7'''||3||2||1||0||10||3||7 |- align=center bgcolor=D0Y7FF |align=left|'''{{Self-i|Bolivia}}''' |'''4'''||3||1||1||1||3||7||-4 |- align=center |align=left|{{Self-i|Ecuador}} |'''3'''||3||1||0||2||4||6||-2 |- align=center |align=left|{{Self-i|Méxicu}} |'''2'''||3||0||2||1||4||5||-1 |} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Chile |paíslocal = Chile |resultáu = 2:0''' (0:0) |visita = Ecuador |paísvisita = Ecuador |fecha = [[11 de xunu]] de [[2015]], 20:30 ([[UTC-3]]) |estadiu = [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] |ciudá = [[Santiago de Chile|Santiago]] |asistencia = 46&nbsp;000 |árbitru = {{bandera|ARX}} [[Néstor Pitana]] |goleslocal = [[Arturo Vidal|Vidal]] {{gol|66|pen.}}<br />[[Eduardo Vargas|Vargas]] {{gol|83}} |reporte = http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.copaamerica.215726&lang=es_EL sucesu = Videu resumen oficial: [http://www.ca2015.com/en/match/report/1947873 Chile vs Ecuador] |color = G }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Chile |paíslocal = Chile |resultáu = 3:3''' (2:2) |visita = Méxicu |paísvisita = Méxicu |fecha = [[15 de xunu]] de [[2015]], 20:30 ([[UTC-3]]) |estadiu = [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] |ciudá = [[Santiago de Chile|Santiago]] |asistencia = 45&nbsp;583 |árbitru = {{Bandera|PER}} [[Víctor Hugo Carrillo]] |goleslocal = [[Arturo Vidal|Vidal]] {{gol|21}} {{gol|54|pen.}}<br />[[Eduardo Vargas|Vargas]] {{gol|41}} |golesvisita = [[Matías Vuoso|Vuoso]] {{gol|20}} {{gol|65}}<br />[[Raúl Jiménez|Jiménez]] {{gol|28}} |reporte = http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.copaamerica.215733&lang=es_EL sucesu = Videu resumen oficial: [http://www.ca2015.com/en/match/report/1947879 Chile vs Méxicu] |color = Y }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Chile |paíslocal = Chile |resultáu = 5:0''' (2:0) |visita = Bolivia |paísvisita = Bolivia |fecha = [[19 de xunu]] de [[2015]], 20:30 ([[UTC-3]]) |estadiu = [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] |ciudá = [[Santiago de Chile|Santiago]] |asistencia = 45&nbsp;601 |árbitru = {{Bandera|URU}} [[Andrés Cunha]] |goleslocal = [[Charles Aránguiz|Aránguiz]] {{gol|2}} {{gol|65}}<br />[[Alexis Sánchez|Sánchez]] {{gol|36}}<br />[[Gary Medel|Medel]] {{gol|78}}<br />[[Ronald Raldes|Raldes]] {{gol|85|a.g.}} |reporte = http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.copaamerica.215739&lang=es_EL sucesu = Videu resumen oficial: [http://www.ca2015.com/en/match/report/1947885 Chile vs Bolivia] |color = G }} ;Cuartos de final {{Partíu |deporte = fútbol |competición = |llocal = Chile |paíslocal = Chile |resultáu = 1:0''' (0:0) |visita = Uruguái |paísvisita = Uruguái |periodos = |fecha = [[24 de xunu]] de [[2015]], 20:30 ([[UTC-3]]) |estadiu = [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] |ciudá = [[Santiago de Chile|Santiago]] |entraes = |asistencia = 45&nbsp;304 |árbitru = {{Bandera|Brasil}} [[Sandro Ricci]] |goleslocal = [[Mauricio Isla|Isla]] {{Gol|80}} |golesvisita = |sucesu = Videu resumen oficial: [http://www.ca2015.com/en/match/report/1947923 Chile vs Uruguái] |reporte = http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.copaamerica.215744&lang=es_REPORTAR2 = |prórroga = |resultáu prórroga = |penaltis1 = |penaltis2 = |resultáu penaltis = |color = G |estáu = }} ;Semifinal {{Partíu |deporte = fútbol |competición = |llocal = Chile |paíslocal = Chile |resultáu = 2:1''' (1:0) |visita = Perú |paísvisita = Perú |periodos = |fecha = [[29 de xunu]] de [[2015]], 20:30 ([[UTC-3]]) |estadiu = [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] |ciudá = [[Santiago de Chile|Santiago]] |entraes = |asistencia = 45&nbsp;651 |árbitru = {{Bandera|Venezuela}} [[José Argote]] |goleslocal = [[Eduardo Vargas|Vargas]] {{Gol|41}} {{Gol|63}} |golesvisita = [[Gary Medel|Medel]] {{Gol|60|a.g.}} |sucesu = Videu resumen oficial: [http://www.ca2015.com/en/match/report/1901771 Chile vs Perú] |reporte = http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.copaamerica.215748&lang=es_REPORTAR2 = |prórroga = |resultáu prórroga = |penaltis1 = |penaltis2 = |resultáu penaltis = |color = G |estáu = }} ;Final {{Partíu |deporte = fútbol |competición = |llocal = Chile |paíslocal = Chile |resultáu = 0:0 |visita = Arxentina |paísvisita = Arxentina |periodos = |fecha = [[4 de xunetu]] de [[2015]], 17:00 ([[UTC-3]]) |estadiu = [[Estadiu Nacional de Chile|Estadiu Nacional]] |ciudá = [[Santiago de Chile|Santiago]] |entraes = |asistencia = 45&nbsp;693 |árbitru = {{Bandera|Colombia}} [[Wilmar Roldán]] |goleslocal = |golesvisita = |sucesu = Videu resumen oficial: [http://www.ca2015.com/en/match/report/1901767 Chile vs Arxentina] |reporte = http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.copaamerica.215751&lang=es_REPORTAR2 = |prórroga = sí |resultáu prórroga = |penaltis1 = [[Matías Fernández|Fernández]] {{Gol}}<br />[[Arturo Vidal|Vidal]] {{Gol}}<br />[[Charles Aránguiz|Aránguiz]] {{Gol}}<br />[[Alexis Sánchez|Sánchez]] {{Gol}} |penaltis2 = {{Gol}} [[Lionel Messi|Messi]]<br />{{Penfallo|esviáu}} [[Gonzalo Higuaín|Higuaín]]<br />{{Penfallo|arqueru}} [[Éver Banega|Banega]] |resultáu penaltis = 4:1 |color = Y |estáu = }} ;Plantía {|cellspacing=0 cellpadding=0 class="references-small" style="background:#FFFFFF; border:1px #e30013 solid; width:100%" |width=100% align=left valign=top| * '''Arqueros''': 1 [[Claudio Bravo (futbolista)|Claudio Bravo]], 12 ([[Paulo Garcés]]), 23 ([[Johnny Herrera]]). * '''Defenses''': 2 [[Eugenio Mena]], 3 [[Miiko Albornoz]], 4 [[Mauricio Isla]], 13 [[José Rojas (futbolista)|José Rojas]], 17 [[Gary Medel]], 18 [[Gonzalo Jara]]. * '''Mediocampistes''': 5 [[Francisco Silva Gajardo|Francisco Silva]], 6 ([[José Pedro Fuenzalida]]), 8 [[Arturo Vidal]], 10 [[Jorge Valdivia]], 14 [[Matías Fernández]], 15 [[Jean Beausejour]], 16 [[David Pizarro]], 19 [[Felipe Gutiérrez]], 20 [[Charles Aránguiz]], 21 [[Marcelo Díaz (futbolista)|Marcelo Díaz]]. * '''Delanteros''': 7 [[Alexis Sánchez]], 9 [[Mauricio Pinilla]], 11 [[Eduardo Vargas]], 22 [[Ángelo Henríquez]]. * '''Entrenador''': [[Jorge Sampaoli]]. |} === Copa América Centenariu 2016 === {{AP|Chile na Copa América Centenariu}} {|class=infobox width=100 cellspacing=0 style=font-size:95% |- !colspan=2 style=font-size:small"| '''[[Copa América Centenariu 2016]]'''<br />[[Ficheru:Star*.svg|15px]] |} [[Ficheru:ARG-CHI 2016-06-26.svg|derecha|290px]] Chile apostó la [[Copa América Centenariu 2016]] en condición de campeón vixente d'América. El sortéu foi lleváu a cabu'l [[21 de febreru]] de [[2016]] en [[Nueva York]]. Chile integró'l grupu D, xunto con [[Arxentina]], [[Bolivia]] y [[Panamá]]. El 6 de xunu, Chile foi ganáu per Arxentina por 2:1; el gol chilenu foi anotáu por [[José Pedro Fuenzalida]] nos descuentos. Nel so segundu partíu, ganó a Bolivia por 2:1 con goles d'[[Arturo Vidal]]. Nel postreru partíu de la fase de grupos, Chile ganó a Panamá por 4:2, con dobletes d'[[Eduardo Vargas]] y [[Alexis Sánchez]]. Con esto, Chile clasificar a los cuartos de final como segundu del so grupu, con 6 puntos, 7 goles y una diferencia de goles de +2. Nos cuartos de final en Santa Clara, Chile golió a Méxicu por 7:0 —el meyor resultáu na historia de la seleición, igualando la so actuación na [[Copa América 1979]], cuando ganó a Venezuela por idénticu marcador—. Los goles de la seleición fueron anotaos por Alexis Sánchez (1), [[Edson Puch]] (2) y Eduardo Vargas (4), quien s'alzó como la figura del alcuentru. Na semifinal en Chicago, Chile enfrentó a Colombia cola ausencia d'Arturo Vidal por acumuladura de tarxetes marielles; nel so reemplazu entró [[Pedro Pablo Hernández]], quien salió mancáu na primer parte del partíu y foi reemplazáu de la mesma por [[Erick Pulgar]]. Finalmente, ''la Colorada'' ganó por 2:0 a Colombia, con goles de [[Charles Aránguiz]] y José Pedro Fuenzalida nel primer tiempu. Na final en East Rutherford, Chile enfrentó a Arxentina —tal como en 2015—. Arxentina tuvo les oportunidaes más clares de convertir, pero Chile foi'l que tuvo mayor posesión del balón. El partíu remató ensin goles nos 90 minutos reglamentarios, polo que se debió xugar [[tiempu suplementariu]] de dos tiempos de 15 minutos cada unu, nos que se caltuvo l'empate. Tal como na edición anterior, definir al ganador en [[tanda de penaltis]]. Chile empezó; el tiru d'Arturo Vidal foi atayáu por [[Sergio Germán Romero|Sergio Romero]]. Depués foi la vez d'Arxentina con [[Lionel Messi]], quien alzó'l so tiru percima del travesal. [[Nicolás Castillo]] anotó'l primer penalti pa Chile, ente que [[Javier Mascherano]] fixo lo mesmo p'Arxentina. Charles Aránguiz adelantró a Chile nel marcador al anotar el so penalti, y [[Sergio Agüero]] anotó y volvió empatar la definición. [[Jean Beausejour]] anotó'l tercer penalti pa Chile, y el tiru de [[Lucas Biglia]] foi atayáu por [[Claudio Bravo (futbolista)|Claudio Bravo]]. Nel postrer penalti, [[Francisco Silva Gajardo|Francisco Silva]] anotó'l penalti definitivu pa Chile. Cola resultancia de 4:2 por aciu definición a penaltis, Chile ganó a Arxentina y consagróse como bicampeón d'América. Chile foi'l segundu equipu más goliador (16 tantos) por detrás d'Arxentina (18). Per segunda vegada consecutiva, Eduardo Vargas foi'l goliador del campeonatu (6 anotaciones) y Claudio Bravo foi escoyíu'l meyor porteru del campeonatu. Alexis Sánchez foi escoyíu'l meyor xugador del tornéu. {|align=center cellpadding=3 cellspacing=0 style="background:#F9F9F9; border:1px #AAA solid; border-collapse:collapse; font-size:95%" width=40% |- bgcolor=006699 style="color:white" !width=45%|Seleición !width=5% style="cursor:help;" title="Puntos"|Pts. !width=5% style="cursor:help;" title="Partíos xugaos"|PX !width=5% style="cursor:help;" title="Partíos ganaos"|PG !width=5% style="cursor:help;" title="Partíos empataos"|PE !width=5% style="cursor:help;" title="Partíos perdíos"|PP !width=5% style="cursor:help;" title="Goles a favor"|GF !width=5% style="cursor:help;" title="Goles en contra"|GC !width=5% style="cursor:help;" title="Diferencia de goles"|Dif |- align=center bgcolor=D0Y7FF |align=left|'''{{selb|ARX}}''' |'''9'''||3||3||0||0||10||1||9 |- align=center bgcolor=D0Y7FF |align=left|'''{{Selb|CHI}}''' |'''6'''||3||2||0||1||7||5||2 |- align=center |align=left|{{Selb|PAN}} |'''3'''||3||1||0||2||4||10||-6 |- align=center |align=left|{{Selb|BOL}} |'''0'''||3||0||0||3||2||7||-5 |} <br /> {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Arxentina |paíslocal = Arxentina |resultáu = 2:1''' (0:0) |visita = Chile |paísvisita = Chile |fecha = [[6 de xunu]] de [[2016]], 18:00 ([[UTC-8]]) |estadiu = [[Levi's Stadium]] |ciudá = [[Santa Clara (California)|Santa Clara]] |asistencia = 69 451 |árbitru = {{Bandera|URU}} [[Daniel Fedorczuk]] |goleslocal = [[Ángel Di María|Di María]] {{gol|51}}<br />[[Éver Banega|Banega]] {{gol|59}} |golesvisita = [[José Pedro Fuenzalida|Fuenzalida]] {{gol|90+3}} |reporte = http://es.ca2016.com/matches/8 |color = P }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Chile |paíslocal = Chile |resultáu = 2:1''' (0:0) |visita = Bolivia |paísvisita = Bolivia |fecha = [[10 de xunu]] de [[2016]], 19:00 ([[UTC-4]]) |estadiu = [[Gillette Stadium]] |ciudá = [[Foxborough]] |asistencia = 19 392 |árbitru = {{Bandera|USA}} [[Jair Marrufo]] |goleslocal = [[Arturo Vidal|Vidal]] {{gol|46}}{{gol|90+10|pen.}} |golesvisita = [[Jhasmany Campos|Campos]] {{gol|61}} |reporte = http://es.ca2016.com/matches/15 |color = G }} {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Chile |paíslocal = Chile |resultáu = 4:2''' (2:1) |visita = Panamá |paísvisita = Panamá |fecha = [[14 de xunu]] de [[2016]], 20:00 ([[UTC-4]]) |estadiu = [[Lincoln Financial Field]] |ciudá = [[Filadelfia]] |asistencia = 27 260 |árbitru = {{Bandera|ECU}} [[Roddy Zambrano]] |goleslocal = [[Eduardo Vargas|Vargas]] {{gol|15}} {{gol|43}}<br />[[Alexis Sánchez|Sánchez]] {{gol|50}} {{gol|89}} |golesvisita = [[Miguel Camargo|Camargo]] {{gol|5}}<br />[[Abdiel Arroyo|Arroyo]] {{gol|75}} |reporte = http://es.ca2016.com/matches/23 |color = G }} ;Cuartos de final {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Méxicu |paíslocal = Méxicu |resultáu = 0:7''' (0:2) |visita = Chile |paísvisita = Chile |fecha = [[18 de xunu]] de [[2016]], 19:00 ([[UTC-7]]) |estadiu = [[Levi's Stadium]] |ciudá = [[Santa Clara (California)|Santa Clara]] |asistencia = 70 547 |árbitru = {{Bandera|BRA}} [[Héber Lopes]] |goleslocal = |golesvisita = [[Edson Puch|Puch]] {{gol|16}} {{gol|88}}<br />[[Eduardo Vargas|Vargas]] {{gol|44}} {{gol|52}} {{gol|57}} {{gol|74}}<br />[[Alexis Sánchez|Sánchez]] {{gol|49}} |reporte = http://es.ca2016.com/matches/28 |color = G }} ;Semifinal {{Partíu |deporte = fútbol |llocal = Colombia |paíslocal = Colombia |resultáu = 0:2''' (0:2) |visita = Chile |paísvisita = Chile |fecha = [[22 de xunu]] de [[2016]], 19:00 ([[UTC-5]]) |estadiu = [[Soldier Field]] |ciudá = [[Chicago]] |asistencia = 55 423 |refe = {{bandera|SLV}} [[Joel Aguilar]] |goleslocal = |golesvisita = [[Charles Aránguiz|Aránguiz]] {{gol|7}}<br />[[José Pedro Fuenzalida|Fuenzalida]] {{gol|11}} |reporte = http://es.ca2016.com/matches/30 |sucesu = <center>L'entamu del segundu tiempu retrasóse dos hores por cuenta de les condiciones climátiques.<ref>{{cita publicación |títulu=Partíu Chile y Colombia temporalmente suspendíu por nube, 'La Colorada' gana 2-0|url=http://www.univision.com/deportes/futbol/copa-america-centenario-2016/partíu-chile-y-colombia-temporalmente-suspendíu-por nube-la-colorada-gana-2-0|fechaaccesu=22 de xunu de 2016|axencia=Univision|fecha=22 de xunu de 2016}}</ref></center> |color = G }} ;Final {{Partíu |deporte = fútbol |competición = |llocal = Arxentina |paíslocal = Arxentina |resultáu = 0:0 |visita = Chile |paísvisita = Chile |periodos = |fecha = [[26 de xunu]] de [[2016]], 20:00 ([[UTC-4]]) |estadiu = [[MetLife Stadium]] |ciudá = [[East Rutherford]] |entraes = |asistencia = 82&nbsp;026 |árbitru = {{Bandera|BRA}} [[Héber Lopes]] |goleslocal = |golesvisita = |sucesu = |reporte = http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/?channel=deportes.futbol.copaamerica.260295&lang=es_LA&theme=copaamerica |reporte2 = |prórroga = sí |resultáu prórroga = |penaltis1 = [[Lionel Messi|Messi]] {{penfallo|esviáu}}<br />[[Javier Mascherano|Mascherano]] {{gol}}<br />[[Sergio Agüero|Agüero]] {{gol}}<br />[[Lucas Biglia|Biglia]] {{penfallo|arqueru}} |penaltis2 = {{penfallo|arqueru}} [[Arturo Vidal|Vidal]]<br />{{gol}} [[Nicolás Castillo|Castillo]]<br />{{gol}} [[Charles Aránguiz|Aránguiz]]<br />{{gol}} [[Jean Beausejour|Beausejour]]<br />{{gol}} [[Francisco Silva Gajardo|Silva]] |resultáu penaltis = 2:4 |color = Y |estáu = }} ;Plantía {|cellspacing=0 cellpadding=0 class="references-small" style="background:#FFFFFF; border:1px #e30013 solid; width:100%" |width=100% align=left valign=top| * '''Arqueros''': 1 [[Claudio Bravo (futbolista)|Claudio Bravo]], 12 ([[Cristopher Toselli]]), 23 ([[Johnny Herrera]]). * '''Defenses''': 2 [[Eugenio Mena]], 3 [[Enzo Roco]], 4 [[Mauricio Isla]], 15 [[Jean Beausejour]], 17 [[Gary Medel]], 18 [[Gonzalo Jara]]. * '''Mediocampistes''': 5 [[Francisco Silva Gajardo|Francisco Silva]], 6 [[José Pedro Fuenzalida]], 8 [[Arturo Vidal]], 10 [[Pedro Pablo Hernández]], 13 [[Erick Pulgar]], 20 [[Charles Aránguiz]], 21 [[Marcelo Díaz (futbolista)|Marcelo Díaz]]. * '''Delanteros''': 7 [[Alexis Sánchez]], 9 [[Mauricio Pinilla]], 11 [[Eduardo Vargas]], 14 [[Mark González]], 16 [[Nicolás Castillo]], 19 [[Fabián Orellana]], 22 [[Edson Puch]]. * '''Entrenador''': [[Juan Antonio Pizzi]]. |} === Copa Confederaciones 2017 === {{AP|Chile en la Copa Confederaciones 2017|l1=Chile en la Copa Confederaciones 2017}} == Estadístiques == <small>Nota: El rendimientu calcular coles siguientes puntuaciones: PG = 3 pts. ; PE = 1 pto. ; PP = 0 pts.</small> === [[Copa Mundial de Fútbol]] === {{AP|Chile na Copa Mundial de Fútbol|Goliadores chilenos de la Copa Mundial de Fútbol}} <small>'''Actualizáu hasta la [[Copa Mundial de Fútbol de 2014]]'''</small> {|class="sortable" border=1 cellpadding=4 cellspacing=0 style="background:#C0C0C0; border:1px #AAA solid; border-collapse:collapse; font-size:95%" width=100% |-align=center bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" !Sede y añu !Ronda !Puestu !{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} !{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} !{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} !{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} !{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} !{{Abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} !{{Abreviatura|Rend|Rendimientu}} (%) !Goliador |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of Uruguay.svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 1930|1930]] |[[Chile na Copa Mundial de Fútbol de 1930|Primer fase]] |5ᵘ ||3 ||2 ||0 ||1 ||5 ||3 ||+2 ||66,66 |[[Guillermo Subiabre|Subiabre]] y [[Carlos Vidal|Vidal]]: 2<ref name="goles1930" group=n>Según el sitiu oficial de la [[FIFA]], rexístrase que [[Guillermo Subiabre|Subiabre]] anotó 2 goles, [[Carlos Vidal|Vidal]] anotó 2 goles (nel partíu contra Méxicu, anotó los goles primeru y terceru) y un autogol de [[Manuel Rosas Sánchez|Manuel Rosas]] (el segundu gol a favor de Chile nel partíu contra Méxicu). Según diverses fontes, mentar a [[Guillermo Arellano]] como l'autor del descuentu nel partíu ante Arxentina.</ref> |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of Italy (1861-1946).svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 1934|1934]] | colspan="11" rowspan="2" |Retiróse |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of France.svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 1938|1938]] |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of Brazil (1889-1960).svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 1950|1950]] |[[Chile na Copa Mundial de Fútbol de 1950|Primer fase]] |9ᵘ ||3 ||1 ||0 ||2 ||5 ||6 ||-1 ||33,33 |[[Atilio Cremaschi|Cremaschi]]: 2 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of Switzerland.svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 1954|1954]] | colspan="11" rowspan="2" |Nun clasificó |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of Sweden.svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 1958|1958]] |-align=center bgcolor=CC9966 !style="border:3px solid red"|[[Ficheru:Flag of Chile.svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 1962|1962]] ![[Chile na Copa Mundial de Fútbol de 1962|Tercer llugar]] !3ᵘ ||6 ||4 ||0 ||2 ||10 ||8 ||+2 ||66,66 ![[Leonel Sánchez|L. Sánchez]]: 4 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of England.svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 1966|1966]] |[[Chile na Copa Mundial de Fútbol de 1966|Primer fase]] |13ᵘ ||3 ||0 ||1 ||2 ||2 ||5 ||-3 ||11,11 |[[Rubén Marcos|Marcos]]: 2 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of Mexico.svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 1970|1970]] |colspan=11|Nun clasificó |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of Germany.svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 1974|1974]] |[[Chile na Copa Mundial de Fútbol de 1974|Primer fase]] |11ᵘ ||3 ||0 ||2 ||1 ||1 ||2 ||-1 ||22,22 |[[Sergio Afumada|Afumada]]: 1 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of Argentina (civil).svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 1978|1978]] |colspan=11|Nun clasificó |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of Spain.svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 1982|1982]] |[[Chile na Copa Mundial de Fútbol de 1982|Primer fase]] |22ᵘ ||3 ||0 ||0 ||3 ||3 ||8 ||-5 ||0 |[[Juan Carlos Letelier|Letelier]], [[Gustavo Moscoso|Moscoso]] y [[Miguel Ángel Neira|Neira]]: 1 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of Mexico.svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 1986|1986]] | colspan="11" rowspan="2" |Nun clasificó |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of Italy.svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 1990|1990]] |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of the United States.svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 1994|1994]] |colspan=11|Suspendíu pola [[FIFA]] |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of France.svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 1998|1998]] |[[Chile na Copa Mundial de Fútbol de 1998|Octavos de final]] |16ᵘ ||4 ||0 ||3 ||1 ||5 ||8 ||-3 ||25 |[[Marcelo Salas|Salas]]: 4 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of South Korea.svg|20px|cantu]] [[Ficheru:Flag of Japan.svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 2002|2002]] | colspan="11" rowspan="2" |Nun clasificó |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of Germany.svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 2006|2006]] |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of South Africa.svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 2010|2010]] |[[Chile na Copa Mundial de Fútbol de 2010|Octavos de final]] |10ᵘ ||4 ||2 ||0 ||2 ||3 ||5 ||-2 ||50 |[[Jean Beausejour|Beausejour]], [[Mark González|González]] y [[Rodrigo Millar|Millar]]: 1 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of Brazil.svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 2014|2014]] |[[Chile na Copa Mundial de Fútbol de 2014|Octavos de final]] |9ᵘ ||4 ||2 ||1 ||1 ||6 ||4 ||+2 ||58,33 |[[Alexis Sánchez|A. Sánchez]]: 2 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of Russia.svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 2018|2018]] |colspan=11|Nun clasificó<!--- |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:Flag of Qatar.svg|20px|cantu]] [[Copa Mundial de Fútbol de 2022|2022]] | colspan="9" rowspan="2" align="center"|''Por apostase'' |- align=center bgcolor=#F9F9F9 ! {{bandera|CAN}} {{bandera|USA}} {{bandera|MEX}} [[Copa Mundial de Fútbol de 2026|2026]]---> |-align=center bgcolor=0070B8 style="color:#FFFFFF" !{{Tc|Tabla estadística de la Copa Mundial de Fútbol|Total}} !9/21 ||20ᵘ ||33 ||11 ||7 ||15 ||40 ||49 ||-9 ||40,40 !{{Tc|Leonel Sánchez|L. Sánchez}} y {{Tc|Marcelo Salas|Salas}}: 4<br /><small>(24 xugadores)</small> |} ==== Estadística por rivales ==== <center> {|class="wikitable collapsible collapsed sortable" style="width:60%" |-align=center !colspan=9|Partíos na Copa Mundial de Fútbol (1930-2014) |-align=center !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Seleición !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|Rend|Rendimientu}} (%) |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Alemaña Oriental}} [[Seleición de fútbol d'Alemaña Democrática|Alemaña Democrática]] |1 ||0 ||1 ||0 ||1 ||1 ||0 ||33,33 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Alemaña}} {{sel|Alemaña Federal}} |3 ||0 ||0 ||3 ||1 ||7 ||-6 ||0 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Arxelia}} {{sel|Arxelia}} |1 ||0 ||0 ||1 ||2 ||3 ||-1 ||0 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Arxentina}} {{sel|Arxentina}} |1 ||0 ||0 ||1 ||1 ||3 ||-2 ||0 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Australia}} {{sel|Australia}} |2 ||1 ||1 ||0 ||3 ||1 ||+2 ||66,66 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Austria}} {{sel|Austria}} |2 ||0 ||1 ||1 ||1 ||2 ||-1 ||16,66 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}} |4 ||0 ||1 ||3 ||4 ||12 ||-8 ||8,33 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Camerún}} {{sel|Camerún}} |1 ||0 ||1 ||0 ||1 ||1 ||0 ||33,33 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Corea del Norte}} {{sel|Corea del Norte}} |1 ||0 ||1 ||0 ||1 ||1 ||0 ||33,33 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|España}} {{sel|España}} |3 ||1 ||0 ||2 ||3 ||4 ||-1 ||33,33 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Seleición de fútbol de los Estaos Xuníos|Estaos Xuníos]] |1 ||1 ||0 ||0 ||5 ||2 ||+3 ||100 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Francia}} {{sel|Francia}} |1 ||1 ||0 ||0 ||1 ||0 ||+1 ||100 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Hondures}} {{sel|Hondures}} |1 ||1 ||0 ||0 ||1 ||0 ||+1 ||100 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Inglaterra}} {{sel|Inglaterra}} |1 ||0 ||0 ||1 ||0 ||2 ||-2 ||0 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Italia}} {{sel|Italia}} |3 ||1 ||1 ||1 ||4 ||4 ||0 ||44,44 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Méxicu}} {{sel|Méxicu}} |1 ||1 ||0 ||0 ||3 ||0 ||+3 ||100 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Países Baxos}} {{sel|Países Baxos}} |1 ||0 ||0 ||1 ||0 ||2 ||-2 ||0 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Suiza}} {{sel|Suiza}} |2 ||2 ||0 ||0 ||4 ||1 ||+3 ||100 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Xunión Soviética}} {{sel|Xunión Soviética}} |2 ||1 ||0 ||1 ||3 ||3 ||0 ||50 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Yugoslavia}} {{sel|Yugoslavia}} |1 ||1 ||0 ||0 ||1 ||0 ||+1 ||100 |-align=center !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">{{Abreviatura|Total|20 seleiciones}} !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">33 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">11 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">7 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">15 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">40 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">49 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">-9 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">40,40 |} </center> === [[Clasificación pa la Copa Mundial de Fútbol|Clasificación pa la Copa Mundial]] === <small>'''Actualizáu hasta la [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018]]'''</small> {|class="sortable" border=1 cellpadding=3 cellspacing=0 style="background:#C0C0C0; border:1px #AAA solid; border-collapse:collapse; font-size:95%" width=100% |-align=center bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" !Añu !{{Abreviatura|Cl.|Clasificáu a la Copa Mundial de Fútbol}} !Ronda !Puestu !{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} !{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} !{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} !{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} !{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} !{{Abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} !{{Abreviatura|Rend|Rendimientu}} (%) !Goliador |-align=center bgcolor=F9F9F9 !1930¹ |colspan=12|Invitáu |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación pa la Copa Mundial de Fútbol de 1934#Suramérica|1934]]<sup>2</sup> |colspan=12|Retiróse |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación pa la Copa Mundial de Fútbol de 1938#Suramérica|1938]]³ |colspan=12|Retiróse |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación pa la Copa Mundial de Fútbol de 1950#Suramérica|1950]]<sup>4</sup> |colspan=12|Clasificáu automáticamente |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación pa la Copa Mundial de Fútbol de 1954#Suramérica|1954]] !{{Non|}} |[[Chile na clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1954|Grupu 11]] ||3ᵘ ||4 ||0 ||0 ||4 ||1 ||10 ||-9 ||0 |[[Eduardo Robledo|Robledo]]: 1<ref name="gol 1954" group=n>Según el sitiu oficial de la [[FIFA]] y diverses fontes, rexístrase que [[Eduardo Robledo]] anotó l'únicu gol de Chile nesa clasificatoria, ente que solamente'l sitiu web www.solofutbol.cl méntase que'l gol foi obra del [[Jorge Robledo Oliver|so hermanu]].</ref> |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1958|1958]] !{{Non|}} |[[Chile na clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1958|Grupu 2]] ||3ᵘ ||4 ||1 ||0 ||3 ||2 ||10 ||-8 ||25 |[[Guillermo Díaz Zambrano|Díaz]] y [[Jaime Ramírez Banda|Ramírez]]: 1 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1962|1962]]<sup>5</sup> |colspan=12|Anfitrión |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1966|1966]]<sup>6</sup> !{{Sí|}} |[[Chile na clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1966|Grupu 2]] ||1ᵘ ||5 ||3 ||1 ||1 ||14 ||8 ||+6 ||66,66 |[[Alberto Fouillioux|Fouilloux]] y [[Leonel Sánchez|L. Sánchez]]: 3 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1970|1970]] !{{Non|}} |[[Chile na clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1970|Grupu 3]] ||2ᵘ ||4 ||1 ||2 ||1 ||5 ||4 ||+1 ||41,66 |[[Adolfo Olivares|Olivares]]: 3 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1974|1974]]<sup>7</sup> !{{Sí|}} |[[Chile na clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1974|Grupu 3]] ||1ᵘ ||5 ||3 ||1 ||1 ||6 ||3 ||+3 ||66,66 |[[Sergio Afumada|Afumada]], [[Julio Crisosto|Crisosto]], [[Rogelio Farías|Farías]] y [[Francisco Valdés Muñoz|Valdés]]: 1 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1978|1978]] !{{Non|}} |[[Chile na clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1978|Grupu 3]] ||2ᵘ ||4 ||2 ||1 ||1 ||5 ||3 ||+2 ||58,33 |[[Elías Figueroa|Figueroa]]: 2<ref name="goles 1978" group=n>Según el sitiu oficial de la [[FIFA]] y diverses fontes, rexístrase que [[Elías Figueroa|Figueroa]] anotó 2 goles, ente que solamente'l sitiu web www.solofutbol.cl mentar nel 3ᵉʳ gol del partíu ante Ecuador un autogol de Donald Iván Caicedo.</ref> |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1982|1982]] !{{Sí|}} |[[Chile na clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1982|Grupu 3]] ||1ᵘ ||4 ||3 ||1 ||0 ||6 ||0 ||+6 ||83,33 |[[Carlos Caszely|Caszely]] y [[Patricio Yáñez|Yáñez]]: 2 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1986|1986]]<sup>8</sup> !{{Non|}} |[[Chile na clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1986|Grupu 2]] ||2ᵘ ||8 ||4 ||2 ||2 ||17 ||12 ||+5 ||58,33 |[[Jorge Aravena|Aravena]]: 7 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1990|1990]]<sup>9</sup> !{{Non|}} |[[Chile na clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1990|Grupu 3]] ||2ᵘ ||4 ||2 ||1 ||1 ||9 ||4 ||+5 ||58,33 |[[Juan Carlos Letelier|Letelier]]: 3 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1994|1994]]<sup>10</sup> |colspan=12|[[Maracanazo de la seleición chilena|Suspendíu pola FIFA]] |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1998|1998]] !{{Sí|}} |[[Chile na clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1998|Lliga]] ||4ᵘ ||16 ||7 ||4 ||5 ||32 ||18 ||+14 ||52,08 |[[Iván Zamorano|Zamorano]]: 12 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2002|2002]] !{{Non|}} |[[Chile na clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2002|Lliga]] ||10ᵘ ||18 ||3 ||3 ||12 ||15 ||27 ||-12 ||22,22 |[[Marcelo Salas|Salas]] y [[Iván Zamorano|Zamorano]]: 4 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2006|2006]] !{{Non|}} |[[Chile na clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2006|Lliga]] ||7ᵘ ||18 ||5 ||7 ||6 ||18 ||22 ||-4 ||40,74 |[[Mauricio Pinilla|Pinilla]]: 3 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2010|2010]] !{{Sí|}} |[[Chile na clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2010|Lliga]] ||2ᵘ ||18 ||10 ||3 ||5 ||32 ||22 ||+10 ||61,11 |[[Humberto Suazo|Suazo]]: 10 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|2014]] !{{Sí|}} |[[Chile na clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2014|Lliga]] ||3ᵘ ||16 ||9 ||1 ||6 ||29 ||25 ||+4 ||58,33 |[[Eduardo Vargas|Vargas]] y [[Arturo Vidal|Vidal]]: 5 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|2018]] !{{Non|}} |[[Chile na clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Lliga]] ||6ᵘ ||18 ||8 ||2 ||8 ||26 ||27 ||-1 ||48,15 |[[Alexis Sánchez|Sánchez]]: 7 |-align=center bgcolor=F9F9F9<!--- ![[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2022|2022]] |colspan=12|''Por definir''---> |-align=center bgcolor=0070B8 style="color:#FFFFFF" !{{Tc|Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol#Tabla histórica de les Eliminatories suramericanes|Total}} !{{Sí|}} 6<br />{{Non|}} 9 !15/19 ||6ᵘ ||146 ||61 ||29 ||56 ||217 ||195 ||+22 ||48,40 !{{Tc|Marcelo Salas|Salas}}: 18<br /><small>(74 xugadores)</small> |} {{Llista desplegable |títulu = Notes | <sup>'''1'''</sup> La primer Copa Mundial de Fútbol nun tuvo procesu de clasificación. El comité organizador convidó a 16 seleiciones, incluyendo al anfitrión, anque solo 13 participaron. | <sup>'''2'''</sup> Pol Grupu 10, Chile tenía de midise con Arxentina. Arxentina retiróse y Chile negar a participar, polo qu'Arxentina reconsideró la so midida y clasificó automáticamente. | <sup>'''3'''</sup> Pol Grupu 10, Arxentina retirar por desalcuerdos sobre la sede, polo que Chile clasificó automáticamente. Como forma de solidarizar col boicó, Chile decidió nun presentase a la cita mundialista, siendo reemplazáu per Brasil. | <sup>'''4'''</sup> Pol Grupu 7, Arxentina retirar por desalcuerdos cola CBF y Colombia nun participó. Bolivia y Chile clasificaron automáticamente. | <sup>'''5'''</sup> Chile clasificó automáticamente por ser anfitrión de la Copa. | <sup>'''6'''</sup> Nos partíos xugaos, inclúyese'l partíu de definición xugáu en territoriu neutral ente Chile y Ecuador. | <sup>'''7'''</sup> Nos partíos xugaos, inclúyese'l partíu de definición xugáu en territoriu neutral ente Chile y Perú. Inclúyense los 2 partíos de repesca intercontinental xugaos ante la Xunión Soviética. Magar que la Xunión Soviética nun se presentó al partíu de vuelta por repescar intercontinental, la FIFA dio'l marcador [[walkover|2:0]] favorable a Chile. | <sup>'''8'''</sup> Nos partíos xugaos, inclúyense los 2 partíos de repesca en primer vuelta ante Perú ya inclúyense los 2 partíos de repesca en segunda vuelta ante Paraguay. | <sup>'''9'''</sup> Magar que [[Maracanazo de la seleición chilena|Brasil ganó 1:0 a Chile]] hasta'l minutu 70, la FIFA dio'l marcador 2:0 favorable a Brasil. Esto inclúyese nel rexistru de goles en contra. | <sup>'''10'''</sup> Dempués de lo asocedío nel partíu ente [[Maracanazo de la seleición chilena|Brasil vs Chile en 1989]], la FIFA escluyó a Chile del procesu clasificatorio pa la Copa Mundial de 1994. }} ==== Estadística por rivales ==== <center> {|class="wikitable collapsible collapsed sortable" style="width:60%" |-align=center !colspan=9|Partíos na Clasificación pa la Copa Mundial (1954-2018) |-align=center !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Seleición !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|Rend|Rendimientu}} (%) |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Arxentina}} {{sel|Arxentina}} |14 ||1 ||3 ||10 ||9 ||28 ||-19 ||14,28 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Bolivia}} {{sel|Bolivia}} |14 ||9 ||2 ||3 ||27 ||11 ||+16 ||69,04 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}} |12 ||2 ||2 ||8 ||9 ||24 ||-15 ||22,22 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Colombia}} {{sel|Colombia}} |14 ||4 ||5 ||5 ||27 ||23 ||+4 ||40,47 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Ecuador}} {{sel|Ecuador}} |23 ||11 ||7 ||5 ||36 ||23 ||+13 ||57,97 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Paraguái}} {{sel|Paraguái}} |18 ||7 ||1 ||10 ||21 ||29 ||-8 ||40,74 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Perú}} {{sel|Perú}} |19 ||11 ||2 ||6 ||35 ||25 ||+10 ||61,40 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Xunión Soviética}} {{sel|Xunión Soviética}}<ref group=n>Rival na [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1974#Repesca intercontinental UEFA-Conmebol|repesca intercontinental UEFA-Conmebol]] pa la Copa Mundial de Fútbol de 1974.</ref> |2 ||1 ||1 ||0 ||2 ||0 ||+2 ||66,66 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Uruguái}} {{sel|Uruguái}} |16 ||4 ||4 ||8 ||14 ||21 ||-7 ||33,33 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Venezuela}} {{sel|Venezuela}} |14 ||11 ||2 ||1 ||37 ||11 ||+26 ||83,33 |-align=center !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">{{Abreviatura|Total|10 seleiciones}} !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">146 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">61 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">29 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">56 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">217 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">195 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">+22 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">48,40 |} </center> === [[Copa América]] === {{AP|Chile na Copa América}} <small>'''Actualizáu hasta la [[Copa América Centenariu|Copa América Centenariu 2016]]'''</small> {|class="sortable" border=1 cellpadding=4 cellspacing=0 style="background:#C0C0C0; border:1px #AAA solid; border-collapse:collapse; font-size:95%" width=100% |-align=center bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" !Sede y añu !Ronda !Puestu !{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} !{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} !{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} !{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} !{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} !{{Abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} !{{Abreviatura|Rend|Rendimientu}} (%) !Goliador |-align=center bgcolor=95C7FF !{{Bandera|Arxentina|alt}} [[Campeonatu Suramericanu 1916|1916]] |Lliga |4ᵘ ||3 ||0 ||1 ||2 ||2 ||11 ||-9 ||11,11 |[[Telésforo Báez|Báez]] y [[Hernando Salazar|Salazar]]: 1 |-align=center bgcolor=95C7FF !{{Bandera|Uruguái}} [[Campeonatu Suramericanu 1917|1917]] |Lliga |4ᵘ ||3 ||0 ||0 ||3 ||0 ||10 ||-10 ||0 | |-align=center bgcolor=95C7FF !{{Bandera|Brasil|1889}} [[Campeonatu Suramericanu 1919|1919]] |Lliga |4ᵘ ||3 ||0 ||0 ||3 ||1 ||12 ||-11 ||0 |[[Alfredo France|France]]: 1 |-align=center bgcolor=95C7FF !style="border:3px solid red"|{{Bandera|Chile}} [[Campeonatu Suramericanu 1920|1920]] |Lliga |4ᵘ ||3 ||0 ||1 ||2 ||2 ||4 ||-2 ||11,11 |[[Hernando Bolados|Bolados]] y [[Aurelio Domínguez|Domínguez]]: 1 |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Arxentina|alt}} [[Campeonatu Suramericanu 1921|1921]] |colspan=11|Retiróse |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Brasil|1889}} [[Campeonatu Suramericanu 1922|1922]] |Lliga |5ᵘ ||4 ||0 ||1 ||3 ||1 ||10 ||-9 ||8,33 |[[Manuel Bravu Parés|Bravo]]: 1 |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Uruguái}} [[Campeonatu Suramericanu 1923|1923]] |colspan=11|Retiróse |-align=center bgcolor=95C7FF !{{Bandera|Uruguái}} [[Campeonatu Suramericanu 1924|1924]] |Lliga |4ᵘ ||3 ||0 ||0 ||3 ||1 ||10 ||-9 ||0 |[[David Arellano|Arellano]]: 1 |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Arxentina|alt}} [[Campeonatu Suramericanu 1925|1925]] |colspan=11|Retiróse |-align=center bgcolor=CC9966 !style="border:3px solid red"|{{Bandera|Chile}} [[Campeonatu Suramericanu 1926|1926]] |Lliga |3ᵘ ||4 ||2 ||1 ||1 ||14 ||6 ||+8 ||58,33 |[[David Arellano|Arellano]]: 7 |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Perú|1825}} [[Campeonatu Suramericanu 1927|1927]] |colspan=11|Retiróse |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Arxentina|alt}} [[Campeonatu Suramericanu 1929|1929]] |colspan=11|Nun participó |-align=center bgcolor=95C7FF !{{Bandera|Perú|1825}} [[Campeonatu Suramericanu 1935|1935]] |Lliga |4ᵘ ||3 ||0 ||0 ||3 ||2 ||7 ||-5 ||0 |[[Arturo Carmona (futbolista)|Carmona]] y [[Carlos Giudice|Giudice]]: 1 |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Arxentina|alt}} [[Campeonatu Suramericanu 1937|1937]] |Lliga |5ᵘ ||5 ||1 ||1 ||3 ||12 ||13 ||-1 ||26,66 |[[Raúl Toro Julio|Toro]]: 7 |-align=center bgcolor=95C7FF !{{Bandera|Perú|1825}} [[Campeonatu Suramericanu 1939|1939]] |Lliga |4ᵘ ||4 ||1 ||0 ||3 ||8 ||12 ||-4 ||25 |[[José Avendaño|Avendaño]] y [[Enrique Sorrel|Sorrel]]: 2 |-align=center bgcolor=CC9966 !style="border:3px solid red"|{{Bandera|Chile}} [[Campeonatu Suramericanu 1941|1941]] |Lliga |3ᵘ ||4 ||2 ||0 ||2 ||6 ||3 ||+3 ||50 |[[Raúl Pérez (futbolista)|Pérez]] y [[Enrique Sorrel|Sorrel]]: 2 |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Uruguái}} [[Campeonatu Suramericanu 1942|1942]] |Lliga |6ᵘ ||6 ||1 ||2 ||3 ||4 ||15 ||-11 ||27,77 |[[Alfonso Domínguez|Domínguez]]: 2 |-align=center bgcolor=CC9966 !style="border:3px solid red"|{{Bandera|Chile}} [[Campeonatu Suramericanu 1945|1945]] |Lliga |3ᵘ ||6 ||4 ||1 ||1 ||15 ||5 ||+10 ||72,22 |[[Juan Alcántara|Alcántara]]: 5 |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Arxentina|alt}} [[Campeonatu Suramericanu 1946|1946]] |Lliga |5ᵘ ||5 ||2 ||0 ||3 ||8 ||11 ||-3 ||40 |[[Jorge Araya|Araya]] y [[Atilio Cremaschi|Cremaschi]]: 3 |-align=center bgcolor=95C7FF !{{Bandera|Ecuador|1900}} [[Campeonatu Suramericanu 1947|1947]] |Lliga |4ᵘ ||7 ||4 ||1 ||2 ||14 ||13 ||+1 ||61,90 |[[Pedro Hugo López|López]] y [[Osvaldo Sáez|Sáez]]: 3 |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Brasil|1889}} [[Campeonatu Suramericanu 1949|1949]] |Lliga |5ᵘ ||7 ||2 ||1 ||4 ||10 ||14 ||-4 ||33,33 |[[Raimundo Infante|Infante]] y [[Pedro Hugo López|López]]: 2 |-align=center bgcolor=95C7FF !{{Bandera|Perú}} [[Campeonatu Suramericanu 1953|1953]] |Lliga |4ᵘ ||6 ||3<ref name=bocl group=n>Suspendíu a los 66 minutos, el partíu Bolivia 2:2 Chile (xugáu'l 28 de marzu de 1953) foi dau a Chile por cuenta de la conducta antideportiva de Bolivia.</ref> ||1 ||2 ||10 ||10 ||0 ||55,55 |[[Francisco Molina Simón|Molina]]: 7 |-align=center bgcolor=silver !style="border:3px solid red"|{{Bandera|Chile}} [[Campeonatu Suramericanu 1955|1955]] !Lliga !2ᵘ ||5 ||3 ||1 ||1 ||19 ||8 ||+11 ||66,66 ![[Enrique Hormazábal|Hormazábal]]: 6 |-align=center bgcolor=silver !{{Bandera|Uruguái}} [[Campeonatu Suramericanu 1956|1956]] !Lliga !2ᵘ ||5 ||3 ||0 ||2 ||11 ||8 ||+3 ||60 ![[Enrique Hormazábal|Hormazábal]]: 4 |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Perú}} [[Campeonatu Suramericanu 1957|1957]] |Lliga |6ᵘ ||6 ||1 ||1 ||4 ||9 ||17 ||-8 ||22,22 |[[José Fernández Cisterna|Fernández]] y [[Jaime Ramírez Banda|Ramírez]]: 3 |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Arxentina|alt}} [[Campeonatu Suramericanu 1959 (Arxentina)|1959]] |Lliga |5ᵘ ||6 ||2 ||1 ||3 ||9 ||14 ||-5 ||38,88 |[[Leonel Sánchez|L. Sánchez]], [[Juan Soto Mura|J. Soto]] y [[Mario Soto S.|M. Soto]]: 2 |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Ecuador|1900}} [[Campeonatu Suramericanu 1959 (Ecuador)|1959]] |colspan=11|Nun participó |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Bolivia}} [[Campeonatu Suramericanu 1963|1963]] |colspan=11|Nun participó |-align=center bgcolor=CC9966 !{{Bandera|Uruguái}} [[Campeonatu Suramericanu 1967|1967]] |Lliga |3ᵘ ||5<ref name=clco group=n>Nun se consideren los dos partíos ente Chile y Colombia del [[repechaje de Conmebol clasificatorio al Campeonatu Suramericanu 1967]] (xugaos a fines de 1966).</ref> ||2 ||2 ||1 ||8 ||6 ||+2 ||53,33 |[[Julio Gallardo|Gallardo]] y [[Rubén Marcos|Marcos]]: 3 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:CONMEBOL orthographic projection Mapa CONMEBOL.png|20px]] [[Copa América 1975|1975]] |Primer fase |6ᵘ ||4 ||1 ||1 ||2 ||7 ||6 ||+1 ||33,33 |[[Luis Araneda|Araneda]] y [[Miguel Ángel Gamboa|Gamboa]]: 2 |-align=center bgcolor=silver ![[Ficheru:CONMEBOL orthographic projection Mapa CONMEBOL.png|20px]] [[Copa América 1979|1979]] !Final !2ᵘ ||9 ||4 ||3 ||2 ||13 ||6 ||+7 ||55,55 ![[Jorge Peredo|Peredo]]: 4 |-align=center bgcolor=F9F9F9 ![[Ficheru:CONMEBOL orthographic projection Mapa CONMEBOL.png|20px]] [[Copa América 1983|1983]] |Primer fase |5ᵘ ||4 ||2 ||1 ||1 ||8 ||2 ||+6 ||58,33 |[[Jorge Aravena|Aravena]] y [[Rodolfo Dubó|Dubó]]: 2 |-align=center bgcolor=silver !{{Bandera|Arxentina}} [[Copa América 1987|1987]] !Final !2ᵘ ||4 ||3 ||0 ||1 ||9 ||3 ||+6 ||75 ![[Juan Carlos Letelier|Letelier]]: 3 |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Brasil}} [[Copa América 1989|1989]] |Primer fase |5ᵘ ||4 ||2 ||0 ||2 ||7 ||5 ||+2 ||50 |[[Juvenal Olmos|Olmos]]: 2 |-align=center bgcolor=CC9966 !style="border:3px solid red"|{{Bandera|Chile}} [[Copa América 1991|1991]] |Fase final |3ᵘ ||7 ||3 ||2 ||2 ||11 ||6 ||+5 ||52,38 |[[Iván Zamorano|Zamorano]]: 5 |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Ecuador|1900}} [[Copa América 1993|1993]] |Primer fase |9ᵘ ||3 ||1 ||0 ||2 ||3 ||4 ||-1 ||33,33 |[[Richard Zambrano|Zambrano]]: 2 |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Uruguái}} [[Copa América 1995|1995]] |Primer fase |11ᵘ ||3 ||0 ||1 ||2 ||3 ||8 ||-5 ||11,11 |[[Ivo Basay|Basay]]: 2 |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Bolivia}} [[Copa América 1997|1997]] |Primer fase |11ᵘ ||3 ||0 ||0 ||3 ||1 ||5 ||-4 ||0 |[[Fernando Vergara|Vergara]]: 1 |-align=center bgcolor=95C7FF !{{Bandera|Paraguái|1990}} [[Copa América 1999|1999]] |Cuartu llugar |4ᵘ ||6 ||2 ||1 ||3 ||8 ||7 ||+1 ||38,88 |[[Iván Zamorano|Zamorano]]: 3 |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Colombia}} [[Copa América 2001|2001]] |Cuartos de final |7ᵘ ||4 ||2 ||0 ||2 ||5 ||5 ||0 ||50 |[[Cristian Montecinos|Montecinos]]: 3 |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Perú}} [[Copa América 2004|2004]] |Primer fase |10ᵘ ||3 ||0 ||1 ||2 ||2 ||4 ||-2 ||11,11 |[[Sebastián González|González]] y [[Rafael Olarra|Olarra]]: 1 |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Venezuela}} [[Copa América 2007|2007]] |[[Chile na Copa América 2007|Cuartos de final]] |8ᵘ ||4 ||1 ||1 ||2 ||4 ||11 ||-7 ||33,33 |[[Humberto Suazo|Suazo]]: 3 |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Arxentina}} [[Copa América 2011|2011]] |[[Chile na Copa América 2011|Cuartos de final]] |5ᵘ ||4 ||2 ||1 ||1 ||5 ||4 ||+1 ||58,33 |[[Esteban Parés|EP]], [[Alexis Sánchez|AS]], [[Humberto Suazo|HS]], [[Arturo Vidal|AV]] y [[André Carrillo|autogol]]: 1 |-align=center bgcolor=gold !style="border:3px solid red"|{{Bandera|Chile}} [[Copa América 2015|2015]] ![[Chile na Copa América 2015|Campeón]] !1ᵘ ||6 ||4 ||2 ||0 ||13 ||4 ||+9 ||80,22 ![[Eduardo Vargas|Vargas]]: 4 |-align=center bgcolor=gold !{{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa América Centenariu|2016]] ![[Chile na Copa América Centenariu|Campeón]] !1ᵘ ||6 ||4 ||1 ||1 ||16 ||5 ||+11 ||72,22 ![[Eduardo Vargas|Vargas]]: 6<!--- |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Brasil}} [[Copa América 2019|2019]] |colspan=11|''Por definir'' |-align=center bgcolor=F9F9F9 !{{Bandera|Ecuador}} [[Copa América 2023|2023]] |colspan=11|''Por definir''---> |-align=center bgcolor=0070B8 style="color:#FFFFFF" !{{Tc|Copa América#Tabla histórica|Total}} !38/45 ||5ᵘ ||177 ||64 ||31 ||82 ||281 ||304 ||-23 ||41,99 !{{Tc|Enrique Hormazábal|Hormazábal}} y {{Tc|Eduardo Vargas|Vargas}}: 10 |} ==== Estadística por rivales ==== <center> {|class="wikitable collapsible collapsed sortable" style="width:60%" |-align=center !colspan=9|Partíos na Copa América (1916-2016) |-align=center !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Seleición !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|Rend|Rendimientu}} (%) |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Arxentina}} {{sel|Arxentina}} |27 ||0 ||8 ||19 ||13 ||58 ||-45 ||9,87 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Bolivia}} {{sel|Bolivia}} |14 ||10<ref name=bocl group=n/> ||2 ||2 ||48 ||17 ||+31 ||76,19 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}} |21 ||3 ||2 ||16 ||25 ||60 ||-35 ||17,46 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Colombia}} {{sel|Colombia}} |11<ref name=clco group=n/> ||7 ||2 ||2 ||20 ||11 ||+9 ||69,70 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Costa Rica}} {{sel|Costa Rica}} |1 ||0 ||0 ||1 ||1 ||2 ||-1 ||0 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Ecuador}} {{sel|Ecuador}} |14 ||12 ||1 ||1 ||45 ||14 ||+31 ||88,09 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Seleición de fútbol de los Estaos Xuníos|Estaos Xuníos]] |1 ||0 ||0 ||1 ||1 ||2 ||-1 ||0 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Méxicu}} {{sel|Méxicu}} |7 ||2 ||2 ||3 ||13 ||9 ||+4 ||38,10 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Panamá}} {{sel|Panamá}} |1 ||1 ||0 ||0 ||4 ||2 ||+2 ||100 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Paraguái}} {{sel|Paraguái}} |21 ||7 ||2 ||12 ||31 ||36 ||-5 ||36,50 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Perú}} {{sel|Perú}} |20 ||8 ||6 ||6 ||27 ||28 ||-1 ||50 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Uruguái}} {{sel|Uruguái}} |29 ||7 ||4 ||18 ||28 ||61 ||-33 ||28,73 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Venezuela}} {{sel|Venezuela}} |10 ||7 ||2 ||1 ||25 ||4 ||+21 ||76,66 |-align=center !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">{{Abreviatura|Total|13 seleiciones}} !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">177 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">64 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">31 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">82 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">281 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">304 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">-23 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">41,99 |} </center> === [[Copa FIFA Confederaciones]] === <small>'''Actualizáu'l 2 de xunetu de 2017 mientres la [[Copa FIFA Confederaciones 2017]]'''</small> {|class="sortable" border=1 cellpadding=4 cellspacing=0 style="background:#C0C0C0; border:1px #AAA solid; border-collapse:collapse; font-size:95%" width=100% |- align=center bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" !Sede y añu !Ronda !Puestu !{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} !{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} !{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} !{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} !{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} !{{Abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} !{{Abreviatura|Rend|Rendimientu}} (%) !Goliador |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{bandera|Arabia Saudita}} [[Copa Rei Fahd 1992|1992]] |colspan="12" rowspan="9" align="center"|Nun clasificó |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{bandera|Arabia Saudita}} [[Copa Rei Fahd 1995|1995]] |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{bandera|Arabia Saudita}} [[Copa FIFA Confederaciones 1997|1997]] |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{bandera|Méxicu}} [[Copa FIFA Confederaciones 1999|1999]] |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{bandera|Corea del Sur}}{{bandera|Xapón}} [[Copa FIFA Confederaciones 2001|2001]] |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{bandera|Francia}} [[Copa FIFA Confederaciones 2003|2003]] |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{bandera|Alemaña}} [[Copa FIFA Confederaciones 2005|2005]] |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{bandera|Sudáfrica}} [[Copa FIFA Confederaciones 2009|2009]] |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{bandera|Brasil}} [[Copa FIFA Confederaciones 2013|2013]] |-align=center bgcolor=silver !{{bandera|Rusia}} [[Copa FIFA Confederaciones 2017|2017]] |[[Chile en la Copa FIFA Confederaciones 2017|'''Subcampeón''']]||2ᵘ||5||1||3||1||4||3||+1||40||[[Martín Rodríguez (futbolista chilenu)|Rodríguez]], [[Eduardo Vargas|Vargas]], [[Arturo Vidal|Vidal]] y [[Alexis Sánchez|Sánchez]]: 1 |-align=center bgcolor=#f9f9f9<!--- !{{bandera|}} [[Copa FIFA Confederaciones 2021|2021]] |colspan="12" align="center"|''Por definir''---> |-align=center bgcolor=0070B8 style="color:#FFFFFF" !{{Tc|Copa FIFA Confederaciones#Estadístiques|Total}} !1/10 ||19ᵘ||5||1||3||1||4||3||+1||40||{{Tc|Martín Rodríguez (futbolista chilenu)|Rodríguez}}, {{Tc|Eduardo Vargas|Vargas}}, {{Tc|Arturo Vidal|Vidal}} y {{Tc|Alexis Sánchez|Sánchez}}: 1 |} ==== Estadística por rivales ==== <center> {|class="wikitable collapsible collapsed sortable" style="width:60%" |-align=center !colspan=9|Partíos na Copa Confederaciones (2017) |-align=center !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Seleición !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|Rend|Rendimientu}} (%) |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Alemaña}} {{sel|Alemaña}} |2 ||0 ||1 ||1 ||1 ||2 ||-1 ||16,67 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Australia}} {{sel|Australia}} |1 ||0 ||1 ||0 ||1 ||1 ||0 ||33,33 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Camerún}} {{sel|Camerún}} |1 ||1 ||0 ||0 ||2 ||0 ||2 ||100 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Portugal}} {{sel|Portugal}} |1 ||0 ||1 ||0 ||0 ||0 ||0 ||33,33 |-align=center !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">{{Abreviatura|Total|4 seleiciones}} !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">5 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">1 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">3 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">1 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">4 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">3 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">+1 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">40,00 |} </center> <!--=== [[Copa Artemio Franchi]] === <small>'''Actualizáu hasta la [[Copa Artemio Franchi 1993]]'''</small> {|class="sortable" border=1 cellpadding=4 cellspacing=0 style="background:#C0C0C0; border:1px #AAA solid; border-collapse:collapse; font-size:95%" width=100% |-align=center bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" !Sede y añu !Ronda !Puestu !{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} !{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} !{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} !{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} !{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} !{{Abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} !{{Abreviatura|Rend|Rendimientu}} (%) !Goliador |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{bandera|Francia}} [[Copa Artemio Franchi 1985|1985]] |colspan="11" rowspan="2" align="center"|Nun clasificó |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{bandera|Arxentina}} [[Copa Artemio Franchi 1993|1993]] |-align=center bgcolor=0070B8 style="color:#FFFFFF" |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{bandera|ITA}} [[Copa Artemio Franchi 2018|2018]] |'''Clasificáu'''||-ᵘ ||- ||- ||- ||- ||- ||- ||- ||- ||- |-align=center bgcolor=0070B8 style="color:#FFFFFF" !{{Tc|Copa Artemio Franchi|Total}} !1/3 ||0ᵘ ||0 ||0 ||0 ||0 ||0 ||0 ||0 ||0 ||- |}--> <!--- === [[China Cup]] === {|class="sortable" border=1 cellpadding=4 cellspacing=0 style="background:#C0C0C0; border:1px #AAA solid; border-collapse:collapse; font-size:95%" width=100% |-align=center bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" !Sede y añu !Ronda !Puestu !{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} !{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} !{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} !{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} !{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} !{{Abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} !{{Abreviatura|Rend|Rendimientu}} (%) !Goliador |-align=center bgcolor=0070B8 style="color:#FFFFFF" |-align=center bgcolor=gold !{{bandera|CHN}} [[China Cup 2017|2017]] |'''[[Chile na China Cup 2017|Campeón]]''' !1ᵘ||2 ||1 ||1 ||0 ||2 ||1 ||+1 ||66,66 ||[[César Pinares|Pinares]] y [[Ángelo Sagal|Sagal]]: 1 |-align=center bgcolor=0070B8 style="color:#FFFFFF" !{{Tc|China Cup|Total}} !1/1 ||1ᵘ ||2 ||1 ||1 ||0 ||2 ||1 ||+1 ||66,66 ||{{Tc|César Pinares|Pinares}} y {{Tc|Ángelo sagal|Sagal}}: 1 |} ==== Estadística por rivales ==== <center> {|class="wikitable collapsible collapsed sortable" style="width:60%" |-align=center !colspan=9|Partíos na China Cup |-align=center !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Seleición !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|Rend|Rendimientu}} (%) |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Croacia}} {{sel|Croacia}} |1 ||0 ||1 ||0 ||1 ||1 ||0 ||33,33 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Islandia}} {{sel|Islandia}} |1 ||1 ||0 ||0 ||1 ||0 ||+1 ||100 |-align=center !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">{{Abreviatura|Total|2 seleiciones}} !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">2 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">1 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">1 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">0 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">2 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">1 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">+1 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">66,66 |} </center>---> === [[Campeonatu Panamericanu de Fútbol]] === <small>'''Actualizáu hasta'l [[Campeonatu Panamericanu de Fútbol Tercer edición|Campeonatu Panamericanu de Fútbol 1960]]'''</small> {|class="sortable" border=1 cellpadding=4 cellspacing=0 style="background:#C0C0C0; border:1px #AAA solid; border-collapse:collapse; font-size:95%" width=100% |-align=center bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" !Sede y añu !Ronda !Puestu !{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} !{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} !{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} !{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} !{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} !{{Abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} !{{Abreviatura|Rend|Rendimientu}} (%) !Goliador |-align=center bgcolor=silver !{{bandera|Chile}} [[Campeonatu Panamericanu de Fútbol Primera edición|1952]] |'''Lliga''' ||'''2ᵘ''' ||5 ||4 ||0 ||1 ||15 ||6 ||+9 ||80 ||[[Andrés Prieto|A. Prieto]]: 6 |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{bandera|Méxicu}} [[Campeonatu Panamericanu de Fútbol Segundo edición|1956]] |Lliga ||6ᵘ ||5 ||0 ||1 ||4 ||5 ||11 ||-6 ||6,67 ||RC, [[Guillermo Díaz Zambrano|GD]], [[Enrique Hormazábal|EH]], [[Jorge Robledo Oliver|JR]], CT: 1 |-align=center bgcolor=#f9f9f9 !{{bandera|Costa Rica}} [[Campeonatu Panamericanu de Fútbol Tercer edición|1960]] |colspan="12" align="center"|Nun participó |-align=center bgcolor=0070B8 style="color:#FFFFFF" !{{Tc|Campeonatu Panamericanu de Fútbol Total}} !2/3 ||5ᵘ ||10 ||4 ||1 ||5 ||20 ||17 ||+3 ||43,33 ||{{Tc|Andrés Prieto|A. Prieto}}: 6<br /><small>(10 xugadores)</small> |} ==== Estadística por rivales ==== <center> {|class="wikitable collapsible collapsed sortable" style="width:60%" |-align=center !colspan=9|Partíos nel Campeonatu Panamericanu de Fútbol (1952-1956) |-align=center !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Seleición !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PG|Partíos ganaos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PE|Partíos empataos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|PP|Partíos perdíos}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|GF|Goles a favor}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|GC|Goles en contra}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|Dif|Diferencia de goles}} !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|Rend|Rendimientu}} (%) |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Arxentina}} {{sel|Arxentina}} |1 ||0 ||0 ||1 ||0 ||3 ||-3 ||0 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}} |2 ||0 ||0 ||2 ||1 ||5 ||-4 ||0 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Costa Rica}} {{sel|Costa Rica}} |1 ||0 ||0 ||1 ||1 ||2 ||-1 ||0 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Méxicu}} {{sel|Méxicu}} |2 ||1 ||0 ||1 ||5 ||2 ||+3 ||50 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Panamá}} {{sel|Panamá}} |1 ||1 ||0 ||0 ||6 ||1 ||+5 ||100 |-align=center bgcolor=F5FAFF |align=left|{{Bandera|Perú}} {{sel|Perú}} |2 ||1 ||1 ||0 ||5 ||4 ||+1 ||66,66 |-align=center bgcolor=EEEEEE |align=left|{{Bandera|Uruguái}} {{sel|Uruguái}} |1 ||1 ||0 ||0 ||2 ||0 ||+2 ||100 |-align=center !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">{{Abreviatura|Total|7 seleiciones}} !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">10 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">4 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">1 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">5 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">20 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">17 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">+3 !style="background:#0070B8"|<span style="color:#FFFFFF">43,33 |} </center> == Ranking == Esisten diversos rankings que clasifiquen a les seleiciones nacionales d'alcuerdu a distintos criterios, de los cualos el principal ye'l [[Clasificación mundial de la FIFA|Ranking FIFA]]. {|{{tablaguapa}} width=100% |-align=center !rowspan=2 colspan=1 style="background:#BEBEBE"|<span style="color:#000000">{{Abreviatura|Inst.|Institución}} !rowspan=1 colspan=4 style="background:#BEBEBE; border-left:2px solid #000397"|<span style="color:#000000">Ranking actual !rowspan=1 colspan=4 style="background:#BEBEBE; border-left:2px solid #008932"|<span style="color:#000000">Meyor ranking !rowspan=1 colspan=4 style="background:#BEBEBE; border-left:2px solid #970000"|<span style="color:#000000">Peor ranking !rowspan=2 colspan=1 style="background:#BEBEBE; border-left:2px solid #970088" "cursor:help;" title="Permediu históricu"|<math>\overline{X}</math> |-align=center !style="background:#D7D7D7; border-left:2px solid #000397"|<span style="color:#000566">{{Abreviatura|Pos.|Posición}} !style="background:#D7D7D7"|<span style="color:#000566">{{Abreviatura|V|Variación al respective de l'anterior clasificación}} !style="background:#D7D7D7"|<span style="color:#000566">Puntuación !style="background:#D7D7D7"|<span style="color:#000566">Fecha !style="background:#D7D7D7; border-left:2px solid #008932"|<span style="color:#000566">{{Abreviatura|Pos.|Posición}} !style="background:#D7D7D7"|<span style="color:#000566">{{Abreviatura|V|Variación al respective de l'anterior clasificación d'esi tiempu}} !style="background:#D7D7D7"|<span style="color:#000566">Puntuación !style="background:#D7D7D7"|<span style="color:#000566">Fecha !style="background:#D7D7D7; border-left:2px solid #970000"|<span style="color:#000566">{{Abreviatura|Pos.|Posición}} !style="background:#D7D7D7"|<span style="color:#000566">{{Abreviatura|V|Variación al respective de l'anterior clasificación d'esi tiempu}} !style="background:#D7D7D7"|<span style="color:#000566">Puntuación !style="background:#D7D7D7"|<span style="color:#000566">Fecha |-align=center |align=left bgcolor=FDFDFD|[[Clasificación mundial de la FIFA|FIFA]] !9ᵘ<ref name="fifa actual">{{cita web |url=http://es.fifa.com/fifa-world-ranking/ranking-table/men/index.html |títulu=Clasificación Mundial FIFA Coca Cola - Clasificación Masculina |fechaaccesu=8 de xunu de 2018 |formatu=HTML |autor=[[FIFA]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180612162831/https://es.fifa.com/fifa-world-ranking/ranking-table/men/index.html |fechaarchivu=2018-06-12 }}</ref> !{{Estable}} !1135 !{{Small|{{Fecha|7|6|2018}}}} |style="background:#D0e7FF"|<span style="color:#000000">3ᵘ<ref name="fifa 2016">{{cita web |url=http://es.fifa.com/fifa-world-ranking/ranking-table/men/rank=262/index.html |títulu=Clasificación Mundial FIFA Coca Cola - Clasificación Masculina |fechaaccesu=5 de mayu de 2016 |formatu=HTML |autor=FIFA |fecha=5 de mayu de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160510021436/http://es.fifa.com/fifa-world-ranking/ranking-table/men/rank=262/index.html |fechaarchivu=2016-05-10 }}</ref> |style="background:#D0e7FF"|<span style="color:#000000">{{Estable}} |style="background:#D0e7FF"|<span style="color:#000000">1353 |style="background:#D0e7FF"|<span style="color:#000000">{{Small|{{Fecha|5|5|2016}}}} |style="background:#FFD2D2"|<span style="color:#000000">84ᵘ<ref name="fifa 2002">{{cita web |url=http://es.fifa.com/fifa-world-ranking/ranking-table/men/rank=103/index.html |títulu=Clasificación Mundial FIFA Coca Cola - Clasificación Masculina |fechaaccesu=18 d'avientu de 2002 |formatu=HTML |autor=FIFA |fecha=18 d'avientu de 2002 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150402131218/http://es.fifa.com/fifa-world-ranking/ranking-table/men/rank=103/index.html |fechaarchivu=2015-04-02 }}</ref> |style="background:#FFD2D2"|<span style="color:#000000">{{Decreciente}} 12 |style="background:#FFD2D2"|<span style="color:#000000">468 |style="background:#FFD2D2"|<span style="color:#000000">{{Small|{{Fecha|18|12|2002}}}} !style="background:#FFEED2"|<span style="color:#000000">31ᵘ<ref name="ranking fifa chile">{{cita web |url=http://es.fifa.com/fifa-world-ranking/associations/association=chi/men/index.html |títulu=Clasificación Mundial FIFA Coca Cola - Asociaciones - Chile - Masculín |fechaaccesu=11 d'agostu de 2016 |formatu=HTML |autor=FIFA |fecha=11 d'agostu de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180706104433/https://es.fifa.com/fifa-world-ranking/associations/association=chi/men/index.html |fechaarchivu=2018-07-06 }}</ref> |-align=center |align=left bgcolor=FDFDFD|[[Clasificación Elo del fútbol mundial|Elo]]<sup>{{Small|[[#1|'''1''']]}}</sup> !15ᵘ<ref name="ranking elo">{{cita web |url=http://www.eloratings.net/world.html |títulu=World Football Elo Ratings |fechaaccesu=12 d'abril de 2018 |formatu=HTML |fecha=8 de xunu de 2018 |editorial=www.eloratings.net}}</ref> !{{Estable}} !1867 !{{Small|{{Fecha|7|6|2018}}}} |style="background:#D0e7FF"|<span style="color:#000000">2ᵘ<ref name="ranking elo chile">{{cita web |url=http://www.eloratings.net/Chile.htm |títulu=World Football Elo Ratings: Chile |fechaaccesu=7 de xunetu de 2016 |formatu=HTM |fecha=7 de xunetu de 2016 |editorial=www.eloratings.net}}</ref> |style="background:#D0e7FF"|<span style="color:#000000">{{Creciente}} 2 |style="background:#D0e7FF"|<span style="color:#000000">2021 |style="background:#D0e7FF"|<span style="color:#000000">{{Small|{{Fecha|7|7|2016}}}} |style="background:#FFD2D2"|<span style="color:#000000">60ᵘ<ref name="ranking elo chile"/> |style="background:#FFD2D2"|<span style="color:#000000">{{Estable}} |style="background:#FFD2D2"|<span style="color:#000000">1565 |style="background:#FFD2D2"|<span style="color:#000000">{{Small|{{Fecha|2|4|2003}}}} !style="background:#FFEED2"|<span style="color:#000000">– |} <div id="1"><sup><nowiki>1</nowiki></sup>{{Small|El Ranking Elo mide solamente la puntuación de los partíos clase "A" de toles seleiciones de fútbol na so historia.}} === Clasificación FIFA === {|cellpadding=3 cellspacing=0 border=1 style="background:#F5FAFF; border:1px #AAA solid; border-collapse:collapse; font-size:100%" width=100% |- align=center bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" !AÑU/MES !{{Abreviatura|ENE|Xineru}} !{{Abreviatura|FEB|Febreru}} !{{Abreviatura|MAR|Marzu}} !{{Abreviatura|ABR|Abril}} !{{Abreviatura|MAY|Mayu}} !{{Abreviatura|JUN|Xunu}} !{{Abreviatura|JUL|Julio}} !{{Abreviatura|AGO|Agostu}} !{{Abreviatura|SEP|Setiembre}} !{{Abreviatura|OCT|Ochobre}} !{{Abreviatura|NOV|Payares}} !{{Abreviatura|DIC|Avientu}} |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|1993 |colspan=7 style="cursor:help;" title="Antes de la creación oficial d'esti ranking, Chile empezó nel llugar 47ᵘ con 28 puntos na temporada 1992-93"|Nun esistía la clasificación mundial de la FIFA |style="cursor:help;" title="8 d'agostu"|49ᵘ (33) |style="cursor:help;" title="23 de setiembre"|52ᵘ (32) |style="cursor:help;" title="22 d'ochobre"|52ᵘ (31) |style="cursor:help;" title="19 de payares"|53ᵘ (33) |style="cursor:help;" title="23 d'avientu"|55ᵘ (31) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|1994 |style="cursor:help;" title="Nun hubo midida"|''–'' |style="cursor:help;" title="15 de febreru"|54ᵘ (31) |style="cursor:help;" title="15 de marzu"|55ᵘ (31) |style="cursor:help;" title="19 d'abril"|46ᵘ (34) |style="cursor:help;" title="17 de mayu"|40ᵘ (36) |style="cursor:help;" title="14 de xunu"|40ᵘ (37) |style="cursor:help;" title="21 de xunetu"|40ᵘ (36) |style="cursor:help;" title="Nun hubo midida"|''–'' |style="cursor:help;" title="13 de setiembre"|43ᵘ (36) |style="cursor:help;" title="25 d'ochobre"|46ᵘ (36) |style="cursor:help;" title="22 de payares"|45ᵘ (36) |style="cursor:help;" title="20 d'avientu"|47ᵘ (36) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|1995 |style="cursor:help;" title="Nun hubo midida"|''–'' |style="cursor:help;" title="20 de febreru"|38ᵘ (38) |style="cursor:help;" title="Nun hubo midida"|''–'' |style="cursor:help;" title="19 d'abril"|43ᵘ (37) |style="cursor:help;" title="16 de mayu"|49ᵘ (36) |style="cursor:help;" title="13 de xunu"|42ᵘ (38) |style="cursor:help;" title="25 de xunetu"|38ᵘ (40) |style="cursor:help;" title="22 d'agostu"|39ᵘ (40) |style="cursor:help;" title="19 de setiembre"|43ᵘ (36) |style="cursor:help;" title="17 d'ochobre"|37ᵘ (42) |style="cursor:help;" title="21 de payares"|36ᵘ (42) |style="cursor:help;" title="19 d'avientu"|36ᵘ (42) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|1996 |style="cursor:help;" title="24 de xineru"|39ᵘ (42) |style="cursor:help;" title="21 de febreru"|33ᵘ (45) |style="cursor:help;" title="Nun hubo midida"|''–'' |style="cursor:help;" title="24 d'abril"|33ᵘ (45) |style="cursor:help;" title="22 de mayu"|29ᵘ (46) |style="cursor:help;" title="Nun hubo midida"|''–'' |style="cursor:help;" title="3 de xunetu"|29ᵘ (46) |style="cursor:help;" title="28 d'agostu"|21ᵘ (51) |style="cursor:help;" title="25 de setiembre"|26ᵘ (49) |style="cursor:help;" title="23 d'ochobre"|26ᵘ (48) |style="cursor:help;" title="20 de payares"|26ᵘ (50) |style="cursor:help;" title="18 d'avientu"|26ᵘ (50) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|1997 |style="cursor:help;" title="Nun hubo midida"|''–'' |style="cursor:help;" title="27 de febreru"|21ᵘ (51) |style="cursor:help;" title="Nun hubo midida"|''–'' |style="cursor:help;" title="9 d'abril"|26ᵘ (50) |style="cursor:help;" title="14 de mayu"|27ᵘ (51) |style="cursor:help;" title="18 de xunu"|27ᵘ (51) |style="cursor:help;" title="16 de xunetu"|27ᵘ (52) |style="cursor:help;" title="20 d'agostu"|23ᵘ (53) |style="cursor:help;" title="17 de setiembre"|29ᵘ (53) |style="cursor:help;" title="17 d'ochobre"|27ᵘ (53) |style="cursor:help;" title="19 de payares"|17ᵘ (57) |style="cursor:help;" title="23 d'avientu"|16ᵘ (57) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|1998 |style="cursor:help;" title="Nun hubo midida"|''–'' |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="18 de febreru"|7ᵘ (59) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="18 de marzu"|8ᵘ (59) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="22 d'abril"|6ᵘ (59) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="20 de mayu"|9ᵘ (58) |style="cursor:help;" title="Nun hubo midida"|''–'' |style="cursor:help;" title="15 de xunetu"|15ᵘ (59) |style="cursor:help;" title="19 d'agostu"|15ᵘ (58) |style="cursor:help;" title="16 de setiembre"|12ᵘ (59) |style="cursor:help;" title="21 d'ochobre"|15ᵘ (58) |style="cursor:help;" title="18 de payares"|16ᵘ (57) |style="cursor:help;" title="23 d'avientu"|16ᵘ (57) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|1999 |style="cursor:help;" title="27 de xineru"|20ᵘ (616) |style="cursor:help;" title="24 de febreru"|20ᵘ (614) |style="cursor:help;" title="24 de marzu"|21ᵘ (610) |style="cursor:help;" title="21 d'abril"|21ᵘ (605) |style="cursor:help;" title="19 de mayu"|23ᵘ (600) |style="cursor:help;" title="16 de xunu"|29ᵘ (597) |style="cursor:help;" title="21 de xunetu"|22ᵘ (618) |style="cursor:help;" title="18 d'agostu"|23ᵘ (618) |style="cursor:help;" title="15 de setiembre"|24ᵘ (618) |style="cursor:help;" title="13 d'ochobre"|23ᵘ (618) |style="cursor:help;" title="17 de payares"|22ᵘ (618) |style="cursor:help;" title="22 d'avientu"|23ᵘ (618) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|2000 |style="cursor:help;" title="19 de xineru"|23ᵘ (618) |style="cursor:help;" title="16 de febreru"|26ᵘ (616) |style="cursor:help;" title="15 de marzu"|24ᵘ (626) |style="cursor:help;" title="12 d'abril"|23ᵘ (626) |style="cursor:help;" title="10 de mayu"|22ᵘ (626) |style="cursor:help;" title="7 de xunu"|23ᵘ (622) |style="cursor:help;" title="5 de xunetu"|22ᵘ (625) |style="cursor:help;" title="9 d'agostu"|22ᵘ (625) |style="cursor:help;" title="6 de setiembre"|20ᵘ (645) |style="cursor:help;" title="11 d'ochobre"|19ᵘ (642) |style="cursor:help;" title="15 de payares"|19ᵘ (642) |style="cursor:help;" title="20 d'avientu"|19ᵘ (639) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|2001 |style="cursor:help;" title="17 de xineru"|21ᵘ (629) |style="cursor:help;" title="14 de febreru"|22ᵘ (628) |style="cursor:help;" title="14 de marzu"|22ᵘ (623) |style="cursor:help;" title="11 d'abril"|28ᵘ (617) |style="cursor:help;" title="16 de mayu"|32ᵘ (607) |style="cursor:help;" title="20 de xunu"|35ᵘ (600) |style="cursor:help;" title="18 de xunetu"|31ᵘ (619) |style="cursor:help;" title="22 d'agostu"|35ᵘ (609) |style="cursor:help;" title="19 de setiembre"|37ᵘ (612) |style="cursor:help;" title="17 d'ochobre"|37ᵘ (609) |style="cursor:help;" title="21 de payares"|39ᵘ (608) |style="cursor:help;" title="19 d'avientu"|39ᵘ (604) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|2002 |style="cursor:help;" title="16 de xineru"|39ᵘ (604) |style="cursor:help;" title="13 de febreru"|42ᵘ (601) |style="cursor:help;" title="20 de marzu"|43ᵘ (596) |style="cursor:help;" title="17 d'abril"|44ᵘ (594) |style="cursor:help;" title="15 de mayu"|45ᵘ (590) |style="cursor:help;" title="Nun hubo midida"|''–'' |style="cursor:help;" title="3 de xunetu"|45ᵘ (584) |style="cursor:help;" title="14 d'agostu"|50ᵘ (547) |style="cursor:help;" title="18 de setiembre"|57ᵘ (529) |style="cursor:help;" title="23 d'ochobre"|67ᵘ (509) |style="cursor:help;" title="20 de payares"|72ᵘ (493) !bgcolor=FFD2D2 style="cursor:help;" title="18 d'avientu"|84ᵘ (468) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|2003 |style="cursor:help;" title="15 de xineru"|78ᵘ (485) |style="cursor:help;" title="19 de febreru"|79ᵘ (483) |style="cursor:help;" title="26 de marzu"|77ᵘ (483) |style="cursor:help;" title="23 d'abril"|80ᵘ (481) |style="cursor:help;" title="21 de mayu"|73ᵘ (494) |style="cursor:help;" title="25 de xunu"|70ᵘ (510) |style="cursor:help;" title="30 de xunetu"|74ᵘ (502) |style="cursor:help;" title="27 d'agostu"|73ᵘ (505) |style="cursor:help;" title="24 de setiembre"|58ᵘ (538) |style="cursor:help;" title="22 d'ochobre"|59ᵘ (532) |style="cursor:help;" title="19 de payares"|68ᵘ (523) |style="cursor:help;" title="15 d'avientu"|80ᵘ (506) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|2004 |style="cursor:help;" title="14 de xineru"|80ᵘ (506) |style="cursor:help;" title="18 de febreru"|81ᵘ (504) |style="cursor:help;" title="17 de marzu"|80ᵘ (506) |style="cursor:help;" title="14 d'abril"|71ᵘ (520) |style="cursor:help;" title="12 de mayu"|77ᵘ (510) |style="cursor:help;" title="9 de xunu"|65ᵘ (527) |style="cursor:help;" title="7 de xunetu"|66ᵘ (534) |style="cursor:help;" title="4 d'agostu"|67ᵘ (535) |style="cursor:help;" title="1 de setiembre"|66ᵘ (537) |style="cursor:help;" title="6 d'ochobre"|79ᵘ (525) |style="cursor:help;" title="10 de payares"|80ᵘ (530) |style="cursor:help;" title="20 d'avientu"|74ᵘ (533) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|2005 |style="cursor:help;" title="19 de xineru"|75ᵘ (533) |style="cursor:help;" title="16 de febreru"|74ᵘ (540) |style="cursor:help;" title="23 de marzu"|74ᵘ (538) |style="cursor:help;" title="20 d'abril"|76ᵘ (530) |style="cursor:help;" title="18 de mayu"|76ᵘ (530) |style="cursor:help;" title="15 de xunu"|77ᵘ (544) |style="cursor:help;" title="20 de xunetu"|72ᵘ (546) |style="cursor:help;" title="17 d'agostu"|73ᵘ (545) |style="cursor:help;" title="12 de setiembre"|76ᵘ (538) |style="cursor:help;" title="17 d'ochobre"|72ᵘ (556) |style="cursor:help;" title="21 de payares"|63ᵘ (562) |style="cursor:help;" title="16 d'avientu"|64ᵘ (562) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|2006 |style="cursor:help;" title="18 de xineru"|64ᵘ (561) |style="cursor:help;" title="15 de febreru"|66ᵘ (560) |style="cursor:help;" title="15 de marzu"|67ᵘ (556) |style="cursor:help;" title="19 d'abril"|67ᵘ (548) |style="cursor:help;" title="17 de mayu"|64ᵘ (557) |style="cursor:help;" title="Nun hubo midida"|''–'' |style="cursor:help;" title="12 de xunetu"|46ᵘ (630) |style="cursor:help;" title="16 d'agostu"|44ᵘ (642) |style="cursor:help;" title="13 de setiembre"|45ᵘ (637) |style="cursor:help;" title="18 d'ochobre"|44ᵘ (655) |style="cursor:help;" title="22 de payares"|42ᵘ (697) |style="cursor:help;" title="18 d'avientu"|41ᵘ (700) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|2007 |style="cursor:help;" title="17 de xineru"|40ᵘ (700) |style="cursor:help;" title="14 de febreru"|34ᵘ (706) |style="cursor:help;" title="14 de marzu"|32ᵘ (708) |style="cursor:help;" title="18 d'abril"|37ᵘ (696) |style="cursor:help;" title="16 de mayu"|43ᵘ (667) |style="cursor:help;" title="13 de xunu"|53ᵘ (585) |style="cursor:help;" title="18 de xunetu"|47ᵘ (642) |style="cursor:help;" title="22 d'agostu"|47ᵘ (652) |style="cursor:help;" title="19 de setiembre"|47ᵘ (624) |style="cursor:help;" title="24 d'ochobre"|45ᵘ (644) |style="cursor:help;" title="23 de payares"|45ᵘ (655) |style="cursor:help;" title="17 d'avientu"|45ᵘ (655) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|2008 |style="cursor:help;" title="16 de xineru"|45ᵘ (655) |style="cursor:help;" title="13 de febreru"|40ᵘ (654) |style="cursor:help;" title="12 de marzu"|39ᵘ (658) |style="cursor:help;" title="9 d'abril"|40ᵘ (653) |style="cursor:help;" title="7 de mayu"|41ᵘ (641) |style="cursor:help;" title="4 de xunu"|47ᵘ (623) |style="cursor:help;" title="2 de xunetu"|43ᵘ (654) |style="cursor:help;" title="6 d'agostu"|39ᵘ (680) |style="cursor:help;" title="3 de setiembre"|40ᵘ (654) |style="cursor:help;" title="8 d'ochobre"|36ᵘ (714) |style="cursor:help;" title="12 de payares"|35ᵘ (753) |style="cursor:help;" title="17 d'avientu"|31ᵘ (757) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|2009 |style="cursor:help;" title="14 de xineru"|30ᵘ (757) |style="cursor:help;" title="11 de febreru"|31ᵘ (743) |style="cursor:help;" title="11 de marzu"|30ᵘ (739) |style="cursor:help;" title="8 d'abril"|26ᵘ (806) |style="cursor:help;" title="6 de mayu"|26ᵘ (796) |style="cursor:help;" title="3 de xunu"|37ᵘ (746) |style="cursor:help;" title="1 de xunetu"|27ᵘ (811) |style="cursor:help;" title="5 d'agostu"|26ᵘ (817) |style="cursor:help;" title="2 de setiembre"|21ᵘ (846) |style="cursor:help;" title="16 d'ochobre"|17ᵘ (909) |style="cursor:help;" title="20 de payares"|17ᵘ (926) |style="cursor:help;" title="16 d'avientu"|15ᵘ (936) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|2010 |style="cursor:help;" title="3 de febreru"|16ᵘ (955) |style="cursor:help;" title="3 de marzu"|14ᵘ (971) |style="cursor:help;" title="31 de marzu"|13ᵘ (974) |style="cursor:help;" title="28 d'abril"|15ᵘ (948) |style="cursor:help;" title="26 de mayu"|18ᵘ (888) |style="cursor:help;" title="Nun hubo midida"|''–'' |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="14 de xunetu"|10ᵘ (988) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="11 d'agostu"|10ᵘ (988) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="15 de setiembre"|10ᵘ (1004) |style="cursor:help;" title="20 d'ochobre"|14ᵘ (932) |style="cursor:help;" title="17 de payares"|16ᵘ (929) |style="cursor:help;" title="15 d'avientu"|15ᵘ (951) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|2011 |style="cursor:help;" title="12 de xineru"|15ᵘ (951) |style="cursor:help;" title="2 de febreru"|14ᵘ (947) |style="cursor:help;" title="9 de marzu"|14ᵘ (954) |style="cursor:help;" title="13 d'abril"|14ᵘ (952) |style="cursor:help;" title="18 de mayu"|13ᵘ (967) |style="cursor:help;" title="29 de xunu"|27ᵘ (782) |style="cursor:help;" title="27 de xunetu"|11ᵘ (974) |style="cursor:help;" title="24 d'agostu"|11ᵘ (960) |style="cursor:help;" title="21 de setiembre"|14ᵘ (932) |style="cursor:help;" title="19 d'ochobre"|16ᵘ (941) |style="cursor:help;" title="23 de payares"|13ᵘ (970) |style="cursor:help;" title="21 d'avientu"|13ᵘ (970) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|2012 |style="cursor:help;" title="18 de xineru"|12ᵘ (973) |style="cursor:help;" title="15 de febreru"|12ᵘ (996) |style="cursor:help;" title="7 de marzu"|14ᵘ (950) |style="cursor:help;" title="11 d'abril"|13ᵘ (967) |style="cursor:help;" title="9 de mayu"|13ᵘ (968) |style="cursor:help;" title="6 de xunu"|11ᵘ (994) |style="cursor:help;" title="4 de xunetu"|15ᵘ (961) |style="cursor:help;" title="8 d'agostu"|15ᵘ (953) |style="cursor:help;" title="5 de setiembre"|14ᵘ (984) |style="cursor:help;" title="3 d'ochobre"|17ᵘ (948) |style="cursor:help;" title="7 de payares"|21ᵘ (853) |style="cursor:help;" title="19 d'avientu"|26ᵘ (793) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|2013 |style="cursor:help;" title="17 de xineru"|30ᵘ (774) |style="cursor:help;" title="14 de febreru"|23ᵘ (815) |style="cursor:help;" title="14 de marzu"|22ᵘ (829) |style="cursor:help;" title="11 d'abril"|23ᵘ (870) |style="cursor:help;" title="9 de mayu"|23ᵘ (847) |style="cursor:help;" title="6 de xunu"|25ᵘ (841) |style="cursor:help;" title="4 de xunetu"|21ᵘ (872) |style="cursor:help;" title="8 d'agostu"|21ᵘ (871) |style="cursor:help;" title="12 de setiembre"|16ᵘ (967) |style="cursor:help;" title="17 d'ochobre"|12ᵘ (1051) |style="cursor:help;" title="28 de payares"|15ᵘ (1014) |style="cursor:help;" title="19 d'avientu"|15ᵘ (1014) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|2014 |style="cursor:help;" title="16 de xineru"|15ᵘ (1005) |style="cursor:help;" title="13 de febreru"|14ᵘ (1038) |style="cursor:help;" title="13 de marzu"|15ᵘ (998) |style="cursor:help;" title="10 d'abril"|14ᵘ (1011) |style="cursor:help;" title="8 de mayu"|13ᵘ (1037) |style="cursor:help;" title="5 de xunu"|14ᵘ (1026) |style="cursor:help;" title="17 de xunetu"|12ᵘ (1098) |style="cursor:help;" title="14 d'agostu"|12ᵘ (1100) |style="cursor:help;" title="18 de setiembre"|12ᵘ (1100) |style="cursor:help;" title="23 d'ochobre"|13ᵘ (1060) |style="cursor:help;" title="27 de payares"|14ᵘ (1022) |style="cursor:help;" title="18 d'avientu"|14ᵘ (1022) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|2015 |style="cursor:help;" title="8 de xineru"|14ᵘ (1016) |style="cursor:help;" title="12 de febreru"|14ᵘ (1037) |style="cursor:help;" title="12 de marzu"|15ᵘ (1057) |style="cursor:help;" title="9 d'abril"|16ᵘ (991) |style="cursor:help;" title="7 de mayu"|16ᵘ (1002) |style="cursor:help;" title="4 de xunu"|19ᵘ (989) |style="cursor:help;" title="9 de xunetu"|11ᵘ (1129) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="6 d'agostu"|10ᵘ (1124) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="3 de setiembre"|8ᵘ (1149) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="1 d'ochobre"|9ᵘ (1177) |bgcolor=AFD6FF style="cursor:help;" title="5 de payares"|5ᵘ (1288) |bgcolor=AFD6FF style="cursor:help;" title="3 d'avientu"|5ᵘ (1273) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|2016 |bgcolor=AFD6FF style="cursor:help;" title="7 de xineru"|5ᵘ (1269) |bgcolor=AFD6FF style="cursor:help;" title="4 de febreru"|5ᵘ (1293) |bgcolor=AFD6FF style="cursor:help;" title="3 de marzu"|5ᵘ (1307) |bgcolor=CC9966 style="cursor:help;" title="7 d'abril"|3ᵘ (1348) !bgcolor=CC9966 style="cursor:help;" title="5 de mayu"|3ᵘ (1353) |bgcolor=AFD6FF style="cursor:help;" title="2 de xunu"|5ᵘ (1293) |bgcolor=AFD6FF style="cursor:help;" title="14 de xunetu"|5ᵘ (1316) |bgcolor=AFD6FF style="cursor:help;" title="11 d'agostu"|5ᵘ (1316) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="15 de setiembre"|6ᵘ (1284) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="20 d'ochobre"|6ᵘ (1273) |bgcolor=AFD6FF style="cursor:help;" title="24 de payares"|4ᵘ (1404) |bgcolor=AFD6FF style="cursor:help;" title="22 d'avientu"|4ᵘ (1404) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|2017 |bgcolor=AFD6FF style="cursor:help;" title="12 de xineru"|4ᵘ (1404) |bgcolor=AFD6FF style="cursor:help;" title="9 de febreru"|4ᵘ (1386) |bgcolor=AFD6FF style="cursor:help;" title="9 de marzu"|4ᵘ (1389) |bgcolor=AFD6FF style="cursor:help;" title="6 d'abril"|4ᵘ (1403) |bgcolor=AFD6FF style="cursor:help;" title="4 de mayu"|4ᵘ (1411) |bgcolor=AFD6FF style="cursor:help;" title="1 de xunu"|4ᵘ (1422) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="6 de xunetu"|7ᵘ (1250) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="10 d'agostu"|7ᵘ (1250) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="14 de setiembre"|9ᵘ (1195) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="16 d'ochobre"|9ᵘ (1173) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="23 de payares"|10ᵘ (1162) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="21 d'avientu"|10ᵘ (1162) |- align=center bgcolor=FFFFFF !bgcolor=F1F1F1|2018 |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="18 de xineru"|10ᵘ (1147) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="15 de febreru"|10ᵘ (1153) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="15 de marzu"|10ᵘ (1161) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="12 d'abril"|9ᵘ (1146) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="12 d'abril"|9ᵘ (1146) |bgcolor=D0Y7FF style="cursor:help;" title="7 de xunu"|9ᵘ (1135) | | | | | | |- align=center bgcolor=0070B8 style="color:#FFFFFF" |colspan=13|Posición promedio dende la creación de la {{Tc|Clasificación mundial de la FIFA}}: '''31ª posición''' |} <small> '''Clasificación de la FIFA más alta''': '''''3ᵘ''''' ''(5 de mayu de 2016)''<br /> '''Clasificación de la FIFA más baxa''': '''''84ᵘ''''' ''(18 d'avientu de 2002)''<br /> '''Meyor progresión de la historia''': '''''+18''''' ''(12 de xunetu de 2006)''<br /> '''Peor progresión de la historia''': '''''-14''''' ''(29 de xunu de 2011)''<br /> '''Fonte''': [http://es.fifa.com/fifa-world-ranking/associations/association=chi/men/index.html Ficha de Chile en FIFA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180706104433/https://es.fifa.com/fifa-world-ranking/associations/association=chi/men/index.html |date=2018-07-06 }} y [http://es.fifa.com/fifa-world-ranking/ranking-table/men/index.html Estadístiques FIFA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180612162831/https://es.fifa.com/fifa-world-ranking/ranking-table/men/index.html |date=2018-06-12 }}<br /> '''Colores''': *Doráu =''1ᵉʳ puestu''; *Platiáu =''2ᵘ puestu''; *Bronce =''3ᵉʳ puestu''; *Celeste escuru = ''Top 5''; *Celeste =''Top 10''; *Rosado =''Peor posición'' </small> == Rivalidaes == Nun caltién nenguna rivalidá. Los sos [[Partíos de la seleición de fútbol de Chile#Alcuentros por seleiciones|dos alcuentros más recurrentes]] son coles seleiciones d'{{sel|Arxentina}} —que convoca una alta asistencia en Chile—<ref>{{cita web |url=http://archivo.losandes.com.ar/notas/2013/10/10/argentina-chile-remake-clasico-743295.asp |títulu=Chile v/s Arxentina: Remake d'un clásicu |fechaaccesu=31 de mayu de 2014 |formatu=ASP |autor= |fecha=10 d'ochobre de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://archivo.losandes.com.ar/notas/2013/10/10/argentina-chile-remake-clasico-743295.asp |fechaarchivu=3 d'avientu de 2015}}</ref> y {{sel|Uruguái}}, coles que dende mayu de 1910 xugó 89 y 81 partíos, respeutivamente. {{AP|Partíos ente Arxentina y Chile en fútbol}} == Patrocinadores oficiales == {|{{tablaguapa}} width="100% |- !width="23%"|Auspiciadores !!width="27%"|Notes !!width="23%"|Provisores !!width="27%"|Notes |- |[[Coca-Cola]] ||Dende 1962 ||[[Producto Fernández|Cecines PF]] ||Dende 2012 |- |[[Entel Chile|Entel]] ||Dende 2003 ||[[Gillette (marca)|Gillette]] ||Dende 2012 |- |[[Cerveza Cristal (Chile)|Cerveza Cristal]] ||Dende 2007 ||[[Procter & Gamble|Ariel]] ||Dende 2013 |- |[[Homecenter Sodimac]] ||Dende 2007 ||[[Chery]] ||Dende 2013 |- |[[Nike]] ||Dende'l 1 d'agostu de 2015 ||[[Procter & Gamble|Head & Shoulders]] ||Dende 2013 |- |[[Bancu Itaú (Chile)|Bancu Itaú]] ||Dende'l 1 de marzu de 2016 ||[[Pullman Bus]] ||Dende 2014 |- |[[Unimarc]] ||Dende'l 1 de xunu de 2017 ||[[CCAF L'Araucana|Caxa de Compensación L'Araucana]] ||Dende 2015 |- |} == Tresmisión televisiva == Los partíos son tresmitíos polos siguiente canales oficiales: * [[Chilevisión]] (Dende agostu de 2018<sup>[[#1|'''1''']]</sup>) * [[Fox Sports Chile|Fox Sports]] (Dende agostu de 2014<sup>[[#1|'''1''']]</sup>) * [[Mega (Chile)|Mega]] (Dende agostu de 2014 hasta xunetu de 2018<sup>[[#1|'''1''']]</sup>) <div id="1"><sup><small>'''1'''</sup>Sacante Copa América, Copa FIFA Confederaciones y Copa Mundial de Fútbol. Dende xineru de 2011 los derechos llograr Canal 13 y TVN.</small> == Uniforme == {{AP|Uniforme de la seleición de fútbol de Chile}} [[Ficheru:Federación de Fútbol de Chile logo.svg|miniatura|Escudo institucional de la federación y de la camiseta de la seleición.]] El so actual uniforme titular carauterizar por tener camiseta colorada, pantalones coloraos y medies azules, ente que el de recambiu tien camiseta blanca, pantalones blancos y medies blanques. El color de la camiseta dio-y l'apellativu de ''la Colorada'',<ref name=laroja/><ref name=colorada/><ref name=emanto/> términu afitáu dende la década de 1980,<ref name=em/> y derivaos como ''[[Marea colorada (fútbol de Chile)|Marea colorada]]'' pa la so afición,<ref name=jf>{{cita web |url=http://www.pasionlibertadores.com/noticias/Que-pasaba-si-esa pelota-entraba-20150904-0024.html |títulu=¿Qué pasaba si esa pelota entraba? |fechaaccesu=25 d'ochobre de 2015 |autor=Fabbian, Jonatan |fecha=4 de setiembre de 2015 |editorial=Pasión libertadores }}</ref><ref name=cf>{{cita web |url=http://chile.as.com/chile/2016/03/30/futbol/1459361312_499147.html |títulu=La Colorada: Los detalles que nun se vieron de la Marea Colorada en Barinas |fechaaccesu=16 de payares de 2016 |formatu=HTML |autor=Fernández, Carolina |fecha=30 de marzu de 2016 |sitiuweb=chile.as.com}}</ref> especialmente mientres la [[Copa Mundial de Fútbol de 1998]]. Sicasí, esti uniforme nun foi l'únicu a lo llargo de la so historia. La primer camiseta utilizada pola seleición nacional, pa los sos primeros alcuentros internacionales de 1910, yera metá colorada escontra la derecha y metá blanca escontra la esquierda, con escudu al altor del pechu sobre la banda esquierda.<ref name=em>{{cita llibru |autor=[[Edgardo Marín|Marín, Edgardo]] |títulu=La Colorada de toos (seleición chilena de fútbol 1910-1985) |url=http://www.memoriachilena.cl/archivos2/pdfs/MC0037375.pdf |fechaaccesu=5 de xunu de 2011 |formatu=PDF |añu=1985 |editorial=SOEM Service Impresor |ubicación=Santiago, Chile |páxines=14, 17, 20, 23, 36, 41, 45, 54, 58, 60, 63, 66, 70 y 204}}</ref><ref>{{cita llibru |autor=Marín, Edgardo |títulu=Centenariu Historial total del fútbol chileno: 1895-1995 |url=http://www.memoriachilena.cl/archivos2/pdfs/MC0003155.pdf |fechaaccesu=5 de xunu de 2011 |formatu=PDF |añu= |editorial=REI Ltda |páxines=59}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.mer.cl/modulos/catalogo/Paginas/2010/05/24/MERSTDP004PP2405.htm |títulu=¿Cuándo debutó oficialmente la Colorada? |fechaaccesu=27 de xunu de 2010 |formatu=HTM |autor=El Mercurio |añu=2010}}</ref> Les marques debutaron en 1973. Con motivu del partíu ante la {{sel|Xunión Soviética}} en [[Moscú]] poles [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1974#Repesca intercontinental UEFA-Conmebol|Clasificatorias]] a la [[Copa Mundial de Fútbol de 1974]], hubo un primer acercamientu por que una firma deportiva internacional fixera cargu del vestuariu del escoyíu. Por xestiones de los futbolistes [[Alberto Fouillioux]] y [[Ignacio Prieto]], quien nesa fecha xugaben nel club francés [[Lille Olympique Sporting Club|Lille]], tantiguóse la opción de marcar gala [[Le Coq Sportif]]. Los escoyíos vistieron los sos buzos na previa al duelu colos soviéticos, ya inclusive xugaron dellos amistosos ante clubes coles sos camisetes coloraes. Sicasí, al nun haber un contratu formal con [[Le Coq Sportif]], el símbolu del gallín foi ''tapáu'' con un escudu chilenu y una cinta tricolor. Foi [[Adidas]] la qu'asumió la responsabilidá, diseñando'l primer modelu (que s'estendió hasta les [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 1978|Clasificatorias]] de la [[Copa Mundial de Fútbol de 1978]]) onde la camiseta colorada exhibía nos costazos vivos blancos con dos llinies paraleles, una colorada y otra azul. A partir d'ende, la camiseta sufrió dellos cambeos de menor escala, como los trés franxes de la yá mentada [[Adidas]] sobre'l costazu derechu y la parte inferior esquierda del short ente 1993 y 1994, o'l logo de [[Reebok]] sobre la camiseta ente 1996 y 1997, que depués foi modificáu a dos franxes blanques en 1998, hasta'l términu del venceyu en 2000. En dichu añu la indumentaria corrió por cuenta d'[[Umbro (marca)|Umbro]], que varió'l tonu de la camiseta d'un colloráu brillosu a un colloráu granate, volviendo al so color tradicional a fines de 2006 con [[Brooks Sports|Brooks]] yá a cargu del uniforme dende 2003. La empresa [[Brooks Sports|Brooks]] remató'l so venceyu meses dempués de la [[Copa Mundial de Fútbol de 2010]] cola llicitación pa la nueva marca que vistió a la seleición. Dichu trámite axudicar la empresa [[Puma (marca)|Puma]], que robló un contratu cola [[Federación de Fútbol de Chile|FFCh]] hasta xunetu de 2015. El modelu de la camiseta foi presentáu'l 17 de payares de 2010 nun amistosu frente a {{sel|Uruguái}}. La empresa Puma remató'l so venceyu dempués de la [[Copa América 2015]] cola llicitación pa la nueva marca que va vistir a la seleición dende agostu de 2015. Dichu trámite axudicar la empresa estauxunidense [[Nike]]. D'esta forma, la marca va ser la encargada de toles indumentarias de la seleición una vegada que remate la Copa América. El contratu con Nike duraría hasta la [[Copa Mundial de Fútbol de 2022]].<ref>{{cita web |url=http://www.latercera.com/noticia/deportes/2015/04/656-626946-9-nike-vestira-a-la-colorada-hasta-el mundial-de-catar-de-2022.shtml |títulu=Nike va vistir a la Colorada hasta'l Mundial de Qatar de 2022 |fechaaccesu=25 d'abril de 2015 |fecha=24 d'abril de 2015 |formatu=SHTML |obra=[[La Tercera]] |editor=C. Barrera y M. Parker |editorial=www.latercera.com |cita=L'alcuerdu cerrar nos últimos díes. El contratu va ser vixente dempués de la Copa América hasta la cita planetaria. }}</ref> <center> {| |{{Uniforme |color_izq = FFFFFF |color_cuerpu = ED1C24 |color_der = ED1C24 |color_pantalón = ED1C24 |color_medies = ED1C24 |trama_izq = |entama_cuerpu = _chile1910h |entama_der = |entama_pantalón = |entama_medies = |tipu_izq = svg |tipu_cuerpu = svg |tipu_der = svg |tipu_pantalón = svg |tipu_med = svg |títulu = Primer equipación }} |{{Uniforme |color_izq = FF0000 |color_cuerpu = FF0000 |color_der = FF0000 |color_pantalón = 000080 |color_medies = FFFFFF |trama_izq = |entama_cuerpu = _unknown |trama_der = |entama_pantalón = |entama_medies = |tipu_izq = svg |tipu_cuerpu = png |tipu_der = svg |tipu_pantalón = svg |tipu_med = svg |títulu = [[Uniforme de la seleición de fútbol de Chile|(Ver evolución)]] }} |{{Uniforme |color_izq = D7111B |color_cuerpu = D7111B |color_der = D7111B |color_pantalón = 0905AA |color_medies = 0000BE |entama_izq = _chi18h |entama_cuerpu = _chi18h |entama_der = _chi18h |entama_pantalón = _nikewhite |trama_medies = _chi18h |tipu_izq = png |tipu_cuerpu = png |tipu_der = png |tipu_pantalón = png |tipu_med = png |títulu = Equipación actual }} |} </center> == Xugadores == {{AP|Futbolistes de la seleición de fútbol de Chile}} === Última convocatoria === [[Ficheru:Brazil vs Chile (16401196784).jpg|miniatura|Formación de Chile'l 29 de marzu de 2015, nun amistosu ante la [[Seleición de fútbol de Brasil|seleición brasilana]]]] <small>'''Nómina pa los amistosos ante Rumanía, Serbia y Polonia a apostase'l 31 de mayu, el 4 y el 8 de xunu de 2018, respeutivamente.<ref>{{cita web |url=http://www.anfp.cl/noticia/30932/noma-de-la-seleccion-chilena-pa-los-amistosos-ante-rumania-serbia-y-polonia |títulu=Nómina de la Seleición Chilena pa los amistosos ante Rumanía, Serbia y Polonia |fechaaccesu=25 de mayu de 2018 |fecha=17 de mayu de 2018 |sitiuweb=www.anfp.cl}}</ref><br/>Partíos apostaos y goles convertíos actualizaos al 8 de xunu de 2018 (Polonia vs. Chile).'''</small> {|align=left cellpadding=2 cellspacing=0 style="background:#FFEFF8; border:1px #AAA solid; border-collapse:collapse; font-size:100%" width=65% |- align=center !bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" width=3%|Nᵘ !bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" width=21%|Nome !bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" width=12%|Posición !bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" width=7%|Edá !bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" width=3%|{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" width=3%|Goles !bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" width=19%|Club |-align=center bgcolor=F5FAFF !1 |align=left|[[Cristopher Toselli]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionGK es.png|20px]] [[Porteru (fútbol)|Porteru]] |{{Edá|15|6|1988}} |9 |0 |align=left|{{Bandera|Méxicu}} [[Atlas Fútbol Club|Atlas]] |-align=center bgcolor=EEEEEE !12 |align=left|[[Gabriel Arias]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionGK es.png|20px]] [[Porteru (fútbol)|Porteru]] |{{Edá|13|9|1987}} |2 |0 |align=left|{{Bandera|Arxentina}} [[Racing Club de Avellaneda|Racing Club]] |-align=center bgcolor=F5FAFF !23 |align=left|[[Gonzalo Collao]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionGK es.png|20px]] [[Porteru (fútbol)|Porteru]] |{{Edá|9|9|1997}} |1 |0 |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club de Deportes Cobreloa|Cobreloa]] |-align=center bgcolor=EEEEEE style="border-top:2px solid #061D8e" !2 |align=left|[[Miiko Albornoz]] '''{{Cap}} 3.°''' |align=left|[[Ficheru:FootballPositionCT es.png|20px]] [[Defensa (fútbol)|Defensa]] |{{Edá|30|11|1990}} |12 |2 |align=left|{{Bandera|Alemaña}} [[Hannover 96]] |-align=center bgcolor=F5FAFF !3 |align=left|[[Enzo Roco]] '''{{Cap}} 2.°''' |align=left|[[Ficheru:FootballPositionCT es.png|20px]] [[Defensa (fútbol)|Defensa]] |{{Edá|16|8|1992}} |21 |1 |align=left|{{Bandera|Méxicu}} [[Cruz Azul Fútbol Club|Cruz Azul]] |-align=center bgcolor=EEEEEE !4 |align=left|[[Francisco Sierralta]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionCT es.png|20px]] [[Defensa (fútbol)|Defensa]] |{{Edá|6|5|1997}} |1 |0 |align=left|{{Bandera|Italia}} [[Parma Calcio 1913|Parma Calcio]] |-align=center bgcolor=F5FAFF !5 |align=left|[[Paulo Díaz]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionCT es.png|20px]] [[Defensa (fútbol)|Defensa]] |{{Edá|25|8|1994}} |14 |0 |align=left|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]] |-align=center bgcolor=EEEEEE !6 |align=left|[[Guillermo Maripán]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionCT es.png|20px]] [[Defensa (fútbol)|Defensa]] |{{Edá|6|5|1994}} |8 |2 |align=left|{{Bandera|España}} [[Deportivo Alavés]] |-align=center bgcolor=F5FAFF !16 |align=left|[[Igor Lichnovsky]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionCT es.png|20px]] [[Defensa (fútbol)|Defensa]] |{{Edá|7|3|1994}} |4 |0 |align=left|{{Bandera|Méxicu}} [[Cruz Azul Fútbol Club|Cruz Azul]] |-align=center bgcolor=EEEEEE !20 |align=left|[[Benjamín Kuscevic]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionCT es.png|20px]] [[Defensa (fútbol)|Defensa]] |{{Edá|2|5|1996}} |0 |0 |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]] |-align=center bgcolor=F5FAFF !24 |align=left|[[José Bizama]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionCT es.png|20px]] [[Defensa (fútbol)|Defensa]] |{{Edá|25|6|1994}} |3 |0 |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club Deportivo Huachipato|Huachipato]] |-align=center bgcolor=EEEEEE !26 |align=left|[[Sebastián Vegues]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionCT es.png|20px]] [[Defensa (fútbol)|Defensa]] |{{Edá|4|12|1996}} |3 |0 |align=left|{{Bandera|Méxicu}} [[Monarcas Morelia]] |-align=center bgcolor=F5FAFF style="border-top:2px solid #367314" !8 |align=left|[[Pablo Galdames Millán|Pablo Galdames]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionMID es.png|20px]] [[Centrocampista|Mediocampista]] |{{Edá|30|12|1996}} |2 |0 |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Unión Española]] |-align=center bgcolor=EEEEEE !10 |align=left|[[Diego Valdés (futbolista chilenu)|Diego Valdés]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionMID es.png|20px]] [[Centrocampista|Mediocampista]] |{{Edá|30|1|1994}} |6 |1 |align=left|{{Bandera|Méxicu}} [[Monarcas Morelia]] |-align=center bgcolor=F5FAFF !13 |align=left|[[Erick Pulgar]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionMID es.png|20px]] [[Centrocampista|Mediocampista]] |{{Edá|15|1|1994}} |9 |0 |align=left|{{Bandera|Italia}} [[Bologna Football Club 1909|Bologna]] |-align=center bgcolor=EEEEEE !14 |align=left|[[Martín Rodríguez (futbolista chilenu)|Martín Rodríguez]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionMID es.png|20px]] [[Centrocampista|Mediocampista]] |{{Edá|5|8|1994}} |11 |1 |align=left|{{Bandera|Méxicu}} [[Club Universidad Nacional|Pumas UNAM]] |-align=center bgcolor=F5FAFF !15 |align=left|[[Ángelo Llabráivos]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionMID es.png|20px]] [[Centrocampista|Mediocampista]] |{{Edá|6|1|1997}} |1 |0 |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]] |-align=center bgcolor=EEEEEE !17 |align=left|[[Gary Medel]] '''{{Cap}} ''' |align=left|[[Ficheru:FootballPositionMID es.png|20px]] [[Centrocampista|Mediocampista]] |{{Edá|3|8|1987}} |111 |7 |align=left|{{Bandera|Turquía}} [[Beşiktaş Jimnastik Kulübü|Beşiktaş]] |-align=center bgcolor=F5FAFF !21 |align=left|[[Lorenzo Reyes]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionMID es.png|20px]] [[Centrocampista|Mediocampista]] |{{Edá|13|6|1991}} |7 |1 |align=left|{{Bandera|Méxicu}} [[Atlas Fútbol Club|Atlas]] |-align=center bgcolor=EEEEEE !25 |align=left|[[Cristián Cueves (futbolista)|Cristián Cueves]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionMID es.png|20px]] [[Centrocampista|Mediocampista]] |{{Edá|2|4|1995}} |1 |0 |align=left|{{Bandera|Países Baxos}} [[FC Twente]] |-align=center bgcolor=F5FAFF !27 |align=left|[[Jimmy Martínez]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionMID es.png|20px]] [[Centrocampista|Mediocampista]] |{{Edá|26|1|1997}} |3 |0 |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club Deportivo Huachipato|Huachipato]] |-align=center bgcolor=EEEEEE style="border-top:2px solid #e30013" !7 |align=left|[[Junior Fernandes]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionFWD es.png|20px]] [[Delanteru]] |{{Edá|10|4|1988}} |13 |0 |align=left|{{Bandera|Turquía}} [[Alanyaspor]] |-align=center bgcolor=F5FAFF !9 |align=left|[[Nicolás Castillo]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionFWD es.png|20px]] [[Delanteru]] |{{Edá|14|2|1993}} |14 |1 |align=left|{{Bandera|Portugal}} [[Sport Lisboa e Benfica|SL Benfica]] |-align=center bgcolor=EEEEEE !11 |align=left|[[Felipe Mora]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionFWD es.png|20px]] [[Delanteru]] |{{Edá|2|8|1993}} |2 |0 |align=left|{{Bandera|Méxicu}} [[Club Universidad Nacional|Pumas UNAM]] |-align=center bgcolor=F5FAFF !18 |align=left|[[Ángelo Sagal]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionFWD es.png|20px]] [[Delanteru]] |{{Edá|18|4|1993}} |11 |2 |align=left|{{Bandera|Méxicu}} [[Club de fútbol Pachuca|Pachuca]] |-align=center bgcolor=EEEEEE !19 |align=left|[[Víctor Dávila]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionFWD es.png|20px]] [[Delanteru]] |{{Edá|4|11|1997}} |0 |0 |align=left|{{Bandera|Méxicu}} [[Club Necaxa|Necaxa]] |-align=center bgcolor=F5FAFF !22 |align=left|[[Ángelo Henríquez]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionFWD es.png|20px]] [[Delanteru]] |{{Edá|13|4|1994}} |11 |2 |align=left|{{Bandera|Méxicu}} [[Atlas Fútbol Club|Atlas]] |} {{clear}} === Apocayá convocaos === Los siguientes xugadores fueron nomaos a la seleición chilena nel periodu d'un añu. <br />{{Small|'''Partíos apostaos y goles convertíos actualizaos hasta'l 27 de marzu de 2018 (Dinamarca vs. Chile).'''}} {|align=left cellpadding=2 cellspacing=0 style="background:#FFEFF8; border:1px #AAA solid; border-collapse:collapse; font-size:100%" width=100% |-align=center !bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" width=2.75%|Nᵘ !bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" width=18.75%|Nome !bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" width=12%|Posición !bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" width=7%|Edá !bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" width=3%|{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} !bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" width=3%|Goles !bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" width=16%|Club !bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" width=31.20%|Última convocatoria !bgcolor=Y30013 style="color:#0000CD" width=8.55%|Fecha |-align=center bgcolor=EEEEEE !23 |align=left|[[Johnny Herrera]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionGK es.png|20px]] [[Porteru (fútbol)|Porteru]] |{{Edá|09|05|1981}} |23 |0 |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]] |align=left|v. '''{{bandera|Dinamarca}} {{sel|Dinamarca}}''' - [[Partíu amistosu|Amistosu]] |{{Small|[[27 de marzu|27-03]]-[[2018]]}} |-align=center bgcolor=F5FAFF !25 |align=left|[[Brayan Cortés]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionGK es.png|20px]] [[Porteru (fútbol)|Porteru]] |{{Edá|11|3|1995}} |0 |0 |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]] |align=left|v. '''{{bandera|Dinamarca}} {{sel|Dinamarca}}''' - [[Partíu amistosu|Amistosu]] |{{Small|[[27 de marzu|27-03]]-[[2018]]}} |-align=center bgcolor=EEEEEE !1 |align=left|[[Claudio Bravo (futbolista)|Claudio Bravo]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionGK es.png|20px]] [[Porteru (fútbol)|Porteru]] |{{Edá|13|04|1983}} |119 |0 |align=left|{{Bandera|Inglaterra}} [[Manchester City Football Club|Manchester City]] |align=left|v. '''{{bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}}''' - [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificatorias Rusia 2018]] |{{Small|[[10 d'ochobre|10-10]]-[[2017]]}} |-align=center bgcolor=F5FAFF style="border-top:2px solid #061D8e" !4 |align=left|[[Mauricio Isla]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionCT es.png|20px]] [[Defensa (fútbol)|Defensa]] |{{Edá|12|6|1988}} |100 |4 |align=left|{{Bandera|Turquía}} [[Fenerbahçe Spor Kulübü (fútbol)|Fenerbahçe]] |align=left|v. '''{{bandera|Dinamarca}} {{sel|Dinamarca}}''' - [[Partíu amistosu|Amistosu]] |{{Small|[[27 de marzu|27-03]]-[[2018]]}} |-align=center bgcolor=EEEEEE !15 |align=left|[[Jean Beausejour]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionCT es.png|20px]] [[Defensa (fútbol)|Defensa]] |{{Edá|1|6|1984}} |100 |6 |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]] |align=left|v. '''{{bandera|Dinamarca}} {{sel|Dinamarca}}''' - [[Partíu amistosu|Amistosu]] |{{Small|[[27 de marzu|27-03]]-[[2018]]}} |-align=center bgcolor=F5FAFF !24 |align=left|[[Valber Huerta]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionCT es.png|20px]] [[Defensa (fútbol)|Defensa]] |{{Edá|26|8|1993}} |0 |0 |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club Deportivo Huachipato|Huachipato]] |align=left|v. '''{{bandera|Dinamarca}} {{sel|Dinamarca}}''' - [[Partíu amistosu|Amistosu]] |{{Small|[[27 de marzu|27-03]]-[[2018]]}} |-align=center bgcolor=EEEEEE !2 |align=left|[[Eugenio Mena]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionCT es.png|20px]] [[Defensa (fútbol)|Defensa]] |{{Edá|18|07|1988}} |53 |3 |align=left|{{Bandera|Brasil}} [[Esporte Clube Bahia|Bahia]] |align=left|v. '''{{bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}}''' - [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificatorias Rusia 2018]] |{{Small|[[10 d'ochobre|10-10]]-[[2017]]}} |-align=center bgcolor=F5FAFF !18 |align=left|[[Gonzalo Jara]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionCT es.png|20px]] [[Defensa (fútbol)|Defensa]] |{{Edá|29|08|1985}} |110 |3 |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]] |align=left|v. '''{{bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}}''' - [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificatorias Rusia 2018]] |{{Small|[[10 d'ochobre|10-10]]-[[2017]]}} |-align=center bgcolor=EEEEEE !- |align=left|[[Óscar Opazo]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionCT es.png|20px]] [[Defensa (fútbol)|Defensa]] |{{Edá|18|10|1990}} |2 |0 |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]] |align=left|v. '''{{bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}}''' - [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificatorias Rusia 2018]] |{{Small|[[10 d'ochobre|10-10]]-[[2017]]}} |-align=center bgcolor=F5FAFF !- |align=left|[[Osvaldo González]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionCT es.png|20px]] [[Defensa (fútbol)|Defensa]] |{{Edá|10|08|1984}} |14 |0 |align=left|{{Bandera|Méxicu}} [[Deportivo Toluca|Toluca]] |align=left|v. '''{{bandera|Bolivia}} {{sel|Bolivia}}''' - [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificatorias Rusia 2018]] |{{Small|[[5 de setiembre|05-09]]-[[2017]]}} |-align=center bgcolor=EEEEEE style="border-top:2px solid #367314" !8 |align=left|[[Arturo Vidal]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionMID es.png|20px]] [[Mediocampista|Mediocampo]] |{{Edá|22|5|1987}} |100 |24 |align=left|{{Bandera|Alemaña}} [[Bayern de Munich|Bayern Múnich]] |align=left|v. '''{{bandera|Dinamarca}} {{sel|Dinamarca}}''' - [[Partíu amistosu|Amistosu]] |{{Small|[[27 de marzu|27-03]]-[[2018]]}} |-align=center bgcolor=F5FAFF !10 |align=left|[[Pedro Pablo Hernández]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionMID es.png|20px]] [[Mediocampista|Mediocampo]] |{{Edá|24|10|1986}} |23 |3 |align=left|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Independiente|Independiente]] |align=left|v. '''{{bandera|Dinamarca}} {{sel|Dinamarca}}''' - [[Partíu amistosu|Amistosu]] |{{Small|[[27 de marzu|27-03]]-[[2018]]}} |-align=center bgcolor=EEEEEE !20 |align=left|[[Charles Aránguiz]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionMID es.png|20px]] [[Mediocampista|Mediocampo]] |{{Edá|17|4|1989}} |66 |7 |align=left|{{Bandera|Alemaña}} [[Bayer 04 Leverkusen]] |align=left|v. '''{{bandera|Dinamarca}} {{sel|Dinamarca}}''' - [[Partíu amistosu|Amistosu]] |{{Small|[[27 de marzu|27-03]]-[[2018]]}} |-align=center bgcolor=F5FAFF !8 |align=left|[[Esteban Pavez]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionMID es.png|20px]] [[Mediocampista|Mediocampo]] |{{Edá|1|5|1990}} |3 |0 |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]] |align=left|v. '''{{bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}}''' - [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificatorias Rusia 2018]] |{{Small|[[10 d'ochobre|10-10]]-[[2017]]}} |-align=center bgcolor=EEEEEE !10 |align=left|[[Jorge Valdivia]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionMID es.png|20px]] [[Mediocampista|Mediocampo]] |{{Edá|19|10|1983}} |79 |7 |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]] |align=left|v. '''{{bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}}''' - [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificatorias Rusia 2018]] |{{Small|[[10 d'ochobre|10-10]]-[[2017]]}} |-align=center bgcolor=F5FAFF !14 |align=left|[[Felipe Gutiérrez]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionMID es.png|20px]] [[Mediocampista|Mediocampo]] |{{Edá|8|10|1990}} |35 |4 |align=left|{{Bandera|USA}} [[Sporting Kansas City]] |align=left|v. '''{{bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}}''' - [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificatorias Rusia 2018]] |{{Small|[[10 d'ochobre|10-10]]-[[2017]]}} |-align=center bgcolor=EEEEEE !19 |align=left|[[Leonardo Valencia]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionMID es.png|20px]] [[Mediocampista|Mediocampo]] |{{Edá|25|4|1991}} |9 |1 |align=left|{{Bandera|Brasil}} [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |align=left|v. '''{{bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}}''' - [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificatorias Rusia 2018]] |{{Small|[[10 d'ochobre|10-10]]-[[2017]]}} |-align=center bgcolor=F5FAFF !- |align=left|[[Francisco Silva Gajardo|Francisco Silva]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionMID es.png|20px]] [[Mediocampista|Mediocampo]] |{{Edá|11|2|1986}} |39 |0 |align=left|{{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Independiente|Independiente]] |align=left|v. '''{{bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}}''' - [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificatorias Rusia 2018]] |{{Small|[[10 d'ochobre|10-10]]-[[2017]]}} |-align=center bgcolor=EEEEEE !- |align=left|[[César Pinares]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionMID es.png|20px]] [[Mediocampista|Mediocampo]] |{{Edá|23|5|1991}} |4 |1 |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]] |align=left|v. '''{{bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}}''' - [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificatorias Rusia 2018]] |{{Small|[[10 d'ochobre|10-10]]-[[2017]]}} |-align=center bgcolor=F5FAFF !21 |align=left|[[Marcelo Díaz Rojas|Marcelo Díaz]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionMID es.png|20px]] [[Mediocampista|Mediocampo]] |{{Edá|21|02|1987}} |61 |1 |align=left|{{Bandera|Méxicu}} [[Club Universidad Nacional|Pumas UNAM]] |align=left|v. '''{{bandera|Bolivia}} {{sel|Bolivia}}''' - [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificatorias Rusia 2018]] |{{Small|[[5 de setiembre|05-09]]-[[2017]]}} |-align=center bgcolor=EEEEEE style="border-top:2px solid #e30013" !7 |align=left|[[Alexis Sánchez]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionFWD es.png|20px]] [[Delanteru]] |{{Edá|19|12|1988}} |121 |39 |align=left|{{Bandera|Inglaterra}} [[Manchester United Football Club|Manchester United]] |align=left|v. '''{{bandera|Dinamarca}} {{sel|Dinamarca}}''' - [[Partíu amistosu|Amistosu]] |{{Small|[[27 de marzu|27-03]]-[[2018]]}} |-align=center bgcolor=F5FAFF !11 |align=left|[[Eduardo Vargas]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionFWD es.png|20px]] [[Delanteru]] |{{Edá|19|12|1989}} |82 |35 |align=left|{{Bandera|Méxicu}} [[Club de Fútbol Tigres de la Universidad Autónoma de Nuevo León|Tigres UANL]] |align=left|v. '''{{bandera|Dinamarca}} {{sel|Dinamarca}}''' - [[Partíu amistosu|Amistosu]] |{{Small|[[27 de marzu|27-03]]-[[2018]]}} |-align=center bgcolor=EEEEEE !19 |align=left|[[Marcos Bolados]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionFWD es.png|20px]] [[Delanteru]] |{{Edá|27|2|1996}} |2 |1 |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]] |align=left|v. '''{{bandera|Dinamarca}} {{sel|Dinamarca}}''' - [[Partíu amistosu|Amistosu]] |{{Small|[[27 de marzu|27-03]]-[[2018]]}} |-align=center bgcolor=F5FAFF !6 |align=left|[[José Pedro Fuenzalida]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionFWD es.png|20px]] [[Delanteru]] |{{Edá|22|2|1985}} |48 |3 |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club Deportivo Universidad Católica (fútbol)|Universidad Católica]] |align=left|v. '''{{bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}}''' - [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificatorias Rusia 2018]] |{{Small|[[10 d'ochobre|10-10]]-[[2017]]}} |-align=center bgcolor=EEEEEE !9 |align=left|[[Edson Puch]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionFWD es.png|20px]] [[Delanteru]] |{{Edá|9|4|1986}} |20 |2 |align=left|{{Bandera|Méxicu}} [[Querétaro Fútbol Club|Querétaro]] |align=left|v. '''{{bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}}''' - [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificatorias Rusia 2018]] |{{Small|[[10 d'ochobre|10-10]]-[[2017]]}} |-align=center bgcolor=F5FAFF !22 |align=left|[[Esteban Parés]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionFWD es.png|20px]] [[Delanteru]] |{{Edá|1|8|1980}} |40 |12 |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]] |align=left|v. '''{{bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}}''' - [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificatorias Rusia 2018]] |{{Small|[[10 d'ochobre|10-10]]-[[2017]]}} |-align=center bgcolor=EEEEEE !- |align=left|[[Mauricio Pinilla]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionFWD es.png|20px]] [[Delanteru]] |{{Edá|4|2|1984}} |45 |8 |align=left|{{Bandera|Chile}} [[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]] |align=left|v. '''{{bandera|Brasil}} {{sel|Brasil}}''' - [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificatorias Rusia 2018]] |{{Small|[[10 d'ochobre|10-10]]-[[2017]]}} |-align=center bgcolor=F5FAFF !14 |align=left|[[Fabián Orellana]] |align=left|[[Ficheru:FootballPositionFWD es.png|20px]] [[Delanteru]] |{{Edá|27|01|1986}} |40 |2 |align=left|{{Bandera|ESP}} [[Sociedad Deportiva Eibar|SD Eibar]] |align=left|v. '''{{bandera|Bolivia}} {{sel|Bolivia}}''' - [[Clasificación de Conmebol pa la Copa Mundial de Fútbol de 2018|Clasificatorias Rusia 2018]] |{{Small|[[5 de setiembre|05-09]]-[[2017]]}} |} {{clear}} {|class="wikitable collapsible" style="font-size:100%; width:50%" |-align=center !colspan=2 style="background:#A6FFFE"|<span style="color:#BB7330"><o>Notes</o> |-align=left bgcolor=EEEEEE |[[Ficheru:Captain sports.svg|15px]] |[[Capitán (fútbol)|Capitán]] de la seleición (capitán o subcapitán en casu d'ausencia). |-align=left bgcolor=F5FAFF |[[Ficheru:logo lesion leve.png|15px]] |[[Mancadures deportives|Mancáu]] de manera leve. |-align=left bgcolor=EEEEEE |[[Ficheru:Mancadura.png|15px]] |[[Mancadures deportives|Mancáu]] de poca gravedá. |-align=left bgcolor=F5FAFF |[[Ficheru:Injury icon 2.svg|15px]] |[[Mancadures deportives|Mancáu]] de gravedá. |-align=left bgcolor=EEEEEE |'''<sup>Ret les.</sup>''' |El xugador retiróse o foi lliberáu de la convocatoria por cuenta d'una [[mancadures deportives|mancadura]]. |-align=left bgcolor=F5FAFF |'''<sup>Ret pers.</sup>''' |El xugador retiróse o foi lliberáu de la convocatoria por asuntos personales. |-align=left bgcolor=EEEEEE |'''<sup>Ret disc.</sup>''' |Retiráu o lliberáu de la convocatoria por problemes disciplinarios. |-align=left bgcolor=F5FAFF |'''<sup>Sanc.</sup>''' |El xugador foi sancionáu. |-align=left bgcolor=EEEEEE |'''<sup>Ret sel.</sup>''' |Retirar de la seleición nacional. |-align=left bgcolor=F5FAFF |'''<sup>Ret fut.</sup>''' |Retirar de la so carrera futbolística. |} === Más participaciones === [[Ficheru:Alexis Sanchez - Spain vs. Chile, 10th September 2013 (cropped).jpg|miniatura|Alexis Sánchez, el goliador históricu de ''la Colorada''.|Alexis Sánchez ye'l xugador con más presencies (121) y, amás, el goliador históricu (39) de ''la Colorada'']] {|{{tablaguapa}} width=65% |- align=center !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD"># !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Xugador !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Periodu !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Partíos !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Goles !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|Promedio|Permediu de goles por partíu}}<ref name="prom.gol" group=n>El permediu de goles calcúlase estremando'l númberu de goles polos partíos xugaos.</ref> !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Títulos<ref name=oficial group=n>Y podios de calter oficial.</ref> !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Otros títulos |- align=center bgcolor=EBF5FF |'''1.''' |align=left|'''''[[Alexis Sánchez]]''''' |'''2006-Presente''' |'''121''' |'''39''' |'''{{#expr: 39/121 round 2}}''' | [[Ficheru:Silver medal icon.svg|12px|link=Copa FIFA Confederaciones 2017]] |[[Ficheru:Bronze medal icon.svg|12px|link=Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2007]] |- align=center bgcolor=EBF5FF |2. |align=left|''[[Claudio Bravo (futbolista)|Claudio Bravo]]'' |2004-Presente |119<ref group=n>Claudio Bravo foi'l primeru en llegar a la llista de [[Futbolistes con más de 100 partíos internacionales|100 partíos internacionales "clase A"]] na historia de la seleición chilena.</ref> |0 |{{#expr: 0/119 round 2}} | [[Ficheru:Silver medal icon.svg|12px|link=Copa FIFA Confederaciones 2017]] | |- align=center bgcolor=EBF5FF |3. |align=left|''[[Gary Medel]]'' |2007-Presente |111 |7 |{{#expr: 7/111 round 2}} | [[Ficheru:Silver medal icon.svg|12px|link=Copa FIFA Confederaciones 2017]] |[[Ficheru:Bronze medal icon.svg|12px|link=Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2007]] |- align=center bgcolor=EBF5FF |4. |align=left|[[Gonzalo Jara]] |2006-2017 |110 |3 |{{#expr: 3/110 round 2}} | [[Ficheru:Silver medal icon.svg|12px|link=Copa FIFA Confederaciones 2017]] | |- align=center bgcolor=EBF5FF |rowspan=3|5. |align=left|''[[Jean Beausejour]]'' |2004-Presente |100 |6 |{{#expr: 6/99 round 2}} | [[Ficheru:Silver medal icon.svg|12px|link=Copa FIFA Confederaciones 2017]] |[[Ficheru:Trofeocampeón.png|20px|link=China Cup 2017]] |- align=center bgcolor=EBF5FF |align=left|''[[Arturo Vidal]]'' |2007-Presente |100 |24 |{{#expr: 24/99 round 2}} | [[Ficheru:Silver medal icon.svg|12px|link=Copa FIFA Confederaciones 2017]] |[[Ficheru:Bronze medal icon.svg|12px|link=Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2007]] |- align=center bgcolor=EBF5FF |align=left|''[[Mauricio Isla]]'' |2007-Presente |100 |4 |{{#expr: 4/100 round 2}} | [[Ficheru:Silver medal icon.svg|12px|link=Copa FIFA Confederaciones 2017]] |[[Ficheru:Bronze medal icon.svg|12px|link=Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2007]] |- align=center bgcolor=FFFFFF |8. |align=left|[[Leonel Sánchez]] |1955-1968 |85 |24 |{{#expr: 24/85 round 2}} |[[Ficheru:Bronze medal icon.svg|12px|link=Copa Mundial de Fútbol de 1962]] | |- align=center bgcolor=EBF5FF |9. |align=left|''[[Eduardo Vargas]]'' |2009-Presente |82 |35 |{{#expr: 35/82 round 2}} | [[Ficheru:Silver medal icon.svg|12px|link=Copa FIFA Confederaciones 2017]] |[[Ficheru:Trofeocampeón.png|20px|link=China Cup 2017]] [[Ficheru:Toulon Tournament trophy icon.svg|10px|link=Tornéu Esperances de Toulon de 2009]] |- align=center bgcolor=EBF5FF |10. |align=left|''[[Jorge Valdivia]]'' |2004-Presente |79 |7 |{{#expr: 7/79 round 2}} | | |- align=center bgcolor=0070B8 style="color:#FFFFFF" |colspan=8|'''Actualizáu hasta'l {{Tc|31 de mayu}} de {{Tc|2018}}{{Fontcolor|blue|#FFF6AD|<ref name=estadisticas>{{cita web |url=http://www.rsssf.com/miscellaneous/chil-recintlp.html |títulu=Chile - Record International Players |fechaaccesu=21 d'ochobre de 2015 |fecha=4 de xunetu de 2015 |obra=RSSSF}}</ref>}}<br />{{Small|Últimu partíu: Rumanía vs. Chile}}''' |} {|class="wikitable collapsible collapsed" style="font-size:100%; width:65%" |- align=center !colspan=13 style="background:#DEDEDE"|<span style="color:#000566">Xugadores hasta 50 presencies |- align=center !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD"># !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Xugador !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Periodu !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Partíos !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Goles !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|Promedio|Permediu de goles por partíu}}<ref name="prom.gol" group=n/> !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Títulos<ref name=oficial group=n/> !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Otros títulos |- align=center bgcolor=FFFFFF |rowspan=2|11. |align=left|[[Nelson Tapia]] |1994-2005 |73 |0 |{{#expr: 0/73 round 2}} | |[[Ficheru:Bronze medal.svg|12px|link=Tornéu masculín de fútbol nos Xuegos Olímpicos de Sydney 2000]] |- align=center bgcolor=EBF5FF |align=left|''[[Matías Fernández]]'' |2005-2016 |73 |14 |{{#expr: 14/73 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |rowspan=2|13. |align=left|[[Alberto Fouillioux]] |1960-1972 |70 |12 |{{#expr: 12/70 round 2}} |[[Ficheru:Bronze medal icon.svg|12px|link=Copa Mundial de Fútbol de 1962]] | |- align=center bgcolor=FFFFFF |align=left|[[Marcelo Salas]] |1994-2007 |70 |37 |{{#expr: 37/70 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |rowspan=2|15. |align=left|[[Iván Zamorano]] |1987-2001 |69 |34 |{{#expr: 34/69 round 2}} | |[[Ficheru:Bronze medal.svg|12px|link=Tornéu masculín de fútbol nos Xuegos Olímpicos de Sydney 2000]] |- align=center bgcolor=FFFFFF |align=left|[[Fabián Estay]] |1990-2001 |69 |5 |{{#expr: 5/69 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |17. |align=left|[[Pablo Contreras]] |1999-2012 |67 |2 |{{#expr: 2/67 round 2}} | |[[Ficheru:Bronze medal.svg|12px|link=Tornéu masculín de fútbol nos Xuegos Olímpicos de Sydney 2000]] |- align=center bgcolor=EBF5FF |18. |align=left|''[[Charles Aránguiz]]'' |2009-Presente |66 |7 |{{#expr: 7/66 round 2}} | [[Ficheru:Silver medal icon.svg|12px|link=Copa FIFA Confederaciones 2017]] | |- align=center bgcolor=FFFFFF |19. |align=left|[[Javier Margas]] |1990-2000 |63 |6 |{{#expr: 6/63 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |20. |align=left|[[Miguel Ramírez]] |1991-2003 |62 |1 |{{#expr: 1/62 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |rowspan=2|21. |align=left|[[Clarence Acuña]] |1995-2004 |61 |3 |{{#expr: 3/61 round 2}} | | |- align=center bgcolor=EBF5FF |align=left|[[Marcelo Díaz (futbolista)|Marcelo Díaz]] |2011-2017 |61 |1 |{{#expr: 1/61 round 2}} | [[Ficheru:Silver medal icon.svg|12px|link=Copa FIFA Confederaciones 2017]] | |- align=center bgcolor=FFFFFF |23. |align=left|[[Humberto Suazo]] |2005-2013 |60 |21 |{{#expr: 21/60 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |24. |align=left|[[Juan Carlos Letelier]] |1979-1989 |57 |18 |{{#expr: 18/57 round 2}} | | |- align=center bgcolor=EBF5FF |25. |align=left|[[Mark González]] |2003-2016 |56 |6 |{{#expr: 6/56 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |26. |align=left|[[Pedro Reyes (futbolista)|Pedro Reyes]] |1994-2001 |55 |4 |{{#expr: 4/55 round 2}} | |[[Ficheru:Bronze medal.svg|12px|link=Tornéu masculín de fútbol nos Xuegos Olímpicos de Sydney 2000]] |- align=center bgcolor=FFFFFF |rowspan=4|27. |align=left|[[Pedro Araya Toro|Pedro Araya]] |1964-1971 |53 |14 |{{#expr: 14/53 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |align=left|[[Jaime Pizarro]] |1986-1993 |53 |3 |{{#expr: 3/53 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |align=left|[[José Luis Sierra (futbolista chilenu)|José Luis Sierra]] |1991-2000 |53 |8 |{{#expr: 8/53 round 2}} | | |- align=center bgcolor=EBF5FF |align=left|[[Eugenio Mena]] |2010-2017 |53 |3 |{{#expr: 3/53 round 2}} | [[Ficheru:Silver medal icon.svg|12px|link=Copa FIFA Confederaciones 2017]] |[[Ficheru:Toulon Tournament trophy icon.svg|10px|link=Tornéu Esperances de Toulon de 2009]] |- align=center bgcolor=FFFFFF |31. |align=left|[[Sergio Livingstone]] |1941-1954 |52 |0 |{{#expr: 0/52 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |rowspan="2"|32. |align=left|[[Nelson Parraguez]] |1991-2001 |51 |0 |{{#expr: 0/51 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |align=left|[[Jorge Vargas (futbolista)|Jorge Vargas]] |1999-2007 |51 |1 |{{#expr: 0/51 round 2}} | | |- align="center" bgcolor="FFFFFF" |rowspan="3"|34. |align="left"|[[Francisco Valdés Muñoz|Francisco Valdés]] |1962-1975 |50 |9 |{{#expr: 9/50 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |align=left|[[Ronald Fuentes]] |1991-2000 |50 |1 |{{#expr: 1/50 round 2}} | | |- align=center bgcolor=EBF5FF |align=left|[[Carlos Carmona Tello|Carlos Carmona]] |2008-2017 |50 |1 |{{#expr: 1/50 round 2}} | |[[Ficheru:Trofeocampeón.png|20px|link=China Cup 2017]] |} * [[Elías Figueroa]] ye'l xugador con más participaciones en Copes Mundiales de categoría absoluta: trés (1966, 1974 y 1982). * ''[[Carlos Carmona Tello|Carlos Carmona]]'' ye'l xugador con más participaciones en Copes Mundiales: cuatro —dos en categoría sub-20 (2005 y 2007) y dos en categoría absoluta (2010 y 2014)—.<ref>{{cita web |url=http://www.lacuarta.com/noticia/carlos-carmona-el-coquimbano-ye-l'home-record-de-chile/ |títulu=Carlos Carmona: el coquimbano ye l'home récor de Chile |fechaaccesu=15 de xineru de 2017 |autor=Fajardo Catalán, Cristián |fecha=7 de xunu de 2014 |sitiuweb=www.lacuarta.com }}</ref> === Máximos goliadores === {{AP|Máximu goliador históricu de la seleición de fútbol de Chile}} {|{{tablaguapa}} width=65% |- align=center !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD"># !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Xugador !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Periodu !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Goles !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Partíos !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|Promedio|Permediu de goles por partíu}}<ref name="prom.gol" group=n/> !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Títulos<ref name=oficial group=n/> !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Otros títulos |- align=center bgcolor=EBF5FF |'''1.''' |align=left|'''''[[Alexis Sánchez]]''''' |'''2006-Presente''' |'''39''' |'''121''' |'''{{#expr: 39/121 round 2}}''' | [[Ficheru:Silver medal icon.svg|12px|link=Copa FIFA Confederaciones 2017]] |[[Ficheru:Bronze medal icon.svg|12px|link=Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2007]] |- align=center bgcolor=FFFFFF |2. |align=left|[[Marcelo Salas]] |1994-2007 |37 |70 |{{#expr: 37/70 round 2}} | | |- align=center bgcolor=EBF5FF |3. |align=left|''[[Eduardo Vargas]]'' |2009-Presente |35 |82 |{{#expr: 35/82 round 2}} | [[Ficheru:Silver medal icon.svg|12px|link=Copa FIFA Confederaciones 2017]] |[[Ficheru:Trofeocampeón.png|20px|link=China Cup 2017]] [[Ficheru:Toulon Tournament trophy icon.svg|10px|link=Tornéu Esperances de Toulon de 2009]] |- align=center bgcolor=FFFFFF |4. |align=left|[[Iván Zamorano]] |1987-2001 |34 |69 |{{#expr: 34/69 round 2}} | |[[Ficheru:Bronze medal.svg|12px|link=Tornéu masculín de fútbol nos Xuegos Olímpicos de Sydney 2000]] |- align=center bgcolor=FFFFFF |5. |align=left|[[Carlos Caszely]] |1969-1985 |29 |48 |{{#expr: 29/48 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |rowspan=2|6. |align=left|[[Leonel Sánchez]] |1955-1968 |24 |85 |{{#expr: 24/85 round 2}} |[[Ficheru:Bronze medal icon.svg|12px|link=Copa Mundial de Fútbol de 1962]] | |- align=center bgcolor=EBF5FF |align=left|''[[Arturo Vidal]]'' |2007-presente |24 |100 |{{#expr: 24/100 round 2}} | [[Ficheru:Silver medal icon.svg|12px|link=Copa FIFA Confederaciones 2017]] |[[Ficheru:Bronze medal icon.svg|12px|link=Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2007]] |- align=center bgcolor=FFFFFF |8. |align=left|[[Jorge Aravena]] |1983-1990 |22 |37 |{{#expr: 22/37 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |9. |align=left|[[Humberto Suazo]] |2005-2013 |21 |60 |{{#expr: 21/60 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |10. |align=left|[[Juan Carlos Letelier]] |1979-1989 |18 |57 |{{#expr: 18/57 round 2}} | | |- align=center bgcolor=0070B8 style="color:#FFFFFF" |colspan=8|'''Actualizáu hasta'l {{Tc|27 de marzu}} de {{Tc|2018}} {{Fontcolor|blue|#FFF6AD|<ref name=estadisticas/>}}<br />{{Small|Últimu partíu: Dinamarca vs. Chile}}''' |} {|class="wikitable collapsible collapsed" style="font-size:100%; width:65%" |- align=center !colspan=13 style="background:#DEDEDE"|<span style="color:#000566">Xugadores hasta 10 goles |- align=center !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD"># !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Xugador !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Periodu !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Goles !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Partíos !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">{{Abreviatura|Promedio|Permediu de goles por partíu}}<ref name="prom.gol" group=n/> !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Títulos<ref name=oficial group=n/> !style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Otros títulos |- align=center bgcolor=FFFFFF |11. |align=left|[[Enrique Hormazábal]] |1950-1963 |17 |43 |{{#expr: 17/43 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |rowspan=2|12. |align=left|[[Pedro Araya Toro|Pedro Araya]] |1964-1971 |14 |53 |{{#expr: 14/53 round 2}} | | |- align=center bgcolor=EBF5FF |align=left|[[Matías Fernández]] |2005-2016 |14 |73 |{{#expr: 14/73 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |rowspan=5|14. |align=left|[[Raúl Toro Julio|Raúl Toro]] |1936-1941 |12 |13 |{{#expr: 12/13 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |align=left|[[Hugo Rubio]] |1984-1991 |12 |36 |{{#expr: 12/36 round 2}} | | |- align=center bgcolor=EBF5FF |align=left|[[Esteban Parés]] |2006-2017 |12 |40 |{{#expr: 12/40 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |align=left|[[Jaime Ramírez Banda|Jaime Ramírez]] |1954-1966 |12 |46 |{{#expr: 12/46 round 2}} |[[Ficheru:Bronze medal icon.svg|12px|link=Copa Mundial de Fútbol de 1962]] | |- align=center bgcolor=FFFFFF |align=left|[[Alberto Fouillioux]] |1960-1972 |12 |70 |{{#expr: 12/70 round 2}} |[[Ficheru:Bronze medal icon.svg|12px|link=Copa Mundial de Fútbol de 1962]] | |- align=center bgcolor=FFFFFF |19. |align=left|[[Julio Crisosto]] |1971-1977 |11 |27 |{{#expr: 11/27 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |rowspan=5|20. |align=left|[[Guillermo Subiabre]] |1926-1930 |10<ref name="goles1930" group=n/> |10 |{{#expr: 10/10 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |align=left|[[Atilio Cremaschi]] |1945-1954 |10 |29 |{{#expr: 10/29 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |align=left|[[René Meléndez]] |1950-1960 |10 |40 |{{#expr: 10/40 round 2}} | | |- align=center bgcolor=FFFFFF |align=left|[[Reinaldo Navia]] |1999-2007 |10 |40 |{{#expr: 10/40 round 2}} | |[[Ficheru:Bronze medal.svg|12px|link=Tornéu masculín de fútbol nos Xuegos Olímpicos de Sydney 2000]] |- align=center bgcolor=FFFFFF |align=left|[[Rubén Marcos]] |1963-1969 |10 |43 |{{#expr: 10/43 round 2}} | | |} {{cuadru color|#EBF5FF}} ''Xugador activu'' * Iván Zamorano ye'l xugador con más anotaciones nun partíu (cinco, 29 d'abril de 1997, Chile vs. Venezuela). == Entrenadores == {{AP|Entrenadores de la seleición de fútbol de Chile}} Nel anexu amuésase la llista de tolos entrenadores que dirixeron a la seleición chilena dende 1916.<ref>{{cita web |url=http://www.conmebol.com/articulos_ver.jsp?id=61250&slangab=Y |títulu=Marcelo Bielsa is Chile's new coach |fechaaccesu=8 d'abril de 2008 |autor=Conmebol.com |editor=[[Axencia EFE|EFE]] |fecha=10 d'agostu de 2007 |editorial=www.conmebol.com}}</ref><ref>{{cita web |url=http://futboliachile.blogspot.com/2007/03/dt-chile-dt.html |títulu=Fútbol y fútbol - DT Chile DT (Entrenadores del escoyíu chilenu: 1966-2007) |fechaaccesu=27 de marzu de 2007 |editor=Salazar, Leonardo |fecha=13 de marzu de 2007}}</ref> === Cuerpu téunicu actual === {|{{tablaguapa}} width=100% |- align=center !colspan=4 style="background:#e30013"|<span style="color:#0000CD">Direición téunica actual |- align=left |'''Entrenador''' |{{bandera|Colombia}} [[Reinaldo Rueda]] |'''Entrenadores ayudantes''' ||{{bandera|Colombia}} [[Bernardo Redín]] |- align=left |'''Preparador físicu''' ||{{bandera|Colombia}} Carlos Eduardo Velasco |'''Preparadores de porteros''' |Vacante |-align="left" |'''Médicos''' |Vacante |'''Auxiliar médicu''' |Vacante |-align="left" |'''Kinesiólogo''' |Vacante |'''Auxiliar de utilería''' |Vacante |} == Instalaciones == Dende 1910 hasta 1922, y por cuenta de que la Federación tenía la so sede en Valparaíso, onde l'actividá futbolística en Chile empecipióse y desenvolvió, l'estadiu qu'acoyó los primeros partíos de ''la Colorada'' como llocal foi'l [[Valparaíso Sporting|Valparaíso Sporting Club]] —ellí apostóse'l Campeonatu Suramericanu (actual Copa América) en 1920, cuando Chile entamó'l tornéu per primer vegada na so historia—. Ente 1923 y 1937, y debíu al treslláu de la Federación a Santiago nos años 1920, dellos partíos de ''la Colorada'' xugar nos [[Campos de Sports de Ñuñoa]] —ellí apostóse'l Campeonatu Suramericanu en 1926, cuando Chile llogró'l so primer trunfu en partíos oficiales de «clase A» el 12 d'ochobre al ganar por 7-1 a Bolivia—. === Estadiu Nacional de Chile Julio Martínez Prádanos === {{AP|Estadiu Nacional de Chile}} [[Ficheru:Inicio del partido Chile - Uruguay, Copa América Chile 2015.jpg|miniatura|L'Estadiu Nacional mientres un partíu de ''la Colorada'']] Conocíu como «el Colosu de Ñuñoa», ye la casa de la seleición chilena nos sos partíos como llocal. El so primer partíu nesa cortil asocedió'l 26 de febreru de 1939, cuando ''la Colorada'' venció nun partíu amistosu a Paraguay por 4-1. Dende 1954, foi la principal sede de ''la Colorada'' pa los partíos de clasificatorias a la Copa Mundial de Fútbol. En delles ocasiones, tamién foi sede de los partíos amistosos de la seleición. Amás d'allugar a la seleición como llocal, equí entamáronse torneos futbolísticos: A nivel mundial, la Copa Mundial de Fútbol de 1962; a nivel rexonal, allugó les ediciones de la Copa América de 1941, 1945, 1955, 1967 (fase preliminar), 1975 (ensin sede definida), 1979 (ensin sede definida), 1983 (ensin sede definida), 1991 (salvo un partíu qu'apostó en Concepción) y 2015. La cortil de Ñuñoa ye'l llugar onde ''la Colorada'' vivió los dos momentos más importantes de la so historia: el llogru del tercer llugar na [[Copa Mundial de Fútbol de 1962]] (máximu llogru a nivel mundial), cuando xugó cinco partíos (más el partíu de cuartos de final que s'apostó en Arica); y la coronación como campeón de la [[Copa América 2015]], el primer troféu que la seleición adulta llevantó na so historia, cuando xugó seis partíos como llocal (incluyida la final frente a Arxentina). En dambes ocasiones foi'l anfitrión. === Estadiu Monumental David Arellano === {{AP|Estadiu Monumental (Chile)}} Dende fines de los años 1990, la cortil de Colo-Colo foi escenariu ocasional de partíos de ''la Colorada'' —principalmente cuando'l [[verde]] del Estadiu Nacional nun ta en óptimo tao—. El so primer partíu ellí foi'l 29 d'abril de 1997, cuando venció a Venezuela por 6-0 nun partíu válidu poles clasificatorias pa Francia 1998. Por cuenta de la remodelación del Estadiu Nacional, a fines de 2009 allugó los postreros partíos de Chile como llocal poles clasificatorias pa Sudáfrica 2010 (ante Venezuela y Ecuador). La seleición chilena enfrentó en partíos amistosos a Uruguái en payares de 2010, [[Partíu de conmemoración del centenariu de la seleición de fútbol de Chile|con motivu del centenariu de la seleición de Chile]], y a Estonia en xunu de 2011. Darréu, ''la Colorada'' apostó ellí dos alcuentros poles clasificatorias pa Brasil 2014 (ante Perú y Colombia) y trés más poles clasificatorias pa Rusia 2018 (ante Bolivia, Venezuela y Paraguay). === Complexu Deportivu Juan Pinto Durán === El [[Complexu Deportivu Juan Pinto Durán]]<ref>{{cita web |url=http://edeportes.es/futbol/anfp-presento-un-renovado-complejo-juan-pinto-duran |títulu=ANFP presentó un anováu Complexu Juan Pinto Durán |fechaaccesu= |autor=eDeportes.es |fecha=}}</ref> ye'l centru d'entrenamientu y concentración de la seleición chilena. Foi pidíu pol entrenador [[Fernando Riera]] ya inauguráu en 1961 na comuña de [[Macul]], en Santiago. Como téunicu de la seleición chilena, [[Marcelo Bielsa]] pidió la remodelación del complexu pa llograr un ambiente que dexe a los xugadores enfocase nel rival de vez y preparar un proyeutu mayor a futuru.<ref>{{cita web |url=http://www.latercera.cl/contenido/82_47090_9.shtml |títulu=Conoza'l llaboratoriu de Marcelo Bielsa en Juan Pinto Durán |fechaaccesu=2010 |formatu=SHTML |autor=La Tercer |fecha=2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100514155021/http://www.latercera.cl/contenido/82_47090_9.shtml |fechaarchivu=2010-05-14 }}</ref> === Complexu Deportivu Fernando Riera === En frente del Complexu Deportivu Juan Pinto Durán, Marcelo Bielsa pidió habilitar una casona y tres canches onde entrena l'equipu ''sparring''. ''La Colorada'' utiliza esti llugar p'atender a la prensa. == Palmarés == {{AP|Palmarés de la seleición de fútbol de Chile}} === Seleición absoluta === ==== Torneos oficiales ==== ===== [[Copa Mundial de Fútbol]] ===== * [[Ficheru:Bronze medal icon.svg|10px]] Tercer llugar (1): [[Copa Mundial de Fútbol de 1962|1962]] ===== [[Copa FIFA Confederaciones]] ===== * [[Ficheru:Silver medal icon.svg|10px]] Subcampeón (1): [[Copa FIFA Confederaciones 2017|2017]] ===== [[Copa América]] ===== * [[Ficheru:Gold medal icon.svg|10px]] Campeón (2): [[Ficheru:Cscr-featured.png|10px|Campeón invictu]] [[Copa América 2015|2015]], [[Copa América Centenariu|2016]] * [[Ficheru:Silver medal icon.svg|10px]] Subcampeón (4): [[Campeonatu Suramericanu 1955|1955]], [[Campeonatu Suramericanu 1956|1956]], [[Copa América 1979|1979]], [[Copa América 1987|1987]] ===== [[Campeonatu Panamericanu de Fútbol]] ===== * [[Ficheru:Silver medal america.svg|10px]] Subcampeón (1): [[Campeonatu Panamericanu de Fútbol Primera edición|1952]]<ref>{{cita web |url=http://www.rsssf.com/tablesp/panamch52.html |títulu=I. Panamerican Championship 1952 |fechaaccesu=23 de xineru de 2016 |apellíu=Reyes |nome=Macario |fecha=5 d'agostu de 1998 |idioma=en}}</ref> ==== Torneos amistosos ==== * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón [[Copa del Pacíficu (Chile-Perú)|Copa del Pacíficu]] (7): [[Copa del Pacíficu 1965|1965]], [[Copa del Pacíficu 1968|1968]], [[Copa del Pacíficu 1971|1971]], [[Copa del Pacíficu 1983|1983]], [[Copa del Pacíficu 1988|1988]], [[Copa del Pacíficu 2006|2006]], [[Copa del Pacíficu 2012|2012]]<ref name="Copa del Pacíficu">{{cita web |url=http://www.rsssf.com/tablesp/pacifico.html |títulu=Copa del Pacíficu |fechaaccesu=13 de xunu de 2009 |formatu=HTML |autor=Pierrend, José Luis |fecha=13 d'ochobre de 2006 |editorial=www.rsssf.com |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://latercera.com/noticia/deportes/futbol/2012/04/688-453598-9-chile-golio-a-peru-y quédose-con-la copa-del-pacifico.shtml |títulu=Chile golió a Perú y quedóse cola Copa del Pacíficu |fechaaccesu=25 de xunu de 2012 |formatu=SHTML |autor=[[La Tercera]] |fecha=12 d'abril de 2012 |editorial=latercera.com }}</ref> * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón [[Copa Bernardo O'Higgins]] (2): [[Copa Bernardo O'Higgins 1957|1957]], [[Copa Bernardo O'Higgins 1966|1966]]<ref name="Copa Bernardo O'Higgins">{{cita web |url=http://www.rsssf.com/tableso/ohiggins.html |títulu=Copa Bernardo O'Higgins |fechaaccesu=25 de xunu de 2009 |formatu=HTML |autor=Pierrend, José Luis |fecha=30 de setiembre de 1998 |editorial=www.rsssf.com |idioma=inglés}}</ref> * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón [[Copa Juan Pinto Durán]] (2): [[Copa Juan Pinto Durán 1971|1971]], [[Copa Juan Pinto Durán 1979|1979]]<ref name="Juan Pinto Durán">{{cita web |url=http://cif.inaf.cl/almaweb/juan%20pinto%20duran.htm |títulu=Copa Juan Pinto Durán |fechaaccesu=25 de xunu de 2009 |formatu=HTM |obra=Inaf Chile |fecha=s/f |editorial=cif.inaf.cl |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090703065842/http://cif.inaf.cl/almaweb/juan%20pinto%20duran.htm |fechaarchivu=2009-07-03 }}</ref> * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón [[Copa Carlos Dittborn Pinto]] (1): [[Copa Carlos Dittborn Pinto 1973|1973]]<ref name="Copa Carlos Dittborn">{{cita web |añu=1998 |url=http://www.rsssf.com/tablesd/dittborn.html |títulu=Copa Carlos Ditborn |obra=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=13 de xunu de 2009}}</ref> * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón [[Copa Provoste]] (1): [[Copa Provoste 1973|1973]]<ref name="Copa Provoste">{{cita web |añu=1998 |url=http://www.rsssf.com/tablesp/provoste73.html |títulu=Copa san pedro |obra=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=13 de xunu de 2009}}</ref> * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón [[Cuadrangular Internacional de Guayaquil 1984|Cuadrangular Internacional de Guayaquil]] (1): [[Cuadrangular Internacional de Guayaquil 1984|1984]]<ref>Diariu La Nación (Chile), 23 de xineru de 1984, Deportes, páxina 5.</ref> *[[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón [[Copa Independencia]] (1): [[Copa Independencia 1985|1985]] <small>'''(*)'''</small><ref name="Independence Cup">{{cita web |añu=2008 |url=http://www.rsssf.com/tablesp/pialakemerdekaan85.html |títulu=Independence Cup |obra=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=13 de xunu de 2009}}</ref> * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón [[Copa Expedito Teixeira]] (1): [[Copa Expedito Teixeira 1990|1990]]<ref name="Copa Expedito Teixeira">{{cita web |añu=s/f |url=http://cif.inaf.cl/almaweb/comvarios/copatexeira.htm |títulu=Copa Teixeira |obra=Inaf.cl |fechaaccesu=30 de xunu de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111116092959/http://cif.inaf.cl/almaweb/comvarios/copatexeira.htm |fechaarchivu=2011-11-16 }}</ref><ref name="Copa Teixeira">{{cita web |añu=1998 |url=http://www.rsssf.com/tablest/teixeira90.html |títulu=Copa Texeira |obra=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=13 de xunu de 2009}}</ref> * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón [[Copa Canadá]] (1): [[Copa Canadá 1995|1995]]<ref name="Canada Cup">{{cita web |añu=1999 |url=http://www.rsssf.com/tablesm/maple95.html |títulu=Canada Cup |obra=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=13 de xunu de 2009}}</ref> * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón [[Copa Ciudá de Valparaíso]] (1): [[Copa Ciudá de Valparaíso 2000|2000]]<ref name="Copa Ciudá de Valparaíso">{{cita web |añu=? |url=http://cif.inaf.cl/almaweb/comvarios/valparaiso.htm |títulu=Copa Ciudá de Valparaíso |obra=Inaf Chile |fechaaccesu=25 de xunu de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090628193016/http://cif.inaf.cl/almaweb/comvarios/valparaiso.htm |fechaarchivu=2009-06-28 }}</ref> * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón [[Copa Ciudá de La Serena]] (1): [[Copa Ciudá de La Serena 2011|2011]]<ref name="Copa Ciudá de La Sele">{{cita web |añu=2012 |url=http://www.lavozdelnorte.cl/2011/12/la-colorada-gana-en-la serena-en-la so-ultimo-partíu-del-2011/ |títulu=La “Colorada” gana en La Serena nel so postreru partíu del 2011 |obra=La Voz del Norte |fechaaccesu=12 de xineru de 2012 }}</ref> * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón [[Copa 250 años Ciudad de Talcahuano]] (1): [[Copa Ciudá de Talcahuano 2014|2014]]<ref>{{cita web |url=http://www.ahoranoticias.cl/deporte/chile-golio-a-venezuela-en-el-cap-de-talcahuano.html |títulu=Chile golió a Venezuela nel CAP de Talcahuano |fechaaccesu=14 de payares de 2014 |formatu=HTML |editorial=Ahoranoticias.cl }}</ref> * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Primer Campeón [[China Cup]] (1): [[Ficheru:Cscr-featured.png|10px|Campeón invictu]] [[China Cup 2017|2017]]<ref>{{cita web |url=https://www.marca.com/futbol/futbol-internacional/2017/01/15/587b53d6268y3eac1f8b45y5.html |títulu=Chile anula a la correosa Islandia y llévase la primer China Cup |fechaaccesu=15 de xineru de 2017 |formatu=HTML |autor=EFE |fecha=2017 |sitiuweb=www.marca.com}}</ref> * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón [[Troféu Colombín]] (1): [[1992]] <small>'''(*)'''</small><ref name="Troféu Colombín">{{cita web |añu=2008 |url=http://www.rsssf.com/tablesc/colombín.html#92|títulu=Troféu Colombín |obra=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=13 de xunu de 2009}}</ref> :<small>'''(*) Ganáu per Chile XI'''</small> === Seleición olímpica === ;[[Fútbol nos Xuegos Olímpicos|Xuegos Olímpicos]]: *[[Ficheru:Bronze medal.svg|10px]] [[Medaya de bronce]] nos Xuegos Olímpicos de [[Tornéu masculín de fútbol nos Xuegos Olímpicos de Sydney 2000|Sydney 2000]] ;[[Tornéu Preolímpicu Suramericanu Sub-23|Torneos Preolímpicos]]: *[[Ficheru:Silver medal.svg|10px]] [[Medaya de plata]] nel Tornéu Preolímpicu Suramericanu d'[[Tornéu Preolímpicu Suramericanu Sub-23 de 1984|Ecuador 1984]] *[[Ficheru:Silver medal.svg|10px]] [[Medaya de plata]] nel Tornéu Preolímpicu Suramericanu de [[Tornéu Preolímpicu Suramericanu Sub-23 de 2000|Brasil 2000]] === Seleición panamericana === ;[[Fútbol nos Xuegos Panamericanos|Xuegos Panamericanos]]: *[[Ficheru:Silver medal america.svg|10px]] [[Medaya de plata]] nos Xuegos Panamericanos d'[[Fútbol nos Xuegos Panamericanos d'Indianápolis 1987|Indianápolis 1987]] *[[Ficheru:Bronze medal america.svg|10px]] [[Medaya de bronce]] nos Xuegos Panamericanos de [[Fútbol nos Xuegos Panamericanos de Buenos Aires 1951|Buenos Aires 1951]] *[[Ficheru:Bronze medal america.svg|10px]] [[Medaya de bronce]] nos Xuegos Panamericanos de [[Fútbol nos Xuegos Panamericanos de São Paulo 1963|São Paulo 1963]] === Seleición sub-23 === {{AP|Seleición de fútbol sub-23 de Chile}} ;Torneos amistosos: *[[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón Copa TVN (1): [[1996]]<ref name="Copa TVN">{{cita web |añu=2006 |url=http://www.rsssf.com/tablesc/chil-4n-o23-96.html |títulu=Copa TVN |obra=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=13 de xunu de 2009}}</ref> *Subcampeón [[Tornéu Esperances de Toulon]] (1): [[Tornéu Esperances de Toulon de 2008|2008]] === Seleición sub-21 === ;Torneos amistosos: *[[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón [[Tornéu Esperances de Toulon]] (1): [[Tornéu Esperances de Toulon de 2009|2009]] === Seleición sub-20 === {{AP|Seleición de fútbol sub-20 de Chile}} ;[[Copa Mundial de Fútbol Sub-20]]: *[[Ficheru:Bronze medal icon.svg|10px]] Tercer llugar [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20]] (1): [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 2007|2007]] *Cuartu llugar [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20]] (1): [[Copa Mundial de Fútbol Sub-20 de 1987|1987]] ;[[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-20]]: *Subcampeón [[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-20]] (1): [[Campeonatu Suramericanu Sub-20 de 1975|1975]] ;[[Fútbol nos Xuegos Suramericanos|Xuegos Suramericanos]]: *[[Ficheru:Gold medal southamerica.svg|15px]] [[Medaya d'oru]] (1): [[Ficheru:Cscr-featured.png|10px|Campeón invictu]] [[Fútbol nos Xuegos Suramericanos de 2018|2018]] ;Torneos amistosos: * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón [[Tornéu internacional de fútbol sub-20 de la Alcudia]] España (2): [[1998]], [[2015]]<ref name="Tornéu Internacional de Fútbol Sub-20 de L'Alcúdia">{{cita web |añu=2009 |url=http://www.rsssf.com/tablesa/alcudia-o20.html#98 |títulu=Tornéu Internacional de Fútbol Sub-20 de L'Alcúdia |obra=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=13 de xunu de 2009}}</ref> * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón Tornéu Cuadrangular Sub-20 (1): [[2007]]<ref name="Tornéu Cuadrangular U-20 2007">{{cita web |añu=2007 |url=http://www.rsssf.com/tables/4-nations-santiago-o20-07.html |títulu=Tornéu Cuadrangular U-20 2007 |obra=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=13 de xunu de 2009}}</ref> * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón Copa Centenariu de la Batalla Naval d'El Callao Perú (1): [[1966]]<ref name="Copa Centenariu de la Batalla Naval d'El Callao (Lima) 1966">{{cita web |url=http://www.rsssf.com/tablesn/naval-callao66.html |títulu=Copa Centenariu de la Batalla Naval d'El Callao (Lima) 1966 |obra=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=15 de febreru de 2011}}</ref> * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón Tornéu Internacional Ecuador (1): [[1984]]<ref name="International Tournament in Guayaquil 1984">{{cita web |url=http://www.rsssf.com/tablesg/guayaquil84.html |títulu=International Tournament in Guayaquil 1984 |obra=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=15 de febreru de 2011}}</ref> * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón Suwon Cup Sub-20 Corea del Sur (1): [[2007]]<ref name="Suwon Cup U-20 (South Korea)">{{cita web |url=http://www.rsssf.com/tabless/suwon-o20.html |títulu=Suwon Cup U-20 (South Korea) |obra=Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation |fechaaccesu=15 de febreru de 2011}}</ref> * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón Tornéu de Obendorf Sub-19 Alemaña (1): [[2012]] * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón Tornéu SBS International Cup Xapón (1): [[Ficheru:Cscr-featured.png|10px|Campeón invictu]] [[2017]]<ref>{{cita web |url=http://www.emol.com/noticias/Deportes/2017/08/13/870902/La revancha-de-Hector-Carbayos-La-nueva-Colorada-Sub-20-se-corona-campeona-en-tornéu-en-Japon.html |títulu=La revancha d'Héctor Carbayos: La nueva "Colorada" Sub 20 corónase campeona en tornéu en Xapón |fechaaccesu=15 d'agostu de 2017 |formatu=HTML |autor= |fecha=13 d'agostu de 2017 |sitiuweb=www.emol.com}}</ref> * [[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón Tornéu Cuadrangular Sport For Tomorrow Paraguay (1): [[Ficheru:Cscr-featured.png|10px|Campeón invictu]] [[2018]]<ref>{{cita web |url=http://www.anfp.cl/noticia/30553/la-colorada-sub-19-quedar con-el-sport-for-tomorrow-sub-21-al-vencer-al-vicecampeon-del mundu |títulu=La Colorada Sub 19 quedar col Sport For Tomorrow Sub 21 al vencer al vicecampeón del mundu |fechaaccesu=25 de marzu de 2018 |fecha=25 de marzu de 2018 |sitiuweb=www.anfp.cl}}</ref> === Seleición sub-17 === {{AP|Seleición de fútbol sub-17 de Chile}} ;[[Copa Mundial de Fútbol Sub-17]]: *[[Ficheru:Bronze medal icon.svg|10px]] Tercer llugar [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17]] (1): [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 1993|1993]] ;[[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-17]]: *Subcampeón [[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-17]] (2): [[Campeonatu Suramericanu Sub-17 de 1993|1993]], [[Campeonatu Suramericanu Sub-17 de 2017|2017]] ;Torneos amistosos: *[[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón Copa Kairos (1): 1996<ref>{{cita web |url=http://www.copesa.cl/DE/1996/_Deas1996/01_25/deportes.html |títulu=Deportes: Seleición Sub 17: campeón en tornéu Kairos |fechaaccesu=14 d'agostu de 2013 |formatu=HTML |autor= |fecha=19 a 25 de xineru de 1996 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/19970805074640/http://www.copesa.cl/DE/1996/_Deas1996/01_25/deportes.html |fechaarchivu=5 d'agostu de 1997 |editor=COPESA}}</ref> *[[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón cuadrangular Lafarge Foot Avenir Francia (1): 2017<ref>{{cita web |url=https://redgol.cl/2017/9/chile-campeon-la-sub-17-foi-imbatible-en-f/ |títulu=Deportes: Seleición Sub 17: ¡Chile campeón! La Sub 17 foi imbatible en Francia y quedóse col Cuatro Naciones de Limoges |fechaaccesu=3 de setiembre de 2017 |autor= |fecha=3 de setiembre de 2017 |sitiuweb=redgol.cl }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.24horas.cl/deportes/futbol-internacional/la-colorada-sub-17-llogru-titulo-invictu-en tornéu amistosu-en-francia-2494625 |títulu=La Colorada Sub 17 llogró títulu invictu en tornéu amistosu en Francia |fechaaccesu=7 de setiembre de 2017 |autor= |fecha=3 de setiembre de 2017 |sitiuweb=www.24horas.cl}}</ref> * Tercer llugar [[Copa UC Sub-17]] (2): 2011, 2015 * Cuartu llugar [[Copa UC Sub-17]] (1): 2013 === Seleición sub-16 === *Cuartu llugar [[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-17|Campeonatu Suramericanu Sub-16]] (1): [[Campeonatu Suramericanu Sub-16 de 1985|1985]] === Seleición sub-15 === {{AP|Seleición de fútbol sub-15 de Chile}} ;[[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-15]]: *Cuartu llugar [[Campeonatu Suramericanu de Fútbol Sub-15]] (2): [[Campeonatu Suramericanu Sub-15 de 2007|2007]], [[Campeonatu Suramericanu Sub-15 de 2013|2013]] ;Torneos amistosos: *Tercer llugar [[Copa UC Sub-17]] (1): 2013 === Seleición de fútbol playa === {{AP|Seleición de fútbol playa de Chile}} ;Xuegos Bolivarianos de Sablera: *[[Ficheru:Bronze medal.svg|10px]] [[Medaya de bronce]] nos [[Xuegos Bolivarianos de Sablera de 2016|Xuegos Bolivarianos de Playa Chile 2016]] ;Torneos amistosos: *[[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón [[Copa Llatina (fútbol playa)|Copa Llatina]] (1): [[Copa Llatina 2010 (fútbol playa)|2010]] === Seleición de fútbol calle === {{AP|Seleición de fútbol calle de Chile}} ;[[Copa Mundial de Fútbol Calle]]: *[[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón [[Copa Mundial de Fútbol Calle]] (2): [[Homeless World Cup 2012|2012]], [[Homeless World Cup 2014|2014]] *Subcampeón [[Copa Mundial de Fútbol Calle]] (1): [[Homeless World Cup 2010|2010]] *Cuartu llugar [[Copa Mundial de Fútbol Calle]] (2): [[Homeless World Cup 2013|2013]], [[Homeless World Cup 2016|2016]], [[Homeless World Cup 2017|2017]] ;[[Copa América de Fútbol Calle]]: *[[Ficheru:Star*.svg|10px]] Campeón [[Copa América de Fútbol Calle]] (2): [[Homeless World Cup 2013|2013]], [[Homeless World Cup 2014|2014]] === Seleición de fútbol calle B (Chile B) === {{AP|Seleición de fútbol calle de Chile}} ;[[Copa América de Fútbol Calle]]: *Subcampeón [[Copa América de Fútbol Calle]] (1): [[Homeless World Cup 2013|2013]] === Seleición de fútbol indíxena === {{AP|Seleición de fútbol indíxena de Chile}} ;[[Copa Americana de Pueblos Indíxenes]]: *Tercer llugar [[Copa Americana de Pueblos Indíxenes]] (1): [[Copa Americana de Pueblos Indíxenes 2015|2015]] == Ver tamién == * [[Seleición femenina de fútbol de Chile]] {{Small|([[Seleición femenina de fútbol sub-20 de Chile|sub-20]], [[Seleición femenina de fútbol sub-17 de Chile|sub-17]], [[Seleición femenina de fútbol sub-15 de Chile|sub-15]])}} * Otres seleiciones {{Small|([[Seleición de fútbol playa de Chile|sablera]], [[Seleición de fútbol sala de Chile|sala]], [[Seleición de mini fútbol de Chile|mini fútbol]])}} * Otros anexos {{Small|([[Tabla estadística de la Copa Mundial de Fútbol estadísticu en Copa Mundial]], [[Árbitros chilenos na Copa Mundial de Fútbol árbitru en Copa Mundial]])}} * [[Asociación Nacional de Fútbol Profesional de Chile]] * [[Seleiciones nacionales de fútbol masculino]] * [[Fútbol en Chile]] {{Small|([[Competiciones oficiales del fútbol chileno|Campeonatos Nacionales]])}} * [[Estadios de fútbol de Chile|Estadios en Chile]] {{Small|([[Estadiu Nacional de Chile|Nacional]], [[Estadiu Monumental (Chile)|Monumental]], [[Estadiu Municipal de Concepción Municipal de Concepción]], [[Estadiu Sausalito|Sausalito]], [[Estadiu Elías Figueroa Brander|Elías Figueroa Brander]])}} * Categoríes {{Small|([[Primer División de Chile|Primer División]], [[Primer B de Chile|Primer B]], [[Segunda División Profesional de Chile|Segunda División]], [[Copa Chile]], [[Supercopa de Chile]])}} * [[Primer División de fútbol femenín de Chile|Lliga femenina]] * [[Fútbol nos Xuegos Panamericanos]] * [[Fútbol nos Xuegos Suramericanos]] * [[Chile nos Xuegos Olímpicos]] * [[Chilena (fútbol)]] * [[Títulos oficiales de seleiciones absolutes de fútbol]] == Notes == {{llistaref|grupu=n|2}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{Multimedia esterna |align = |width = |imaxe1 = |audiu1 = |video1 = {{YouTube|usuariu=PPLR2014|Pasión Por La Colorada Páxina web|http://www.anfp.cl/seleccion-absoluta|nome=Sitiu web oficial}} *{{Páxina web|http://www.anfp.cl/|nome=Sitio web ANFP}} *{{Facebook|SeleccionChilena|Seleición de Chile}} *{{Twitter|LaRoja|Seleición de Chile}} *Perfil oficial de [http://es.fifa.com/associations/association=chi/index.html Chile] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100516140427/http://es.fifa.com/associations/association=chi/index.html |date=2010-05-16 }} en FIFA.com *Perfil oficial de [http://www.conmebol.com/federaciones/federacion-de-futbol-de-chile Chile] en Conmebol.com *{{Commonscat|Chile national football team|Seleición de fútbol de Chile}} *{{Wikinoticias|Categoría:Seleición de fútbol de Chile}} {{Socesión |títulu = [[Copa América|Campeón d'América]] |periodu = {{Bandera|Chile}} [[Copa América 2015|Chile 2015]]<br />{{Bandera|Estaos Xuníos}} [[Copa América Centenariu 2016|Estaos Xuníos 2016]] |predecesor = {{selb|URU}}<br />{{selb|CHI}}<br /> |socesor = {{selb|CHI}}<br />- }} {{Tradubot|Selección de fútbol de Chile}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Seleiciones de fútbol de Chile]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] rv2bnpttyrilpyirvgq5iru3a99o9e5 Ayahuasca 0 143289 4376957 4347915 2025-06-17T14:39:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá cocción => dicha cocción 4376957 wikitext text/x-wiki {{Referencies adicionales|t=20180529095049}} {{Avisu médicu}} {{Ficha xenérica}} '''Ayahuasca''' o '''Yagé''' ye una bébora [[Pueblos indíxenes|tradicional indíxena]]<ref>{{cita web|url=http://www.giesp.ffch.ufba.br/Testos%20Edward%20Digitalizados/23.pdf|títulu=The Ritual and Religious Use of Ayahuasca in Contemporary Brazil|apellíu=MacRae|nome=Edward|fecha=23 de marzu de 1999|website=|ubicación=Geneva, Switzerland|format=PDF|fechaaccesu=14 d'agostu de 2017}}</ref> de los pueblos [[Amazonia|amazónicos]] y [[Cordal de los Andes|andinos]] de les árees [[tropicales]] y [[Subtropical húmedu|subtropicales]] de [[Suramérica]]. La bébora ye una [[decocción]] con una llarga historia d'usu [[enteógeno]] formada pol amiestu ente la [[banisteriopsis caapi]] (yagé o ayahuasca), que contién [[harmina]] y [[tetrahidroharmina]] (THH), [[alcaloides]] de la clase [[beta-carbolina]], qu'actúen como [[inhibidores de la monoamino oxidasa]] (IMAO) y que dexen al componente [[psicoactivo]] primariu [[Dimetiltriptamina]] (DMT) entrar n'actividá; y una segunda planta que ye la que tien el DMT en sí, especialmente la [[psychotria viridis]], tamién conocida como ''chacrona''; la [[diplopterys cabrerana]], conocida como ''chagropanga'' o ''chaliponga''; la [[brunfelsia splendida]]; la [[brugmansia suaveolens]], conocida como trompeteru, floripondio, tomapende o toé; y la [[banisteriopsis rubyana]].<ref>Ricardo Díaz Mayorga (2004). El Yagé – Curtia descripción etnomédica. Enllaz rescatáu'l 6 de xunu de 2018 d'http://www.visionchamanica.com/yage_EMC/etnomedicina_yage.htm</ref><ref name="Encyclopedia of Life">Leo Shapiro. Encyclopedia of Life. Enllaz rescatáu'l 6 de xunu de 2018 d'http://eol.org/pages/484970/hierarchy_entries/58828254/overview</ref><ref>{{obra citada|apellíos =Schultes|apellíos2 =Hofmann |nome=Richard Evans |nome2=Albert |añu=2010|añu-orixinal =1979 |títulu=Plantes de los Dioses - Oríxenes del Usu de los Allucinóxenos|títulu-trad =Plants of the Gods: Origins of Hallucinogenic Use |páxines=124-135|lugar-publicación =Méxicu, D.F. |editorial=Fondu de Cultura Económica|isbn=9789681663032 }}</ref> El consumu de la ayahuasca puede xenerar [[Alucinógeno|efeutos allucinóxenos]] por causa de la presencia del DMT natural de plantes como la psychotria viridis, la diplopterus cabrerana y otres, que sería dixerida pol cuerpu ensin nengún efeutu si nun s'incluyera'l inhibidor de la monoamino oxidasa (IMAO), que nel casu ye'l yagé o ayahuasca (B. caapi).<ref>{{cita publicación |last1=Riba|títulu=Human Pharmacology of Ayahuasca: Subjective and Cardiovascular Effects, Monoamine Metabolite Excretion, and Pharmacokinetics |publicación=The Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics |fecha=Jul 2003|volume=306|issue=1 |páxines=73–85|doi=10.1124/jpet.103.049882|url=http://jpet.aspetjournals.org/content/306/1/73.full|fechaaccesu=12 d'agostu de 2015|display-authors=etal|pmid=12660312}}</ref> Poro, ye necesaria la combinación de dambes plantes pal efeutu alucinógeno. La resultancia de dicha cocción tien variaos nomes d'alcuerdu a los distintos pueblos que les preparar (ver [[#Sinonimia|embaxo]]).<ref>{{cita web |url=http://www.ayahuasca.com/ayahuasca-overviews/on-the-origins-of-ayahuasca/ |títulu=Overviews Shamanism – On The Origin of Ayahuasca |publicación=Ayahuasca.com |añu=2008 |fechaaccesu=27 d'abril de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130127044546/http://www.ayahuasca.com/ayahuasca-overviews/on-the-origins-of-ayahuasca/ |fechaarchivu=2013-01-27 }}</ref> == Sinonimia == Los dos pallabres más conocíes son ''yagé'' (Colombia, Ecuador, Venezuela y Brasil) y ''ayahuasca'' (Perú, Bolivia y Brasil), dambes pallabres designen tanto a la planta [[banisteriopsis caapi]] como a la bébora ritual preparada polos indíxenes. * ''Ayahuasca'' en [[idioma quechua|quechua]] significa 'lluria de los espíritus' pola so etimoloxía ''aya'' (espíritu, muertu_ y ''waska'' (lluria, cuerda), yá que na [[cosmovisión]] de los pueblos nativos el ayahuasca ye la lluria que dexa que l'[[Alma|espíritu]] sala del cuerpu ensin qu'esti muerra.<ref>{{cita publicación |apellíu=Guimarães dos Santos |nome=Rafael |añu=2010 |títulu= The pharmacology of ayahuasca: a review. |url=https://www.researchgate.net/profile/Rafael_Do_Santos/publication/216385567_The_pharmacology_of_ayahuasca_a_review/links/0d1c84f8f0a5319c99000000.pdf |publicación=Brasília Médica |volume=47 |númberu=2 |páxines=188-195 |allugamientu=Brasília, DF |idioma=inglés}}</ref> Esta pallabra ye utilizada en Perú, Bolivia y en partes del Ecuador. * ''Yagé'' ye una pallabra [[cofán]] (tamién s'atopa n'otres fontes escrita como ''yajé'')<ref>Medellín Becerra, Jorge Alejandro y Diana Fajardo Rivera (2006). Diccionariu de Colombia. Grupu Editorial Norma. Bogotá. ISBN 958-04-8561-5. Entrada "Yagé", páx. 1039.</ref> y ye utilizada por indíxenes de l'Amazonia y Andes colombianos, ecuatorianos y en rexones peruanes cercanes a les fronteres d'estos dos países.<ref name="Schultes">Evans Schultes, Richard and Robert F. Raffaus (1960). Prestonia: An Amazonic Narcotic or Not? Botanical Museum Leaftlets, Harvard University, Cambridge, Massachussets, June 30, 1960.Vol. 19, Non. 5. Pp. 109-122.</ref> * ''Caapi'' o ''cipó'' provién de la llingua [[Ñe'engatú]] de la [[familia llingüística]] [[Llingües tupí-guaraní|tupí-guaraní]], que yera la llingua más estendida na mariña de Brasil y na amazonia colombiana ([[ríu Vaupés]]) antes del contautu colos europeos, y que siguió siendo extensivamente usada polos colonizadores nel primer periodu de la colonización portuguesa. Según Spruse, ''caapi'' traduz ''[[yerba]]'' o ''fueya delgada''.<ref name="Spruce">Spruce, Richard (1908). Notes of a botanist on the Amazon and the Andes. ed. A.R. Wallace. 1908, p. 414.</ref> En Brasil esti nome utilízase tantu pa la bébora como pa la planta B. caapi. * ''Nishi Cobin'' en [[idioma shipibo]] significa 'bebida de la sabiduría' o 'bebida de los sabios'.<ref name=":0">{{cita web |url=https://shamanesshipibos.jimdo.com/novedad/ |títulu=Novedad - Páxina Jimdo de shamanesshipibos |fechaaccesu=21 d'avientu de 2016 |sitiuweb=shamanesshipibos.jimdo.com}}</ref> * ''Nixi Pae'' n'idioma [[cashinahua|kaxinawá]] significa 'bébora fuerte' pola so etimoloxía ''nixi'' (bébora) y ''pae'' (fuerte).<ref>Viegas, Diego y Néstor Berlanda (2012), p. 120.</ref><ref>{{cita publicación |apellíu=Kensinger |nome=Kenneth |añu=1976 |títulu=L'usu del Banipteropsis ente los cashinahua de Perú |publicación=Allucinóxenos y xamanes |apellíos-editor=Harner |nome-editor=Michael |ubicación=Madrid |editorial=Guadarrama |isbn=9788433502131 |fechaaccesu=1 de marzu de 2017}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.arterritory.com/en/texts/interviews/5438-everything_has_a_spirit |títulu=“Everything has a spirit” |fechaaccesu=1 de marzu de 2017 |apellíu=Meistere |nome=Una fecha=15 de marzu de 2016}}</ref><ref>{{cita web |url=https://pib.socioambiental.org/en/povo/kaxinawa/399 |títulu=Kaxinawá, Rituals |fechaaccesu=1 de marzu de 2017 |sitiuweb=Povos Indíxenes do Brasil}}</ref> * ''Xuní'' ye una pallabra de los yaminawa de Brasil.<ref>{{cita publicación |last1=Grob|first1=CS|last2=McKenna|first2=DJ|last3=Callaway|first3=JC|last4=Brito|first4=GS|last5=Oberlaender|first5=G|last6=Saide|first6=OL|last7=Labigalini|first7=Y|last8=Tacla|first8=C|last9=Miranda|first9=CT|last10=Strassman|first10=RJ|last11=Boone|first11=KB|títulu=Human Psychopharmacology of Hoasca: a plant hallucinogen used in ritual context in Brazil |publicación=Journal of Nervous and Mental Disorders |fecha=1996|volume=184|issue=2 |páxines=86–94|url=https://erowid.org/chemicals/ayahuasca/ayahuasca_journal1.shtml|fechaaccesu=22 de xineru de 2017}}</ref> * ''Natem'' ye'l nome que dan los [[achuar]]<ref>{{cita llibru |apellíu=Descola |nome=Philippe |añu=1996 |títulu=In the Society of Nature: A Native Ecology in Amazonia |publicación=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-57467-9 |páxines=99–100, 163}}</ref> y los [[shuar]]<ref>{{cita llibru |apellíu=Incayawar |nome=Mario |author2=Lise Bouchard |author3=Ronald Wintrob |author4=Goffredo Bartocci |añu=2009 |títulu=Psychiatrists and Traditional Healers: Unwitting Partners in Global Mental Health |publicación=Wiley |isbn=978-0-470-51683-6 |páxina=69}}</ref> de Perú y Ecuador. * ''Shori'' ye'l nome dau polos [[sharanahua]] de Perú.<ref>{{cita llibru |apellíu=Siskind |nome=Janet |añu=1973|títulu=To Hunt in the Morning |publicación=Oxford University Press |isbn=0-19-501891-5 |páxina=130}}</ref> * ''Hoasca'' ye una pallabra utilizada por [[Unión del Vexetal]] pol grupu relixosu brasilanu que beben ayahuasca.<ref> {{cita publicación |apellíu=Melo |nome=Rosa Virgínia |enllaceautor= |añu=2016 |títulu=A Symbolic Interpretation of udv Trance |publicación=The World Ayahuasca Diaspora: Reinventions and Controversies |volume= |númberu= |páxina=41 |ubicación= |apellíu-editor =Labate |apellíu-editor2 =Cavnar |apellíu-editor3 =Gearin |nome-editor =Beatriz Caiuby |nome-editor2 =Clancy |nome-editor3 =Alex K. |editorial=Routledge |isbn=9781315551425 |url= |fechaaccesu=10 de xunu de 2018}} </ref> == Componentes == El componente básicu ye una decocción de la liana ''[[Banisteriopsis caapi]]'', pero esisten otres plantes que tamién contienen sustancies similares, tales como ''[[Colaoriopsis caapi]]'' o ''[[Peganum harmala]]'' (arruda sirio), polo que pueden utilizase en llugar de la liana, lo que va dotar a les diverses ayahuascas d'una gran variabilidá na so composición química, respuesta física y efeutu psiquico. N'otros casos, como por casu nos rituales shuar del natemano, la liana ''Banisteriopsis caapi'' ye l'únicu componente de la decocción. [[Ficheru:antollila_18.jpg|miniaturadeimagen|Preparación de la ayahuasca en [[Iquitos]], [[Perú]]]] La liana ''Banisteriopsis caapi'' contién unes sustancies conocíes como [[Tetrahidroharmina|alcaloides harmala]]. Les principales son [[harmina]] (un principiu activu al qu'antes de la so clasificación oficial en 1939 llamóse-y banisterín, yageína), y en baxes concentraciones tamién presenta [[harmalina]] y harmalol. Esti grupu d'[[alcaloides]] [[Beta-carbolina|β-carbolínicos]] nun ye esclusivu de les especies de ''Banisteriopsis'', tamién se presenta nes granes de ''Peganum harmala'' o axatada siria. Unu de los preparaos más comunes ye l'amiestu de ''Banisteriosis caapi'' con ''[[Psychotria viridis]]'', Chacruna n'unu de los sos nomes nativos. Tamién puede atopase entemecida con ''[[Diplopterys cabrerana]]'' o chacopranga, o con ''[[Mimosa hostilis]]''. Estes plantes apurriríen al preparáu, nel so casu, la molécula [[dimetiltriptamina]] o DMT. Si atender a la escasísima concentración de DMT qu'estes plantes apurren al cocimientu resultante, en comparanza con nivelar estándar de psicoactividad probaos pa la ingesta oral del DMT, alviértese la complexidá farmacolóxica d'esta decocción y va entendese el porqué de la so escasa toxicidá. Daqué similar asocede colos inhibidores de la monoaminooxidasa (IMAO) inxeríos que, utilizaos como antidepresivos en psiquiatría, riquen d'un usu bien enllargáu por que puedan ser efeutivos{{ensin referencies}}. Con tou, la variabilidá na composición de les diverses ayahuascas va ser bien grande, atopándose en dalguna de les sos variantes otros componentes adicionales como'l tabacu o otres plantes. La resultancia ye un beberaxu farmacológicamente complexu y d'escasa toxicidá{{ensin referencies}} emplegáu pa rituales médicos y/o relixosos y na medicina tradicional de los pueblos nativos amazónicos. == Contraindicaciones y riesgos == Los efeutos del consumu de ayahuasca pueden ser distintos en cada persona.<ref name=descompensaciones>Do Santos RG, Bouso JC, Hallak JEC[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28540034 Ayahuasca, dimethyltryptamine, and psychosis: a systematic review of human studies], Ther Adv Psychopharmacol. 2017 Apr;7(4):141-157. doi: 10.1177/2045125316689030. Epub 2017 Feb 23</ref><ref name=cortical>Riga MS, Soria G, Tudela R, Artigas F, Celada P[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24650558 The natural hallucinogen 5-MeO-DMT, component of Ayahuasca, disrupts cortical function in rats: reversal by antipsychotic drugs] Int J Neuropsychopharmacol. 2014 Aug;17(8):1269-82. doi: 10.1017/S1461145714000261. Epub 2014 Mar 20.</ref><ref name=peligros>[http://noticias.universia.cl/en-portada/noticia/2013/05/07/1021667/ayahuasca-peligros-genera-consumo.html Ayahuasca: Los peligros que xenera'l so consumu]</ref><ref>[http://elprogreso.galiciae.com/noticia/632758/el-hula-rexistra-al-menos-un ingresu-al mes-por biltu-psicotico-por drogues El Hula rexistra siquier un ingresu al mes por biltu psicóticu por drogues]</ref><ref name=efeutos>[http://www.lasegunda.com/Noticias/Nacional/2013/04/843000/espertos-alverten-los riesgos-de-la-ayahuasca-puede-gatillar-severos-episodios-psicoticos Espertos alverten los riesgos de la ayahuasca: Puede gatillar severos episodios psicóticos]</ref> De los efeutos más conocíos y que dientro de la ritualidad tiénense como signos de que la medicina fai un efeutu positivu, tán:<ref name="Ryan Hurd">Ryan Hurd (2017). Ayahuasca Side Effec. Livestrong. August 14, 2017. Enllaz rescatáu'l 5 de xunu de 2018 de https://www.livestrong.com/article/140204-ayahuasca-side-effects/</ref> * [[Vultura]] y/o [[estomagaes]]. * [[Foria]]. Otros efeutos posibles pueden ser:<ref name="Ryan Hurd"/> * Sudu. * Temblón. * Aumentu de la [[presión sanguínea]]. * Palpitaciones. * [[Hipertensión]]. * Neñines dilataes. * Descoordinación muscular. Nin el yagé nin el DMT son adictivos.<ref name="Ryan Hurd"/> == Importancia cultural == La ayahuasca tien un orixe milenariu ente les cultures del [[Amazonia|Amazones]] de [[Perú]], [[Venezuela]], [[Colombia]], [[Bolivia]], [[Ecuador]] y [[Brasil]]. Delles cultures y tradiciones de los pueblos amazónicos entendieron al mestranzu de ayahuasca a partir del paradigma tradicional de salú propiu d'estos pueblos.<ref>Viegas, Diego y Néstor Berlanda (2012), p. 31-34.</ref> === Primeres descripciones d'usu === Nos documentos etnohistóricos [[Colonización española d'América|coloniales]] atópense descripciones del usu del ayahuasca per parte de los pueblos de l'[[Amazonia]] qu'habitaron les árees del ríu [[Ríu Marañón|Marañón]]:<ref>{{obra citada |títulu=Los oríxenes del conceutu Ayahuasca / yagé Una investigación sobre la sinergia ente DMT y ß-carbolinas|apellíu =Torres |nome=Constantino Manuel |añu=2012 |publicación=Psychoactive Substances in Ancient Societies |editorial=Society for American Archaeology |allugamientu=Memphis, Tennessee}}</ref> * José Chantre y Herrera nel so ''Historia de les misiones de la Compañía de Xesús nel Marañón español'' (1637-1767) -información arrexuntada de los documentos xesuites- da una primer descripción detallada:<ref>{{obra citada |títulu=Historia de les misiones de la Compañía de Xesús nel Marañón español |apellíos =Chantre y Ferrera |nome=José |añu=1901 |editorial=Imprenta d'A. Avrial |ubicación=Madrid |páxines=80 |url= https://archive.org/details/historiadelasmi00meragoog |fechaaccesu= 19 de febreru de 2017}}</ref> {{cita|N'otres naciones destínase una nueche entera pa l'aldovinación. Pa esti efeutu señalen la casa mas capaz de la contorna porque hai d'allegar muncha xente a la función... L'adivín cuelga la so cama en mediu... y pon al llau un infernal beberaxu, que llamen ayaguasca, de singular eficacia pa quitar de sentíu. Hácese un cocimientu de vejucos ó yerbes amargoses, que col enforma ferver hai de quedar bien trupu. Como ye tan fuerte pa trastornar el xuiciu en poca cantidá, la prevenida nun ye enforma, y quepe en dos pocinos pequeños. El bruxu bebe cada vez un perpequeñu mestranzu, y sabe perbién cuantes vegaes puede probar del cocimientu ensin quitase de xuiciu pa llevar con formalidá la función y rexir el coru,.. Dispuestes asi les coses, toma'l so asientu l'adivín metanes los homes y á vista de toos echa nun vasín pequeñu del cocimientu preveníu y bebe una ó dos veces ensin falar pallabra. A poco tiempu fai operación el ayaguasca, empieza á calecer y da principiu á una romandela... Repite munches vegaes l'embusteru les mesmes pallabres,... bebe esti otra vegada y carga mas la mano; tresportáu cuasi dafechu, empieza, como llocu y furiosu á glayar, parlar ensin conciertu y faer degomanes y visajes, hasta que cai redondu na cama ó tabladillo; tou lo que diz cuando esta yá priváu tener por oráculu... .|1637-1767}} * Juan Magnin nel so ''Curtia Descripción de la Provincia de Quito, na América meridional de les sos Misiones... de Maynas del P. de la Comp. de Jhs. a les veres del Gran Ríu Marañón, fecha pal Mapa que se fixo l'añu 1740'' (ca. 1734-1740), da una mención bien curtia, non detallada:<ref>{{obra citada |títulu=Curtiu descripción de la provincia de Quito, na América Meridional, y de les sos missiones de Succumbíos de relixosos de S. Franc.o, y de Maynas de PP. de la Comp.a de Jhs, a les veres del gran ríu Marañón, fecha pal mapa que se fixo l'añu 1740|apellíos =Magnin |nome=Juan |añu=1988 |editorial=Sociedá Ecuatoriana d'Investigaciones Históriques y Xeográfiques |allugamientu=Quito |páxina=475}}</ref> {{cita|...tienen pal casu, ojas, raízes, sumos, bejucos, como son el hurupschi, ayahuessa, corahuana, Maviari o florines d'amor, y otros;...|ca. 1734-1740}} * Pablo Maroni nel so ''Noticies auténtiques del famosos ríu Marañón y missión apostólica de la Compañía de Xesús de la provincia de Quito nos dilataos montes de dichu río.'' (ca. 1737), brinda una descripción del usu del ayahuasca y del ‘floripondio blancu:<ref>{{obra citada |títulu=Noticies auténtiques del famosu Ríu Marañón y misión apostólica de la Compañía de Xesús de la Provincia de Quito nos dilataos montes de dichu ríu, escribíalas pelos años de 1738, un misioneru de la mesma compañía|apellíos =Maroni |nome=Pablo |añu=1988 |editorial=Institutu d'Investigaciones de l'Amazonia Peruana (IIAP) |allugamientu=Iquitos |páxina=172 |url=http://bibliotecadigital.rah.es/dgbrah/es/consulta/registro.cmd?id=6150 |fechaaccesu=19 de febreru de 2017}}</ref> {{cita|P'aldovinar, usen beber el zusmiu, unos de floripondio blancu, que pola figura llamen tamién Campana, otros d'un bejuco que se llama vulgarmente Ayahuasca, dambos bien eficaces pa quitar de los sentíos, y entá de la vida, en cargando la mano. Deste usen tamién dacuando pa curase d'enfermedaes habituales, principalmente de dolores de cabeza. Bébi-y, pos, el que quier aldovinar con ciertes ceremonies, y tando priváu de los sentíos boca á baxu, por que nun-y afuegue la fuercia de la yerba, tase asina munches hores y á vegaes entá los dos y tres díes, hasta que faiga'l so cursu y acábese la embriaguez. Pasada esta, fai refecsion (sic) de lo que-y representó la imaxinativa, que sola y á ratos tien de queda-y pa delirar, y esto ye lo que da por fechu y lo propala como oráculu.|ca. 1737}} === Usos === Los [[Shipibo-conibo]] faen usu del ayahuasca col nome de "Oni Cobin" o "Nishi Cobin".<ref name=":0" /> El grupu étnicu [[Shuar]] del sur y la frontera del Ecuador y Perú ([[Shuar|Jívaros]] por como los llamaron los [[España|españoles]]), faen usu de la ayahuasca col nome de "Natem" polos "Uwishin" (nome del [[xamán]] Shuar). Los [[Shipibo-conibo]] de Perú usar nes sos ceremonies y ritos de sanamientu dende tiempos bien antiguos esta preparación. De la mesma como resalten les comunidaes Inga y Kamsá na [[amazonia]] colombiana pol so importante usu del yagé pa la práutica etnomedicinal. Los [[xamanes]] o médicos shipibos (Junes, Onayas, Murayas y Mutsarawas pol so rangu) herederos de la conocencia ancestral de los distintos amiestos, preparaciones y usos del ayahuasca, utilicen estes amiestes pa distintos motivos, determinando les plantes qu'amiesten según l'efeutu o oxetivu buscáu, ritual, ceremonial o curatible. La preparación varia según los grupos [[indíxenes]], les poblaciones y los médicos xamanes de cada población, guardando cada unu'l so secretu y habiendo diverses recetes con distintes amestaos. La ayahuasca ye pos el mestranzu por excelencia del mundu amazónicu y nexu d'unión ente diverses cultures que tienen de mancomún el consumu individual o grupal de la bébora con diversos fines, que tomen dende lo curatible a lo que tien un calter espiritual o de revelación personal. [[Ficheru:Casa Ceremonial - ayahuasca.JPG|miniaturadeimagen|derecha|Casa ceremonial en Iquitos, Perú.]] == Efeutos y propiedaes == {{demostrar|Ye una sustancia d'utilidá en ciertos aproximamientos terapéuticos y de autoconocimiento que ta siendo estudiada dende va tiempu por médicu, [[antropólogu|antropólogos]], [[fármacu|farmacólogos]], [[psicólogos]] y [[psiquiatres]] de tol mundu como ferramienta pa diversos problemes, con especial relevancia n'ayudar a los suxetos a romper colos procesos y vezos dañibles pa sigo mesmos y p'otros. Ello ye que el so usu en tratamientos de desintosicación y adicciones ye un fechu en países como Brasil y Perú configurándose como unu de los tratamientos más piqueros pa les farmacodependencias.}} La ayahuasca puede ser una terapia efeutiva nel campu de la [[psiquiatría]] y la psicoloxía nel tratamientu de la [[depresión]]<ref>{{Cita web |url=http://www.ayahuasca.com/science/the-ayahuasca-effect/ |títulu=The Ayahuasca Effect |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180525094203/http://www.ayahuasca.com/science/the-ayahuasca-effect/ |fechaarchivu=2018-05-25 }}</ref> {{demostrar|y l'[[ansiedá]] según los problemes de [[personalidá]] y la [[esquizofrenia]]. La so complexa farmacoloxía, bien rellacionada cola sinergia esistente ente diversos [[alcaloide]]s, de la que la escasa toxicidá demostrada polos diversos y yá numberosos estudios científicos que se van ellaborando, ye unu de los aspeutos más relevantes d'esti preparáu vexetal.}} Mientres la ingesta de ayahuasca pueden presentase dellos efeutos de poca duración, esto ye, mientres los efeutos del alucinógeno (DMT) atópase presente nel cuerpu. Los efeutos al curtiu plazu pueden incluyir: * Náusea * Vómito * Temblones * Letargia {{demostrar|Munchos testimonios argumenten esperimentar la muerte del ego y el descubrimientu de nueves dimensiones. Atribuyir a la Ayahuasca una crecedera acelerada de la consciencia humana y esperiencies espirituales que llograron camudar vides, curar adicciones y resolver problemes psicolóxicos ente otros.}} Son conocíos los casos de descompensaciones psicótiques productu del consumu, llegando inclusive a desencadenar cuadros agudos d'esquizofrenia y a producir disfunciones a nivel cortical cerebral.<ref name=efeutos/><ref name=descompensaciones/><ref name=cortical/><ref name=peligros/><ref>{{cita web |url=http://www.stichtingopen.nl/personality-psychopathology-life-attitudes-neuropsychological-performance-among-ritual-users-ayahuasca-llonxitudinal-study-2/ |títulu=Personality, Psychopathology, Life Attitudes and Neuropsychological Performance among Ritual Users of Ayahuasca: A Llonxitudinal Study - OPEN Foundation |fechaaccesu=1 d'avientu de 2016 |sitiuweb=www.stichtingopen.nl }}</ref><ref>[http://www.eldia.com/nota/2016-11-4--biltu-psicotico-frutu-de-la-ayahuasca ¿Biltu psicóticu frutu de la ayahuasca?]</ref> == Ceremonies del Amazones == Nes ceremonies del Amazones los participantes sentir nel suelu formando un semicírculu, mientres el [[xamán]] empieza exhalando el fumu d'un cigarru, llamáu "mapacho", alredor de la xente pa estornar les enerxíes negatives.<br> Nel centru del semicírculu'l xamán dispón la ayahuasca y los materiales necesarios pa la ceremonia, que puede durar hasta 7 hores, mientres les cualos, el guía entona los sos cantares, llamaos "ícaros". Ente 20 y 45 minutos dempués de la ingesta de la bébora los participantes empiecen a notar los sos efeutos, conocíos como "mareación de ayahuasca". Dalgunos pueden sufrir vultures, fories, sudoraciones o otros efeutos. El retu de cada persona, según los xamanes, ye entender el significáu real de les visiones producíes pol ayahuasca y utilizar esi aprendizaxe na so vida diaria. == Nel mundu == La fama de la ayahuasca nel mundu deber en parte al llibru [[Allen Ginsberg#Delles obres|''The Yage Letters'' (Les cartes de la ayahuasca)]], (1963), escritu en collaboración ente los escritores estauxunidenses [[William S. Burroughs]] y [[Allen Ginsberg]], que contién mayormente cartes de Burroughs escrites nel añu 1953 mientres "el so segundu viaxe per tierres llatinoamericanes en busca del yagé o ayahuasca",<ref>[http://reflexionesdelcono.lamula.pe/2012/01/27/un-vieyu-yonqui-en-llima-william-burroughs-y-la so-travesia-por-el-peru-en-busca-de-ayahuasca/fanodemar/ Un vieyu yonqui en Lima: William Burroughs y la so travesía pol Perú en busca de ayahuasca]</ref> que lo llevaríen a una curtia estadía na [[Amazonia|selva amazónica peruana]], onde esperimenta col ayahuasca.<ref>[https://books.google.com.pe/books?id=b7sLY-LnWuEC&printsec=frontcover&dq=The+Yage+Letters&hl=es&sa=X&ei=rtOjUZW0H7i14APWjIHYDQ&ved=0CC8Q6AEwAA The Yage Letters Redux]</ref> El llibru remata cola correspondencia escrita por Ginsberg nel añu 1960, mientres la so permanencia en Perú, que detalla los sos propios esperimentos con ayahuasca.<ref>[https://books.google.com.pe/books?id=yzfV6DvwBk8C&printsec=frontcover&dq=Allen+Ginsberg&hl=es&sa=X&ei=l9OjUaaXIrLJ4AOM54C4CA&ved=0CDkQ6AEwAQ#v=onepage&q=Pucallpa&f=false Vease carta a Burroughs, fechada'l 10 de xunu de 1960, en Pucallpa]</ref> Nel mundu atopen instituciones con equipos mistos de xamanes nativos y médicos, psiquiatres y psicólogos que trabayen en xunto les terapies con ayahuasca. Investigadores de medicina moderna como'l doctor Rick Strassman M.D. estudiaron a xeitu la forma y mecanismos d'aición de los alcaloides activos de la ayahuasca y les sos conexones cola [[cosmovisión]] y [[relixosidá]] de los pueblos orixinarios d'esta tradición y otres cultures del mundu como la [[exipcia]], considerando imprescindible'l nexu cola esperiencia fisiolóxica y la esperiencia espiritual qu'esiste nos estaos que provoca'l ayahuasca y el so alcaloide activo visionariu ([[Dimetiltriptamina|DMT]]). Nel so casu ye la primer investigación seria y oficial fecha n'[[Estaos Xuníos]] con una metodoloxía científica. La ayahuasca ye, asina mesmu, el sacramentu de delles ilesies brasilanes, como'l [[Santu Daime]] o la [[União do Vexetal]], que s'espandieron per Estaos Xuníos y [[Europa]], con un usu fayadizo y sofitao pola esperiencia y les investigaciones del gobiernu brasilanu y americanu. Estes instituciones relixoses, de corte sincréticu ya integradores del complexu legáu cultural amazónicu nel que converxen lo puramente amazónico y lo cristiano, constataron la progresiva reconocencia de la so actividá y práutica relixosa. Tal reconocencia xurídica atopa la so base nel exerciciu de la llibertá relixosa y en tanto espresión tradicional de la cultura amazónica. La ayahuasca tamién foi declarada [[patrimoniu cultural]] de Perú.<ref>[http://noticias.terra.com/noticias/Perupatrimonio/act1332892 Plantes Melecinales de la selva de Perú] - Declaren patrimoniu a la conocencies y usos de planta amazónica Ayahuasca (2008)</ref> y Brasil pa ufiertar mayor proteición a la bébora, a los [[ritos]] y a la cultura acomuñada al so usu.<ref>[https://web.archive.org/web/20160307131507/http://noticiasus.terra.com/terramagazine/interna/0,,OI3010825-EI8860,00-Peru+declara+patrimoniu+cultural+a+la+ayahuasca.html] Perú declara patrimoniu cultural a la ayahuasca - Terra.com (2008)</ref> L'usu de la ayahuasca en países como'l Perú, Brasil, Ecuador y Estaos Xuníos d'América ta amparáu llegalmente pola reconocencia de los sos usos tradicionales y relixosos nel mesmu marcu que sirve la reconocencia xurídica de los [[derechos]] de los grupos tribales nativos lo mesmo que de instituciones relixoses como la Unión do Vexetal o'l Santu Daime. == Tributos artísticos == * [[César Calvo]] publicó en 1981 la so novela ''Los trés metaes de Ino Moxo y otros bruxos de l'Amazonia'', un rellatu míticu visionariu pola amazonia fonda al traviés d'alcuentros con mestrones y la ayahuasca.<ref>{{cita publicación |url=https://notasdelectura.lamula.pe/2011/08/14/los trés-metaes-de-ino-moxo-novela-de-cesar-calvu-i/castanel/ |títulu="Los trés metaes de Ino Moxo", novela de César Calvo (I) |fecha=14 d'agostu de 2011 |publicación=La mula |fechaaccesu=17 de xineru de 2016 }}</ref> * [[Nora de Izcue]] realizó en 1982 el llargumetraxe de ficción ''El vientu del Ayahuasca'', una hestoria romántica ambientada en Iquitos nel contestu de les creencies máxicu-relixoses de l'Amazonia peruana.<ref>{{cita publicación |url=https://www.filmaffinity.com/es/film960149.html |títulu=El vientu del Ayahuasca |publicación=Film affinity |fechaaccesu=17 de xineru de 2016}}</ref> * La ayahuasca ye la principal influyencia de [[Pablo Amaringo]], pintor peruanu reconocíu pola [[Organización de les Naciones Xuníes|ONX]] y de la etnia [[Shipibo-conibo]]. Nel llibru ''Ayahuasca Visions'' (1991), realiza una interpretación de les visiones nos sos cuadros brindando una orixinal mirada a la cosmovisión amazónica.[https://headoverheels.org.uk/wp-content/uploads/2009/04/ayahuasca_visions_-_pablo_amaringo.pdf] * L'usu del ayahuasca foi primordial na escritura del poemariu ''Llibru del sol'' (2000),<ref>[http://www.andina.com.pe/espanol/Noticia.aspx?id=Mlo+B0nbI78=#.Uf-7Z9Jg_St Recuerden a poeta Josemári Recalde a diez años de la so partida], Nota de l'Axencia Andina, 12/01/2011.</ref> del poeta peruanu Josemári Recalde ([[Lima]], 1973-2000), según nel restu de la so obra editada póstumamente (''Llibru del sol y otros poemes'', 2009).<ref>[http://www.elhablador.com/resena18_5.html "Poética del sol": Reseña a ''Llibru del sol y otros poemes'', por José Carlos Picón], en: revista ''El Falador'' Non. 18; lléase fragmentu del poema "Hombre Lluvia"</ref> * Gran parte de la obra plástica del artista peruanu [[Christian Bendayán]] (1973), natural de la ciudá d'[[Iquitos]], ta inspirada nel usu del ayahuasca. * El grupu peruanu de música electrónica Dengue Dengue Dengue basa la so música y vistimienta nos rituales del ayahuasca.<ref>{{cita publicación |apellíos=Cliff |nome=Aimee |títulu=Hai que conocelos: Dengue Dengue Dengue |url=http://www.redbull.com/pe/es/music/stories/1331662144601/afaya-al-d%C3%BAo-electro-peruanu-dengue-dengue-dengue |fechaaccesu=21 d'avientu de 2016}}</ref> * El grupu español de rock [[Mägo de Oz]], nel so álbum ''[[Gaia III: Atlantia]]'', dedíca-y un cantar: "La lluria del muertu (Ayahuasca)". * [[Allen Ginsberg]] viaxó dende Lima hasta [[Pucallpa]], nos años 50, pa participar nun ritual con ayahuasca. * Nel so discu "[[Despedazado per mil partes]]", de 1996; el grupu de rock arxentín "[[La Renga]]" inclúi un cantar tituláu "Paya bravo" na que noma a la Ayahuasca, ente otres plantes melecinales y/o allucinóxenes. == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{Enllaz rotu|1=Ayahuasca y San Pedro: Estaos alteriaos de la conciencia y teoría de sistemes. Un aproximamientu al so estudiu |2=http://sisbib.unmsm.edu.pe/bvrevistas/neuro_psiquiatria/v60_n3/est%C3%A1u_alteri%C3%A1u%20de%20conciencia.htm |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * {{obra citada |títulu=La Clara Visión - Xamanismu y Ayahuasca|apellíos =Cebrián |nome=Manuel |añu=2005 |editorial=Llibros en Rede |isbn=9781597540971 |url=https://books.google.com/books?id=ySRycSKefOQC&printsec=frontcover |fechaaccesu=18 de xineru de 2017}} * {{Enllaz rotu|1=Al bellume de la ayahuasca. Antropoloxía cognitiva, consciencies alternatives y oniromancia |2=http://sisbib.unmsm.edu.pe/bvrevistas/neuro_psiquiatria/v60_n3/est%C3%A1u_alteri%C3%A1u%20de%20conciencia.htm |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * {{obra citada |añu=2013 |títulu=Ayahuasca y salú |páxines=485|lugar-publicación =Barcelona |editorial=Los Llibros de La Llebre de Marzo|apellíu-editor =Labate|apellíu-editor2 =Bouso Saiz|nome-editor =Beatriz Caiuby|nome-editor2 =José Carlos|isbn=978-84-92470-25-9}} * {{obra citada|apellíu =Luna|apellíos2 =Amaringo |nome=Luis Eduardo |nome2=Pablo |añu=1999|añu-orixinal =1991 |títulu=Ayahuasca visions: The religious iconography of a Peruvian shaman|lugar-publicación =Berkeley |editorial=North Atlantic Books |idioma=en |isbn=978-1556433115}} * {{obra citada |títulu=Ayahuasca - La enredadera del ríu celestial|apellíu =Naranjo |nome=Claudio |añu=2012 |editorial= La Llave |isbn=978-8495496881 |páxines=536}} * {{obra citada|apellíos =Narby |nome=Jeremy |añu=2013|añu-orixinal =1995 |títulu=La culiebra cósmica. L'ADN y los oríxenes del saber|títulu-trad =-y serpent cosmique, l'ADN et anícieslos du savoir |páxines=312|lugar-publicación =Lima |editorial=Apus Graph Ediciones|isbn=978 –612-45824-4-8}} * {{obra citada|apellíos =Schultes|apellíos2 =Hofmann |nome=Richard Evans |nome2=Albert |añu=2010|añu-orixinal =1979 |títulu=Plantes de los Dioses - Oríxenes del Usu de los Allucinóxenos|títulu-trad =Plants of the Gods: Origins of Hallucinogenic Use |páxines=124-135|lugar-publicación =Méxicu, D.F. |editorial=Fondu de Cultura Económica|isbn=978-9681663032}} * {{obra citada|apellíos =Viegas|apellíos2 =Berlanda |nome=Diego R. |nome2=Néstor |añu=2012 |títulu=Ayahuasca, Medicina de l'Alma |páxines=31-34|lugar-publicación =Buenos Aires |editorial=Editorial Biblos|isbn=978-950-786-984-6}} == Ver tamién == * [[Enteógeno]] * [[Jonathan Ott]] * [[Santu Daime]] * [[Unión del Vexetal]] == Enllaces esternos == {{commonscat}} * {{Enllaz rotu|1=esperiencia-de-un home/ Cáncer y ayahuasca |2=http://www.onirogenia.com/llectures/cancer-y-ayahuasca-la |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} {{Tradubot|Ayahuasca}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Ayahuasca|Ayahuasca]] [[Categoría:Alcaloides]] [[Categoría:Antropoloxía]] [[Categoría:Enteógenos]] [[Categoría:Patrimoniu Cultural de la Nación (Perú)]] [[Categoría:Pallabres y frases en quechua]] ofxkp3leh7mybaaacrbyuzkvpstwb4g Aauri Bokesa 0 143465 4376962 4369366 2025-06-17T14:44:58Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá vacante => dicha vacante 4376962 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Aauri Bokesa}} {{persona}} '''Aauri Lorena Bokesa Abia''' {{nym}} ye una deportista española que compaxinó mientres un tiempu les temporaes de [[baloncestu]] y [[atletismu]], defendiendo les camisetes del [[Club Baloncesto Estudiantes (femenín)|Club Baloncesto Estudiantes femenín]] y de l'[[AD Marathon]] respeutivamente. Foi internacional cola seleición española en dambos deportes, en baloncestu nes categoríes inferiores. Los sos padres provienen de [[Guinea Ecuatorial]]. == Como baloncestista == Foi escoyida en categoríes inferiores (dende O-16 a U-20) na seleición española de baloncestu femenín. Empezó xugando a baloncestu nel [[Baloncesto Fuenlabrada]] y xugó nel [[Club Baloncesto Estudiantes]] dende la temporada 2004/2005 hasta la 2009/10. Mide 1,83&nbsp;cm d'altor y xugaba na posición d'aleru. Destacaba pol so gran capacidá atlética y de saltu.<ref name="marca.com">{{cita web |url=https://www.marca.com/2009/07/16/atletismu/1247751557.html |títulu=Aauri Bokesa: baloncestista pel iviernu, 'crack' del atletismu pel branu - MARCA.com |fecha=16 de xunetu de 2009 |fechaaccesu=22 d'agostu de 2018 |autor=Quique Peinado }}</ref>. === Palmarés === ==== Cola seleición española ==== * Cuarta, cola seleición española sub-20, nel Campeonatu d'Europa de 2008 en Chietti, Pescara y Sulmona, Italia<ref>{{cita web |url= http://www.fibaeurope.com/compID_FBoLIZ9eGMw1MS4DX8h1D2.roundID_5997.season_2008.teamID_362.playerID_49190.html |títulu=Aauri Bokesa - O20 European Championship Women (2008) |fechaaccesu=22 d'agostu de 2018 |sitiuweb= [[FIBA Europa]]}}</ref> * Campeona, cola seleición española sub-18, nel Campeonatu d'Europa de 2006 en Tenerife.<ref>{{cita web |url= http://www.fibaeurope.com/compID_uHP8sHguJSYAvKyuMkarZ1.roundID_4819.season_2006.teamID_362.playerID_49190.html |títulu=Aauri Bokesa - U18 European Championship Women (2006) |fechaaccesu=22 d'agostu de 2018 |sitiuweb= [[FIBA Europa]]}}</ref> * Campeona, cola seleición española sub-16, nel Campeonatu d'Europa de 2004 n'Italia.<ref>{{cita web |url= http://www.fibaeurope.com/compID_-al-KlCzJc-SVAwk29g5d0.roundID_3776.season_2004.teamID_362.playerID_49190.html |títulu=Aauri Bokesa - U16 European Championship Women (2004) |fechaaccesu=22 d'agostu de 2018 |sitiuweb= [[FIBA Europa]]}}</ref> * Subcampeona, cola seleición española sub-18, nel Campeonatu d'Europa de 2005 en Budapest<ref>{{cita web |url= http://www.fibaeurope.com/compID_uHP8sHguJSYAvKyuMkarZ1.roundID_3792.season_2005.teamID_362.playerID_49190.html |títulu=Aauri Bokesa - U18 European Championship Women (2005) |fechaaccesu=22 d'agostu de 2018 |sitiuweb= [[FIBA Europa]]}}</ref> * Cuarta, cola seleición española sub-19, nel Campeonatu del Mundu de 2007 en Bratislava ==== Con clubes Campeona de la lliga femenina de baloncestu de Segunda División con Estudiantes, na temporada 2007/08 === Clubes === * Fuenlabrada y Estudiantes: categoríes de formación Estudiantes: 2006/07, 2007/08, 2008/09 y 2009/10 == Como atleta == Empezó nel atletismu por casualidá. L'[[AD Marathon]], clásicu club madrilanu d'atletismu, quedárase ensin nenguna atleta pa cubrir la prueba de [[400 metros llisos]], y la hermana del preparador físicu del Estudiantes oyera falar de les sos cualidaes como atleta per mediu del so hermanu, polo que surdió que falara con ella pa ocupar dicha vacante. Aauri aceptó y dempués d'unes básiques esplicaciones de como tenía que ponese nos tacos y encarar la carrera, participó y algamó el tercer llugar en meta.<ref name="marca.com"/> Na so segunda carrera de 400 metros llogró la marca mínima esixida pa poder competir nos campeonatos d'España d'atletismu absolutos, a pesar de tener 18 años y competir entá en categoría junior. Darréu practicó toles pruebes de la velocidá llisa, anque la so prueba principal siempres fueron los 400 metros. Ganó dellos campeonatos d'España, siendo amás la líder nacional del 400 m en 2009, 2011, 2012, 2013, 2015 y 2016. Amás, representó al so país en numberoses competiciones internacionales, tantu na prueba individual de 400 metros como nel [[relevu 4 x 400 metros]]. Dende 2014 pertenez al Club "Nike Running" y foi miembru del "Valencia Terra i Mar" ente 2011 y 2013. === Marques personales === <center> {| border="1" cellspacing="2" cellpadding="1" style="border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- bgcolor="d0cbf6" !Fecha !Distancia !Marca |- |2009 |<center>[[100 m]]</center> |12.45 |- |2013 |<center>[[200 m]]</center> |24.40 |- |2018 |<center> 300 m </center> |38.19 |- |2017 |<center> 300 m (PC)</center> |38.73 {{Plusmarca|NR}} |- |2014 |<center>[[400 m]]</center> |51.66 |- |2018 | <center>[[4x400 m]]</center> |3:31.54 |- |} </center> <small>PC = Pista cubierta</small> === Palmarés nacional === * Campeona d'España Absoluta de 400m al campu: 2009, 2011, 2012, 2013, 2015, 2016 * Campeona d'España Absoluta de 400m en pista cubierta: 2012, 2013, 2014, 2016 * Campeona d'España sub-23 de 400m: 2009, 2010 === Competiciones internacionales === {| border="1" cellspacing="5" cellpadding="4" style="border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- bgcolor="d0cbf6" !Añu !Competición !Sede !Puestu !Prueba !Marca |- |2009 |[[Campeonatu Européu Sub-23 d'Atletismu de 2009|Campeonatu d'Europa sub-23]] |[[Kaunas]] |12ª (semifinales) |400 m |[[Campeonatu Européu Sub-23 d'Atletismu de 2009 – 400 metros femenín|54.25]] |- |rowspan=2|2010 |rowspan=2|[[XIV Campeonatu Iberoamericanu d'Atletismu de 2010|Campeonatu Iberoamericanu]] |rowspan=2|[[San Fernando (Cádiz)|San Fernando]] |11ª (series) |400 m |56.05 |- |4ª |4x400 m |3:37.49 |- |2011 |[[Universiada 2011|Universiada]] |[[Shenzhen]] |15ª (semifinales) |400 m |54.09 |- |rowspan=3|2012 |rowspan=2|[[Campeonatu Européu d'Atletismu de 2012|Campeonatu d'Europa]] |rowspan=2|[[Ḥélsinki]] |10ª (semifinales) |400 m |[[Campeonatu Européu d'Atletismu de 2012 – 400 metros femenín|52.47]] {{Plusmarca|PB}} |- |12ª (series) |4x400 m |[[Campeonatu Européu d'Atletismu de 2012 – Relevu 4 × 400 metros femenín|3:38.00]] |- |[[Atletismu nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012|Xuegos Olímpicos]] |[[Londres]] |35ª (series) |400 m |[[Atletismu nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012 – 400 metros femenín|53.67]] |- |rowspan=2|2013 |[[Campeonatu Européu d'Atletismu en Pista Cubierta de 2013|Campeonatu d'Europa en Pista Cubierta]] |[[Gotemburgu]] |14ª (series) |400 m |[[Campeonatu Européu d'Atletismu en Pista Cubierta de 2013 – 400 metros femenín|53.61]] |- |[[Campeonatu Mundial d'Atletismu de 2013|Campeonatu del Mundu]] |[[Moscú]] |17ª (semifinales) |400 m |[[Campeonatu Mundial d'Atletismu de 2013 – 400 metros femenín|51.94]] |- |2014 |[[Campeonatu Européu d'Atletismu de 2014|Campeonatu d'Europa]] |[[Zúrich]] |8ª |400 m |[[Campeonatu Européu d'Atletismu de 2014 – 400 metros femenín|52.39]] |- |rowspan=2|2015 |[[Campeonatu Européu d'Atletismu en Pista Cubierta de 2015|Campeonatu d'Europa en Pista Cubierta]] |[[Praga]] |16ª (series) |400 m |[[Campeonatu Européu d'Atletismu en Pista Cubierta de 2015 – 400 metros femenín|53.80]] |- |[[Campeonatu Mundial d'Atletismu de 2015|Campeonatu del Mundu]] |[[Beixín]] |38ª (series) |400 m |[[Campeonatu Mundial d'Atletismu de 2015 – 400 metros femenín|52.98]] |- |rowspan=3|2016 |rowspan=2|[[Campeonatu Européu d'Atletismu de 2016|Campeonatu d'Europa]] |rowspan=2|[[Ámsterdam]] |10ª (semifinales) |400 m |[[Campeonatu Européu d'Atletismu de 2016 – 400 metros femenín|52.39]] {{Plusmarca|SB}} |- |14ª (series) |4x400 m |[[Campeonatu Européu d'Atletismu de 2016 – Relevu 4 × 400 metros femenín|3:33.57]] {{Plusmarca|SB}} |- |[[Atletismu nos Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016|Xuegos Olímpicos]] |[[Rio de Janeiro]] |47ª (series) |400 m |[[Atletismu nos Xuegos Olímpicos de Rio de Janeiro 2016 – 400 metros femenín|53.51]] |- |2017 |[[Campeonatu Européu d'Atletismu en Pista Cubierta de 2017|Campeonatu d'Europa en Pista Cubierta]] |[[Belgráu]] |15ª (semifinales) |400 m |[[Campeonatu Européu d'Atletismu en Pista Cubierta de 2017 – 400 metros femenín|53.80]] |- |rowspan=2|2018 |[[Xuegos Mediterráneos de 2018|Xuegos Mediterráneos]] |[[Tarragona]] |{{Med-b}} |4x400 m |[[Atletismu nos Xuegos Mediterráneos de 2018|3:31.54]] |- |[[Campeonatu Européu d'Atletismu de 2018|Campeonatu d'Europa]] |[[Berlín]] |11ª (series) |4x400 m |[[Campeonatu Européu d'Atletismu de 2018 – Relevu 4 × 400 metros femenín|3:33.18]] |- |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} * {{IAAF|id=248856}} * {{Enllaz rotu|1=Ficha atlética de Aauri Bokesa |2=http://www.rfea.es/sirfea/ficheros/persones/almacen/bokesaaauri.pdf |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} na [[RFEA]] * [http://www.european-athletics.org/athletes/group=b/athlete=128151-bokesa-aauri-lorena/index.html Ficha atlética de Aauri Bokesa] na [[Asociación Europea d'Atletismu|AEA]] {{NF|1988||Bokesa, Aauri}} [[Categoría:Atletes de la Comunidá de Madrid]] [[Categoría:Xugadores de baloncestu de la Comunidá de Madrid]] [[Categoría:Deportistes nos Xuegos Olímpicos de Londres 2012]] [[Categoría:Persones de Madrid]] ral5ea8dzaq0sih3slm03j7wodfsfev Adela de Torrebiarte 0 143618 4376960 4247528 2025-06-17T14:44:24Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá vuelta => dicha vuelta 4376960 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Adela de Torrebiarte}} {{persona}} '''Adela Camacho de Torrebiarte''' {{nym}}, foi una [[política]] y [[Llicenciatura|llicenciada]] [[Guatemala|guatemaliana]], comisionada presidencial pa la reforma policial de [[Guatemala]]. Participó nes eleiciones presidenciales de [[Guatemala]] de [[Eleiciones xenerales de Guatemala de 2011|2011]].<ref name="José Esteban">{{cita web |url=http://adeladetorrebiarte.com/site/?page_id=49 |títulu=Biografía de Adela de Torrebiarte |fechaaccesu=1 de xunu de 2012 |nome=Esteban |añu=2012 |editorial=www.adeladetorrebiarte.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110823165119/http://adeladetorrebiarte.com/site/?page_id=49 |fechaarchivu=23 d'agostu de 2011 }}</ref> == Biografía == Adela de Torrebiarte nació'l [[30 de marzu]] de [[1949]] na [[Ciudá de Guatemala]], [[Guatemala]]. La situación político y económico de [[Guatemala]] d'esi entós obligó Miguel Camacho Labbé padre de Adela de Torrebiarte a infiltrarse nel [[Movimientu de Lliberación Nacional (Guatemala)|Movimientu de Lliberación Nacional]], Miguel Camacho tuvo que fuxir a [[El Salvador]] y tuvo exiliáu mientres cuasi seis meses. Torrebiarte estudió la primaria nel Colexu Capoulliez y la secundaria nel Institutu de L'Asunción dambos colexos de la [[Ciudá de Guatemala]].<ref name="José Esteban"/> Nel añu [[1968]] casóse con Luis Pedro Torrebiarte Lantzerdörffer con quien procreo dos fíos Luis Pedro Torrebiarte Camacho y María Inés Torrebiarte Camacho, en [[1972]] Adela y la so familia camudar a [[Syracuse (Nueva York)|Syracuse]], [[Nueva York]], [[Estaos Xuníos]], na so estadía n'[[Estaos Xuníos]] tomó la carrera de [[Llicenciatura|Llicenciada en filosofía y lletres]] y el [[20 d'ochobre]] de [[1976]] recibe'l títulu que lu acredita profesionalmente, esi mesmu añu torna a [[Guatemala]]. En [[1977]] inscribir en delles universidaes pa estudiar [[Historia del Arte]] na cual tuvo la oportunidá de pintar xunto al artista guatemalianu Manolo Gallardo. En [[1986]] foi parte de la xunta directiva de la puya d'arte Juannio, onde tuvo una trayeutoria d'actividá d'ocho años, ocupó esa presidencia en repitíes ocasiones, les puyes taben dirixíes por Institutu Neurolóxicu de Guatemala.<ref name="José Esteban"/> Adela de Torrebiarte empezó a xenerar polítiques de seguridá en beneficiu de los guatemalianos y nel [[2002]] foi nomada como Comisionada de Presidios. En [[2003]] ocupó un puestu nel Conseyu Asesor de Seguridá.<ref name="José Esteban"/> == Política == Adela Camacho de Torrebiarte en febreru de [[2009]], surde iniciatives pa crear un nuevu movimientu políticu, el [[29 d'agostu]] de [[2010]] fundó oficialmente'l partíu políticu [[Aición de Desarrollu Nacional]]. El [[30 de xunu]] de [[2011]] Adela de Torrebiarte y José Escribano son oficialmente inscritos como candidatos a la presidencia y vicepresidencia de [[Guatemala]] na [[Eleiciones xenerales de Guatemala de 2011|eleiciones presidenciales de Guatemala de 2011]].<ref name="José Esteban"/> === Eleiciones 2011 === El [[11 de setiembre]] de [[2011]] según los datos oficiales del [[Tribunal Supremu Eleutoral de Guatemala]], Adela de Torrebiarte del partíu [[Aición de Desarrollu Nacional]] quedó nel décimu y últimu llugar de los diez candidatos pa la presidencia de [[Guatemala]] con un total de 18 779 votos que representa un 0.42% del total de votos, nun llogró pasar a segunda ronda eleutoral, sicasí sofitó a [[Otto Pérez Molina]].<ref name="José Esteban"/> === Alianza col PP === El [[22 de setiembre]] de [[2011]], Adela de Torrebiarte y les bases del partíu ADN, oficialicen l'alianza col [[Partíu Patriota]] pa llevar a Otto Pérez Molina a la Presidencia de [[Guatemala]], el partíu [[Aición de Desarrollu Nacional]] foi un de los dos únicos partíos que se xunió pa sofitar a [[Otto Pérez Molina]] na segunda vuelta eleutoral celebrada'l [[6 de payares]] de [[2011]], dicha vuelta ganada por Pérez del [[Partíu Patriota]].<ref name="José Esteban"/> === Comisionada de la Reforma Policial === El [[22 de payares]] de [[2011]], Adela de Torrebiarte foi designada pol presidente de [[Guatemala]] [[Otto Pérez Molina]] pa ocupar el puestu de comisionada presidencial pa la Reforma Policial de [[Guatemala]], según Pérez "tomu en cuenta'l perfil y les capacidaes de Adela de Torrebiarte" pa dichu cargu, Adela foi una de los dos únicos candidatos presidenciales que sofito a [[Otto Pérez Molina]] na segunda ronda eleutoral.<ref name="José Esteban"/> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1949|2020|de Torrebiarte, Adela}} [[Categoría:Políticos y polítiques de Guatemala]] [[Categoría:Ministros y ministres de Guatemala]] [[Categoría:Políticos y polítiques demócrata-cristianos de Guatemala|de Torrebiarte]] [[Categoría:Persones de la Ciudá de Guatemala]] 70o132mwqj1mvfgmabywc8i9op3sqgo Nivia Palma 0 145097 4376910 4340354 2025-06-17T14:31:26Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá cartera => dicha cartera 4376910 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Nivia Elizabeth Palma Manríquez''' {{nym}} ye una [[abogada]], [[académica]] y [[políticu|política]] [[chile|chilena]]. Foi [[Ministeriu de Bienes Nacionales de Chile|ministra de Bienes Nacionales]] del [[segundu gobiernu de Michelle Bachelet]], ente 2016 y 2018. == Biografía == Nació en 1959, fía d'un pastor evanxélicu. Estudió nel Llicéu de Neñes de Los Angeles y en 1978 ingresó a la [[Facultá de Derechu de la Universidá de Chile]], onde se tituló d'abogada. Mientres el so periodu como estudiante universitaria, integró l'Agrupación Cultural Universitaria (ACU) y el Grupu de Teatru de la so facultá.<ref name=dibam>{{cita web |url=http://dibam.cl/614/w3-article-29769.html|títulu=Nivia Palma Manríquez|obra=dibam.cl|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2016|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20161022111749/http://dibam.cl/614/w3-article-29769.html|fechaarchivu=2016-10-22}}</ref> Exerció como abogada especialista en [[derechu del trabayu]], siendo asesora de sindicatos y direutora executiva de la ONG OFASAN (Oficina d'Asesoría Sindical de la Zona Norte). Tamién foi profesora del Diplomáu d'Alministración Cultural de la [[Pontificia Universidá Católica de Chile|Pontificia Universidá Católica]] y del Magíster de Xestión Cultural de la [[Universidá de Chile]].<ref name=dibam /> Ta casada con [[Sergio Aguiló]].<ref name=emol>{{cita web |url=http://www.emol.com/noticias/Nacional/2016/10/19/827316/Nivia-Palma-la-nueva-ministra-de Bienes Nacionales-que-reemplazara-a-Victor-Osorio.html|títulu=Nivia Palma: Esperta en cultura y militante de IC asume en Bienes Nacionales|obra=Emol|fecha=19 d'ochobre de 2016|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2016}}</ref> == Carrera pública == Mientres la década de 1980 formó parte de la direición de la [[Izquierda Cristiana]]. Darréu militó nel [[Partíu Socialista de Chile|Partíu Socialista]], onde foi integrante del so Comité Central. Cola llegada de la democracia, foi asesora llexislativa na [[Cámara de Diputaos de Chile|Cámara de Diputaos]] mientres el [[XLVIII periodu llexislativu del Congresu Nacional de Chile|XLVIII periodu llexislativu]].<ref name=dibam /> En xineru de 1993 asumió como coordinadora nacional del acabante crear [[Fondu Nacional de Desenvolvimientu Cultural y les Artes]] (Fondart), siendo paralelamente secretaria executiva del [[Conseyu Nacional del Llibru y la Llectura]], y dende 1997, representante de Chile ante la Comisión d'Industries Culturales del [[Mercosur]].<ref name=emol /> En setiembre de 2002 arrenunció a dichos cargos, acusando presiones de l'[[Armada de Chile|Armada]] por que el [[Gobiernu Rexonal de Valparaíso]] retirar del Programa Fondart 10 años», y pola prohibición de la entós [[Ministeriu d'Educación de Chile|ministra d'Educación]], [[Mariana Aylwin]], d'asistir al estrenu de la obra ''Prat''.<ref>{{cita web |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2002/09/30/95569/direutora-del-fondart-presento-el so-arrenunciu-por obra-de-prat.html|títulu=Direutora del Fondart presentó'l so arrenunciu por obra de Prat|obra=Emol|fecha=30 de setiembre de 2002|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2016}}</ref> [[Ficheru:19 Octubre 2016, Ministro Marcelo Díaz participa en cambio de gabinete, luego realiza conferencia de prensa. (29804615774) (2).jpg|250px|miniaturadeimagen|left|Xuramentu de Palma como ministra de Bienes Nacionales en 2016.]] En 2002 asumió como xerente corporativa de la Cámara Nacional del Llibru y de la Sociedá Prolibro S.A. Mientres el [[Primer gobiernu de Michelle Bachelet|primer gobiernu]] de [[Michelle Bachelet]], ente 2006 y 2010, desempeñóse como direutora de la [[Direición de Biblioteques, Archivos y Museos]] (Dibam), xestión mientres la cual implementóse'l programa de Construcción de Biblioteques Públiques, creáronse l'Archivu Dixital y el sitiu [[Memoria Chilena]] pa Ciegos, y xestionóse la torna a Chile del legáu de [[Gabriela Mistral]] y la devolución de material histórico a [[Perú]].<ref name=dibam /> Nesi rol exerció tamién como vicepresidenta executiva del [[Conseyu de Monumentos Nacionales]],<ref name=emol /> y direutora de la [[Biblioteca Nacional de Chile]].<ref>{{cita web |url=http://www.bibliotecanacional.cl/615/articles-7056_archivu_01.pdf|títulu=Direutores|obra=bibliotecanacional.cl|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2016}}</ref> Anguaño milita nel partíu [[Izquierda Ciudadana]]. Nel segundu gobiernu de Bachelet, Palma trabayó como xefa de la Direición Juíridica del [[Ministeriu de Bienes Nacionales de Chile|Ministeriu de Bienes Nacionales]], hasta'l 19 d'ochobre de 2016, cuando foi designada ministra de dicha cartera, en reemplazu del so compañeru de partíu [[Víctor Osorio Reyes|Víctor Osorio]].<ref name=emol /> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1959||Palma, Nivia}} {{Tradubot|Nivia Palma}} [[Categoría:Abogaos y abogaes de Chile]] [[Categoría:Ministros y ministres de Chile]] [[Categoría:Políticos y polítiques de la Izquierda Ciudadana]] 7az01wnkjtlcgc7x04m05ukt7w3gw0n Niña de la Alfalfa 0 145103 4377117 4247332 2025-06-18T06:00:39Z YoaR 37624 /* Biografía */ 4377117 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20201210092220}} {{Tradubot|Niña de la Alfalfa}} {{persona}} '''Rocío Vega Farfán''' {{nym}}, más conocida como la '''''Niña de la Alfalfa''''', foi una cantaora de flamencu y de [[Saeta (música)|saetes]]. == Biografía == Anque nun nació en [[Sevilla]], dende neña vivió na cai Boteros, nel barriu de l'Alfalfa d'esta ciudá. D'ende vien-y el so nome popular y artísticu, desque nos sos primeros tiempos el periodista Galerín al escribir un artículu sobre ella tres escuchala cantar, y nun saber el so nome real llamar ''la Niña de la Alfalfa''. Con 15 años careció una grave enfermedá na larinxe que casi-y costar la perda de la voz. El so sanamientu inesperáu siempres pensó que yera una gracia especial de la Virxe de la Estrella, a la que tenía especial devoción. Foi cantante de zarzuela y d'ópera, destacando más palantre como intérprete de dalgunos cantes flamencos, y ente ellos la [[Saeta (música)|saeta]]. Foi tal la so valía que llegó a competir con dalgunos de los más importantes especialistes de la [[Selmana Santa de Sevilla|Selmana Santa sevillana]] y d'otres llocalidaes d'[[Andalucía]]. Un momentu trascendental n'el so carrera vivir un Xueves Santu cantando dende'l balcón del Círculu de Llabradores, a la Virxe de la Victoria, de la [[Hermandá de Les Cigarreres (Sevilla)|Hermandá de les Cigarreres]]. Nesa ocasión el rei [[Alfonso XIII d'España|Alfonso XIII]] que presidía'l pasu de la virxe quedó tan prindáu de la so actuación que al acabar solicitó que-y fora presentada la intérprete. De resultes de dicha entevista'l Círculu apurrió-y una decidida proteición, facilitándo-y una beca d'estudios de cantar en Madrid. Pela so parte, el monarca robló un pervalible documentu pol que quedaba proclamada como "Reina de la Saeta". == Bibliografía == *Antonio Reina Gómez: ''Sevilla y la saeta flamenca''. En: ''Sevilla Penitente'', volume III. Editorial Gever, S.A., Sevilla 1995. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1901|1975|Ninza de l'Alfalfa}} [[Categoría:Cantaores de flamencu]] [[Categoría:Cantantes d'Andalucía]] [[Categoría:Cantantes en castellanu]] [[Categoría:Wikipedia:Correxir/Revisar títulu]] 8s443crjfmn1v6tu4gt6zhwhet0bx39 Norah Borges 0 145296 4376790 4318781 2025-06-17T12:53:08Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376790 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Norah Borges}} {{persona}} [[Ficheru:Norah Borges y Guillermo de Torre.jpg|right|thumb|250px|Norah Borges y [[Guillermo de Torre]] - 1928.]] '''Leonor Fanny Borges Acevedo''' {{nym}}, conocida como '''Norah Borges''', foi una artista plástica y [[crítica d'arte]] [[arxentina]], hermana del escritor [[Jorge Luis Borges]], perteneciente al [[Grupu de Florida]]. Leonor foi moteyada Norah pol so hermanu mayor, l'escritor [[Arxentina|arxentín]] [[Jorge Luis Borges]], quien la retrata asina: :''En toos nuesos xuegos yera ella siempres el caudiellu, yo l'arrezagáu, el cobarde, el sumisu. Ella xubía a l'azotea, engataba a los árboles y a los cuetos yo siguir con menos entusiasmu que mieu'' (J. L. Borges, ''Norah'') == Biografía == Coló cola so familia en 1912 a [[Suiza]] pa tratar la ceguera progresiva del padre, el [[abogáu]] [[Jorge Guillermo Borges]]. Estudió na École des Beaux-Arts de [[Xinebra (Suiza)|Xinebra]] col escultor clasicista [[Maurice Sarkisoff]] y con [[Arnaldo Bossi]] en [[Lugano]], cerca d'[[Espresionismu|espresionistes]] alemanes exiliaos como [[Ernst Kirchner]]; con Bossi aprendió [[xilografía]] y la estética espresionista, según declaró ella mesma nun reportaxe de 1940 na revista ''Atlántida''. En Suiza escribió ya ilustró el so primer llibru poéticu, ''Notes alloñaes'' (1915). La estancia n'Europa allargóse por causa de la [[Primer Guerra Mundial]] hasta 4 años. En viaxando por tola [[Provenza]] (Norah queda bien impresionada por [[Nîmes]], a que'l so paisaxe dedica delles pieces) entren n'España, onde amplió los sos estudios y participó nes [[Vanguardies]]. Van primero a Barcelona y depués, en 1919, a [[Palma de Mallorca]], onde Norah estudió con [[Sven Westman]]; ellí los hermanos Borges collaboraron na revista ''Baleares'' (Norah el so "Músicos ciegos", etcétera); fueron depués a [[Sevilla]], onde entraron na Vanguardia del [[Ultraísmu]]; publicó trabayos sos en ''Grecia'', ''Ultra'', ''Tableros'' y ''Reflector'', según, en 1920, el proyeutu de portada pa ''El xardín del centauru'', un llibru de poemes d'[[Adriano del Valle]]; pasen por Granada y finalmente recalen en Madrid, onde Norah estudió col pintor [[Julio Romero de Torres]]. Ellí amistó amás con [[Juan Ramón Jiménez]], dalgunos de que los sos poemes ilustró, y quien lu dedicó unu de les semeyes llíriques del so llibru ''Españoles de tres mundo''. Vuelven depués a [[Palma de Mallorca]] en xunu de 1920. En marzu de 1921 tomen un barcu de torna a [[Buenos Aires]]. Como pintora [[naïf]], Norah venceyar a la vanguardia lliteraria formada pol [[Grupu de Florida]]; dende ''Prisma'' empezó a sopelexar el [[Ultraísmu]] n'Arxentina, pero entós esplotó l'influxu del [[Cubismu]] qu'empezara a asimilar colos sos contactos franceses n'España nes sos ilustraciones pa revistes como ''Mural'', ''Proa'' o ''Martín Fierro'', recuperando les imáxenes de balaustraes y maceteros de les cases porteñas ya imáxenes n'estinción como les qu'habiten la primer edición de ''Fervor de Buenos Aires'' (1923), el llibru poéticu del so hermanu Jorge Luis. En 1923 la revista surrealista francesa ''Manomètre'' de [[Lyon]] y en 1924 ''Martín Fierro'' publicaron les sos pintures. En 1926 espunxo 75 trabayos (oleos, xilografíes, dibuxos, acuareles y tapices) na Asociación Amigos del Arte. Casóse en 1928 con [[Guillermo de Torre]], escritor y críticu español, estudiosu del movimientu [[ultraísmu|ultraísta]] y gran espertu nes vanguardies artísticu y lliterariu, a quien conociera n'España cuando apenes tenía 19 años; d'él tuvo dos fíos. Na [[Segunda Guerra Mundial]] foi vocal suplente na Xunta de la Victoria na Arxentina, asociación [[feminista]] [[antifascista]] que dirixíen [[Cora Ratto de Sadosky]] y [[Ana Rosa Schlieper de Martínez Guerrero]]; nella militaron la escritora [[María Rosa Oliver]], la fotógrafa [[Annemarie Heinrich]], la psicoanalista [[Mimí Langer]], l'artista [[Raquel Forner]] y la poeta [[Silvina Ocampo]].{{ensin referencies}} Norah ilustró la edición de la so ''Cuaderno San Martín'' como fixera antes con ''Lluna d'enfrente'' y ''Fervor de Buenos Aires'' y los llibros ''Les invitaes'' (1961) y ''Autobiografía d'Irene'' (1962) de [[Silvina Ocampo]]. Exerció la crítica d'arte en ''Añales de Buenos Aires'' sol pseudónimu de ''Manuel Pinedo''. Investigó sobre'l grabáu y nun dexó de pintar práuticamente hasta la so muerte, anque regalaba la so obra y nun curió de realizar esposiciones regularmente.<ref>https://www.lavanguardia.com/cultura/20160823/404050331536/norah-borges-jorge-lluis-borges.html</ref> En 1942 publicar n'Arxentina una edición de ''Plateru y yo'' de [[Juan Ramón Jiménez]] con ilustraciones y viñetes de Norah, y tamién exerció como artista gráfica n'otros llibros de los españoles emigraos n'Arxentina como [[Ramón Gómez de la Serna]], [[Rafael Alberti]] y [[León Felipe]]. Ilustró tamién non yá los del so hermanu, sinón los d'otros escritores arxentinos como Silvina y [[Victoria Ocampo]], [[Adolfo Bioy Casares]], [[Norah Lange]] y [[Julio Cortázar]]. Tamién diseñó la [[escenografía]] d'una obra teatral de [[Federico García Lorca]]. Ta por estudiar la so amistá con [[Maruxa Mallo]] y [[Xul Solar]]. Utilizó les téuniques del [[Pintura al oleu|oleu]], l'[[acuarela]], el [[grabáu]], la [[xilografía]], el [[dibuxu|dibuxos]] a tinta y llapiceru, les [[témpera|témperes]], l'[[Pintura acrílica|acrílicu]] y el [[tapiz]]. Los sos restos atopar na bóveda familiar del [[Campusantu de La Recoleta]].<ref name="MINED">Efemérides Culturales Arxentines. Jorge Luis Borges: familia. Ministeriu d'Educación de la Nación. Subsecretaría de Coordinación Alministrativa. Páxina aportada'l 21-12-07. [http://www.me.gov.ar/efeme/jlborges/familia.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090221042216/http://www.me.gov.ar/efeme/jlborges/familia.html |date=2009-02-21 }}</ref> == Bibliografía == *Sergio Baur, "Norah Borges, musa de les vanguardies", en ''Cuadiernos hispanoamericanos'', ISSN 0011-250X, Nᵘ610, 2001 , páxs. 87-96 *Lorenzo Alcalá, May, ''"Norah Borges: La Vanguardia Amazcarada"'', Editorial Eudeba, Buenos Aires, 2009. == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == *[https://web.archive.org/web/20111226161307/http://www.maylorenzoalcala.com.ar/Norah.pdf Completa monografía sobre Norah Borges] *[http://www.oni.escuelas.edu.ar/olimpi98/juanitoyramona/norah.htm Biografía de Norah Borges en ''educ.ar''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304093518/http://www.oni.escuelas.edu.ar/olimpi98/juanitoyramona/norah.htm |date=2016-03-04 }} *{{Enllaz rotu|1="Borges, l'hermanu de Norah" |2=http://www.lanacion.com.ar/738738-borges-l%27hermanu-de-norah |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}. Entrevista de Rodolfo Braceli a la pintora, lanacion.com, 2005. {{NF|1901|1998|Borges, Norah}} [[Categoría:Artistes plásticos d'Arxentina]] [[Categoría:Críticos y crítiques d'arte d'Arxentina]] [[Categoría:Pintores d'Arxentina]] [[Categoría:Feministes d'Arxentina]] [[Categoría:Antifascistes]] [[Categoría:Arte naïf]] [[Categoría:Persones de Buenos Aires]] fmkgynwo8ryaanynmlsmnw2kwmv49c9 Virginia Errázuriz 0 145417 4376803 4234109 2025-06-17T12:54:14Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376803 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''María Virginia Errázuriz Guilisasti''' {{nym}} ye una [[Artes visuales|artista visual]] chilena. == Biografía == === Formación artística y docencia === Ente los años 1961 y 1965, Errázuriz ingresa a estudiar na Escuela de Belles Artes de la [[Universidá de Chile]], y en 1966 participa del Salón del Oxetu Contemporaneu. Yá en 1969 empieza a dedicase al llabor docente, y dicta un taller de pintura nel Colexu Llatinoamericanu d'Integración; la docencia y les actividaes educatives van ser una práutica constante a lo llargo de la so carrera. En 1971 integrar en calidá de profesora docente a la Escuela de Belles Artes de la Universidá de Chile –la mesma escuela onde se formó profesionalmente– onde dicta la clase de Dibuxu hasta l'añu 1974.<ref>Currículum Vitae Virginia Errázuriz, Universidá ARCIS (1997); Archivu del Muséu de la Solidaridá Salvador Allende, Santiago de Chile.</ref> === TAV: Taller d'Artes Visuales === Esi mesmu añu, arriendes de los aturbolinaos cambeos socioculturales y políticos consecutivos al [[Golpe d'Estáu en Chile de 1973|Golpe d'Estáu de 1973]], Errázuriz xunto a otros profesores son exonerados de la Universidá de Chile.<ref>{{cita llibru |apellíos=Galende|nome=Federico|enllaceautor=|títulu=Filtraciones I: Conversaciones sobre arte en Chile (de los 60´s a los 80´s)|url=|fechaaccesu=|añu=2007|editorial=Santiago, Chile: Editorial Arcis; Editorial Cuartu Propiu.|isbn=|editor=|ubicación=|páxina=90-113|idioma=castellanu|capítulu=}}</ref> En respuesta direuta a esta espulsión de l'academia, Errázuriz xunto al artista visual Francisco Brugnoli cofundan el ''TAV Taller d'Artes Visuales'', xunto a otros de los profesores y artistes espulsaos. El ''TAV'' proyéctase como una organización artística independiente,<ref>{{cita web|url=http://centrodedocumentaciondelasartes.cl/g2/collect/cedoc/images/pdfs/5366.pdf|títulu=Carta de TAV Taller Artes Visuales con pidimientu d'afiliación de socios y apurra voluntariu de cuotes pa financiamiento de l'agrupación|fechaaccesu=29 de setiembre de 2017|autor=TAV Taller d'Artes Visuales|enllaceautor=|fecha=Santiago, 198[?]|sitiuweb=http://centrodedocumentaciondelasartes.cl/g2/cgi-bin/library.cgi|editorial=|idioma=castellanu}}</ref> dedicada a la creación especializao y esperimental de la téunica del grabáu y les artes gráfiques, y el so espardimientu al traviés de circuitos non oficiales (non museales) de les artes visuales de la dómina.<ref>{{cita web|url=http://centrodedocumentaciondelasartes.cl/g2/collect/cedoc/images/pdfs/3411.pdf|títulu=TAV : Boletín Taller d'Artes Visuales|fechaaccesu=29 de setiembre de 2017|autor=TAV Taller d'Artes de Visuales|enllaceautor=|fecha=Santiago, 1981|sitiuweb=http://centrodedocumentaciondelasartes.cl/g2/cgi-bin/library.cgi|editorial=Ediciones de la Cortina de Fumu|idioma=castellanu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20221210015431/http://centrodedocumentaciondelasartes.cl/g2/collect/cedoc/images/pdfs/3411.pdf|fechaarchivu=2022-12-10}}</ref> Coles mesmes, el ''TAV'' funcionó como ente pa la enseñanza y puesta en marcha de l'autoxestión cultural, y tamién espaciu espositivu, considerando'l contestu del bloquéu artísticu favorecíu pol réxime dictatorial d'aquellos años en Chile.<ref>{{cita web|url=http://centrodedocumentaciondelasartes.cl/g2/collect/cedoc/images/pdfs/5553.pdf|títulu=Llamáu a la comunidá|fechaaccesu=29 de setiembre de 2017|autor=Unión Nacional pola Cultura UNAC|enllaceautor=|fecha=Santiago, 19??|sitiuweb=http://centrodedocumentaciondelasartes.cl/g2/cgi-bin/library.cgi|editorial=|idioma=castellanu}}</ref> Mientres la década de los ochenta, el ''TAV'' empréstase como dependencia pa los talleres y clases de grabáu de la Escuela de Belles Artes del apocayá formáu Institutu Cimeru ARCIS (darréu, Universidá ARCIS), que la so direición taba en mano Francisco Brugnoli. Virginia entra según docente a ARCIS a dictar clases de gráfica esperimental.<ref>{{cita web |url=http://www.revistapuntodefuga.com/?p=2167|títulu=La Escuela de Belles Artes y el so Taller de Grabáu|fechaaccesu=29 de setiembre de 2017|autor=Felipe Baeza|enllaceautor=|fecha=24 de xineru de 2016|sitiuweb=http://www.revistapuntodefuga.com/|editorial=|idioma=castellanu}}</ref> === Docencia y creación artística na actualidá === Yá na década de los noventa, Virginia dedicar en gran parte a la enseñanza tanto escolar como universitaria: impartió clases nel colexu Saint George en Santiago de Chile, onde tamién foi Xefa del área d'Espresión Artística. Mientres, siguió desempeñándose como académica, na Universidá ARCIS. Errázuriz siguió esponiendo la so obra en renombraos museos nacionales ya internacionales hasta l'actualidá. En munches exhibiciones en Chile espunxo en dupla xunto a Francisco Brugnoli. == Obra == Siguiendo la llinia del informalismo y la estética del colax, Virginia Errázuriz crea obres a partir de la combinación d'oxetos y materiales diversos, munchos d'ellos de calter cotidianu (esto ye, materiales non artísticos), atopaos o de refugaya. A partir d'éstos, l'artista crea pieces de calter instalatorio onde se tensiona l'ambigüedá ente la representación y la presentación, ellaborando llectures a partir de los significaos culturales propios de los oxetos. D'esta forma, Errázuriz formula crítiques sociales a partir de la simboloxía del cotidianu: al rol hombre/mujer, la construcción social de la persona, la representación del espaciu y la redolada como espeyu d'una cultura determinada, ente otres problemátiques. Hai de solliñar l'usu esperimental de la téunica de la cordura, el cosíu, l'afilvanadura y el bordáu: a partir d'una práutica culturalmente asociada a la muyer, Errázuriz constrúi colaxs que representen, hasta ciertu puntu, formes y cuerpos humanos que desafían xustamente les llendes de lo femenino y la tradición del trabayu manual. Lo objetual na obra de Errázuriz non solo entiende l'aspeutu puramente material de la obra: l'artista devela nos oxetos la so cualidá cultural y el so potencial semánticu, en tantu la combinación inesperada ente materiales y formes revela discursos socialmente aceptaos como asina tamién los pon en cuestión. Na esposición ''Paisaxe Brugnoli-Errázuriz'', realizada en Galería Sur en 1983, Errázuriz xunto a la so pareya, l'artista Francisco Brugnoli, instalaron nes sos sales una serie d'oxetos cotidianos y corrientes, tales como tablones, plásticos, periódicos, etc. Estes instalaciones proponíen una reflexón crítica respectu al espaciu públicu de la cai, a partir de la so representación material y simbólico por aciu aquellos elementos de calter desechable y d'aparente pocu valor estéticu, que xeneraben la ficción d'un paisaxe urbano. Estes obres metaforizaban el vacíu y el desusu de los espacios públicos nel contestu de la dictadura, onde les materialidaes precaries aludíen a l'ausencia humana. En tantu, el calter conceptual de les instalaciones, onde les sos significaciones yeren múltiples, supunxo tamién una forma de resistencia al traviés del llinguaxe artísticu naquellos años. En 2016, la pareya d'artistes realicen una actualización d'aquella amuesa con ''Brugnoli-Errázuriz / Paisaxe II'', nel Institutu Italianu de Cultura en Santiago.<ref>{{cita web|url=http://www.iicsantiago.esteri.it/iic_santiago/es/gli_eventi/calendariu/2016/05/l-iic-presenta-l-esposizione-paisaxe-brugnoli-errazuriz-2-2016.html|títulu=EL IIC PRESENTA LA ESPOSICIÓN PAISAXE BRUGNOLI-ERRAZURIZ/ 2 (2016)|fechaaccesu=29 de setiembre de 2017|autor=Istituto Italianu di Cultura Santiago|enllaceautor=|fecha=12 de mayu de 2016|sitiuweb=http://www.iicsantiago.esteri.it/iic_santiago/it/|editorial=|idioma=castellanu}}</ref> Más de 30 años dempués,<ref>{{cita web|url=http://radio.uchile.cl/2016/05/26/trés-decadas-despues-francisco-brugnoli-y-virginia-errazuriz-vuelven-a-los paisaxes/|títulu=Trés décades dempués, Francisco Brugnoli y Virginia Errázuriz vuelven a los paisaxes|fechaaccesu=29 de setiembre de 2017|autor=Dario y Radio Universidá de Chile|enllaceautor=|fecha=26 de mayu de 2016|sitiuweb=http://radio.uchile.cl/|editorial=|idioma=castellanu}}</ref> ellos ufierten una nueva postura crítica en redol a los espacios públicos tomando como puntu de partida los contestos socioculturales actuales. D'esta forma, les nueves instalaciones aluden al re-significación de la cai como espaciu representativu de les demandes sociales, pero coles mesmes como espaciu sobrepobláu, ruidosu, inseguru y ambivalente, tensionando les diferencies y semeyances de los contestos urbanos de güei y los de hai 30 años tras.<ref>{{cita web|url=http://www.biobiochile.cl/noticias/2016/05/06/francisco-brugnoli-y-virginia-errazuriz-esponen-xuntos-n'institutu italianu-de-cultura.shtml|títulu=Francisco Brugnoli y Virginia Errázuriz esponen xuntos n'Institutu Italianu de Cultura|fechaaccesu=29 de setiembre de 2017|autor=BioBio Chile|enllaceautor=|fecha=6 de mayu de 2016|sitiuweb=http://www.biobiochile.cl/|editorial=|idioma=castellanu}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.elmostrador.cl/cultura/2016/05/05/exposicion-brugnoli-errazuriz-paisaxe-ii-n'institutu italianu-de-cultura-del-13-mayu-al-17-xunu/|títulu=Esposición "brugnoli / errázuriz / paisaxe II" n'Institutu Italianu de Cultura, del 13 mayu al 17 xunu|fechaaccesu=29 de setiembre de 2017|autor=El Mostrador|enllaceautor=|fecha=5 de mayu de 2016|sitiuweb=http://www.elmostrador.cl/|editorial=|idioma=castellanu}}</ref><ref>{{cita web|url=http://artishockrevista.com/2016/06/10/paisaxe-la-transicion-la-exposicion-brugnolierrazuriz/|títulu=EL PAISAXE DE LA TRANSICIÓN. SOBRE LA ESPOSICIÓN BRUGNOLI/ERRÁZURIZ|fechaaccesu=29 de setiembre de 2017|autor=Mariagrazia Muscatello|enllaceautor=|fecha=10 de xunu de 2016|sitiuweb=http://artishockrevista.com/|editorial=|idioma=castellanu}}</ref> La obra de Virginia Errázuriz atopar n'importantes coleiciones a nivel nacional, tal como nel MAC Muséu d'Arte Contemporáneo (Universidá de Chile) y el MSSA [[Muséu de la Solidaridá Salvador Allende]]. === Obres en coleiciones nacionales === * ''Autorretratu'' (1965)<ref>{{cita llibru |apellíos=Baeza|nome=Felipe|enllaceautor=|títulu=“Virginia Errázuriz. Autorretratu”. En: Catálogu razonáu. Coleición MAC.|url=|fechaaccesu=|añu=2017|editorial=|isbn=|editor=Santiago, Muséu d'Arte Contemporáneo|allugamientu=|páxina=248 - 249|idioma=castellanu|capítulu=}}</ref><ref>{{cita web|url=http://biblio.uchile.cl/client/es_ES/search/asset/68215/0|títulu=Autorretratu; obra de Virginia Errázuriz|fechaaccesu=29 de setiembre de 2017|autor=MAC Muséu d'Arte Contemporáneo|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=|editorial=|idioma=|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20171003225446/http://biblio.uchile.cl/client/es_ES/search/asset/68215/0|fechaarchivu=2017-10-03}}</ref> * ''15 Avientu 1976, serie Atayaos A: Fernando Orti'' (1978)<ref>{{cita web |url=http://mssa.cl/autores/virginia-errazuriz/|títulu=Ficha de obra Virginia Errázuriz|fechaaccesu=29 de setiembre de 2017|autor=Muséu de la Solidaridá Salvador Allende|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=www.mssa.cl|editorial=|idioma=castellanu}}</ref> * ''28 / payares / 1979 - diariu d'un día'' (serie archivos, 1979)<ref>{{cita web |url=http://biblio.uchile.cl/client/es_ES/search/asset/69890/0|títulu=28/payares/1979; obra de Virginia Errázuriz|fechaaccesu=29 de setiembre de 2017|autor=MAC Muséu d'Arte Contemporáneo|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=|editorial=|idioma=}}</ref> * ''Paisaxe Brugnoli - Errázuriz'' (1983)<ref>{{cita web|url=http://biblio.uchile.cl/client/es_ES/search/asset/69889/0|títulu=Paisaxe Brugnoli-Errázuriz; obra de Virginia Errázuriz|fechaaccesu=29 de setiembre de 2017|autor=MAC Muséu d'Arte Contemporáneo|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=|editorial=|idioma=|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20171003225617/http://biblio.uchile.cl/client/es_ES/search/asset/69889/0|fechaarchivu=2017-10-03}}</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} {{NF|1941||Errazuriz, Virginia}} {{Tradubot|Virginia Errázuriz}} [[Categoría:Artistes visuales de Chile]] [[Categoría:Persones de Santiagu]] 06ro9i39bdhmqp6n4ofm0eeo9k7kdtm Kaitlyn 0 146405 4377051 4341580 2025-06-17T15:15:49Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá marca => dicha marca 4377051 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Celeste Beryl Bonin''' {{nym}}<ref name="Texas Birth Index">{{cita web|url = https://familysearch.org/ark:/61903/1:1:VDBQ-NN1|títulu=Celeste Beryl Bonin – Texas Birth Index|fechaaccesu=17 d'abril de 2017|editorial=Family Search}}</ref> ye una [[lluchadora profesional]], [[fisicoculturista]] y [[modelu (persona)|modelu]] d'[[Estaos Xuníos]] conocida pol so pasu na [[WWE]], sol nome de '''Kaitlyn'''. Ente los sos llogros destaquen ser la ganadora de la tercer temporada de [[NXT]] y el so reináu como [[WWE Dives Championship|Campeona de Dives de WWE]], siendo la primer lluchadora de NXT que lo gana. == Primeros años == Celeste debutó en [[fitness]] a los 19 años, en 2007, ganó "NPC John Sherman Classic Bodybuilding Figure and Fitness Championship" y el "Campeonatu de Fitness", y quedó en quintu llugar nel [[Arnold Classic]]. Ella tamién taba nos cinco primeros en "Musclemania Superbody" en 2007. En 2008, foi nomada Miss Payares nel Calendariu Hardfitness, y asítiase decimosesta nos nacionales Junior esi mesmu añu. En 2009 Bonin foi escoyida como "Hottie del día" pola revista [[Flex]]. == Carrera == === World Wrestling Entertainment / WWE (2010-2014) === ==== 2010-2012 ==== [[Ficheru:Celeste Bonin.jpg|left|thumb|170px|Celeste debutó na WWE nel programa [[WWE NXT|NXT]].]] En xunetu de 2010, la World Wrestling Entertainment, fixo a Celeste un contratu de desenvolvimientu pa la [[Florida Championship Wrestling]]. Debutó sol nome de Celeste, nun concursu de bikini. El so nome camudo rápido al de Ricki Vaughn, sicasí, ella nun debutaría con esi nome por cuenta d'otru camudó, esta vegada pol del so nome de NXT, Kaitlyn. Debutó xunto a otres Dives nun combate ente [[AJ Lee]] vs [[Naomi]]. El 7 de setiembre, anuncióse que Kaitlyn xunir a la tercer temporada de [[NXT]], sustituyendo a Aloisia, siendo [[Vickie Guerrero]] la so mentora. La selmana siguiente, fixo'l so debú nel ring, como [[heel]] cuando formó equipu con [[Dolph Ziggler]] pa ganar a [[AJ Lee]] y [[Primu Colón|Primu]] nuna llucha en pareyes d'equipos mistos. Esi mesmu día, ella ganó amás el retu de carrera de torgues.<ref>{{cita web|url=http://allwrestlers.net/2010/09/mas-sobre-la-novata-de-vickie-guerreru-kaitlyn-fotos/|títulu=Kaitlyn, aspirante a Diva de WWE NXT|fecha=7 de setiembre de 2010|obra=All Wrestlers|fechaaccesu=8 de setiembre de 2010|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100922094516/http://allwrestlers.net/2010/09/mas-sobre-la-novata-de-vickie-guerreru-kaitlyn-semeyes/|fechaarchivu=22 de setiembre de 2010}}</ref> El 28 de setiembre sale victoriosa del ''Rookie Challenge'' nel que les novates tuvieron qu'emburriar un barril con ruedes nel que se topa montáu [[Hornswoggle]] con un tiempu de 12 segundos. Más palantre esi mesmu día, desamarróse una engarradiella ente ella y la so mentora, [[Vickie Guerrero]] por cuenta de una discrepancia ente dambes, polo cual Matt Striker viose obligáu a interferir, camudando a [[face]].<ref>{{cita web|url=http://allwrestlers.net/2010/09/resultancies-de-wwe-nxt-28-de-setiembre-del-2010-spoilers/|títulu=Resultaos de WWE NXT 28 de setiembre de 2010|fecha=28 de setiembre de 2010|obra=All Wrestlers|fechaaccesu=21 de setiembre de 2010|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100925013626/http://allwrestlers.net/2010/09/resultancies-de-wwe-nxt-28-de-setiembre-del-2010-spoilers/|fechaarchivu=25 de setiembre de 2010}}</ref> Ganó a [[Vickie Guerrero]] en [[NXT]] el 5 d'ochobre. Esa mesma selmana, ayudó a Ziggler a retener el so campeonatu frente a [[Alvin Burke, Jr.|MVP]] nun episodiu de [[Smackdown]]. El 30 de payares de 2010 foi anunciada como la ganadora de la tercer temporada de ''[[NXT]]'', consiguiendo ser una Diva de la [[WWE]]. El 3 d'avientu en [[SmackDown]] apaeció en Backstage xunto con [[Dolph Ziggler]] & [[Vickie Guerrero]] anunciando que'l ''[[SmackDown]]'' ''Xeneral Manager'' roblar a dicha marca. Fixo'l so debú'l 13 d'avientu en [[WWE RAW|RAW]] nun ''Diva Battle Royal'' nel que se determinaría a la ''Diva Of The Year'', sicasí foi la primera esaniciada. [[Ficheru:Kaitlyn 2010 Tribute to the Troops.jpg|right|thumb|180px|Celeste en Tribute to the troops en [[2010]]]] Kaitlyn tuvo la so primer llucha en ''[[SmackDown!]]'' el 28 de xineru, faciendo equipu con [[Barbie Blank|Kelly Kelly]] siendo ganaes por [[LayCool]]<ref name="Hillhouse">{{cita web|url=http://slam.canoe.ca/Slam/Wrestling/2011/01/29/17081976.html|títulu=Smackdown: Babyfaces behaving badly|fecha=29 de xineru de 2011|apellíu=Hillhouse|nome=Dave|fechaaccesu=30 de xineru de 2011|idioma=inglés|obra=Slam! Sports|editorial=[[Canadian Online Explorer]]|urlarchivu=https://archive.today/20120718023052/http://slam.canoe.ca/Slam/Wrestling/2011/01/29/17081976.html|fechaarchivu=2012-07-18}}</ref> Tuvo'l so primer combate individual el 11 de marzu en [[SmackDown]] frente a [[Layla El|Layla]] pero foi ganada. El 1 d'agostu, participó nun ''Diva Battle Royal'' p'atopar a la Contendiente #1 al [[WWE Dives Championship|Campeonatu de les Dives]] pero dichu combate foi ganáu por [[Elizabeth Carolan|Beth Phoenix]].Na edición de [[SmackDown]] del 25 de payares enfrentóse xunto a [[April Jeanette|A.J.]] a Natalya y Beth Phoenix saliendo nuevamente derrotaes. Sicasí al términu del combate tanto Natalya como Phoenix siguieron atacando a A.J y siendo abandonada por esta polo qu'empezó a tener actitúes d'[[Términos de llucha llibre profesional#H|Heel]].<ref>{{cita web|url=http://slam.canoe.ca/Slam/Wrestling/2011/11/26/19023496.html|títulu=Smackdown: Give and take|fecha=26 de payares de 2011|apellíu=Hillhouse|nome=Dave|fechaaccesu=12 d'avientu de 2011|obra=Slam! Sports|editorial=[[Canadian Online Explorer]]|urlarchivu=https://archive.today/20120630150054/http://slam.canoe.ca/Slam/Wrestling/2011/11/26/19023496.html|fechaarchivu=2012-06-30}}</ref> Remaneció en ''[[WWE NXT#Quinta Temporada|NTX Redemption]]'' el 21 d'avientu ganando a [[Karlee Perez|Maxine]], por cuenta de una distracción de Derrick Bateman por empezar un feudu ente elles. El 29 de febreru besó a [[Michael Hutter|Derrick Bateman]] dempués de que pola so culpa [[Karlee Perez|Maxine]] terminara con él.El 14 de marzu ganó xunto a Derrick Bateman a [[Karlee Perez|Maxine]] & [[Johnny Curtis]], terminando la llucha dieron un besu confirmando la so rellación (Kayfabe). En ''[[WWE Money in the Bank|Money in the Bank]]'' nun 6 ''Diva Tag Team'' ganó xuntu [[Layla El|Layla]] & [[Sarona Reiher|Tamina Snuka]] a [[Beth Phoenix]], [[Eve Torres|Eve]] & [[Natalya]]. Na edición de [[Smackdown]] del 14 d'agostu (tresmitíu'l 17 d'agostu) lluchó contra [[Eve Torres|Eve]] pol puestu d'asistente personal del GM de Smackdown [[Robert Huffman|Booker T]], pero perdió. El 20 d'agostu en ''[[WWE RAW|RAW]]'' participó nun ''Diva Battle Royal'' pa ser conteniente #1 al [[WWE Dives Championship|Campeonatu de les Dives de la WWE]].Siendo la ganadora esaniciáu a la fin a [[Eve Torres|Eve]]. La so llucha pol campeonatu foi apautada pa ''[[WWE Night of Champions#2012|Night of Champions]]'', pero esa nueche foi atacada por daquién tres los vestidores, mancándola (''[[Kayfabe]]'') y torgar lluchar, polo que foi sustituyida por [[Eve Torres|Eve]].<ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wweppvs/article_65243.shtml|títulu=Caldwell's WWE Night of Champions PPV report 9/16: Ongoing "virtual time" coverage of live PPV - Punk vs. Cena, six title matches|fecha=16 de setiembre de 2012|fechaaccesu=16 de setiembre de 2012|apellíu=Caldwell|nome=James|obra=Pro Wrestling Torch}}</ref>El 24 de setiembre en ''[[WWE Raw|RAW]]'' anunció que'l so atacante foi una roxa. Colo que concluyó la llucha con [[Eve Torres|Eve]] atacando a [[Beth Phoenix]]. El 8 d'ochobre en Raw tuvo la oportunidá pol [[WWE Dives Championship|Campeonatu de les Dives de la WWE]] ante [[Eve Torres|Eve]], pero salió ganada. Depués afayóse que foi Aksana quien por pidíu d'[[Eve Torres|Eve]], atacó a Kaitlyn. Por cuenta de esto apautó una ''Triple Amenacia'' en Hell in a Cell, onde [[Eve Torres|Eve]] retuvo'l so campeonatu ante Kaitlyn y [[Layla El|Layla]]. En ''[[Survivor Series (2012)|Survivor Series]]'' foi atacada de nuevu por una muyer misteriosa pero en quitándo-y la peluca afayó que yera [[Aksana]], mientres esi eventu enfrentó a [[Eve Torres|Eve]] pol títulu pero nun llogró ganar.<ref>{{cita web|url=http://www.wwe.com/shows/hellinacell/2012/cm-punk-ryback-26060102|títulu=WWE Champion CM Punk def. Ryback (Hell in a Cell Match)|fechaaccesu=30 d'ochobre de 2012|fecha=29 d'ochobre de 2012}}</ref>Nel Pre-Show de ''[[WWE TLC: Tables, Ladders & Chairs|TLC]]'' participó nun Battle Royal pa ser contendiente #1 al títulu de les Dives, pero nun llogró ganar siendo esaniciada por [[Trinity McCray|Naomi]] yá que foi atacada por [[Eve Torres|Eve]]. Mientres les siguientes selmanes en RAW llogró lluches pol Campeonatu de Dives, pero nun llogró ganar por cuenta de que Eve abandonaba la llucha. ==== 2013-2014 ==== [[Ficheru:Kaitlyn Divas Champion Feb 13.jpg|right|thumb|300px|Kaitlyn como Campeona de Dives.]] Finalmente, el 14 de xineru en ''Raw'', nel programa del 20ᵘ aniversariu, llogró ganar a [[Eve Torres]], ganando'l [[WWE Dives Championship|Campeonatu de les Dives]], al cubrir dempués d'un "Spear", terminando'l so feudu. El 17 de febreru en ''[[WWE Elimination Chamber#2013|Elimination Chamber]]'' retuvo'l so campeonatu contra [[Sarona Reiher|Tamina Snuka]]. A principios de 2013, Kaitlyn empezó una ''storyline'' onde tenía un almirador secretu. El 29 d'abril, tres una confrontación tres bastidores con [[April Jeanette|AJ Lee]], [[Nick Nemeth|Dolph Ziggler]] y [[Ettore Ewen|Big Y Langston]], diéron-y un regalu d'un almirador secretu,<ref>{{cita web|apellíu=Stephens|nome=David|títulu=WWE RAW RESULTS - 4/29/13 (SIX MAN TAG MAIN EVENT)|url=http://www.wrestleview.com/wwe-wrestling-results/wwe-raw-results/41216-wwe-raw-results-4-29-13-six-man-tag-main-event|obra=Wrestleview|fechaaccesu=29 d'abril de 2013}}</ref> y un ramu de roses y un par de guantes coloraos y negros el 3 de mayu en ''SmackDown''.<ref>{{cita web|apellíu=Tedesco|nome=Mike|títulu=WWE SMACKDOWN RESULTS - 5/3/13 (KANE VS. AMBROSE)|url=http://www.wrestleview.com/wwe-wrestling-results/wwe-smackdown-results/41279-wwe-smackdown-results-5-3-13-kane-vs-ambrose|obra=Wrestleview|fechaaccesu=3 de mayu de 2013}}</ref> El 6 de mayu en ''Raw'' recibió jugetes de [[The Simpsons]] del so episodiu favoritu.<ref>{{cita web|títulu=KAITLYN RECEIVES A SPECIAL GIFT: WWE APP EXCLUSIVE, MAY 6, 2013 (0:50)|url=http://www.wwe.com/videos/kaitlyn-receives-a-special-gift-wwe-app-exclusive-may-6-2013-26113160|obra=WWE|fechaaccesu=6 de mayu de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130509164620/http://www.wwe.com/videos/kaitlyn-receives-a-special-gift-wwe-app-exclusive-may-6-2013-26113160|fechaarchivu=2013-05-09}}</ref> N'[[WWE Extreme Rules#2013|Extreme Rules]], tuvo una engarradiella tres bastidores con AJ cuando la llamó gocha.<ref>http://www.wrestlenewz.com/wrestling/wwe-news/wwe-estreme-rules-report-5192013/</ref> Finalmente, el 10 de xunu en ''Raw'', revelóse que'l so almirador secretu yera Langston, que taba gastar una chancia por órdenes de AJ, quien se rió d'ella.<ref>{{cita web|títulu=KAITLYN'S SECRET ADMIRER IS REVEALED: RAW, JUNE 10, 2013 (5:11)|url=http://www.wwe.com/videos/kaitlyns-secret-admirer-is-revealed-raw-june-10-2013-26122293|obra=WWE|fechaaccesu=11 de xunu de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130613050807/http://www.wwe.com/videos/kaitlyns-secret-admirer-is-revealed-raw-june-10-2013-26122293|fechaarchivu=2013-06-13}}</ref> Esto llevar a un combate en ''[[WWE Payback#2013|Payback]]'', que foi ganáu por AJ, perdiendo Kaitlyn el títulu. Tres esto continuu'l so feudu con AJ faltándose y faciendo burlles ambes, amarutándose la una de la otra. Na edición del 12 de xunetu de ''[[SmackDown]]'' realizóse la firma del contratu pol [[WWE Dives Championship|Campeonatu de les Dives]] onde AJ continuu coles sos burlles escontra ella, polo que tuvieron una confortación. Finalmente en ''[[WWE Money in the Bank#2013|Money in the Bank]]'' enfrentar a AJ Lee pol títulu, pero foi ganada por sumisión.<ref>{{cita web|url=http://www.wwe.com/shows/moneyinthebank/2013/money-in-the-bank-all-stars-26125979}}</ref><ref>{{cita web|títulu=CALDWELL'S WWE MITB PPV RESULTS 7/14 (Hour 3): Ongoing "virtual-time" coverage of live PPV - Cena vs. Henry, MITB All-Stars|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wweppvs/article_71944.shtml#.UeNxN41OPz7}}</ref> El [[26 de xunetu]], aliar xunto a Dolph Ziggler p'atacar a AJ y Big Y Langston. El 2 d'agostu en ''[[SmackDown]]'' perdió ante AJ Lee nuna llucha pol títulu. Mientres la llucha [[Layla El|Layla]] traiciono a Kaitlyn y alióse con AJ. Tuvo una llucha cola so ex amiga Layla salió ganada yá que AJ Lee intervieno na llucha. Dempués de AJ y Big Y Langston atacaren a Ziggler xuniéronse Ziggler y Kaitlyn, enfrentándose nuna llucha mista en [[SummerSlam (2013)|Summerslam]] llevándose la victoria. Dempués d'un tiempu ausente de la ''[[WWE, Inc.|WWE]] ''fixo'l so regresu a ''[[SmackDown]]'' el 11 d'ochobre faciendo equipu con Eva Marie y [[Natalie Neidhart|Natalya]] siendo ganaes por [[Trinity McCray|Naomi]], [[Ariane Andrew|Cameron]] y Brie Bella. El 18 de payares camudo a [[Términos de llucha llibre profesional#H|heel]] en ''Raw'' mientres el segmentu de les sielles musicales atacando al repartu de ''Total Dives'' xunto con [[Alicia Fox]], Aksana, [[Rosa Mendes]] y Summer Rai. En [[Survivor Series (2013)]] foi incluyida nel [[Tipos de combates de llucha llibre profesional#Survivor Series Tradicional Match|7-on-7 Traditional Diva Elimination Tag Team match]], siendo esaniciada por [[Natalie Neidhart|Natalya]], y perdiendo finalmente'l so equipu. Na revancha del 25 de payares en Raw el so equipu volvió salir derrotáu. Nel mes d'avientu enfrentar a Dives como AJ Lee, Aksana y [[Summer Rai]], tomando actitúes de [[Face]]. El 28 d'avientu nel Tribute To The Troops participó nun ''Battle Royal'', pero foi esaniciada por AJ Lee. El 8 de xineru, decidió abandonar la [[WWE]] pa centrase en nuevos proyeutos. Esi mesmu día en ''Main Event'', Kaitlyn fixo la so última apaición na [[WWE]] lluchando contra [[April Jeanette|AJ Lee]] na cual salió ganada camudando a [[face]]. Tres la so derrota foi atacada por [[Sarona Reiher|Tamina Snuka]] con una ''Samoan Kick''.<ref>{{cita web|url=http://www.wwe.com/inside/kaitlyn-no-longer-under-contract-with-wwe-26174579|títulu=Kaitlyn no longer under contract with WWE|obra=[[WWE]]|fechaaccesu=8 de xineru de 2014|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140109031904/http://www.wwe.com/inside/kaitlyn-no-longer-under-contract-with-wwe-26174579|fechaarchivu=2014-01-09}}</ref> En xunetu de 2014, anuncia que cuelga definitivamente les botes como lluchadora nel Shane Shamrock Memorial Cup, pa centrase en proyeutos ayenos. ==== 2018 ==== El 11 de Julio, WWE anunció que Celeste volvería como '''Kaitlyn''' pal [[Mae Young Classic (2018)]], siendo la primera concursante revelada. === Circuitu Independiente (2018 - presente) === Celeste confirmo que volvería lluchar pa una empresa independiente en febreru del 2018, en dichu eventu como eventu principal ganó a [[Rachael Ellering]]. == Vida personal == Nel añu 2015, Celeste dixo que yera xudía. En mayu de 2012, Bonin contestó delles entrugues feches na so páxina oficial. Dixo que la so banda favorita ye [[Red Hot Chili Peppers]], la so película favorita ye ''[[American Psycho (película)|American Psycho]]'', odia la serie ''[[The Big Bang Theory]]'', el so llugar favoritu pa visitar ye [[Austin (Texas)|Austin]].<ref>{{cita web|url=http://kaitlyn-support.net/?p=1317#comment-1723|títulu=5 Answers of Kaitlyn|fechaaccesu=13 de mayu de 2012|apellíu=Marie|nome=Llisa|obra=Kaitlyn-Support|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130324232345/http://kaitlyn-support.net/?p=1317#comment-1723|fechaarchivu=24 de marzu de 2013}}</ref> y los sos dos ídolos son [[Bill Goldberg]] y [[Big Van Vader|Vader]].<ref>{{cita web|url=http://kaitlyn-support.net/?p=2327|títulu=Exclusive Interview With Direct TV|fechaaccesu=14 d'agostu de 2013|apellíu=Marie|nome=Llisa|obra=Kaitlyn-Support|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130926210852/http://kaitlyn-support.net/?p=2327|fechaarchivu=26 de setiembre de 2013}}</ref> En 2017 Bonin confirmo que se divorciaria de PJ Braun. Bonin ye de descendencia [[Méxicu|mexicana]] pola so madre, que ye natural de dichu país. == Otros Medios == Bonin solo fixo una apaición nun videoxuegu de WWE : {| {{tablaguapa}} ! Añu !Xuegu !Notes ! Marca |- | 2013 | [[WWE 2K14]] | Debú | SmackDown |} == En llucha == [[Ficheru:Kaitlyn bodyscissors on Maxine.jpg|right|thumb|275px|Kaitlyn aplicándo-y "[[Sumisiones de llucha llibre profesional#Bodyscissors|bodyscissors]]" a [[Karlee Perez|Maxine]].]] * '''[[Terminos de llucha llibre profesional#M|Movimientos finales]]''' ** ''Atomic Wedgie Bomb''<ref>{{cita web|nome=Zee-A|títulu=Wrestling Moves: Kaitlyn|url=http://movesofwrestling.blogspot.com/2011/05/kaitlyn.html|obra=Moves of Wrestling|fechaaccesu=31 de mayu de 2011|urlarchivu=https://archive.today/20120719011334/http://movesofwrestling.blogspot.de/2011/05/kaitlyn.html|fechaarchivu=19 de xunetu de 2012}}</ref> ([[Professional wrestling throws#Atomic drop|Atomic drop]] into a [[Suplex#Belly-to-back suplex|belly to back suplex]]) – 2010-2013 ** [[Professional wrestling throws#Fireman's carry gutbuster|Fireman's carry gutbuster]] – 2012–2014 ** [[DDT (professional wrestling)#Inverted DDT|Inverted DDT]]<ref name="Greg_1">{{cita web|apellíu=Parks|nome=Greg|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwesmackdownreport/article_65201.shtml|títulu=PARKS' WWE SMACKDOWN REPORT 9/14: Ongoing "virtual time" coverage of Friday night show, including Sheamus vs. Bryan in a Wrestlemania re-match|obra=Pro Wrestling Torch|fechaaccesu=14 de setiembre de 2012}}</ref><ref name="Anthony_1">{{cita web|apellíu=Benignu|nome=Anthony|títulu=Raw results: Lawler returns, Miz joins Team Foley, and Ryback and Cena stake their claim to the WWE Title|url=http://www.wwe.com/shows/raw/2012-11-12/wwe-raw-results-26067981/page-5|obra=WWE|fechaaccesu=12 de payares de 2012}}</ref> – 2012-2013 ** [[Professional wrestling holds#Lotus Lock|Lotus lock]],<ref>{{cita web|url=http://slam.canoe.ca/Slam/Wrestling/2011/10/20/pf-18851151.html|títulu=WWE NXT: Show features challenge for first time in weeks|fecha=20 d'ochobre de 2011|apellíu=Bishop|nome=Matt|fechaaccesu=5 de xineru de 2012|obra=Slam! Sports|editorial=[[Canadian Online Explorer]]|cita=Kaitlyn grabs Maxine and ... then drops back into a submission maneuver, a full nelson applied with the legs, and Maxine taps out with her foot}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.wrestleview.com/viewnews.php?id=1319231998|títulu=NXT Results - 10/19/11|fecha=21 d'ochobre de 2011|apellíu=Walek|nome=Gregory|fechaaccesu=22 de xineru de 2012|editorial=WrestleView|cita=Kaitlyn turns the table on Maxine and does a full nelson applied with her legs.}}</ref> dacuando precedíu d'un [[Professional wrestling throws#Sitout full nelson atomic drop|full nelson bomb]]<ref>{{cita web|apellíu=Martin|nome=Adam|títulu=NXT Results - 10/19/12|url=http://www.wrestleview.com/viewnews.php?id=1319231998|obra=Wrestleview|fechaaccesu=21 d'ochobre de 2011}}</ref> – 2011–2012 ** [[Professional wrestling attacks#Striking Spear|Spear]]<ref name="EliminationChamber">{{cita web|apellíu=Bengino|nome=Anthony|títulu=Dives Champion Kaitlyn def. Tamina Snuka|url=http://www.wwe.com/shows/eliminationchamber/2013/kaitlyn-vs-tamina-snuka-26091093|editorial=WWE.com|fechaaccesu=17 de febreru de 2013}}</ref><ref name="SmackDown22213">{{cita web|apellíu=Burdick|nome=Micheal|títulu=SmackDown results: Del Rio def. Barrett as WrestleMania fever became an international incident|url=http://www.wwe.com/shows/smackdown/2013-02-22/results-26093613/page-3|editorial=WWE.com|fechaaccesu=22 de febreru de 2013}}</ref> – 2013–2014<ref>{{cita web|títulu=KAITLYN ANSWERS YOUR QUESTION: WWE APP EXCLUSIVE, MARCH 4, 2013 (2:12)|url=http://www.wwe.com/videos/kaitlyn-answers-your-question-wwe-app-exclusive-march-4-2013-26096248|obra=WWE|fechaaccesu=4 de marzu de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130307135510/http://www.wwe.com/videos/kaitlyn-answers-your-question-wwe-app-exclusive-march-4-2013-26096248|fechaarchivu=2013-03-07}}</ref> ** [[Facebuster#Reverse STO|Reverse STO]] (FCW)<ref>{{cita web|nome=Jen|títulu=Kaitlyns Finisher Revealed|url=http://kaitlyn-online.net/?p=336|obra=Celeste Bonin|fechaaccesu=26 d'avientu de 2011|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150722062429/http://kaitlyn-online.net/?p=336|fechaarchivu=2015-07-22}}</ref> – 2010-2011 * '''[[Terminos de llucha llibre profesional#M|Movimientos de firma]]''' ** [[DDT (professional wrestling)#Inverted DDT|Inverted DDT]]<ref name="Greg_1"/><ref name="Anthony_1"/> – 2012-2014 ** [[Backbreaker]]<ref name="Adam_1">{{cita web|apellíu=Martin|nome=Adam|títulu=Superstars Results - 7/12/12|url=http://www.wrestleview.com/viewnews.php?id=1342199685|obra=Wrestleview|fechaaccesu=13 de xunetu de 2012}}</ref><ref>{{cita web|apellíu=Martin|nome=Adam|títulu=Money in the Bank PPV Results - 7/15/12|url=http://www.wrestleview.com/viewnews.php?id=1342407106|obra=Wrestleview|fechaaccesu=15 de xunetu de 2012}}</ref> ** [[Sumisiones de llucha llibre profesional#Bodyscissors|Bodyscissors]], dacuando procedíu por un [[Pinfall#Victory roll|victory roll]]<ref>{{cita web|apellíu=Gerweck|nome=Steve|títulu=Video: 5/30 edition of WWE NXT|url=http://www.wrestleview.com/viewnews.php?id=1338427799|obra=Wrestleview|fechaaccesu=30 de mayu de 2012}}</ref> ** [[Professional wrestling attacks#Dropkick|Dropkick]]<ref>{{cita web|apellíu=James|nome=Justin|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 4/25 - Week 60: Kidd vs. Curtis top-notch main event, Hornswoggle authority figure, new stars to debú, Overall Reax|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_60761.shtml|obra=Pro Wrestling Torch|fechaaccesu=25 d'abril de 2012}}</ref><ref name="Greg_2">{{cita web|apellíu=Parks|nome=Greg|títulu=PARKS' WWE SMACKDOWN REPORT 8/31: Complete coverage of the Friday night show, including Dolph Ziggler vs. Orton|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwesmackdownreport/article_64790.shtml|obra=Pro Wrestling Torch|fechaaccesu=1 de setiembre de 2012}}</ref> ** [[Professional wrestling holds#Wrist lock|Elevated wrist lock]]<ref name="Superstars063011">{{cita web|apellíu=Martin|nome=Adam|títulu=Superstars Results - 6/30/11|url=http://www.wrestleview.com/viewnews.php?id=1309544789|obra=Wrestleview|fechaaccesu=1 de xunetu de 2011}}</ref><ref>{{cita web|apellíu=Martin|nome=Adam|títulu=Superstars Results - 8/14/11|url=http://www.wrestleview.com/viewnews.php?id=1312556919|obra=Wrestleview|fechaaccesu=5 d'agostu de 2011}}</ref><ref>{{cita web|apellíu=James|nome=Justin|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 1/4 - Week 44: Regal back on commentary, love triangle latest, which Rookies remain?, Overall Reax|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_56622.shtml|obra=Pro Wrestling Torch|fechaaccesu=5 de xineru de 2012}}</ref> ** [[Professional wrestling attacks#European uppercut|European uppercut]]<ref>{{cita web|apellíu=Walek|nome=Gregory|títulu=NXT Results - 10/26/11|url=http://www.wrestleview.com/viewnews/php?id=1319832919|obra=Wrestleview|fechaaccesu=28 d'ochobre de 2011}}</ref><ref>{{cita web|apellíu=Martin|nome=Adam|títulu=NXT Results - 11/2/11|url=http://www.wrestleview.com/viewnews.php?id=1320355848|obra=Wrestleview|fechaaccesu=3 de payares de 2011}}</ref> ** [[Professional wrestling throws#Flapjack|Flapjack]]<ref name="Superstars063011"/><ref>{{cita web|apellíu=Martin|nome=Adam|títulu=Superstars Results - 8/4/11|url=http://www.wrestleview.com/viewnews.php?id=1312556919|obra=Wrestleview|fechaaccesu=5 d'agostu de 2011}}</ref> ** [[Professional wrestling attacks#Leg drop|Leg drop]]<ref name="Justin_1">{{cita web|apellíu=James|nome=Justin|títulu=James's WWE NXT Report 5/16 - Week 63: Strong three-way main event & Dives singles match, non mention of NXT changes, more|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_61495.shtml|obra=PW Torch|fechaaccesu=16 de mayu de 2012}}</ref> ** Múltiples tipos de [[Pinfall|Pin]] *** [[Pinfall#Small package|Small packge]]<ref name="Adam_1"/><ref name="Greg_3">{{cita web|apellíu=Parks|nome=Greg|títulu=PARKS' WWE SMACKDOWN REPORT 10/26: Ongoing "virtual time" coverage of Friday night show, including Big Show and Sheamus in a face-to-face confrontation|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwesmackdownreport/article_66216.shtml|obra=Pro Wrestling Torch|fechaaccesu=26 d'ochobre de 2012}}</ref> *** [[Pinfall#Jackknife hold|Jackknife]]<ref name="Kidnappers">{{cita web|url=http://www.pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_60034.shtml|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 4/4 - Week 57: Bateman-McGillicutty main event, physical Dives match, NXT love stories continue, Regal applies the law|editorial=PWTorch|fechaaccesu=4 d'abril de 2012}}</ref><ref name="Justin_1"/><ref>{{cita web|títulu=WWE NXT: June 13, 2012 (46:19)|url=http://www.wwe.com/videos/wwe-nxt-june-13-2012-26029758|obra=WWE|fechaaccesu=13 de xunu de 2012|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170809211646/http://www.wwe.com/videos/wwe-nxt-june-13-2012-26029758|fechaarchivu=2017-08-09}}</ref> *** [[Pinfall#Roll-up|Roll-up]]<ref>{{cita web|apellíu=Tedesco|nome=Mike|títulu=Smackdown Results - 6/3/11|url=http://www.wrestleview.com/viewnews.php?id=1307156853|obra=Wrestleview|fechaaccesu=3 de xunu de 2011}}</ref><ref>{{cita web|apellíu=Tedesco|nome=Mike|títulu=Smackdown Results - 8/17/12|url=http://www.wrestleview.com/viewnews.php?id=1345261881|obra=Wrestleview|fechaaccesu=17 d'agostu de 2012}}</ref> *** [[Pinfall#Sunset flip|Sunset flip]],<ref>{{cita web|apellíu=Cupach|nome=Michael|títulu=CUPACH'S WWE SMACKDOWN REPORT 9/14: Alt. perspective review of final NOC PPV hype, Mike's Reax|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwesmackdownreport/article_65204.shtml|obra=Pro Wrestling Torch|fechaaccesu=6 de payares de 2012}}</ref> dacuando veníu de un [[Movimientos de llucha llibre profesional#Springboard|springboard]]<ref>{{cita web|títulu=WWE Superstars: Oct. 18, 2012|url=http://www.wwe.com/videos/playlists/wwe-superstars-october-18-2012-highlights|obra=WWE|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2012}}</ref> ** [[Movimientos de llucha llibre profesional#Powerslam|Powerslam]]<ref name="Superstars063011"/><ref>{{cita web|apellíu=Martin|nome=Adam|títulu=PPV: Hell in a Cell|url=http://www.wrestleview.com/viewnews.php?id=1351481907|obra=Wrestleview|fechaaccesu=28 d'ochobre de 2012}}</ref> ** [[Movimientos de llucha llibre profesional#elbow|Reverse elbow]]<ref name="Superstars063011"/><ref>{{cita web|títulu=BOOKER T LOOKS TO FINALLY GET TO THE BOTTOM OF WHO ATTACKED KAITLYN AT NIGHT OF CHAMPION AND MAKES A TRIPLE THREAT DIVES TITLE MATCH: SMACKDOWN, OCT. 26, 2012 (3:29)|url=http://www.wwe.com/videos/booker-t-looks-to-finally-get-to-the-bottom-of-who-attacked-kaitlyn-at-night-of-26063584|obra=World Wrestling Entertainment|fechaaccesu=26 d'ochobre de 2012|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304212217/http://www.wwe.com/videos/booker-t-looks-to-finally-get-to-the-bottom-of-who-attacked-kaitlyn-at-night-of-26063584|fechaarchivu=2016-03-04}}</ref> ** [[Movimientos de llucha llibre profesional#Crossbody|Running crossbody]]<ref>{{cita web|apellíu=Bishop|nome=Matt|títulu=WWE NXT: McGillicutty coming for Kidd|url=http://slam.canoe.ca/Slam/Wrestling/2012/04/05/pf-19597706.html|obra=SLAM! Wrestling|fechaaccesu=24 d'ochobre de 2012|cita=Kaitlyn fires up and hits a running crossbody for two.}}</ref><ref>{{cita web|apellíu=James|nome=Justin|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 4/25 - Week 60: Kidd vs. Curtis top-notch main event, Hornswoggle authority figure, new stars to debú, Overall Reax|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_60761.shtml|obra=Pro Wrestling Torch|fechaaccesu=24 d'ochobre de 2012|cita=Kaitlyn flattens Natalya with a low crossbody}}</ref><ref>{{cita web|apellíu=Bishop|nome=Matt|títulu=WWE NXT: Someone's getting fired!|url=http://slam.canoe.ca/Slam/Wrestling/2012/04/19/pf-19653566.html|obra=SLAM! Wrestling|fechaaccesu=24 d'ochobre de 2012|cita=Maxine all over Kaitlyn, but Kaitlyn hits a crossbody}}</ref> ** [[Movimientos de llucha llibre profesional#Shoulder block|Running shoulder block]]<ref name="Greg_2"/><ref name="Greg_3"/> ** [[Professional wrestling throws#Scoop slam|Scoop slam]] ** [[Powerslam#Sidewalk slam|Sidewalk slam]]<ref>{{cita web|apellíu=Martin|nome=Adam|títulu=NXT Results - 10/19/10|url=http://www.wrestleview.com/viewnews.php?id=1287589660|obra=Wrestleview|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2012}}</ref><ref>{{cita web|apellíu=Tedesco|nome=Mike|títulu=Smackdown Results 5/27/11|url=http://www.wrestleview.com/viewnews.php?id=1306548492|obra=Wrestleview|fechaaccesu=27 de mayu de 2011}}</ref> ** [[Movimientos de llucha llibre profesional#Back body drop|Back body drop]] * '''[[Términos de llucha llibre profesional#M|Managers]]''' ** [[Vickie Guerrero]]<ref>{{cita web|apellíu=Martin|nome=Adam|títulu=NXT Results - 10/19/10|url=http://www.wrestleview.com/viewnews.php?id=1287589660|obra=Wrestleview|fechaaccesu=20 d'ochobre de 2010}}</ref> ** [[Natalya]] ** [[Michael Hutter|Derrick Bateman]] ** [[AJ Lee]] ** [[Layla El|Layla]] * '''Lluchadores empobinaos''' ** [[Nick Nemeth|Dolph Ziggler]]<ref>{{cita web|nome=lop|títulu=WWE Night of Champions 9/19/10|url=https://web.archive.org/web/http://www.lordsofpain.net/reports/wwe/ppv/JBL_Matt_Morgan_on_Right_After_Wrestling.html=Lords of Pain|fechaaccesu=19 de setiembre de 2010}}</ref> ** [[Michael Hutter|Derrick Bateman]] ** [[Chavo Guerrero]] ** [[AJ Lee]] * '''Llamatos''' ** "The Thunder and Lighting Combination"— Con [[April Jeanette|AJ]] ** "KaitMan"<ref>{{cita web|apellíu=Martin|nome=Adam|títulu=NXT Results - 2/15/12|url=http://www.wrestleview.com/viewnews.php?id=1329749238|obra=Wrestleview|fechaaccesu=20 de febreru de 2012}}</ref> — con [[Michael Hutter|Derrick Bateman]] ** "The Girl Next Door"<ref>{{cita web|apellíu=Ryan|nome=Mike|títulu=WWE NXT Results, April 4|url=https://web.archive.org/web/http://www.wrestlingattitude.com/news/wwe-nxt-results-april-4.html=Wrestling Attitude|fechaaccesu=5 d'abril de 2012}}</ref><ref>{{cita web|apellíu=Patin|nome=Kyle|títulu=(Video) WWE NXT 4/4/12|url=http://www.ineedwrestling.com/2012/04/video-wwe-nxt-4-4-12.html|obra=I Need Wrestling|fechaaccesu=4 d'abril de 2012}}</ref> ** "WWE's/The Hybrid Diva"<ref>{{cita web|apellíu=Bonin|nome=Celeste|títulu=Celeste Bonin|url=https://twitter.com/#!/KaitlynWWE|obra=Twitter}}</ref><ref>{{cita web|apellíu=Martin|nome=Adam|títulu=NXT Results - 5/16/12|url=http://www.wrestleview.com/viewnews.php?id=1337354811|obra=Wrestleview|fechaaccesu=18 de mayu de 2012}}</ref> ** "The Powerhouse Diva"<ref>{{cita web|títulu=Power Rankings: September 15, 2012|url=http://www.wwe.com/inside/power-rankings/power-rankings-september-15-2012/page-2|obra=WWE|fechaaccesu=15 de setiembre de 2012|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151231151634/http://www.wwe.com/inside/power-rankings/power-rankings-september-15-2012/page-2|fechaarchivu=2015-12-31}}</ref> == Campeonatos y llogros == * '''[[WWE|World Wrestling Entertainment / WWE]]''' ** [[WWE Dives Championship]] ([[WWE Dives Championship#Llista de campeones|1 vegada]]) ** Ganadora de [[WWE NXT|NXT]] ([[WWE NXT#Tercer Temporada|3ª temporada]]) * '''Pro Wrestling Illustrated''' ** Asitiada nel ''Nº5'' nel [[Pro Wrestling Illustrated#PWI Top 50 Females|PWI Female 50]] en [[2013]]. * '''[[Wrestling Observer Newsletter]]''' ** [[Premios de la Wrestling Observer Newsletter#Peor Llucha del A.C3.B1o|Peor Llucha del Añu]] (2010) <small>vs. [[Karlee Perez|Maxine]] en ''[[WWE NXT|NXT]]'' el 19 d'ochobre</small><ref>{{cita publicación|apellíu=Meltzer|nome=Dave|enllaceautor=Dave Meltzer|fecha=26 de xineru de 2011|títulu=Biggest issue of the year: The 2011 Wrestling Observer Newsletter Awards Issue|idioma=inglés|periodical=[[Wrestling Observer Newsletter]]| allugamientu = Campbell, California|páxines=1–40|issn=10839593}}</ref> ** [[Premios de la Wrestling Observer Newsletter#Peor Llucha del A.C3.B1o|Peor Llucha del Añu]] (2013) <small>con [[April Jeanette|AJ Lee]], [[Živilė Raudonienė|Aksana]], [[Victoria Crawford|Alicia Fox]], [[Milena Roucka|Rosa Mendes]], [[Danielle Moinet|Summer Rai]] & [[Sarona Reiher|Tamina Snuka]] vs. [[The Bella Twins|Brie Bella, Nikki Bella]], [[Ariane Andrew|Cameron]], [[Trinity McCray|Naomi]], Eva Marie, [[Jo Jo Offerman|Jojo]] & [[Natalie Neidhart|Natalya]] en [[Survivor Series (2013)|Survivor Series]] el 24 de payares</small><ref name="WON13">{{cita publicación| apellíu = Meltzer | nome = Dave | enllaceautor = Dave Meltzer | fecha = 27 de xineru de 2014 | títulu = Jan 27 2014 Wrestling Observer Newsletter: 2013 Annual awards issue, best in the world in numerous categories, plus all the news in pro-wrestling and MMA over the past week and more | idioma = inglés | publicación = [[Wrestling Observer Newsletter]] | allugamientu = Campbell, California | issn = 10839593 | url=http://www.f4wonline.com/component/content/article/110-wrestling-observer-newsletter/35067-jan-27-2014-wrestling-observer-newsletter-2013-annual-awards-issue-best-in-the-world-in-numerous-categories-plus-all-the-news-in-pro-wrestling-and-mma-over-the-past-week-and-more | páxina=32}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1986||Kaitlyn}} {{Tradubot|Kaitlyn}} [[Categoría:Exluchadores de la WWE]] [[Categoría:Lluchadores profesionales d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Houston]] ej0da6p0zjku8uv90yqu59567ajps5r Chrissie Hynde 0 146805 4376771 4002431 2025-06-17T12:51:16Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376771 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Christine Ellen Hynde''', conocida como '''Chrissie Hynde''', {{nym}} ye una [[cantante]], [[guitarrista]] y [[compositora]] de [[rock]] d'Estaos Xuníos, fundadora y únicu miembru orixinal del grupu [[The Pretenders]]. == Primeros años == La ciudá d'[[Akron (Ohio)|Akron]], [[Ohio]], ye célebre poles sos fábriques de neumáticos y foi la sede, ente otres, de les firmes [[Goodyear]] y [[Firestone]]. Hynde estudió nel institutu d'esta postrera, y reconocía que: {{cita|I was never too interested in high school. I mean, I never went to a dance, I never went out on a date, I never went steady. It became pretty awful for me. Except, of course, I could go see bands, and that was the kick. I used to go to [[Cleveland]] just to see any band. So I was in love a lot of the time, but mostly with guys in bands that I had never met. For me, knowing that [[Brian Jones (músicu)|Brian Jones]] was out there, and later that [[Iggy Pop]] was out there, made it kind of hard for me to get too interested in the guys that were around me. I had, uh, bigger things in mind.|col2= Nunca m'interesó enforma la escuela. Vamos, que nunca fui a un baille, nunca tuvi una cita, nin tuvi nenguna rellación. Convertir en daqué abondo horrible pa mi. Sacante, poques gracies, que podía dir ver a los grupos, y eso yera un ''puntazo''. Diba a [[Cleveland]] pa ver a cualquier banda. Asina que taba cuasi siempres namorada, pero la mayoría de les vegaes de mozos de grupos y a los qu'enxamás conocí. Pa mi, saber que [[Brian Jones (músicu)|Brian Jones]] tuviera ellí, y dempués [[Iggy Pop]] tuviera ellí, fizo que me costar interesame nos mozos que taben al mio alredor. Tenía... coses más importantes en mente.<ref name=RS1980>[http://www.rollingstone.com/news/story/7088982/the_pretenders_leather_love_songs Kurt Loder "The Pretenders' Leather Love Songs"] ''[[Rolling Stone]]'', 29 de mayu de 1980, p.13</ref>}} Xunto cola música, Hynde tenía una segunda obsesión: cuando a los dolce años, na escuela pidiéron-y redactar un poema basáu na so pallabra favorita, la escoyida foi [[Inglaterra]],<ref name=salonpeople>[https://web.archive.org/web/20090818145638/http://www.salon.com/people/bc/1999/04/06/hynde/ The Great Pretender] Salon People. {{en}}</ref><ref name="elpais">"Historia del Rock". EL País, Madrid, 1896. ISBN 84-85371-31-3 p.458</ref> llugar d'orixe de los sos héroes d'adolescencia ([[The Beatles|Beatles]], [[The Kinks|Kinks]], [[The Rolling Stones|Rolling Stones]], [[Jeff Beck]]). Estudia [[Belles Artes]] na [[Kent State University|Universidá de Kent]]. Esperimenta cola [[contracultura]], l'[[hippie|hippismo]], les [[drogues]], el [[vegetarianismo]] y la mística oriental. Entra a formar parte d'una banda (onde coincide con [[Mark Mothersbaugh]], tamién de Akron y depués en [[Devo]]), y ye testigu en [[1970]] de la [[Masacre de la Kent State University|masacre]] que tuvo llugar nesa Universidá (conocía a [[Jeffrey Miller]], una de les víctimes). N'acabando los sos estudios alterna diversos trabayos, ente ellos el de camarera, pa sobrevivir y costearse el viaxe a Inglaterra. En [[1973]] consigue treslladase a [[Londres]], onde atopa un puestu nun estudiu d'arquiteutura, qu'abandona dempués d'ocho meses. Ye entós cuando conoz al críticu británicu de rock [[Nick Kent]] col qu'empecipia una rellación y que-y apurre una plaza de redactora nel selmanariu ''[[New Musical Express]]'' (''NME''). Pero esto tampoco duró y acabaría per trabayar de dependienta na entós desconocida [[boutique]] SEX —propiedá de [[Malcolm McLaren]] y [[Vivienne Westwood]], dende onde saltaríen más tarde a la fama mundial [[Sex Pistols]] y la estética punk británica— pa ser despidida por un fregáu con un veceru. Dende ellí treslládase a [[Francia]], onde trata ensin ésitu d'axuntar una banda, pa tornar a Cleveland en [[1975]] y de nuevu a Francia en [[1976]], repitiendo l'infructuosu intentu de formar un grupu. Torna entós a Londres, en plenu entamu del españíu del movimientu [[Punk rock|punk]]. A finales de 1976, Hynde contesta al clásicu anunciu na revista ''[[Melody Maker]]'' onde se reclutan músicos pa un grupu, y participa nuna audición pa quien depués seríen [[999 (banda)|999]]. [[Jon Moss]] ([[Culture Club]]) o [[Tony James]] ([[Generation X]]) pasaron tamién por eses audiciones.<ref>[http://www.punk77.co.uk/groups/999-1.htm ''999: A History (Part One)'' on www.punk77.co.uk: A history of UK Punk Rock from 1976-79];</ref> Empieza entós a entablar rellación colos componentes de [[Sex Pistols]] y el [[Bromley Contingent]], estrafalariu grupu de siguidores de la banda (nuna entrevista a principios de los [[años 1990]] declaró que tuvo a puntu de convertise na "Señora de [[Sid Vicious]]", antes de la rellación d'este con [[Nancy Spungen]], y especúlase con que'l so propósitu fora consiguir la nacionalidá británica).<ref name=salonpeople /> Los intentos de Chrissie Hynde por entrar a formar parte d'una banda asocédense: primero, xunto a [[Mick Jones]] (más tarde en [[The Clash]]); depués, con [[Masters of the Backside]] (onde Malcolm McLaren buscó-y un puestu como guitarrista, pero los futuros miembros de [[The Damned]] pidiéronlu qu'abandonara'l grupu); y más tarde, cola banda de [[Johnny Moped]]. Mick Jones convidó a Chrissie a acompañar a The Clash mientres la so primer xira por [[Gran Bretaña]]. D'aquella dómina, Hynde recuerda: {{cita|It was great, but my heart was breaking. I wanted to be in a band so bad. And to go to all the gigs, to see it so close up, to be living in it and not to have a band was devastating to me. When I left, I said, 'Thanks a lot for lettin' cómeme along,' and I went back and went weeping on the underground throughout London. All the people I knew in town, they were all in bands. And there I was, like the real loser, you know? Really the loser.|col2= Foi estupendu, pero rompíaseme'l corazón. Deseyaba tantu tar nuna banda... Y dir a tolos conciertos, velo tan de cerca, vivir nello y nun tener un grupu yera devastador pa mi. Cuando fui, díxi-y: "bien de gracies por dexame venir", y volví y crucié llorando tou Londres nel metro. Toos aquellos a los que conocía na ciudá taben en dalgún grupu. Y ellí taba yo, como l'auténtica perdedora, ¿sabes?; realmente la perdedora<ref name=RS1980 /><ref>Hynde states these words in ''The Pretenders Greatest Hits'' DVD documentary extra titled Non Turn Left Unstoned.</ref>}} Nun postreru y curtiu intentu incorporar a [[The Moors Murderers]] en [[1978]], con [[Steve Strange]] (futuru [[Visage]]) como cantante, Vince Ely na batería, y Mark Ryan y Chrissie Hynde como guitarristes. El nome del grupu, n'honor a [[Ian Brady]] y [[Myra Hindley]], una pareya d'asesinos de neños, bastó pa xenerar discutiniu y que Hynde alloñar d'él, tal que esplicó nel ''NME'':<ref>El grupu interpretaba amás la tema «Free Hindley» en referencia a Myra, daquella encarcelada.</ref> {{cita|I'm not in the group, I only rehearsed with them. Steve Strange and [[Soo Catwoman]] had the idea for the group, and asked me to help them out on guitar, which I did, even though I was getting my own group together and still am.|col2=Nun toi nel grupu, namái ensayu con ellos. Steve Strange y [[Soo Catwoman]] tuvieron la idea del grupu, y pidiéronme que los ayudar cola guitarra, cosa que fixi, anque yo tuviera formando'l mio propiu grupu y tar faciendo entá<ref>Letters page, ''NME'', 1/21/1978</ref>}} Finalmente, una de les maquetes grabaes por Hynde llega a manes de Dave Hill, propietariu de la discográfica [[Real Records]]. Hill empezó a intervenir na direición de la so carrera musical, empezar per saldar l'arriendu del llocal onde ensayaba l'artista, y aconseyándo-y que se tomara'l tiempu necesariu p'axuntar una banda. == Actualidá == Na actualidá Hynde vive en [[Londres]], anque caltién un apartamentu na so ciudá natal.<ref>[https://web.archive.org/web/20081224081224/http://www.ohio.com/entertainment/27687669.html City stars as Hynde's muse], Abram, Malcolm X., ''Akron Beacon Journal'', 8/30/2008</ref> == Activismu == La cantante tamién ye una reconocida [[Feminismu|feminista]] y defensora de los [[derechos de los animales]]. Ye [[Vegetarianismo|vexetariana]] y nun s'amuesa a favor de les drogues: "Lo murniu ye qu'haya demanda pa elles. Si'l mundu fuera perfectu probablemente nun esistiríen los llaboratorios que realicen drogues llegales que faen más mal que bien. Yo toi a favor de llegalizar la [[mariguana]] y nun m'importaría que los yonquis pudieren consumir de manera controlada si con ello menguar la criminalidad. Pero, con tou, les drogues ye una tema que nun me va y nel que nun entro. Ye como la carne: ye llegal, pero a mi comela paezme negativu". Chrissie Hynde ye militante de [[PETA]], una organización polos derechos de los animales, y ye capaz de montar un escándalu como'l que tuvo llugar tres la celebración del homenaxe a [[Linda McCartney]] qu'ella mesma entamó. "La fiesta posterior al conciertu "-recuerda-" facer nun club clásicu inglés, con reminiscencies del [[Imperiu británicu|imperiu]]. Toles parés taben llenes de cabeces d'animales disecaos y unes pates d'elefante sirvíen como soporte a unes sombrielles. [[Dan Mathews]] y yo sentímonos tan ofendíos que coyimos una d'eses pates y diriximos a un parque qu'había enfrente pa da-y un entierru digno y simbólico. La policía detúvonos na puerta y nun pudimos prosiguir". Oponer a les [[corríes de toros]] (diz tar arguyosa de tocar nes places onde se celebren: "gústame que s'utilicen pa conciertos en llugar de para otra cosa"), y tamién a los encierres tradicionales. Al traviés de PETA unvió una carta a l'alcaldesa de [[Pamplona]], [[Yolanda Barcina]], encamentándola a suspender los que se celebren mientres los [[Sanfermines]]<ref>[http://www.runningofthenudes.com/pdfs/chrissiehyndeletter_eng.pdf Testu de la carta de Chrissie Hynde a Yolanda Barcina(n'inglés)]</ref> y convocando nel so llugar un "encierre humanu" que se celebra dende 2003.<ref> En 1992 robló una carta onde menta como un Héroe al terrorista y xenocida Abimael Guzmán Reynoso [http://www.encierrohumano.com EncierroHumano.com (PETA)]</ref> == Discografía == === The Pretenders === * 1980: ''Pretenders'' * 1981: ''Extended Play'' * 1981: ''Pretenders II'' * 1984: ''Learning to Crawl'' * 1986: ''Get Close'' * 1990: ''Packed!'' * 1994: ''Last of the Independents'' * 1995: ''The Isle Of View'' * 1999: ''Viva l'Amor'' * 2002: ''Loose Screw'' * 2008: ''Break Up the Concrete'' * 2016: ''Alone'' === JP, Chrissie and The Fairground Boys === * 2010: ''Fidelity!'' === Solo álbumes === * 2014: ''Stockholm'' == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commonscat}} {{Twitter|chrissiehynde}} * ''The Independent'', 1 de mayu de 1994 [https://web.archive.org/web/20140311092849/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/interview--ol-blue-eyes-is-back-after-an-eightyear-gap--the-householder-years--the-pretenders-are-in-the-top-10-again-and-the-critics-good-books-geraldine-bedell-talks-to-chrissie-hynde-while-david-cavanagh-compares-the-new-album-with-the-old-ones-1432961.html - entrevista a Chrissie Hynde] (n'inglés) * ''The Independent'', 13 de setiembre de 2003 [https://web.archive.org/web/20081202153221/http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/features/chrissie-hynde-dont-get-me-wrong-579698.html "Chrissie Hynde: Don't get me wrong"] (n'inglés) * ''Daily Telegraph'', 10 d'agostu de 2007 [http://www.telegraph.co.uk/news/features/3633772/Amy-Winehouse---please-dont-become-a-car-crash-rock-star.html "Amy Winehouse - please don't become a car-crash rock star"] Hynde reniega del usu de drogues {{NF|1951||Hynde, Chrissie}} {{Tradubot|Chrissie Hynde}} [[Categoría:Cantantes de rock d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Cantantes d'Ohio]] [[Categoría:Guitarristes de rock]] [[Categoría:Músicos y músiques de new wave]] [[Categoría:Guitarristes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Guitarristes rítmicos]] [[Categoría:Contraltos d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Feministes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Activistes polos derechos de los animales]] k293qvpjr54if3xnt0m12650nisihr9 Claire Goll 0 147163 4377038 4313544 2025-06-17T15:14:38Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá historia => dicha historia 4377038 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Claire Goll''' {{nym}}, nome de nacencia Klara Liliane Aischmann, foi una periodista y escritora germanofrancesa, representante del mundu européu de [[Vanguardismu|vanguardies]]. En 1921 casóse col poeta [[Yvan Goll]], pseudónimu de Isaac Lang. == Biografía == La familia de Claire yera d'orixe xudíu, la so madre morrió nel campu de concentración d'[[Auschwitz]]. En 1911 casóse col editor Heinrich Studer (1889 - 1961) y vivió con él en [[Leipzig]], onde nació la so única fía Dorothea Elisabeth, en mayu de 1912. Nel añu 1916 emigró a [[Suiza]] en protesta a la I Guerra Mundial (1914 - 1918). Nesti país estudió na [[Universidá de Xinebra]] y trabayó como periodista dientro del movimientu pacifista, en contra de la [[Primer Guerra Mundial|Gran Guerra]]. En 1917 divorciar de Heinrich Studer y conoz al poeta Yvan Goll, el que va ser la so pareya hasta la so muerte en 1950. A finales de 1918 tuvo una aventura col poeta austriacu [[Rainer Maria Rilke]], col que va caltener una rellación epistolar hasta la so muerte en 1926.<ref>{{cita web|url=http://www.revistadelibros.com/articulos/memories-de-claire-goll-a-la caza-del vientu#note4|títulu=Vanidad de vanidaes|fechaaccesu=21 d'agostu de 2016|autor=David Hernández de la Fuente|enllaceautor=|fecha=xineru de 2004|idioma=|sitiuweb=Revista de Libros editorial=}}</ref> En 1919 treslladar a París Con Yvan Goll, col que se va casar en 1921. La pareya, dambos d'orixe xudíu, exiliáronse en [[Nueva York]], en 1939, al entamu de la [[Segunda Guerra Mundial|II Guerra Mundial]], pero van tornar a Europa en 1947. Tres la muerte del so home en 1950 dedicar a poner en valor la so obra, lo que lu llevó a acusar a [[Paul Celan]] de plaxar los poemes de Yvan.<ref>{{cita llibru |apellíos=Wiedemann|nome=Bárbara (Ed.)|enllaceautor=|títulu=Paul Celan - Die GollAffäre. Dokumente zu einer "Infamie"|url=|fechaaccesu=|añu=2000|editorial=Suhrkamp|isbn=|editor=|ubicación=Frankfurt|páxina=|idioma=|capítulu=}}</ref> Nos sos últimos años algamó cierta notoriedá mediática al confesar qu'algamara'l so primer orgasmu a los setenta y seis años, con un mozu de venti, anque la veracidá de dicha historia foi puesta en cuestión.<ref>{{cita llibru |apellíos=Jürgen|nome=Serke|enllaceautor=|títulu=Die verbrannten Dichter. Lebensgeschichten und Dokumente|url=|fechaaccesu=|añu=1992|editorial=Beltz & Gelberg Verlag|isbn=|editor=|ubicación=Weinheim y Basilea|páxina=|idioma=|capítulu=}}</ref> == Obra == En 1918 debuta como escritora cola coleición de poemes ''Mitwelt'' y la novela ''Die Frauen erwachen.'' Los sos cuentos, poemes y noveles publicar tantu n'alemán como en francés, ente los que destaquen les coleiciones de poemes ''Poèmes d'amour'' (1925) y ''Poèmes de la jalousie'' (1926), col so home escribió los ''Poèmes de la vie et de la mort'' (1927) y "shared song of love" ("Wechselgesang der Liebe"). Dende la muerte del so home, en 1950, Claire dedicó-y el so noveles autobiográfiques ''Der gestohlene Himmel'' (1962) y ''Traumtänzerin'' (1971), anque diches obres nun tuvieron una gran acoyida pol públicu. En 1976, un añu antes de la so muerte, publicóse la so última obra, tantu en francés como n'alemán, ''La poursuite du vent'' o ''Ich verzeihe keinem,'' que nel añu 2003 traducir al castellán como ''A la caza del vientu'', na que denuncia les miseries de los grandes prohomes de la vanguardia europea: [[Paul Celan|Celán]], [[James Joyce|Joyce]], [[Carl Gustav Jung|Jung]], [[Salvador Dalí|Dalí]], [[André Breton|Breton]]...<ref>{{cita web|url=http://www.revistadelibros.com/articulos/memories-de-claire-goll-a-la caza-del vientu#note4|títulu=Vanidad de vanidaes|fechaaccesu=22 d'agostu de 2016|autor=David Hernández|enllaceautor=|fecha=xineru de 2004|idioma=|sitiuweb=Revista de Libros editorial=}}</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1890|1977|Claire, Goll}} {{Tradubot|Claire Goll}} [[Categoría:Poetes de Francia]] [[Categoría:Poetes d'Alemaña]] [[Categoría:Poetes de Francia]] [[Categoría:Persones de Núremberg]] 91if82iy5xq0u7bh0i64f6nl3jryemp Clara del Rey 0 147296 4376839 3908817 2025-06-17T13:41:28Z XabatuBot 43102 iguo testu: del 2 de mayo => del 2 de mayu 4376839 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Clara del Rey Calvo''' {{nym}} foi una muyer española, muerta mientres los [[Llevantamientu del 2 de mayu|suceso del 2 de mayu]] de 1808 nel [[Parque d'Artillería de Monteleón|cuartel de Monteleón]]. == Biografía == Nació'l 11 d'agostu de 1765 en [[Villalón de Campos]] (Valladolid), fía de Manuel del Rey y de Teresa Calvo. Tuvo animando y ayudando a los defensores xunto al so home y trés fíos. Paez ser que morrió pola metralla d'una bala de cañón que lu algamó na frente. Clara del Rey figura ente les víctimes del 2 de mayu identificaes nel Archivu Municipal de Madrid, onde consta que «dexa dos fíos solteros», polo que ye de suponer que nel [[Parque d'Artillería de Monteleón]] tamién morrieron el so home y unu de los sos fíos. Foi soterrada nel [[campusantu de la Bona Felicidad]], asitiáu nel hospital del mesmu nome, anguaño desapaecíu, y que taba allugáu nes proximidaes de la [[Gran Vía]], ente les cais [[Cai de los Llibreros Llibreros]] y [[Cai de Silva|Silva]]. == Reconocencies == [[Ficheru:Lápida Clara del Rey - jardines de mario benedetti madrid.jpg|right|miniaturadeimagen|200px|Llábana conmemorativa nos Xardinos de Mario Benedetti, Madrid.]] Na fachada de la [[ilesia de la Bona Felicidad]] (cai de Silva nᵘ 25) tien Clara del Rey una llábana conmemorativa. Madrid dedicó a la so memoria una cai. En 2002 [[Villalón de Campos]] dedicó otra llábana conmemorativa allugada na cai que lleva'l so nome nos Xardinos de [[Mario Benedetti]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1765|1808|del Rey, Clara}} {{Tradubot|Clara del Rey}} [[Categoría:Persones de la Comunidá de Madrid|Rey, Clara del]] [[Categoría:Historia de Madrid|Rey, Clara del]] [[Categoría:Guerra de la Independencia Española]] o6akzeufbtr89i2tgr40i5l9sx3u2et 4376841 4376839 2025-06-17T13:42:07Z XabatuBot 43102 iguo testu: suceso del 2 de mayu => sucesos del 2 de mayu 4376841 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Clara del Rey Calvo''' {{nym}} foi una muyer española, muerta mientres los [[Llevantamientu del 2 de mayu|sucesos del 2 de mayu]] de 1808 nel [[Parque d'Artillería de Monteleón|cuartel de Monteleón]]. == Biografía == Nació'l 11 d'agostu de 1765 en [[Villalón de Campos]] (Valladolid), fía de Manuel del Rey y de Teresa Calvo. Tuvo animando y ayudando a los defensores xunto al so home y trés fíos. Paez ser que morrió pola metralla d'una bala de cañón que lu algamó na frente. Clara del Rey figura ente les víctimes del 2 de mayu identificaes nel Archivu Municipal de Madrid, onde consta que «dexa dos fíos solteros», polo que ye de suponer que nel [[Parque d'Artillería de Monteleón]] tamién morrieron el so home y unu de los sos fíos. Foi soterrada nel [[campusantu de la Bona Felicidad]], asitiáu nel hospital del mesmu nome, anguaño desapaecíu, y que taba allugáu nes proximidaes de la [[Gran Vía]], ente les cais [[Cai de los Llibreros Llibreros]] y [[Cai de Silva|Silva]]. == Reconocencies == [[Ficheru:Lápida Clara del Rey - jardines de mario benedetti madrid.jpg|right|miniaturadeimagen|200px|Llábana conmemorativa nos Xardinos de Mario Benedetti, Madrid.]] Na fachada de la [[ilesia de la Bona Felicidad]] (cai de Silva nᵘ 25) tien Clara del Rey una llábana conmemorativa. Madrid dedicó a la so memoria una cai. En 2002 [[Villalón de Campos]] dedicó otra llábana conmemorativa allugada na cai que lleva'l so nome nos Xardinos de [[Mario Benedetti]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1765|1808|del Rey, Clara}} {{Tradubot|Clara del Rey}} [[Categoría:Persones de la Comunidá de Madrid|Rey, Clara del]] [[Categoría:Historia de Madrid|Rey, Clara del]] [[Categoría:Guerra de la Independencia Española]] 6i1xx040fx21u72bxh854aaethk4vuj Catherine Coleman 0 148567 4376874 4241760 2025-06-17T14:19:24Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá fuercia => dicha fuercia 4376874 wikitext text/x-wiki {{persona}} [[Ficheru:Valentina Tereshkova and Catherine Coleman.jpg|thumb|right|277px|Coleman y [[Valentina Tereshkova]], la primer muyer en dir al espaciu, nel [[Centru d'Entrenamientu de Cosmonautes Gagarin]], na [[Ciudá de les Estrelles]], avientu de 2010.]] '''Catherine 'Cady' Grace Coleman''' {{nym}} ye una [[astronauta]] [[Estaos Xuníos|norteamericana]], participante en tres misiones espaciales. Estudiante d'intercambiu en [[Noruega]] na adolescencia, formar en [[química]] nel [[MIT]] en [[1983]], como miembru del Cuerpu d'Entrenamientu de los Oficiales de la Reserva, de la [[Fuercia Aérea de los Estaos Xuníos]], xuniéndose a dicha fuercia como teniente segunda, mientres estudiaba un [[maestría|máster]], entrando nel serviciu militar activu en [[1988]] como investigadora [[química]]. == NASA == En [[1992]] entró na [[NASA]] y clasificóse, dempués del entrenamientu, como [[especialista de misión]]. Foi al espaciu per primer vegada n'ochobre de 1995 na [[STS-73]] [[Tresbordador espacial Columbia|Columbia]], una misión que realizó estudios científicos qu'incluyíen [[biotecnologia]], ciencia de [[combustión]] y [[física]] de [[fluyíu|fluyíos]]. Volvió al espaciu en xunetu de [[1999]], na [[STS-93]] tamién nel tresbordador Columbia, la primer misión d'un [[tresbordador STS]] comandado por una muyer, l'astronauta [[Eileen Collins]], que punxo n'órbita'l [[Observatoriu Chandra de Rayos X]], na cual foi la responsable d'asitiar el satélite na órbita apropiada operando'l brazu robóticu [[Canadarm]], de la nave. Dempués de la misión, Coleman siguió trabayando na NASA, como xefa d'operaciones y entrenamientu del brazu robóticu pa toles misiones del tresbordador espacial y de la [[Estación Espacial Internacional]] (ISS), hasta'l [[15 d'avientu]] de [[2010]], cuando foi llanzada dende'l [[Cosmódromo de Baikonur]], pa una misión de llarga duración na ISS, integrando la tripulación de la [[Soyuz TMA-20]], que llevó los nuevos tripulantes de la [[Espedición 26]], de la cual ella formó parte, a la Estación Espacial Internacional.<ref>[http://www.nasa.gov/home/hqnews/2010/nov/HQ_M10-164A_Soyuz_Update.html NASA Television Will Air Next Soyuz Landing And Launch] - Media Advisory : M10-164A - November 18, 2010</ref> Coleman permaneció hasta 2011 na estación, integrando tamién la tripulación permanente de la [[Espedición 27]]. Dempués cuasi seis meses n'órbita, retornó a la [[Tierra]] cola tripulación de la TMA-20, [[Dmitri Kondratyev]] y [[Paolo Nespoli]], aterrizando cerca de [[Dzhezkazgan]], en [[Kazakstán]], el [[24 de mayu]] de [[2011]]<ref>{{Cita web |url=http://space.flatoday.net/2011/05/soyuz-crew-safely-home.html |títulu=Soyuz crew safely at home |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110830174133/http://space.flatoday.net/2011/05/soyuz-crew-safely-home.html |fechaarchivu=2011-08-30 }}</ref> == Talentu musical == Casada con un [[Ártes plástiques|artista plásticu]], Coleman ye flauteru y llevó delles [[flauta|flautes]] nes sos misiones a la ISS, incluyendo dos daes por integrantes de la banda irlandesa [[The Chieftains]] y una regalada por [[Ian Anderson]], líder y flautera de [[Jethro Tull]], el so ídolu. N'abril de 2011, ella tocó en direutu dende l'espaciu un [[dueto]] con Anderson, pa celebrar los 50 años del viaxe de [[Yuri Gagarin]].<ref>{{cita web |títulu= Space flutes salute Yuri Gagarin|url = http://www.theregister.co.uk/2011/04/12/space_flutes/}}</ref> Nel mesmu mes, ella tamién tocó en direutu dende la ISS en [[videoconferencia]] pal públicu del conciertu de Tull en [[Moscú]], n'otra de les conmemoraciones de los 50 años del primer home nel espaciu. Coleman formó un grupu musical llamáu ''Bandella'', xunto colos astronautes [[Chris Hadfield]], [[Steen Robinson]] y l'esposa del astronauta [[Donald Pettit]], Micky. En mayu de 2014, participó n'otru conciertu Tierra-espaciu xunto con una coral d'estudiantes del [[Texas]] y músicos nel [[Centru Espacial Johnson]], y l'astronauta xaponés [[Koichi Wakata]], comandante de la [[Espedición 39]] de la ISS, n'órbita nel espaciu.<ref>{{cita web |url = http://www.estadao.com.br/noticias/vida,do-espaco-astronauta-xúnese-em-tempo-real-a-alcuerdo-de-estudantes-dos-eua,1161580,0.htm |títulu =Do espaço, astronauta xúnese em tempo real a alcuerdo de estudantes dos EUA |fechaaccesu = 3 de mayu de 2014 |fecha =2 de mayu de 2014 |editorial = O Estáu de S. Paulo |idioma =pt}}</ref> == Ver tamién == * [[Llista xeneral d'astronautes]] * [[Programa espacial norteamericanu]] * [[Esploración espacial]] == Referencies == {{llistaref}} {{Traducíu ref |pt|Catherine Coleman|Portugués|oldid=42735096 |trad=[[PR:ATRAD|automática]]}} == Enllaces esternos == *{{link|en|http://www.jsc.nasa.gov/Bios/htmlbios/coleman.html |Biografía na NASA}} *{{link|en|http://www.spacefacts.de/bios/astronauts/english/coleman_catherine.htm |Biografía na Spacefacts}} {{Commonscat}} {{NF|1960||Coleman, Catherine}} {{Tradubot|Catherine Coleman}} [[Categoría:Astronautes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Persones de Carolina del Sur]] [[Categoría:Químicos y químiques d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Inxenieros ya inxenieres d'Estaos Xuníos]] q9sk0a212lyaehiiuum8nxac3qwb0t1 Cathy Barriga 0 148655 4376933 4241790 2025-06-17T14:36:03Z XabatuBot 43102 iguo URL 4376933 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Cathy Barriga}} {{persona}} '''Catherine Carolina Barriga Guerra''' {{nym}}, conocida como '''Cathy Barriga'''<ref>{{cita web |url= http://lared.cl/2016/programes/intrusos/la xugada maestra-de-cathy-barriga camúdose el-nome-pa-asegurar-voto |títulu= La xugada maestra de Cathy Barriga: Camudóse'l nome p'asegurar votos |fechaaccesu=24 d'ochobre de 2016 |apellíu= |nome= |fecha= 12 de setiembre de 2016 |sitiuweb= [[La Red (canal de televisión)|La Red]] }}</ref><ref>{{cita web |url=https://drive.google.com/file/d/0B_C5zuKvESokQm5WMUN1Rk8el to28/view?usp=sharing |títulu=Certificáu de nacencia |fechaaccesu=24 d'ochobre de 2016 |apellíu= |nome= |fecha= 23 d'ochobre de 2016 |obra= [[Serviciu de Rexistru Civil ya Identificación de Chile|Serviciu de Rexistru Civil ya Identificación]]}}</ref> ye una figura televisiva,<ref>{{cita web |url= http://www.paula.cl/reportajes-y-entrevistas/la vida-nun ye-color-de-rosa/ |títulu= La vida (non) ye color de rosa |fechaaccesu= 24 d'ochobre de 2016 |apellíu= Penjean |nome= Lorena |fecha= 28 de xunetu de 2015 |sitiuweb= [[Paula (revista)|Paula]] }}</ref> llicenciada en psicoloxía y [[políticu|política]] [[chile|chilena]]. Dende avientu de 2016 desempéñase como [[Alcaldes de Chile|alcaldesa]] de la comuña de [[Maipú (Chile)|Maipú]].<ref>{{cita web |url= http://www.emol.com/noticias/Nacional/2016/06/23/809263/Cathy-Barriga-de-ex-figura-de-television-a-posible-candidata-a-alcaldesa-por-Maipu.html |títulu= Cathy Barriga: d'ex figura de televisión a posible candidata a alcaldesa por Maipú |fechaaccesu=24 d'ochobre de 2016 |apellíu= |nome= |fecha= 23 de xunu de 2016 |sitiuweb= [[EMOL]] }}</ref> == Mocedá y estudios == Pasó la so infancia na comuña de [[Peñalolén]], en [[Santiago de Chile|Santiago]]. El so padre, José Barriga Vergara, trabayaba nel casino d'una empresa, ente que la so madre, Ilse Guerra Rivera, exercía como [[peluquera]].<ref name=mqltv>{{cita web |url=http://mqltv.com/cathy-barriga-la-linea-de-tiempu-de-la-robotina-a-l'alcaldesa/ |títulu=CATHY BARRIGA: La llinia de tiempu de la Robotina a l'Alcaldesa |sitiuweb=mqltv.com |autor=Brajovic, Fernanda |fechaaccesu=14 de febreru de 2017 }}</ref> Estudió [[psicoloxía]] na [[Universidá Santu Tomás (Chile)|Universidá Santu Tomás]].<ref name=mqltv /> == Carrera televisiva == En 1989, trabayaba como promotora de supermercaos cuando empezó a presentase a concursos de guapura per iniciativa de la so madre. Al añu siguiente, ganó'l concursu «Reina de Sableres y Piscines», lo cual sería'l primer pasu por qu'años más tarde entrara a la televisión, como modelu nel programa ''Chipe llibre'' de [[Chilevisión]].<ref name=mqltv /> En 1996 ingresó a ''[[Maldita seya (programa de televisión)|Maldita sía]]'' ([[Rock & Pop (canal de televisión)|Rock & Pop]]), onde forxó un personaxe llamáu «la Robotina»; tuvo nesi programa hasta l'añu 1999, cuando quedó embarazada.<ref name=mqltv /> En 2000 integrar al repartu de baillarinos del programa xuvenil ''[[Mekano]]'' ([[Mega (canal de televisión de Chile)|Mega]]), conocíu como «Team Mekano», llogrando gran popularidá a entamos de los años 2000.<ref name=glamorama>{{cita web |url= http://www.glamorama.cl/noticias/2016/08/la verdá-de-como-cathy-barriga-entro-a-la-television.shtml/ |títulu= La verdá de como Cathy Barriga entró a la televisión |fechaaccesu= 24 d'ochobre de 2016 |apellíu= Farías |nome= Cristián |fecha= 8 d'agostu de 2016 |sitiuweb= Glamorama }}</ref> Tuvo nesi programa hasta 2004.<ref name=mqltv /> En 2005 participó nel reality show ''[[La granxa VIP (Chile)|La granxa VIP]]'' ([[Canal 13 (Chile)|Canal 13]]) y en 2012 concursó na [[Fiebre de baille (quinta temporada)|quinta temporada]] del programa ''[[Fiebre de baille]]'' (Chilevisión).<ref name=glamorama /><ref>{{cita web |url= http://www.lasegunda.com/Noticias/CulturaEspectaculos/2012/03/729824/Cathy-Barriga-esaniciada-de-Fiebre-de-baille-Allóñeme de-coses-que me cafiaben |títulu= Cathy Barriga, esaniciada de "Fiebre de baille": "Alloñéme de coses que me cafiaben" |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2016 |apellíu= |nome= |fecha= 15 de marzu de 2012 |sitiuweb= [[La Segunda]]}}</ref> En 2013 empecipió un emprendimiento, abriendo una tienda de ropa, que tuvo una curtia duración.<ref>{{cita web |url= http://www.tvn.cl/player/play/?id=672319 |títulu= ¡Cathy Barriga presenta la so tienda de ropa! |fechaaccesu=24 d'ochobre de 2016 |apellíu= |nome= |fecha= 31 de mayu de 2013 |sitiuweb= [[Televisión Nacional de Chile]] }}</ref> == Carrera política == En 2013 postuló al cargu de [[Conseyos rexonales de Chile|conseyera rexonal]] poles comuñes de [[Maipú (Chile)|Maipú]], [[Cerrillos (Chile)|Cerrillos]] y [[Estación Central]], resultando escoyida con un 24,05 % de los votos.<ref>{{cita web |url= http://www.lanacion.cl/eleccion-de-cathy-barriga-nin-un%20respetu-en-twitter/noticies/2013-11-18/100020.html |títulu= Eleición de Cathy Barriga: Nin un respetu en Twitter |fechaaccesu= 24 d'ochobre de 2016 |apellíu= |nome= |fecha= 18 de payares de 2013 |sitiuweb= [[La Nación (Chile)|La Nación]] |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20161024100830/http://www.lanacion.cl/eleccion-de-cathy-barriga-nin-un |fechaarchivu= 2016-10-24 }}</ref> Mientres la so permanencia en dichu cargu, Barriga integró les comisiones d'Educación y Cultura, Deportes, Infraestructura, Mediu Ambiente y Salú.<ref>{{cita web |url= http://www.municipalidadmaipu.cl/alcaldesa-cathy-barriga-guerra/ |títulu= Alcaldesa Cathy Barriga Guerra |fechaaccesu=14 de febreru de 2017 |apellíu= |nome= |fecha= 2017 |sitiuweb= www.municipalidadmaipu.cl}}</ref> [[Ficheru:Cathy Barriga - Monumento a las Autoridades Alcaldicias de Maipú.jpg|miniaturadeimagen|left|El nome de Cathy Barriga Guerra como parte del Monumentu a les Autoridaes Alcaldicias de Maipú.]] En 2016, dexó'l Conseyu Rexonal pa postulase como candidata a alcaldesa de Maipú col sofitu de [[Chile Vamos]]; en [[Eleiciones municipales de Chile de 2016|la eleición]] llogró la primer mayoría con un 36,29 % de los votos.<ref>{{cita web |url= http://www.biobiochile.cl/noticias/nacional/region-metropolitana/2016/10/23/primeres-resultaos-dan-por ganadora-a-cathy-barriga-en-maipu.shtml |títulu= Cathy Barriga quedar col conceyu de Maipú en venciendo a Vittori |fechaaccesu= 24 d'ochobre de 2016 |apellíu= |nome= |fecha= 23 d'ochobre de 2016 |sitiuweb= [[Radiu Bíu-Bíu]] }}</ref> A pocos meses d'asumir como alcaldesa, despidió a 470 funcionarios, sol argumentu de que la municipalidá de Maipú escarecía de los recursos abondos pa caltenelos,<ref>{{cita web |editorial=Cooperativa.cl |títulu=Alcaldesa Cathy Barriga por despidos: Los recursos que tán nel conceyu nun dan |url=https://www.cooperativa.cl/noticias/pais/politica/municipales/alcaldesa-cathy-barriga-por-despidos-los recursos-que-estan-en-el/2017-01-04/105018.html |fecha=4 de xineru de 2017 |fechaaccesu=30 de xunu de 2018}}</ref> y que se trataba de funcionarios contrataos mientres el periodu del exalcalde [[Christian Vittori]] con escesu de contratos. Esta decisión, que primeramente foi polo xeneral aprobada pola comunidá y los medios, convertir nuna fonte de discutiniu, cuando la mayoría de los funcionarios empezaron a querellarse en contra del conceyu, ganando toles sos querelles por despidos inxustificaos. Pa xunu de 2018, esto significára-y al conceyu un costu de 920 millones de pesos, d'un total de 20 mil millones que tendrán de pagar, lo que representa un sestu del so patrimoniu total. Per otra parte, p'abril de 2018 el total de funcionarios solo menguara de 3965 (2737 a honorarios) a 3945 (2691 a honorarios), lo que significa que los cargos primeramente consideraos innecesarios tuvieron de ser eventualmente reemplazaos. A lo anterior sumáronse-y otres denuncies en Contraloría, por falta de probidad al promocionar [[gafes|lentes]] mientres el so exerciciu como funcionaria pública; gastos escesivos mientres la presentación de la so cuenta pública (bien cimeres a los de comuñes con más recursos, como [[Los Condes]] o [[Providencia (Chile)|Providencia]]); una intervención nel [[Cuetu Primo de Rivera]], patrimoniu nacional dende 1991, ensin los permisos correspondientes; repitíes inasistencias a los conseyos municipales; l'usu de recursos municipales pa campañes polítiques del presidente [[Sebastián Piñera]] y el so maríu, el diputáu [[Joaquín Lavín Lleón]]; y l'usu escesivu de la so imaxe personal nel espardimientu d'actividaes municipales.<ref>{{cita web |autor=Bahamondes Pereira, Lucas |editorial=El Quintu Poder |títulu=Municipalidad de Maipú: Cathy Barriga y los errores ensin forzar |url=https://www.elquintopoder.cl/politica/municipalidá-de-maipu-cathy-barriga-y-los errores ensin forzar/ |fecha=29 de xunu de 2018 |fechaaccesu=30 de xunu de 2018}}</ref> == Vida personal == Mientres el so pasu per televisión caltuvo novialgos col baillarín de ''Mekano'' Ronny «Dance» Munizaga y col español [[Javier Estrada]], a quien conoció en ''La granxa VIP''.<ref name=mqltv /> Barriga conoció al tamién políticu [[Joaquín Lavín Lleón]] en 2004, y empecipiaron una rellación sentimental. La pareya casóse n'abril de 2009.<ref>{{cita web |url= http://www.latercera.com/noticia/kathy-barriga-cumplio-la so-sueno-casar de-blancu-y-llego-en-carroza/ |títulu= Kathy Barriga cumplió'l so suañu: Casar de blancu y llegó en xarré |fechaaccesu= 24 d'ochobre de 2016 |apellíu= Farías |nome= Cristián |fecha= 4 d'abril de 2009 |sitiuweb= [[La Tercera]] }}</ref> Tien trés fíos; Vicente, frutu d'una rellación anterior, y dos con Lavín.<ref>{{cita web |url=http://www.pagina7.cl/notes/redes-sociales/2015/09/20/conoz-al fíu mayor-de-cathy-barriga-yá-tien-17-anos.shtml |títulu=Conoz al fíu mayor de Cathy Barriga: yá tien 17 años |autor=Garrido, Solange |fecha=20 de setiembre de 2015 |sitiuweb=Páxina 7 |fechaaccesu=9 d'avientu de 2016 }}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.radioagricultura.cl/2016/05/24/cathy-barriga-nun despinto-la-felicidad-tres-la nacencia-de-la so-bebe/|títulu=Cathy Barriga nun despintó la felicidá tres la nacencia del so ñácaru|fecha=24 de mayu de 2016|sitiuweb=Radio Agricultura|fechaaccesu=9 d'avientu de 2016}}</ref> En marzu de 2016, Barriga solicitó ante'l 21ᵘ Xulgáu Civil de Santiago'l cambéu del so [[nome de pila]] a «Cathy», argumentando que dende'l so ingresu a la televisión ye conocida socialmente por esi [[hipocorísticu]].<ref>{{cita web |url=http://www.fmdos.cl/noticies/cathy-barriga-camudo-nome/ |títulu= ¿Cathy Barriga camudó de nome? |fecha=13 de setiembre de 2016|sitiuweb=[[FM Dos]]|fechaaccesu=14 de febreru de 2017}}</ref> Por cuenta de que el trámite remató n'ochobre de 2016 —selmanes antes de les [[Eleiciones municipales de Chile de 2016|eleiciones municipales]] onde ella participó como candidata a alcaldesa por [[Maipú (Chile)|Maipú]]—, el so nome apaeció como «Catherine Barriga Guerra» nes papeletes de votación.<ref>{{cita web |url=http://www.chilevision.cl/sqp/conflictu/cathy-barriga-aparecera-con-su-antiguu-nome-en-votos/2016-10-12/135006.html |títulu= Cathy Barriga va apaecer col so antiguu nome en votos |fecha=12 d'ochobre de 2016|sitiuweb=[[Chilevisión]]|fechaaccesu=14 de febreru de 2017}}</ref> == Historial eleutoral == === Eleiciones municipales de 2016 === * [[Eleiciones municipales de Chile de 2016]], onde s'apuesta l'alcaldía de la comuña de [[Maipú (Chile)|Maipú]] pal periodu 2016-2020. {| {{tablaguapa}} !Candidatu !Pactu !Partíu !Votos !% !Resultáu |- |'''Cathy Barriga Guerra''' |'''[[Chile Vamos]]''' |'''[[Candidatu independiente|Ind.]] ([[Unión Demócrata Independiente|UDI]])''' |{{center|'''35&nbsp;343'''}} |{{center|'''36,1'''}} |{{center|'''Alcaldesa'''}} |- |[[Christian Vittori|Christian Vittori Muñoz]] |Independiente |Ind. |{{center|30&nbsp;625}} |{{center|31,3}} | |- |Freddy Campusano Cerda |[[Nueva Mayoría (Chile)|Nueva Mayoría]] |[[Partíu Demócrata Cristianu (Chile)|DC]] |{{center|17&nbsp;107}} |{{center|17,5}} | |- |[[Claudia Mix|Claudia Mix Jiménez]] |[[Poder Ecoloxista y Ciudadanu]] |Ind. ([[Poder Ciudadanu|POD]]) |{{center|11&nbsp;103}} |{{center|11,4}} | |- |Sandra Uribe Flores |[[Pueblu Xuníu (Chile)|Pueblu Xuníu]] |Ind. |{{center|2337}} |{{center|2,4}} | |- |Valdemar Sanhueza Yévenes |Xusticia y Tresparencia |[[Unión Patriótica (Chile)|UPA]] |{{center|1256}} |{{center|1,3}} | |- | colspan="3" |Participación eleutoral |103&nbsp;129 |100 |Astención: 72,2% |- | colspan="6" |Fonte: Emol<ref>{{Cita web|url=http://www.emol.com/especiales/2016/actualidad/nacional/eleiciones-municipales/resultados.asp#a4113|títulu=Resultaos de les Eleiciones Municipales 2016 – Especial de Emol.com|fechaaccesu=29 d'ochobre de 2017|apellíu=Emol.com|nome=Equipu|sitiuweb=www.emol.com}}</ref> |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.cathyalcaldesa.cl Sitiu web oficial] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171008024729/http://cathyalcaldesa.cl/ |date=2017-10-08 }} {{twitter|cathybarriga}} {{NF|1973||Barriga, Cathy}} [[Categoría:Modelos de Chile]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Chile]] [[Categoría:Sicólogos y sicólogues de Chile]] [[Categoría:Empresarios y empresaries de Chile]] [[Categoría:Políticos y polítiques del Partíu Unión Demócrata Independiente]] [[Categoría:Alcaldes y alcaldeses de Chile]] ohwdcmjg7yoqyafgs8zq1rk2o84jtiw 4376939 4376933 2025-06-17T14:37:50Z XabatuBot 43102 iguo URL 4376939 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Cathy Barriga}} {{persona}} '''Catherine Carolina Barriga Guerra''' {{nym}}, conocida como '''Cathy Barriga'''<ref>{{cita web |url= http://lared.cl/2016/programes/intrusos/la xugada maestra-de-cathy-barriga camúdose el-nome-pa-asegurar-voto |títulu= La xugada maestra de Cathy Barriga: Camudóse'l nome p'asegurar votos |fechaaccesu=24 d'ochobre de 2016 |apellíu= |nome= |fecha= 12 de setiembre de 2016 |sitiuweb= [[La Red (canal de televisión)|La Red]] }}</ref><ref>{{cita web |url=https://drive.google.com/file/d/0B_C5zuKvESokQm5WMUN1Rk8el to28/view?usp=sharing |títulu=Certificáu de nacencia |fechaaccesu=24 d'ochobre de 2016 |apellíu= |nome= |fecha= 23 d'ochobre de 2016 |obra= [[Serviciu de Rexistru Civil ya Identificación de Chile|Serviciu de Rexistru Civil ya Identificación]]}}</ref> ye una figura televisiva,<ref>{{cita web |url= http://www.paula.cl/reportajes-y-entrevistas/la vida-nun ye-color-de-rosa/ |títulu= La vida (non) ye color de rosa |fechaaccesu= 24 d'ochobre de 2016 |apellíu= Penjean |nome= Lorena |fecha= 28 de xunetu de 2015 |sitiuweb= [[Paula (revista)|Paula]] }}</ref> llicenciada en psicoloxía y [[políticu|política]] [[chile|chilena]]. Dende avientu de 2016 desempéñase como [[Alcaldes de Chile|alcaldesa]] de la comuña de [[Maipú (Chile)|Maipú]].<ref>{{cita web |url= http://www.emol.com/noticias/Nacional/2016/06/23/809263/Cathy-Barriga-de-ex-figura-de-television-a-posible-candidata-a-alcaldesa-por-Maipu.html |títulu= Cathy Barriga: d'ex figura de televisión a posible candidata a alcaldesa por Maipú |fechaaccesu=24 d'ochobre de 2016 |apellíu= |nome= |fecha= 23 de xunu de 2016 |sitiuweb= [[EMOL]] }}</ref> == Mocedá y estudios == Pasó la so infancia na comuña de [[Peñalolén]], en [[Santiago de Chile|Santiago]]. El so padre, José Barriga Vergara, trabayaba nel casino d'una empresa, ente que la so madre, Ilse Guerra Rivera, exercía como [[peluquera]].<ref name=mqltv>{{cita web |url=http://mqltv.com/cathy-barriga-la-linea-de-tiempu-de-la-robotina-a-l'alcaldesa/ |títulu=CATHY BARRIGA: La llinia de tiempu de la Robotina a l'Alcaldesa |sitiuweb=mqltv.com |autor=Brajovic, Fernanda |fechaaccesu=14 de febreru de 2017 }}</ref> Estudió [[psicoloxía]] na [[Universidá Santu Tomás (Chile)|Universidá Santu Tomás]].<ref name=mqltv /> == Carrera televisiva == En 1989, trabayaba como promotora de supermercaos cuando empezó a presentase a concursos de guapura per iniciativa de la so madre. Al añu siguiente, ganó'l concursu «Reina de Sableres y Piscines», lo cual sería'l primer pasu por qu'años más tarde entrara a la televisión, como modelu nel programa ''Chipe llibre'' de [[Chilevisión]].<ref name=mqltv /> En 1996 ingresó a ''[[Maldita seya (programa de televisión)|Maldita sía]]'' ([[Rock & Pop (canal de televisión)|Rock & Pop]]), onde forxó un personaxe llamáu «la Robotina»; tuvo nesi programa hasta l'añu 1999, cuando quedó embarazada.<ref name=mqltv /> En 2000 integrar al repartu de baillarinos del programa xuvenil ''[[Mekano]]'' ([[Mega (canal de televisión de Chile)|Mega]]), conocíu como «Team Mekano», llogrando gran popularidá a entamos de los años 2000.<ref name=glamorama>{{cita web |url= http://www.glamorama.cl/noticias/2016/08/la verdá-de-como-cathy-barriga-entro-a-la-television.shtml/ |títulu= La verdá de como Cathy Barriga entró a la televisión |fechaaccesu= 24 d'ochobre de 2016 |apellíu= Farías |nome= Cristián |fecha= 8 d'agostu de 2016 |sitiuweb= Glamorama }}</ref> Tuvo nesi programa hasta 2004.<ref name=mqltv /> En 2005 participó nel reality show ''[[La granxa VIP (Chile)|La granxa VIP]]'' ([[Canal 13 (Chile)|Canal 13]]) y en 2012 concursó na [[Fiebre de baille (quinta temporada)|quinta temporada]] del programa ''[[Fiebre de baille]]'' (Chilevisión).<ref name=glamorama /><ref>{{cita web |url= http://www.lasegunda.com/Noticias/CulturaEspectaculos/2012/03/729824/Cathy-Barriga-esaniciada-de-Fiebre-de-baille-Allóñeme de-coses-que me cafiaben |títulu= Cathy Barriga, esaniciada de "Fiebre de baille": "Alloñéme de coses que me cafiaben" |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2016 |apellíu= |nome= |fecha= 15 de marzu de 2012 |sitiuweb= [[La Segunda]]}}</ref> En 2013 empecipió un emprendimiento, abriendo una tienda de ropa, que tuvo una curtia duración.<ref>{{cita web |url= http://www.tvn.cl/player/play/?id=672319 |títulu= ¡Cathy Barriga presenta la so tienda de ropa! |fechaaccesu=24 d'ochobre de 2016 |apellíu= |nome= |fecha= 31 de mayu de 2013 |sitiuweb= [[Televisión Nacional de Chile]] }}</ref> == Carrera política == En 2013 postuló al cargu de [[Conseyos rexonales de Chile|conseyera rexonal]] poles comuñes de [[Maipú (Chile)|Maipú]], [[Cerrillos (Chile)|Cerrillos]] y [[Estación Central]], resultando escoyida con un 24,05 % de los votos.<ref>{{cita web |url= http://www.lanacion.cl/eleccion-de-cathy-barriga-nin-un%20respetu-en-twitter/noticies/2013-11-18/100020.html |títulu= Eleición de Cathy Barriga: Nin un respetu en Twitter |fechaaccesu= 24 d'ochobre de 2016 |apellíu= |nome= |fecha= 18 de payares de 2013 |sitiuweb= [[La Nación (Chile)|La Nación]] |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20161024100830/http://www.lanacion.cl/eleccion-de-cathy-barriga-nin-un |fechaarchivu= 2016-10-24 }}</ref> Mientres la so permanencia en dichu cargu, Barriga integró les comisiones d'Educación y Cultura, Deportes, Infraestructura, Mediu Ambiente y Salú.<ref>{{cita web |url= http://www.municipalidadmaipu.cl/alcaldesa-cathy-barriga-guerra/ |títulu= Alcaldesa Cathy Barriga Guerra |fechaaccesu=14 de febreru de 2017 |apellíu= |nome= |fecha= 2017 |sitiuweb= www.municipalidadmaipu.cl}}</ref> [[Ficheru:Cathy Barriga - Monumento a las Autoridades Alcaldicias de Maipú.jpg|miniaturadeimagen|left|El nome de Cathy Barriga Guerra como parte del Monumentu a les Autoridaes Alcaldicias de Maipú.]] En 2016, dexó'l Conseyu Rexonal pa postulase como candidata a alcaldesa de Maipú col sofitu de [[Chile Vamos]]; en [[Eleiciones municipales de Chile de 2016|la eleición]] llogró la primer mayoría con un 36,29 % de los votos.<ref>{{cita web |url= http://www.biobiochile.cl/noticias/nacional/region-metropolitana/2016/10/23/primeres-resultaos-dan-por ganadora-a-cathy-barriga-en-maipu.shtml |títulu= Cathy Barriga quedar col conceyu de Maipú en venciendo a Vittori |fechaaccesu= 24 d'ochobre de 2016 |apellíu= |nome= |fecha= 23 d'ochobre de 2016 |sitiuweb= [[Radiu Bíu-Bíu]] }}</ref> A pocos meses d'asumir como alcaldesa, despidió a 470 funcionarios, sol argumentu de que la municipalidá de Maipú escarecía de los recursos abondos pa caltenelos,<ref>{{cita web |editorial=Cooperativa.cl |títulu=Alcaldesa Cathy Barriga por despidos: Los recursos que tán nel conceyu nun dan |url=https://www.cooperativa.cl/noticias/pais/politica/municipales/alcaldesa-cathy-barriga-por-despidos-los recursos-que-estan-en-el/2017-01-04/105018.html |fecha=4 de xineru de 2017 |fechaaccesu=30 de xunu de 2018}}</ref> y que se trataba de funcionarios contrataos mientres el periodu del exalcalde [[Christian Vittori]] con escesu de contratos. Esta decisión, que primeramente foi polo xeneral aprobada pola comunidá y los medios, convertir nuna fonte de discutiniu, cuando la mayoría de los funcionarios empezaron a querellarse en contra del conceyu, ganando toles sos querelles por despidos inxustificaos. Pa xunu de 2018, esto significára-y al conceyu un costu de 920 millones de pesos, d'un total de 20 mil millones que tendrán de pagar, lo que representa un sestu del so patrimoniu total. Per otra parte, p'abril de 2018 el total de funcionarios solo menguara de 3965 (2737 a honorarios) a 3945 (2691 a honorarios), lo que significa que los cargos primeramente consideraos innecesarios tuvieron de ser eventualmente reemplazaos. A lo anterior sumáronse-y otres denuncies en Contraloría, por falta de probidad al promocionar [[gafes|lentes]] mientres el so exerciciu como funcionaria pública; gastos escesivos mientres la presentación de la so cuenta pública (bien cimeres a los de comuñes con más recursos, como [[Los Condes]] o [[Providencia (Chile)|Providencia]]); una intervención nel [[Cuetu Primo de Rivera]], patrimoniu nacional dende 1991, ensin los permisos correspondientes; repitíes inasistencias a los conseyos municipales; l'usu de recursos municipales pa campañes polítiques del presidente [[Sebastián Piñera]] y el so maríu, el diputáu [[Joaquín Lavín Lleón]]; y l'usu escesivu de la so imaxe personal nel espardimientu d'actividaes municipales.<ref>{{cita web |autor=Bahamondes Pereira, Lucas |editorial=El Quintu Poder |títulu=Municipalidad de Maipú: Cathy Barriga y los errores ensin forzar |url=https://www.elquintopoder.cl/politica/municipalidá-de-maipu-cathy-barriga-y-los errores ensin forzar/ |fecha=29 de xunu de 2018 |fechaaccesu=30 de xunu de 2018}}</ref> == Vida personal == Mientres el so pasu per televisión caltuvo novialgos col baillarín de ''Mekano'' Ronny «Dance» Munizaga y col español [[Javier Estrada]], a quien conoció en ''La granxa VIP''.<ref name=mqltv /> Barriga conoció al tamién políticu [[Joaquín Lavín Lleón]] en 2004, y empecipiaron una rellación sentimental. La pareya casóse n'abril de 2009.<ref>{{cita web |url= http://www.latercera.com/noticia/kathy-barriga-cumplio-la so-sueno-casar de-blancu-y-llego-en-carroza/ |títulu= Kathy Barriga cumplió'l so suañu: Casar de blancu y llegó en xarré |fechaaccesu= 24 d'ochobre de 2016 |apellíu= Farías |nome= Cristián |fecha= 4 d'abril de 2009 |sitiuweb= [[La Tercera]] }}</ref> Tien trés fíos; Vicente, frutu d'una rellación anterior, y dos con Lavín.<ref>{{cita web |url=http://www.pagina7.cl/notes/redes-sociales/2015/09/20/conoz-al fíu mayor-de-cathy-barriga-yá-tien-17-anos.shtml |títulu=Conoz al fíu mayor de Cathy Barriga: yá tien 17 años |autor=Garrido, Solange |fecha=20 de setiembre de 2015 |sitiuweb=Páxina 7 |fechaaccesu=9 d'avientu de 2016 }}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.radioagricultura.cl/2016/05/24/cathy-barriga-nun despinto-la-felicidad-tras-el-nacimiento-de-la so-bebe/|títulu=Cathy Barriga nun despintó la felicidá tres la nacencia del so ñácaru|fecha=24 de mayu de 2016|sitiuweb=Radio Agricultura|fechaaccesu=9 d'avientu de 2016}}</ref> En marzu de 2016, Barriga solicitó ante'l 21ᵘ Xulgáu Civil de Santiago'l cambéu del so [[nome de pila]] a «Cathy», argumentando que dende'l so ingresu a la televisión ye conocida socialmente por esi [[hipocorísticu]].<ref>{{cita web |url=http://www.fmdos.cl/noticies/cathy-barriga-camudo-nome/ |títulu= ¿Cathy Barriga camudó de nome? |fecha=13 de setiembre de 2016|sitiuweb=[[FM Dos]]|fechaaccesu=14 de febreru de 2017}}</ref> Por cuenta de que el trámite remató n'ochobre de 2016 —selmanes antes de les [[Eleiciones municipales de Chile de 2016|eleiciones municipales]] onde ella participó como candidata a alcaldesa por [[Maipú (Chile)|Maipú]]—, el so nome apaeció como «Catherine Barriga Guerra» nes papeletes de votación.<ref>{{cita web |url=http://www.chilevision.cl/sqp/conflictu/cathy-barriga-aparecera-con-su-antiguu-nome-en-votos/2016-10-12/135006.html |títulu= Cathy Barriga va apaecer col so antiguu nome en votos |fecha=12 d'ochobre de 2016|sitiuweb=[[Chilevisión]]|fechaaccesu=14 de febreru de 2017}}</ref> == Historial eleutoral == === Eleiciones municipales de 2016 === * [[Eleiciones municipales de Chile de 2016]], onde s'apuesta l'alcaldía de la comuña de [[Maipú (Chile)|Maipú]] pal periodu 2016-2020. {| {{tablaguapa}} !Candidatu !Pactu !Partíu !Votos !% !Resultáu |- |'''Cathy Barriga Guerra''' |'''[[Chile Vamos]]''' |'''[[Candidatu independiente|Ind.]] ([[Unión Demócrata Independiente|UDI]])''' |{{center|'''35&nbsp;343'''}} |{{center|'''36,1'''}} |{{center|'''Alcaldesa'''}} |- |[[Christian Vittori|Christian Vittori Muñoz]] |Independiente |Ind. |{{center|30&nbsp;625}} |{{center|31,3}} | |- |Freddy Campusano Cerda |[[Nueva Mayoría (Chile)|Nueva Mayoría]] |[[Partíu Demócrata Cristianu (Chile)|DC]] |{{center|17&nbsp;107}} |{{center|17,5}} | |- |[[Claudia Mix|Claudia Mix Jiménez]] |[[Poder Ecoloxista y Ciudadanu]] |Ind. ([[Poder Ciudadanu|POD]]) |{{center|11&nbsp;103}} |{{center|11,4}} | |- |Sandra Uribe Flores |[[Pueblu Xuníu (Chile)|Pueblu Xuníu]] |Ind. |{{center|2337}} |{{center|2,4}} | |- |Valdemar Sanhueza Yévenes |Xusticia y Tresparencia |[[Unión Patriótica (Chile)|UPA]] |{{center|1256}} |{{center|1,3}} | |- | colspan="3" |Participación eleutoral |103&nbsp;129 |100 |Astención: 72,2% |- | colspan="6" |Fonte: Emol<ref>{{Cita web|url=http://www.emol.com/especiales/2016/actualidad/nacional/eleiciones-municipales/resultados.asp#a4113|títulu=Resultaos de les Eleiciones Municipales 2016 – Especial de Emol.com|fechaaccesu=29 d'ochobre de 2017|apellíu=Emol.com|nome=Equipu|sitiuweb=www.emol.com}}</ref> |} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.cathyalcaldesa.cl Sitiu web oficial] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171008024729/http://cathyalcaldesa.cl/ |date=2017-10-08 }} {{twitter|cathybarriga}} {{NF|1973||Barriga, Cathy}} [[Categoría:Modelos de Chile]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Chile]] [[Categoría:Sicólogos y sicólogues de Chile]] [[Categoría:Empresarios y empresaries de Chile]] [[Categoría:Políticos y polítiques del Partíu Unión Demócrata Independiente]] [[Categoría:Alcaldes y alcaldeses de Chile]] q6cauu2l6sbo9pf9fyo7jm9e62z7t1z Cecilia Álvarez Correa 0 148845 4376904 4360931 2025-06-17T14:30:44Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá cartera => dicha cartera 4376904 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''María Cecilia Álvarez Correa Glen''' {{nym}}<ref>{{cita web|títulu=Primer maquinista na hestoria del tresporte|url=http://www.dinero.com/actualidad/economia/articulo/primer-maquinista-hestoria-del tresporte/158293|fechaaccesu=30 d'agostu de 2012|obra=Revista Dineru|fecha=28 d'agostu de 2012}}</ref> ye una [[Inxeniería industrial|inxeniera industrial]] y [[política]] [[Colombia|colombiana]]. Desempeñóse como [[Ministeriu de Comerciu, Industria y Turismo|ministra de Comerciu, Industria y Turismu]] ente [[2014]] - [[2016]]. Ente'l 3 de setiembre de 2012 y el 19 d'agostu de 2014 desempeñóse como [[Ministeriu de Tresporte de Colombia|ministra de Tresporte]], siendo la primer muyer n'ocupar dicha cartera.<ref>[http://www.eltiempo.com/politica/ARTICULO-WEB-NEW_NOTA_INTERIOR-12172647.html Cecilia Álvarez-Correa, primer muyer al frente del Mintransporte]</ref> == Biografía == Cecilia Álvarez estudió inxeniería industrial na [[Pontificia Universidá Javeriana]]. Ocupó altos cargos nos sectores público y privao, como la vicepresidencia de la Contraloría de Bavaria S.A. y la vicepresidencia de La Previsora S.A., amás de desempeñase como asesora de l'Alta Conseyería de la Presidencia de la República y Conseyera Económica de l'Alta Conseyería.<ref>[http://www.vanguardia.com/actualidad/colombia/171783-cecilia-alvarez-correa-es-la-nueva-ministra-de-tresporte Cecilia Álvarez Correa ye la nueva ministra de Tresporte]</ref> Ente 2010 y 2012 desempeñóse como direutora del Fondu Adautación, entidá adscrita al [[Ministeriu de Facienda y Creitu Públicu|Ministeriu de Facienda]] y creada pa identificar y priorizar necesidaes na etapa de recuperación, construcción y reconstrucción depués de la [[Temporada iverniza en Colombia de 2010|temporada iverniza de 2010]] causada pol [[fenómenu de la Neña]].<ref>[https://web.archive.org/web/20120829170651/http://www.elespectador.com/economia/articulo-370764-cecilia-alvarez-nueva-ministra-de-tresporte Cecilia Álvarez Nueva Mintransporte]</ref> El 29 d'agostu de 2012 foi designada pol presidente [[Juan Manuel Santos]] como [[Ministeriu de Tresporte de Colombia|ministra de Tresporte]], tomó posesión del so cargu'l 3 de setiembre de 2012 y tuvo al mandu de esti ministeriu hasta'l 19 d'agostu de 2014, fecha en que se posesionó como [[Ministeriu de Comerciu, Industria y Turismo|ministra de Comerciu, Industria y Turismu]].<ref>{{cita web|títulu=Se posesionan nuevos ministros del gabinete del presidente Santos|url=http://www.elheraldo.co/nacional/se-posesionan-nuevos-ministros-del gabinete-del presidente santos-163362|fechaaccesu=1 de setiembre de 2014|obra=[[El Heraldo (Colombia)]]|fecha=19 d'agostu de 2014}}</ref> El [[28 d'agostu]] de [[2014]] fixo pública la so rellación de pareya cola [[Ministeriu d'Educación de Colombia|ministra d'Educación]], [[Gina Parody]].<ref>{{cita web|títulu=Cecilia Álvarez faló de la so rellación con Gina Parody|url=http://www.elcolombiano.com/BancoConocimiento/C/cecilia_alvarez_falo_de_la so_relacion_de_pareya_con_gina_parody/cecilia_alvarez_falo_de_la so_relacion_de_pareya_con_gina_parody.asp|fechaaccesu=28 d'agostu de 2014|fecha=28 d'agostu de 2014|editorial=[[El Colombianu]]|allugamientu=[[Bogotá]]}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Doi gracies al Presidente porque nunca se metió na tema personal de nós|url=http://www.rcnradio.com/noticias/ministra-cecilia-alvarez-fala-de-la%20so-relacion-con-gina-parody-158459|fechaaccesu=28 d'agostu de 2014|fecha=28 d'agostu de 2014|editorial=[[RCN Radio]]|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140828173104/http://www.rcnradio.com/noticias/ministra-cecilia-alvarez-fala-de-la|fechaarchivu=2014-08-28}}</ref> === Trayeutoria === Cecilia Álvarez-Correa, ex ministra de Tresporte y Comerciu de Juan Manuel Santos, nació en Barraquera, Madalena. Ye inxeniera industrial de la Universidá Javeriana y especialista en Finances Privaes de la Universidá del Rosario. Cuando llogró'l títulu d'Inxeniera Industrial viaxó a Inglaterra a estudiar finances pero tuvo que devolvese porque'l so pá taba bien enfermu. Álvarez-Correa ye la menor de siete hermanos. Foi direutora alministrativa de la Universidá del Norte de Barranquilla y trabayó nel Bancu de Bogotá. En 1984, aceptó'l cargu de vicepresidente de La Previsora S. A., onde tuvo trés años hasta qu'Augusto López, entós presidente del Grupu Santu Domingu, llamar pa ufierta-y un puestu en Bavaria S.A. Entró a trabayar de la mano de López y a los dos años foi nomada vicepresidenta de la contraloría de Bavaria S.A. Ende tuvo hasta'l 2001 cuando decidió abandonar Bavaria dempués de cumplir un ciclu de 14 años. Nesi momentu contautar l'amigu personal d'Álvaro Uribe, José Roberto Arango, quien foi'l primeru n'ocupar l'Alta Conseyería de la Presidencia de la República n'asuntos económicos. Él díxo-y que'l gobiernu diba crear un sistema de siguimientu de metes y convidar a ser parte del equipu. Ella aceptó y asina empezó la so trayeutoria en Presidencia. En 2002 foi asesora de l'Alta Conseyería n'asuntos económicos y ende conoció a Alicia Arango, secretaria privada de Uribe, quien rápido se volvió la so gran amiga. Cuando s'abrir el puestu de Conseyera na mesma area, Arango faló-y d'ella al Presidente y promover. En mayu de 2007, nomar Alta Conseyera n'asuntos económicos, cargu qu'enantes ocuparen José Roberto Arango, Juan Lozano y Óscar Iván Zuluaga y que tenía rangu de ministeriu. Como Alta Conseyera encargar de coordinar el Conseyu de Ministros y faer l'enllaz ente'l Gobiernu y el sector priváu. Álvarez-Correa foi una funcionaria bien cercana a Uribe. El 20 de payares 2008, Álvarez-Correa arrenunció. Según ella, yá-y presentara'l so arrenunciu al Presidente en mayu y el motivu principal de la so salida -según dixo- foi de calter personal pos venía con fatiga pol escesu de trabayu. Sía que non, esto marcó una rotura col ex-presidente Uribe. Sicasí, Álvarez-Correa caltuvo una rellación cercana con Juan Manuel Santos y con otros políticos qu'enantes fueron uribistas como Gina Parody. En 2010, Álvarez-Correa asumió la direición del Fondu d'Adautación, entidá que se creó pa la reconstrucción y reubicación de la infraestructura afeutada pol fenómenu de la Neña mientres la traxedia iverniza. Ende tuvo hasta agostu de 2012 cuando'l presidente Santos, metanes una crisis ministerial, ufiertó-y el cargu de Ministra de Tresporte, en reemplazu de Miguel Peñaloza, nel que tuvo hasta l'entamu del segundu periodu Santos. N'agostu de 2014 Santos designó a Álvarez Ministra de Comerciu, Industria y Turismu en relevu de Santiago Rojas a quien nomó como direutor de la Dian. El so arrenunciu a esti cargu dar en 2016. Resultó venceyada nel casu de corrupción de Odebrecht dempués de que se-y acusara de favorecer intereses de la familia de la so pareya Gina Parody na concesión de la construcción de la carretera Ocaña – Gamarra. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20140802211412/http://lasillavacia.com/perfilquien/35781/cecilia-alvarez-correa Ficha na Siella vacía] * [https://web.archive.org/web/20140810063801/http://www.bkf.com.co/noticies/xubíos/doc/fueya%20de%20vida%20cecilia%20%C3%A1lvarez.doc Fueya de vida de Ceclila Álvarez-Correa] {{NF|1953||Alvarez, Cecilia}} {{Tradubot|Cecilia Álvarez Correa}} [[Categoría:Inxenieros industriales de Colombia]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Colombia]] [[Categoría:Ministros y ministres de Colombia]] bu9mr5j4xxm2mo8zwkp5z6bnga1q6s0 Charlotte Flair 0 149083 4377041 4341573 2025-06-17T15:15:18Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá marca => dicha marca 4377041 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Ashley Elizabeth Fliehr'''<ref name="WRAL">{{cita web|url=http://www.wral.com/news/local/story/3511000/|títulu=Ex-wrestler Ric Flair in brawl with daughter's boyfriend|editorial=WRAL-TV, Capitol Broadcasting Company|idioma=inglés|fecha=9 de setiembre de 2008}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.cleveland.com/entertainment/index.ssf/2015/03/nxt_superstar_charlotte_looks.html|títulu=NXT superstar Charlotte eyes the Women's Championship and potential move to WWE|obra=Cleveland.com|idioma=inglés|apellíos=Smith|nome=Troy L.|fecha=4 de marzu de 2015}}</ref> {{nym}} ye una [[Llucha llibre profesional|lluchadora profesional]] d'[[Estaos Xuníos]], que trabaya pa la [[WWE]], na so marca ''[[WWE SmackDown|SmackDown Live!]]'' sol nome de '''Charlotte Flair'''. Ye una lluchadora de segunda xeneración yá que ye fía de [[Ric Flair]].<ref name="WWE"/><ref name="Reid">{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/Other_News_4/article_69594.shtml|títulu=Flair News: Updated – Reid Flair reportedly dies at age 24|apellíos=Caldwell|nome=James|obra=Pro Wrestling Torch|idioma=inglés|fecha=29 de marzu de 2013}}</ref> Ente los sos llogros, foi siete veces [[Women's Championship|campeona femenina]], destáquense, cuatro veces y primer [[Raw Women's Championship|Campeona Femenina de Raw]], una vegada [[SmackDown Women's Championship|Campeona Femenina de SmackDown Live!]], una vegada [[NXT Women's Championship|Campeona Femenina de NXT]], una vegada y última [[WWE Dives Championship|Campeona de Dives]], Tambien ye [[Triple Crown Championship|Campeona de Triple Corona]] Y tambien ye [[Grand Slam Championship|Grand Slam Champion Femenina]] demás de ser parte nes primeres lluches estilu Triple Tag Team Match, Beat the Clock, [[Hell in a Cell]] y [[Money in the Bank]] ente muyeres. == Primeros años == Fliehr nació en [[Charlotte (North Carolina)|Charlotte]] como fía de [[Ric Flair]] y la so entós-esposa Elizabeth. Tien una media-hermana mayor, Megan, y un mediohermanu mayor, [[David Flair|David]], ente que'l so hermanu menor [[Reid Flair|Reid]] morrió en marzu de 2013. Fliehr tien dos campeonatos NCHSAA 4 A-State championships por [[voleibol]] mientres el so tiempu en Providence High School, incluyendo ser capitán d'equipu y xugadora del añu de 2004–2005. Asistió a Universidá Estatal Appalachian en [[Boone (Carolina del Norte)|Boone, North Carolina]] antes de tresferise a la Universidá Estatal de North Carolina, onde se graduó con un [[Bachelor of Science|títulu de grau]] en [[rellaciones públiques]] nel branu de 2008. Fliehr foi una [[entrenador personal|entrenadora personal]] certificada antes de convertise en lluchadora.<ref name="fcwbio">{{cita web|títulu=Charlotte|url=http://www.fcwwrestling.info/Roster/Charlotte.html|publisher=[[Florida Championship Wrestling]]|fechaaccesu=27 d'agostu de 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120830002631/http://www.fcwwrestling.info/Roster/Charlotte.html|archivedate=30 d'agostu de 2013}}</ref> == Carrera == === WWE === ==== NXT Wrestling (2012–2015) ==== El 17 de mayu de 2012, Fliehr roblo un contratu con [[WWE]] y foi asignada al territoriu de desenvolvimientu [[NXT Wrestling|NXT]].<ref>{{cita web|url=http://www.f4wonline.com/more/more-top-stories/3-news/25694-friday-update-more-on-three-hour-raw-move-more-on-live-impacts-brooke-hogan-huge-weekend-schedule-of-shows-ashley-flair-signs-nxt-tapings-tons-more|títulu=Friday update: More on three-hour Raw move, more on live Impacts, Brooke Hogan, huge weekend schedule of shows, Ashley Flair signs, NXT tapings, tons more|work=[[Premios de la Wrestling Observer Newsletter|Wrestling Observer Newsletter]]|date=18 de mayu de 2012|fechaaccesu=18 de mayu de 2012|last=Alvarez|first=Bryan|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120522034742/http://www.f4wonline.com/more/more-top-stories/3-news/25694-friday-update-more-on-three-hour-raw-move-more-on-live-impacts-brooke-hogan-huge-weekend-schedule-of-shows-ashley-flair-signs-nxt-tapings-tons-more|fechaarchivu=22 de mayu de 2012}}</ref> Adoptó'l nome de '''Charlotte''' y tuvo el so primer combate televisáu'l 17 de xunetu del 2013, nun episodiu de ''NXT'', onde ganó a [[Pamela Martinez|Bayley]].<ref name="Firstmatch">{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/ViewArticle.php?id=79009|publisher=PWInsider|date=18 de xunetu de 2013|fechaaccesu=18 de xunetu de 2013|last=Trionfo|first=Richard|títulu=WWE NXT report: number one delidiar match; tag title match; second generation wrestler debúes; women's tournament finals next week}}</ref> A finales de 2013, formó un equipu con Bayley, y dambes ganaron a [[Aksana]] y [[Alicia Fox]] el 4 de setiembre nun episodiu de ''NXT''.<ref>http://www.wrestleview.com/wwe-news/43631-wwe-nxt-results-9-5-13-swagger-vs-zayn</ref> El 10 d'ochobre nun episodiu de ''NXT'', Bayley acompañó a Charlotte nel so combate contra [[Santana Garrett]], que ganó. Mientres el combate les "BFFs (Beautiful, Fierce Females)" ([[Summer Rai]] y [[Mercedes KV|Sasha Banks]]) salieron al ring y sofitaron a Charlotte.<ref name="NXT10/10/13" /> Pa enoxu de Charlotte, les BFFs trataron de convencer a Bayley en xunise a elles.<ref>{{cita web|last=James|first=Justin|títulu=James WWE NXT results 11/6 – Week 71: Luke Harper Week continues with Harper vs. Ohno/Hero, NXT tag champs in action, Summer Rai, more, Overall Reax|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_74431.shtml|work=Pro Wrestling Torch|fechaaccesu=17 de marzu de 2014}}</ref> Sicasí, el 13 de payares nun episodiu de ''NXT'', Charlotte atacó a Bayley y xunióse a les BFFs estableciéndose como [[heel]].<ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_74554.shtml|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 11/13 - Week 72: Must-see 2/3 Falls main event, Flair's daughter turns, Overall Reax|last=James|first=Justin|work=Pro Wrestling Torch|date=13 de payares de 2013|fechaaccesu=17 de marzu de 2014}}</ref><ref name="BFFs">{{cita web|last=Namako|first=Jason|títulu=WWE NXT Results – 11/14/13 (Graves/Neville – 2/3 Falls)|url=http://www.wrestleview.com/wwe-news/45022-wwe-nxt-results-11-14-13-graves-neville-2-3-falls|fechaaccesu=17 de payares de 2013|publisher=WrestleView}}</ref> Dempués de dos meses d'ausencia por cuenta de una mancadura, Charlotte fixo la so tornó a ''NXT'' y convirtióse en manager de Rai and Banks.<ref>{{cita web|author=Justin James|títulu=JAMES' WWE NXT REPORT 1/8 – Week 80: NXT tag champs in action, Summer Rai, Tyson Kidd, Rusev, Overall Reax|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_75568.shtml|work=PWTorch|fechaaccesu=9 de xineru de 2014}}</ref><ref>{{cita web|author=Justin James|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 1/15 – Week 81: Triple H makes announcement, Kofi vs. Rusev test match, NXT champ in action, Neville/PAC; Overall Reax|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_75711.shtml|work=PWTorch|fechaaccesu=16 de xineru de 2014}}</ref><ref>{{cita web|author=Justin James|títulu=JAMES'S WWE NXT RESULTS 1/22 – Week 82: NXT Title developments heading into live Network episode, plus Miz, Cesaro, Natalya, Woods, Zayn/Generico, more; Overall Reax |url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_75861.shtml|work=PWTorch|fechaaccesu=23 de xineru de 2014}}</ref> En febreru de 2014, Charlotte confronto a la [[NXT Women's Championship|Campeona Femenina de NXT]] [[Paige]] mientres una entrevista con [[Renee Young]], anunciándose a si mesma como'l so siguiente retadora.<ref>{{Cita web |url=http://www.diva-dirt.com/2014/02/28/video-paige-meets-her-next-challenger/ |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140503145917/http://www.diva-dirt.com/2014/02/28/video-paige-meets-her-next-challenger/ |fechaarchivu=2014-05-03 }}</ref><ref>http://www.wrestlinginc.com/wi/news/2014/0228/571758/charlotte-interrupts-paige-celebration/</ref> Charlotte y Banks empezaron un feudu con Bayley, quien formara una alianza xunto a [[Natalya]]. El 27 de marzu nun episodiu de ''NXT'', Charlotte foi ganada por Natalya vía descalificación dempués de que Banks interfiriera.<ref>{{Cita web |url=http://www.wwe.com/videos/natalya-vs-charlotte-wwe-nxt-march-27-2014-26216544 |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170819022919/http://www.wwe.com/videos/natalya-vs-charlotte-wwe-nxt-march-27-2014-26216544 |fechaarchivu=2017-08-19 }}</ref> El 6 d'abril, Charlotte fixo una apaición en [[WrestleMania XXX]] formando parte de la entrada pa [[Triple H]] escontra'l so combate contra [[Daniel Bryan]].<ref>{{cita web|last=Caldwell|first=James|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wweppvs/article_77522.shtml|títulu=WrestleMania 30 PPV Results (Hour 4): Dives Title|publisher=Pro Wrestling Torch|date=6 d'abril de 2014|fechaaccesu=14 d'abril de 2014}}</ref> El feudu ente Charlotte y Paige terminó'l 24 d'abril nun episodiu de ''NXT'', cuando Charlotte y Banks ganaron a [[Tenille Dashwood|Emma]] y [[Paige]] con Charlotte llogrando un pinfall sobre Paige. [[Ficheru:Charlotte WrestleMania Axxess 2014.jpg|thumb|Charlotte n'abril de 2014.|left|311x311px]]A principios de mayu, Charlotte compitió nun tornéu pol vacante al Campeonatu Femenín de NXT, ganando [[Tenille Dashwood|Emma]] na primer ronda, [[Alexa Bliss]] nes semi-finales, y [[Natalya Neidhart|Natalya]] na final del tornéu celebrada en [[NXT TakeOver#NXT TakeOver|NXT TakeOver]] pa ganar el [[NXT Women's Championship|Campeonatu Femenín]] per primer vegada.<ref name="NXTTitleWin">{{cita web|last1=Trionfo|first1=Richard|títulu=WWE NXT TAKEOVER REPORT: THREE TITLE MATCHES; A NEW NUMBER ONE DELIDIAR; HOW DO YOU SAY 'HYPED' IN RUSSIAN OR BULGARIAN?; AND MORE|url=http://www.pwinsider.com/article/85972/wwe-nxt-takeover-report-three-title-matches-a-new-number-one-delidiar-how-do-you-say-hyped-in-russian-or-bulgarian-and-more.html?p=1|website=http://www.pwinsider.com/|publisher=PWinsider|fechaaccesu=13 de xunu de 2014}}</ref> Dempués d'a cuatro-meses d'ausencia nel show, [[Summer Rai]] tornó'l 6 de xunu nun episodiu de ''NXT'', distrayyendo a Bayley y faciendo que Charlotte tuviera la victoria. Dempués del combate, Les BFFs trataron d'atacar a Bayley, solo pa ser estornaes por [[Tenille Dashwood|Emma]] y [[Paige]].<ref>{{cita web|author=Justin James|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 6/5 – Week 100: Neville defends NXT Title, new Women's champ in action, Tyler Breeze music video debúes, Overall Reax|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_78851.shtml|work=PWTorch|fechaaccesu=6 de xunu de 2014}}</ref> Esto llevar a un six-Dives tag team match el 12 de xunu nun episodiu de ''NXT'', que les BFFs perdieron dempués de que Bayley aplicara un pin sobre Charlotte.<ref>{{cita web|author=Justin James|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 6/12 – Week 102: Neville defends NXT Title, classic Riley-Renee commentary exchange, "Mr. NXT" sneaks onto the show; Overall Reax|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_78992.shtml|work=PWTorch|fechaaccesu=13 de xunu de 2014}}</ref> El 3 de xunetu nun episodiu de ''NXT'', Charlotte llogró vengación sobre Bayley nun tag team match, onde ella y Banks ganaron a Bayley y [[Rebecca Quin|Becky Lynch]]. Dempués del combate, Charlotte dexó a Banks nel ring siendo atacada por [[Pamela Martinez|Bayley]], con Banks oficialmente esmoreciendo l'equipu mientres un segmentu nel backstage.<ref>{{cita web|author=Justin James|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 7/3 – Week 105: Sami Zayn vs. Justin Gabriel main event, Kidd sit-down interview, Overall Reax|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_79400.shtml|work=PWTorch|fechaaccesu=4 de xunetu de 2014}}</ref> El 24 de xunetu nun episodiu de ''NXT'', Charlotte exitosamente defendió'l so títulu ante [[Summer Rai]].<ref>{{cita web|last=James|first=Justin|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 7/24 – Week 108: Charlotte defends NXT Women's Title, Rusev cares NXT Champ; Overall Reax|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_79812.shtml|work=Pro Wrestling Torch|fechaaccesu=25 de xunetu de 2014}}</ref> Charlotte entós ganó a Bayley en [[NXT TakeOver#NXT TakeOver: Fatal 4-Way|NXT TakeOver: Fatal 4-Way]] pa retener el campeonatu. Dempués del combate, detuvo a Banks d'un ataque sobre Bayley camudando a [[Tweener]],<ref name="NXTTakeoverFatal4Way">{{cita web|last=James|first=Justin|títulu=JAMES'S WWE NXT TAKEOVER FATAL 4 WAY REPORT 9/11: Neville defends NXT Title in big main event, new NXT Tag Champs, KENTA debúes, Charlotte defends Women's Title, more|url=http://www.pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_80704.shtml|work=Pro Wrestling Torch|fechaaccesu=11 de setiembre de 2014}}</ref> y dempués de ganar a [[Pamela Martinez|Bayley]] nuna revancha'l 2 d'ochobre, alzo'l brazu de Bayley primero que dambes abrazárense y diérense la mano camudando a [[Face]].<ref>{{cita web|url=http://www.cagesideseats.com/2014/10/2/6881813/wwe-nxt-results-live-open-thread-for-october-2-2014-two-title-tilts|títulu=WWE NXT Results, live open thread for October 2, 2014: Two Title Tilts!|last=Rueter|first=Sean|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2014}}</ref> Siguíu d'esto, Charlotte y Bayley empezaron un feudu contra [[Mercedes Kaestner-Varnado|Sasha Banks]] y Becky Lynch a lo llargo de delles selmanes.<ref>{{cita web|url=http://www.cagesideseats.com/2014/11/6/7158059/wwe-nxt-results-live-open-thread-for-november-6-2014|títulu=WWE NXT results, live open thread for November 6, 2014|author=Rueter, Sean.|publisher=Cagesideseats|date=6 de payares de 2014|fechaaccesu=11 de payares de 2014}}</ref> Fixo la so primer Apaición nel roster principal nel episodiu especial de los [[Slammy Awards]] en ''[[WWE Raw|Raw]]'' el 8 d'avientu, onde perdió ante [[Natalya]].<ref>{{cita web|url=http://www.pwtorch.com/artman2/publish/wwerawreport/article_82171.shtml|títulu=CALDWELL'S WWE RAW RESULTS 12/8: Complete "virtual-time" coverage of live Raw – Slammys theme, final TLC PPV hype, Cena vs. Show, Seth Green, returning stars, more|author=Caldwell, James|publisher=Professional Wrestling Torch|date=8 d'avientu de 2014|fechaaccesu=9 d'avientu de 2014}}</ref> Charlotte nuevamente defendió'l so títulu ante Sasha Banks en [[NXT TakeOver#NXT TakeOver: R Evolution|NXT TakeOver: R Evolution]] el 11 d'avientu,<ref name="Caldwell, James">{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_82237.shtml|títulu=CALDWELL'S WWE NXT TAKEOVER RESULTS 12/11: Ongoing virtual-time coverage of Neville vs. Zayn for the NXT Title, Itami & Balor, Charlotte, Kevin Steen/Owens's debú, Corey Graves retires|date=11 d'avientu de 2014|fechaaccesu=11 d'avientu de 2014|author=Caldwell, James|website=Professional Wrestling Torch}}</ref> y en revanches que tomaron llugar el 25 d'avientu.<ref name="Namako, Jason">{{cita web|url=http://www.wrestleview.com/wwe-news/52346-wwe-nxt-results-12-25-14-charlotte-banks-ii|títulu=WWE NXT RESULTS – 12/25/14 (CHARLOTTE/BANKS II)|date=25 d'avientu de 2014|fechaaccesu=1 de xineru de 2015|author=Namako, Jason|publisher=WrestleView}}</ref> Charlotte fixo una apaición adicional dientro del roster principal el 30 d'avientu nun episodiu de ''[[WWE Main Event|Main Event]]'', ganando a [[Mercedes Kaestner-Varnado|Sasha Banks]].<ref>{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/article/90479/ongoing-wwe-main-event-report-the-cutting-edge-peep-show-gets-a-bit-sour.html?p=1|títulu=WWE MAIN EVENT REPORT: NXT WOMEN'S CHAMP IN ACTION; WWE TAG TEAM CHAMPS IN ACTION; AND MORE|date=30 d'avientu de 2014|fechaaccesu=1 de xineru de 2015|author=Trionfo, Richard|publisher=PWInsider}}</ref> El 21 de xineru, del 2015, nun episodiu de ''NXT'', Charlotte nuevamente defendió'l so Campeonatu ante Banks.<ref>{{cita web|url=http://www.pwmania.com/wwe-nxt-results-january-21-2015|títulu=WWE NXT Results – January 21, 2015|website=PWMania|date=21 de xineru de 2015|fechaaccesu=22 de xineru de 2015|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170819015814/http://www.pwmania.com/wwe-nxt-results-january-21-2015|fechaarchivu=2017-08-19}}</ref> En [[NXT TakeOver#NXT TakeOver: Rival|NXT TakeOver: Rival]], Charlotte perdió'l campeonatu ante Banks nun fatal four-way match que tamién arreyaba a Bayley y [[Rebecca Quin|Becky Lynch]] terminando col so reináu de 258 díes.<ref name="rival">{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_83281.shtml#.VNyM-vmsUv4|títulu=JAMES'S WWE NXT TAKEOVER REPORT 2/11: Zayn vs. Owens NXT Title match, Women's Title semi-main event, Neville vs. Balor, Itaml; Overall Reax|date=11 de febreru de 2015|fechaaccesu=12 de febreru de 2015|author=James, Justin|publisher=Pro Wrestling Torch}}</ref> Fallu tratando de recapturar el títulu nuna revancha contra Banks la cual tomo llugar el 4 de marzu nun episodiu de ''NXT''.<ref name="spear">{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_83682.shtml|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 3/4 – Week 142: Sasha vs. Charlotte for Women's Title, Crowe's in-ring debú, Alex Riley fires up, message from Sami Zayn, more; Overall Reax|date=4 de marzu de 2015|fechaaccesu=8 de marzu de 2015|author=James, Justin|website=Pro Wrestling Torch}}</ref> En [[NXT TakeOver#NXT TakeOver: Unstoppable|NXT TakeOver: Unstoppable]] el 20 de mayu, Charlotte fixo equipu con [[Pamela Martinez|Bayley]] pa ganar a [[Tenille Dashwood|Emma]] y [[Dana Brooke]].<ref>{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/article/93868/live-ongoing-wwe-nxt-takeover-unstoppable-report-finn-balor-versus-tyler-breeze.html?p=1|títulu=LIVE ONGOING WWE NXT TAKEOVER UNSTOPPABLE REPORT: BAYLEY AND CHARLOTTE VERSUS DANA BROOKE AND EMMA|author=Trionfo, Richard|website=PWInsider|date=20 de mayu de 2015|fechaaccesu=20 de mayu de 2015}}</ref> Dempués de ganar a [[Tenille Dashwood|Emma]] y Brooke nuevamente'l 8 de xunetu nun episodiu de ''NXT'', esta vegada faciendo equipu con Sasha Banks, Charlotte desafíu a Banks por un combate al NXT Women's Championship, que Banks acepto.<ref>{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/article/94986/wwe-nxt-report-highlights-of-owensbalor-the-bffs-are-back-for-one-night-who-are-the-number-one-contenders-for-the-tag-titles.html?p=1|títulu=WWE NXT REPORT: HIGHLIGHTS OF OWENS/BALOR, THE BFFs ARE BACK FOR ONE NIGHT, WHO ARE THE NUMBER ONE CONTENDERS FOR THE TAG TITLES?|author=Trionfo, Richard|website=PWInsider|date=8 de xunetu de 2015|fechaaccesu=8 de xunetu de 2015}}</ref> Dambes tuvieron el so combate pol campeonatu la selmana siguiente'l 15 de xunetu nun episodiu de ''NXT'', nel cual Banks retuvo'l campeonatu. Dempués, dambes abrazáronse y Banks alzo la mano de Charlotte como señal de respetu.<ref name="James_1">{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_86230.shtml#.VaediPlVikp|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 7/15 - Week 171: Sasha vs. Charlotte battle for NXT Women's Title, Samoa Joe, Comic Con title announcement, Sami Zayn return promo, more; Reax|author=James, Justin|website=Pro Wrestling Torch|date=15 de xunetu de 2015|fechaaccesu=16 de xunetu de 2015}}</ref> Charlotte enfrento a Bayley nun combate'l 5 d'agostu nun episodiu de ''NXT'', onde Bayley llogró la victoria.<ref name="James_1"/> ==== 2015 ==== [[Ficheru:WWE NXT 2015-03-28 00-10-07 ILCE-6000 3880 DxO (16746689143).jpg|miniaturadeimagen|Flair realizando la so entrada en NXT.]] Charlotte fixo'l so debú oficial el 13 de xunetu, del 2015 nun episodiu de ''[[WWE Raw|Raw]]'' xunto a [[Mercedes Kaestner-Varnado|Sasha Banks]] y [[Rebecca Quin|Becky Lynch]], dempués de que [[Stephanie McMahon]] llamar pa una "revolución" na división de [[WWE Diva]]s. Mientres Charlotte y Lynch aliar con [[Saraya-Jade Bevis|Paige]], quien taba nun feudu contra [[The Bella Twins#2015–presente|Team Bella]] ([[The Bella Twins]] y [[Alicia Fox]]), Banks se aliaria xunto a [[Sarona Reiher|Tamina Snuka]] y [[Trinity Fatu|Naomi]], llevándoles a una engarradiella ente los trés equipos.<ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwerawreport/article_86178.shtml#.VaRjfflVikp|títulu=CALDWELL'S WWE RAW RESULTS 7/13: Ongoing "virtual-time" coverage of live Raw - Brock Smash, final Battleground PPV hype, more|author=Caldwell, James|website=Pro Wrestling Torch|date=13 de xunetu de 2015|fechaaccesu=13 de xunetu de 2015}}</ref> El tríu de Charlotte, Lynch y Paige foi orixinalmente moteyáu the "Submission Sorority", primero que fuera renombráu a "PCB", por cuenta de les iniciales del nome sobre cada lluchadora.<ref>{{cita web|url=http://www.pwtorch.com/artman2/publish/WWE_News_3/article_86787.shtml|títulu=WWE news: WWE introduces replacement name for Paige Trio|author=Caldwell, James|website=Pro Wrestling Torch|date=7 d'agostu de 2015|fechaaccesu=7 d'agostu de 2015}}</ref> Nel so debú eventu pago–por–ver, el 19 de xunetu, en [[WWE Battleground#2015|Battleground]], Charlotte ganó a Sasha Banks y Brie Bella nun triple-threat match, con tolos miembros de los equipos respeutivos en cada llau del ring.<ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wweppvs/article_86322.shtml#.VaxR3_lViko|títulu=CALDWELL'S WWE BATTLEGROUND PPV REPORT 7/19: Ongoing "virtual time" coverage of live PPV - Rollins vs. Lesnar, Cena vs. Owens III, more|author=Caldwell, James|website=Pro Wrestling Torch|date=19 de xunetu de 2015|fechaaccesu=19 de xunetu de 2015}}</ref> La nueche siguiente en ''Raw'', Charlotte ganó a Brie nun combate individual.<ref name="RawJuly20">{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwerawreport/article_86344.shtml#.Va2Z7PlViko|títulu=CALDWELL'S WWE RAW RESULTS 7/20: Ongoing "virtual-time" coverage of live Raw - Battleground fall-out, Undertaker opening Raw, Brock Lesnar, Road to Summerslam, more|author=Caldwell, James|website=Pro Wrestling Torch|date=20 de xunetu de 2015|fechaaccesu=20 de xunetu de 2015}}</ref> El 3 d'agostu nun episodiu de ''Raw'', Charlotte fixo a la [[WWE Dives Championship|Campeona de Dives]] Nikki Bella rindise por sumisión mientres un combate d'equipos.<ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwerawreport/article_86683.shtml|títulu=CALDWELL'S WWE RAW RESULTS 8/3: Complete "virtual-time" coverage of live Raw - WWE Title match, Brock Lesnar returns, Roddy Piper tribute, six-man tag, Summerslam|author=Caldwell, James|website=Pro Wrestling Torch|date=3 d'agostu de 2015|fechaaccesu=5 d'agostu de 2015}}</ref> Los trés equipos finalmente enfrentáronse en [[SummerSlam (2015)|SummerSlam]] mientres un [[Tipos de combates de llucha llibre profesional#Elimination Match|three team elimination match]]. Team Bella de primeres esaniciaría a Team B.A.D., primero que Becky Lynch aplicara'l pinfall sobre Brie Bella dándo-y la victoria al equipu PCB.<ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wweppvs/article_87122.shtml#.Vdp6SvlViko|títulu=CALDWELL'S SUMMERSLAM REPORT 8/23: Ongoing "virtual-time" coverage of Lesnar vs. Taker, Title vs. Title, more big matches|author=Caldwell, James|website=Pro Wrestling Torch|date=23 d'agostu de 2015|fechaaccesu=23 d'agostu de 2015}}</ref> El 31 d'agostu nun episodiu de ''Raw'', dempués de superar los récores de los sos compañeres miembros de PCB nel primer [[Tipos de combates de llucha llibre profesional#Beat the Clock Challenge Match|Beat the Clock Challenge]] ente Dives, Charlotte foi nomada contendiente númberu unu pol Dives Championship.<ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwerawreport/article_87253.shtml#.VeULfPlViko|títulu=CALDWELL'S WWE RAW RESULTS 8/31: Ongoing "virtual-time" coverage of live Raw - Sting opening Raw, Night of Champions hype, Beat the Clock, SSlam re-match, more|website=Pro Wrestling Torch|author=Caldwell, James|date=31 d'agostu de 2015|fechaaccesu=31 d'agostu de 2015}}</ref> El so combate pol títulu contra Nikki Bella foi primeramente programáu para [[WWE Night of Champions#2015|Night of Champions]],<ref>{{cita web |last1=Clapp |first1=Johnn |títulu=Dives Champion Nikki Bella vs. Charlotte |url=http://www.wwe.com/shows/nightofchampions/2015/nikki-bella-charlotte-27892647 |publisher=WWE |date=31 d'agostu de 2015 |fechaaccesu=31 d'agostu de 2015}}</ref> pero nel so llugar foi restablecíu al Llunes precedente al pagu-por-ver en ''Raw'', dempués que Charlotte emitiera un pidimientu, concedida más tarde por [[The Authority (llucha llibre)|The Authority]], pa enfrentar a Nikki antes de superar el récor impuestu por [[April Jeanette|AJ Lee]] y convertise na Campeona de Dives col reináu más llargu.<ref>{{cita web |last1=Benignu |first1=Anthony |títulu=Charlotte confronted Dives Champion Nikki Bella |url=http://www.wwe.com/shows/raw/2015-09-07/wwe-raw-results-27929460/page-9 |publisher=WWE |date=7 de setiembre de 2015 |fechaaccesu=8 de setiembre de 2015}}</ref> Charlotte ganó'l combate por descalificación cuando Brie y Nikki camudaren llugares y Charlotte aplicara'l pin sobre Brie, polo tanto nun ganó'l títulu.<ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwerawreport/article_87489.shtml#.VfdsMBFViko|títulu=CALDWELL'S WWE RAW RESULTS 9/14: Ongoing "virtual-time" coverage of live Raw - final Night of Champions hype, Sting, two title matches, more on "season premiere"|author=Caldwell, James|website=Pro Wrestling Torch|date=14 de setiembre de 2015|fechaaccesu=14 de setiembre de 2015}}</ref> El 20 de setiembre, Charlotte recibió la so revancha en Night of Champions, onde ganó a Nikki pa ganar el Campeonatu de Dives.<ref name="Dives Champion">{{cita web|títulu = WWE Night of Champions 2015 results|url = http://www.wwe.com/shows/nightofchampions/2015/wwe-night-of-champions-2015-results-27952079|website = WWE|fechaaccesu = 21 de setiembre de 2015}}</ref> Mientres la celebración de Charlotte la nueche siguiente en ''Raw'', [[Paige]] curtiu una [[Términos de llucha llibre profesional#W|worked shoot]] [[Términos de llucha llibre profesional#P|promo]] y camudó a [[Términos de llucha llibre profesional#h|heel]], reprendiendo a les sos compañeres y a la división de Dives.<ref>{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/ViewArticle.php?id=96727&p=2|títulu=LIVE ONGOING WWE RAW REPORT: THERE IS A FOURTH HOUSE IN THE DIVES REVOLUTION AND IT IS FULL OF JEALOUSY|author=Trionfo, Richard|website=PWInsider|date=21 de setiembre de 2015|fechaaccesu=21 de setiembre de 2015}}</ref> A lo llargo d'Ochobre, Paige, tratu de reconciliase con Lynch y Charlotte<ref>{{cita web|url=http://www.pwtorch.com/index.php/2015/10/16/1015-wwe-smackdown-report-by-greg-parks/|títulu=10/15 WWE Smackdown Report by Greg Parks|author=Parks, Greg|website=Pro Wrestling Torch|date=15 d'ochobre de 2015|fechaaccesu=16 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.pwtorch.com/index.php/2015/10/22/1022-wwe-smackdown-report-by-greg-parks/|títulu=10/22 WWE Smackdown Report by Greg Parks|author=Parks, Greg|website=Pro Wrestling Torch|date=22 d'ochobre de 2015|fechaaccesu=22 d'ochobre de 2015}}</ref> solo p'atacales y solidificar el so cambéu a [[Términos de llucha llibre profesional#H|heel]],<ref>{{cita web|títulu=10/26 WWE Raw Results – CALDWELL'S Live Report on HIAC fall-out|url=http://www.pwtorch.com/index.php/2015/10/26/1026-wwe-raw-results-caldwells-live-report-on-hiac-fall-out/|publisher=Pro Wrestling Torch|fechaaccesu=26 d'ochobre de 2015}}</ref> les nueches dempués que Charlotte exitosamente retuviera'l so campeonatu contra Nikki Bella n'[[Hell in a Cell#2015|Hell in a Cell]].<ref>{{cita web|url=http://www.pwtorch.com/index.php/2015/10/25/1025-live-hiac-ppv-report-caldwells-live-coverage/|títulu=10/25 Live HIAC PPV Report – CALDWELL'S Live Coverage|author=Caldwell, James|website=Pro Wrestling Torch|date=25 d'ochobre de 2015|fechaaccesu=25 d'ochobre de 2015}}</ref> El 2 de payares, dempués de que [[Paige]] ganara a Becky Lynch, Brie Bella y Sasha Banks convertir na nueva aspirante pa lluchar pol Diva's Champion en Survivor Series ante Charlotte, El 16 de payares foi eventu principal xunto con Paige na firma de contratu pa Survivor Series , El segmentu robó la nueche dempués de que Paige fixera un comentariu fuera de sitiu sobre'l fináu hermanu de Charlotte lo que dio llugar a una engarradiella ente elles mientres el segmentu. El 17 (Tresmitíu'l 19) Ganó a Brie Bella dempués d'aplica-y la Figura 8 , El 22 de payares en Survivor Series ganó a Paige dempués d'aplica-y la Figura 8, Reteniendo. El 23 de payares Paige reclamu la so revancha dempués de decatase de que Charlotte fixera trampa al tocar les cuerdes cuando sometía a Paige, Llucha qu'acabó en DQ dempués de que nenguna tornara al ring a tiempu, Reteniendo pero sicasí foi atacada por Paige quien-y aplico'l PTO na mesa de Comentaristes. El 27 de payares foi ganada por Brie Bella vía Roll-Up dempués d'una distracción de Paige , El 30 de payares camudo a [[tweener]] dempués d'asonsañar una mancadura mientres una llucha amistosa contra Becky Lynch, ganándola vía Roll-Up poles distracciones del so padre [[Ric Flair]]. El 1 d'avientu (Tresmitíu'l 3) interfirió na llucha de Becky Lynch contra Brie Bella, atacando a esta postrera porque la había cutíu por accidente siendo descalificada Lynch y Razón pola cual reclámolu. El 13 d'avientu nel PPV TLC ganó a [[Paige]] con ayuda del so padre [[Ric Flair]] reteniendo'l so [[WWE Dives Championship]]. ==== 2016 ==== [[Ficheru:WWE Live 2016-09-07 21-15-07 ILCE-6300 1489 DxO (31053595766).jpg|miniaturadeimagen|Charlotte nun House Show en setiembre|izquierda]]Na edición del 4 de xineru en RAW, Charlotte foi ganada por Becky Lynch a pesar de la interferencia de Ric Flair. Dempués del alcuentru, Charlotte atacó a Lynch camudando a [[Términos de llucha llibre profesional|Heel]]. El 6 de xineru tresmitíu'l 8, ganó a Lynch reteniendo dempués de que Ric Flair distrayxera a esta postrera , El 11 de xineru foi atacada por Lynch mientres la so entrada atayando'l so combate contra Brie Bella. En [[Royal Rumble]] 2016, venció a [[Becky Lynch]] dempués d'una intervención per parte de [[Ric Flair]] reteniendo'l campeonatu, darréu [[Sasha Banks]] salió pa felicitala, pero rápido atacó a Flair, empezando asina un feudu. El 25 de xineru en [[WWE SmackDown|Smackdown!]] atacó a Becky Lynch y Sasha Banks interfiriendo nel so combate polo qu'acabó en descalificación. El 26 de xineru (tresmitíu'l 28), ganó a [[Natalya]], dempués de la llucha atacar pero Becky Lynch salió al so rescate. Nos siguientes díes, Charlotte empezó un feudu con [[The Bella Twins|Brie Bella]] polo qu'en [[WWE Fastlane|Fastlane]], Charlotte retuvo'l so títulu. A otru día, teníase que saber quién sería la retadora de Charlotte pa Wrestlemania 32, pero por cuenta de que la llucha ente Becky Lynch y Sasha Banks terminó nun empate, la llucha oficial de Wrestlemania 32 sería un '''Triple Threat Match''' ente elles pol [[WWE Dives Championship|Campeonatu de Dives]]. Nel Kick-Off de [[WrestleMania 32]], [[Amy Dumas|Lita]] anunció'l nuevu [[WWE Women's Championship|Campeonatu Femenín de WWE]] el cual, reemplazaría al Campeonatu de Dives que tenía Charlotte polo que, la ganadora de la llucha, sería campeona inaugural. En dichu alcuentru, Charlotte (quien se presentó con un paxellu similar al que Ric Flair usaba nes sos presentaciones) venció a Becky Lynch y a Sasha Banks gracies a la interferencia de Ric Flair, quien torgó la entrada de Sasha mientres Charlotte faía rindir a Becky. Asina Charlotte convertir na primer muyer en llograr el [[WWE Women's Championship|Campeonatu Femenín]], [[WWE Dives Championship|Campeonatu de Dives]] y [[NXT Women's Championship|Campeonatu de NXT]]. A otru día en Raw, Charlotte preparó un actu ceremonial n'honor al nuevu Campeonatu Femenín de WWE onde se presentaron [[Sasha Banks]], [[Becky Lynch]], [[Victoria Crawford|Alicia Fox]], [[Tenille Dashwood|Emma]], [[Eva Marie]], [[Natalie Neidhart|Natalya]], [[Danielle Moinet|Summer Rai]], [[C.J. Perry|Llana]], [[Trinity Fatu|Naomi]], [[Sarona Reiher|Tamina]] y [[Saraya-Jade Bevis|Paige]] pero depués de llanzar aponderamientos al so padre y alla mesma, tolos lluchadores abandonaron el ring menos Natalya quien, la confrontó y tres un encruz de pallabres, Natalya atacar aplicándo-y un ''Sharpshooter'' pero Ric Flair salvar, estableciendo una rivalidá. El 11 d'abril en Raw, Charlotte retuvo'l so títulu ante [[Natalie Neidhart|Natalya]] por descalificación yá que Ric Flair sacó al árbitru mientres faía la cuenta (mentanto, Charlotte rindiérase ante'l ''Sharpshooter'' de Natalya). En [[WWE Payback|Payback]], Charlotte venció a Natalya nuna llucha controversial. L'árbitru [[Charles Robinson]] dixo que Natalya rindiérase cuando Charlotte taba aplicándo-y el ''Sharpshooter'' pero en realidá, nun foi tal cosa (daqué que lu pasó a Bret Hart na [[Traición de Montreal]]). Tres la llucha, tantu Bret Hart como Natalya aplicáron-y el ''Sharpshooter'' a Charlotte y a Ric Flair de manera simultánea. A otru día en Raw, presentar pa esclariar el problema en Payback al pie del so padre y a Charles Robinson pero Natalya los confrontó y terminó atacando a Charlotte y aplicándo-y un ''Sharpshooter'' a Ric Flair a quien, quitó-y el so dos aniellos del [[WWE Hall of Fame]]. Tres esto, apautóse una nueva llucha ente Charlotte y Natalya onde Ric Flair ta prohibíu d'entrar al ringside. N'[[WWE Extreme Rules|Extreme Rules]], Charlotte venció a Natalya gracies a la distracción de [[Ashley Sebera|Dana Brooke]]. Tres la llucha, Ric Flair apaeció pa celebrar con ella. El 23 de mayu en Raw, Charlotte atacó verbalmente al so padre Ric, alloñar d'él y aliándose con [[Ashley Sebera|Dana Brooke]]. El 26 de mayu en SmackDown, atayó na llucha ente Brooke y Natalya, atacando a esta postrera. En [[WWE Money in the Bank#2016|Money in the Bank]], ganó xunto a Dana Brooke a Natalya y Becky Lynch.[[Ficheru:Charlotte as Divas Champion WrestleMania 32.jpg|miniaturadeimagen|Charlotte en [[WrestleMania 32]] xunto a [[Ric Flair]].]] El 19 de xunetu en SmackDown, foi unviada a Raw como parte del Draft. Esa mesma nueche, ganó xunto a Dana a Sasha Banks nun '''2-1 Handicap Match'''. En [[WWE Battleground|Battleground]], foi ganada xunto con Dana por Sasha Banks y [[Pamela Martinez|Bayley]]. El 25 de xunetu en Raw, Charlotte perdió'l títulu ante [[Sasha Banks]]. nel episodiu siguiente de raw fixo equipu xunto con Chris Jericho pa enfrentar a Sasha Banks y Enzo Amore resultando ganadores. Tres esto, tuvo una rivalidá con Banks. En [[SummerSlam (2016)|SummerSlam]], ganó a Sasha Banks y ganó per segunda vegada'l campeonatu. El 12 de setiembre en ''Raw'', [[Mick Foley]] apautó una llucha ente Sasha Banks, [[Pamela Martinez|Bayley]] y [[Ashley Sebera|Dana Brooke]] pa definir a la retadora #1 al Campeonatu Femenín de Raw,<ref>{{cita web|url=http://www.wwe.com/shows/raw/2016-09-12#full-detail-40011532|títulu=Raw General Manager Mick Foley addressed the Raw Women's Championship situation|fechaaccesu=16 de setiembre de 2016|idioma=inglés|obra=[[WWE]]}}</ref> siendo Banks la ganadora. En [[WWE Clash of Champions#2016|Clash of Champions]],<ref>{{cita web|url=http://www.wwe.com/shows/raw/2016-09-12#full-detail-40011533|títulu=Sasha Banks def. Bayley and Dana Brooke to become Non. 1 delidiar to the Raw Women's Championship|fechaaccesu=16 de setiembre de 2016|idioma=inglés|obra=[[WWE]]}}</ref> ganó a Banks y a Bayley nun ''Triple Threat Match''. El 3 d'ochobre en Raw, Banks llogró una revancha contra Charlotte. Esa nueche, foi ganada por Banks, perdiendo'l títulu. El 10 d'ochobre en Raw, foi confrontó a Banks con quien alcordó una llucha ente dambes nun '''Hell in a Cell Match''' n'[[WWE Hell in a Cell#2016|Hell in a Cell]]. Esa mesma nueche, fixo equipu con [[Rusev]] pa enfrentase a Sasha Banks y [[Roman Reigns]] nun '''Mixed Tag Team Match''', siendo Banks y Reigns el vencedores. Tres les siguientes selmanes en Raw, el so nome foi estendíu a '''Charlotte Flair'''. N'[[WWE Hell in a Cell#2016|Hell in a Cell]], ganó a Banks nel primer '''Hell in a Cell Match''' ente muyeres y ganó per tercer vegada'l [[Raw Women's Championship|Campeonatu Femenín de Raw]]. El 31 d'ochobre en Raw, anuncióse que Charlotte sería capitana del Team Raw en [[Survivor Series (2016)|Survivor Series]], xunto con [[Nia Jax]] y [[Bayley (lluchadora)|Bayley]]. El 7 de payares en Raw, Charlotte anunció a Dana Brooke como la quinta miembru, namái pa ser correxida por Michael Cole, quien reveló a Sasha Banks como la verdadera quinta miembru. En [[Survivor Series (2016)|Survivor Series]], el Team Raw ganó al Team SmackDown, siendo les sobrevivientes Charlotte y Bayley. Tres la llucha, Charlotte atacó a Bayley. El 29 de payares en Raw, foi ganada por Banks nun '''Falls Count Anywhere Match''', perdiendo nuevamente'l campeonatu. El 5 d'avientu en Raw, dio una "sida pública" al so padre Ric Flair polo asocedío meses tras, lo que terminó siendo un engañu, yá que Charlotte terminó abofeteándolo. Esa mesma nueche, Sasha Banks retó a Charlotte a una '''Iron Man Match de 30 minutos''' para [[WWE Roadblock]], onde ganó per cuarta ocasión el [[Raw Women's Championship]] depués de dise muerte súbita al quedar empataes 2-2. En [[Royal Rumble (2017)|Royal Rumble]] venció a [[Bayley (lluchadora)|Bayley]] y retuvo el Raw Women's Championship, sicasí perder contra esta mesma'l 13 de Febreru, a les poques selmanes Charlotte pidió la so revancha pa [[WrestleMania 33]], pero'l combate viose modificáu a una amenaza de cuatro per eliminación, yá que tamién fueron añadíes [[Sasha Banks]] y [[Nia Jax]], llucha que nun llogro ganar siendo la postrera en ser esaniciada. Nel RAW post-WrestleMania 33, foi atacada por Nia Jax dempués de salir derrotaes nun combate n'equipos onde tamién yera parte [[Emma (lluchadora)|Emma]], desencadenando una llucha ente elles a la siguiente selmana onde salió ganada. ==== SmackDown Live! (2017–presente) ==== El 11 d'Abril foi unviada a [[SmackDown Live|SmackDown Live!]] como resultancia del [[WWE Superstar Shake-up|Shake-UP]], tres la so llegada ganó una oportunidá titular ante [[Trinity Fatu|Naomi]], dempués de ganala'l 18 d'abril. Na emisión de SmackDown Live! del 25 d'abril, apuesto la so llucha contra Naomi pol Campeonatu Femenín de dicha marca, siendo este l'eventu central de la nueche, sicasí'l combate quedó ensin resultancia dempués de ser atacaes por [[Natalya]], [[Leah Van Dale|Carmella]] y [[Tamina]], marcando asina'l cambéu de Flair a [[Face]] y empezando una pequeña rivalidá xunto a Naomi y Becky Lynch contra'l nomáu "Welcoming Committee", feudu que remató en [[WWE Backlash]] cola derrota del so equipu. El 18 de xunu, Flair participó nel primer combate [[Money in the Bank]], onde compitió contra [[Natalya]], [[Tamina]], [[Carmella]] y [[Becky Lynch]], ensin emabego salió ganada gracies a la interferencia de [[James Ellsworth]], teniendo'l mesmu resultáu la revancha que se llevaría a cabu 2 selmanes dempués. El 23 de Julio en [[WWE Battleground]], salio nuevamente ganada nuna amenaza de cinco per eliminación onde tamién participaron Becky Lynch, Tamina, [[C.J. Perry|Llana]] y Natalya, siendo esaniciada por esta peracaba, poco tiempu dempués quedó inactiva del roster de SmackDown por cuenta de problemes graves de salú que tenía'l so padre. Charlotte regresu nun episodiu de Smackdown Live! onde ganó a Becky Lynch, [[Trinity Fatu|Naomi]], Tamina y Carmella, siendo asina la retadora #1 al [[SmackDown Women's Championship|Campeonatu Femenín de SmackDown Live!]] contra Natalya en [[Hell in a Cell]], sicasí'l combate quedó ensin resultancia dempués de que la campeona atacar con una siella. El 14 de Payares, ganó a Natalya ganando'l campeonatu femenín de Smackdown Live! per primer vegada, asina mesmu retener en [[Starrcade]] y [[WWE Clash of Champions|Clash of Champions]]. El 19 de Payares representando a SmackDown Live! ganó a [[Alexa Bliss]] en [[Survivor Series]]. [[Ficheru:Charlotte Flair WM34 crop.jpg|thumb|left|Flair faciendo la so entrada como la [[SmackDown Women's Championship|Campeona femenina de SmackDown]] en [[WrestleMania 34]].]] Les selmanes siguientes empezó una rivalidá col '''Riott Squad''' ([[Ruby Riott]], [[Liv Morgan]] y [[Sarah Logan]]), onde s'alió con Becky Lynch y Naomi pa enfrentales. El 11 de marzu Flair defendió'l so titulo exitosamente ante [[Ruby Riott]] en [[WWE Fastlane]], dempués de la so victoria [[Asuka (lluchadora)|Asuka]] salio pa encarar a Flair, confirmándose qu'ella diría pol campeonatu en [[WrestleMania 34]]. El 3 d'abril en [[WWE Mixed Match Challenge|Mixed Match Challenge]] foi a la final xunto a [[Bobby Roode]] contra [[The Miz]] & [[Asuka (lluchadora)|Asuka]] anque fueron ganaos a un "Buzzaw Kick" de Asuka y un "Skull Crushing Finale de Miz. Escontra Roode. Nel eventu, Flair sometería a Asuka pa retener el so campeonatu, asina terminando la racha invicta d'[[Asuka (lluchadora)|Asuka]] en 914 díes. Dempués del combate, Asuka refrendó a Flair. Na edición del 10 d'abril de Smackdown Live, '''[[The IIconics]]''' ([[Peyton Royce]] y [[Billie Kay]]) atacaron a Flair metanes una promo, y depués [[Carmella]] utilizó la so oportunidá de [[Money in the Bank]] pa ganala y llevase el campeonatu, asina concluyendo'l so reináu de 147 díes. Darréu ganaría a Peyton nuna llucha que determinaría a una de los ocho participantes del [[Money in the Bank|Money in the Bank femenín]], dicha llucha llevar a cabu él 17 de Xunu, mesma onde enfrentó a Becky Lynch, Natalya, Llana, [[Ember Moon]], Naomi, [[Sasha Banks]] y Alexa Bliss, saliendo como ganadora esta postrera. == Vida personal == Fliehr foi arrestada'l 5 de setiembre del 2008 en [[Chapel Hill (Carolina del Norte)|Chapel Hill, North Carolina]], por afrellar a un oficial de policía dempués d'una engarradiella qu'arreyaba a Fliehr, el so entós-maríu Riki Johnson y el so padre. Declárose culpable y foi sentenciada a 45 díes na cárcel, que fueron suspendíos a [[llibertá condicional]] y una fianza de $200.<ref>{{cita web|url=http://abclocal.go.com/wtvd/story?section=news/local&id=6377701|títulu=Wrestler's daughter arrested after tussle with police|date=9 de setiembre de 2008|fechaaccesu=9 de setiembre de 2008|publisher=abc11.com|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090506040417/http://abclocal.go.com/wtvd/story?section=news%2Flocal&id=6377701|fechaarchivu=2009-05-06}}</ref> Fliehr tuvo casada con Thomas Raymond Latimer, meyor conocíu pol so nome nel ring Bram, quien anguaño trabaya para [[Total Nonstop Action Wrestling]] (TNA) en 2013. Enantes trabayó pa NXT, onde dambos se conocieron.<ref>{{cita web|url=http://www.mirror.co.uk/sport/other-sports/wrestling/tna-wrestlings-bram-famous-father-in-law-4390008|títulu=TNA Wrestling's Bram on his famous father in-law Ric Flair: 'It's not something you think about, it feels normal'|publisher=Daily Mirror|author=Ahmed, Tufayel|date=6 d'ochobre de 2014|fechaaccesu=16 d'ochobre de 2014}}</ref> El so divorciu foi rematáu'l 29 d'ochobre, del 2015, nel estáu de [[Florida]].<ref>{{cita web|url=http://pwinsider.com/article/97595/charlottebram-update.html?p=1|títulu=Charlotte-Bram update|last=Johnson|first=Mike|date=3 de payares de 2015|fechaaccesu=3 de payares de 2015|work=Pro Wrestling Insider}}</ref> Fliehr tien múltiples tatuaxes, incluyendo dos corazones percima de la so cintura, un corazón na so muñeca izquierda, una cita de la Biblia nel llau esquierdu del so torso, que diz «''guard your heart above all else, for it will determine the course of your life''» («guarda'l to corazón percima de too, porque va determinar el cursu de la to vida»), una cruz nel llau derechu del so torso, y una cita nel so antebrazu derechu, lleendo «''a little patience...''», del cantar de [[Guns N' Roses]], «[[Patience (cantar de Guns N' Roses)|Patience]]». Los dos últimos son homenaxes al so hermanu, [[Reid Flair]], quien morrió en marzu de 2013.<ref>{{cita web|títulu=How Charlotte honored her late brother with a tattoo: Superstar Ink|url=https://www.youtube.com/watch?v=fnPuXeLAlVU|obra=[[WWE]]|editorial=[[YouTube]]|idioma=inglés|fecha=19 d'agostu de 2016|fechaaccesu=5 d'abril de 2017}}</ref> En 2017 cola salida del llibru qu'escribo col so padre tituláu '''''Second Nature''''', Ashley y Ric rellaten que Riki Johnson (ex-maríu de Ashley) cutir tol tiempu, inclusive nuna ocasión el so padre arreyar nuna de les engarradielles, lo que provocó que Riki cutir tamién, [[Ric Flair]] rellató que lo provocó pa evitar que cutiera a la so fía prefiriendo que lo cutiera al, yá que Ashley nun podía alendar bien polos incontables golpes que recibiera na torso.<ref>{{Cita noticia|títulu=15 excerpts from Ric and Charlotte Flair's new book that will hit you like a knife-edge chop|url=http://www.charlotteobserver.com/entertainment/books/article170826967.html|fechaaccesu=21 de marzu de 2018|periódicu=charlotteobserver|idioma=en}}</ref> Nel mesmu llibru reveló que nun tien una bona rellación con [[Sasha Banks]] y [[Paige]], al diferir con elles en distintos aspeutos profesionales, pos aliega que dambes siempres la subestimaron por ser fía de Ric Flair, sicasí considerar bones lluchadores y xustifica los sos malos tratos col fechu de que Banks y Paige merecíen el campeonatu y les oportunidaes que Ashley recibía.<ref>{{Cita noticia|títulu=WWE News: Charlotte Flair reveals backstage falling out with Sasha Banks|url=https://www.sportskeeda.com/wwe/wwe-news-charlotte-flair-reveals-backstage-falling-out-with-sasha-banks|fecha=21 de setiembre de 2017|fechaaccesu=21 de marzu de 2018}}</ref> Confesó que la so meyor amiga ye [[Becky Lynch]], pos Lynch siempres ta acordies con tou, inclusive cuando taba solo programada pa perder combates contra Ashley. == Videu Xuegos == {| {{tablaguapa}} ! Añu !Xuegu !Notes ! Marca |- | 2015 | ''WWE SuperCard (Season: 2)'' | Debú | |- | 2016 | [[WWE 2K17]] y ''WWE SuperCard (Season: 3)'' | Como ''Raw Women's Champion'' predeterminada. | RAW |- | 2017 | [[WWE 2K18]] , ''WWE: TapMania'' y WWE SuperCard (Season 4) | | SmackDown Live! |} == En llucha == [[Ficheru:WWE Live 2016-09-07 21-23-49 ILCE-6300 1731 DxO (31089343335).jpg|miniaturadeimagen|Charlotte lluchando contra [[Sasha Banks]] en 2016.]] * '''Movimientos finales''' ** ''Figure-Eight Leglock / Figure-Eight''<ref name="Namako, Jason"/> ([[Sumisiones de llucha llibre profesional#Figure-four leglock|Bridging figure-four leglock]])<ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_82477.shtml#.VQR0ti6sUv4|títulu=JAMES'S WWE NXT REPORT 12/25 – Week 132: Charlotte vs. Sasha Banks for Women's Title on one-match show; Overall Reax|author=James, Justin|website=Pro Wrestling Torch|date=28 d'avientu de 2015|fechaaccesu=14 de marzu de 2015}}</ref><ref name="figure four">{{cita web|url=http://www.wrestleview.com/wwe-news/51042-wwe-nxt-results-10-2-14-neville-kidd-nxt-title|títulu=WWE NXT RESULTS – 10/2/14 (NEVILLE/KIDD – NXT TITLE)|author=Namako, Jason|website=WrestleView|date=2 d'ochobre de 2014|fechaaccesu=14 de marzu de 2015}}</ref> ** ''Natural Selection''<ref>{{cita web|url=http://411mania.com/wrestling/views-from-the-hawkes-nest-nxt-takeover/|títulu=JViews from the Hawke's Nest: NXT Takeover|website=411MANIA|date=}}</ref> / ''Bow Down To The Queen''<ref name="WWE"/> ([[Cutter (llucha llibre)#Forward somersault cutter|Forward somersault cutter]], dacuando dende la [[Movimientos aéreos de llucha llibre profesional#Diamond_Dust|tercer cuerda]])<ref name="Firstmatch" /><ref name="NXT10/10/13">{{cita web|last=Namako|first=Jason|títulu=WWE NXT Results – 10/10/13 (Rob Van Dam in action)|url=http://www.wrestleview.com/wwe-news/44351-wwe-nxt-results-10-10-13-rob-van-dam-in-action|publisher=WrestleView|fechaaccesu=15 d'ochobre de 2013}}</ref><ref name="BFFs" /><ref name="Caldwell, James"/> –2013–presente * '''Movimientos de firma''' ** [[Movimientos de llucha llibre profesional#Piggyback three-quarter facelock jawbreaker|Backpack stunner]], dacuando usáu como contra-ataque<ref>{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/article/92061/wwe-nxt-report-nxt-women-in-the-main-event-an-announcer-trades-in-his-mic-for-tights-sami-zayn-speaks-and-more.html?p=1|títulu=WWE NXT REPORT: NXT WOMEN IN THE MAIN EVENT; AN ANNOUNCER TRADES IN HIS MIC FOR TIGHTS; SAMI ZAYN SPEAKS; AND MORE|author=Trionfo, Richard|website=PWInsider|date=4 de marzu de 2015|fechaaccesu=8 de marzu de 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.wrestleview.com/wwe-wrestling-results/wwe-raw-results/52051-wwe-raw-results-12-8-14-live-results-from-greenville|títulu=WWE RAW RESULTS – 12/8/14 (2014 WWE SLAMMY AWARDS)|author=Tedesco, Mike|website=WrestleView|date=8 d'avientu de 2014|fechaaccesu=8 de marzu de 2015}}</ref><ref name="RAWAUGUST3"/> ** ''Charlotte's Web''<ref name="Firstmatch" /><ref name="NXT10/10/13" /> (Split-legged evasion siguíu d'un [[Pinfall#Roll-up|bridging inverted roll-up]])<ref name="Firstmatch" /><ref name="NXT10/10/13" /> ** [[Sumisiones de llucha llibre profesional#Figure-four necklock|Figure-four headscissors]], dacuando transicionado en múltiples [[Facebuster#Push up facebuster|push-up facebusters]]<ref name="NXTTitleWin" /><ref>{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/article/85214/wwe-nxt-report-womens-title-status-tag-champs-versus-tag-champs-in-six-man-action-and-more.html?p=1|títulu=WWE NXT REPORT: WOMEN'S TITLE STATUS; TAG CHAMPS VERSUS TAG CHAMPS IN SIX MAN ACTION; AND MORE|author=Trionfo, Richard|website=PWInsider|date=24 d'abril de 2014|fechaaccesu=4 de xineru de 2015|quote="Charlotte with a figure four head scissors and she forces Emma over and then she drives Emma's head into the mat."}}</ref> ** [[Neckbreaker#Shoulder neckbreaker|Kneeling hangman's neckbreaker]]<ref>{{cita web|url=http://www.lordsofpain.net/reports/wwe/WWE_NXT_Results_10_2_14.html|títulu=WWE NXT Results 10/2/14|website=Lords of Pain|date=2 d'ochobre de 2014|fechaaccesu=4 de xineru de 2015|quote="Charlotte reversed with a hangmen's neckbreaker"|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304100423/http://www.lordsofpain.net/reports/wwe/WWE_NXT_Results_10_2_14.html|fechaarchivu=2016-03-04}}</ref><ref name="figure four"/> ** [[Ataques de llucha llibre profesional#Backhand chop|Knife edge chop]], con burlles<ref>{{cita web|url=http://www.wrestleview.com/wwe-news/44351-wwe-nxt-results-10-10-13-rob-van-dam-in-action|títulu=WWE NXT RESULTS – 10/10/13 (ROB VAN DAM IN ACTION)|author=Namako, Jason|website=WrestleView|date=10 d'ochobre de 2013|fechaaccesu=4 de xineru de 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.wrestleview.com/wwe-news/42969-wwe-nxt-results-8-1-13-tag-team-main-event|títulu=WWE NXT RESULTS – 8/1/13 (TAG TEAM MAIN EVENT)|date=2 d'agostu de 2013|fechaaccesu=4 de xineru de 2015|author=Namako, Jason|website=WrestleView}}</ref> – adoptáu d'[[Ric Flair|el so padre]] ** [[Ataques de llucha llibre profesional#Big_boot|Running big boot]]; dacuando usáu como movimientu final<ref>{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/article/94478/wwe-nxt-report-joe-versus-owens-finn-balor-the-early-years-with-comments-from-becky-lynch-and-more.html?p=1|títulu=WWE NXT REPORT: JOE VERSUS OWENS, FINN BALOR . . . THE EARLY YEARS WITH COMMENTS FROM BECKY LYNCH, AND MORE|author=Trionfo, Richard|website=PWInsider|date=17 de xunu de 2015|fechaaccesu=18 de xunu de 2015}}</ref><ref name="rival"/> ** [[Ataques de llucha llibre profesional#Knee drop|Running jumping knee drop]]<ref name="RAWAUGUST3">{{cita web|url=http://www.wrestleview.com/wwe-wrestling-results/wwe-raw-results/55596-wwe-raw-results-8-3-15-live-results-from-san-jose|títulu=WWE RAW RESULTS - 8/3/15 (SIX MAN TAG TEAM MAIN EVENT)|author=Martin, Adam|website=WrestleView|date=3 d'agostu de 2015|fechaaccesu=5 d'agostu de 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/ViewArticle.php?id=96120&p=2|títulu=LIVE ONGOING WWE RAW REPORT: THE RAW AFTER SUMMERSLAM IS THE RAW AFTER WRESTLEMANIA OF THE SUMMER . . . TAKE WITH THAT WHAT YOU WILL|author=Trionfo, Richard|website=PWInsider|date=24 d'agostu de 2015|fechaaccesu=24 d'agostu de 2015}}</ref> - adoptáu d'[[Ric Flair|el so padre]] ** [[Movimientos aéreos de llucha llibre profesional#Moonsault|Moonsault (dacuando Corkscrew Moonsault)]]<ref name="NXTTitleWin" /><ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwsuperstarsreport/article_82522.shtml|títulu=DEHNEL'S WWE MAIN EVENT RESULTS 12/30: Edge & Christian host and joke around after Raw, Santino's New Year's, NXT champ Charlotte vs. Sasha, Usos vs. Rhodes Bros., more|author=Dehnel, Joel|website=Pro Wrestling Torch|date=31 d'avientu de 2014|fechaaccesu=9 de marzu de 2015}}</ref> ** [[Facebuster#Sitout facebuster|Sitout]] [[Facebuster#Wheelbarrow facebuster|wheelbarrow facebuster]]<ref name="Namako, Jason"/><ref>{{cita web|url=http://slam.canoe.ca/Slam/Wrestling/2014/12/25/22149851.html|títulu=Main Event: Edge and Christian's New Year's awesomeness|publisher=Slam! Sports|author=Howell, Nolan|date=31 d'avientu de 2014|fechaaccesu=1 de xineru de 2014}}</ref> ** [[Movimientos aéreos de llucha llibre profesional#Senton|Somersault senton]]<ref>{{cita web|url=http://www.pwinsider.com/ViewArticle.php?id=90154&p=2|títulu=COMPLETE WWE NXT TAKEOVER [R]EVOLUTION REPORT: DOES ZAYN FINALLY WIN THE BIG ONE?; WOMEN'S WRESTLING IS ALIVE AND WELL IN THE WWE; KEVIN OWENS DEBÚES; ITAMI AND BALOR VERSUS ASCENSION; AND MORE|publisher=PWInsider|author=Trionfo, Richard|date=11 d'avientu de 2014|fechaaccesu=1 de xineru de 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www1.skysports.com/other-sports/news/14203/9602768/nxt-takeover-r-evolution-results-sami-zayn-wins-nxt-title-attacked-by-kevin-owens|títulu=NXT Takeover: R Evolution results: Sami Zayn wins NXT Title; attacked by Kevin Owens|publisher=SkySports|date=12 d'avientu de 2014|fechaaccesu=1 de xineru de 2015}}</ref> ** [[Ataques de llucha llibre profesional#Spear|Spear]]<ref>{{cita web|url=http://pwtorch.com/artman2/publish/wwenxtreport/article_82239.shtml|títulu=JAMES'S WWE NXT TAKEOVER "R-EVOLUTION" REPORT 12/11: Zayn completes two-year quest, Owens debúes, more; Overall Reax|author=James, Justin|website=Pro Wrestling Torch|date=12 d'avientu de 2014|fechaaccesu=9 de marzu de 2015}}</ref><ref name="spear"/><ref name="RAWAUGUST3"/> ** [[Neckbreaker#Swinging neckbreaker|Swinging neckbreaker]]<ref>{{cita web|url=http://www.f4wonline.com/more/more-top-stories/96-wwe-news/40551-wwe-main-event-tv-report|títulu=WWE Main Event TV Report|author=Aiken, Chris|website=F4WOnline|date=30 d'avientu de 2014|fechaaccesu=9 de marzu de 2015|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150402130300/http://www.f4wonline.com/more/more-top-stories/96-wwe-news/40551-wwe-main-event-tv-report|fechaarchivu=2 d'abril de 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.wrestleview.com/wwe-news/52654-wwe-nxt-results-1-14-15-neville-zayn-nxt-title|títulu=WWE NXT RESULTS – 1/14/15 (NEVILLE/ZAYN – NXT TITLE)|author=Namako, Jason|website=WrestleView|date=14 de xineru de 2015|fechaaccesu=9 de marzu de 2015}}</ref> * '''[[Llamatu|Llamatos]]''' ** "Daddy's Little (Nature) Girl"<ref name="LittleGirl" /> ** "The Dirtiest Player in the Game"<ref name="LittleGirl"/> ** "The Flair of NXT"<ref>http://www.wwe.com/shows/wwenxt/2013-11-13/summer-rai-sasha-banks-charlotte-bffs-wronged-by-the-system-26163429/page-3</ref> ** '''"The Genetically Cimeru Athlete"'''<ref name="WWE"/> ** '''"The Woman"'''<ref name="WWE"/> ** "The Nature Girl"<ref name="LittleGirl">{{cita web|url=http://www.wwe.com/shows/wwenxt/2013-08-14/charlotte-qa-part-one|títulu=Charlotte: Daddy's little 'Nature Girl'|obra=[[WWE]]|idioma=inglés|fecha=15 d'agostu de 2013}}</ref> ** '''"The Queen"'''<ref>{{cita web|url=http://www.wwe.com/shows/wwepayback/2016/wwe-womens-champion-charlotte-vs-natalya|títulu=Heiresses battle for the crown at WWE Payback|obra=[[WWE]]|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.wwe.com/shows/raw/2016-12-26|títulu=Raw preview, Dec. 26, 2016|obra=[[WWE]]|idioma=inglés|fecha=26 d'avientu de 2016}}</ref> * '''[[Términos de llucha llibre profesional#M|Mánagers]]''' ** [[Ric Flair]]<ref name="NXTTitleWin" /> ** [[Pamela Martinez|Bayley]] ** [[Summer Rai]] ** [[Sasha Banks]] ** [[Paige]] ** [[Becky Lynch]] ** [[Ashley Sebera|Dana Brooke]] ** [[Trinity Fatu|Naomi]] * '''Lluchadores empobinaos''' ** [[Pamela Martinez|Bayley]] ** [[Summer Rai]] ** [[Sasha Banks]] ** [[Paige]] ** [[Becky Lynch]] ** [[Tenille Dashwood|Emma]] ** [[Dana Brooke]] ** [[Trinity Fatu|Naomi]] * '''Temes d'Entrada''' ** "Have it My Way" por VideoHelper (NXT; 2014) ** "Going Down" por Spider Rockets (NXT; 2014) ** '''"Recognition"''' por [[CFO$]] (NXT/WWE; 29 de mayu del 2014 – presente)<ref>{{cita web|url=https://itunes.apple.com/us/album/wwe-nxt-recognition-charlotte/id883795789|títulu=WWE NXT: Recognition (Charlotte) – Single|publisher=[[iTunes]]|fechaaccesu=29 de mayu de 2014}}</ref> ** "Stars in the Night" por CFO$ (WWE; 2015 - utilizada como miembru de [[Team PCB]]) ** "Respectful" por CFO$ (WWE; 23 de mayu del 2016 – 13 de marzu del 2017; utilizada como acompañante [[Dana Brooke]])<ref>{{cita web|url=https://itunes.apple.com/gb/album/wwe-nxt-respectful-dana-brooke/id996134961|títulu=WWE NXT: Respectful (Dana Brooke) – Single|publisher=[[iTunes]]|fechaaccesu=15 de payares de 2017}}</ref> == Campeonatos y llogros == [[Ficheru:WrestleMania 32 Axxess 2016-03-31 20-20-18 ILCE-6000 DSC04218 (26933143076).jpg|miniaturadeimagen|Charlotte foi la postrera [[WWE Dives Championship|Campeona de Dives de WWE]].]] * '''[[NXT Wrestling]]''' ** [[NXT Women's Championship]] ([[NXT Women's Championship#Llista de campeones|1 vegada]]) * '''[[WWE|World Wrestling Entertainment/WWE]]''' **[[WWE Dives Championship]] ([[WWE Dives Championship#Llista de campeones|1 vegada, última]]) ** [[Raw Women's Championship]] ([[WWE Women's Championship#Llista de campeones|4 vegaes, inaugural]]) ** [[SmackDown Women's Championship]] ([[SmackDown Women's Championship#Llista de campeones|1 vegada]]) **[[Triple Crown Championship|Triple Crown Championship Femenina]] ([[Triple Crown Championship|Primer]]) * '''''[[Pro Wrestling Illustrated]]''''' ** [[Premios del Pro Wrestling Illustrated#Rookie del añu Novata del añu]] (2014)<ref>{{cita publicación|añu=2015|títulu=Rookie of the Year|journal=[[Pro Wrestling Illustrated]]|volume=36|issue=2|pages=12–13}}</ref> ** [[Premios del Pro Wrestling Illustrated#Feudu del añu|Feudu del añu]] (2016) <small>{{small|vs. [[Sasha Banks]].}}</small> ** [[Premios del Pro Wrestling Illustrated#Muyer del añu|Muyer del añu]] (2016) ** Asitiada nel ''N°10'' nos [[Pro Wrestling Illustrated#PWI Female 50|PWI Female 50]] de 2014<ref>{{cita web|url=http://profightdb.com/pwi-female-50/2014.html|títulu=Pro Wrestling Illustrated (PWI) Female 50 for 2014|fechaaccesu=23 de xineru de 2015|publisher=The Internet Wrestling Database}}</ref> ** Asitiada nel ''Nº6'' nos PWI Female 50 de 2015<ref>{{cita web|url=http://www.profightdb.com/pwi-female-50/2015.html|títulu=Pro Wrestling Illustrated (PWI Female) 50 for 2016|fechaaccesu=17 de payares de 2017|obra=The Internet Wrestling Database|idioma=inglés}}</ref> ** Asitiada nel ''Nº1'' nos PWI Female 50 de 2016<ref>{{cita web|url=http://www.profightdb.com/pwi-female-50/2016.html|títulu=Pro Wrestling Illustrated (PWI Female) 50 for 2016|fechaaccesu=17 de payares de 2017|obra=The Internet Wrestling Database|idioma=inglés}}</ref> ** Asitiada nel ''Nº2'' nos PWI Female 50 de 2017<ref>{{cita web|url=http://www.diva-dirt.com/140164/asuka-tops-2017-pwi-female-50/|títulu=Asuka tops 2017 PWI Female 50|fechaaccesu=17 de payares de 2017|obra=Diva Dirt|idioma=inglés}}</ref> * '''''[[Premios de la Wrestling Observer Newsletter|Wrestling Observer Newsletter]]''''' ** [[Premios de la Wrestling Observer Newsletter#Peor feudu del añu Peor rivalidá del añu]] (2015) - <small>[[Team PCB]] vs. [[Team B.A.D.]] vs. [[The Bella Twins|Team Bella]] {{small|con [[The Bella Twins]], [[Alicia Fox]], [[Tamina]], [[Trinity Fatu|Naomi]], [[Sasha Banks]], [[Paige]] y [[Becky Lynch]].}}</small> ** [[List of Wrestling Observer Newsletter awards#Most Disgusting Promotional Tactic|La táctica promocional más repugnante]] (2015) - <small>con [[Paige]], utilizando la muerte de [[Reid Flair]].</small> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * {{Twitter|MsCharlotteWWE|Charlotte}} * [http://www.wwe.com/superstars/dives/charlotte Perfil de Charlotte] en [[WWE]].com * {{IMDb nome|4220563}} {{NF|1986||Flair, Charlotte}} {{Tradubot|Charlotte Flair}} [[Categoría:Lluchadores de la WWE]] [[Categoría:Lluchadores profesionales d'Estaos Xuníos]] cpj1xupbg67zflp5184gyiuva0qi0gz Chen Shu-chu 0 149243 4376905 4247943 2025-06-17T14:30:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá cartera => dicha cartera 4376905 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Chen Shu-chu}} {{persona}} '''Chen Shu-chu''' ({{lang-zh|陳樹菊}}, [[pinyin]]: ''Chén Shùjú'', [[Pe̍h-ōy-jī]]: ''Tân Chhiū-kiok''; {{nym|paréntesis=non}}) ye una vendedora de frutes y verdures [[Taiwán|taiwanesa]] célebre pol so llabor [[filantrópica]] que, a pesar de la so vida modesta, donó a distintes organizaciones con fines benéficos más de 10 millones de [[dólar taiwanés|dólares taiwaneses]].<ref name=forbes>{{cita web|autor=Forbes Staff|títulu=Chen Shu-chu 59. Taiwan|url=http://www.forbes.com/global/2010/0315/philanthropy-gautschi-krishnan-nilekani-heroes-of-philanthropy_slide_41.html|fechaaccesu=7 d'ochobre de 2014|obra=In Pictures: 48 Heroes of Philanthropy |editor=Forbes |fecha=3 de mayu de 2010 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |autor=Sui, Cindy |url=http://www.bbc.com/news/business-29516761 |títulu=The Taiwanese vegetable seller turned philanthropist |fecha=6 d'ochobre de 2014 |editor=BBC News |obra=Asia Business Report |idioma=inglés }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.taipeitimes.com/News/editorials/archives/2012/07/28/2003538805/1 |títulu=EDITORIAL: Honoring Chen Shu-chu |fechaaccesu=7 d'ochobre de 2014|obra=Editorial |editor=The Taipei Times |fecha=28 de xunetu de 2012 |idioma=inglés }}</ref> La revista ''[[Forbes]]'' incluyir en 2010 dientro del so llistáu de 48 héroes de la filantropía,<ref name=forbes/> ente que la revista ''[[Time]]'' incluyir na octava posición dientro de la seición «Héroes» nel so llistáu de les [[Time 100|persones más influyentes del mundu]] el mesmu añu.<ref>{{cita web|autor=Lee, Ang|títulu=Heroes. Chen Shu-chu|url=http://content.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,1984685_1984949_1985237,00.html|fechaaccesu=7 d'ochobre de 2014|obra=The 2010 TIME 100 |fecha=29 d'abril de 2010 |idioma=inglés |editor=Times}}</ref> Recibió diversos gallardones, ente ellos la primer medaya destinada a reconocer apurrir a la educación y la cultura del Ministeriu d'Educación de Taiwán que'l [[Ministru d'Educación titular]] de dicha cartera [[Wu Ching-ji]] apurrió-y en 2010;<ref>{{cita web |url=http://hk.crntt.com/doc/1013/5/9/9/101359937.html |idioma=chinu |títulu=台灣愛心菜販陳樹菊　獲一等教育文化獎章 |fechaaccesu=7 d'ochobre de 2014|editor=中國評論通訊社 |fecha=21 de xunu de 2010 }}</ref> en 2012 ganó'l [[Premiu Ramón Magsaysay]] &mdash;consideráu'l [[Premiu Nobel]] d'[[Asia]]&mdash;<ref>{{cita web|autor=Arthurs, Clare |títulu=Activists share 'Asian Nobel Prize' |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/851034.stm |fechaaccesu=7 d'ochobre de 2014|editor=BBC News |fecha=25 de xunetu de 2000 |obra=World: Asia-Pacific |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web|autor=Kamal, Nudrat |títulu=Noble Pakistan: 10 Pakistanis honoured with Ramon Magsaysay Award |url=http://tribune.com.pk/story/758221/noble-pakistan-9-pakistanis-honoured-with-ramon-magsaysay-award/ |fechaaccesu=7 d'ochobre de 2014|editor=The Express Tribune News Network |fecha=7 de setiembre de 2014 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web|autor=Associated Press |autor2=Jing, Li |títulu=Journalist Hu Shuli and environment lawyer win 'Asia's Nobel', the Ramon Magsaysay Award |url=http://www.scmp.com/news/china/article/1563743/journalist-hu-shuli-and-environment-lawyer-win-asias-nobel-ramon |fechaaccesu=7 d'ochobre de 2014|editor=South China Morning Post |fecha=1 d'agostu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> que recibió de manes del [[Presidente de Filipines]] [[Benignu Aquino III]],<ref name=Magsaysay>{{cita web |url=http://www.worldjournal.com/view/full_Anews/19575422/article--%E8%A1%8C%E5%96%84--%E5%8F%B0%E7%81%A3%E8%8F%9C%E8%B2%A9%E9%99%B3%E6%A8%B9%E8%8F%8A%E7%8D%B2%E9%BA%A5%E6%A0%BC%E5%A1%9Y%E5%A1%9Y%E7%8D%8Y?instance=noon1 |idioma=chinu |títulu=行善 台灣菜販陳樹菊獲麥格塞塞獎 |fechaaccesu=7 d'ochobre de 2014|editor=世界新聞網 |fecha=25 de xunetu de 2012 |autor=黃惠玟|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.worldjournal.com/view/full_Anews/19575422/article--%E8%A1%8C%E5%96%84--%E5%8F%B0%E7%81%A3%E8%8F%9C%E8%B2%A9%E9%99%B3%E6%A8%B9%E8%8F%8A%E7%8D%B2%E9%BA%A5%E6%A0%BC%E5%A1%9Y%E5%A1%9Y%E7%8D%8Y?instance=noon1|fechaarchivu=26 de payares de 2015}}</ref> que'l so dineru darréu donó al Mackay Memorial Hospital de Taitung.<ref>{{cita web |url=http://www.worldjournal.com/view/full_Anews/19993265/article--%E9%A0%92%E7%8D%8Y--%E8%8F%B2%E7%B8%BD%E7%B5%B1%E8%AE%9A%E9%99%B3%E6%A8%B9%E8%8F%8A%EF%BC%9A%E5%B1%95%E7%8F%BE%E4%BA%BA%E6%80%A7%E5%85%89%E8%BC%9D?instance=noon1 |idioma=chinu |títulu=頒獎 菲總統讚陳樹菊：展現人性光輝 |fechaaccesu=7 d'ochobre de 2014|editor=世界新聞網 |fecha=31 d'agostu de 2012|urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.worldjournal.com/view/full_Anews/19993265/article--%E9%A0%92%E7%8D%8Y--%E8%8F%B2%E7%B8%BD%E7%B5%B1%E8%AE%9A%E9%99%B3%E6%A8%B9%E8%8F%8A%EF%BC%9A%E5%B1%95%E7%8F%BE%E4%BA%BA%E6%80%A7%E5%85%89%E8%BC%9D?instance=noon1|fechaarchivu=26 de payares de 2015}}</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1951||Shu-chu, Chen}} [[Categoría:Filántropos y filántropes de Taiwán]] [[Categoría:Ganadores del Premiu Ramón Magsaysay]] dhfw26mhu9dqbsakh156byjcd25vxkf Carlos Henrique Raposo 0 150222 4377143 4315930 2025-06-18T07:20:29Z XabatuBot 43102 iguo testu: Futebol y Regatas => Futebol e Regatas 4377143 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Carlos Henrique Raposo''' ([[Rio de Janeiro]], [[2 d'abril]] de [[1963]]), más conocíu como '''Carlos Kaiser''', ye un [[xugador de fútbol|ex-futbolista]] brasilanu que pasó a ser conocíu como un futbolista de farsa».<ref name=":1">{{Cita web|url=http://globoesporte.globo.com/futebol/noticia/2011/05/hestoria-de-carlos-henrique-kaiser-o-forrest-gump-do-futebol-brasileiro.html|títulu=A história de Carlos Henrique Kaiser, o Forrest Gump do futebol brasileiro|fechaaccesu=12 d'agostu de 2016}}</ref> Foi escoyíu pa xugar con diversos clubes de [[Brasil]] y del mundu d'importante nivel na so carrera d'una década, pero nunca xugó un xuegu reglamentariu completu y despintó la so capacidá partir# con mancadures falses, cambeos frecuentes d'equipu y otres artimañas. == Vida == En [[2011]], el programa "[[Esporte Espetacular]]", de la canal brasilana [[Rede Globo]], exhibió un material que cuntaba con detalles cómo él, por más de 20 años, consiguió engañar diversos clubes brasilanos ([[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]], [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]], [[Bangu Atlético Clube|Bangu]], [[Fluminense Football Club|Fluminense]], [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]], [[America Football Club|America]]) y del esterior ([[Puebla Fútbol Club|Puebla]] de [[Méxicu]], [[Club Atlético Independiente|Independiente]] d'[[Arxentina]], [[El Paso Patriots|El Paso]] d'[[Estaos Xuníos]] y [[GFCO Ajaccio|Gazélec Ajaccio]] de [[Francia]]), formando parte de los sos equipos, entá ensin práuticamente apostar partíos oficiales.<ref name=":0" /> El so gran "carrera" deber a que yera amigu de los entós futbolistes [[Carlos Alberto Torres]], [[Renato Gaúcho]], [[Ricardo Rocha]], [[Romário]], [[Edmundo Alves de Souza Neto|Edmundo]], [[Luís Carlos Tóffoli|Gaúcho]] ente otros, que lo encamentaben a equipos de gran nivel.<ref name=":0">{{Cita web|url=https://enunabaldosa.com/2011/05/20/carlos-henrique-kaiser/|títulu=Especiales: Carlos Henrique Kaiser|fechaaccesu=12 d'agostu de 2016|apellíu=Soze|nome=Keyser|fecha=20 de mayu de 2011|sitiuweb=NUna Baldosa}}</ref><ref name=":1"/> Ente los sos supuestos fechos notables, Kaiser foi campeón de la [[Copa Intercontinental]] de [[1984]], con [[Independiente de Avellaneda]], ganándo-y 1-0 al [[Liverpool FC]] d'[[Inglaterra]] (fechu non confirmáu pola direición del club [[Arxentina|arxentín]]).<ref name=":0" /> Carlos ganó'l llamatu del [[Forrest Gump (personaxe)|Forrest Gump]] del fútbol brasilano, anque'l so llamatu Kaiser ye'l más usáu, por cuenta de la so paecencia con [[Franz Beckenbauer]], ex-futbolista [[Alemaña|alemán]].<ref name=":1" /> Tamién ye recordáu por asonsañar comunicaciones con equipos estranxeros por supuestos pases n'[[Inglaterra|inglés]] con un gran teléfonu falsu n'entrenamientos del [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]]. La mentira foi afayada cuando un médicu que viviera nel [[Reinu Xuníu]] escuchó les sos conversaciones ensin sentíu.<ref>{{Cita web|url=http://globoesporte.globo.com/futebol/noticia/2011/05/briga-com-torcedor-boles-na-galera-celular-falsu-aventures-de-kaizer.html|títulu=Briga com torcedor, boles na galera, celular falsu... as aventuras de Kaiser|fechaaccesu=12 d'agostu de 2016}}</ref> {{Caxa de cita|«Los clubes engañaron y engañen enforma a los futbolistes, Dalgún tenía que vengase por toos ellos»|''Carlos Henrique Raposo''<ref name=":2">{{Cita web|url=https://sports.vice.com/latinamerica/article/carlos-henrique-rapiegu-l'estafador-mas-grande-en-la hestoria-del-futbol|títulu=Carlos Henrique Raposo, l'estafador más grande na historia del fútbol|obra=VICE Sports|fechaaccesu=12 d'agostu de 2016}}</ref>}} En [[1989]], cuando taba a puntu de debutar nel [[Bangu Atlético Clube|Bangu]], por medrana a que lo afayaren, empezó un discutiniu con un aficionáu del equipu rival pa ser espulsáu.<ref name=":0" /> Dempués d'habese "xubiláu" de la so carrera como futbolista, Carlos anguaño ye [[entrenador personal]]. == Clubes == {| class="wikitable sortable" !Club<ref name=":2" /> !País<ref name=":2" /> !Partíos<ref name=":2" /> !Goles<ref name=":2" /> |- |[[Ficheru:Logo botafogo.png|20x20px]] [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] | rowspan="2" |{{Bandera|BRA}} [[Brasil]] |0 |0 |- |[[Ficheru:Flamengo braz logo.svg|22x22px]] [[Clube de Regatas do Flamengo|Flamengo]] |0 |0 |- |[[Club Puebla|Puebla FC]] |{{Bandera|MEX}} [[Méxicu]] |0 |0 |- |[[El Paso Patriots]] |{{Bandera|USA}} [[Estaos Xuníos|EE.XX.]] |0 |0 |- |[[Ficheru:Bangu Atletico Clube.svg|21x21px]] [[Bangu Atlético Clube|Bangu]] |{{Bandera|BRA}} [[Brasil]] |1 |0 |- |[[GFCO Ajaccio|Gazélec Ajaccio]] |{{Bandera|FRA}} [[Francia]] |1 |0 |- |[[Ficheru:Fluminense FC escudo.png|21x21px]] [[Fluminense Football Club|Fluminense]] | rowspan="2" |{{Bandera|BRA}} [[Brasil]] |5 |0 |- |[[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] |0 |0 |- | |- |[[América de Cali|America De cali]] |{{Bandera|COL}} [[Colombia]] |0 |0 |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://globoesporte.globo.com/futebol/noticia/2011/05/hestoria-de-carlos-henrique-kaiser-o-forrest-gump-do-futebol-brasileiro.html globoesporte.globo.com "A história de Carlos Henrique Kaiser, o Forrest Gump do futebol brasileiro"] * [http://globoesporte.globo.com/futebol/noticia/2011/05/briga-com-torcedor-boles-na-galera-celular-falsu-aventures-de-kaizer.html globoesporte.globo.com "Briga com torcedor, boles na galera, celular falsu... as aventuras de Kaiser"] * [https://web.archive.org/web/20140326025553/http://www.conversasdabola.com/2011/05/kaiser-o-jogador-cara-de-conta-o-forrest.html conversasdabola.com "Kaiser - o jogador cara-de-conta - o Forrest Gump do futebol brasileiro"] * [http://tvcultura.cmais.com.br/provocacoes/carlos-kaiser-o-robin-hood-dos-campos tvcultura.cmais.com.br "Carlos Kaiser: o Robin Hood dos campos"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150623060635/http://tvcultura.cmais.com.br/provocacoes/carlos-kaiser-o-robin-hood-dos-campos |date=2015-06-23 }} * {{Enllaz rotu|1=El mayor caradura de la historia del deporte |2=http://cadenaser.com/programa/2016/11/16/acentu_robinson/1479313839_844482.html |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} en "Acentu Robinson", cadena SER {{NF|1963||Raposu, Carlos Henríquez}} {{Tradubot|Carlos Henrique Raposo}} [[Categoría:Impostores]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] e0uxyoximc761ejag8xcplyk0fyk6yq Halo 3 0 150280 4377086 4363693 2025-06-17T15:23:18Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá carauterística => dicha carauterística 4377086 wikitext text/x-wiki {{videoxuegu}} '''''Halo 3''''' ye un [[videoxuegu de disparos]] en primer persona desenvueltu por [[Bungie Studios]] puramente pa la videoconsola [[Xbox 360]]. El xuegu ye'l tercer títulu d'una [[Halo (serie)|serie]] qu'empezó con ''[[Halo: Combat Evolved]]'' y siguió con ''[[Halo 2]].''<ref name="announcement">{{Cita web|url=http://www.bungie.net/News/content.aspx?type=topnews&link=Halo3Announcement|títulu=Halo 3 Announced|fechaaccesu=6 d'agostu de 2007|autor=Achronos|enllaceautor=Bungie Studios|fecha=[[2006-05-09]]|obra=[[Bungie.net]]|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080504003627/http://www.bungie.net/News/content.aspx?type=topnews&link=Halo3Announcement|fechaarchivu=2008-05-04}}</ref> El xuegu salió a la venta'l [[25 de setiembre]] de [[2007]] en [[Nueva Zelanda]], [[Australia]], [[Singapur]], [[India]], [[Méxicu]], [[Canadá]], [[Brasil]], [[Colombia]] y los [[Estaos Xuníos]];<ref name=releasedate /> el [[26 de setiembre]] de [[2007]] n'[[Europa]] y el [[27 de setiembre]] de [[2007]] en [[Xapón]]. Un día antes del llanzamientu oficial 4.2 millones d'unidaes de ''Halo 3'' fueron puestes en circulación.<ref>{{Cita web|url=http://www.gamespot.com/news/6179772.html|títulu=Analyst: 4.2M Halo 3s already at retail|fechaaccesu=24 de setiembre de 2007|autor=Sinclair, Brendan|obra=[[GameSpot]]|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080706112107/http://www.gamespot.com/news/6179772.html|fechaarchivu=6 de xunetu de 2008}}</ref> ''Halo 3'' centrar na guerra interestelar ente la humanidá del sieglu XXVI, liderada pola [[UNSC|United Nations Space Command]] (UNSC), y una agrupación de races alienígenas conocida como'l [[Covenant]], que dempués d'una llarga guerra de décades empezó una invasión a la Tierra. El xugador asume'l papel del [[Xefe Maestru (Halo)|Xefe Maestru]], un supersoldado xenéticamente ameyoráu que participa na defensa de la humanidá, acompañáu polos Marines al igual qu'una raza de alienígenas llamaos [[Sangheili|Elites]], lideraos pol [[Inquisidor]]. El xuegu cunta con vehículos, armes y una manera de xuegu enxamás vistu nes entregues anteriores de la saga.<ref>{{cita llibru | añu=2007 | editor=[[Bungie Studios]] | títulu=Halo 3 Instruction Manual | páxines=6 | editorial=[[Microsoft Game Studios]]}}</ref> L'impautu del videoxuegu foi enorme recaldando $300 [[Dólar|millones de dólares]] na so primer selmana de ventes,<ref name="sales">{{Cita web|url=http://uk.reuters.com/article/technologyNews/idUKN0438777720071005|fechaaccesu=8 d'ochobre de 2007|fecha=4 d'ochobre de 2007|editorial=[[Reuters]]|autor=Hillis, Scott|títulu=Microsoft says "Halo" 1st-week sales were $300 mln|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090406085613/http://uk.reuters.com/article/technologyNews/idUKN0438777720071005|fechaarchivu=2009-04-06}}</ref> y poniendo a un millón de persones a xugar ''Halo 3'' en [[Xbox Live]] venti hores dempués del so llanzamientu.<ref name="1milxbox">{{Cita web|url=http://www.informationweek.com/news/showArticle.jhtml?articleID=202102318|títulu=Halo 3 Sales Smash Game Industry Records|editorial=Information Week|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2007|fecha=27 de setiembre de 2007|nome=Paul|apellíu=McDougall}}</ref> Hasta'l [[3 de xineru]] de [[2008]] vendiéronse más de 8.1 millones de copies,<ref name="2008-01-03 sales">{{Cita web|url=http://www.gamespot.com/news/6184291.html|autor=Sinclair, Brendan|títulu=MS: 17.7 million 360s sold|fecha=3 de xineru de 2008|editorial=[[GameSpot]]|fechaaccesu=4 de xineru de 2008|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081210055932/http://www.gamespot.com/news/6184291.html|fechaarchivu=10 d'avientu de 2008}}</ref> convirtiéndose nel videoxuegu más vendíu del 2007 nos [[Estaos Xuníos]].<ref>{{Cita web|url=http://www.gamasutra.com/php-bin/news_index.php?story=17006|títulu=NPD: 2007 U.S. Game Industry Growth Up 43% To $17.9 Billion|autor=Brandon Boyer|editorial=[[Gamasutra]]|fechaaccesu=18 de xineru de 2008|fecha=18 de xineru de 2008}}</ref> La so receición polo xeneral foi bien bona per parte de los críticos, destacando dellos puntos como la so manera [[multixugador]], y Game Rankings asitiar como nel séptimu llugar de los xuegos con meyores rankings pa la consola [[Xbox 360]] hasta la fecha.<ref name=gr>{{Cita web|url=http://www.gamerankings.com/htmlpages2/926632.asp|títulu=Halo 3 Reviews|fechaaccesu=7 d'ochobre de 2007|editorial=[[Game Rankings]]}}</ref> Una precuela titulada ''[[Halo 3: ODST]],'' llanzóse'l 12 d'ochobre del 2009,<ref name="Halo 3: Recon">{{Cita web|autor=Staff|fecha=9 d'ochobre de 2008|url=http://xbox360.ign.com/articles/917/917938p1.html|títulu=TGS 2008: Halo 3: Recon Facts|editorial=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|fechaaccesu=9 d'ochobre de 2008}}</ref> y una secuela ''[[Halo 4]]'' llanzóse'l 6 de payares de 2012. == Argumentu == === Escenariu === Los acontecimientos de ''Halo'' son narraos nun universu de [[ciencia ficción]] creáu por Bungie Studios específicamente pal xuegu. D'alcuerdu a la trama, Tomando llugar de volao dempués de la serie d'historietes ''Halo Uprising'', ''Halo 3'' la hestoria empieza un mes dempués de los eventos de ''[[Halo 2]]'' y ''[[Halo 3 ODST]]''. ''Halo 3'' atopar nuna redolada de ciencia ficción mientres los años 2552 y 2553. Nel añu 2525, una alianza [[teocrática]] de races alienígenas conocida como'l Covenant.<ref name="timeline">{{Cita web|url=http://halostory.bungie.org/halostory.timeline.html|títulu=Halo Story Timeline|fechaaccesu=24 d'agostu de 2011|editorial=[[Halo.Bungie.Org]]}}</ref> El Covenant declara a la humanidá como una ofiensa a los sos dioses y empieza a destruyir colonies humanes bombardiando los planetes con descargues de plasma, convirtiendo les sos superficies en vidriu. A pesar de los esfuercios pa prevenir que'l Covenant atope nuevos mundos humanos, una flota del el Covenant afaya la Tierra mientres Halo 2.<ref name="manual">{{cita llibru | añu=2007 | editor=Bungie| títulu=Halo 3 Instruction Manual | editorial=[[Microsoft Game Studios]]}}</ref> === Historia === {{VT|Personaxes de Halo}}La hestoria empieza aproximao dos selmanes dempués de los eventos de [[Halo 2]], y tamién dempués de la destrucción de Halo Instalación 05 (Delta Halo) del segundu Halo (en Halo 2). Xusto dempués d'[[Halo: Uprising|Halo Uprising]]. L'argumentu del xuegu ye rellatáu nel manual d'instrucciones, y nos diálogos y narraciones de los personaxes, según delles escenes que detallen la trama o la hestoria y nes cualos el xugador nun puede controlar al personaxe. El 17 de payares de 2552, el Xefe Maestru cai a l'atmósfera terrestre ya impactando nuna xungla africana, onde ye recoyíu pol Inquisidor y el Sarxentu Johnson y un grupu de marines, el grupu movilizar escontra'l puntu d'estracción alcordáu, pero ye interceptáu por dellos grupos Covenant, que ataquen al grupu mientres ye estrayíu, baltando les naves Pelican y prindando a los sobrevivientes, pero John-117 y l'inquisidor nun son prindaos, llogren rescatar a los sobrevivientes y el grupu ye finalmente evacuáu. El Xefe Maestru y compañía abren pasu escontra una base del UNSC, onde Miranda Keyes y Lord Hood entamen un ataque aereu escontra les naves del Profeta de la Verdá, que s'aparcaron sobre un misteriosu artefautu Forerunner desenterráu de los sables de les ruines de la ciudá de Nueva Mombasa, el "Arca". De secute, la señal ye atayada por un mensaxe del Profeta de la Verdá. Dempués, la señal restablezse, pero Miranda Keyes da la orde d'evacuar la base pos diz que va ser atacada. Tal que lo prediz Keyes, la base ye atacada y asígnase-y a John-117 la misión d'ayudar na evacuación y rescatar a los soldaos prisioneros nes barraques, lo cual llogra. Dempués infórmase-y que tienen preparando una bomba p'asesinar a tolos Covenant que sigan nella dempués de que tol personal fuera evacuáu. Desgraciadamente, los Covenant afayar y ataquen el grupu que taba preparando la bomba, forzándolo a salir, polo cual el xefe maestru tien que dir, aniquilar los brutes y activar la bomba, lo cual llogra faer, y finalmente sale de la base por un elevador. Dempués de sobrevivir a la esplosión, el Xefe Maestru lidera a un grupu de Marines que sobrevivieron a la esplosión en warthogs y diríxense escontra la ciudá de Voi lluchando contra dellos grupos de fuercies Covenant. Más tarde, él y un grupu de Marines entren a la ciudá combatiendo al Covenant y destruyendo dellos Wraith antiaéreos y a un Scarab. Cuando'l Xefe destrúi un cañón de plasma antiaéreo del Covenant na ciudá de Voi, Hood empieza'l so ataque, sicasí Verdá activa l'artefautu antes de esperar, que se revela como un portal pol qu'él y los sos siguidores pasen. Depués, una nave Covenant en control de los Flood llega a la Tierra y estréllase en Voi, infectándola . Los Elites apuerten p'ayudar cola infestación y detienen l'amenaza parásita disparando escontra les zones consumíes, pero al costu de perder la ciudá. Na nave nodriza Elite, la "Solombra d'Intención", agora comandada por Rtas 'Vadum, el Xefe y el restu ven un mensaxe dexáu por Cortana, quien diz que la ciudá sagrada de los profetes Gran Caridá dirixir a la tierra con un exércitu de Flood y qu'al traviés del portal hai una solución p'acabar colos Flood ensin activar el restu de los aniellos. El Xefe y los demás deciden pasar por él, sacante Hood, quien decide quedase na Tierra pa protexer lo que queda. Xuniéndose-yos nel so viaxe ye 343 Guilty Spark, quien al igual que los Elites, conformó una alianza colos Humanos. Al trespasar el portal el Xefe Maestru y compañía afayen la verdadera Arca, una instalación masiva en cantu de la Galaxa, fora del algame del disparu de los aniellos. Al llegar a ella, el Xefe y Guilty Spark alcuentren el mapa Cartógrafu de la Instalación que-yos da la llocalización exacta de verdá, sicasí, son sorprendíos pol Covenant. 343 retrasar analizando más de la cuenta'l mapa, y, darréu, salen del cartógrafu. Les fuercies humanes y Elites llancen un ataque a los xeneradores de defensa unviando a un equipu a cada unu, el sarxentu Johnson liderando al primeru, los Elites lideraos pol inquisidor al segundu y John-117 liderando a dellos SCDOs y marines nel terceru. Tanto'l Xefe Maestru como los Elites trunfen, pero Johnson emboscado y prindáu. Los equipos de dambos xeneradores axúntense y van escontra'l primeru pa esta vegada desactivalo con ésitu. De secute, cuando Rtas 'Vadum ta llistu pa destruyir la ciudadela apaez Gran Caridá estrellándose y llanzando espores por tola zona y estropiando la nave, El Xefe y l'Inquisidor vense forzaos a xunise temporalmente con Gravemind, el líder Flood, pa detener a Verdá d'activar los aniellos y empezar lo qu'él llama'l Gran Viaxe que según el llevara a tolos del Covenant escontra la salvación y la inmortalidá. Verdá prinda a Johnson, yá que namái los humanos pueden manipoliar teunoloxía Forerunner. Keyes trata de salvalo, pero ye asesinada pol Profeta. Una vegada que les fuercies proteutores de verdá fueron abrasaes, el Xefe detién el disparu de los aniellos y l'Inquisidor mata a Verdá. Cola activación de los aniellos parada, Gravemind traiciona al dúu y Johnson escapa. El Xefe afaya un nuevu aniellu Halo siendo construyíu na Arca, un reemplazu pal qu'él destruyó nel primer xuegu. 343 remanez almitiendo que sabía sobre la reconstrucción de la instalación, onde amuesa ciñu al so "llar" reconstruyíu. El Xefe decide encender p'acabar colos Flood d'una vegada por toes primero que se terminara de construyir pa xenerar una esplosión y non la tarrecida activación, pero primero va a les ruines de Gran Caridá pa rescatar a Cortana. El tiempu arralecía p'atopar l'índiz del reconstruyíu aniellu, pero gracies a Cortana, omitieron dicha misión al caltener l'índiz del aniellu orixinal. Nel so escape, el Xefe destrúi'l reactor de Gran Caridá, faciéndola esplotar y aparentemente matando a Gravemind nel progresu. Al llegar a Halo, Cortana afaya que Gravemind sobrevivió y que ta reconstruyéndose nel aniellu. Na Sala de Control del aniellu Johnson preparar p'activar el prematuru aniellu col Xefe y l'Inquisidor vixilando los sos llombos, sicasí ye sorprendíu pol Monitor, quien, afayando les sos intenciones, volver en contra d'ellos mancando de gravedá a Johnson, y, esti en reacción, dispára-y col so Láser Spartan, depués Johnson da-y al Xefe Maestru'l so Láser Spartan por que mate al monitor. Dempués de la llucha contra Spark, el Xefe llogra matalo, y asina finalmente, el Xefe activa'l Halo. El Xefe, Cortana y l'Inquisidor fuxen escontra una fragata del UNSC, la "Forward Unto Dawn"(Expeda a Alba) a midida que Halo cayer a cachos. El "Forward Unto Dawn" llogra maniobrar pa salir rápido de l'arca pol portal terrestre, entá activu. Sicasí, namái la metá cimera d'esta, cargando al Inquisidor, pasa pol portal. Dexando la bodega y la parte trasera (Onde'l Xefe y Cortana atopábense) a mercé de la esplosión. De vuelta na Tierra un homenaxe escontra los cayíos na guerra ye dirixíu por Lord Hood y l'Inquisidor,y los Elites sobrevivientes tornen al so planeta natal. Dempués de los creitos amosar al Xefe Maestru y Cortana, vivos y varaos na galaxa na metá inferior de la Dawn. Cortana unvia una señal d'auxiliu, anque sabe que podría tardar años en ser recibida, y el Xefe entra nuna cámara criogénica pa Spartans, non ensin antes dici-y a Cortana "Cuando me precises, espiértame". Al completar la misión, en manera llexendaria, puede vese la fragata averándose a un planeta desconocíu'l cual da empiezu a [[Halo 4]] y dempués de Halo 4, Halo 4 Spartan Ops y a una nueva saga, llamada: " [[Saga del Reclamador]] ", (comúnmente conocida como Triloxía del Reclamador). que cuntaría con Cortana y el Xefe Maestru como protagonistes. == Campaña == De la mesma, el xuegu consta de diez niveles en total na manera de campaña, que caracterícense por ser lliniales —esto ye, qu'avancen conforme la hestoria del xuegu—:<sup>[[Halo: Combat Evolved#cite note-22|21]]</sup> === Niveles === # [[Llegada]] # [[Sierra 117]] # [[Nial del Cuervu]] # [[Autopista Tsavo]] # [[La Nube]] # [[Esclusa]] # [[L'Arca]] # [[El Covenant (Nivel)|El Covenant]] # [[Cortana (Nivel)|Cortana]] # [[Halo (nivel de Halo 3)|Halo]] == Multixugador == Cola llegada de Halo 3, amestáronse 11 mapes pal so usu en Multixugador. A diferencia d'[[Halo: Combat Evolved|Halo 1 Combat Evolved]] que foi llanzáu con 13 mapes y'' ''[[Halo 2]] con 12 mapes. Pa un combate más interesante, munchos xugadores utilizaron el nuevu editor, Forge. Los mapes Epilogue, Sand Trap, Boundless y Pit Stop fueron oficialmente reeditaos por [[Bungie]], cada unu incluyendo pequeños cambeos como nueves armes y vehículos o la eliminación de les puertes escudo, etc, Ye unu de los meyores Multixugador de Halo. * [[Construct]] * [[Epitaph]] * [[Guardián]] * [[High Ground]] * [[Isolation]] * [[Last Resort]] * [[Narrows]] * [[Sandtrap|Sandtrap/ Sand Tarp]] * [[Snowbound]] / Boundless * [[The Pit]] / [[Pit Stop]] * [[Valhalla]] ==== Heroic Map Pack ==== El paquete de Mapes Heroicu foi llanzáu pa la so compra en llinia, incluyendo los mapes: ** [[Foundry]] ** [[Rat's Nest]] * [[Standoff]] === Legendary Map Pack === El Paquete de Mapes Llexendariu foi llanzáu pa la so compra por Xbox Live por un total de 600 Gamer Points, incluyendo los mapes: ** [[Ábanu]] ** [[Apagón]] ** [[Ghost Town (Nivel)|Ghost Town]] ==== Almacenamientu Fríu ==== Cold Storge ye un mapa descargable por Xbox Live. Foi'l séptimu mapa llanzáu pa Halo 3, el 07/07/08, día de Bungie, como un regalu pa tola comunidá de Halo 3 alredor del mundu. ==== Mythic Map Pack ==== El paquete de Mapes Míticu ye descargable por Xbox LIVE en cuenta de 400 Gamerpoints o por aciu un códigu llográu na Edición Llindada de Halo Wars. Como parte de l'actualización, los mapes incluyíos cunten con nuevu cranios pa la so busca. Los mapes incluyíos son: *** [[Apagón|Asamblea]] *** [[Orbital]] *** [[Sandbox]] Más tarde en llanzáu'l Segundu Paquete de Mapes Míticu. N'ochobre 22, 2009 ye llanzáu en discu, y en febreru 2, 2010 pa la so compra en Xbox LIVE por un total de 800 Gamerpoints. Los mapes tamién inclúin cranios escondíos, nuevos llogros, amás d'un Retu del Desafíu de Maestru. Siendo los mapes: *** [[Mariña]] *** [[Herexe (Nivel)|Herexe]] *** [[Ciudadela]] == Matchmaking == :: ''Artículu Principal: [[Matchmaking]]'' El Matchmaking ye la manera de xuegu que dexa a los usuarios xugar partíes en llinia, yá seya en partíes clasificatorias, sociales y/o personalizaes. Equí pueden ganase dellos puntos de EXP y Skill p'algamar nuevos rangos y niveles nuevos. == Forge == :: ''Artículu Principal: [[Forge]]'' El Forge ye una nueva aplicación incluyida en ''Halo 3'' y ''[[Halo: Reach|Halo Reach]]'', con ella podemos aportar al cambéu de mapes, esto ye, que podemos modificar tolos sos atributos, que van dende l'allugamientu d'armes hasta'l cambéu d'estructures disponibles nel mapa, inclusive crear nueves. Sicasí, Forge namái ta disponible pal so usu en Mapes de Multixugador pa xugase con un máximu d'ocho usuarios por Partida. Los mapes modificaos son conocíos como "Variantes de Mapes". El Cambéu d'estos rique lliteralmente convertir al to xugador nun Monitor [[Forerunner]] bien similar a [[343 Guilty Spark]], gracies a qu'apodera la gravedá, podemos aportar a llugares nunca antes vistos o que yeren difíciles de llegar por cuenta de la falta de levitación. Cola llegada nuevos Paquetes de Mapes, los nomaos Sandbox y Foundry, fueron especialmente creaos pal so usu en Forge. == Sistema de xuegu == ''Halo 3'' ye un xuegu de disparos onde los xugadores sobremanera esperiencia'l xuegu dende una perspeutiva en primer persona. Gran parte del xuegu llevar a cabu a cuerpu, pero tamién inclúi segmentos enfocaos en combate con vehículos. El balance de les armes y los oxetos nel xuegu afacer a que se xunten meyor al "Triángulu d'Oru de Halo": estes son armes, granaes y ataques cuerpu a cuerpu, que tán disponibles a un xugador na mayoría de les situaciones. Los xugadores pueden portar delles de les armes en cada mano, arrenunciando al usu de granaes y ataques cuerpu a cuerpu en favor del poder de fueu combináu de dos armes. Munches de les armes disponibles n'anteriores entregues de la serie tornen con alteraciones de poder y cosmétiques de menor importancia A o a diferencia de les anteriores entregues, l'arma secundaria del xugador ye visible nel so modelu de xugador, enfundada o colgada nel llombu del xugador.<ref>{{cita publicación |fecha = avientu de 2006 |títulu=Cover Story: Halo 3 |publicación=[[Electronic Gaming Monthly]] |volume=1 |númberu=210 |páxines=86–103}}</ref> ''Halo 3'' introduz "armes de sofitu", que son armes a dos manes que ralenticen al xugador, pero ufierten a cambéu potencia de fueu enforma mayor.<ref name="ignburning">{{Cita web|url=http://uk.xbox360.ign.com/articles/812/812177p1.html|títulu=Burn, Baby! Burn!|fechaaccesu=24 d'agostu de 2011|autor=Goldstein, Hilary|fecha=10 d'agostu de 2007|editorial=IGN|páxines=1–2}}</ref> Amás de les armes, el xuegu contién una nueva clase de mecanismos llamaos equipamientu; estos elementos tienen efeutos diversos, que van dende pantalles defensives la rexeneración del escudu a bengalas. Namái una pieza d'equipu puede llevase al empar. El componente de vehículos del xuegu amplióse con vehículos nuevos y afechiscos solamente pola IA.<ref name="Bungie-podcast082707">{{Cita web|url=http://download.microsoft.com/download/d/8/5/d85ce76f-0cb2-41df-aaae-a8c96790332b/Bungie_Podcast_082807.mp3|títulu=Bungie Podcast|fechaaccesu=24 d'agostu de 2011|fecha=28 d'agostu de 2007|formatu=[[MP3]]|editorial=Bungie|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110629172006/http://download.microsoft.com/download/d/8/5/d85ce76f-0cb2-41df-aaae-a8c96790332b/Bungie_Podcast_082807.mp3|fechaarchivu=29 de xunu de 2011}}</ref> === Maneres === Na manera de campaña de ''Halo 3'' puede xugase al traviés de solu o cooperativu con hasta otros trés xugadores al traviés de [[Xbox Live]] o [[System Link]].<ref name="soundofsack" /> En llugar de tener cada xugador siendo un personaxe idénticu al igual qu'en previos xuegos de ''Halo'', el primer xugador xuega como'l [[Xefe Maestru]], y el segundu xugador xuega como'l [[Inquisidor (Halo)|Inquisidor]]. Los otros dos xugadores controlen a dos élites del Covenant, N'tho 'Sraom y Usze 'Taham, cada unu colos sos propiu pasáu. Nun importa cuál personaxe ye xugáu, cada xugador tien capacidaes idéntiques, a pesar de que les sos armes al empezar varien.<ref name="soundofsack">{{Cita web|url=http://www.bungie.net/News/content.aspx?type=topnews&link=thesoundofsack|títulu=The Tru7h About Co-Op in Halo 3|fechaaccesu=24 d'agostu de 2011|autor=Smith, Luke|fecha=31 de xunetu de 2007|editorial=Bungie}}</ref> Cranios ocultos que s'atopen en cada unu los niveles causa cambeos al xuegu cuando son activaos, como dando a los enemigos salú extra, camudando diálogos nel xuegu o modificando'l comportamientu de la [[IA]].<ref name="skulls">{{Cita web|url=http://www.bungie.net/News/content.aspx?type=topnews&cid=12828|títulu=Get the Most Out of Skulls|fechaaccesu=24 d'agostu de 2011|autor=Smith, Luke|fecha=3 d'ochobre de 2007|editorial=Bungie|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110916133538/http://www.bungie.net/News/content.aspx?type=topnews&cid=12828|fechaarchivu=2011-09-16}}</ref> Estos cranios, según el nivel de dificultá y la velocidá a la que se completó'l nivel, apurren multiplicadores a la puntuación total. Los xugadores conceden puntaje pa desbloquiar [[llogru (videoxuegos)|llogros]] por algamar una determinada puntuación en cada nivel.<ref name="scoring">{{Cita web|url=http://www.bungie.net/News/content.aspx?type=topnews&link=h3campaign|títulu=Halo 3 How-to: Campaign Scoring 101|fechaaccesu=24 d'agostu de 2011|autor=Sketch|fecha=25 de setiembre de 2007|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110920015507/http://www.bungie.net/News/content.aspx?type=topnews&link=h3campaign|fechaarchivu=2011-09-20}}</ref> La rede llocal o [[Xbox Live]] ye compatible con hasta dieciséis xugadores en partíes multixugador con maneres de xuegu incluyendo les variaciones de "Asesín" y "Prinda la Bandera". Los xugadores tienen de buscar viviegamente a otros xugadores al traviés de la so llista d'amigos de Xbox Live, por aciu el sistema de convidar a ''partys'', o la función de busca de [[Rede d'área llocal|LAN]] pa xugar partíes multixugador coles sos propies regles personalizaes y mapes personalizaos. Si tán coneutaos a Xbox Live sicasí, el xugador qu'escueye tener el xuegu decide por ellos les normes precises y un mapa pa xugar, según xugar contra o con a otres persones, usando'l sistema "matchmaking" (l'automática agrupación de los xugadores d'habilidá similar). Un xugador va decidir ente una selección de xuegos, cada unu contién una determinada manera d'esperimentar el xuegu.<ref name="MMplaylists">{{Cita web|url=http://www.bungie.net/online/Playlists.aspx?mode=1|títulu=Matchmaking Playlists|fechaaccesu=25 d'agostu de 2011|apellíu=Armstrong|nome=Chad "Shishka"|editorial=Bungie|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110701142633/http://www.bungie.net/online/playlists.aspx?mode=1|fechaarchivu=1 de xunetu de 2011}}</ref> === Repartu === {| {{tablaguapa}} |'''Personaxe''' |'''Actor orixinal''' |- |[[Xefe Maestru]] |[[Steve Downes]] |- |[[Cortana]] |[[Jen Taylor]] |- |[[Inquisidor]] |[[Keith David]] |- |[[Miranda Keyes|Comandante Miranda Keyes]] |[[Justis Bolding]] |- |[[Avery Junior Johnson|Sarxentu Johnson]] |[[David Scully|David Skully]] |- |[[Terrence Hood|Lord Hood]] |[[Ron Perlman]] |- |[[Profeta de la Verdá]] |[[Terrance Stamp]] |- |[[Rtas 'Vadum]] |[[Robert Davi]] |- |[[343 Guilty Spark]] |[[Tim Dadabo]] |- |[[Gravemind|El Gravemind]] |[[Dee Bradley Baker]] |- |[[Flood]]s |[[Dee Bradley Baker]] |- |Sarxentos |[[Nathan Fillion]] |- |[[Marines]], [[ODST]] |[[Mikey Kelley]] [[Adam Baldwin]] [[Andrew McKaige]] [[Nolan North]] [[Katee Sackhoff]] [[Alan Tudyk]] David Frederick White [[Debra Wilson]] |- |[[Unggoy|Grunts]] |Roy Stanton [[Joseph Staten]] Mark Fullerton [[Chris Edgerly]] |} == Producción == El conceutu del videoxuegu surdió inclusive primero que se llanzara al mercáu ''Halo 2'' en 2004.<ref>{{cita videu|people=[[Martin O'Donnell|O'Donnell, Marty]] |date=25 de setiembre de 2007|títulu=Halo 2 Developer's Commentary |medium=[[Halo 3 Legendary Edition|''Halo 3'' Legendary Edition]] |time=04:00 |publisher=Bungie|quote=}}</ref> Anque dellos del equipu de producción preferíen crear conteníu adicional pa la segunda entrega de la serie, otros teníen yá en mente los aspeutos rellacionaos col desenvolvimientu de ''Halo 3''. En mayu de 2006, Bungie dexó entever que taben trabayando en «un nuevu proyeutu».<ref>{{cita web |url=http://halo.bungie.net/news/content.aspx?type=topnews&link=updatemay05 |títulu=Bungie Weekly Update: 05/05/06 |author=O'Connor, Frank |date=5 de mayu de 2006 |fechaaccesu=24 d'agostu de 2011 |publisher=Bungie}}</ref> Poco dempués, l'estudiu anunció de forma oficial a la prensa la producción del tercer xuegu de ''Halo'', na [[Electronic Entertainment Expo|E3]] per mediu d'un tráiler cinemáticu en [[Sistema de tiempu real|tiempu real]].<ref name="announcement"/> Nel so sitiu web, Bungie publicó selmanalmente un comunicáu onde informaben al públicu la meyora na producción del xuegu. En setiembre de 2006 revelaron que los diseñadores crearen dos [[compilador]]es tantu pa la manera individual como pal multixugador, coles mires d'acelerar la depuración y prueba de los archivos d'esta última manera de xuegu, en comparanza de la que retrasara esti procesu nos anteriores xuegos.<ref>{{cita web |url=http://halo.bungie.net/news/content.aspx?type=topnews&cid=8858 |títulu=Bungie Weekly Update: 09/01/06 |author=O'Connor, Frank |date=1 de setiembre de 2006|fechaaccesu=6 d'ochobre de 2014|publisher=Bungie}}</ref> Anque los detalles sobre la manera multixugador fuéronse conociendo con una considerable anticipación (cuatro meses antes del estrenu programáu),<ref name="1up prev">{{cita web|author=Smith, Luke|date=6 de payares de 2011|url=http://www.1up.com/do/previewPage?pager.offset=2&cId=3155028|títulu=Halo 3 Xbox 360 Preview|publisher=1UP|fechaaccesu=6 d'ochobre de 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121014075825/http://www.1up.com/do/previewPage?pager.offset=2&cId=3155028|archivedate=14 d'ochobre de 2012}}</ref> nun asocedió asina cola manera individual, que les sos carauterístiques caltuviéronse de callao mientres casi tola etapa de producción. Les primeres tomes de la manera campaña espublizar hasta'l 5 de xunetu de 2007.<ref>{{cita web |url=http://halo.bungie.net/news/content.aspx?type=topnews&cid=12625 |títulu=Bungie Weekly Update: 07/06/07 |author=O'Connor, Frank |date=6 de xunetu de 2007 |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2014 |publisher=Bungie}}</ref> Un mes antes, Bungie convidó a los siguidores a probar la versión beta de la manera multixugador ''online'',<ref name=multiplayermadness>{{cita web |url = http://halo.bungie.net/news/content.aspx?type=topnews&link=MPBetaAndVidocRelease |títulu = Inside Bungie: Multiplayer Madness!|fechaaccesu = 24 d'agostu de 2011 |author = O'Connor, Frank |date = 10 d'abril de 2007|publisher = Bungie|quote = The Halo 3 Multiplayer Beta will go live on May 16th at 12:00 AM PDT and run through June 6th at 11:59 PM PDT.}}</ref> anque antes teníen d'adquirir la copia en físicu de ''[[Crackdown]]''.<ref>{{cita web | url = http://www.1up.com/news/crackdown-disc-required-halo-3 | títulu = Crackdown disc required to play Halo 3 Beta | publisher = 1UP | first = Patrick | last = Klepek | date = 9 de febreru de 2007 | fechaaccesu = 6 d'ochobre de 2014 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20110805015909/http://www.1up.com/news/crackdown-disc-required-halo-3 | archivedate = 5 d'agostu de 2011 }}</ref> En ''Halo 3'', una traza qu'ameyoró notablemente al respective de los sos predecesores foi la capacidá de reacción de la IA. Por casu, nesta ocasión los Brutes [[Comportamientu gregariu|actúen de cierta forma nun tiempu determináu]], lo cual inflúi nel desenvolvimientu de la interactividad col xugador.<ref name="ign review"/><ref name="et el to brute">{{cita web |author=O'Connor, Frank |url=http://halo.bungie.net/news/content.aspx?type=topnews&cid=9340 |títulu=Et El to Brute?! |date=6 d'avientu de 2006 |publisher=Bungie|fechaaccesu=6 d'ochobre de 2014}}</ref> === Gráficos === El xuegu utiliza un [[Motor de xuegu motor gráficu]] creáu por Bungie<ref name="igntrailer">{{cita web |author = Sanders, Kathleen |date = 9 de mayu de 2006 |url = http://uk.ign.com/articles/2006/05/09/e3-2006-halo-3-trailer-impressions |títulu = E3 2006: Halo 3 Trailer Impressions |fechaaccesu = 24 d'agostu de 2011 |publisher=IGN |quote = ...rendered in real-time on the [[Xbox 360]] using the current version of the ''Halo 3'' engine.}}</ref> qu'utiliza delles teunoloxíes avanzaes como ciertos efeutos d'[[High dynamic range|altu rangu dinámicu]] y con [[fondura de campu]] pa les escenes.<ref>{{cita web |author=Klepek, Patrick |date=19 de marzu de 2007 |url=http://www.1up.com/news/bungie-halo-3-graphics-coming |títulu=Bungie Says Halo 3 Graphics are Coming Together |publisher=1UP |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110805005518/http://www.1up.com/news/bungie-halo-3-graphics-coming |archivedate=5 d'agostu de 2011 }}</ref> Anque na versión beta nun incorporaron ''[[motion blur]]'', dichu efeutu sí apaez na edición definitiva que se punxo a la venta.<ref>{{cita web |author=Booker, Logan |date=1 de payares de 2007 |url=http://www.atomicmpc.com.au/Review/97254,halo-3.aspx |títulu=Halo 3 - Console Games - Game - Reviews |publisher=[[Atomic (magacín)|Atomic]] |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2014 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090122054245/http://www.atomicmpc.com.au/Review/97254%2Chalo-3.aspx |archivedate=22 de xineru de 2009 }}</ref> La mayoría de los oxetos dinámicos qu'apaecen, incluyíes les plantes, proyeuten solombres en tiempu real. P'apurri-y un mayor detalle a la superficie, los desarrolladores añadieron tres tipos de mapeado: [[Mapeado normal|normal]], [[Mapeado topolóxicu|topolóxicu]] y [[Mapeado por paralax|por paralax]]. Como resultancia, los xugadores son capaces de reparar claramente'l paisaxe tridimensional hasta una distancia máxima de 16 km.<ref name=scivsfi/> Anque de primeres pensóse n'incluyir tamién efeutos reflectores en tiempu real, Bungie refugó depués dicha opción a la que consideró como «un bagazu de recursos».<ref>{{cita web |url=http://halo.bungie.net/news/content.aspx?type=topnews&cid=12834 |publisher=Bungie|date=5 d'ochobre de 2007 |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2014|author=O'Connor, Frank |títulu=Bungie Weekly What's Update 10/05/07}}</ref> Los gráficos de ''Halo 3'' nun tienen una resolución nativa d'[[alta definición]].<ref>{{cita web |author=Dobson, Jacob |date=28 de setiembre de 2007 |url=http://www.joystiq.com/2007/09/28/halo-3-not-hd-runs-at-640p-pixel-counters-claim/ |títulu=Halo 3 not HD: Runs at 640p, Pixel Counters Claim |publisher=Joystiq |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2014}}</ref> En contraste a la resolución de 1280×720 que la mayoría de los xuegos de la consola Xbox 360 tienen, la tercer entrega de ''Halo'' cuenta con una de 1152×640.<ref name=640p/> Esto debió a cuestiones puramente téuniques, yá que Bungie optó por utilizar dos [[búfer de datos|búfer]] en cuenta de unu solo como solía faese, una y bones un menor resolución de los gráficos habría-y de dexar a los desarrolladores caltener la mayor parte del rangu dinámicu como fuera posible pal llume del escenariu, ensin que dicha carauterística afectara la [[Imáxenes per segundu frecuencia d'imáxenes per segundu]]. La consola dexa esguilar la imaxe a [[1080p]].<ref name=640p>{{cita web |author = Smith, Luke|date=28 de setiembre de 2007 |url=http://halo.bungie.net/news/content.aspx?type=topnews&cid=12821 |títulu=You owe me 80p! |publisher=Bungie|fechaaccesu=6 d'ochobre de 2014}}</ref> === Ediciones === [[Ficheru:Halo Legendary Helmet.jpg|thumb|Edición Llexendaria de ''Halo 3'']] ''Halo 3'' salió a la venta en tres versiones: Edición Estándar, Edición Coleicionista y Edición Llexendaria. La Edición Estándar contién el discu y un manual. La Edición de Coleicionista contién el discu, el manual, y un [[DVD]] coles extras: ''Cómo se fixo'' y otros conteníos adicionales, tou ello dientro d'una carcasa metálica. La Edición Llexendaria inclúi'l cascu Spartan [[SPARTAN-II#MJOLNIR Mark VI|Mark VI MJOLNIR]] de coleicionista y dos discos de material extra. El primeru, con imáxenes esclusives del procesu de desenvolvimientu de ''Halo'' y el documental n'alta definición ''Cómo se Fixo Halo 3''. El segundu discu extra inclúi material cinematográficu remasterizado de ''Halo: Combat Evolved'' y ''Halo 2'' con comentarios de los desarrolladores, pa faer una repasada al cursu de la hestoria de ''Halo''. Tamién apurre un documental sobre'l día ente día en Bungie Studios y conteníu esclusivo de les series ''Rede vs. Blue'' y ''This Spartan Life'', de Machinima. Finalmente, una coleición de bocetos orixinales desenvueltos pol artista Lee Wilson, nos que se retraten los momentos clave de la saga ''Halo''.<ref>[https://web.archive.org/web/20080903083840/http://www.xbox.com/es-MX/games/h/halo3/ Más sobre les ediciones inédites de Halo 3]</ref> {| {{tablaguapa}} !Versión !Normal !Coleicionista !Llexendaria |- |Preciu |$59.99 |$69.99 |$129.99 |- |Discu de xuegu y Manual |Sí |Sí |Sí |- |DVD interactivo para Xbox 360 |Non |Sí |Sí |- |Bestiario |Non |Sí |Sí |- |DVD Llexendariu |Non |Non |Sí |- |Retruque Exactu del cascu del Xefe Maestru |Non |Non |Sí |} === Conteníu descargable === ''Halo 3'' tuvo mapes descargables, como tamién actualizaciones del xuegu vía [[Xbox Live]]. El paquete de mapes ''Heroic Map Pack'' qu'inclúi: Standoff, Rat's Nest y Foundry foi llanzáu'l 11 d'avientu de 2007.<ref>{{Cita web|títulu="Heroic Map Pack Announced for Halo 3"|url=http://www.bungie.net/News/content.aspx?type=topnews&cid=12983|autor=Bungie|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090204043239/http://www.bungie.net/News/content.aspx?type=topnews&cid=12983|fechaarchivu=4 de febreru de 2009}}</ref> Un segundu paquete de tres mapes llamáu ''Legendary Map Pack'' colos mapes Ábanu, Apagón y Pueblo pantasma foi publicáu'l 15 d'abril del 2008.<ref>{{Cita web|títulu="Legendary Map Pack"|url=http://www.bungie.net/projects/halo3/content.aspx?link=H3LegendaryMapPack|autor=Bungie|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090121143925/http://www.bungie.net/projects/halo3/content.aspx?link=H3LegendaryMapPack|fechaarchivu=21 de xineru de 2009}}</ref> Un ''remake'' del mapa de ''Halo: Combat Evolved'' Almacenamientu fríu, foi libereado gratuitamente el 7 de xunetu de 2008.<ref>{{Cita web|títulu="Bungie Weekly Update: 7/7/08"|url=http://www.bungie.net/News/content.aspx?type=topnews&cid=14568|autor=Bungie|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120326020929/http://www.bungie.net/news/content.aspx?type=topnews&cid=14568|fechaarchivu=2012-03-26}}</ref> Un tercer paquete de tres mapes los cualos son Reunion, Orbital, y Sandbox, fueron incluyíos na edición especial de ''[[Halo Wars]]''.<ref>{{Cita web|títulu="Halo Wars Hits Xbox 360 in February"|url=http://www.1up.com/do/newsStory?cId=3171157|autor=1UP|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081124223236/http://www.1up.com/do/newsStory?cId=3171157|fechaarchivu=24 de payares de 2008}}</ref> Y d'últimes un cuartu paquete tituláu ''Mythic II Map Pack'', foi publicáu'l 2 de febreru de 2010 qu'inclúi trés nuevos mapes de ''[[Halo 3: ODST]]'' Ciudadela, Herexe y Mariña.<ref>{{Cita web|títulu="Halo 3 Mythic II Map Pack"|url=http://marketplace.xbox.com/en-US/games/offers/0ccf0008-0000-4000-8000-00004d5307y6?cid=SLink|autor=Microsoft|idioma=inglés}}</ref> == Receición == {{Crítica de videoxuegu |1UP =A+<ref name="1up-review">{{Cita web|autor=Hsu, Dan|fecha=21 de setiembre de 2007|url=http://www.1up.com/reviews/halo-3|títulu=Halo 3 (Xbox 360)|editorial=[[1UP.com|1UP]]|fechaaccesu=19 de mayu de 2011|urlarchivu=https://www.webcitation.org/5ynpoCdhJ?url=http://www.1up.com/reviews/halo-3|fechaarchivu=19 de mayu de 2011}}</ref> |Edge =10/10 |EuroG =10/10<ref name="euroG-review">{{Cita web|autor=Fahey, Rob|url=http://www.eurogamer.net/article.php?article_id=83948|títulu=Halo 3 - Review|fechaaccesu=23 de setiembre de 2007|fecha=23 de setiembre de 2007|editorial=[[Eurogamer]]}}</ref> |Fam =37/40 |GI =9.75/10<ref name="game informer review">{{Cita web|url=http://www.gameinformer.com/Games/Review/200710/R07.0923.1932.21255.htm|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071011004324/http://www.gameinformer.com/Games/Review/200710/R07.0923.1932.21255.htm|fechaarchivu=11 d'ochobre de 2007|títulu=Game Informer: Halo 3|autor=Vore, Bryan|fecha=1 d'ochobre de 2007|fechaaccesu=3 d'ochobre de 2007|editorial=[[Game Informer]]}}</ref> |GSpot =9.5/10<ref name="gamespot-review">{{Cita web|url=http://www.gamespot.com/xbox360/action/halo3/review.html|títulu=Halo 3 for Xbox 360 Review - Xbox 360 Halo 3 Review|fechaaccesu=25 de setiembre de 2007|autor=Gerstmann, Jeff|fecha=23 de setiembre de 2007|editorial=[[GameSpot]]}}</ref> |GT = 9.8/10<ref name="gametrailers review">{{Cita web|url=http://www.gametrailers.com/video/review-halo-3/25485|títulu=Halo 3 Video Game, Review|fecha=23 de setiembre de 2007|editorial=[[GameTrailers]]|fechaaccesu=24 de xunu de 2011}}</ref> |IGN =9.5/10<ref name="ign review">{{Cita web|url=http://xbox360.ign.com/articles/821/821911p1.html|títulu=Halo 3 Review|autor=Goldstein, Hilary|fecha=23 de setiembre de 2007|fechaaccesu=2 d'ochobre de 2007|editorial=[[IGN (sitiu web)|IGN]]|páxines=1–5}}</ref> |OXM =10/10<ref name="oxm-review">{{Cita web|autor=Reyes, Francesca|fecha=6 de payares de 2007|url=http://oxmonline.com/article/reviews/editors-choice-gallery/halo-3|títulu=Halo 3|OXM Online|obra=[[Official Xbox Magacín]]|fechaaccesu=19 de xunu de 2011}}</ref> |XPlay = {{rating|5|5}}<ref name="X-Play R">{{Cita web|url=http://www.g4tv.com/xplay/reviews/1609/Halo_3.html|títulu=X-Play: Halo 3 Review|editorial=[[G4 (canal de televisión)|G4TV]]|autor=Hunt, Jonathan|fechaaccesu=6 de payares de 2008}}</ref> | |compilation = yes | |MC = 94%<ref name="metacritic"/> |GR = 94%<ref name="gamerankings"/> }} ''Halo 3'' recibió xeneralmente crítiques favorables. Nel sitiu de [[GameRankings]], el xuegu llogró un puntaje de 94%, basáu en 89 ''reviews'', polo qu'en mayu de 2011, ye'l décimu meyor xuegu de Xbox 360.<ref name="gamerankings">{{Cita web|url=http://www.gamerankings.com/htmlpages2/926632.asp|títulu=Halo 3 Reviews|fechaaccesu=7 d'ochobre de 2007|editorial=[[Game Rankings]]}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.gamerankings.com/browse.html?site=xbox360&cat=0&añu=0&numrev=0&sort=0&letter=&search=|títulu=Highest Rated Xbox 360 Games|fechaaccesu=25 de marzu de 2009|editorial=[[Game Rankings]]}}</ref> En [[Metacritic]], el xuegu recibió'l puntaje de 94 de 100 basáu en 86 ''reviews''.<ref name="metacritic">{{Cita web|url=http://www.metacritic.com/games/platforms/xbox360/halo3|títulu=Halo 3 (Xbox360: 2007): Reviews|fechaaccesu=7 de mayu de 2011|editorial=[[Metacritic]]|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100209071116/http://www.metacritic.com/games/platforms/xbox360/halo3|fechaarchivu=2010-02-09}}</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [http://www.halo3.com Sitiu web oficial] {{Tradubot|Halo 3}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Videoxuegos de 2007]] [[Categoría:Videoxuegos de disparos en primer persona]] [[Categoría:Videoxuegos de Halo]] [[Categoría:Videoxuegos esclusivos pa Xbox 360]] [[Categoría:Videoxuegos d'un solu xugador y de multixugador]] 6xga9kkt0nlpbqfyaqp8y3aw8eqhrlv Primer viaxe de Colón 0 150425 4377060 4367078 2025-06-17T15:16:06Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá sentencia => dicha sentencia 4377060 wikitext text/x-wiki [[Archivu:Primer viaje de Colón(2).jpg|thumb|Reconstrucción del itinerariu del primeru de los cuatro viaxes que Colón realizó a América, basáu nos datos del ''Diariu'' atribuyíu a Colón.]] El '''primer viaxe de [[Cristóbal Colón]]''', o "'''Viaxe del Descubrimientu"''', foi una espedición marítima encabezada por Colón al serviciu de los [[Reis Católicos]], [[Isabel I de Castiella|Isabel]] y [[Fernando II d'Aragón|Fernando]] de [[Corona de Castiella|Castiella]] y [[Corona d'Aragón|Aragón]], que partió'l 3 d'agostu de 1492 del [[Puerto de Palos de la Frontera]] (anguaño en [[provincia de Huelva|Huelva]], España). Participaron tres embarcaciones: la carabela ''[[carabela Pinta|Pinta]]'', la carabela ''[[carabela Niña|Niña]]'' y la [[nao]] ''[[Carabela Santa María|Santa María]]'', al mandu de [[Martín Alonso Pinzón]], [[Vicente Yáñez Pinzón]] y [[Juan de la Cosa]], respeutivamente. Según la versión de [[Bartolomé de las Casas]], que ye l'aceptada mayoritariamente polos historiadores, les naves partieron de Palos el 3 d'agostu de 1492 y dirixiéronse a les [[Canaries]], onde se tuvo qu'iguar el timón de la ''Pinta''. El 16 de setiembre, les embarcaciones algamaron el mar de los Sargazos y el 12 d'ochobre llegaron a "la islla de [[Guanahani]]". Sicasí, según un estudiu publicáu en 1986 en revista [[National Geographic (revista)|National Geographic]] Colón llegó a [[Cayo Samaná]], otra pequeña islla del archipiélagu de Les Bahames. Colón siguió col so periplu por [[El Caribe]] llegando a [[Cuba]] el 28 d'ochobre y a [[La Española]] el 5 d'avientu. El 24 d'avientu la ''Santa María'' llancó nes mariñes de La Española y colos sos restos instalóse'l [[Fuerte Navidá]]. La espedición entamó'l regresu'l 16 de xineru de 1493 y unos díes más tarde una nube dixebró los dos naves. La ''Pinta'', al mandu de Pinzón, llegó a [[Baiona (España)|Baiona (Galicia)]] a finales de febreru y anunció a los [[Reis Católicos]] el descubrimientu.<ref>{{cita llibru |apellíu=LLIÓN GUERRERU |nome=Montserrat |títulu=El segundu viaxe colomPicno |añu=2000 |editorial=Universidá de Valladolid (tesis doctoral) |url=http://descargas.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/12159171998988283087402/007779.pdf}}, páxs.20-28</ref> Entrín y non, la ''Niña'', na que viaxaba Colón, fixo esguila'l 17 de febreru na islla [[Portugal|portuguesa]] de [[Islla de Santa María (Azores)|Santa María]], nes [[Azores]], y el 4 de marzu recaló en [[Lisboa]], tres siete meses y doce díes de viaxe. El día 15 Colón tornó al puertu de Palos y el mes siguiente foi recibíu en [[Badalona]] polos reis. == Antecedentes == [[Archivu:Martellus world map.jpg|miniaturadeimagen|Mapamundi florentín d'alredor de 1490, nel que nun apaez el continente americanu.]] === Contestu xeográficu === Asia yera un territoriu del que veníen munches riqueces exóticu y cotizar escontra [[Europa]] pola [[ruta de la seda]]. El productu más acobiciáu d'Asia n'Occidente yeren les [[especies]], pal so usu na cocina, y yeren desaxeradamente cares. Cristóbal Colón tenía una copia de [[Los Viaxes de Marco Polo]] y tener llenu d'anotaciones, sobremanera na parte na que se fala de distancies, productos y riqueces d'Asia.<ref name=documentalcapitulo1>{{cita web |autor=Documental producíu por [[WGBH]], [[TVE]] y la [[Sociedá Estatal Quintu Centenariu]], cola collaboración de [[BBC]], [[RAI]], [[RTP]], [[NDR]] y [[NHK]]. Emitíu dobláu en TVE. Empobináu y escritu por Thomas Friedman y asesoráu por historiadores como Mauricio Obregón, William McNeil, Consuelo Varela, Juan Gil y Roman Gubern. |títulu=Colón y la Era del Descubrimientu. Capítulu 1: El Mundo de Colón. |url=http://www.youtube.com/watch?v=Nyt4v3PUo0g |fecha=1992}}</ref> De toes formes, les conocencies cartográfiques sobre Empobine yeren desaxeradamente incompletos y dellos mapes solo identificaben de manera fiable l'área del Mediterraneu.<ref name=documentalcapitulo1 /> Nel sieglu XV la cocina europea consumía'l [[azafrán]], el [[jengibre]], la [[canela]] y el [[Clavu (especie)|clavu]]. Una llibra d'estos productos vender na Renacencia por dellos pesos d'oru.<ref>{{cita llibru |nome=Editáu por José Jesús Hernández Palomo, Bibiano Torres Ramírez |títulu=Andalucía y América nel sieglu XVI: actes |añu=1992 |editor=Escuela d'Estudios Hispanu-Americanos. Sevilla}} [https://books.google.es/books?id=_G_-1LxBecoC&pg=PA396&dq=especies+valor+oro+clavu+pimienta&hl=es&sa=X&ei=T8XQUZKOJIXGOaTNgJAD&ved=0CDwQ6AEwAA#v=onepage&q=especies%20valor%20oru%20clavu%20pimienta&f=false Llibru Online]</ref> Les islles asiátiques riques en especies pervalibles, como'l [[Syzygium aromaticum|clavu]], yeren les [[Moluques]], nel [[Mar del Sur]]. El camín que tenía de siguise pa llegar a les Indies yera una ruta escontra l'oeste pol continente Européu y, darréu, por [[Oriente Mediu]] hasta llegar a la [[India]] o [[China]]. Los musulmanes taben faciéndose fuertes en [[Constantinopla]] y, cuanto mayor yera'l so poder n'Oriente Mediu, más difícil y caru yera traer productos orientales.<ref name=documentalcapitulo1 /> [[File:Primer-viaje-de-colon.png|thumb|Esti foi'l primer viaxe del almirante]] === Portugal y Castiella nel Atlánticu === {{VT|Tratáu de Alcáçovas}} Portugal taba realizando importantes viaxes marítimos. Escontra l'Atlánticu afayó les [[Azores]] y [[Madeira]] y escontra el sur esploró la mariña oeste d'África.<ref name=documentalcapitulo2>{{cita web |autor=Documental producíu por [[WGBH]], [[TVE]] y la [[Sociedá Estatal Quintu Centenariu]], cola collaboración de [[BBC]], [[RAI]], [[RTP]], [[NDR]] y [[NHK]]. Emitíu dobláu en TVE. Empobináu y escritu por Thomas Friedman y asesoráu por historiadores como Mauricio Obregón, William McNeil, Consuelo Varela, Juan Gil y Roman Gubern. |títulu=Colón y la Era del Descubrimientu. Capítulu 2: Una idea toma forma. |url=http://www.youtube.com/watch?v=ouMmHZIY7do#t=20m24s |fecha=1992}}</ref> Pela so parte, Castiella empecipiara nel sieglu XV el dominiu señorial de les Islles Canaries y en 1476, yá col reináu de los Reis Católicos, [[Diego García d'Herrera]], Señor de Lanzarote, lideró un desembarcu nes mariñes africanes y ordenó construyir la fortaleza de Santa Cruz de la Mar Pequeña.<ref>{{cita llibru |nome=Miguel del Rei y Carlos Canales |títulu=En Tierra Estraña: Espediciones Militares Españoles |añu=2012 |editorial=Edaf |isbn=978-84-414-3206-2}}</ref> === Primeros años de Colón na península Ibérica === [[Archivu:Monasterio de la Rabida R01.jpg|miniaturadeimagen|Monesteriu de La Rábida, en Palos de la Frontera]] [[Archivu:IsabellaofCastile03.jpg|miniaturadeimagen|La reina [[Isabel I de Castiella]] según un oleu de [[Juan de Flandes]].]] En 1476 un navío fundir al sur de Portugal, y [[Cristóbal Colón]], que diba a bordu y quiciabes cuntara en redol a 25 años, llogró llegar a nadu a la mariña. Colón navegaría dellos años colos portugueses y aprendería el réxime de vientos qu'esiste ente la península ibérica y el norte d'África.<ref name=documentalcapitulo2 /> En 1478 Colón treslladar a Lisboa, un llugar de gran tradición marinera, amás de centru financieru y comercial. Ellí dedicóse a ellaborar y vender mapes marítimos. Colón tamién realizó viaxes a [[Inglaterra]], [[Irlanda]] ya [[Islandia]]. N'Irlanda o Islandia dicía haber vistu [[cadabres]] de cara esnachada qu'habíen llegáu llexando a la sablera. Estos podíen ser esquimales pero a Colón paecíen-y orientales.<ref name=documentalcapitulo2 /> Particularmente importante foi'l so viaxe a [[Elmina|la Mina d'Oru]], en [[Guinea (rexón)|Guinea]]. Mientres sieglos los europeos pensaren que les ciudaes bien cercanes al [[ecuador terrestre]] yeren demasiáu caloroses pa ser habitaes o granibles,<ref name=documentalcapitulo2 /> pero los navegantes ibéricos probaren tiempu tras qu'eso yera falsu. Colón pudo visitar el Castiellu de San Jorge construyíu polos portugueses en 1482 pa comerciar con [[oru]] y [[esclavos]]. Colón asitiar na islla de Madeira de Puertu Santu y contrái matrimoniu con una fía del gobernador de la islla, [[Felipa Moniz]]. Equí va nacer tamién el so fíu [[Diego Colón|Diego]]. Equí empieza a reparar que la vexetación tien particularidaes con al respective de la del continente européu, que los vientos soplen frecuentemente del norte, pero pel branu dacuando soplaben fuertemente del oeste y tres esto dexaben coses na sablera, quiciabes ente elles les fabones del mar, que son rares en Madeira pero abonden nel Caribe. Tamién se cuntaben hestories de palos tallaos que veníen del mar y maderes estrañes.<ref name=documentalcapitulo2 /> La familia del matemáticu [[Toscanelli]] tenía una farmacia onde vendíen especies en [[Florencia]] y tenía enforma interés pola xeografía d'Oriente.<ref name=documentalcapitulo2 /> Con esta información que percanciaba de los marineros Toscanelli ellaboraba mapes y unu d'ellos unviar al canónigu de Lisboa Fernando Martins y el mapa acabó en manes de Colón.<ref name=documentalcapitulo2 /> El mapa amosaba un mundu onde China allargábase tantu escontra l'este que podía tar inclusive cerca d'Europa. Había que tener presente tamién les teoríes de [[Claudio Ptolomeo]] y otros autores clásicos sobre una Tierra redonda. Colón siempres creyó na esfericidad de la Tierra.<ref name=carta>{{cita web |autor=Academia Nacional d'Historia de Venezuela |títulu=Carta de Cristóbal Colón a los Reis Católicos sobre'l so Tercer Viaxe |url=http://www.anhvenezuela.org/pdf/testos%20historicos/010022.pdf}}</ref> Nel sieglu XV solo los supersticiosos pensaben que la Tierra yera plana y que un home podía cayer si llegaba a los sos márxenes. Los sectores cultivaos sabíen que la Tierra yera redonda, pero lo que nun se podía determinar con precisión yera la distancia qu'un viaxe d'Europa a Asia implicaría, per mar, escontra l'oeste. Por si fora poco, anque los antiguos griegos calcularen la esfericidad de la Tierra extrapolando la midida d'un grau, Colón realizó unos cálculos erróneos, amenorgando'l tamañu del planeta un 25 per cientu.<ref name=documentalcapitulo2 /> Sía que non, creyó que tenía base abonda pa realizar un viaxe pa llegar a Asia saleando escontra l'oeste. === La busca de patronalgu === {{AP|Cristóbal Colón#La busca de patronalgu}} [[Archivu:Lugares de trascendencia del primer viaje de Colón en España y Portugal.png|miniaturadeimagen|Llugares de trescendencia del primer viaxe de Colón n'España y Portugal. Estos llugares fueron visitaos por Colón ente 1484 y 1493, salvu Baiona, que solamente foi visitada pola carabela ''Pinta'', de Martín Alonso Pinzón, en 1493. Les llocalidaes de Palos de la Frontera y Moguer tán incluyíes nuna ruta de [[Llugares Colombinos]], declarada [[Bien d'Interés Cultural (España)|Bien d'Interés Cultural]] d'España.<ref name = "rd553">{{cita web |autor=BOE nᵘ69 de 22/03/1967 |títulu=Decreto 553/1967, de 2 de marzu, pol que se declara conxuntu históricu artísticu'l sector denomináu «Llugares Colombinos» na provincia de Huelva |url=http://www.boe.es/aeboe/consultas/bases_datos/doc.php?id=BOE-A-1967-4788 |fechaaccesu=22 d'ochobre de 2016}}</ref><ref name = "rdJA">{{cita web |autor=BOJA nᵘ205 de 25/10/2016 |títulu=Decreto 167/2016, de 18 d'ochobre, pol que se declara "Sitiu históricu" y “Conxuntu Históricu” los Llugares Colombinos na provincia de Huelva |url=http://www.juntadeandalucia.es/boja/2016/205/BOJA16-205-00041-18477-01_00100792.pdf |fechaaccesu=27 de payares de 2016}}</ref> Los Llugares Colombinos fueron inscritos en [[Patrimoniu de la Humanidá n'España#Llista indicativa|la Llista Indicativa d'España del Patrimoniu de la Humanidá]], na categoría de bien cultural (nᵘ ref 6080), como propuesta pa ser declarada [[Patrimoniu de la Humanidá]].<ref name="UNESCO">Vease la entrada «Monastery of Santa María de La Rábida and the Columbus Memorial Places in Huelva»de la Unesco en: [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/6080/].</ref><ref name ="ListaIndicativaPH">{{cita web |url=http://www.lamoncloa.gob.es/serviciosdeprensa/notasprensa/mecd/Paginas/2015/021015-patrimoniomundial.aspx |títulu=La candidatura de los Llugares Colombinos incluyida nes Llista Indicativa. |fechaaccesu=22 d'ochobre de 2016 |autor=Web del Gobiernu d'España }}</ref> ]] Colón precisaba financiamientu pa la realización del viaxe, de cuenta qu'allegó escontra 1485 al monarca [[Xuan II de Portugal]], que treslladó l'asuntu a los sos conseyeros en temes náutiques y finalmente refugó'l proyeutu. La corona portuguesa escorría naquellos momentos un plan pa llegar a la [[India]] arrodiando'l sur d'África. Poco dempués del refugu al proyeutu de Colón, el navegante portugués [[Bartolomé Díaz]] afayó'l [[cabu de Bona Esperanza]], estremu sur del continente africanu. Per otra parte, Xuan II prefirió autorizar la [[espedición de van Olmen|espedición propuesta por Ferdinand van Olmen]] pa navegar a occidente dende les [[Azores]] pa conquistar la [[islla de les Siete Ciudaes]]. Probablemente'l rei Juan prefiriera la opción de van Olmen porque esti comprometer a financiar íntegramente la espedición.{{sfn|VERLINDEN, Charles; PÉREZ-EMBID, Florentino|2006|pp=[https://books.google.es/books?id=973rHUc_q_0C&lpg=PP1&client=firefox-a&hl=es&pg=PA41#v=onepage&q&f=false 41-43]}} Colón, tres el so fracasu ante'l rei portugués, sumáu quiciabes a la muerte de la so esposa<ref>{{cita llibru |apellíu=Suárez Fernández |nome=Luis |títulu=Los Reis Católicos: La espansión de la fe |añu=1990}}, p.242</ref> o quiciabes tamién a la campaña llanzada por Xuan II contra la [[Casa de Bergancia]],<ref>{{cita llibru |apellíos=Adám Szászdi y István Szászdi |títulu=Orbis Incognitvs. Avisos y Legajos del Nuevu Mundu |añu=2007 |editor=Fernando Navarro Antolín |isbn=978-84-96826-23-6 |capítulu=Portugal y Palos na vida de Colón: delles observaciones |páxines=19-25 |url=http://www.americanistas.es/biblo/textos/c12/c12-025.pdf |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140727080534/http://www.americanistas.es/biblo/textos/c12/c12-025.pdf |fechaarchivu=27 de xunetu de 2014 }}</ref> emigró de Portugal a los vecinos [[corona de Castiella|reinos de Castiella]]. Colón propúnxo-yos el so proyeutu a los reis de [[Corona de Castiella|Castiella]] y [[Corona d'Aragón|Aragón]], [[Isabel I de Castiella|Isabel]] y [[Fernando II d'Aragón|Fernando]], que nun lo aceptaron por dellos motivos. Naquel momentu los reis dedicaben tolos sos recursos a la [[guerra de Granada|conquista de Granada]], últimu reinu musulmán de la [[península Ibérica]]. [[Hernando de Talavera]] tarrecía que'l viaxe propuestu por Colón transgrediera el [[tratáu de Alcáçovas]] robláu con Portugal y llevara a l'apertura d'otru conflictu bélicu.<ref name="MGF1955">{{cita publicación |volumen=1 |capítulu=1 |páxines=309-336 |apellíu=Giménez Fernández |nome=Manuel |títulu=América, “Ysla de Canaria por ganar” |publicación=Anuario d'estudios atlánticos |fecha=1955 |url=http://anuariosatlanticos.casadecolon.com/index.php/aea/article/download/8/8 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140423052517/http://anuariosatlanticos.casadecolon.com/index.php/aea/article/download/8/8 |fechaarchivu=23 d'abril de 2014 }}</ref> Per otra parte, una comisión d'espertos dictaminó que yera imposible que fuera verdá lo que dicía Colón.{{sfn|VERLINDEN, Charles; PÉREZ-EMBID, Florentino|2006|pp=[https://books.google.es/books?id=973rHUc_q_0C&lpg=PP1&hl=es&pg=PA47#v=onepage&q&f=false 47-49]}} Colón viaxó entós de nuevu a Portugal, en 1488, por motivos desconocíos.<ref name="MGF1955"/> Ellí pudo asistir al regresu de [[Bartolomeu Dias]]{{refn|group="n."|Esto afirmen {{Cita Harvard|VARELA MARCOS, Jesús; LEÓN GUERRERO, Montserrat|2003|p=106|sp=sí}}. Sicasí, otros historiadores afirmen que Colón taba yá de vuelta en Sevilla n'ochobre de 1488, antes del regresu de Dias n'avientu; por casu {{Cita Harvard|DÍAZ TRECUELO, Lourdes|2006|pp=[https://books.google.com/books?id=lkJIAwAAQBAJ&lpg=PT66&ots=TWp0gV0eYT&hl=es&pg=PT66#v=onepage&q&f=false 66-67].|sp=sí}}}} del viaxe nel qu'afayara'l [[cabu de Bona Esperanza]], estremu sur d'[[África]] tres el cual abríase a los portugueses la vía marítima a la India pol [[océanu Índicu]]. A partir d'entós Xuan II centrar na esplotación d'esa ruta y tornó la esploración escontra occidente pol Atlánticu.<ref name="Verlinden1961">{{cita llibru |apellíu=Verlinden |nome=Charles |títulu=Tijdschrift voor Geschiednis, 74ste Jaargang, Aflevering 4 |url=http://flemishamerican.blogspot.com/2009/11/een-vlaamse-voorloper-van-columbus.html |fechaaccesu=28 de xunetu de 2014 |idioma=neerlandés |añu=1961 |editorial=p. Noordhoff |allugamientu=Groningen |capítulu=Een Vlaamse Voorloper van Columbus: Ferdinand Van Olmen (1487) |páxines=506-516 }}</ref> Colón tornó a [[Andalucía]] y plantegó-y el so proyeutu al [[duque de Medina Sidonia]], que lo refugó, y dempués a [[Luis de la Cerda y de la Vega|Luis de la Cerda]], [[Ducáu de Medinaceli|duque de Medinaceli]], quien s'amosó comenenciudu y acoyó a Colón mientres dos años.<ref name="MGF1955"/> Sicasí, al ser consultada, la reina mandó llamar a Colón{{refn|group="n."|Carta de Luis de la Cerda, duque de Medicinaceli, al so tíu'l cardenal Pedro González de Mendoza. 19 de marzu de 1493. Testu orixinal en [[:s:es:Carta_del duque_de_Medinaceli_al cardenal_Mendoza_(1493)|Wikisource]].}} y prometió-y ocupar se del so plan asina terminara la conquista de [[Reinu nazarí de Granada|Granada]]. El 25 de payares de 1491 [[Granada (España)|Granada]] rindir a los cristianos. Colón partió del [[monesteriu de la Rábida]], onde s'atopaba dende ochobre, y xunióse a la corte en [[Santa Fe (Granada)|Santa Fe]] escontra'l 31 d'avientu.<ref>Varela Marcos y Llión Guerrero, p.112</ref> Santa Fe yera'l campamentu qu'establecieren los [[Reis Católicos|reis]] castellanu-aragoneses na vega de Granada como cuartel xeneral mientres l'asediu. Se entablaron negociaciones ente Colón y la Corona per mediu de dos representantes: [[fray Juan Pérez|Juan Pérez]], flaire de la Rábida, por Colón y el secretariu [[Juan de Coloma]], pola Corona.{{refn|group="n."|Los nomes de los negociadores mentar nun escritu posterior atribuyíu a Colón. Vease {{Cita Harvard|RUMEU DE ARMAS, Antonio|1985|p=185|sp=sí}}.}} Según los rellatos de [[Hernando Colón]] y de [[Bartolomé de las Casas]], nun foi posible llegar a un alcuerdu por cuenta de que Colón reclamaba los títulos d'almirante y virréi, polo que Colón foi despidíu de la corte. Entós [[Luis de Santángel]], un altu funcionariu, intercedió por Colono ante la reina y comprometióse a adelantrar el dineru que tendría qu'invertir la Corona na espedición. Siempres según la versión de Hernando Colón y Las Casas, la reina camudó entós d'opinión, unvió a un corréu a traer de vuelta al xenovés y ordenólu a Coloma qu'aceptara los sos pidimientos.<ref>{{cita llibru | apellíos = Cro |nome=Stelio |editorial=Fundación Universitaria Española, Seminariu" Menéndez Pelayo" |títulu=Texto fundaciones d'América, III: El Nuevu Occidente |añu=2011 |url=http://fuesp.com/revistas/documentos/cilh_36/CILH_036_013%20Cro.pdf |páxines=71-78}}</ref> El 17 d'abril de [[1492]] algamaron finalmente un alcuerdu y redactáronse unes capitulaciones que darréu se denominaron [[Capitulaciones de Santa Fe]]. == Oxetivu == Esisten versiones contradictories sobre l'oxetivu d'esta espedición. Les [[Capitulaciones de Santa Fe]], fechaes a 17 d'abril de 1492, indiquen un oxetivu expansionista («afayar» y «ganar» tierres), según un claru móvil económicu. L'oxetivu xeográficu ye difusu, diciendo que Colón diba navegar escontra «lo qu'afayó nes Mares Océanas». Na ''Carta de Mercé'' del 30 d'abril de 1492 los reis encargaron a Colón «descobrir y ganar con ciertes xustas Nueses, y con Les nueses xentes, ciertes islles y Tierra-firme na Mar Océana». En nengún de los dos documentos méntase nengún propósitu relixosu.<ref name="Zamora">{{cita llibru |apellíu=Zamora |nome=Margarita |títulu=Reading Columbus |añu=1993 |editorial=[[University of California Press]] |allugamientu=Berkeley |fechaaccesu=13 de xunetu de 2013 |idioma=inglés |capítulu="This present year of 1492"}}</ref> Pela cueta el ''[[Diariu del primer navegación]]'', manuscritu de [[Bartolomé de las Casas]] basáu en testos güei perdíos atribuyíos a Colón, da una versión dafechu distinta. Menta un oxetivu xeográficu más específicu y asitiáu n'Asia: les partes d'India» y les tierres del «Gran Can»; y un propósitu relixosu preeminente: investigar la conversión al cristianismu d'aquelles rexones<ref name="Zamora"/> y llograr riqueces pa financiar la conquista de [[Xerusalén]]{{refn|group="n."|La entrada del Diariu correspondiente al 26 d'avientu diz que:{{cita|...protesté a Les vueses Alteces que tola ganancia d'esta la mio empresa gastar na conquista de Hierusalem y Les vueses Alteces riéronse y dixeron que -yos plazía.}}}} Nun documentu alministrativu de mayu de 1492 indícase que'l destín de la flota de Colón sería «les Yndias»,{{refn|group="n."|5 mayu 1492, reembolsu de préstamu de 1.140.000 maravedinos a [[Luis de Santángel]]. Documentu del [[Archivu Xeneral de Simancas]] citáu en: {{cita llibru |apellíos=SERRATO |nome=Francisco |títulu=Cristóbal Colón: historia del descubrimientu d'América |añu=1893 |editorial=El Progresu |páxines=[https://archive.org/stream/cristbalcoln00serr#page/112/mode/2up/search/santangel 113]}}}} y nel salvoconducto en [[llatín]] apurríu pola Corona a Colón tres la firma de les Capitulaciones de Santa Fe, destináu a ser lleíu por autoridaes estranxeres, lléese que Colón foi unviáu «''per maria oçeana ad partes Indie''» («peles mares océanas a les partes de la India») para, ente otros fines, «''fidei ortodoxe aumentum''» («l'aumentu de la fe ortodoxa»).{{sfn|RUMEU DE ARMAS, Antonio|1985|pp=94-95}}<ref name="masalla">{{cita llibru |editorial=[[Ministeriu d'Educación, Cultura y Deporte]] |títulu=Del Más allá al Nuevu Mundu |añu=2013 |páxines=12-19 |capítulu=Les Capitulaciones de Santa Fe |url=https://www.academia.edu/5481092/14363 }}, p.14</ref> Per otra parte los testos atribuyíos a Colón llevaron a considerar que'l so oxetivu principal yera la islla de [[Cipango]].{{sfn|ARRANZ MÁRQUEZ, Luis|2006|p=164}} == Preparativo == === Financiación === El dineru necesario pa la espedición, unos dos millones de [[maravedinos]],<ref name=documentalcapitulo2 /> foi apurríu de la manera siguiente:<ref>{{cita llibru |apellíu=Manzano Pumar |nome=Juan |títulu=Cristóbal Colón: siete años decisivos de la so vida, 1485-1492 |añu=1964 |editorial=Ediciones Cultura Hispánica |enllaceautor=Juan Pumar y Manzano |páxina=321-324}}</ref> * La contribución principal foi de la Corona, con 1.140.000 maravedinos. L'efectivu adelantrar en Santa Fe l'escribán de ración [[Luis de Santángel]], que cobró la delda unes tres selmanes más tarde por aciu un pagu de l'ayalga de la Cruzada nel obispáu de Badayoz.{{refn|group="n."|name=Varela|Vease {{Cita Harvard|VARELA, Consuelo|1988|pp=49-53|sp=sí}}. Sicasí, [[Antonio Rumeu de Armas]] interpreta de manera distinta'l mesmu documentu citáu por [[Consuelo Varela Bueno|Consuelo Varela]] y conclúi que'l dineru nun-y foi devueltu a Santángel hasta dempués de la torna de Colón a la península, en 1493. Vease {{Cita Harvard|RUMEU DE ARMAS, Antonio|1985|p=30|sp=sí}}.}} * Colón punxo 500.000 maravedinos, un capital que nun tener personalmente y que daquién-y debió emprestar. [[Bartolomé de las Casas]] escribió que lo emprestó [[Martín Alonso Pinzón]] o dalgunu de los sos hermanos,<ref name="Varela1997"/> ente que la historiadora [[Consuelo Varela]] argumentó que l'emprestador pudo ser [[Juanoto Berardi]], empresariu florentín afincáu en Sevilla{{refn|group="n."|name=Varela}} * Los 360.000 maravedinos restantes corresponderíen a los dos carabeles pertrechadas que la real provisión obligaba a [[Palos de la Frontera|Palos]] a poner a disposición de Colón.{{sfn|GONZÁLEZ CRUZ, David (coord.)|2012|pp=101-102|ps=Capítulu: ''Martín Alonso Pinzón, Colón y la marinería palerma''. (Izquierdo Labrado, Julio).}} === Capitulaciones y órdenes reales === ==== Capitulaciones de Santa Fe ==== {{AP|Capitulaciones de Santa Fe}} Fueron roblaes el 17 d'abril de 1492 na llocalidá de [[Santa Fe (Granada)|Santa Fe]], na [[provincia de Granada]]. Les Capitulaciones de Santa Fe seríen los alcuerdos a los que llegaría Cristóbal Colón colos Reis Católicos pa llevar a cabu'l viaxe. Estes yeren conceder el títulu vitalicio y hereditario de "Almirante de la Mar Océana", el títulu de "Virréi y Gobernador" de les tierres qu'afayara en nome del Reinu, el derechu a recibir la décima parte de les riqueces y mercancíes, l'autoridá pa trepar nos problemes que s'aniciaren sobre riqueces y el derechu a contribuyir cola octava parte de la espedición en cuenta de llograr una octava parte de los beneficios llograos. ==== Reales provisiones ordenando poner dos carabeles al serviciu de Colón ==== [[Archivu:Iglesia San Jorge de Palos.jpg|thumb|[[Ilesia de San Jorge (Palos de la Frontera)|Ilesia de San Jorge Mártir]] de Palos de la Frontera.]] Ente les distintes reales provisiones y cédules concedíes a Colón, pa la realización del so proyeutu, una d'elles yera la empobinada a dalgunos de los vecinos de la villa de [[Palos de la Frontera|Palos]] por una sanción que-yos impunxera'l conseyu real. La real provisión foi lleida'l [[23 de mayu]] de 1492, a les puertes de la [[Ilesia de San Jorge (Palos de la Frontera)|Ilesia de San Jorge]] de [[Palos de la Frontera|Palos]], en presencia de Cristóbal Colón, [[fray Juan Pérez]] y les autoridaes llocales, en dicha disposición real ordenar a dichos vecinos poner a disposición de Colón dos carabeles totalmente armaes y apareyaes.<ref>{{cita llibru |autor=LOSADA CASTRO, Basilio |títulu=Cristóbal Colón |url=https://books.google.es/books?id=6so3onPn9aUC&client=firefox-a |editorial=Ediciones Rialp |añu=1990 |páxines=[https://books.google.es/books?id=6so3onPn9aUC&lpg=PP1&pg=PA53 53] |isbn=9788432126369}}</ref>{{sfn|ARRANZ MÁRQUEZ, Luis|2006|pp=201-202 y 206-207}} {{cita|Real Provisión de los Reis Católicos<br />'''''Empobinada a ciertos vecinos de Palos por qu'apurran a Cristóbal Colón dos carabeles'''''<br />''... Vien sabedes como por delles coses feches y cometíes por vós en desserbicio nuesu, polos del el nuesu Conseyu fuistes condergaos a que fuesedes obligaos a nos serbir dos meses con dos carabeles armaes a vueses mesmes mariñes y espensas cada y quando y doquier que por nos vos fuera mandáu so ciertes penes, segund que tou más largamente na dicha sentencia que contra vós foi dada contiense. Y agora, por quanto nos avemos mandáu a Christoval Colón que vaya con tres carabeles d'armada, como'l nuesu capitán de les diches trés carabeles, pa ciertes partes de la mar océana sobre delles coses que cunplen al nuesu serviciu y queremos que llebe consigo les diches dos carabeles con que asy nos aveis de sirvir...''|[[Granada]], 30 d'abril de 1492.<br />[[Archivu Xeneral d'Indies]]. Signatura: PATRONATU, 295, N.3.<ref name="realprov">[https://web.archive.org/web/20091027022740/http://es.geocities.com/julioil/pragmat.html Trescripción completa de la Real provisión, dada a Diego Rodríguez Prieto y otros vecinos de Palos.] En castellán antiguu.</ref>}} Los vecinos a los que ye referida dicha provisión contestaríen: {{cita|... que taben empresto de la cumplir en tou y por tou segund el so Alteces mandar...|Parte trasera de la Real Provisión.<ref name="realprov">[https://web.archive.org/web/20091027022740/http://es.geocities.com/julioil/pragmat.html Trescripción completa de la Real provisión, dada a Diego Rodríguez Prieto y otros vecinos de Palos.] En castellán antiguu.</ref>}} [[Archivu:RiberaPort4.JPG|thumb|[[Puertu de Moguer]] y estelleros de [[La Niña (carabela)|La Niña]].]] Otra real provisión concedida a Colón, polos [[Reis Católicos]], obligaba a les villes de les mariñes andaluces:{{cita|''...les cibdades y villes y logares de la mariña de la mar d'Andalucía como de tolos nros. reynos y Señorios (...) Sabedes que nos habemos mandáu a Christobal Colon que con tres carabeles vaya a ciertes partes de la mar oceana como nro. capitan (...) per ende nos vos mandamos a toos y a cada unu de vos en vros. logares y xurisdicciones que cada quel dichu Christobal Colon hobiere menester....''|[[Granada]], 30 d'abril de 1492.<br />[[Archivu Xeneral d'Indies]]. Signatura: PATRONATU, 295, N.4.}} En presencia del escribán Alonso Pardo, per mediu d'una comisión empobinada a la villa de Moguer por que cumplieren dicha provisión,{{refn|group="n."|''Comisión al contino Juan de Peñalosa, por que faiga cumplir na villa de Moguer, una cédula de SS. AA., ordenando apurrir a Cristóbal Colón, onde y cuando les pidiera, tres carabeles armaes y forníes.'' [[Archivu Xeneral de Simancas]]. Signatura: RGS,149206,1.}} [[Cristóbal Colón]] executó esta Real provisión, embargando dos naves nel [[Puertu de Moguer]], embarcaciones que más tarde fueron refugaes.{{sfn|GONZÁLEZ CRUZ, David (coord.)|2012|p=132|ps=Capítulu: ''L'aportación de Moguer al descubrimientu''. (ROPERU REXIDOR, Diego).}} === Barcos y tripulaciones === {{VT|Santa María (barcu)|La Pinta|La Niña}} [[Archivu:La Pinta, la Niña y la Santamaría.JPG|miniaturadeimagen|Maquetes de la ''Niña'', la ''Pinta'' y la ''Santa María''.]] Palos de la Frontera taba obligada, en virtú de la citada real provisión, a suministrar dos carabeles totalmente pertrechadas,{{sfn|VARELA MARCOS, Jesús|2005|p=110}}{{sfn|ARRANZ MÁRQUEZ, Luis|2006|pp=201-202 y 206-207}} que finalmente pueden ser la Pinta y la Niña. La ''Santa María'' sería la nao capitana (el navío qu'encabezaba la espedición). La ''Santa María'' yera un barcu propiedá de [[Juan de la Cosa]], natural de [[Santoña]], en [[Cantabria]], pero vecín d'[[El Puerto de Santa María]]. Pero la marinería de la zona, que nun yera obligada pola real provisión,{{sfn|ORTEGA, Ángel|1925|ps=Tomo III, ''Preliminar'', pp. V, VI y VII}} nun taba dispuesta a formar parte de la espedición con un desconocíu, como lo yera Colón p'aquellos homes.{{sfn|MORALES PADRÓN, Francisco|1981|pp=105-106}} Independientemente de la mayor o menor credibilidá de les idees colombines, los homes de Palos difícilmente secundaríen al [[República de Xénova|xenovés]] sacantes que-y acompañara dalgún navegante respetáu na villa.{{sfn|ORTEGA, Ángel|1925|ps=Tomo III, páxs. 21 y 24 (y polo xeneral el cap. 2).}} Cola oposición de los vecinos y de los marineros, Colón recurre a una de les provisiones expedíes polos monarques na que se-y concede permisu pa reclutar marineros ente los encarcelaos, reclutando solamente a cuatro condergaos, un homicida y los trés amigos d'ésti que lu ayudar a fuxir de la cárcel.{{sfn|MORALES PADRÓN, Francisco|1981|pp=107}} Nestes circunstancies, y gracies a l'ayuda de los franciscanos del [[monesteriu de La Rábida]] y a [[Pero Vázquez de la Frontera]],{{sfn|FERNÁNDEZ DURO, Cesareo|1883|p=121.}} vieyu y respetáu marín de la zona, Colón conoz a [[Martín Alonso Pinzón]],{{sfn|FERNÁNDEZ DURO, Cesareo|1883|pp=91-92.}} ricu armador y líder natural de la zona gracies a los sos munchos saleos tantu pol Atlánticu como pol Mediterraneu, y polos qu'amasara fortuna y fama. Amás de los ánimos y la influyencia d'estes amistaes, al mayor de los [[hermanos Pinzón]] convenceríalu tamién la propuesta que, según el testimoniu d'Alonso Gallego, Colón fíxo-y a Martín Alonso: {{cita|Señor Martín Alonso Pinçón, vamos a esti viage que, si salimos con él y Dios afayar tierres, yo prométovos pola Corona Real de partir con vos como un hermanu.|[[Pleitos colombinos]].{{refn|group="n."|Testimoniu d'Alonso Gallego nes probanzas de 1515, en Palos. [[Archivu Xeneral d'Indies]]. Seición: Patronatu. Signatura: PATRONATU,12,N.2,R.23.}}{{sfn|ORTEGA, Ángel|1925|ps=Tomo III, p. 53}}}} [[Archivu:22 Feb. 2009 (Carabelas) 019.jpg|miniaturadeimagen|Retruques de les carabeles en La Rábida (Palos de la Frontera)]] Sía como fuera Martín Alonso dende aquel momentu empieza una enérxica campaña en favor de la empresa. Refuga les naves qu'había confiscado Colón en Moguer contratando otres nueves,<ref name="ibarra1">{{cita llibru |autor=Eduardo IBARRA Y RODRÍGUEZ |títulu=Don Fernando'l Católicu y el descubrimientu d'América |url=https://archive.org/stream/dfernandoel00lbarrich#page/n7/mode/2up |editorial=Imprenta de Fortaner, Madrid |añu=1892 |páxines=[https://archive.org/stream/dfernandoel00lbarrich#page/184/mode/2up 184]}}</ref><ref>{{cita llibru |autor=MENÉNDEZ-PIDAL, Gonzalo |títulu=Escontra una nueva imaxe del mundu editorial=Centru d'Estudios Políticos y Constitucionales, 2003 |capítulu=Trés puntos finales, Cristóbal Colón |páxines=[https://books.google.es/books?id=bcVGP3Z0uG0C&printsec=frontcover#PPA166,M1 166] |isbn=9788425912450}}</ref> [[la Pinta]] y [[la Niña (carabela)|la Niña]], yá que, según dizse, sabía que yeren bien veleras y «aptes pal oficiu de navegar» porque tuviera arrendada una d'elles.<ref>{{cita llibru |autor=GOULD, Alice B |títulu=Nueva llista documentada de los tripulantes de Colón en 1492 |url=https://books.google.es/books?id=3YktZjeEVnYC |editorial=Real Academia de la Historia |ubicación=Madrid |añu=1984 |páxines=[https://books.google.es/books?id=3YktZjeEVnYC&printsec=frontcover#PPA93,M1 Páx. 93] |isbn=9788460038290}}</ref><ref name="roperu1">{{cita llibru |apellíu=ROPERO REXIDOR |nome=Diego |títulu=Los Llugares Colombinos y la so redolada |añu=1992 |editorial=Fundación Ramón Areces |ubicación=Madrid |páxines=46-47 |isbn=9788480040273}}</ref> Según Bartolomé de las Casas, Pinzón tamién lu emprestó a Colón de la so facienda personal mediu millón de [[maravedín|maravedinos]], la tercer parte de los gastos en metálicu de la empresa.<ref>[[Primer viaxe de Colón#CASES|De Las Casas, Bartolomé.]] «[http://213.0.4.19/servlet/SirveObras/12033856617830495876213/index.htm Tomo I.] [http://213.0.4.19/servlet/SirveObras/12033856617830495876213/ima0271.htm Capítulu XXXIV, páx. 256.]» * {{cita llibru |autor=ASENSIO, José María |títulu=Martín Alonso Pinzón: Estudiu históricu |url=http://www.archive.org/stream/martbinalonsopi00asenrich |editorial=La España Moderna, [[1892]] |páxines=66-68}} * {{cita llibru |autor=MANZANO Y MANZANO, Juan; MANZANO FERNÁNDEZ-HEREDIA, Ana María |títulu=Los Pinzones y el Descubrimientu d'América. 3 vols. |añu=1988 |editorial=Ediciones de Cultura Hispánica |isbn=978-84-7232-442-8 |ubicación=Madrid}} * {{cita llibru |autor=RIVERA, Carlos |títulu=Martin Alonso Pinzón |añu=1945 |editorial=Imprenta Asilio Provincial |allugamientu=Ayamonte (Huelva)}}</ref>{{sfn|ORTEGA, Ángel|1925|ps=Tomo III, páxs. 33 y 38.}}<ref>{{cita web |url=http://www.mgar.net/var/pinzonm.htm |títulu=Historia de la navegación: Martín Alonso Pinzón |editorial=www.mgar.net |fechaaccesu=23 d'abril de 2009 }} * {{cita web |autor=FERNÁNDEZ DURO, Cesáreo |url=http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/12611653146704839210435/206421_0007.pdf |títulu=Pinzón, nel descubrimientu de les Índias. |obra=La ilustración española y americana. Añu XXXVI, Núm. III. Madrid 22 de xineru de 1892 |fechaaccesu=23 d'abril de 2009 }} * {{cita web |autor=Izquierdo Labrado, Julio |enllaceautor=Julio Izquierdo Labrado |url=http://www.julioizquierdo.webhispana.net/pepi.html |títulu=Martín Alonso Pinzón |fechaaccesu=7 de payares de 2105 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150212004103/http://www.julioizquierdo.webhispana.net/pepi.html |fechaarchivu=2015-02-12 }} * {{cita web |url=http://muweb.millersville.edu/~columbus/data/art/PINZON-1.ART |títulu=Amputaciones históriques |fechaaccesu=23 d'abril de 2009 |autor=ALONSO PINZÓN, Marin |fecha=1992 |editorial=Ediciones Especiales (Pensylvania: Universidá de Millersville) |ubicación=Méxicu |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090404035155/http://muweb.millersville.edu/~columbus/data/art/PINZON-1.ART |fechaarchivu=4 d'abril de 2009 }}</ref> Martín Alonso convence a los sos [[hermanos Pinzón|hermanos]] [[Francisco Martín Pinzón|Francisco]] y [[Vicente Yáñez Pinzón|Vicente]], amás d'a los [[hermanos Niño]], destacada familia marinera de Moguer -dueños de la carabela La Niña-, colos cualos consíguese animar y enrolar a tola marinería necesaria pa la empresa, homes de Palos, del vecín Moguer, de [[Huelva]], del restu de la contorna<ref name="ibarra1"/> ya inclusive de fora d'Andalucía. Marinería qu'agora sí s'arriesgaba a aquel navegación, una y bones el fechu de que Martín Alonso Pinzón, colos sos hermanos y colos Niño, tuvieren a la cabeza de felicidá armada yera una garantía pa los homes de la zona del [[ríu Tinto|Tinto]]-[[ríu Odiel|Odiel]].<ref>[[#DÍAZ-TR|DÍAZ-TRECHUELO, María Lourdes.]] [https://books.google.es/books?id=drsM_sZPglQC&printsec=frontcover#PPA77,M1 páxs. 77-78.]</ref><ref>{{cita llibru |autor=SUÁREZ FERNÁNDEZ, Luis |títulu=Los reis católicos |url=https://books.google.es/books?id=R4yUMnEahVcC |editorial=Ediciones Rialp |añu=1990 |páxines=[https://books.google.es/books?id=R4yUMnEahVcC&printsec=frontcover#PPA247,M1 247] |isbn=9788432125850}}</ref> La llista de los tripulantes del primer viaxe descubridor de 1492 ye tema d'alderique, yá que se desconoz con exactitú la tripulación completa que participó nel primer viaxe descubridor, salvo los nomes más conocíos: amás del propiu [[Cristóbal Colón]], taben los [[hermanos Pinzón]] (Martín Alonso Pinzón yera capitán de La Niña, Vicente Yáñez Pinzón yera capitán de la Pinta y Francisco Martín maestre de La Pinta); y los [[Hermanos Niño]] ([[Pedro Alonso Niño]] foi en calidá de pilotu y [[Juan Niño]] maestre y propietariu de ''La Niña''). Alredor de les feches de la celebración del [[IV Centenariu del Descubrimientu d'América|IV Centenariu]], en 1892, publicaron llistes de tripulantes diversos historiadores como [[Cesáreo Fernández Duro|Fernández Duro]],<ref>{{cita llibru |apellíu=Diversos autor |títulu=Fernández Duro |editorial=Institutu d'historia y cultura naval |volumen=Cuaderno monográficos del Institutu d'historia y cultura naval, Nᵘ6 |url=http://www.armada.mde.es/archivo/mardigitalrevistas/cuadernosihcn/06cuadiernu/06fernandezduro.pdf |formatu=pdf |fechaaccesu=25 de payares de 2016 |páxina=21|añu=1990}}</ref> [[Nicolás Tenorio Cereru|Tenorio]]<ref>{{cita llibru |apellíu=SALES FERRÉ |nome=Manuel |enllaceautor=Manuel Sales y Ferré |títulu=El Descubrimientu d'América según les últimes investigaciones |url=https://archive.org/stream/eldescubrimient00ferrgoog#page/n233/mode/2up |fechaaccesu=25 de payares de 2016 |páxina=228 |ubicación=Sevilla |añu=1893}}</ref> o [[Henry Vignaud]];<ref>{{cita llibru |apellíu=VIGNAUD |nome=Henry |enllaceautor=Henry Vignaud |títulu=Histoire critique de la grande entreprise de Christophe Colomb |url=https://archive.org/stream/histoirecritique02vignrich#page/526/mode/2up |fechaaccesu=25 de payares de 2016 |idioma=fr |páxina=526|editorial=H. Welter |allugamientu=París |añu=1911}}</ref> sicasí foi la historiadora norteamericana [[Alice Bache Gould]] la qu'ellaboró la llista<ref>{{cita llibru |apellíu=BACHE GOULD |nome=Alice |enllaceautor=Alice Bache Gould |títulu=Nueva llista documentada de los tripulantes de Colón en 1492 |url=https://books.google.es/books?id=3YktZjeEVnYC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=25 de payares de 2016 |añu=1984 |editorial=Real Academia de la Historia |ubicación=Madrid |isbn=9788460038290}}</ref> que, hasta'l momentu, tiense como más autorizada{{sfn|VARELA MARCOS, Jesús|2005|p=106}}<ref>{{cita llibru |apellíos=ARRANZ MÁRQUEZ |nome=Luis |títulu=Cristóbal Colón: misteriu y grandor |url=https://books.google.es/books?id=HRSY9KW3yZwC&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=25 de payares de 2016 |editorial=Marcial Pons Historia |añu=2006 |páxina=209 |isbn=9788496467231}}</ref> pol so refechu estudiu de les fontes documentales orixinales, estrayíes de los diversos archivos estatales españoles. Dicha llista consta de 87 tripulantes seguros y 19 dudosos. Tamién el padre [[Ángel Ortega]], franciscanu del [[Monesteriu de La Rábida]], al cual la mesma Alice B. Gould citó na so obra en delles ocasiones,{{sfn|BACHE GOULD, Alice|1984|pp= [https://books.google.es/books?id=3YktZjeEVnYC&lpg=PP1&hl=es&pg=PA230#v=onepage&q&f=false 230], [https://books.google.es/books?id=3YktZjeEVnYC&lpg=PP1&hl=es&pg=PA252#v=onepage&q&f=false 252]}} realizó un refechu estudiu sobre los tripulantes d'esti viaxe,{{sfn|ORTEGA, Ángel|1925|ps=[http://dspace.unia.es/handle/10334/172 Vol. III - "La Rábida, Colón y los marinos del Tintu-Odiel nel Descubrimientu d'América"]}} anque centráu nos marinos de la zona del Tintu-Odiel. La siguiente llista{{refn|group="n."|Les llocalidaes qu'acompañen a munchos de los tripulantes indica d'onde yera vecín el tripulante. Na documentación d'aquella dómina yera más normal atopar el términu "vecín de ..." que "natural de ...".}} ta ellaborada siguiendo los datos de Alice B. Gould, oldeándolos colos demás autores, cuantimás los d'Ángel Ortega. ==== Tripulantes confirmaos{{refn|group="n."|Según Alice B. Gould y oldeáu colos datos del padre Ángel Ortega}} ==== {| {{tablaguapa}} ! [[Santa María (barcu)|La Santa María]]{{refn|group="n."|Calculóse que la tripulación de la ''Santa María'' podría tar compuesta por unos 40 homes.{{sfn|BACHE GOULD, Alice|1984|p=[https://books.google.es/books?id=3YktZjeEVnYC&lpg=PP1&hl=es&pg=PA56#v=onepage&q&f=false 56]}} Na siguiente llista solo hai 25 nomes, que son de los que se tien una relativa certidume de que fueren nesta nave, na llista de la historiadora Alice B. Gould esisten 19 nomes de tripulantes que sí fueron al viaxe pero, colos datos esistentes, nun se pudo saber la embarcación na que fueron. Tán espuestos los sos nomes na tabla "''Desconozse la so carabela''".}} ! [[La Pinta]] ! [[La Niña]] ! Desconozse la so carabela |- style="vertical-align:top" | '''''Oficiales''''' *[[Cristóbal Colón]], <small>Almirante, capitán xeneral. (¿[[Xénova]]?).</small> *[[Juan de la Cosa]], <small>maestre y propietariu.<br />(¿[[Santoña]]? / ¿[[El Puerto de Santa María]]?).<ref>{{cita publicación |apellido1=LLIÓN GUERRERU |nome1=Mª Montserrat |títulu=Pasaxeros del segundu viaxe de Cristóbal Colón |publicación=Revista d'Estudios Colombinos |fecha=2007 |númberu=3 |páxines=29-60 |url=https://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/2768173.pdf |fechaaccesu=28 de payares de 2016}}</ref><ref>{{cita llibru |apellíu=PALACIO RAMOS |nome=Rafael |títulu=[http://dspace.unia.es/handle/10334/3367 N'Actes de les Xornaes d'Historia sobre'l Descubrimientu d'América, tomu II] |páxines=214-228 |capítulu=Sobre l'orixe Santoñés de Juan de la Cosa editorial=[[Universidá Internacional d'Andalucía]], UNIA / Escelentísimu Conceyu de Palos de la Frontera |lugar=Huelva |añu=2011 |isbn=978-84-7993-211-4}}</ref></small> *[[Pedro Alonso Niño]],{{refn|group="n."|name="PAN"|Nel so "''probanza de servicios''", la mayoría de testigos (munchos d'ellos allegaos a él) denominar "''pilotu mayor''", polo que se xeneralizó la idea de que fuera tripulante de la ''Santa María'' que yera la nao capitana, tal como indica la historiadora Alice B. Gould que naquella dómina podría entendese por "''pilotu mayor''" aquel pilotu que tuviera nuna flotilla onde hubiera una nave capitana, nesti casu la ''Santa María''.{{sfn|BACHE GOULD, Alice|1984|p=[https://books.google.es/books?id=3YktZjeEVnYC&lpg=PP1&hl=es&pg=PA293#v=onepage&q&f=false 293]}} La señora Gould magar nun s'atreve a indicar de que carabela yera tripulante, si apunta la idea, xeneralmente más almitida, de que los nomes qu'apaecen qu'apaecen nel "rol"{{sfn|BACHE GOULD, Alice|1984|pp=[https://books.google.es/books?id=3YktZjeEVnYC&lpg=PP1&hl=es&pg=PA34#v=onepage&q&f=false 34 y 35]}} de tripulantes (noma de pagos adelantraos a los marinos, apaecíu nel archivu de la Casa d'Alba) pertenecen a la tripulación de "la Pinta" y "la Niña", y esti marín nun apaez nel mesmu, sicasí, si apaez el pilotu Sancho Ruiz de Gama.{{sfn|BACHE GOULD, Alice|1984|p=[https://books.google.es/books?id=3YktZjeEVnYC&lpg=PP1&hl=es&pg=PA294#v=onepage&q&f=false 294]}} La historiadora asitia a esti últimu pilotu como probable tripulante de "la Niña". Pela contra, el padre Ángel Ortega asitia a Pedro Alonso na Niña,{{sfn|ORTEGA, Ángel|1925|ps=Vol. III p. 184}} y, asina mesmu, l'historiador Jesus Varela Marcos.{{sfn|VARELA MARCOS, Jesús|2005|p=107}}}} <small>pilotu. ([[Moguer]]).</small> *Chanchu, <small>contramaestre. ([[Lequeitio]]).</small> *[[Diego de Arana]], a<small>lguacil de la flota. ([[Córdoba (España)|Córdoba]]).</small> *Pero Gutiérrez, <small>repostero d'estraos del rei.</small> *[[Rodrigo de Escobedo]], <small>escribán de l'armada. ([[Segovia]]).</small> *Rodrigo Sánchez de Segovia, <small>veedor.</small> '''''Marineros''''' *Domingo de Lequeitio.<small> ([[Lequeitio]]).</small> *Gonzalo Franco.<small> (¿[[Sevilla]]?).</small> *Jácome el Ricu.<small> ([[Xénova]]).</small> *Juan de Xerez. <small>(Moguer).</small> *Pedro Izquierdo, <small>criminal. ([[Lepe]])</small>. *Pedro de Villa. <small>(Santoña).</small> *Rodrigo de Xerez. <small>(Ayamonte).</small> *Ruy García. <small>(Santoña)</small> '''''Grumetes''''' *Martín de Urtubia. <small> [[Hala_(Vizcaya)#Ilesia_de_Santa_Mar.C3.ADa_de_la_Consolaci.C3.B3n_.28Natxitua.29|Santa María de Anchitua]].</small> *Pedro de Lepe. <small> ([[La Redondela]]).</small> '''''Otros oficios''''' *Diego Pérez, <small>pintor. ([[Murcia]]).</small> *Domingo ¿Pérez?, <small>toneleru. (Lequeitio).</small> *Lope, <small>calafate. (¿Vizcaino?).</small> *[[Luis de Torres]], <small>interprete. (Moguer).</small> *Maestre Juan, <small>ciruxanu.</small> *Pero de Salcedo, <small>paxe de Colón.</small> *Pedro de Terreros, <small>maestresala de Colón.</small> | '''''Oficiales''''' *[[Martín Alonso Pinzón]], <small>capitán. ([[Palos de la Frontera|Palos]]).</small> *[[Francisco Martín Pinzón]], <small>maestre. (Palos).</small> *Cristóbal García Sarmiento, <small>pilotu. (¿Palos?).</small> *Juan Quintero de Algruta, <small>contramaestre. (Palos).</small> *Juan Reynal, <small>¿alguacil?. (Huelva).</small> '''''Marineros''''' *Alvaro. *Antón Calabrés. <small>(¿[[Calabria]]?)</small>. *[[Cristóbal Quintero]], <small>copropietariu. (Palos).</small> *Francisco García Vallines. <small>(Moguer).</small> *Gil Pérez. *Gómez Rascón, <small>copropietariu. (¿Palos?).</small> *Juan Rodríguez Bermejo. <small>(Molinos, Sevilla).</small><br />(''[[Rodrigo de Triana]]''). *Juan Verde de Triana. <small>(¿Moguer?).</small> *Juan Veçano<small>.</small> *Pedro d'Arcos. <small>(¿Palos?).</small> *Sancho de Caña, <small>marineru. (Palos).</small> '''''Grumetes''''' *Alonso de Palos. *Bernal. <small>(¿Palos?).</small> *Diego Bermúdez. <small>(Palos).</small> *Fernando Medel. *Francisco Medel. <small>(Huelva).</small> *Juan Arias. <small>([[Tavira]]).</small> *Juan Quadrado. '''''Otros oficios''''' *Maestre Diego, <small>¿boticariu / ciruxanu?.</small> *García Fernández, <small>despensero. (Huelva).</small> | '''''Oficiales''''' *[[Vicente Yáñez Pinzón]], <small>capitán. (Palos).</small> *[[Juan Niño]], <small>maestre, y propietariu. (Moguer).</small> *Sancho Ruiz de Gama,{{refn|group="n."|Dellos autores asitien a esti tripulante na ''Santa María''. Vease nota de Pedro Alonso Niño.{{refn|group="n."|name="PAN"|}}}} <small>pilotu.</small> *Bartolomé García, <small>contramaestre. (¿Palos?).</small> *Diego Lorenzo, <small>alguacil. (¿Huelva?).</small> '''''Marineros''''' *Alonso de Morales. <small> (Moguer).</small> *Bartolomé Roldán. <small>(Moguer)</small> *Juan Arráez. <small>(¿Palos?).</small> *Juan Martínez de Azoque. <small>(Deva).</small> *Juan Romero. *Juan Ruiz de la Peña. <small>(Vizcaino).</small> *Pedro Arráez. <small>(¿Palos?)</small> '''''Grumetes''''' *Andrés de Huelva. *Fernando de Triana. *Francisco de Huelva.<small> (Huelva).</small> *García Alonso. <small>(¿Palos?).</small> '''''Otros oficios''''' *Maestre Alonso, <small>físicu. (Moguer).</small> *Juan de Medina, <small>xastre. (Palos).</small> | '''''Marineros''''' *Alonso Clavijo, <small>criminal.<br />(Veguer. ¿Vejer de la Frontera?).</small> *[[Antonio de Cuéllar]]. <small>([[Cuéllar]]).</small> *Bartolomé Bives. <small>(Palos).</small> *Bartolomé de Torres, <small>criminal. (Palos).</small> *Diego Martín Pinzón. <small>(Palos).</small> *[[Francisco Niño]]. <small>(Moguer).</small> *García Alonso. <small>(¿Palos?).</small> *Juan de Moguer, <small>criminal. (Palos).</small> *Juan de la Plaza. <small>(Palos).</small> *Pedro Sánchez de Montilla.<br /><small>(¿Huelva?) - ¿La Pinta o La Niña?</small> '''''Grumetes''''' *Alonso ¿Chocero?. <small>(¿Palos?).</small> *Andrés de Yevenes. <small>(¿Huelva?).</small> *Cristóbal Caru, <small>plateru.<br />(¿Santa María de Anchitua?).</small> *Diego Leal. <small>(Moguer).</small> *Juan. <small>(¿Palos?).</small> *Miguel de Soria. <small>(¿Palos?).</small> *Pedro Tegero. <small>¿La Pinta o la Niña?</small> *Rodrigo Gallego. <small>(¿Palos?).</small> *Rodrigo Monge. <small>(¿Moguer?).</small> |} == Desenvolvimientu == [[Archivu:Pendón heráldico de los Reyes Catolicos de 1492-1504.svg|thumb|Pendón real de los Reis Católicos a partir de tomar de Granada.]] === Viaxe d'ida === Cristóbal Colón parte con tres carabeles: la ''Niña'', la ''Pinta'', y otra de mayor porte, la ''Santa María'' (ye llamada nao delles vegaes nel ''Diariu del primer viaxe'', siendo este un términu similar a nave o navío<ref>{{cita web |autor=RAI |títulu=Significáu de nao |url=http://lema.rae.es/drae/?val=nao}}</ref> y nun significa necesariamente que se tratara d'una [[Carraca (embarcación)|carraca]] en llugar d'una [[carabela]]) del atlánticu [[Puerto de Palos]] (actual [[provincia de Huelva]], España). Según el ''Diariu'' compilado por [[Bartolomé de Las Casas]] facer a la mar el 3 d'agostu de 1492 ente que la crónica d'[[Andrés Bernáldez]] afirma que partieron de Palos "en setiembre"<ref name="Bernaldez">{{cita llibru |editorial=Real Academia de la Historia | apellíos = Bernáldez |nome=Andrés | others = M. Gómez-Moreno, J. de Mato Varriazo (eds.) |títulu=Memories del reináu de los Reis Católicos |fecha=1962 }}, páxs.271-278</ref> y [[Pedro Mártir]] escribió que dexaron la mariña hispana a principios de setiembre.<ref>Nel llatín orixinal: "ab Hispanis litoribus circiter Kal. Septembris (...) coepit". {{cita llibru |apellíos=Constance P Iacona, Edward V George |títulu=Columbus' First Voyage: Latin Selections from Peter Martyr's De Orbo Novo |editorial=Bolchazy Carducci Pub |isbn=978-0865166134}}, p.3.</ref> Los trés naves dirixir escontra les [[Islles Canaries]], onde se caltienen suministrándose hasta'l [[6 de setiembre]], concretamente en [[La Gomera]], onde según la ''Historia del Almirante'' (versión ensin acotar por otres fontes) visitó a la gobernadora de la islla [[Beatriz de Bobadilla y Ulloa]], y reparó en [[Gran Canaria]] el timón de ''La Pinta'' y sustituyó los sos veles triangulares orixinales por unes cuadraes, convirtiéndose na carabela más rápida de la flotilla.<ref group="n.">'''Xueves, 9 d'agostu.'''{{cita|''Hasta'l domingu na nueche nun pudo l'Almirante tomar la Gomera, y Martín Alonso quedóse naquella mariña de Gran Canaria por mandáu del Almirante, porque nun podía navegar. Dempués tornó l'Almirante a Canaria, y adobaron perbién la Pinta con muncho trabayu y dilixencies del Almirante, de Martín Alonso y de los demás; y al cabu vinieron a la Gomera. Vieron salir gran fueu de la sierra de la islla de Tenerife, que ye bien alta en gran manera. Fixeron la Pinta redonda, porque yera llatina ; tornó a la Gomera domingu a dos de setiembre cola Pinta adobada.''|'''Llibru del primer navegación y descubrimientu de les Indies.''' COLÓN, Cristóbal. Rellación compendiada de [[Frai Bartolomé de Las Casas]].}}</ref> Terminada la so estancia nes islles entamaron la travesía pel océanu Atlánticu en direición oeste. Colón pensaba que la distancia ente España y Xapón sería d'ente 3.000 y 5.000 quilómetros, cuando la distancia real ye d'unos 19.000 quilómetros.<ref name=documental>{{cita web |autor=History Channel |títulu=L'Últimu Viaxe de Cristóbal Colón |url=http://www.youtube.com/watch?v=Z3aBixt_djI |obra=Documental |fecha=2007}}</ref> y con un continente pel mediu asitiáu a los 6.500 quilómetros. Una carabela podía percorrer de 100 a 130 quilómetros al día y, si'l día yera bonu, hasta 160, lo que pa la [[Edá Media]] yera una velocidá realmente impresionante.<ref name=documental /> [[Archivu:Desembarco_de_Colón_de_Dióscoro_Puebla.jpg|thumb|Visión romántica del desembarcu de Colón na islla de [[Guanahani]]. Pintura de [[Dióscoro Puebla]]]] El 14 de setiembre los de ''La Niña'' dicen que vieron un par de dos especies d'aves. El día 16 de setiembre Colón llega al [[Mar de los Sargazos]], pobláu por una gran cantidá d'algues. El [[1 d'ochobre]] la tripulación yá percorriera 5.000 quilómetros y llevaba 2 meses saleando. La comida yá se podrecía y el golor qu'había na nave obligaba a munchos a dormir albentestate.<ref name=documental /> El 6 d'ochobre Pinzón pidió-y a Colón que camudara'l camín de suroeste pero esti negóse; sicasí dos díes depués aceptó.<ref name="Varela1997"/> El día 10 d'ochobre los marineros presentaben munches quexes, pero Colón convenciólos por qu'esperaren diciéndo-yos que'l so propósitu yera llegar a les Indies. Yá vieren vexetación na agua y aves, lo cual indicaba que podría haber tierra cerca.<ref name=documental /> El [[12 d'ochobre]] de [[1492]], un marineru de la ''Pinta'' llamáu [[Rodrigo de Triana]] por fin columbró tierra. Yera una islla del Caribe que Colón bautizó como [[Guanahani|San Salvador]]. Colón baxa a tierra cola tripulación portando una bandera real. La rellación del viaxe non específica más la imaxe y de cutiu ye representáu Colón col pendón real de Castiella, sicasí la bandera real yera la bandera de los Reis Católicos, qu'amuesa la heráldica de Castiella y d'Aragón, y a partir de la [[toma de Granada]] amosaría tamién una [[Punica granatum|granada]] na so parte inferior. Los sos dos capitanes acompañáron-y con dos banderes con una cruz verde y les lletres F y Y, en señal de Fernando y Ysabel (Isabel), los [[Reis Católicos]] d'España. Colón pensaba que s'atopaba n'islles de les Indies, pero en realidá atopar nel archipiélagu d'un nuevu continente. === Esploración poles Antilles === [[File:1500 - Mapa de Juan de la Cosa - Guanahani e islas vecinas.jpg|thumb|Guanahani, Samana, Yumay y Someto nel mapa de Juan de la Cosa, que participó nesta espedición.]] Ellí, tomaron contautu colos indios, que s'amosaron impresionaos por ver a homes blancos, con barba, armes de metal y barcos enormes, llegándo-yos a preguntar si veníen del cielu. Colón realiza colos indíxenes intercambios d'oxetos de poco valor y amuésase comenenciudu nes pequeñes cantidaes d'oru que dalgunos llucen. Una de les coses que llamen l'atención de Colón na islla de San Salvador ye que los indios teníen marques de repulgos nos sos cuerpos y Colón señalába-yos y preguntába-yos qué yera aquello y dicíen que veníen indios d'otres islles que taben cerca a tomalos y ellos defendíense, anque Colón interpretó que realmente los que veníen llevá-ylos veníen de tierra firme. De San Salvador prosiguieron viaxe per Les Bahames y afayaron una pequeña islla que Colón llamó Santa María de la Concepción (l'actual [[Cayo Rum]] según [[Samuel Eliot Morison|Samuel Morison]], o bien l'actual [[Cayo Samaná]] según estudios más recién<ref>{{cita publicación |url=http://dx.doi.org/10.1080/00822884.2017.1351626|títulu=New Research Supports a Modification of Samuel Eliot Morison's Theory Concerning Columbus's Inter-Island Route Through the Bahamas|apellíos=McGuirk|nome=Donald Leon|fecha=3 de xunetu de 2017|publicación=Terrae Incognitae|volume=49|númberu=2|páxines=114–131|fechaaccesu=30 de setiembre de 2017|issn=0082-2884|doi=10.1080/00822884.2017.1351626}}</ref>) y otra pequeña a la que llamó Fernandina (actual [[Long Island (Les Bahames)|Long Island]]) n'honor al rei [[Fernando V de Castiella|Fernando]]. Unos díes más tarde afayó otra islla a la que llamó Isabela (actual [[Islla de Crooked|Crooked]]), n'honor a la reina [[Isabel I de Castiella|Isabel]]. Darréu dirixiéronse a la mariña oriental d'una gran islla a la que llamaron Juana (actual [[Cuba]]). En 1515 el nome de Juana sería reemplazáu pol de Fernandina, porque nun se consideraba apropiáu que'l rei Fernando tuviera dedicada solamente una islla tan pequeña como la de Les Bahames.<ref>{{cita web |autor=Mgart.net |títulu=Cuba: La llegada de Colón |url=http://www.mgar.net/cuba/colon.htm}}</ref> Costearon Cuba amodo, ensin posibilidá de comerciar por prohibición espresa de Colón. El 2 de payares Colón unvió a cuatro homes a esplorar l'interior, dos europeos y dos indios. Mientres esperaben Colón midió la [[llatitú]] cola so [[cuadrante]] y, según Las Casas, llogró un valor de 42º norte qu'en realidá ye imposible reparar dende Cuba. El 12 de payares tornaron los esploradores y Colón duldó mientres una selmana qué aldu tomar de siguío, desnortiáu amás por otra midida de llatitú que volvió refundiar 42º. El 21 de payares, Martín Alonso Pinzón decidió dixebrase de Colón y tomó aldu l'este, escontra una islla que los indios llamaben Baveque. El motivu de la separación desconozse. Les fontes colombines (Las Casas y Hernando Colón) dicen que Pinzón se foi "por cobicia" ente que [[Jesús Varela Marcos]] cunta que deber a la frustración de Pinzón y los suyos col autoritarismu y la falta de profesionalidá náutica de Colón.<ref name="Varela1997">{{cita llibru |editorial=Secretariáu de Publicaciones ya Intercambiu Científicu, Universidá de Valladolid |isbn=8477626863 |volume=Vol. 56 |autor=VARELA MARCOS,Jesús |títulu=El Tratáu de Tordesillas na política atlántica castellana |añu=1997 |url=https://www5.uva.es/guia_docente/uploads/2012/437/41514/1/Documentu1.pdf |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304080154/https://agospiamientos.uva.es/guia_docente/uploads/2012/437/41514/1/Documentu1.pdf |fechaarchivu=4 de marzu de 2016 |páxines=24-28 }}</ref> La ruta siguida por Pinzón tampoco se conoz con certidume. El ''Diariu'' de Las Casas afirma que consiguió enforma [[oru]]. Hernando Colón, que trata d'embrivir los descubrimientos de Pinzón porque diríen en perxuiciu de los derechos del so padre, escribió que se llindó a dir a Babeque y dellí a La Española. Según Varela Marcos, dellos nicios lleven a pensar que, en pasando por Babeque, Pinzón saleó hasta [[Xamaica]] y dellí arrodió La Española pel este.<ref name="Varela1997"/> Según [[Gregory McIntosh]], Pinzón afayó siete islles de les actuales [[Les Bahames]] y [[Turques y Caicos]], según los [[baxos de Babueca]]. Ellí atoparon perlles acolorataes y dempués punxeron aldu al sur.<ref name=mcintosh>{{cita publicación |apellido1=McIntosh |nome1=Gregory C. |títulu=Martín Alonso Pinzón's Discovery of Babueca and the Identity of Guanahani |publicación=Terrae Incognitae |fecha=1992 |númberu=24 |páxines=79-100 |url=http://www.academia.edu/5174937/Martin_Alonso_Pinzon_s_Discovery_of_Babueca_and_the_Identity_of_Guanahani |fechaaccesu=20 d'agostu de 2016}}</ref> Colón siguió saleando pola mariña de Cuba escontra l'este y el 6 d'avientu columbró l'estremu oeste d'una gran islla que bautizó como [[La Española]].{{sfn|ORTEGA, Ángel|1925|ps=Tomo II, p. 229.}} Llamó a un pequeñu golfu con forma de puerto San Nicolás, por ser afayada'l día d'esi santu.{{sfn|DE LES CASES, Bartolomé|1875|ps=''Historia de les Indies''. pp. [http://www.archive.org/stream/historiaindias01casarich#page/362/mode/2up 363.]}} Saleó escontra l'este pola mariña norte de la islla, onde atopó la [[Islla de la Tortúa]], y foi tol so viaxe investigando, cola ayuda de guíes indíxenes, la procedencia del oru. Saleando escontra l'este de la islla atopó un cabu que llamó Cabu Santu y, más al este, el 4 de xineru de 1493 columbró un gran monte metíu nel mar paecíu a una islla, que llamó [[Monte Cristi]], y qu'agora da nome a toa esa rexón de la islla. Colón estableció contautu al traviés de diversos unviaos con unu de los caciques indíxenes de La Española, [[Guacanagari]]. Na [[Nuechebona]] de 1492, na islla de La Española, la nao ''Santa María'' llanca nun bancu de sable y naufraga. Colón recibe ayuda del cacique indíxena pa rescatar a la tripulación y la carga. Darréu, Colón entrevistar col cacique personalmente, que otorgar regalos ente los que ta una caxa con oru, y alcuerden dambos que los españoles protexeríen el cacicazgo de Maraná de Guacanagari del cacique caníbal de la islla llamáu [[Caonabo]], del cacicazgo de Maguana, y, pa esto, antes de colase dexaría un asentamientu na islla con 39 homes nuna empalizada; [[La Navidá|Villa Navidá]], construyida colos restos de la Santa María nunes obres qu'empezaron el día 26 d'avientu de 1492.{{sfn|ARRANZ MÁRQUEZ, Luis|2006|p=230}} Entrín y non, la ''Pinta'' llegara tamién a la mariña norte de La Española, más al este d'onde s'atopaba Colón. Afayaron un puertu na desaguada d'un ríu al que llamaron ''de Martín Alonso'' (darréu rebautizado ''Ríu de Gracia'' por Colón; actual [[Luperón (República Dominicana)|badea de Luperón]]).<ref name=mcintosh/> Según Las Casas, consiguieron ellí enforma [[oru]] por aciu trueque colos nativos. Les noticies de la llegada de Pinzón llegaron el 27 d'avientu hasta Guacanagari, que les comunicó a Colón. El cacique unvió una canoa a investigar, na cual Colón embarcó a unu de los sos homes, pero nun alcontraron a la ''Pinta''. Pinzón, pela so parte, enteróse tamién polos nativos del naufraxu de Colón unos díes tras y decidió navegar hacia pa ellí.<ref name=mcintosh/> El 6 d'avientu llegó por fin a onde atopábase la ''Niña'' de Colón. Los dos capitanes dialogaron y paez ser que Colón perdonó a Pinzón el so insubordinación; sía que non, la noticia del oru allegró a Colón, que depués-yos comentaría a los reis lo oportuno de Dios en faer naufragar la Santa María nesi llugar. Una de les coses más interesantes del viaxe pal Almirante foi l'afayar que na islla esistía una rexón que los indíxenes llamaben Cibao, qu'a Colón sonábalu similar a Cipango, que yera como se conocía a [[Xapón]]. Les rellaciones colos indíxenes fueron eminentemente pacífiques, d'interés, regalos mutuos y collaboración. Sicasí, el 13 de xineru de 1493 producir nel golfu de les Fleches, en La Española, una escaramuza. Unos siete españoles baxaron de les barques a tierra y empezaron a mercar a los indios fleches, arcos y otres armes pero llegó un momentu en que los indios nun quixeron dar más y fueron corriendo a la zona onde teníen estremaos los sos arcos y volvieron con cuerdes p'arreyar a los cristianos y por esto los españoles echaron sobre ellos y dieron a un indiu una puñalada nes nalgues y a otru una flechada nel pechu y al ver que los indios yeren cincuenta y tantos y ellos siete salieron corriendo d'ellí, y fueron montaos nes barques hasta'l buque y cuntaron lo asocedío al Almirante, que los alvirtiera de qu'eso podía pasar.{{sfn|DE LES CASES, Bartolomé|1875|ps=''Historia de les Indies''. pp. [http://www.archive.org/stream/historiaindias01casarich#page/434/mode/2up 435-436]}}{{sfn|VARELA MARCOS, Jesús|2005|p=173}} [[Archivu:Mapa de La Española realizado por Colón.jpg|miniaturadeimagen|derecha|Mapa de la mariña norte de la islla de La Española atribuyíu a Colón. Caltener nel archivu del Palaciu de Liria, Madrid.]] === Viaxe de vuelta === El 15 de xineru de 1493 Colón toma la decisión de partir, y el 16 les carabeles ''Pinta'' y ''Niña'' abandonen [[La Española]] con camín d'España. Según Las Casas, Colón ordenó a los castellanos que se quedaron na islla qu'acataren lo que dixera'l cacique Guacanagari y nun salieren de los sos dominios.<ref>{{cita llibru |editorial=Ediciones de Cultura Hispánica |isbn=9788472324954 | apellíu= Ramos Pérez |nome=Demetrio |títulu=Colón Pudo Nun Volver: La Fundación de la Navidá |añu=1989 }}, páxs.102-106</ref> En ''[[la Niña (carabela)|La Niña]]'' embarcáronse dellos oxetos recoyíos na espedición según 10 indios, dos d'ellos fíos de Guacanagari. El 14 de febreru de 1493, nel tornaviaje, cruciar con una fuerte torbonada que tuvo a puntu de faer naufragar les embarcaciones. En tan mal trance, Cristóbal Colón, decidió echar en suerte, la promesa de pelegrinar en romería a dellos templos, como aición de gracies por superar tan mala situación.<ref name="votoc">{{cita web |url = http://www.artehistoria.jcyl.es/v2/contestos/9733.htm |títulu = Diariu d'a bordu. Cristóbal Colón. Primer viaxe América. |fechaaccesu = 18 de xunetu de 2013 |autor = ARTEHISTORIA |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20131016002557/http://www.artehistoria.jcyl.es/v2/contestos/9733.htm |fechaarchivu = 16 d'ochobre de 2013 }}</ref>{{sfn|GONZÁLEZ CRUZ, David (coord.)|2012|p=146|ps=Capítulu: ''L'aportación de Moguer al descubrimientu''. (ROPERU REXIDOR, Diego).}} Los temporales dixebraren a les dos carabeles. La ''Pinta'' foi la primera en tornar a la península Ibérica, aportando a [[Baiona (España)|Baiona]], en [[Galicia]] probablemente faía finales de febreru de 1493.{{sfn|VARELA MARCOS, Jesús|2005|pp=183-184}}{{sfn|GONZÁLEZ CRUZ, David (coord.)|2012|p=279|ps=Capítulu: ''"Asina pasen les glories d'esti mundu" Baiona, Villa y puertu del Descubrimientu na dómina moderna''. (J. LÓPEZ, Roberto).}} Martín Alonso Pinzón va escribir delles cartes col descubrimientu a distintos puntos d'España y, poques gracies, a la Corte, que s'atopaba en Barcelona, y esta noticia va llegar a la Corte'l 4 de marzu.<ref>{{cita web |autor=María Monserrat Llión Guerrero, Universidá de Valladolid |títulu=Martín Alonso Pinzón dio la primer noticia del descubrimientu |url=http://www.americanistas.es/biblo/textos/c12/c12-029.pdf |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140111184735/http://www.americanistas.es/biblo/textos/c12/c12-029.pdf |fechaarchivu=11 de xineru de 2014 }}</ref> Tres esto, Martín Alonso va partir cola ''Pinta'' camín de Palos. Pela so parte, la ''Niña'' de Colón va sufrir un alcuentru, aparentemente involuntariu, con [[Portugal]]. Pola mor del temporal Colón vese obligáu a atracar nes [[Azores]], islles a 850 milles de Portugal y controlaes per esti país. Ellí, Colón ye arrestáu y lliberáu darréu para, por causa d'otru temporal, terminar atracando en [[Lisboa]] el 4 de marzu, onde se va entrevistar col Rei [[Xuan II de Portugal]] y va informalu del so descubrimientu.{{sfn|VERLINDEN, Charles; PÉREZ-EMBID, Florentino|2006|pp=[https://books.google.es/books?id=973rHUc_q_0C&lpg=PP1&hl=es&pg=PA83#v=onepage&q&f=false 83-85]}} El día 4 Colón va escribir una carta a los Reis Católicos que llegaría a la Corte'l 20 de marzu, 16 díes dempués de la de Pinzón. Tres el so alcuentru col rei de Portugal, Colón lleva fondies de la ''Niña'' en [[Alhandra]] (cerca de Lisboa) el 13 de marzu. Saleó pola mariña de Portugal y depués pola mariña de Huelva hasta'l puertu de Palos, onde llegó'l 15 de marzu según el ''Diariu'' o'l 23 de marzu según Bernáldez.<ref name="Bernaldez"/> Darréu debió de dirixise a [[Moguer]] pa cumplir nel [[Monesteriu de Santa Clara (Moguer)|Monesteriu de Santa Clara]] el [[Votu colombín|votu realizáu]].<ref name="votoc" /> La ''Pinta'' llegó a palos el mesmu día que la ''Niña'' pero Martín Alonso de Pinzón, gravemente enfermu, finó en La Rábida alredor del 31 de marzu. == Colón ye recibíu polos reis d'España == Colón enriba a Sevilla'l 20 de marzu de 1493 según Las Casas<ref>{{cita llibru |apellíu=LLIÓN GUERRERU |nome=Montserrat |títulu=El segundu viaxe colombín |añu=2000 |editorial=Universidá de Valladolid (tesis doctoral) |url=http://descargas.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/12159171998988283087402/007779.pdf}}, p.35</ref> o, según Andrés Bernáldez, el 31 de marzu, [[domingu de Ramos]].<ref name="Bernaldez"/> Ellí empieza a preparar un segundu viaxe a la les Indies y espacha una serie de cartes sobre'l descubrimientu. Los Reis Católicos escriben a Colón una carta'l 30 de marzu de 1493 dende Barcelona na que-y piden que s'entaíne en dir velos y n'empezar a preparar el [[Segundu viaxe de Colón|segundu viaxe a les Indies]]: [[Archivu:Christopher Columbus7.jpg|miniaturadeimagen|derecha|Colón ye recibíu polos reis d'España]] {{cita|Don Cristóbal Colón, el nuesu Almirante del Mar Océanu, y Visorey y Gobernador de les islles que s'afayaron nes Indies}} {{cita|[...] y porque queremos que lo que habeis empezáu cola ayuda de Dios sígase y lleve alantre, y deseyamos que vuesa venida fora depués: poro, por serviciu nuesu, que dende la mayor priesa que pudieredes na vuesa venida, porque con tiempu apróvase tou lo que ye menester, y porque como vedes, el branu ye entráu, y nun se pase'l tiempu pa la ida allá, vei si daqué puédese arreglar en Sevilla o n'otres partes para vuesa tornada a la tierra que habeis topáu: y escribíinos depués con esi corréu qu'hai de volver empresto porque depués apróvase como se faiga, en cuantes qu'acá vos venís y tornais: de manera que cuando volvieredes d'acá, tea tou apareyáu.<ref name=cases>{{cita publicación |apellíu=De las Casas |nome=Frai Bartolomé |títulu=Vida de Cristóbal Colón |publicación=Fundación Biblioteca Ayacuch |fecha=Edición de 1992 |páxines=70 y siguientes |url=https://books.google.es/books/about/Vida_de_Crist%C3%B3bal_Col%C3%B3n.html?id=IhUQ1Dg8ORAC&redir_esc=y}}</ref> }} Colón debió de tar en Sevilla hasta'l 9 o 10 d'abril. Especulóse qu'estos díes pasar como güéspede d'honor en casa del asistente mayor de la ciudá o del arzobispu [[Diego Hurtado de Mendoza y Quiñón|Diego Hurtado de Mendoza]]. El cura Andrés Bernáldez aseguró que foi'l so güéspede, y como esti yera cura entós nel conceyu sevillanu de Los Palacios ye posible que s'agospiara na so casa d'ellí.{{sfn|SERRA PICKMAN, Carlos|1992|p=112}} Nun esisten referencies concretes del recibimientu de Colón na ciudá de Sevilla, anque'l historador Henry Harrise afirma que se fixo una fiesta similar a la del Corpus Christi.{{sfn|SERRA PICKMAN, Carlos|1992|p=118}} Colón ver de gala y diríxese a Barcelona con [[Juan Niño]]{{sfn|BACHE GOULD, Alice|1984|p=188}} y seis indios de los diez que traxera de les Indies,<ref name="Bernaldez"/> y colos que se pasiaba per Sevilla y que se diz que se poníen nel arcu de les Imáxenes, na redolada de la [[Ilesia de San Nicolás de Bari (Sevilla)|Ilesia de San Nicolás]],<ref name=cases /> nel [[Barriu de Santa Cruz (Sevilla)|Barriu de Santa Cruz]]. Amás, llevó papagayos verdes y colloraos, guaizas feches polos indios de pedreríes y güesos de pexe y ellaboraos petrines d'oru. Según Las Casas, el viaxe realizar per tierra, deteniéndose, anque pocu, por que los habitantes de los pueblos vieren el cortexu. Sicasí nun se caltién nengún testimoniu del pasu de la supuesta comitiva por nenguna llocalidá española, polo que munchos historiadores dulden que tuviera llugar.<ref name=llegadadecolon>{{cita web |títulu=Historia de Villapalacios. Temes. ¿Tuvo Cristóbal Colón en Villapalacios en 1493? |url=http://www.historiadevillapalacios.es/02.23.colon.htm}}</ref> Ye recibíu polos Reis Católicos con tou esti bagaxe nel [[Monesteriu de San Jerónimo de la Murtra]], en [[Badalona]], cerca de [[Barcelona]], n'abril. Ellí atopábense, amás, xente de la nobleza. Ellí, Colón púnxose de rodíes frente a los reis, pidió-yos da-yos les manes y, ufiertándo-yles besar. Entós, los Reis, nun xestu d'honor, fixéron-y llevantase y ufiertáron-y una siella por que se sentara.<ref name=cases /> Na Catedral de Barcelona seríen bautizaos seis indios en presencia de los Reis Católicos. Unu d'ellos, de la islla de San Salvador, al que se punxo de nombre Diego Colón, n'honor al hermanu menor del so padrín, Cristóbal Colón, destacó pola so capacidá d'aprendizaxe.<ref>{{cita web |autor=Esteban Mira Caballo |títulu=CACIQUES GUATIAOS NOS ENTAMOS DE LA COLONIZACIÓN: EL CASU DEL INDIU DIEGO COLÓN |url=http://estebanmira.weebly.com/uploads/7/9/5/0/7950617/indiu.pdf }}</ref> L'Almirante va tar en Barcelona hasta'l 28 de mayu y volverá entamar un camín per tierra, tornando a Sevilla'l 20 de xunu. == Resultaos y consecuencies == Les consecuencies inmediates d'esti viaxe fueron: * En primer llugar la prohibición inmediata polos Reis Católicos a los sos súbditos de dir <cite>"a les Indies"</cite> ensin autorización.<ref>{{cita llibru |apellíu=LLIÓN GUERRERU |nome=Montserrat |títulu=El segundu viaxe colombín |añu=2000 |editorial=Universidá de Valladolid (tesis doctoral) |url=http://descargas.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/12159171998988283087402/007779.pdf}}, p.24</ref> * Dende la llegada de Colón a Lisboa, tensión diplomático ente Portugal y los Reis Católicos. El rei Xuan II llegó a amenaciar con unviar una escuadra al mandu de [[Francisco de Almeida]] a tomar posesión de les islles descubiertes por Colón.<ref>{{cita llibru |apellíos1=Pinheiro Marques|nome1=Alfredo|títulu=Portugal y o Descobrimento Europeu da América|fecha=1992|editorial=Imprenta Nacional-Casa da Moeda|ubicación=Lisboa}}, páxina 77.</ref> * Rápidu espardimientu n'[[Europa]] de la noticia de la llegada de Colón a les Indies per mediu d'una serie de [[cartes anunciando'l descubrimientu de les Indies|cartes impreses]]. * Llogru polos embaxadores de los Reis Católicos en Roma d'unes [[bulda|buldes]], denominaes "[[Buldes Alexandrines]]", coles que'l papa [[Alexandru VI]] dio a Castiella y Llión el monopoliu de les tierres descubiertes al oeste de ciertu [[meridianu]]. * En paralelu a les negociaciones diplomátiques, la preparación por Colón d'una [[segundu viaxe de Colón|segunda espedición a les Indies]], enforma mayor en barcos y homes, que parte de [[Cádiz]] el 25 de setiembre de 1493. * Alcuerdu final ente Portugal y Castiella y Aragón cola firma del [[Tratáu de Tordesillas]] (1494), que delimita los territorios de dambes potencies nel Atlánticu por aciu un meridianu distintu del de les Buldes Alexandrines.<ref>{{cita llibru |apellíu=LLIÓN GUERRERU |nome=Montserrat |títulu=El segundu viaxe colombín |añu=2000 |editorial=Universidá de Valladolid (tesis doctoral) |url=http://descargas.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/12159171998988283087402/007779.pdf}}, páxs.56-63</ref> == Fuentes == {{AP|Fuentes sobre'l primer viaxe de Colón}} El denomináu ''Diariu d'a bordu de Colón'', manuscritu d'autor desconocíu y atribuyíu xeneralmente a [[Bartolomé de las Casas]], ye la fonte más conocida sobre'l primer viaxe de Colón. Esiste sicasí una amplia llista de testos contemporáneos, privaos o oficiales, qu'apurren versiones distintes de los fechos o detalles suplementarios. Ente elles destaquen les [[cartes anunciando'l Descubrimientu]] que circularon en distintes versiones impreses por toa Europa, la ''Historia del Almirante'' escrita por [[Hernando Colón]] y publicada a mediaos del sieglu XVI o les declaraciones de los participantes nel viaxe llamaos a testificar mientres los llamaos [[pleitos colombinos]] qu'opunxeron a los descendientes de Colón cola Corona. == Ver tamién == * [[:Categoría:Participantes nel primer viaxe de Colón]] * [[Hermanos Pinzón]] * [[Hermanos Niño]] * [[Segundu viaxe de Colón]] * [[Tercer viaxe de Colón]] * [[Cuartu viaxe de Colón]] * [[Llugares Colombinos]] == Notes == {{llistaref|2|grupu="n."}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == ;Fontes primaries * {{cita llibru |autor=BERNÁLDEZ, Andrés |enllaceautor=Andrés Bernáldez |títulu=Historia de los reis católicos D. Fernando y Doña Isabel |url=http://www.archive.org/stream/historiadelosrey00bern#page/n9/mode/2up |capítulu=Capítulu 118|urlcapítulu=http://www.archive.org/stream/historiadelosrey00bern#page/356/mode/2up |editorial=Imprenta que foi de D. José María Geofrin, 1870 |ubicación=Sevilla}} * {{cita llibru |autor=DE LES CASES, Bartolomé |enllaceautor=Bartolomé de Casar |títulu=Diariu del primer navegación |url=http://bibliotecadigitalhispanica.bne.es/view/action/nmets.do?DOCCHOICE=177306.xml&dvs=1293758236438~744&locale=es_ES&search_terms=&adjacency=&VIEWER_URL=/view/action/nmets.do?&DELIVERY_RULE_ID=4&usePid1=true&usePid2=true |editorial=(manuscritu) |allugamientu=Biblioteca Nacional d'España}} * {{cita llibru |autor=DE LES CASES, Bartolomé |enllaceautor=Bartolomé de Casar |títulu=Historia de les Indies |url=http://www.archive.org/stream/historiaindias01casarich#page/n7/mode/2up |edición=Edición del Marqués de la Fuensanta del Valle y José Sancho Rayón |editorial=Imprenta de Miguel Ginesta |añu=1875 |ubicación=Madrid}} * {{cita llibru |autor=COLÓN, Hernando |enllaceautor=hernando Colón |títulu=Historia del almirante Don Cristóbal Colón |url=http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/bne/04702741079336362977857/index.htm |capítulu=Capítulo XIV - XLI |editorial=Tomás Minuesa, 1892 |ubicación=Madrid}} * {{cita llibru |autor=FERNÁNDEZ DE OVIEDO, Gonzalo |enllaceautor=Gonzalo Fernández de Oviedo |títulu=Historia xeneral y natural de les Indies, islles y tierra-firme del mar océanu |url=http://www.archive.org/stream/historiageneraly01fern#page/n7/mode/2up |capítulu=Capítulo V y VI|urlcapítulu=http://www.archive.org/stream/historiageneraly01fern#page/21/mode/1up |editorial=Publicáu pola Real Academia de la Historia, 1851 |ubicación=Madrid}} * {{cita llibru |autor=LÓPEZ DE GÓMARA, Francisco |enllaceautor=Francisco López de Gómara |títulu=Historia xeneral de les Indies |url=http://www.archive.org/stream/historigeneralde01lprich#page/n5/mode/2up |capítulu=Capítulo XV, XVI y XVII|urlcapítulu=http://www.archive.org/stream/historigeneralde01lprich#page/40/mode/2up |editorial=Calpe, 1992 |ubicación=Madrid}} * {{cita llibru |autor=MÁRTIR DE ANGLERÍA, Pedro |enllaceautor=Pedro Mártir de Anglería |títulu=Décades de Orbe Novo. Llibru I |capítulu=Capítulos I, II, III y IV|urlcapítulu=http://www.archive.org/stream/fuenteshistorica01anghuoft#page/96/mode/2up |editorial=Imp. de la S. Y. de San Francisco de Sales, 1892 |ubicación=Madrid}} ;Fontes secundaries * {{cita llibru |autor=FERNÁNDEZ DURO, Cesareo |enllaceautor=Cesáreo Fernández Duro |títulu=Colón y Pinzón |url=http://www.archive.org/stream/colnypinzninfor00durogoog |añu=1883 |editorial=Real Academia de la Historia}} * {{cita llibru |autor=ORTEGA, Ángel |enllaceautor=Ángel Ortega |títulu=La Rábida. Historia documental crítica. 4 vols. (Ed. facsímil) |url=http://dspace.unia.es/browse?value=Ortega%2C+%C3%81ngel+%281871-1933%29&type=author |añu=1925 |editorial=Diputación Provincial de Huelva. Serviciu de Publicaciones |isbn=9788450038606}} * {{cita llibru |autor=MORALES PADRÓN, Francisco |enllaceautor=Francisco Morales Padrón |títulu=Historia del descubrimientu y conquista d'América |url=https://books.google.com.ec/books?id=vJnbmgEACAAJ |editorial=Editora Nacional |ubicación=Madrid |añu=1981 |isbn=9788427602915}} * {{cita llibru |autor=BACHE GOULD, Alice |enllaceautor=Alice Gould |títulu=Nueva llista documentada de los tripulantes de Colón en 1492 |url=https://books.google.es/books?id=3YktZjeEVnYC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |editorial=Real Academia de la Historia |ubicación=Madrid |añu=1984 |isbn=9788460038290}} * {{cita llibru |autor=RUMEU DE ARMAS, Antonio |enllaceautor=Antonio Rumeu de Armas |títulu=Nueva lluz sobre les capitulaciones de Santa Fe de 1492 alcordaes ente los Reis Católicos y Cristóbal Colón: estudiu institucional y diplomáticu |editorial=Conseyu Cimeru d'Investigaciones Científiques |isbn=9788400059613 |añu=1985}} * {{cita llibru |autor=VARELA, Consuelo |enllaceautor=Consuelo Varela Bueno |títulu=Colón y los florentinos |añu=1988 |editorial=Alianza Editorial |isbn=978842064222-2 |lugar=Madrid}} * {{cita llibru |autor=SERRA PICKMAN, Carlos |títulu=Cristóbal Colón: les sos estancies y enterramientu na Cartuxa de Sevilla |añu=1992 |isbn=9788471170514}} * {{cita llibru |autor=VARELA MARCOS, Jesús; LEÓN GUERRERO, Montserrat |editorial=Diputación de Valladolid |títulu=L'Itinerariu de Cristóbal Colón (1451-1506) |añu=2003 |lugar=Valladolid |isbn=8478522298 }} * {{cita llibru |autor=VARELA MARCOS, Jesús |títulu=Colón y Pinzón, descubridores d'América |editorial=Universidá de Valladolid. I.Y.I.P. |ubicación=Valladolid |añu=2005 |isbn=9788493393809}} * {{cita llibru |autor=ARRANZ MÁRQUEZ, Luis |títulu=Cristóbal Colón: misteriu y grandor |editorial=Marcial Pons. Ediciones d'Historia |lugar=Madrid |añu=2006 |isbn=9788496467231}} * {{cita llibru |autor=[[Lourdes Díaz-Trechuelo|DÍAZ-TRECHUELO SPÍNOLA, María Lourdes]] |títulu=Cristóbal Colón |url=https://books.google.es/books?id=drsM_sZPglQC |edición=Segunda |editorial=Ediciones Pallabra |añu=2006 |isbn=9788498400205}} * {{cita llibru |autor=VERLINDEN, Charles; PÉREZ-EMBID, Florentín |títulu=Cristóbal Colón y el descubrimientu d'América |url=https://books.google.es/books?id=973rHUc_q_0C&printsec=frontcover&client=firefox-a&source=gbs_summary_r&cad=0 |añu=2006 |editorial=Ediciones Rialp |isbn=9788432135859}} * {{cita llibru |autor=GONZÁLEZ CRUZ, David (coord.) |títulu=Descubridor d'América, Colón, los marinos y los puertos editorial=Xil ediciones |lugar=Madrid |añu=2012 |isbn=9788477377399}} == Enllaces esternos == * [http://www.eeha.csic.es/ Escuela d'Estudios Hispanu Americanos] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cristóbal Colón]] [[Categoría:Espediciones navales d'España a América|Colon viaxe 1]] [[Categoría:Historia de la República Dominicana]] [[Categoría:Historia de Cuba]] [[Categoría:Historia d'Haití]] [[Categoría:Historia de Les Bahames]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos con referencies a la RAE]] cei4kw06tk1osddvqxy0mn3mko55o7v Nikki Sixx 0 150482 4377098 4302975 2025-06-17T15:25:19Z YoaR 37624 4377098 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Nikki Sixx}} {{persona}} '''Frank Carlton Serafino Feranna, Jr.''' {{nym}}, más conocíu como '''Nikki Sixx''' ye un [[baxu (instrumentu musical)|baxista]] d'[[Estaos Xuníos]] y el principal escritor de cantares de la banda de [[hard rock]] [[Mötley Crüe]]. Tamién tocó cola banda de [[glam metal]] [[London (banda)|London]], la banda esperimental [[58 (banda)|58]] y la banda de [[hard rock]] [[Brides of Destruction]], anguaño, amás de tar con Mötley Crüe, ta cola so banda [[Sixx:A.M.]]. Participó con [[Tommy Lee]], nel videu Back For More de Ratt, vistíos de polícias. == Biografía == === Infancia === Sixx nació'l [[11 d'avientu]] de [[1958]] col nome Frank Carlton Serafino Feranna Jr. en [[San José (California)|San José]]. Más tarde el so nome foi camudáu a Nikki Sixx yá que refugaba'l nome del so padre. Vivió cola so madre soltera, Deana Haight y el so abusivu noviu, dempués de que'l so padre abandonara a la familia. Cuando tenía seis años, él y la so madre fueron a vivir a [[Méxicu]] por un tiempu, dempués camudándose a [[Twin Falls, Idaho]], colos sos güelos. La familia camudóse delles vegaes más: primero a [[El Paso (Texas)|El Paso]], [[Texas]], depués a [[Anthony]], [[Nuevu Méxicu]], de regresu a El Paso y de nuevu a Twin Fall. Cabo resaltar que'l so madre mandar a vivir colos sos güelos cada vez que camudaba de noviu, hasta que cuando quixo falar con Nikki, él díxo-y que nun quería tornar con ella, que se diba a quedar cola so güela, anque la so madre diz que foi una intriga de la so familia na so contra pa quitar a Nikki. === Mötley Crüe === Por [[1980]], Sixx escurriera un plan pa crear la meyor banda "teatral" de la nueva década. Atopó que'l guitarrista [[Mick Mars]], el batería [[Tommy Lee]] y el vocalista [[Vince Neil]] compartíen esta visión. La banda [[Mötley Crüe]] ganó popularidá rápido nel área de [[Sunset Strip]] en [[Los Angeles]], anque de primeres nenguna discográfica querer por cuenta de les sos errátiques actuaciones nel escenariu. Por esta razón decidieron grabar "[[Too Fast For Love]]", el so álbum debú, llanzáu en payares de 1981, so Leathür Records, la so propia discográfica. Dempués de roblar un contratu con [[Elektra Records]], re-llanzaron el so álbum ''[[Too Fast For Love]]''. La banda dempués grabó y llanzó l'álbum ''[[Shout At The Devil]]'' en [[1983]], llevándolos a la fama nacional. Al igual que los sos compañeros, Sixx aprovechar del escesu dexáu pol rock n' roll, degolando a los sos compañeros n'abusu d'alcohol, [[cocaína]] y [[Heroína (droga)|heroína]]. Sixx dixo en delles ocasiones qu'usaba'l so cuerpu como un xuegu de química humanu, entemeciendo cantidaes escesives de drogues frecuentemente pa buscar un nuevu estáu de "high". El [[14 de febreru]] de [[1987]], mientres un viaxe a [[Londres]], Sixx sufrió una [[sobredosis]] na casa d'un vendedor de drogues. El traficante tirar nun [[contenedor de basura]] dándolo por muertu, n'intentando parar les convulsiones y espertalo cutiéndolo con un bate de béisbol. Esti incidente inspiró'l versu ''"Valentine's in London, found me in the trash" ("San Valentín en Londres, atopé na basura")'' del cantar ''[[Dancing on Glass]]''. La nueche del [[23 d'avientu]] del mesmu [[1987]], Sixx sufrió otra sobredosis na casa del so amigu [[Slash (músicu)|Slash]]. El famosu guitarrista y la so novia llamaron a una ambulancia, foi declaráu muertu camín al hospital, permaneció nesi estáu unos 5 minutos pa dempués ser alicáu por dos inyeiciones d'[[adrenalina]] nel corazón alministraes pol personal sanitariu del hospital onde foi ingresáu. Esti incidente inspiró a Sixx a escribir el cantar ''[[Kickstart my Heart]]''. Dempués de sufrir esta sobredosis, y primíos pol so representante, él y los sos compañeros decidieron rehabilitase p'algamar la sobriedá. Foi entós cuando la banda llogró'l so mayor ésitu, col álbum ''[[Dr. Feelgood]]'', en [[1989]], producíu por [[Bob Rock]]. Cuando Mötley Crüe axuntóse a la fin del [[2004]], Sixx declaróse sobriu. Ye conocíu por ser una de les estrelles de rock más escesives que sobrevivieron y gocia d'un estáu "llexendariu" ente críticos de música. Ente que Mötley Crüe foi criticáu fuertemente pola prensa por cuenta de los sos escesos, Sixx ye mentáu frecuentemente xunto a otros llexendarios roqueros que viven la "vida rápida", como [[Lemmy Kilmister]] y [[Ozzy Osbourne]]. Siendo'l celebru y la principal influencia creativa de la banda mientres [[Década de 1980|los 80]], Nikki escribió la mayor parte del material de Mötley Crüe. Esto ye ciertu especialmente mientres los primeros años de la banda, una y bones Tommy Lee y Mick Mars apenes empezaben a desenvolvese como compositores. Nikki escribió clásicos de la banda como ''Live Wire'', ''Home Sweet Home'', ''[[Girls, Girls, Girls (cantar)|Girls, Girls, Girls]]'', ''Kickstart My Heart'' y ''[[Dr. Feelgood (cantar)|Dr. Feelgood]]''. Los sos cantares estremar por un soníu fuerte y duro, como resultáu de la afinación "baxa" de los preseos de Nikki y Mick, y tamién polos sos ritmos rápidos, casi al estilu punk. El primer álbum que grabaron con [[John Corabi]] marcó un cambéu nel so sondio clásicu de los 80 escontra daqué más alternativu y esperimental, similar al estilu d'[[Alice in Chains]] y el movimientu del rock alternativu de primeres de [[Década de 1990|los 90s]]. Con una década nueva vinieron xeres de composición nueves pa la banda, con tolos miembros contribuyendo material a los álbumes. Munchos fans y críticos musicales creen qu'esta ye la razón pola que'l soníu de la banda camudó tantu. Posterior a ello, axuntáronse los miembros orixinales pa grabar el que sería'l so discu más esperimental a la fecha, "[[Generation Swine]]", nel que prueben un soníu industrial y hasta electrónicu pa tornar con "[[New Tatoo]]" al so soníu más allegre y finalmente evolucionar escontra'l que promete ser unu de los discos que nicie les meyores ganancies d'anguaño nos EEXX tituláu "Saints of Los Angeles". Nel [[2006]], Mötley Crüe terminó un tour de xunta colos cuatro miembros orixinales. Tres el so culminación, declararon tar preparando material pa un álbum en [[2007]]. Mötley Crüe tamién participó nun tour con [[Aerosmith]], llamáu "The Route of All Evil" ("La Ruta de tol Mal"). Finalmente, nun sería hasta xunu de 2008 cuando saldría a la vienta'l nuevu álbum de la banda, tituláu ''[[Saints Of Los Angeles]]'' ya inspiráu a les hestories que la autobigrafía ''The Dirt'' recueye. Y en esti nuevu añu, yá empezaron la so nueva xira polos EEXX titulada "Saint Of Los Angeles" === Baxos y equipu === Nikki Sixx usualmente usa'l modelu [[Gibson Guitar Corporation|Gibson]] [[Gibson Thunderbird|Thunderbird]] Reverse Bass ya inclusive tuvo la so propia llinia de baxos, llamada ''[[Gibson Nikki Sixx Signature Blackbird]]'', que foi descontinuada nel [[2003]]. Inspirar a usar el Gibson Thunderbird por [[Pete "Overend" Watts]] de [[Mott the Hoople]] y [[John Entwistle]] de [[The Who]]. Primeramente, yera patrocináu por [[B.C. Rich]] y usaba baxos ''Mockingbird & Warlock'', que pueden vese nos videos de Live Wire y Looks That Kill. Cuando Gibson nun producía los Thunderbird coles sos especificaciones, Hamer faía baxos al estilu Thunderbird pa él. Aparentemente, los Thunderbirds de mediaos de los 70's teníen el soníu qu'él trataba d'asonsañar colos modelos [[Hamer (empresa)|Hamer]]. Mientres los años 1990, Nikki empezó a usar baxos de 12 cuerdes y tamién utiliza en dalguna ocasión Ephiphone Thunderbird fabricaos en [[Xapón]] por [[Hiroshigi Kids Guitar Company]]; d'esti modelu fabricáronse menos de 30. Nikki ye dueñu d'a lo menos 5 d'ellos. Tamién usó baxos de 5 cuerdes d'[[Ernie Ball Music Man]]. Utilizó baxos [[Fender Precision]] y cuando ye vistu rompiendo un baxu al terminar una actuación, xeneralmente son Precision. Mientres los años 1990 empezó a utilizar Gibson Thunderbird Non-Reverse basses. Tamién decidió utilizar amplificadores [[Ampeg]], pero agora utiliza [[Basson (amplificadores)|Basson]]. == Vida personal == Por un tiempu, Sixx tuvo comprometíu con [[Denise Matthews]], tamién conocida como Vanity, vocalista del grupu [[Vanity 6]], pero la pareya nunca se casó. Nos 90 casóse cola [[Playmate (modelu)|Playmate]] [[Brandi Brandt]] con quien tuvo 3 fíos: Gunner, Dekker, y Storm. Gunner ye un "poeta" según Sixx en delles entrevistes. Sixx dempués, en 1996, casóse cola actriz y [[Playmate (modelu)|Playmate]] [[Donna D'Errico]] y tuvieron una fía xuntos: Frankie Jean. La pareya divorcióse'l [[27 d'abril]] de [[2006]]; D'Errico pidió'l divorciu por diferencies irreconciliables. Sixx tamién tien una fía de 26 años, Tanya Vece, d'una rellación anterior. Sixx confirmó esto con una revista australiana cuando visitó a Vece ende va dellos años. Vece nació en [[Nevada (estáu)|Nevada]] y creció n'[[Australia]] y [[Seattle]]. Negar a ser reconocida como fía de Nikki en públicu. Sixx respetó esa decisión. Foi pareya de la famosa tatuadora [[Kat Von D]] y anguaño ta casáu cola modelu [[Courtney Bingham]]. == Otros trabayos == En 1991, Sixx toco'l baxu nel cantar "[[Feed My Frankenstein]]" nel álbum ''[[Hey Stoopid]]'' d'[[Alice Cooper]], y tamién ye coautor del cantar "Die For You" xunto a Alice Cooper y Mick Mars, que toca la guitarra nesti cantar. Como proyeutu alternu a Mötley Crüe, Sixx crea 58, nel añu 2000 presenta'l so álbum debú "Diet for a New America", con Dave Darling tocando la guitarra, xunto a Steven Gibb (Fíu de [[Barry Gibb]] de los [[Bee Gees]]), y Bucket Baker na batería. El primer senciellu del álbum foi Piece of Candy, con un video animáu que solo taba disponible n'Internet. Nikki Sixx formó una banda llamada [[Brides of Destruction]] con [[Tracii Guns]] de [[L.A. Guns]]. Sixx tamién escribió'l cantar "Rest In Pieces" para [[Drowning Pool]]. Entamara producir el so segundu álbum pero'l vocalista [[Dave Williams (músicu)|Dave Williams]] morrió y Sixx nun supo que faer col cantar. Dar al grupu [[Cuspia (banda)|Cuspia]] dempués de conocer al so vocalista [[Josey Scott]]. En 2006 foi unu de los compositores del esperáu álbum de [[Meat Loaf]], ''[[Bat out of Hell III: The Monster Is Loose]]''. Tamién llanzó una llinia de ropa con imáxenes de los sos tatuaxes nes prendes. Dalgunes de les imáxenes na prendes fueron diseñaes pol so ex-novia, Kat Von D. Nikki Sixx llanzó un llibru nel [[2007]] tituláu [[The Heroin Diaries: A Year in the Life of a Shattered Rock Star]], que fala de la so vida mientres el periodu d'adicción a la heroína. En complementu a esti llibru grabó un discu tituláu [[The heroin Diaries Soundtrack]] xunto a [[DJ Ashba]] y [[James Michael]], sol nome de [[Sixx:AM]], onde destaca'l cantar "Life is Beautiful". Sixx tamién trabayó cola cantante noruega de rock [[Marion Raven]] en 2005 pal álbum debú de la cantautora "Here I am", collaborando con ella nes llíriques de dos canciones "[[Heads will roll]]" y "Surfing the sun" faciendo dos versiones del primer cantar yá mentada una pa "Here I am" (2005) y otra pa "Heads will roll (ep)" en 2006 dicha versión incluyóse tamién nel álbum "Set me free" de la noruega en 2007. Xunto con Big & Rich (John Rich y Big Kenny Alphin), y James Otto, Sixx escribió'l cantar "Ain't Gonna Stop" pal álbum Sunset Man del 2008 pa Warner Bros/Raybaw Records. En 2009, un día antes del final de la octava temporada d'[[American Idol]], Sixx toca'l baxu xunto a la ganadora [[Carrie Underwood]], cuando esta cantó la versión de "Home Sweet Home" de Mötley Crüe, escrita por Nikki Sixx. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.nikkisixx.net Sitiu oficial de Nikki Sixx] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110409012137/http://www.nikkisixx.net/ |date=2011-04-09 }} * [http://www.motley.com Sitiu oficial de Mötley Crüe] * {{IMDb nome}} {{NF|1958||Sixx, Nikki}} [[Categoría:Músicos y músiques de California]] [[Categoría:Compositores d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Músicos y músiques de heavy metal]] [[Categoría:Baxistes]] epoxlhp9oim47n3canzoixux2sils5l Subdesarrollu 0 150484 4376870 4363910 2025-06-17T14:18:04Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá planta => dicha planta 4376870 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Transporte dakar.JPG|miniatura|300px|Cai de [[Dakar]], [[Senegal]]. África ye l'únicu continente onde toles naciones atópense [[País en víes de desenvolvimientu|en víes de desenvolvimientu]] o son subdesendolcaes.]] El '''subdesarrollu''' ye aquella situación onde nun se cunta con cierta cantidá de [[riqueza]], [[serviciu|servicios]] o [[Producción (economía)|capacidaes granibles]]. Pero nun hai alcuerdu sobre cómo midir eses cantidaes porque s'ellaboraron distintes llistes y criterios, polo que, tratar d'un términu revesosu al nun haber consensu abondu. La idea del subdesarrollu tien el so orixe nos economistes alemanes del sieglu XIX y principios del XX, quien aldericaben la idea d'[[Adam Smith]] según la cual toles rexones, oficios y poblaciones pueden progresar económicamente a un ritmu asemeyáu. Independientemente de la definición del términu, el subdesarrollu ye un problema mundial al que se-y atribuyeron distintos factores; pero ensin alcuerdu sobre si son o non influyentes, como la [[raza]], si pueden considerase xenéricos o específicos, como la [[relixón]], si fueron creaos por otres naciones, casu de los [[colonialismu|colonialismos]], o si pela cueta seríen daqué propiu de les poblaciones subdesendolcaes, como la [[culpabilización de los otros]]. Como tou un problema que se considera, el subdesarrollu provoca innumberables repercusiones negatives en formes de faltes sanitaries, alimenticies o de seguridá ciudadana ente munches otres. Sicasí, como tantos otros fenómenos, implica tamién aspeutos positivos pa una parte de la población.<ref name="enciclopedia"/> A la desorientación esistente sumir la dificultá p'atopar una solución pa los países y rexones que la sufren, empezando porque dellos autores nun consideren el subdesarrollu o la probeza como un problema sinón como l'estáu natural y primixenio de toa rexón o coleutivu humanu. Con tou, les propuestes y proyeutos entamaos fueron dellos, casi tantos como los fracasos collechaos, pese al ésitu llográu, especialmente pa los pueblos del sureste asiáticu. == Definición == [[Ficheru:Diccionario de la Lengua Española, on side.jpg|miniatura|300px|Nenguna definición resultasti consensuada, enagora. Nin siquier el diccionariu de la Real Academia Española entra a indicar los niveles que marquen el desenvolvimientu.]] P'autores como [[Rodolfo Teragno|Rodolfo]] {{Harvtxt|Terragno|1994|p=211 y 212}}, la denominación que nun tien un significáu claru. La [[Real Academia Española]] definir como l'atrasu d'un país o rexón, que nun algamaría determinaos niveles (socioeconómicos, culturales).<ref name="rai1">{{Cita web |url=http://buscon.rae.es/draeI/SrvltGUIBusUsual?TIPU_HTML=2&TIPU_BUS=3&LEMA |títulu=Subdesarrollu |fechaaccesu=23 de xineru de 2010 |apellíu=Real Academia Española |obra=Diccionariu de la Llingua |ubicación=Madrid }}</ref> Al respeutive de la primer parte de la definición, ''atrasu d'un país o rexón'', el consensu ente espertos y non espertos suel ser unánime, les discrepancies surden cuando traten de definise los «determinaos» niveles. Un segundu aproximamientu podría ser: una de les etapes poles que traviesen los países y les sociedaes nel so progresu, especialmente progresu en [[Estáu de bienestar Estáu del Bienestar]] y capacidá económica. Esta postura foi defendida por autores como Roastod, sicasí esta idea de ser una etapa” dientro d'un procesu más llargu cuenta con munchos detractores {{cita Harvard|Sampedro|1996}}, quien cunten que el subdesarrollu puede llegar a nun superase nunca por múltiples factores,<ref name="enciclopedia">{{Cita web |url=http://www.economia48.com/spa/d/subdesarrollu/subdesarrollu.htm |títulu=Subdesarrollu |fechaaccesu=18 de payares de 2012 |obra=La gran enciclopedia de la economía |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141010161310/http://www.economia48.com/spa/d/subdesarrollu/subdesarrollu.htm |fechaarchivu=10 d'ochobre de 2014 }}</ref> porque nun son dos sistemes sinón unu solu, "''como les ruedes d'un coche nes cualos por enforma que cuerran les de tras enxamás van poder algamar a les d'alantre''", ente ellos la [[CEPAL]] o'l citáu [[José Luis Sampedro|Sanpedro]].<ref name="San Pedro">{{Cita web |url=http://www.march.es/conferencies/anteriores/voz.aspx?id=893&l=1 |títulu=El subdesarrollu |fechaaccesu=10 de febreru de 2013 |apellíu=Sampedro |nome=José Luis |fecha=29 d'abril de 1976 |formatu=Audiu |editorial=Fundación Juan March |ubicación=Madrid }}</ref> Otra posible definición sería: el subdesarrollu ye una estructura sociu-económica na que predominen l'agricultura, la ganadería, la pesca y l'esportación de materies primes por llevar al país pol desenvolvimientu de autoindependencia reparándose probeza xeneralizada.<ref name="enciclopedia"/> Según estes pautes Corea del Norte nun sería un país subdesendolcáu, o non siquier na primer parte de la so definición, pos una parte considerable de los sos ingresos por esportaciones constituyir los misiles y la teunoloxía nuclear {{cita Harvard|Nitikin|2009|p=21}}. Un cuartu puntu de vista considerar ''países subdesendolcaos'' a tou aquel perteneciente al llamáu [[Tercer Mundu]], esto ye, les naciones occidentales del norte constituyiríen el [[Primer Mundu]], les naciones del antiguu [[Bloque del Este]] el [[Segundu Mundu]] y el restu sería'l Tercer Mundu. Esta espresión foi desenvuelta pol sociólogu [[Peter Wosley]] nos años sesenta {{cita Harvard|Terragno|1994|p=219}} nuna clara analoxía colos [[tres estaos]] de la [[Revolución Francesa]]. Esta definición nun dexa de ser aldericada; pos taría'l casu d'[[Albania]], país dientro de la [[Pactu de Varsovia|esfera socialista]] y polo tanto perteneciente al [[Segundu mundu]], que claramente yera una nación subdesendolcada. Una de les poques diferencies ente ''subdesarrollu'' y ''Tercer Mundu'' finca en que'l primeru nun suelen emplegalo les persones que teóricamente pertenecen a él por ser {{cita Harvard|Terragno|1994|p=219}}, cada vez más, peyorativu; asina, ye bien difícil escuchar la espresión ''Primer Mundu'' en países consideraos ''desenvueltos''. Mientres, ''Tercer Mundu'' ye más aceptáu por unos y por otros. El subdesarrollu tamién ta bien rellacionáu cola [[probeza]], como indicó [[José Luis Sampedro]] en delles obres, llegándose a incluyir como países subdesendolcaos a aquellos onde un tanto per cientu determináu de la so población vive sol nivel de la probeza. Esta definición topeta col problema de midida per un sitiu, ¿Cómo se calcula la riqueza d'un pueblu? ¿A partir d'ónde una persona ta sol nivel de la probeza?, y pol otru la dulda de si'l subdesarrollu ye namái una cuestión económica;<ref name="onu2">{{Cita web |url=http://hdr.undp.org/es/estadisticas/inb/ |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121228012345/http://hdr.undp.org/es/estadisticas/inb/ |fechaarchivu=28 d'avientu de 2012 |títulu=¿Qué información ufierta'l Indice de Desenvolvimientu Humanu (IDH)? |fechaaccesu=18 de payares de 2012 |editorial=[[Organización de les Naciones Xuníes|ONX]] |allugamientu=Nueva York }}</ref> razones ambes pola cual los índices de desenvolvimientu fueron camudándose y ampliándose col tiempu, como se va ver más palantre. Xeneralmente la espresión fai referencia a países anque tamién puede utilizase pa designar a determinaes zones o rexones y, inclusive, a formes de pensar o subsistir: “mentalidá subdesendolcada” por aquella qu'espera resolver los sos problemes con ayuda esterior.<ref name="enciclopedia"/> === Carauterístiques de los países subdesendolcaos === Como s'indicó dellos son los aspeutos pa considerar a un país o rexón como subdesendolcada. Ente los más comunes podemos citar:<ref name="enciclopedia"/> * Economía basada nel [[sector primariu]]. * [[Comerciu esterior]] desfavorable. * Elevada tasa de [[mortalidá infantil]]. * [[Desocupación]] y [[subocupación]] masiva. * [[Sobrepoblación]] relativa. * Baxu [[nivel educativu]]. * Ingresu baxu, [[repartida de la riqueza|mal distribuyíu]] y irracionalmente utilizaos. * [[Corrupción política|Réxime políticu corruptu]]. * Falta d'instituciones democrátiques. * Dependencia política militar del estranxeru. * Dependencia estructural qu'inflúi en tola estructura socioeconómica y condiciona munchos traces principales del sistema del procesu de desenvolvimientu. * Teunoloxía primitiva. * Desenvolvimientu económicu dependiente * Esportación de productos tropicales * Importación de productos manufacturados [[Ficheru:UN_Human_Development_Report_2014.svg|miniatura|590px|center|Mapa del mundu según el IDH de los distintos Estaos a partir del Informe 2014. ]] {| width=60% |- | valign=center | | halign=center | {{Lleenda|#006000|0,950 y mayor}} {{Lleenda|#00a000|0,900–0,949}} {{Lleenda|#00d000|0,850–0,899}} {{Lleenda|#00ff00|0,800–0,849}} {{Lleenda|#ffff00|0,750–0,799}} | valign=top | {{Lleenda|#e0ff00|0,700–0,749}} {{Lleenda|#ffdf00|0,650–0,699}} {{Lleenda|#ffc160|0,600–0,649}} {{Lleenda|#ffa552|0,550–0,599}} {{Lleenda|#ff8000|0,500–0,549}} | valign=top | {{Lleenda|#ff0000|0,450–0,499}} {{Lleenda|#a00000|0,400–0,449}} {{Lleenda|#800000|0,350–0,399}} {{Lleenda|#400000|menor a 0,350}} |} === Midida del subdesarrollu === [[Ficheru:Capita20122.png|miniatura|450px|Mapa de países por PIB ''per cápita'' en 2012, según el [[Bancu Mundial]]. La renta per capita ye un indicador oxetivo y comparable, pero nun esplica tolos casos.]] Como s'indicó de primeres, unu de los principales problemes pa delimitar el términu ye determinar el nivel o niveles a partir de los cualos un país o rexón puede ser consideráu ''subdesendolcáu''. Unu de los primeros criterios, sinón el primeru, basar nel [[Productu Nacional Brutu]] o PNB que la [[ONX]] emplega na so [[Índiz de desenvolvimientu humanu]], tamién el Grupu Bancu Mundial preferir al [[Productu Interior Brutu]] o PIB. La ventaya de dambos índices finca na so casi oxetividá, al ser datos medibles con relativa facilidaes y tamién fácilmente comparable ente países.<ref name="PIB">{{Cita web |url=http://www.efxto.com/diccionariu/p/3802-productu-interior-brutu-pib |títulu=Productu Interior Brutu |fechaaccesu=18 de payares de 2012 |apellíu=EFXTO comunidá forex |editorial=EFXTO comunidá forex |allugamientu=Nueva York }}</ref> Coles mesmes, esti datu de productividá combinar col censu de la población o equivalente, otru datu empíricu relativamente senciellu de llograr, yá sía por censu o por sondéu. Xuntos refundien la [[renta per cápita]]. Coles cifres de renta yá ellaboraes namái restaba asitiar el llistón baxu del cual puede considerase a un país como subdesendolcáu. Sicasí, la renta per cápita tien un efeutu perversu: munchos estaos disponíen y disponen d'un determináu nivel, por casu 21.000 dólares añales, pero la distribución tan desigual de la riqueza faía que, salvo les élites d'eses naciones, la población viviera nunos niveles de desenvolvimientu inferiores a los de países teóricamente más probes {{cita Harvard|Terragno|1994|p=323}}. Amás, persiste'l discutiniu de si'l desenvolvimientu ye namái o principalmente una cuestión económica.<ref name="onu2"/> A pesar de lo anterior, pa catalogar una economía como desenvuelta o subdesendolcada tienen gran pesu la categorización que-y da'l [[Bancu Mundial]], de [[Países d'ingresos altos]], medios y baxos,<ref>http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#High_income</ref> amás les ''Economíes avanzaes'' del [[Fondu Monetariu Internacional]]<ref>{{Cita web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/02/pdf/text.pdf |títulu=World Economic outlook |fechaaccesu=9 de xunu de 2013 |apellíu=Debt |nome=High |apellíu2=Growth |nome2=Sluggish |fecha=ochobre de 2012 |formatu=PDF |obra=World Economic and Financial Surveys |editorial=International Monetary Fund |allugamientu=Nueva York |idioma=Inglés }}</ref> y el [[Índiz de desenvolvimientu humanu]]. Otra clasificación ye la emplegada pola [[OCDE]] qu'analiza'l nivel de renta xunto cola llonxevidá y l'[[alfabetización]]. Nuevamente salen casos como'l d'[[Azerbaixán]] que cunta cola mayor población de vieyos centenarios y la so apariencia nun ye nin tanto la d'un país desenvueltu. Otru casu constituyir les monarquíes del [[golfu Pérsicu]] {{cita Harvard|Terragno|1994|p=323}} que pueden algamar estos índices, pero los sos habitantes vense obligaos a trabayar en condiciones bien dures pa poder subsistir, inclusive con temperatures oficioses” percima de 50 graos. Pela so parte la [[ONX]], cola so [[Índiz de Desenvolvimientu Humanu]], ellaboró la so catalogación basándose en más criterios, como la esistencia d'eleiciones llibres, la calidá de vida, los [[Kilovatio-hora|kWh]] por persona y añu o'l númberu de [[teléfonu|llinies telefóniques]], agora más en desusu pola irrupción de la [[Telefonía móvil celular|telefonía móvil]],<ref name="onu1">{{Cita web |url=http://hdr.undp.org/es/estadisticas/ |títulu=United Nations Development Group |fechaaccesu=18 de payares de 2012 |editorial=ONX |allugamientu=Nueva York }}</ref> col fin de llograr una llista más basada en criterios sociales y cotidianos frente a los más económicu de la renta per cápita. Los distintos indicadores anteriores refundien diverses llistes de países. Magar que nun suelen coincidir en tolos miembros, estes llistes marquen ciertes llinies que podríamos allugar unos cientos de quilómetros más al norte del [[trópicu de Cáncer]] y unos cientos de quilómetros al sur del [[trópicu de Capricorniu]].<ref name="onuMapa">{{Cita web |url=http://hdr.undp.org/es/dato/mapa/ |títulu=Indicadores internacionales de desenvolvimientu humanu |fechaaccesu=18 de payares de 2012 |editorial=ONX |allugamientu=Nueva York |idioma=Inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121103152602/http://hdr.undp.org/es/dato/mapa/ |fechaarchivu=3 de payares de 2012 }}</ref> Los países que queden nel interior de la zona acutada per estes llinia imaxinaries seríen países subdesendolcaos. Sicasí, como s'indicó enantes y puede apreciase nel mapa de la ONX,<ref name="onu1"/> la llista d'esceiciones ye bien llarga y bien aldericada porque tamién s'inclúi como país subdesendolcáu a [[Albania]] y a lo llargo de los ochenta a naciones que sufrieron procesos de «subdesarrollismu» como [[Méxicu]] o [[Arxentina]]. Otra manera, dientro de diches llinies podríen quedar naciones de les llamaes nel so día “[[País en víes de desenvolvimientu emerxentes]]” como [[Singapur]] y la provincia o país chinu de [[Taiwán]], cuando yeren países desenvueltos a finales del sieglu XX y principios del XXI. == Historia del términu y otres posibles denominaciones == [[Ficheru:Harry S Truman, bw half-length photo portrait, facing front, 1945.jpg |miniatura|250px|Harry Truman en 1945, a quien se-y atribúi pronunciar per primer vegada'l términu "subdesarrollu".]] La pallabra «subdesarrollu» nun ye nueva. Nació tres la [[Revolución industrial|revoluciones industriales]], especialmente la [[Segunda revolución industrial|Segunda revolución]], cuando se constataba que non toles naciones llograben dotase d'un [[sector secundariu]] y siguíen dependiendo de l'[[agricultura]], [[pesca]] y [[ganadería]], principalmente {{cita Harvard|Reinert|2002|p=15}}. Pero atribúyese-y al presidente [[Harry Truman]] la primer pronunciación de la mesma nun discursu pronunciáu en 1949.<ref name="primer">{{Cita web |apellíu=Fernández Fernández |nome=Antonio |enllaceautor=Antonio Fernández Fernández |url=https://www.youtube.com/watch?v=7r9QE_6Jeas |títulu=Desenvuelvo y subdesarrollu |editorial=UNED |ubicación=Madrid |fecha=6 d'avientu de 2013 |fechaaccesu=28 d'agostu de 2015}}</ref> La llamada ''Escuela Inglesa'', con economistes como [[Adam Smith]], postulaba que'l mercáu yera relativamente tresparente. La división del trabayu dexaba l'aumentu de la riqueza y el mercáu llograba la distribución d'esa riqueza; asina se consiguíen crecederes simétriques. El llugar onde se producíen les manofacturas nun sería de gran importancia pa esta escuela, pos el mercáu ocupar de redistribuir la riqueza. Sicasí la observación de los fechos indicaba que la teoría yera errónea o incompleta {{cita Harvard|Reinert|2002|p=11}}. El fechu de que los distintos mercaos nun consiguíen distribuyir más o menos homogéneamente la riqueza foi resaltada polos economistes de la llamada ''Escuela Alemana''. Economistes como [[Friedrich List]], [[Karl Marx]] o [[Joseph Alois Schumpeter]] indicaron que'l llugar de producción de les manofacturas ye de gran importancia pal desenvolvimientu, lo mesmo que la división del trabayu puede amontar la producción, pero non por ello la redistribución de lo consiguío con dichu trabayu. Autores como los antes citaos, fixeron ver la importancia de los bienes de producción p'amontar la riqueza, como l'emplegu de [[tornu|tornos]], [[fresadora|fresadores]], [[Troquel (cortante)|troquel]]adores. Coles mesmes, fixeron fincapié tamién nel fechu de que los altos precios d'estos bienes constitúi una barrera pa la entrada de nuevos competidores, meyor dichu, les máquines necesaries pa producir esa riqueza, más les conocencies necesaries pa remanar y reparar diches máquines, suponen una barrera pa cualesquier competíos que quixera entrar a esfrutar de los beneficios que produz el mercáu industrial. Al contrariu que lu postular por Smith, nel mercáu industrial rexir pola competencia imperfecta y non pola perfectu cita Harvard|Reinert|2002|p=15}}. Entá más, la barrera p'aportar a la industrialización nun conclúi con tener les conocencies pa instalar, remanar y reparar les máquines industriales. Toa revolución industrial nun puede llevase a cabu ensin una '''revolución [[demografía|demográfica]]''' que dexe grandes poblaciones urbanes pa remanar y caltener dicha maquinaria. De la mesma esta nun se va dar ensin una '''revolución agraria''' cola qu'alimentar a eses poblaciones. A estes tien de sumase la yá afilvanada '''revolución económica''', pa realizar les ingentes inversiones que precisa toa empresa industrial. La industrialización acarreta un desenvolvimientu de tola sociedá. D'esta forma la ''Escuela Alemana'', al contrariu que los postulaos de la ''inglesa'', crea modelos asimétricos, onde determinaos grupos sociales, rexones y darréu países, desenvuélvense y otres nun lo faen, o siquier, non a la mesma velocidá. Ye la Escuela Alemana la qu'empieza a cuñar el términu ''desenvolvimientu'' y ''subdesarrollu'' {{cita Harvard|Reinert|2002|p=11 y 12}}. Col tiempu distintos órganos internacionales, principalmente venceyaos a la [[ONX]] como'l [[Grupu Bancu Mundial]], crearon otros términos, pa referise sobremanera a países y non tanto al fenómenu en sí. Magar compartir causes y carauterístiques, nengunu de los siguientes apellativos son sinónimu, inda cuando utilícense como tales en delles ocasiones: * País menos desenvueltu. * [[País en víes de desenvolvimientu]]. * País emerxente. * [[País apocayá industrializáu]]. * [[BRIC]]. == Causes del subdesarrollu == Ye necesariu remarcar que munchos espertos consideren el subdesarrollu, llamáu [[probeza]] en munches ocasiones, como un fenómenu "acausado" al ser tao natural de cualquier territoriu l'esistir ensin víes de comunicación, ensin tendíu llétricu, ensin suministru d'agua... Pa estos espertos ye'l desenvolvimientu'l que tien causes.{{ensin referencies}} Según la doctrina de la "Escuela alemana", la causa del subdesarrollu sería la falta de industrialización y, poro, la industrialización d'una sociedá constituyiría la solución {{cita Harvard|Reinert|2002|p=15}}. Pero'l pasu del tiempu paez indicar qu'o nun ye esa la solución o esisten munches otres causes que torguen la industrialización, pos el desenvolvimientu nun se consigue pola inmensa mayoría de naciones que la intenten. Les causes que pueden provocar y caltener los niveles de subdesarrollu son munches y nun esiste alcuerdu sobre cual ye la más importante. De siguío recuéyense un llista lo más llarga posible, tratando d'entamala siguiendo un criteriu d'aceptación, de les menos aceptaes a les más, según les conocencies disponibles hasta'l momentu. Pero esta llista nun tien de tomar se como única y menos entá como definitiva: === La raza === [[Ficheru:Firova Dunn Doha 2010.jpg|miniatura|left|300px|Debbi Dunn en 2010. Nun hai discrepancies tocantes a la ventaya de la raza negra en delles actividaes físiques;<ref name="razaIII">{{Cita web |url=http://www.ajcn.org/content/55/1/8.short |títulu=Differences in skeletal muscle and bone mineral mass between black and white females and their relevance to estimates of body composition |fechaaccesu=11 d'agostu de 2011 |apellíu=Varios autor |idioma=Inglés }}</ref><ref name="razaIV">{{Cita web |url=http://journals.lww.com/acsm-msse/Abstract/1999/10000/Architectural_characteristics_of_muscle_in_black.14.aspx |títulu=Architectural characteristics of muscle in black and white college football players |fechaaccesu=11 d'agostu de 2011 |apellíu=Varios autor |idioma=Inglés }}</ref> pero naide pudo demostrar qu'esta raza cunte con una desventaxa n'intelixencia o eficiencia.]] Hasta principios del sieglu XX creíase que'l desenvolvimientu humanu basar en cuestiones raciales. Dicíen los defensores d'esta hipótesis, que les diferencies ente poblaciones taben marcaes por diferencies de [[raza]], considerando unes cimeres a otres, o meyor dichu, por considerar que la "[[raza blanca]]" yera cimeru a toles demás. Esta conxetura sofitar na [[Historia]], o cierta parte de la Historia, reforzada pola tamién hipótesis del [[darvinismu social]] {{cita Harvard|Novikov|1914|p=16 y siguientes}}. Según los defensores de dicha postura, la superioridá económica, bélica ya industrial de parte de los países europeos y dalgunes de les sos antigües colonies, como [[Estaos Xuníos]], [[Canadá]], [[Chile]] o [[Arxentina]], folgaba nel orixe blancu del so grupu mayoritariu.<ref group="nota">Esta última nación, como gran parte de los países hispanoamericanos, esfrutó d'una superioridá respeuto de la vieya Metrópolis, España, con presidentes como [[Julio Argentino Roca]]. Dicha situación empezó a empeorar tres la Crisis del 29 aproximao y entró nuna dexeneración considerable pocu dempués de la Segunda Guerra Mundial.</ref> A esto xuníase que les naciones europees colonizaren y taben colonizando casi la totalidá d'[[África]], parte d'[[Asia]] y facer nel pasáu con [[Oceanía]] y [[América]]. Ye ciertu que la evolución humana, como cualesquier otra [[evolución]], tiende a afaer a ciertos individuos pa ciertes situaciones. Quiciabes l'exemplu más visible sía la ventaya que tien la raza negra sobre toles demás en ciertes disciplines físiques.<ref name="razaI">{{Cita web |url=http://hyper.ahajournals.org/content/40/2/195.abstract |títulu=Effects of Black Race on Forearm Resistance Vessel Function |fechaaccesu=11 d'agostu de 2011 |apellíu=Varios autor |idioma=Inglés }}</ref><ref name="razaII">{{Cita web |url=http://ajph.aphapublications.org/cgi/content/abstract/80/3/326 |títulu=Sex-specific and race-specific hip quebre rates |fechaaccesu=11 d'agostu de 2011 |apellíu=Kellie |nome=Y |apellíu2=Brody |nome2=J A idioma Inglés }}</ref> Sicasí, tolos intentos pa demostrar una menor intelixencia, eficiencia o laboriosidad d'una raza sobre otra fracasaron. La constatación del error apaecieron yá cola [[Guerra ruso-xaponesa]] nel sieglu XX {{cita Harvard|Losada|2005|p=46}}, onde un exércitu non blancu ganaba a otru caucásicu.<ref group="nota">Les principales cancilleríes europees consideraben al xigante rusu como claro ganador, ante una nación muncho menos poblada y amás oriental, produciendo Xapón una sorpresa total {{cita Harvard|Losada|2005|p=46}}</ref> Otru exemplu podría ser [[Les Bahames]], un país pobláu básicamente por negros que tenía nel 2000 unos ingresos per cápita de 15.290 $ frente a los 3.767 $ envaloraos como permediu en Llatinoamérica y el Caribe.<ref name="BM1">{{Cita web |url=http://ddp-ext.worldbank.org/ext/ddpreports/ViewSharedReport?&CF=&REPORT_ID=9147&REQUEST_TYPE=VIEWADVANCED&HF=N/CPProfile.asp&WSP=N |títulu=World Development Indicators database |fechaaccesu=13 de febreru de 2009 |apellíu=Bancu Mundial |allugamientu=Nueva York |idioma=Inglés }}</ref> Darréu los [[descolonización|proceso descolonizadores]] demostraron la falsedá d'esta teoría. Coles mesmes, la cultura occidental pue imponese n'América y la mayor parte d'Oceanía, [[Australia]] y [[Nueva Zelanda]] sobremanera; pero nun foi asina n'Asia {{cita Harvard|Arnalte|2004}} nin n'África onde los sos dirixentes nun son descendientes d'europeos y en munchos casos nun siguen los patrones europeos, como la [[India]].<ref name="lleendes">{{Cita web |títulu=Dende Bolivia pa Madrid |apellíu=Ibaibarriaga |nome=Mercedes |enllaceautor=Mercedes Ibaibarriaga |fecha=22 de xunu de 2006 |editorial=[[El Mundo (España)|El Mundo]] |ubicación=Madrid }}</ref> Sicasí, nun tien de concebir se la idea de qu'esta teoría ta refugada por completu. Antes al contrariu, so una o otra apariencia sigue vixente en munchos países desenvolver y subdesendolcáu. Nun ye inusual atopase comentarios de persones ensin especializar según los cualos si determináu país hispanoamericanu ye subdesendolcáu deber a cuntar con dirixentes de sangre indíxena, española o portuguesa; razón pola cual nunca va poder aportar a, o volver ser, una nación próspero y desenvolver {{cita Harvard|Mendoza|Montaner|Vargas Llosa|Vargas Llosa|1997|p=65 y siguientes}}. Pero, como se dixo, estes afirmaciones pertenecen a la cultura popular, ensin fonderada económica, social o biolóxicu. === La relixón === [[Ficheru:Vista dakar.JPG|derecha|300px|miniatura|Minarete en Dakar, Senegal. Pa dellos autores si en llugar d'una mezquita hubiera una ilesia, especialmente luterana, el país podría ser más ricu. Pa otros eso ye [[xeneralización azotada|''Faer ciencia d'una simple coincidencia'']].]] Autores como [[Max Weber]] postularon a la [[relixón]], más concretamente les [[Luteranismu|ilesies protestantes]], como impulsora d'un progresu bien cimeru a les demás cita Harvard|Weber|2003}}. Darréu otros escritores como {{Harvtxt|Erich Fromm|2008|p=81 y siguientes}} o [[César Vidal]] espublizaron más esta hipótesis. Según esti puntu de vista, les ilesies protestantes amuésense favorables al arriquecimientu individual por dos víes. Una ye la calvinista que postula'l estatus nesta vida como indicativu de lo que la persona va ser na siguiente. La otra ye la luterana, según la cual esta doctrina humilda a los homes frente a Dios y emburriar a la productividá nun esfuerciu por ganar el so favor {{cita Harvard|Fromm|2008|p=81 y siguientes}}. Por una o otra razón terminen llográndose naciones más desenvueltes, afirmen los defensores de dicha hipótesis. Siguiendo esta llinia de pensamientu, les naciones colonizaes por [[Francia]] o [[Bélxica]] seríen naciones subdesendolcaes y les colonizaes por [[Inglaterra]] o los [[Países Baxos]] seríen desenvueltes, yá sía por haber adoptáu la fe católica o por ser colonizaes per países con dicha fe portadores d'un escasu desenvolvimientu. Coles mesmes, autores protestantes como César Vidal caltienen que la falta d'alfabetización pa poder lleer la Biblia o'l respetu a la propiedá privada, marcaron diferencies ente los anglosaxones y los españoles.<ref name="Vidal Educación">{{Cita web |url=http://www.libertaddigital.com/opinion/cesar-vidal/educacion-61912/ |títulu=Educación |fechaaccesu=19 de marzu de 2012 |apellíu=Vidal |nome=Cesar |enllaceautor=Cesar Vidal |fecha=13 de payares de 2011 |editorial=Libertad Digital |ubicación=Madrid }}</ref> A lo último, estudiosos como [[Roberto Campos]] indicaron que les naciones iberoamericanes son subdesendolcaes por ser católiques na so mayoría o por ser colonizaes per países católicos, poro, desorganizados y non bien prósperos, consecuencia propia d'una moral contrapuesta siempres a la luterana o calvinista {{cita Harvard|Terragno|1994|p=148-151}}. Nun prisma más ampliu señálase'l casu d'[[El Líbanu]] y les sos comunidaes [[cristianismu|cristiana]] y [[islam|musulmana]]. Les dos bien pareyes en términos de riqueza, formación y raigón cuando se produció la descolonización francesa y sicasí, unes décades dempués, la población cristiana progresara muncho más que la musulmana {{cita Harvard|Landis|2000}}. Nuevamente, igual que nes apelaciones a la raza, esta teoría cunta con munches oxeciones que la acusen de [[chovinismu|chovinista]], autores como Weber son anglosaxones y/o protestantes,<ref name="Cantoni">{{Cita web |url=http://www.foreignpolicy.com/articles/2010/02/22/godly_business |títulu=Godly Business. The end of the Protestant work ethic |fechaaccesu=2 de payares de 2012 |apellíu=Cantoni |nome=David |fecha=2010 |idioma=Inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140810201320/http://www.foreignpolicy.com/articles/2010/02/22/godly_business |fechaarchivu=2014-08-10 }}</ref> y de [[xeneralización azotada|”faer ciencia d'una simple coincidencia”]]. Autores como Rodolfo Terragno afirmen que los defensores del capitalismu tienen problemes pa esplicar por qué'l mesmu modelu trunfa en Suiza y fracasa n'Haití y esa ye una de les razones poles qu'alleguen a estes teoríes: {{cita|Él ensaya una esplicación enllazada con una teoría tan célebre como probablemente falsa. En "La ética protestante y l'espíritu del capitalismu" sostuvo que l'ésitu de capitalismu anglosaxón deriva de la [[ética protestante del trabayu moral calvinista]] {{cita Harvard|Terragno|1994|p=149}}.}} Siguiendo al autor arxentín, de toles naciones colonizaes per Inglaterra, un centenar aproximao, solu cuatro pueden considerase desenvueltes, a saber: Estaos Xuníos, Canadá, Australia y Nueva Zelanda {{cita Harvard|Terragno|1994|p=152}}. Otru tantu puede afirmase del casu francés cola rexón de [[Quebec]]. Tamién pesa en contra d'esta teoría'l fechu de que rexones colonizaes por luteranos, como [[Namibia]] polos alemanes, [[Surinam]] polos holandeses, la [[Guayana]] polos británicos o Sudáfrica por estes dos últimes potencies, nun pueden considerase nin tanto países desenvueltos. Terragno apurre una llista d'ocho ex colonies de [[Gran Bretaña|britániques]] que tán ente les más probes del mundu {{cita Harvard|Terragno|1994|p=152}}. Coles mesmes, si la relixón fuera determinante, Francia, Bélxica y [[Austria]] tendríen de ser naciones más probes y atrasaes pol so catolicismu. La teoría de la relixón tampoco esplicaría por sigo mesma los casos de [[Corea del Sur]], [[Xapón]], [[Singapur]] o [[Taiwán]]. Quiciabes la prueba empírica más fuerte contra la teoría de la relixón apurrir l'académicu [[Davi Cantoni]], de la [[Universidá de Harvard]]. Nel so artículu ''The Economic Effects of the Protestant Reformation: Testing the Weber Hypothesis in the German Lands'' Cantoni siguió la trayeutoria de 272 ciudaes de fala xermana dende 1300 a 1900, con poblaciones mayoritariamente luteranes unes, católiques otres y calvinistes les terceres. Les conclusiones nun refundiaron diferencies apreciables {{cita Harvard|Cantoni|2010}}. Sicasí, la influencia de la relixón nel desenvolvimientu nun puede ser refugada por completu como nel casu de la raza. L'exemplu puestu ye amenorgar de productividá que supón pa una economía que la so xente pare de trabayar delles vegaes al día pa rezar, como se fai nos países musulmanes. Anque han de considerase casos como [[Dubái]], un emiratu na cual la gran mayoría d'habitantes son musulmanes, lo que ye güei ye una de les poblaciones más riques y prósperes del globu, siendo un bien cotizáu llugar de destín ya importante puntu d'alcuentru empresarial internacional. Pero esti casu y otros similares van tratase más palantre, dientro del apartáu ''La investigación y la inversión en teunoloxía''. === El colonialismu === [[Ficheru:Kongokonferenz.jpg|300px|left|miniatura|Grabáu sobre la Conferencia de Berlín de 1884. El repartu y distribución de los territorios africanos al antoxu ya interés de les potencies coloniales xeneró dempués numberosos problemes.]] Amestáu a les consecuencies del clima, la diferencia, especialmente teunolóxica, ente unes rexones y otres foi acentuando col tiempu. A esto contribuyó l'aislamientu que provocaron los [[océanu|océanos]], los grandes [[desiertu|desiertos]] y les [[enfermedá|enfermedaes]]. Toos estos elementos torgaben un contautu real ente distintes civilizaciones. Cuando aquelles torgues pudieron ser superaos, les civilizaciones tecnológicamente más avanzaes consiguieron imponese con cierta facilidá a les demás y utilizales pal so propiu beneficiu. Esta situación llevó en munchos casos al despreciu de los pueblos colonizaos, la creación de fronteres totalmente artificiales, separaciones arbitraries, la potenciación d'unes tribus o etnies sobre otres y l'escasu o nulu esfuerciu por educar y formalos en materies económiques y téuniques. Estos motivos acarretaron una dependencia de les metrópolis, especialmente no que se refier a maquinaria, teunoloxía y personal que les apoderara. Esta dependencia acarreto numberoses perdes culturales y d'identidá, llegando inclusive de la mesma llingua, sustituyida por una europea. Asina, unu de cada cinco negros del planeta fala una llingua europea y la mayoría de los países francoparlantes son africanos {{cita Harvard|Mazrui|Mazrui|1998}}. Otru factor de gran importancia constituyir los cambeos d'actividá traíos polos colonizadores. En munchos países la base de la sustentación fincaba na caza, la pesca y la recoyida. Cola llegada de los colonizadores la fonte d'alimentos pasó a ser l'agricultura, quedándose pa los colonizadores les mayores y meyores estensiones de tierra, casu de los portugueses n'Angola {{cita Harvard|Andresen|2001|p=16 y siguientes}}. Cola descolonización el problema persistió al pasar eses tierres de los antiguos colonos a los nuevos xerarques o quedar en manes de [[criollu|criollos]]. Como nos casos anteriores, nesti aparatado tampoco esiste consensu. Esisten voces afirmando que la colonización en sí nun foi la causa del subdesarrollu. La llegada de los occidentales tamién traxo la fundación d'[[universidá|universidaes]] y otros centros formativos, la instalación d'infraestructures como [[carretera|carreteres]], [[ferrocarril|ferrocarriles]], [[Mina (minería)|mines]] {{cita Harvard|Andresen|2001|p=17}}, [[autopista|autopistes]], [[hospital|hospitales]], la creación de [[fábrica|fábriques]], etc. Como exemplu suélense poner a [[Sudáfrica]] {{cita Harvard|Rojo|1993|p=62}} y [[Arxelia]]. Nun tien de cayer se nel error de pensar los defensores d'estes postura son autores occidentales defendiendo'l so [[lleenda rosa|hestoria]]. Asina l'escritor siriu Osama Kur Ali afirmaba a empiezos del sieglu XX:<ref name="Montávez">{{Cita web |url=http://www.march.es/conferencies/anteriores/voz.aspx?id=479 |títulu=Islam, colonización y descolonización |fechaaccesu=19 de payares de 2012 |apellíu=Martínez |nome=Pedro |fecha=19 d'ochobre de 2000 |formatu=Audiu |editorial=Fundación Juan March |ubicación=Madrid |cita=minutu 37 y siguientes }}</ref> {{cita|Aprendimos el tendíu de les llinies ferriales, a abrir túneles y construyir pontes, carreteres, pontes, diques y faros, a escavar pozos artesanos, a alzar cases de munchos pisos, a producir electricidá y tender los sos cables, a allumar con ella ciudaes y aldegues, la circulación de vehículos públicos poles urbes y les sos suburbios, a instalar el nuevu corréu, la telegrafía y el telégrafu ensin filos, submarín y per radiu, la organización de les ciudaes y los conceyos, a abrir cais y places, a pavimentar los caminos y superar les cuestes, a llevar les agües llimpies por canalizaciones y fontes, a desecar les zones pantanoses, a allixerar les epidemies d'enfermedaes oculares que dexaben ciegues a munches xentes, tomamos emprestaes les bases del exércitu, el sistema de buques de vapor, l'establecimientu de negociaos, el métodu de recaldación y l'alministración de pagadurías públiques y d'aduanes.}} Estes voces aumentaben en fuercia y en númberu a finales del [[sieglu XX]], cuando los movimientos d'[[esquierda (política)|esquierda]] y revolucionarios pierden parte de la so llexitimidá cola cayida del comunismu {{cita Harvard|Caranci|2006|p=14-15}}. Tien De faese ver qu'esti revisionismu históricu ye calificáu por dellos autores, casu de Carlo {{Harvtxt|Caranci|2006|p=14}}, como puru revanchismu ensin fondu de datos que lu sofite y que nel so analís nun tien en cuenta fechos del tipu: * L'estermín de más del 90% de los [[Pueblos nativos de los Estaos Xuníos|indíxenes norteamericanos]] y [[Aborixe australianu|aboríxenes australianos]]. * La eliminación de casi'l 40% de la población de [[Gabón]] polos franceses. * La muerte del 33% de los [[Libia|libios]] polos [[Italia fascista|italianos]]. * La eliminación por fame, trabayu o execución del 20% de los [[Congo belga|congoleses]] polos [[Bélxica|belgues]]. * Los trabayos forzaos llevaos a cabu polos [[Países Baxos|neerlandeses]] escontra los [[Indonesia|indonesios]]. * La aculturación llevada a cabu por [[España|españoles]] y [[Portugal|portugueses]] n'América Llatina. * Los millones de muertos na [[India]] sol dominiu británicu. * El [[réxime del apartheid]] sudafricano. === L'actuación de les naciones más riques === {{AP|Teoría de la dependencia}} [[Ficheru:2012 BRICS Summit.jpg|miniatura|left|300px|Cume de los BRICS en Nueva Delhi, 2012. Nel sieglu XXI la esplotación de les naciones más probes nun la realicen namái los países desenvueltos.]] Como se dixo de primeres, en munchos casos paez que'l subdesarrollu nun se supera y achácase bona parte de la culpa a les naciones desenvueltes. Culpa que s'estendió a principios del sieglu XXI a les naciones emerxentes como [[Brasil]], [[India]] y especialmente [[China]] {{cita Harvard|González|2012}}. Lo gafío de les naciones más riques apreciar en dellos campos. Púnxose como exemplu la baxa de los precios de les materies primes esportaes por naciones tropicales frente a la xubida de los productos ellaboraos per países industrializaos. Bien ye verdá que los precios de les materies primes fluctúan a la baxa y tamién a l'alza {{cita Harvard|Fondu Monetariu Internacional|2010|p=33}}. Otru casu bien repitíu constituyir los intereses de la [[delda esterna]] contraida por munches naciones mientres la década de los setenta. Dichos intereses n'ocasiones faen imposible refinanciar la delda {{cita Harvard|CEPAL|2010|p=102}}. Inclusive'l fechu de que décades dempués munchos países más ricos sigan emprestando dineru, entá a sabiendes de que lo esfrutaren persones distintes a los que dempués tienen de pagar el préstamu y que dichos préstamos y los sos intereses van aforfugar al país nun esfuerciu enorme pa devolvelos. Los solicitaos pol arxentín [[Carlos Menem]] dempués contribuyiríen a engordar la crisis conocida como'l [[corralito]]. Un aspeutu más sobre les torgues puestes de les naciones más riques a les más probes dar Rodolfo {{Harvtxt|Terragno|1994}} nel so llibru ''El Nuevu Modelu''. El financiamientu de cultivos en países como [[España]], [[Noruega]] o [[Francia]] lleva a producir escedentes d'alimentos, regalaos dempués como ayuda humanitaria o vendíos nel mercáu internacional a bien so preciu. Dambes actuaciones lleven a la quiebra d'otres esplotaciones o a la incapacidá de competir en mercaos los cualos, otra manera, seríen fácilmente apoderaos por eses agricultures pocu competitives que producen colleches de más calidá o más cantidá o dambes al tiempu . Los frenos por qu'otros pueblos nun se desenvuelvan pueden poner tamién les empreses y de los mesmos habitantes de les naciones desenvueltes que son los sos veceros. Un exemplu puede trate nel cultivu del [[algodón]]. Países como [[Uzbequistán]] dotáronse de llexislaciones bien laxas y toleren na contratación de neños pa collechar dicha planta y vendeles a empreses multinacionales. Estes multinacionales europees, estauxunidenses o chines paguen el quilu d'esta fibra a más de dos euros, cuando al trabayador abónense-y unos trés céntimos {{cita Harvard|OCU|2008|p=25-27}}. Asina, munchos neños tienen d'abandonar los estudios pa recoyer colleches, perdiendo la capacidá de formase, amás de debilitar la so salú al tar en contautu con distintos tipos de [[biocida|biocides]]. Nesta mesma llinia indícase que'l preciu de la prenda d'algodón nun tien porque ser garantía d'un meyor comportamientu éticu na compra de la materia primo, d'esta manera les marques más cares, casu de Diésel o [[Lacoste]], son les que menos o nenguna garantía ufierten. Otra manera, les más barates, como [[H&M]], yeren les que más compromisos éticos axuntaben {{cita Harvard|OCU|2008|p=26-27}}. Bien ye verdá que les práutiques de subcontratar emplegaos ensin garantíes llaborales resulta muncho más común nes multinacionales procedentes de naciones BRIC, especialmente les chines que vivieron protestes de los sos trabayadores acusándolos de vivir con elles peor que mientres los tiempos coloniales, como denunció Gerardo González Calvo y otros africanistes {{cita Harvard|González|2012}}. Magar tolos campos esplicaos enantes, quiciabes el más hiriente resulta l'emplegu de la fuercia direuto o indireuta pa imponer nun determináu país tal o cual réxime. Xuníu al puntu anterior, acúsase-y especialmente a Francia d'haber descolonizado África estremando'l so anterior territoriu en dellos países pequeños, en llugar de dos o inclusive unu muncho más grande, más poderosu y por tanto más independiente de la so ex metrópolis {{cita Harvard|Nerín|2009|p=46}}. Darréu, cuando dalgún de los nuevos países deseyó dixebrase de tutelar gala suelen apaecer guerrilles que ponen en xaque a dichu gobierno y oblíguen-y a volver baxu tutelar francesa, asina asocedió en Costa de Marfil o'l Chad, en pallabres de Gerardo González Calvo. N'otres ocasiones ye'l mesmu dirixente quien termina derrocáu y sustituyíu por persones más próximes a les tesis del país que desea controlalo. Esti derrocamientu puede ser indireutu, como sufrió [[Joseph Kasa-Vubu]] del Congo col golpe de [[Mobutu Sese Seko]], o direutamente, como fixeron los soviéticos con [[Jafizulá Amín]] tres la [[Operación Nube-333|invasión d'Afganistán]]. En non poques ocasiones calificóse a los movimientos insurxentes como peonos nun xuegu más ampliu, "burkas" a les órdenes d'otra nación o inclusive títeres sol dictáu d'una determinada potencia {{cita Harvard|Tenaille|1980|p=45}}. Sicasí, a principios del sieglu XXI tomaron fuercia les postures d'otros autores como [[Piero Gleijeses]], pa quien munchos de los movimientos insurxentes utilizaron les rivalidaes ente potencies pa los sos propios fines. Asina, Henry Kissinger autorizó l'entrenamientu y unviada armar al [[FNLA]] y la [[UNITA]] n'Angola tres la derrota y pola derrota en Vietnam {{cita Harvard|Stockwell|1978|p=43}}. Pela so parte, la URSS tamién unvió masivamente asesores y armamentu al [[MPLA]] d'Angola primida en parte pol sofitu que China daba al FNLA, movimientu en principiu pro-occidental {{cita Harvard|Andresen|2001|p=175}}. En determinaes ocasiones, cuando'l sofitu internu nun se consigue o esta falla, recurrir al reclutamiento de mercenarios pa tratar de concluyir el derrocamientu {{cita Harvard|Stockwell|1978|p=240}}. Pero quitando estos casos d'intervención esplícita, nun esiste consensu al respeutive de si la participación d'otres naciones tien un efeutu creador na insurxencia o a cencielles multiplicador d'una realidá esistente. === La delda esterna === {{AP|Delda esterna}} Ye necesariu remontase a finales de la [[Segunda Guerra Mundial]] p'atopar los primeros oríxenes de la delda esterna.<ref group="nota">Non pocos humoristes y artistes, como [[Frank Delgado]], quíten-y la "x" a la espresión indicando un posible calter perpetuu.</ref> Toa Europa ta estrozada y esfamiada tres la Guerra y Estaos Xuníos consideraba que podía perder dellos aliaos si nun se suministraben fondos pa cubrir la reconstrucción y les necesidaes más básiques. El xeneral [[George Marshall]] iguó un plan pa emprestar 13&nbsp;000 millones de dólares de la dómina a un interés del 1&nbsp;% pa la compra d'alimentos, maquinaria y otres necesidaes. Dende xunetu de 1947 aquel programa sería conocíu como [[Plan Marshall]] y constituyó un ésitu notable pol so emburrie decisivu a la reconstrucción europea {{cita Harvard|Moyo| 2009|p=35}}. Al ésitu del [[Plan Marshall|Plan]] sumóse-y una prosperidá económica inusualmente llarga, dende los años 1950 hasta principios de los 1970. Estos años de bonanza paecíen indicar que s'atopara la fórmula del capitalismu en continua crecedera. Nesti contestu l'acabante crear [[Bancu Mundial]], el [[Fondu Monetariu Internacional]] y la banca privada empezaron a conceder grandes préstamos con bien poques garantíes de devolución, que nun se consideraben necesaries pola coxuntura económica, el precedente européu y les meyores económiques constataes en [[Corea del Sur]], [[Singapur]] y la islla de [[Taiwán|Formosa]], que empezaben a desenvolvese rápido. D'esta forma los emprestadores y prestatarios escaecíen o embrivíen los problemes que supondría la devolución de grandes cantidaes de capital, según Marc {{Harvtxt|Raffinot|1994|p=40}}. Coles mesmes tamién se pasó per alto que lo emprestao per Estaos Xuníos a Europa Occidental foi una ayuda pa la reconstrucción, non pal desenvolvimientu {{cita Harvard|Moyo|2009|p=36}}. Magar tou, sí se pidió un aval, el del propiu pueblu solicitante, conocíu como ''Riesgu País''. Un aval como esi resultó bien curiosu mientres delles décades {{cita Harvard|Raffinot|1994|p=43}} y los fondos apurrir a empreses privaes, munches creaes pa tal fin, pa financiar les inversiones en maquinaria, compra de suministros, contratación de personal y otres necesidaes que teníen o dicíen precisar; pero la delda asumir el país en casu d'impagu. En munches naciones, como les iberoamericanos, esti procesu creo toa un fenómenu conocida como la ''plata duce'' {{cita Harvard|Terragno|1994|p=175}}. Por desgracia pa los pueblos avalistas, la corrupción solía y suel ser bien alta, escarecíase y escarez d'instituciones fuertes que disuadieran de males práutiques y munchos países nun cuntaben con estabilidá política y social {{cita Harvard|Moyo|2009|p=35}}. De resultes, bona parte de los préstamos fueron sacaos de los países y lleváu a cuentes n'estranxeres. Calcúlase que de [[Brasil]] salió daqué menos del 20% de los sos préstamos; pero naciones como [[Venezuela]] o Arxentina esviaron más del 90%. D'esta forma la década de los ochenta del sieglu XX dedicóse casi por entero a pagar una delda y los sos correspondientes intereses colos que se construyera bien pocu. A esa dómina conocer como la [[Década perdida]], pos nella poco s'avanzó nel desenvolvimientu y coles mesmes creo una considerable crisis de delda que volvió más esixentes a la banca público y privao {{cita Harvard|Raffinot|1994|p=40 y 42}}. Estes mayores esixencies crearon un problema de refinanciación, pos al solicitar más préstamos o creitos pa saldar los que venceríen llueu los prestatarios esixíen más intereses.<ref name="microutopias">{{Cita web |url=http://www.microutopias.org/index.php?option=com_content&task=view&id=254&Itemid=40 |títulu=Deuda esterna, delda eterna, delda inmoral, delda illexítima... |fechaaccesu=18 de mayu de 2013 |fecha=9 d'ochobre de 2012 |apellíu=Losada Suárez |nome=Alfredo |editorial=Microutopías |allugamientu=La Coruña |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20200813104706/http://www.microutopias.org/index.php?option=com_content&task=view&id=254&Itemid=40 |fechaarchivu=2020-08-13 }}</ref> En numberoses ocasiones, políticos, intelectuales y ONGs reclamen la condonación d'esta delda por considerala imposible de pagar, retardar del progresu o, inclusive, torgar el desenvolvimientu de les naciones empeñaes.{{#tag:ref|Surdieron voces, como la d'Alfredo Losada Suárez,<ref name="microutopias"/> calificando a la delda d'inmoral, pos resultaba imposible que los prestadores de la mesma nun supieren toes o parte de les consecuencies que produciría.|group="nota"}} Sicasí, y remarcando el calter por demás revesosu del subdesarrollu, la posibilidá de condonar dicha delda ye refugada poles naciones o entidaes prestatarias, tien de recordase que la mayor parte del dineru emprestao foi concedíu por entidaes privada. Coles mesmes, autores comprometíos col desenvolvimientu, casu de Donato {{cita Harvard|Ndongo|2007|p=94}}, indiquen otra solución más rápida y senciella pa saldar diches deldes: que la pagaren los líderes d'esos países del so propiu bolsu, cada unu la del so; porque, continua l'autor, podríen faelo nun solu día y entá-yos sobraría dineru. === La corrupción === Dambiso {{Harvtxt|Moyo|2009|p=25%}} indica cómo la corrupción estrayi bona parte de l'ayuda internacional destinada pa cuestiones como infraestructures o educación, y gastar en bienes totalmente improductivos, [[joyería|artículo de luxu]], automóviles deportivos o [[bancu|cuntes bancaries]] [[estranxeru|estranxeros]]. D'esta forma les aportaciones de naciones riques al traviés d'ayuda pal desenvolvimientu, creitos o préstamos con condiciones ventaxoses, son-yos devueltos rápido y con intereses en forma d'ingresos pa los sos [[Ferrari|empreses de luxu]] o pa les sos entidaes bancaries. Como dixo'l diplomáticu del Reinu Xuníu sir Edward Clay, les naciones subdesendolcaes "comen como un famión pa devolvelo sobre los pies de los donantes estranxeros". Según [[Tresparencia Internacional]] en 2014 les naciones con más corrupción percibida coincidíen coles más subdesendolcaes, casu de Somalia, Corea del Norte o dambos Sudanes. Pela so parte, naciones más prósperes en comparanza colos sos vecinos, como Chile o Botswana, amosaben una perceición menor de la corrupción.<ref name="tresparencia">{{Cita web |títulu=Tresparencia Internacional |url=http://www.transparency.org/cpi2014/results |idioma=inglés |editorial=Transparency International |fecha=2015 |ubicación=Berlín |fechaaccesu=1 de marzu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140929023046/http://www.transparency.org/cpi2014/results |fechaarchivu=2014-09-29 }}</ref> La [[corrupción política|corrupción]], prosigue l'autora, sustrai munchos recursos a los entamadores d'eses naciones, dineru que podía emplegase n'ameyorar los sos negocios, llograr más beneficios y apurrir más puestos de trabayu. Non yá ye la corrupción gubernamental, tamién la clase política polo xeneral, la Xusticia y sobremanera les fuercies de seguridá son actores de primer orde nesa lacra. Pero académicos como Ian Vásquez sostienen que nun ye daqué esclusivu d'África.<ref name="Vasquez" /> En munchos países policías y ex-policías formen bandes pa extorsionar a empresarios y otros ciudadanos en cuenta de "seguridá"<ref name="EFE1">{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/internacional/paramilitares/mueven/narcos/171/faveles/Rio/elpepuint/20080801elpepuint_3/Tes |títulu=Los paramilitares mueven a los 'narcos' en 171 faveles de Ríu |fechaaccesu=26 d'agostu de 2008 |obra=El País |editor=Axencia Efe |editorial=Grupo Prisa |ubicación=Madrid }}</ref> o realicen ellos mesmos secuestros y asesinatos.<ref name="ElPais1">{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/internacional/Gobierno/mexicano/entona/mea/culpa/inseguridad/pais/elpepuint/20080822elpepuint_5/Tes |títulu=El Gobiernu mexicanu entona'l “mea culpa” pola inseguridá nel país |fechaaccesu=26 d'agostu de 2008 |apellíu=Beauregard |nome=Luís Pablo |fecha=22 d'agostu de 2008 |obra=El País editorial=Grupo Prisa |ubicación=Madrid }}</ref> Pela so parte {{Harvtxt|Howell|Pearce|2001|p=123}} apunten otru efeutu provocáu pola corrupción: la escasa solidaridá que promueve nel pueblu. Esto amenorga'l asociacionismu ente los habitantes del país y ensin elles ye más difícil el control de los distintos poderes de cada estáu, lo que se consideró como daqué inherente a los raigaños del desenvolvimientu. Coles mesmes, suel ser habitual que cale la idea de que la corrupción xeneralizada ya impune ye daqué inevitable, polo que nun resultaría lóxicu nin práuticu lluchar contra ella. Esta sensación d'incapacidá xenera más desidia y esta dexa más corrupción, entrando nun círculu vicios. Asina pueden llegase a escuchar en discursos públicos frases como “robái de forma intelixente, adulces” nel [[Zaire|antiguu Zaire]] {{cita Harvard|Meredith|2011|p=368}} o “el tresmanamientu de dellos dineros destinaos a ayuda humanitaria n'Arxentina. Siguiendo esta mesma llinia, esiste la postura de qu'en munchos países, especialmente d'África onde nun esisten les llibertaes d'espresión nin de publicación nin tampoco un poder xudicial independiente, la corrupción nun ye que sía'l meyor camín pa vivir, ye que ye l'únicu camín, como asocedió nel Zaire de Mobutu Semeseko {{cita Harvard|Meredith|2011|p=368}}. Pero esti abusu de poder nun suel quedase nel robu d'impuestos o les esixencies de trámites. Xeneralmente vien acompañáu de violaciones de derechos humanos como matances, desapaiciones, tortures xeneralizaes ya inclusive secuestru de familiares enteres. Abusos tamién perpetaos por entidaes non gubernamentales, casu de mafies o grupos criminales, ante un poder executivo o xudicial inactivu.<ref name="Casa América">{{Cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=Mg20OkOA8Nc |títulu=Paradoja de la represión |fechaaccesu=1 de mayu de 2013 |apellíu=Buscaglia |nome=Edgardo |fecha=16 de xunu de 2011 |editorial=Casa América |ubicación=Madrid}}</ref> Este ye un capítulu supón un llastre bien grande pal desenvolvimientu de munchos países.<ref name="Vidal">{{Cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=a4ozHVfnH8I |títulu=En busca de Idi Amín |fechaaccesu=22 de mayu de 2010 |apellíu=Arsene |nome=Jean |obra=Corría l'añu |editor=Cesar Vidal |editorial=Libertad Digital |ubicación=Madrid }}</ref> y foi denunciáu por {{Harvtxt|Amnistía Internacional|1990}} en multitud países. === La falta de llibertaes y seguridá personal === Augusto {{harvtxt|Zamora|2008}} indica qu'una de les causes principales del subdesarrollu llatinoamericanu fueron, per una parte, les oligarquíes d'aquellos países y el so enfotu por retener el poder de múltiples formes, lo que terminó enllantando la falta d'una sociedá civil formada por ciudadanos que se fíen unos d'otros. La segunda causa deber a la inseguridá vivida en tol subcontinente dende la independencia d'España y Portugal. Con guerres civiles y ente estaos, incluyendo dalgunes de les [[Guerra de la Triple Alianza|más sangrientes]] de la Hestoria, que detuvieron la inmigración europea a dichos países, una inmigración qu'apurrió a a Estaos Unidoso Canadá les conocencies y les téuniques desenvueltes n'Europa mientres la [[Revolución Industrial|Primer revolución industrial]]. Investigadores como [[Ian Vásquez]] constata cómo la llibertá económica ta direutamente rellacionada col desenvolvimientu. Menta'l casu de [[Zimbabue]],<ref name="Vasquez">{{Cita web |url= https://www.youtube.com/watch?v=GItWhTzqFOM |títulu= Ian Vásquez: "Llibertá económica y progresu humanu"- UElCato FPP 2013 |nome= Ian |apellíu= Vasquez |enllaceautor= Ian Vasquez |añu= 2013 |editorial= Fundación pal Progresu |ubicación= Santiago de Chile}}</ref> una nación con abondoses infraestructures, bon sistema sanitariu, eficientes ranchos productores de carne, bonos plantíos cerealísticas y relativamente rica según cánones africanos,<ref name="africanosI">{{Cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=nfBykfx36lU&list=UUjPGpPAZl_7rmeXsjHi9P1g&index=4&feature=plcp |títulu=Un xardín del Edén en decadencia |apellíu=Mazrui |nome=Ali A. |fecha=1986 |obra=Los africanos: un triple heriedu |editorial=[[British Broadcasting Corporation|BBC]]/[[Weta Tv]] |allugamientu=[[Londres]]/[[Lagos]] }}</ref> que pasó en menos de 20 años a un estáu fallíu,<ref name="Fund">{{Cita web |url=http://www.fundforpeace.org/global/?q=fsi-grid2011 |títulu=The Failed States Index 2011 |fechaaccesu=24//12/2011 |editorial=Fund for Peace |idioma=Inglés }}</ref> sufriendo una inflación de miles de puntos añales, epidemies y un éxodu masivu. D'esta manera, en pallabres de {{Harvtxt|Moorcraft|McLaughlin|2008|p=193}} los zimbabueses "camudaron una élite eficiente y racista [contra los negros] por otra racista [contra los blancos] pero ineficiente".<ref group="nota">Ye necesariu esclariar que la corrupción y la tiranía nun paez tener rellación col nivel de formación de los gobernantes. Verdaderamente munchos países fueron y son dirixíos por persones pocu instruyíes o semianalfabetas, casu d'[[Idi Amin]] o [[Jean-Bédel Bokassa]]; sicasí esistieron dictadores con amplia cultura, como [[Hastings Kamuzu Banda]] en [[Malaui]] {{cita Harvard|Nerin|2009|p=48}}.</ref> La falta de llibertá económica tamién desagua tarde o aína nuna inseguridá xurídica pa les empreses estranxeres que podíen invertir nel país, lo que se denomina tamién [[riesgu político]]. L'autor recueye 43 indicadores en cinco árees y comprueba la evolución de naciones como [[El Salvador]], y especialmente Chile qu'ocupaba'l númberu 69 con [[Salvador Allende|Salvador Allende y]] la espropiación de la [[ITT]] {{cita Harvard|Brigham|Houston|2005|p=745}}, y pasó al puestu once, constituyendo una hestoria d'ésitu económicu. Sicasí, naciones como l'Arxentina de [[Cristina Fernández de Kirchner]] o [[Venezuela]] esperimenten un amenorgamientu progresivu de la so llibertá económica y tamién de la so riqueza. Danvino {{harvtxt|Moyo|2009}} y Ian Vásquez coinciden na importancia d'amenorgar el tamañu del estáu y,<ref name="Vasquez"/> con él, los requisitos pa rexistrar la propiedá privada, abrir negocios y otres actividaes económiques, lo que se conoz como entrar nel [[sector formal]]. El nun poder aportar al sector formal fai a les pequeñes empreses y empresarios menos eficientes por non poder aportar a creitos, apeligrar les sos pequeñes inversiones, sufrir multes, etc. Los trámites alministrativos pueden aumentar en númberu pa satisfaer les demandes económiques de los funcionarios que los alministren y, anque nun fora necesariu sobornar al funcionariu, tamién retrasen el tiempu pa llograr los permisos esixíos. Según el Grupu Bancu Mundial, en dalgunos de los peores países consiguir un permisu de construcción o abrir un negociu puede llevar más de cien díes.<ref name="doing business">{{Cita web |url=http://espanol.doingbusiness.org/rankings |títulu=Doing Business |fechaaccesu=9 de payares de 2012 |editor=Grupu Bancu Mundial |allugamientu=Nueva York |idioma=Inglés }}</ref> De la mesma estes práutiques faen que munchos entamadores decidan empezar la so actividá ensin tolos permisos necesarios, lo que crea inseguridá xurídica y facer más vulnerables a los chantaxes alministrativos si llogren ciertu ésitu. Paradóxicamente, dalgunes de les más grandes fortunes del mundu tán en manes de ciudadanos provenientes de países subdesendolcaos<ref name="forbes">{{Cita web |url=http://www.forbes.com/2009/03/11/worlds-richest-people-billionaires-2009-billionaires_land.html |títulu=Millonarios del mundu |fechaaccesu=23 de mayu de 2010 |fecha=3 de payares de 2009 |obra= revista Forbes |idioma=Inglés }}</ref> que les consiguieron pol so inxeniu y laboriosidad, pero tamién pola gran permisividad de los sos sistemes fiscales y/o xudiciales. Otru campu de responsabilidá gubernamental encuádrase non nes aiciones sinón nes inacciones de los gobernantes que dexa a organizaciones como los cartelos de la droga espolletar, cometiendo hasta 23 tipos distintos de delitos (tráficu d'armes, estorsión, tráficu de seres humanos...) de los que la venta d'estupefacientes y el consiguiente blanquéu de dineru namái son dos d'ellos.<ref name="aristegui2">{{Cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=jOuUxRLeuW4 |títulu=Aristegui |fechaaccesu=3 d'avientu de 2012 |apellíu=Buscaglia |nome=Edgardo |fecha=17 de mayu de 2010 |editorial=CNN n'español |allugamientu=Méxicu DC }}</ref> Espertos en seguridá y derechos humanos como [[Edgardo Buscaglia]] caltién que munchos gobiernos, subdesendolcaos o non, rehúsan lluchar contundentemente contra'l crime entamáu y dexen qu'estos 23 tipos de delitos sigan más o menos impunes hasta que les aiciones de dichos grupos afecten direutamente a la élite político y social, como asocedió en Colombia na matanza de la metá de la Corte Suprema o la voladura del Club de la Nozal en Bogotá.<ref name="aristegui2"/> Esta desapegadura de los dirixentes polos delitos cometíos contra'l so propiu pueblu hasta que los afecte a ellos aumenta más la rocea social. === Los mesmos pueblos subdesendolcaos === Otra de les razones poles que'l fenómenu del subdesarrollu paez ser perpetuu mora tamién nos mesmos pueblos que los sufren. Anque son munchos y bien variaos, sí s'aprecia ciertes actitúes más o menos comunes, como pue ser l'aceptación de les normes imperantes, que non por ello llegales, como asesinatos, desapaiciones, corrupción... Dacuando abluca l'aguantadera o tolerancia de dichos pueblos con eses actitúes hasta niveles estremos insospechados, ensin protestes pa, de secute recurrir a la violencia, en llugar d'una protesta continuo y moderao. Otra podría ser la ''delegación'' del problema nes naciones desenvueltes, lo que se resumió na frase "somos probes, la culpa ye d'ellos" {{cita Harvard|Mendoza|Montaner|Vargas Llosa|Vargas Llosa|1997}}. Pela so parte autores como l'arxentín [[Luis Fernando Massa]] tamién sostuvieron, nel llibru ''[[Yo nun quiero ser un subdesendolcáu]]'', que les actitúes y concepciones o preconcepciones de los pueblos subdesendolcaos constitúin un frenu pa superar la situación, hasta'l puntu de convertise casi nuna enfermedá social {{cita Harvard|Massa|2013}}. Magar dase más nunos países que n'otros, tamién suel apreciase la falta d'una conciencia nacional fuerte {{cita Harvard|Ndongo|2007|p=90}} con casos como'l [[tribu|tribalismu]] n'África.<ref group="nota">Magar que la descolonización y el surdimientu de los nuevos estaos estaos xeneró un sentimientu de pertenencia a una entidá cimera a la tribu, como caltién {{Harvtxt|Ndongo|2007|p=90}}.</ref> Alí A Mazrui apunta tamién la escasa planificación y con ella los deseos de trabayar pa pasar el momentu presente en llugar de p'asegurar un futuru.<ref name="africanosI"/> Toos ellos, nos sos distintos graos, son factores que lleven al poco aprovechamientu de los recursos humanu y natural, xeneralmente bien abondosos. Como exemplu de la primer actitú, la sumisión a la norma de fechu y non de derechu, puede mentase la desapaición” d'opositores. Magar ser una práutica que s'estendió mientres los rexímenes dictatoriales en países como [[Arxentina]], [[Chile]], [[Perú]], [[Colombia]] o [[Uruguái]] {{cita Harvard|Amnistía Internacional|1979}}, nun acarreta una reacción proporcional ente los amigos, vecinos, compañeros de clase o del trabayu de les persones sumida, salvo delles esceiciones como les [[Madres de Plaza de Mayu]] en [[Buenos Aires]]. La resultancia ye la implantación d'un sentimientu xeneralizáu sobre la tolerancia con eses práutiques. Esa aceptación tácita por parte de los ciudadanos de los abusos cometíos polos sos gobiernos dexa que les inxusticies sociales perpetúense,<ref name="Méxicu">{{Cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=BE5pq3tan64 |títulu=El Méxicu de los que nun respeten nada |fechaaccesu=9 de mayu de 2013 |apellíu=Ferriz |nome=Pedro |fecha=29 d'abril de 2013 |formatu=El comentariu del día |ubicación=Méxicu DF }}</ref> si ye necesariu pola fuercia, y con elles la incapacidá de progresar, ente otros motivos por amenorgar na capacidá entamadora ante un sistema llegal y xurídico arbitrariu y que retrae tiempu y recursos en forma de corrupción nel meyor de los casos, cuando non n'inseguridá xurídica.<ref name="Méxicu"/> Asina a principios del sieglu XXI comprobábase que, pese a la gran crecedera del productu interior brutu de los países Hispanoamericanos, la situación de los ciudadanos nun ameyoraba, con delles esceiciones. Otra faceta, dientro de la idiosincrasia de los pueblos subdesendolcaos, ye la rocea esistente en sociedaes compuestes por etnies distintes, como sería la descendiente d'europeos per una parte y l'indíxena por otra. Esta rocea apreciar no exiguo de la sociedá civil que, por tanto, solo exerz una pequeñes y pocu influyente presión sobre los poderes del Estáu (executivu, llexislativu y xudicial), magar esistir esceiciones como les citaes ''Madres de la plaza de mayu''. A esta rocea ente etnies suel añader la rocea de nos ciudadanos con otros yá citada nel puntu anterior. Otra manera, en naciones onde la población indíxena quedó bien amenorgada o inclusive viven en ''reserves'' o ''territorios aboríxenes'' sí se llogró'l desenvolvimientu. Ye'l casu de los cuatro esceiciones citaes na ''Relixón''; tanto Estaos Xuníos como Canadá, Australia y Nueva Zelanda tán gobernaes y poblaes nuna gran mayoría por cristianos, con distintes ilesies, y descendientes d'europeos; otru tantu puede mentase d'Israel, onde la mayoría de la población ye d'orixe européu, magar esistir un considerable población negra, y practiquen mayoritariamente la mesma relixón<ref name="rtve" >{{Cita web |url=https://www.rtve.es/noticias/20110125/palestina-conformo-ante-israel-con-torna-simbolico-refuxaos-segun-jazeera/397956.shtml |títulu=Palestina conformóse ante Israel con una torna "simbólicu" de refuxaos, según Al Jazeera |fechaaccesu=25 de setiembre de 2011 |fecha=25 de xineru de 2011 |editorial=Radio Televisión Española |ubicación=Madrid }}</ref><ref group="nota">La torna de los refuxaos árabes ye la única condición escluyida polos israelinos de les negociaciones col fin d'evitar la esistencia de dos pueblos nel mesmu país.</ref> Xeneralmente estos factores suelen tratase nel últimu llugar, como nesti casu, y por tanto como los menos importantes. Pero a principios del sieglu XXI yá les postures que defendíen la inclusión d'esta causa crecieron hasta acompañar a cualquier informe sobre'l fenómenu del subdesarrollu que tratara de ser refechu,<ref group="nota">Refugar esta causa foi una de les crítiques realizaes pol diariu [[El Mundo (España)|El Mundo]], ente otros, al programa de la [[British Broadcasting Corporation|BBC]] sobre África; onde se recoyíen munches razones de la situación actual del Continente, pero nenguna sobre les matances, xenocidios y corrupciones de los sos gobiernos.</ref> hasta'l puntu de constituyir les razones más importantes de porqué'l subdesarrollu esiste y porque nun se supera, d'acordies con autores como Moyo. Un exemplu pa ilustrar esti puntu puede ser l'emplegu realizáu por determinaes naciones colos sos recursos naturales. [[Noruega]] llogró beneficios de les sos esplotaciones petrolíferes y creó un fondu pa financiar pensiones futures. Sicasí, [[Senegal]], con unes capacidaes asemeyaes anque non iguales, cuenta con una delda esterna considerable y vivió una guerra na rexón de la [[Casamance]] pola distribución del mesmu recursos, ente otres causes. === El clima === [[Ficheru:sahabana africana.JPG|miniatura|left|300px|L'escesivu secañu, yá sía por fríu o por calor, nun favorecen el desenvolvimientu.]] A diferencia de les anteriores, poques discrepancies esisten al respeutive de esta causa, cuestión distinta sería los distintos graos de la so influencia. L'africanu [[Alí A Mazrui]] postuló la importancia del [[clima]], xuníu a la riqueza de recursos que suel acarretar, como primer causa del subdesarrollu. Según l'autor kenianu, la bayura d'alimentos nes zones tropical y ecuatorial del [[planeta Tierra]], lo innecesario del abrigu o l'abelugu frente al fríu y la facilidá de construyir nueves [[chozo|cabanu]]s en poco tiempu, constitúin un frenu pa desenvolver l'inxeniu nun ambiente onde nun ye necesariu realmente. Esti autor afirmaba que de neñu diba siempres descalzu y nunca precisó investigar nin fabricar daqué paecíu al [[calzáu]], como sí resulta imprescindible en [[clima templáu|climes templaos]].<ref name="africanosI"/> Según l'autor africanu, la opulencia de recursos alimenticios qu'ufierten llugares como l'África tropical xenera otra debilidá a les sociedaes que viven nellos: la falta de planificación. Al contrariu que n'otres llatitúes, onde apaecen dómines de fames catastrófiques, en zones tropicales nun ye necesaria la organización social pal repartu de xeres, razón pola cual, sigue Mazrui, la mayor parte de les poblaciones africanes nun s'entamaron n'estaos y naciones hasta la llegada del colonialismu.<ref name="africanosI"/> Magar la constatación arqueolóxica de que delles sociedaes tropicales, como los [[mayes]], paecen algamar ciertu grau de desenvolvimientu, sobremanera nel ámbitu [[arquiteutura|arquiteutónicu]]. Entá con eses esceiciones, ye opinión casi unánime qu'un clima estable y arrogante en recursos ye un frenu a la meyora material d'una cultura. Coles mesmes, la poca necesidá de vistíu y calzáu quiten a esos pueblos d'una de les primeres industries. La industrialización ye un procesu llargu, por cuenta de la so gran complexidá, y la mayoría de les zones agora industrializaes empezaron por industries pocu desenvueltes, con telares mecánicos, pa dir ameyorándolos progresivamente, munches vegaes emplegando aranceles {{cita Harvard|Reinert|2002|p=13}}. En llugares onde la ropa y el calzáu son pocu necesarios esti primer pasu nun se da. Magar tou, reconozse que los estremos tamién son perxudiciales, casu de les zones [[Árticu|ártiques]]. == Efeutos negativos == === Fames === [[Ficheru:Starved girl.jpg|miniatura|250px|left|Neña desnutrida en Biafra. Al contrariu de lo que se piensa, les causes de les fames nun suel ser la falta d'alimentos.]] Les resultancies de les [[fame]]s suelen ser bien espectacular con imáxenes como cuerpos esfamiaos, neños con grandes estómagos llenos d'aire, adultos baltaos y cubiertos de mosques ensin fuercia p'axorizales. Sicasí, les muertes por fame nun suelen ser tan numberoses como la so repercusión nos [[medios de comunicación]] fadríanos pensar. Grandes fames pueden asoceder en [[Níxer]],<ref name="Niger">{{Cita web |url=http://es.wfp.org/histories/la fame-amenacia-n%C3%ADger-mientres-aumenten-los precios-de-los alimentos |títulu=La fame amenacia a Níxer mientres aumenten los precios de los alimentos |fechaaccesu=18 de mayu de 2013 |fecha=13 d'avientu de 2011 |editorial=Programa mundial d'alimento |ubicación=Roma }}</ref> determinaes zones del [[Somalia|Cuernu d'África]] y otres árees azotaes pola desertización, pero nun son un fenómenu xeneralizáu nel Planeta. Otra cuestión distinta que puede llevar a tracamundiu ye la [[malnutrición]], por una dieta desequilibrada por cuenta de faltes cróniques de determinaos alimentos. Esto ye una consecuencia de la [[Revolución agrícola]] y non del subdesarrollu necesariamente, porque la espansión de les práutiques agrícoles potencia un alimentu básico sobre tolos demás.<ref name="agricultura">{{Cita web |url=http://www.march.es/conferencies/anteriores/voz.aspx?id=62&l=1 |títulu=L'inventu de l'agricultura |fechaaccesu=18 de mayu de 2013 |apellíu=García Olmedo |nome=Francisco |fecha=24 d'ochobre de 2002 |formatu=Audiu |editorial=Fundación Juan March |ubicación=Madrid}}</ref> Les grandes muertes por fame nun son consecuencia de la falta d'alimentos nel mundu, salvu cuando se producen seques o grandes plagues.<ref name="Niger" /> La meyora na eficiencia na producción dexó enagora apurrir alimentos pa tola población,<ref name="agricultura IV">{{Cita web |url=http://www.march.es/conferencies/anteriores/voz.aspx?id=68&l=1 |títulu=Vexetales pal sieglu XXI |fechaaccesu=18 de mayu de 2013 |apellíu=García Olmedo |nome=Francisco |fecha=14 de payares de 2002 |formatu=Audiu |editorial=Fundación Juan March |ubicación=Madrid}}</ref> inclusive pa más. En munches ocasiones la fame ye frutu de causes polítiques como l'aición de guerrilles qu'utilicen l'alimentu como arma pa socavar sofitos al gobiernu, o viceversa. Unu de los exemplos más sangrantes ver nel [[Guerra de Biafra|Xenocidiu de Biafra]], onde miles de persones morrieron de fame al cortar el gobiernu de [[Nixeria]] el suministru d'ayuda humanitaria a la población de les zones separatistes {{cita Harvard|Vilariño|2004|p=53}}. Daqué asemeyáu asocedía n'[[Etiopía]], que destinaba grandes recursos a lluchar contra los independentistes d'[[Eritrea]] y darréu contra l'exércitu invasor de [[Somalia]] {{cita Harvard|Gott|2007|p=389-395}}, mientres la población morría de fame.<ref group="nota">El problema llegó ser conocíu por tol planeta ente otres coses pol multitudinariu conciertu ''For Africa'', nel que participaron numberosos artistes estauxunidenses.</ref> Poro, les fames son más bien una consecuencia de los dos causes anteriores, guerres ya inestabilidá política y social, que del subdesarrollu en sí mesmu. Muertes de grandes poblaciones por orde de los sos dirixentes nun son mesmes nin úniques de naciones subdesendolcaos, como tampoco lo ye la yá inestabilidá nin la corrupción. [[Ucraína]] sufrió'l [[Holodomor]] na década de 1930 por orde de la URSS empobinada por [[Josif Stalin]].<ref name="holodomor">{{Cita web |url=http://www.consulado.ukrbcn.com/es/culture/forpress_002.php?print=Y |títulu=A setenta años de la gran traxedia del pueblu ucraín |fechaaccesu=18 de mayu de 2013 |fecha=20 d'agostu de 2006 |editorial=Consuláu d'Ucraína en Barcelona |allugamientu=Kyiv |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131101225302/http://www.consulado.ukrbcn.com/es/culture/forpress_002.php?print=Y |fechaarchivu=1 de payares de 2013 }}</ref> === Pandemies === La falta de [[medicina|medicamento]], d'una correuta alimentación, de [[hixene]] y d'infraestructures qu'aumenten esta postrera formen unu de los meyores caldos de cultivu pa enfermedaes de too tipu. A epidemies cotidianes, como la [[malaria]], el [[dengue]] o l'aparentemente inofensiva [[foria]], sumóse'l [[SIDA]] a finales del sieglu XX. Toes estes afecciones ataquen con muncha más roxura a les naciones menos desenvueltes produciendo muertes, perda de rendimientu llaboral o académicu, amenorgamientu de la esperanza de vida y mortalidá infantil. Casu estremu ye'l d'África, onde munchos pueblos namái cunten con güelos y nietos porque la xeneración entemedia morrió casi toa pol SIDA {{cita Harvard|UNICEF|1999|p=18}}. Pero nun tien de tener se a esta última enfermedá como la más grave, magar selo y enforma. La yá citada foria provoca numberosos casos de muerte por deshidratación en llugares como África, onde l'agua potable ye bien escasa. Les pandemies nun tán namái rellacionaes con un sistema sanitariu deficiente o con un escasu accesu a los fármacos necesarios. Les fames y falta de dietes equilibraes inflúin tamién nel espardimientu de les mesmes. En munchos países y rexones l'agua ye pocu saludable, pa combatir los virus y bacteries que puede contener dichu líquidu imprescindible l'organismu precisa tar bien alimentáu.<ref name="nigerII">{{Cita web |url=http://periodismohumano.com/cooperacion/fame-en-niger.html |títulu=Hambre en Níxer |fechaaccesu=18 de mayu de 2013 |fecha=9 de setiembre de 2010 |editorial=periodismohumano.com |allugamientu=Brea}}</ref> === Sobre-esplotación de los recursos === [[Ficheru:Nile Aswan low dam1.JPG|miniatura|300px|La presa de Assuan dexó llograr delles colleches añales, pero baxó la fertilidá de les tierres egípcias.]] Les necesidaes de los pueblos subdesendolcaos d'alimentos, medicines o a cencielles una vida meyor, puede llevalos a esquilmar los sos recursos naturales. Tamién intervién la corrupción que dexa práutiques destructives y non sostenibles en cuenta de pagar pequeñes soldaes. La sobresplotación de mediu ambiente realizar los mesmos pueblos subdesendolcaos. La [[caza furtiva]] ye una práutica frecuente, bien emponiendo a los cazadores que lu practiquen como deporte,<ref name="WWF">{{Cita web |url=http://www.wwf.es/que_faemos/especies/biodiversidad_20102/cites_2010/ |títulu=Atún coloráu, corales, tiburones, rinocerontes, tigres y elefantes, este les prioridaes de WWF |fechaaccesu=27 de xunetu de 2010 |fecha=25 de marzu de 2010 |editorial=[[Fondu Mundial pa la Naturaleza|WWF]] }}</ref> pero n'otres ocasiones tratar de simple sobrevivencia pa consiguir alimentos, como sufrió la población de [[hipopótamu]] nel antiguu [[Zaire]], que foi práuticamente abrasada pola caza furtiva, pa poder comer, mientres la [[Segunda Guerra del Congo]].<ref name="zaireII">{{Cita web |url=http://www.panda.org/about_wwf/where_we_work/africa/what_we_do/eastern_africa/news/index.cfm?uNewsID=8526 |títulu=News: World's biggest hippo population decimated |fechaaccesu=29 d'agostu de 2003 |idioma=inglés |editorial=World Wide Fund for Nature}}</ref> Casos claros d'estos comportamientos pueden apreciase na deforestación sufierta por [[Cuba]] {{cita Harvard|Gott|2007}} y la erosión sufierta por [[Madagascar]] tres baltar y deforestación masiva {{cita Harvard|Sagan|1996|p=79}}. Sicasí, los gobiernos contribúin col so permisividad y tolerancia con práutiques abusives. Apaecen esplotaciones ensin llicencia en forma de [[minería|minería incontrolada]] o baltes abusives, dambes destrúi les zones extractoras y contamina los ríos, erosiona los suelos y amenorga la fertilidá de la tierra {{cita Harvard|OCU|2008|p=26}}. La sobresplotación de la tierra ye frecuente, asina s'han desecado grandes llagos por orde gubernamental pa estrayer agua y cultivar [[trigu]] primeru y dempués d'[[algodón]], como'l casu del [[mar d'Aral]] {{cita Harvard|OCU|2008|p=27}}. El casu de Namibia o Senegal ye citáu cuando se trata la tema de la esquilmación marina. Les cales de dambos países, y tamién d'otros, tán siendo esquilmaos por flotes como la rusa o la española que pesquen con llicencia consiguida en munchos casos per mediu de la corrupción.<ref name="esquilmación">{{Cita web |url=https://www.publico.es/65404/los-politicos-falen-enforma-pero-menos-del-1-de-la%20mari%C3%B1a-esta-protex%C3%ADu |títulu=Los políticos falen enforma, pero menos del 1% de la mariña ta protexíu |fechaaccesu=18 de mayu de 2013 |fecha=2 d'abril de 2008 |editorial=Oúblico |ubicación=Madrid |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140424084505/https://www.publico.es/65404/los-politicos-falen-enforma-pero-menos-del-1-de-la |fechaarchivu=2014-04-24 }}</ref> Otru tercer tipu de sobresplotación puede venir de les grandes obres d'infraestructura. Un casu puede ser la [[Presa d'Asuán]], llevantada con ciertes dificultaes pa dexar llograr delles colleches al añu, pero coles mesmes contribuyó a menguar la fertilidá de les tierres exipcies y a retener una cantidá creciente de llimos que resulta bien caros d'estrayer, como cualesquier otra represa.<ref name="preses">{{Cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=edUxHA2Rs7g |títulu=Redefinir La Presa Del Rio Hoover |fechaaccesu=18 de mayu de 2013 |fecha=2008 |editorial=National Geographic}}</ref> Con tou, sería un error pensar que la sobresplotación de los recursos ye daqué propiu de los países subdesendolcaos. Delles naciones desenvueltes tamién esquilmaron les sos caladresos,<ref name="esquilmación" /> igual que munches cultures sumieron probablemente por práutiques agrícoles non sostenibles,<ref name="agricultura" /> como pudo ser el casu de la cultura [[Cultura maya|maya]] n'América Central o la de los [[anasazi]]s n'América del Norte. == Efeutos con impautos políticos diversos == === Emigración === [[Ficheru:Cayucos senegal.JPG|miniatura|300px|La probeza y la miseria lleven a munchos habitantes de naciones subdesendolcaes a emigrar per cualesquier mediu al so algame, como estos cayucos de Senegal.]] Nun resulta fácil saber si la [[emigración]] va ser un problema o una solución pal país subdesendolcáu. Per una parte, los emigrantes suelen unviar divises a los sos familiares que se quedaron, tamién tornen por vacaciones con ingresos, dambes partíes suelen llegar direutamente a la xente ensin perdese en corrupciones. Asina, países como Marruecos deben el mayor porcentaxe de PIB a apurrir económicos de los sos emigrantes {{cita Harvard|Malgesini|1998|p=25}}. Otra manera, la emigración suel quitar al país emisor de los sos ciudadanos más entamadores y decidíos, amás de la fuga de los sos meyores [[fuga de celebros|celebros]], magar qu'autores como {{Harvtxt|Lacomba|2004|p=118}} indiquen que la sociedá emisora tamién va recibir nel futuru tresferencies teunolóxiques y de conocencia cuando dichos emigrantes retornen. Dende un puntu de vista global esistieron dellos casos de migraciones masives o fenómenos asemeyaos: na Edá Antigua pueden mentase exemplos documentaos como fueron les grandes migraciones escontra l'Imperiu Romanu de poblaciones europeos y asiáticos o la de los [[Pueblos del Mar]] escontra [[Grecia]], [[Imperiu Itita|Asia Menor]] y [[Exiptu]]. Na [[Edá Media]] conozse'l casu de les [[Cruzaes]] con destín a [[Próximu Oriente]]. Na [[Edá Moderna]] la colonización d'[[América]] y, a lo último, na [[Edá Contemporánea]] les grandes poblaciones de [[Sudáfrica]], Arxentina o Australia. Coles mesmes, de manera forzosa, acometiéronse migraciones de miles y millones de persones en [[Camboya]] o [[Zimbabue]] {{cita Harvard|Moorcraft|McLaughlin|2008|p=193}}. Sicasí, a finales del sieglu XX la mayoría de los países destino de los nuevos emigrantes tán realizando una ferrial oposición a estos movimientos, lo cual fai más difícil qu'en dómines pasaes el movimientu de grandes mases humanes, pese al desenvolvimientu nos [[medios de tresporte]]. Estos países tarrecen los problemes que trai la emigración incontrolada como [[esraizadura]], [[hacinamiento]], [[prostitución]], [[narcotráficu]] o [[robo|inseguridá ciudadana]]; especialmente ante la perceición de nun poder ocupar, alimentar y atender a toa esa marea humana. Esta oposición de los países candidatos a recibir emigrantes convierte al fenómenu nun problema, magar nun ser al por fuercia negativu. === Inestabilidá política y social === En munchos países les grandes desigualdaes sociales sumir a la falta de trabayu y al espilfarru públicu, cuando non tamién a les violaciones de Derechos Humanos, crea una fonda rensía na población que pueden desaguar n'Inestabilidá política y social, l'alzamientu de [[guerra de guerrilles|movimiento guerrilleros]] o [[guerra civil|guerres civiles]] {{cita Harvard|Piris|2001|p=14 y siguientes}}.[[Ficheru:Subcomandante Marcos.jpg|miniatura|300px|derecha|El subcomandante Marcos, unu de los casos más mediáticos d'inestabilidá política y social.]] Dellos sacudiones sociales, que magar nun tienen por qué llegar a desaguar en movimientos armaos, producen colapsos na alministración, [[vandalismu]], [[saquéu|saquéos]], un aumentu de la inseguridá ciudadana, vengaciones, la [[fuga de celebros]] y un amenorgamientu de la producción de riqueza. ''The Fund for Peace'' lleva dellos años realizando llistes añales sobre la estabilidá político y social del mundu, nel informe de 2011 apaecíen 177 países.<ref name="Fund" /> La llista llograr de la media aritmética productu de dolce indicadores, cuanto más alta la puntuación más inestabilidá esiste y, por tanto, más cerca ta'l país de ser consideráu un estáu fallíu.<ref group="nota">Non tolos indicadores tienen que ver cola inestabilidá anque si contribúin a ella, como los descensos n'educación.</ref> A les distintes formes de baturiciu, los estaos pueden responder cola fuercia represivo y nuevu violaciones de Derechos Humanos; lo que provoca más inseguridá, más emigración de les meyores mentes, más rocea nos estaos... entrando nun círculu viciosu, en pallabres de {{Harvtxt|Foreign Policy|2010|p=52}}: ''Da la impresión de que la quiebra del Estáu ye una enfermedá crónica''. Pa consiguir romper esti círculu viciosu, espertos como Edgado Buscalgia encamienten a les fuercies armaes y de seguridá l'usu estrictu de la llei xunto al respetu escrupulosu de los Derechos Humanos col fin d'amosase como fuercies llexítimes.<ref name="Casa América" /> Munches naciones como [[China]], quien tien un llargu espediente de recurrir a encomalo pa encalorar los baturicios sociales, venceyaron siempres el so escasu respetu polos Derechos Humanos a la situación de carestía que sufren y les necesaries midíes de contención que, al so xuiciu, vense obligaos a tomar pa consiguir la estabilidá del país. Delles organizaciones pro derechos humanos como [[Amnistía Internacional]] criticaron duramente estes afirmaciones calificándoles d'escuses pa perpetuar rexímenes represores, amás de venceyar derechos fundamentales y deberes inconexos ente sigo. Por casu, eslleir una [[Revuelta de la Plaza de Tian'anmen|manifestación]] con [[carru de combate|carro de combate]] xustificándolo n'último estremu por escarecer d'un sistema sanitariu universal o xubilaciones abondo cuantiosas. Toa esta inestabilidá y les aiciones entamaes contra ella provoquen asesinatos, secuestros, [[SIDA|epidemies]] pola llegada de la soldadesca... {{cita Harvard|Campbell|2003}} Al igual que nel casu de la corrupción, nun tien de cometer se l'error de pensar que la inestabilidá político y social ye mesma nin única del subdesarrollu. Situaciones d'inestabilidá tamién vivieron España cola [[ETA]] y los [[GAL]], el Reinu Xuníu col [[IRA]] o Francia cola [[OAS]]. De la mesma forma, esistieron países subdesendolcáu bien estables, casos como Chile con una estabilidá igual o superior a munchos países desenvueltos, magar episodios de fadiu social. === Guerres civiles y movimientos guerrilleros === [[Ficheru:Iraqi 6th army.jpg|miniatura|left|250px|Exércitu iraquín en 2009. Les situaciones provocaes pol subdesarrollu pueden contribuyir al surdimientu de guerres o guerrilles. Pero estudio matemáticos nun paecen confirmalo.]] Una vegada empezáu un conflictu y llográu fontes de financiamientu pal mesmu, resulta difícil paralo al movilizar muncha xente que llogra una forma de vida y una reconocencia social que probablemente nun tendría na vida civil, tien de recordase que les armes dan prestíu. D'esta manera, unu de los problemes de munchos países que llogren roblar la paz ente'l gobiernu y la guerrilla ye dar una ocupación a los ex&nbsp;guerrilleros, un casu claro constituyir [[Sierra Lleona]] o Angola. Magar la influencia direuta que pueda suponese, les causes de la guerra son unu de los campos más estudiaos poles disciplines militares ensin atopar una causa única, tolo más a lo que se llegó ye a lo que se llamaría en criminoloxía "factores de risgo". Pela so parte, les guerres ente estaos tamién pueden tener unu de los sos oríxenes nes difíciles situaciones que pueden travesar los países subdesendolcaos. Un casu repitíu delles vegaes ye'l de la [[Guerra de les Malvines]], guerra empezada cuando la dictadura militar arxentina pasaba por unu de los momentos de más baxa popularidá.<ref name="Malvines">{{Cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=rd3EwPMysg0 |títulu=La Guerra de les Malvines |fechaaccesu=17 de mayu de 2013 |apellíu=Martin |nome=Jonathan |fecha=2002 |formatu=documental |obra=History's raiders |editorial=Nugus/Martin Productions Ltd |allugamientu=Carlisle }}</ref> Pero investigadores que s'averaron a les guerres dende les matemátiques y l'estadístiques, como [[Lewis Fry Richardson]], indicaron que les [[guerra|guerres]] son intrínsecamente impredicibles, por siguir un patrón bien similar al de los sucesos aleatorios. Según los estudios de Richardson, les crisis económiques, la fame o otros factores teníos tradicionalmente como detonantes nun tienen por qué provocar conflictos armaos, según la so estadístiques hasta [[1950]], porque dichos conflictos nun paecen siguir otru patrón que'l de la casualidá y l'únicu factor que suel repitise ye'l de vecindá {{cita Harvard|Hayes|2004|p=9 y siguientes}}. === Superpoblación === La [[superpoblación]] ye un fenómenu que se produz cuando una elevada densidá de población provoca un empeoramientu de la redolada, un amenorgamientu na calidá de vida o situaciones de fame y conflictos. Xeneralmente esti términu referir a la rellación ente la población humana y el mediu ambiente.<ref name="agricultrua IV">{{Cita web |url=http://www.march.es/conferencies/anteriores/voz.aspx?id=68&l=1 |títulu=Vexetales pal sieglu XXI |fechaaccesu=18 de mayu de 2013 |apellíu=García Olmedo |nome=Francisco |fecha=14 de payares de 2002 |formatu=Audiu |editorial=Fundación Juan March |ubicación=Madrid}}</ref> == Efeutos positivos == Como tantes otres facetes humanes el subdesarrollu nun ye dafechu malu, tamién amuesa traces positives. Ente ellos puédense citar. === Mínima contaminación atmosférica === [[Ficheru:Transporte animal en Maracaibo.JPG|left|miniatura|300px|Nos países subdesendolcaos gran parte del tresporte realizar con tracción animal o inclusive humana; lo que lo fai más lentu, pero más eficiente.]] L'emplegu de biocombustibles como la lleña o la biomasa, xuníu a la so baxa productividá, dexen a les naciones subdesendolcaes presentar los niveles más baxos d'anhídridu carbónico emitíu en tou Planeta {{cita Harvard|Jiménez|Higón|2003|p=21}}. Amás l'usu de la enerxía, nel ámbitu domésticu o cotidianu, ye de les más eficientes del mundu. Pa ilustrar esta idea pueden apuntase dos exemplos: En dellos países africanos los sos habitantes desenvolvieron fornos que garren o cuecen los alimentos cola enerxía del Sol o empleguen botelles pintaes de negru pa desagafar l'agua, tou ello emplegando la enerxía del Sol ensin necesidá de gastar enerxía y materiales en [[placa solar|plaques solares]] o otros dispositivos. Tamién el tresporte de persones, agua, pequeñes mercancíes... realizar por tracción animal o inclusive a cuerpu, lo que supón un esfuerciu considerable y n'ocasiones una esplotación infantil; pero dende'l puntu de vista enerxéticu son bien eficientes. En munchos países l'acarretu d'agua suelen realizalo les persones más probes en cuenta de una paga pequeña, inclusive s'ocupen neños que carguen colos recipientes varios quilómetros. Como s'indicó, dende un puntu de vista enerxéticu, un trabayu asina resulta más eficiente qu'un camión cisterna con tou lo que supón, magar que les práutiques descrites pueden constituyir una esplotación infantil, tamién un perxuiciu de los más probes ente los probes cuando se consigue instalar un suministru d'agua corriente. Sicasí esti aprovechamientu de la enerxía invertir por norma xeneral cuando se trata de los sos electrodomésticos, tresportes coleutivos o pequeñes industries. Nestos casos les zones subdesendolcaes suelen cuntar con equipos obsoletos y bien contaminantes, debíu tamién a la escasez d'inversiones. Asina líderes de delles naciones trataron, con mayor o menor fortuna y con mayor o menor interés, de camudar la so flota de tresportes o la mayoría de los electrodomésticos por otros modelos más eficientes, pero esto tamién ta amestáu a les posibilidaes económiques de cada país o rexón.<ref group="nota">La eficiencia granible, esto ye, la cantidá de CO<sub>2</sub> emitíu por dólar producíu, foi una de los allegamientos presentaos per Estaos Xuníos pa nun xunise al [[Protocolu de Kioto]], calteniendo que les naciones más ineficaces en producción, les naciones subdesendolcaes y especialmente India o China, tendríen de ser les que más pagaren, non por contaminar más, sinón por ser menos eficientes. Frente a esta postura esistía otra que proponía dexales exentes de pagar pola so cuota de contaminación {{cita Harvard|Sterner|2008|p=328}}.</ref> === Máxima reutilización de los recursos === [[Ficheru:Old car in Maracaibo.JPG|miniatura|200px|Automóvil vieyu reutilizáu. En países desenvueltos seria restauráu y espuestu en museos o abandonáu como basura.]] Por norma xeneral, cuanto más subdesendolcada ye una población más emplega les llamaes trés R de les [[sostenibilidá]] que son, de mayor a menor: [[amenorgamientu del peracabo|amenorgamientu]], [[reutilización]] y [[reciclaxe]]. * La '''amenorgamientu''' de los bienes de consumu ya industriales vien impuesta pola mesma escasez, pero coles mesmes tamién se fomentada nel ámbitu familiar y local. Los bienes que pueden llograse utilizar hasta escosar la so vida útil, ya inclusive más allá col peligru que puede traer pa los sos usuarios la [[fatiga de material]].<ref group="nota">Un exemplu tráxicu de les consecuencies d'esti reduccionismu puede ser la [[catástrofe de Boopal]], el casu con más muertos y mancaos de que se tien noticia {{cita Harvard|Casal|1999|p=31}}.</ref> * La '''reutilización''' de los medios al so algame ye emplegada masivamente tamién poles mesmes razones. La crónica escasez de productos manufacturados facer bien pervalibles y nun suelen tirase o abandonase si nun son del tou inservibles. Esisten munchos exemplos sobre'l remangu d'estos pueblos pa sacar partíu a una camiseta ''vieya'', una botella de plásticu o una simple chapa d'automóvil.<ref name="dakar89">{{Cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=dkvZ5Yz89cs |títulu=Paris Dakar 89 |fechaaccesu=30 de payares de 2012 |fecha=1989 |obra=Especial París-Dakar 89 |editorial=RTVE |ubicación=Madrid }}</ref><ref group="nota">Suelen sorprender anécdotes como les vivíes por participantes de rallies africanos, quiciabes el más conocíu sía'l [[Rally Dakar]] nos años que trescurrió per tierres del [[Sahel]], onde al abandonar cualquier máquina nel desiertu llueu apaecen paisanos que se van llevando les ruedes, les puertes, los asientos... hasta nun dexar práuticamente nada del vehículu. Vehículu que, otra manera, sería basura contaminante o chatarra pa refundir, col consiguiente gastu enerxéticu. Con estes partes darréu constrúyense cases, convertir n'instrumentos, reparar otros vehículos, etc.</ref> * El '''reciclaxe''', otra manera, ye más conflictivu; pos rique cuntar con una industria de reciclaxe, bien ye verdá que dacuando se puede reciclar productos ensin llevantar una industria. Polo espuesto, na optimización de los recursos esisten factores a favor. L'amenorgamientu y la reutilización pueden llegar a estremos peligrosos pa los usuarios o los que tán al so alredor {{cita Harvard|Casal|1999|p=31}}. El reciclaxe, pela so parte, presenta'l problema de los pocu desenvueltos métodos pa realizalo. Pero, en términos xenerales, les rexones subdesendolcaes suelen ser más eficientes que les desenvueltes. == Aiciones contra'l subdesarrollu == Magar que el desenvolvimientu nun ta rellacionáu cola felicidá de les persones, el subdesarrollu si suel ser un estadiu del que se desea salir. Antes de siguir, tien de faese fincapié sobre la esistencia de poblaciones enteres que nun deseyen abandonar la so estatus de lo que se conocería, non yá ''estrema probeza'', sinón la miseria más absoluto nel planu material, esto ye, grupos sociales que viven ensin renta dalgunu o este ye ocasional, escarecen de vivienda estable y tienen bien pocos bienes. El casu más representativu pueden ser los pueblos cazadores-pañadores d'Australia, l'Amazonia, Indonesia y, quiciabes el más estudiáu de toos, los !Kung san del [[desiertu de Kalahari]] {{cita Harvard|García|2009|p=20}}. Pa estos humanos, la civilización ye daqué conocíu, cola que se contauta esporádica o dacuando. Sicasí, nun se desea adoptar nin pertenecer.<ref name="robinson">{{Cita web |url=http://www.libertaddigital.com/internacional/mundo/2013-08-08/aisllaos-del mundu-pola guerra-de-vietnam-1276496999/ |títulu=Un home y el so fíu esconder mientres cuarenta años na selva tres la guerra de Vietnam |añu=8 d'agostu de 2013 |fechaaccesu=9 d'ochobre de 2013 |apellíu=LLIBERTÁ DIXITAL/AXENCIES |obra=Libertad Digital |ubicación=Madrid }}</ref> Quitando estes esceiciones, el subdesarrollu suelse querer abandonar y por esi motivu entamáronse numberoses aiciones en forma tantu de llucha contra'l mesmu como d'investigación sobre les sos causes, anque non tantu sobre los efeutos y resultancies de felicidá llucha. Pa llograr el deseyáu desenvolvimientu a lo llargo del sieglu XX lleváronse a cabu delles polítiques ya iniciatives con distinta fortuna. Como nel casu de les ''Causes'', la siguiente llista nun tien de tomar se como definitiva non tampoco como única. === La industrialización === [[Ficheru:Ariane 5 model at the entrance to the CSG.jpg|miniatura|250px|Cohete Ariane 5 na base de Kourou. Les aiciones ya inversiones de Francia y de la Unión Europea na Guayana Francesa llevaron a esta rexón a tener un desenvolvimientu eleváu.]] Como s'indicó en ''[//es.wikipedia.org/w/index.php?title=Subdesarrollu&action=submit#Historia_d'el_t.C3.A9rmino_y_otres_posibles_denominaciones Historia del términu y otres posibles denominaciones]'', pa dellos autores, casu de {{Harvtxt|Reinert|2002}}, la industrialización nun ye que sía una posible vía pa superar el subdesarrollu, ye ''la vía'' pa consiguilo. Delles naciones abandonaron el subdesarrollu imponiendo una industrialización más o menos forzada. Ye'l casu de Xapón, país que llogró abandonar los usos y costumes feudales pa incorporase, nunes décades, a la [[Segunda Revolución Industrial]]. En Archipíelago importáronse téuniques estauxunidenses y britániques, prohibióse llevar los dos espaes samurais, acatóse la imposición estauxunidense d'abrir el país al comerciu, etc. Como resultancia, a principios y mediaos de sieglu XX, la nación nipona cuntaba con una industria capaz de ganar a Rusia y, más palantre, causar serios apuros a Estaos Xuníos, magar nun tar el so sistema de producción naval tan avanzáu como l'estauxunidense {{cita Harvard|Healy|1994|p=89}}. Casos más recién constituyir [[Corea del Sur]], [[Singapur]] y les rexones de [[Ḥong Kong]] y la [[isla de Formosa]]. Estes zones son exemplos d'una industrialización empobinada escontra la [[electrónica]], [[automoción]] y [[construcción naval]], especialmente Corea {{cita Harvard|Salomé|Charmes|1988|p=69}}. Los cinco partieron d'unos niveles de vida bien baxos y llograron abandonar el subdesarrollu gracies a un modelu d'industria paecíu al xaponés basáu de potenciar el preciu baxu pa bienes de consumu ya industriales {{cita Harvard|Salomé|Charmes|1988}}. Pero la industrialización nun ye bono de consiguir. Como s'indicó [//es.wikipedia.org/w/index.php?title=Subdesarrollu&action=submit#Historia_d'el_t.C3.A9rmino_y_otres_posibles_denominaciones de primeres], la industria rique gran cantidá inversiones, mano d'obra cualificada, una infraestructures pa la formación y el tresporte, un suministru enerxéticu fiable... Munches naciones haber intentáu y fracasaron por una o otra causa, casu del [[Exiptu]] de Nasser o'l ''[[Reblincón alantre]]'' de China. N'otres ocasiones l'abandonu del desenvolvimientu puede debese a la industrialización desenvuelta pola metrópolis. Nun ye bien común por dos motivos: per una parte porque xeneralmente les metrópolis o nun destinen recursos abondos pa una industrialización plena, por otra porque abandonen les rexones que nun-yos son económicamente interesantes, siquier interesantes pa una minoría de ciertu pesu políticu. Sicasí, delles zones pueden ver el so desenvolvimientu industrial potenciáu cuando cunten con ventayes pa sector económicu determináu, non necesariamente l'industrial. Quiciabes unu de los más conocíos, pol so impautu mediáticu, sía'l de [[Guayana Francesa]]. Esta rexón de Suramérica abandonó la so estatus de famosu ya inhumanu penal pa consiguir la renta per cápita más alta del subcontinente {{cita Harvard|Loney Planet|1997}} entá siendo esta inferior a la media europea y recibir [[fondos de cohesión]] por ello {{cita Harvard|Pons|2008}}. L'emburrie vieno dau sobremanera poles abondosu inversiones del gobiernu francés y la Xunión Europea destinaes a construyir y operar los distintos centru espaciales allugaos na base de [[Kourú]] {{cita Harvard|Pons|2008|p=82-85}}. Estos ingresos xunir a los apurríos pola [[Lexón estranxera francesa|Lexón Estranxera]] francesa, asitiada ellí para, per una parte, protexer les instalaciones espaciales y, por otra, realizar los entrenamientos en terrén selvático. Tanto la Base como la Lexón Estranxera suponen cientos de soldaos y téunicos bien pagaos amás de numberoses obres n'infraestructures pal tresporte de personal y carga. La Guayana Francesa constitúi un casu nel cual una rexón pasa de ser una zona totalmente abandonada, sacante como penal y esplotaciones madereres, a xunise a la [[Tercer Revolución Industrial]]. A lo último, la industrialización d'un sector puede ser una consecuencia y non tantu un fin buscáu. La mecanización d'un sector, como pue ser l'agrícola, n'ocasiones nun se llinda namái a la meyora de les [[collecha|colleches]], puede impulsar otru tipu d'industries. Economistes como [[José Luis García Delgado]]<ref name="marchIII">{{Cita web |url=http://www.march.es/conferencies/anteriores/voz.asp?id=424 |títulu=El primer terciu del sieglu: crecedera, fluctuaciones y cambeos |fechaaccesu=4 d'avientu de 2012 |apellíu=García Delgado |nome=José Luis |fecha=9 de marzu de 1999 |formatu=Audiu |obra=La economía española del sieglu XX: perfil económicu d'una centuria editorial=Fundación Juan March |ubicación=Madrid }}</ref> espliquen l'exemplu de [[Comunidá valenciana|Valencia]] y la so güerta de productos hortofrutícolas. La güerta valenciana desenvolvió dos tipos d'industria: per una parte la química pa la fabricación de pesticidas y plaguicidas, ente otros, y por otra la de la madera, pa la fabricación d'embalaxes. Esta postrera desenvolvió de la mesma la industria del [[mueble]] y daqué dempués la del [[xuguete]]; siendo un exemplu de como les esplotaciones agraries, la mecanización de la mesma y la industria que pueden precisar son fontes de desenvolvimientu. Sicasí, la industrialización de l'agricultura nun ye sinónimu de desenvolvimientu, el mesmu García Delgado cita los casos de [[Galicia]] y [[Castiella]]; pero esisten otros muncho más sangrantes, como sería'l de [[Tanzania]].{{#tag:ref|A principios de los años ochenta'l gobiernu tanzanu robló un alcuerdu de collaboración con Canadá por que llabradores canadienses traxeren maquinaria pa cultivar la tierra, recoyer el granu, molelo y panificarlo; amás de tresferir eses conocencies a los tanzanos. Pero esti proyeutu traxo, a parte de la condena a méndigos de los otrora arguyosos [[barabais]], un espilfarru de dineru y una destrucción ecolóxica de la pradería tanzana al ser cultivada con téuniques pensaes pa otru tipu de suelu, amás d'introdució un productu como'l pan poco conocíu y menos demandáu nel país.<ref name="africanosII">{{Cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=Q_po-WIKmQo&feature=share&list=UUjPGpPAZl_7rmeXsjHi9P1g |títulu=Topete de cultures |apellíu=Mazrui |nome= Ali A |fecha=1986 |obra=Los africanos: un triple heriedu |editorial=[[British Broadcasting Corporation|BBC]]/[[Weta Tv]] |allugamientu=[[Londres]]/[[Lagos]] }}</ref>|group="nota"}} === La investigación y la inversión en teunoloxía === [[Ficheru:Bruce McCandless II during EVA in 1984.jpg|miniatura|300px|left|Astronauta Bruce McCandless II mientres la misión STS-41B el 11 de febreru de 1984. Pa Ali A. Mazrui África va ser el postreru continente en llanzar los sos propios inxenios al espaciu.<ref name="africanosI"/>]] Bien xuníu a lo anterior taría esta iniciativa, pos si la solución pal desenvolvimientu ye producir bienes y servicios, antes o dempués va ser necesariu aumentar la eficiencia de les yá esistentes pa ser competitivos, amás de crear nuevos productos o servicio ante nueves necesidaes. Autores como [[Artur Landerzo]] propunxeron invertir los beneficios llograos de les materies primes, como'l petroleu, n'educación y formación pa desenvolver teunoloxía punta.<ref name="Landerzo">{{Cita web |url=https://knol.google.com/k/artur-landerzon-barrera-garcia/petroleu-alegría-y-murnia/ahpk7a5l7a4r/5 |títulu=Petroleu, allegría y murnia:Petroleu y esperanza [Internet] |apellíu=Barrera Garcia |nome=Artur Landerzon |fecha=2009 sep 16 |editorial=Knol |cita=Versión 77 }}</ref> Según esta llinia de pensamientu, por bien abondosos y cares que sían los recursos naturales d'un país, estos nun suelen ser anovables, polo que finalmente se fai realidá'l proverbiu árabe:<ref name="Landerzo" /> {{cita|El mio güelu viaxaba en camellu, el mio padre en coche, yo en jet, el mio fíu en coche y el mio nietu va volver andar en camellu}} Coles mesmes, la conocencia que dexen la creación de teunoloxía punta puede ser perdurable. D'esta forma países como Brasil nun pueden producir caces d'última xeneración por más décades que pasen y vense abogaos a optar por modelos estranxeros por más favorables que sían les condiciones.<ref>{{Cita web |url=http://agenciabrasil.ebc.com.br/home/-/journal_content/56/19523/1049930 |títulu=Empresa fabricante dos caças Gripen va montar centru de pesquisa no Brasil |fechaaccesu=5 de payares de 2010 |nome=Pedro |apellíu=Peduzzi |fecha=6 d'ochobre de 2010 |editorial=Agência Brasil |idioma=portugués |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140424100423/http://agenciabrasil.ebc.com.br/home/-/journal_content/56/19523/1049930 |fechaarchivu=2014-04-24 }}</ref> Otra manera, una nación como Suecia, muncho menos poblada y menos dotada de materies primes, sí puede producir aviones d'esi tipu una década tres otres, casu del [[Saab 35 Draken]], el [[Saab 37 Viggen]] o'l [[Saab 39 Gripen]]. Pela so parte la investigación y el desenvolvimientu de productos y servicios presenten, ente otros, los siguientes inconvenientes: * Espertos como Philip {{Harvtxt|Kotler|1991|p=339-340}} faen fincapié en que la investigación ye una de les aiciones que más "quema" pola cantidá de fracasos collechaos. Realícense ensame de proyeutos bien caros y namái unos pocos, o dacuando nengunu, lleguen a ver la lluz por distintos motivos. * La teunoloxía punta rique tantu de conocencies pa creala como d'instrucción pa usala, de la mesma, dambos adquiérense tres años, pue que décades, d'inversión n'educación. Polo tanto namái ye una opción al llargu plazu, suponiendo que les persones formaes sigan nel país y nun emigren. * La teunoloxía esixe cuntar con grandes presupuestos pa ser desenvuelta, presupuestos non siempres disponibles. Puede apangase esti problema mercando parte a otres naciones {{cita Harvard|Erridge|Fee|McIlroy|2001}}. Pero esta namái constitúi una solución a medies porque amenorga la independencia de la nación compradora, amás, munchos adelantos nun tán disponibles por restricciones polítiques. Asina, Suecia puedo diseñar y construyir el Gripen porque la dio accesu a teunoloxía de naciones como Estaos Xuníos, Alemaña, Francia o Reinu Xuníu. Otra manera, el mesmu país nun pudo esportar la so caza [[JA 37 Viggen|Viggen]] a la India por cuenta de les restricciones del gobiernu estauxunidense,<ref group="nota">El motor del Viggen, al igual que'l del Gripen, veníen d'Estaos Xuníos y, anque fueren producíos en Suecia, esportalos ensin permisu acarretaría problemes posteriores pol vetu estauxunidense pa siguir vendiendo recambios, asesoramientu, futures alquisiciones...</ref> razón pola cual, nel desenvolvimientu del caza [[JAS 39 Gripen|Gripen]] tratar de nun adquirir pieces estauxunidenses na midida de lo posible {{cita Harvard|Keijsper|2003}}. === La tresferencia teunolóxica === Desenvolver teunoloxíes mesmes competitives dacuando puede ser imposible, debíu al gran abismu teunolóxicu que tien de salvase, la necesidá de personal cualificáu y esperimentáu, los llargos periodos de tiempu necesarios pa llograr resultancies, el capital riquíu... Polo qu'otra faceta investigación ye la [[tresferencia de teunoloxía]]. Munches instituciones<ref name="OTRI">{{Cita web |url=http://www.redotriuniversidades.net/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=270&Itemid=100022&lang=es |títulu=RedOTRI Universidaes |fechaaccesu=4 d'avientu de 2012 |fecha=2005 |obra=Rede OTRI Universidaes |editorial=Rede OTRI |ubicación=Madrid }}</ref> realicen tresferencies teunolóxiques col fin de dotar de mayor autonomía a rexones y países. Una de les tresferencies más espectacualares poles resultancies que collechó foi la llamada [[revolución verde]]. onde axentes de distinta clase y condición apurrieron a los países subdesendolcaos les téuniques, conocencies y granes de nueves especies pa cultivar plantes de regadío.<ref name="Revolución Verde">{{Cita web |url=http://www.march.es/conferencies/anteriores/voz.aspx?id=65&l=2 |títulu=La revolución verde |fechaaccesu=17 de mayu de 2013 |apellíu=García Olmedo |nome=Francisco |fecha=5 de payares de 2002 |formatu=Conferencia |obra=Les plantes sol dominiu del home editorial=Fundación Juan March |ubicación=Madrid }}</ref> Con estes tresferencies altruista la India pasó de producir 11 millones de tonelaes a 74 millones de tonelaes al añu nun periodu de dos décades, suficientes pa poder alimentar a 400 millones de persones. Nos países en desenvolvimientu la producción de granu pasó de 170 quilu per persona y añu, a 250 kilogramu per persona y añu.<ref name="Revolución Verde"/> Otra ye la mecanización de l'agricultura, incorporando maquinaria y conocencies pa remanala, caltenela y reparala, na midida que la infraestructura industrial dexe. Pero estes iniciatives pueden constituyir un fracasu por múltiples motivos como pue ser lo poco afechu de les teunoloxíes tresferíes a les condiciones del llugar o la escasa demanda de los productos producíos por dicha teunoloxía ente otres, como comprobó Tanzania na cooperación agrícola canadiense.<ref name="africanosII"/> Per otra parte, non tola teunoloxía puédese nin quier tresferise. De xacíu, munches capacidaes militares o con usos militares son intransferibles, un casu bien conocíu ye la teunoloxía furtiva solo tenida per Estaos Xuníos<ref name="">{{Cita web |apellíu=O.F. |títulu=What is a fifth generation fighter |fecha=2010 |formatu=PDF |obra=Eurofighter World |editorial=ESTA Druck GmbH |allugamientu=Hallbergmoos |idioma=Inglés |fechaaccesu=15 d'abril de 2013 |url=http://www.eurofighter.com/fileadmin/web_data/downloads/efworld/ef_world_2-2010b_Low.pdf |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121107040658/http://www.eurofighter.com/fileadmin/web_data/downloads/efworld/ef_world_2-2010b_Low.pdf |fechaarchivu=7 de payares de 2012 }}</ref> N'otres ocasiones nun ye una teunoloxía única, sinón común a otros países, pero la nación que la tien nun desea compartila colos sos vecinos por distintes razones, como faía [[Sudáfrica]] na década de 1980 cola so teunoloxía nuclear.<ref name="africanosII"/> === La educación === Na base sobre la que se sofiten les aiciones anteriores reposa la educación. Una población analfabeta o pocu formada nun puede investigar teunoloxíes competitives y va tener munches dificultaes pa remanar y reparar les máquines de cualquier industria. Esisten poques o nenguna discrepancia sobre la importancia de cuntar con un pueblu bien educáu pa superar el subdesarrollu, siquier educáu en ciencies.{{#tag:ref|Otru problema distintos, anque consecutivu al anterior, ye'l poder emplegar a esa población nun trabayu acorde cola especialidá na que se formó. Alí A Mazrui cunta'l casu d'África y el fracasu de la educación de munchos neños pa llograr un nivel de vida cimera al de los sos padres, casi analfabetos. La educación tien de cuntar con dellos requisitu previos por que sía [[eficacia|eficaz]] y a ser posible [[eficiencia|eficiente]]. Ente los más importantes podemos citar: * Un cuerpu de profesores, académicos y doctores preparáu y en permanente formación.<ref name="ciudadanía">{{Cita web |url=http://www.oei.es/valores2/055YE.pdf |títulu=La educación pa la ciudadanía nel contestu escolar européu |fechaaccesu=4 d'avientu de 2012 |apellíu=Comisión Europea |enllaceautor=Comisión Europea |fecha=mayu de 2005 |formatu=PDF |editorial=Eurydice |ubicación=Bruxeles }}</ref> * Instalaciones fayadices pa impartir conocencies teóriques y práuticos, ensin escesivu fríu nin escesivu calor, poco ruiu ambiental, lluz correcto y constante, salobridá fayadiza, equipamientu apropiáu y una llongura etc {{cita Harvard|Muñoz-Repiso|2000|p=118}}. * Cuntar col material docente necesariu pa impartir les conocencies teóriques y práuticos. Primeramente entendíase sobremanera llibros de testu, material d'escritura pa los alumnos, cayueles y tices. Pero anguaño cada vez s'abrir más a les nueves teunoloxíes en forma de note-books, cayueles dixitales, conexón a Internet.<ref group="nota">Nes asignatures téuniques la demanda de material pa realizar práutiques ye muncho más esixentes y puede riquir máquines como fresadores, sierres, grúes, tornos... ente otros.</ref> * Dexar a los estudiantes asistir a les clases coles sos necesidaes cubiertes {{cita Harvard|Ross|2006|p=209}}.<ref group="nota">El gobiernu de Nelson Mandela qu'ordenó apurrir a cada neñu dos rebanadas de pan con mueyu de cacagüés por que pudieren atender si sentir les punzadas de la fame {{cita Harvard|Ross|2006|p=209}}.</ref> Toes estes infraestructures sirven o tendríen de sirvir pa preparar a la población en trés niveles distintos de formación:<ref group="nota">Esta ye una clasificación bien básica y nun trata de coincidir con nengún plan d'estudios concretu porque cada país o grupu de países entamen los distintos niveles de la educación de distintes formes.</ref> * Básica: saber [[lleer]], [[escribir]] y [[calcular]] n'unu o más idiomes, entendiendo lo que se fai. Nel sieglu XXI empieza a introducise la llamada llucha contra'l [[analfabetismu dixital]] qu'incluyiría navegar per Internet y unviar correos electrónicos. * Media: onde se llograríen conocencies de [[Física]], [[Química]], [[Bioloxía]], [[Historia]]... per una parte, y/o, [[mecánica]], [[contabilidá]], [[Arte culinario|cocina]], [[carpintería]] y demás oficios pola aguada más práutica. * Superior: onde les ciencies y la investigación tendría mayor cabida, casu de les [[diplomatura|diplomatures]], [[llicenciatura|llicenciatures]], [[Maestría|master]]s, [[doctoráu|doctoraos]] y [[Investigación postdoctoral|postdoctorados]]. Sicasí, la educación tampoco ye garantía pa la meyora del país nin de les persones que la reciben. Puede ser el casu de dellos países suramericanos, onde dalgunes universitarios pueden ganar menos qu'otros oficios con menor preparación.<ref name="Padrón">{{Cita web |url=https://knol.google.com/k/obst%C3%A1culos-pa-una-investigaci%C3%B3n-social-empobinada-al-desenvuelvo |títulu=Obstáculo pa una investigación social empobinada al desenvolvimientu |fechaaccesu=4 de febreru de 2010 |apellíu=Guillén |nome=José |fecha=21 d'abril de 2009 |editorial=Knol |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120202211029/https://knol.google.com/k/obst%C3%A1culos-pa-una-investigaci%C3%B3n-social-empobinada-al |fechaarchivu=2012-02-02 }}</ref> Coles mesmes, la falta de puestos de trabayu fayadizos a les conocencies de los escolarizaos produz desilusión, desilusión qu'amenorga darréu l'arribación d'estudiantes a les aules, al ser más granibles pa les sos families o pa ellos mesmos dedicar el tiempu a otres xeres, como asocedió en delles naciones africanes nos años 70.<ref name="africanosII"/> Les razones pa esta falta d'eficacia son variaes; Padrón Guillén cita ente otres:<ref name="Padrón"/> * Conteníos de los programes creaos, o siquier afechos, pelos países onde s'imparten. * Desenvolvimientos en docencies onde se prime los conteníos a los métodos. * Acercamientu de la educación a les demandes y necesidaes del mercáu llaboral. === Les infraestructures de tresporte y telecomunicaciones === [[Ficheru:Dakar-niominca.JPG|300px|miniatura|Carretera ente Dakar y el delta del Salum. Con unes infraestructures nesti estáu percorrer 100 Km pudi llevar 6 hores o más, lo qu'amenorga enforma la productividá.]] Daqué esencial pa la industrialización son les carreteres, puertos, aeropuertos o enerxía, tanto producción como tresporte. Estes infraestructures dexen el tránsitu diariu de mercancíes y persones. Ensin la [[máquina de vapor]] y el [[motor d'esplosión interna]] la [[Primer Revolución Industrial|Primer]] y [[Segunda Revolución Industrial|Segunda]] revoluciones industriales nun se produxeren, pero tampoco apaecieren de nun cuntar con víes ferriales, pontes, túneles y aeropuertos pa treslladar grandes cantidaes de mercancíes y persones dende les zones de cultivu y estracción a les de manofactura y dempués a les de comercialización. Cuando estes infraestructures nun esisten o son deficientes los respeutivos sectores que les precisen vense esgañaos {{cita Harvard|Rodríguez|1993|p=95}}. Tanto ye asina que cuando se desea destruyir una economía los medios de tresporte son un oxetivu prioritariu, especialmente los terrestres que suelen ser los que más s'ataquen y minen pa obligar a utilizar los aéreos {{cita Harvard|Finnegan|1993|p=5}}<ref group="nota">La destrucción d'infraestructures pa emprobecer un país llevar a cabo grupo como'l [[RENAMO]], afarando les víes ferriales y les carreteres de [[Mozambique]], sacante na redoma de les capitales provinciales. Asina, la única vía de tresporte yera l'avión {{cita Harvard|Finnegan|1993|p=5}}, siempres de pequeñu tamañu pa poder aterrizar n'improvisaes pistes de sable, col consiguiente encarecimientu de cualquier mercancía y la contratación de mano d'obra bien especializada como pilotos, mecánicos o controladores aéreos, mano d'obra non siempres disponible y menos por naciones subdesendolcaes.</ref> Como nos casos anteriores, les infraestructures resulten bien cares poles mesmes razones. En primer llugar riquen de materiales non siempres producíos na rexón, como l'asfaltu, el llume, les comunicaciones... De segundes, cualquier infraestructura que se faiga &mdash;pontes, túneles, carreteres, muelles d'atraque...&mdash; tien de ser planiada por personal bien formáu y capacitáu, como inxenieros industriales, inxenieros de caminos, inxenieros de mines... A lo último, tien d'utilizase maquinaria non siempres disponible y non siempres bono de remanar. Dientro del campu de la competitividá, les [[Teunoloxíes de la información y la comunicación|Nueves Teunoloxíes de la Información]] (NTI) empezaron a xugar un papel capital a finales del sieglu XX. Gracies a elles les conocencies ya informaciones flúin con rapidez y economía de medios. D'esta forma, nos planes de desenvolvimientu la instalación de teléfonu y accesu a Internet, especialmente de banda ancha, tienen de contemplase siempres y suponen un problema cuando nun esiste, o l'accesu a Internet ye bien escasu {{cita Harvard|Silva|2003|p=24}}. L'accesu a estes teunoloxíes presenta problemes bien paecíos a los de les infraestructures antes referíes, más l'accesu constante a la enerxía. === Accesu a la enerxía === [[Ficheru:Koeberg Power Station.jpg|300px|left|miniatura|[[Central nuclear Koeberg]] cerca de [[Ciudá del Cabu]]. Les fontes de les que tien de llograse la enerxía demostróse una tema polémica.]] Autores como [[Andrés González García]] nun duldar n'emplegar el [[kilovatio-hora]] ''[[per cápita]]'' como indicador del desenvolvimientu alcanzáu por una rexón o país {{cita Harvard|González|2009}}. Coles mesmes l'autor español indica que cualquier vía escontra'l desenvolvimientu va tener que pasar, antes o dempués, pola garantía d'un suministru enerxéticu fiable y non descomanadamente costosu. Poques discrepancies esisten nesti puntu, pos los cuatro apartaos anteriores nun pueden realizase, o bien difícilmente, ensin l'accesu a la enerxía necesaria {{cita Harvard|González|2009}}. Pese o nun esistir discrepancia sobre la necesidá de la enerxía<ref group="nota">o siquier discrepancies relevantes pos siempres pueden oyese postures naturistes y artesanales.</ref> los problemes surden cuando se trata de decantase por una enerxía o, más apropiadamente, por un conxuntu d'elles, lo que suel denominase ''[[mix enerxéticu]]'' {{cita Harvard|Scarpellini|Aranda|Zabalza|2008|p=232}}. Nesti aspeutu l'alderique paez tar bien lloñe de cerrase porque conflúin nél criterios granibles, económicos, ecolóxicos, sociolóxicos y geoestrategicos, por nomar los más importantes. Asina una de les enerxíes más barates ye la nuclear, tocantes a preciu del kw/h, non de costu total, amás supón una enerxía del país al nun depender de suministros esternos en delles décades. Pero la enerxía nuclear presenta munchos inconvenientes, como la gran inversión de tiempu y recursos que rique la so puesta en funcionamientu (criteriu económicu); amás de que suministra un caudal continuu pa una demanda discontinua por naturaleza, como enerxía de base que ye (criteriu granible). Una alternativa que nun cunta con estos problemes mora nos biocombustibles, que pueden quemar cuando se precisen n'instalaciones relativamente fáciles y rápides de montar; sicasí estos combustibles anguaño namái pueden llograse de cultivos alimenticios, colo que s'amenorga y encarecen los alimentos a les poblaciones más probes (criteriu sociolóxicu); amás de riquir deforestar inmenses superficies de selva virxe (criteriu ecolóxicu) {{cita Harvard|González|2009}}. Poro, l'alderique nun se centra sobre si l'accesu a la enerxía ye un factor determinante pa salir del subdesarrollu; sinón d'ónde tien de proceder dicha enerxía. Países desenvueltos: Consumu altu de: Petroleu, gas natural, carbón, electricidá ya inclusive enerxía atómica; más de 2000kw/hora d'electricidá al añu. Países subdesendolcaos: Nivel risible del consumu de les fontes d'enerxíes; na so gran mayoría menor a 300kw/hora d'enerxía al añu. === La seguridá === [[Ficheru:UN Soldiers in Eritrea.jpeg|300px|miniatura|Casco azules de la ONX patrullando la frontera ente Etiopía y Eritrea.]] Esisten poques discrepancies, o nenguna, al respeutive de la importancia capital que la seguridá física de les persones y los bienes tien pal desenvolvimientu económico y social. Asina lo esplicaba la Secretaria d'Estáu d'Estaos Xuníos refiriéndose a los Alcuerdos de Paz en Sierra Lleona a finales de los años 90, alcuerdos nos qu'amnistiaba al [[Frente Revolucionariu Xuníu|FRU]] de cualquier otomía que podíen cometer mientres la [[Guerra de Sierra Lleona|guerra civil d'aquel país]]. Esta clemencia tan inxusta, a güeyos del mesmu [[Kofi Annan]], defender la estadista estauxunidense pola necesidá de cuntar con una redolada segura pa dexar el desenvolvimientu del país, estrozáu pola confrontación {{cita Harvard|Campbell|2003|p=116}}. Una de les razones daes a la permanencia de los [[estáu fallíu|estaos fallíos]] nesta categoría ye la falta de seguridá. Asina en Mogadixu los comercios nunca pueden dexase cerraos por mieu a ser escalaos {{cita Harvard|Bowden|2002|p=85}}, na antigua Rhodesia del Sur munchos neños nun podíen allegar a la escuela pola medrana a ser reclutados pola [[ZANU]] o la [[ZAPU]] {{cita Harvard|Moorcraft|McLaughlin|2008}}. Dalgunes de les más famoses o les más famoses actuaciones pa restaurar la seguridá realizar la ONX so les sos [[Fuercies de Caltenimientu de la Paz]] conocíos por [[cascos azules]]; pero otres organizaciones supranacionales como la [[OTAN]] tamién destacaron soldaos en distintes partes del mundu. Estes misiones tán integraes por contingentes militares y civiles pa llograr oxetivos bien variaos.<ref group="nota">Ente los oxetivos de les misiones de paz destaquen: # Llograr caltener l'altu'l fueu. # Preparar eleiciones. # Controlar l'espaciu aereu. # Protexer la distribución d'[[ayuda humanitaria]].</ref> La primera de diches misiones llevar a cabu en [[Mandatu Británicu de Palestina|Palestina]], el so cometíu consistía namái en reparar ya informar a la ONX. Pela so parte, la primera onde s'unviaron fuercies armaes d'interposición realizar tres la [[Guerra de Suez]] en [[1956]]. Darréu esplegar delles más ente les que destacó la del [[ONUC|Congo]] pol so gran valumbu y múltiples oxetivos{{#tag:ref|La [[ONUC]] pretendía evitar la independencia de [[Katanga]], distribuyir ayuda, consolidar l'altu'l fueu, sofitar al gobiernu congolés, ente otres...<ref name="ONUC">{{Cita web |url=http://www.un.org/spanish/Depts/DPKO/Missions/onuc.htm |títulu=MISIÓN DE LES NACIONES XUNÍES NEL CONGO |fechaaccesu=17 de mayu de 2013 |fecha=2003 |obra=Misiones de paz editorial=ONX |allugamientu=Nueva York }}</ref>|group="nota"}} Esta operación dexó a la ONX exhausta y casi ensin recursos, pero dio esperiencia a la Organización pa realizar misiones posteriores nes décades de 1980 y 1990. Debíu en parte a la [[Guerra Fría]], les misiones de paz sufrieron un parón ente [[1978]] y [[1988]], pero dende entós abondaron tantu en cantidá como n'importancia loxística y humana, llegando a suponer una ''crisis d'ésitu'' {{cita Harvard|Sánchez|1995|p=84}}. Estes misiones nun tienen un reglamentu preestablecido, nin un mandatu únicu pa toes. Les sos normes d'actuación fueron desenvolviéndose y creándose col tiempu.<ref group="nota">Básicamente les carauterístiques que suelen axuntar son: * Situación de cierta estabilidá con cese'l fueu o tregua establecíu peles partes en conflictu como condición previa. * Ser misiones neutrales y nun tomar partíu por nenguna de los bandos implicaos. * Ser pagaes pelos países qu'apurren los contingentes. Polo que se ven sometíes a los dictames de los países que les manden y paguen. Nun intentu por dales más autonomía, flexibilidá y capacidá de maniobra propúnxose crear un nucleu permanente de dellos miles d'homes dotáu de medios terrestres y aereu pa realizar el primer esplegue. Una vegada nel llugar realizaríen les misiones de caltenimientu de la paz o misiones preparatorias pa una fuercia posterior de mayor tamañu.</ref> Por esta naturaleza improvisada, les normes pueden camudase y de fechu en dellos conflictos camudáronse. Inclusive los dirixentes de la ONX solicitaron dichos cambeos en vista de les circunstancies. D'esta forma, Kofi Annan solicitó que los cascos azules unviaos a la yá citada Sierra Lleona nun fueren como una fuercia neutral, sinón como aliaos del gobiernu de [[Freetown]] pa detener les matances realizaes pol FRU {{cita Harvard|Campbell|2003|p=116}}. Pero hasta estes misiones sufren de crítiques. Ente elles pueden citase: * Inacción por indefinición d'oxetivos, como en Bosnia Herzcegovina<ref name="instituyo">{{Cita web |url=http://www.iugm.es/publicaciones/libro2008/llibru%20misiones%20internacionales.pdf |títulu=Misiones de paz de la ONX y de la Unión Europea |fechaaccesu=5 de xunu de 2008 |editorial=[[Institutu Universitariu Gutierrez Mellado]] |ubicación=Madrid |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090124081202/http://www.iugm.es/publicaciones/libro2008/llibru%20misiones%20internacionales.pdf |fechaarchivu=24 de xineru de 2009 }}</ref> * Denuncies de parcialidá, cuando non de participación direuta. Ye'l casu de los bombardeos realizaos polos [[Saab 35 Draken]] suecos de la ONX na seronda de [[1961]] na rexón de [[Katanga]], [[República Democrática d'El Congu|Congo]]. Dichos bombardeos llevar a cabu contra los intereses de la [[Unión Minera del Altu Katanga]], enemiga de la sueca [[Grangesberg Oxelosund Traffic]] que'l so presidente yera hermanu del entós Secretariu Xeneral de la ONX, [[Dag Hammarskjoelb]]. Coles mesmes el comandante de los cascos azules mientres dalgún tiempu foi'l mesmu que representó a la empresa sueca n'El Líbanu y siguía tando a sueldu de la minera escandinava {{cita Harvard|Defensa|1997}}. * Denuncies de violación de Derechos Humanos y abusu de poder. Como denunció Amnistía Internacional contra miembros de les fuercies armaes de Paquistán, Estaos Xuníos, Italia y Canadá nel conflictu de Somalia. Coles mesmes, dellos autores y protagonistes destacaos d'estes misiones sostienen que munches vegaes nun son parte de la solución, sinón del problema. Asina [[Roméo Dallaire]], xefe de la misión de la ONX en Ruanda en 1994, afirma que la ONX como tal nun esiste porque son los sos miembros, y en Ruanda la retirada de los estauxunidenses y belgues foi lo que provocó'l xenocidiu, que pudo parase con 5500 soldaos {{cita Harvard|Foreing Policy|2011|p=75}}. Pela so parte, [[Peter Galbraith]] sostién que, sumáu a la falta de medios y homes, puede añader el "factor mieu" al nun deseyar el Conseyu de Seguridá oponese a un dirixente conflictivu. Pa Galbraith eso asocedió en Afganistán cuando la ONX nun quixo reconocer el fraude perpetáu nos comicios por [[Hamid Karzai]], lo que deslegitimaría al futuru gobiernu y a la misión de la ONX, amás de dar fuercies a los talibán {{cita Harvard|Foreing Policy|2011|p=75}}. [[Ficheru:Mexican troops operating at a random checkpoint 2009.jpg|miniatura|300px|left|Soldaos mexicanos nun control aleatoriu, 2009. La guerra contra'l narcotráficu en Méxicu llegó a esi nivel debíu, ente otros factores, a la inacción de los sos gobernantes.<ref name="aristegui">{{Cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=66AV6697tbk |títulu=Narcu En Mexico |apellíu=Buscaglia |nome=Edgardo |enllaceautor=Edgardo Buscaglia |fecha=5 de febreru de 10 |editor=Carmen Arístegui |editorial=CNN n'español |allugamientu=Mejico DF }}</ref>]] Nel mesmu apartáu apaez tamién la seguridá interior frente a robos, chantaxes, actos vandálicos, etc. En munchos países les zones más probes lleguen a allugar grupos forníos con armes d'una capacidá pareya a les utilizaes poles fuercies de seguridá.<ref name="ElPais3">{{Cita web |url=https://www.elpais.com/articulo/internacional/Armes/bolivianes/faveles/elpepuint/20080805elpepuint_1/Tes |títulu=Armes bolivianes nes faveles |fechaaccesu=26 d'agostu de 2008 |apellíu=Ares |nome=Juan |enllaceautor=Juan Ares |fecha=5 d'agostu de 2008 |editorial=El País |ubicación=Madrid }}</ref> Pa esti fin resulta esencial el llabor de les fuercies de seguridá -non tanto militares- qu'impongan la llei y garanticen una redolada apropiada pal progresu económico y social. Sicasí, como alvirtió Amnistía Internacional, siquier cuatro requisito son necesarios pa llograr bones resultancies en seguridá interna: * Tar les fuercies bien y puntualmente remuneradas, pa frenar la corrupción ante sueldo miserables. * Tar bien formaes nos distintos tipos de téuniques policiales como antidisturbios, investigación, Derechos Humanos, etc. Por esta razón en numberoses ocasiones les misiones de paz de la ONX inclúin tamién policiales, que formen a los nuevos policías, misión que los militares nun pueden asumir por nun haber sío entrenaos pa ello. * Que la formación sía de grupos enteros y non d'individuos, pa evitar el refugu y l'aislamientu de les persones formaes al volver a les sos unidaes y querer aplicar les conocencies adquiríes. * Disponer del material fayadizo. Como se vio en países como Sudáfrica en tiempos del Apartheid, según Alfonso Rojo {{cita Harvard|Rojo|1993}}, en munchos casos la policía nun cuntaba con material anti-disturbios. Si un axente nun tener escudu nin defensa y namái cunta cola so arma de fueu, va utilizar esta arma pa eslleir una protesta o una balasma, especialmente si ve la so vida en peligru. Otra manera, si cuntar con cascu, escudu, ropa y capiellu ignífuga... estos ayudaránlu a imponese y va poder utilizar otros métodos antes de recurrir a preseos letales. === La tresferencia de competencies y descentralización === En dellos países, como ye'l casu de [[Perú]], practicóse una política de tresferir competencies gubernamentales a les distintes provincies, departamentos o la división alministrativa correspondiente. Según {{Harvtxt|Urieta Vaquerizo|2004|p=13}} esti intentu escorría llograr una meyor repartu del emplegu, la riqueza y contribuyir a fomentar el desenvolvimientu de les provincies. Dicha pretensión yá se formuló tres la independencia de países como Perú y tuvo dellos intentos socesivos, na so mayoría torgaos pola hiperinflación o'l terrorismu. En 2004, cuando los ataques de grupos como [[Senderu Lluminosu]] baxaren abondo, comprobóse que [[Lima]] recibía más de la metá del presupuestu alministrativu y cuntaba con más de la metá de los funcionarios y emplegaos públicos, amás de más de la metá de les inversiones privaes pa satisfaer les necesidaes de dichu personal.<ref group="nota ">Datos citaos por {{Harvtxt|Urieta Vaquerizo|2004|p=16}} llográu del periódicu ''El comerciu'', Lima, 24/6/2004, páxina 12.</ref> L'oxetivu d'esta política, según [[Luis Solari de la Fuente]] y {{Harvtxt|Urieta Vaquerizo|2004|p=16}}, yera tresferir recursos y personal de la capital a otres alministraciones col doble fin d'amenorgar los gastos de viaxe por asuntos alministrativos y aumentar la renta de dichos departamentos gracies a la llegada de funcionarios y recursos económicos. Con estes aiciones pretendía contenese la emigración escontra les grandes ciudaes, especialmente la capital de cada nación. Sicasí, nel yá citáu casu de Perú, esta iniciativa paez fracasar, ente otros factores porque la inversión privada siguió concentrándose na [[Lima|Capital]], teniendo a les provincies como meres provisores de materies primes {{cita Harvard|Urieta Vaquerizo|2004|p=16-17}}, colo que nun se detuvo'l desplazamientu escontra la principal ciudá del país. === El Bancu Mundial y el Fondu Monetariu Internacional === [[Ficheru:World Bank building's entrance.jpg|miniatura|250px|Entrada a la sede del Bancu Mundial. Organización que, xunto al Fondu Monetariu Internacional, concede préstamos a países y rexones. Dambes fueron duramente criticada.]] {{AP|Fondu Monetariu Internacional}} {{AP|Bancu Mundial}} Tanto'l [[Bancu Mundial]] como'l [[Fondu Monetariu Internacional]] tuvieron el so primer antecedente nel yá citáu [[Plan Marshall]]. Los 13&nbsp;000 millones de dólares de la dómina que los Estaos Xuníos emprestó a les naciones europees tres la Segunda Guerra Mundial fueron un emburrie decisivu a la reconstrucción de los sos aliaos y constituyó un gran ésitu {{cita Harvard|Moyo| 2009|p=35}}. Por tanto viose posible repitilo a escala mundial. A la vista de los resultaos llograes n'Europa decidió siguise esa política con instituciones dientro de la ONX qu'enriaren ayudes similares a les apurríes pol Plan estauxunidense. En 1947 yá esistíen dos instituciones que podíen desempeñar esa misión: El [[Fondu Monetariu Internacional]] escorría conceder posibles ayudes a países en situaciones económiques difíciles, yá fueren coyunturales o estructurales. Esta institución adquiriría col tiempu nuevos cometíos, pero unos de los principales siguiría siendo la concesión de creitos y préstamos a naciones con problemes de lliquidez, non necesariamente con problemes de desenvolvimientu.<ref name="FMI">{{Cita web |url=http://www.imf.org/external/np/exr/facts/spa/howlends.htm |títulu=Préstamo del FMI |fechaaccesu=4 d'avientu de 2012 |fecha=30 de setiembre de 2012 |editorial=FMI |allugamientu=Nueva York }}</ref> El Fondu realizaba y realiza estudios del país solicitante y esixía determinaes reformes pa conceder les sumes solicitaes. Pela so parte, el futuru [[Grupu Bancu Mundial]] marcaría como la so misión el conceder creitos y préstamos con un interés baxu a naciones con dificultaes pa consiguir financiamientu nos mercaos internacionales; dichos recursos económicos tendríen de destinase a realizar inversiones n'infraestructura, educación o sanidá, ente otres.<ref name="BM">{{Cita web |url=http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/BANCOMUNDIAL/QUIENESSOMOS/0,,contentMDK:20191733~menuPK:60001939~pagePK:64057863~piPK:242674~theSitePK:263702,00.html |títulu=Quien somos - Llabor del Bancu Mundial |fechaaccesu=18 de mayu de 2013 |fecha=2013 |editorial=Grupu Bancu Mundial |allugamientu=Nueva York }}</ref> Coles mesmes, les reformes estructurales esixíes pol Fondu Monetariu Internacional fueron contestaes y aldericaes duramente por distintos autores y organismos. Ye'l casu de la [[CEPAL]], institución que criticó la demanda d'abrir el mercáu de la nación solicitante pa dexar la entrada de productos estranxeros, xeneralmente más baratos y/o de meyor calidá que los nacionales. Lo que termina suponiendo la ruina de les industries locales.<ref name="San Pedro"/> Polo que al Grupu Bancu Mundial respecta, esiste una corriente de pensamientu crítica, non yá los intereses pidíos o los avales esixíos, sinón cola mesma esistencia de diches organizaciones y el dineru qu'ufierten, entá suponiendo que fuera a xeitu perdíu. La zambiana Dambisa Moyo afirma que munchos países africanos, ante la falta de recursos importantes y de una población bien formada qu'atraxera inversiones estranxeres, convierte l'ayuda internacional na única fonte d'ingresos {{cita Harvard|Moyo|2009|p=13}} y non nuna fonte pa financiar el desenvolver, lo que fai que dichos fondos nun s'inviertan n'infraestructures, a cencielles gástense en pagar el [[gastu corriente]]. Pero les crítiques a estos dos instituciones trespasen lo puramente económico. Dende ámbitos sociales, culturales ya inclusive de seguridá y militares, criticóse'l poder qu'estes instituciones lleguen a axuntar y lo duro de les condiciones pidíes o a cencielles suxeríes, que lleguen inclusive a cuestiones de seguridá interna y soberanía nacional con consecuencies dacuando dramátiques. Un exemplu dar [[Greg Campbell]] mientres la [[Guerra Civil de Sierra Lleona]]. Naquel conflictu varios cientos de mercenarios contrataos por [[Executive Outcomes]] llograron detener a les fuercies del FRU a les puertes de Freetown {{cita Harvard|van Heerden|2012|p=153 y siguientes}}. Sicasí, estos dos organismos amenaciaron al gobiernu sierraleonés con nun concede-y les cantidaes solicitaes de caltener dicha llinia de defensa. A cambéu, los dos organismos nun dieron garantíes pa protexer a la población, namái promeses d'unviar una fuercia panafricano. L'amenaza de nun concede-y creitos surtió efeutu y Executive Outcomes retiróse, dexando indefensu al gobiernu y a los habitantes. Freetown foi tomada y escalada mientres la [[Tomada de Freetown (1997)|Operación Nada con Vida]]. Nesa operación, sigui rellatando l'autor, miles de persones fueron asesinaes o sufrieron violaciones y mutilaciones en manes, pies, llabios... polos soldaos del [[Frente Revolucionariu Xuníu|FRU]].<ref group="nota">Greg Campbell cunta'l casu de como los soldaos del FRU faíen apuesta sobre'l sexu de los neños antes abrir a les muyeres embarazaes coles ballonetas y estraye-yos el fetu.</ref> === La llucha contra la probeza === [[Ficheru:I000073 (10704267663).jpg|miniatura|300px|Infraviviendas en [[Phnom Penh]]. Pal hindú [[Jockin Arputham]] faer a los probes propietarios de la so vivienda ye un camín pa salir de la probeza.<ref name="ourplanetI">{{Cita web |url=http://www.ourplanet.com/imgversn/122/spanish/arputham.html |títulu=¿Quién ye'l dueñu de la ciudá? |fechaaccesu=4 d'avientu de 2012 |apellíu=Arputham |nome=Jockin }}</ref>]] Una de les formes que s'aducen pa llograr qu'un país o rexón pueda superar el subdesarrollu ye alzar la renta de los sos ciudadanos más probes. Surdieron delles iniciatives como les entamaes por [[Bill Gates]]<ref name="Bill">{{Cita web |url=http://www.gatesfoundation.org/Pages/home.aspx |títulu=Préstamo del FMI |fechaaccesu=28 de payares de 2010 |editorial=Bill & Melinda Gates Fundation |allugamientu=Nueva York |idioma=Inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121012112446/http://www.gatesfoundation.org/Pages/home.aspx |fechaarchivu=12 d'ochobre de 2012 }}</ref> o'l catedráticu de [[Bangladex]] [[Muhammad Yunus]], quien inventó'l conceutu de los [[microcreitu|microcreitos]] y de la [[garantía social]] en [[1976]]. Según Yunus l'actitú de los bancos nun podía constituyir una solución pa la probeza, nin constitúi una alternativa al algame de los entamadores con menos recursos, porque la banca siempres solicita numberosos avales que los probes nunca van poder axuntar {{cita Harvard|Yunus|2007|p=45 y siguientes}}. Yunus siguió la so esperiencia y empezó a pidir como aval, non una propiedá o un sueldu, sinón que'l proyeutu pal que solicitaba los pequeños creitos tuviera integráu nel barriu, pueblu o ciudá onde se solicitara.<ref group="nota">El primer microcreitu foi de 25 dólares d'Estaos Xuníos y concedióse a una muyer que s'aseguró de devolvelo na so totalidá {{cita Harvard|Yunus|2007|p=64-65}}.</ref> La concesión d'un microcreitu consíguese si l'entamador demuestra que'l so vecinos aceptar y van allegar a él pa satisfaer les sos demandes, entá ye más si hai otros solicitantes vecinos sos a la espera de microcreitos, que van esforciase por qu'espollete la iniciativa y, asina, ver ellos aprobaes dempués la so solicitú {{cita Harvard|Yunus|2007}}. La idea constituyó un ésitu completu y dio llugar al [[Grameen Bank]] xunto a otros proyeutos.<ref name="Grameen">{{Cita web |url=http://www.muhammadyunus.org/Social-Business/grameen-healthcare/ |títulu=Grameen Healthcare |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |apellíu=Yunus |nome=Muhammad |enllaceautor=Muhammad Yunus |fecha=2011 |editorial=Yunus Center |allugamientu=Dhaka |idioma=Inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121208083528/http://www.muhammadyunus.org/Social-Business/grameen-healthcare/ |fechaarchivu=8 d'avientu de 2012 }}</ref> Sicasí, tamién cunta con detractores. Según el diariu español [[El Mundo (España)|El Mundo]] dellos estudios afirmen que los microcreitos pueden ayudar a los menos probes o a persones que pasen apuros ensin ser probes, pero non realmente a los más precisaos del mundu. En contra, proponen regalar a los más precisaos del Planeta [[cabra|cabres]] o otru tipu de [[ganáu]] en llugar de cargales con deldes. Pela so parte el indú [[Jockin Arputham]] propunxo la opción de que los conceyos concedan el terrén onde les persones o families instalaron les sos infraviviendas. D'esta forma consíguese cierta seguridá frente a posibles valtamientos o desallugos, lo que de la mesma dexa instalar negocios, recibir servicios públicos como la lluz y l'agua corriente ya inclusive solicitar préstamos responder# por pola so propiedá.<ref name="ourplanetI"/> A esti respectu distintos conceyos remanen la dificultá d'alcontrar al auténticu inquilín de les infraviviendas, por cuenta de delles causes, como cambeos constantes de manes o tengo rocea ante los poderes públicos. === El control d'armes === [[Ficheru:Afrimil-ethiopiansoldier.jpg|left|miniatura|300px|Etíope con un fusil d'asaltu [[AK-47]].]] En numberoses ocasiones delles organizaciones ya instituciones venceyaron el tráficu incontroláu d'armes, cuantimás les [[armes llixeres]], col subdesarrollu. Esta mesma rellación defender delles naciones en declaraciones oficiales, casu de la de Managua<ref name="DeclaracionManagua">{{Cita web |url=http://menem.senado.gov.ar:88/7986.pdf |títulu=Declaración de Managua |fechaaccesu=28 de payares de 2010 |editorial=Senáu de la Nación Arxentina |allugamientu=Buenos Aires |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140424084532/http://menem.senado.gov.ar:88/7986.pdf |fechaarchivu=24 d'abril de 2014 }}</ref> ya inclusive se declara explícitamente na de Xinebra.<ref name="DeclaracionGinebra">{{Cita web |url=http://www.genevadeclaration.org/fileadmin/docs/newsletter/Geneva-Declaration-Newsletter-01-Spanish.pdf |títulu=Declaración de Xinebra sobre Violencia Armada y Desenvolvimientu |fechaaccesu=28 de payares de 2010 |fecha=1 de marzu de 2008 |idioma=Inglés }}</ref> Según estos documentos el gastu n'armamentu amenorga les capacidaes de los estaos pa invertir esi capital n'otros apartaos rellacionaos col desenvolvimientu.<ref group="nota">Un exemplu d'esto vivióse en Sudáfrica cuando axustó la compra de nuevos aviones de caza pa reemplazar los Mirage F-1 en llugar de destinalo pa financiar viviendes, hospitales y otros servicios básicos {{cita Harvard|Keijsper|2003|p=135 y 136}}.</ref> De segundes, les armes aumenten el gastu en sanidá polos muertos y mancaos que provoquen.<ref group="nota">Especialmente col enclín actual a tullir en llugar de matar p'amenorgar la moral del enemigu y encher la so cadena d'asistencia y tresporte.</ref> Sicasí, les declaraciones de los países non siempres van paraleles a les sos actuaciones. En numberoses causes naciones firmantes y/o participantes en diches declaraciones viéronse arreyaes en ventes d'armes incontrolaes, como Bolivia.<ref name="ElPais3"/> Coles mesmes, la partida de defensa, yá sía interior o esterior, nun puede nin tien de quitar porque la defensa y la seguridá son el primer requisitu que precisa'l desenvolvimientu, como s'indicó. De terceres, munches naciones subdesendolcaes cunten con una rentable industria propiu d'armes, casu d'Exiptu onde'l gobiernu ye unu de los principales veceros, pero tamién vendieron a la CIA {{cita Harvard|Crile|2008}}. N'otres ocasiones, la industria d'armamentu supón unu de los escasos ingresos nacionales de divises, ye'l casu de Corea del Norte quien viende los sos misiles balísticos a un preciu bien competitivu, como tamién teunoloxía nuclear de [[plutoniu]], constituyendo estos dos partíes el principal ingresu del país {{cita Harvard|Nitikin|2009|p=21 y siguientes}}. N'otres ocasiones esta industria nun tien por qué ser la principal, pero sí unu de los motores de la so economía, pol calter d'alta teunoloxía y otres aplicaciones piqueres que d'ella s'esprende. Poro, la industria y comerciu d'armes, controlada o non, ye tenida por munchos autores y países como una baza pal desenvolvimientu y non al aviesu. Trátase de controlar les armes con mecanismos de [[trazabilidad]], por casu, supondría un frenu a les ventes y a los ingresos que xeneren, prosigue esta llinia de pensamientu. Munchos compradores nun deseyen adquirir armes a les que se pueda [[trazabilidad|trazar]] la so procedencia y tarde o aína van atopar un vendedor que-y les suministre baxu tales condiciones. === L'ayuda pal desenvolvimientu === [[Ficheru:Aecidmadrid.JPG|derecha|miniatura|250px|Fachada de la AECID en Madrid.]] So bien distintes formes les naciones más riques fueron creando programes pa fomentar el desenvolvimientu nel mundu. Dichos programes son de bien diversos tipos (creitos, formación, financiamientu, tresferencies teunolóxiques, etc.) y entamaos de diverses formes. Asina, universidaes,<ref name="redOTRI">{{Cita web |url=http://www.redotriuniversidades.net/ |títulu=Red d'Oficines pa la Tresferencia de Resultaos d'Investigación |fechaaccesu=6 de payares de 2010 }}</ref> ONG y gobiernos de distintos tamaños<ref name="madridDesarrollo">{{Cita web |url=http://test-www.munimadrid.es/portales/munimadrid/es/Entamu/El Conceyu Mediu-Ambiente/Instalaciones-y-Servicios/Fundacion-pa-l'Ayuda-al Desenvolvimientu-del Mediu Rural y Natural-(ADERNA)?vgnextfmt=default&vgnextoid=78186608ae1y9110VgnVCM1000000b205a0aRCRD&vgnextchannel=9f42ca1c5a057010VgnVCM100000dc0ca8c0RCRD |títulu=Fundación pal desenvolvimientu del Mediu Rural y Natural |fechaaccesu=6 de payares de 2010 |editorial=Conceyu de Madrid |ubicación=Madrid }}</ref> enllantaron programes y creáu redes loxístiques en distintos países pa recibir y tramitar demandes d'ayuda, unviar fondos, asitiar a los cooperantes y supervisar les concesiones d'ayuda. Diches ayudes podríen arrexuntase en tres tipos {{cita Harvard|Moyo|2009|p=6 y siguientes}}: * [[Ayuda d'emerxencia]] o [[Ayuda humanitaria]]: ye l'apurrida pa situaciones catastrófiques puntuales, col fin de desaniciar les necesidaes más apremiantes: alimentos, medicines, ropa, calzáu, tresportes, tiendes de campaña, etc. Anque delles vegaes estes partíes no fondero son ayuda al desenvolvimientu pa naciones contra les que se decretó dalgún tipu d'embargu, por casu, unviar material y maquinaria de construcción pa sustituyir les tiendes por edificaciones o unviar depuradores en llugar d'agua potable. * [[Ayuda caritativa]]: ye la suministrada por ONG sobre'l terrén ensin pasar por intermediarios. Puede ser de munchos tipos: alimentos, profesores, beques, material didáctico, maquinaria... * [[Ayuda al desenvolvimientu]] o ayuda sistemática: ye la realizada ente gobiernos o ente un gobiernu y una organización supranacional, casu del Grupu Bancu Mundial. Esta ye la mayor ayuda tocantes a cantidá y tamién una de les más criticaes como s'indicó, hasta'l puntu de llamala ''L'ayuda de la muerte'' {{cita Harvard|Moyo|2009}}. Magar que la cooperación realizar por munches víes, xeneralmente son los gobiernos nacionales quien disponen de más medios pa ello y tamién ye norma común que funden un organismu encargáu de centralizar toes eses ayudes, un casu típicu sería l'[[Axencia Española de Cooperación Internacional pal Desenvolvimientu]] (AECID). Toes estes misiones nun seríen n'últimu términu remanes pa desenvolver un país o rexón en sí mesmes, sinón una forma de potenciar les aiciones que la desenvolverán y ye esta carauterística, ser un mediu pa faer posible los planes d'ayuda, una de les sos principales desventaxes. Como s'indicó lo que se busca ye potenciar al país o rexón ayudando en proyeutos de bien diversos tipos, por tanto lo primero ye ellaborar un proyeutu, ye la denominada [[ayuda so demanda]] y munches naciones nun cunten colos profesionales y dacuando nin siquier colos medios pa ellaborar proyeutos sólidos que puedan ser dempués estudiaos y financiaos. Un exemplu constituyir Haití tres el terremotu de 2010, países como España ufiertaron ayuda so demanda y meses dempués nun se solicitara nin la metá de la mesma por escarecer de medios l'estáu haitianu pa iguar proyeutos apropiaos. N'otres ocasiones lo que frena esta ayuda nun ye'l proyeutu en sí, sinón les condiciones puestes polos gobernantes receptores, como por casu que la mayor parte del montante pase antes por manes gubernamentales, lo que munchos donantes nun tán dispuestos a dexar por ser un focu de corrupción ya inoperancia. Pero una de los autores crítiques d'esti tipu de cooperación, Danvina {{cita Harvard|Moyo|2009}}, indica que nun tendría de poner se como una vía pa superar el subdesarrollu, sinón como una de les causes del mesmu, de forma similar al casu del financiamientu ufiertáu pol Grupu Bancu Mundial. La zambiana apurre dellos exemplos nel so llibru ''L'ayuda de la muerte'', unu ye la unviada masiva de mosquiteres a zones palúdiques o con otres epidemies tresmitíes por inseutos. Aiciones asina, realizaes cola meyor intención, lleven a la quiebra y la miseria a los productores locales de dichos productos, contribuyendo al subdesarrollu del país. == Crítica == {{VT|Teoría de la dependencia|l1=Teoría de la dependencia Una de les crítiques clásiques a la [[dicotomía]] desenvuelvo/subdesarrollu foi ellaborada pola teoría de la dependencia. Desapegándose de les teoríes más convencionales sobre'l desenvolvimientu y la modernización, la teoría de la dependencia afirma que, nel [[Socioloxía política|planu políticu-social]] esiste dalgún tipu de dependencia nes situaciones de subdesarrollu, y que esa dependencia empezó históricamente con [[Capitalismu|la espansión de les economíes de los países capitalistes orixinarios]]. La dependencia de la situación de subdesarrollu implica socialmente una forma de [[Dominación (socioloxía)|dominación]]. Esta teoría prefier utilizar les nociones de '''lliberación/dependencia''' y refuga les idees de desenvolvimientu/subdesarrollu y denuncia qu'esiste un tracamundiu ente les nociones de «desenvolvimientu» y «sistema capitalista» y que esti tracamundiu tapa unes rellaciones de subordinación ente rexones.<ref>{{Cita web |url=http://www.centrocultural.coopblogsnuestramericanos/2010/12/06/continuidaes-y-rotures-ente-el pensamientu-i-parte/ |títulu=Continuidad y rotura ente'l pensamientu (I parte) |fechaaccesu=19 de xunu de 2016 |autor=PINACCHIO, Ezequiel y SÁNCHEZ SAN ESTEBAN, Santiago I |fecha=6 d'avientu de 2010 |sitiuweb=http://www.centrocultural.coop/ }}</ref> == Conclusiones == Les respuestes consensuaes sobre les razones del subdesarrollu y les víes pa superalo son desoladoras polo escaso de les mesmes. Resulta bien difícil atopar contestaciones fiables pola falta de consensu. Nun ta claro les causes del subdesarrollu, nin les midíes pa superalo, nin siquier lo que ye realmente'l Subdesarrollu. De la mesma, los fechos nun refundien tampoco conclusiones sobre si ye superable o insuperable. Esisten ensame de países que trataron de desenvolvese collechando grandes y [[Reblincón alantre|sangrientos]] fracasos, ente qu'[[Corea del Sur|otros]] llograr en poques décades. Pa ilustrar esta falta d'alcuerdu ente los espertos basta revisar les bien distintes soluciones poles qu'apuesten autores como [[Paul Wolfowitz]], [[James D. Wolfensohn]] o [[Lewis T. Preston]], por citar trés direutivos del Bancu Mundial. Lleendo la so obra compruébase qu'unos enfatizan el sofitu a la industria, otros a la educación de base, otros na formación de gobiernos estables... y puede siguise casi con toles causes mentaes nel apartáu correspondiente. Una segunda conclusión unánime ye la magnitú del fenómenu, non yá pa los pueblos subdesendolcaos, sinón pa tola Humanidá.<ref name="San Pedro"/> El subdesarrollu acarreta munchos problemes en forma d'inmigración incontrolada, destrucción del mediu ambiente, piratería... pero coles mesmes tamién constitúi una ventaya pa otres naciones en forma d'esplotación barata de recursos naturales, mano d'obra entá más barata, concesión de ventayes comerciales o estratéxiques en cuenta de sobornos, venta d'armes y otros productos... Por tanto l'abandonu del subdesarrollu ye beneficiosu pa unos coleutivos y perxudicial pa otros coles mesmes. Sobre les causes, namái'l clima cunta con consensu sobre la so influencia decisivo y determinante. Coles mesmes, refúgase la idea de que la raza sía un factor. Pero na raza'l consensu namái se niega ente los espertos,<ref name="Buscaglia">{{Cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=rW851OSlHQU |títulu=Criminalidad entamada mexicana ya inseguridá nacional; transición política y paradoxa de la represión |fechaaccesu=19 de mayu de 2013 |apellíu=Buscaglia |nome=Edgardo |enllaceautor=Edgardo Buscaglia |fecha=9 de mayu de 2012 |formatu=conferencia |editor=Facultá d'Economía editorial=Universidá Veracruzana |allugamientu=Xalapa }}</ref> porque la idea sí ta bien estendida ente les poblaciones de determinaos países, como ye'l casu de los hispanoamericanos, ver la [//es.wikipedia.org/w/index.php?title=Discusi%C3%B3n:Subdesarrollu&diff=38299348&oldid=33230458 discutiniu] d'esti artículu. Pa complicar entá más la cuestión, el camín pa salir del subdesarrollu foi perdiendo unanimidá dende los años ochenta del sieglu XX. Considerábase que la industrialización yera la forma de superalo. Pero cola entrada de la informática y dempués la telemática la industrialización yá nun se considera como la única vía, ye más, entá suponiendo que fuera la única vía, nun esiste consensu sobre les principales pilastres pa llograr industrializar un país o rexón. Nun esiste consensu sobre la xerarquización de les midíes que llograríen industrializar un país, esto ye, seguridá social y llegal, población convenientemente educada, infraestructures de tresporte de gran capacidá, accesu universal a la sanidá, enerxía continua, capitalización, mano d'obra formada... Si considérase que toes son igual d'importantes la conclusión sería un nihilismu{{qué}} nes actuaciones, pos resulta imposible atendeles toes coles mesmes cola intensidá abonda. Pa tratar d'arreglar esto, de cutiu persones pocu informaes suelen proponer realizar dalgún tipu d'encuesta ente les poblaciones subdesendolcaes p'atopar el principal o los principales problemes que les amenaza y asina establecer un primer orde de prioridaes. Pa sorpresa de munchos, cúntense dos anécdotes como exemplu: cuando se fixo la prueba en [[Costa de Marfil]] la respuesta más avezada nun foi mortalidá infantil, pandemies, analfabetismu, corrupción o l'estáu llamentable de les infraestructures; sinón "calcetos y botes" porque la so selección nacional nun cuntaba con abondos calcetos y botes pa xugar el [[Mundial de Fútbol]]. Otru exemplu: pa los arxelinos la principal y más importante cuestión de la qu'ocupase resultó ser la construcción de mezquites, porque cada pueblu nun cuntaba con una mezquita, tolos defectos citaos nel casu de Costa de Marfil sufrir tamién esta nación, en mayor o meyor midida, y toes podíen esperar, d'acordies colos arxelinos consultaos. Como se dixo, no fondero son indiferentes les fiches téuniques de les encuestes o si la respuesta sigue siendo la mesma. Los exemplos sirven pa ilustrar les bien distintes perceiciones que pueden tener los habitantes de pueblos desenvueltos y los de pueblos subdesendolcaos sobre lo necesario y lo superfluo, lo prioritario y lo secundario. Asina pos la tema del subdesarrollu permanez abiertu, magar la considerable teorización realizada yá dende la Escuela Alemana del sieglu XIX; ente otres coses porque, como s'indicó, permanez la entruga, non yá de cómo se mide o cómo se combate, sinón ¿qué ye'l desenvolvimientu y per ende el subdesarrollu?. Pa ilustrar esta desorientación cunta'l refilachu que cuerre por delles ONGs: {{cita|Si vas a África unos díes escribes un llibru, si vas unos meses escribes un artículu y si vas unos años nun escribes nada.}} == Notes == {{llistaref|2|grupu="nota"}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía citada == {{llista de columnes|2| # {{cita llibru |apellíu=Amnistía Internacional |títulu=Informe añal 1978-1979 |añu=1979 |editorial=EDAI |ubicación=Madrid}} # {{cita llibru |apellíu=Amnistía Internacional |títulu=[[Amnistía Internacional]]: informe añal de 1990 |añu=1990 |editorial=[[EDAI]] |allugamientu=[[Madrid]]}} # {{cita llibru |apellíu=Andresen |nome=Fernando |títulu=The origins of the Angolan civil war: foreign intervention and domestic political conflict |idioma=inglés |añu=2001 |editorial=Macmillan Press |allugamientu=Londes |isbn=0-333-68471-0A}} # {{Cita publicación |apellíu=Arnalte |nome=Arturo |títulu=[[San Franciscu Xavier]] n'Asia, misión imposible |añu=2004 |publicación=[[L'aventura de la Hestoria]] |númberu=56 |issn=1579-427X}} # {{Cita publicación |apellíu=Monte |nome=Manuel |títulu=La batalla d'Arxel |añu=2006 |publicación=[[L'aventura de la Hestoria]] |númberu=93 |issn=1579-427X}} # {{cita llibru |apellíu=Bowden |nome=Mark |títulu=Black Hawk, Baltáu. La Batalla de Mogadixu |añu=2002 |editorial=RBA Libro |ubicación=Barcelona |isbn=13 978-8478710393}} # {{cita llibru |apellíu=Brigham |nome=Eugene F. |apellíu2=Houston |nome2=Joel F. |títulu=Fundamento d'Alministración Financiera |edición=Décima |añu=2005 |editorial=MC Graw Hill |isbn=9701003519}} # {{cita llibru |apellíu=Bustelo |nome=Pablo |títulu=Economía del desenvolvimientu: Un analís históricu |edición=2ª |añu=1992 |editorial=Complutense |ubicación=Madrid |isbn=8474914167}} # {{cita llibru |apellíu=Casal |nome=Joaquim |títulu=Analís Del Riesgu n'Instalaciones Industriales |añu=1999 |editorial=Universidat Politéunica de Catalunya |isbn=84-8301-227-8}} # {{cita llibru |apellíu=Campbell |nome=Greg |títulu=Diamantes sangrientos |añu=2003 |editorial=[[Paidós]] |allugamientu=[[Barcelona]] |isbn=84-493-1451-8}} # {{cita llibru |apellíu=Cantoni |nome=David |títulu=The Economic Effects of the Protestant Reformation: Testing the Weber Hypothesis in the German Lands |url=http://www.people.fas.harvard.edu/~cantoni/cantoni_jmp_2_7_1.pdf |fechaaccesu=2 de payares de 2012 |idioma=Inglés |añu=2010 |editorial=Harvard |allugamientu=[[Boston]] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121119001845/http://www.people.fas.harvard.edu/~cantoni/cantoni_jmp_2_7_1.pdf |fechaarchivu=19 de payares de 2012 }} # {{Cita publicación |apellíu=Caranci |nome=Carlo A. |títulu=Una falsa revisión del colonialismu |añu=2006 |publicación=[[Clío (revista)|''Clío'']] |volume=5 |númberu=56 |issn=1579-3532}} # {{cita llibru |apellíu=Crile |nome=George |títulu=La guerra de Charlie Wilson |añu=2008 |editorial=Editorial Almuzara |allugamientu=Córdoba |isbn=978-84-96968-36-3}} # {{Cita publicación |apellíu=Defensa |títulu=Defensa respuende |añu=1997 |publicación=Defensa |númberu=209 |isbn=02-11-3732}} # {{cita llibru |apellíu=CEPAL |enllaceautor=CEPAL |títulu=Cepal 87 |añu=2005 |editorial=United Nations |allugamientu=Nueva York |isbn=9213227930}} # {{cita llibru |apellíu=Erridge |nome=Andrew |apellíu2=Fee |nome2=Ruth |apellíu3=McIlroy |nome3=John |títulu=Best practice procurement: public and private sector perspectives |idioma=inglés |añu=2001 |editorial=Gower Publishing Company |allugamientu=Hampshire |isbn=0-566-08366-3}} # {{cita llibru |apellíu=Finnegan |nome=William |títulu=A Complicated War: The Harrowing of Mozambique |idioma=Inglés |añu=1993 |editorial=[[University of California Press]] |ubicación=Londres |isbn=0-520-08266-4}} # {{cita llibru |apellíu=Fondu Monetariu Internacional |enllaceautor=Fondu Monetariu Internacional |títulu=World Economic Outlook April 2010: Rebalancing Growth |editor=Fondu Monetariu Internacional |editorial=International Monetary Found |allugamientu=Nueva York |isbn=9781589069}} # {{Cita publicación |apellíu=Foreign Policy |apellíu2=Strick van Linschoten |nome2=Alex |apellíu3=Kuehn |nome3=Felix |apellíu4=Dickinson |nome4=Elizabeth |apellíu5=Coggins |nome5=Bridget |apellíu6=Collier |nome6=Paul |apellíu7=Wood |nome7=Graeme |apellíu8=Myers |nome8=Nathaniel |apellíu9=Opheera |nome9=McDoom |apellíu10=Herbst |nome10=Jeffrey |apellíu11=Halper |nome11=Stefan |apellíu12=Diop |nome12=Boubarcar Boris |apellíu13=Kaplan |nome13=Robert |apellíu14=Traub |nome14=James |títulu=Estaos fallíos "Los chivos malos" |añu=2010 |publicación=Foreing Policy |volume=4 |númberu=40 |issn=1679-1515}} # {{cita llibru |apellíu=García |nome=Francisco |títulu=L'inxeniu y la fame |añu=2009 |editorial=Crítica |ubicación=Barcelona |isbn=978-84-7423-884-6}} # {{cita llibru |apellíu=González |nome=Andrés |títulu=L'inxenieru del ICAI y el Desenvolvimientu Sostenible |añu=2009 |editorial=Asociación Nacional d'Inxenieros del ICAI |ubicación=Madrid |isbn=978-84-935950-7-4 |capítulu=17 |páxines=171-180}} # {{cita llibru |apellíu=González |nome=Gerardo |títulu=África. Saquéu a tres bandes |añu=2012 |editorial=Mundu Negru |ubicación=Madrid |isbn=978-84-7295-226-3}} # {{cita llibru |apellíu=Gott |nome=J. Richard |títulu=Cuba |añu=2007 |editorial=Akal |ubicación=Madrid |isbn=978-84-460-2432-3}} # {{Cita publicación |apellíu=Hayes |nome=Brian |títulu=Estadístiques de los conflictos bélicos |añu=2004 |publicación=[[Investigación y ciencia]] |númberu=332 |issn=0210136X}} # {{cita llibru |apellíu=Healy |nome=Mark |títulu=Midway 1942: momentu crucial nel Pacíficu |añu=1994 |editor=del Prau editorial=Osprey Military |ubicación=Barcelona |isbn=84-7838-493-6}} # {{cita llibru |apellíu=Howell |nome=Jude A. |apellíu2=Pearce |nome2=Jenny |títulu=Civil Society & Development: A Critical Exploration |idioma=Inglés |añu=2001 |editorial=Lynne Rienner |ubicación=Londres |isbn=158826095}} # {{cita llibru |apellíu=Jiménez |nome=Luis M. |apellíu2=Higón |nome2=Francisco J. |títulu=Ecología y economía pal desenvolvimientu sostenible |añu=2003 |editorial=Maite Simón |allugamientu=Valencia |isbn=84-370-5681-0}} # {{cita llibru |apellíu=Lacomba |nome=Joan |títulu=Migraciones y Desenvolvimientu en Marruecos |añu=2004 |editorial=Institutu universitariu de desenvolvimientu y cooperación |allugamientu=Madrid |isbn=84-8319-202-0}} # {{cita llibru |apellíu=Landis |nome=David S. |títulu=La riqueza y la probeza de les naciones: por qué dalgunes son tan riques y otres son tan probes |añu=2000 |editorial=Crítica |allugamientu=[[Barcelona]] |isbn=84-8432-07-09}} # {{cita llibru |apellíu=Lonely Planet |títulu=Sudamerica |añu=1997 |editorial=Lonely Planet |allugamientu=Buenos Aires}} # {{Cita publicación |apellíu=Losada |nome=Juan Carlos |títulu=Rusia a pique, en [[Tushuma]] el sol naciente |añu=2005 |publicación=La aventura de la Historia |númberu=79 |issn= 1579-427X}} # {{cita llibru |apellíu=Keijsper |nome=Gerard |títulu=Saab Gripen, Sweden's 21st Century Multi.role Aircraft |idioma=inglés |añu=2003 |editorial=Aerofax, Hinckley |allugamientu=Surrey |isbn=1 85780 137 7}} # {{cita llibru |apellíu=Kotler |nome=Phipip |títulu=Direición de marketing |edición=séptima |añu=1991 |editorial=Prentice Hall |allugamientu=Hertfordshire |isbn=0-13-579657-1}} # {{cita llibru |apellíu=Malgesini |nome=Graciela |títulu=Cruciando Fronteres: Migraciones N'El Sistema Mundial |añu=1998 |editorial=Fundación Llar del emplegáu |allugamientu=Barcelona |isbn=84-7426-368-9}} # {{cita llibru |apellíu=Massa |nome=Luis Fernando |títulu=Yo nun quiero ser un subdesendolcáu; Un camín escontra la crecedera de la sociedá y el bienestar xeneral |url=https://www.facebook.com/media/set/?set=a.555824131137238.1073741824.164750226911299&type=1 |fechaaccesu=7 de xunu de 2013 |enllaceautor=Luis Fernando Massa |fecha=2013 |formatu=llibro |editor=Cruz Azul Internacional |editorial=CERSA |ubicación=Madrid |isbn=:978-84-15341-95-6}} # {{cita llibru |apellíu=Mazrui |nome=Ali A. |títulu=The Power of Babel: Language and Governance in the African Experience |apellíu2=Mazrui |nome2=Alamin M. |idioma=inglés |añu=1998 |editorial=Long Houses Publishing Service |ubicación=Londres |isbn=O8525580802}} # {{cita llibru |apellíu=Mendoza |nome=Plinio Apuleyo |enllaceautor=Plinio Apuleyo Mendoza |apellíu2=Montaner |nome2=Carlos Alberto |enllaceautor2=Carlos Alberto Montaner |apellíu3=Vargas Llosa |nome3=Álvaro |enllaceautor3=Álvaro Vargas Llosa |apellíu4=Vargas Llosa |nome4=Mario |enllaceautor4=Mario Vargas Llosa |títulu=Manual del perfectu fatu llatinoamericanu |edición=4 |añu=1997 |editorial=Plaza & Janés |ubicación=Barcelona |isbn=840137569X}} # {{cita llibru |apellíu=Meredith |nome=Martin |títulu=África |añu=2011 |editorial=Intermón Oxfam |ubicación=Madrid |isbn=8484525953}} # {{cita llibru |apellíu=Miralles |nome=Melchor |nome2=Antonio |apellíu2=Onetti |títulu=GAL: la hestoria que solmenó'l país |añu=2006 |editorial=La Esfera de los llibros |ubicación=Madrid |isbn=978-84-9734-552-1}} # {{cita llibru |apellíu=Moorcraft |nome=Paul |títulu=The Rhodesian war a military history |apellíu2=McLaughlin |nome2=Peter |idioma=Inglés|otros=edición revisada en 2008, reimpresión de 2009 |añu=2008 |editorial=Pen & sword |allugamientu=Soth Yorkshire |isbn=978 1 84415 694 8}} # {{cita llibru |apellíu=Moyo |nome=Dambiso |títulu=Dead Aid: Why Aid is Not Working and How There is Another Way for Africa |idioma=Inglés |añu=2009 |editorial=Straus and Giroux |allugamientu=Farrar |isbn=0374139563}} # {{cita llibru |apellíu=Muñoz-Repiso |nome=Mercedes |títulu=El sistema educativu español: 2000 |añu=2000 |editorial=Secretaría Xeneral Téunicu |allugamientu=Madrid |isbn=84-369-3428-8}} # {{Cita publicación |apellíu=Ndongo |nome=Donato |títulu=Balance agriduz de cinco décades |añu=2007 |publicación=[[L'aventura de la Hestoria]] |númberu=102 |issn=1579-427X}} # {{Cita publicación |apellíu=Nitikin |nome=Mary Beth |títulu=North Korea's Nuclear Weapons: Technical Issues |añu=2009 |publicación=Congressional research service |númberu=7-5700}} # {{cita llibru |apellíu=Novikov |nome=I︠A︡kov Aleksandrovich |títulu=La crítica del darvinismu socialo |añu=1914 |editorial=D. Jorro |ubicación=Barcelona}} # {{Cita publicación |apellíu=OCU |títulu=Ética na producción del algodón |añu=2008 |publicación=[[Compra Maestra]] |númberu=327}} # {{Cita publicación |apellíu=Pons |nome=Juan |títulu=Kourú cumple 40 años |añu=2008 |publicación=[[Avión Revue]] |númberu=311}} # {{Cita publicación |apellíu=Piris |nome=Alberto |títulu=¿Por qué empiecen les guerres?: guerra y paz |añu=2001 |publicación=[[Bien Especial]] |volumen=Guerra y Paz}} # {{cita llibru |apellíu=Punset |nome=Eduard |títulu=El viaxe a la felicidá: les nueves claves científiques |añu=2005 |editorial=Imago Mundi |ubicación=Barcelona |isbn=84-233-3777-4}} # {{Cita publicación |apellíu=Raffinot |nome=Marc |títulu=De la crisis de la delda al financiamientu del desenvolvimientu: cooperación pal desenvolvimientu na posguerra fría |añu=1994 |publicación=Tiempo de Paz |número=31 |isbn=02-208-926}} # {{cita llibru |apellíu=Reinert |nome=Erik S. |títulu=El rol de la teunoloxía na creación de países ricos y probes: el desenvolvimientu nun sistema schumpeteriano |url=http://biblioeconomicus.googlepages.com/Reinert-Elroldelatecnologaenlacreacindepasesricosypobres.pdf |fechaaccesu=22 d'ochobre de 2010 |añu=2002 |editorial=Cuadrenos de discutiniu}} # {{cita llibru |apellíu=Rodríguez |nome=Octavio |títulu=La Teoría Del Subdesarrollu de la Cepal |edición=octava |añu=1993 |editorial=Sieglu veintinuno d'España |ubicación=Madrid |isbn=968-23-1815-3}} # {{cita llibru |apellíu=Rojo |nome=Alfonso |títulu=La odisea de la tribu blanca: la fascinante hestoria y les perspectives futures de los blancos de Sudáfrica |añu=1993 |editorial=Planeta |allugamientu=[[Barcelona]] |isbn=84-08-01039-5}} # {{cita llibru |apellíu=Ross |nome=Robert |títulu=Historia de Sudáfrica |añu=2006 |editorial=Akal |ubicación=Madrid |isbn=978-84-460-2295-4}} # {{cita llibru |apellíu=Sagan |nome=Carl |títulu=Un puntu azul pálidu |añu=[[1996]] |editorial=Planeta |allugamientu=[[Madrid]] |isbn=8408016458}} # {{cita llibru |apellíu=Salomé |nome=Bernard |apellíu2=Charmes |nome2=Jacques |títulu=In-Service Training: Five Asian Experiences |idioma=Inglés |añu=1988 |editorial=OCDE |allugamientu=París |isbn=9264130772}} # {{cita llibru |apellíu=Sampedro |nome=José Luis |títulu=Concencia del subdesarrollu venticinco años dempués |añu=[[1996]] |editorial=Taurus |allugamientu=[[Barcelona]] |isbn=8430600302}} # {{Cita publicación |apellíu=Sánchez |nome=Javier |títulu=Camudo y continuidá nes operaciones de caltenimientu de la paz: cooperación española pal desenvolvimientu |añu=1995 |publicación=[[Tiempu de Paz]] |númberu=37-38}} # {{cita llibru |apellíu=Scarpellini |nome=Sabina |apellíu2=Aranda |nome2=José Alfonso |apellíu3=Zabalza |nome3=Ignacio |títulu=Introducción a los mercaos enerxéticos |edición=Primer |añu=2008 |editorial=Prensa Universitaria de Zaragoza |ubicación=Zaragoza |isbn=978-84-92521-24-1}} # {{Cita publicación |apellíu=Silva |nome=Iván |títulu=Metodología pa la Ellaboración d'Estratexes de Desenvolvimientu Local |añu=2003 |publicación=CEPAL |volume=42|issn=1680-8827}} # {{cita llibru |apellíu=Sterner |nome=Thomas |títulu=Instrumento de política económica pal manexu del ambiente y los recursos naturales |añu=2007 |editorial=Centru Agronómicu Tropical d'Investigación y Enseñanza |allugamientu=Turrialba |isbn=978-9977-57-451-6}} # {{cita llibru |apellíu=Shortt |nome=James |títulu=El SAS |añu=2009 |editorial=Osprey |ubicación=Barcelona |isbn=978-84-473-6400-8}} # {{cita llibru |apellíu=Stockwell |nome=John |títulu=In Search of enemies |idioma=Inglés |añu=1978 |editorial=Norton&Company |allugamientu=Nueva York |isbn=9780393009262}} # {{cita llibru |apellíu=Tenaille |nome=Frank |títulu=Les 56 Áfricas: Guía Política |añu=1980 |editorial=Sieglu XXI |allugamientu=Madrid |isbn=968231058X}} # {{cita llibru |apellíu=Terragno |nome=Rodolfo |títulu=El Nuevu Modelu|otros=Coleición Nuevu Futuru |añu=1994 |editorial=Fundación Arxentina sieglu XXI |allugamientu=Buenos Aires}} # {{cita llibru |apellíu=UNICEF |títulu=El progresu de les naciones |añu=1999 |editorial=UNICEF |allugamientu=Nueva York |isbn=92-806-3474-7}} # {{cita llibru |apellíu=Urieta Vaquerizo |nome=Iván |títulu=Experiencia y lleiciones de desenvolvimientu rural |añu=2004 |editorial=Juan Carlos Martínez Coll |isbn=8469042270}} # {{cita llibru |apellíu=van Heerden |nome=Roelf |títulu=Four ball one tracer |idioma=Inglés |añu=2012 |editorial=Helion & 30º South Publishers |ubicación=Londres/Pinetown |isbn=978-1-907677-76-2 (Reinu Xuníu) / 978-1-920143-66-4 (Sudáftica)}} # {{cita llibru |apellíu=Vilariño |nome=Escurre |títulu=Antología de la violencia |añu=2004 |editorial=La gotera |allugamientu=Indianu |isbn=99-74-7815-74}} # {{cita llibru |apellíu=Weber |nome=Max |títulu=The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism |idioma=Inglés |añu=2003 |editorial=Dover Publications |allugamientu=Nueva York |isbn=048642703X}} # {{cita llibru |apellíu=Yunus |nome=Muhammad |títulu=Banker To The Poor: Micro-Lending and the Battle Against World Poverty |edición=Tercer |añu=2007 |editorial=PublicAffairs |allugamientu=Boston |isbn=13978-1-58648-198-8}} # {{cita llibru |apellíu=Zamora |nome=Augusto |enllaceautor=Augusto Zamora |títulu=Ensayo sobre'l subdesarrollu: Llatinoamérica, 200 años dempués |editorial=Foca |fecha=2008 |ubicación=Madrid |isbn=9788496797147}} }} == Ver tamién == * [[País desenvueltu]] * [[País en desenvolvimientu]] (tamién llamáu «país en víes de desenvolvimientu») * [[País menos desenvueltu]] * [[Primer mundu]] * [[Segundu mundu]] * [[Tercer mundu]] * [[Cuartu mundu]] * [[Desenvolvimientu humanu]] * [[Llinia de probeza]] * [[Industrialización]] * [[Despoblación]] * [[Bancu Grameen]] == Enllaces esternos == * [http://www.bancomundial.org/ Bancu Mundial] * [http://www.imf.org/external/spanish/index.htm Fondu Monetariu Internacional] * [http://www.eclac.org Eclac.org] * [https://web.archive.org/web/20110101053631/http://www.aecid.es/web/es/ AECID] {{Tradubot|Subdesarrollo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Desenvolvimientu]] [[Categoría:Términos de xeografía]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] 7ktm38lw44n1krjdraiir8f3wufptg0 Corpus Christi 0 150812 4377022 4347010 2025-06-17T15:12:54Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá danza => dicha danza 4377022 wikitext text/x-wiki {{otrosusos}} {{Ficha de día feriáu |nome = Corpus Christi |imaxe = Blessed Sacrament procession, First Annual Southeastern Eucharistic Congress, Charlotte, North Carolina - 20050924-01.jpg |tamañu_de_imaxe = 250px |pie_de_imaxe = Corpus Christi, [[Charlotte]], [[Carolina del Norte]]. |nome_oficial = |otros nomes significáu = |orixe_cel = |día = 60 díes dempués del [[Domingu de Resurreición]] |día_semana = |periodu = |empiezo_celebración = |lugar_celebración = [[Día internacional]] }} [[Ficheru:Corpus Barcelona 2006.jpg|thumb|Procesión del Corpus Christi en Barcelona.]] [[Ficheru:CorpusChristiPonteareas.jpg|thumb|Alfombres florales nel día de Corpus Christi, Ponteareas.]] '''Corpus Christi''' ("Cuerpu de Cristu") o '''[[Solemnidá]] del Cuerpu y el Sangre de Cristu''', antes llamada ''Corpus Domini'' ("Cuerpu del Señor"), ye una fiesta de la [[Ilesia católica]] destinada a celebrar la [[Eucaristía]]. La so principal finalidá ye proclamar y aumentar la fe de los creyentes na presencia real de [[Xesús|Xesucristu]] nel Santísimu Sacramentu, dándo-y públicamente'l cultu d'[[adoración]] ([[latría]]) el [[xueves]] posterior a la [[Festividá de la Santísima Trinidá|solemnidá de la Santísima]] Trinidá, que de la mesma tien llugar el domingu siguiente a [[Pentecostés]] (esto ye, el Corpus Christi celébrase 60 díes dempués del [[Domingu de Resurreición]]). Específicamente, el Corpus Christi ye'l xueves que sigue al novenu domingu dempués de la primer lluna llena de primavera del hemisferiu norte. En dellos países esta fiesta foi treslladada al domingu siguiente p'afaese al [[calendariu llaboral]]. == Historia == La fiesta surdió na [[Edá Media]], cuando en [[1208]] la relixosa '''[[Xuliana de Cornillon]]''' promueve la idea de celebrar una festividá n'honor al Cuerpu y el Sangre de Cristu presente na Eucaristía. Asina, celebrar por primer vegada en 1246 na diócesis de [[Liexa]] ([[Bélxica]]). Nel añu [[1263]], mientres un sacerdote celebraba la misa na ilesia de la llocalidá de [[Bolsena]] ([[Italia]]), al romper la Hostia consagrada brotó sangre, según la tradición.<ref>http://www.corazones.org/llugares/italia/orvieto/a_orvieto.htm</ref> (Una esplicación posible d'esti sucesu ye la presencia nel pan del pigmentu coloráu [[:en:prodigiosin|prodigiosina]] segregáu pola bacteria ''[[Serratia marcescens]]''.<ref>[https://www.um.es/analesdebiologia/numeros/33/PDF/33_2011_13.pdf M. Gacto y M. Gacto, 2011 Los microorganismos y l'arte Añales de Bioloxía 33: 107-115]</ref>). Esti fechu, bien espublizáu y celebráu, dio un impulsu definitivu al establecimientu como fiesta llitúrxica del Corpus Christi. Foi instituyida'l 8 de setiembre de [[1264]] pol papa [[Urbanu IV]], por aciu la bulda ''Transiturus hoc mundu''. A [[Santu Tomás d'Aquino]] encargóse-y preparar los testos pal ''Oficiu y Misa mesma'' del día, qu'inclúi [[himnu|himnos]] y [[Secuencia (lliturxa)|secuencies]], como ''[[Pange Lingua]]'' (y la so parte final ''[[Tantum Ergo]]''), ''[[Lauda Sion Salvatorem|Lauda Sion]]'', ''[[Panis angelicus]]'', ''[[Adoro te devote]]'' o ''[[Verbum Supernum Prodiens]]''. Nel [[Conceyu de Vienne]] de [[1311]], [[Clemente V]] va dar les normes pa regular el cortexu procesional nel interior de los templos ya inclusive va indicar el llugar que tendrán d'ocupar les autoridaes que quixeren añader al desfile. Nel añu [[1316]], [[Juan XXII]] introduz la Octava con esposición del Santísimu Sacramentu. Pero la gran llombarada va venir dau pol papa [[Nicolás V]], cuando na festividá del Corpus Christi del añu [[1447]], sale procesionalmente cola Hostia Santa peles cais de [[Roma]]. En munchos llugares ye una fiesta d'especial relevancia. N'España esiste'l '''dichu popular:''' ''Trés xueves hai nel añu que rellucen más que'l sol: [[Xueves Santu]], Corpus Christi y el [[día de l'Ascensión]]'', lo que da idea del enraigono d'esta fiesta. Les celebraciones del Corpus suelen incluyir una procesión na que'l pan consagráu exhibir nuna [[custodia]]. == Países nos que ye día festivu == En dellos países y rexones, el Corpus Christi ye un día festivu oficial. === Europa === * [[Alemaña]], en parte del territoriu, concretamente nos [[Estáu federáu (Alemaña)|Länder]] [[Baden-Württemberg]], [[Baviera]], [[Hesse]], [[Renania del Norte-Westfalia]], [[Renania-Palatináu]] y el [[Sarre]], según en conceyos de mayoría católica nos Länder [[Saxonia]] (tal como lo determina'l Decretu sobre'l Corpus Christi)<ref>[http://www.datumsrechner.de/FronleichnamsVO.pdf Decreto sobre'l Corpus Christi na versión correxida de 10 de xunu de 1995]</ref> y [[Turinxa]] (en tol distritu d'[[Eichsfeld]] y nes llocalidaes del Eichsfeld dientro del distritu d'[[Unstrut-Hainich]] y en parte del distritu de [[Wartburg]]).<ref>[http://www.thueringen.de/imperia/md/content/tim/abteilung2/referat21/merkblatt.pdf Publicación oficial sobre les festividaes de Turinxa]</ref> Nos restantes Länder y rexones esisten delles disposiciones especiales pa trabayadores y escolinos católicos. * [[España]], dexó de ser festivu en 1989, y treslladóse la solemnidá llitúrxica al domingu infraoctavo. Aun así, polo enraigonao de la so celebración, ye declaráu fiesta llocal en ciudaes como [[Corpus Christi en Toledo|Toledo]], [[Granada]] o [[Sevilla]], Madrid y na Comunidad Valenciana de calter autonómicu en [[Castiella-La Mancha]]. * [[Austria]] * [[Croacia]] * [[Liechtenstein]] * [[Polonia]] * [[Portugal]] * [[San Marín]] * [[Mónacu]] * [[Suiza]], en parte del territoriu; esto ye, ye día festivu nos [[Cantón suizu|cantones]] de población mayoritariamente católica, como [[Cantón d'Appenzell Rodes Interiores|Appenzell Rodes Interiores]], [[Cantón del Jura|Jura]], [[Cantón de Lucerna|Lucerna]], [[Cantón de Nidwalden|Nidwalden]], [[Cantón de Obwalden|Obwalden]], [[Cantón de Schwyz|Schwyz]], [[Cantón del Tesinu|Tesinu]], [[Cantón de Uri|Uri]], [[Cantón de Valais|Valais]] y [[Cantón de Zug|Zug]] según en determinaes llocalidaes de los cantones d'[[Cantón de Argovia|Argovia]], [[Cantón de Friburgu|Friburgu]], [[Cantón de los Grisones Grisonos]], [[Cantón de Neuchâtel|Neuchâtel]] y [[Cantón de Soleura|Solothurn]]. === América === [[Ficheru:Montagem dos tapetes de Corpus Christi da Paróquia São Sebastião no bairro dos Professores em 2015, Coronel Fabriciano MG2.JPG|thumb|Confección d'alfombres de Corpus Christi de la Parroquia de San Sebastián, en [[Coronel Fabriciano]], [[Brasil]].]] * [[Guatemala]] *[[Arxentina]] * [[Brasil]] * [[Bolivia]] * [[Colombia]] * [[Ecuador]] * [[República Dominicana]] * [[Santa Llucía]] * [[Trinidá y Tobagu]] * [[Panamá]] * [[Costa Rica]] * [[Paraguái]] *[[Méxicu]] *[[Hondures]] * [[Nicaragua]] * [[El Salvador]] * [[Venezuela]] * [[Perú]] * [[Miranda]] [[Ficheru:Irmandade_do_Santissimo_Pirenopolis_-_Corpus_Christi_2016.jpg|miniaturadeimagen|Procesión de Corpus Christi en [[Pirenópolis]], Brasil, realizada dende 1728 pola Hermandá del Santísimu Sacramentu de la Ilesia Matriz.]] === Africa === * Guinea Ecuatorial === Asia === * [[Timor Oriental]] == Celebraciones n'España == {{Ficha de Patrimoniu de la Unesco |Nome = Patum de Berga |Imaxe = Ball de Gegants.jpg |Tamañu = 250 |Pie = Baille de los xigantes. |Coor = |País = {{ESP}} |Tipu = Cultural inmaterial |Criterios = |ID = 00156 |Rexón = [[Europa]] y<br />[[América del Norte]] |Añu = 2005 | Extensión = | peligru = |Tipu_patrimoniu = inmaterial }} Dende 1989, por alcuerdu del [[Gobiernu d'España]] cola conferencia episcopal, la festividá del Corpus foi treslladada al domingu siguiente, de forma que'l xueves pasa a ser día llaborable. Anque la solemnidá llitúrxica seya en domingu, diverses llocalidaes celebren la procesión nel xueves tradicional, que ye declaráu fiesta llocal polos sos respeutivos conceyos.<ref>[https://web.archive.org/web/20120627011443/http://www.sevilla.org/ciudad/fiestes-llocales Fiestes llocales de Sevilla]</ref><ref>[http://www.granada.org/inet/wgr.nsf/wwtod/358ED039408A225BC125792100464226/ Fiestes llocales de Granada pa los años 2012, 2013, 2014 y 2015]</ref> N'España, llograron la declaración de fiestes de '''Interés Turísticu Internacional''' les de la ciudá de '''[[Toledo]]''' y la llocalidá de '''[[Ponteareas (Pontevedra)|Ponteareas]] ''' ([[provincia de Pontevedra|Pontevedra]]). Tán declaraes [[Fiesta d'Interés Turísticu Nacional]] les fiestes del Corpus de [[La Puebla del Río]] ([[provincia de Sevilla|Sevilla]]), [[Zahara de la Sierra]] ([[provincia de Cádiz|Cádiz]]), [[Villa de Mazu]] ([[La Palma]]), [[Sitges]] ([[provincia de Barcelona]]), les Octaves del Corpus de [[La Orotava]] ([[Tenerife]]), [[Peñalsordo]] ([[provincia de Badayoz|Badayoz]]), [[Béxar]] ([[provincia de Salamanca|Salamanca]]), les dances de la Octava del Corpus de [[Valverde de los Arroyos]] ([[provincia de Guadalaxara]]), los [[Pecaos y Danzantes]] de [[Camuñas]] ([[provincia de Toledo|Toledo]]) y les Alfombres de Serrín d'Elx de la Sierra (Albacete) === Patrimoniu Cultural Inmaterial de la Humanidá === ==== Corpus Christi en Berga (Barcelona) ==== {{AP|Patum de Berga}} Nesti conceyu de la provincia de Barcelona celebrar en Corpus Christi [[La Patum]], en que s'axunta l'imaxinariu típicu de la rexón (xigantes, cabezudos, ''bèsties'', ''diables'' y fueu) nuna celebración multitudinario y festivo. === Fiestes d'Interés Turísticu Internacional === [[Ficheru:Corpus_Christi_-_Toledo,_Spain_-_2010_-.jpg|thumb|230px|La custodia en procesión peles cais de Toledo.]] ==== Procesión del Corpus Christi en Toledo ==== {{VT|Procesión del Corpus Christi de Toledo}} Les fiestes del Corpus Christi en [[Toledo]] son les más importantes de la ciudá, especialmente pola procesión en redol a la custodia ellaborada por [[Enrique de Arfe]], pieza única d'orfebrería, que desfila'l xueves de Corpus Christi acordies con el calendariu llitúrxicu mozárabe, y la fiesta del ''Corpus Chicu'' del domingu siguiente. La procesión foi declarada Fiesta d'Interés Turísticu Internacional en 1980. La primer noticia que se tien en Toledo de la festividá del Corpus Christi remontar a 1342, cuando se fala de la cera que se partió a los clérigos de la catedral pa la fiesta del Señor, pero ensin saber esautamente en qué consistió tal celebración. Esperar hasta l'añu 1418 pa conocer per primer vegada la procesión eucarística peles cais toledanes. Amás de la procesión eucarística, resulten bien carauterísticos los dos desfiles de la tarasca, el pasacalles del pertigueru y el desfile militar. Completen el programa diversos espectáculos musicales, castiellu de [[fueos artificiales]] y una pequeña [[feria taurina]]. ==== Corpus Christi en Ponteareas (Pontevedra) ==== {{VT|Fiesta del Corpus Christi (Ponteareas)}} La llocalidá de [[Ponteareas]], celebra nel fin de selmana siguiente al xueves de Corpus Christi les sos fiestes más representatives. Na nueche del [[sábadu]] pal [[domingu]], los vecinos de la llocalidá igüen alfombres florales con motivos [[relixón|relixosos]] relativos al día de Corpus Christi, afataos con motivos xeométricos. La confección de diches alfombres realizar con distintos tipos de flores y materiales, preparaos polos vecinos mientres los díes previos a la festividá. Les alfombres permanecen intactes na so confección hasta la procesión del siguiente día, na que se percuerren toles cais decoraes con esti arte. En [[1968]] foi declarada [[Fiesta d'Interés Turísticu]], en [[1980]] declaróse Fiesta d'[[Fiestes d'Interés Turísticu Nacional (España)|Interés Turísticu Nacional]], y en [[2009]] recibe la reconocencia de Fiesta d'[[Fiestes d'Interés Turísticu Internacional (España)|Interés Turísticu Internacional]]. === Fiestes d'Interés Turísticu Nacional === ==== Corpus Christi en [[La Orotava]] ([[Tenerife]]) ==== [[Ficheru:Corpus Orotava 2006.jpg|thumb|350px|Alfombres iguaes con tierra del [[Teide]]. [[La Orotava]], [[Tenerife]].]] Ta consideráu como'l más famosu de [[Canaries]] y unu de los más importantes d'[[España]].<ref>[http://fiestas.edreams.es/corpus-christi/corpus-christi-en-la-orotava/ Corpus Christi en La Orotava (Tenerife)]</ref> Dende tempranes hores de la mañana, na infraoctava del Corpus Christi, cais de la Bien Noble y Lleal Villa de La Orotava empezar a cubrir con tapices fechos con pétalos de flores que les muyeres del conceyu tuvieron esfoyando mientres los trés díes darréu anteriores. Estos tapices tendrán de tar acabaos por que pela tarde pase la procesión del Corpus Christi sobre ellos, que va siguir el camín marcáu polos tapices hasta llegar a la Plaza del Conceyu, onde s'atopa'l mayor tapiz de tierra del mundu (rexistráu nel ''Llibru Guiness de los Récores''), un tapiz con motivos bíblicos que s'empezó a iguar un mes antes con sables de colores naturales trayíes de les fasteres del [[Teide]]. Mientres el día miles de curiosos pasien poles decoraes cais de la Villa contemplando les alfombres florales primero que la procesión les vaya desfaciendo al so pasu. Esta tradición data de 1844, cuando la familia Monteverde del Castillo decide faer un tapiz de flores delantre de la so casa pa festexar asina'l momentu en que'l Corpus pasaba per delantre de la so casa. ==== Corpus Christi en [[La Puebla del Río]] ([[Provincia de Sevilla|Sevilla]]) ==== La llocalidá sevillana de La Puebla del Río cumplió nel añu 2008 el 425 aniversariu de la celebración del Corpus Christi. Hai que tener en cuenta la posibilidá de que la so celebración seya anterior al añu 1583 nel qu'apaez nun llibru de cuentes el pagu a unos clérigos que vinieron a la procesión. La celebración de la procesión tien llugar na tarde del xueves tradicional. Dende díes antes les cais engalanar pa la ocasión: altares y balcones dan la bienvenida a la comitiva procesional qu'apigura a la representación de les diverses hermandaes llocales, San Sebastián (patrón de la llocalidá), La nuesa Señora de la Granada (patrona y alcaldesa perpetua) y el Santísimu Sacramentu na magnífica custodia del sieglu XVIII, tou ello sobre una alfombra de [[romeru]] traíu espresamente de la marisma, que cubre toles cais poles qu'escurre la procesión. El Corpus de La Puebla del Río gocia d'una ''Laude'' del sieglu XVIII pola que puede procesionar pela tarde, antes de la cayida de Sol y la llegada de la Lluna. ==== Corpus Christi y la so Octava en [[Peñalsordo]] ([[Provincia de Badayoz|Badayoz]]) ==== La fiesta de la Octava del Corpus celebra'l fin de selmana siguiente al Corpus Christi. Esta festividá empecipia la nueche del sábadu, cuando'l sarxentu de la Hermandá percuerre'l pueblu a caballu mientres se-y xunen los otros hermanos del Santísimu Sacramentu portando tees o ''jopos'' encendíos. Dempués d'esti percorríu toos dirixir a la plaza, onde xuben al balcón del Conceyu pa dar les "mojiangas", poemes satíricos y graciosos onde se rellaten los fechos más llamativos qu'asocedieron nel pueblu nesi añu, nun tonu satíricu. Mientres la xornada siguiente, día de la Octava, el domingu, desenvuélvense nuevos actos que rematen cola conmemoración graciosa del asaltu de los carneros al castiellu. Los cofrades acaballando sobre pollinos, afatiaos con paxellos de vistosos colores y cubierta la cabeza con una especie de mitra o tiara, emponer al "Cacho Dehesa" pa correr los ''xuegos d'[[Alcancía (recipiente)|alcancías]]''. La fiesta conclúi con una misa mientres la cual los hermanos suenen les llueques que lleven na cintura. Concluyida la ceremonia relixosa, dempués de la procesión, los cofrades formen delantre de la ilesia una torre humana, sobre la que l'abanderáu ondea la bandera como esaltación de la conquista del castiellu a los moros y cristianos. La fiesta, que constitúi una de les más singulares de toa [[Estremadura]], ta declarada d'Interés Turísticu Rexonal y Nacional. ==== Corpus Christi en [[Zahara de la Sierra]] ([[Cádiz]]) ==== El Corpus de Zahara de la Sierra, foi Declaráu d'Interés Turísticu Nacional por Orde Ministerial el 24 d'abril de 1980. Coles mesmes, el Corpus Christi de Zahara de la Sierra, foi declaráu Fiesta d'Interés Turísticu Nacional d'Andalucía, pola Conseyería de Turismu y Deporte por aciu orde de 20 de mayu de 1997 (BOJA núm. 64, de 5 de xunu de 1997). La Festividá del Corpus Christi ta xunida a esta villa desque fuera reconquistada definitivamente nel añu 1483 por Don Rodrigo Ponce de León. Ye la fiesta mayor por excelencia, vien celebrándose cada añu fiel a la tradición dende principios del sieglu XV (1500-2013). Documentalmente tiense constancia de la esistencia d'una cofradería dedicada al Santísimu Sacramentu nel añu 1666. Los preparativos de la fiesta empiecen dellos díes antes, cola curtia de ramos, juncia y yerbes arumoses per parte de los habitantes que se mueven a grandes distancies. El domingu a los siete de la mañana empieza'l exorno de les cais cubriendo con ocalitos, adelfas y flores les parés de les cases y espardiendo nel suelu la juncia creándose una tupia alfombra con un acre golor a ríu, tresformándose nun vergel la cortil de la fiesta. Sobre los ramos cayen colchas, encaxes, mantones, que se caltienen nes cases p'asemeyaes ocasiones. A les dolce empieza la solemne misa concelebrada nel Templu Parroquial de Santa María de la Mesa ante'l retablu que presiden los Santos Patronos San Simón y San Judas Tadeo y Santa María de la Mesa. Darréu empecípiase la procesión abriendo'l cortexu un guión barrocu de plata, síguen-y los neños de primera comunión, el paliu de color blancu que los sos seis varales portar varones cercanos a la institución eclesiástica, y la Custodia que data del sieglu XV de 83 cm d'altor portáu pol párrocu, ayudáu pol sacristán y sacerdotes invitaos, de siguío autoridaes, fieles y la banda de música llocal. Mientres el percorríu de la procesión sacramental llevántense pequeños altares, onde la custodia fai estación y los fieles rezar y canten embargaos d'emoción y enraigonada espiritualidá. Tres la procesión españa los día de fiesta, que tien llugar na caseta municipal, la plaza y cai principal. La fiesta enllargar hasta'l llunes, anguaño instauráu como fiesta llocal; mientres esta xornada festiva trescurre'l concursu de cachaporres zahareñas que se fabriquen cola juncia (especie de llátigu o fonda que al llarpialo fai un soníu carauterísticu). Darréu tien llugar la procesión la Virxe del Rosario, actu que se recuperó va dellos años, qu'hasta los años cincuenta procesionaba el día del Corpus. ==== Corpus de Sitges ==== Carauterízase pola realización d'alfombres de flores nes cais. Estes alfombres son iguaes polos vecinos que deciden afatar les sos cais o cofraderíes que s'axunten pa dar guapura a la procesión, yá que s'entiende estes alfombres, dientro del contestu relixosu, como una ufrienda la [[Eucaristía]].<ref>http://www.spain.info/es/que-quies/agenda/fiestes/barcelona/corpus_christi.html</ref> ==== Dances de la Octava del Corpus de [[Valverde de los Arroyos]] (Guadalaxara) ==== ==== [[Pecaos y Danzantes de Camuñas]] (Corpus Christi) de [[Camuñas]] (Toledo) ==== ==== Alfombres de Serrín d'Elx de la Sierra (Albacete) ==== [[Ficheru:Corpus 2016.jpg|miniaturadeimagen|Alfombra de Serrín d'Elx de la Sierra. Corpus 2016]] {{AP|Alfombres de Serrín d'Elx de la Sierra}} Alfombres de serrín: la nueche que preciede al día del Señor (Corpus Christi) los vecinos del pueblu realicen alfombres de serrín y forgaxa consiguiendo bellos mosaicos o semeyes de personaxes relixosos atrayendo a miles de turistes pa contemplar esti espectáculu declaráu d'Interés Turísticu Nacional. === Otres celebraciones === ==== Corpus Christi en [[Béxar (Salamanca)]] ==== La procesión del Corpus Christi ye la más solemne de toles procesiones que se celebren en Béxar. Esta procesión celebra'l domingu dempués de la celebración del xueves de Corpus y nella recuerden dos tradiciones bien importantes: La primera d'elles ye la lleenda de "los homes de mofu" que data de mediaos del sieglu XII y foi tresmitida de padres a fíos hasta los nuesos díes. Esa lleenda cunta que tando Béxar sol poder musulmano y en tiempos d'Alfonso VII de Castiella, mientres reconquistar, Béxar volvió a manes de los cristianos. Dizse qu'estos s'axuntaron no qu'anguaño se llama "finca de la centena" onde anubrieron les sos ropes y armes con mofu, y asina pudieron baxar hasta Béxar, na escuridá de la nueche, ensin ser vistos polos musulmanes. Al venir el día les centineles abrieron la puertes de les muralles per onde entraron los cristianos. Los moros creyeron que yeren alimañes o bisarmes salieron corriendo, al dase cuenta que nun lo yeren, glayaron ¡traición, traición! Dende esi día la puerta pola cual introduciéronse los cristianos y reconquistaron Béxar dióse-y el nome de "Puerta de la traición". Según la tradición esto asocedió'l 17 de xunu, que coincide con Santa Marina, n'honor de la cual construyóse una ermita na finca de "La Centena". Los cristianos apoderar de la ciudá espulsando a los musulmanes, dende entós el pueblu de Béxar recordó la fazaña añu tres d'añu hasta que nel sieglu XIV fundió esta celebración cola del Corpus Christi, en que la so procesión podemos ver cada añu desfilar a los homes de mofu. Hai de solliñar la llarga cola d'espera pa salir vistíu de mofu na procesión, según el gran esfuerciu que realicen los 6 homes de mofu debíu al pesu de los ropajes y al calor del día. La otra tradición d'esta fiesta ye la d'anubrir les cais con tomillu faciendo una auténtica alfombra per onde pasa la procesión, quedando tou esti tomillu bendicíu al pasu del santísimu, darréu les xentes recoyíenlo pola creencia de qu'esti estornaba los rayos de les nubes. Anguaño esta fiesta foi declarada como fiesta d'interés turísticu nacional. Na procesión vamos poder ver sobre l'alfombra de tomillu a la reliquia del santísimu acompañada de tolos neños que tomaron la comunión na ciudá, una representación de les banderes o insinies de les distintes cofraderíes. Xunto cola comitiva municipal desfilen los alguaciles, los homes de mofu y la banda municipal. Mientres el percorríu instalar na ciudá altares per parte de les cofraderíes de la ciudá, onde'l Santísimu realiza distintes paraes. Na actualidá son trés: los instalaos per parte de la Cofradería de la Santa Vera Cruz, la Hermandá de Xesús Nazarenu y La nuesa Señora de les Congoxes y la Seráfica Hermandá del Divín Salvador na so pasión y La nuesa Madre Doliosa Na llegada a la plaza mayor los distintos abanderaos de caúna de les cofraderíes rinden les sos banderes ante'l Santísimu y primero de tol pueblu de Béxar. ==== Celebración del Corpus Christi en Barcelona ==== {{AP|Corpus Christi en Barcelona}} La celebración del día del Corpus Christi en [[Barcelona]] data del [[1320]]<ref>{{Enllaz rotu|1=http://www20.gencat.cat/portal/site/culturacatalana/menuitem.be2bc4cc4c5aec88f94a9710b0c0y1a0/?vgnextoid=d3ed5c43da896210VgnVCM1000000b0c1y0aRCRD&vgnextchannel=d3ed5c43da896210VgnVCM1000000b0c1y0aRCRD&vgnextfmt=detall2&contentid=0c34352101fd7210VgnVCM1000008d0c1y0aRCRD&newLang=es_ES |2=http://www20.gencat.cat/portal/site/culturacatalana/menuitem.be2bc4cc4c5aec88f94a9710b0c0y1a0/?vgnextoid=d3ed5c43da896210VgnVCM1000000b0c1y0aRCRD&vgnextchannel=d3ed5c43da896210VgnVCM1000000b0c1y0aRCRD&vgnextfmt=detall2&contentid=0c34352101fd7210VgnVCM1000008d0c1y0aRCRD&newLang=es_ES |bot=InternetArchiveBot }}</ref> La exa central de la celebración ye la Procesión de la [[Custodia]] peles cais pa recordar el significáu que tien pa los católicos esta fiesta: la [[transubstanciación]] del cuerpu de [[Xesús]] nel pan y el vinu na [[Eucaristía]]. La procesión más numberosa na [[ciudá Condal]] ye la procesión de la [[Catedral de Barcelona]] pero tamién numberoses parroquies y centros relixosos realicen pequeñes procesiones n'horariu distintu a la principal, como la que se realiza na escampada d'entrada del [[Real Santuariu de San José del Monte]].<ref>http://santuariosanjose.wordpress.com/2014/06/18/corpuschristibarcelona/</ref> [[Ficheru:L'ou com balla (Claustre de la Catedral-Barcelona).jpg|thumb|''[[L'ou com balla]]'' nel claustru de la [[Catedral de Barcelona]].]] Na procesión del 7 de xunu de [[1896]] de la ilesia de [[Basílica de Santa María del Mar|Santa María del Mar]] un activista anarquista llanzó una bomba dende un teyáu. Anque la so intención yera atentar contra la ilesia, lo cierto ye que llanzó la bomba cuando yá pasara la Custodia y les autoridaes, polo que los mancaos yeren simples participantes de la procesión. Hubo 12 muertos y 63 mancaos. ''[[L'ou com balla]]'' ye otra tradición bien enraigonada na ciudá condal. Consiste en faer baillar un güevu suspendíu nel surtidor d'agua d'una fonte asitiada nun claustru o patiu d'ilesia o conventu. Los primeros datos escritos que se caltuvieron daten de la primer metá del s. XVI. Los distintos historiadores plantegaron distintes teoríes al respeutive del so simbolismu pero nun llegaron a un alcuerdu al respeutu. L'ou com balla más conocíu y qu'atrai a más interesaos ye'l de la [[Catedral de Barcelona]]. ==== Corpus Christi en Valladolid ==== {{AP|Corpus Christi de Valladolid}} El '''Corpus Christi''' ye una de les principales celebraciones católiques de la ciudá de '''[[Valladolid]]'''. Magar la so celebración siempres tuvo a la solombra de la rellumanza de les procesiones de [[Selmana Santa en Valladolid]], supo tomar d'éstes la solemnidá y elegancia que les caracteriza, lo cual, xuníu a la guapura de la [[custodia]] procesional de [[Juan de Arfe (fíu)|Juan de Arfe]], fixo d'esta una de les celebraciones relixoses de referencia. ==== Procesión del Corpus Christi en Cádiz ==== El Corpus Christi ye una de les fiestes mayores de la ciudá dende tiempos remotos. La custodia procesional, una de les mayores xoyes de la orfebrería gaditana, foi llabrada en 1664 pol orfebre Antonio Suárez. Mide tres metros y mediu d'altu y el so pesu ye de 390 Kilogramos, y ye la más alta d'España. El 'Cogollu', o custodia interior, ta atribuyida al orfebre d'orixe flamencu Enrique de Arfe; mide 62 centímetros, y ta allugada na capiya de cuerpu inferior. La custodia en sí ta estremada en tres cuerpo: * Cuerpu principal, o cuerpu inferior, onde se topa l'enantes mentáu 'Cogollu'. * Segundu cuerpu o entemediu, onde s'atopa una imaxe de ''Cristu Resucitáu''. * El tercer cuerpu o superior, que sostién la cúpula, rematada con una imaxe alegórica de la ''Fe''. Otra parte de la custodia ye'l zócalo, obra de Bernardo Cientolini en 1692, y finalmente'l carru, llabráu en 1721 por Francisco Arena. El pasu ye portáu a ruedes, dirixíu dende l'interior por ocho persones, que suelen pertenecer a la Orde Tercer de los [[Servitas]]. Acompañando a la custodia procesiona la Virxe del Rosario, patrona de Cádiz, nuna de les dos causes en que sale davezu a les cais gaditanas mientres l'añu. Hasta finales de la década de 1980 los santos patronos, San Servando y San Germán, tamién procesionaban nel cortexu, hasta qu'un encamientu per parte del equipu que trabayó na restauración de les imáxenes desaconseyó la so salida. Coles mesmes dexaron de procesionar los pasos correspondientes al ''Lignum Crucis'' y al Santu Escayu. ==== Corpus Christi en Granada ==== Nestes feches, la ciudá preparar pa esfrutar y vivir les sos fiestes mayores, que s'ordenar por mandatu real hai más de quinientos años. Granada vive la fiesta con un completu abanicu d'acontecimientos culturales, ente los que destaquen les fiestes taurines. L'ambiente de feria puede esfrutase tanto de día como de nueche nel recintu ferial. Na Feria de Granada, a diferencia d'otres, les casetes públiques entrepolar coles privaes de cuenta que'l visitante pueda aportar llibremente y conocer l'ambiente que se vive nestes feches y nesta fiesta. Mientres la selmana que dura la feria hai que destacar 2 procesiones que se pasien por tola ciudá: * Cada miércoles de feria, a media mañana ''La Tarasca'', un maniquín que se supón visti la ropa que va tar de moda nesa temporada, pasiar por tola ciudá al llombu d'un fieru dragón que paez quedar rindíu a los sos pies. Asina'l secretu meyor guardáu, hasta la so salida, ye'l traxe que va llucir esi día ''La Tarasca''. Puede dicise que ye'l contrapuntu paganu a la fiesta relixosa. * La Fiesta grande de Granada entámase alredor del xueves, el Corpus Christi, día nel que tola ciudá atarraquita les cais pa contemplar la procesión del Sacramentu. El domingu de la selmana siguiente a la festividá del Corpus celebra una pequeña procesión pela redolada de la Catedral, ye la llamada Octava del Corpus. ==== Procesión del Corpus Christi en Madrid ==== {{VT|Corpus Christi en Madrid}} La celebración tuvo muncha repercusión na capital dende'l sieglu XIII, la so procesión foi una de les más afamaes na capital por cuenta del so pasu pola [[Historia de la Puerta del Sol|Puerta del Sol]].<ref>Juana Espino Orlando, (1985), ''La Fiesta del Corpus Chisti en Barcelona, Zaragoza, Madrid''</ref> Foi conocida por ser la única na que participaben los mesmos reis. El so percorríu al traviés de la [[Cai de Carretes]] yera bien famosa. Les procesiones d'antiguo acompañábense de les ''procesiones de Minerva''. Pasu ente pasu, la fiesta del Corpus foi perdiendo importancia col intre de los sieglos en Madrid, anque entá se realiza la procesión cola custodia que percuerre los puntos neurálxicos del cascu históricu de la ciudá. ==== Corpus Christi en [[Sevilla]] ==== {{VT|Corpus Christi de Sevilla}} Los primeros datos sobre la celebración del Corpus Christi na ciudá de [[Sevilla]] remontar a [[1426]], pero ye a raigañu del [[sieglu XVI]] y de la [[Contrarreforma]] cuando va algamar mayor rellumanza hasta convertise na principal fiesta del calendariu hispalense. Treslladada la [[Solemnidá]] llitúrxica al domingu infraoctava pa toles diócesis d'España, la [[Catedral de Sevilla]] caltuvo la procesión nel xueves tradicional, día que ye declaráu fiesta llocal pol Conceyu. Por un percorríu establecíu dende'l sieglu XVI, afatáu profusamente a instancies municipales y particulares, desenvuélvese la procesión mañanera na que participen toles cofraderíes, grupos piadosos y congregaciones relixoses de la ciudá, [[academies]], [[colexos profesionales]], [[cuerpu consular]], representaciones militares, Universidá de Cures Párroco, Tribunal Eclesiásticu, Cabildru Catedraliciu, arzobispu y les más altes instituciones civiles: Gobiernu, Conceyu y Diputación. Como ye tradición n'España y América, anteceden al [[Santísimu Sacramentu]] diverses efixes de santos rellacionaos cola ciudá, constituyendo un cortexu perllargu de cuenta que'l Conceyu dispón sielles d'arriendu por que los asistentes puedan guardalo cómodamente. La Eucaristía procesiona nun magníficu monumentu de plata, la custodia, obra de [[Juan de Arfe y Villafañe]] executada ente 1580 y 1587 n'estilu renacentista. Mientres los díes de la infraoctava, celebrar na catedral funciones vespertines nes que los [[Seises de Sevilla]] executen les sos dances na presencia del Santísimu Sacramentu solemnemente espuestu. Tamién ye tradición la procesión del ''Corpus Chicu'', que se celebra'l domingu de infraoctava, na parroquia de Santa Ana del popular barriu de [[Triana (Sevilla)|Triana]]. Otres procesiones parroquiales añadiéronse más apocayá nel mesmu domingu del Corpus Christi o en feches cercanes, anque non toes con cadencia fixa, como les de la Madalena, San Isidoro, el Sagrariu, la Milagrosa, San Vicente, Santuyano, etc. Esta fiesta en Sevilla, como la [[Selmana Santa de Sevilla|Selmana Santa]], ye bien celebrada y acoyida, non solo na capital sinón tamién en dellos pueblos como [[Carrión de los Verdes]] nel que la so Patrona, la [[Virxe de Consolación]], sale d'[[Ermita de La nuesa Señora de Consolación]], pa dir a la [[Ilesia de San Martín (Carrión de los Verdes)|Ilesia de San Martín]]. ==== Corpus Christi en Tarragona ==== {{VT|Corpus Christi en Tarragona}} La festividá del Corpus na ciudá de [[Tarragona]] celebróse de manera ininterrumpida dende'l sieglu XIV, concretamente tiense constancia dende l'añu 1357 a instancies del arzobispu Sanç López de Ayerbe. Contién dalgunos de los elementos estructurales más representativos de la celebración en [[Cataluña]], como ''[[l'ou com balla]]'' -el güevu danzante sobre'l surtidor de la fonte del claustru de la Catedral-, los toques de [[campanes]], l'oficiu relixosu, la [[procesión]] encabezada pol [[Cortexu Popular]] propiu d'esta xornada y presidida pola custodia, y les tortas de cereces. Na actualidá, el conxuntu de los elementos patrimoniales del Corpus desfila nes [[Fiestes de Santa Tecla]], los díes 21, 22, 23 y 24 de setiembre. Tamién pueden contemplase de manera permanente na [[Casa de la Fiesta de Tarragona]], edificiu que los alluga, conserva y espón. ==== Fiesta del Corpus Christi (Valencia) ==== [[Ficheru:Moma corpus valencia.jpg|thumb|300px|La Moma y los momos na procesión de la convidada.]] {{AP|Procesión del Corpus Christi de Valencia}} La fiesta del Corpus Christi, '''foi y ta considerada como la ''Festa Grossa'' ("Fiesta Grande") de la capital,''' dende'l postreru terciu del [[sieglu XIV]] hasta finales del [[sieglu XIX]]. Anguaño ye Bien d'Interés Cultural Inmaterial. Dende la institución de la fiesta, celebrábase una procesión, pero nun principiu yera de les llamaes claustrales, por celebrase dientro de les Ilesies. L'obispu de Valencia ([[1348]]-[[1356]]) [[Hug de Fenollet]], el 4 de xunu de [[1355]] promueve, acordies con el cabildru catedraliciu, los xuraos de la ciudá, la xusticia y prohomes de Valencia, la creación d'una procesión que percorriera les cais de la ciudá. Al añu siguiente, en [[1356]] ante'l [[sitiu de Valencia]] por [[Pedro I de Castiella]], suspendióse la procesión (celebrándose solo una) y decidióse que cada añu celebrar nuna parroquia. {{cita|“xeneral y solemnial processó sia feta, na cual vidaya y vajen tots los clergues y relixosos y encara totes les gents de la dita ciutat”.}} [[Ficheru:Roca1.JPG|thumb|300px| Les Roques xunto a la Catedral y la Basílica.]] El pregón d'esta primer procesión, onde se disponía tanto la procesión como'l so percorríu, con entamu na Catedral, consta nel [[Manual del Consell]], y foi dispuestu polos xuraos el 8 d'agostu de [[1416]]. Nel citáu bandu pidir a los vecinos qu'afataren les sos cases, llimpiaren les cais que se percorría y echaren yerbes arumoses n'homenaxe a la Eucaristía. En 1372, siendo obispu'l cardenal [[Jaime de Prades|Xaime d'Aragón]], nietu de [[Xaime II d'Aragón]] y primu hermanu de [[Pedro IV d'Aragón|Pedro IV]] "El Ceremoniosu", resurde y a partir d'esi momentu la festividá va tomando puxanza y solemnidá, añader la música de la dómina, bailles o dances de les cualos güei dalgunes entá perduren, y la participación de los gremios coles sos banderes y llevando una vela d'ocho onza cada persona de cada gremiu. Adquirieron nesa dómina fama y sonadía tanta la fiesta del Corpus Christi, que s'estendió rápido tanto dientro como fora de Valencia, como [[les Roques]] (carros monumentales que desfilen na procesión). [[Ficheru:Roca3.JPG|thumb|300px| "Les Roques", carros triunfales centenarios que desfilen na procesión de Valencia.]] La majestuosidad y rellumanza de la procesión llevó a qu'importantes personaxes históricos guardar en dalgún momentu de la so vida o pidieren que se representara pa dalgún acontecimientu importante: asina [[Blanca d'Aragón]] en 1401 fizo que se repitiera, [[Martín l'Humanu]] y la reina [[Juana de Sicilia]] guardar; [[Fernando d'Antequera]] fizo que se representara na so coronación como rei d'Aragón en Zaragoza, en 1414, en [[1415]] ye'l [[Papa Lluna]] quien asiste a la mesma, en 1427 [[Alfonso'l Magnánimo]], en 1466 la presencia'l rei [[Xuan II d'Aragón]], los [[Reis Católicos]] en [[1481]], en [[1501]] la reina [[Juana de Nápoles]], en [[1528]] l'emperador [[Carlos I d'España|Carlos V]], en xineru de [[1585]] por [[Felipe II]], en [[1612]] pol [[Felipe III d'España|Felipe III]] por cuenta de les sos bodes reales, el [[Príncipe d'Angoulême]] en [[1815]], [[Fernandu VII]] en [[1827]], la reina [[Sabela II d'España|Sabela II]] col futuru [[Alfonso XII]] en [[1858]], en [[1888]] guardar [[Alfonso XIII]] y de nuevu finalmente nel añu [[1893]] con motivu del primer Congresu Eucarísticu Nacional. Hasta [[1506]] celebrábase la procesión pela mañana pero, nesi añu alcordóse que se fixera pela tarde. Darréu [[Carlos II d'España|Carlos II]], en [[1677]], intentó camudalo nuevamente pero'l Consistoriu protestó y esi mesmu añu volvió instaurase peles tardes. La participación de los [[gremios]] na procesión foi constante hasta [[1835]]. Tres la [[desamortización de Mendizábal]] en [[1836]], la supresión de munches comunidaes relixoses que participaben empecipió'l cayente de la procesión; magar el vacíu dexáu por gremios y órdenes relixoses, enllenar les instituciones de beneficencia y caridá como'l [[Real Colexu de Güérfanos de San Vicente Ferrer]], la [[Casa de la Beneficencia]], el [[Asilu de San Xuan Bautista]], etc. Cola proclamación de la [[Segunda República Española|II República]], la fiesta llindar al interior de les ilesies, faciéndose asina dende 1931 hasta 1935. Tres la guerra civil, los conceyos franquistes recuperaron namái parcialmente la tradición valenciana, quedando representada por "-yos Banderoles", "els Gegants i els Nanos", "els Cirialots", "los Apóstoles", "los Evanxelistes" y pocos personaxes más. Yá na década de 1950 hasta 1960, un grupu de valencianos va recuperando personaxes y llégase a la formación del [[Grupu de Mecha]] y a la continuación de la [http://www.corpusvalenciaamics.com Asociación Amics del Corpus de la Ciudá de Valencia], retomando la rellumanza inicial de la Procesión del Corpus.<ref>[http://www.corpusvalenciaamics.com Asociación Amics Del Corpus de Valencia]</ref> Desfilen en solemne procesión 300 personaxes bíblicos y personaxes del folclor católicu, dende Noé –llamáu polos valencianos "l'agüelo Colomet"– hasta la reina de Saba: los profetes, Josué, Jacob, les dolce tribus d'Israel, Moisés y Aarón coles tables de la llei, l'Arca de l'Alianza, Sansón o los esploradores de la tierra prometida, l'Ánxel Custodio de la ciudá de Valencia, San Xuan Bautista, los apóstoles, los cuatro evanxelistes, les águiles de Patmos, Santa Margarida, Sant Jordi y 'els cirialots' (24 prohomes de la ciudá amarutaos con barba blanca), hasta llegar al so fin cola custodia. {{cita| '''la custodia, una pieza barroca de 4 metros d'altor, 600 quilos de plata y cinco d'oru, perlles y piedres precioses''', que ta flanqueada por 'los mancebos', seis nuevos afatiaos con ropa de terciopelu y seda al usu del sieglu XVI.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2010/06/06/valencia/1275844893.html Una de les más antigües d'España y Bien d'Interés Cultural Inmaterial ]</ref>}} [[Ficheru:Capella.jpg|thumb|300px| El 'capellà' convidando a los ciudadanos na cabalgata.]] ===== Cabalgata de la convidada ===== {{AP|Cabalgata de la Convidada}} Mientres la mañana del domingu realiza una cabalgata previa, denominada '''Cabalgata de la Convidada''', la comitiva va encabezada pola [[Real Señera Valenciana]]. Un figurante amarutáu de capellán, sobre un caballu, va mientres tol percorríu recitando'l pregón y convidando, en valencianu, a tolos ciudadanos por que participen nos festexos de pela tarde. Xunto al capellán, interprétense distintos cuadros bíblicos y dances típiques valencianes como 'La moma y els momos', poniendo fin a la cabalgata la denominada "degollà", que representa a los soldaos de Herodes nel so macabru encargu d'asesinar a los Inocentes.<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2010/06/06/valencia/1275844893.html La festividá del Corpus de Valencia, una de les más antigües d'España]</ref> ==== Corpus Christi en [[Torrelaguna]] ==== Ensin ser declarada d'Interés Turísticu Nacional nin Rexonal, la fiesta del corpus en Torrelaguna va cobrando fuercia. Les cais engalanar con pasiellos florales, celébrase la Santa Misa y dempués, na procesión treslládase la Custodia pol pueblu, percorriendo los distintos altares asitiaos poles Asociaciones y Hermandaes del llugar. ==== Corpus Christi en Lagartera (Toledo) ==== {{VT|Corpus Christi en Lagartera}} Foi declarada Fiesta d'Interés Turísticu Rexonal de Castiella-La Mancha en 2007, pola guapura de les teles llabraes colos sos ricos bordaos [[artesanos]], fechos a mano, colgaos de les fachaes y afatando les puertes de les cases convertíes n'altares, nes cais per onde pasa la procesión de la Eucaristía. ==== Corpus Christi en [[Llaguna de Negrucos]] ([[Provincia de Lleón|Lleón]]) ==== {{AP|Corpus Christi de Llaguna de Negrucos}} [[Ficheru:CorpusLaguna2012 (1).jpg|thumb|Corpus Christi Llaguna de Negrucos]] [[Ficheru:CorpusLaguna2012 (15).jpg|thumb|Corpus Christi Llaguna de Negrucos]] [[Ficheru:CorpusLaguna2012 (18).jpg|thumb|Corpus Christi Llaguna de Negrucos]] La fiesta del Corpus Christi de Llaguna de Negrucos, de gran raigón ente les sos xentes, destaca primero de too pol so peculiar procesión. Ye esta una celebración que paez permanecer ayena al trescurrir de los años y na que s'entemecen la lluz y el color, lo sagrao y lo profano, la tradición y el mitu, el firme taconear d'un sobeyosu San Sebastián y el caminar descalzu d'un humilde San Xuan Bautista, que faen d'ella un eventu de gran valor antropolóxicu y cultural español. Los sos empiezos, de mala precisión, enmarcar ente los sieglos XVI y XVII, siendo entamada a partir de 1648 pola Cofradería del Señor Sacramentado. El so orixe como representación nun día festivu d'una moralidá” o “[[Autu Sacramental|autu sacramental]]” faen qu'esta procesión seya una buelga viva de lo que fueren los primeros pasos de teatru español y qu'entá güei podemos almirar con tou rigor, como lo manifiesta'l tradicional usu de los mazcaritos. Nesta fiesta instituyida n'honor al Santísimu Sacramentu siendo este'l so verdaderu protagonista ye, sicasí, l'actuación de San Sebastián la qu'atrai mayor atención. [[Sebastián (mártir)|San Sebastián]], ye'l personaxe protagonista de la procesión, representa al centurión romanu (S. III d.C.) que pola so fe cristiana foi martirizáu. Sicasí, causa estrañedá la so anacrónica vistimienta y caminar militar que pueden atopar la so esplicación nes adautaciones, a personaxes españoles de la dómina, que se fixeron nel teatru modernu de los personaxes históricu y bíblicu.<br /> Nel so percorríu trata de negar al públicu la so fe cristiana, que finalmente reconoz cuando realiza un laude cola cara descubierta ante'l Santísimu dempués de lo que vase acibosu. Siguiendo los sos pasos y entrepolaos coles imáxenes van los [[Apóstoles]] (sacante [[Judas Iscariote]]), San Miguel, San Xuan Bautista y Xesucristu. Al pie de ellos, los danzantes representen, según la tradición, ánxeles celestiales que curien la Sagrada Forma y a la que nunca dan el llombu. Dos birrias, contrarios a los danzantes, representen al diañu, que intenten poner orde a la procesión colos sos latigazos.<br /> Los actos centrales son celebraos na plaza del Santísimu Sacramentu, que son: El Laude, realizada per San Sebastián de cara al públicu faciendo de menos l'altar, el baille de "les vueltes" de los danzantes n'honor al Señor y la presentación y veneración del Santísimu Sacramentu.<br /> Procesionan n'orde de salida: San Sebastián, San Matías, imaxe de Santa Teresa, San Simón, imaxe de La Milagrosa, San Judas Tadeo, imaxe del Neñu Xesús, Santiago, imaxe de Santa Marina, San Mateo, imaxe de San Antonio, Santu Tomás, imaxe de la Virxe de Fátima, San Bartolomé, imaxe de San Isidro Llabrador, San Miguel, imaxe de la Virxe del Carmen, San Felipe, imaxe de la Virxe del Rosario, San Xuan Bautista, imaxe de la Inmaculada Concepción, San Andrés, imaxe del Sagráu Corazón de María, San Pedro, imaxe del Sagráu Corazón de Xesús, Santiago “El Menor”, Xesucristu y San Xuan Evanxelista. Al pie de toos ellos, los 8 danzantes, abriendo pasu, 2 birrias y cerrando el cortexu procesional el Santísimu Sacramentu, la xunta directiva de la cofradería del Señor Sacramentado, la Corporación Municipal del Conceyu y vecinos.<br /> L'itinerariu procesional, ye'l siguiente: Salida de la Ilesia de San Xuan Bautista, Calle Alonso Mansilla, Calle Calvo Sotelo, Plaza del Santísimu Sacramentu (actos centrales), Calle Pedro Llames, Ilesia de La nuesa Señora del Arrabalde (celebración de la Santa Misa). Regresu per Cai Pedro Llames, Plaza del Santísimu Sacramentu, Cai La Constitución, Ilesia de San Xuan Bautista.<br /> La procesión, declarada d'[[Interés Turísticu Provincial]] y [[Interés Turísticu Rexonal|Rexonal]], ye celebrada cada añu'l Domingu de la selmana del Xueves de Corpus Christi a partir de les 12 hores del mediudía. Tien una duración averada de 3 hores.<br /> ==== Celebración del Corpus en Priego (Córdoba) ==== La celebración del Corpus tuvo d'empecipiase en [[Priego de Córdoba]] a mediaos del sieglu XVI y de xuru foi promovida por [[San Xuan d'Ávila]], qu'escribiera un tratáu tituláu ''Del Santísimu Sacramentu'' y que ente 1525 y 1569 desenvolvió un intensu llabor como predicador n'Andalucía, especialmente nes provincies de Córdoba, Granada y Xaén. En Priego atopó'l sofitu del llicenciáu Marcos López, Vicariu de les Ilesies de la llocalidá y fundador del Colexu de San Nicasio, qu'asumió la organización añal de la fiesta. La celebración tuvo d'adquirir en pocos años una puxanza estraordinaria, yá que a principios del sieglu XVII citar a Priego como “señaladísimo llugar nesta gran devoción”. La fiesta formaba parte, xunto a la de la Inmaculada y el Santu Entierru, de les que se financiaben por cuenta del Conceyu, que nomaba cada añu a dellos diputaos por que lu entamaren cola mayor pómpara y percuru. Asina, en 1820, el nuevu Conceyu, de signu lliberal, ellabora un presupuestu nel que se destinen a la fiesta 4400 ducaos, cantidá bien cimera a les que s'asignen a les demás fiestes de financiamientu públicu. Anguaño, el popular barriu de la villa, acueye les sos fiestes populares, y el pueblu enteru engalanar pa la ocasión, saliendo pela mañana la procesión del Corpus, acompañáu de representaciones de toles hermandaes, neños de comunión, autoridaes llocales y la banda sinfónica municipal de Priego. ==== Procesión del Corpus Christi en [[San Vicente de Alcántara]] (Badayoz) ==== La festividá del Corpus Christi cobra en San Vicente de Alcántara una significación especial a empiezos de la década de los 80, cuando un grupu de vecinos de la cai Cervantes, popularmente conocida como "Cai Llarga”, decide engalanar con motivos florales esi tramu del percorríu procesional que más tarde va realizar baxu paliu la custodia col Cuerpu de Cristu. Darréu van xunise vecinos d'otres cais per onde escurre tamién el percorríu procesional; quien, sumándose a los diversos grupos que se van formando per zones y otros munchos ciudadanos de distintes cais per onde nun transita la procesión, contribúin a que la celebración seya un referente ineludible nel calendariu festivu de la llocalidá. Col pasu de los años van apigurándose nueves idees por parte de los ciudadanos sanvicenteños y los adornos florales nes cais que formen el percorríu de la procesión dan pasu a la realización dende la tarde anterior a la celebración y a lo llargo de tola madrugada de dibuxos de serrín de corchu y madera qu'añalmente donen los industriales llocales de dambos sectores, tiñíu nos díes previos a la celebración, hasta formar alfombrines con motivos multicolores na calzada per onde va pasar la procesión. ==== Procesión del Corpus Christi en [[Valenzuela (Córdoba)|Valenzuela]] (Córdoba) ==== Les fiestes del Corpus Christi en Valenzuela destaquen polos bonitos bordaos de los balcones y fachaes de les cases, la ellaborada floristería en ceres y calzaes, la gran cantidá d'altares espardíos peles cais, y sobremanera les alfombres, cola peculiaridá de que son de serrín tintado. La fiesta celebra'l domingu siguiente al xueves del Corpus. ==== Corpus Christi en [[Vitigudino]] ([[provincia de Salamanca|Salamanca]]) ==== En Vitigudino esta tradición centenaria ye la fiesta por antonomasia de la llocalidá. Realícense diverses celebraciones mientres estos díes, como los víspores que se celebren el miércoles y el sábadu. El xueves de Corpus celebra la Eucaristía cola posterior procesión alredor del pueblu al son de les campanes repicando, realizando paraes nos diversos altares afataos con flores y tomillu nos que s'asitien los neños nacíos mientres l'añu pa ser bendicíos. Participen los neños que mientres esi añu tomaron la Primer Comunión, según representantes de les diverses cofraderíes del pueblu colos sos respeutivos estandartes como son les Mayordomes de la [[Virxe del Socorru]], la [[Cofradía San Nicolás de Bari]] de Selmana Santa o l'[[Adoración Nocherniega]]. El domingu de Corpus vuelve conmemorase la fiesta del Cuerpu y el Sangre de Cristu, con misa y procesión alredor de la ilesia parroquial. Estos actos son guardaos por tolos miembros de la Cofradería del Santísimu y vecinos de la Villa, qu'entonen cantaraes como'l ''[[Pange lingua]]'' o ''Cantemos al amor de los amores'', nunos díes que conxuguen los actos relixosu y lúdicu. Esta Cofradería cuanta con más de 150 años d'historia, anque antes de fundase yá esistía daqué paecíu a una cofradería que s'encargaba del cultu al Santísimu Sacramentu, polo que la devoción de la Villa cunta con dellos sieglos d'historia. Los actos lúdicos empiecen el miércoles de Corpus col llanzamientu de cohetes y bombes na Plaza d'España, onde s'empezar a sentir l'ambiente festivo colos coloríos "uniformes" de les múltiples peñes qu'esisten. A media nueche celébrase tornar nocherniega na plaza de toros, onde una verbena toca ente vaquilla y vaquilla. [[Ficheru:Disfraces Jueves Corpus Vitigudino.jpg|thumb|Amarutes Xueves Corpus Vitigudino|izquierda]] El xueves de Corpus pasó de ser un día puramente dedicáu a les celebraciones relixoses pela mañana, a convertise na tarde de les peñes, na que toes elles desfilen con distintos amarutes, xarrés y complementos, tres lo que se celebra un encierre nocherniegu. [[Ficheru:Encierro Vitigudino.jpg|thumb|Zarro mientres a festividá de Corpus en Vitigudino]] El vienres y el sábadu pela mañana celébrase un encierre urbanu peles cais del pueblu, dempués de que los más pequeños fixeren lo propio colos carretones nos encierres infantiles. Pela tarde una torna na plaza de toros, con dalguna charlotada na qu'una peña amarutada sobre una temática enfrentar a una vaquilla y saca les risaes del públicu; tamién tien llugar el grand prix, onde les peñes compiten por ser los primeres nes distintes pruebes nes que la so principal enemiga na vaquilla. La xornada termina con una verbena na Plaza d'España pela nueche. El domingu un encierre urbanu cierren el ciclu de festexos. ==== Corpus Christi en [[Villacarrillo]] ([[Xaén]]) ==== {{VT|Corpus Christi en Villacarrillo}} Una de les festividaes con más tradición en Villacarrillo ye la del [[Corpus Christi (fiesta)|Corpus Christi]], na que, amás de realizar [[procesión|procesiones]], suélense afatar les cais y balcones con plantes, pintures, teles y murales relativos a esta fiesta [[catolicismu|católica]]. El Corpus Christi de Villacarrillo, con fama a nivel mundial, y seya que non el más solemne y famosu de la provincia de Xaén, desenvolver dende la Edá Media, siendo'l documentu más antiguu que fai referencia a esta celebración en Villacarrillo unu calteníu na Catedral de Xaén fecháu en 1364. Tien el privilexu de celebrar la so procesión pela tarde. Se procesiona una custodia en plata dorao del sieglu XVI. Los vecinos de la llocalidá tán mientres tol añu realizando tou tipu de preparativos pa esta conmemoración, y la nueche d'antes dedíquenlo a engalanar les cais del trayeutu con enormes alfombres, serrín de colores, con mapa de flores, plantes, adornos varios, toldos y banderes, que supón tou un españíu de color y guapura. Esa mesma nueche realízase dientro del templu parroquial una solemne procesión claustral a les dolce. Na mañana del Corpus Christi, turistes llegaos de toes partes d'Andalucía y del restu d'España percuerren les engalanaes cais, que va percorrer la custodia esa tarde. El domingu de la selmana siguiente a la festividá del Corpus celebra una pequeña procesión pela redolada de la parroquia de l'Asunción, ye la llamada Octava del Corpus. '''Procesión del Corpus Christi n'[[Ortigueira (Galicia)|Ortigueira]]''' Les celebraciones n'honor al Santísimu Sacramentu, empiecen nueva díes antes, cola celebración de la Novena na Ilesia de Santa Marta. Una vegada pasaos estos nueves díes. Na viéspora del Corpus Christi los vecinos asitien una gran alfombra floral delantre del Altar Mayor de la Ilesia Parroquial. A otru día celébrase la Eucaristía y la procesión coles promeses y los neños de primera Comunión encabezando la procesión y dempués el Santísimu Sacramentu, so Paliu, con baras de plata y bordáu n'oru. Nes principales cais pola que trescurre la procesión asítiense altares onde'l sacerdote espón el Santísimu a los fieles y tócase l'himnu nacional. La banda de música d'[[Ortigueira (Galicia)|Ortigueira]], ye la encargada d'acompañar al Santísimu nesta procesión.<ref>{{cita noticia |apellíos1=Banda de música de Ortigueira |nome1=Procesión del Corpus Christi en Ortigueira |títulu=Procesión del Corpus Christi en Ortigueira |url=https://bandadeortigueira.com/2015/06/06/procesion-de-corpus-y-estrenu-de-uniforme/ |fechaaccesu=19 d'abril de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160509065857/https://bandadeortigueira.com/2015/06/06/procesion-de-corpus-y-estrenu-de-uniforme/ |fechaarchivu=9 de mayu de 2016 }}</ref> ==== Corpus Christi en [[Carrión de los Condes]] ([[Provincia de Palencia|Palencia]]) ==== {{AP|Corpus Christi en Carrión de los Condes|l1=Corpus Christi en Carrión de los Condes}}[[Ficheru:Iglesia san andres corpus.jpg|miniaturadeimagen|333x333px|Alfombra del Corpus Christi de [[Carrión de los Condes]] xunto a la ilesia de San Andrés]] La celebración del Corpus Christi na llocalidá de Carrión de los Condes (provincia de Palencia) ta declarada [[Fiestes d'interés turísticu de Castiella y Lleón|Fiesta d'Interés Turísticu Rexonal]] pola [[Xunta de Castiella y Lleón]] dende febreru de [[2008]].<ref>{{Cita web |url=http://bocyl.jcyl.es/boletines/2008/02/05/pdf/BOCYL-D-05022008-28.pdf |títulu=ORDE CYT/146/2008, de 15 de xineru, pola que se declaren Fiestes d'Interés Turísticu de Castiella y Lleón |fechaaccesu=30 de mayu de 2016 |autor=Consejería de Cultura y Turismu |enllaceautor=Xunta de Castiella y Lleón |fecha=5 de febreru de 2008 |añu=2008|publicación=Boletín Oficial de Castiella y Lleón}}</ref> El principal curiosu de la xornada festiva ye la colorida alfombra realizada polos vecinos de la llocalidá con [[yerba]], [[flor|flores]], [[serrín]] de colores y [[Café|café molíu]], ente otros materiales, que cubre más d'un quilómetru de cais, places y aveníes per onde pasa la [[Procesión|procesión católica]]. Cada añu, y de manera más acentuada dende entamos del [[sieglu XXI]], allega un bon númberu de visitantes pa reparar el trabayu que los carrioneses, especialmente aquelles persones que moren nes zones poles que transita la comitiva, empezaron a ellaborar dende primero que relluzan les primeres rayaes del domingu siguiente a [[Pentecostés]]. Les víes públiques permanecen decoraes mientres tola mañana, perdiéndose col pasu del desfile relixosu. Na procesión, que parte dende la ilesia de San Andrés cuando remata la misa correspondiente y que percuerre los principales llugares de la llocalidá, como la cai La Rúa, dexando a un llau el pórticu y pantocrátor de la [[Ilesia de Santiago (Carrión de los Condes)|ilesia de Santiago]], la Plaza Mayor o la cai de Santa María, circulando xunto a la románica [[Ilesia de Santa Maria del Camí (Carrión de los Condes)|ilesia de Santa María]], desfilen les [[Cofradía|cofradía]] de la ciudá, que porten les sos [[pendones]] y [[Estandarte|estandartes]], los neños y neñes que recibieron la [[primer comunión]] nes selmanes anteriores, la seición llocal de l'Adoración Nocherniega, muyeres con mantiella blanca, la [[Custodia (lliturxa)|custodia]] d'asientu de plata<ref>{{Cita web |url=http://webs.ono.com/carrioncondes/f-corpus.htm |títulu=Carrión de los Condes: Fiesta del Corpus Christi |fechaaccesu=30 de mayu de 2016 |sitiuweb=webs.ono.com}}</ref> que s'asitia sobre un carru triunfante escoltáu por dos maceros del Conceyu y les autoridaes civiles xunto al cleru. La banda de música de l'Agrupación Santa Maria del Camí de Carrión de los Condes ye la encargada de poner la nota musical al principal eventu que conmemora la Solemnidá del Cuerpu y el Sangre de Cristu na llocalidá palentina. == Corpus Christi en Llatinoamérica == ===Arxentina=== N'Arxentina cada añu realiza la procesión de Corpus Christi en Buenos Aires na [[Plaza de Mayu]]. En 1990 l'Acción Católica entamó una cola antes de la procesión, y dende entós tolos años tempranu pela mañana parten cuatro columnes de militantes católicos dende los barrios de [[Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]], [[Flores (Buenos Aires)|Flores]], [[Flores (Buenos Aires)|Parque Patricios]] y [[Flores (Buenos Aires)|San Nicolás]] que converxen en [[Plaza Miserere]] pa llegar a Plaza de Mayu pola [[Avenida Rivadavia]]. La misa ye presidida pol Arzobispu de Buenos Aires y suel tener corbertura mediática.<ref>[http://www.lanacion.com.ar/707798-bergoglio-presidira-la ceremonia-de-corpus-christi La Nación]</ref><ref>[http://www.pagina12.com.ar/diario/elpais/1-86351-2007-06-10.html Páxina 12]</ref> Por esta razón el Cardenal Bergoglio, depués [[Papa Francisco]], aprovechaba la ocasión pa dar los sos mensaxes más importantes a la mocedá. Foi en repitíes marches de Corpus que criticó la despenalización de la droga y llamó a los traficantes «mercaderes de la muerte».<ref>[http://www.infobae.com/2012/06/08/652369-bergoglio-encabezo-corpus-christi-criticas-la-despenalizacion-drogues Crónica periodística]</ref><ref>[http://www.lanacion.com.ar/1384512-nun se dexen-meter-el perru-dixo-bergoglio La Nación en 2011]</ref><ref>[http://www.lanacion.com.ar/1480782-bergoglio-critico-l'usu-de-drogues La Nación en 2012]</ref> === Colombia === ==== Anolaima ==== N'[[Anolaima|esti conceyu de Cundinamarca]], la fiesta del Corpus celebrar con gran solemnidá, mientres tres díes. ==== Bello (Antioquia) ==== En [[Bello (Antioquia)|Bello]] la fiesta del Corpus celebrar con gran solemnidá. Nun colexu local realízase una ufrienda artística na que los estudiantes faen unos tapetes con aserrín coloriáu por que depués el sacerdote percorrer col santísimu mientres los estudiantes faen una cai d'honor. Tradición Traida Dende España por Les Hermanes Presentes Ellí(Misioneres Fíes De La Sagrada Familia De Nazaret). ==== Mogotes ==== N'[[Mogotes (Santander)|Esti conceyu de Santander]], la fiesta del Corpus celebrar mientres 3 díes con celebraciones relixoses, cabalgates y les famoses muestres d'arcos. === Ecuador: [[Cuenca (Ecuador)|Cuenca]] === El Corpus Christi celebrar en Cuenca mientres una selmana con una fiesta conocida como Septenariu,<ref>{{Cita web |url=http://www.eltiempo.com.ec/noticias-cuenca/70843-cuenca-vive-siete-dias-de-la%20fiesta-de-corpus-christi/ |títulu=Copia archivada |fechaaccesu=29 de mayu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140529052658/http://www.eltiempo.com.ec/noticias-cuenca/70843-cuenca-vive-siete-dias-de-la |fechaarchivu=2014-05-29 }}</ref> tiempu nel que se vienden dulces nes places cercanes a la catedral. Nestes feches celebren mises n'honor a Cristu. Como parte de les celebraciones, mientres la nueche faen exhibición de pirotecnia nel parque central de la ciudá, que'l so principal centru d'atención son los castiellos, que son estructures de carrizu con fueos artificiales.<ref>{{Cita web |url=http://www.eltiempo.com.ec/noticies-especiales/218 |títulu=Copia archivada |fechaaccesu=29 de mayu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140529084842/http://www.eltiempo.com.ec/noticies-especiales/218 |fechaarchivu=29 de mayu de 2014 }}</ref> === Méxicu === ==== San Cristóbal de Les Cases, Chiapas ==== Amás de les celebraciones relixoses que se lleven a cabu nes distintes ilesies de la ciudá, el día de Corpus Christi en San Cristóbal de Les Cases festéxase regalando mulitas feches de fueyes de tamal cargaes de dulces rexonales a los amigos y seres queríos. ==== Cortazar, Guanajuato ==== Mientres los díes que dura la fiesta de la Octava de Corpus, los distintos gremios de trabayadores desfilen de manera entamada peles cais de la ciudá, polo xeneral na nueche, acompañaos de bandes de vientu, soníos y les famoses "Ceres" o "Los Cirios Xigantes": imáxenes relixoses, polo xeneral en forma de templos, cruces o vírxenes que consten d'una estructura metálica, que tien nel so interior un ciriu de tamañu considerable qu'al empar ye escamada con cera y cargada por 4 o 6 persones, dependiendo del tamañu y pesu; diches pieces d'arte son donaes a la parroquia de San José por que la so cera pueda ser aprovechada. El desfile atrai a munchos turistes y rexunta a la comunidá cortazarense. === Panamá === El Corpus Christi en Panamá tien una trescendencia de cultura y tradición empobinada al heriedu dau polos españoles nel tiempu de la colonización. En Panamá son distintos les rexones que celebren el Corpus Christi; sicasí, los más resaltaos son los distritos de Parita na provincia d'Herrera y La Villa na provincia de Los Santos, gracies al sofitu incondicional del pueblu. En caúna d'estes rexones cuntar con grupos que forxen el rescate de les dances que se presenten nel Corpus Christi. Les celebraciones del Corpus Christi en La Villa de Los Santos, tien vixencia dende los tempranos díes de la colonia. Anguaño estes festividaes caltienen les sos carauterístiques, tal que fueron tresmitíes al traviés de la tradición oral y gracies a l'Asociación Rescate de Danza “Miguel Leguízamo”, yá que s'investigó de manera científica so los preceptos de la folclorología. En Parita, cuntar cola Fundación "Simón Mendieta" p'ayudar, sofitar, sopelexar y caltener les dances. Ente les dances más reconocíes podemos mentar "El Cumbembe", que ta representáu por un home con indumentaria de trabayu del típicu llabrador panamiegu; dizse que foi la primer danza que llegó a les tierres pariteñas. "La Montezuma Española", danza que representa a [[Hernán Cortés]] y al rei [[Moctezuma Xocoyotzin|Moctezuma]] per mediu de cantaraes. Ye bien importante señalar que tanto Parita y La Villa, tienen dances de mancomún, pero estremar los cantares y vestidures. En Parita los "Diablicos Puercos" vistir con una camisa cola manga recoyida y tintado tou con colores, dando una forma de "V" en tola vistimienta. Tamién atopamos los "Diablicos Llimpios" y "Les Moxigangues", quien dancien por toles cais principales del pueblu y entren a la ilesia. === Perú === ==== Cajamarca ==== Ye la más importante celebración relixosa. En Cajamarca y nel Cusco adquier carauterístiques peculiares bien especiales, que les sos actividaes centrales desenvuélvense, el día xueves, depués del domingu de la Santísima Trinidá, constituyendo una festividá rexonal, reconocida por llei como día feriáu non llaborable. La Preciosa, asina se denomina a la custodia qu'alluga la Hostia Consagrada, ye una formosa escultura d'oru y plata d'aproximao un metru d'altor, coronada con un sol radiante iguáu a base d'oru puro. Nel viril que porta, asítiase la Hostia Consagrada, dempués de la Misa celebrada na Catedral, cola presencia d'Obispos y sacerdotes; pa depués treslladala en solemne procesión pol perímetru de la plaza d'armes, na que se montaron altares ya iguáu belles alfombres decoratives de pisu, de flores naturales y otros materiales, con vistosos y creativos motivos relixosos: Una auténtica y estraordinaria manifestación de fe relixosa del pueblu católicu cajamarquino. En Cajamarca celébrase una misa solemne, depués faise una procesión alredor de la Plaza d'Armes que remata col ingresu del Santísimu na Catedral. Tamién s'igüen alfombres feches d'aserrín, y hai una feria que polo xeneral dura 3 díes, con corríes de toros, etc. Nel mundu católicu esta festividá remembra la institución de la Eucaristía los Xueves Santu, cola cuenta de reverenciar el cuerpu de Cristu, presente na Eucaristía, al traviés d'un cultu público y solemne d'adoración, amor y gratitud. Na Ilesia Llatina, el día xueves, dempués del domingu de la Santísima Trinidá, conmemórase esta xenuina celebración relixosa, que los sos orixe remontar al sieglu XIII. ==== Cusco ==== {{AP|Celebración del Corpus Christi nel Cuzco}} La fiesta ye una esplosión barroca de sincretismu relixosu ente la fe católica y la relixosidá andina de la dómina de los [[inques]], que d'antiguo realizaben procesiones de les momies de los sos gobernantes yá finaos. Diez díes antes de la festividá, la patrona del Cusco, la Virxe de Belén, sale xunto a San José en procesión camín de la ilesia de Santa Clara, onde va esperar el miércoles la llegada d'otres imáxenes de santos, que s'axunten a lo llargo de la cai de Santa Clara: San Jerónimo (que llega dende la so parroquia, distante a 8 quilómetros del centru de la ciudá, trayéndolo a cuerpu), San Sebastián, Santa Ana, Santa Bárbara (trayida de Poroy), Santiago (la lleenda cunta que de "matamoros" volver en "mataindios", por una apaición que tuvo nuna batalla d'españoles contra indíxenes), San Blas (con un interesáu grupu escultóricu de molacinos pequeños alredor), San Antonio Abá, San Cristóbal (cargáu d'una forma peculiar, el cargadores de los dos manijas derecha y izquierda lluchen ente sigo emburriando l'anda d'un llau a otru), la Virxe de los Remedios (la imaxe más pequeña de la festividá), San Pedro, la Virxe Purificada, la Virxe de la Natividá (imaxe de madera fecho nuna sola pieza). Tol grupu d'imáxenes sacaes en procesión dirixir a la [[Catedral de Cusco]]. [[Ficheru:9 SAN BLAS.jpg|thumb|San Blas de la parroquia de San Blas;]] El día central, celébrase la solemnidá del Cuerpu de Cristu, con una misa especial que ye acompañada poles principales autoridaes clericales y sociales de la ciudá. Depués realízase la procesión de la Eucaristía alredor de la plaza, finalmente, la Eucaristía va bendicir al pueblu pa dar pasu a la procesión central de los Santos, que van siguir esti orde: San Antonio Abá, San Jerónimo, San Cristóbal, San Sebastián, Santa Bárbara, Santa Ana, Santiago, San Blas, San Pedro, San José, Virxe de los Remedios, Virxe de la Natividá, Virxe Purificada, Virxe de Belén, Virxe Inmaculada Concepción. [[Ficheru:14 VIRGEN DE BELEN.jpg|thumb|Virxe de Belén de la parroquia de Belén;]] Dan la vuelta a la plaza, puede apreciase el consumu del ''chiriuchu''(platu compuestu de distintos tipos de productos: cuy, charqui (carne seco), pita, chorizu, quesu, maíz, farina, etc). Los Santos van folgar na catedral mientres 8 díes, onde, según la creencia popular, "alderiquen" sobre los destinos de la ciudá y de cómo se porten los devotos a lo llargo del añu. Dempués de los ocho díes, salen nuna procesión de despidida, nel mesmu orde y alredor de la Plaza d'Armes, por que depués dalgunos de los santos, en despidiéndose ente sigo con una reverencia, retirar de la catedral escontra los sos templos, quedando unos pocos que lo fadrán a lo llargo de lo que resta de la selmana. === Venezuela: Yare - Estáu Miranda === En Venezuela celebrar dende'l sieglu XVIII'l Corpus Christi con una danza ritual conocida como [[Diaños de Yare]], executada polos miembros de la Hermandá del Santísimu Sacramentu o Cofradería de Diaños Danzantes, por devoción o por promesa de baillar dicha danza cada xueves de Corpus Christi pol restu de la vida. Amás de los ''Diaños de Yare'' esisten otros como los [[Diaños Danzantes de Tinaquillo]], [[Diaños de Naiguatá]] los [[Diaños de Chuao, Diaños de Ocumare de la Mariña, Diaños de Cata, Diaños de Cuyagua, Diaños de Turiamo]]; la so vistimienta componer de traxes y mázcares multicolores bien allegres como'l colloráu, el negru, naranxa, verde o mariellu, y un mandador o rejo. Interpreten preseos les maraques, la llueca, el cuatro y la tambora. == Ver tamién == [[Ficheru:Procesion corpus.jpg|thumb|220px|Procesión del Corpus Christi n'[[Atienza (Guadalaxara)|Atienza]] ([[España]]).]] * [[Atentáu de la Procesión del Corpus]] * [[Llista de festividaes y celebraciones]] * [[Custodia]] * [[Humeral]] * [[La fiesta del Curpillos]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Corpus Christi}} * [http://www.rafaes.com/CORPUS-MONOGRAFIA.htm Festividá del Corpus Christi en Sevilla. España] * [http://www.enazuero.com/index.php?option=com_hwdvideoshare&task=viewvideo&Itemid=&video_id=748] * [http://www.corpusenlapuebladelrio.blogspot.com Festividá del Corpus en La Puebla del Río]. * [https://web.archive.org/web/20090615153431/http://www.espaciorobledo.com/index.php?option=com_content&task=view&id=45&Itemid=55 Festividá del Corpus Christi en Robledo de Chavela (España)] * [http://lagarteratv.blogspot.com/2008/05/corpus-christi-llagartera-2008.html Festividá del Corpus Christi en Lagartera (Toledo) España] * [https://web.archive.org/web/20111005031751/http://www.vitigudino.org/portal/p_20_contenedor1.jsp?seccion=s_fdes_d1_v1.jsp&contenido=1581&tipu=6&nivel=1400&layout=p_20_contenedor1.jsp&codResi=2&language=es&codMenu=55&codMenuPN=29 Vitigudino, Salamanca] * [http://www.i-bejar.com/tradiciones/corpus-christi.asp Festividá del Corpus Christi en Béxar (Salamanca) España] * [http://www.turgalicia.es/sit/ficha_datos.asp?ctre=212&crec=11144&cidi=Y Festividá del Corpus Christi en Ponteareas (Pontevedra) España] * [http://www.santisimo-jamilena.blogspot.com Festividá del Corpus Christi en Jamilena (Xaén) España] * [http://www.youtube.com/watch?v=ZMjd02YG7iA&feature=PlayList&p=82ACA0B14363271F&index=0&playnext=1 Videos de cais alfombradas en Festividá del Corpus Christi en Carcabuey (Córdoba) España] * [http://santatecla.tarragona.cat Tarragona, Santa Tecla] * [https://web.archive.org/web/20090617070348/http://www.lasprovincias.es/valencia/multimedia/semeyes/comunitat-valenciana/festividá-corpus-valencia-37989.html Semeyes de la procesión del Corpus de Valencia] * {{Enllaz rotu|1=[http://mogotes-santander.gov.co/sitio.shtml?apc=m-G1--&x=10351 Mogotes] |2=http://mogotes-santander.gov.co/sitio.shtml?apc=m-G1--&x=10351 |bot=InternetArchiveBot }} {{Tradubot|Corpus Christi}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Corpus Christi]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos con plantía Otros usos a páxines que nun esisten]] oxzbpab51t5i08166a2cd2rpilbc7wp Adam Warlock 0 150839 4377036 4287377 2025-06-17T15:14:23Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá historia => dicha historia 4377036 wikitext text/x-wiki {{Referencies|t=20171211041600}} {{personaxe |nome = Adam Warlock |publicáu = Marvel Comics |debú = '''(como Él)'''<br />''[[Fantastic Four]]'' nᵘ 66 (setiembre de [[1967]])<br />'''(como Adam Warlock)'''<br />''[[Marvel Premiere]]'' nᵘ 1 |creador = [[Stan Lee]]<br />[[Jack Kirby]] |real = Adam Warlock |estáu = Activu |afiliaciones = Miembro fundador de la [[Guardia del Infinitu]] |afiliaciones_anteriores = Aliáu de [[Thanos]], [[Pip el Troll]], [[Dr. Estrañu]], [[Hulk]], [[Spiderman]], [[Mar-Vell|Capitán Marvel (Mar-Vell)]] y [[Silver Surfer]], el Truébanu, miembru honoríficu de [[los Vengadores]] |alies = Él, Warlock, Magnus |rellaciones = L'[[Enclave (cómic)|Enclave]] (creadores), [[Ayesha]] (ximielga xenética), [[Diosa (cómic)|Diosa]] (parte bona), [[Magus (cómic)|Magus]] (parte malvada), [[Kismet (cómic)|Kismet]] (hermana), [[Ferre Estelar]] (sobrín) |poderes = Adam Warlock tien dellos poderes y carauterístiques sobrehumanes derivaes de la so estructura xenética artificial, como fuercia y resistencia aumentaes, según la capacidá del so cuerpu de tresformar enerxía cósmica con distintos efeutos y usos.}} '''Adam Warlock''' ye un [[personaxe]] [[Ficción|ficticiu]] qu'apaez en delles hestories de la editorial [[Marvel Comics]]. Crear [[Stan Lee]] y [[Jack Kirby]], que lo bautizaron como '''Él''', y apaeció per primer vegada nes páxines de ''[[Fantastic Four]]'', nel númberu 66 (de setiembre de [[1967]]). Darréu, [[Jim Starlin]] rediseñó por completu'l personaxe, dándo-y la so apariencia actual.<ref>''Moviéndose siempres nuna corriente verdaderamente ortodoxa, Starlin chiscó les sos hestories d'elementos personales y moliciones interiores: conceutos trascendentes y cotidianos como la Muerte, el Poder (entendíu nel sentíu más estrictu del términu), la mística, el self-questioning o la filosofía sobre la mesma esistencia yeren embaraxaos pol autor n'escenarios psicodéicos y reinos carentes de toa lóxica'' - Francis Fabens en ''Infinity Crusade'' nᵘ 2, Comics Forum</ref> El personaxe tuvo'l so momentu de puxanza nes décades de [[años 1970|1970]] y [[años 1990|1990]]. La prensa considéra-y un personaxe distintu a la mayoría de los [[superhéroe]]s.<ref>''El mesmu Warlock nun se paecía demasiáu al héroe típicu, a un paladín del bien, nin siquier a un paladín del bien tratáu con cierta ironía, o con una bona carga de debilidaes humanes añadíes. El Magus nun yera dafechu ayenu a Warlock, un héroe que nun naciera pa selo; frutu d'un azar fatu, surdiera, ensin nome y ensin memoria, como un adultu ensin infancia, p'analayar pol Cosmos en busca de reposu, d'un llugar nel que pudiera reconciliase consigo mesmu'' - Joan Josep Mussarra en ''Infinity War'' nᵘ 3, Comics Forum</ref><ref>''...n'aniquilando al tarrecible inquisidor del Magus y absorbelo na so Xema Alma, lleó na mente del enemigu [...] y nun vio, na imaxe qu'ésti construyera de sigo mesmu, más qu'a un representante de la santidá, de la llei y l'orde. Warlock ye violentu, la so vida ye una tortura. Inviértese la tópica situación a la que s'enfrenten los super héroes. Nun ye'l portador d'unos valores que s'enfrenta, anque seya en dixebra consigo mesmu, a les fuercies del caos. Más bien encarna'l desorde, frente al Magus, el so hipotéticu futuru, que confirió sentíu y razón de ser a la so propia esistencia'' - Joan Josep Mussarra en ''Infinity War'' nᵘ 3, Comics Forum</ref> == Historia editorial == La primer apaición de Adam Warlock, col nome de "Él", tuvo llugar nes páxines de ''[[los 4 Fantásticos|Fantastic Four]]'', anque la hestoria rellatada por Stan Lee y Jack Kirby nun se centraba nél como personaxe sinón que lo utilizaba como un recursu narrativu. La trama xiraba en redol al supergrupu y a "El Truébanu", un enclave de científicos que secuestrara a [[Alicia Masters]] p'ayudar colos sos esperimentos.<ref>''...y l'apaición de '''Él''', un personaxe al que namái se -y ve en dos viñetes na última páxina del númberu 67, y que más palantre, yá col nome de '''Adam Warlock''', cobraría una importancia fundamental nel Universu Marvel de los años 70 so la batuta de Jim Starlin'' - Eduardo López Lafuente en ''Biblioteca Marvel: Fantastic Four'' nᵘ 8'', Comics Forum</ref> En [[1972]], [[Roy Thomas]] y [[Gil Kane]] decidieron espandir l'esbozu de Llei y Kirby pa convertilo nun personaxe puramente dichu, renombrándolo como "Adam Warlock" y poniéndolo a prueba en dos númberos de la revista ''Marvel Premiere''. Llegó a tener una revista propia, pero ensin ésitu: Thomas y Kane abandonar nel segundu númberu y en [[1973]] atayóse la publicación nel númberu 8. La hestoria que se desenvolvía na revista y qu'había quedáu inconclusa resolver nos númberos 176 a 178 de ''Incredible Hulk''. [[Jim Starlin]] retomó más tarde el personaxe, utilizándolo a partir del númberu 178 de ''Strange Tales''. Tres el númberu 181, el personaxe volvió tener revista propia y, a pesar de que pasaren dos años dende la cancelación, retomóse la numberación de la previa, siguiendo col númberu 9. Jim Starlin desenvolvió una hestoria na que Warlock enfrentar a una versión futura d'él mesmu, el [[Magus]], y utilizó tamién a [[Thanos]], un personaxe que yá desenvolviera primeramente nel so pasu pola publicación del [[Mar-Vell|Capitán Marvel]]. Al terminar dicha historia empezó una nueva na que Warlock enfrentar a Thanos, pero la revista atayar de nuevu nel númberu 16. La hestoria remata en ''Avengers Annual'' nᵘ 7, qu'arreya a [[los Vengadores]], y depués en ''Marvel Two-In One Annual'' nᵘ 2, na que se suman a la saga [[Spider-Man]] y [[Benjamin Grimm|La Cosa]]. Na hestoria contenida nestos númberos Thanos queda convertíu en piedra. Gamora, Pip el Troll y el mesmu Warlock muerren y les sos almes queden atrapaes dientro de la [[Xema Alma]] de Warlock (una suerte de llimbu inaccesible), colo cual Starlin remata enagora les hestories de dichos personaxes.<ref>''Por aquella dómina taba cerrándose el primer gran ciclu d'hestories cósmiques de Marvel y cerrábase cola desapaición de la mayor parte de los sos principales personaxes. Adam Warlock morrió, siendo absorbida la so alma por una de les toupoderoses Xemes del Infinitu, Thanos quedó petrificado y el Capitán Marvel sería arrebatáu del mundu de los vivos pol cáncer. Abríase una nueva etapa pa Marvel y nella paecía nun haber cabida pa lo cósmico, asina que yera normal que les figures que la formaben o alimentaben dexaren d'esistir'' - Roque González en ''Infinity Crusade'' nᵘ 1, Comics Forum</ref> En [[1984]] l'autor [[Chris Claremont]] crea nes páxines de ''[[Nuevos Mutantes|New Mutants]]'' a dos personaxes llamaos "Warlock" y "Magus", con una rellación análoga a la de Adam Warlock y el Magus escritos por Starlin anque se trata de personaxes distintos. Sicasí, a principios de la década de los [[años 1990|90]], Starlin entró a trabayar na serie del [[Silver Surfer]] y utilizó nuevamente a Thanos. Esto llevó al [[crossover ficcional|crossover]] del [[Guantelete del Infinitu]], mientres el cual recuperó tamién a Warlock, Pip y Gamora.<ref>''Starlin fixo intervenir premeditadamente nesa saga a les entidaes astractes más representatives del cosmos y el drama nihilista sirvió-y d'escusa xustificada pal regresu d'unu de los mitos Marvel de los años 70: el mesiánicu Warlock'' - ''Infinity War'' nᵘ 1, Comics Forum</ref> Tres dicha saga, Warlock pasó a protagonizar una nueva revista propia, ''Warlock y la Guardia del Infinitu'', un supergrupu nel que tamién figuraben [[Gamora]], [[Drax el Destructor]], [[Pip el Troll]] y [[Dragón Llunar]].<ref>''Mientres el procesu quirúrxicu de tan magna traxedia, Warlock quedó gloriosamente restablecíu nel panteón de los héroes redivivos, aniciando inclusive una nueva serie del personaxe: Warlock y la Guardia del Infinitu'' - ''Infinity War'' nᵘ 1, Comics Forum</ref> A esto sumáronse tamién otros dos crossovers editoriales qu'apaecieron pocu dempués, la ''Guerra del Infinitu'' y la ''Cruzada del Infinitu'', nos que Thanos, Warlock y la Guardia del Infinitu tienen un gran protagonismu, con villanos surdíos del propiu Warlock: un renacíu Magus y La Diosa. Esta etapa remató en [[1995]], tres la cancelación del títulu de la Guardia del Infinitu. De magar, el personaxe apaez como convidáu en diverses revistes asitiaes en contestos cósmicos. Una de les más notables ye la revista de [[Thanos]] del añu [[2003]]. == Historia del personaxe == === Creación === Warlock foi creáu pol [[Enclave (cómic)|Enclave]], un grupu de científicos coles mires de crear el ser humanu perfectu, la proyeición del futuru evolutivu de la Humanidá. La criatura resultante, conocida como Él, entendió de momentu que los sos creadores pretendíen dar un usu malinu a les sos habilidaes y remontóse contra ellos, mancándolos y estropiando el complexu nel que taba confináu. === Combate contra Thor === Cuando fuxía del planeta, el [[Vixilante (personaxe)|Vixilante]] atrapó-y xunto a unos [[asteroides]] que diba investigar. Esto llevólu a atopase con [[Thor (cómic)|Thor]], llegando a intentar secuestrar a [[Sif (cómic)|Lady Sif]] por que fuera la so compañera. L'enfrentamientu con Thor dexólu en cantu de la muerte. Tres esto, Warlock envolubrar nun brotu rexenerador pa renacer más tarde. === Na Contra-Tierra === [[Ficheru:Chrysoberyl yellow.jpg|thumb|Ximir Alma ye una piedra verdosa qu'emite enerxía.]] Namás renacer, atopó al [[Alto Evolucionador]], que lo rebautizó como Adam Warlock. Amás, dio-y una [[Xema Alma]], con cuenta de cumpliera cola misión de correxir los resultaos del so últimu esperimentu. Trátase de la [[Contra-Tierra]], un planeta bien similar a la Tierra creáu pol Evolucionador nun intentu de construyir una sociedá utópica, oxetivu que diba llogrando, hasta que foi malvada pola maldá del [[Hombre Bestia]]. Warlock viaxó hasta la Contra-Tierra y combatió a la criatura en devanéu hasta que finalmente llevó a cabu un plan desesperáu pa resolver el problema. Esti plan incluyía los ser crucificáu y morrer, resucitando a los 3 díes dempués d'un brotu rexenerador, y tuvo ésitu. N'abandonando la Contra-Tierra, Warlock entró en contautu con un ser llamáu [[Magus (cómic)|Magus]], que creara en redol a sigo mesmu un vastu imperiu interestelar conocíu como la [[Ilesia de la Verdá]], basáu na adoración incondicional y obligatorio al Magus. La Ilesia incluyía a billones de formes de vida, sometíes a la so tiranía. Warlock llueu afayó que'l Magus yera en realidá la versión futura d'él mesmu. Warlock combatió-y ensin ésitu, yá que'l so yo futuru tenía un vastu poder. Mientres esta llucha conoció a los sos aliaos [[Pip el Troll]], [[Gamora]] y [[Thanos]], el titán llocu adorador de la Muerte. Cola so ayuda, Warlock llogró esaniciar la llinia temporal de la que procedía Magus, borrando la so esistencia retroactivamente a lo llargo del tiempu. Entós, Thanos proyeutó a Warlock dos años nel futuru onde guardó la so propia muerte, amarguríu, preparar pa renacer como Magus. Warlock entós tomó l'alma del so yo futuru morrebundu nel interior de Ximir Alma, creyendo asina terminar cola amenaza del so llau escuru. === Llucha poles estrelles === Sicasí, tal que yá había vistu, Warlock atoparía los so final dos años más tarde. Thanos entamaba apagar les estrelles. Pero la so protexida, Gamora, pescudó'l so plan ya intentó detenelu, siendo derrotada y gravemente mancada. Warlock atopar morrebunda y tomó la so alma na so Xema, entendiendo la estensión del plan de Thanos nel procesu. Enfurecido, Warlock buscó a aliaos que lu ayudar na so cruzada contra'l Titán Llocu. Viaxó hasta la Tierra, onde atopó ayuda nos [[Vengadores]]. Ellí esplicó-yos el plan de Thanos de borrar les estrelles del cielu. Entós fixeron planes p'atacar la nave espacial de Thanos, el Santuariu II. Thanos prindó a Pip el Troll, el meyor amigu de Warlock, cuntó-y el so plan, borró'l so mente y dexar abandonáu por que Warlock atopar y asina enfurecerlo. Al ver el cuerpu ensin mente de Pip, Warlock fixo entrar la so alma na Xema, conociendo asina'l plan maestru de Thanos. Warlock y el [[Mar-Vell|Capitán Marvel]], xunto col restu de los Vengadores, atacaron a Thanos, que s'atopaba al otru llau del Sol. Mientres la batalla Warlock viose obligáu a abellugar la so alma nel interior de Ximir Alma, onde atopó'l [[Mundu-Xema]], un utópicu paraísu pobláu poles almes que la habitaben, atopando asina la paz. Mentanto, los héroes fueron vencíos pol titán, que pretendía usar la Xema como arma. Mientres la Xema Alma atropaba poder abonda como pa destruyir el sol terrestre, el recipiente que lu contenía foi destruyíu pola intervención de [[Spiderman]] y la [[Benjamin Grimm|Cosa]]. Al quedar llibre, l'alma de Adam Warlock salió de Ximir Alma. Nesta forma d'enerxía pura, atacó a Thanos, convirtiéndolo en piedra. Tres esto, l'espíritu de Warlock tornó al mundu de felicidá del interior de la Xema, onde aportó al líder de les almes. === ''El Guantelete del Infinitu'' === Warlock vivió pacíficamente mientres munchos años nel Mundu-Xema, con Pip y Gamora, hasta que Thanos creó'l Guantelete del Infinitu, que-y convirtió nun dios con un poder total y absoluto, col fin de matar a la metá de los seres vivos del universu y llograr asina l'amor de la Muerte. En siendo informáu por [[Drax el Destructor]] y [[Silver Surfer]] que les sos almes fueren robaes por Thanos, Warlock viose obligáu a atayar de nuevu los sos planes. Warlock proyeutó les almes de Pip, Gamora y la suya a trés humanos apocayá finaos. Los sos poderes tresformaron los cuerpos muertos hasta consiguir una nueva versión más poderosa de los sos antiguos cuerpos. Entós axuntóse col restu de los héroes de la Tierra p'atacar a Thanos na so plataforma espacial. L'ataque nun yera más qu'una distraición diseñada pa dexar a Silver Surfer arrampuñar el toupoderosu [[Guantelete del Infinitu]] a Thanos, pero falló. Thanos perdió finalmente la so divinidá por cuenta de la traición de la so "nieta" [[Nebula (cómic)|Nebula]]. En siendo rescatáu pol [[Dr. Estrañu]], ayudó a Warlock a ganar a Nebula, dempués de lo qu'Adam apoderar del Guantelete del Infinitu, xubiendo asina a la divinidá. Poco dempués, Warlock foi convencíu pol [[Tribunal Viviente]] de que yera indignu de faese col poder supremo, estremando asina les Xemes ente Gamora (Xema del Tiempu), Pip (Espaciu), Drax (Poder), [[Dragón Llunar]] (Mente) y, de callao, Thanos (Realidá), acutando pa sigo mesmu ximir Alma. Toos xuntos crearon la [[Guardia del Infinitu]], que la so misión yera curiar les Xemes y evitar que cayeren en males manes. Ente los enemigos a los que s'enfrentaron destaquen: * El renacíu Magus; nesti casu, la materialización de la maldá de Warlock al espulsala del so cuerpu, siendo en realidá una solombra del orixinal (vease ''[[Guerra del Infinitu]]''). * El llau "bonu" de Warlock, la [[Diosa (cómic)|Diosa]] (vease ''[[Cruzada del Infinitu]]''). === Otres aventures === Más tarde, una amenaza llegada d'otru universu, [[Rune]], un dios escuru vampírico que robó toles Xemes a los sos guardianes. Primero que Rune apoderara totalmente el so recién descubiertu poder, Silver Surfer atacar. Silver Surfer destruyó la mano derecha de Rune, esvalixando les xemes que se perdieron nel [[Ultraverso]] (sacante la Xema De la Mente, que Rune llevaba sobre la frente). Ensin Xemes que protexer, la Guardia del Infinitu eslleióse. Warlock partió al traviés del Ultraverso en busca de la so Xema Alma. Mientres la so llarga busca, Warlock viose atraíu escontra un pasadizo ente'l nuesu universu y el Ultraverso vecín. Diose cuenta que fuera proyeutáu a un pasáu distante y un grupu d'adoradores tomáron-y pol so mesíes, el que los ayudar a ganar a un dios escuru. Esi dios escuru resultó ser Rune. Llueu, les hordas de Rune atacaron, masacrando a mamplén. Rune y Warlock enfrentar nel campu de batalla y tres una dura llucha, Rune aprovecha que Warlock ta escosáu pa travesa-y el pechu cola so espada, dexándolo mortalmente mancáu. Mientres Warlock amorrenta, Rune intenta absorber la so alma, pero esti consigue salvase lliberando la so forma astral. De nuevu zarrar nun brotu rexenerador. Despierta centuries más tarde con nueves habilidaes, derivaes de la perda de Ximir Alma. Tres delles aventures nel Ultraverso, atopó la forma de volver al nuesu universu. Col tiempu volvió atopar ximir Alma de nuevu, pero los sos efeutos na so persona camudaron de forma apreciable, posiblemente pola so llarga separación. A la temporada, Drax el Destructor foi acusáu de dellos asesinatos. Warlock, xunto con Gamora, Pip y [[Genis-Vell|Genis]], rastrexaron y detuvieron a Drax, de la qu'afayaron que verdaderu culpable yera'l cadabre alicáu del [[Mar-Vell|Capitán Marvel]] orixinal. Usando ximir Alma, Warlock pudo alcontrar el ser que controlaba'l cuerpu, una criatura de la [[Zona Negativa]] conocíu como [[Sifón (cómic)|Sifón]] qu'usaba les [[Nega-Bandes]] como conductor. Cutíu por una retroalimentación d'enerxía psíquica, Warlock foi incapaz de parar la tresferencia d'enerxía les Nega-Bandes a Drax que taba inconsciente, que voló pel espaciu. Warlock entós xuntó a los sos aliaos escorrió Drax, atopando que Sifón usaba Drax y les [[Negas-Bandes]] pa resgar una entrada dende la Zona Negativa, una entrada qu'amenaciaba la mesma estructura del Universu. Axuntando tola so fuercia, Warlock dio un tirón de Drax lliberar, faciendo que la entrada colapsárase. Pero, primero que la entrada quedara dafechu zarrada, Sifón dio un tirón de Warlock abasnar na zona negativa, dexándo-y a mercé de [[Blastaar]] y [[Annihilus]]. Sifón tomó la Xema de Warlock y usar pa volver abrir la entrada. Warlock recuperóse, y defendióse, pero ensin la so Xema Alma tenía poques posibilidaes d'enfrentase a Blastaar y a Annihilus. Por suerte, Drax llegó con Pip, Gamora y Genis (quien volvía tener les Nega-Bandes). Xuntos consiguieron volver cerrar el portal de nuevu. Sifón intentó matar Warlock usando ximir Alma y afayó que l'ataque viose reflexáu contra la so propia alma. Esti defendióse lo bastante como pa escapar del so cuerpu. Warlock reclamó de nuevu ximir Alma, y entendió que yera una carga que tenía de llevar solo. Tres esto, Warlock y los sos compañeros abandonaron la Zona Negativa. === L'Abilsu del Infinitu === Dalgún tiempu dempués, los sentíos cósmicos de Warlock alvirtiéron-y que daqué taba afectando seriamente al universu, causando un colapsu de la realidá, y decidió visitar a [[Eternity (cómic)|Eternity]] y [[Infinitu (cómic)|Infinitu]] pa esclariar que taba asocediendo. Una vegada ellí, ensin atopar nenguna respuesta satisfactoria, convenciólos por qu'abrieren un portal nel espaciu-tiempu, pa poder buscar respuestes. Atopó a [[Atlez]], un ser responsable de "fondiar" la so realidá. Atlez cuntó a Warlock que'l so tiempu llegaba al so fin y que'l so socesor, un rapacín que llamó [[Atleza Langunn]], tenía de ser convocáu pa tomar el so llugar. Warlock aceptó la misión de realizar la tresferencia d'información colos deberes qu'Atleza tendría qu'asumir. Incapaz de controlar el procesu, Warlock allorió. Tres esto, perdíu a la llocura, Warlock foi al debalu y terminó na Corporación pa la Estabilidá Mental del planeta Degaitor. La so mente rompióse y Warlock retirar nun brotu proteutor, onde permanecería mientres más de 2 años. Al precisar tiempu pa recuperase, Atlez activó un plan de reserva que llevaría 2 años en realizase. Primero, enllantó una frase dientro de les mentes de clonar de Thanos inactivos que dicía " Adam Warlock ye la llave al Olvidu ". Entós, dirixó un meteoritu escontra la fortaleza de Thanos, al envís d'espertar al clon llamáu [[Armadura (cómic)|Armadura]]. Lamentablemente, nel so llugar activó otros 4 clones, poniendo en peligru'l plan. Sicasí, el mensaxe enllantáu convenció al clon llamáu [[X (cómic)|X]] qu'asumió l'aspeutu del verdaderu Thanos, que convocó a Pip el Troll pa recoyer el brotu proteutor de Warlock. X entós convocó a Dragón Llunar, que llogró espertar Warlock. Como esti nun podía recordar los acontecimientos que conducieron a la so llocura, Pip ayudólu a volver sobre los sos pasos. Al volver al pabellón de Atlez recuperó los cachos perdíos de la so memoria. De nuevu, empecipió la horrible misión, pero esta vegada llogró caltener la so cordura. Primero que Warlock pudiera colase, foi atacáu por dos poderosos clones. Warlock sería destruyíu ensin la intervención del [[Dr. Estrañu]], que dexó fora de combate a unu primero que l'otru dexára-y inconsciente. Warlock amoriáu perdió la oportunidá d'atacar con tola potencia de Ximir Alma al clon. A pesar d'esta dificultá, Warlock llogró volver a la Tierra y apurrir la conocencia que precisaba Atleza p'asumir les sos funciones. Entós allegó a ayudar Thanos na batalla contra [[Omega (cómic)|Omega]], el más poderosu de los Thanosi. Mientres Dragón Llunar usaba los sos poderes pa caltener Atlez vivu un pocu más tiempu, Warlock lluchó contra Omega xunto a Gamora, Pip, el Capitán Marvel, el Doctor Estrañu, Spiderman y el mesmu Thanos. Finalmente, el grupu trunfó terminando cola amenaza Thanosi. Fechu esto, Atleza asumió'l mantu d'Ancla de la Realidá, mientres Warlock y Gamora permanecieron al so llau como proteutores mientres asumía les sos nueves capacidaes por completu. Camudáu poles sos esperiencies recién, Warlock finalmente correspondió l'amor que Gamora sentía por él dende enforma tiempu tras.<ref>Infinity Abyss N°6</ref> === ''Marvel: El Fin'' === Dalgún tiempu dempués, Thanos uso'l poder del [[Corazón del Universu]] pa ser de nuevu toupoderosu. El Titán fuera engañáu pa destruyir el cosmos enteru y el mesmu texíu de realidá quedó alteriáu. Al afayar lo asocedío, Warlock atopó a Thanos nel vacíu, abatíu y humildáu. Warlock intentó convencer a Thanos de que tenía un gran destín, yá que namái él podría restaurar el cosmos y reparar el desequilibriu que lu amenaciaba, alvirtiéndo-y que'l costu sería la so propia vida. Thanos aceptó y l'universu foi restauráu al so estáu normal, anque Warlock sintió que Thanos nun sumiera del tou. === Thanos === Conducíu por un impulsu irresistible, Warlock viaxó al traviés del espaciu hasta atopar a Thanos concentráu na contemplación del mundu muertu Rigel-3 y diose cuenta que'l titán sentía reconcomios por asoceder col planeta, como de munchos errores del so pasáu. Thanos espresó'l so deséu de vencer los sos demonios personales p'atopar daqué de paz y decidió viaxar colos rigelianos nel so viaxe escontra'l nuevu Rigel-3. Warlock ufiertar a acompañar a Thanos actuando como'l so "conciencia". Una vegada ellí, Warlock sorprendióse cuando Thanos rindir a les tropes rigelianas, ufiertando los sos servicios a la so xente. Warlock siguió abogando por Thanos, sicasí alvirtió al Altu comisionado rigeliano de la naturaleza imprevisible del titán. Warlock y Thanos llueu s'atoparon metanes una intriga política cuando un xeneral de les fuercies rigelianas intentó un golpe militar. Warlock y Thanos atayaron el problema y Thanos siguió ayudando a los rigelianos ameyorando la so defensa planetaria, inclusive la calidá de les sos colleches. Entós el Comisionado informó d'un peligru enforma mayor qu'amenaciaba a Rigel-18. Thanos, al pescudar que'l planeta taba amenaciáu por [[Galactus]], caltuvo la so promesa d'ayudar y decidió pescudar cualos yeren los motivos del Devorador de Mundos. Thanos llueu afayó que Galactus taba buscando les toupoderoses [[Xemes del Infinitu]] nun plan p'alimentase del so poder y terminar cola so eterna fame. Thanos tarreció que Galactus en realidá tuviera siendo engañáu por dalgún axente esternu. Les sos indagaciones fueron atayaes cuando la so nave foi invadida por unu de los robots sirvientes de Galactus, quien consiguió llevase ximir Alma de Warlock y destruyó la nave de Thanos nel procesu. Thanos foi direutamente a enfrentase col devorador de mundos, pero fracasó al parar a Galactus qu'activó un artiluxu qu'enfocaba'l poder de les xemes. Asina, un parásitu interdimensional llamáu Fame, consiguió entrar na nuesa realidá, que tenía cuenta de consumir. Cola ayuda de Galactus y Pip, Thanos llogró ganar a Fame y recuperar la xema de Warlock. Recuperada la so salú, Warlock despidir del titán, refiriéndose a él como un amigu. Tres esto, Warlock volvió con Gamora y xunto a Atleza == Poderes y Habilidaes == Adam Warlock tien un númberu de poderes y carauterístiques sobrehumanes derivaes de la so estructura xenética artificial. '''Nivel de fuercia:''' Los sos güesos y músculos son muncho más trupos que los d'un ser humanu, lo que-y dexa llevantar 4 tonelaes. Puede usar los sos poderes cósmicos p'amontar el so nivel de fuercia hasta un máximu de 40 tonelaes siquier mientres una hora. '''Resistencia sobrehumana:''' Los sos güesos y músculos son muncho más trupos que los d'un ser humanu, lo que-y dota d'una resistencia sobrehumana. '''Absorción cósmica:''' Una de les sos adautaciones especiales ye una rede de célules capaces d'absorber y tresformar enerxía cósmica pal so usu personal. * ''Aumentu cósmicu:'' Warlock puede usar esta enerxía pa realzar la so fuercia físico, resistencia y capacidá de recuperación. * ''Vuelu:'' Puede amás emplegar enerxía cósmica pa negar la fuercia de la gravedá en redol a él y volar. * ''Velocidá sobrehumana:'' Nuna atmósfera asemeyada a la terrestre, Warlock ye capaz d'algamar la [[velocidá del soníu]]. * ''Sentir portales espaciales:'' Puede utilizar la so enerxía cósmica p'alcontrar y entrar en portales espaciales naturales (discontinuidaes nel texíu del espaciu) pa viaxar pel espaciu interestelar. * ''Descargues d'enerxía cósmica:'' Puede proyeutar enerxía cósmica poles sos manes con fuercia capaz de conmocionar. Los poderes de manipulación d'enerxía de Warlock menguaron cuando recibió ximir Alma del Altu Evolucionador. Yá nun podía llanzar direutamente enerxía coles sos manes nin aumentar la so fuercia. Si la llimitación de los sos poderes foi causada pola so rellación simbiótica con Ximir Alma o dalgún otru factor ye inda desconocíu. Cuando Warlock foi convocáu dende l'interior de Ximir Alma pa ganar a Thanos, paecía tener estos poderes cósmicos de nuevu. '''Brotu evolutivu:''' Adam Warlock ye capaz de llevantar un brotu al so alredor n'apenes unos segundos. Facer con poca frecuencia mientres la so vida, de normal pa protexese de dalgún dañu mortal, y de normal remanez del brotu al algamar un estáu de maduror físicu y mental. Desconozse la sustancia que lo conforma nin onde va tres remanecer d'él. Warlock adquirió gran esperiencia de primera mano en combate cuerpu a cuerpu a lo llargo de la so vida, hasta convertise nun espertu. Warlock ye un notable filósofu autodidacta. Usualmente ye tamién un Líder por Naturaleza y ye un Gran Estratega. === Armes y equipu === '''Xema Alma:''' Warlock enantes tenía la [[Xema Alma]], una de les llexendaries [[Xemes del Infinitu]]. Esta Xema dexaba a Warlock absorber y controlar les esencies vitales (o espíritus) de los organismos vivos (y muertos). Esta Xema tenía consciencia propia y amosaba una fame vampírico escontra les esencies vitales de los seres vivos. Irónicamente, la Xema ye un portal escontra un universu de bolsu, tranquil ya idílicu, un mundu onde les almes que la xema foi consumiendo pudieren vivir en paz. Warlock taba tan acostumáu a usar ximir Alma, podía usar les sos enerxíes pa proyeutar rayos d'enerxía, llevantar escudos proteutores y proyeutar enerxíes místiques capaces de crear curtiu circuitos nos centros kármicos de los seres vivos. '''Vara Kármica:''' Warlock usó una "Vara Kármica" nel pasáu. Esta vara dizse que ye una estensión de la mesma esencia vital de Warlock y el so propiedaes facer aparentemente irrompible. Warlock puede amás enfocar enerxíes místiques al traviés de varar con mayor eficacia. == Otres versiones == === Magus === Hubo tres encarnaciones del Magus (/meɪd'elɡd'eləs/), tolos cualos son l'aspeutu escuru de Adam Warlock. El Magus orixinal ye un Adam Warlock más vieyu y malváu que viaxó al pasáu y gobierna un imperiu relixosu llamáu la Ilesia Universal de la Verdá. Pa garantizar la so propia creación, guía al so yo más nuevu al traviés d'una serie d'aiciones que la llevarán a convertise en Magus. Cola ayuda de [[Thanos]], Warlock alteria'l so futuru y destrúi la llinia de tiempu del Magus, borrar de la esistencia. Cuando Warlock adquier el [[Guantelete del Infinitu|Guantelete d'Infinitu]], él espulsa'l bien y el mal de la so alma, ensin da-yos intencionalmente formes corpórees. La metá malvada nomar a sí mesmu Magus ya intenta ganar el Guantelete del Infinitu pa sigo mesmu. Él falla, y Warlock atrapar na xema de l'alma. Como él ye solo parte d'una alma, nun puede interactuar colos demás habitantes de Mundo Alma y esiste solo como una pantasma. Magus escapa de la Xema de l'Alma nuna forma inmaterial, absorbiendo les enerxíes de vida d'otros pa recuperar la tangibilidad. Él ye ganáu por Genis-Vell y vuelve a una entidá etérea. El Magus toma represalies mancando al amigu de Genis, Dragón Llunar, y afirmando que ta destinada a convertise na so esclava. Warlock convertir nel tercer Magus cuando repara'l dañu nel continuum espaciu-tiempu. Esti magu trabaya pal malváu Lord Mar-Vell y ye asesináu cuando falla una misión. La Ilesia Universal de la Verdá resucitar como un neñu, que depués ye encarceláu polos Aniquiladores. Dempués de la renacencia de Warlock, enterar de que'l Magus ta axuntando les Piedres Infinites col enfotu de destruyir l'universu y yá atopó la Xema de l'Alma. Dempués d'atopalo na superficie d'[[Ego'l Planeta Viviente]] cola ayuda de la cabeza de Contemplator, Magus nun pudo esfrutar del so ésitu por enforma tiempu, yá que [[Ultron]] / [[Hank Pym]] emboscaron y aparentemente matar pa poder reclamar la xoya. == Apaiciones n'otros medios == ===Televisión=== * Adam apaeció na [[serie animada]] de ''[[Silver Surfer (serie animada)|Silver Surfer]]'', nel capítulu llamáu ''The Forever War''. * Adam apaeció en ''[[The Super Hero Squad Show]]'', nel episodiu ''Fate of Destiny''. * Adam apaeció na segunda temporada de la [[serie animada]] ''[[The Avengers: Earth's Mightiest Heroes]]'', nel capítulu llamáu ''Michael Korvac''. * Adam Warlock apaez na segunda temporada de ''[[Guardians of the Galaxy (serie de televisión)|Guardians of the Galaxy]]:'' ** Nel episodiu 10, "Namái un Ñácaru". Foi l'ayuda de que los centuriones Nova seríen lleales a Warlock si yera bonu y que lo destruyirán, si vuélvese malu. Warlock caltener nel sarcófagu que los creyentes Universales queríen usar pa emitir una nueva edá d'oru. La escotilla del sarcófagu como Warlock remanez como un ñácaru. Cola ayuda de [[Cosmo el perru espacial]], los [[Guardians of the Galaxy (Marvel Comics)|Guardians of the Galaxy]] fueron capaces d'alloñar de [[Mantis (cómic)|Mantis]] y los creyentes Universales. Warlock pasó de ñácaru a neñu dempués d'ayudar a consiguir el Guardians of the Galaxy lloñe de la nave de los Creyentes Universales. Cuando [[Titus (Marvel Cómics)|Titus]] escapar de la prisión del Cuerpu Nova col cascu Nova Centurion tirando de los pelos y provocando una fuga de la prisión, Titus afirma que'l cascu Nova Centurion y diríxese al Bilanu pa reclamar al neñu Warlock a partir de los Guardians of the Galaxy. Mientres la llucha, Warlock pasa de neñu a neñu como la llucha intensificar al planeta Onateyac. Al mandu de la xema de Warlock escurezse dempués de faer delles naves Nova Corps sumen, iguar pa faer sumir a Titus dexando'l cascu Nova Centurion tras. Gracies a la persuasión de [[Star-Lord]] d'usar los sos poderes pal bien, la xema de Warlock va la lluz y que maurez a un adultu al igual que Irani Rael y el Cuerpu Nova lleguen. Al tomar el nome de Adam Warlock, qu'afita'l cascu Nova Centurion, que va en busca del so propiu destín, trai la nave Cuerpu Nova que fizo sumir, y vuela en busca del so propiu destín. ** Nel episodiu 18, "El Destructor", Adam Warlock ye invocáu por Xeron nel planeta de [[Drax el Destructor|Drax]] pa destruyilo y los Guardianes tuvieron qu'intervenir, hasta que'l templu derrúmbase depués de salvar a Xeron, ella ufiertó-y el so sida. Cuando Adam dir col Guardians of the Galaxy, Xeron alviérte-yos que si Warlock vuélvese malu, podría provocar el fin de too l'universu. ** Nel episodiu 19, "Non Siempres Llogres lo que Quies", al dir col Guardians of the Galaxy, son atacaos por [[Fin Fang Foom]] hasta que lo absuerbe na so xema. Al dir con [[Rocket Raccoon]] pa revolucionar a la so familia, absorber por accidente xunto con Rocket. Al nun saber qu'asocede cola so xema, fai que nun controle la escuridá en sí mesmu y absuerbe tamién a [[Groot]]. Al nun soportalo, espulsa a Groot, Rocket y la so familia y a Fin Fang Foom, pero tamién la nave del [[Alto Evolucionador]], a quién intenta prindar a Warlock, pero Rocket balta la so nave con bombes. ** Nel episodiu 20, "Bones y Males Persones", ye entrenáu por [[Gamora]] p'ameyorar les sos habilidaes hasta que la absuerbe pola so xema al ver el so llau malu, y depués espulsar. Nuna engarradiella nun chigre, ye prindáu ante'l [[Coleicionista (cómic)|Coleicionista]] y ser estrayíu la so xema. Al llegar Gamora, fai xusticia como Gamora, hasta que la verdá espónse, decide dexalo al aselase. ** Nel episodiu 21, "Un Aliáu Menos", Warlock y Star-Lord escapen de [[J'son]] y l'[[Orde Negru (cómics)|Orde Negru]] y safar. Depués ye teletransportado por Xeron y los Guardianes, y J'son fai-y un tratu a Warlock si destrúi a los Guardianes, hasta que lo engañar y ganar col Orde Negru, pa ser arrampuñaos los sos cascos. Pero cuando J'son prindar nun campu de fuercia, Warlock absorber y la so xema vuélvese escura y faise malváu llamándose Magus (por cuenta de la razón de Xeron), teniendo planes de conquistar la galaxa y destrúi al Orde Negru, al negase de tener aliaos. ** Nel episodiu 23, "Nun Sirves", Magus intenta conquistar la galaxa, empezando por Spartax, los Guardianes enfrentar a él depués de sacupar Spartax. Los Guardianes cunten colos Creyentes Universales al enfrentase a Magus, pero nada funciona de lo que faen. Pero cola ayuda de [[Nova (Sam Alexander)|Nova]], quién llogra los cascos Nova Centurian por que'l Guardians of the Galaxy usar en lluchar contra Magus, y como dicía una profecía, formen un vórtice pa zarrar a Magus al llogralo. ** Nel episodiu 24, "Detrás de los Güeyos Doraos", Magus escapó del vórtice ya intenta destruyir el planeta de Drax cuando'l Guardianes y Nova traten de detenelo. Na batalla nel planeta Y, Magus absuerbe a Star-Lord na so xema y afaya que J'son ta controlando a Warlock dende adientro. Dempués na llucha contra Magus, los Guardianes tamién son absorbíos por Magus p'ayudar a Quill al ganar a J'son. A la fin cuando Warlock yá ye llibre de ser controláu por J'son, ésti provoca una supernova al querer destruyir tol universu, pero Warlock sacrificar al evitalo y ye envolubráu nun brotu por Groot al ser soterráu por que dalgún día vuelva por si la galaxa precisar otra vegada. ===Videoxuegos=== * Apaeció nel videoxuegu ''[[Marvel Super Heroes: War of the Gems]]''. * Apaeció nel videoxuegu [[Marvel Super Heroes (videoxuegu)|''"Marvel Super Heroes'']]", mientres el ending de Juggernaut. * Apaez como personaxe xugable en 'LEGO: Marvel Super Heroes 2' * Adam Warlock apaez nel Xuegu de cartes coleicionables (TCG) Vs System na serie de cartes ''Heralds Of Galactus'' * Adam Warlock foi un personaxe xugable en ''[[Marvel: Avengers Alliance]],'' ente que la so personalidá Magus tamién apaeció como un personaxe villanu. * Apaez como un personaxe xugable en "''Marvel Future Fight''" ===Cine=== * Na primera [[escena post-creitos]] de [[Thor: The Dark World]] (2013), apréciase lo que paez ser el brotu de Adam Warlock ente los oxetos d'[[Coleicionista (cómic)|El Coleicionista]]. * Na película de 2014 [[Guardians of the Galaxy (película)|Guardians of the Galaxy]] apaez nuevamente'l brotu nel muséu d'El Coleicionista. Na [[escena post-creitos]], dempués de la esplosión del muséu, puede apreciase el brotu abiertu. * Na película de 2017 [[Guardians of the Galaxy Vol. 2]] apaez siendo creáu pol [[Enclave (Marvel Comics)|Enclave]] y bautizáu col nome de Adam por Ayesha, la líder de los Soberanos, nuna de les [[escenes post-creitos]]. Afirma que ye'l siguiente pasu na evolución de la raza Soberana. * El direutor de dambes entregues de [[Guardians of the Galaxy (película)|Guardians of the Galaxy]], [[James Gunn]], confirmó l'apaición de Adam Warlock pa la tercer parte de la triloxía de superhéroes, y anque s'espera que forme parte del repartu nuna de les futures entregues de los [[Los Vengadores|Vengadores]], el mesmu Gunn refugar.<ref>{{Cita noticia|títulu=Adam Warlock esplicáu: ¿Quién ye esti personaxe de Marvel?|url=http://es.ign.com/marvel/118023/feature/adam-warlock-esplicáu-quien-ye-esti personaxe-de-marvel|fecha=3 de mayu de 2017|fechaaccesu=23 de xunu de 2017|periódicu=IGN España|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{Cita noticia|títulu=NOTICIA Adam Warlock nun va tar en Infinity War - Tomos y Grapes|url=http://www.tomosygrapas.com/noticia-adam-warlock-non-estara-en-infinity-war/|fecha=16 de mayu de 2017|fechaaccesu=23 de xunu de 2017|periódicu=Tomos y Grapes|idioma=es-ES}}</ref> == Apaiciones en series == * ''Avengers Annual'' nᵘ 7 * ''Avengers'' (vol. 1) nᵘ 118 * ''Cosmic Powers Unlimited'' nᵘ 1 * ''Curse of Rune'' nᵘ 4 * ''Doctor Strange'' (vol. 2) nᵘ 32, 36, 47 * ''Fantastic Four'' (vol. 1) nᵘ 66-67, 369-370 * ''Incredible Hulk'' (vol. 2) nᵘ 158, 176-178 * ''Infinity Abyss'' (vol. 1) nᵘ 1-6 * ''Infinity Crusade'' nᵘ 1-3, 6 * ''Infinity Gauntlet'' nᵘ 1-6 * ''Infinity War'' nᵘ 1-6 * ''Marvel Comics Presents'' nᵘ 108-111 * ''Marvel Premiere'' nᵘ 1-2 * ''Marvel Team-Up'' (vol. 1) nᵘ 55 * ''Marvel Two-in-One'' nᵘ 61-63 * ''Marvel Two-in-One Annual'' nᵘ 2 * ''Marvel Universe: The End'' nᵘ 1-2, 6 * ''Quasar'' nᵘ 38-40, 50, 53-54 * ''Rune'' (vol. 2) nᵘ 0-3, 6-7 * ''She-Hulk'' (2004) nᵘ 7-8 * ''Silver Surfer & Warlock: Resurrection'' nᵘ 1-4 * ''Silver Surfer'' (vol. 3) nᵘ 44-50, 52, 55, 83-88, 93-94 * ''Silver Surfer/Rune'' nᵘ 1 * ''Starblast'' nᵘ 1 * ''Strange Tales (vol. 2) nᵘ 178-181 * ''Thanos'' nᵘ 1-6 * ''Thor'' (vol. 1) nᵘ 163-166, 468-471 * ''Ultraverse Unlimited'' nᵘ 1 * ''Warlock and the Infinity Watch'' nᵘ 1-42 * ''Warlock Chronicles'' nᵘ 1-8 * ''Warlock'' (vol. 1) nᵘ 1-15 * ''Warlock'' (vol. 2) nᵘ 1-4 * ''Warlock'' (vol. 3) nᵘ 4 * ''Wonder Man'' (1991) nᵘ 14 * ''Aniquilación Conquista: Destín'' (2007) nᵘ 2 == Ver tamién == * [[Thanos]] * [[Pip el Troll]] * [[Xemes del Infinitu]] * [[Guardians of the Galaxy (Marvel Comics)|Guardians of the Galaxy]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{wikiquote}} * [https://web.archive.org/web/20070927210037/http://www.eumreborn.com/static/Cosmicos/Warlock/WarlockAdam.html Ficha de Adam Warlock n'español] * [http://www.marvel.com/universe/Warlock,_Adam Ficha de Adam Warlock n'inglés] {{Tradubot|Adam Warlock}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Personaxes de Marvel Comics]] 0p1qndxnohl2s9a220tiboy6opi615f Clarence Seedorf 0 150843 4377144 4371992 2025-06-18T07:20:42Z XabatuBot 43102 iguo testu: Botafogo de Futebol y Regatas => Botafogo de Futebol e Regatas 4377144 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Clarence Seedorf''' ({{IPA-nl|ˈklɛrəns ˈseːdɔrf}}; [[Paramaribu]], [[Surinam]]; 1 d'abril de 1976) ye un [[xugador de fútbol|ex-futbolista]] y [[entrenador]] [[surinam]]és [[País|nacionalizáu]] [[Países Baxos|neerlandés]] que xugó como mediapunta, anque por cuenta del so valumbu tamién desempeñó la posición de mediocentro defensivu. Anguaño ye'l seleccionador de {{sel|Camerún}}. == Xugador == === Trayeutoria === [[Ficheru:AC Milan team celebrate.jpg|miniaturadeimagen|250px|El [[Associazione Calcio Milan|Milan]] celebra la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2006-07|Lliga de Campeones 2006-07]] en ganando al [[Liverpool Football Club|Liverpool]] por 2-1.]] [[Ficheru:Clarence Seedorf and Mesut Özil.jpg|miniaturadeimagen|250px|Seedorf xugando contra'l so ex club, el [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]]. A la so derecha ta [[Mesut Özil]].]] Con tan solo 16 años, Seedorf empezó xugando nel [[Ajax d'Ámsterdam|Ajax Ámsterdam]], onde llogró dos [[Eredivisie]] y una [[Copa de los Países Baxos]]. Col llogru de la [[Lliga de Campeones de la UEFA]] en [[1995]], cerró la so etapa en Ajax antes de fichar cola [[Unione Calcio Sampdoria|Sampdoria]] d'[[Italia]], onde militó por una temporada.<ref>{{cita web|url=https://elpais.com/diario/1995/07/09/deportes/805240825_850215.html|títulu=El Sampdoria ficha al holandés Seedorf|obra=[[El País (España)|El País]]|fecha=9 de xunetu de 1995}}</ref> En [[1996]], fichó pol [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]], que pagó pol so trespasu 4,9 millones d'[[Euru|euros]].<ref>{{cita web|url=https://elpais.com/diario/1996/06/26/deportes/835740008_850215.html|títulu=El Real Madrid presenta güei a Clarence Seedorf|obra=[[El País (España)|El País]]|fecha=26 de xunu de 1996}}</ref> Foi una de les pieces angulares del proyeutu de [[Fabio Capello]]. Na so primer campaña colos madridistes conquistó'l títulu de [[Primer División d'España|lliga]] y al añu siguiente, na temporada 1997-98, proclamóse campeón d'Europa. N'avientu de [[1999]], coló cedíu al [[Inter de Milán|Internazionale]] que finalmente lo mercó por 24 millones d'[[Euru|euros]].<ref>{{cita web|url=https://elpais.com/diario/1999/12/26/deportes/946162803_850215.html|títulu="Voi porque nun me quieren"|autor=Torres, Diego|obra=[[El País (España)|El País]]|fecha=26 d'avientu de 1999}}</ref> Seedorf desempeñó un papel importante nel cuadru ''nerazurro'', rematando segundu nel añu [[2002]]. En [[2002]], Seedorf foi contratáu pol [[Associazione Calcio Milan|Milan]]. Colos ''rossoneros'' ganó un campeonatu de [[Serie A (Italia)|Serie A]] y llogró nuevamente la [[Lliga de Campeones de la UEFA]] en [[Lliga de Campeones de la UEFA 2002-03|2003]] y en [[Lliga de Campeones de la UEFA 2006-07|2007]], conquistando asina la so cuarta Copa d'Europa. Convirtióse asina nel primer ganador de la competición cuatro veces con tres clubes distintos. En [[2004]] Seedorf foi escoyíu pal [[FIFA 100]], la llista de los 100 ameyores futbolistes de la hestoria que realizó [[Pelé]]. Tamién con ''Il Diavolo'' proclamóse campeón de la [[Serie A (Italia) 2010-11|Serie A 2010-11]], temporada na qu'anotó 4 goles y dio 6 asistencies. Acaba d'anovar contratu por una temporada más col [[Associazione Calcio Milan|Milan]]. Nel añu 2006 como nun foi al [[Copa Mundial de Fútbol de 2006|Mundial d'Alemaña 2006]] foi contratáu pola televisora [[Televisa]] deportes pa ser un invitáu nel analís de los partíos correspondientes d'esi Mundial. El 13 de mayu de 2012, reveló que taba xugando'l so postreru partíu col Milan contra'l Novara esi día. Tamién confirmó que siguiría xugando al fútbol n'otru club. El 21 de xunu, Seedorf llevó a cabu una conferencia de prensa anunciando la so salida del Milan, afirmando que "voi dempués de 10 maraviyosos años ... déxo-yos una familia" dempués de xugar pal Milan mientres una década y ganar do Champions League, dos scudettos y una Copa d'Italia.<ref>{{cita web|url=https://www.marca.com/2012/06/22/futbol/futbol_internacional/calcio/1340358481.html|títulu=#GrazieClarence|obra=[[Marca (periódicu)|Marca]]|fecha=22 de xunu de 2012}}</ref> El 30 de xunu de 2012 fichó col club [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] de [[Brasil]], roblando un contratu por 2 años.<ref>{{cita web|url=https://www.lavanguardia.com/deportes/futbol/20120701/54318726277/clarence-seedorf-xugara-botafogo-brasil.html|títulu=Seedorf va xugar nel Botafogo brasilanu|autor=[[Axencia EFE]]|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=1 de xunetu de 2012|idioma=castellanu}}</ref> === Seleición nacional === Clarence Seedorf foi internacional en más de 70 ocasiones cola [[Seleición de fútbol de los Países Baxos|Seleición de los Países Baxos]] dende'l so debú con tan solo 18 años nun partíu contra {{sel|Luxemburgu}} en [[1994]]. Participó na [[Eurocopa 1996]], onde'l so equipu foi esaniciáu por {{sel|Francia}}. Tamién participó na [[Copa Mundial de Fútbol de 1998]] en [[Francia]] y na [[Eurocopa 2000]] entamada conxuntamente por [[Bélxica]] y los [[Países Baxos]]. El so siguiente tornéu internacional foi la [[Eurocopa 2004]], apostada en [[Portugal]], onde se perdió'l primer partíu ante {{sel|Alemaña}} por mancadura. A pesar de ser semifinalista cola so seleición nel tornéu de la Eurocopa, quedó marxináu de la mesma dempués de que l'entrenador [[Marco van Basten]] nun lo escoyera pa tomar parte na [[Copa Mundial de Fútbol de 2006]] apostada n'[[Alemaña]]. Tres el mundial del 2006, Seedorf foi nuevamente escoyíu por Van Basten, pa xugar la clasificación a la [[Eurocopa 2008]], onde la so seleición clasificar a la fase final. Magar ser escoyíu pa participar na [[Eurocopa 2008]] el xugador arrenunció a tal derechu, argumentando la inesistencia de les condiciones fayadices pa rindir al máximu nivel.<ref>{{cita web|url=http://deportes.elpais.com/deportes/2008/05/13/actualidad/1210663322_850215.html|títulu=Seedorf arrenunciu a xugar la Eurocopa con Holanda|autor=[[Europa Press]]|autor2=[[Reuters]]|obra=[[El País (España)|El País]]|fecha=13 de mayu de 2008}}</ref> ==== Participaciones en Copes del Mundu ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Mundial !width="170"|Sede !width="120"|Resultáu |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 1998]] |{{FRA}} |Cuartu llugar |} ==== Participaciones n'Eurocopes ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Eurocopa !width="125"|Sede !width="120"|Resultáu |-align=center |[[Eurocopa 1996]] |{{ENG}} |Cuartos de final |-align=center |[[Eurocopa 2000]] |{{BEL}} y {{NED}} |Semifinales |-align=center |[[Eurocopa 2004]] |{{POR}} |Semifinales |} === Clubes === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Club !width="200"|País !width="150"|Añu !width="70"|{{abreviatura|Part.|Partíos}} !width="70"|Goles |-align=center |[[Ajax d'Ámsterdam|Ajax Ámsterdam]] |{{NED}} |[[1992]] - [[1995]] |90 |11 |-align=center |[[Unione Calcio Sampdoria|Sampdoria]] |{{ITA}} |[[1995]] - [[1996]] |34 |3 |-align=center |[[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] |{{ESP}} |[[1996]] - [[1999]] |159 |20 |-align=center |[[Inter de Milán|Internazionale]] |{{ITA}} |[[1999]] - [[2002]] |93 |14 |-align=center |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[2002]] - [[2012]] |432 |62 |-align=center |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |[[2012]] - [[2013]] |81 |24 |-align=center bgcolor=silver | - |'''Total na so carrera''' |'''[[1992]] - [[2013]]''' |'''889''' |'''135''' |} === Estadístiques === {| {{tablaguapa}} style="font-size:95%; margin: 0 auto; text-align: center;" |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Temporada !colspan="2"|Lliga !colspan="2" |Estatal !colspan="2"|Copa<br/>Nacional !colspan="2"|Copa<br/>Internacional !colspan="2"|Total |- !Partíos!!Goles!!Partíos!!Goles!!Partíos!!Goles!!Partíos!!Goles!!Partíos!!Goles |- |rowspan="4" valign="top"|'''<br/>[[Ajax d'Ámsterdam|Ajax]]'''<br/>{{NED}} |[[Eredivisie 1992-93|1992-93]] |12||1||-||-||3||0||3||0||18||1 |- |[[Eredivisie 1993-94|1993-94]] |19||4||-||-||3||0||2||0||24||4 |- |[[Eredivisie 1994-95|1994-95]] |34||6||-||-||3||0||11||0||48||7 |- ! Total !! 65 !! 11 !! - !! - !! 9 !! 0 !! 16 !! 0 !! 90 !! 10 |- |rowspan="2" valign="top"|'''[[Unione Calcio Sampdoria|Sampdoria]]'''<br/>{{ITA}} |[[Serie A (Italia) 1995-96|1995-96]] |32||3||-||-||2||1||-||-||34||4 |- ! Total !! 32 !! 3 !! - !! - !! 2 !! 1 !! - !! - !! 34 !! 4 |- |rowspan="5" valign="top"|'''<br/><br/>[[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]]'''<br/>{{ESP}} |[[Primer División d'España 1996-97|1996-97]] |38||7||-||-||4||0||-||-||42||7 |- |[[Primer División d'España 1997-98|1997-98]] |36||6||-||-||2||1||11||0||49||7 |- |[[Primer División d'España 1998-99|1998-99]] |37||3||-||-||5||1||10||3||52||7 |- |[[Primer División d'España 1999-00|1999-00]] |10||0||-||-||-||-||6||0||16||0 |- ! Total !! 121 !! 15 !! 0 !! 0 !! 11 !! 2 !! 27 !! 3 !! 159 !! 21 |- |rowspan="4" valign="top"|'''<br/>[[Inter de Milán|Internazionale]]'''<br/>{{ITA}} |[[Serie A (Italia) 1999-00|1999-00]] |20||3||-||-||5||2||-||-||25||5 |- |[[Serie A (Italia) 2000-01|2000-01]] |24||2||-||-||5||0||7||3||36||5 |- |[[Serie A (Italia) 2001-02|2001-02]] |20||3||-||-||2||1||10||0||32||4 |- ! Total !! 64 !! 8 !! 0 !! 0 !! 12 !! 3 !! 17 !! 3 !! 93 !! 14 |- |rowspan="11" valign="top"|'''<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/>[[Associazione Calcio Milan|Milan]]'''<br/>{{ITA}} |[[Serie A (Italia) 2002-03|2002-03]] |29||4||-||-||3||2||16||1||48||7 |- |[[Serie A (Italia) 2003-04|2003-04]] |29||3||-||-||6||0||10||0||45||3 |- |[[Serie A (Italia) 2004-05|2004-05]] |32||5||-||-||4||1||13||1||49||7 |- |[[Serie A (Italia) 2005-06|2005-06]] |36||4||-||-||2||0||11||1||49||5 |- |[[Serie A (Italia) 2006-07|2006-07]] |32||7||-||-||5||0||14||3||51||10 |- |[[Serie A (Italia) 2007-08|2007-08]] |32||7||-||-||-||-||10||3||42||10 |- |[[Serie A (Italia) 2008-09|2008-09]] |33||7||-||-||1||0||7||0||41||7 |- |[[Serie A (Italia) 2009-10|2009-10]] |29||4||-||-||-||-||8||1||37||5 |- |[[Serie A (Italia) 2010-11|2010-11]] |30||4||-||-||2||0||8||0||40||4 |- |[[Serie A (Italia) 2011-12|2011-12]] |18||2||-||-||4||1||8||0||30||3 |- ! Total !! 300 !! 47 !! 0 !! 0 !! 27 !! 5 !! 105 !! 10 !! 432 !! 62 |- |rowspan="3" valign="top"|'''[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]]'''<br />{{BRA}} |[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2012|2012]] |24||8||-||-||-||-||1||2||25||10 |- |[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2013|2013]] |34||8||14||7||8||0||-||-||56||15 |- ! Total !! 58 !! 16 !! 14 !! 7 !! 8 !! 0 !! 1 !! 1 !! 81 !! 25 |- !colspan="2" | Total na so carrera !640 !! 100 !! 14 !! 7 !! 69 !! 11 !! 166 !! 17 !! 889 !! 136 |} === Palmarés === ==== Campeonatos rexonales ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="180"|Títulu !width="160"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Campeonatu Carioca]] |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |[[2013]] |-align=center |[[Taça Guanabara]] |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |[[2013]] |-align=center |[[Taça Ríu]] |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |[[2013]] |} ==== Campeonatos nacionales ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="180"|Títulu !width="160"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Copa de los Países Baxos]] |[[Ajax d'Ámsterdam|Ajax Ámsterdam]] |{{NED}} |[[1993]] |-align=center |[[Eredivisie]] |[[Ajax d'Ámsterdam|Ajax Ámsterdam]] |{{NED}} |[[Eredivisie 1993-94|1994]] |-align=center |[[Eredivisie]] |[[Ajax d'Ámsterdam|Ajax Ámsterdam]] |{{NED}} |[[Eredivisie 1994-95|1995]] |-align=center |[[Supercopa de los Países Baxos]] |[[Ajax d'Ámsterdam|Ajax Ámsterdam]] |{{NED}} |[[1995]] |-align=center |[[Primer División d'España|Lliga Española]] |[[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] |{{ESP}} |[[Primer división española 1996/97|1997]] |-align=center |[[Supercopa d'España de Fútbol|Supercopa d'España]] |[[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] |{{ESP}} |[[1997]] |-align=center |[[Copa Italia]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[2003]] |-align=center |[[Serie A (Italia)|Serie A]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[Serie A (Italia) 2003-04|2004]] |-align=center |[[Supercopa d'Italia]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[2004]] |-align=center |[[Serie A (Italia)|Serie A]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[Serie A (Italia) 2010-11|2011]] |-align=center |[[Supercopa d'Italia]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[Supercopa d'Italia 2011|2011]] |} ==== Campeonatos internacionales ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="180"|Títulu !width="160"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones]] |[[Ajax d'Ámsterdam|Ajax Ámsterdam]] |{{NED}} |[[Lliga de Campeones de la UEFA 1994-95|1995]] |-align=center |[[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones]] |[[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] |{{ESP}} |[[Lliga de Campeones de la UEFA 1997-98|1998]] |-align=center |[[Copa Intercontinental]] |[[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] |{{ESP}} |[[Copa Intercontinental 1998|1998]] |-align=center |[[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[Lliga de Campeones de la UEFA 2002-03|2003]] |-align=center |[[Supercopa d'Europa]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[2003]] |-align=center |[[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[Lliga de Campeones de la UEFA 2006-07|2007]] |-align=center |[[Supercopa d'Europa]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[Supercopa d'Europa 2007|2007]] |-align=center |[[Copa Mundial de Clubes de la FIFA|Copa Mundial de Clubes]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[Copa Mundial de Clubes de la FIFA 2007|2007]] |} ==== Distinciones individuales ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="280"|Distinción !width="130"|Añu |-align=center |[[Futbolista del añu nos Países Baxos|Talentu del añu nos Países Baxos]] |[[1993]] |-align=center |[[Futbolista del añu nos Países Baxos|Talentu del añu nos Países Baxos]] |[[1994]] |-align=center |Integrante del Equipu Ideal d'Europa |[[2002]] |-align=center |Meyor [[mediocampista]] de la [[Lliga de Campeones de la UEFA|UEFA Champions League]] |[[Lliga de Campeones de la UEFA 2006-07|2007]] |-align=center |Integrante del Equipu Ideal d'Europa |[[2007]] |} == Entrenador == === Trayeutoria === Dempués de xugar dos años nel club brasilanu, en xineru de 2014 pasó a ser el nuevu entrenador del [[Associazione Calcio Milan|A.C. Milan]], el so antiguu club nel que militó 10 años de la so carrera, con un contratu de 2 años y mediu.<ref>{{cita web|url=http://deportes.elpais.com/deportes/2014/01/14/actualidad/1389714787_944882.html|títulu=Seedorf, nuevu téunicu del Milan|autor=Ros, Cayetano|obra=[[El País (España)|El País]]|fecha=14 de xineru de 2014}}</ref> Anque ameyoró los númberos del so antecesor nel banquín, nun foi abondu pa llevar al conxuntu lombardu a una competición europea.<ref>{{cita web|url=https://www.rtve.es/deportes/20140518/milan-fuera-europa/940015.shtml|títulu=El Milan, fora d'Europa|autor=[[Axencia EFE]]|obra=[[Radiotelevisión española]]|fecha=18 de mayu de 2014}}</ref> El [[27 de mayu]] de [[2014]], foi sustituyíu como téunicu del [[Associazione Calcio Milan|A.C. Milan]] pol so ex compañeru [[Filippo Inzaghi]].<ref>{{cita web|url=https://www.lavanguardia.com/deportes/20140527/54408418166/inzaghi-sustituira-a-seedorf-como-nuevo-entrenador-del-milan.html|títulu=Inzaghi va sustituyir a Seedorf como nuevu entrenador del Milan|autor=[[Axencia EFE]]|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=27 de mayu de 2014|idioma=castellanu}}</ref> En xunetu de 2016, convertir nel nuevu téunicu del [[Shenzhen Football Club]] de la [[Superliga de China]].<ref>{{cita web|url=https://www.marca.com/futbol/futbol-internacional/2016/07/07/577y3641ca4741bd248b4634.html|títulu=Seedorf, nuevu entrenador del Shenzhen chinu|autor=Sainz de Vicuña, Mikel|obra=[[Marca (periódicu)|Marca]]|fecha=7 de xunetu de 2016}}</ref> Abandonó la entidá n'[[avientu de 2016|avientu]], tres nun poder consiguir l'ascensu de categoría.<ref>{{cita web|url=http://www.20minutos.es/deportes/noticia/shenzhen-destituyi-seedorf-2905326/0/|títulu=El Shenzhen chinu destitúi a Clarence Seedorf y reemplazar por Sven-Goran Eriksson|autor=[[Axencia EFE]]|obra=[[20 minutos]]|fecha=5 d'avientu de 2016}}</ref> En febreru de 2018 robló col [[Real Club Deportivo de La Coruña]] de la [[Primer División d'España]],<ref>{{cita web|url=https://www.europapress.es/deportes/futbol-00162/noticia-clarence-seedorf-nuevu-tecnico-deportivu-final-temporada-20180205185958.html|títulu=Clarence Seedorf, nuevu téunicu del Deportivo hasta final de temporada|obra=[[Europa Press]]|fecha=5 de febreru de 2018}}</ref> club qu'abandona'l 22 de mayu d'esi mesmu añu tres nun poder evitar el descensu de categoría.<ref>{{cita web|url=http://www.diariovasco.com/deportes/futbol/lliga-primer/seedorf-adios-deportivu-20180522185300-ntrc.html|títulu=Clarence Seedorf nun va dirixir al Deportivo en Segunda|autor=[[Axencia EFE]]|obra=[[Diario Vasco]]|fecha=22 de mayu de 2018}}</ref> N'agostu de 2018 convertir nel nuevu seleccionador de {{sel|Camerún}}.<ref>{{cita web|url=https://www.marca.com/futbol/futbol-internacional/2018/08/04/5b65c254468aeb4y348b458f.html|títulu=Camerún ficha a Seedorf de seleccionador... y a Kluivert como segundu|autor=Rubio, Alberto|obra=[[Marca (periódicu)|Marca]]|fecha=4 d'agostu de 2018}}</ref> === Clubes === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Club !width="200"|País !width="150"|Añu !P !PG !PE !PP !{{abreviatura|% v.|Porcentaxe de victories}} |-align=center |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[2014]] |22 |11 |2 |9 |{{#expr: 11/22 * 100 round 2}} |-align=center |[[Shenzhen Football Club|Shenzhen]] |{{China}} |[[2016]] |14 |4 |4 |6 |{{#expr: 4/14 * 100 round 2}} |-align=center |[[Real Club Deportivo de La Coruña|Deportivo de La Coruña]] |{{ESP}} |[[2018]] |16 |2 |6 |8 |{{#expr: 2/16 * 100 round 2}} |-align=center |[[Seleición de fútbol de Camerún|Seleición nacional]] |{{CMR}} |[[2018]]-... |0 |0 |0 |0 |0 |-align=center |} == Vida privada == === Papeles de Panamá === Nel añu 2016 foi nomáu nos [[Panama Papers|Papeles de Panamá]], pola so rellación con una firma de xoyes italiana que patrocinó a la so exequipo deportivu de motociclismu con 600&nbsp;000 euros. Según el diariu Financieele Dagblad, dempués de que'l contratu fora vendíu al traviés d'una empresa rexistrada nes [[Islles Vírxenes Britániques|Islles Vírxenes]], el pactu tuvo finalmente un valor de 3 mil millones d'[[euru|euros]].<ref>{{Cita web |url=http://www.sport.es/es/noticias/futbol/seedorf-investigáu-holanda-polos papeles-panama-5029645 |títulu=Seedorf, investigáu n'Holanda polos 'Papeles de Panamá' |fecha=5 d'abril de 2016 |fechaaccesu=13 d'abril de 2016 |autor=[[Axencia EFE]] |obra=[[Diariu Sport|Sport]] }}</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{enllaces deportista}} {{NF|1976||Seedorf, Clarence}} {{Tradubot|Clarence Seedorf}} [[Categoría:Persones de Paramaribu]] [[Categoría:Futbolistes de Surinam]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 1998]] [[Categoría:Futbolistes na Eurocopa 1996]] [[Categoría:Futbolistes na Eurocopa 2000]] [[Categoría:Futbolistes na Eurocopa 2004]] [[Categoría:Futbolistes del Football Club Internazionale Milano]] [[Categoría:Futbolistes FIFA 100]] [[Categoría:Entrenadores de fútbol de los Países Baxos]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] ncytnpaywlszm3ap5zp6nx7oe6sdobh 4377147 4377144 2025-06-18T07:21:09Z XabatuBot 43102 iguo URL 4377147 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Clarence Seedorf''' ({{IPA-nl|ˈklɛrəns ˈseːdɔrf}}; [[Paramaribu]], [[Surinam]]; 1 d'abril de 1976) ye un [[xugador de fútbol|ex-futbolista]] y [[entrenador]] [[surinam]]és [[País|nacionalizáu]] [[Países Baxos|neerlandés]] que xugó como mediapunta, anque por cuenta del so valumbu tamién desempeñó la posición de mediocentro defensivu. Anguaño ye'l seleccionador de {{sel|Camerún}}. == Xugador == === Trayeutoria === [[Ficheru:AC Milan team celebrate.jpg|miniaturadeimagen|250px|El [[Associazione Calcio Milan|Milan]] celebra la [[Lliga de Campeones de la UEFA 2006-07|Lliga de Campeones 2006-07]] en ganando al [[Liverpool Football Club|Liverpool]] por 2-1.]] [[Ficheru:Clarence Seedorf and Mesut Özil.jpg|miniaturadeimagen|250px|Seedorf xugando contra'l so ex club, el [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]]. A la so derecha ta [[Mesut Özil]].]] Con tan solo 16 años, Seedorf empezó xugando nel [[Ajax d'Ámsterdam|Ajax Ámsterdam]], onde llogró dos [[Eredivisie]] y una [[Copa de los Países Baxos]]. Col llogru de la [[Lliga de Campeones de la UEFA]] en [[1995]], cerró la so etapa en Ajax antes de fichar cola [[Unione Calcio Sampdoria|Sampdoria]] d'[[Italia]], onde militó por una temporada.<ref>{{cita web|url=https://elpais.com/diario/1995/07/09/deportes/805240825_850215.html|títulu=El Sampdoria ficha al holandés Seedorf|obra=[[El País (España)|El País]]|fecha=9 de xunetu de 1995}}</ref> En [[1996]], fichó pol [[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]], que pagó pol so trespasu 4,9 millones d'[[Euru|euros]].<ref>{{cita web|url=https://elpais.com/diario/1996/06/26/deportes/835740008_850215.html|títulu=El Real Madrid presenta güei a Clarence Seedorf|obra=[[El País (España)|El País]]|fecha=26 de xunu de 1996}}</ref> Foi una de les pieces angulares del proyeutu de [[Fabio Capello]]. Na so primer campaña colos madridistes conquistó'l títulu de [[Primer División d'España|lliga]] y al añu siguiente, na temporada 1997-98, proclamóse campeón d'Europa. N'avientu de [[1999]], coló cedíu al [[Inter de Milán|Internazionale]] que finalmente lo mercó por 24 millones d'[[Euru|euros]].<ref>{{cita web|url=https://elpais.com/diario/1999/12/26/deportes/946162803_850215.html|títulu="Voi porque nun me quieren"|autor=Torres, Diego|obra=[[El País (España)|El País]]|fecha=26 d'avientu de 1999}}</ref> Seedorf desempeñó un papel importante nel cuadru ''nerazurro'', rematando segundu nel añu [[2002]]. En [[2002]], Seedorf foi contratáu pol [[Associazione Calcio Milan|Milan]]. Colos ''rossoneros'' ganó un campeonatu de [[Serie A (Italia)|Serie A]] y llogró nuevamente la [[Lliga de Campeones de la UEFA]] en [[Lliga de Campeones de la UEFA 2002-03|2003]] y en [[Lliga de Campeones de la UEFA 2006-07|2007]], conquistando asina la so cuarta Copa d'Europa. Convirtióse asina nel primer ganador de la competición cuatro veces con tres clubes distintos. En [[2004]] Seedorf foi escoyíu pal [[FIFA 100]], la llista de los 100 ameyores futbolistes de la hestoria que realizó [[Pelé]]. Tamién con ''Il Diavolo'' proclamóse campeón de la [[Serie A (Italia) 2010-11|Serie A 2010-11]], temporada na qu'anotó 4 goles y dio 6 asistencies. Acaba d'anovar contratu por una temporada más col [[Associazione Calcio Milan|Milan]]. Nel añu 2006 como nun foi al [[Copa Mundial de Fútbol de 2006|Mundial d'Alemaña 2006]] foi contratáu pola televisora [[Televisa]] deportes pa ser un invitáu nel analís de los partíos correspondientes d'esi Mundial. El 13 de mayu de 2012, reveló que taba xugando'l so postreru partíu col Milan contra'l Novara esi día. Tamién confirmó que siguiría xugando al fútbol n'otru club. El 21 de xunu, Seedorf llevó a cabu una conferencia de prensa anunciando la so salida del Milan, afirmando que "voi dempués de 10 maraviyosos años ... déxo-yos una familia" dempués de xugar pal Milan mientres una década y ganar do Champions League, dos scudettos y una Copa d'Italia.<ref>{{cita web|url=https://www.marca.com/2012/06/22/futbol/futbol_internacional/calcio/1340358481.html|títulu=#GrazieClarence|obra=[[Marca (periódicu)|Marca]]|fecha=22 de xunu de 2012}}</ref> El 30 de xunu de 2012 fichó col club [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] de [[Brasil]], roblando un contratu por 2 años.<ref>{{cita web|url=https://www.lavanguardia.com/deportes/futbol/20120701/54318726277/clarence-seedorf-jugara-botafogo-brasil.html|títulu=Seedorf va xugar nel Botafogo brasilanu|autor=[[Axencia EFE]]|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=1 de xunetu de 2012|idioma=castellanu}}</ref> === Seleición nacional === Clarence Seedorf foi internacional en más de 70 ocasiones cola [[Seleición de fútbol de los Países Baxos|Seleición de los Países Baxos]] dende'l so debú con tan solo 18 años nun partíu contra {{sel|Luxemburgu}} en [[1994]]. Participó na [[Eurocopa 1996]], onde'l so equipu foi esaniciáu por {{sel|Francia}}. Tamién participó na [[Copa Mundial de Fútbol de 1998]] en [[Francia]] y na [[Eurocopa 2000]] entamada conxuntamente por [[Bélxica]] y los [[Países Baxos]]. El so siguiente tornéu internacional foi la [[Eurocopa 2004]], apostada en [[Portugal]], onde se perdió'l primer partíu ante {{sel|Alemaña}} por mancadura. A pesar de ser semifinalista cola so seleición nel tornéu de la Eurocopa, quedó marxináu de la mesma dempués de que l'entrenador [[Marco van Basten]] nun lo escoyera pa tomar parte na [[Copa Mundial de Fútbol de 2006]] apostada n'[[Alemaña]]. Tres el mundial del 2006, Seedorf foi nuevamente escoyíu por Van Basten, pa xugar la clasificación a la [[Eurocopa 2008]], onde la so seleición clasificar a la fase final. Magar ser escoyíu pa participar na [[Eurocopa 2008]] el xugador arrenunció a tal derechu, argumentando la inesistencia de les condiciones fayadices pa rindir al máximu nivel.<ref>{{cita web|url=http://deportes.elpais.com/deportes/2008/05/13/actualidad/1210663322_850215.html|títulu=Seedorf arrenunciu a xugar la Eurocopa con Holanda|autor=[[Europa Press]]|autor2=[[Reuters]]|obra=[[El País (España)|El País]]|fecha=13 de mayu de 2008}}</ref> ==== Participaciones en Copes del Mundu ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Mundial !width="170"|Sede !width="120"|Resultáu |-align=center |[[Copa Mundial de Fútbol de 1998]] |{{FRA}} |Cuartu llugar |} ==== Participaciones n'Eurocopes ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Eurocopa !width="125"|Sede !width="120"|Resultáu |-align=center |[[Eurocopa 1996]] |{{ENG}} |Cuartos de final |-align=center |[[Eurocopa 2000]] |{{BEL}} y {{NED}} |Semifinales |-align=center |[[Eurocopa 2004]] |{{POR}} |Semifinales |} === Clubes === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Club !width="200"|País !width="150"|Añu !width="70"|{{abreviatura|Part.|Partíos}} !width="70"|Goles |-align=center |[[Ajax d'Ámsterdam|Ajax Ámsterdam]] |{{NED}} |[[1992]] - [[1995]] |90 |11 |-align=center |[[Unione Calcio Sampdoria|Sampdoria]] |{{ITA}} |[[1995]] - [[1996]] |34 |3 |-align=center |[[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] |{{ESP}} |[[1996]] - [[1999]] |159 |20 |-align=center |[[Inter de Milán|Internazionale]] |{{ITA}} |[[1999]] - [[2002]] |93 |14 |-align=center |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[2002]] - [[2012]] |432 |62 |-align=center |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |[[2012]] - [[2013]] |81 |24 |-align=center bgcolor=silver | - |'''Total na so carrera''' |'''[[1992]] - [[2013]]''' |'''889''' |'''135''' |} === Estadístiques === {| {{tablaguapa}} style="font-size:95%; margin: 0 auto; text-align: center;" |- !rowspan="2"|Club !rowspan="2"|Temporada !colspan="2"|Lliga !colspan="2" |Estatal !colspan="2"|Copa<br/>Nacional !colspan="2"|Copa<br/>Internacional !colspan="2"|Total |- !Partíos!!Goles!!Partíos!!Goles!!Partíos!!Goles!!Partíos!!Goles!!Partíos!!Goles |- |rowspan="4" valign="top"|'''<br/>[[Ajax d'Ámsterdam|Ajax]]'''<br/>{{NED}} |[[Eredivisie 1992-93|1992-93]] |12||1||-||-||3||0||3||0||18||1 |- |[[Eredivisie 1993-94|1993-94]] |19||4||-||-||3||0||2||0||24||4 |- |[[Eredivisie 1994-95|1994-95]] |34||6||-||-||3||0||11||0||48||7 |- ! Total !! 65 !! 11 !! - !! - !! 9 !! 0 !! 16 !! 0 !! 90 !! 10 |- |rowspan="2" valign="top"|'''[[Unione Calcio Sampdoria|Sampdoria]]'''<br/>{{ITA}} |[[Serie A (Italia) 1995-96|1995-96]] |32||3||-||-||2||1||-||-||34||4 |- ! Total !! 32 !! 3 !! - !! - !! 2 !! 1 !! - !! - !! 34 !! 4 |- |rowspan="5" valign="top"|'''<br/><br/>[[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]]'''<br/>{{ESP}} |[[Primer División d'España 1996-97|1996-97]] |38||7||-||-||4||0||-||-||42||7 |- |[[Primer División d'España 1997-98|1997-98]] |36||6||-||-||2||1||11||0||49||7 |- |[[Primer División d'España 1998-99|1998-99]] |37||3||-||-||5||1||10||3||52||7 |- |[[Primer División d'España 1999-00|1999-00]] |10||0||-||-||-||-||6||0||16||0 |- ! Total !! 121 !! 15 !! 0 !! 0 !! 11 !! 2 !! 27 !! 3 !! 159 !! 21 |- |rowspan="4" valign="top"|'''<br/>[[Inter de Milán|Internazionale]]'''<br/>{{ITA}} |[[Serie A (Italia) 1999-00|1999-00]] |20||3||-||-||5||2||-||-||25||5 |- |[[Serie A (Italia) 2000-01|2000-01]] |24||2||-||-||5||0||7||3||36||5 |- |[[Serie A (Italia) 2001-02|2001-02]] |20||3||-||-||2||1||10||0||32||4 |- ! Total !! 64 !! 8 !! 0 !! 0 !! 12 !! 3 !! 17 !! 3 !! 93 !! 14 |- |rowspan="11" valign="top"|'''<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/>[[Associazione Calcio Milan|Milan]]'''<br/>{{ITA}} |[[Serie A (Italia) 2002-03|2002-03]] |29||4||-||-||3||2||16||1||48||7 |- |[[Serie A (Italia) 2003-04|2003-04]] |29||3||-||-||6||0||10||0||45||3 |- |[[Serie A (Italia) 2004-05|2004-05]] |32||5||-||-||4||1||13||1||49||7 |- |[[Serie A (Italia) 2005-06|2005-06]] |36||4||-||-||2||0||11||1||49||5 |- |[[Serie A (Italia) 2006-07|2006-07]] |32||7||-||-||5||0||14||3||51||10 |- |[[Serie A (Italia) 2007-08|2007-08]] |32||7||-||-||-||-||10||3||42||10 |- |[[Serie A (Italia) 2008-09|2008-09]] |33||7||-||-||1||0||7||0||41||7 |- |[[Serie A (Italia) 2009-10|2009-10]] |29||4||-||-||-||-||8||1||37||5 |- |[[Serie A (Italia) 2010-11|2010-11]] |30||4||-||-||2||0||8||0||40||4 |- |[[Serie A (Italia) 2011-12|2011-12]] |18||2||-||-||4||1||8||0||30||3 |- ! Total !! 300 !! 47 !! 0 !! 0 !! 27 !! 5 !! 105 !! 10 !! 432 !! 62 |- |rowspan="3" valign="top"|'''[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]]'''<br />{{BRA}} |[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2012|2012]] |24||8||-||-||-||-||1||2||25||10 |- |[[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2013|2013]] |34||8||14||7||8||0||-||-||56||15 |- ! Total !! 58 !! 16 !! 14 !! 7 !! 8 !! 0 !! 1 !! 1 !! 81 !! 25 |- !colspan="2" | Total na so carrera !640 !! 100 !! 14 !! 7 !! 69 !! 11 !! 166 !! 17 !! 889 !! 136 |} === Palmarés === ==== Campeonatos rexonales ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="180"|Títulu !width="160"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Campeonatu Carioca]] |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |[[2013]] |-align=center |[[Taça Guanabara]] |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |[[2013]] |-align=center |[[Taça Ríu]] |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |{{BRA}} |[[2013]] |} ==== Campeonatos nacionales ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="180"|Títulu !width="160"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Copa de los Países Baxos]] |[[Ajax d'Ámsterdam|Ajax Ámsterdam]] |{{NED}} |[[1993]] |-align=center |[[Eredivisie]] |[[Ajax d'Ámsterdam|Ajax Ámsterdam]] |{{NED}} |[[Eredivisie 1993-94|1994]] |-align=center |[[Eredivisie]] |[[Ajax d'Ámsterdam|Ajax Ámsterdam]] |{{NED}} |[[Eredivisie 1994-95|1995]] |-align=center |[[Supercopa de los Países Baxos]] |[[Ajax d'Ámsterdam|Ajax Ámsterdam]] |{{NED}} |[[1995]] |-align=center |[[Primer División d'España|Lliga Española]] |[[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] |{{ESP}} |[[Primer división española 1996/97|1997]] |-align=center |[[Supercopa d'España de Fútbol|Supercopa d'España]] |[[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] |{{ESP}} |[[1997]] |-align=center |[[Copa Italia]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[2003]] |-align=center |[[Serie A (Italia)|Serie A]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[Serie A (Italia) 2003-04|2004]] |-align=center |[[Supercopa d'Italia]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[2004]] |-align=center |[[Serie A (Italia)|Serie A]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[Serie A (Italia) 2010-11|2011]] |-align=center |[[Supercopa d'Italia]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[Supercopa d'Italia 2011|2011]] |} ==== Campeonatos internacionales ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="180"|Títulu !width="160"|Club !width="140"|País !width="95"|Añu |-align=center |[[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones]] |[[Ajax d'Ámsterdam|Ajax Ámsterdam]] |{{NED}} |[[Lliga de Campeones de la UEFA 1994-95|1995]] |-align=center |[[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones]] |[[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] |{{ESP}} |[[Lliga de Campeones de la UEFA 1997-98|1998]] |-align=center |[[Copa Intercontinental]] |[[Real Madrid Club de Fútbol|Real Madrid]] |{{ESP}} |[[Copa Intercontinental 1998|1998]] |-align=center |[[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[Lliga de Campeones de la UEFA 2002-03|2003]] |-align=center |[[Supercopa d'Europa]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[2003]] |-align=center |[[Lliga de Campeones de la UEFA|Lliga de Campeones]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[Lliga de Campeones de la UEFA 2006-07|2007]] |-align=center |[[Supercopa d'Europa]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[Supercopa d'Europa 2007|2007]] |-align=center |[[Copa Mundial de Clubes de la FIFA|Copa Mundial de Clubes]] |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[Copa Mundial de Clubes de la FIFA 2007|2007]] |} ==== Distinciones individuales ==== {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="280"|Distinción !width="130"|Añu |-align=center |[[Futbolista del añu nos Países Baxos|Talentu del añu nos Países Baxos]] |[[1993]] |-align=center |[[Futbolista del añu nos Países Baxos|Talentu del añu nos Países Baxos]] |[[1994]] |-align=center |Integrante del Equipu Ideal d'Europa |[[2002]] |-align=center |Meyor [[mediocampista]] de la [[Lliga de Campeones de la UEFA|UEFA Champions League]] |[[Lliga de Campeones de la UEFA 2006-07|2007]] |-align=center |Integrante del Equipu Ideal d'Europa |[[2007]] |} == Entrenador == === Trayeutoria === Dempués de xugar dos años nel club brasilanu, en xineru de 2014 pasó a ser el nuevu entrenador del [[Associazione Calcio Milan|A.C. Milan]], el so antiguu club nel que militó 10 años de la so carrera, con un contratu de 2 años y mediu.<ref>{{cita web|url=http://deportes.elpais.com/deportes/2014/01/14/actualidad/1389714787_944882.html|títulu=Seedorf, nuevu téunicu del Milan|autor=Ros, Cayetano|obra=[[El País (España)|El País]]|fecha=14 de xineru de 2014}}</ref> Anque ameyoró los númberos del so antecesor nel banquín, nun foi abondu pa llevar al conxuntu lombardu a una competición europea.<ref>{{cita web|url=https://www.rtve.es/deportes/20140518/milan-fuera-europa/940015.shtml|títulu=El Milan, fora d'Europa|autor=[[Axencia EFE]]|obra=[[Radiotelevisión española]]|fecha=18 de mayu de 2014}}</ref> El [[27 de mayu]] de [[2014]], foi sustituyíu como téunicu del [[Associazione Calcio Milan|A.C. Milan]] pol so ex compañeru [[Filippo Inzaghi]].<ref>{{cita web|url=https://www.lavanguardia.com/deportes/20140527/54408418166/inzaghi-sustituira-a-seedorf-como-nuevo-entrenador-del-milan.html|títulu=Inzaghi va sustituyir a Seedorf como nuevu entrenador del Milan|autor=[[Axencia EFE]]|obra=[[La Vanguardia]]|fecha=27 de mayu de 2014|idioma=castellanu}}</ref> En xunetu de 2016, convertir nel nuevu téunicu del [[Shenzhen Football Club]] de la [[Superliga de China]].<ref>{{cita web|url=https://www.marca.com/futbol/futbol-internacional/2016/07/07/577y3641ca4741bd248b4634.html|títulu=Seedorf, nuevu entrenador del Shenzhen chinu|autor=Sainz de Vicuña, Mikel|obra=[[Marca (periódicu)|Marca]]|fecha=7 de xunetu de 2016}}</ref> Abandonó la entidá n'[[avientu de 2016|avientu]], tres nun poder consiguir l'ascensu de categoría.<ref>{{cita web|url=http://www.20minutos.es/deportes/noticia/shenzhen-destituyi-seedorf-2905326/0/|títulu=El Shenzhen chinu destitúi a Clarence Seedorf y reemplazar por Sven-Goran Eriksson|autor=[[Axencia EFE]]|obra=[[20 minutos]]|fecha=5 d'avientu de 2016}}</ref> En febreru de 2018 robló col [[Real Club Deportivo de La Coruña]] de la [[Primer División d'España]],<ref>{{cita web|url=https://www.europapress.es/deportes/futbol-00162/noticia-clarence-seedorf-nuevu-tecnico-deportivu-final-temporada-20180205185958.html|títulu=Clarence Seedorf, nuevu téunicu del Deportivo hasta final de temporada|obra=[[Europa Press]]|fecha=5 de febreru de 2018}}</ref> club qu'abandona'l 22 de mayu d'esi mesmu añu tres nun poder evitar el descensu de categoría.<ref>{{cita web|url=http://www.diariovasco.com/deportes/futbol/lliga-primer/seedorf-adios-deportivu-20180522185300-ntrc.html|títulu=Clarence Seedorf nun va dirixir al Deportivo en Segunda|autor=[[Axencia EFE]]|obra=[[Diario Vasco]]|fecha=22 de mayu de 2018}}</ref> N'agostu de 2018 convertir nel nuevu seleccionador de {{sel|Camerún}}.<ref>{{cita web|url=https://www.marca.com/futbol/futbol-internacional/2018/08/04/5b65c254468aeb4y348b458f.html|títulu=Camerún ficha a Seedorf de seleccionador... y a Kluivert como segundu|autor=Rubio, Alberto|obra=[[Marca (periódicu)|Marca]]|fecha=4 d'agostu de 2018}}</ref> === Clubes === {|align="center" bgcolor="#f7f8ff" cellpadding="3" cellspacing="0" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;" |- align=center bgcolor=#DDDDDD style="color:black;" !width="200"|Club !width="200"|País !width="150"|Añu !P !PG !PE !PP !{{abreviatura|% v.|Porcentaxe de victories}} |-align=center |[[Associazione Calcio Milan|Milan]] |{{ITA}} |[[2014]] |22 |11 |2 |9 |{{#expr: 11/22 * 100 round 2}} |-align=center |[[Shenzhen Football Club|Shenzhen]] |{{China}} |[[2016]] |14 |4 |4 |6 |{{#expr: 4/14 * 100 round 2}} |-align=center |[[Real Club Deportivo de La Coruña|Deportivo de La Coruña]] |{{ESP}} |[[2018]] |16 |2 |6 |8 |{{#expr: 2/16 * 100 round 2}} |-align=center |[[Seleición de fútbol de Camerún|Seleición nacional]] |{{CMR}} |[[2018]]-... |0 |0 |0 |0 |0 |-align=center |} == Vida privada == === Papeles de Panamá === Nel añu 2016 foi nomáu nos [[Panama Papers|Papeles de Panamá]], pola so rellación con una firma de xoyes italiana que patrocinó a la so exequipo deportivu de motociclismu con 600&nbsp;000 euros. Según el diariu Financieele Dagblad, dempués de que'l contratu fora vendíu al traviés d'una empresa rexistrada nes [[Islles Vírxenes Britániques|Islles Vírxenes]], el pactu tuvo finalmente un valor de 3 mil millones d'[[euru|euros]].<ref>{{Cita web |url=http://www.sport.es/es/noticias/futbol/seedorf-investigáu-holanda-polos papeles-panama-5029645 |títulu=Seedorf, investigáu n'Holanda polos 'Papeles de Panamá' |fecha=5 d'abril de 2016 |fechaaccesu=13 d'abril de 2016 |autor=[[Axencia EFE]] |obra=[[Diariu Sport|Sport]] }}</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{enllaces deportista}} {{NF|1976||Seedorf, Clarence}} {{Tradubot|Clarence Seedorf}} [[Categoría:Persones de Paramaribu]] [[Categoría:Futbolistes de Surinam]] [[Categoría:Futbolistes na Copa Mundial de 1998]] [[Categoría:Futbolistes na Eurocopa 1996]] [[Categoría:Futbolistes na Eurocopa 2000]] [[Categoría:Futbolistes na Eurocopa 2004]] [[Categoría:Futbolistes del Football Club Internazionale Milano]] [[Categoría:Futbolistes FIFA 100]] [[Categoría:Entrenadores de fútbol de los Países Baxos]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 9jmp49gswba9m7t9939cfuu4uhrtt9h Copa Suramericana 2018 0 150879 4377150 4373807 2025-06-18T07:21:27Z XabatuBot 43102 iguo testu: Botafogo de Futebol y Regatas => Botafogo de Futebol e Regatas 4377150 wikitext text/x-wiki {{temporada deportiva}} La '''[[Copa Suramericana]] 2018''', denominada oficialmente '''Copa Conmebol Suramericana 2018''', ye la decimoséptima edición del tornéu. El campeón va apostar la [[Recopa Suramericana|Recopa Suramericana 2019]] contra'l campeón de la [[Copa Libertadores 2018]], y la [[Copa Suruga Bank|Copa Suruga Bank 2019]] frente al vencedor de la [[Copa J. League 2018]]. Amás va consiguir un cupu pa la fase de grupos de la [[Copa Libertadores 2019]]. El sortéu realizó'l 20 d'avientu en [[Luque (Paraguay)|Luque]], [[Paraguái]], mesmu día que se sorteó la [[Copa Libertadores 2018]]. == Formatu del tornéu == El formatu d'esta competencia ye igual a la edición anterior. {| {{tablaguapa}} |- ! colspan="2" | !Equipos qu'entren nesta fase !Equipos que provienen de la fase anterior |- ! colspan="2" |Primer fase<br /> (44 equipos) | * 22 equipos clasificaos de la '''Zona Norte''': ** 6 equipos de Brasil y 4 equipos de Colombia, Ecuador, Perú y Venezuela * 22 equipos clasificaos de la '''Zona Sur''': ** 6 equipos d'Arxentina y 4 equipos de Chile, Bolivia, Paraguay y Uruguái | |- ! colspan="2" |Segunda fase<br /> (32 equipos) | * 8 terceros puestos de la fase de grupos de la '''Copa Libertadores''' * 2 meyores perdedores de la fase 3 de la '''Copa Libertadores''' | * 22 equipos clasificaos de la Primer fase |- ! colspan="2" |Fases finales<br /> (16 equipos) | * | * 16 equipos clasificaos de la Segunda fase |} ===Distribución de cupos === {| cellpadding="2" width=50% style="background:#EBF5FF; border:1px #AAA solid; border-collapse:collapse; font-size:95%; text-align:center;" |- bgcolor=#006699 style="color:white;" ! País ! Cupos ! Segunda fase !Primer fase |- | align="left" | {{bandera|Arxentina}} [[Asociación del Fútbol Arxentino|Arxentina]] | 6 || -|| 6 |- bgcolor="#F5FAFF" | align="left" | {{bandera|Brasil}} [[Confederación Brasilana de Fútbol|Brasil]] | 6 || -|| 6 |- | align="left" | {{bandera|Bolivia}} [[Federación Boliviana de Fútbol|Bolivia]] | 4 || -|| 4 |- bgcolor="#F5FAFF" | align="left" | {{bandera|Chile}} [[Federación de Fútbol de Chile|Chile]] | 4 || -|| 4 |- | align="left" | {{bandera|Colombia}} [[Federación Colombiana de Fútbol|Colombia]] | 4 || -|| 4 |- bgcolor="#F5FAFF" | align="left" | {{bandera|Ecuador}} [[Federación Ecuatoriana de Fútbol|Ecuador]] | 4 || -|| 4 |- | align="left" | {{bandera|Paraguái}} [[Asociación Paraguaya de Fútbol|Paraguay]] | 4 || -|| 4 |- bgcolor="#F5FAFF" | align="left" | {{bandera|Perú}} [[Federación Peruana de Fútbol|Perú]] | 4 || -|| 4 |- | align="left" | {{bandera|Uruguái}} [[Asociación Uruguaya de Fútbol|Uruguái]] | 4 || -|| 4 |- bgcolor="#F5FAFF" | align="left" | {{bandera|Venezuela}} [[Federación Venezolana de Fútbol|Venezuela]] | 4 || -|| 4 |- | align="left" |Tresferíos de la [[Copa Libertadores 2018]] | 10 || 10 || - |- bgcolor="#F5FAFF" | align="left" | Fase anterior | - || 22 || - |- bgcolor="#006699" style="color:white;" ! Total ! 54 !! 32 !! 44 |} === Calendariu === De la páxina oficial de Conmebol:<ref>{{Cita web|url=http://www.conmebol.com/sites/default/files/calendariu_2018_cla_cs.pdf|títulu=Calendariu torneos Conmebol 2018|fechaaccesu=|autor=|enllaceautor=|fecha=|sitiuweb=|editorial=|idioma=}}</ref> {| {{tablaguapa}} ! colspan="2" |Ronda !Fecha de sortéu !Ida !Vuelta |- ! colspan="2" |Primer fase | 20 d'avientu de 2017 |Selmana 1: 13 al 15 de febreru<br />Selmana 2: 20 al 22 de febreru<br />Selmana 3: 10 al 12 d'abril |Semana 4: 6 al 8 de marzu<br />Selmana 5: 8 al 10 de mayu |- ! colspan="2" |Segunda fase |rowspan="5" |4 de xunu de 2018 | colspan="2" |Selmana 1: 17 al 19 de xunetu<br />Selmana 2: 24 al 26 de xunetu<br />Selmana 3: 31 de xunetu al 2 d'agostu<br />Selmana 4: 14 al 16 d'agostu |- ! colspan="2" |Octavos de final | colspan="2" |Selmana 1: 21 al 23 d'agostu<br />Selmana 2: 18 al 20 de setiembre<br />Selmana 3: 25 al 27 de setiembre<br />Selmana 4: 2 al 4 d'ochobre |- ! colspan="2" |Cuartos de final |23 al 25 d'ochobre |30 d'ochobre al 1 de payares |- ! colspan="2" |Semifinal |6 al 8 de payares |27 al 29 de payares |- ! colspan="2" |Final |5 d'avientu |12 d'avientu |} == Equipos participantes == {{AP|Equipos participantes na Copa Suramericana 2018}} <!-- Países n'orde alfabéticu, clubes n'orde de clasificación --> {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size:95%;" width=85% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=15%|País !width=20%|Equipu !width=65%|Vía de clasificación. |- bgcolor="#F5FAFF" |'''{{bandera|ARX}} [[Asociación del Fútbol Arxentino|Arxentina]]'''<br /><small>6 cupos</small> |[[Club Atlético San Lorenzo|San Lorenzo]]<br />[[Club Atlético SinLuz|LanuC]]<br />[[Club Atlético Nievell's Old Boys|Nievell's Old Boys]]<br />[[Club Social y Deportivo Defensa y Morciella|Defensa y Mocilla]]<br />[[Club Atlético Bolón|Bolón]]<br />[[Club Atlético Risario Bentral|Risario Bentral]] |7ᵘ puestu del [[Campeonatu de primer División 2016-17 (Arxentina)|Campeonatu de primer División 2016-17]]<br />8ᵘ puestu del Campeonatu de primer División 2016-17<br />9ᵘ puestu del Campeonatu de primer División 2016-17<br />10ᵘ puestu del Campeonatu de primer División 2016-17<br />11ᵘ puestu del Campeonatu de primer División 2016-17<br />12ᵘ puestu del Campeonatu de primer División 2016-17 |- bgcolor="#ddeeFF" |'''{{Bandera|BOL}} [[Federación Boliviana de Fútbol|Bolivia]]'''<br /><small>4 cupos</small> |[[Club Blooming|Blooming]]<br />[[Club Deportivo Guabirá|Guabirá]]<br />[[Club San José|San José]]<br />[[Club Atlético Nacional Potosí|Nacional Potosí]] |4ᵘ puestu de la [[Campeonatu de primer División 2016-17 (Bolivia)#Tabla Acumulada|Tabla acumulada del Campeonatu de primer División 2016-17]]<br />6ᵘ puestu de la Tabla acumulada del Campeonatu de primer División 2016-17<br />7ᵘ puestu de la Tabla acumulada del Campeonatu de primer División 2016-17<br />8ᵘ puestu de la Tabla acumulada del Campeonatu de primer División 2016-17 |- bgcolor="#F5FAFF" |'''{{Bandera|BRA}} [[Confederación Brasilana de Fútbol|Brasil]]'''<br /><small>6 cupos </small> |[[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]]<br />[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]]<br />[[Club Athletico Paranaense|Atlético Paranaense]]<br />[[Esporte Clube Bahia|Badea]]<br />[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]<br />[[Fluminense Football Club|Fluminense]] |9ᵘ puestu del [[Campeonatu Brasilanu de Fútbol 2017|Campeonatu Brasilanu Serie A 2017]]<br />10ᵘ puestu del Campeonatu Brasilanu Serie A 2017<br />11ᵘ puestu del Campeonatu Brasilanu Serie A 2017<br />12ᵘ puestu del Campeonatu Brasilanu Serie A 2017<br />13.° puestu del Campeonatu Brasilanu Serie A 2017<br />14.° puestu del Campeonatu Brasilanu Serie A 2017 |- bgcolor="#ddeeFF" |'''{{Bandera|CHI}} [[Federación de Fútbol de Chile|Chile]]'''<br /><small>4 cupos</small> |[[Unión Española]]<br />[[Everton de Viña del Mar|Everton]]<br />[[Audax Italiano La Florida|Audax Italiano]]<br />[[Club de Deportes Temuco|Deportes Trabuco]] |Perdedor del [[Duelu de Subcampeones de Chile 2017|Duelu de Subcampeones 2017]]<br />4ᵘ puestu del [[Tornéu de Transición 2017 (Chile)|Tornéu de Transición 2017]]<br />5ᵘ puestu del Tornéu de Transición 2017<br />6ᵘ puestu del Tornéu de Transición 2017 |- bgcolor="#F5FAFF" |'''{{Bandera|COL}} [[Federación Colombiana de Fútbol|Colombia]]'''<br /><small>4 cupos</small> |[[Independiente Medellín]]<br />[[América de Cali]]<br />[[Asociación Deportivo Cali|Deportivo Cali]]<br />[[Xaguares de Córdoba|Jaguar]] |4.° puestu de la [[Temporada 2017 del fútbol colombiano#Reclasificación|Tabla de reclasificación de la Categoría Primera A 2017]]<br />5.° puestu de la Tabla de reclasificación de la Categoría Primera A 2017<br />7.° puestu de la Tabla de reclasificación de la Categoría Primera A 2017<br />8.° puestu de la Tabla de reclasificación de la Categoría Primera A 2017 |- bgcolor="#ddeeFF" |'''{{Bandera|ECU}} [[Federación Ecuatoriana de Fútbol|Ecuador]]'''<br /><small>4 cupos</small> |[[Barcelona Sporting Club|Barcelona]]<br />[[Club Deportivo El Nacional|El Nacional]]<br />[[Club Deportivo Cuenca (Ecuador)|Deportivu Cuenca]]<br />[[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]] |5.° puestu de la [[Campeonatu Ecuatorianu de Fútbol 2017|Tabla acumulada del Campeonatu Ecuatorianu Serie A 2017]]<br />6.° puestu de la Tabla acumulada del Campeonatu Ecuatorianu Serie A 2017<br />7.° puestu de la Tabla acumulada del Campeonatu Ecuatorianu Serie A 2017<br />Ganador del [[Campeonatu Ecuatorianu de Fútbol 2017#Clasificación a la Copa Suramericana 2018|Repechaje por Copa Suramericana]] del Campeonatu Ecuatorianu Serie A 2017 |- bgcolor="#F5FAFF" |'''{{Bandera|PAR}} [[Asociación Paraguaya de Fútbol|Paraguay]]'''<br /><small>4 cupos</small> |[[Club Sol d'América (Asunción)|Sol d'América]]<br />[[Club Xeneral Díaz|Xeneral Díaz]]<br />[[Club Sportivo Luqueño|Sportivo Luqueño]]<br />[[Club Nacional (Paraguay)|Nacional]] |5.° puestu de la [[Tornéu Clausura 2017 (Paraguay)#Puntaje atropáu|Tabla acumulada del Campeonatu de primer División 2017]]<br />6.° puestu de la Tabla acumulada del Campeonatu de primer División 2017<br />7.° puestu de la Tabla acumulada del Campeonatu de primer División 2017<br />8.° puestu de la Tabla acumulada del Campeonatu de primer División 2017 |- bgcolor="#ddeeFF" |'''{{Bandera|PER}} [[Federación Peruana de Fútbol|Perú]]'''<br /><small>4 cupos</small> |[[Club Universidad Téunica de Cajamarca|UTC]] <br />[[Club Sport Huancayo|Sport Huancayo]]<br />[[Club Sport Rosario|Sport Rosario]]<br />[[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]] |5.° puestu de la [[Campeonatu Descentralizáu 2017#Tabla acumulada|Tabla acumulada del Campeonatu Descentralizáu 2017]]<br/>6ᵘ puestu de la Tabla acumulada del Campeonatu Descentralizáu 2017<br />7ᵘ puestu de la Tabla acumulada del Campeonatu Descentralizáu 2017<br />8ᵘ puestu de la Tabla acumulada del Campeonatu Descentralizáu 2017 |- bgcolor="#F5FAFF" |'''{{Bandera|URU}} [[Asociación Uruguaya de Fútbol|Uruguái]]'''<br /><small>4 cupos</small> |[[Club Atlético Cerro|Cerro]]<br />[[Club Atlético Boston River|Boston River]]<br />[[Rampla Juniors Fútbol Club|Rampla Juniors]]<br />[[Danubio Fútbol Club|Danubio]] |5ᵘ puestu de la Tabla añal del [[Campeonatu Uruguayu de primer División 2017]]<br />6ᵘ puestu de la Tabla añal del Campeonatu Uruguayu de primer División 2017<br />7ᵘ puestu de la Tabla añal del Campeonatu Uruguayu de primer División 2017<br />8ᵘ puestu de la Tabla añal del Campeonatu Uruguayu de primer División 2017 |- bgcolor="#ddeeFF" |'''{{Bandera|VEN}} [[Federación Venezolana de Fútbol|Venezuela]]'''<br /><small>4 cupos</small> |[[Club Deportivo Mineros de Guayana|Mineros de Guayana]]<br />[[Caracas Fútbol Club|Caracas]]<br />[[Estudiantes de Mérida Fútbol Club|Estudiantes de Mérida]]<br />[[Zamora Fútbol Club|Zamora]] |Campeón de la [[Copa Venezuela 2017]]<br />Subcampeón del [[Tornéu Apertura 2017 (Venezuela)|Tornéu Apertura 2017]]<br />4.° puestu de la Tabla xeneral del [[Tornéu Clausura 2017 (Venezuela)|Tornéu Clausura 2017]]<br />5.° puestu de la [[Primer División de Venezuela 2017#Tabla acumulada|Tabla acumulada de la Primer División 2017]] |} === Equipos tresferíos === {{AP|Copa Libertadores 2018}} {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size:96%;" width="80%" |- bgcolor="#006699" style="color:white;" ! width="15%" |Fase !width="30%" |Equipu ! width="55%" |Vía de clasificación |- bgcolor="#F5FAFF" |'''Fase de grupos'''<br /><small>8 cupos</small> |{{bandera|URU}} [[Defensor Sporting Club|Defensor Sporting]]<br />{{bandera|BOL}} [[Club Bocalívar|Bocalívar]]<br />{{bandera|URU}} [[Club Atlético Penadoy|Penadoy]]<br />{{bandera|COL}} [[Independiente Santa Fe|Santa Fe]]<br />{{bandera|BRA}} [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]]<br />{{bandera|URU}} [[Club Nacional de Football|Nacional]]<br />{{bandera|COL}} [[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]]<br />{{bandera|COL}} [[Junior de Barranquilla|Junior]] |3.° puestu del [[Grupu A de la Copa Libertadores 2018]]<br />3.° puestu del [[Grupu B de la Copa Libertadores 2018]]<br />3.° puestu del [[Grupu C de la Copa Libertadores 2018]] <br />3.° puestu del [[Grupu D de la Copa Libertadores 2018]]<br />3.° puestu del [[Grupu E de la Copa Libertadores 2018]]<br />3.° puestu del [[Grupu F de la Copa Libertadores 2018]] <br />3.° puestu del [[Grupu G de la Copa Libertadores 2018]]<br />3.° puestu del [[Grupu H de la Copa Libertadores 2018]] |- bgcolor="#ddeeFF" |'''Fase clasificatoria'''<br /><small>2 cupos</small> |{{bandera|BOL}} [[Club Deportivo Jorge Wilstermann|Jorge Wilstermann]]<br />{{bandera|ARX}} [[Club Atlético Garfield|Garfield]] |1.° puestu ente los esaniciaos de la [[Fase 3 de la Copa Libertadores 2018]]<br />2.° puestu ente los esaniciaos de la [[Fase 3 de la Copa Libertadores 2018]] |} === Distribución xeográfica de los equipos === Distribución xeográfica de les sedes de los equipos participantes: {{Location map+|América del Sur|float=center|width=580|caption=Llocalización de los equipos de la '''Copa Suramericana 2018'''|AlternativeMap =CONMEBOL laea location map.svg|places= <!-- Equipos d'ARXENTINA --> {{Location map~|América del Sur|lat=-34.599722|long=-58.381944|label=<small>'''Buenos Aires'''</small>|position=left}} {{Location map~|América del Sur|lat=-41|long=-56|label=<small>'''{{Esd|Equipos del <br /> Gran Buenos Aires:}}'''<br>[[Club Atlético Banfield|Banfield]]<ref group='n' name=CL>Equipu tresferíu de la [[Copa Libertadores 2018]].</ref><br>[[Club Social y Deportivo Defensa y Justicia|{{Esd|Defensa y Justicia}}]]<br>[[Club Atlético Lanús|Lanús]]<br>[[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]]<br /><br />'''{{Esd|Equipos de Rosario:}}'''<br>[[Club Atlético Newell's Old Boys|{{Esd|Newell's Old Boys}}]]<br>[[Club Atlético Rosario Central|{{Esd|Rosario Central}}]]</small>|mark=TransparentPlaceholder.png|position=right}} {{Location map~|América del Sur|lat=-32.95|long=-60.65|label=<small>'''{{Esd|Rosario}}'''</small>|position=left}} {{Location map~|América del Sur|lat=-31.633333|long=-60.7|label=<small>[[Club Atlético Colón|Colón]]</small>|position=left}} <!-- Equipos de BOLIVIA --> {{Location map~|América del Sur|lat=-17.393542|long=-66.157014|label=<small>[[Club Deportivo Jorge Wilstermann|{{Esd|Jorge Wilstermann}}]]<ref group='n' name=CL/></small>|position=top}} {{Location map~|América del Sur|lat=-17.344444|long=-63.383333|label=<small>[[Club Deportivo Guabirá|Guabirá]]</small>|position=right}} {{Location map~|América del Sur|lat=-18.199167|long=-63.1975|label=<small>[[Club Blooming|Blooming]]</small>|position=}} {{Location map~|América del Sur|lat=-16.5|long=-68.1500015|label=<small>[[Club Bolívar|Bolívar]]<ref group='n' name=CL/></small>|position=top}} {{Location map~|América del Sur|lat=-17.966667|long=-67.116667|label=<small>[[Club San José|{{Esd|San José}}]]</small>|position=left}} {{Location map~|América del Sur|lat=-19.583333|long=-65.75|label=<small>[[Club Atlético Nacional Potosí|{{Esd|Nacional Potosí}}]]</small>|position=right}} <!-- Equipos de BRASIL --> {{Location map~|América del Sur|lat=-23.5|long=-46.61667|label=<small>[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]</small>|position=left}} {{Location map~|América del Sur|lat=-25.429722|long=-49.271944|label=<small>[[Club Athletico Paranaense|{{Esd|Atlético Paranaense}}]]</small>|position=bottom}} {{Location map~|América del Sur|lat=-22.908333|long=-43.196389|label=<small>{{Esd|[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]]<br>[[Fluminense Football Club|Fluminense]]<br>{{Esd|[[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]]}}<ref group='n' name=CL/>}}</small>|position=right}} {{Location map~|América del Sur|lat=-19.891667|long=-43.947778|label=<small>[[Clube Atlético Mineiro|{{Esd|Atlético Mineiro}}]]</small>|position=right}} {{Location map~|América del Sur|lat=-12.970833|long=-38.510833|label=<small>[[Esporte Clube Bahia|Bahia]]</small>|position=left}} <!-- Equipos de CHILE --> {{Location map~|América del Sur|lat=-33.045944|long=-71.616361|label=<div style="font-size:100%;position:relative;bottom:10px;"><small>[[Everton de Viña del Mar|Everton]]</small></div>|position=top}} {{Location map~|América del Sur|lat=-33.45|long=-70.666667|label=<small>'''Santiago'''</small>|position=bottom}} {{Location map~|América del Sur|lat=-32|long=-88|label=<small>'''{{Esd|Equipos de Santiago:}}'''<br>[[Audax Italiano La Florida|Audax Italiano]]<br>[[Unión Española|{{esd|Unión Española}}]]</small>|mark=TransparentPlaceholder.png |position=right}} {{Location map~|América del Sur|lat=-38.75|long=-72.666667|label=<small><div style="font-size:100%;position:relative;;top:4px;">[[Club de Deportes Temuco|{{Esd|Deportes Temuco}}]]</div></small>|position=top}} <!-- Equipos de COLOMBIA --> {{Location map~|América del Sur|lat=4.598889|long=-74.080833|label=<small>[[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]]<ref group='n' name=CL/><br>[[Independiente Santa Fe|Santa Fe]]<ref group='n' name=CL/></small>|position=right}} {{Location map~|América del Sur|lat=3.44|long=-76.519722|label=<small>[[América de Cali|{{Esd|América de Cali}}]]<br>[[Deportivo Cali]]</small>|position=left}} {{Location map~|América del Sur|lat=6.244747|long=-75.574828|label=<small>[[Independiente Medellín]]</small>|position=left}} {{Location map~|América del Sur|lat=8.759722|long=-75.885556|label=<small>[[Xaguares de Córdoba|Jaguar]]</small>|position=left}} {{Location map~|América del Sur|lat=10.963889|long=-74.796389|label=<small><div style="font-size:100%;position:relative;;top:5px;">[[Junior de Barranquilla|Junior]]<ref group='n' name=CL/></div></small>|position=top}} <!-- Equipos d'ECUADOR --> {{Location map~|América del Sur|lat=-2.183333|long=-79.883333|label=<small>[[Barcelona Sporting Club|Barcelona]]</small>|position=left}} {{Location map~|América del Sur|lat=-0.218611|long=-78.509722|label=<small>[[Club Deportivo El Nacional|{{Esd|El Nacional}}]]<br>[[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|{{Esd|Lliga de Quito}}]]</small>|position=right}} {{Location map~|América del Sur|lat=-2.902222|long=-79.005261|label=<small>[[Club Deportivo Cuenca (Ecuador)|{{Esd|Deportivu Cuenca}}]]</small>|position=right}} <!-- Equipos de PARAGUAY --> {{Location map~|América del Sur|lat=-25.3|long=-57.633333|label=<small>[[Club Xeneral Díaz|Xeneral Díaz]]<br>[[Club Nacional (Paraguay)|Nacional]]<br>[[Club Sol d'América (Asunción)|{{Esd|Sol d'América}}]]<br>[[Club Sportivo Luqueño|{{Esd|Sportivo Luqueño}}]]</small>|position=left}} <!-- Equipos de PERÚ --> {{Location map~|América del Sur|lat=-7.164444|long=-78.510556|label=<small>[[Club Universidad Téunica de Cajamarca|UTC]]</small>|position=right}} {{Location map~|América del Sur|lat=-9.533333|long=-77.533333|label=<small>[[Club Sport Rosario|Sport Rosario]]</small>|position=right}} {{Location map~|América del Sur|lat=-12.066667|long=-75.216667|label=<small>[[Club Sport Huancayo|{{Esd|Sport Huancayo}}]]</small>|position=right}} {{Location map~|América del Sur|lat=-12.045833|long=-77.030556|label=<small>[[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]]</small>|position=left}} <!-- Equipos d'Uruguái --> {{Location map~|América del Sur|lat=-34.866944|long=-56.166667|label=<small>'''Montevideo'''</small>|position=right}} {{Location map~|América del Sur|lat=-29|long=-48|label=<small>'''{{Esd|Equipos de Montevideo:}}'''<br>[[Club Atlético Boston River|{{Esd|Boston River}}]]<br>[[Club Atlético Cerro|Cerro]]<br>[[Danubio Fútbol Club|Danubio]]<br>[[Defensor Sporting Club|{{Esd|Defensor Sporting}}]]<ref group='n' name=CL/><br>[[Club Nacional de Football|Nacional]]<ref group='n' name=CL/><br>[[Club Atlético Peñarol|{{Esd|Peñarol}}]]<ref group='n' name=CL/><br>[[Rampla Juniors Fútbol Club|{{Esd|Rampla Juniors}}]]</small>|mark=TransparentPlaceholder.png |position=right}} <!-- Equipos de VENEZUELA--> {{Location map~|América del Sur|lat=10.5|long=-66.933333|label=<small>[[Caracas Fútbol Club|Caracas]]</small>|position=left}} {{Location map~|América del Sur|lat=8.583333|long=-71.133333|label=<small>[[Estudiantes de Mérida Fútbol Club|{{Esd|Estudiantes de Mérida}}]]</small>|position=bottom}} {{Location map~|América del Sur|lat=8.633333|long=-70.2|label=<small>[[Zamora Fútbol Club|Zamora]]</small>|position=right}} {{Location map~|América del Sur|lat=8.359617|long=-62.651653|label=<small>[[Club Deportivo Mineros de Guayana|Mineros de Guayana]]</small>|position=right}} }} {{llistaref|grupu=n}} == Sortéu == === Primer fase === El sortéu de la primer fase realizóse'l 20 d'avientu en Luque, Paraguay. Nesi mesmu día, sorteóse la [[Copa Libertadores 2018]], estremar a tolos clubes clasificaos en dos bombos, según el so allugamientu xeográficu, en norte y sur, empareyando en cada enfrentamientu a unu de cada rexón frente a unu de la otra. {| cellpadding="2" width=60% border=1 align=center style="background:#EBF5FF; border:1px #AAA solid; border-collapse:collapse; font-size:95%;" |- bgcolor=#006699 style="color:white;" ! width=50% | Bombu 1 (Zona sur) ! width=50% | Bombu 2 (Zona norte) |- | * {{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Colón|Colón]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Club Social y Deportivo Defensa y Justicia|Defensa y Justicia]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Lanús|Lanús]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Newell's Old Boys|Newell's Old Boys]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]] * {{Bandera|Bolivia}} [[Club Blooming|Blooming]] * {{Bandera|Bolivia}} [[Club Deportivo Guabirá|Guabirá]] * {{Bandera|Bolivia}} [[Club Atlético Nacional Potosí|Nacional Potosí]] * {{Bandera|Bolivia}} [[Club San José|San José]] * {{Bandera|Chile}} [[Audax Italiano La Florida|Audax Italiano]] * {{Bandera|Chile}} [[Club de Deportes Temuco|Deportes Temuco]] * {{Bandera|Chile}} [[Everton de Viña del Mar|Everton]] * {{Bandera|Chile}} [[Unión Española]] * {{Bandera|Paraguái}} [[Club Xeneral Díaz|Xeneral Díaz]] * {{Bandera|Paraguái}} [[Club Nacional (Paraguay)|Nacional]] * {{Bandera|Paraguái}} [[Club Sol d'América (Asunción)|Sol d'América]] * {{Bandera|Paraguái}} [[Club Sportivo Luqueño|Sportivo Luqueño]] * {{Bandera|Uruguái}} [[Club Atlético Boston River|Boston River]] * {{Bandera|Uruguái}} [[Club Atlético Cerro|Cerro]] * {{Bandera|Uruguái}} [[Danubio Fútbol Club|Danubio]] * {{Bandera|Uruguái}} [[Rampla Juniors Fútbol Club|Rampla Juniors]] | * {{bandera|Brasil}} [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] * {{bandera|Brasil}} [[Club Athletico Paranaense|Atlético Paranaense]] * {{bandera|Brasil}} [[Esporte Clube Bahia|Badea]] * {{bandera|Brasil}} [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] * {{bandera|Brasil}} [[Fluminense Football Club|Fluminense]] * {{bandera|Brasil}} [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] * {{bandera|Colombia}} [[América de Cali]] * {{bandera|Colombia}} [[Deportivo Cali]] * {{bandera|Colombia}} [[Independiente Medellín]] * {{bandera|Colombia}} [[Xaguares de Córdoba|Jaguar]] * {{bandera|Ecuador}} [[Barcelona Sporting Club|Barcelona]] * {{bandera|Ecuador}} [[Club Deportivo Cuenca (Ecuador)|Deportivu Cuenca]] * {{bandera|Ecuador}} [[Club Deportivo El Nacional|El Nacional]] * {{bandera|Ecuador}} [[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]] * {{bandera|Perú}} [[Club Sport Huancayo|Sport Huancayo]] * {{bandera|Perú}} [[Club Sport Rosario|Sport Rosario]] * {{bandera|Perú}} [[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]] * {{bandera|Perú}} [[Club Universidad Téunica de Cajamarca|UTC]] * {{bandera|Venezuela}} [[Caracas Fútbol Club|Caracas]] * {{bandera|Venezuela}} [[Estudiantes de Mérida Fútbol Club|Estudiantes de Mérida]] * {{bandera|Venezuela}} [[Club Deportivo Mineros de Guayana|Mineros de Guayana]] * {{bandera|Venezuela}} [[Zamora Fútbol Club|Zamora]] |} === Segunda fase === El sortéu de la segunda fase realizóse'l 4 de xunu. va asitiar a los equipos en dos bombos, nel 1 van ser allugaos los diez que la pechearon de la [[Copa Libertadores 2018]], más los seis equipos con meyor desempeñu de la primer fase; ente que nel bombu 2 van allugase los dieciséis equipos restantes clasificaos na primer fase. van estrayese primero los del bolillero 2 y van dise allugando nel primer llugar de cada llave, denominaes O1 al O16. Depués van completase los axugamientos colos equipos del primer bolillero, los que van ser locales nel partíu de vuelta. Depués, los equipos ganadores van ser numberaos del 1 al 16, según l'orde de les llaves d'octavos, enfrentándose en forma predeterminada los meyor colos peor allugaos (O1 vs. O16, O2 vs. O15 y asina socesivamente). Nes cruces posteriores va exercer la localía nel esquite aquel que tenga menor númberu d'orde. {| cellpadding="2" width=50% border=1 align=center style="background:#EBF5FF; border:1px #AAA solid; border-collapse:collapse; font-size:95%;" |- bgcolor=#006699 style="color:white;" ! width=50% | Bombu 1 ! width=50% | Bombu 2 |- | * {{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Banfield|Banfield]] (CL) * {{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Colón|Colón]] * {{Bandera|Bolivia}} [[Club Bolívar|Bolívar]] (CL) * {{Bandera|Bolivia}} [[Club Deportivo Jorge Wilstermann|Jorge Wilstermann]] (CL) * {{Bandera|Brasil}} [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] * {{bandera|Brasil}} [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] (CL) * {{Bandera|Chile}} [[Club de Deportes Temuco|Deportes Temuco]] * {{bandera|Colombia}} [[Junior de Barranquilla|Junior]] (CL) * {{bandera|Colombia}} [[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]] (CL) * {{bandera|Colombia}} [[Independiente Santa Fe|Santa Fe]] (CL) * {{bandera|Ecuador}} [[Club Deportivo El Nacional|El Nacional]] * {{bandera|Perú}} [[Club Sport Huancayo|Sport Huancayo]] * {{bandera|Uruguái}} [[Club Atlético Cerro|Cerro]] * {{bandera|Uruguái}} [[Defensor Sporting Club|Defensor Sporting]] (CL) * {{bandera|Uruguái}} [[Club Nacional de Football|Nacional]] (CL) * {{bandera|Uruguái}} [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] (CL) | * {{Bandera|Arxentina}} [[Club Social y Deportivo Defensa y Justicia|Defensa y Justicia]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Lanús|Lanús]] * {{Bandera|Arxentina}} [[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]] * {{bandera|Brasil}} [[Club Athletico Paranaense|Atlético Paranaense]] * {{bandera|Brasil}} [[Esporte Clube Bahia|Badea]] * {{bandera|Brasil}} [[Fluminense Football Club|Fluminense]] * {{Bandera|Brasil}} [[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] * {{Bandera|Colombia}} [[Deportivo Cali]] * {{bandera|Ecuador}} [[Club Deportivo Cuenca (Ecuador)|Deportivu Cuenca]] * {{bandera|Ecuador}} [[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]] * {{bandera|Paraguái}} [[Club Xeneral Diaz|Xeneral Diaz]] * {{Bandera|Paraguái}} [[Club Nacional (Paraguay)|Nacional]] * {{Bandera|Paraguái}} [[Club Sol d'América (Asunción)|Sol d'América]] * {{Bandera|Uruguái}} [[Club Atlético Boston River|Boston River]] * {{Bandera|Uruguái}} [[Rampla Juniors Fútbol Club|Rampla Juniors]] * {{bandera|Venezuela}} [[Caracas Fútbol Club|Caracas]] |} == Primer fase == {{AP|Primer fase de la Copa Suramericana 2018|l1=Primer fase de la Copa Suramericana 2018}} Los partíos d'ida van xugar ente'l 13 de febreru y el 18 d'abril, y los de vuelta ente'l 6 de marzu y el 23 de mayu. {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=18%|Feches !width=20%|Local día !width=8%|Global !width=20%|Local vuelta !width=8%|Ida !width=8%|Vuelta |- align=center |22 de febreru y 6 de marzu |align=right|[[Everton de Viña del Mar|Everton]] {{bandera|Chile}} |'''2:2''' <small>([[Regla del gol de visitante|v.]])</small> |align=left|{{bandera|Venezuela}} '''[[Caracas Fútbol Club|Caracas]]''' |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425075&lang=es_LA 1:2] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425097&lang=es_LA 1:0] |- align=center |18 d'abril y 9 de mayu |align=right|[[Estudiantes de Mérida Fútbol Club|Estudiantes de Mérida]] {{bandera|Venezuela}} |'''1:3''' |align=left|{{bandera|Chile}} '''[[Club de Deportes Temuco|Deportes Temuco]]''' |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425076&lang=es_LA 1:1] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425098&lang=es_LA 0:2] |- align=center |21 de febreru y 7 de marzu |align=right|'''[[Club Atlético Lanús|Lanús]]''' {{bandera|Arxentina}} |'''5:4''' |align=left|{{bandera|Perú}} [[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425077&lang=es_LA 4:2] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425099&lang=es_LA 1:2] |- align=center |10 d'abril y 8 de mayu |align=right|'''[[Asociación Deportivo Cali|Deportivo Cali]]''' {{bandera|Colombia}} |'''5:3''' |align=left|{{bandera|Uruguái}} [[Danubio Fútbol Club|Danubio]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/?channel=deportes.futbol.suramericana.425078&lang=es_LA 3:0] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425100&lang=es_LA 2:3] |- align=center |11 d'abril y 8 de mayu |align=right|'''[[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]] {{bandera|Arxentina}}''' |'''1:0''' |align=left|{{bandera|Brasil}} [[Clube Atlético Mineiro|Atlético Mineiro]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425079&lang=es_LA 1:0] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425101&lang=es_LA 0:0] |- align=center |10 d'abril y 8 de mayu |align=right|'''[[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]]''' {{bandera|Ecuador}} |'''4:4''' <small>([[Regla del gol de visitante|v.]])</small> |align=left|{{bandera|Bolivia}} [[Club Deportivo Guabirá|Guabirá]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/?channel=deportes.futbol.suramericana.425080&lang=es_LA 2:1] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425102&lang=es_LA 2:3] |- align=center |15 de febreru y 8 de marzu |align=right|'''[[Club Nacional (Paraguay)|Nacional]]''' {{bandera|Paraguái}} |'''0:0''' <small>('''4:3''' [[Tiros dende'l puntu de penalti|p.]])</small> |align=left|{{bandera|Venezuela}} [[Club Deportivo Mineros de Guayana|Mineros de Guayana]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/?channel=deportes.futbol.suramericana.425081&lang=es_LA 0:0] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425103&lang=es_LA 0:0] |- align=center |20 de febreru y 7 de marzu |align=right|[[Club Sport Rosario|Sport Rosario]] {{bandera|Perú}} |'''0:2''' |align=left|{{bandera|Uruguái}} '''[[Club Atletico Cerro|Cerro]]''' |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425082&lang=es_LA 0:0] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425104&lang=es_LA 0:2] |- align=center |12 d'abril y 10 de mayu |align=right|'''[[Club Sol d'América (Asunción)|Sol d'América]]''' {{bandera|Paraguái}} |'''3:3''' <small>([[Regla del gol de visitante|v.]])</small> |align=left|{{bandera|Colombia}} [[Independiente Medellín]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425083&lang=es_LA 2:0] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425105&lang=es_LA 1:3] |- align=center |20 de febreru y 7 de marzu |align=right|[[Barcelona Sporting Club|Barcelona]] {{bandera|Ecuador}} |'''1:2''' |align=left|{{bandera|Paraguái}} '''[[Club Xeneral Díaz|Xeneral Díaz]]''' |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425084&lang=es_LA 0:0] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425106&lang=es_LA 1:2] |- align=center |13 de febreru y 7 de marzu |align=right|[[Club Sportivo Luqueño|Sportivo Luqueño]] {{bandera|Paraguái}} |'''2:2''' <small>('''5:6''' [[Tiros dende'l puntu de penalti|p.]])</small> |align=left|{{bandera|Ecuador}} '''[[Club Deportivo Cuenca (Ecuador)|Deportivu Cuenca]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425085&lang=es_LA 2:0] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/?channel=deportes.futbol.suramericana.425107&lang=es_LA 0:2] |- align=center |13 de febreru y 8 de marzu |align=right|[[Club Universidad Téunica de Cajamarca|UTC]] {{bandera|Perú}} |'''2:4''' |align=left|{{bandera|Uruguái}} '''[[Rampla Juniors Fútbol Club|Rampla Juniors]]''' |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425086&lang=es_LA 2:0] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425108&lang=es_LA 0:4] |- align=center |15 de febreru y 8 de marzu |align=right|'''[[Club Social y Deportivo Defensa y Justicia|Defensa y Justicia]]''' {{bandera|Arxentina}} |'''3:1''' |align=left|{{bandera|Colombia}} [[América de Cali]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/?channel=deportes.futbol.suramericana.425087&lang=es_LA 0:1] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425109&lang=es_LA 3:0] |- align=center |12 d'abril y 10 de mayu |align=right|'''[[Clube Atlético Paranaense|Atlético Paranaense]]''' {{bandera|Brasil}} |'''4:2''' |align=left|{{bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Newell's Old Boys|Newell's Old Boys]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425088&lang=es_LA 3:0] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/?channel=deportes.futbol.suramericana.425110&lang=es_LA 1:2] |- align=center |15 de febreru y 8 de marzu |align=right|[[Unión Española]] {{bandera|Chile}} |'''0:3''' |align=left|{{bandera|Perú}} '''[[Club Sport Huancayo|Sport Huancayo]]''' |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/?channel=deportes.futbol.suramericana.425087&lang=es_LA 0:0] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/?channel=deportes.futbol.suramericana.425111&lang=es_LA 0:3] |- align=center |10 d'abril y 10 de mayu |align=right|[[Xaguares de Córdoba|Jaguar]] {{bandera|Colombia}} |'''2:4''' |align=left|{{bandera|Uruguái}} '''[[Club Atlético Boston River|Boston River]]''' |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/?channel=deportes.futbol.suramericana.425090&lang=es_LA 2:1] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/?channel=deportes.futbol.suramericana.425112&lang=es_LA 0:3] |- align=center |12 d'abril y 9 de mayu |align=right|[[Club Atlético Rosario Central|Rosario Central]] {{bandera|Arxentina}} |'''0:1''' |align=left|{{bandera|Brasil}} '''[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]]''' |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425091&lang=es_LA 0:0] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425113&lang=es_LA 0:1] |- align=center |22 de febreru y 6 de marzu |align=right|'''[[Club Deportivu El Nacional|El Nacional]]''' {{bandera|Ecuador}} |'''4:3''' |align=left|{{bandera|Bolivia}} [[Club San José|San José]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425092&lang=es_LA 3:2] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425114&lang=es_LA 1:1] |- align=center |11 d'abril y 23 de mayu |align=right|[[Club Blooming|Blooming]] {{bandera|Bolivia}} |'''1:4''' |align=left|{{bandera|Brasil}} '''[[Esporte Clube Bahia|Badea]]''' |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425093&lang=es_LA 1:0] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425115&lang=es_LA 0:4] |- align=center |13 de febreru y 6 de marzu |align=right|[[Zamora Fútbol Club|Zamora]] {{bandera|Venezuela}} |'''0:3''' |align=left|'''{{bandera|Arxentina}} [[Club Atlético Colón|Colón]]''' |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425094&lang=es_LA 0:2] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425116&lang=es_LA 0:1] |- align=center |12 d'abril y 9 de mayu |align=right|[[Audax Italiano La Florida|Audax Italiano]] {{bandera|Chile}} |'''2:3''' |align=left|{{bandera|Brasil}} '''[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]]''' |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425095&lang=es_LA 1:2] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425117&lang=es_LA 1:1] |- align=center |11 d'abril y 10 de mayu |align=right|'''[[Fluminense Football Club|Fluminense]]''' {{bandera|Brasil}} |'''3:2''' |align=left|{{bandera|Bolivia}} [[Club Atlético Nacional Potosí|Nacional Potosí]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425096&lang=es_LA 3:0] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425118&lang=es_LA 0:2] |} == Segunda fase == {{AP|Segunda fase de la Copa Suramericana 2018|l1=Segunda fase de la Copa Suramericana 2018}} Los partíos d'ida xugar ente'l 17 de xunetu y el 2 d'agostu, y los de vuelta ente'l 24 de xunetu y el 16 d'agostu. Nesta etapa participen los 22 equipos clasificaos na Primer fase y los 10 tresferíos de la [[Copa Libertadores 2018]]. {| cellspacing="0" style="background: #EBF5FF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100% |- bgcolor=#006699 style="color:white;" !width=15%|Feches !width=15%|Local día !width=9%|Global !width=15%|Local vuelta !width=9%|Ida !width=9%|Vuelta !width=9%|El ganador clasifica como |-align=center |26 de xunetu y 15 d'agostu |align=right|[[Club Xeneral Díaz|Xeneral Díaz]] {{bandera|PAR}} |''':''' |align=left|{{bandera|COL}} [[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425119&lang=es_LA 1:1] |[ :] |'''Octavu 1''' |- align=center |1 y 16 d'agostu |align=right|[[Club Nacional (Paraguay)|Nacional]] {{bandera|PAR}} |''':''' |align=left|{{bandera|BRA}} [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/?channel=deportes.futbol.suramericana.425120&lang=es_LA 2:1] |[ :] |'''Octavu 2''' |- align=center |18 de xunetu y 14 d'agostu |align=right|[[Club Sol d'América (Asunción)|Sol d'América]] {{bandera|PAR}} |''':''' |align=left|{{bandera|URU}} [[Club Nacional de Football|Nacional]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425121&lang=es_LA 0:0] |[ :] |'''Octavu 3''' |- align=center |2 y 16 d'agostu |align=right|[[São Paulo Futebol Clube|São Paulo]] {{bandera|BRA}} |''':''' |align=left|{{bandera|ARX}} [[Club Atlético Colón|Colón]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/?channel=deportes.futbol.suramericana.425122&lang=es_LA 0:1] |[ :] |'''Octavu 4''' |- align=center |25 de xunetu y 1 d'agostu |align=right|[[Club Atlético Boston River|Boston River]] {{bandera|URU}} |'''1:2''' |align=left|'''{{bandera|ARX}} [[Club Atlético Banfield|Banfield]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425123&lang=es_LA 1:0] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/?channel=deportes.futbol.suramericana.425139&lang=es_LA 0:2] |'''Octavu 5''' |- align=center |2 y 16 d'agostu |align=right|[[Fluminense Football Club|Fluminense]] {{bandera|BRA}} |''':''' |align=left|{{bandera|URU}} [[Defensor Sporting Club|Defensor Sporting]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425124&lang=es_LA 2:0] |[ :] |'''Octavu 6''' |- align=center |26 de xunetu y 7 d'agostu |align=right|[[Clube Atlético Paranaense|Atlético Paranaense]] {{bandera|BRA}} |''':''' |align=left|{{bandera|URU}} [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425125&lang=es_LA 2:0] |[ :] |'''Octavu 7''' |- align=center |18 de xunetu y 2 d'agostu |align=right|'''[[Asociación Deportivo Cali|Deportivo Cali]] {{bandera|COL}} |'''6:1''' |align=left|{{bandera|BOL}} [[Club Bolívar|Bolívar]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425126&lang=es_LA 4:0] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/?channel=deportes.futbol.suramericana.425142&lang=es_LA 2:1] |'''Octavu 8''' |- align=center |25 de xunetu y 9 d'agostu |align=right|[[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]] {{bandera|Ecuador}} |''':''' |align=left|{{bandera|BRA}} [[Club de Regatas Vasco da Gama|Vasco da Gama]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425127&lang=es_LA 3:1] |[ :] |'''Octavu 9''' |- align=center |17 y 24 de xunetu |align=right|'''[[Caracas Fútbol Club|Caracas]] {{bandera|VEN}} |'''6:3''' |align=left|{{bandera|PER}} [[Club Sport Huancayo|Sport Huancayo]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425128&lang=es_LA 2:0] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425144&lang=es_LA 4:3] |'''Octavu 10''' |- align=center |19 y 31 de xunetu |align=right|'''[[Club Deportivu Cuenca (Ecuador)|Deportivu Cuenca]]''' {{bandera|ECU}} |'''4:4''' <small>('''6:5''' [[Tiros dende'l puntu de penalti|p.]])</small> |align=left|{{bandera|BOL}} [[Club Deportivo Jorge Wilstermann|Jorge Wilstermann]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425129&lang=es_LA 2:2] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425145&lang=es_LA 2:2] |'''Octavu 11''' |- align=center |18 y 31 de xunetu |align=right|'''[[Club Social y Deportivo Defensa y Justicia|Defensa y Justicia]]''' {{bandera|ARX}} |'''2:1''' |align=left|{{bandera|ECU}} [[Club Deportivo El Nacional|El Nacional]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425130&lang=es_LA 2:0] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425146&lang=es_LA 0:1] |'''Octavu 12''' |- align=center |17 y 24 de xunetu |align=right|[[Club Atlético Lanús|Lanús]] {{bandera|ARX}} |'''1:1''' <small>('''2:3''' [[Tiros dende'l puntu de penalti|p.]])</small> |align=left|{{bandera|COL}} '''[[Junior de Barranquilla|Junior]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425131&lang=es_LA 1:0] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425147&lang=es_LA 0:1] |'''Octavu 13''' |- align=center |26 de xunetu y 15 d'agostu |align=right|[[Club Atlético San Lorenzo de Almagro|San Lorenzo]] {{bandera|ARX}} |''':''' |align=left|{{bandera|CHI}} [[Club de Deportes Temuco|Deportes Temuco]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425132&lang=es_LA 1:2] |[ :] |'''Octavu 14''' |- align=center |25 de xunetu y 8 d'agostu |align=right|[[Esporte Clube Bahia|Badea]] {{bandera|BRA}} |''':''' |align=left|{{bandera|URU}} [[Club Atlético Cerro|Cerro]] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425133&lang=es_LA 2:0] |[ :] |'''Octavu 15''' |- align=center |19 y 31 de xunetu |align=right|[[Rampla Juniors Fútbol Club|Rampla Juniors]] {{bandera|URU}} |'''0:2''' |align=left|{{bandera|COL}} '''[[Independiente Santa Fe|Santa Fe]]''' |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425134&lang=es_LA 0:0] |[http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.425150&lang=es_LA 0:2] |'''Octavu 16''' |} == Fases finales == Les fases finales componer de cuatro etapes: octavos de final, cuartos de final, semifinales y final. van apostar por [[eliminación direuta]] en partíos d'ida y vuelta. === Cuadru de desenvolvimientu === {{Copa de 16 equipos-2 rondes con númberu |APOctavos = Octavos de final de la Copa Suramericana 2018 |APCuartos = Cuartos de final de la Copa Suramericana 2018 |APSemifinales = Semifinales de la Copa Suramericana 2018 |APFinal = Final de la Copa Suramericana 2018 |octavos = 22 d'agostu al 4 d'ochobre cuartos = 23 d'ochobre al 1 de payares |semifinal = 6 al 29 de payares final = 5 y 12 d'avientu |RD1-numbero01 = 1 |RD1-numbero02 = 16 |RD1-equipu01 = |RD1-equipu02 = {{bandera|COL}} [[Independiente Santa Fe|Santa Fe]] |RD1-goles01ida = |RD1-goles02ida = |RD1-goles01vuelta = |RD1-goles02vuelta = |RD1-numbero03 = 8 |RD1-numbero04 = 9 |RD1-equipu03 = {{Bandera|COL}} [[Asociación Deportivo Cali|Deportivo Cali]] |RD1-equipu04 = |RD1-goles03ida = |RD1-goles04ida = |RD1-goles03vuelta = |RD1-goles04vuelta = |RD1-numbero05 = 4 |RD1-numbero06 = 13 |RD1-equipu05 = |RD1-equipu06 = {{bandera|COL}} [[Junior de Barranquilla|Junior]] |RD1-goles05ida = |RD1-goles06ida = |RD1-goles05vuelta = |RD1-goles06vuelta = |RD1-numbero07 = 5 |RD1-numbero08 = 12 |RD1-equipu07 = {{bandera|ARX}} [[Club Atlético Banfield|Banfield]] |RD1-equipu08 = {{bandera|ARX}} [[Club Social y Deportivo Defensa y Justicia|Defensa y Justicia]] |RD1-goles07ida = |RD1-goles08ida = |RD1-goles07vuelta = |RD1-goles08vuelta = |RD1-numbero09 = 2 |RD1-numbero10 = 15 |RD1-equipu09 = {{Bandera|}} |RD1-equipu10 = {{Bandera|}} |RD1-goles09ida = |RD1-goles10ida = |RD1-goles09vuelta = |RD1-goles10vuelta = |RD1-numbero11 = 7 |RD1-numbero12 = 10 |RD1-equipu11 = {{Bandera|}} |RD1-equipu12 = {{Bandera|Venezuela}} [[Caracas Fútbol Club|Caracas]] |RD1-goles11ida = |RD1-goles12ida = |RD1-goles11vuelta = |RD1-goles12vuelta = |RD1-numbero13 = 3 |RD1-numbero14 = 14 |RD1-equipu13 = {{Bandera|}} |RD1-equipu14 = {{Bandera|}} |RD1-goles13ida = |RD1-goles14ida = |RD1-goles13vuelta = |RD1-goles14vuelta = |RD1-numbero15 = 6 |RD1-numbero16 = 11 |RD1-equipu15 = {{Bandera|}} |RD1-equipu16 = {{bandera|ECU}} [[Club Deportivo Cuenca (Ecuador)|Deportivu Cuenca]] |RD1-goles15ida = |RD1-goles16ida = |RD1-goles15vuelta = |RD1-goles16vuelta = |RD2-numbero01 = |RD2-numbero02 = |RD2-equipu01 = {{Bandera|}} |RD2-equipu02 = {{Bandera|}} |RD2-goles01ida = |RD2-goles02ida = |RD2-goles01vuelta = |RD2-goles02vuelta = |RD2-numbero03 = |RD2-numbero04 = |RD2-equipu03 = {{Bandera|}} |RD2-equipu04 = {{bandera|ARX}} |RD2-goles03ida = |RD2-goles04ida = |RD2-goles03vuelta = |RD2-goles04vuelta = |RD2-numbero05 = |RD2-numbero06 = |RD2-equipu05 ={{bandera|}} |RD2-equipu06 = {{bandera|}} |RD2-goles05ida = |RD2-goles06ida = |RD2-goles05vuelta = |RD2-goles06vuelta = |RD2-numbero07 = |RD2-numbero08 = |RD2-equipu07 ={{Bandera|}} |RD2-equipu08 = {{bandera|}} |RD2-goles07ida = |RD2-goles08ida = |RD2-goles07vuelta = |RD2-goles08vuelta = |RD3-numbero01 = |RD3-numbero02 = |RD3-equipu01 = {{bandera|}} |RD3-equipu02 = {{bandera|}} |RD3-goles01ida = |RD3-goles02ida = |RD3-goles01vuelta = |RD3-goles02vuelta = |RD3-numbero03 = |RD3-numbero04 = |RD3-equipu03 = {{bandera|}} |RD3-equipu04 = {{bandera|}} |RD3-goles03ida = |RD3-goles04ida = |RD3-goles03vuelta = |RD3-goles04vuelta = |RD4-numbero01 = |RD4-numbero02 = |RD4-equipu01 = {{bandera|}} |RD4-equipu02 = {{bandera|}} |RD4-goles01ida = |RD4-goles02ida = |RD4-goles01vuelta = |RD4-goles02vuelta = }} *<small>'''Nota''': En cada llave, l'equipu col menor númberu d'orde ye'l que define la serie como llocal.</small> === Octavos de final === {{AP|Octavos de final de la Copa Suramericana 2018}} {{Partíu |paíslocal = COL |local = [[Independiente Santa Fe|Santa Fe]] |resultáu = : |paísvisita = |visita = |refe = {{bandera|}} |fecha = |estadiu = [[Estadiu El Campín]] |ciudá = [[Bogotá]] |asistencia = |goleslocal = |golesvisita = |reporte = }} {{Partíu |paíslocal = |local = |resultancia = : |paísvisita = COL |visita = [[Independiente Santa Fe|Santa Fe]] |refe = {{bandera|}} |fecha = |estadio = |ciudad = |asistencia = |goleslocal = |golesvisita = |reporte = }} <br > {{Partíu |paíslocal = |local = |resultancia = : |paísvisita = COL |visita = [[Asociación Deportivo Cali|Deportivo Cali]] |refe = {{bandera|}} |fecha = |estadio = |ciudad = |asistencia = |goleslocal = |golesvisita = |reporte = }} {{Partíu |paíslocal = COL |local = [[Asociación Deportivo Cali|Deportivo Cali]] |resultáu = : |paísvisita = |visita = |refe = {{bandera|}} |fecha = |estadiu = [[Estadiu Deportivo Cali]] |ciudá = [[Palmira]] |asistencia = |goleslocal = |golesvisita = |reporte = }} <br > {{Partíu |paíslocal = COL |local = [[Junior de Barranquilla|Junior]] |resultáu = : |paísvisita = |visita = |refe = {{bandera|}} |fecha = |estadiu = [[Estadiu Metropolitanu Roberto Melendez]] |ciudá = [[Barranquilla]] |asistencia = |goleslocal = |golesvisita = |reporte = }} {{Partíu |paíslocal = |local = |resultancia = : |paísvisita = COL |visita = [[Junior de Barranquilla|Junior]] |refe = {{bandera|}} |fecha = |estadio = |ciudad = |asistencia = |goleslocal = |golesvisita = |reporte = }} <br > {{Partíu |paíslocal = ARG |local = [[Club Social y Deportivo Defensa y Justicia|Defensa y Justicia]] |resultáu = : |paísvisita = ARG |visita = [[Club Atlético Banfield|Banfield]] |refe = {{bandera|}} |fecha = |estadiu = [[Estadiu Norberto Tomaghello]] |ciudá = [[Gobernador Julio A. Costa|Gobernador Mariña]] |asistencia = |goleslocal = |golesvisita = |reporte = }} {{Partíu |paíslocal = ARG |local = [[Club Atlético Banfield|Banfield]] |resultáu = : |paísvisita = ARG |visita = [[Club Social y Deportivo Defensa y Justicia|Defensa y Justicia]] |refe = {{bandera|}} |fecha = |estadiu = [[Estadio Florencio Sola]] |ciudá = [[Banfield]] |asistencia = |goleslocal = |golesvisita = |reporte = }} <br > {{Partíu |paíslocal = VEN |local = [[Caracas Fútbol Club|Caracas]] |resultáu = : |paísvisita = |visita = |refe = {{bandera|}} |fecha = |estadiu = [[Estadiu Metropolitanu de Lara]] |ciudá = [[Cabudare]] |asistencia = |goleslocal = |golesvisita = |reporte = }} {{Partíu |paíslocal = |local = |resultancia = : |paísvisita = VEN |visita = [[Caracas Fútbol Club|Caracas]] |refe = {{bandera|}} |fecha = |estadio = |ciudad = |asistencia = |goleslocal = |golesvisita = |reporte = }} <br > {{Partíu |paíslocal = ECU |local = [[Club Deportivo Cuenca (Ecuador)|Deportivu Cuenca]] |resultáu = : |paísvisita = |visita = |refe = {{bandera|}} |fecha = |estadiu = [[Estadio Alejandro Serrano Aguilar]] |ciudá = [[Cuenca (Ecuador)|Cuenca]] |asistencia = |goleslocal = |golesvisita = |reporte = }} {{Partíu |paíslocal = |local = |resultancia = : |paísvisita = ECU |visita = [[Club Deportivo Cuenca (Ecuador)|Deportivu Cuenca]] |refe = {{bandera|}} |fecha = |estadio = |ciudad = |asistencia = |goleslocal = |golesvisita = |reporte = }} == Estadístiques == === Goliadores === {| align="center" cellpadding="2" cellspacing="0" style="background:#F5FAFF; border:1px #AAA solid; border-collapse:collapse; font-size:90%" width="50%" |- align="center" style="color:white" bgcolor="#006699" ! width="20%" |Xugador ! width="20%" |Club ! width="5%" |[[Ficheru:Soccerball shade.svg|15px]] ! width="5%" |{{Abreviatura|PX|Partíos xugaos}} |- bgcolor="D0Y7FF" |{{bandera|VEN}} '''[[Diomar Díaz]]''' |{{bandera|VEN}} '''[[Caracas Fútbol Club|Caracas]]''' | align="center" |'''4''' | align="center" |'''4''' |- bgcolor="D0Y7FF" |{{bandera|COL}} '''[[Nicolás Benedetti]]''' |{{bandera|COL}} '''[[Deportivo Cali]]''' | align="center" |'''4''' | align="center" |'''4''' |- bgcolor=EBF5FF |{{bandera|ARX}} [[Emanuel Herrera]] |{{bandera|PER}} [[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]] | align="center" |3 | align="center" |2 |- bgcolor=EBF5FF |{{bandera|ECU}} [[Juan Anangonó]] |{{bandera|ECU}} [[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]] | align="center" |3 | align="center" |3 |- bgcolor=EBF5FF |{{bandera|URU}} [[Mathías Riquero]] |{{bandera|CHI}} [[Club de Deportes Temuco|Deportes Temuco]] | align="center" |3 | align="center" |3 |} <small><center>Fonte: [http://estadisticas.conmebol.com/html/v3/index.html?channel=deportes.futbol.suramericana.goliadores&lang=es_LA Conmebol]</small></center> === Asistentes === {| align="center" cellpadding="2" cellspacing="0" style="background:#F5FAFF; border:1px #AAA solid; border-collapse:collapse; font-size:90%" width="50%" |- align="center" style="color:white" bgcolor="#006699" ! width="20%" |Xugador ! width="20%" |Club ! width="5%" |[[Ficheru:Free kick.svg|15px|Asistencies]] |- bgcolor="D0Y7FF" |{{bandera|ECU}} '''[[Anderson Julio]]''' |{{bandera|ECU}} '''[[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]]''' | align="center" |'''3''' |- bgcolor=EBF5FF |{{bandera|ECU}} [[Christian Te Faigo La Cruz]] |{{bandera|ECU}} [[Lliga Deportiva Universitaria de Quito|Lliga de Quito]] | align="center" |2 |- bgcolor=EBF5FF |{{bandera|ARX}} [[Negru Sand]] |{{bandera|COL}} [[Deportivo Cali]] | align="center" |2 |- bgcolor=EBF5FF |{{bandera|COL}} [[Marcelo Benedetto]] |{{bandera|COL}} [[Deportivo Cali]] | align="center" |2 |- bgcolor=EBF5FF |{{bandera|COL}} [[Didier Delgado]] |{{bandera|COL}} [[Deportivo Cali]] | align="center" |2 |- bgcolor=EBF5FF |{{bandera|PER}} [[Marcos Delgado]] |{{bandera|PER}} [[Club Deportivo Sport Huancayo|Sport Huancayo]] | align="center" |2 |- bgcolor=EBF5FF |{{bandera|ARX}} [[Héctor Fértoli]] |{{bandera|ARX}} [[Club Atlético Newell's Old Boys|Newell's Old Boys]] | align="center" |2 |- bgcolor=EBF5FF |{{bandera|BRA}} [[Renan Lodi]] |{{bandera|BRA}} [[Club Athletico Paranaense|Atlético Paranaense]] | align="center" |2 |- bgcolor=EBF5FF |{{bandera|ARX}} [[Gastón Lódico]] |{{bandera|ARX}} [[Club Atlético Lanús|Lanús]] | align="center" |2 |- bgcolor=EBF5FF |{{bandera|COL}} [[Patu Donald Millán]] |{{bandera|PER}} [[Club Universidad Téunica de Cajamarca|UTC]] | align="center" |2 |- bgcolor=EBF5FF |{{bandera|URU}} [[Ignacio Panzariello]] |{{bandera|URU}} [[Rampla Juniors Fútbol Club|Rampla Juniors]] | align="center" |2 |- bgcolor=EBF5FF |{{bandera|CHI}} [[Leonardo Valencia]] |{{bandera|BRA}} [[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] | align="center" |2 |- bgcolor=EBF5FF |{{bandera|BRA}} [[Régis Augusto Salmazzo|Régis]] |{{bandera|BRA}} [[Esporte Clube Bahia|Bahia]] | align="center" |2 |- bgcolor=EBF5FF |{{bandera|BRA}} [[Renato de Araújo Chaves Júnior|Renato Chaves]] |{{bandera|BRA}} [[Fluminense Football Club|Fluminense]] | align="center" |2 |} <small><center>Fonte: The_Winner {{Enllaz rotu|1=ESPN |2=http://www.the_winner.com.ar/futbol/estadisticas/asistencies/_/league/conmebol.suramericana/copa-suramericana |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}</small></center> == Ver tamién == * [[Copa Libertadores 2018]] * [[Copa Suruga Bank 2019]] * [[Recopa Suramericana 2019]] == Referencies == {{llistaref}} {{ socesión | predecesora = [[Copa Suramericana 2017|2017]] | títulu = [[Copa Conmebol Suramericana]] | periodu = 2018 | socesora = [[Copa Suramericana 2019|2019]] }} {{Tradubot|Copa Sudamericana 2018}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Copa Suramericana 2018]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] rdg1mqsqdoqkxdghk8a3a8qgztm5bjn Rafael Casanova 0 150916 4377003 4319403 2025-06-17T14:55:54Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Xunta => dicha Xunta 4377003 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Rafael Casanova i Comes''' {{nym}}<ref>Serret i Bernús (1996: 127).</ref> foi un [[xurista]] [[España|español]], partidariu del [[Carlos VI del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|archiduque Carlos d'Austria]] como rei d'España mientres la [[Guerra de Socesión Española]], ''[[Conseller en Cap]]'' de la [[Barcelona|ciudá de Barcelona]] y máxima autoridá militar y política de [[Cataluña]] mientres el [[Sitiu de Barcelona (1713-1714)|sitiu borbónicu de Barcelona]]. Mancáu na batalla final del [[11 de setiembre]] de [[1714]], Casanova foi exonerado de los sos cargos políticos y militares en virtú del perdón real qu'algamó a la mayoría de dirixentes políticos catalanes, y volvió exercer l'abogacía hasta poco primero de la so muerte. Caltuvo'l contautu con dellos de los que fueren dirixentes de la ciudá mientres el sitiu, según colos exiliaos nel [[imperiu austriacu]], y atribúyese-y l'autoría d'un opúsculo [[austracista]] publicáu en 1736. La so figura convirtióse nun iconu del [[catalanismu]], que-y rinde tributu como a unu de los sos grandes patriotes. Esta instrumentalización ye duramente criticada por quien lo consideren un pixín [[austracista]].<ref>Laínz (2006: 117-126); Martínez Fiol (1997).</ref> La ciudá de Barcelona dedicólu en 1863 una cai, y en 1888 alzó una estatua na so memoria. Convertíu en referente catalanista, los homenaxes nel so honor fueron prohibíos mientres les dictadures del [[Miguel Primo de Rivera]] y [[Francisco Franco]], cuando la estatua foi coles mesmes retirada. Dende la so restitución en 1977, el monumentu a Casanova ye escenariu de los homenaxes florales de les principales instituciones y asociaciones catalanes mientres la [[Día Once de Setiembre|Diada de Cataluña]]. == Vida == === Primeros años === Fíu de ''Rafael Casanova i Solá'',<ref name="Acín1998">{{cita llibru|autor=Ramón Acín|títulu=Homenaxe a Casanova (1725-1798)|url=https://books.google.com/books?id=pbRkZDnF7fIC&pg=PA300|añu=1998|publisher=Editorial Montesinos|isbn=978-84-89354-63-0|pages=300–}}</ref> natural de [[Collsuspina]], nel valle de Moià, y de ''María Comes i Sors'', nel momentu de la so nacencia, los Casanova gociaben d'una sólida posición económica. Propietarios de finques y tierres, dedicar al [[comerciu]] del granu y la llana.<ref>Surnames, [http://www.surnames.org/apellíos/casanova.htm Casanova], consultáu'l 17 d'abril de 2007</ref> La familia tenía una llarga tradición de participación nos asuntos públicos. [[Francesc Casanova]] (güelu) foi Capitán de la Santa Unión y lluchó contra los bandoleros, y Rafael Casanova (padre) foi xefe del [[somatén]] del [[Moianès]] (1650), conseyeru de la población (1652), [[veguería|subveguer]] de [[Moyá]] y el Moianès (1659) y, poco primero de la so muerte (1682), alcalde real de la villa.<ref name="ref_duplicada_1">Muséu d'Historia de Cataluña, [http://www.mhcat.net/content/download/2486/20692/file/casanova%20castella.pdf?PHPSESSID=5666caa8d22066302fa068c66f8d4d01. Rafael Casanova], consultáu'l 17 d'abril de 2007</ref> Rafael Casanova cursó [[Derechu]] nel [[Estudiu Xeneral de Barcelona]], oficiu qu'exerció mientres tola so vida. El 22 de xunetu de 1696 casárase con Maria Bosch i Barba, con quien tuvo cuatro fíos, anque namái unu, tamién llamáu Rafael, sobrevivió a la edá adulta.<ref>Serret y Bernús (1996: 31)</ref> === La Guerra de Socesión === {{AP|Guerra de Socesión Española}} [[Ficheru:ConstitucionsCatalanesVolumIr.jpg|thumb|right|Les [[Constituciones catalanes]] fueron xuraes por Felipe V de Castiella, IV d'Aragón, en [[1702]]. Pero en [[1704]], tres un fracasáu intentu de [[Desembarcu de Barcelona|desembarcu aliáu en Barcelona]], el virréi Francisco de Velasco conculcó repetidamente diches constituciones. Tres repitíes instancies al virréi, Barcelona nomó a [[Pablo Ignacio Dalmases]] como embaxador, pa denunciar ante'l rei en persona l'actitú del virréi Velasco. En [[5 de febreru]] de [[1705]], namás llegar a la corte de Madrid, l'embaxador foi deteníu y encarceláu. Tres meses dempués españaba la revuelta nel [[Principáu de Cataluña]] y n'[[ochobre]] les tropes del Archiduque Carlos d'Austria tomaben Barcelona.]] La muerte ensin descendencia de [[Carlos II d'España|Carlos II ''l'Abruxáu'']], asocedíu pol [[Felipe V d'España|duque Felipe d'Anjou]], dio llugar a un conflictu internacional que llueu se tornó guerra civil na mesma España ente los partidarios del [[Carlos VI del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|Archiduque Carlos]] y los de Felipe V. Esti postreru xuró en 1702 les [[Constituciones catalanes|Constituciones de Cataluña]], otorgando nuevos privilexos a les instituciones catalanes de les cualos recibió homenaxe. Sicasí la guerra yá españara nos [[campu de batalla]] d'Europa cuando la Casa d'Austria invadió los territorios españoles d'Italia. Ante les continues derrotes borbóniques Felipe V nun pudo siguir el so itinerariu pa xurar los fueros d'Aragón y Valencia, treslladándose en persona al frente italianu. Yá en Barcelona en 1703 los austracistas, los partidarios de la tradicional Casa d'Austria, recibieron el llamátigu de ''Imperiales'' o ''Aguiluchos'', por ser este'l símbolu del imperiu austriacu, ente que los adherentes de la Casa de Borbón yeren llomaos de ''[[Butifleros]]''. En 1704 les tropes de la [[Tratáu de L'Haya (1701)|Gran Alianza de la Faya]] llanzaron un intentu de [[Desembarcu de Barcelona|desembarcu aliáu en Barcelona]] cola complicidá d'un amenorgáu númberu de ''Aguiluchos'' barceloneses. Fracasada la intentona dellos caudiellos austracistas exiliáronse, pero con cuenta d'evitar nuevos trafullos el virréi Francisco de Velasco llanzó una represión indiscriminada conculcando repetidamente les [[Constituciones catalanes|Constituciones de Cataluña]], fechu qu'amontó'l sofitu a los austracistas. Retornáu Felipe V a Madrid la ciudá de Barcelona, que tenía'l privilexu de nomar embaxadores propios, nomó a [[Pablo Ignacio Dalmases]] pa denunciar ante Felipe V en persona l'actitú del virréi Velasco. Pero en 5 de febreru de 1705, namás llegar a la corte de Madrid, l'embaxador foi deteníu y encarceláu. Tres meses dempués españaba la revuelta en Cataluña y el 20 de xunu de 1705 los caudiellos austracistas catalanes roblaben el [[Pactu de Xénova]], una alianza militar ente Cataluña ya Inglaterra en virtú de la cual Cataluña comprometer a lluchar pola causa del pretendiente al tronu español Carlos d'Austria cola ayuda militar d'Inglaterra, y esta comprometíase a defender les [[Constituciones catalanes|Constituciones de Cataluña]] fuera cuál fuera la resultancia de la guerra. N'ochobre de 1705 [[Sitiu de Barcelona (1705)|les tropes del archiduque Carlos tomaron Barcelona al asaltu]], y la Xeneralidá de Cataluña y los ''Consellers'' de Barcelona aclamáronlu como a un llibertador. Díes más tarde l'archiduque d'Austria yera proclamáu llexítimu rei Carlos III d'España, xurando respetar les [[Constituciones catalanes|Constituciones de Cataluña]] y convirtiendo a Barcelona en sede de la so corte y baluarte austracista mientres el restu de la guerra. [[Ficheru:Anales-cataluña-3.jpg|thumb|left|[https://books.google.es/books?id=kf1GYNBSMZ4C&dq=añales%20de%20catalu%C3%B1a&hl=ca&pg=PP11#v=onepage&q&f=false Añales de Cataluña] ([[1709]]) obra del austracista [[Narciso Feliu de la Peña]].<br /> Dedicó'l tercer tomu de la obra a Dios, al Rei y a la [[Cataluña|Patria]], Cataluña: «''Y como soi Catalan, por natural de Barcelona, y el [[Principáu de Cataluña]] sía [[Patria]] xeneral de tolos Catalanes''» ]] El 25 de xineru de 1706, por muerte del conseyeru terceru de Barcelona [[Jacinto Lloreda]], Rafael Casanova foi sorteáu pa ocupar dichu cargu. La ciudá de Barcelona gobernar a sigo mesma y yera rexida por seis maxistraos, los ''Consellers de Barcelona'', que teníen un mandatu llindáu a un añu; dichos seis maxistraos yeren escoyíos por sortéu por aciu el sistema de insaculación, consistente en depositar nun sacu papeles colos nomes de tolos ciudadanos y del cual la mano d'un neñu estrayía nun sortéu añal los ciudadanos escoyíos pa gobernar la ciudá. Aquellos escoyíos podíen arrenunciar al cargo si nun se consideraben aptos, anque una vegada nomaos maxistraos yeren asesoraos y supervisaos pol [[Conseyu de Cientu|Conseyu de los 100]], una asamblea de ciudadanos. Pal cargu de ''Conseller en Cap'' namái figuraben nel sacu correspondiente los nomes d'aquellos que teníen el títulu de ''Ciutadans Honrats'' (Ciudadanos Honraos), una distinción que namái s'otorgaba a aquellos ciudadanos que s'habíen distinguíu sobremanera nel serviciu públicu a Barcelona. El cargu de ''Conseller Segon'' (conseyeru segundu) taba acutáu a los mercaderes de Barcelona, el ''Conseller Terç'' (conseyeru terceru) a los xuristes y abogaos, y el ''Conseller Sisè'' (conseyeru sestu) a los menestrales y llabradores. Como conseyeru terceru desenvolvió'l so cargu Rafael Casanova hasta que tres meses dempués, n'abril de 1706, les tropes de Felipe V, col rei a la cabeza, arrodiaron la ciudá y empecipiaron el [[Sitiu de Barcelona (1706)]] pa reconquistala. Dempués de bloquiada Barcelona les tropes borbóniques empezaron les operaciones empuestes a la conquista de la fortaleza de [[Montjuïc (Barcelona)|Montjuïc]], dende la cual una vegada tomada, rindiríen la ciudá. En 21 d'abril les tropes de Felipe V yá tomaren posiciones cerca de la fortaleza y empezaron a hostigarla. Entós suplió un rumor ente los barceloneses según el cual les tropes austracistas apautaren coles borbóniques la rindición de la fortaleza, rumor que desaguó nun amotinamientu xeneral de los barceloneses por tola ciudá. Mientres los disturbios morrió asesináu'l ''Conseller en Cap'' de 1705-1706 Francisco Nicolás de Sanjuan. Quedaron al mandu de la ciudá'l conseyeru segundu, el mercader Francisco Gallart, y el conseyeru terceru, el xurista Rafael Casanova, quien consiguieron finalmente reconducir la situación y el gobiernu de la ciudá. El 8 de mayu se albiró nel horizonte a la flota inglesa sol comandu del almirante [[John Leake]], provocando'l llevantamientu del sitiu y la caótica fuxida de les tropes borbóniques que dexaron abandonaos nel campu delantre de Barcelona a los mancaos, los suministros y tol tren d'artillería. Un añu más tarde, el 6 de febreru de 1707, l'[[Carlos VI del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|archiduque Carlos]] dio-y a Rafael Casanova el títulu de ''Ciutadà Honrat'' (ciudadanu honráu) pola so actuación al mandu de gobiernu de la ciudá mientres el sitiu borbónicu de Barcelona de 1706. [[Ficheru:Paz-utrecht.jpg|thumb|right|370px|La [[Tratáu d'Utrecht|Paz xeneral d'Utrecht]] ([[1713]])<br /> Grabáu que reproduz la proclamación de la paz en [[L'Haya]] el [[22 de mayu]] y los fueos artificiales de celebración el [[14 de xunu]] de [[1713]].]] Les tropes austracistas conquistaron Madrid a los pocos meses, pero retirar d'ella pa ser ganaes finalmente na [[Batalla de Almansa]] en 1707. Tres un fallíu tratáu de paz en 1709 les tropes austracistas llanzaron una nueva ofensiva que remató en 1710 con tomar nuevamente de Madrid. Forzaos a abandonar la ciudá tres la llegada de refuerzos franceses, en 1711 la posición militar de los austracistas yera yá bien comprometida. En setiembre d'esi añu l'archiduque Carlos dexó la Península camín de Viena pa faese cargu del [[Sacru Imperiu Romanu]], dexando en [[Barcelona]] a la so esposa [[Isabel Cristina de Brunswick-Wolfenbüttel]]. Nes primeres negociaciones de paz los embaxadores del yá emperador Carlos VI aportunaron que'l Principáu de Cataluña fora alzáu a la categoría de república independiente. Sicasí, tres l'arrenunciu de Felipe V al tronu de Francia (artículu 2º), la entrega del peñón de [[Xibraltar]] (artículu 10º) y de la isla de [[Menorca]] (artículu 11º), y les concesiones comerciales n'[[América]] (artículu 12º), los ingleses dexaron ante Felipe V el 13 de xunetu de 1713. Esti comprometer nel artículu 13º del [[Tratáu d'Utrecht]] a aministiar a los catalanes y a concede-yos namái los mesmos derechos y privilexos que los habitantes de los dos Castillas, ''"que de tolos pueblos d'España son los más amaos pol Rei Católicu"''.<ref>Alegria y Charlain; Trataos, convenios y declaraciones de paz y de comerciu (1843); p. 79 {{cita|Artículu 13º. Vistu que la reina de la Gran Bretaña nun cesa d'encamentar con suma eficacia por que tolos habitantes del principáu de Cataluña, de cualquier estáu y condición que sían, consigan, non solo enteru y perpetuu olvidu de tolo executao mientres esta guerra y gocien d'integrar posesion de toles sos faciendes y honres, sinón tamién que caltengan ilesos é intactos los sos antiguos privilexos, el rei católicu por atención à la so Maxestá británica concede y confirma pol presente á cualesquier habitador de Cataluña, non solo l'amnistía deseyada juntamente cola plena posesion de tolos sos bienes y honres, sinón que-yos da y concede tamién aquellos privilexos que tienen y gocien, y d'equí p'arriba pueden tener y gociar los habitadores de los dos Castillas, que de tolos pueblos d'España son los mas amaos del rei católicu.}}</ref> En 1713 Isabel de Brunswick abandonó Barcelona, y pocu dempués les naves ingleses sacupaben a les últimes tropes aliaes de Cataluña. === Cataluña nun se rinde === Ante les noticies del abandonu inglés, convocar en Barcelona'l 30 de xunu de 1713 una Xunta de Brazos (''Xunta de Braços'') pa deliberar si Cataluña tenía de sometese a Felipe V o prosiguir la guerra en solitariu. Nes primeres sesiones el Brazu Eclesiásticu tornar por tar arreyada la efusión de sangre, dexando la resolución final en manes de los otros dos Brazos. En virtú del so nomamientu como ciudadanu honráu de Barcelona, Rafael Casanova foi miembru de les sesiones del Brazu Real (''Braç Reial''). El [[5 de xunu]] el Brazu Real emitió'l so veredictu proponiendo que se siguiera la guerra. Nuna tensión creciente, los votos del Brazu militar estremar en tres grupos, nun llegándose a una resolución unánime. El parllamentu decisivu tuvo llugar na sesión del Brazu Militar y corrió al cargu de Manuel de Ferrer y Sitges. Tomada la decisión de siguir la guerra en solitariu, los comisionados de los brazos xeneral apurrir a los diputaos de la [[Xeneralidá de Cataluña]], por que la publicar y declarara l'estáu de guerra. Los diputaos de la Xeneralidá, contrarios a la proclamación, dilataron la entrada a valir llegal del edictu tres díes. Na sesta instancia presentada pelos brazos xenerales ante los diputaos de la Xeneralidá, recordábase-yos que yera la so deber el caltenimientu de les llibertaes, privilexos y prerrogativas de los catalanes, que los nuesos antecesores a cuenta de sangre gloriosamente arramada algamaron, y nós debemos asina mesmu caltener».<ref>AA.VV. (2006: II, 42)</ref> Finalmente, la proclamación pública de guerra tuvo llugar a los seis de la mañana del [[9 de xunetu]] de [[1713]]: [[Ficheru:Junta-brazos-cataluña-1713-guerra.jpg|thumb|left|Proposición presentada polos diputaos de la Xeneralidá de Cataluña'l [[30 de xunu]] de [[1713]] ante la Xunta de Brazos, y que remataría'l [[9 de xunetu]] cola publicación del edictu pol cual [[Cataluña]] siguía la guerra pa «defender la so Llibertá».]] {{cita|Agora oyéi, faise saber a toos xeneralmente, de parte del Excelentísimo y Fidelísimo Consistoriu, de los Excelentísimos y Fidelísimos diputaos y oidores de cuentes del Principáu de Cataluña, insiguiendo la resolución apostáu polos Excelentísimos y Fidelísimos Brazos Xenerales el día 6 del corriente mes y añu, pol presente pregón y edictu que'l Excelentísimo y Fidelísimo Principáu de Cataluña convocáu en Brazos Xenerales el sobredicho añu y día deliberó siguir la guerra en nome de la Sacra Cesárea Católica Real Maxestá del emperador y rei el nuesu Señor (que Dios guarde) por caltenese vasallos de la sobredicha S.C.C.R.M. según la llei establecida nes cortes xenerales celebraes nel añu de 1706 y por caltener les lleis, constituciones, privilexos, honores, costumes y prerrogativas que'l serenísimo duque d'Anjou derogó queriendo que'l presente Principáu de Cataluña apurrir a discreción y que los naturales y habitantes nun gocien d'equí p'arriba más llei nin privilexu que la qu'a la so arbitrio quier impone-yos. Por tanto, declaren que del día presente d'equí p'arriba, tolos naturales y habitantes del presente Principáu tengan, reputen y traten por enemigos tolos súbditos y vasallos, tantu del sobredicho serenísimo duque d'Anjou como los súbditos y vasallos de la maxestá del rei de Francia por cuanto ye aliáu y ayuda y favorez los designios del soberdicho duque d'Anjou. <br /> Por tanto, prohíbese so les penes establecíes de crime de lesa maxestá que del día presente d'equí p'arriba nengún atrévase a tener comunicación nin tratu per escritu nin de cualesquier otra manera colos dichos vasallos y súbdito si nun quieren ser trataos como vasallos inobedientes del emperador y rei el nuesu Señor y enemigos de la Patria. Porque les diches coses sían a toos bultables manden los Excelentísimos y Fidelísimos señores diputaos ser fechu y publicáu el presente bandu y pregón nos llugares avezaos de la presente ciudá y otres partes onde convenga y sía menester.|<ref>Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. III, p. 811</ref>}} [[Ficheru:Crisol-fidelidad-cataluña-defender-su-libertad-1713 001.jpg|thumb|right|''Crisol de Fidelidá'' (1713)<br />Por aciu opúsculos como ''Espertador de Catalunya'', ''Crisol de Fidelidá'', ''Llealtá Cathalana'' y otros tantos, [[Cataluña]] llibró tamién la guerra propagandística, rebatiendo les acusaciones de tar lluchando tan solo pola so llibertá y los sos privilexos, y tratando d'argumentar que la so llucha tamién yera pola [[Corona d'Aragón]] y la llibertá de tola [[Monarquía Hispánica|Monarquía d'España]].]] Tres esi día varios ciudadanos de Barcelona abandonaron la capital en desalcuerdu cola declaración de guerra; non yá tratábase de los pocos partidarios de Felipe V qu'aguantaren hasta entós na ciudá, sinón tamién y mayoritariamente de partidarios del Archiduque Carlos d'Austria que públicamente amosaren el so desalcuerdu cola decisión d'aguantar a estazón mientres la Xunta de Brazos; ente ellos l'antiguu teniente coronel [[Antonio Meca y de Cardona]] de les fanátiques Reales Guardias Catalanes, les tropes de elite que formara la ''guardia de corps'' del Archiduque Carlos d'Austria y que se retiró a una residencia so en Sabadell, o'l coronel de la guardia de caballería de la mesma unidá, [[Antonio de Clariana y de Gualbes]]. Pela contra, Rafael Casanova, que tamién disponía d'otra residencia en Sant Boi de Llobregat, caltúvose dientro de Barcelona. El 22 de xunetu, tal que yera de preceptu, dar# en la renovación de los diputaos de la [[Xeneralidá de Cataluña]] pal trieniu 1713-1716, resultando sorteaos los más gustantes a la guerra. Asina mesmu procedióse al nomamientu de los embaxadores de Cataluña: [[Francisco de Berardo]], [[marqués de Montnegre]], foi nomáu embaxador en [[Viena]], Pablo Ignacio de Dalmases, l'embaxador que fuera arrestáu namás llegar a la corte de Madrid en 1705 y fuera lliberáu tres tomar de [[Madrid]] poles fuercies austracistas en [[1706]], foi nomáu embaxador en [[Londres]], y [[Felipe de Ferrán y de Sacirera]] embaxador en [[L'Haya]].<ref>AA.VV. (2006: II, 48).</ref> Dende 1711 la propaganda borbónica influyera a la opinión pública española «pa hazer odiosa la nación catalana»; nesta direición atopa'l espurio opúsculo ''Nueves constituciones que piden concédanse-y al principáu de Cataluña pola fidelidá qu'amosaron y amuesen al Señor Archiduque'' según el cual, si trunfaba l'Archiduque Carlos d'Austria, los catalanes apoderar de toa España. Esti documentu llegó inclusive a ser consideráu auténticu por historiadores tan reputaes como [[María Teresa Pérez Picazo]]<ref>Pérez Picazo, Maria Teresa; ''La publicística española na guerra de Socesión''</ref> o [[Virginia Sanz León]].<ref>Sanz León Sanz, Virgina; ''El fin del pactismo: L'autoridá real y los últimos años del Conseyu d'Aragón''.</ref> Yá na Xunta de Brazos de Barcelona, [[Manuel de Ferrer y Sitges]] nel so famosu y patrióticu discursu<ref>Pizarro Carrasco, Carlos; ''El discursu de la resistencia al traviés del Espertador de Catalunya''.</ref> gloriar de que fuera «Barcelona la primer ciudá d'España edificada en tierra plana que se solmenara'l xugu mahometanu», y tachó a los ministros de Madrid de ser «afamiaes sangrixueles», alvirtiendo contra les «falses sides de que los ministros castellanos, que tiranizan los indefensos pueblos de Castiella, sirvir pa imprimir gafíes máximes naquellos ánimos ignorante y senciellu, con cuenta de caltenelos na so dura dominación, y face-yos más pesáu'l xugu de la so esclavitú, pos procuren inspirar nos sos corazones l'agafamientu y rigor contra nós», acusando de «lladrón al que ye robáu, y de rebelde, al que xustamente se defende». Pa compensar la propaganda borbónica la [[Xeneralidá de Cataluña]] publicó dos opúsculos: el ''Espertador de Catalunya'' (en catalán) y el ''Crisol de Fidelidá'' (en castellán). En dambos testos intentóse refutar la propaganda borbónica legitimando la guerra empecipiada per Cataluña en llucha non yá pola so llibertá y los sos privilexos sinón que, recordando l'abolición de los fueros del reinu d'Aragón y del reinu de Valencia, tamién lluchaba pola Corona d'Aragón y pola llibertá de toa España. Ante la declaración de guerra, Felipe V escribió enritáu al so güelu, el rei [[Lluis XIV de Francia]], lamenatándose de que, pese conceder a los catalanes una amnistía y les mesmes lleis qu'a Castiella, nada d'eso sirviera. Ante la grave situación de les sos finances y la negativa catalana a la paz, el francés sentenció que los catalanes «van pagame tolos gastos de la Guerra de Cataluña dende 1º de xunetu de [1713] hasta que rindieren les Armes».<ref>Archivu Xeneral de Simancas, Estáu, lib. 8128; reproducíu por Muñoz & Catà; Repressió borbònica i resistència catalana (1714-1736)</ref> === La formación del Exércitu de Cataluña === {{AP|Exércitu de Cataluña}} [[Ficheru:Nacion-Catalana-1713.jpg|thumb|right|Habiendo [[Cataluña]] proclamáu la defensa en nome del Rei y de la Patria, los ''Consellers'' de Barcelona unviaron cartes a distintes poblaciones apelando a llucha por que «''pueda la [[Cataluña|Nación Catalana]] llograr gloriosu desempeñu en tan xusta empresa.''»<ref>AA.VV. (2006: II, 19).</ref> ]] Proclamada públicamente la declaración de guerra'l [[9 de xunetu]] de [[1713]], a otru día publicóse un bandu pa levar efeutivos pal reximientu d'infantería de la Xeneralidá, mientres la Ciudá venía de la mesma forma p'aumentar los efeutivos del reximientu d'infantería de Barcelona.<ref>Hernàndez Cardona y Riart y Jou (2007: 69).</ref> Pal cargu de xeneral comandante cubicáronse dos opciones: el teniente mariscal Antonio Colón de Portugal y Cabrera, conde de Poblar, y el tamién teniente mariscal Antonio de Villarroel y Peláez, siendo escoyíu esti postreru por nacer en Barcelona. Ésti aceptó'l nomamientu'l 12 de xunetu señalando qu'aportaba a ello como bon militar profesional, pol fechu de tar arreyada la defensa d'una plaza a puntu de ser sitiada, y so les condición de llograr patente oficial del Rei [[Carlos III d'Aragón|Carlos III]] y disponer d'abondu númberu de tropes pa la defensa de la plaza. La Xunta de Gobiernu aportó a les sos condiciones y a otru día foi oficializáu'l nomamientu. A finales de xunetu la lleva xubía a cerca de 4000 combatientes a sueldu de los Trés Comunes de Cataluña, siendo coles mesmes nomaos los oficiales y apurríes les patentes en nome de los Trés Comunes de Cataluña, non del rei Carlos III. El xeneral [[Juan Bautista Basset]] foi nomáu xeneral comandante de l'artillería, el xeneral Miguel de Ramon y Tord foi nomáu xeneral comandante de la caballería, y el xeneral Bartolomé Ortega de la infantería, mientres Ramon de Rodolat yera nomáu inspector xeneral del exércitu y el xeneral José Antonio Martí yera xubíu a brigadier. [[Ficheru:Defensa de su Magestad y el Principado de Cataluña.jpg|thumb|left|La [[Gazeta de Barcelona]] recoyó'l xuramentu que realizaron los soldaos de Cataluña<ref>Sobre la esistencia d'un exércitu catalán puramente dichu, considerando como a tal a les milicies reclutadas ''ad hoc'', ''cf''. Espino Blanco (1997) y Hernàndez Cardona y Riart y Jou (2010).</ref> el [[30 d'ochobre]] de [[1713]]: «''hasta la última gota de sangre, en defensa de la C. y C. Magestad del Emperador, y Rei el nuesu Señor, (que Dios guarde) y del Fidelísimo Principáu de Cataluña.''» ]] Con cuenta de movilizar a los centenares de refuxaos austriacistas de los reinos d'España que s'atacaben en Barcelona, los Trés Comunes de Cataluña concibieron la idea d'entamar los reximientos del Exércitu de Cataluña en función de les naciones pertinentes; según dichu plan, de los ocho reximientos d'infantería que s'alzaron, el reximientu de la Xeneralidá, el reximientu de Barcelona, el reximientu de La nuesa Señora del Rosario y el reximientu del coronel Busquets seríen acutaos a los catalanes, el reximientu de San Narciso pa los alemanes, el reximientu de La nuesa Señora de los Desamparaos pa los valencianos, el reximientu de la Santolaya pa los navarros, y el reximientu de la Inmaculada, sol comandu teóricu del xeneral comandante Villarroel pero efeutivu del coronel Gregorio de Saavedra, pa los castellanos.<ref>Hernàndez Cardona y Riart y Jou (2007: 70)</ref> Asina mesmu, de los seis reximientos de caballería que s'alzaron, el reximientu de coraceros de San Miguel foi acutáu pa los aragoneses. A pesar de les intenciones de los Trés Comunes de Cataluña, la mayor parte de la lleva tuvo que completase con tropes catalanes.<ref>Hernàndez Cardona y Riart y Jou (2007: 69)</ref> En cuánto a los antiguos ''miquelets'' ([[miguelete]]s), fueron reorganizaos y encuadraos nos llamaos reximientos de fusileros de monte; el reximientu del coronel Amill foi bautizáu reximientu [[Raimundo de Peñafort|San Raimundo de Peñafort]], el del coronel Rau foi llamáu del Ángel Custodio, ente que el del coronel Vilar y Ferrer caltuvo'l so nome y el reximientu del coronel Ortiz tuvo acutáu a los ''migueletes'' valencianos.<ref>Hernàndez Cardona y Riart y Jou (2010: 77)</ref> Tocantes a l'armada naval, movilizáronse cincuenta tartanas de guerra, nueve bergantinos y seis fragates, mientres se fornieron con ente venti y cuarenta cañones cuatro navíos: el San José, la Santa Madrona, el Santolaya y el San Francisco de Paula. La Coronela de Barcelona, la milicia formáu polos cofrade de los gremios barceloneses, foi reorganizada como un solu reximientu de seis batallones: el Santísima Trinidá, la Inmaculada Concepción, el Santolaya, el San Severu, la Santa Madrona y el Nuesa Señora de la Mercé. Los miembros de la Coronela de Barcelona taba sometíos a la xurisdicción militar cuando entraben de guardia y taben a sueldu de la Ciudá; coles mesmes taben dafechu uniformados y forníos con fusiles de primera calidá dende 1707, siendo'l so coronel el ''Conseller en Cap'' de Barcelona.<ref>Hernàndez Cardona y Riart y Jou (2010: 39-41)</ref> Pa caltener l'orde públicu dientro de la Ciudá se levó la Compañía de l'Apaciguadura, y pa aquellos inhábiles pal serviciu d'armes entamaron los batallones de cuartos, formaos por ciudadanos qu'ensin recibir paga teníen el cometíu de sirvir de fuercia de trabayu, desescombro y reconstrucción en casu de bombardéu. Finalmente se levaron les compañíes de voluntarios, formaes por barceloneses que nun taben a sueldu pero que sirvíen voluntariamente con armes propies, ensin patente oficial y ensin uniforme. Una de les midíes adoptaes n'agostu de 1713 a pidimientu del xeneral comandante Antonio de Villarroel foi la creación d'una Xunta Secreta a imaxe y semeyanza de la creada por [[Guillermu III d'Orange]] nos Estaos d'Holanda; dicha Xunta política tenía por finalidá conferenciar direutamente col xeneral comandante Villarroel y tar informada de toles operaciones militares qu'esti propunxera. Tuvo formada por siete persones ente les cualos el mesmu xeneral comandante, el ''Conseller en Cap'' de Barcelona, y [[Juan Francisco de Verneda y Sauleda]], unviáu secretu del archiduque Carlos en [[Barcelona]], quien tuvo en contautu direutu con [[Viena]] mientres tol tiempu que duró'l sitiu de la ciudá.<ref>Castellví i Obando, Francesc; Narraciones Históriques; Vol. III, páx. 694 y Vol. IV, páx. 29</ref> === ''Conseller en Cap'' === [[Ficheru:1714-defenderse cataluña por el rey y por la patria.jpg|thumb|250px|right|''Llealtá Cathalana'' (1714)<br />En [[1714]] la radicalización política catalana acentuó unos planteamientos que [[Josep Fontana]] considera ''"[[Republicanismu|netamente republicanos]]''.<ref>Fontana (2004: 20).</ref> [https://books.google.es/books?id=_snwzlQro4sC&printsec=frontcover&source=gbs_atb#v=onepage&q&f=false El opúsculo ''Lealthad Catalana''], publicáu esi añu, sostenía qu'a la [[Nación]] solo representar [[Cortes Catalanes|les cortes]], soles, como xunta de los trés brazos, ensin la necesaria presencia del rei: «''Sólas los resolvimientos que se tomen en cortes d'un reyno o provincia son les que se atribuyena la nación [...], que namái se representa nos sos braços uni dos. Tola [[Cataluña|Nación cathalana]], xunta nes sos braços, resolvió'l defendese por [[Carlos VI del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|el rei en que'l so dominiu estava]]...»'', añadiendo que non yá pola llibertá de ''«Cathaluña engarra Barcelona, pero entá pola de la Corona de Aragon (...) pero entá toa España''», defendiéndose de les acusaciones de rebeldía, xustificando la defensa de los sos privilexos y resaltando la heroicidá de la llucha de «''la [[Cataluña|Provincia]]»'' contra ''«dos Poderosos, y Capitales Enemigos, como son [[Francia]] y [[Castiella]] (...) los que más contribuyeron pa tiranizarla y faela esclava».'']] {{AP|Sitiu de Barcelona (1713-1714)}} El 25 de xunetu de 1713 les tropes borbóniques al mandu del [[Restaino Cantelmo-Stuart|duque de Pópoli]] llegaron ante les muralles de Barcelona; darréu Pópoli esixó la rindición de la ciudá, que foi refugada'l mesmu día. Ante la resistencia barcelonesa, les tropes de Felipe V empecipiaron el bloquéu de la ciudá. La estratexa del duque de Pópoli foi la que secularmente siguiérase nos [[Sitiu de Barcelona|sitios a los que se sometiera a Barcelona]], bloquiando per tierra la ciudá p'afogala y centrando el restu del so efeutivos na conquista de la fortaleza de Montjuïc, dende la cual, una vegada tomada, obligar a la rindición de la ciudá. Trátase d'una estratexa al llargu plazu dictada poles faltes téuniques de les tropes de Felipe V y qu'aniciaba el so ésitu na corte de suministros, tanto bélicos como de comida, que tendríen de desaguar nel debilitamientu progresivu de la resistencia per parte de la ciudá.<ref name="AA_1">AA.VV. (2006: II, 62)</ref> Nel interior de Barcelona les tensiones polítiques fueron n'aumentu. Les disensiones ente'l ''Conseller en Cap'' de Barcelona de 1712-1713, [[Manuel Flix]], quien votara en contra de la guerra pero permaneciera nel cargu por llealtá institucional, y los partidarios de la resistencia a estazón agravárense. Asina mesmu, la espedición del nuevu diputáu militar de la Xeneralidá de Cataluña, empuesta a llevantar n'armes al restu del Principáu, resultara infructuosa, nun pudiendo nin torgar la cayida de les fortaleces de Hostalric y Castellciutat. Tou ello bastió cuando, ante la proximidá del día de la renovación consistorial, el [[Conseyu de Cientu]] falló qu'a pesar del estáu de guerra daba en escoyer nuevos ''Consellers de Barcelona''. Siguiendo'l ritual de los sieglos anteriores, el día de [[Andrés l'Apóstol|San Andrés Apóstol]], 30 de payares de 1713, producióse la estraición de los nuevos seis maxistraos municipales pal periodu de 1713-1714, siendo Rafael Casanova nomáu ''Conseller en Cap'' de Barcelona, la máxima autoridá de la ciudá. El cargu llevaba añadíu'l grau de coronel de los Reximientos de la Coronela», la milicia ciudadana, que yera'l componente más numberosu de la guarnición que defendía la ciudá, según el títulu de cabeza militar de la plaza. Historiadores como [[Miquel Sanpere]] (1905) especularon cola posibilidá de que la estraición de Rafael Casanova nun fuera pa nada aleatoria sentenciando «!Siempres intelixentes y patriótiques les bolses insaculatorias!», ente que'l biógrafu [[Carles Serret y Bernús]] ye de la opinión que nun hai prueba documental dalguna que demuestre qu'esistió amañu pa la eleición de Rafael Casanova como ''Conseller en Cap''.<ref>Serret y Bernús (1996: 67-69).</ref> El gobiernu de Rafael Casanova marcó un cambéu total col anterior gobiernu. Si hasta entós el teniente mariscal Villarroel tuviera plena autonomía militar como xeneral comandante del exércitu, y plantegara una estratexa defensiva conservadora que buscaba ganar tiempu, basándose nel principiu que solo una ayuda esterna podía lliberar la ciudá, el nuevu ''Conseller en Cap'' Rafael Casanova esixólu que darréu ordenara llanzar ataques continuos cada nueche contra'l gordón de bloquéu pa foliar a les tropes borbóniques, aportando a ello'l xeneral comandante. A los pocos díes desamarróse un nuevu conflictu pola supremacía militar; ante la negativa del gobernador de Montjuïc a obedecer les órdenes del ''Conseller en Cap'', alegando qu'él namái tenía d'obedecer al xeneral comandante Villarroel, Casanova ordenó que'l coronel Pablo Tohar, gobernador de la fortaleza, fora arrestáu y encarceláu, mandando asina mesmu órdenes a tolos portales de la ciudá que nun teníen d'executar orde militar dalguna que nun fuera expedida por él en persona. L'enfrentamientu ente'l gobiernu de Casanova y el xeneral comandante yera yá total; finalmente'l [[Conseyu de Cientu]] aconceyáu en plenariu falló salomónicamente resolviendo que, efeutivamente, Rafael Casanova yera'l gobernador de la plaza y armes de Barcelona, y tamién de la fortaleza de Montjuïc, mas aceptábase que les atribuciones de gobernador de Montjuïc fueren delegaes nel xeneral comandante, debiendo ésti rindir cuntes ante'l ''Conseller en Cap''. [[Ficheru:Case-catalans-1714.jpg|thumb|250px|left|El ''Caso de los Catalanes'' <br />[[Cataluña]] llibró la guerra tantu nel [[campu de batalla]] com nes cancilleríes europees. Los embaxadores catalanes en [[Londres]], [[Viena]] y [[L'Haya]] xugaron un papel crucial na guerra diplomática. Los manifiestos [http://mdc.cbuc.cat/cdm4/document.php?CISOROOT=/llibimps16&CISOPTR=36139&CISOSHOW=36033 Deplorable History of the Catalans] y [https://books.google.com/books?id=FQ2oQwAACAAJ&dq=The+Case+of+the+Catalans+considerd&hl=ca&ei=IuBWTdyvNcrAhAfoqaWbDA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CC0Q6AEwAA The Case of the Catalans] recordaben a Inglaterra'l so tratáu d'alianza militar con [[Principáu de Cataluña|Cataluña]] y la traición d'Utrecht.<ref>Albareda Salvadó, Joaquim; El Cas dels Catalans. La conducta dels aliats arran de la Guerra de Successió (1705-1742)</ref>]] Afitando totalmente el so poder militar na plaza, el gobiernu de Rafael Casanova centrar nel frente esterior. A finales d'[[avientu]] ordenar al coronel [[Antonio Desvalls]], [[marqués del Poal]], qu'entamara una espedición al esterior col cometíu de llevantar el país n'armes, hostilizar les rutes de suministru que suministraben a les tropes borbóniques que bloquiaben Barcelona, y provocar qu'éstes tuvieren qu'esviar efeutivos del gordón de bloquéu pa escorrer a les tropes esteriores. La operación resultó un ésitu del gobiernu de Rafael Casanova, que se vio facilitáu cuando'l país llevantar n'armes a principios de xineru de 1714. El motivu del alzamientu deber al cobru de les quintes, cuando l'intendente del exércitu borbónicu [[José Patiño y Rosales]] recibió órdenes de la corte de Madrid de cobrar a cualquier preciu impuestos en Cataluña pa evitar la inminente bancarrota qu'amenaciaba les arques de Felipe V. Si mientres los primeros dos meses del so gobiernu les noticies paecíen favorables, en febreru de 1714 el gobiernu de Casanova tuvo que faer frente al intentu de golpe d'estáu perpetáu pol inspector xeneral del exércitu [[Ramon de Rodolat]]. Ésti pretendía derrocar al executivu de Casanova con efeutivos de la Coronela de Barcelona, pero alvertíu de los planes d'aquel foi deteníu primero que pudiera llevalo a cabu; al cabu d'unos díes Jacinto Oliver foi nomáu nuevu inspector xeneral del exércitu. La contrapartida nun se fixo esperar y el 26 de febreru la [[Xeneralidá de Cataluña]] dexó toes el so competencies militares a los ''Consellers de Barcelona''. Esti procesu ye lo que l'historiador Salvador Sanpere y Miquel (1905) llamó «golpe d'estáu conceyil», interpretando que los ''Consellers'' realizaren un contragolpe d'estáu contra la Xeneralidá de Cataluña. L'historiador Martí y Fraga (2010) negó dicha interpretación, aseverando que la interpretación de Sanpere basar na impresión que de dichos sucesos tuvo'l coetaneu Francisco de Castellví, quien nun tuvo accesu a los dietarios nin de la Xeneralidá, nin del Conseyu de Cientu, del estudiu de los cualos esprender que dichu golpe d'estáu nun tuvo llugar, tratándose tan solo d'una tresferencia de competencies militares. Sía como fora, el 27 de febreru anovóse dafechu la composición de la ''Xunta Vint-i-Quatrena de Guerra'', la xunta de gobiernu, y Rafael Casanova foi nomada presidente de la ''Xunta Novena de Guerra'', encargada de dirixir les operaciones militares y na que recayeren toles competencies tresferíes pola Xeneralidá. D'esta manera remataba'l procesu pol cual el ''Conseller en Cap'' concentrara tol poder militar, tantu dientro de Barcelona como nel esterior; a partir d'entós tolos comandantes militares que combatíen nel Principáu, el xeneral [[Josep Moragues]], el coronel Antonio Desvalls marqués del Poal, el coronel Amill y el coronel Vilar, pasaron a reportar direutamente a los ''Consellers de Barcelona'', con Rafael Casanova al so frente. [[Ficheru:Rafael-casanova-conseller-en-cap-coronel-gobernador.jpg|thumb|300px|right|Rafael Casanova, conseller en cap, coronel y gobernador. (Signatura del 10 d'agostu de 1714).<ref>Serret y Bernús (1996: 38)</ref>]] Trescurríu casi un añu de bloquéu la estratexa del duque de Pópoli fracasara. La coxuntura internacional taba evolucionando rápido, y si na negociación del [[Tratáu de Rastatt]] nun se diera por atayáu'l ''Caso de los Catalanes'', el debilitamientu progresivu del poder de los [[Tories]], favorables a la paz, nel parllamentu d'Inglaterra abarruntaba una nueva toma del poder de los [[Whig]]s, partidarios de volver a entamar la guerra. Na corte de Felipe V nun s'entendía como'l duque de Pópoli nun consiguiera rindir Barcelona a pesar de la so superioridá en númberu d'homes y primióse enconadamente al duque pa consiguir resultancies.<ref name="AA_1">AA.VV. (2006: II, 62)</ref> En realidá los cuatro galeres de la débil armada española enxamás consiguieren bloquiar el puertu de Barcelona, onde dacuando se recibíen convóis procedentes del [[reinu de Mallorca]] y del [[reinu de Cerdeña]], territorios controlaos pol [[Carlos VI del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|Emperador Carlos d'Austria]]. Ante les presiones de la corte, en mayu de 1714, Pópoli camudó la so estratexa; dexó de llau les operaciones empuestes a tomar de [[Montjuïc (Barcelona)|Montjuïc]] y ordenó la conquista del conventu de los Capuchinos asitiáu nel campu delantre de Barcelona. Tomada la posición, instaló una batería de morteros dende la que se bombardeó indiscriminadamente Barcelona día y nueche mientres tol mes cola esperanza de forzar la rindición de la ciudá. Finalmente, tres 11 meses de bloquéu, el 6 de xunetu de 1714, el duque de Pópoli foi informáu de que fuera destituyíu, siendo releváu nel xeneral comandu pol mariscal de Francia [[James Fitz-James, I duque de Berwick|duque de Berwick]], quien empecipió'l sitiu de 61 díes que remataría con tomar de la capital catalana. === El gobiernu de Casanova mientres el sitiu de Barcelona === [[Ficheru:Sitio-barcelona-1714-bombarceos.jpg|right|thumb|400px|Bombardéu de Barcelona sitiada pol mariscal de Francia duque de Berwick<br />A la izquierda el sistema de trincheres paraleles onde s'instaló'l tren d'artillería francés que batió la muralla de Llevant hasta abrir siete brecha. A la derecha batería de morteros instalada nel conventu de capuchinos del monte Calvariu. Al fondu l'armada francesa del almirante Ducasse bloquiando la bocana del puertu de Barcelona. ]] Magar l'executivu de Rafael Casanova algamara un poder político y militar indiscutido na direición de la guerra, mientres la primavera de 1714 españó una fisura nel so interior. L'enfrentamientu desamarrar ente'l ''Conseller en Cap'' Rafael Casanova y el so segundu, el ''Conseller Segon'' y mercader [[Salvador Feliu de la Peña]]; este tenía sol so cargu la responsabilidá de suministrar a la ciudá, pero dichu cometíu nun se taba desenvolviendo satisfactoriamente. La calidá del pan deteriorárase, los precios na ciudá taben xubiendo y la carestía de pertrechos taba estendiéndose. Finalmente Rafael Casanova españó y acusó a Salvador Feliu de la Peña, y al restu de mercaderes del so enfotu, de tar entemeciendo los sos intereses personales colos de la ciudá. El ''Conseller en Cap'' ordenó afitar por decretu los precios de los suministros básicos y destituyó a dellos de los homes d'enfotu de Feliu de la Peña. El capitán d'una de les compañíes de la Coronela de Barcelona y coetaneu so, Francisco de Castellví, describió a Rafael Casanova de la siguiente manera: «Yera'l Conseller celante nel serviciu, pero encesu na esplicación».<ref>Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 107</ref> [[Ficheru:Sitio-barcelona-1714.jpg|left|thumb|300px|«''Planu de Barcelona sitiada per mar y Tierra pol Duque de Populi col Exércitu de Castiella, y el duque de vervich''[sic] ''col de Francia añu 1714''»]] El relevu nel xeneral comandu borbónicu producir a les diez de la mañana del 6 de xunetu de 1714. El mariscal de Francia duque de Berwick traía sol so mandu a 10 batallones de veteranos franceses curtidos nes batalles de [[Batalla de Ramillies|Ramillies]], [[Batalla de Malplaquet|Malplaquet]], y [[Batalla de Denain|Denain]], y que veníen sumase a los llegaos en [[26 de xunu]], totalizando cuarenta batallones d'infantería francesa nel campu de Barcelona. La suma conxunta coles tropes españoles de Felipe V sumaba 39&nbsp;000 homes, qu'había que sumar a los 40&nbsp;000 que controlaben el restu del Principáu de Cataluña. La plana mayor qu'acompañaba al duque formar ente otros los tenientes xenerales Dillon, Geofreville, Cilly, De la Croix y Guerchy; el mariscales de campu Maulevrier, Gavaret, de Bourg, de Broglie, Crevecoer, Rochchouart y Dames, según los brigadieres Courten, Sauneboeuf, Sanzay, Jousse, Balincourt, Espourch, Rubercy, Nonant, Roussy i Valliere. Ente los reximientos destinaos al sitiu de Barcelona destacaben el Normandie, Vielle-Marine, Anjou, Reinar, Orleans, La Couronne, Colar, Ile de France, Ponthieu, Courten o Castelart. L'imprescindible cuerpu d'inxenieros franceses taba so la direición del teniente xeneral Dupuy-Vauban, primu del famosu Vauban, secundáu por Lozières-Dastier y los brigadieres Desroces, Duverger, de Biancolelly, de Chelays y Thibergean. El tren d'artillería traíu polos franceses sumaba 87 cañones y 33 morteros. Finalmente la flota francesa del almirante Ducasse cerró la bocana del puertu de Barcelona empecipiando la rápida afuega de la ciudá. El panorama qu'ufiertaba l'esplegue de les tropes franceses pel campu de Barcelona ante la mirada del ''Conseller en Cap'' Rafael Casanova y el so gobiernu dende les muralles fíxo-yos entender que tres un añu de resistencia, averábase'l fin. La desesperación suplió ente los 40&nbsp;000 civiles recluyíos en Barcelona.<ref>Albertí, Santiago; L'Onze de Setembre, páxs. 235-236</ref> [[Ficheru:Rafael-casanova-deidad-armada-mas-que-alejandro-cesar-jano-en-juntas-marte-en-campaña.jpg|right|thumb|250px|El romance ''[http://mdc.cbuc.cat/cdm4/document.php?CISOROOT=/guerrasucce&CISOPTR=584&REC=1 N'Aponderamientu de la Insigne, y Valerosa Coronela de la excelentissima ciudá de Barcelona, y demás defensores de felicidá plaça]'' nun remacaria n'aponderamientos a la glorificación del ''Conseller en Cap'' Rafael Casanova:<br /><br /> «''Tal valor les infunde al pechu noble, <br /> Aquel [[Numen]] Marcial, Deidá armada, <br />El so Coronel Magnanimo, Guerrero,<br />Emplegu pernomáu de la eterna fama.» <br /> «Aquel mas, qu'[[Alexandru Magnu|Alexandro]] poderosu, <br /> [[César (títulu)|Cesar]], ora na Pluma, ora nes Armes,<br />Nes Xuntes pola so prudencia [[Jano]],<br />Y poderosu [[Marte (mitoloxía)|Marte]] na Campaña.''» <br /> <br />«''Perseverad: que los vuesos nobles brios <br /> Admiracion à tol Orbe causen.»<br />«Non temais al morrer: que ganais tantu,<br />Rindiendo la vuesa vida pola Patria,<br />Que quantas boques hazen les firíes,<br />Tantes nel vuesu honor abre la fama.»<br />«Van Quedar los vuesos nomes entallaos<br />D'eternu bronze en duraderes Planches,<br />Y la Posteridá con relevante<br />Cultu venerarà vueses fazañes.»<br />«De la Imortalidad ireis al senu<br />Victoriosos, volando ente les ales<br />D'eterna Fama, que yà con mil Trompes<br />Và publicando vueses alabanças.''»<br />[[Ficheru:Monumento-a-los-caídos-fossar-moreres-barcelona-1714.jpg|243px|left]]Monumentu a los cayíos.<br />Pevetero de la llapada eterna alzáu sobre'l [[Fossar de les Moreres]], la fuesa común de la [[basílica de Santa María del Mar (Barcelona)|basílica de Santa María del Mar]] onde fueron soterraos los muertos de 1713-1714 en defensa de les Llibertaes y Constituciones de Cataluña. ]] Con cuenta de caltener la moral de la población amontáronse los ritos relixosos por tola ciudá. Rogativas pública, rezos del rosariu coleutivu, novenarios, procesiones y deprecaciones yeren dirixíes pol vicariu xeneral Rifós. Recordábase como'l conseyu de teólogos, formáu con esi envís, concluyera que la guerra yera xusta y taba sol amparu de Dios, y que gracies a la intercesión de los santos patronos de la Patria, la divina Providencia obraría un milagru final que llibraría a la ciudá del sitiu. La rematando dichos ritos católicos producir nel 2 d'agostu de 1714, cuando Rafael Casanova y el restu de los sos ''Consellers'', colos otros dos Comunes, realizaron actu públicu de comulgación, confesión y contrición, manifestando'l so arrepentimientu por confiar nos ingleses y «''xentes contraries a la santa fe i relixón católica''».<ref>Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 151</ref> Fixeron votu de faer reparar la regulación nos traxes de les muyeres, clausurar les cases de xuegos, y nun dexar dende entós les comedies en teatros nin los bailles en carnestoltes; formar una xunta que s'esmolecería pola decencia y extirparía los pecaos públicos; fechos los votos, esperaben que la Divina Misericordia obrara un milagru final. El fanatismu relixosu que gobernaba la ciudá foi descito por historiador y filósofu [[Voltaire]]: «''Los sitiaos defender con un coraxe fortificáu pol fanatismu. Los sacerdotes, los capellanes, corríen coles armes y escontra les fiendes, como si tratar d'una guerra de relixón''».<ref>Voltaire, ''-y Siècle de Louis XIV'' cap. XXIII - Victoire du maréchal de Villars à Denain. Rétablissement des affaires. Paix générale.{{cita|Les assiégés se défendirent avec un courage fortifié par le fanatisme. les prêtres, Les moines, coururent aux armes et sur les brèches, comme s'il s'était agi d'une guerre de religion. Un fantôme de lliberté les rendit sourds à toutes avánceslos qu'ils reçurent de leur maître}}</ref> Asina mesmu la ''Gazeta de Barcelona'', sofitada polos ''Consellers'', narraba los milagros que protexíen a les tropes mientres los combates, prueba del amparu de Dios a la causa de los catalanes, mientres daba detalles d'un inmensu convói que'l rei taba preparando en Nápoles, y qu'en curtiu zarparía camín de Barcelona pa salvala. Berwick refugó por completu la estratexa qu'hasta entós siguiera'l duque de Pópoli. Centró la so atención al otru llau de la ciudá, frente la muralla de Llevant, onde'l terrén pantanosu facilitaba la escavación. Ordenó abrir trinchera la nueche del 12 al [[13 de xunetu]] emplegando a cientos de trabayadores forzaos: yera la primer trinchera paralela. A otru día el xeneral comandante [[Antonio de Villarroel]], qu'hasta 1710 sirviera nel exércitu de [[Felipe V d'España|Felipe V]] so les órdenes del [[Felipe II d'Orleans|duque d'Orleans]], y que al cayer ésti en desgracia, pasar a les tropes del archiduque Carlos, entendió que tenía d'atacar la primera paralela cuando antes, con cuenta de retrasar l'asaltu xeneral. Villarroel había destacáu sobremanera mientres el sitiu borbónicu de [[Tortosa]], y yera consciente que la cuenta trás empezara. A pesar de les rocea escontra la so llealtá que'l ''Conseller en Cap'' Rafael Casanova amosara namás empezar el so mandatu, el xeneral comandante nun informó na Xunta Secreta del so plan d'ataque, esperando con ello demostrar a los Consellers que podíen confiar dafechu nes tropes a sueldu sol so comandu. Aun así, la información llegó a Rafael Casanova, quien-y pidió esplicaciones pola so actitú. Espuestu'l plan y les sos intenciones, el ''Conseller en Cap'' y Coronel de la Coronela Rafael Casanova ufiertó dos batallones de la unidá sol so mandu pa participar na ''sortida'', pero'l xeneral comandante Villarroel refugó la ufierta resabiando de la efeutividá de la milicia en campu abierto, y alegando que yera un honor que tenía de demostrar él y les sos tropes. La operación realizar al mediudía y anque efeutiva, causó unes baxes considerables ente les tropes reglaes de los sitiaos ensin poder detener la meyora de los inxenieros franceses. Trés díes depués abríen la segunda paralela na qu'instalaron tol tren d'artillería francés, qu'empezó a bater direutamente contra la muralla de Llevant abriendo les primeres fiendes. El 28 de xunetu Casanova decretó por aciu bandu la militarización total de la población civil masculina que se topaba en Barcelona. El 31 de xunetu les tropes del mariscal de Francia coronaben el camín tapáu y a partir d'entós los combates empezar a desenvolver xunto a la muralla, mientres los inxenieros franceses empezaron a cavar mines soterrañes per debaxo de la muralla pa minala. A principios d'agostu decretó l'agregamientu de los batallones de cuartos, formaos por civiles, a la Coronela, tando a partir d'entós sometíos a xurisdicción militar. El 9 d'agostu'l ''Conseller en Cap'' Rafael Casanova reconocía nuevamente la primer llinia de combates na muralla; sollertáu polos oficiales qu'un númberu creciente de milicianos faltaba a les guardias decretó qu'aquellos que faltaren al serviciu seríen tomaos y destinaos a les paraxes más espuestes al fueu borbónico. Aprestado pola corte de Madrid, ante'l cambéu nel escenariu internacional qu'abarruntaba la próxima muerte de la reina [[Ana d'Inglaterra]] -el 1 d'agostu (calendariu gregorianu) quedara ensin fala-, el mariscal duque de Berwick llanzó'l primer asaltu xeneral contra Barcelona'l 12 d'agostu. [[Ficheru:Sitio-barcelona-santa-clara-1714.jpg|left|thumb|400px|El mariscal de Francia duque de Berwick llanzó'l primer asaltu xeneral contra Barcelona'l 12 d'agostu de 1714. Ordenó un segundu asaltu xeneral la nueche del día siguiente, [[13 d'agostu]], conquistando les tropes borbóniques el baluarte de Santa Clara, del que fueron espulsaes la mañana del [[14 d'agostu]]. A pesar de consiguir la victoria, les baxes ente les tropes catalanes fueron peraltes. En primer planu'l baluarte de Santa Clara y la torre de San Juan, a la derecha, el baluarte del Portal Nou.]] Les tropes borbóniques rompieron les defenses y tomaron posesión del baluarte de Santa Clara y del Portal Nou, pero ante un fueu insostenible les tropes asaltantes tuvieron que retirase. Trescurríes 24 hores, el mariscal ordenó llanzar nuevamente un asaltu xeneral, esta vegada aprovechando la nueche. A les diez de la nueche del [[13 d'agostu]] nuevamente les tropes asaltantes rompieron les defenses, y concentraos nel baluarte de Santa Clara, conquistar y fortificáronse nél. Tres hores de violentos combates y cargues suicides de les tropes reglaes catalanes, el xeneral comandante Villarroel ordenó detener los asaltos y esperar a otru día. Coles lluces del día, les tropes catalanes llanzaron un asaltu masivu al baluarte de Santa Clara, espulsando d'él a les tropes borbóniques y retomando l'enclave. Tres la derrota, el mariscal duque Berwick informó al so soberanu, el rei [[Lluis XIV de Francia]], los pormenores de asoceder, xustificando los fechos alegando que «los enemigos deféndense como desesperaos». Per otru llau, a pesar de consiguir la victoria, tres los trés díes de combates les baxes ente les tropes catalanes resultaren peraltes. A partir d'entós les rondes nocherniegues del ''Conseller en Cap'' pa reconocer la primer llinia y animar a les tropes fueron constantes. Si hasta entós la fame castigara a los defensores, la captura de la mayor parte del últimu convói procedente de Mallorca provocó una situación humanitaria catastrófica na ciudá. Les deserciones empezaron a ser masives y la defensa faíase insostenible por momentos. El [[21 d'agostu]] el ''Conseller en Cap'' decretó que naide taba autorizáu pa salir fora de la contorna de les sos muralles. === El 11 de setiembre === [[Ficheru:Propaganda-sitio-barcelona-agosto-1714.jpg|right|thumb|250px|Propaganda de los ''Consellers de Barcelona''. Entá tres los asaltos d'agostu de 1714 los «''Bien Nobles Concelleres de la nuesa Matriz Patria''» siguieron publicando fueyes propagandistes apelando a la resistencia. El romance ''Carta qu'escribe'l Principáu de Cataluña'' allababa la llucha de la milícia de la capital catalana, la Coronela de Barcelona, «''que oy débese à la to Espada, el nun trate triunfante la Nación Castellana.''»<ref>AA.VV. (2006: II, 194)</ref> ]] El 1 de setiembre'l xeneral comandante [[Antonio de Villarroel]] llamó de callao a conseyu na so residencia a tolos xenerales y coroneles que nun taben de guardia ensin informar d'ello a la Xunta Secreta.<ref>Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 205</ref> Ellí espúnxo-yos la disposición de les tropes borbóniques y l'estáu de los siete fiendes abiertes na muralla, abarruntando la inminencia del asaltu final. Asina mesmu detalló-yos la imperfección de les cortadures de defensa, el númberu de tropes disponibles según la escasez de pólvora y municiones, la falta de suministros y la fame qu'azotaba la ciudá. Ante tal situación, espúnxo-yos la necesidá de buscar una capitulación honrosa y pidió-yos el so paecer. La mayoría aceptó la esposición de la dramática situación a la que s'enfrentaben, y resolvieron ser del mesmu sentir que'l xeneral comandante<ref>Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 206</ref> sacante'l xeneral [[Juan Bautista Basset]], quien afirmó que «''yo voi saltar por onde salte Barcelona''».<ref name="Castellví_1">Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 207</ref> Pela tarde del mesmu día, sollertaos los ''Consellers de Barcelona'', comunicáron-y el so ofiendo pol so proceder y convocaron al xeneral comandante a esponer les sos aiciones ante la Xunta Secreta. Ellí repitió-yos la situación na que se topaben les defenses, la inminencia del asaltu final, y la imposibilidá de la plaza p'aguantalo. El 3 de setiembre, mientres reconocíen la primer llinia de combates, el xeneral comandante llogró por fin torcer la ferrial voluntá del ''Conseller en Cap'' Rafael Casanova, aseverándole que «''si esta ciudá fuera namái una fortaleza ensin más moradores''»<ref>Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 213</ref> nun s'opondría a prosiguir hasta'l fin, pero qu'ante los miles de civiles y refuxaos qu'había na ciudá, pol so honor y cristiandá debíen los ''Consellers de Barcelona'' buscar una capitulación primero que fuera demasiáu tarde.<ref name="Castellví_1">Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 207</ref> Informáu pol creciente númberu de desertores que se pasaben al campu borbónico de les graves disensiones ente militares y políticos de los sitiaos, el 4 de setiembre'l mariscal duque de Berwick ordenó al teniente xeneral d'Asfeld faer llamada y solicitar capitulación.<ref>Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 211</ref> Informaos los Trés Comunes de Cataluña, convocóse-yos a conseyu pa deliberar una respuesta. El ''Conseller en Cap'' Rafael Casanova espunxo'l sentir del xeneral comandante Villarroel y propunxo que, siquier, tenía d'escuchase la proposición del mariscal de Francia, y si ésta resultaba inaceptable, podría aprovechase la suspensión d'armes p'ameyorar les defenses. Sicasí, por una mayoría de 26 a 4, decidióse nun aceptar la proposición borbónica de negociación pacífica. La respuesta que los Trés Comunes de Cataluña apurrieron al coronel Gregorio de Saavedra por que lleera lliteralmente ante la trinchera borbónica foi la siguiente: {{Cita|Los Trés Comunes xuntáronse y, considerada la proposición fecha por un oficial de los enemigos, respuenden que nun quieren oyer nin almitir proposición dalguna del enemigu.<ref>Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 214</ref>}} Informáu de la resolución de los Trés Comunes, el xeneral comandante Antonio de Villaroel solicitó-yos aceptaren la desdexación del so cargu como xeneral comandante del Exércitu de Cataluña, pos se negaba a «ser cómpliz» de tal bárbaru resolución. El [[6 de setiembre]] los Trés Comunes aceptaron la dimisión del teniente mariscal Villarroel, siéndo-y comunicáu a otru día. Asina mesmu, estimáronse-y los servicios emprestaos y informóse-y que los ''Consellers de Barcelona'' esperaben pal [[11 de setiembre]] qu'un convói procedente de Mallorca consiguiera romper el cercu marítimu, pudiendo asina'l teniente mariscal Villarroel abandonar la ciudá. Al interesase ésti por conocer a quien nomaren los ''Consellers de Barcelona'' como a nuevu xeneral comandante, el síndicu de la Ciudá respondió-y qu'a la [[Virxe de la Mercé]], que la so imaxe fuera retirada d'una ilesia ya instalada na siella de xeneral comandante, y que por inspiración divina tresmitiría les órdenes al ''Conseller en Cap'', Coronel, y Gobernador Don Rafael Casanova, quien les comunicaría a los xenerales y coroneles, que pasaben a tar so les sos órdenes direutes.<ref>Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 216</ref> Los fuertes bastios cayíos tres el refugu de la proposición de negociación anubrieron les trincheres borbóniques, torgando cualquier posibilidá de llanzar un asaltu xeneral. El 10 de setiembre un nuevu bastiu cayó sobre la ciudá; al anochecer el ''Conseller en Cap'' Rafael Casanova volvió reconocer la primer llinia de combates na muralla, afalando a la resistencia de les tropes a pesar de deserciones y la fame xeneralizada. Mas nesta ocasión el mariscal de Francia nun ordenar l'asaltu al entrar la nueche. [[Ficheru:Sitio-barcelona-11-septiembre-1714.jpg|left|thumb|370px|L'asaltu final sobre Barcelona'l [[11 de setiembre]] de [[1714]]. <br />A la izquierda, detalle del baluarte de Santa Clara, cola torre de San Juan totalmente ruinosa, y allegante, la meyora de les tropes franceses del mariscal Guerchois y del brigadier Reves pola fienda central.]] A les 4:30h del [[11 de setiembre]] más de cuarenta batallones borbónicos llanzaron l'asaltu final sobre Barcelona.<ref>Albertí, Santiafo; L'Onze de Setembre, p. 307</ref> El baluarte de Llevant foi asaltáu pol brigadier Courty y el coronel Cany, l'apartaz de Santolaya pol coronel Chateaufot, el baluarte de Santa Clara por brigadier Balincourt, y la fienda allegante a dichu baluarte pol mariscal Lecheraine. La fienda central taba so la responsabilidá del mariscal Guerchois y el brigadier Reves, ente que'l baluarte del Portal Nou, únicu sector que'l mariscal duque de Berwick confió a tropes españoles, foi asaltáu pola elite de les tropes de Felipe V, los [[Reximientos de Reales Guardias Españoles y Valones]], sol mandu del mariscal Antonio del Castillo y el brigadier vizconde del Puertu.<ref>Albertí, Santiago; L'Onze de Setembre, p. 320</ref> L'asaltu xeneral llanzar polos trés frentes simultáneamente tal como narraba'l marqués de San Felipe, «Toos a un tiempu montaron la fienda, españoles y franceses; el valor con que lo executaron nun quepe na ponderación. Más carecieron los franceses, porque atacaron lo más difícil».<ref name="Comentarios de_1">{{cita web |url=http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/34694064324581640887891/p0000004.htm#I_19_|títulu=Comentario de la guerra d'España, y hestoria del so Rei Phelipe V l'animosu|fechaaccesu=4 d'abril de 2017 }}</ref> La defensa foi obstinada y feroz, ablayando a los asaltantes borbónicos primero que estos consiguieren llegar hasta la muralla y obligando a llanzar delles folaes de xente fresco.<ref>[http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/34694064324581640887891/p0000004.htm#I_19_ Comentarios de la guerra d'España, y hestoria del so Rei Phelipe V l'animosu]: {{Cita|La defensa foi más obstinada y feroz. Teníen armaes les fiendes d'artillería, cargaes de bala menuda, que fizo gran estragu. Nun fueron refugaos los qu'asaltaron, pero morríen nel fatal atestar, ensin vencer.|[[Vicente Bacallar]]; op. cit., Añu 1714}}</ref> Ante la espantible carnicería que taben sufriendo les tropes franceses nel sector del Baluarte de la Santa Clara, el teniente xeneral Cilly ordenó al coronel Chateaufort qu'abandonara l'ataque al apartaz de Santolaya y solicitó al mariscal Lechereine, del centru francés, que lo aidara col gruesu de les sos tropes formáu polos reximientos Normadie, Auvergne, y Reinar p'asaltar la fienda allegante al baluarte del Portal de Llevant.<ref name="Albertí_1">Albertí, Santiago; L'Onze de Setembre, páxs. 312-315</ref> Pasaes los cinco de la mañana, y en llanzando tres asalto, les tropes conxuntes del coronel Cany, del brigadier Courty, del coronel Chateufort y del mariscal Lechereine consiguíen pasar a sangre y fueu percima de les poques tropes sobrevivientes que defendía dicha fienda. A partir del frayatu de la fienda'l colapsu de la defensa bastióse. Los combatientes del baluarte de Llevant, coyíos pel costazu, fueron pasaos a bayoneta;<ref name="Albertí_1">Albertí, Santiago; L'Onze de Setembre, páxs. 312-315</ref> otru tantu asocedió-yos a los defensores del baluarte de Santa Clara, de los cualos namái unes poques compañíes pudieron salvase gracies a la carga suicida d'una de les compañíes de la coronela de Barcelona; y pocu dempués tamién cayó'l baluarte del Portal Nou, so les tropes borbóniques. Como recordaba'l [[Vicente Bacallar|marqués de San Felipe]] «Tou vencer a fuercia de sacrificada xente, que col ardor de la engarradiella yá nun daba cuartel, nin lo ciscaben los catalanes, sufriendo intrépidamente la muerte».<ref name="Comentarios de_1"/> Los ''Consellers de Barcelona'', viendo que tola llinia de defensa colapsara y que la cayida de la ciudá yera inevitable, decidieron abandonar el so cuartel xeneral nel portal de San Antonio y salir a combatir peles cais. Nesi momentu recibieron avisu del teniente mariscal Antonio de Villarroel, quien los comunicaba que retomaba'l xeneral comandu militar y pidía-yos que llanzaren el so contraataque pol sector de San Pedro, ente que él dirixiría otru pel centru. Pasaes los seis de la mañana, Rafael Casanova ordenó emitir el que sería'l so últimu bandu como ''Conseller en Cap'' de Barcelona<ref>Serret y Bernús (1996: 106)</ref> ordenando ensin esceición a tolos homes mayores de catorce años a la defensa de la ciudá de Barcelona y guardia de la [[Bandera de Santolaya de Barcelona|bandera de Santolaya]], en serviciu del [[Carlos VI del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu|Rei]] y de la Patria: {{cita|De parte del Excelentisimo Señor ''Conseller en Cap'', Coronel y Gobernador de la plaza y fortaleza de Montjuïc, dizse, amonesta y manda a toos xeneralmente, a partir de los 14 años, ensin nenguna sida, nin esceición de persona dalguna, tome les armes, y asista a la defensa d'esta Excelentísima Ciudá, y en guarda de la bandera de la invicta virxe y mártir Santa Eulàlia, patrona de la nuesa ciudá, ensin exención de los de la Coronela y los sos agregaos, nin de los que s'atopen de guardia nos baluartes, nin menos el tercer batallón, que ta de guardia nos portales, alleguen prontamente, depués, depués, depués, so pena de muerte, na plaza de Junqueras, qu'asina convien al serviciu del Rei y de la Patria.<br />Dr. D. Rafael Casanova, ''Conseller en Cap'', Coronel y Gobernador.<ref>Bruguera (1872, II: 255).</ref>}} Delles compañíes de los seis batallones que formaben la Coronela de Barcelona rexuntar na Plaza de Junqueras, y a la orde del ''Conseller en Cap'' Rafael Casanova, que blandía la bandera de [[Eulalia de Barcelona|Santolaya]], reliquia venerada polos barceloneses y que según la tradición namái podía sacase en momentos de grave peligru pa Barcelona, llanzar al contraataque pasaes los siete de la mañana. Embistieron con tal fuercia les tropes catalanes que les tropes españoles que combatíen nesi sector empezaron a retirase desordenadamente<ref>[http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/34694064324581640887891/p0000004.htm#I_19_ Comentarios de la guerra d'España, y hestoria del so Rei Phelipe V l'animosu]: {{Cita|Cargaos los catalanes d'esforciada ensame de tropes, diben perdiendo terrenal. Los españoles coyeron l'artillería que teníen llantada n'hai esquines de les cais, y dirixir contra ellos.|[[Vicente Bacallar]]; op. cit., Añu 1714.}}</ref> hasta provocar una escorribanda xeneral de les tropes españoles<ref>[http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/34694064324581640887891/p0000004.htm#I_19_ Comentarios de la guerra d'España, y hestoria del so Rei Phelipe V l'animosu]: {{Cita|Los españoles, que pelos llaos teníen gran parte de la ciudá, viendo, recularen los franceses, tamién ellos retiráronse a la fienda; toos empezaben nueva aición.|[[Vicente Bacallar]]; op. citada, Añu 1714}}</ref> en tol sector de San Pedro. La meyora de les tropes catalanes entartalló a los batallones de les Reales Guardias Españoles, que fueron masacrados tal como recordaba l'entós capitán de la unidá [[Melchor de Abarca|Melchor d'Abarca y Velasco]]: «''los reximientos de Guardias que-yos toco pasar per esta parte arramaron munchu sangre, que quedaron totalmente perdíos''».<ref>Abarca y Velasco, Melchor; Curtia noticia de les funciones en que se topó'l reximientu de Guardias Españoles dende l'añu 1704</ref> Mientres comandaba el contraataque'l ''Conseller en Cap'' Rafael Casanova cayó mancáu d'un balazu na zanca, recoyendo la bandera de Santolaya'l proteutor del brazu militar de Cataluña, [[Juan de Lanuza y Oms]], [[conde de Plasencia]], y siendo treslladáu al Colexu de la Mercé, onde instalara un hospital de campaña. Ante la cayida en combate de Rafael Casanova la meyora quedó deteníu<ref>[http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/34694064324581640887891/p0000004.htm#I_19_ Comentarios de la guerra d'España, y hestoria del so Rei Phelipe V l'animosu]: {{Cita|Villarroel y el cabu de los Conselleres de la ciudá xuntaron los suyos y acometieron a los franceses, que se diben adelantrando ordenaos; dambos quedaron gravemente mancaos. Entós esmorecieron los defensores, pero en toles partes de la ciudá caltuvo la guerra per dolce continues hores, porque tol pueblu engarraba.|[[Vicente Bacallar]]; op. cit., Añu 1714}}</ref> y a partir d'entós los combates centrar na posesión del conventu de San Pedro, que foi reconquistáu y perdíu once vegaes ente defensores y asaltantes. Ante l'agafada resistencia de los barceloneses el mariscal duque de Berwick movilizó a 6.000 homes más de les sos reserves pa entrar en combate. Tamién pol sector derechu les tropes franceses empezaren a retirase hasta parapetarse nel conventu de Santa Clara, onde fortificaron les sos posiciones del llau del Pla d'en Llull. El teniente mariscal Antonio de Villarroel, qu'anque nun fuera catalán naciera en Barcelona, flanqueado pol xeneral comandante de la caballería, el catalán Miquel de Ramon y Tord, encamentó a los sos homes con estes pallabres: «Señores, fíos y hermanos, güei ye'l día en que s'han d'alcordar del valor y glorioses aiciones qu'en toos tiempos executó la nuesa nación. Nun diga la ''malícia o la envídia'' que nun somos dignos de ser ''catalanes'' y fíos llexítimos de los nuesos mayores. Por nós y por tola nación española engarramos. Güei ye'l día de morrer o vencer, y nun va ser la primer vegada que con gloria inmortal foi poblada de nuevu esta ciudá defendiendo la fe de la so relixón y los sos privilexos»,<ref>Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 249</ref> dempués de lo que llanzáronse colos restos de la caballería dende la Plaza del Born hasta'l Pla d'en Llull, onde la carga foi masacrada poles tropes franceses apostaes nel conventu de Santa Clara. El teniente mariscal Villarroel, mancáu, foi retiráu de los combates y treslladáu a la so residencia mientres el xeneral Francisco Sans de Monrodon, comandante del sector, ordenaba construyir una barricada.<ref>Albertí, Santiago; L'Onze de Setembre, p. 335</ref> Francisco de Castellví, capitán de la séptima compañía del segundu batallón de la coronela de Barcelona, recibió órdenes de travesar esi frente pola casa de les aduanes y socorrer a los que combatíen nel baluarte de Migdia; nes sos memories referir a les dantesques imáxenes que s'asocedíen al so alredor y la brutalidá de los combates sentenciando «Nun puede la humana compresión, esplicar cual yera l'ardor y l'agafamientu». Media hora dempués llegaron ellí'l diputáu de la Xeneralidá Antonio Grases y Des, el Oidor de la Xeneralidá Tomes Antich y Saladrich, el secretariu de la mesma institución Ramon de Codina, y el capitán de la coronela Feliu Teixidor y Xastre, al mandu de un destacamentu formáu por milicianos y civiles; el diputáu traía consigo la bandera de San Jorge, insinia de la Xeneralidá de Cataluña, y esixó a un suboficial que se presentara ante él el comandante del sector. Al ratu llegó'l xeneral Francisco Sans de Monrodon, y na so presencia'l diputáu de la [[Xeneralidá de Cataluña]] púnxose de rodíes y díxo-y: «Tamos equí pa morrer pola Patria, señálenos onde quier qu'ataquemos cola bandera».<ref>Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 251</ref> Al cabu d'unos intres l'aneyu xeneral Sans díxo-y que consiguiera estabilizar el sector y dio-yos a entender que nun había homes abondos pa la custodia de la bandera de San Jorge, que seríen de meyor utilidá si devolvíen la bandera al llugar d'onde la sacaren, y procuraben consiguir municiones y aguardiente pa les tropes que taben combatiendo.<ref>Albertí, Santiago; L'Onze de Setembre, p. 344</ref> Pasaes les diez de la mañana la carnicería siguía y Mr. Dulois, del cuerpu de ciruxanos franceses, escribió a un pariente so en París: «Namái tengo tiempu de dicivos que'l vuesu hermanu avísame dende la puerta de la ciudá qu'ocupamos que ta ensin firida. Les nueses tropes ocupen toles fiendes. El combate dura. Los mancaos que curemos hasta agora son 2.870, y tenemos por curar más de 700, ente ellos más de 80 oficiales. Agora alvertimos que'l fueu crez y los barceloneses, dícennos, repunxeron un baluarte».<ref>Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 257</ref> === Negociación de la capitulación === Al mediudía, cayendo en combate la cúpula político y militar, tando'l ''Conseller en Cap'' Rafael Casanova ingresáu nel colexu de la Mercé y el teniente mariscal Antonio de Villarroel siendo atentido de les sos firíes na so residencia, los miembros de la ''Xunta Vint-i-quatrena de Guerra'' axuntar con dellos oficiales militares p'analizar la situación de los combates. Nesi ínterin llegó-yos la noticia que'l comandante del sector de San Agustín, el coronel Pablo Tohar, siguiendo órdenes del mancáu teniente mariscal Villarroel, fixera llamada a la capitulación.<ref name="Serret_1">Serret y Bernús (1996: 111)</ref> Poco dempués los combates quedaron deteníos nos trés sectores d'ataque y apautóse una suspensión d'armes hasta los cinco de la tarde. Aquellos miembros de los Trés Comunes de Cataluña qu'entá siguíen de pies axuntáronse a los dos de la tarde nel Portal de San Antonio; ante la indignación de los presentes, el coronel Juan Francisco Ferrer espúnxo-yos la determinación del teniente mariscal Villarroel: había que detener combatir antes de la llegada de la nueche, o de lo contrario esponíase a la ciudá a un saquéu xeneral y a la masacre de neños, muyeres y vieyos.<ref>Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 352</ref> A pesar d'ello, los Trés Comunes aportunaron en realizar una nueva llamada antes d'entrar en negociaciones de capitulación, y a los trés de la tarde ordenaron emitir peles cais de Barcelona un bandu,<ref name="Serret_1">Serret y Bernús (1996: 111)</ref> consideráu pol historiador [[catalanismu|catalanista]] y fundador del [[Centre Català]] [[José Coroleu y Inglada]] y [[José Pella y Forgas]] «el documentu más importante de los añales d'aquella guerra» porque na Ciudá Condal, «últimu baluarte de les antigües llibertaes de [[Península Ibérica|la Península]], finía la [[independencia]] nacional d'una [[raza]] n'otres dómines indomable, llanzando colos últimos aliendos de la so vida'l so testamentu políticu en digna y solemne xustificación de la so historia y protesta de la so conducta pa los vinientes sieglos nesta forma sublime».<ref>Coroleu y Pella (1878: 689).</ref> [[Carles Serret i Bernús]], unu de los biógrafos de Rafael Casanova, cree que na redaición d'esi bandu nada tuvo que ver el ''Conseller en Cap'', y considera la so vinculación al bandu obra de sectores reaccionarios mientres la dictadura de [[Miguel Primo de Rivera]].<ref>Serret y Bernús (1996: 111) {{cita|Na redaición d'esti bandu nada tuvo que ver el Conseller en Cap como, equivocadamente, intentóse faer creer en delles publicaciones, de calter reaccionariu, de los años venti del presente sieglu [XX] en plena dictadura de Primo de Rivera. Inda a finales del mes de setiembre de 1995, una carta d'un llector al diariu ''El País'', abondaba nesa tesis errónea.}}</ref> La so traducción al castellán ye la siguiente: [[Ficheru:Los Fueros de Cataluña.jpg|thumb|right|270px|Estractu de ''Los Fueros de Cataluña'' (1878), de José Coroleu y Inglada y José Pella y Forgas.]] {{cita|Agora oyéi, faise saber a toos xeneralmente, de parte de los Trés Excelentísimos Comunes, tomáu'l paecer de los Señores de la Xunta de Gobiernu, persones acomuñaes, nobles, ciudadanos y oficiales de guerra, que xebradamente tán torgando que los enemigos internar na ciudá; atendiendo que la deplorable tristura d'esta ciudá, na que güei mora la llibertá de tol Principáu y de toa España, ta espuesta al postreru estremu, de sometese a una entera esclavitú. Echen voz de, amonestan y encamienten, representando a Padres de la Patria que s'aflixir de la desgracia irreparable qu'amenacia'l favor ya inxustu agafamientu de les armes franco-españoles, fecha seria reflexón del estáu en que los enemigos del Rei N.S., de la nuesa llibertá y Patria, tán apostaos ocupando toles fiendes, cortadures, baluartes del Portal Nou, Sta. Clara, Llevant y Sta. Eulalia. Faise saber, que si depués, darréu d'oyíu el presente pregón, tolos naturales, habitantes y demás xentes hábiles pa les armes nun se presenten nes places de Junqueras, Born y Plaza de Palaciu, con cuenta de que unidamente con tolos Señores que representen los Comunes, puedan refugase los enemigos, faciendo l'últimu esfuerciu, esperando que Dios misericordiosu, va ameyorar la suerte. Faise tamién saber, que siendo la esclavitú cierto y forzoso, n'obligación de los sos cargos, espliquen, declaren y protesten a los presentes, y dan testimoniu a los vinientes, de qu'executaron les postreres exhortaciones y esfuercios, protestando de tolos males, ruines y ablayamientos que sobrevengan a la nuesa común y aflixida Patria, y estermín tolos honores y privilexos, quedando esclavos colos demás españoles engañaos y toos n'esclavitú del dominiu francés; pero confíase, que toos como verdaderos fíos de la Patria, amigues de la Llibertá, van allegar a los llugares señalaos con cuenta d'arramar gloriosamente la so sangre y vida pol so Rei, pol so honor, pola Patria y pola llibertá de toa España, y finalmente dicen y faen saber, que si dempués d'una hora de publicáu'l pregón, nun comparez xente abondo pa executar la escurrida empresa, ye forzosu, precisu y necesariu faer llamada y pidir capitulación a los enemigos, antes de llegar la nueche, pa nun esponer a la más llamentable ruina de la Ciudá, pa nun esponela a un saquéu xeneral, profanación de los Santos Templos, y sacrificiu de neños, muyeres y persones relixoses. <br />Y por que a toos sía xeneralmente bultable, que con voz alta, clara ya intelixible sía publicáu por toles cais de la presente ciudá. <br /> Dau na casa de la Excelentísima Ciudá, morando nel Portal de S. Antonio, presentes los mentaos Excelentísimos Señores y persones acomuñaes, a 11 de setiembre, a les 3 de la tarde, de 1714.|<ref>Ibidem.</ref>}} Ante la inesistencia de respuesta, a los cinco de la tarde'l mariscal duque de Berwick amplió la suspensión d'armes hasta la medianueche. Mientres, los Trés Comunes escucharon como Juan Francisco Verneda, comisionado secretu de Carlos III en Barcelona, esponía'l plan de la so maxestá llegáu'l casu d'entrar en capitulación: d'últimes, Carlos III ufiertaba la entrega del reinu de Mallorca ya Islles d'Eivissa, si tanto Cataluña como Mallorca ya Islles d'Eivissa calteníen los sos fueros, privilexos, costumes ya inmunidaes como nos tiempos del difuntu Carlos II.<ref>Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 262</ref> Espuestu'l plan los Trés Comunes nomaron por comisionados p'axustar la capitulación al inspector xeneral del Exércitu de Cataluña Jacinto Oliver, y al miembru de la ''Xunta Vint-i-quatrena de Guerra'' Mariano Duren y Mora, aportando a que fueren acompañaos pol coronel Juan Francisco Ferrer de parte del teniente mariscal Villarroel, que partieron a los seis de la tarde escontra'l campu borbónico. A la una de la nueche del día [[12 de setiembre]] volvieron los comisionados, informando que'l mariscal duque de Berwick nun aceptaba'l caltenimientu de los fueros de Cataluña y Mallorca, más ampliaba la suspensión d'armes hasta'l mediudía pa prosiguir les negociaciones.<ref name="Castellví_2">Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 263</ref> A los ocho de la mañana del día [[12 de setiembre]], a pesar de la obstinación del diputáu de la [[Xeneralidá de Cataluña]] Francisco de Perpiñá por non aportar a capitulación dalguna, a la fin la mayoría resolvió que dada la falta de xente y la fame estrema qu'azotaba la ciudá, teníen d'aceptase los términos de la capitulación ufiertada pol mariscal de Francia, a condición de que se quitar los términos «''rindición a discreción''»; en casu contrariu y si el duque aportunaba nuna rindición a discreción, los comisionados teníen de retirase.<ref>Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 266</ref> Finalmente, a los trés de la tarde del día 12 de setiembre, apautóse la capitulación de Barcelona: {{cita|Don Jacobo Fitz-James, Duque de Fitz-James, Duque de Berwick, de Llíria y de Xérica, Par i Mariscal de Francia, Grande d'España, Caballeru de les órdenes de la Jarretiera y del Toisón d'Oru, Gobernador y Teniente Xeneral de la provincia del Altu y Baxu Limosín, Plenipotenciario y Xeneralísimu del Exércitu de los Dos Corones en Cataluña.<br /> Anque llegaron bien tarde los de Barcelona a pidir la clemencia del rei, inda'l excelentísimo señor mariscal duque de Berwick tien tanta benignidad que nun quier usar del rigor de la guerra, y con esti motivu de caltener y nun destruyir los vasallos de S.M. sirvióse conceder por gracia la vida a tolos naturales, habitantes, moradores y demás persones que de presente se topen en Barcelona.<br /> Concede que nun s'escalará la ciudá y que cada unu va poder vivir na so casa como antes, ensin que polo pasao fáigase-y nengún procesu de lo que fizo contra'l rei, quedando cada unu en posesión de tolos bienes que gociaba.<br /> Tocantes a les tropes reglaes qu'hai dientro de la plaza, van ser [ ] a discreción, conforme a les costumes de la guerra n'asemeyaos casos, pero concédese-yos la vida, los sos equipaxes y, por gracia particular, llibertá na forma que s'ufiertó.<br /> Toles tropes y xentes d'armes van retirase mañana, día 13, a l'amanecida, dientro de la Rambla, y entós que lo fixeren van unviar al marqués Guerchy por qu'unvie guardias a toles puertes de la Rambla, pa torgar que nengún soldáu del exércitu pueda entrar, y por que tamién s'unvien guardias a ilesies y conventos.<br /> Güei a les 6 de la tarde va apurrise Montjuïc, onde les tropes que van entrar van poner guardias nes paraxes que se pidir por caltener a los dueños la ropa y demás coses que puede haber ellí en Montjuïc.<br /> Depués al intre apurrirá'l muelle.<br /> Toles armes de los soldaos iguaos y demás tropes que tán na ciudá van poner nel Palaciu y va quedase un oficial, el que va dir de parte del xeneral Guerchy a encargase d'elles.<br /> Van Dar l'estáu de tolos almacenes y de los caballos y de los soldaos d'a caballu.<br /> Van Unviar orde al Comandante de Cardona por qu'apurra el so castiellu.<br /> Campu delantre de Barcelona, a 12 de setiembre de 1714.|<ref>Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 441</ref>}} [[Ficheru:Almanach pour 1715 la prise de Barcelone par le duc de Berwick le 13 septembre 1714.jpg|thumb|right|220px|''Les victories de Francia'' <br />Almanaque francés de 1715 que conmemora tomar de Barcelona'l [[13 de setiembre]] de [[1714]] sometiendo a los «Rebelles de Catalogne».]] Siguiendo la capitulación, el 12 de setiembre la Xunta de Gobiernu ordenó que s'apurriera la fortaleza de Montjuïc al teniente xeneral francés marqués de Guerchy. El 13 de setiembre, ente los cinco y los seis de la mañana, Barcelona foi ocupada poles tropes del Mariscal de Francia. El sitiu de Barcelona provocara unes baxes envaloraes en 14&nbsp;200 asaltantes borbónicos, 6.850 defensores austracistas, y la destrucción d'un terciu de la ciudá. El coronel Juan Francisco Ferrer, de la plana mayor del teniente mariscal Villarroel y Navarro, refartó a [[Juan Francisco de Verneda]] la obstinación de la defensa, tachando a los ''Consellers de Barcelona'' de beatos sanguinarios. Verneda respondió-y qu'él nun yera quién pa xulgar les deliberaciones de los catalanes, que nun tendría d'haber -y -y dexáu entrar a axustar en campu borbónico, que nun entendiera nada de lo asocedío, y despidióse d'él sentenciando: {{cita|Cataluña tópase ilustrada dende los antiguos tiempos de grandes honores y fama. <br />Sería baxeza dexar degradar el so Honor, ensin arramar la mayor parte de la so sangre.|<ref name="Castellví_2">Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 263</ref>}} En pos de la capitulación, políticos y militares siguieron viviendo en «''la so casa como antes, ensin que polo pasao fáigase-y nengún procesu de lo que fizo contra'l rei''».<ref>Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 268</ref> Pela so parte Felipe de Ferran y de Sacirera, embaxador catalán en [L'Haya]], taba eufóricu; tres la muerte de la reina [[Ana d'Inglaterra|Ana]] entrevistárase col nuevu rei de la Gran Bretaña, l'alemán [[Jorge I de Gran Bretaña|Jorge I]], quien de camín a Londres comprometiérase a lliberar Barcelona, habiendo yá'l secretariu de la rexencia [[Joseph Addison]] ordenáu al almirante James Wishart la concentración de l'armada británica nel puertu de Mahón. Yera [[18 de setiembre]] y entá nun sabía de la cayida de Barcelona: la cuenta trás rematara seis díes antes.<ref>AA.VV. (2006: II, 176)</ref> === Los franceses tresfieren Barcelona al gobiernu español === Tando Barcelona so l'autoridá militar francesa dende'l día [[13 de setiembre]], el mariscal duque de Berwick nomó por gobernador interín de la ciudá al teniente xeneral francés marqués de Guerchy. Ante la indignación de los militares españoles, el mariscal de Francia respondió-yos que la gloria de mandar na plaza depués d'ocupada destinar a la nación francesa, que yera la que más sangre arramara p'apoderala, añadiendo que les tropes españoles soles nun fueren abondes pa rindir la ciudá, y que yera xusto tuvieren el comandu los franceses, pos amás les tropes españoles qu'había nel campu nun bastaben pa contener a los ciudadanos y guarnir la ciudá.<ref>Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 308</ref> Finalmente, el [[20 de setiembre]], l'autoridá de la plaza foi tresferida al gobiernu español, siendo gobernador de la plaza'l marqués de Lede, nomáu por Felipe V. Depués de llegáu'l marqués, el mariscal de Berwick espúnxo-y los atrasos nel pagu que se debíen polos servicios de les tropes franceses, la manera de cobralos, y los cuarteles que se debíen señalar. Pela so parte, el marqués de Lede espunxo al mariscal duque de Berwick les órdenes que traía de la corte de Madrid de tomar prisioneros a los oficiales que sirvieren mientres el sitiu contra Felipe V. Dos díes depués, el 22 de setiembre, y contraviniendo la capitulación de Barcelona, una ventena d'oficiales del Exércitu de Cataluña fueron arrestaos; seis meses dempués el xeneral [[Josep Moragues]] foi degolláu y fechu cuartos alegándose qu'intentara fuxir de Cataluña ensin pasaporte autorizáu.<ref>Castellví y Obando, Francisco; Narraciones Históriques, vol. IV, p. 316</ref> === Fuxida y perdón === [[Ficheru:Record de l'aliança.jpg|right|thumb|250px|El opúsculo atribuyíu a Rafael Casanova ''Record de l'Aliança''<ref name="ifc.dpz_1">Lluch, Ernest: [http://ifc.dpz.es/recurso/publicaciones/29/75/_ebook.pdf Aragonesismu austracista (1734-1742)], páx. 25</ref> recuerda al rei [[Xurde II de Gran Bretaña]] l'[[Pactu de Xénova|alianza apautada en Xénova]] en [[1705]] ente'l Principáu de Cataluña y el Reinu d'Inglaterra con cuenta d'auxiliar al Archiduque Carlos ''"a la entera recuperación de tola Monarchía d'España"'',<br />La implicación de Felipe V na [[Guerra de Socesión Polaca]] (1733-1738) por cuenta de los [[Pactos de Familia]] desencadenó les esperances de los austracistas en pos de recuperar la Llibertá de Cataluña». Foi publicáu en xineru de 1736, el «22º añu de la nuesa esclavitú».]] El 15 de setiembre'l ''Consell de Cent'' de Barcelona quedó abolíu, cerrándose los sos archivos, escribaníes y arques de depósitu; anguaño pueden consultase gratuita y públicamente nel [[Archivu Históricu de la Ciudá de Barcelona]] el Llibru diariu del Conseyu, les actes de les xuntes de los ''Consellers'', el Rexistru de Deliberaciones, les series d'ordenaciones y de correspondencia de los ''Consellers de Barcelona'', asina col Inventariu del Conseyu y l'Inventariu de los ''Consellers'';<ref>{{cita web|url=http://www.bcn.es/arxiu/arxiuhistoric/wcast.html|títulu=Archivo Históricu de la Ciudá de Barcelona|fechaaccesu=4 d'abril de 2017|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101126211833/http://www.bcn.es/arxiu/arxiuhistoric/wcast.html|fechaarchivu=2010-11-26}}</ref> en cuánto al Archivu Secretu, quedó en Barcelona cuando les tropes borbóniques ocuparon la ciudá, y entá el mesmu Rafael Casanova en 1728 apelaba a la verdá de los documentos ellí curiaos na carta qu'unvió al so coetaneu Francisco de Castellví en Viena: «Ye ciertu consta de la mesma carta, que nun duldar topar nel Secretu de la ciudá, pos nun sabemos que del Secretu tocárase nada». El mesmu día 15 de setiembre tolos ''Consellers'' de Barcelona fueron exonerados de los sos cargos y foi nomada una xunta provisional de gobiernu municipal. Curáu de les sos firíes, los bienes de Rafael Casanova fueron embargaos, pasando a morar a partir d'entós na casa del so fíu, en [[Sant Boi de Llobregat]]. Foi-y ordenáu qu'apurriera'l títulu de ciudadanu honráu con que-y honrara'l Archiduque Carlos d'Austria en 1707 y, amnistiáu en 1719, tornó a Barcelona y volvió exercer como abogáu hasta 1737, añu en qué se retiró. Morrió seis años más tarde en Sant Boi de Llobregat, el 2 de mayu de 1743, y foi soterráu na ilesia parroquial de la llocalidá a otru día.<ref>Serret y Bernús (1996: 126).</ref> Tres la derrota, Casanova caltuvo los contactos con otros importantes dirixentes de la ciudá mientres el sitiu, como'l sarxentu mayor de la Coronela de Barcelona Félix Monjo o'l teniente coronel José Vilana; asina mesmu colos exiliaos en Viena, como'l capitán de la Coronela Francisco de Castellví o'l comisionado secretu del Archiduque Carlos d'Austria en Barcelona [[Juan Francisco de Verneda]]. Pela contra, enxamás volvió dirixir la pallabra a quien fora'l so segundu mientres el sitiu de Barcelona, el ''Conseller Segon'' Salvador Feliu de la Peña, quien a finales de 1718 retomó los sos negocios mercantiles en [[Vilasar de Mar]], morriendo en dicha llocalidá en 1733.<ref>{{cita web |url=http://www.raco.cat/index.php/SessioEstudisMataronins/article/viewFile/113340/141117|títulu=Salvador Feliu de la Penya després de 1717|fechaaccesu=4 d'abril de 2017 }}</ref> En payares de 2010 la familia Barraquer de Sant Boi de Llobregat, herederos direutos de Rafael Casanova, dexaron el so fondu documental al [[Archivu Nacional de Cataluña]], destacando ente los documentos l'acta d'entrega del so títulu de ciudadanu honráu, el pleitu que s'empecipió nel so contra delantre del tribunal de la Intendencia Xeneral de Cataluña (1730-1735), testimonios de la confiscación de los sos bienes, y la correspondencia de los sos descendientes cola familia Verneda, austracistas exiliaos en Viena.<ref>{{cita web|url=http://www20.gencat.cat/portal/site/msi-cultura/menuitem.f8ec44f847919cca411cb318b0c0y1a0/?vgnextoid=567422y17b8cb210VgnVCM2000009b0c1y0aRCRD&vgnextchannel=567422y17b8cb210VgnVCM2000009b0c1y0aRCRD&vgnextfmt=detall&contentid=7a242aa0cd85c210VgnVCM2000009b0c1y0aRCRD|títulu=Descobreix els documents del conseller en cap Rafel Casanova}}</ref> Pela so parte, l'economista ya historiador [[Ernest Lluch]], centráu nel estudiu del austracismo persistente dempués [[1714]], taba estudiando cuál sería'l grau d'implicación que tuvo Rafael Casanova na autoría del opúsculo austracista anónimu ''Record de l'Aliança'', (''Alcordanza de l'Alianza'')<ref name="ifc.dpz_1">Lluch, Ernest: [http://ifc.dpz.es/recurso/publicaciones/29/75/_ebook.pdf Aragonesismu austracista (1734-1742)], páx. 25</ref> publicáu en xineru de [[1736]], el ''«22º añu de la nuesa esclavitú»''. == Homenaxes póstumos a Rafael Casanova == {{AP|A Rafael Casanova}} [[Ficheru:Rafael-casanova-diada-cataluña-1914.jpg|left|thumb|250px|La estatua alzada n'honor a Rafael Casanova cubierta de ramos y flores na conmemoración del [[Día Once de Setiembre]] de [[1914]]. <br />La estatua foi alzada pol Conceyu de Barcelona en [[1888]] por ser «''el postreru 'Conceller en Cap', mancáu nel sitiu d'esta ciudá empuñando la bandera de Santolaya en defensa de les Instituciones Catalanes''».<ref name="AA_2">AA.VV. (2006: III, 185)</ref> ]] En rematando la guerra nel [[sieglu XVIII]], la figura de Rafael Casanova foi recuperada nel [[sieglu XIX]] por intelectuales y políticos de la [[Renaixença]] como símbolu de la llucha poles llibertaes de Cataluña. En [[1863]], sol [[Reináu de Sabela II d'España]], el consistoriu municipal dedicó una cai del nuevu [[Enanche de Barcelona]] a la memoria de Rafael Casanova, el so postreru ''Conseller en Cap'', porque: {{Cita|CASANOVA (cai de): Va Llevar esti nome en memoria del postreru conceller en cap de Barcelona don Rafael de Casanovas ó Casanova. Escoyíu esti pernomáu ciudadanu en 1713, cuando Barcelona taba sitiada poles tropes de Felipe V, dio grandes pruebes de valor, de abnegación y d'heroísmu. Por dures pruebes y aflictivas circunstancies hubo de pasar entós la capital del Principáu, pero mientres l'enllargáu sitiu que sufrió, nun se desmintieron un solu intre'l celu y la solicitú d'esti patriota ciudadanu. Dempués d'una llucha heroica, sostenida con hazañoso enfotu en favor de les sos llibertaes, Barcelona cayó'l 11 de setiembre de 1714 mandando un memorable exemplu á les xeneraciones vinientes. El conceller Casanovas tuvo nel so puestu d'honor y de peligru hasta l'últimu momentu. Allegó cola milicia ciudadana á defender la fienda de la Puerta Nueva, y ellí cayó gravemente mancáu, siendo retiráu exánime del sitiu del combate. Poques hores dempués, les tropes del duque de Berwick entraben en Barcelona, convertida nuna ciudá de muertos, pa resgar coles sos ensangrecíes bayonetes el códigu inmortal de les nueses seculares llibertaes.<ref>AA.VV. (2006: III, 174)</ref>}} En 1871 mosén [[Mateo Bruguera]] publicaba ''Hestoria del memorable sitiu y bloquéu de Barcelona y heroica defensa de los fueros y privilexos de Cataluña de 1713 y 1714'', utilizando los manuscritos inéditos del austracista [[Francisco de Castellví]]; en [[1884]], mientres la [[Restauración borbónica n'España]], el Conceyu de Barcelona empecipió'l proyeutu de embellecimiento del Salón de San Juan con estatues dedicaes a personaxes pernomaos de la hestoria de Cataluña. Les primeres fueron dedicaes a [[Wifredo el Velloso]] y [[Roger de Lauria]], y en 1886 aprobáronse les dedicaes a [[Bernat Desclot]] y Rafael Casanova, por ser «el postreru 'Conceller en Cap', mancáu nel sitiu d'esta ciudá empuñando la bandera de Santolaya en defensa de les Instituciones Catalanes».<ref name="AA_2">AA.VV. (2006: III, 185)</ref> Por cuenta de la Esposición Universal de Barcelona de [[1888]] inauguráronse les estatues. En 1889, cuando nun había nin trescurríu un añu de la so inauguración, la estatua dedicada a Rafael Casanova convertir en símbolu de la defensa de la Instituciones Catalanes cuando foi puntu de concentración de la manifestación entamada en protesta pola promulgación en Madrid de la reforma del códigu civil español qu'arrequexaba na práutica a dereches civil catalán, que sobreviviera a la supresión del derechu públicu catalán en 1714. A partir d'esi añu la estatua a Rafael Casanova convertir en puntu d'alcuentru de les organizaciones [[catalanismu|catalanistes]] mientres la conmemoración del [[Día Once de Setiembre]]. Na conmemoración de 1901 produciéronse los primeros arrestos, cuando'l gobernador civil de Barcelona ordenó la detención d'una trentena de catalanistes acusaos de concentración illegal cuando estos diben realizar la so ufrienda floral; puestos en llibertá con cargos dos díes depués, les detenciones popularizaron l'actu de la ufrienda floral a Rafael Casanova. En 1905 Salvador Sanpere i Miquel publicaba ''Fin de la Nación Catalana'' y en 1912 Rafael Carreras un estudiu biográficu centráu na figura de Rafael Casanova. Al ser el 11 de setiembre una xornada llaborable, delles entidaes catalanistes realizaben les sos ufriendes florales mientres la nueche o a primer hora de la mañana; los tributos florales yeren quemaos o vandalizados por [[Alejandro Lerroux|lerrouxistas]], y a partir de 1908 entamáronse piquetes pa protexer les ufriendes florales. En [[1913]] xunir Nacionalista Radical celebró un alcuentru pa honrar la tumba de Rafael Casanova y esi mesmu añu'l consistoriu municipal de Barcelona participó per primer vegada y de manera institucional nel actu de tributu floral.<ref>AA.VV. (2006: III, 187)</ref> En 1914, con motivu del bicentenariu, el Conceyu de Barcelona aprobó'l treslláu de la estatua dende'l Salón de San Juan a la [[Ronda de San Pedro]], el so allugamientu actual, cerca del llugar onde cayó mancáu cuando dirixía'l contraataque de la Coronela de Barcelona mientres el [[11 de setiembre]] de [[1714]].<ref name="AA_3">AA.VV. (2006: III, 195)</ref> Dos años dempués, en [[1916]] inauguróse'l zócalo cola inscripción «Equí cayó mancáu'l Conseller en Cap Don Rafael Casanova defendiendo les Llibertaes de Cataluña. 11 de setiembre de 1714».<ref name="AA_3">AA.VV. (2006: III, 195)</ref> Vixilar de la ''Diada'', el [[10 de setiembre]] de [[1922]], asitióse una nueva llosa de mármol na so tumba de [[Sant Boi de Llobregat]] cola inscripción «Vasu que contién los restos del doctor en derechu don Rafael Casanova Conseller que foi de la ciudá de Barcelona + 1743 +».<ref>Serret y Bernús (1996: 13-18).</ref> [[Ficheru:Rafael Casanova 11 Setembre.jpg|left|thumb|250px|Estatua alzada n'honor a Rafael Casanova en [[Barcelona]] ([[1888]]). Al so pie puede lleese la siguiente inscripción:<br /> «''Equí cayó mancáu'l Conseller en Cap Don Rafael Casanova defendiendo les Llibertaes de Cataluña. 11 de setiembre de 1714''»<ref name="AA_3">AA.VV. (2006: III, 195)</ref> ]] El 13 de setiembre de 1923, el xeneral [[Miguel Primo de Rivera]] dio un golpe d'estáu col sofitu de diversos sectores de la sociedá española, suspendiendo la [[constitución de 1876]], prohibiendo la llibertá de prensa, eslleiendo'l Gobiernu y el Parllamentu y enllantando un [[Dictadura de Miguel Primo de Rivera|réxime dictatorial]] empobináu por un Direutoriu Militar. Al añu siguiente, el [[8 de setiembre]] de 1924, y ante la proximidá del [[Día Once de Setiembre]], el gobernador civil de Barcelona prohibió l'homenaxe a Rafael Casanova por aciu el siguiente decretu: {{Cita|Primeru. Queda dafechamente prohibida nesta capital y provincia toa conmemoración de la fecha del 11 de setiembre. <br /> Segundu. Queda prohibida coles mesmes l'allugamientu de corones, ramos y flores o cualesquier ufrienda na estatua de Casanova.<br /> Terceru. Tou comerciu que nun tenga abiertes les sos puertes nel espresáu día mientres les hores de la xornada ordinaria va ser castigáu cola multa de 1.000 pesetes. <br /> General Carlos Losada, Gobernador Civil de Barcelona, 8 de setiembre de 1924.<ref>Anguera, Pere; L'Onze de Setembre. Història de la Diada (1886-1938); p. 269)</ref>}} Al añu siguiente la [[Mancomunidá de Cataluña]], la que fuera la primer institución d'autogobiernu de Cataluña dende [[1714]] creada por aciu la integración de los cuatro diputaciones provinciales catalanes nun solu organismu, foi suprimida. Tres la muerte del dictador en 1930 el réxime militar empezó a tolerar la conmemoración nuevamente, cuando'l gobernador civil de Barcelona autorizó les ufriendes florales al monumentu n'honor a Rafael Casanova, pero prohibiendo cualquier tipu de manifestación. Tres la proclamación de la [[Segunda República Española]] y la instauración de la [[Xeneralidá de Cataluña]] como institución d'autogobiernu de Cataluña retomáronse dafechu los actos d'homenaxe na so memoria. Mientres la [[Guerra Civil Española]] la organización independentista [[Estat Català]] alzó la ''Centuria Rafael Casanova'' que tomó parte nel [[Desembarcu de Mallorca]] (1936). La Diada foi suprimida nuevamente mientres el [[Franquismu]] y en 1939 ordenóse que la estatua fuera retirada y destruyida, mas quedó almacenada nun dipósito municipal de Barcelona. En 1964 la policía secreta tuvo ficia que se preparar un homenaxe a Rafael Casanova el [[Día Once de Setiembre]], ordenar se acordonara la zona na que d'antiguo tuviera la estatua.<ref>AA.VV. (2006: III, 216)</ref> En xineru de 1975 la conservadora del Muséu d'Arte de Cataluña dio a conocer onde se topaba la estatua y el zócalo. Tres la muerte del dictador [[Francisco Franco]] en 1975 el réxime militar empezó a tolerar nuevamente la conmemoración del [[Dia Once de Setiembre]] autorizando la concentración en Sant Boi de Llobregat, onde taba la tumba de Rafael Casanova. L'alcalde de Barcelona [[José María Socías Humbert]] empecipió los trámites pa la restitución del monumentu y el 27 de mayu de 1977 foi alzada nuevamente la estatua n'honor del ''Conseller en Cap'', Coronel y Gobernador Rafael Casanova,<ref>AA.VV. (2006: III, 220)</ref> cerca del llugar onde cayó en combate na Ronda de San Pedro.<ref name="ref_duplicada_1" /> La conmemoración del [[Día Once de Setiembre]] foi oficializada como [[Diada Nacional de Cataluña|Día de Cataluña]] (''Diada'') pola primer llei del restauráu Parllamentu de Cataluña. Ante la estatua a Rafael Casanova efectúase una ufrienda floral mientres la ''Diada'' que'l so siguimientu per parte de la sociedá civil catalana ye xeneralizáu algamando un notable valor simbólicu y políticu na defensa de les instituciones catalanes d'autogobiernu. Asina mesmu ríndense-y honores ante la so tumba en Sant Boi de Llobregat. <!-- == Valoraciones sobre'l gobiernu y el simbolismu de Rafael Casanova == Dende la historiografía, [[Oriol Junqueras]], presidente d'[[Esquerra Republicana de Catalunya]] ya historiador, valora positivamente'l gobiernu del ''Conseller en Cap'' Rafael Casanova yá que la so actuación allargó la resistencia mas allá de lo humanamente posible, combatiendo hasta la última esperanza. Asina mesmu señala que Rafael Casanova aportó la máxima autoridá política de Cataluña y encarniza la llucha pola defensa de les instituciones catalanes frente al absolutismu borbónico, que tres [[1714]] acabaría efeutivamente derogando diches instituciones.<ref>El Favorit, TV3; Rafael Casanova</ref>{{fonte cuestionable}} Pal biólogu Jaume Grau<ref>[https://web.archive.org/web/http://www.tv3.cat/elfavorit/jaumeG.htm Jaume Grau, llicenciáu en Bioloxía y guionista de TV3.]</ref> el gobiernu de Rafael Casanova y el so obstinación pola resistencia a estazón supunxo una sangría inútil pa la población civil, y considera que se-y emponderó en demasía pos namái cumplió cola so obligación de defender Barcelona como alcalde de la ciudá que yera.<ref>El Favorit, TV3; Rafael Casanova</ref>{{fonte cuestionable}} L'historiador David Martínez considera que'l catalanismu hai glorificado la figura de Rafael Casanova pa ellaborar un discursu que remarca'l patriotismu de los defensores de les [[Constituciones catalanes|constituciones]] y [[Xeneralidá de Cataluña|instituciones catalanes]], ente que anatematiza a los partidarios del [[absolutismu|absolutismu borbónicu]], una forma de gobiernu na cual el poder del dirixente nun ta suxetu a nenguna llimitación institucional.<ref>Martínez Fiol (1997)</ref> [[José Javier Esparza]], cunta que Rafael Casanova foi un valerosu español que merez «un puestu destacáu na Historia d'España», asitiándolo ente los 48 grandes héroes de la xesta española»; Esparza define a Rafael Casanova como «un burgués de Barcelona que nun momentu bien difícil foi puestu al mandu de una ciudá. Nesi puestu engarró polo qu'él creía ser la verdadera España: la corona austriaca, colos sos fueros y les sos lleis tradicionales, como yera costume na nación española. Engarró en nome d'esa España y facer con un valor y una determinación a los que nun-y obligaben nin el so estatutu, nin el so oficiu, nin el so temperamentu, pero sí lo qu'él creyó'l so deber»; esa ye la verdadera hestoria de Rafael Casanova y non la manipoliada pol nacionalismu catalán; esti escritor y periodista nun detalla cómo ordenaría quemar los sos papeles pa fuxir de Barcelona amarutáu de flaire.<ref>[http://www.cope.es/cultura/11-09-09--toa verdá-sobre-diada-catalana-83290-1 Tola verdá sobre la “Diada” catalana]</ref> Na mesma llinia pronúnciase l'historiador Daniel Terceru García, quien diz que la hestoria nacionalista-separatista catalana foi desfigurando a lo llargo del tiempu» la verdadera hestoria, afirmando qu'enxamás hubo «una guerra ente dos naciones o dos estaos», una y bones la llucha namái foi por motivos dinásticos «ente partidarios del pretendiente borbónicu Felipe d'Anjou y partidarios del pretendiente Carlos d'Austria», lo que probaría'l fechu de que Rafael Casanova volviera trabayar como abogáu tres la guerra; según esti historiador, sería'l mesmu Rafael Casanova quien ordenaría quemar los sos papeles y quien solicitaría a unos familiares que-y consiguieren un certificáu de fallecimientu, dempués de lo que habría salida de Barcelona amarutáu de flaire, pero l'historiador nun cita les sos fontes históriques.<ref>[http://www.diariosigloxxi.com/testu-diariu/amosar/8930 Mentires a una celebración]</ref> El periodista [[Iñaki Ezkerra]] diz que la verdá ye que tou ye una manipulación del nacionalismu catalán porque'l 11 de setiembre conmemoren la muerte de Rafael Casanova. Nun discursu pronunciáu nun mitin eleutoral del [[Ciudadanos-Partíu de la Ciudadanía Partíu de la Ciudadanía]] aseguró que tou ye una mentira inventada polos nacionalistes catalanes y afirmó qu'homenaxar a Rafael Casanova ye «una humildación, un insultu a la intelixencia, a la dignidá y al sentíu común»; según esti periodista Rafael Casanova fuxó amarutáu de flaire, pero nun cita les sos fontes históriques.<ref>[http://www.minutodigital.com/actualidá2/2009/09/12/inaki-ezkerra-casanova-patriota-y-vampiru-catalan/ 'Casanova, patriota y vampiru catalán']</ref> L'historiador [[César Vidal]], nun curtiu artículu publicáu nel diariu ''[[La Razón (España)|La Razón]]'' y ensin presentar les fontes que respuendan por les sos afirmaciones, tamién denuncia que'l nacionalismu catalán «arrobina porcaces mentires» sobre Rafael Casanova, según diz, porque-y reivindica como mártir del 11 de setiembre; según Vidal, seríen unos familiares, y tamién unos amigos, quien tarreciendo pola so suerte, espublizaríen la noticia de que morriera combatiendo.<ref>[http://www.larazon.es/noticia/2150-casanova-un nacionalista-que nun lo foi-por-cesar-vidal Casanova un nacionalista que nun lo foi por César Vidal]</ref> [[Antonio de Capmany]] allabó'l sistema constitucional de la Corona d'Aragón y recordó les instituciones llibres con que se gobernaba Cataluña «hasta l'añu 1714, en que les armes de Felipe V, más poderoses que les lleis, fixeron callar toles instituciones llibres en Cataluña, y Barcelona recibió un conceyu so la planta aristocrática de les demás ciudaes de Castiella»; dicha alocución tuvo llugar mientres les sesiones de les [[Cortes de Cádiz]] nel añu [[1812]].<ref>Ferreres i Calvo, Ernest; ''La Guerra de Successió i Catalunya¡¡.</ref> A finales d'esi mesmu sieglu, en [[1899]], unu de los teóricu más importante del catalanismu, [[Enric Prat de la Riba]], amosó la so reticencia a la conmemoración del [[Día Once de Setiembre]] y la política de los dirixentes de 1714; el so paecer foi rebatido por otru dirixente catalanista, [[Domènec Martí i Julià]], quien defendió l'homenaxe a los héroes de 1714. En [[1931]] [[Francesc Macià]], líder independentista y fundador d'[[Esquerra Republicana de Catalunya|ERC]], allabó a Rafael Casanova como a un héroe que'l so exemplu deber siguir.<ref>Ferreras i Calvo, Ernest; La Guerra de Successió i Catalunya; p.131 (discursu de Francesc Macià el 11 de setiembre de 1931)</ref> Al españar la [[Guerra Civil Española]] el [[PSUC]] enarboló l'exemplu de Rafael Casanova pa encamentar a la defensa de la [[Segunda República Española]] apelando a les llibertaes de los homes y de los pueblos, mientres [[Luis Companys]] fixo lo propio mientres les Diadas a lo llargo del conflictu.<ref>Núñez Seixas (2006: 345 y 417)</ref> So la dictadura franquista, el catedráticu de les Idees políticu y tradicionalista carlista [[Francisco Elías de Tejada]] sostuvo que «La ordenación constitucional de Cataluña algamó nel sieglu XIV una modernidá qu'abluca y un sentíu de respetu a la llibertá humana que bien podemos naguar por nel sieglu XX», y añadía que «la primer vegada que na Península utiliza'l vocablu "[[nación]]" con valor modernu de cuerpu políticu separáu y non de simple comunidá d'ascendencia etnográfica, facer con aplicación a Cataluña y por escritores catalanes».<ref>Elías de Tejada, Francisco; ''Les doctrines polítiques na Cataluña Medieval'', 1950, p. 269; ''Hestoria del pensamientu políticu catalán'', 1963, p. 54.</ref> Rematada la dictadura otru importante dirixente catalanista, [[Jordi Pujol]], retomó la opinión de Prat de la Riba y siempres s'amosó ronciegu a rindir tributu a los dirixentes de 1714, afirmando que'l modelu a siguir yera'l del llabor de reconstrucción y crecedera de Cataluña dempués de la guerra. --> == Ver tamién == * [[Guerra de Socesión Española en Cataluña]] * [[Exércitu de Cataluña]] * [[Austracista]] * [[Borbónicu]] * [[Fossar de les moreres]] * [[Día de Cataluña]] * [[Xeneralidá de Cataluña]] * [[Conseyu de Cientu]] * [[Constituciones catalanes]] * [[Monarquía d'España]] * [[Tradicionalismu políticu (España)]] == Referencies == === Notes === {{llistaref|2}} === Bibliografía === * AA.VV. (2006): ''Catalunya durant la Guerra de Successió''. Barcelona: Ara Llibres * BRUGUERA, M. (1871-2): ''Hestoria del memorable sitiu y bloquéu de Barcelona y heroica defensa de los fueros y privilexos de Cataluña de 1713 y 1714''. Barcelona: ed. de Luis Fiol y Gros. * COROLEU, J., y PELLA Y FORGÁS, J. (1878): ''[http://www.archive.org/details/losfuerosdecatal00coru Los fueros de Cataluña; descripción comentada de la constitución histórica del Principáu; les sos instituciones políticu y alministrativu y les sos llibertaes tradicionales, cola rellación de munches revoluciones]''. Barcelona: Alministración San Pablo. * ESPINO LÓPEZ, A. (1997): "[http://ddd.uab.cat/pub/manuscrits/02132397n15p115.pdf ¿Esistió un exércitu catalán na dómina moderna?]", ''Manuscrits: revista d història moderna'' 15, páxs. 115-120. * FONTANA Y LÁZARO, J. (2004): [http://www.raco.cat/index.php/RevistaDretHistoric/article/viewFile/152760/204660 "La Guerra de Successió: els motius de Catalunya"], en ''Revista de Dret Històric Català'' 3, páxs. 11-23. * GARCÍA CÁRCEL, R. (2003): ''Felipe V y los españoles''. Barcelona: Plaza & Janés. * HERNÁNDEZ CARDONA, F.J. y RIART Y Jou, F. (2010): ''Els Exèrcits de Catalunya 1713-1714: Uniformes, equipaments, organització''. Barcelona: Rafael Dalmau. * LAÍNZ, J. (2006): ''La nación falsificada''. Madrid: Alcuentru. * MARTÍ FRAGA, Y. (2009): "{{Enllaz rotu|1=Un golpe d'estáu conceyil»? El govern de la ciutat de Barcelona durant el setge de 1713-1714 |2=http://www.bcn.cat/arxiu/arxiuhistoric/catala/activitats/congres/11congres/pdf/martifrc.pdf |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}", en ''XI Congrés d'Història de Barcelona – La ciutat en xarxa. Arxiu Històric de la Ciutat de Barcelona, Institut de Cultura, Ajuntament de Barcelona, 1-3 de desembre de 2009''. Barcelona: Ayto. de Barcelona. * MARTÍNEZ FIOL, D. (1997): "[http://ddd.uab.cat/pub/manuscrits/02132397n15p341.pdf Creadores de mitos. El ''Onze de Setembre de 1714'' na cultura política del catalanismu (1833-1939)]", en ''Manuscrits'' 15, páxs. 341-61. * [[Xosé Manoel Núñez Seixas|NÚÑEZ SEIXAS, X.M.]] (2006): ''Fora l'invasor!: nacionalismos y movilización bélica mientres la guerra civil española (1936-1939)''. Madrid: Marcial Pons. * SERRET Y BERNÚS, C. (1996): ''Rafael Casanova i Comes, Conseller en Cap''. Sant Boi de Llobregat: Ayto. de Sant Boi de Llobregat. == Enllaces esternos == {{Commonscat|Rafael Casanova i Comes}} * [http://www.11setembre1714.org/Biografies/Casanova-Comes-Rafael-frame.htm Rafael Casanova i Comes] (en [[Idioma catalán|catalán]]). {{NF|1660|1743|Casanova y Comes, Rafael de}} {{Tradubot|Rafael Casanova}} [[Categoría:Políticos y polítiques de Cataluña]] [[Categoría:Guerra de Socesión Española]] [[Categoría:Coroneles d'España]] [[Categoría:Exércitu de Cataluña]] [[Categoría:Militares de la provincia de Barcelona]] [[Categoría:Militares d'España]] [[Categoría:Militares d'España]] [[Categoría:Samboyanos]] [[Categoría:Conseller en cap]] 673sksldb52p5ajo5aw47jg7e8kv651 Mutilación xenital femenina 0 150941 4376948 4360661 2025-06-17T14:38:54Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá práutica => dicha práutica 4376948 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Fgm map-es.svg|thumb|upright=1.3|300px|Zones d'[[África]] nes que se sigue prauticando la mutilación xenital femenina.]] [[Ficheru:Female Genital Mutilation age 0-14.svg|lang=ast|thumb|300px]] La '''[[ablación (medicina)|ablación]] del clítoris''' oficialmente llamada ablación '''xenital femenina''' ('''MGF''') pola [[Organización Mundial de la Salú]] ([[OMS]]), ye la eliminación parcial o total de texíu de los [[órganos xenitales femeninos]], particularmente del [[clítoris]] ([[clitoridectomía]]), con oxetivu d'esaniciar el [[prestar sexual]] nes muyeres, considerando razones [[cultura|culturales]], [[relixón|relixoses]] o cualesquier otru motivu non [[medicina|médicu]].<ref>{{cita web |autor1=Organización Mundial de la Salú |títulu=Tarrezas de salú: mutilación xenital femenina |url=http://www.who.int/topics/female_xenital_mutilation/es/ |idioma=castellanu |fechaaccesu=28 de mayu de 2015}}</ref> Los términos '''[[infibulación]]''' y '''[[ablación (medicina)|dixebra]]''' son espresiones comunes utilizaes pal procedimientu aplicáu pa llevar a cabu la mutilación. Esta práutica considérase una [[violación de los derechos humanos]] de les [[muyer|muyeres]] y de les [[neña|neñes]].<ref name="who.int">{{cita web |autor1=Organización Mundial de la Salú |títulu=Mutilación xenital femenina: Nota de Prensa |url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs241/es/ |fechaaccesu=28 de mayu de 2015 |fechaarchivu=febreru de 2012}}</ref> En febreru de 2016 [[Organización de les Naciones Xuníes|Naciones Xuníes]] encetó esta tema como una prioridá ente los [[Oxetivos de Desarrollu Sostenible]] marcándose como referencia l'añu 2030 p'acabar con esta práutica.<ref name=":0">{{cita web |url=http://www.eldiario.es/desalambre/Parllamentu-Union-Africana-prohibicion-mutilacion_0_545945559.html |títulu=El Parllamentu de la Unión Africana aprueba la prohibición de la mutilación xenital femenina |fechaaccesu=10 d'agostu de 2016 |fecha=8 d'agostu de 2016 |sitiuweb=El Diariu}}</ref><ref name=":1">{{cita web |url=http://www.un.org/spanish/News/story.asp?NewsID=34401#.V6r8IyOLT64 |títulu=La mutilación xenital femenina sigue siendo una práutica estendida en Colombia |fechaaccesu=10 d'agostu de 2016 |apellíu=Xuníes |fecha=8 de febreru de 2016 |sitiuweb=Serviciu de Noticies de les Naciones Xuníes}}</ref> == Orixe == Anque yá lo describiera en 1799 [[William George Browne]] nel so llibru ''Travels in Africa'', a mediaos del sieglu XIX l'esplorador inglés [[Richard Francis Burton]] reparó que les muyeres somalines teníen "un temperamentu fríu, resultáu de causes naturales y artificiales" y escribió que "los musulmanes creen qu'esti ritu foi inventáu por [[Sara]], que tullió a [[Agar]] por celu, y depués Alá ordenólu que se circuncidara ella tamién. Amás, en Somalia cortaben los llabios de la vulva y cosíense con filo de cueru o clina de caballu pa caltener la virxinidá.<ref>Fawn M. Brodie, ''El diañu manda. La vida de sir Richard Burton'', Granada: almed, 2015, p. 133 y 134. Describió esti costume nun apéndiz en llatín al so ''First Footsteps in East Africa'' que foi suprimíu polos sos censores. Darréu estendióse sobre esti costume nuna de les sos notes a les ''[[Mil y una nueches]]''</ref> Pero'l costume ye de procedencia incierta y créese qu'esti [[ritual de iniciación]] orixinalmente prauticar nes neñes de dellos países d'[[África]], [[Oriente Mediu]] y otros. Hai delles versiones qu'afirmen qu'empezó nel antiguu Exiptu y a partir d'ellí estendióse al restu del continente africanu y, anque s'alcuentra sobremanera na zona [[centroafricana]], nun se llenda al continente africanu, pos se repara tamién en dellos países d'Asia, Europa, Oceanía ya inclusive América.<ref>[http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3032545&orde=220112&info=link Aproximamientu antropolóxicu a la práutica de la ablación o mutilación xenital femenina]</ref> Practicada en munchos casos como [[ritu de iniciación]] a la edá adulta, nos años más recién esti motivu ta menguando por cuenta de la prohibición de la so realización en munchos países. En dellos casos recurrir a tradiciones relixoses p'argumentar nel so favor, como nel [[islam]].<ref>Denny, Federico Mathewson (2001), "La circuncisión", en McAuliffe, Dammen Jane, ''Enciclopedia del Corán'', 1, A-D, Leiden: Brill, páxs. 366-367.</ref> La perda cuasi total de sensibilidá ye la principal consecuencia pa les afeutaes, col agregu trauma psicolóxicu. Hai muyeres que muerren sangraes o por infeición nes selmanes posteriores a la intervención, yá que se realiza cuasi siempres de manera rudimentaria, al cargu de curanderes o muyeres mayores, y con ferramientes non bien ortodoxes como cristales, cuchiellos o cuchielles d'afaitar y nunca en centros sanitarios. == Tipos de ablación == [[Ficheru:FGC Types es.svg|thumb|380px|Mutilación xenital femenina]] Esisten dellos tipos de ablación: * Amputación del [[prepuciu]] del [[clítoris]] (circuncisión): el clítoris puede extirparse en parte o na so totalidá ([[clitoridectomía]]). * Otra forma consiste na dixebra o mutilación total o parcial del prepuciu del clítoris y de los [[llabios menores]], calteniendo solo los [[llabios mayores]] (vease [[vulva]]). * La [[infibulación]] ye la forma más agresiva, y consiste na extirpación del clítoris y de los llabios mayor y menor. Dempués del actu, hai un cosíu de dambos llaos de la [[vulva]] hasta qu'esta queda práuticamente zarrada, y déxase namái una abertura pa la [[menstruación|sangre menstrual]] y la [[orina]]. La infibulación tamién se conoz como ''circuncisión faraónica''. * Cualesquier otru procedimientu que manque los xenitales esternos con fines non médicos: perforación, incisión, ralláu o cauterización de los xenitales femeninos.<ref name="who.int"/> === Descripción d'una clitoridectomía === L'informe d'[[Amnistía Internacional]] {{ensin referencies}} pa faer conciencia de los malos tratos a les muyeres daba la cifra de 120 millones de muyeres [[clitoridectomía|clitoridectomizadas]], y de tres millones de neñes per añu en ventiocho países distintes: <blockquote>Sientan a la neña desnuda, nun taburete baxu, inmovilizada siquier por trés muyeres. Una d'elles arródialu fuertemente'l pechu colos brazos; les otres dos obligar a caltener les zanques separaes, por que la vulva quede dafechu espuesta. Entós, la vieya toma la navaya d'afaitar y extirpa el clítoris. De siguío vien la infibulación: la vieya prautica una corte a lo llargo del llabiu menor y depués esanicia, rallando, la carne del interior del llabiu mayor. La operación repitir al otru llau de la vulva. La neña glaya y retuércise de dolor, pero siguen suxetar. La vieya enjuga el sangre de la firida y la madre, según les otres muyeres, "verifica" el so trabayu, delles vegaes introduciendo los deos. La cantidá de carne rallada de los llabios mayores depende de l'habilidá "téunica" de quien opera. L'abertura que queda pa la orina y el fluxu menstrual ye minúscula. Depués, la vieya aplica una pasta y asegura la unión de los llabios mayores por aciu escayos d'acacia, que furen el llabiu y clávense nel otru. Asitia trés o cuatro a lo llargo de la vulva. Estes espigues afitar con filo de coser o clina de caballu. Sicasí, nada d'esto basta p'asegurar la soldadura de los llabios; por eso, a la neña arreyar dende la [[maxana]] hasta los pies. Inmovilícen-y les piernes con tires de tela.<ref>''El Mundo'', 7 de marzu de 1995. España</ref></blockquote> == Consecuencies == Les consecuencies d'esta práutica son negatives pa la salú de les muyeres y tien los siguientes efeutos:<ref name="who.int"/> === Efeutos inmediatos === * Dolor intensu. * Choque. * [[Hemorraxa|Hemorraxes]] graves. * [[Tétanu]]. * [[Sepsis]] (infeiciones). * Problemes urinarios ([[retención urinaria|retención d'orina]]). * Llagues nos xenitales. * Mancadures nos texíos xenitales vecinos<ref name="who.int"/>. === Efeutos al llargu plazu === * [[Duviesu|Duviesos]]. * Infeiciones recurrentes na vexiga y na orina. * [[Esterilidá]]. * Entueyos del [[partu]]. * Aumentu del riesgu de muerte del [[naciellu]]. * Necesidá de nueves [[intervención quirúrxica|intervenciones quirúrxiques]]<ref name="who.int"/>. == Naciones Xuníes y la llucha contra la MGF == === Antedentes === * 1979 '''Convención de Naciones Xuníes sobre la eliminación de toles formes de discriminación contra la muyer''' (a valir dende'l 3 de setiembre de 1981). Nel so artículu 5 obliga a los Estaos a adoptar toles midíes apropiaes pa la eliminación de los prexuicios y les práutiques consuetudinarias y de cualesquier otra índole, que tean basaos na idea de la inferioridá o superioridá de cualesquier de los sexos o en funciones estereotipaes d'homes y muyeres. La Convención establez un órganu de vixilancia de la so observancia na so art. 17, el Comité pa la Eliminación de la Discriminación contra la Muyer, que publicó, ente otres, l'Encamientu Xeneral nᵘ 14 (1990) na que solicita a los Estaos Parte qu'adopten midíes apropiaes y eficaces pa la erradicación de la mutilación xenital femenina, centraes nes de índole sanitaria y educativa.<ref name=":2">{{cita web |url=http://www.uv.es/CEFD/17/torres.pdf |títulu=La mutilación xenital femenina: un delitu culturalmente condicionáu |fechaaccesu=10 d'agostu de 2016 |autor=M. Elena Torres Fernández |fecha=2009}}</ref> * 1993 '''Declaración de Naciones Xuníes sobre Eliminación de la Violencia contra la Muyer'''. Ente les principales aportaciones d'esti testu, xunto a l'amplia definición de “violencia contra la muyer”, ta la de destacar la violencia que tien llugar nel marcu de la vida privada y que por ello permanecía invisible en munchos casos pa los poderes públicos, al ser llevada a cabu por particulares nes sos rellaciones personales10. Como amuesa d'esa clase de violencia considera específicamente la mutilación xenital femenina y nel so artículu 4 torga a los Estaos “invocar nengún costume, tradición o considerancia relixosa pa refugar la so obligación” de procurar esaniciar la violencia contra la muyer.<ref name=":2" /> === Resolución contra MGF en 2012 === El 20 d'avientu de 2012 l'Asamblea Xeneral de la ONX adoptó una resolución unánime (194 países) prohibiendo la práutica de la mutilación xenital femenina.<ref>{{cita web |url=http://www.unwomen.org/es/news/stories/2012/12/united-nations-bans-female-xenital-mutilation |títulu=Les Naciones Xuníes prohibe la mutilación xenital femenina |fechaaccesu=10 d'agostu de 2016 }}</ref> Trátase de la Resolución A/RES/67/146,<ref>{{cita web |url=http://www.un.org/es/comun/docs/?symbol=A/RES/67/146 |títulu=Resolución A/RES/67/146 Intensificación de los esfuercios mundiales pa la eliminación de la mutilación xenital femenina |fechaaccesu=10 d'agostu de 2016 |autor=Naciones Xuníes |fecha=20 d'avientu de 2012 |sitiuweb=Naciones Xuníes}}</ref> na cual encamienta a los Estaos, al sistema de la ONX, a la sociedá civil y a toles partes implicaes a siguir reparando'l 6 de febreru como'l Día Internacional de la Tolerancia Cero contra la Mutilación Xenital Femenina, y a aprovechar la ocasión p'ameyorar les campañes de sensibilización y tomar midíes concretes contra la mutilación xenital femenina. L'axencia que lidera'l trabayu de la ONX nesta tema ye'l [[Fondu de Población de les Naciones Xuníes]] (UNFPA).<ref>{{cita web |url=http://www.un.org/es/events/femalegenitalmutilationday/ |títulu=Día Internacional de Tolerancia Cero cola Mutilación Xenital Femenina - 6 de febreru |fechaaccesu=10 d'agostu de 2016 |sitiuweb=ONX}}</ref> En febreru de 2016 [[Organización de les Naciones Xuníes|Naciones Xuníes]] encetó esta tema como una prioridá ente los [[Oxetivos de Desarrollu Sostenible]] marcándose como referencia l'añu 2030 p'acabar con esta práutica.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> == Práutica llindada == Según les estadístiques, la práutica de la ablación afecta anguaño alredor d'unos 138-140 millones de muyeres y neñes nel mundu. Créese que cada vez se prautica a neñes con una edá enforma menor, con cuenta d'evitar que quien sufren la mutilación xulguen la práutica por sigo mesmes al ser mayores. Según datos de la OMS, suel prauticase na [[infancia]], ente la [[lactancia]] y los 15 años. N'[[África]], hai aproximao 92 millones de muyeres y neñes de más de 10 años d'edá en quien esta práutica llevóse a cabu.<ref name="who.int"/> === Europa === L'aumentu de la inmigración llevó esta práutica a Europa. La mutilación xenital femenina, en cualesquier de les sos modalidaes, atópase penada pola llei nos principales países de dichu continente con delles esceiciones como [[Italia]] o [[Irlanda]]. Sicasí, anque esisten en dellos países europeos con normatives llegales de control sobre'l permisu de salida pa les neñes en situación de riesgu por esti tipu de costumes, hai denuncies de que mediu millón de muyeres y neñes sufrieron la MGF n'Europa, inclusive en centros sanitarios so cuerda. Un imán de Bristol aconseyaba que la ablación de les neñes seya realizada nel estranxeru pa burllar la prohibición que dende 2003 pesa sobre esta práutica nel [[Reinu Xuníu]].<ref>Minutu dixital, 1/Mayu/2012,{{cita web |url=http://www.minutodigital.com/2012/05/01/un-iman-britanico-aconseya-como-burllar-la-prohibicion-de-la-ablacion/ |títulu=Copia archivada |fechaaccesu=24 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140328024314/http://www.minutodigital.com/2012/05/01/un-iman-britanico-aconseya-como-burllar-la-prohibicion-de-la-ablacion/ |fechaarchivu=28 de marzu de 2014 }}</ref> ==== España ==== N'España en 2003 aprobóse la L.O. 11/2003, de 29 setiembre, que modifica'l Códigu penal, y na cual tien llugar la tipificación d'un nuevu delitu de mutilación xenital por aciu la nueva redaición dada al art. 149 del C.P.. Dichu artículu describía un tipu agraváu de mancadures, n'atención a la so entidá, a los cualos oldéase la nueva resultancia lesiva espresamente descritu.<ref name=":2" /> En 2005 aprobóse la Llei Orgánica 3/2005<ref>{{cita web |url=https://www.boe.es/boe/dias/2005/07/09/pdfs/A24457-24457.pdf |títulu=Testu de la LLEI ORGÁNICA 3/2005, de 8 de xunetu, de cambéu de la Llei Orgánica 6/1985, de 1 de xunetu, del Poder Xudicial, pa escorrer extraterritorialmente la práutica de la mutilación xenital femenina. |fechaaccesu=10 d'agostu de 2016 |sitiuweb=BOE}}</ref> de 8 de xunetu pa escorrer extraterritorialmente la práutica de la mutilación xenital femenina. La resolución dexa a los xueces españoles condergar les ablaciones realizaes a les neñes, non solo dientro de les fronteres españoles sinón tamién fora d'elles. La ablación femenina yá s'atopaba tipificada como delitu nel Códigu Civil, pero los tribunales nun teníen hasta esta llei la capacidá d'actuar contra quien cometíen esi delitu nel estranxeru, aprovechando davezu viaxes de vacaciones coles sos fíes a los sos países d'orixe.<ref>{{cita web |url=http://www.universia.es/html_estatico/portada/actualidad/noticia_actualidad/param/noticia/ibeab.html |títulu=España va escorrer la ablación femenina fuera de les sos fronteres |fechaaccesu=10 d'agostu de 2016 |fecha=13 de xunu de 2005 |sitiuweb=Universia |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100617214126/http://www.universia.es/html_estatico/portada/actualidad/noticia_actualidad/param/noticia/ibeab.html |fechaarchivu=17 de xunu de 2010 }}</ref> === Asia === La mutilación xenital femenina, particularmente na so forma de circuncisión sunna, ta presente en práuticamente tolos [[mundu árabe|países musulmanes]] del continente, según nes comunidaes [[pueblu curdu|curdes]]. [[Afganistán]], [[Taxiquistán]], [[Brunéi]], [[Malasia]] ya [[Indonesia]] tamién la practiquen, los trés últimos incluyendo los tipos de mutilación más radicales. === África === El 8 d'agostu de 2016 el [[Parllamentu Panafricanu]], órganu llexislativu de la [[Xunión Africana]] aprobó la prohibición de les práutiques de la mutilación xenital femenina nes sos 50 estaos miembros. L'alcuerdu llegó tres conversaciones ente'l Grupu de Trabayu pa la Muyer del Parllamentu y representantes del [[Fondu de Población de les Naciones Xuníes|Fondu de Población de Naciones Xuníes]] celebraes díes antes en [[Johannesburgu]]. Los 250 parllamentarios roblaron un plan d'aición pa erradicar esta práutica.<ref name=":0" /> ==== Antecedentes ==== La embaxadora de la [[Organización de les Naciones Xuníes]] contra la ablación, la ex-modelu somalina [[Waris Dirie]], quien sufrió infibulación a los cinco años, lluchó mientres años por qu'ésta práutica seya illegal en dellos países africanos, anque se siga prauticando de fechu. Unicef, nun informe, afirma qu'esta práutica puede esaniciase nuna xeneración si hai un esfuerciu cultural. La ablación ye un costume estendida nuna amplia rexón d'África, onde ye prauticada indistintamente por [[musulmanes]] y [[animista|animistes]].<ref>[https://web.archive.org/web/20071018034055/http://www.religionstatistics.net/afrel.htm Estadístiques de Relixón Internacionales Reales<!-- Títulu xeneráu por un bot -->]</ref> === América === Na mayoría de los países d'[[América]] prohíbese llegalmente esta práutica.{{ensin referencies}} ==== Colombia ==== Según el [[Fondu de Población de les Naciones Xuníes]], n'[[América Llatina]] l'únicu llugar onde la práutica foi detectada ye na comunidá [[emberá]], unu de los 102 pueblos indíxenes reconocíos por [[Colombia]]. Salió a la lluz en 2007 dempués de la muerte de siquier una neña por infeiciones derivaes d'esta práutica.<ref name=":1" /><ref>{{cita web |url=http://www.elespectador.com/noticias/nacional/colombia-unico-pais-llatinoamericanu-onde se da-ablacio-articulo-542422 |títulu=Colombia, únicu país llatinoamericanu onde se da la ablación xenital |fechaaccesu=10 d'agostu de 2016 |fecha=5 de febreru de 2015 |sitiuweb=L'Espectador }}</ref><ref>{{cita web |url=https://elpais.com/elpais/2015/05/13/planeta_futuro/1431519344_024402.html |títulu=Les muyeres qu'aprendieron a defender el so clítoris |fechaaccesu=10 d'agostu de 2016 |apellíu=País |nome=Ediciones La fecha=20 de xunetu de 2015 |idioma=es}}</ref> == Tabla de datos per país == Porcentaxe de neñes y muyeres d'edá ente 15-49 y neñes d'ente 0-4 años que fueron sometíes a MGF n'África, Indonesia, Iraq y Yemen. UNICEF 2016<ref>{{cita llibru |apellíos=Nuño |nome=Laura |enllaceautor=Laura Nuño Gómez |títulu=Guía Multisectorial de Formación Académica sobre Mutilación Xenital Femenina |añu=2017 |editorial=Dykinson |isbn=9788491481003 |editor=Multisectoral Academic Programme to prevent & combat female xenital mutilation|apellíos2=Kaplan |nome2=Adriana}}</ref> {| class="wikitable sortable" |- ! País || Porcentaxe de neñes y muyeres<br> d'ente 15 y 45 años con MGF || Porcentaxe de neñes d'edá<br> ente 0 y 14 años con MGF |- | Benín || 9 % || 0,2 % |- | Burkina Fasu || 75 % || 13 % |- | Camerún || 1 % || Nun hai datos |- | República Centroafricana || 24 % || 1 % |- | Chad || 44 % || Nun hai datos |- | Xibuti || 93 % || Nun hai datos |- | Exiptu || 87 % || 14 % |- | Eritrea || 83 % || 33 % |- | Etiopía || 74 % || 24 % |- | Gambia || 75 % || 56 % |- | Ghana || 4 % || 1 % |- | Guinea || 97 % || 46 % |- | Guinea Bisáu || 9 % || 0,2 % |- | Indonesia || 49 % || 49 % |- | Iraq || 8 % || Nun hai datos |- | Costa de Marfil || 38 % || 10 % |- | Kenia || 21 % || 3 % |- | Liberia || 50 % || Nun hai datos |- | Malí || 89 % || Nun hai datos |- | Mauritania || 69 % || 54 % |- | Níxer || 2 % || Nun hai datos |- | Nixeria || 25 % || 17 % |- | Senegal || 25 % || 13 % |- | Sierra Lleona || 90 % || 13 % |- | Somalia || 98 % || Nun hai datos |- | Sudán || 87 % || 32 % |- | Tanzania || 15 % || Nun hai datos |- | Togu || 5 % || 0,3 % |- | Uganda || 1 % || 1 % |- | Yemen || 19 % || 15 % |} Nesta estimación "global" nun tán incluyíos los países de destín de les persones migrantes que practiquen la MGF, como Europa, Xapón, Australia o Estaos Xuníos; nin tampoco dellos países onde, siendo una tradición enraigonada, nun se disponen de datos, como ye'l casu de Colombia, India, Omán, Arabia Saudita y Malasia. (Van Baelen, Ortensi y Leye 2016) == Ciruxía reparadora == En [[2002]] el médicu francés [[Pierre Foldès]] en collaboración col urólogu Jean-Antoine Robein empecipiaron la práutica d'una ciruxía reparadora del clítoris. En 2012 presentó un informe indicando qu'en 11 años el so equipu operó a cuasi 3.000 muyeres. Unes 866 pacientes (el 29%) participaron nun siguimientu dempués d'un añu de sometese a la ciruxía. D'elles, 821 informaron tener un ameyoramientu o siquier non un empeoramientu del dolor; 815 dixeron esperimentar prestar clitoriano y 431 aseguraron tener orgasmos.<ref name=":3">{{cita web |url=http://www.bbc.com/mundo/noticias/2013/07/130723_salú_ablacion_mutilacion_reconstruccion_gtg |títulu=El médicu español que "recupera" clítoris tullíos - BBC Mundo |fechaaccesu=10 d'agostu de 2016 |idioma=es-CO }}</ref> En Francia dende 2004 la operación ta asumida pola Seguridá Social entendiéndose non una operación de ciruxía estética sinón de ciruxía funcional. La cantante francu-maliense [[Inna Modja]] activista contra la ablación esplicó qu'ella mesma fuera víctima de mutilación y esplicó la so esperiencia al sometese a la reconstrucción del clítoris.<ref>{{cita web |url=http://www.closermag.fr/article/inna-modja-j-ai-ete-excisee-a-l-insu-de-mes-parents-qui-etaient-contre-63364 |títulu=Inna Modja : "J'ai été excisée à l'insu de mes parents, qui étaient contre" |fechaaccesu=10 d'agostu de 2016 |autor=Chloé Chateau |fecha=10 de payares de 2011}}</ref> N'España en [[2013]] el Dr. Pere Barri Soldevila aprendió la téunica en París y empezó a realizar esti tipu de ciruxía.<ref name=":3" /> Nel marcu de la [[Sistema Nacional de Salú (España)|sanidá pública]] española, la Conseyería de Sanidá de la Xeneralidá de Cataluña punxo en marcha n'ochobre de 2015 un programa d'arreglu de la ablación xenital femenina. Esti programa desenvolver nel Serviciu de Xinecoloxía del [[Hospital Clínicu y Provincial de Barcelona|Hospital Clínicu de Barcelona]] coordináu pola Dra. Mª. José Martínez-Serrano.<ref>{{cita web |url=https://www.abc.es/sociedad/abci-mutilacion-genital-femenina-sanidá-publica-realiza-primer-reconstruccion-clitoris-201602051854_noticia.html |títulu=La Sanidá pública realiza la so primer reconstrucción de clítoris |fechaaccesu=10 d'agostu de 2016 |fecha=2 de mayu de 2016 |idioma=es-ES }}</ref> Tamién n'[[Alemaña]], en setiembre de 2013, inauguróse'l Desert Flower Center nel Waldfriede Hospital de Berlin-Zehlendorf realizando esti tipu d'intervenciones.<ref>{{cita web |url=https://uncutvoices.wordpress.com/2013/09/15/dr-pierre-foldes-stories-of-restoring-and-enhancing-campaigns-to-stop-fgm/ |títulu=Dr. Pierre Foldes: Stories of Restoring … and Enhancing Campaigns to Stop FGM |fechaaccesu=10 d'agostu de 2016 |fecha=15 de setiembre de 2013 |sitiuweb=UnCut/Voices Press}}</ref> == La mutilación xenital femenina y l'islam == La circuncisión femenina antecede históricamente a l'apaición del [[islam]] nel [[sieglu VII]] y anguaño nun se prautica na gran mayoría de países musulmanes.<ref>{{cita publicación |apellíu = Obermeyer |nome = Carla Makhlouf |títulu = Female Xenital Surgeries: The Known, the Unknown, and the Unknowable |publicación = Medical Anthropology Quarterly, New Series |fecha = marzu de 1999 |volume = 13 |númberu = 1 |páxines = 79-106 |url = http://csde.washington.edu/fogarty/casestudies/shellduncanmaterials/day%202/Obermeyer,%20C.%20%281999%29%20Female%20xenital%20surgeries.pdf |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20160521175851/https://csde.washington.edu/fogarty/casestudies/shellduncanmaterials/day%202/Obermeyer%2C%20C.%20%281999%29%20Female%20xenital%20surgeries.pdf |fechaarchivu = 21 de mayu de 2016 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160521175851/https://csde.washington.edu/fogarty/casestudies/shellduncanmaterials/day%202/Obermeyer%2C%20C.%20%281999%29%20Female%20xenital%20surgeries.pdf |archivedate = 2016-05-21 |fechaaccesu = 2018-08-06 }}</ref> Anque mientres les dos últimes décades del [[sieglu XX]] tantu [[medios de comunicación]] como publicaciones académiques atribuyeron al islam la práutica de la circuncisión femenina, según [[Noor Kassamali]], l'actitú de los relixosos musulmanes foi diversa. La práutica reparar en rexones de población musulmana onde esistía yá antes de la [[islamización]], tres la cual los [[alfaquí]]es xustificar con argumentos relixosos y pasaron a considerala una tradición del islam. Son asina numberosos los casos rexistraos en que jurisperitos musulmanes aprobaron la circuncisión,<ref name= kassamali>{{Cita enciclopedia |apellíu= Kassamali |nome=Noor |editor=Afsaneh Najmabadi |enciclopedia= Encyclopedia of Women & Islamic Cultures |títulu=Xenital Cutting |idioma=inglés |añu=2003 |editorial=Brill |isbn=90-04-12819-0 |páxina=134 }}</ref> magar anguaño la mayoría de los [[teoloxía|teólogos]] [[islam|musulmanes]] consideren la circuncisión femenina una práutica innecesaria o contraria al islam verdaderu.<ref>{{cita llibru |apellíu=Gruenbaum |nome=Ellen |títulu=The Female Circumcision Controversy |añu=2001 |url=https://books.google.es/books?hl=es&lr=&id=JOXmOLBd4Y4C&oi=fnd&pg=PA1&dq=The+Female+Circumcision+Controversy&ots=QS1pPXbVjL&sig=0hlrjPDMajzKrmVxaUZ-emU93-w&redir_esc=y#v=onepage&q=The%20Female%20Circumcision%20Controversy&f=false |fechaaccesu=15 d'agostu de 2013 |idioma=inglés |editorial=University of Pennsylvania Press |isbn=9780812217469}}</ref> === La mutilación xenital nel islam sunní === Al nun mentar el [[Corán]] en nengún momentu la circuncisión femenina, munchos [[alfaquíes]] que la ratificaron facer basándose nun conocíu [[hadiz]], atribuyíu al profeta [[Muhammad]], según el cual una muyer de [[Medina]] llamada Umm ʿAṭīyá se dedicaba a la circuncisión de les muyeres y el profeta díxo-y: «Umm ʿAṭīyá, cuando circuncides a una muyer non cortes demasiáu del so miembru, por que tenga la cara más lluminosa y seya más amistosa col so home».<ref>{{cita llibru |apellíu=Ibn Yarir Tabarí |nome=Mohammad |enllaceautor=Al-Tabari |títulu=تاريخ الرسل والملک|títulu-trad=Historia de los profetes y los reis |url=https://ar.wikisource.org/wiki/%D8%AA%D8%B5%D9%86%D9%8A%D9%81:%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D8%A8%D8%B1%D9%8A |fechaaccesu=15 d'agostu de 2013 |idioma=árabe}}</ref> N'otra versión del [[hadiz]], l'encamientu del profeta ye: «na circuncisión de les muyeres, nun devaséis, qu'asina va ser mayor el prestar de la muyer y va prestar al home». Sicasí, la xeneralidá de los alfaquíes consideraron dudosa la cadena de tresmisión del hadiz, qu'apaez nes Tradiciones d'[[Ibn Dawud]], pero non nos canónicos [[Al-Bujari|Ṣaḥīḥ al-Bujārí]] y [[Ṣaḥīḥ Muslim]].<ref name="kassamali"/> Otros [[hadiz|hadices]] faen remontar la circuncisión femenina a [[Agar]] y a [[Sara]].<ref name="kassamali"/> Ente los cuatro [[madhhab|escueles xurídiques]] del islam [[sunismu|sunní]], tan solo la ''[[Shafi'i|šāfiʿí]]'' consideró tradicionalmente necesaria la circuncisión femenina.<ref name= abraham>{{cita llibru |apellíu=Firestone |nome=Reuven |nome2=American Jewish Committee |apellíu3=Begun |nome3=Yosif |títulu=Children of Abraham : an introduction to Judaism for Muslims |idioma=inglés |añu=2001 |editorial=KTAV Publishing House, Inc. |isbn=0-88125-724-9 |páxina=253}}</ref> L'[[imán (relixón)|imam]] šāfiʿí Al-Nawawi (Siria, 1233-1277) califica de ''wāŷib'' («deber relixosu») la dixebra del clítoris.<ref>{{Cita enciclopedia |apellíu= Maccormack |nome=Carol P. |editor=Lindsay Jones |enciclopedia= The Encyclopedia of Religion |títulu=Clitoridectomy |idioma=inglés |añu=1824-1826 |editorial=MacMillan |isbn=0028657330}}</ref> El tradicionalista conservador sunní [[Ahmad bin Hanbal|Aḥmad ibn Ḥanbal]] ([[Bagdag]], 780-855), fundador de la escuela [[hanbalismo|ḥanbalí]], calificó la circuncisión femenina como ''makrūma'' («actu noble»), pero non ''wāŷib''.<ref name="kassamali"/> Magar la cuestión de la circuncisión femenina yera revesosa, los alfaquíes tradicionales tendíen a considerar necesariu amenorgar los deseos sensuales escesivos de les muyeres».<ref>{{cita publicación |apellíu=Šakūrzāda |nome=Ebrāhīm |apellíu2=Omidsalar |nome2=Mahmoud |títulu=Circumcision |publicación=[[Encyclopædia Iranica]] |edición=[[Ehsan Yarshater]] |fecha=15 d'avientu de 1991 |volume=V |páxines=596-600 |idioma=inglés |url=http://www.iranicaonline.org/articles/circumcision }}</ref> En [[1997]], cuando un grupu d'[[ulema|ulemes]] de la [[Universidá d'al-Azhar]] declararon islámica la circuncisión femenina, provocaron la reaición de la mayor parte de los ulemas, que refugaron esa afirmación retrucando que [[Muhammad]] reprendiera esa práutica y calificar como «tradición [[faraón]]ica».<ref name="abraham"/> El líder del [[Estáu Islámicu d'Iraq y el Llevante Estáu Islámicu (ISIS) n'Iraq]], [[Abu Bakr al-Baghdadi]], ordenaría nun comunicáu (y publicaría n'Internet) que toles muyeres del «[[califatu]]» d'edaes entendíes ente los 11 y los 46 años sían sometíes a mutilación xenital. Nel testu, los [[yihadistes]] afirmen que la práutica foi impuesta pol profeta [[Mahoma]] y amuesen una llista de les sos [[hadith]] («los dichos»), qu'al so paecer contienen esta indicación.<ref>''Minutu Dixital'', 24/xunetu/2014, http://www.minutodigital.com/2014/07/24/barbarie-musulmana-el-estado-islamico-ordena-la-mutilacion-genital-femenina/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140725194939/http://www.minutodigital.com/2014/07/24/barbarie-musulmana-el-estado-islamico-ordena-la-mutilacion-genital-femenina/ |date=2014-07-25 }}</ref><ref>RFI, 24/xunetu/2014, http://www.espanol.rfi.fr/oriente-medio/20140724-yihadistes-de-isis-ordenen-la-mutilacion-genital-de-les-iraquies</ref><ref>[https://www.lavanguardia.com/vida/20140723/54412397830/el-lider-del estáu-islamico-ordena-prauticar-la-ablacion-a-les muyeres.html «L'Estáu Islámicu ordena prauticar la ablación a les muyeres.»] ''[[La Vanguardia]]'', 18 d'agostu de 2014.</ref> Sicasí, delles axencies periodístiques tornaron estes informaciones al considerales un intentu de desacreditar al Estáu Islámicu; inclusive [[Jenan Moussa]], un corresponsal de la emisora con sede en [[Dubái]], [[Al AAan TV]], dixo per mediu de les [[redes sociales]] que los sos contactos en [[Mosul]] nun oyeren falar d'un edictu qu'impunxera dicha práutica.<ref>{{cita web |url=http://www.bbc.com/news/world-middle-east-28466434 |títulu=Doubts grow over Isis 'FGM edict' in Iraq |editorial=BBC |fecha=24 de xunetu de 2014 |idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web |url=http://thinkprogress.org/world/2014/07/24/3463683/non-isis-isnt-ordering-female-xenital-mutilation-in-iraq/ |títulu=Non, ISIS Isn't Ordering Female Xenital Mutilation In Iraq |editorial=BBC |fecha=24 de xunetu de 2014 |idioma=inglés}}</ref> === L'islam xiín === Ente los [[xiinos]], la circuncisión femenina namái ye prauticada pola secta [[Exiptu|exipcia]] [[ismailismo|ismaelí]] ''[[Mustaalíes|mustaʿalí]]''. La doctrina xeneral de los xiinos sofitar nun hadiz d'[[Ali Ibn Abi Talib|Alí]] tresmitíu pol sheij Ṣadūq ibn Bābūyá ([[Jorasán]], 923–Rei, 991), según el cual «nun ye censurable si non circuncidáis a les muyeres, pero pa los homes ye obligatoriu (''wāŷib'')». El [[ayatolá]] [[Al-Hilli|ʿAllāmat al-Ḥilli]] ([[Al-Hilla]], 1250-1325) refier otru hadiz, según el cual Alí afirmó: «la circuncisión de los homes ye obligatoria, pero la de les muyeres (namái aconséyase». Aun así, al nun tar enraigonada la práutica na cultura d'[[Irán]] ya [[Iraq]], nun se da ente los xiinos.<ref name="kassamali"/> Dalgunes de les fontes de emulación» o máximes autoridaes (''marŷaʿ-y taqlid'') del chiismo [[duodecimano]] actual calificaron la circuncisión femenina de «apreciable» (''mustaḥabb'')<ref>{{cita web |autor=Gran ayatolá Sayyed Mohammad Taqi Al-Modarresí |títulu=آداب وسنن ولادت, «Tradiciones de la nacencia» |url=http://www.almodarresi.com/Persian/fbook/41/pl0txt8a.htm |fechaaccesu=14 d'agostu de 2013 |obra=[[Fetua|Dictames]] del [[ayatolá]] Taqí Modarresí |idioma=persa |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130801100359/http://www.almodarresi.com/Persian/fbook/41/pl0txt8a.htm |fechaarchivu=1 d'agostu de 2013 }}</ref> y otres de «prohibida» (''ḥarām''). == Día Internacional == El [[Día Internacional de Tolerancia Cero cola Mutilación Xenital Femenina]] ye'l [[6 de febreru]].<ref>[https://web.archive.org/web/20071012211127/http://web.amnesty.org/library/index/eslACT770182004 Amnistía Internacional]</ref> == Ver tamién == * [[Carta Africana de Derechos Humanos y de los Pueblos]] * [[Comportamientu sexual humanu]] * [[llabios (xenitales)]] * [[Protocolu de Maputu]] * [[Sexualidá humana]] * [[Zona eróxena]] * [[Nawal El Saadawi|Nawal Saadawi]] * [[Awa Thiam]] * [[Fran Hosken]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Filmografía == * ''[[Moolaadé]]'' (2004) * ''[[Flor del desiertu]]'' (2010) * La Mazana d'Eva (2017)<ref>{{cita publicación|apellíos=Sarmiento|nome=Virginia|títulu=La mazana d'Eva|url=http://cadenaser.com/emisora/2017/09/21/radio_madrid/1505986552_179598.html|fecha=21 de setiembre de 2017|fechaaccesu=16 de xineru de 2018|periódicu=Radio Madrid|idioma=es-ES|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180116135719/http://cadenaser.com/emisora/2017/09/21/radio_madrid/1505986552_179598.html|archivedate=2018-01-16}}</ref> == Enllaces esternos == {{Commonscat|Female xenital mutilation}} * [http://www.eldiario.es/sociedad/castigo-ablacion-decision-Union-Africana_0_546295781.html Mapa del castigu llegal de la ablación actualizáu en 2016] * [http://www.saveagirlsaveageneration.org/ Save a Girl Save a Generation] (ONG) Llucha contra la Mutilación Xenital Femenina y toa forma de violencia contra la muyer * [http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=3032553&orde=220108&info=link La mutilación xenital femenina: un delitu culturalmente condicionáu] M.Elena Torres Fernández. Universidá d'Almería * [http://mgf.uab.es Grupu Interdisciplinar pa la Prevención y l'Estudiu de les Práutiques Tradicionales Perxudiciales] * [http://www.myriades1.com/vernotas.php?id=482&lang=es Una práutica terriblemente vixente] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071012201420/http://www.myriades1.com/vernotas.php?id=482&lang=es |date=2007-10-12 }} Revista ''Myriades 1'' * [http://www.desertflowerfoundation.org Fundación Waris Dirie contra la ablación] * [http://www.nodo50.org/mujeresred/msf.htm Mutilación] Muyeres en Rede * [https://books.google.es/books?id=KFbRU6i0tAcC&lpg=PA45&ots=gc1Uwu8qmo&dq=aministia%20mutilacion%20xenital%20femenina&pg=PP1#v=onepage&q&f=false La mutilación xenital femenina y los derechos humanos] Llibru en llinia, Amnistía Internacional * [http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs241/es/index.html Mutilaciones Xenitales Femenines, OMS] * http://www.mgf.uab.cat/esp/index.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170224212027/http://www.mgf.uab.cat/esp/index.html |date=2017-02-24 }} {{Tradubot|Ablación de clítoris}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Abusos a los derechos humanos]] [[Categoría:Aparatu reproductor femenín]] [[Categoría:Violencia contra les muyeres]] [[Categoría:Salú de la muyer]] [[Categoría:Terapia de reorientación sexual]] [[Categoría:Mutilación xenital femenina]] jty7v2d4m77mrxujnb113pz8m9i4u4y Tráficu d'órganos 0 151544 4376954 4320198 2025-06-17T14:39:33Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá práutica => dicha práutica 4376954 wikitext text/x-wiki El '''tráficu d'órganos''' ye una práutica que consiste na estracción d'[[Órganu (bioloxía)|órganos]] [[Homo sapiens|humanos]] con fines comerciales, usualmente pa realizar [[Tresplante (medicina)|tresplantes]]. Trátase d'una actividá que se considera illegal en gran parte del mundu y de la cual nun circula demasiada información real en comparanza con supuestos, polo que de cutiu resulten temátiques de [[lleenda urbana|lleendes urbanes]]. Nes postreres [[década|décades]] defensores de los [[derechos humanos]] denunciaron casos de presuntu tráficu d'órganos mayormente en países usualmente inestables políticamente, con [[Autoritarismu|rexímenes autoritarios]] o con poca [[seguridá xurídica]] como [[China]], [[India]], [[Mozambique]] o los países d'[[Europa Oriental|Europa oriental]] que d'antiguo formaben parte de [[Yugoslavia]] y la [[Xunión Soviética]]. D'alcuerdu a la [[Organización Mundial de la Salú]] (OMS), el tráficu d'órganos asocede cuando los órganos son removíos del cuerpu sol propósitu de realizar transaiciones comerciales<ref name="Jafar">{{cita publicación |apellíu=Jafar |nome=Tazeen H.|títulu=Organ Trafficking: Global Solutions for a Global Problem |publicación=[[American Journal of Kidney Diseases]]|volume=54|issue=6|añu=2009|doi=10.1053/j.ajkd.2009.08.014|pmid= |páxines=1145–57}}</ref> y estableció que "''el pagu por órganos supón tomar una ventaya inxusta sobre los grupos más [[Probeza|probes]] y vulnerables, socavando la [[Donación d'órgano|donación]] [[Altruísmu|altruista]] y conduciendo a la [[Especulación (economía)|especulación]] y la [[trata de persones]]''".<ref name="Crim">{{cita publicación |apellíu=Ambagtsheer |nome=F.|first2=W.|last2=Weimar|añu=2011|títulu=A Criminological Perspective: Why Prohibition of Organ Trade Is Not Effective and How the Declaration of Istanbul Can Move Forward |publicación=[[American Journal of Transplantation]]|volume=12|issue=3 |páxines=571–75|doi=10.1111/j.1600-6143.2011.03864.x}}</ref> A pesar de les ordenances contra'l comerciu d'órganos, envaloróse que nel añu 2005 el 5% de tolos receptores d'órganos participaren en tresplantes d'órganos comercializaos. Les investigaciones indiquen que'l comerciu illegal d'órganos va n'aumentu, con un informe recién de [[Global Financial Integrity]] qu'envalora que'l comerciu illegal d'órganos xenera ganancies ente $ 600 millones y $ 1.2 mil millones de [[Dólar d'Estaos Xuníos|dólares]] por [[añu]], con un ralu en munchos países.<ref name="Shimazono">{{cita publicación |apellíu=Shimazono |nome=Yosuke|títulu=The State of the International Organ Trade: A Provisional Picture Based on Integration of Available Information |publicación=Bulletin of the World Health Organization|volume=85|issue=12|añu=2007|doi=10.1590/S0042-96862007001200017|doi-broken-date=2017-11-09}}</ref> Magar se trata d'una práutica habitual y tradicionalmente punida y refugada en casi tol mundu, el so estatus llegal, sicasí, ta tendiendo a camudar alredor del mundu; por casu, [[Australia]] y [[Singapur]] empezaron a dexar dende'l [[2013]] la compensación económica en cuenta de órganos pa donantes d'órganos vivos. == Estatus llegal == Magar se trata d'una práutica habitual y tradicionalmente punida y refugada en casi tol mundu, el so estatus llegal, sicasí puede terminar tendiendo a camudar nel mundu; por casu, [[Australia]] y [[Singapur]] empezaron a dexar dende'l [[2013]] la compensación económica en cuenta de órganos pa donantes d'órganos vivos<ref name="aus">[http://www.theaustralian.com.au/news/latest-news/living-donors-to-receive-financial-support/story-fn3dxiwe-1226614172117 Live donors to get financial support], RASHIDA YOSUFZAI, AAP, APRIL 07, 2013</ref><ref name="bmj">{{cita publicación |author=Author A|añu=2008|títulu=Singapore legalises compensation payments to kidney donors|url=http://www.bmj.com/content/337/bmj.a2456 |publicación=BMJ|volume=337|issue= |páxina=a2456|doi=10.1136/bmj.a2456}}</ref> con organizaciones de defensa de persones con [[nefropatía]] en dambos países espresando'l so sofitu a esta nueva iniciativa. Antes d'eso, [[Irán]] yera l'únicu país que dexaba mercar-venta llegal d'órganos. Sicasí, impon restricciones na so comercialización col fin de llindar el turismu de tresplantes, razón pola que dicha práutica ta dexada y empobinada puramente al [[mercáu internu]]; [[ciudadanu|ciudadanos]] [[estranxeru|estranxeros]] nun tienen dexáu comercializar con ciudadanos iraninos y mercar-venta d'órganos solo puede efectuase ente persones d'una mesma nacionalidá.<ref name="Griffin2007">{{cita publicación |apellíu=Griffin |nome=Anne|títulu=Iranian Organ Donation: Kidneys on Demand |publicación=[[British Medical Journal]]|volume=334|issue=7592 |páxines=502–05 |fecha=March 2007|pmid=17347232|pmc=1819484|doi=10.1136/bmj.39141.493148.94}}</ref> El sistema básase principalmente na caridá y el voluntariáu, y aquellos a quien se-yos asignen donantes y pacientes coincidentes nun son remunerados pol so trabayu.<ref name="Hippen">{{cita web |url=http://www.cato.org/pub_display.php?pub_id=9273|títulu=Organ Sales and Moral Travails: Lessons from the Living Kidney Vendor Program in Iran |nome=Benjamin Y. |apellíu=Hippen|work=Cato Institute: Policy Analysis}}</ref> Los defensores del comerciu d'órganos llegalizáu aclamaron al sistema iranín como un exemplu d'un modelu de comerciu d'órganos eficaz y seguro. Un artículu nel [[Clinical Journal of the American Society of Nephrology|Clinical Journal de la American Society of Nephrology]] señala que'l modelu iranín evitó munchos problemes acomuñaos col comerciu d'órganos. Sicasí, l'artículu señala que cualesquier otra solución intentada n'otros países en desenvolvimientu nun llogró nin siquier frenar la crecedera continua de llistes d'espera de tresplantes d'órganos.<ref name="Ghods AJ, Savaj S 1136–45">{{cita publicación |vauthors=Ghods AJ, Savaj S|títulu=Iranian model of paid and regulated living-unrelated kidney donation |publicación=Clin J Am Soc Nephrol|volume=1|issue=6 |páxines=1136–45 |fecha=November 2006|pmid=17699338|doi=10.2215/CJN.00700206}}</ref> Toles demás naciones tienen dalguna forma de llexislación destinada a prevenir el comerciu illegal d'órganos, yá sía por aciu una prohibición total o por aciu una llexislación que llinda cómo y quién puede faer les donaciones. Munchos países, incluyíos Bélxica y Francia, utilicen un sistema de consentimientu presuntu p'aumentar la cantidá d'órganos llegales disponibles para tresplante.<ref>{{cita web |url=http://presumedconsent.org/?page_id=49|títulu=The Debate: Presumed Consent|fechaaccesu=24 d'ochobre de 2012}}</ref> Nos [[Estaos Xuníos]], la llei federal prohibe la venta d'órganos; sicasí, el gobiernu creó iniciatives p'afalar la donación d'órganos y pa compensar a quien donen llibremente los sos órganos. En 2004, l'estáu de [[Wisconsin]] empezó a apurrir deducciones fiscales a los donantes vivos. En tol mundu, l'enclín na actualidá ye escontra una mayor regulación del comerciu d'órganos. En [[2014]], [[Robert D. Truog]], del Centru de Bioética del Departamentu de Salú Global y Medicina Social de la [[Facultá de Medicina de Harvard|Facultá de Medicina]] de [[Universidá de Harvard|Harvard]], escribió una [[carta abierta]] al [[Presidente de los Estaos Xuníos|presidente d'Estaos Xuníos]] [[Barack Obama]] y otros líderes estauxunidenses sofitando la creación de proyeutos piloto pa estudiar formes de compensación de donantes vivos de reñón.<ref>{{cita web |url=http://www.ustransplantopenletter.org/rtruog.html|títulu=An Open Letter to President Barack Obama, Secretary of Health and Human Services Sylvia Mathews Burwell, Attorney General Eric Holder and Leaders of Congress |apellíu=Truog |nome=Robert D. |publicación=|fechaaccesu=12 de payares de 2015}}</ref> Un númberu de profesionales de la salú, profesionales de tresplantes, especialistes n'ética, abogaos, líderes relixosos, académicos y otros partidarios roblaron conjuntamente la carta. Na carta, y nun artículu anterior publicáu nel [[The New England Journal of Medicine|New England Journal of Medicine]], Truog enceta la necesidá urxente de donantes adicionales de reñón; los baxos riesgos de seguridá del procedimientu de tresplante; l'amenorgamientu significativu nos costos financieros, la morbilidad y les tases de mortalidá acomuñaes con tresplantar de reñón; y la capacidá d'implementar un sistema de donación renal compensada con estrictes regulaciones gubernamentales y salvaguardias étiques.<ref>{{cita publicación |apellíu=Truog |nome=Robert D.|títulu=The Ethics of Organ Donation by Living Donors |publicación=[[New England Journal of Medicine]]|volume=353|añu=2005|issue=5 |páxines=444–46|doi=10.1056/NEJMp058155}}</ref> El comerciu llegal de [[donación de sangre]] nos [[Estaos Xuníos]] produz más donaciones que'l sistema de donación ensin compensar nel [[Reinu Xuníu|Reinu Xuníu de Gran Bretaña]]. Décades tras, les esmoliciones sobre la calidá del sangre o órganos comercializaos fueron la principal causa en contra del comerciu llegal d'órganos y sangre.<ref name="becker">[http://www.becker-posner-blog.com/2006/01/should-the-purchase-and-sale-of-organs-for-transplant-surgery-be-permitted-becker.html Should the Purchase and Sale of Organs for Transplant Surgery be Permitted?], economics professor Gary S. Becker, 2006-01-01.</ref> Sicasí, los partidarios del comerciu d'órganos argumenten que la [[teunoloxía]] de detección ye agora lo suficientemente [[Eficiencia|eficiente]] como pa garantizar la [[seguridá]] de los órganos comercializaos. Por cuenta de la [[escasez]] d'órganos, munchos órganos tresplantaos estrayer de los [[cadabre|cadabres]] de [[Tercer edá|persones mayores]] o [[Enfermedá|enfermes]], lo que dacuando llevó a que los órganos fallen o contengan cánceres. Sicasí, esperar a un órganu "meyor" puede ser peligrosu, una y bones los que queden na llista d'espera cuerren un altu riesgu de muerte.<ref name="wsj2">[https://online.wsj.com/news/articles/SB10001424052748703481004574646233272990474?mg=renu64-wsj&url=http%3A%2F%2Fonline.wsj.com%2Farticle%2FSB10001424052748703481004574646233272990474.html#mod=todays_us_weekend_journal The Meat Market], The Wall Street Journal, Jan. 8, 2010.</ref> El [[Bioética|bioético]] [[Gregory Pence]] espresó la so esmolición pola intensa presión social que los familiares, amigos o emplegaos de cutiu sienten por donar a un paciente. Según informes, dellos centros de tresplante resuelven esti problema "inventando" una escusa médica pa los donantes ronciegos. La compensación monetaria suxirióse como una solución, una y bones la disponibilidad de más órganos menguaría la presión sobre los amigos y la familia pa donar.<ref>[http://www.cbsnews.com/news/the-dark-side-of-organ-donation/ The Dark Side Of Organ Donation], CBS News, August 12, 2003.</ref><ref name="cfi">[http://www.centerforinquiry.netblogsentry/the_ethics_of_free-market_kidneys_part_1/ The Ethics of Free-Market Kidneys, Part 1], Benjamin Radford, February 4, 2014, Center for Inquiry.</ref> Antes de 2008, la venta d'órganos yera llegal en [[Filipines]], y el país yera un destín popular pal turismu de tresplantes. L'Axencia d'Información de Filipines, una caña del [[Gobiernu y política de Filipines|gobiernu]], inclusive promovió paquetes de tresplante de reñón "tou incluyíu" que se vendieron por aproximao $ 25,000.<ref name="Turner">{{cita publicación |author=Turner, Leigh|títulu=Commercial Organ Transplantation in the Philippines |publicación=Cambridge Quarterly of Healthcare Ethics|añu=2009|volume=18|issue=2 |páxines=192–96|doi=10.1017/S0963180109090318}}</ref> El gobiernu prohibió la venta d'órganos a partir de marzu de 2008.<ref>{{cita publicación |url=http://www.arabnews.com/?page=4&section=0&article=124049|títulu=Cabral warns: No more organs for sale in Philippines}}</ref> Desque la prohibición entró en vixencia, el númberu de tresplantes menguó de 1,046 en 2007 a 511 en 2010.<ref>{{cita publicación |last1=Agence France-Presse|títulu=Ban on human organ sales working|url=http://www.smh.com.au//breaking-news-world/ban-on-human-organ-sales-working-20100728-10w5i.html|work=The Sydney Morning Herald |fecha=28 de xunetu de 2010}}</ref> El profesor Roger Lee Mendoza suxirió que l'amenorgamientu del númberu de turistes de tresplantes y la venta documentada d'órganos sirve pa fortalecer los mercaos negros d'órganos. Diz que de cutiu, prohibir les ventes d'órganos fomenta los sistemes contractuales basaos en compensaciones ente donantes, intermediarios y compradores del baxu mundu.<ref name="healthpolicyjrnl.com">{{cita publicación |author=Lee Mendoza Roger|añu=2010|títulu=Kidney black markets and llegal transplants: Are they opposite sides of the same coin?|url=http://www.healthpolicyjrnl.com/article/S0168-8510(09)00267-X/abstract |publicación=Health Policy|volume=94|issue=3 |páxines=255–65|doi=10.1016/j.healthpol.2009.10.005}}</ref> == El tráficu d'órganos como lleenda urbana == Dende siquier empiezos de los años 90 circula en múltiples versiones [[lleenda urbana|lleendes urbanes]] que'l so tema ye'l robu d'órganos. Na so versión más común, el so protagonista ye una persona que s'espierta na habitación d'un [[hotel]], nuna bañera llena de xelu. Entiende que daquién-y hai [[droga]]do, y atopa una nota na que la informa de que se-y estrayxo dalgún [[órganu (bioloxía)|órganu]] (por casu, los [[reñones]] o'l [[fégadu]]) y aconséyase-y que llame al [[serviciu d'urxencies]] por que vengan buscalo. El folclorista estauxunidense [[Jan Harold Brunvand]], especialista en lleendes urbanes, afirma nel so llibru ''The Baby Train'' qu'escuchó per primer vegada la lleenda en [[1991]]. Nes primeres versiones que circularon, unos amigos afayaben a la víctima tendida na cama ensangrecida d'un hotel o nel suelu d'una habitación, o sofitada na paré d'un edificiu. Namái al allegar a urxencies pescudaben la verdá. Escontra [[1995]], la hestoria mutó: la víctima espertaba sola nuna bañera llena de xelu, con una nota de los sos verdugos: «si quies vivir, llapada al 911» (teléfonu d'Urxencies). La víctima yera agora un home de negocios, y el llugar de los fechos solía ser [[Las Vegas]]. En [[1997]], la hestoria espublizóse al traviés de la Rede con una cadena de correos electrónicos. La llocalización camudó a [[Nueva Orleans]] y [[Houston]], ente otres ciudaes. El rumor cobró tanta fuercia que'l 30 de xineru de 1997 el Departamentu de Policía de Nueva Orleans tuvo que llanzar una páxina web pa desmentilo.<ref>https://web.archive.org/web/20080725121952/http://www.mardigrasday.com/police1.html</ref> N'España, les versiones que circulen suelen tener como protagonista a un adolescente que realiza un viaxe d'estudios a Estaos Xuníos. En dalgún garitu, lliga con una muyer fascinante y dixébrase de los sos amigos. Tres una nueche d'escesos, espierta a otru día nuna bañera llena de xelu. Los sos compañeros y profesores llevar al hospital, onde afayen que-y han extirpado un reñón.<ref name="viana">{{cita llibru |apellíu=Díaz Viana|nome=Luis|títulu=Leyenda populares d'España históriques, maraviyoses y contemporánees. De los antiguos mitos a los rumores por Internet|añu=2008|editorial=La Esfera de los Llibros|isbn=978-84-9734-710-5|ubicación=Madrid|edición=1ª|páxines=294-298}}</ref> === Orixe === Na década de 1970, introduciéronse productos farmacéuticos qu'eviten el refugu d'órganos. Esto, xunto cola falta de regulación médica, ayudó a fomentar el mercáu d'órganos. Los procedimientos de donantes vivos inclúin tresplantes de reñón, fégadu, [[córnea]] y pulmón. La mayor parte del comerciu d'órganos implica tresplantes de reñón o fégadu. Según [[Barbara Mikkelson]], los elementos fundamentales de la hestoria pueden venir de un casu real: en [[1988]], un ciudadanu [[Turquía|turcu]] vendió unu de los sos reñones y movióse al [[Reinu Xuníu]], onde-y foi estrayida la corada. De vuelta al so país, [[denuncia|denunció]] los fechos, alegando qu'allegara engañáu, ensin saber lo que diba asocede-y. Según la so versión, unos homes de negocios ufiertáron-y un [[puestu de trabayu]] n'Inglaterra. Al llegar al país, dixéron-y que lleváben-y a un hotel, pero en realidá conducir a un hospital. Ellí drogar y estrayxéron-y el reñón. N'abril de [[1991]] emitióse un episodiu de la serie de televisión ''[[Law & Order]]'' tituláu ''Sonata pa órganu solista'', quiciabes inspiráu na noticia de 1988, que la so trama centrar nel robu d'un reñón. Según Mikkelson, la lleenda urbana pudo surdir d'esti episodiu.<ref>[http://www.snopes.com/horrors/robbery/kidney.asp Barbara Mikkelson, «Kidney Theft»], en [[Snopes.com]]</ref> En realidá, el tratamientu [[cine]]matográfico de la tema remontar a finales de los [[Años 1970|años 70]], cuando s'estrena la [[película]] estauxunidense ''[[Coma (película)|Coma]]'' ([[1978]]), dirixida por [[Michael Crichton]] y protagonizada por [[Michael Douglas]], adautación de la [[Coma (novela)|novela homónima]] de [[Robin Cook]] ([[1977]]). La película presenta a un grupu de [[ciruxanu|ciruxanos]] maléficos qu'estrayen órganos a pacientes [[coma]]tosos pa vendelos nel [[mercáu negru]].<ref>[[imdbtitle:0077355|''Coma'' en Imbd]].</ref> Per otra parte, los testimonios de la lleenda recoyíos por [[Vicent-Campon]] n'[[Hispanoamérica]] son anteriores al casu aducíu por Mikkelson: el más antiguu remontar al añu [[1987]], n'[[Hondures]]. Amás, una escoyeta publicada en [[1989]] en [[Perú]], ''[[Pishtacos: de verdugos a sacaojos]]'', amuesa la continuidá ente la lleenda urbana sobre tráficu d'órganos y rellatos tradicionales bien anteriores sobre los [[pishtacos]], homes blancos que raptaben indíxenes pa degollalos y saca-yos la [[grasa corporal]]. Ésta unviábase depués a [[España]], onde s'emplegaba na fabricación de campanes, la preparación d'untaces melecinales y la lubricación de maquinaria.<ref>{{cita llibru |autor=Vergara Figueroa, Abilio y Freddy Ferrúa Carrasco|títulu=Pishtacos: de verdugos a sacaojos|añu=1989|editorial=Lima: Tarea|capítulu=Ayacucho: de nuevu los degolladores|id=páxs. 123-134}}</ref> A partir de [[1987]], los rumores sobre pishtacos remanecen en [[Ayacucho]], la zona de Perú más castigada pol terrorismu de [[Senderu Lluminosu]]. Los pishtacos seríen agora [[Gringo|''gringos'']] que maten [[neñu|neños]] y [[Mocedá|nueves]] pa estraye-yos la grasa, cola que'l gobiernu amortiza la bayurosa [[delda esterna]] del país. En [[1989]], el rumor apaez, tresformáu, en [[Lima]]: los atacantes llámense ''Sacaojos'', pos estrayen los güeyos de los neños y trafican con ellos.<ref>{{cita llibru |autor=Rojas Rimachi, Emilio|títulu=Pishtacos: de verdugos a sacaojos|añu=1989|editorial=Lima: Tarea|capítulu=Los 'sacaojos': el mieu y la roxura|id=páxs. 141-147}}</ref> N'España, atopamos una figura similar al pishtaco nel [[Sacamantecas]], que supuestamente robaba neños pa estraye-yos les mantegues (la grasa corporal), que s'utilizaben pa solliviar les dolencies de los nobles.<ref>{{cita llibru |autor=Blache, Martha|títulu=Folclor urbanu. Vixencia de la lleenda y los rellatos tradicionales|añu=1999|editorial=Buenos Aires: Ediciones Colihue|capítulu=Una lleenda contemporánea al traviés de la comunicación oral y la massmediática|id=páxs. 103-122}}</ref> [[José Manuel Pedrosa]] venceya esta lleenda cola creencia perantigua nel [[vampirismu]] y los llamaos «crímenes médicos», casos en que, supuestamente, unos delincuentes rapten a neños o nuevos pa estraye-yos la so sangre o la so grasa corporal.<ref>{{cita llibru |apellíos=Pedrosa|nome=José Manuel|títulu=La autoestopista pantasma y otres lleendes urbanes españoles|fecha=payares de 2004|editorial=Páxines d'Espluma|isbn=84-95642-50-6|ubicación=Madrid|edición=1ª|páxines=14 y 217-224}}</ref> N'España, los rumores d'esti tipu cunten con siquier tres sieglos de vixencia. Nel sieglu XX, autores como [[Ramón Gómez de la Serna]], [[Gerald Brenan]], [[Alfonso Sastre]], [[Manuel Vicent]] y [[Bernardo Atxaga]] diéron-yos un tratamientu lliterariu o documental.<ref name="viana" /> Otros argumentos rellacionaos cola seguridá inclúin: El presuntu baxu riesgu por cuenta de la donación de reñón, al igual que dalgunes [[Ciruxía estética|ciruxíes estétiques]] como la [[liposucción]]<ref name="Economist2">{{cita web |url=http://www.economist.com/node/8173039?story_id=8173039|títulu=Psst, wanna buy a kidney? |fecha=16 de payares de 2006|work=Organ transplants |publicación=The Economist Newspaper Limited 2011|fechaaccesu=12 de xunu de 2011}}</ref> La presunción de que, en permediu, los donantes de reñón vivos escoyíos viven más tiempu que les persones con dos reñones.<ref name="Economist3">{{cita web |url=http://www.economist.com/node/8173039?story_id=8173039|títulu=Psst, wanna buy a kidney? |fecha=16 de payares de 2006|work=Organ transplants |publicación=The Economist Newspaper Limited 2011|fechaaccesu=12 de xunu de 2011}}</ref> La presunción de qu'en mercaos d'órganos llegalizaos, tanto'l donante como'l receptor tendríen más proteiciones que les que tendríen nel mercáu negru.<ref name="Economist4">{{cita web |url=http://www.economist.com/node/8173039?story_id=8173039|títulu=Psst, wanna buy a kidney? |fecha=16 de payares de 2006|work=Organ transplants |publicación=The Economist Newspaper Limited 2011|fechaaccesu=12 de xunu de 2011}}</ref> La idea d'espandir el reñón restante del donante pa enllenar l'espaciu dexáu pol reñón donáu basaos en qu'un segundu reñón casi nun tien beneficios, una y bones los reñones xeneralmente fallen simultáneamente.<ref name="atlantic">[https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2009/07/with-functioning-kidneys-for-all/307587/ ...With Functioning Kidneys for All], munuaisensa luovuttanut päätoimittaja Virginia Postrel, The Atlantic, July 9, 2009.</ref> Qu'un reñón recibíu d'un donante vivu xeneralmente dura más qu'un reñón recibíu d'un donante muertu.<ref name="atlantic2">[https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2009/07/with-functioning-kidneys-for-all/307587/ ...With Functioning Kidneys for All], munuaisensa luovuttanut päätoimittaja Virginia Postrel, The Atlantic, July 9, 2009.</ref> Nel mercáu negru, los donantes pueden nun llograr abonda atención postoperatoria.<ref name="wsj">[https://online.wsj.com/news/articles/SB10001424052748703481004574646233272990474?mg=renu64-wsj&url=http%3A%2F%2Fonline.wsj.com%2Farticle%2FSB10001424052748703481004574646233272990474.html#mod=todays_us_weekend_journal The Meat Market], The Wall Street Journal, Jan. 8, 2010.</ref> == Precios d'órganos == Nos mercaos llegales d'Irán, el preciu d'un [[reñón]] bazcuya ente $ 2,000 y $ 4,000.<ref name="Economist">{{cita web |url=http://www.economist.com/node/8173039?story_id=8173039|títulu=Psst, wanna buy a kidney? |fecha=16 de payares de 2006|work=Organ transplants |publicación=The Economist Newspaper Limited 2011|fechaaccesu=12 de xunu de 2011}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.aakp.org/aakp-library/Compensated-Donations/|títulu=A New Outlook on Compensated Kidney Donations |apellíu=Schall |nome=John A. |fecha=May 2008|work=RENALIFE |publicación=American Association of Kidney Patients|fechaaccesu=14 de xunu de 2011|deadurl=yes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110927221324/http://www.aakp.org/aakp-library/Compensated-Donations/ |fechaarchivu=27 de setiembre de 2011|df=}}</ref> Nel mercáu negru, sicasí, el preciu puede tar percima de $ 160,000, la mayoría de los cualos ye tomáu por intermediarios.<ref>{{cita web |url=http://www.cbsnews.com/8301-504083_162-5190413-504083.html|títulu=Black Market Kidneys, $160,000 a Pop |apellíu=Martinez |nome=Edecio |fecha=27 de xunetu de 2009 |publicación=CBS News|fechaaccesu=12 de xunu de 2011|deadurl=yes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121104053745/http://www.cbsnews.com/8301-504083_162-5190413-504083.html |fechaarchivu=4 de payares de 2012}}</ref> Amás, cuando se realiza al traviés de provisores médicos afiliaos al mercáu negru, la operación de tresplante resulta peligrosa tantu pal donante como pal receptor, esti postreru pudiendo contraer enfermedaes como [[hepatitis]] o [[Virus de la inmunodeficiencia humana|VIH]]. El preciu típicu pagu a los donantes nel mercáu negru envalorar n'alredor de $ 5,000, pero dellos donantes reciben tan solo $ 1,000.<ref>{{cita web |url=http://www.who.int/bulletin/volumes/82/9/feature0904/en/|títulu=Organ trafficking and transplantation pose new challenges |publicación=WHO|fechaaccesu=12 de payares de 2015}}</ref> En [[Paquistán]], los gastos de [[viaxe]] y [[hospital]] d'alredor de $ 500 xeneralmente dedúcense del preciu alcordáu dempués de tresplantar de reñón del mercáu negru.<ref>Syed Ali Anwar Naqvi, Bux Ali, Farida Mazhar, Mirza Naqi Safar and Syed Adibul Hasan Rizvi: ''A socioeconomic survey of kidney vendors in Pakistan'' In: Transplant International, Vol. 20, p. 934, http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1432-2277.2007.00529.x/abstract</ref> == Tráficu illegal d'órganos nel mundu == === India === Antes de l'aprobación de la [[Llei de Tresplante d'Órganos Humanos d'India|Llei de Tresplante d'Órganos Humanos]] (THOA) en [[1994]], la [[India]] tenía un estensu mercáu llegal de comercialización d'órganos yá que esta práutica nun taba regulada pola llei y per ende nun s'atopaba prohibida. Los baxos costos y l'alta disponibilidad xeneraron negocios en tol mundu y convirtieron a India n'unu de los centros de [[tresplante de reñón]] más grandes del mundu. Sicasí, dellos problemes empezaron a surdir. En dellos casos, los pacientes nun sabíen qu'un tresplante de reñón llevar a cabu. N'otros casos, a los pacientes prometiéronse-yos pagos muncho más altos de lo que realmente recibieron. Estes y otres cuestiones étiques emburriaron al gobiernu indiu a aprobar una llexislación que prohibe la venta d'órganos. Sicasí, les lleis actuales inda contienen [[Llaguna xurídica|vacíos llegales]]. Por casu, el THOA establez qu'un donante d'órganos tien de ser un [[Parentescu|pariente]], [[cónyuge]] o donante individual por razones de "ciñu" pal receptor. De cutiu, los reclamos de "ciñu" son infundaos y el donante d'órganos nun tien conexón col receptor. En munchos casos, el donante puede nun ser indiu o inclusive falar el mesmu idioma que'l receptor.<ref>{{cita web |url=http://news.nationalgeographic.com/news/2004/01/0116_040116_EXPLorgantraffic.html|títulu=Organ Shortage Fuels Illicit Trade in Human Parts|fechaaccesu=1 de mayu de 2008}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www1.american.edu/ted/KIDNEY.HTM|títulu=India Kidney Trade|fechaaccesu=1 de mayu de 2008|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170323071924/http://www1.american.edu/TED/KIDNEY.HTM|fechaarchivu=2017-03-23}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.ipsnews.net/news.asp?idnews=41263|títulu=Hub For Global Organ Trade|fechaaccesu=1 de mayu de 2008|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110611040201/http://www.ipsnews.net/news.asp?idnews=41263|fechaarchivu=2011-06-11}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.issuesinmedicalethics.org/152ed52.html|títulu=Indian Journal of Medical Ethics: Asia's Organ Farms|fechaaccesu=1 de mayu de 2008}}</ref><ref name="Formula">Glaser, Sheri R. 2005. "Formula to Stop the Illegal Organ Trade: Presumed Consent Laws and Mandatory Reporting Requirements for Doctors". Human Rights Brief. Volume 12: Issue 20</ref><ref name="Glaser">{{cita publicación |author=Glaser, Sheri R.|títulu=Formula to Stop the Illegal Organ Trade: Presumed Consent Laws and Mandatory Reporting Requirements for Doctors |publicación=Human Rights Brief|url=http://www.wcl.american.edu/hrbrief/12/2glaser.pdf?rd=1|añu=2007}}</ref> L'enorme mercáu d'órganos, antes llegal, nun escayó y treslladó esta práutica a la clandestinidá. Nel país apaeció como práutica común los axentes o ''[[Bróker|brokers]]'' d'operaciones de compra-venta d'órganos, sobremanera reñones empobinaos a ciudadanos estranxeros. === Bangladesh === Magar [[Bangladex|Bangladesh]] ye un [[Mundu islámicu|país islámicu]] y nel [[Islam]] esisten severes prohibiciones y [[tabú|tabús]] en rellación a la mutilación corporal y tresplantar d'órganos, nel país abonden los negocios con intermediarios al igual que na vecina India y, ello ye qu'esiste un prolíficu mercáu illegal d'órganos ente dambes naciones. L'[[Antropoloxía|antropólogu]] bangla-estauxunidense [[Monir Moniruzzaman]] de la [[Universidá Estatal de Michigan]], Estaos Xuníos, publicó en ''[[Medical Anthropology Quarterly]]'' una investigación realizada mientres 15 meses sobre'l mercáu negru d'órganos esistente nel país islámicu, afirmando que "''el serviciu de tresplantes satisfai les necesidaes de menos del unu per cientu de la población, la minoría adinerada ente que la mayoría de los bangladeshíes muerren en silenciu, sabiendo que podríen salvar les sos vides al traviés de teunoloxía moderna.''" y describiendo como funciona'l procesu de compra-venta de reñones. Moniruzzaman entrevistó a 33 bangladesíes de baxes condiciones económiques (Toos menos unu de los vendedores qu'entrevistó Moniruzzaman yeren musulmanes) que decidieron vender los sos reñones, munchos de los cualos primeramente nin siquier sabíen qué yera un reñón. Cargaos de deldes, esti vendedores fueron atraíos polos clasificaos de periódicos qu'impliquen un pagu p'aquellos dispuestos a donar. Na so investigación, Moniruzzaman recoyó más de 1.000 clasificaos en periódicos populares solicitando órganos y faciendo ufiertes imposibles como ciudadanía nun país estranxeru. En Bangladesh, el tráficu d'órganos ye illegal, pero Moniruzzaman atopa qu'asocede casi públicamente. Tolos anuncios clasificaos impliquen intercambios d'efectivu, pero nunca esclamándolo de forma esplícita. Nun momentu del so trabayu de campu, inclusive s'enfrentó a un nefrólogo que tenía una donación de reñón fondiáu nel antepar de la so oficina. "''Pregunté-y a los principales nefrólogos: 'Estos anuncios tán perdayuri. ¿Por qué los funcionarios estatales nun tomen una posición ya intervienen?''' Y dixéronme: '''La donación ta asocediendo, pero nun ye mercar y vender'''. P'atrapar a los posibles vendedores, los intermediarios d'órganos dícen-yos que tienen dos reñones, pero unu d'ellos ta "dormiendo" nel [[Cuerpu humanu|cuerpu]]. Mientres la operación, los médicos "espierten" esti reñón inactivu y retiren l'anterior pa la donación. Nesta visión, el segundu reñón ye solu equipaxe, una reserva d'efectivu soterrada nel llombu baxu. Amás, a los vendedores dízse-yos que'l so segundu reñón nun-yos sirve si falla'l primeru, lo qu'asela los pensamientos de "¿y si preciso esi segundu reñón nel futuru?" Tamién se-yos diz que la ciruxía ye dafechu segura. Dempués de qu'acepten donar, los vendedores son sometíos a una prueba de texíu y si hai una coincidencia, el corredor va ufiertar al vendedor una suma alredor de $ 1.150 onde na mayoría de los casos, los vendedores reciben sumas más baxes. Los intermediarios d'órganos suman tarifes adicionales pa viaxes y otra loxística, y los vendedores dacuando solo faen la metá del monto inicial, ya inclusive entós solo dempués de que se completa la ciruxía. Los corredores falsifican pasaportes y documentos llegales pa faer paecer plausible que'l vendedor tea donando a un familiar de sangre. Nun casu, Moniruzzaman atopó a un vendedor hindú de 38 años que tuvo que [[Circuncisión|circuncidarse]] pa donar a un receptor musulmán. La circuncisión realizar de forma cruda y solo con [[anestesia]] local. La mayoría de los vendedores colos que faló Moniruzzaman fueron llevaos a la India pa la ciruxía, y al llegar se -yos confiscaron los sos pasaportes por que nun pudieren dise. "''Un casu qu'atopé'' [yera] ''un estudiante universitariu de 23 años''", diz. "''Foi a la India y diose cuenta de que taba cometiendo un error. Asina que quería tornar ensin da-yos el reñón. L'axente contrató a dos matonos'' (indios) ''y básicamente cutir y obligar a dir a la sala d'operaciones.'' " Cuando tornaron a les sos vides diaries, los vendedores de reñones informaron que les sos condiciones económiques deterioráronse, a pesar de la pequeña arribación d'efectivu. Solo dos de los 33 vendedores usaron el dineru de manera responsable. Otros viéronse perxudicaos pola esperiencia y atopáronse incapaces de realizar el trabayu manual al que taben avezaos.<ref>{{cita publicación |apellíos=Resnick|nome=Brian|títulu=Living Cadavers: How the Poor Are Tricked Into Selling Their Organs|url=https://www.theatlantic.com/health/archive/2012/03/living-cadavers-how-the-poor-are-tricked-into-selling-their-organs/254570/|fechaaccesu=22 d'abril de 2018|periódicu=The Atlantic|idioma=en-US}}</ref> === China === {{VT|Tresplante d'órganos na República Popular China}} Na [[República Popular China|República Popular de China]] el [[Gobierno|gobiernu nacional]] lleva a cabu dende la [[Años 1960|década de 1960]] unu de los programes más amplios de [[Tresplante (medicina)|tresplantes]] nel mundu, sicasí probóse que nun cumple colos requisitos de la [[Organización Mundial de la Salú|OMS]] de tresparencia y trazabilidad sobre l'orixe y el llogru de los órganos. El programa gubernamental de tresplantes atraxo l'atención de medios internacionales nos [[años 1980]] y sobremanera los [[años 1990]] por cuenta d'esmoliciones [[ética|étiques]] sobre l'acusaciones d'estracción d'[[Órganu (bioloxía)|órganos]] de [[cadabre|cadabres]] de [[criminal]]es [[Pena de muerte|executaos]] pa ser utilizaos en tresplantes. Se denunció y probó que davezu s'estrayen órganos de reos [[pena de muerte|condergaos a muerte]] con o ensin el so consentimientu ya inclusive ensin la so conocencia por aciu l'usu de poderosos [[anestésicu|anestésicos]], lo cual supón un problema llegal y xurídico pal poder executivu chinu siendo que la llei china atopa como illegal la donación involuntaria d'órganos.<ref>{{cita publicación |títulu=China fury at organ snatching 'lies&#39;|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/1411389.stm|fecha=28 de xunu de 2001|fechaaccesu=21 de mayu de 2010|editorial=[[BBC News]]}}</ref> Magar s'especula qu'esta práutica venía sosteniéndose mientres los dos décades anteriores, l'usu per parte del gobiernu de los órganos de los criminales recibió un llindáu estatus llegal cuando en [[1984]] llegalizóse la estracción d'órganos de criminales convictos col consentimientu de la familia o si'l cadabre nun yera reclamáu, y que magar se trata d'una [[norma provisional]] a más de 30 años entá nun foi derogada.<ref name="tidyup3">Jane Macartney, [http://www.timesonline.co.uk/article/0,,25689-1901558,00.html "China to 'tidy up' trade in executed prisoners' organs"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080724024828/http://www.timesonline.co.uk/article/0,,25689-1901558,00.html |date=2008-07-24 }}, ''[[The Times]]'', 3 d'avientu de 2005</ref><ref name="ajt2016">{{cita publicación |url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/ajt.14014/epdf|títulu=Transplant Medicine in China: Need for Transparency and International Scrutiny Remains|fecha=17 d'agostu de 2016|fechaaccesu=25 de setiembre de 2016}}</ref> La creciente esmolición sobre los posibles abusos éticos derivaos del consentimientu baxu [[coerción]] y la [[Corrupción política|corrupción]] imperante llevó a grupos [[médicu|médicos]] y organizaciones pro-derechos humanos a condergar esta práutica dende la década de 1990.<ref name="TTS">{{cita web |url=https://www.dafoh.org/TTS__policy_on_Interactions.php|títulu=TTS' policy on Interactions with China|fechaaccesu=24 de mayu de 2010|editorial=[[Doctors Against Forced Organ Harvesting]]|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110725215204/https://www.dafoh.org/TTS__policy_on_Interactions.php|fechaarchivu=25 de xunetu de 2011}}</ref> Estes esmoliciones resurdieron en [[2001]], cuando ''[[The Washington Post]]'' informó qu'un médicu chinu solicitante d'[[Asilu políticu|asilu]] manifestó participar n'operaciones d'estracción d'órganos. En [[2006]] hubo denuncies de sustracción d'órganos a prauticantes vivos de la disciplina espiritual [[Falun Gong]], que concluyeron na redaición d'un informe compilado pol ex secretariu d'Estáu [[Canadá|canadiense]] [[David Kilgour]] y l'abogáu de [[derechos humanos]] [[David Mates]].<ref name="km">Matos, David y Kilgour, David (2007). [http://organharvestinvestigation.net/ ''Revised Report into Allegations of Organ Harvesting of Falun Gong Practitioners in China'']</ref> Según el periodista ya investigador [[Ethan Gutmann]], mientres el periodu de los años [[2000]] a [[2008]], cerca de 65.000 prauticantes de [[Falun Gong]] y ente 2.000 y 4.000 [[uigures]], [[tibetanos]] o [[Ilesia clandestina de China cristianos en clandestinidá]], toos grupos minoritarios y opositores al réxime chinu, fueron asesinaos polos sos órganos.<ref name="Slaughter">{{cita llibru |last1=Gutmann|first1=Ethan|títulu=The Slaughter: Mass Killings, Organ Harvesting, and China's Secret Solution to Its Dissident Problem|fecha=Agostu de 2014|editorial=Prometheus Books|isbn=978-1616149406|páxines=368|id={{ASIN|161614940X|country=ca}}}}</ref> El disidente chinu [[Harry Wu]] y la [[Laogai Research Foundation]] acusen al gobiernu chinu de promover acusaciones y condenes espurias con mires a caltener un mercáu prósperu de tráficu d'órganos.<ref>«Entruga: ¿Cómo ye posible qu'en China esistan 13.000 tresplantes d'órganos al añu si nun hai donaciones? Respuesta: De nuevu la mesma respuesta: ''[[laogai]]''. El primer país del mundu en tresplantes d'órganos ye Estaos Xuníos (50.000, toos rexistraos); el segundu, China. D'esos 13.000 tresplantes, el 95% vien de prisioneros executaos. La nuesa fundación envalora que cada añu esisten ente 8.000 y 10.000 aniquilaos nos campos de trabayu.», [https://www.elpais.com/articulo/internacional/xuguetes/chinos/merca/sangre/presu/elpepuint/20080426elpepuint_10/Tes Entrevista a Harry Wu], ''El País'', 28/7/2008.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20080630074207/http://www.laogai.org/news/special.php?specialid=4 «Organ Harvesting»], en laogai.org.</ref> Un informe de [[Michael Y. Parmly]] sofita estes denuncies, precisando que los órganos de los condergaos van parar a persones adineraes de China y l'estranxeru.<ref>Michael Y. Parmly, [http://www.state.gov/g/drl/rls/rm/2001/3792.htm «Venta d'órganos humanos en China»], comparecencia ante'l subcomité d'Operaciones Internacionales y Derechos Humanos, Washington, 27 de xunu de 2001.</ref> La [[ONG]] [[Human Rights Watch]] asegura que s'obliga a los presos a roblar les autorizaciones.<ref name="Human">[https://www.elpais.com/articulo/sociedad/China/regula/tresplantes/organos/elpepusoc/20070407elpepusoc_3/Tes «China regula tresplantar d'órganos»], ''El País'', 7/4/2007.</ref>Voceros del [[gobiernu chinu]] almitieron que nos hospitales del país utilicen órganos procedentes de condergaos a muerte, pero afirmen que namái nunos pocos casos y siempres col consentimientu espreso de los presos.<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/asia-pacific/5386720.stm BBC News - Organ sales 'thriving' in China] 27/09/06.</ref>El [[6 d'abril]] de [[2007]], el gobiernu chinu aprobó una llei que prohibe'l tráficu d'órganos y establez como requisitu indispensable pa la estracción que'l donante venza voluntariamente los sos órganos.<ref name="Human" /> Esta llei sicasí nun recueye les donaciones por casos como la "muerte cerebral", circunstancia aparente pa esti tipu de tresplantes.<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundosalud/2007/04/09/biociencia/1176133950.html|títulu=China regula la donación d'órganos|fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|obra=ElMundo.es}}</ref> En [[2007]], China emitió lleis que prohibíen el tráficu d'órganos,<ref name="www.chinadaily.com.cn">{{cita web |url=http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-04/10/content_9711027.htm|títulu=New system to boost number of organ donors|fechaaccesu=21 de mayu de 2010|obra=China Daily}}</ref> ente que l'Asociación Médica China alcordó que los órganos de los prisioneros nun teníen de ser usaos para tresplantes, sacante para miembros de la so familia inmediata.<ref name="CMA">Nota de prensa, [http://www.medicalnewstoday.com/articles/84754.php "Chinese Medical Association Reaches Agreement With World Medical Association Against Transplantation Of Prisioners's (sic) Organs"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090602050838/http://www.medicalnewstoday.com/articles/84754.php |date=2009-06-02 }}, ''Medical News Today'', 7 d'ochobre de 2007. Consultáu'l 24 de setiembre de 2010</ref> En [[2008]], establecer en [[Shanghai]] un sistema de rexistru de [[Tresplante de fégadu|tresplantes hepáticos]], xunto con una propuesta a nivel nacional pa incorporar información nos permisos de conducir p'aquellos que deseyaren donar los sos órganos.<ref name="liver">{{cita web |url=http://www.shanghai.gov.cn/shanghai/node17256/node18151/userobject22ai29524.html|títulu=Shanghai|fechaaccesu=25 de setiembre de 2010|editorial=www.shanghai.gov.cn}}</ref> A pesar d'estes iniciatives, ''[[China Daily]]'' informó n'agostu de [[2009]] qu'aproximao 65% de los órganos tresplantaos inda provenía de prisioneros executaos. Los presos condergaos fueren descritu como «una fonte non apropiada para tresplantes d'órganos» pol viceministru de salú Huang Jiefu<ref name="bbc20090826">{{cita publicación |títulu=China admits death row organ use|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/8222732.stm|fecha=26 d'agostu de 2009|fechaaccesu=24 de setiembre de 2010|obra=[[BBC News]]}}</ref> y, en marzu de [[2010]], anunció la prueba del primer esquema de [[donación d'órganos]] póstumu, xestionáu en xunto pola [[Sociedaes Nacionales de la Cruz Roja y la Media Lluna Colorada|Sociedá de la Cruz Roja]] y el Ministeriu de Salú de China, en diez rexones piloto. Dichu esquema de donación, conocíu como Sistema de Respuesta de Tresplante d'Órganos de China (COTRS), nun inclúi información sobre l'orixe de los órganos.<ref name="ajt20162">{{cita publicación |url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/ajt.14014/epdf|títulu=Transplant Medicine in China: Need for Transparency and International Scrutiny Remains|fecha=17 d'agostu de 2016|fechaaccesu=25 de setiembre de 2016}}</ref> Magar nun se revelaron cifres exactes, les autoridaes chines nun negaron la práutica d'estrayer los órganos de prisioneros executaos y tomaron midíes pa encetar les esmoliciones internacionales con al respective de la dependencia del Estáu de prisioneros executaos pa la donación d'órganos y al comerciu illegal d'estos órganos que, en [[2005]], reconocieron asocediera; sicasí, negaron constantemente les acusaciones de extirpación d'órganos de prauticantes vivos de [[Falun Gong]]. La [[OMS|Organización Mundial de la Salú]] y la Sociedá del Tresplante (TTS) axusten que "l'usu de prisioneros en cualquier país que tenga pena de muerte viola los estándares éticos médicos yá que los prisioneros nun pueden dar el so llibre consentimientu". El fechu de que la pena de muerte ye aplicada en China continental supunxo que'l so sistema de tresplante d'órganos sía puestu en dulda por munchos espertos de la sociedá médica.<ref>{{cita publicación |nome1=Didi Kirsten|títulu=Alderica Flares on China's Use of Prisoners' Organs as Experts Meet in Hong Kong|url=http://www.nytimes.com/2016/08/18/world/asia/debate-flares-on-chines-use-of-prisoners-organs-as-experts-meet-in-hong-kong.html?_r=1|fecha=17 d'agostu de 2016|fechaaccesu=18 d'agostu de 2016|axencia=[[The New York Times]]|apellíos1=Tatlow}}</ref> Les 6 inspeiciones a hospitales en China en 2015, realizaes por organismos internacionales, fueron programaes de mano y nenguna de les visites autorizaes realizar nun centru de tresplante n'activu.<ref name="ajt20163">{{cita publicación |url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/ajt.14014/epdf|títulu=Transplant Medicine in China: Need for Transparency and International Scrutiny Remains|fecha=17 d'agostu de 2016|fechaaccesu=25 de setiembre de 2016}}</ref>En xunu de 2016, un nuevu informe ellaboráu polos investigadores [[David Kilgour]], David Mates y Ethan Gutmann desveló que'l númberu d'órganos que se tresplanten al añu en China asitiar ente los 60.000 y 100.000, númberos bien alloñaos a los 10.000 que sostién el réxime chinu. Esta discrepancia nel númberu de tresplantes añales "componer por órganos de presos executaos, munchos d'ellos presos de conciencia zarraos poles sos creencia relixoses o polítiques."<ref>{{cita publicación |nome1=James|títulu=Reporte: China sigue cola estracción d'órganos a presos a escala masiva|url=http://cnnespanol.cnn.com/2016/06/23/reporte-china-continua-con-la-extraccion-de-organos-a-presos-a escala masiva/|fecha=23 de xunu de 2016|fechaaccesu=25 de xunu de 2016|axencia=CNN|apellíos1=Griffiths}}</ref> Espertos en tresplante afirmen que les práutiques d'estracción forzada d'órganos nun cesaron na actualidá a pesar de les promeses daes por China dende 2014.<ref name="ajt20163" /> La situación denunciada en China guarda una semeyanza sorprendente con un rellatu de [[1967]] del escritor de [[ciencia ficción]] [[Larry Niven]], tituláu ''[[The Jig-Saw Man]]'' (''El ruempecabeces humanu'').<ref>[http://www.tercerafundacion.net/biblioteca/ver/traduccion/28820 El ruempecabeces humanu.]</ref> Niven presenta un futuru nel qu'a los condergaos a muerte oblígase-yos a donar tolos sos órganos, compensando asina la delda contraida cola sociedá. La demanda creciente d'órganos lleva a los [[llexislador]]es a estender la pena de muerte a cada vez más supuestos.<ref>[http://meganmcardle.theatlantic.com/archives/2008/02/should_we_harvest_organs_from.php Should we harvest organs from executions?], 26 de febreru de 2008</ref> === Otres denuncies === Ente 1987 y 2008 la prensa fíxose ecu de numberoses denuncies ya investigaciones sobre tráficu d'órganos. * Ente [[1987]] y [[1989]], apaecieron na prensa llatinoamericana numberosos artículos que denunciaben el robu de neños pa estraye-yos órganos (como güeyos y reñones) que yeren unviaos al estranxeru pa enllanta-y los a neños de families acomodaes. El primer país en que se produció la denuncia foi [[Hondures]] (1987). Darréu, el rumor estender a [[Costa Rica]], [[Méxicu]], [[Haití]] y [[Venezuela]].<ref>{{cita publicación | autor = Campion-Vicent, Véronique | títulu = The Baby-Parts Story. A New Latin America Legend | añu = 1990 | publicación = Western Folclor | volume = 49 | númberu = 1 | id = páxs. 9-25. | url = http://www.jstor.org/pss/1499480}}</ref> L'antropóloga Véronique Campion-Vicent, qu'estudió estes denuncies, considera que formen parte d'una campaña orquestada pela esquierda contra los Estaos Xuníos, qu'apaecen xeneralmente como beneficiariu de los órganos supuestamente robaos. Según esta antropóloga, el tratamientu periodísticu d'estes acusaciones sigue un patrón: recuéyense les acusaciones, pero non el desmentíu que suel siguiles. Nunca se presenten pruebes tanxibles, porque de fechu nun les hai.<ref>{{cita publicación | autor = Campion-Vicent, Véronique | títulu = Situations d'incertude et rumeurs: disparitions et meurtres d'enfants | añu = 1990 | publicación = Communications | númberu = 52 | id = páxs. 51-60. }}</ref> * En [[1992]], la policía [[Méxicu|mexicana]] empecipió una investigación sobre una presunta rede de tráficu d'órganos estrayíos a neños, con destín a pacientes estauxunidenses.<ref>F. Orgambides, [https://www.elpais.com/articulo/sociedad/MeXICO/Mexico/investiga/rede/trafico/organos/humanos/extraidos/ninos/elpepisoc/19920307elpepisoc_2/Te/ «Méxicu investiga una rede de tráficu d'órganos humanos estrayíos a neños»], ''El País'', 7/3/1992.</ref> Darréu, especulóse cola posibilidá de que detrás de los [[Feminicidios en Ciudad Juárez|crímenes contra muyeres de Ciudad Juárez]] pudiera haber una mafia de tráficu d'órganos.<ref>[https://web.archive.org/web/20080921205219/http://www.univision.com/content/content.jhtml?cid=317595&pagenum=7 L'enigma de Juárez. Tráficu de organos]</ref> Sicasí, en [[2003]] la Procuradoría Xeneral de la República, n'investigando catorce caso, concluyó que les denuncies nun teníen fundamentu y que nun había nenguna prueba de la esistencia d'una organización d'esti tipu.<ref>[https://web.archive.org/web/20080922081126/http://www.univision.com/content/content.jhtml;jsessionid=ZTMQNLD0GS1YMCWIAA4CFFAKZAAD0IWC?cid=241060 Refuguen tráficu d'órganos en Juárez]</ref> * La organización feminista [[RAWA]] denunció que dende [[1992]], cuando la [[República Democrática d'Afganistán|república socialista afganistana]] foi destruyida, los fundamentalistes relixosos, conocíos como [[Muyahidín (Afganistán)|muyahidines]], arriquecer col tráficu d'órganos de probes locales.<ref>[http://www.rawa.org/mundu_sp.htm ''Los talibán, implicaos nel tráficu d'órganos infantiles'', por Julio Fuentes pa ''El Mundo''.]</ref> * En [[2005]], una comisión de l'Asamblea Parllamentaria del Conseyu d'Europa (PACE) certificó que se produxeren n'[[Ucraína]] casos de secuestru de neños naciellos, presuntamente pa utilizar los sos órganos en tresplantes y como fonte de [[célula madre|célules madre]].<ref>[https://www.elpais.com/articulo/elpporint/20050905elpepisoc_6/Tes «La XE confirma'l robu de ñácaros n'Ucraína pa tráficu d'órganos»], ''El País'', 5/9/2005.</ref> * En [[2007]], unes monxes españoles afirmaron tener pruebes d'esti tipu de tráficu en [[Mozambique]], anque nun pudieron precisar si los órganos destinar a tresplantes o a rituales de [[maxa negro]].<ref>J.F., [https://www.elpais.com/articulo/Comunidad/Valenciana/investiguen/ninos/sumíos/van/trafico/organos/elpepuespval/20070302elpval_3/Tes «Qu'investiguen si los neños sumíos van al tráficu d'órganos»], ''El País'', 2/3/2007.</ref><ref>Yasmina Jiménez, [https://www.elmundo.es/elmundo/2007/03/04/solidaridad/1172981284.html «Una monxa española investiga'l tráficu d'órganos en Mozambique»], ''El Mundo'', 7/3/2007.</ref> * Tamién en 2007 Luc Noël, coordinador de procedimientos clínicos de la [[OMS]], declaró qu'había un 'turismu del tresplante' que llevaba pacientes adineraos a países intermediarios, como [[Sudáfrica]], [[Exiptu]] y [[Paquistán]], onde recibíen órganos 'donaos' a baxu preciu.<ref>Rodrigo Carrizu, [https://www.elpais.com/articulo/reportajes/vacio/llegal/munchos/paises/fai/posible/turismu/tresplante/elpepusocdmg/20070527elpdmgrep_3/Tes?print=1 Entrevista a Luc Noël], ''El País'', 27/5/2007.</ref> * Nel so llibru de [[2008]] ''La caza: los criminales de guerra y yo'' [[Carla Del Ponte]], fiscal del Tribunal Penal Internacional pa la ex Yugoslavia, asegura qu'en [[1999]] la guerrilla del [[Exércitu de Lliberación de Kosovo]] traficó con órganos estrayíos a cautivos [[Serbia|serbios]].<ref>«"A los prisioneros más nuevos, sanos, fuertes y meyor alimentaos evitábense-yos los golpes. Yeren atendíos por personal médico y darréu tresferíos a otres estructures de detención en Burrel. Ellí yeren agospiaos nuna casa mariella utilizada como quirófanu clandestín onde -yos extirpaban órganos". Una vegada estrayíos, esos órganos "viaxaben al estranxeru pa ser apurríos en clíniques onde los esperaben pacientes de pagu (...) Dempués de extirparles un reñón, dellos prisioneros yeren devueltos a la prisión, hasta'l momentu en que se -yos extirpaban otros órganos vitales, provocando finalmente la muerte"».[https://www.elpais.com/articulo/internacional/Carla/Ponte/acusa/trafico/organos/lider/Kosovo/elpepuint/20080413elpepiint_7/Te Rodrigo Carrizu, «Carla del Ponte acusa de tráficu d'órganos al líder de Kosovo»], ''El País'', 13/4/2008.</ref> * En mayu de 2008 el ministru del Interior [[argel]]ino [[Noredin Yazid Zerhouni]] afirmó que neños arxelinos y subsaḥarianos yeren introducíos illegalmente en [[Marruecos]], onde se -yos extirpaban los órganos pa vendelos n'[[Europa]].<ref>L.C., [https://www.elpais.com/articulo/internacional/islamistes/arxelinos/financien/secuestros/elpepiint/20080519elpepiint_5/Tes «Los islamistes arxelinos financiar con secuestros. Arxel confirma raptos de neños pa vender los sos órganos n'Europa»], ''El País'', 19/05/2008.</ref> * N'agostu de 2008, les autoridaes de [[Xordania]] anunciaron que siquier trenta y cinco xordanos finaren ente 2006 y 2008 en vendiendo los sos reñones por 3.000 dinares (unos 2.700 euros) a mafies de traficantes d'órganos qu'operaben, sobremanera, n'Exiptu y Paquistán.<ref>[https://www.elpais.com/articulo/sociedad/35/xordanos/morrieron//vender/organos/elpepisoc/20080804elpepisoc_7/Tes 35 xordanos morrieron por vender los sos órganos], ''El País'', 4/8/2008.</ref> == Na cultura popular == * Na [[novela]] [[Coma (novela)|Coma (]][[1977]]) de [[Robin Cook]], una moza estudiante de medicina que al ingresar a trabayar nun hospital afaya una rede de [[ciruxanu|ciruxanos]] que seden pa estrayer los órganos de pacientes [[coma]]tosos pa vendelos nel [[mercáu negru]]. * La [[película]] d'[[Estaos Xuníos]] ''[[Coma (película)|Coma]]'' ([[1978]]) ye una [[Guión adautáu|adautación cinematográfica]] de la novela homónima mentada. * Na película ''[[Minority Report]]'' ([[2002]]) de [[Steven Spielberg]], ambientada nun [[Distopía|futuru distópico]], el personaxe tien de recurrir a un traficante d'órganos pa evitar ser prindáu. Concretamente píde-y que-y faiga un tresplante de güeyos, yá que la policía puede identificar a les persones cola llectura del iris. Nun momentu de tensión de la película, cuando unes arañes mecániques inspeccionen a diversos sospechosos, el personaxe tien d'abrir un güeyu antes del tiempu riquíu por que la operación sala con ésitu. * Nel videoxuegu [[Max Payne 3]], Max vese envueltu nuna combalechadura na qu'una unidá de les fuercies especiales brasilanes mientres redaes ensin motivu nes [[favela|faveles]] arrestaben de forma non oficial a ciudadanos y pandilleros de les mesmes pa depués apurri-y les a un grupu [[paramilitar]] d'[[estrema derecha]] por que estos asesinar y punxeren los sos órganos en circulación. * N'abril de [[1991]] emitióse un episodiu de la serie de televisión ''[[Law & Order]]'' tituláu ''Sonata pa órganu solista'' que la so trama centrar nel robu d'un reñón. == Ver tamién == * * [[Carla Del Ponte]] * [[Harry Wu]] * [[Jan Harold Brunvand]] * [[Lleendes urbanes]] * [[Pishtaco]] * [[Sacamantecas]] * [[Tresplante (medicina)|Tresplante]] == Referencies == {{llistaref|2}}{{Enllaz rotu|1= |2=https://sandrabeltranm.wordpress.com/2018/07/03/trafico-de-organos-y-turismu-de-tresplante/ |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} == Bibliografía == * [https://books.google.com/books?id=uhTliiFWUNoC&pg=PA186&lpg=PA186&dq=%22this+first+cluster+of+stories+reached+the+world+media%22&source=web&ots=NCb0o_oiDL&sig=wvWK2UmVSgfxj13nAtMzf_HJc8g Joel Bast. How Claims Spread: Cross-National Diffusion of Social Problems, capítulu ''The Diffusion of Organ Theft Narratives''.] * Marie-Monique Robin. ''Voleurs d'yeux'' (premiu Albert Londres de 1995). {{ORDENAR:Trafico de organos}} {{Tradubot|Tráfico de órganos}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Tráficu d'órganos]] [[Categoría:Lleendes urbanes]] b2c96tflv0of5nqmuprecxidohl8xtv Contaminación hídrica 0 152052 4376942 4243781 2025-06-17T14:38:14Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá práutica => dicha práutica 4376942 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Discharge pipe.jpg|thumb|250px|Arramáu d'agües contaminaes]] [[Ficheru:Pollution in Maracaibo lake.jpg|thumb|250px|Contaminantes sólidos nel [[llagu de Maracaibo]]]] La '''contaminación hídrica''' o la '''contaminación de l'agua''' ye un cambéu d'esta, xeneralmente provocada pol ser humanu, que la vuelve impropia o peligrosa pal consumu humanu, la industria, l'agricultura, la pesca y les actividaes recreatives, según pa los animales.<ref>{{cita web |url=http://www.ugr.es/~iagua/LICOM_archivos/PT_Tema1.pdf|autor=Conseyu d'Europa|títulu=Carta de l'Agua de 1968}}</ref> Anque la [[contaminación]] de les agües puede provenir de fontes naturales, como la [[ceniza]] d'un [[volcán]],<ref>{{cita web|url=http://www.disaster-info.net/PED-Sudamerica/erupcion_sistemasagua.htm|autor=Organización Panamericana de la Salú|títulu=Erupción volcánica en sistemes d'agua|fechaaccesu=29 d'abril de 2013|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131102035631/http://www.disaster-info.net/PED-Sudamerica/erupcion_sistemasagua.htm|fechaarchivu=2 de payares de 2013}}</ref> la mayor parte de la contaminación actual provién d'actividaes humanes. El desenvolvimientu y la [[industrialización]] suponen un mayor usu d'[[agua]], una gran xeneración de residuos, munchos de los cualos van parar a l'agua y l'usu de medios de tresporte fluvial y marítimu qu'en munches ocasiones, son causa de contaminación de les agües pol so petroleu o combustible. Les agües superficiales son polo xeneral más vulnerables a la contaminación d'orixe antrópico que les agües soterrañes, pola so esposición direuta a l'actividá humana. Per otra parte, una fonte superficial puede restaurase más rápido qu'una fonte soterraña al traviés de ciclos de escorrentía estacionales. Los efeutos sobre la calidá van ser distintos pa llagos y banzaos que pa ríos, y distintos p'acuíferos de [[roca]] o [[arena]] y grava de sable. La presencia de contaminación xenera lo que se denominen “ecosistemes forzaos”, ye dicir ecosistemes alteriaos por axentes esternos, esviaos de la situación d'equilibriu previa obligaos a modificar el so funcionamientu pa embrivir la tensión a la que se ven sometíos.<ref>{{cita llibru|apellíos1=Margalef|nome1=Ramón|títulu=Limnoloxía|fecha=1983|editorial=Omega, S.&nbsp;A.|isbn=84-282-0714-3|páxina=831}}</ref> == Principales contaminantes de l'agua == [[Ficheru:Pollution Tietê river.JPG|thumb|250px|Espluma sobre l'agua]] Según la [[Organización Mundial de la Salú]] (OMS), l'agua ta contaminada cuando la so composición alteriárase de cuenta que nun axunte les condiciones necesaries pa ser utilizada beneficiosamente nel consumu del ser humanu y de los animales. Nos cursos d'agua, los microorganismos descomponedores caltienen siempres igual el nivel de concentración de les distintes sustancies que puedan tar eslleíes nel mediu. Esti procesu denominar ''auto depuración de l'agua''. Cuando la cantidá de contaminantes ye escesiva, la autodepuración resulta imposible. Los principales contaminantes de l'agua son los siguientes: * Basures, refugayes químiques de les fábriques, industries, etc. * Agües residuales y otres residuos que demanden osíxenu (na so mayor parte materia orgánico, que la so descomposición produz la desoxigenación de l'agua). * Axentes patóxenos, tales como bacteries, virus, protozoarios, parásitos qu'entren a l'agua provenientes de refugayes orgániques, qu'inclúin fieces y otros materiales que pueden ser descompuestos por bacteries aerobies. * Productos químicos, incluyendo los pesticidas, diversos productos industriales, les sustancies [[Tensoactivo|tensoactivas]] conteníes nos deterxentes, y los productos de la descomposición d'otros compuestos orgánicos. * Petroleu, especialmente'l procedente de los arramaos accidentales. * Minerales inorgánicos y compuestos químicos. * Sedimentos formaos por partícules del suelu y minerales arrastraos poles nubes y escorrentías dende les tierres de cultivu, los suelos ensin proteición (cobertoria vexetal), les esplotaciones mineres, les carreteres y los valtamientos urbanos. * Sustancies radioactives procedentes de los residuos producíes pola minería y el refináu del uraniu y el toriu, les centrales nucleares y l'usu industrial, médicu y científicu de materiales radiactivos. * El calor tamién puede ser consideráu un contaminante cuando l'arramáu de l'agua emplegada pa la refrigeración de les fábriques y les centrales enerxétiques fai xubir la temperatura de l'agua de la que s'abastecen. * Vertimiento d'agües sirvíes. La mayor parte de los centros urbanos arramen direutamente los desaguadorios (agües negres o sirvíes) a los ríos, a los llagos y al mar. Los desaguadorios contienen escrementos, deterxentes, residuos industriales, petroleu, aceites y otres sustancies que son tóxiques pa les plantes y los animales acuáticos. Col vertimiento de desaguadorios, ensin previu tratamientu, esvalíxense axentes productores d'enfermedaes (bacteries, virus, fungos, güevos de parásitos, amebas, etc.). * Vertimiento de basures y desmontes nes agües. Ye costume xeneralizada nel país el vertimiento de basures y desmontes nes veres del mar, los ríos y los llagos, ensin nengún cuidu y en forma absolutamente desordenada. Esti problema produzse especialmente cerca de les ciudaes ya industries. La basura contién plásticos, vidrios, llates y restos orgánicos, qu'o nun se descomponen o al descomponese producen sustancies tóxiques (el fierro produz óxidu de fierro), d'impautu negativu. * Vertimiento de relaves mineros. Esta forma de contaminación de les agües ye bien espublizada y los responsables son los centros mineros y les concentradoras. Los relaves mineros contienen fierro, cobre, cinc, mercuriu, plomu, arsénicu y otres sustancies por demás tóxiques pa les plantes, los animales y el ser humanu. Otru casu ye'l de los llavaderos d'oru, pol vertimiento de mercuriu nes agües de ríos y quebraes. * Vertimiento de productos químicos y refugayes industriales. Consiste na deposición de productos diversos (abonos, petroleu, aceites, ácidos, soda, agües de formación o fondes, etc.) provenientes de les actividaes industriales. * Ruiu de construcciones marítimes, barcos y pozos petroleros producen ondes sonores non naturales qu'afecten la forma de vida d'animales que se comuniquen per mediu de la [[ecolocación]] como la ballena y el delfín. Los mares son un sumidoriu. De forma constante, grandes cantidaes de fangos y otros materiales, abasnaos dende tierra, arramar nos océanos. Anguaño, sicasí, a apurrir naturales añaden cantidaes cada vez mayores de refugayes xeneraes poles nueses sociedaes, especialmente agües residuales cargaes de contaminantes químicos y de productos de refugaya procedentes de la industria, l'agricultura y l'actividá doméstica, pero tamién de residuos radiactives y d'otros tipos. En realidá, los océanos operen como xigantesques plantes carnívores, a condición de nun superar l'estragal de lo que pueden tolerar. De lo contrario, xenérense destrucción y muerte de les persones, ya inconvenientes económicos y envelenamientos de la población humana. Esto, al curtiu plazu. Al llargu plazu, les consecuencies podríen ser catastrófiques. Basta pensar namái nos efeutos que la contaminación biolóxica –de resultes de la medría de fertilizantes- podría acarretar si la proliferación de formes microscópiques fuera tan grande que s'amenorgara significativamente el nivel d'osíxenu disuelto na agua oceánico. La contaminación tiende a concentrase nos llugares próximos a les zones habitaes ya industrializaes. Asina, la contaminación marina d'orixe atmosféricu ye, en determinaes zones axacentes a Europa (Bálticu, mar del Norte, Mediterraneu), por términu xeneral, diez veces mayor que mar adientro, nel mesmu Atlánticu norte; cien veces cimeru que nel Pacíficu norte y mil veces más elevada que nel Pacíficu sur. Sicasí, y de resultes de la circulación xeneral de los aires y de les agües, cada añu detéctense nuevos contaminantes en zones tan estremaes como L'Antártida –atopóse [[DDT]] na grasa de los pingüinos antárticos- o les fueses oceániques. La [[contaminación marina|contaminación del mediu marín]] provocada pol ser humanu ye bien cimeru a l'atribuyible a causes naturales. Les tases d'apurra de dellos elementos son elocuentes: el mercuriu llega al océanu a un ritmu dos veces y media cimera al que sería debíu namái a factores naturales; el manganesu multiplica por cuatro dichu ritmu natural; el cobre, el plomu y el cinc por dolce; l'antimoniu por trenta y el fósforu por ochenta. Dalgunos de los metales pesaos, como'l mercuriu y el plomu, xunto col cadmiu y l'arsénicu, son contaminantes graves, pos enfusen nes cadenes alimentarias marines, y, al traviés d'elles, concéntrense. Asina, por casu, la [[enfermedá de Minamata]] –afayada nos años 20 na badea xaponesa de mesmu nome- provocó, en Xapón y n'Indonesia, miles de muertes y un númberu enforma mayor d'enfermos con mancadures cerebrales. La causa que la produció foi'l consumu d'atún y otros pexes con conteníos elevaos de mercuriu procedente de los arramaos industriales d'aquella zona costera. Igualmente, productos químicos como'l DDT y los [[Bifenilos policlorados|PCB]] son otros contaminantes químicos bien peligrosos. La crecedera de la contaminación na agua solo fixo qu'acaldía más nos veamos afeutaos, una y bones esta afectación fai que cada unu de nós este esbardiando esti pervalible recursu como lo ye l'agua, y si nun dexamos de botar basures o refugayes y si nun faemos daqué abondo importante que camude la mentalidá de la nuesa xente, nunca se va a llograr llegar al oxetivu pol que munchos de nós tratemos de lluchar de dalguna manera asina seya con un pocu de lo qu'aprendimos sobre'l cuidu ambiental. Y esto ensin un pocu de conciencia escontra les industries que son la principal causa de contaminación nos nuesos océanos esto va siguir igual y en pocos años nun vamos poder cuntar con estes grandes y maraviyoses fueyes azules que percuerren tou nuesu planeta y que pol descuidu de toos nós dexemos tras. Esto solo ye una de les coses poles cualos débese curiar lo que tenemos el nuesu alredor, incluyendo esti ecosistema que cubre'l 71&nbsp;% de la nuesa corteza terrestre y que tamos dexando dir. L'agua ye l'únicu líquidu vital, esto ye, ensin ella nun podríamos vivir. Nos últimos años viose un gran deterioru del planeta. El ser humanu avanzó tocantes a Ciencia y Teunoloxía, pero de resultes munchos ecosistemes viéronse afeutaos pola meyora del desenvolvimientu humanu. Los principales contaminantes de l'agua son refugayes tóxiques, estos son refundiaos pol ser humanu, puede dir dende una persona qu'empuerca l'agua con grandes cantidaes de deterxente o bien y el más perxudicial, empreses y fábriques qu'arramen tonelaes de venenu a ríos, llagos, valles y océanos. Una manera que podría ser bien efeutiva pa menguar la contaminación hídrica sería nun utilizar cantidaes inmenses de deterxentes y que les fábriques buscaren implementar téuniques pa nun tirar les sos refugayes tóxiques a zones vitales pal planeta, se que se gastar más dineru del qu'ellos tendríen previstu y de xuru nun lo fadríen pola so propia voluntá yá que lo que deseyen ye tener muncha más ganancia económica. == Fuentes de contaminación naturales. == Delles fontes de contaminación de l'agua son naturales. Por casu; el mercuriu que s'atopa naturalmente na corteza de la Tierra y nos océanos xenera contaminación de forma natural d'estos. Daqué similar pasa colos hidrocarburos y con munchos otros productos. De normal les fontes de contaminación natural son bien esvalixaes y nun provoquen concentraciones altes de polución, sacante en dellos llugares bien concretos. La contaminación d'orixe humanu, sicasí, concéntrase en zones concretes y, pa la mayor parte de los contaminantes, ye muncho más peligrosa que la natural. Los factores naturales nun pueden controlase fácilmente y pueden tener un impautu significativu sobre la calidá d'una fonte d'agua. Los factores que se deben considerar son los siguientes: el [[clima]], les carauterístiques de la [[Cuenca hidrográfica|cuenca]], la [[xeoloxía]], la crecedera microbiolóxica y de los nutrientes, les quemes, la intrusión salina y l'estratificación térmica. == Efeutos de la contaminación de l'agua. == L'agua que nos apurre, nes sos distintes formes, la naturaleza, nun axunta los requisitos pa ser consumida de forma direuta pol ser humanu, por cuenta de la contaminación que contién. Pa llograr la calidá satisfactoria na agua, y que ésta seya potable, realícense destilaciones o otros procesos de purificación. L'agua puede contaminase de distintes formes, anque la más común na actualidá ye por aciu descarga d'agua sirvida o cloaques d'árees urbanes en ríos y regueros. Otros focos de contaminación de les agües son les refugayes orgániques provenientes de mataderos de ganáu o d'aves. El procesamientu de frutes y vexetales rique grandes cantidaes d'agua pa la llavadura, el peláu y blanquiáu, lo que produz gran cantidá d'agua sirvida con altu conteníu orgánico. Estes concentraciones de materia orgánico anicien un altu porcentaxe de fosfatos na agua de los ríos o regueros en que se descarguen. Estos fosfatos causen una rápida crecedera na población d'algues. Les algues utilicen l'osíxenu en gran cantidá, lo que fai que mengüe na agua la concentración necesaria d'ésti pa dexar la respiración de los animales acuáticos, causando la so muerte. === Clima === L'efeutu principal causáu por efeutos climáticos qu'afecta a la calidá de l'agua ye la precipitación. Los climes húmedos o con periodos de precipitación de réxime considerable pueden dar llugar a velocidaes de escorrentía elevaes o favorecer condiciones d'hinchente que pueden causar la resuspensión de los sedimentos, amontando los niveles de turbieza, color, metales o otru tipu de contaminantes. En condiciones de seca enllargada, los niveles baxos de drenaxe pueden xenerar estancamientu, amontando en consecuencia la posibilidá d'actividá microbiolóxica y crecedera d'algues. De la mesma, amóntase l'impautu de descargues de fontes puntuales pol amenorgamientu nel efeutu de dilución y na capacidá asimilativa del cuerpu d'agua. La temperatura tamién ye un factor climáticu importante qu'afecta la velocidá de l'actividá biolóxica, la concentración d'osíxenu y los coeficientes de tresferencia de masa. === Carauterístiques de la cuenca === Les distintes carauterístiques naturales d'una cuenca de drenaxe pueden tener un efeutu significativu na calidá de l'agua. Asina, por casu, la topografía afecta la velocidá de fluxu. Les rimaes pronunciaes pueden erosionar la capa superficial de suelu o les márxenes de ríos o regueros, introduciendo residuos, sedimentos y nutrientes que pueden amontar el conteníu d'algues, color y turbidez. El tiempu de residencia en llagos y reservorios tamién ye función de la topografía y afecta la calidá de l'agua, influyendo na sedimentación y l'actividá biolóxica. Otru aspeutu d'importancia ye la descomposición de la cubierta vexetal que produz color y ye una fonte de compuestos húmicos y fúlvicos, frecuentemente acomuñaos cola formación de subproductos de desinfeición. La cubierta vexetal, sicasí, actúa como filtru natural frente a l'aición de la escorrentía de contaminantes provenientes de fontes non puntuales, exerciendo un mecanismu de proteición a l'actividá humana. Contaminación térmica. L'agua caliente lliberada por centrales d'enerxía o procesos industriales alza, n'ocasiones, la temperatura de ríos o banzaos colo que mengua la so capacidá de contener osíxenu y afecta a la vida de los organismos. === Xeoloxía === La xeoloxía local impacta en forma direuta sobre la calidá de fontes superficiales y soterrañes. Una agua soterraño que por casu presenta durez elevada, deriva d'una formación xeolóxica soterraña con un conteníu de calciu y magnesiu considerable. Los suelos xueguen un rol importante pola so capacidá amortiguadora na escorrentía de la precipitación aceda. La presencia de [[Radionucleido|radionucleidos]] n'agües soterrañes, tales como'l [[radón]], o la presencia de cenices xeneraes n'erupciones volcániques, constitúin exemplos del efeutu significativu qu'exerz la xeoloxía sobre la calidá de l'agua. === Crecedera microbiolóxica y de los nutrientes === L'estáu d'un cuerpu d'agua depende de los niveles de nutrientes y actividá microbiolóxica. El ciclu de vida natural d'un cuerpu d'agua arreya tres estaos conocíos como niveles tróficos: oligotrófico (concentración de nutrientes y actividá microbiolóxica baxes), mesotrófico (concentración de nutrientes y actividá microbiolóxica moderaes) y eutrófico (concentración de nutrientes y actividá microbiolóxica altes). Na mayoría de llagos, ríos y corrientes d'agua, la producción de plantes ta principalmente regulada pola disponibilidad de [[fósforu]]. Verifícase que los llagos que presenten un conteníu de fósforu eleváu sufren una gran crecedera d'[[alga|algues]] xenerando turbieza na agua y produciéndose acumuladures d'algues sobre les sos mariñes. Otramiente, al llargu plazu tamién se favorez la crecedera de vexetación con raigaños. Por estos motivos l'estáu tróficu de los llagos y cursos d'agua xeneralmente esprésase en función de la so concentración de fósforu. Sicasí, en dellos casos particulares, como por casu cuerpos d'agua que s'atopen bien eutrofizados, los niveles de fósforu pueden ser tan altos que'l suministru de [[nitróxenu]] puede aportar a el limitante de la producción vexetal. L'indicador d'[[eutrofización]] más común ye la presencia d'algues, cuantimás les del tipu [[cianobacteries]]. Suelen producise crecederes desatamañaes de la población d'algues, causando problemes antiestéticos y sobre la calidá del cuerpu d'agua. Ye bien común que mientres los meses d'iviernu, en que la temperatura de l'agua ye baxa y tiénense periodos de lluz más curtiu, prodúzase un amenorgamientu de l'actividá [[fotosíntesis|fotosintética]]. Mientres esti tiempu los nutrientes permanecen disponibles y vanse atropando. Cuando los díes allárguense y la temperatura aumenta, produzse una medría de l'actividá microbiolóxica con una crecedera desatamañada de la población d'algues. Esta medría sigue hasta que s'escosen los nutrientes del mediu, produciéndose entós l'amenorgamientu de la población de microorganismos. El defectu d'[[osíxenu]] causada pola actividá microbiolóxica, desenvuelve un ambiente reductor que produz la solubilización de minerales y nutrientes que s'atopen presentes nos sedimentos. === Quemes === Anque les quemes forestales pueden asoceder como resultáu de l'actividá humana, el fueu considérase como un factor natural yá que esti tipu de desastres suel producise pola combinación de seca y lluz. La destrucción de montes puede producir efeutos adversos sobre la calidá de l'agua, yá que al esaniciase la so función de filtru natural, aumenta la velocidá de drenaxe superficial, amontándose la probabilidá d'erosión. Per otra parte les cenices pueden lixiviar nitratos, ente que la madera carbonizao contribúi a amontar el conteníu de [[fenol]] que al combinase col cloru produz problemes de golor y sabor. Sicasí, les quemes forestales tienen tamién un efeutu positivu, yá que son un mediu natural de remocicamientu de los montes. === Intrusión salina === {{AP|Intrusión salina}} Ye una fonte de contaminación debida al movimientu permanente o temporal de l'agua salao que mueve a l'agua duce. La intrusión salina puede asoceder tantu en fontes superficiales como soterrañes que s'atopen allugaes en rexones costeres. Nel casu d'agües soterrañes, la esplotación del acuíferu puede producir un abatimientu del nivel estáticu tal que xenere un movimientu de la interfase salina, colo cual va ingresar l'agua salao. Nun acuíferu costeru ensin esplotación l'agua duce arramar al mar, yá seya al traviés de cursos d'agües superficiales o bien soterrañes. Esta fuga d'agua soterraño caltién una cierta posición de la interfaz agua duce-salada. Si allúguense bombeos pa recuperar esta agua, ye en desterciu d'esti fluxu y, poro, tien d'establecese un nuevu equilibriu cola agua del mar. Si quier caltenese llindada la intrusión marina tien de dexase un ciertu fluxu d'agua de mar, que ye'l tributu qu'hai que pagar pa caltener un ciertu equilibriu. Si, de resultes d'un amenorgamientu de fluxu d'agua al mar, esiste una recirculación de l'agua duce que dexe los sales nel terrén, como nos regadíos con agua soterraño, tiense una cierta medría del salín de l'agua duce d'orixe distintu a la contaminación pel agua del mar. Los acuíferos cautivos y los acuíferos llibres con un nivel impermeable superior tán protexíos naturalmente contra la contaminación, qu'en principiu solo puede producise onde l'acuíferu cautivu pasa a ser llibre o falta'l nivel impermeable superior. Na realidá, un acuíferu cautivu puede ser contamináu al traviés de pozos mal construyíos o con escomios. === Estratificación térmica === La mayoría de los llagos y reservorios con una fondura de más de 5 metros se estratifican mientres gran parte del añu. Esti fenómenu desenvolver mientres la primavera por cuenta de que la superficie calecer pola radiación atmosférico y solar. Como la densidá de l'agua mengua col aumentu de la temperatura produz una situación d'equilibriu hidrodinámicu, onde la capa más llixera sobrenada a la más pesada. De resultes, desenvuélvese una estructura térmica vertical con una capa cimera bien entemecida llamada [[epilimnio]], siguida por una rexón de rápidu descensu de temperatura llamada [[termoclina]], y una tercer capa d'agua más trupo y fría llamada hipolimnio. == Fuentes de contaminación antrópica == Les fontes de contaminación antrópica qu'afecten a la calidá de l'agua suelen categorizarse en dos tipos: puntuales y non puntuales. *'''Fuentes de contaminación puntuales''': son aquelles caracterizaes por descargues úniques o discretes, nes que los contaminantes entornar dende una única área xeográfica aisllada o confinada. Ente estes puédense mentar: descargues de efluentes domésticos, descargues de efluentes industriales, operaciones con residuos peligroses, drenaxe en mines, derrames y descargues accidentales. *'''Fuentes de contaminación non puntuales''': arreyen fontes de contaminación difuses y entienden actividaes que tomen grandes árees, pudiendo causar la contaminación xeneral de l'agua soterraño. Pueden clasificase según la procedencia: agricultura y ganadería, drenaxe urbanu, esplotación del suelu, rellenos sanitarios, deposición atmosférica y actividaes recreatives. Son más difíciles de controlar que les fontes puntuales. De siguío méntense delles carauterístiques d'agües residuales de les distintes actividaes humanes. === Orixe domésticu === Les agües doméstiques son les que provienen de nucleos urbanos. Contienen sustancies procedentes de l'actividá humana (alimentos, deyecciones, basures, productos de llimpieza, xabones, etc.). La contaminación d'una agua usada urbana envalorar en función del so caudal, de la so concentración en materies en suspensión y de la so demanda biolóxica. Almítese qu'un habitante d'una comunidá concreta, nun país o rexón determinaos, y según les condiciones de suministru d'agua, nivel de vida y sistemes d'alcantarelláu disponible, arrama una cantidá media de contaminación fixa, bien determinada, base del equivalente-habitante. Polo xeneral, afitóse un valor de 60&nbsp;mg/día de [[Demanda biolóxica d'osíxenu|DBO]] y 70&nbsp;mg/día de sólidos en suspensión per habitante-equivalente. La dotación d'agua asítiase en redol a los 100-300&nbsp;l/Hb/día. Nes grandes ciudaes amontar pol so usu en xardinos y llimpieza pública diaria. El caudal d'agües residuales doméstiques presenta una variación diaria de tipu sinusoidal. El máximu presentar al mediudía, los valores medios a les 9 de la mañana y a la 7 de la tarde y el valor mínimu escontra les 6 de la mañana. Físicamente presenten color gris y diverses materies flotantes. Químicamente contienen gran cantidá de materia orgánico. Biolóxicamente contienen gran cantidá de microorganismos, dalgunos de los cualos pueden tresmitir enfermedaes. Una de les carauterístiques principales d'una agua residual urbana ye la so [[biodegradabilidad]], esto ye, la posibilidá de depuración por aciu tratamientos biolóxicos, siempres que pueda dase una alimentación equilibrao de les bacteries en nitróxenu y fósforu. Ye conveniente que les agües residuales lleguen a la estación de tratamientu nun estáu abondo frescu, una y bones una agua cheiriento ye tóxica pal tratamientu, polo que, si quixera consiguise una bona depuración, habría de sometese a una preaereación o a una precoloración antes de la decantación. === Orixe agrícola – ganaderu === Son la resultancia del riego y d'otros llabores como les actividaes de llimpieza ganadera, que pueden apurrir a l'agua grande cantidaes de cuchu y orinos, esto ye, muncha materia orgánico, nutrientes y microorganismos. Quiciabes unu de los mayores problemes qu'anicia l'agricultura seya la contaminación difusa, siendo la más importante la provocada por nitratos. Trátase d'actividaes estendíes en grandes árees, polo que resulta práuticamente imposible la so depuración. Tienen de tomase les midíes precises p'atayar y amenorgar na midida de lo posible la contaminación por nitratos, tantu n'agües soterrañes, porque'l so efeutu ye acumulativu, como nes superficies nes que favorecen el procesu de eutrofización. === Orixe pluvial === Al llover, l'agua abasna tola suciedá qu'atopa al so pasu, presentándose más turbia que la que se deriva del consumu domésticu. Nes ciudaes esta agua abasna aceites, materia orgánico y distintu contaminantes de l'atmósfera, nel campu abasnen pesticidas, abonos, etc. Na industria les agües pluviales abasnen les sustancies que se cayeron sobre'l terrén, pudiendo presentar un gran problema si son sustancies tóxiques. Amás, si esiste acumuladura de residuos en zones ensin preparar pa ello, los lixiviados de los residuos van ser arrastraos. Ye conveniente tener una rede de pluviales, anque según la composición que tenga, va decidise la so unión al colector que desagua na depuradora o se va realizar una esviación virtiendo direutamente a les agües superficiales. === Orixe na navegación === Les zones más contaminaes en mar abiertu, correspuenden a les rutes de navegación, principalmente de barcos petroleros. Los arramaos de petroleu, accidentales o non, provoquen importantes daños ecolóxicos. Según l'estudiu realizáu pol Conseyu Nacional d'Investigación de los Estaos Xuníos, en 1985 vertir al mar unes 3&nbsp;200&nbsp;000 tonelaes d'hidrocarburos. Los océanos fueron consideraos, hasta va delles décades un xigantescu depósitu de refugayes que podía recibir, ensin dañu dalgunu, tou tipu de refugaya. Esta situación produz sableres insalubres y un aumentu d'algues. Con un efeutu similar al de la eutrofización de les agües continentales. Los efeutos nel ambiente marino, especialmente los cercanos a les mariñes, reparar tantu na destrucción de corales, en mares tropicales, como nos daños a la salú de los seres humanos. A lo llargo de la década de los ochenta tomáronse diverses midíes pa menguar la contaminación de los mares y l'Academia de les Ciencies d'Estaos Xuníos envaloraba que s'amenorgaren nun 60&nbsp;% los arramaos mientres estos años. Puede calculase qu'en 1989 vertir al océanu daqué más de 2&nbsp;000&nbsp;000 [[tonelada|tonelaes]]. D'esta cifra'l mayor porcentaxe correspuende a les agües residuales urbanes y a les descargues industriales (en total más del 35&nbsp;%). Otru terciu correspondería a arramaos procedentes de buques (más por operaciones de llimpieza y similares, anque'l so valor va menguando nos últimos años, que por accidentes) y el restu a filtraciones naturales ya hidrocarburos que lleguen al traviés de l'atmósfera. Convenios como'l [[Conveniu Internacional pa prevenir la contaminación polos Buques|Marpol]] (Amenorgamientu de la polución marina procedente de tierra) de 1974 y actualizáu en 1986 y otros, impulsaron una serie de midíes pa frenar esti tipu de contaminación. === Orixe industrial === Los procesos industriales xeneren una gran variedá d'agües residuales, que pueden tener oríxenes bien distintos, en función de los usos más frecuentes a los que se destine: * Producción d'enerxía por vaporización, en centrales clásiques o nucleares. * Tresporte de caloríes pa condensación de vapor, refrigeración de fluyíos d'aparatos. * Tresporte de materies primes o de refugayes como na industria conservero, carbón nos llavaderos, fibres en papeleres, etc. * Fabricación de productos en papeleres, industries testiles y alimentaríes. * Tresporte d'iones en [[galvanoplastia]]. * Esclariáu de pieces o llaváu de productos en tratamientos de superficies, semiconductores, industries agrícoles, etc. * Llaváu de gases utilizáu na industria metalúrxico y nes industries químiques. * Preparación de baños en [[electroforesis]], aceites solubles, etc. Poro, los tipos d'agües residuales llograes van ser les utilizaes como mediu de tresporte de sustancies y calor en llavadura y enxagüe, nos tresformamientos químicos, como disolvente y subproductu de procesos físicos de filtración o destilación, etc. Con independencia del posible conteníu de sustancies similares a los arramaos d'orixe domésticu, pueden apaecer elementos propios de cada actividá industrial, ente los que cabo citar: tóxicos, iones metálicos, productos químicos, hidrocarburos, deterxentes, pesticidas, etc. Los residuos orgániques de delles industries, por casu les de pasta de papel, pueden ser iguales o más importantes que los d'una comunidá media d'habitantes. Los contaminantes pueden atopase en forma disuelta o en suspensión, y ser orgánicos ya inorgánicos pola so naturaleza química. == Tipos de contaminantes de l'agua == Los contaminantes de l'agua pueden clasificase de distintes maneres. Una posibilidá bastante usada ye arrexuntalos nos siguientes ocho grupos: * '''Microorganismos patóxenos''': son los distintos tipos de [[microorganismu|microorganismos]] (bacteries, virus, protozoos y otros organismos microscópicos) que tresmiten enfermedaes como'l [[roxura]], [[tifus]], [[gastroenteritis]] diverses, [[hepatitis]], etc. Nos países en víes de desenvolvimientu les enfermedaes producíes por estos patóxenos son unu de los motivos más importantes de muerte prematura, sobremanera de neños. De normal estos microbios lleguen a l'agua nes fieces y otros restos orgánicos que producen les persones infestaes. Por esto, un bon índiz pa midir la salobridá de les agües, no que se refier a estos microorganismos, ye'l númberu de bacteries coliformes presentes na agua. La OMS (Organización Mundial de la Salú) encamienta que na agua pa beber haya 0 colonies de [[Coliforme|coliformes]] por 100&nbsp;ml d'agua. * '''Refugayes orgániques''': son el conxuntu de [[refugaya orgánica|residuos orgániques]] producíos polos seres humanos, ganáu, etc. Inclúin fieces y otros materiales que pueden ser descompuestos por bacteries aeróbicas, ye dicir en procesos con consumu d'osíxenu. Cuando esti tipu de refugayes atópense por demás, la proliferación de bacteries escosa l'osíxenu, y yá nun pueden vivir nesta agua peces y otros seres vivos que precisen osíxenu. Bonos índices pa midir la contaminación por refugayes orgániques son la cantidá d'osíxenu disuelto, OD, n'agua, o la DBO ([[Demanda biolóxica d'osíxenu]]). * '''Sustancies químiques inorgániques''': nesti grupu tán incluyíos [[ácidu|ácidos]], [[sales minerales|sales]] y [[metal]]es tóxicos como'l [[Mercuriu (elementu)|mercuriu]] y el [[plomu]]. Si tán en cantidaes altes pueden causar graves daños a los seres vivos, menguar los rendimientos agrícoles y escomer los equipos que s'usen pa trabayar cola agua. * '''Nutrientes vexetales inorgánicos''': [[Nitratu|Nitratos]] y [[fosfatu|fosfatos]] son sustancies solubles n'agua que les [[Plantae|plantes]] precisen pal so desenvolvimientu, pero si atópense en cantidá escesiva inducen la crecedera escomanada d'[[alga|algues]] y otros organismos provocando la [[eutrofización]] de les agües. Cuando estes algues y otros vexetales muerren, al ser descompuestos polos microorganismos, escósase l'osíxenu y faise imposible la vida d'otros seres vivos. La resultancia ye una agua con mal golor y inutilizable. *'''Compuestos inorgánicos''': Munches molécules inorgániques como petroleu, gasolina, plásticos, plaguicidas, disolventes, deterxentes, etc. acaben na agua y permanecen, en dellos casos, llargos periodos de tiempu, al ser productos fabricaos pol home, tienen estructures moleculares complexes difíciles de degradar polos microorganismos. *'''Sedimentos y materiales suspendíos''': Munches partícules desprendíes del suelu y arrastraes a les agües, xunto con otros materiales qu'hai en suspensión nes agües, son, en términos de masa total, la mayor fonte de contaminación de l'agua. La [[turbidez]] que provoquen na agua enzanca la vida de dellos organismos, y los sedimentos que se van atropando destrúin sitios d'alimentación o friega de los pexes, rellenen llagos o banzaos y apexen canales, ríos y puertos. *'''Sustancies radiactives''': Hai isotopos radiactivos solubles pueden tar presentes na agua y, dacuando, pueden dise atropando a les llongura de les cadenes trófiques, algamando concentraciones considerablemente más altes en dellos texíos vivos que les que teníen na agua. *'''Contaminación térmica''': L'agua caliente lliberada por centrales d'enerxía o procesos industriales alza, n'ocasiones, la temperatura de ríos o banzaos colo que mengua la so capacidá de contener osíxenu y afecta a la vida de los organismos == Conceutu de eutrofización == {{AP|Eutrofización}} Un ríu, un llagu o un banzáu sufren eutrofización cuando les sos agües arriquecer en nutrientes. Podría paecer a la primer vista que ye bonu que les agües tean bien apinaes de nutrientes, porque asina podríen vivir más fácil los seres vivos. Pero la situación nun ye tan senciella. El problema ta en que si hai escesu de nutrientes crecen a esgaya les plantes y otros organismos. Más tarde, cuando muerren, podrécense y enllenen l'agua de malos golores y dan-y un aspeutu cheirientu, menguando drásticamente la so calidá. El procesu de podrizu consume una gran cantidá del osíxenu disuelto y les agües dexen de ser aptes pa la mayor parte de los seres vivos. La resultancia final ye un ecosistema cuasi destruyíu. === Agua eutrófica y oligotrófica === Cuando un llagu o banzáu ye probe en nutrientes (oligotrófico) tien les agües clares, la lluz enfusa bien, la crecedera de les algues ye pequeñu y caltién a pocos animales. Les plantes y animales que s'atopen son los carauterísticos d'agües bien osixenaes como les truches. Al dir cargándose de nutrientes el llagu convertir en eutrófico. Crecen les algues en gran cantidá colo que l'agua enturbiar. Les algues y otros organismos, cuando muerren, son descompuestos pola actividá de les bacteries colo que se gastar l'osíxenu. Nun pueden vivir peces que precisen agües riques n'osíxenu, por eso nun llagu d'estes carauterístiques vamos atopar barbos, perques y otros organismos d'agües pocu ventiladas. En dellos casos van producise podrizos anaeróbicas acompañaes de malos golores. Les agües son turbies y de poca calidá dende'l puntu de vista del consumu humanu o del so usu p'actividaes deportives. El fondu del llagu va rellenándose de sedimentos y la so fondura va menguando. === Nutrientes que eutrofizan les agües === [[Ficheru:Afwasmiddel Una Aldi.JPG|thumb|200px|Los deterxentes ente 1960 y 1970 taben compuestos por más del 50&nbsp;% el so conteníu con [[tripolifosfato de sodiu]], unu de los principales causantes de la eutrofización.]] Los nutrientes que más inflúin nesti procesu son los [[fosfatu|fosfatos]] y los [[Nitratu|Nitratos]]. En dellos ecosistemes el factor limitante ye'l fosfatu, como asocede na mayoría de los llagos d'agua duce, pero en munchos mares el factor limitante ye'l nitróxenu pa la mayoría de les especies de plantes.<ref name="tema8p10">Luis Echarri, 2007. [https://web.archive.org/web/http://www.unav.es%2Focw%2Fecologiaing0708%2FTema%25208%2520Contaminacion%2520d'el%2520agua%252007.pdf Contaminación de l'agua.] ''Universidá de Navarra''. Páxina 10. Consultáu'l 10 de febreru de 2013.</ref> Nos postreros 20 o 30 años les concentraciones de nitróxenu y fósforu en munchos mares y llagos cuasi se doblaron. La mayor parte lléga-yos polos ríos. Nel casu del nitróxenu, una elevada proporción (alredor del 30&nbsp;%) llega al traviés de la contaminación atmosférica. El nitróxenu ye más móvil que'l fósforu y puede ser llaváu al traviés del suelu o saltar al aire por evaporación del amoniacu o por desnitrificación. El fósforu ye absorbíu con más facilidá poles partícules del suelu y ye abasnáu pola erosión erosionadas o disueltu peles agües de escorrentía superficiales.<ref name=tema8p10 /> En condiciones naturales entra a un sistema acuáticu menos de 1&nbsp;kg de fosfatu per hectárea y añu. Colos arramaos humanos esta cantidá xube enforma. Mientres munchos años los xabones y deterxentes fueron los principales causantes d'esti problema. Nes décades de 1960 y 1970 el 65&nbsp;% del pesu de los deterxentes yera un compuestu de fósforu, el [[tripolifosfato de sodiu]], que s'usaba pa "suxetar" (quelar) a los iones Ca, Mg, Fe y Mn. D'esta forma consiguíase qu'estos iones nun torgar el trabayu de les molécules [[Tensoactivo|surfactantes]] que son les que faen la llavadura. Estos deterxentes teníen alredor d'un 16&nbsp;% en pesu de fósforu. La resultancia yera que los arramaos domésticos y de llavanderíes conteníen una gran proporción de ion fosfatu. A partir de 1973, Canadá primeru y depués otros países, prohibieron l'usu de deterxentes que tuvieren más d'un 2,2&nbsp;% de fósforu, obligando asina a usar otros [[Axente quelante|quelantes]] con menor conteníu d'esti elementu. Delles llexislaciones llegaron a prohibir los deterxentes con más de 0,5&nbsp;% de fósforu.<ref name=tema8p10 /> === Fuentes de eutrofización === * Eutrofización natural. La eutrofización ye un procesu que se va produciendo amodo de forma natural en tolos llagos del mundu, porque toos van recibiendo nutrientes. * Eutrofización d'orixe humanu. Los arramaos humanos aceleren el procesu hasta convertilo, munches vegaes, nun grave problema de contaminación. Les principales fontes de eutrofización son: ** Los arramaos urbanos, que lleven deterxentes y refugayes orgániques. ** Los arramaos ganaderos y agrícoles, qu'apurren fertilizantes, refugayes orgániques y otres residuos riques en fosfatos y nitratos. === Midida del grau de eutrofización === Pa conocer el nivel de eutrofización d'una agua determinao suelse midir el conteníu de clorofila d'algues na columna d'agua y esti valor combinar con otros parámetros como'l conteníu de fósforu y de nitróxenu y el valor de penetración de la lluz. === Midíes pa evitar la eutrofización === Lo más eficaz pa lluchar contra esti tipu de contaminación ye menguar la cantidá de [[fosfatu|fosfatos]] y [[Nitratu|Nitratos]] nos arramaos, usando deterxentes con baxa proporción de fosfatos, emplegando menor cantidá de deterxentes, nun abonando por demás los campos, usando les refugayes agrícola y ganaderu como fertilizantes, en cuenta de vertilos, etc. En concretu: * Tratar les agües residuales n'estaciones depuradores d'agües residuales qu'incluyan tratamientos biolóxicos y químicos qu'esanicien el fósforu y el nitróxenu. * Almacenar afechiscamente'l cuchu que s'usa n'agricultura. * Usar los fertilizantes más eficientemente. * Camudar les práutiques de cultivu a otres menos contaminantes. Asina, por casu, retrasar l'aráu y la preparación de los campos pal cultivu hasta la primavera y llantar los cultivos de cebera na seronda asegura tener cubiertes les tierres con vexetación mientres l'iviernu colo que s'amenorga la erosión. * Amenorgar les emisiones d'[[óxidos de nitróxenu]] y [[amoniacu]]. == Efeutos de la contaminación de les agües == Los contaminantes de l'agua, yá sían introducíos per vía doméstica, industrial o agrícola, pueden producir, polo xeneral, numberosos tipos d'efeutos que van haber d'estudiase en función del usu que quiera dase a l'agua, o bien, dientro de la perspeutiva de tener unes agües de meyor calidá, con fin de caltener la vida acuática y podela dedicar a fines recreativos o puramente estéticos. De siguío van mentase los principales efeutos que producen cada unu de los elementos contaminantes, yá sían sobre l'home, los ecosistemes o los materiales. Hai que destacar, amás de los efeutos que l'agua contaminada puede producir pol so consumu direutu, aquellos que s'anicien indireutamente, como ye'l casu de la producción d'alimentos con agua contaminada o la tresmisión d'enfermedaes (güéspedes entemedios). === Efeutos provocaos por sólidos en suspensión === Los sólidos en suspensión absuerben la radiación solar, de cuenta que mengüen l'actividá fotosintética de la vexetación acuática. Coles mesmes apexen los calces, banzaos y llagos. Tamién intervienen nos procesos de producción industrial y pueden escomer los materiales y encarecer el costu de depuración de l'agua. === Efeutos provocaos polos fenoles === Los pexes, especialmente les especies grases como la trucha, el salmón y les anguiles, atropar. Pero'l mayor problema mora en que cuando lleguen a les plantes de cloración convencionales dan llugar a los clorofenoles, confiriendo a l'agua un sabor bien desagradable inclusive n'unidaes de ppm (partes per millón). === Efeutos provocaos poles grases y aceites === El fechu de que sían menos trupos que l'agua y inmiscibles con ella, fai que s'espublicen pola superficie, de cuenta que pequeñes cantidaes de grases y aceites pueden cubrir grandes superficies d'agua. Amás de producir un impautu estéticu, amenorguen la reoxigenación al traviés de la interfase aire-agua, menguando l'osíxenu disuelto y absorbiendo la radiación solar, afectando a l'actividá fotosintética y, arriendes d'ello, la producción interna d'osíxenu disuelto. Encarecen los tratamientos de depuración, y dellos aceites, especialmente los minerales, suelen ser tóxicos. === Efeutos provocaos pol calor === El principal efeutu ye l'amenorgamientu del osíxenu disuelto. De la mesma, puede actuar direutamente sobre'l metabolismu de los animales acuáticos. L'aumentu de temperatura amonta les velocidaes de reaición biolóxiques y la solubilidá de dellos compuestos. === Efeutos provocaos polos deterxentes === Nun ye solo la bioconcentración el problema medioambiental, tamién los deterxentes, una vegada esleíos na agua, nun dexen l'accesu del osíxenu a la masa d'agua, por causa de la espluma xenerada na superficie y el fechu d'aumentar la toxicidá del 3,4-benzopireno, otru microcontaminante d'enorme aición canceríxena. El verdaderu problema medioambiental causáu polos deterxentes mora nos polifosfatos, incluyíos na so formulación p'allandiar l'agua. === Efeutos provocaos polos hidrocarburos === Los más destacables pola so peligrosidá son los [[hidrocarburu arumosu policíclico|hidrocarburos arumosos policíclicos]] (PAH's), (nucleos arumosos entestaos), non yá presentes en perpequeña cantidá nel petroleu sinón tamién nos montes d'abetos y hayas. Son canceríxenos ysobremanera'l [[benzopireno]] –que ye'l meyor estudiáu-, nel que reparó un curtiu periodu de llatencia. A pesar del so enorme [[Liposoluble|liposolubilidad]], apenes s'atropen nel texíu graso yá que se metabolizan llueu, siendo unu de los sos metabolitos l'axente canceríxenu. Constitúin un gran númberu, y por ello suel llindar el so analís a los seis más frecuentes: fluoranteno; 3,4-benzofluorantenos; 11,12-benzofluoranteno; 3,4-benzopireno; 1,12-benzopireno; indeno-1,2,3-pireno. Nel procesu de potabilización una parte suel ser esaniciada na [[floculación]]-filtración y la otra na oxidación, quedando bien poca cantidá na agua tratada. Paez ser que los deterxentes potencien la so toxicidá, como antes díxose. A pesar de la so inercia química comprobóse la so biodegradación, anque lenta. Los efeutos de la contaminación del petroleu pueden considerase a curtiu y al llargu plazu. Los efeutos al curtiu plazu se engloban en dos categoríes: :#'''Los causaos por revestimiento y afuega.''' Ente los efeutos atópense: l'amenorgamientu de la tresmisión de lluz, amenorgamientu del osíxenu disuelto, daños nes aves acuátiques, una y bones les buceadores y nadadores sufren la impregnación de les plumes, lo que les incapacita pal vuelu y la flotación. :#'''Los procedentes de la toxicidá del petroleu.''' Ente los efeutos debíos al calter tóxicu del petroleu pueden sorrayase los siguientes: Narcosis: los hidrocarburos enchíos con baxos puntos de ebullición producen, en baxa concentración, narcosis nos invertebraos marinos, y en mayores concentraciones la so muerte. Letalidad: los hidrocarburos arumosos de baxu puntu de ebullición ([[xileno]], [[tolueno]], [[bencenu]]) son venenosos pa los seres vivos, pudiendo provocar la muerte por contautu direutu cola mancha de petroleu. Ente los efeutos al llargu plazu podemos destacar: * Acumuladura y amplificación na [[cadena trófica]]: una vegada qu'un hidrocarburu enfusa na cadena trófica va permanecer totalmente inalterable independientemente de la so estructura, lo que conduz a la so acumuladura y ulterior concentración hasta algamar cantidaes tóxiques. * Vehículación de ciertos compuestos: ciertos compuestos, como los [[plaguicida|plaguicides]], eslleíos na película de petroleu pueden algamar concentraciones más elevaes de les que de normal algamaríen n'agua contaminada, llegando asina más fácilmente hasta los organismos susceptibles de contaminase. === Efeutos provocaos poles sustancies húmicas === Nun presenten un problema medioambiental por sigo soles, sinón porque al ser degradaes amodo, lleguen, entrín y non, a les plantes urbanes de cloración, onde producen compuestos halorgánicos (xeneralmente clorados) d'unu o dos átomos de carbonu, sustancies, como sabemos, canceríxenes (el más abondosu ye'l cloroformu). Esto nun seria problema si añadiérase mayor cantidá de cloru de forma que se completara la so oxidación, pero al nun ser posible, solo aferrúñense parcialmente y los restos orgánicos que queden producen los llamaos [[Trihalometano|trihalometanos]] o compuestos haloformes. Como en tantos tóxicos canceríxenos, resulta bien difícil establecer la rellación causa-efeutu ente cloración y carcinogenicidad, debíu al llargu periodu de llatencia (de 20 a 30 años) ente esposición y supuesta apaición del cáncer. {{VT|Humus}} === Efeutos provocaos pola materia orgánica === Los sos efeutos son distintos según trátese de materia orgánico biodegradable o non biodegradable. La primera provoca un amenorgamientu del osíxenu disuelto por consumu d'ésti nos procesos de degradación, amenorgando la capacidá de autodepuración d'un ríu. Cuando se consumió tol osíxenu disuelto, la degradación tórnase anaeróbica, sumiendo la vida animal y apaeciendo compuestos típicos de la podrizu, xeneralmente mal golor, como'l sulfhídrico, la [[putrescina]], etc. La segunda puede presentar efeutos distintos como son l'acumuladura nos texíos animales y la toxicidá. === Efeutos provocaos pola materia inorgánica === Los efeutos debíos a la presencia de materia inorgánico pueden ser de carauterístiques bien diverses. Pueden ser tóxicos, como los efeutos producíos polos sales de los metales pesaos, inductivos, como los producíos pola acidez y l'[[alcalinidad]], que varien la toxicidá de delles sustancies, eslleen precipitaos, etc. La [[salín]], polo xeneral, mengua la concentración d'osíxenu disuelto, favorez la formación d'esplumes y aumenta la [[presión osmótica]]. Per otra parte, la presencia de sales inorgánicos en grandes cantidaes puede inutilizar procesos industriales y producir incrustaciones. Un problema peligrosu ye'l que presenten los [[Nitratu|Nitratos]] qu'entren a formar parte del mediu hídricu per vía agrícola. Inda nun ta totalmente esclariáu l'efeutu que puede tener sobre la salú humana'l consumu d'agua con altu conteníu de nitratos. El principal efeutu patóxenu que podría atribuyise a los nitratos ye la [[metahemoglobinemia]], aniciada pola reaición de los nitritos cola hemoglobina del sangre, con formación de fierro ferroso y xeneración de [[metahemoglobina]]. Esta enfermedá carauterizar por una dificultá respiratoria que n'ocasiones acaba n'afuega. Los más propensos a sufrir esta intoxicación son los neños y los animales de granxa. Cuando la concentración normal de meta hemoglobina, que ta entendida ente'l 1 y 2&nbsp;% alzar al 10&nbsp;%, preséntase como primer manifestación clínica un procesu de cianosis. Concentraciones ente'l 30 y el 40&nbsp;% producen signos d'[[anoxia]], pudiendo presentase estaos de coma con concentraciones cimeres. Polo que se refier a una posible rellación de los nitratos col [[cáncer]], debida a la formación de [[nitrosaminas]], nun esiste hasta'l momentu evidencia direuta. Asina mesmu la esposición a concentraciones elevaes del mercuriu puede provocar daños permanentes nel celebru, los reñones y nos fetos en desenvolvimientu, como asocedió nos habitantes de [[Minamata (Kumamoto)|Minamata]] en Xapón qu'inxirieron pexe contamináu con mercuriu o cola población de Guatemala qu'inxirió granes trataes con mercuriu. En particular, el sistema nerviosu ye bien sensible a los efeutos del mercuriu, que manifiéstense por distintos tipos de desórdenes que son más severos conforme la esposición aumenta (irritabilidá, nerviosismu, temblón, cambeos na visión y audición, problemes de memoria) (2,3). Auníu a lo anterior, esposiciones de curtia duración a vapores conteniendo concentraciones elevaes de mercuriu metálicu, según esposiciones continues por llargos periodos a concentraciones menores, pueden estropiar los pulmones, causar estomagada, vultura o foria, alzar la presión sanguínea y causar irritación de la piel y de los güeyos. L'absorción del mercuriu depende de la so forma química, por casu, el [[Metilmercurio|metil mercuriu]] absorber nun 90&nbsp;% y el cloruru de mercuriu namái nun 2&nbsp;%. Los neños son especialmente vulnerables a los efeutos del mercuriu yá que pasa más al so celebru que nel adultu ya interfier col so desenvolvimientu. Los metales pesaos son tóxicos por ser biorrefractarios y bioacumulativos. Cuando s'arrinca dende los niveles tróficos más baxos y algama a los superiores o l'home, el metal pudo concentrase inclusive dellos miles de vegaes. L'exemplu más espectacular, en rellación cola actividá biolóxica, ye'l tráxicu episodiu asocedíu na ciudá de Minimata (Xapón) en 1960. N'efeutu, na badea del mesmu nome yeren arramaes agües residuales que conteníen compuestos orgánicos ya inorgánicos de mercuriu. Los microorganismos presentes na agua tresformaben estos compuestos de mercuriu en metilmercurio, compuestu extraordinariamente tóxicu que ye fácilmente asimiláu y concentráu pola cadena alimentaria hasta llegar a la población humana al traviés de los pexes. La esposición a concentraciones elevaes del mercuriu puede provocar daños permanentes nel celebru, los reñones y nos fetos en desenvolvimientu, como asocedió nos habitantesde Minamata en Xapón qu'inxirieron pexe contamináu con mercuriu o cola población de Guatemala qu'inxirió granes trataes con mercuriu. En particular, el sistema nerviosu ye bien sensible a los efeutos del mercuriu, que manifiéstense por distintos tipos de desórdenes que son más severos conforme la esposición aumenta (irritabilidá, nerviosismu, temblón, cambeos na visión y audición, problemes de memoria). Auníu a lo anterior, esposiciones de curtia duración a vapores conteniendo concentraciones elevaes de mercuriu metálicu, según esposiciones continues por llargos periodos a concentraciones menores, pueden estropiar los pulmones, causar estomagada, vultura o foria, alzar la presión sanguínea y causar irritación de la piel y de los güeyos. L'absorción del mercuriu depende de la so forma química, por casu, el metil mercuriu absorber nun 90&nbsp;% y el cloruru de mercuriu namái nun 2&nbsp;%. Los neños son especialmente vulnerables a los efeutos del mercuriu yá que pasa más al so celebru que nel adultu ya interfier col so desenvolvimientu.<ref>http://www.inecc.gob.mx/descargues/publicaciones/93.pdf</ref> === Efeutos provocaos polos compuestos orgánicos sintéticos === Nes últimes décades producióse una intensa proliferación de compuestos orgánicos de síntesis. Ente ellos, los PCB y los pesticidas son los que mayor esmolición ambiental amenaron. Esto debe a que son compuestos relativamente estables, difíciles o amodo degradables, capaces de bioacumularse y d'amplificase a lo llargo de les cadenes trófiques de los ecosistemes, y con efeutos tóxicos pa distintos niveles d'organismos, manifestando la so toxicidá de forma aguda y, sobremanera, crónica: alteraciones na conducta, nel desenvolvimientu embrionariu, na viabilidá de los individuos. === Efeutos provocaos polos organismos patóxenos === Según la [[Organización Mundial de la Salú]] (OMS), los efeutos que los distintos tipos d'organismos pueden producir sobre l'home son los siguientes: * Virus: infeiciones víriques, inflamaciones cutanees y oculares. * Bacteries: infeiciones gastrointestinales, reinales o epidémiques, como'l [[roxura]], [[fiebre tifoideo]], [[salmonelosis]], etc. * [[Protozóu|Protozoos]] y [[metazoos]]: enfermedaes parasitarias como la [[hidatidosis]], [[esquistosomiasis]], etc. Sistemes de saneamientu nel ambiente, como [[fuesa séptica|fueses sépticas]] y [[letrina de fuexu|letrinas de fuexu]], o descargues de residuos que falten tratamientu abondu, pueden causar niveles altos de patóxenos.<ref>EPA. [http://www.epa.gov/npdes/sso/control/diseases.htm “Illness Related to Sewage in Water.”]Accessed February 20, 2009. {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060427093431/http://www.epa.gov/npdes/sso/control/diseases.htm |date=2006-04-27 }}</ref> === Efeutos provocaos por contaminación acústica === En grandes mases d'agua'l soníu viaxa a una gran velocidá y les ondes pueden viaxar quilómetros ensin perder intensidá y a lo llargo de los últimos dos sieglos aumentó considerablemente la cantidá de ruiu submarino causáu per centros comerciales, militares y científicos; el tráficu marín, les esploraciones petrolíferes y sonares de baxa frecuencia. Tou esto xeneró daños severos de la vida marina principalmente a los cetáceos. La contaminación acústica per parte de les embarcaciones afecta a estos animales. Por casu, atopóse una correlación ente'l tránsitu de belugas pola desaguada del ríu Saguenay (menguáu nel 60&nbsp;%) y les actividaes recreatives con botes a motor nel área. Tamién s'atopó un amenorgamientu drásticu de llamaos (de 3,4 a 10,5 llamaos/min a 0 o <1) ente los animales, dempués de la esposición al ruiu producíu polos buques, siendo más persistente ya intensa con embarcaciones grandes como los tresbordadores que con navíos más pequeños. Pueden detectar a gran distancia, inclusive a 50&nbsp;km, la presencia de buques grandes (por casu ruempexelos) y evitar moviéndose rápido en direición contraria o perpendicular siguiendo los cantos del xelu moviéndose, inclusive, hasta 80&nbsp;km pa refugalos. La presencia de navíos produz reaiciones de evitación induciendo grandes inmersiones p'alimentase, disgregación de los grupos y asincronía nel bucéu. == Contaminación per consumismu == Pero, quiciabes el mayor problema tea xuníu al consumismu, cada vez hai más oxetos que tán fabricaos pa durar unos años y dempués ser sustituyíos por otros, lo que se denomina obsolescencia programada. Munchos productos, como los ordenadores, electrodomésticos, etc., tán diseñaos pa ser usaos y depués refugaos, y el casu ye que tampoco hai una conciencia clara, en munchos casos, de qué faer con ellos. Esta economía basada na máxima producción, el consumu, la esplotación ilimitada de recursos y el beneficiu como únicu criteriu de la bona marcha económica, ye insostenible, imponiéndose cada vez más na sociedá la idea, o a lo menos esa ye la perceición actual, de qu'hai que dir a un desenvolvimientu real, que dexe la meyora de les condiciones de vida, pero compatible con una esplotación racional del planeta que curie y respete el mediu ambiente y asina protexer el pervalible recursu. == Contaminación por fitosanitarios == [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-48449-0003, LPG Görka, Kartoffelkäferbekämpfung, Agrarflieger.jpg|thumb|250px|L'usu de plaguicidas dende medios aéreos puede llegar a contaminar les agües de la zona al ser abasnaos pol vientu.]] En principiu, estos productos son sustancies pocu [[solubilidá|solubles]], fácilmente degradables y absuérbense fuertemente pel suelu, lo que llenda la so afección a los [[acuíferu|acuíferos]]. Pero si da la circunstancia de qu'algamen a les agües soterrañes, los procesos de degradación y retención de los contaminantes ralentícense notablemente y los efeutos pueden ser bien graves. La presencia de [[plaguicida|plaguicides]] constatóse nos acuíferos de tolos países desenvueltos. Les téuniques analítiques actuales nun dexen detectar dellos fitosanitarios o los sos productos de degradación a concentraciones bien baxes, ye posible que los estudios realizaos sían pocu realistes, pos el muestreo representativu de pesticidas ye bastante complexu, y los elevaos costos de les analítiques llindaron a unes poques les sustancies rastrexaes. A última hora, nun se conoz esautamente la contaminación por fitosanitarios de les agües soterrañes, pero si saber con certidume qu'estos productos tán presentes nos acuíferos de toles rexones con agricultura intensiva.<ref name=criev>[https://web.archive.org/web/20100114023342/http://www.criecv.org/es/proyeutos/pag_agua/eutrofizacion.html Eutrofización.]</ref> Tamién se sabe que los productos más problemáticos son los insecticides organoclorados y [[organofosforados]] y los [[yerbicida|yerbicides]] del grupu de les [[triazina|triazines]] (atrazina, desmetrina, simazina, terbutrina). Dalgunos de los [[metabolitos]], o productos resultantes de la descomposición, de los fitosanitarios son tantu o más tóxicos que la sustancia orixinal. El paraoxon ye un metabolito del insecticida [[paratión]] qu'aumenta la inhibición del [[enzima]] [[colinesterasa]] (sistema nerviosu), el diazoxon producir a partir del insecticida diazinon y tien los mesmos efeutos que'l paraoxon, diversos metabolitos de la yerbicida atrazina tienen efeutos [[canceríxenu|canceríxenos]], el etilen-tio-urea (ETU) formáu a partir de EBDC y diversos [[fungicida|funguicides]] ([[maneb]], [[mancoceb]], [[zineb]]) tien igualmente efeutu canceríxenu y el [[Diclorodifenildicloroetileno|DDE]] ye un disruptor [[hormona]]l tan potente o más que'l [[DDT]] del que procede.<ref name=criev1>[https://web.archive.org/web/20091224070000/http://www.criecv.org/es/proyeutos/pag_agua/fitosanitariu.html Fitosanitarios.]</ref> === Midíes pa evitar la contaminación por fitosanitarios === * Prauticar l'agricultura ecolóxica L'agricultura ecolóxica basa'l control de les [[plaga|plagues]] y enfermedaes en consiguir un equilibriu na parcela que torgue la proliferación de los [[patóxenu|patóxenos]] a niveles que causen daños. Procúrase la mayor diversidá posible, poténciase la presencia d'enemigos naturales de les plagues, realícense asociaciones y rotaciones de cultivos y escuéyese les variedaes más rústiques y afeches a la zona. Cuando ye necesariu realizar dalgún tratamientu empleguen productos naturales que resulten inocuos tantu pal mediu ambiente como pa la salú de les persones y degrádense rápido en sustancies que nun presenten nengún riesgu. * Emplegar métodos de control biolóxicos físicos y culturales: Anguaño esisten nel mercáu diversos tipos de [[trampa|trampes]] coles que prindar les plagues, midida qu'en dellos casos puede ser abondu. N'otros casos el control d'una plaga puede realizase al traviés de llabores culturales como'l laboreo, el riego o la fradadura. * Caltener los equipos de tratamientu llimpios y en bon estáu, ser prudentes mientres el tresporte, llenu y llimpieza de los equipos y estremar los procuros al tratar cerca de ríos y llagos, pos si fai vientu esti puede abasnar parte del productu llevándolo hasta los calces d'agua. == Contaminación por petroleu == Añalmente más de 3 millones y mediu de gramos de petroleu (cuasi'l 100&nbsp;% de la producción mundial) contaminen el mediu marín. En realidá, solamente alredor del 50&nbsp;% d'esti crudu vien de petroleros, de cutiu barcos pequeños y anticuaos. El restu, provién de tierra firme. Esta última metá llega al mar al traviés de les agües y arramaos residuales (un 20&nbsp;% d'orixe urbanu, otru 20&nbsp;% industrial y al traviés de l'atmósfera'l 10&nbsp;% restante). Arramaos accidentales aparte, los petroleros refundien añalmente y de forma apostada más d'un millón de tonelaes de crudu nes operaciones de llavadura de los sos tanques. Tradicionalmente, dicha práutica consistía en bombiar agua y refundiala –entemecida coles impureces de los tanques- de nuevu al mar, antes de volver cargar crudu. Na actualidá puede realizase una llimpieza menos agresiva: la llavadura a esquita con petroleu crudo a alta presión procedente de la carga del propiu barcu. Esta nueva téunica puede efeutuase mientres el procesu de descarga, con cuenta d'evitar aquella importante fonte de contaminación. Les perdes accidentales de petroleu apurren un volume global d'unes 100&nbsp;000 tonelaes de dichu material a los océanos a lo llargo del añu. Per otra parte, los arramaos de petroleu, provocaos por accidentes como la esplosión en 1979 del [[Campeche]] na mariña mexicana, por cuenta de la cual virtiéronse cerca de 400&nbsp;000 tonelaes de petroleu, o l'anterior (1978) fundimientu del [[Amoco Cádiz]] na canal de la Mancha,<ref>[http://www.itopf.com/stats.html Major Oil Spills. ''International Tanker Owners Pollution Federation''.] Consultáu'l 2 de payares de 2008.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20081027093928/http://www.incidentnews.gov/incident/6241/ Amoco Cádiz. ''National Oceanic and Atmospheric Administration''.] Consultáu'l 16 de payares de 2008.</ref> según l'accidente asocedíu en 1989, del [[Exxon Valdez]] frente a les mariñes d'Alaska,<ref>Elizabeth Bluemink, 10 de xunu de 2010. [http://www.adn.com/2010/06/05/1309722/size-of-exxon-spill-remains-disputed.html ''Size of Exxon spill remains disputed''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100712100914/http://www.adn.com/2010/06/05/1309722/size-of-exxon-spill-remains-disputed.html |date=2010-07-12 }} (n'inglés). ''Anchorage Daily News''. Consultáu'l 29 de xunu de 2010.</ref> son fenómenos de gran espectacularidá. La contaminación na agua tamién afecta actividaes como la pesca. Por casu, el desenvolvimientu de la pesca n'Estaos Xuníos menguó principalmente por factores de contaminación provocaos pol derrame de petroleu nel Golfu de Méxicu, que afectó a la zona del Atlánticu na producción de langostinos y cámbaros. {{VT|Amoco Cádiz|Desastre del Exxon Valdez}} == Agües residuales == {{AP|Agües residuales}} [[Ficheru:Planta de Tratamientos Aguas Residuales de Managua.jpg|thumb|Planta pa tratamientu d'agües residuales]] Munches persones de pocos recursos vense obligaes a vivir en condiciones precaries y desaparentes a veres de ríos y/o cañaes; onde eventualmente tienen servicios d'agua potable, pero bien frecuentemente nun tienen servicios d'alcantarellaos d'agües negres. Eses agües residuales, que contienen deterxentes, agua caliente, grases, materiales esplumoses, sustancies fecales, etc. son descargaes direutamente a los ríos y/o cañaes. Alredor d'un 74&nbsp;% de les agües residuales doméstiques, como tamién de los establecimientos comerciales, van al ríu o fuécares, ensin antes ser trataes, situación qu'anicia una gama importante d'enfermedaes. == Contaminantes de l'agua soterraño nes zones de recarga == Les zones de recarga d'acuíferos son particularmente delicaes dende'l puntu de vista de la contaminación hídrica, una y bones les sustancies contaminantes una vegada qu'entren nos acuíferos permanecen ellí mientres periodos bien llargos. Particularmente delles actividaes humanes lleven implícitos determinaos peligros de contaminación. La tabla siguiente menta delles actividaes peligroses si desenvueltes en zones de recarga. {| style="width:900px; height:100px" border="1" align="center" |- align="center" | '''Fonte de Contaminación''' || '''Tipu de contaminante'''<ref>Bedoya Sotu, J.M. [http://www.bdigital.unal.edu.co/2304/1/71316950.2009.pdf Propuesta Metodolóxica pal Manexu d'Acuíferos Costeros: El Problema de la Intrusión Salina.] Medellín, Colombia. 2009.</ref> |- align="left" | Actividá agrícola || [[Nitratu|Nitratos]]; [[amoniacu]]; [[pesticida|pesticides]]; [[Coliforme|microorganismos fecales]] |- | Saneamientu in situ || Nitratos; microorganismos fecales; traces d'[[Hidrocarburu sintéticu|hidrocarburos sintéticos]] |- | Gasolineres y Talleres automotrices || [[bencenu]]; otros [[Hidrocarburu arumosu|hidrocarburos arumosos]]; [[fenol]]es; dalgunos [[Hidrocarburu haloxenáu|hidrocarburos haloxenaos]] |- | Depósitu final de residuos sólides || [[Amoniu]]; salín; dellos hidrocarburos haloxenaos; [[metales pesaos]] |- | Industries metalúrxiques || [[Tricloroetileno]]; [[tetracloroetileno]]; otros hidrocarburos haloxenaos; metales pesaos; fenoles; [[cianuru]] |- | Talleres de pintura y esmaltes || Alcalobencenos; tetracloroetileno; otros hidrocarburos haloxenaos; metales; dellos hidrocarburos arumosos |- | Industria maderero || Pentaclorofenol; dellos hidrocarburos arumosos |- | Tintoreríes || [[Tricloroetileno]]; [[tetracloroetileno]] |- | Manufactura de pesticidas || dellos hidrocarburos haloxenaos; fenoles; arsénicu; metales pesaos |- | Depósitu final de folles residuales domésticos || Nitratos; plomu; cinc; dellos hidrocarburos haloxenaos |- | Curtidurías || Cromu; salín; dellos hidrocarburos haloxenaos; fenoles; |- | Esplotación y estraición de petroleu/gas || Salín (cloruru de sodiu); hidrocarburos arumosos |- | Mines de carbón y de metales || Acidez; diversos metales pesaos; fierro; sulfatos |} == Daños a la salú == Ye sabíu que la contaminación hídrica ye una de les principales fontes d'enfermedá gastrointestinales en neños menores d'un añu; carecimientos causaos por bacteries, virus y protozoarios patóxenos que s'esvalixen al traviés de la ruta fecal-oral y que potencialmente pueden ser tresmitíos pel agua de consumu, utilizada pa diverses actividaes nel llar (hixene personal, y recreación). Según la Organización Mundial de la Salú (OMS), el 80&nbsp;% de les enfermedaes infeicioses y parasitarias gastrointestinales y una tercer parte de los fallecimientos causaos por éstes, deber al usu y consumu d'agua contaminada; esti organismu internacional tamién reconoz que solo un 41&nbsp;% de la población mundial consume agua tratao y desagafao como pa ser considerada “segura”.<ref>https://web.archive.org/web/20130118122007/http://www.salud.gob.mx/unidaes/cofepris/bv/llibros/Cap02.pdf</ref> Tamién esisten les llamaes “enfermedaes químiques”, acomuñaes principalmente cola ingestión de sustancies tóxiques naturales o artificiales en concentraciones dañibles, caracterizaes pola so llocalización específica: hidroarsenisismo y fluorosis. === Alternatives pa la prevención y control === * Desarrollu y adautación de metodoloxíes d'analises pa la determinación de microorganismos patóxenos que nun pueden ser aisllaos por aciu métodos convencionales. * Siguimientu calidable bacteriolóxica de fontes de suministru y agües de suministru en comunidaes rurales o marxinales. * Usu d'enerxía solar pa la desinfeición de l'agua en pequeñes comunidaes. * Diseñu y evaluación d'un sistema de tratamientu basáu n'alúmina activada p'ablayar la esposición a arsénicu en colonies d'escasos recursos económicos. * Tratamientu fayadizu de les descargues d'agües residuales, sofitándose en sistemes de vixilancia de la calidá físicu, química y microbiolóxica, qu'apurren información pa prevenir problemes ambientales. == Ver tamién == * [[Contaminación marina]] * [[Refugayes marines]] * [[Enfermedaes d'orixe hídricu]] * [[Isla de basura]] * [[Mancha de basura del Atlánticu Norte]] * [[Ministeriu de Mediu Ambiente d'España]] * [[Zona de recarga]] == Notes y referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Commons|Water pollution}} * [https://web.archive.org/web/20090420040303/http://www.ambientisnatura.org.ar/Articulo/32/irremplazable_recursos.aspx Fundación Ambientis Natura - El más irremplazable de los recursos.] * [http://tipologias.net/tipos-de-contaminacion-ambiental/ Contaminación de l'agua.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140728131640/http://tipologias.net/tipos-de-contaminacion-ambiental/ |date=2014-07-28 }} * [https://web.archive.org/web/20090527003856/http://www.chguadalquivir.es/chg/opencms/chg-web/contenido.html Confederación Hidrográfica del Guadalquivir.] * [http://www.juntadeandalucia.es/innovacioncienciayempresa/cocoon/index.html Conseyería d'Innovación, Ciencia y Empresa.] * [http://www.juntadeandalucia.es/medioambiente/site/web/ Conseyería de Mediu Ambiente.] * [http://www.cobrelascruces.com Mina Cobre les Cruces.] * [http://www.salud.gob.mx/unidaes/cofepris/bv/llibros/Cap02.pdf Salú.gob.mx] {{Tradubot|Contaminación hídrica}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Contaminación acuática| ]] [[Categoría:Acuíferos]] 61ocmw3bzcahgvn9yx0n12g2tu4w11m Historia de la Xunión Soviética 0 152715 4377090 4293002 2025-06-17T15:23:34Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá industrialización => dicha industrialización 4377090 wikitext text/x-wiki {| class="infobox" style="float:right; margin: 0 0 1em 1em; font-size: 12px; width: 22em;" | style="font-size: larger; margin-left: inherit;"|<div style="background: #F08080;"><center>'''Historia de la [[Unión de Repúbliques Socialistes Soviétiques|Xunión Soviética]]'''<br /> |- | style="text-align: center;"| [[Ficheru:Coat of arms of the Soviet Union 1.svg|center|155px]] |- | <center>'''Artículu xenéricu'''<br />'''Historia de la Xunión Soviética'''</center> <center>'''Artículos per cada periodu'''<br/>[[Historia de la Rusia Soviética y la URSS (1917-1927)]]<br/>[[Historia de la Xunión Soviética (1927-1953)]]<br/>[[Historia de la Xunión Soviética (1953-1985)]]<br/>[[Historia de la Xunión Soviética (1985-1991)]]</center> ------------------------------------------------------------------- <center>'''Rellacionaos'''<br/>[[Historia militar de la Xunión Soviética]]<br/>[[Historia económica de la Xunión Soviética]]</center> |- | </div></div></center> |} La '''historia de la Xunión Soviética''' empezó n'avientu de [[1922]] al suscribise'l [[Tratáu de Creación de la URSS|Tratáu de la Unión]] ente les [[Repúbliques de la Xunión Soviética|repúbliques socialistes soviétiques]] de [[RSFS de Rusia|Rusia]], [[RSS de Bielorrusia|Bielorrusia]], [[RSS d'Ucraína|Ucrania]] y [[República Federativa Socialista Soviética de Transcaucasia|Transcaucasia]] ([[Xeorxa]], [[Azerbaixán]] y [[Armenia]]) yá colos [[bolxevique]]s dirixendo los [[sóviets]] (conseyos) de cada nación y habiendo resultancia ganadores na [[Guerra Civil Rusa]] posterior a la [[Revolución d'Ochobre (1917)|Revolución d'Ochobre]]. == Primeros años == {{AP|Historia de la Xunión Soviética y la Rusia Soviética (1917-1927)}} [[Ficheru:Map Treaty of Brest-Litovsk-es.svg|175px|left|thumb|Perdes territoriales asumíes pola [[Xunión Soviética]] pol [[Tratáu de Brest-Litovsk]].]] Apenes consolidáu'l poder revolucionario, el [[Revolución d'Ochobre#El Segundu Congresu Nacional de los Soviets (Conseyos) y el golpe bolxevique|Segundu Congresu de los Sóviets de Diputaos Obreros y Soldaos de toa Rusia]] designó'l Gobiernu de [[comisariu del pueblu comisarios del pueblu]], el [[Conseyu de Comisarios del Pueblu]] o Sovnarkom, presidíu por [[Lenin]]. El problema de la paz con [[Alemaña]] motivó un primer enfrentamientu de Lenin cola «[[oposición d'izquierdes]]», que, confiada na estensión de la Revolución por [[Europa]], preconizaba la reconversión de les hostilidaes con Alemaña nuna guerra revolucionaria. Prevaleció la posición de Lenin de paz inmediata, y el [[3 de marzu]] de [[1918]] [[León Trotsky]] robló'l [[Tratáu de Brest-Litovsk]]. [[Rusia]] perdía [[Finlandia]] y parte de los sos territorios occidentales. La estabilización del frente esterior dexó a Trotsky, al mandu del [[Exércitu Coloráu]], la desorganización de los intentos contrarrevolucionarios de les rexones perifériques, fomentaos poles potencies estranxeres. Tres la derrota d'Alemaña, invadió los territorios cedíos enantes y denunció'l Tratáu de Brest-Litovsk, pero los países aliaos reaccionaron con una medría de l'ayuda contrarrevolucionaria, y tropes [[Checoslovaquia|cheques]], [[Turquía|turques]] y [[Gran Bretaña|britániques]] collaboraron colos [[Movimientu Blancu|rusos blancos]] y los [[cosacu|cosacos]] nos propósitos de la restauración [[monarquía|monárquica]]. En [[1920]] el Gobiernu de [[Moscú]], [[Sovnarkom]], reconoció la independencia d'[[Estonia]], [[Lituania]], [[Letonia]] y Finlandia, y tuvo de vencer parte de [[Bielorrusia]] y [[Ucraína]] a [[Polonia]]. Ante la imposibilidá d'una derrota bélica del réxime soviéticu, los países capitalistes decidieron establecer un cercu sanitariu» que paralizara l'espardimientu revolucionariu. La situación de la guerra civil y l'esmantelamientu de la [[industria]] provocaron les midíes económiques del «[[comunismu de guerra]]» (estatización de les empreses y del comerciu interior y esterior), xenerando una cayida estrueldosa de la producción agrícola. Pa recuperar la economía, Lenin procuró correxir los desaxustes y desaniciar el descontentu llabrador por aciu la [[Nueva Política Económica|NEP]] (Nueva Política Económica, marzu de 1921), que dexaba transitoriamente el caltenimientu de formes económiques de ciertu tipu [[capitalismu|capitalista]]. Dempués del [[Congresu del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|VII Congresu del Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia]] en [[1918]], nel que'l [[Partíu Obreru Socialdemócrata de Rusia]] ([[bolxevique]]) adoptó la denominación de Partíu Comunista Rusu (bolxevique) (PCRb), los [[Partíu Social-Revolucionariu|socialrevolucionarios]] y [[menchevique]]s fueron espulsaos de les organizaciones oficiales y se instituyó un ríxidu centralismu na organización del Partíu y na alministración del país. Simultáneamente, una completa autonomía llingüística y cultural foi alcordada a les rexones estremaes. Pero la desapaición de diverxencies polítiques esteriores nun evitó la esistencia de distintos enclinos dientro del Partíu. Enriaes primeramente por Lenin, apinar nel momentu de la so socesión ([[1924]]). {{VT|Fame Rusa de 1921}} == Stalin y Trotsky == {{AP|Historia de la Xunión Soviética (1927-1953)}} La oposición [[Josif Stalin|Stalin]]-Trotsky, que trescendía un conflictu personal pa reflexar dos concepciones distintes del desenvolvimientu del [[socialismu]], resolver en favor de Stalin, col sofitu de [[Grigori Zinóviev|Zinóviev]] y [[Lev Kámenev|Kámenev]]. Marxináu Trotsky ([[xineru]] de [[1925]]) la «[[edificación del socialismu nun solu país]]» dirixida por Stalin riquió la eliminación d'oponentes d'esquierda y derecha, y la esistencia nel [[Komintern]] d'una estratexa internacional que fixera coincidir los intereses del [[comunismu|movimientu comunista]] colos de la Xunión Soviética. En siendo ganada la so postura, Trotsky debió exiliase en [[Méxicu]], hasta ser asesináu en [[1940]] pol axente hispanosoviético [[Ramón Mercader]].<ref>{{cita web|apellido1=Berrocal|nome1=Humberto|títulu=Práutica política y determinación histórica Stalin y Trotsky na memoria histórica|url=http://inif.ucr.ac.cr/recursos/docs/Revista%20de%20Filosof%C3%ADa%20UCR/Vol.%20XXIX/Non.%2069/Practica%20politica%20y%20determinacion%20historica%20Stalin%20y%20Trostsky%20en%20la%20memoria%20historica.pdf|editorial=Universidá Nacional. Heredia. Costa Rica.|idioma=castellanu|fechaaccesu=13 de xunu de 2015}}</ref> == La industrialización del Estáu == En [[1928]], ante l'evidente estancamientu de la NEP, la hostilidá de [[Polonia]] y el riesgu de guerra con [[Gran Bretaña]],<ref name="haslam">Haslam, Jonathan: ''Stalin and the German Invasion of Russian 1941: A Failure of Reasons of State?'', ''International Affairs'', Vol. 76:1 ( 2000)</ref> Stalin estableció'l [[Gosplán]] (Comisión de Planificación Xeneral del Estáu), un órganu estatal responsable de dirixir la economía socialista escontra la industrialización acelerada. N'abril de [[1929]], el Gosplán llanzó dos proyeutos conxuntos qu'empezaron el procesu de industrialización del Estáu. Basándose en planes previos de Trotsky, el Gosplán ellaboró'l primera [[Plan Quinquenal (URSS)|Plan Quinquenal]] o ''Piatiletka'' ([[1928]]-[[1932|32]]), que introdució una rigorosa planificación que dio preferencia a la industria pesao sobre los bienes de consumu. L'Estáu nacionalizó la mayor parte d'empreses, poniendo en marcha un estensu programa pa llograr una rápida industrialización, ente que na [[agricultura]] producióse la [[coleutivización na Xunión Soviética|coleutivización]] forzosa de la tierra. [[Ficheru: JStalin Secretary general CCCP 1942.jpg|200px|left|thumb|[[Stalin]] en 1942.]] El país pasó de ser una sociedá agraria a una industrializada nun tiempu relativamente curtiu, pero al empar produciéronse penuries económiques. La coleutivización foi altamente refugada polos [[kulaks|kuláks]] mientres l'Estáu apoderar de les colleches, particularmente n'Ucraína onde se provocó'l xenocidiu denomináu [[Holodomor]], coles mires d'evitar que los llabradores retener illegalmente. Esti conflictu económicu derivó nuna represión estatal sistemática na cual envalórase que morrieron dellos millones de kuláks, tantu n'enfrentamientos armaos como nel [[GULAG]]. Pese de la fuerte oposición, para [[1936]] cerca del 90% de l'agricultura taba colectivizada, lo cual condució a una cayida catastrófica na productividá ganadera, que nun recuperó'l nivel del NEP hasta [[1940]]. La producción de [[fierro]] coláu, necesariu pal desenvolvimientu de la infraestructura industrial non esistente, xubió de 3,3 a 10 millones de tonelaes añales. El carbón xubió exitosamente de 35,4 a 75 millones de tonelaes, y la producción del fierro aumentó de 5,7 a 19 millones de tonelaes. Basáu llargamente nestes cifres, el Plan Quinquenal fuera cumplíu nun 93,7%, ente que les partes dedicaes a la industria pesao fueron cumplíes nun 108%. Stalin declaró'l plan como un ésitu pal [[Comité Central del Partíu Comunista de la Xunión Soviética|Comité Central]] (avientu de 1932). La emulación socialista qu'acompañó los llogros económicos nun tuvo exenta del [[Cultu a Stalin|cultu a la personalidá de Stalin]]—que los sos escesos fueron denunciaos más tarde— y de una brutal violencia escontra toa oposición a los planes del réxime. La oposición nel interior del Partíu consideróse rellacionada coles clases indóciles y contraries al socialismu. Acusaos de supuestos contactos con emigraos [[trotskista|trotskistes]] y espíes estranxeros, importantes figures del Partíu ([[Grigori Zinóviev|Zinóviev]], [[Lev Kámenev|Kámenev]], [[Nikolái Bujarin|Bujarin]], [[Alekséi Rýkov|Rýkov]], [[Génrij Yagoda|Yagoda]]) fueron xulgaos nos denominaos «[[procesos de Moscú]]» ([[1936]], [[1938]] y [[1939]]) y executaos. Les [[Gran Purga|«purgues» contra la oposición]] remataron, amás, cola eliminación de casi 30.000 oficiales del [[Exércitu Coloráu]]. L'aceleración del rearmamientu, motivada por [[Blitzkrieg|la creciente agresividá]] del réxime de [[Adolf Hitler|Hitler]], condicionó la programación del [[Plan Quinquenal (URSS)#El segundu plan quinquenal|segundu Plan Quinquenal]] ([[1933]]-38). Simultáneamente, la prevención d'un alcuerdu ente Alemaña y les potencies occidentales frente a la URSS obligó a Stalin a una política conciliadora escontra les democracies burgueses (manifestada na so actitú mientres la [[Guerra Civil Española|guerra d'España]] y na creación de los [[Frente Popular|Frentes Populares]]) y escontra l'[[Alemaña nazi]] ([[Pactu Ribbentrop-Mólotov|Pactu xermanu-soviéticu de non-agresión de 1939]]). A partir d'esti momentu, la URSS llogró un desenvolvimientu industrial y económico a tiempu pa la [[Segunda Guerra Mundial]], el principal pagu que llogró con dicha industrialización a estazón. == L'Exércitu Coloráu y l'entamu de la Segunda Guerra Mundial == {{VT|Guerra d'Iviernu|Ocupación de les Repúbliques Báltiques|Ocupación soviética de Besarabia y el norte de Bucovina}} [[Ficheru:MolotovRibbentropStalin.jpg|thumb|175px|Firma del Pactu xermanu-soviéticu de non agresión ([[Pactu Mólotov-Ribbentrop]]).]] La guerra contra Polonia y Finlandia, complementáu col fusilamiento o exiliu de muncha de la xerarquía del Exércitu Coloráu nes purgues polítiques (como'l casu del [[Mariscal de la Xunión Soviética|mariscal]] [[Mikhaíl Tukhachevski|Tukhachevski]]), dexaron la defensa nacional nun tarrecible estáu. Esto foi detectáu por Hitler; sicasí, nin él nin Stalin deseyaben un enfrentamientu inmediatu. D'ellí que la Xunión Soviética y l'[[Alemaña nazi]] roblaren el [[Pactu Mólotov-Ribbentrop]] el 23 d'agostu de 1939. A la selmana de la firma del Pactu, el 1 de setiembre de 1939, Alemaña nazi empecipiaba la [[Segunda Guerra Mundial]] por aciu la [[Invasión alemana de Polonia de 1939|invasión de Polonia]] pel oeste, el 17 de setiembre la [[Invasión soviética de Polonia de 1939|Xunión Soviética invadía Polonia]] dende l'este, acordies con el [[:m:s:en:Molotov-Ribbentrop_Pact#Secret_Additional_Protocol|Protocolu Adicional secretu]] de dichu Apauto. Hitler prefirió fundir el [[frente Occidental (Segunda Guerra Mundial)|Frente Occidental]] primero qu'atacar a la Xunión Soviética pa evitar una guerra en dos frentes simultáneos. Stalin, pela so parte, tenía que poner a puntu al Exércitu Coloráu por aciu la lleva forzosa y la medría de material bélico, lo que riquía un periodu relativamente llargu. Amás, l'alianza cola Alemaña nazi dio-y a la Xunión Soviética vía llibre pa retomar tierres, dalgunes de les cualos pertenecieren nel pasáu al [[Imperiu rusu]] -parte de [[Polonia]], [[Estonia]], [[Letonia]], [[Lituania]], [[Finlandia]] y [[Besarabia]]-, siendo dichu repartida roblada nos protocolos secretos del [[Tratáu Alemán-Soviéticu d'Amistá, Cooperación y Demarcación]]. Arriendes de la [[Guerra d'Iviernu]] la URSS foi espulsada de la [[Sociedá de Naciones]] el [[14 d'avientu]] de 1939. == La Gran Guerra Patria == {{VT|Gran Guerra Patria}} Al producise [[Operación Barbarossa|la invasión]] del [[Wehrmacht|exércitu alemán]], ensin previa alvertencia, el 22 de [[xunu]] de [[1941]]<ref>{{cita llibru |apellíos1=Zubok|nome1=Vladislav M.|títulu=Un imperiu fallíu La Xunión Soviética mientres la Guerra Fría|fecha=2008|editorial=Crítica|ubicación=Barcelona|isbn=978-84-8432-756-1|fechaaccesu=13 de xunu de 2015}}</ref> quedó abiertu'l [[Frente Oriental (Segunda Guerra Mundial)|Frente Oriental]]. El gobiernu fomentó una esaltación del patriotismu soviéticu (particularmente el rusu), al ver llegar la guerra hasta les puertes de les principales ciudaes soviétiques, [[Moscú]], [[Leningráu]] y [[Stalingráu]]. El [[Exércitu Coloráu]], sofitáu en xunto pola población civil, llogró detener la meyora alemana. Cola victoria sobre la ocupación alemana en Stalingráu en [[1943]], la moral del Exércitu soviéticu llevantóse; más tarde, [[Minsk]] y [[Kursk]] tamién fueron lliberaes. Tres la ofensiva soviética, llogróse la espulsión y derrota de les fuercies fascistes y la posterior captura de [[Berlín]] n'abril de [[1945]]. Los resultaos de la guerra fueron desastrosos en perdes humanes y materiales. De fechu la URSS foi'l país que perdió más homes mientres la Segunda Guerra Mundial (27 millones aproximao). De los cualos 8.668.400 fueron soldaos. Sicasí, ganóse políticamente (la URSS se anexonó unos 500.000 km² de territoriu y exerció dominiu políticu nes naciones lliberaes de los [[nazismu|nazis]], no qu'agora sería la so esfera d'influencia direuta). La nueva rellación colos Gobiernos aliaos —que na [[Conferencia de Teḥrán]] ([[payares]] de [[1943]]) y en [[Conferencia de Potsdam|Potsdam]] ([[xunetu]] de [[1945]]) concedieron una «[[zona d'ocupación soviética|zona d'influencia política]]» a la URSS— aconseyó a Stalin la disolución del [[Komintern]] (mayu de 1943). El calter socialista de los rexímenes que fueron estableciéndose al rematar la guerra n'[[Europa Oriental]] acabó col aislacionismo políticu-xeográficu de la URSS. La nueva molición de les potencies occidentales foi espuesta na «[[doctrina Truman]]» del [[12 d'abril]] de [[1947]], que preconizó la necesidá de frenar la espansión soviética», empecipiando asina la llamada «[[Guerra Fría]]»... == La Guerra Fría == {{VT|Guerra fría}} [[Ficheru:Kennedy and Khrushchev in Vienna 1961.png|thumb|300px|right|Nikita Khrushchov (derecha) acuñó la doctrina de la coesistencia pacífica» col bloque occidental. Nesta semeya, entrevistar col presidente d'Estaos Xuníos [[John Kennedy]].]] Stalin reaccionó instituyendo n'ochobre del mesmu añu'l [[Kominform]]. La rotura de rellaciones con [[Yugoslavia]] ([[1948]]) viose permediada pol trunfu de la [[Guerra Civil China|Revolución china]] ([[1949]]), qu'estendió al Oriente [[Asia|asiáticu]] la influencia soviética. La canonización oficial de les teoríes de [[Trofim Lysenko|Lysenko]] ([[lysenkoísmo]]) simbolizó la presencia de ciertu dogmatismu cultural, pero nun se repitieron les depuraciones de los [[años 1930]]. El cuartu y el quintu Plan Quinquenal siguieron dando prioridá a la industria pesao y a les grandes obres d'infraestructura. El [[desenvolvimientu económicu]] dexó a la URSS convertise en [[potencia nuclear]] ([[25 de setiembre]] de [[1949]]), lo qu'acabó col monopoliu nuclear [[Estaos Xuníos|estauxunidense]]. Tres la muerte de Stalin ([[5 de marzu]] de [[1953]]), una reorganización inmediata del Partíu y del Gobiernu dexó la reprobación de los abusos autoritarios y la eliminación de les personalidaes más comprometíes col [[Cultu a Stalin|cultu a la personalidá de Stalin]]. [[Lavrenti Beria|Beria]] foi fusiláu. Paralelamente anuncióse nel [[Sóviet Supremu]] un aumentu na producción de bienes de consumu y escayó la tensión internacional col [[armisticiu]] de la [[Guerra de Corea]] (xunetu de 1953). [[Bloque del Este|Los países so influencia soviética]] roblaron en [[1955]] el [[Pactu de Varsovia]], tamién llamáu Tratáu d'Amistá, Collaboración y Asistencia Mutua. La Xunión Soviética tamién contribuyó a la reconstrucción europea, neutralizando al [[Plan Marshall]] d'Estaos Xuníos cola creación del [[Conseyu d'Ayuda Mutua Económica|COMECON]]. [[Gueorgui Malenkov]], qu'asocediera a Stalin, foi depuestu de les sos funciones en febreru d'esi mesmu añu. [[Nikita Khrushchov]] como primer secretariu del Partíu y [[Nikolái Bulganin]] como xefe de Gobiernu impunxeron un nuevu desenvolvimientu a la política soviética. El [[2 de xunu]] de 1955 anuncióse una declaración d'amistá recíproca ente Yugoslavia y la URSS y unos meses más tarde eslleióse'l Kominform. La llectura del llamáu [[discursu secretu]] de Khrushchov ante'l [[XX Congresu del PCUS]] ([[25 de febreru]] de [[1956]]) sobre los errores y crímenes de Stalin dio calter públicu a les midíes de [[desestalinización]]. La esplosión de la [[bomba d'hidróxenu]] concedió más poder de persuasión a la [[Xunión Soviética]], que mientres [[Guerra del Sinaí|la crisis]] de la [[Canal de Suez]] de payares de 1956 pudo invalidar les maniobres colonialistes de los Gobiernos de [[Gran Bretaña]] y de [[Francia]]. Sicasí, los progresos de la [[desestalinización]] nun se realizaron ensin graves desaxustes, y [[Ochobre polacu|los sucesos de Polonia d'ochobre de 1956]] y d'[[Sublevación húngara de 1956|Hungría de payares del mesmu añu]] provocaron la intervención del [[Exércitu Coloráu|Exércitu soviéticu]], que remataron con 25-50.000 rebeldes húngaros y 7.000 soviéticos muertos. En [[1957]] la URSS empecipió una espectacular serie de llogros espaciales, col llanzamientu del primer [[satélite artificial]] —el [[Sputnik I|Spútnik I]]—, que diera entamu a la [[carrera espacial]] contra los [[Estaos Xuníos]]. En marzu de [[1958]] Khrushchov, dempués d'alloñar al «[[Grupu Anti-Partíu]]» ([[Viacheslav Mólotov|Mólotov]], [[Gueorgui Malenkov|Malenkov]], [[Lázar Kaganóvich|Kaganóvich]]), convertir en xefe de Gobiernu. Les sos principales reformes económiques afectaron a l'agricultura, pero'l derrompimientu de les tierres vírxenes del [[Kazakstán]] y la descentralización agrícola nun respondieron a les esperances concebíes. Mientres los [[XXI Congresu del PCUS|XXI]] y [[XXII Congresu del PCUS|XXII]] [[Congresos del PCUS]] ([[1959]] y [[1961]] anováronse les crítiques contra Stalin y [[Rehabilitación (Xunión Soviética)|la rehabilitación de les víctimes]] del [[estalinismu]], lliberando a millones de [[presu políticu|prisioneros políticos]] (la población del [[Gulag]] baxó de 13 millones en 1953 a 5 millones en [[1956]]-[[1957|57]]). En [[1961]] diose otra gran meyora na carrera espacial», cuando la cosmonauta [[Yuri Gagarin]] convertir nel primer ser humanu en ser unviáu al espaciu. Per otra parte, la política de «[[coesistencia pacífica]]» dexaba l'amenorgamientu de los gastos militares y asitiar nun primer planu la competición económica colos países capitalistes. L'actitú crítica de los rexímenes [[República Popular China|chinu]] y [[Albania|albanés]] escontra les posiciones internacionales de la URSS apinóse dempués de la retirada de los [[Crisis de los misiles|proyeutiles balísticos establecíos en Cuba]] (ochobre de [[1962]]) y del [[Tratáu de Moscú]] (xunetu de [[1963]]). == Brézhnev y l'estancamientu == {{AP|Estancamientu brezhneviano}} [[Ficheru:Leonid Brezhnev 1974.jpg|thumb|left|Leonid Brézhnev, líder ensin nueves idees pa dinamizar el réxime comunista, ye acusáu de ser unu de los causantes del [[Colapsu económicu de la URSS|colapsu de la URSS]].]] La sustitución de Khrushchov (ochobre de [[1964]]) por un [[triunviratu]] formáu por [[Leonid Brézhnev]], primer secretariu del Partíu, [[Alekséi Kosygin|Kosyguin]], xefe de Gobiernu y [[Nikolái Podgorni|Podgorni]], presidente del Presídium del Sóviet Supremu, en sustitución de [[Anastás Mikoyán|Mikoyán]] (avientu de [[1965]]), nun torgar l'acentuación del [[Rotura Sinón-Soviética|conflictu ideolóxicu con China]]. Nel [[XXIII Congresu del PCUS]] (marzu-abril de [[1966]]), que rexistró l'ausencia de les representaciones de China y Albania, Brézhnev reconoció'l fracasu parcial del Plan Septenal [[1959]]-[[1965|65]] y pal octavu Plan Quinquenal (1966-[[1970|70]]) fueron adoptaes les midíes propuestes por [[Ovsiy Hrihorovich Liberman|Liberman]], empobinaes a tresformar les unidaes de producción en verdaderes empreses sometíes ya impulsaes poles lleis del mercáu y los precios. Per otra parte, dempués de condergar la política imperialista d'Estaos Xuníos y de proclamar el so sofitu a [[Vietnam del Norte]] y al mandu de Lliberación Nacional de Vietnam del Sur ([[Vietcong]]), Brézhnev pronuncióse a favor d'un programa de desarme mundial y de un pactu de non agresión cola [[OTAN]]. La diplomacia soviética llogró un notable ésitu na so mediación nel [[conflictu Indo-Pakistaní]] d'agostu de [[1965]], que condució a los alcuerdos de Tashkent (xineru de [[1966]]). N'abril d'esi añu, Leonid Brézhnev consolidó la so posición al ser reelixíu secretariu xeneral del Partíu. La busca de la distensión, oxetivu escorríu pola suxerencia soviética de disolución de la OTAN y del Pactu de Varsovia (mayu de 1966), foi'l factor dominante de la política esterior soviética. Al españar la [[Guerra de los Seis Díes]] (xunu de [[1967]]), el Gobiernu soviéticu rompió les sos rellaciones con [[Israel]] y sofitó decididamente a los países árabes. Los intentos del [[Partíu Comunista de Checoslovaquia]] de democratizar el réxime, convirtiéndolo nun [[socialismu con cara humana]] nel intre de la llamada [[Primavera de Praga]], fueron abruptamente cortaos pola [[invasión del Pactu de Varsovia a Checoslovaquia]] (agostu de [[1968]]); la [[ocupación militar]] foi llegalizada por un tratu ente la URSS y Checoslovaquia (mayu de [[1970]]). La ratificación del Tratáu d'Amistá [[Rumanía|rumanu]]-soviéticu (payares de 1970) evitó que les discrepancies ente dambos Estaos llegaren al conflictu; per otra parte, la entrevista Brézhnev-[[Josip Broz Tito|Tito]] ([[setiembre]] de [[1971]]) saldó parcialmente'l capítulu de desaveniencias con Yugoslavia. L'aumentu de la influencia soviética en [[Iberoamérica]] condució al establecimientu de rellaciones con [[Perú]] (febreru de [[1969]]), [[Bolivia]] ([[avientu]] de 1969) y [[Venezuela]] (febreru de [[1970]]), a la firma d'un [[tratáu comercial]] con Perú (febreru de 1970) y a la concesión d'un creitu a [[Uruguái]] (marzu de 1969). La firma del Pactu xermanu-soviéticu de non agresión d'agostu de 1970 contribuyó a consolidar el ''statu quo'' européu. L'antagonismu soviético-chinu pasó de les disputes ideolóxiques a los conflictos armaos fronterizos (marzu de 1969), que nun se resolvieron, y de forma parcial, hasta l'alcuerdu comercial de payares de 1970. Nel interior, a los desaxustes provocaos pola nuevu orientación económica y a la esclerosis del [[nomenklatura|aparatu burocráticu dirixente]] vieno xunise la oposición de nucleos intelectuales. Les llendes del lliberalismu» postestalinista, evidenciados pol arrestu de los escritores [[Iouli Daniel|Daniel]] y [[Andrei Siniavski|Siniavski]] (el [[procesu de Siniavski–Daniel]], [[1965]]), volvieron manifestase cola espulsión del [[premiu Nobel de Lliteratura]] [[1970]] [[Aleksandr Solzhenitsyn]] de la [[Unión d'Escritores Soviéticos]] (payares de [[1969]]) y la so consiguiente espulsión de la URSS. Nos años posteriores, una vegada enriada la crisis interna del campu socialista tres les sustituciones de [[Władysław Gomułka|Gomułka]] por [[Edward Gierek|Gierek]] en Polonia, y de [[Walter Ulbricht]] por [[Erich Honecker|Honecker]] na [[República Democrática Alemana]], la política soviética carauterizar por una ofensiva diplomática, sofitada na ''Ostpolitik'' de [[Willy Brandt]] na [[República Federal Alemana]], que'l so principal oxetivu yera la futura convocatoria d'una Conferencia Europea de Seguridá. Nel [[Oriente Mediu]] siguió la penetración soviética nos países árabes: alcuerdu militar y políticu de 15 años de duración con [[Exiptu]] (mayu de [[1971]]), alcuerdos comerciales con [[Siria]] (febreru de [[1972]]), [[Libia]] (marzu de 1972) ya [[Iraq]] (abril de 1972). Namái la retirada del embaxador de [[Sudán]] na URSS (agostu de 1971), y principalmente la espulsión de los conseyeros militares soviéticos n'Exiptu (xunetu de 1972) punxeron en peligru la influencia de la Xunión Soviética nesa rexón del [[Tercer Mundu]]. La URSS sofitó al Vietcong y a Vietnam del Norte, pero siguió la so política de coesistencia y entendimientu con Estaos Xuníos (conferencies sobre'l desarme; visita de [[Richard Nixon]] a [[Moscú]] en [[1972]]; alcuerdu de collaboración espacial, n'agostu de 1972; visites de Brézhnev a Estaos Xuníos en xunu de [[1973]] y de Nixon a Moscú en xunetu de [[1974]], cola firma d'un nuevu alcuerdu de cooperación económica y otru sobre prohibición d'ensayos nucleares soterraños) y colos otros países occidentales. Per otru llau, la visita de Tito a Moscú (xunu de 1972) consolidó la reconciliación ente los dos países y el so alcuerdu alrodiu de los problemes de [[guerra de Vietnam|Vietnam]] y del Mediu Oriente y de la Conferencia sobre la Paz y la Seguridá n'Europa, promovida pola URSS. Nel interior, el periodu anterior a [[1970]] carauterizar pola relativa amplitú de los conflictos plantegaos polos intelectuales soviéticos [[Disidentes soviéticos|disidentes]] con resonancia internacional en dellos casos, como asocedió, por casu, con [[Andréi Sájarov|Sájarov]] y [[Aleksandr Solzhenitsyn|Solzhenitsyn]]. Tamién se produció un recrudecimiento del problema de la minoría [[xudaísmu|xudía]] deseosa d'emigrar a Israel, sobre'l cual llegóse a un alcuerdu URSS-Estaos Xuníos en payares de 1974, y apináronse dellos conflictos relixosos, como'l plantegáu pola población católica en Lituania (mayu de 1972), o nacionalistes (reorganización del Partíu y los órganos de Gobiernu n'Ucraína en xunu de 1972). En febreru de [[1976]] celebróse'l [[XXV Congresu del PCUS]], que confirmó y reforzó la hexemonía de Brézhnev; ésta afitóse entá más al cesar Podgorni como presidente del Presídium del Sóviet Supremu (mayu de [[1977]]) y asumir esti cargu Brézhnev. Per otru llau, n'ochobre de 1977, en coincidencia col sesentenu aniversariu de la [[Revolución bolxevique]], foi promulgada y entró a valir una [[Constitución de la Xunión Soviética de 1977|nueva Constitución]], na que se daba por realizada y superada la etapa de la «[[dictadura del proletariáu]]» na URSS y reafitábase el papel dirixente máximu del PCUS na sociedá soviética. N'ochobre de [[1980]] Kosyguin dimitió y [[Nikolái Aleksándrovich Tíjonov|Tíjonov]] convertir nel nuevu primer ministru de la URSS. La [[Guerra d'Afganistán (1978-1992)|intervención soviética n'Afganistán]] (avientu de [[1979]]) provocó'l desenvolvimientu d'una nueva etapa de tensión na Guerra Fría ente los dos [[superpotencia|superpotencies]], que s'apinó cola instalación de nueves bases de misiles n'Europa. Nel interior, la URSS enfoscó la so represión contra los disidentes y encaró una grave crisis económica mientres 1980. == Los conservadores: Andrópov y Chernenko == A la muerte de Brézhnev (payares de [[1982]]), [[Yuri Andrópov]], xefe de la [[policía secreta]] soviética ([[KGB]]) de [[1967]] a [[1982]], foi nomáu secretariu xeneral del PCUS (payares de 1982), y designáu xefe d'Estáu en xunu de [[1983]]. Andrópov propúnxose introducir cambeos radicales na economía primero que, a finales de [[1985]], empezara un nuevu Plan Quinquenal. Pa ello tenía que modificar la composición de les estructures de poder, lo cual consiguió parcialmente, sobremanera cola inclusión nel [[Politburó]] de dirixentes de menos de 50 años. Sicasí, nin la grave crisis carecida pel país nin la ofensiva contra'l [[burocratismo]] y la [[corrupción política|corrupción]] llograron camudar daqué nel funcionamientu d'un sistema cada vez más dependiente de la economía militar. No internacional, el curtiu periodu de gobiernu de Andrópov carauterizar pol fracasu de la estratexa dispuesta pa torgar la instalación de los primeres «[[euromisil]]es» n'[[Europa Occidental]] (payares de [[1983]]), lo que provocó la inmediata retirada soviética de les negociaciones de [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]] sobre los euromisiles. A la muerte de Andrópov ([[9 de febreru]] de [[1984]]) asocedió-y [[Konstantín Chernenko]], continuador de la política de Brézhnev, de quien foi la so «[[delfín (títulu)|delfín]]». Mientres el so gobiernu, que tamién foi curtiu, operóse una vuelta al burocratismo paralizante y enfoscóse l'[[antisemitismu]] y la represión contra los intelectuales disidentes. Nel esterior, el [[Kremlin]] oponer a la participación soviética nos [[Xuegos Olímpicos de Los Angeles 1984|Xuegos Olímpicos de Los Angeles nel branu de 1984]], a la visita de Honecker a la [[República Federal Alemana]], a axustar con [[Washington DC|Washington]] y a toa posibilidá de compromisu nel conflictu d'[[Afganistán]]. Esta [[aislacionismo|política aislacionista]] esperimentó un xiru tres la visita del ministru de Rellaciones Esteriores soviéticu, [[Andréi Gromyko]], a [[Estaos Xuníos]], onde s'entrevistó col presidente [[Ronald Reagan]] (setiembre de [[1984]]), y la del vizprimer ministru, Iván Arjípov, a China (avientu de 1984). L'anunciu del presidente Reagan, tres la so reelección en payares de 1984, de desenvolver el nuevu programa militar denomináu [[Iniciativa de Defensa Estratéxica]] (SDI), conocíu como ''[[Star Wars|la guerra de les galaxes]]'', determinó a la URSS a volver a la mesa de negociaciones en Xinebra sobre'l control d'armamentos ([[12 de marzu]] de [[1985]]). Yá enfermu dende antes d'asoceder a [[Yuri Andrópov]], Chernenko finalmente morrió'l [[11 de marzu]] de [[1985]]. == Mikhaíl Gorbachov: Los intentos de reforma y el colapsu de la URSS == {{AP|Historia de la URSS (1985-1991)}} [[Ficheru:Reagan and Gorbachev hold discussions.jpg|thumb|300px|El presidente Reagan y el secretariu xeneral del PCUS Gorbachov nel primer cume de Xinebra (1985).]] Asoceder [[Mikhaíl Gorbachov]], el miembru más nuevu (52 años) del Politburó. En política interior Gorbachov acometió una serie de reformes, definíes por cuatro pallabres claves: ''[[glásnost]]'' (apertura, tresparencia), ''[[democratizatsiya]]'' (democratización), ''[[uskorenie]]'' (desenvolvimientu económicu) y ''[[perestroika]]'' (reestructuración). Unu de los primeros frutos de la nueva política foi'l fin del destierru d'[[Andréi Sájarov]] (avientu de [[1986]]), al que siguieron una amnistía que lliberó a tolos [[presu de conciencia presos de conciencia]] (febreru de [[1987]]) y la rehabilitación de les víctimes de les purgues de Stalin (N. Bujarin, ente otros). Nel terrén internacional Gorbachov empecipió conversaciones sobre'l desarme col presidente d'Estaos Xuníos Reagan (payares de [[1985]]), que remataron cola firma d'un alcuerdu pa esaniciar los misiles nucleares d'algame entemediu aparcaos n'Europa (avientu de [[1987]]). La XIX Conferencia del PCUS (xunetu de [[1988]]) aprobó un programa de reformes polítiques que s'afiguró en delles enmiendes a la Constitución (avientu de 1988) y na eleición, per primer vegada con candidatures múltiples, d'un [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de la Xunión Soviética|Congresu de los Diputaos del Pueblu]], máximu órganu soberanu ([[26 de marzu]] de [[1989]]). Los resultaos eleutorales punxeron de manifiestu la radicalización popular y la irreversible perda d'autoridá del PCUS. La violencia interétnica fíxose reinal n'Armenia y Azerbaixán, por causa d'apostar sobre la rexón de [[Nagorno Karabakh]] y enfoscóse en Xeorxa por causa de la intervención del Exércitu en contra de los manifestantes en [[Tblisi]] (abril de 1989). El baturiciu [[nacionalismu|nacionalista]] desaguó nuna crisis d'Estáu cuando Lituania proclamó la independencia ([[11 de marzu]] de [[1990]]), decisión suspendida en xunu ante'l bloquéu económicu decretáu per Moscú. Tres la cayida del [[muriu de Berlín]] y la cayida de los rexímenes comunistes na Europa Oriental, Gorbachov llanzó una nueva ofensiva reformista. El Congresu de los Diputaos del Pueblu votó otra reforma constitucional qu'abolió'l monopoliu políticu del PCUS, instauró un sistema presidencialista y escoyó al propiu Gorbachov pal nuevu cargu de [[Presidente de la URSS]] ([[15 de marzu]] de 1990). Les eleiciones republicanu y local (febreru-mayu) constituyeron un ésitu pa los radicales; [[Borís Yeltsin]] foi escoyíu Presidente de la [[República Socialista Federativa Soviética de Rusia]] (RSFSR). El [[XXVIII Congresu del PCUS]] (xunetu de 1990), que reelixó a Gorbachov como secretariu xeneral, nun pudo torgar que Yeltsin y otros dirixentes radicales abandonaren el Partíu. Pa faer frente a la crisis nacional, Gorbachov propunxo un [[nuevu Tratáu de la Unión]], que foi aprobáu pol [[Congresu de los Diputaos del Pueblu de la Xunión Soviética|Congresu de los Diputaos del Pueblu]] y [[Referéndum de la Xunión Soviética de 1991|ratificáu en referéndum]] ([[17 de marzu]] de [[1991]]) en nueve de los quince [[Repúbliques de la URSS]], mientres los trés [[Repúbliques báltiques]], Letonia, Lituania y Estonia, mientres la llamada [[Revolución Cantada]], entamaben consultes eleutorales nos sos territorios respeutivos pa reafitar la so voluntá d'independencia. El tratáu soviéticu-estauxunidense p'amenorgar les armes nucleares estratéxiques (''[[START I|START]]''), robláu en Moscú por cuenta de la visita del presidente [[George H. W. Bush]] ([[31 de xunetu]] de 1991), agravó les tensiones nel aparatu del PCUS y nel complexu militar-industrial. El [[18 d'agostu]], cuando s'atopaba de vacaciones en [[Crimea]], el [[Presidente de la URSS]] Mikhaíl Gorbachov foi confináu na so residencia y declaráu «incapaz d'asumir les sos funciones por motivos de salú», nun [[intentu de golpe d'Estáu na Xunión Soviética]] entamáu polos [[Conservadorismu|conservadores]] del aparatu, el [[KGB]] y dellos xefes militares. [[Guennadi Yanáyev]], vicepresidente de la URSS, asumió interinamente la presidencia, y una direición colexada compuesta per ocho persones decretó l'estáu d'urxencia, restableció la [[censura]] y publicó una proclama xustificando'l golpe. La resistencia foi encabezada dende'l primer momentu pol [[Borís Yeltsin#Presidente de la RSFSR|Presidente de la RSFS de Rusia]] Borís Yeltsin, quien, dende'l Parllamentu de Rusia, llamó a la [[desobediencia civil]] y a la [[fuelga xeneral]]. La creciente oposición popular en Moscú y [[Leningráu]], el refugu internacional y la defección de delles unidaes militares, que pasaron a obedecer a Yeltsin, estremaron y paralizaron a los golpistes. El golpe quedó albortáu'l [[21 d'agostu]], cuando los miembros del Comité del Estáu esvalixáronse antes de ser deteníos. Gorbachov, lliberáu, tornó a Moscú y sofitó y aguiyó decididamente los cambeos radicales que la nueva situación riquía. Les actividaes del [[PCUS]] fueron proscrites pol Tribunal Supremu ([[29 d'agostu]]), eslleiéronse los órganos del poder central y abrióse un nuevu periodu constituyente. El [[6 de setiembre]] de [[1991]] el Conseyu d'Estáu reconoció la independencia d'Estonia, Letonia y Lituania. Nos meses siguientes, les socesives proclamaciones d'independencia de les Repúbliques y el [[Colapsu económicu de la URSS|colapsu económicu]] aceleraron la perda d'autoridá política de Gorbachov, que fracasó nel intentu de concluyir el tratáu que tenía de dar llugar a una Unión d'Estaos Soberanos pa sustituyir a l'antigua organización del Estáu. El [[8 d'avientu]] de [[1991]], los representantes de los trés Repúbliques eslaves —[[RSFS de Rusia]], [[RSS de Bielorrusia]] y [[RSS d'Ucraína]]— roblaron el [[Tratáu de Belavezha]] que supunxo la [[disolución de la Xunión Soviética]], constituyéndose la [[Comunidá d'Estaos Independientes]] (CEI), abierta al restu de les Repúbliques. La firma del Tratáu foi comunicada per teléfonu al Presidente de la Xunión Soviética [[Mikhaíl Gorbachov]] pol presidente de la RSS de Bielorrusia [[Stanislav Shushkévich|Stanislav Shushkiévich]].<ref>[http://internacional.elpais.com/internacional/2016/03/10/actualidad/1457610622_871801.html Entrevista de Mikhaíl Gorbachov al periódicu LA REPUBBLICA. 12.03.2016]</ref><ref>[http://www.itogi.ru/nashe/2012/34/181185.html Entrevista del ex-presidente de Bielorrusia Stanislav Shushkiévich. 20.08.2012] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170909004235/http://www.itogi.ru/nashe/2012/34/181185.html |date=2017-09-09 }} (en rusu)</ref><ref>Steele, Jonathan. ''Eternal Russia: Yeltsin, Gorbachev, and the Mirage of Democracy''. [[Harvard University Press]], 1998, p. 228. ISBN 9780674268388</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=7VZ6vo_kozc Entrevista del ex-presidente de Bielorrusia Stanislav Shushkiévich. 08.12.2016] (en rusu)</ref> Gorbachov presentó la dimisión el [[25 d'avientu]] de 1991, y la [[Federación de Rusia]] asumió nel terrén internacional los compromisos y la representación del desapaecíu Estáu. Toles [[Repúbliques de la URSS]] fueron reconocíes internacionalmente como Estaos independientes. == Ver tamién == * [[Batalla de Stalingráu]] * [[Historia militar de la Xunión Soviética]] * [[Historia de la Xunión Soviética y la Rusia Soviética (1917-1927)]] * [[Historia de la Xunión Soviética (1927-1953)]] * [[Historia de la Xunión Soviética (1953-1985)]] * [[Historia de la Xunión Soviética (1985-1991)]] * [[Programa Vostok]] * [[Mir (estación espacial)|Estación espacial Mir]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20080808111657/http://www.engels.org/libr/rusia/capitulo1/R_c1_10.htm RUSIA DE LA REVOLUCIÓN A LA CONTRARREVOLUCIÓN (Un analís marxista) por Ted Grant] {{Tradubot|Historia de la Xunión Soviética}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia de la Xunión Soviética]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] atwlamxwm1ap2rm38kcaha5k26lhzg7 Primer Xunta Nacional de Gobiernu de Chile 0 152778 4376938 4368628 2025-06-17T14:37:32Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá xunta => dicha xunta 4376938 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:PrimeraJuntaNacionalDeGobierno(Chile).jpg|thumb|350px|''Primer Xunta de Gobiernu'', de [[Nicolás Guzmán Bustamante]] (1889).]] La '''Primer Xunta Nacional de Gobiernu de [[Chile]]''', oficialmente llamada '''Xunta Provisional Gubernativa del Reinu''', ye'l nome col que se conoz al cuerpu colexáu formáu de manera revolucionaria p'alministrar la [[Capitanía Xeneral de Chile]] y tomar midíes pa la so propia defensa tres la captura del [[rei d'España|rei]] [[Fernandu VII d'España]] por [[Napoleón Bonaparte]] —les provincies d'España formaron la [[Xunta Suprema Central]] en dichu periodu, procedimientu que foi [[Xuntes de Gobiernu de Hispanoamérica|asonsañáu por delles colonies americanes]] del [[Imperiu español]]—. Constituyóse la xunta del [[cabildru abiertu]] nel edificiu del [[Real Tribunal del Consuláu de Santiago|Real Tribunal del Consuláu]] de [[Santiago de Chile|Santiago]] el martes [[18 de setiembre]] de [[1810]], y funcionó hasta'l xueves 4 de xunetu de 1811. Esta institución foi la primer forma autónoma de gobiernu surdida en [[zona Central de Chile|Chile central]], siquier dende la so [[Conquista de Chile|conquista]] per parte de los españoles. Como institución, per primer vegada dexó'l protagonismu de l'[[aristocracia]] [[criollu|criolla]] na vida pública, moviendo a los funcionarios orixinarios de la metrópolis. Anque la xunta alzóse nominalmente como forma de defensa de la [[Monarquía Española]], les idees autonomistes yá fixeren ecu na [[aristocracia castellanu-vasca|aristocracia chilena]] y foi aprovechada polos sos partidarios pa empecipiar una dómina de reformes que gatilló finalmente'l [[Independencia de Chile|proceso independentista chilenu]], que remató cola [[Acta d'Independencia de Chile|xura de la independencia]] de Chile, el [[12 de febreru]] de [[1818]], y el trunfu na [[batalla de Maipú]], el [[5 d'abril]] del mesmu añu. En Chile celébrense añalmente les [[Fiestes Patries en Chile|Fiestes Patries]] el 18 de setiembre (xunto col día 19 siguiente, llamáu «[[Día de les Glories del Exércitu de Chile|Día de les Glories del Exércitu]]») pa conmemorar l'aniversariu de la Primer Xunta de Gobiernu, el primer pasu pa la formación de la nación independiente. == Antecedentes == [[Ficheru:GarciaCarrasco.JPG|thumb|[[Francisco Antonio García Carrasco]], gobernador de Chile ente 1808 y 1810.]] A fines del sieglu XVIII, Chile yera una colonia del Imperiu español, alministrada por un [[Gobernador Real de Chile|gobernador]] designáu pol rei d'España. La [[Capitanía Xeneral de Chile|Capitanía Xeneral]] (tamién conocida como «Gobernación» o «Reinu de Chile»), anque reclamaba'l so territoriu hasta'l [[Cabu de Fornos]], exercía dominiu efectivu sobre lo que güei correspuende al [[zona Central de Chile|centro de Chile]], llindando pel norte col [[desiertu d'Atacama]] y pel sur col [[ríu Biobío]], amás de dellos enclaves en [[Valdivia]], [[Osorno]] y el [[archipiélagu de Juan Fernández]]. La [[Intendencia de Chiloé]], allugada más al sur, yera direutamente gobernada pol [[Virreinatu de Perú]]. Les idees de la [[filosofía política]] de la [[Ilustración]] —que depués aniciaron la [[Revolución de les Trelce Colonies]] (1763) y la [[Revolución francesa]] (1789)— empezaron a tener ecu nes colonies españoles d'América.<ref>{{cita publicación |autor=Smith, Robert Freeman |títulu=The American Revolution and Latin America: An Essay in Imagery, Perceptions, and Ideological Influence |url=http://links.jstor.org/sici?sici=0022-1937%28197811%2920%3A4%3C421%3ATARALA%3Y2.0.CO%3B2-1|formatu=JSTOR |idioma=en |publicación=Journal of Interamerican Studies and World Affairs |volume=20 |númberu=4 |páxines=421-441 |fechaaccesu=20 d'avientu de 2016}}</ref> Anque fallíu, el primer intentu seriu d'una revolución independentista en Chile foi la llamada «[[Combalechadura de los trés Antonios]]» (1780).<ref>{{cita web |url=http://www.auroradechile.cl/newtenberg/681/article-2394.html |títulu=Los trés Antonios |fechaaccesu=18 de setiembre de 2013 |formatu=HTML |autor= |fecha= |obra=[[Aurora de Chile]]}}</ref> Magar que la mayoría de los criollos chilenos reconocía la esistencia de graves problemes na alministración del país, bien pocos acomuñar cola esistencia del réxime colonial, polo que siguieron rindiendo honores a la monarquía.<ref>{{cita llibru |autor=[[Diego Barros Arana|Barros Arana, Diego]] |títulu=Historia xeneral de Chile, v. VII |añu=1886 |editorial=Rafael Jorver |ubicación=Santiago |url=http://www.memoriachilena.cl/temas/documento_detalle.asp?id=MC0019543 |fechaaccesu=18 de setiembre de 2013 |páxina=239 |isbn=956-11-1560-3}}</ref> Sicasí, delles décades más tarde, una serie de sucesos aceleró'l pensamientu autonomista nes colonies americanes, incluyendo Chile. El 11 de febreru de 1808, finó'l gobernador [[Luis Muñoz de Guzmán]]; nel so reemplazu asumió'l brigadier de mayor graduación d'entós, [[Francisco Antonio García Carrasco]].<ref group=n>Ente'l 11 de febreru de 1808 y el 22 d'abril del mesmu añu, [[Juan Rodríguez Ballesteros]] asumió interinamente el cargu de gobernador de Chile en sustitución del fináu Luis Muñoz de Guzmán.</ref> Na metrópolis, la [[Guerra de la Independencia Española|invasión de Napoleón Bonaparte]] empecipió en marzu de 1808 una serie de conflictos que derivaron nel [[motín d'Aranjuez|derrocamientu]] del rei [[Carlos IV d'España|Carlos IV]] y la posterior [[Abdicaciones de Bayona|abdicación]] del so fíu y socesor, [[Fernandu VII d'España|Fernando VII]], en favor de [[Xosé I Bonaparte]], hermanu mayor de Napoleón. Ante la crisis monárquica, l'aristocracia criolla precisaba una autoridá qu'afitara los llazos con España y defendiera con propiedá la imaxe hispana; sicasí, García Carrasco cometió errores mientres el so gobiernu, polo que la clase dirixente sintióse desarimada. Un casu de corrupción, el llamáu [[escándalu Escorpión|escándalu ''Scorpio'']], foi la gota que degoló'l vasu y que llevó a los ciudadanos a solicitar l'arrenunciu al gobernador García Carrasco'l 16 de xunetu de 1810. Esi día, y en reemplazu de García Carrasco, asumió como gobernador Real de Chile [[Mateo de Toro Zambrano]], conde de la Conquista, que s'atopaba na asamblea nel so calter del más altu xefe militar. Al asumir el cargu, de Toro Zambrano tenía casi 83 años, una fráxil memoria por cuenta de la so edá y falta de calter. Por cuenta de esto últimu, llogró ser convencíu polos juntistas p'autorizar la convocación a un [[cabildru abiertu]] pal 18 de setiembre de 1810, que se convirtió nel primer pasu del procesu de la [[independencia de Chile]]. == 18 de setiembre de 1810 == [[Ficheru:Citación_al_Cabildo_Abierto_del_18_de_septiembre_de_1810.tif|miniaturadeimagen|Esquela d'invitación al cabildru abiertu nes Sales del [[Real Tribunal del Consuláu de Santiago|Real Tribunal del Consuláu]]» el 18 de setiembre de 1810.]] {{Cita|Pal dia 18 del corriente a les 9 de la mañana: espera a V. el M. I. S. [a Usté'l Bien Pernomáu Señor] Presidente, col Pernomáu Conceyu, nes Sales del Real Tribunal del Consuláu, a consultar y decidir los medios, mas oportunos a la defensa del Reinu y pública tranquilidá.|Trescripción del testu de la esquela d'invitación al cabildru.<ref>{{cita llibru |apellíu= |nome= |enllaceautor= |títulu=Impresos chilenos: 1776-1818 |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-10068.html |fechaaccesu=27 de febreru de 2017 |otres edición= |añu=1963 |editor= |editorial=Biblioteca Nacional |ubicación=Santiago. Chile |volume=1 |páxina=41}}</ref>}} L'asamblea foi convocada pol cabildru abiertu con invitación. Concretar nel edificiu del [[Real Tribunal del Consuláu de Santiago|Real Tribunal del Consuláu]] de [[Santiago de Chile|Santiago]] ente les 09:00 y les 15:00 hores del martes [[18 de setiembre]] de [[1810]].<ref name=el18sep1810>{{cita web |url=http://www.educarchile.cl/Portal.Base/Web/VerContenido.aspx?ID=77033 |títulu=18 de setiembre de 1810: Xornada paso a pasu |fechaaccesu=2 de setiembre de 2011 |formatu=ASPX |autor= |fecha= |sitiuweb=www.educarchile.cl |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130323201857/http://www.educarchile.cl/Portal.Base/Web/VerContenido.aspx?ID=77033 |fechaarchivu=2013-03-23 }}</ref> En dicha asamblea, y cola presencia de más de 400 vecinos —la mayoría d'ellos criollos—, Mateo de Toro Zambrano abrió la sesión y arrenunció al so cargu de gobernador del Reinu de Chile diciendo: «Equí ta'l cayáu, disponéi d'él y del mandu». De siguío, el so secretariu, [[José Gregorio Argomedo]], ratificó la decisión del conde y solicitó al Cabildru que s'evaluaren los pasos a siguir. Arriendes d'ello, dirixióse a l'asamblea'l procurador [[José Miguel Infante]], quien manifestó que lo más conveniente, tantu pal país como pa los intereses del rei, yera la creación d'una Xunta de Gobiernu. La propuesta d'Infante foi aceptada por aclamación de la gran mayoría de los asistentes al Cabildru, so la conseña de «¡Xunta queremos! ¡xunta queremos!». Asina, alcordóse entamar una Xunta Provisional Gubernativa del Reinu formada por nueve miembros, a nome del rei Fernando VII. Por cuenta de que la organización d'esti eventu foi direutamente asumida polos criollos, la mayoría de los asistentes yera xente allegao a les idees que proclamaben la conveniencia de formar una Xunta de Gobiernu; d'esta manera, evitábase cualquier alteración que pudiera provocase mientres el Cabildru. Una vegada concluyida la sesión, les campanes de les ilesies repicaron y celebráronse fiestes y bailles nes cais de la ciudá.<ref name=el18sep1810/> {{VT|Citación al Cabildru Abiertu del 18 de setiembre de 1810}} === Miembros de la Xunta de Gobiernu Designaos pol cabildru abiertu, los nueve miembros de la Primer Xunta Nacional de Gobiernu, oficialmente llamada Xunta Provisional Gubernativa del Reinu, fueron: [[Ficheru:Chile, 1810 - Primera Junta de Gobierno.jpg|thumb|Los miembros de la Xunta Nacional de Gobiernu (1810).]] * '''[[Presidente de la Xunta Nacional de Gobiernu de Chile|Presidente de la Xunta de Gobiernu]] y comandante d'armes:''' [[Mateo de Toro Zambrano]], conde de la Conquista, home provecto de casi 83 años, quien foi últimu gobernador [[Exércitu Realista n'América|realista]] en Chile —en realidá, dizse qu'aceptó ser presidente d'esta xunta peninsular-criolla pa evitar eventuales aiciones violentes nun futuru pocu claru—. A la so muerte, asocedida'l 26 de febreru de 1811, foi reemplazáu por [[Juan Martínez de Rozas]], en calidá d'interín, y depués por [[Fernando Márquez de la Plata]], en calidá de titular. * '''Vicepresidente:''' [[José Antonio Martínez de Aldunate]] ([[Obispos de Santiago de Chile|obispu electu de Santiago]]). * '''Secretarios:''' ** Doctor [[Gaspar Marín]]. ** Doctor [[José Gregorio Argomedo]]. * '''Vocales:''' ** [[Juan Martínez de Rozas]]. ** [[Fernando Márquez de la Plata]]. ** Coronel de milicies [[Ignacio de la Carrera]]. ** Teniente coronel [[Francisco Javier de Reina]]. ** [[Juan Enrique Rosales]] Asina, toles autoridaes españoles fueron destituyíes al formase la Xunta de Gobiernu —empezando a funcionar el principiu de soberanía del pueblu—, qu'empecipió'l periodu conocíu como [[Patria Vieya (Chile)|Patria Vieya]] (1810-1814). La Xunta recién formada, que produció una gran allegría ente los vecinos, llogró la reconocencia de les ciudaes y guarniciones militares más importantes del territoriu, formándose asina un poder centralizáu que gociaba d'un estensu sofitu. D'esta forma empezó una nueva fase na [[historia de Chile]], la que se caracterizó por adoptar midíes qu'ayudaren a consolidar la nueva realidá política.<ref>[http://www.escolares.net/ Escolares.net]</ref> === Propósitu de la Xunta === El propósitu de la Xunta Provisional Gubernativa del Reinu foi caltener nel ''[[Reinu de Chile]]'' la soberanía del rei español Fernando VII, prisioneru por causa de la [[Guerra d'Independencia Española|ocupación napoleónica d'España]] y la usurpación del so tronu por Xosé I Bonaparte, hermanu mayor de Napoleón. {{Cita|[...] y a exemplu de lo que fixo'l señor gobernador de Cádiz, depositó tola so autoridá nel pueblu por qu'alcordara el Gobiernu más dignu del so enfotu y más arremente a la observancia de les lleis y caltenimientu d'estos dominios al so llexítimu dueñu y desgraciáu monarca, el señor don Fernando Séptimu [...] defender al reinu hasta cola última gota de la so sangre, caltenelo al señor don Fernando Séptimu y reconocer al Supremu Conseyu de Rexencia [...] Tolos cuerpos militares, xefes, prelaos, relixosos y vecinos xuraron nel mesmu actu obediencia y fidelidá a dicha xunta instalada asina en nome del señor Don Fernando Séptimu, a quien va tar siempres suxeta.|[[s:es:Acta del Cabildru de Santiago (18 de setiembre de 1810)|Acta del Cabildru de Santiago (18 de setiembre de 1810)]].}} El día nacional de Chile —esto ye, la fecha de les Fiestes Patries en Chile— ye'l 18 de setiembre por cuenta de que esta Xunta de Gobiernu foi la primer forma autónoma de gobiernu surdida en Chile y l'episodiu qu'empecipió la [[Independencia de Chile|independencia chilena]], magar la so nominal llealtá al rei d'España.<ref>{{cita web |url=http://www.memoriachilena.cl/602/w3-article-593.html |títulu=Primer Xunta de Gobiernu (1810) |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2017 |formatu=HTML |autor= |fecha=2016 |sitiuweb=www.memoriachilena.cl}}</ref> == Obres de la Xunta == La Xunta Provisional Gubernativa del Reinu funcionó ente'l 18 de setiembre de 1810 y el 4 de xunetu de 1811. Ente les sos obres cúntense: # '''Aumentar y reorganizar les tropes del [[Exércitu de Chile]]''' (2 d'avientu de 1810):<ref>{{cita web |url=http://www.emol.com/noticias/nacional/2008/09/18/322405/parada-militar-una-tradicion-que-comenzo-en-1832.html |títulu=Parada Militar: Una tradición qu'empezó en 1832 |fechaaccesu=27 d'agostu de 2017 |formatu=HTML |autor= |fecha=18 de setiembre de 2008 |sitiuweb=www.emol.com}}</ref> Los [[criollos]] xustificaron esta midida col argumentu de que los franceses y les invasiones napoleóniques podríen llegar a América y precisaben tropes pa enfrentar a [[Napoleón]]. # '''Convocar a un [[Primer Congresu Nacional de Chile|Congresu Nacional]]'''.<ref>[[s:es:Testu de convocatoria al primer Congresu Nacional de Chile|Testu de convocatoria al primer Congresu Nacional de Chile]]</ref> # '''Declarar el llibre comerciu internacional''': Anulóse'l [[Reglamentu de llibre comerciu (1778)|Reglamentu de llibre comerciu]] (1778), y declaróse la [[comerciu llibre|llibertá de comerciu]] internacional. Declaráronse tamién les ferramientes importantes —tales como armes, imprentes, llibros, mapes y papeles, ente otros— que nun tendríen impuestu, coles mires d'abaratar el so costu en Chile.<ref name=uchile>[http://www.historia.uchile.cl/CDA/fh_article/0,1389,SCID%253D17205%2526ISID%253D405%2526PRT%253D13001%2526JNID%253D12,00.html Memoria Histórica Sobre la Revolución de Chile, Capítulu VI. El Trunfu de la Revolución. La Constitución de la Xunta Nacional de Gobiernu. 1810-1811.]</ref> # '''Establecer comunicaciones cola [[Primer Xunta|Xunta de Buenos Aires]]''': Tomaron esta midida debíu al inminente asaltu de les tropes del [[virréi de Perú]] y a la necesidá de comunicación colos sos vecinos y los sos ideales ilustraos-independentistes. Dempués, esta comunicación tornóse perimportante na independencia, yá que los arxentinos ayuden darréu a lliberar a Chile del réxime colonial.<ref name=uchile /> El representante de la Xunta de Buenos Aires en Chile foi [[Antonio Álvarez Jonte]] (1810-1811). == Ver tamién == * [[Yera de la revolución]] * [[Motín de Figueroa]] * [[Reformismu borbónicu]] == Notes == {{llistaref|group=n}} == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía adicional == * [[Diego Barros Arana|Barros Arana, Diego]] (1855). ''Hestoria Xeneral de la independencia de Chile''. 4 vols. Santiago de Chile: Imprenta del Ferrocarril. * [[Claudio Gay|Gay, Claudio]] (1856). ''Hestoria de la independencia chilena''. 2 vols. París: Thunot. * Harvey, Robert (2002). ''Liberators – South America’s Savage Wars of Freedom 1810-1830''. {{en}} Londres: Robinson Publ., ISBN 1-84119-623-1. == Enllaces esternos == * [http://www.escolares.net/historia-de-chile/primer-xunta-nacional-de gobiernu Escolares.net Historia de Chile. Primer Xunta Nacional de Chile] {{Tradubot|Primera Junta Nacional de Gobierno de Chile}} [[Categoría:Chile en 1810]] [[Categoría:Xuntes de Gobiernu de Chile]] [[Categoría:Política en 1810]] hevg5s6p6krzed1bvp25pyfq3crykok Anahí Puente 0 152786 4376974 4375814 2025-06-17T14:50:31Z XabatuBot 43102 iguo testu: mientres felicidá => mientres dicha 4376974 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Anahí Puente''' {{nym}} ye una [[Actuación|actriz]], [[cantante]], [[Modelu (persona)|modelu]], [[compositora]] y [[Empresariu|empresaria]] [[Méxicu|mexicana]], conocida por haber interpretáu a Mio Colucci Cáceres na telenovela xuvenil ''[[Rebelde (telenovela)|Rebelde]]'' y tamién por formar parte del grupu [[RBD]]. A partir de 2015, convertir na [[Primer dama]] del [[Organización territorial de Méxicu|estáu]] de [[Chiapas]] al contraer matrimoniu col gobernador [[Manuel Velasco Coello]].<ref>{{cita web |títulu=“Primeres dames”, con vistíos de diseñador nel Berru |url=http://yucatan.com.mx/mexico/gobierno-mexico/primeres-dames-con-vistíos-de-disenador-en-el berru |obra=Diariu de Yucatán |fecha=17 de setiembre de 2015 |fechaaccesu=23 de setiembre de 2015 }}</ref><ref>{{cita web |apellíu1=Capo |nome1=Nohelia |títulu=Asina foi'l debú de Anahí como primer dama de Chiapas (SEMEYES) |url=http://www.peopleenespanol.com/article/debú-anahi-como-primer-dama-de-chiapas-maríu-manuel-velasco-glayo-independencia-mexico-semeyes |obra=[[People n'Español]] |fecha=17 DE SETIEMBRE, 2015 |fechaaccesu=23 de setiembre de 2015}}</ref><ref>{{cita web |apellíu1=Garza |nome1=Aracely |títulu=Anahí, como primer dama nel Día de la Independencia, ¿cómo-y foi? |url=http://www.quien.com/espectaculos/2015/09/17/anahi-como-primer-dama-en-el berru-como-y foi |obra=Quien |fecha=17 de setiembre de 2015 |fechaaccesu=23 de setiembre de 2015 }}</ref> Nel ámbitu de l'actuación, nun se llindó a producciones pa la pantalla chica, tamién participó en diverses películes como: ''Nacíos pa morrer'' y ''[[Había una vegada una estrella]]'', pola so actuación nesta postrera, ganó los premios Ariel y Palma d'Oru como meyor actriz infantil. Dende bien neña realizó dellos trabayos pa la televisión sorprendiendo a toos, pol so carisma ya innata calidá artística. Dalgunos de los programes que cuntaron cola so participación fueron: ''[[Guah.aes (programa de televisión)|Guah.aes]]'', onde interpretaba la tema «Te doi un besito», ''[[Mujer, casos de la vida real]]'', ''[[La hora marcada]]'' y ''La Telaraña''. En trabayando en noveles como ''[[Vivo por Elena]]'', ''[[El diario de Daniela]]'' y ''[[Mujeres engañadas]]'' ente otres, nel añu 2000 llegó'l so primera protagónico na famosa telenovela ''[[Primer amor (telenovela)|Primer amor: A 1000 per hora]]'' onde interpreta a Jovana. Nel 2002 integrar al repartu de ''[[Clase 406]]''. En 2004 llogró fama internacional n'interpretando a ''Mio Colucci'' na [[telenovela]] mexicana, ''[[Rebelde (telenovela)|Rebelde]]'', y formar parte del grupu [[RBD]]. En 2007, RBD presenta la serie ''[[RBD: la familia]]''. En 2011, torna xunto a [[Carlos Ponce]] y [[Sergio Goyri]] a protagonizar ''[[Dos llares]]'', proyeutu producíu por [[Emilio Larrosa]]. Nel ámbitu musical llanzó cinco álbumes d'estudiu como solista, el primer álbum de la cantante titúlase ''[[Anahí (álbum)|Anahí]]'', el so siguiente discu llamóse ''[[Güei ye mañana|¿Güei ye mañana?]]''. El so tercer discu, tituláu ''[[Fondiáu nel mio corazón]]'', ye llanzáu en 1997 y el cuartu álbum, ''[[Baby blue]]'', llanzáu nel añu 2000, siendo l'últimu antes d'integrar l'agrupación [[RBD]], con quien vendió más de 57 millones de discos.<ref>{{cita web |títulu=L'últimu adiós de RBD |url=http://www.peopleenespanol.com/article/el-ultimo-adios-de-rbd |fechaaccesu=11 de xunetu de 2013 |obra=[[People n'Español]] |fecha=24 DE marzu, 2009}}</ref> En 2009, llanzó'l quintu álbum como solista tituláu ''[[El mio deliriu (álbum)|El mio deliriu]]''. En 2016, llanzó'l so sestu álbum tituláu ''[[Inesperáu (álbum)|Inesperáu]]'' depués de cuatro años d'ausencia na música.<ref>{{cita web |títulu=Anahí ta llista pa estrenar el so nuevu discu |url=http://www.univision.com/musica/anahi-esta llista-pa-estrenar-el so-nuevu-discu |obra=[[Univision]] |fecha=abr 26, 2016 |fechaaccesu=27 d'abril de 2016 }}</ref> Como solista vendió más de 3&nbsp;000&nbsp;000 discos y foi considerada una de los meyores esponentes del ''[[pop llatín]]''.<ref>{{cita web |títulu=Anahí - Biografía |url=http://www.emimusicmexico.com/?artistes=anahi |fechaaccesu=29 d'abril de 2013 |obra=EMI |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130411120549/http://www.emimusicmexico.com/?artistes=anahi |fechaarchivu=11 d'abril de 2013 }}</ref><ref>{{cita web |autor=Billboard n'Español |títulu=Los meyores esponentes del pop llatín |url=http://msnlatino.telemundo.com/entretenimiento/Billboard_en_Espanol/photo_gallery/2012-10/los_mayores_esponentes_del_pop_latino |fechaaccesu=20 de febreru de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130212184931/http://msnlatino.telemundo.com/entretenimiento/Billboard_en_Espanol/photo_gallery/2012-10/los_mayores_esponentes_del_pop_latino |fechaarchivu=12 de febreru de 2013 }}</ref> == Biografía == === 1983-1998: Infancia y entamos artísticos === Anahí nació na [[Ciudá de Méxicu]], fía menor d'Enrique Puente y Marichelo Portiella; ye la pequeña de dos hermanes. A la edá de dos años, empecipió la so carrera nel programa ''[[Guah.aes (programa de televisión)|Guah.aes]]'' y mientres dellos años foi la imaxe de la marca [[Pepsi Cola]]. La tema qu'interpretó «Te doi un besito» sirvió pa cerrar diariamente la programación infantil de la [[XHGC-TV|canal 5]] de [[Grupu Televisa|Televisa]]. Anahí amás d'actuar en [[televisión]], participó en delles películes como ''Nacíos pa morrer'' con [[Humberto Zurita]], ''[[Había una vegada una estrella]]'' con [[David Reynoso]] y [[Pedro Fernández (cantante)|Pedro Fernández]]. En 1993, Anahí foi intérprete de la tema Mensaxera del señor», cantar dedicáu al Papa [[Xuan Pablo II]] por cuenta de la so visita a Méxicu.<ref>{{cita web |títulu=Toos quieren canta-y al Papa |url=http://www.informador.com.mx/entretenimiento/2016/641857/6/toos-quieren-canta-y-al papa.htm |obra=L'Informador |fecha=1 de febreru de 2016 |fechaaccesu=1 de febreru de 2016}}</ref> En 1995 participó en ''[[Calandria (telenovela)|Calandria]]'', cola cual Anahí llogró ser conocida n'otros países. En 1996, Anahí llanzó'l so segundu discu ''¿[[Güei ye mañana]]?'' y forma parte del repartu de la novela ''[[Tu y yo (telenovela)|Tu y yo]]''. En 1997, amás de formar parte de la telenovela ''[[La mio pequeña traviesa]]'', llanzó'l so tercer álbum d'estudiu tituláu ''[[Fondiáu nel mio corazón]]''. En 1998 actuó nes noveles ''[[Vivo por Elena]]'' y ''[[Gotita d'amor]]''. === 1999-2003: ''Primer amor'' y ''Clase 406'' === En 1999 trabayó na novela ''[[El diario de Daniela]]'', interpretando a: Adela Monroy y en ''[[Mujeres engañadas]]'' interpretó a Jessica Duarte; nel añu 2000 dióse-y la oportunidá de realizar el so primer protagónico na telenovela ''[[Primer amor (telenovela)|Primer amor a mil x hora]]'' al llau d'[[Ana Layevska]] y [[Kuno Becker]], producida por [[Pedro Damián (productor)|Pedro Damián]]. Esi mesmu añu, sale a la venta'l so cuartu y últimu discu, ''[[Baby Blue (álbum)|Baby blue]]''. En 2001 llanzóse la banda sonora de la novela titulada ''[[Primer amor a 1000 x hora]]''.<ref name="Allmusic">{{cita web |títulu=Primer Amor A 1000 X Hora |url=http://www.allmusic.com/album/a-1000-x-hora-mw0000007027 |fechaaccesu=18 de payares de 2013 |obra=[[Allmusic]] |idioma=Inglés}}</ref> La mesma recibió certificación de discu d'oru en Méxicu, per parte d'[[AMPROFON]], pola venta de 75 mil copies.<ref name="Certificacion">{{cita web |apellíu1=Sánchez|nome1=Jatziri|títulu=Tienen un final feliz|url=https://mobile.twitter.com/SupportAny/status/965357464379109376|obra=Twitter|fechaaccesu=19 de febreru de 2018|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180218231117/https://mobile.twitter.com/SupportAny/status/965357464379109376|fechaarchivu=18 de febreru de 2018}}</ref> En 2002 integrar al repartu de la segunda temporada de ''[[Clase 406]]'' como Jessica Riquelme. Producida tamién por [[Pedro Damián (productor)|Pedro Damián]]. === 2004-2008: ''RBD'' y fama mundial === {{AP|RBD}} En 2004, el [[Productor de televisión|productor]], [[Pedro Damián (productor)|Pedro Damián]], integrar nel repartu de la telenovela ''[[Rebelde (telenovela)|Rebelde]]'', onde interpretó a Mio Colucci. Al par d'esta telenovela, integrar al grupu de pop, [[RBD]]. En payares de [[2004]], llánzase l'álbum debú tituláu ''[[Rebelde (álbum)|Rebelde]]'', foi un ésitu tan grande, que cuando [[RBD]] llanzó diez meses dempués ''[[El nuesu amor (álbum)|El nuesu amor]]'', sorprendió rompiendo récores al consiguir discu de platín en namái siete hores, y llogró ser nomáu a los [[Premios Grammy Llatinos 2006 #RBD|Grammy Llatinos]] como meyor álbum vocal pop dúu o grupu. ''Rebelde'' llogró certificación de discu de diamante y oru polos sos 550&nbsp;000 copies vendíes.<ref>{{cita web |títulu=Anahi, ex-RBD, llanzar en solitariu y presenta el cantar El mio deliriu como anticipu de la so nueva carrera. |url=http://www.emimusic.es/artistas/noticias/1138/1146 |fechaaccesu=1 de payares de 2012 |obra=www.emimusic.es |fecha=2 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100918225536/http://www.emimusic.es/artistas/noticias/1138/1146 |fechaarchivu=18 de setiembre de 2010 }}</ref> La xira del grupu pola [[República Mexicana]] titulada [[Tour Xeneración RBD|Tour Xeneración]] vendió toles entraes de la so tour en tiempu récor, incluyendo una serie de seis concierto nel [[Palaciu de los Deportes (Méxicu)|Palaciu de los Deportes]], con capacidá pa 15&nbsp;500 persones. Los primeros conciertos que realizaron a nivel internacional, foi en [[Colombia]], visitando ciudaes como Cali, Medellín y Bogotá respeutivamente.<ref>{{cita web |autor=Aol Music |títulu=RBD Biography |url=http://music.aol.com/artist/rbd#bio |fechaaccesu=1 de payares de 2012 |idioma=Inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120916144642/http://music.aol.com/artist/rbd#bio |fechaarchivu=16 de setiembre de 2012 }}</ref> El 19 de xunetu de 2005, RBD llanzó'l so primer álbum en direuto y DVD tituláu ''[[Tour xeneración RBD en direuto (álbum)|Tour xeneración RBD en vivu]]'', grabáu mientres la so primer xira nacional.<ref>{{cita web |títulu=RBD llanza la edición diamante de los sos trés materiales discográficos. |url=http://www.caracol.com.co/noticias/actualidad/rbd-llanza-la-edicion-diamante-de-los%20sos%20tr%C3%A9s%20materiales-discograficos/20060302/nota/254852.aspx |fechaaccesu=4 de xunetu de 2013 |obra=Cascoxu |fecha=2 de marzu de 2006 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131215195124/http://www.caracol.com.co/noticias/actualidad/rbd-llanza-la-edicion-diamante-de-los |fechaarchivu=2013-12-15 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=RBD llanza ediciones diamante de los sos discos |url=http://impreso.elnuevodiario.com.ni/2006/03/04/variedades/14087 |fechaaccesu=4 de xunetu de 2013 |obra=El Nuevu Diariu |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131216131651/http://impreso.elnuevodiario.com.ni/2006/03/04/variedades/14087 |fechaarchivu=16 d'avientu de 2013 }}</ref> [[Ficheru:Anahí Puente 4, 2009.jpg|miniaturadeimagen|left|Anahí mientres [[Tour Xeneración RBD|Tour Xeneración]] en [[Tijuana]], 2009.]] En 2005, Anahí llanzó ''[[Antoloxía]]'', un discu colos meyores cantares de les sos anteriores producciones: ''[[Güei ye mañana]]'', ''[[Fondiáu nel mio corazón]]'' y ''[[Baby blue]]''. En 2006 los derechos del so álbum ''Baby blue'' son adquiríos por [[Universal Music]] y foi llanzáu en xunu a nivel mundial sol títulu de ''[[Una rebelde en solitariu]]'', vendiendo más de 700&nbsp;000 copies en Méxicu y más de 1 millón de copies en tol mundu siendo esti consideráu l'álbum más esitosu na carrera de la cantante dende entós. Al añu siguiente tamién se llanzó otra compilación, ''[[Antes de ser rebalbu]]'', esta vegada coles temes de los sos dos primeros álbumes. El fervor de los fans estender a [[Sudamérica]], lo que llevó al grupu a volver grabar dambos discos en portugués pa los siguidores brasilanos, en payares de 2005 llanzaron ''[[Rebelde (álbum)|Rebelde-Edição Brasil]]'', y en mayu de 2006 llancen ''[[El nuesu amor (álbum)|Nosso amor]]''.<ref>{{cita web |autor=[[AllMusic]] |títulu=Nosso Amor Rebalbo by RBD |url=http://www.allmusic.com/album/nosso-amor-rebalbo-mw0000770780 |fecha=22 de mayu de 2006 |idioma=Inglés}}</ref> Inclusive nesti idioma, cada unu de los álbumes encabezó les llistes y llogró ventes multiplatín.<ref name="Folha">{{cita web |autor=Folha |títulu=Saiba mais sobre o grupu mexicanu RBD |url=http://www1.folha.uol.com.br/folha/ilustrada/ult90o62871.shtml |fecha=28 de xunetu de 2006 |idioma=Portugués}}</ref> N'abril de 2006 saquen a la venta'l so segundu CD/DVD en direuto tituláu ''[[Live in Hollywood]]''.<ref>{{cita web |autor=Billboard |títulu=Live in Hollywood - RBD |url=http://www.billboard.com/artist/rbd/chart-history/645121#/album/rbd/live-in-hollywood/766106 |fechaaccesu=1 de payares de 2012 |idioma=Inglés}}</ref> N'ochobre de 2006, RBD tornó a [[Rio de Janeiro]] pa ser el primer artista de fala hispana en dar un conciertu como artista principal na historia del [[Estadiu Maracaná]], el más grande del mundu, ante 50&nbsp;000 espectadores, onde filmaron el DVD ''[[Live in Ríu]]'', llanzáu en febreru de 2007. Coles mesmes superaben los dos millones discos vendíos nos [[Estaos Xuníos]].<ref name="Folha" /> Amás en 2006 la novela ''[[Rebelde (telenovela)|Rebelde]]'' aterrizó n'[[España]] causando un auténticu raxón, ''Rebelde'' foi certificáu doble discu platín polos sos más de 160&nbsp;000 copies vendíes llegando a superar les 200&nbsp;000. La resultancia de les esitoses presentaciones n'España foi un conciertu únicu nel estadiu [[Estadiu Vicente Calderón|Vicente Calderón]] de [[Madrid]] ante más de 40&nbsp;000 persones como parte de la xira [[Tour Celestial 2007|Celestial World Tour]], nel que se grabó'l so cuartu CD/DVD, ''[[Fechu n'España (álbum)|Fechu n'España]]''. [[Ficheru:Anahí 2008-2.jpg|miniaturadeimagen|derecha|Anahí en [[Rumanía]] mientres [[Empezar Dende Cero Tour]], 2008.]] En mayu de 2007, la compañía [[Mattel]] llanza a la venta una edición especial de [[Barbie]] de los personaxes Mia, Lupita y Roberta de la telenovela ''[[Rebelde (telenovela)|Rebelde]]''.<ref>{{cita web |títulu=Les RBD en muñeques, personaxes de la novela son Barbie |url=http://www.eluniverso.com/2007/06/01/0001/1065/0F58B524FAC84C73A30AA7EEFFC370Y1.html |obra=L'Universu |fecha=1 de xunu de 2007 |fechaaccesu=2 de marzu de 2015 }}</ref> Anahí, [[Duce María]] y [[Maite Perroni]] fueron les primeres mexicanes en tener un retruque de los sos personaxes. La muñeca foi puesta a la venta en Méxicu, Estaos Xuníos y América Llatina.<ref name="Mattel">{{cita web |autor=L'Universal |títulu=Llancen Barbie RBD inspirada nes integrantes de l'agrupación |url=http://www.eluniversal.com.mx/notas/428233.html |fecha=30 de mayu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131101162532/http://www.eluniversal.com.mx/notas/428233.html |fechaarchivu=2013-11-01 }}</ref> El 28 de mayu de 2007, el grupu ye convidáu pol empresariu [[Donald Trump]] pa presentase nel mayor certame de guapura, ''[[Miss Universu 2007 #RBD|Miss Universu]]''.<ref>{{cita web |títulu=RBD fará show non Miss Universu 2007 |url=http://vemquetem.net/2007/rbd-fara-show-non-miss-universu-2007-2/ |fechaaccesu=2 de payares de 2012 |obra=www.vemquetem.net |idioma=Portugués |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131030073257/http://vemquetem.net/2007/rbd-fara-show-non-miss-universu-2007-2/ |fechaarchivu=30 d'ochobre de 2013 }}</ref> L'eventu realizar nel [[Auditoriu Nacional]] de la [[Méxicu, D.F.|Ciudá de Méxicu]], [[Méxicu]], onde'l grupu realizó un [[medley]] colos cantares «Wanna play», «Ciñu mio» y «Money, money» del so cuartu álbum ''[[Rebels]]''.<ref>{{cita web |autor=UOL Mais |títulu=RBD en Miss Universu 2007 |url=http://mais.uol.com.br/view/bb3ia55rps8x/rbd-en-miss-universu-2007-0402DCB93326?types=A |fechaaccesu=2 de payares de 2012 |fecha=30 de mayu de 2007 |idioma=Portugués}}</ref> RBD fixo'l so debú n'inglés con ''[[Rebels]]'' a dos selmanes d'haber llanzáu ''[[Celestial (álbum de RBD)|Celestial]]'', aumentando la so fama col so ésitu billingüe «[[El to amor]]».<ref>{{cita web |autor=Billboard |títulu=Rebels - RBD |url=http://www.billboard.com/artist/rbd/chart-history/645121#/album/rbd/rebels/816686 |fechaaccesu=1 de payares de 2012 |idioma=Inglés}}</ref> En payares de 2007, RBD publicó ''[[Empezar dende cero]]'' y llanza el so primer senciellu, «[[Inalcanzable (cantar)|Inalcanzable]]». El CD llogra gran ésitu internacionalmente, convirtiéndose en discu d'oru en Méxicu y Brasil a una selmana de tar a la venta, n'España los CD escosóse'l mesmu día que sale a la venta y ye certificáu discu d'oru nel so primer mes, y recibe una nominación nos [[Grammy Llatinos 2008|Grammy Llatinos]] como meyor álbum vocal pop dúu o grupu. En febreru de 2008 dan empiezu a la so xira internacional [[Empezar Dende Cero Tour]]. El 24 de marzu de 2009, llancen el DVD ''[[Live in Brasilia]]'', filmáu mientres dicha xira ante más de 500&nbsp;000 persones.<ref>{{cita web |títulu=Show RBD no Brasil|url=http://www.tudoemfoco.com.br/show-rbd-no-brasil.html|obra=Tudo em Focu|idioma=Portugués|fechaaccesu=29 de mayu de 2018|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180529143941/http://www.tudoemfoco.com.br/show-rbd-no-brasil.html|fechaarchivu=29 de mayu de 2018}}</ref><ref>{{cita web |autor=UOL Música |títulu=RBD estende turnê y também se apresenta em Manaus y Belo Horizonte |url=http://musica.uol.com.br/ultnot/2008/04/24/ult89o8964.jhtm |fechaaccesu=3 de payares de 2012 |fecha=24 d'abril de 2008 |idioma=Portugués |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131030124145/http://musica.uol.com.br/ultnot/2008/04/24/ult89o8964.jhtm |fechaarchivu=30 d'ochobre de 2013 }}</ref> Tres cuatro años d'ésitos, el grupu anunció la so separación en 2008 y un tour mundial de despidida llamáu [[Xira del Adiós]], realizando presentaciones en toa [[América]] y [[Europa]]. En marzu de 2009, como despidida llancen el so últimu discu tituláu ''[[Pa escaecete de mi]]''.<ref>{{cita web |autor=Wikibin |títulu=Despues de too |url=http://wikibin.org/articles/despues-de-tou.html |fechaaccesu=1 de payares de 2012 |idioma=Inglés }}</ref> En payares de 2009 llancen l'últimu DVD, ''[[Tournée do Adeus]]'' filmado mientres la so última xira. En payares de 2008, Anahí y [[Duce María]] collaboraron xunto a [[Tiziano Ferro]], grabando'l cantar llamáu «[[El regalu más grande]]».<ref>{{cita web |autor=EMIMusic |títulu=Music video by Tiziano Ferro, Anahí & Dulce María performing El Regalu Mas Grande. |url=http://www.youtube.com/watch?v=Uqg4Y6N53k0 |obra=YouTube |fecha=22 d'abril de 2010}}</ref> === 2009-2011: ''El mio deliriu'' y ''Dos llares'' === En 2009 firma un contratu cola discográfica [[EMI]].<ref>{{cita web |autor=People n'Español |títulu=Anahí firma exclusividad con EMI Music |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-robla-exclusividad-con-emi-music |fecha=6 d'agostu de 2009}}</ref> En xunetu de 2009 y mientres la entrega de los [[Premiu Xuventú]], estrena'l so nuevu senciellu musical «[[El mio Deliriu (cantar)|El mio deliriu]]».<ref name="Premiu Xuventú">{{cita web |autor=Felipe Cuevas |títulu=Pau amosó'l so 'Causa y Efeutu en Premiu Xuventú 2009 |url=http://musica.univision.com/premio-juventud/historia/slideshow/2011-03-24/fotos-premio-mocedá-2009 |fechaaccesu=1 de marzu de 2014 |obra=[[Univision]]}}</ref> Foi llanzáu a la venta al traviés de [[descarga dixital]] el 14 d'agostu de 2009. El videu musical foi filmáu el 16 d'ochobre de 2009 en [[Los Angeles]], dirixíu por Max Gutiérrez, y l'álbum foi llanzáu a la venta'l 24 de payares,<ref>{{cita web |títulu=El mio Deliriu - Single by Anahí |url=http://itunes.apple.com/us/album/el%20mio-deliriu-single/id327304825 |obra=itunes.apple.com |fecha=Aug 14, 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110806060654/http://itunes.apple.com/us/album/el |fechaarchivu=2011-08-06 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí - Biografía |url=http://www.tvnotas.com.mx/famosos/52-anahi-/ |fechaaccesu=1 de marzu de 2014 |obra=TV Notes |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170425002448/http://www.tvnotas.com.mx/famosos/52-anahi-/ |fechaarchivu=2017-04-25 }}</ref> este recibió discu d'oru en [[Brasil]].<ref>{{cita web |autor=ABPD |títulu=Certificaos |url=http://abpd.org.br/certificados_interna.asp?sArtista=Anah%ED |obra=abpd.org.br |idioma=portugués }}</ref> {{Caxa de cita|«El discu tien el sellu Anahí, que ye pop puru, lo que m'encantar. Y lo más importante pa mi ye que per primer vegada toi arreyada en tol procesu creativu. Toi más madura y esti discu tien tou que ver colo que soi, ye un reflexu fiel de mi. Cuasi tolos cantares son coautoría mio, polo tanto creo que les persones van sentir que ye bien auténticu».|Anahí sobre ''[[El mio deliriu (álbum)|El mio deliriu]]'' n'entrevista col diariu chilenu "[[El Mercurio]]", 2009.<ref>{{cita publicación |autor=Quien.com |url=http://www.quien.com/espectaculos/2009/12/05/rbd-existira-siempres-anahi |títulu=RBD va esistir siempres |fechaaccesu=5 d'avientu de 2009 }}</ref>}} En febreru de 2010 foi escoyida xuráu internacional pal eventu [[LI Festival Internacional del Cantar de Viña del Mar|Viña del Mar 2010]] onde realizó una presentación interpretando'l so senciellu «[[El mio deliriu (cantar)|El mio deliriu]]», y terminándola con una actuación polémica del cantar «Él mintióme», sicasí nun se llevó nengún gallardón.<ref>{{cita web |autor=Hola Méxicu |títulu=Anahí, ex RBD, presenta nel festival de Viña del Mar el so discu en solitariu |url=http://www.hola.com/musica/2010022413055/festival/vina/mar/ |obra=www.hola.com |fecha=24 de febreru de 2010}}</ref> [[Ficheru:Anahí Puente 2, 2010.jpg|200px|miniaturadeimagen|left|Anahí mientres [[El mio deliriu World Tour|El mio Deliriu World Tour]] en [[São Paulo]], 2010]] En marzu de 2010, llanzó'l so segundu senciellu tituláu «[[Hipnotícesme]]», que foi compuestu pola cantante [[Gloria Trevi]], el 7 de xunu de 2010 llevar a cabu l'estrenu del videu musical dirixíu por Ricardo Moreno.<ref>{{cita web |autor=Terra Méxicu |títulu=Anahí graba'l so nuevu videu musical 'Hipnotícesme' |url=http://www.terra.com.mx/musica/semeyes/023342/Anahi+graba+el so+nuevu+videu+musical+Hipnotícesme.htm |fechaaccesu=3 de payares de 2012 |fecha=16 d'abril de 2010 }}</ref> Coles mesmes llanzó'l so primer senciellu, «[[Quiero (cantar de Anahí)|Quiero]]», solo para [[España]], el videu musical foi estrenáu'l 26 de mayu de 2010.<ref>{{cita web |autor=EMI Music Spain |títulu=Anahí estrena'l videu de Quiero, primer single del so álbum en solitariu El mio Deliriu |url=http://www.emimusic.es/artistas/noticias/1138/1362 |fecha=26 de mayu de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100621184008/http://www.emimusic.es/artistas/noticias/1138/1362 |fechaarchivu=21 de xunu de 2010 }}</ref> N'agostu de 2010, Anahí ganó en [[Premios Orgullosamente Llatín]] na categoría cantar llatín del añu con hipnotícesme».<ref>{{cita web |autor=Terra |títulu=La cantante Anahí ye ganadora de Orgullosamente Llatín |url=http://www.terra.com.mx/musica/articulo/948319/La cantante+Anahi+ye+ganadora+de+Orgullosamente+Llatín.html |fechaaccesu=3 de payares de 2012 |fecha=30 d'agostu de 2010 }}</ref> El 23 de payares de 2010 llanzó'l re edición del so discu como solista, ''[[El mio deliriu (álbum)|El mio deliriu]]'', tituláu ''El mio deliriu deluxe'', del cual esprender el tercer senciellu «[[Alérxicu (cantar)|Alérxicu]]».<ref name="Generacion">{{cita web |autor=D - PM (lageorge) |títulu=Anahí presenta nueva balada "Alérxicu" |url=http://www.generaccion.com/usuarios/31628/anahi-presenta-nueva-balada-alergico |fechaaccesu=28 d'abril de 2013 |obra=Xeneración |fecha=8 de setiembre de 2010}}</ref> El senciellu tuvo un gran ésitu comercial, algamando'l segundu puestu nes llistes de los cantares más escuchaos en [[Méxicu]], y convirtióse nel cantar númberu unu en ventes, a tan solo hores de salir.<ref>{{cita web |títulu='Alérxicu' ye'l cantar más descargáu |url=http://musica.univision.com/noticias/article/2010-10-19/anahi-presumio-portada-de-senciellu-alergico |fechaaccesu=28 d'abril de 2013 |obra=[[Univision]] |fecha=19 d'ochobre de 2010}}</ref> [[Ficheru:Anahí en Tijuana 2, 2010.jpg|200px|miniaturadeimagen|derecha|Anahí en Tijuana, 2010.]] En setiembre de 2010, Anahí recibió'l Premiu Arlequín pola so trayeutoria cola so carrera como solista.<ref>{{cita web |autor=Premiu Arlequín - Páxina oficial |títulu=Anahí recibe Premiu Arlequín 2010 |url=http://www.premioarlequin.com.mx/noticia.php?id=1039 |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |obra=http://www.premioarlequin.com.mx |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180602151010/http://premioarlequin.com.mx/noticia.php?id=1039 |fechaarchivu=2018-06-02 }}</ref> En febreru de 2011, Anahí foi escoyida pa interpretar a Angélica Estrada, el personaxe principal de ''[[Dos llares]]'', una telenovela orixinal escrita y producida por [[Emilio Larrosa]].<ref>{{cita web |títulu=Anahí en 'Dos Llares' al llau de Carlos Ponce |url=http://www.generaccion.com/noticia/99402/anahi-dos-llares-al llau-carlos-ponce |fechaaccesu=18 de payares de 2013 |obra=Generacción |fecha=15 d'abril de 2011}}</ref> Recibió una nominación nos [[Premios TVyNovelas (Méxicu) 2012|Premios TVyNovelas]] como meyor actriz y como meyor tema musical xunto a [[Carlos Ponce]], cola so tema «Rindime nel to amor». En marzu de 2011, Anahí trabayó xunto a [[Christian Chávez (cantante)|Christian Chávez]], per primer vegada dende [[RBD]], grabando'l cantar tituláu «[[Llibertá (cantar)|Llibertá]]», que foi llanzada a la venta al traviés de [[descarga dixital]] el 12 d'abril de 2011.<ref>{{cita web |títulu=Christian Chávez y Anahí estrenen "Llibertá" |url=http://www.peopleenespanol.com/article/christian-chavez-y-anahi-estrenen-llibertá |obra=peopleenespanol.com |fecha=21 de marzu de 2011}}</ref> En mayu de 2011, ye convidada por [[MTV Llatinoamérica]] pa realizar la tema principal de la telenovela ''[[Popland!]]'' llamada «[[Click (cantar)|Click]]», xunto col mexicanu [[Bryan Amadeus]] del grupu [[Moderatto]] y l'arxentín [[Ale Sergi]] de [[Miranda!]].<ref>{{cita web |títulu=Anahí, Bryan Amadeus y Ale Sergi estrenen "Click" |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-bryan-amadeus-y-ale-sergi-estrenen-click |obra=peopleenespanol.com |fecha=12 d'agostu de 2011}}</ref> En xunetu de 2011, Anahí llanzó a la venta'l cantar «[[Estremada]]», tema d'apertura de la telenovela mexicana ''[[Dos llares]]'' que protagonizó.<ref>{{cita web |autor=Itunes |títulu=Estremada - Single by Anahí |url=http://itunes.apple.com/es/album/estremada-single/id445243192 |obra=itunes.apple.com |fecha=5 de xunetu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140625063521/https://itunes.apple.com/es/album/estremada-single/id445243192 |fechaarchivu=25 de xunu de 2014 }}</ref> N'avientu de 2011, la cantante foi convidada a grabar un dueto col cantante mexicanu [[Juan Gabriel]] pal so nuevu álbum de duetos pola celebración de les sos 40 años de carrera artística, que va ser llanzáu nel 2015, y que se titula «Col to amor».<ref>{{cita web |autor=People n'Español |títulu=Noticies ARTÍCULU ANTERIORSIGUIENTE ARTÍCULU Anahí emocionada de grabar con Juan Gabriel |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-emocionada-de-grabar-con-juan-gabriel |fecha=9 de xineru de 2012}}</ref> === 2012-2014: Non violence y posa profesional === Anahí xunir a la fundación ''Non Violence'' como nuevu miembru d'embaxadores de la paz, siendo la primer llatina en xunise a esta campaña. Diseñó la so propia escultura y participa unviando un mensaxe d'amor y paz pa Méxicu, Brasil y el restu del mundu.<ref name="Anahí ye_1">{{cita web |títulu=Anahí ye embaxadora de la paz |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-ye-embaxadora-de-la paz |obra=People n'Español |fecha=13 d'ochobre de 2011}}</ref> En 2012, xunto a otros embaxadores globales presentóse la so escultura na esposición Mundial, ''Pistoles pola paz'', que se llevó a cabu mientres los [[Xuegos Olímpicos]], [[Londres 2012]].<ref name="Hola Méxicu_1">{{cita web |autor=Hola Méxicu |títulu=Anahí presume la so 'escultura' en Londres |url=http://mx.hola.com/musica/201208021972/escultura-anahi-londres/ |fecha=2 d'agostu de 2012}}</ref> En 2012, dar a conocer que Anahí atopábase preparando'l so próximu álbum, collaborando con artistes como'l rappero [[Flo Rida]].<ref>{{cita web |autor=Y! Latin News |títulu=Anahi y Flo Rida preparar pa faer historia… |url=http://la.eonline.com/argentina/2012/301748/anahi-y-flo-rida-preparar pa-faer-historia |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |fecha=16 marzu, 2012 }}</ref> En payares de 2012 realiza un [[Twitter|Twitcam]] onde anuncia l'aplazamientu del so álbum, por cuenta de cambeos importantes que socedieron na so compañía discográfica, [[EMI]].<ref>{{cita web |autor=[[People n'Español]] |títulu=Anahí aplaza llanzamientu del so nuevu discu |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-aplaza-lanzamiento-de-su-nuevu-discu |fechaaccesu=18 d'avientu de 2012 |fecha=28 DE PAYARES, 2012}}</ref> El 4 de febreru de 2013 llanza'l so senciellu promocional «[[Absurda]]».<ref>{{cita web |autor=Sexeniu |títulu=Anahí y los sos próximos estrenos |url=http://www.sexenio.com.mx/articulo.php?id=24550 |fechaaccesu=30 de xineru de 2013 |fecha=30 de xineru de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130507084745/http://www.sexenio.com.mx/articulo.php?id=24550 |fechaarchivu=7 de mayu de 2013 }}</ref> En marzu de 2013, Anahí espresó a la revista ''Cares Méxicu'' que'l senciellu nun formaría parte d'un nuevu discu.<ref>{{cita web |apellíu1=Torres |nome1=Leonardo |títulu=Anahí posa para a revista Cares y refuga planos pa CD novo: “non momentu, não” |url=http://www.portalpopline.com.br/anahi-posa-para-a revista cares-y-refuga-planos-pa-cd-novo-non-momento-nao/ |obra=Popline |idioma=Portugués |fecha=4 de marzu de 13 |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{cita web |títulu=¿Retírase? Anahí diría adiós a 28 años de trayeutoria |url=http://www.tvnotas.com.mx/2013/07/19/C-52108-retírase-anahi-diria-adios-a-28-anos-de-trayeutoria.php |obra=TV Notes |fecha=19 de xunetu de 2013 |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2015 }}</ref> La cantante caltúvose alloñada de la so carrera artística mientres cuatro años.<ref>{{cita web |títulu=Anahí nun va dexar la so carrera depués de casase |url=http://musica.terra.com/anahi-nun dexara-la so-carrera-depués-de casase,98efe5a241801410VgnVCM5000009ccceb0aRCRD.html |obra=Terra |fecha=10 de setiembre de 2013 |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Manuel Velasco afirma que Anahí nun va dexar la so carrera en convirtiéndose na so esposa |url=http://mx.hola.com/famosos/201309104904/anahi-manuel-velasco-boda/ |obra=Hola Méxicu |fecha=10 de setiembre de 2013 |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí confeso lo que va asoceder cola so carrera |url=http://www.univision.com/musica/anahi-confeso-lo-que-ocurrira-con-su-carrera-semeyes |obra=[[Univision]] |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2015 }}</ref> === 2015-2018: Regresu musical y ''Inesperáu'' === Depués de contraer matrimoniu col gobernador [[Manuel Velasco Coello]], Anahí anunció, por aciu una semeya publicada na so cuenta en [[Instagram]], que nun dexaría la so vida profesional.<ref>{{cita web |apellíu1=Torales |nome1=Alejandra |títulu=Anahí esclaria que nun va dexar la so carrera |url=http://www.quien.com/espectaculos/2015/04/26/anahi-comparte-semeyes-de-la so-boda-y-esclaria-que-nun dexara-la so-carrera |obra=Quien |fecha=25 d'abril de 2015 |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2015 }}</ref> El 26 de mayu de 2015, Anahí torna a la música y llanza el so senciellu «Tán ende».<ref>{{cita web |títulu=Anahí rinde tributu a los sos fans cola tema "Tán ende" |url=http://www.milenio.com/hey/musica/Anahi_Estan_ahi-Anahi_cancion_Estan_ahi-Anahi_vuelve_musica_Estan_ahi_0_524947590.html |obra=El Mileniu |fecha=26 de mayu de 2015 |fechaaccesu=26 de mayu de 2015}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí: Escucha'l cantar qu'escribió como regalu a los sos fans |url=http://laprensa.peru.com/espectaculos/noticia-anahi-cancion-estan-ahi-video-44867 |obra=La prensa Perú |fecha=26 de mayu de 2015 |fechaaccesu=26 de mayu de 2015}}</ref> El cantar foi llanza en [[descarga dixital]] y foi n'agradecimientu a los sos fanáticos.<ref>{{cita web |apellíu1=Cháidez |nome1=Tania |títulu=Anahí estima l'amor de los sos fans cola so nueva tema “Tán ende” (VIDEO Y SEMEYES) |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-presenta-torna-cancion-nueva-tema-fans-siguidores-estan-ahi-musica-rbd-video-y-semeyes |obra=[[People n'Español]] |fecha=26 de mayu de 2015 |fechaaccesu=26 de mayu de 2015}}</ref><ref>{{cita web |apellíu1=Garza |nome1=Aracely |títulu=Anahí llanza'l so primer senciellu tres la so boda con Manuel Velasco |url=http://www.quien.com/espectaculos/2015/05/25/anahi-lanza-primer-senciellu-tres-la so-boda-con-manuel-velasco |obra=Quien |fecha=26 de mayu de 2015 |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2015 }}</ref> El 10 de xunetu de 2015 confirmóse oficialmente'l regresu musical de la cantante.<ref>{{cita web |títulu=¡Atención! ¡Anahí torna a los escenarios de Premiu Xuventú! |url=http://musica.univision.com/slideshow/131115/2015-07-10/premio-juventud/lo-meyor/atencion-anahi-torna-a-les obra=[[Univision]] |fechaaccesu=10 de xunetu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150711173507/http://musica.univision.com/slideshow/131115/2015-07-10/premio-juventud/lo-meyor/atencion-anahi-torna-a-los |fechaarchivu=11 de xunetu de 2015 }}</ref> El 16 de xunetu de 2015 realízase l'estrenu del so nuevu senciellu «[[Rumba (cantar)|Rumba]]», perteneciente al so nuevu álbum d'estudiu, interpretáu per primer vegada en [[Premiu Xuventú 2015]].<ref>{{cita web |títulu=Univision's “Premiu Xuventú” 2015 Set to Score Big as Latin Music's Top “Players” Perform on Videogame-Themed Show |url=http://corporate.univision.com/2015/07/univisions-premio-juventud-2015-set-to-score-big-as-latin-musics-top-players-perform-on-videogame-themed-show/ |obra=[[Univision]] |idioma=Inglés |fecha=7 de setiembre de 15 |fechaaccesu=10 de xunetu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150711182439/http://corporate.univision.com/2015/07/univisions-premio-juventud-2015-set-to-score-big-as-latin-musics-top-players-perform-on-videogame-themed-show/ |fechaarchivu=11 de xunetu de 2015 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=ANAHÍ TORNA RUMBEANDO A LA MÚSICA |url=http://espectaculos.televisa.com/musica/noticias/864374/anahi-senciellu-rumba-torna-escenarios-premios-mocedá/ |obra=Televisa |fecha=10 de xunetu de 2015 |fechaaccesu=10 de xunetu de 2015}}</ref> El senciellu ye una collaboración col cantante boricuo [[Wisin]], y foi puestu a la venta al traviés de [[descarga dixital]] el 24 de xunetu de 2015.<ref>{{cita web |apellíu1=García |nome1=Miriam |títulu=Tres más de dos años, Anahí finalmente estrena cantar |url=http://www.quien.com/espectaculos/2015/07/10/ente-los sos-compromisos-como-primer-dama-de-chiapas-anahi-estrena-tema?hootPostID=feed522a7y557015fa3852c53y16f49d |obra=Quien |fecha=10 de xunetu de 2015 |fechaaccesu=10 de xunetu de 2015 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=¿RETIRADA? PA NADA, ¡ANAHÍ TIEN MUNCHA RUMBA” PA TI! |url=http://ritmoson.tv/noticies/Retirada-Pa-nada-Anahi-tien-muncha Rumba-pa-ti-313266201.html |obra=Ritmoson Latino |fechaaccesu=10 de xunetu de 2015}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí vuelve a la música con un nuevu senciellu tituláu “Rumba” que cunta cola participación de Wisin |url=http://www.telemundo.com/entretenimiento/2015/07/13/anahi-vuelve-la-musica-con-un-nuevu-senciellu-tituláu-rumba-que-cunta |obra=Telemundo |fecha=13 de xunetu de 2015 |fechaaccesu=14 de xunetu de 2015}}</ref><ref>{{cita web |títulu=¡Anahí torna a los escenarios y facer en Premiu Xuventú! |url=http://musica.univision.com/article/2396364/2015-07-10/premio-juventud/peracabar/anahi-torna-a-los%20escenarios |obra=[[Univision]] |fechaaccesu=14 de xunetu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150713062417/http://musica.univision.com/article/2396364/2015-07-10/premio-juventud/peracabar/anahi-torna-a-los |fechaarchivu=2015-07-13 }}</ref><ref>{{cita web |apellíu1=García |nome1=Miriam |títulu=Tres más de dos años, Anahí finalmente estrena cantar |url=http://www.quien.com/espectaculos/2015/07/10/ente-los sos-compromisos-como-primer-dama-de-chiapas-anahi-estrena-tema |obra=Quien |fecha=10 de xunetu de 2015 |fechaaccesu=14 de xunetu de 2015 }}</ref> El 27 d'agostu de 2015 estrenóse'l videu musical del senciellu, producíu por [[Jessy Terrero]] y grabáu en [[Miami]].<ref>{{cita web |títulu=Anahí estrena'l nuevu videu musical del tarreza Rumba xunto a Wisín (VIDEO) |url=https://www.telemundo.com/shows/2015/08/28/anahi-estrena-el-nuevo-video-musical-del-tarreza-rumba-xuntu-wisin-videu |obra=Telemundo |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Wisin y Anahí presenten el videoclip oficial de "Rumba" |url=http://peru.com/entretenimiento/musica/wisin-y-anahi-presenten-videoclip-oficial-rumba-noticia-394324 |obra=Perú Música |fecha=31 d'agostu de 2015 |fechaaccesu=6 d'ochobre de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20210810115108/https://peru.com/entretenimiento/musica/wisin-y-anahi-presenten-videoclip-oficial-rumba-noticia-394324 |fechaarchivu=2021-08-10 }}</ref> El senciellu llogró'l númberu unu na llista ''[[Billboard]] Tropical Airplay'', convirtiéndose nel primer senciellu númberu unu de Anahí nos [[Estaos Xuníos]].<ref name="BillboardTropical">{{cita web |títulu=Artist - Anahi |url=http://www.billboard.com/artist/279008/Anahi/chart?f=340 |obra=[[Billboard]] |idioma=Inglés |fechaaccesu=10 de setiembre de 2015}}</ref> El 20 d'ochobre de 2015, la cantante anunció que'l nome del so sestu álbum d'estudiu ye ''Amnesia'',<ref>{{cita web |títulu=Novo discu de Anahí já tem nome |url=http://www.billboard.com.br/noticies/novo-discu-de-anahi-ja-tem-nome/ |obra=[[Billboard]] |idioma=Portugués |fecha=20 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015}}</ref> y el segundu senciellu del álbum ye «Boom cha», una collaboración cola cantante brasilana Zuzuka Poderosa.<ref>{{cita web |títulu=Anahí graba videoclip de “Boomcha” |url=https://rotativo.com.mx/entretenimiento/musica/465858-anahi-graba-videoclip-de-boomcha/ |obra=Diariu Rotativu |fecha=20 ochobre, 2015 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí da un adelantu de `Boom Cha´ |url=http://www.caras.com.mx/espia/890997/musica-nueva-tien-anahi-cantares-nuevos-anahi-onde-escucho-cantares-anahi/?hootPostID=d1d827960y57888bd8531dbe5y749102 |obra=Cares Méxicu |fecha=19 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2015 }}</ref> El 12 de payares de 2015, estrenóse la segunda temporada del [[Telerrealidad|reality show]] ''Lucky Ladies'' de la canal [[Fox Life Llatinoamérica]], Anahí realizó una participación na serie onde la so hermana Marichelo participa.<ref>{{cita web |apellíu1=Capo |nome1=Nohelia |títulu=Anahí va participar na segunda temporada de Lucky Ladies |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-participara-segunda-temporada-lucky-ladies-hermana-marichelo-chiapas |obra=[[People n'Español]] |fecha=30 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=2 de payares de 2015}}</ref><ref>{{cita web |apellíu1=López |nome1=Brianda |títulu=Anahí fala de lo muncho qu'estraña a la so familia desque se casó |url=http://www.quien.com/espectaculos/2015/11/01/anahi-fala-de-lo-enforma-que-extrana-a-la so-familia-dende-que se caso |obra=Quien |fecha=1 de payares de 2015 |fechaaccesu=2 de payares de 2015 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=ANAHÍ FAI EMOTIVA DECLARACIÓN SOBRE LA SO FAMILIA |url=http://espectaculos.televisa.com/farandula/noticias/894388/anahi-emotiva-declaracion-sobre-familia/ |obra=Televisa |fecha=31 d'ochobre de 15 |fechaaccesu=2 de payares de 2015}}</ref> El 11 d'avientu de 2015 Anahí llanzó'l segundu senciellu del álbum tituláu «[[Boom cha]]», al traviés de [[descarga dixital]], una collaboración cola cantante brasilana Zuzuka Poderosa.<ref>{{cita web |títulu=Anahí estrenó un nuevu videoclip y unvió-y un mensaxe bien especial a los sos fans (+ Videu) |url=http://la.eonline.com/argentina/2015/anahi-estreno-un-nuevo-videoclip-y--y-envio-un-mensaxe-bien-especial-a-los sos-fans-videu/? |obra=Y! |fecha=11 d'avientu de 2015 |fechaaccesu=12 d'avientu de 2015 }}</ref> El mesmu día estrenóse'l videu musical al traviés de la so cuenta [[Vevo]], foi dirixíu por Pablo Croce.<ref>{{cita web |títulu=HOT! Anahí estrena videu del so nuevu senciellu "Boom Cha" |url=http://www.quien.com/espectaculos/2015/12/11/hot-anahi-estrena-video-de-su-nuevu-senciellu-boom-cha |obra=Quien |fecha=11 d'avientu de 2015 |fechaaccesu=12 d'avientu de 2015 }}</ref> El 16 d'avientu de 2015, Anahí xunto col so maríu [[Manuel Velasco Coello]] viaxen a la [[Ciudá del Vaticanu]] y conocen al [[Francisco (papa)|Papa Francisco]].<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |apellíu1=Capo |nome1=Nohelia |títulu=Anahí y Manuel Velasco conocen al papa Francisco nel Vaticanu (SEMEYES) |url=http://www.peopleenespanol.com/en/article/anahi-y-manuel-velasco-conocen-al papa-francisco-en-el-vaticanu-semeyes |obra=[[People n'Español]] |fecha=16 D'AVIENTU, 2015 |fechaaccesu=15 de febreru de 2016 }} |2=http://www.peopleenespanol.com/en/article/anahi-y-manuel-velasco-conocen-al papa-francisco-en-el-vaticanu-semeyes |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Visiten Velasco y Anahí al Papa nel Vaticanu |url=http://www.zocalo.com.mx/seccion/articulo/anahi-presume-alcuentru-con-el papa-1450314529 |obra=El Zócalo |fecha=17 d'avientu de 2015 |fechaaccesu=15 de febreru de 2016 }}</ref> El 2 de febreru de 2016, Anahí presentó «Amigu Francisco»,<ref>{{cita web |apellíu1=González |nome1=Moisés |títulu=Anahí estrena un cantar dedicáu al papa Francisco (VIDEO) |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-estrena-cancion-dedicada-al papa-francisco-video-amigu |obra=[[People n'Español]] |fecha=3 de febreru de 2016 |fechaaccesu=4 de febreru de 2016}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Escucha'l cantar que Anahí y Julion Álvarez compunxéron-y al Papa Francisco |url=https://www.telemundo.com/entretenimiento/2016/02/02/escucha-la-cancion-que-anahi-y-julion-alvarez-compunxéron-y al-papa |obra=Telemundo |fecha=FEBRERU 2, 2016 |fechaaccesu=3 de febreru de 2016}}</ref> un cantar interpretáu xunto al cantante [[Julión Álvarez]] destinada a da-y la bienvenida al [[Francisco (papa)|Papa Francisco]] na so visita al estáu [[Chiapas]].<ref>{{cita web |títulu=Anahí dedica emotivu mensaxe al Papa Francisco |url=http://www.caras.com.mx/el-espia/16/02/2/que-mensaxe-escribio-anahi-papa-francisco.html?hootPostID=b5326y734a33ff8y6y9052709f96da88 |obra=Cares Méxicu |fecha=2 de febreru de 2016 |fechaaccesu=3 de febreru de 2016 }}</ref><ref>{{cita web |apellíu1=MANDUJANO |nome1=ISAÍN |títulu=Anahí y Julión Álvarez llancen en YouTube tema que van cantar al Papa en Chiapas |url=http://www.proceso.com.mx/428570/anahi-y-julion-alvarez-llancen-en-youtube-tema-que-cantaren-al papa-en-chiapas |obra=Procesu |fecha=2 FEBRERU, 2016 |fechaaccesu=3 de febreru de 2016}}</ref> El 3 de febreru de 2016 realizóse la grabación del videu musical de la tema.<ref>{{cita web |títulu=Julión y Anahí llancen videu pal Papa |url=http://www.siete24.mx/julion-y-anahi-llancen-video-pa-el%20papa-37563/ |obra=Siete 24 |fecha=feb 9, 2016 |fechaaccesu=10 de febreru de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160213132449/http://www.siete24.mx/julion-y-anahi-llancen-video-pa-el |fechaarchivu=2016-02-13 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí y Julión Álvarez dediquen cantar al Papa Francisco |url=http://www.economiahoy.mx/life-style-eAm-mx/noticies/7336735/02/16/Videu-Anahi-y-Julion-Alvarez-dediquen-cancion-al Papa-Francisco.html |obra=Economía Güei |fecha=8 de febreru de 2016 |fechaaccesu=10 de febreru de 2016}}</ref> Foi estrenáu'l 6 de febreru de 2016 na cuenta oficial de [[Facebook]] de la cantante.<ref>{{cita web |títulu=¡JULIÓN ÁLVAREZ Y ANAHÍ AMUÉSEN-Y GUAPURES NATURALES AL PAPA FRANCISCO! |url=http://espectaculos.televisa.com/musica/videos/920189/julion-alvarez-anahi-video-amigu-francisco/ |obra=Televisa Espectáculos |fecha=8 de febreru de 16 |fechaaccesu=10 de febreru de 2016}}</ref> El 12 de febreru de 2016 llanzóse «[[Yes (cantar de Anahí)|Yes]]», tercer senciellu del álbum d'estudiu y a dúu col cantante mexicanu [[Julión Álvarez]].<ref>{{cita web |apellíu1=Torres |nome1=Leonardo |títulu=Anahí revela trechu da lletra de música nova: “Yes” |url=http://www.portalpopline.com.br/anahi-revela-trechu-da-lletra-de-musica-nova-yes/ |obra=Popline |idioma=Portugués |fecha=4 de febreru de 16 |fechaaccesu=4 de febreru de 2016 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Novo clipe y novo single! Anahi ta cheia das novidades |url=http://www.latinpopbrasil.com.br/noticies/novo-clipe-y-novo-single-anahi-esta-cheia-das-novidades/ |obra=Latin Pop Brasil |idioma=Portugués |fecha=3 de febreru de 2016 |fechaaccesu=4 de febreru de 2016 }}</ref> El 15 de febreru de 2016, Anahí xunto al so maríu [[Manuel Velasco Coello]], recibieron [[Francisco (papa)|Papa Francisco]] nel aeropuertu de [[Tuxtla Gutiérrez]], [[Chiapas]].<ref>{{cita web |títulu=SEMEYA: El paxellu col que Anahí recibió al Papa |url=http://www.zocalo.com.mx/seccion/articulo/semeya-el paxellu-con-el-que-anahi-recibio-al papa-1455556752 |obra=El Zócalo |fecha=15 de febreru de 2016 |fechaaccesu=16 de febreru de 2016 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Asina recibieron Manuel Velasco y Anahí al Papa Francisco en Chiapas |url=http://www.quien.com/espectaculos/2016/02/15/asi-recibieron-manuel-velasco-y-anahi-al papa-francisco-en-chiapas |obra=Quien |fecha=15 de febreru de 2016 |fechaaccesu=16 de febreru de 2016 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Asina foi'l recibimientu que-y dio Anahí al Papa Francisco (Videos + Semeyes) |url=http://la.eonline.com/argentina/2016/asi-foi-el recibimientu-que-y dio-anahi-al papa-francisco-videos-semeyes/? |obra=Y! |fecha=15 de febreru de 2016 |fechaaccesu=16 de febreru de 2016 }}</ref> Darréu asistieron al "Centru Deportivu Municipal" onde s'oficiar una misa.<ref>{{cita web |apellíu1=Inzunza |nome1=Francisco |títulu=Anahí nun cometió'l mesmu error de 'La Gavilueta' |url=http://www.debate.com.mx/show/Anahi-non-cometio-el-mesmu-error-de-La Gavilueta-ante-el Papa-20160215-0131.html |obra=L'Alderique |fecha=15 de febreru de 2016 |fechaaccesu=16 de febreru de 2016 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí recibió al papa y alcordóse del protocolu |url=https://mundohispanico.com/noticies/anahi-recibio-al papa-y-se-acordo-del protocolu |obra=Mundu Hispánicu |fecha=15 de febreru de 2016 |fechaaccesu=16 de febreru de 2016 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí recibe al Papa con paxellu negru |url=https://www.elsiglodetorreon.com.mx/noticia/1197471.anahi-recibe-al papa-con paxellu negru.html |obra=El Siglo de Torreón |fecha=15 de febreru de 2016 |fechaaccesu=16 de febreru de 2016}}</ref> Finalmente, el 18 de mayu de 2016, mientres un [[Facebook|facebook live]] anunció que'l discu llamaríase ''[[Inesperáu (álbum)|Inesperáu]]'' y que saldría a la venta'l 3 de xunu de 2016.<ref>{{cita web |apellíu1=González |nome1=Moisés |títulu=Anahí presenta a los sos fans el so "Inesperáu" ñácaru |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-presenta-los sos-fans-el so-inesperáu-bebe |obra=[[People n'Español]] |fecha=19 de mayu de 2016 |fechaaccesu=19 de mayu de 2016}}</ref><ref name="RC">{{cita web |títulu=Anahí presenta la portada del so nuevu discu |url=http://revistacentral.mx/notes/noticies/232934/anah-presenta-la-portada-de-su-nuevu-discu |obra=Revista Central |fecha=18 de mayu de 2016 |fechaaccesu=18 de mayu de 2016 }}</ref> Esi mesmu día realizó la grabación del videu musical del próximu senciellu tituláu «Amnesia».<ref name="RC"/><ref>{{cita web |títulu=Anahí reniega del so pasáu como Mio Colucci ante estreno de documental de RBD |url=http://www.tvnotas.com.mx/2016/05/18/C-84520-anahi-reniega-de-su-pasáu-como-mia-colucci-ante-estreno-de-documental-de-rbd.php |obra=TV Notes |fecha=18 de mayu de 2016 |fechaaccesu=19 de mayu de 2016 }}</ref> N'agostu de 2016, Anahí grabó xunto al cantante [[Juan Gabriel]] la tema «Dejame vivir» pal álbum de duetos del cantante.<ref>{{cita web |apellíu1=Machorru |nome1=Daniela |títulu=Anahí fai dueto con Juanga |url=https://elsoldemexico.com.mx/espectaculos/392734-anahi-fai-dueto-con-juanga |obra=El Sol de Méxicu |fecha=13 d'agostu de 2016 |fechaaccesu=15 d'agostu de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160814145845/https://www.elsoldemexico.com.mx/espectaculos/392734-anahi-fai-dueto-con-juanga |fechaarchivu=14 d'agostu de 2016 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí graba nueva tema |url=http://www.vanguardia.com.mx/articulo/anahi-graba-nueva-tema |obra=Vanguardia |fecha=12 d'agostu de 2016 |fechaaccesu=15 d'agostu de 2016 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=¡ANAHÍ ANDA BIEN MISTERIOSA Y DANOS PISTES DEL POR QUÉ! (VIDEO) |url=http://espectaculos.televisa.com/musica/noticias/967168/anahi-estudiu-grabacion-cancion-nueva-dueto-juan-gabriel-espectaculos/ |obra=Televisa |fecha=12 d'agostu de 16 |fechaaccesu=15 d'agostu de 2016}}</ref> El 17 de payares de 2016 llanzar a la venta la tema «[[Baillando ensin salir de casa]]» que realizó a dueto cola vocalista de la banda [[Matute (banda)|Matute]] pal álbum ''Poderes de los duetos fantásticos ¡Actívense!''.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |títulu=Entérate cómo Anahí estrenó una tema “Ensin salir de casa” |url=http://noticiasvenezuela.org/2016/11/21/enterate-como-anahi-estreno-una tema-ensin-salir-de-casa/ |obra=Noticia Venezuela |fecha=21 de payares de 16 |fechaaccesu=22 de payares de 2016 }} |2=http://noticiasvenezuela.org/2016/11/21/enterate-como-anahi-estreno-una tema-ensin-salir-de-casa/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí estrenó una tema “Ensin salir de casa” |url=http://lavibrante.com/anahi-estreno-tema-ensin-salir-casa/ |obra=La Vibrante |fecha=22 de payares de 2016 |fechaaccesu=22 de payares de 2016 }}</ref> La tema ye un cover de la tema llanzada en 1986 pola cantante [[Marta Sánchez]].<ref>{{cita web |apellíu1=Avilés |nome1=Cecilia |títulu=Anahí graba tema con banda mexicana |url=http://us.emedemujer.com/trending/celebridaes/anahi-graba-tema-con banda mexicana/ |obra=Eme de Muyer |fecha=21 payares, 2016 |fechaaccesu=22 de payares de 2016 }}</ref> En marzu de 2018 foi escoyida como una de les 25 muyeres más poderoses de Llatinoamérica pola revista ''[[People n'Español]]''.<ref>{{cita web|títulu=People celebra coles “25 muyeres más poderoses” del mundu hispanu|url=http://hoy.com.do/people-celebra-con-les-25-muyeres-mas-poderoses-del mundu hispanu/|obra=Güei|fecha=18 marzu, 2018|fechaaccesu=20 de marzu de 2018}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Les 'muyeres más poderoses' de Hispanoamérica|url=https://www.laopinion.com.co/entretenimiento/les muyeres-mas-poderoses-de-hispanoamerica-151202#OP|obra=La Opinión|fecha=20 de marzu de 2018|fechaaccesu=20 de marzu de 2018}}</ref><ref>{{cita web|títulu=Celebra People a muyeres poderoses|url=https://www.mural.com/aplicacioneslibre/articulo/default.aspx?id=1348237&md5=35a31b3791007ac98f247dede93f4fae&ta=0dfdbac11765226904c16cb9ad1b2efe&lcmd5=aceb7y60ae3a7y93f0fafe6c6b787a9d|obra=Mural|fecha=16 de marzu de 2018|fechaaccesu=20 de marzu de 2018}}</ref> De la mesma, foi madrina nomando a la bióloga [[Julia Carabias Lillo]] por que va formar parte de la llista. Los cinco nomaes poles distintes madrines fueron sometíes a la votación del públicu resultando Carabias ganadora con más de 20 mil voto y finalmente incluyida na llista.<ref>{{cita web|apellíu1=MANGAL|nome1=MAYRA|títulu=Equí tienes a la ganadora de la votación de "Les 25 muyeres más poderoses" ¡Afaya quién ye!|url=http://peopleenespanol.com/celebridaes/la ganadora-de-les-25-muyeres-mas-poderoses-2018/?xid=socialflow_twitter_peopleenespanol|obra=People n'Español|fecha=26 de xineru de 2018|fechaaccesu=20 de marzu de 2018}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Revista People: Anahí y Salma Hayek ente les “25 Muyeres más Poderoses”|url=http://www.cronicaviva.com.pe/anahi-y-salma-hayek-ente-les-25-muyeres-mas-poderoses-de-la revista-people/|obra=Crónica Viva|fecha=16 de marzu de 2018|fechaaccesu=20 de marzu de 2018}}</ref> == Vida personal == {{Caxa de cita|«Llegamos al hospital y lo único que yo recuerdo ye que se m'empezar a dormir tol cuerpu, absolutamente tol cuerpu, los brazos, les piernes, les melles, absolutamente tou. Y en esi hospital tuvi'l corazón 8 segundos nos cualos nun se sabe que paso conmigo, pero lo primero que vi enfrente del mio fueron a los mios padres, y apertando la mio mano y diciendo 'Equí tamos' y yo nesi momentu dixi 'Toi viva, toi viva' dempués de tar pensando tanto tiempu que me diba a morrer, y a partir d'ende nació una guerrera, te xúrolo, una guerrera qu'esi día dixo 'La mio vida camuda güei'».|Anahí n'Obsesión: Cuerpos que glayen, para [[National Geographic]], 2011.<ref>{{cita web |títulu=Anahí abre'l so corazón y fala sobre l'anorexa |url=http://televisa.esmas.com/entretenimiento/telenovelas/dos-llares/noticies/334902/anahi-abre-corazon-y-fala-sobre-anorexa/ |fechaaccesu=20 de mayu de 2013 |obra=Notimex |fecha=16 de setiembre de 2011}}</ref>}} Antes d'integrar ''[[Clase 406]]'', Anahí enfrentar a un grave [[trestornu alimenticiu]], denomináu [[anorexa nerviosa]].<ref>{{cita web |títulu=Anahí narra'l so infiernu cola anorexa |url=http://www.quien.com/espectaculos/2011/09/12/anahi-narra-el so-infiernu-con-l'anorexa |fechaaccesu=28 de febreru de 2014 |obra=Quien |fecha=12 de setiembre de 2011 }}</ref> Llegó a pesar unos 35 quilos, tando dientro y fora de cinco distintos centros de tratamientu, y siendo unviada a dellos médicos y psicólogos de too Méxicu. El 29 d'abril de 2001, la cantante tornó de les sos vacaciones cola so familia, y empezó a tener la sensación d'esmorecimientu, siendo treslladada a un hospital, onde'l so corazón detener mientres ocho segundos.<ref>{{cita web |autor=Redaición Cares |títulu=El día en que Anahí volvió nacer... |url=http://www.caras.com.mx/espia/590013/anahi-day-dia-anahi-volvio-nacer/ |fechaaccesu=29 d'abril de 2013 |obra=Cares Méxicu |fecha=29 d'abril de 2013 |urlarchivu=https://archive.today/20130703044248/http://www.caras.com.mx/espia/590013/anahi-day-dia-anahi-volvio-nacer/ |fechaarchivu=3 de xunetu de 2013 }}</ref><ref>{{cita web |autor=Redaición Cares |títulu=Anahí dempués de l'anorexa |url=http://lakalle1013.univision.com/article/2004-07-15/anahi-despues-de-l'anorexa |fechaaccesu=28 de febreru de 2014 |obra=Univision |fecha=15 de xunetu de 2004}}</ref> [[Ficheru:Anahí Puente 2, 2009.jpg|miniaturadeimagen|180px|left|Anahí mientres el llanzamientu del so discu en [[Los Angeles]], 2009.]] El 11 de marzu de 2011, Anahí y el so equipu de trabayu, comunicaron al traviés de la cuenta oficial en [[Facebook]] que la cantante salió d'una operación d'emerxencia nun hospital de Ciudá de Méxicu. El mesmu esplicaba que se-y realizaron unos estudios médicos nos qu'al traviés d'una tomografía afayóse que l'osíxenu que naturalmente debe de llegar al celebru taba bloquiáu nun gran porcentaxe, por cuenta de un tabique esviáu na ñariz causáu por un golpe a temprana edá. Los médicos darréu determinaron qu'ésta yera la causa principal de dellos de los malestares que Anahí sufrió nos últimos años, pero principalmente, que yera una causa d'infartu y tenía que ser atendida darréu».<ref>{{cita web |títulu=Operen a Anahí de la ñariz |url=http://www.peopleenespanol.com/article/operen-anahi-de-la ñariz |fechaaccesu=20 de mayu de 2013 |obra=[[People n'Español]] |fecha=14 DE marzu, 2011}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí de RBD operóse la ñariz d'urxencia |url=http://www.rpp.com.pe/2011-03-13-anahi-de-rbd-opérose-la ñariz-de-urxencia-noticia_345088.html |fechaaccesu=20 de mayu de 2013 |obra=RPP Noticias |fecha=13 de marzu de 2011 }}</ref> Nel mesmu esplicóse que la operación foi un ésitu.<ref>{{cita web |títulu=Anahí: "Agora resulta que camudé la cara por una nueva" |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-agora-resulta-que me camude-la cara-por-una-nueva |fechaaccesu=20 de mayu de 2013 |obra=[[People n'Español]] |fecha=16 DE marzu, 2011}}</ref> La operación foi realizada pol ciruxanu mexicanu Raúl Pérez Infante.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |títulu=Revela Anahí que sí s'operó la ñariz, pero por motivos de salú |url=http://elespaciobloggerodeluna.bligoo.es/revela-anahi-que si s'opero-la ñariz-pero-por-motivos-de-salud#.UZmOj6J9GSo |fechaaccesu=20 de mayu de 2013 |obra=yucatan. com.mx }} |2=http://elespaciobloggerodeluna.bligoo.es/revela-anahi-que si s'opero-la ñariz-pero-por-motivos-de-salud |bot=InternetArchiveBot }}</ref> === Matrimoniu === N'abril de 2012, Anahí empezó a salir col gobernador del [[Estáu de Chiapas]], [[Manuel Velasco Coello]].<ref>{{cita web |autor=Hola Méxicu |títulu=En ¡HOLA!: Anahí y Manuel Velasco, el más románticu besu de película |url=http://mx.hola.com/famosos/201208222111/anahi-manuel-velasco-beso-hola/ |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |fecha=22 d'agostu de 2012}}</ref><ref>{{cita web |autor=Univision |títulu=Anahí y Manuel Velasco, virtual gobernador de Chiapas, presumieron el so amor en Nueva York |url=http://entretenimiento.univision.com/chismes/romances/article/2012-08-22/anahi-y-manuel-velasco-presumieron-el so-amor-en-nueva-york |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |fecha=22 d'agostu de 2012}}</ref> Mientres una entrevista cola revista ''Cares Méxicu'' en marzu de 2013, Anahí confesó qu'un amigu presentó-y a Manuel, amestando «Almiro la so integridá porque me demostró ser un home con valores y principios. Encántame'l llugar que-y da a la familia y l'amor col que trata a la so madre. Almiro la fortaleza que tien pa nunca dexar de lluchar polos sos oxetivos pero sobremanera, que ye un home bien bonu, bien noble y con un gran corazón».<ref>{{cita web |autor=Leonardo Torres |títulu=Anahí posa para a revista Cares y refuga planos pa CD novo: “non momentu, não” |url=http://portalpopline.com.br/anahi-posa-para-a revista cares-y-refuga-planos-pa-cd-novo-non-momento-nao/ |fechaaccesu=20 de mayu de 2013 |obra=PopLine |fecha=4 de marzu de 13 |idioma=Portugués}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Entrevista completa: Anahí revista Cares 2013 |url=http://anahiworldargentinaoficial.blogspot.com.ar/2013/03/entrevista-completa-anahi-revista-cares.html |fechaaccesu=20 de mayu de 2013 |fecha=3 DE marzu DE 2013 |urlarchivu=https://archive.today/20130403161959/http://anahiworldargentinaoficial.blogspot.com.ar/2013/03/entrevista-completa-anahi-revista-cares.html |fechaarchivu=3 d'abril de 2013 }}</ref> El 9 de setiembre de 2013, [[Manuel Velasco Coello]] confirma mientres una entrevista que la boda cola cantante va realizar ente este y l'añu que vien en [[Chiapas]].<ref>{{cita web |títulu=Manuel Velasco confirma que nun va haber boda anguaño |url=http://www.caras.com.mx/espia/643749/manuel-velasco-confirma-habra-boda-esti anu/ |fechaaccesu=19 de setiembre de 2013 |obra=Cares Méxicu |fecha=19 de setiembre de 2013 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Manuel Velasco: "(La boda) pue ser anguaño o'l qu'entra" |url=http://www.quien.com/espectaculos/2013/09/10/anahi-siguiera-con-su-carrera-depués-de casase |fechaaccesu=19 de setiembre de 2013 |obra=Quien |fecha=10 de setiembre de 2013 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí va casar hasta'l próximu añu con Manuel Velasco |url=http://diario.mx/Espectaculos/2013-09-11_defc49b3/anahi-casar hasta-el-proximo-anu-con-manuel-velasco/ |fechaaccesu=19 de setiembre de 2013 |obra=El Diariu |fecha=11 de setiembre de 2013}}</ref> En setiembre de 2014, Anahí y [[Manuel Velasco Coello]] anunciaron el so compromisu.<ref>{{cita web |url=https://notiespectaculos.info/anahi-se-comprometio-con-manuel-velasco/ |títulu=Anahí comprometer con Manuel Velasco |fechaaccesu=29 de setiembre de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141006174602/https://notiespectaculos.info/anahi-se-comprometio-con-manuel-velasco/ |fechaarchivu=6 d'ochobre de 2014 }}</ref> En xineru de 2015, Leticia Coello madre de [[Manuel Velasco Coello]] dio a conocer que la boda realizar nel mes d'abril.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url=https://notiespectaculos.info/boda-de-anahi-y-manuel-velasco-sera-en-abril-proximo/ |títulu=Boda de Anahí y Manuel Velasco va ser n'abril próximu |fechaaccesu=8 de xineru de 2015 }} |2=https://notiespectaculos.info/boda-de-anahi-y-manuel-velasco-sera-en-abril-proximo/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Manuel Velasco, gobernador de Chiapas, y Anahí van casar n'abril |url=http://mexico.cnn.com/adnpolitico/2015/01/07/manuel-velasco-gobernador-de-chiapas-y-anahi-casar en-abril |obra=CNN Méxicu |fecha=7 de xineru de 2015 |fechaaccesu=8 de xineru de 2015}}</ref> El 7 de xineru de 2015, Anahí reveló al traviés de la so cuenta d'[[Instagram]] que la confección del vistíu cuntaría col trabayu de muyeres [[Chiapas|chiapanecas]], el diseñu taría a cargu del diseñador mexicanu Benito Santos y José Ramón Hernández sería los coordinador de moda.<ref>{{cita web |apellíu2=Amézquita Pinu |nome2=Carolina |títulu=Anahí da a conocer los primeros detalles del so vistíu de novia en Instagram (SEMEYES) |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-primeros-detalles-vistíu-de-novia-manuel-velasco-chiapas-instagram-semeyes-storify |obra=[[People n'Español]] |fechaaccesu=8 de xineru de 2015}}</ref> El 19 d'abril de 2015, el gobernador [[Manuel Velasco Coello]] emitió un comunicáu onde señaló que la so unión matrimonial con Anahí nun tendría receición nin fiesta, y tampoco lluna de miel por cuenta del so llabor como mandatariu.<ref>{{cita web |títulu=Boda de Anahí y Manuel Velasco va ser austera y ensin lluna de miel, diz el políticu |url=http://www.publimetro.com.mx/entretenimiento/boda-de-anahi-y-manuel-velasco-sera-austera-y-ensin-lluna-de-miel-diz-el-politico/modt!MnLx0IoDZWun2/ |obra=Publimetro |fecha=20 d'abril de 2015 |fechaaccesu=26 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150518100235/http://www.publimetro.com.mx/entretenimiento/boda-de-anahi-y-manuel-velasco-sera-austera-y-ensin-lluna-de-miel-diz-el-politico/modt!MnLx0IoDZWun2/ |fechaarchivu=18 de mayu de 2015 }}</ref> Pa rematar esclarió que'l gobiernu del estáu nun realizó nenguna remodelación na Catedral de San Marcos en Tuxtla Gutiérrez por cuenta de la so boda.<ref>{{cita web |apellíu1=García |nome1=Guillermo |títulu=Manuel Velasco esclaria total austeridá en boda con Anahí |url=http://www.excelsior.com.mx/nacional/2015/04/19/1019462 |obra=Excelsior |fecha=19 d'abril de 2015 |fechaaccesu=26 d'abril de 2015}}</ref> El 25 d'abril de 2015, Anahí y [[Manuel Velasco Coello]] contraxeron matrimoniu na [[Diócesis de San Cristóbal de las Casas|Catedral de San Cristóbal de las Casas]] en [[San Cristóbal de Les Cases]], [[Chiapas]].<ref>{{cita web |apellíu1=Calderón |nome1=Verónica |títulu=Una boda en Chiapas ensin receición, lluna de miel y pela mañana |url=https://elpais.com/elpais/2015/04/25/estilo/1429979673_569639.html |obra=Periódicu El País |fecha=26 d'abril de 2015 |fechaaccesu=26 d'abril de 2015}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí, cantante y actriz de 'Rebelde', comparte 'el momentu más feliz de la so vida': la so boda col gobernador de Chiapas, Manuel Velasco |url=http://www.hola.com/actualidad/2015042678326/boda-anahi-manuel-velasco/ |obra=Hola Méxicu |fecha=26 d'abril de 2015 |fechaaccesu=26 d'abril de 2015}}</ref> Foi oficiada pol obispu [[Felipe Arizmendi Esquivel]] y cuntó cola asistencia de solu cien persones allegaes a la pareya.<ref>{{cita web |apellíu1=Cháidez |nome1=Tania |títulu=Los detalles de la boda de Anahí y Manuel Velasco (VIDEO) |url=http://www.peopleenespanol.com/article/detalles-boda-anahi-manuel-velasco-rbd-gobernador-chiapas-matrimonio-video |obra=[[People n'Español]] |fecha=25 d'abril de 2015 |fechaaccesu=26 d'abril de 2015}}</ref> La boda, entá siendo austera como declararen primeramente los novios, recibió gran atención mediática a nivel internacional, y considerar la boda del añu.<ref>{{cita web |títulu=El gobernador de Chiapas y la cantante Anahí contraen matrimoniu |url=http://noticias.univision.com/article/2315115/2015-04-25/gente-en-las-noticias/el gobernador-de-chiapas-y-la cantante-anahi-contraen-matrimoniu |obra=[[Univision]] |fecha=25 d'abril de 2015 |fechaaccesu=26 d'abril de 2015}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Singer Anahi marries Mexican state governor |url=http://latino.foxnews.com/llatín/politics/2015/04/26/singer-anahi-marries-mexican-state-governor/ |obra=Fox News |idioma=Inglés |fecha=26 d'abril de 2015 |fechaaccesu=26 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150429114004/http://latino.foxnews.com/llatín/politics/2015/04/26/singer-anahi-marries-mexican-state-governor/ |fechaarchivu=29 d'abril de 2015 }}</ref> El 22 d'agostu de 2015, Anahí y Manuel Velasco festexaron la so segunda boda, esta vegada por civil.<ref>{{cita web |títulu=La segunda boda de Anahí y Manuel Velasco |url=http://www.sopitas.com/513744-la-segunda-boda-de-anahi-y-manuel-velasco/ |obra=Sopitas |editorial=agostu 25, 2015 |fechaaccesu=29 d'agostu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180326203105/https://www.sopitas.com/513744-la-segunda-boda-de-anahi-y-manuel-velasco/ |fechaarchivu=2018-03-26 }}</ref> La ceremonia privada foi llevada a cabu nel Club de Golf Montes de Santa Fe na [[Méxicu, D.F.|Ciudá de Méxicu]].<ref>{{cita web |apellíu1=García |nome1=Miriam |títulu=Detalles de la boda secreta de Anahí y Manuel Velasco |url=http://www.quien.com/espectaculos/2015/08/25/detalles-de-la-emotiva-boda-de-anahi-y-manuel-velasco |obra=Quien |fecha=25 d'agostu de 2015 |fechaaccesu=29 d'agostu de 2015}}</ref> Ente los invitaos tuvieron políticos y allegaos a los novios como'l productor mexicanu [[Pedro Damián (productor)|Pedro Damián]] y el cantante [[Christian Chávez]].<ref>{{cita web |apellíu1=Rubio |nome1=Flor |títulu=Pedro Damián comparte foi convidáu a boda civil de Anahí. |url=http://www.radioformula.com.mx/notes.asp?Idn=528969&idFC=2015 |obra=Radio Fórmula |fecha=28 d'agostu de 2015 |fechaaccesu=29 d'agostu de 2015 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí vuelve casase, ¿por qu'agora sí fuera Angélica Rivera? |url=http://www.laopinion.com/anahi-vuelve casase-para-que-agora-si-fuera-angelica-rivera |obra=La Opinión |fecha=AUG, 24, 2015 |fechaaccesu=29 d'agostu de 2015 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=En boda de Velasco y Anahí, convidaos roblen alcuerdu de confidencialidad y quíten-yos celulares |url=http://www.proceso.com.mx/413725/2015/08/25/en-boda-de-velasco-y-anahi-invitaos-roblen-alcuerdu-de-confidencialidad-y quíten-yos-celulares |obra=Procesu |fecha=25 d'agostu de 2015 |fechaaccesu=29 d'agostu de 2015}}</ref> === Maternidá === El 11 de setiembre de 2016 anunció'l so embaranzu al traviés de la so cuenta d'[[Instagram]].<ref>{{cita web |títulu="El mio regalu de Dios": Anahí confirma que ta embarazada |url=http://www.quien.com/espectaculos/2016/09/12/anahi-confirma-que-esta-embarazada |obra=Quien |fecha=12 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=12 de setiembre de 2016}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí confirmó que ta embarazada |url=http://www.el-nacional.com/escenas/Anahi-confirmo-embarazada_0_920307976.html |obra=El Nacional |fecha=12 DE SETIEMBRE 2016 |fechaaccesu=12 de setiembre de 2016}}</ref> Anahí realizó una sesión de semeyes esclusiva pa la revista mexicana ''Cares'' onde cuntó detalles y aseguró que va ser un neñu.<ref name="Cares Méxicu embarazo">{{cita web |apellíu1=Morón |nome1=Alejandra |títulu=ESCLUSIVA "¡Toi embarazada!": Anahí |url=http://www.caras.com.mx/el-espia/16/09/11/anahi-embaranzu-manuel-velasco-portada-cares/?hootPostID=933170bfe95bc4eca5y3y19498bf3y08 |obra=Cares Méxicu |fecha=11 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=12 de setiembre de 2016 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí yá confirmó'l so embaranzu |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-yá-confirmo-el so-embaranzu |obra=[[People n'Español]] |fecha=11 de setiembre de 2016 |fechaaccesu=12 de setiembre de 2016}}</ref> {{cita|Tou paez indicar que ye ¡neñu! Anque'l doctor comentónos que los ultrasoníos pueden dacuando camudar, nesti postreru que fiximos díxonos que ye neñu y tamos bien contentos ya ilusionaos.|Anahí n'entrevista cola revista ''Cares Méxicu''.<ref name="Cares Méxicu embarazo"/>}} N'ochobre de 2016 anunció por aciu una semeya publicada na so cuenta d'[[Instagram]] que'l nome del so primer fíu sería Manuel.<ref>{{cita web |títulu=Anahí anuncia'l sexu y el nome del so bebi |url=http://www.laprensa.hn/espectaculos/1010554-410/anah%C3%AD-anuncia-el sexu-y-el-nombre-de-su-beb%C3%A9 |obra=La Prensa |fecha=21 d'ochobre de 2016 |fechaaccesu=31 d'ochobre de 2016}}</ref><ref>{{cita web |apellíu1=GALVÁN |nome1=TANIA |títulu=¡La primer fiesta del ñácaru! Anahí comparte los meyores momentos del so 'Baby Shower' |url=http://mx.hola.com/musica/2016102815754/anahi-semeyes-baby-shower/ |obra=Hola Méxicu |fecha=28 d'ochobre de 2016 |fechaaccesu=31 d'ochobre de 2016 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí festexa'l so primera baby shower |url=http://www.univision.com/entretenimiento/famoses-embarazaes/anahi-festexa-su-primer-baby-shower |obra=[[Univision]] |fecha=oct 29, 201 |fechaaccesu=31 d'ochobre de 2016 }}</ref> El 18 de xineru de 2017, Anahí anunció al traviés de la so cuenta d'[[Instagram]] la nacencia del so primoxénitu, Manuel Velasco, el 17 de xineru de 2017 a les 10:36 p.m. en [[Tuxtla Gutiérrez]], [[Chiapas]].<ref>{{cita web |títulu=¡La primer semeya del ñácaru de Anahí! |url=http://www.caras.com.mx/el-espia/17/01/18/La-primer-semeya-del-bebe-de-Anahi/?hootPostID=dc1ce4194847a693b36c315a62c54ef2 |obra=Cares Méxicu |fecha=18 de xineru de 2017 |fechaaccesu=18 de xineru de 2017 }}</ref> Según información provista pol diariu ''Reforma'', el ñácaru pesó 2.6 quilos y midió 49 centímetros.<ref>{{cita web |apellíu1=Trejos |nome1=Carolina |títulu=Anahí dio a lluz al so ñácaru Bienveníu Manuel! |url=http://peopleenespanol.com/celebridaes/anahi-dio-a-lluz-a-la so-bebe-bienveníu-manuel/ |obra=[[People n'Español]] |fecha=18 de xineru de 2017 |fechaaccesu=18 de xineru de 2017 }}</ref> El 29 de xineru de 2017 amosó la primer imaxe del so primoxénitu al traviés d'[[Instagram]].<ref>{{cita web |apellíu1=Espinosa |nome1=Paulina |títulu=Anahí presenta al pequeñu Manuel al traviés de redes sociales |url=http://www.quien.com/espectaculos/2017/01/30/anahi-presenta-al-pequeno-manuel-a-traves-de redes sociales |obra=Quien |fecha=30 de xineru de 2017 |fechaaccesu=30 de xineru de 2017 }}</ref><ref>{{cita web |apellíu1=Gonzalez |nome1=Moisés |títulu=Anahi amuesa per primer vegada la cara del so ñácaru |url=http://peopleenespanol.com/mames-y-bebes/anahi-presenta-a-el so-fíu/ |obra=[[People n'Español]] |fecha=30 de xineru de 2016 |fechaaccesu=30 de xineru de 2017 }}</ref> == Otres actividaes == === Conducción === En xunetu de 2009, Anahí condució los [[Premiu Xuventú 2009|Premiu Xuventú]] xunto a la mexicana [[Karyme Lozano]] y al actor [[Juan Soler]].<ref name="Premiu Xuventú"/> Amás de conducir la premiación, Anahí presentó per primer vegada'l so nuevu senciellu «El mio deliriu».<ref>{{cita web |autor=Telenoveles y Estrelles |títulu=Anahí presenta'l so nuevu senciellu El mio Deliriu nos Premios Mocedá 2009 |url=http://www.telenovelasyestrellas.com/2009/07/anahi-presenta-el so-nuevu-senciellu-el mio.html |fechaaccesu=6 de payares de 2012}}</ref> N'ochobre de 2009, presentó xunto a [[Snoop Dog]] la categoría ''Meyor videu del añu'' nos [[Premios MTV 2009|Premios MTV]].<ref>{{cita web |autor=People n'Español |títulu=Tou sobre los Premios MTV Llatinoamérica |url=http://www.peopleenespanol.com/article/tou sobre-los premios-mtv-latinoamerica |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |fecha=16 D'ochobre, 2009}}</ref> El 4 de setiembre de 2010, convertir na presentadora de los [[Kids Choice Awards Méxicu 2010|Kids Choice Awards Méxicu]] xunto a [[Omar Chaparro]].<ref>{{cita web |autor=People n'Español |títulu=Anahí va conducir los "Kids Choice Awards" |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-conducira-los-kids-choice-awards |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |fecha=6 D'agostu, 2010}}</ref> Interpretando los sos senciellos «El mio deliriu», «Hipnotícesme» y presentando per primer vegada'l so senciellu «Alérxicu».<ref>{{cita web |autor=Quien |títulu=Anahí rellumó nos Kids Choice Awards |url=http://www.quien.com/espectaculos/2010/09/04/anahi-rellumu-en-los-kids-kids-choice-awards |fecha=4 de setiembre de 2010 }}</ref> En 2010 presentó'l programa "Les 15 meyores collaboraciones de la década 00`s" en [[Tr3́s (canal de Televisión)|MTV Tr3s]], presentando les meyores collaboraciones del añu 2000.<ref>{{cita web |autor=MTV Tr3s |títulu=ANAHI PRESENTANDO VIDEOS - MTV |url=http://www.youtube.com/watch?v=zDystvIRQpY |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |fecha=11 de xineru de 2010}}</ref> El 6 d'avientu de 2014, Anahí convertir en presentadora del ''[[Teletón Méxicu|Teletón Méxicu 2014]]'' xunto a Gilbeto Gless, [[Omar Chaparro]] y [[Adrián Uribe]], amás de realizar un sketch humorísticu xunto al actor mexicanu [[Pierre Angelo]].<ref>{{cita web |autor=Tania Caballeru |títulu=¡ANAHÍ TORNA A LA TELEVISIÓN! |url=http://www.televisa.com/programas-tv/hoy/noticias/795787/anahi-torna-television-teleton-sonrie-corazon/ |fechaaccesu=10 d'avientu de 2014 |obra=Programa Güei - Televisa |fecha=6 d'avientu de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Allarguen Teletón pa llograr meta de recaldación |url=http://sipse.com/entretenimiento/teleton-de-mexico-meta-de-recaudacion-126503.html |fechaaccesu=10 d'avientu de 2014 |obra=SIPSE |fecha=7 d'avientu de 2014}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Ayuda la comedia al Teletón |url=http://www.milenio.com/hey/television/Ayuda-comedia-Teleton_0_422957741.html |fechaaccesu=10 d'avientu de 2014 |obra=Mileniu |fecha=7 d'avientu de 2014}}</ref> === Composición === Anahí amás de cantar destacóse por componer delles de los sos cantares, empezando nel so álbum ''[[El mio deliriu (álbum)|El mio deliriu]]'', componiendo y produciendo la mayor parte del discu, xunto a Miguel Blas, Gil Cerezo y Ulises Lozano la tema «[[El mio deliriu (cantar)|El mio deliriu]]», siendo este'l primer senciellu del so quintu álbum. Al pie de Amerika Jiménez y Antonio Rayo compunxo la tema «Qué más da», y cola compositora arxentina [[Claudia Brant]] les temes «[[Te puedo escuchar]]» y «Probe la to alma» onde s'acreditó como escritora y co-escritora. Foi la co-escritora de la tema «Xira la vida» xunto a Richard Harris y Facundo Monty. Pa la edición deluxe del discu Anahí compunxo xunto a [[Noel Schajris]] el so tercer senciellu tituláu «[[Alérxicu (cantar)|Alérxicu]]».<ref>{{cita web |autor=EXA FM |títulu=Trunfo Alérxicu de Anahí n'Internet |url=http://www.exafm.com/pozarica/noticies/trunfu-alergico-de-anahi-en-internet-641.html |fecha=20 d'ochobre de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110728142426/http://www.exafm.com/pozarica/noticies/trunfu-alergico-de-anahi-en-internet-641.html |fechaarchivu=28 de xunetu de 2011 }}</ref> Anahí foi la encargada de componer la tema «[[Aleph]]» pal llibru "O Aleph", del escritor brasilanu [[Paulo Coelho]].<ref>{{cita web |títulu=Compón Anahí pa Paulo Coelho |url=http://www.noroeste.com.mx/publicaciones.php?id=639262 |obra=www.noroeste.com.mx |fecha=26 de payares de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140226135459/http://www.noroeste.com.mx/publicaciones.php?id=639262 |fechaarchivu=2014-02-26 }}</ref> En 2011, Anahí encargar de componer la tema «[[Estremada]]» pa la telenovela ''[[Dos llares]]''.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |títulu=Anahi llanza'l so nuevu cantar “Estremáu” |url=http://www.revistateen.com/anahi-llanza-la so-nueva-cancion-estremada/ |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |obra=http://www.revistateen.com }} |2=http://www.revistateen.com/anahi-llanza-la so-nueva-cancion-estremada/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> {{cita|Nunca m'atreviera a componer un cantar, tenía delles coses guardaditas, pero nun m'animara y agora qu'arriesgué col sofitu de xente tan bono dientro de la música, sentíme acovecida y por eso atrevíme a faelo. Ye bien difícil cuando tas nun grupu tener esa llibertá. Ye lóxicu, porque yéramos seis persones y un montón de xente tras, había muncha xente arreyada nes decisiones, non solamente yéramos nós. Entós toi bien feliz porque pudi arreyar muncho más, tengo más llibertá, metíme nel arte del discu, nel vestuariu, nel diseñu del escenariu, en cada lletra, hasta nos soníos, toi en tou y eso dame muncha tranquilidá, porque pase lo que pase col discu voi tar bien arguyosa de que fixi lo que quixi, que salió del mio corazón.|Anahí, en rellación a la composición del so discu ''El mio Deliriu'' en 2009.<ref>{{cita web |autor=Univision |títulu=Anahí faló del so discu 'El mio Deliriu'. |url=http://musica.univision.com/noticias/article/2009-10-15/anahi-falo-de-su-discu |fecha=15 d'ochobre de 2009}}</ref> }} En 2012, compón xunto a [[Noel Schajris]] y [[Claudia Brant]] el so nuevu senciellu «[[Absurda]]», llanzáu oficialmente'l 4 de febreru de 2013.<ref>{{cita web |autor=TV Notes |títulu=Anahí presenta 'Absurda' , el so nuevu senciellu |url=http://www.tvnotas.com.mx/2013/01/30/C-45396-anahi-presenta-absurda-el so-nuevu-senciellu.php |fechaaccesu=30 de xineru de 2013 |fecha=30 de xineru de 2013 }}</ref> En 2016 llanzó'l so sestu álbum tituláu ''[[Inesperáu (álbum)|Inesperáu]]'' el cual contenía los senciellos «[[Boom cha]]» compuestu por Anahí xunto a [[Claudia Brant]], Julio Reyes, Urales Vargas, Cassiano Juliano, David Quiñones y Alfio Antico, y el tercer senciellu del álbum tituláu «[[Yes (cantar de Anahí)|Yes]]», compuestu xunto a la cantante venezolana [[Mariana Vega]], Jovany Barreto, Luis Salazar, Paolo Tondo y Tat Tong.<ref>{{cita web |apellíu1=Avilés |nome1=Cecilia |títulu=Anahí va presentar el so discu esta selmana |url=http://us.emedemujer.com/trending/celebridaes/anahi-presentara-su-disco-esta selmana/ |obra=Eme de muyer |fecha=30 de mayu de 2016 |fechaaccesu=23 de marzu de 2017}}</ref> === Actividaes empresariales === En 2006, Anahí inauguró'l so primera boutique nun centru comercial de la Ciudá de Méxicu. Cuntando col sofitu de los sos compañeros de [[RBD]], Anahí cortó'l llistón d'apertura. La tienda cuntaba con ropa y accesorios que lleven el so nome.<ref>{{cita web |títulu=Anahi inaugura la so tienda en Méxicu |url=http://www.youtube.com/watch?v=o0-QX3gAJas |obra=YouTube}}</ref> En payares de 2006 reportóse que dende la so inauguración la tienda vendió más de 50 mil dólares en mercancía.<ref>{{cita web |títulu=Anahí yá vendió más de US$ 50 mil na so tienda |url=http://espectaculotv.com/noticies/anahi-y%C3%A1-vendio-mas-de-us-50-mil-en-la%20so-tienda/ |fechaaccesu=5 de xunu de 2013 |obra=Espectáculu TV |fecha=1 de payares de 2006 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140307235724/http://espectaculotv.com/noticies/anahi-y%C3%A1-vendio-mas-de-us-50-mil-en-la |fechaarchivu=2014-03-07 }}</ref> En marzu de 2007 la cantante decide cerrar la so tienda.<ref>{{cita web |títulu=Anahí integrante de RBD cierra tienda de Ropa |url=http://viewcast.wordpress.com/2007/03/29/anahi-integrante-de-rbd-cierra-tienda-de-ropa/ |fechaaccesu=5 de xunu de 2013 |obra=View Cast |fecha=29 de marzu de 2007}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Cierra la so tienda Anahí porque lu aburrió lo que viende |url=http://www.esmas.com/laoreja/noticies/605093.html |fechaaccesu=5 de xunu de 2013 |obra=La Oreja |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080922233738/http://www.esmas.com/laoreja/noticies/605093.html |fechaarchivu=22 de setiembre de 2008 }}</ref> En 2008, Anahí abrió'l so [[tienda virtual]] llamada ''Anahí World'', que cuntaba con accesorios, remeres personalizaes y otros artículos.<ref>{{cita web |autor=Esmas |títulu=Anahí crea sitiu pa les sos tienda en llinia |url=http://www2.esmas.com/rbd/noticies/001211/anahi-sitiu-fans/ |fechaaccesu=4 d'abril de 2013 |fecha=jun. 03, 2008 }}</ref><ref>{{cita web |autor=AnahiChannelOne |títulu=ANAHI escueye a los ganadores de los amuerzos... |url=http://www.youtube.com/watch?v=1aSX3tbTOEU |fechaaccesu=4 d'abril de 2013 |obra=YouTube |fecha=6 d'agostu de 2009}}</ref> En 2011, Anahí pasó a formar parte del grupu ''Aviesta'' en [[Méxicu]], convirtiéndose na so direutora de moda, cuntando con una páxina pa ventes online, el so oxetivu foi espandise n'otros países. El 25 d'abril de 2012, llevar a cabu'l llanzamientu oficial de la so llinia de calzáu, bolsos y tienda virtual, nuna fiesta entamada nel Obeliscu de Polanco, [[Méxicu]], na cual compartió con invitaos VIP, la prensa y dellos fanáticos.<ref name="Quien">{{cita web |autor=Quien |títulu=Celebra Anahí la so nueva faceta d'empresaria |url=http://www.quien.com/espectaculos/2012/04/26/celebra-anahi-la so-nueva-faceta-de-empresaria |fecha=26 d'abril de 2012 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Asina foi la fiesta de Anahí pol llanzamientu de Aviesta |url=http://www.quien.com/circulos_mexico/2012/04/26/aviesta |fechaaccesu=30 d'ochobre de 2013 |obra=Quien.com}}</ref> {{cita|Rompimos récor de ventes nos primeros trés meses, por eso ye qu'agora vamos abrir más mercaos, Estaos Xuníos y Brasil, y espero llegar a tol mundu. Quiero da-y les gracies a los mios invitaos especiales, porque ye xente súper importante, a quien almiramos toos enforma, gracies querer enforma, güei ye una fiesta de toos ustedes, de los mios amigos y de quien más creyeron en mi, hai que pasala perbién.|Anahí, en rellación al llanzamientu de Aviesta, 2012.<ref name="Quien" />}} [[Ficheru:BE by Anahí.svg|miniaturadeimagen|110px|left|[[Logotipu|Logo]] BE by Anahí]] Anahí rompió récor de ventes nos primeros trés meses, y vendió en menos de 7 meses más de 2 millones de dólares en zapatos.<ref>{{cita web |autor=Tv y Noveles |títulu=ANAHÍ ¡VIENDE MILLONES DE DÓLARES EN ZAPATOS! |url=http://www.tvynovelas.com/noticies/us/490262/anahi-viende-dos-millones-forgares-zapatos-/ |fechaaccesu=9 de payares de 2012 |fecha=22 d'agostu de 2012 }}</ref> N'agostu de 2012, ''Aviesta'' ye llanzáu n'[[Estaos Xuníos]].<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |títulu=Aviesta Sitiu Oficial |url=http://www.aviesta.com.mx/ |fechaaccesu=30 d'ochobre de 2013 |obra=Aviesta }} |2=http://www.aviesta.com.mx/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> En 2012, Anahí anunció vía una [[Twitter|Twitcam]] realizada que llanzaría una llinia de cosméticos nel añu 2013, pero'l productu nun foi reveláu. Anahí espresó «Tamién vien otra llinia perhí de dellos cosméticos que yá van ver, pero ye yá una sorpresa que ta a puntu de tar».<ref>{{cita web |títulu=AnahiTwitcamIV |url=http://www.youtube.com/watch?v=GifVnWmQC9s |fechaaccesu=4 d'abril de 2013 |fecha=24 de payares de 2012}}</ref> En marzu de 2013, anuncióse'l nome, ''BE by Anahí'', una llinia d'[[Esmalte d'uñes|esmaltes d'uñes]] que se dio a conocer pola cantante.<ref>{{cita web |títulu=BE by Anahí Facebook Oficial |url=https://www.facebook.com/bebyanahi |fechaaccesu=4 d'abril de 2013}}</ref><ref>{{cita web |títulu=BE by Anahí Oficial Web |url=http://www.bebyanahi.com/ |fechaaccesu=4 d'abril de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130224002333/http://www.bebyanahi.com/ |fechaarchivu=24 de febreru de 2013 }}</ref> Na ''[[Glamour (revista)|revista Glamour]]'' Llatinoamérica revelóse que yera una coleición de venticinco colores distintos, y teníen nomes como "rebelde", "deliriu", "absurda", "click", "hipnóticu" y "sálvame", siendo estos los nomes de delles de los sos cantares más conocíos.<ref>{{cita web |títulu=Anahí llanza la so propia llinia d'esmaltes pa uñes |url=http://la.eonline.com/mexico/2013/anahilanza-la so-propia-linea-de-esmaltes-pa-un as/ |fechaaccesu=18 de xunetu de 2013 |obra=[[Y!{{!}}Y! Online Llatín]] |fecha=18 xunetu, 2013 }}</ref><ref>{{cita web |autor=Pa Toos títulu=Uñes formoses con Be by Anahi |url=http://paratodos.com/pt/unes-formoses-con-be-by-anahi/ |fechaaccesu=4 d'abril de 2013 |fecha=Apr 02, 2013 }}</ref> El 16 de xunetu de 2013 son puestos a la venta nes tiendes de [[Superama]] en tou [[Méxicu]].<ref>{{cita web |autor=Gonzalo Petrone |títulu=Anahí llanza llinia de barnices |url=http://www.quien.com/espectaculos/2013/07/17/anahi-llanza-linea-de-barnices |fechaaccesu=17 de xunetu de 2013 |obra=Quien.com |fecha=17 de xunetu de 2013 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí llanza llinia d'esmaltes pa uñes |url=http://www.tvnotas.com.mx/2013/07/18/C-52007-anahi-llanza-linea-de-esmaltes-pa-unes.php |fechaaccesu=18 de xunetu de 2013 |obra=TV Notes |fecha=18 de xunetu de 2013 }}</ref> El 30 d'ochobre de 2013, la cantante anunció, al traviés de la so [[Twitter]] oficial, que por cuenta d'otros proyeutos yá nun yera la direutora de moda de ''Aviesta''.<ref>{{cita web |autor=Cristina Díaz |títulu=Anahí anuncia que yá nun va ser direutora de moda de tienda de zapatos |url=http://www.quien.com/espectaculos/2013/10/30/anahi-anuncia-el so-retiru-como-direutora-de-moda-de-una marca-de-zapatos |fechaaccesu=31 d'ochobre de 2013 |obra=Quien.com |fecha=30 d'ochobre de 2013 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí Status Twitter |url=https://twitter.com/Anahi/status/395598676380225536 |fechaaccesu=30 d'ochobre de 2013 |obra=Twitter |fecha=30 oct 13 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6KlJocEuk?url=https://twitter.com/Anahi/status/395598676380225536 |fechaarchivu=30 d'ochobre de 2013 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí alloñar de la moda |url=http://www.tvnotas.com.mx/2013/11/01/C-55709-anahi-alloñar de-la moda.php |fechaaccesu=3 de payares de 2013 |obra=TV Notes |fecha=1 de payares de 2013 }}</ref> En febreru de 2014 anuncióse'l llanzamientu de ''Be by Anahí'' de manera internacional en diez países d'[[América Llatina]] y n'[[Estaos Xuníos]], al traviés de la empresa internacional Zermat.<ref>{{cita web |títulu=Zermat Internacional |url=http://www.zermat.com.mx/home.html |fechaaccesu=1 de marzu de 2014 |obra=Zermat |fecha=28 de febreru de 2014 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6NjgUnEgl?url=http://www.zermat.com.mx/home.html |fechaarchivu=1 de marzu de 2014 }}</ref> === Actividaes humanitaries === Depués de carecer d'[[anorexa nerviosa]], Anahí tomó la decisión de participar en diverses campañes y charres sobre dichu problema, col fin de compartir esa esperiencia con moces como ella que pudieren tar pasando por una situación similar. N'ochobre de 2008, col sofitu de [[Televisa]] en collaboración cola [[Secretaría de Salú (Méxicu)|Secretaría de Salú]], Anahí punxo en marcha la campaña ''"Si yo puedo, Tu tamién"'', ayudando a los adolescentes que carecen de desórdenes alimenticios. Dicha campaña incluyó cuatro primeros promocionales qu'empezaron a espublizase. Anahí esplicó que dende escontra tiempu tenía entamáu los promocionales, onde ella da'l so testimoniu y convida a quien lo carecen o tienen familia con esti problema por que se averen al personal especializáu. Amás de cuntar con una llinia gratuita d'ayuda capacitóse tamién a más de 80 equipos estatales pa brindar atención, según a distintos centros de salú.<ref>{{cita web |títulu=Anahí - Si Yo Puedo, Tu Tamién |url=http://www.fundaciontelevisa.org/salud/anahi-contra-la%20bulimia-y-anorexa.html |fechaaccesu=9 de xunetu de 2012 |obra=fundaciontelevisa.org |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120324061558/http://www.fundaciontelevisa.org/salud/anahi-contra-la |fechaarchivu=2012-03-24 }}</ref> [[Ficheru:Anahí.jpg|200px|miniaturadeimagen|derecha|Anahí mientres una conferencia de prensa, 2006.]] En mayu de 2009, Anahí participó na campaña ''"Mexicanes, Muyeres de valor"'', que busca impulsar la equidad de xéneru y el respetu al traviés de mensaxes que favorezan la paz social, la unión familiar y l'arguyu de ser una muyer mexicana, col fin de favorecer un desarrollu plenu.<ref>{{cita web |títulu=Anahi en Campaña Mexicanes, Muyeres de Valor |url=http://www.youtube.com/watch?v=KT0iuep1o2Q |obra=YouTube |fecha=12 de mayu de 2009}}</ref><ref>{{cita web |autor=L'Universal |títulu=Apurren premios 'Mexicanes, muyeres de valor' |url=http://www.eluniversal.com.mx/notas/607311.html |fecha=25 de xunu de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140820102730/http://www.eluniversal.com.mx/notas/607311.html |fechaarchivu=2014-08-20 }}</ref> El 28 d'agostu de 2009, Anahí ufiertó en [[Monterrey]] una conferencia a nuevos sobre'l problema d'anorexa y bulimia que vivió. La cantante ufiertó una conferencia sobre la tema dientro del eventu entamáu pol "Institutu Estatal de la Mocedá", cerca de 700 mozu dieron cita nel eventu pa escuchar el rellatu de la cantante.<ref>{{cita web |autor=SIPSE |títulu=Anahi comparte la so velea |url=http://sipse.com/archivo/anahi-comparte-la%20so-velea-10510.html |fechaaccesu=4 d'abril de 2013 |fecha=29 agostu, 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140821154938/http://sipse.com/archivo/anahi-comparte-la |fechaarchivu=2014-08-21 }}</ref> N'agostu de 2009, Anahi realizó una serie de mini conciertos como parte del "[[Anahí Promo Tour]]", mientres una entrevista cola revista brasilana ''Caprichu'' la cantante confirmó que'l dineru de los boletos vendíos foi destináu a ayudar distintes organizaciones d'ayuda [[Trestornos de la conducta alimentaria]], espresando «Los boletos que los fanáticos mercaron fuéronse p'ayudar, ahorita dimos el cheque, tuvo equí la xente de la fundación, y a la mio diome enforma arguyu eso, pensar que l'amor y el ciñu qu'ellos me dan ye tan bien amor y ciñu que tresformamos p'ayudar y salvar vides. Eso a mi fíxome lo más llindo de too».<ref>{{cita web |autor=Caprichu |títulu=CAPRICHU entrevista Anahí - Parte 1 |url=http://www.youtube.com/watch?v=Xo_f4T7ot8I |fechaaccesu=22 d'abril de 2013 |obra=YouTube |fecha=9 de setiembre de 2009 |idioma=Portugués}}</ref><ref>{{cita web |autor=Raquel Espírito Santo |títulu=Anahí divaaa! |url=http://capricho.abril.com.br/famosos/anahi-divaaa-678840.shtml |fechaaccesu=22 d'abril de 2013 |obra=Caprichu |fecha=10 de setiembre de 2009 |idioma=portugués |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160308104244/http://capricho.abril.com.br/famosos/anahi-divaaa-678840.shtml |fechaarchivu=2016-03-08 }}</ref> El 19 de febreru de 2010, participó na sesta edición de ''Xpo Mozu'', que tuvo por lema ''"Tu yes el cambéu"''. L'eventu llevar a cabu nel Centru de Convenciones y Esposiciones de [[Chihuahua]], na cual Anahí cuntó les sos vivencies y sobre el paru cardiaco que sufrió por causa de los desórdenes alimenticios.<ref>{{cita web |títulu=Duce María, Anahí y Martha Higareda na Expo Nueva 2010 en Chihuahua |url=http://entretenimiento.prodigy.msn.com/celebridaes/articulo.aspx?cp-documentid=23477002 |fechaaccesu=19 d'agostu de 2014 |obra=MSN Entretenimientu |fecha=22 de febreru de 2010 }}</ref> En marzu de 2010, Anahí ufiertó tres concierto en [[Monterrey]], [[Guadalajara (Jalisco)|Guadalajara]] y [[Ciudá de Méxicu]], anunció que'l dineru recaldáu diba ser donáu a les víctimes del [[Terremotu de Chile de 2010]].<ref>{{cita web |autor=[[Univision]] |títulu=Anahí va dar conciertos en Méxicu por damnificados de Chile. |url=http://musica.univision.com/noticias/article/2010-03-16/anahi-dara-conciertos-en-mexico |fechaaccesu=4 d'abril de 2013 |fecha=16 de marzu de 2010}}</ref> En xunetu de 2010, Anahí donó una de les sos faldes, utilizada mientres los conciertos xunto a RBD, pa la puya que recoyó fondos pa los damnificados del [[furacán Alex (2010)|furacán Álex]].<ref>{{cita web |autor=People n'Español |títulu=Famosos puyen pertenencies por víctimes de Nuevo León |url=http://www.peopleenespanol.com/article/famosos-puyen-pertenencies-por-victimas-de-nuevo-leon |fecha=9 de xunetu de 2010}}</ref> El 18 d'ochobre de 2010, presentar nel conciertu "Cantémosle a Veracruz", entamáu por [[Claudia Lizaldi]] y Sergio Berger, pa recaldar fondos en beneficiu de los damnificados del [[Furacán Karl (2010)|furacán Karl]] qu'azotó dichu estáu de la República Méxicana.<ref>{{cita web |autor=Quien |títulu=`Alérxicu´ de Anahí ye númberu unu en ventes |url=http://www.quien.com/espectaculos/2010/10/20/alergico-de-anahi-ye-numbero-unu-en-ventes |fechaaccesu=30 de xineru de 2013 |fecha=20 d'ochobre de 2010 }}</ref> N'ochobre de 2010, Anahí realizó una serie de xintes en [[Brasil]] pa los sos fanáticos, el dineru recaldáu de les entraes foi destináu a organizaciones que combaten los [[Trestornos de la conducta alimentaria|Trestornos alimenticios]].<ref>{{cita web |autor=UOL |títulu=Ex-RBD Anahí volta ao Brasil em outubro com turnê "Mi Delírio Reloaded" |url=http://musica.uol.com.br/ultnot/2010/06/21/ex-rbd-anahi-volta-ao-brasil-em-outubro-com-turne-el mio-deliriu-reloaded.jhtm |fechaaccesu=10 d'abril de 2013 |fecha=21 de xunu de 2010 |idioma=Portugués }}</ref><ref>{{cita web |autor=Odara Gallu |títulu=Solteira, Anahí diz: 'Gosto de homens mais velhos' |url=http://ego.globo.com/Gente/Noticias/0,,MUL1622551-9798,00-SOLTEIRA+ANAHI+DIZ+GOSTO+DE+HOMENS+MAIS+VELHOS.html |fechaaccesu=10 d'abril de 2013 |obra=[[Rede Globo]] |fecha=4 d'ochobre de 10 |idioma=Portugués |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220721085036/http://ego.globo.com/Gente/Noticias/0,,MUL1622551-9798,00-SOLTEIRA+ANAHI+DIZ+GOSTO+DE+HOMENS+MAIS+VELHOS.html |fechaarchivu=2022-07-21 }}</ref> La cantante argumentó «Toi bien contenta de tar con ustedes güei, gracies por venir. Ustedes saben qu'amás de cantar y amás de faer lo que tanto me gusta la mio vida esta dafechu dedicada a ayudar a persones que tienen un problema, que yo tuvi mientres seis años de la mio vida, y que creo que ye importante poner un granín d'arena».<ref>{{cita web |autor=Deivison Lima |títulu=Videu: Anahí non Domingu Llegal |url=http://otvfoco.com.br/audiencia/videu-anahi-non-domingu-llegal/ |fechaaccesu=19 d'agostu de 2014 |obra=TV Focu |fecha=out 10 2010 |idioma=Portugués}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Com Anahí, 'Domingo Llegal' chega à 11.0 pontos mas fecha em 3ᵘ |url=http://grupoaudienciadatv.wordpress.com/2010/10/10/com-anahi-domingu-llegal-chega-a-11-0-pontos-mas-fecha-em-3%C2%BA/ |fechaaccesu=19 d'agostu de 2014 |obra=ADTV |fecha=10 d'ochobre de 2010 }}</ref> Anahí presentóse en dellos eventos del [[Teletón]] que promueve la rehabilitación física de discapacitaos y fomenta una cultura d'integración y de participación, intentando recaldar dineru p'ayudar a la creación de centros de rehabilitación infantil pa neños con distintes discapacidaes. El 6 de febreru de 2010, Anahí presentar nel [[Teletón El Salvador]].<ref>{{cita web |autor=Terra |títulu=Aleks Syntek, Anahí y Fanny Lu allegraron zarru del Teletón n'El Salvador |url=http://noticias.terra.com/noticias/aleks_syntek_anahi_y_fanny_lu_allegraron_zarru_d'el_teleton_en_el_salvador/act2188899 |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |fecha=7 de febreru de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131230234206/http://noticias.terra.com/noticias/aleks_syntek_anahi_y_fanny_lu_allegraron_zarru_d'el_teleton_en_el_salvador/act2188899 |fechaarchivu=30 d'avientu de 2013 }}</ref> N'avientu de 2010, presentar nel [[Teletón Ecuador|Teletón]] d'[[Ecuador]];<ref>{{cita web |autor=Terra |títulu=Anahí va participar na Teletón Pola Vida 2010 d'Ecuador |url=http://www.terra.com.ec/noticies/noticies/act2618832/anahi-participara-teleton-por vida-2010-ecuador.html |obra=www.terra.com.ec |fecha=4 d'avientu de 2010}}</ref> y n'avientu de 2011 presentar nel [[Teletón Méxicu]].<ref>{{cita web |títulu=Teleton Mexico 2011: Anahi, Britney Spears, Arjona... Detalles y señal en direuto |url=http://www.impre.com/la%20xente-diz/viewArticle.action?articleId=281474978909140 |obra=www.impre.com |fecha=2 d'avientu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111204032145/http://www.impre.com/la |fechaarchivu=2011-12-04 }}</ref> En marzu de 2011, Anahí participa nel proyeutu que busca ayudar a los damnificados del doble desastre natural y la crisis nuclear en Xapón, el so cantar «[[Alérxicu (cantar)|Alérxicu]]» ye incluyida nel álbum de ''[[Colombia Per Xapón #Méxicu|Voces per Xapón]]'', que cuntaba de dos discos, siendo una escoyeta de les temes más importantes de los artistes locales más reconocíos aconceyaos por una gran causa social, ayudar a los damnificados del terremotu y tsunami causáu en Xapón.<ref>{{cita web |autor=La Tercer |títulu=Artistes mexicanos llancen álbum "Voces per Xapón" |url=http://www.latercera.com/noticia/entretencion/2011/03/661-354793-9-artistes-mexicanos-llancen-album-voces-por-japon.shtml |fechaaccesu=6 de payares de 2012 |fecha=29 de marzu de 2011 }}</ref><ref name="[[AllMusic]]">{{cita web |autor=[[AllMusic]] |títulu=Voces Per Xapón - Various Artists |url=http://www.allmusic.com/album/voces-por-jap%C3%B3n-mw0002138361 |fechaaccesu=30 d'ochobre de 2012 |obra=www.allmusic.com |fecha=2011 |idioma=Inglés}}</ref> El 18 de setiembre de 2011, [[National Geographic Channel|National Geographic]] presentó la producción orixinal ''"Obsesión: cuerpos que glayen"'', grabada en Llatinoamérica, que rexistra los testimonios de persones que sufren dientro del so propiu cuerpu y traten de buscar una salida. Anahí faló nesta mini serie sobre l'infiernu que vivió por cinco años, mientres los cualos tuvo enferma d'anorexa, y como llogró superar esta enfermedá.<ref>{{cita web |títulu=Anahí platiga na tv el so infiernu cola anorexa |url=http://www.eluniversal.com.mx/espectaculos/107204.html |obra=eluniversal.com.mx |fecha=13 de setiembre de 2011}}</ref> N'avientu del 2011, Anahí visitó la ''Fundación Ellen West'', sofitando a María Carmen Betanzos, víctima d'anorexa qu'empezó la recuperación en dichu centro gracies a l'ayuda del [[Laura (programa de televisión)|programa Laura]]. Anahí percorrió los establecimientos, familiarizar colos trabayos de les moces na institución y ufiertó un discursu de sofitu pa les víctimes de la enfermedá que tán en procesu de recuperación.<ref>{{cita web |autor=Programa Laura |títulu=Anahí nel Programa de Laura Bozzo (24/01/2012) |url=http://www.youtube.com/watch?v=ut2ixKt-Ppk |obra=YouTube |fecha=24 de xineru de 2012}}</ref> En 2011, Anahí xunto al repartu de [[Dos Llares]] emprestaron la so voz na campaña en pro de la muyer, ellaborada por [[Grupu Televisa|Fundación Cultural Televisa]], llanzando una serie de cortinillas qu'incluyíen teléfonos d'ayuda gratuita por que toles muyeres que se sientan abusaes reciban ayuda.<ref>{{cita web |autor=Tv Notes |títulu=Dos Llares sofita a les muyeres |url=http://www.tvnotas.com.mx/2011/09/07/C-17641-dos-llares-sofita-a-les muyeres.php |fecha=7 de setiembre de 2011 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=ANAHI EN TELENOVELA CON CAUSA |url=http://www.youtube.com/watch?v=rCJ9r4YHcE0 |fechaaccesu=6 de payares de 2012}}</ref> El 6 d'ochobre de 2011, Anahí xunir a la fundación ''Non Violence'' como nuevu miembru d'embaxadores de la paz, siendo la primer llatina en xunise a esta campaña convidada pola vilba de [[John Lennon]], [[Yoko Ono]]. Diseñó la so propia escultura y participa unviando un mensaxe d'amor y paz pa Méxicu, Brasil y el restu del mundu.<ref name="Anahí ye_1" /> El 3 de xineru de 2013, Anahí xunto a la presidenta del DIF Estatal, Leticia Coello apurrieron más de 1.500 xuguetes a families de la colonia Pakal-Na', por cuenta de festexu pol [[Día de los Reis Magos]] en [[Palenque (Chiapas)|Palenque]], [[Chiapas]].<ref>{{cita web |autor=Noticies Net |títulu=Leticia Coello y Anahí n'entrega de xuguetes |url=http://www.noticiasnet.mx/portal/chiapas/xeneral/politica-social/131690-leticia-coello-anahi-apurre-xuguetes |fechaaccesu=4 de xineru de 2013 |fecha=3 Ene 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130106114455/http://www.noticiasnet.mx/portal/chiapas/xeneral/politica-social/131690-leticia-coello-anahi-apurre-xuguetes |fechaarchivu=6 de xineru de 2013 }}</ref> El 28 d'abril de 2013 Anahí, xunto a [[Manuel Velasco]], apurrieron regalos a neños nel [[Parque Bicentenariu (Ciudá de Méxicu)|Parque Bicentenariu]] por cuenta de festexu pol [[Día del Neñu]], la entrega siguió nes comunidaes rurales [[Chiapas|chiapanecas]].<ref>{{cita web |autor=Flor Rubio |títulu=Anahí apurrió xuguetes en comunidaes de Chiapas. |url=http://www.radioformula.com.mx/notes.asp?Idn=322114 |fechaaccesu=3 de mayu de 2013 |obra=Grupo Fórmula |fecha=2 de mayu de 2013 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí yá ensaya pa ser Primer Dama |url=http://www.terra.com/entretenimiento/tv/noticies/anahi_yá_ensaya_pa_ser_primer_dama/oci1440226 |fechaaccesu=3 de mayu de 2013 |obra=Terra |fecha=Martes 30 d'abril, 2013}}</ref><ref>{{cita web |autor=Daniela Fernández |títulu=Anahí practicando pa ser Primer Dama |url=http://entretenimiento.starmedia.com/famosos/anahi-practicando-pa-ser-primer-dama.html |fechaaccesu=3 de mayu de 2013 |obra=starMedia |fecha=30 d'abril de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150512123322/http://entretenimiento.starmedia.com/famosos/anahi-practicando-pa-ser-primer-dama.html |fechaarchivu=12 de mayu de 2015 }}</ref> El 27 de marzu de 2014, María Eugenia Pérez Fernández, delegada estatal de la [[Cruz Roja Mexicana]] na entidá, nomó a Anahí voluntaria honoraria mientres la coleuta que se va realizar en 122 conceyos que conformen l'estáu de [[Chiapas]].<ref>{{cita web |títulu=Gobierno de Chiapas dona 500.000 pesos y una ambulancia a la Cruz Roja Mexicana |url=http://www.oem.com.mx/elheraldodechiapas/notes/n3338314.htm |fechaaccesu=28 de marzu de 2014 |obra=L'Heraldu de Chiapas |fecha=28 de marzu de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí ye nomada voluntaria honoraria en Chiapas |url=http://www.tvnotas.com.mx/2014/03/28/C-60537-anahi-ye-nomada-voluntaria-honoraria-en-chiapas.php |fechaaccesu=28 de marzu de 2014 |obra=TV Notes |fecha=28 de marzu de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Nomen voluntaria honoraria a Anahí en Chiapas |url=http://www.sdpnoticias.com/estilo-de-vida/2014/03/28/nomen-voluntaria-honoraria-a-anahi-en-chiapas |fechaaccesu=28 de marzu de 2014 |obra=SDP Noticies |fecha=28 mar 2014 }}</ref><ref>{{cita web |autor=Hovanna López |títulu=Manuel Velasco convida a participar na Cruz Roja |url=http://www.sexenio.com.mx/chiapas/articulo.php?id=9666 |fechaaccesu=28 de marzu de 2014 |obra=Sexeniu |fecha=28 de marzu de 2014}}</ref> El 19 d'agostu de 2014 sumir al retu ''Ice Bucket'' a favor de la investigación de la [[esclerosis llateral amiotrófica]].<ref>{{cita web |autor=Miriam García |títulu=Anahí y Eiza xunir a los mexicanos que tomen el Ice Bucket Challenge |url=http://www.quien.com/espectaculos/2014/08/19/anahi-y-eiza-dos-guapes-mas-que se xunen-al-ice-bucket-challenge |fechaaccesu=19 d'agostu de 2014 |obra=Quien |fecha=19 d'agostu de 2014 }}</ref> Dichu retu consiste en llanzase una cubeta d'agua xelada pa recaldar dineru y crear conciencia alrodiu de esti tipu d'esclerosis, tamién conocida como la enfermedá de [[Lou Gehrig]].<ref>{{cita web |títulu=Más famosos apuntar al retu de la cubeta xelada (VÍDEOS) |url=http://www.peopleenespanol.com/article/celebridaes-acepten-retu-de-la cubeta xelada-y-nomen-otros-famoses-anahi-sofia-castru-ricky-martin-videos-esclerosis-llateral |fechaaccesu=19 d'agostu de 2014 |obra=[[People n'Español]] |fecha=19 D'agostu, 2014}}</ref> El 13 d'avientu de 2014 participó nel [[Teletón|Teletón USA]] que tuvo como meta recaldar quince millones de dólares p'ayudar a neños con discapacidaes nos [[Estaos Xuníos]].<ref>{{cita web |títulu=Les celebridaes comparten imáxenes del Teletón USA (SEMEYES) |url=http://www.peopleenespanol.com/article/meyores-imagenes-famosos-teleton-usa-instagram |fechaaccesu=15 d'avientu de 2014 |obra=[[People n'Español]] |fecha=13 D'AVIENTU, 2014}}</ref> ==== Fundación Sálvame ==== El 13 d'avientu de 2013, Anahí anunció, al traviés d'un videu xubíu na so cuenta oficial en [[YouTube]], el próximu llanzamientu de la so fundación ''Sálvame'' y de la so campaña titulada ''Neños Futuru'' que tien como oxetivu ayudar a los neños más desamparaos del estáu de [[Chiapas]], [[Méxicu]].<ref>{{cita web |títulu=Anahí alza la voz a favor de neños de Chiapas |url=http://www.rotativo.com.mx/entretenimiento/209979-anahi-alza-la voz-favor-de-ninos-de-chiapas/ |fechaaccesu=13 d'avientu de 2013 |obra=Diariu Rotativu |fecha=13 avientu, 2013}}</ref><ref>{{cita web |autor=René Francu |títulu=Anahí empecipia campaña contra maltratu infantil en Chiapas. |url=http://www.radioformula.com.mx/notes.asp?Idn=376756 |fechaaccesu=13 d'avientu de 2013 |obra=Grupo Fórmula |fecha=13 d'avientu de 2013 }}</ref> El 8 d'agostu de 2014, Anahí dio entamu oficialmente a la so fundación ''Sálvame'' con un eventu realizáu nel estáu de [[Chiapas]].<ref>{{cita web |títulu=Anahí empieza actividaes oficiales con Fundación Sálvame |url=http://www.caras.com.mx/espia/776274/anahi-fundacion-salvame-llámase-fundacion-anahi/ |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=Cares Méxicu |fecha=8 d'ochobre de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |autor=Patricia Licona |títulu=nahí da entamu al so proyeutu 'Fundación Sálvame' en Chiapas SEMEYES |url=http://www.aztecatrends.com/notes/famosos/183840/anah-da-entamu-a-el so-proyeutu-fundacin-slvame-en-chiapas-semeyes |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=Azteca Trends |fecha=9 d'ochobre de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí ta "feliz" cola próxima apertura de la Fundación Sálvame |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-esta-feliz-de-inaugurar-la so-fundacion-salvame-ayudar-ninos-sufren-violencia-chiapas-twitter |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=[[People n'Español]] |fecha=29 DE SETIEMBRE, 2014}}</ref> El 16 d'ochobre de 2014 realizó un donativo de 700.000 pesos, en nome de la so fundación, a la organización [[INCAN]] y la so campaña ''1 minutu vs el cáncer #Cancerotón''.<ref>{{cita web |apellíu1=Zúñiga Pérez |nome1=Carlos |títulu=Donativos al Cancerotón |url=https://twitter.com/CarlosZunigaP/status/523322272162283520 |fecha=18 d'ochobre de 2014 |fechaaccesu=13 de xineru de 2017 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170113150903/https://twitter.com/CarlosZunigaP/status/523322272162283520 |fechaarchivu=13 de xineru de 2017 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=1 Minutu vs el cáncer |url=https://twitter.com/1vscancer/status/522779510006366208 |obra=http://1minutu.org/ |fecha=16 d'ochobre de 2016 |fechaaccesu=13 de xineru de 2017 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170113145752/https://twitter.com/1vscancer/status/522779510006366208 |fechaarchivu=13 de xineru de 2017 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahi Canceroton |url=http://twitpic.com/ecsw33 |obra=INCAN |fecha=18 d'ochobre de 2016 |fechaaccesu=13 de xineru de 2017 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170113150657/http://twitpic.com/ecsw33 |fechaarchivu=13 de xineru de 2017 }}</ref> El 11 de payares de 2014, la cantante visitó cola so fundación el Centru de Rehabilitación Infantil Teletón (CRIT) en [[Tuxtla Gutiérrez]], [[Chiapas]], p'apurrir sielles de ruedes, muletes y xuguetes a neñes y neños que reciben atención nel llugar.<ref>{{cita web |títulu=Fundación Sálvame, de Anahí, lleva sofitu a neños y neñes del CRIT Chiapas |url=http://elorbe.com/seccion-politica/estatal/11/12/fundacion-salvame-de-anahi-lleva-apoyosa-ninas-y-ninos-del-crit-chiapas.html |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=El Orbe |fecha=12 de payares de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141129042532/http://elorbe.com/seccion-politica/estatal/11/12/fundacion-salvame-de-anahi-lleva-apoyosa-ninas-y-ninos-del-crit-chiapas.html |fechaarchivu=29 de payares de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí ponse la camiseta de la so fundación pa visitar a neños del Teletón en Chiapas |url=http://rotativo.com.mx/entretenimiento/espectaculos-entretenimientu/361507-anahi-ponse-la camiseta-de-la so-fundacion-pa-visitar-ninos-del-teleton-en-chiapas/ |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=Diariu Rotativu |fecha=12 payares, 2014}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí presume la so fundación en Chiapas |url=http://www.labotana.com/index.php/semeya-galerias/item/4140/asInline |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=La Botana |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141129033226/http://www.labotana.com/index.php/semeya-galerias/item/4140/asInline |fechaarchivu=29 de payares de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |autor=Gabriela Río |títulu=Brinda Anahí, corazón a discapacitaos en Chiapas |url=http://www.diariofemenino.com/articulos/actualidad/famosos/brinda-anahi-corazon-a-discapacitaos/ |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=Diariu Femenín |fecha=12 de payares de 2014 }}</ref> El 13 de payares de 2014, visita cola so fundación la llocalidá Tres Laguna del conceyu [[Comitán|Comitán de Domínguez]], onde asistió a neños con xuguetes, despensas y cobertores.<ref name="El Orbe">{{cita web |títulu=Anahí lleva regalos a neñes y neños del conceyu de Comitán |url=http://elorbe.com/seccion-politica/local/11/13/anahi-lleva-regalos-a-ninas-y-ninos-del-conceyu-de-comitan.html |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=El Orbe |fecha=13 de payares de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141122041239/http://elorbe.com/seccion-politica/local/11/13/anahi-lleva-regalos-a-ninas-y-ninos-del-conceyu-de-comitan.html |fechaarchivu=22 de payares de 2014 }}</ref> La cantante cola so fundación realizó una xira que percorrió hasta'l momentu otros conceyos como [[Huixtán]], [[Huehuetán]], [[Tuxtla Chico]] y la rexón Pandu Comiteca Tojolabal.<ref name="El Orbe"/><ref>{{cita web |títulu=Anahí comprometida con neñes y neños de Chiapas |url=http://www.pendulodechiapas.com.mx/politica/55-politica/33771-anahi-comprometida-con-ninas-y-ninos-de-chiapas |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=Pendilexu de Chiapas |fecha=13 de payares de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141129103753/http://www.pendulodechiapas.com.mx/politica/55-politica/33771-anahi-comprometida-con-ninas-y-ninos-de-chiapas |fechaarchivu=29 de payares de 2014 }}</ref> {{cita|Fundación Sálvame trabaya poles neñes y los neños de Chiapas; polos sos derechos, p'atender les sos necesidaes más inmediates y asistir a menores d'edá que fueron víctimes de violencia y maltratu familiar. Lo que más m'interesa, ye velos siempres sonrientes y felices.|Anahí, sobre'l llabor de la so fundación.<ref>{{cita web |autor=Daniel Aguilar |títulu=Anahí visita'l CRIT de Chiapas |url=http://www.sexenio.com.mx/chiapas/articulo.php?id=11652 |fechaaccesu=19 de payares de 2014 |obra=Sexeniu |fecha=12 de payares de 2014}}</ref> }} El 6 d'avientu de 2014, Anahí presentar nel [[Teletón Méxicu]], onde realizó un donativo en nome de la so fundación, apurriendo un depósitu de trecientos mil pesos.<ref>{{cita web |autor=Regina Moreno |títulu=Anahí fixo arrogante donativo al Teletón en nome de la so fundación |url=http://www.quien.com/espectaculos/2014/12/07/anahi-fixo-arrogante-donativo-al-teleton-en-nome-de-su-fundacion |fechaaccesu=10 d'avientu de 2014 |obra=Quien |fecha=7 d'avientu de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Lleva empatía a Anahí al Teletón |url=http://www.noticiasnet.mx/portal/web/xeneral/agropecuaries/249098-lleva-empatia-anahi-al-teleton |fechaaccesu=10 d'avientu de 2014 |obra=Noticies Net |fecha=12 de xunu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141214135955/http://www.noticiasnet.mx/portal/web/xeneral/agropecuaries/249098-lleva-empatia-anahi-al-teleton |fechaarchivu=14 d'avientu de 2014 }}</ref> El 11 d'avientu de 2014, visitó y llevó xuguetes, sielles de ruedes, cobertores, ente otres coses, al Hospital Infantil de [[Tuxtla Gutiérrez]], [[Chiapas]].<ref>{{cita web |títulu=Fundación Sálvame - Sitiu oficial |url=http://snapwidget.com/v/875295217211730946#.VI8BLiuUcz0 |fechaaccesu=15 d'avientu de 2014 |obra=Fundación Sálvame}}</ref> ==== Llabor como Primer Dama ==== El 30 de setiembre de 2015, Anahí realizó un diseñu que foi puyáu en 700&nbsp;000 pesos,<ref>{{cita web |títulu=Fundación Duerme Tranquil realiza puya añal |url=http://www.sexenio.com.mx/articulo.php?id=67355 |obra=Sexeniu |fecha=1 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015}}</ref> destináu a contribuyir a la causa de la ''Fundación Duerme Sele'', quien realizó una gran puya añal pa la recaldación de fondos, que son utilizaos pa fomentar proyeutos nel área de la salú, apurriendo sofitos al [[Hospital Juárez de Méxicu]], l'[[Institutu Nacional de Canceroloxía]], l'[[Institutu Nacional de Neuroloxía y Neurociruxía]], y l'[[Institutu Nacional de Pediatría]].<ref>{{cita web |títulu=EN PRO DE LA SALÚ DE LOS NEÑOS: FUNDACIÓN DUERME SELE |url=http://noticiasenlamira.com/en-pro-de-la salú-de-los-ninos-fundacion-duerme-tranquil/ |obra=Noticies en mirar |fecha=29 setiembre, 2015 |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=2ª puya Duerme Sele |url=http://www.marthadebayle.com/sitio/md/radio/2a-puya-duerme-tranquil/ |obra=Martha Debayle |fechaaccesu=1 d'ochobre de 2015 }}</ref> Como [[Primer dama|Primer dama de Chiapas]]<ref>{{cita web |títulu=Los momentos de Anahí como Primer Dama de Chiapas |url=http://www.caras.com.mx/el-espia/15/11/21/cualos-son-los momentos-de-anahi-como-primer-dama-chiapas-anahi-manuel-velasco-semeyes/?hootPostID=6abe2hala6c59902b8f9182b34ed61f65d |obra=Cares Méxicu |fecha=21 de payares de 2015 |fechaaccesu=17 d'avientu de 2015 }}</ref> empezó una serie de visites a distintes escueles y Centros de Desarrollu Comuñal de [[Tuxtla Gutiérrez]].<ref>{{cita web |apellíu1=GARCÍA |nome1=CYNTHIA |títulu=¿Qué ye lo que más esfruta Anahí del so papel como Primer Dama de Chiapas? |url=http://mx.hola.com/musica/2015111211974/anahi-feliz-papel-primer-dama-chiapas/ |obra=Hola Méxicu |fecha=12 de payares de 2015 |fechaaccesu=12 de payares de 2015 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí cumple como primer dama |url=https://www.siete24.mx/anahi-cumple-como-primer-dama/ |obra=Siete 24 |fecha=11 de payares de 2015 |fechaaccesu=12 de payares de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151222110508/https://www.siete24.mx/anahi-cumple-como-primer-dama/ |fechaarchivu=22 d'avientu de 2015 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí consigue xunir los sos dos pasiones: Ayudar y cantar |url=http://www.gacetamexicana.com/anahi-consigue-xunir-los sos-dos-pasiones-ayudar-y-cantar/ |obra=Gaceta Méxicu |fecha=10 PAYARES, 2015 |fechaaccesu=12 de payares de 2015 }}</ref> El 8 d'ochobre de 2015, Anahí visitó'l ''Centru de Desarrollu Comuñal (CEDECO)'' pa sofitar a madres solteres y neños en [[Tuxtla Gutiérrez]], [[Chiapas]].<ref>{{cita web |apellíu1=Capo |nome1=Nohelia |títulu=Anahí, solidaria coles madres solteres de Chiapas (SEMEYES) |url=http://www.peopleenespanol.com/article/primer-dama-de-chiapas-anahi-solidaria-madres-solteres-semeyes |obra=[[People n'Español]] |fecha=9 D'ochobre, 2015 |fechaaccesu=9 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{cita web |apellíu1=López |nome1=Brianda |títulu=Anahí visita a madres solteres en Chiapas |url=http://www.quien.com/espectaculos/2015/10/08/anahi-visita-a madres solteres-en-chiapas |obra=Quien |fecha=8 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2015 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí amuesa'l so llabor como Primer Dama de Chiapas |url=http://www.tvynovelas.com/mx/semeyes/15/10/8/anahi-primer-dama-chiapas-madres-solteres.html |obra=TVyNovelas |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2015 }}</ref> El mesmu día realizó un [[Anunciu|spot publicitariu]] na llucha contra'l [[Cáncer de mama]] que busca concenciar y prevenir dicha enfermedá.<ref>{{cita web |títulu=Anahí xunir a la llucha contra'l cáncer de mama |url=http://www.caras.com.mx/espia/888060/fixo-anahi-famoses-sofiten-lucha-contra-cancer-cancer-mama/ |obra=Cares Méxicu |fecha=8 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2015 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí: este ye l'emotivu mensaxe de la ex RBD pa prevenir el cáncer - VIDEO |url=http://laprensa.peru.com/espectaculos/noticia-anahi-rbd-cancer-mama-mexico-video-52784 |obra=La Prensa |fecha=9 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=9 d'ochobre de 2015}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí arguyosa del so llabor como Primer Dama de Chiapas |url=https://rotativo.com.mx/noticias/462575-anahi-arguyosa-de-su-llabor-como-primer-dama-de-chiapas/ |obra=Diariu Rotativu |fecha=9 d'ochobre de 2015 |fechaaccesu=9 d'ochobre de 2015 }}</ref> El 5 de payares de 2015 visita la escuela "Delfina Rincón" onde xunto a los neños vio la obra de teatru guiñol titulada "Les pallabres máxiques d'amistá", que tien como oxetivu fomentar valores de respetu, amistá y solidaridá.<ref>{{cita web |títulu=Convive Anahí de Velasco con neñes y neños de la escuela “Delfina Rincón” |url=http://entiemporealmx.com/convive-anahi-de-velasco-con-ninas-y-ninos-de-la escuela-delfina-rincon/ |obra=En tiempu Real |fecha=5 de payares de 2015 |fechaaccesu=10 de payares de 2015 }}</ref> El 6 de payares de 2015, Anahí visitó'l Centru d'Educación Básica del estáu de Chiapas (Cebech), onde realizó una charra preventiva sobre'l Cáncer.<ref name="Cuartu poder">{{cita web |títulu=Lleva Anahí de Velasco información sobre'l cáncer a estudiantes |url=http://www.cuartopoder.mx/llevaanahidevelascoinformacionsobreelcanceraestudiantes-137797.html |obra=Cuartu Poder |fecha=6 de payares de 2015 |fechaaccesu=10 de payares de 2015}}</ref> Tuvo acompañada por Claudia Santillana Rivera, presidenta de la fundación ''Un pasu al empar'', quien dio'l so testimoniu como sobreviviente de la enfermedá.<ref name="Cuartu poder"/> El 10 de payares de 2015 visitó'l Centru d'[[Equín terapia]] de la Secretaría de Seguridá y Proteición Ciudadana del Gobiernu de Chiapas, onde convivió colos neños que reciben terapies.<ref name="Chiapas Güei">{{Enllaz rotu|1={{cita web |títulu=Visita Anahí de Velasco pacientes del Centru de Equinoterapia |url=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/visita-anahi-de-velasco-pacientes-del centru-de-equinoterapia/ |obra=Chiapas Güei |fecha=10 de payares de 2015 |fechaaccesu=10 de payares de 2015 }} |2=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/visita-anahi-de-velasco-pacientes-del centru-de-equinoterapia/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Visita Anahí de Velasco pacientes del Centru de Equinoterapia |url=http://3minutosinforma.com/visita-anahi-de-velasco-pacientes-del centru-de-equinoterapia/ |obra=3 Minutos Informa |fecha=nov 10, 2015 |fechaaccesu=10 de payares de 2015}}</ref> La encargada del centru, Paloma Astudillo, esplicó'l funcionamientu y oxetivu del Centru.<ref name="Chiapas Güei"/> El 11 de payares de 2015, Anahí visitó les "Aldegues Infantiles SOS".<ref>{{cita web |títulu=Anahí visita les Aldegues Infantiles SOS |url=http://www.cuartopoder.mx/anahivisitalasaldeasinfantiles%C2%A0sos-138428.html |obra=Cuartu Poder |fecha=11 de payares de 2015 |fechaaccesu=12 de payares de 2015}}</ref> Xunto con Tania Sevilla, direutora del llugar, y Jakelin Sauza Marín, visitadora xeneral especializada d'atención d'asuntos de la muyer de la Comisión Estatal de los Derechos Humanos, percorrió y familiarizóse col trabayu que se realiza nel llugar.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |títulu=Anahí de Velasco visitó Aldegues Infantiles SOS |url=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/anahi-de-velasco-visito-aldeas-infantiles-sos/ |obra=Chiapas Güei |fecha=11 de payares de 2015 |fechaaccesu=12 de payares de 2015 }} |2=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/anahi-de-velasco-visito-aldeas-infantiles-sos/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Siguiendo coles sos visites como Primer Dama, el 18 de payares de 2015 realizó, xunto a la psicóloga Yoshune Díaz Juárez, una charra preventiva sobre adicciones tales como alcohol y drogues, na Secundaria del Estáu.<ref>{{cita web |títulu=Lleva Anahí de Velasco a estudiantes plática preventiva sobre adicciones |url=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/lleva-anahi-de-velasco-a-estudiantes-platiga-preventiva-sobre-adicciones/ |obra=Chiapas Güei |fecha=18 de payares de 2015 |fechaaccesu=19 de payares de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151120050123/http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/lleva-anahi-de-velasco-a-estudiantes-platiga-preventiva-sobre-adicciones/ |fechaarchivu=20 de payares de 2015 }}</ref> El 19 de payares de 2015, Anahí visitó'l "Les Granxes", un ''Centru de Desarrollu Comuñal (Cedeco)'', onde percorrió les distintes clases que formen parte del proyeutu ''Voces pola Paz''.<ref>{{cita web |títulu=Anahí de Velasco convive con neñes y neños de la colonia Les Granxes |url=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/anahi-de-velasco-convive-con-ninas-y-ninos-de-la%20colonia-les%20granxes/ |obra=Chiapas Güei |fecha=19 de payares de 2015 |fechaaccesu=19 de payares de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151120054206/http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/anahi-de-velasco-convive-con-ninas-y-ninos-de-la |fechaarchivu=2015-11-20 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí de Velasco convive con neñes y neños |url=http://www.cuartopoder.mx/anahidevelascoconviveconninasyninos-139346.html |obra=Cuartu Poder |fecha=19 de payares de 2015 |fechaaccesu=19 de payares de 2015}}</ref> Siguiendo colos sos llabores,<ref>{{cita web |títulu=Y asina Anahí empieza la so carrera por ser Primer Dama de Méxicu (+ Semeyes) |url=http://la.eonline.com/argentina/2015/y-asi-anahi-empieza-la so-carrera-por-ser-primer-dama-de-mexico-semeyes/? |obra=Y! |fecha=16 avientu, 2015 |fechaaccesu=17 d'avientu de 2015 }}</ref> el 1 d'avientu de 2015, Anahí visitó les instalaciones de la ''Secretaría de la Mocedá, Recreación y Deporte'' y apurrió uniformes deportivos, que van ser usaos nos XXVI ''Xuegos Nacionales Deportivos y Culturales'' d'adultos mayores.<ref>{{cita web |títulu=Convive Anahí de Velasco con delegación chiapaneca de persones adultes mayores |url=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/tuxtlahoy/convive-anahi-de-velasco-con-delegacion-chiapaneca-de%20persones%20adultes-mayores-2/ |obra=Chiapas Güei |fecha=1 d'avientu de 2015 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151222102951/http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/tuxtlahoy/convive-anahi-de-velasco-con-delegacion-chiapaneca-de |fechaarchivu=2015-12-22 }}</ref> El 3 d'avientu de 2015, acompañada de Juan Carlos Cal y Mayor Franco, ingresó a les instalaciones del Teatru de la Ciudá Emilio Rabasa y escuchó un fragmentu de la obra Cinema Sinfónicu onde pudo compartir con artistes chiapanecos.<ref>{{cita web |títulu=Anahí de Velasco convivió con artistes que presenten Cinema Sinfónicu |url=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/anahi-de-velasco-convivio-con-artistes-que-presenten-cinema-sinfonico/ |obra=Chiapas Güei |fecha=3 d'avientu de 2015 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151222123444/http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/anahi-de-velasco-convivio-con-artistes-que-presenten-cinema-sinfonico/ |fechaarchivu=22 d'avientu de 2015 }}</ref> El 14 d'avientu de 2015, acompañada de María Inés García, llevó regalos a neños d'una ''Casa Llar Infantil''.<ref>{{cita web |títulu=Asina s'estrenó Anahí como Primer Dama en Méxicu (+Semeyes) |url=http://noticiaaldia.com/2015/12/asi-estrénose-anahi-como-primer-dama-en-mexico-semeyes/ |obra=Noticia al día |fecha=16 d'avientu de 2015 |fechaaccesu=17 d'avientu de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151217085909/http://noticiaaldia.com/2015/12/asi-estrénose-anahi-como-primer-dama-en-mexico-semeyes/ |fechaarchivu=17 d'avientu de 2015 }}</ref><ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |títulu=Lleva obsequios Anahí de Velasco a neñes y neños de Casar Llar Infantil |url=http://www.lavozdelnortemx.com/index.php/homepage/lo-mas-lleíu/item/17958-lleva-obsequios-anah%C3%AD-de-velasco-a-nin%C3%B1as-y-nin%C3%B1vos-de casar-llar-infantil |obra=La Voz del Norte |fecha=14 d'avientu de 2015 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2015 }} |2=http://www.lavozdelnortemx.com/index.php/homepage/lo-mas-lleíu/item/17958-lleva-obsequios-anah%C3%AD-de-velasco-a-nin%C3%B1as-y-nin%C3%B1vos-de casar-llar-infantil |bot=InternetArchiveBot }}</ref> El 4 de febreru de 2016 visitó'l conceyu de [[Zinacantán]], xunto col alcalde Manuel Martínez Jiménez, onde convivió con artesanes, porto'l traxe habitual de les muyeres zinacantecas y apurrió máquines de coser a caúna de los cuarenta artesanes presentes destinaes a facilitar el trabayu diariu de les mesmes.<ref>{{cita web |títulu=Anahí de Velasco Convive con muyeres artesanes de Zinacantán |url=http://www.osadiainformativa.com/2016/02/anahi-de-velasco-convive-con-muyeres.html |obra=Osadía Informativa |fecha=4 de febreru de 2016 |fechaaccesu=4 de febreru de 2016}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí de Velasco convive con muyeres artesanes de Zinacantán |url=http://www.icosochiapas.gob.mx/2016/02/04/anahi-de-velasco-convive-con muyeres artesanes-de-zinacantan/#prettyPhoto |obra=Icoso Chiapas |fechaaccesu=4 de febreru de 2016 }}</ref><ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |títulu=Anahí de Puente convive con muyeres artesanes de Zinacantá |url=http://www.boletinchiapas.com/anahi-de-puente-convive-con muyeres artesanes-de-zinacantan/ |obra=Boletín Chiapas |fecha=4 de febreru de 2016 |fechaaccesu=4 de febreru de 2016 }} |2=http://www.boletinchiapas.com/anahi-de-puente-convive-con muyeres artesanes-de-zinacantan/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Dempués de la vista del [[Francisco (papa)|Papa Francisco]] en [[Chiapas]],<ref>{{cita web |apellíu1=Sotu |nome1=Carolina |títulu=Anahí sobre la visita del Papa: 'Nun importen les diferencies, como hermanos somos un solu corazón' |url=http://mx.hola.com/famosos/2016021612962/papa-francisco-chiapas-anahi/ |obra=Revista Hola Méxicu |fecha=16 de febreru de 2016 |fechaaccesu=18 de febreru de 2016}}</ref> Anahí siguió colos sos llabores como Primer dama y visitó la secundaria pa neños con discapacidaes específiques (''Procanet''), onde apurrió una marimba por que los neños puedan entamar un taller, amás d'apurri-yos xuguetes.<ref>{{cita web |títulu=Anahí de Velasco sospriende a estudiantes de secundaria |url=http://esdiario.com.mx/anahi-de-velasco-sospriende-a-estudiantes-de-secundaria/ |obra=Ye Diariu |fecha=feb 18, 2016 |fechaaccesu=18 de febreru de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160225144916/http://esdiario.com.mx/anahi-de-velasco-sospriende-a-estudiantes-de-secundaria/ |fechaarchivu=25 de febreru de 2016 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí sospriende a estudiantes del Procanet |url=http://www.diariodechiapas.com/landing/anahi-sospriende-a-estudiantes-del-procanet/ |obra=Diariu Chiapas |fecha=18 de febreru de 2016 |fechaaccesu=18 de febreru de 2016 }}</ref> El 25 de febreru de 2016, visitó'l ''Albergue temporal de Muyeres Maltrataes'', onde s'apurre atención integral a muyeres víctimes de violencia.<ref>{{cita web |títulu=Anahí de Velasco visita Albergue Temporal de Muyeres Maltrataes |url=http://www.negocios360.mx/anahi-de-velasco-visita-albergue-temporal-de muyeres maltrataes/ |obra=Negocios 360 |fecha=25 febreru, 2016 |fechaaccesu=4 de marzu de 2016}}</ref> Apurrió máquines de coser, ordenadores portátiles y xuguetes.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |títulu=Anahí de Velasco visita abellugu pa muyeres maltrataes |url=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/anahi-de-velasco-visita-abellugu-pa muyeres maltrataes/ |obra=Chiapas Güei |fecha=Feb 25, 2016 |fechaaccesu=4 de marzu de 2016 }} |2=http://www.chiapashoy.com.mx/notashoy/portada/anahi-de-velasco-visita-abellugu-pa muyeres maltrataes/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> El 4 de marzu de 2016 visita'l pabellón oncolóxicu del ''Hospital d'Especialidaes Pediátriques'' onde llevó xuguetes a cada paciente por que cunten con una distracción mientres la so estancia y tratamientu nel hospital.<ref>{{cita web |títulu=Anahí visita a neños n'Oncoloxía d'Hospital Pediátricu |url=http://www.cuartopoder.mx/anahivisitaaninosenoncologiadehospitalpediatrico-152057.html#.VtmjPnY5iWc.twitter |obra=Cuartu Poder |fecha=4 de marzu de 2016 |fechaaccesu=4 de marzu de 2016}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Visita Anahí Hospital Pediátricu |url=http://esdiario.com.mx/visita-anahi-hospital-pediatrico/ |obra=Ye! Diariu Popular |fecha=mar 04, 2016 |fechaaccesu=4 de marzu de 2016 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160306074228/http://esdiario.com.mx/visita-anahi-hospital-pediatrico/ |fechaarchivu=2016-03-06 }}</ref> A partir del 9 de setiembre de 2017, Anahí percorrió y visitó xunto al so maríu, Manuel Velasco, gobernador del Estáu de Chiapas, los distintos conceyos afeutaos y a los damnificados del seísmu de magnitú 8.2 que sufrió l'Estáu'l 7 de setiembre de 2017.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |títulu=Anahí pide sofitu p'afeutaos por seísmu en Chiapas|url=http://www.24-horas.mx/anahi-pide-sofitu-pa-afeutaos-por-seísmu-en-chiapas/|obra=24 Hores|fecha=10 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017}} |2=http://www.24-horas.mx/anahi-pide-sofitu-pa-afeutaos-por-seísmu-en-chiapas/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí pide ayuda humanitaria a les sos fans|url=http://www.laopinion.net/anahi-pide-ayuda-humanitaria-fans/|obra=La Opinión|fecha=11 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017}}</ref> El 10 de setiembre informóse que'l mesmu dexó un saldu de 40 mil viviendes estropiaes y 15 muertos.<ref>{{cita web |títulu=Seísmu de 8.2 graos estropia 40,000 viviendes en Chiapas|url=http://www.economiahoy.mx/nacional-eAm-mx/noticies/8598557/09/17/Seísmu-de-82-grado-dana-40000-viviendes-en-Chiapas.html|obra=Economía Güei|fecha=10 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017}}</ref> El 11 de setiembre de 2017, Anahí informó na so cuenta d'[[Instagram]] la instalación de dellos centros d'atroxu en cinco tiendas [[Chedraui]] na [[Ciudá de Méxicu]], que taríen recibiendo, el 13 y 14 de setiembre, cebera, ropa y productos de llimpieza, pa los damnificados del seísmu.<ref>{{cita web |títulu=Seísmu dexa 1.5 millones de chiapanecos afeutaos, diz gobernador|url=http://www.informador.com.mx/mexico/2017/739295/6/seísmu-dexa-15-millones-de-chiapanecos-afeutaos-diz-gobernador.htm|obra=L'Informador|fecha=14/SEP/2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017}}</ref> De la mesma instalóse un centru nel [[Estadiu Víctor Manuel Reyna]] en [[Tuxtla Gutiérrez]], [[Chiapas]], que s'atopó abiertu dende'l 13 al 26 de setiembre.<ref>{{cita web|apellíu1=Díaz|nome1=Cristina|títulu=Anahí quier qu'esti videu SÍ se comparta|url=http://www.huffingtonpost.com.mx/2017/09/12/anahi-quier-que-esti-video-si-compartir a_23205985/|obra=Huffington Post|fecha=12 de setiembre de 2017|fechaaccesu=26 de setiembre de 2017}}</ref> El 13 de setiembre, informó que nel centru dispuestu en Chiapas la coleuta d'esi día foi de más de 90 253 productos.<ref>{{cita web |títulu=Anahí Twitter Status|url=https://twitter.com/Anahi/status/907956671636537349|obra=[[Twitter]]|fecha=13 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170914203421/https://twitter.com/Anahi/status/907956671636537349|fechaarchivu=14 de setiembre de 2017}}</ref> Les donaciones recibíes fueron llevaes, pola mesma cantante, a los albergues instalaos en [[Jiquipilas]], [[Berriozábal (conceyu)|Berriozábal]] y [[Suchiapa]].<ref>{{cita web |apellíu1=Rodate|nome1=Jorge|títulu=Anahí apurre sofitos a damnificados por seísmu|url=https://www.debate.com.mx/show/Anahi-entregaapoyos-a-damnificados-por-seísmu-20170919-0331.html|obra=L'Alderique|fecha=19 de setiembre de 2017|fechaaccesu=20 de setiembre de 2017}}</ref><ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |títulu=Anahí suma esfuercios colos ciudadanos y xenera centros d'atroxu pa Chiapas|url=http://www.24-horas.mx/anahi-suma-esfuercios-con-los ciudadanos-y-genera-centros-de-atroxu-pa-chiapas/|obra=24 Hores|fecha=13 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017}} |2=http://www.24-horas.mx/anahi-suma-esfuercios-con-los ciudadanos-y-genera-centros-de-atroxu-pa-chiapas/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí respuende a los que la criticaron: “nun los veo equí. Equí veo xente bono” (VIDEO)|url=http://www.sinembargo.mx/12-09-2017/3306518|obra=Sicasí|fecha=12 de setiembre de 2017|fechaaccesu=14 de setiembre de 2017}}</ref> Finalmente, el 26 de setiembre llevar a cabu'l zarru del centru d'atroxu en Tuxtla, Anahí informó nes sos redes sociales que la coleuta total foi de 686 999 productos, que fueron llevaos a los demás albergues instalaos n'Enraigona, Paredón, Tapachula, Cintalapa, Acapetahua, Villa Comaltitlán, Tuzantán, Pijijiapan, Comitán y Chiapa de Corzo.<ref>{{cita web |títulu=Anahí Status Twitter|url=https://twitter.com/Anahi/status/912719975000965123|obra=[[Twitter]]|fecha=26 de setiembre de 2017|fechaaccesu=26 de setiembre de 2017|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20170926202443/https://twitter.com/Anahi/status/912719975000965123|fechaarchivu=26 de setiembre de 2017}}</ref> Poco dempués presentóse en Casar llar de Chiapas pa partir xuguetes, melecines y artículos de llimpieza personal, finalmente participó de la llectura de la historia "Cuando la tierra movióse" escrita pol conseyu mineru de Chile, utilizada nel so momentu pa brindar ayuda psicolóxica a los neños afeutaos pol [[Terremotu de Chile de 2010]].<ref>{{cita web|títulu=Anahí sigue col so llabor a favor la niñez de Chiapas|url=https://www.sdpnoticias.com/local/chiapas/2017/09/27/anahi-continua-con-su-llabor-a-favor-la-ninez-de-chiapas|obra=SDP Noticies|fecha=27 de setiembre de 2017|fechaaccesu=29 de setiembre de 2017}}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahí recibe aponderamientos en redes sociales por esta razón|url=http://www.americatv.com.pe/noticias/espectaculos/anahi-recibe-elogio-red-sociales-esta-razon-n293779|obra=América TV|fecha=27 de setiembre de 2017|fechaaccesu=29 de setiembre de 2017}}</ref> === Influencies ya imaxe === {{Imaxe múltiple|posición_tabla = right|direición = horizontal|semeya1 =Lady Gaga covered in blood.jpg|anchu1 = 172|semeya2 =Thalía in concert2.jpg|anchu2 = 150|testu = [[Lady Gaga]] y [[Thalía]] son dalgunos de los artistes qu'inspiraron a Anahí.}} En diverses entrevistes Anahí mentó qu'anque la so música enfóquese más al pop, les sos influyencies y gustos tomen diversos xéneros como'l [[reggaeton]], [[jazz]], la [[música electrónica]] y el [[R&B]].<ref name="VIP">{{cita web |autor=[[HTV]] |títulu=[2006] RBD entrevista en VIP - [1/3] |url=http://www.youtube.com/watch?v=jPLxWoDa27I |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012}}</ref> Según la mesma cantante, una de les sos mayores influyencies foi [[Thalía]] sobre la cual comentó: «Paezme una muyer brillosa, esitosa y guapa, qu'amás de too, nunca desdexó'l so corazón nin quien ye».<ref>{{cita web |títulu=Anahi Almires Thalia |url=http://lateengossip.com/2012/08/anahi-almires-thalia/ |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=31 d'agostu de 2012 |idioma=Inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121025151710/http://lateengossip.com/2012/08/anahi-almires-thalia/ |fechaarchivu=25 d'ochobre de 2012 }}</ref><ref>{{cita web |autor=[[TVyNovelas]] |títulu=¡THALÍA Y ANAHÍ DIR DE PARRANDA! ¿Van Tar entamando trabayar xuntes? |url=http://www.tvynovelas.com/noticies/us/493591/thalia-y-anahi-se-xordia-/ |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=30 d'agostu de 2012 }}</ref> Anahí consideró qu'otres de les sos grandes influyencies fueron la cantante [[Colombia|colombiana]] [[Shakira]] y el cantante [[Robbie Williams]], de los cualos comentó: «Creó qu'una de les mios grandes influyencies musicales, o de les persones que más almiro ye Shakira paezme una persona con un talentu increíble. Y Robbie Williams paezme un escelente [[Performance|perfomans]]».<ref name="VIP" /> Anahí confesó al [[Mileniu Diariu|diariu Mileniu]] que les sos influyencies son figures como [[Madonna]], [[Lady Gaga]] y [[Gloria Trevi]] de les cualos comentó que se siente influyida pol fechu de que son: «Personaxes a los qu'odies o ames. Sé que yo atopo nesa categoría, la xente escucha'l mio nome y tien una reacción bien radical, lo cual nun ta mal, porque como artista ye necesariu llevantar pasiones. De nada sirve que te atopes nun puntu onde lo que faes nun tien importancia. Quiero presentar esti material, que la xente sepa que la música del mio nuevu senciellu ta fecha por Kinky, y que traigo una banda bien talentosa nel escenariu como Matute».<ref name="Mileniu">{{Enllaz rotu|1={{cita web |autor=[[Mileniu Diariu]] |títulu=Camudó Anahí les sos prioridaes |url=http://www.milenio.com/cdb/doc/impreso/8736140?quicktabs_1=2 |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=17 de marzu de 2010 }} |2=http://www.milenio.com/cdb/doc/impreso/8736140?quicktabs_1=2 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Sobre [[Gloria Trevi]], Anahí señaló que: «almirar enforma, la verdá que me paez una escelente compositora, una gran cantante, una artista completu por que ver sobre l'escenariu y ye que wuouw por que ye qu'enche enerxía».<ref>{{cita web |títulu=Anahí hipnotizada pola Trevi y canta ''Hasta que me conocisti'' |url=http://www.youtube.com/watch?v=JKo97aUR_iQ |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |obra=YouTube |fecha=24 de payares de 2009}}</ref> Per otra parte, Anahí foi conocida por anovar la so imaxe al traviés de les sos presentaciones nos medios, en direutu, cola agrupación [[RBD]] y como solista coles sos videos musicales y la so imaxe. La revista [[People n'Español]] considerar «una moza bien versátil»<ref>{{cita web |autor=[[People n'Español]] |títulu=Anahí estrena look na portada de InStyle |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-estrena-look-en-la-portada-de-instyle |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=28 DE XUNU, 2010}}</ref> según tamién una muyer «que lluz un cuerpu envidiable».<ref>{{cita web |autor=[[People n'Español]] |títulu=Anahí exhibe'l so cuerpazo nel mar |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-exhibe-el so-cuerpazo-en-el mar |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=20 DE marzu, 2012}}</ref> Anahí foi considerada en numberoses ocasiones como una [[Símbolu sexual|sex symbol]], la revista ''Quien'' describir como «una cantante que se reinventó y cada vez lluz más guapa», pasando de «tienru bombón a sexy chica».<ref>{{cita web |autor=Quien |títulu=La evolución de Anahí |url=http://www.quien.com/espectaculos/2011/05/13/anahi-la so-evolucion |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=13 de mayu de 2011 }}</ref> Según [[Terra Networks|Terra]], Anahí «camudó la so tienra imaxe pola d'una [[femme fatale]]»<ref>{{cita web |autor=Terra |títulu=Anahí y los sos cambeos de looks al traviés de los años |url=http://www.terra.com.mx/mujer/fotos/30544/Anahi+y+los sos+cambeos+de+looks+a+traves+de+los anos.htm |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=26 de xunetu de 2011 }}</ref> y una cantante que «te hipnotiza cola so delirante sensualidá».<ref>{{cita web |autor=Terra |títulu=Anahí te hipnotiza cola so delirante sensualidá |url=http://www.terra.mx/musica/semeyes/022459/Anahi+te+hipnotiza+con+la so+delirante+sensualidá.htm |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=22 d'agostu de 2011}}</ref> L'asesora d'imaxe Wendy Crespi consideró que: «El so estilu foi apolazáu anguaño y bien definíu yá que representa más la edá que tien. Evolucionó la so apariencia demasiáu xuvenil, agora ver más segura, más confiada y madura», señaló amás que «Tien un estilu engañador, tien enfotu en sí mesma y ye estravertida. Siéntese cómoda col so cuerpu y curiar».<ref name="Quien" /> Sara Galindo, editora executiva de moda de la [[Elle|revista ELLE Méxicu]] asegura entender les sos looks de «escenariu» pero considera que tien «tol potencial pa ser la primer dama más chic y fantástica de Méxicu», amestó que «ye una neña bien simpática, tien una gran guapura y ye namái cuestión d'apolazar dellos detalles».<ref name="Quien2" >{{cita web |autor=Quien |títulu=Anahí: el so look según les espertes |url=http://www.quien.com/moda/2012/11/29/anahi-la so-look-segun-les espertes |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=29 de payares de 2012 }}</ref> Carlos Vega, editor de música d'[[Univision|Univision.com]] considerar «l'artista que ye más internacional tocantes a los usuarios, ye impresionante la cantidá, dende [[Eslovenia]] hasta [[Brasil]], [[España]], llugares que de xuru munchos pueden dicir onde queda eso».<ref>{{cita web |autor=Univision.com |títulu=Anahí quería ser de nuevu Anahí (Entrevista Univision 2/10) |url=http://www.youtube.com/watch?v=yL82f-H6Iwc |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=24 de payares de 2009}}</ref> Nel álbum [[Celestial (álbum de RBD)|Celestial]] de [[RBD]], Anahí tuvo al cargu de la imaxe del discu, inspirar en vestuarios con influyencia [[urbana]], con un estilu inspiráu nos [[Méndigos|pordioseros]].<ref>{{cita web |autor=HTV |títulu=[2006] RBD en VIP - [2/3] |url=http://www.youtube.com/watch?v=uQsStQCbMHA |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012}}</ref> En 2010, Anahí diseñó'l vistíu qu'utilizó na séptima entrega de los [[Premiu Xuventú 2010|Premiu Xuventú]] y foi iguáu por Gustavo Matu.<ref>{{cita web |autor=Ana Dávila |títulu=Belinda, Duce y Anahí looks d'alfombra colorada |url=http://www.quien.com/moda/2010/07/16/belinda-duce-y-anahi-looks-d'alfombra colorada |fechaaccesu=5 d'abril de 2013 |obra=Quien.com |fecha=16 de xunetu de 2010 }}</ref> Nel so videu «[[El mio deliriu (cantar)|El mio deliriu]]» la cantante interpreta una muyer lloca zarrada en [[Hospital psiquiátricu]], el videu foi consideráu por [[YouTube]] demasiáu provocatible polo cual foi censuráu.<ref name="Univision" >{{cita web |autor=[[Univision]] |títulu=El videoclip de Mi Delirio, primer sencillo de Anahí, fue censurado eb Internet |url=http://musica.univision.com/noticias/article/2009-12-15/el-videoclip-de-mi-delirio |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=15 d'avientu de 2009}}</ref> Según [[Univision]], Anahí lluz un cambéu de look, onde la moza cantante déxase ver más atrevida, sensual y con un vestuariu muncho más llamativu, mesmu qu'afiguró nel so nuevu videoclip».<ref name="Univision" /> Acordies cola revista ''Quien'' nel so videu «[[Hipnotícesme]]», Anahí «llució bien sexy, coqueteó a les cámares y llució la so espodada figura».<ref>{{cita web |autor=Quien |títulu=Anahí graba videu d'hipnotícesme´ |url=http://www.quien.com/fotogalerias/2010/04/16/anahi-graba-video-d'hipnotícesme/3 |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131230234457/http://www.quien.com/fotogalerias/2010/04/16/anahi-graba-video-d'hipnotícesme/3 |fechaarchivu=30 d'avientu de 2013 }}</ref> Nel videu amosó que ye una gran amante de la naturaleza, demostrando con estes idees la calidez y la comodidá que-y inspira tar nel monte, recrea amás otru mensaxe que ye la negatividad de la guerra.<ref>{{cita web |autor=Terra |títulu=Anahí llanza'l videoclip del senciellu 'Hipnotícesme' |url=http://www.terra.com.mx/musica/articulo/911860/Anahi+llanza+el+videoclip+del+senciellu+Hipnotícesme.htm |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=1 de xunu de 2010 }}</ref> Na so xira [[El mio deliriu World Tour]], Anahí reveló que foi la encargada de diseñar los vestuarios utilizaos, argumentando «Agora quiero incursionar na alta cordura, yá que tolos outfits de los mios shows son diseñaos por mi».<ref>{{cita web |autor=[[People n'Español]] |títulu=Anahí quier ser diseñadora de modes |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-quier-ser-disenadora-de-modes |fechaaccesu=5 d'abril de 2013 |fecha=15 DE marzu, 2010}}</ref> Mientres la presentación nel [[Festival Internacional del Cantar de Viña del Mar|Festival de Viña del Mar]], Anahí recrea'l look que la cantante [[Lady Gaga]] utilizó, usando un vistíu de novia con cuchiellos clavaos nel so llombu y sangre.<ref>{{cita web |autor=Quien |títulu=Anahí decepciona en Viña del Mar |url=http://www.quien.com/espectaculos/2010/02/24/anahi-dir de-vina-del mar-con-les manes-vacias |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=24 de febreru de 2010 }}</ref> La cantante compartió al [[Mileniu Diariu|diariu Mileniu]] que la so inspiración surdió cuando taba en [[Chicago]] onde «pasamos por una tienda de ropa, y ende vi un maniquín que tenía un cuchiellu claváu nel pescuezu. La idea gustóme visualmente. Dempués pensé n'amestar el vistíu de novia pa representar la traición nun momentu tan importante. Pero nun me fadia que me digan que copio a [[Lady Gaga]], al contrariu, ye un afalagu».<ref name="Mileniu" /> [[La Tercera]] reseñó que Anahí «esforcióse y coles clases d'actuación adquiríes en Televisa, fixo un perfomance, a lo menos interesao. Intentó llorar mientres el cantar 'Sálvame', se arrodilló y llevóse les manes a la cara».<ref name="L'Universal" >{{cita web |autor=L'Universal |títulu=Chile critica actuación de Anahí en Viña |url=http://www.eluniversal.com.mx/notas/661219.html |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=24 de febreru de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140716080712/http://www.eluniversal.com.mx/notas/661219.html |fechaarchivu=2014-07-16 }}</ref> [[La Cuarta]] añadió que «foi pura emoción, curves, llárimes, pero tantu esfuerciu nun lu algamó nin pa un cachito d'antorcha».<ref name="L'Universal" /> Sicasí, Anahí volvió realizar la presentación en [[Méxicu]], nel [[Teatru Metropólitan]] xunto a la cantante [[Amanda Miguel]] onde, vistíes de novies, arrincáronse'l corazón.<ref>{{cita web |autor=Informador |títulu=Anahí comparte escenariu con Amanda Miguel |url=http://www.informador.com.mx/entretenimiento/2010/188821/6/anahi-comparte-escenariu-con-amanda-miguel.htm |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012}}</ref> El programa Ventaneando reseñó: «Que maravía esi dueto, aplaudir por que [[Amanda Miguel]] ye una de les meyores voces d'América Llatina y tener el valor de cantar con ella. S'esta atreviendo a faer coses distintes, eso ye bien interesante, yá quixeren munches otres ser completar que ye Anahí. Bailla, canta y lleva enriba del escenariu desque tien un añu d'edá».<ref>{{cita web |títulu=ANAHI HIPNOTIZO COL SO CONCIERTU NEL TEATRU METROPOLITAN |url=http://www.youtube.com/watch?v=bhfPk5oGE3k |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=26 de marzu de 2010}}</ref> Nel so tour [[El mio deliriu World Tour|Go Any Go Tour]] Anahí utilizó vestuarios con inspiración tipo [[cabaré]] mientres la interpretación de la so tema «[[El mio deliriu (cantar)|El mio deliriu]]».<ref>{{cita web |títulu=Anahi - El mio Deliriu Cabaré Version - Go Any Go! |url=http://www.youtube.com/watch?v=h9mPQHG_G78 |fechaaccesu=9 d'avientu de 2012 |fecha=27 de marzu de 2011}}</ref> == Discografía == {{VT|Discografía de Anahí Puente|l1=Discografía de Anahí Puente}} {{VT|Discografía de RBD|l1=Discografía de RBD}} === Solista === {{Columnes}} ;Álbumes d'estudiu * 1992: ''[[Anahí (álbum)|Anahí]]'' * 1996: ''[[Güei ye mañana]] '' * 1997: ''[[Fondiáu nel mio corazón]] '' * 2000: '' [[Baby Blue (álbum)|Baby blue]] '' * 2009: ''[[El mio deliriu (álbum)|El mio deliriu]]'' * 2016: ''[[Inesperáu (álbum)|Inesperáu]]'' ;Álbumes de recopilatorio * 2005: ''[[Antoloxía (álbum de Anahí)|Antoloxía]]'' * 2006: ''[[Una rebelde en solitariu]]'' * 2007: ''[[Antes de ser rebalbu]]'' ;EPs * 2010: ''[[Alérxicu (Fan Edition)]]'' ;Senciellos * 1996: «Descontrolándote» * 1996: «Corazón de bombón» * 1996: «Por volvete a ver» * 1996: «Nun me comparen» * 1997: «Fondiáu nel mio corazón» * 1997: «Escándalu» * 1997: «Mueyu reggae» * 2000: «[[Primer amor (cantar)|Primer amor]]» * 2001: «[[Superenamorándome]]» * 2001: «Xuntos» feat [[Kuno Becker]] * 2001: «[[Desesperadamente sola]]» * 2001: «[[El to amor cayó del cielu]]» * 2009: «[[El mio deliriu (cantar)|El mio deliriu]]» * 2010: «[[Quiero (cantar de Anahí)|Quiero]]» * 2010: «[[Hipnotícesme]]» * 2010: «[[Alérxicu (cantar)|Alérxicu]]» * 2011: «[[Para qué]]» * 2015: «[[Rumba (cantar)|Rumba]]» <small>(feat [[Wisin]])</small> * 2015: «[[Boom cha]]» <small>(feat Zuzuka Poderosa)</small> * 2016: «[[Yes (cantar de Anahí)|Yes]]» <small>(feat [[Julión Álvarez]])</small> * 2016: «[[Amnesia (cantar)|Amnesia]]» {{Nueva columna}} ;Soundtrack * 1986: ''[[Guah.aes: canta colos sos amigos]]'' * 2001: ''[[Primer amor a 1000 x hora]]'' * 2011: «[[Estremada (cantar)|Estremada]]» <small>([[Dos llares]])</small> * 2011: «Rindime nel to amor» <small>con [[Carlos Ponce]] ([[Dos llares]])</small> * 2011: ''[[Popland, la música]]'' ;Collaboraciones * 2001: «[[Xuntos (cantar)|Xuntos]]» <small>(con [[Kuno Becker]])</small> * 2009: «[[El regalu más grande]]» <small>(con [[Duce María]] y [[Tiziano Ferro]])</small> * 2011: «[[Llibertá (cantar de Anahí)|Llibertá]]» <small>(con [[Christian Chávez]])</small> * 2011: «[[Click (cantar)|Click]]» <small>(con [[Brian Amadeus]] y [[Ale Sergi]])</small> * 2011: «Rindime nel to amor» <small>(con [[Carlos Ponce]])</small> * 2016: «[[Baillando ensin salir de casa]]» <small>(con [[Matute (banda)|Matute]])</small> {{Final columnes}} == Xires musicales == {{VT|Xires musicales de Anahí Puente|l1=Xires musicales de Anahí Puente}} * 2009: [[Anahí Promo Tour]] * 2009 - 2011: [[El mio deliriu World Tour]] == Imaxe y productos == * 2004: Sides: xuegu de meses de ''[[Rebelde (telenovela)|Rebelde]]''. * 2004-2006: Rebelde: arumes de cada personaxe ''[[Rebelde (telenovela)|Rebelde]]''.<ref>{{cita web |títulu=REBALBU-RBD Productos |url=http://www.air-val.com/productos.php?lang=esp&t=TVE9PQ&m=TVRrPQ |obra=www.air-val.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141129084133/http://www.air-val.com/productos.php?lang=esp&t=TVE9PQ&m=TVRrPQ |fechaarchivu=29 de payares de 2014 }}</ref> * 2005-2007: Imaxe d'[[Avon Products, Inc.|Avon]].<ref>{{cita web |autor=Terra |títulu=Anahí pierde millonariu contratu con Avon |url=http://www.terra.com/muyer/articulo/html/hof65462.htm |fechaaccesu=7 de payares de 2012}}</ref> * 2005-2007: Imaxe d'Herbal Essences: axenda Herbal RBD edición llindada.<ref>{{cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=MIacYz4rlJc |títulu=Anahi - Anunciu Herbal Essences |fechaaccesu=7 de payares de 2012 |obra=YouTube}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=4K2A-uAJ_1Q |títulu=Anahi Herbal Essence RBD [Edicion Llindada] |fechaaccesu=7 de payares de 2012 |fecha=26 de febreru de 2007}}</ref> * 2005: Imaxe de Kotex.<ref>{{cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=mfeVmOLQYqw |títulu=RBD - Anahi (Comercial KOTEX) |fechaaccesu=7 de payares de 2012 |obra=YouTube}}</ref> * 2006-2007: Imaxe d'Andrea.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |títulu=Semeyes: Catalogos Andrea |url=http://anahi-world.org/gallery/index.php?cat=117 }} |2=http://anahi-world.org/gallery/index.php?cat=117 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> * 2007-2008: Llinia esclusiva de 400 productos.<ref>{{cita web |autor=CNN |títulu=Wal-Mart ponse 'Rebelde' |url=http://www.cnnexpansion.com/negocios/2007/8/29/wal-mart-ponse-2018rebelde2019 |obra=www.cnnexpansion.com |fecha=29 d'agostu de 2007}}</ref> * 2007: Imaxe de [[Pepsi]]: incluyía cuadiernos, mochiles y vasos cola imaxe de [[RBD]].<ref>{{cita web |url=http://www.adnmundo.com/contenidos/rbd_imaxe_pepsi_nueva_campana_mexico_14072007_ac.html |títulu=RBD va ser la imaxe de Pepsi |autor=ADN Mundu |fecha=15 de xunetu de 2007 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121022015258/http://adnmundo.com/contenidos/rbd_imaxe_pepsi_nueva_campana_mexico_14072007_ac.html |fechaarchivu=22 d'ochobre de 2012 }}</ref> * 2008: Llinia de ropa y accesorios Suburbia.<ref>{{cita web |autor=Más de Moda |títulu=La llinia de moda de RBD |url=http://www.masdemoda.com/la-linea-de-moda-de-rbd/ |fecha=11 mayu, 2008}}</ref> * 2008-2010: Imaxe de Asepxia.<ref>{{cita web |títulu=Sofiten personalidaes cola so fama campañes milagro |url=http://ongs.com.mx/2011/02/sofiten-personalidaes-con-su-fama-campanes-milagro/ |fechaaccesu=23 d'abril de 2014 |obra=ONG'S |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140424001557/http://ongs.com.mx/2011/02/sofiten-personalidaes-con-su-fama-campanes-milagro/ |fechaarchivu=24 d'abril de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |autor=L'Universal |títulu=Sofiten cola so fama “campañes milagro” |url=http://www.zocalo.com.mx/seccion/articulo/sofiten-con-su-fama-campanes-milagro |fechaaccesu=23 d'abril de 2014 |obra=Periódicu El Zócalo |fecha=18 de febreru de 2011 }}</ref> * 2010-2011: Imaxe de [[Snickers]].<ref>{{cita web |títulu=Anahí tresformar en "Carlos" pa comercial de chocolate |url=http://www.peopleenespanol.com/article/anahi-tresformar en-carlos-pa-comercial-de-chocolate |fechaaccesu=28 de mayu de 2013 |obra=[[People n'Español]] |fecha=23 DE marzu, 2011}}</ref> * 2010-2012: Imaxe de Mundu Terra.<ref>{{cita web |títulu=Anahí modelando los últimos enclinos en moda: Mundu Terra |url=http://paratodos.com/pt/anahi-modelando-peracabar-enclinos-en-moda/ |obra=Pa Toes fecha=Oct 09, 2011 |fechaaccesu=17 de marzu de 2017 }}</ref><ref>{{cita web |títulu=Anahi Status Twitter |url=https://twitter.com/Anahi/status/221002555570929664 |fechaaccesu=23 d'abril de 2014 |obra=[[Twitter]] |fecha=5 de xunetu de 2012 |urlarchivu=https://www.webcitation.org/6P3elCcGO?url=https://twitter.com/Anahi/status/221002555570929664 |fechaarchivu=23 d'abril de 2014 }}</ref> * 2011: Imaxe de [[Cablevisión (Méxicu)|Cablevisión Méxicu]].<ref>{{cita web |url=http://poplia.com/ashton-kutcher-graba-comercial-pa-yoo/ |títulu=Ashton Kutcher graba comercial pa Yoo |fechaaccesu=23 d'abril de 2014 |fecha=29 d'ochobre de 2011 |obra=Poplia Noticies |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140424015035/http://poplia.com/ashton-kutcher-graba-comercial-pa-yoo/ |fechaarchivu=24 d'abril de 2014 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=Q0ZeQgmyzsg |títulu=MAKING OFF CABLEVISION MX INTERNET |autor=Pedro Torres |fecha=20 de payares de 2011 |obra=YouTube}}</ref> * 2011-2012: Imaxe de C·Prime Méxicu.<ref>{{cita web |autor=C·Prime |títulu Toos tienen una historia - Anahí |url=http://www.cprimemex.com/todos-tienen-una-historia/ |obra=http://www.cprimemex.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121126045818/http://www.cprimemex.com/todos-tienen-una-historia/ |fechaarchivu=26 de payares de 2012 }}</ref><ref>{{cita web |autor=C·Prime España (Official Channel) |títulu=CPrime España - Anahi |url=http://www.youtube.com/watch?v=nuYpUUa915w |fechaaccesu=17 de payares de 2012 |obra=YouTube |fecha=24 de mayu de 2012}}</ref> * 2012: Imaxe de Ossart.<ref>{{cita web |autor=TV Notes |títulu="Güel el mio shampoo", diz Anahí |url=http://www.tvnotas.com.mx/2012/10/25/C-41087-güel-el mio-champu-diz-anahi.php |fechaaccesu=7 de payares de 2012 |fecha=25 d'ochobre de 2012 }}</ref> == Filmografía == {{AP|Filmografía de Anahí Puente}} === Telenoveles === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |-style="background:#CCCCCC;" ! Añu !Telenovela<ref>{{cita web |títulu=Anahí, el so pasu poles telenoveles |url=http://www.quien.com/espectaculos/2011/06/22/anahi-el so-pasu-poles telenoveles |obra=Quien |fecha=22 de xunu de 2011 |fechaaccesu=18 de febreru de 2015 }}</ref><ref name="Filmografía"/> ! Papel |- | rowspan=3|1991 |''[[La pícara soñadora]]'' |Vendedora |- |''[[Madres egoístes]]'' |Gaby |- |''[[Rapacines]]'' |Betty |- |1992 |''[[Ángeles sin paraíso]]'' |Claudia Cifuentes |- |1995 |''[[Calandria (telenovela)|Calandria]]'' |Margarita |- |1996-1997 |''[[Tu y yo (telenovela)|La to y yo]]'' |Melissa Álvarez |- |1997-1998 |''[[La mio pequeña traviesa]]'' |Samantha |- | rowspan=2|1998-1999 |''[[Vivo por Elena]]'' |Talita |- |''[[El diario de Daniela]]'' |Adela Monroy |- |1999-2000 |''[[Mujeres engañadas]]'' |Jessica Duarte |- |2000-2001 |''[[Primer amor (telenovela)|Primer amor]]'' |Jovanna Lluna |- |2002-2003 |''[[Clase 406]]'' |Jessica Riquelme Drech |- |2004-06 |''[[Rebelde (telenovela)|Rebelde]]'' |Mio Colucci Cáceres |- |2007 |''[[Lola, érase una vez]]'' |Ella mesma |- |2011-12 |''[[Dos llares]]'' |Angélica Estrada |- |} === Televisión === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |-style="background:#CCCCCC;" ! Añu !Serie<ref name="Filmografía">{{cita web |títulu=Anahí participa en campaña |url=http://www.quien.com/espectaculos/2009/05/13/anahi-participa-en-campana |obra=Quien |fecha=13 de mayu de 2009 |fechaaccesu=18 de febreru de 2015}}</ref><ref>{{cita web |títulu=De neña a muyer: Mira la evolución de Anahí, la exestrella de RBD |url=http://peru.com/entretenimiento/musica/nina-muyer-asi-lucia-anahi-puente-exestrella-rbd-noticia-260604 |obra=Perú Música |fecha=17 de xunu de 2014 |fechaaccesu=18 de febreru de 2015 }}</ref> ! Papel |- |1986-89 |''[[Guah.aes (programa de televisión)|Guah.aes]]'' |Presentadora, Artimora |- | rowspan=1|1988 |''[[Dr. Cándido Pérez]]'' | Invitada especial |- | rowspan=3|1989 |''[[La telaraña (serie de televisión)|La telaraña]]'' |Paty |- |''Super Ondes'' |Ella mesma |- |''[[La hora marcada]]'' |Muñeca |- | rowspan=1|1990 |''[[Pá solteru]]'' |Malu |- |1996 |''[[Mujer, casos de la vida real]]'' |Fabiola |- | rowspan=1|1998 |''[[Una pura y dos con sal]]'' | Britany Tylor |- |2005 |''Adicción R'' |Ella mesma (Programa) |- | rowspan=2|2007 |''[[Skimo]]'' |Ella mesma |- |''[[RBD: la familia]]'' |Ella mesma |- | rowspan=1|2016 |''Lucky Ladies'' |Ella mesma |- |} === Cine === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |-style="background:#CCCCCC;" ! Añu !Película<ref name="Filmografía"/><ref name="Filmo"/> ! Papel |- | rowspan=2|1989 |''Asesinatu a sangre frío'' |Victoria |- |''[[Había una vegada una estrella]]'' |María Juana |- |1991 |''Nacíos pa morrer'' |Julia |- | rowspan=2|1992 |''El ganador'' |Mariana Sant |- |''Ayudar compadre'' |Carla |- |1996 |''Nun me defendas compadre'' |Estephania |- |1999 |''[[Inesperáu amor]]'' |Ana |- |2000 |''Tarde azul'' |Nicole |- |} === Teatru === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |-style="background:#CCCCCC;" ! Añu !Obra<ref name="Filmografía"/><ref name="Filmo">{{cita web |títulu=Anahí celebra'l so cumpleaños nel visu del ésitu |url=http://www.elnuevodiario.com.ni/imprimir.php/74385 |obra=El Nuevu Diariu |fechaaccesu=18 de febreru de 2015 }}</ref> |- | rowspan=1|1987 |''Ricinos d'oru'' |- | rowspan=1|1989 |''Los estraterrestres'' |- | rowspan=1|1991 |''Tom Sawyer'' |- | rowspan=1|1992 |''El soldadito de plomu'' |} == Premios y reconocencies == {{VT|Premios y nominaciones de Anahí Puente|}} == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{wikiquote|Anahí Puente}} {{NF|1983||Puente, Anahi}} {{Tradubot|Anahí Puente}} [[Categoría:Cantantes de pop de Méxicu]] [[Categoría:Cantautores de Méxicu]] [[Categoría:Actores y actrices de televisión de Méxicu]] [[Categoría:Cantantes en castellanu]] [[Categoría:Cantantes n'inglés]] titszn6idmrw1pwpcmrfgkb1g0kk37s Patricia Acioli 0 152935 4376846 4263837 2025-06-17T13:45:42Z YoaR 37624 4376846 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Patricia Acioli}} {{persona}} '''Patrícia Lourival Acioli''' {{nym}} foi una [[xueza]] [[Brasil|brasilana]]. Como xueza, actuaba na represión del crime entamáu y, principalmente, de policías corruptos.<ref>{{cita web | url=https://www.bbc.co.uk/news/world-latin-america-14513066 | títulu=Brazil judge Patricia Acioli shot dead in Niteroi | editorial=BBC News | fechaaccesu=13 d'agostu de 2011| idioma= inglés}}</ref><ref>{{cita web | url=http://www.welt.de/vermischtes/weltgeschehen/article13542695/Anti-Mafia-Richterin-aus-Hinterhalt-erschossen.html | títulu = Anti-Mafia-Richterin aus Hinterhalt erschossen | autor=AFP/cor | editorial=Welt Online| fechaaccesu=13 d'agostu de 2011}}</ref> Tamién se destacar el so remanar, como feminista, a favor de los derechos humanos de muyeres cutíes.<ref>http://www.amb.com.br/docs/publicacoes/Outros/Revista_Direitos_Humanos_AMB_site.pdf</ref>Finó'l 12 d'agostu de 2011, asesinada por policías corruptos que taben siendo xulgaos por ella.<ref>{{cita web|url=http://www.jb.com.br/rio/noticias/2013/01/30/tecio-lins-e-silva-ex-comandante-da-pm-mentiu/|títulu=Técio Lins e Silva: ex-comandante da PM mentiu|fecha=xineru de 2013|publicación=Jornal do Brasil|fechaaccesu=13 de febreru de 2013}}</ref> == Carrera == En 1992, Patricia Acioli ingresó al poder xudicial, nel Serviciu Xurídicu. Dende 1999, aportara al Xulgáu de la Cuarta Seición Criminal de [[São Gonçalo]], [[Rio de Janeiro]]. Carauterizar por aplicar dures penes contra los traficantes de drogues, gangsters y policías corruptos. Por cuenta de los sos procedimentos llegales, yá recibiera delles amenaces de muerte.<ref>{{cita web |url=http://g1.globo.com/rio-de-janeiro/noticia/2011/08/familia-diz-que-juiza-morta-em-niteroi-ja-tinha-recebido-4-ameacas-de-morte.html|títulu=Família diz que juíza morta em Niterói já tinha recebido 4 ameaças de morte |editorial=G1|fechaaccesu=21 de setiembre de 2011}}</ref><ref>{{cita web |url=http://g1.globo.com/rio-de-janeiro/noticia/2011/08/juiza-y-baleada-y-morta-em-niteroi.html|títulu=Juíza é baleada y morta em Niterói|editorial=G1|fechaaccesu=21 de setiembre de 2011}}</ref> Na nueche del 11 d'agostu de 2011, Patricia retornaba nel so vehículu de Tribunales de São Gonçalo, onde trabayaba, escontra la so casa, nel Barriu de [[Piratininga (Niterói)|Piratininga]], na ciudá de [[Niterói]]. Al llegar a la so residencia, foi asesinada por dos homes amazcaraos, en motocicleta, con "a lo menos dieciséis tiros".<ref>{{cita web | url=http://www.lemonde.fr/ameriques/article/2011/08/12/bresil-une-juge-qui-combattait-la mafia-assassinee-a-rio_1559093_3222.html | títulu=Brésil : xune juge qui combattait la mafia assassinée à Rio | editorial=Monde, AFP |fechaaccesu=12 d'agostu de 2011| fechaaccesu=14 d'agostu de 2011 | idioma=fr }}</ref> Escarecía de proteición policial. Foi soterrada en Niteroi, dexando trés fíos. L'asesinatu de Patricia repercutió en tol Brasil. El presidente del [[Supremu Tribunal Federal]] describió'l gabuxu actu como "un ataque al gobiernu brasilanu y a la democracia." El Tribunal ordenó una investigación al cargu de la [[Policía Federal (Brasil)|Policía Federal]].<ref>{{cita web | url=http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/southamerica/brazil/8699387/Brazilian-judge-Patricia-Acioli-gunned-down-near-Rio.html | títulu=Brazilian judge Patricia Acioli gunned down near Rio | editorial=The Telegraph |fechaaccesu=13 d'agostu de 2011| idioma= inglés}}</ref> A pesar de ser Xueza Criminal, Patricia tamién se perfeccionó en Derechu Civil nel Centru Universitariu Augusto Motta - UNISUAM na [[década de 1990]]. == Memorial == [[Ficheru:21 tiros na Justiça.JPG|250px|thumb|right|Manifestación pa recordar el fallecimientu de la Xueza y llamar l'atención sobre'l casu a les autoridaes, 10 d'agostu de 2012]] El 12 de setiembre de 2011, a un mes del asesinatu de Patrícia, realizóse una ceremonia nel so homenaxe na [[Sablera de Icaraí (Niterói)|Sablera de Icaraí]], en Niterói. Nesa ocasión, foi inaugurada una placa de bronce enfrente a un árbol, cola siguiente frase inscripta: {{cita|"Em memória da corajosa brasileira que, em dias de menosprezo da vida y impunidade, combateu com autonomia o crime entamáu non Rio de Janeiro" (En memoria de la valerosa brasilana que, en díes de faigo de menos pola vida y d'impunidá, combatió con autonomía'l crime entamáu de Rio de Janeiro).<ref>[http://g1.globo.com/rio-de-janeiro/noticia/2011/09/arreyo-lembra-um-mes-da-morte-de-juiza-assassinada-non-rj.html Arreyo lembra um mês da morte de juíza assassinada non RJ] G1</ref>}} El [[10 d'agostu]] de [[2012]], la [[organización non gubernamental|ONG]] ''"Rio de Paz''" promovió un actu pa recordar y honrar la muerte de la xueza. Fueron asitiaes ventiún fotos de bales de revólver con manches de sangre, teniendo aproximao 5 [[dm]] d'altor na [[Sablera de Copacabana]]. Nuna d'elles, taba inscripto: "21 tiros na Xusticia: un añu de la muerte de la xueza Patricia Acioli".<ref>{{cita web |url=http://www.cidadeverde.com/arreyo-lembra-morte-da-juiza-patricia-acioli-110172|títulu=Arreyo lembra morte da juíza Patricia Acioli|publicación=cidadeverde.com|fecha=10 d'agostu de 2012 |fechaaccesu= 11 d'agostu de 2012}}</ref> == Xuiciu a los asesinos == El cabu de policía militar Sergio Mariña Jr. foi sentenciáu a 21 años en prisión por asesinatu triplemente calificáu y asociación ilícita. Foi xulgáu antes, yá que ayudó a la policía con información y polo tanto la pena amenorgóse-y.<ref name=acioli>{{cita nota de prensa|títulu =PM acusáu de matar Patrícia Acioli é condergáu a 21 anos de prisão |url =http://g1.globo.com/jornal-hoje/noticia/2012/12/pm-acusáu-de-matar-patricia-acioli-y-condergáu-21-anos-de-prisao.html |fecha =5 d'avientu de 2012 |fechaaccesu = 13 de marzu de 2013|idioma =portugués |editorial =Jornal Hoje |formatu = |cita = }}</ref> La madre de la xueza, Marli, de 76 años, taba por demás emocionada col veredictu y foi sofitada polos sos familiares. La familia pide más rigor na condena de los otros diez acusaos.<ref name=acioli/> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1964|2011|Acioli}} [[Categoría:Xueces de Brasil]] [[Categoría:Feministes de Brasil]] [[Categoría:Asesinatos en Brasil]] ac3hzjzwhc1gsqxkrn24lw3ji0wvn6c Lockheed P-38 Lightning 0 153295 4376854 4370038 2025-06-17T14:13:19Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá arma => dicha arma 4376854 wikitext text/x-wiki {{vehículu}} El '''Lockheed P-38 ''Lightning''''' («[[rayu]]» n'[[idioma inglés|inglés]]) ye unu de los [[Caza (avión)|caces]] d'[[Estaos Xuníos]] más importantes de la [[Segunda Guerra Mundial]], según tamién unu de los más famosos, rabiones y poderosos. La so forma ye bien carauterística y alla débe-y gran parte de la so fama. Diseñáu en respuesta a los requerimientos del [[Cuerpu Aereu del Exércitu de los Estaos Xuníos]] (United States Army Air Corps o USAAC), el ''P-38'' cuntaba con un carauterísticu diseñu de fuselaje doble (twin booms) y una barcaza central metanes les ales que contenía la cabina y l'armamentu. Foi usáu como bombarderu en picáu, bombardéu de vuelu planu, avión d'ataque a tierra, según en misiones de reconocencia fotográfica, y principalmente como escolta de llargu algame usando dos tanques de combustible auxiliares y desechables so les sos ales. Foi usáu principalmente nes operaciones del Teatru del Pacíficu y China-Birmania-India, mientres la Segunda Guerra Mundial, utilizáu polos pilotos norteamericanos qu'alluguen el mayor númberu de victories rexistraes a la fecha. El pilotu norteamericanu [[Richard Bong]] ye'l máximu as de l'aviación d'Estaos Xuníos con 40 victories rexistraes nel ''P-38'' qu'él bautizara “Marge”, siguíu pol as Tomes McGuire, quien rexistra un total de 38 victories. Nel Teatru del Pacíficu Suroccidental, foi'l principal caza de les USAAF antes de l'apaición en grandes cantidaes del famosu [[P-51|North American P-51D Mustang]]. El [[P-38 Lightning]] foi l'únicu caza norteamericanu que perduró en producción mientres tol tiempu de la participación d'Estaos Xuníos na Segunda Guerra Mundial, periodu entendíu dende [[Pearl Harbor]] hasta la rindición de Xapón (VJ-day). A pesar de que los primeros prototipos causaron desafortunaos accidentes, l'Exércitu norteamericanu creyó nel proyeutu y fueron incorporaos a esta arma. Les esperances puestes nesti avión taben bien fundaes, convirtiéndose nel terror de los caces xaponeses y avanzaes. El ''P-38'' foi moteyáu como'l "diañu de dos coles" polos sos antagonistes. Esti avión foi usáu pa la intercepción y destrucción, a 885&nbsp;km de la so base en [[Guadalcanal (Isla Salomón)|Guadalcanal]], del bombarderu [[Mitsubishi G4M]] que tresportaba al famosu almirante xaponés [[Isoroku Yamamoto]]. == Diseñu == [[Ficheru:020903-o-9999b-059.jpg|thumb|Lockheed YP-38 (1943).]] [[Lockheed Corporation|Lockheed]] diseñó'l ''P-38'' en respuesta al pidimientu Circular Proposal X-608 del Cuerpu Aereu del Exércitu de los Estaos Xuníos (USAAC) d'un interceptor pa gran altitú, teniendo “la misión táctica de intercepción y ataque d'aeronaves contraries a gran altitú”. Les especificaciones determinaben una velocidá máxima de siquier 580&nbsp;km/h (360&nbsp;mph) a una altitú y ascensu de 6100&nbsp;m (20&nbsp;000 pies) en menos de 6 minutos, el conxuntu d'especificaciones más estrictes enxamás concebíes pol Cuerpu Aereu hasta esa fecha. El [[Bell P-39 Airacobra]] y el [[Curtiss P-40|Curtiss-Wright P-40 Warhawk]] (qu'usaben el mesmu motor Allison V-1710 col que cuntaba'l ''P-38'') fueron diseñaos col mesmu propósitu, al igual que'l fallíu [[Vultee XP1015]]. L'equipu de diseñu de Lockheed, so la direición de Hall Hibbard y Clarence “Kelly” Johnson, consideró numberoses alternatives, que cuntaben siempres con una configuración bimotor, por cuenta de que xulgábase qu'un monomotor escarecería de la potencia abonda pa los fines propuestos (sicasí'l desenvolvimientu de motores mientres la Segunda Guerra Mundial fixo posible qu'otros caces monomotores superaren ensin problema les 400&nbsp;mph (640&nbsp;km/h) gracies a plantes motrices que doblaben la potencia en rellación a les primeres disponibles mientres la guerra). El diseñu escoyíu foi desaxeradamente singular al respeutive de caces esistentes. L'equipu de diseñu de Lockheed escoyó un diseñu de doble [[fuselaje]] p'afaer la estructura del [[empenaje]], los motores y los sos [[sobrealimentador]]es, con una barcaza aisllada metanes les ales p'allugar la cabina del pilotu y l'armamentu. El morru foi diseñáu p'allugar dos ametralladores [[Browning M2]] de 12,7&nbsp;mm, con una cinta de 200 cartuchos per arma, otros dos [[Ametralladora Browning M1917|Browning M1919]] de 7,62&nbsp;mm con una cinta de 500 cartuchos per arma, y un cañón Oldsmobile de 37&nbsp;mm con 15 proyeutiles. Concentrar l'armamentu na ñariz del avión foi radicalmente distintu a otros aviones de los Estaos Xuníos, que teníen l'armamentu dispuestu nes sos ales, lo cual faía que los disparos entecruzar n'unu o dellos puntos onde converxeren escontra alantre. Al tener montaes les armes nel morru, el Lockheed ''P-38 Lightning'' yera muncho más precisu al ufiertar rabaseres certeres que podíen disparase en llinia recta alantre, yá que nel otru sistema de acomodación, la certidume dependía del puntu de converxencia y l'habilidá o la fortuna del pilotu p'allugar los sos blancos nesa zona. Esto significa que los bonos tiradores podíen ser muncho más eficaces o precisos y los sos disparos podíen efeutuase dende una distancia enforma mayor qu'en cualesquier otru caza. Fácilmente un ''Lightning'' podía disparar el so mortal armamentu llixeru de cuatro ametralladores dende una cómoda y segura distancia al blancu averada de 900 metros con gran posibilidá de dar nel blancu, ente qu'otru caza solo tendría ésitu con una distancia ente 90 y 225 metros, averándolo muncho más al peligru y teniendo entá más probabilidá de fallar. Les sos armes encaxaes teníen un carauterísticu efeutu de sierra circular na culata, que faíen al avión ideal p'ataque con rabaseres de les sos ametralladores. El diseñu de Lockheed incorporaba un sistema de tren d'aterrizaxe en triciclu, y una carlinga en forma de burbuya, tando propulsado por dos motores Allison V-1710 de 12 cilindros en V con [[turbocompresor]], con una potencia unitaria de 1000&nbsp;hp (746&nbsp;[[kW]]) a los que s'acoplaron hélices simples de xiru contrariu pa compensar l'efeutu de la [[torsión mecánica]] llateral producida polos motores, y los turbocompresores allugaos detrás de los motores dientro de cada fuselaje. Foi'l primer caza norteamericanu n'usar grandes cantidaes d'[[aceru inoxidable]] y llámines d'[[aluminiu]] con remaches pulíos y xuntes anidiaes, y tamién el primer caza en volar a más de 720&nbsp;km/h (400&nbsp;mph). [[Ficheru:Lockheed P-38J Lightning in flight over California, circa in 1944.jpg|left|thumb|P-38J volando sobre California.]] Lockheed ganó la competeción pa recibir el contratu del gobiernu'l 23 de xunu de 1937 col so '''Model 22''', y foi contratada pa construyir el prototipu '''XP-38'''. Dicha construcción empezó en xunetu de 1938 y el primer vuelu del ''XP-38'' foi'l 27 de xineru de 1939. El 11 de febreru de 1939, el vuelu pa camudar l'allugamientu del avión pa prauticar pruebes nel Wright Field foi realizáu pal xeneral Henry “Hap” Arnold, comandante del Cuerpu Aereu del Exércitu d'Estaos Xuníos, pa demostrar el desempeñu del avión. Estableció una marca de velocidá al volar dende [[California]] hasta [[Nueva York]] en siete hores y dos minutos, pero aterrizó precipitadamente na pista del Mitchel Field en Hempstead, Nueva York, averiándose. Sicasí, con base na marca establecida, el Cuerpu Aereu ordenó la producción de 13 '''YP-38''' el 27 d'abril de 1939 (la “Y” inicial en “YP”, yera la designación del Cuerpu Aereu pa poner en servicio aviones de prueba, la “X” de XP significa “esperimental”). La fabricación de los ''YP-38'' retrasóse, en parte porque afaer l'avión a la necesidá de la producción masiva amenó distintos cambeos sustanciales na construcción respeuto al prototipu. Otru factor foi la repentina necesidá de Lockheed d'espandir la so planta en [[Burbank]], una y bones la firma taba altamente especializada na producción d'aeronaves con fines civiles: ''Ventura'', ''Harpoon'', ''Lodstear'' y ''Hudson'', y entós daquella atopábase diseñando'l [[Lockheed Constellation|Constellation]] pa l'aereollinia [[TWA]]. El primer ''YP-38'' nun tuvo llistu hasta setiembre de 1940, realizando'l so vuelu inaugural el 17 d'esi mesmu mes. El 13º y postreru ''YP-38'' foi apurríu al Cuerpu Aereu en xunu de 1941; dolce d'ellos fueron destinaos a pruebes de vuelu, y el restante pa pruebes destructives de resistencia. Los ''YP'' fueron rediseñados sustancialmente y diferíen en gran midida del ''XP-38'' fechu a mano. Yeren más llixeros, incluyíen cambeos nel axuste de los motores ya incorporaron la rotación contrapuesta de les sos hélices, faciendo que xiraren escontra fuera de la cabina, esti cambéu dexó mayor estabilidá nel avión como plataforma de disparu d'armamentu. [[Ficheru:Lockheed P-38G cockpit looking in from left wing 061019-F-1234P-004.jpg|thumb|Vista de la cabina del P-38G. Nótense los controles con volante en cuenta de la palanca avezada.]] Los vuelos de prueba revelaron problemes que primeramente faíen ver que la cola yera inestable. Mientres los vuelos a alta velocidá, al averase a [[Númberu Mach|Mach]] 0,68, especialmente mientres vuelos en picáu, la cola ximelgábase violentamente y el morru siguía'l so trayeutu escontra baxo, acentuando la cayida; una vegada atrapáu nesta cayida en picáu, el caza probablemente entraba nun efeutu d'alta velocidá conocíu como perda por compresibilidad, nel cual l'alta velocidá crea un conu acústicu que parte de la ñariz del avión que s'avera a la [[velocidá del soníu]] pero nun llogra superala; esti conu, crea un vacíu circundante al avión y poro, al mover les superficies de vuelu col fin de maniobrar l'avión, éstes nun respuenden, blóquiense, o nun tienen nengún efeutu nel movimientu del avión. Al entrar en perda por compresibilidad, el pilotu nun tien munches opciones, de ser posible puede salir del avión o bien siguir na trayeutoria de descensu por que al llegar a aire más trupo menguar la velocidá, l'efeutu del conu acústicu y de esta manera, recuperar los controles y llograr una oportunidá pa tirar del avión escontra tras. Mientres un vuelu de pruebes en mayu de 1941, l'oficial del USAAC, comandante Signa Gillkey, decidió nun saltar del so ''YP-38'' mientres una perda por compresibilidad, recuperando'l control gradualmente usando l'axustador del elevador (''elevator trim''). Los inxenieros de Lockheed taben bien esmolecíos por esta llimitación, pero precisaben concentrase nes otres órdenes d'aviones. 65 ''Lightning'' fueron remataos en setiembre de 1941, con munchos más por fabricar. [[Ficheru:P-38E scorpion-tail.jpg|thumb|P-38Y con una elevada "cola d'escorpión", un esfuerciu fallíu por combatir les perdes por compresibilidad.]] Pa payares de 1941, munchos de los retos iniciales nes llinies d'ensamblaxe fueren resueltos y había un pequeñu espaciu por que el equipu d'inxenieros tomara un respiru y encetara el problema de los controles bloquiaos mientres un vuelu en picáu. Lockheed tenía un puñáu d'idees pa faer pruebes que-yos dexaren atopar una respuesta. La primer solución qu'intentaron foi afaer un [[servo]] de resorte con aletes nes guíes de la exa del elevador, diseñaes p'asistir al pilotu cuando intentara controlar fuercies del timón qu'entepasaren 13,5&nbsp;kg (30 llibres), qu'esperaben atopase mientres un vuelu en picáu a alta velocidá. Nesi puntu, les aletillas ayudaríen a multiplicar l'esfuerciu de los movimientos del pilotu. Al esperimentáu pilotu de 43 años [[Ralph Virden]], foi-y encamentada una prueba d'alta velocidá con secuencies específiques por que les siguiera, acutando la so velocidá y habilidá n'aire trupo a baxes altitúes con cuenta del nuevu mecanismu non se sobreesforzara baxu diches condiciones. Una nota foi pegada al panel de preseos del prototipu recordando estes instrucciones. El 4 de payares de 1941, Virden xubir nel ''YP-38'' #1 y completó la secuencia satisfactoriamente, pero 15 minutos más tarde esperimentó una barrena de xiru (steep dive) con una alta [[Fuercia-G]]. La cola del prototipu falló aproximao a los 915&nbsp;m (3000 [[Pie (unidá)|pies]]) mientres la recuperación del picáu a alta velocidá, y Virden perdió la vida al estrellase fatalmente. La oficina de diseñu de Lockheed taba naturalmente trescalada, pero lo únicu que pudieron faer los inxenieros de diseñu foi declarar como fallida la solución de l'asistencia servomecánica pa la perda de control nun vuelu en picáu. Lockheed tenía de resolver esti problema; el USAAC afirmaba que se trataba d'un baturiciu estructural, ordenando a Lockheed revisar muncho más concienzudamente la cola. Como la cola de los ''P-38'' taba dafechu laminada n'aluminiu, y yera lo suficientemente ríxida, el problema del baturiciu yera un problema d'inxeniería más rellacionáu con una cola bien flexible. Ello ye que nengún ''P-38'' sufrió d'un baturiciu real na so cola. Pa comprobar esto, un elevador y el so estabilizadores verticales fueron laminados con un metal aproximao 63&nbsp;% más delgáu de lo normal, demostrando qu'amontando la [[rixidez]] nun se producíen diferencies significatives na vibración. El coronel del exércitu Kenneth B. Wolfe (a la cabeza de la Inxeniería de Producción del Exércitu) suxirió a Lockheed l'intentar asitiar masa esterno o [[Apilo|contrapesos]] sobre y debaxo del elevador, a pesar de que'l ''P-38'' tenía yá bastantes contrapesos elegantemente asitiaos dientro de cada [[estabilizador]] vertical. Delles configuraciones de contrapesos esternos fueron instalaos y peligrosos vuelos de xiru en barrena fueron realizaos pa documentar el so desempeñu. Esplicándo-y a Wolfe nel Informe Númberu 2412, “Kelly” Johnson escribió «… la violenta vibración nun camudó y l'enclín natural a entrar en picáu ye la mesma en toles condiciones». Los compensadores de pesu nun ayudar n'absolutu. Sicasí, por insistencia de Wolfe, los contrapesos esternos fueron asitiaos en tolos ''P-38'' construyíos a partir d'esi momentu. Tres meses de primir al Comité d'Asuntos d'Aeronáutica (National Advisory Comitee of Aeronautics o NACA) pa ser provistos d'un [[túnel de vientu]] de Mach 0,75 (que finalmente resultó), el problema de la compresibilidad revelar al amosar que'l centru de la elevación movíase tras escontra la cola nun fluxu d'alta velocidá, alzándola y faciendo que'l morru cayera. El problema de la compresibilidad resolvióse camudando la xeometría de la parte inferior de les ales cuando entrara en picáu pa caltener la elevación nel cantu de les mesmes. En febreru de 1943, [[Alerón|alerones]] de rápida activación pa la recuperación del picáu (''dive flaps'', instalaos na cara posterior de les ales) fueron trataos y probaos polos pilotos de prueba de Lockheed. Estos alerones fueron asitiaos fora de los cuévanos de los motores, y al activase baxaben 35º en 1½ segundos. Los alerones nun actuaben como [[Frenu aerodinámicu|frenos aerodinámicos]], afectaben el centru de la distribución de la presión faciendo que l'ala nun perdiera la so elevación o qu'ésta nun se moviera hasta la cola. Depués, en 1943, cientos de kits d'instalación de alerones fueron ensamblados en tierra col fin de da-y a los ''P-38'' allugaos nel Norte d'África, Europa y el Pacíficu una oportunidá pa detener l'efeutu de la compresibilidad y espandir les sos táctiques de combate. Desafortunadamente, estos alerones cruciales non siempres llegaron al so destín. En marzu de 1944, 200 kits de alerones de recuperación destinaos a los ''P-38J'' del Teatru d'Operaciones d'Europa fueron destruyíos nun misteriosu incidente d'identificación cuando un caza de la [[Royal Air Force|Real Fuercia Aérea]] (RAF) baltó un [[Douglas C-54 Skymaster]] que diba dexar l'encargu n'[[Reinu Xuníu|Inglaterra]]. Los ''P-38J'' salieron de la llinia d'ensamblaxe'l branu de 1944, onde fueron arremolcaos escontra fuera y modificaos al campu. Los alerones finalmente incorporáronse a la llinia de producción en xunu de 1944 nos postreros 210 ''P-38J''. Aprovir a los ''P-38'' de alerones de recuperación y llibertá de maniobrabilidad táctica llegara bien tarde y taba lloñe de ser duraderu. De tolos ''Lightning'' construyíos, solo la última metá pudo tener los alerones de recuperación instalaos como parte de la secuencia de la llinia d'ensamblaxe. Depués C. “Kelly” Johnson afirmó: {{cquote|Fixi una esmornia na compresibilidad nel P-38 porque volamos a un rangu de velocidá que naide esperimentara antes, y tuvimos dificultaes pa convencer a la xente que nun yera daqué risonderu, yera un problema de física fundamental. Atopamos qué yera lo qu'asocedía cuando'l Lightning alzaba la so cola y trabayamos mientres tola guerra pa llograr 15 nuedos (28&nbsp;km/h) más de velocidá nel P-38. Vimos la compresibilidad como un muriu de lladriyos por enforma tiempu. Agora yá sabemos cómo salir d'ella.<ref name="goebel_p38">"Goebel, Greg. ''[https://web.archive.org/web/20020223121418/http://www.vectorsite.net/avp38.html The Lockheed P-38 Lightning Version 1.3]''. Cons.: 21 de xineru de 2007.</ref>}} El baturiciu yera otru problema inicial na [[aerodinámica]], difícilmente diferenciable de la compresibilidad, una y bones dambes fueron reportaes polos pilotos de prueba como “baturiciu na cola”. La vibración aerodinámica (''buffeting'' o sacudión) tien llugar cuando asoceden perturbaciones nel fluxu d'aire delantre de la cola; l'avión entós va solmenase a altes velocidaes. La decisión tomada foi arredondiar les estructures nel cantu de l'ala que se xuntaben col fuselaje y col cuévanu de los motores. Probar númberu 15 de túnel de vientu resolvió'l problema del sacudión dafechu y esta solución de la combadura ente superficies foi aplicada en cada estructura posterior de ''P-38''. Los kits de combadura fueron unviaos a cada [[escuadrón]] que pilotara ''Lightning''. El problema resultó nun aumentu del 40&nbsp;% na velocidá na xunta ente'l fuselaje y l'ala onde la grosez ye mayor. Una velocidá de 802&nbsp;km/h, 433 KTAS (500&nbsp;mph) a 7620&nbsp;m (25&nbsp;000) podría faer que'l fluxu d'aire na xunta de l'ala y el fuselaje averar a la velocidá del soníu. L'arrondáu resolvió pa siempres el problema del sacudión pal ''P-38Y'' y los modelos posteriores. Otru problema col ''P-38'' deber al so diseñu únicu de hélices de rotación contraria. Perder unu de los dos motores en cualquier bimotor va crear un emburrie asimétricu, creando nun despegue un impulsu sobre'l morru que se va dirixir a la banda del motor con falla. Un entrenamientu convencional nun avión bimotor suxeriría poner el motor bonu a toa potencia; si un pilotu fai eso nel ''P-38'' a pesar de que'l motor falló, la torsión mecánica resultante y la fuercia descentrao va producir un repentín y incontrolable xiru nel avión que puede perder el control y entornase. Finalmente, los procedimientos que tán empuestos a ayudar al pilotu a salir d'esta situación nel ''Lightning'' suxeren lo contrario, amenorgar la potencia nel motor funcional, abanderar el motor fallíu (feathering) y amontar depués la potencia gradualmente una vegada llograda la estabilidá; los despegues con un solu motor son posibles, siempres y cuando nun tea dafechu cargáu d'armamentu. El soníu del motor del ''Lightning'' yera abondo peculiar, con un silenciosu «asuello» por cuenta de que los sos escapes taben acoplaos a los turbocompresores de [[General Electric]] en dambos Allison V-1710, otorgándo-y esa sensación d'estabilidá y desempeñu que inmortalizaran al ''Lightning''. Primeramente presentáronse dellos problemes cola regulación de la temperatura de la cabina; los pilotos encalorábense enforma nel sol del trópicu y la carlinga de ser abierta provocaría un tarrecible baturiciu, y nel norte d'Europa a elevada altitú la temperatura yera bien baxa dientro, por cuenta de que la distancia ente la cabina y los motores foi calculada teniendo en cuenta'l prevenir tresferencies escesives de calor. Variantes subsecuentes recibieron cambeos pa resolver esos problemes. [[Ficheru:P-38 Lightning at sunset.jpg|left|thumb|Un P-38 al atapecer.]] El 20 de setiembre de 1939, dempués de la construcción y posterior prueba de los ''YP-38'', el Cuerpu Aereu del Exércitu d'Estaos Xuníos (USAAC) ordenó la producción inicial de 66 ''P-38 Lightning'', trenta de los cualos apurriéronse al Cuerpu Aereu a mediaos de 1941, pero non toos cuntaben con armamentu. Nos aviones ensin armamentu fueron instalaos cuatro ametralladores de 12,7&nbsp;mm (en cuenta de los dos de 12,7&nbsp;mm y dos de 7,62&nbsp;mm de los sos predecesores) y un cañón 37&nbsp;mm. Cuntaben con cristal blindáu, blindaxe na cabina y controles [[fluorescente]]s na cabina. Unu d'ellos foi completáu con una cabina presurizada con fines esperimentales y designóse '''XP-38A'''. Por cuenta de los informes que'l USAAC unviaba d'Europa, los 36 ''P-38'' restantes recibieron meyores pequeñes pero significatives como tanques autosellantes, lluces indicadores de [[tren d'aterrizaxe]], y un meyor blindaxe pa dexalos en bones condiciones de combate. El USAAC especificó qu'esos 36 aviones designaríense '''P-38D'''. Como resultancia, nunca hubo ''P-38B'' o ''P-38C''. L'usu principal del ''P-38'' foi'l de caza d'entrenamiento antes de da-y el so usu oficial como [[Avión de caza|caza de combate]]. En marzu de 1940, los franceses y los británicos ordenaron un total de 667 ''P-38'', designaos '''Model 322F''' pa los franceses y '''Model F-322B''' pa los británicos. Esti avión pudo ser una variante de ''P-38Y'' pero ensin [[sobrealimentación]] (por cuenta de una prohibición del gobiernu de los Estaos Xuníos), y dambos motores xiraben escontra la derecha en cuenta de ser contrapuestos, pa faelos comunes a la gran cantidá de [[Curtiss-Wright Tomahawk]] que dambes naciones ordenaren (y que llevaben el mesmu motor Allison V-1710). Tres la cayida de Francia en xunu de 1940, el gobiernu británicu tomó'l restu de la orde y lo redesignó '''Lightning I'''. Trés fueron apurríos en marzu de 1942 y fíxose el descubrimientu, ensin turbocompresores, a baxa altitú y usando combustible británicu de baxu [[octanaxe]], de que teníen una velocidá máxima de 480&nbsp;km/h (300&nbsp;mph) y unes probes capacidaes de maniobra, lo cual amenó la cancelación del restu del pidíu. Los 140 ''Lightning I'' restantes fueron terminaos pal USAAC colos sos hélices de xiru contrapuestu pero entá nun cuntaben con turbo-compresores. Munchos d'ellos fueron pal entrenamientu d'unidaes del Cuerpu Aereu del Exércitu d'Estaos Xuníos, so la designación '''RP-322'''. Esos aviones ayudaron al USAAC nel entrenamientu de nuevos pilotos nes condiciones d'alta potencia y complexidá qu'ufiertaben los nuevos caces. Un puñáu de los modelos ''322'' fueron usaos depués como plataformes de pruebes pa cambéu, afaciendo dispositivos de distraición de fumu y dos [[torpedu|torpedos]] de bombardéu aereu. El ''RP-322'' yera lo suficientemente rápido (dalgunos de los más rápidos ''P-38'' yeren casi idénticos en configuración a los ''P-322-II'') a baxa altitú y encaxaba bien como avión d'entrenamientu. La otra resultancia positiva de la orde francu-británica foi'l dalos a les aeronaves el so famosu nome. Lockheed orixinalmente bautizar "Atalanta" por cuenta de que la compañía guardaba la tradición bautizar los sos aviones con referencia a figures mitolóxiques y celestes, pero'l nome de la RAF perduraría pa siempres. == Historia operacional == [[Ficheru:Lockheed P-38 Lightnings on CVE.jpg|thumb|Plataforma cargada de P-38 en CVE, llista pa faese a la mar, con aislantes contra'l sal, en Nueva York.]] La primer unidá en recibir caces ''P-38'' foi'l Primer Grupu de Caces (1st Fighter Group). Depués del ataque a Pearl Harbor, ésta unidá xunir al 14º Grupu de Persecución en San Diego (California) como defensa de la Guardia Costera d'Estaos Xuníos. === Entrada na guerra === El primer ''Lightning'' en ver serviciu activu foi la versión '''F-4''', un ''P-38Y'' que les sos armes fueron reemplazaes por cuatro cámares. Xunir al 8º Escuadrón de Fotografía d'Australia'l 4 d'abril de 1942. Trés ''F-4'' fueron operaos pola Fuercia Real Australiana (Royal Australian Air Force) nel so teatru por un curtiu periodu en setiembre de 1942. El 29 de mayu de 1942, 25 ''P-38'' empezaron operaciones nes islles Aleutianes n'Alaska. El llargu algame del caza facer aparente pa la campaña de siquier 2000&nbsp;km (1200 milles) que tien de llargu l'archipiélagu, y fueron volaes tres campañes d'estes nel restu de la guerra. Les Aleutianes constituyeron unu de los más agresivos ambientes disponibles pa probar el nuevu avión so condiciones de combate. Munchos ''Lightning'' perdiéronse debíu al clima estremu y otres condiciones distintes a aiciones del enemigu, y fueron casos nos que pilotos de ''Lightning'' volaron mientres hores sobre mares grises y el cielu gris, perdiendo la perceición del horizonte y causando tracamundios que los llevaron a cencielles a volar escontra l'agua. El 9 d'agostu de 1942, dos ''P-38Y'' del 343º Grupu de Caces, de la Decimoprimera Fuercia Aérea, al rematar una llarga patrulla de 1600&nbsp;km (1000 milles) d'algame, atopar con un par d'hidroaviones ''Kawanishi H6K'' “Mavis” xaponeses y destruyir, faciendo d'ellos les primeres aeronaves en ser baltaes por un ''Lightning''. === Teatru Européu === [[Ficheru:Lockheed F-5 Lightning.jpg|left|thumb|P-38 participando na campaña de Normandía evidenciado poles franxa d'invasión de la [[batalla de Normandía]].]] Los ''P-38 Lightning'' tuvieron una numberosa cantidá d'escapes afortunaos, como por casu l'apuerto del 71º Escuadrón de Caces de Goxhill (Lincolnshire, Inglaterra) en xunetu de 1942. La ceremonia pa inaugurar les sos operaciones fuera trazada pa mediaos d'agostu, pero un día antes de la ceremonia, Goxhill sufrió'l so únicu bombardéu aereu mientres la guerra. Un solitariu bombarderu alemán sobrevoló y llanzó una bomba perbién apuntada xustu sobre la interseición de los dos nueves pistes d'aterrizaxe feches en formigón, pero la bomba nun esplotó y los aviones pudieron siguir cola so misión (ello ye que la bomba nunca pudo ser retirada y, mientres duró l'enfrentamientu, los aviones teníen que sobrevolar la bomba cada vez que fueren desapegar). Dempués de 347 acercamientos ensin contautu col enemigu, el Primer, 14º y 82º Grupos de Caces fueron tresferíos al 12º de la Fuercia Aérea nel Norte d'África como parte de la fuercia que se taba axuntando pa la [[Operación Torch]]. El 19 de payares de 1942, dellos ''Lightning'' escoltaron una formación de [[Boeing B-17 Flying Fortress|B-17]] nun bombardéu sobre Túnez. El 5 d'abril de 1943, 26 ''P-38F'' del 82º destruyeron 31 aviones enemigos, ayudando a establecer la superioridá aérea nel área, y faciéndo-y merecedor del llamatu alemán "der Gabelschwanz-Teufel" (el Diañu con Cola Encruciada), interpretáu tamién como'l Diañu de Dos Coles. El ''P-38'' caltener en serviciu nel Mediterraneu pol restu de la guerra. Foi nesti teatru nel que'l ''P-38'' sufrió les más grandes perdes nel aire. El 25 d'agostu de 1943, 13 ''P-38'' fueron baltaos nuna salida simple de [[Messerschmitt Bf 109|Bf 109]] de l'ala de la Luftwaffe Jagdgesschwader 53, ensin que los ''Lightning'' llograren un solu valtamientu. El 1 de setiembre, diez ''P-38'' fueron baltaos en volviendo d'un solu valtamientu, constituyendo la victoria númberu 67 del as alemán Franz Schiess (quien tamién ye'l máximu cazador de ''Lightning'', na Luftwaffe, con un total de 17 destruyíos). Les esperiencies sobre Alemaña amosaron que se precisaben caces d'escolta de llargu algame pa protexer les operaciones de bombarderos pesaos de la Octava Fuercia Aérea. Los ''P-38H'' del 55º Grupu de Caces fueron tresferíos al Octavu n'Inglaterra en setiembre de 1943, y foi complementáu por otros provenientes del 20º Grupu de Caces, el 364º, y el 479º pocu dempués. Nel Teatru del Mediterraneu, los pilotos italianos empezaron a encarar al ''P-38'' a finales de 1942 y considerar como un enemigu terrible, en comparanza a otros caces letales incluyendo al [[Supermarine Spitfire]]. Un pequeñu númberu de ''P-38'' cayó en manes d'unidaes alemanes ya italianes y fueron probaos y usaos en combate. El coronel Tondi usó un ''P-38'', probablemente de la variante “Y”, qu'aterrizó en Cerdeña por cuenta de un error de navegación. Tondi finalmente llogró averase a un [[Consolidated B-24 Liberator|B-24]], baltándolo'l 11 d'agostu de 1943. El ''P-38'' finalmente foi adquiríu per Italia pa ser usáu na posguerra. El ''P-38'' desempeñóse bien nel Teatru d'Operaciones d'Europa a pesar de ser superáu en 10 a 1 en númberu, y sufriendo fallos frecuentes nos motores, atribuyíos a partes que nun toleraben bien el combustible de baxu grau usáu n'Europa. Munchos de los problemes col avión fueron superaos pola variante ''J'', pero en setiembre de 1944 tolos grupos de ''Lightning'' na Octava Fuercia Aérea fueron reemplazaos pol [[North American P-51 Mustang]], que les sos meyores aerodinámiques y la so versión norteamericana del motor Merlin, estendieron el rangu d'algame de los caces d'escolta. La Octava Fuercia Aérea siguió operando la versión ''F-5'' de reconocencia con mayor ésitu. === Teatru del Pacíficu === [[Ficheru:1944 P-38 en mantenimiento.jpg|left|thumb|300px|P-38 en caltenimientu n'Europa.]] El ''P-38'' foi usáu más estensa y exitosamente nel Teatru del Pacíficu, onde probó tar perfectamente encaxáu, combinando'l so escelente desempeñu con un algame bien llargu. El ''P-38'' tien el creitu de destruyir más aviones xaponeses que cualesquier otru caza de les Fuercies Aérees del Exércitu de los Estaos Xuníos (USAAF). Les cabines que se conxelaben nun yeren un problema a baxa altitú nel trópicu. Ello ye que nun había manera d'abrir una ventana por cuenta de que causaba serios baturicios al mandar vientos aturbolinaos escontra la cola, y dacuando solía ser bien caliente; los pilotos que participaben en misiones de baxa altitú, dacuando volaben con pantalón curtiu, zapatielles, y el paracaíes. Como'l ''P-38'' nun podía maniobrar de la mesma forma qu'un [[Mitsubishi A6M Zero]] o otros caces xaponeses, el so altu réxime d'ascensu dába-y la oportunidá a los pilotos d'escoyer si combatíen o se retiraben, y la so potencia de fueu perfectamente apuntada yera muncho más mortal pa los caces xaponeses que teníen un blindaxe bien llixeru, a diferencia de los caces alemanes. La rabasera de bales concentrada y paralela dexaba victories aérees a distancies enforma mayores que si los caces cargaren los sos cañones nes ales. Ello ye que resulta daqué irónicu que Dick Bong, l'as norteamericanu con mayor númberu de baxes mientres la Segunda Guerra Mundial (40 victories solamente en ''P-38''), prefiriera volar direutamente a los sos oxetivos pa tar seguru de que realmente había acertáu (una y bones él sabía que nun tenía bien bona puntería), en delles ocasiones llegando a volar dientro de los restos de los sos acabante destruyir blancos (y nuna ocasión topetando con un avión enemigu, yá que según él yera una victoria probable»). Los dos motores Allison desempeñábense almirablemente nel Pacífco. [[Jirō Horikoshi]], diseñador del ''Zero''. escribió: «El soníu peculiar de los motores del ''P-38'' convirtióse en daqué familiar y odiáu polos xaponeses en tol Pacíficu Sur». Del 2 a 4 de marzu de 1943, los ''P-38'' volaron pa escoltar bombarderos y aviones d'ataque australianos y de la Quinta Fuercia Aérea, mientres la batalla del Mar de Bismark, una derrota crucial contra los xaponeses. Dos garres de ''P-38'' provenientes del 39º Escuadrón de Combate fueron baltaos nel segundu día de la batalla: Bob Faurot y Hoyt “Curley” Eason (un veteranu con cinco victories, quien entrenara a cientos de pilotos, incluyendo a Dick Bong). El xeneral George C. Kenney, comandante de la Quinta Fuercia Aérea de la USAAF con base en Nueva Guinea, nun podía consiguir suficientes ''P-38'', a pesar de que yá reemplazaren ''P-39'' y ''P-40'' útiles pero desaparentes (y qu'usaben el mesmu motor Allison V-1710 ensin turboalimentación), lo cual víase como una plegaria ensin respuesta. Los pilotos de ''Lightning'' empezaron a competir nel allugamientu de baxes contra aviones xaponeses. ==== Isoroku Yamamoto ==== Los ''Lightning'' figuren nuna de les operaciones más significatives nel Teatru del Pacíficu, la intercepción el 18 d'abril de 1943, del almirante [[Isoroku Yamamoto]], l'arquiteutu de la estratexa naval xaponesa nel Pacíficu, incluyendo'l [[ataque a Pearl Harbor]]. Cuando los criptógrafos d'Estaos Xuníos afayaron que Yamamoto diba volar a la isla Bougainville pa llevar a cabu una inspeición del frente de batalla, 16 ''P-38G Lightning'' fueron unviaos nuna misión de intercepción a llargu algame, volando 700&nbsp;km (435 milles) dende Guadalcanal a altitúes ente 3 y 15&nbsp;m (10 y 50 pies) sobre l'océanu pa safar la detección. Increíblemente, los ''Lightning'' interceptaron con impecable precisión nos cálculos de tiempu a los dos bombarderos rabiones [[Mitsubishi G4M|Mitsubishi G4M “Betty”]] de tresporte de Yamamoto y seis [[Mitsubishi A6M Zero|Zeros]] que los escoltaben, cuando s'atopaben n'operaciones de descensu y aproximamientu p'aterrizar. El primer ''Betty'' estrellar na selva y el segundu llancó cerca de la mariña. Dos ''Zero'' tamién fueron ablayaos polos pilotos d'Estaos Xuníos, perdiéndose un ''P-38''. A otru día, los investigadores xaponeses atoparon el cuerpu ensin vida de Yamamoto nel avión que s'estrelló na selva. === Historial de serviciu === Les marques en serviciu de los ''P-38'' amuesen resultancies combinaes, pero usualmente por malinterpretación. Los ''P-38'' fueron descritos como aeronaves más difíciles de pilotar qu'aquelles d'un namái motor, pero esto debe al entrenamientu desaparente nos primeros meses de la guerra y a que yera l'únicu caza bimotor. Los problemes del motor del ''Lightning'' a gran altitú namái asocedieron cola Octava Fuercia Aérea y atribúyense al baxu octanaxe y calidá del combustible británicu al respeutive de les necesidaes del refináu motor Allison; en contraste, el ''P-38'' tuvo vuelos tremendamente esitosos volando dende Italia a Alemaña en toles altitúes por cuenta de que'l combustible yera de meyor calidá. Esti problema col combustible contribúi a la relativa baxa tasa de valtamientos del caza de 1,4 a 1 nel Teatru d'Operaciones d'Europa, onde'l ''P-38'' algamó 2500 baxes enemigues confirmaes con 1750 perdes en combate por tou tipu incluyendo fueu antiaéreo, errores del pilotu o fallos nel equipu. Envalórase que realmente la tasa de mortalidá de combates aire-aire nel Teatru Européu pudo ser de 2:1 a favor del ''Lightning''. Antes de la variante ''J-25'', los ''P-38'' yeren presa fácil de los alemanes quien los algamar fácilmente, yá que escarecíen de los alerones de recuperación, vitales pa garantizar vuelos rápidos ensin entrar en compresibilidad o pa evitar los sos efeutos mientres los picaos. Los pilotos de caces alemanes evitaben una engarradiella al executar la primer metá d'un xiru en S (Split S) y siguir en barrenes de xiru (''steep dive'') porque sabíen que los ''Lightning'' evitaríen siguilos. Nel llau positivu, el tener dos motores significába-y una póliza de seguru. Munchos pilotos tornaron a salvo a la base tres un fallu nel motor mientres el combate. El 3 de marzu de 1944, los primeros caces aliaos que llegaron hasta Berlín nuna misión fallida d'escolta, liderando'l grupu de pilotos de ''P-38H'' el teniente coronel Jack Jenkins del 55º Grupu de Caces, llegando namái cola metá de los sos homes depués de que daños por fueu antiaéreo y fallos nel so motor obligáren-y a tornar. Camín a Berlín, Jenkins reportó un motor con un soníu estrañu y l'otru en bones condiciones, faciéndo-y duldar el que realmente fora a tornar. Los ''B-17'' que supuestamente tenía d'escoltar nun fixeron daqué destacable, tornando a Hamburgu. Jenkins y el so compañeru pudieron soltar los sos tanques y fuxir de caces enemigos pa tornar a casa con trés motores bonos ente los dos. Nel Teatru d'Operaciones d'Europa, los ''P-38'' fixeron 130&nbsp;000 salíes con una perda de 1,3&nbsp;% en total, comparablemente favorable coles operaciones n'Europa del ''P-51'' que rexistró un 1,1&nbsp;% de perdes, considerando que'l ''P-38'' yera bastante inferior en númberu y sufrieron de táctiques pocu bien pensaes. La mayoría de les salíes del ''P-38'' fueron feches nun periodu anterior a la superioridá aliada nel aire d'Europa, cuando los pilotos lluchaben contra un enemigu bastante instruyíu y determináu. A pesar de tantes dificultaes, el ''P-38'' asítiase como terceru nel escalafón de meyor caza aliáu n'Europa, según el teniente coronel Mark Hubbard, quien enxamás tomó los controles d'un ''Lightning''. Les mayores virtúes del avión yeren el so llargu algame, la so gran carga útil, alta velocidá, altu réxime d'ascensu, y el so potente fueu concentrao. El ''P-38'' foi un interceptor y caza d'ataque terrible y, en manes de cualquier pilotu, desaxeradamente letal en combate aire-aire. Nel Teatru del Pacíficu, el ''P-38'' baltó cerca de 1800 aeronaves xaponeses, con más de 100 pilotos convertíos n'ases de combate al baltar cada unu más de cinco aeronaves enemigues. Los suministros de combustible d'Estaos Xuníos contribuyeron a un meyor desempeñu de los motores y serviciu de caltenimientu, y l'algame foi estendíu al emprobecer l'amiestu de combustible. Na segunda metá de 1944, los pilotos de ''P-38L'' que salíen de Nueva Guinea Alemana volaben 1524&nbsp;km (950 milles), con un tiempu de combate de 15 minutos y depués tornaben a salvo a la base. === Operaciones de posguerra === El final de la guerra dexó a les USAAF con miles de ''P-38'' que se volvieron obsoletos cola llegada de los caces a reaición. Cien aeronaves del modelu ''P-38L'' y ''F-5 Lightning'' fueron adquiríes per Italia nun contratu que data d'abril de 1946. Apurríos, en iguándolos a ritmu d'unu per mes, fueron unviaos a la AMI completando la unviada hasta 1952. Los ''Lightning'' sirvieron en 4 Stormo y otres unidaes incluyendo 3 Stormo, volando misiones de reconocencia sobre los Balcanes, ataque a tierra, cooperación naval y misiones de superioridá aérea. Por cuenta de la poca familiaridá pa operar caces pesaos, con motores vieyos y sumáu a errores humanos, una gran cantidá de ''P-38'' perder en siquier 30 accidentes, munchos d'ellos fatales. A pesar d'esto, munchos pilotos italianos amaben el ''Lightning'', pol so escelente visibilidá en tierra y la so estabilidá nel despegue. Los ''P-38'' italianos fueron retiraos de serviciu en 1956; nengún d'ellos sobrevivió al esmantelamientu y achatarramiento. Los ''P-38'' demasíes fueron usaos tamién por otres fuercies aérees estranxeres, con una docena vendida a Hondures y 15 reteníos en China. Seis ''F-5'' y dos ''P-38'' biplaces ensin armamentu fueron operaos pol Partíu Revolucionariu Dominicanu con fuercies alcontraes en Cuba en 1947. La mayoría de los ''Lightning'' fabricaos mientres la guerra presentes en territoriu d'Estaos Xuníos fueron vendíos por 1200 [[Dólar de los Estaos Xuníos|dólares]] una vegada cesáu'l conflictu, y el restu fueron esmantelaos. Los ''P-38'' remanentes n'otros teatros d'operaciones fueron movíos por escavadores a piles d'aviones abandonaos y fechos chatarra; bien pocos escaparon a esti destín. El pilotu de pruebes de Lockheed Tony LeVier foi unu d'aquellos que mercó un ''Lightning'', escoyendo un modelu ''P-38J'', y pintar de colloráu pa convertilo nun avión deportivu y d'exhibiciones aérees. Lefty Gardner, un ex piloto de ''B-24'' y ''B-17'', y acomuñáu a encomalo Aérea Confederada, mercó un ''P-38L-1-LO'' de mediaos de 1944 y que fuera modificáu a ''F-5G''. Gardner pintar de blancu con una franxa colorao y azul y bautizólu ''White Lightnin'''; él trabayó nos sos sistemes de turboalimentación instalando intercoolers que garantizaren un óptimo desempeñu a baxa altitú y púnxo-y unes entraes d'aire similar a les que llevaben los ''P-38F'' por que lluciera más aerodinámicu. Los ''P-38'' yeren contendentes populares nes carreres aérees dende 1946 a 1949, con ''Lightning'' de colores vibrantes que faíen allucinantes xiros cerca de los pilones de les [[Carreres Aérees de Reno]] en Cleveland. Los ''F-5'' fueron mercaos por compañíes de cartografía aérea pa la ellaboración de mapes. Dende la década de 1950, l'usu de ''Lightning'' tornó fuertemente y namái un pocu más de dos docenes inda esisten y dalgunos pueden volar. Un exemplar ye un ''P-38L'' propiedá de Lone Star Flight Museum en Galveston, Texas, pintáu nos colores de Charles MacDonald's ''Putt Putt Maru''. Otros dos exemplares son ''F-5G'' que fueron adquiríos y operaos por Kargl Aerial Surveys en 1946, y agora tán nel Yanks Air Museum de [[Chino (California)|Chino, California]] y nel Evergreen Aviation Museum de McMinnville, Oregon. == Variantes == {| {{tablaguapa}} align="right" style="text-align:center; background:#faf5ff; font-size:90%; margin-left:15px" |+ Númberos de Producción ! Variante !! Producíos!! Detalles |- | XP-38 || 1 || Prototipu |-bgcolor="#f5faff" | YP-38 || 13 || Aviones d'evaluación |- | P-38 || 30 || Aviones de producción inicial |-bgcolor="#f5faff" | XP-38A || 1 || Con cabina presurizada |- | P-38D || 36 || |-bgcolor="#f5faff" | P-38Y || 210 || |- | F-4 || 100+ || Modelos de reconocencia a partir del P-38Y |-bgcolor="#f5faff" | Model 322 || 3 || Aviones de la RAF |- | RP-322 || 147 || Entrenamientu de la USAAF |-bgcolor="#f5faff" | P-38F || 527 || |- | F-4A || 20 || Modelos de reconocencia a partir del P-38F |-bgcolor="#f5faff" | P-38G || 1,082 || |- | F-5A || 180 || Modelos de reconocencia a partir del P-38G |-bgcolor="#f5faff" | XF-5D || || Un F-5A convertíu |- | P-38H || 601 || |-bgcolor="#f5faff" | F-5C || 123 || Modelos de reconocencia a partir del P-38H |- | P-38J || 2970 || Introducción de nuevu tipu de radiador |-bgcolor="#f5faff" | F-5B || 200 || Basaos nel P-38J |- | F-5Y || 605 || Conversión de P-38J/L |-bgcolor="#f5faff" | P-38K || 1 || Con hélices de remu |- | P-38L-LO || 3810 || |-bgcolor="#f5faff" | P-38L-VN || 113 || |- | F-5F || || Modelu de reconocencia a partir del P-38L |-bgcolor="#f5faff" | P-38M || 75 || Caza nocherniegu |- | F-5G || || |} Más de 10&nbsp;000 ''Lightning'' fueron fabricaos en total. Esto convertir nel únicu avión de combate d'Estaos Xuníos en producción continua mientres la participación d'Estaos Xuníos na Segunda Guerra Mundial. El ''Lightning'' tuvo efeutos na fabricación d'otros aviones; por casu el diseñu de les sos ales n'escala más grande foi usáu nel ''Lockheed L-049 Constellation''. El primer ''Lightning'' con capacidá d'entrar en combate foi'l '''P-38Y''', qu'incorporaba preseos ameyoraos, y sistemes llétricos ya hidráulicos. A mediaos de la producción, les vieyes hélices d'aceru bueco Hamilton Standard Hydromatic fueron reemplazaes por nueves hélices Curtiss Electric de duraluminio. La configuración definitiva del armamentu incorporaba cuatro ametralladores de 12,7&nbsp;mm con una cinta de 500 cartuchos per arma, y un cañón automáticu Hispanu de 20&nbsp;mm con 150 proyeutiles, reemplazando al poco fiable Oldsmobile de 37&nbsp;mm, y yera estándar col equipu. Mientres les ametralladores fueron asitiaes simétricamente na ñariz nes primeres versiones, fueron asitiaos de forma desigual na versión ''P-38Y'' y versiones posteriores, colos cañones asomándose a distintes distancies. Esto foi fechu p'asegurar un suministru direutu de les cintes de cartuchos, yá que enantes les cintes tendíen a trabar. El primer ''P-38'' salió de la fábrica n'ochobre de 1941. Más de cien ''P-38Y'' fueron completaos na fábrica o convertíos nel campu nuna variante de reconocencia fotográfica, la '''F-4''', onde les armes fueron reemplazaes por cámares. Munchos d'esos primeres ''Lightning'' de reconocencia fueron reteníos pa entrenamientu, pero'l ''F-4'' foi'l primer ''Lightning'' en ser usáu n'aición n'abril de 1942. Depués 210 ''P-38Y'' fueron construyíos, y fueron siguíos depués, empezando n'abril de 1942, pol '''P-38F''', qu'incorporaben soportes al llau de los motores pa tanques adicionales o llevar un total de 900&nbsp;kg (2000 llibres) de bombes. El ''P-38F'' yera más pesáu, con motores más potentes que consumíen más combustible. Ensin los tanques esternos l'algame yera más curtiu que la versión ''-Y''. El xeneral Spaatz, quien comandara la Octava Fuercia Aérea nel Reinu Xuníu, dixo sobre'l ''P-38F'': “Yo prefiero tener un avión que va tan rápido como'l demoniu y tien dellos defectos, qu'otru que nun va como'l demoniu y tien dellos defectos”. Construyéronse un total de 527 ''P-38F''. El ''P-38F'' foi siguíu a empiezos de 1943 pol '''P-38G''', usando motores Allison más potentes de 1400&nbsp;hp (1040&nbsp;kW) cada unu y con un meyor equipu de radio. El ''P-38G'' foi siguíu rápido pol '''P-38H''', con unos Allison daqué más refinaos de 1425 hp (1060&nbsp;kW), un cañón auytomático de 20&nbsp;mm ameyoráu y una capacidá pa bombes d'hasta 1450&nbsp;kg (3200 llibres). Estos modelos tamién fueron modificaos en tierra n'aviones de reconocencia '''F-4A''' y '''F-5'''. Un '''F-5A''' foi modificáu pa convertilo nun avión esperimental biplaza de reconocencia, con cámares adicionales na cola de los fuselajes. El desempeñu del ''P-38G'' y del ''P-38H'' foi acutáu por un sistema de intercooler integráu en cantu d'ataque de l'ala que fuera diseñáu pa motores más pequeños (arriendes d'ello, munches tripulaciones retirar pa consiguir mayor potencia a baxes altitúes onde'l dañu por sobrecalentamientu yera razonablemente baxu). Los nuevos motores podríen calecer al puntu en que yera posible qu'asocediera una detonación esplosiva nel carburador si usábase más allá de les llendes dexaes. Les primeres variantes nun gociaben d'una bona reputación de maniobrabilidad, por cuenta de que yeren axiloses a baxes altitúes a manes d'un pilotu capacitáu, usando les carauterístiques de perda del avión como la mayor ventaya. Dende'l modelu ''P-38F-15'', el ''Lightning'' cuntaba cola manera “maniobres de combate” cola adición de alerones Fowler (alerones de desplazamientu corredizu qu'aumenten la xeometría de l'ala). Cuando se baxaben a 8º na manera de maniobrabilidad, los alerones dexáben-y al ''P-38'' desendolcase como munchos caces d'un solu motor col costu d'añader un pocu de resistencia. Sicasí, les primeres variantes taben acutaes por cuenta de la alta carga de fuercia qu'ufiertaba'l control de los alerones y la baxa velocidá inicial del alabeo. === El maduror del Lightning: P-38J y P-38L === [[Ficheru:4 Lockheed P-38 Lightnings in formation.jpg|left|thumb|Cuatro P-38 volando en formación.]] El '''P-38J''' definitivu foi introducíu n'agostu de 1943. El sistema intercooler pa esfrecer los sobrealimentadores que fuera allugáu dientro del cantu d'ataque de les ales probó ser bien vulnerable a daños de combate y podíen españar si la serie incorreuta de controles yera activada por error. Nel modelu ''P-38J'', les góndoles de llinia tropezosa y aerodinámica de los motores de ''Lightning'' anteriores fueron camudaes pa encaxar el radiador del intercooler ente los radiadores d'aceite, formando un cazu” en cada motor y qu'estremó visualmente al modelu ''J'' de los sos predecesores. Como'l ''P-38J'' usaba'l mesmu V-1710-89/91 del modelu ''H'', el nuevu y más modernu intercooler faía-y cimeru en desempeñu yá que yera más eficiente y baxaba más la temperatura de la presión d'aire del colector (manifold pressure), lo cual amontaba la potencia calculada significativamente. El cantu d'ataque de la parte esterna de l'ala foi afechu con tanques de combustible de 55 galones, enllenando l'espaciu ocupáu polos túneles dexaos por cada intercooler. Los 210 modelos ''J'' finales, designaos ''P-38J-25-LO'', solliviaron el problema de la compresibilidad cola adición d'un set de alerones de recuperación de funcionamientu llétricu xusto al llau de los motores na llinia central inferior de les ales. Con estes meyores, un pilotu de les USAAF reportaba velocidaes de picáu d'hasta 970&nbsp;km/h (600 milles per hora), una y bones la compresibilidad afectaba'l funcionamientu correutu del barómetru y ye de suponese que la velocidá real yera menor. El bloque de producción del ''P-38J-25-LO'' tamién introdució alerones de accionamiento asistíu con un sistema hidráulicu, una de les primeres vegaes qu'un sistema asina fuera introducíu nun caza. Esto aumentó notoriamente la velocidá de alabeo del ''Lightning'' y amenorgó la fuercia que'l pilotu tenía d'exercer pa realizalo. Con un ''Lightning'' satisfactoriamente producíu, Lockheed impulsó la so producción, trabayando con subcontratistas de too Estaos Xuníos pa producir cientos de ''Lightning'' cada mes. Solo hubo dos '''P-38K''' desenvueltos ente 1942 y 1943, unu oficial y l'otru como un esperimentu internu de Lockheed. El primeru foi llamáu '''RP-38Y''' como preséu de prueba al que se-y instalaron hélices con palas en forma de remu de “alta actividá” Hamilton Standard Hydromatic similares a les qu'usó'l ''P-47''. Les nueves hélices riquieron conos de mayor diámetru, y la llinia d'alimentación foi camudada de posición. Por ello modeláronse nueves góndoles de los motores por que la so forma afacer al nuevu diámetru de los conos de les hélices. L'avión tamién cuntaba colos nuevos intercoolers desenvueltos pal ''P-38J''. El desempeñu del primer prototipu condució a una solicitú oficial d'un segundu avión, un ''P-38G-10-LO'' (redesignado ''P-38K-1-LO'') coles mentaes hélices de cuatro palas y una nueva planta motriz Allison V-1710-75/77 (F15R/L) con 1875 bhp (boosted horse power o caballos de fuercia producíos con una meyora esterna) al usar el sistema de Potencia d'Emerxencia WEP (War Emergency Power) que consistía na inyeición temporal d'agua-metanol. Les Fuercies Aérees del Exércitu recibieron la unviada en setiembre de 1943 nel Eglin Field. Nes pruebes, el ''P-38K-1'' algamó 693&nbsp;km/h (432&nbsp;mph) a potencia d'usu militar y predíxose que podía devasar los 720&nbsp;km/h (450&nbsp;mph) con potencia WEP y de forma similar amontaríase la carga útil y l'algame. El réxime d'ascensu inicial foi de 24&nbsp;384&nbsp;m/s (4800 pies per minutu) algamando un techu de 13&nbsp;928&nbsp;m (46&nbsp;000 pies). Algamaba l'altitú de 20000 pies en cinco minutos zarraos; con pintura de camuflaje amenorgaba les sos capacidaes yá que añadía una pequeña cantidá de pesu y de resistencia nes sos superficies. Sicasí, el Departamentu de Producción de Guerra refutó la producción del ''P-38K'' por cuenta de la interrupción na producción de dos o tres selmanes, necesaria pa implementar los cambeos de les góndoles polos nuevu conos de les hélices y la llinia d'alimentación. Tamién había duldes de si la compañía Allison tenía la posibilidá de producir grandes cantidaes del motor V-1710 F15. A pesar de lo prometedor, el proyeutu del ''P-38K'' tuvo qu'atayase. El '''P-38L''' foi la variante más numerosamente producida del ''Lightning'', con un total de 3923 construyíos, 113 d'ellos na compañía Consolidated-Vultee na so fábrica de Nashville. Entró en serviciu nes Fuercies Aérees del Exércitu d'Estaos Xuníos en xunu de 1944, a tiempu pa sofitar les aiciones de la invasión aliada en Francia del Día D. La producción de Lockheed nel ''Lightning'' representar por un sufixu que consistía del númberu de bloque de producción siguíu poles lletres “LO”, por casu “P-38L-1-LO”, ente que la producción de Consolidated-Vultee reconocer por un númberu de bloque de producción siguíu poles lletres “VN”, por casu “P-38-5-VN”. El ''P-38L'' foi'l primer ''Lightning'' en llevar llanzacohetes al ras del suelu. Siete HVAR (high velocity aircraft rockets) en pilones de cada ala, y depués, 10 cohetes en cada ala sobre rieles tipu “Árbol de Navidá”. El ''P-38L'' tamién cuntaba con pilones d'almacenamientu reforzaos pa llevar bombes de 900&nbsp;kg (2000 llibres) o tanques desechables con capacidá de 1140 llitros (300 [[Galón|galones americanos]], aproximao 1800 llibres de AVGas). [[Ficheru:F-5A Lightning.jpg|thumb|F-5B, una versión de reconocencia del P-38.]] Lockheed modificó 200 armazones de ''P-38J'' en producción pa convertilos n'aviones de reconocencia fotográfica ensin armamentu '''F-5B''', mientres otros cientos de ''P-38J'' y ''P-38L'' fueron modificaos en tierra pa convertilos en ''F-5Y'', ''F-5F'', y ''F-5G''. Unos cuantos ''P-38L'' fueron convertíos en biplaces '''TP-38L''' pa entrenamientu de familiarización. Modelos posteriores del ''Lightning'' fueron apurríos ensin pintura, como parte d'una política de les USAAF establecida en 1944. Primero, les unidaes en tierra intentaron pintalos, yá que a los pilotos apavorábalos el ser bien visibles al enemigu ensin nenguna clase de camuflaje, pero finalmente esto amenorgaba'l pesu y la resistencia a la meyora dando una llixera ventaya en combate. El ''P-38L-5'' foi la subvariante más común de ''P-38L'', cuntaba con una cabina modificada con sistema de calefaición que consistía nun conector dientro de la cabina, al que'l pilotu podía coneutar un cable d'un traxe térmicu, lo cual amontaba la so comodidá. Estos ''Lightning'' recibieron el motor ameyoráu V-1710-111/113 (F30R/L), que amenorgó dramáticamente los problemes de fallos nel motor esperimentaos a vuelos de gran altitú. === Pathfinders, Night Fighter y otres variantes === El ''Lightning'' recibió cambeos pa otres xeres. Adicionalmente al ''F-4'' y el ''F-5'' como variantes de reconocencia, un puñáu de ''P-38J'' y ''P-38L'' fueron modificaos en tierra pa una pequeña formación de bombarderos “pathfinders” (rastreadores) o “droopsnoots” (olfateadores), teniendo un morru modificáu pa incorporar una [[Mira Norden]] o un radar H2X. Un ''Pathfinder'' podía liderar la formación d'otros ''P-38'', caúnu sobrecargado con dos bombes de 907 kg (2000 llibres); la formación completa llanzaría'l so armamentu cuando lu fixera'l ''Pathfinder''. Dellos ''Lightning'' fueron modificaos como caces nocherniegos. Hubo munchos cambeos de campu o esperimentales con distintes configuraciones d'equipu, que finalmente resultaron nun “definitivu” caza nocherniegu '''P-38M''', o '''Night Lightning'''. Setenta y cinco ''P-38L'' fueron modificaos a la configuración ''Night Lightning'', pintáu dafechu de negru con apagallamas cónicos pa los cañones de les ametralladores, un cubículo pal radar AN/APS-6 detrás del morru, y una segunda cabina allargando la forma de la carlinga del pilotu, pa ser usada pol operador del radar. L'altor de la cabina trasera yera pequeña, faciendo preferentes a operadores de radar de baxa estatura. Esta adición esterna supunxo una sorpresiva baxa alteración nel rendimientu nel ''P-38M'', y yera más rápidu que'l [[Northrop P-61 Black Widow]] construyíu especialmente pa ser caza nocherniegu. Los ''Night Lightning'' participaron en delles misiones de combate nel Pacíficu casi a la fin de la guerra, pero como foi verificáu, nengunu d'ellos tomó parte en combate dalgunu. A unu de los ''P-38'' de producción inicial quitáronse-y les sos turbo-sobrealimentadores, con una segunda cabina asitiada n'unu de los dos fuselajes pa esaminar cómo la tripulación podría responder a un desenvolvimientu de cabina asimétricu”. Un ''P-38Y'' foi afechu con una barcaza central estendida p'afaer dos asientos en tándem con controles duales, y depués afíxose-y sicasí una ala de fluxu llaminar. A empiezos de la [[Guerra del Pacíficu (1937-1945)|Guerra del Pacíficu]], propúnxose un esquema pa instala-yos flotadores a los ''Lightning'' y dexar que los aviones sirvieren como tresporte de llargu algame. Los flotadores tendríen de ser retiraos primero qu'entrara en combate. Surdieron entós afirmaciones qu'aseguraben que l'agua salao podría escomer el empenaje, y por esta razón un ''P-38Y'' foi modificáu con una cola más elevada y foi-y asitiáu un asientu asitiáu escontra tras por que un observador monitoreara la efeutividá del cambéu. Esti ''P-38Y'' nunca llevó flotadores, y la idea foi abandonada rápido, una y bones l'Armada d'Estaos Xuníos demostrara tener la capacidá abonda pal tresporte de suministros como pa esmolecese poles unviaes de ''P-38'' nel sur del Pacíficu. Otru ''P-38Y'' foi usáu en 1942 p'arremolcar un planiador de tresporte de tropes [[Waco CG-4|Waco]] como demostración. Sicasí, había abondes aeronaves disponibles pa esti llabor, como los ''C-47'', asina que el ''Lightning'' foi estremáu d'esti trabayu. Los ''Lightning'' estándar fueron usaos como tresporte de tripulación y de tropes nel sur del Pacíficu. Fuéron-yos acomodaos cubículos nos pilones so les ales, reemplazando los tanques desechables o bombes pesaes, y yeren capaces de tresportar a un pasaxeru acurrucáu, o carga. Yera una forma bastante incómoda de volar. Munchos de los cubículos nun cuntaben con ventanu dalgunu que dexara al pasaxeru ver escontra fuera o recibir lluz, asina que dalguna vegada un viaxeru afirmó depués d'haber voláu “quien fuera'l que diseñó esta maldita cosa, tendría de ser forzáu a viaxar n'ella”. Lockheed pensó nun modelu de carga denomináu versión '''Model 822''' del ''Lightning'' pa l'Armada d'Estaos Xuníos. El ''Model 822'' cuntaría con ales plegables, un gabitu de apontaje, y un tren d'aterrizaxe más fuerte pa les operaciones en portaviones. L'Armada nun s'interesó, por cuenta de que el ''Lightning'' yera demasiáu grande pa operaciones en cubierta y nun queríen aviones qu'usaren motores esfrecíos por líquidu, y el ''Model 822'' enxamás salió del papel. Sicasí l'Armada operó cuatro ''F-5B'' con bases terrestres nel norte d'África, que proveníen de les USAAF y se redesignaron '''FO-1'''. Un ''P-38J'' foi usáu n'esperimentos con una inusual disposición pa dexar el reabastecimiento en vuelu, nel que'l caza engabitaba un tanque desechable amarráu por un cable a un bombarderu. Les USAAF vixilaben esti trabayu, sicasí decidió que yera pocu práuticu. Otru ''P-38J'' tamién foi interveníu con un sistema esperimental de esquíes retráctil nel tren d'aterrizaxe, pero esta idea tampoco vio serviciu operacional. Dempués de la guerra, instalar de forma esperimental nun ''P-38L'' un armamentu de tres ametralladores de 15,2&nbsp;mm. El cartuchu de 15,2&nbsp;mm foi desenvueltu a empiezos de la guerra pa un fusil antitanque de la infantería, un tipu d'arma que'l so desenvolvimientu facer común en delles naciones na década de 1930 cuando los tanques yeren muncho más llixeros pero, escontra 1942, la idea d'atacar a un tanque usando un fusil de gran calibre yera consideráu como «obsoleto» y «suicida». El cartuchu de dicha arma nun s'abandonó, una y bones los americanos diseñaron una arma derivada del cañón automáticu [[MG 151]] de 15&nbsp;mm d'Alemaña, y foi designada como “T17”. Pero a pesar de que 300 d'eses armes fueron construyíes y fabricáronse alredor de seis millones de cartuchos de 15,2&nbsp;mm, nunca vieron un usu efeutivu y les T17 nunca vieron serviciu operacional. El cartuchu foi “enancháu” p'afaer proyeutiles de 20&nbsp;mm y convirtióse nuna munición estándar d'Estaos Xuníos dempués de la guerra. Los ''P-38L'' armaos con T17 nun tuvieron pruebes significatives. Otru ''P-38L'' foi modificáu dempués de la guerra como un “super strafer” con ocho ametralladores de 12,7&nbsp;mm nel morru y un armazón debaxo de cada ala con dos ametralladores del mesmu calibre, pa un total de 12 ametralladores. Tampoco resultó daqué d'esta conversión. Un ''P-38L'' foi modificáu na India por Hindustrian Aeronautics como un tresporte rápidu VIP, con un asientu cómodu cerca del morru, parés tapizaes con cueru, acomodamientu pa bébores y un morru tresllúcidu pa da-y al pasaxeru una vista espectacular.{{ensin referencies}} == Operadores == === Militares === ; {{bandera2|Alemaña|nazi}} * [[Luftwaffe (Wehrmacht)|Luftwaffe]]. Aviones prindaos. ; {{bandera2|Australia}} * [[Real Fuercia Aérea Australiana]] ; {{bandera2|República de China}} * [[Fuercia Aérea Nacionalista China]] [[Ficheru:Lockheed P-38 Lightning Sunset OTT 2013 001.jpg|240px|miniaturadeimagen|derecha|Un Lightning restauráu volando sobre [[Alemaña]] en setiembre de 2013.]] ; {{bandera2|Estaos Xuníos}} * [[Fuercies Aérees del Exércitu de los Estaos Xuníos]] * [[Armada de los Estaos Xuníos]] ; {{bandera2|Francia}} * [[Fuercies Aérees Franceses Llibres]] * [[Exércitu del Aire Francés]] ; {{bandera2|Hondures}} * Hondures recibió 12 aviones na posguerra. ; {{bandera2|Italia}} * [[Regia Aeronautica]] * [[Aviación Cobeligerante Italiana]] * [[Aeronautica Militara]] ; {{bandera2|Portugal}} * [[Fuercia Aérea Portuguesa]]: 2 aviones internaos. ; {{bandera2|Reinu Xuníu}} * [[Royal Air Force]] ; {{bandera2|República Dominicana}} ; {{bandera2|Xunión Soviética}} * La Xunión Soviética reparó dellos aviones de les USAAF estropiaos o prindaos, topaos n'Europa del Este. === Civiles === ; {{bandera2|Colombia}} * [[Institutu Xeográficu Agustín Codazzi]] == P-38 Lightning Notables == === YIPPEE === El ''Lightning'' númberu 5000 en ser construyíu, un ''P-38J'', foi pintáu con colloráu bermeyón brillante, y tenía el nome “YIPPEE” pintáu na parte inferior de les ales con grandes lletres blanques según les firmes de cientos de trabayadores. L'avión foi usáu polos pilotos de prueba Milo Burcham y Anthony LeVier en destacaes demostraciones de vuelu, executando vibrantes maniobres como toneles al nivel de los árboles con una héliz embanderada pa demostrar que'l ''P-38'' nun yera la bestia inmanejable de lleenda. Ellos esplotaron les cualidaes del ''Lightning'' por que los pilotos entendieren que podía ser bien dondu ensin que significara que fuera un “facedor de vilbes”. == Pilotos de P-38 destacaos == === Richard Bong y Thomas McGuire === [[Ficheru: Richard Bong in cockpit.jpg|thumb|El mayor [[Richard Bong]] nel so P-38.]] L'as d'ases d'Estaos Xuníos y el so competidor más próximu volaben ''Lightning'' nos qu'algamaron 40 y 38 victories cada unu. Los mayores [[Richard Bong|Richard I. “Dick” Bong]] y [[Thomas McGuire|Thomas J. “Tommy” McGuire]] de les Fuercies Aérees del Exércitu d'Estaos Xuníos, USAAF, compitieron pola primer posición, una rivalidá que foi interesante debíu al contraste nes personalidaes de los dos. Tanto Bong como McGuire yeren increíblemente agresivos y temerarios nel aire. Tres les batalles, les sos ''P-38'' podríen sufrir deformaciones superficiales por sobreesfuerzo estructural. En tierra, yeren dafechu distintes, Bong yera un home modestu, calláu y verdaderamente cobarde, mientres McGuire yera egocéntricu y yera «un individuu desagradable con un talentu muncho más grande qu'él», según la descripción de dalgún de los sos colegues. Bong convertir nel as d'ases, depués de 40 valtamientos confirmaos. Morrió'l mesmu día en que la primera [[bomba atómica]] fuera refundiada sobre Xapón, el 6 d'agostu de 1945, cuando desapegaba nun vuelu d'un [[Lockheed P-80 Shooting Star]] que falló y estrellóse aparatosamente; dichu vuelu tenía un calter esperimental, una y bones el ''P-80'' foi'l primer caza d'Estaos Xuníos diseñáu pa volar con motor a reaición y ser producíu de forma masiva. McGuire foi baltáu nun combate aereu en xineru de 1945 sobre [[Filipines]], depués de completar 38 valtamientos confirmaos, faciéndolo'l segundu as nel escalafón de pilotos d'Estaos Xuníos. Dambos recibieron la [[Medaya d'Honor]]. === Charles Lindbergh === El famosu aviador [[Charles Lindbergh]] viaxó al traviés del sur del Pacíficu como contratista civil de la United Aircraft Corporation, comparando y evaluando el desempeñu de caces monomotores y bimotores pa Vought. Trabayó p'amontar l'algame y les llendes d'almacenamientu nel [[Chance Vought F4O Corsair]], volando misiones de rutina y de combate con armamentu llixeru en ''Corsair'' pertenecientes a l'Aviación del Cuerpu de Marines de los Estaos Xuníos. En [[Jayapura|Hollandia]], apuntar nel 475º Grupu de Caces, volando ''P-38'' talmente que pudo investigar el caza bimotor. Siendo nuevu na máquina, foi capaz d'estender l'algame de los ''P-38'' al establecer nueves configuraciones de control de potencia o con téuniques de empobrecimiento d'amiestu nos motores, especialmente al amenorgar la velocidá del motor a 1600&nbsp;rpm, asitiando los [[Carburador|carburadores]] en manera de autoenriquecimiento del amiestu y volando a 297&nbsp;km/h indicaos o 160 KIAS (185 milles indicaes), lo cual amenorgó'l consumu a 70 [[Galón|galones]] per hora, un rendimientu de cerca de 2,6 milles por galón. Esta configuración de potencia foi considerada peligrosa; pensábase que podría alteriar l'amiestu de combustible y causar una esplosión. Perdayures, Lindbergh foi al sur del Pacíficu, y foi-y concedíu'l tratamientu que de normal tendría un coronel de visita, a pesar d'arrenunciar al so cargu de capitán de la Reserva del Cuerpu Aereu trés años antes. Mientres tuvo col 475º Grupu de Caces, ayudó a dar clases d'entrenamientu y formó parte de delles misiones de combate del Cuerpu Aereu. El 28 de xunetu de 1944, Lindbergh baltó un [[Mitsubishi Ki-51|Mitsubishi Ki-51 Sonia]] que yera extraordinariamente pilotáu pol veteranu comandante del 73º Chutai de Vuelu Independiente del [[Exércitu Imperial Xaponés]], capitán Saburo Shimada. Nun combate estenso y solmenao nel que munchos de los participantes quedar ensin municiones, Shimada viró'l so avión y dirixióse direutamente al de Lindbergh quien s'atopaba xusto tras, y qu'apenes s'incorporaba al área de combate. Lindbergh disparó nuna reaición defensiva ante l'arremetedura de Shimada, que paecía un intentu por inhabilitar l'avión de Lindbergh (faciendo un [[Tarán|ataque por embestiba]], téunica desesperada de combate que consiste en cutir l'avión enemigu col avión propiu pa estropialo seriamente ya intentar salir ilesu, cuando yá nun hai munición disponible). Cutíu pol fueu del cañón y les ametralladores la héliz del ''Sonia'', visiblemente amenorgó la so velocidá, pero Shimada caltuvo'l so cursu. Lindbergh entós llevantó'l so avión nel últimu momentu pa evitar topetar col ''Sonia'' estropiáu, qu'entró nuna barrena en picáu, estrellándose y fundiéndose. El compañeru de formación de Lindbergh, l'as Joseph Y. “Fishkiller” Miller, Jr., tamién lu disparó a esi ''Sonia'' depués de qu'empezara'l so picáu fatal, pero Miller testificó que'l creitu d'esi valtamientu ye de Lindbergh. Esti valtamientu non oficial, nun entró nel rexistru del 475º Grupu de Caces. El 12 d'agostu de 1944, Lindbergh dexó Hollandia pa tornar a los Estaos Xuníos. === Charles MacDonald === El séptimu as d'Estaos Xuníos, Charles H. MacDonald, tamién pilotó un ''Lightning'' contra les fuercies xaponeses, algamando 27 valtamientos nel so famosu avión “Putt Putt Maru”. === Clay Tice === Un ''P-38'' pilotáu por Clay Tice foi la primer aeronave d'Estaos Xuníos n'aterrizar en Xapón dempués del VJ-Day, cuando él y el so compañeru de formación llegaron a Nitagahara por cuenta de que ésti atopábase con poco combustible. === Antoine de Saint-Exupery === Cuando los ''P-38'' volaben solos, cuando fallaben les sos misiones, xeneralmente sumíen ensin dexar rastru dalgunu. El notable pioneru de l'aviación y escritor [[Antoine de Saint-Exupéry]] sumió nun ''P-38'' nun vuelu sobre'l [[Mediterraneu]], dende [[Córcega]] a [[Francia]], el 31 de xunetu de 1944. En 2000, un buceador francés atopó les muertes d'un ''Lightning'' nel Mediterraneu, nes alloñances de les mariñes de [[Marsella]] y confirmóse n'abril de 2004 que se trataba del avión de Saint-Exupery. === Adrian Warburton === El llexendariu piloto “As” de misiones de reconocencia de la RAF, el comandante Adrian Warburton, foi'l pilotu d'un ''F-5B'' tomáu emprestáu de les USAAF, que desapegó'l 12 d'abril de 1944 pa tomar fotografíes d'oxetivos estratéxicos d'Alemaña. El comandante Warburton nun llegó al puntu de xunta y nunca se-y vio de nuevu. En 2003, los sos restos fueron recuperaos n'Alemaña d'un ''F-5B Lightning'' averiáu, perteneciente a la USAAF. == Cultura popular == [[Ficheru:Studebaker p-38.jpg|thumb|Un Studebaker Champion de 1950.]] El Lockheed ''P-38'' foi la inspiración pal afamáu diseñador industrial [[Raymond Loewy]] y el so equipu de diseñu de [[Studebaker]] pa los modelos entendíos ente 1950 y 1951, colo que'l ''P-38'' rodó peles autopistes por cortesía de Studebaker. El Lockheed ''P-38'' foi la estrella” de delles películes contemporánees incluyendo: * ''[[A Guy Named Joe]]'' (1943) na que [[Spencer Tracy]] faía regresiones como un espíritu guía que buscaba al nuevu pilotu de ''P-38'' [[Van Johnson]]. * ''Flight Characteristics of the Lockheed P-38 Lightning'' (1943, color, 34:00). Ye una película na qu'amuesa a los meyores pilotos de prueba de Lockheed mientres la Segunda Guerra Mundial executando maniobres que dexaren afitar meyor l'entrenamientu. * ''Yamamoto shot down!'' (1944, blancu y negru, 4:00) Na que s'amuesa l'Escuadrón de ''P-38'' que baltó al Almirante [[Isoroku Yamamoto]] nuna increíble intercepción de llarga distancia nel Pacíficu. La película inclúi un ''P-38'' forníu con cámara, onde se ve al bombarderu ''Betty'' que llevaba a Yamamoto cayer en llapaes. * ''Dick Bong: Pacific Ace'' (1944, blancu y negru, 4:00) Ye un curtiu documental que rinde tributu a Richard Bong, l'as norteamericanu de ''P-38'' na Segunda Guerra Mundial. * ''P-38 Reconnaissance Pilot'' (1944, blancu y negru, 29:00) Protagonizada por [[William Holden]] como'l Teniente “Packy” Cummings, nel que s'amuesa que'l llabor de los pilotos de reconocencia yera una de les más ventureres xeres y unu de los trabayos de más altu impautu mientres la guerra. * ''Angel in Overalls'' (1945, blancu y negru, 15:00) Esta película foi desenvuelta p'amosar trabayadores de la llinia granible Lockheed ''P-38'' n'Estaos Xuníos, executando una gran cantidá de llabores. * '''''Aces Iron Eagle III''''' (1992) Nesta película, el protagonista utiliza un ''P-38'' restauráu pa exibiciones aérees. El mesmu avión balta a la fin de la película al ficticiu ''Messerschmit Me 263''. * Nel videoxuegu de pc [[Empire Earth]], ye posible construyir esta aeronave. == Especificaciones (P-38 L) == {{Especificaciones d'aeronave |referencia = ''Lockheed P-38 Lightning Pilot's Flight Manual''<ref>{{cita web | url = https://books.google.com/books?id=qhEkkjp1bnMC | títulu = Lockheed P-38 Lightning Pilot's Flight Manual | autor = [[USAAF]] | añu = 1944 | fechaaccesu = 13 de febreru de 2011 }}</ref> |imaxe = Lockheed XP-38 schematic.svg |descripción imaxe = Llinies del diseñu del prototipu XP-38. |tamañu imaxe =. |avión o helicópteru? = avión |reactor o hélice? = hélice |tripulación = 1, delles versiones 2. |carga = |llargor = 11,53 |llargor unidá = |valumbu = 15,85 |valumbu unidá = |altor = 3 |altor unidá = |superficie alar = 30,43 m² |perfil alar = |peso vacíu = 5800 |pesu vacíu unidá = |peso cargáu = 7940 |pesu cargáu unidá = |peso útil = |pesu útil unidá = |peso máximu = 9798 |pesu máximu unidá =. |motores por héliz = 2 |tipu motor = [[motor V12]] |modelu motor = Allison V-1710-111/113 (certificáu por Lockheed y Allison Industries), sobrealimentados con turbocompresores de doble etapa de 1710 cu (28,021 cm²) de desplazamientu unitariu y esfrecíos por líquidu (usando refrigerante compuestu por etilenglicol) |potencia = 1725 |potencia unidá = hp |potencia más = con sistema [[Potencia d'emerxencia|WEP]] o 1425 hp (1069 kW ensin agua-metanol). |potencia/pesu = |hélices por motor = 1 |tipu héliz = ''Electric'' de trés palas fabricada por [[Curtiss-Wright]] y forxada en [[duraluminio]] |diámetru héliz = |otros xeneral = [[Ficheru:Lockheed P-38L in Dayton.jpg|thumb|300px|Lockheed P-38L Lightning nel Muséu Nacional de la [[USAF]], designáu como P-38J del escuadrón basáu n'Inglaterra 55º Escuadrón de Caza.<ref>''United States Air Force Museum Guidebook'' 1987, p. 54.</ref>]] |vnexceder = |vnexceder unidá = |vnormal = 713 |vnormal unidá = mph |vnormal más = con potencia d'emerxencia (WEP Rating o agua-metanol) activada, algamando una tasa calculada de 1725 hp (1294 kW) con una aceleración de 62 pulgaes de mercuriu de presión nel colector (inHg/Manifold Pressure) (Cortesía de Lockheed-Martin Corporation). ** 414&nbsp;mph (359 KTAS o 664&nbsp;km/h ) en potencia normal militar de 1425hp (1069&nbsp;kW) con aceleración de 54inHg volando a 25&nbsp;000&nbsp;ft (7620&nbsp;m) |vcrucero = |vcrucero unidá = |vpérdida = 105 |vpérdida unidá = mph |vmcontrol = |vmcontrol unidá =. |autonomía = 3300 |autonomía unidá = nmi |autonomía más = con tanques auxiliares. |autonomía combati = 1300 |autonomía combati unidá = nmi |autonomía ferry = |autonomía ferry unidá = |radio aición = |radio aición unidá = |techu vuelo = 44&nbsp;000 |techu vuelo unidá = ft |réxime ascensu = 24,13&nbsp;m/s |réxime ascensu más = 4750&nbsp;ft/min |carga alar = 260,9&nbsp;kg/m² |carga alar más = (53,4&nbsp;lb/ft²) |carga alar máxima = |otros rendimientu =. |armamentu = |númberu ametralladores = 4 |ametralladores = [[Browning M2|Colt-Browning MG53-2]] de 12,7&nbsp;mm, con 500 bales per arma.<br /> ** '''Cadencia de fueu''': ~ 850 disparos/minutu con proyeutiles d'unos 45 [[Gramo|gramo]] a 840&nbsp;km/h. |número cañones = 1 |cañones = [[cañón automáticu]] [[Hispano-Suiza HS.404]] de 20&nbsp;mm, con 150 proyeutil per arma. ** '''Cadencia de fueu''': ~ 650 <abbr title="Disparu per minutu">d.p.m.</abbr> con proyeutiles de 130&nbsp;g a 880&nbsp;km/h. |bombes =<br /> *** 2x bombes de 2000 lb (907&nbsp;kg) o *** 2x bombes de 1000 lb (454&nbsp;kg) *** 4x [[Bomba de propósitu xeneral|bombes GP]] de 500&nbsp;lb (227&nbsp;kg) o *** 4x bombes GP de 250 lb (113&nbsp;kg). |misiles = |cohetes =<br /> *** 4x llanzacohetes M10 tritubo de 112&nbsp;mm (4,5") o *** 4x cohetes [[Cohete aereu d'alta velocidá (HVAR)|HVAR]] (cohete aereu d'alta velocidá) de 127&nbsp;mm y/o |otres armes = Cuntaba amás con sistemes lanzahumo. |puntos anclaje = Dellos |capacidá anclaje = |puntu cañón = |punto bomba = |puntu cohete = |puntu misil = |puntu otres armes = |aviónica = }} {{Clear|right}} == Ver tamién == [[Ficheru:Ruth Dailey with P-38.jpg|thumb|Ruth Dailey, parte de la Fuercia Aérea de Muyeres Piloto en Serviciu WASP (Women Airforce Service Pilots) xubiéndose a un P-38.]] * {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Lockheed Constellation]] ; Por configuración * {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Hughes D-2]] * {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Hughes XF-11]] * {{bandera|Estaos Xuníos}} [[P-61 Black Widow]] * {{bandera|Alemaña|nazi}} [[Focke-Wulf Fw 189]] * {{bandera|Reinu Xuníu}} [[de Havilland Mosquito]] * {{bandera|Reinu Xuníu}} [[Focke-Wulf Fw 187]] * {{bandera|Estaos Xuníos}} [[Grumman F7F Tigercat]] * Secuencia '''P-''' (Caces (Pursuit) del USAAS/USAAC/USAAF/USAF (1924-1962)): ← [[Seversky P-35|P-35]] - [[Curtiss P-36 Hawk|P-36]] - [[Curtiss P-36 Hawk|P-37]] - '''P-38''' - [[Bell P-39 Airacobra|P-39]] - [[Curtiss P-40 Warhawk|P-40]] - [[Seversky XP-41|XP-41]] → * Secuencia '''FB''' (Aviones de Caza de l'Armada d'Estaos Xuníos (Lockheed) (1931-42)): '''FO (I)''' - [[Lockheed XFV|FO (II)]] * Secuencia '''F-''' (Aviones de Reconocencia del USAAS/USAAC/USAAF (1930-47)): [[Fairchild 71|F-1]] - [[Beechcraft Model 18|F-2]] - [[Douglas A-20 Havoc|F-3]] - '''F-4''' - '''F-5''' - [[North American P-51 Mustang|F-6]] - [[Consolidated B-24 Liberator|F-7]] - [[de Havilland Mosquitu|F-8]] → * [[Caces de la Segunda Guerra Mundial]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * Abela, Stephen. [http://www.jamesabela.co.uk/advanced/listening/Lincswar.html "Airfield Tales: Lincolnshire's wartime legacy."] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070804011129/http://www.jamesabela.co.uk/advanced/listening/Lincswar.html |date=2007-08-04 }} ''www.jamesabela.co.uk'' (Video documentary), 2006. * Berliner, Don. ''Surviving Fighter Aircraft of World War Two: Fighters''. London: Pen & Sword Aviation, 2011. {{ISBN|978-1-84884-265-6}}. * Bodie, Warren M. ''The Lockheed P-38 Lightning: The Definitive Story of Lockheed's P-38 Fighter''. Hayesville, North Carolina: Widewing Publications, 2001, 1991. {{ISBN|0-9629359-5-6}}. * Boyne, Walter J. ''Silver wings: A History of the United States Air Force.'' New York: Simon & Schuster, 1993. {{ISBN|0-671-78537-0}}. * Bruning, John R. [https://books.google.com/books?id=WqbFXUvLhV8C&pg=PT124 ''Jungle Ace.''] Dulles, Virginia: Potomac Books, 2003. {{ISBN|1-61234-086-5}}. * Caidin, Martin. ''Fork-tailed Devil.'' New York: Ballantine Books, 1983. {{ISBN|0-345-31292-9}}. * Cain, Charles W. and Mike Jerram. ''Fighters of World War II.'' New York: Exeter Books, 1979. {{ISBN|0-89673-026-3}}. * Cefaratt, Gil. ''Lockheed: The People Behind the Story''. Nashville, Tennessee: Turner Publishing, 2002. {{ISBN|978-1-56311-847-0}}. * Cesarani, David and Sarah Kavanaugh. ''Holocaust: Critical Concepts in Historical Studies, Volume 5''. Abingdon, Oxford, UK: Routledge, 2004. {{ISBN|0-415-31871-8}}. * Christy, Joe and Jeffrey L. Ethell. ''P-38 Lightning at War''. New York: Scribners, 1977. {{ISBN|0-684-15740-3}}. * Cross, Roy. ''Lockheed P-38 Lightning technical manual''. Candenong, Victoria, Australia: Kookaburra technical publications, John W. Caler Publications, 1968. * Dimensione cielu. ''Caccia Assalto 3 – aerei italiani nella 2a guerra mondiale'' (in Italian). Rome: Edizioni Bizzarri, 1973. NON ISBN. * Donald, David, ed. "Lockheed P-38 Lightning." ''The Encyclopedia of World Aircraft''. Etobicoke, Ontario, Canada: Prospero Books, 1997. {{ISBN|1-85605-375-X}}. * Dorr, Robert F. and David Donald. ''Fighters of the US Air Force: From World War I Pursuits to the F-117''. New York: Military Press, 1990. {{ISBN|0-517-66994-3}}. * Ethell, Jeffrey L. ''P-38 Lightning in World War II Color''. St. Paul, Minnesota: Motorbooks International, 1994. {{ISBN|0-87938-868-4}}. * Ethell, Jeffrey L. et al. "P-38 Lightning." ''The Great Book of World War II Airplanes'' (Originally published as 12 separate volumes for each individual aircraft). Tokyo: Bonanza Books, 1984. {{ISBN|0-517-45993-0}}. * Francillon, René J. ''Lockheed Aircraft since 1913''. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press, 1987. (Originally published by Putnam Aeronautical Books, London). {{ISBN|978-0-87021-897-2}}. * Frey, Royal D. ''Flying American Combat Aircraft of WWII: 1939–45''. New York: Stackpole, 2004. {{ISBN|978-0-8117-3124-9}}. * Galland. Adolf. ''The First and The Last: The Rise and Fall of the German Fighter Forces, 1938–1945.'' New York: Henry Holt and Company, 1954. Non ISBN. * Garello, Giancarlo. ''Prede di guerra. Aerei jugoslavi, inglesi, statunitensi, belgi 1940–1943.'' Torino: La Bancarella Aeronautica, 2007. NON ISBN. * Gunston, Bill. ''Aircraft of World War II''. New York: Crescent Books, 1980. {{ISBN|0-517-31680-3}}. * Gunston, Bill. ''The Illustrated History of Fighters''. New York: Pocket Books, 1981. {{ISBN|0-671-05655-7}}. * Hagedorn, Daniel P. "From Caudiellos to COIN". ''[[Air Enthusiast]]'', Thirty-three, July–November 1986. pp.&nbsp;55–70. * Hatch, Herbert. ''An Ace and his Angel: Memoirs of a World War II Fighter Pilot''. Nashville, Kentucky: Turner Publishing Company, 2000. {{ISBN|1-56311-574-3}}. * Hearn, Chester G. [https://books.google.com/books?id=qmnO1b71f_YC&pg=PA86 ''Air Force: An Illustrated History: The U.S. Air Force from 1907 to the 21st Century.''] Minneapolis, Minnesota: Zenith Imprint, 2008. {{ISBN|0-7603-3308-4}}. * Holls, Dave and Michael Lamm. ''A Century of Automotive Style: 100 Years of American Car Design''. Stockton, California: Lamm-Morada Publishing Co., 1996. {{ISBN|978-0-932128-07-2}}. * Kaplan, Philip and Andy Saunders. ''Little Friends: The Fighter Pilot Experience in World War II England.'' New York: Random House, 1991. {{ISBN|0-394-58434-1}}. * Kenney, George C. [https://books.google.com/books?id=tWdbngbCc84C&pg=PA171 ''Xeneral Kenney Reports: A Personal History of the Pacific War.''] Darby, Pennsylvania: DIANE, 1997, First edition 1949. {{ISBN|0-912799-44-7}}. * Kinzey, Bert. ''Detail & Scale Volume 57 P-38 Lighting Part I XP-38 through P-38H''. Squadron/Signal Publications, 1998. {{ISBN|1-888974-10-9}} * Kirkland, Richard. ''War Pilot: True Tales of Combat and Adventure''. New York: Ballantine Books, 2003. {{ISBN|0-345-45812-5}}. * Knaack, Marcelle Size. ''Encyclopedia of US Air Force Aircraft and Missile Systems: Volume 1 Post-World War II Fighters 1945–1973''. Washington, D.C.: Office of Air Force History, 1978. {{ISBN|0-912799-59-5}}. * Maloney, Edward T. ''Lockheed P-38 "Lightning"'', Aero Series Vol. 19, Fallbrook, California: Aero Publishers, Inc., 1968. * Mason, Tim. ''The Secret Years: Flight Testing at Boscombe Down, 1939–1945''. Crowborough, UK: Hikoki Publications, 2010. {{ISBN|978-1-902109-14-5}}. * McFarland, Stephen L. [https://books.google.com/books?id=AZt6nAEpADAC&pg=PA33 ''A Concise History of the U.S. Air Force.''] Washington, D.C.: Government Printing Office, Fiftieth Anniversary Commemorative edition 1997. {{ISBN|0-16-049208-4}}. * McFarland, Stephen L. and Wesley Phillips Newton. ''To Command the Sky: The Battle for Air Superiority Over Germany, 1942–1944''. Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press, 1991. {{ISBN|978-0-8173-5346-9}}. * Neulen, Hans Werner. ''In the Skies of Europe.'' Ramsbury, Marlborough, UK: The Crowood Press, 2000. {{ISBN|1-86126-799-1}}. * ''Of Men and Stars: A History of Lockheed Aircraft Corporation, 1913–1957''. Burbank, California: Lockheed Aircraft Corporation, 1958. * [[Stacy Schiff|Schiff, Stacy]]. [https://books.google.ca/books?id=2G4Q_GNpCUMC ''Saint-Exupéry: A Biography.''] New York: Henry Holt 2006, First edition 1994. {{ISBN|978-0-679-40310-4}}. * Schom, Alan. [https://books.google.com/books?id=uaTrtr_ZSsUC&pg=PA310 ''The Eagle and the Rising Sun: The Japanese–American War, 1941–1943, Pearl Harbor Through Guadalcanal.''] New York: W. W. Norton, 2004. {{ISBN|0-393-04924-8}}. * Schnitzler, R., G.W. Feuchter and R. Schulz, eds. ''Handbuch der Luftfahrt (Manual of Aviation)'' (in German). Munich: J.F. Lehmanns Verlag, 1939. * Scutts, Jerry. ''Bf 109 Aces of North Africa and the Mediterranean''. Oxford, UK: Osprey Publishing, 1994. {{ISBN|1-85532-448-2}}. * Scutts, Jerry. ''Lockheed P-38 Lightning''. London: The Crowood Press, 2006. {{ISBN|1-86126-770-3}}. * Sgarlato, Nico. "I P-38 Italiani. (in Italian)". ''Aerei Nella Storia n.21'', December 2000. * Sims, Edward H. ''Fighter Tactics and Strategy 1914–1970''. Fallbrook, California: Aero publisher Inc., 1980. {{ISBN|0-8168-8795-0}}. * Spick, Mike. ''Fighter Pilot Tactics: The Techniques of Daylight Air Combat''. Cambridge, UK: Patrick Stephens, 1983. {{ISBN|0-85059-617-3}}. * Spick, Mike. ''The Illustrated Directory of Fighters''. St. Paul, Minnesota: Salamander Books, 2002. {{ISBN|0-7603-1343-1}}. * Stanaway, John C. ''P-38 Lightning Aces of the Pacific and CBI.'' New York: Osprey, 1997. {{ISBN|1-85532-633-7}}. * Stanaway, John C. ''P-38 Lightning Aces of the ETO/MTO''. London: Osprey Publishing, 1998. {{ISBN|1-85532-698-1}}. * Stanaway, John C. ''P-39 Airacobra Aces of World War 2''. London: Osprey Publishing, 2001. {{ISBN|1-84176-204-0}}. * Thompson, J. Steve with Peter C. Smith. ''Air Combat Manoeuvres: The Technique and History of Air Fighting for Flight Simulation.'' Hersham, Surrey, UK: Ian Allan Publishing, 2008. {{ISBN|978-1-903223-98-7}}. * Thornborough, Anthony M. and Peter Y. Davies. ''Lockheed Blackbirds.'' St. Paul, Minnesota: Motorbooks International, 1988. {{ISBN|978-0-7110-1794-8}}. * Tillman, Barrett. ''Brassey's D-Day Encyclopedia: The Normandy Invasion A–Z''. Dulles, Virginia: Potomac Books (formerly Brassey's, Inc.), 2004. {{ISBN|1-57488-760-2}}. * ''United States Air Force Museum Guidebook''. Wright-Patterson AFB, Ohio: Air Force Museum Foundation, 1987. * Villagrán Kramer, Francisco. ''Biografía política de Guatemala'' (in Spanish). Guatemala City: Guatemala: [[Latin American Social Sciences Institute|Facultá Llatinoamericana de Ciencies Sociales]] (FLACSO), 1993. {{ISBN|978-99939-72-01-3}} == Enllaces esternos == * {{Commons|P-38 Lightning}} * [https://web.archive.org/web/20070222123849/http://www.nationalmuseum.af.mil/factsheets/factsheet.asp?id=2201 Páxina del Muséu de la Fuercia Aérea d'Estaos Xuníos dedicada al P-38] {{en}} * [https://web.archive.org/web/20070314085825/http://usaaf.com/aircraft/p38.htm Usaaf.com, Semeyes del P-38] {{en}} * [https://web.archive.org/web/20070304120309/http://ezellaviation.com/p38.htm ”The Flying Bulls P-38 Restoration” de Ezell Aviation] {{en}} * [http://www.thelostsquadron.com/ Páxina del Muséu Lost Squadron, llar del Lockheed Lightning "Glacier Girl," un P-38 recuperáu y minuciosamente restauráu a condiciones de vuelu n'habiendo estáu soterráu nel xelu por cinco décades] {{en}} * [http://p38assn.org/ Asociación Nacional y Muséu de P-38] {{en}} {{Tradubot|Lockheed P-38 Lightning}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeronaves de Lockheed|0022]] [[Categoría:Aeronaves]] [[Categoría:Caces d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Aviones de reconocencia de los Estaos Xuníos]] jm99r4penjwddkbm8mdsatna6x9928b Henry H. Arnold 0 153296 4376853 4055418 2025-06-17T14:13:11Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá arma => dicha arma 4376853 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Henry Harley Arnold''' o '''Henry H. Arnold''' {{nym}}, al que tamién se conoció col nome de '''''Hap''''' (por ''happy'', feliz n'[[Idioma inglés|inglés]]), foi un destacáu [[militar]] d'[[Estaos Xuníos]] Henry Harley Arnold algamó'l grau de [[Xeneral]] de la [[Fuercia Aérea de los Estaos Xuníos]], especialmente conocíu pol so papel mientres la [[Segunda Guerra Mundial]], mientres la que foi'l xefe del Estáu Mayor de dicha arma ente 1938 (cuando yera'l [[Cuerpu Aereu del Exércitu de los Estaos Xuníos]], hasta 1941) y 1945. Foi l'únicu oficial en xubir al grau de xeneral de la Fuercia Aérea, en xunu de 1949, siendo xubíu por orde del [[presidente de los Estaos Xuníos]] [[Harry S. Truman]], qu'asocediera a Franklin Delano Roosevelt como presidente a la muerte d'ésti. == Historial == Henry Harley Arnold salió llicenciáu como oficial de l'Academia Militar de [[West Point]] en 1907, y foi unu de los primeros militares d'Estaos Xuníos n'aprender a pilotar aviones, nuna fecha tan temprana como 1911, recibiendo lleiciones de vuelu de parte de los mesmos Orville y Wilbur Wright. Prueba de les sos capacidaes de navegación aérea ye que yá en 1912 ganó'l primer Troféu Clarence H. Mackay, al efectuar un vuelu de reconocencia d'unos 50 km de percorríu a bordu d'unu de los primeres y más primitivos modelos d'avión diseñaos polos hermanos Wright. En 1917 Arnold foi unviáu a [[Panamá]], onde s'encargó d'entamar y adomar la 7ª Escuadrilla de los Estaos Xuníos. Convertíase asina n'unu de los pioneros de l'arma d'aviación nes [[Fuercies Armaes de los Estaos Xuníos]], lo qu'a la llarga dio ales a la so carrera militar, a pesar de que'l ser unviáu a esi destín torgó-y tomar parte na [[Primer Guerra Mundial]]. [[Ficheru:Arnold-Spaatz-Vandenberg.jpg|thumbnail|240px|right|Los xenerales Arnold, [[Carl Spaatz|Spaatz]] y [[Hoyt S. Vandenberg|Vandenberg]].]] Nel periodu d'enteguerres destacó igualmente por ser unu de los más activos mandos militares d'Estaos Xuníos engarraos al aislamientu, yá que prevía un enfrentamientu con [[Xapón]] y con una [[Alemaña]] reforzada desque [[Adolf Hitler]] algamara'l poder. Ello supúnxo-y la estima del nuevu [[presidente de los Estaos Xuníos]] [[Franklin Delano Roosevelt]] cuando ésti empezó a tomar midíes pa proceder al desenvolvimientu armamentístico del país en previsión de la guerra que s'averaba. En 1938 foi nomáu primer xefe del Estáu Mayor del nuevu [[Cuerpu Aereu del Exércitu de los Estaos Xuníos]], cargu dende'l qu'impulsó'l desenvolvimientu de la Fuercia Aérea d'Estaos Xuníos, na llinia marcada pol presidente Roosevelt. Al españar la [[Segunda Guerra Mundial]] impulsó la creación de la [[8º Fuercia Aérea (Estaos Xuníos)|8º Fuercia Aérea]] d'Estaos Xuníos, que tuvo papel destacáu na llucha contra'l [[Tercer Reich]] nel [[Frente Occidental (Segunda Guerra Mundial)|Frente d'Europa Occidental]], por aciu constantes aiciones de [[bombardéu estratéxicu]]. En [[1945]], ensin arrenunciar a les sos obligaciones anteriores, asumió amás el mandu direutu de la [[20º Fuercia Aérea (Estaos Xuníos)|20º Fuercia Aérea]] d'Estaos Xuníos, qu'efectuó aiciones de [[bombardéu estratéxicu]] contra les ciudaes y les industries de [[Xapón]]. Mientres la Segunda Guerra Mundial tuvo sol so mandu a 2.500.000 soldaos y 75.000 aviones. Morrió d'un infartu al corazón en 1950. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1886|1950|Arnold, Henry Harley}} {{Tradubot|Henry H. Arnold}} [[Categoría:Militares d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Militares d'Estaos Xuníos de la Primer Guerra Mundial]] qhq00572a3qcb8wkhz21keylmg13uog Aeropuertu Internacional Indira Gandhi 0 153356 4376872 4169630 2025-06-17T14:19:12Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá fuercia => dicha fuercia 4376872 wikitext text/x-wiki {{edificiu}} [[Ficheru:Delhi airport departure terminal 1A (1).JPG|thumb|Área pal Check-in de la Terminal 1A de partíes doméstiques.]] L''''Aeropuertu Internacional Indira Gandhi''' ({{lang-hi|इंदिरा गांधी अंतरराष्ट्रीय हवाई अड्डे पर}}) {{Códigos aeroportuarios|DEL|VIDP}}, asitiáu a 16 km del centru de la ciudá de [[Delhi]], ye unu de los principales accesos nacionales ya internacionales de la [[India]]. L'aeropuertu foi nomáu asina n'homenaxe a la ex Primer Ministru [[Indira Gandhi]], fía de [[Jawaharlal Nehru]]. == Estructura == Conocíu nos sos empiezos como Aeropuertu de Palam, foi renombráu a Aeropuertu Internacional Indira Gandhi tres la inauguración d'una nueva terminal internacional (Terminal 2) el 2 de mayu de 1986. Lo que foi l'Aeropuertu de Palam, anguaño conocíu como Terminal 1, ye utilizáu en forma esclusiva pa operaciones nacionales. La capacidá de la Terminal 1 ta envalorada en 7,15 millones de pasaxeros per añu. Sicasí, la realidá ye que mientres el periodu 2005/2006 rexistró cerca de 10,4 millones de pasaxeros. Incluyendo la terminal internacional (Terminal 2) l'aeropuertu tien una capacidá total de 12,5 millones, pero'l tráficu de pasaxeros pal mesmu periodu foi de 16,2 millones. Cuenta con un serviciu de tresporte gratuitu ente les terminales. L'Aeropuertu Internacional Indira Gandhi tien dos pistes non paraleles: la pista principal 10/28 (3.810 m) y la pista auxiliar 09/27 (2.813 m). La pista 28 ye una de les poques n'Asia y la única na India fornida con un Sistema d'aterrizaxe per presea CAT III-B. Mientres l'iviernu de 2005 l'aeropuertu rexistró un númberu récor d'interrupción d'operaciones por causa de borrina/smog. Por esa razón, delles aereollinies doméstiques entrenaron a los sos pilotos pa operar so les condiciones CAT-II con una visibilidá mínima de 350 m. El 31 de marzu de 2006, l'aeropuertu convertir nel primer aeropuertu indiu n'operar dos pistes en forma simultánea, tres una prueba qu'arreyó una aeronave de [[SpiceJet]] aterrizando y otra de [[Jet Airways]] desapegando. Por cuenta de que la Base Hindon de la Fuercia Aérea de la India atopar na ruta de vuelu del Aeropuertu Internacional Indira Gandhi, ye necesariu que les aeronaves civiles realicen un xiru pa evitar el sobrevuelu de la instalación militar. N'años anteriores la Fuercia Aérea de la India solía cerrar l'Aeropuertu Internacional Indira Gandhi pa utilizalo mientres les celebraciones añales de dicha fuercia. Dende'l 2006 tales actividaes van ser realizaes na Base Hindon de la Fuercia Aérea, p'amenorgar la interrupción del tráficu aereu civil del aeropuertu. Esto quiciabes seya una consecuencia de la privatización del aeropuertu llevada alantre a principios de 2006. == Modernización == Debíu al pronunciáu aumentu rexistráu nel tráficu aereu mientres los años 2004 y 2005, d'aproximao 24% per añu, la modernización de los aeropuertos de [[Nueva Delhi]] y [[Bombay]] (ente dambos responsables del 50% del tráficu aereu de la India) volvióse necesaria pa solliviar la creciente conxestión del tráficu aereu. El Gobiernu de la India tomó la decisión de modernizar estos aeropuertos por aciu un llamáu a llicitación internacional. Tres un llargu y cuasi controversial procedimientu, los sobres coles ufiertes fueron abiertes pol Gobiernu y pal casu del Aeropuertu Internacional Indira Gandhi resultó favorecíu'l consorciu formáu por GMR Industries y [[Fraport]], operador del [[Aeropuertu de Frankfurt del Main]]. D'alcuerdu al contratu, los aeropuertos van ser daos en concesión a los consorcios privaos, que van tener un 74% de participación accionaria nel aeropuertu ente que l'Autoridá Aeroportuaria de la India (AAI) va retener el restante 26%. Esta concesión va ser por un términu de 30 años con posibilidá d'estensión. L'aeropuertu va tar llistu pa los Xuegos de la Mancomunidá Británica del 2010. Tamién hubo una fuelga entamada polos trabayadores de l'Autoridá Aeroportuaria de la India en protesta pola "privatización" d'estos aeropuertos, lo cual afectó llevemente'l tráficu aereu domésticu. Finalmente'l Ministru d'Aviación Civil, Praful Patel, d'alcuerdu a la decisión del Primer Ministru [[Manmohan Singh]], garantizó a los trabayadores de que la nueva alministración absorbería un 60% del personal y el restu, va ser reteníu pola mesma Autoridá Aeroportuaria de la India. Reliance Capital, que foi unu de los que participó de la llicitación desconoció l'axudicación y presentó'l so reclamu ante la Corte Suprema, pero'l veredictu foi en favor de GMR-Fraport. El procesu de modernización empezó colos consorcios depositando les garantíes por un valor de 5 billones d'[[rupiah india|INR]] cada unu. Sicasí, l'aeropuertu va tener una terminal interina que va tar llista pal 2008 pa remanar el tráficu de pasaxeros en forma provisional hasta que la tercer terminal seya completada pal 2010. Aquel día, la terminal provisional va ser utilizada puramente pa les [[aereollinia de baxu costu|aereollinies de baxu costu]]. La capacidá del aeropuertu va amontar de 15 a 37 millones de pasaxeros per añu. La tercera nueva terminal ye una terminal integrada, aproviendo servicios pa los [[Cabotaxe|vuelu de cabotaxe]] ya internacionales. La nueva terminal van ser un edificiu de dos plantes, la plata baxo va ser p'arribos y la planta alta pa les partíes. Va Ser coneutada col Metro de Delhi y una autopista de seis carriles. L'aeropuertu va tener 65 [[ponte d'embarque|puente d'embarque]], y un 90% del tráficu del aeropuertu va faer usu de los mesmos, tamién va cuntar con 130 mostradores pal check-in, 21 mostradores pal check-in automáticu, 72 puestos d'inmigración pa los pasaxeros internacionales, 15 árees d'escanio por rayos X pa los pasaxeros internacionales, 4 cintes tresportadores anches, y dos cintes tresportadores comunes pa los pasaxeros internacionales. La nueva terminal eventualmente va pasar a ser doméstica. Va Haber otres dos terminales a ser construyíes, a les cualos va trespasase tol tráficu internacional. Cuando se complete esta etapa, el nuevu Aeropuertu Internacional Indira Gandhi va tener la forma d'una "O". Va Tener 4 pistes, de les cualos la primera va tar rematada pal 2008, siendo la segunda pista más llarga d'Asia, dempués del [[Aeropuertu Internacional d'Almaty]], con 4.430 m y más de 500 mostradores pal check-in, y más de 200 pontes d'embarque. L'actual terminal internacional va siguir en serviciu y tamién va recibir una serie d'importantes cambeos. Polo pronto, l'esterior de la terminal doméstica foi repintada, y les señales anguaño tán más visibles. Cuasi tolos baños fueron dafechu refaccionados, tantu na terminal doméstica como internacional, y la terminal internacional cuenta con dos nueves sales de tar pa los pasaxeros de clase executiva y primer clase (polo que cunta con un total de trés). Tamién hai una sala pa pasaxeros de clase económica. Los comercios llibres d'impuestos tales como Gucci, Armani, ente munchos otros, según tamién comercios indios, van tener el so llugar nel aeropuertu pa la primavera de 2007. Un nuevu sistema de manexu d'equipaxes foi incorporáu, con nueves cintes tresportadores pal equipaxe. == Incidentes y accidentes == * el 25 de xineru de 1970: un [[Fokker F27|Fokker F27-200]] (9N-AAR) de [[Royal Nepal Airlines]] proveniente de [[Katmandú]], nel so aproximamientu mientres una nube, sufrió turbulencias y perdió altor sópito cuando se preparar p'aterrizar l'Aeropuertu de Palam. El pilotu nun pudo controlar l'aeronave y estrellóse cerca de la pista. De los 18 pasaxeros y 5 tripulantes, namái un miembru de la tripulación finó.<ref>[http://aviation-safety.net/database/dblist.php?sorteer=datekey_desc&kind=%&cat=%&page=1&field=Operatorkey&var=5478 Aviation Safety Network] aportáu'l 18 de payares de 2006.</ref> * el 23 de xunu de 1985, el [[Vuelu 182 de Air India]] que volaba la ruta [[Montreal]]-[[Londres]]-[[Delhi]]-[[Bombay]], esplotó en plenu vuelu, matando a tolos pasaxeros a bordu, foi un atentáu terrorista. * el 12 de payares de 1996 l'aeropuertu foi l'escenariu d'un desastre cuando un [[Boeing 747]] de [[Saudi Arabian Airlines]], que xubía tres el despegue, topetó contra una aeronave d'[[Air Kazakhstan]] que taba xubiendo tres el so despegue, topetó con una aeronave arrendada por una compañía de moda, causando la muerte de tolos pasaxeros a bordu de dambes. * el 24 d'avientu de 1999, el vuelu 814 d'[[Indian Airlines]], que desapegara dende [[Katmandú]] ([[Nepal]]) con destín al Aeropuertu Internacional Indira Gandhi foi secuestráu. L'aeronave voló por dellos puntos nel [[Asia Meridional]] mientres el Gobiernu d'India y los [[talibán]] axustaben. Un pasaxeru foi asesináu y dellos lliberaos. El 31 d'avientu'l restu de los pasaxeros fueron lliberaos. == Aereollinies y destinos == L'Aeropuertu Internacional Indira Gandhi ye'l [[Centru de conexón]] pa delles aereollinies indies, incluyendo [[Air Sahara]], [[Indian Airlines]], [[SpiceJet]], [[Alliance Air]] y [[IndiGo Airlines]]. [[Air India]] y [[Jet Airways]] tamién cunten con otru centru de conexón nel [[Aeropuertu Internacional Chhatrapati Shivaji]]. L'aeropuertu tamién ye una base principal pa delles aereollinies indies, ente les que s'inclúin [[Kingfisher Airlines]], [[Go Air]], [[Air Deccan]] y [[Air Sahara]]. === Destinos nacionales === {{Airport-dest-list |{{Bandera|IND}} [[AirAsia India]] | [[Aeropuertu Internacional de Bangalore|Bangalore]], [[Aeropuertu de Dabolim|Goa]], [[Guwahati]] |{{Bandera|IND}} [[Air India]] | [[Aeropuertu Internacional Sardar Vallabhbhai Patel|Ahmedabad]], [[Amritsar]], [[Aurangabad (Maharashtra)|Aurangabad]], [[Aeropuertu de Bagdogra|Bagdogra]], [[Aeropuertu Internacional de Bangalore|Bangalore]], [[Aeropuertu de Bhopal|Bhopal]], [[Aeropuertu Biju Patnaik|Bhubaneshwar]], [[Aeropuertu Internacional Chhatrapati Shivaji|Bombay]], [[Aeropuertu Internacional Netaji Subhash Chandra Bose|Calcuta]], [[Chandigarh]], [[Aeropuertu Internacional de Chennai|Chennai]], [[Aeropuertu de Coimbatore|Coimbatore]], [[Aeropuertu de Gaya|Gaya]], [[Aeropuertu de Dabolim|Goa]], [[Guwahati]], [[Aeropuertu Internacional de Hyderabad|Hyderabad]], [[Aeropuertu de Imphal|Imphal]], [[Aeropuertu Devi Ahilyabai Holkar|Indore]], [[Aeropuertu de Jaipur|Jaipur]], [[Aeropuertu de Jammu|Jammu]], [[Aeropuertu de Jodhpur|Jodhpur]], [[Khajuraho]], [[Aeropuertu Internacional de Cochin|Kochi]], [[Aeropuertu Internacional de Calicut|Kozhikode]], [[Leh]], [[Aeropuertu Amausi|Lucknow]], [[Aeropuertu Internacional de Mangalore|Mangalore]], [[Aeropuertu Internacional Dr. Babasaheb Ambedkar|Nagpur]], [[Patna]], [[Port Blair]], [[Puni]], [[Raipur]], [[Rajkot]], [[Aeropuertu Birsa Munda|Ranchi]], [[Aeropuertu de Srinagar|Srinagar]], [[Surat]], [[Aeropuertu Internacional de Trivandrum|Thiruvananthapuram]], Tirupati, [[Udaipur]], [[Vadodara]], [[Aeropuertu de Benarés|Varanasi]], [[Vijayawada]], [[Aeropuertu de Visakhapatnam|Visakhapatnam]] |{{Bandera|IND}} [[Air India]] Rexonal | [[Allahabad]], [[Aeropuertu Biju Patnaik|Bhubaneshwar]], [[Aeropuertu Internacional Chhatrapati Shivaji|Bombay]], [[Aeropuertu Jolly Grant|Dehradun]], [[Aeropuertu de Gaggal|Dharamsala]], [[Gwalior]], [[Aeropuertu de Jabalpur|Jabalpur]], [[Aeropuertu de Bhuntar|Kullu]], Pantnagar, [[Port Blair]], [[Surat]] |{{Bandera|IND}} [[GoAir]] | [[Aeropuertu Internacional Sardar Vallabhbhai Patel|Ahmedabad]], [[Aeropuertu de Bagdogra|Bagdogra]], [[Aeropuertu Internacional de Bangalore|Bangalore]], [[Aeropuertu Internacional Chhatrapati Shivaji|Bombay]], [[Aeropuertu Biju Patnaik|Bhubaneshwar]], [[Aeropuertu Internacional Netaji Subhash Chandra Bose|Calcuta]], [[Aeropuertu Internacional de Chennai|Chennai]], [[Aeropuertu de Dabolim|Goa]], [[Guwahati]], [[Aeropuertu de Jammu|Jammu]], [[Aeropuertu Internacional de Cochin|Kochi]], [[Leh]], [[Aeropuertu Amausi|Lucknow]], [[Aeropuertu Internacional Dr. Babasaheb Ambedkar|Nagpur]], [[Patna]], [[Port Blair]], [[Puni]], [[Aeropuertu Birsa Munda|Ranchi]], [[Aeropuertu de Srinagar|Srinagar]] |{{Bandera|IND}} [[IndiGo]] | [[Aeropuertu de Agartala|Agartala]], [[Aeropuertu Internacional Sardar Vallabhbhai Patel|Ahmedabad]], [[Aeropuertu de Bagdogra|Bagdogra]], [[Aeropuertu Internacional de Bangalore|Bangalore]], [[Aeropuertu Biju Patnaik|Bhubaneshwar]], [[Aeropuertu Internacional Chhatrapati Shivaji|Bombay]], [[Aeropuertu Internacional Netaji Subhash Chandra Bose|Calcuta]], [[Chandigarh]], [[Aeropuertu Internacional de Chennai|Chennai]], [[Aeropuertu de Coimbatore|Coimbatore]], [[Aeropuertu de Dibrugarh|Dibrugarh]], [[Aeropuertu de Dimapur|Dimapur]], [[Aeropuertu de Dabolim|Goa]], [[Guwahati]], [[Aeropuertu Internacional de Hyderabad|Hyderabad]], [[Aeropuertu de Imphal|Imphal]], [[Aeropuertu Devi Ahilyabai Holkar|Indore]], [[Aeropuertu de Jaipur|Jaipur]], [[Aeropuertu de Jammu|Jammu]], [[Aeropuertu Internacional de Cochin|Kochi]], [[Aeropuertu Internacional de Calicut|Kozhikode]], [[Aeropuertu Amausi|Lucknow]], [[Aeropuertu Internacional Dr. Babasaheb Ambedkar|Nagpur]], [[Patna]], [[Puni]], [[Raipur]], [[Aeropuertu Birsa Munda|Ranchi]], [[Aeropuertu de Srinagar|Srinagar]], [[Aeropuertu Internacional de Trivandrum|Thiruvananthapuram]], [[Vadodara]], [[Aeropuertu de Benarés|Varanasi]], [[Aeropuertu de Visakhapatnam|Visakhapatnam]] |{{Bandera|IND}} [[Jagson Airlines]] | [[Chandigarh]], [[Aeropuertu de Gaggal|Dharamsala]], [[Aeropuertu de Bhuntar|Kullu]], Pantnagar, [[Shimla]] |{{Bandera|IND}} [[Jet Airways]] | [[Aeropuertu Internacional Sardar Vallabhbhai Patel|Ahmedabad]], [[Amritsar]], [[Aeropuertu de Bagdogra|Bagdogra]], [[Aeropuertu Internacional de Bangalore|Bangalore]], [[Aeropuertu de Bhopal|Bhopal]], [[Aeropuertu de Bhuj|Bhuj]], [[Aeropuertu Internacional Chhatrapati Shivaji|Bombay]], [[Aeropuertu Internacional Netaji Subhash Chandra Bose|Calcuta]], [[Chandigarh]], [[Aeropuertu Internacional de Chennai|Chennai]], [[Aeropuertu Jolly Grant|Dehradun]], [[Aeropuertu de Gorakhpur|Gorakhpur]], [[Guwahati]], [[Aeropuertu Internacional de Hyderabad|Hyderabad]], [[Aeropuertu Devi Ahilyabai Holkar|Indore]], [[Aeropuertu de Jaipur|Jaipur]], [[Aeropuertu de Jodhpur|Jodhpur]], [[Khajuraho]], [[Leh]], [[Aeropuertu Amausi|Lucknow]], [[Aeropuertu Internacional Dr. Babasaheb Ambedkar|Nagpur]], [[Patna]], [[Puni]], [[Raipur]], [[Aeropuertu Birsa Munda|Ranchi]], [[Aeropuertu de Srinagar|Srinagar]], [[Aeropuertu Internacional de Trivandrum|Thiruvananthapuram]], [[Udaipur]], [[Aeropuertu de Benarés|Varanasi]], [[Aeropuertu de Visakhapatnam|Visakhapatnam]] |{{Bandera|IND}} [[Jet Airways]] operáu por [[JetLite|JetKonnect]] | [[Aeropuertu Internacional Sardar Vallabhbhai Patel|Ahmedabad]], [[Amritsar]], [[Aurangabad (Maharashtra)|Aurangabad]], [[Aeropuertu Internacional de Bangalore|Bangalore]], [[Aeropuertu de Bhopal|Bhopal]], [[Aeropuertu Internacional Chhatrapati Shivaji|Bombay]], [[Aeropuertu Internacional Netaji Subhash Chandra Bose|Calcuta]], [[Chandigarh]], [[Aeropuertu Internacional de Chennai|Chennai]], [[Aeropuertu de Dibrugarh|Dibrugarh]], [[Aeropuertu de Dabolim|Goa]], [[Guwahati]], [[Aeropuertu Internacional de Hyderabad|Hyderabad]], [[Aeropuertu Devi Ahilyabai Holkar|Indore]], [[Aeropuertu de Jammu|Jammu]], [[Aeropuertu Internacional de Cochin|Kochi]], [[Aeropuertu Amausi|Lucknow]], [[Port Blair]], [[Puni]], [[Raipur]], [[Aeropuertu de Srinagar|Srinagar]], [[Vadodara]] |{{Bandera|IND}} [[SpiceJet]] | [[Aeropuertu Internacional Sardar Vallabhbhai Patel|Ahmedabad]], [[Amritsar]], [[Aeropuertu de Bagdogra|Bagdogra]], [[Aeropuertu Internacional de Bangalore|Bangalore]], [[Aeropuertu Internacional Chhatrapati Shivaji|Bombay]], [[Aeropuertu Internacional Netaji Subhash Chandra Bose|Calcuta]], [[Chandigarh]], [[Aeropuertu Internacional de Chennai|Chennai]], [[Aeropuertu Jolly Grant|Dehradun]], [[Aeropuertu de Gaggal|Dharamsala]], [[Aeropuertu de Dabolim|Goa]], [[Guwahati]], [[Aeropuertu Internacional de Hyderabad|Hyderabad]], [[Aeropuertu de Jabalpur|Jabalpur]], [[Aeropuertu de Jaipur|Jaipur]], [[Aeropuertu de Jammu|Jammu]], [[Aeropuertu Internacional de Cochin|Kochi]], [[Puni]], [[Aeropuertu de Srinagar|Srinagar]], [[Udaipur]], [[Aeropuertu de Benarés|Varanasi]], [[Aeropuertu de Visakhapatnam|Visakhapatnam]] |{{Bandera|IND}} [[Vistara]] | [[Aeropuertu Internacional Sardar Vallabhbhai Patel|Ahmedabad]], [[Aeropuertu de Bagdogra|Bagdogra]], [[Aeropuertu Internacional de Bangalore|Bangalore]], [[Aeropuertu Internacional Chhatrapati Shivaji|Bombay]], [[Aeropuertu de Dabolim|Goa]], [[Guwahati]], [[Aeropuertu Internacional de Hyderabad|Hyderabad]], [[Aeropuertu Amausi|Lucknow]], [[Puni]] }} === Destinos internacionales === {|{{tablaguapa}} style="font-size: 85%" width="1000" align=center !rowspan="1"|Ciudaes por países||rowspan="1"|Nome del Aeropuertu||rowspan="1"|Aereollinies |- !colspan="6"|[[América del Norte]] |- |colspan="5"|{{CAN}} |- |[[Toronto]]||[[Aeropuertu Internacional Toronto Pearson]]||{{Bandera|IND}} [[Jet Airways]] (Vía [[Aeropuertu d'Ámsterdam-Schipol|AMS]]) / {{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] |- |[[Vancouver]]||[[Aeropuertu Internacional de Vancouver]]||{{Bandera|CAN}} [[Air Canada]] |- |colspan="5"|{{USA}} |- |[[Chicago]]||[[Aeropuertu Internacional O'Hare]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] |- |[[Newark (Nueva Jersey)|Newark]]||[[Aeropuertu Internacional Llibertá de Newark]]||{{Bandera|USA}} [[United Airlines]] |- |[[Nueva York]]||[[Aeropuertu Internacional John F. Kennedy]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] |- |[[San Francisco (California)|San Francisco]]||[[Aeropuertu Internacional de San Francisco]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] |- |[[Washington D. C.|Washington]]||[[Aeropuertu Internacional Washington Dulles]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] |- !colspan="6"|[[Europa]] |- |colspan="5"|{{GER}} |- |[[Frankfurt del Main]]||[[Aeropuertu de Frankfurt del Main]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|GER}} [[Lufthansa]] |- |[[Munich]]||[[Aeropuertu Internacional de Múnich]]||{{Bandera|GER}} [[Lufthansa]] |- |colspan="5"|{{AUT}} |- |[[Viena]]||[[Aeropuertu de Viena]]||{{Bandera|AUT}} [[Austrian Airlines]] |- |colspan="5"|{{FIN}} |- |[[Ḥélsinki]]||[[Aeropuertu de Ḥélsinki-Vantaa]]||{{Bandera|FIN}} [[Finnair]] |- |colspan="5"|{{FRA}} |- |[[París]]||[[Aeropuertu de París-Charles de Gaulle]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|FRA}} [[Air France]] |- |colspan="5"|{{ESP}} |- |[[Madrid]]||[[Aeropuertu de Madrid-Barajas]]||{{bandera|IND}} [[Air India]][https://web.archive.org/web/20161003185831/http://blog.olaviajes.com/air-india-conectar con-india-con-madrid-en-el-primer-turismu-tiempu/] |- |[[Barcelona|BARCELONA]] |[[AEROPUERTO BARCELONA]] |[[INDIA AIR]] |- |colspan="5"|{{ISL}} |- |[[Reikiavik]]||[[Aeropuertu Internacional de Keflavík]]||{{bandera|ISL}} [[WOW air]] (empecipia'l 7 d'avientu de 2018)<ref>{{cita noticia|url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/278614/wow-air-plans-delhi-launch-in-dec-2018/|títulu=WOW air plans Delhi launch in Dec 2018|autor=Liu, Jim|fecha=14 de mayu de 2018|fechaaccesu=14 de mayu de 2018|idioma=inglés|trans-title=WOW air entama volar a Delhi a partir d'avientu de 2018}}</ref> |- |colspan="5"|{{ITA}} |- |[[Milán]]||[[Aeropuertu de Milán-Malpensa]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] |- |[[Roma]]||[[Aeropuertu de Roma-Fiumicino]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|TAI}} [[China Airlines]] |- |colspan="5"|{{NED}} |- |[[Ámsterdam]]||[[Aeropuertu d'Ámsterdam-Schiphol]]||{{Bandera|IND}} [[Jet Airways]] / {{Bandera|NED}} [[KLM]] |- |colspan="5"|{{UK}} |- |[[Birmingham]]||[[Aeropuertu Internacional de Birmingham-West Midlands|Aeropueto Internacional de Birmingham]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] |- |[[Londres]]||[[Aeropuertu de Londres-Heathrow]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|IND}} [[Jet Airways]] / {{Bandera|UK}} [[British Airways]] / {{Bandera|UK}} [[Virgin Atlantic]] |- |colspan="5"|{{RUS}} |- |rowspan="3"| [[Moscú]] ||[[Aeropuertu Internacional de Moscú-Domodédovo]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] |- |[[Aeropuertu Internacional de Moscú-Sheremétievo]]||{{Bandera|RUS}} [[Aeroflot]] |- |[[Aeropuertu Internacional de Moscú-Vnúkovo]]||{{Bandera|RUS}} [[Transaero Airlines]] |- |colspan="5"|{{CHE}} |- |[[Zurich]]||[[Aeropuertu Internacional de Zurich]]||{{Bandera|CHE}} [[Swiss International Air Lines]] |- |colspan="5"|{{TUR}} |- |[[Istambul]]||[[Aeropuertu Internacional Atatürk]]||{{Bandera|TUR}} [[Turkish Airlines]] |- !colspan="6"|[[África]] |- |colspan="5"|{{ETH}} |- |[[Adís Abeba]]||[[Aeropuertu Internacional Bole]]||{{Bandera|ETH}} [[Ethiopian Airlines]] |- |colspan="5"|{{Bandera|Mauriciu}} [[Mauriciu]] |- |[[Puertu Lluis]]||[[Aeropuertu Internacional Sir Seewoosagur Ramgoolam|Aeropuertu Internacional de Mauriciu]]||{{Bandera|Mauriciu}} [[Air Mauritius]] |- !colspan="6"|[[Asia]] |- |colspan="5"|{{AFG}} |- |[[Kabul]]||[[Aeropuertu Internacional de Kabul]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|IND}} [[SpiceJet]] / {{Bandera|AFG}} [[Ariana Afghan Airlines]] / {{Bandera|AFG}} [[Kam Air]] / {{Bandera|AFG}} [[Safi Airways]] |- |[[Kandahar]]||[[Aeropuertu Internacional de Kandahar]]||{{Bandera|AFG}} [[Ariana Afghan Airlines]] |- |colspan="5"|{{SAU}} |- |[[Dammam]]||[[Aeropuertu Internacional Rei Fahd]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|IND}} [[Jet Airways]] / {{Bandera|SAU}} [[Saudi Arabian Airlines]] |- |[[Medina]]||[[Aeropuertu Príncipe Mohammad Bin Abdulaziz]]||{{Bandera|SAU}} [[Saudi Arabian Airlines]] |- |[[Riyad]]||[[Aeropuertu Internacional Rei Khalid]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|SAU}} [[Saudi Arabian Airlines]] |- |[[Yida]]||[[Aeropuertu Internacional Rei Abdulaziz]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|SAU}} [[Saudi Arabian Airlines]] |- |colspan="5"|{{Bandera|Baḥréin}} [[Baḥréin]] |- |[[Manama]]||[[Aeropuertu Internacional de Baḥréin]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|Baḥréin}} [[Gulf Air]] |- |colspan="5"|{{BAN}} |- |[[Dhaka]]||[[Aeropuertu Internacional Zia]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|IND}} [[Jet Airways]] / {{Bandera|BAN}} [[Biman Bangladesh Airlines]] |- |colspan="5"|{{BTN}} |- |[[Paru (Bután)|Paru]]||[[Aeropuertu Internacional de Paru]]||{{Bandera|BTN}} Bhutan Airlines / {{Bandera|BTN}} [[Druk Air]] |- |colspan="5"|{{CHN}} |- |[[Guangzhou]]||[[Aeropuertu Internacional de Cantón-Baiyun]]||{{Bandera|CHN}} [[China Southern Airlines]] |- |[[Beixín]]||[[Aeropuertu Internacional de Beixín-Capital]]||{{Bandera|CHN}} [[Air China]] / {{Bandera|CHN}} [[China Eastern Airlines]] |- |[[Shanghai]]||[[Aeropuertu Internacional Pudong]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|CHN}} [[China Eastern Airlines]] |- |colspan="5"|{{KOR}} |- |[[Seúl]]||[[Aeropuertu Internacional d'Incheon]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] (Vía [[Aeropuertu Internacional de Hong Kong|HKG]]) / {{Bandera|KOR}} [[Asiana Airlines]] |- |colspan="5"|{{UAE}} |- |[[Abu Dhabi]]||[[Aeropuertu Internacional d'Abu Dhabi]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|IND}} [[Jet Airways]] / {{Bandera|EAX}} [[Etihad Airways]] |- |[[Dubái]]||[[Aeropuertu Internacional de Dubái]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|IND}} [[IndiGo]] / {{Bandera|IND}} [[Jet Airways]] / {{Bandera|IND}} [[SpiceJet]] / {{Bandera|EAX}} [[Emirates]] / {{Bandera|EAX}} [[flydubai]] |- |[[Sharjah]]||[[Aeropuertu Internacional de Sharjah]]||{{Bandera|EAX}} [[Air Arabia]] |- |colspan="5"|{{HKG}} |- |[[Ḥong Kong]]||[[Aeropuertu Internacional de Hong Kong]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|IND}} [[Jet Airways]] / {{Bandera|HKG}} [[Cathay Pacific]] |- |colspan="5"|{{IRQ}} |- |[[Bagdag]]||[[Aeropuertu Internacional de Bagdag]]||{{Bandera|IRQ}} [[Iraqi Airways]] |- |[[Basora]]||[[Aeropuertu Internacional de Basora]]||{{Bandera|IRQ}} [[Iraqi Airways]] |- |colspan="5"|{{IRN}} |- |[[Teḥrán]]||[[Aeropuertu Internacional Imán Jomeini]]||{{Bandera|IRN}} [[Mahan Air]] |- |colspan="5"|{{ISR}} |- |[[Tel Aviv]]||[[Aeropuertu Internacional Ben Gurion]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] |- |colspan="5"|{{JPN}} |- |[[Osaka]]||[[Aeropuertu Internacional de Kansai]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] (Vía [[Aeropuertu Internacional de Hong Kong|HKG]]) |- |[[Tokiu]]||[[Aeropuertu Internacional de Narita]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|JPN}} [[All Nippon Airways]] / {{Bandera|JPN}} [[Japan Airlines]] |- |colspan="5"|{{KAZ}} |- |[[Almaty]]||[[Aeropuertu Internacional d'Almaty]]||{{Bandera|KAZ}} [[Air Astana]] |- |colspan="5"|{{Bandera|Kirguistán}} [[Kirguistán]] |- |[[Biskek]]||[[Aeropuertu Internacional d'Esquites]]||{{Bandera|Kirguistán}} Pegasus Asia |- |colspan="5"|{{KWT}} |- |[[Ciudá de Kuwait]]||[[Aeropuertu Internacional de Kuwait]]||{{Bandera|KWT}} [[Kuwait Airways]] |- |colspan="5"|{{MYS}} |- |[[Kuala Lumpur]]||[[Aeropuertu Internacional de Kuala Lumpur]]||{{Bandera|MYS}} [[Malaysia Airlines]] / {{Bandera|MYS}} [[Malindo Air]] |- |colspan="5"|{{MMR}} |- |[[Yangon]]||[[Aeropuertu Internacional de Yangon]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] |- |colspan="5"|{{NEP}} |- |[[Katmandú]]||[[Aeropuertu Internacional de Katmandú]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|IND}} [[IndiGo]] / {{Bandera|IND}} [[Jet Airways]] / {{Bandera|IND}} [[SpiceJet]] / {{Bandera|NEP}} [[Nepal Airlines]] / {{Bandera|BTN}} [[Druk Air]] |- |colspan="5"|{{OMA}} |- |[[Mascate]]||[[Aeropuertu Internacional de Seeb]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|OMA}} [[Oman Air]] |- |colspan="5"|{{PAK}} |- |[[Karachi]]||[[Aeropuertu Internacional Jinnah]]||{{Bandera|PAK}} [[Pakistan International Airlines]] |- |[[Lahore]]||[[Aeropuertu Internacional Allama Iqbal]]||{{Bandera|PAK}} [[Pakistan International Airlines]] |- |colspan="5"|{{Bandera|QAT}} [[Qatar]] |- |[[Doḥa]]||[[Aeropuertu Internacional Hamad]]||{{Bandera|IND}} [[Jet Airways]] / {{Bandera|QAT}} [[Qatar Airways]] |- |colspan="5"|{{SIN}} |- |[[Singapur]]||[[Aeropuertu Internacional de Singapur]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|IND}} [[Jet Airways]] / {{bandera|SIN}} [[Singapore Airlines]] |- |colspan="5"|{{SRI}} |- |[[Colombu]]||[[Aeropuertu Internacional Bandaranaike]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|SRI}} [[SriLankan Airlines]] |- |colspan="5"|{{THA}} |- |[[Bangkok]]||[[Aeropuertu Internacional Suvarnabhumi]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] / {{Bandera|IND}} [[Jet Airways]] / {{Bandera|THA}} [[Thai Airways]] |- |colspan="5"|{{Bandera|TAI}} [[Taiwán]] |- |[[Taipéi]]||[[Aeropuertu Internacional de Taiwán Taoyuan]]||{{Bandera|TAI}} [[China Airlines]] |- |colspan="5"|{{Bandera|Taxiquistán}} [[Taxiquistán]] |- |[[Duxambé]]||[[Aeropuertu Internacional de Duxambé]]||{{Bandera|Taxiquistán}} [[Tajik Air]] operáu por East Air |- |colspan="5"|{{TKM}} |- |[[Axgabat]]||Aeropuertu Internacional de Axgabat||{{Bandera|TKM}} [[Turkmenistan Airlines]] |- |colspan="5"|{{UZB}} |- |[[Taxkent]]||[[Aeropuertu Internacional de Taxkent]]||{{Bandera|UZB}} [[Uzbekistan Airways]] |- !colspan="6"|[[Oceanía]] |- |colspan="5"|{{AUS}} |- |[[Melbourne]]||[[Aeropuertu Internacional Tullamarine]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] |- |[[Sydney]]||[[Aeropuertu Internacional Kingsford Smith]]||{{Bandera|IND}} [[Air India]] |- |} == Enllaces esternos == * [http://www.newdelhiairport.in Sitiu web oficial d'Aeropuertu Internacional Indira Gandhi] == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Aeropuerto Internacional Indira Gandhi}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeropuertos internacionales de la India|Indira Gandhi]] [[Categoría:Tresporte de Nueva Delhi]] cx249x4sqmlxma9sxocd7nfwatge8gz Llista d'aeropuertos d'Asia 0 153476 4377286 4141251 2025-06-18T08:49:09Z XabatuBot 43102 iguo testu: Nyaung O => Nyaung U 4377286 wikitext text/x-wiki La siguiente ye una llista non refecha de '''aeropuertos d'Asia''', ordenada per países. {{Conteníu|derecha}} == {{bandera|Afganistán}} [[Afganistán]]== {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional de Kabul]] || KBL || OAKB || [[Kabul]] |- || [[Aeropuertu de Bamiyán]] || BIN || OABN || [[Bamiyán]] |- || [[Base Aérea de Bagram]] || BPM || OAIX || [[Bagram]] |- || [[Aeropuertu de Bost]] || BST || OABT || [[Lashkar Gah]] |- || [[Aeropuertu de Fayzabad]] || FBD || OAFZ || [[Fayzabad]] |- || [[Aeropuertu de Herat]] || HEA || OAHR || [[Herat]] |- || [[Aeropuertu de Jalalabad]] || JAA || OAJL || [[Jalalabad]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Kandahar]] || KDH || OAKN || [[Kandahar]] |- || [[Aeropuertu de Mazari Sharif]] || MZR || OAMS || [[Mazari Sharif]] |} == {{bandera|Arabia Saudita}} [[Arabia Saudita]]== {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Rei Khalid]] || RUH || OERK || [[Riyad]] |- || [[Aeropuertu Príncipe Mohammad Bin Abdulaziz]] || MED || OEMA || [[Medina]] |- || [[Aeropuertu Internacional Rei Fahd]] || DMM || OEDF || [[Dammam]] |- || [[Aeropuertu Internacional Rei Abdulaziz]] || JED || OEJN || [[Yida]] |- || [[Aeropuertu de Thumamah]] || || OETH || [[Ath Thumamah]] |} == {{bandera|Armenia}} [[Armenia]]== {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional de Zvartnots]] || EVN || UDYZ || [[Yereván]] |} == {{bandera|Azerbaixán}} [[Azerbaixán]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional Heydar Aliyev]] || GYD || UBBB || [[Bakú]] |- || [[Aeropuertu de Ganja]] || KVD || UBBG || [[Ganja (Azerbaixán)|Ganja]] |} == {{bandera|Bangladex}} [[Bangladex]]== {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional Zia]] || DAC || VGZR || [[Dhaka]] |- || [[Aeropuertu de Barisal]] || BZL || VGBR || [[Barisal]] |- || [[Aeropuertu Internacional Shah Amanat]] || CGP || VGEG || [[Chittagong]] |- || [[Aeropuertu Internacional Osmani]] || ZYL || VGSY|| [[Sylhet]] |} == {{bandera|Baḥréin}} [[Baḥréin]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional de Baḥréin]] || BAH || OBBI || [[Baḥréin]] |} == {{bandera|Birmania}} [[Birmania]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional de Yangon]] || RGN || VYYY || [[Yangon]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Mandalay]] || MDL || VYMD || [[Mandalay (ciudá)|Mandalay]] |- || [[Aeropuertu de Heho]] || HEH || VYHH || [[Heho]] |- || [[Aeropuertu Nyaung U]] || NYU || VYBG || [[Nyaung U]] |} == {{bandera|Bután}} [[Bután]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional de Paru]] || PBH || VQPR || [[Paru (Bután)|Paru]] |- |} == {{bandera|Brunéi}} [[Brunéi]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional de Brunéi]] || BWN || WBSB || [[Brunéi]] |- || [[Aeródromu Anduki]] || ||WBAK||[[Seria]] |} == {{bandera|Camboya}} [[Camboya]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional de Pnom Penh]] || PNH || VDPP || [[Pnom Penh]] |- || [[Aeropuertu Internacional d'Angkor]] || REP ||VDSR|| [[Siem Reap]], [[Angkor Wat]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Sihanoukville]] || KOS || VDSV || [[Sihanoukville]] |} == {{bandera|Qatar}} [[Qatar]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional de Doḥa]] || DOH || OTBD || [[Doḥa]] |- |} == {{bandera|China}} [[China]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional de Hong Kong]] || HKG || VHHH || [[Ḥong Kong]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Beixín]] || PEK || ZBAA || [[Beixín]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Pudong]] || PVG || ZSPD || [[Shangái]] |- || [[Aeropuertu Internacional Hongqiao]] || SHA || ZSSS || [[Shangái]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Macáu]] || MFM || VMMC || [[Macáu]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Tianjin Binhai]] || TSN || ZBTJ || [[Tianjin]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Urumqi]] || URC || ZWWW || [[Urumchi]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Chongqing Jiangbei]] || CKG || ZUCK || [[Chongqing]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Haikou Meilan]] || HAK ||ZJHK || [[Haikou]] |- || [[Aeropuertu de Wuyishan]] || WUS || ZSWY || [[Wuyishan]] |- || [[Aeropuertu internacional de Changchun]] || CGQ || || [[Changchun]] |- || [[Aeropuertu internacional de Chengdu]] || CTU || ZUUU || [[Chengdu]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Dalian]] || DLC || || [[Dalian]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Harbin]] || HRB || || [[Harbin]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Fuzhou]] || FOC || || [[Fuzhou]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Wuhan Tiahne]] || WUH || ZHHH || [[Wuhan]] |- || [[Aeropuertu Internacional Lukou Nankín]] || NKG || ZSNJ || [[Nankín]] |- || [[Aeropuertu Internacional Baiyun]] || CAN || ZGGG || [[Guangzhou]] |- || [[Aeropuertu internacional Shenzhen]] || SZX || ZGSZ || [[Shenzhen]] |- | [[Aeropuertu de Bangda]] || BPX || ZUBD || [[Bangda]], [[Tíbet]] |- || [[Aeropuertu Internacional Kai Tak]] || HKG || VHHX || [[Ḥong Kong]] (Zarráu en 1998) |} == {{bandera|Corea del Norte}} [[Corea del Norte]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional de Sunan]] || FNJ || ZKPY || [[Pyong Yang]] |- || [[Aeropuertu de Chongjin]] || RGO || ZZ07|| [[Ch'ŏngjin]] |- || [[Aeropuertu de Haeju]] || HAE || || [[Haeju]] |- || [[Aeropuertu de Samjiyon]] || YJS || || [[Samjiyon]] |} == {{bandera|Corea del Sur}} [[Corea del Sur]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional d'Incheon]] || ICN || RKSI || [[Seúl]] |} == {{bandera|Emiratos Árabes Xuníos}} [[Emiratos Árabes Xuníos]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- |[[Aeropuertu Internacional d'Abu Dhabi]] || AUH || OMAA || [[Abu Dhabi]] |- |[[Aeropuertu Internacional de Dubái]] || DXB || OMDB || [[Dubái]] |} == {{bandera|India}} [[India]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- |[[Aeropuertu Internacional Indira Gandhi]] || DEL || VIDP || [[Nueva Delhi]] |- |[[Aeropuertu Internacional Chhatrapati Shivaji]] || BOM || VABB || [[Bombay]] |- |[[Aeropuertu Internacional de Thiruvananthapuram]] || TRV || VOTV || [[Thiruvananthapuram]] |- |} == {{bandera|Indonesia}} [[Indonesia]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional de Samarinda]] || || || [[Samarinda]] |- |[[Aeropuertu Internacional Soekarno-Hatta]]||CGK||WIII||[[Xakarta]] |- |[[Aeropuertu Ngurah Rai]]||DPS||WADD||[[Denpasar]], [[Bali]] |- || [[Aeropuertu Temindung]] || SRI || WALS || [[Samarinda]] |} == {{bandera|Iraq}} [[Iraq]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional de Bagdag]] || SDA || ORBI ||[[Bagdag]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Basora]] || BSR || ORMM ||[[Basora]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Mosul]] || OSM || ORBM || [[Mosul]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Erbil]] || EBL || ORER || [[Erbil (ciudá)|Erbil]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Nayaf]] || NJF || ORNI || [[Nayaf]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Suleimaniya]] || ISU || ORSU || [[Suleimaniya]] |} == {{bandera|Irán}} [[Irán]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- | [[Aeropuertu Internacional de Mehrabad]] || THR || OIII || [[Teḥrán]] |} == {{bandera|Israel}} [[Israel]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- ||[[Aeropuertu Internacional Ben Gurión]]||TLV||LLBG||[[Tel-Aviv]] |- ||[[Aeropuertu Sde Dov]]||SDV||????||[[Tel-Aviv]] |- ||[[Aeropuertu Internacional de Ovda]]||VDA||LLOV||[[Eilat]] |} == {{bandera|Xapón}} [[Xapón]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu de Haneda|Aeropuertu Internacional de Tokiu]] || HND || RJTT || [[Tokiu]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Kansai]] || KIX || RJBB || [[Osaka]]-[[Kansai]] |- || [[Aeropuertu Internacional de Narita]] || NRT || RJAA || [[Narita]] |- || [[Aeropuertu d'Hiroshima]] || HIJ || RJOA || [[Hiroshima]] |- || [[Aeropuertu de Matsuyama]] || MYJ || RJOM || [[Matsuyama]] |- || [[Aeropuertu Internacional Chūbu Centrair]] || NGO || RJGG || [[Nagoya]] |- || [[Aeropuertu de Naha]] || NHA || RJNH || [[Prefeutura d'Okinawa|Okinawa]]-[[Naha]] |} == {{bandera|Xordania}} [[Xordania]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional Queen Alia]] || AMM || OJAI || [[Amán]] |} == {{bandera|Kazakstán}} [[Kazakstán]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu internacional d'Almaty]] || ALA || UAAA || [[Almaty]] |- || [[Aeropuertu internacional de Nur-Sultan]] || TSE || UACC || [[Nur-Sultan]] |} == {{bandera|Kirguistán}} [[Kirguistán]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional d'Esquites]] || FRU || UAFM || [[Biskek]] |} == {{bandera|Laos}} [[Laos]] == {{AP|Aeropuertos de Laos}} == {{bandera|Malasia}} [[Malasia]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional de Kuala Lumpur]] || KUL || WMKK || [[Kuala Lumpur]] |- |} == {{bandera|Maldives}} [[Maldives]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional de Malé|Aeropuertu Internacional Ibrahim Nasir]] || MLE || VRMM || [[Malé]] |- |} == {{bandera|Nepal}} [[Nepal]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional de Katmandú]] || KTM || VNKT || [[Katmandú]] |- || [[Aeropuertu de Pokhara]] || PKR || VNPK || [[Pokhara]] |- |} == {{bandera|Omán}} [[Omán]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional de Seeb]] || MCT || OOMS || [[Mascate]] |} == {{bandera|Paquistán}} [[Paquistán]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional Jinnah]] || KHI || OPKC || [[Karachi]] |- |} == {{RUS}} == {{AP|Aeropuertos de Rusia|l1=Aeropuertos de Rusia}} == {{bandera|Singapur}} [[Singapur]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional de Singapur]] || SIN || WSSS || [[Singapur]] |- |} == {{bandera|Siria}} [[Siria]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- ||[[Aeropuertu Internacional de Damascu]] || DAM || OSDI || [[Damascu]] |- | [[Aeropuertu de Aleppo]] || ALP || OSAP || [[Aleppo]] |- | [[Aeropuertu de Latakia|Aeropuertu Internacional Bassel Al-Assad]] || LTK || OSLK || [[Latakia]] |} == {{bandera|Tailandia}} [[Tailandia]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional Suvarnabhumi]] || BKK || VTBS || [[Bangkok]] |- || [[Aeropuertu Internacional Don Mueang]] || DMK || VTBD || [[Bangkok]] |- | [[Aeropuertu Internacional de Phuket]] || HKT || VTSP || [[Phuket]] |- | [[Aeropuertu Internacional de Chiang Mai]] || CNX || VTCC || [[Chiang Mai]] |- | [[Aeropuertu Internacional de Hat Yai]] || HDY || VTSS || [[Hat Yai]] |- | [[Aeropuertu Internacional Mae Fah Luang-Chiang Rai]] || CEI || VTCT || [[Chiang Rai]] |- | [[Aeropuertu de Koh Samui]] || USM || VTSM || [[Ko Samui]] |- | [[Aeropuertu de Krabi]] || KBV || VTSG || [[Krabi]] |- | [[Aeropuertu de Chumphon]] || CJM || VTSE || [[Chumphon]] |- | [[Aeropuertu de Udon Thani]] || UTH || VTUD || [[Udon Thani]] |- | [[Aeropuertu de Surat Thani]] || URT || VTSB || [[Surat Thani]] |- | [[Aeropuertu de Nakhon Si Thammarat]] || NST || VTSF || [[Nakhon Si Thammarat]] |- | [[Aeropuertu de Ubon Ratchathani]] || UBP || VTUU || [[Ubon Ratchathani]] |- | [[Aeropuertu de Khon Kaen]] || KKC || VTUK || [[Khon Kaen]] |- | [[Aeropuertu de Trang]] || TST || VTST || [[Trang]] |} == {{bandera|Taxiquistán}} [[Taxiquistán]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu de Duxambé]] || DYU || UTDD || [[Duxambé]] |} == {{bandera|República de China}} [[República de China|Taiwán]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- ||[[Aeropuertu Internacional de Taiwán Taoyuan|Aeropuertu Internacional Taoyuan]] || TPE || RCTP || [[Taipéi]] |- |} == {{TLS}} == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- | [[Aeropuertu Internacional Presidente Nicolau Lobato]] || DIL || WPDL || [[Dili]] |- |- | [[Aeropuertu de Baucau-Cakung]] || BCH || WPEC || [[Baucau]] |} == {{bandera|Uzbequistán}} [[Uzbequistán]]== {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- || [[Aeropuertu Internacional de Taxkent|Aeropuertu Internacional Islam Karimov]] || TAS || UTTT || [[Taxkent]] |} == {{bandera|Vietnam}} [[Vietnam]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- ||[[Aeropuertu Internacional de Da Nang]] || DÁI || VVDN || [[Da Nang]] |- | [[Aeropuertu de Cam Ranh]] || CXR || VVCR || [[Cam Ranh]] |- | [[Aeropuertu de Phu Bai]] || HUI || VVPB || [[Hue]] |- | [[Aeropuertu internacional de Noi Bai]] || HAN || VVNB || [[Ḥanói]] |- | [[Tan Son Nhat Aeropuertu Internacional]] || SGN || VVTS || [[Ciudá Ho Chi Minh]] |- |} == {{bandera|Yeme}} [[Yeme]] == {| {{tablaguapa}} ! Denominación ! Códigu [[Asociación de Tresporte Aereu Internacional|IATA]] ! Códigu [[Organización d'Aviación Civil Internacional|OACI]] ! Allugamientu |- ||[[Aeropuertu Internacional de Sana'a]] || SAH || OYSN || [[Sana'a]] |- | [[Aeropuertu Internacional d'Aden]] || ADE || OYAA || [[Adén]] |} == Ver tamién == * [[Aeropuertos del mundu]] ** [[Aeropuertos d'África]] ** [[Aeropuertos d'América]] ** [[Aeropuertos d'Europa]] ** [[Aeropuertos d'Oceanía]] {{Tradubot|Anexo:Aeropuertos de Asia}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commons}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeropuertos]] [[Categoría:Llistes d'aeropuertos]] nni8lfm7dx0ktfhz192qbgfv486yd8z Fontes del derechu 0 153588 4376945 4364789 2025-06-17T14:38:33Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá práutica => dicha práutica 4376945 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20150415}} [[Ficheru:JMR-Memphis1.jpg|thumb|260px|right|La xusticia representar por una muyer colos güeyos vendados, con una balanza nuna mano y una espada na otra.]] El términu '''fonte del [[derechu]]''' designa tou lo que contribúi o contribuyó a crear el conxuntu de regles xurídiques aplicables güei pol Home. Como regla xeneral les principales fontes del Derechu, fueron La Relixón y Les Costumes, d'ende emanó la moral que fora tratada y estudiada pola Ética como ciencia y depués pol Derechu. Los más antiguos escritos relixosos nos que s'afiguró moral y regularon la conducta del home fueron tolos documentos que conformen güei La Biblia y El Códigu d'Hammurabi. Nos países con derechu escritu, les principales fontes del derechu son tanto testos como [[Tratáu internacional|trataos internacionales]], [[Constitución|constituciones]], [[lleis]], [[reglamentu|reglamentos]]. Sicasí, otres fontes son dacuando almitíes según la materia, tales como la [[costume]], los principios xenerales del derechu consagraos pola [[xurisprudencia]] (dacuando inspiraos pola doctrina de xuristes especializaos, profesores, abogaos, maxistraos, etc.) o unos principios de [[derechu natural]], universales, escritos na naturaleza y costumes de los seres vivos y el ser mesmu de les coses. Les fontes del derechu son un criteriu de determinación del sistema xurídicu d'un país consideráu según tenga antecedentes de: * El derechu escritu, por casu el [[derechu romanu]], les constituciones de les polis griegues o los estaos europeos. * El [[derechu anglosaxón]], basáu na [[xurisprudencia]] o conxuntu de sentencies precedentes ([[Common law]]). * El [[derechu natural]], o iusnaturalismo, que s'estrema del [[derechu positivu]] por defender la esistencia d'unes regles universales o [[derechos humanos|derechos del home]] inalienables ya innatos dende la so mesma esistencia. Les '''fontes del derechu''' son los actos o fechos pasaos de los que deriva la creación, cambéu o estinción de [[norma xurídica|normes xurídiques]]. Dacuando, tamién, entender por tales a los órganos de los cualos emanan les [[norma xurídica|lleis]] que componen el [[ordenamientu xurídicu]] (conocíos como ''órganos normativos'' o ''facultaes normatives''), y a los factores históricos qu'inciden na creación del derechu. De les fontes del derechu esprender, respeutivamente, les nociones de '''fontes materiales''' (o fontes en sentíu material), '''fontes formales''' (o fontes en sentíu formal) y '''fontes históriques'''. L'orixe de les normes xurídiques puede trate en: '''Fontes reales o materiales'''. Conxuntu de factores históricos, políticos, sociales, económicos, culturales, éticos o relixosos qu'inflúin na creación de la norma. Son los acontecimientos sociales qu'anicien la nacencia d'una norma xurídica o Llei. * Exemplu: la [[Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos|constitución de 1917]] de [[Méxicu]]. '''Fontes formales'''. Llugares onde tán recoyíes les normes: la [[llei|llexislación]], la [[doctrina]], la [[xurisprudencia]] y la [[costume]]. Pueden ser tantu les que tienen vixencia actual como les que la tuvieron. Son los procesos de creación de les normes xurídiques. * Exemplu: El procesu llexislativu. '''Fontes históriques'''. Testimonios, documentos (llibru, papiru, inscripciones, etc.), restos o oxetos qu'apurran información sobre los fechos que tuvieron llugar. Son aquellos documentos del pasáu que contienen una norma xurídica o llei. * Exemplu: [[Códigu d'Hammurabi]]. == Visión teórica de les fontes del derechu == Según la [[taxonomía aristotélica de la causa]], puede estremase: * Pola so causa formal: entendemos que ye la fuercia social con facultá normativa y creadora, según R. Capo. Esta se jacta por ser derechu venceyante y aplicable. Inflúi insoslayablemente a esta acepción la Teoría de la Institución, que califica como imprescindible a les fontes formales nel procesu d'aición de los entes sociales entamaos (instituciones). Dientro d'ésta puédese estremar: * Pola so orientación: ** '''Fontes polítiques''' (programes de [[partíu políticu|partíos políticos]] o [[revolución|movimiento revolucionarios]]). Pretenden crear presión coleutiva o desencadenar procesos institucionales. ** '''Fontes culturales''' (grupos sociales o operadores xurídicos). Escuerren la observancia de les lleis surdíes nel pasáu y l'estudiu teóricu de la realidá social actual. * Pola [[política]] nel momentu que aníciense: ** '''Fontes orixinaries'''. Les que crean [[derechu]] ''[[ex nihilo]]'' (de la nada), ensin un sistema xurídicu precedente. Característicu de los procesos revolucionarios. ** '''Fontes derivaes.''' Les que crean derechu usando los métodos procedimentales establecíos nun réxime xurídicu presistente. * Pola so causa material: entendemos que son les formes de exteriorización del derechu, onde atopamos: ** '''Fontes formales de conocencia xurídica''', entendíu como formes de manifestación empírica de normes, instituciones, etc. que pola so mera perceición fainos conocer que son o tienen que ver col derechu. ** '''Fontes formales d'interpretación y aplicación''', dientro de les cualos atopamos coles direutrices d'órganos esternos qu'escueyen a los órganos d'interpretación y aplicación, según dirixir el so xuiciu. Segundamente, atopamos colos órganos d'interpretación y aplicación, que son los tribunales de [[xusticia]]. D'últimes atopamos les espresiones formales de les normes almitíes, conceutu amestáu al positivismu xurídicu qu'alza como fonte cimera a la [[llei]], como fonte xenuina. De la mesma forma identifica a les fontes estatales coles fontes del derechu. Les fontes restantes (costume, xurisprudencia y principios xenerales) van apaecer como subsidiarias p'aplicar en defectu de llei. * Pol so '''causa eficiente''': son les categoríes, instituciones y facultaes qu'enconten el derechu. Por casu: [[Dios]], la [[razón]], el [[ser humanu]], el sentimientu xurídicu, etc. * Pol so '''causa final''': destacamos dientro d'ésta a dos bien importantes, que son la seguridá xurídica y la obediencia, problemes que'l sistema de fontes tiende a arreglar. ** [[Seguridá xurídica]]: el problema apaez si produz un ''[[non liquet]]'' por ausencia de llei. Pa ello utilicen los medios d'integración (interpretación estensiva, analoxía, equidad, principios xenerales del derechu) xuníu al establecimientu de fontes formales p'atopar una solución. == Fontes del derechu internu == Según la [[doctrina xurídica|doctrina]] comúnmente aceptada, son fontes del [[derechu internu]]: * La [[Constitución]]. En dellos países, la Constitución puede ser non escrita, como pasa en dellos sistemes de [[derechu anglosaxón]]. * La [[llei]] en sentíu ampliu, que toma toles normes de rangu llegal emanadas tantu del [[poder llexislativu]] como del [[poder executivu]]. La so definición sería: la llei dictada pola autoridá competente, que manda o prohibe en concordanza cola xusticia y para bien de los gobiernos y de los ciudadanos. * La [[derechu consuetudinario|costume]]. La nota distintiva fundamental ente llei y costume atópase nel so orixe o procedencia, pos la llei procede del poder llexislativu que la mesma sociedá estatuye, mientres la costume facer de la mesma sociedá, que por aciu la observación siguida d'una conducta acaba per imponer la como preceptu. Aun así, esta nun ye una fonte del derechu, pero tomen los fundamentos d'esta. Sicasí lo anterior, en dellos ordenamientos puede ser fonte supletoria de la llei, como asocede nel ordenamientu español. * Los [[principios xenerales del derechu]] y la [[xurisprudencia]], que complementen y sirven pa interpretar les normes qu'han de ser aplicaes, polo que son fontes que na práutica tienen muncha importancia. * Los [[reglamentu|reglamentos]] emanados del [[poder executivu]], que polo xeneral desenvuelven les [[lleis]]. De normal, tien una dependencia xerárquica de la llei, ensin perxuiciu de la esistencia de reglamentos derivaos de la [[potestá reglamentaria]] autónoma. * La [[Doctrina xurídica|doctrina]], en cuantes que puede influyir na adopción de normes o criterios d'interpretación. La prelación de fontes establecer cada [[ordenamientu xurídicu]] de forma distinta. La fuercia que se-y da a los costume y a la xurisprudencia nun ye la mesma. == Fontes del derechu Internacional == [[Ficheru:Peace Palace.jpg|thumb|300px|El ''Palaciu de la Paz'', sede de la [[Corte Internacional de Xusticia]].]] Nel marcu del [[derechu Internacional]], el ''Estatutu de la [[Corte Internacional de Xusticia]]'' numbera como fontes a: * Los [[tratáu internacional|trataos]], que pueden ser billaterales o multillaterales, y rixen les rellaciones ente los [[Estáu|Estaos]]; * La [[costume internacional]]; * Los [[principios xenerales del derechu]]; De la mesma, resulten medios auxiliares pa la determinación del derechu Internacional: * La [[xurisprudencia]] de los [[tribunales internacionales]], nos términos del art. 59 del Estatutu; * Les opiniones de la [[Doctrina xurídica|doctrina]]; Acútase, a pidíu de dambes partes na guerra, la posibilidá de fallar ''ex aequo et bonu'' (según lo bono y lo [[equidad|equitativo]]). Esto nun constitúi a la equidad en fonte, sinón en mediu escoyíu polos justiciables pa solucionar les sos disputes. Esto ye asina porque la equidad, analizada aislladamente, resulta ser un principiu xeneral del derechu, polo que ye fonte en base al art. 38.1. Amás, según cierta doctrina internacionalista, ye posible mentar tamién a: * Los actos unillaterales de los [[Estáu|Estaos]]. * Los actos y resoluciones de les [[organización internacional|Organizaciones internacionales]]. Otros autores, sicasí, argumenten que los trés fontes citaes nel art. 38.1 incisos a, b, y c —convenciones internacionales, costume internacional, principios xenerales del derechu— son les úniques que tienen tal calter y el restu de les supuestes «fontes» amenórguense, n'última instancia, a elles trés. En munchos casos la doctrina fala tamién del ''[[ius cogens]]''. Son aquelles normes que la comunidá internacional nel so conxuntu entiende d'obligáu acatamientu y que namái pueden ser revocaes por otra norma del mesmu calter. Estes disposiciones tienen reflexu nos artículos 53 y 64 de la ''[[Convención de Viena sobre'l derechu de los Trataos]]''. Pero, a lo postrero les normes de ''ius cogens'' son oxetu de discutiniu y dellos países nun reconocen la so esistencia. Xeneralmente, se les subsume n'el costume internacional, con calter de costume imperativa o -téunicamente- norma imperativa de derechu Internacional xeneral. La doctrina ye cuasi unánime n'almitir que nun esiste xerarquía dalguna ente los trés fontes formales citaes nel art. 38.1. == Regulación por países == === España === {{AP|derechu d'España}} [[Ficheru:Codigo Civil España 01.jpg|thumb|Primer páxina del [[Códigu Civil d'España]]. Edición de 1888.]] Según l'artículu 1.1 del [[Códigu Civil d'España|Códigu Civil]], les fontes del [[ordenamientu xurídicu]] son ''«la llei, el costume y los principios xenerales del derechu»''. La xurisprudencia (dos sentencies del Tribunal Supremu col mesmu pronunciamientu sobre una materia) nun ye considerada una fonte del derechu, yá que nun ta numberada dientro del artículu mentáu enantes. L'artículu 1.6 del Códigu Civil establez que ''«la xurisprudencia va complementar l'ordenamientu xurídicu cola doctrina que, de manera repitida, estableza'l Tribunal Supremu al interpretar y aplicar la llei, el costume y los principios xenerales del derechu.»'' Na actualidá, n'España, atópase abierta un intensu discutiniu ente civilistes y constitucionalistas al respeutu de la inclusión de la xurisprudencia del [[Tribunal Constitucional d'España|Tribunal Constitucional]] (TC) na categoría de les fontes del derechu. A favor de dicha inclusión aduzse que los sos resoluciones crean verdaderes normes, entá en defectu de regulación estatal (p.ej. lo asocedío col Serviciu Militar Obligatoriu y la oxeción de conciencia), o inclusive llega a constituyise como una fonte del derechu negativa, escluyendo lleis y reglamentos del ordenamientu xurídicu tres un xuiciu sobre la so constitucionalidá. En contra d'estos argumentos, plantégase'l fechu de que los sos resoluciones son, a pesar de nun tener calter xurisdiccional (al nun pertenecer el TC como tal al [[Poder Xudicial d'España|Poder Xudicial]] ordinariu), sentencies, esto ye, actos de conocencia del derechu, siendo por tanto invidable que'l TC anueve normativamente, pos de les sos sentencies non emanan lleis nin reglamentos de nengún tipu, sinón que tan solo son un tipu especial de fallos que venceyen a toos tocantes a la so condición de supremu intérprete de la Constitución. === Guatemala === Según l'artículu dos de la Llei del Organismu Xudicial (Decretu 2-89 del Congresu de la República de Guatemala) la llei ye la fonte del ordenamientu xurídicu. Esta veráse nutrida pola xurisprudencia. El costume va rexir namái en casu de delegación de llei o cuando nun esista llei de la materia y esta resulte probada. Exemplu d'esto atópase nel Códigu Civil nel so artículu 475 (Decreto Llei 106 del Xefe d'Estáu) al respective de la regulación de los mecanismos de designación de llenderos y moyones, asina mesmu en materia de Trabayu y Previsión Social, el costume imperará en favor del trabayador, como lo prescriben los artículos 15, 20 y 116 del Códigu de Trabayu. (Decretu 1441 del Congresu de la República de Guatemala). Al respective de la xurisprudencia, vale la pena mentar la Doctrina Llegal como fonte obligatoria de referencia pa los xueces. Esta configúrase en dos casos, al respective de la xurisdicción ordinaria, cola reiteración ininterrumpida de cinco fallo contestes en Casación, y trés en Sentencia d'Amparu n'Única Instancia, como lo prescribe'l Códigu Procesal Civil y Mercantil nos sos artículos 627(Decreto Llei 107 del Xefe d'Estáu) y l'artículu 43 de la Llei d'Amparo, Exhibición Personal y Constitucionalidá (Decretu 1-86 de l'Asamblea Nacional Constituyente). Dientro de les fontes estraordinaries del derechu cabo mentar el pactu coleutivu de condiciones de trabayu según l'artículu 49 del Códigu de Trabayu, que puede tener aplicación rexonal si constitúyese como un pactu coleutivu de condiciones de trabayu d'industria, actividá económica o rexón determinada. A lo último, el contratu, como una norma individualizada, ye consideráu venceyante pa los sos otorgantes, faciendo coercible el cumplimientu de los mesmos. (Artículu 1534 Códigu Civil, Decreto Llei 106 del Xefe d'Estáu de Guatemala). === Méxicu === En [[Méxicu]], son fontes direutes del [[derechu]] los testos llegales y la xurisprudencia (decisiones repitíes de la [[Suprema Corte de Xusticia de la Nación]] en Plenu que tamién ye obligatoria a les Sales de la SCJN) o funcionando en Salas; ye importante señalar que tamién integren xurisprudencia los Discutinios Constitucionales y les Contradicciones de Tesis, que ye cuando dos Criterios sofitaos por Tribunales Colexaos de Circuitu se contraponen, siendo entós la Suprema Corte de Xusticia de la Nación en Plenu, o funcionando en Salas, que les resuelven determinando cual criteriu ye'l que tien de prevalecer, que son d'observancia obligatoria pa tol Poder Xudicial de la Federación y del Fueru Común. La de los Tribunales Colexaos de Circuitu que son obligatorios pa Xulgaos Federales y pa tolos Tribunales del Fueru Común les cualos consisten en cinco decisiones consecutives en mesmu sentíu y nenguna decisión en contra, pueden sentar un precedente obligatoriu pa los xueces y persones con altu grau llexislativu, esto ye, según esta esposición ye de dimensión vertical de riba a embaxo. La [[costume]] ye en dellos casos fonte delegada. Por casu, en términos del artículu 17 de la Llei Federal del Trabayu, por que'l costume pueda invocase como tal y tar en posibilidá de reclamar la so reconocencia ya implantación definitiva, ye necesariu qu'alleguen les siguientes circunstancies: a) Que se trate d'una práutica repitida ya ininterrumpida por un tiempu considerable; b) Que dicha práutica realizar col consentimientu de les partes; c) Qu'esi consensu constitúyase como norma rectora de determinaes rellaciones; y d) Que tal práutica non contravenga disposiciones llegales o contractuales. Les opiniones doctrinaries, les esposiciones de motivos de la [[llei]] y otros trabayos preparatorios nun son fontes direutes del derechu en Méxicu, pero'l Poder Xudicial puede reconocelos como fontes delegaes. Los principios xenerales del derechu son fontes secundaries del derechu. Según el criteriu de la Suprema Corte Mexicana, a falta de preceptu llegal aplicable, el xulgador puede invocar como fundamentu de la so determinación los principios xenerales de derechu, como son el d'economía procesal y celeridad nel procedimientu, que atópense consagraos nel artículu 14 constitucional, nun debiéndose entender la so aplicación acutada a la materia civil, sinón a tolos asuntos xurídicos, «por envalorase tales principios como la formulación más xenérica de los valores establecíos pol nuesu actual orde xurídicu y que la so función non yá ye l'enllenar les llagunes de la llei, sinón coadyuvar na interpretación y aplicación del derechu». Coles mesmes en materia agrario, tamién ye aplicable la Verdá Sabida, que non se contrapone al testu Constitucional. === Perú === Nel sistema xurídicu peruanu, encuadráu dientro de la [[derechu continental|tradición romanu-xermanu-canónica]], son fontes del derechu la llexislación, la xurisprudencia, el costume, la doctrina, los principios xenerales del derechu y la declaración de voluntá. === Brasil === El sistema xurídicu brasilanu ye tradicionalmente entamáu poles fontes de la llei, les costumes, l'analoxía, la xurisprudencia, la doctrina, los principios xenerales del derechu y los contratos. Pero, hai autores contemporáneos que tán aldericando'l valor de los principios especiales del derechu, de les práutiques tradicionales de los pueblos autóctonos y les práutiques de ciudadanía alternatives, como les decisiones que son frutos de conciliación y mediación.<ref>{{cita llibru |apellíos=Bittar |nome=Eduardo |enllaceautor= |títulu=Introdução ao Estudo do Direito |url= |fechaaccesu= |añu=2018 |editorial=Saraiva |isbn=978-85-472-2319-9 |editor= |ubicación= |páxina= |idioma= |capítulu= }}</ref> === Conclusiones === Les fontes del derechu son la base pa la creación de normes xurídiques, que presenten distintes clasificaciones tomando en cuenta distintes enfoques. Les fontes históriques del derechu vienen ser les fontes del derechu puramente dicha, que fueron allugaes nel espaciu y tiempu por diversos autores y por distintes naciones, ello ayuda a comprobar la so evolución y efeutu na sociedá. La clasificación de les fontes del derechu dexa averanos con exactitú a la distribución de les fontes en función del criteriu de los autores. Les fontes non-xurídiques, a pesar de nun sofitar base xurídica, déxennos rellacionar a dereches con otres ciencies y la so influencia ye vixente nel ámbitu xurídicu. == Ver tamién == * * [[Diariu oficial]] * [[Promulgación y publicación]] * [[Costume mercantil]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * Bittar, Eduardo, ''Introdução ao Estudo do Direito''.Brasil, Sâo Paulo, 2018. * Bobbio, Norberto, ''Teoría xeneral del derechu'', traducción de Rozo Acuña, E., Temis, Madrid, 1997. * Nino, Carlos Santiago, ''Introducción al analís del derechu'', Ariel, Barcelona, 1996. * Otto, Ignacio de, ''Sistema de fontes''. * Díaz Castillo, Roberto. ''Manual de Fundamentos de Derechu''. Serviprensa Centroamericana. 1975, p.{{esd}}76. * Pérez Luño, A.{{esd}}Enrique. ''Teoría del Derechu: una concepción de la esperiencia xurídica''. Madrid. Tecnos. 2009. Capítulu XVI. ISBN 978-84-309-4951-9. == Enllaces esternos == * [http://www.dipublico.com.ar/?page_id=1793 Normes Internacionales sobre Fontes del Derechu Internacional.] {{Tradubot|Fuentes del derecho}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Fontes del derechu]] r4ib2mzaqu36vj7iyo951iutp0f0hv0 Counter-Strike: Global Offensive 0 153855 4376851 4341667 2025-06-17T14:12:59Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá arma => dicha arma 4376851 wikitext text/x-wiki {{videoxuegu}} '''''Counter-Strike: Global Offensive''''' ('''''CS:GO''''') ye un [[videoxuegu de disparos en primer persona]] desenvueltu por [[Valve Corporation]] en cooperación con [[Hidden Path Entertainment]], y ye'l cuartu xuegu de la saga [[Counter-Strike]], ensin cuntar [[Counter-Strike: Online]]. Foi llanzáu al mercáu'l 21 d'agostu de 2012 pa les plataformes de [[Microsoft Windows]], [[Mac OS X]] y [[Xbox 360]], ente que sufrió un retrasu en [[PlayStation 3]]. Darréu, la versión pa [[Linux]] tuvo disponible al públicu'l 22 de setiembre de 2014. ''Global Offensive'' dispunxo d'una [[Fases del desenvolvimientu de software#Beta|beta]] accesible namái por aciu invitación en [[Steam]], nel so momentu la [[revista]] [[PC Gamer]] anunció que'l videoxuegu sería llanzáu oficialmente'l 21 d'agostu de 2012 a un preciu de € 10,99<ref name="Llanzamientu de Counter-Strike: GO el 21 d'agostu a 10'99€ en PC. ">{{cita web |autor=Evan Lathi|títulu=Counter-Strike: GO release date is August 21, $15 price on PC|url=http://www.pcgamer.com/2012/06/04/counter-strike-go-release-date-is-august-21-15-price/|fechaaccesu=5 de xunu de 2012|fecha=4 de xunu de 2012|idioma=inglés}}</ref><ref>[http://store.steampowered.com/app/1800/ Counter-Strike: Global Offensive en Steam]</ref> Según los [[Desarrollador de videoxuegos|desarrolladores]], el xuegu cunta cola mesma mecánica que los sos antecesores, anque con dellos nuevos [[Mapes de Counter-Strike|maneres de xuegu]], y nun dexa la evolución de los personaxes gracies a hores de xuegu (como asocede nos xuegos [[Call of Duty]] o [[Battlefield]]), solamente ye necesariu ser arteru. Ta disponible para [[Windows]], [[OS X|Mac]], [[Linux]], [[SteamOS]], [[Xbox360]] y [[PlayStation 3]], [[Xbox One]]. La versión pa PlayStation 3 soporta [[DualShock|DualShock 3]], [[PlayStation Move]] o tecláu y mure USB. El 26 d'agostu de 2011 fueron amosaos un tráiler y un videu nel que se demostraben dalgunes de les novedaes. El 30 de payares de 2011 llanzóse la beta zarrada pa les sos pruebes, con dos mapes disponibles '''Dust''' y '''Dust2''' xunto con ocho modelos d'[[arma|armes]].<ref>[http://www.counter-strike.net/index.php/2011/11/csgo-or-go-home/ Valve llanza beta zarrada de Counter-Strike: Global Offensive]</ref> Esta beta zarrada taba solu disponible pa 10.000 persones que llograron una [[Clave (criptografía)|clave]] en convenciones de videoxuegos onde Valve partir. El 23 d'agostu de 2012 llanzóse la noticia de Steam de que yá se podía adquirir el xuegu per mediu d'Internet pa PC, PlayStation 3 y Xbox 360. El xuegu ta centráu sobremanera na manera competitiva. Los torneos más importantes de videoxuegos d'aición en primer persona como la ESWC y la Copenhaguen Games aceptaron a CS:GO como nuevu xuegu y retiraron a [[Counter-Strike: Source]] y, finalmente, tamién a [[Counter-Strike|Counter-Strike 1.6]], dempués de participar por más de diez años nos torneos. Estos torneos compensen a los ganadores con premios de más de 20000€. Na presentación del xuegu en China en 2017 anuncióse que'l xuegu tendría los nuevu motor gráficu de Valve, Source 2. Que dica agora solo ta implementáu en Panorama (la interfaz gráfica actual del xuegu). == Carauterístiques == === Personaxes === Hai nuevos personaxes (terroristes y antiterroristes) y faiciones introducíos en CS:GO les cualos son: * Phoenix Connexion * [[SEALs|Seal Team 6]]. * Elite Crew. * [[Fuerces de Defensa d'Israel|IDF]]. * [[Piratería en Somalia|Pirates]]. * [[GSG-9]]. * Atracadores * Balkans. * [[Special Air Service (SAS)|SAS]]. * [[FBI]]. * [[SWAT]]. * [[militar]] * [[GIGN]]. === Armes === A diferencia d'entregues anteriores de la saga Counter-Strike, en Counter-Strike: Global Offensive úsense modelos y nomes d'armes reales. Hai dellos tipos d'armes. Na actualización del [[14 d'agostu]] de [[2013]], incluyéronse los silenciadores y regaláronse la USP-S y la M4A1-S pa reemplazales pola [[Carabina M4|M4A4]] y la [[Heckler & Koch|P2000]]. Nesta actualización tamién s'añedir la personalización d'armes con ''Skins''. Los ''Skins'' pueden llograse de tres maneres: consiguiendo rangu altu na manera competitiva (rangu mundial ente les finales d el pro league a la fin d'estes el ganador llevara un premiu valoráu en forgares (3 usd) el counter strike global ofensive ye un xuegu en llinia dau a que'l servidor te otorgue un skin escoyíu pola fundacion de oxford E.E.X.X. * Al rematar un mapa nun servidor oficial esta la chance d'un '''dropeo''' d'una caxa que consiguiendo la llave (mercándola en steam) pueden llograse oxetos de más valor. ['''nota: magar la caxa contién dellos items, al abrir solo llógrase unu al azar''']. * Al aumentar el rank d'esperiencia se te va otorgar aleatoriamente un skin * Otra manera de consiguir un skin ye nel '''Mercáu de Steam''' onde pueden consiguise tou tipu de skins y vender los mesmos. * Tamién ye posible consiguir skins realizando '''intercambios''' con otros xugadores, yá seya intercambiándolos por otros skins de la to coleición, o otros oxetos disponibles pa realizar intercambios tales como caxes, llaves, cromos de Steam, oxetos d'otros xuegos, etc. En cualesquier de los casos ye deber de dambos usuarios llegar a un alcuerdu pa completar l'intercambiu. * Hai páxina web esternes nes que pueden vendese/mercar armes y skins utilizando dineru real, nes que dacuando son bien cares. El Karambit llegóse a vender pol preciu de 1000$. Un detalle qu'a muncha xente prestólu ye que ciertes skins traen un contador de muertes que solo funciona cuando l'arma usar el so propietariu, d'esa manera puede sabese con exactitú cuantes muertes lleven con dicha arma. Esti tipu d'armes formen parte d'una categoría denominada: '''StatTrak'''. Na actualización del [[12 de febreru]] de [[2014]] amestóse una nueva pistola automática la [[CZ 75|CZ75-Autu]], que puede reemplazase pola Tec-9 (Terroristes) y la Five-SeveN (Antiterroristes). Al primir la tecla «''F''», el personaxe esaminara l'arma que lleva. Puede esaminar tou tipu d'armes sacante les granaes y el Zeus27. ==== Pistoles ==== * [[Heckler & Koch|P2000]] (Antiterrorista; puede remplazarse pola [[USP Tactical]] * [[Glock|Glock 18]]: Arma automática de 20 bales per cargador (Terrorista) * [[SIG Sauer P250]] * [[FN Five-seveN|Five-SeveN]] (Antiterrorista; puede remplazarse pola [[CZ 75|CZ75-Autu]] * [[Beretta 92]] * [[TEC-9|Tec-9]] (Terrorista; puede remplazarse pola [[CZ 75|CZ75-Autu]] * [[Desert Eagle]] (puede reemplazase pol [[Revólver X8|Revólver R8]] ==== Armes pesaes ==== * [[Benelli Nova|Nova]] * [[Benelli M4|XM1014]] * [[MAG-7]] (Antiterrorista) * [[Escopeta recortada|Recortada]] (Terrorista) * [[Ametralladora llixera M249|M249]] * [[IMI Negev|Negev]] ==== Subfusiles ==== * [[Ingram MAC-10|Mac-10]] (Terroristes) * [[Sturm, Ruger|MP9]] (Antiterroristes) * [[Heckler & Koch MP7|MP7]] * [[Heckler & Koch UMP|UMP-45]] * [[FN P90|P90]]: Arma automática de 50 bales per cargador * [[PP-19 Bizon|PP-Bizon]] * [[Heckler & Koch MP5|MP5]] ==== Fusiles d'asaltu y de francotirador ==== * [[IMI Galil|Galil AR]] (Terroristes) * [[AK-47]] (Terroristes) * [[FAMES]] (Antiterroristes) * [[Carabina M4|M4A4]] (Antiterroristes; puede remplazarse pola [[M4A1-S]] a partir de l'actualización del [[14 d'agostu]] de [[2013]]) * [[Steyr SSG 08|SSG 08]] * [[SIG SG 550|SG 553]] (Terroristes) * [[Steyr AUG|AUG]] (Antiterroristes) * [[Accuracy International Arctic Warfare|AWP]] * [[Heckler & Koch G3|G3SG1]] (Terroristes) * [[FN SCAR|SCAR 20]] (Antiterroristes) ==== Granaes ==== * [[Cóctel molotov]]: Al impautar contra'l suelu (si llanzar contra una paré rebota) fai un círculu de fueu (Terroristes) * Granada incendiaria (Antiterroristes) * [[Granada amoriadora]] * [[Granada de mano|Granada HE]] * [[Granada de fumu]] * Granada señuelo ==== Equipu ==== * [[Chalecu antibales|Chalecu]] * Chalecu + Casco * [[Arma de electrochoque|Zeus x27]] * Kit de desactivación o de rescate de rehenes (dependiendo del mapa en cuestión) ==== Cuchiellos ==== Estos pueden ser sustituyíos pola de predeterminada, consiguir de 3 formes: Por aciu intercambiu con otros xugadores, Mercándola nel mercáu de la comunidá o llograda nuna caxa d'armes * [[Cuchiellu de cazador]] * [[Bayoneta]] * [[Navaya caparina]] * [[Karambit]] * Cuchiellu estripador * [[Bayoneta M9]] * Cuchiellu Alfanxe * Dagues Avesees * [[Cuchiellu Bowie]] * Navaya * Stiletto * Ursus * Talon === Maneres de xuegu === * '''Xuegos de Guerra''': ** '''Carrera d'Armamentos''': Tolos xugadores empiecen con una MP9. Recibes una arma nueva cada vez que mates a daquién. Empieces con un subfusil; dempués recibes escopetes, rifles, ametralladores, pistoles y d'últimes el cuchiellu d'oru, son 27 en total cuntando'l cuchiellu, si te maten con un cuchiellu (que nun seya los d'oru, yá que con él termina la partida) vuelves una arma tras y tienes que volver matar con esa arma pa siguir avanzando. D'esta forma vas dir pasando por cuasi toles armes del videoxuegu nel trescursu de la partida. ** '''Baltadera''': Combina les normes de ''Carrera d'Armamentos'' y de ''Desactivación de bomba''. Tolos xugadores empiecen col mesmu arma (Antiterroristes - M4A1 o M4A4 / Terroristes - AK47) Les armes apurrir al empiezu de la ronda, pero namái si matasti a daquién na ronda anterior, de matar a más d'un enemigu, amás del cambéu d'arma amiéstase una granada. La idea de la manera ye ver l'habilidá de cada xugador con armes d'inferior impacto yá que s'arrinca con un arma bien potente y baxa a subfusiles y depués pistoles, pa terminar con armes de llargu algame. ** '''Cazapatos''': Tolos xugadores reciben un SSG 08 y un cuchiellu al entamu de cada ronda tando la compra evacuada. La gravedá ye amenorgada y ente que l'aceleración nel aire foi alzada, amás l'espardimientu aerea del francotirador ye inesistente nesta manera de xuegu, conque ye muncho más facil atinar los disparos nel aire. La partida sigue les mesmes normes que la manera ''Casual'' y solo puede xugase nos mapes ''Shoots'', ''Safehouse'', ''Dizzy'' y ''Lake''. Esta manera de xuegu foi incluyíu na Operación Hydra y nel 13 de Payares de 2017 fíxose permanente nel xuegu. * '''Casual''': ** '''Misión de desactivación''': Los xugadores estremar en dos equipos: los terroristes tienen de llevar la bomba hasta los oxetivos señalaos nel mapa (hai dos llugares llamaos A y B señalizaos por tol mapa con fleches pintaes na paré) y asitiala; los antiterroristes tienen d'evitalo o desactivar la bomba en casu de que la asitien. Nesta modalidá, los antiterroristes pueden adquirir el Kit de desactivación (van recibir ensin costu dalgunu nel empiezu de cada ronda na modalidá Casual) p'amenorgar el tiempu riquíu pa desactivar la bomba. Pa ganar la ronda tienes de cumplir l'oxetivu o esaniciar a tolos xugadores del equipu rival. En casu de que los terroristes asitiaren la bomba, los antiterroristes siempres tendrán de desactivala pa poder ganar la ronda anque esaniciaren por completu al equipu terrorista. El tiempu que trescurre desque la bomba ye llantada hasta qu'esplota (si nun ye desactivada por un antiterrorista) son aproximao 30 segundos. ** '''Misión de rehenes''': A esta manera de xuegu podría llamáse-y un "Atrapa la bandera", col cambéu de que solo los antiterroristes pueden coyer a los rehenes. L'equipu antiterrorista tien d'atopar y rescatar a siquier un rehén; los terroristes tienen d'evitalo. De normal los rehenes apaecen nuna zona cercana a la base de los terroristes. Pa rescatar a los rehenes, los antiterroristes tienen d'averase y primir la tecla de “''Interactuar''“ dexala primida cuatro segundos. Hai un Kit de rescate de rehenes qu'amenorga'l tiempu de rescate a dos segundos. Los terroristes nun pueden mover a los rehenes. Los antiterroristes tendrán d'escoltalos con vida hasta la zona d'evacuación, cerca de la base de los antiterroristes. Gana la partida l'equipu que cumple l'oxetivu o acaba con tolos xugadores del equipu rival. Les armes pueden mercase de primeres de cada ronda col dineru ganao y si sobrevives hasta'l final de la ronda, empieces la siguiente ronda coles mesmes armes. Estropiar a los rehenes tien una sanción económica. * '''Deathmatch''': Ye una partida a 10 minutos onde gana'l xugador que más puntos consiguió, esos puntos consígense matando enemigos o pites, les armes son a eleición anque la manera da la opción d'en cada remanecimientu dar una arma al azar, otru de los complementos que tien pa sumar más puntos ye qu'a cada ciertos segundos da bonus por matar con cierta arma en particular, apertando la G nesi momentu volverás apaecer con dicha arma y la vida al máximu. *'''Competitivu''': Ye una partida de tiempu variable que tien a lo más alredor d'una hora. Suma un total de 30 rondes, 15 nel llau terrorista y 15 nel llau antiterrorista. El primer equipu (de 5 xugadores) que llegue a 16 rondes gana la partida. Los xugadores de competitivu tán estremaos en rangos. === Matchmaking === Nesta nueva entrega de Counter Strike dióse-y enforma interés a la manera competitiva, incluyendo un buscador de partíes online, onde se xuega una partida 5 contra 5 al meyor de 30 rondes (15 de cada llau), ye dicir el que llogre ganar 16 rondes gana la partida. Nun principiu solo taben disponibles servidores europeos y estauxunidenses, pero cola puxanza en Suramérica amestaron servidores en Brasil por que nun haya problemes con [[ping]] alto. La forma d'empareyar a los contrincantes ye por aciu a un rangu, que se llogra al ganar 10 partíes, d'esta manera'l sistema evalúa los rendimientu en caúna y xenera un rangu qu'una vegada llográu puede xubise o baxar (siempres sobre la base de les habilidaes propies y la cantidá de partíes perdíes o ganaes). Puede faese la busca de partida en solitariu o dende 2 a 4 persones mas, faciendo un total de 5 nel últimu casu, dexando la posibilidá de que "una premade" tenga total llibertá pa xugar nel mesmu equipu ensin problemes. ==== Rangos de Matchmaking ==== * Plata I * Plata II * Plata III * Plata IV * Élite de Plata Maestro d'Élite de Plata * Nova d'Oru I * Nova d'Oru II * Nova d'Oru III * Maestru de Nova d'Oru * Guardián Maestru I * Guardián Maestru II * Élite de Guardián Maestru * Guardián Maestru Distinguíu * Águila Llexendaria * Maestru d'Águila Llexendaria * Maestru Supremu de primer Clase * La Élite Global == Workshop y Operaciones == === Workshop === El workshop ye un taller que da la posibilidá a los xugadores de xubir les sos propies creaciones de mapes, skins d'armes, pegatinas p'armes o kits de música, dexando a los usuarios la opción de votar caúna d'elles pa futures actualizaciones, yá s'amestaron dalgunes d'elles nes caxes que saquen a cada ciertu tiempu o n'operaciones. Delles armes (xeneralmente cuchiellos) pueden llegar a vendese fácilmente por más de 300€, pero la probabilidá de que te toque nuna caxa ye desaxeradamente baxa. '''Operaciones hasta'l momentu:''' * Operación Payback * Operación Bravu * Operación Phoenix * Operación Breakout * Operación Vanguard * Operación Bloodhound * Operación Wildfire * Operación Hydra Cada operación trai incluyida cola compra del pase maneres de xuegu particulares. '''Caxes (nun inclúi paquetes de regalu)''' * Caxa d'armes de la operación Payback * Caxa d'armes de la operación Bravu * Caxa d'armes de la operación Phoenix * Caxa d'armes de la operación Breakout * Caxa d'armes de la operación Vanguard * Caja Alfanje (Operación Bloodhound) * Caxa Croma * Caxa Croma 2 * Caxa Croma 3 *Caxa Aveseda * Maletu eSports veraniegu 2014 * Maletu eSports ivernizu 2013 * Maletu eSports 2013 * Caxa d'armes de CS:GO 1 * Caxa d'armes de CS:GO 2 * Caxa d'armes de CS:GO 3 * Caxa d'armes d'Iverniza Offensive *Caxa d'armes del Cazador * Caxa Revólver * Caja d'armes de la Operación Wildfire * Caxa Gamma * Caxa Gamma 2 * Caxa de Guantes * Caja Spectrum * Caxa Operación Hydra * Caxa Spectrum 2 * Caxa Clutch * Caja Horizonte == Discutiniu == *El xuegu foi denunciáu por [[FACUA]] (consumidores n'aición) por qu'esanicie la simboloxía etarra del so videoxuegu antes del so llanzamientu, alegando sensibilidá y respetu a la memoria de les víctimes y los sos familiares.<ref>{{cita web |url=http://www.alfabetajuega.com/noticia/i11224/facua-pide-a-valve-que-retire-cualquier%20referencia-a-eta-de-counter-strike-global-offensive/ |títulu=FACUA pide a Valve que retire cualquier referencia a ETA de Counter Strike: Global Offensive |fechaaccesu=14 d'agostu de 2012 |fecha=14 d'agostu de 2012 |idioma=castellanu |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120817003138/http://www.alfabetajuega.com/noticia/i11224/facua-pide-a-valve-que-retire-cualquier |fechaarchivu=2012-08-17 }}</ref> Nel videoxuegu déxase emular a terroristes, denominaos Separatists (separatistes), qu'apaecen afatiaos con capiellos blancos y [[boina|boínes]] como les qu'usaba [[ETA]] nos sos comunicaos.<ref>{{cita web |url=http://www.trucoteca.com/noticias/xeneral/counter-strike-global-offensive-tendra-una-faccion-inspirada-en-eta-11326.html |títulu=Counter Strike Global Offensive tien una faición inspirada n'ETA |fechaaccesu=14 d'agostu de 2012 |fecha=14 d'agostu de 2012 |idioma=castellanu}}</ref> *El xugador profesional Kory “Semphis” Tostaren, miembru del equipu Nihulim Gaming, almitió nuna entrevista pa la canal de YouTube Launders CStrike que mientres una competencia de la ESEA celebrada nos Estaos Xuníos taben so los efeutos del [[Adderall]]<ref>{{cita web|apellido1=González|nome1=Saúl|títulu=Xugador profesional de CS:GO almite doparse p'ameyorar el so rendimientu|url=http://www.meristation.com.mx/pc/noticies/un xugador profesional-de-csgo-almite-doparse-pa-ameyorar-el so-rendimientu/1535773/2073556|editorial=Meristation|idioma=castellanu|fecha=14 de xunetu de 2015|fechaaccesu=29 de xunetu de 2015}}</ref> == Ver tamién == * ''[[Counter-Strike]]'' * ''[[Counter-Strike: Neo]]'' * ''[[Counter-Strike: Condition Zero]]'' * ''[[Counter-Strike: Source]]'' * '''''Counter-Strike: Global Offensive''''' * ''[[Counter-Strike: Online]]'' * ''[[Counter-Strike: Online 2]]'' * ''[[CSPromod]]'' * ''[[Tactical Intervention]]'' * ''[[Half-Life]]'' * ''[[Valve Corporation|Valve]]'' * ''[[Steam]]'' == Referencies == {{llistaref}} {{Tradubot|Counter-Strike: Global Offensive}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Counter-Strike]] [[Categoría:Valve]] [[Categoría:Videoxuegos de 2012]] [[Categoría:Videoxuegos pa Windows]] [[Categoría:Videoxuegos pa Mac]] [[Categoría:Videoxuegos pa Linux]] [[Categoría:Videoxuegos pa PlayStation 3]] [[Categoría:Videoxuegos pa Xbox 360]] [[Categoría:Videoxuegos de disparos en primer persona]] [[Categoría:Videoxuegos multixugador en llinia]] rjnbb9w73t6ch2mkuhdl51zxp1e9a8x Manuel Pardo y Lavalle 0 155437 4377103 4368523 2025-06-17T15:27:03Z XabatuBot 43102 iguo testu: García Belaunde => García Belaúnde 4377103 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Manuel Justo Pardo y Lavalle''' {{nym}} foi un [[economista]] y [[políticu]] [[Perú|peruanu]] qu'ocupó l'[[Alcaldes de Lima|alcaldía]] de [[Lima]] nel periodu de [[1869]] a [[1870]], y la [[Presidentes de Perú|presidencia]] de [[Perú]] nel periodu constitucional de [[1872]] a [[1876]], siendo'l primer presidente civil constitucional de la historia republicana. Foi'l primer Alcalde de Lima en convertise depués en Presidente de la República de Perú. == Minibiografía == Fíu del políticu y [[escritor]] [[Felipe Pardo y Árgoma]] y de Petronila de Lavalle y Cavero, nació na casa allugada na esquina de les cais San José y Santa Apolonia, en Lima. Perteneciente a una familia amestada a la clase dominante colonial, educar en Chile y Europa, sobremanera en [[Barcelona]] y [[París]], demostrando preferencies polos estudios d'economía. En 1864 el presidente [[Juan Antonio Pezet]] confió-y una misión n'Europa pa xestionar un emprestu. Al volver, foi nomáu ministru de Facienda de la dictadura de [[Mariano Ignacio Prado]] en 1865. Direutor de la Sociedá de Beneficencia Pública en 1868, [[alcalde de Lima]] de 1869 a 1871, fundador del [[Partíu Civil (Perú)|Partíu Civil]] en 1871, col que postuló y ganó la presidencia de la República en 1872. Yá nel poder, topó un agudu déficit fiscal, qu'intentó remediar con una prudente alza d'impuestos, l'[[estancu del salitre]] y la revisión de los contratos de la venta del [[guanu]]. Pero la crisis económica agravóse y el país quedó en cantu de la bancarrota. Robló tamién el [[Tratáu d'Alianza Defensiva (Perú-Bolivia)|Tratáu d'Alianza Defensiva con Bolivia de 1873]] (que depués sirviría d'argumentu a Chile pa desencadenar la [[Guerra del Pacíficu]]) y desdexó la defensa nacional, atayando la construcción de dos navíos blindaos, ente que Chile armábase peligrosamente, llegando a superar el poderíu bélicu de Perú. D'otru llau, implementó importantes reformes nel planu de la educación pública y sofitó la cultura intelectual. Termináu'l so mandatu pasó a Chile, d'onde retornó al ser escoyíu senador por Junín ante'l [[Congresu de la República de Perú]]. Nomáu presidente de la Cámara de Senadores, morrió asesináu d'un balazu nel llombu a manes d'un sarxentu mayor (comandante ) del exércitu. Cuntaba apenes con 44 años d'edá. El so fíu, [[José Pardo y Barreda]], aportó a dos veces Presidente de Perú (1904-1908 y 1915-1919). == Primeros años == Fíu del políticu y escritor [[Felipe Pardo y Árgoma]] y de Petronila de Lavalle y Cavero, nació na casa allugada na esquina de les cais San José y Santa Apolonia, en Lima. Los sos güelos paternos fueron [[Manuel Pardo Ribadeneira]], rexente de l'Audiencia del Cuzco, y Mariana d'Árgoma, segunda fía de los Marqueses de Fonte Formosa de Miranda y descendiente del conquistador [[Jerónimo d'Árgoma]]. Pel llau maternu, yera nietu de Simón de Lavalle y Zugasti, II conde de Premiu Real, y bisnietu coronel José Antonio de Lavalle y Cortés, Primer Conde de Premiu Real, Vizconde de Lavalle, Correxidor de Piura y Abogáu de la Real Audiencia de Lima, personaxe por demás revelador de lo que foi l'aristocracia mercantil del Sieglu XVIII. Con apenes un añu d'edá viaxó en [[1835]] a [[Chile]] col so padre, que fuera nomáu ministru plenipotenciario del gobiernu de [[Felipe Santiago Salaverry]]. Retornó al Perú cola so familia en [[1839]], pa viaxar nuevamente a Chile, al ser nomáu'l so padre nuevamente ministru plenipotenciario, esta vegada representando al primer gobiernu de [[Ramón Castilla]], en [[1846]]. Por ello, Manuel empecipió los sos estudios na Escuela Comercial de Valparaíso y pa dempués siguilos nel [[Institutu Nacional José Miguel Carrera|Instituto Nacional de Chile]]. Yá de regresu a Lima, fixo los sos estudios secundarios nel [[Colexu La nuesa Señora de Guadalupe]] ([[1848]]) el más prestixosu del país daquella, pasando depués al [[Convictorio de San Carlos]] ([[1849]], depués parte de la [[Universidá Nacional Mayor de San Marcos|Universidá de San Marcos]]. Viaxó a [[España]] onde cursó la cátedra de Filosofía y Lletres na [[Universidá de Barcelona]] ([[1850]]), y Lliteratura y Economía Política nel [[Colexu de Francia]] ([[1852]]) onde fuera profesor so Michael Chevalier (quien de la mesma fuera discípulu del [[conde de Saint Simon]]) quien exerció una fuerte influencia académica sobre él, al igual que'l sansimonismo, corriente a la qu'almiraba. Inclináu hasta entós escontra los estudios humanísticos, empezó a interesase pol rigor y les aplicaciones práutiques de la Economía. == Carrera política == En retornando al Perú en [[1853]] foi nomáu oficial segundu de la Seición d'Estadística del entós Ministeriu de Gobiernu ([[22 de xunu]] de [[1854]]), pero tornó asumir les sos funciones y dedicóse a l'[[agricultura]], ayudando al so pariente [[José Antonio de Lavalle]] na alministración de la facienda de Villa. Mientres el segundu gobiernu del mariscal Ramón Castilla y tres l'abolición de la esclavitú, dirixó la comisión pa la creación de la Policía Rural xunto a destacaos políticos como [[Pedro Paz Soldán Ureta]], [[Ignacio de Osma|Ignacio de Osma Ramírez de Arellano]] y [[Antonio Salinas y Castañeda]]. Frayada la so salú, treslladar a [[Jauja]] pa restablecese. La construcción de la "república práutica" foi una tema qu'ocupó enforma l'interés, el tiempu y les enerxíes de Manuel Pardo. En [[1859]], un revelador ensayu sobre'l so viaxe a la provincia de Jauja convertir nel puntu de partida d'esa visión de conxuntu qu'amodo foi articulando sobre'l Perú. La so esperiencia particular, publicada en 1860 en "La Revista de Lima", foi treslladada a la esfera pública capitalina. Asina, el viaxe del futuru Presidente de la República, a Jauja (1857-1859) foi de gran importancia tantu na so orientación vital como nel desenvolvimientu d'un modelu políticu-intelectual. La riqueza conceptual qu'exhiben los estudios sobre Jauja, nos que Manuel Pardo esboza de manera clara la so propia versión de la dicotomía civilización-barbarie y de la rellación ente'l Perú y Occidente, anicia nes pervalibles claves que felicidá narrativa zarra respectu de los oríxenes y carauterístiques del pensamientu civilista. L'itinerariu intelectual de Manuel Pardo (1834-1878) parte d'un alcuentru cola magnificencia y vastedad de los Andes centrales. Refiriéndose a la so afección pulmonar, razón de la so estadía en Jauja, Manuel Pardo encargar de sorrayar que la so llarga residencia nel valle de Junin, un llugar que cuntaba con tou aquello con que podía "favorecer a un país la Providencia", tuvo acomuñada a motivos ayenos a la so voluntá. La casualidá nun menguó, sicasí, el so interés por presentar a los llectores limeños "dellos cachos de los Andes" que bien pocos conocíen y que munchos miraben con "el más altu despreciu". L'alcuentru ente un limeñu ilustráu y un mundu rural almiráu pero tamién ignoráu, ya inclusive tarrecíu, dexó la reproducción nel Perú d'unu de los rexímenes de representación más poderosos del sieglu XIX hispanoamericanu. Un aproximamientu al mesmu va dexar esclariar ciertes traces esenciales del proyeutu civilizador que Manuel Pardo desenvolvería nes décades siguientes y que sirviría de sustentu ideolóxicu al movimientu civilista que, sol so lideralgu, surde en 1871. Na ''Revista de Lima'', un mediu d'espresión intelectual y política escribió importantes artículos, onde detallaba y alvertía el gradual escosamientu de les reserves de [[guanu]] y suxería al gobiernu d'entós invertir los ingentes capitales esistentes na Ayalga Pública n'obres d'infraestructura granible en tol país, primero que estos capitales escosárense y llegara la crisis. Nesi sentíu promovió una campaña publicitaria pa llanzar el proyeutu de los ferrocarriles como la gran empresa d'inversión nel Perú. La so propuesta yera xunir por aciu víes ferriales los puertos coles zones de producción agraria, ganadera y minera de mariña y sierra, dinamizando la economía del país y alloñar de la dependencia del capital estranxeru. Daquella incursionó tamién nel comerciu como consignatario del guanu y como importador; foi xerente de la Compañía de Conseñamientu del Guanu pa la Gran Bretaña, direutor del Bancu de Perú, presidente de la compañía de seguros de vida “La Paternal” y direutor de la Compañía Sur-Americana de Seguros Marítimos y Quemes. Amestó tamién el so apellíu al gran capital terrateniente del norte de Perú na entós próspera y gran facienda Tumán, anguaño en [[departamentu de Lambayeque|Lambayeque]]. [[Ficheru: Gabinete de Prado.jpg|thumb|right|250px|El dictador [[Mariano Ignacio Prado]] y el so “Gabinete de los Talentos”. [[José Gálvez Egúsquiza]], [[José María Químper]], '''Manuel Pardo y Lavalle''', [[José Simeón Tejeda]],y [[Toribio Pacheco y Rivero]].]] En [[1863]], col fin de faer esploraciones privaes a China, rellacionóse comercialmente cola Casa Canevaro y esi mesmu añu foi unu de los seis empresarios peruanos que conseñó ya importó el guanu a Gran Bretaña al traviés de la Compañía de Conseñamientu del Guanu. Al añu siguiente, foi unu de los fundadores del Bancu de Perú, del que foi direutor. En [[1868]], en dexando Facienda y la Beneficencia, asumió la presidencia de la Compañía de Seguros La Paternal y depués la direición de la Compañía Sur Americana de Seguros. En [[1864]] viaxó a Londres en compañía de [[José Sevilla]], pa xestionar un creitu pa defender al país contra l'agresión de la Escuadra Española del Pacíficu. Pero tuvo de tornar llueu, pa recuperase del so mal, esta vegada en [[Huancayo]]. Taba inda ellí, cuando se plegó a la revolución nacionalista qu'encabezó'l so amigu, el coronel [[Mariano Ignacio Prado]], contra'l gobiernu de [[Juan Antonio Pezet]]. Afitáu Prado nel poder, en calidá de Dictador, asumió la Secretaría de Facienda en 1865 y de esta manera integró'l famosu “Gabinete de los Talentos”. So esti ministeriu impulsó una agresiva reforma del sistema tributariu a favor de la medría de los ingresos públicos. Escoyíu direutor de la [[Sociedá de Beneficencia Pública de Lima]] ([[1868]]), dende esti cargu combatió los efeutos de la epidemia de [[fiebre mariello]] que costó la vida a un 25% de la población en Lima y el Callao. Trabayó pa la construcción del [[Hospital Dos de Mayu]], favoreció la fundación de la [[Caxa d'Aforros]] y esmolecióse pola educación escolar na capital. Foi tamién unu de los socios fundadores del [[Club Nacional (Lima)|Club Nacional]], establecíu en [[Lima]] en [[1855]]. == Alcalde de Lima == En [[1869]] foi escoyíu [[alcalde de Lima]] pola Xunta de los Cien”, cargu que desempeñó hasta l'añu siguiente, faciendo una de los llabores municipales más tresparentes y eficaces de la historia de la ciudá. Xestionó creitos pa la creación d'escueles d'artes y oficios, la gratuidá de la [[educación primaria]] y promocionó la primera Gran Esposición Industrial Nacional, por Fiestes Patries, na que se convocó a productores de tol Perú. Unos presentaron el so salitre, otros el so azucre, los artesanos los sos trabayos en porrica, los laneros de Puno la so llana. El so mensaxe yera: ''«Esto ye lo que somos como Nación; somos una Nación Económica y estes son les nueses ventayes y les nueses fortaleces»''. Quería que Lima fuera otra vegada la Perlla del Pacíficu; abrigaba la idea d'asitiar al Perú nuna posición relevante nel contestu mundial. Ente otres obres públiques edilicias que realizó cúntense'l saneamientu y ornatu de la ciudá, canalización de acequias, el pavimentado de cais, inauguración de places y la construcción de la carretera de Lima al Callao. == Fundación del Partíu Civil == [[Ficheru: Manuel Pardo y Lavalle 3.jpg|thumb|right|220px|Manuel Pardo y Lavalle.]] Gociando d'una gran popularidá en tolos estratos sociales, Pardo fundó la que sería una de les más trascendentales creaciones de la historia republicana de Perú: la "Sociedá Independencia Eleutoral", que dempués adoptaría'l nome de [[Partíu Civil (Perú)|Partíu Civil]], el primer partíu políticu del país, creáu como respuesta al predominiu militar na política peruana ([[24 d'abril]] de [[1871]]). Arrexuntaba a fanegueros comerciantes, consignatarios del guanu, industriales y hacendados, representantes de la naciente burguesía nacional. Non contentos con detentar el poder económico, aspiraben tamién a controlar el poder político. A ellos xuniéronse-yos tamién numberosos intelectuales, como abogaos de San Marcos y periodistes de ''El Comercio'' y ''El Nacional''. Yera yá la hora, según ellos, de que los homes de frac y levita, los homes de traxe negru», llegaren al poder. Esti grupu de ciudadanos vieron en Pardo la figura que podía redimir al Perú de mediu sieglu de militarismu, yá que yera miembru d'una xeneración nueva, que naciera dempués de la independencia y que, poro, nun tenía de guardar compromisos col orde español. Amás, refugaba'l desorde, l'anarquía y el despotismu de los homes de sable. El militarismu foi para ellos el maleficio qu'había veníu retardando'l despegue de Perú como nación; ésti foi acusáu d'absolutismu, de retardar a les clases sociales del manexu de la política y de ser el sacalliñu de les revoluciones o sediciones. Siendo asina, sosteníen que nun yera la voluntá popular nin la opinión pública quien faíen tomar les decisiones al mandatariu. Producióse una entusiasta adhesión en Lima y les provincies ante la posibilidá d'un civil como gobernante. D'ende nació'l nome del partíu Civil, entamáu esi mesmu añu pa les xuntes eleutorales. == Eleiciones de 1871-1872 == {{AP|Eleiciones presidenciales de Perú de 1872}} En [[1871]], al averase'l fin del gobiernu constitucional del presidente [[José Balta]], convocar a eleiciones presidenciales. Balta, que de primeres deseyaba llanzar la candidatura del so hermanu [[Juan Francisco Balta]], decidió finalmente sofitar la d'un ex-presidente, el vieyu xeneral [[José Rufino Echenique]]. Tamién se presentó como candidatu'l doctor [[Manuel Toribio Ureta]], Fiscal Supremu, que postulaba como líder de los lliberales. Pero foi la candidatura de Pardo, como líder del acabante fundar [[Partíu Civil (Perú)|Partíu Civil]], la que tomó fuercia en tol país y en diversos grupos sociales. El 6 d'agostu de 1871 llogró rexuntar na [[Plaza de Acho]] a 14.000 ciudadanos, que s'axuntaron pa escucha-y, númberu bien apreciable pa la dómina, polo qu'ensin dulda foi tou un acontecimientu. Sectores del exércitu y la ilesia oponer a la candidatura de Pardo. Les acusaciones más repitíes que fixeron contra Pardo fueron les de francmasón, aristócrata y monarquista; de nun representar a la nación, sinón a un grupu de xente selecto con intereses mezquinos. Inda munchos víen a los militares como los homes más desinteresaos y fechos pal mandu. Les eleiciones desenvolver en dos fases: na primera escoyer a los eleutores, quien s'arrexuntaben en Colexos Eleutorales, y na segunda, los eleutores escoyíen al Presidente y el Congresu. El 15 d'ochobre de 1871 tuvo llugar la primer eleición. Los civilistes consiguieron tener representantes en casi tolos departamentos, evitando asina la tradicional y violenta toma de les meses. La resultancia favoreció a Pardo. Ureta tornó'l so postulación. El presidente Balta auspició entós una candidatura de conciliación nacional na persona del xurista [[Antonio Arenas]], viéndose Echenique obligáu a arrenunciar a la so candidatura pa dexar espaciu al nuevu candidatu.<ref>Basadre 1998, páxs. 1386-1389.</ref> Pero yá yera demasiáu tarde pa revertir la orientación popular. Ente los meses que mediaron ente la primera y la segunda eleición, hubo una tirante llucha ente'l militarismu y el civilismo. N'abril de 1872 axuntáronse los colexos eleutorales. En Lima trunfó Pardo; nos díes siguientes les telegrames del interior ratificaron el trunfu. De 4.657 eleutores, Pardo llogró 2.692 votos. == La rebelión de los Gutiérrez == {{AP|Rebelión de los coroneles Gutiérrez}} Faltaben pocos díes pa rematar el mandatu de Balta y producise l'ascensión al poder de Pardo, cuando'l [[22 de xunetu]] de 1872 españó la rebelión de los hermanos Gutiérrez, cuatro coroneles encabezaos por [[Tomás Gutiérrez]], entós ministru de Guerra. Ésti, medrosu de que so un gobiernu civil perdieren los militares los sos privilexos, y, al paecer, socatráu por prominentes políticos, prindó al presidente Balta y se autoproclamó Xefe Supremu de la República. L'armada, ente que los sos oficiales cuntábense marinos de la talla de [[Miguel Grau]] y [[Aurelio García y García]], pronunciar contra la intentona de los Gutiérrez. Pardo abellugar na embaxada brasilana; polos techos pasó a una casa amiga, la del doctor Ygarza y fuxó amarutáu de carreteru de la ciudá, con aldu sur. Llegó hasta Chilca, onde tenía de recoyelo un buque de la escuadra, pero al nun apaecer este, tomó un bote de pescador y fíxose llevar a alta mar, onde finalmente lo recoyó [[Miguel Grau]] nel [[monitor Huáscar|monitor ''Huáscar'']], pasando depués a la fragata [[Independencia (fragata blindada)|''Independencia '']]. El cuartelazo derivó nel asesinatu del presidente Balta y la subsiguiente rebelión popular en contra del gobiernu ''de facto'', qu'acabó de la manera más ignominiosa, cola muerte de trés de los hermanos Gutiérrez nes cais, ente ellos Tomás. Pardo retornó desembarcando nel Callao, siendo recibíu en trunfu. Treslladar a Lima, onde ante un ensame impresionante, pronunció un discursu qu'empezaba esautamente con estes pallabres: {{cita|Realizastis una obra tarrecible; pero una obra de xusticia.}} Depués d'una curtia etapa d'indecisión, na cual nun faltaron quien ciscaben que s'ignoraren los resultaos de les eleiciones, el [[Congresu de la República de Perú|Congresu]] decidió acatar el mandatu popular y nomó a Pardo Presidente Constitucional de la República, quien asumió'l mandu'l [[2 d'agostu]] de 1872, día planiáu dende un entamu, pa un mandatu de cuatro años, acordies cola Constitución peruana de 1860. == Primer Presidente Constitucional Civil de Perú (1872-1876) == [[Ficheru:Manuel Pardo y Lavalle NEW.jpg|thumb|Manuel Pardo y Lavalle, Primer Presidente Civil de Perú.]] Pardo foi'l ''Primer Presidente Civil de Perú'' escoyíu constitucionalmente pola voluntá popular. Enantes, yá hubiera gobernantes republicanos civiles (como [[Manuel Menéndez]], [[Xusto Figuerola]] y [[Domingo Elías]]), pero solu en calidá de provisorios o interinos, ensin mediar eleición popular. El primer civil en postular a la presidencia foi precisamente Domingo Elías, en 1850, el mesmu que fundara'l Club Progresista, consideráu como un antecedente del Partíu Civil. Elías perdió entós les eleiciones, que ganó'l xeneral Echenique. Pardo pronunció un Discursu al recibir la Insinia del Mandu Supremu de manes del Presidente del Congresu, [[José Simeón Tejeda]], el 2 d'agostu de 1872, onde espresó, ente otros conceutos, los siguientes: {{cita|Designáu pol sufraxu popular pa exercer el más altu cargu con que pueda honrar una nación a unu de los sos fíos, y eleváu a él, (...)dexáime, señores, inclinar la frente ante los misteriosos designios de la Providencia y ante la grandiosa victoria que la opinión algamó dempués de lluchar encarnizadamente contra l'arbitrariedá. Asina quixo la Providencia terminar la historia política de mediu sieglu, ayudar visiblemente pa inaugurar los vuesos trabayos, nel cincuentenu aniversariu de la independencia nacional, sobre les bases de la opinión victoriosa y del derechu arrincáu al imperiu de la fuercia. Dexemos, señores, a la posteridá, l'apreciación histórica sobre los desgraciaos, que los sos fechos conducieron al país al peligrosu estremu de que'l patriotismu haber salváu, y ocupémonos nesti intre tan solo de la enseñanza política que refundia la nuesa fecunda campaña de catorce meses, y estudiémosla, güei y siempres, col cuidadosu pruyimientu y cola elevación d'espíritu con que deben los homes públicos estudiar los enclinos y aspiraciones de los pueblos, y les fuercies qu'en sí mesmos zarren, pa dirixir y aplicar éstes en serviciu d'aquélles y emponer toes pola sienda del bien. El mio oxetu nun ye tantu presentavos un pomposu programa, cuanto pidir a les vueses elevaes lluces na forma de lleis, los medios que considero necesarios pa la realización de los fines que tenemos d'algamar, y que se resumen nesta fórmula definitiva: La República práutica, la República de la verdá. Ella zarra'l mio programa, o meyor dichu, el programa que recibí de la nación que brotó del corazón de cada ciudadanu, y que ye güei la síntesis de la opinión nacional. Llexisladores: Na realización d'esi programa, la parte más alta y más brillosa ye vuesa, porque a vós correspuende marcar na llei, los principios que tienen de rexir a la nación, les bases sobre que tienen d'entamase los servicios públicos, y entá la regularización d'éstos nel votu del presupuestu, a mi quépeme la más modesta, d'executor de les vueses disposiciones, y de celosu vixilante del cumplimientu de les lleis. Entá llindáu a ella, el mio propósitu constante va ser conformar la mio política cola opinión de la mayoría de les Cámares, que ye igualmente la opinión del país; y nel mio deséu de fundar con llealtá'l sistema parllamentariu, asegúrovos, señores, que deploro el qu'una disposición constitucional nun me dexe llevar al gobiernu a los miembros del Congresu ensin que pierdan el so derechu de representar al país. Ensin esa circunstancia, los representantes de la nación, llevaríen personalmente al Poder Executivu l'espíritu de les Cámares, que ye l'espíritu del país, y debe, poro, ser el qu'anime constantemente l'alministración. La mio voluntá por llegar a esa resultancia, va suplir no posible esi grave inconveniente, mientres el tiempu dexe introducir nel nuesu códigu tan importante meyora. Obedecer el xuramentu qu'acabo d'emprestar, cola constancia del deber y cola rixidez del convencimientu, ye la única manera de satisfaer la delda inmensa de gratitud con que m'aforfuga la distinción que merecí de los mios conciudadanos. Crean ellos, y creéi vós, señores, que si les mios facultaes nun me dexen corresponder a les sos esperances, la derechura de la mio conciencia, nun va faltar enxamás al enfotu que depositaron en mi. }} Pardo consideró claves del desenvolvimientu socioeconómico la educación y el trabayu. La educación, xunto cola participación de la población nes xeres de gobiernu, yera para él l'únicu camín pal tresformamientu estructural del país. Coles mesmes, buscó menguar el militarismu por aciu la profesionalización y democratización de les fuercies armaes. Pero la crisis económica fadría invidable la realización de toos estos proyeutos. Manuel Pardo nunca moró nel Palaciu de Gobiernu. Vivía na so casa particular y ellí recibía n'audiencia a cualquier ciudadanu ensin afitase na posición económica o social del que solicitara velo. Mientres el so gobiernu asocedieron trés gabinetes ministeriales: el primeru, presidíu pol vieyu xeneral [[José Miguel Medina]]; el segundu pol doctor [[José Eusebio Sánchez]]; y el terceru, pol xeneral [[Nicolás Freire]]. === Aspeutu económicu === El [[21 de setiembre]] de 1872, Pardo espunxo ante'l Congresu la situación de la Facienda. Esta topábase en situación llaceriosa. La venta del guanu, principal fonte d'ingresos del fiscu dende escontra 30 años, topar en cayente, y la totalidá del so productu taba comprometida pal pagu de la delda. La razón yera que'l guanu sufriera una fuerte baxa del so preciu por cuenta de la competencia del [[salitre]] (otru fertilizante natural que s'imponía nel mercáu mundial) y al amenorgamientu de la so calidá; otra manera, les reserves guaneras taben en camín d'escosase. El [[Contratu Dreyfus]] yá nun rindía frutos. El presupuestu de la Nación, grandemente ampliáu sol gobiernu de Balta, namái podía ser cubiertu nun 50 % colos impuestos; el déficit añal llegaba a los 8.500.000 soles. Pardo propúnxose consiguir los recursos que riquía la Facienda de la siguiente manera: * Estableció la descentralización fiscal pa llograr una mayor recaldación d'impuestos nos departamentos. Como ello nun dio resultancia, estableció la descentralización alministrativa, esto ye, que cada departamentu alministrara les sos propies rentes, creándose para tal fin los Conseyos Departamentales. Pero estos organismos tampoco dieron los resultaos esperaes. * Propunxo al Congresu la creación d'un impuestu d'escala móvil a la esportación del [[salitre]] que s'esplotaba na provincia mariniega de Tarapacá. El salitre empezaba a mover al guanu nel mercáu internacional como fertilizante natural, polo que'l gobiernu interesar por esta riqueza que podría reemplazar al guanu como xeneradora de rentes. Pero'l Congresu desaprobó dichu impuestu y por llei del [[18 de xineru]] de 1873 creóse l'estancu del salitre, esto ye, establecíase que l'Estáu mercaría a los empresarios salitreros tola so producción a un preciu fixu, pa depués vendela a mayor preciu a los consumidores. L'estancu fracasó y depués, por llei del [[28 de mayu]] de 1875, autorizar al Executivu la espropiación de les salitreras pa llograr la so completa nacionalización; l'Estáu mercó gran parte d'elles al traviés de la emisión de certificaos a dos años y con un fondu de 4%. Esta midida tampoco dio los resultaos esperaes. * Reorganizó les [[aduana|aduanes]] y aumentó los [[arancel]]es. * Amenorgó los gastos públicos al mínimu, tratando d'afaer les necesidaes de la nación a los sos propios recursos. Nun pudo realizar obra dalguna d'importancia, sinón tan solo siguir les entamaes por Balta, na midida de lo posible * En reemplazu del antiguu [[Contratu Dreyfus]], roblar en Londres, el [[7 de xunu]] de 1876, un nuevu contratu pa la venta de 1.900.000 tonelaes de guanu, ente'l delegáu de Perú, xeneral [[Mariano Ignacio Prado]], y los señores Raphael y fíos, Carlos González Candamo y Arturo Heeren, volviendo al réxime de los consignatarios. Estos personaxes formaron la compañía ''The Peruvian Guanu''. Les midíes tomaes nun producieron los resultaos esperaes. Namái l'aumentu de les tarifes aduaneres tuvo dalgún ésitu, a tal puntu que col tiempu convertir nel rubro más importante de les rentes fiscales, pero polo pronto, el déficit presupuestal aumentó. Pal bieniu de 1874-76, los ingresos yeren de 30 millones de soles, ente que los gastos devasaben los 74 millones. A too esto tenemos d'amestar que dende [[1873]], el sistema capitalista mundial entró en crisis y empezó una gran depresión que duraría hasta finales d'esi sieglu. La economía peruana viose afeutada fondamente, pos cayeron los precios internacionales de les materies primes y se retrajeron les esportaciones. La crisis financiera traxo consigo la crisis monetaria, y les monedes d'oru y plata empezaron a sumir de la circulación y de los bancos, viéndose obligáu'l gobiernu a decretar la inconvertibilidad del billete. Ente que el pagu de la delda esterna nun pudo siguise por cuenta del amenorgamientu de la venta del guanu; ello anició la perda del creitu de Perú nel esterior, poro, la imposibilidá de llograr préstamos. El país diba pos, direutu a la bancarrota económica. Como yera d'esperar, surdieron amás los fenómenos concomitantes d'alza de los precios y la desocupación, y l'inevitable descontentu de la población. === Aspeutu internacional === La situación internacional nel contestu suramericanu yera daquella bien delicada La política de solidaridá continental, qu'antaño auspiciara el presidente peruanu [[Ramón Castilla]], topar en crisis. El Perú diba perdiendo pasu ente pasu la so superioridá marítima nel Pacíficu, ente que Chile diba ganar y demostraba enclinos de expansionismo territorial escontra'l norte de les sos fronteres, tal como s'acolumbraba nes disputes territoriales que daquella enfrentaba con Bolivia, aniciaes pola riqueza salitrera esistente nel [[desiertu d'Atacama]]. Nesti marcu dio la firma d'un Tratáu d'Alianza ente'l Perú y Bolivia, de calter puramente defensivu, el [[6 de febreru]] de 1873, ente'l [[ministru plenipotenciario]] bolivianu [[Juan de la Cruz Benavente]] y el [[ministru de Rellaciones Esteriores de Perú]] [[José de la Riva Agüero y Looz Corswarem]] (fíu del [[José de la Riva Agüero|prócer de la Independencia]]). Según el tratáu: {{cita|Les altes partes contratantes xúnense y amiesten pa garantizar mutuamente la so independencia, la so soberanía, y la integridá de los sos territorios respeutivos, obligándose nos términos del presente Tratáu, a defendese de toa agresión esterior, bien sía d'otros o otros estaos independientes, o de fuercia ensin bandera que nun obedezan a nengún poder reconocíu.}} El tratáu yera pos, de calter puramente defensivu. Namái tenía aplicación y cumplimientu si dalgunu de los dos países yera atacáu. Nun yera p'atacar a dalgún país vecín, como maliciosamente afirmaron y siguen afirmando los chilenos. Si naide atacaba al Perú o a Bolivia, nun tenía aplicación. Solo fíxose efeutu cuando Chile atacó a Bolivia en 1879. Hai que señalar tamién que foi un error qu'esti tratáu tuviera'l calter de secretu, pos el gobiernu chilenu conocer el mesmu añu en que foi robláu. Aprobáu'l tratáu pol Congresu de Perú y pol de Bolivia, empezar a xestionar l'adhesión d'[[Arxentina]], que tamién s'atopaba en pleitos de frontera con Chile, pola posesión de la [[Patagonia]]. El gobiernu arxentín de [[Domingo Faustino Sarmiento]] aceptó'l tratáu y someter al Congresu del so país pa la so aprobación, pero ellí se entrampó ante la negativa del Senáu, onde predominaben los opositores de Sarmiento. A la fin, el gobiernu arxentín optó por atayar les sos diferencies con Chile de manera diplomática. L'alianza quedó, pos, amenorgada a Bolivia y Perú. Les lleis de Pardo enllancando primeru y nacionalizando dempués les salitreras de Tarapacá, causaron tamién l'ofiendo de l'alta clase chilena, una y bones munchos de los sos miembros teníen capitales invertíos na esplotación del salitre tarapaqueño; esa foi una de les razones principales por qu'empezaren a esbozar planes pa la espansión y conquista d'esos territorios. === Defensa nacional === Manuel Pardo y Lavalle, pocos díes dempués d'asumir el mandu de la República, decidió asesorase por espertos conseyeros en tou lo rellacionao coles necesidaes del Exércitu y la Marina. Pa esti efeutu expedió un decretu supremu, el 14 d'agostu de 1872, creando Comisiones Consultives de Guerra y de Marina. La Comisión de Marina quedó integrada por ocho xefes de la Marina de Guerra. Esta Comisión instalóse'l 26 d'agostu y conformar los siguientes oficiales: contralmirante Domingo Valle Riestra, capitales de navío [[Manuel Ferreyros|Manuel J. Ferreyros]], [[Aurelio García y García]], [[Miguel Grau]], José R. Carreño, [[Camilo Carrillo Martínez|Camilo N. Carrillo]], [[Juan Pardo de Zela Urizar]] y José Elcorrobarrutia. Tamién allegó especialmente convidáu'l capitán de navío [[Lizardo Montero]], Senador por Piura. Toos ellos fueron los asesores del Presidente Pardo en temes de Defensa Nacional. [[Ficheru: Blanco Encalada3.png|thumb|right|275px|Fueron mientres los años del gobiernu de Pardo cuando llegaron a agües chilenes los buques acorazaos ''Cochrane'' y ''Blanco Encalada'' (na imaxe). Magar que la marina peruana quedó n'inferioridá de poderíu frente al so par chilena, Pardo nun pudo compensar esta situación, pola grave la crisis económica dexada polos sos antecesores.]] Magar que pudo haber una bona intención inicial, el gobiernu de Pardo, por cuenta de la grave crisis económica dexada polos militares, hubo qu'amenorgar el repotenciamiento de los dos armes de la defensa nacional, l'Exércitu y la Marina. Mentanto, Chile realizaba una carrera armamentística con mires a llevar alantre la so política expansionista. Precisamente, en 1874, llegaba a Valparaíso la fragata blindada ''[[Fragata blindada Cochrane|Almirante Cochrane]]'', y en 1876 facer la so ximielga, la fragata ''[[Fragata blindada Blanco Encalada|Blanco Encalada]]'', coles que Chile adquiría la supremacía marítima nel Pacíficu Sur. La xestión que, según l'historiador [[Jorge Basadre]], empecipiara'l presidente Balta p'adquirir dos navíos blindaos a imitación de Chile, nun foi siguida por Pardo. L'historiador [[Rubén Vargas Ugarte]] diz al respeutu: {{cita|Los biógrafos de D. Manuel Pardo nun omiten dicir qu'encamentáu porque'l Perú armárase y reforzara la so escuadra, mandando construyir n'Inglaterra dos blindaos como lo fixera Chile, dio a los que-y apellaben por respuesta: El Perú tien dos poderosos blindaos y ellos nun son sinón la so alianza con Bolivia y l'Arxentina. Hai que convenir qu'incurrió nun error, que foi verdaderamente fatal pal país.}} Error al que foi inducíu polos sos asesores militares que lo acompañaron mientres el so mandatu Constitucional. En cuanto al Exércitu, este quedó amenorgáu a menos de 3.000 efeutivos, anque nel aspeutu de la tecnificación del personal fixeron delles meyores, como la creación de la Escuela de Cabos y Sarxentos y de la Escuela Especial d'Artillería y Estáu Mayor, la reforma de la Escuela Militar y la reinstalación de la Escuela Naval. La crisis económica y los gastos del gobiernu n'encalorar les continues sulevaciones (ente elles la de [[Nicolás de Piérola]]) torgaron el gastu pa la compra de navíos blindaos y material bélico polo xeneral. Esta política sería fatal pal Perú, pos foi'l so desarme lo qu'afaló a Chile a desamarrar la guerra, con mires a toye-y parte del so territoriu, ricu en guanu y salitre. === Aspeutu educativu y cultural === En contraste cola crisis económica ya internacional, la obra educativo y cultural del gobiernu de Pardo foi de suma importancia. * Castilla fuera'l primera gobernante republicanu esmolecíu pola organización de la educación pública. Pardo siguió esta obra per mediu del '''Reglamentu Xeneral d'Instrucción Pública''' que promulgó'l [[18 de marzu]] de 1876. Esti reglamentu establecía que la instrucción primaria sería obligatoria y gratuita nel so primer grau y que taría confiada a les Municipalidaes. Tocantes a la instrucción media, que nun yera obligatoria, taría al cargu de los Conseyos Departamentales. Pa faer estensiva la educación primaria a tol país creóse una contribución personal, d'un sol al semestre na sierra y dos soles na mariña a tolos ciudadanos d'ente los 21 y 60 años. * La enseñanza cimera tamién mereció atención. Al envís de preparar téunicos y especialistes nos diversos oficios de l'alministración pública, creóse la Facultá de Ciencies Polítiques y Alministratives de la [[Universidá de San Marcos]], actual Facultá de Ciencies Económiques. * Creóse la Escuela d'Inxenieros Civiles y de Mines (güei [[Universidá Nacional d'Inxeniería (Perú)|Universidá Nacional d'Inxeniería]]). * Creóse la Escuela Cimera d'Agricultura (güei [[Universidá Nacional Agraria La Molina]]). * Creóse la Escuela Normal de San Pedro (pa muyeres que quixeren dedicase al maxisteriu). * Creóse la Escuela de Belles Artes. * Concedióse autonomía a les Universidaes. * Suprimiéronse les universidaes d'Ayacucho, Trujillo y Puno, subsistiendo les de Lima, Arequipa y Cuzco. Nel aspeutu cultural púnxose la imprenta del Estáu al serviciu de la publicación d'importantes obres. Editóse ''El Perú'' del sabiu italianu [[Antonio Raimondi]], según el ''Diccionariu Xeográficu Estadísticu de Perú'' de [[Mariano Felipe Paz Soldán]]; d'esti postreru imprimióse tamién la segunda parte de la so ''Historia de Perú Independiente'', que la so primer foi editada mientres el gobiernu de Balta. Empezar a publicar les ''[[Tradiciones Peruanes]]'' de [[Ricardo Palma]]. Publicáronse tamién, ente otres obres, la coleición de ''Documentos Históricos y Lliterarios de Perú'' del xeneral [[Manuel de Odriozola]], y el ''Diccionariu de la Llexislación Peruana'' de [[Manuel Atanasio Fuentes]]. === Otres obres === * Fomentó la inmigración europea. Llegaron asina 3.000 inmigrantes europeos que na so mayor parte fueron unviaos a colonizar la rexón de [[Chanchamayo]], na ceya de selva, onde refundaron el pueblu de La Mercé (1874). Tamién s'impulsó la inmigración asiática pa beneficiar l'agricultura costeña. * Entamó la Direición d'Estadística. En 1876 realizóse'l Censu Xeneral de la República, el primeru fechu de manera téunica, pos hasta entós la población yera solo calculada. Esti censu refundió la cantidá de 2.704.998 habitantes. Estableciéronse los Rexistros Civiles nes Municipalidaes, pa sentar les partíes de nacencia, matrimoniu y fallecimientu de los ciudadanos, lo qu'hasta entós yera privilexu de les parroquies. * Restableció la [[Milicia nacional|Guardia Nacional]], reorganizándola al envís de preparar a la ciudadanía pa la defensa del orde públicu. Tolos ciudadanos de 21 a 25 años que nun tuvieren enrolados nel exércitu activu o na reserva formaríen la Guardia Nacional en cada provincia, entrenándose-yos dacuando y pudiendo ser llamaos a serviciu activu por non más de seis meses. * Dio un Reglamentu Xeneral de Correos p'ameyorar el serviciu postal y mandó construyir un edificiu apropiáu en Lima. * Instalóse, por obra de la empresa particular, el cable submarín ente Perú y Chile, y dempués ente [[Paita]] y [[Panamá]], quedando asina conectáu'l Perú col restu del mundu. * Inaugurar en Lima'l Monumentu del Dos de Mayu na plaza del mesmu nome, n'homenaxe a la [[combate del Callao|victoria del Callao de 1866]]. * Inauguráronse los ferrocarriles d'[[Arequipa]] a [[Puno]], d'[[Ilo]] a [[Moquegua]], de [[Pacasmayo]] a Chilete y de Salaverry a Ascope, y siguióse la construcción del ferrocarril central a [[La Oroya]]. * Creáronse tres departamento y una provincia mariniega: ** El [[Departamentu de Lambayeque]] (segregáu del [[departamentu de La Libertad]]) por llei del [[1 d'avientu]] de 1874. ** El [[Departamentu de Apurímac]] (segregáu del [[departamentu del Cuzco]]), por llei de [[28 d'abril]] de 1873. ** La Provincia Mariniega de Moquegua y el [[Departamentu de Tacna]], por llei de [[25 de xunu]] de 1875. === Política interna === [[Ficheru: Llegada de Manuel Pardo a Lima.jpg|thumb|right|250px|Manuel Pardo y Lavalle retornando al Callao en xineru de 1875, depués de debelar la sulevación de Piérola.]] Pardo empecipió'l so gobiernu metanes inmensa popularidá, sicasí esta foi menguando pasu ente pasu por cuenta de la crisis económica que se foi agravando hasta afectar direutamente a la población, pola paralización parcial de les obres públiques y el desemplegu consiguiente, según l'alza de productos de primera necesidá. Naturalmente, la oposición nel parllamentu aprovechó tal coxuntura p'acometer contra'l gobiernu. Dos sucesos desgraciaos exacerbaron más los ánimos. Unu d'ellos foi l'asocedíu en Ocatara, onde un trabayadores chilenos del ferrocarril central atacaron a un campamentu civil onde cometieron diverses tropelías; pero en cuenta de ser xulgaos polos tribunales de Perú, fueron embarcaos camín de la so patria, lo que dio llugar por que la oposición criticara acerbamente al gobiernu por tan insólitu proceder. L'otru de los sucesos llamentables foi l'asocedíu nel ríu Chinchao, onde los coroneles [[Mariano Herencia Zevallos]] y Domingo Gamio, que se sulevaren contra'l gobiernu y que yeren conducíos a una guarnición asitiada na frontera col Brasil, fueron asesinaos por patrullar que los conducía. El crime foi motiváu al paecer por una antigua enemistá que'l xefe de patrullar, mayor Cornejo, tenía con Gamio, pero la opinión pública nun duldar en culpar d'esti doble crime al gobiernu de Pardo, que recibió dures crítiques nel Parllamentu y la prensa.<ref>Basadre 1998, páxs. 1405-1408.</ref> Una de les rebeliones más importantes que tuvo que soportar Pardo foi la del caudiellu civil [[Nicolás de Piérola]], el que fuera ministru de Facienda de Balta. Tres una estadía n'Europa, Piérola pasó a Chile, onde entamó una revolución contra Pardo. Zarpó escontra'l Perú nuna pequeña embarcación llamada ''El Talismán'', el [[11 d'ochobre]] de 1874. En plena travesía foi nomáu Xefe Supremu Provisional. Fondió primero en Pacasmayo pero refugó a la flota peruana y dirixóse al sur, desembarcando en [[Ilo]]. Ocupó [[Moquegua]] y entamó ocupar Arequipa, pero fuercies procedentes de Lima ganar en Los Angeles, el [[30 d'avientu]] de 1874. Asina remató la llamada “Espedición del Talismán.” === Intentu d'asesinatu de 1874 === [[Ficheru: La Mascarada - 15 de agosto de 1874.jpg|thumb|left|250px|Caricatura de ''La Mazcarada'' (15.08.1874) onde se representa al presidente Pardo, nel papel de Xuliu César, entrando al Senáu, ente que un personaxe anónimu, nel papel de Brutu, ta alerta pa da-y la estocada homicida. La caricatura foi premonitoria, pos una selmana dempués, Pardo foi víctima del primer atentáu contra la so vida. Cuatro años dempués, yá como Presidente del Senáu, sería asesináu, coincidentemente, cuando ingresaba a la cortil senatorial (16.11.1878).]] La llibertá de prensa foi amplia mientres el gobiernu de Pardo y en delles ocasiones enchióse. El 15 d'agostu de 1874, el periódicu satíricu ''La Mazcarada'' publicó una caricatura que cubría una páxina entera y taba allumada a tou color. Titulábase “L'últimu día de César” y subtitulada “La historia ye un espeyu onde la humanidá topa conseyu”. Nella vese al Presidente Pardo representando de [[Xuliu César]] ya ingresando al Senáu, arrodiáu del so gabinete y d'otros personaxes, toos ellos vistíos con togues al usu romana. Escontra la izquierda del pórticu senatorial, vese un pedestal onde s'irgue la estatua del Xeneral Mariano Ignacio Prado (representando a Pompeyo), y delantre d'ella, ta un misteriosu personaxe, que, representando a [[Marco Xunu Brutu]] (l'asesín de César), aguarda la ocasión de infligir la puñalada asesina, socatráu por otru (cola fisonomía de Piérola). Na parte cimera esnala una bandada de supuestos ánxeles, pero que vistos de cerca asemeyen a gallinazos, y representen a José Balta y Tomás Gutiérrez. La composición gráfica yera altamente simbólica. Magar la intención de la caricatura yera graciosa o festiva, terminó siendo considerada macabra y premonitoria. Una selmana dempués de la so publicación, Pardo sufrió un atentáu en plena vía pública, de manes del capitán del exércitu Juan Boza, quien disparó sobre'l mandatariu varios tiros de revólver, ensin que nengún diera nel blancu. El mesmu Pardo fixo frente al so agresor, glayándo-y “asesín” y “infame” y esviando col so cayáu l'arma de fueu (22 d'agostu de 1874). Un grupu d'homes qu'acompañaben a Boza, y que al paecer yeren cómplices sos, fuxeron faciendo disparos al aire. Esti atentáu asocedió cuando Pardo travesaba a cuerpu la esquina de callar Palaciu al portal d'Escribanos. De resultes d'ello, l'editor de ''La Mazcarada '' y el caricaturista fueron encarcelaos, acusaos d'afalar a la rebelión y al homicidiu. === Trespasu del poder === Pardo llogró cumplir el so periodu presidencial en 1876 y apurrió el poder al so socesor escoyíu, el xeneral [[Mariano Ignacio Prado]], pa quien nun yera nueva la invistidura presidencial, yá que lo ocupara ente 1865 y 1868. == Exiliu en Chile == Gobernando'l xeneral Prado, nel so segundu gobiernu (1876-1879), Pardo foi arreyáu nel motín de la guarnición del Callao del 4 de xunu de 1877. Según testimoniu del mesmu Pardo, en carta que dirixó a la so esposa, esti motín foi obra de dalgunos de los sos partidarios exacerbados, ensin que mediara orde de parte so. Sicasí, foi escorríu y tuvo qu'abellugase na llegación de Francia. Depués partió escontra Chile, el día 15 del mesmu mes. N'ausencia, foi escoyíu senador por Junín ante'l Congresu Nacional, nes eleiciones pa la renovación de los tercios parllamentarios de 1877, onde'l so partíu trunfó llargamente, en dambes cámares. Magar que dellos amigos en Chile aconseyáronlu non volver el Perú, Pardo decidió entamar el viaxe, aportando al Callao el 2 de setiembre de 1878. Según testigos, retornó convencíu del inminente españíu de la guerra con Chile, molición que tresmitió al mesmu presidente Prado. == Presidente del Senáu == Deque que tomó posesión del so escañu como Senador, Pardo foi alzáu a la presidencia del so Cámara, na eleición efeutuada'l 27 de xunetu de 1878. Nesta ocasión, pronunció estes pallabres: {{cita|Metanes les disidencies polítiques, qu'alloñen a los homes, hai siempres un llazu que los xune: el del amor al so país y el vivu pruyimientu pola so felicidá. Ocupémonos toos pos de ganar los favores de la nación nesti terrén, que por dicha nuesa ye bastante anchu por que toos quepan: unámosnos toos pa sirvir les idees que satisfaigan les sos necesidaes y pa combatir les pasiones que la trescalen: y asina non yá fadríamos bones lleis sinón que devolveríamos l'aselu a los espíritus y la paz a la sociedá.}} == Asesinatu == [[Ficheru: Asesinato de Manuel Pardo.jpg|thumb|right|250px|Asesinatu de Manuel Pardo y Lavalle.]] L'asesinatu de Manuel Pardo asocedió ente les 2 y 3 de la tarde del sábadu [[16 de payares]] de 1878, cuando exercía la presidencia del Senáu, cuatro años dempués del primer atentáu que sufriera cuando yera Presidente Constitucional de Perú. Por macabra coincidencia, foi asesináu cuando ingresaba a la cortil del Senáu, tal como lo agorara años antes la caricatura de ''La Mazcarada''. L'escritor Fernando Ayllón Dulanto, na so obra "El Muséu de Perú: Historia del Muséu del Congresu y de la Inquisición", escribiera, que'l Presidente del Senáu Manuel Pardo y Lavalle abarruntando la so muerte, afirmáralu nuna carta a [[Benjamín Vicuña Mackenna]] historiador y prominiente políticu chilenu amigu personal de Pardo: "Yo nun lu tarrezo a la muerte sinón a la forma de morrer. Porque sumir de la escena de la vida afogáu per una membrana, col pescuezo rotu por un eslabón del caballu, nun tren desrielado y cubiertu d'aceite y de carbón, ye daqué que verdaderamente non me gustaría. Pero morrer nel so puestu, cumpliendo dignamente el so deber, sirviendo al so país, eso yá ye otra cosa y eso nun m'axoriza". Dos díes antes, el 14 de payares, Pardo pronunció nel Senáu un discursu sobre'l proyeutu relativu a l'amortización de los billetes fiscales. El día 15 siguió ocupándose del mesmu asuntu. Dambos discursos teníen de publicar en ''El Comercio'', polo que'l día 16 (el día aciar) foi a la imprenta de dichu diariu, onde revisó les pruebes del testu, hasta los dos de la tarde. Terminada esti llabor, dirixóse en coche a la puerta del Congresu. Acompañar los señores Manuel María Rivas y Adán Melgar. A la entrada, la guardia del batallón Pichincha presentó-y armes y Pardo fixo un xestu por que cesaren los honores. Depués ingresó al primer patiu del Congresu, cuando de secute, unu de los integrantes de dichu batallón, el sarxentu Melchor Montoya (qu'a diferencia de los sos compañeros, inda tenía la so arma alzada) disparólu, glayando “Viva'l pueblu”. La bala raspió la manzorga del señor Rivas, enfusó nel pulmón esquierdu de Pardo y salió al altor de la clavícula. Mientres la guardia permaneció impasible, el señor Melgar llanzar en persecución del asesín, que fuxó escontra la Plaza de la Inquisición, siendo finalmente prindáu pol sarxentu Juan Vellods. Mentanto, el ex-presidente mancáu yera lleváu al segundu patiu del Senáu, onde se -y recostó sobre les baldoses de mármol (la cámara de senadores taba, nel sieglu XIX, nel actual llocal del Muséu de la Inquisición). Nunos intres, llegaron más de dolce médicos, pero la firida de Pardo yera mortal; la hemorraxa yera casi xeneralizada. El so fíu primoxénitu, Felipe Pardo y Barreda, avisáu del sucesu, allegó al Senáu acompañáu con un grupu de civilistes. Conscientes que la firida yera mortal, llamar a un sacerdote por que-y alministrara la estremaunción. Pardo, agonizante, preguntó quién fuera l'asesín. Al saber que se trataba d'un sarxentu, dixo ''“perdono a toos”''; tamién llegó a dicir ''“la mio familia”'', ''“debo enforma”'', ''“afuego”.'' El padre dominicu Caballero foi'l so últimu confesor. A les 3 de la tarde, exhaló el so últimu aliendu. El presbíteru González La Rosa cerró los sos güeyos. El presidente Prado, al enterase de lo asocedío, salió a cuerpu de Palaciu y tomó depués un coche d'arriendu pa llegar más rápidu al Senáu. Esclamó: ''“¡Vergüenza!”'' y, al referise al asesín, dixo: ''“¿Y por qué inda vive esi miserable?”''. Nel asesinatu de Manuel Pardo nada tuvo que ver el gobiernu d'entós. Acabamos de mentar la roxura que produció nel presidente Prado la noticia del execrable crime; tamién quedaron fora de tou barruntu Nicolás de Piérola y los sos siguidores, conocíos enemigos políticos del fundador del Partíu Civil, quien primeramente fueron sindicaos como los autores intelectuales del crime. Pardo foi soterráu nel Mausoléu Priváu de la Familia Pardo nel [[Campusantu Presbíteru Matías Maestru|Campusantu Xeneral de Lima]]. [[Ficheru:Tumba Manuel Pardo.jpg|thumb|Mausoléu Priváu de la Familia Pardo nel [[Campusantu Presbíteru Matías Maestru|Campusantu Xeneral de Lima]].]] Nel xuiciu siguíu, determinóse que'l sarxentu Melchor Montoya, nuevu de 22 años, entamara'l crime con otros trés sarxentos del batallón Pichincha, que los sos nomes yeren Elías Álvarez, Armando Garay y Alfredo Decourt. El motivu foi que nel Congresu aldericaba una llei sobre ascensos que-yos torgara'l so promoción a la clase d'oficial y convinieron faer una rebelión sulevando al so batallón y asesinando al presidente del Senáu, a quien consideraben autor del proyeutu. El siguiente pasu del plan yera salir a les cais coles tropes, armar barricaes y esperar el sofitu del pueblu. Urdieron pos, con tou detalle l'asesinatu, tal como ellos mesmos confesaron. Montoya foi fusiláu'l [[22 de setiembre]] de [[1880]] a les 5 de la madrugada. Daquella gobernaba Piérola, nos díes luctuosos de la guerra con Chile. Modesto Molina, escritor tacneño, y testigu presencial del crime, describió asina al asesín: {{cita|Montoya, que'l so llugar de nacencia ignoro, ye un home como de ventiséis años: cholo claro, baxu de cuerpu, un pocu gruesu y de facciones grotesques. Los sos güeyos son pequeños y abotagados y nellos ve una mirada siniestra. Los pómulos de la cara revelen al home vulgar y d'instintos malvaos y los llabios tán desprovistos de barba.}} == Consecuencies del asesinatu == La muerte de Pardo provocó sorpresa, indignación, roxura y desesperación en tol país. Amás, dexó ensin cabeza al Partíu Civil, pero tamién, pa munchos, la Nación toa perdía a un líder de gran pesu ya influencia social, del que s'esperaba que fuera nuevamente candidatu a la presidencia nes eleiciones de 1880, y que'l so trunfu dar por descontáu. “La Patria ta en peligru”, dixo unu de los editoriales de ''El Comercio''. Como si esto fuera pocu, solu meses más tarde españaba la guerra con Chile, momentu críticu en que fadría falta nel Perú la capacidá y la esperiencia política d'un estadista como Pardo, capaz de llograr la unidá nacional pa faer frente a un retu de tal magnitú. Un observador neutral, como l'historiador italianu [[Tomás Caivano]] escribió al respeutu: {{cita|L'asesinatu de Manuel Pardo, podemos dicilo con toa seguridá, sobremanera en considerancia a les circunstancies y el momentu en que tuvo llugar, foi daqué más que l'asesinatu d'un home: foi l'asesinatu de Perú.}} Otros, más ardigosos, creen que Pardo evitaría l'españíu de la Guerra del Pacíficu. Sía que non, ye bultable que'l Perú, como si tratar d'una maldición, perdía al so líder más importante, xusto en víspores de la guerra más desastrosa de la so historia republicana. Pal so partíu políticu, a la llarga, la so prematura desapaición foi institucionalmente “beneficiosa”: la muerte del líder fundador obligó al Partíu Civil prescindir d'un caudiellu y pasar a tener una dirigencia colexada; d'esta forma'l Partíu Civil convertir na única agrupación política non “caudillista” na historia de Perú. La so actuación pública, recta anque aldericada, la so ilustración intelectual y les circunstancies de la so muerte, convirtieron a Manuel Pardo y Lavalle rápido nuna suerte de mártir civil. ''"El meyor de los nuesos homes públicos"'' llamar J. M. Rodríguez nel so ''Llibru d'Estudios Económicos y Financieros'' publicada nel añu 1895, al faer un Balance de la República. Inclusive, el célebre [[Manuel González Prada]], que yera feroz críticu de los civilistes, tratar con respetu. Foi'l líder que al país fíxolu falta con ocasión de la guerra con Chile, suel aportunase. Otros considerar un home que llegó tarde al poder, cuando'l dineru del guanu acabábase o yera consumíu por una enorme delda esterior. == Descendencia == El [[17 de xunetu]] de [[1859]], casóse con María Ignacia Josefa de Barreda y Osma, fía del fanegueru home de Negocio Felipe Barreda Aguilar y Carmen d'Osma y Ramírez de Arellano. La pareya tuvo diez fíos: * [[Felipe Pardo y Barreda]], [[marquesáu de Fonte Formosa de Miranda|V Marqués de Fonte Formosa de Miranda]] ([[1860]]-[[1939]]). * [[Juan Pardo y Barreda]] ([[1862]]-[[1943]]), [[Congresu de la República de Perú|presidente de la Cámara de Diputaos]]. Inxenieru de Mines; Empresariu Mineru. * [[José Pardo y Barreda]] ([[1864]]-[[1947]]), [[Presidente de la República de Perú|presidente de la República]]. Abogáu. Casáu con Doña Carmen Heeren Barreda. * María Pardo y Barreda ([[1865]]-), casada con Enrique Ayulo Mendívil. * Ana Pardo y Barreda ([[1868]]-[[1942]]), relixosa. * Luis Víctor Pardo y Barreda ([[1869]]-[[1944]]), Empresariu agroindustrial, casóse con doña María Cecilia de Althaus Dartnell (1874-1935). * Enrique Pardo y Barreda ([[1870]]-1930). Casáu con Elena Del Alcazar Álvarez. * Rosa Pardo y Barreda ([[1871]]-1944), casada con Vicente González de Orbegoso, nietu de [[Luis José de Orbegoso y Moncada|Luis José de Orbegoso]]. * Victoria Pardo y Barreda ([[1876]]-), casada col barón Thomas Vincent d'Ornellas. * Manuel A. Pardo y Barreda ([[1877]]-[[1906]]), relixosu xesuita. Ente los sos nietos, puede mentase a: * [[Juan Pardo Heeren]], ex-[[Ministru d'Economía y Finances de Perú|ministru de Facienda]] * [[Ducáu de Sanlúcar la Mayor|Ana Teresa Pardo, duquesa consorte de Sanlúcar la Mayor]] * José Pardo Heeren, [[Marquesáu de Fonte Formosa de Miranda|VI marqués de Fonte Formosa de Miranda]] * Carmen Pardo Heeren, marquesa consorte de Villavieja * Vicente González de Orbegozo Pardo, primu del [[condáu d'Olmo|conde de Llameres]] * Enrique Pardo Heeren ye'l Fundador del Club de la Banca y Comerciu qu'esiste a la fecha en Lima, Perú. Coles mesmes, l'actual Marqués de Fonte Formosa de Miranda, José Manuel Pardo Paredes, ye bisnietu de Manuel Pardo y Lavalle. == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * Basadre, Jorge: ''Historia de la República de Perú. 1822 - 1933'', Octava Edición, correxida y aumentada. Tomos 5, 6 y 7. Editada pol Diariu "La República" de Lima y la Universidá "Ricardo Palma". Impresu en Santiago de Chile, 1998. * Chirinos Soto, Enrique: ''Historia de la República (1821-1930)''. Tomu I. Lima, AFA Editores Importadores S.A., 1985. * Fonseca, Juan: ''Un Estáu en Formación'' (1827-1883). Tomu X de la Historia de Perú” publicada pola Empresa Editora El Comercio S.A, 2010. ISBN 978-612-4069-96-3 * Mc Evoy Carmen: " Manuel Pardo; La Buelga Republicana Lliberal nel Perú. Escrítos fundamentales." Fondu Editorial del Congresu de Perú. 2,004 602 pp. * Orrego, Juan Luis: ''La República Oligárquica (1850-1950)''. Incluyida na ''Historia de Perú''. Lima, Lexus Editores, 2000. ISBN 9972-625-35-4 * Rodríguez J.M. "Estudios Económicos y Financieros". 1,895. Lima; Llibrería, Imprenta y Encuadernación Gil. 501 pp. * Tauro del Pino, Alberto: ''Enciclopedia Ilustrada de Perú''. Tercer Edición. Tomu 12, OJE/PEÑ. Lima, PEISA, 2001. ISBN 9972-40-161-7 * Vargas Ugarte, Rubén: ''Historia General del Perú''. Tomu IX. Primer Edición. Editor Carlos Milla Batres. Lima, Perú, 1971. * Dellos autores: ''Grandes Forxadores de Perú''. Lima, Lexus Editores, 2000. ISBN 9972-625-50-8 * [http://history.sewanee.edu/facstaff/mcevoy/ Carmen Mc Evoy]: [https://books.google.com.pe/books?id=djINDVdhte8C&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false Un proyeutu nacional nel sieglu XIX: Manuel Pardo y la so visión de Perú]. LibrosGoogle. * Juan Luis Orrego Penagos: {{Enllaz rotu|1=L'asesinatu del ex-presidente Manuel Pardo y Lavalle (1878) |2=http://blog.pucp.edu.pe/category/3500/blogid/1407/archive/2009-03-08 |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }}. * El Magnicidiu del Sieglu XIX "La muerte de Manuel Pardo" Artículu periodísticu de la Historiadora Carmen Mc Evoy publicáu nel Diariu El Comercio en Lima Perú'l 25/11/2013 páxina A30. * Héctor Vargas Haya: [https://web.archive.org/web/20140102194729/http://www.vargashaya.com/articulos/207-26-xunetu-inxustu-olvidu-a-migues-grau.html «Inxustu olvidu a Grau»]. * Entrevista con Carmen Mc Evoy: {{Enllaz rotu|1="Manuel Pardo: Primer Lliberal Republicanu de Perú" |2=http://www.idl.org.pe/idlrev/revistes/164/164%20CARMEN%20MC.pdf |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * Mc Evoy Carmen: "En pos de la República" Ensayos d'historia política ya intelectual. 400 pp. Capítulu 7. Manuel Pardo y el Proyeutu de la República Práutica. páxines 233 al 268. Centru d'Estudios Bicentenariu. Municipalidá Metropolitana de Lima; Asociación Educativa Antonio Raimondi, 2013. * Ayllón Dulanto, Fernando, "El Muséu de Perú: Historia del Muséu del Congresu y de la Inquisición, páx. 52. Sitiu web del Muséu del Congresu y la Inquisición. * Vicuña Mackenna, Benjamín, "Manuel Pardo, ex-presidente de Perú". La Llibrería del Mercuriu, 1878 - 68 Páxines. * García Belaúnde, Víctor Andrés, "L'espediente Prado". Fondu Editorial de la Universidá de San Martín de Porres. Dic.2014. páx. 249. 663 Páxines. * Mücke Ulrich, "Política y burguesía nel Perú - El Partíu Civil antes de la Guerra con Chile." Ed.:Institut francais d´etudes andines. 367págs. * Mc Evoy, Carmen: "Guerreros Civilizadores." Ed. Universidá Diego Portales, Santiago. 2011. 431 páxines. * Caivano, Tomes: "Historia de la Guerra d'América." Florencia. Tipografía Dell´Arte Della Stampa. MDCCCLXXXII 464 páxines. * Mc Evoy, Carmen: "Homo Politicus-Manuel Pardo, la política peruana y los sos dilemes 1871-1878" Lima:ONPE;PUCP.ROXURA;IEP,2007. 378 páxines. == Ver tamién == * [[Alcaldes de Lima]] * [[Presidente de la República de Perú]] * [[Historia de Perú]] {{Socesión | predecesor = [[José María de la Ponte y Oyague]] | títulu = [[Alcaldes de Lima|Alcalde Metropolitanu de Lima]] <br />[[Ficheru:Escudo de Lima.png|50px]] | periodu = [[1869]] - [[1870]] | socesor = [[Nemecio Orbegoso]] | predecesor2 = [[Mariano Herencia Zevallos]]<br /><small>Presidente Provisional</small> | títulu2 = [[Presidente de Perú|Presidente Constitucional de Perú]] <br />[[Ficheru:Escudo nacional del Perú.svg|50px]] | periodu2 = [[2 d'agostu]] de [[1872]] - [[2 d'agostu]] de [[1876]] | socesor2 = [[Mariano Ignacio Prado]]<br /><small>Presidente Constitucional</small> | predecesor3 = [[Francisco Rosas]] | títulu3 = [[Presidente del Congresu de Perú|Presidente del Senáu de la República de Perú]] <br /> [[Ficheru:Escudo nacional del Perú.svg|30px]] | periodu3 = [[28 de xunetu]] de [[1878]]- [[16 de payares]] de [[1878]]) | socesor3 = [[José Antonio García y García]] }} == Enllaces esternos == {{Commonscat}} {{NF|1834|1878|Pardo y Lavalle, Manuel}} {{Tradubot|Manuel Pardo y Lavalle}} [[Categoría:Persones de Lima]] [[Categoría:Presidentes de Perú]] [[Categoría:Alcaldes y alcaldeses de Perú]] [[Categoría:Ministros y ministres de Perú]] [[Categoría:Diputaos y diputaes de Perú]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Perú]] [[Categoría:Asesinatos en Perú]] bo3b5sldx8w304jx1dss0wjkzfotvh9 Leonel Fernández 0 155443 4377130 4376061 2025-06-18T06:31:31Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá reforma => dicha reforma 4377130 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Leonel Antonio Fernández Reyna ''' {{nym}} ye un abogáu, escritor y políticu dominicanu. Foi presidente de la [[República Dominicana]] en tres periodos constitucionales non consecutivos (1996 - 2000, 2004 - 2008, y 2008 - 2012). D'amplia trayeutoria y formación política y académica, ye anguaño'l Presidente del [[Partíu de la Lliberación Dominicana]], unu de los principales partíos políticos de la [[República Dominicana]]. Ye presidente de la [[Fundación Global Democracia y Desenvolvimientu]]-[[FUNGLODE]]. Dende xineru 2016, ye presidente de la Fundación Unión Europea-América Llatina y el Caribe ([[Fundación EU-LAC]]).<ref>{{cita web|títulu=EU- LAC Foundation: Former President of Dominican Republic Leonel Fernandez will chair Bi-rexonal Foundation|url=http://www.cancilleria.gob.ec/eu-lac-foundation-former-president-of-dominican-republic-leonel-fernandez-will-chair-bi-regional-foundation/|website=Ministeriu de Rellaciones Esteriores y Movilidá Humana d'Ecuador|fechaaccesu=19 de setiembre de 2016|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20161011042318/http://www.cancilleria.gob.ec/eu-lac-foundation-former-president-of-dominican-republic-leonel-fernandez-will-chair-bi-regional-foundation/|fechaarchivu=2016-10-11}}</ref> Fernández ye unu de los políticos llatinoamericanos con mayor lideralgu internacional.<ref>{{cita web |url=https://www.elcaribe.com.do/2014/09/28/ensin-categoria/alcaldia-passaic-apurre-llaves-ciudad-leonel-fernandez/ |títulu=Alcaldía de Passaic apurre llaves de la ciudá a Leonel Fernández |fechaaccesu=8 de Setiembre de 2018 |sitiuweb=elcaribe.com.do }}</ref><ref>{{cita web |url=http://ec.globedia.com/reconocen-obama-leonel-fernandez-esfuercios-antidrogues-caribe|títulu= Reconocen Obama y Leonel Fernández esfuercios antidrogues nel Caribe |fechaaccesu=8 de Setiembre de 2018|sitiuweb= ec.globedia.com}}</ref><ref>{{cita web |url=https://acentu.com.do/2011/politica/6168-leonel-fernandez-ye-el-mas-grande-lider-politico-de-toa-la hestoria-de-rd/|títulu= Leonel Fernández ye'l más grande líder políticu de tola historia de RD |fechaaccesu=8 de Setiembre de 2018|sitiuweb= acentu.com.do}}</ref><ref>{{cita web|url=https://vanguardiadelpueblo.do/2014/11/17/lideralgu-internacional-de-leonel-fernandez-en-el so-mas-altu-nivel/|títulu=Lideralgu internacional de Leonel Fernández nel so más altu nivel|fechaaccesu=8 de Setiembre de 2018|sitiuweb=vanguardiadelpueblo.do}}</ref><ref>{{cita web |url=http://elnacional.com.do/leonel-fernandez-consolida-lideralgu-internacional-en-mexico/|títulu= Leonel Fernández consolida lideralgu internacional en Méxicu |fechaaccesu=8 de Setiembre de 2018|sitiuweb= elnacional.com.do}}</ref> Participó n'alcuentros d'altu nivel, como l'Ecuador y el [[G77]]+China, onde foi convidáu xunto a otres altes personalidaes p'analizar el futuru de los [[países en desenvolvimientu]].<ref>{{cita web |url=https://listindiario.com/la-republica/2017/12/11/494395/leonel-participara-en-quito-en-un eventu-de-altu-nivel |títulu=Leonel va participar en Quito nun eventu d'altu nivel |fechaaccesu=8 de Setiembre de 2018 |sitiuweb=listindiario.com }}</ref> Tamién impartió delles conferencies internacional y participao en distintes ocasiones nel [[Foru Económicu Mundial]], según na [[Organización d'Estaos Americanos]] y la [[Celac]].<ref>{{cita web|url=http://almomento.net/el-salvador-leonel-fernandez-participara-en-cume-celac/|títulu=EL SALVADOR: Leonel Fernández va participar en cume Celac|fechaaccesu=8 de Setiembre de 2018|sitiuweb=almomento.net}}</ref> <ref>{{cita web|url=http://hoy.com.do/leonel-participa-en-cume-de-rio-2/|títulu=Leonel participa en Cume de Rio|fechaaccesu=8 de Setiembre de 2018|sitiuweb=güei.com.do}}</ref> Ye miembru del Conseyu de Líderes de la Rede de Soluciones de Desenvolvimientu Sostenible de la [[Organización de les Naciones Xuníes]] (UNSDSN)<ref>{{cita web|url=http://www.funglode.org/notice/leonel-fernandez-ye-incorporáu-al conseyu-de-lideres-de-iniciativa-de-la-onu/|títulu=Leonel Fernández ye incorporáu al Conseyu de Líderes d'iniciativa de la ONX|fechaaccesu=8 de Setiembre de 2018|sitiuweb=funglode.org}}</ref> y foi xefe de la misión d'observadores eleutorales de la OEA en dellos países d'América, amás de mediador na [[Crisis ente Colombia y Venezuela de 2015|Crisis de Venezuela y Colombia]].<ref>{{cita web |url=http://eldia.com.do/leonel-anuncia-mediacion-en-el conflictu-colombia-venezuela/|títulu= Leonel anuncia mediación nel conflictu Colombia-Venezuela |fechaaccesu=8 de Setiembre de 2018|sitiuweb= eldia.com.do}}</ref><ref>{{cita web|url=https://www.teleradioamerica.com/2018/06/leonel-viaxo-a-chicago-esta-xuníos-y-mexico/|títulu=Leonel Fernández viaxó a Chicago, Estaos Xuníos y Méxicu|fechaaccesu=8 de Setiembre de 2018|sitiuweb=teleradioamerica.com}}</ref> <ref>{{cita web|url=https://www.telesurtv.net/news/Leonel-Fernandez-empunxera-mision-de-OEA-en-eleiciones-en-Ecuador-20170107-0006.html|títulu=Leonel Fernández va emponer misión de OEA n'eleiciones n'Ecuador|fechaaccesu=8 de Setiembre de 2018|sitiuweb=telesurtv.net}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.funglode.org/notice/leonel-fernandez-viaxa-a-mexico-ecuador-y-argentina-en-axenda-de-trabayu/|títulu=Leonel Fernández viaxa a Méxicu, Ecuador y Arxentina n'axenda de trabayu|fechaaccesu=8 de Setiembre de 2018|sitiuweb=funglode.org}}</ref><ref>{{cita web|url=https://www.elcaribe.com.do/2018/03/27/panorama/pais/leonel-dirigira-la-mision-de-la-oea-en-les eleiciones-de-mexico/|títulu=Leonel va dirixir la misión de la OEA nes eleiciones de Méxicu|fechaaccesu=8 de Setiembre de 2018|sitiuweb=elcaribe.com.do}}</ref> El 9 de febreru de 2016, Fernández presentó al traviés de [[FUNGLODE]], "República Dominicana 2044",<ref>{{cita web |url=https://www.diariolibre.com/noticias/ciudad/leonel-fernandez-presenta-el proyeutu-de-infraestructura-rd2044-CK2693598|títulu= Leonel Fernández presenta'l proyeutu d'infraestructura “RD2044” |fechaaccesu=9 de Setiembre de 2018|sitiuweb= diariolibre.com}}</ref><ref>{{cita web|url=https://listindiario.com/la-republica/2016/02/10/407232/leonel-presenta-un plan-de-desenvolvimientu-rd-2044|títulu=Leonel presenta un plan de desenvolvimientu "RD 2044"|fechaaccesu=9 de Setiembre de 2018|sitiuweb=listindiario.com}}</ref> un proyeutu de desenvolvimientu d'infraestructures a medianu y llargu plazu que recueye más de 1200 proyeutos que van ser construyíos en tola xeografía nacional de cara al bicentenariu de la República nel añu 2044.<ref>{{cita web|url=http://www.funglode.org/notice/funglode-llanza-rd-2044-un plan-de-desenvolvimientu-d'infraestructures nacional/|títulu=Funglode llanza RD 2044, un Plan de Desenvolvimientu d'Infraestructures Nacional|fechaaccesu=9 de Setiembre de 2018|sitiuweb=funglode.org}}</ref><ref>{{cita web |url=http://elnacional.com.do/leonel-presenta-el so-proyeutu-rd-2044/|títulu= Leonel presenta proyeutos d'infraestructura con mires al 2044 |fechaaccesu=9 de Setiembre de 2018|sitiuweb= elnacional.com.do}}</ref><ref>{{cita web |url=http://elnacional.com.do/funglode-presenta-proyeutu-rd-2044/|títulu= Funglode presenta proyeutu “RD 2044 |fechaaccesu=9 de Setiembre de 2018|sitiuweb= elnacional.com.do}}</ref> Presentáu con [[animación 3D]], el proyeutu presenta grandes construcciones que van dende [[autopistes]] y [[Centros Comuñales d'Aprendizaje|centro comuñales]], hasta un [[tren de carga]] y [[Tren de pasaxeros pasaxeros]] que va percorrer el país dende [[Haina]] hasta [[Monte Cristi (provincia)|Monte Cristi]].<ref>{{cita web|url=http://ntelemicro.com/v1/video-leonel-fernandez-presenta-propuesta-de-tren-de-carga-y-pasaxeros/|títulu=Leonel Fernández presenta propuesta de tren de carga y pasaxeros|fechaaccesu=9 de Setiembre de 2018|sitiuweb=ntelemicro.com}}</ref><ref>{{cita web|url=https://pld.org.do/noticies/lf-espón-mao-rd-2044-propuestes-infraestructura-mires-al bicentenariu-la independencia/|títulu=LF espón en Mao RD 2044, propuestes d'infraestructura con mires al bicentenariu de la Independencia|fechaaccesu=9 de Setiembre de 2018|sitiuweb=pld.org.do}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.diariolibre.com/noticias/ciudad/leonel-fernandez-presenta-plan-de-desenvolvimientu-rd2044-pa-la-region-norte-BD5234425|títulu= Leonel Fernández presenta plan de desenvolvimientu “RD2044” pa la rexón Norte |fechaaccesu=9 de Setiembre de 2018|sitiuweb= diariolibre.com}}</ref><ref>{{cita web |url=https://www.diariolibre.com/noticias/politica/leonel-fernandez-presenta-hoy-en-barahona-proyeutu-rd2044-HALA8301204|títulu= Leonel Fernández presenta güei en Barahona proyeutu “#RD2044” |fechaaccesu=9 de Setiembre de 2018|sitiuweb= diariolibre.com}}</ref><ref>{{cita web |url=http://almomento.net/valverde-leonel-fernandez-presenta-el plan-de-desenvolvimientu-rd2044/ |títulu=VALVERDE: Leonel Fernández presenta'l plan de desenvolvimientu “RD2044” |fechaaccesu=9 de Setiembre de 2018|sitiuweb= almomento.net}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.funglode.org/notice/leonel-fernandez-presentara-rd2044-en-nueva-york/|títulu= Leonel Fernández va presentar RD2044 en Nueva York |fechaaccesu=9 de Setiembre de 2018|sitiuweb= funglode.org}}</ref> == Primeros años y formación académica == Leonel Fernández, fíu de José Antonio Fernández Collada y Yolanda Reyna Romero, nació'l 26 d'avientu de 1953 en San Carlos,<ref>{{cita web |url=http://hoy.com.do/circula-llibru-“leonel-una-biografia”/ |títulu=Circula llibru “Leonel, una biografía” |fechaaccesu=6 de payares de 2014 |apellíu= |nome= |fecha=3 de mayu de 2008 |obra= |idioma= |cita= }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.elnuevodiario.com.do/app/article.aspx?id=375662 |títulu=L'exemplu de la madre de Leonel |fechaaccesu=6 de payares de 2014 |apellíu= |nome= |fecha=20 de mayu de 2014 |obra= |idioma= |cita= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141106121829/http://www.elnuevodiario.com.do/app/article.aspx?id=375662 |fechaarchivu=2014-11-06 }}</ref> un sector de Santu Domingu na República Dominicana y creció en Villa Juana, otru sector capitalín del país.<ref>{{cita web |url=http://www.listin.com.do/app/article.aspx?id=126186|títulu=El presidente Leonel Fernández cumplió 56 años}}</ref> Fernández formóse académicamente en [[Nueva York]], Estaos Xuníos. Cuando terminó la escuela secundaria en Nueva York, empezó los sos estudios de Derechu na [[Universidá Autónoma de Santu Domingu]]. Ellí xunióse al [[Partíu de la Lliberación Dominicana]] (PLD) en 1973. Nos sos primeros años d'universidá formó parte del movimientu estudiantil de la década de 1970, llegando a ocupar el cargu de secretariu xeneral de la ''Asociación d'Estudiantes de la Facultá de Ciencies Xurídiques y Polítiques'' de la [[UASD]], participando viviegamente nes xornaes reivindicatives. En 1978, Fernández llogró'l títulu de Doctor en Derechu ''[[Magna Cum Laude]]'', lo que-y valió'l premiu J. Humberto Ducoudray, por ser l'estudiante más sobresaliente de la so promoción. La so tesis doctoral ''El Delitu d'Opinión Pública'' referir a la tema de la opinión pública y a les figures que constrúin el delitu sobre la emisión del pensamientu. Fernández foi profesor de la Universidá Autónoma de Santu Domingu y de la [[Facultá Llatinoamericana de Ciencies Sociales]] (FLACSO), nes árees de [[socioloxía de la comunicación]], derechu de prensa y [[rellaciones internacionales]]. == Entamos na política ya ingresu nel PLD == La so creciente incidencia nos círculos intelectuales al traviés de conferencies, trabayos periodísticos y alderiques, viose acompañada d'una progresiva ascendencia nel senu del so partíu, que lo llevó a ocupar posiciones de gran responsabilidá política, convirtiéndose en miembru del Comité Central, en 1985, y del Comité Políticu, en 1990. Nel PLD ocupó la ''Secretaría d'Asuntos Internacionales y de Prensa'', y foi direutor de la revista ''Política, Teoría y Aición''. Fernández foi discípulu cercanu de [[Juan Bosch]], presentándose como candidatu a la vicepresidencia xunto a ésti mientres les eleiciones presidenciales de 1994, pero resultaron ganaos pol presidente [[Joaquín Balaguer]], que buscaba la reelección. == Ascensu a la presidencia de la República Dominicana == Les denuncies de fraude mientres el certame de 1994 crearon una crisis política qu'obligó a [[Joaquín Balaguer|Balaguer]] a encurtiar el so periodu de gobiernu y a celebrar nuevos comicios dos años antes de establecer.<ref>{{cita web |url=http://hoy.com.do/1994-fraude-obligo-a-amenorgar-periodu/ |títulu=1994: fraude obligó a amenorgar periodu |fechaaccesu=26 de febreru de 2014 |apellíu= |nome= |fecha=15 d'abril de 2012 |obra= |idioma= |cita= }}</ref> Na primer ronda mientres les eleiciones del 16 de mayu de 1996, nengún candidatu llogró'l 50+1 de los votos riquíos. Dempués d'una segunda vuelta celebrada'l 30 de xunu y por cuenta de una [[Alianza política|alianza]] denominada "Frente Patrióticu" compuesta principalmente pol Partíu de la Lliberación Dominicana (PLD) y el [[Partíu Reformista Social Cristianu]] (PRSC), Fernández resultó vencedor con 1,466,382 votos contra 1,394,641 votos del principal opositor [[José Francisco Peña Gómez]] candidatu del [[Partíu Revolucionariu Dominicanu]] (PRD).<ref>{{cita web |url=http://hoy.com.do/1996-leonel-y-balaguer-desbancaron-a-pena-gomez/ |títulu=1996: Leonel y Balaguer desbancaron a Peña Gomez |fechaaccesu=26 de febreru de 2014 |apellíu= |nome= |fecha=22 d'abril de 2012 |obra= |idioma= |cita= }}</ref> Foi'l primer [[Xefe d'Estáu]] salíu de les files del [[Partíu de la Lliberación Dominicana]], organización de la que foi electu presidente en xineru del añu 2002.<ref name="Leonel personal"/><ref>{{cita web |url=http://www.elcaribe.com.do/2016/08/24/leonel-esitosu-escorríu-los-ultimos-20-ano |títulu=Leonel, el políticu más esitosu y escorríu nos postreros 20 años |fechaaccesu=20 de marzu de 2017 |sitiuweb=El Caribe }}</ref> Exerció la [[Presidente de la República Dominicana|presidencia]] de la República Dominicana en trés causes, primero pal periodu 1996-2000 y depués por dos periodos consecutivos, del 2004 al 2012<ref name="Leonel personal">[http://www.cidob.org/es/documentacio/biografias_lideres_politicos/america_central_y_caribe/republica_dominicana/leonel_fernandez_reyna Cidob.org</ref> == Primer periodu presidencial: 1996-2000 == [[Ficheru:Con_LF1.jpg|miniaturadeimagen|Leonel Fernández en 1996]] Fernández foi juramentado presidente'l 16 d'agostu de 1996, asocediendo a Joaquín Balaguer, pa convertise nel primer [[Xefe d'Estáu]] surdíu del [[Partíu de la Lliberación Dominicana]] y unu de los más nuevos estadistes de [[Llatinoamérica]] nesi entós. Fernández entamó una dinámica y agresiva [[política esterior]] que rescató a la República Dominicana del so aislamientu tradicional y asitiar nel mesmu centru de los procesos d'integración rexonal, apertura de mercaos y [[globalización]]. Mientres el so periodu de gobiernu, incentivóse la participación del país n'organizaciones polítiques y económiques del hemisferiu, como la [[Organización de los Estaos Americanos]] [[OEA]] y la [[Cume de les Amériques]]. Propúnxose desenvolver el país comparativamente y faciendo referencia a los del [[primer mundu]], diciendo "Nós podemos ser el Singapur del Caribe".<ref name="autogenerated3">{{cita web|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1184077,00.html|títulu=Tropical Paradox, by Ken Stier. Time.com|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080614035914/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1184077,00.html|fechaarchivu=2008-06-14}}</ref> Fernández centrar en caltener la estabilidá de la [[macroeconomía]] calteniendo una crecedera permediu de 7%, el más altu d'América Llatina nesi periodu, similar a países como [[Corea del Sur]]. La [[inflación]] estabilizar por debaxo d'un díxitu, el más baxu de toa América Llatina. El so gobiernu priorizó grandes proyeutos d'[[infraestructura]], qu'incluyíen la construcción d'elevaos viales, túneles, y bulevares nel centru de la ciudá de [[Santu Domingu]], específicamente nes aveníes ''27 de febreru'' y ''John F. Kennedy'', al empar qu'incentivó la [[inversión estranxera]], pero desdexó aspeutos sociales como [[Educación pública|educación]] y [[salú pública]]. Convencíu de la importancia del desenvolvimientu de la [[teunoloxía de la información]] y comunicaciones dedicó esfuercios especiales a fornir toles escueles públiques secundaries del país de llaboratorios d'informática. Instauró'l premiu a los estudiantes meritorios, dau mensualmente a nivel nacional; promovió la cultura de la llectura al traviés de les competencies denominaes ''Olimpiaes de llectura'' y dexó establecida la [[Feria Internacional del Llibru de Santu Domingu]]. Estableció l'almuerzu escolar, favoreciendo asina a una gran población estudiantil d'escasos recursos. So'l so mandatu ellaboró'l [[Tratáu de Llibre Comerciu]] (TLC) colos países de [[CARICOM]] y [[Centroamérica]]. Fernández nun aspiró a un segundu mandatu yá que constitucionalmente taba prohibíu qu'un presidente gobernara en periodos consecutivos, y poro, el so partíu escoyó al so segundu home d'enfotu, [[Danilo Medina]], como'l so candidatu pa les eleiciones de 2000. Sicasí, Medina foi ganáu pol líder del PRD, [[Hipólito Mejía]], quien prindó'l sentimientu popular de la dómina, aprovechando que munchos dominicanos consideraron que les reformes y l'alegada crecedera económica de Fernández nun se reflexaba na so vida cotidiana. === Corrupción === Foi bien criticada la parte de la so política económica que consistía na [[privatización]] d'empreses del estáu como la ''Corporación Dominicana d'Electricidá'' (CDE), el ''Conseyu Estatal del Azucre'' (CEA) y la ''Corporación Dominicana d'Empreses Estatales'' (CORDE). Dellos sectores alieguen que la crisis llétrica afondóse por cuenta de la [[Privatización del sector enerxéticu|privatización]]. Darréu estes instituciones taríen nel centru d'una nube mediática cuando dellos miembros del so gobiernu realizaron esfalcos, actos de corrupción y clientelismu. Mientres estos años el gobiernu de Fernández dio-y el 75% de les obres estatales al tamién miembru del [[Partíu de la Lliberación Dominicana]], Diandino Peña.<ref>{{cita web |url=http://www.eldiariodelcibao.com/2013/02/corrupcion-del-pld-y-leonel-fernandez.html |títulu=“Corrupción del PLD y Leonel Fernández empecipiar nel 1996 |fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|sitiuweb=www.eldiariodelcibao.com}}</ref><ref>{{cita web |url=https://archivu.elnuevodiario.com.do/2012/04/06/el-primer-gobiernu-de-leonel-fernandez/|títulu=El Nuevu Diariu {{!}} El primer gobiernu de Leonel Fernández |fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|sitiuweb=archivu.elnuevodiario.com.do|idioma=es}}</ref> == Segundu periodu presidencial: 2004-2008 == [[Ficheru:Leonel_Fernandez_First_Cabinet_2004.jpg|miniaturadeimagen|derecha|261x261px|Fernández juramenta el so primer Gabinete de gobiernu 2004-2008]] Fernández foi escoyíu pa un segundu mandatu nes eleiciones presidenciales celebraes el 16 de mayu de 2004 con una mayoría absoluta y el segundu porcentaxe más altu na hestoria Dominicana (57%), representando al PLD. La so victoria deber en gran parte a la cayida de la economía dominicana productu de los desaciertos del gobiernu de [[Hipólito Mejía]]. Fernández atopó una atmósfera onde primaben los altos precios del petroleu y una economía en crisis internacionales dempués del [[9/11]], un endeldamientu escesivu mientres el gobiernu de [[Hipólito Mejía]] y el colapsu de trés de los bancos más grandes del país: [[Bancu Intercontinental]] (Baninter), Bancrédito y Bancu Mercantil. Nun esfuerciu por evitar un mayor caos económicu, el gobiernu de Mejía pagó-y a los veceros de los bancos, asumiendo asina una delda públiques entá mayor.<ref>{{cita publicación|títulu=Fraude bancariu y les sos consecuencies macroeconómiques|url=http://hoy.com.do/fraude-bancariu-y-les sos-consecuencies-macroeconomicas/|fecha=28 de xunu de 2005|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=Güei Dixital|idioma=es-ES}}</ref> Dalgunos de los banqueros implicaos fueron xulgaos y prindaos; sicasí, la magnitú de los sos fraudes foi malo de midir pol venceyu qu'esistía ente ellos mientres les alministraciones de Fernández y Mejía, onde gociaben con respaldu de funcionarios que se faíen de la "vista gorda" dende [[1998]], cuando se cree qu'empezó l'esfalcu más grande na hestoria financiera de la República Dominicana y el quintu nel mundu, el del [[Bancu Intercontinental]]. [[Ficheru:President George W. Bush meets with President Leonel Fernandez of the Dominican Republic in the Oval Office.jpg|miniaturadeimagen|derecha|262x262px|El presidente [[George W. Bush]] recibe a Fernández na Casa Blanca en 2006.]] Leonel Fernández foi juramentado per segunda vegada'l 16 d'agostu de 2004. Al empecipiar el so segundu mandatu presidencial tuvo que trepar cola crisis económica heredada del gobiernu anterior, frutu del rescate bancariu aniciáu polos malos manexu de dellos sectores de la banca privada y que se tuviera xestando dende mediaos de los años [[1990]]<ref>{{cita publicación|títulu=Fraude bancariu y les sos consecuencies macroeconómiques|url=http://hoy.com.do/fraude-bancariu-y-les sos-consecuencies-macroeconomicas/|fecha=28 de xunu de 2005|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=Güei Dixital|idioma=es-ES}}</ref>. Esto traxo consigo esbarrumbe na economía llocal. Pa combatir esta crisis fueron necesaries tomar midíes drástiques como la reestructuración de la tasa de cambéu frente al dólar, midida que provocó la perda de más de 120.000 emplegos nes zones franques y un saltu impresionante na [[delda interna]]. Esta delda, conocida como "déficit cuasi-fiscal" motivó la introducción al Congresu d'una llei coles mires de desmontala a diez años. Los implicaos nesti casu, parte de los que fueron condergaos<ref>{{cita publicación |títulu=Conderguen en 3 años 4 presidentes bancos - El Nacional|url=http://elnacional.com.do/conderguen-en-3-anos-4-presidentes-bancos/|fecha=12 de mayu de 2009 |fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=El Nacional|idioma=es-ES}}</ref>, fueron puestos en llibertá darréu por aciu un decretu de Fernández, lo cual foi bien criticáu por diversos sectores<ref>{{cita publicación |títulu=Leonel xustifica los indultos a Vivian y del Plan Renove|url=https://www.diariolibre.com/noticias/leonel-xustifica-los indultos-a-vivian-y-del plan-renove-GBDL183317 |fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódico=www.diariolibre.com|idioma=es-ES}}</ref>.[[Ficheru:Luiz_Inácio_Lula_da_Silva_%26_Leonel_Fernández_-_2007Jun20_Brazilia.jpg|miniaturadeimagen|260px|Fernández Reyna xunto al presidente de Brasil [[Luiz Inácio Lula da Silva|Inácio Lula da Silva]], les primeres dames [[Marisa Letícia Rocco]] y [[Margarita Cedeño]] (xunu de 2007)]] Leonel Fernández realizó amplios esfuercios dientro de los sos gobiernos a favor del desenvolvimientu de la teunoloxía del país. So esti mandatu, fundóse'l Parque Cibernéticu de Santu Domingu, una zona franca d'[[alta teunoloxía]] en setiembre de 2004, que darréu fracasó y foi convertíu nel [[Institutu Teunolóxicu de les Amériques]] (ITLA). El so discursu y forma de gobernar ye llargamente considerada como "progresista" y "modernista"<ref>{{cita publicación |títulu=Perfil del candidatu del PLDDoctor Leonel Fernández Reyna|url=http://hoy.com.do/perfil-del candidatu-del-plddoctor-leonel-fernandez-reyna/|fecha=16 de mayu de 2008 |fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=Güei Dixital|idioma=es-ES}}</ref> tanto a nivel nacional como internacional<ref>{{cita publicación|títulu=Los legaos de Leonel Fernández|url=https://acentu.com.do/2012/opinion/205184-los legaos-de-leonel-fernandez/|fecha=19 de xunetu de 2012|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=Acentu|idioma=es-ES}}</ref>. Yera común escuchar de manes del presidente Fernández nos sos primeros gobiernos amosar la intención de convertir a la República Dominicana nuna potencia, faciendo alusión primero a [[Singapur]] pero la frase que realmente popularizó foi "convertir a la República Dominicana nun [[Nueva York]] chiquito"<ref>{{cita publicación|títulu=República Dominicana yá ye'l Nueva York chiquito, según Leonel Fernández|url=http://eldia.com.do/republica-dominicana-yá-ye-el-nueva-york-chiquito-segun-leonel-fernandez/|fecha=27 de febreru de 2012|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=El Día|idioma=es-ES}}</ref>.Sicasí dichos esfuercios viéronse opacados de la mesma pola falta de asignación de los recursos establecíos por llei al sector educativu del país, considerando que dicha partida presupuestaria, al so xuiciu, representaba un "falsu alderique".<ref>{{cita web |url=https://desdelarepublicadominicana.blogspot.com/2010/11/leonel-fernandez-esta tema-del-4-para.html|títulu=Leonel Fernández: Esta tema del 4% pa Educación paezme un falsu alderique : DENDE LA REPÚBLICA DOMINICANA |fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|fecha=23 de payares de 2010|sitiuweb=Leonel Fernández}}</ref> === Corrupción 2004-2008 === El periodu 2004-2008 foi unu de los peores pa la imaxe de Leonel Fernández por cuenta de los actos de corrupción endilgados a cercanos collaboradores políticos y amigos.a los cualos nun enfrentaría yá que dichos actos de corrupción, na so mayoría, salieron a la lluz pública nel so últimu periodu presidencial (2008-2012) onde'l país travesaría una crisis social y política ensin precedentes depués de la salida de [[Joaquín Balaguer]] del poder. Ente los casos de corrupción más bultables d'esti periodu podemos mentar * [[Félix Bautista]]: Ye unu de los más cercanos collaboradores de Leonel Fernández y "el más emblemáticu" corruptu de la República Dominicana. Acusáu pol mesmu Estáu Dominicanu por fraude, esfalcu, arriquecimientu ilícitu, corrupción, llaváu d'activos y tráficu d'influencia por aiciones cometíes mientres tuvo a cargu del Ministeriu d'Obres Públiques y la Oficina d'Inxenieros Supervisores d'Obres del Estáu (OISOE).<ref>{{cita publicación|títulu=Félix Bautista; ente los casos emblemáticos de corrupción a nivel mundial|url=http://eldia.com.do/felix-bautista-ente-los casos-emblematicos-de-corrupcion-a nivel mundial/|fecha=10 de febreru de 2016|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=El Día|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{cita publicación|títulu=Félix Bautista ye “enclín” y “bailla” en casos de corrupción a pesar del archivu del so espediente|url=https://acentu.com.do/2017/politica/8423055-felix-bautista-ye-enclín-y-bailla-en-casos-de-corrupcion-a-pesar-del archivu-de-su-espediente/|fecha=25 de xineru de 2017|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=Acentu|idioma=es-ES}}</ref>Les acusaciones de corrupción fueron tornaes polos máximos tribunales de xusticia del país a pesar de la esistencia irrefugable de pruebes incriminatories<ref>{{cita publicación |títulu=El casu Felix Bautista y la corrupción que nos azota|url=http://www.7dias.com.do/opiniones/2014/11/03/i175747_casu-felix-bautista-corrupcion-que nos azota.html#.WkSl8t-WbIU |fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=7dias.com.do}}</ref>.Sicasí contra la so persona recayen les mesmes acusaciones en países centroamericanos como [[Guatemala]]<ref>{{cita publicación|títulu=Félix Bautista figura n'investigaciones de Fiscalía de Guatemala por casu Odebrecht y venceyos con Roxana Baldetti|url=https://acentu.com.do/2017/actualidad/8422780-felix-bautista-figura-investigaciones-fiscalia-guatemala-caso-odebrecht-vinculos-roxana-baldetti/|fecha=24 de xineru de 2017|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=Acentu|idioma=es-ES}}</ref>, [[Haití]]<ref>{{cita publicación|títulu=Senáu d'Haití abre investigación contra Félix Bautista por supuestos actos de corrupción|url=https://acentu.com.do/2016/actualidad/8360888-senado-haiti-abre-investigacion-felix-bautista-supuestos-actos-corrupcion/|fecha=28 de xunu de 2016|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=Acentu|idioma=es-ES}}</ref> y [[Panamá]]<ref>{{cita web |url=http://www.tribunadominicana.net/?p=8812|títulu=En Panamá investiguen a Félix Bautista con exvicepresidenta casu Odebrecht {{!}} TribunaDominicana.net |fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|sitiuweb=www.tribunadominicana.net|idioma=en-US}}</ref>. Ta estrechamente amestáu cola constructora [[Odebrecht]]<ref>{{cita publicación|apellíos=Diariu|nome=Listin|títulu=El nome de Felix Bautista venceyáu de nuevu a investigación corrupción, esta vegada en Guatemala|url=https://www.listindiario.com/la-republica/2017/01/25/451592/el|fecha=25 de xineru de 2017|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=listindiario.com|idioma=es|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221005030924/https://listindiario.com/la-republica/2017/01/25/451592/el|archivedate=2022-10-05}}</ref>. * [[Víctor Díaz Rúa]]: Cercanu collaborador y amigu de Leonel Fernández, consideráu tamién un "pesu pesáu" en materia de corrupción. Tuvo a cargu'l Ministeriu d'Obres Públiques y dende ellí acusóse-y de fraude, esfalcu, arriquecimientu ilícitu, corrupción, llaváu d'activos y tráficu d'influencies. Protagonizó dellos escándalos de corrupción amasando una multimillonaria fortuna<ref>{{cita publicación|títulu=Víctor Díaz Rúa amasó la so fortuna en desterciu de los fondos públicos, afirma Procuradoría|url=https://acentu.com.do/2017/actualidad/8462409-victor-diaz-rua-amaso-la so-fortuna-en-desterciu-de-los fondos-publicos-afirma-procuraduria/|fecha=2 de xunu de 2017|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=Acentu|idioma=es-ES}}</ref>. Foi encarceláu en 2017 polos sos llazos cola constructora [[Odebrecht]] y tendrá de presentase ante la xusticia Dominicana nel futuru pa responder por estos presuntos crímenes.<ref>{{cita publicación |títulu=Víctor Díaz Rúa y Ángel Rondón salieron esti llunes de la cárcel de Najayo|url=https://www.diariolibre.com/noticias/xusticia/victor-diaz-rua-y-angel-rondon-salieron-esti llunes-de-la-carcel-de-najayo-LI8138195 |fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódico=www.diariolibre.com|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Solo un enclín del PLD salió en defensa de Víctor Díaz Rúa y Ángel Rondón|url=http://hoy.com.do/solo-un enclín-del-pld-salio-en-defensa-de-imputaos-diaz-rua-y-angel-rondon/|fecha=9 de setiembre de 2017 |fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=Güei Dixital|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{cita publicación|apellíos=Diariu|nome=Listin|títulu=Ángel Rondón y Víctor Díaz Rúa siguen en prisión por trámites alministrativos|url=https://www.listindiario.com/la-republica/2017/09/10/481741/angel-rondon-y-victor-diaz-rua-continuan-en-prision-por-tramites-alministrativos|fecha=10 de setiembre de 2017|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=listindiario.com|idioma=es|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221005011828/https://listindiario.com/la-republica/2017/09/10/481741/angel-rondon-y-victor-diaz-rua-continuan-en-prision-por-tramites-alministrativos|archivedate=2022-10-05}}</ref> * [[Temístocles Montás]]: Ministru d'Economía, Planificación y Desenvolvimientu bien cercanu a Leonel Fernández y que tamién protagonizó actos de corrupción y arriquecimientu ilícitu, foi acusáu pol estáu Dominicanu en 2017 polos sos venceyos cola constructora [[Odebrecht]] y xunto a Víctor Díaz Rúa va deber de responder ante la xusticia polos crímenes de los que se-y acusa.<ref>{{cita publicación |títulu=Peledeístas y corruptos - El Nacional|url=http://elnacional.com.do/peledeistas-y-corruptos/|fecha=9 d'ochobre de 2016 |fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=El Nacional|idioma=es-ES}}</ref>El mesmu trató de llimpiar la so imaxe y dixebrase del legáu de Leonel Fernández asitiándose nel so contra y señalando a otres persones como partes d'actos de corrupción.<ref>{{cita publicación |títulu=Temístocles Montás señala a otros como responsables de roblar contratos con Odebrecht|url=http://www.7dias.com.do/portada/2017/06/02/i229742_temistocles-montes-senala-otros-como-responsables-roblar-contratos-con-odebrecht.html#.WkSqN9-WbIU |fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=7dias.com.do}}</ref><ref>{{cita publicación|títulu=Temístocles siéntese avergoñáu porque PLD ye vistu como bien corruptu|url=https://acentu.com.do/2015/politica/8239373-temistocles-siéntese-avergoñáu-porque-pld-ye-vistu-como-bien-corruptu/|fecha=13 d'abril de 2015|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=Acentu|idioma=es-ES}}</ref> * [[Melanio Paredes]]: Ministru de Eduación que foi acusáu d'arriquecimientu ilícitu y corrupción mientres la xestión al mandu de dicha institución. Arriendes del discutiniu surdiríen grupos qu'esixíen al gobiernu, nel so últimu añu, l'aplicación del presupuestu establecíu por llei, darréu desencadenaría nuna crisis político y social qu'azotó a la sociedá dominicana nos últimos meses de gobiernu de Leonel Fernández y afectaría bien negativamente a la so imaxe.<ref>{{cita publicación|títulu=Melanio Paredes refuga auditoría Cámara Cuntes; poner a disposición de la xusticia|url=http://hoy.com.do/melanio-parés-refuga-informe-de-auditoria-fecha-por-camara-de-cuentes/|fecha=16 de xunetu de 2014|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=Güei Dixital|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=DPCA empecipia investigación contra ex-Ministru Melanio Paredes - El Nacional|url=http://elnacional.com.do/dpca-empecipia-investigacion-contra-ex-ministru-melanio-parés/|fecha=23 de mayu de 2011 |fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=El Nacional|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{cita web|url=http://destelao.com/politica/ministerios/86-nacionales/distritu-nacional/4210-adocco-acusa-a-dpca-de-favorecer-a-melanio-parés-en-casu-ascensor-de-19-millones-de-peso|títulu=ADOCCO Acusa a DPCA de Favorecer a Melanio Paredes en Casu Ascensor de 19 Millones de Pesos|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|apellíu=ADOCCO|sitiuweb=destelao.com|idioma=es-es}}</ref> == Tercer y últimu periodu presidencial: 2008-2012 == {{AP|Eleiciones presidenciales de la República Dominicana de 2008}} Mientres el gobiernu de [[Hipólito Mejía|Mejía]], la constitución foi modificada pa dexar que'l presidente en funciones postular pa un nuevu mandatu. Anque [[Hipólito Mejía]] foi finalmente ganáu nel so intentu de reelección, esto abrió la puerta por que Fernández intentara lo mesmo.<ref>{{cita web |url=http://www.hoy.com.do/opiniones/2010/5/30/327864/print-non-pics|títulu=De Hipólito Mejía a Leonel Fernández}}</ref> Fernández candidatu del [[Partíu de la Lliberación Dominicana]] (PLD) y los sos aliaos resultaron vencedores nes eleiciones presidenciales del 16 de mayu del 2008 con un 53% de los votos frente al 40% del so principal rival [[Miguel Vargas Maldonado]] y el candidatu del [[PRSC]], [[Atentu Aristy]], esti postreru namái saco'l 4% de los votos.<ref>{{cita web |url=http://196.3.84.101/jce2/ |títulu=Eleiciones Ordinaries Xenerales Presidenciales del 16 de Mayu |fechaaccesu=6 de mayu de 2013|fecha=17 de mayu de 2008|obra=|idioma=|cita= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130606230617/http://196.3.84.101/jce2/ |fechaarchivu=6 de xunu de 2013}}</ref>[[Ficheru:Leonel_Fernandez_Reyna_with_Obamas_adjusted.jpg|miniaturadeimagen|derecha|250px|Fernández xunto al presidente [[Barack Obama]] y les sos respeutives esposes y primeres dames [[Margarita Cedeño de Fernández]] y [[Michelle Obama]], setiembre de 2010.]] Fernández asumió'l so nuevu mandatu'l 16 d'agostu de 2008, metanes una fuerte crisis económica internacional y una situación interna marcada por una medría de la criminalidad y el narcotráficu.<ref name="Toma de posesión Leonel Fernández">{{cita web |url=http://www.hoy.com.do/el-pais/2008/8/16/243815/Leonel-Fernandez-asume-nuevu-mandatu|títulu=Leonel Fernández asume nuevu mandatu}}</ref> En tomar de posesión, el so discursu centrar n'aspeutos económicos, resaltando la estabilidá que caltuvo la tasa del dólar nel so gobiernu anterior.<ref name="Toma de posesión Leonel Fernández" /> Tamién destacó ente otros llogros l'amenorgamientu na tasa de desemplegu d'un 19,7% en 2004 a un 14% n'abril de 2008 y anunció un conxuntu de midíes fiscales y tributaries pa poder enfrentar la crisis económica.<ref name="Toma de posesión Leonel Fernández" /> Fernández prometió la execución d'un programa [[macroeconómicu]] de medianu y llargu plazu, empobináu a caltener la estabilidá, llograr una crecedera permediu añal mínimu de 6% del PIB y caltener la inflación nun solu díxitu. Paralelamente a esto, buscaríase privilexar el gastu social n'aspeutos como la educación, la salú, l'accesu a agua potable y a vivienda.<ref name="Programa de gobiernu de Fernandez">{{cita web |url=http://www.hoy.com.do/el-pais/2008/8/16/243822/Nuevu-periodu-de-Leonel-executara-programa-macroeconomico|títulu=Nuevu periodu de Leonel va executar programa macroeconómicu}}</ref> Nesi mesmu, orde afirmó les sos intenciones de caltener el déficit de la cuenta corriente en redol a un 4% del PIB.<ref name="Programa de gobiernu de Fernandez" /> Fernández amás anunció la construcción d'una segunda llinia del [[Metro de Santu Domingu]].<ref>{{cita web |url=http://www.hoy.com.do/el-pais/2008/8/17/243910/Fernandez-anuncia-2da-linea-del Metro-y-vastu-plan-de-obres |títulu=Fernández anuncia 2ª llinia del Metro y vastu plan d'obres}}</ref> [[Ficheru:Fernandez Clinton.jpg|miniaturadeimagen|Leonel Fernández y l'entós secretaria d'estáu d'Estaos Xuníos Hillary Clinton|251x251px]] El 27 de marzu de 2011, dellos funcionarios y llexisladores dominicanos adeptos al gobiernu de Fernández celebraron un eventu nel ''Palaciu de los Deportes'' de la ciudá de ''Santu Domingu'' onde recoyeron 2.2 millones de firmes col fin de pidir el so repostulación pa un nuevu mandatu.<ref name="Repostulación Leonel">{{cita web |url=http://www.hoy.com.do/el-pais/2011/3/28/368632/Millones-de-firmes-pa-que-PLD-decida |títulu=Millones de firmes por que PLD decida}}</ref> Mientres l'eventu Fernández manifestó ser "un soldáu del [[Partíu de la Lliberación Dominicana|PLD]]". Tamién señaló que "estos dos millones 200 mil robles, que son dos millones 200 mil voto, poner a la disposición del PLD pa lo que'l partíu decida".<ref name="Repostulación Leonel" /> Sicasí, gran parte de la sociedá y la oposición alegó que l'actu foi una clara violación a la constitución dominicana.<ref>{{cita web|url=http://ciudadoriental.org/index.php?option=com_content&view=article&id=285:reclamen-a-leonel-fernandez-absténgase-qviolar-constitucionq&catid=95:restu-del-pais&Itemid=293|títulu=Reclamen a Leonel Fernández absténgase violar constitucion}}</ref> El 8 d'abril, Leonel Fernández tornó les sos aspiraciones de postulase pa un nuevu mandatu, en parte pola fuerte crisis social y política que travesaba'l país.<ref>{{cita web |url=http://www.hoy.com.do/el-pais/2011/4/9/370633/Leonel-torna-repostularse-por medrana-a-una crisis-de-gobernabilidad|títulu=Leonel torna repostularse por medrana a una crisis de gobernabilidad}}</ref> === Reforma constitucional de 2009: Discutinios === A fines del 2008, Fernández convocó al [[Congresu Nacional de la República Dominicana|Congresu Nacional]] pa someter a la ''Asamblea Revisora'' el [[proyeutu de llei]] sobre la propuesta de [[reforma constitucional|reforma]] o nueva Constitución.<ref>{{cita web|url=http://www.eluniverso.com/2008/08/16/0001/14/D328C875B97Y4Y01B9EED0119FC50EEB.html|títulu=Leonel Fernández anuncia reforma constitucional en Rep. Dominicana}}</ref> Buscábase reformar la Constitución de 1966, que yá sufriera otros cambeos en 1994 y 2002. Con esi envís, designóse una comisión de xuristes y la reforma foi aprobada finalmente gracies a un pactu políticu con [[Miguel Vargas Maldonado]].<ref>{{cita web |url=http://www.elnuevodiario.com.do/app/article.aspx?id=151867 |títulu=Pared Pérez califica d'históricu pactu ente Leonel Fernández y Vargas Maldonado |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110813234346/http://www.elnuevodiario.com.do/app/article.aspx?id=151867 |fechaarchivu=2011-08-13 }}</ref> Esta nueva reforma constitucional sometida por Fernández el 18 de setiembre de 2008, provocó les crítiques de parte de la [[sociedá civil]] y del pueblu dominicanu polo xeneral, nel sentíu de que l'aprobación del testu realizar de manera irregular al nun ser sometíu a l'[[Asamblea constituyente|Asamblea]].<ref>{{cita web |url=http://www.hoy.com.do/opiniones/2008/9/21/248302/Reforma-constitucional|títulu=Reforma constitucional}}</ref> Dellos de los artículos de dicha reforma resultaron impopulares y provocaron fuertes protestes per parte de distintos sectores la sociedá. Como exemplu señaláronse artículos como'l "derechu a la vida dende la concepción", que prohibe l'albuertu ensin esceición; el que diz que "un ciudadanu nun puede [[Recursu d'inconstitucionalidá|demandar n'inconstitucionalidá]]" lo qu'acuta'l derechu del ciudadanu a refutar los decretos emanados del [[poder executivu]]. Tamién foi oxetu de refugo l'artículu que llinda'l llibre accesu de los ciudadanos a les árees de sableres públiques. Dellos sectores de la sociedá llegaron a calificar esta reforma como "monárquica", debíu al gran poder que daba la nueva constitución al poder executivu.<ref>{{cita web |url=http://www.diariolibre.com/noticias_det.php?id=218608&l=1|títulu=Reforma constitucional ante dilema por altu nivel refugo}}</ref> === Metro de Santu Domingu === Fernández sometió'l proyeutu de construcción del [[Metro de Santu Domingu]] per vía de la ''Oficina pal Reordenamientu del Tresporte'' (OPRET) n'ochobre de 2005, sol argumentu d'ameyorar el tránsitu de la ciudá de [[Santu Domingu]] por aciu un sistema moderno y desvenceyao de les fluctuaciones de preciu nos combustibles, tantu nel mercáu mundial como nel mercáu internu.{{ensin referencies}} Desque se dio a conocer el proyeutu del Metro, ciertos sectores sociales de la [[Sociedá civil (ciencia política)|sociedá civil]] y de la [[Oposición (política)|oposición]] manifestaron el so desalcuerdu col proyeutu argumentando ente otres coses los sos altos costos d'execución y de caltenimientu.<ref>{{cita web|url=http://metrodesantodomingo.wordpress.com/category/metro-santu-domingu/|títulu=http://metrodesantodomingo.wordpress.com/category/metro-santu-domingu/}}</ref> Tamién s'argumentó que la demanda de recursos nesti proyeutu diba en desterciu del prestu de necesidaes fundamentales del país como la salú, la educación, la problemática del [[Sector llétricu na República Dominicana|sector llétricu]] y l'accesu a los productos de la canasta familiar básiques.<ref>[http://www.hoy.com.do/el-pais/2007/2/25/228848/Calcula-altu-subsidiu-añal-a-Metro Calcula altu subsidiu añal a Metro</ref> Años dempués, efeutivamente el Metro de Santu Domingu representó una alternativa a la crisis que traviesa'l país en materia de tresporte. Sicasí, la pulcritud nel manexu de los recursos pa la so execución resultó seriamente cuestionada. El proyeutu del Metro foi encabezáu por Diandino Peña, quién nel anterior mandatu de Leonel Fernández consiguió la asignación trés cuartes partes de les obres executaes en dichu periodu.<ref>{{cita publicación|títulu=Diandino Peña y la so fortuna: Más revelaciones n'El Informe d'Alicia Ortega|url=https://acentu.com.do/2017/actualidad/8457469-diandino-pena-fortuna-mas-revelaciones-informe-alicia-ortega/|fecha=16 de mayu de 2017|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=Acentu|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{cita web|url=https://archivu.elnuevodiario.com.do/2013/04/22/someten-a-diandino-pena-por presuntu actu-de-corrupcion/|títulu=El Nuevu Diariu {{!}} Someten a Diandino Peña por presuntu actu de corrupción|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|sitiuweb=archivu.elnuevodiario.com.do|idioma=es}}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=Sectores reaccionen a destitución de Diandino Peña|url=https://www.diariolibre.com/noticias/politica/sectores-reaccionen-a-destitucion-de-diandino-pena-YM7079177 |fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódico=www.diariolibre.com|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{cita publicación|títulu=“Gobierno de Leonel foi campeón en corrupción alministrativa”|url=https://acentu.com.do/2012/politica/20090-gobiernu-de-leonel-foi--campeon-en-corrupcion-alministrativa/|fecha=9 d'agostu de 2012|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=Acentu|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{cita publicación|títulu=Lluces y solombres del gobiernu de Leonel Fernández|url=http://hoy.com.do/lluces-y-solombres-del gobiernu-de-leonel-fernandez/|fecha=16 d'agostu de 2012|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=Güei Dixital|idioma=es-ES}}</ref><ref>{{cita publicación|títulu=El PLD almite y denuncia la corrupción del so propiu gobiernu, pero nun lu enfrenta|url=https://acentu.com.do/2014/politica/11349-el-pld-almite-y-denuncia-la-corrupcion-de-su-gobiernu-pero nun lu enfrenta/|fecha=29 de mayu de 2014|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=Acentu|idioma=es-ES}}</ref> El llabor de Diandino na execución del metro y otres obres d'infraestructura foi venceyada a corrupción, clientelismu y tráficu d'influencies<ref>{{cita web|url=http://z101dixital.com/articulos/audiu-mateo-en-casu-del metro-sd-poner en-capacidá toa-l'inxeniu-de-la-corrupcion-11-15-2017|títulu=[ AUDIU ] Mateo: en casu del Metro SD poner en capacidá toa l'inxeniu de la corrupción|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|sitiuweb=z101dixital.com}}</ref><ref>{{cita publicación|títulu=L'emporiu ensin declarar del Zar del Metro, Diandino Peña|url=https://acentu.com.do/2017/actualidad/8455318-emporiu ensin declarar-del zar-del metro-diandino-pena/|fecha=8 de mayu de 2017|fechaaccesu=28 d'avientu de 2017|periódicu=Acentu|idioma=es-ES}}</ref>. === Otros casos de corrupción === Mientres los últimos meses del so primer gobiernu (1996-2000), y a pesar de nun ser procesáu judicialmente, la so alministración foi criticada por práutica como l'axudicación ílicita de contratos, el nuevu nivel de vida exhibíu por munchos de los sos funcionarios, bien distante del que teníen antes de xubir al poder<ref>{{cita web |url=http://www.thefreelibrary.com/DOMINICAN+REPUBLIC%3A+FORMER+PRESIDENT+LEONEL+FERNANDEZ+IMPLICATED+IN...-a080812461|títulu=Dominican Republic: Former president Leonel Fernández implicated in Corruption case but not charged}}</ref> o por casos de malversación de fondos, como nel sonáu casu PEME. Anque pol casu PEME, llamáu asina poles sigles del Programa d'emplegu mínimu esencial”, fueron sometíos a la xusticia importantes dirixentes de PLD, acusaos d'estafar al Estáu con más de mil millones de pesos. La defensa argumentó que l'interés principal yera estropiar la reputación d'esos dirixentes y fallos procedimentales, ente ellos l'ausencia d'una auditoría, favorecieron que'l casu cayera nun llimbu xurídicu.<ref>{{cita web |url=http://hoy.com.do/caso-peme-topar en-un llaberintu-2/ |títulu=http://hoy.com.do/caso-peme-topar en-un llaberintu-2/ }}</ref> Delles voces manifestaron la so refugo sobre l'usu de recursos del estáu pa la so proyeición personal<ref name="Diariu-Dominicanu">{{cita publicación|títulu=El doctor Puello: Agora ríndese más cultu a Leonel que como se faía con Trujillo|url=http://www.diariodominicano.com/n.php?id=26422|fecha=25 d'abril de 2008|fechaaccesu=8 de payares de 2013|editorial=Diariu Dominicanu|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171228172216/http://www.diariodominicano.com/n.php?id=26422|archivedate=2017-12-28}}</ref> y mientres la campaña eleutoral de 2008, hubo alegatos de que Fernández utilizó los recursos públicos pa favorecer la so reelección presidencial.<ref>{{cita web |url=http://www.diariolibre.com/noticias_print.php?id=182521&s=kww4evomdcc9gjpq7xc8643b72dleb5y|títulu=Leonel reelixir nuna campaña bien cuestionada}}</ref> En marzu de 2008, la periodista [[Nuria Piera]] denunció que'l gobiernu pagó a militantes del Partíu de la Lliberación Dominicana» por aciu una nominilla ilícita que se nutría con fondos provenientes de distintes instituciones del Estáu dominicanu.<ref>{{cita web |url=http://www.listin.com.do/la-republica/2008/3/11/51332/print|títulu=Escándalu de les nómines “CB” llega a la Cámara de Diputaos}}</ref> La prensa escrita local trató en diverses ocasiones la tema de los malos manexos de la cosa pública por aciu la sobrevaluación de compres y contrataciones del estáu n'obres tales como la remodelación del [[Palaciu de Belles Artes (República Dominicana)|Palaciu de Belles Artes]] o la compra de los vagones del Metro de Santu Domingu. El PRD denunció que, ente 2006 y 2010, verificóse una gran cantidá d'irregularidaes venceyaes a l'alministración de Fernández, ente elles el sobornu pola suma de 3.5 millones de dólares na compra de los aviones [[Super Tucanos]], el destín desconocíu de los US$ 130 Millones de dólares n'impuestos pagos pola empresa [[Verizon]], los US$ 1,660 Millones de dólares apurríos al traviés de [[Petrocaribe|PETROCARIBE]] y los US$ 750 Millones de dólares de bonos soberanos<ref>{{cita web |url=http://www.elnuevodiario.com.do/app/article.aspx?id=213769 |títulu=http://www.elnuevodiario.com.do/app/article.aspx?id=213769 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150508200015/http://www.elnuevodiario.com.do/app/article.aspx?id=213769 |fechaarchivu=2015-05-08 }}</ref> En 2012, [[Héctor Rodríguez Pimentel]], direutor del [[Institutu Nacional de Recursos Hidráulicos]] y otros funcionarios del (INDRHI) fueron sometíos pol departamentu de prevención de la corrupción DPCA pol manexu irregular de RD$1,526 millones y US$56.4 millones, éstos últimos productu de la construcción de la [[Presa de Monte Grande]].<ref>{{cita web |url=http://www.diariolibre.com/noticias/2012/07/11/i343364_dpca-somete-rodrguez-pimentel-otros seis.html |títulu=http://www.diariolibre.com/noticias/2012/07/11/i343364_dpca-somete-rodrguez-pimentel-otros seis.html}}</ref> Otros aspeutos criticaos fueron la construcción d'apartamentos de luxu pa beneficiu de miembros del PLD, L'intentu del [[Bancu Nacional de la Vivienda|BNV]] d'emitir unos Bonos pocu tresparentes por US$200 millones al traviés de la empresa HPF, ente que'l so alministrador se autobenefició con una pensión de mediu millón de pesos pa tola vida. Tamién, la quiebra del Seguru Médicu pa Maestros ([[SEMMA]]) , que refundió un faltante de más de RD$ 300 Millones de pesos.<ref>{{cita web |url=http://hoy.com.do/quebra-del-semma-dexa-fora-de-ss-a-4-mil-maestros-xubilaos/ |títulu=http://hoy.com.do/quebra-del-semma-dexa-fora-de-ss-a-4-mil-maestros-xubilaos/ }}</ref> L'usu de recursos del estáu na campaña eleutoral de 2012 contribuyó de forma importante al trunfu de [[Danilo Medina|Lic. Danilo Medina]] que, anque adversariu de Fernández a lo interno del partíu, constituyir nuna garantía pa evitar posibles sometimientos a la xusticia y al empar, allanó el camín pa l'aprobación d'una fuerte reforma fiscal, consecuencia del déficit heredáu por un monto superior a los RD$ 180,000 Millones de pesos <ref name="güei_1">{{cita web |url=http://hoy.com.do/lluces-y-solombres-del gobiernu-de-leonel-fernandez/ |títulu=http://hoy.com.do/lluces-y-solombres-del gobiernu-de-leonel-fernandez/ }}</ref> Según firmes encuestadoras como la [[Encuesta Gallup|Gallup-Güei]] y la [[Penn, Schoen & Berland]], un altu porcentaxe de la población dominicana tien la perceición de que los dos últimos periodos de gobiernu de Fernández figuren dientro de los más corruptos de la hestoria de República Dominicana, dempués de la cayida del réxime de [[Rafael Leónidas Trujillo|Trujillo]].<ref>{{cita web |url=http://hoy.com.do/ciudadanos-creen-los gobiernos-mas-corruptos-son-los-de-leonel-y-hipolito/ |títulu=http://hoy.com.do/ciudadanos-creen-los gobiernos-mas-corruptos-son-los-de-leonel-y-hipolito/}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.almomento.net/articulo/155743/Ven-gobiernos-mas-corruptos-RD-son-los-de-Leonel-y-Hipolito |títulu=http://www.almomento.net/articulo/155743/Ven-gobiernos-mas-corruptos-RD-son-los-de-Leonel-y-Hipolito}}</ref><ref>{{cita web|url=http://acento.com.do/2014/actualidad/8194533-gobiernos-y-los funcionarios consideraos-mas-corruptos/|títulu=http://acento.com.do/2014/actualidad/8194533-gobiernos-y-los funcionarios consideraos-mas-corruptos/}}</ref> Tamién organizaciones como «Tresparencia internacional» han externado la so paecer nesi sentíu.<ref name="Güei2011">{{cita publicación|títulu=Transparencia Internacional diz RD alzó índice corrupción|url=http://hoy.com.do/tresparencia-internacional-diz-rd-alzo- indice-corrupcion/|fecha=1 d'avientu de 2011|fechaaccesu=8 de payares de 2013|editorial=Güei}}</ref> El 22 d'avientu de 2008 Fernández indultó a Vivian Lubrano de Castillo, banquera condergada na anterior alministración del PRD por malversación de fondos al bancu [[Baninter]]. Tamién esi mesmu día indultó a Pedro Franco Badía y a los sindicalistes Antonio Marte, Milcíades Amaro Guzmán y Gervasio de la Rosa, cuatro de los condergaos pol espediente del ''Plan Renove''.<ref>{{cita web |url=http://www.diariolibre.com/noticias_det.php?id=182524 |títulu=PE indulta a Vivian Lubrano y a cuatro condergaos por Plan Renove}}</ref> === Inseguridá ciudadana, narcotráficu y crime entamáu === Nesti periodu de gobiernu de Fernández dio un medría de los asesinatos per parte de la Policía Nacional, que yeren presentaos a la sociedá casi siempres como "intercambios de disparos". Nesi sentíu, el periodista dominicanu Marín Zapete llegó a declarar que'l país podría tar a les puertes d'un "Estáu policial".<ref>{{cita web|url=http://dominicanoshoy.com/nc/articulos/articulo/marín-zapete-alvierte-rd-vive-un estáu policial/|títulu=Marín Zapete alvierte RD vive un Estáu policial}}</ref> A esi sentimientu de rocea na policía<ref>{{cita web |url=http://www.hoy.com.do/el-pais/2010/7/8/333065/Suxer-un pactu social-pa-reformar-la-Policia |títulu=http://www.hoy.com.do/el-pais/2010/7/8/333065/Suxer-un pactu social-pa-reformar-la-Policia}}</ref> xunióse la medría nel númberu de secuestros<ref>{{cita web|url = http://www.elcaribe.com.do/2014/06/09/secuestros-tomen-puxanza-ultimos-dias|títulu = Los secuestros van n'aumentu nos últimos díes nel país - See more at: http://www.elcaribe.com.do/2014/06/09/secuestros-tomen-puxanza-ultimos-dias#sthash.o999cuPw.dpuf|autor = El Caribe|enllaceautor = |fecha = |idioma = |editorial = |fechaaccesu = 25 de setiembre de 2015|sitiuweb = }}</ref><ref>{{cita web|url = https://prensadominicana.wordpress.com/2008/11/18/el-nuevu-negociu-del secuestru-en-republica-dominicana-otru llogru-de-leonel-fernandez-%C2%BFque-faer-en-casu-de-un secuestru/|títulu = El nuevu negociu del Secuestru en República Dominicana – Otru llogru de Leonel Fernandez ¿Qué faer en casu d'un secuestru?|autor = Prensa Dominicana|enllaceautor = |fecha = |idioma = |editorial = |fechaaccesu = 25 de setiembre de 2015|sitiuweb = }}</ref> y l'aumentu na perceición d'inseguridá ciudadana.<ref>{{cita web |url=http://www.hoy.com.do/el-pais/2010/6/6/328733/Banda-mata-un-policia-y-manca-a-otru-un atacante-perez-en-accion |títulu=http://www.hoy.com.do/el-pais/2010/6/6/328733/Banda-mata-un-policia-y-manca-a-otru-un atacante-perez-en-accion}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.hoy.com.do/el-pais/2010/6/5/328726/Industrial-Santiago-piden-mas-proteccion-a-los-ciudadanos|títulu=http://www.hoy.com.do/el-pais/2010/6/5/328726/Industrial-Santiago-piden-mas-proteccion-a-los ciudadanos}}</ref> Tiempu dempués de que Fernández tomara les riendes de la República Dominicana esistió la perceición per parte de la sociedá, conxuntamente col bombardéu mediáticu de casos de [[narcotráficu]] nel país, d'un posible aumentu del [[crime entamáu]].<ref>{{cita web |url=http://www.diariolibre.com/noticias/2012/02/27/i325761_fernndez-reconoce-que-delincuencia-narcotrfico-afecten-pas.html |títulu=Leonel reconoz que la delincuencia y narcotráficu afecten el país |fechaaccesu=27 de febreru de 2012|autor= |fecha=27 de febreru de 2012 |obra= |idioma= |cita= }}</ref> Los casos de crime entamáu fueron aumentando mientres los últimos dos periodos de Fernández, anque fueron desmantelaes munches organizaciones dedicaes al crime y al narcotráficu, rescampló que la complicidá de les autoridaes colos principales narcos yera una realidá. Los casos más destacaos fueron los d'Arturo de Tiempu quien foi sentenciáu n'España por un cargamentu de 1,212 Quilos de cocaína, esti presentar a Leonel como un empresariu de la construcción, amás, atribuyíase-y una cercana amistá al xefe de la Policía Nacional del entós, tantu que se-y dio'l rangu de Coronel.<ref>{{cita web |url=http://www.noticiariobarahona.com/2015/02/cuando-leonel-dio-primer-picazo-arturo.html |títulu=http://www.noticiariobarahona.com/2015/02/cuando-leonel-dio-primer-picazo-arturo.html}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.demaosoy.com/2014/02/resalta-que-arturo-del tiempu amigu-de.html |títulu=http://www.demaosoy.com/2014/02/resalta-que-arturo-del tiempu amigu-de.html }}</ref> En 2009 fueron prindaos a [[José David Figueroa Agostu]] más de US$ 4.6 millones de dólares n'efeutivu y los sos bienes valoraos en US$ 263 millones, ente relós Rolex, apartamentos, cases, villes y automóviles. Nesti casu taben implicaos militares, policías, xerentes de bancos, empresarios y llexisladores. Foi tanta la implicación de les autoridaes que'l narcu cuntaba con un carné que-y acreditaba como miembru de la Direición Nacional d'Investigaciones (DNI) y con dos Cedulas d'Identidá emitida pola Xunta Central Eleutoral (JCE).<ref>{{cita web |url=http://www.diariolibre.com/noticias/2011/05/23/i291568_entruguen-coronel-acusáu-apurrir-carné-dni-figueroa-agostu.html |títulu=http://www.diariolibre.com/noticias/2011/05/23/i291568_entruguen-coronel-acusáu-apurrir-carné-dni-figueroa-agostu.html}}</ref><ref>{{cita web |url=http://foro.univision.com/t5/Noticies-de-Republica-Dominicana/En-el casu-Figueroa-Agostu tou-apunta-escontra/td-p/406969236 |títulu=http://foro.univision.com/t5/Noticies-de-Republica-Dominicana/En-el casu-Figueroa-Agostu tou-apunta-escontra/td-p/406969236}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.puroprd.com/2010/03/reportaxe-figueroa-agostu-la historia.html |títulu=http://www.puroprd.com/2010/03/reportaxe-figueroa-agostu-la historia.html}}</ref> Otros casos de muncha relevancia fueron los d'[[Oscar Ezequiel Rodríguez]] quien apurriera a les campañes polítiques tantu del PLD como'l PRD, la matanza de Paya en Bani na cual taben implicaos militares d'altu rangu del Exércitu Nacional Dominicanu y, l'asesinatu del periodista José Silvestre depués de qu'anunciara que denunciaría nel so programa unos narcotraficantes amestaos al poder políticu. Apocayá'l Narcotraficante estraditáu [[Quirino Ernesto Paulino Castillo]] asegura cooperar nes campañes polítiques de Leonel Fernández y apurríu a la Fundación Global Democracia y Desenvolvimientu (FUNGLODE).<ref>{{cita web |url=http://acento.com.do/2015/actualidad/8222129-balcacer-advirtio-quirino-que-falara-de-leonel-narcu-diz-financio-funglode/ |títulu=http://acento.com.do/2015/actualidad/8222129-balcacer-advirtio-quirino-que-falara-de-leonel-narcu-diz-financio-funglode/ }}</ref><ref>{{cita web|url=http://acento.com.do/2011/politica/9757-pina-diz-cuando-rodriguez-dio-rd500-mil-a-leonel-non-se-sabia-que-era-narco/|títulu=http://acento.com.do/2011/politica/9757-pina-diz-cuando-rodriguez-dio-rd500-mil-a-leonel-non-se-sabia-que-era-narco/}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.diariolibre.com/noticias/2004/05/14/i41212_gobiernu-protexe-autor-del llibru-sobre-leonel.html |títulu=http://www.diariolibre.com/noticias/2004/05/14/i41212_gobiernu-protexe-autor-del llibru-sobre-leonel.html}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.noticiassin.com/2011/08/desconocidos-matan-periodista-en-la-romana/|títulu=http://www.noticiassin.com/2011/08/desconocidos-matan-periodista-en-la-romana/|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150226192155/http://www.noticiassin.com/2011/08/desconocidos-matan-periodista-en-la-romana/|fechaarchivu=2015-02-26}}</ref><ref>{{cita web |url=http://hoy.com.do/develan-como-foi-crime-ente-narcos-en-paya-bani/ |títulu=http://hoy.com.do/develan-como-foi-crime-ente-narcos-en-paya-bani/ }}</ref> === Política económica === La [[política económica]] de Fernández carauterizar en sentíu xeneral por priorizar la proyeición internacional del país y los aspeutos venceyaos al bon desempeñu de la [[Macroeconomía]], como la crecedera sostenida y la estabilidá de la tasa de cambéu. Sicasí, esti modelu de crecedera económica nun se verificó por desenvolvimientu del aparatu granible nacional, si non que foi en gran midida financiáu por un aumentu de delda pública, tanto interna como esterna, y por un eleváu nivel de gastos corrientes per parte del sector públicu. {{ensin referencies}}Al rematar el so últimu periodu de gobiernu dexó un déficit fiscal del 8% del PIB,<ref>{{cita web |url=http://www.listindiario.com.do/la-republica/2012/11/14/255068/Diz-deficit-foi-por-severa-caida-de-les recaldaciones|títulu=Diz déficit foi por un severu cayida nes recaldaciones}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.economist.com/news/americas/21567090-new-president-cares-tax-revolt-rum-do?zid=305&ah=417bd5664dc76da5d98af4f7a640fd8a|títulu=Artículu en “The Economist”}}</ref> unos 187.000 millones de pesos, equivalente a unos 4600 millones de dólares d'Estaos Xuníos. Per otru llau, arguméntase qu'esos llogros a nivel macroeconómicu nun se reflexaron [[Microeconomía|microeconómicamente]] nuna meyor distribución del ingresu,<ref>{{cita web |url=http://www.hoy.com.do/opiniones/2009/6/9/280878/La crisis mundial-y-la-gestion-del presidente-Fernandez|títulu=La crisis mundial y la xestión del presidente Fernández}}</ref> esto ye, que la priorización de construcción d'infraestructures, l'accesu a teunoloxía y el bon allugamientu del país internacionalmente dexó de llau la importancia de l'atención a sectores básicos como la salú, la educación y el costu de la vida. A esto sumir la falta de tresparencia del remanar del sector públicu y una agresiva política de endeudamieto esternu.<ref>{{cita web |url=http://www.hoy.com.do/tarreza-de-güei/2010/8/15/338083/Llogros-y-fracasos-en-los diez-anos-de-Leonel |títulu=Logro y fracasos nos diez años de Leonel}}</ref> <ref>{{cita web|url=http://www.pciudadana.org/documento/informaciones/39/Informe%20CES.pdf|títulu=Informe de Participación Ciudadana sobre'l monto del déficit 2012}}</ref>. ==== Sector enerxéticu ==== Nel so primer gobiernu (1996-2000) buscóse la [[Privatización del sector enerxéticu|privatización del sector]], daqué que foi catalogáu por dellos sectores como un total desaciertu.<ref>{{cita web|url=http://elcaribe.com.do/site/index.php?option=com_content&view=article&id=252484:lf-nun pudo--con-apagones&catid=104:nacionales&Itemid=115|títulu=LF nun pudo con apagones}}</ref> Dempués de pasar a manes gubernamentales mientres el gobiernu de Hipólito Mejía (2000-2004), Fernández volvió privatizalo por cuenta de un pidimientu del empresariáu dominicanu.<ref>[http://www.elnuevodiario.com.do/app/article.aspx?id=51416 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111005023317/http://www.elnuevodiario.com.do/app/article.aspx?id=51416 |date=2011-10-05 }} Empresariáu dominicanu pide al gobiernu privatizar sector llétricu</ref> La política económica de Fernández pal [[Sector llétricu na República Dominicana|sector llétricu]] nun foi capaz de resolver la problemática de dichu sector. Encontar nel caltenimientu de millonarios subsidios<ref>http://www.diariolibre.com/noticias_det.php?id=248583 Gobiernu va tratar crisis Enerxía FMI, BID y BM]</ref><ref>http://www.diariolibre.com/noticias_det.php?id=249382 Gobiernu y FMI busquen salida a subsidiu llétricu</ref> según pola exoneración del pagu a grandes mases d'usuarios probes y la falta de penalización al robu de la enerxía. === Delda Esterna === Nel primer gobiernu de Fernández (1996-2000), la [[delda esterna]] amenorgar nun 3.3%, al pasar de US$3.807,3 millones a US$3.679,4 millones.<ref name="Delda esterna">{{cita web |url=http://www.listindiario.com.do/economia-and-negocios/2008/3/16/51896/El Gobiernu-aumentó--la delda esterna-en-183|títulu=El Gobiernu aumentó la delda esterna en 18,3%}}</ref> Nel so segundu mandatu (2004-2008) aumentó un 18,3%, pasando de US$6.379,4 millones a US$7.542 millones ente avientu de 2004 y avientu de 2007.<ref name="Delda esterna"/> Pero esta suma foi insignificante comparada col aumentu qu'esperimentó la delda esterna nel so tercer mandatu (2008-2012). P'avientu del 2012 la delda esterna dominicana algamara los US$ 13,708 millones.<ref>{{cita web |url=http://elnuevodiario.com.do/app/article.aspx?id=270551 |títulu=http://elnuevodiario.com.do/app/article.aspx?id=270551 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160309014544/http://elnuevodiario.com.do/app/article.aspx?id=270551 |fechaarchivu=2016-03-09 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://acento.com.do/2013/opinion/211123-el-campeon-del endeldamientu/ |títulu=http://acento.com.do/2013/opinion/211123-el-campeon-del endeldamientu/ }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.indexmundi.com/es/republica_dominicana/delda_esterna.html |títulu=http://www.indexmundi.com/es/republica_dominicana/delda_esterna.html }}</ref><ref>{{cita web |url=http://desdelarepublicadominicana.blogspot.com/2012/10/calculos-afiten-en-us24-mil-millones-la.html |títulu=http://desdelarepublicadominicana.blogspot.com/2012/10/calculos-afiten-en-us24-mil-millones-la.html}}</ref> == Vida personal == A mediaos de [[1980]], Fernández casóse con Rocío Domínguez con quien procreó dos fíos: Nicole (nacida en 1987) y Omar Leonel (nacíu en 1991). La pareya dixebrar en 1996.<ref name="Leonel personal"/>El 10 de febreru de 2003, Fernández casóse cola abogada [[Margarita Cedeño Lizardo]], collaboradora nel so primer gobiernu (1996-2000), quien dio a lluz a Yolanda América (nacida en setiembre de 2003).<ref name="Leonel personal" />Fernández ye [[políglota]] y amás d'español, fala [[Idioma inglés|inglés]] y [[Idioma francés|francés]].<ref>{{cita web |títulu=Leonel Antonio Fernández Reyna|url=http://www.funglode.org/biografia-dr-fernandez/|editorial=Fundación Global Democracia y Desenvolvimientu|fecha=2013 |fechaaccesu=30 de payares de 2016 |urlarchivu=https://archive.today/20161130065405/http://www.funglode.org/biografia-dr-fernandez/ |fechaarchivu=30 de payares de 2016|formatu=html}}</ref> == Fundación Global Democracia y Desenvolvimientu (FUNGLODE) == Fernández ye fundador y presidente honorariu de tres instituciones ensin fines d'arriquecimientu: la [[Fundación Global Democracia y Desenvuelvo|Fundación Global Democracia y Desenvolvimientu (FUNGLODE)]], la Global Foundation for Democracy and Development (GFDD), filial de FUNGLODE nos Estaos Xuníos, y de l'[[Asociación Dominicana de les Naciones Xuníes]] (ANU-RD).<ref>{{cita web |url=http://www.diariodigital.com.do/?module=displaystory&story_id=34268&format=print|títulu=Mandatariu anueva'l so compromisu cola educación y la mocedá}}</ref> FUNGLODE ye una institución ensin fines d'arriquecimientu, cola cuenta d'estudiar les temes vitales pa la República Dominicana y el so contestu internacional, ellaborar propuestes innovadores de naturaleza estratéxica, diseñar polítiques públiques, alzar la calidá del alderique nacional, y promover la formación de los recursos humanos nacionales.<ref>{{cita web |url=http://www.hoy.com.do/opiniones/2008/3/16/102825/Funglode-proyeccion-universal|títulu=Funglode: proyeición universal}}</ref> Amás reconoz a distintos sectores de la sociedá con ''Premios FUNGLODE/GFDD'' y entama el Festival de Cine Global Dominicanu, que promueve la cultura del cine na [[República Dominicana]].<ref>{{cita web|url=http://www.drglobalfilmfestival.org/drgff2009/noticies046.asp|títulu=Festival de Cine Global Dominicanu}}</ref> == Instituciones internacionales == Leonel Fernández ye miembru de dellos conseyos ya instituciones internacionales, ente les cualos destáquense: * Círculu de Montevideo (dende 1996) * Conseyu de Xefes de Gobiernu Llibremente Escoyíos * [[Centru Carter]] (dende 1997) * Foreign Affairs n'español (dende 2000) * Diálogu Interamericano (dende 2001) * [[Club de Madrid]] (dende 2001) * Club de Ejecutivo Estaos Xuníos – Caribe * Centro d'Estudios Estratéxicos ya Internacionales * Asociación Dominicana de les Naciones Xuníes == Doctoráu Honoris Causa == Fernández foi estremáu col títulu [[Doctoráu Honoris Causa]] de les siguientes universidaes:<ref>{{cita web |url=http://www.cidob.org/es/documentacio/biografias_lideres_politicos/america_central_y_caribe/republica_dominicana/leonel_fernandez_reyna#7 |títulu=cidob.org |fechaaccesu=26 de febreru de 2014 |apellíu= |nome= |fecha= |obra= |idioma= |cita= }}</ref> * 1999 [[Universidá de la Sorbona]]. * 2000 [[Universidá Nacional Pedro Henríquez Ureña]]. * 2000 [[Universidá Seton Hall]]. * 2002 [[Universidá de Santiago de Chile]]. * 2002 [[Lehman College]]. * 2004 Stevens Institute of Technology, New Jersey. * 2005 Universidá de Massachusetts. * 2006 [[Universidá de Hankuk d'Estudios Estranxeros]], [[Corea del Sur]]. * 2013 [[Universidá de Paris]] , [[París, Francia]] * 2018 [[Universidá Nacional de San Martín]], [[Partíu de San Martín, Provincia de Buenos Aires, Arxentina]] == Reconocencies internacionales == En marzu de 2005 foi recibíu como convidáu d'honor pola Presidente del [[Institutu Teunolóxicu de Massachusetts]], Susan Hockfield, siendo l'orador principal na VIII Conferencia Llatinoamericana del MIT [[Sloan School of Management]]. El 4 de payares d'esi mesmu añu en [[Bogotá]], foi declaráu güéspede d'honor y recibió les llaves de la ciudá per parte del alcalde mayor [[Luis Eduardo Garzón]].<ref>{{cita web |url=http://www.alcaldiabogota.gov.co/sisjur/normas/Norma1.jsp?i=18169|títulu=Decreto 408 de 2005}}</ref> N'abril de 2011, Fernández recibió la condecoración de la [[Orde del Quetzal]] nel grau de ''Gran Collar'' de manes del so homólogu guatemalianu, [[Álvaro Colom]].<ref>{{cita web |url=http://www.presidencia.gob.do/app/do_2011/article.aspx?id=13713|títulu=Presidente de República Dominicana Leonel Fernández ye condecoráu cola Orde del Quetzal |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110503155458/http://presidencia.gob.do/app/do_2011/article.aspx?id=13713 |fechaarchivu=3 de mayu de 2011}}</ref> En 2012, recibió'l premiu «Estadista del añu dau pol "Conseyu Canadiense de les Amériques" (CCA).<ref>{{cita web |url=http://www.elcaribe.com.do/2012/09/20/leonel-fernandez-recibe-canada-premiu-rdquoestadista-del-anordquo |títulu=http://www.elcaribe.com.do/2012/09/20/leonel-fernandez-recibe-canada-premiu-rdquoestadista-del-anordquo }}</ref> == Como escritor == === Llibros === * El Delitu d'Opinión Pública * Raigaños d'un Poder Usurpáu * Los Estaos Xuníos nel Caribe: De la Guerra Fría al Plan Reagan * La República Dominicana escontra'l nuevu sieglu * La globalización y la República Dominicana * Nuevu Paradigma === Artículo === * George W. Bush Va Ser Electu'l Día de Reyes. 27 d'avientu de 2000 * ¿Tamos Realmente nel 2001?. 8 de xineru de 2001 * Méxicu y República Dominicana: Dos Líderes Potenciales n'América Llatina. 15 de xineru de 2001 * Bill Clinton: Un Testimoniu. 22 de xineru de 2001 * La Nube Perfecta. 29 de xineru de 2001 * Lo qu'escuché en Washington. 5 de febreru de 2001 * República Dominicana, Interdependencia y Petroleu. 19 de febreru de 2001 * Democracia Electrónica. 26 de febreru de 2001 * ¿Resurde'l Populismu?. 5 de marzu de 2001 * Populismu ya Ideoloxía. 12 de marzu de 2001 * Populismu y Socialdemocracia. 19 de marzu de 2001 * Populismu y Neolliberalismu. 26 de marzu de 2001 * Del Eurocomunismu a la Tercer Vía. 2 d'abril de 2001 * La Tercer Vía: Un Proyeutu de Renovación de la Socialdemocracia. 9 d'abril de 2001 * Diverxencies Sobre la Tercer Vía. 16 d'abril de 2001 * Tercer Vía y Política n'América Llatina. 23 d'abril de 2001 * El PLD y la Tercer Vía. 30 d'abril de 2001 * La Clausa Democrática nel Cume de Quebec. 7 de mayu de 2001 * ¿Va Poder sobrevivir la democracia n'América Llatina?. 14 de mayu de 2001 * El mundu de la post-Guerra Fría. 21 de mayu de 2001 * Los oríxenes de la globalización. 28 de mayu de 2001 * Globalización y neolliberalismu. 4 de xunu de 2001 * Tony Blair: El Trunfu de la Tercer Vía y la Modernización. 11 de xunu de 2001 * ¿Qué ye lo que pasa?. 18 de xunu de 2001 * Reforma Tributaria, Presupuestu y Bonos Soberanos. 25 de xunu de 2001 * Juan Bosch: A Los sos Noventa y dos Años. 2 de xunetu de 2001 * ¿Bonos pa qué?. 9 de xunetu de 2001 * ¿Precisa Estaos Xuníos una política esterior?. 16 de xunetu de 2001 * Kissinger: Teóricu del Equilibriu de Poderes. 23 de xunetu de 2001 * Los Desafíos de los Políticos. 30 de xunetu de 2001 * Hexemonía Política y Gobernabilidad. 6 d'agostu de 2001 * ¿Crisis de Gobernabilidad n'América Llatina?. 13 d'agostu de 2001 * Nel Salón de la Fama de Cooperstown. 20 d'agostu de 2001 * El PLD nel Sistema Políticu Nacional. 27 d'agostu de 2001 * La Política del Absurdu. 3 de setiembre de 2001 * El Derechu de Resistencia a lo inxusto. 10 de setiembre de 2001 * Ente'l Choque de Civilizaciones y el Terrorismu Post-Modernu. 17 de setiembre de 2001 * La Primer Guerra del Sieglu XXI. 24 de setiembre de 2001 * Ferres y palombos frente al terrorismu. 1 d'ochobre de 2001 * Juan Bosch: Memories d'una Rellación. 8 d'ochobre de 2001 * Reflexones en redol a la gobernabilidad. 15 d'ochobre de 2001 * Reflexones en redol a la gobernabilidad Parte II. 22 d'ochobre de 2001 * De la revolución socialista a la democracia lliberal. 26 de payares de 2001 * La recesión global de la economía. 3 d'avientu de 2001 * Una aclaración sobre llibertá d'espresión. 10 d'avientu de 2001 * Partíos políticos, gobernabilidad y desenvolvimientu. 17 d'avientu de 2001 * El desafíu de partíos políticos nel sieglu XXI. 24 d'avientu de 2001 * PLD, reelección y estensión congresual. 31 d'avientu de 2001 * La Suprema Corte y los Enclinos del PRD. 7 de xineru de 2002 * Sicopatoloxía de la política dominicana. 14 de xineru de 2002 * El casu Camilo y el mundu orwelliano. 21 de xineru de 2002 * La vuelta a la política. 28 de xineru de 2002 * Retorna EEXX a una economía de guerra?. 18 de febreru de 2002 * Hugo Chávez y l'arte de gobernar. 25 de febreru de 2002 * Prisión preventiva y llibertá provisional. 11 de marzu de 2002 * La Suprema Corte en defensa de la llibertá. 25 demarzo de 2002 * Xinta con Bill Clinton. 8 d'abril de 2002 * Chávez: la espectacularidá d'una torna inesperada. 15 d'abril de 2002 * Reelección y democracia. 29 de xunetu de 2002 == Discursos == Los más importantes discursos pronunciaos por Leonel Fernández na campaña presidencial y l'exerciciu del so mandatu tán recoyíos nos volúmenes: * Discursos I y II * Temes de Campaña I y II * La República Dominicana Escontra'l Nuevu Sieglu * Nengún Gobiernu Fixera Tanto * La Globalización y la República Dominicana * Falando la Xente entiéndese * Leonel: Visión de Futuru. == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{Wikinoticies|Categoría:Leonel Fernández}} * [https://web.archive.org/web/20060714015944/http://www.presidencia.gov.do/frontend/home.php Presidencia de la República Dominicana] * [https://web.archive.org/web/20060718085818/http://www.funglode.org/FunglodeApp/ Fundación Global Democracia y Desenvolvimientu] * [http://www.unadr.org.do/ Asociación Dominicana de les Naciones Xuníes (ANU-RD)] * {{Enllaz rotu|1=Biografía oficial, Presidencia de la República Dominicana |2=http://www.presidencia.gob.do/app/pre_perfiles.aspx?id=486/ |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * [http://www.cidob.org/es/documentacio/biografias_lideres_politicos/america_central_y_caribe/republica_dominicana/leonel_fernandez_reyna Biografía per Fundación CIDOB] * [http://www.la-republique-dominicaine.org/Dominican-Republic-Leonel-Fernandez-President-of-the-Republic.html Biografía n'idioma inglés] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061118105246/http://www.la-republique-dominicaine.org/Dominican-Republic-Leonel-Fernandez-President-of-the-Republic.html |date=2006-11-18 }} * [http://www.la-republique-dominicaine.org/lepresident.html Biografía n'idioma francés] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070813014148/http://www.la-republique-dominicaine.org/lepresident.html |date=2007-08-13 }} {{Socesión |títulu=[[Presidente de la República Dominicana]] |predecesor=[[Joaquín Balaguer]] |socesor=[[Hipólito Mejía]] |periodu=1996–2000 |títulu2=[[Presidente de la República Dominicana]] |predecesor2=[[Hipólito Mejía]] |socesor2=[[Danilo Medina]] |periodu2=2004–2012 }} {{NF|1953||Fernandez, Leonel}} {{Tradubot|Leonel Fernández}} [[Categoría:Presidentes de la República Dominicana]] [[Categoría:Políticos y polítiques de la República Dominicana]] [[Categoría:Abogaos y abogaes de la República Dominicana]] [[Categoría:Escritores de la República Dominicana]] [[Categoría:Políticos y polítiques del Partíu de la Lliberación Dominicana]] [[Categoría:Persones de Santu Domingu]] [[Categoría:Presidentes de partíos políticos]] fk8wga19opheepg5at8r346xl4fx9vn Bernardino Rivadavia 0 155460 4377050 4370130 2025-06-17T15:15:46Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá suma => dicha suma 4377050 wikitext text/x-wiki {{persona}} [[Ficheru:Monumento a Bernardino Rivadavia.jpg|miniaturadeimagen|Bustu de Bernardino Rivadavia. Comodoro Rivadavia. Chubut. Arxentina.  ]] '''Bernardino Rivadavia''' nacíu como '''Bernardino de la Trinidá González de Rivadavia y Rodríguez de Rivadavia''' {{nym}} foi un [[políticu]] [[Provincies Xuníes del Río de la Plata|rioplatense]] y el primer [[xefe d'estáu]] de les [[Provincies Xuníes del Río de la Plata]] qu'exerció col cargu de [[Presidente de la Nación Arxentina|presidente]],<ref>[[s:es:Rexistru Nacional: Llibru II/027|Nomamientu de Bernardino Rivadavia como Presidente]]</ref> que desempeñó ente'l 8 de febreru de [[1826]] y el 27 de xunu de [[1827]]. Poco dempués d'empecipiada la [[Revolución de Mayu]] tuvo una fuerte inflúi sobre'l [[Primer Triunviratu (Arxentina)|Primer Triunviratu]] del que foi unu de los sos secretarios. Ente [[1820]] y [[1824]] foi ministru de Gobiernu y Rellaciones Esteriores de la [[provincia de Buenos Aires]] mientres el [[Gobernador de Buenos Aires|gobierno]] del [[xeneral]] [[Martín Rodríguez]]. Partidariu de la organización nacional, mientres la vixencia del [[Congresu Xeneral de 1824]] destináu a redactar una [[constitución]], l'entamu de la [[Guerra de Brasil]] motivó la creación inmediata del cargu de [[presidente de la Nación Arxentina]] y —en siendo escoyíu— foi'l primeru n'ocupalo. La sanción de la [[Constitución Arxentina de 1826]], de fuerte conteníu [[estáu unitariu|unitariu]], refugada poles [[provincies]] y el so propiu refugo a la [[Convención Preliminar de Paz de 1827]] col [[Imperiu de Brasil]] pa rematar la guerra —a la que llomó de «tratáu deshonroso»— motivaron el so arrenunciu a la presidencia, siendo asocedíu por [[Vicente López y Planes]], pero al poco tiempu les autoridaes nacionales eslleiéronse, situación que s'enllargó hasta [[1852]]. La so influyencia sobre la historia arxentina foi tal que'l periodu marcáu pol so dominiu de la política nacional ye llamáu de cutiu [[dómina de Rivadavia]]. Depués del so arrenunciu s'[[exiliu|exilió]] finalmente a [[España]], onde morrió en [[1845]]. Los sos restos fueron repatriaos a [[Arxentina]] nel añu [[1857]], recibiendo honores de [[Capitán Xeneral]]. Na actualidá fuelguen nun [[mausoléu]] asitiáu na [[Plaza Miserere]], en Buenos Aires, axacente a l'[[Avenida Rivadavia]] nomada nel so honor. == Familia y entamos na función pública == Bernardino Rivadavia yera fíu de [[Benito González Ribadavia|Benito Bernardino González de Ribadavia]], abogáu español, y María Josefa de Jesús Rodríguez de Ribadavia y Rivadeneyra. Educar nel [[Colexu Nacional de Buenos Aires#Historia|Real Colexu de San Carlos]], pero abandonó ensin terminar los estudios.{{ensin referencies}} Nes [[Invasiones Ingleses]] actuó como [[teniente]] del Terciu de Voluntarios de Galicia. En [[1808]] [[Santiago de Liniers]] nomar [[alférez real]] pero esti nomamientu foi refugáu pol [[Cabildru de Buenos Aires|Cabildru]], lo que foi unu de los detonantes de l'[[Asonada de Álzaga]]. El 14 d'avientu de [[1809]] casar na [[Basílica de la Mercé (Buenos Aires)|Ilesia de La nuesa Señora de La Mercé]], de Buenos Aires, con [[Juana del Pino]] ([[Montevidéu]], 28-12-[[1786]] - [[Rio de Janeiro]], 14-12-[[1841]]), fía del ex[[virréi]] del [[Virreinatu del Río de la Plata|Río de la Plata]] [[Joaquín del Pino]], cola que tuvo cuatro fíos: José Joaquín, Constancia (que morrió con menos de 4 años d'edá), Bernardino Donato y Martín.<ref>{{cita web |títulu=Xenealoxía Familiar |url=http://www.genealogiafamiliar.net/old/getperson.php?personID=I89919&tree=BVCZ |fechaaccesu=16 d'abril de 2015}}</ref> Mientres la [[Revolución de Mayu]] asistió al Cabildru abiertu del [[22 de mayu]] de [[1810]] votando pola deposición del virréi [[Baltasar Hidalgo de Cisneros]]. == El Primer Triunviratu == La [[Xunta Grande]] tachar de «españolista» y deportar a Guardia del [[Saltu (Buenos Aires)|Saltu]]. En [[1811]], dempués del golpe institucional qu'espulsó a los diputaos del interior de les [[Provincies Xuníes del Río de la Plata]] instauróse'l [[Primer Triunviratu (Arxentina)|Primer Triunviratu]], d'orientación centralista dirixíu dende Buenos Aires. Rivadavia foi designáu'l so secretariu de Guerra empecipiándose asina na vida pública. Adquirió preponderancia nes decisiones que se tomaron mientres la represión con ajusticiamientos mientres el desarrollu del [[Motín de les Trences]], el fusilamiento de [[Martín de Álzaga]] y el [[Tratado Herrera-Rademaker]]. N'ochobre llegó la noticia de que l'[[Exércitu del Norte (Provincies Xuníes del Río de la Plata)|Exércitu del Norte]], sol mandu del xeneral [[Manuel Belgrano]], contradiciendo les órdenes del Triunviratu de que se retirara hasta la ciudá de [[Córdoba (Arxentina)|Córdoba]], venciera a les tropes [[Exércitu Realista n'América|realistes]] na [[batalla de Tucumán]] y espulsar escontra'l norte. Darréu españó la [[revolución del 8 d'ochobre de 1812]] dirixida por [[José de San Martín]], [[Carlos María de Alvear]], [[Manuel Guillermo Pinto]] y [[Francisco Ortiz de Ocampo]]. Esixeron l'arrenunciu del Triunviratu y el so reemplazu por un [[Segundu Triunviratu (Arxentina)|Segundu Triunviratu]] que tomó la decisión d'arrestar a Rivadavia y obliga-y a alloñar de la capital por un tiempu. Nel so arrenunciu Rivadavia sostuvo: {{cita|Que según di exemplu de sostener la dignidá y xustificación de l'autoridá, voi facer muncho más n'obedece-y ensin ablayame.}} == Misiones diplomátiques == Bernardino Rivadavia volvió ocupar una función nel gobiernu cuando en [[1814]], xunto a Manuel Belgrano, viaxó en misión diplomática a [[Europa]], unviáu pol gobiernu revolucionariu del [[Ríu de la Plata]] en busca d'un candidatu de la [[monarquía]] a quien ufiertar el gobiernu d'estos países. Tres dellos intentos, la misión foi un fracasu. Sicasí, en [[Francia]] trabó amistá col [[filósofu]] [[Destutt de Tracy|Antoine Destutt]], [[conde]] de Tracy, quien lo averó al pensamientu del [[politólogu]] [[lliberal]] [[Benjamin Constant de Rebecque|Benjamín Constant]] y de los [[escritores]] del [[realismu lliterariu|realismu]] [[Honoré de Balzac]] y [[Stendhal]]. Los sos llibros influyeron fuertemente nes idees de Rivadavia. En [[Londres]] entrevistar col filósofu [[Jeremy Bentham]], fundador del [[utilitarismu]] y dedicóse a traducir les sos obres al [[idioma español]].{{ensin referencies}} Treslladóse más tarde a [[Madrid]] d'onde foi espulsáu por orde del [[Monarca|rei]]. Permaneció dellos años más n'Europa, dedicáu a sofitar otros proyeutos monárquicos, con dellos candidatos español y uno [[Francia|francés]] (este sería los futuru rei de Francia [[Luis Felipe]] de Orléans). Producida l'[[Anarquía del Añu XX]] cayeron el [[Direutoriu (Arxentina)|Direutoriu]] y el [[Congresu de Tucumán|Congresu]], eslleiéndose les autoridaes nacionales. == Ministru del gobernador Martín Rodríguez == Bernardino Rivadavia foi convocáu pol nuevu gobernador de la [[provincia de Buenos Aires]], el xeneral [[Martín Rodríguez]], quien lo nomó nel cargu de ministru de Gobiernu y Rellaciones Esteriores el 19 de xunetu de [[1821]]. [[Ficheru:Bahía Blanca - Monumento Bernardino Rivadavia.jpg|right|250px|thumb|Monumentu a Bernardino Rivadavia en [[Bahía Blanca]].]] Dexando nun segundu planu a los sos compañeros de gabinete, [[Manuel José García]] y [[Francisco Fernández de la Cruz]], ya inclusive al propiu gobernador, Rivadavia llevó alantre cuasi toles decisiones polítiques del gobiernu de Rodríguez. Les polítiques de gobiernu qu'entamó conocer col nome de ''reformes rivadavianas''. Nel so discursu d'asunción declaró'l so plan de gobiernu: {{cita|La provincia de Buenos Aires tien de plegase sobre sí mesma, ameyorar la so alministración interior en tolos ramos; col so exemplu llamar al orde los pueblos hermanos; y colos recursos que cunta dientro de les sos llendes, dase aquella importancia con que tendrá de presentase cuando llegue la oportunidá deseyada de formar una nación.}} Ente los recursos colos que cuntaba "dientro de les sos llendes" taba l'aduana, de la que s'apoderó, y que les sos rentes representaben la mayoría de tolos ingresos públicos del país. Proclamó la llibertá de comerciu, asitiando les tases aduaneres a un nivel bien baxu, colo que favorecíó el comerciu esterior de la provincia, pero aislló y afogó les economíes provinciales, que nun pudieron competir colos productos importaos. La provincia pasó nesos años polo que, más tarde, el gobernador [[Juan Gregorio de Las Heras]] llamaría la "feliz esperiencia": salía de diez años de desorde económicu y políticu y de un añu grandemente complicáu. Y entró de llenu nuna etapa d'aumentu de la calidá de vida de les sos clases acomodaes. Empecipió una modernización del sistema económicu: fundó la [[Bolsa de Comerciu]], anque solo esistió nos papeles, el Bancu de Descuentos, dotáu d'un poder financieru inauditu, y nel que, anque la participación de la provincia pasaba del 60% del capital, solo tenía un númberu mínimu de votos. Taba controláu por comerciantes ingleses y dellos socios llocales, y dedicóse a otorgar creitos al curtiu plazu, pensaos pal comerciu, non pa fomentar la industria o la ganadería. Los beneficiarios fueron cuasi puramente los socios del Bancu, polo que los comerciantes poderosos de la década pasada, abandonaos financieramente, pasáronse rápido a l'actividá ganadera y convirtiéronse en estancieros. Seríen el sector políticu y socialmente dominante por delles xeneraciones, pero nunca tendríen el control económicu del país. En 1827 foi'l primer ''[[default]]'' de la historia d'Arxentina, tres un boom de préstamos causáu pol fin de les guerres napoleóniques qu'Arxentina y otros países d'América Llatina consiguieron emitir bonos en Londres pa financiar les sos guerres d'independencia. Esti boom creiticiu terminó en 1825 cuando'l [[Bancu d'Inglaterra]] xubió la so tasa de descuentu pa frenar la so cayida de reserves. Esti axuste monetariu derivó nun crash bursátil. Arxentina entró en default en 1827 y recién reinició los sos pagos en 1857.<ref>[http://www.cartafinanciera.com/enclín-actual/historia-del-default-en-argentina/ Historia del default n'Arxentina. por Miguel Ángel Boggiano - 27-Jul-2014]</ref> === Política interior === [[Ficheru:060101-03-cents-10c1E-I-175.jpg|right|250px|thumb|Estampilla de Bernardino Rivadavia.]] Una de les primeres obres de gobiernu foi la sanción de la Llei de Sufraxu Universal, de fecha 14 d'agostu de 1821, que foi la primera del so tipu en [[Llatinoamérica]]. Ella dexó que tou home llibre, natural del país o averáu a él, dende la edá de 20 años, o antes si fuera desafiáu, sería arteru pa escoyer (art. 2ᵘ) y que podíen ser escoyíos pa cargos públicos los ciudadanos mayores de 25 "que tuvieren dalguna propiedá inmueble o industrial".<ref>{{cita web |url=http://www.elhistoriador.com.ar/biografias/r/rivadavia.php |títulu=Copia archivada |fechaaccesu=28 d'avientu de 2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101228123652/http://www.elhistoriador.com.ar/biografias/r/rivadavia.php |fechaarchivu=28 d'avientu de 2010 }}</ref> Rivadavia yera partidariu del votu calificáu. Dorrego, oponer al proyeutu rivadaviano de 1826, considerándolo nulu porque se desconocía nél la voluntá xeneral de les provincies. Tamién negaba'l derechu de votu nes eleiciones a los menores de venti años, a los analfabetos, a los deldores fallíos, deldores de l'ayalga pública, allunaes, notoriamente vagos, criminales con pena corporal o infamante, pero tamién a los domésticos y peones que taben so la influyencia del patrón. El proyeutu consideraba que “se reputará decente toa persona blanca que se presente vistida de fraque y levita” el proyeutu de Rivadavia negaba'l votu hasta a los criaos a sueldu, peones xornaleros y soldaes de llinia”.<ref>De la Invasión a la Reconocencia. Gran Bretaña y el Ríu de la Plata 1806-1826 (1994), 978-987-628-176-8 isbn,Klaus Gallu, Edhasa p 121</ref> En payares de 1821, y col fin de pacificar la provincia, fixo sancionar una llei d'amnistía pa tolos opositores políticos, de cuenta que pudieron tornar munchos exiliaos, como [[Manuel Dorrego]], [[Miguel Estanislao Soler]], [[Manuel de Sarratea]], Carlos María de Alvear y otros. El 24 d'avientu de 1821 creó la Policía del Estáu, primer fuercia puramente policial dependiente d'un gobiernu de provincia; ye consideráu l'antecedente de la [[Policía de la Provincia de Buenos Aires]]. Proclamó una reforma militar, pola que pasó a retiru a los antiguos oficiales que llucharen na [[Guerra de la independencia arxentina|Guerra de la Independencia]] y que nun teníen destín fixu anque tamién a los que consideró contrarios al so gobiernu. Esta reforma punxo na so contra a tolos militares alloñaos y munchos d'ellos xuniríense a les rebeliones na so contra. Al traviés de la denominada [[Reforma eclesiástica de Rivadavia]] llevó alantre un cambéu nel senu de la [[Ilesia católica]] pola que pasaron a manes de la provincia munchos de los bienes de la [[Ilesia católica]]. Tamién ordenó la disolución de les [[cleru regular|órdenes relixoses]], ente les cualos solo les más numberoses llograron evitar la so secularización. Esto llevó a que munchos [[católicos]] xunir a les combalechadures. Poco antes fueren prindaos otros bienes inmuebles pertenecientes a la Ilesia, como la estancia con que se sostenía los santuariu de La nuesa Señora de Luján, que la so veneración tamién pasó a ser costeada pol Estáu<ref>Zanatta, Loris (1996). Del estáu lliberal a la nación católica. Universidá Nacional de Quilmes</ref> N'agostu de [[1822]] foi denunciada una combalechadura na so contra, dirixida pol ex-ministru [[Gregorio García de Tagle]], que foi rápido encalorada. La segunda revolución, llamada la "revolución de los Apostólicos", foi una reaición clerical contra les reformes rivadavianas, qu'españó en marzu de [[1823]], a la que se xunieron munchos oficiales descontentos. Foi rápido encalorada, y los sos cabezaleros executaos tres un rápidu xuiciu secretu. Rivadavia toleró la disidencia, siempres que s'amosara moderada y que nun viniera de sectores [[cleru|clericales]].{{ensin referencies}} Almitió coles mesmes la llibertaes d'espresión y de prensa. Suprimió los [[cabildru colonial|cabildros]], tanto'l de la capital como los de [[Luján]] y [[San Nicolás de los Regueros]]. Mientres lo que se conoció como la «[[dómina de Rivadavia]]» la ciencia y la cultura espolletaron de manera significativa. El so impulsu reformista dio a la vida intelectual una dinámica desconocida hasta entós, creando un clima aparente que fructificó en diversos campos al traviés de la obra personal de munchos individuos. Refundó'l vieyu Colexu de San Carlos como Colexu de Ciencies Morales, nel cual el cambéu más importante foi qu'dio beques a dellos mozos de les provincies. Creó tamién delles escueles. Gracies a la so xestión fundóse la [[Universidá de Buenos Aires]], inaugurada'l 12 d'agostu de 1821, designando como primer [[rector]] y [[cancelario]] al doctor [[Antonio Sáenz]]. Tardó dellos años en funcionar orgánicamente. Foi la obra educativa más importante del gobiernu de Martín Rodríguez. En 1822, por aición oficial o privada, habilitáronse delles instituciones académiques: La Sociedá Lliteraria, la Sociedá de Ciencies Físiques y Matemátiques, la Sociedá de Xurisprudencia, l'Academia de Medicina y dos academies de música y cantar. Cinco librería esistentes en Buenos Aires en 1825 vendíen toa clase d'obres lliteraries y científiques editaes n'Europa. Fiel al so ideariu [[lliberal]], por un decretu de 1821 derogó antigües prohibiciones a la introducción de determinaos llibros ensin censura nin torgues de nenguna índole. Mientres la dómina de Rivadavia contratar a distinguíes personalidaes intelectuales del estranxeru, como'l matemáticu [[Méxicu|mexicanu]] [[José Lanz]], el naturalista francés [[Aimé Bonpland]], los físicos y astrónomos [[italianos]] Pedro Carta Molino y [[Octavio Fabricio Mossotti]], el publicista ya historiador, tamién italianu, [[Pedro de Angelis]], l'inxenieru francés [[Carlos Enrique Pellegrini]]. La mayoría d'ellos estableciéronse a enseñar ya investigar nel país.{{ensin referencies}} Otres munches nueves instituciones fueron creaes mientres el so ministeriu. El [[Muséu Arxentín de Ciencies Naturales]], que lleva'l so nome, l'Archivu Xeneral, el [[Rexistru Oficial]], el Departamentu [[topografía|Topográficu]] y Estadísticu. Iguáronse los primeros planu topográficu y catastrales de la provincia de Buenos Aires. La ciudá de Buenos Aires empezó a modernizase. Construyó edificios públicos, enanchó aveníes, ordenó construyir ochaves, ameyoró'l llume de les cais y creó'l [[Campusantu de la Recoleta]]. Estes modernizaciones qu'entamó taben pensaes principalmente pa la ciudá siendo menores les empecipiaes nel interior de la provincia. La so atención tuvo centrada nes clases altes y medies. P'aprovir de mano d'obra al comerciu y a la ganadería impulsó fuertemente la obligación a los non propietarios de que demostraren que teníen emplegu per mediu de la “[[papeleta de conchabo]]”. Aquellos que nun la tuvieren yeren arrestaos y unviaos como soldaos a los [[fortín|fuertes]] allugaos na nueva llinia de [[frontera]] que s'encargaben de la vixilancia y proteición de los [[malón|malones]] [[amerindiu|indios]]. Tamién sofitó a la Comandanacia política y militar de [[provincia de Río Negro|Río Negro]] y la Mariña [[Patagonia|Patagónica]] a cargu del teniente coronel [[José Gabriel de la Oyuela]]. A ello sumóse un plan de colonización territorial con cuenta de qu'atraer pobladores a eses tierres fomentando la inmigración europea. === Política esterior === Dende l'entamu del so ministeriu, el gobiernu [[Porteño (xentiliciu)|porteño]] negar a collaborar colos exércitos que lluchaben contra los realistes, tanto'l de [[Martín Miguel de Güemes]] en [[Provincia de Salta|Salta]], como la campaña de José de San Martín en [[Perú]]. Dos unviaos de San Martín tuvieron qu'oyer na Llexislatura qu'a Buenos Aires convenía-y que nun se fueren los realistes de Perú. En parte por cuenta de ello el resultáu foi que San Martín tuvo que dexar a [[Simón Bolívar]] que terminara lo qu'él empezara. Cuando finalmente arrenunció al gobiernu de Perú y tornó a Buenos Aires, foi amenaciáu con encarcelalo pol so desobediencia d'años tras. Rivadavia taba convencíu en que la guerra contra l'Imperiu de Brasil sería inevitable y esi foi'l so principal oxetivu militar esternu enfocando nél los principales recursos. Cuando'l cabildru de [[Montevidéu]] pidió-y ayuda, unvió un emisariu, [[Tomás de Iriarte (militar)|Tomás de Iriarte]], al gobernador brasilanu a esixir la devolución de la provincia usurpada. === L'emprestu Baring Brothers === {| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=255 style="margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |+<span style="font-size:large">'''Emprestu Baring Brothers'''</span> |- | width="50%" | '''Monto emprestáu''': | width="50%" align="right" | £1.000.000 |- | width="50%" | '''Tasa d'interés''': | width="50%" align="right" | 6% añal<br />(£60.000 per añu pagaes semestralmente) |- | width="50%" | '''Amortización''': | width="50%" align="right" | 1% añal<br />(£5.000 per añu) |- | width="50%" | '''Comisión de la Casa Baring polos pagos''': | width="50%" align="right" | 1% |- | width="50%" | '''Tipu d'allugamientu''': | width="50%" align="right" | 70% del valor nominal |} La Xunta de Representantes de la Provincia de Buenos Aires sancionó'l 19 d'agostu de [[1822]] una llei que facultaba al gobiernu a "axustar, dientro o fora del país, un emprestu de trés o cuatro millones de peso valor real". Los fondos del [[emprestu]] teníen de ser utilizaos pa la construcción del [[puertu]] de Buenos Aires, l'establecimientu de pueblos na nueva [[frontera]], y la fundación de tres ciudaes sobre la mariña ente Buenos Aires y el pueblu de [[Carmen de Patagones]]. Amás tenía de dotase d'[[agua corriente]] a la ciudá de Buenos Aires. La Xunta de Representantes autorizara l'allugamientu a un tipu mínimu del 70%, pero Rivadavia aceptó constituyir un consorciu que representara al Gobiernu de Buenos Aires pal allugamientu del emprestu al tipu de 70%. Esti consorciu taba encabezáu polos señores [[Braulio Mariña]], Félix Castro, [[Miguel Riglos]], [[Juan Pablo Sáenz Valiente]] y los hermanos Parish Robertson, quien en virtú del poder conferíu celebraron l'alcuerdu en Londres cola firma [[Baring Brothers]] & Co. Como l'allugamientu nel mercáu sería fácil, la Baring propunxo al consorciu asitialos al 85%, pagando 70% a Buenos Aires y repartíéndose el 15% de diferencia col consorciu. El 1 de xunetu de [[1824]] contratar cola Banca Baring l'emprestu por 1&nbsp;000&nbsp;000 de [[llibra esterlina|llibres esterlines]]. El 15% de diferencia d'allugamientu representó 150&nbsp;000 llibres, d'elles el consorciu nel so conxuntu llevóse 120&nbsp;000 llibres en calter de comisión, y los 30&nbsp;000 restantes fueron pa Baring. El ''Bono xeneral'' dispunxo que: * Los intereses seríen pagos semestralmente, encargándose la Casa Baring de faelo a nome de Buenos Aires cobrando una comisión del 1%. * L'Estáu de Buenos Aires "empeñaba tolos sos efeutos, bienes, rentes y tierres, hipotecándoles al pagu exacto y fiel de la dicha suma de 1&nbsp;000&nbsp;000 de llibres esterlines y el so interés". * Baring retendría 200&nbsp;000 títulos al tipu de 70, acreditando a Buenos Aires les 140&nbsp;000 llibres correspondientes y disponiendo pa sigo del escedente de la so venta. * Por cuenta del consorciu, Baring vendería en bolsa los 800&nbsp;000 títulos restantes al tipu de 85%, cobrando un 1% de comisión por ello, y acreditando a Buenos Aires el 70%. Si llograra asitiales a más del 80%, la comisión xubiría a 1,5%. * En toa suma a apurrise no futuro per Buenos Aires, en conceutu d'intereses y amortizaciones, Baring cargaría un 1% de comisión a cuenta del gobiernu. Como nun s'especificara como llegaba'l dineru a Arxentina, el consorciu informa a la Casa Baring que la meyor manera yera unviando lletres xiraes contra cases comerciales de prestíu que dieren garantíes en Buenos Aires. Non por casualidá, una d'eses cases comerciales yera la de ''Robertson y Mariñes'', dos miembros del consorciu. A la fin, del millón de llibres que totalizaba el mesmu, solo llegaron a Buenos Aires unes 570&nbsp;000, na so mayoría en lletres de cambéu y una parte minoritaria en metálicu. L'emprestu solo pagaríase por completu ochenta años más tarde. En cuanto el préstamu llegó, la Llexislatura camudó d'idea: el dineru nun yera necesariu. De cuenta que foi apurríu al Bancu de Descuentu por que lu apurriera como creitos a los sos veceros, a intereses muncho más baxos que los que pagaba la provincia por esi dineru. L'emprestu arxentín de 1824 nun foi l'únicu del so tipu en [[Llatinoamérica]]: yá en [[1822]] [[Colombia]] axustara un creitu por valor de 2 millones de llibres esterlines, lo mesmo fixera esi añu [[Chile]] con un creitu por 200&nbsp;000 llibres. El reinu de [[Poyais]] (país ficticiu creáu pol estafador [[Gregor McGregor]] supuestamente na [[Mariña de Mosquitos]], allugada na mariña del Mar Caribe de les actuales [[Hondures]] y [[Nicaragua]]), fixo lo propio por 200&nbsp;000 llibres, y [[Perú]] asitió un emprestu por 1&nbsp;200&nbsp;000 llibres. [[Méxicu]] tamién tomó un creitu d'esti tipu en 1824, y Colombia llogró'l so segundu creitu. Ente 1822 y 1826 les colonies españoles empeñar con Londres pola suma de 20&nbsp;978&nbsp;000 llibres, habiendo [[Inglaterra]] desembolsado una suma real de solu 7&nbsp;000&nbsp;000 de llibres. === La Revolución de los Apostólicos === Bernardino Rivadavia yera católicu pero adoptara les idees [[regalismo|regalistas]]. El regalismo nun yera una corriente de pensamientu novedosa sinón que yá venía aplicándose n'[[Europa]] y particularmente n'[[España]] al traviés de les [[reformes borbóniques]] que la [[Rei d'España|corona española]] implementara a partir del sieglu XVIII. Rivadavia quixo aplicar el regalismo nel país.<ref>Dende los primeros tiempos de l'[[Arxentina]] hubo grupos [[llaicismu|laicistes]] y [[anticatolicismu|anticatolicos]] lideraos primero por [[Mariano Moreno]] y [[Juan José Castelli]]. Ver: Hugo Wast ([[Gustavo Martínez Zuviría]]), ''Añu X'', Ed. Goncourt, Bs. As., 1970. “Les etapes de mayu y el verdaderu Moreno”, ediciones Theoría. Bs. As., 1963, páx. 73</ref> Esta doctrina sostenía que nun esistía un [[Ilesia (organización)|Ilesia]] rexida pol [[Papa]] sinón qu'esistíen comunidaes nacionales de fieles a los cualos el gobiernu de cada país podía dirixir. N'otres pallabres, con cuenta de cumplir colos fines del estáu nacional, este podía interferir nos asuntos de la relixón católica a favor de les sos propies polítiques públiques. El regalismo nel Ríu de la Plata foi aplicáu por Rivadavia el que cuntó col sofitu de dellos sectores del [[cleru]] ente los que se destacar los sacerdotes como [[Valentín Gómez]], [[Gregorio Funes]] y [[Julián Segundu d'Agüero]]. El 1 de xunetu de 1822, Rivadavia -como ministru del gobernador Martín Rodríguez- col fin d'amontar les arques del estáu provincial publicó una serie de decretos reformistes, que fueron completaos seis meses más tarde pola llei de la Cámara de Representantes que dictó, el 21 d'avientu, la "Llei de Reforma Xeneral". El so articuláu afectó principalmente a les [[órdenes relixoses]] o [[cleru regular]], que los sos miembros yeren consideraos más adictos a la [[Santa Sede]] que los sacerdotes del [[cleru secular]]. Asina, el gobiernu de la Provincia de Buenos Aires: * Cerró dellos [[conventu|conventos]], como los de les órdenes relixoses de los [[Bethlemitas]], [[Orde de Agustinos Recoletos|Recoletos]] y [[Mercedarios]]; coles mesmes apoderóse de tolos bienes que pertenecíen a estes órdenes relixoses. * Prindó los bienes propios del [[Basílica de La nuesa Señora de Luján|Santuariu de Luján]], de los de la Hermandá de Caridá, del Hospital de Santa Catalina y otros. * Tomó sobre sí la responsabilidá de dar permisos p'abandonar l'estáu relixosu a quien asina lo deseyaben. * Suprimió'l [[diezmu]], impuestu tradicional que sirvía pal sostenimientu del cleru. * Llindó'l númberu de relixosos per conventu prohibiendo qu'hubiera más de 30 relixosos menos de 16 en cada unu d'ellos, so la pena de supresión y confiscación de bienes. * Llindó la edá mínima pal oficiu de los votos relixosos una y bones nengún relixosu podría pronunciar los sos votos de consagración perpetua antes de lo 25 años d'edá. * Nun reconoció la esistencia de nenguna autoridá relixosa que morara fuera del país y pretendiera tener poder sobre'l cleru secular y regular<ref>Juan Carlos Nicolau (2008). «Manuel José García (1784-1848) - Política y Diplomacia nel Ríu de la Plata» (n'español). Histórica, d'Emilio J. Perrot. «páx. 213-214».«AGN, Sala X, 1-1-8».</ref><ref>Les polítiques regalistas rivadavianas xunto col rol de la Ilesia na xénesis de la nacionalidá arxentina son causa del arreglu históricu qu'enconta l'actual sostenimientu del cultu católicu na Arxentina, reglamentado pola Llei 21.540 sobre la "Asignación a determinaos dignatarios pertenecientes al Cultu Católicu Apostólicu Romanu". [http://bibliotecadigital.uca.edu.ar/repositorio/revistes/prudentia30.pdf Sobre'l Presupuestu del Cultu na Arxentina (Biblioteca dixital de la UCA)]</ref> La reforma eclesiástica desamarró un enfrentamientu ente los [[periódicu|periódicos]] de Buenos Aires. Per un sitiu [[Juan Cruz Varela]] y [[Florencio Varela (escritor)|Florencio Varela]] defendíen la posición del gobiernu en "La Centinela" y "La Llobera del Añu XX". Pol otru [[frai]] [[Cayetano Rodríguez]] y frai [[Francisco de Paula Castañeda]] atacaben puxantemente a Rivadavia. El gobiernu, aplicando una vegada les polítiques del regalismo, decidió exiliar a Castañeda a [[Carmen de Patagones]] pero'l flaire escapó a [[Montevidéu]]. El [[presbíteru]] [[Mariano Medrano]] —Vicariu Provisional de la Santa Sede al haber quedáu vacante'l puestu d'[[obispu]] de Buenos Aires dende 1812— opúnxose enérxicamente a les reformes rivadavianas. Ente los opositores más prominentes a les polítiques de Rivadavia atopábase'l flaire [[Francisco de Paula Castañeda]], periodista y escritor satíricu, que lu dedicó a Rivadavia les siguientes llinies: [[Ficheru:Francisco de Paula Castañeda.jpg|right|thumb|250px|[[Francisco de Paula Castañeda]].]] {{Cita|<poem>No hay provenir maravilloso ni otro contenido más delicado que librarse del Sapo del Diluvio El Sapo es Rivadavia o Rivaduvio o el Robespierre el renegado</poem>}} El [[19 de marzu]] de [[1823]] españó la "Revolución de los Apostólicos" encabezada por [[Gregorio García de Tagle]], una reaición bien entamada contra les reformes del ministru Bernardino Rivadavia, na que participaron [[Domingo Achega]], [[Mariano Benito Rolón]] y [[Ambrosio de Lezica (padre)]]. Tuvo sofitu de munchos descontentos, amás de flaires y cures, pero fracasó dempués de delles hores de llucha. Les fuercies gubernamentales esvalixaron rápido a la manifestación, y la mayoría de los líderes fueron prindaos, executaos o castigaos con durez. Tagle llogró escapar a Montevideo que taba en poder del [[Reinu Xuníu de Portugal, Brasil y Algarve]], con ayuda de Dorrego (el mesmu a quien desterrara inxustamente en 1816 a España). El coronel [[José María Urien]] y el capitán José Benito Peralta fueron executaos, pero'l xuiciu foi suspendíu y los sos documentos destruyíos por orde de Rivadavia.<ref>[http://p3.usal.edu.ar/index.php/miriada/article/view/3108/3754#_edn3 Avera del clivaje relixosu na historia arxentina. Surdimientu y disolución de la Unión Católica]</ref><ref>[http://www.genealogiafamiliar.net/getperson.php?personID=I45173&tree=BVCZ Coronel José María Urien Elías y la Revolución de los apostólicos]</ref> Tagle foi arrestáu en Montevideo, que yera entós la capital de la [[Provincia Cisplatina]], gobernada pol [[vizconde]] de la Llaguna [[Carlos Federico Lecor]], que tardó meses en lliberar. === La Llei de Enfiteusis === Como garantía del emprestu Rivadavia hipotecó toles tierres y demás bienes inmuebles de propiedá pública, prohibiendo la so enayenadura en tola Nación. Nun siendo posible ayenar les tierres pola esistencia d'esta hipoteca, aplicó-yos el réxime d'[[enfiteusis]], por aciu el cual arrendábense contra'l pagu d'un [[Impuestu|canon]]. El 16 de marzu de [[1826]], siendo yá presidente, ratificó por aciu un decretu la prohibición de vender, donar o apurrir de cualesquier otra forma les tierres fiscales. Darréu, el 18 de mayu, la ''Llei Nacional de Enfiteusis'' volvió ratificar la prohibición d'ayenar tierres de propiedá pública y afitó el ralu de concesión en ''"cuandoquier"'' 20 años dende'l 1 de xineru de [[1827]]. Pero de fechu la llei solo aplicóse en territoriu porteño y na [[provincia de Corrientes]], reconociéndola esta postrera recién en [[1830]]. La enfiteusis dexó de resultes la concentración de la tierra de 1822 a 1830, 538 propietarios en total llograron 8.656.000 hectárees. Siendo los enfiteutas más beneficiaos munchos collaboradores del propiu réxime de '''Bernardino Rivadavia''', ente ellos les famlias Anchorena, Alzaga, Alvear, Azcuénaga, Basualdo, Bernal, Bosch, Bustamante, Castro, los [[Díaz Vélez]], Dorrego, Eguía, Echeverría, Escalada, Ezcurra, Yrigoyen, Lacarra, Larreta, Lastra, Lezica, Lynch, López, Miguens, Obarrio, Ocampo, Olivera, Ortiz Basualdo, Otamendi, Pacheco, Páez, Rozas, Sáenz Valiente y otres.<ref name="7ec2f2b5">Los Oligarques Juan J. Sebreli – La Historia Popular Tomu 15, p 23 – Vides y Milagros d'El nuesu Pueblu</ref>la Enfiteusis punxo más d'ocho millones d'hectárees a disposición de renteros y enfiteutas quien polo xeneral nun pagaben o pagaben cánones bien baxos a la provincia, esta llei tendió a favorecer la gran concentración de la propiedá nunes poques decenes de families.<ref name="75369bc5">Halperín Donghi, Tuliu: Guerra y finances nos oríxenes del Estáu arxentín (1791-1850), Prometeo Llibros, 2005, cap. III, p 231</ref> Esti sistema d'arriendu de tierres fiscales foi llamáu “enfiteusis”, y nun llogró algamar los oxetivos pa los que fuera implementáu, una y bones les tierres fueron atropaes por grandes productores creando asina enormes llatifundios.<ref>PICCIRILLI, Ricardo, Les reformes económica-financiera, cultural, militar y eclesiástica del gobiernu de Martín Rodríguez y el ministru Rivadavia, n'Historia de la Nación Arxentina. Academia Nacional de la Historia, Vol. VI, Cap. VI, páx. 294.</ref> La llei foi sancionada'l 18 de mayu de 1826 y establecía: * Art. 1ᵘ Les tierres de propiedá pública, que la so enayenadura pola llei del 15 de febreru ye prohibida en tol territoriu del Estáu, van dar en enfiteusis mientres el términu, cuandoquier, de 20 años, qu'empezaren a cuntase dende'l 1 de xineru de 1827. * Art. 2ᵘ Nos primeros diez años, el que los reciba nesta forma va pagar a l'ayalga pública la renta o canon correspondiente a un ocho per cientu añal sobre'l valor que se considere a diches tierres, si son de llendo, o a un cuatro per cientu si son de pan llevar. * Art. 3ᵘ El valor de la tierra va ser graduáu en términos equitativos por un jury de cinco propietarios de los más inmediatos, en cuanto pueda ser, al qu'hai de justipreciarse, o de trés en casu de nun habelos nesi númberu. * Art. 4ᵘ El gobiernu va reglar la forma en qu'hai de ser nomáu'l jury del que fala l'artículu anterior, y el xuez qu'hai de presidilo. * Art. 5ᵘ Si la evaluación fecha pol jury fora reclamada, o per parte del enfiteuta, o pola del fiscu, resolviera definitivamente un segundu jury, compuestu de la mesma que'l primeru. * Art. 6ᵘ La renta o canon que pol artículu 2ᵘ establezse, va empezar a correr dende'l día en qu'al enfiteuta mándese dar posesión del terrén. * Art. 7ᵘ El canon correspondiente al primer añu se satisfacerá por metá nos dos años siguientes. * Art. 8ᵘ Los periodos en qu'hai d'apurrise'l canon establecíu, van ser alcordaos pol Gobiernu. * Art. 9ᵘ Al vencimientu de los diez años que s'afiten nel artículu 2ᵘ, la Llexislatura Nacional va reglar el canon qu'hai de satisfaer l'enfiteuta nos años siguientes sobre'l nuevu valor que se va graduar entós a les tierres na forma que la llexislatura alcuerde. L'espíritu de la llei foi llograr una distribución xusta y equitativa de la tierra y evitar que fora atropada por grandes propietarios, que disponíen de los medios p'adquiriles. {{ensin referencies}}Amás, proponíase favorecer la inmigración, otorgándo-yos tierres a los estranxeros en cuenta de un canon, por que pudieren dedicase a producir, en cuenta de a adquirir un cachu de tierra. La llei daba al Estáu'l dominiu de la tierra non escriturada —esto ye, la mayor parte del campu porteño— y prohibía toles donaciones o ventes de la mesma hasta tantu nun se cuntara con una llei que regulara eses tresferencies. Pero, como la llei nun llindaba la superficie de tierra que cada solicitante podía llograr, los ganaderos, comerciantes ya inversores estranxeros de la dómina adquirieron terrenes enormes, que nun yeren capaces de poblar de ganáu sinón bien amodo; y muncho menos de dedicar a l'agricultura. La llei de enfiteusis aceleró'l procesu d'enayenadura de les tierres fiscales, marcando coles mesmes la nacencia de los [[Burguesía terrateniente n'Arxentina|grandes terratenientes]].<ref>{{cita llibru |apellíu=FERRER, |nome=Aldo |títulu=La economía arxentina. Les etapes del so desarrollu y problemes actuales. |añu=1999 |editorial=Fondu de Cultura Económica. |páxines=53-57 |allugamientu=Buenos Aires}}</ref> == Llegada a la presidencia == [[Ficheru:Rivadavia completo.jpg|thumb|right|250px|Bernardino Rivadavia.]] En mayu de [[1824]] foi escoyíu gobernador [[Juan Gregorio Las Heras]] y ufiertó a Bernardino Rivadavia siguir nel cargu, anque posiblemente nun sentía simpatíes por él. Rivadavia nun aceptó y partió escontra Londres, con una autorización de la Llexislatura pa xestionar la esplotación de mines. Pero les mines en cuestión nun taben en Buenos Aires, sinón en [[provincia de La Rioxa (Arxentina)|La Rioxa]], onde'l [[caudiellu]] [[Facundo Quiroga]] acomuñárase col capitalista porteño [[Braulio Mariña]] y otros socios, como [[Tomás Manuel de Anchorena]] y [[Juan Pedro Aguirre]], y con capitales de la Baring Brothers formaron la Famatina Mining Company, nome estranxeru pa la Sociedá del Bancu de Rescate y Casa de la Moneda de La Rioxa, reconocida pol gobiernu d'esta provincia. === Minería === L'exministru acomuñar en Londres col bancu Hullet Brothers y fundó'l Río de la Plata Mining Association, con un capital nominal de 1.000.000 de llibres esterlines, que'l so relativu ésitu debióse, sobremanera, a una burbuya financiera” qu'españaría pocu dempués. El desarrollu de la [[minería]] tenía por oxetivu consiguir [[metales preciosos]] con qu'acuñar [[moneda]]. Esa aventura financiera nun lu sirvió d'enforma, pero ganó-y la tarrecible enemistá de Quiroga. El Congresu, a iniciativa del presidente, dio la exclusividad del acuñamientu de moneda nel país a la River Plate Mining. El conflictu ente Rivadavia y Quiroga polos metales de Famatina llevó a la primer guerra ente unitarios y federales nel interior. === Navegación === Otru insólitu proyeutu foi la construcción d'una [[canal de navegación|canal navegable]] dende'l sur de [[Provincia de Mendoza|Mendoza]] hasta Buenos Aires. Dellos críticos argumentaben qu'esta obra yera imposible de realizar, alegando qu'en [[Cuyo]] nun había agua abondo p'alimentar asemeyada canal, y que la poca qu'había querdríen usar los cuyanos para riego. === Tratáu de Benegas === En [[1821]] roblárase'l [[Tratáu de Benegas]], que convocaba a un congresu nacional en [[Córdoba (Arxentina)|Córdoba]], que se llegó a axuntar a fines de 1821. Pero'l ministru Rivadavia ordenó'l regresu de los diputaos porteños, cola escusa de que les provincies representaes nun s'entamaren interiormente. La razón real yera qu'un congresu aconceyáu nel interior nun podría ser controláu polos porteños. Per otru llau, Buenos Aires esixía que'l númberu de diputaos per provincia tenía de tar en proporción al númberu d'habitantes de caúna, lo que siempres fuera refugáu poles demás provincies. Esto bastió'l fracasu del congresu. El [[Tratáu del Cuadriláteru]], robláu en xineru de [[1822]] ente les provincies de la mariña y Buenos Aires, obra de Rivadavia, significó la muerte definitiva del Congresu federal. El ministru convidó a los diputaos de les demás provincies a axuntase nuevamente en congresu cuando la situación interna de les provincies dexar. El nuevu [[Congresu Xeneral de 1824|Congresu Xeneral]] axuntar n'avientu de 1824 en Buenos Aires, y so les condiciones porteñas. === Sitiu de Montevideo === El Congresu llevaba unos pocos meses aldericando dificultosamente la futura constitución, cuando n'abril de [[1825]] desembarcó na mariña oriental la espedición llibertadora de [[Juan Antonio Lavalleja]] y les sos [[Trenta y tres Orientales]]. En pocu más de dos meses, llograron dos importantes victories, zarraron a los brasilanos en [[Montevidéu]] y punxéron-y sitiu. Y axuntaron un congresu que declaró que la Banda Oriental reincorporar a l'Arxentina. El Congresu Nacional aceptó la reincorporación de la Banda Oriental el 25 d'ochobre de 1825,<ref>[[s:es:Rexistru Nacional: Llibru I/043|Testu de la llei de reincorporación de la Banda Oriental]]</ref> y l'emperador declaró la guerra a l'Arxentina n'avientu. La Guerra de Brasil obligó al congresu a formar un exércitu urxentemente y pensóse que tamién tenía que formar un Poder Executivo Nacional pa unificar el mandu militar. De cuenta que, ensin empezar siquier a aldericar una constitución que-y diera marcu llegal al cargu, el 6 de febreru de [[1826]] sancionóse la llei de presidencia, creando un Poder Executivo Nacional Permanente, col títulu de «Presidente de les Provincies Xuníes del Río de la Plata».<ref>[[s:es:Rexistru Nacional: Llibru II/025|Decretu pal nomamientu del Poder Executivu Permanente]]</ref> Duraría nes sos funciones el tiempu qu'estableciera la Constitución. Rivadavia resultó escoyíu presidente. Los sos ministros fueron: [[Julián Segundu d'Agüero]] de Gobiernu; [[Carlos María de Alvear]], de Guerra y Marina; [[Francisco Fernández de la Cruz]] de Rellaciones Esteriores y [[Salvador María del Carril]] de Facienda. Rivadavia llevó al gobiernu un proyeutu centralizador, esto ye, unitariu. La primer comunicación a los gobernadores del interior faía-yos saber que los concedía a cada unu'l mandu político y militar que yá teníen como gobernadores, solo que de forma provisional, hasta que decidiera reemplazalos. == Presidente de les Provincies Xuníes del Río de la Plata == [[Ficheru:Busto de Rivadavia en América (Argentina).jpg|thumb|250px|Bustu de Bernardino Rivadavia na ciudá d'[[América (ciudá)|América]], [[Rivadavia (partíu)|partíu de Rivadavia]].]] En 1824 terminó'l mandatu de Martín Rodríguez. Bernardino Rivadavia decidió viaxar a Londres, Manuel José García ocuparía los so llugar. El cónsul inglés diba dir a Buenos Aires a roblar un tratáu de reconocencia de la independencia pero yera imposible una y bones les provincies tresformárense n'estaos autónomos, yera necesariu atopar una autoridá nacional. En 1822 la mariña robló'l [[tratáu del cuadriláteru]] que terminaba coles esperances del gobernador cordobés, que quería axuntar un congresu na so provincia. Los porteños comprometer a concede-y a la mariña los llibre navegación de los ríos. A fines de 1824 axuntóse un congresu pa redactar una constitución, ente los escoyíos había unitarios y federales, depués de tres meses la constitución foi aprobada, pero cuasi toles provincies refugar. La necesidá d'un gobiernu nacional que fixera frente a la Guerra contra l'Imperiu de Brasil llevó a nomar a Rivadavia como'l primer presidente en febreru de [[1826]]. Esta noticia nun foi bien recibida nes provincies. Rivadavia intentó acabar rápido cola guerra, por cuenta de que dende Buenos Aires salíen cuasi tolos recursos económicos pa encarar el conflictu, {{ensin referencies}}y a que'l bloquéu naval impuestu per Brasil afectaba'l comerciu, base de recaldación de rentes del Estáu porteño. === La Llei de Capitalización === Darréu depués d'asumir, Rivadavia presentó al Congresu un proyeutu de capitalización de Buenos Aires:<ref>[[s:es:Rexistru Nacional: Llibru II/053|Testu de la llei de Capitalización de Buenos Aires]]</ref> la ciudá y gran parte de la campaña circundante proclamábase capital del Estáu. Pocos díes más tarde emitió un decretu en qu'ordenaba la demarcación de la capital de la república,<ref>[[s:es:Rexistru Nacional: Llibru II/056|Testu del decretu qu'ordenaba la demarcación de la Capital de la República]]</ref> y de la provincia de Buenos Aires.<ref>[[s:es:Rexistru Nacional: Llibru II/057|Testu del decretu qu'ordenaba la demarcación de la Provincia de Buenos Aires]]</ref> El proyeutu anició fuertes resistencies. El federalismu porteño, encabezáu por Manuel Dorrego y [[Manuel Moreno]], opúnxose, en defensa de les instituciones de les provincies garantizaes pola llei fundamental, cuantimás el puertu y l'aduana, principal fonte de recursos de la provincia. Tamién foi aguantáu polos [[estancia|estancieros]], quien nun taben dispuestos a perder la ventaya que-yos daben les rellaciones en Buenos Aires y qu'amás entendíen que la perda de l'aduana significaría impuestos internos más altos. Sicasí, la llei foi sancionada'l 4 de marzu de 1826. Las Heras cesó nel cargu de gobernador per decretu del Poder Executivu. La Xunta de Representantes foi eslleida, y se nacionalizaron l'exércitu de la provincia, les tierres públiques, l'aduana y toles propiedaes provinciales. Los [[estancia|hacendados]], sollertaos poles consecuencies que podía tener la capitalización, dexaron de sofitar a Rivadavia, y este quedó políticamente aislláu. === Política económica === El Bancu de Descuentos de la provincia foi tresformáu nel Bancu Nacional<ref>[[s:es:Rexistru Nacional: Llibru II/037|Testu del Reglamentu del Bancu Nacional]]</ref> en 1826, y taba autorizáu a abrir sucursales nes provincies. La so capital formáu pol apurra del Estáu y por aiciones que se suscribiríen en tol territoriu, sería de 10.000.000 pesos (de la dómina). Les sos funciones yeren: recibir depósitos, tomar dineru a interés, otorgar préstamos, acuñar monedes y billetes convertibles, etc. El Bancu, qu'absorbió al Bancu de Descuentos de la provincia, nun llogró axuntar el capital correspondiente y el papel moneda qu'emitió escareció de respaldu. Los gastos derivaos de la guerra de Brasil llevaron al gobiernu a solicitar repitíes sumes que provocaron la so ruina. En 1836, vencíu'l plazu de diez años establecíu pola llei, Rosas dispunxo la so disolución. El mandatu Rivadavia coincidió cola medría de la influyencia británica na política nacional. L'esquema de Rivadavia taba basáu en cinco pilares: el comerciu totalmente llibre y nada de proteicionismu en contra de les importaciones britániques, finances con un bancu central remanáu por inversionistas británicos, absolutu control del puertu de Buenos Aires como la única fonte d'ingresu pal país, esplotación británica de los recursos naturales y un Unitarismu centralizáu en Buenos Aires. {{sfn|Galasso|2011|p=224}} Les esportaciones d'oru, dexaes poles polítiques de llibre comerciu, escosaron rápido les reserves nacionales. Esto representó un gran problema, una y bones l'oru yera'l mediu de cambéu de la economía llocal. Rivadavia buscó resolver esti problema al establecer el "Bancu de Descuentu", un bancu central pa imprimir dineru. A pesar del rol que xugaba'l bancu central, esti bancu foi puestu a manes d'inversores privaos británicos. {{sfn|Galasso|2011|p=223}} ==== Nacionalización de los recursos ==== El presidente Rivadavia dispunxo la inmediata nacionalización de Buenos Aires y les sos instituciones, incluyida l'aduana;<ref>[[s:es:Rexistru Nacional: Llibru II/062|El Congresu Xeneral declara nacionales toles aduanes ya impuestos sobre importaciones y esportaciones]]</ref> la recaldación pasaría al gobiernu nacional, quien la usaría en beneficiu de tol país, pero nun se contemplaba la distribución ente les provincies.{{ensin referencies}} Amás, la delda pública de la provincia de Buenos Aires se nacionalizó. La llei d'Afitamientu de la Delda Pública del Estáu<ref>[[s:es:Rexistru Nacional: Llibru II/052|Testu de la llei d'Afitamientu de la Delda Pública Interior del Estáu]]</ref> declaró hipotecaes toles tierres públiques de la Nación y prohibió la so venta ensin permisu especial del Congresu.<ref>[[s:es:Rexistru Nacional: Llibru II/064|Prohibiendo la enayenadura de tierres del Estáu]]</ref> Se nacionalizaron tierres qu'hasta esi momentu considerábense provinciales, sobre les que se debía aplicar el sistema de enfiteusis. Mientres el curtiu gobiernu de Rivadavia, en 1827 el pesu papel devaluar en 33% y nuevamente en 68% en 1829.<ref name="ladlhv">{{cita web |apellíu=Edwards |nome=Sebastián |títulu=Latin America's Torne: A Long Historical View |url=http://gesd.free.fr/nb15171.pdf |editorial=National Bureau Of Economic Research |urlarchivu=https://www.webcitation.org/64IoV1Dk7?url=http://gesd.free.fr/nb15171.pdf |fechaarchivu=29 d'avientu de 2011 |páxina=17 |fecha=xunetu de 2009 }}</ref>La enfiteusis, a pesar del so calter progresista, tuvo de resultes un fuerte procesu de concentración de la tierra bonaerense, en total 138 propietarios llograron 18.656.000 hectárees. Los enfiteutas más beneficiaos fueron munchos collaboradores del propiu gobiernu de Bernardino Rivadavia, ente ellos les families Anchorena, Alvear, Ortiz Basualdo, los [[Díaz Vélez]], Escalada, Irigoyen, Rodríguez Larreta, Lezica, Lynch, Miguens, Obarrio, Ocampo, Olivera, Ortiz Basualdo, Blanco Villegas, Vidal, Sáenz Valiente y otres. .<ref name="7ec2f2b5" /> La Enfiteusis punxo más d'ocho millones d'hectárees a disposición de renteros y enfiteutas quien polo xeneral nun pagaben o pagaben cánones bien baxos a la provincia, esta llei tendió a favorecer la gran concentración de la propiedá nunes poques decenes de families.<ref name="75369bc5" />{{sfn|Ferrer|1967|p=24}} Asitiáronse capitales británicos destinaes a la esplotación de les mines de Famatina en La Rioxa, pero entamaron dos sociedaes rivales y la iniciativa fracasó. Escontra 1825 hubo n'Europa una crisis económica que se reflexó na Bolsa de Londres, y les aiciones d'empreses n'América rebaxaron los sos precios y delles sociedaes quebraron. El capital inglés se retrajo; mientres tres décades nun tuvo dispuestu a encarar riesgos nestes tierres. === Guerra de Brasil === {{AP|Guerra de Brasil}} De resultes del remanar de los [[Trenta y tres Orientales]] y de la xunta del [[Congresu de la Florida]], el pueblu oriental pola Llei d'Independencia, proclamó a la [[Provincia Oriental]] {{Cita|llibre ya independiente del Rei de [[Portugal]], del Emperador del [[Brasil]] y de cualesquier otru del universu}} y pola Llei d'Unión proclamó que {{Cita|Queda la Provincia Oriental del Río de la Plata xunío a les demás d'esti nome nel territoriu de [[Sud América]].}} La declaración de la independencia del Imperiu de Brasil y la reincorporación a les Provincies Xuníes del Río de la Plata de la Provincia Oriental sumaes a les victories de les tropes orientales fueron sofitaes pol pueblu de Buenos Aires y pol Congresu Arxentín que rápido aceptó la reincorporación de la Provincia Oriental el 25 d'ochobre de 1825 y l'aprobación de los diplomes del diputáu [[Javier Gomensoro]], electu pola Provincia Oriental. En respuesta, l'Imperiu declaró la guerra a les Provincies Xuníes el 10 d'avientu y darréu la poderosa escuadra brasilana bloquió'l puertu de Buenos Aires y la boca del [[Ríu de la Plata]], bloquéu que se caltuvo hasta'l final del conflictu, en 1828. La declaración de guerra per parte de Brasil foi respondida pol Congresu arxentín el 1 de xineru de 1826. Bernardino Rivadavia foi escoyíu Presidente de les provincies Xuníes el 8 de febreru y, dispuestu a llevar alantre la Guerra de Brasil, reorganizó l'Exércitu, amontó'l númberu de cuerpos de la Escuadra Nacional y creó l'Estáu Mayor. Magar primeramente la posición del Imperiu de Brasil foi más ventaxosa, les fuercies yeren pareyes y la guerra allargábase, tresformándose nuna carga económica. Depués de que les fuercies arxentines vencieren nos trunfos parciales tantu na [[batalla de Ombú]] y na [[batalla de Bacacay]] llograron una contundente victoria na [[batalla de Ituzaingó]], el 20 de febreru de [[1827]]. Sicasí, la falta de recursos torgó definir la guerra, tantu per tierra como per mar. Rivadavia recurrió nuevamente a Manuel José García —quien yá refugara la so ufierta pa encargase de la cartera de Facienda poles sos discrepancies col gobiernu presidencialista unitariu— pa unvialo en misión diplomática al Brasil y empecipiar les tramitaciones de paz col Imperiu. Les razones qu'impulsaron a Rivadavia a camudar d'opinión, fueron les mesmes qu'habíen disuadido a García a nun dir a la guerra antes, pa ello ye importante resaltar el gran llabor investigador de Juan Carlos Nicolau, quien afirma: {{cita|La situación económica de Brasil yera bien cimera a les Provincies Xuníes, si tener en cuenta que cuntaba con una población de 5 millones d'habitantes, contra 700.000 d'éstes tomaes nel so conxuntu, pero que nos fechos, namái la provincia de Buenos Aires contribuyía al esfuerciu bélicu. L'estáu brasilanu, independiente, ensin delda nacional, desenvolvía un comerciu col estranxeru bien activu y floreciente, en continuu progresu, sofitáu na so rellación cola Gran Bretaña. Sicasí, el Ríu de la Plata sufría los perxuiciu del bloquéu del so puertu, lo que constituyía una grave torga pa llograr recursos de les sos recaldaciones aduaneres y asina la posibilidá d'adquirir armes y municiones pal so exércitu.<br /> L'ayuda que recibía los Brasil de parte de Gran Bretaña, na so virtual alianza, provocó qu'homes como'l [[William Carr Beresford|Xeneral Willam Carr Beresford]] y l'[[Thomas Cochrane|Almirante Thomas Cochrane]], con amplia conocencia del teatru d'operaciones del [[Ríu de la Plata]], contribuyeren a la organización y manexu del exércitu y l'armada brasilana.<ref name=Nicolau>{{cita web |url=http://www.americanpoems.com/Used/ItemId/987120633X |títulu=Manuel José García (1784-1848) - Política y Diplomacia nel Ríu de la Plata |autor=Juan Carlos Nicolau |fecha=2008 |editorial= Histórica, d'Emilio J. Perrot|cita= páx. 213-214}}</ref>}} El 16 d'abril de 1827, García recibió les instrucciones pa realizar la so misión per parte de Rivadavia y el so ministru [[Francisco Fernández de la Cruz]], informándo-y que'l gobiernu proponíase ''"acelerar la terminación de la guerra y el reestablecimientu de la paz, tal como lo demanden imperiosamente los intereses de la Nación"''. Esta instrucción reflexa la crítica situación interna del gobiernu de Rivadavia, desesperáu por atopar la paz pa encarar los otros grandes problemes qu'azotaben al país, esto ye, la enorme crisis económica y la oposición de les provincies del interior. L'esfuerciu de la guerra contra'l Brasil tuvo de ser encaráu -tocantes a la provisión de tropa y equipamientu bélicu- cuasi totalmente per Buenos Aires. Les bases que tenía d'utilizar el [[ministru plenipotenciario]] García, seríen: {{cita|... o bien la devolución de la Provincia Oriental, o la ereición y reconocencia de dichu territoriu nun Estáu separáu, llibre ya independiente, so la forma y regles que los sos propios habitantes escoyeren y sancionaren; nun debiendo nesti postreru caso esixise por nenguna de les partes batalloses compensación dalguna.<ref>{{cita web |url=http://www.mininterior.gov.ar/archivo/archivu.php |títulu=Archivo Xeneral de la Nación Arxentina|cita= AGN, Sala X, 1-1-8}}</ref>}} Esto ye, el presidente Rivadavia instruyó al ministru plenipotenciario García por que la paz col Brasil llegárase namái al traviés de la reconocencia pol emperador de la Provincia Oriental como parte intergrante de les Provincies Xuníes del Río de la Plata o, nel supuestu qu'esto nun fuera aceptáu, proclamárase la independencia de la Provincia Oriental. Al despidir a García, el ministru [[Julián Segundu d'Agüero]] encargó-y consiguir la paz a tou trance; {{cita|... otra manera, vamos cayer na demagoxa y na barbarie.}} García llegó en mayu de 1827 a Rio de Janeiro y empezó les sos xuntes col intermediariu británicu y los ministros plenipotenciarios brasilanos.<ref>L'embaxador plenipotenciario de Gran Bretaña en Rio de Janeiro yera [[Sir Robert Gordon]]]; los ministros brasilanos yeren el [[marqués de Queluz]], el [[vizconde de São Leopoldo]], y el [[marqués de Maceió]].</ref> Apenes empecipiaes les xestiones, García atopar con una gran intransixencia per parte de los ministros brasilanos con al respective de nun arrenunciar a la Provincia Cisplatina: el [[Emperador]] [[Pedro I de Brasil]], ablayáu pola victoria rioplatense de Ituzaingó y tarreciendo pola estabilidá del so imperiu neses circunstancies y de posibles intentos sesesionistas<ref>La guerra de Brasil impactó fuertemente nel sur del Imperiu de Brasil que tuvo d'encarar la sesesión de la [[República Riograndense]] o [[República Riograndense|República de Ríu Grande]] o [[República Riograndense|República de Piratini]], ente [[1835]] y [[1845]] de resultes del conflictu separatista causáu pola [[Revolución Farroupilha]] na entós Provincia de [[Rio Grande do Sul]]. Esta república, en [[1839]], formó una [[confederación]] conxunta cola [[República Xuliana]], proclamada esi mesmu añu, nel estáu separáu de [[Santa Catarina]]. En munchos casos, la población de dambos estaos identificar col estilu de vida del [[gauchu]] [[rioplatense]]) más que col [[brasilanu]].</ref>xurara ante'l Senáu brasilanu nun tratar la paz ante les Provincies Xuníes y siguir la guerra hasta obligales a aceptar la so soberanía sobre la Provincia Cisplatina;<ref name=rel>[https://web.archive.org/web/http://www.argentina-rree.com/3/3-032.htmo La fallida misión García y les sos consecuencies, na Historia de les Rellaciones Esteriores Arxentines, páxina del Ministeriu de Rellaciones Esteriores de l'Arxentina.] Consultáu n'agostu de 2010.</ref> de xuru Pedro I especulaba tamién cola debilidá de la Provincies Xuníes pa enllargar les aiciones béliques. Viendo la situación, García decidió tornar a Buenos Aires, pero l'embaxador británicu [[Robert Gordon (diplomáticu)|Robert Gordon]] convencer d'entrevistase col ministru de rellaciones esteriores imperial, el Marqués de Queluz. Tres tres reunión infructuoses, les presiones del gobiernu británicu por terminar rápido col conflictu pa volver a entamar el comerciu, la inflexible postura del gobiernu brasilanu y el críticu estáu políticu-económicu de les Provincies Xuníes, llevaron a García a decidir por sigo mesmu la paz sobre otres bases. Más tarde esplicó al embaxador Gordon que: {{cita|[...] anque tenía instrucciones de roblar una convención namái sobre la base de la independencia de la provincia de Montevideo; pero, como él topábase convencíu de qu'a esti estáu d'independencia nun podía llegase por cierto tiempu, y qu'en realidá yera de poca importancia pa Buenos Aires el destín de la provincia, siempres que se-y devolviera la tranquilidá, non hesitó en llegar a términos que, n'otru sentíu, taben perfectamente acordies coles sos instrucciones.<ref>Rellatu del propiu García a Gordon, según la carta d'este a Canning del 8 de xunu de 1827; nótese que nun menta la República Arxentina nin a les Provincies Xuníes –que son bien pocu mentaes n'otres cartes del mesmu Gordon– sinón solamente a Buenos Aires. Citáu por [[Luis Alberto d'Herrera]], ''La misión Ponsonby'', tomu II, Ed. Eudeba, Bs. As., 1974, páx. 137.</ref>}} De cuenta que, dexando de llau les sos instrucciones, el 24 de mayu de 1827 robló la [[Convención Preliminar de Paz de 1827]] que disponía, ente otres coses: {{cita|La República de les Provincies Xuníes del Río de la Plata reconoz la independencia ya integridá del Imperiu de Brasil y arrenunciu a tolos derechos que podría pretender al territoriu de la provincia de Montevideo, llamada güei Cisplatina, que l'Emperador comprometer a iguar con sumu percuru, o meyor entá qu'otres provincies del Imperiu. L'emperador de Brasil reconoz igualmente la independencia ya integridá de la República de la Provincies Xuníes del Río de la Plata, y yá que la República de les Provincies Xuníes emplegó corsarios, topa xustu y honorable pagar el valor de les preses por cometer actos de piratería.<ref>[http://www.ieeba.com.ar/docu/El%20frente%20Este.%20Rivadavia%20y%20la%20guerra%20contra%20Brasil%20de%201827.pdf ''El frente esti: Rivadavia y la Guerra contra'l Brasil de 1827'', de Evergisto de Vergara, agostu de 2006, na páxina del Institutu d'Estudios Estratéxicos de Buenos Aires.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201114001940/http://www.ieeba.com.ar/docu/El%20frente%20Este.%20Rivadavia%20y%20la%20guerra%20contra%20Brasil%20de%201827.pdf |date=2020-11-14 }} Consultáu'l 30 d'agostu de 2010.</ref>}} A pesar de qu'esta Convención Preliminar de Paz contravenía les sos instrucciones, García llograra que se camudara la redaición primitiva qu'incorporaba la Provincia Cisplatina al Imperiu y que s'omitiera la reconocencia de cualquier derechu de soberanía per parte del Emperador de Brasil sobre la Provincia Oriental, una y bones la Convención solo referíase al arrenunciu efeutuáu poles Provincies Xuníes. Seique ensin notalo los diplomáticos brasilanos, dexábase la puerta abierta a la independencia uruguaya.<ref>L'historiador uruguayu [[Juan Y. Pivel Devotu]], depués d'una trabayosa investigación derivada de la llectura de cartes de Lavalleja y Pedro Trápani, formóse otra opinión con al respective de esti fechu históricu: {{cita|La interpretación de los fechos que nos mandaron el nuesu historiadores clásicos, nun nos dexaría por cierto formanos una idea bien falagadora de la conducta d'aquel personaxe. Nesa creencia vivimos munchos años y, entá más, nun tengo reparos en confesar que, quien adquerimos les nueses conocencies iniciales d'historia nun manual, tenemos enraigonada la idea de que'l "famosu" Manuel José García fuera un enemigu de la República Oriental del Uruguái". El problema ye muncho más complexu de lo que se supón. El conveniu de paz suscripto por García en 1827 pasó a la historia col duru calificativu de ignominioso que-y prodigaron les pasiones desamarraes de la dómina y col xuiciu formuláu pol presidente Rivadavia nun momentu críticu del so gobiernu, nel que quixo, per esi mediu, conquistar la opinión pública que-y refugaba'l so simpatía.}}</ref> Sicasí, na so carta a Ponsonby informando de la firma de la convención, Gordon emitió ciertes opiniones que dexen inferir que toles partes yeren conscientes de que posiblemente l'Emperador veríase obligáu a otorgar la independencia de la Cisplatina tarde o aína: {{cita|Al Brasil dexar que lluche cola disensión y la revuelta, que van siguir apoderando na Provincia Cisplatina... L'Emperador llueu se va convencer del desaciertu de nun proclamar, franca y darréu, la independencia de la provincia.<ref>Gordon a Ponsonby, 1 de xunu de 1827, citáu n'Herrera, ''La misión Ponsonby'', Tomu II, páx. 132.</ref>}} Al so regresu a Buenos Aires, el 20 de xunu, García presentó la Convención Preliminar de Paz al Presidente Rivadavia y al Congresu Nacional. El primeru que desaprobó enérxicamente l'actuación de García foi'l mesmu Rivadavia. Coles mesmes, la opinión pública en Buenos Aires reaccionó indignada, publicáronse artículos bien violentos contra'l gobiernu nos periódicos, y la ciudá cubrir de panfletos ofensivos contra García, Rivadavia y Ponsonby. De cuenta que Rivadavia presentóse ante'l Congresu con un bederre discursu esixendo'l so refugu. La Convención Preliminar de Paz yera un "tratáu deshonroso" que nun tenía de ser aprobáu. El ministru Agüero dirixó a García una misiva na que manifestaba: {{cita|Arriendes d'ello, el gobiernu fai a Ud. responsable de tolos males y consecuencies que d'ello resulten a la nación, especialmente nel grande y noble enfotu en que se topa pa salvar la so honra.<ref>Cit. por Juan Carlos Nicolau, qu'amiesta: {{cita|Ensin dulda, una actitú pocu digna de los integrantes del gobiernu, qu'allegaren al comisionado pa resolver un problema nel cual arreyárase, pola decisión d'entrar en guerra contra'l Brasil y fracasar nos sos intentos d'entamar la República, negándose a escuchar a les provincies interiores.}}</ref>}} La respuesta de García foi de refuga a los cargos imputaos por Rivadavia y Agüero, argumentando nel so defensa que la firma de la mentada Convención podía comprometer la so honra personal, pero nun obligaba al país hasta tantu nun fuera ratificada. Nesti sentíu, rellata {{cita|Pa rematar, el comisionado emite un xuiciu lapidario al respective de l'actitú del gobiernu de Rivadavia, al afirmar con razón qu'al axustar la cesación de les hostilidaes arriesgaba la so reputación personal, pero nun causaba obligación dalguna al Gobiernu hasta tanto'l tratáu de paz o la convención preliminar, dempués de ser esaminada en tientes fuera ratificada. Na so opinión, una convención preliminar entá dempués de ratificada solemnemente, ye un tratáu provisional, pos el so oxetu principal ye faer cesar les hostilidaes, afitando bases pa un tratáu definitivu. Na última frase de la so esposición espera que aquietadas les pasiones nel futuru xulgará'l so comportamientu, mientres s'entruga alrodiu de quien merez mayor indulxencia, si'l ciudadanu qu'en tan gran conflictu sacrifica la so reputación y acasu la esistencia a la so patria, o aquel que quier a tou trance faer d'ésta'l preséu de la so fama.<ref>{{cita web |url=http://www.americanpoems.com/Used/ItemId/987120633X |títulu=Manuel José García (1784-1848) - Política y Diplomacia nel Ríu de la Plata |fechaaccesu=[[1 d'abril]] de [[2010]] |autor=Juan Carlos Nicolau |fecha=2008 |editorial= Histórica, d'Emilio J. Perrot|cita= páx. 214}}<br />Rellata Nicolau que</ref> }} El 25 de xunu de 1827, tanto'l Presidente Rivadavia como'l Congresu Nacional de les Provincies Xuníes del Río de la Plata refugaron la Convención Preliminar de Paz. Sicasí Rivadavia nun llogró salvar el so gobiernu: a pesar de la so oposición a la Convención Preliminar de Paz la opinión pública nun-y perdonaba'l so actuación<ref>Curiosamente, l'únicu diputáu qu'intentó analizar la Convención antes de refugala foi un decidíu federal: [[Manuel Moreno]]. Vease Hugo R. Galmarini, ''Del fracasu unitariu al trunfu federal'', Memorial de la Patria, tomu V, Ed. La Bastilla, Bs. As., 1984, páx. 60. ISBN 950-508-231-2</ref> y simultáneamente denunciar na prensa la so participación en negociaos mineros en [[Famatina]]. El 26 de xunu, Rivadavia presentó'l so arrenunciu irrevocable a la presidencia.<ref>[https://web.archive.org/web/20130619081532/http://www.pensamientonacional.com.ar/biblioteca_josemariarosa/Rivadavia/index.htm José María Rosa, ''Rivadavia y l'imperialismu financieru'', Ed. Peña Lillo, Bs. As.,1964]. Consultáu n'agostu de 2010.</ref> Les consecuencies de la fracasada Convención Preliminar de Paz roblada por García son oxetu de discutiniu: ciertu autores creen que l'antecedente d'un alcuerdu d'estes carauterístiques, entá dempués de refugáu, condicionó fuertemente'l remanar del gobernador [[Manuel Dorrego]] pa la firma de la [[Convención Preliminar de Paz (1828)|Convención Preliminar de Paz]] de [[1828]], pola que se disponía la independencia de la ''"Provincia de Montevideo, llamada güei Cisplatina"''.<ref>Sierra, ''Historia de l'Arxentina'', Tomu VII, páx. 631</ref> Otros autores, sicasí, afirmen que mal puede atribuyíse-y a esta responsabilidá dalguna a García colos términos del tratáu final robláu por [[Juan Ramón Balcarce]] y [[Tomás Guido]], cuando – al nun ser ratificada pol Congresu – la Convención Preliminar nun venceyó en forma dalguna al Gobiernu de les Provincies Xuníes del Río de la Plata.<ref name=Nicolau/> === Constitución de 1826 === {{AP| Constitución Arxentina de 1826}} En 1826, magar les dificultaes internu y esternu (la guerra col Brasil fuera declarada'l 1 de xineru d'esi añu) Rivadavia encamentó al Congresu a dictar una constitución. El Congresu sancionó la [[Constitución Arxentina de 1826]], que proclamaba'l sistema representativu, republicanu, consolidáu n'unidá de réxime. El gobiernu nacional entamar en base de primeres de división de poderes. Los gobiernos de provincia taríen al cargu de gobernadores, escoyíos pol presidente con alcuerdu del Senáu, a propuesta en terna de los Conseyos d'Alministración; estos organismos yeren escoyíos pol pueblu de cada provincia. Esta constitución foi considerada de calter unitariu una y bones non solo centralizaba les decisiones polítiques en Buenos Aires dexando a les provincies subordinaes a les eleiciones que dicha provincia tomara, ensin participación nes ganancies aduaneres y con grandes llimitaciones al llibre navegación de los ríos interiores. Tamién apurría a Buenos Aires prerrogativas personales, como'l fechu de que les autoridaes provincial y local fueren escoyíes pol Executivu dende Buenos Aires, ente elles el gobernador. La Rioxa, Santa Fe, Entre Ríos, Córdoba, Mendoza, Santiago del Estero, San Luis y Salta refugaron la constitución pero manifestaron el deséu de siguir la guerra col Brasil "ensin el Congresu nin el presidente". === La guerra civil nel interior === Les provincies fueren solmenaes por delles guerres civiles dende'l momentu mesmu en que proclamaron la so autonomía. El gobiernu unvió al coronel [[Gregorio Aráoz de Lamadrid]] cola cuenta d'axuntar tropes nes provincies del norte pa lluchar na guerra de Brasil pero frente a la debilidá de les autoridaes llocales Lamadrid fíxose cargu del gobiernu de la [[provincia de Tucumán]]. En llugar de desautorizalo, Rivadavia afalar a usar eses tropes p'atacar a los [[caudiellos]] federales vecinos, que s'oponíen a la so política. El más capaz d'ellos, Facundo Quiroga, ganar en dos batalles, pero esa nueva guerra civil provocó'l refugu de delles provincies a l'autoridá nacional y a la Constitución de 1826, que foi refugada poles provincies. Les misiones unviaes pol Congresu ante los gobiernos provinciales fracasaron. === Arrenunciu de Rivadavia === Amás de ganase la enemistá de les provincies del interior gracies a la Constitución de 1826 y toles midíes centralistes que tomó; la guerra col Brasil escosara los recursos. Gran Bretaña primía p'alcordar una paz que garantizara la continuación del comerciu esterior. La noticia de la negociación de García bastió los acontecimientos. El presidente desconoció tajantemente la Convención Preliminar de Paz. Ante'l Congresu manifestó que {{cita|Un arxentín tien de perecer mil veces con gloria antes de mercar la so esistencia col sacrificiu de la so dignidá y de la so honra.}} Anque la Convención preliminar foi refugada pol Congresu, el presidente Rivadavia sufrió les consecuencies o polítiques del pactu por ser consideráu responsable de la situación, polo qu'arrenunció como presidente de les Provincies Xuníes del Río de la Plata ante'l Congresu'l [[27 de xunu]] de [[1827]]. Apurrió'l mandu a [[Vicente López y Planes]], presidente provisional escoyíu pol Congresu por una llei d'emerxencia. Pero'l Congresu eslleióse y con él cesaron nuevamente les autoridaes nacionales y la constitución. La provincia de Buenos Aires recuperó la so autonomía, escoyendo gobernador al federal Manuel Dorrego, en comicios en que solamente se presentó la llista de federal. El conflictu con Brasil siguió hasta que, mientres el gobiernu de Dorrego y cola presión d'Inglaterra, llegar a una [[Convención Preliminar de Paz (1828)|Convención Preliminar de Paz]], que dispunxo la independencia de la [[República Oriental del Uruguái]] y el cese de les hostilidaes lo que tampoco foi bien vistu polos militares que combatieron na guerra y per gran parte de la población. == L'exiliu y muerte == [[Ficheru:Cádiz K01.JPG|thumb|right|250px|Placa n'honor a Bernardino Rivadavia en [[Cádiz]].]] [[Ficheru:Mausoleo de Rivadavia - Plano general.JPG|thumb|right|250px|[[Mausoléu]] de Bernardino Rivadavia, [[Plaza Miserere]], Ciudá de Buenos Aires.]] En [[1829]] Bernardino Rivadavia partió escontra [[España]], retornando a l'Arxentina en [[1834]], pero'l gobernador de Buenos Aires, [[Juan José Viamonte]], nun-y dexó desembarcar, motivu pol cual establecióse primero en [[Mercedes (Uruguái)|Mercedes]] ([[Departamentu de Soriano|Soriano]], Uruguái) y depués en [[Colonia del Sacramento|Colonia]] (Uruguái). Pasó depués al Brasil y volvió definitivamente a España a finales de [[1842]], finando na ciudá de [[Cádiz]] el 2 de setiembre de [[1845]]. == Repatriación de los sos restos y homenaxes == A pesar de que nel so testamentu Bernardino Rivadavia pidió que los sos restos {{Cita|nun fueren soterraos en Buenos Aires y menos en Montevideo}} Estos fueron repatriaos en [[1857]], rindiéndo-y el gobiernu honores de Capitán Xeneral ante un ensame calculáu en 60.000 persones. Nesi añu dispunxo dáse-y el nome d'[[Avenida Rivadavia]] a l'[[avenida]] más llarga de Buenos Aires. [[Bartolomé Mitre]] calificó a Rivadavia como {{Cita|el más grande home civil de la tierra de los arxentinos.<ref>Mitre. [1880] 1945, 11 citáu por Pomer 1198, 49</ref>}} Los sos restos, dende [[1932]], fuelguen nun [[mausoléu]] llevantáu na [[Plaza Miserere]], de la [[Ciudá Autónoma de Buenos Aires]], construcción que foi obra del [[escultor]] arxentín [[Rogelio Yrurtia]] y que s'alluga nel centru de la plaza que tien como unu de los sos llaterales a l'Avenida Rivadavia. En [[Méxicu]], la ciudá [[Cholula de Rivadavia]], nel estáu de [[Puebla]], lleva esi nome nel so honor. En [[Venado Tuerto]], [[Provincia de Santa Fe|Santa Fe]] el [[Club Sportivo Bernardino Rivadavia]] club que milita nel [[Tornéu Federal B]] lleva'l nome del prócer Arxentín. En [[Peyrano]], [[Provincia de Santa Fe]] el Club Bernardino Rivadavia de Peyrano que compite na [[Lliga Deportiva del Sur]], lleva'l so nome. == Ancestros == <div style="clear: both; width: 100%; padding: 0; text-align: left; border: none;" class="NavFrame"> <div style="background: #ccddcc; text-align: center; border: 1px solid #667766" class="NavHead">'''Ancestros de Bernardino Rivadavia''' </div> <div class="NavContent" style="display:none;"> <center>{{ahnentafel-compact5 |style=font-size: 90%; line-height: 110%; |border=1 |boxstyle=padding-top: 0; padding-bottom: 0; |boxstyle_1=background-color: #fcc; |boxstyle_2=background-color: #fb9; |boxstyle_3=background-color: #ffc; |boxstyle_4=background-color: #bfc; |boxstyle_5=background-color: #9fe; |1= 1. Bernardino Rivadavia |2= 2. [[Benito Rivadavia|Benito Bernardino González Rivadavia]] |3= 3. [[María Josefa de Jesús Rivadavia y Rivadeneira]] |4= 4. [[Sebastián Antonio González Fernández]] |5= 5. [[Gertrudis Rivadavia Díaz]] |6= 6. [[José Antonio Rivadavia Díaz]] |7= 7. [[María Feliciana Rivadeneira Domínguez]] |8= 8. [[Domingo González]] |9= 9. [[Margarita Fernández]] |10= 10. [[Antonio Rivadavia Paz]] |11= 11. [[Antonia González Díaz]] |12= 12. Antonio Rivadavia Paz (=10) |13= 13. Antonia González Díaz (=11) |14= 14. [[Antonio Rivadeneira Pérez de Novoa]] |15= 15. María Domínguez Basurto |16= 16. - |17= 17. - |18= 18. - |19= 19. - |20= 20. Antonio Rodríguez de Rivadavia |21= 21. Ana Paz |22= 22. Antonio González |23= 23. Cristina Díaz |24= 24. Antonio Rodríguez de Rivadavia (=20) |25= 25. Ana Paz (=21) |26= 26. Antonio González (=22) |27= 27. Cristina Díaz (=23) |28= 28. Antonio Rivadeneira |29= 29. Rosa Pérez de Novoa |30= 30. Francisco Javier Domínguez |31= 31. Antonia Rodríguez Basurto }}</center> </div></div> == Notes y referencies == {{llistaref|3}} == Bibliografía == {{autoriaEL}} * {{versalita|Castagno}}, Antonio, ''Arxentina: 200 años d'historia. Bernardino Rivadavia: home de Mayu, estadista del so tiempu''. El Derechu Constitucional 2010-477. Buenos Aires. * {{versalita|Cutolo}}, Vicente Osvaldo; ''Buenos Aires: Historia de les cais y los sos nomes''. Editorial ELX, 1994. * [[Arturo Jauretche|{{versalita|Jauretche}}, Arturo]]; ''Manual de zonceras arxentines''. * {{versalita|Lozier Almazán}}, Bernardo; ''Martín de Álzaga'', Ed. Ciudad Arxentina, Bs. As., 1998. * {{versalita|Ministeriu d'Economía de la Provincia de Buenos Aires}}, ''[https://web.archive.org/web/20051228011808/http://www.ec.gba.gov.ar/Historia/Historia.htm Historia del Ministeriu d'Economía de la Provincia de Buenos Aires]'', 1999. * {{versalita|Nicolau}}, Juan Carlos; ''Ciencia y téunica en Buenos Aires 1800-1860''. Ed. Eudeba, Bs. As., 2005. * [[Felipe Pigna|{{versalita|Pigna}}, Felipe]]; ''Los mitos de la historia arxentina 2'', 2005. * {{versalita|Romero}}, José Luis, y Luis Alberto {{versalita|Romero}}, ''Buenos Aires, historia de cuatro sieglos''. Editorial abril de 1983. * [[José María Rosa|{{versalita|Rosa}}, José María]], ''Rivadavia y l'imperialismu financieru'', 1969. == Enllaces esternos == {{wikisource|preposición=de}} {{commons}} * [[s:es:Biografía de Bernardino Rivadavia|Biografía de Bernardino Rivadavia]], escrita por [[Juan María Gutiérrez]] y publicada en 1860 {{NF|1780|1845|Rivadavia, Bernardino}} {{Tradubot|Bernardino Rivadavia}} [[Categoría:Persones de Buenos Aires]] [[Categoría:Políticos y polítiques del Partíu Unitariu]] [[Categoría:Llexisladores de la Xunta de Representantes de Buenos Aires|Rivadavia]] [[Categoría:Presidentes d'Arxentina]] [[Categoría:Masones d'Arxentina]] db79o8uptc2jw06eib3uk29j4pniq93 Juan Antonio Ríos 0 155486 4376892 4368878 2025-06-17T14:27:27Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá potencia => dicha potencia 4376892 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Juan Antonio Ríos Morales''' {{nym}} foi un políticu [[chile|chilenu]], que desempeñó los cargos de rexidor, cónsul, diputáu, senador, ministru d'Estáu y [[Presidente de Chile|presidente de la República]]. Militante del [[Partíu Radical (Chile)|Partíu Radical]], foi [[Eleición presidencial de Chile de 1942|escoyíu presidente en 1942]] tres la inesperada muerte de [[Pedro Aguirre Cerda]]. Mientres el so mandatu, Ríos tuvo d'enfrentar los años más álgidos de la [[Segunda Guerra Mundial]], lo que condució a la rotura de les rellaciones ente Chile y los países de la Exa en [[1943]], y la declaración de guerra a Xapón en [[1945]]. Siguió'l procesu de industrialización empecipiáu pol so antecesor, destacando mientres el so mandatu la creación la [[CAP (empresa)|Compañía d'Aceru del Pacíficu]], la [[Endesa (Chile)|Empresa Nacional d'Electricidá]] y el descubrimientu de petroleu en [[Provincia de Magallanes|Magallanes]]. Intentó establecer un gobiernu d'unidá nacional, integrando los sos diversos gabinetes con militantes de partíos d'esquierda y derecha. Sicasí, tuvo d'enfrentase a una fiera oposición de los partíos políticos, especialmente del Partíu Radical, en que militaba, quien criticaben el so fuerte [[personalismu (política)|personalismu]], que-y valió'l llamátigu de "Don Mandantonio".<ref>''[[Topaze (revista)|Topaze]]'', Santiago, 1 d'abril de 1942.</ref> Fináu nel exerciciu del so cargu, la so muerte marcó l'entamu de la polarización na política chilena faciéndose cada vez más estrechos los resultaos nes eleiciones presidenciales d'equí p'arriba; el so relativamente estable popularidá se contrapuso al cayente del so partíu. Nel so honor esiste una popular población na comuña d'[[Independencia (Chile)|Independencia]] y unu de los llagos más grandes del país, el [[llagu Presidente Ríos]], amás de numberoses cais y un monumentu na [[Plaza d'Armes]] de la so ciudá natal. == Biografía == [[Ficheru:Juan Antonio Rios Matrimonio.jpg|200px|thumb|left|Matrimoniu de Juan Antonio Ríos con Marta Ide Pereira.]] Fíu de Anselmo Ríos Gallegos, un llabrador de la zona que se casó, en terceres nupcias y a la edá de 69 años, con Lucinda Morales Morales de namái 19 años. D'esti matrimoniu nacieron cuatro fíos, siendo'l menor Juan Antonio.<ref name=Palma>{{cita llibru |autor=Luis Palma Zúñiga, Julio Iglesias Meléndez ||títulu= Guarda de Juan Antonio Ríos |añu=1957|editorial=Universitaria|páxines=3-5}}</ref> Con tan solu cinco meses de edad Juan Antonio queda güérfanu de padre, teniendo d'encargase la so madre de la so educación.<ref name=Palma/> Realizó la so instrucción primaria na escuela pública de [[Cañete_(Chile)|Cañete]]. Dellos naturales de la ciudá diiríen dempués que dende neñu aspiró a la presidencia. A la edá de 9 años díxo-y al so hermanu Luis, quien se ría de les sos ilusiones: ''“Rite non más. Yo sé lo que digo: voi ser Presidente de Chile”''.<ref>''En Viaxe'', abril de 1942, p. 42.</ref> Darréu foi al colexu de [[Lebu]], pero retardó los sos estudios dos años, primero por falta de vacantes y depués por tener que trabayar na facienda familiar.<ref>Palma y Meléndez, op. cit., p. 6</ref> El so educación secundaria realizar en [[Concepción (Chile)|Concepción]], nel [[Liceo Enrique Molina Garmendia]].<ref>''En Viaxe'', abril de 1942, p. 67.</ref> Los sos estudios universitarios desenvolver nel Cursu Fiscal de Lleis de Concepción (actual Escuela de Derechu de la [[Universidá de Concepción]]), trabayando coles mesmes como oficial 2° de la Intendencia. Recibir d'[[abogáu]] en [[1914]], siendo la so memoria de prueba “Origen y Desenvolvimientu de la Policía en Chile”. Mientres esi añu empecipiar na loxa masónica Paz y Concordia Nᵘ13 de Concepción.<ref>{{cita llibru |autor=Juan Ricardo Couyoumdjian, Eliana Rozas Ortúzar, Josefina Tocornal. ||títulu= La Hora 1935-1951 : trayeutoria d'un diariu políticu |añu=2002|editorial=Eds. Universidá Católica de Chile|páxines=39}}</ref> Trabayó de volao na Secretaría del Xulgáu de Lletres de Lebu, pa depués participar nel bufete d'abogaos de Carlos Roberto Elgueta y más tarde con [[Enrique Oyarzún]], senador radical, qu'amás seria'l so padrín políticu. Miembru del radicalismu entá antes d'acabar los sos estudios secundarios, foi escoyíu presidente de la Mocedá Radical de Concepción y aportó a escoyíu rexidor pela zona.<ref>Palma y Meléndez, op. cit., p. 13</ref> El [[21 d'ochobre]] de [[1921]] casóse con [[Marta Ide Pereira]], matrimoniu del que nacieron trés fíos: Juan, Carlos y Fernando. == Vida política == [[Ficheru:J.A.Rios1932.JPG|250px|thumb|Juan Antonio Ríos al asumir el cargu de [[ministru del Interior de Chile]] en [[1932]].]] En [[1921]] presentóse como candidatu a diputáu por Lautaro, siendo derrotáu Juan Pradenas Muñóz tres una violenta campaña. En 1922 el Presidente Arturo Alessandri designar pa desempeñar el cargu diplomáticu d'encargáu de negocios y cónsul xeneral en [[Panamá]]. Permaneció ellí hasta l'añu [[1923]]. Tornó a [[Chile]] pa participar nes siguientes [[Eleiciones parllamentaries de Chile de 1925|eleiciones parllamentaries]] onde foi escoyíu [[diputáu]] por [[Arauco (Chile)|Arauco]], [[Lebu]] y [[Cañete (Chile)|Cañete]]. En [[1926]], yá rixendo la nueva [[Constitución Política de la República de Chile de 1925|Constitución]], Ríos resultó nuevamente electu diputáu pola mesma zona.<ref>Luis Palma Zúñiga, Julio Iglesias Meléndez. ''op. cit''. p. 15.</ref> Sicasí'l trunfu eleutoral de l'[[Alianza Lliberal (1891)|Alianza Lliberal]], en 1924 la so indisciplina y fraccionalismo torgó'l cumplimientu del programa de Alessandri. Ríos diría dempués que por culpa "de los elementos reaccionarios que non trepidaron, a trueque de tomar el poder, n'abasnar al país hasta l'abilsu, y (…) de la desorganización, indisciplina y falta de cultura política de los elementos que formaben los Partíos de l'Alianza Lliberal", empecipiáronse la seguidilla de golpes d'estáu en Chile.<ref>Juan Antonio Ríos, ''¡Espulsáu!, discursu pronunciáu na asamblea radical de Concepción: pol senador y ex-presidente del Partíu Radical'', Concepción, Talleres gráficos de "El sur", 1932, p.10.</ref> El Partíu Radical, incluyendo a Ríos, realizó nuna convención de payares de 1924 en contra de la [[Golpe d'Estáu de setiembre de 1924|intervención militar de setiembre]] d'esi mesmu añu, yá que anque sofitaben les sos intenciones, acusaben qu'estes non se llevaron a la práutica, esixendo la instalación d'una Asamblea Constituyente. Nesa convención Oyarzín foi escoyíu presidente del radicalismu, polo que la influencia de Ríos nel partíu aumentó.<ref>Milton Cortés Díaz, ''Discursu y proyeutu políticu del presidente Juan Antonio Ríos'', Tesis, Pontificia Universidá Católica de Chile, 2011, páxs. 19-20.</ref> Ríos xugó un rol menor nel [[Golpe d'Estáu de 23 de xineru de 1925|golpe de 1925]], que restablecería al presidente Alessandri, apurriendo a los conxuraos una cantidá dineru que Oyarzún consiguió de Eliodoro Yáñez.<ref>Gonzalo Vial, ''Historia de Chile: (1891-1973)'', Santiago, Zig-Zag, 2001. vol. III, p. 484.</ref> Anque primeramente amosóse como opositor a la figura ascendente de [[Carlos Ibáñez del Campo]], ministru de Defensa y depués del Interior del presidente [[Emiliano Figueroa]], Ríos conociólu personalmente en payares de 1926, pasando a convertise nun ibañista. Dixo Ríos sobre'l so alcuentru: {{cita|Tuvimos toos d'alcuerdu na necesidá de enrielar el país pol réxime constitucional y llegal y de xuninos pa trabayar pola so prosperidá. La impresión que (...) sacamos de la conferencia col coronel Ibáñez, foi favorable y, sobremanera, convencimos de que tábamos en presencia d'un home d'idees avanzaes. Toos estos antecedentes, xuníos al convencimiento intimo que tengo de qu'enxamás el país tuvo un Gobiernu netamente democráticu y que sía'l verdaderu representante de la mayoría de la opinión pública, fixéronme creer que'l nuevu Ministeriu encabezáu pol coronel Ibáñez yera'l reflexu de dicha opinión y que, si procedíamos con intelixencia, podríamos llegar a que llograra interpretala.<ref>Juan Antonio Ríos, ''Mientres el gobiernu del xeneral Ibáñez: actuación de la Xunta Central Radical'', Santiago, Balcells, p. 29.</ref>}} En marzu de 1927 Ríos convertir en presidente del Partíu Radical, cargu qu'ocuparía hasta agostu de 1930.<ref>Ríos, ''Mientres el gobiernu del xeneral Ibáñez'', p. 29.</ref> En tal cargu encamentó al so partíu sofitar la candidatura del xeneral Ibáñez a la presidencia. Cuando Ibáñez decidió, usando un mecanismu incluyíu na [[Constitución de 1925]], llograr l'alcuerdu de los partíos pa prescindir de les eleiciones parllamentaries, Ríos esforcióse y exerció influencia pa llograr una mayor representación del radicalismu, incluyéndose a él mesmu, ocupando un cargu de Senador nel llamáu [[Congresu Termal]].<ref>Palma y Meléndez, op. cit., páxs. 55-59.</ref> El réxime -y retribuyó el so sofitu nomándolo fiscal de la Caxa de Creitu Mineru en xineru de 1930, posición que caltuvo hasta'l segundu gobiernu de Alessandri.<ref>Cortés, op. cit., páxs. 22.</ref> El [[26 de xunetu]] de [[1931]], tres la cayida d'[[Carlos Ibáñez del Campo|Ibáñez]], Ríos foi duramente cuestionáu pola so collaboración cola dictadura polo que foi espulsáu de la coleutividá radical per un ínfimu marxe de votos.<ref>[[Florencio Durán]], ''El Partíu Radical'', Santiago, Nascimento, 1958, páxs. 256-257.</ref> Al ser espulsáu y aprovechando el so puestu nel [[Senáu de Chile|Senáu]], Ríos dedicar a criticar fuertemente al so ex-compañeru de partíu [[Juan Esteban Montero]], recién electu [[Presidente de Chile|presidente]], tresformándose n'unu de los líderes más visibles de la oposición, y empecipiándose la so ''etapa escura'' na vida pública.<ref>{{cita llibru |autor=Gonzalo Vial|títulu=Historia de Chile (1981-1973). De la República Socialista al frente Popular |añu=2001|editorial=Zig-Zag |páxines=117 |isbn=9561214032|}}</ref> En [[1932]] llegó lo que yá yera un secretu a voces, un [[Cayida de Montero|golpe militar]], encabezáu por [[Marmaduke Grove]], [[Carlos Dávila]], [[Arturo Puga]] y [[Eugenio Matte]]. Montero arrenuncia en plenu y proclámase una interesada República ''Socialista'', la llegada d'esta revolución, namái empeoraría la crítica situación del país, una y bones la mayoría de los manifestantes nel golpe yeren siguidores del presidente, los llamaos ''monteristas'', ente que Ríos pertenecía al amenorgáu sector que sofitaba'l derrocamientu, tres estraños autogolpes y la posterior disolución de la xunta, Ríos encabezaría'l gabinete de [[Carlos Dávila]] como ministru del Interior, el [[16 de xunu]] de [[1932]] cuando ésti fixo del poder total na xunta. Mientres el so ministeriu, Ríos tomó midíes represives contra los opositores al réxime, al amenase una violenta reaición popular pola cayida de [[Marmaduque Grove]] y Montero, declarando estáu de sitiu y llei marcial, promulgando'l Decretu Llei Nᵘ0, que consideraba “enemigu de la República a toa persona qu'arrobine o fomente, de pallabra o por escritu, doctrines que tiendan a destruyir per mediu de la violencia, l'orde social o la organización política del Estáu”.<ref>{{cita web |títulu=Decreto Llei Nᵘ0 |url=http://www.leychile.cl/Navegar?idNorma=5701 |fechaaccesu=15 de xineru de 2009}}</ref> Ríos propunxo la proscripción llegal del Partíu Comunista, y magar nun lo consiguió, escorrió con durez a los miembros d'esti partíu.<ref>{{cita llibru |autor=Gonzalo Vial|títulu=op. cit.|páxines=197-198}}</ref> Tres la cayida de Dávila, abrir nuevamente'l periodu aturbolináu, [[Bartolomé Blanche]], socesor de Ríos nel ministeriu y principal cabeza del nuevu derrocamientu internu, nomar ministru de xusticia, ésti cargu foi más bien efímeru, yá que nun algamar a xestionar nel cargu debíu al contragolpe civil asocedíu'l [[2 d'ochobre]], onde Blanche arrenunció y cayó presu por un tiempu, la inestabilidá terminara, y la carrera política de Ríos víase atayada pola disolución del congresu, onde yera unu de los principales senadores. [[Ficheru:Juan Antonio Ríos.png|200px|thumb|Juan Antonio Ríos en [[1938]].]] Col trunfu d'[[Arturo Alessandri]] n'ochobre de [[1932]] el gobiernu chilenu volvió a la normalidá institucional. Nes [[Eleiciones parllamentaries de Chile de 1932|eleiciones parllamentaries d'esi mesmu añu]] Ríos participó como candidatu independiente pela zona d'[[Arauco (Chile)|Arauco]] y [[Cañete (Chile)|Cañete]], siendo escoyíu pal periodu [[1933]]-[[1937]]. La so incorporación a la [[Cámara de Diputaos de Chile]] foi l'entamu de la so recuperación política. Más tarde sería reintegrado al [[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]. Foi opositor al gobiernu de Alessandri y en particular a la figura del so ministru de facienda, [[Gustavo Ross]], criticando duramente'l Conveniu Ross-Calder pal pagu de la delda esterna y la perda de 27 de millones de pesos oro de seis peñiques de les reserves del Bancu Central.<ref>{{cita llibru |autor=Luis Palma Zúñiga, Julio Iglesias Meléndez ||títulu= op. cit.||páxines=67-68}}</ref> El [[28 de febreru]] de [[1936]], Ríos foi deteníu tres el descubrimientu d'una intriga ibañista en contra del gobiernu y en que s'aseguraba formaba parte, anque darréu quedó en llibertá.<ref>Ricardo Donoso, ''Alessandri, agitador y demoledor: cincuenta años d'historia política de Chile'', Méxicu, Fondu de Cultura Económica, 1954, vol. II , p. 183</ref> A fines del gobiernu d'[[Arturo Alessandri]], el [[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]] formó parte, xunto con socialistes democráticos, comunistes y la Confederación de Trabayadores de Chile, de l'alianza de centroizquierda llamada [[Frente Popular (Chile)|Frente Popular]]. Corriente que la nomó como'l so primer presidente y precandidato, siendo derrotáu por [[Pedro Aguirre Cerda]], como presidente d'esta coalición, declaró oficialmente la retirada radical del gobiernu. En [[1937]] bater en duelu con Octavio Señoret, que lo tratara de “Izquierdista d'última hora”, y que terminó con Señoret mancáu de bala na pierna, anque darréu reconciliáronse.<ref>{{cita llibru |autor=Hernán Millás|títulu= Habráse vistu |añu=1993|editorial=Andrés Bello|páxines=167}}</ref> [[Pedro Aguirre Cerda]], escoyíu presidente en 1938, ufiertó-y cargos diplomáticos a Ríos y González Videla, quien se perfilaben como aspirantes a la so socesión. González Videla aceptó pero Ríos, creyendo que se-y quería alloñar de la escena nacional, contestó: “díga-y al Presidente qu'estimo'l so xestu, pero que toi en xubida, non en baxada”.<ref>Palma y Meléndez, ''op. cit.'', 226.</ref> Nomóse-y sicasí Presidente de la [[Caxa de Creitu Hipotecariu]], lo que-y dexó siguir activu na escena política nacional, adoptando agora un llinguaxe de tipu anticomunista.<ref>''El Sieglu'', 3 de setiembre de 1940.</ref> == Eleición presidencial de 1942 == {{AP|Eleición presidencial de Chile de 1942}} [[Ficheru:Arturo Alessandri. Acto de apoyo a candidatura de Juan Antonio Ríos.jpg|thumb|250px|[[Arturo Alessandri Palma]] nuna concentración en sofitu de Ríos.]] Depués de la muerte del Presidente [[Pedro Aguirre Cerda]], el [[Presidente de Chile|Vicepresidente]] [[Jerónimo Méndez]] convoca a eleiciones presidenciales. Juan Antonio Ríos perfilar dende los primeros intres como posible candidatu del radicalismu. A otru día al funeral d'Aguirre Cerda, unvió una circular a la prensa anunciando la so candidatura: {{cita|Deséu y aspiro a la candidatura presidencial, seguro de sirvir asina a los intereses del país, del pueblu, y del mio partíu. (…) La mio orientación política nun ye nin podía ser otra que la del radicalismu chilenu, nos sos moldes, nun caben les amenaces sinón que les garantíes (…) Vamos Tener que salir al sable políticu a garantizar el respetu más absolutu a toles idees y a afirmar que nun vamos escorrer creencia dalguna. (…) tamos viviendo intres inciertos y graves metanes un mundu estrozáu pola guerra europea y les sos repercusiones sobre l'América. Mientres nel Vieyu Continente anuecha sobre la democracia, el Nuevu Mundu esforciar por reforzala y dignificala.<ref>''El Mercurio'', 29 de payares de 1941.</ref>}} Los sos rivales na carrera pola candidatura radical fueron [[Gabriel González Videla]] y [[Florencio Durán]]. González Videla yera sofitáu pol sector d'esquierda del partíu. Ríos sicasí tenía'l sofitu de los vieyos tercios radicales”, que se realizaren cierta oposición al gobiernu d'Aguirre Cerda.<ref>Arturo Olavarría Bravo, ''Chile ente dos Alessandri: memories polítiques'', Tomu II, Santiago, Nascimento, 1962, p. 6.</ref> Pa estremase del so rival, Ríos adoptó'l discursu de ser un candidatu d'orde y la promesa de faer un gobiernu nacional.<ref>Cortés, op. cit., páxs. 47-48.</ref> Como González Videla atopar a la fecha viaxando de regresu al país, Ríos aprovechó pa faer campaña viaxando por tol país.<ref>Cortés, op. cit., páxs. 49</ref> El 15 d'avientu realizaron les primaries radicales, y tanto Ríos como González Videla proclamaron el so victorial.<ref>''El Mercurio'', 16 d'avientu de 1941.</ref> Tuvo de recurrise a un tribunal d'honor, qu'estableció la resultancia de 14 753 votos pa Ríos, 14 222 de González Videla y 1 990 de Durán.<ref>José Díaz Nieva,"La eleición presidencial de 1942. J. A. Ríos y la continuidá de la era radical", en San Francisco, Alejandro y Ángel Sotu (editores), ''Camín a la Moneda. Les eleiciones presidenciales na historia de Chile 1920-2000''. Ediciones Instituto d'Historia, Pontifica Universidá Católica de Chile-Centro d'Estudios Bicentenariu, 2005, páxs. 183.</ref> Apenes llograda esta victoria, el candidatu radical trabayó pa llograr el sofitu d'una amplia alianza de partíos. Los primeres en sumase a la so candidatura fueron dellos partíos pequeños, el [[Partíu Democráticu (Chile)|Partíu Democráticu]],<ref>''La Hora'', 3 de xineru de 1942</ref> la [[Falanxe Nacional]]<ref>''Flecha Colorada'', Nᵘ, Iquique, 23 de xineru de 1942</ref> y el [[Partíu Agrariu (Chile)|Partíu Agrariu]].<ref>''La Hora'', 5 de xineru de 1942.</ref> Estos dos últimos sumar sol compromisu d'un gobiernu nacional y de nun apautar col [[Partíu Comunista]]. [[Ficheru:Juan Antonio Rios votando.JPG|thumb|left|Ríos votando nes eleiciones de 1942.]] Ríos cortexara a la derecha, pero la directiva del Partíu Lliberal decidió sofitar la candidatura de [[Carlos Ibáñez]],<ref>''El Diario Ilustrado'', 7 de xineru 1942</ref> la que yá yera sofitada polos conservadores y otros grupos menores. Productu d'ello la candidatura de Ríos tuvo a puntu de faer crisis, pos los socialistes negáben-y el so sofitu y llevantaron como candidatu a [[Óscar Schnake]], ente que los comunistes intentaben alicar la candidatura de González Videla. Ríos decidió faer una venturera xugada política, unviando una carta a l'Asamblea Radical de Santiago en que ponía la so candidatura a disposición del partíu, diciendo que yera más importante xunir a les fuercies democrátiques que les sos aspiraciones personales. El públicu de l'Asamblea, que taba realizando campaña por Ríos, refugó l'arrenunciu y prorrumpió n'ovaciones qu'aclamaben a Ríos, quien apaeció como un home desapegáu al poder y dispuestu a sacrificase pola unidá.<ref>''La Hora'', 8 de xineru de 1942.</ref> Poco dempués llogró faer baxar la candidatura socialista y asitiar a esti partíu na so campaña. Un sector del lliberalismu, encabezáu pol hasta entós presidente del partíu, [[Gregorio Amunátegui Jordán|Gregorio Amunátegui]], [[Arturo Alessandri]], los sos fíos [[Fernando Alessandri|Fernando]] y [[Eduardo Alessandri Rodríguez|Eduardo]], [[José Maza Fernández|José Maza]], [[Enrique Madrid Osorio|Enrique Madrid]], [[Carlos Acharán Pérez de Arce|Carlos Acharan]] y otros, cafiantes pol sofitu a Ibáñez, quien los escorriera mientres el so gobiernu, decidieron sofitar la candidatura de Ríos.<ref>''El Mercurio'', 16 de xineru de 1942.</ref> Finalmente, llogró'l sofitu del [[Partíu Socialista de Trabayadores (Chile)|Partíu Socialista de Trabayadores]] y del [[Partíu Comunista]], estos postreros sofitándolo a remolera (acusaren antes a Ríos de presentar propuestes oligárquiques y fascistes<ref>''El Sieglu'', 5 d'avientu de 1941</ref>), pos víen a Ibáñez como una amenaza nazifascista.<ref>''La Hora'', 15 de xineru de 1942.</ref> Siendo candidatu d'unidá d'una amplia alianza que tomaba casi tol espectru políticu, la campaña de Ríos esforciar por presentar la eleición como una llucha contra'l supuestu [[fascismu]] que representaría Ibáñez.<ref>Cortés, op. cit., páxs. 62-66.</ref> Juan Antonio Ríos, en contraste, amosóse como representante de les virtúes del orde y la democracia, garante de la paz social y de los derechos tantu del capital como del trabayu.<ref>''La Hora'', 17 de xineru de 1942.</ref> Ríos volvió percorrer el norte y sur de Chile, llegando'l momentu cume de la so campaña'l 25 de xineru, cola so proclamación nel teatru Caupolicán.<ref>''La Hora'', 26 de xineru de 1942.</ref> Otra gran concentración realizóse'l 30 de xineru, que tuvo como orador principal al ex-presidente Arturo Alessandri Palma, quien fustigó duramente a Ibáñez y llamó a votar per Ríos en función de la salvación nacional.<ref>''Una campaña gloriosa: la qu'aponderó a la presidencia de la República al Escelentísimu Señor Don Juan Antonio Ríos M.'', Santiago, Impr. La República, 1942, páxs. 25-26.</ref> El 1 de febreru realizaron les eleiciones presidenciales. Juan Antonio Ríos trunfó col 55,74% de los votos contra'l 43,87% d'Ibáñez.<ref>Díaz Nieva, op. cit., p. 202.</ref> L'ex mandatariu reconoció darréu la so derrota y deseyólu lo meyor a Ríos, tarreciendo sicasí que la eleición “aguiye l'aición aturullona de los partíos estremistes y que l'home que foi escoyíu Presidente de Chile, por obra d'ellos, ver na imposibilidá de desligarse d'estos aliaos”.<ref name=febreru>''La Hora'', 2 de febreru de 1942.</ref> Ríos pela so parte dirixióse al país, anunciando que yera necesariu dexar de llau les pasiones propies de la campaña, llamando a la unidá del país, anunciando que sería'l presidente de tolos chilenos.<ref name=febreru/> == Gobiernu == [[Ficheru:Juan Antonio Ríos (").JPG|300px|thumb|Juan Antonio Ríos mientres la so presidencia.]] '''Juan Antonio Ríos''' asume la [[Presidencia de Chile]] el [[2 d'abril]] de [[1942]] tresformándose nel segundu [[Gobiernos Radicales (Chile)|Gobiernu Radical]], cuando'l partíu atopar na so mayor rellumanza anque l'ámbitu interior y esterior nun ye favorable, el gastu públicu atópase desordenáu, el desabastecimiento agrávase y la inflación ta bien elevada, amás el fallecimientu del presidente [[Pedro Aguirre Cerda]] causó una sensación d'inseguridá. Sol lema ''Gobernar ye Producir'' yera bultable que'l gobiernu de Ríos diera una gran énfasis a la [[CORFO]], y asina foi, a pesar de nun crear la [[CORFO]], Ríos empecipió la so etapa d'empreses y suministru. Gobernó'l país col modelu d'un gobiernu autoritariu y de consensu centralista, presidió'l país de manera efectiva ente'l [[2 d'abril]] de [[1942]] hasta'l [[17 de xineru]] de [[1946]], sicasí siguió col cargu de Presidente hasta'l [[27 de xunu]] d'esi añu. El so gobiernu tuvo d'encarar les graves consecuencies de la [[Segunda Guerra Mundial]] que caltién a los principales aliaos comerciales del país en guerra, y les consecuencies internes qu'esto trai. Impulsó'l modelu económicu [[desarrollismo|desarrollista]], anque esta vegada con graves problemes col so partíu d'orixe. === Política interna === ==== Primeros años ==== [[Ficheru:Presidente Juan Antonio Ríos, 1942.jpg|thumb|left|300px|Xente en cállelo Catedral saludando al presidente Juan Antonio Ríos, dempués de salir del Congresu Nacional en recibiendo'l Mandu.]] Escoyíu por una coalición, na que yera consciente, superaba en demasía al fináu [[Frente Popular]], proclamó que sería Presidente de tolos chilenos y que realizaría un gobiernu de calter nacional. Nomó pal so primer gabinete a personeros de los partíos Radical, Socialista, Democráticu y Lliberal. Falanxistes, agrarios y comunistes, que cooperaron col so trunfu, nun recibieron ministerio pero llograron diversos cargos de confianza presidencial.<ref>{{cita llibru |autor=Jaime Etchepare Jensen|títulu= Surdimientu y evolución de los partíos políticos en Chile, 1857-2003. |añu=2006|editorial=Universidá Católica de la Santísima Concepción|páxines=119}}</ref> El primer proyeutu del so gobiernu foi una llei d'emerxencia que-y dexaba al gobiernu regular los gastos públicos de la nación y reorganizar alministrativamente los cargos públicos, aduciendo a que por cuenta de la guerra afectaba al comerciu coles naciones europees, de los que Chile yera desaxeradamente dependiente nel so comerciu esternu, la economía empeorara. El proyeutu foi aprobáu pero modificáu polos partíos d'esquierda, lo que lu llevó a aplicar el vetu presidencial, dempués de lo que foi ratificáu pero con condiciones menos amplies de les qu'esixera'l mandatariu. Tamién polos problemes de suministru, creóse'l [[Ministeriu d'Economía de Chile|Ministeriu d'Economía]] y regulóse la ocupación y distribución de bencina. Volver# a entamar los rastrexos de petroleu en Magallanes y plantegóse la creación de la [[Empresa Nacional del Petroleu|ENAP]], concretada cuando Ríos yá llevaba muertu cuatro años. La política del canciller Ernesto Barros Jarpa de sostener la neutralidá de Chile creó munches resistencies nos partíos d'esquierda, que solicitaron la so remoción. La cayida del ministru n'ochobre de 1942 llevó al presidente Ríos a realizar el so primer cambéu de gabinete, siendo reemplazaos los lliberales por ministros téunicos.<ref>Rafael Alberto Rosell Aiquel, ''El Partíu Radical ente los años 1942-1946 nel gobiernu de Juan Antonio Ríos'', Tesis, Pontificia Universidá Católica de Chile, 1982, páxs. 127-128.</ref> El panorama políticu chilenu empezó a complicase por cuenta de disputes polítiques internes nos partíos oficialistas. El principal d'estos producióse nel Partíu Socialista, en que s'estremó en dos faiciones, una empobinada por [[Salvador Allende]] y la otra por [[Marmaduke Grove]], lo que motivó la salida de ministros socialistes. Fueron reemplazaos por dos ministros radicales, un téunicu y un lliberal, los qu'asumieron el 4 de febreru de 1943.<ref>{{cita llibru |autor=Jaime Etchepare Jensen|títulu=op. cit.|páxines=122}}</ref> [[Ficheru:Juan Antonio Ríos, Senado.png|thumb|300px|Fotografía del presidente Ríos xunto a los miembros del Senáu.]] Cafiante pol comportamientu de los partíos políticos, el presidente criticó la so actitú mientres el mensaxe presidencial de [[1943]]: {{cita|"Pruyimientu y espero la collaboración de tolos Partíos Políticos, y toi llanu a aceptala como cooperación oficial dientro del Gabinete, siempres que s'afaigan a la llinia d'avanzada prudente y constructiva que foi la orientación de tola mio actividá política. La esistencia y aición de los partíos -dixi nel mio anterior mensaxe, y sostener güei - sirven al exerciciu y perfeccionamiento del sistema republicanu. Gracies a ellos, se estructuran los movimientos d'opinión qu'empresten aliciente y respaldu a les iniciatives del Estáu. Pero esta realidá nun puede ser confundise col espíritu de bandu, que ruempe la unidá del país y alteria el sanu exerciciu de l'autoridá. Nun ye esta postrera un poder coercitivo, sinón un deber de regulación y de xusticia, y poro, hai d'exercese y asitiase percima de toles aspiraciones inmediates de los distintos grupos."| Mensaxe Presidencial de [[21 de mayu]] de [[1943]]}} Al arrenunciar el lliberal Rodolfo Jaramillo al ministeriu d'Economía y Comerciu, el Presidente decidió reemplazalo con Arturo Riveros Alcaide, presidente del radicalismu. Al escoyese'l reemplazante de Riveros como presidente de la coleutividá, el gobiernu intervieno pa llograr el trunfu de Eliecer Mejías Concha, que siguía una llinia oficialista.<ref>Rosell, ''op. cit.'', páxs. 50-52.</ref> Sicasí, la intervención provocó la reaición d'un grupu denomináu “mozos turcos”, qu'atacaron con fiereza al ministru del Interior, Raúl Morales Beltramí.<ref>''El Diario Ilustrado'', 15 de mayu de 1943.</ref> Morales un home nuevu con una carrera ascendente, que lo figuraba como posible candidatu para [[1948]], lo que provocaba celos dientro del partíu.<ref>En pallabres del senador Isauro Torres: "lo que se desea ye la salida del ministru Morales Beltramí y nun se remacariara esfuerciu dalgunu, inda cuando sía nel poster intre, en que se quitar la Vicepresidencia, que tendrá d'asumir el 15 de xunu, cuando don Juan Antonio Ríos entame'l so viaxe continental". ''Güei'', 2 de xunu de 1942.</ref> Atacáu tantu pola derecha como polos sos propios correlixonarios, Morales arrenunció creando una nueva crisis ministerial. Ante la caótica situación partidaria, el Presidente decidió prescindir de tolos partíos nel so nuevu gabinete. Este incluyiría a dos figures militares, el Vicealmirante Direutor Xeneral de l'Armada [[Julio Allard Pinto]] n'Interior y el Xeneral Comandante en Xefe del Exércitu [[Óscar Escudero Otárola]] en Defensa. Al anunciar el so gabinete Ríos fustigó con durez a los partíos, diciendo que si estos nun-y emprestaben el so cooperación, él buscar onde pudiera atopala.<ref>''La Hora'', 6 de xunu de 1943.</ref> La inclusión de militares nel gabinete y ciertes actitúes del Ministru del Interior, qu'anunciara que sería estrictu y severu en reprimir con enerxía l'exerciciu abusivu de les llibertaes”,<ref>''El Diario Ilustrado'', 22 de xunu de 1943.</ref> causaron discutiniu.<ref>El senador [[Isauro Torres Cereceda|Isauro Torres]], por casu, alvirtió que ''les verdaderes democracies gobernar con estadistes y non con militares, aviadores o marinos''. Pela so parte el diputáu [[Pelegrin Mesa Loyola|Pelegrin Mesa]] anunció "esti Gobiernu que tien la casi totalidá del poder, vivió encegoláu cola idea de tener entá más poder. Ye un mambís incontroláu, morboso de mandu, y nun querdría dicir que de mandu pol mandu.”</ref> Inclusive espublizáronse dellos rumores de que s'instalaría una dictadura.<ref>Germán Urzúa, ''La democracia práutica. Los gobiernos radicales'', Santiago, Melquíades, 1987, p. 232</ref> Sicasí Ríos nun pretendía gobernar ensin partíos, polo que'l gabinete foi conocíu como de “alministración”. Encargó a [[Guillermo Labarca]] y [[Ángel Faivovich]] realizar les negociaciones colos partíos, les que se retrasaron pos los radicales deseyaben los puestos de Facienda y Economía, hasta aceptaron que n'Economía hubiera un radical y en Facienda un lliberal.<ref>Rosell, ''op. cit''., p. 135.</ref> El [[1 de setiembre]] de [[1943]] el presidente pudo reestructurar el so gabinete, integráu por radicales, lliberales y téunicos, encabezáu por [[Osvaldo Hiriart]]. L'aición d'esti nuevu gabinete foi constantemente entorpecida polos cuestionamientos radicales a los ministros lliberales, que nesta ocasión integraben el gobiernu col permisu espreso de la so coleutividá. El ministeriu yera calificáu pola prensa como "amorfu", poles diverses posiciones ideolóxiques de los sos componentes.<ref>{{cita llibru |autor=Jaime Etchepare Jensen|títulu=op. cit.|páxines=123}}</ref> ==== Conflictu col Partíu Radical ==== N'abril de [[1944]] realizáronse [[Eleiciones municipales de Chile de 1944|eleiciones municipales]]. La izquierda taba acomuñada dende ochobre de [[1942]] na [[Alianza Democrática de Chile (1942-1947)|Alianza Democrática]], compuesta por radicales, socialistes, comunistes y democráticos. La derecha taba compuesta por lliberales y conservadores, amás d'esistir otros pequeños grupos d'oposición. La resultancia de les eleiciones benefició a l'Alianza Democrática, que llogró'l 50,46% de los votos. Dientro del pactu los más fortalecíos fueron los radicales, xunto colos comunistes que tuvieron un importante aumentu de votos. En contraste, el Partíu Socialista, productu de la so división, sufrió una bultable gastadura. Dientro de la oposición, los conservadores aumentaron la so cuota de rexidores, ente que'l gran perdedor foi'l Partíu Lliberal. La consecuencia más importante d'esta eleición foi que'l fortalecimientu eleutoral del radicalismu contribuyo a endurecer les posiciones d'esti partíu frente al executivu nes disputes que sostuvo col Presidente.<ref>{{cita llibru |autor=Jaime Etchepare Jensen|títulu=op. cit.|páxines=124-125}}</ref> Un importante acontecimientu políticu asocedió a principios de [[1944]], cola realización de la decimosesta Convención Nacional del Partíu Radical. Creóse un Conseyu Executivu Nacional (CEN), en reemplazu de la Xunta Central a lo más órganu del partíu, que sería escoyíu pola Convención en llista completa, ensin minoríes opositores. Llueu los sectores opositores al Presidente dirixeron el CEN, lo qu'aumentó les diferencies ente'l Presidente y el so partíu. Nel ámbitu políticu, la convención adoptó la decisión de sofitar la fórmula de l'Alianza Democrática, esixéndo-y al Presidente la formación d'un gabinete integráu solu pola esquierda, rompiendo colos ministros lliberales.<ref>Jaime Reyes Álvarez, "El presidente y el so partíu mientres la dómina radical: Chile 1938-1952" ''Estudios públicos'', Nᵘ35, Centru d'Estudios Públicos, Santiago, 1989, p. 91</ref> El Presidente refugó les proposiciones argumentando que yera una vulneración a les sos prerrogativas constitucionales. El conflictu agravóse depués de que'l Presidente dirixiéra-y una carta al presidente del radicalismu, [[Alfredo Rosende Verdugo]], en qu'aseguraba que nun se sentía obligáu a cumplir el programa de la Convención, nin colos dictaos del CEN nin de nengún otra cúpula partidista. En setiembre la cúpula del radicalismu tomó la decisión d'asitiase en franca oposición al Gobiernu, ordenando a los sos militantes arrenunciar a los sos cargos na alministración, magar pocos siguieron la orde.<ref>''El Diario Ilustrado'', 12 de setiembre de 1944.</ref> Pa evitar siguir apinando'l conflictu col radicalismu, Ríos nomó un nuevu ministeriu d'alministración n'ochobre de 1944, ensin lliberales.<ref>Jaime Reyes Álvarez, op. cit., páxs. 92</ref> Poco dempués, y pa restaurar la so salú afeutada por una ulcera duodenal, el Presidente alloñóse temporalmente del mandu y dexó el gobiernu en manes del so ministru del Interior, [[Alfonso Quintana Burgos]]. En marzu de [[1945]] realizáronse [[Eleiciones parllamentaries de Chile de 1945|eleiciones parllamentaries]] qu'anovaron la metá del Senáu y la totalidá de la Cámara de Diputaos. Estes eleiciones significaron una fuerte derrota pa l'Alianza Democrática, que llogró'l 42,20% de los votos na eleición de diputaos, comparáu col 45,60% que llogró la derecha, que recupero'l terrén perdíu nes pasaes eleiciones. Sicasí, a nivel políticu la resultancia nun quedó demasiao claru, pos en dambos grupos esistíen partidarios del gobiernu de Ríos.<ref>{{cita llibru |autor=Jaime Etchepare Jensen|títulu=op. cit.|páxines=124-128}}</ref> ==== Fin del so mandatu ==== [[Ficheru:Pdte. J.A Ríos - 21 de Mayo de 1945.JPG|300px|thumb|Juan Antonio Ríos ingresando al Congresu Nacional el 21 de mayu de 1945.]] Tres les eleiciones el presidente pronunció un discursu en [[Peñuelas]], delimitando un plan de gobiernu pa lo qu'esperaba sería la segunda metá del so mandatu.<ref>''La Hora'', 24 de marzu de 1945.</ref> El so ideal políticu apuntaba al afitamientu d'una alianza radical-lliberal, que cuntara nel Parllamentu col sofitu de comunistes, democráticos, agrarios y falanxistes. El Presidente tuvo cerca d'incluyir dafechu a los lliberales, inclusive col beneplácito de los conservadores,<ref>''Ercilla'', mayu de 1945.</ref> pero'l radicalismu buscó romper estes negociaciones, anunciando abruptamente que los alcuerdos de la Convención de Concepción taben finiquitados y aceptaben integrase al gabinete a condición de ser el partíu mayoritariu y cumplir el plan de Peñuelas.<ref>''Ercilla'', 24 d'abril de 1945.</ref> El [[22 de mayu]] de [[1945]] xuró'l séptimu gabinete de '''Juan Antonio Ríos''', que sería'l postreru, dirixíu por [[Luis Álamos Barros]], quien venía reemplazar la desaxeradamente curtia y polémica aición de [[Hernán Figueroa Anguita]] nel ministeriu del interior. Foi denomináu d'esquierda moderada, pos incluyía a los partíos Radical, Democráticu, Socialista Auténticu y a la [[Falanxe Nacional]], siendo este'l primer ministeriu qu'adqueríen na so historia como partíu independiente, con [[Eduardo Frei Montalva]] na cartera d'Obres Públiques. Anque Ríos intentó incluyir a dellos lliberales que lu habíen sofitáu en 1942, Arturo Alessandri interpúnxose y atayó los sos esfuercios.<ref>''Ercilla'', 26 de mayu de 1945.</ref> El Partíu Socialista refugó participar, argumentando que nun podía tar nel mesmu nivel que'l Partíu Socialista Auténticu. Sicasí l'aparente trunfu políticu de l'Alianza Democrática, la coalición llueu empezó a faer crisis, una y bones los socialistes amenaciaron con arrenunciar y los comunistes empecipiaron un procesu de crítica al “[[Earl Browder|browderismo]]” y a la tesis de la unidá nacional. Ello amenorgaría l'alianza a radicales, democráticos y socialistes auténticos, si estos postreros llegar a integrar.<ref>Cortés, ''op. cit.'', páxs. 122</ref> Ante ello'l Partíu Radical buscó un acercamientu colos lliberales, pero estos desenvolvieron aspiraciones presidenciales y nun teníen deseos de volver al gobiernu.<ref>''Ercilla'', 28 d'agostu de 1945.</ref> En setiembre de [[1945]] el presidente Ríos realizó un viaxe, munches vegaes retardáu, a los [[Estaos Xuníos]]. La derecha y los radicales opositores refugaben a [[Luis Álamos Barros|Luis Álamos]] como vicepresidente, polo que Ríos tuvo de designar al senador radical [[Alfredo Duhalde Vásquez]] pa la vicepresidencia. Duhalde podía resalvar la prohibición constitucional de qu'un parllamentariu desempeñárase como ministru, una y bones l'estáu de guerra con Xapón suspendiera aquella norma. Al so regresu del viaxe, el presidente atopar con que la derecha empecipiara una [[acusación constitucional (Chile)|acusación constitucional]], de carís políticu, contra'l [[Contraloría Xeneral de la República de Chile|contralor xeneral de la república]], [[Agustín Vigorena]], por notable abandonu de deberes. Esta situación enfureció de sobremanera al presidente, que tuvo tentáu de realizar un cambéu ministerial qu'incluyera al Partíu Comunista, col fin de combatir a la derecha.<ref>{{cita llibru |autor=Jaime Etchepare Jensen|títulu=op. cit.|páxines=130}}</ref> En xineru de [[1946]], el presidente Ríos tuvo d'alloñar del mandu supremu p'atender la so debilitada salú. Nuevamente lo subrogó na vicepresidencia Alfredo Duhalde, sicasí, nesta ocasión el Presidente nun tendría oportunidá de reasumir les sos funciones, tres un llargu carecimientu, finó'l [[27 de xunu]] de [[1946]]. === Economía === ==== La CORFO y la Contraloría ==== [[Ficheru:Contraloria.jpg|200px|thumb|Edificiu de la [[Contraloría Xeneral de la República de Chile]], que la so institucionalidad fortalecer nel gobiernu de Juan Antonio Ríos.]] Ríos crea'l mesmu añu del so envestidura el [[Ministeriu d'Economía de Chile]], que'l so predecesor nun algamar a ratificar, amás recibió atribuciones especiales so la Llei 7.200 d'Emerxencia, pa reorganizar los cargos públicos y ameyorar el gastu públicu, que taba siendo demasiáu costosu. En [[1943]] sol bistechu de la [[CORFO]] da la llombarada por que se empecipie la so etapa de creación d'empreses, asina sol respaldu d'ésta y una estensa comisión d'inxeniería empecipia un Plan de Producción, que ta dispuestu a faer que Chile nun precise l'ayuda de les potencies pa xenerar enerxía, industria d'aceru y combustibles. Esi mesmu añu crea la [[Endesa (Chile)|Endesa]], que foi la primera gran empresa de la [[CORFO]], asina sobrollevó d'una bien bona manera'l desabastecimiento y la carestía n'enerxía llétrica que se causara pola [[Segunda Guerra Mundial]] nel gobiernu anterior. So'l so gobiernu produz la primer reforma a la [[Constitución Política de la República de Chile de 1925|Constitución de 1925]], aprobada por Llei 7.727 de 23 de payares de 1943, que'l so énfasis foi llindar la intervención del Parllamentu na creación de servicios y emplegos públicos, basándose nuna propuesta del entós senador [[José Maza Fernández|José Maza]]. Amás, da-y autonomía a la [[Contraloría Xeneral de la República]]. Siguiendo col plan de la [[CORFO]], empecipia una prospección de petroleu que finalmente da frutos n'avientu de [[1945]], onde Ríos materializa esti plan, sicasí'l so tempranu fallecimientu y la tardida organización del manexu d'ésti, retrasó la creación de la [[Empresa Nacional del Petroleu|ENAP]] hasta [[1950]]. En [[1946]], Ríos crea la [[Compañía d'Aceru del Pacíficu]] (CAP), destinada a acabar cola dependencia d'aceru de les potencies, que s'atopaben recuperándose de la [[Segunda Guerra Mundial]]. Sicasí'l Presidente Ríos nun algamar a ver rematada la so obra magna, namái algamó a ver la organización del Comité d'Aceru en [[1944]] y el Creitu que dio pasu a la creación de la CAP meses antes de finar. Cola ayuda del Fomentu a la Producción, Ríos enfatizó l'agricultura, trayendo nuevos sistemes de regadío y mecanización de l'agricultura, más fomentu y subvenciones a los llabradores, esti programa daría frutos pa la parte alimentaria. Sol bistechu de la [[CORFO]], Ríos creó les siguientes empreses pa impulsar el [[desarrollismo]]: * [[Chilefilms]]: [[1942]]. * [[Empresa Nacional d'Electricidá]]: [[1943]]. * Empresa de Manufactures de Cobre [[Madeco]]: [[1944]]. * ''Prospección de Petroleu que dexó la posterior creación de Enap'': [[1945]]. * [[Compañía d'Aceru del Pacíficu]]: [[1946]]. ==== Llucha contra la inflación Una de les principales esmoliciones económiques del periodu de Ríos foi la creciente [[inflación]], procesu heredáu de l'alministración anterior. El mandatariu consideraba'l problema de l'alza del costu de la vida en parte culpa de la inflación monetaria,<ref>''El Mercurio'', 4 d'abril de 1943</ref> pero tamién consideró que munchos comerciantes realizaren especulaciones indebíes productu de la situación mundial, polo que la coerción de la llei yera l'únicu camín posible.<ref>Mensaxe Presidencial de 1943, p. xix.</ref> El so primer intentu de combatila foi cola Llei d'Emerxencia, que pondría frenu a les especulaciones feches mientres la guerra y ameyoraría el control y distribución de mercaderías por aciu una mayor coordinación estatal.<ref>Mensaxe Presidencial de 1942, pp.ix-x.</ref> Sicasí, los cambeos na tramitación de la llei llindaron el so algame, sirviendo no esencial solo pa una reforma de l'alministración. En 1943 el ministru [[Guillermo del Pedregal]] presentó un nuevu proyeutu, la Llei Económica, que daría facultaes al Executivu pa establecer precios, racionar importaciones, llindar utilidaes y afitar salarios.<ref>''La Hora'', 28 d'abril de 1943.</ref> Los sectores políticos pronunciáronse polo xeneral en contra d'esta llei, al envalorar que-y otorgaba un poder escesivo al mandatariu.<ref>Cortés, op. cit., páxs. 181-182.</ref> La llegada [[Arturo Matte]] al Ministeriu de Facienda camudó la énfasis escontra una mayor austeridá económica, estabilizando les finances y deteniendo les alces presupuestaries.<ref>Gonzalo Vial, ''Historia de Chile nel Sieglu XX'', Santiago, Les Últimes Noticies, 2003, 231-232.</ref> Aprobó una reforma constitucional que llindó la iniciativa parllamentaria en materia de gastos fiscales y sacó alantre la Llei Económica, esaniciando los sos elementos más polémicos, como la capacidá d'afitar sueldos o'l racionamientu d'importaciones, llindándolo a productos de primera necesidá. La llei tamién creó'l Conseyu de Subsistencies y Precios como organismu asesor del Ministeriu d'Economía, con cuenta del Comisariato de Subsistencies y Precios actuara so una perspeutiva téunico y representativo nel control de precios.<ref>Llei Nᵘ7747 de 24 d'avientu de 1943.</ref> En 1945 el Presidente intentó nuevamente establecer una política intervencionista. Dixo que'l fracasu de los sos esfuercios anteriores deber a qu'intentó controlar a unos pocos artículos, cuando los precios influyir ente sigo, y l'alza nos artículos innecesarios predisponía al consumidor a nun aguantar l'alza de los artículos necesarios. Anunció'l control conxuntu, so la supervisión d'una misión estranxera, de sueldos, salarios y precios.<ref>''La Hora'', 17 d'abril de 1945</ref> Correspondió al ministru [[Pablo Ramírez Rodríguez|Pablo Ramírez]] l'intentu d'aplicar esti plan de estabilización, pero les enemistaes que formó tantu cola izquierda como cola derecha, que-y refartaba'l so aición mientres el gobiernu d'Ibáñez, torgó l'aprobación de la llei. Mientres el mandatu de Ríos la inflación siguió la siguiente evolución: 1942: 25,52%; 1943: 7,83%; 1944: 15%; 1945: 7,71%.<ref>Juan Braun, Matías Braun, Ignacio Briones, José Díaz, Rolf Lüders y Gert Wagner, ''Economía Chilena 1810-1995. Estadístiques Históriques'', Santiago, Pontificia Universidá Católica de Chile, 2000, p. 100.</ref> === Rellaciones esteriores === ==== Chile y la Segunda Guerra Mundial ==== [[Ficheru:Ernesto Barros Jarpa.jpg|thumb|El ministru [[Ernesto Barros Jarpa]] defendió la neutralidá chilena na Segunda Guerra Mundial frente a les presiones esternes ya internes pa romper rellaciones cola Exa]] [[Pedro Aguirre Cerda]] declarara abiertamente la neutralidá de Chile na [[Segunda Guerra Mundial]], sicasí tres la entrada d'[[Estaos Xuníos]] nel conflictu, en [[1941]], les coses pónense tirantes nel país, dependiente económicamente de dicha potencia. Dempués del [[ataque a Pearl Harbor]], el Ministru de Rellaciones Esteriores, [[Juan Bautista Rossetti]], pidió una convocatoria urxente a una xunta de los ministros d'asuntos esteriores de los países americanos. Esta sería la Conferencia de Ríu, onde se tomó la decisión de reafitar los principios de solidaridá continental y encamentábase la rotura de rellaciones diplomátiques con [[Xapón]], [[Alemaña]] ya [[Italia]]. [[Chile]] tomara la decisión de siguir neutral, anque dio l'estatutu de “non batallosu” a [[Estaos Xuníos]] en cumplimientu de los sos deberes de solidaridá continental. Cuando Juan Antonio Ríos asumió la presidencia, decidió, xunto al so ministru de rellaciones esteriores [[Ernesto Barros Jarpa]], el caltenimientu de la neutralidá. Les razones pa caltener la neutralidá de [[Chile]] yeren múltiples: nengún de los [[Potencies de la Exa na Segunda Guerra Mundial|países de la Exa]] diera motivu o ofiensa dalguna pa motivar la rotura; l'amenaza d'un posible ataque xaponés, qu'alvirtiera que Chile buscaría problemes si rompía rellaciones;<ref>''La Hora'', 21 de payares de 1942.</ref> la medrana a ser víctima d'una guerra submarina indiscriminada colos subsecuentes resultancies económiques; y la importancia social y cultural de la colonia alemana en [[Chile]], yá que inclusive la esposa de Ríos baxaba de colonos alemanes. Ante esta situación, [[Estaos Xuníos]] empecipió una serie de presiones sobre'l gobiernu chilenu pa faer variar el so aldu. Atacábase-y diplomáticamente, alvirtiendo que la neutralidá dexaba l'aición d'espíes nazis nel so territoriu. El gobiernu chilenu pela so parte, intentó condicionar l'abandonu de la neutralidá al llogru d'una mayor asistencia militar per parte d'[[Estaos Xuníos]].<ref>Michael J. Francis, "The United States and Chile during the Second World War: The Diplomacy of Misunderstanding", en [[Journal of Latin American Studies]], Vol. 9, Non. 1 (Mayu de 1977), páxs.96-98</ref> Un eventu en particular amargosu les rellaciones ente dambos países. El presidente [[Franklin D. Roosevelt]] espachara una invitación al so homólogu chilenu por que visitara [[Estaos Xuníos]], cola esperanza de que Ríos rompiera rellaciones antes de la so partida. Nestes circunstancies, el Secretariu d'Estáu subrogante, [[Sumner Welles]], realizó'l [[8 d'ochobre]] de [[1942]] un polémicu discursu, en qu'alvertía que [[Chile]] y [[Arxentina]] dexaben "que los sos territorios sían utilizaos por funcionarios y axentes subversivos de la Exa, como bases p'actividaes contraries en contra de los sos vecinos […] nun puedo creer que los dos repúbliques inda van dexar por enforma tiempu que los sos vecinos americanos […] sían apuñalaos pel costazu por emisarios de la Exa qu'operen nos sos territorios".<ref>Memoria del Ministeriu de Rellaciones Esteriores de 1942, p. 101.</ref> Estes declaraciones causaron gran escándalu en [[Chile]], el Presidente tuvo de suspender la so visita a [[Estaos Xuníos]] y recibió el sofitu unánime de la opinión pública nacional na so posición internacional, na cual diéronse diverses manifestaciones de sofitu, especialmente dende la izquierda de la coalición. [[Ficheru:Parade and celebration in Santiago as Chile joins the United Nations.ogv|thumb|left|Celebraciones en Santiago por cuenta de la rotura de rellaciones cola Exa.]] La información de Welles nun yera del tou esaxerada, mientres l'añu [[1942]] empezar a esbaratar delles redes d'espionaxe alemán qu'operaben en [[Chile]]. Tamién dientro de [[Chile]] la opinión a favor de la rotura de rellaciones faíase más intensa, a pesar del refugu escontra les pallabres de Welles. L'Alianza Democratia esixó a Ríos la rotura cola Exa y l'apertura de rellaciones cola [[Xunión Soviética]]. En tales circunstancies, Ríos tuvo de prescindir de Barros Jarpa y reemplazalo por [[Joaquín Fernández Fernández]], antiguu compañeru de gabinete na polémica alministración de Dávila. N'avientu foi unviáu a los [[Estaos Xuníos]] el ministru del Interior [[Raúl Morales Beltramí|Raúl Morales]], quien s'entrevistó con Roosevelt pa esplicar la posición del país y llograr garantíes antes de la rotura. Cuando les llogró, al Presidente Ríos paeció-y abondu y decidió, en consultándolo col Senáu, decretar el [[20 de xineru]] de [[1943]] la rotura de rellaciones diplomátiques colos países de la Exa. A fines de [[1943]], sollertáu pol espionaxe británicu, el Gobiernu arrestó a un grupu nacionalista que pretendía derrocar al gobiernu y reinstaurar les rellaciones colos países de la Exa. Estaos Xuníos unvió'l cruceru Trenton a les mariñes de Valparaíso p'amedranar a quien intentaren derrocar al gobiernu chilenu.<ref>Emilio Meneses Ciuffardi, El factor naval nes rellaciones ente Chile y los Estaos Xuníos (1881-1951), Santiago, Y.P.C., 1989, 199-203.</ref> El [[14 de febreru]] de [[1945]] el gobiernu de Ríos declaró estáu de belixerancia col Xapón, col fin d'ingresar a la [[Organización de les Naciones Xuníes]], que pidía como requisitu d'ingresu'l declarar la guerra a dalguna de les potencies de la Exa. Como internacionalmente consideróse qu'esta declaración nun bastaba pa enllenar los requisitos riquíos, Chile dio'l pasu de declara-y formalmente la guerra al Xapón, el [[13 d'abril]] d'esi mesmu añu. Poco tiempu dempués la guerra ye ganada polos aliaos, llogrando [[Chile]] caltenese a salvo de dichos acontecimientos y les sos graves consecuencies mundiales. ==== Rellaciones continentales ==== Nel añu [[1944]] establécense rellaciones diplomátiques cola [[XRSS]].<ref>''El Mercurio'', 12 d'avientu de 1944, p. 15</ref> Un añu más tarde [[Chile]] ye convidáu a la [[Organización de Naciones Xuníes]], pa dicha situación desígnase como unviáu a la firma de la organización al ex ministru del interior [[Alfonso Quintana]]. [[Ficheru:Photograph of President Truman and President Juan Antonio Rios of Chile, with others, standing at attention outside... - NARA - 199242.jpg|250px|miniaturadeimagen|derecha|El Presidente Ríos na so visita oficial a Estaos Xuníos. Na semeya xunto al Presidente[[Harry Truman|Truman]]. ]] Caltuviéronse complexes rellaciones con [[Arxentina]] y [[Bolivia]] polos golpes d'estáu asocedíes naquelles naciones y la campaña estauxunidense p'aisllales del sistema interamericano, política a la que Chile s'aguantó. Sicasí ello, el Gobiernu chilenu tuvo d'enfrentar la participación de personeros del [[Revolución de 1943|gobiernu arxentín de 1943]], del cual formaba parte [[Juan Domingo Perón]], en combalechadures golpistes en Chile,<ref>[http://www.argentina-rree.com/13/13-001.htm Historia Xeneral de les Rellaciones Esteriores de l'Arxentina, Capítulu 60]</ref> y a un empeoramientu de les rellaciones con Bolivia, qu'esixía una solución a les sos demandes marítimes. [[Ficheru:J.A.Ríos.jpg|thumb|250px|Juan Antonio Ríos mientres la so visita al [[Presidente de los Estaos Xuníos]] [[Harry Truman]], en [[1945]].]] En 1945 Chile participó na [[Conferencia de Chapultepec]], que tenía como fin la reorganización del sistema interamericano frente al nuevu escenariu mundial, y na [[Conferencia de San Francisco]], siendo Chile miembru fundador de la [[Organización de les Naciones Xuníes]]. En 1945 Ríos decide aceptar la invitación de Roosevelt, quien finara y viaxa a [[Estaos Xuníos]] convidáu pol Presidente [[Harry Truman]]. En dichu viaxe, realizáu ente'l [[28 de setiembre]] y el [[26 de payares]], Ríos visitó [[Perú]], [[Ecuador]], [[Colombia]], [[Estaos Xuníos]], [[Canadá]], [[Méxicu]], [[Guatemala]], [[El Salvador]], [[Hondures]], [[Nicaragua]], [[Costa Rica]], [[Panamá]], [[Cuba]], [[Haití]] y [[República Dominicana]]. La xira tuvo un motivu d'acercamientu y pacificación, siendo una de les primeres grandes xires presidenciales chilenes, sicasí, na xira, la salú de Ríos fráyase y la so enfermedá pasa a grau terminal. Por esti fechu, empiézase a correr el rumor que Ríos visita'l norte continental pa curar la so salú, daqué que ye desmentíu rápido pol subsecretariu del interior Eliécer Mejías, la torna nun ye bien alentador pal Presidente quien retorna en payares, feches cercanes al so cumpleaños númberu cincuenta y siete. === Obres sociales === El gobiernu de Ríos siguió cola llinia social de los gobiernos radicales, ente les sos obres más queríes y recordaes nesta materia ta la [[Ciudá del Neñu Presidente Juan Antonio Ríos]], obra dedicada a los neños quitaos. Col patrociniu de la so esposa [[Marta Ide Pereira]] y los proyeutos del so ministru [[Oscar Gajardo]], llogróse concretar el [[23 d'avientu]] de [[1943]]. La Ciudá del Neñu perduró munchos años, atopándose en funcionamientu hasta principios de los [[2000]]. Tamién mientres el so periodu realizó un censu económicu y fomentóse la educación rural. Otres obres sociales son Sociedá Constructora d'Establecimientos Hospitalarios y la Direición Xeneral de Proteición a la Infancia y Adolescencia, amás so una gran reorganización de l'actual [[Corvi]] llogró apurrir más de 4.000 cases, tou un llogru pa la dómina, sicasí la esmolición polos campamentos siguía. Amás tres una reforma a la Seición d'Accidentes del Trabayu de la [[Caxa Nacional d'Aforros]], seición qu'empezó a funcionar na presidencia de [[Juan Esteban Montero|Montero]] creóse la [[Caxa d'Accidentes del Trabayu]] en [[1942]]. === Llexislación === [[Ficheru:Pdte. Ríos reforma constitucional de 1943.JPG|thumb|right|300px|Reforma constitucional de 1943.]] Ríos yera d'oficiu [[abogáu]], polo que na materia de lleis nun podía quedar ignoráu, nesta materia Ríos estudia cambeos pa modernizar la xusticia, nesti ámbitu promúlgense nuevos testos de los Códigos de Procedimientu Civil y Penal, y díctase el Códigu Orgánicu de Tribunales, esto modernizaría sustancialmente la xusticia de la dómina. El so ministru de xusticia [[Oscar Gajardo]] tamién empecipió nueves lleis sobre xusticia social, ente estes les que dexaron la creación de les obres sociales y la qu'ameyoró les condiciones de les cárceles y les de los internaos. Una de les sos lleis más importantes y trascendentales foi la que creó'l [[Premiu Nacional de Lliteratura de Chile|Premiu Nacional de Lliteratura]] el primer añu del so gobiernu, tamién les reformes y pidimientos qu'unvió al congresu p'amontar el so autoritarismu, les que dexaron la creación de la Direición Xeneral d'Informaciones y les reformes constitucionales yá nomaes. Amás llevóse a cabu la reforma que dio les facultaes actuales al [[Serviciu de Rexistru Civil ya Identificación de Chile]], creándose l'actual, rematando asina ésti proyeutu de les llamaes [[lleis llaiques]]. === Obres públiques === El gobiernu de Ríos foi ampliu nesta materia, dio una énfasis especial n'Obres Públiques, ente estes ta la creación d'emblemátiques pontes, ente estos la [[Ponte Huaquén]] que foi bien malo de baltar nel [[2009]] y debióse dinamitar dos veces. El [[Puente Pedro de Valdivia]] foi inauguráu por él y visitar mientres la so construcción, amás mandó a pavimentar notoriamente les cais y sol bistechu de la [[Endesa (Chile)|Endesa]] creó les centrales Pilmaiquén y Abanicu, la primera en [[Rio Bonu]] y la otra en [[Antuco]], otres centrales hidroeléctriques que creó fueron la de Carbomet y la Central El Volcán, dambes na [[Rexón Metropolitana de Santiago|Rexón Metropolitana]] amás de la inauguración de munchos monumentos actuales. Mientres el gobiernu de '''Juan Antonio Ríos''' plantegóse la creación d'un [[Metro de Santiago]] por privaos y la construcción d'una Carretera Panamericana escontra'l norte, plantegada pol so ministru [[Eduardo Frei Montalva]], amás de esto empecipió la yá nomada construcción de cases, nuevos edificios urbanos como la Villa Presidente Ríos, la Ciudá del Neñu, escueles, empreses y nueves cortiles d'asistencia pública. Nel mandatu presidencial de Ríos remató la reconstrucción de les zones afeutaes pol [[Terremotu de Chillán de 1939]], realizáronse diverses pavimentaciones y declaróse Parque nacional al [[Parque nacional Cabu de Fornos]]. Tres estes obres Ríos pensaba destinar grandes obres públiques que sacaren del aislamientu a la [[provincia d'Arauco]], especialmente a la ciudá de [[Cañete (Chile)|Cañete]] d'onde provenía, especialmente en materia de salú, nuevos sistemes agrícoles y educación, sicasí disputes comunales y la muerte nun la dexaron concretar esi suañu.<ref>El Plan Sele foi posterior. Este aprovecha fondos que'l Presidente Juan Antonio Ríos previera pal so Cañete natal, pero sorprender la muerte xusto cuando pensaba dedicase al so desenvolvimientu urbanu. [http://diario.elmercurio.cl/detalle/index.asp?id={0ce365b4-05fd-4518-97b5-88ed3473796a}]</ref><ref>{{cita web | url = http://diario.elmercurio.cl/detalle/index.asp?id={3912y878-1db1-47a9-8a2c-336f70a7b2y8} | títulu = El Mercurio.com }}<!--Títulu xeneráu por Muriu Bot--></ref> === Ministros d'Estáu === {| {{tablaguapa}} border="1" align="center" |- bgcolor="#ececec" ! Ministru!! Nome/Periodu !! Partíu |- | [[Ministeriu del Interior de Chile|Ministru del Interior]] || [[Raúl Morales Beltramí]] ([[1942]]-[[1943]])<br />[[Julio Allard Pinto]] ([[1943]])<br />[[Osvaldo Hiriart Corvalán]] ([[1943]]-[[1944]])<br />[[Jaime Alfonso Quintana Burgos]] ([[1944]] -[[1945]])<br />[[Hernán Figueroa Anguita]] ([[1945]] )<br />[[Luis Álamos Barros]] ([[1945]])<br />[[Alfredo Duhalde]] ([[1945]]-[[1946]]) || [[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]] <br /> Independiente<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]] |- | [[Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Chile|Ministru de Rellaciones Esteriores]] || [[Ernesto Barros Jarpa]] ([[1942]])<br />[[Joaquín Fernández Fernández]] ([[1942]]-[[1946]])||[[Partíu Lliberal (Chile)|Partíu Lliberal]]<br />Independiente |- | [[Ministeriu de Facienda de Chile|Ministru de Facienda]] || [[Benjamín Matte|Benjamín Matte Larraín]] ([[1942]])<br />[[Guillermo del Pedregal]] ([[1942]]-[[1943]])<br />[[Arturo Matte Larraín]] ([[1943]]-[[1944]])<br />[[Santiago Labarca]] ([[1944]]-[[1945]])<br />[[Pablo Ramírez Rodríguez]] ([[1945]]-[[1946]])||[[Partíu Lliberal (Chile)|Partíu Lliberal]]<br />Independiente<br />[[Partíu Lliberal (Chile)|Partíu Lliberal]]<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br />Independiente |- | [[Ministeriu de Xusticia de Chile|Ministru de Xusticia]] || [[Jerónimo Ortúzar Rojas]] ([[1942]])<br />[[Oscar Gajardo Villarroel]] ([[1942]] -[[1944]])<br />[[Benjamín Claro Velasco]] ([[1944]])<br />[[Eugenio Puga]] ([[1944]] -[[1945]])<br />[[Enrique Arriagada]] ([[1945]]-[[1946]])||[[Partíu Democráticu (Chile)|Partíu Democráticu]]<br />Independiente<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br />Independiente<br />[[Partíu Socialista Auténticu (Chile)|Partíu Socialista Auténticu]] |- | [[Ministeriu d'Educación de Chile|Ministru d'Educación Pública]] || [[Oscar Bustos Aburto]] ([[1942]])<br />[[Benjamín Claro Velasco]] ([[1942]] -[[1943]] [[1946]])<br />[[Enrique Marshall Silva]] ([[1943]] -[[1945]])<br />[[Juan Antonio Iribarren]] ([[1945]]-[[1946]])||[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br />Independiente<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]] |- | [[Ministeriu de Defensa Nacional de Chile|Ministru de Defensa Nacional]] || [[Alfredo Duhalde Vásquez]] ([[1942]]-[[1943]])<br />[[Benjamín Claro Velasco]] ([[1943]])<br />[[Óscar Escudero Otárola]] ([[1943]]-[[1944]])<br />[[Arnaldo Carrasco]] ([[1944]]-[[1946]])||[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br />Independiente<br />Independiente |- | [[Ministeriu d'Obres Públiques de Chile|Ministru de Fomentu (depués Obres Públiques y Víes de comunicación)]] || [[Óscar Schnake]] ([[1942]])<br />[[Manuel Fidalgu Plaza]] ([[1942]] -[[1943]])<br />[[Ricardo Bascuñán Stonner]] ([[1943]])<br />[[Abraham Alcaíno Fernández]] ([[1943]]-[[1944]])<br />[[Gustavo Lira Manso]] ([[1944]])<br />[[Eduardo Frei Montalva]] ([[1944]]- [[1946]]) || [[Partíu Socialista de Chile|Partíu Socialista]]<br />[[Partíu Socialista de Chile|Partíu Socialista]]<br />Independiente<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br />Independiente<br />[[Falanxe Nacional]] |- | [[Ministeriu de Bienes Nacionales de Chile|Ministru de Tierres y Colonización]] || [[Pedro Pobrete Vera]] ([[1942]])<br />[[Enrique Arriagada]] ([[1942]]-[[1943]])<br />[[Osvaldo Fuenzalida Correa]] ([[1943]])<br />[[Alejandro Llagos]] ([[1943]])<br />[[Osvaldo Vial Vial]] ([[1943]]-[[1944]])<br />[[Manuel Casanueva]] ([[1944]]-[[1945]])<br />[[Fidel Estay Cortés]] ([[1944]]-[[1946]])|| [[Partíu Socialista de Chile|Partíu Socialista]]<br /> [[Partíu Socialista de Chile|Partíu Socialista]]<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br />Independiente<br />[[Partíu Lliberal (Chile)|Partíu Lliberal]]<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br />[[Partíu Democráticu (Chile)|Partíu Democráticu]] |- | [[Ministeriu d'Agricultura de Chile|Ministru d'Agricultura]] || [[Remigio Medina Neira]] ([[1942]])<br />[[Fernando Moller Borddeu]] ([[1942]]-[[1943]])<br />[[Horacio Serrano]] ([[1943]])<br />[[Alfonso Quintana Burgos]] ([[1943]] -[[1944]])<br />[[Manuel Casanueva]] ([[1944]])<br />[[Jorge Urzúa Urzúa]] ([[1944]]-[[1946]])|| [[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br />Independiente<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br /> |- | [[Ministeriu del Trabayu y Previsión Social de Chile|Ministru de Trabayu]] || [[Leonidas Leyton]] ([[1942]])<br />[[Mariano Bustos Llagos]] ([[1942]]-[[1946]]) ||[[Partíu Democráticu (Chile)|Partíu Democráticu]]<br />[[Partíu Democráticu (Chile)|Partíu Democráticu]] |- | [[Ministeriu de Salú de Chile|Ministru de Salobridá, Previsión y Asistencia Social]] || [[Eduardo Escudero Forrastal]] ([[1942]])<br />[[Miguel Etchebarne]] ([[1942]] -[[1943]])<br />[[Jerónimo Méndez Arancibia]] ([[1943]])<br />[[Sótero del Río Gundián]] ([[1943]] -[[1946]])||[[Partíu Socialista de Chile|Partíu Socialista]]<br />[[Partíu Socialista de Chile|Partíu Socialista]]<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br />Independiente |- | [[Ministeriu d'Economía, Fomentu y Turismu de Chile|Ministru de Comerciu y Suministru (depués Economía y Comerciu)]] || [[Pedro Álvarez Suárez]] ([[1942]])<br />[[Francisco Solar Neira]] ([[1942]])<br />[[Froilán Arriagada Herrera]] ([[1942]]-[[1943]])<br />[[Rodolfo Jaramillo Bruce]] ([[1943]])<br />[[Arturo Riveros Alcaide]] ([[1943]])<br />[[Guillermo del Pedregal]] ([[1943]])<br />[[Fernando Moller]] ([[1943]]-[[1944]])<br />[[Alejandro Tinsly]] ([[1944]]-[[1945]])<br />[[Pedro Enrique Alfonso Barrios]] ([[1945]]-[[1946]])||[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br /> [[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]] <br />Independiente<br />[[Partíu Lliberal (Chile)|Partíu Lliberal]]<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br /> Independiente<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br /> Independiente<br />[[Partíu Radical de Chile|Partíu Radical]]<br /> |- |} == Muerte == {{Galería d'imáxenes |File:El Mercurio, 27 de xunu de 1946.jpeg|[[El Mercurio]] informa la muerte del Presidente |File:Funeral Juan Antonio Rìos.JPG|Funeral de Juan Antonio Ríos. |File:Funeral Juan Antonio Rìos veloriu.JPG|Veloriu de Juan Antonio Ríos. |File:Tumbes y monumentos nel Campusantu Xeneral de Chile 6.jpg|Monumentu na so tumba }}. Nel añu [[1944]] al sometese a una operación detectóse-y un [[cáncer]], del cual nunca informóse-y a él nin al país. Retirar de La Moneda a principios de [[1946]] yá terminando la so xira, de la cual tornó bien debilitáu. Pasó los sos últimos díes na so Villa Paidahue, en [[La Reina]]. Finó'l [[27 de xunu]] de [[1946]], ensin algamar a terminar el so periodu presidencial. Les sos últimes pallabres fueron: “El país… Chile”.<ref>Palma Zúñiga, ''op.cit.'', páxs. 192-193.</ref> Asoceder el so acabante nomar ministru d'Interior, [[Alfredo Duhalde Vásquez]]. Duhalde llamó a [[Eleición presidencial de Chile de 1946|eleiciones presidenciales]] trunfando'l tamién radical [[Gabriel González Videla]]. Tres el so fallecimientu, fixéronse-y dellos homenaxes. Por casu, diose'l nome de [[Población Juan Antonio Ríos]] a una de los mayores proyeutos de vivienda social de la Caxa de l'Habitación. Tamién llevó'l so nome l'acabante acondicionar Mercáu Presidente Ríos, allugáu en calle Portugal (güei see d'Arquiteutura de la Universidá de Chile). Asina tamién asocedió cola Ciudá del Neñu Presidente Ríos. == Notes == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{cita llibru | autor = Barella Reyes, Mireya |títulu=Apelación a la historia nos discursos políticos de don Juan Antonio Ríos |añu=1966 | editorial = Tesis, Universidá Católica de Valparaíso }} * {{cita llibru | autor = Cabrera Silva, Carolina Andrea, y Camprubí Valledor, Daniela Ximena | títulu = Les eleiciones presidenciales de 1942 y el Partíu Comunista | añu = 1996 | editorial = Memoria de Prueba (Llicenciatura en Ciencies Xurídiques y Sociales), Universidá de Chile }}. * {{cita llibru | autor = Cortés Díaz, Milton |títulu= Discursu y proyeutu políticu del presidente Juan Antonio Ríos |añu=2011 |editorial=Tesis, Pontificia Universidá Católica de Chile }}. * {{cita llibru | autor = Couyoumdjian,Juan Ricardo, Eliana Rozas Ortúzar, Josefina Tocornal |títulu= La Hora 1935-1951: trayeutoria d'un diariu políticu |añu=2002 |editorial=Eds. Universidá Católica de Chile }}. * {{cita llibru | autor = Durán Bernales, Florencio | títulu = El Partíu Radical | añu = 1958 | editorial = Nascimento }} * {{cita llibru | autor = Etchepare Jensen, Jaime | títulu = Surdimientu y evolución de los partíos políticos en Chile, 1857-2003 | añu = 2006 | editorial = Universidá Católica de la Santísima Concepción }} * {{cita llibru | autor = Fermandois, Joaquín | títulu = "Guerra y hexemonía. Un aspeutu de les rellaciones chilenu-norteamericanes" n'Historia, Nᵘ23, | añu = 1989 | editorial = }} * {{cita llibru | autor = Fuentes Lleón, Claudia Mónica, | títulu = La eleición presidencial de 1942 | añu = 1992 | editorial = Memoria de Prueba (Llicenciatura en Ciencies Xurídiques y Sociales), Universidá de Concepción }} * {{cita llibru | autor = González Rodríguez, María Isabel y Baltierra O'Kuinghttons, Ricardo |títulu=Juan Antonio Ríos y les rellaciones col so partíu | añu = 1988 | editorial = Memoria (llicenciáu en ciencies xurídiques y sociales), Universidá de Chile }}. * {{cita llibru | autor = Nocera, Raffaele |títulu=Chile y la guerra, 1933-1943 | añu = 2006 | editorial = LOM }} * {{cita llibru | autor = Nieva, José Díaz, "La eleición presidencial de 1942. J. A. Ríos y la continuidá de la era radical", en San Francisco, Alejandro y Ángel Sotu (editores), | títulu = Camino a la Moneda. Les eleiciones presidenciales na historia de Chile 1920-2000 | añu = 2005 | editorial = Ediciones Institutu d'Historia, Pontifica Universidá Católica de Chile-Centro d'Estudios Bicentenariu }}. * {{cita llibru | autor = Palma Zúñiga, Luis y Meléndez, Julio Iglesias | títulu = Guarda de Juan Antonio Ríos |añu=1957 | editorial = Universitaria }}. * {{cita llibru | autor = Reyes Alvarez, Jaime | títulu = Los presidentes radicales y el so partíu: Chile 1938-1952 | añu = 1989 | editorial = Centru d'Estudios Públicos, documentu de trabayu Nᵘ120 }} * {{cita llibru | autor = Ríos, Fernando | títulu = "El Presidente Juan Antonio Ríos Morales (semblanza)", en Revista chilena de derechu | añu = 1987 | editorial = }} * {{cita llibru | autor = Rosell Aiquel, Rafael Alberto | títulu = El Partíu Radical ente los años 1942-1946 nel gobiernu de Juan Antonio Ríos |añu=1982 | editorial = Tesis, Pontificia Universidá Católica de Chile }}. * {{cita llibru | autor = Urzúa Valenzuela, Germán | títulu = La democracia practica: los gobiernos radicales | añu = 1987 | editorial = Melquíades }} == Enllaces esternos == * {{BiografiasBCN|Juan_Antonio_Ríos_Morales}} {{commons|Juan Antonio Ríos|Juan Antonio Ríos}} * {{Enllaz rotu|1=Imaxe d'El Mercurio del 27 de xunu de 1946 "''Morrió'l Presidente de la República''" |2=http://www.educarchile.cl/UserFiles/P0001/Image/CR_Imaxe/articles-104521_imaxe_0.jpeg |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * [https://www.youtube.com/watch?v=14o93B5_NZc YouTube, British Pathé - Video de visita a Estaos Xuníos en 1945] {| {{tablaguapa}} border=1 align="center" width=95% |- |width="30%" align="center"|Precedíu por:<br />'''[[Francisco Echaurren Orrego]]''' |width="40%" align="center"|'''[[Panamá|Encargáu de Negocios de Chile en Panamá]]'''<br />[[1922]]-[[1923]] |width="30%" align="center"|Asocedíu por:<br />'''[[Renato Valdés Alfonso]]''' |- |width="30%" align="center"|Precedíu por:<br />'''[[Enrique Oyarzún Mondaca]]''' |width="40%" align="center"|'''[[Partíu Radical (Chile)|Presidente del Partíu Radical]]'''<br />[[1927]]-[[1929]] |width="30%" align="center"|Asocedíu por:<br />'''[[Augusto Rivera Parga]]''' |- |width="30%" align="center"|Precedíu por:<br />'''[[Augusto Rivera Parga]]''' |width="40%" align="center"|'''[[Partíu Radical (Chile)|Presidente del Partíu Radical]]'''<br />[[1929]]-[[1930]] |width="30%" align="center"|Asocedíu por:<br />'''[[Nicolas Marambio]]''' |- |width="30%" align="center"|Precedíu por:<br />'''[[Arturo Ruiz Maffey]]''' |width="40%" align="center"|'''[[Ministru del Interior de Chile]]'''<br />[[16 de xunu]] de [[1932]] - [[13 de xunetu]] de [[1932]] |width="30%" align="center"|Asocedíu por:<br />'''[[Eliseo Peña Villalón]]''' |- |width="30%" align="center"|Precedíu por:<br />'''[[Guillermo Bañados Honorato]]''' |width="40%" align="center"|'''[[Ministeriu de Xusticia de Chile|Ministru de Xusticia de Chile]]'''<br />[[14 de setiembre]] de [[1932]] - [[3 d'ochobre]] de [[1932]] |width="30%" align="center"|Asocedíu por:<br />'''[[Absalón Valencia Zavala]]''' |- |width="30%" align="center"|Precedíu por:<br />'''[[Pedro Enrique Alfonso]]''' |width="40%" align="center"|'''[[Partíu Radical (Chile)|Presidente del Partíu Radical]]'''<br />[[1937]]-[[1938]] |width="30%" align="center"|Asocedíu por:<br />'''[[Gabriel González Videla]]''' |- |width="30%" align="center"|Precedíu por:<br />[[Jerónimo Méndez Arancibia]] <br /><small>Vicepresidente de Chile</small> |width="40%" align="center"|'''[[Presidente de Chile|Presidente de la República]]'''<br />[[2 d'abril]] de [[1942]] - [[27 de xunu]] de [[1946]]<br />[[Ficheru:Coat of arms of Chile.svg|50px]]<br /> |width="30%" align="center"|Asocedíu por:<br />[[Alfredo Duhalde Vásquez]]<br /> <small>Vicepresidente de Chile</small> |} {{NF|1888|1946|Rios Morales, Juan Antonio}} {{Tradubot|Juan Antonio Ríos}} [[Categoría:Presidentes de Chile]] [[Categoría:Diputaos y diputaes de Chile]] [[Categoría:Senadores de Chile]] [[Categoría:Ministros y ministres de Chile]] [[Categoría:Masones de Chile]] [[Categoría:Radicales de Chile]] quer1ozfs320yrzciw8bzy6csl0s0x1 Conseyu Nacional de Gobiernu 0 155499 4377008 4010205 2025-06-17T14:56:07Z XabatuBot 43102 iguo testu: Roberto Berru => Roberto Berro 4377008 wikitext text/x-wiki {{organización}} El '''Conseyu Nacional de Gobiernu''' foi'l [[Poder executivu]] colexáu del [[Uruguái]] ente [[1952]] y [[1967]]. Establecíu pola [[Constitución d'Uruguái de 1952|Constitución de 1952]] (artículos 149 al 173) Tuvo compuestu por 9 conseyeros electos en forma direuta por 4 años, ensin reelección inmediata. Al lema más votáu correspondíen-y 6 conseyeros y 3 al que lu siguía. El Presidente del Conseyu designábase rotativamente en forma añal ente los miembros del lema más votáu y por orde del so allugamientu na llista en forma decreciente. Les atribuciones del Conseyu Nacional de Gobiernu fueron: * Designar y destituyir a los Ministros d'Estáu, 9 en total. * Encargáu del poder executivu nacional qu'exerz col concursu del o los ministros nos casos que correspuenda. Magar foi una esperiencia inédita n'[[América Llatina]], d'un poder executivu colexáu salvu nos primeros años de la independencia, n'Uruguái nun yera'l casu. Los antecedentes históricos inmediatos tán nel [[Conseyu Nacional d'Alministración]] creáu pola [[Constitución d'Uruguái de 1918|Constitución de 1918]] que funcionó hasta 1933 xunto col [[Presidente d'Uruguái|Presidente de la República]]. A diferencia d'aquel, el Conseyu Nacional de Gobiernu sigue la idea de [[José Batlle y Ordóñez]] tocantes a un executivu íntegramente colexáu. Los integrantes del primer Conseyu Nacional de Gobiernu, que completó los trés años que restaben del mandatu del presidente [[Andrés Martínez Trueba]], fueron electos escepcionalmente, en [[1952]], pol [[Parllamentu]], yá que asina lo habilitaba una disposición transitoria de la nueva [[Constitución]]. Martínez Trueba, qu'aceptara la interrupción del so periodu presidencial, ocupó la Presidencia del Conseyu mientres tol trieniu [[1952]]-[[1955]]. Efectuáronse eleiciones (payares de los años mentaos) en: [[1954]], [[1958]] y [[1962]]. ==Presidentes del Conseyu Nacional de Gobiernu== (dende'l 1 de marzu de cada añu) :1952 [[Andrés Martínez Trueba]] (Coloriáu, [[Llista 15]]) :1955 [[Luis Batlle Berres]] (Coloriáu, [[Llista 15]]) :1956 [[Alberto Fermín Zubiría]] (Coloriáu, [[Llista 15]]) :1957 [[Arturo Lezama]] (Coloriáu, [[Llista 15]]) :1958 [[Carlos L. Fischer]] (Coloriáu, [[Llista 15]]) :1959 [[Martín R. Echegoyen]] (Nacionalista, [[Herrerismo]]) :1960 [[Benito Nardone]] (Nacionalista, [[Lliga Federal d'Aición Ruralista]]) :1961 [[Eduardo Víctor Haedo]] (Nacionalista, [[Herrerismo]]) :1962 [[Faustino Harrison]] (Nacionalista, [[Lliga Federal d'Aición Ruralista]]) :1963 [[Daniel Fernández Crespo]] (Nacionalista, [[Unión Blanca Democrática]]) :1964 [[Luis Giannattasio]] (Nacionalista, [[Unión Blanca Democrática]]) :1965 [[Washington Beltrán Mullin]] (asume'l [[7 de febreru]] de [[1965]], por decesu de Giannattasio) (Nacionalista, [[Unión Blanca Democrática]]) :1966 [[Alberto Héber Usher]] (Nacionalista, [[Herrerismo]]) ==Integración de los Conseyos Nacionales de Gobiernu == ===[[Conseyu Nacional de Gobiernu 1952-1955]]=== * [[Andrés Martínez Trueba]] * [[Antonio Rubio]] * [[Francisco Forteza]] * [[Héctor Álvarez Cina]] * [[Luis Alberto Brause]] * [[Eduardo Blanco Acevedo]] * [[Álvaro Vargas Guillemette]] (finó en [[1954]]; sustituyíu por [[Justo Alonso]]) * [[Martín R. Echegoyen]] * [[Roberto Berro]] ===[[Conseyu Nacional de Gobiernu 1955-1959]]=== * [[Luis Batlle Berres]] * [[Alberto Fermín Zubiría]] * [[Arturo Lezama]] * [[Carlos L. Fischer]] * [[Justino Zavala Muniz]] * [[Zoilo Chelle]] * [[Luis Alberto d'Herrera]] * [[Ramón Viña]] * [[Daniel Fernández Crespo]] ===[[Conseyu Nacional de Gobiernu 1959-1963]]=== * [[Martín R. Echegoyen]] * [[Benito Nardone]] * [[Eduardo Víctor Haedo]] * [[Faustino Harrison]] * [[Justo Alonso]] * [[Pedro Zabalza Arrospide]] * [[Ledo Arroyo Torres]] * [[César Batlle Pacheco]] * [[Manuel Rodríguez Correa]] (finó en [[1961]]; sustituyíu por [[Héctor Grauert]]) ===[[Conseyu Nacional de Gobiernu 1963-1967]]=== * [[Daniel Fernández Crespo]] (finó en [[1964]]; sustituyíu por [[Alfredo Puig Spangenberg]]) * [[Luis Giannattasio]] (finó en [[1965]]; sustituyíu por [[Alejandro Zorrilla de San Martín]]) * [[Washington Beltrán Mullin]] * [[Alberto Héber Usher]] * [[Carlos María Penadés]] * [[Héctor Lorenzo y Losada]] * [[Alberto Abdala]] * [[Amílcar Vasconcellos]] * [[Óscar Diego Gestido]] == Ver tamién == * [[Presidente d'Uruguái]] * [[Andrés Martínez Trueba#Conseyu Nacional de Gobiernu 1952-1955|Conseyu Nacional de Gobiernu 1952-1955]] * [[Conseyu Nacional de Gobiernu 1955-1959]] * [[Conseyu Nacional de Gobiernu 1959-1963]] * [[Conseyu Nacional de Gobiernu 1963-1967]] * [[Conseyu Nacional d'Alministración]] == Bibliografía== * [https://web.archive.org/web/20141212042628/http://ns.fcs.edu.uy/enz/posgraos/Chasquetti%20-%20Procesu%20constitucional%20uruguayu.pdf Ratto Trabucco. 2005. 'La esperiencia constitucional del gobiernu direutorial o colexáu n'Uruguái', en Cuadiernos Constitucionales de la Cátedra Fadrique Furió Ceriol nᵘ50/51 (2005) p. 35-75).] * [https://web.archive.org/web/20141212020507/http://www.fcs.edu.uy/archivos/20071102002932.pdf Sacchi, Martín. 1999. Partíos, fraiciones y gobiernu nel colexáu (1952-1966), en Revista Uruguaya de Ciencia Política 11/1999 del Institutu de Ciencia Política de la Universidá de la República] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Conseyu Nacional de Gobiernu, Uruguái}} * [http://www.presidencia.gub.uy Presidencia d'Uruguái] * [http://www.archontology.org/nations/uruguay/00_1933_todate_state.php Presidentes del Uruguái dende 1933 a 2007] (n'inglés) {{Tradubot|Consejo Nacional de Gobierno}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Historia d'Uruguái]] [[Categoría:Miembros del Conseyu Nacional de Gobiernu del Uruguái| ]] [[Categoría:Presidentes d'Uruguái| ]] [[Categoría:Executivu colexáu]] [[Categoría:Poder Executivu d'Uruguái]] avrc9zozuo773sgq9080lc3z3trvj7f Andrés de Santa Cruz 0 155557 4376931 4362303 2025-06-17T14:35:04Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá invistidura => dicha invistidura 4376931 wikitext text/x-wiki {{persona}} {{otros usos|Andrés Santa Cruz López|l'empresariu y dirixente gremial chilenu}} '''Andrés de Santa Cruz y Calahumana''' {{nym}} foi un [[militar]] y [[políticu]] [[Bolivia|peruanu - bolivianu]]. Foi [[Presidentes de Perú|presidente de la Xunta de Gobiernu]] de [[Perú]] (1827), [[presidente de Bolivia]] (1829-1839) y [[Proteutor de la Confederación Perú-Boliviana]] (1836-1839). Foi nomáu pol gobiernu peruanu [[Batalla de Zepita|Gran Mariscal de Zepita]]. == Descripción física y psicolóxica == {{cita|Físicamente yera Santa Cruz fuerte y robezu. Sobre la recamada casaca, xeneralmente ornada de medayes y coronada por dos grueses charreteras y por un pescuezu bordáu, alto y duru, surdía con cierta arrogancia una cara llampiñu, pocu marcial dientro de la moda de la barba qu'entós s'usaba. El color yera cobrizu, de cholo, detalle que nun dexaron de llau los sos enemigos al combatilo por escritu. Los güeyos, negros y almendrados, teníen una viva mirada d'ave que solía despintase y que nunca s'apurría al interlocutor. De les comisuras de los llabios baxaben dos pequeños riegos, dando a la cara una espresión d'astucia y esperiencia. Anque celosu pa dar a la so posición la respetabilidad y el decoro máximu, llegando al formulismo y a la suntuosidá, yera personalmente sobriu y económicu. Hosco y focicón, de la so persona emanaba cierta frialdá. Guardaba los sos afectuosidades pa los suyos —la so esposa y los sos fíos— y, consciente, premeditadamente, escoyía pa los sos enemigos el tratu de l'arrogancia sorprendente o de la implacable crueldá. D'últimes, seique nun inspiraba fascinación, pero merez respetu y almiración.<ref>Basadre 1998, p. 227.</ref>|Jorge Basadre Grohmann}} == Primeros años == Andrés de Santa Cruz nació'l 5 d'avientu de 1792 na ciudá de La Paz (Bolivia). Fíu d'una familia de la nobleza colonial formada pol maestre de campo José de Santa Cruz y Villavicencio, noble criollu miembru de la [[Orde de Santiago]], natural de Huamanga, güei [[Ayacucho]] (Perú), y por Juana Basilia Calahumana heredera d'una rica familia mestiza que dicía baxar de los inques y qu'ostentaba el [[cacicazgo]] del pueblu de Huarina (Bolivia), cerca del [[llagu Titicaca]].<ref>Nils Jacobsen, Cristóbal Aljovín de Losada "Cultura política en Los Andes, 1750-1950", páx. 133-134</ref> Al momentu de nacer Andrés de Santa Cruz foi clasificáu na so partida de bautismu como español, denominación utilizada nes colonies pa referise a la raza blanca, anque les sos traces mestices fadríen qu'a lo llargo de la so vida fuera llamáu constantemente polos sos enemigos políticos como l'indiu o'l cholo Santa Cruz. Realizó los sos primeros estudios nel colexu San Francisco de la so ciudá natal y nel colexu San Bonaventura del [[Cuzco]]; nesti postreru conoció a quien sería darréu primero'l so aliáu y depués encarnizado rival: [[Agustín Gamarra]]. D'esi últimu colexu escapó en [[1809]] para nun recibir un inxustu castigu. == Serviciu nel exércitu realista == A los 17 años y obedeciendo al so padre incorporar al exércitu realista como [[alférez]] del reximientu "Dragones d'[[Cordal de Apolobamba|Apolobamba]]". Empecipióse asina la so carrera militar, nel contestu de la invasión de les tropes rioplatenses al [[Alto Perú]], al empecipiase la guerra de la independencia hispanoamericana. En [[1811]] combatió na [[batalla de Huaqui]], a órdenes del brigadier [[José Manuel de Goyeneche]] y tres esta aición foi xubíu a [[teniente]]. Combatió depués a órdenes del xeneral [[Joaquín de la Pezuela]] nes batalles de [[Batalla de Vilcapugio|Vilcapugio]] y [[Batalla de Ayohúma|Ayohúma]], en [[1813]]. En [[1815]] participó na debelación del llevantamientu independentista del brigadier [[Mateo Pumacahua]], y collaboró nel subsiguiente estermín de les guerrilles esvalixaes. Depués participó na ofensiva sobre [[provincia de Tucumán|Tucumán]] a órdenes del xeneral [[José de la Serna]]. Yera yá [[teniente coronel]] cuando cayó prisioneru del xeneral [[Gregorio Aráoz de Lamadrid]] el [[15 d'abril]] de [[1817]] na [[batalla de la Tablada de Tolomosa]]. Tuvo prisioneru en [[Tucumán]] y depués foi treslladáu a [[Les Sópites]], cerca de [[Buenos Aires]]. Fugó nun barcu inglés a [[Rio de Janeiro]] y volvió a Perú tres llargu viaxe. Se reintegró al exércitu realista, y confióse-y la comandancia militar de [[Chorrillos]], dende onde tenía d'estender la so vixilancia hasta Nasca, al sur. Depués confióse-y el mandu de les milicies realistes de Carabayllo, les mesmes que pasaron a reforzar la división destacada a la sierra central pa enfrentar a les fuercies patriotes del xeneral [[Juan Antonio Álvarez de Arenales]]. Tres la [[batalla de Cerro de Pasco]] ([[6 d'avientu]] de [[1820]]) foi prindáu y conducíu al cuartel xeneral patriota que'l xeneral [[José de San Martín]] estableciera en [[Huaura]]. Ellí decidió abrazar la causa independentista ([[8 de xineru]] de [[1821]]). == Serviciu nel exércitu independentista peruanu == [[Ficheru:Andrés de Santa Cruz 2.jpg|thumb|left|260px|El mariscal Andrés de Santa Cruz.]] Col rangu de [[coronel]] pasó a exercer la gobernación provincial de [[departamentu de Piura|Piura]] onde entamó dos batallones pa reforzar les posiciones patriotes nes proximidaes de [[Cuenca (Ecuador)|Cuenca]] (actual Ecuador). La corriente llibertadora del Norte, encabezada por [[Bolívar]] y que yá independizara [[Venezuela]] y [[Provincies Xuníes de la Nueva Granada|Nueva Granada]], avanzaba daquella escontra la [[Presidencia de Quito]]; y, dende ellí, [[Antonio José de Sucre|Sucre]], el llugarteniente de Bolívar, pidió l'auxiliu de Perú contra los españoles que-y cerraben el pasu na sierra quiteña. San Martín convieno n'unviar una división sol mandu de Santa Cruz. Confluyíen asina los dos corrientes llibertadores, la del Norte (empecipiada en Venezuela) y la del Sur (empecipiada en Ríu de la Plata). Mientres Sucre, col so exércitu representaba a la [[Gran Colombia]], Santa Cruz, coles sos 1.300 a 1500 soldaos peruanos, encarnaba l'apurra de Perú a la llucha pola emancipación de Quito y d'América polo xeneral. Llibróse la [[Batalla de Pichincha]] ([[24 de mayu]] de 1822) que foi un gran victoria pa los patriotes, quien tomaron aína [[Quitu]]. Por cuenta de esta victoria, Santa Cruz foi xubíu a [[xeneral de brigada]]. El [[Primer Congresu Constituyente de Perú|Congresu peruanu]] dio-y una medaya al méritu ([[22 d'ochobre]] de [[1822]]). Depués de la campaña quiteña, Santa Cruz siguió participando na guerra independentista en suelu peruanu. Tres el fracasu de la [[Campaña d'Entemedios|Primer Campaña d'Entemedios]] encabezó'l [[26 de febreru]] de [[1823]] un pronunciamientu qu'impunxo al Congresu la destitución de la [[Suprema Xunta Gubernativa de Perú]] y la designación del coronel [[José de la Riva Agüero]] como Presidente de la República. Foi'l primer golpe d'estáu de la historia republicana peruana. Yá prestigiado como militar competente, encamentóse-y el comandu de la [[Segunda Campaña d'Entemedios]], destinada a enfrentar a los realistes qu'entá aguantaben nel sur peruanu. Antes de partir prometió ante'l Congresu vencer o morrer, pero nun fadría nin lo uno nin lo otro. Trabó les batalles de [[batalla de Zepita|Zepita]], Sicasica y Ayo, con resultaos desemeyaes, y finalmente condució la desastrosa retirada del so exércitu dende'l [[Desaguadero]] hasta la mariña, en busca de puertu onde embarcase (setiembre de 1823). Santa Cruz retirar a [[Piura]], y sicasí el so anterior fracasu, Bolívar convocólu a integrar l'Exércitu Llibertador, en mires a la campaña final de la independencia que se llibraría na sierra central y sur peruana. Foi nomáu xefe del Estáu Mayor de la División Peruana y como tal participó na [[batalla de Junín]] ([[6 d'agostu]] de [[1824]]), que la so parte redactó; depués foi nomáu prefeutu de [[Huamanga]], onde permaneció no que restaba de la campaña, tomando Gamarra la xefatura del Estáu Mayor nel so llugar. La so xera consistió en caltener operatives les comunicaciones del exércitu, vixilando la so retaguardia, reclutando nueves fuercies y conteniendo dalguna qu'otra partida esvalixada de realistes. Por esi motivu nun allegó a la [[batalla d'Ayacucho]]. Depués pasó a ser xefe d'Estáu Mayor del Exércitu Llibertador mientres la campaña del Altu Perú dirixida por Sucre. N'abril de [[1825]] foi alzáu al rangu máximu de [[Gran Mariscal]] y nomáu Prefeutu de Chuquisaca. Nel Altu Perú foi creada la nueva República Bolívar (actual [[Bolivia]]), con auspicio de Bolívar y con Sucre como primer presidente. == Presidente del Conseyu de Gobiernu de Perú (1826-1827) == Mientres la dictadura de [[Simón Bolívar]] nel Perú, Santa Cruz foi nomáu Presidente del Conseyu de Gobiernu, polo que viaxó a Lima y asumió'l cargu'l [[29 de xunu]] de 1826. En tal calidá exerció interinamente el poder supremo cuando Bolívar abandonó'l Perú, el día [[3 de setiembre]] del mesmu añu. Tocó-y presidir la juramentación de la [[Constitución Política de Perú (1826)|Constitución Vitalicia]] el día [[9 d'avientu]], constitución redactada ya impuesta pol Llibertador, que tamién foi xurada en Bolivia. == Presidente de la Xunta de Gobiernu de Perú (1827) == Al asoceder el motín de les tropes auxiliares de Colombia acantonaes en Lima, y la subsiguiente reaición antibolivariana del pueblu de Lima ([[27 de xineru]] de 1827), Santa Cruz topábase retiráu nel pueblu veraniegu de [[Chorrillos]]. Una asamblea popular alcordó llamalo solicitándolo la so permanencia nel gobiernu, col encargu de convocar a un Congresu Constituyente y axuntalo nun plazu de tres meses por qu'escoyera al Presidente Constitucional y diera una nueva Constitución. Santa Cruz aceptó y pasó a presidir una Xunta de Gobiernu, que taba integrada por [[Manuel Lorenzo de Vidaurre]], [[José de Morales y Ugalde]], [[José María Galdeano]] y el xeneral Juan Salazar. En cumplimientu de la misión encamentada, Santa Cruz convocó'l [[Congresu Xeneral Constituyente de Perú (1827)|segundu Congresu Constituyente de Perú]], que dempués de les eleiciones, instalóse'l [[4 de xunu]] del mesmu añu so la presidencia del sacerdote [[Francisco Javier de Luna Pizarro]], d'enclín lliberal. Ante dicha asamblea Santa Cruz presentó'l so arrenunciu, pero nun foi aceptada, polo que permaneció unos díes más nel poder. La xera siguiente del Congresu yera escoyer al Presidente de la República. Santa Cruz presentóse como candidatu a Presidente de la República y foi sofitáu polos conservadores, pero los diputaos lliberales del Congresu optaron por escoyer al mariscal [[José de La Mar]] ([[9 de xunu]] de 1827). Santa Cruz quedó bien descontentu con esa eleición, al igual qu'otros militares ambiciosos como [[Agustín Gamarra]] y [[Antonio Gutiérrez de la Fuente]], polo que toos ellos formaron un triunviratu que se punxo a trabayar en pro de la cayida de La Mar, lo qu'a lo postrero lo llograríen. Pero mentanto, el gobiernu caltener alloñáu, destacar como [[ministru plenipotenciario]] de Perú en [[Santiago de Chile]]. Ellí topábase cuando en mayu de [[1828]] producióse la [[invasión peruana de Bolivia de 1828|invasión peruana de Bolivia]] al mandu del xeneral Gamarra, que'l so oxetivu yera poner fin a la influyencia bolivariana en dichu país. El [[6 de xunetu]] de 1828 roblóse'l [[Tratáu de Piquiza]], pol cual el presidente [[Antonio José de Sucre]] arrenunció al poder qu'exercía en Bolivia y alcordóse el retiru de les tropes colombianes. Al igual que Gamarra, Santa Cruz consideraba que fuera un error de Bolívar dixebrar l'Altu y el Baxu Perú, polo que se propunxeron axuntalos nuevamente, anque cada quien tenía un plan distintu pa llevalo a cabu. == Presidente de Bolivia (1829-1839) == Tres el fin de la influyencia colombiana en Bolivia, esti país viose amenaciáu en cayer na anarquía. Foi entós cuando'l Congresu bolivianu tomó una decisión trascendental: el [[31 de xineru]] de 1829 escoyó a Santa Cruz como Presidente de Bolivia. Santa Cruz, que se topaba en Chile, pidió permisu al Congresu peruanu p'asumir dicha invistidura, lo que-y foi concedíu. En camín escontra Bolivia pasó por [[Arequipa]], onde casóse cola dama peruana [[Francisca Cernadas]] con quien tendría numberosa descendencia. Según una carta so que data d'esi añu y qu'unvió a los sos amigos d'Arequipa antes de partir a Bolivia, tenía yá claro'l suañu que se proponía cristalizar: convertir a Bolivia na Macedonia d'América del Sur,<ref>Basadre 1998, p. 228.</ref> esto ye, na unificadora del mundu andín, como Macedonia lo foi del mundu griegu. Santa Cruz xuró la Presidencia provisional de Bolivia'l [[24 de mayu]] de [[1829]]; esi mesmu día promulgó una llei d'amnistía y derogó la Constitución Vitalicia de 1826. [[Lliberal]] de talante organizador, impulsó una serie de midíes reformistes, pacificó el país, reorganizó l'exércitu, reestructuró les maltrechas finances y fixo meyores nel campu económico y educativo. En [[1831]] arrenunció al mandu provisional ante l'Asamblea boliviana (presidida por [[Casimiro Olañeta]]), pero volvió otorgáse-y el poder, col grau de mariscal y capitán xeneral del exércitu bolivianu (yá yera Gran Mariscal del exércitu peruanu y Xeneral del exércitu de Colombia). Concedióse-y amás el títulu de Gran Ciudadanu Restaurador de la Patria. Na práutica, Santa Cruz gobernó como dictador. Sol so influxu, l'Asamblea boliviana dio la Constitución lliberal de 1831, que, ente otres midíes, estableció que'l Presidente sería escoyíu por cuatro años, con posibilidá a la reeleición. Santa Cruz foi escoyíu Presidente Constitucional, pero pidió facultaes estraordinaries, que-y fueron concedíes tres solmenaos alderiques parllamentarios. === Obra alministrativa === * Estableció les escueles lancasterianas. * Creó la [[Universidá Mayor de San Andrés]], de [[La Paz]] y la [[Universidá Mayor de San Simón]], de [[Cochabamba]]. * Creó'l colexu de medicina de La Paz, el colexu nacional de ciencies y el [[Colexu Militar de Bolivia]]. * Fixo planes por que mozos instruyíos fueren a Europa. * Afitó les atribuciones de los prefeutos, gobernadores, correxidores y alcaldes de campu. * Ordenó la facienda pública, lo que dio como resultáu aforros considerables. * Afixo'l Códigu Civil de Napoleón y el proyeutu del Códigu Penal del diputáu español Calatrava, y la formación del Códigu d'Enxuiciamientos y de los códigos Mercantil y Mineru, por comisiones especiales a que les sos sesiones dacuando allegó. * Iguó'l primera [[Censu (estadística)|censu]] de la república y la preparación del primer mapa xeneral d'ella. * Robló un tratáu de comerciu en [[Francia]] que'l so primer representante llegó entós a Bolivia. * Estableció un Bancu de descuentu y circulación. * Impunxo la publicidá na inversión de los caudales públicos per mediu de la Contadoría Xeneral. * Construyó pontes y caminos. Pa enterase de les necesidaes rexonales y locales, Santa Cruz viaxó per tol país, llegando a [[Acovez (puertu)|Acovez]] nel [[océanu Pacíficu]], puertu que declaró francu p'aguiyar el so comerciu y llegando tamién a [[Tarija]] na frontera arxentina. * Reorganizó y profesionalizó l'[[exércitu bolivianu]], como mediu de defensa ante'l peligru que representaba les pretensiones del presidente Gamarra de Perú, pero coles mesmes planiando una eventual invasión al Perú. Nesti llabor collaboraron dellos militares estranxeros, ente ellos l'alemán Braun y l'irlandés O'Connor. Tamién foi entamada la guardia nacional. * Una midida so bien censurable foi la emisión de moneda feble o de baxa llei (1830). == Confederación Perú-Boliviana (1836-1839) == === Prolegómenos === Daquella, el Perú vivía un estáu d'anarquía. El presidente provisional de Perú, xeneral [[Luis José de Orbegoso]], topábase acorviáu poles revueltes internes, la postrera de les cualos encabezar el xeneral [[Felipe Santiago Salaverry]], quien se autoproclamó Xefe Supremu de Perú en febreru de 1835, y foi pasu ente pasu estendiendo la so autoridá nel restu del país. Orbegoso replegar escontra'l sur ya instaló el so precariu gobiernu n'[[Arequipa]]. Daquella, el mariscal Agustín Gamarra, que yera'l mayor opositor del réxime de Orbegoso, topábase desterráu en Bolivia. Vista la crítica situación de Perú, Santa Cruz y Gamarra entrevistar en Chuquisaca, onde entamaron llevar a cabu'l proyeutu de la Confederación peruanu boliviana. Esta taría formada por trés estaos: Norte (norte peruanu), Centru (sur peruanu) y Sur (Bolivia) y llevaría el nome de República Peruana, col pabellón bicolor peruanu. Gamarra comprometer a ingresar al Perú por Puno y ocupar el Cuzco, onde autorizaría la declaración de la independencia del Estáu del Centru; pela so parte Santa Cruz comprometer a llograr el sofitu d'Arequipa y la eliminación de Orbegoso.<ref>Basadre 1998, p. 297.</ref> Ensin esperar la ratificación del so pactu con Santa Cruz, Gamarra crució la frontera peruanu-boliviana (mayu de 1835) y ocupó Puno y el Cuzco, onde llogró l'adhesión d'importantes guarniciones. Sollertáu pola presencia de Gamarra en suelu peruanu, Orbegoso solicitó l'auxiliu de Bolivia, faciendo usu d'una autorización del Congresu dada mientres la [[Guerra civil peruana de 1834|guerra civil de 1834]], que-y dexaba solicitar ayuda estranxera en casu de que la República travesara seriu peligru. Santa Cruz amosóse interesáu nesta propuesta, que-y paeció bien ventaxosa, y decidió entós dexar de llau los sos tratativas con Gamarra.<ref>Basadre 1998, p. 298.</ref> Hai que destacar que Orbegoso desconocía los alcuerdos ente Santa Cruz y Gamarra. El pactu ente Santa Cruz y Orbegoso roblóse'l [[15 de xunu]] de 1835 y pol mesmu Santa Cruz comprometióse unviar al so exércitu al Perú pa restablecer l'orde, depués de lo cual garantizaría la formación d'una Asamblea representativa del norte peruanu y otra del sur, que teníen de decidir la nueva forma de gobiernu de Perú. Darréu y en cumplimientu del pactu, Santa Cruz invadió'l Perú con un exércitu de 5.000 bolivianos y peruanos, que se prepararen mientres años pa tal fin.<ref>Basadre 1998, p. 299.</ref> Gamarra, enfurecido con Santa Cruz por romper el pactu que fixeren en Chuquisaca, decidió aliase con Salaverry pa enfrentar a los bolivianos. Esta alianza formalizóse'l [[27 de xunetu]] de 1835, nel Cuzco. === Guerra pol establecimientu de la Confederación === {{AP|Guerra ente Salaverry y Santa Cruz}} [[Ficheru: Salaverry2.jpg |thumb|right|250px|Xeneral [[Felipe Santiago Salaverry]].]] Esta guerra tuvo dos fases: * La guerra ente Gamarra y Santa Cruz. * La guerra ente Salaverry y Santa Cruz. El primeru que salió a enfrentar a Santa Cruz foi Gamarra, quien axuntó un exércitu nel Cuzco, na so mayoría integráu por indios armaos de palos. Con asemeyada fuercia enfrentó al bien preparáu exércitu bolivianu, siendo derrotáu na [[batalla de Yanacocha]], el [[13 d'agostu]] de 1835. Gamarra llogró escapar y pasó a Lima, siendo depués desterráu a [[Costa Rica]] poles mesmes autoridaes salaverristas, roceanes de la so presencia. Simultáneamente, Salaverry poner en marcha escontra'l sur de Perú, declarando la guerra a muerte a los bolivianos. Apoderar d'Arequipa, pero nun pudo revertir el fechu que la mayor parte del sur peruanu simpatizara cola federación con Bolivia y diera el so sofitu a Santa Cruz, polo que les sos fuercies viéronse amenorgaes. Tres un trunfu inicial na [[batalla de Uchumayo]], Salaverry foi derrotáu totalmente por Santa Cruz na [[batalla de Socabaya]], el [[7 de febreru]] de 1836, y fusiláu el día 18 en Arequipa. === La Confederación === {{AP|Confederación Perú-Boliviana}} L'[[Asamblea de Sicuani|asamblea de los departamentos del sur de Perú]] (Cuzco, Arequipa, Ayacucho y Puno), axuntada en [[Sicuani]], creó l'[[Estáu Sur Peruanu]] y designó como'l so Supremu Proteutor a Santa Cruz (marzu de 1836). Unos meses dempués axuntóse l'[[Asamblea de Huaura|asamblea de los departamentos del norte]] (Amazones, Lima, La Llibertá y Junín) en [[Huaura]] (agostu de 1836), qu'alcordó la creación del [[Estáu Nor Peruanu]], otorgando igualmente'l poder político a Santa Cruz como Supremu Proteutor. D'otru llau, en Bolivia axuntar en xunu un Congresu Estraordinariu ([[Congresu de Tapacarí]]) que dio autorización a Santa Cruz pa llevar alantre'l proyeutu de la Confederación. El [[16 d'agostu]] de 1836 Santa Cruz tomó posesión del mandu supremu en Lima, na so calidá de Supremu Proteutor del Estáu Nor Peruanu, como yá lo yera del Sud Peruanu; caltenía coles mesmes la presidencia de Bolivia. Por decretó dáu'l [[28 d'ochobre]] del mesmu añu estableció la [[Confederación Perú-Boliviana]], integrada polos trés estaos o repúbliques: * El [[Estáu Nor Peruanu]] con capital en [[Lima]]; * El [[Estáu Sur Peruanu]], con capital en [[Tacna]], y * L'[[Estáu Bolivianu (Confederación Perú-Boliviana)|Estáu Bolivianu]], con capital en [[La Paz]]. Santa Cruz convocó depués a un congresu de plenipotenciarios de los trés estaos, el llamáu [[Congresu de Tacna]], por qu'aldericara les bases de la estructura alministrativa de la Confederación. Esti Congresu dio la llamada «Llei fundamental de la Confederación Perú-Boliviana», más conocíu como'l [[Pactu de Tacna]] ([[1 de mayu]] de [[1837]]), qu'ofició de [[Constitución|carta magna]] o constitución política. D'alcuerdu a esti documentu, cada Estáu tendría'l so propiu gobiernu, pero esistiría un poder executivo central (Protectoráu) y un poder llexislativu xeneral (un Congresu con dos cámares: la de senadores y la de representantes). Santa Cruz foi designáu como [[Proteutor de la Confederación Perú-Boliviana]], con un periodu de gobiernu de diez años, con posibilidá de reeleición continua. Como'l Pactu de Tacna nun satisfixo nin a Bolivia nin a los dos Perúes, debíu principalmente a que los plenipotenciarios del Congresu fueren impuestos por Santa Cruz, este decidió convocar un nuevu Congresu, el [[13 de marzu]] de [[1838]]. Pero la guerra desamarrada per Chile y los emigraos peruanos contra la Confederación torgaron la xunta d'esa nueva asamblea. === Llabor alministrativu === Nesti aspeutu la so obra foi vasta: * Reorganizó l'alministración de xusticia. * Dictó un Reglamentu de Comerciu, y el so complementu, un Reglamentu d'Aduanes. * Empecipió la estadística nacional. * Fixo un [[Censu (estadística)|censu]] nel territoriu peruanu, que dio una población de 1.373.736 habitantes. * Estableció una meyor vixilancia sobre les rentes y los gastos. Sumió'l déficit del presupuestu nacional. * Creó los ministerios del Interior, de Rellaciones Esteriores y de Guerra y Marina. * Creó la Lexón d'Honor, a imitación de la francesa. * Punxo en vixencia nel Perú los códigos civil, penal y d'enxuiciamientos, según el Reglamentu de Tribunales, que yá rexíen en Bolivia. Anque mancaron el nacionalismu de los peruanos, estes midíes significaron un progresu sustancial, pos se reemplazaba a l'antigua y confusa llexislación colonial con otra más moderna. * Fomentó los cultivos de [[trigu]] y [[caña d'azucre]], según la esportación de llana d'oveya y algodón. * Aumentó la esplotación minera d'oru, plata, cobre, azogue y salitre. * Declaró puertos llibres (ye dicir abiertos al tráficu internacional marítimu) a los d'[[Arica]], [[Acovez (puertu)|Acovez]], [[Callao]] y [[Paita]], tou lo cual significó un axatáu golpe pal comerciu marítimu del puertu chilenu de [[Valparaíso]]. * Ameyoró los servicios de Beneficencia y d'Instrucción Pública. * Ameyoró la [[Biblioteca Nacional de Perú]]. En contraparte con esti destacáu llabor alministrativu, Santa Cruz tuvo desaciertos al promulgar midíes que mancaron los sentimientos nacionalistes de los peruanos: * L'adopción pa los soldaos peruanos del uniforme del exércitu bolivianu. * Fixo circular en territoriu peruanu la moneda boliviana de baxa llei (moneda feble). === Fin de la Confederación === {{AP|Guerra contra la Confederación Perú-Boliviana}} [[Ficheru: Agustin Gamarra.jpg|thumb|left|250px|El Mariscal [[Agustín Gamarra]], l'adversariu agafáu de Santa Cruz.]] L'establecimientu de la Confederación Perú-Boliviana, según la figura de Santa Cruz como la so máxima autoridá, xeneró'l descontentu de los gobiernos de [[Chile]] y d'[[Confederación Arxentina|Arxentina]], pero muncho más del primeru que del segundu. Gobernaba entós en Chile'l más acérrimo enemigu de la Confederación: el ministru [[Diego Portales]]. Magar [[José Joaquín Prieto]] yera'l presidente de Chile, Portales yera quien de fechu gobernaba'l país, ostentando trés de los cuatro ministerios esistentes (Interior y Rellaciones Esteriores; Xusticia, Cultu ya Instrucción Pública; Guerra y Marina, esto ye, toos sacante Facienda). Portales entevio'l peligru que significaba pa los intereses de Chile l'afitamientu de la Confederación, yá que so la solombra d'esta non podría algamar la hexemonía continental que añoraba pal so país. Aduciendo una serie de sides, el gobiernu chilenu declaró la guerra a la Confederación ([[26 d'avientu]] de 1836). Magar la idea d'entrar en guerra contra la Confederación yera por demás impopular na opinión pública chilena, la muerte de Portales, el [[3 de xunu]] de 1837, fusiláu en [[Valparaíso]] a manes d'un batallón que [[Diego_Portales#El_Mot.C3.ADn_de_Quillota|remontóse precisamente por ser contrariu a la guerra]], paradojalmente allanó el camín a la entrada definitiva de Chile a la guerra socatrada pol mesmu Portales, causa qu'agora, tres la muerte del ministru, gociaba de gran sofitu popular. Los chilenos unviaron escontra'l Perú una primer espedición, llamada “Restauradora” y que taba al mandu del almirante [[Manuel Blanco Encalada]], y col sofitu de los emigraos peruanos opositores de Santa Cruz, encabezaos pol xeneral [[Antonio Gutiérrez de la Fuente]]. En desembarcando n'[[Islay (Perú)|Islay]] y ocupar [[Arequipa]], los restauradores nun recibieron el sofitu de la población y fueron cercaos poles [[Exércitu Confederáu Perú-Bolivianu|fuercies confederaes]] al mandu del mesmu Santa Cruz. Dambes partes celebraron un tratáu de paz, denomináu [[Tratáu de Paucarpata]] ([[17 de payares]] de 1837), pola cual Santa Cruz dexó volver a la so patria a los chilenos, a condición de que reconocieren la Confederación. Ente que nel otru frente, los bolivianos contuvieron la ofensiva arxentina, l'exércitu bolivianu, sol mandu del xeneral [[Otto Philipp Braun]] derrota a la [[Confederación Arxentina]] na [[Batalla de Montenegro]], llogrando la so retirada na zona de Tarija ya inclusive pasaron la frontera y amagaron la ciudá de [[Jujuy]].. El gobiernu chilenu desconoció'l Tratáu de Paucarpata y una segunda Espedición Restauradora partió de [[Valparaíso]]. Taba al mandu del xeneral chilenu [[Manuel Bulnes]], y cuntaba igualmente col sofitu de los emigraos peruanos, encabezaos esta vegada por [[Agustín Gamarra]] ([[Exércitu Xuníu Restaurador]]). Esta espedición desembarcó en [[Distritu de Rancón|Rancón]], a unos 37 [[km]] al norte de Lima, ye dicir en territoriu del Estáu Nor-Peruanu, onde la causa de la confederación nun tenía tanta popularidá como nel sur. El presidente de dichu Estáu, mariscal Orbegoso, asumió una posición peruanista pura y propúnxose espulsar tanto a los chilenos como a los bolivianos, pero resultó ganáu polos restauradores nel [[combate de Portada de Guías]], nes contornes de Lima ([[21 d'agostu]] de 1838). Los restauradores ingresaron a Lima y Gamarra foi proclamáu como ''Presidente provisional de Perú''; pero en payares del mesmu añu tuvieron qu'abandonar [[Lima]], que volvió poder de los confederaos. Los restauradores decidieron entós camudar l'escenariu de la llucha. Retirar al [[Caleyón de Huaylas]], nel norte de Perú, onde se suministraron y reorganizaron. Tres un primer alcuentru indecisu en [[Combate de Buin|Buin]], los confederaos, con Santa Cruz a la cabeza, fueron definitivamente ganaos na [[batalla de Yungay]] ([[20 de xineru]] de [[1839]]). Santa Cruz fuxó apresuradamente escontra Lima, onde llegó tres cuatro díes de cabalgata. Con llárimes nos güeyos informó a unos pocos amigos la derrota que sufriera. Pero nun se dio por vencíu y coló escontra [[Arequipa]] col propósitu de xubir a Bolivia y empezar una guerra de reconquista. Pero al llegar a Arequipa enteróse que los xenerales bolivianos Ballivián y Velasco sublevárense contra él. Viendo pos, tou perdíu, arrenunció a tol so poder el [[20 de febreru]] de 1839 y dirixióse al puertu d'[[Islay (Perú)|Islay]] acompañáu por dellos oficiales lleales. Ellí embarcóse na fragata inglesa ''Sammarang'', aldu al [[Ecuador]]. Asina remató'l so gobiernu como proteutor del estáu binacional peruanu y el bolivianu. == Destierru == [[Ficheru: Andres de Santa Cruz.jpg|thumb|right|250px|El Mariscal Andrés de Santa Cruz. Semeya del Archivu Courret.]] Anició dalgún tiempu en [[Guayaquil]] y depués en [[Quitu]]. Al saber que'l so nome yera invocáu en socesivos pronunciamientos, intentó volver a Bolivia. En desembarcando na [[Camarones|caleta de Camarones]] siendo entá territoriu peruanu foi prindáu'l [[2 de payares]] de [[1843]]. Sollertaos pola so presencia, representantes de los gobiernos de [[Perú]], [[Bolivia]] y [[Chile]] axuntar pa decidir la so suerte, considerándolo un perturbador del orde públicu. Foi apurríu al gobiernu de Chile, que lo confinó en [[Chillán]], con toa clase de comodidaes, al sur del país (incluyida la contratación d'un cocineru francés pa encargase de la so alimentación). Ellí visitó-y el sabiu [[Ignacio Domeyko|Domeyko]], quien escribió les impresiones que-y produció'l vieyu Proteutor: {{cita|Pola so cara y la so figura tenía l'aire d'un simple indiu de los cordales bolivianos. D'una talla tan pequeña como [[Adolphe Thiers|Thiers]], flacu, secu, d'un color cobrizu, frente estrecha y pelos negros y gruesos. Los sos güeyos yeren negros d'ébanu, brillosos; pero con una espresión de rocea, les sos mexelles anches y salientes, y los llabios, trupos; la cara paecía siempres afaitada. Nun se dexaba ver nél la murnia. Nun tenía aire de meditar enforma de lo que falaba; sicasí, nun dicía tontures. El so xuiciu yera rectu, con cierta penetración y espíritu práuticu, pero con poca ciencia. Nun cesaba de suañar cola revolución y cola conquista del so tronu. Caltenía comunicaciones secretes colos sos partidarios de [[La Paz]] y [[Potosí]] y más d'una vegada consiguió burllar la vixilancia...<ref>Citáu en: Basadre 1998, p. 347.</ref>}} Esti confinamientu provocó les protestes de los gobiernos d'[[Ecuador]], [[Francia]] ya [[Inglaterra]], polo que tres un nuevu alcuerdu ente [[Chile]], [[Bolivia]] y [[Perú]] dispúnxose qu'abandonara suelu americanu y partiera escontra [[Europa]] ([[17 d'avientu]] de [[1845]]). Pasó a [[Francia]], onde dempués de pasar dellos inconvenientes, desempeñó como [[ministru plenipotenciario]] de [[Bolivia]] de [[1848]] a [[1855]]. == Últimos años == Tornó del destierru en [[1855]], postulando esi mesmu añu dende Arxentina a la presidencia de Bolivia, pero foi vencíu pol xeneral [[Jorge Córdova]]. A este, yá presidente, cafió-y que Santa Cruz decidiera afincase na [[provincia de Salta|provincia arxentina de Salta]] cerca a la frontera con Bolivia, polo que llogró que fuera retiráu d'ende, estableciéndose entós na [[provincia d'Entre Ríos]]. Mientres esta estancia n'Arxentina venceyar cola familia del presidente [[Justo José de Urquiza]] con que la so fía casó al so fíu Simón. Dalgún tiempu dempués tornó a Francia y establecióse en [[Versalles]], onde vivía la so familia. Tres un periplu como [[embaxador]], [[diplomáticu]] y [[ministru plenipotenciario]], finó'l 25 de setiembre de 1865 en [[Beauvoir]], cerca de [[Nantes]], y foi soterráu en Versalles. Poco antes, al tener noticies del [[Guerra Hispanu-Suramericana|conflictu ente España y el Perú]], escribiera una emocionante carta al presidente peruanu [[Juan Antonio Pezet]] recordando les glories de la independencia y ufiertándose para lo que fuera menester.<ref>Basadre 1998, p. 348.</ref> == Repatriación de los sos restos == En [[1965]] con motivu del centenariu del so fallecimientu, los restos del Mariscal Andrés de Santa Cruz fueron repatriaos de [[Francia]] y treslladaos nuna solemne ceremonia a la [[Catedral Metropolitana (La Paz)|Catedral de la Paz]] onde reposen hasta güei.<ref>{{Enllaz rotu|1=[http://www.redpizarra.org/Presidentes/Andr%Y9sDeSantaCruz Gobiernu del Mariscal Andrés de Santa Cruz] |2=http://www.redpizarra.org/Presidentes/Andr%Y9sDeSantaCruz |bot=InternetArchiveBot }}</ref> == Interpretación de la so figura == [[Ficheru:Prócer Santa Cruz 1823.jpg|thumb|Efixes de Santa Cruz nel [[Panteón de los Próceres]] en Lima]]Pa la historiografía boliviana y parte de la peruana Santa Cruz ye un personaxe sobresaliente, consideráu un gran líder, vencedor de la independencia, arteru políticu y alministrador. Pa los bolivianos en particular ye'l caudiellu que llevó a la so nación a una dómina de máximu apoxéu, que nunca más volvió tener. La posición peruana atópase estremada. Pa munchos peruanos Santa Cruz simbolizó'l pruyimientu d'unión ente l'Altu y el Baxu Perú, y resáltase el llabor alministrativu que realizó y que produció una dómina, magar curtia, d'orde y progresu en tolos aspeutos. Sicasí, pa los opositores peruanos, Santa Cruz representó un seriu peligru pa la unidá y la independencia de Perú. Sofitar nel fechu que'l proyeutu confederativo, impuestu coles armes y ensin consultar la voluntá popular, yera no fondero fráxil y tou faía abarruntar que tarde o aína s'esbarrumbaría; el peligru mayor aniciaba en que, según paez, el plan expansionista mínimu de Santa Cruz yera amestar el sur peruanu a Bolivia, polo que'l Perú corrió nesos años un seriu riesgu de quedar amenorgáu al territoriu del [[Estáu Nor-Peruanu]]. Sabemos tamién que, cuando en 1839 pasó desterráu a Ecuador, pidió sofitu a esta república nel so intentu de retomar el poder nel Perú, cola promesa de face-y cesiones de territoriu, una vegada realizáu'l so plan.<ref>Basadre 1998, p. 346.</ref> == Discutiniu sobre la so nacionalidá == Hasta antes de 1825, añu en que se creó la [[República de Bolívar]], los habitantes de [[Llamargues]] yeren llamaos cola denominación colonial tradicional «altoperuanos» y en términos más xenerales, a cencielles peruanos. Cola creación de Bolivia, el términu bolivianu empezó a faese estensivu a quien yeren orixinarios de les rexones entendíes na nueva república anque nacieren en feches anteriores, como yera'l casu de Santa Cruz, nacíu en [[La Paz]]. Cuando les tropes peruanes del xeneral Agustín Gamarra forzaron la salida de Sucre de Bolivia ya instalóse ellí un gobiernu transitoriu presidíu por [[José Miguel de Velasco]], este, por pidimientu popular, mandó a llamar a Santa Cruz por qu'asumiera el poder en Bolivia. Santa Cruz, que s'atopaba en Chile cumpliendo funciones diplomátiques al serviciu del estáu peruanu, manifestó entós que yera nel Perú onde tenía «los sos meyores amigos» y onde se sentía amestáu «pola gratitud y pola sangre» y onde los sos esfuercios protexíos pola fortuna fueron consagraos pol ciñu», pero ante los fondos males que carecía la so tierra natal y los cordiales llamaos que-y faíen los sos habitantes diría allá, manifestando tamién que quería a Bolivia «siempres amiga de Perú»; dellos historiadores creen ver nesta frase la maduración del proyeutu de Santa Cruz d'unificar dambos estaos, con fecha de 1829.<ref>Basadre 1998, p. 229.</ref> Antes de partir a Bolivia, Santa Cruz pidió permisu al Congresu peruanu p'asumir la presidencia de Bolivia, que-y foi concedíu. Dambes naciones consideráben-y pos, como unu de los suyos. Pero les venetaes polítiques tresmanaríen tou ello. Al españar la guerra pol establecimientu de la confederación, los enemigos de Santa Cruz nel Perú (representaos por Gamarra, Salaverry y les elites costeñas) considerar un estranxeru usurpador. Derrotaos estos nun primer momentu, pasaron al Ecuador y a Chile como emigraos y nun agambaron na so intención de volver y acabar cola Confederación. Finalmente Chile entamó dos espediciones llamaes “restauradores”. Tamién s'alzó'l descontentu en Bolivia onde se tachó a Santa Cruz de peruanofilo. Tres la derrota de Santa Cruz y la disolución de la Confederación en [[1839]], nel Perú siguió considerándose al desaposiáu Proteutor como un advenedizu, sicasí esto nun torgar que la so figura seya incluyida darréu en diverses obres biográfiques sobre personaxes peruanos destacaos, como tamién en Bolivia. == Matrimoniu y descendencia == [[Ficheru:Santa Cruz y su familia.jpg|thumb|right|250px|Santa Cruz, acompañáu de la so familia, en La Paz.]] Casóse en xineru de 1829, n'[[Arequipa]], cola dama cusqueña '''María Francisca de Paula Cernadas y de la Cámara''',<ref>[http://gw0.geneanet.org/antonioalvistur?lang=es;p=maria+francisca+de+paula;n=cernadas+camara;oc=56695 Ficha personal en Geneanet]</ref> fía del gallegu Pedro Antonio de Cernadas y Bermúdez de Castro, oidor de [[Real Audiencia del Cuzco]], y la cusqueña Eulalia de la Cámara y Mollinedo, con quien tuvo a:<ref>[http://gw1.geneanet.org/fracarbo?lang=es;pz=francisco+javier+manuel;nz=carbone+montes;ocz=0;p=simon+andres+rafael;n=de+santa+cruz+y+cernadas Descendencia d'Andrés de Santa Cruz]</ref> * Simón Andrés Rafael de Santa Cruz * Pedro Octavio de Santa Cruz * María Trinidad Eulalia Enriqueta de Santa Cruz * Elena Basilia de Santa Cruz * Andrés Octavio de Santa Cruz * María Mercedes Clementina de Santa Cruz * María Victoria de Santa Cruz * Manuel Alejandro Óscar de Santa Cruz * Andrés Domingo Frisu de Santa Cruz {{Socesión | predecesor = [[Simón Bolívar]]<br /><small>Dictador</small> | títulu = [[Presidente de Perú|Presidente del Conseyu de Gobiernu de Perú]] | periodu = [[3 de setiembre]] de [[1826]] a [[27 de xineru]] de [[1827]]<br />[[Ficheru:Escudo nacional del Perú.svg|50px]] | socesor = Él mesmu<br /><small>Presidente de la Xunta de Gobiernu</small> | predecesor2 = Él mesmu<br /><small>Presidente del Conseyu de Gobiernu</small> | títulu2 = [[Presidente de Perú|Presidente de la Xunta de Gobiernu de Perú]] | periodu2 = [[27 de xineru]] de [[1827]] a [[9 de xunu]] de [[1827]]<br />[[Ficheru:Escudo nacional del Perú.svg|50px]] | socesor2 = [[Manuel Salazar y Baquíjano]]<br /><small>Presidente Interín</small> | títulu3= [[Presidente de Bolivia]] | periodu3= [[24 de mayu]] de [[1829]] a [[17 de febreru]] de [[1839]]<br />[[Ficheru:Coat of arms of Bolivia.svg|50px|center]] | predecesor3= [[José Miguel de Velasco]] | socesor3= [[José Miguel de Velasco]] | predecesor4 = [[Luis José de Orbegoso]]<br /><small>Presidente Provisional de Perú</small> | títulu4 = [[Proteutor de la Confederación Perú-Boliviana]] | periodu4 = [[11 d'agostu]] de [[1836]] a [[28 de xineru]] de [[1839]]<br />[[Ficheru: Flag of the Peru-Bolivian Confederation.svg|50px]] | socesor4 = [[Agustín Gamarra]]<br /><small>Presidente Provisional de Perú</small> }} == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == <div class="references-small"> * [[Jorge Basadre|BASADRE, Jorge]]: ''Historia de la República de Perú. 1822 - 1933'', Octava Edición, correxida y aumentada. Tomos 1 y 2. Editada pol Diariu "La República" de Lima y la Universidá "Ricardo Palma". Impresu en Santiago de Chile, [[1998]]. * "Biografíes peruanes" Editorial Alexis Y.I.R.L Arequipa-Perú. * [[Enrique Chirinos Soto|CHIRINOS SOTU, Enrique]]: ''Historia de la República (1821-1930)''. Tomu I. Dende San Martín hasta Augusto B. Leguía. Lima, AFA Editores Importadores S.A, 1985. * [[Alberto Tauro del Pino|TAURO DEL PINU, Alberto]]: :- ''Perú: Dómina Republicana''. Tomu I. Lima, Ed. [[PEISA]], 1973. Tomu 34 de la [[Biblioteca Peruana]] publicada col auspicio del Gobiernu Revolucionariu de Perú :- ''Enciclopedia Ilustrada de Perú''. Tercer Edición. Tomu 7. FER/GUZ. Lima, PEISA, 2001. ISBN 9972-40-156-1 * [[Rubén Vargas Ugarte|VARGAS UGARTE, Rubén]]: ''Historia General del Perú''. Sestu, Séptimu y Octavu Tomu. Primer Edición. Editor Carlos Milla Batres. Lima, Perú, 1971. * DELLOS AUTORES: ''Historia de Perú''. Lima, Lexus Editores, 2000. ISBN 9972-625-35-4 * DELLOS AUTORES: ''Grandes Forxadores de Perú''. Lima, Lexus Editores, 2000. ISBN 9972-625-50-8 * [[Carlos Wiesse|WIESSE, Carlos]]: ''Historia de Perú. La República''. Lima, Llibrería Francesa Científica y Casa Editorial Y. Rosay, 1939. Cuarta Edición. * Germán A. de Rezar, ''El Congresu de Panamá de 1826 y otros ensayos d'integración nel sieglu XIX. Estudiu y fontes documentales anotaes'', UAM-Eon, Méxicu, 2006. ISBN 970-31-0656-0. </div> == Ver tamién == * [[Presidente de la República de Perú]] * [[Presidente de la República de Bolivia]] * [[Historia de Perú]] * [[Historia de Bolivia]] * [[Confederación Peruanu-Boliviana]] * [[Campaña de Pacificación de Perú]] == Enllaces esternos == {{commonscat|Andrés de Santa Cruz}} *[https://web.archive.org/web/20111228020829/http://www.lostiempos.com/diario/actualidad/politica/20111025/la-onu-celebro-66-anos-de-su-fundacion_146896_303863.html Homenaxe a Andrés de Santa Cruz per parte de la ONX y les sos 66 años.] *[https://web.archive.org/web/20151015053425/http://www.lostiempos.com/diario/actualidad/nacional/20111024/onu-celebra-aniversariu-en-la paz-con ufrienda floral-en-tumba-de-mariscal_146791_303644.html Ufrienda floral al Mariscal Andrés de Santa Cruz per parte de la ONX y la so 66º aniversariu.] *[http://www.lapatriaenlinea.com/?t=onu-celebro-aniversariu-con ufrienda floral-ante-resto-del mariscal santa-cruz&nota=86742| Ufrienda de flores ante los restos del Mariscal de Zepita.] *[https://web.archive.org/web/20111202045931/http://www.lostiempos.com/diario/actualidad/nacional/20111130/peru-y-bolivia-ratifiquen-unidá-y-integracion-en-homenaxe-a-natalicio-de_151552_314583.html Homenaxe a la nacencia del Mariscal Santa Cruz.] *[https://web.archive.org/web/20120526163833/http://www.fmbolivia.com.bo/noticia14380-la casa-de-andres-de-santa-cruz-en-penes-q1.html Casa d'Andrés de Santa Cruz declarada monumentu nacional.] *{{Enllaz rotu|1=[http://www.lostiempos.com/diario/actualidad/nacional/20101130/en-huarina-homenaxaren-a-fundador-de-confederacion-peru_101518_197471.html En Huarina homenaxen al Mariscal de Zepita por ser el so llugar de nacencia.] |2=http://www.lostiempos.com/diario/actualidad/nacional/20101130/en-huarina-homenaxaren-a-fundador-de-confederacion-peru_101518_197471.html |bot=InternetArchiveBot }} *{{Enllaz rotu|1=[http://www.correodelsur.com/2011/1201/40.php Homenaxe al Mariscal na Plaza d'Armes de la ciudá de Huarina.] |2=http://www.correodelsur.com/2011/1201/40.php |bot=InternetArchiveBot }} *[http://www.eabolivia.com/social/10515-rendiran-homenaxe-al fundador-de-la-confederacion-peru-boliviana.html va rindise homenaxe al fundador de la Confederación peruanu-boliviana.] {{NF|1792|1865|Santa Cruz, andres de}} {{Tradubot|Andrés de Santa Cruz}} [[Categoría:Persones de La Paz]] [[Categoría:Gobernantes de Perú]] [[Categoría:Mariscales de Bolivia]] [[Categoría:Masones de Bolivia]] [[Categoría:Militares de Bolivia]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Bolivia]] [[Categoría:Presidentes de Bolivia]] dd4ll0qmnkd7u2ommfehkz6p35is3k4 Zenón Noriega Agüero 0 155603 4377009 4307459 2025-06-17T14:56:07Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Xunta => dicha Xunta 4377009 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Zenón Noriega Agüero''' {{nym}} foi un [[militar]] y [[políticu]] peruanu qu'ocupó interinamente la [[Presidentes de Perú|presidencia de Perú]] en [[1948]] y en [[1950]], como xefe d'una Xunta Militar de Gobiernu, mientres el [[Ochenio de Manuel Odría]]. Foi tamién vicepresidente, presidente del Conseyu de Ministros y ministru de Guerra. == Biografía == Foi fíu de Wenceslao Noriega y María del Carmen Agüero. Cursó'l so [[educación secundaria]] nel Colexu Nacional de Cajamarca. En [[1917]] ingresó a la [[Escuela Militar de Chorrillos]], d'onde egresó como [[alférez]] d'[[artillería]] en [[1922]]. En [[1925]] xubió a [[capitán]] por aición distinguida. Cursó estudios na Escuela Cimera de Guerra de [[1928]] a [[1931]], onde se tituló d'oficial d'Estáu Mayor. Xubió a [[sarxentu mayor]] ([[1932]]) y a [[teniente coronel]] ([[1936]]), y pasó a ser ayudante del Ministeriu de Guerra, según xefe del Cuerpu d'Artillería N.° 2 y subdireutor de la Escuela d'Aplicación d'Artillería. En [[1943]] xubió a [[coronel]] y foi nomáu xefe d'una seición nel Estáu Mayor del Exércitu y la del Gabinete Militar instauráu nel gobiernu de [[José Luis Bustamante y Rivero]] en [[1945]], na que'l xeneral [[Manuel A. Odría]] yera'l ministru de Gobiernu y Policía. Pasó depués a ser comandante de la II División Llixera ([[1948]]). Foi xubíu a [[Xeneral de Brigada]] el [[6 de setiembre]] de [[1948]]. Al mandu de la so división encargar de reprimir el motín del [[Callao]], que foi una rebelión d'oficiales navales y la marinería promovida por elementos de l'ala esquierda del [[partíu Aprista|partíu aprista]] contra'l gobiernu del presidente Bustamante y Rivero ([[3 d'ochobre]] de [[1948]]). === Presidente de la Xunta Militar de Gobiernu === Al efectuase'l pronunciamientu militar d'[[Arequipa]] del xeneral [[Manuel A. Odría]] ([[27 d'ochobre]] de [[1948]]), Noriega topar en Lima, dende onde reparó atentamente'l desenvolvimientu de los acontecimientos. Finalmente, optó por quitar el so sofitu al presidente Bustamante y asina decidió'l trunfu de la llamada “revolución restauradora”, asumiendo interinamente la presidencia d'una '''Xunta Militar de Gobiernu''' ([[29 d'ochobre]] de [[1948]]). Poco dempués Odría llegó a Lima y asumió la presidencia de dicha Xunta, na que Noriega pasó a ser [[Ministru de Defensa de Perú|ministru de Guerra]] y [[Vicepresidente de Perú|primer vicepresidente de la República]]. Tres casi dos años de gobiernu, Odría arrenunció al mandu de la Xunta Militar pa postular a la presidencia de la República, yá que según la llei nun podía exercer el mandu coles mesmes, episodiu que ye conocíu como la baxada al llanu”. Noriega reemplazar na presidencia de la Xunta de Gobiernu, exerciendo por casi dos meses el [[Gobiernu de Perú|gobierno del país]], del [[1 de xunu]] a [[28 de xunetu]] de [[1950]]. Yá consagráu Odría como presidente constitucional tres unes cuestionables eleiciones, Noriega siguió al so serviciu como ministru de Guerra y presidente del Conseyu de Ministros. Foi xubíu a [[Xeneral de División]] en [[1953]]. Poco dempués foi acusáu d'entamar una combalechadura pa deponer a Odría, polo que foi destituyíu y unviáu al destierru a bordu d'unu de los buques de la marina (agostu de [[1954]]). Díxose que dicha combalechadura arreyó a importantes personaxes, siendo un síntoma del grau de descomposición al que llegara'l réxime odriísta. Noriega pasó a l'[[Arxentina]], onde foi recibíu pol presidente [[Juan Domingo Perón]]. Dos años dempués tornó al Perú y retiróse a la vida privada. Morrió en 1957. == Ministros d'Estáu (Gobiernu de Odría) == [[Ficheru:Zenón Noriega Aguero (Tumba).jpg|thumb|Balta de Zenón Noriega fuelga en [[Campusantu L'Ánxel]].]] * '''Xeneral de Brigada Zenón Noriega Agüero - Ministru de Guerra.''' * Contralmirante [[Roque A. Saldías]] - Ministru de Marina. * [[Alejandro Esparza Zañartu]] - Ministru de Gobiernu (Ministru del Interior). * Xeneral de Brigada Armando Artola - Ministru de Trabayu y Asuntos Indíxenes. * Xeneral FAP José L. Villanueva - Ministru d'Aeronáutica. * Contralmirante [[Ernesto Rodríguez Ventocilla]] - Ministru de Rellaciones Esteriores. * Contralmirante [[Federico Díaz Dulanto]] - Ministru de Rellaciones Esteriores. * Coronel [[Juan Mendoza Rodríguez]] - Ministru d'Educación Pública. * Coronel Alberto León Díaz - Ministru d'Agricultura. * Teniente Coronel Augusto Villacorta - Ministru de Facienda y Comerciu. * Coronel Alberto López - Ministru de Salú Pública y Asistencia social. * Teniente Coronel [[José del Carmen Cabrejo Mejía]] - Ministru de Fomentu y Obres Públiques. * Teniente Coronel Augusto Romero Lovo - Ministru de Xusticia y Cultu. == Ver tamién == *[[Ochenio de Manuel Odría]] == Bibliografía == * Chirinos Soto, Enrique: ''Historia de la República / 1930 -1985''. Tomu II. Dende Sánchez Cuetu hasta Alan García. Lima, AFA Editores, 1985. * Guerra, Margarita: ''Historia General del Perú''. Tomu XII. La República Contemporánea (1919-1950). Primer Edición. Editorial Milla Batres. Lima, Perú, 1984. ISBN 84-499-4818-5 * Portocarrero Graos, Ricardo: ''El Perú Contemporaneu''. Incluyíu en ''Historia de Perú''. Lima, Lexus Editores, 2000. ISBN 9972-625-35-4 * Tauro del Pino, Alberto: ''Enciclopedia Ilustrada de Perú.'' Tercer Edición. Tomu 11. MEN/OJE. Lima, PEISA, 2001. ISBN 9972-40-160-9 {{Socesión | predecesor = [[José Luis Bustamante y Rivero]]<br /><small>Presidente Constitucional</small> | títulu = [[Presidente de la República de Perú|Presidente interín de la Xunta de Gobiernu de Perú]]<br />[[Ficheru:Gran Sello de la República del Perú.svg |50px]] | periodu = [[29 d'ochobre]] de [[1948]] - [[1 de payares]] de [[1948]] | socesor = [[Manuel A. Odría]]<br /><small>Presidente Xunta de Gobiernu</small> | predecesor2 = [[José Gálvez Barrenechea]]<br /><small>1º Vicepresidente Constitucional</small> | títulu2 = [[Vicepresidente de Perú|Primer Vicepresidente de Perú]]<br />[[Ficheru:Gran Sello de la República del Perú.svg |35px]] | periodu2 = [[1 de payares]] de [[1948]] - [[1 de xunu]] de [[1950]] | socesor2 = Héctor C. Boza<br /><small>1º Vicepresidente Constitucional</small> | predecesor3 = Héctor Martínez | títulu3 = [[Ministru de Defensa de Perú|Ministru de Guerra de Perú]]<br />[[Ficheru:Gran Sello de la República del Perú.svg |35px]] | periodu3 = [[1 de payares]] de [[1948]] a [[9 d'agostu]] de [[1954]] | socesor3 = Carlos Mihano | predecesor4 = [[Manuel A. Odría]]<br /><small>Presidente de la Xunta de Gobiernu</small> | títulu4 = [[Presidente de la República de Perú|Presidente interín de la Xunta de Gobiernu de Perú]]<br />[[Ficheru:Gran Sello de la República del Perú.svg |50px]] | periodu4 = [[1 de xunu]] de [[1950]] a [[28 de xunetu]] de [[1950]] | socesor4 = [[Manuel A. Odría]]<br /><small>Presidente Constitucional</small> | predecesor5 = [[Armando Revoredo Iglesias]] | títulu5 = [[Presidente del Conseyu de Ministros de Perú]]<br />[[Ficheru:Gran Sello de la República del Perú.svg |40px]] | periodu5 = [[28 de xunetu]] de [[1950]] a [[9 d'agostu]] de [[1954]] | socesor5 = [[Roque A. Saldías]] }} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1900|1957|Noriega Aguero, Zenon}} {{Tradubot|Zenón Noriega Agüero}} [[Categoría:Presidentes de Perú]] [[Categoría:Militares de Perú]] [[Categoría:Ministros y ministres de Perú]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Perú]] [[Categoría:Vicepresidentes de Perú]] [[Categoría:Dictadores de Perú]] cy6j84ngvo98y4jipetvcc76wus542w Reynaldo Bignone 0 155608 4376882 4360189 2025-06-17T14:20:09Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá fuercia => dicha fuercia 4376882 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Reynaldo Benito Antonio Bignone''' {{nym}} foi un [[militar]] [[Arxentina|arxentín]] y [[Dictadura militar|dictador]] qu'exerció como [[Presidente de la Nación Arxentina#Gobiernos de facto|presidente ''de facto'']] de la República Arxentina ente'l [[1 de xunetu]] de [[1982]] y el [[10 d'avientu]] de [[1983]], nel marcu de la [[dictadura]] cívicu-militar llamada [[Procesu de Reorganización Nacional]]. El 10 d'avientu de 1983 apurrió-y el mandu al presidente [[Raúl Ricardo Alfonsín]], ganador de les eleiciones democrátiques realizaes un mes y 10 díes antes. Bignone tuvo al cargu de la transición escontra la [[democracia]] tres la derrota arxentina na [[guerra de Malvines]]. Foi l'últimu dictador de la [[Historia de l'Arxentina|hestoria arxentina]]. Foi condergáu en seis causes por [[Xuicios por delitos de lesa humanidá n'Arxentina|delitos de lesa humanidá]] cometíos mientres la dictadura militar;<ref>{{cita web |url=https://www.pagina12.com.ar/99997-les condenes-del-xenocida-que-sono-con-la impunidá |títulu=Les condenes del xenocida que suañó cola impunidá |obra=Diariu Páxina/12 |fecha=9 de marzu de 2018 }}</ref> la primera, del añu 2010, a 25 años de prisión<ref>[http://www.cij.gov.ar/nota-3865-Condergaron-a-Reynaldo-Bignone-a-25-a-os-de-prisi-n-por-cr-menes-de-lesa-humanidá.html Condergaron a Reynaldo Bignone]</ref> y al añu siguiente otra a prisión perpetua.<ref name=fallo>[http://www.infojus.gov.ar/archivo.php?archivu=muina.pdf Causa Nro. 15425 -Sala IV – C.F.C.P. “MUIÑA, Luis; BIGNONE, Reynaldo Benito Antonio; MARIANI, Hipólito Rafael s/rec. de casación”]. Consultáu'l 26 de xineru de 2013.</ref> == Vida personal == Bignone nació en [[Morón (Buenos Aires)|Morón]] (provincia de Buenos Aires), fíu de Reynaldo René Bignone y Adelaida María Ramayón. Ingresó na arma d'Infantería del [[Exércitu Arxentín|Exércitu]] a los 19&nbsp;años d'edá. Estudió na [[Escuela Cimera de Guerra (Arxentina)|Escuela Cimera de Guerra]] y na [[España]] gobernada por [[Francisco Franco|Franco]] antes de ser nomáu xefe del VI Reximientu d'Infantería en [[1964]]. Casóse'l 8 de xineru de 1953 en [[Bolívar]] (provincia de Buenos Aires) con Nilda Raquel Belén, que finó'l 13 de marzu de 2013.<ref name=Nilda_Raque_BELEN>[Ficha de Belén, Nilda Raquel] nel padrón eleutoral arxentín, publicáu nel sitiu web Buscar Datos. Afirma que nació'l 20 de xunetu de 1928.</ref><ref name="clarin.com">[http://www.clarin.com/politica/Condergaron-Bignone-represion-Riolo-Mayu_0_881911841.html «Condergaron a perpetua a Bignone pola represión en Campu de Mayu»], artículu del 14 de marzu de 2013 nel diariu ''Clarín'' (Buenos Aires).</ref> <!--(Bolívar, 20 de xunetu de 1928-Buenos Aires, 13 de marzu de 2013),<ref name=Nilda_Raque_BELEN/> fía de Juan de Dios Belén y Delia Etcheverry. Del so matrimoniu nacieron trés fíos: Cristina Raquel (n. 1954), Mabel Beatriz (n. 1956), y Carlos Daniel (n. 1960). --> == Procesu de Reorganización Nacional == {{AP|Procesu de Reorganización Nacional}} En [[1975]] foi nomáu secretariu xeneral del Exércitu coles mesmes que [[Jorge Rafael Videla]] yera designáu comandante en xefe de dicha fuercia. N'avientu de 1975 foi nomáu como Direutor del [[Colexu Militar de la Nación (Arxentina)|Colexu Militar de la Nación]], a cargu del Área &nbsp;480.<ref name="sumíos">{{cita web |url=http://www.desaparecidos.org/arg/tort/xunta/bignone/ |títulu=Represores Arxentinos. Xeneral (R) Reynaldo Benito Bignone |fechaaccesu=20 de payares de 2016 |autor=sumíos.org |sitiuweb=http://www.desaparecidos.org/ }}</ref><ref name= "debida">{{cita llibru |apellíu=D'Andrea Mohr |nome=José Luis |títulu=Memoria debida |url=https://books.google.com.ar/books?id=beV7noKXRN0C&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=23 de payares de 2016|añu=1999 |editorial=Colihue |allugamientu=Buenos Aires |isbn=950-581-602-2}}</ref> Dende esti puestu participó viviegamente nel derrocamientu de [[María Estela Martínez de Perón]].{{ensin referencies}} Participó nes operaciones del [[Terrorismu d'Estáu n'Arxentina nes décades de 1970 y 1980|Terrorismu d'Estáu]]. Cuatro díes dempués del [[Golpe d'Estáu n'Arxentina de 1976|golpe d'Estáu]], el 28 de marzu de 1976, tuvo al cargu de la ocupación militar del [[Hospital Posadas]], onde depués s'estableció un [[centru clandestín de detención (Arxentina)|centru clandestín de detención]] nel que fueron torturaos miembros del personal del hospital, dalgunos de los cualos fueron darréu [[desapaición forzada|sumíos]]. Dende avientu de 1976 a avientu de 1977 foi 2° Comandante y Xefe del Estáu Mayor del Comandu d'Institutos Militares en [[Campu de Mayu]], y en 1980 foi nomáu Comandante d'Institutos Militares. En dambos cargos atopábase al cargu de la Zona 4» dientro de la [[Procesu de Reorganización Nacional#Entamu del procesu|zonificación militar que realizó la dictadura militar]].<ref name= "debida"/> En Campu de Mayu funcionó'l centru clandestín de detención [[El Campito]] y amás taben so la so dependencia otros centros clandestinos de la zona. En [[1981]], tres la remoción de Jorge Rafael Videla de la presidencia, Bignone pidió'l so pase a retiru cuando tenía'l grau de [[xeneral de División]]. === Presidencia === {|class="infobox" style="text-align:center" |- ! width="10"| Añu !width="100"| Crecedera<br/> del PIB |- | 1982<ref>https://www.datosmacro.com/pib/argentina?anio=1982</ref> || {{decreciente}} -3,1% |- | 1983<ref>https://www.datosmacro.com/pib/argentina?anio=1983</ref> || {{creciente}} 3,7% |} Ganar ante los [[Reinu Xuníu|británicos]] na [[guerra de les Malvines]] de [[1982]] sumada a les crecientes dificultaes económiques provocó una crisis política y l'arrenunciu del presidente [[Leopoldo Galtieri]]. El so distanciamientu coles cúpules militares de los gobiernos de [[Roberto Eduardo Viola|Viola]] y Galtieri facer un candidatu ideal p'asumir la presidencia'l 1° de xunetu de 1982, tres la decisión del Exércitu de responsabilizase de la conducción política; el conflictu colos titulares de les dos fuercies restantes, [[Jorge Isaac Anaya]] y [[Basilio Lami Dozo]] —que tomaren la decisión de retirase de la [[xunta militar]]— imponía una renovación, y pallo foi electu'l xeneral Bignone.<ref name="Yofre">1982: Los documentos secretos de la guerra de Malvines/Falklands y el derrumbe del Procesu, páxs. 491-520, por Juan Bautista Yofre, Editorial Suramericana. 2011.</ref> ==== Principales midíes ==== Mientres la so presidencia, el ministru d'Economía, [[José Dagnino Pastore]], declaró l'estáu d'emerxencia” frente a los zarros de fábriques, la inflación —que superaría'l 200% nel añu— y la constante devaluación de la moneda. Nel Bancu Central designó a [[Domingo Felipe Cavallo]] pa tratar de nacionalizar la delda de les empreses privaes. El 13 de setiembre de 1982, el ministru d'Economía [[Jorge Wehbe]] llanzó un control de precios» que «punxo so control del Gobiernu los productos de 675 empreses», por cuenta de «la necesidá de "abellugar el salariu real", amenaciáu por una "estructura industrial monopólica"».<ref>http://www.lanacion.com.ar/1552317-el control-de-precios-en-l'arxentina-una hestoria repitida</ref> En 1982, por aciu un decretu, aprobó la delimitación internacional de les llendes ente l'Arxentina y el [[Paraguái]], d'alcuerdu a los borradores realizaos pola Entidá Binacional Yacyretá (EBY), organismu creáu pa entamar y executar la obra de la [[Represa de Yacyretá|represa hidroeléctrica]], pola que los brazos norte y sur del [[ríu Paraná]] qu'arrodien la [[Islles Apipé|isla arxentina Apipé]] pasaron a ser de xurisdicción paraguaya.<ref>http://www.lanacion.com.ar/1386509-el suelu-ye-arxentín-les agües-paraguayas</ref> El 13 de setiembre de 1983 Bignone promulgó'l decretu llei 22.909, conocida como la Llei de Vacunación Obligatoria», que creaba'l calendariu oficial de vacunación obligatoria.<ref>http://www.lanacion.com.ar/1097927-exigiran-la vacuna-de fiebre mariello</ref><ref>http://www.msal.gob.ar/dicei/index.php/institucional/marcu-llegal/361-llei-22909</ref> ==== Gabinete de ministros ==== {| class="toccolours" style="float: auto; font-size:90%; width:750px; background:F5F5F5;" !style="background:lavender;" colspan="3"|<div style="float:left;">&nbsp;[[Ficheru:Standard of the President of Argentina.svg|35px|border|Estandarte presidencial]]</div><span style="color: black;font-family:Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif; font-size:100%">Ministerios de la Dictadura de<br />Reynaldo Bignone </span> |- style="font-weight:bold;" |Cartera |Titular |Periodu |- !style="background:#000000;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu del Interior (Arxentina)|Ministeriu del Interior]] | [[Llamil Reston]] | [[2 de xunetu]] de [[1982]]-[[10 d'avientu]] de [[1983]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu de Rellaciones Esteriores, Comerciu Internacional y Cultu de la República Arxentina|Ministeriu de Rellaciones Esteriores y Cultu]] | [[Juan Ramón Aguirre Lanari]] | [[2 de xunetu]] de [[1982]]-[[10 d'avientu]] de [[1983]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu d'Economía y Producción|Ministerio d'Economía]] | [[José Dagnino Pastore]]<br />[[Jorge Wehbe]] | [[2 de xunetu]] de [[1982]]-[[24 d'agostu]] de [[1982]]<br />[[25 d'agostu]] de [[1982]]-[[10 d'avientu]] de [[1983]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu d'Educación, Ciencia y Teunoloxía (Arxentina)|Ministeriu d'Educación]] | [[Cayetano Licciardo]] | [[2 de xunetu]] de [[1982]]-[[10 d'avientu]] de [[1983]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu de Planificación Federal, Inversión pública y Servicio|Ministerio d'Obres y Servicios Públicos]] | [[Conrado Bauer]] | [[2 de xunetu]] de [[1982]]-[[10 d'avientu]] de [[1983]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu de Salú (Arxentina)|Ministeriu d'Aición Social]] | [[Adolfo Navayes Artaza]] | [[2 de xunetu]] de [[1982]]-[[10 d'avientu]] de [[1983]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu de Salú (Arxentina)|Ministeriu de Salú Pública y Mediu Ambiente]] | [[Horacio Rodríguez Castells]] | [[2 de xunetu]] de [[1982]]-[[10 d'avientu]] de [[1983]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu de Defensa (Arxentina)|Ministeriu de Defensa]] | [[Julio Martínez Vivot]] | [[2 de xunetu]] de [[1982]]-[[10 d'avientu]] de [[1983]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu de Xusticia (Arxentina)|Ministeriu de Xusticia]] | [[Lucas Jaime Lennon]] | [[2 de xunetu]] de [[1982]]-[[10 d'avientu]] de [[1983]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu de Trabayu, Emplegu y Seguridá Social d'Arxentina|Ministeriu de Trabayu]] | [[Héctor Villaveirán]] | [[2 de xunetu]] de [[1982]]-[[10 d'avientu]] de [[1983]] |} ==== Transición a la democracia ==== Magar la intención del comandante en xefe del Exércitu, teniente xeneral [[Cristino Nicolaides]], de retrasar lo máximo posible la entrega del poder, Bignone anunció dende'l so primer discursu públicu que la so intención yera convocar a eleiciones pa empiezos de [[1984]].<ref name="Yofre" /> Les presiones polítiques amontáronse: una ''xunta multisectorial'' fundada por [[Ricardo Balbín]] y de la que formaba parte [[Raúl Alfonsín]], intentaba llograr una entrega antemanada ya incondicional del poder; les organizaciones de [[derechos humanos]] intensificaben la campaña pal esclarecimiento del paradoriu de los [[Sumíos pola dictadura arxentina|sumíos]] y llegaben per vía diplomática reclamos d'otros países por sumíos estranxeros. El [[16 d'avientu]] de 1982 una manifestación masiva, convocada pola ''xunta multisectorial'', foi reprimida pola policía, causando la muerte d'un manifestante. L'ex fiscal [[Luis Moreno Ocampo]] afirmó que Bignone intentó condicionar el trespasu del poder con una serie de puntos que quixo imponer a los políticos entós daquella arrexuntaos na Multipartidaria: la non investigación d'ilícitos figuró, xunto a la non revisión de lo actuao na llucha antiterrorista, como un pactu n'acurres que depués nun cuayó.<ref>http://www.lanacion.com.ar/211354-por-que se malven-los-politicos</ref> Coles mesmes, los cuestionamientos de l'[[Armada arxentina|Armada]] y la [[Fuercia Aérea Arxentina|Fuercia Aérea]], comandadas respeutivamente pol almirante [[Rubén Franco]] y el brigadier xeneral [[Augusto Hughes]], llevaron al [[Exércitu Arxentín|Exércitu]] a nomar al teniente xeneral (R) [[Benjamín Rattenbach]] pa investigar les responsabilidaes de l'anterior Xunta Militar de Gobiernu mientres la [[guerra de Malvines]].<ref name="Yofre" /> ==== Autoamnistía y Documentu Final ==== [[Ficheru:Informe.final.dictadura.1983.ogv|thumb|"Documentu Final de la Xunta Militar Arxentina sobre la Guerra contra la Subversion y el Terrorismu", emitíu por Cadena Nacional en 1983, primero que la dictadura militar apurriera'l poder al gobiernu democráticu.]] El [[28 d'abril]] de [[1983]], en habiéndose fitu pal mes d'ochobre la fecha de les eleiciones, Bignone dictó'l decretu confidencial 2726/83, ordenando la destrucción de la documentación esistente sobre la detención, tortura y asesinatu de los sumíos y l'emisión del ''[[Documentu Final sobre la Llucha contra la Subversión y el Terrorismu]]'', qu'ente los sos conceutos afirmaba: {{cita|"Fálase coles mesmes de persones sumíes” que s'atoparíen deteníes pol gobiernu arxentín nos más ignotos llugares del país. Tou esto nun ye sinón una falsedá utilizada con fines políticos yá que na República nun esisten llugares secretos de detención, nin hai nos establecimientos carcelarios persones deteníes clandestinamente.<br />En consecuencia tien de quedar definitivamente claro que quien figuren en nómines de sumíos y que nun s'atopen exiliaos o na clandestinidá, a los efeutos xurídicos y alministrativos considérense muertos, entá cuando nun pueda precisase hasta'l momentu la causa y oportunidá del eventual decesu, nin l'allugamientu de los sos sepultures..."<ref>{{Cita web |url=http://www.desaparecidos.org/nuncamas/web/document/militar/docfinal.htm |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180813001705/http://www.desaparecidos.org/nuncamas/web/document/militar/docfinal.htm |fechaarchivu=2018-08-13 }}</ref><ref>{{Cita web |url=http://www.desaparecidos.org/nuncamas/web/investig/saydom/lasombra/lasombr9.htm |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180812225350/http://www.desaparecidos.org/nuncamas/web/investig/saydom/lasombra/lasombr9.htm |fechaarchivu=2018-08-12 }}</ref><ref>http://www.memoriaabierta.org.ar/materiales/documentu_final_xunta.php</ref>}} El [[23 de setiembre]] el gobiernu dictó la [[Llei de autoamnistía N.º 22.924|llei 22.924]], llamada de ''Amnistía'', de "Autoamnistía" o de ''Pacificación Nacional'' pa los miembros de les fuercies armaes sobre tolos actos cometíos na guerra contra la ''subversión''; más palantre, yá en democracia, la mesma foi declarada nula pol [[Congresu de la Nación Arxentina|Congresu]]. Per otra parte, la perda de los rexistros militares sobre la represión quitó d'información pervalible, anque dellos archivos parciales fueron atopaos. === Trespasu del mandu === Nes eleiciones xenerales del [[30 d'ochobre]] resultó electu presidente Alfonsín, el candidatu de la [[Unión Cívica Radical]], col 52% de los votos. El nuevu Congresu xuró'l [[29 de payares]], y tanto Alfonsín como tolos electos asumieron los sos cargos el [[10 d'avientu]]. == Causes na so contra == Depués de qu'apurrió'l poder, Bignone foi imputáu en delles causes polos delitos cometíos mientres la dictadura. En principiu, nun tuvo incluyíu nel [[Xuiciu a les Xuntes]] nel que se resolvió la responsabilidá de los integrantes de les primeres xuntes militares. Depués, empecipióse-y procesu por secuestros, tortures y asesinatos cometíos mientres la so comandancia del campu de concentración de [[Centru clandestín de detención (Arxentina)|Campu de Mayu]] pero antes de dictase condena foi lliberáu por cuenta de les [[Llei de Puntu Final|lleis de Puntu Final]] y [[Llei d'Obediencia Debida|Obediencia Debida]] en [[1986]]. Tamién, foi xulgáu pola destrucción de documentos de la represión antes de terminar el so últimu gobiernu de facto, permaneció deteníu dende xunetu de 1989 hasta que foi indultáu pol presidente [[Carlos Menem]] n'ochobre d'esi añu.<ref name=trial>{{cita web |url= https://trialinternational.org/latest-post/reynaldo-benito-antonio-bignone/ |títulu= Reynaldo Benito Antonio Bignone |fechaaccesu= 25 de payares de 2016 |autor= Trial International |sitiuweb= https://trialinternational.org/ |idioma= Inglés |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20191027161916/https://trialinternational.org/latest-post/reynaldo-benito-antonio-bignone/ |fechaarchivu= 2019-10-27 }}</ref> En [[1999]], tres la reapertura de les causes por secuestru de menores, Bignone foi puestu de nuevu a disposición de la xusticia. Hasta agostu de 2016 foi sentenciáu en siete ocasiones por [[delitos de lesa humanidá]]: a 25 años de prisión en 2010; a reclusión perpetua en 2011; a 15 años en 2011; a 15 años en 2012; a reclusión perpetua en 2013; a 23 años en 2014 y a 20 años en 2016.<ref name=trial /> === Causes en tribunales civiles === ==== Desapaición de dos soldaos y un químicu ====. En 1984, un xuez federal imputó a Bignone pola desapaición d'[[Alfredo Antonio Giorgi]], un téunicu del [[Institutu Nacional de Teunoloxía Industrial]], que foi secuestráu nel so llugar de trabayu en 1978; y de dos soldaos conscriptos secuestraos en 1976 nel Colexu Militar de la Nación. Nel primer casu axudicóse-y l'autoría por ser quien s'atopaba encargáu del [[Grupu de Tarea|Grupo de Xeres 1 (GT1)]] en 1978, y nel segundu por ser l'encargáu del Colexu Militar.<ref>http://www.desaparecidos.org/arg/victimas/g/giorgia/</ref><ref>{{cita llibru |apellíu=Mosches |nome=Julio César |títulu=La seronda de los asesinos |url=https://books.google.com.ar/books?id=v-5QOlN3wg4C&pg=PA258&lpg=PA258&dq=Alfredo+Giorgi+bignone&source=bl&ots=1nTYm5pz6J&sig=KbMuGTAWx5SLyd5ukiiPT8Xe_QQ&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwiIgtOA08PQAhVIEZAKHZgECPQQ6AEIMjAE#v=onepage&q&f=false |fechaaccesu=25 de payares de 2016 |editorial=Plaza y Valdéz |ubicación=Méxicu |isbn=968-856-510-5 |páxina=258}}</ref> Depués de que Bignone nun se presente a declarar en dos ocasiones, el xuez ordenó la detención nos cuarteles del Primer Cuerpu d'Exércitu en Campu de Mayu, y procesar polos trés delitos.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1984/01/11/portada/442623601_850215.html |títulu=Encarceláu'l postreru, presidente militar arxentín, Reynaldo Bignone |fechaaccesu=25 de payares de 2016 |autor=El País |fecha=11 de xineru de 1984 |sitiuweb= https://elpais.com/}}</ref><ref>{{cita web |url= https://elpais.com/diario/1984/01/09/internacional/442450815_850215.html |títulu= Bignone tien de presentase güei a la xusticia arxentina |fechaaccesu=25 de payares de 2016 |autor=El País |fecha=9 de xineru de 1984 |sitiuweb= https://elpais.com/}}</ref> Depués de cinco meses, la Corte Suprema treslladó la causa polos dos conscriptos al fueru militar, por reclamu de Bignone.<ref name= pais>{{cita web |url=https://elpais.com/diario/1984/06/24/internacional/456876022_850215.html |títulu=La xusticia castrense procesa al xeneral Bignone, últimu presidente militar d'Arxentina |fechaaccesu=25 de payares de 2016 |autor=El País |fecha=24 de xunu de 1984 |sitiuweb=https://elpais.com/}}</ref> Nesta causa conociéronse, per primer vegada, les órdenes escrites emanadas de los altos mandos militares, pa la represión nel marcu del sistema de terrorismu d'Estáu.<ref>{{cita web |url=http://acij.org.ar/wp-content/uploads/2011/10/parrilli.pdf |títulu=Curriculum Vitae de Marcelo Parrilli |fechaaccesu=25 de payares de 2016}}</ref> Cola aprobación y la reglamentación per parte de [[Raúl Alfonsín]] de les lleis de [[Llei de Puntu Final|Puntu Final]] y d'[[Llei d'Obediencia Debida|Obediencia Debida]], conocíes como les [[Lleis d'Impunidá (Arxentina)|Lleis d'Impunidá]], el procesu xudicial en contra de Bignone foi atayáu primero que se dicte una sentencia.<ref name=trial /> ==== Destrucción de documentos ==== Bignone foi imputáu y atopáu culpable de «destrucción de documentos» por cuenta del so ''decretu confidencial 2726/83'' nel qu'ordenaba la destrucción de tola documentación sobre los deteníos y sumíos.<ref name= "sumíos" /> En 1989, l'entós presidente [[Carlos Saúl Menem]] dicta 4 [[Indultos realizaos por Carlos Menem|decretos]] onde s'[[indultu|indulta]] a tolos xefes militares procesaos que nun fueren beneficiaos poles lleis de Puntu Final y Obediencia Debida. Incluyendo nestos a Bignone na causa por destrucción de documentos.<ref>http://www.derechos.org/nizkor/arg/doc/indultos.html</ref> ==== Plan sistemáticu d'apropiación de neños ==== {{AP|Apropiación de menores nel Procesu de Reorganización Nacional}} El 30 d'ochobre de 1996, les [[Güeles de Plaza de Mayu]] [[Cercu de Carlotto]], [[María Isabel Chorobik de Mariani]], [[Cecilia Fernández de Viñes]], [[Elsa Pavón]], [[Rosa Roisinblit]] y [[Rosaria Ysabella Valenzi]], presentaron una denuncia contra [[Eduardo Albano Harguindeguy]], [[Carlos Suárez Mason]], [[Cristino Nicolaides]], [[Rubén Oscar Franco]] y Reynaldo Bignone, quien nun fueren imputáu na Causa 13, pola apropiación de los sos nietos como parte d'un plan sistemáticu. Esta denuncia dio entamu a la causa que se conoz como «plan sistemáticu d'apropiación de neños». Dempués ampliaríase la denuncia pa entender tamién a dalgunos de los militares que fueren xulgaos na Causa 13, como [[Jorge Rafael Videla]] y [[Emilio Eduardo Massera]], según a otros que nun fueren señalaos nel escritu inicial, como [[Santiago Omar Riveros]], [[Jorge Eduardo Acosta]] y [[Héctor Febres]], ente otros.La causa quedó aniciada nel Xulgáu Criminal y Correccional N° 7, a cargu del xuez Adolfo Bagnasco.<ref name= Iud>{{cita publicación |apellíu=Iud |nome=Alan |añu=2013 |títulu=El xuiciu pol Plan sistemáticu d'apropiación de neños”, un finxu na llucha contra la impunidá |publicación=Revista Derechos Humanos |volume=II |númberu=3 |páxines=3-35 |url=http://www.saij.gob.ar/doctrina/dacf130364-iud-xuiciu_per_plan_sistematico.htm |fechaaccesu=29 de payares de 2016}}</ref> La causa nun principiu foi cuestionada porque supuestamente taría volviendo xulgar delitos condergaos nel [[Xuiciu a les Xuntes]]. Sicasí, tantu la Cámara Federal como la [[Corte Suprema de Xusticia de la Nación (Arxentina)|Corte Suprema]] determinaron qu'esto nun yera asina porque nun se-yos imputaba genéricamente l'urdir un plan d'apropiación de neños, sinón que se -yos endilgaban apropiaciones de neños concretes, pa lo cual aquel plan sería un mediu. Coles mesmes, dambes cortes afirmaron qu'estos crímenes nun s'atopaben amparaos nes ''[[Lleis d'Impunidá (Arxentina)|lleis d'impunidá]]'' por tratase d'un delitu que siguía en cursu porque los neños y neñes siguíen secuestraos. Por esto, recién depués de dos años dieron les primeres declaraciones indagatorias y confirmáronse los procesamientos poles apropiaciones de 34 ñiños y neñes. En 1999, Bignone foi deteníu por esta causa y el xuez dio-y el beneficiu de la prisión domiciliaria alegando la elevada edá del acusáu, 71 años. N'agostu del 2000, la Corte Suprema tamién determinó que'l xuiciu tenía de realizase nos xulgaos civiles y non nos xulgaos militares, onde los imputaos reclamaben que se realice. En 2007 les causes fueron alzaes a xuiciu nel contestu de los xuicios por delitos de lesa humanidá.<ref name= Iud /> === Causes en tribunales militares === ==== Desapaición de trés soldaos ==== En 1984, Bignone fuera imputáu poles desapaiciones de los soldaos consciptos Daniel García, Pablo Steinberg y Mario Molfino del [[Colexu Militar de la Nación (Arxentina)|Colexu Militar de la Nación]] en 1976. Pol reclamu del propiu exdictador, foi xulgáu nel fueru militar, a cargu del Conseyu Supremu de les Fuercies Armaes, máximu tribunal d'esti fueru.<ref name= pais /> Los conscriptos fueron secuestraos, vendados y esposados treslladaos a «El Campito» y torturaos. Depués, de dellos díes, otros deteníos que s'atopaben xunto a los que sumieron, fueron lliberaos nel despachu de Bignone, nesi momentu a cargu del Colexu Militar y del centru clandestín de detención, quién-yos pidir# esculpes por ser «equivocadamente torturaos» y llicenciar hasta la baxa.<ref name= Steimberg>{{cita web |url=http://www.desaparecidos.org/arg/doc/escuadron/escua119.htm |títulu=Nunca Más. Steimberg, Luis Pablo |enllaceautor=Nunca más (llibru) |fechaaccesu=25 de payares de 2016 |autor=Nunca Más |sitiuweb=http://www.desaparecidos.org/arg/doc/escuadron/escua119.htm |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180812215145/http://www.desaparecidos.org/arg/doc/escuadron/escua119.htm |fechaarchivu=2018-08-12 }}</ref> El mesmu Bignone almitió ante tercer persones que la desapaición de dichos soldaos foi debida a un error d'información y afirmó que «en toa guerra siempres hai víctimes inocentes».<ref name= pais /> Cinco meses dempués, el Conseyu Supremu de les Fuercies Armaes sobreseyó a tolos implicaos nos secuestros.<ref name= Steimberg /> === Xuicios por delitos de Lesa Humanidá === {{AP|Xuicios por delitos de lesa humanidá n'Arxentina}} N'agostu de 2003, promulgóse la llei 25.779, qu'anula les lleis de Puntu Final y d'Obediencia Debida,<ref>[https://web.archive.org/web/20120405080454/http://www.adclegislativo.org.ar/verley.php?iddocumento=711 Asociación Derechos Civiles: NULIDÁ DE LES LLEIS D'OBEDIENCIA DEBIDA Y PUNTU FINAL]</ref> y un fallu de la Corte Suprema de Xusticia, que declara la invalidez ya inconstitucionalidá de dambes lleis,<ref>[http://www.pagina12.com.ar/diario/ultimas/20-144718-2010-04-27.html Páxina 12]</ref> polo que s'habilitó la meyora de les causes xudiciales polos delitos cometíos mientres la dictadura militar. Amás, la [[Corte Suprema de Xusticia de la Nación Arxentina|Corte Suprema de Xusticia]] declaró inconstitucionales los [[indultos realizaos por Carlos Menem|indultos]] concedíos pol ex-presidente [[Carlos Menem]],<ref>[http://www.pagina12.com.ar/diario/ultimas/20-144718-2010-04-27.html ''Páxina/12'']</ref> lo cual quitó la última torga llegal a la realización de los xuicios. Nesta nueva etapa histórica, productu de los [[procesos de Memoria, Verdá y Xusticia]], les causes fueron encuadraes nel marcu de les violaciones a los [[derechos humanos]], polo que se sorrayó'l so imprescriptibilidad y la imposibilidá de ser indultáu.<ref>{{cita llibru |apellíu=Roniger |nome=Luis |apellíu2=Sznajder |nome2=Mario |títulu=Arxentina, 1976: estudios en redol al golpe d'estáu |capítulu=El legáu de les violaciones de los derechos humanos |fechaaccesu=25 de payares de 2016 |editorial= El Colexu de Méxicu |ubicación=Méxicu |isbn= 968-12-1301-7}}</ref> ==== Condena por Campu de Mayu II ==== La [[Megacausa Campu de Mayu]] ye'l casu qu'arrexunta a tolos delitos de lesa humanidá cometíos nel [[El Campito|el centru clandestín de detención de Campu de Mayu]]. Por cuenta de la cantidá de delitos, la Megacausa estremar en dellos xuicios. Nel segundu xuiciu de la Megacausa, los xueces confirmaron que Bignone foi'l segundu responsable de tolos fechos acaecíos na so xurisdicción –Zona IV- y de lo qu'asocedió dientro del Comandu mientres l'añu 1977. Na condena, n'abril de 2010, topar coautor penalmente responsable de 11 casos d'allanadura illegal; 6 casos de robu agraváu; 15 casos de privación illexítima de la llibertá; y 29 casos d'imposición de tormentos a cumplir nuna cárcel común.<ref>{{cita web |url=http://www.cij.gov.ar/nota-3865-Condergaron-a-Reynaldo-Bignone-a-25-anos-de-prision-por-crimenes-de-lesa-humanidá.html |títulu=Condergaron a Reynaldo Bignone a 25 años de prisión por crímenes de lesa humanidá |fechaaccesu=24 de payares de 2016 |fecha=29 de payares de 2012 |sitiuweb=http://www.cij.gov.ar/ |editorial=Centru d'Información Xudicial}}</ref><ref>[http://www.pagina12.com.ar/diario/ultimas/20-144240-2010-04-20.html Bignone tendrá de pasar 25 años nuna cárcel común]</ref> Nel so defensa Bignone emplegó espresiones equiparables a otres emitíes por sectores partidarios de la [[Procesu de Reorganización Nacional|última dictadura]] militar [[arxentina]]:<ref>[http://www.nuevodiarioweb.com.ar/notas/2010/4/20/elpais-322258.asp Bignone: "Los subversivos nun yeren nin demasiáu nuevos nin idealistes"]</ref><ref>[http://www.sinmordaza.com/noticia/86637-bignone-xustifico-la dictadura-los-subversivos-nun yeren-nin-demasiáu-jovenes-nin-idealistes.html Bignone xustificó la dictadura: "Los subversivos nun yeren nin demasiáu nuevos nin idealistes"]</ref> [[Ficheru:RBignone.jpg|left|thumb|250px|Bignone con uniforme militar.]] {{cita|Trenta y cinco años más tarde, quien s'atribúin ser herederos de los principios y doctrines se arrogan el derechu de pretender faer xusticia frayando los más claros postulaos de la xusticia penal pa xulgar y condergar a quien nos tocó cumplir con aquellos claros propósitos.|Reynaldo Bignone}} Tamién xustificó la represión illegal contra les organizaciones [[guerra de guerrilles guerrilleres]] izquierdistes mientres el [[Terrorismu d'Estáu n'Arxentina nes décades de 1970 y 1980|Terrorismu d'Estáu]]», afirmando ente otres coses que: {{cita|La llucha contra'l terrorismu nos sesenta y nos setenta tratar d'una guerra contra integrantes de grupos subversivos que nun yeren nin demasiáu nuevos nin idealistes, [...] el so ideal yera tomar del poder pola fuercia subversiva.|Reynaldo Bignone}} {{cita|Llómasenos de xenocides y represores. Lo de xenocida nun aguanta'l menor analís, lo asocedío nel nuesu país nun s'afai lo más mínimu al conceutu internacional de xenocidiu. [...] Acá nun hubo más de 8000&nbsp;sumíos, cifra que nun ye cimera a les cifres de la inseguridá actual.}} {{cita|Machucar con qu'hai 30&nbsp;000&nbsp;sumíos. Enxamás s'amosó la veracidá d'esta cifra. Nun niego que la desapaición de persones sía delitu en paz; en tiempos de guerra tien otra clasificación. Nunca se demostró qu'en diez años de guerra fueron más d'ocho&nbsp;mil. Embaráxase la cifra de ñácaros sumíos; resulta sensible y atanante. Pero d'eses desapaiciones nenguna figura'l poder militar. En tolos casos son dichos por terceros.}} ==== Condena per Hospital Posadas ==== {{AP|Xuiciu Hospital Posadas}} [[Ficheru:Néstor Kirchner-Retiro Retrato Bignone-Buenos Aires-Marzo 2004.jpg|thumb|250px|Nel mes de marzu de 2004, cuando se cumplíen 28 años del [[Procesu de Reorganización Nacional|golpe d'Estáu]] de [[1976]], l'entós presidente [[Néstor Kirchner]] reparaba al xeneral [[Roberto Bendini]] retirar la semeya de Bignone nel [[Colexu Militar de la Nación (Arxentina)|Colexu Militar de la Nación]].]] En xineru de 2009 anuncióse l'entamu d'un xuiciu oral nel so contra, pol [[secuestru]], [[tortura]] y [[Desapaición forzada|desapaición]] d'emplegaos del [[Hospital Posadas]], asitiáu n'[[El Palombar (Buenos Aires)|El Palombar]], [[Provincia de Buenos Aires|Buenos Aires]].<ref>{{Cita web |url=http://www.clarin.com/diario/2009/01/31/elpais/p-01849710.htm |títulu=Van Empecipiar un xuiciu oral y públicu contra Bignone |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090204153924/http://www.clarin.com/diario/2009/01/31/elpais/p-01849710.htm |fechaarchivu=2009-02-04 }}</ref> El xuiciu empezó n'ochobre de 2011 por diverses demorances.<ref>{{cita web |url=http://www.cij.gov.ar/nota-8009-Lesa-humanidá--arranc--nuevu-xuiciu-oral-contra-Reynaldo-Bignone.html |títulu=Lesa humanidá: arrincó nuevu xuiciu oral contra Reynaldo Bignone |fechaaccesu=21 d'agostu de 2016 |fecha=20 d'ochobre de 2011 |sitiuweb=http://www.cij.gov.ar/ |editorial=Centru d'Información Xudicial}}</ref> Xulgar los crímenes cometíos nel [[Centru clandestín de detención (Arxentina)|centru clandestín de detención]] denomináu «El Xalé», allugáu dientro del predio del hosptal. Nel xuiciu condergar a Bignone a 15 años de prisión y inhabilitación especial por doble tiempu de la condena por privación illegal de la llibertá cometíu por funcionariu públicu con abusu de les sos funciones o ensin les formalidaes prescriptas pola llei, agraváu pol usu de violencia o amenaces, repitíu en quince (15) oportunidaes.<ref>{{cita web |url=http://www.cij.gov.ar/nota-10367-Lesa-humanidá--Casaci-n-Penal-ratific--condena-por-delitos-n'Hospital Posadas.html |títulu=Lesa humanidá: Casación Penal ratificó condena por delitos n'Hospital Posadas |fechaaccesu=14 d'agostu de 2016 |fecha=29 de payares de 2012 |sitiuweb=http://www.cij.gov.ar/ |editorial=Centru d'Información Xudicial }}</ref> La condena quedó firme'l 21 d'agostu de 2013 cuando la Corte Suprema refugó l'últimu recursu que-y quedaba a la defensa.<ref name= fiscales>{{cita web |url=https://www.fiscales.gob.ar/lesa-humanidá/negaron-la-aplicacion-del dos-por unu-a dos represores-pa-el-computo-de-la so-pena/ |títulu=Negaron l'aplicación del "dos por unu" a dos represores pal cómputu de la so pena |fechaaccesu=23 d'agostu de 2016 |fecha=22 de mayu de 2014 |sitiuweb=http://www.fiscales.gob.ar/}}</ref> ==== Condena por Campu de Mayu III ==== Nel tercer xuiciu polos delitos comentidos en «El Campito», en mayu de 2011, el Tribunal Oral Criminal Federal de San Martín condergó a [[Luis Patti]], [[Santiago Omar Riveros]], [[Martín Rodríguez]] y a Bignone, a prisión perpetua. Foi atopáu culpable de la privación illegal de la llibertá de [[Gastón Roberto Gonçalves]], asocedida'l día 24 de marzu de 1976, que'l so cuerpu ensin vida foi topáu carbonizáu pocos díes dempués. Tamién pola privación illegal de la llibertá de [[Diego Muñiz Barreto]] y Juan José Fernández; asocedíes el 16 de febreru de 1977. Darréu, el cuerpu de Muñiz Barreto sería atopáu ensin vida nel interior d'un automóvil, ente que Fernández llograría escapar del so cautiverio. A lo último, pola privación illegal de la llibertá de Carlos Daniel Souto, Guillermo David y Luis Rodolfo D'Amico, n'agostu de 1976, y la privación illegal de la llibertá n'abril de 1976 de Osvaldo Tomás Ariosti, quien depués de ser treslladáu a la cárcel de Devotu y darréu a la Unidá 9 de La Plata antes de ser lliberáu en 1978. ==== Condena per Plan Sistemáticu d'apropiación de menores ==== {{AP|Apropiación de menores nel Procesu de Reorganización Nacional}} En 2011, nel marcu de los [[Xuicios por delitos de lesa humanidá n'Arxentina|xuicios por delitos de lesa humanidá]] empezó'l xuiciu oral y público proveniente de la investigación qu'empezó en 1996 y la causa que s'alzó a xuiciu en 2007. Al pie de Bignone, tamién fueron imputaos [[Jorge Rafael Videla]] como Comandante del Exércitu hasta'l 31 de xunetu de 1978; [[Santiago Omar Riveros]] como Comandante d'Institutos Militares, con intervención sobre de Campu de Mayu; [[Antonio Vañek]] y [[Jorge Eduardo Acosta]] poles nacencies asocedíos na [[Escuela de Mecánica de l'Armada (centru clandestín de detención)|ESMA]] y [[Rubén Oscar Franco]]. Amestar al xuiciu imputaciones contra dellos apropiadores, que fueren instruyíes en procesos separaos: [[Juan Antonio Azic]], pola apropiación de [[Victoria Donda Pérez]]; [[Víctor Alejandro Gallu]] y [[Inés Susana Colombo]], pola apropiación de [[Francisco Madariaga Quintela]]; el médicu [[Jorge Luis Magnacco]], pola so intervención nel casu de Javier Gonzalo Penino Viñes; y [[Eduardo Ruffo]], pola so intervención nel casu de Simón Gatti Méndez. Nel xuiciu declararon más de 200 testigos, y 20 d'ellos fueron nietos restituyíos. El 5 de xunetu de 2012, el Tribunal dictó'l so veredictu, condergando a tolos imputaos, sacante a Rubén Oscar Franco y Eduardo Ruffo. Bignone foi consideráu parte necesariu los 31 casos de retención y tapecimientu de neños y foi condergáu a 15 años de prisión y inhabilitación absoluta pol mesmu tiempu de duración la condena. Ente los casos polo que foi condergáu atópense [[Macarena Gelman]], [[Hilda Victoria Montenegro]], [[Victoria Donda]], [[Juan Cabandié]] y [[Guido Carlotto]]. ==== Condena por Campu de Mayu IV ==== El [[12 de marzu]] de [[2013]], el Tribunal Oral Federal 1 de San Martín, topó responsable de la comisión de crímenes de lesa humanidá al otrora últimu [[dictador]] de la República d'[[Arxentina]], xeneral Bignone, polos casos de Campu de Mayu (secuestros, tormentos y desapaiciones producíes nel centru clandestín de detención que funcionó mientres la dictadura nel mayor cuartel militar del país), condergándolo a [[cadena perpetua]].<ref name="clarin.com"/> ==== Condena per Plan Cóndor ==== {{VT|Plan Cóndor}} En marzu de 2013 empecipióse'l xuiciu pol [[Plan Cóndor]]. El llamáu ''Plan Cóndor'' foi la coordinación represiva de les fuercies armaes d'[[Arxentina]], [[Brasil]], [[Bolivia]], [[Chile]], [[Paraguái]], [[Perú]] y [[Uruguái]]. Nel xuiciu tratar en forma paralela, trés causes sobre'l ''Plan Cóndor'' y un sobre'l centru clandestín de detención [[Automotores Orletti]].<ref name="cij Condor">{{cita publicación |url=http://www.cij.gov.ar/nota-10789-Lesa-humanidá--arrincara-el martes-el xuiciu-en-la causa-pol Plan-Condor-.html |títulu=Lesa humanidá: arrincó'l xuiciu oral na causa pol Plan Cóndor” |publicación=Centro d'Información Xudicial |fecha=5 de marzu de 2013 |fechaaccesu=15 de xineru de 2016 }}</ref> Nes causes sobre'l ''Plan Cóndor'' fueron xulgaos por 106 casos, onde la mayoría de les víctimes yeren uruguayos, pero tamién hai paraguayos y chilenos, na de Orletti xulgar por otres 67 víctimes. Ente los represores sentaos nel banquín atopábense, amás de Bignone, [[Jorge Rafael Videla]], [[Cristino Nicolaides]], [[Luciano Benjamín Menéndez]], [[Albano Harguindeguy]], [[Antonio Domingo Bussi]], [[Santiago Omar Riveros]], [[Jorge Olivera Rovere]], [[Bernardo José Menéndez]], [[Hugo Pascarelli]], [[Eugenio Guañabens Perelló]], [[Ernesto Alais]], [[Antonio Vañek]], [[Carlos Landoni]], [[Juan Pablo Saa]], [[Ramón Genaro Díaz Bessone]], [[Carlos Tragant]], [[Eduardo De Llíu]] y [[Carlos Caggiano Tedesco]]. En mayu de 2016, Bignone foi atopáu autor responsable del delitu d'asociación ilícita nel marcu del denomináu “Plan Cóndor” y autor mediato de privación illexítima de la llibertá cometida por funcionariu públicu con abusu de les sos funciones o ensin les formalidaes prescriptas pola llei, polo que foi condergáu a 20 años de prisión y inhabilitación especial pol doble de tiempu de la condena. == Ver tamién == * [[Xuicios por delitos de lesa humanidá n'Arxentina]] * [[Sentencies de xuicios por delitos de lesa humanidá n'Arxentina]] * {{Wikisource|nome=Documentu Final de la Xunta Militar sobre la guerra contra la subversión y el terrorismu|oxeto=el testu|preposición=del|etiqueta=Documentu Final de la Xunta Militar sobre la guerra contra la subversión y el terrorismu}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{Commonscat}} {{NF|1928|2018|Bignone, Reynaldo}} {{Tradubot|Reynaldo Bignone}} [[Categoría:Militares d'Arxentina]] [[Categoría:Presidentes d'Arxentina]] [[Categoría:Dictadores d'Arxentina]] [[Categoría:Condergaos por crímenes contra la humanidá n'Arxentina]] 50a1116lhrj5eo6unpgtivun6p4ontt Alberto Demicheli 0 155633 4376993 4277467 2025-06-17T14:55:26Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Xunta => dicha Xunta 4376993 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Pedro Alberto Demicheli Lizaso''' {{nym}} foi un [[abogáu]], [[historiador]], [[periodista]] y [[políticu]] [[Uruguái|uruguayu]]. Foi presidente ''[[de facto]]'' d'[[Uruguái]] en 1976. == Biografía == Nacíu en [[Rocha]], yera fíu de Pedro Gerónimo Demicheli Mussio (1873-1938) y Balbina Lizaso Ballarena (1873-1949). De mozu treslladar a [[Montevidéu]] pa estudiar abogacía. Ellí conoció a la so futura esposa, [[Sofía Álvarez Vignoli]], quien tamién estudiaba abogacía. En completando la carrera, casáronse y tuvieron dos fíos: Julio Alberto (1938-1975) y María Adelina (Mayella) Demicheli Álvarez (1930).<ref>[http://www.martin.romano.org/ps16/ps16_445.htm Pedro Alberto Demicheli Lizaso] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050217004243/http://www.martin.romano.org/ps16/ps16_445.htm |date=2005-02-17 }} Consultáu'l 1 de mayu de 2010</ref> Afiliar al [[Partíu Colorado (Uruguái)|Partíu Colorado]], siendo electu como diputáu y [[senador]]. Más tarde sería Ministru del Interior de [[Gabriel Terra]]. Cuando'l 31 de marzu de 1933 el presidente Gabriel Terra eslleió'l Parllamentu y el Conseyu Nacional d'Alministración, creó una Xunta Gobierno de nueve miembros p'asesoramientu del Poder Executivu. Demicheli foi unu de los integrantes de dicha Xunta, xunto a Pablo Galarza, Francisco Ghigliani, Andrés Puyol, [[Pedro Manini Ríos]], [[José Espalter]], Roberto Berru, [[Alfredo Navarro]] y Aniceto Patrón.<ref>{{Enllaz rotu|1=[http://enciclopediafacil.com/index.php/Alberto_demicheli_biograf%C3%ADa Biografía d'Alberto Demicheli] |2=http://enciclopediafacil.com/index.php/Alberto_demicheli_biograf%C3%ADa |bot=InternetArchiveBot }} Consultáu'l 1 de mayu de 2010</ref> Tuvo, amás, una destacada actuación como dirixente futbolísticu. Ente 1933 y 1934 presidió'l [[Club Atlético Peñarol]]. El [[27 de xunu]] de [[1973]], col sofitu de les [[Fuercies Armaes del Uruguái|Fuercies Armaes]], el presidente [[Juan María Bordaberry]] dio un [[Golpe d'Estáu del 27 de xunu de 1973|golpe d'estáu]], eslleiendo'l [[Asamblea Xeneral d'Uruguái|Parllamentu]] y reemplazándolo por un [[Conseyu d'Estáu del añu 1973 (Uruguái)|Conseyu d'Estáu]]. La presidencia del Conseyu d'Estáu foi ocupada primeramente por [[Martín Echegoyen]] pero, tres la so muerte en [[1974]], pasó a ser ocupada por Demicheli. En xunu de 1976 les desavenencies ente Bordaberry y los militares xeneraron la crisis política que remató cola remoción del presidente y la designación, el [[12 de xunu]], d'Alberto Demicheli pa ocupar la primer maxistratura. La so primer midida foi'l dictáu de dos decretos constitucionales, los Actos Institucionales 1 y 2. Pol [[Actu Institucional Nᵘ 1]] suspendióse la convocatoria a eleiciones xenerales prevista nel Artículu 77, incisu 9, de la [[Constitución d'Uruguái de 1967|Constitución]]. Pol [[Actu Institucional Nᵘ 2]], creóse'l Conseyu de la Nación, tampoco previstu pola Constitución, dándo-y poderes pa designar al Presidente de la República, al Presidente y Miembros del Conseyu d'Estáu, Miembros de la Suprema Corte de Xusticia, del Tribunal de lo Contencioso-Alministrativu y de la Corte Eleutoral.<ref>[http://www.cidh.oas.org/countryrep/uruguay78sp/cap.1.htm#_ftn3 Informe sobre la Situación de los Derechos Humanos n'Uruguái] Comisión Interamericana de Derechos Humanos OEA. Consultáu'l 1 de mayu de 2010</ref> No referente a la política económica, Demicheli ratificó'l Plan Nacional de Desarrollu ellaboráu en [[1972]] mientres el gobiernu de Bordaberry. La política económica aplicada procuraba una reformulación radical de les bases del funcionamientu económicu del país, una nueva alianza ente los militares y la tecnoburocracia, empuestes al tresformamientu de les estructures granibles del comerciu esterior, de la distribución del ingresu, de la demanda y de los precios relativos, nun marcu d'amplia lliberalización y apertura de la economía. Demichelli negóse, sicasí, a habilitar cola so firma pesaes proscripciones sobre el repartu políticu, polo que foi destituyíu polos militares y reemplazáu el 1º de setiembre de 1976 por [[Aparicio Méndez]], quien inmeditamente dictó dellos Actos Institucionales, ente ellos, el [[Actu Institucional Nᵘ 4]] qu'escluyó de la vida pública a los principales actores políticos.<ref>[http://www.smu.org.uy/publicaciones/noticies/separ115/art-21.pdf Intentos de Llexitimación de la Dictadura Militar] Consultáu'l 1 de mayu de 2010</ref> Los sos llibros de derechu fueron mientres munchos años testos d'estudiu y consulta na [[Facultá de Derechu (Universidá de la República)|Facultá de Derechu]] de la [[Universidá de la República]]. == Ministros == {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%" |- bgcolor="#ececec" ! Ministeriu !! Nome !! Periodu |- | [[Ministeriu del Interior d'Uruguái|Interior]] || [[Hugo Llinares Brum]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu de Rellaciones Esteriores d'Uruguái|Rellaciones Esteriores]] || [[Juan Carlos Blanco Estradé]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu d'Economía y Finances d'Uruguái|Economía y Finances]] || [[Alejandro Végh Villegas]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu de Defensa Nacional d'Uruguái|Defensa Nacional]] || [[Walter Ravenna]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu d'Educación y Cultura d'Uruguái|Educación y Cultura]] || [[Daniel Darracq]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu d'Industria, Enerxía y Minería d'Uruguái|Industria y Enerxía]] || [[Adolfo Cardoso Guani]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu de Salú Pública d'Uruguái|Salú Pública]] || [[Mario Arco Pérez]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu de Ganadería, Agricultura y Pesca d'Uruguái|Agricultura y Pesca]] || [[Julio Eduardo Aznárez]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu de Trabayu y Seguridá Social d'Uruguái|Trabayu y Seguridá Social]] || [[José Etcheverry Stirling]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu de Tresporte y Obres Públiques d'Uruguái|Tresporte y Obres Públiques]] || [[Eduardo Encrespo Ayala]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu de Vivienda, Ordenamientu Territorial y Mediu Ambiente d'Uruguái|Vivienda y Promoción Social]] || [[Ernesto Llovet]] || [[1976]] |- | [[Secretaría de Presidencia d'Uruguái|Secretaría de Presidencia]] || [[Álvaro Pacheco Voi Ser]] || [[1976]] |- | [[Prosecretaría de Presidencia d'Uruguái|Prosecretaría de Presidencia]] || [[Aurelio Terra]] || [[1976]] |} <ref>Cronoloxía Histórica del Prof. Walter Rela</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{Socesión | predecesor = [[Juan María Bordaberry]] | títulu = [[Presidente d'Uruguái|Presidente ''de facto'' d'Uruguái]] | periodu = [[12 de xunu]] de [[1976]]-[[1 de setiembre]] de [[1976]] | socesor = [[Aparicio Méndez]] | predecesor2 = [[Juan Scasso]] | títulu2 = [[Club Atlético Peñarol|Presidente Club Atlético Peñarol]] | periodu2 = [[1933]]-[[1934]] | socesor2 = [[Pedro Viapina]] }} {{NF|1896|1980|Demicheli, Alberto}} {{Tradubot|Alberto Demicheli}} [[Categoría:Presidentes d'Uruguái]] [[Categoría:Abogaos y abogaes d'Uruguái]] [[Categoría:Ministros y ministres d'Uruguái]] [[Categoría:Políticos y polítiques del partíu Colorado (Uruguái)]] [[Categoría:Rochenses (ciudá)]] [[Categoría:Presidentes del Club Atlético Peñarol]] [[Categoría:Dictadura cívico-militar n'Uruguái]] [[Categoría:Diputaos y diputaes d'Uruguái]] [[Categoría:Senadores d'Uruguái]] [[Categoría:Escritores d'Uruguái]] tvh3onj40hmz39rv2jnf4rc469ad7ay 4377002 4376993 2025-06-17T14:55:54Z XabatuBot 43102 iguo testu: Roberto Berru => Roberto Berro 4377002 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Pedro Alberto Demicheli Lizaso''' {{nym}} foi un [[abogáu]], [[historiador]], [[periodista]] y [[políticu]] [[Uruguái|uruguayu]]. Foi presidente ''[[de facto]]'' d'[[Uruguái]] en 1976. == Biografía == Nacíu en [[Rocha]], yera fíu de Pedro Gerónimo Demicheli Mussio (1873-1938) y Balbina Lizaso Ballarena (1873-1949). De mozu treslladar a [[Montevidéu]] pa estudiar abogacía. Ellí conoció a la so futura esposa, [[Sofía Álvarez Vignoli]], quien tamién estudiaba abogacía. En completando la carrera, casáronse y tuvieron dos fíos: Julio Alberto (1938-1975) y María Adelina (Mayella) Demicheli Álvarez (1930).<ref>[http://www.martin.romano.org/ps16/ps16_445.htm Pedro Alberto Demicheli Lizaso] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050217004243/http://www.martin.romano.org/ps16/ps16_445.htm |date=2005-02-17 }} Consultáu'l 1 de mayu de 2010</ref> Afiliar al [[Partíu Colorado (Uruguái)|Partíu Colorado]], siendo electu como diputáu y [[senador]]. Más tarde sería Ministru del Interior de [[Gabriel Terra]]. Cuando'l 31 de marzu de 1933 el presidente Gabriel Terra eslleió'l Parllamentu y el Conseyu Nacional d'Alministración, creó una Xunta Gobierno de nueve miembros p'asesoramientu del Poder Executivu. Demicheli foi unu de los integrantes de dicha Xunta, xunto a Pablo Galarza, Francisco Ghigliani, Andrés Puyol, [[Pedro Manini Ríos]], [[José Espalter]], Roberto Berro, [[Alfredo Navarro]] y Aniceto Patrón.<ref>{{Enllaz rotu|1=[http://enciclopediafacil.com/index.php/Alberto_demicheli_biograf%C3%ADa Biografía d'Alberto Demicheli] |2=http://enciclopediafacil.com/index.php/Alberto_demicheli_biograf%C3%ADa |bot=InternetArchiveBot }} Consultáu'l 1 de mayu de 2010</ref> Tuvo, amás, una destacada actuación como dirixente futbolísticu. Ente 1933 y 1934 presidió'l [[Club Atlético Peñarol]]. El [[27 de xunu]] de [[1973]], col sofitu de les [[Fuercies Armaes del Uruguái|Fuercies Armaes]], el presidente [[Juan María Bordaberry]] dio un [[Golpe d'Estáu del 27 de xunu de 1973|golpe d'estáu]], eslleiendo'l [[Asamblea Xeneral d'Uruguái|Parllamentu]] y reemplazándolo por un [[Conseyu d'Estáu del añu 1973 (Uruguái)|Conseyu d'Estáu]]. La presidencia del Conseyu d'Estáu foi ocupada primeramente por [[Martín Echegoyen]] pero, tres la so muerte en [[1974]], pasó a ser ocupada por Demicheli. En xunu de 1976 les desavenencies ente Bordaberry y los militares xeneraron la crisis política que remató cola remoción del presidente y la designación, el [[12 de xunu]], d'Alberto Demicheli pa ocupar la primer maxistratura. La so primer midida foi'l dictáu de dos decretos constitucionales, los Actos Institucionales 1 y 2. Pol [[Actu Institucional Nᵘ 1]] suspendióse la convocatoria a eleiciones xenerales prevista nel Artículu 77, incisu 9, de la [[Constitución d'Uruguái de 1967|Constitución]]. Pol [[Actu Institucional Nᵘ 2]], creóse'l Conseyu de la Nación, tampoco previstu pola Constitución, dándo-y poderes pa designar al Presidente de la República, al Presidente y Miembros del Conseyu d'Estáu, Miembros de la Suprema Corte de Xusticia, del Tribunal de lo Contencioso-Alministrativu y de la Corte Eleutoral.<ref>[http://www.cidh.oas.org/countryrep/uruguay78sp/cap.1.htm#_ftn3 Informe sobre la Situación de los Derechos Humanos n'Uruguái] Comisión Interamericana de Derechos Humanos OEA. Consultáu'l 1 de mayu de 2010</ref> No referente a la política económica, Demicheli ratificó'l Plan Nacional de Desarrollu ellaboráu en [[1972]] mientres el gobiernu de Bordaberry. La política económica aplicada procuraba una reformulación radical de les bases del funcionamientu económicu del país, una nueva alianza ente los militares y la tecnoburocracia, empuestes al tresformamientu de les estructures granibles del comerciu esterior, de la distribución del ingresu, de la demanda y de los precios relativos, nun marcu d'amplia lliberalización y apertura de la economía. Demichelli negóse, sicasí, a habilitar cola so firma pesaes proscripciones sobre el repartu políticu, polo que foi destituyíu polos militares y reemplazáu el 1º de setiembre de 1976 por [[Aparicio Méndez]], quien inmeditamente dictó dellos Actos Institucionales, ente ellos, el [[Actu Institucional Nᵘ 4]] qu'escluyó de la vida pública a los principales actores políticos.<ref>[http://www.smu.org.uy/publicaciones/noticies/separ115/art-21.pdf Intentos de Llexitimación de la Dictadura Militar] Consultáu'l 1 de mayu de 2010</ref> Los sos llibros de derechu fueron mientres munchos años testos d'estudiu y consulta na [[Facultá de Derechu (Universidá de la República)|Facultá de Derechu]] de la [[Universidá de la República]]. == Ministros == {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%" |- bgcolor="#ececec" ! Ministeriu !! Nome !! Periodu |- | [[Ministeriu del Interior d'Uruguái|Interior]] || [[Hugo Llinares Brum]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu de Rellaciones Esteriores d'Uruguái|Rellaciones Esteriores]] || [[Juan Carlos Blanco Estradé]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu d'Economía y Finances d'Uruguái|Economía y Finances]] || [[Alejandro Végh Villegas]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu de Defensa Nacional d'Uruguái|Defensa Nacional]] || [[Walter Ravenna]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu d'Educación y Cultura d'Uruguái|Educación y Cultura]] || [[Daniel Darracq]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu d'Industria, Enerxía y Minería d'Uruguái|Industria y Enerxía]] || [[Adolfo Cardoso Guani]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu de Salú Pública d'Uruguái|Salú Pública]] || [[Mario Arco Pérez]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu de Ganadería, Agricultura y Pesca d'Uruguái|Agricultura y Pesca]] || [[Julio Eduardo Aznárez]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu de Trabayu y Seguridá Social d'Uruguái|Trabayu y Seguridá Social]] || [[José Etcheverry Stirling]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu de Tresporte y Obres Públiques d'Uruguái|Tresporte y Obres Públiques]] || [[Eduardo Encrespo Ayala]] || [[1976]] |- | [[Ministeriu de Vivienda, Ordenamientu Territorial y Mediu Ambiente d'Uruguái|Vivienda y Promoción Social]] || [[Ernesto Llovet]] || [[1976]] |- | [[Secretaría de Presidencia d'Uruguái|Secretaría de Presidencia]] || [[Álvaro Pacheco Voi Ser]] || [[1976]] |- | [[Prosecretaría de Presidencia d'Uruguái|Prosecretaría de Presidencia]] || [[Aurelio Terra]] || [[1976]] |} <ref>Cronoloxía Histórica del Prof. Walter Rela</ref> == Referencies == {{llistaref}} {{Socesión | predecesor = [[Juan María Bordaberry]] | títulu = [[Presidente d'Uruguái|Presidente ''de facto'' d'Uruguái]] | periodu = [[12 de xunu]] de [[1976]]-[[1 de setiembre]] de [[1976]] | socesor = [[Aparicio Méndez]] | predecesor2 = [[Juan Scasso]] | títulu2 = [[Club Atlético Peñarol|Presidente Club Atlético Peñarol]] | periodu2 = [[1933]]-[[1934]] | socesor2 = [[Pedro Viapina]] }} {{NF|1896|1980|Demicheli, Alberto}} {{Tradubot|Alberto Demicheli}} [[Categoría:Presidentes d'Uruguái]] [[Categoría:Abogaos y abogaes d'Uruguái]] [[Categoría:Ministros y ministres d'Uruguái]] [[Categoría:Políticos y polítiques del partíu Colorado (Uruguái)]] [[Categoría:Rochenses (ciudá)]] [[Categoría:Presidentes del Club Atlético Peñarol]] [[Categoría:Dictadura cívico-militar n'Uruguái]] [[Categoría:Diputaos y diputaes d'Uruguái]] [[Categoría:Senadores d'Uruguái]] [[Categoría:Escritores d'Uruguái]] h41qi2kzxswknffb18dlhqjj1x1gepa Ramón Castillo 0 155838 4376913 4354215 2025-06-17T14:31:40Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá cartera => dicha cartera 4376913 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Ramón Antonio Castillo Barrionuevo''' {{nym}} foi un [[abogáu]], [[xuez]] y [[políticu]] [[arxentín]] [[conservadorismu|conservador]] perteneciente al [[Partíu Demócrata Nacional]]. En 1938 llegó a la [[Vicepresidente de la Nación Arxentina|Vicepresidencia]] tres el trunfu de [[Roberto M. Ortiz]]. Al finar ésti en 1942, Castillo asumió como'l 23º presidente de la Nación Arxentina. Foi derrocáu pol [[golpe d'estáu|golpe d'Estáu]] militar conocíu como la [[Revolución del 43]]. La llexitimidá del mandatu de Roberto M. Ortiz y Ramón Castillo foi cuestionáu en forma xeneralizada polos historiadores debíu al [[fraude eleutoral]] masivu realizáu nes eleiciones de 1938, denunciáu por tol arcu opositor al so gobiernu. En 1940 el presidente Ortiz empecipió una campaña de restauración de la pureza eleutoral, provocando una reacción atopada ente les fuercies polítiques del momentu. == El nome de Castillo == Xeneralmente nomar como Ramón S. Castillo, ensin precisar nunca a qué correspuende la inicial S. Esto asocede porque nun correspuende a nada, yá que el so segundu nome yera Antonio. Pa evitar el tracamundiu que pudiera causar la so firma (Ramón A. Castillo, como Ramona Castillo), na so mocedá foi deformando l'A por una S.<ref>[[Ernesto Castrillón]]: «Errates y aclaraciones» (páx.&nbsp;256). En [[Enrique Mario Mayochi]]: ''L'Arxentina nel sieglu XX''. Buenos Aires: La Nación, 2000. «Nomar como Ramón S. Castillo, ensin precisar a qué correspuende la inicial S. Nun correspuende a nada, yá que el so segundu nome yera Antonio. Pa evitar el tracamundiu que pudiera causar la so firma (Ramón A. Castillo), na so mocedá foi deformando l'A por una S. Esti testimoniu foi dau pol so nietu, [[Ramón Santiago Castillo]], al profesor Enrique Mario Mayochi y publicáu nel periódicu arxentín [[La Nación (Buenos Aires)|''La Nación'']]».</ref> == Biografía == [[Ficheru:El presidente Ramón S. Castillo visita San Miguel de Tucumán. Setiembre de 1942.jpg|miniaturadeimagen|El presidente Ramón S. Castillo visita Tucumán en 1942, siendo recibíu pol empresariu azucreru, Alfredo Guzmán y la so esposa, Guillermina Leston de Guzmán. ]] Ramón Antonio nació en [[Ancasti]], [[Catamarca]], fíu del matrimoniu constituyíu por [[Rafael Castillo Arias]] y María de Jesús Barrionuevo Maturano. Cursó los sos estudios na Facultá de Derechu de la [[Universidá de Buenos Aires]]. Designáu xuez penal en [[San Nicolás de los Regueros]] (provincia de Buenos Aires), ente los casos que tuvo de resolver, atópase la condena a 8&nbsp;años de prisión al gauchu [[Formiga Negra]], por un [[homicidiu]] que depués se probó nun cometiera.<ref>Félix Luna: ''Ortiz. Reportaxe a l'Arxentina opulenta'' (páxs. 55-56). Buenos Aires: Suramericana, 1999. ISBN 950-07-1516-3.</ref> Na carrera xudicial llegaría a miembru de la Cámara d'Apelaciones no Comercial antes de retirase. Dedicáu a la docencia, desempeñóse como profesor y decanu na [[Universidá de Buenos Aires|UBA]] (Universidá de Buenos Aires) ente [[1923]] y [[1928]]. Contraxera matrimoniu en [[Buenos Aires]] el [[14 de setiembre]] de [[1903]] con María Delia Luzuriaga Chaves (1881-1955), con quien tuvo seis fíos: Ramón en 1904, Horacio en 1905, María Delia en 1908, Carmen Haydée en 1913 y los mellizos Jorge y Héctor en 1917, que fueron discapacitaos. En 1924, el mesmu Alvear nomar Alministrador Xeneral d'Impuestos Internos y en 1925, Ministru d'obres públiques. Permaneció al mandu de dicha cartera hasta que Alvear remató'l so mandatu, en 1928. En 1930 foi designáu [[intervención federal|Gobernador interventor]] de la provincia de [[Tucumán]] pol gobiernu ''de facto'' de [[José Félix Uriburu]]; foi senador nacional pola so provincia, y depués Ministru del Interior ente [[1932]] y [[1935]]. Mientres la so xestión como Ministru del Interior viose envolubráu no que se denominó escándalu de la CHADE, un resonante casu de corrupción asocedíu nos [[años 1930]], mientres la llamada [[Década infame]], por cuenta de la concesión del serviciu llétricu de la Ciudá de Buenos Aires a la Compañía Hispanu Americana d'Electricidá (CHADE), mientres la so xestión llogró convencer a llexisladores de la Municipalidá de Buenos Aires por que dieren un contratu millonariu a dicha empresa, dempués de lo que denuncióse que los votos fueron mercaos pa favorecer a la empresa.<ref>Luna, Félix (1975). «Un intervalu pa la CHADE». Alvear. Les lluches populares na década del 30. Buenos Aires: Schapire :páxs. 199.</ref> Arrenunció a esti cargu pa presentase al cargu de vicepresidente de [[Roberto Marcelino Ortiz|Roberto M. Ortiz]] na fórmula de la llamada [[Concordanza (Arxentina)|''“Concordanza”'']], una transitoria alianza ente'l [[Partíu Demócrata Nacional]], la [[Unión Cívica Radical Antipersonalista]] y el Partíu Socialista Independiente, que trunfó n'eleiciones [[fraude eleutoral|fraudulentas]] y asumió'l poder el [[20 de febreru]] de [[1938]]. Mientres el so desempeñu como vice-presidente, el célebre "Escándalu de les Tierres del Palombar", algamó al Congresu de la Nación, al afayase una operación fraudulenta que dexara la compra de terrenes pal Exércitu a un preciu sobre valuáu, pa depués partise comisiones ente llexisladores. La prensa implicó a Ramón Castillo como unu de los responsables. Cuando Roberto Marcelino Ortiz pidió llicencia por graves problemes de salú -carecía una grave diabetes- en 1940, y depués del so socedíu fallecimientu'l 15 de xunetu de 1942, Castillo asumió'l poder pa completar el periodu presidencial. == Presidencia de Ramón Castillo (1942-1943) == [[Ficheru:Ramon_Castillo_-_ca_1943-HIA-T8-13.jpg|thumb|Ramón Castillo nos [[años 1940]].]] Castillo siguió la política esterior del so predecesor, calteniendo la neutralidá arxentina na [[Segunda Guerra Mundial]], motiváu polos enclinos proaliadas y progermanas qu'estremaben al [[Exércitu Arxentín|Exércitu]] y a tola sociedá arxentina. La necesidá de caltener el suministru marítimu llevar a promover la creación de la [[Flota Mercante d'Arxentina|Flota Mercante del Estáu]]. Tomó otres midíes de similar corte [[nacionalista]], como la revocación de la concesión del [[puertu de Rosario]] o la creación de la [[Direición Xeneral de Fabricaciones Militares]]. En materia político llevó a cabu una política autoritaria, disponiendo de les carteres ministeriales con soltura y eslleiendo el [[Conceyu Deliberante de Buenos Aires]] ante les denuncies de corrupción nel mesmu. Esi mesmu añu dispón la Intervención de la Provincia de Tucumán.<ref>Luna, Félix – Ortiz, páxines 186/209; Potash, Robert, L'exércitu y la política na Arxentina 1928-1945, Tomu I, páxines 192/204, Buenos Aires (1971); Ferrero, Roberto A., Del fraude a la soberanía popular – 1938-1946, páxines 112/24, Buenos Aires (1976).</ref>El so oxetivu yera consolidar el so poder al traviés del Partíu Demócrata Nacional como base partidaria de tinte conservador, eslleiendo la Concordanza que la so continuidá taba en dulda, en razón de la política de llucha contra'l fraude eleutoral llevada alantre pol Presidente Roberto Marcelino Ortiz. Esta última decisión política fuera sofitada polos radicales antipersonalistas, polos socialistes y pola Unión Cívica Radical del Comité Nacional presidíu por Marcelo T. de Alvear. Ante'l xiru de la política del gobiernu de Ramón Castillo, empobinada escontra la torna d'un réxime conservador, los partíos políticos empezaron a buscar confluyir pa lluchar contra la previsible torna del fraude eleutoral como arma política. === La socesión presidencial y el golpe d'estáu de 1943 === Ante esti panorama, la élite política sufría transformación ante la desapaición de los líderes más influyentes hasta esi momentu. Nel casu de la O.C.R., el fallecimientu de Marcelo Torcuato de Alvear en marzu de 1942, dexó al partíu ensin un lideralgu definíu, lo qu'inauguró una serie de conversaciones ente los partíos opositores pa conformar un "Frente Popular" llevando la candidatura del ex-presidente Xeneral Agustín P. Justo, quien públicamente se manifestó en favor de los Aliaos y contrariu a la política de neutralidá de l'Arxentina, presentándose como'l líder d'un movimientu de renovación institucional. Ante esti horizonte políticu, Castillo reforzó la estratexa de consolidar el so poder al traviés de los conservadores por aciu tomar del poder nes provincies, siendo'l primer esperimentu nesta direición, la intervención decretada al Colexu Eleutoral de la Provincia de Tucumán, en payares de 1942, con cuenta d'evitar el trunfu de la candidatura del radical opositor [[Miguel Mario Campero]]. Lo inédito d'esta decisión favoreció la dilación de la eleición d'autoridaes provinciales pa producir la caducidá llegal del mandatu del gobernador [[Miguel Critto]] y polo tanto xustificar la intervención definitiva de Tucumán (febreru de 1943). Esta torna a les práutiques de amañamiento de la voluntá eleutoral y de práutica de la violencia como procedimientu común pa solucionar conflictos, xeneró un precariu equilibriu de poderes coles Fuercies Armaes, que retornaron a un papel políticu activu. El fallecimientu d'Agustín P. Justo, el 11 de xineru de 1943, desarticuló la posibilidá d'una alianza de los partíos opositores pa bloquiar el gobiernu de Castillo,; mientres s'atopaba en marcha la imposición de la candidatura presidencial conservadora de [[Robustiano Patrón Patrón Costas]], quien se desempeñaba como presidente del Senáu, y yera un bultable empresariu azucreru salteño. La oposición ente [[aliaos (Segunda Guerra Mundial)|«aliadófilos»]], «neutralistas» y «germanófilos» yeren cada vez más acentuaes, llegando'l gobiernu de los Estaos Xuníos a llanzar una campaña mientres l'añu 1942, calificando al gobiernu arxentín de fascista y favorable a la Exa. L'acusaciones basar nos subsidios que la embaxada alemana otorgara a sectores de la prensa arxentina y los tratos del gobiernu con delles firmes alemanes.<ref>SABSAY, Fernando (1999). «Presidente Ramón Castillo». Presidencies y Presidentes constitucionales arxentinos. Buenos Aires: Biblioteca Nacional y Páxina 12, p3</ref>Castillo caltúvose neutralista sofitáu principalmente pol Exércitu pero aislláu de la [[Concordanza (Arxentina)|''Concordanza'']]. El fallecimientu d'Agustín P. Justo dio un respiru a Castillo, sicasí dellos dirixentes de la O.C.R.,- yá ensin el lideralgu de [[Marcelo T. de Alvear]]-, xunto a los socialistes y los demócrates progresistes intentaron proponer una candidatura presidencial unificada na persona del Ministru de Guerra, el Xeneral [[Pedro Pablo Ramírez]]. Al tomar conocencia d'estes xuntes, Castillo pidió l'arrenunciu al so Ministru de Guerra quién la derrocaría'l 4 de xunu de 1943. El golpe d'estáu poner en marcha, la madrugada del 3 de xunu de 1943, cuando les unidaes del Exércitu acantonaes en Campu de Mayu dirixir escontra'l centru de Buenos Aires. Nel camín, les unidaes acuartelaes na Escuela de Mecánica de l'Armada enfrentaron les columnes del Exércitu, provocando numberoses víctimes. Pero les tropes sublevaes tomaron el control de la Casa Rosada y los principales edificios públicos ante la sonadiella del ensame. Nun primer momentu, Ramón S. Castillo intentó caltener el so gobiernu, abellugándose nel buque "Drummond" ya internándose nel Ríu de la Plata, pero tornó y foi deteníu hasta la so lliberación selmanes más tarde. {| class="toccolours" style="float: auto; font-size:90%; width:620px; background:F5F5F5;" !style="background:lavender;" colspan="3"|<div style="float:left;">&nbsp;[[Ficheru:Standard of the President of Argentina Land.svg|35px|border|Estandarte Presidencial]]</div><span style="color: black;font-family:Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif; font-size:100%">Ministerios del Gobiernu de<br />Ramón S. Castillo </span> |- style="font-weight:bold;" |Cartera |Titular |Periodu |- !style="background:#000000;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu del Interior (Arxentina)|Ministeriu del Interior]] | [[Miguel J. Culaciati]] | [[27 de xunu]] de [[1942]] – [[4 de xunu]] de [[1943]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu de Rellaciones Esteriores, Comerciu Internacional y Cultu de la República Arxentina|Ministeriu de Rellaciones<br />Esteriores y Cultu]] | [[Enrique Ruiz Guiñazú]] | [[27 de xunu]] de [[1942]] – [[4 de xunu]] de [[1943]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu d'Economía y Producción|Ministerio de Facienda]] | [[Carlos Alberto Acevedo|Carlos Acevedo]] | [[27 de xunu]] de [[1942]] - [[4 de xunu]] de [[1943]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu d'Educación, Ciencia y Tecnoloxía (Arxentina)|Ministeriu de Xusticia<br />ya Instrucción Pública]] | [[Guillermo Rothe]] | [[27 de xunu]] de [[1942]] – [[4 de xunu]] de [[1943]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu de Producción (Arxentina)|Ministeriu d'Agricultura]] | [[Daniel Amadeo y Videla]] | [[27 de xunu]] de [[1942]] – [[4 de xunu]] de [[1943]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu de Planificación Federal, Inversión pública y Servicio|Ministerio d'Obres Públiques]] | [[Salvador Oría]] | [[27 de xunu]] de [[1942]] – [[4 de xunu]] de [[1943]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu de Defensa (Arxentina)|Ministeriu de Guerra]] | [[Juan N. Tonazzi]]<br />[[Pedro Pablo Ramírez]] | [[27 de xunu]] de [[1942]] – [[16 de payares]] de [[1942]]<br />[[16 de payares]] de [[1942]] – [[4 de xunu]] de [[1943]] |- !style="background:#D3D3D3;" colspan="3"| |- | [[Ministeriu de Defensa (Arxentina)|Ministeriu de Marina]] | [[Mario Fincati]] | [[27 de xunu]] de [[1942]] – [[4 de xunu]] de [[1943]] |} == Muerte == Quince meses dempués del so derrocamientu, el [[12 d'ochobre]] de [[1944]] Castillo finó na provincia de Buenos Aires teniendo na so cuenta corriente namái 47 pesos con 25 centavos. El costu del sepelio xubía a 290 pesos. Los sos amigos tuvieron que pagalo.{{ensin referencies}} == Bibliografía == * {{cita llibru | autor = SABSAY, Fernando | capítulu = Presidente Ramón Castillo |títulu=Presidencies y presidentes constitucionales arxentinos | añu = 1999 | editorial = Buenos Aires: Biblioteca Nacional y Páxina 12 | id = [https://web.archive.org/web/http://www.pais-global.com.ar/html/argentina/presidencies/presi22.htm (Capítulu completu)] }} == Ver tamién == * [[Década infame]] * [[Revolución del 43]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Ramón Castillo}} * [http://www.todo-argentina.net/historia/decadainf/castillo/index.html La presidencia de Castillo 1940 -1943] {{NF|1873|1944|Castillo, Ramon}} {{Tradubot|Ramón S. Castillo}} [[Categoría:Abogaos y abogaes d'Arxentina]] [[Categoría:Senadores d'Arxentina]] [[Categoría:Ministros y ministres d'Arxentina]] [[Categoría:Presidentes d'Arxentina]] [[Categoría:Vicepresidentes d'Arxentina]] [[Categoría:Gobernadores d'Arxentina]] e3u7p7ohjpc4kchsibzyz54ivxnztys Vicepresidente de Perú 0 155877 4376932 4346901 2025-06-17T14:35:12Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá invistidura => dicha invistidura 4376932 wikitext text/x-wiki {{Ficha de cargu políticu}} El '''vicepresidente constitucional de la [[República de Perú]]''' ye aquel funcionariu que reemplaza al [[Presidente de la República de Perú|presidente de la República]] mientres la so ausencia. Según l'[[Llinia de socesión presidencial de Perú|orde de socesión]] son llamaos ''primer vicepresidente constitucional de la República'' y ''segundu vicepresidente constitucional de la República''. == Historia == El cargu de vicepresidente de la República apaez per primer vegada na constitución de 1823: {{cita|ARTICULO 76ᵘ.- Va Haber un Vicepresidente en quien alleguen les mesmes calidaes. Va Alministrar el Poder Executivo por muerte, arrenunciu, destitución del Presidente, o cuando llegara'l casu de mandar personalmente la fuercia armada.| [[Constitución Política de la República Peruana (1823)|Constitución de 1823]]}} Na [[Constitución Política de Perú (1826)|Constitución Vitalicia (1826)]] tamién se propunxo solo un vicepresidente, que tenía que ser nomáu pol presidente. De la mesma, la [[Constitución Política de la República Peruana (1828)|Constitución de 1828]]. Na [[Constitución Política de la República Peruana (1834)|Constitución de 1834]] sume'l cargu, hasta la [[Constitución de la República Peruana (1856)|Carta Magna de 1856]], que restitúi la vicepresidencia única. Na [[Constitución Política de Perú (1860)|Constitución de 1860]] instauró dos vicepresidentes, escoyíos conjuntamente col presidente de la República. {{cita|Artículu 89.- Va Haber dos Vicepresidentes de la República, denominaos primero y segundu, que van ser escoyíos coles mesmes, coles mesmes calidaes y pal mesmu periodu que'l Presidente.| [[Constitución Política de Perú (1860)|Constitución de 1860]]}} Na [[Constitución Política de Perú (1867)|Constitución de 1867]] suprimióse los cargos de vicepresidentes; sicasí, esta carta solo rixó por curtiu tiempu, pos una triunfante [[Guerra civil peruana de 1867|revolución]] d'esi mesmu añu restituyó la Constitución de 1860. La [[Constitución pa la República de Perú (1920)|Constitución de 1920]] abolió los cargos de vicepresidentes. Tampoco la [[Constitución Política de Perú de 1933|Constitución de 1933]] consagró nel so testu estos cargos, los mesmos que fueron restituyíos pol segundu gobiernu d'[[Óscar R. Benavides]], por llei del 1 d'abril de 1936. En 1939, vía consulta plebiscitaria, fíxose la pertinente cambéu constitucional. La Constitución de 1993, l'anguaño vixente, reconoz la doble vicepresidencia de la República. === Función === Según l'artículu 90 de la Constitución Peruana, los candidatos a vicepresidentes pueden ser simultáneamente candidatos a una representación a Congresu. Son escoyíos pol sufraxu direutu xunto col [[Presidente de la República de Perú|presidente]]. La única función de los vicepresidentes ye [[llinia de socesión presidencial de Perú|reemplazar]] interinamente al [[Presidente de la República de Perú|presidente]] en casu d'ausencia, viaxe o suspensión, y de manera permanente en casu de muerte o vacancia del cargu presidencial. === Requisitos === Los vicepresidentes tienen de ser [[Perú|peruanos]] de nacencia (nun pueden aportar al cargu los que son peruanos por [[naturalización]]). Tienen De tener más de 35 años d'edá al momentu en que postulen y tienen d'atopase en completu exerciciu de los sos derechos civiles, esto ye, nun tienen de pesar sobre ellos nenguna sanción penal nin declaración civil d'incapacidá. == Mandatu == L'exerciciu de les sos funciones dura 5 años, xunto col del [[Presidente de la República de Perú|presidente]]. Juramentan xunto al [[presidente]] el [[28 de xunetu]], ante'l [[Congresu de la República de Perú|Congresu de la República]]. L'exerciciu del cargu de [[Presidente de la República de Perú|presidente]] solo suspéndese por: * Incapacidá física temporal del presidente, debidamente constatada y declarada pol [[Congresu de la República de Perú|Congresu]]. * Mientres el tiempu que dure'l procesu xudicial pola supuesta comisión d'una infracción constitucional. Mientres esta suspensión, el cargu ye asumíu pol '''primer vicepresidente'''. En defectu d'este, el cargu exercer el '''segundu vicepresidente'''. El siguiente na llinia de reemplazu ye'l '''presidente del Congresu'''. Cuando'l presidente de la República sale del territoriu nacional, el Primer Vicepresidente encargar del despachu. Nel so defectu, facer el Segundu Vicepresidente. == Reseña histórica == Arrenunciaron al cargu: * [[Francisco Tudela|Francisco Tudela Van Breugel-Douglas]], arrenunció'l 22 d'ochobre de 2000, na carta empobinada al presidente [[Alberto Fujimori]], onde amosó'l so desalcuerdu cola llei d'amnistía como condición previa a les eleiciones. * [[Ricardo Márquez Flores]], presentó'l so arrenunciu irrevocable el 20 de payares de 2000, pa dexar en manes del Congresu la eleición d'un nuevu presidente. * [[Raúl Díez Canseco Terry]]: presentó arrenunciu irrevocable al cargu'l 30 de xineru de 2004, en considerándose víctima de dos acusaciones constitucionales "politizaes"<ref>[http://www.elsiglodetorreon.com.mx/noticia/71705.arrenunciu-vicepresidente-de-peru.html Arrenunciu Vicepresidente de Perú]</ref> * [[Omar Chehade]]: depués d'una serie d'escándalos por xuntes con miembros de la Policía pa tomar aiciones nuna empresa privada n'ochobre de 2011. El tamién congresista caltener nel cargu magar que yera investigáu pola fiscalía y el Congresu; hasta que presentó'l so arrenunciu'l 16 de xineru de 2012.<ref>[http://elcomercio.pe/politica/1361901/noticia-ultimo-minutu-omar-chehade-habria-arrenunciáu-segunda-vicepresidencia Noticia últimu minutu: Omar Chehade arrenunciaría a la segunda vicepresidencia]</ref> Fueron declaraos presidentes: * [[Pedro Díez Canseco Corbacho]]: Tres la muerte de [[Miguel de San Román]], el 3 d'abril de 1863, Díez Canseco (que yera Segundu Vicepresidente) foi nomáu presidente interín el 9 d'abril del mesmu, cargu qu'ocupó hasta agostu del mesmu añu. En 1865 sublevóse ya ingresó triunfante a Palaciu'l 6 de payares del mesmu, siendo presidente interín por 22 díes nos cualos convocó a eleiciones. * [[Juan Antonio Pezet]]: Tres la muerte de [[Miguel de San Román]], tornó d'Europa n'agostu de 1863, asummió la presidencia'l 5 d'agostu de 1863 y gobernó hasta'l 6 de payares de 1865. * [[Francisco Díez Canseco Corbacho]]: Tres l'asesinatu de [[José Balta]] asumió la presidencia por dos díes, con cuenta d'apurrila al Primera Vicepresidente [[Mariano Herencia Zevallos]] * [[Mariano Herencia Zevallos]]: tuvo l'encargu de concluyir los pocos díes que restaben del mandatu del presidente [[José Balta|Balta]] y tresferir el mandu al presidente electu, [[Manuel Pardo y Lavalle]]. * [[Justiniano Borgoño|Justiniano Borgoño Castañeda]]: Yera Segundu Vicepresidente y asumió la presidencia transitoria por cuatro meses en 1894, con cuenta d'apurrir la presidencia a [[Andrés Avelino Cáceres]]. * [[Serapio Calderón|Serapio Calderón Chirinos]]: foi Segundu Vicepresidente y foi nomáu Presidente Transitoriu en mayu de 1904 tres la muerte de [[Manuel Cándamo Iriarte]]. * [[Máximo San Román|Máximo San Román Cáceres]]: nel 21 d'abril de 1992 foi declaráu, pola disuelta Cámara de Senadores y el Colexu d'Abogaos de Lima, Presidente Constitucional, cargu que nun pudo exercer al nun cuntar col sofitu de la ciudadanía nin el de la comunidá internacional. * [[Martín Vizcarra Cornejo]]: tres l'arrenunciu de [[Pedro Pablo Kuczynski]], proceder cola socesión constitucional y Vizcarra juramentó como Presidente'l 23 de marzu de 2018. Por sexu: * [[Lourdes Mendoza del Solar]] foi la primer muyer en llegar a esti cargu al pie d'[[Alan García]]. Encargar del despachu presidencial el 15 de xineru de 2007 hasta'l siguiente día, por cuenta de un viaxe del mandatariu y ante la incapacidá de [[Luis Giampietri Rojas]] (Primer Vicepresidente). Cargos nel esterior: * [[Edgardo Seoane Corrales]], primer vicepresidente nel primer gobiernu de [[Fernando Belaúnde]] (1963-1968) foi embaxador en [[Méxicu]] de 1965 a 1967. * [[Fernando Schwalb López-Aldana]], primer Vicepresidente nel segundu gobiernu de Belaúnde (1980-1985) foi embaxador n'[[Estaos Xuníos]] dende 1980 a 1982. == Llista de Vicepresidentes de la República == {| {{tablaguapa}} border="1" align="center" |- bgcolor="#ececec" !colspan=3| Vicepresidente ! Partíu !! Fecha d'entamu !! Fecha de términu !colspan=2| Presidente !! Eleición |- | |<center>[[Ficheru:Agutierrezf.png|50px]]</center>|| [[Antonio Gutiérrez de la Fuente]]<ref group=n>La Fonte asumió la Presidencia interina, de 21 de setiembre a 25 de payares de 1829, debíu al viaxe que fixo'l presidente Gamarra pol arreglu de paz cola Gran Colombia; y de 5 de setiembre de 1830 a 16 d'abril de 1831, cuando Gamarra tuvo que viaxar al sur, por cuenta de les continxencies que s'amenaron na frontera boliviana. Tuvo De arrenunciar al cargu de vicepresidente ante una asonada encabezada pola esposa de Gamarra, [[Francisca Zubiaga y Bernales]], la famosa “Mariscala”.</ref> | || [[01 de setiembre]] de [[1829]] || [[16 d'abril]] de [[1831]] |bgcolor=DarkOliveGreen| || [[Agustín Gamarra]] || Eleición del Congresu de la República (d'alcuerdu a la [[Constitución Política de la República Peruana (1828)|Constitución de 1828]], que creó una única vicepresidencia). |- | |<center>[[Ficheru:Juan Manuel del Mar.JPG|50px]]</center> ||[[Juan Manuel del Mar]]<ref group=n>Del Mar encargar del Poder Executivu de 29 de setiembre de 1859 a 22 de marzu de 1860, cuando'l presidente Castilla ausentar pa tomar el mandu personal del exércitu mientres la [[Guerra peruanu-ecuatoriana (1858-1860)|campaña del Ecuador]]. Finó díes antes de completar el so periodu vicepresidencial, cuando se topaba en plena campaña eleutoral pola presidencia de la República.</ref> | || [[24 d'ochobre]] de [[1858]] || [[16 de xunu]] de [[1862]] | bgcolor=DarkOliveGreen| || [[Ramón Castilla]] || Eleiciones direutes (d'alcuerdu a la [[Constitución de la República Peruana (1856)|Constitución de 1856]], qu'estableció una única vicepresidencia). |- |bgcolor=DarkOliveGreen| |<center>[[Ficheru:President Pezet.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Juan Antonio Pezet]] |rowspan=2| Militares |rowspan=2| [[24 d'ochobre]] de [[1862]] |rowspan=2| [[5 d'agostu]] de [[1863]] |rowspan=2 bgcolor=DarkOliveGreen| |rowspan=2| [[Miguel de San Román]] |rowspan=2| Eleiciones indireutes (d'alcuerdu a la [[Constitución Política de Perú (1860)|Constitución de 1860]], qu'estableció dos vicepresidencies). |- |bgcolor=DarkOliveGreen| |<center>[[Ficheru:Pedro Diez Canseco 2.jpg|50px]]</center>|| 2ᵘ [[Pedro Díez Canseco Corbacho]]<ref group=n>Pedro Díez Canseco asumió la presidencia interina del 9 d'abril a 5 d'agostu de 1863, por muerte de San Román y ausencia de Pezet; depués, ésti asumió la Presidencia efectiva en reemplazu del mandatariu fináu.</ref> |- | bgcolor=DarkOliveGreen| |<center>[[Ficheru:HerenciaZevallos.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Mariano Herencia Zevallos]] |rowspan=2| Militares |rowspan=2| [[2 d'agostu]] de [[1868]] |rowspan=2| [[27 de xunetu]] de [[1872]] |rowspan=2 bgcolor=DarkOliveGreen| |rowspan=2| [[José Balta]] |rowspan=2| Eleiciones direutes |- | bgcolor=DarkOliveGreen| |<center>[[Ficheru:Francisco Diez Canseco.jpg|50px]]</center>|| 2ᵘ [[Francisco Diez-Canseco Corbacho]]<ref group=n>Francisco Diez-Canseco asumió la presidencia interina, el 27 de xunetu de 1872, tres l'asesinatu de Balta y l'ausencia de Zevallos; depués, ésti asumió la Presidencia de la República en reemplazu del mandatariu asesináu.</ref> |- | bgcolor=Yellow| |<center>[[Ficheru:Manuel Costas Arce.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Manuel Costas Arce]]<ref group=n>Manuel Costas asumió la presidencia interina 28 de payares de 1874 al 16 de xineru de 1875, por ausencia del presidente Pardo, que se topaba en campaña contra la revolución de Piérola.</ref> |rowspan=2| [[Partíu Civil (Perú)|Partíu Civil]] |rowspan=2| [[2 d'agostu]] de [[1872]] |rowspan=2| [[2 d'agostu]] de [[1876]] |rowspan=2 bgcolor=yellow| |rowspan=2| [[Manuel Pardo y Lavalle]] |rowspan=2| Eleiciones direutes |- | bgcolor=Yellow| |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>|| 2ᵘ [[Francisco Garmendia Puértolas]] |- | |<center>[[Ficheru:Luis La Puerta.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Luis La Puerta de Mendoza]]<ref group=n>Tres la partida del presidente Prado escontra'l sur pa tomar la direición de la guerra con Chile, La Puerta asumió la presidencia interina, de 17 de mayu a 28 de payares de 1879; y depués, por viaxe del mesmu al estranxeru, de 18 a 23 d'avientu, siendo finalmente derrocáu por Piérola.</ref> | |rowspan=2| [[02 d'agostu]] de [[1876]] |rowspan=2| [[18 d'avientu]] de [[1879]] |rowspan=2 bgcolor=yellow| |rowspan=2| [[Mariano Ignacio Prado]] |rowspan=2| Eleiciones indireutes |- | |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>||2ᵘ [[José Francisco Canevaro]] | |- | |<center>[[Ficheru:Lizardo Montero.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Lizardo Montero]]<ref group=n>Por apresamientu de García Calderón, Montero asumió la presidencia efectiva.</ref> | |rowspan=2| [[12 de marzu]] de [[1881]] |rowspan=2| [[06 de payares]] de [[1881]] |rowspan=2 | |rowspan=2| [[Francisco García Calderón Landa]] |rowspan=2| Eleición pol Congresu Estraordinariu de Chorrillos, a pidimientu del presidente García Calderón. |- | |<center>[[Ficheru:Andrés Avelino Cáceres 3.jpg|50px]]</center>|| 2ᵘ [[Andrés Avelino Cáceres]] | |- |bgcolor=Blue| |<center>[[Ficheru:Remigio Morales Bermudez 3.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Remigio Morales Bermúdez]] |rowspan=2| [[Partíu Constitucional (Perú)|Partíu Constitucional]] |rowspan=2| [[03 de xunu]] de [[1886]] |rowspan=2| [[10 d'agostu]] de [[1890]] |rowspan=2 bgcolor=Blue| |rowspan=2| [[Andrés A. Cáceres]] |rowspan=2| Eleiciones indireutes |- |bgcolor=Blue| |<center>[[Ficheru:Aurelio Denegri.jpg|50px]]</center>||2ᵘ [[Aurelio Denegri]] |- |bgcolor=Blue| |<center>[[Ficheru:Pedro Alejandrino del Solar.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Pedro Alejandrino del Solar]] |rowspan=2| [[Partíu Constitucional (Perú)|Partíu Constitucional]] |rowspan=2| [[10 d'agostu]] de [[1890]] |rowspan=2| [[01 d'abril]] de [[1894]] |rowspan=2 bgcolor=Blue| |rowspan=2| [[Remigio Morales Bermúdez]] |rowspan=2| Eleiciones indireutes |- |bgcolor=Blue| |<center>[[Ficheru:Justiniano Borgoño 2.jpg|50px]]</center>|| 2ᵘ [[Justiniano Borgoño Castañeda]]<ref group=n>Por fallecimientu de Morales Bermúdez el 1 d'abril de 1894, asumió Borgoño la Presidencia de la República, magar corresponde-y llegalmente dicha invistidura a Del Solar, na so calidá de primer vicepresidente. Acotóse una presunta escusa d'esti postreru.</ref> |- |bgcolor=Blue| |<center>[[Ficheru:Cesar Canevaro.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[César Canevaro Valega]] |rowspan=2| [[Partíu Constitucional (Perú)|Partíu Constitucional]] |rowspan=2| [[10 d'agostu]] de [[1894]] |rowspan=2| [[20 de marzu]] de [[1895]] |rowspan=2 bgcolor=Blue| |rowspan=2| [[Andrés A. Cáceres]] |rowspan=2| Eleiciones indireutes |- |bgcolor=Blue| |<center>[[Ficheru:Cesareo Chacaltana.JPG|50px]]</center>||2ᵘ [[Cesáreo Chacaltana]] |- | bgcolor=Crimson| |<center>[[Ficheru:Guillermo Billingurst 6.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Guillermo Billinghurst]] |rowspan=2| [[Partíu Demócrata (Perú)|Partíu Demócrata]] |rowspan=2| [[08 de setiembre]] de [[1895]] |rowspan=2| [[08 de setiembre]] de [[1899]] |rowspan=2 bgcolor=Crimson| |rowspan=2| [[Nicolás de Piérola]] |rowspan=2| Eleiciones indireutes |- | bgcolor=Crimson| |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>||2ᵘ [[Augusto Seminariu Váscones]] |- | bgcolor=Crimson| |<center>[[Ficheru:IsaacAlzamora.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Isaac Alzamora]] |rowspan=2| Alianza Civil-Demócrata |rowspan=2| [[08 de setiembre]] de [[1899]] |rowspan=2| [[08 de setiembre]] de [[1903]] |rowspan=2 bgcolor=Yellow| |rowspan=2| [[Eduardo López de Romaña]] |rowspan=2| Eleiciones direutes |- | bgcolor=Crimson| |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>||2ᵘ [[Federico Bresani]] |- | bgcolor=Yellow| |<center>[[Ficheru:Lino Alarco.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Lino Alarco Brediñana]]<ref group=n>Lino Alarco finó antes de xurar el cargu de vicepresidente, el 13 de xunu de 1903. Anque s'aldericó nel Congresu la posibilidá d'escoyer a un nuevu primer vicepresidente, ello nun se concretó.</ref> |rowspan=2| [[Partíu Civil (Perú)|Partíu Civil]] |rowspan=2| [[08 de setiembre]] de [[1903]] |rowspan=2| [[07 de mayu]] de [[1904]] |rowspan=2 bgcolor=Yellow| |rowspan=2| [[Manuel Candamo]] |rowspan=2| Eleiciones direutes |- | bgcolor=Yellow| |<center>[[Ficheru:SerapioCalderon.jpg|50px]]</center>||2ᵘ [[Serapio Calderón Chirinos]]<ref group=n>Por fallecimientu de Candamo, Serapio Calderón asumió la Presidencia de la República, el 7 de mayu de 1904.</ref> |- | bgcolor=Yellow| |<center>[[Ficheru:José Salvador Cavero.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[José Salvador Cavero Ovalle]] || [[Partíu Civil (Perú)|Partíu Civil]] || [[24 de setiembre]] de [[1904]] || [[24 de setiembre]] de [[1908]] | bgcolor=Yellow| || [[José Pardo y Barreda]] || Eleición direuta. Nun s'escoyó al 2ᵘ vicepresidente. |- | bgcolor=Yellow| |<center>[[Ficheru:Eugenio Larrabure y Unanue.tif|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Eugenio Larrabure y Unanue]] | [[Partíu Civil (Perú)|Partíu Civil]] |rowspan=2| [[24 de setiembre]] de [[1908]] |rowspan=2| [[24 de setiembre]] de [[1912]] |rowspan=2 bgcolor=Yellow| |rowspan=2| [[Augusto B. Leguía]] |rowspan=2| Eleiciones direutes |- | bgcolor=blue| |<center>[[Ficheru:Belisario Sosa.jpg|50px]]</center>|| 2ᵘ [[Belisario Sosa]] ||[[Partíu Constitucional (Perú)|Partíu Constitucional]] |- |bgcolor=Yellow| |<center>[[Ficheru:Roberto Leguía.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Roberto Leguía]] |rowspan=2| [[Partíu Civil (Perú)|Partíu Civil (leguiísta)]] |rowspan=2| [[24 de setiembre]] de [[1912]] |rowspan=2| [[04 de febreru]] de [[1914]] |rowspan=2 bgcolor=crimson| |rowspan=2| [[Guillermo Billinghurst]] |rowspan=2| Eleición pol Congresu de la República. |- | bgcolor=Yellow| |<center>[[Ficheru:Miguel Echenique.JPG|50px]]</center>||2ᵘ [[Miguel Echenique]] |- | bgcolor=Gold| |<center>[[Ficheru:Ricardo Bentín.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Ricardo Bentín Sánchez]] |rowspan=2| Alianza Civil-Constitucional-Lliberal |rowspan=2| [[18 d'agostu]] de [[1915]] |rowspan=2| [[04 de xunetu]] de [[1919]] |rowspan=2 bgcolor=Yellow| |rowspan=2| [[José Pardo y Barreda]] |rowspan=2| Eleiciones direutes. |- | bgcolor=Gold| |<center>[[Ficheru:Manuel Melitón Carvajal.jpg|50px]]</center>||2ᵘ [[Melitón Carvajal|Melitón Carvajal Ambulodegui]] |- | |<center>[[Ficheru:Cesar Canevaro.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[César Canevaro Valega]] | |rowspan=2| [[12 d'ochobre]] de [[1919]] |rowspan=2| [[12 d'ochobre]] de [[1924]] |rowspan=2 bgcolor=DarkBlue| |rowspan=2| [[Augusto B. Leguía]] |rowspan=2| Eleiciones direutes, ratificaes pol Congresu. |- | |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>||2ᵘ [[Agustín de la Torre González]]<ref group=n>Dambos nun exercieron pos la [[Constitución pa la República de Perú (1920)|Constitución de 1920]] abolió los cargos de vicepresidentes, que seríen restituyíos en 1936.</ref> | |- | bgcolor=DarkOliveGreen| |<center>[[Ficheru:Ernesto Montagne Markholz.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Ernesto Montagne Markholz]]<ref group=n>Montagne foi designáu 1ᵘ vicepresidente por ser el Presidente del Conseyu de Ministros del gobiernu de Benavides.</ref> |rowspan=2| Militares |rowspan=2| [[13 d'abril]] de [[1936]] |rowspan=2| [[8 d'avientu]] de [[1939]] |rowspan=2 bgcolor=DarkOliveGreen| |rowspan=2| [[Óscar R. Benavides]] |rowspan=2| Escoyíos pol presidente Benavides, con aprobación del [[Congresu Constituyente de Perú (1931)|Congresu Constitucional]]. |- | bgcolor=DarkOliveGreen| |<center>[[Ficheru:Antonio Rodriguez Ramirez.jpg|50px]]</center>|| 2ᵘ [[Antonio Rodríguez Ramírez]]<ref group=n>Antonio Rodríguez foi designáu 2ᵘ vicepresidente por ser el Ministru de Gobiernu del gobiernu de Benavides. Exerciendo esta función, morrió acribilláu al intentar dar un golpe d'estáu, el 19 de febreru de 1939.</ref> |- | bgcolor=DarkBlue| |<center>[[Ficheru:Rafael Larco Herrera.JPG|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Rafael Larco Herrera]] <br /> |rowspan=2| [[Coalición Conservadora (Perú)|Coalición Conservadora]] |rowspan=2| [[8 d'avientu]] de [[1939]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] de [[1945]] |rowspan=2 bgcolor=white| |rowspan=2| [[Manuel Prado Ugarteche]] |rowspan=2| [[Eleiciones xenerales de Perú de 1939|Eleiciones direutes]] |- | bgcolor=DarkBlue| |<center>[[Ficheru:Carlos Diego Gibson Möller 2.jpg|50px]]</center>||2ᵘ [[Carlos Gibson]]<ref group=n>Dambos nun tuvieron nunca la ocasión de faese cargu del gobiernu de manera interina, nin por ausencies del mandatariu, pos s'estableció qu'ésti siempres exercía'l so invistidura, entá tando fuera del país.</ref> |- |bgcolor=LightGreen| |<center>[[Ficheru:José Gálvez Barrenechea.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[José Gálvez Barrenechea]] |rowspan=2| [[Frente Democráticu Nacional (Perú)|Frente Democráticu Nacional]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] de [[1945]] |rowspan=2| [[29 d'ochobre]] de [[1948]] |rowspan=2 bgcolor=LightGreen| |rowspan=2| [[José Luis Bustamante y Rivero]] |rowspan=2| [[Eleiciones xenerales de Perú de 1945|Eleiciones direutes]] |- |bgcolor=LightGreen| |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>||2ᵘ [[Eduardo Ganoza y Ganoza]] |- |bgcolor=DarkOliveGreen| |<center>[[Ficheru:Zenón Noriega.jpg|50px]]</center>|| [[Zenón Noriega|Zenón Noriega Agüero]]<ref group=n>Zenón Noriega asumió la Presidencia interina de la Xunta Militar, de 1 de xunu a 28 de xunetu de 1950, tres la baxada al llanu” de Odría, por cuenta de les eleiciones xenerales de 1950.</ref> || [[Militar]] || [[29 d'ochobre]] de [[1948]] || [[1 de xunu]] de [[1950]] |rowspan=3 bgcolor=Silver| |rowspan=3|[[Manuel A. Odría]] || Investido ''de facto'' tres el golpe d'estáu de Odría, por ser el segundu de la Xunta Militar. |- | bgcolor=Silver| |<center>[[Ficheru:Héctor Boza.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Héctor Boza|Héctor C. Boza Aizcorbe]] |rowspan=2| [[Unión Nacional Odriísta]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] de [[1950]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] de [[1956]] |rowspan=2| [[Eleiciones xenerales de Perú de 1950|Eleiciones direutes]] |- |bgcolor=Silver| |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>|| 2ᵘ [[Federico Bolognesi Bolognesi]]<ref group=n>Dambos nun tuvieron nunca la ocasión de faese cargu del gobiernu de manera interina, nin por ausencia del mandatariu.</ref> |- |bgcolor=DarkRed| |<center>[[Ficheru:Luis Gallo Porras.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Luis Gallo Porres]]<ref group=n>Luis Gallo Porres asumió'l gobiernu interín en dellos periodos curtios, por ausencia del presidente Prado nel estranxeru.</ref> |rowspan=2| [[Movimientu Democráticu Peruanu]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] de [[1956]] |rowspan=2| [[18 de xunetu]] de [[1962]] |rowspan=2 bgcolor=DarkRed| |rowspan=2| [[Manuel Prado Ugarteche]] |rowspan=2| [[Eleiciones xenerales de Perú de 1956|Eleiciones direutes]] |- |bgcolor=Darkred| |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>|| 2ᵘ [[Carlos Moreyra y Paz Soldán]] |- |bgcolor=DarkOliveGreen| |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>|| [[Pedro Vargas Prada]] || [[Militar]] || [[18 de xunetu]] de [[1962]] || [[3 de marzu]] de [[1963]] |bgcolor=DarkOliveGreen| || [[Ricardo Pérez Godoy]] || Investido ''de facto'', por ser miembru de la Xunta Militar. |- | bgcolor=Black| |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Edgardo Seoane Corrales]]<ref group=n>Edgardo Seoane asumió'l gobiernu interín n'abril de 1967, pola asistencia de Belaúnde a la Conferencia de presidentes americanos en Punta del Este, Uruguái.</ref> | [[Aición Popular]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] de [[1963]] |rowspan=2| [[3 d'ochobre]] de [[1968]] |rowspan=2 bgcolor=Black| |rowspan=2| [[Fernando Belaúnde Terry]] |rowspan=2| [[Eleiciones xenerales de Perú de 1963|Eleiciones direutes]] |- |bgcolor=RoyalBlue| |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>|| 2ᵘ [[Mario Polar Ugarteche]] |[[Partíu Demócrata Cristianu (Perú)|Partíu Demócrata Cristianu]] |- |bgcolor=DarkOliveGreen| |<center>[[Ficheru:Edgardo Mercado Jarrín.jpg|50px]]</center>||[[Edgardo Mercado Jarrín]] || [[Militar]] || [[03 d'ochobre]] de [[1968]] ||[[30 d'agostu]] de [[1975]] |bgcolor=DarkOliveGreen| || [[Juan Velasco Alvarado]] ||Investido ''de facto'' por ser el Primer Ministru y Ministru de Guerra del Gobiernu Militar |- |bgcolor=DarkOliveGreen| |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>|| [[Pedro Richter Prada]] || [[Militar]] || [[30 d'agostu]] de [[1975]] || [[28 de xunetu]] de [[1980]] |bgcolor=DarkOliveGreen| || [[Francisco Morales Bermúdez]] || Investido ''de facto'', por ser el Primer Ministru y Ministru de Guerra del Gobiernu Militar |- |bgcolor=Black| |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Fernando Schwalb López-Aldana]] |rowspan=2| [[Aición Popular]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] de [[1980]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] de [[1985]] |rowspan=2 bgcolor=Black| |rowspan=2| [[Fernando Belaúnde Terry]] |rowspan=2| [[Eleiciones xenerales de Perú de 1980|Eleiciones direutes]] |- | bgcolor=black| |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>||2ᵘ [[Javier Alva Orlandini]] |- | bgcolor=red| |<center> </center>|| 1ᵘ [[Luis Alberto Sánchez Sánchez]] |rowspan=2| [[Partíu Aprista Peruanu]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] de [[1985]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] de [[1990]] |rowspan=2 bgcolor=red| |rowspan=2| [[Alan García Pérez]] |rowspan=2| [[Eleiciones xenerales de Perú de 1985|Eleiciones direutes]] |- | bgcolor=red| |<center>[[Ficheru:Luis Alva Castro 070809-N-8704K-125 0X1WO.jpg|50px]]</center>||2ᵘ [[Luis Alva Castro]] |- | bgcolor=Orange| |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Máximo San Román Cáceres]]<ref group=n>Los cargos de vicepresidentes suspender tres el [[autogolpe de 1992]]. Máximo San Román encabezó un movimientu constitucionalista que desconoció l'autoridá de Fujimori y llegó inclusive a juramentar como Presidente de la República ante los senadores y diputaos del disueltu Congresu de la República, nel llocal del Colexu d'Abogaos de Lima. Sicasí, el so actu nun tuvo'l respaldu de la ciudadanía y Fujimori consolidar nel poder.</ref> |rowspan=2| [[Cambéu 90]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] de [[1990]] |rowspan=2| [[5 d'abril]] de [[1992]] |rowspan=6 bgcolor=Orange| |rowspan=6| [[Alberto Fujimori|Alberto Fujimori Fujimori]] |rowspan=2| [[Eleiciones xenerales de Perú de 1990|Eleiciones direutes]] |- | bgcolor=Orange| |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>||2ᵘ [[Carlos García y García]] |- | bgcolor=Orange| |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Ricardo Márquez Flores]] |rowspan=2| [[Cambéu 90]]-[[Nueva Mayoría (Perú)|Nueva Mayoría]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] de [[1995]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] del [[2000]] |rowspan=2| [[Eleiciones xenerales de Perú de 1995|Eleiciones direutes]] |- | bgcolor=Orange| |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>||2ᵘ [[César Paredes Canto]] |- | bgcolor=Orange| |<center></center>|| 1ᵘ [[Francisco Tudela Van Breugel-Douglas]] |rowspan=2| [[Perú 2000]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] del [[2000]] |rowspan=2| [[22 de payares]] del [[2000]] |rowspan=2| [[Eleiciones xenerales de Perú de 2000|Eleiciones direutes]] |- | bgcolor=Orange| |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>||2ᵘ [[Ricardo Márquez Flores]]<ref group=n>Dambos tuvieron d'arrenunciar ante'l Congresu de la República, al conocese la fuga al Xapón del reelecto presidente Alberto Fujimori y aldericase la vacancia presidencial.</ref> |- | bgcolor=Green| |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Raúl Díez Canseco Terry]]<ref group=n>Raúl Díez Canseco presentó arrenunciu irrevocable al so cargu'l 30 de xineru de 2004, en considerándose víctima de dos acusaciones constitucionales "politizaes".</ref> |rowspan=2| [[Perú Posible]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] del [[2001]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] del [[2006]] |rowspan=2 bgcolor=Green| |rowspan=2| [[Alejandro Toledo Manrique]] |rowspan=2| [[Eleiciones xenerales de Perú de 2001|Eleiciones direutes]] |- | bgcolor=Green| |<center>[[Ficheru:David Waisman.jpg|50px]]</center>||2ᵘ [[David Waisman Rjavinsthi]] |- | bgcolor=Red| |<center>[[Ficheru:Sesión del Pleno 05052011 - Luis Giampietri.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Luis Giampietri Rojas]] |rowspan=2| [[Partíu Aprista Peruanu]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] de [[2006]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] del [[2011]] |rowspan=2 bgcolor=Red| |rowspan=2|[[Alan García Pérez]] |rowspan=2| [[Eleiciones xenerales de Perú de 2006|Eleiciones direutes]] |- | bgcolor=Red| |<center>[[Ficheru:Lourdes Mendoza del Solar 2010.jpg|50px]]</center>||2ᵘ [[Lourdes Mendoza del Solar]] |- | bgcolor=DarkRed| |<center>[[Ficheru:Marisol Espinoza 2.jpg|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Marisol Espinoza|Marisol Espinoza Cruz]] |rowspan=2| [[Partíu Nacionalista Peruanu]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] del [[2011]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] del [[2016]] |rowspan=2 bgcolor=DarkRed| |rowspan=2| [[Ollanta Humala|Ollanta Humala Tasso]] |rowspan=2| [[Eleiciones xenerales de Perú de 2011|Eleiciones direutes]] |- | bgcolor=DarkRed| |<center>[[Ficheru:No_image.svg|50px]]</center>||2ᵘ [[Omar Chehade|Omar Chehade Moya]]<ref group=n>Omar Chehade presentó'l so arrenunciu al so cargu'l 16 de xineru de 2012, depués d'una serie d'escándalos desamarraos poles sos xuntes con miembros de la Policía pa tomar aiciones nuna empresa privada, n'ochobre de 2011.</ref> |- | bgcolor=#FF00FF| |<center>[[Ficheru:Martín Vizcarra em fevereiro de 2018.png|50px]]</center>|| 1ᵘ [[Martín Vizcarra|Martín Alberto Vizcarra Cornejo]] |rowspan=2| [[Peruanos pol Kambio]] |rowspan=2| [[28 de xunetu]] del [[2016]] |rowspan=2| [[23 de marzu]] del [[2018]] |rowspan=2 bgcolor=#FF00FF| |rowspan=2| [[Pedro Pablo Kuczynski]] |rowspan=2| [[Eleiciones xenerales de Perú de 2016|Eleiciones direutes]] |- | bgcolor=#FF00FF| |<center>[[Ficheru:Mercedes Araoz.jpg|50px]]</center>|| 2ᵘ [[Mercedes Aráoz Fernández]] |- | bgcolor=#FF00FF| |<center>[[Ficheru:Mercedes Aráoz Fernández.jpg|50px]]</center>|| [[Mercedes Aráoz Fernández]] | [[Peruanos pol Kambio]] | [[23 de marzu]] del [[2018]] | Nel cargu | bgcolor=#FF00FF| | [[Martín Vizcarra|Martín Alberto Vizcarra Cornejo]] | [[Arrenunciu de Pedro Pablo Kuczynski|Socesión Constitucional]] |} == Notes == {{llistaref|grupu=n}} == Referencies == {{llistaref}} ;Bibliografía * [[Jorge Basadre|Basadre Grohmann, Jorge]]: ''Historia de la República de Perú (1822 - 1933)''. Obra completa, 18 volúmenes. Novena edición. Editada pola Empresa Editora El Comercio S. A. Lima, 2005. ISBN 9972-205-62-2 * [[Alberto Tauro del Pino|Tauro del Pino, Alberto]]: ''Enciclopedia Ilustrada de Perú''. Tercer Edición. 17 tomos. Lima, PEISA, 2001. ISBN 9972-40-149-9 == Ver tamién == * [[Presidente de Perú]] * [[Política de Perú]] * [[Palaciu de Gobiernu de Perú]] {{Tradubot|Vicepresidente del Perú}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Vicepresidentes de Perú]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] 6hrag04of118h3xwpayzl4b3eepazgr Presidente de la República Dominicana 0 155902 4376884 4145283 2025-06-17T14:22:35Z XabatuBot 43102 iguo testu: solicitar la declaratoria => solicitar la declaración 4376884 wikitext text/x-wiki {{Ficha de cargu políticu}} El '''Presidente de la República Dominicana''' ye'l [[Xefe del Estáu]], del [[Xefe de Gobiernu|Gobiernu]] y líder del poder executivu de la República. Ye'l cargu políticu más altu del país. L'artículu CXXVIII de la [[Constitución de la República Dominicana|constitución]] encarga al presidente de la «fiel execución de la Llei Dominicana» y confier-y el rangu de comandante en xefe de les [[Fuercies Armaes Dominicanes|Fuercies Armaes]], la [[Policía Nacional (República Dominicana)|Policía Nacional]] y tolos cuerpos de seguridá del Estáu. Tien facultá pa designar [[ministru|ministros]], otorgar indultos, moratorias y el deber del velar pola seguridá nacional y la recaldación ya inversión fiel de les rentes nacionales. La constitución tamién la asitia como la cabeza de la política esterior del estáu y otorgar la facultá de nomar a los representantes diplomáticos a encamientu y aprobación del [[Senáu de la República Dominicana]]. El presidente ye escoyíu por aciu [[sufraxu universal]] pa un mandatu de cuatro años. Dende la Constitución de la República Dominicana de 1966, nel so cambéu del añu [[2015]], nenguna persona puede ser escoyida pal cargu de presidente más de dos veces. En casu de muerte, destitución, dimisión o arrenunciu d'un presidente, el vicepresidente asume la presidencia. A falta de dambos, el [[Poder Executivu]] puede entamar un gobiernu interín o pasar el control del gobiernu a manes del [[Poder Llexislativu]]. Hubo 53 persones qu'asumieron el cargu. El primer presidente foi [[Pedro Santana]] que foi investido en payares de [[1844]] por decisión de la [[Xunta Central Gubernativa]]. L'actual presidente ye [[Danilo Medina]], surdíu de les files del [[Partíu de la Lliberación Dominicana]] y investido el 16 d'agostu de [[2012]]. A partir de la primer década del sieglu XXI, la presidencia dominicana tomó un rol más participativu a nivel global, estrechando llazos diplomáticos en tol mundu y sirviendo como mediador en conflictos tan cercanos como'l [[Golpe d'Estáu d'Hondures de 2009]] y tan alloñaos como'l [[Conflictu árabe-israelín]]<ref>http://www.listin.com.do/la-republica/2011/7/1/194291/Viaxes-historicos-de-Leonel</ref> == Oríxenes == [[Ficheru:Primer Escudo Dominicano.svg|thumb|left|Primer Escudu Dominicanu.]] L'orixe de la Presidencia de la República remontar hasta la Guerra d'Independencia de la República Dominicana cuando la Xunta Central Gubernativa (JCG) constituyó la primer forma de gobiernu que tuvo'l país en condiciones de vida independiente y republicana. Les principales actividaes, nun momentu tan convulso, fueron conducir la guerra frente a la invasión de los haitianos, pos d'ella dependía la sobrevivencia del naciellu Estáu y l'aplicación de midíes d'urxencia de calter provisional col fin de poner a funcionar la maquinaria gubernamental, la recaldación d'impuestos, informar a les potencies estranxeres de la esistencia del nuevu Estáu y estender el so dominiu sobre'l territoriu recién lliberáu. De primeres J.C.G. tuvo que caltener en vixencia les lleis haitianes por un tiempu, yá que de lo contrario nun funcionaren los tribunales, la recaldación d'impuestos, los conceyos, les aduanes y otros organismos indispensables pa la marcha normal de la vida institucional de toa sociedá. La J.C.G. gobernó'l país per un espaciu de 8 meses. En [[xunetu]] de [[1844]], el Xeneral [[Pedro Santana]], depués d'una racha de socesives victories al sur del país, presentar col so exércitu en Santu Domingu y fíxose proclamar Presidente de la Xunta Central Gubernativa.<ref>[http://www.jmarcano.com/mipais/politicos/gobiernos1.html Los dirixentes de la primer República]</ref> Nel mes siguiente, Santana deportó a los Padres de la Patria. El [[14 de payares]] del mesmu añu tomó'l cargu de primer Presidente Constitucional de la [[República Dominicana]]. == Atribuciones y Facultaes del presidente de la República Dominicana == [[Ficheru:ElSimboloDelPresidenciaDelaRepublicaDominicana.png|thumb|110px|Estandarte presidencial. (''En tierra'')]] [[Ficheru:Presidential Standard of the Dominican Republic (At Sea).svg|thumb|150px|Estandarte presidencial. (''Nel mar'')]] Les facultaes y poderes del presidente de la República Dominicana tán conteníes nel Títulu IV, Capítulu I, Seición II de la [[Constitución de la República Dominicana]] otorgándo-y los siguientes Derechos y obligaciones: '''Na so condición de Xefe d'Estáu correspuénde-y:''' * Presidir los actos solemnes de la Nación. * Promulgar y faer publicar les lleis y resolvimientos del Congresu Nacional y curiar de la so fiel execución. Expedir decretos, reglamentos ya instrucciones cuando fuera necesariu. * Nomar o destituyir los integrantes de les xurisdicciones militar y policial. * Celebrar y roblar trataos o convenciones internacionales y sometelos a l'aprobación del Congresu Nacional, ensin la cual nun van tener validez nin van obligar a la República. * Disponer, con arreglu a la llei, cuanto concierna a les Fuercies Armaes y a la Policía Nacional, mandales por sigo mesmu, o al traviés del ministeriu correspondiente, calteniendo siempres el so mandu supremu. Afitar el contingente de les mesmes y disponer d'elles pa fines del serviciu públicu. * Tomar les midíes necesaries p'aprovir y garantizar la llexítima defensa de la Nación, en casu d'ataque armáu actual o inminente per parte de nación estranxera o poderes esternos, teniendo d'informar al Congresu Nacional sobre les disposiciones adoptaes y solicitar la declaración d'Estáu de Defensa si fuera procedente. * Declarar, si nun s'atopar axuntáu'l Congresu Nacional, los estaos d'esceición de conformidá coles disposiciones previstes nos artículos 262 al 266 d'esta Constitución. * Adoptar les midíes provisionales de policía y seguridá necesaries en casu de violación de les disposiciones del artículu 62, numberal 6 de la Constitución, qu'alterien o amenacien l'orde públicu, la seguridá del Estáu, el funcionamientu regular de los servicios públicos o d'utilidá pública, o torguen el desendolque de les actividaes económiques y que nun constituyan los fechos previstos nos artículos 262 al 266 de la Constitución. * Disponer, con arreglu a la llei, tou lo relativo a les zones aérees, marítimes, fluviales, terrestres, militares, y policiales en materia de seguridá nacional, colos estudios previos realizaos polos ministerios y les sos dependencies alministratives. * Conceder indultos los díes 27 de febreru, 16 d'agostu y 23 d'avientu de cada añu, de conformidá cola llei y les convenciones internacionales. * Faer arrestar o espulsar, conforme a la llei, a los estranxeros que les sos actividaes fueren o pudieren ser perxudiciales al orde públicu o la seguridá nacional. * Prohibir, cuando resulte conveniente al interés públicu, la entrada d'estranxeros al territoriu nacional. '''Na so condición de Xefe de Gobiernu tien la facultá de:''' * Nomar los ministros y viceministros y demás funcionarios públicos qu'ocupen cargos de llibre nomamientu o que la so designación non atribuyir a nengún otru organismu del Estáu reconocíu por esta Constitución o poles lleis, según acepta-yos los sos arrenuncios y remover. * Designar los y los titulares de los órganos y organismos autónomos y descentralizaos del Estáu, según acepta-yos los sos arrenuncios y remover, de conformidá cola llei; c) Camudar el llugar de la so residencia oficial cuando la xulgue necesariu. * Celebrar contratos, sometiéndolos a l'aprobación del Congresu Nacional cuando contengan disposiciones relatives a la afectación de les rentes nacionales, a la enayenadura de bienes del Estáu, al llevantamientu d'emprestos o cuando axusten exenciones d'impuestos polo xeneral, acordies cola Constitución. El monto máximu por que dichos contratos y exenciones puedan ser suscritos pol Presidente de la República ensin aprobación congresual, va ser de doscientos salarios mínimos del sector públicu. * Velar pola bona recaldación y fiel inversión de les rentes nacionales. * Depositar ante'l Congresu Nacional, al empecipiase la primer llexislatura ordinaria'l 27 de febreru de cada añu, les memories de los ministerios y rindir cuenta de la so alministración del añu anterior. * Someter al Congresu Nacional, a más tardar el primeru d'ochobre de cada añu, el Proyeutu de Llei de Presupuestu Xeneral del Estáu pal añu siguiente. * Como Xefe d'Estáu y de Gobiernu correspuénde-y. * Designar, cola aprobación del Senáu de la República, los embaxadores acreditaos nel esterior y los xefes de misiones permanentes ante organismo internacionales, según nomar los demás miembros del cuerpu diplomáticu, de conformidá cola Llei de Serviciu Esterior, acepta-yos los sos arrenuncios y remover. * Dirixir les negociaciones diplomátiques y recibir a los Xefes d'Estáu estranxeros y a los sos representantes. * Conceder o non autorización a los ciudadanos dominicanos por que puedan exercer cargos o funciones públiques d'un gobiernu o organizaciones internacionales en territoriu dominicanu, y por que puedan aceptar y usar condecoraciones y títulos daos por gobiernos estranxeros. * Autorizar o non a los conceyos a ayenar inmuebles y aprobar o non los contratos que faigan, cuando constituyan en garantía inmuebles o rentes municipales. * Les demás atribuciones previstes na Constitución y les lleis. == Requisitos pa ser Presidente de la República Dominicana == Según la Constitución de la República Dominicana de 1966, nel so cambéu del añu [[2015]] pol [[Congresu de la República Dominicana|Congresu]], el Presidente: *Tien De ser dominicanu de nacencia o orixe. *Tener la edá de 30 años o más. *Tar en plenu exerciciu de los sos derechos civiles y políticos. *Nun tar activu nel serviciu militar y de policía, a lo menos trés años antes de la eleición. == Residencia oficial == [[Ficheru:Santo Domingo National Palace.jpg|thumb|left|Palaciu Nacional]] La residencia oficial del Presidente de la República ye'l [[Palaciu Nacional (República Dominicana)|Palaciu Nacional]], que ye la sede del Gobiernu, que la so construcción tuvo entamu'l 27 de febreru de 1944, mientres la [[Rafael Leónidas Trujillo|dictadura trujillista]], con motivu del primer centenariu de la [[Independencia de la República Dominicana|Independencia Nacional]]. Anterior a esta dómina los presidentes dominicanos usaron como residencia distintes edificios como'l Palaciu Borgellá, el Palaciu Presidencial (güei Muséu de les Cases Reales) y la Casona Presidencial (antigua Llegación Norteamericana) emplazada nel mesmu allugamientu del actual Palaciu Nacional. == Expresidentes vivos == Anguaño, la República Dominicana cuenta con 2 exmandatarios vivos: [[Leonel Fernández Reyna|Leonel Fernández]] (1996 - 2000; 2004 - 2008; 2008 - 2012) y [[Hipólito Mejía]] (2000 - 2004). El postreru ex-presidente que finó foi [[Antonio Imbert Barrera]] (1965), quien finó a los 95 años el [[31 de mayu]] de [[2016]]. <gallery mode="nolines"> Ficheru:Leonel Fernandez Reyna.jpg|[[Leonel Fernández]] Ficheru:Hipolito mejia (cropped).jpg|[[Hipólito Mejía]] </gallery> == Presidentes de la República Dominicana == * [[Presidentes de la República Dominicana|Llista de presidentes de la República Dominicana]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{Tradubot|Presidente de la República Dominicana}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Xefes d'Estáu|República Dominicana]] [[Categoría:Presidentes de la República Dominicana| ]] ixrjloqig4n3s0uhza3etjetn4rvitp Justo Rufino Barrios 0 155907 4376997 4367092 2025-06-17T14:55:39Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Xunta => dicha Xunta 4376997 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Justo Rufino Barrios Auyón''' {{nym}} foi un militar y políticu guatemalianu, [[Presidente de la República de Guatemala|presidente de la República]] ente 1873 y 1885. Mientres el so mandatu, fundó'l bancu hipotecariu, l'Hospital d'Oriente en Chiquimula, desenvolvió'l mercáu de La Reforma, robló'l contratu pa la construcción del Ferrocarril Sur, promulgó'l códigu penal, militar y fiscal, y mandó a construyir el campusantu xeneral de Guatemala. == Biografía == Barrios yera fíu de José Ignacio de Barrios y María Josefa Auyón. En 1853 tuvo al so primer fíu, [[Familiares de Justo Rufino Barrios|Venancio]], y depués estudió la carrera de lleis por dos años na [[Universidá de San Carlos de Guatemala|Pontificia Universidá de San Carlos Borromeo]] na [[Ciudá de Guatemala]] d'onde en 1862 recibió'l títulu d'escribán públicu o notariu. Esi mesmu añu tornó a San Marcos y estremó el so tiempu ente l'exerciciu del so oficiu y el cultivu de la so finca, «El Malacate». Mientres esi tiempu tuvo dellos fíos, ente ellos [[Familiares de Justo Rufino Barrio|Antonio]] (1866) y [[Familiares de Justo Rufino Barrio|José Barrios Estrada]] (1872). En 1867, Barrios abandonó Guatemala pa morar en Méxicu; nesi país xunir a dellos revolucionarios guatemalianos ya ingresó xunto a ellos a Guatemala pa entamar constantes guerrilles contra les autoridaes conservadores guatemalianes del gobiernu del mariscal [[Vicente Cerna y Cerna]], de les cualos llogra fuxir al ser derrotáu.{{harvnp|Asociación d'Amigos del País|2004|p=}} Más tarde, cuando yá yera presidente de la República, Barrios casóse con Francisca Aparicio Mérida -quien pertenecía a una de les families más distinguíes de [[Quetzaltenango]]- el 5 d'agostu de 1874; aquel día, Barrios tenía trenta y nueve años y ella menos de quince.{{harvnp|Móbil|2011|p=}} Con Francisca Aparicio, Barrios tuvo [[Familiares de Justo Rufino Barrio|siete fíos]] ente los que taba Elena Barrios Aparicio, quien aportó a la tercera Marquesa de Vistabella y n'honor a quien se bautizó a l'avenida del hospital San Juan de Dios como «Avenida Elena» nel Centru Históricu de la [[Ciudá de Guatemala]]. El so sobrín, [[José María Reina Barrios]], fíu de Celia Barrios Auyón de Reina, hermana d'este, foi un destacáu militar que eventualmente aportó a [[Presidente de Guatemala]] en 1892.{{harvnp|Hernández de León|1930|p=}} == Inexactitud Histórica sobre'l so Llugar de nacencia == <gallery> Ficheru:Detalle de la Transcripción del Periodico La Gaceta del Acta de Bautismo del General Justo Rufino Barrios y el error del lugar de nacimiento.jpg|Trescripción del Periodico "La Gaceta" de l'Acta de Bautismu del Xeneral Justo Rufino Barrios y l'error del llugar de nacencia. Ficheru:Detalle del Margen Acta de Bautismo del General Justo Rufino Barrios.jpg|Detalle del Marxe Acta Orixinal de Bautismu del Xeneral Justo Rufino Barrios onde se desminte la trescripción fecha nel periodico "La Gaceta". </gallery>Inexactitud histórica, na revista «La Gaceta» d'entamos del sieglu XX apunten datos falsos sobre'l bautismu y nacencia del xeneral Justo Rufino Barrios, pos diz que al marxe faise constar qu'esti personaxe nació en [[San Llorienzo (San Marcos)|San Llorienzo]], cosa que nun ye asina. Ye posible que Barrios naciera na casa del so padre y güelos nel actual cantón [[Ciudá de San Marcos|Santa Rosalía de San Marcos]] y que d'ellí treslladárase a pasar la so infancia al recintu familar en [[San Llorienzo (San Marcos)|San Llorienzo]], pos la partida de bautismu ta conseñada en [[San Marcos (San Marcos)|San Marcos]] y a 22 de xunetu de 1835, con namái dos díes de nacíu. Tamién se tien la falsa lleenda que'l so nome foi José Rufino, cosa non cierta tamién yá que el so nome de pila foi Justo Rufino, como consta tamién nel so bautismu orixinal.<ref>{{Cita noticia|apellíos=Campollo Mexicanos|nome=José|títulu=Inexactitud histórica, na revista «La Gaceta» d'entamos del sieglu XX|fecha=18 d'ochobre de 2017|ubicación=San Marcos, San Marcos, Guatemala}}</ref> == Revolución Lliberal de 1871 == {{AP|Revolución Lliberal de 1871}} A mediaos de [[1871]], Justo Rufino Barrios, xunto a [[Miguel García Granados]] y otros xenerales y disidentes, entamó una revolución pa derrocar al gobiernu conservador del Mariscal [[Vicente Cerna]]. El 30 de xunu de 1871, les fuercies lliberales entraron na Ciudá de Guatemala y [[Miguel García Granados]] convertir en presidente provisional, gobernando hasta'l 4 de xunu de 1873. El so gobiernu punxo en marcha la llamada Reforma Lliberal de 1871, decretando ente otres coses la llibertá de prensa y la llibertá de cultos, la supresión de los diezmos y de les órdenes relixoses y espulsando a los xesuites en 1871, amás d'impulsar la educación llaica.<ref group=lower-alpha >{{cita llibru |apellíu=Martínez Peláez|nome=Severo|títulu=La patria del criollu; ensayu d'interpretación de la realidá colonial guatemaliana|añu=1990|cita=Nun tien de cayer se nel error de pensar que Barrios atacó a la Ilesia Católica poles sos creencia relixoses; Barrios atacó los sos rivales políticos del Partíu Conservador: el Cleru mayor, que taba conformáu polos obispos, arzobispos y órdenes relixoses, y que fuera pilastra del gobiernu de [[Rafael Carrera]].}}</ref> Los xesuites fueron espulsaos el 3 de setiembre de 1871 dempués de que-yos dieron venticuatro hores pa salir del país; setenta y dos d'ellos embarcáronse en [[Puerto San José]] para [[Corinto (Nicaragua)|Corinto]], en [[Nicaragua]]. Depués, espulsaron al arzobispu [[Clan Aycinena|José Bernardo Piñol y Aycinena]] —miembru prominente non yá de la xerarquía católica sinón que tamién del [[Clan Aycinena]]— y al restu d'obispos del país, acusaos de promover revueltes nel empobino de Guatemala; finalmente, pa debilitar dafechu al [[cleru secular]], prohibióse'l diezmu obligatoriu'l 22 d'avientu de 1871.<ref name=lavarreda47/> Siendo teniente xeneral del exércitu y encargáu de la presidencia del gobiernu provisional de la República por ausencia de García Granados, el 24 de mayu de 1872 confiscó delles propiedaes de los relixosos y suprimió a los xesuites y a otres [[cleru regular|órdenes regulares]].<ref name=lavarreda47/> Barrios taba convencíu de que la [[Catolicismu en Guatemala|Ilesia Católica]] fuera responsable pola cayida del gobiernu lliberal de [[Francisco Morazán]] y que diera'l so sofitu total al gobiernu de [[Rafael Carrera]]; por esta razón, decidió qu'esto nun podría asoceder nuevamente en Guatemala nunca más y empeñóse en minar el poderíu económicu de la ilesia.<ref name=lavarreda47>{{harvnb|Lavarreda|s.f.|p=47}}</ref> {|class="wikitable mw-collapsible mw-collapsed" align=center width=60% style='font-size:0.9em' |+ style="color:black";| Propiedaes espropiaes al cleru regular en Guatemala polos lliberales en 1871 |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;"|Congregación !style="background:#659ec7;"|Escudu !style="background:#659ec7;"|Cleru !style="background:#659ec7;"|Propiedaes espropiaes |- |[[Dominicos en Guatemala|Orde de Predicadores]]||[[Ficheru:Orderofpreachears.png|75px]]||Regular|| * Convento * Hacienda * Inxenios azucreros * Doctrines y tierres d'indios |- |[[Mercedarios en Guatemala|Mercedarios]]||[[Ficheru:Coat_of_Arms_of_the_Mercedarians.svg|75px]]||Regular|| * Convento * Hacienda * Inxenios azucreros * Doctrines |- |[[Relixón en Guatemala#Xesuites|Compañía de Xesús]]||[[Ficheru:Ihs-logo.svg|75px]]||Regular||Los xesuites fueren espulsaos de Guatemala pol rei d'España [[Carlos III d'España|Carlos III]] en 1765, pero tornaron mientres el gobiernu de Rafael Carrera pa encargase de la educación. Cuando fueron espulsáu en setiembre de 1871 nun teníen mayores posesiones en Guatemala. |- |[[Recoletos]]||[[Ficheru:Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum, Propaganda Fide seal.png|75px]]||Regular|| * Conventos |- |[[Concepcionistas]]||[[Ficheru:OrdoIC.jpg|75px]]||Regular|| * Convento * Hacienda |- |[[Archidiócesis de Guatemala]]|| ||Secular||[[Colexu y Seminariu Tridentino de La nuesa Señora de l'Asunción]] |- |[[Ilesia Escuela de Cristo|Congregación de San Felipe Neri]]||[[Ficheru:S._F._Nerist.JPG|75px]]||Secular|| * Templu y residencia en [[Ciudá de Guatemala]] destruyíos hasta los sos cimientos.{{harvnp|Ortiz|2007|p=}}<ref group=lower-alpha>La Ilesia n'[[Antigua Guatemala]] yá fuera convertida en parroquia secular d'esa ciudá dende 1806.</ref> |} Cuando'l pueblu católicu alzar en protesta d'estes disposiciones, Barrios promulgó'l siguiente decretu: {{caxa de cita|alliniación=center|anchu=80%|<center>'''J. RUFINO BARRIOS'''<br /> Teniente xeneral del exércitu y Encargáu de la Presidencia del Gobiernu Provisional de la República</center> A los sos conciudadanos: Resueltu firmemente a llevar a cabu los saludables fines qu'envolubra la revolución democrática que [...] de tantos sacrificios hai [...] na nuesa patria, nun torna, nin voi tornar mediu dalgunu para [...] y [...] en resultancies práutiques. Obro asina, porque les [...] y nes instituciones, nun pasen de ser baldíos [...] que güei o mañana cayen en vergonzosu descreitu al emburrie d'aciages reaiciones. Una prueba d'estes idees: un testimoniu claru de los mios propósitos ye'l decretu que con fecha de güei emití, declarando la [...] de les comunidaes de relixosos y la nacionalización de los sos bienes que'l so productu [...] el gobienro a la enseñanza gratuida, únicu mediu d'operar con eficacia'l progresu y la llibertá de los pueblos.7 [...] La disposición que tomé ye mesma y digna de los pueblos cultos; entá les monarquíes bien inspiraes decretaron la [...] de los relixosos y la nacionalización de les sos temporalidaes. ¿Por qué compatriotes nós nun hemos de dar esa reblagada, nós que somos republicanos y que nun podemos consentir na muerte civil del individuu, nós qu'aspiramos cola [...] les instituciones pa llabrar asina la felicidá de la nuesa patria? [...] Que la vienda del fanatismu y d'aneyes esmoliciones [...] los vuesos güeyos: que los dencontentos del gobiernu [...] el decretu de enclaustración como rma de partíu pa crear [...] y alteriar l'orde públicu, que'l cleru nacional y los [...] relixosos, trataos con benevolencia y con respetu, nun s'empeñen n'esviar la opinión de los incautos pa promover disturbios; porque si tal cosa asocede, pa los relixosos que s'amuesen instigadores, va haber extrañamiento en cuenta de enclaustración, y pa tolos que causen escándalos y opongan resistencia a la llei, tenéi entendíu compatriotes, que tengo l'abonda fuercia y enerxía, pa reprende-yos y aplica-yos severes penes como cumple al mandatariu que sabe tarrecer y respetar les lleis y los principios que determinen los fines de la so alministración.<br /> Guatemala, 7 de xunu de 1872 Justo Rufino Barrios{{harvnp|Barrios|7 de xunu de 1872|p=1}} }} En virtú d'esti decretu, l'exércitu ocupó los edificios de les órdenes, y dio-y l'ultimátum a los relixosos que si queríen permanecer nel país, que fueren secularizados —esto ye, que se convirtieren en sacerdotes y abandonaren la orde regular a la que pertenecíen—.<ref name=lavarreda47/> Finalmente, en marzu de 1873, decretóse que'l cleru secular taría suxetu a les cortes civiles, decretábase la llibertá de cultu y les órdenes relixoses fueron puestes sol control del gobiernu.<ref name=lavarreda47/> == Gobiernu == [[Ficheru:Ismael Cerna.jpg|250px|miniaturadeimagen|Poeta y coronel [[Ismael Cerna]]. Escribió'l poema ''Na cárcel'', onde espresa la postura de los conservadores contra Barrios tres el derrocamientu del so tíu, el mariscal [[Vicente Cerna y Cerna]]. <br /> <div align=center style='font-size:0.9em'> {|class="wikitable mw-collapsed mw-collapsible" width=98% |+ style="color:black;"|''Na cárcel'' |- |<div align=center> «Soi nuevu, fuerte soi, soi inocente<br /> Y nin el supliciu nin la llucha torno;<br /> Diome Dios una alma independiente,<br /> Pechu viril y pensamientu altivu.<br /> Que tremezan delantre ti los que nacieron<br /> Pa vivir de infamia y servidume,<br /> Los que nunca nel so espíritu sintieron<br /> Nengún rayu de lluz que los allume:<br /> Los que al infame xugu avezaos<br /> Cobardemente la to piedá imploran;<br /> los que nun tarrecen trate deshonrados<br /> porque hasta'l nome del honor ignoren.<br /> Yo llevo ente'l mio espíritu encendida<br /> La formosa lluz del entusiasmu encesu;<br /> Amo la llibertá más que la vida<br /> Y nun nací pa doblar la frente.<br /> Por eso toi equí do altivu y fuerte<br /> El to fallu espero con sele aselu;<br /> Porque si puedes decretar la mio muerte,<br /> enxamás vas poder envilecerme l'alma.<br /> ¡Manca! Yo tengo na prisión impía<br /> La honradez del mio nome por consuelu;<br /> ¿qué m'importa nun ver la lluz del día<br /> Si tengo na mio conciencia la del cielu?<br /> Nada m'importes tu, roxura impotente,<br /> Víctima del prestar, señor d'un día;<br /> Si toos delantre ti doblen la frente<br /> Yo siento arguyu en llevantar la mía.<br /> Quiero que veas que la to roxura arrostro<br /> Y ensin tremecer qu'amorrentar veasme,<br /> Pa llanzate una cuspida a la cara<br /> Y dicite al morrer: ¡malditu sías!» </div> |} </div> ]] Mientres la so xestión siguió la política empecipiada na anterior presidencia, entamando un vastu programa de reformes que tomaron, ente otros aspeutos, a la Ilesia, la economía y la educación. Los siguientes fueron los postulaos lliberales del gobiernu de Barrios:{{harvnp|Barrientos|1948|p=108}} * Separación definitiva de la Ilesia y del Estáu: dio en espropiar a les [[cleru regular|órdenes regulares]] les sos vastes propiedaes, siguiendo l'exemplu de les espropiaciones feches pol xeneral hondureñu [[Francisco Morazán]] en 1829.{{harvnp|González-Davison|2008|p=4-15}} * Supresión de diezmos y primicias obligatorios.<ref group=lower-alpha>{{cita llibru |apellíu=Martínez Peláez|nome=Severo|títulu=La patria del criollu; ensayu d'interpretación de la realidá colonial guatemaliana|añu=1990|cita=Los diezmos y primicias obligatorios suprimir pa resta-y poder económicu al [[cleru secular]], que dependía de los diezmos y nun foi espulsáu del país.}}</ref> * Estinción de les cofraderíes. * Instauración del matrimoniu civil. * Secularización de campusantos. * Creación del rexistru civil. * Instauración de la enseñanza llaica en tolos colexos de la república. * Instauración de la escuela primaria gratuita y obligatoria. * Reorganización de la universidá, pa esaniciar los cursos de teoloxía.{{harvnp|Barrientos|1948|p=108}} Sobre la base de los sos postulaos, fundó'l Bancu Hipotecariu, el llamáu hospital d'Oriente, la [[Escuela Politéunica (Guatemala)|Escuela Politéunica]] y mandó construyir el Campusantu Xeneral de Guatemala. Amás, mientres la so presidencia, en Guatemala tendiéronse les primeres llinies telegráfiques y ferroviaries, roblándose'l contratu pa la construcción del ferrocarril del Sur. Nel orde alministrativu y llegal, promulgáronse'l Códigu Penal, el Militar y el Códigu Fiscal. Dalgunes d'estes lleis entá siguen vixentes. Coles mesmes fueron creaos los departamentos de [[Retalhuleu]] y [[Baxa Verapaz]]. Establecióse la educación pública gratuita, al traviés d'escueles en tol país, suprimiéndose paralelamente les hermandaes y órdenes relixoses, que fueren pilastra fundamental del gobiernu conservador de [[Rafael Carrera]].<ref group=lower-alpha>{{cita llibru |apellíu=González Davison|títulu=El monte infinitu|añu=2008|cita=Les órdenes relixoses pertenecíen al denomináu [[cleru regular]], qu'al pie de los aristócrates criollos del [[Clan Aycinena]] de Guatemala, pertenecíen al Partíu Conservador, y fueren principales actores mientres el gobiernu conserador de los 30 años con [[Rafael Carrera]] y [[Vicente Cerna]].}}</ref>{{harvnp|Martínez Peláez|1990|p=854}} Barrios, cola ayuda d'una Asamblea Constituyente plegada a les sos designios, promulgó la [[Constitución de Guatemala de 1879]] y, al añu siguiente, foi reelixíu Presidente pa un mandatu de seis años.{{harvnp|De los Ríos|1948|p=34}} Coles mesmes, escorrió enconadamente a la oposición, obligando a fuxir a munchos guatemalianos al exiliu y construyendo la célebre [[Penitenciaría Central de Guatemala]] na que fizo recluyir a munchos presos políticos.{{harvnp|De los Ríos|1948|p=34}} === Matrimoniu con Francisca Aparicio y terremotu de 1874 === {{AP|Terremotu de Guatemala de 1874}} Casóse con [[Francisca Aparicio de Barrio|Francisca Aparicio]] —entós una moza adolescente— el 24 de xunetu de 1874. N'agostu empecipiaron movimientos sísmicos nel área de Chimaltenango, pero naide púnxo-yos atención pos la población taba acostumada a que tremeciera con cierta frecuencia; ye más, nun torgar que se celebrara una gran gala n'honor al enllaz matrimonial del presidente Barrios cola so nueva esposa.<ref name=nyt/> Pero'l 3 de setiembre de 1874 hubo un devastador terremotu<ref name=nyt>{{cita publicación|autor=The New York Times|publicación=[[The New York Times]]|títulu=Earthquakes. A record of the shocks in 1874-the thirty days of terror in Guatemala|fecha=20 d'avientu de 1874|url=http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?res=9502Y3DA173DE43BBC4851DFB467838F669FDE|allugamientu=Nueva York, Estaos Xuníos|fechaaccesu=7 d'avientu de 2015|idioma=en|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20151207232719/http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?res=9502Y3DA173DE43BBC4851DFB467838F669FDE|fechaarchivu=7 d'avientu de 2015}}</ref> que non solamente destruyó dafechu'l pueblu de [[Parramos]],<ref name=llei>{{cita llibru|url=https://books.google.com/books?id=0oxCAQAAMAAJ&pg=PA243&lpg=PA243|títulu=Ley emitíes pol gobiernu democráticu de la República de Guatemala y pola Asamblea Nacional Llexislativa de 1881 a 1883|volume=3|allugamientu=Guatemala |editorial=Tipografía El Progresu|añu=1883|páxina=243|ref=harv}}</ref> <ref>{{cita llibru |apellíu=Montessus de Ballore|nome=F. de|títulu=Temblores y erupciones volcániques en Centro-América|editorial=Impr. del doctor Francisco Sagrini|añu=1884|ubicación=San Salvador|url=https://books.google.com/books?id=QbRXAAAAMAAJ|ref=harv}}</ref> sinón que bandes de foraxíos armaos con cuchiellos y otres armes punzocortantes intentaron asaltar a los damnificados y roba-yos lo poco que-yos quedaba; afortunadamente, les bandes fueron prindaes pola policía del gobiernu del xeneral Barrios y [[execución sumaria|executaes sumariamente]].<ref name=nyt/> === Concordatu de 1884 === {{AP|Concordatu de Guatemala de 1884}} {{VT|Ángel María Arroyo|Concordatu de Guatemala de 1852}} Pa 1881, les rellaciones ente'l presidente Barrios y los representantes de la Ilesia Católica ameyoraren considerablemente, y el presidente Barrios unvió al so amigu personal y antiguo sacerdote- [[Ángel María Arroyo]] como ministru plenipotenciario ante la [[Santa Sede]] pa trabayar nun nuevu concordatu, que sustituyera al [[Concordatu de Guatemala de 1852|Concordatu de 1852]].{{harvnp|Alejos-Grau|2008|p=174}} El documentu tuvo llistu'l 2 de xunetu de 1884, pero nun foi aldericáu na Asamblea de 1885 porque nun algamar a ser incluyíu na axenda llexislativa;{{harvnp|Guerra|1886|p=828}} sicasí, el presidente Barrios morrió en [[Chalchuapa]] esi añu y el so socesor, el xeneral [[Manuel Lisandro Barillas Bercián]] yá nun ratificó'l tratáu.{{harvnp|Alejos-Grau|2008|p=174}}. === División política de Guatemala mientres el so gobiernu === Na siguiente tabla, tomada de la guía Appleton pa Méxicu y Guatemala de 1884,{{harvnp|Conkling|1884|p=334}} amuésense los venti departamentos en que taba estremada Guatemala mientres el gobiernu de Barrios, les sos árees, cabeceres y la población envalorada de los departamentos:{{harvnp|Conkling|1884|p=335}} <div style='font-size:0.9em' align=center> {|class="wikitable sortable" {{ts|sm85|lh12|a el|bt|bb|bc}} |- style="color:white;" !style="background:#659ec7;" width=100 | Departamentu !style="background:#659ec7;" width=70 | Área en milles cuadraes !style="background:#659ec7;" width=70 | Población !style="background:#659ec7;" width=120 | Cabecera !style="background:#659ec7;" width=70 | Población |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Guatemala (departamentu)|Guatemala]] |700 |100&nbsp;000 |[[Ciudá de Guatemala|Guatemala]] |50&nbsp;000 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Sacatepéquez]] |250 |48&nbsp;000 |[[Antigua Guatemala|Antigua]] |15&nbsp;000 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Amatitlán (departamentu)|Amatitlán]] |200 |38&nbsp;000 |[[Amatitlán (Guatemala)|Amatitlan]] |14&nbsp;000 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Escuintla (departamentu)|Escuintla]] |1950 |30&nbsp;000 |[[Escuintla (conceyu)|Escuintla]] |10&nbsp;000 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Chimaltenango (departamentu)|Chimaltenango]] |800 |60&nbsp;000 |[[Chimaltenango]] |6300 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Sololá (departamentu)|Sololá]] |700 |80&nbsp;000 |[[Sololá]] |15&nbsp;000 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Totonicapan (departamentu)|Totonicapán]] |700 |114&nbsp;000 |[[Totonicapan]] |25&nbsp;000 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Quiché (departamentu)|Quiché]] |1300 |75&nbsp;000 |[[Santa Cruz del Quiché]] |6300 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Quetzaltenango (departamentu)|Quezaltenango]] |450 |94&nbsp;000 |[[Quetzaltenango|Quezaltenango]] | 22&nbsp;000 |- !style="background:lemonchiffon;"| [[Suchitepéquez]] |2500 |69&nbsp;000 | Suchitpéquez |11&nbsp;500 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Huehuetenango (departamentu)|Huehuetenango]] |4550 |90&nbsp;000 | [[Huehuetenango]] | 16&nbsp;000 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[San Marcos (departamentu)|San Márcos]] |750 |100&nbsp;000 | [[San Marcos (Guatemala)|San Marcos]] ||12&nbsp;600 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Petén]] |13&nbsp;200 |14&nbsp;000 |[[Flores (Petén)|Flores]] |2200 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Verapaz (Guatemala)|Verapaz]] |11&nbsp;200 |100&nbsp;000 | [[Salamá]] | 8000 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Izabal (Guatemala)|Izabal]] |1500 |3400 | [[Izabal]] |750 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Chiquimula (departamentu)|Chiquimula]] |2200 |70&nbsp;000 |[[Chiquimula]] |12&nbsp;000 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Zacapa (departamentu)|Zacapa]] |4400 |28&nbsp;000 |[[Zacapa]] |4000 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Jalapa (Guatemala)|Jalapa]] |450 |8600 |[[Jalapa (Jalapa)|Jalapa]] |4000 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Jutiapa (Guatemala)|Jutiapa]] |1700 |38&nbsp;000 | [[Jutiapa (Jutiapa)|Jutiapa]] |7000 |- !style="background:lemonchiffon;"|[[Santa Rosa (Guatemala)|Santa Rosa]] |1100 |38&nbsp;500 |[[Cuilapa|Cuajiniquilapa]] |5000 |- !style="background:lemonchiffon;"|Total |50&nbsp;600 |1&nbsp;198&nbsp;500 | | |} </div> === Ciudá de Guatemala === La guía Appleton pa Méxicu y Guatemala apurre la siguiente descripción de cómo s'atopaba la ciudá de Guatemala en 1884, basada n'información que-yos fora proporcionada pol entós embaxador de Guatemala nos [[Estaos Xuníos]], el llicenciáu [[Antonio Batres Jáuregui]]:{{harvnp|Conkling|1884|p=340}} «Ciudá de Guatemala: El más importante de los edificios públicos ye la [[Catedral de Ciudá de Guatemala|catedral]], construyida en 1780, de diseñu elegante y simple, y qu'ocupa un espaciu de 40 metros cuadraos. Nes decoraciones del interior, reparar una sobria variedá. Hai escultures en madera, y delles fines pintures d'artistes nacionales. Hai otros venticuatro ilesies, un hospital, una [[Universidá de San Carlos de Guatemala|universidá]], una escuela de medicina, y una [[Penitenciaría Central de Guatemala|prisión]]. Guatemala tien el mayor númberu d'instituciones educatives de cualquier ciudá en Centroamérica. Munches de les persones d'altos recursos d'otros países centroamericanos unvien a los sos fíos equí por que se instruyan. La capital puede vanagloriarse de tener una escelente fuercia policial, que'l so xefe ye un antiguu miembru de la policía municipal de la ciudá de Nueva York; los uniformes en dambos llugares son iguales. Hai venticinco tanques públicos y munches fontes. L'agua ye traida a la ciudá per mediu de [[Acueductu de Pinula|dos acueductos]] que costaron dos millones de pesos.»{{harvnp|Conkling|1884|p=341}} === Educación === {{AP|Historia de la educación en Guatemala|Reformes educatives y relixoses de Justo Rufino Barrios en Guatemala}} === Economía === {{caxa de cita|alliniación=esquierda|Decreto Númberu 177<br /> [[Reglamentu de Xornaleros]]<br />(NOTA: Seiciones principales namái <br /> :Obligaciones de los patronos: Tán obligaos a llevar un rexistru o matrícula de cuentes corrientes, onde van asitiar selmanalmente el debi y l'haber de cada xornaleru, faciéndo-ylo saber cada selmana y anotándolo nel llibretu del mesmu xornaleru. :El tiempu pol cual puede alcordase un colonu va ser convencional, pero nun va poder entepasar de cuatro años. Sicasí, nun se va retirar de la finca ensin tar solvente col so patrón anque pasara'l términu. :Cuando un particular deseye pa los sos trabayos un mandamientu de xornaleros, tendrá de solicitalo al xefe políticu del departamentu, que la so autoridá va designar el pueblu que tenga d'apurrilo. En nengún casu va entepasar de 60 el númberu de xornaleros.|Tomáu de: Decretu N.° 177: Reglamentu de Xornaleros<ref name=xornaleros/>}} [[Ficheru:Pagojornaleros1890.jpg|miniaturadeimagen|200px|Pagu a xornaleros en Santa Rosa en 1890 d'alcuerdu al [[Reglamentu de Xornaleros]] instituyíu por Barrios.]] [[Ficheru:Entregadelcafe1890.jpg |miniaturadeimagen|200px|Entrega del café nuna finca d'alemanes.]] [[Ficheru:Estadoguatemala1832 2014-06-22 10-02.jpg|miniaturadeimagen|200px|Territoriu de Guatemala mientres el gobiernu de [[Rafael Carrera]] y [[Vicente Cerna]]. Los territorios de Soconusco fueron apurríos a Méxicu pola so cooperación na Reforma Lliberal en 1882, mientres el gobiernu de Barrios, per mediu del tratáu Herrera-Mariscal.]] Mientres el gobiernu de Barrios desaposiar a los indíxenes de les tierres d'indios», que partióse ente los oficiales que lu ayudaron mientres la Reforma Lliberal.{{harvnp|Martínez Peláez|1990|p=842}} El Decretu 170 (o Decretu de Redención de Censos) facilitó la espropiación de les tierres a los indíxenes en favor de los oficiales, y de persones alemanes nes Verapaces, al favorecer la venta en pública puya de les tierres comunales.{{harvnp|Castellanos Cambranes|1992|pp=327-333}} La propiedá comunal, dedicada a cultivos de subsistencia, convertir en propiedá privada empobinada al cultivu y comercialización a gran escala de productos agrarios. Poro, les carauterístiques fundamentales del sistema granible, fueron dende la dómina de Barrios l'acumuladura de la propiedá en poques manes<ref>{{cita llibru |autor=Mendizábal, A.B.|títulu=Estáu y polítiques de desenvolvimientu agrariu: la masacre llabradora de Panzós|allugamientu=Guatemala}}</ref> y una especie de «servidume de finca», basada na esplotación de los mozos colonos».{{harvnp|Castellanos Cambranes|1992|pp=327-333}} Pa garantizar el suministru de mozos colonos» pa les finques cafetaleres, les qu'a diferencia de les finques de grana precisaben una cantidá considerable de mano d'obra, decrétase'l Reglamentu de Xornaleros», llexislación llaboral qu'asitió a la población indíxena práutiques a la disposición de los intereses de los nuevos llatifundistes cafetaleros, y los tradicionales conservadores, quitando ente estos postreros a la [[Catolicismu en Guatemala|Ilesia Católica]]. El decretu establecía lo siguiente pa los indíxenes: # Quedaron obligaos a trabayar nes finques cuando los dueños d'éstes precisar y ensin importar onde s'atoparen. # Quedaron baxu tutelar de les autoridaes llocales, quien s'encargaben de velar porque los contingentes d'indíxenes fueren unviaos a les finques. # Quedaron suxetos a la ''habilitación'': paga forzada antemanada, endeudadora del trabayador y justificadora de la so unviada a les finques y de la so retención nelles. # Creación del ''llibretu de xornaleros'': documentu probatorio de la solvencia del trabayador frente al so patronu, y ensin la cual el trabayador taba suxetu al rigos de les autoridaes y de los dueños de finques.''<ref name=xornaleros>{{cita publicación|apellíu=Barrios|nome=Justo Rufino|títulu=Decreto númberu 177: Reglamentos de xornaleros|url=http://leygt.blogspot.com/2013/11/reglamentu-de-xornaleros.html|publicación=El Guatemalianu|allugamientu=Guatemala|añu=1877|fechaaccesu=8 de mayu de 2015|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150508213952/http://leygt.blogspot.com/2013/11/reglamentu-de-xornaleros.html|fechaarchivu=8 de mayu de 2015|ref=harv}}</ref> Como resultáu d'esti reglamentu, hubo un notable aumentu de les esportaciones, y activóse l'intercambiu colos países capitalistes; tanto los antiguos conservadores aristócrates como los nuevos terratenientes cafetaleros viéronse beneficiaos con estes midíes. Agora bien, sí hubo un terrateniente conservador que foi atacáu y desaposiáu de los privilexos que gociara mientres el [[Rafael Carrera|gobierno de los 30 años]]: la [[Ilesia católica]]. Los lliberales cafetaleros viéronse obligaos a atacar a la Ilesia pol poder qu'ésta tenía y pola fuerte oposición que faía a compartir el poder colos lliberales.{{harvnp|Martínez Peláez|1990|pp=327-333}} En resume, lo que llogró la política económica impulsada por Barrios foi la creación del capitalismu na agricultura del país; munchos de los nuevos terratenientes alemanes yeren capitalistes o gociaben de creitos en poderosos bancos o cases comerciales de [[Hamburgu]]. Calcúlase que pa 1898 -añu en que s'empecipió'l gobiernu del llicenciáu [[Manuel Estrada Cabrera]]-, los alemanes invirtieren en Guatemala más de cientu venti millones de dólares norteamericanos.{{harvnp|Castellanos Cambranes|1992|p=329}} Per otra llau, debíu al altu nivel de corrupción esistente nel gobiernu lliberal, d'ente les sos files surdieron munchos nuevos ricos, incluyendo a Justo Rufino Barrios, quien como principal promotor de la reforma agraria lliberal bien llueu se convirtió nel principal esportador de café del país.{{harvnp|Castellanos Cambranes|1992|p=329}} === Gobernación === [[Ficheru:Penitenciaria1892.jpg|200px|miniaturadeimagen|[[Penitenciaría Central de Guatemala]] en 1892, tal como s'apreciaba dende lo alto del [[Fuerte de San José Buena Vista]]. L'edificiu foi construyíu pol presidente Barrios.]] La [[Penitenciaría Central de Guatemala|Penitenciaría Central]] foi construyida mientres el gobiernu del xeneral Barrios, ya inaugurada el 27 de febreru de 1877. Numberoses hestories cúntense sobre'l destín de los presos que fueron encarcelaos nes sos celdes mientres el so gobiernu.{{harvnp|De los Ríos|1948|p=}} === Rellaciones esteriores === El 9 d'avientu de 1868, el presidente de la República de Cuba n'Armes, [[Carlos Manuel de Céspedes]], apeló a la solidaridá hemisférica dende'l so Cuartel Xeneral de Guáimaro. El gobiernu de [[Perú]] reconoció la independencia cubana, el 13 d'agostu de 1869, ente que'l réxime de Barrios decretó, el 6 d'abril de 1875, la so reconocencia de la República cubana como «llibre, soberana ya independiente». {{caxa de cita|alliniación=center|anchu=70%|El testu del preséu qu'estableció rellaciones oficiales con Cuba ye'l siguiente:<br /> DECRETO NÚMBERU 138<br /> J. Rufino Barrios, Jeneral<ref group=lower-alpha>Nota del wikipedista: Respetóse la ortografía de la dómina</ref> de División y Presidente de la República de Guatemala;<br /> Considerando:<br /> :Que dende'l 10 d'ochobre de 1868, el pueblu de [[Cuba]] declaró la so independencia de la Metrópolis española y constituyóse en República soberana :Que dende esa fecha hasta'l presente, demostró tener sobraos elementos pa lluchar contra'l poder español qu'en devanéu s'empeña en sojuzgarlo :Que la causa de la independencia de Cuba ye evidentemente xusta, porque tou pueblu tien el derechu de constituyise nuna nacionalidá, siempres que tenga los medios de caltener la so autonomía :Qu'en esta virtú, el pueblu Cubanu exercita güei los mesmos derechos que les colonies d'América cuando se declararon independientes, lo que fai que la noble causa d'aquel pueblu sía vista poles Repúbliques del Nuevu-Mundu como mesma y de un calter evidentemente americanu :Y que poro, el Gobiernu de Guatemala, desea dar una prueba de simpatía qu'abriga por Cuba y de que reconoz la xusticia y el derechu qu'asisten á esi pueblu heróico que tien el so mesmu orixe, y que'l so Gobiernu, llexítimamente constituyíu, abrió-y el so amistoses rellaciones,<br /> DECRETA<br /> Art. 1º. La República de Guatemala, reconoz á la República Cubana, como nación llibre,soberana ya independiente. <br /> Art. 2º. Arriendes d'ello, el Gobiernu de Guatemala va abrir y va cultivar col de Cuba rellaciones oficiales.<br /> Dau nel Palaciu Nacional de Guatemala, á seis d'abril de mil ochocientos setenta y cinco.<br /> J. Rufino Barrios<br /> El secretariu de Rellaciones Esteriores ya instrucción pública,<br /> [[Marco Aurelio Soto|Marco A. Soto]]<br /> Y por disposición del Jeneral Presidente, imprímese y publica.<br /> Tomáu de: ''El Guatemalianu, Periódicu Oficial de la República de Guatemala'' Serie V, númberu 48. Guatemala, 9 d'abril de 1875.{{harvnp|Soto|1875|p=}} }} Esta declaración dexó la llegada de cubanos eminentes a Guatemala, como José María Izaguirre, Juan García Purón, Hildebrando Martí, [[José Joaquín Palma]] y [[José Martí]].<ref name=marti>{{cita web|url=http://www.academia.edu/4164594/GUATEMALA_EN_JOSE_MARTI| títulu=Guatemala en José Martí|publicación=Academia|fechaaccesu=1 d'agostu de 2014}}</ref> ==== José Martí y la Neña de Guatemala ==== [[Ficheru:José Martí retrato hecho en México 1875.jpg|miniaturadeimagen|150px|left|[[José Martí]] en 1875. En 1877 llegó a Guatemala proveniente de Méxicu'l poeta y políticu cubanu José Martí, quien cortexó a [[María García Granados y Saborío]], fía del xeneral [[Miguel García Granados]]. Comprometíu con otra muyer, Martí casóse, y María morrió pocu dempués, en 1878; en 1891, Martí la inmortalizó nel so poema conocíu como ''La Neña de Guatemala''.]] Mientres la so estadía en Guatemala, [[José Martí]] cortexó a la dama María García Granados y Saborío, fía del xeneral [[Miguel García Granados]], y quien foi la inspiración del famosu ''poema IX'' (tamién conocíu como ''[[María García Granados y Saborío|La Neña de Guatemala]]''); Martí tenía 24 años y venía de Méxicu decepcionáu del réxime del xeneral [[Porfirio Díaz]] y cola esperanza d'atopar unu meyor nel de Barrios. Tando yá comprometíu con otra dama, Martí casar en 1878 y a los pocos meses morrió María d'una enfermedá pulmonar agravada por haber nadáu con unes amigues. Martí dedicólu en 1891 el ''Poema IX'' que ye conocíu como'l famosu poema ''[[María García Granados y Saborío|La Neña de Guatemala]]''. Afaráu pola muerte de María, y decepcionáu del gobiernu de Barrios, Martí dir de Guatemala. ==== Conflictu con El Salvador y Honduras ==== {{VT|Andrés del Valle|Santiago González Portillo|Marco Aurelio Soto}} [[Ficheru:Francisca Aparicio y Mérida, marquesa consorte de Vistabella.jpg|miniaturadeimagen|200px|Francisca Aparicio y Auyón, esposa de Justo Rufino Barrios. Tres la muerte d'ésti en 1885, marchó a vivir a [[Nueva York]], onde esfrutó del heriedu que dexara Barrios tres el so llargu gobiernu.]] En 1876 el gobiernu conservador de [[José María Medina]] n'[[Hondures]] tábase desmoronando, principalmente col escándalu de los emprestos pa la construcción del [[Ferrocarril Nacional d'Hondures]] y el desaparecimiento de la política y representantes d'Hondures nel estranxeru. Los lliberales hondureños solicitaben cambeos na alministración pública del Estáu. El presidente guatemalianu, viendo equí la oportunidá d'establecer un réxime lliberal y allegao a los sos intereses d'Unión Centroamericana n'Hondures, favoreció la llegada de [[Marco Aurelio Soto]] como presidente, xunto col so primu, el llicenciáu [[Ramón Rosa]]. A principios de 1876, tres les eleiciones n'[[El Salvador]] en que resultó electu [[Andrés del Valle]], Barrios axuntar con ésti n'El Chingo, onde alcordaron sofitar la invasión d'Hondures pa instalar al llicenciáu [[Marco Aurelio Soto]], quien hasta entós había fungido como Ministru de Rellaciones Esteriores y d'Educación en Guatemala. Barrios y del Valle comprometer a poner mil homes pa dicha causa, pero los fechos políticos bastiar en contra de Valle, por cuenta de la rocea de Barrios pola permanencia nel Gobiernu del mariscal González, que fungía como vicepresidente depués de ser presidente primero que Valle.{{harvnp|Cardenal|1980|p=137}} Alegando que [[El Salvador]] invadiera Guatemala, rompiéronse les rellaciones diplomátiques;{{harvnp|Cardenal|1980|p=137}} les aiciones dieron entamu'l 1°. d'abril de 1876, per mediu d'un bloquéu naval per parte del vapor «El Xeneral Barrios». Darréu, la invasión terrestre ingresó pol oriente onde'l xeneral guatemalianu Gregorio Solares ganó en Pasaquina al exércitu salvadoreñu, tomando control de [[San Miguel (ciudá d'El Salvador)|San Miguel]] y [[La Unión (ciudá d'El Salvador)|La Unión]];{{harvnp|Cardenal|1980|p=137}} nel frente occidental, tres dellos enfrentamientos mientres la [[Selmana Santa]], l'Exércitu guatemalianu debilitó a les fuercies salvadoreñes al mandu del mariscal González. Al trate nesta la situación el mariscal [[Santiago González Portillo|Santiago González]] unvió al presidente Valle, a Jacinto Castellanos y a Y. Mejía p'axustar con Barrios, con quien llegaron a un Alcuerdu de Paz en [[Chalchuapa]] el 25 d'abril, so condición de que Valle dexara la presidencia y el mariscal González la direición del exércitu, dexando les places de Santa Ana y San Salvador a les fuercies guatemalianes.{{harvnp|Cardenal|1980|p=138}} Como unu de los compromisos adquiríos en Chalchuapa, Valle, antes d'abandonar la presidencia, convocó a una Xunta de Notables en Santa Ana por que ratificaren l'alcuerdu del 25 d'abril y escoyeren, acordies con Barrios, quién asumiría la presidencia, debiendo'l nuevu gobiernu convocar a eleiciones;{{harvnp|Cardenal|1980|p=138}} en dicha Xunta de Santa Ana axuntáronse alredor de doscientos salvadoreños incipientes cafetaleros, terratenientes, comerciantes, políticos, militares y xuristes, quien acordies con Barrios escoyeron como presidente al doctor [[Rafael Zaldívar]].{{harvnp|Cardenal|1980|p=138}} Soto ingresó a Honduras cola ayuda de Barrios y proclamóse como'l [[Venti|ventenu]] [[presidente d'Hondures]] pal periodu de 1876 a 1880. El so ideólogu y Ministru Xeneral foi [[Ramón Rosa]], con quien entamaríen un trabayosu llabor de tresformar a la nación hondureña siguiendo los preceptos lliberales que yá utilizaren en Guatemala.{{harvnp|Barrientos|1948|p=107-108}}{{harvnp|Molina Jiménez|2001|p=156}} El tresformamientu basar nos mesmos principios qu'utilizó Barrios en Guatemala; la reoganización alministrativa y xurídica d'Hondures tuvo de la mano d'una creciente apertura al capital estranxeru, especialmente'l de los [[Estaos Xuníos]]; el presidente Soto -dueñu yá d'una considerable fortuna- fundó xunto col empresariu neoyorquín S. Valentine, la «[[Rosario Mining Company]]» n'avientu de 1879.{{harvnp|Molina Jiménez|2001|p=156}} Barrios unvió entós una curtia nota al gobernante honduranu Soto, con cuenta de se anulara a [[José María Medina]] d'una vegada por toes y solicitaba que fuera fusiláu.{{harvnp|Pérez Estrada|1958|p=60}} Soto pescudó que Medina viaxara al occidente d'Hondures p'abellugase en territoriu gobernáu por conservadores so la proteición del xeneral Ezequiel Marín; yá conociendo'l paradoriu de Medina, unvió emisarios a prendelo. Mariano Pineda -vecín de [[Gracias (Lempira)|Gracias]]- unvió a un xornaleru so con una nota pa Medina, que dicía: «Dientro de poques hores salen a prender a Ud. y a Ezequiel, fuxa»,{{harvnp|Pérez Estrada|1958|p=46}}pero ésti nun fuxir. Medina y Marín fueron arrestaos xunto a otru siguidores, y depués acusaos de combalechadura; fueron procesaos polos delitos de traición y ocultamiento d'armes pa una rebelión contra l'alministración «Soto-Rosa» (como se conocía al gobiernu de [[Marco Aurelio Soto]] y [[Ramón Rosa]]). El gobiernu hondureñu nomó un tribunal [[ad-hoc]] por que conociera la causa y ésti atopó a los procesaos culpables y sentenciar a muerte -como Barrios, encamentara-. El Xeneral José María Medina foi fusiláu'l 23 de xineru de 1878 na ciudá de [[Santa Rosa de Copán]]; con él terminaron les aspiraciones conservadores y llegó el ocaso del [[Clan Aycinena]] yá que s'instaló denitivamente en Guatemala y Honduras la ideoloxía lliberal.{{harvnp|Pérez Estrada|1958|p=62}} ==== La cuestión de Chiapas y el interinato de José María Orantes ==== {{AP|Tratáu Herrera-Mariscal|José María Orantes}} [[Ficheru:AGTM D356 Border map of Chiapas and Guatemala.png|miniaturadeimagen|200px|left|Mapa de la frontera de Méxicu y Guatemala, antes de los trataos de Herrera-Mariscal de 1882.{{harvnp|Conkling|1884|p=339}}]] {{caxa de cita|[[Ficheru:Mapaguatelimites.JPG|miniaturadeimagen|110px|Croquis de les llendes de Guatemala y Méxicu depués de que la comisión de llendes concluyera los trabayos topográficos en 1896.{{harvnp|La Ilustración Guatemaliana|1896|p=289}}]]<br />«Esti conveniu de llendes, col que se remató un llargu periodu de negociaciones y l'ulterior trazáu de la frontera, que foi la so consecuencia, constituyeron pa Guatemala fechos fundamentales na so historia de finales del Sieglu XIX. Por esti tratáu, Guatemala arrenunció non solamente a aldericar los sos derechos sobre Chiapas y Soconusco, sinón a los derechos mesmos. Cerróse definitivamente la oportunidá pa posteriores reclamos, ensin siquier pidir absolutamente nada a cambéu; esti conveniu cerró herméticamente la puerta a toa posterior reclamación, en virtú de que, al Guatemala vencer Chiapas y Soconusco, arrenunció espresa y categóricamente a toa compensación o indemnización. Este ye un exemplu singular, nos añales del Derechu Internacional, d'un arreglu ente dos países nel qu'unu d'ellos llegó a faer arrogante entrega de les sos posiciones y clausuró definitivamente la puerta de posteriores reclamos, ensin pidir a cambéu absolutamente nada».|Solís Castañeda, 2013<ref name=solis>{{cita web|autor=Solís Castañeda, Sara|url=http://www.iripaz.org/listado_docs/politica_esterior/cuestion-limitrofe.html|website=Institutu de Rellaciones Internacionales ya Investigaciones pa la Paz|títulu=La cuestión estremera territorial guatemaliana nel sieglu XIX: casos de Chiapas, Soconusco y Belice|añu=2013|fechaaccesu=28 de xunetu de 2015|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141123094002/http://www.iripaz.org/listado_docs/politica_esterior/cuestion-limitrofe.html|fechaarchivu=23 de payares de 2014}}</ref>}} Tres la guerra ente [[Méxicu]] y [[Estaos Xuníos]] na década de 1840, la potencia llatinoamericana terminó perdiendo dos millones y mediu de quilómetros pol [[Tratáu de Guadalupe Hidalgo]] de la so frontera norte; consecuentemente, amplió les sos fronteres sobre una área que yera de Guatemala: Méxicu atayó la cuestión del Soconusco por aciu una invasión militar, a la que Guatemala protestó'l 12 de setiembre de 1842 cuando'l Ministru de Rellaciones Esteriores guatemalianu unvió una carta estensa al so homólogu mexicanu, pero nun se declaró la guerra y tampoco se rompieron les rellaciones diplomátiques pos Guatemala yera bien débil pa presentar dicha batalla. Guatemala llindar a unviar esa misiva y una protesta a tolos países colos que se teníen establecíes rellaciones diplomátiques el 17 de payares de 1842 na que se denunciaba la ocupación militar del presidente mexicanu [[Antonio López de Santa Anna]] en [[Chiapas]] y [[Soconusco (Chiapas)|Soconusco]].<ref name=solis/> A pesar de la disparidad de fuercies con Méxicu, Guatemala caltuvo'l so argumentu sobre los territorios de Chiapas y Sononusco por cuarenta años más, pero la participación y presión del xeneral Justo Rufino Barrios nel arreglu de llendes ente Guatemala y Méxicu en 1882 bastió la solución d'un diferendo en que Guatemala acabó dexando toes el so posiciones en beneficiu de la política particular del xeneral Barrios d'esaniciar les torgues que s'opunxeren nel so proyeutu d'unión centroamericana. Barrios tuvo de creer que'l términu de la cuestión de llendes con Méxicu por aciu la firma d'un tratáu definitivu cubríen la so retaguardia, pos dexaba a Méxicu satisfechu cola cesión de Chiapas y Soconusco; amás, cuntaba con El Salvador -que'l so presidente asitiara él mesmu-, con Honduras -onde asitiara a [[Marco Aurelio Soto]] en 1876 anque depués sustituyir cuando yá nun-y convenía y, supuestamente, col sofitu d'Estaos Xuníos, al qu'ufiertara'l control d'una futura canal interoceánico.<ref name=solis/> L'inxenieru [[Claudio Urrutia]], Xefe de la Comisión de Llendes de Guatemala ente 1896 y 1900 manifestó nel so informe al Gobiernu de la República de Guatemala en 1900 que: «[...] el tratáu foi fatal pa Guatemala. En tou colo que la cuestión de llendes rellacionar mientres aquella dómina, esiste daqué ocultu que naide pudo afayar, y qu'obligó a les persones que tomaron parte nello por Guatemala a proceder festinadamente o como si obligaos por una presión poderosa, trataron los asuntos con idees ayenes o d'una manera inconsciente».{{harvnp|Comisión Guatemaliana de Llendes con Méxicu|1900|p=164}} Y depués sigue: «Guatemala perdió per una parte cerca de 15.000 km y ganó por otra, cosa de 5&nbsp;140&nbsp;km. Resultáu: Una perda de 10&nbsp;300 km. Guatemala perdió catorce pueblos, diecinueve aldees y cincuenta y cuatro rancherías, con más de 15&nbsp;000 guatemalianos, ente que Méxicu perdió un pueblu y ventiocho rancherías con 2500 habitantes: xúlguese la equidad nes compensaciones».{{harvnp|Comisión Guatemaliana de Llendes con Méxicu|1900|p=177}}{{refn|group=lower-alpha|Tolos exemplares de la ''Memoria sobre la Cuestión de Llendes'' fueron recoyíos por órdenes del presidente [[Manuel Estrada Cabrera]] pocu dempués de partise; y d'alcuerdu a la historiadora Solís Castañeda, lo mesmo asocedió cola segunda edición -1964- y col llibru 'Grandores y Miseries de la Vida Diplomática', que fueron prindáu en 1968 por instrucciones del Ministeriu de Rellaciones Esteriores del gobiernu del llicenciáu [[Julio César Méndez Montenegro]].|<ref name=solis/>}} [[José María Orantes]] foi nomáu Presidente Interín el 23 de xunu de 1882, pola mor del viaxe de Justo Rufino Barrios y del so amigu y conseyeru [[Angel Maria Arroyo|Angel María Arroyo]]<ref group=lower-alpha>{{cita llibru |apellíu=Hernández de León|nome=Federico|enllaceautor=Federico Hernández de León|títulu=El capítulu de les efemérides|añu=1959|cita=Conocíu nel so tiempu como «Padre Arroyo».}}</ref> a [[Nueva York]] pa roblar el tratáu de llendes con Méxicu'l 12 d'agostu d'esi añu. Por causa de la firma d'esti tratáu, Barrios y Arroyo se enemistaron col doctor [[Lorenzo Montúfar y Rivera]], quien fuera unu de los sos principales collaboradores dende la Reforma Lliberal y quien s'opunxo enérxicamente a la entrega de los territorios de Soconusto a Méxicu.<ref name=Hernandez >{{cita publicación|publicación=Diariu [[La Hora (Guatemala)|La Hora]]|autor=Hernández De León, F.|enllaceautor=Federico Hernández de León|títulu=El Capítulu de les Efemérides|allugamientu=Guatemala|añu=1959}}</ref> ==== Guerra pa la Reunificación Centroamericana ==== {{VT|Historia de Centroamérica|Batalla de Chalchuapa}} A principios de la década de 1880, el presidente guatemalianu intentó restablecer les [[Provincies Xuníes de Centroamérica]] y, en principiu, cuntó col sofitu d'[[El Salvador]] y [[Hondures]], pero'l presidente salvadoreñu [[Rafael Zaldívar]] decidió depués abandonar la unión, col respaldu de [[Méxicu]]. El presidente mexicanu, [[Porfirio Díaz]], tarrecía les reformes lliberales de Barrios y la competencia d'un Estáu fuerte n'América Central, onde'l plan de Barrios diera los sos frutos. Tamién los [[Estaos Xuníos]] oponer a la unión. Barrios entamó entós una campaña militar pa restablecer pola fuercia la unidá centroamericana. Primero, obligó a arrenunciar como presidente de la República d'[[Hondures]] a la so antigua aliáu y ministru de rellaciones esteriores [[Marco Aurelio Soto]], en mayu de 1883; depués, llogró'l respaldu del nuevu Presidente d'Hondures, [[Luis Bográn]]. Pero [[Costa Rica]], [[El Salvador]] y [[Nicaragua]] aliar pa oponese a les pretensiones de Barrios. Pa poner en práutica los sos planes, Barrios invadió [[El Salvador]] en marzu de 1885, mientres tropes de Costa Rica y Nicaragua se aprestaban a enfrentase coles d'[[Hondures]]. Sicasí, la [[Intentona de Barrios]] terminó sópitamente, una y bones el Presidente guatemalianu morrió na [[Batalla de Chalchuapa]], pocu dempués de que les sos tropes invadieren territoriu salvadoreñu. == Muerte == {{VT|Batalla de Chalchuapa|l1=Batalla de Chalchuapa}} [[Ficheru:Muertebarrios.jpg|miniaturadeimagen|200px|Muerte del xeneral Barrios na [[Batalla de Chalchuapa]] el 2 d'abril de 1885.]] [[Ficheru:Torre del Reformador Fabriccio Díaz.jpg|miniaturadeimagen|257x257px|La [[Torre del Reformador]] foi inaugurada'l 19 de xunetu de 1935 pol gobiernu lliberal del xeneral [[Jorge Ubico Castañeda]] con motivu del centenariu de la nacencia de Barrios.]] === Versión oficial === El 2 d'abril de 1885, Barrios amaneció en San Juan Chiquito, a curtia distancia de [[Chalchuapa]], y al espuntar l'alba foi xunto col so Estáu Mayor a echar voz de a tolos cuerpos del exércitos del plan p'atacar Chalchuapa y pa cortar el camín escontra [[Santa Ana (El Salvador)|Santa Ana]].{{harvnp|Hernández de León|1929|p=9}} El plan consistía formar un semicírculu alredor de Chalchuapa, distante dieciséis quilómetros de Santa Ana, onde taba'l cuartel xeneral de les fuercies salvadoreñes.{{harvnp|Hernández de León|1929|p=9}}En primer llinia asitió a los Batalles Jalapa y [[San Carlos Sija|Sijeño]], reconocíos pola so llealtá y valentía, al mandu del coronel Antonio Girón y el Coronel [[San Carlos Sija|Florencio De León]].{{harvnp|Hernández de León|1929|p=9}} La versión oficial de los lliberales guatemalianos, rellatada pol historiador [[Federico Hernández de León]], ye la siguiente: Tres tres hores, Barrios tornó al campamentu de les fuercies guatemalianes a folgar, tando ellí informáronlu que'l batallón Jalapa nun quería engarrar y que'l coronel Girón pidía permisu pa fusilar a dellos insubordinados; Barrios montó na so yegua y foise a ver qu'asocedía.{{harvnp|Hernández de León|1929|p=10}} Ellí informáronlu que los soldaos nun queríen engarrar con Girón pola so crueldá son los sos subalternos, polo que Barrios se punxo al mandu de ellos pa dir al combate.{{harvnp|Hernández de León|1929|p=10}} Entraron a Chalchuapa pela ruta de Ríu del Molín, llegando rápido a les primeres cases del pobláu; ellí, montáu na so yegua, agacháu sobre'l pescuezu del animal daba instrucciones a los sos oficiales, cuando de secute recibió un balazu que-y enfusó pola clavícula derecha y rompió-y el corazón.{{harvnp|Hernández de León|1929|p=11}} Al velo, un miembru del so Estáu Mayor glayó: «¡El patrón cayó!», y en pocos momentos supo la noticia, provocando una escorribanda nes tropes guatemalianes.{{harvnp|Hernández de León|1929|p=12}} El xeneral Felipe Cruz asumió'l mandu, ente que l'oficial [[José María Reyna Barrios]], sobrín del fináu presidente, recoyó'l cuerpu ensin vida de Venancio Barrios y fíxose cargu d'entamar la retirada de tolos batallones hasta [[Chingo]], al empar que preparó la defensa de los mesmos contra un posible ataque de los salvadoreños.{{harvnp|Hernández de León|1929|p=12}} El mesmu xeneral Reyna Barrios, rellató, roblando col pseudónimu Rosario Yerjabens<ref group=lower-alpha>Que ye un anagrama del so nome: J. Reyna Barrios.</ref> cómo fueron los fechos, que nun coinciden cola versión oficial: «El Xeneral en Xefe, Justo Rufino Barrios, dispunxo, a eso de les 8 a.m. dirixir personalmente l'ataque sobre'l llau N.Y. de "Casa Blanca" y al efeuto púnxose en marcha escontra aquel llugar cola Brigada Girón, compuesta polos jalapas. Estos soldaos portar de la manera más cobarde y infame. Créese que taben ganaos y aprendíos por miserables traidores, por esos homes ensin corazón y ensin conciencia, por esos ingratos que mientres enforma tiempu llambieron la mano de la so bienhechor y esplotaron el so bon corazón y bolsa. Desgraciadamente, un momentu dempués d'empezar l'ataque, y como a les 9 a.m. una bala enemiga mancólu mortalmente y foi retiráu nel actu del campu de combate. Esti llamentable acontecimientu dio llugar por que dalgunos cobardes soldaos de Jalapa que vieron cayer al beneméritu Xeneral Barrios, retirar del llugar del combate y sopelexaren ante delles tropes tan murnia sucesu.»{{harvnp|Coronado Aguilar|1968|p=15}} Tamién morrieron nesa batalla'l xeneral Venancio Barrios, fíu del presidente y quien solamente diba como acompañante ensin tar al mandu de tropes;{{harvnp|Hernández de León|1929|p=12}}el coronel Girón, causa de que Barrios fuera al frente del Batallón Jalapa; el señor Urbanu Sánchez, xenru de Barrios,{{harvnp|Hernández de León|1929|p=12}} y l'oficial [[Adolfo V. Hall]], a quien Barrios xubiera a teniente coronel cuando s'alzaren los soldaos del Batallón Jalapa.{{harvnp|García Aguilar|2 d'abril de 1899|pp=139-141}} === Otres versiones === Esisten amás, otres versiones de la muerte de Barrios: # Un soldáu guatemalianu erraría la puntería y dio muerte al presidente pel costazu.{{harvnp|Barrientos|1948|p=108}} # Barrios taría apautando con oficiales enemigos la entrega de Chalchuapa, cuando foi atacáu a traición; los miembros del so Estáu Mayor haber lleváu al campu de batalla p'asonsañar que morriera en combate.{{ensin referencies}} === Llegada de los restos a Guatemala === Al sabese la noticia en Guatemala, unvióse una comisión de médicos por que se encargaren del embalsamamientu; la comisión tuvo a cargu del Dr. José Monteros, y axuntóse cola comitiva mortuoria en [[Cuilapa]], [[Santa Rosa (Guatemala)|Santa Rosa]] el 3 d'abril.{{harvnp|Hernández de León|1929|p=12}} Los doctores prepararon el cadabre, vistir col so uniforme de Divisionario, y foi espuestu en [[veloriu]] na municipalidá de la llocalidá; a otru día, el 4 d'abril, llegaron los vencíos a la [[Ciudá de Guatemala]] colos restos; Barrios foi soterráu'l 5 d'abril y [[José María Reina Barrios|Reina Barrios]] foi xubíu a xeneral poles sos aiciones en campaña.{{harvnp|Hernández de León|1929|p=12}} {{Imaxe múltiple | posición_tabla = center | direición = horizontal | anchu = | títulu = Balta del xeneral Barrios| posición_título = enriba | fondu_de_títulu = | testu = La tumba del xeneral Justo Rufino Barrios y el monumentu alzáu pola so esposa y fíos atopar nel [[Campusantu de la Ciudá de Guatemala|Campusantu Xeneral de la Ciudá de Guatemala]]. | posición = embaxo | fondu_de_texto = | foto1 = Tumbabarrios1 2014-06-30 05-07.jpg| anchu1 = 160 | testu1 = | alliniación_semeya1 = embaxo | semeya2 = Tumbabarrios2 2014-06-30 05-10.jpg| anchu2 = 175 | testu2 = | alineación_texto2 = embaxo | semeya3 = Tumbabarrios3 2014-06-30 05-12.jpg| anchu3 = 190 | testu3 = | alliniación_semeya3 = embaxo |semeya4 = Herbruger1911g.jpg|anchu4=210|testu4=Asina llucía'l campusantu xeneral cuando soterraron al xeneral Barrios. }} Siendo sobrín del Mariscal Cerna, el coronel [[Ismael Cerna|Ismael Cerna Sandoval]] escribió un segundu poema -''Ante la tumba de Barrios''- que reflexa la opinión de los conservadores guatemalianos ante la política de los lliberales lideraos por Barrios escontra'l final del gobiernu d'este. <div align=center style='font-size:0.9em'> {|class="wikitable mw-collapsed mw-collapsible" width=20% |+ style="color:black";|''Ante la tumba de Barrios''<ref>{{cita web|url=http://unpoemaparacadaocasion.blogspot.com/2012/07/ante-la%20tumba-de-barrios-ismael-cerna.html|autor=Cerna Sandoval, Ismael|enllace-autor=Ismael Cerna|publicación=Un poema pa cada ocasión|fecha=xunetu de 2012|títulu=Ante la tumba de Barrios|fechaaccesu=9 de setiembre de 2014|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131014095737/http://unpoemaparacadaocasion.blogspot.com/2012/07/ante-la|fechaarchivu=2013-10-14}}</ref> |- |<div align=center> «Nun vengo al to sepulcru a escarnecerte,<br /> nun llega la mio pallabra vengadora<br /> nin a la vilba, nin al güérfanu que llora<br /> nin a los fríos réfugos de la muerte.<br /> Yá nun puedes mancar nin defendete,<br /> yá'l to saña pasó, pasó la to hora;<br /> solamente la historia tien agora<br /> derechu a condergate o absolvete.<br /> Yo que de la to implacable tiranía<br /> una víctima fui, yo que nel mio agafamientu<br /> quixera arrenegate inda.<br /> Nun escaezo que nun intre nel to abandonu<br /> quixisti engrandecer la Patria mio,<br /> ¡y en nome d'esa Patria te perdono...!» </div> |} </div> === Destín de la so familia tres la so muerte === {{AP|Familiares de Justo Rufino Barrios|Heriedu de Justo Rufino Barrios}} [[Ficheru:Pacabarrioshijos.jpg|200px|miniaturadeimagen|Francisca Aparicio de Barrios y los sos fíos nuna fotografía de 1883]] Tres la muerte de Barrios, la so esposa foi [[Heriedu de Justo Rufino Barrios|heredera universal de los sos bienes]] —que xubíen a pocu más de trenta y tres millones de pesos oro.{{harvnp|Hernández de León|1929|p=13}}{{harvnp|Tipografía La Renacencia|3 d'agostu de 1885|p=}}. La familia abandonó'l país casi darréu tres los funerales y coló a [[Nueva York]], onde moraba parte de la familia Aparicio, quien se dedicaben a la esportación de café dende Guatemala. Francisca Aparicio instalar colos sos fíos nuna formosa casa allugada na 5ª avenida númberu 855, frente al [[Central Park|Parque Central de Nueva York]]. Heredando la cuantiosa fortuna qu'amasó Barrios mientres la so presidencia,{{harvnp|Tipografía La Renacencia|3 d'agostu de 1885|p=}} ufiertaba bailles de sociedá que fueron siempres un acontecimientu y nos qu'ella se presentaba lujosamente vistida acompañada de les sos fíes y de les señorites Aparicio. Los salones taben afataos con plantes rares, nun escenariu decoráu por un tramoyista de la [[Metropolitan Opera House]]. Esa mesma orquesta amenizaba les fiestes onde se sirvíen cenes ensundioses. Los Barrios y Aparicio treslladar a España, onde'l ministru lliberal [[Antonio Cánovas del Castillo]] foi'l so enllaz cola nobleza española. En 1892, Francisca, que yá tenía 34 años, celebró les sos segundes nupcias, en Nueva York, con José Martínez de Roda, Marqués de Vistabella y quien representaba a [[Granada]] na cámara de diputaos. Los sos fíos José Ignacio y Carlos estudiaron nel colexu de [[Xesuites]], pero finaron antes de cumplir los 20 años, por diverses causes. Francisca Aparicio volvió a enviudar y finó en 1943, ente que la so fía mayor y compañera indixebrable -Elena Barrios y Aparicio, III marquesa de Vistabella- finó al añu siguiente. == Idealización de la so memoria == [[Ficheru:Monumentobarrios.JPG|200px|miniaturadeimagen|Monumentu alzáu pol gobiernu del xeneral [[José María Reina Barrios]] al presidente Barrios. Tuvo orixinalmente nos xardinos del Palaciu y muséu de La Reforma<ref name=ilustracion15mayu96>{{harvnb|La Ilustración Guatemaliana|15 de mayu de 1896|p=247}}</ref> y foi treslladáu delles vegaes de magar, hasta'l so treslláu final a la Plazuela Barrios nel Centru Históricu de la Ciudá de Guatemala en 2010. Fotografía de ''[[La Ilustración Guatemaliana]].<ref name=ilustracion15mayu96/>]] Tando nel exiliu, l'ex-ministru de la Guerra de Barrios, xeneral [[Juan Martín Barrundia]] imprimió dellos panfletos contra'l gobiernu de [[Manuel Lisandro Barillas]], presentándose como demócrata incorruptible lo que foi utilizáu pol gobiernu lliberal guatemalianu pa culpalo de tolos desaciertos y escesos de l'alministración del xeneral Barrios, mientres s'aponderaba cada vez más la figura idealizada del fináu ex-presidente.{{harvnp|Méndez|1890|p=1}} He equí como s'espresa de dambos l'escritor oficial Joaquín Méndez: {{caxa de cita|alliniación=center|anchu=60%|La so fueya última nun trai sinón desahogos de la vanidá mancada no más vivo, y da a conocer que -y exaspera la so impotencia política absoluta, porque quier presentase como repúblico severu y demócrata incorruptible el qu'equí nun respetó honra, vida nin propiedá, edá nin sexu, y el mesmu á quien se-y fai responsable de casi tolos escesos censuraos a l'alministración del Xeneral Barrios, ensin que tenga derechu á la más pequeña parte de los trascendentales progresos conquistaos pol gran Reformador de Guatemala.|Joaquín Méndez, ''Otra vegada, don J. Martín Barrundia'', 1890{{harvnp|Méndez|1890|p=1}} }} En 1897, el gobiernu del xeneral [[José María Reina Barrios]] construyó'l monumentu a Barrios que orixinalmente tuvo asitiáu nos xardinos del Palaciu y muséu de la Reforma. El 31 de xineru de 1899 —depués de que yá Reina Barrios morriera asesináu'l 8 de febreru de 1898 y yera presidente'l llicenciáu [[Manuel Estrada Cabrera]]— el recién llegáu embaxador del gobiernu conservador del xeneral [[Porfirio Díaz]] ante'l gobiernu de Estrada Cabrera, [[Federico Gamboa]], visitó'l paséu de La Reforma y con respectu al monumentu a Barrios, fixo la siguiente reflexón nel so diariu: {{caxa de cita|alliniación=center|anchu=60%|A los términos de la calzada, dándo-y el llombu a edificiu de llinies prestoses, [...], otru monumentu bien italianu na so factura y nos sos componentes, alzáu a la memoria del xeneral D. Justo Rufino Barrios. Ellí ta él, acaballando en brioso bridón que paez fora a espeñase, y empuñando na so diestra la bandera d'esta patria so, qu'él trató con tanto de crueldá y durez tanta. ¿Va Ser daveres la muerte un [[Leteo]]?... Preguntar porque entá esisten centenares de families que lu narren a usté pormenorizadamente les persecuciones horroroses y los tormentos bárbaros que'l xeneral Barrios peracabó nos sos deudos muertos, y sicasí, equí ta él, en monumentu de bronce y mármoles, n'actitú heroica, con corones de flores paxices qu'indiquen que la gratitud nacional vien y depositar nel pedestal, de cuando en vez; y una agrupación política, que se llama a sigo mesma lliberal, fixo de la memoria de Barrios, tan escarnecida por dalgunos, el so símbolu, el so [[arquetipu]] y el so modelu. Si tratar d'escribir la historia d'esti país, ¿a quién habría que face-y casu, a los qu'ataquen al home con pruebes fehacientes na so contra, o a los que lo defenden dignifiquen?... ¡Allá ellos!»|Federico Gamboa, ''El mio Diariu'', 1910<ref name=gamboa103-104>{{harvnb|Gamboa|1910|p=103-104}}</ref>}} [[Ficheru:Plaza Barrios 2017 por Fabriccio Díaz.jpg|miniaturadeimagen|631x631px|Monumentu alzáu pol gobiernu de [[José María Reina Barrios]] qu'anguaño s'atopa ente a la [[Estación Plaza Barrios]] y el al [[Muséu del Ferrocarril de Guatemala]]. Amanecer prindáu'l [[15 de xineru]] de [[2017]].]] == Ver tamién == * [[Alejandro M. Sinibaldi]] * [[Angel Maria Arroyo]] * [[Campusantu de la Ciudá de Guatemala]] * [[Escuela Normal pa Homes]] * [[Historia de Guatemala]] * [[Institutu Nacional Central pa Homes]] * [[Institutu Normal Central pa Señorites Belén]] * [[Ismael Cerna]] * [[José María Orantes]] * [[José Martí]] * [[María García Granados y Saborío|La Neña de Guatemala]] * [[Manuel Lisandro Barillas]] * [[Miguel García Granados]] * [[Presidentes de Guatemala]] * [[Rafael Carrera]] * [[Revolución Lliberal de 1871]] * [[Tratáu Herrera-Mariscal]] * [[Vicente Cerna]] == Notes y referencies == === Notes === {{llistaref|group=lower-alpha}} === Referencies === {{llistaref|2}} {{llistaref|3}} === Bibliografía === {{Refcomienza|2}} * {{cita llibru |apellíu=Alejos-Grau|nome=Carmen José|títulu=Teología n'América Llatina|volume=3|editor=Saranyana, José Ignacio|isbn=9788495107473|edición=ilustrada|editorial=Iberoamericana|añu=2008|url=https://books.google.com/books?id=IcLd9DU_LiUC&pg=PA173&lpg=PA173}} * {{cita llibru |autor=Asociación d'Amigos del País|añu=2004|títulu=Diccionariu Históricu Biográficu de Guatemala|allugamientu=Guatemala|editorial=Fundación pa la Cultura y el Desenvolvimientu de Guatemala, Amigos del País}} * {{cita publicación|apellíu=Barrios|nome=Justo Rufino|títulu=Decreto del 7 de xunu de 1872 de Justo Rufino Barrios|fecha=7 de xunu de 1872|publicación=Museo Nacional d'Historia|allugamientu=Guatemala|fechaaccesu=25 de setiembre de 2015}} * {{cita llibru |apellíu=Cardenal|nome=Rodolfo|títulu=El poder eclesiástico n'El Salvador, 1871-1931|añu=1980|allugamientu=El Salvador|editorial=CONCULTURA}} * {{cita llibru |títulu=Lámina Multicolor Doble, Mandatarios de la República de Guatemala de 1821 hasta los nuesos díes editorial=Editorial escolar Piedra Santa|allugamientu=Guatemala|editor=Castillo, María Cristina|apellíu2=Cabrera|nome2=María José|apellíu=Castañeda de Llobos|nome=Claudia}} * {{cita publicación|apellíu=Castellanos Cambranes|nome=Julio|títulu=500 años de llucha pela tierra. Estudios sobre propiedá rual y reforma agraria en Guatemala|volume=1|capítulu=5. Enclinos del desenvolvimientu agrariu nel sieglu XIX y surdimientu de la propiedá capitalista de la tierra en Guatemala|allugamientu=Guatemala|editorial=FLACSO|añu=1992|url=http://www.flacsoandes.edu.ec/libros/digital/53099.pdf}} * {{cita llibru|url=https://books.google.com/books?id=5nFVAAAAMAAJ&source=gbs_navlinks_s|títulu=Memoria sobre la cuestión de llendes ente Guatemala y Méxicu|autor=Comisión Guatemaliana de Llendes con Méxicu|editorial=[[Tipografía Nacional de Guatemala|Tipografía Nacional]]|allugamientu=Guatemala|añu=1900|páxines=325}} * {{cita llibru |url=https://en.wikisource.org/wiki/Page:Appleton%27s_Guide_to_Mexico.djvu/9|títulu=Appleton's guide to Mexico, including a chapter on Guatemala, and a complete English-Spanish vocabulary|idioma=en|apellíu=Conkling|nome=Alfred R.|enllaceautor=Alfred R. Conkling|allugamientu=Nueva York|editorial=D. Appleton and Company|añu=1884}} * {{cita llibru |apellíu=Coronado Aguilar|nome=Manuel|enllaceautor=Manuel Coronado Aguilar|títulu=Asina morrió'l xeneral J. Rufino Barrio|publicación=[[L'Imparcial (Guatemala)|L'Imparcial]]|añu=1968|allugamientu=Guatemala}} * {{cita llibru |apellíu=De los Ríos|nome=Efraín|enllaceautor=Efraín De los Ríos|títulu=Ombres contra Homes editorial=Fondu de Cultura de la Universidá de Méxicu|ubicación=Méxicu|añu= 1948}} * {{cita publicación|enllaceautor=Federico Gamboa|apellíu=Gamboa|nome=Federico|títulu=El mio diariu, primer serie|añu=1910|editorial=L'Européu|allugamientu=Méxicu|editor=Gómez de la Ponte, Eusebio|url=http://scans.library.utoronto.ca/pdf/2/28/midiario02gambuoft/midiario02gambuoft.pdf}} * {{cita publicación|url=https://archive.org/stream/revistamilitar00guat#page/170/mode/2up|volume=I|númberu=9|fecha=2 d'abril de 1899|títulu=Adolfo V. Hall|apellíu=García Aguilar|nome=Adolfo|publicación=Revista Militar|allugamientu=Guatemala}} * {{cita llibru |url=https://books.google.com/books?id=g0AXAAAAYAAJ&pg=PA828&lpg=PA828|títulu=Ley emitíes pol gobiernu democráticu de la República de Guatemala y pola Asamblea Nacional constituyente y llexislativa|apellíu=Guerra|nome=Viviano|volume=Tomo IV|añu=1886|editorial=Tipografía de Pedro Arenales}} * {{cita llibru |apellíu=Hernández de León|nome=Federico|enllaceautor=Federico Hernández de León|títulu=El llibru de les efemérides: Capítulos de la Historia de l'América Central|editorial=Tipografía Sánchez y de Guise|allugamientu=Guatemala|volume=Tomo II|añu=1929|url= https://archive.org/stream/ellibrodelasefem02herguat#page/n0/mode/2up}} * {{cita publicación|autor=La Ilustración Guatemaliana|títulu=Estatua del xeneral don Justo Rufino Barrio|añu=15 de mayu de 1896|allugamientu=Guatemala|volume=I|númberu=20|publicación=[[La Ilustración Guatemaliana]]|editorial=Síguere, Guirola y Cía.|url=https://archive.org/stream/ilustracionguate00guat#page/464/mode/2up}} * {{cita publicación|apellíu=Lavarreda|nome=Carlos|url=https://books.google.com/books?id=rT88HRY7N3EC&pg=PA47&lpg=PA47|títulu=El Reformador: Justo Rufino Barrio|ubicación=Guatemala|editorial=Guate360°|añu=s.f.}} * {{cita llibru |apellíu=Martínez Peláez|nome=Severo|enllaceautor=Severo Martínez Peláez|títulu=La Patria del Criollu, Ensayu d'interpretación de la realidá colonial guatemaliana|editorial=Ediciones en Marcha|allugamientu=Méxicu|añu=1990}} * {{cita llibru |url=https://archive.org/details/otravezdonjmart00joaqguat|apellíu=Méndez|nome=Joaquín|títulu=Otra vegada, don J. Martín Barrundia|añu=1890|editorial=Establecimientu Tipografico La Unión|allugamientu=Guatemala|páxines=18}} * {{cita llibru |apellíu=Mendizábal|nome=A.B.|títulu=Estáu y polítiques de desenvolvimientu agrariu: la masacre llabradora de Panzós|allugamientu=Guatemala}} * {{cita llibru |apellíu=Molina Jiménez|url=http://www.redalyc.org/articulo.oa?id=12801205|editorial=Rede de Revistes Científiques d'América Llatina, el Caribe, España y Portugal;Sistema d'Información Científica|añu=2001|publicación=Revista Mexicana del Caribe|títulu=El Discutiniu de "El problema (1899)", de Máximo Soto Hall|volume=VI|númberu=12}} * {{cita llibru |apellíu=Navarro Floria|nome=Juan G.|añu=2011|editorial=Universidá Católica|títulu=Acuerdo y concordatos ente la Santa Sede y los países americanos|url=http://www.scielo.cl/pdf/rducn/v21n2/art18.pdf|allugamientu=Buenos Aires, Arxentina}} * {{cita web|apellíu=Ortiz|nome=Oscar G.|website=Cuaresma y Selmana Santa|allugamientu=Guatemala|añu=2007|títulu=Jesús de los Trés Potencies|url=http://www.cuaresmaysemanasanta.com/jesusdelastrespotencias.html|fechaaccesu=2 de marzu de 2015|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070222233704/http://www.cuaresmaysemanasanta.com/jesusdelastrespotencias.html|fechaarchivu=22 de febreru de 2007|ref=harv}} * {{cita llibru |apellíu=Pérez Estrada|nome=Tito|títulu=Medina y Soto: rectificación histórica|editorial=Editora Nacional|ubicación=Hondures|añu=1958}} * {{cita llibru |apellíu=Ramos|nome=Marco Antonio|url=https://books.google.com/books?id=DOVBNn5kX8sC&pg=PA255&lpg=PA255|capítulu=Estáu ya Ilesia escontra la separación|títulu=Historia xeneral d'América Llatina; los proyeutos nacionales llatinoamericanos: los sos preseos y articulación, 1870-1930|volume=Tomo VII|editor=Ayala Mora, Enrique; Posáu Carbó, Eduardo|editorial=Trotta, Ediciones UNESCO|añu=2008|isbn=978-84-8164-752-5}} * {{cita llibru |publicación=El Guatemalianu, Periódicu Oficial de la República de Guatemala|apellíu=Soto|nome=Marco Aurelio|enllaceautor=Marco Aurelio Soto|volume=V|númberu=48|allugamientu=Guatemala|añu=1875|editorial=Tipografía Nacional}} * {{cita llibru |autor=Tipografía La Renacencia|títulu=Memoria de les riqueces de la mortual del Señor Xeneral ex-presidente Don Justo Rufino Barrios, na so rellación colos intereses de la Facienda pública |páxines=26|edición=2ª|editorial=Tipografía de "El Renacimientu"|añu=3 d'agostu de 1885|url=https://archive.org/stream/memoriadelas00unseguat#page/14/mode/2up|allugamientu=Guatemala}} {{Reftermina}} == Enllaces esternos == {{Commonscat}} * {{cita web|url=http://historiadeguatemala.info/xusto-rufino-barrio|títulu=Justo Rufino Barrios|sitiuweb=Güei na historia de Guatemala|añu=2016|fechaaccesu=5 d'abril de 2016|allugamientu=Guatemala}} * [https://familysearch.org/ark:/61903/3:1:9Q97-YS8D-FS3?mode=g&cc=1682771 Muerte de Celia Barrio madre de José María Reina Barrios] {{socesión | títulu = [[Ficheru:Coat of arms of Guatemala.svg|35px|center]][[Presidente de Guatemala]] | periodu = 1873 - 1885 | predecesor = [[Miguel García Granados]] | socesor = [[Alejandro M. Sinibaldi]]}} {{NF|1835|1885|Barrios, Justo Rufino}} {{Tradubot|Justo Rufino Barrios}} [[Categoría:Presidentes de Guatemala]] [[Categoría:Militares de Guatemala]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Guatemala]] [[Categoría:Lliberales de Guatemala]] [[Categoría:Dictadores de Guatemala]] [[Categoría:Masones de Guatemala]] t9y1voyf9t37r1lwlkctkvo2rp1rz05 Víktor Yanukóvich 0 155926 4376961 4364751 2025-06-17T14:44:27Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá vuelta => dicha vuelta 4376961 wikitext text/x-wiki {{noneutral}} {{persona}} '''Víktor Fiódorovich Yanukóvich'''<ref>http://www.fundeu.es/recomendacion/viktor-yanukovich-nome-del presidente-de-ucrania/:Grafía encamentada pa trescribir el nome del presidente d'Ucraína, [[Fundéu BBVA|Fundéu]] revisada'l 3 d'avientu de 2013</ref> ([[9 de xunetu]] de [[1950]], [[Yenákiievo]]) ye un políticu [[Ucraína|ucraín]], presidente d'Ucraína ente [[2010]] y [[2014]]. El so nome n'[[Idioma ucraín|ucraín]] ye Віктор Федорович Янукович y en [[idioma rusu|rusu]] Ви́ктор Фёдорович Януко́вич. Foi'l líder del [[Partíu de les Rexones]], unu de los principales [[partíu políticu|partíos políticos]] d'[[Ucraína]], y [[xefe de Gobiernu]] ucraín mientres tres periodu. El congresu del Partíu de les Rexones espulsar de les sos files el [[29 de marzu]] de [[2014]].<ref>[http://korrespondent.net/ukraine/politics/3341437-yanukovycha-azarova-y-arbuzova-yskluichyly-yz-partyy-rehyonov Януковича, Азарова и Арбузова исключили из Партии регионов. Yanukóvich, Azárov y Arbúzov fueron espulsaos del Partíu de les Rexones]</ref> Foi destituyíu pola [[Rada Suprema]] el [[22 de febreru]] de 2014 por abandonu de les sos funciones», arriendes de la so fuxida, primero a Kharkiv y depués en direición desconocida, remaneciendo a la selmana en [[Rostov del Don]] ([[Rusia]]). Anguaño atópase buscáu per Ucrania por motivos d'[[alta traición]].<ref>{{cita noticia|títulu=Lutsenko reads out an indictment of treason against Yanukovych|url=http://uatoday.tv/crime/lutsenko-reads-out-indictment-of-treason-against-yanukovych-814958.html|fechaaccesu=28 de payares de 2016|editorial=Ukraine Today}}</ref> == Biografía == [[Ficheru:Yany.JPG|left|200px|thumb|Yanukóvich en 2004.]] Yanukóvich foi [[gobernador]] del [[óblast de Donetsk]] ente [[1997]] y [[2002]]. Foi [[Primer Ministru d'Ucraína]] en dos periodos: dende'l [[21 de payares]] de [[2002]] hasta'l [[31 d'avientu]] de [[2004]] y dende el [[4 d'agostu]] de [[2006]] hasta'l [[16 de payares]] de 2007, cuando arrenuncia tres les eleiciones de 2007. Foi'l segundu candidatu más votáu nes [[eleiciones presidenciales d'Ucraína de 2004]] y el so partíu'l más votáu nes eleiciones llexislatives de [[2006]] y [[2007]]. Nes eleiciones presidenciales de [[2004]] Yanukóvich, siendo [[Primer Ministru d'Ucraína]], foi [[Eleiciones presidenciales d'Ucraína de 2004|candidatu a Presidente]] col sofitu del Presidente [[Leonid Kuchma]], contra'l candidatu opositor [[Víktor Yúshchenko]]. Pa evitar la posible victoria de Yúshchenko, los partidarios de Yanukóvich recurrieron al [[fraude eleutoral]] al so favor, declarándolo ganador.<ref>[http://podrobnosti.ua/power/2005/11/20/263414.html Пинчук на Майдане подписывался под «Кучму геть!» (n'ucraín)]. Подробности.ua. ''Podrobnosti.ua''.</ref> Esti fechu provocó la [[Revolución Naranxa]] y la revocación por decisión del Tribunal Supremu d'Ucraína de los resultaos de les eleiciones, designando nueves eleiciones, nes cualos ganó Yúshchenko y Yanukóvich viose obligáu a dimitir como [[Primer Ministru d'Ucraína]]. Nuevamente presentóse a les [[Eleiciones presidenciales d'Ucraína de 2010|eleiciones presidenciales]] de [[2010]], nes que llogró la victoria sobre'l so rival [[Yulia Tymoshenko]] col 52% de los votos. Tomó posesión del cargu en [[2010]]. Sufrió una reversión na so popularidá cuando en [[2012]] asocedieron protestes contra l'enxuiciamientu y arrestu de la líder opositora y líder del bloque Pro-occidental y derechiegu, Yulia Tymoshenko, {{ensin referencies|señaláu como una xugada rensiosa y con fines políticos.}} Los líderes occidentales europeos sabotearon fuertemente los xuegos de la [[Eurocopa 2012]] nun llevando a les sos delegaciones a guardar los alcuentros. {{ensin referencies|Entá peor foi a finales de [[xunetu]] cuando aprobó por aciu llei la implementación del rusu como segunda llingua oficial, cola cuenta de recibir votos de les rexones del este y del sur, que cunten con un altu xentiliciu rusu. Pa les eleiciones Llexislatives d'[[Ochobre]], per primer vegada dende [[2004]], la oposición xunir nun solu bloque en contra de Yanukóvich.}} == Momentos biográficos == [[Ficheru:Ukraine ElectionsMap 2010-2 Yanukovich.svg|left|250px|thumb|Resultancia eleutoral de les [[Eleiciones presidenciales d'Ucraína de 2010]].]] Na so mocedá Yanukóvich tuvo dos veces na cárcel cumpliendo condenes por cometer delitos comunes.<ref>[http://www.elsiglodetorreon.com.mx/noticia/121213.convoquen-fuelga-politica-en-ucrania.html El Siglo de Torreón, 25.11.2004. Convoquen fuelga política n'Ucraína.]</ref> Los dos penes condergar a un total de 5 años de cárcel.<ref>[http://www.igadi.org/index.html Ucrania: les eleiciones más “puerques”. Canal Mundu 12.10.2004]</ref> El 15 d'avientu de [[1967]], los tribunales condergar a 3 años de prisión per delitu d'atracu, según l'artículu 141 del Códigu penal de la [[RSS d'Ucraína]], como miembru de la banda criminal “Pivnovka”.<ref>{{Cita web |url=http://www.pravda.com.ua/news/2006/8/4/45617.htm |títulu=Ukrainska Pravda 04.08.2006: Primer Ministru Yanukóvich, o la biografía estraoficial, p'aquellos que s'escaecieron |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090903152616/http://pravda.com.ua/news/2006/8/4/45617.htm |fechaarchivu=2009-09-03 }}</ref> La so pena foi rebaxada a añu y mediu con motivu del 50 Aniversariu de la [[Revolución bolxevique]] d'Ochobre,<ref>{{Cita web |url=http://www.pravda.com.ua/news/2004/6/9/9815.htm |títulu=Ukrainska Pravda 09.06.2004: Escursión polos llugares de Gloria de Yanukóvich. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090918170916/http://www.pravda.com.ua/news/2004/6/9/9815.htm |fechaarchivu=2009-09-18 }}</ref> pero'l 8 de xunu de 1970 foi condergáu de nuevu, esta vegada pol artículu 141 del Códigu penal, a dos años de prisión por causar graves firíes corporales nuna reña.<ref>{{Cita web |url=http://www.pravda.com.ua/news/2006/8/4/45617.htm |títulu=Ukrainska Pravda 04.08.2006 Primer Ministru Yanukóvich, o la biografía estraoficial, p'aquellos que s'escaecieron |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090903152616/http://pravda.com.ua/news/2006/8/4/45617.htm |fechaarchivu=2009-09-03 }}</ref> Con esta biografía, Yanukóvich ye consideráu un duru y ta acostumáu a trepar con poderoses mafies.<ref>[http://www.elsiglodetorreon.com.mx/noticia/121213.convoquen-fuelga-politica-en-ucrania.html El Siglo de Torreón, 25.11.2004. Convoquen fuelga política n'Ucraína]</ref> Esti pasáu criminal de Yanukóvich foi unu de los argumentos de los sos oponentes mientres la [[Revolución Naranxa]].<ref>[https://www.elmundo.es/elmundo/2004/12/20/internacional/1103566026.html Yúshchenko acusa a Yanukóvich en televisión de roba-y la victoria]</ref> [[Ficheru:Vladimir Putin in Ukraine April 2011-1.jpeg|left|250px|thumb|Yanukóvych y [[Vladímir Putin]] en 2011.]] Los partidarios de Yanukóvich alieguen qu'en 1978 el Tribunal Rexonal del [[Óblast de Donetsk]] quitó-y les sanciones, y que por esto en 1980 Yanukóvich pudo ingresar al [[Partíu Comunista de la Xunión Soviética]] dempués de graduase na [[Universidá Téunica Nacional de Donetsk]] (per correspondencia) como inxenieru mecánicu. Los sos opositores afirmen qu'esta absolución del Tribunal Rexonal ye una falsificación. El 8 de febreru de 2005, la Fiscalía del [[Óblast de Donetsk]] reinició les investigaciones sobre esta acusación. En xunu de 2005 la investigación determinó que mientres el periodu de 2002 a 2004 los partidarios de Yanukóvich falsificaron estos documentos,<ref>[//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%AF%D0%BD%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87%2C_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87]</ref> y que los documentos orixinales de 1978 sumieron.<ref>[https://web.archive.org/web/20081120161258/http://glavred.info/archive/2006/07/21/153018-16.html Заявление прокурора Донецкой области Украины от 21.07.2006]</ref> El 25 de xineru de 2006, el Ministru del Interior d'Ucraína, Yuri Lutsenko, declaró que la investigación de los documentos sobre la supuesta anulación de los antecedentes penales demostró qu'estos documentos fueren falsificados.<ref>[http://korrespondent.net/ukraine/politics/143172 Glavred: Луценко подтверждает факт фальсификации при снятии судимостей с Януковича]</ref> Mientres la so estancia nel poder, Yanukóvich llogró los títulos de Doctor en Ciencies Económiques y Profesor. Los sos opositores afirmen que llogró los títulos inmerecidamente y usando los mecanismos del poder. Como exemplu señalen la gran cantidá d'errores ortográficos y de conteníu que Yanukóvich comete nos sos documentos y afirmaciones, incluyendo la planilla qu'enllenó como candidatu a Presidente.<ref>{{Cita web |url=http://www.pravda.com.ua/news/2004/9/21/12046.htm |títulu=La planilla enllenada por Yanukóvich a mano, con numberosos errores ortográficos |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091124201616/http://www.pravda.com.ua/news/2004/9/21/12046.htm |fechaarchivu=2009-11-24 }}</ref> En clara alusión a Yanukóvich, el [[24 de setiembre]] de [[2007]], [[Yulia Timoshenko]], líder del bloque que lleva'l so nome (BYUT), propunxo prohibir por llei a les persones con antecedentes penales ocupar altos puestos d'Estáusobremanera, de presidente, primer ministru, diputáu, miembru del Gobiernu, xuez y fiscal: {{cita|''"En tolos países civilizaos, los delincuentes puestos en llibertá en cumpliendo la cadena atopar so un rigorosu control de la sociedá y los respeutivos organismos controladores. Nel meyor de los casos, dan-yos trabayu que nun tien gran importancia social. Namái equí, n'Ucraína, tales individuos nun atopen nenguna torga pa pretender a ser presidente del país, primer ministru o diputáu. Fai falta poner fin a esa práutica. Si tales persones nun se van elles mesmes, vamos quitar del poder pola llei."''<ref>[http://ukranews.com.ar/index.php?option=com_content&task=view&id=20 Ukranews, 24.09.2007: Timoshenko propón prohibir a les persones con antecedentes penales ocupar altos puestos d'Estáu]</ref>}} == Revolución del Euromaidán == [[Ficheru:Євромайдан 02 лютого 2014 Київ.JPG|left|250px|thumb|Manifestantes na Plaza de la Independencia en Kiev.]] El 30 de marzu de 2012, Yanukóvich y los líderes de la [[Xunión Europea]] roblen un tratáu d'adhesión d'Ucraína a la XE. Sicasí, más palantre esti tratáu nun se lleva a cabu, pos una de les esixencies pa la unión yera la lliberación de Timoshenko y Lutsenko. Les negociaciones enllancar mientres un añu. Mientres los meses previos al entamu de les protestes, Yanukóvich promete al pueblu realizar les reformes necesaries por qu'Ucrania ente na XE. La razón d'esto foi la cayida de la producción industrial que taba sufriendo'l país a lo llargo de 2013. Yanukóvich asistió al cume de la XE los díes 28 y 29 de payares de 2013 en [[Vilnius]] (onde orixinalmente taba previstu que l'Alcuerdu d'Asociación roblárase'l 29 de payares de 2013), pero l'Alcuerdu d'Asociación nun se robló. [[Rusia]] prometió ayudar económicamente a Ucrania si ésta arrenunciaba de les sos aspiraciones europeístes. El [[21 de payares]] producir en [[Kiev]] delles concentraciones na [[Plaza de la Independencia (Kiev)|Plaza de la Independencia]] esixendo al gobiernu retomar el diálogu cola Unión Europea. La concentración tremó a cientos de miles de persones en toes la redoma de la plaza, con discursos diarios de líderes políticos opositores y íconos culturales estranxeros que veníen en señal de motivación y sofitu. [[Ficheru:Yanukovych Agreement on settlement of political crisis in Ukraine 2.jpg|left|250px|thumb|Xunta ente Yanukóvich y los principales líderes de la oposición, [[21 de febreru]] de [[2014]].]] A empiezos de xineru de 2014 les protestes fuéronse radicalizando y espandiendo a lo llargo del centru y oeste del país y con dellos focos nel este, mayoritariamente rusu. La esixencia nun yera solo'l cambéu económicu a Europa, sinón el cambéu total de gobiernu. La nueche del 19 y 20 de febreru Yanukóvich y los principales líderes de la oposición ([[Vitali Klitschko|Vitali Klichkó]], [[Arseni Yatseniuk]] y [[Oleg Tiagnibok]]) alcordaron una tregua, y el desarme de les barricaes asitiaes na plaza de capital enantes como midida de contención a les fuercies policiales. El 21 de febreru aprobóse un alcuerdu ente Yanukóvich y la oposición p'adelantrar les eleiciones, formar un gobiernu de transición, volver a la [[Constitución d'Ucraína]] de 2004 - la cual cunta con enmiendes al respeutive de la [[s:Constitución d'Ucraína (1996)|Constitución d'Ucraína de 1996]] - y frenar la violencia. Na madrugada del 21 al 22 de febreru'l presidente Víktor Yanukóvich, ensin pasar pola so residencia en [[Mezhyhirya]], onde dellos camiones y helicópteros recoyíen los sos enseres, y ensin informar al parllamentu, abandonó la capital y sumió en direición desconocida. El 22 de febreru, pela mañana, la [[Rada Suprema]] tomó'l control del país votando, por mayoría constitucional, la vuelta a la Constitución de 2004, alcordada'l día anterior. Namái dempués de dicha vuelta al sistema políticu parllamentariu, en llugar del presidencial, [[Oleksandr Turchínov]] asumió la presidencia del parllamentu, previu arrenunciu por escritu del presidente anterior, [[Vladímir Rybak]], qu'escusó la so ausencia na sesión plenaria por motivos familiares. A otru día, Turchínov foi nomáu coles mesmes primer ministru en funciones col fin de realizar la coordinación de xeres de gobiernu. A los pocos díes el yá ex-presidente del parllamentu volvió ocupar el so escañu de diputáu. El 28 de febreru, Yanukóvich remaneció en [[Rostov del Don]], en territoriu de la [[Federación de Rusia]], onde ufiertó una conferencia de prensa<ref>[http://internacional.elpais.com/internacional/2014/02/28/actualidad/1393594278_802845.html Yanukóvich niega dende Rusia llexitimidá al Parllamentu ucranio]</ref> rellatando la trayeutoria de la so fuxida y denunciando un presuntu golpe d'Estáu. == Asilu na [[Federación Rusa]] == Yanukóvich afirmó que se siguía considerando'l xefe d'Estáu llexítimu d'[[Ucraína]] y pidió a [[Rusia]] que garantizara la so seguridá, solicitú que foi satisfecha según axencies locales ruses. Yanukóvich nun reveló'l so paradoriu. {{cita|''Tán llegándome amenaces de represalies a mi y a los mios allegaos. Tengo que pidir a les autoridaes de la [[Federación Rusa]] que garanticen la mio seguridá personal ante remanes estremistes''<ref name="rtve_1">https://www.rtve.es/noticias/20140227/yanukovich-se-declara-presidente-legitimo-ucrania/887932.shtml</ref>|Víktor Yanukóvich}} Yanukóvich aseguró que les decisiones que s'adoptaron nel parllamentu ucraín tomar n'ausencia de munchos de los miembros del Partíu de les Rexones y d'otros grupos, que tarrecíen pola so vida y dalgunos de los cualos fueron víctimes de violencia y viéronse obligaos a abandonar Ucrania de manera illegal. {{cita|''Yo, Víktor Fiódorovich Yanukóvich, dirixo al pueblu d'Ucraína. Como antes, considero'l xefe llexítimu del Estáu ucraín, escoyíu pola voluntá llibremente espresada de los ciudadanos ucraínos. [...] Lamentablemente, tou lo qu'asocede agora na [[Rada Suprema]] d'[[Ucraína]] nun ye llexítimu"|Víktor Yanukóvich}} Afirmó que cualesquier orde que se diera a les Fuercies Armaes y a los servicios de seguridá pa intervenir nos asuntos internos políticos del país sería illegal y criminal. Y anunció tar determináu a lluchar hasta'l fin pol cumplimientu de ''"los importantes alcuerdos alcanzaos pa sacar a Ucrania de la so fonda crisis política''", en referencia al alcuerdu qu'él mesmu suscribió cola entós oposición y la mediación de la [[Xunión Europea]]. {{cita|''Rescampla que'l pueblu nel sureste d'Ucraína y [[Crimea]], zones rusohablantes, nun acepta'l vacíu de poder y lo que ta asocediendo nel país, cuando los dirixentes de los ministerios son escoyíos por un ensame nuna plaza.''|Víktor Yanukóvich}} Yanukóvich atopar en busca y captura dende'l [[24 de febreru]] de [[2014]], acusáu de la muerte de manifestantes mientres les protestes armaes contra'l so Gobiernu. El ministru del Interior ucraín anunció que s'abriera un procesu penal por "asesinatu masivu de ciudadanos pacíficos"<ref name="rtve_1">https://www.rtve.es/noticias/20140227/yanukovich-se-declara-presidente-legitimo-ucrania/887932.shtml</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Ver tamién == * [[Revolución Naranxa]] * [[Víktor Yúshchenko]] == Enllaces esternos == {{commonscat|Viktor Yanukovych}} * [https://web.archive.org/web/20071224114823/http://www.ya2008.com.ua/eng/ Páxina personal de Víktor Yanukóvich] * [http://www.kmu.gov.ua/kmu/control/en/publish/article?showHidden=1&art_id=85175689&cat_id=1290720&ctime=1184067660889 Portal oficial del Gobiernu d'Ucraína, Biografía de Víktor Yanukóvich] (n'inglés) * [http://www.cidob.org/es/documentacion/biografias_lideres_politicos/europa/ucrania/viktor_yanukovych Biografía de Víktor Yanukóvich pol CIDOB] (n'español) {{socesión | títulu=[[Ficheru:Большой_герб_Донецка.png|25px|center]][[Gobernador]] de [[Donetsk]] | periodu=[[1997]]-[[2002]] | predecesor= [[Volodýmyr Sherban]] | socesor= [[Anatoliy Blyzniuk]] | títulu2=[[Ficheru:Lesser Coat of Arms of Ukraine.svg|25px|center]] [[Primer ministru d'Ucraína]] | periodu2=[[2002]]-[[2005]] | predecesor2= [[Anatoliy Kínaj]] | títulu3=[[Ficheru:Party of Regions logo (Ukrainian version).svg|45px|center]][[Líder]] del [[Partíu de les Rexones]] | periodu3=[[2003]]-[[2010]] | predecesor3= [[Volodýmyr Semynózhenko]] | socesor3= [[Mykola Azarov|Mykola Azárov]] | socesor2= [[Yulia Tymoshenko]] | títulu4=[[Ficheru:Lesser Coat of Arms of Ukraine.svg|25px|center]] [[Primer ministru d'Ucraína]] | periodu4=[[2006]]-[[2007]] | predecesor4= [[Yuri Yejanúrov]] | socesor4= [[Yulia Tymoshenko]] | títulu5=[[Ficheru:Lesser Coat of Arms of Ukraine.svg|25px|center]] [[Presidente d'Ucraína]] | periodu5=[[2010]]-[[2014]] | predecesor5= [[Víktor Yúshchenko]] | socesor5= [[Oleksandr Turchínov]] }} {{NF|1950||Yanukovich, Victor}} {{Tradubot|Víktor Yanukóvich}} [[Categoría:Presidentes d'Ucraína]] [[Categoría:Primeros ministros d'Ucraína]] [[Categoría:Políticos y polítiques d'Ucraína]] [[Categoría:Diputaos y diputaes d'Ucraína]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Persones ensin plantía nym]] 1m3ps835x4j8g9hmlrx21v0xv3ddi5c Darío Echandía 0 155953 4376894 4367268 2025-06-17T14:27:53Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá propuesta => dicha propuesta 4376894 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Darío Echandía}} {{persona}} '''Darío Echandía Olaya''' {{nym}} foi un [[xurista]], ideólogu, [[filósofu]] y políticu [[colombia|colombianu]], miembru del [[Partíu Lliberal Colombianu]]. Foi [[Presidente de Colombia]] d'ochobre de 1943 a mayu de 1944, na so condición de Primer Designáu, como se denominaba entós al actual cargu de vicepresidente. Tamién tuvo encargáu de la presidencia n'otros trés causes y foi rector de la [[Universidá Llibre de Colombia]]. == Biografía == N'estudiando na so ciudá natal, llogró'l so títulu de Bachiller nel tradicional Colexu Mayor de La nuesa Señora del Rosario, onde tamién estudiaron, ente otros, el ex-presidente Alberto Lleras, l'escritor Álvaro Mutis y el columnista Daniel Coronell. Darréu, llogró'l títulu d'Abogáu na [[Universidá del Rosario]] en [[Bogotá]] en [[1917]]. Venceyáu al [[Partíu Lliberal Colombianu|Partíu Lliberal]] dende bien nuevu, ocupó un escañu na asamblea departamental de Tolima en representación del so partíu ente 1918 y 1922. Depués de la so temprana incursión en política, decidió pasar a la caña xudicial, exerciendo como xuez civil del circuitu d'[[Ambalema]] (1924-1927) y maxistráu del Tribunal Cimeru de Ibagué (1927-1928). En [[1928]] ye designáu xerente del Bancu Agrícola Hipotecariu n'[[Armenia (Quindío)|Armenia]]. Participó viviegamente na eleición d'[[Enrique Olaya Herrera]] como presidente en [[1930]], y dende esi entós convirtióse n'unu de los homes d'enfotu del direutor del Partíu Lliberal, [[Alfonso López Pumarejo??]], de quien foi ministru de Gobiernu en 1934. Tamién en 1930, y a nome de l'ala izquierda del so partíu, foi miembru de la Direición Nacional Lliberal, y en [[1931]] foi escoyíu [[Senáu de Colombia|senador]]. En [[1934]] foi escoyíu representante a la cámara, pero pocos meses dempués foi designáu ministru de Gobiernu pol presidente López, y depués como ministru d'Educación y de Rellaciones Esteriores; cargos dende los cualos dedicóse al impulsu de la Revolución en Marcha, el programa de reformes impulsaes por López, dientro de la República Lliberal. Postuláu pol sector d'izquierda del partíu (y n'especial por [[Jorge Eliécer Gaitán]]) p'asoceder a López en [[1938]], tornó la so aspiración al ver que les mayoríes del partíu inclinar pol moderáu [[Eduardo Santos]], quien resultaría escoyíu presidente y nomaría a Echandía, embaxador ante la [[Santa Sede]]. Echandía tornó al país hasta [[1942]] pa promover la reelección d'Alfonso López y convertise nel so ministru de Rellaciones Esteriores. Amás el Senáu nomólu Designáu a la Presidencia (como se denominaba en Colombia al Vicepresidente)y como tal, reemplazó a López, exerciendo la Presidencia de la República, ente ochobre de 1943 y mayu de 1944. Tres el regresu del presidente, a Echandía correspondió-y encarar el golpe d'Estáu del 10 de [[xunetu de 1944|xunetu]], asumiendo de nuevu la xefatura del Estáu, hasta recuperar l'orde institucional y llograr el regresu de López al poder. Pa les eleiciones de [[1946]], el partíu lliberal estremar ente [[Gabriel Turbay]] y [[Jorge Eliécer Gaitán|Gaitán]], y Echandía foi suxeríu como candidatu d'unidá, pero refugó la ufierta diciendo: "Nun deseyo estremar en trés lo que yá ta estremáu en dos". El trunfu del conservador [[Mariano Ospina Pérez]] esi añu, llevó al lliberalismu a la oposición y Echandía xugó un papel de primer orde, cuando, tres l'asesinatu de Gaitán el [[bogotazo|9 d'abril de 1948]] aceptó, a instancies de la direición del lliberalismu, la ufierta de Ospina de formar un gabinete d'unidá nacional, nel qu'exerció como ministru de Gobiernu (per tercer vegada). Pero en [[1949]] les metes del gobiernu d'unidá nun se cumplieren y decidió arrenunciar al gabinete, siendo dende entós nomáu pol so partíu pa la Presidencia de la República, pa les eleiciones que se llevaríen a cabu n'avientu d'esi añu. Pero'l clima d'estrema violencia y de falta de garantíes a los lliberales, catalizado pol atentáu contra él mesmu nel que morrió'l so hermanu Vicente Echandia, obligar a retirar la so candidatura, colo cual producióse'l trunfu del [[Partíu Conservador Colombianu|conservador]] [[Laureano Gómez]], ensin contendor. Ante la difícil situación del so partíu mientres el gobiernu de Gómez, Echandía atrever a calificar como golpe d'opinión el golpe d'Estáu del xeneral [[Gustavo Rojas Pinilla]] en [[1953]], participando de la coalición de lliberales y conservadores ospinistas que-y sofitaron y llegando a asumir como maxistráu de la Corte Suprema de Xusticia, pero retiró meses dempués, pol calter dictatorial y personalista del nuevu gobiernu. Participó na creación del Frente Nacional que consiguió la cayida de Rojas y el regresu al Estáu de Derechu, dempués de cuasi una década de lo que les sos copartidarios denominaron como socesives dictadures, civil ente 1949 y 1953, y militar ente 1953 y 1957. Foi xefe únicu del so partíu y, dempués de ser Presidente de la República, decidió aceptar la gobernación del [[Tolima]], la so tierra natal, sensiblemente afeutada pol fenómenu de la violencia política originda en 1948. Desempeñóse como Gobernador en 1958, sol gobiernu d'Alberto Lleras. Más tarde, ente 1966 y 1968 foi ministru de Xusticia del presidente [[Carlos Lleras Restrepo]], a quien sustituyó interinamente nesti últimu añu. Tres el gobiernu de Lleras Restrepo, retirar de la política activa, pero convertir n'unu de los mayores críticos del procesu de moderación y conservatización del so partíu, hasta'l puntu de que nos sos últimos díes, preguntáu por un periodista sobre por qué yera lliberal, respondió: "¿Cuál lliberal?, ¡si yo soi socialista!". De cutiu definíase, dende elpunto de vista doctrinariu como socialdemócrata. Polos sos fondos conocencies en Filosofía del Derechu, el so lideralgu intelectual mientres la República Lliberal, la so vocación pedagóxica confirmada como profesor na Universidá Nacional, nel Externado de Colombia, na [[Universidá Llibre (Colombia)]], de la cual foi'l so Presidente en 1964, y nel Colexu Mayor del Rosario y, sobremanera, pola so derechura moral foi llamáu polos sos conciudadanos "el maestru" y conocíu como la "conciencia xurídica de la nación". "Este ye un país de cafres", llegó a dicir, como si aldovinara lo que depués de la so muerte tocaría-yos guardar a los sos compatriotes. Careció, enviudó, volvió al so Tolima natal. Pocos amigos ver. El suyu foi un llargu y solitariu tapecer. Morrió en Ibagué, el 7 de mayu de 1989 a los 91 años d'edá. == Constructor d'Instituciones == El maestru Echandía, como ministru de Gobiernu non yá foi un personaxe exa de la [[República Lliberal (Colombia)|República Lliberal]], sinón el gran protagonista de la reforma constitucional de 1936 nel Congresu. Presentó'l proyeutu respeutivu a les Cámares el 10 de setiembre de 1934. La reforma del 36 incorporó a la Constitución colombiana'l conceutu de función social de la propiedá, la intervención del Estáu pa racionalizar la economía y la reconocencia de los derechos económicu y social. Echandía foi'l impulsor de la concepción social del Derechu y del Estáu en Colombia lo cual, según dellos especialistes, convertir nel precursor del Estáu social de derechu en Colombia. En 1975 foi llamáu pol gobiernu pa presidir una comisión de xuristes que formulara la propuesta de reforma a l'alministración de xusticia y al réxime territorial. Dicha comisión foi conocida nel país col nome de [[Comisión Echandía]] la cual propunxo la creación d'una Corte Constitucional, como yá lo había propuestu Echandía en 1957, na so condición de miembru de la Comisión Paritaria de Reaxuste Institucional, dende la cual propunxéronse les instituciones del Frente Nacional. En resume Echandía formuló dicha propuesta nel senu de dambes Comisiones. Na primera tuvo acompañáu de los xuristes Eduardo Zuleta Ángel y Fernando Isaza; y na segunda, pol constitucionalista Carlos Restrepo Piedrahita, quien llevó'l discutiniu de la propuesta al Congresu, ensin ésitu. Finalmente la [[Corte Constitucional de Colombia]], foi creada pola Asamblea Constituyente de 1991. == Fechos Post-gobiernu == El maestru Echandía foi un activu dirixente dempués de qu'abandonó la presidencia de la República en 1944. Primero foi embaxador en dellos países d'Europa y ante la [[Santa Sede]], depués profesor universitariu, xefe únicu del so partíu, conseyeru de políticos n'exerciciu y d'otros xefes d'Estáu. Pero, sobremanera alzóse na conciencia moral y xurídico del lliberalismu y del país. Nos empiezos del [[Frente Nacional (Colombia)|Frente Nacional]] el presidente [[Alberto Lleras Camargo]] nomar Gobernador del Tolima, p'acometer la pacificicación d'esi Departamentu, tan duramente azotáu pola violencia del mediu sieglu. Foi tamién Maxistráu de la Corte Suprema de Xusticia, miembru de l'[[Academia Colombiana de Xurisprudencia]] y de la Comisión de Reaxuste Institucional, que ayudó a diseñar les Instituciones del Frente Nacional. El Bancu de la República publicó, en 1982, una selección de les sos principales obres, sol títulu de "Obres Selectes" en cinco tomo, so la edición d'Aníbal Noguera Mendoza y col prólogu d'[[Otto Morales Benítez]]. Al ser designáu gobernador, el presidente Lleras unviada a los tolimenses un mensaxe, nel cual dicía: "Nun tien el gobiernu nacional cosa meyor qu'ufiertar al [[Tolima]] que da-y un gobernador como Darío Echandía, que presidió ejemplarmente la República n'unu de los sos momentos más difíciles, llexislador y maxistráu que dexó marques imborrables na evolución del derechu colombianu, pero por sobremanera, home de tan estraordinaria bondá, que dempués de tar por 30 años na vanguardia de les lluches democrátiques, nun tien un namái enemigu, nin hai naide que nun lo respete y almire o que nun s'incline ante la tresparente pureza d'una vida dedicada por entero al serviciu de los demás y a les más altes disciplines de la sabiduría". == Bigliografía == *GÓMEZ HOYOS, Rafael (Pbro). "Darío Echandía, Humanista Cristianu", Prólogu al llibro Humanismu y Téunica, Bogotá. *LOZANO Y LOZANO, Juan. "Los mios Contemporáneos". *LLERAS CAMARGO, Alberto. Mensaxe unviáu, na so condición de Presidente de la República, al pueblu tolimense, por cuenta de la designación del maestru Echandía como Gobernador del Tolima *MORALES BENÍTEZ, Otto. "Maestru Darío Echandía". Ediciones del Bancu de la República, Bogotá 1982 *TRUJILLO MUÑOZ, Augusto. "El Maestru Echandía, ideólogu del Estáu social de Derechu y precursor de la Corte Constitucional", en Revista de l'Academia Colombiana de Xurisprudencia nᵘ311, Bogotá xunu de 1988. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{NF|1897|1989|Echandia, Dario}} [[Categoría:Políticos y polítiques de Colombia]] [[Categoría:Presidentes de Colombia]] [[Categoría:Xueces de Colombia]] [[Categoría:Masones de Colombia]] [[Categoría:Profesores de Colombia]] [[Categoría:Persones de Tolima]] khu4m1n898o76rhc10e0p7j0dc06zml Andrés Martínez Trueba 0 155973 4377005 4027999 2025-06-17T14:56:01Z XabatuBot 43102 iguo testu: Roberto Berru => Roberto Berro 4377005 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20090728|políticos}} {{persona}} '''Andrés Martínez Trueba''' {{nym}} foi un [[profesor]], [[químicu]] y [[políticu]] [[Uruguái|uruguayu]], [[Presidente d'Uruguái|presidente constitucional]] ente [[1951]] y [[1952]], y presidente del [[Conseyu Nacional de Gobiernu]] ente [[1952]] y [[1955]]. == Biografía == Nació en [[Florida (Uruguái)|Florida]] el 11 de febreru de 1884, nel llar formáu por Andrés Martínez Delgado, natural de [[Málaga]], y doña Tarcira Trueba Gainza, natural de [[Bilbao]]. Realizó los sos estudios escolares, primero na escuela dirixida por María Manrupe y al pasar la so familia a morar en Peñarol, onde'l so padre trabayaba nos talleres del Ferrocarril Central, prosiguir na escuela del llugar, so direición de doña María Vitori, siendo condiscípulo de dos futuros poetes y correlixonarios [[batllistas]], [[Ovidio Fernández Ríos]] y [[Emilio Carlos Tacconi]]. Completó los estudios de Químicu Farmacéuticu na [[Universidá de la República]]. Treslladada la so familia a la ciudá de [[Florida]] exerz el so oficiu y ye profesor fundador del Llicéu Departamental na clase de Lliteratura. Casáu con doña María Aída Serra, tuvo con ella trés fíos. siéntese atraíu pola brengosa personalidá y prédica de [[José Batlle y Ordóñez]], empecipiar na vida política nes files del [[batllismo]], algamando a desempeñar cargos electivos como [[diputáu]] y [[senador]], ministru de la [[ Corte Eleutoral]] y [[Intendente]] de [[Montevidéu]]. El so espíritu conciliador y desinteresao sería un factor d'importancia na transición institucional que diba producise.<ref>{{cita llibru |apellíu=REYES, Abadie|nome=Washigton|enllaceautor=Washington Reyes Abadie|títulu=Crónica Xeneral del Uruguái. Volume 7 El sieglu XX Tomu 2|añu=2001|editorial=Editorial Banda Oriental|isbn=9974-1-0185-9|páxines=245,246}}</ref> Foi estrechu collaborador de [[Luis Batlle Berres]]. Foi electu como [[Cámara de Representantes d'Uruguái|Diputáu]] en 1922 y 1925, y como [[Cámara de Senadores d'Uruguái|Senador]] en 1926. La so actuación destacar por presidir la "Comisión de los 25", encargada de redactar les bases del [[sistema eleutoral uruguayu]] modernu y da-y orixe a la [[Corte Eleutoral]]. En 1933 el [[Dictadura de Terra|golpe d'Estáu de Gabriel Terra]] llevar per cinco meses a la [[Islla de Flores (Uruguái)|Islla de Flores]]. La so torna victoriosa de 1942 llevar a los primeros planos de la política nacional; integró'l [[Conseyu d'Estáu de 1942]], encargáu de redactar la [[constitución d'Uruguái de 1942|Constitución de 1942]]. Pocos años dempués desempeñaríase tamién como [[Intendencia Municipal de Montevideo|intendente de Montevideo]]. == Asunción presidencial y reforma constitucional == Encabezó la fórmula presidencial del [[Batllismo]] "[[Llista 15]]" nes [[Eleiciones xenerales d'Uruguái de 1950|eleiciones de 1950]], acompañáu por [[Alfeo Brum]]. Electu Presidente de la república, propunxo una [[reforma constitucional]] pa instalar el Poder Executivu colexáu, realizando asina'l so deber d'intérprete fiel del ideariu batllista de [[José Batlle y Ordóñez]], lo que lo alloñó del líder del so sector. Una vegada consagrada la nueva [[constitución d'Uruguái de 1952|Constitución de 1952]], abandonó la Presidencia de la República (executivu unipersonal) pa integrar el primer [[Conseyu Nacional de Gobiernu]] (executivu colexáu) mientres el restu del periodu constitucional. == Conseyu Nacional de Gobiernu 1952-1955 == La integración del primer executivu colexáu según la nueva carta magna, foi la siguiente: * Seis conseyeros pola mayoría colorada, Andrés Martínez Trueba (que lo presidió), [[Antonio Rubio]], [[Francisco Forteza]], [[Héctor Álvarez Cina]], [[Luis Alberto Brause]] y [[Eduardo Blanco Acevedo]]; * y trés pola minoría blanca: [[Álvaro Vargas Guillemette]] (quien finó en 1954; siendo sustituyíu por [[Justo Alonso]]), [[Martín Recaredo Echegoyen]] y [[Roberto Berro]]. == Gabinete ministerial == {| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%" |- bgcolor="#ececec" ! Ministeriu !! Nome !! Periodu |- | rowspan="2" | [[Ministeriu del Interior d'Uruguái|Interior]] || [[Juan Francisco Guinchon]] || [[1951]] - [[1952]] |- | [[Antonio Gustavo Fusco]] || [[1952]] - [[1955]] |- | rowspan="3" | [[Ministeriu de Rellaciones Esteriores d'Uruguái|Rellaciones Esteriores]] || [[Alberto Domínguez Cámpora]] || [[1951]] - [[1952]] |- | [[Daniel Castellanos]] || [[1952]] |- | [[Fructuoso Pittaluga]] || [[1952]] - [[1955]] |- | rowspan="2" | [[Ministeriu d'Economía y Finances d'Uruguái|Economía y Finances]] || [[Héctor Álvarez Cina]] || [[1951]] - [[1952]] |- | [[Eduardo Acevedo Álvarez]] || [[1952]] - [[1955]] |- | rowspan="3" | [[Ministeriu de Defensa Nacional d'Uruguái|Defensa Nacional]] || [[Celiar Ortiz]] || [[1951]] - [[1952]] |- | [[Ledo Arroyo Torres]] || [[1952]] - [[1954]] |- | [[Juan Pedro Ribas]] || [[1954]] - [[1955]] |- | rowspan="2" | [[Ministeriu d'Educación y Cultura d'Uruguái|Instrucción Pública y Previsión Social]] || [[Eduardo Blanco Acevedo]] || [[1951]] - [[1952]] |- | [[Justino Zavala Muniz]] || [[1952]] - [[1955]] |- | rowspan="2" | [[Ministeriu de Tresporte y Obres Públiques d'Uruguái|Obres Públiques]] || [[Manuel Rodríguez Correa]] || [[1951]] - [[1952]] |- | [[José Acquistapace]] || [[1952]] - [[1955]] |- | rowspan="2" | [[Ministeriu d'Industria, Enerxía y Minería d'Uruguái|Industria y Trabayu]] || [[José Lissidini]] || [[1951]] - [[1952]] |- | [[Héctor Grauert]] || [[1952]] - [[1955]] |- | rowspan="2" | [[Ministeriu de Salú Pública d'Uruguái|Salú Pública]] || [[Carlos Viana Aranguren]] || [[1951]] - [[1952]] |- | [[Federico García Capurro]] || [[1952]] - [[1955]] |- | rowspan="2" | [[Ministeriu de Ganadería, Agricultura y Pesca d'Uruguái|Ganadería y Agricultura]] || [[Luis Alberto Brause]] || [[1951]] - [[1952]] |- | [[Juan Quilici]] || [[1952]] - [[1955]] |} <ref>Cronoloxía Histórica del Prof. Walter Rela</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{socesión| títulu= [[Presidente d'Uruguái]] | periodu = 1951-1952 | predecesor = [[Luis Batlle Berres]] | socesor = [[Conseyu Nacional de Gobiernu 1952-1955]]<br/>(executivu colexáu)}} {{socesión | títulu= [[Conseyu Nacional de Gobiernu 1952-1955|Presidente del Conseyu Nacional de Gobiernu]] | periodu = 1952-1955 | predecesor = Andrés Martínez Trueba<br />(executivu unipersonal) | socesor = [[Luis Batlle Berres]] }} {{NF|1884|1959|Martinez Trueba, Andres}} {{Tradubot|Andrés Martínez Trueba}} [[Categoría:Persones de Montevidéu]] [[Categoría:Químicos y químiques d'Uruguái]] [[Categoría:Farmacéuticos y farmacéutiques d'Uruguái]] [[Categoría:Políticos y polítiques del partíu Colorado (Uruguái)]] [[Categoría:Miembros del Conseyu Nacional d'Alministración del Uruguái]] [[Categoría:Intendentes de Montevideo]] [[Categoría:Presidentes d'Uruguái]] [[Categoría:Presidentes del Conseyu Nacional de Gobiernu del Uruguái]] k7kwhh0n1jjm1wgdbfml2ve2cqcrqdk Mariano Holguín 0 156023 4376937 4212780 2025-06-17T14:37:26Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá xunta => dicha xunta 4376937 wikitext text/x-wiki {{persona | nome = Mariano Holguín Maldonado | imagen = Mariano Holguin.jpg | escudu = Gran Sello de la República de Perú.svg | cargu = [[Presidente de Perú|Presidente de l'Asamblea de Notables de Perú]] | entamu = [[1 de marzu]] de [[1931]] | final = [[1 de marzu]] de [[1931]] | predecesor = [[Luis Miguel Sánchez Cerro]] | socesor = [[Ricardo Leoncio Elías Arias]] | fecha de nacencia = [[5 d'ochobre]] de [[1860]] | llugar de nacencia = {{PER}}, [[Arequipa]] | fecha de fallecimientu = [[24 d'avientu]] de [[1945]] | llugar de fallecimientu = {{PER}}, [[Lima]] | oficiu = [[Cleru regular|Relixosu]] }} '''Francisco Mariano Holguín Maldonado''' [[orde franciscana|O.F.M.]] {{nym}} foi un [[cleru regular|relixosu]] [[franciscanu]] [[Perú|peruanu]]. Socesivamente obispu de [[Huaraz]] (1904-06) y d'[[Arequipa]] (1906-45), diócesis esta postrera que foi alzada a [[Archidiócesis d'Arequipa|archidiócesis]] en [[1943]], por tanto, tuvo'l privilexu de ser el primer Arzobispu d'Arequipa. Ofició tamién como Alministrador Apostólicu de l'[[Archidiócesis de Lima]] (1930-33); en tal invistidura presidió l'asamblea de notables ante la cual arrenunció la Xunta Militar de Gobiernu presidida por [[Luis Miguel Sánchez Cerro]], encargándose del poder executivu per unes hores el [[1 de marzu]] de [[1931]], ocupando asina de volao la [[Presidentes de Perú|presidencia de la República]]. == Biografía == Fíu de Manuel Holguín y Manuela Maldonado. Estudió nel [[Seminariu de San Jerónimo]] d'Arequipa, y ganáu pola vocación relixosa, ingresó a la [[orde de San Francisco]], xuniéndose a los franciscanos misioneros de [[La Recoleta]] ([[1881]]). Pasáu'l reglamentariu periodu de prueba, foi ordenáu como [[presbíteru]] el [[28 de febreru]] de [[1886]]. En [[1891]] foi escoyíu guardián del so conventu. En [[1899]] pasó a ser comisariu de la provincia franciscana de los XII Apóstoles, y en [[1901]] consultor de l'asamblea episcopal axuntada en Lima. Viaxó a [[Roma]] en [[1903]] p'allegar al capítulu xeneral del so orde. Topábase ellí inda cuando'l [[2 de xunetu]] de [[1904]] foi nomáu obispu de [[Huaraz]], siendo consagráu en Lima pol arzobispu [[Manuel Tovar y Chamorro]] el [[16 d'ochobre]]. La so solemne entrada a la so diócesis produció'l [[7 de payares]] del mesmu añu. === Obispu d'Arequipa === El [[30 de mayu]] de [[1906]] foi promovíu al obispáu d'Arequipa, de que la so sede tomó posesión el [[13 de payares]] d'esi mesmu añu. Caltúvose al mandu de la diócesis d'Arequipa hasta la so muerte; nesi ralu estensu de 39 años impulsó'l movimientu laical, desenvolviendo una apertura escontra los aspeutos sociales. En [[1896]] yá fundara los [[Círculos Católicos d'Obreros]] en Arequipa; en [[1925]] participó na creación de l'[[Aición Católica]] arequipeña y socatró la instalación d'un local separáu pa les muyeres deteníes, pos hasta entós estes compartíen el mesmu edificiu carcelario colos presos varones, apenes dixebraos d'ellos de manera precaria. Coles mesmes, defendió los fueros de la so xurisdicción eclesiástica nes provincies peruanes de [[provincia de Tacna|Tacna]] y [[Arica]], entós so poder de [[Chile]], que se negaba a realizar el plebiscitu contempláu nel [[Tratáu de Rancón]]. Monseñor Holguín sofitó decididamente a los diarios «La Unión», «La Tradición» y «El Deber». === Presidente de Perú per poques hores === Ente [[1931]] foi designáu como Alministrador Apostólicu de l'[[Archidiócesis de Lima]], por cuenta del arrenunciu del arzobispu, monseñor [[Emilio Lissón]]. Exerciendo dichu cargu y asesoráu por [[José de la Riva Agüero y Osma]], tocó-y presidir una xunta de notables ante la cual arrenunció la Xunta Militar de Gobiernu presidida pol teniente coronel [[Luis Sánchez Cerro]] ([[1 de marzu]] de 1931); darréu, dicha xunta de notables escoyó un gobiernu provisional encabezáu pol presidente de la Corte Suprema de Xusticia, [[Ricardo Leoncio Elías]]. A monseñor Holguín correspondió-y pos, exercer el cargu de Presidente de la República por perbreve tiempu, conociéndose a esti periodu como'l gobiernu de poques hores». Mientres un congresu realizáu en [[1933]] apostó con monseñor [[Pedro Pascual Farfán]] (entós Obispu del [[Cuzco]]) la candidatura pal [[Arzobispáu de Lima]], nun llogrando los votos necesarios. Retornó entós a la so sede d'Arequipa, y dende el [[23 de mayu]] de [[1943]] convertir nel so primer Arzobispu al alzase dicha diócesis a la categoría de archidiócesis, que rixó hasta'l so fallecimientu en 1945. {{Socesión | predecesor = [[Luis Miguel Sánchez Cerro]]<br /><small>Presidente de la Xunta Militar de Perú </small> | títulu = [[Presidente de la República de Perú|Presidente de l'Asamblea de Notables de Perú]] | periodu = [[1 de marzu]] de [[1931]]<br />[[Ficheru:Gran Sello de la República del Perú.svg|50px]] | socesor = [[Ricardo Leoncio Elías Arias]]<br /><small>Presidente de la Xunta Transitoria de Gobiernu</small> }} == Ver tamién == * [[Historia de Perú]] * [[Presidentes de Perú]] == Bibliografía == *Basadre, Jorge: ''Historia de la República de Perú. 1822 - 1933'', Octava Edición, correxida y aumentada. Tomu 12, páxs. 3126-3127. Editada pol Diariu "La República" de Lima y la Universidá "Ricardo Palma". Impresu en Santiago de Chile, 1998. *Chirinos Soto, Enrique: ''Historia de la República / 1930 -1985''. Tomu II. Dende Sánchez Cerro hasta Alan García. Lima, AFA Editores, 1985. *Klaiber, Jeffrey Lockwood S.J.: '' [https://books.google.com.pe/books?id=70I34daINx8C&printsec=frontcover&source=gbs_gue_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false La Ilesia nel Perú]'', Fondu Editorial PUCP, Edit. y Imp.Desa Lima, 1988 *Guerra, Margarita: ''Historia General del Perú''. Tomu XII. La República Contemporánea (1919-1950), p. 89. Primer Edición. Editorial Milla Batres. Lima, Perú, 1984. ISBN 84-499-4818-5 *Tauro del Pino, Alberto: ''Enciclopedia Ilustrada de Perú.'' Tercer Edición. Tomu 8. HAB/IZQ. Lima, PEISA, 2001. ISBN 9972-40-157-X == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1860|1945|Holguin, Mariano}} {{Tradubot|Mariano Holguín}} [[Categoría:Persones d'Arequipa]] [[Categoría:Franciscanos de Perú]] [[Categoría:Sacerdotes católicos de Perú]] [[Categoría:Presidentes de Perú]] [[Categoría:Gobernantes de Perú]] [[Categoría:Obispos de Huaraz]] [[Categoría:Obispos d'Arequipa]] [[Categoría:Arzobispos d'Arequipa]] 1rdbrq21inizgrq0xjzi5d5boujh5ix Glafcos Clerides 0 156026 4377025 4369653 2025-06-17T15:13:08Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá demanda => dicha demanda 4377025 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Glafcos Clerides}} {{persona}} '''Glafcos John Clerides''' (''forma inglesa'') o bien '''Glafkos Ioannou Kliridis''' (Γλαύκος Ιωάννου Κληρίδης) (''forma griega''), {{nym}}, políticu xipriota que foi héroe de la Segunda Guerra Mundial, abogáu, lluchador de la resistencia antibritánica y aliáu del Arzobispu [[Makarios]]. Encabezó una delegación [[grecochipriota]] qu'ayudó a redactar una nueva Constitución, foi'l líder del Parllamentu mientres dieciséis años y tuvo dos mandatos como presidente. == Vida privada == Fíu del abogáu John Clerides, un eminente abogáu, recibió la so educación nel [[Pancyprian Gymnasium]] de [[Nicosia]]. En 1945 casóse con Lilla Erulkar, una actriz nacida no qu'entós yera Bombay que tomó'l nome Lilla Irene Clerides. Ella morrió en 2007.<ref name="McFadden">{{cita web |apellido1=McFadden|nome1=Robert D.|títulu=Glafkos Clerides, Greek Cypriot Leader Who Sought Unification, Is Dead at 94|url=http://www.nytimes.com/2013/11/16/world/europe/glafkos-clerides-greek-cypriot-leader-who-sought-unification-is-dead-at-94.html?_r=0|obra=The New York Yimes|idioma=inglés|fecha=15 de payares de 2013|fechaaccesu=Julio de 2015}}</ref> La pareya tuvo una fía, [[Katherine Clerides]] qu'integró la Cámara de Representantes de Xipre per parte del Partíu Unión Democrática. == Segunda Guerra Mundial == Clerides atopábase estudiando lleis en Londres cuando españó la [[Segunda Guerra Mundial]] en 1939. Darréu apuntóse na [[Royal Air Force|RAF]] británica pa sirvir nel comandu de bombarderos. En xineru de 1942, cuando revistaba como artilleru de popa y radiooperador, el so aparatu [[Vickers Wellington]] foi baltáu cuando volaba en proximidaes d'Hamburgu. Rompióse una pierna na cayida en paracaíes. Foi lleváu a un hospital pa prisioneros franceses en [[Bremen]] onde un estudiante de medicina asitió-y un yelsu y estrayer una esquirla. Na cárcel cortó'l yelsu con una tisoria y escapó pela ventana. A los cuatro díes foi prindáu y unviáu al Stalag VIIIB próximu a la llende con [[Polonia]].<ref name="Cyprus Mail">{{cita web|apellido1=Cyprus Mail|títulu=A brutal war prepared Clerides for peace|url=http://cyprus-mail.com/2013/11/17/a-brutal-war-prepared-clerides-for-peace/|idioma=inglés|fecha=17 de payares de 2013|fechaaccesu=9 d'ochobre de 2015|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190629220246/https://cyprus-mail.com/2013/11/17/a-brutal-war-prepared-clerides-for-peace/|fechaarchivu=2019-06-29}}</ref> Al añu, escapó en tren y a pie escontra [[Yugoslavia]] onde foi recapturado y consideráu [[Partisanos yugoslavos|partisanu]] polo que foi internáu nun campu pa tales por seis selmanes. Al conocese que s'escapara del [[Stalag VIIIB]] ye retornáu al so campu anterior.<ref name="Cyprus Mail" /> Un tercer escape en 1944 foi un ésitu. Foi cuando se dixebró d'una columna de prisioneros nuna marcha forzada per delantre de la meyora aliada, atópase un tanque estauxunidense y xubió a bordu.<ref name="The Telegraph">{{cita web |apellido1=The Telegraph|títulu=Glafcos Clerides – obituary|url=http://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/politics-obituaries/10453574/Glafcos-Clerides-obituary.html|idioma=inglés|fecha=15 de payares de 2013|fechaaccesu=Julio de 2015}}</ref> En llicenciándose con una reconocencia a los sos servicios distinguíos, estudió Derechu nel [[King's College de Londres]] y llogró la graduación en [[1948]]. En [[1951]] colexar nel [[Gray's Inn]] y hasta [[1960]] prauticó l'abogacía en [[Xipre]]. == Guerra de la Independencia == En [[1955]] poner al serviciu de la Organización Nacional de Combatientes Chipriotes ([[EOKA]]), la guerrilla grecochipriota del coronel [[Georgios Grivas]] qu'entamó la llucha contra l'autoridá colonial británica y pa consiguir la unión ([[Enosis]]) de [[Xipre]] a [[Grecia]]. Adoptó'l nome de guerra Ypereides, orador de l'antigua Atenes.<ref name="McFadden" /> Nel movimientu nacionalista Clerides brindó asistencia llegal a activistes deteníos y axuntó pruebes contra'l Gobiernu británicu pa ser presentaes a la [[Comisión de Derechos Humanos del Conseyu d'Europa]].<ref name="The Telegraph" /> N'abril de [[1959]], depués acompañar a Makarios na Conferencia multipartita de [[Londres]] que sancionó l'esquema constitucional de transición pa la isla, foi-y confiáu'l Ministeriu de Xusticia nel Gobiernu del arzobispu [[Makarios III]].<ref name="McFadden" /> Esta función desempeñar hasta la proclamación de la independencia de la [[República de Xipre]] el 16 d'agostu de [[1960]].<ref name="The Guardian">{{cita web |apellido1=Hooper|nome1=John|títulu=Glafcos Clerides obituary|url=http://www.theguardian.com/world/2013/nov/15/glafcos-clerides|obra=The Guardian|idioma=inglés|fecha=15 de payares de 2013|fechaaccesu=Julio de 2015}}</ref> Esi añu dirixó la delegación grecochipriota na Comisión Constitucional Conxunta y nos comicios de xunetu salió escoyíu diputáu por [[Nicosia]] nes llistes del Frente Patrióticu, la coalición que sirvía de soporte políticu a [[Makarios]]. Na inauguración del Llexislativu n'agostu, foi-y conferida la presidencia de la Cámara de Representantes.<ref name="The Guardian" /> Foi amigu dende la so infancia de [[Rauf Denktash]], el líder [[turcochipriota]] y contraparte nes negociaciones intercomunales polo llargo de 25 años.<ref name="McFadden" /> == Vida Pública == Na solmenada primer década de la independencia, qu'a partir de [[1963]] conoció'l fracasu del marcu constitucional unitariu cola rotura política ya institucional ente les comunidaes griego y turco y l'españíu de violencies sectaries, Clerides desempeñó diverses misiones como alto oficial del Estáu, representando siempres a la comunidá grecochipriota, como cabeza de delegación na [[Conferencia de Londres]] de 1964.<ref name="McFadden" /> Foi negociador xefe nes conversaciones intercomunales qu'arrincaron en Beirut en 1968 cola égida de la ONX y que s'enllargaron mientres seis años ensin resultaos tanxibles.<ref name="The Telegraph" /> Pa estes nueves conversaciones, Clerides camudó aspeutos de la so postura. En 1967, dempués d'una masacre de ventisiete turcos en [[Kophinou]], el gobiernu turcu amenació con invadir la isla nun siendo que les fuercies irregulares griegos retirar de les zones turques y [[Georgios Grivas]] fuera exiliaos. So presión estauxunidense, la invasión foi atayada; pero la crisis convenció Makarios y Clerides que la busca de la Enosis provocaría una invasión turca. Nel so llugar, trataron d'axustar sobre la base d'un Xipre independiente, alloñándose de la xunta gobernante na Grecia.<ref name="The Telegraph" /> Dempués de disgregarse el Frente Patrióticu, en febreru de [[1969]] Clerides punxo en marcha la so propia fuercia político, el Partíu Xuníu ([[Eniaion]]), grupu de derecha moderáu sofitando nes clases urbanes que se punxo al serviciu de [[Makarios]] y les sos polítiques, sintetizaes nel refugu a la enosis, la salvaguardia d'un Xipre independiente y non alliniáu exteriormente, y la busca de soluciones pacífiques pa los conflictos intercomunales. Nes eleiciones llexislatives del 5 de xunetu de 1970 el Eniaion foi la llista más votada con 15 escaños y ganó la partida a la poderosa agrupación comunista local, el [[Partíu Progresista de la Clase Trabayadora]] (AKEL), y a otra formación surdida de la disgregación del citáu bloque gubernamental, la Unión Democrática pola enosis de Xipre (EDEK), o Partíu Socialista, lideráu por [[Vassos Lyssarides]]. == Invasión turca y primer xefatura del Estáu == Siendo presidente del Parllamentu, Clerides ocupó la xefatura del Estáu en funciones ente'l 23 de xunetu<ref>A les 1450 del 23 de xunetu de 1974, Clredides llamó al Force Commander de UNFICYP ya indicólu que tomara'l puestu como Presidente de fechu. Report of the Secretary General on developments in Cyprus. 23 Jul 1974. Doc S/11353/Add.4</ref> y el 7 d'avientu de [[1974]], mientres Makarios tuvo nel exiliu a raigañu del fracasáu golpe d'Estáu ultraderechista y pro-Enosis perpetáu pola Guardia Nacional xipriota pero orquestado pola xunta militar que rexía n'Atenes. Clerides llevó les riendes del país na etapa más delicada de la so historia, que conoció la invasión y la ocupación pol Exércitu de Turquía ([[Operación Atila]]) del terciu norte de la isla cola sida de la proteición de la comunidá turcochipriota, magar asemeyáu golpe de fuercia vieno faer irreversible la partición de la isla, amás de xenerar una fola de refuxaos grecoxipriotes del norte escontra'l sur. N'agostu, so l'amenaza del Gobiernu d'[[Ankara]] que presidía [[Bülent Ecevit]] de llanzar una segunda operación militar contra la isla, Clerides sostuvo en [[Xinebra (ciudá)|Xinebra]] unes negociaciones d'emerxencia col representante turcochipriota, [[Rauf Denktash]], quien intentó arrinca-y una solución basada na fórmula d'una federación bizonal que daría'l 34% del territoriu a los turcoxipriotes. Clerides refugó de planu un marcu que conculcaba el principiu fundacional de la [[República de Xipre]], de manera que el 14 d'agostu les tropes turques volvieron a entamar la so esplegue escontra'l sur, hasta la declaración dos díes depués d'un altu'l fueu y de una llinia de demarcación, la denominada [[Llinia Atila]], qu'escurría dende la badea de [[Morphou]] al noroeste y la ciudá de [[Famagusta]] al este, y estremaba la mesma capital [[Nicosia]] en dos sectores ([[Llinia Verde (Xipre)|Llinia Verde]]). Tres el regresu de Makarios en payares de 1974, Clerides retomó'l so papel como presidente de la cámara y negociador en xefe. Axustó infructuosamente con Denktash en Viena en xineru de 1975, en Nueva York en setiembre de 1975 y más tarde en Xipre.<ref name="The Guardian" /> El 13 de febreru de [[1975]] los turcoxipriotes proclamaron nel 37% del territoriu que controlaben un Estáu Federáu Turcu, con Denktash de presidente. == Unión Democrática == Clerides cuntara con ser el socesor de [[Makarios]] nel lideralgu de la comunidá grecochipriota, pero a principios de [[1976]] l'arzobispu escoyó al so ex ministru d'Asuntos Esteriores, [[Spyros Kyprianou]], pa encabezar el nuevu Partíu Democráticu (DIKO), qu'abrazó unes posiciones de firmeza frente a la parte turca. N'abril Clerides foi cesáu como presidente de la Cámara de Representantes tres 16 años d'exerciciu de la que como negociador xefe nes conversaciones intercomunales, y un mes más tarde sofitóse nos partíos del Frente Progresista y el Frente Nacional Democráticu pa fundar la Unión Democrática (DISY). El DISY, basáu como'l Eniaion nes clases medies profesionales urbanes y l'empresariáu, tenía como señes d'identidá'l conservadorismu ideolóxicu, la defensa del llibre mercáu, una acusada actitú prooccidental y proatlantista y l'enfotu nes fórmules negociaes pa terminar col conflictu colos turcoxipriotes. La nueva agrupación de Clerides axuntó'l 24,1% de los votos nos comicios del 5 de setiembre de 1976, anque la llei eleutoral entós vixente quitó-y de representación parllamentaria. Les fortunes del DISY ameyoraron espectacularmente na edición del 24 de mayu de [[1981]], cuando xubió al 31,9% de los sufraxos, ganó 12 puestos y convirtióse nel primer partíu nacional,<ref name="The Guardian" /> lo cual nun se tradució nuna mudanza nel Executivu al rexir el sistema de Gobiernu presidencialista. Nes siguientes eleiciones llexislatives, les del 8 d'avientu de [[1985]], el partíu amontó la so cuota al 33,6% de los votos y los 19 escaños. Na so llarga etapa como xefe de la oposición Clerides tuvo dos envites presidenciales fallíos. Na primer ocasión, el 13 de febreru de [[1983]], llogró'l 33,9% de los votos y foi llargamente batíu por [[Kyprianou]], qu'optaba a la reelección dempués d'asoceder n'agostu de 1977 al fináu [[Makarios]] y que cuntaba col sofitu del [[AKEL]] sicasí la so actitú intransixente nel conflictu colos turcoxipriotes. Una derrota más afecha de Clerides foi la de febreru de [[1988]], cuando descabalgó a [[Kyprianou]] na primer vuelta del día 14 y col 48,4% de los sufraxos terminó vencíu na segunda vuelta, siete díes dempués, pol aspirante independiente [[Georgios Vasiliou]], quien tamién gociaba del respaldu de los comunistes. Sicasí, Clerides emprestó'l so sofitu parllamentariu a Vasiliou en cuanto ésti dexó claro qu'allugaba una actitú más posibilista na cuestión de la división de país. Les eleiciones llexislatives del 19 de mayu de 1991 brindaron al DISY los meyores resultaos de la so historia, el 35,8% de los votos y 20 escaños, y antoxáronse un bon badagüeyu pa les mires personales de Clerides nes presidenciales que tocaben dos años dempués. N'efeutu, el 14 de febreru de 1993 el veteranu políticu y abogáu apuntó la victoria sobre Vasiliou na segunda vuelta por namái seis décimes de diferencia, el 50,3% contra'l 49,7%, a pesar de que na primer vuelta del 7 de febreru'l titular reeleccionista sacólu, col 44%, más de siete puntos de ventaya. Nesti desenllaz resultó fundamental el sofitu emprestáu a Clerides pol DIKO de Kyprianou, que neutralizó'l concedíu pol AKEL a Vasiliou. == Nuevu accesu al Gobiernu == Clerides tomó posesión el [[28 de febreru]] al mandu de un gobiernu de coalición col DIKO, una alianza inédita, anque a munchos eleutores causáralos perplexidá que nun se materializó antes, considerando les importantes coincidencies ideolóxiques en dos formaciones que compartíen el nichu del centroderecha. L'asunción por Clerides de la so nueva responsabilidá llevó implícita'l so arrenunciu al escañu de diputáu y a la presidencia executiva del DISY, magar siguió nel partíu en calidá de presidente d'honor. Como xefe del Estáu, Clerides adquiría amplios poderes executivos y encabezaba el Conseyu de Ministros. El so ámbitu de decisión yera especialmente propiu en política esterior, defensa y seguridá nacionales, esto ye, direutamente tou lo rellacionao cola división de la isla y el conflictu colos turcoxipriotes, pudiendo vetar les iniciatives llexislatives del Parllamentu en dichos ámbitos. La llegada de Clerides a la Presidencia del Estáu xipriota internacionalmente reconocíu supunxo un rellanzamientu de los contactos cola parte de la isla que lidera [[Rauf Denktash]], presidente, dende'l 15 de payares de [[1983]], de la autoproclamada [[República Turca del Norte de Xipre]] (RTCN-TRNC), namái reconocida por [[Turquía]]. El principiu qu'empunxo tol procesu, y que Clerides fixo so, foi l'establecíu nes resoluciones de la [[ONX]] en redol a una federación bizonal y bicomunal capaz d'iguar la división de facto de la isla y los biltos intermitentes de tensión ente los dos poblaciones. Del 9 al 12 de xunetu de 1997 Clerides sostuvo en [[Troutbeck]], [[Nueva York]], col so vieyu interlocutor de les conversaciones de [[1968]]-[[1976]] una ronda preliminar de conversaciones de frente. Les mires optimistes nun tardaron en venise embaxo. Les dificultaes amosáronse infranquiables al nun poder desligarse la tema xipriota de la enemistá secular ente [[Atenes]] y [[Ankara]], países engarraos con un gran númberu de disputes y contenciosos no militar, territorial, económicu y cultural, de los que'l estatus de [[Xipre]] foi'l más agafáu. Amás, taba'l decidíu apueste europeísta de Clerides, que tomó'l testigu de la candidatura pa formar parte de la [[Xunión Europea]] (XE), llanzada pol Gobiernu de Vasiliou el 4 de xunetu de [[1990]] pa irritación de los turcoxipriotes. El 12 d'avientu de [[1997]] al mandatariu cupiólu la prestu de la lluz verde concedida a dicha demanda pol [[Conseyu Européu]] aconceyáu en [[Luxemburgu]], de manera que el 31 de marzu de [[1998]] arrincaron les negociaciones oficiales d'un procesu d'adhesión que s'agoraba esitosu dáu'l bon grau de preparación del país mediterraneu, superior al de los países del antiguu bloque soviéticu, pa satisfaer los requisitos políticu y económicu, asumir el [[mancomún comuñal]] y desendolcase na economía de mercáu altamente competitiva de la XE. Per otru llau, el so proyeutu d'esplegar bateríes de misiles tierra-aire rusos [[S-300]], con un algame de 200 km, como midida de presión a la parte de [[Rauf Denktash]], reticente a cualquier alcuerdu de principiu nun siendo que [[Nicosia]] reconociera primeramente a la [[República Turca del Norte de Xipre]], amenó les roxures del Gobiernu de [[Mesut Yilmaz]] n'[[Ankara]] y un malestar apenes azorronáu de norteamericanos y europeos, qu'envaloraron contraproducente la idea y aportunaron na necesidá de superar el enquistado conflictu na isla. El 29 d'avientu de [[1998]] Clerides aceptó abandonar el revesosu proyeutu y en febreru de [[1999]] anunció qu'algamara un alcuerdu col Gobiernu socialista griegu de [[Kostas Simitis]], según el cual los misiles diben ser instalaos na isla griega de [[Creta]], nel Exéu, magar la so propiedá correspondería al Estáu chipriota. Nel orde internu, la coalición DISY-DIKO revalidó la mayoría absoluta nes llexislatives del 26 de mayu de [[1996]], qu'dieron al partíu del presidente un satisfactoriu 34,5% de los votos ensin perder nengún escañu, pero'l 5 de payares de [[1997]] Kyprianou resolvió sacar a los sos cinco ministros nun contestu de dificultaes económiques pol estancamientu de los ingresos turísticos, les males colleches de los cultivos mediterráneos que'l país esporta y los costos financieros de les últimes alquisiciones d'armamentu. Nes presidenciales del 8 y 15 de febreru de [[1998]] Clerides anovó a dures penes el so mandatu na segunda vuelta y col 50,8% de los votos frente al ex ministru d'Esteriores [[George Iakovou]], que cuntaba col sofitu del AKEL y el DIKO. Darréu dempués hubo de recomponer el Gobiernu concediendo carteres al EDEK, al Partíu Lliberal (KF) y al Movimientu de Demócrates Llibres (KED), amás d'a dellos disidentes del DIKO, alianza que, sicasí, nun apurría la mayoría absoluta. El nuevu gabinete empecipió la so andadura'l 28 de febreru y antes de llegar al añu, el 4 de xineru de [[1999]], sufrió la defección del EDEK, que tenía'l Ministeriu de Defensa, como protesta pol arrenunciu de Clerides al plan d'instalar los misiles rusos. Nos nuevos comicios del 27 de mayu de [[2001]] el DISY caltúvose airosu, col 34% de los votos y 19 escaños, pero'l AKEL, nun rexistru históricu, arrampuñó-y la primacía per un escasu marxe. El 4 d'avientu de [[2001]] Clerides volvió atopase con [[Rauf Denktash]], esta vegada na mesma [[Nicosia]]. Los líderes decidieron entablar, a partir de xineru de 2002, negociaciones direutes ensin condiciones y con una axenda completa col enfotu de dar un tratamientu integral y definitivo a toles disputes abiertes. A otru día, nun xestu simbólicu de destemple, Clerides efectuó una histórica visita al norte de la isla. Fízose notar el talante voluntario de dambes partes, pero les conversaciones direutes con Denktash de febreru de [[2002]] terminaron nel enésimu desalcuerdu, colos dos líderes enferronaos a les sos tesis y escenificando l'aparente insolubilidad del conflictu. Clerides, volviendo un tanto al espíritu fundacional del Estáu en 1960 y remanando les resoluciones de la ONX, ufiertaba una entidá bizonal y bicomunal, con instituciones propies en cada llau ya instituciones federales escoyíes por tolos xipriotes y que seríen les depositaries de los atributos de soberanía estatal. El presidente de la República sería grecochipriota y un turcochipriota asumiría la restablecida oficina del vicepresidente. Clerides, amás, demandaba la retirada progresiva de los 35.000 soldaos y los 120.000 colonos turcos (estos postreros unviaos por [[Ankara]] nun intentu de correxir la debilidá demográfica de la RTNC), paralelamente a la evacuación de los soldaos griegos presentes nel sur, la continuidá de la Fuercia de Caltenimientu de la Paz unviada pola ONX en 1964 ([[UNFICYP]]) y la torna de los 200.000 grecoxipriotes que fuxeron voluntariamente o fueron espulsaos del norte cuando la invasión de [[1974]]. Otra manera, Denktash aportunaba na proclamación d'una confederación d'estaos soberanos previa reconocencia de la RTCN pol Gobiernu grecochipriota, dotada d'una autoridá supranacional bipartita de xefatura rotatoria que les sos úniques competencies seríen la política esterior y la defensa. Denktash quería tamién la salida de la [[UNFICYP]] y el caltenimientu de los contingentes militares turcu y griegu como garantes de la seguridá. El baramentu pa resolver unu de los más intratables conflictos internacionales tornóse más perentoria desque en payares de 2002 el Conseyu de Ministros de la XE confirmó que l'ingresu de Xipre, a puntu de satisfaer tolos requisitos, diba producise'l 1 de mayu de 2004. La XE alvirtió que l'alcuerdu sobre la reunificación de la isla antes de producise l'ingresu nel so senu yera un escenariu altamente deseable pero non una precondición d'aquel, asina que, de siguir coles mesmes, en mayu de 2004 l'espaciu comuñal estender al territoriu so soberanía del Estáu internacionalmente reconocíu. Llegáu a esti puntu, Clerides dexó claro que namái aportaría a una fórmula de reunificación que diera llugar a una entidá estatal capaz d'exercer como un sociu cabal de la XE, capaz de garantizar les polítiques comuñales, y de camín qu'esleiera la realidá de dos comunidaes engarraes. El Gobiernu d'[[Ankara]], pela so parte, amenació con anexonase la [[República Turca del Norte de Xipre|TRNC]] si l'ingresu de [[Xipre]] na XE producía antes del arreglu intercomunal, ente que el d'Atenes alvirtió a los turcos con vetar el so propiu procesu d'adhesión a la XE si poníen les coses difíciles en Xipre. En payares de 2002 el secretariu xeneral de la ONX, [[Kofi Annan]], presentó un revesosu plan d'unificación basáu nel principiu del Estáu bicomunal, pero con una estructura federal débil, tal que'l tipu de Gobiernu unitariu presentaba trazar d'una confederación ente dos "estaos componentes", magar siguía ignorándose la esixencia turcochipriota de la previa reconocencia de la so autoproclamada república. El secretariu xeneral dio a les partes de plazu hasta'l 28 de febreru de [[2003]] por que se pronunciaren sobre'l plan, y la XE añadió que, con o ensin aceptación del mesmu, el 16 d'abril siguiente podría tener llugar la firma del Tratáu d'Adhesión de [[Xipre]]. Pero antes d'esa fecha tocaba celebrar eleiciones presidenciales en Xipre. A empiezos de xineru Clerides, con 83 años, decidió aspirar al tercer mandatu col argumentu de que nun convenía camudar de caballu nun momentu crucial de les negociaciones colos turcoxipriotes y que yera'l so "deber históricu" rematar la so carrera política col allampáu alcuerdu; consideró qu'aquel podría llograse nel plazu d'añu y mediu, asina que autolimitó el so mandatu xustamente a esi periodu, nel cual tamién tendría llugar l'ingresu na XE. Nesti sentíu, munches voces del interior y l'esterior coincidíen en señalar a Clerides como la persona más fayadiza pa siguir dirixendo'l complicáu espediente intercomunal. El DISY yá designara al so candidatu, [[Yiannakis Omirou]], que agora nun tuvo inconveniente en retirase en favor del patriarca de la formación. A lo llargo de la campaña Clerides desendolcar con razonables perspectives eleutorales, magar los sondeos punxeron en cabeza al candidatu y socesor de Kyprianou (fináu en marzu de 2002) na presidencia del DIKO, [[Tassos Papadopoulos]], otru xurista con amplia esperiencia na política nacional, que venía criticando a Clerides por, al so xuiciu, amosar una actitú condescendiente colos turcoxipriotes y apostrar a un segundu planu la xestión económica. Esperábase que la del 16 de febreru fuera un tema reñíu, pero Papadopoulos proclamóse presidente col 51,5% de los votos frente al 38,8% del so rival. Clerides reconoció automáticamente la so derrota y dispunxo lo oportuno por que el 28 de febreru tuviera llugar un sele relevu nel poder. == Actividá política depués de la so gobienrno == Dempués de ser ganáu nel so intentu de reelección de 2003, treslladar a Lárnaca. Clerides sofitó'l plan del Secretariu Xeneral de les Naciones Xuníes [[Kofi Annan]] pa reunificar Xipre y prermitir la torna de los movíos. Los [[turcoxipriotes]] sofitaron el plan pero, los grecoxipriotes, mayoría de la población, negar nun referendu que tuvo llugar al añu siguiente.<ref name="McFadden" /> == Publicaciones == Clerides foi autor d'un llibru de memories de cuatro volúmenes, "My Deposition" (1988-1991), al que llamó "l'anatomía d'una traxedia nacional". Denktash, citó d'ella diciendo que yera un rexistru escrupulosu de los acontecimientos.<ref name="McFadden" /> == Membresía == Clerides yera miembru d'honor vitalicio de la Cruz Roja Chipriota, organismu que presidió ente [[1961]] y [[1963]], y tamién miembru d'honor de l'[[Academia Rusa de Ciencies Naturales]]. El papa [[Juan XXIII]] concedió-y la Medaya d'Oru de la [[Orde del Santu Sepulcru]] en reconocencia a los sos servicios en pro del entendimientu intercomunal y en [[1993]] el Gobiernu griegu dio-y la [[Gran Cruz del Redentor]]. Glafcos Clerides yera Miembru Honorariu de la [[Fundación Internacional Raoul Wallenberg]]. == Bibliografía == * Cyprus Mail. A brutal war prepared Clerides for peace. Edición 17 de payares de 2013. Disponible en [http://cyprus-mail.com/2013/11/17/a-brutal-war-prepared-clerides-for-peace/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190629220246/https://cyprus-mail.com/2013/11/17/a-brutal-war-prepared-clerides-for-peace/ |date=2019-06-29 }}. * Robert D. McFadden. Glafkos Clerides, Greek Cypriot Leader Who Sought Unification, Is Dead at 94. En The New York Times. Edición 15 de payares de 2013. Disponible en [http://www.nytimes.com/2013/11/16/world/europe/glafkos-clerides-greek-cypriot-leader-who-sought-unification-is-dead-at-94.html?_r=0] * Glafcos Clerides obituary. Greek Cypriot statesman who worked towards a settlement for the divided island of Cyprus. The Guardian. Edición 15 de payares de 2013. Disponible en [http://www.theguardian.com/world/2013/nov/15/glafcos-clerides]. * Glafcos Clerides – obituary. The Telegraph. Edición 15 de payares de 2013. Disponible en [http://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/politics-obituaries/10453574/Glafcos-Clerides-obituary.html] * BBC News. Profile: Glafcos Clerides. 3 de xineru de 2003. Disponible en [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2625551.stm] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} *[http://www.cidob.org/biografias_lideres_politicos/europa/chipre/glafcos_clerides Biografía por CIDOB] (n'español) {{socesión | títulu=[[Presidente de Xipre]] | periodu=[[1993]] - [[2003]] | predecesor=[[Georgios Vasiliou]] | socesor= [[Tassos Papadopoulos]] }} {{NF|1919|2013|Clerides, Glafkos}} [[Categoría:Políticos y polítiques de Xipre]] [[Categoría:Presidentes de Xipre]] [[Categoría:Conflictu de Xipre]] [[Categoría:Políticos y polítiques demócrata-cristianos de Xipre]] ndlppyl8jgqh1dninfwe2mrsgk1szzz Javier Alva Orlandini 0 156169 4377102 4362748 2025-06-17T15:26:55Z XabatuBot 43102 iguo testu: García Belaunde => García Belaúnde 4377102 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Javier Alva Orlandini''' {{nym}} foi un [[políticu]] y [[abogáu]] [[Perú|peruanu]]. Dirixente d'[[Aición Popular]]. Foi diputáu (1963-1968), senador (1980-1985; 1990-1992) y congresista de la República (1995-2000); ministru de Gobiernu y Policía (1965-1967); presidente del Senáu (1981-1982); 2º vicepresidente de la República (1980-1985); presidente del Tribunal Constitucional (2002-2005). == Biografía == Fíu de Javier Alva y Alva Blanca Orlandini. El so padre foi abogáu, poeta y senador por Cajamarca (1945-1948).<ref name="crp">{{cita web |títulu = Javier Alva Orlandini |autor = Congresu de Perú |url = http://www4.congresu.gob.pe/museo/presidentes/289.Alva%20Orlandini.pdf |sitiuweb = Muséu del Congresu y de la Inquisición |allugamientu = Lima |fecha = 2011 |fechaaccesu = 20 d'ochobre de 2017 }}</ref> Cursó la so educación primaria na so ciudá natal; depués pasó a [[Trujillo (Perú)|Trujillo]], onde cursó la secundaria nel [[Colexu Seminario San Carlos y San Marcelo]] (1941-1945).<ref name="etdp">{{cita enciclopedia |apellíu= Tauro del Pinu |nome= Alberto |enllaceautor= Alberto Tauro del Pinu |editor= |enciclopedia= Enciclopedia Ilustrada de Perú |títulu=ALVA ORLANDINI, Javier |edición= 3ª |añu= 2001 |editorial=PEISA |volume=6 |allugamientu=Lima |isbn=9972-40-149-9 |páxines=112-113}}</ref> En 1946 ingresó a la [[Universidá Nacional Mayor de San Marcos]], onde estudió Derechu y Ciencies Económiques. Graduóse de [[bachiller]] en Derechu cola so tesis sobre ''El pactu de preferencia'' (1952) y recibióse como abogáu'l 16 de xineru de 1953.<ref name="etdp" /> Mientres la so dómina d'estudiante universitariu, lluchó contra la candidatura única a la presidencia del xeneral [[Manuel A. Odría]] (1950) y foi presidente del Centru Federáu de los Estudiantes de la Facultá de Derechu (1952).<ref name="etdp" /> Por cuenta de les sos actividaes polítiques, sufrió prisión mientres tres meses en [[El Frontón]].{{harvnp|García Belaúnde|1988|p=21}} Foi fundador y presidente del [[Frente Nacional de Mocedaes Democrátiques]] (1955), que favoreció la candidatura a la presidencia del arquiteutu [[Fernando Belaunde Terry]] nes [[Eleiciones xenerales de Perú de 1956|eleiciones xenerales de 1956]], na que quedó en segundu puestu.<ref name="crp" /> Dicha agrupación política dio orixe pocu dempués al partíu [[Aición Popular]], que'l so 1º Congresu Nacional Ordinariu realizar en 1957, nel que Alva foi escoyíu miembru del Plenariu. En 1958, el so partíu encargó-y la redaición del proyeutu de la nueva Llei Eleutoral, que foi presentada al Senáu.{{harvnp|García Belaúnde|1988|p=22}} Depués foi nomáu secretariu d'asuntos eleutorales (1959) y subsecretariu xeneral (1961).<ref name="etdp" /> Mientres les [[Eleiciones xenerales de Perú de 1962|eleiciones xenerales de 1962]], y na so calidá de personero del so partíu, denunció les presuntes irregularidaes nel procesu, contribuyendo a la so anulación por obra de les Fuercies Armaes.{{harvnp|García Belaúnde|1988|p=22}} Nes [[Eleiciones xenerales de Perú de 1963|eleiciones xenerales de 1963]], foi escoyíu diputáu por Lima; ente les sos iniciatives llexislatives d'aquellos años figura'l proyeutu de Llei d'Eleiciones Municipales.<ref name="crp" /> Mientres el primer gobiernu de [[Fernando Belaúnde Terry]], foi nomáu Ministru de Gobiernu y Policía en payares de 1965; sicasí, en 1966 el Congresu apellar depués d'un enfrentamientu ente policías y manifestantes en Toquepala, que dexara como saldo un muertu. Alva Orlandini presentóse'l 24 d'ochobre de 1966 ante la Cámara de Diputaos. La so esposición duró 16 hores consecutives, dende les 3.20 de la mañana hasta les 7.20 de la nueche. Finalmente, foi censuráu con 61 votos a favor, 29 en contra y nenguna astención. Depués de la censura, retornó a les sos funciones parllamentaries hasta que'l so mandatu llexislativu foi atayáu pol golpe d'estáu de [[Juan Velasco Alvarado]] en 1968.{{harvnp|García Belaúnde|1988|pp=23-24}}{{harvnp|Gálvez Montero|García Vega|2016|pp=48-49}} Mientres el gobiernu de Velasco, dedicar al so oficiu d'abogáu, anque tamién siguió faciendo llabores partidarios. El 1 de xunu de 1974, en siendo deteníu por axentes de seguridá del Estáu, foi conducíu al [[Aeropuertu Internacional Jorge Chávez]] pa ser deportáu a [[Buenos Aires]], pero negóse rotundamente a encetar l'avión. Producióse una agarradiella coles sos custodios y ante l'escándalu desamarráu, el capitán del avión negar a tresportalo, polo que'l gobiernu decidió unvialo deportáu a Bolivia vía terrestre. Tuvo en La Paz dellos díes. Retornó a Lima vía aérea, pero foi reconocíu nel aeropuertu pola policía, siendo otra vegada unviáu a Bolivia per tierra. Depués pasó a Buenos Aires, y dellí a Guayaquil, pa finalmente retornar clandestinamente al Perú pela frontera, en xunetu del mesmu añu, siguiendo asina la so llucha pola torna de la democracia.{{harvnp|Alva Orlandini|1993|pp=160-169}} El 2 de setiembre de 1975, el gobiernu de [[Francisco Morales Bermúdez]] dio una amnistía a los deportaos políticos. Alva yá se topaba nel Perú dende diba quince meses, de cuenta que, pa él, l'amnistía solo significó'l fin de la so permanencia illegal” nel Perú.{{harvnp|Alva Orlandini|1993|pp=171-172}} En mayu de 1976 realizóse'l 8º Congresu Nacional Ordinariu d'Aición Popular, onde Alva foi escoyíu secretariu xeneral del partíu,{{harvnp|Alva Orlandini|1993|p=174}} cargu qu'exerció hasta 1979. Nes [[Eleiciones xenerales de Perú de 1980|eleiciones xenerales de 1980]], encargar d'entamar la campaña eleutoral de Belaunde, llevándolo al so segundu trunfu presidencial. El mesmu Alva foi escoyíu segundu vicepresidente de la República y senador de la República. Na llexislatura de 1981-1982 presidió'l Senáu y, poro, el Congresu de la República. Ente 1982 y 1985 volvió ser secretariu xeneral del so partíu.{{harvnp|García Belaúnde|1988|p=25}} Nes [[Eleiciones xenerales de Perú de 1985|eleiciones xenerales de 1985]] postuló a la presidencia de la República, como candidatu gobiernista; acompañar en planchar [[Manuel Ulloa Elías]], como candidatu a la 1º vicepresidencia, y [[Sandro Mariátegui]] como candidatu a la 2º vicepresidencia. Quedó en cuartu llugar, col 5% de la votación.{{harvnp|García Belaúnde|1988|p=25}} En 1990 foi escoyíu nuevamente Senador de la República. Foi presidente de les Comisiones Especiales qu'ellaboraron el Códigu Penal, el Códigu Procesal Penal, el Códigu d'Execución Penal (1991) y el Códigu Procesal Civil (1992). Producíu'l [[Autogolpe de 1992|autogolpe d'Estáu en 1992]], convertir n'aportunante opositor del gobiernu d'[[Alberto Fujimori]].<ref name="crp" /> En 1995 foi escoyíu congresista de la República, y como tal, participó na comisión encargada de redactar la Llei Xeneral de Sociedaes y la Llei de Títulos de Valores.<ref name="crp" /> En mayu de 2002 foi escoyíu miembru del [[Tribunal Constitucional de Perú]]; y foi designáu Presidente d'esti organismu autónomu dende avientu de 2002 hasta avientu de 2005; depués d'ello siguió siendo maxistráu hasta'l 2007.<ref name="crp" /> De 2009 a 2014 foi presidente d'Aición Popular.<ref>{{cita publicación | autor = | títulu = Javier Alva Orlandini ye'l nuevu presidente de AP | añu = 30 de mayu de 2009 | revista = [[El Comercio (Perú)|El Comercio]] | allugamientu = Lima | url = http://archivo.elcomercio.pe/politica/gobierno/javier-alva-orlandini-nuevu-presidente-accion-popular-internes-noticia-293777 }}</ref> A lo llargo de la so vida recibió numberoses condecoraciones y distinciones, ente elles la Orde del Sol de Perú y la Medaya d'Honor del Congresu de la República. Amás, foi condecoráu pol Exércitu, la Marina, la Fuercia Aérea y la Policía Nacional de Perú; según polos gobiernos d'Arxentina, Brasil, Ecuador y Corea.<ref name="crp" /> == Publicaciones == *''Respuesta a la dictadura'' (1978) *''Yo Ministru'' (1993) *''Ayeri, güei y mañana'' (1993) *''Círculu viciosu'' (1993) *''Pallabra d'honor'' (1994) *''Sí Xuro'' (1994) *''L'aición d'inconstitucionalidá nel Perú'' (2004) *''Memoria del Presidente del Tribunal Constitucional, 2002-2004'' (2004) *''Memoria del Presidente del Tribunal Constitucional, 2004-2005'' (2005) *''Una voz nes tiniebles'' (2007) *''Procesos Constitucionales: Los diez fundamentos'' (2011). == Ver tamién == * [[Aición Popular]] * [[Frente Nacional de Mocedaes Democrátiques]] * [[Primer gobiernu de Fernando Belaúnde]] * [[Segundu gobiernu de Fernando Belaúnde]] == Bibliografía == * {{cita llibru |apellíos=Alva Orlandini |nome=Javier |añu=1993 |títulu=Ayeri, güei y mañana |edición=1ª |editorial=Editora Zeus S.A. |allugamientu=Lima }} * {{cita llibru |apellíu=García Belaúnde |nome=Víctor Andrés |enllaceautor=Víctor Andrés García Belaúnde |añu=1988 |títulu=Los ministros de Belaunde |edición=1ª |editorial=Llibrería Editorial Minerva - Miraflores |allugamientu=Lima }} * {{cita llibru |apellíos= Gálvez Montero |nome= José Francisco |apellíos2=García Vega |nome2=Enrique Silvestre |añu=2016 |edición=1ª |títulu=Historia de la Presidencia del Conseyu de Ministros {{ensin cursiva|Tomo II (1956-2016)}} |url=http://www.pcm.gob.pe/wp-content/uploads/2016/07/Hestoria_de_la Presidencia_del Conseyu_de_Ministros_Tomo_II_pdf.pdf |editorial= Empresa Peruana de Servicios Editoriales S.A. |allugamientu=Lima |isbn=978-87-93429-88-8}} == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == * [http://www.accionpopular.pe/ Aición Popular] {{NF|1927|2020|Alva Orlandini, Javier}} {{Tradubot|Javier Alva Orlandini}} [[Categoría:Políticos y polítiques de Perú]] [[Categoría:Abogaos y abogaes de Perú]] [[Categoría:Diputaos y diputaes de Perú]] [[Categoría:Senadores de Perú]] [[Categoría:Congresistes de Perú]] [[Categoría:Ministros y ministres de Perú]] [[Categoría:Vicepresidentes de Perú]] 6xhls3684akyodmmgu0ejr1pvojjhhk Eduardo Schaerer 0 156441 4376890 4369652 2025-06-17T14:27:12Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá potencia => dicha potencia 4376890 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Eduardo Schaerer Vera y Aragón''' {{nym}} foi un políticu de gran relevancia na historia de Paraguái y Presidente de la República de 1912 a 1916. == Vida == Nacíu na ciudá de [[Caazapá]], los sos padres fueron el señor [[Santiago Schaerer]] y la señora Isabel Vera y Aragón. El so padre yera suizu, natural de [[Vordemwald]], [[Argovia]] y l'especial calter que lo estremaba lo heredara d'él. Tuvo casáu con Doña Matilde Heisecke, fía de [[Christian Heisecke]], natural d'Hamburgu, Alemaña y cónsul del Imperiu Austrohúngaru ante'l Paraguái. Unu de los sos fíos, que merez ser mentáu, foi [[Arturo Schaerer]] Heisecke, direutor del diariu [[La Tribuna (Paraguái)]] depués del so padre y gallardoniáu col premiu de periodsmo Moors Cabot de la Universidá de Columbia (EE.XX.) nel añu 1953. Los sos estudios primarios realizar na so ciudá natal, y los secundarios nel [[Colexu Nacional de la Capital Xeneral Bernardino Caballeru|Colexu Nacional de la Capital]]. Dende bien nuevu dedicar al comerciu, a la política y al periodismu. Foi unu de los flamantes fundadores de “El Diariu”, xunto a Gualberto Cardús Huerta y Adolfo Riquelme, y fundador de [[La Tribuna (Paraguái)]], periódicu de la so sola propiedá que, dende la so fundación hasta los años 70, foi'l xefe de la prensa nacional. Morrió en [[Buenos Aires]] el [[12 de payares]] de [[1941]]. == Empiezos == Finando la so madre cuando tenía trés años, Eduardo Schaerer se crio ente los montes de Caazapá y el llagu Ypacaraí xunto a [[San Bernardino (Paraguái)]], colonia Suizu-Alemana fundada pol so padre [[Santiago Schaerer]]. Antes de cumplir 15 años yá se camudara a Asunción onde en emplegándose dellos años empezó una serie de prósperos emprendimientos comerciales. Nos entamos del sieglu XX convertir en promotor inmobiliariu, creando y desenvolviendo los barrios de Ciudá Nueva y Saxonia, los primeres enanches urbanos de la ciudá d'Asunción. Afiliar al Partíu Lliberal dende bien nuevu y llueu se destacar como unu de los sos principales esponentes. Nel añu 1904 tuvo un destacáu papel na revolución qu'empecipió'l periodu de los gobiernos lliberales, qu'apurrieron gran desenvolvimientu al país. En 1908 foi electu Intendente Municipal d'Asunción y con él empecipiaron les primeres grandes reformes urbanístiques de la capital del país, pavimentación de cais, construcción de places, construyéronse los primeros sistemes d'alcantarelláu y empecipióse la electrificación de la ciudá. Tamién se desempeñó como Direutor d'Aduanes y Ministru del Interior, y foi electu Presidente de la República nel añu 1912. == Gobiernu == El nome de don Eduardo Schaerer pronunciárase reiteradamente na ciudá como l'únicu capaz d'emponer les difíciles circunstancies que se manifestaríen nel futuru. Foi electu'l 9 d'agostu de 1912 y asumió la presidencia de la República dende'l [[15 d'agostu]] de [[1912]] hasta'l [[15 d'agostu]] de [[1916]]. El so gabinete tuvo formáu por: [[Eusebio Ayala]], en Rellaciones Esteriores; [[Manuel Gondra]], en Guerra y Marina; Félix Paiva, en Xusticia, Cultu ya Instrucción Pública; Jerónimo Zubizarreta, en Facienda y José P. Montero, n'Interior. Más tarde produciéronse dellos cambeos: Gondra foi a la cancillería, el coronel [[Patricio Escobar|Patricio A. Escobar]] a Guerra y Marina; Eusebio Ayala a Facienda; Cultu ya Instrucción Publica y Belisario Rivarola a Xusticia. == Lineamientos de Gobiernu y Obres == Mientres el so gobiernu empecipiar por primer vegada un proyeutu país dende una visión xeopolítica internacional, comenzandose a trazar un modelu país qu'asume'l so centralidad subcontinental y la so capacidá d'articulación interregional, y nesti sentíu, y concluyéndose la vía ferrial a Encarnación y la so conexón con Buenos Aires, empecípiase la construcción de la Vía Ferrial al Brasil pa llegar a Paranaguá y Santos, el 5 de marzu de 1914 encamentar al Ferrocarril Central de Paraguái llibrar al serviciu públicu una llinia ferroviaria de Borja a Yguazú, siendo concretada hasta Abaí, ya incluyendo amás el proyeutu d'una ciudá portuaria fronteriza sobre'l Paraná que la so fundación sería concretada mientres el gobiernu del Presidente Franco. Ye de destacar tamién qu'en 1913 encárgase'l primer estudiu sobre l'aprovechamientu del potencial hidroeléctricu de los Saltos del Guaira (Precursor de Itaipú). Efectúense importantes nomamientos diplomáticos y plenipotenciarios: Pedro Saguier ante Arxentina y Uruguái, Ramón Lara Capo ante Brasil, Eugenio A. Garay ante Bolivia, Héctor Velázquez ante EE.XX. y Méxicu, y Fulgencio R. Moreno ante Perú, Chile y depués Bolivia. Siguiéronse grandes esfuercios pa llograr un alcuerdu na cuestión del Chaco, de la que se llograren grandes meyores col Tratáu Soler Pinilla de 1907. Siguió avanzándose col Protocolu Ayala Mujía del 5 d'abril de 1913, depués en RR.EE. asume Manuel Gondra y realízase el Protocolu Moreno Mujía del 19 de xunetu de 1915, con dambos llegó a tar lo más cerca posible d'una solución pacífica. En 1913 visita'l Paraguái el ex-presidente d'Estaos Xuníos Theodore Roosevelt, gran líder norteamericanu progresista y antimonopolista representante de la llucha antimonopolista contra la Standard Oil de John D. Rockefeller. Eduardo Schaerer crea la Escuela Militar el 23 de xunu de 1915 pa la formación d'una clase militar profesional que pudiera llevar a bon términu la potencial y depués inminente guerra. Igualmente, en 1913 recibir al Ministru d'Austria Hungría, Otto O Carrol, llográndose importantes alcuerdos con dicha potencia faltando escasos años pa la so desapaición. '''Orde Económicu''' Dientro de los postulaos radicales, que defenden el intervencionismu económicu pa llograr una base d'igualdá d'oportunidaes pa los ciudadanos, y considerando l'incipiente desenvolvimientu nacional entá entrada la década de 1910, les principales obres de gobiernu en redol a lo económico son: Constrúyense Puertos y Aduanes en Concepción, Encarnación, Pilar y Villeta. Fortalezse'l Bancu Agrícola y recupérense antiguos préstamos. Díctase una llei financiera pa pagar les deldes de gobiernos anteriores. Créase la Oficina de Cambeos, como ente regulador financieru encargáu de la emisión monetaria y base del posterior Bancu Central de Paraguái. Sanciónase la primer Llei d'Esportación de Ganáu Vacuno, gravando dicha actividá y créanse nuevos mataderos. Créase'l Departamentu Xeneral de Fomentu, pal desenvolvimientu de les industries agropecuaries y la vialidad. Auméntense los impuestos al alcohol. Rexístrase l'espertar de la clase obrera, la organización de sindicatos y les primeres fuelgues, prueba de la llibertá sociopolítica qu'esistía. '''Orde Social y Cultural''' Creáronse les primeres Escueles Normales Rurales: en Villarrica, Encarnación, Pilar y Barrero Grande. Foi'l primer Presidente paraguayu dende Carlos Antonio López qu'unvió becaos a Europa. Mientres el so gobiernu unvió a más de 200 paraguayos a importantes universidaes europees, ente los que podemos citar promisorios homes como Silvio Pettirossi, Bruno Guggiari, Nicolás Sarubbi, Tomás Romero Pereira, Pedro Ciancio, Pedro Calunga, Anselmo Jover Peralta y munchos otros. Pola mor del españíu de la Primer Guerra Mundial a partir de 1915 empieza a unviar a los primeres becaos a Estaos Xuníos. Créase'l Ximnasiu Paraguayu, institución cultural d'enseñanza ya investigación. Créase'l Xardín Botánicu y el Muséu d'Historia Natural en Trinidá. Aprobóse'l plan d'estudios y empecipió el so funcionamientu la Escuela de Comerciu. Empecipiar por decretu l'aprendizaxe del idioma [[idioma inglés|inglés]] nel plan d'estudios secundarios. Amplíase la Llei d'Enseñanza Media y Cimera. Mércase la biblioteca del Sr. Enrique Solano López. En [[1912]], el Doctor Manuel Franco foi asignáu rector de la Universidá. En 1913 aceptóse l'arrenunciu del Doctor Teodosio González a la so cátedra de Derechu Penal y don Simeón Percaru foi direutor del Colexu Nacional de [[Villarrica (Paraguái)|Villarrica]], onde Francisco Ruffinelli empezó a exercer la cátedra de Xeografía. La situación cultural del país recibió estímulos significativamente incentivaos por don Manuel Gondra, unu de los homes intelectuales más importantes d'aquella dómina. Schaerer robló los nomamientos de poetes y artistes, como [[Rubén Darío]]; [[Narciso R. Colmán]]; Leopoldo Ramos Jiménez; [[Eloy Fariña Núñez]]; [[Delfín Chamorro]]; [[Manuel Ortiz Guerrero]]; [[Modesto Delgado Rodas]]; Xusto Pastor; [[Federico García Lorca|Federico García]]; ente otros. '''Desarrollu Urbanísticu y Infraestructural''' Al empecipiase'l so gobiernu, el Paraguái cuntaba con 180 km de víes ferriales que llegaben hasta la ciudá de Villarrica. En 1916 al terminar el so gobiernu cuntar con cuasi 700 km de víes ferriales. En 1913 el ferrocarril llega a [[Encarnación (Paraguái)|Encarnación]] y se ensambla cola llinia ferroviaria de [[Posadas]], Arxentina, faciendo posible per primer vegada la llegada en ferrocarril de los productos paraguayos al Océanu Atlánticu, amás empecipióse la construcción d'una rede ferroviaria nel Departamentu de Concepción que debía empalmar col sistema brasilanu y col nuevu ferrocarril de la compañía Carlos Casáu nel Chaco. Pero sobremanera tien de mentase la construcción del ramal a Abaí que tenía de llegar hasta la frontera col Brasil y asina llograr otra salida al Océanu pa los productos d'esportación. Colos sos ministros Manuel Gondra y Eusebio Ayala foi'l precursor del desenvolvimientu del Este del país y de una nueva concepción xeopolítica pal Paraguái. Nesti sentíu igualmente, nel añu 1915 foi presentáu'l primer estudiu pal aprovechamientu hidroeléctricu de los Saltos del Guairá, idea precursora de l'actual Itaipú. Diéronse cambeos trascendentales nel desenvolvimientu y fisonomía urbana d'Asunción y principales llocalidaes del interior. Nesti sentíu dio continuidá a les grandes meyores efectuaes por Schaerer como Intendente de la Capital ente 1908 y 1911. Empezó a operar la C.A.L.T. (Antecesora de l'A.N.D.E.) y empecipióse la Electrificación d'Asunción, tanto de cais y espacios públicos col primer sistema d'allumáu públicu llétricu como de prestación del serviciu pa viviendes y sector priváu y el Primer Serviciu Telefónicu, según tamién la introducción de la Tranvía Llétricu como mediu de tresporte públicu económicu y ecolóxicu cubriendo gran parte del territoriu de la capital y contorna. Prosiguiéronse les primeres obres d'Alcantarelláu Sanitario empecipiaes mientres la intendencia, axudicóse'l primer serviciu de provisión d'agua corriente y alcuérdase la continuación de los trabayos de reconstrucción del güei Panteón de los Héroes. Consolidáronse importantes barrios como Saxonia, Xeneral Díaz y Ciudá Nueva, conformáu una estructura urbana ordenada y planiada, con abondosos espacios públicos y los primeros bulevares de la ciudá, destacar tamién la introducción de la primer Llei Orgánica Municipal que daría sustentu xurídicu al desenvolvimientu llocal tantu d'Asunción como del interior de país, convocándose a les Primeres Eleiciones Municipales n'Asunción el 17 d'ochobre de 1914. Tamién se creó y entró en vixencia la primer Llei de Pavimentación. Llevantar en tol país más de 200 km de redes telegráfiques ya instaláronse les primeres estaciones radiotelegráfiques del país. Empecipiáronse les obres preliminares pa la construcción de la Futura Ruta II, a cargu del Ing. Albino Mernes, pa lo cual espropiáronse tierres na zona de Barrero Grande. '''Defensa Nacional, Seguridá Ciudadana y Sistema Xudicial''' Créase'l Colexu Militar el 23 de xunu de 1915.. Créase l'Escuadrón de Seguridá na Capital y la Xendarmería Montada nel interior del país. Empecípiase'l Voluntariáu Militar. Treslládense la III y la V Zones Militares al Chaco, con tres comandancies, de Pilcomayo, de Bahía Negra y de Villa Hayes, y el II Zona Militar a Paraguarí. Promovió l'ayuda a los veteranos de guerra y el [[23 de xunu]] de [[1915]] creóse la Escuela Militar, que sería fundamental pa la formación d'una clase militar d'altu nivel que defendería'l Chaco años más tarde. Dispónse la primer numberación siguida de les lleis a partir del añu 1913. El [[Cecilio Báez|Dr. Cecilio Báez]] ye nomáu miembru del Cimeru Tribunal; [[Federico Chaves]] ye nomáu fiscal del crime y Luis Ruffinelli defensor de reos probes. Empecípiase un xuiciu políticu contra los miembros del poder xudicial José Tomas Legal (Lliberal) y Cayetano Carreras (Coloráu), amás d'Emiliano Rojas por apropiación indebida de dineru de la nación. Col so gobiernu empecipió un periodu d'estabilidá política y prosperidá económica que duró cuasi una década. == Legáu Políticu == Dende la so participación na revolución de 1904, en que los revolucionarios llegaron nel buque “Saxonia” al que renombraron “Llibertá”, actuando en [[Pilar (Paraguái)|Nuesa Señora del Pilar]] de [[Ñeembucú]], la figura d'Eduardo Schaerer ganó notoriedá y un particular pesu políticu que se caltendría por décades na política paraguaya. Tres el trunfu de dicha revolución empecipiar na alministración pública como Direutor Xeneral d'Aduanes. En 1908 ye electu Intendente de la Capital. En marzu de 1912 ye nomáu ministru del interior y electu Presidente de la República'l mesmu añu, asumiendose per primer vegada la primer maxistratura un 15 d'agostu. El rol d'Eduardo Schaerer nel gobiernu primero de nada foi'l d'ordenar política, social y económicamente a la nación, poniendo fin a un periodu d'inestabilidá política. Llográndose l'allampada estabilidá política asume una postura desarrollista, empecípiense les primeres obres de progresu nacional, sáldense deldes y sániense les finances del Estáu, y empecípiase la dómina dorada del lliberalismu radical nel Paraguái. N'escasos cuatro años pasar d'un Estáu en constante fervencia y convulsión política al periodu más próspera na historia del país, y de un Estáu desordenao y empeñao por socesives revoluciones a una economía qu'empieza a colar pola sienda de la prosperidá. Teniendo la ufierta y la posibilidá de ser reelecto en 1916, conclúi'l so mandatu y per primer vegada na historia de Paraguái, un Presidente Constitucional y Civil en términu de mandatu, apurre'l mandu de la nación al so socesor, Manuel Franco. Ye electu Senador de la Nación en 1921, teniendo un predonderante pesu políticu nel Congresu, siendo tamién los sos posteriores desaveniencias con otros grupos lliberales unu de los desecadenantes de la Revolución de 1922. Collaboró cercanamente con tolos gobiernos lliberales posteriores y siempres caltuvo una postura aperturista con representantes d'otros partíos políticos, dio avisu de la crisis que dio entamu a les dictadures del sieglu XX y siendo exiliáu pol dictador Higinio Morinigo dedicó los sos últimos díes de vida a la preparación d'una revolución ensin concretar contra'l mesmu, quien prohibió tou manifiestu o publicación na so memoria, y intervinó el diariu La Tribuna y otros medios de prensa opositora, empecipiándose una llarga persecución política nel Paraguái. Eduardo Schaerer foi'l primer Presidente Constitucional y Civil que llogró terminar el so mandatu nel Paraguái. Foi un líder políticu por demás importante nel fortalecimientu de les instituciones, la modernización del Estáu y el advenimiento del desenvolvimientu nel Paraguái siendo recordáu como unu de los grandes constructores de la patria guaraní. {{socesión| títulu=[[Ficheru:Coat of arms of Paraguay.svg|50px|center]] [[Presidente de Paraguái|Presidente de la República de Paraguái]] | periodu=[[1912]] - [[1916]] | predecesor=[[Emiliano González Navero]] | socesor=[[Manuel Franco]]}} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == [http://archivo.abc.com.py/2005-07-03/articulos/188779/eduardo-schaerer-vera-y-aragon EL PRESIDENTES DEL PARAGUAY] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304113847/http://archivo.abc.com.py/2005-07-03/articulos/188779/eduardo-schaerer-vera-y-aragon |date=2016-03-04 }} {{NF|1873|1941|Schaerer}} {{Tradubot|Eduardo Schaerer}} [[Categoría:Presidentes de Paraguái]] [[Categoría:Lliberales de Paraguái]] [[Categoría:Periodistes de Paraguái]] [[Categoría:Masones de Paraguái]] [[Categoría:Persones d'Asunción]] [[Categoría:Política d'Asunción]] [[Categoría:Persones de Caazapá]] s934b9d6ywmwhscrjjbnb57vk7ytbqw Marco Aurelio Soto 0 156472 4377000 4367093 2025-06-17T14:55:47Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Xunta => dicha Xunta 4377000 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Marco Aurelio Soto Martínez''' {{nym}} foi un políticu y [[abogáu]] graduáu na [[Universidá de San Carlos|Pontifica Universidá de San Carlos Borromeo]]<ref group=Nota>Nome que tuvo la [[Universidá de San Carlos de Guatemala]] de 1821 a 1829 y de 1840 a 1875.</ref> en [[Guatemala]]. Foi ministru de Rellaciones Esteriores y d'Educación en Guatemala xunto col so primu hermanu [[Ramón Rosa]] de 1873 a 1876, mientres el gobiernu del xeneral [[Justo Rufino Barrios]] y dambos fueron los responsables de les reformes [[positivismu|positivistes]] realizaes na educación d'esi país centroamericanu. Darréu, cola ayuda de Barrios, foi nomáu como'l [[Venti|ventenu]] [[presidente d'Hondures]] nel periodu de 1876 a 1880, darréu electu como'l [[Ventiún|ventenu primeru]] [[Presidente d'Hondures|presidente constitucional d'Hondures]] nel periodu del 1881 a 1883, y xunto col so primu hermanu [[Ramón Rosa|Ramón Rosa Soto]], revolucionó a la república d'[[Hondures]] por aciu una gran cantidá de cambio socio-políticos y l'apertura a los capitales estranxeros, especialmente de los [[Estaos Xuníos]].{{harvnp|Molina Jiménez|2001|p=156}} == Biografía == El doctor Marco Aurelio Soto nació'l 13 de payares de 1846 na ciudá de Tegucigalpa, república d'Hondures. Los sos padres fueron: el doctor Máximo Soto y la señora Francisca Martínez. A los nueve años treslladar col so padre Máximo Soto a Guatemala, onde estudió na [[Universidá San Carlos de Guatemala|Pontifica Universidá de San Carlos Borromeo]] d'esi país. En dicha institución recibió clases col historiador y diplomáticu [[José Milla y Vidaurre]] y el ex-presidente de [[Colombia]] doctor [[Mariano Espina]], quien había llegáu desterráu a [[Guatemala]]. Ente los sos compañeros tuvieron el so indixebrable primu, [[Ramón Rosa|Ramón Rosa Soto]] y [[Ricardo Casanova y Estrada]] -futuru arzobispu de Guatemala.{{harvnp|Barrientos|1948|105}} Depués de llograr el so doctoráu en derechu, establecer en Guatemala, onde casóse. Bien nuevu empezó a llamar l'atención polos sos artículos lliterarios y políticos, inspiraos estos postreros nos principios proclamaos pola [[Revolución Lliberal de 1871|revolución de 1871]], que sofitó. Tres la eleición del xeneral [[Miguel García Granados]] nun plebiscitu que se convocó pal efeutu, foi llamáu a sirvir como subsecretariu de Gobernación, Xusticia y Negocios Eclesiásticos.{{ensin referencies}} == Cargos ministeriales == [[Ficheru:Justo Rufino Barrios.jpg|miniaturadeimagen|150px|left|Xeneral [[Justo Rufino Barrios]], presidente de Guatemala de 1873 a 1885.]] Poco tiempu dempués d'asumir como subsecretariu, por ausencia del Ministru respeutivu quedó encargáu de la Secretaria de Gobernación, Xusticia y Negocios eclesiásticos. Cuando [[Justo Rufino Barrios]] asumió la presidencia de Guatemala en 1874, nomar xunto a [[Ramón Rosa]] secretariu al cargu de los Ministerios de Rellaciones Esteriores ya Instrucción Pública. Nesti postreru puestu, entamó la instrucción pública primaria, secundaria y profesional, fundada nos principios modernos,{{harvnp|Barrientos|1948|p=107}} y nos siguientes postulaos lliberales del gobiernu de Barrios:{{harvnp|Barrientos|1948|p=108}} * Separación definitiva de la Ilesia y del Estáu * Supresión de diezmos y primicias obligatorios<ref group=Nota>Pa resta-y poder económicu al [[cleru secular]], que dependía de los diezmos y nun foi espulsáu del país.</ref> * Estinción de les cofraderíes * Instauración del matrimoniu civil * secularización de cementerio * Creación del rexistru civil * Instauración de la enseñanza llaica en tolos colexos de la república * Instauración de la escuela primaria gratuita y obligatoria * Reorganización de la universidá, pa esaniciar los cursos de teoloxía.{{harvnp|Barrientos|1948|p=108}} [[Ficheru:Ramon_Rosa.jpg|miniaturadeimagen|left|150px|[[Ramón Rosa]]]] Soto y el so primu [[Ramón Rosa|Ramón Rosa Soto]] alternaben les sos funciones ente'l despachu d'Educación y el de Rellaciones Esteriores.{{harvnp|Barrientos|1948|p=107}} El pensamientu de dambos intelectuales lliberales, fuertemente anticlerical, quedó reflexáu nes reformes lliberales n'educación y relixón en Guatemala, y resumir nestes llinies escrites por Rosa en 1882: «N'América, onde la instrucción popular espublizar cola celeridad de la lluz, y onde nun esisten, como n'Europa, bien enraigonaos y tradicionales intereses relixosos, que dan poder y privilexos a numberoses clases sociales; na nuesa América, onde la llibertá de conciencia ye yá una conquista definitiva: toes, toles relixones positives tienen que sumir, en non remotu día, colos sos artificiosos y contradictorios dogmes, colos sos llitúrxicos aparatos teatrales, coles sos sangrientes hestories, colos sos egoístes y mal amarutaos intereses mundanos, coles sos hipócrites santidaes, coles sos privilexaes y enfrenaes castes, y coles sos execrables tiraníes [...]».{{harvnp|Palma|1882|p=xxviii}} Como encargáu de Rellaciones Esteriores abrió les puertes a los cubanos pa llegar a Guatemala; dende'l 9 d'avientu de 1868, el presidente de la República de Cuba n'Armes, [[Carlos Manuel de Céspedes]], apelara a la solidaridá hemisférica dende'l so Cuartel Xeneral de Guáimaro. El gobiernu de [[Perú]] reconoció la independencia cubana, el 13 d'agostu de 1869, ente que'l réxime de Barrios decretó, el 6 d'abril de 1875, la so reconocencia de la República cubana como «llibre, soberana ya independiente». {{caxa de cita|alliniación=center|anchu=96%|El testu del preséu qu'estableció rellaciones oficiales con Cuba ye'l siguiente:<br/> DECRETO NÚMBERU 138<br/> J. Rufino Barrios, Jeneral<ref group=Nota>Respetóse la ortografía de la dómina</ref> de División y Presidente de la República de Guatemala;<br/> Considerando:<br/> :Que dende'l 10 d'ochobre de 1868, el pueblu de [[Cuba]] declaró la so independencia de la Metrópolis española y constituyóse en República soberana :Que dende esa fecha hasta'l presente, demostró tener sobraos elementos pa lluchar contra'l poder español qu'en devanéu s'empeña en sojuzgarlo :Que la causa de la independencia de Cuba ye evidentemente xusta, porque tou pueblu tien el derechu de constituyise nuna nacionalidá, siempres que tenga los medios de caltener la so autonomía :Qu'en esta virtú, el pueblu Cubanu exercita güei los mesmos derechos que les colonies d'América cuando se declararon independientes, lo que fai que la noble causa d'aquel pueblu sía vista poles Repúbliques del Nuevu-Mundu como mesma y de un calter evidentemente americanu :Y que poro, el Gobiernu de Guatemala, desea dar una prueba de simpatía qu'abriga por Cuba y de que reconoz la xusticia y el derechu qu'asisten á esi pueblu heróico que tien el so mesmu orixe, y que'l so Gobiernu, llexítimamente constituyíu, abrió-y el so amistoses rellaciones,<br/> DECRETA<br/> Art. 1ᵘ. La República de Guatemala, reconoz á la República Cubana, como nación llibre,soberana ya independiente. <br/> Art. 2ᵘ. Arriendes d'ello, el Gobiernu de Guatemala va abrir y va cultivar col de Cuba rellaciones oficiales.<br/> Dau nel Palaciu Nacional de Guatemala, á seis d'abril de mil ochocientos setenta y cinco.<br/> [[Justo Rufino Barrios|J. Rufino Barrios]]<br/> El secretariu de Rellaciones Esteriores ya instrucción pública,<br/> Marcu A. Soto<br/> Y por disposición del Jeneral Presidente, imprímese y publica.<br/> Tomáu de: ''El Guatemalianu, Periódicu Oficial de la República de Guatemala'' Serie V, númberu 48. Guatemala, 9 d'abril de 1875.{{harvnp|Soto|1875|p=}} }} Esta declaración dexó la llegada de cubanos eminentes a Guatemala, como José María Izaguirre, Juan García Purón, Hildebrando Martí, [[José Joaquín Palma]] y [[José Martí]].<ref name=marti>{{cita web |url=http://www.academia.edu/4164594/GUATEMALA_EN_JOSE_MARTI| títulu=Guatemala en José Martí|publicación=Academia |fechaaccesu=1 d'agostu de 2014}}</ref> En 1876, Soto foi nomáu Ministru Plenipotenciario de Guatemala, dende ellí'l so trabayu foi cercanu faía'l gobiernu d'[[El Salvador]], pa tratar d'afitar la paz ente dambes repúbliques, onde la so misión foi satisfactoriamente desempeñada. El 8 de mayu d'aquel añu foi robláu na ciudá de [[Santa Ana]], el tratáu «Soto-Ulloa». == Presidente d'Hondures == [[Ficheru:Maximosotohall.JPG|miniaturadeimagen|left|150px|[[Máximo Soto Hall]], renombráu escritor guatemalianu, yera hermanu de Marco Aurelio Soto per parte de padre.{{harvnp|Molina Jiménez|2001|p=156}}]] En 1876 el gobiernu conservador de [[José María Medina]] n'[[Hondures]] tábase desmoronando, principalmente col escándalu de los emprestos pa la construcción del [[Ferrocarril Nacional d'Hondures]] y el desaparecimiento de la política y representantes d'Hondures nel estranxeru. Los lliberales hondureños solicitaben cambeos na alministración pública del Estáu. El presidente guatemalianu, viendo equí la oportunidá d'establecer un réxime lliberal y allegao a los sos intereses d'Unión Centroamericana n'Hondures, favoreció la llegada de Marco Aurelio Soto como presidente, xunto col so primu, el llicenciáu [[Ramón Rosa]]. A principios de 1876, tres les eleiciones n'[[El Salvador]] en que resultó electu [[Andrés del Valle]], Barrios axuntar con ésti n'[[Jeréz (Jutiapa)|El Chingo]] onde alcordaron sofitar la invasión d'Hondures pa instalar al llicenciáu Marcu Aurelio Soto, quien hasta entós había fungido como Ministru de Rellaciones Esteriores y d'Educación en Guatemala. Barrios y del Valle comprometer a poner mil homes pa dicha causa, pero los fechos políticos bastiar en contra de Valle, por cuenta de la rocea de Barrios Guatemala pola permanencia nel Gobiernu del mariscal González, que fungía como vicepresidente depués de ser presidente primero que Valle.{{harvnp|Cardenal|1980|p=137}} Alegando que [[El Salvador]] invadiera Guatemala, rompiéronse les rellaciones diplomátiques;{{harvnp|Cardenal|1980|p=137}} les aiciones dieron entamu'l 1°. d'abril de 1876, per mediu d'un bloquéu naval per parte del vapor «El Xeneral Barrios». Darréu, la invasión terrestre ingresó pol oriente onde'l xeneral guatemalianu Gregorio Solares ganó en Pasaquina al exércitu salvadoreñu, tomando control de [[San Miguel (ciudá d'El Salvador)|San Miguel]] y [[La Unión (ciudá d'El Salvador)|La Unión]];{{harvnp|Cardenal|1980|p=137}} nel frente occidental, tres dellos enfrentamientos mientres la [[Selmana Santa]], l'Exércitu guatemalianu debilitó a les fuercies salvadoreñes al mandu del mariscal González. Al trate nesta la situación el mariscal [[Santiago González Portillo|Santiago González]] unvió al presidente Valle, a Jacinto Castellanos y a Y. Mejía p'axustar con Barrios, con quien llegaron a un Alcuerdu de Paz en [[Chalchuapa]] el 25 d'abril, so condición de que Valle dexara la presidencia y de que'l mariscal González la direición del exércitu, dexando les places de Santa Ana y San Salvador a les fuercies guatemalianes.{{harvnp|Cardenal|1980|p=138}} Como unu de los compromisos adquiríos en Chalchuapa, Valle antes d'abandonar la presidencia convocó a una Xunta de Notables en Santa Ana por que ratificaren l'alcuerdu del 25 d'abril y escoyeren, acordies con Barrios, quien asumiría la presidencia, debiendo'l nuevu gobiernu convocar a eleiciones;{{harvnp|Cardenal|1980|p=138}} en dicha Xunta de Santa Ana axuntáronse alredor de doscientos salvadoreños incipientes cafetaleros, terratenientes, comerciantes, políticos, militares y xuristes, quien acordies con Barrios escoyeron como presidente al doctor [[Rafael Zaldívar]].{{harvnp|Cardenal|1980|p=138}} {{VT|Eleiciones xenerales d'Hondures de 1877}} Soto ingresó a Hondures cola ayuda de Barrios y proclamóse [[Presidente]] ya inauguró la so alministración na Isla d'[[Amapala]]; de siguío, Soto ordenó que se van prauticar eleiciones xenerales en fecha 22 y 25 d'abril de 1877; él diba como indiscutible candidatu oficial y nun hubo contendentes de los conservadores nin independientes, ye asina que l'Asamblea Nacional axuntada en Comayagua dio a Soto la llexitimidá del procesu y lo invistió como'l [[Venti|ventenu]] [[presidente d'Hondures]] pal periodu de [[1878]] a [[1881]]. El so ideólogu y Ministru Xeneral foi [[Ramón Rosa]], con quien entamaríen un trabayosu llabor de tresformar a la nación hondureña siguiendo los preceptos lliberales que yá utilizaren en Guatemala.{{harvnp|Barrientos|1948|p=107-108}}{{harvnp|Molina Jiménez|2001|p=156}} El tresformamientu basar nos mesmos principios qu'utilizó Barrios en Guatemala; la reoganización alministrativa y xurídica d'Hondures tuvo de la mano d'una creciente apertura al capital estranxeru, especialmente'l de los [[Estaos Xuníos]]; el presidente Soto -dueñu yá d'una considerable fortuna- propietariu de la mina El Rosariu, fundó xunto col empresariu neoyorquín [[Washington S. Valentine]], la «[[Rosario Mining Company]]» n'avientu de 1879.{{harvnp|Molina Jiménez|2001|p=156}} Entá col llaicismu constitucional imperante n'Hondures, Soto, comicionó en [[1878]] al padre [[Antonio R. Vallina]] por que va realizar un trabayu educativu pa la nación, Vallina escribió'l '''Compendiu de la historia social y política d'Hondures'''.<ref>Quesada Camacho, Juan Rafael. Historia de la historiografía costarricense, 1821-1940, Volume 9, (páxina 41)</ref> Soto na nueva Constitución emitida, referir a la igualdá y a la llibertá de los hondureños y estranxeros nel país, esto dio llugar a la emisión d'una nueva Llei d'Inmigración, a la que tantu, dellos inmigrantes acoyéronse y vieron con beneplacito, ente los estranxeros empadronaos n'Hondures, taben los cubanos [[Antonio Macio]] quien foi nomáu como funcionariu nun cargu del Ministeriu de Defensa d'Hondures, igual el so compatriota [[Máximo Gómez]], ente que [[Tomás Estrada Palma]] foi nomáu como Direutor del [[Honducor|Corréu Nacional d'Hondures]] y [[José Joaquín Palma]] nomáu como Secretariu Priváu.<ref>Argueta, Mario. Historia d'Hondures, 1978, (páxina 110)</ref><ref>Funes, José Antonio. Froylan Turcios y el modernismu n'Hondures, 2006, (páxina 25)</ref> Otra de les grandes iniciatives de Soto foi l'impulsu de l'actividá minera n'Hondures nomando al frente del Bureau de Minería d'Hondures a [[Reinhold Fritzgaertner]], xeólogu prusianu que se desempeñara como asistente del Departamentu de Mineraloxía del Muséu d'Historia Natural, Albany, New York.<ref>https://archive.org/stream/reportsofscienti00hondrich#page/22/mode/2up</ref><ref>https://archive.org/stream/honduraslandofgr00charrich#page/30/mode/2up/search/fritzgartner</ref> En 1879 fundó na ciudá de [[Santa Rosa de Copán]] la [[Universidá Nacional d'Occidente]]; debíu al interés amosáu polos ciudadanos d'aquella llocalidá capitalista del occidente del país. === Segundu periodu presidencial === {{VT|Eleiciones xenerales d'Hondures de 1881}} Soto foi reelecto en 1881 pal términu presidencial que terminaría en 1885, pero nun pudo concluyilo; la so presidencia remató en 1883. Mientres la so alministración y cola asistencia del so primu Ramón Rosa, Soto punxo en marcha les reformes lliberales. Estes reformes de tipu alministrativu, políticu, económicu y social, intentaron da-y un xiru a la situación que vivía Hondures. El presidente Soto llogró ameyorar les víes de comunicación y el serviciu de corréu. Construyó dellos tramos del ferrocarril, el sistema telegráficu y punxo en marcha un programa educativu similar al qu'él y Rosa instituyeron en Guatemala ente 1873 y 1876. Ente los cambeos educativos, reorganizó a la Universidá Central de Tegucigalpa y emitió los estatutos que lu convirtieron na [[Universidá Nacional Autónoma d'Hondures|Universidá Nacional d'Hondures]]. El doctor Soto tresllado la capital de la república definitivamente a la ciudá de [[Tegucigalpa]] (antes yera compartida ente Tegucigalpa y [[Comayagua (Comayagua)|Comayagua]]) y escoyó una [[Casa Presidencial d'Hondures|Casa Presidencial]] pa les sos xestiones alministratives. A pesar de les meyores llograes mientres l'alministración Soto, Hondures volvió cayer de nuevu na inestabilidá social, al nun cuntar con productos -como'l café en Guatemala- en qué forzar una economía estable.{{ensin referencies}} L'enfrentamientu col so antiguu aliáu, el xeneral [[Justo Rufino Barrios]] punxo fin al so gobiernu: en mayu de 1883, primíu por tropes guatemalianes na frontera con Hondures, solicitó permisu al Congresu pa salir d'Hondures aduciendo razones de salú.{{harvnp|Molina Jiménez|2001|p=156}} Antes de dise vendió la mayoría de los sos bienes,{{harvnp|Molina Jiménez|2001|p=156}}{{harvnp|Barrientos|1948|p=108}} y dexó el poder en manes d'un [[Conseyu de Ministros d'Hondures de 1883|conseyu de Ministros]]. Soto yá establecíu n'[[Estaos Xuníos]] unvió'l so renuncía de la presidencia'l [[27 d'agostu]] de [[1883]], n'Hondures inexplicablemente el [[11 de setiembre]] del mesmu añu, fina'l xeneral [[Enrique Gutiérrez Lozano]] (a quien Soto, yera del paecer porque se quedára na presidencia).<ref>Ramos, Miguel Angel, Miguel Ángel Ramos Padilla. Divulgaciones militares. Tipografia nacional, Hondures, 1929 (páxina 202)</ref> La renuncía de Soto, foi aceptada hasta'l [[19 d'ochobre]] de [[1883]], ante esti ineludible eventu, el pueblu hondureñu foi convocáu a [[Eleiciones xenerales d'Hondures de 1883|Eleiciones xenerales]] pa los díes 9, 10 y 11 de payares de 1883, que'l so trunfu llevar el xeneral [[Luis Bográn]].<ref>Vallina H. Hilario René, Crisis histórica del poder políticu n'Hondures. Ultra-Graph, 1990 (páxina 48)</ref> == Exiliu == El ex-presidente salió al exiliu primeru en [[San Francisco (California)|San Francisco]], [[California]], Estaos Xuníos y depués escontra Europa, allugándose na ciudá de [[París]], [[Francia]].{{harvnp|Molina Jiménez|2001|p=156}}. == Candidatu presidencial == Soto llegó a Hondures, proveniente de París, ciudá onde moraba y presentó la so candidatura pa les [[Eleiciones xenerales d'Hondures de 1902]], Soto formó'l so movimientu políticu'l Club Unión Patriótica» coles mesmes el so direutor de campaña foi'l so amigu [[Rómulo Ernesto Durón]] quien tamién foi direutor del órganu publicitariu "Sotista" '''La Paz''';<ref>Víctor Cáceres Lara. Estielles d'historia, Bancu Atlántida, Hondures, 1992, páxines 87 y 88.</ref> nel so formula diba como vicepresidente Rafael Alvarado Pumar, dambos bateríense contra'l xeneral [[Manuel Bonilla]] candidatu oficial del «Partíu La Democracia»,<ref group=Nota>El Partíu La Democracia, depués constituyiríase nel [[Partíu Nacional d'Hondures]]</ref> que llogró 28,550 votos (48.7%) proclamándose ganador. Les otres resultancies fueron: el doctor [[Juan Ángel Arias Boquín]] del «[[Partíu Lliberal d'Hondures]]» llogró 25,118 votos (42,9%); y Marco Aurelio Soto del Partíu «Club Unión Patriótica» que llogró 4,857 votos (8.3%)<ref>Petra Bendel. Eleiciones n'Hondures sieglu XX. (Consultáu 2013)</ref> == Fallecimientu == Marco Aurelio Soto Martínez finó en [[París]], [[Francia]] el 25 de febreru de 1908. En contraste, el so antiguu sociu na «Rosario Mining Company», Valentine, convertir nel concesionariu del ferrocarril interoceánico de 1890 y sería conocíu como'l Rei d'Hondures» a principios del sieglu {{versalita|xx}}.{{harvnp|Molina Jiménez|2001|p=156}} == Ver tamién == * [[Ferrocarril Nacional d'Hondures]] * [[Honducor]] * [[José Santos Guardiola]] * [[Justo Rufino Barrios]] * [[Máximo Soto Hall]] * [[Minería n'Hondures]] * [[Ramón Rosa|Ramón Rosa Soto]] * [[Revolución Lliberal de 1871]] * [[Rosario Mining Company]] * [[Tegucigalpa]] * [[Universidá Nacional d'Occidente]] * [[Universidá Nacional Autónoma d'Hondures]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == {{refcomienza}} * {{cita publicación |apellíu=Barrientos|nome=Alfonso Enrique|títulu=Ramón Rosa y Guatemala|publicación=Revista del archivu y biblioteca nacionales|volume=27|númberu=3-4|añu=1948|ubicación=Hondures|url=http://descargascdihh.ihah.hn/pdf/biblioteca/658/tomu_27/n03_04/rabv27p105a108.pdf|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141219022739/http://descargascdihh.ihah.hn/pdf/biblioteca/658/tomu_27/n03_04/rabv27p105a108.pdf|fechaarchivu=19 d'avientu de 2014}} * {{cita llibru |apellíu=Cardenal|nome=Rodolfo|añu=1980|títulu=El poder eclesiástico n'El Salvador, 1871-1931|allugamientu=El Salvador|editorial=CONCULTURA|ref=harv}} * {{cita publicación |apellíu=Lozano|nome=Enrique|títulu=Drama Políticu n'Hondures|fecha = 18 d'avientu de 1890|publicación=La Opinión|ubicación=Méxicu,&nbsp;D.&nbsp;F.|páxina=56|ref=harv}} * {{cita publicación |apellíu=Molina Jiménez|url=http://www.redalyc.org/articulo.oa?id=12801205|editorial=Rede de Revistes Científiques d'América Llatina, el Caribe, España y Portugal;Sistema d'Información Científica|añu=2001|publicación=Revista Mexicana del Caribe|títulu=El Discutiniu de "El problema (1899)", de Máximo Soto Hall|volume=VI|númberu=12|ref=harv}} * {{cita publicación |url=||títulu=Ex-ministros d'Instrucción Pública||allugamientu=Guatemala|apellíu=Moré Cueto|nome=Julián|publicación=El Educacionista: órganu del Ministeriu d'Instrucción Pública|añu=15 de payares de 1895|volume=Tomo II|númberu=16|editorial=[[Tipografía Nacional de Guatemala|Tipografía Nacional]]|ref=harv}} * {{cita llibru |apellíu=Oyuela|nome=Leticia de|títulu=Ramón Rosa, plenitúes y desengaños|editorial=Guaymuras|allugamientu=Tegucigalpa, Hondures|añu=2007|isbn=978-99926-33--67-0|ref=harv}} * {{cita llibru |url=https://archive.org/details/poesiasdejjpalm00palmgoog|apellíu=Palma|nome=José Joaquín|enllaceautor=José Joaquín Palma|títulu=Poesíes |añu=1882|editor=[[Ramón Rosa]]|editorial=Tipografía Nacional|allugamientu=Tegucigalpa, Hondures|ref=harv}} * {{cita llibru |publicación=El Guatemalianu, Periódicu Oficial de la República de Guatemala|apellíu=Soto|nome=Marco Aurelio|volume=V|númberu=48|allugamientu=Guatemala|fecha = 9 d'abril de 1875|editorial=Tipografía Nacional|ref=harv}} * {{cita llibru |apellíu=Suazo Rubí|nome=Sergio|títulu=Puxanza y crisis ideolóxica del Partíu Lliberal 100 años|editorial=Alin Editora|allugamientu=Tegucigalpa, Hondures|añu=1991|ref=harv}} {{reftermina}} == Notes == {{llistaref|group=Nota}} {{socesión| |títulu= [[Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Guatemala|Ministru de Rellaciones Esteriores de Guatemala]]<br />[[Ministeriu d'Educación de Guatemala|Ministru d'Educación de Guatemala]]| periodu = [[1873]]-[[1876]]<br />[[Ficheru:Coat of arms of Guatemala.svg|35px]] |predecesor=J.M. Vasconcelos<br />|socesor= Joaquín Macal | |títulu2= [[Gobernantes d'Hondures|Presidentes d'Hondures]]<br />| periodu2 = [[1876]]-[[1883]]<br />[[Ficheru:Coat of arms of Honduras.svg|35px]] |predecesor2=[[José María Medina]]<br />|socesor2= [[Conseyu de Ministros 1883]] | }} {{NF|1846|1908|Soto, Marco Aurelio}} {{Tradubot|Marco Aurelio Soto}} [[Categoría:Abogaos y abogaes d'Hondures]] [[Categoría:Políticos y polítiques d'Hondures]] [[Categoría:Presidentes d'Hondures]] [[Categoría:Persones de Tegucigalpa]] [[Categoría:Ministros y ministres de Guatemala]] [[Categoría:Diplomáticos y diplomátiques de Guatemala]] [[Categoría:Embaxadores d'Hondures]] iswl50z3pgwgu7i5dghmnzlaodc8y6m Rafael Leonardo Callejas 0 156475 4376912 4337142 2025-06-17T14:31:33Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá cartera => dicha cartera 4376912 wikitext text/x-wiki {{correxir}} {{persona}} '''Rafael Leonardo Callejas Romero''' {{nym}}, conocíu como '''Rafael Callejas''', foi un [[economista]] y [[políticu]] [[Hondures|honduranu]] estraditáu a Estaos Xuníos polos delitos de fraude electrónicu y del llamáu Rico Act que venceya a los imputaos n'empreses y grupos delictivos. Foi'l tercer ppresidente constitucional de la [[República d'Hondures]] ente los años de [[1990]] a [[1994]] y Presidente de la Federación Nacional Autónoma de Fútbol d'Hondures. Implicáu confeso d'una rede de crime entamáu y fraude electrónicu de 42 persones de Concacaf y Comebol nel escándalu Fifa gate. == Biografía == Rafael Leonardo Calleja Romero nació na ciudá de Tegucigalpa, Hondures, el 14 de payares de 1943.<ref name="Rafael leonardo Callejas">{{cita web |url=http://www.angelfire.com/ca5/mas/gobi/prs-t/rlc.html|títulu=Rafael Leonardo Calleja|autor=angelfire.com|fecha=2010|editorial=angelfire.com|allugamientu=Tegucigalpa|fechaaccesu=6 de setiembre de 2013|cita="Nació en Tegucigalpa el 14 de payares de 1943"}}</ref>Los sos padres son Rafael Callejas Valentine y la señora Emma Romero de Callejas, orixinaria de [[Danlí]], El Paraísu. Rafael Leonardo Callejas casóse cola abogada, Norma Regina Gaborit.<ref name="Rafael Leonardo Calleja Romero">{{cita web |url=http://www.bookrags.com/biography/rafael-leonardo-callejas-romero/#gsc.tab=0|títulu=Rafael Leonardo Callejas Romero|autor=Encyclopedia of World Biography|fecha=2013|editorial=Encyclopedia of World Biography|allugamientu=|fechaaccesu=14 de setiembre de 2013|cita=""}}</ref> El mozu Rafael Leonardo, realizó los sos estudios elementales na Escuela Americana y los secundarios nel Institutu San Francisco de [[Tegucigalpa]]. Darréu treslladóse a [[Mississippi]], Lousiana onde cursó los sos estudios cimeros na Universidá de Mississippi. Nesi llugar, Calleja Romero remato los sos estudios en 1966, graduándose n'Economía Agrícola. En 1967 fixo un curtiu diplomáu nel Institutu de Ciencies Sociales de [[L'Haya]], sobre Desenvuelvo Agrícola. Al so regresu a Hondures, Calleja Romero desempeñóse como planificador Xefe del Sector Agropecuariu nel Conseyu Cimeru de Planificación Económica mientres el gobiernu del xeneral [[Oswaldo López Arellano]] nel periodu 1967/1971. Dende al añu 1972 hasta l'añu 1975 desempeñó'l cargu de Subsecretariu y depués Secretariu d'Estáu nel Despachu de Recursos Naturales mientres el segundu gobiernu de López Arellano.<ref name="Galería d'Ex-Ministros">{{cita web |url=http://www.sag.gob.hn/avera-de-la-sag/quien-somos/hestoria/galeria-de-ex-ministros/|títulu=Galería d'Ex-Ministros|autor=sag.gob.hn|fecha=2013|editorial=angelfire.com|allugamientu=Tegucigalpa|fechaaccesu=13 de setiembre de 2013|cita="Llicenciáu Rafael Leonardo Callejas (1975-1980)"}}</ref> D'alcuerdu al historiador, Longino Magüeta "como titular de dicha cartera, Callejas presidió la Xunta Direutiva del Bancu Nacional de Desenvolvimientu Agrícola (BANADESA) y del Institutu Hondureñu de Mercadéu Agrícola (IHMA). El so desempeñu nestes funciones foi por demás discretu, llindáu a una alministración esencialmente rutinaria." La carrera política de Rafael Leonardo Callejas, empezó cuando'l Xeneral [[Juan Alberto Melgar Castro]] nomar Ministru de Recursos Naturales dientro del so gabinete de gobiernu en 1975.<ref name="Biografía Rafael Leonardo Callejas">{{cita web |url=http://partidonacional.net/glories.htm|títulu=Biografía Rafael Leonardo Calleja|autor=Partíu Nacional.Net|fecha=2013|editorial=Partíu Nacional.Net|allugamientu=Tegucigalpa|fechaaccesu=13 de setiembre de 2013|cita="La carrera política de Rafael Leonardo Callejas, empezó cuando'l Xeneral Juan Alberto Melgar Castro nomar Ministru de Recursos Naturales dientro del so gabinete de gobiernu"|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131115115115/http://partidonacional.net/glories.htm|fechaarchivu=15 de payares de 2013}}</ref>El llicenciáu "Callejas foi confirmáu nel so puestu ministerial n'agostu de 1978 dempués de que'l xeneral Policarpo Paz García baltara a Melgar y fixérase col poder al mandu de una Xunta de Gobiernu Militar." Dende 1980 a 1981, Rafael Calleja Romero foi Diputáu a l'Asamblea Nacional Constituyente por Francisco Morazán. Tamién foi designáu presidencial na fórmula de [[Ricardo Zúñiga Agustinus]], cuando esti apostó-y la presidencia al lliberal, [[Roberto Suazo Córdova]], nes eleiciones que significaron la restauración de la democracia n'Hondures en 1981.<ref name="Rafael Leonardo Calleja Romero(2)">{{cita web |url=http://www.honduraseducacional.com/Presidentes/Rafael%20Leonardo%20Callejas.htm|títulu=Rafael Leonardo Callejas Romero|autor=Angelfire|fecha=|editorial=angelfire.com|allugamientu=Tegucigalpa|fechaaccesu=15 de setiembre de 2013|cita="Diputáu a l'Asamblea Nacional Constituyente por Francisco Morazán de 1980 a 1981. Candidatu a designáu na fórmula de Ricardo Zúñiga Agustinues pal periodu de 1982 a 1986"|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121004005908/http://www.honduraseducacional.com/Presidentes/Rafael%20Leonardo%20Callejas.htm|fechaarchivu=4 d'ochobre de 2012}}</ref>Mientres esti tiempu, "Callejas pasó a integrar la Comisión Política y a presidir el Comité Central del PNH, convirtiéndose n'unu de les cabeces visibles de la facción interna Unidá y Cambéu, qu'animaba l'empresariu [[Ricardo Maduro Joest]]...Darréu, Callejas activu una facción personalista, el Movimientu Nacional Callejista (Monarca), con vistes al so apueste presidencial."<ref name="Rafael Calleja Romero">{{cita web |url=http://www.cidob.org/es/documentacio/biografias_lideres_politicos/america_central_y_caribe/hondura/rafael_callejas_romero|títulu=Rafael Callejas Romero|autor=Fundación CIDOB |fecha=16 de xunu de 2011 |editorial=Roberto Ortíz de Zárate|allugamientu=Tegucigalpa|fechaaccesu=13 de setiembre de 2013|cita="Callejas pasó a integrar la Comisión Política y a presidir el Comité Central del PNH, convirtiéndose n'unu de les cabeces visibles de la facción interna Unidá y Cambéu, qu'animaba l'empresariu Ricardo Maduro Joest...Darréu, Callejas activó una facción personalista, el Movimientu Nacional Callejista (Monarca), con vistes al so apueste presidencial"}}</ref> == Candidatu presidencial == === Eleiciones de 1985 === En 1985, el pueblu hondureñu ye convocáu a [[Eleiciones xenerales d'Hondures de 1985|comicios xenerales]] pa escoyer a les nueves autoridaes que rexiríen los destinos del país. Pero'l Presidente Roberto Suazo Córdova amagó con perpetuase nel poder.<ref name="A cuenta de Eleiciones"/> "Cuando yá los partíos históricos preparar nes sos convenciones a proclamar los sos candidatos presidenciales." Hubo crisis institucional y cola mediación de la empresa privada, les centrales obreres, les fuercies armaes y la ilesia católica, buscóse una salida al problema esistente y aprobóse un mecanismu de votación llamáu “Alternativa B”. Con esti mecanismu, dexóse la participación de dellos candidatos d'un mesmu partíu y a la fin los votos sumaríense y l'institutu políticu que sacara más votos sería'l ganador.</ref> name="Biografía Rafael Leonardo Callejas"</ref> Nestes eleiciones compitieron por "los lliberales l'Inxenieru [[José Azcona del Fuexu]], los abogaos Óscar Mejía Arellano, José Efraín Bú Girón y [[Carlos Roberto Reina]], polos nacionalistes el Llicenciáu Rafael Leonardo Callejas, el Llicenciáu Juan Pablo Urrutia Raudales y l'Inxenieru Fernando Lardizábal Guilbert, presentándose amás les candidatures de los partíos Democracia Cristiana y PINU."<ref name="A cuenta de Eleiciones" /> Comprometíos a respetar esi arreglu pa non entorpecer el sistema democráticu empecipiáu en 1982, per esa única vegada nos partíos tradicionales fixéronse en xunto eleiciones internes y xenerales, ganándoles el lliberal Azcona Fuexu,<ref name="A cuenta de Eleiciones">{{cita web |url=http://old.latribuna.hn/2008/11/25/post10049690/|títulu=Rafael Callejas Romero|autor=La Tribuna d'Hondures|fecha=25 de payares de 2008|editorial=Redaición|allugamientu=Tegucigalpa|fechaaccesu=15 de setiembre de 2013|cita="...Comprometíos a respetar esi arreglu pa non entorpecer el sistema democráticu empecipiáu en 1982, per esa única vegada nos partíos tradicionales fixéronse en xunto eleiciones internes y xenerales..."|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131012014857/http://old.latribuna.hn/2008/11/25/post10049690/|fechaarchivu=12 d'ochobre de 2013}}</ref> anque foi'l Rafael Leonardo Callejas el que mayor númberu de votos llogró; "esautamente 189,000 papeletes de diferencia, suponiendo'l 42% del total, ente que [[José Azcona del Fuexu|José Azcona]], con solo'l 27% de los sufraxos totales foi proclamáu presidente.,<ref name="Presidentes d'Hondures ente'l sieglu XIX y el XX"> Con esti actu, esforcióse l'artículu 236 de la Constitución de la República que dicía entós daquella “ El presidente y trés designaos a la Presidencia van ser electos conxunta y direutamente pol pueblu, por simple mayoría de votos.</ref><ref name="Constitución de 1982">{{cita web |url=http://www.elheraldo.hn/var/ezflow_site/storage/original/application/f9c88492acb6cfa7y22950be1fbbe9ab.pdf|títulu=Constitución de 1982|autor=elheraldo.hn|fecha=25 de payares de 2008|editorial=elheraldo.hn|allugamientu=Tegucigalpa|fechaaccesu=15 de setiembre de 2013|cita="El presidente... van ser electos conxunta y direutamente pol pueblu, por simple mayoría de votos"}}</ref> Finalmente, el Llicenciáu Callejas "probó públicamente'l so desprendimientu políticu al aceptar la victoria de los sos oponentes nuna eleición anticonstitucional, buscando la salvación del acabante establecer orde constitucional, lo que obviamente llogróse…"<ref name="Personaxes:Rafael Leonardo Calleja Romero">{{cita web|url=http://redhonduras.hn/personajes/rafael-leonardo-callejas-romero/21651|títulu=Personaje:Rafael Leonardo Callejas Romero|autor=redhonduras|fecha=2013|editorial=redhonduras|allugamientu=Tegucigalpa|fechaaccesu=16 de setiembre de 2013|cita=}}</ref> === Eleiciones de 1989 === Pa les siguientes eleiciones, Rafael Callejas goció de nuevu col enfotu del Partíu Nacional. Les eleiciones internes pa la selección de candidatos pa les [[Eleiciones xenerales d'Hondures de 1989|eleiciones presidenciales]] de 1989, que se realizaron nel mes d'avientu, fueron puramente simbóliques. Rafael Leonardo Callejas, máximu líder del movimientu o corriente política interna del Partíu Nacional denominada Movimientu Nacional Rafael Callejas (MONARCA), axustó primeramente colos líderes de los otros movimientos dándo-yos una cuota de puestos nel aparatu estatal.<ref name="Partíu Nacional: refugu a les eleiciones internes">{{cita web |url=http://www.envio.org.ni/articulo/754|títulu=Partíu Nacional: refugu a les eleiciones internes|autor=Envio.org|fecha=|editorial=Redaición|allugamientu=|fechaaccesu=15 de setiembre de 2013|cita="Les eleiciones internes pa la selección de candidatos pa les eleiciones presidenciales de 1989, que se realizaron n'avientu de 1988, fueron puramente simbóliques. Rafael Leonardo Callejas, máximu líder del movimientu o corriente política interna del Partíu Nacional denominada Movimientu Nacional Rafael Callejas (MONARCA), axustó primeramente colos líderes de los otros movimientos dándo-yos una cuota de puestos nel aparatu estatal. "}}</ref> En 1989, Mientres éstes eleiciones, el llicenciáu Rafael Callejas enfrentó como'l so principal opositor a un mozu [[Carlos Roberto Flores]] Facussé del Partíu Lliberal, ex-ministru de la presidencia mientres el gobiernu de Roberto Suazo Córdova. D'alcuerdu al periodista, Juan Ramón Durán "esistíen" ente estos dos candidatos "mas coincidencies qu'estremes". "Dambos dirixentes políticos son nuevos...dueños d'una visión empresarial nel manexu de los intereses públicu y priváu, pragmáticos, respetuosos de la influencia castrense y norteamericana."<ref name="Personaxes:Rafael Leonardo Calleja Romero"/> Esto suxería que "l'orixe social y la proximidá idelogica de los candidatos"<ref>Honduras empecipiara'l cambéu? Por: Ernesto Paz Aguilar. Nueva Sociedá. Non 106. Abril 1990</ref>yera por igual, conservadora. A pesar de la semeyanza ente estos dos candidatos; la incapacidá y falta de lideralgu dientro del so propiu partíu del presidente saliente, Azcona Fuexu, "los braceos internos del Partíu Lliberal y la gastadura de dos periodos socesivos" de gobiernu lliberales "nuna década de crisis, según los aciertos de Rafael Leonardo Callejas nel manexu del so partíu y de la so campaña, llevaron a los lliberales a la derrota en 1989 y una victoria amplia del Partíu Nacional."<ref name="Honduras, un estáu nacional?">{{cita web |url=https://books.google.com/books?id=5mryOOsBS4kC&pg=PA131&dq=presidencia+de+rafael+leonardo+callejas&hl=en&sa=X&ei=Yho9UrGnF-LJiwLW44HoBw&ved=0CFQQ6AEwBg#v=onepage&q=presidencia%20de%20rafael%20leonardo%20callejas&f=false|títulu=Honduras, un estáu nacional?|autor=Arancibia C. Juan|fecha=2001|editorial=Editorial Guaymuras|allugamientu=Tegucigalpa|fechaaccesu=15 de setiembre de 2013|isbn=99926-15-98-2|cita="Nuna década de crisis, según los aciertos de Rafael Leonardo Callejas nel manexu del so partíu y de la so campaña, llevaron a los lliberales a la derrota en 1989 y una victoria amplia del Partíu Nacional."}}</ref> "A la fin de la guerra eleutoral, “Callejas llogró alredor de 52% de los votos, los lliberales 43% y el restu partir ente'l PINU-SD con 1.8% y la Democracia Cristiana con 1.4 per cientu...El trunfu de Callejas esplicar pol fracasu de los dos gobiernos lliberales pa remanar la crisis económica del país y atenuar les condiciones de desemplegu y probeza de la mayoría de la población. La población" buscaba "en Callejas una alternativa."<ref>Arancibia Córdova, Juan. 1990. “Honduras: eleiciones y democracia.” Secuencia: revista d'historia y ciencies sociales nueva dómina 17: 111-118 (mayu-agostu 1990). </ref><ref name="Honduras: Eleiciones presidenciales y llexislatives (1980-2009)">{{cita web|url=http://americo.usal.es/oir/opal/eleiciones/Elecc_Honduras_Oteru.pdf|títulu=Honduras: Eleiciones presidenciales y llexislatives (1980-2009)|autor=Patricia Otero Felipe|fecha=2009|editorial=Redaición|allugamientu=Universidá de Salamanca|fechaaccesu=15 de setiembre de 2013|cita=}}</ref>Según l'historiador, Juan Arancibia la victoria de "Rafael Leonardo Callejas, deber a qu'esti candidatu "recurrió na so campaña a novedoses téuniques de marketing, reestructuró y dinamizó el so partíu y presentóse atendiendo a los puntos más sensibles de la opinión pública:la crisis económica y la salida de la Contra" nicaragüense.<ref name="Honduras, un estáu nacional?"/> == Presidencia (1990-1994) == === Economía === El presidente electu, Rafael Leonardo Calleja Romero recibió de parte de los anteriores gobiernos lliberales, a un país somorguiáu nuna fonda crisis económica. Con esti panorama descuayante, al nuevu mandatariu tocólu face-y frente a los retos d'una Hondures con un déficit fiscal, déficit comercial, desemplegu masivu, según el fechu de qu'esta nación , fuera declaráu "non elegible" pa préstamos y demás ayudes financieres per parte d'organismos creiticios internacionales, esto, ente otros tantos problemes d'orde económicu.<ref name="redhonduras_1">redhonduras (2013). «Personaxes:Rafael Leonardo Calleja Romero». Tegucigalpa: redhonduras. Consultáu'l 16 de setiembre de 2013</ref> Foi por ello qu'en marzu de 1990, Callejas declaró qu'Hondures taba en "bancarrota" con una economía "mentirosa". Pa solucionar esta crisis, Callejas presentó al Congresu Nacional un paquete de lleis llamaes les Midíes del Ordenamientu Económicu basaes en "el modelu económicu neolliberal" el cual "nun dexa la regulación del Estáu nel mercáu o nos negocios o desenvolvimientu económicu del país."<ref>21 de xunetu de 2011 títulu=Economia Neolliberal [http://blog-universal.over-blog.es/article-economia-neolliberal-en-l'actualidá-79887036.html] títulu=Economia Neolliberal. Consultáu'l 21 de setiembre de 2013</ref>16 Les midíes económiques presentaes por Callejas fueron re-bautizaes pol Congresu Nacional de la República como Decreto Llei 18-90 del Ordenamientu Estructural de la Economía.<ref>scribd. Tegucigalpa: scribd que llevaron a Honduras a la devaluación [https://www.scribd.com/doc/49991361/CAUSES-QUE-LLEVARON-A-HONDURAS] títulu=Causes que llevaron a Honduras a la devaluación. Consultáu'l 22 de setiembre de 2013. «Decreto Llei 18-90 del Ordenamientu Estructural de la Economía»</ref> Estes fueron "encamentaes" a manera de presión polos organismos internacionales como'l Fondu Monetariu Internacional y l'Axencia Internacional pal Desenvolvimientu (AID) por qu'Hondures fora nuevamente elegible pa nuevos préstamos, lo cual yera unu de los oxetivos del presidente Callejas.<ref>Fundación CIDOB (16 de xunu de 2011). «Rafael Calleja Romero». Tegucigalpa: Roberto Ortíz de Zárate. Consultáu'l 13 de setiembre de 2013. «Callejas pasó a integrar la Comisión Política y a presidir el Comité Central del PNH, convirtiéndose n'unu de les cabeces visibles de la facción interna Unidá y Cambéu, qu'animaba l'empresariu Ricardo Maduro Joest...Darréu, Callejas activó una facción personalista, el Movimientu Nacional Callejista (Monarca), con vistes al so apueste presidencial»</ref> L'historiador Longino Magüeta, unu de los más severos críticos de Callejas y de la nueva llei asegura que "casi darréu dempués d'aprobáu'l "paquetazo"... empezaron a disparase los precios de numberosos artículos esenciales."18 Sicasí pa dalgunos, esto debió porque "los productores hondureños creyeron que la llibertá de mercaos implicaba'l consentimientu de los sos escesos como la variación escontra riba de los precios de los sos productos."<ref name="redhonduras_1">redhonduras (2013). «Personaxes:Rafael Leonardo Calleja Romero». Tegucigalpa: redhonduras. Consultáu'l 16 de setiembre de 2013</ref> Amás de l'alza de los precios, la nueva Llei traducir en "socesives devaluaciones de la moneda nacional, la Lempira - que dende 1920 caltuviera un tipu de cambéu fixu col dólar."<ref name="redhonduras_1">redhonduras (2013). «Personaxes:Rafael Leonardo Calleja Romero». Tegucigalpa: redhonduras. Consultáu'l 16 de setiembre de 2013</ref> Hubo "despidos masivos nel sector públicu y l'amenorgamientu del gastu social, castigó inevitablemente a estenses capes de la población yá de por sí cutíes poles faltes propies d'un país probe y con una repartida de rentes bien desequilibráu."..."provocando, yá nos primeros meses de l'alministración de Callejas, una fuerte contestación social que s'espresó en baturicios caleyeros y fuelgues sectoriales convocaes por unes organizaciones sindicales bien batalladores."<ref name="redhonduras_1">redhonduras (2013). «Personaxes:Rafael Leonardo Calleja Romero». Tegucigalpa: redhonduras. Consultáu'l 16 de setiembre de 2013</ref> A pesar de que'l presidente Callejas, empezó'l so mandatu con serios reveses depués de la implantación del so paquete económicu, y de rematar el so mandatu con un rendimientu bastante "discretu na macro economía, con una crecedera añal mediu de namái'l 1,5% del PIB",<ref>Fundación CIDOB (16 de xunu de 2011). «Rafael Calleja Romero». Tegucigalpa: Roberto Ortíz de Zárate. Consultáu'l 13 de setiembre de 2013. «Callejas pasó a integrar la Comisión Política y a presidir el Comité Central del PNH, convirtiéndose n'unu de les cabeces visibles de la facción interna Unidá y Cambéu, qu'animaba l'empresariu Ricardo Maduro Joest...Darréu, Callejas activó una facción personalista, el Movimientu Nacional Callejista (Monarca), con vistes al so apueste presidencial</ref> los esfuercios realizaos pol presidente Callejas nel planu económicu, fueron reconocíos por dellos observadores. D'alcuerdu al escritor, Rodolfo Pastor Fasquelle, cuando Callejas llegó al poder en 1990, “les faltes yeren inmenses y cayérase na inercia". Según Fasquelle, Callejas "tuvo coraxe p'actuar en forma consecuente." Amás, diz Fasquelle, Callejas “sanió en forma profesional les finances del Estáu, lo cual yera necesariu; abrir el mercáu, quitó-y la mormeyera al aparatu granible, torgó que la especulación fórase-y de control; avanzó nel procesu de privatización; llogró una crecedera relativa... dexó un patrimoniu material sustancial.”<ref name="redhonduras_1">redhonduras (2013). «Personaxes:Rafael Leonardo Calleja Romero». Tegucigalpa: redhonduras. Consultáu'l 16 de setiembre de 2013</ref> Amás de llograr "la continuación de l'asistencia financiera internacional, lo cual, xuníu a les escelentes rellaciones cola potencia norteamericana, facilitó la condonación per Washington en setiembre de 1991 de 430 millones de dólares de delda billateral."<ref>Fundación CIDOB (16 de xunu de 2011). «Rafael Calleja Romero». Tegucigalpa: Roberto Ortíz de Zárate. Consultáu'l 13 de setiembre de 2013.</ref> Pa Alexis Gonzáles d'Oliva, Callejas ye "Posiblemente ...el primer gobernante que cuando asume la Presidencia de la República, tien mayor conciencia de los problemes nacionales, valoración de les dificultaes que frenaron la crecedera económica del país; y visiones clares de lo que se debe faer pa crear les bases pal desapegar, los riesgos que se deben correr, los axustes xurídicu burocráticos qu'había qu'introducir y los resultaos que podíen esperase." == Llogros == El so gobiernu tuvo importantes aciertos nos campos de la infraestructura (como por casu la construcción y meyora de carreteres), educación, salú, Modernización del Estáu y la creación del Fondu Hondureñu d'Inversión Social ('''FHIS''').<ref>http://www.angelfire.com/ca5/mas/presi/p057.html (República d'Hondures, Biografía de Rafael Leonardo Callejas)</ref> En 1991, asistió na ciudá de [[Guadalajara (Jalisco)|Guadalajara]], Méxicu pa la celebración de la '''I Cume Iberoamericana'''; al añu siguiente 1992, viaxó a Méxicu nuevamente, onde foi unu de los testigos de la firma de los Alcuerdos de Paz ente'l gobiernu d'[[El Salvador]] y la [[guerrilla]] del [[FMLN]]; Dempués viaxó a Washington, D.C. pa entrevistase col presidente d'Estaos Xuníos [[George Bush]] col fin d'axustar ayudes económiques a Hondures; Callejas tamién asistió a la '''II Cume Iberoamericana''' celebrada na ciudá de [[Madrid]] y a la '''III Cume Iberoamericana''' llevada a cabu na ciudá de Salvador de Bahia, en [[Brasil]].<ref>Biografía Rafael Leonardo Calleja Romero[http://www.mcnbiografias.com/app-bio/do/show?key=callejas-romero-rafael-leonardo]</ref> == Honores == * 1989 Doctor [[Honoris causa]] apurríu pola [[Universidá de Mississippi]]. * 1993 Doctor [[Honoris causa]] apurríu pola [[Universidá de Guadalajara]]. == Presidencia de FENAFUTH == Rafael Leonardo Callejas desempeñóse como presidente de la [[Federación Nacional Autónoma de Fútbol d'Hondures]] (FENAFUTH) mientres trece años, so la so direición, la selección nacional de fútbol clasificó a dos mundiales mayor Sudáfrica 2010 y Brasil 2014, ente la so participación a les Olimpiaes y a dellos mundiales xuveniles de fútbol, el so socesor ye'l catedráticu Alfredo Hawit.<ref>Artículu: Oficial: Alfredo Hawit electu presidente de Fenafuth hasta 2019. Diariu Diez.hn (21 de marzu de 2015). [http://www.diez.hn/laseleccion/824430-99/oficial-alfredo-hawit-electu-presidente-de-fenafuth-hasta-2019]</ref> == Acusaciones de corrupción == Darréu a la so Presidencia, Callejas ye acusáu en siete caso d'abusu de poder y malversación de fondos públicos. Mientres los dos periodos subsiguientes síguense-y los casos ensin que se-y atope culpabilidá. Nel añu 2005 el Congresu Nacional retira la llei por aciu la cual los expresidentes, ente otros ex-funcionarios, gociaben d'inmunidá. A otru día el ex-presidente Callejas preséntase voluntariamente a los xulgaos pa proceder colos sos xuicios. Darréu, ye atopáu inocente pol Poder Xudicial, recibiendo cartes de llibertá en tolos casos nos que se-y había incoado. N'avientu del 2015, los Estaos Xuníos solicita estradición de Callejas por acusaciones na [[Corte de Distritu de los Estaos Xuníos|Corte de Nueva York]] pol escándalu de corrupción na FIFA, denomináu "FIFA gate", por supuestos actos de corrupción por recibir sobornos xunto a Hawitt, pola cantidá de US$ 600,000.00 per parte de MEdiaWorld, pa la tresmisión esclusiva de los partíos de la Selección Nacional d'Hondures, utilizando bancos d'Estaos Xuníos, pal blanquéu del dineru y realizar transaiciones per mediu de Citibank Panamá. Foi estraditáu a los Estaos Xuníos el 14 d'avientu de 2015. La OABI oficialmente confirmó'l 15 d'avientu de 2015 que yá nun había fondos nes cuentes bancaries personales y empresariales del ex-presidente, polo cual presumir qu'esti les baleró na selmana que foi acusáu. Rafael Leonardo Callejas declaróse culpable ante un tribunal de Nueva York por combalechadura por crime entamáu y fraude electrónicu nel escándalu conocíu como 'Fifagate'. Callejas contrató los servicios del abogáu [[Manuel Retureta]] pa defendese de los cargos criminales d'asociación ilícita, fraude y llaváu de dineru. El 28 de marzu de 2016, Callejas declaró culpable de los cargos que se-y imputen.<ref>https://www.justice.gov/opa/file/796966/download</ref><ref>https://www.justice.gov/usao-edny/file/799016/download</ref> == Ascendencia == Esbozu del Árbol xenealóxicu de l'ascendencia de Rafael Leonardo Calleja Romero.<ref>Rosa, Marco Antonio. La Tegucigalpa de les mios alcordances, Editor Centro Téunicu Tipu-Litográfico Nacional, 1978. (páxina 88)</ref> {{ahnentafel-compact5 |style=font-size: 90%; line-height: 110%; |border=1 |boxstyle=padding-top: 0; padding-bottom: 0; |boxstyle_1=background-color: #fcc; |boxstyle_2=background-color: #fb9; |boxstyle_3=background-color: #ffc; |boxstyle_4=background-color: #bfc; |boxstyle_5=background-color: #9fe; |1= 1. Rafael Leonardo Calleja Romero |2= 2. Rafael Callejas Valentine |3= 3. Emma Romero |4= 4. Rafael Calleja Lozano |5= 5. Paula Valentine }} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{socesión| títulu=[[Ficheru:Coat of arms of Honduras.svg|25px|Hondures]] <br/>[[Presidente d'Hondures]]| periodu= [[27 de xineru]] de [[1990]] - [[27 de xineru]] de [[1994]] | predecesor= [[José Azcona del Fuexu]] | socesor= [[Carlos Roberto Reina Idiáquez|Carlos Roberto Reina]]| títulu2=[[Federación Nacional Autónoma de Fútbol d'Hondures|Presidente de FENAFUTH]]| periodu2= [[2011]] - [[2015]] | predecesor2= Jorge Abudoj Frixione | socesor2= [[Alfredo Hawit|Alfredo Hawit Banegas]]}} {{NF|1943|2020|Calleja Romero, Rafael Leonardo}} {{Tradubot|Rafael Leonardo Callejas}} [[Categoría:Economistes d'Hondures]] [[Categoría:Ministros y ministres d'Hondures]] [[Categoría:Políticos y polítiques d'Hondures]] [[Categoría:Presidentes d'Hondures]] [[Categoría:Presidentes de la Fenafuth]] [[Categoría:Persones de Tegucigalpa]] asjavbt3r5ev8d0rrllo3qgp9f98tn3 Jorge Córdova 0 156519 4376959 4113711 2025-06-17T14:43:27Z YoaR 37624 /* Anulacion d'amnistía y declaratoria d'estáu de sitiu */ 4376959 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Jorge Córdova''' {{nym}} foi un [[militar]] y [[políticu]] [[bolivia|bolivianu]], decimosegundu [[Presidente de Bolivia]] dende'l [[15 d'agostu]] de [[1855]] hasta la so cayida'l [[9 de setiembre]] de [[1857]]. Córdova carauterizar na [[historia de Bolivia]] por ser el presidente que perdonaba la vida a los sentenciaos a muerte, amás de ser el xenru y fiel siguidor de [[Manuel Isidoro Belzu]]. == Biografía == === Primeros años === {{VT|Campaña de Pacificación de Perú|Guerra contra la Confederación Perú-Boliviana|Guerra ente Perú y Bolivia}} Jorge Córdova nació na ciudá de [[La Paz]] el [[23 d'abril]] de [[1822]] (nesi entós perteneciente entá al [[Virreinatu de Perú]]). Córdova nació y surdió d'una familia d'orixe bien humilde de les clases baxes de [[Bolivia]] ensin padres conocíos. Fixo los sos estudios primariu y secundariu na escuela de San Francisco de la ciudá de [[La Paz]]. Siendo entá un [[adolescente]] ya ilusionáu col oficiu de ser [[militar]], Córdova decide adoptar la [[Militar|carrera de les armes]] al igual como lo fixeron munchos mozos (contemporáneos sos de la so mesma edá) mientres aquella dómina. Ye d'esa manera que l'añu [[1835]] (a la curtia edá de 13 años) Córdova se enlistó como [[soldáu]] nel [[exércitu bolivianu]] que nesos momentos atopar en camín a pacificar al [[Perú]] al mandu del [[Presidente de Bolivia]] d'esi entós [[mariscal]] [[Andrés de Santa Cruz]]. Col grau de [[soldáu]], Córdova participó per primer vegada nun combate na [[Batalla de Yanacocha]] ([[1835]]), combatiendo tamién na [[Batalla de Socabaya]] ([[1836]]) y na [[Batalla de Yungay]] en [[1839]] (esta postrera determinó definitivamente la cayida del mariscal [[Andrés de Santa Cruz]]). Mientres l'intre d'estes batalles, Córdova xubiera al grau de [[teniente segundu]] ([[subteniente]]) nel añu [[1838]]. En [[1840]] (a los sos 18 años d'edá) yá ostentaba'l grau de [[teniente primeru]] ([[teniente]]). === Batalla de Ingavi === {{AP|Batalla de Ingavi}} En [[1841]], l'[[Exércitu de Perú]] al mandu del so presidente [[Agustín Gamarra]] decide invadir [[Bolivia]] p'amestase [[territoriu|territorios]] [[bolivianu|bolivianos]]. Na defensa, sol mandu del [[Presidente de Bolivia]] d'esi entós [[mariscal]] [[José Ballivián]] el cual decide xunir a tolos [[bolivianu|bolivianos]] (que s'atopaben engarrando nesi momentu), axunta tropes de distintos partes del país y defenden valientemente el territoriu de la invasión [[peruana]], espulsando definitivamente a los [[peruanu|peruanos]] de [[Bolivia]] na denominada [[Batalla de Ingavi]]. Jorge Córdova participaría tamién nesta [[batalla]] y al rematar la mesma seria xubíu al grau de [[capitán]] (a los sos 20 años d'edá) l'añu [[1842]] pol so valor y comportamientu heroicu que Córdova llograra demostrar nel campu de batalla. === Carrera militar === Un par d'años dempués,en [[1844]], yá como [[capitán]] d'exércitu, Jorge Córdova casóse cola señorita [[Edelmira Belzú Gorriti]] (fía del entós [[coronel]] nesi momentu [[Manuel Isidoro Belzú]]). Dende esi intre, Córdova sería bien apegáu al so [[suegru]] tantu nel ámbitu [[familia]]r como tamién nel ámbitu [[políticu]]-partidariu. Nesti puntu, el déstacado [[historiador]] [[bolivianu]] [[Alcides Arguedas]] afirmaría munchos años dempués (en [[1929]]), que dambos homes (Belzú y Córdova) se entendian perbién mutuamente porque teníen el mesmu orixe yá que dambos nacieren y salieren de les clases baxes y [[probe]]s de [[Bolivia]]. El mozu Córdova, continuu col so [[carrera militar]], xubiendo de grau a grau nel escalafón castrense. En [[1845]], foi xubíu al rangu de [[mayor]] y en [[1848]] al rangu de [[teniente coronel]]. Cabo mentar qu'esi añu'l so suegru llegaba a la [[Presidencia de Bolivia]] por aciu un [[golpe d'estáu]] al presidente [[José Miguel de Velasco]] saliendo Belzú victoriosu na [[Batalla de Yamparáez]] de [[1848]]. == Eleiciones presidenciales de 1855 == [[Ficheru:ManuelIsidoroBelzu.jpg|right|300px|thumb|[[Manuel Isidoro Belzú]], [[Presidente de Bolivia]] ente [[1848]] y [[1855]].]] El [[12 de marzu]] de [[1855]], el [[Presidente de Bolivia]] d'esi entós [[Manuel Isidoro Belzú]], por aciu un [[decretu supremu]] convocó a eleiciones presidenciales nel país a realizase'l [[1 de mayu]] d'esi añu. === Candidatos === Pa les eleiciones d'esi añu, presentáronse trés candidatos. * Jorge Córdova (como candidatu oficialista del gobiernu y xenru del presidente Belzú) * [[José María Linares]] (incansable [[políticu]] opositor a Belzú) * [[Celedonio Ávila]] ([[militar]] col grau de xeneral con un ciertu lideralgu políticu). === Resultaos === Les resultancies demostraron que Jorge Córdova ganara les eleiciones con 9388 votos (67,9 %). En segundu llugar saliera Linares con 4119 votos (29,8 %) y en tercer llugar Ávila con apenes 300 votos (2,1 %). El ganador seria posesionado na presidencia pal [[15 d'agostu]]. El perdedores d'estes eleiciones, enxamás reconocieron el trunfu de Córdova y señalaben que les eleiciones yeren illegales y manipoliaes. A futuru, este sería una escusa más pa siguir conspirando contra'l nuevu gobiernu y pa siguir promoviendo más llevantamientos [[militar]]es y rebeliones populares en distintos partes del país. Sicasí la opinión pública xulgó que la so eleición foi válida ya indiscutible polo que se-y denominó tresmisión llegal. == Presidente de Bolivia (1855-1857) == Jorge Cordova foi posesionado como [[Presidente de Bolivia]] el [[15 d'agostu]] de [[1855]] a los sos 33 años d'edá. Cabo mentar que Cordova tuvo ente los presidentes más nuevos de [[Bolivia]] xunto al [[mariscal]] [[Antonio José de Sucre]], [[Germán Busch Becerra]] y [[Gualberto Villarroel]] El mesmu día que Córdova yera posesionado nel poder, el ex-presidente [[Manuel Isidoro Belzú]] foi nomáu [[embaxador]] de [[Bolivia]] n'[[Europa]], onde díes dempués de guardar l'actu de posesión del nuevu presidente, Belzú salió de [[Sucre]] con direición al so nuevu destín. === Ministros d'estáu === Nel so gabinete ministerial y el so círculu social, Córdova supo arrodiase de personaxes notables y destacables de la sociedá [[boliviana]]. <center> {| {{tablaguapa}} border="1" align="center" |- bgcolor="#ececec" ! Ministeriu !! Nome |- | Interior y Cultu|| '''[[Basilio Cuéllar]]''' |- | Rellaciones Esteriores ya Instrucción Pública || '''[[Juan de la Cruz Benavente]]''' |- | Facienda y Policía Material ||'''[[Miguel María d'Aguirre]]''' |- | Guerra ||'''[[José María Pérez de Urdininea]]''' |- |}</center> === Amnistía Xeneral === De primeres de la so xestión, el presidente Jorge Córdova trató de demostrar un respetu a toles llibertaes d'espresión y una tolerancia a les publicaciones de la [[prensa]] nacional. Pero una vegada que la [[prensa]] llogró la so llibertá pa publicar, esta empezó casi darréu a criticar toles midíes polítiques que'l gobiernu realizaba y los actos del presidente. Una de les primeres aiciones que tomó Córdova mientres el so gobiernu, foi la de dar una amnistía xeneral (perdonazo) a tolos sos enemigos políticos. Pero a pesar que Córdova considerar entá, como enemigos de la patria, él deseyaba empezar la so xestión gobernando en paz y ensin revoluciones. Esta midida foi bien recibida polos sos opositores nel congresu tantu polos "Ballivianistas" (siguidores del ex-presidente [[José Ballivián]]) como asina tamién polos "Linaristas" (siguidores de [[José María Linares]]) anque en menor midida estos postreros. Amás de l'amnistía xeneral, Córdova derogó'l decretu qu'autorizaba al estáu bolivianu la confiscación de bienes inmuebles a les persones que cometíen delitos políticos, nesi entós. Con esti "Perdonazo Xeneral", munchos [[políticu|políticos]] que s'atopaben desterraos y exiliaos nel esterior por anteriores gobiernos, tornaron a [[Bolivia]] y hubo una allegría total en tola sociedá boliviana que creíen ver nel gobiernu de Córdova un nuevu aldu pa la esperada pacificación del país y una vida sele ensin revoluciones. Creó tamién en cada departamentu del país, cuerpos especiales coles mires de fomentar ya inspeicionar les distintes obres públiques que se realizaben. Estes xuntes inspeutores funcionarian siempres y cuando a la falta de xuntes municipales. == Rebeliones y llevantamientos militares == === Llevantamientu en Omasuyos === Pero Córdova apenes tuvo tiempu de mano a realizar el so trabayu de xestión, yá que dempués de pasar un mes de ser posesionado como presidente, la prensa escrita informaba nuevamente sobre l'apaición na frontera col [[Perú]], del incansable lluchador políticu [[José María Linares]]. Tien d'esclariase qu'esti personaxe pasó a la [[Historia de Bolivia]], como unu de los bien pocos políticos más obsesivamente empeñaos en llegar a la presidencia del país per cualesquier mediu y de toes toes. Dempués de perder nes eleiciones presidenciales, [[José María Linares]] saliera de [[Bolivia]] con direición al [[Perú]] a entamar la so revolución contra Córdova. El [[14 de setiembre]] de [[1855]] (un mes dempués), xunto a los sos siguidores ingresó a [[Bolivia]] pela frontera [[peruana]] y realizó un llevantamientu militar contra'l gobiernu del presidente Córdova na [[Provincia de Omasuyos]] del [[Departamentu de La Paz (Bolivia)|Departamentu de La Paz]]. El gobiernu al enterase d'esti llevantamientu, mandu una [[escuadrón]] de [[caballería]] (compañía) al mandu del comandante militar del [[Departamentu de La Paz (Bolivia)|Departamentu de La Paz]], xeneral Demetrio Molina, cola misión d'esbaratar la insurrección de [[José María Linares]] y los sos siguidores. Los "Linaristas", al enterase del acercamientu de les tropes de Molina, asustaos movilizáronse rápido escontra la población de [[Pucarani]]. El xeneral Molina algamar ende y dempués d'un curtiu combate con dellos refuerzos más que-y llegaren apocayá de La Paz, llogró entartallar fácilmente a los revoltosos en [[Pucarani]]. Magar perder el combate, el principal líder d'esta revuelta ([[José María Linares]]) llograra escapar escontra l'interior del país pa despintase temporalmente. Pero nun asocediera lo mesmo colos sos siguidores xefe y ayudante quien cayeren prisioneros. === Llevantamientu en Coro Coro === El [[18 de setiembre]] de [[1855]] (4 díes dempués de omasuyos), en [[La Paz]] otru grupu de '''"Linaristas"''' (siguidores de [[José María Linares]]) atacó'l [[Palaciu Quemáu|Palaciu de Gobiernu]], pero fueron refugaos y repelidos pola guardia presidencial na ''Calle Comerciu'' (una de les principales cais cercanes a la [[Plaza Murillo]]). El [[21 de setiembre]] de [[1855]] otru grupu de "Linaristas" pero esta vegada al mandu del coronel Mateo Belmonte y el so batallón, llevantáronse militarmente contra'l gobiernu del presidente Córdova na población de [[Coro Coro]] del [[Departamentu de La Paz (Bolivia)|Departamentu de La Paz]]. Pero equí cabo mentar qu'a diferencia del Llevantamientu de Omasuyos, el llevantamientu de Coro Coro foi más pequeña nel númberu d'homes. El gobiernu mando tropes a [[Coro Coro]] que llograron esbaratar fácilmente a los revoltosos. El coronel Mateo Belmonte (principal cabezaleru) llogró escapar al [[Perú]], pero munchos de los sos xefes cayeron presos. === Llevantamientu en Tarija === El [[26 de setiembre]] de [[1855]], el xeneral [[Celedonio Ávila]] (quien perdiera les eleiciones presidenciales saliendo en tercer llugar) llevantar na ciudá de [[Tarija]] en contra del gobiernu del presidente Córdova. Pa encalorar esti llevantamientu y pacificar [[Tarija]], el gobiernu mando al reximientu de [[caballería]] "Húsares" (unu de los reximientos más destacaos y prestixosos del país poles sos tarrecíes actuaciones en batalles). La resultancia final del combate terminó cola derrota de les fuercies rebalbes de Celedonio Ávila, quien asustáu, llogró escapase, evitando ser prindáu fuxendo a abellugase a l'[[Arxentina]], pero varios de los sos xefes cayeron presos. === Anulacion d'amnistía y declaración d'estáu de sitiu === Una vegada que'l gobiernu constatar d'estos llevantamientos militares en distintos partes del país, el congresu nacional declaró a la patria en peligru concediendo facultaes y poderes estraordinarios al [[poder executivu]]. Sicasí nel gabinete ministerial entainar n'anular el decretu d'amnistía xeneral que'l presidente Córdova promulgara selmanes antes. Les tropes gubernamentales poner en campaña y llograron esbaratar bien fácilmente a estes primeres revolucionaries. == Política económica proteicionista == Tocantes a economía refierse, Jorge Córdova siguió cola política proteicionista del so suegru [[Manuel Isidoro Belzú]], caltuvo'l monopoliu estatal sobre la [[minería]] a pesar del estancamientu d'esta actividá. El gobiernu de Córdova nun s'esmoleció mayormente de la [[minería]], calteniéndola como un monopoliu gubernamental, lo que traxo de resultes una crisis d'estancamientu d'esi importante rubro de la riqueza boliviana. Esto debíu tamién al poco tiempu que tuvo na presidencia (apena 2 años) amás de les constantes combalechadures golpistes y permanentes llevantamientos militares contra'l so gobiernu. A ello sumóse, mientres aquella dómina una fuerte reaición y crecedera de la economía llibrecambista qu'oldeaba cola rápida declinación de les obres d'artesanía y manufactura nacionales, empezando d'esa manera una crisis na producción nacional artesanal y testil local. == Batalla de Cochabamba y Cayida de Córdova == === Llevantamientu en Oruro === [[Ficheru:José María Linares.jpg|thumb|400px|right|[[José María Linares]] foi un [[políticu]] [[bolivianu]] con un empeñada obsesión en llegar a la presidencia del país per cualesquier mediu y de toes toes. En [[1857]] llogró derrocar al presidente Jorge Córdova.]] N'agostu de [[1857]], Jorge Córdova treslladárase a la ciudá de [[Sucre]] pa dar el so mensaxe presidencial a la nación n'homenaxe al [[6 d'agostu]] (día de la fundación del país). Apenes pasara un mes cuando en [[setiembre]] d'esi añu, el incasable lluchador políticu [[José María Linares]] volvió apaecer na vida política. El [[9 de setiembre]] de [[1857]], Linares se autoproclamó na ciudá d'[[Oruro]] como'l nuevu [[Presidente de Bolivia]], llevantándose militarmente xunto a los sos siguidores contra'l gobiernu del presidente Córdova. Esta vegada, Jorge Córdova punxo en marcha al so exércitu (que s'atopaba na ciudá de [[Sucre]]) y partió de viaxe camín de la ciudá d'[[Oruro]] coles mires d'esbaratar el movimientu subversivu de Linares y los sos siguidores. El mesmu presidente Córdova en persona púnxose a la cabeza de les sos tropes pa dirixiles, pos con esta aición, Córdova quixo acabar d'una vegada por toes con tolos llevantamientos militares que se tuvieren xenerando mientres tol so gobiernu y los cualos yeren fomentaos por Linares. Cuando [[José María Linares]] enteróse sobre l'aproximamientu de Córdova a [[Oruro]], salió d'aquella ciudá xunto a los sos siguidores el [[17 de setiembre]] y partió de viaxe camín de la ciudá de [[Cochabamba]] llevándose consigo tol [[armamentu]] de les guarniciones militares (cuarteles) d'[[Oruro]]. Pos cabo mentar que Linares tenía un gran sofitu en [[Cochabamba]]. Nel camín, Linares atopar con delles pequeñes fuercies gubernamentales a les cualos ganar fácilmente ensin esfuerciu dalgunu. Linares llegó a Cochabamba el [[21 de setiembre]] de [[1857]] y una gran masa de la población cochabambina salió al so alcuentru pa recibi-y. Un boletín del periódicu paceño '''"La Dómina"''' de [[La Paz]], copio'l reporte d'un diariu [[Cochabamba|cochabambino]] rellatando lo qu'asocediera en [[Cochabamba]] mientres aquella xornada: {{Cita|"La entrada a la ciudá (de [[José María Linares]]) foi solemne, como nun puede describise. La Capital del mundu nun rexistra nes sos páxines d'oru l'entusiasmu de los [[romanu|romanos]], cuando coronaben a los sos héroes, nin [[Esparta]] guardó nunca un espectáculu más sublime como'l que [[Cochabamba]] manifestó al exércitu del pueblu, d'esti pueblu encadenáu por nueve años ([[1848]]-[[1857]]). Sobre'l [[ríu]] taba arrexuntada un inmensu ensame del pueblu, de dambos sexos: apenes apaeció'l [[Presidente de Bolivia|nuevu señor Presidente de la República]] cortexáu polos xefes del exércitu y vecinos notables de la ciudá, llanzáronse toos sobre él con aclamaciones, vives y berros del más encesu patriotismu. Foi tanta l'ensame, que con dificultá se pudo abrir pasu por concluyir la marcha. Proclamó-yos y llamó a palaciu, pa nun retardar l'apuerto" "Deque enfusó a la cai que conduz a la plaza principal, les señorites cochabambinas punxéronse de pies nos balcones y ventanes pa prodigar misturas de flores y agües de golor (arumes) a los pernomaos ciudadanos (Linaristas), qu'entraben enarbolando l'estandarte de la llibertá. Nel palaciu cochabambino, los señores recibieron ente los sos brazos a los llibertadores". Y Linares, dende'l balcón, fala al [[exércitu]] y al [[pueblu]]:" "Les sos pallabres, -sigui cuntando'l Boletín,- llenes d'unción, arrancaes de l'[[alma]] pol patriotismu más enraigonáu, producieron tal impresión que, los que lu arrodiaben, vieron bien llueu correr les [[llárima|llárimes]] nes sos mexelles enceses. Habríase creyíu por un momentu que yera [[Napoleón Bonaparte]] qu'arengaba a los soldaos de la [[Francia]]. Concluyíu esto, los [[artesanu|artesanos]] volvieron abrazalo, a besa-y les manes y los pies"|Periódicu '''LA DÓMINA''' de [[La Paz]] ([[21 de setiembre]] de [[1857]]).}} === Batalla de Cochabamba de 1857 === Cuando'l presidente Jorge Córdova llegó a la ciudá d'[[Oruro]], ende enteróse de que Linares partiera camín de [[Cochabamba]]. Ye entós que Córdova decide siguilo y da-y alcuentru na Llajta. Jorge Córdova llegó coles sos tropes a les cercaníes de [[Quillacollo]] na nueche del [[25 de setiembre]] de [[1857]], pero decidió dar folgó a les sos tropes (que colaren dende [[Sucre]] y [[Oruro]]) y atacar a otru día. Mentanto na plaza principal, la población cochabambina ayudara a los '''"Linaristas"''' a armar barricaes (costales d'[[arena]]) bloquiando les principales cais cercanes a la [[Plaza 14 de setiembre]] (plaza principal de la ciudá). Cabo mentar tamién que al mandu d'estes barricaes atopaben el coronel [[Plácido Yañez]] quien años dempués (en [[1861]]) protagonizaría les tarrecibles Matanzas de Yañez y el coronel [[Mariano Melgarejo]] (futuru [[Presidente de Bolivia]] [[1864]]-[[1871]]). A otru día, [[26 de setiembre]] de [[1857]], les tropes gubernamentales del presidente Jorge Córdova ingresaron a [[Cochabamba]] y atacaron les barricaes tratando d'ingresar a la [[Plaza 14 de Setiembre]], pero los sos esfuercios fueron inútiles yá que fueron constantemente refugaos polos '''"Linaristas"''' y el pueblu armáu. Córdova mandu al so [[caballería]] pero al igual que los sos otros intentos tamién foi envano. La batalla enllargar mientres 3 díes siguíos. A la fin, bien exhaustas de combatir, les tropes gubernamentales fueron ganaes y Jorge Cordova tuvo que fuxir de [[Cochabamba]] volviendo nuevamente a [[Oruro]] con delles pocoñines tropes entá lleales a la so persona. Naquella ciudá, un batallón so sulevar contra él y amás enteróse de que les ciudaes de [[La Paz]] y [[Sucre]] tamién se llevantaren a favor de [[José María Linares]]. A partir d'esi momentu, Jorge Córdova ye dafechu derrocáu y decide autoexiliarse nel esterior, fugando al [[Perú]] pa protexer la so propia vida. Meses dempués, dende'l so exiliu na ciudá d'[[Arequipa]], Córdova realizaría un manifiestu al pueblu [[bolivianu]] refiriéndose al so derrocamientu de la siguiente manera: {{Cita|"Si Bolivia incúlpame, de neglixencia o de xuveniles errores, confieso que metanes la depravación de costumes, difícil yera que la conducta del mandatariu fora irreprensible, pos nel centru d'una riega de corrupción, a toos arrampuña'l so ímpetu"|Jorge Córdova, Ex [[Presidente de Bolivia]] [[1855]]-[[1857]] ([[Arequipa]]-[[Perú]], [[1858]]).}} Según el [[historiador]] [[bolivianu]] [[Alcides Arguedas]], este afirmaría años dempués que la cayida de Córdova foi fatal y solo confirmaría les predicciones que tuvo l'ex presidente Belzú sobre'l so nuevu xenru Córdova nel añu [[1855]]. Hores antes de partir de viaxe como embaxador camín d'[[Europa]], Belzu agoró-yos secretamente a los sos siguidores y díxo-yos lo siguiente refiriéndose al recién presidente posesionado Jorge Córdova. {{Cita|"Ende déxo-yos a esi (Jorge Córdova); pero nun va durar..."|[[Manuel Isidoro Belzú]], [[Presidente de Bolivia|Ex Presidente de Bolivia]] [[1848]]-[[1855]] ([[La Paz]]-[[Bolivia]], [[15 d'agostu]] de [[1855]]).}} == Asesinatu == Mientres el gobiernu del presidente [[José María de Achá]], Cordova tornó a [[Bolivia]], por cuenta de una amnistía, pero cayó en manes del coronel [[Plácido Yañez]], quien lo acusó de tar supuestamente conspirando en contra del gobiernu d'[[José María de Achá|Achá]] y mandar a prindar a la so casa'l cual atopábase nel barriu de San Jorge de la ciudá de [[La Paz]]. Mientres s'atopaba arrestáu na prisión, Cordova foi asesináu'l [[23 d'ochobre]] de [[1861]] por órdenes del coronel [[Plácido Yañez]], xunto a otru mediu centenar de deteníos, onde la [[Historia de Bolivia]] denominó a esti horrible acontecimientu como les '''Matanzas de Yañez o Matanzas de Loreto'''. Dos díes depués, el Gobiernu bolivianu pretendió llegalizar esti asesinatu, condergando a muerte al yá fináu ex presidente Córdova, nuna pantomima de Conseyu de Guerra, so l'acusación d'alta traición. == Personalidad == Jorge Córdova foi nel so tiempu un brillante nuevu [[militar]] d'estatura mediana, pelos de color oro y güeyos celestes, nos que se revelaba la bondá de la so alma arrogante y de índole apacible. Na so vida personal, Jorge Córdova taba casáu con [[Edelmira Belzu Gorriti]], una de les más pernomaes y virtuoses dames de la ciudá de [[La Paz]] y fía del ex-presidente [[Manuel Isidoro Belzú]]. {{socesión |títulu=[[Ficheru:Coat of arms of Bolivia.svg|70px|center]][[Presidente de Bolivia]] | periodu= [[15 d'agostu]] de [[1855]] - [[9 de setiembre]] de [[1857]] | predecesor= [[Manuel Isidoro Belzú]] | socesor= [[José María Linares]] }} == Ver tamién == * [[Presidentes de Bolivia]] == Bibliografía == * Historia de Bolivia (4ª edición), editorial Gisbert. * BETHELL, Leslie: Historia d'América Llatina: América Llatina independiente (1820-1870). (Barcelona: Crítica, 1991). == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1822|1861|Cordova, Jorge}} {{Tradubot|Jorge Córdova}} [[Categoría:Persones de La Paz]] [[Categoría:Asesinatos en Bolivia]] [[Categoría:Políticos y polítiques de Bolivia]] [[Categoría:Presidentes de Bolivia]] [[Categoría:Historia de Bolivia]] [[Categoría:Militares de Bolivia]] qv5gelb3z19xtl92knl3d5i2hhyr6re Kjell Eugenio Laugerud García 0 156576 4376908 4317036 2025-06-17T14:31:13Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá cartera => dicha cartera 4376908 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Kjell Eugenio Laugerud García''' {{nym}} foi un [[militar]] y [[políticu]] [[Guatemalianos|guatemalianu]], [[Presidente de Guatemala|presidente del so país]] de 1974 a 1978.{{harvnp|Kjell Laugerud|2009|p=}} El so periodu presidencial —asocedíu mientres la [[Guerra Civil de Guatemala]]— carauterizar por ser más tolerante escontra la oposición —que se reforzó considerablemente—, pol so eficiente respuesta ante'l desastre del [[terremotu de Guatemala de 1976|terremotu del 4 de febreru de 1976]] y por una medría na esplotación petrolera na [[Franxa Tresversal del Norte]]. Nos últimos díes del so gobiernu produció la [[masacre de Panzós]] na xurisdicción de la Franxa Tresversal del Norte, cuando elementos del exércitu repelieron violentamente una manifestación pacífica de llabradores al sentise atacaos por estos postreros. == Biografía == [[Ficheru:Kjell Laugerud.png|miniaturadeimagen|200px|Laugerud García en 1951.]] [[Ficheru:MLN Logo.svg|miniaturadeimagen|200px|Logo del [[Movimientu de Lliberación Nacional (Guatemala)|Movimientu de Lliberación Nacional]], partíu políticu anticomunista que sofitó la candidatura presidencial del xeneral Laugerud García.{{harvnp|Elías|2009|p=}}]] De padre [[Noruega|noruegu]] y madre guatemaliana, na so carrera militar ocupó importantes cargos, como la direición de la [[Escuela Politéunica de Guatemala|Escuela Politéunica]], la agregaduría militar na embaxada del so país en [[Washington DC|Washington]] ([[Estaos Xuníos]]) y la xefatura del Estáu Mayor del Exércitu. Mientres la presidencia de [[Carlos Arana Osorio]] (1970-1974), foi xubíu a xeneral y nomáu [[Ministeriu de la Defensa Nacional de Guatemala|Ministru de la Defensa]]. En marzu de 1974 foi candidatu nes [[Eleiciones xenerales de Guatemala de 1974|eleiciones presidenciales d'esi añu]] pol [[Movimientu de Lliberación Nacional (Guatemala)|Movimientu de Lliberación Nacional]] y foi designáu presidente pol [[Congresu de la República de Guatemala]] en xunetu del mesmu añu al pasar a la segunda vuelta eleutoral xunto al candidatu de la [[Democracia Cristiana Guatemaliana]], el xeneral [[Efraín Ríos Montt]]{{refn|group=lower-alpha|La constitución política de Guatemala contemplaba qu'en casu de nun haber mayoría absoluta nes eleiciones xenerales, el Congresu de la República yera la entidá encargada d'escoyer al nuevu presidente.{{harvnp|Elías|2009|p=}}}} El so nomamientu foi impugnáu pola oposición, que cuestionó la llegalidá del procesu eleutoral.{{harvnp|Elías|2009|p=}} == Gobiernu (1974-1978) == === Gabinete === El gabinete de Laugerud García tuvo conformáu por persones altamente competentes y respetaes: * Ministru de rellaciones esteriores: llicenciáu [[Adolfo Molina Orantes]]. Reconocíu xurisconsultu a nivel internacional, quien yá fuera canciller de Guatemala en 1958. * Ministru de gobernación: xeneral [[Leonel Vassaux]]. Amigu personal de Laugerud. * Ministru de la defensa: xeneral Fausto Rubio. Yá fuera nomáu pa esta cartera nel gobiernu de Arana Osorio. Yera amigu personal de Laugerud y fuera el so xefe d'Estáu Mayor cuando ésti foi ministru de la defensa mientres el gobiernu de Arana Osorio. * Ministru de finances: Jorge Lamport. Siguió nel puestu, pos yera'l ministru de finances del gobiernu de Arana Osorio. Foi probablemente'l funcionariu más competente del gobiernu de Arana. * Ministru d'economía: Eduardo Palomo. Hasta entós presidente del Bancu de Guatemala, y quien yá sirviera como viceministru de dicha cartera. * Ministru de comunicaciones: Gustavo Anzueto. Anzueto yá fuera ministru de comunicaciones nel gobiernu de Arana Osorio. Miembru del partíu [[Movimientu de Lliberación Nacional (Guatemala)|Movimientu de Lliberación Nacional]]. * Ministru d'agricultura: Roberto Zachrisson. Miembru activu de la Unión Nacional del Agru (UNAGRO). * Ministru de salú pública: Dr. Julio Castillo Sinibaldi. Hasta entós xefe de ciruxía del hospital militar. * Ministru d'educación: Guillermo Putzeys, de tan solo 38 años d'edá, y quien entós yera'l decanu de la Facultá d'Humanidaes de la [[Universidá de San Carlos de Guatemala]] * Ministru de trabayu: Daniel Corzu de la Roca Secretariu de rellaciones públiques: Roberto Girón Lemus, quien yera entós editor del periódicu ''La Nación''. Mientres el gobiernu del xeneral Arana Osorio redactó dellos discursos pal presidente. Tamién participara nos gobiernos de [[Juan José Arévalo]] y [[Jacobo Arbenz]].{{harvnp|Departamentu d'Estáu|2005|p=1}} === Terremotu de 1976 === {{AP|Terremotu de Guatemala de 1976}} <div style='font-size:0.9em'> {| {{tablaguapa}} align="left" width=17% |- | <center> [[Ficheru:Film Reel.svg|50px]]<br /> Documental fílmico ''Terremotu en Guatemala''<br/> Guatemala, 4 de febreru de 1976:<br /> {| {{tablaguapa}} width=95% |- ! Enllaz !! Descripción |- | {{Enllaz rotu|1=Terremotu en Guatemala de 1976 |2=http://villagt.com/terremotu-en-guatemala-1976.html |date=October 2024 |bot=InternetArchiveBot }} || Documental sobre los efeutos del terremotu que solmenó a Guatemala el 4 de febreru de 1976. |} |} </div> Mientres la so xestión gubernamental asocedió'l [[Terremotu de Guatemala de 1976|terremotu del 4 de febreru de 1976]], que xeneró una crisis ensin precedentes nel país.<ref group=lower-alpha >Hubo cerca de veintitresmil muertos, setenta y cinco mil mancaos y más d'un millón de damnificados; coles mesmes, la infraestructura del país sufrió severos daños.</ref><ref name=youtube>{{cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=B3lLYtBi9f4 |títulu=Terremotu de Guatemala en 1976, imáxenes reales|autor=Julio Lanuza |fechaaccesu=14 de xunetu de 2014}}</ref> La zona más afeutada pol terremotu cubría alredor de 30000 km², con una población de 2.5 millones de persones. Aproximao doscientos cincuenta y ocho mil cases fueron destruyíes, dexando a cerca de 1.2 millones de persones ensin llar. 40% de la infraestructura hospitalaria nacional foi destruyida, ente qu'otros centros de salú tamién sufrieron daños sustanciales. Col fuerte sofitu de donaciones internacionales, y a diferencia de asoceder col presidente [[Manuel Estrada Cabrera]] tres los [[Terremotu de Guatemala de 1917|terremotos de 1917-18]], Laugerud García demostró ser un alministrador capaz, recuperando'l país nuna forma eficiente y animando a la población col lema ''¡Guatemala ta de pies!'' Magar hubo serios casos de corrupción mientres la reconstrucción, pa cuando apurrió'l poder al so socesor, la infraestructura taba recuperada y en diez años yá nun había muertes de la destrucción.<ref name=prensa >{{cita publicación |publicación=Numberosos periódicos guatemalianos consultáu na [[Biblioteca Nacional de Guatemala#Hemeroteca Nacional de Guatemala|Hemeroteca Nacional de Guatemala]]: [[La Hora (Guatemala)|La Hora]], El Gráficu, La Nación, [[El Imparcial (Guatemala)|El Imparcial]] y [[Prensa Libre]]|fecha=febreru de 1976 a xunetu de 1978}}</ref> Años dempués refirió qu'inda tenía velees sobre'l terremotu de 1976.<ref name=teleprensa >{{cita publicación |publicación=Teleprensa|títulu=Entrevista col ex-presidente Lauguerud|añu=1990}}</ref> {{imaxe múltiple |posición_tabla=center |direición=horizontal |anchu= |títulu =Terremotu del 4 de febreru de 1976 |testu = Dalgunes de les imáxenes de los efeutos del catastróficu terremotu. L'ayuda internacional foi recibida casi de momentu y l'alministración eficiente del xeneral Laugerud García dexó un rápida recupación del país. |posición =enriba |semeya1=GuateQuake1976HotelTerminalA.jpg|anchu1=150|testu1=Hotel Terminal, na zona 4 de la [[Ciudá de Guatemala]]|alineación_texto1=center |semeya2=QuiriguaPostEarthquakeRepairsStela.jpg|anchu2=150|testu2=Cercu [[Escritura maya|maya]] en [[Quiriguá]]|alineación_texto2=center |semeya3=GuateQuake1976CiudadFoundationFailures.jpg |anchu3=200|testu3=Vista aérea de la ciudá de Guatemala|alineación_texto3=center |semeya4=GuateQuake1976Ciudá50.jpg|anchu4=150|testu4=Cases d'adobe tres el terremotu|alineación_texto4=center |semeya5=GuateQuake1976BentRailsA.jpg|anchu5=175|testu5=Rieles de FEGUA doblaos|alliniación_testu5=center }} === Guerra Civil de Guatemala === {{AP|Guerra Civil de Guatemala}} {{caxa de cita|anchu=15%|''Guatemala ta mancada... ¡pero non de muerte!''|Laugerud García<br />4 de febreru de 1976}} Pa combatir a la guerrilla, Laugerud recurrió a la declaración del [[estáu de sitiu]]; los efeutos del mesmu sintiéronse en tolos estratos sociales. Por casu, cuando en 1974 el dramaturgu [[Hugo Carrillo (artista)|Hugo Carrillo]] montó la obra [[Hugo Carrillo (artista)#El Señor Presidente|El Señor Presidente]], basada na novela de [[Miguel Ángel Asturies]], tuvo que faelo sol pseudónimu ''Franz Metz'', y la policía xudicial llegó a preguntar pola direición d'Asturies, que finara meses antes en Madrid, España.{{harvnp|Shillington|2002|p=58}} ==== Asesinatu de Mario López Larrave ==== Mientres el gobiernu de Laugerud García la represión que Arana Osorio efeutuara sobre los sindicatos guatemalianos amenorgóse considerablemente, y éstos empezaron a reorganizase. En marzu de 1976, formóse'l Comité Nacional d'Unidá Sindical (CNUS), y unu de los principales asesores de la incipiente entidá foi'l llicenciáu Mario López Larrave, ex decanu de la Facultá de Derechu de la [[Universidá de San Carlos de Guatemala]], miembru del Conseyu Cimeru Universitariu, en representación de Colexu d'Abogaos y Notarios de Guatemala y collaborador na formación de numberosos sindicatos, siempres amparáu na Constitución de la República y nel Códigu de Trabayu.<ref name=memoria>{{cita web |url=http://www.archivohistoricopn.org/media/cita/Capitulo-IV-M_A_A_S/Cita-5-6-7-10-44.pdf |títulu=Memoria del Silenciu |fechaaccesu=12 de xunetu de 2014 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140714203017/http://www.archivohistoricopn.org/media/cita/Capitulo-IV-M_A_A_S/Cita-5-6-7-10-44.pdf |fechaarchivu=14 de xunetu de 2014}}</ref> López Larrave foi asesináu'l 8 de xunu de 1977, cuando salía de la so oficina; el so sepelio foi la primer manifestación masiva de refugo al terror en Guatemala. Irónicamente, tres la muerte de López Larrave, produzse la fuelga del Inxeniu Panteleón, que modificó pa siempres la historia sindical de la Mariña Sur de Guatemala.<ref name=memoria /> ==== Masacre de Panzós ==== {{AP|Masacre de Panzós}} El 29 de mayu de 1978, l'alcalde de [[Panzós]] citara a los dirixentes llabradores del llugar pa responder a les demandes y resistencia del pueblu tocantes a los desallugos de les sos tierres per parte de finqueros, autoridaes llocales, y militares a favor de los intereses económicos de la compañía Esplotaciones Mineres de Izabal ([[EXMIBAL]]), amás de la esplotación minera d'otros minerales pola empresa Transmetales, S.A.<ref name=panzos>{{cita web |url=http://noticiascomunicarte.blogspot.com/2013/05/morrer-pa-ganar-la vida.html|títulu=Morrer pa ganar la vida |fechaaccesu=29 de xunetu de 2014}}</ref>{{refn|group=lower-alpha|Otra de les amenaces d'esi entós pa los propietarios llabradores yeren los proyeutos d'esplotación y esploración de petroleu: Exxon, Shenandoah y los contratos de Hispanoil y Getty Oil, al igual que la necesidá d'espansión territorial de dos megaproyeutos d'esa dómina: la Franxa Tresversal del Norte y la [[Planta Hidroeléctrica Chixoy]]{{harvnp|Solano|2008|p=18}}}} El destacamentu de les [[Fuercies Armaes de Guatemala]] en [[Panzós]] ([[departamentu d'Alta Verapaz]]) perpetó l'ametrallamientu de los indíxenes manifestantes [[mayes kekchís]] como parte de la política contrainsurgente del gobiernu, qu'utilizaba al exércitu pa compensar esti tipu de protestes, indicándo-y a los soldaos que los llabradores yeren ''insurxentes comunistes''. Fueron asesinaos siquier cincuenta y tres indíxenes (ente homes, muyeres y neños), y siquier 47&nbsp;quedaron mancaos, acusaos de collaborar coles fuercies guerrilleres opuestes al gobiernu nesa rexón. Casi tolos cadabres fueron soterraos nuna fuesa común con un tractor, nun intentu de «[[desapaición forzada de persones|sumilos]]». Nos díes siguientes, delles decenes de cadabres fueron vistos en distintes poblaciones a lo llargo del [[ríu Polochic]].{{harvnp|Elías|2009|p=}} === Política esterior === ==== Conflictu por Belice ==== Debíu al conflictu pola soberanía de [[Belize]], amontáu pola insistencia del [[Fuercies Armaes de Guatemala|Exércitu de Guatemala]] y de miembros de la estrema derecha del país, el presidente Laugerud García solicitó al canciller, [[Adolfo Molina Orantes]], qu'aportunara en resolver el conflictu pela vía diplomática con Inglaterra. Molina Orantes, pela so parte, sentía qu'adquirir el territoriu beliceño nun lu convendría a Guatemala nesi momentu, nin la ayudar a resolver nengunu de los sos problemes económicu y social. Magar la so reticencia, y a pidíos por miembros del exércitu y de la derecha por qu'arrenunciara a la cancillería, Molina Orantes trabayó na resolución del conflictu. En 1977, representantes d'[[Inglaterra]] y de Guatemala axuntar na Ciudá de Guatemala pa una ronda de plátiques sobre la situación de Belice, nesi entós inda una colonia británica reclamada por Guatemala. La única resultancia positiva de les xuntes foi un comunicáu conxuntu nel que dambos países comprometer a amenorgar les tensiones na frontera común de dambos territorios. Sicasí, unos díes dempués, el xefe de la delegación británica, Ted Rowlands, dixo que les tropes qu'Inglaterra unviara pa protexer el so territoriu nun seríen removíes, a lo que'l presidente Laugerud García retrucó diciendo que la presencia de tropes ingleses en Belice yera un actu d'agresión contra Guatemala.{{harvnp|Facts of Life News|1977|p=1}} Pero la situación internacional nun favoreció'l reclamu guatemalianu: Guatemala taba cada vez más aisllada diplomáticamente nel so reclamu territorial, una y bones munches naciones llatinoamericanu y caribeñu sofitaben la independencia de Belice. Inclusive, l'embaxador de los [[Estaos Xuníos]] ante les [[Naciones Xuníes]], Andrew Young, dixo que los Estaos Xuníos sofitaben la independencia del territoriu inglés, depués de caltenese neutral hasta entós.{{harvnp|Facts of Life News|1977|p=1}} ==== Visita de los reis d'España ==== En setiembre de 1977, los reis d'España, [[Xuan Carlos I]] y Sofía visitaron a Guatemala metanes una xira de bona voluntá per países d'América Llatina.{{harvnp|El País|1977|p=}} === Infraestructura === Amás de la recuperación del país del terremotu del 4 de febreru de 1976, el so gobiernu realizó la construcción d'importantes edificios públicos, como'l Teatru Nacional, que foi termináu mientres la so xestión presidencial. La ceremonia de tresferencia de mandu al so socesor, xeneral Lucas García, realizóse'l 1ᵘ de xunetu de 1978 y sirvió pa inaugurar les instalaciones del Teatru Nacional. ==== Franxa Tresversal del Norte ==== {{caxa de cita|«El gobiernu ta desenvolviendo una verdadera “tenada nacional” y anotó que “los aspeutos agrícoles quédense curtios tocantes a riqueza refierse: la zona petrolífera por excelencia, en Rubelsanto y rexones vecines, va constituyir conxuntamente cola esplotación niquelera de Izabal, el complexu mineru-petroleru más importante de Centro América. Ello ye que la mesma carretera, el desenvolvimientu total de la rexón, ta determináu pola necesidá de dotar de combustible a la [[EXMIBAL|planta de Níquel]] d'[[El Estor]].»|[[Jorge Carpio Nicolle]], Editorial de ''El Gráficu'', 31 de xunetu de 1976{{harvnp|Solano|2012|p=28}}}} En 1970 el gobiernu del xeneral [[Carlos Arana Osorio]] declaró una zona de desenvolvimientu agrariu pol decretu Núm. 60-70, creando oficialmente la [[Franxa Tresversal del Norte]] (FTN); na FTN taben incluyíos los conceyos: San Ana Huista, San Antonio Huista, Nentón, Jacaltenango, San Mateo Ixcatán, y Santa Cruz Barillas en [[Huehuetenango]]; [[Chajul]] y San Miguel Uspantán nel Quiché; Cobán, Chisec, San Pedro Carchá, Lanquín, Senahú, Cahabón y Chahal, en [[Alta Verapaz]] y la totalidá del departamentu d'[[Izabal]].»{{harvnp|Solano|2012|p=15}} Dende 1974, venía esplotándose crudu comercialmente nes cercaníes de la FTN arriendes de los descubrimientos realizaos poles petroleres Basic Resources y Shennadoah Oil, qu'operaben conxuntamente nel campu petrolero de Rubelsanto, [[Alta Verapaz]]. El 30 de xunetu de 1976, cuando Laugerud García llegó a visitar la cooperativa Mayalán nel sector d'[[Ixcán]], Quiché, que formárase apenes diez 12 años antes, dixo: «Mayalán ta asitiada nel visu del oru», dexando entever que la Franxa Tresversal del Norte yá nun sería dedicada a l'agricultura nin al movimientu cooperativista, sinón que sería utilizada por oxetivos estratéxicos d'esplotación de recursos naturales.{{harvnp|Solano|2012|p=18}}. Tres esa visita presidencial, dambes compañíes petroleres realizaron esploraciones en tierres de Xalbal, mui cerca de Mayalán nel [[Ixcán]], onde furaron el pozu «San Lucas» con resultancies infructuoses. Eses esploraciones, qu'abrieron el camín pa futuros esperimentos petroleros en [[Ixcán]], y el restu de la FTN, tamién fueron el principal motivu pa la construcción de la carretera de terracería que percuerre la Franxa. Shennadoah Oil, l'Institutu Nacional de Tresformamientu Agrariu (INTA) y el Batallón d'Inxenieros del Exércitu coordinar pa construyir esi corredor ente 1975 y 1979, lo qu'a lo postrero dexó que políticos, militares y empresarios poderosos de la dómina apoderar de munches de les tierres.{{harvnp|Solano|2012|p=19}}. === Petroleu === La llei d'hidrocarburos de 1975 tenía una visión nacionalista de la esplotación de recursos petroleros y garantizaba importantes beneficios económicos pal Estáu y pa la cúpula militar.{{harvnp|Collectif|2011|p=11}} === Educación === En 1976 confier-y al maestru sololateco [[Y. Antonio Romero]] la orde [[Francisco Marroquín]].<ref group=lower-alpha> Dientro del Maxisteriu de Guatemala ye la condecoración más alta que s'otorga a un educador</ref>Por ser el primer Maestru Rural condecoráu na historia del maxisteriu guatemalianu, el presidente Laugerud, benefició a [[Sololá]] col mayor númberu d'aules Butler, pa sustituyir toes aquelles escueles que fueren destruyíes pol [[Terremotu de Guatemala de 1976|terremotu de 1976]]. == Dempués del gobiernu == Foi asocedíu n'eleiciones fraudulentas pol xeneral [[Fernando Romeo Lucas-García]], del so mesmu partíu.{{harvnp|Elías|2009|p=}} Laugerud siguiera una serie de mandatos, empecipiaos mientres el gobiernu del xeneral Carlos Arana Osorio, que yeren frutu d'eleiciones fraudulentas y que dexaron al Exércitu caltener el poder mientres doce años, dando una apariencia de alternabilidad republicana. El métodu de socesión yera simple: el Ministru de la Defensa arrenunciaba y postulábase pa presidente; al ganar les eleiciones, el so nuevu ministru arrenunciaba y repitíase el procesu. El 23 de marzu de 1982, tres les eleiciones xenerales ganaes pol xeneral [[Angel Aníbal Guevara]], ex [[Ministeriu de la Defensa Nacional de Guatemala|Ministru de la Defensa]] del gobiernu de [[Fernando Romeo Lucas García|Lucas García]],<ref name=grafico >{{cita publicación |publicación=El Gráficu, periódicu guatemalianu||títulu=Guevara trunfa n'eleiciones|fecha=7 de marzu de 1982}}</ref> un grupu d'oficiales del Exércitu derrocó al presidente Lucas ya instaló al xeneral [[Efraín Ríos Montt]], y los coroneles Manuel Gordillo y Arnoldo Maldonado Shaad como miembros d'un triunviratu provisional, terminando asina cola socesión militar que s'implementara.<ref name=prensa2 >{{cita publicación |publicación=[[Prensa Libre]], periódicu guatemalianu|títulu=Golpe d'estáu contra Lucas García Guatemala|fecha=24 de marzu de 1982}}</ref> == Muerte == Finó'l 9 d'avientu de 2009 na Ciudá de Guatemala en careciendo problemes renales y daños nos pulmones. == Condecoraciones == * [[Caballero del collar de la Orde d'Isabel la Católica]] (1978) == Ver tamién == * [[Presidente de Guatemala]] * [[Historia de Guatemala]] == Notes y referencies == === Notes === {{llistaref|group=lower-alpha}} === Referencies === {{llistaref}} === Bibliografía === {{Refcomienza}} * {{cita publicación|autor=Collectif|títulu=Perenco: esplotar petroleu cueste lo que cueste|editorial=Une seule planète|url=http://www.opsur.org.ar/blog/wp-content/uploads/2012/01/INFORME-PERENCO-ESP-.pdf|fecha=payares de 2011|allugamientu=Guatemala|ref=harv|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150218161422/http://www.opsur.org.ar/blog/wp-content/uploads/2012/01/INFORME-PERENCO-ESP-.pdf|archivedate=2015-02-18|fechaaccesu=2021-10-06}} * {{cita publicación|url=https://www.elpais.com/articulo/Necrologicas/Kjell/Laugerud/ex/presidente/Guatemala/elpepinec/20091215elpepinec_1/Tes/|títulu=Kjell Laugerud, ex-presidente de Guatemala|fechaaccesu=15 d'avientu de 2009|nome=José|apellíu=Elías|añu=2009|publicación=[[El País]]|ref=harv|ubicación=Madrid, España|urlarchivu=https://archive.today/20150121060625/https://www.elpais.com/articulo/Necrologicas/Kjell/Laugerud/ex/presidente/Guatemala/elpepinec/20091215elpepinec_1/Tes/|fechaarchivu=21 de xineru de 2015}} * {{cita publicación|autor=El País|títulu=Les sos maxestaes prosiguen la so xira per América Llatina|url=https://elpais.com/diario/1977/09/08/espana/242517621_850215.html|fecha=8 de setiembre de 1977|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2014|publicación=El País|ubicación=Madrid, España|ref=harv}} * {{cita publicación|idioma=inglés|títulu=Guatemala: Belize Talks Continue|publicación=Facts On File World News Digest|apellíu=Facts On File News|añu=1977|fechaaccesu=14 d'ochobre de 2014|url=http://www.2facts.com/article/1977187770|ref=harv}} * {{cita publicación|url=http://aad.archives.gov/aad/createpdf?rid=120161&dt=2474&dl=1345|publicación=Archivo del gobiernu de los Estaos Xuníos|autor=Departamentu d'Estáu|fechaaccesu=13 d'ochobre de 2014|añu=2005|idioma=inglés|ref=harv|títulu=Kjell Laugarud anuncia'l so gabinete}} * {{cita publicación |apellíu=Shillington |nome=John Wesley|títulu=Grappling with Atrocity: Guatemalan Theater in the 1990s|editorial=Fairleigh Dickinson University Press|ubicación=Estaos Xuníos|añu=2002|isbn=0-8386-3930-5|idioma=inglés|ref=harv}} * {{cita publicación|url=http://www.albedrio.org/htm/documentos/EstudioFranjaTransversalNorteCEDFOG.pdf|apellíu=Solano|nome=Luis|títulu=Contextualización histórica de la Franxa Tresversal del Norte (FTN)|publicación=Centro d'Estudios y Documentación de la Frontera Occidental de Guatemala, CEDFOG|fecha=febreru de 2012|fechaaccesu=31 d'ochobre de 2014|ref=harv}} {{Reftermina}} {{socesión |títulu=[[Ficheru:Coat of arms of Guatemala.svg|35px|center]][[Presidente de Guatemala]] | periodu = 1974 - 1978 | predecesor = [[Carlos Manuel Arana Osorio]] | socesor = [[Fernando Romeo Lucas García]]}} {{Presidente de Guatemala}} {{NF|1930|2009|Laugerud Garcia}} {{Tradubot|Kjell Eugenio Laugerud García}} [[Categoría:Políticos y polítiques de Guatemala]] [[Categoría:Presidentes de Guatemala]] [[Categoría:Militares de Guatemala]] [[Categoría:Ministros y ministres de Guatemala]] [[Categoría:Persones de la Ciudá de Guatemala]] [[Categoría:Historia de Guatemala]] [[Categoría:Guerra civil de Guatemala]] [[Categoría:Anticomunistes]] [[Categoría:Franxa Tresversal del Norte de Guatemala]] ic8mxh7x86wb8ga1e14zkdtex360oiz Emilio Estrada 0 156668 4376819 4338851 2025-06-17T13:04:00Z XabatuBot 43102 iguo testu: l'esterilización => la esterilización 4376819 wikitext text/x-wiki {{estremar|Victor Emilio Estrada|Emilio Estrada Icaza}} {{persona}} '''Emilio Antonio Jerónimo Estrada Carmona'''<ref>[[El Universo (diariu)|El Universo]]. ''[http://www.eluniverso.com/2005/12/21/0001/18/F1A35856D7C144CE82B9F6AF0310821D.html Se develó estatua del ex-presidente Víctor Y. Estrada] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140717200730/http://www.eluniverso.com/2005/12/21/0001/18/F1A35856D7C144CE82B9F6AF0310821D.html |date=2014-07-17 }}''. Consultáu'l 15 de xunetu de 2014.</ref> {{nym}} foi un políticu [[Ecuador|ecuatorianu]], [[Presidente d'Ecuador|presidente]] d'[[Ecuador]] dende'l 1 de setiembre de 1911 hasta la so muerte por insuficiencia cardiaca, asocedida'l 21 d'avientu del mesmu añu.<ref>[[Rodolfo Pérez Pimentel|Pérez Pimentel, Rodolfo]]: [http://www.diccionariobiograficoecuador.com/tomos/tomo3/y4.htm ''Diccionariu Biográficu Ecuador, tomu 3 – Emilio Estrada Carmona'']</ref> == Biografía == [[Ficheru:Emilio Estrada y su familia 02.JPG|miniaturadeimagen|Familia Estrada Sciacaluga, circa 1900.]] Nació en [[Quitu]] el 28 de mayu de 1855, fíu de Nicolás Estrada, funcionariu menor del gobiernu del xeneral [[José María Urbina y Viteri]]. Foi afiáu de bautismu del presidente Urbina y la so esposa, [[Teresa Jado de Urbina]], educar en Guayaquil nel Colexu San Vicente. Combatió contra [[Ignacio de Veintemilla]] xunto a [[Eloy Alfaro]] na [[Batalla de Guayaquil de 1883|Batalla de Guayaquil]] en xunetu de 1883 y formó parte del grupu montonero "Los Chapulos" na guerra de guerrilles contra [[Plácido Caamaño]].<ref>{{cita publicación |títulu=Batalla de Mapasingue - Historia del Ecuador {{!}} Enciclopedia Del Ecuador|url=http://www.enciclopediadelecuador.com/historia-del ecuador/batalla-de-mapasingue/|fecha=20 de mayu de 2016 |fechaaccesu=8 d'agostu de 2018|periódicu=Enciclopedia Del Ecuador|idioma=es-ES}}</ref> Enviudó dos veces, la primera d'Isabel Usubillaga y la segunda de Victoria Sciacaluga Aubert, con quien tuvo trés fíos. Contraxo un tercer matrimoniu con [[Lastenia Gamarra Menéndez]], na que nun tuvo socesión. En 1883 foi comisariu de Policía y en 1910 ocupaba per sesta vegada la [[Gobernador de Guayas|gobernación del Guayas]], provincia a la que representó como senador suplente en 1898 y como diputáu principal en 1899 y 1900. Sirvió a Guayaquil en funciones públiques y privaes, ente otres, nel comité de Socorru pa la Gran Quema de 1896. En 1901 tornó por razones de salú la candidatura presidencial que Alfaro ufiertába-y. Sicasí, sirvió al partíu Lliberal Radical exerciendo la gobernación del Guayas y otros cargos menores mientres los próximos 10 años, hasta la so candidatura presidencial. Los sos íntimos llamábenlu "L'Ogru" pola so apariencia pimpana y la so cara, cuasi siempres adusta; pero per dientro la calidá humana d'Estrada pesaba xubíos quilates: arrogante col so dineru, enérxicu y francu frente al poder como lo atestigüen delles cartes empobinaes al so amigu Eloy Alfaro: "Xeneral, el so error ta en tolerar al círculu que lu arrodia y en querer gobernar puramente colos alfaristas", críticu de los crímenes del alfarismo contra los derechos humanos ya incorruptu nel manexu de los bienes públicos. "Nun concibió enxamás qu'un ciudadanu defraudara los fondos públicos", escribe [[Victor Emilio Estrada|Víctor Emilio Estrada Sciacaluga]] en "Vida d'un Home", biografía del so padre, a quien defendió de les intrigues del militarismu alfarista. == Presidencia == Magar el so ampliu trunfu nes [[Eleiciones presidenciales d'Ecuador de 1911|eleiciones presidenciales de 1911]], Eloy Alfaro quixo prorrogar la so presidencia y buscó escuses pa pidir a Estrada qu'arrenuncie antes de posesionarse de la presidencia. Una d'eses escuses foi que tenía problemes cardiacos (que nun los tuvo nunca antes) y otra escusa yera qu'Estrada nun yera popular (dempués d'un trunfu arrollador nes eleiciones). Como Estrada nun aceptó les intimaciones de Alfaro, el presidente convocó un congresu estraordinariu pa descalificalo, pero nun lu consiguió. El 3 de xunetu de 1911 a los once de la mañana y dos meses primero qu'Estrada se posesionara, el xeneral Emilio María Terán, el so partidariu, foi asesináu pol coronel Luis Quirola nel chigre del Hotel Royal de Quito. Terán complotaba pa deponer a Alfaro. El alfarismo esplicó l'asesinatu como un crime de faldes; la oposición, como un crime políticu. El 11 d'agostu, dellos cocheros partidarios de Terán asesinaron a Quirola, que guardaba prisión nel Panóptico. Esi mesmu día 11 al berru de "¡Embaxo la dictadura! ¡Vivo Emilio Estrada! ¡Viva la Constitución!", munchos soldaos y una fuerte poblada asaltaron el Palaciu de Carondelet pa prindar a Alfaro. El ministru de Chile, Víctor Eastman Cox, foi a Palaciu, condució al presidente a la so Llegación y salvó-y la vida a él y a la familia. Carlos Freile Zaldumbide, cabeza del Senáu, esixó, amenaciáu pol pueblu, l'arrenunciu de Alfaro. Este contestó: "Nun deseyo que pol mio interés personal arrámese una sola gota de sangre" y arrenunció. Tropes de la Segunda Zona Militar al mandu del xeneral Ulpiano Páez avanzaben sobre Quito pa defender a Alfaro. El Vieyu Lluchador convenció a Páez de qu'arrenunciara del intentu y Páez asina lo fixo. Alfaro salió con camín de Panamá gracies a la mediación del presidente electu Emilio Estrada ante l'encargáu del Poder, Freile Zaldumbide, y so la promesa de que nun intervendría en política por un ralu de dos años. Estrada asumió la presidencia'l primeru de setiembre de 1911 a primer hora de la madrugada. Buscó'l sofitu del placismo y formó un gabinete de antialfaristas, ente ellos el mesmu xeneral Leónidas Plaza y el conservador Carlos Tobar y Borgoño, y prescindió de la collaboración de los industriales con quien taba venceyáu. Delineó nel mensaxe d'asunción del mandu'l programa de Gobiernu: ocupase del gran problema de la facienda pública, rescatar el ferrocarril en beneficiu de la Nación, cumplir colos creitos internacionales, profesionalizar l'Exércitu despolitizándolo y llograr una paz honorable y xusta col Perú. Mientres el so alministración empecipió la esplotación petrolífera de [[Santa Elena (provincia)|Santa Elena]] y creóse el [[Pedro Moncayo (cantón)|cantón Pedro Moncayo]] en [[Provincia de Pichincha|Pichincha]]. Finó en Guayaquil el 21 d'avientu de 1911 depués d'una enllargada enfermedá, combinada con problemes cardiacos, que lo caltuvo alloñáu de Quito y l'exerciciu efectivu del Poder Executivu dende principios d'avientu. Exerció'l Poder Executivo mientres la so ausencia'l mesmu Freile Zaldumbide, que lo reemplazó formalmente a la so muerte. == Muerte nel Poder y Foguera Bárbara == A cuatro meses escasos de Gobiernu, Estrada morrió de "insuficiencia del corazón" en Guayaquil el 21 d'avientu d'esi añu. Carlos Freile Zaldumbide fíxose cargu nuevamente del Poder y pidió a los xefes militares tranquilidá pa preparar la eleición presidencial. Los candidatos probables yeren los xenerales Flavio Alfaro y Leónidas Plaza. Pero a otru día de la muerte d'Estrada, el xeneral Flavio Alfaro, que se topaba en Panamá, foi proclamáu Xefe Supremu n'Esmeraldes. Seis díes dempués, el xeneral Pedro Montero proclamábase Xefe Supremu en Guayaquil y llamaba a Eloy Alfaro. Tres díes más tarde, el xeneral Leónidas Plaza dirixir a Guayaquil pa someter a Montero. Pasaos cinco díes, Flavio Alfaro taba en Guayaquil pa xunise con Montero. Tres díes más palantre llegaba Eloy Alfaro a Guayaquil y ufiertaba la so mediación ente los sublevaos y el Gobiernu Central con cuenta de que que s'escoyera a un civil. El Gobiernu nun aceptó la mediación. Montero nomó a Flavio Alfaro direutor de Guerra. El 12, el 14 y el 18 de xineru de 1912 les tropes alfaristas enfrentar coles gobiernistas coman-daes polos xenerales Julio Andrade y Leónidas Plaza. Andrade venció en Huigra, Plaza en Naranjito y los dos trunfaron na sangrienta batalla de Yaguachi. Los combatientes usaben les modernes armes adquiríes pal conflictu de 1910 col Perú. Les tropes del Gobiernu que tuvieron de desallugar en Yaguachi a les de Flavio Alfaro perdieron unu de cada trés soldaos. Hubo trés mil muertos. Depués d'esti triple desastre, Montero nomó a Eloy Alfaro, yá de 70 años d'edá, direutor de Guerra. En calidá de tal axustó la rindición. Guayaquil foi apurrida pacíficamente a les tropes del Gobiernu gracies a la mediación de los cónsules de Gran Bretaña y Estaos Xuníos pero los términos alcordaos nun fueron respetaos. Y vieno la barbarie. Queden los detalles pa la crónica colorada de la vergüenza nacional. L'historiador Enrique Ayala Mora resume sobriamente lo asocedío: "Pero l'arreglu (llográu pol cuerpu consular) nun foi cumplíu na so totalidá y Alfaro, Franco y otros xefes fueron tomaos presos. Depués d'un xuiciu solmenáu, Montero cayó asesináu. Los presos restantes (los xenerales Eloy, Flavio y Medardo Alfaro, Ulpiano Páez y Manuel Serrano y el coronel Luciano Coral) fueron unviaos a Quito. Un ensame alloriáu asaltó'l Panóptico onde-y los encarcelara. EI Viejo Lluchador y los sos tenientes fueron asesinaos y arrastraos depués peles cais hasta El Ejido, onde se los incineró", incidente conocíu como La Foguera Bárbara. Yera'l 28 de xineru de 1912. "Aldericóse enforma", añade Ayala Mora, "sobre les responsabilidaes del sangrientu fechu y anque nun quedó ésti nunca del tou claru, hai abonda evidencia pa pensar que Freile Zaldumbide y el so Gobiernu tuvieron criminal complicidá. Nun hai elementos abondos p'acusar a Plaza, pero ye, sicasí, incuestionable que fueron los placistas xunto al conservadores y clérigos quien enguizaron al ensame alloriáu. Detrás de la muerte de Alfaro ye precisu tamién detectar l'escosamientu de l'alternativa revolucionaria del lliberalismu. El ministru de Guerra Juan Francisco Navarro tien de ser señaláu como'l principal instigador del asesinatu. Amenorgar a prisión a una ventena d'actores materiales, pero nunca llogró establecese l'autoría intelectual". El crime políticu más bárbaru de la historia ecuatoriana quedó impune. Y hasta'l mesmu arzobispu de Quito, Federico González Suárez, namái intervieno tibia ya indireutamente pa evitar en devanéu la matanza. Depués del asesinatu de Alfaro, el lliberalismu radical nun volvió nunca más al poder. La base llabrador-machetera del lliberalismu radical prosiguió la llucha revolucionaria na Mariña norte mientres el gobiernu de Plaza y contribuyó indireutamente a consolidar el lliberalismu burgués. La base indíxena-serrana del lliberalismu radical reculó no político y concentróse en lluches locales pola defensa de les sos tierres illegalmente ocupaes y en lluches circunstanciales contra los abusos de hacendados y funcionarios públicos. La base obreru-artesanal del lliberalismu radical arrexuntar en gremios y sindicatos qu'engrosaríen les agües socialistes na década de 1920. Los intelectuales lliberal radicales afixéronse unos nel lliberalismu burgués y otros volviéronse socialistes. L'heriedu del lliberalismu (radical-burgués) de 1895 a 1912 foi la inauguración d'una nueva dómina na historia del Ecuador, la creación del Estáu llaicu, la meyora del Estáu nacional, el cambéu de la ideoloxía relixosu-clerical por una ideoloxía secular, la nacencia de la opinión pública, la secularización de la familia y de la educación, el fortalecimientu teóricu de la soberanía popular como fonte del poder, la crecedera de la burocracia y la posibilidá d'una apertura al cambéu social. Como deldes del lliberalismu rexistren la tolerancia a l'antigua estructura de la propiedá y a les rellaciones sociales inxustes, el fraude eleutoral y la esterilización de los partíos políticos. Hai qu'añader a los pasivos del lliberalismu radical el recursu al caudillismo, la incapacidá de formular un pensamientu social y la contradicción ente los principios y la práutica cotidiana, esplicable quiciabes poles circunstancies.<ref>Simón Espinoza (2000) Presidentes d'Ecuador. Editorial Güeyada</ref> {{Socesión |predecesor = [[Carlos Freile Zaldumbide]]<br>(Encargáu) |títulu = [[Ficheru:Coat of arms of Ecuador original version.svg|40px|center]][[Presidente d'Ecuador|Presidente Constitucional de la República del Ecuador]] |periodu = 1 de setiembre de 1911 - 21 d'avientu de 1911 |socesor = [[Carlos Freile Zaldumbide]]<br>(Encargáu) }} == Referencies == {{llistaref}} *{{cita llibru |autor= Estrada, Emilio |títulu=La Campaña de los Chapulos |añu=1884|id=|url=http://www.egmv.net/charres/campa%F1aindex.htm|páxines= | editorial =Ed. Universidá de Guayaquil en 1984}} *{{Enllaz rotu|1=Emilio Estrada Carmona (1855-1911) |2=http://www.edufuturo.com/educacion.php?c=530 |date=September 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * [https://web.archive.org/web/20080506095458/http://www.presidencia.gov.ec/ Páxina oficial del Gobiernu Ecuatorianu sobre la historia de los presidentes] == Enllaces esternos == * [http://estrada.bz/emilio_estrada_carmona.htm Emilio Estrada Carmona] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121110012806/http://estrada.bz/emilio_estrada_carmona.htm |date=2012-11-10 }} {{NF|1855|1911|Estrada, Emilio}} {{Tradubot|Emilio Estrada}} [[Categoría:Presidentes d'Ecuador]] [[Categoría:Banqueros y banqueres d'Ecuador]] [[Categoría:Gobernadores d'Ecuador]] [[Categoría:Diputaos y diputaes d'Ecuador]] [[Categoría:Persones de Quitu]] g3lddzzcwgwe8lgzyzq9ywt8lcu412p Ramón Rosa 0 156768 4377006 4367094 2025-06-17T14:56:01Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá Xunta => dicha Xunta 4377006 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Ramón Rosa Soto ''' {{nym}} foi un destacáu [[abogáu]], [[periodista]], [[políticu]] y [[escritor]] lliberal de la segunda metá del [[sieglu XIX]]. Foi l'ideólogu de los cambeos educativos de la [[Reforma Lliberal]] en [[Guatemala]] ente 1873 y 1876 mientres el gobiernu del xeneral [[Justo Rufino Barrios]] y depués el de la d'[[Hondures]], mientres el gobiernu del so primu, el doctor [[Marco Aurelio Soto]], onde fungió como Ministru Xeneral de Gobiernu y tuvo acomuñáu a les inversiones mineres de Soto.{{harvnp|Molina Jiménez|2001|p=156}} == Biografía == Ramón Rosa, foi fíu de Juan José Soto y Isidora Rosa. Aprendió les sos primeres lletres con una famosa profesora, a quien más tarde retrató como personaxe central na so obra ''La maestra escolástica''. Graduar de bachiller en filosofía na Universidá Nacional de Tegucigalpa y darréu realizó los sos estudios universitarios de xurisprudencia na Facultá de Derechu y Notariado de la [[Universidá de San Carlos|Pontificia Universidá de San Carlos Borromeo]] en [[Guatemala]]<ref group=lower-alpha>Nome que tuvo la [[Universidá de San Carlos de Guatemala]] ente 1821 y 1829, y ente 1840 y 1875.</ref> onde foi compañeru de quien sería'l so indixebrable primu, [[Marco Aurelio Soto]], del diplomáticu [[Antonio Batres Jáuregui]] y del futuru arzobispu de Guatemala, [[Ricardo Casanova y Estrada]]. En dicha institución recibió clases col historiador y diplomáticu [[José Milla y Vidaurre]] y el ex-presidente de [[Colombia]] doctor [[Mariano Espina]], quien había llegáu desterráu a [[Guatemala]].{{harvnp|Barrientos|1948|p=105}} Antes d'ingresar a la universidá, recibió clases particulares de Lliteratura con Milla y Vidaurre xunto col so primu; acabante llegar a Guatemala en 1867, la señardá pol so llar, la so familia y les sos amitades d'infancia yera bien fuerte nuna sociedá nuevo y desconocío, na que yera solamente un probe y desvalíu estudiante con amargoses incertidumes sobre'l so futuru faíen que, anque entendiera tou lo qu'esplicaba Milla y Vidaurre, nun pudiera espresalo en pallabres.<ref name=rosa1884>{{harvnb|Rosa|15 de setiembre de 1896|p=84}}</ref> Graduar nel mes d'ochobre de 1871, a la edá de 23 años. Poco antes afiliárase al partíu lliberal d'esi país y atacara al gobiernu conservador del mariscal [[Vicente Cerna y Cerna]] dende'l periódicu ''El Centroamericanu'', del que foi cofundador.{{harvnp|Barrientos|1948|p=106}} Cuando trunfó la [[Reforma Lliberal]] nesi país, en xunu d'esi mesmu añu, dende ''El Centroamericanu'', sofitó la candidatura del xeneral [[Miguel García Granados]] nel plebiscitu que foi convocáu pa escoyer al presidente del país ente García Granados y [[Justo Rufino Barrios]], l'otru caudiellu lliberal.{{refn|group=lower-alpha|Al pie de la direición del periódicu tenía la so oficina'l renombráu llicenciáu guatemalianu [[Antonio Batres Jáuregui]].{{harvnp|Barrientos|1948|p=105}}}} === Participación na Reforma Lliberal del 1871 === {{AP|Reforma Lliberal|Educación en Guatemala}} == Presidencia de Marco Aurelio Soto == {{AP|Marco Aurelio Soto|Justo Rufino Barrios}} {{VT|Andrés del Valle}} {{caxa de cita|alliniación=esquierda|¡Que pensar nel porvenir, desvalíu, ensin nome y ensin fortuna, ye'l dolor de los dolores, ye un dolor infinitu!|Ramón Rosa<br/>al recordar la so dómina d'estudiante en Guatemala<ref name=rosa1884/>}} En 1876 el gobiernu conservador de [[José María Medina]] n'[[Hondures]] tábase desmoronando, principalmente col escándalu de los emprestos pa la construcción del [[Ferrocarril Nacional d'Hondures]] y el desaparecimiento de la política y representantes d'Hondures nel estranxeru. Los lliberales hondureños solicitaben cambeos na alministración pública del Estáu. El presidente guatemalianu, viendo equí la oportunidá d'establecer un réxime lliberal y allegao a los sos intereses d'Unión Centroamericana n'Hondures, favoreció la llegada de Marco Aurelio Soto como presidente, xunto col so primu, el llicenciáu Ramón Rosa. A principios de 1876, tres les eleiciones n'[[El Salvador]] en que resultó electu [[Andrés del Valle]], Barrios axuntar con ésti n'El Chingo, onde alcordaron sofitar la invasión d'Hondures pa instalar al llicenciáu [[Marco Aurelio Soto]], quien hasta entós había fungido como Ministru de Rellaciones Esteriores y d'Educación en Guatemala. Barrios y del Valle comprometer a poner mil homes pa dicha causa, pero los fechos políticos bastiar en contra de Valle, por cuenta de la rocea de Barrios Guatemala pola permanencia nel Gobiernu del mariscal González, que fungía como vicepresidente depués de ser presidente primero que Valle.{{harvnp|Cardenal|1980|p=137}} Alegando que [[El Salvador]] invadiera Guatemala, rompiéronse les rellaciones diplomátiques;{{harvnp|Cardenal|1980|p=137}} les aiciones dieron entamu'l 1°. d'abril de 1876, per mediu d'un bloquéu naval per parte del vapor «El Xeneral Barrios». Darréu, la invasión terrestre ingresó pol oriente onde'l xeneral guatemalianu Gregorio Solares ganó en Pasaquina al exércitu salvadoreñu, tomando control de [[San Miguel (ciudá d'El Salvador)|San Miguel]] y [[La Unión (ciudá d'El Salvador)|La Unión]];{{harvnp|Cardenal|1980|p=137}} nel frente occidental, tres dellos enfrentamientos mientres la [[Selmana Santa]], l'Exércitu guatemalianu debilitó a les fuercies salvadoreñes al mandu del mariscal González. Al trate nesta la situación el mariscal [[Santiago González Portillo|Santiago González]] unvió al presidente Valle, a Jacinto Castellanos y a Y. Mejía p'axustar con Barrios, con quien llegaron a un Alcuerdu de Paz en [[Chalchuapa]] el 25 d'abril, so condición de que Valle dexara la presidencia y de que'l mariscal González la direición del exércitu, dexando les places de Santa Ana y San Salvador a les fuercies guatemalianes.{{harvnp|Cardenal|1980|p=138}} y como unu de los compromisos adquiríos en Chalchuapa, Valle antes d'abandonar la presidencia convocó a una Xunta de Notables en Santa Ana por que ratificaren l'alcuerdu del 25 d'abril y escoyeren, acordies con Barrios, quien asumiría la presidencia, debiendo'l nuevu gobiernu convocar a eleiciones;{{harvnp|Cardenal|1980|p=138}} en dicha Xunta de Santa Ana axuntáronse alredor de doscientos salvadoreños incipientes cafetaleros, terratenientes, comerciantes, políticos, militares y xuristes, quien acordies con Barrios escoyeron como presidente al doctor [[Rafael Zaldívar]].{{harvnp|Cardenal|1980|p=138}} Marco Aurelio Soto ingresó a Honduras cola ayuda de Barrios y proclamóse como'l [[Venti|Ventenu]] [[Presidente d'Hondures]] pal periodu de 1876 a [[1880]]. El so ideólogu y Ministru Xeneral foi Ramón Rosa, con quien entamaríen un trabayosu llabor de tresformar a la nación hondureña siguiendo los preceptos lliberales que yá utilizaren en Guatemala.{{harvnp|Barrientos|1948|p=107-108}}{{harvnp|Molina Jiménez|2001|p=156}} El tresformamientu basar nos mesmos principios qu'utilizó Barrios en Guatemala; la reoganización alministrativa y xurídica d'Hondures tuvo de la mano d'una creciente apertura al capital estranxeru, especialmente'l de los [[Estaos Xuníos]]; el presidente Soto -dueñu yá d'una considerable fortuna- fundó xunto col empresariu neoyorquín S. Valentine, la «Rosario Mining Company» n'avientu de 1879.{{harvnp|Molina Jiménez|2001|p=156}} Rosa dio a la llexislación y al sistema educativu'l calquier de la filosofía positivista, lo cual reflexóse nel ''Códigu d'Instrucción Pública'' (1882). Intentó atraer la inversión estranxera na minería y l'agricultura, dempués de que'l proyeutu de desenvolver una economía cafetalera nacional a gran escala non fructificara. == Exiliu y muerte == En 1882, por cuenta de la muerte de [[José Milla y Vidaurre]] -quien fora'l so profesor de Lliteratura en Guatemala a finales de la década de 1860-, Rosa escribió unos párrafos en que s'amuesa l'estáu d'ánimu nel que s'atopaba: «[En 1871], yo, nuevu y entusiasta, quedéme [en Guatemala] trabayando, na escasa midida de les mios fuercies, afaláu por ciega fé, cifrada na rexeneración social y política de Centroamérica. ¡Qué de coses pasaron! ¡Qué de tresformamientos s'operaron; y qué de desengaños vinieron dende aquella dómina en que, apenes de salíu de la escuela del Señor Milla, tuvi ocasión de tomar dalguna parte na propaganda de les idees que formaron l'honrosu programa de la revolución del 71!»<ref name=rosa1885>{{harvnb|Rosa|15 de setiembre de 1896|p=85}}</ref> Cuando Marco Aurelio Soto viose obligáu a arrenunciar como presidente de la República en mayu de 1883 -pola presión de tropes guatemalianes que'l so antiguu aliáu, el xeneral [[Justo Rufino Barrios]], unvió a la frontera Rosa Soto dirixir a [[Costa Rica]] y [[Guatemala]]. Tuvo n'[[Alajuela]], [[Costa Rica]] ente 1885 y 1886,{{harvnp|Molina Jiménez|2001|p=156}} En Guatemala atopar con que les xuntes de lliteratos en casa del ex-presidente García Granados yá nun asocedíen, pos el ex-presidente finara en 1876 y nun hubo quien siguiera cola organización de les mesmes;{{harvnp|Barrientos|1948|p=108}} nun quedaben nin alcordances de la so influencia política de principios de la década de 1870 y la mayoría de los sos antiguos amigos finaren. Casi solo, murniu y ensin esperances yá de resurdir, ordenó dellos documentos qu'aniciaron la biografía del xeneral [[Francisco Morazán]] -que foi publicada munchos años dempués de la muerte de Rosa- y la de Manuel Diéguez Olaverri, editada en Guatemala y considerada una de les meyores biografíes que s'escribieron nesi país centroamericanu.{{harvnp|Barrientos|1948|p=108}} Rosa retornó a Honduras hasta 1889, siguiendo'l so llabor periodísticu cola fundación de la revista ''Guacerique''. Rosa tamién propunxo la organización del '''Partíu Progresista''' nes [[Eleiciones xenerales d'Hondures de 1891]],{{harvnp|Lozano|1890|p=56}} anque'l partíu foi eslleíu más palantre. Darréu empezó una etapa d'inestabilidá política n'Hondures, liderada pol doctor [[Policarpo Bonilla]] quien más tarde fundaría'l [[Partíu Lliberal d'Hondures]].{{harvnp|Suazo Rubí|1991|p=215-235}} Ensin nengún nuevu ésitu, el so alcoholismu se exacerbó nos sos últimos años y consumir totalmente, al puntu de produci-y una vieyera prematura.{{harvnp|Vélez|2009|p=}} Morrió en Tegucipalpa en 1893, antes de cumplir los sos cuarenta y cinco años.{{harvnp|Barrientos|1948|p=108}} Nos sos funerales, Carlos Alberto Uclés y Rómulo Ernesto Durón pronunciaron los discursos de rigor y, en nome del Colexu «El Porvenir», [[Froylán Turcios]] -entós namái un mozu estudiante- recitó una composición en versu.{{harvnp|Vélez|2009|p=}} == Obres publicaes == {{caxa de cita|Ramón Rosa foi quién enfusó con más decisión nes coraes de la realidá hondureña, y hasta güei nun fueron superaes la dignidá del so estilu y la llimpieza meridiana del so pensamientu. Tenía fe nel progresu constante y nel valor de les instituciones como norma de bien. El so ideariu yera'l de civilizador que busca na tolerancia l'aire claro.” |Medardo Mejía.}} Ramón Rosa sobresalió nel xéneru del ensayu y biografía. Exemplos de lo primero son: * "Constitución Social n'Hondures", * "Considerancies Xenerales sobre la Independencia de Centro América", * "Los Partíos Políticos", * "Discursu d'Apertura de la Universidá Central d'Hondures", * "Conciencia del Pasáu" Exemplos de biografíes: * ''Biografía de Don José Milla y Vidaurre'' * ''Biografía del Padre Reyes'', Tegucigalpa, 1965, * ''Biografía del Sabiu José Cecilio del Valle'', Tegucigalpa, 1965, * ''Historia del Beneméritu Xeneral Don Francisco Morazán'', Tegucigalpa 1971. D'acordies con [[Rafael Heliodoro Valle]], tanto Rosa como [[Marco Aurelio Soto|Soto]] fueron los estadista que dirixeron el tresformamientu material ya intelectual d'[[Hondures]] de 1876 a 1883. Rosa creía na llibertá en función del progresu. Afirmó que “''Rosa foi, sobremanera un home d'estudiu, un orador que se valía de la tribuna y un escritoriu qu'utilizaba a la prensa pa tremar idees y dar credenciales de la so vocación de pensador''". == Reconocencia póstuma == La so efixe amosar nel billete de [[500]] [[Lempira (moneda)|Lempires]]. == Ver tamién == * [[Arte n'Hondures]] * [[Premiu Nacional de Literatura Ramón Rosa]] * [[Cultura d'Hondures]] * [[Educación n'Hondures]] * [[Historia de la Educación n'Hondures]] * [[Justo Rufino Barrios]] * [[Lliteratura d'Hondures]] * [[Marco Aurelio Soto]] * [[Máximo Soto Hall]] * [[Miguel García Granados]] * [[Muséu del Home Hondureñu]] na Casa Ramón Rosa. * [[Reforma Lliberal]] == Notes == {{llistaref|group=lower-alpha}} == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == {{refcomienza}} * {{cita llibru |apellíu=Argueta|nome=Martha Reina|títulu=Biografía intelectual de Ramón Rosa|editorial=Guaymuras|allugamientu=Tegucigalpa, Honduras|añu=1986|ref=harv}} * {{cita llibru |apellíu=Cardenal|nome=Rodolfo|títulu=El poder eclesiástico n'El Salvador, 1871-1931|añu=1980|allugamientu=El Salvador|editorial=CONCULTURA|ref=harv}} * Guardiola C., Esteban. "Bocetu biográficu del Doctor Ramón Rosa". * {{cita publicación|apellíu=Lozano|nome=Enrique|títulu=Drama Políticu n'Hondures"|fecha = 18 d'avientu de 1890|publicación=La Opinión|ubicación=Méxicu,&nbsp;D.&nbsp;F.|páxina=56|ref=harv}} * {{cita publicación|apellíu=Molina Jiménez|url=http://www.redalyc.org/articulo.oa?id=12801205|editorial=Rede de Revistes Científiques d'América Llatina, el Caribe, España y Portugal;Sistema d'Información Científica|añu=2001|publicación=Revista Mexicana del Caribe|títulu=El Discutiniu de "El problema (1899)", de Máximo Soto Hall|volume=VI|númberu=12|ref=harv}} * {{cita llibru |apellíu=Oyuela|nome=Leticia de|títulu=Ramón Rosa, plenitúes y desengaños|editorial=Guaymuras|allugamientu=Tegucigalpa, Honduras|añu=2007|isbn=978-99926-33--67-0}} * {{cita publicación|apellíu=Rosa|nome=Ramón|títulu=Don José Milla y Vidaurre|añu=15 de setiembre de 1896|añu-orixinal=15 d'ochobre de 1882|publicación=[[La Ilustración Guatemaliana]]|url=https://archive.org/stream/ilustracionguate00guat#page/140/mode/2up|allugamientu=Guatemala|editorial=Síguere, Guirola y Cía.|ref=harv}} * {{cita llibru |apellíu=Suazo Rubí|nome=Sergio|títulu=Puxanza y crisis ideolóxica del Partíu Lliberal 100 años|editorial=Alin Editora|allugamientu=Tegucigalpa, Honduras|añu=1991|ref=harv}} * {{cita web|url=http://histounahblog.wordpress.com/ramon-rosa-anarella-velez/|apellíu=Vélez|nome=Anarella|títulu=Ramón Rosa|website=Facultá d'Historia, Universidá Nacional Autónoma d'Hondures|añu=2009|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090912082021/http://histounahblog.wordpress.com/ramon-rosa-anarella-velez/|fechaarchivu=12 de setiembre de 2009}} {{reftermina}} === Obres sobre Rosa === {{refcomienza}} * {{cita llibru |apellíu=Rosa|nome=Marco Antonio|títulu=Ramón Rosa, biografía novelada|editorial=Editora Honduras Industrial|añu=1976|ref=harv}} {{reftermina}} {{socesión| |títulu= [[Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Guatemala| Ministru de Rellaciones Esteriores de Guatemala]]<br />[[Ministeriu d'Educación de Guatemala| Ministru d'Educación de Guatemala]]| periodu = [[1873]]-[[1876]]<br />[[Ficheru:Coat of arms of Guatemala.svg|35px]] |predecesor=[[Pedro de Aycinena]]<br />|socesor= Joaquín Macal | |títulu2= [[Poder Executivu d'Hondures|Ministru Xeneral d'Hondures]]<br />| periodu2 = [[1876]]-[[1883]]<br />[[Ficheru:Coat of arms of Honduras.svg|35px]] |predecesor2=Nun hubo|socesor2= [[Conseyu de Ministros 1883]] | }} {{NF|1848|1893|Rosa, Ramon}} {{Tradubot|Ramón Rosa}} [[Categoría:Abogaos y abogaes d'Hondures]] [[Categoría:Escritores d'Hondures]] [[Categoría:Periodistes d'Hondures]] [[Categoría:Poetes d'Hondures]] [[Categoría:Políticos y polítiques d'Hondures]] [[Categoría:Persones de Tegucigalpa]] [[Categoría:Ministros y ministres de Guatemala]] [[Categoría:Diplomáticos y diplomátiques de Guatemala]] rgriecxlbodcwtwgbut8y0eajjcfeuj Eleuterio Aramburú 0 156951 4377101 3802448 2025-06-17T15:26:49Z XabatuBot 43102 iguo testu: García Belaunde => García Belaúnde 4377101 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Eleuterio Aramburú''' {{nym}} foi un [[militar]] y [[políticu]] [[Perú|peruanu]] qu'ocupó la presidencia de [[Perú]] per unos díes nel mes de marzu de [[1843]], mientres el periodu conocíu como [[Anarquía militar (1841-1845)|l'anarquía militar]]. == Trayeutoria == Eleuterio Aramburú, como militar d'oficiu, participó nes guerres civiles de la naciente República de Perú, mientres les décades de [[década de 1830|1830]] a [[década de 1840|1840]]. Actuó mientres la [[Guerra civil peruana de 1834|Guerra civil de 1834]], llucha qu'enfrentó a los orbegosistas (partidarios del presidente [[Luis José de Orbegoso]]) y los bermudistas (partidarios de [[Pedro Pablo Bermúdez]], qu'al empar yera subordináu del xeneral [[Agustín Gamarra]]). Tres la reconciliación de dambos bandos nel [[abrazu de Maquinhuayo]] (sierra central peruana), Aramburú foi l'axente que fizo posible que'l gamarrista [[Miguel de San Román]], triunfante nel sur, pronunciárase a favor de dicha reconciliación, llográndose asina la pacificación del país. Dellos años dempués, Aramburú cuntar ente los firmantes del alcuerdu del [[24 d'agostu]] de [[1838]], realizáu nel salón de la [[Universidá de San Marcos]], col propósitu de restituyir l'orde constitucional quebráu tres la invasión boliviana de 1835 y l'establecimientu de la [[Confederación Perú Boliviana]]. == Gobernante interín == Mientres l'anarquía desamarrada tres la muerte del presidente Agustín Gamarra na [[batalla de Ingavi]], en [[Bolivia]] ([[1841]]), Aramburú exerció como comandante xeneral de la guarnición de Lima, al serviciu del presidente [[Juan Francisco de Vidal]]. Ante la meyora de la revolución de [[Manuel Ignacio de Vivanco]], Vidal abandonó'l poder apurriéndolo a [[Xusto Figuerola]], el [[15 de marzu]] de [[1843]]. Díes dempués, Aramburú pronunciar a nome de Vivanco y destituyó a Figuerola ([[19 de marzu]]). Pero solu tuvo nel poder tres díes. Tres los interinatos socesivos del coronel [[José Rufino Echenique]] y el xeneral [[Juan Antonio Pezet]], Vivanco asumió'l poder, instaurando'l Direutoriu ([[7 d'abril]] de 1843). == Ver tamién == * [[Presidentes de Perú]] == Referencies == {{llistaref}} == Bibliografía == * Bilbao, Manuel: [https://books.google.com.pe/books?id=5EMTAAAAYAAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false ''Historia del Jeneral Salaverry''], p. 174. Lima, Imprenta del Corréu, 1853. * Dávalos y Lissón, Pedro: ''La primer centuria''. Causes xeográfiques, polítiques y económiques que detuvieron el progresu moral y material de Perú nel primer sieglu de la so vida independiente. Tomu III: Causes polítiques y económiques. Lima, 1919-1926. * García Belaúnde, Domingo: [https://web.archive.org/web/20090521031327/http://www.garciabelaunde.com/biblioteca/LasConstitucionesdelPeru.pdf ''Les Constituciones de Perú'']. Segunda Edición, Lima, 2005. * [[Alberto Tauro del Pino|Tauro del Pino, Alberto]]: ''Enciclopedia Ilustrada de Perú''. Tercer Edición. Tomu 14, p. 2236. QUI/SAL. Lima, PEISA, 2001. ISBN 9972-40-163-3 {{Socesión | títulu= [[Presidente de Perú|Gobernante interín de Perú]] <br /> [[Ficheru:Escudo_nacional_del_Perú.svg|30px|Escudu de Perú]]<br /> | periodu = 19 de marzu a 21 de marzu de 1843 | predecesor = [[Xusto Figuerola]]<br /><small>1º vicepresidente del Conseyu d'Estáu</small> | socesor = [[José Rufino Echenique]]<br /><small>Prefeutu de Lima</small> }} {{NF|?|el sieglu XIX|Aramburu, Eleuterio}} {{Tradubot|Eleuterio Aramburú}} [[Categoría:Políticos y polítiques de Perú]] [[Categoría:Gobernantes de Perú]] [[Categoría:Militares de Perú]] [[Categoría:Presidentes de Perú]] [[Categoría:Persones de Lima]] 4v2sz04zguvx295bv5egvkkxe4kp4y8 Otto Pérez Molina 0 156996 4376899 4369038 2025-06-17T14:28:27Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá propuesta => dicha propuesta 4376899 wikitext text/x-wiki {{desactualizáu|xudicial}} {{persona}} '''Otto Fernando Pérez Molina''' {{nym}} ye un [[xeneral]] retiráu del [[Exércitu de Tierra de Guatemala|Exércitu de Guatemala]] y políticu [[Guatemala|guatemalianu]]. Miembru de la fuercia d'élite [[kaibil]] mientres la [[Guerra Civil de Guatemala]] y depués xefe d'Intelixencia militar na década de 1990, tuvo participación direuta nel derrocamientu del presidente [[Jorge Serrano Elías]] tres el autogolpe d'este en 1993 y depués na firma de los Alcuerdos de Paz en 1996.<ref name=newyorker/> Foi'l cuarentenu octavu [[presidente de Guatemala|presidente de la República]]. Postular pa la presidencia pol [[Partíu Patriota]] (PP) nes [[eleiciones xenerales de Guatemala de 2011]], realizaes el [[6 de payares]], con [[Roxana Baldetti]] como compañera de fórmula y candidata a la vicepresidencia.<ref>[https://web.archive.org/web/20111215075314/http://www.s21.com.gt/nacionales/2011/11/07/departamentu-guatemala-distritu-central-dan-victoria-otto-perez Distritu Central da-y la victoria a Pérez y Baldetti]</ref> Ye'l primer militar electu popularmente na nueva era democrática de [[Guatemala]], que s'empecipió en [[1985]],<ref>{{enllaz rotu|1={{cita web|url=http://noticias.com.gt/nacionales/20111106-otto-perez-molina-presidente-guatemala.html|títulu=Otto Pérez, electu presidente del país|autor=Noticies Guatemala|idioma=castellanu|fechaaccesu=21 d'ochobre de 2012|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130413220707/http://noticias.com.gt/nacionales/20111106-otto-perez-molina-presidente-guatemala.html|fechaarchivu=2013-04-13}} |2=http://noticias.com.gt/nacionales/20111106-otto-perez-molina-presidente-guatemala.html |bot=InternetArchiveBot }}</ref> y fundador del PP, del cual foi secretariu xeneral dende la so fundación, el [[20 d'avientu]] de [[2001]], hasta'l [[20 de xineru]] de [[2009]]. Algamó dalguna notoriedá nel ámbitu internacional gracies a la so propuesta de llegalizar el consumu y tráficu de drogues, pa lo cual argumenta que los métodos anguaño n'usu na llucha contra esi flaxelu nun consiguieron detenelo nin solucionalo.<ref>{{cita web |url=http://lahora.com.gt/index.php/nacional/guatemala/actualidad/166006-onu-presidente-otto-perez-molina-xube-apuesta-sobre-legalizacion-de-droga |títulu=ONX: presidente Otto Pérez Molina xube apueste sobre llegalización de droga |fechaaccesu=22 d'abril de 2013 |autor=Claudia Torres |allugamientu=Guatemala |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20121024072213/http://www.lahora.com.gt/index.php/nacional/guatemala/actualidad/166006-onu-presidente-otto-perez-molina-xube-apuesta-sobre-legalizacion-de-droga |fechaarchivu=24 d'ochobre de 2012 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.elperiodico.com.gt/es/20120211/pais/207877 |títulu=Otto Pérez Molina propón la despenalización de les drogues |fechaaccesu=22 d'abril de 2013 |autor=El Periódico |allugamientu=Guatemala |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130511151924/http://www.elperiodico.com.gt/es/20120211/pais/207877 |fechaarchivu=11 de mayu de 2013 }}</ref> El 21 d'agostu de 2015 la [[Comisión Internacional Contra la Impunidá en Guatemala]] y el Ministeriu Públicu xiraron una orde de captura contra la exvicepresidente [[Roxana Baldetti]] y una solicitú de antejuicio contra'l presidente Otto Pérez polos delitos de confechu pasivu, asociación ilícita y casu especial de defraudación aduanera. Na conferencia de prensa que dambes entidaes dieron esi mesmu día, informaron qu'evidencies llograes mientres los operativos del 16 d'abril demostraron que Xuan Carlos Monzón ―exsecretario priváu de la exvicepresidenta― nun yera'l líder de la rede de defraudación aduanera llamada «[[Casu de La Llinia en Guatemala|La Llinia]]», sinón que lo seríen el presidente y la exvicepresidenta; ye más, suxirieron que dambos taríen arreyaos na rede dende antes de ser electos como gobernantes.<ref>{{cita publicación|url=http://www.guatevision.com/cicig-otto-perez-participo-en-la-liena/|títulu=CICIG: Otto Pérez participó en "La Llinia"|allugamientu=Guatemala|fecha=21 d'agostu de 2015|fechaaccesu=21 d'agostu de 2015|autor=Ruano, Jessica|publicación=Guatevisión|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150821185039/http://www.guatevision.com/cicig-otto-perez-participo-en-la-liena/|fechaarchivu=21 d'agostu de 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150821185039/http://www.guatevision.com/cicig-otto-perez-participo-en-la-liena/|archivedate=2015-08-21}}</ref> El 2 de setiembre de 2015 arrenunció a la Presidencia de la República depués de ser desaforáu pol Congresu un día antes,<ref>{{cita web|títulu=Arrenuncia'l presidente Otto Pérez|url=http://www.prensalibre.com/guatemala/politica/arrenuncia-el presidente-otto-perez|obra=Prensa|editorial=Prensa Libre|idioma=ES|fecha=3 de setiembre de 2015|fechaaccesu=3 de setiembre de 2015}}</ref> y el 3 de setiembre presentar a la Torre de Tribunales pa enfrentar la so primer audiencia pol [[Casu de La Llinia en Guatemala|casu de La Llinia]].<ref>{{cita publicación|url=http://www.prensalibre.com/guatemala/justicia/perez-molina-presentárase-ante-el xuez-diz-el so-abogáu|títulu=Pérez Molina presentaráse ante'l xuez diz el so abogáu|fecha=3 de setiembre de 2015|fechaaccesu=3 de setiembre de 2015|publicación=Prensa Libre|allugamientu=Guatemala|ref=harv}}</ref><ref>{{cita publicación|url=http://www.s21.com.gt/nacionales/2015/09/03/tienen-toa-intencion-destruyime-afirma-otto-perez-yá-esti tribunales|títulu=Tienen tola intención de destruyime, afirma Otto Perez, yá en tribunales|fecha=3 de setiembre de 2015|fechaaccesu=3 de setiembre de 2015|publicación=Siglo 21|allugamientu=Guatemala|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150903154829/http://www.s21.com.gt/nacionales/2015/09/03/tienen-toa-intencion-destruyime-afirma-otto-perez-yá-esti tribunales|fechaarchivu=3 de setiembre de 2015}}</ref><ref name=newyorker>{{cita publicación|fecha=13 de setiembre de 2015|fechaaccesu=13 de setiembre de 2015|títulu=De la presidencia a la prisión: Otto Pérez Molina y un día d'esperanza pa Guatemala|publicación=ElPeriódico|allugamientu=Guatemala|url=http://m.elperiodico.com.gt/2015/09/13/domingo/de-la presidencia-a-la-prision-otto-perez-molina-y-un-dia-de-esperanza-pa-guatemala/|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150913150050/http://m.elperiodico.com.gt/2015/09/13/domingo/de-la presidencia-a-la-prision-otto-perez-molina-y-un-dia-de-esperanza-pa-guatemala/|fechaarchivu=13 de setiembre de 2015}}; {{cita publicación|fecha=5 de setiembre de 2015|fechaaccesu=13 de setiembre de 2015|títulu=From president to prison: Otto Pérez Molina and a day of hope for Guatemala|publicación=The New Yorker|allugamientu=Nueva York|url=http://www.newyorker.com/news/news-desk/from-president-to-prison-otto-perez-molina-and-a-day-for-hope-in-guatemala|idioma=en|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150905080459/http://www.newyorker.com/news/news-desk/from-president-to-prison-otto-perez-molina-and-a-day-for-hope-in-guatemala|fechaarchivu=5 de setiembre de 2015}}</ref> == Biografía == Nació na [[Ciudá de Guatemala]] el [[1 d'avientu]] de [[1950]]. Empecipió la so formación militar nel añu 1966 como «caballeru cadete» de la [[Escuela Politéunica]], na [[Escuela de les Amériques]]<ref>{{cita web |url=http://www.derechos.org/soa/guat-not.html|títulu=Guatemalianos graduaos na Escuela de les Amériques|autor=School of Americas|idioma=castellanu |fechaaccesu=21 d'ochobre de 2012}}</ref> y En el [[Colexu Interamericano de Defensa]] con sede en [[Washington D.C.]],<ref>{{cita web |url=https://www.europapress.es/noticia.aspx?cod=20070908101612&ch=69|títulu=Crónica Guatemala - Otto Pérez Molina|autor=Europapress|idioma=castellanu |fechaaccesu=21 d'ochobre de 2012}}</ref> realizó estudios cimeros de Defensa Continental. Completó la maestría en Rellaciones Internacionales na [[Universidá Francisco Marroquín]] (en Guatemala), con reconocencia académica cum laude. Escribió notes como columnista pal diariu [[Prensa Llibre (Periódicu diariu)|''Prensa Llibre'']] (en Guatemala). Foi xefe de los servicios d'intelixencia del exércitu, y de la Direición d'Intelixencia Militar (G2) xunto al comandante César David T.&nbsp;Álvarez En 1982, como oficial del Exércitu, sofitó'l golpe d'Estáu del ministru de la Defensa [[Óscar Mejia Victores|Óscar Mejía Víctores]] contra'l xeneral [[Efraín Ríos Montt]], fechu qu'a la llarga facilitaría les condiciones que favorecieron la torna a la vida democrática, por aciu la promulgación de la Constitución de 1985. En 1993, el xeneral Otto Pérez foi'l primer militar declaráu pola Cámara de Llibre Empresa de Guatemala, como unu de los diez líderes del añu. Esi mesmu añu, tamién foi nomáu pol diariu [[Prensa Llibre (Periódicu diariu)|''Prensa Llibre'']], como unu de los 10 personaxes del añu, pol papel protagonista que desempeñó dempués del autogolpe del ex-presidente Jorge Serrano Elías al sofitar la resolución de la [[Corte de Constitucionalidá de Guatemala|Corte de Constitucionalidá]], que declaró inconstitucional les aiciones que rompieron el sistema democráticu. === Alcuerdos de paz === En 1996, mientres la presidencia d'[[Álvaro Arzú Irigoyen]], Otto Pérez representó al Exércitu de Guatemala na firma de los Alcuerdos de paz. Como miembru de la Delegación Gubernamental de la Paz foi nomáu pa roblar 7 de los alcuerdos sustantivos, hasta llegar al Alcuerdu de Paz Firme y Duradera (en 1996) onde participó nos actos protocolarios, siendo signatario de la mesma.<ref>{{cita web |url=https://www.youtube.com/watch?v=Frf48ksFcc4&feature=player_embedded |títulu=Participación de Otto Pérez nos Alcuerdos de Paz de Guatemala en 1996|autor=Apaz|idioma=castellanu |fechaaccesu=21 d'ochobre de 2012}}</ref> === Exércitu de Guatemala y el so retiru === [[Ficheru:Secretary Kerry Delivers Remarks With Guatemalan President Perez Molina.jpg|thumb|Otto Pérez Molina con [[John Kerry]] (secretariu d'estáu de los Estaos Xuníos).]] Dirixió'l grupu d'oficiales nuevos» que'l 23 de marzu de 1982 perpetó golpe militar contra la presidencia del xeneral [[Fernando Romeo Lucas García]], y qu'una vegada col poder, apurrir al xeneral retiráu [[Efraín Ríos Montt]], quien fuera'l so direutor na [[Escuela Politéunica (Guatemala)|Escuela Politéunica]].<ref name=Miami/>{{harvnp|El País|1982|p=Primer plana}} Pérez Molina robló l'Alcuerdu sobre Aspeutos Socioeconómicos y Situación Agraria, robláu en [[Méxicu]] el [[6 de mayu]] de [[1996]], tocando la tema de la distribución de la tierra. Robló tamién l'Alcuerdu sobre Fortalecimientu del Poder Civil y Función del Exércitu nuna Sociedá Democrática. Nel cual méntase que «la misión del [[Exércitu de Guatemala]] queda definida como la defensa de la soberanía del país y de la integridá del so territoriu».<ref>{{cita web|url=http://www.s21.com.gt/opinion/2011/09/02/otto-perez-acuerdo-paz|títulu=Otto Pérez Molina y los Alcuerdu de Paz|autor=s21|idioma=castellanu|fechaaccesu=21 d'ochobre de 2012}}</ref> Foi xefe de los servicios d'intelixencia del exércitu, de la Direición d'Intelixencia Militar (G2) ente [[1991]] y [[1993]], puestu dende'l cual refugó al autu-golpe d'Estáu de mayu de 1993 lideráu pol presidente [[Jorge Serrano Elías]]. Xunto col altu mandu militar d'entós y organizaciones civiles obligó a la torna de la institucionalidad, n'anguaño, participó na captura de [[Joaquín Guzmán]]. En 1996, foi nomáu Inspector Xeneral del Exércitu. Darréu foi asignáu como Xefe de la Delegación de Guatemala ante la Xunta Interamericana de Defensa con sede en [[Washington D.C.]], entidá integrante de la [[Organización d'Estaos Americanos]], cargu qu'ocupó mientres los años 1998 a 2000. Poles sos actividaes como oficial, l'Exércitu de Guatemala honrar cola [[Cruz del Exércitu de Guatemala]], siendo esta la más alta condecoración qu'esa institución castrense da a los sos oficiales. En 2000 retirar del Exércitu de Guatemala colos más altos honores.<ref>{{cita web |url=http://www.partidopatriota.com/index.php?option=com_k2&view=item&layout=item&id=13&Itemid=27 |títulu=Biografía de Otto Pérez|autor=Partíu Patriota|idioma=castellanu |fechaaccesu=21 d'ochobre de 2012}}</ref> En dexando l'exércitu, impulsó la creación del [[Partíu Patriota]], una agrupación política derechiega integrada por militares, empresarios y políticos conservadores, de la cual foi secretariu xeneral hasta [[2009]]. El presidente de la República, [[Ramiro de León Carpio]], sustitutu de Serrano Elías por disposición del [[Congresu de Guatemala]], nomar xefe del Estáu Mayor Presidencial, cargu qu'ocupó del añu 1993 a 1995. Impulsó la creación de la Secretaria d'Asuntos Alministrativos y de Seguridá (SAAS), dependencia encargada d'emprestar seguridá al mandatariu y la so familia.<ref name=Miami>[http://www.infolatam.com/2007/09/10/biografia-otto-perez-molina-el xeneral-de-la paz-y-de-la mano dura/ «Otto Pérez Molina, el xeneral de la paz” y de la mano dura»] {{Wayback|url=http://www.infolatam.com/2007/09/10/biografia-otto-perez-molina-el xeneral-de-la paz-y-de-la mano dura/ |fecha=20120621083230 }}, artículu del 10 de setiembre de 2007 nel sitiu web Infolatam (Miami).</ref> == Vida política == === Partíu Patriota === {{AP|Partíu Patriota}} El [[20 d'avientu]] de [[2001]], Otto Pérez Molina xunto a [[Roxana Baldetti]] fundaron el partíu d'ideoloxía derechiega [[Partíu Patriota]].<ref>[http://www.partidopatriota.com/index.php?option=com_k2&view=item&layout=item&id=238&Itemid=131 Artículu] nel sitiu web del Partíu Patriota (Guatemala).</ref> Díes dempués, celebróse la I Asamblea del Partíu Patriota, na cual Otto Pérez Molina fíxose escoyer «secretariu xeneral» del partíu.<ref>[http://www.anabelladeleon.com/amosar.asp?id=222 «Otto Pérez, secretariu xeneral del PP»] {{Wayback|url=http://www.anabelladeleon.com/amosar.asp?id=222 |fecha=20150527015537 }}, artículu nel sitiu web Anabella de León (Guatemala).</ref> En 2003, poco primero de los [[eleiciones xenerales de Guatemala de 2003|comicios de 2003]] el xeneral Otto Pérez arrenunció al so precandidatura presidencial ya integró una coalición de pequeñes agrupaciones que promovieron la candidatura presidencial del conservador [[Óscar Berger]]. Mientres los primeros cuatro meses del gobiernu de Berger, Pérez Molina foi comisionado de Defensa y Seguridá, pero dexó'l cargu por diferencies col mandatariu, y ocupó l'escañu nel Parllamentu que ganara nesos comicios.<ref>[http://www.aquiguatemala.net/presidentes/oscar_berger.html «Óscar Berger candidatu pola GANA»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181025162647/http://www.aquiguatemala.net/presidentes/oscar_berger.html |date=2018-10-25 }}, artículu nel sitiu web Equí Guatemala.</ref> === Diputáu del Congresu de Guatemala === Mientres la so xestión nel Congresu y como xefe de la bancada del so partíu presentó delles iniciatives de llei, ente les cualos sobresalen: * Llei d'Intelixencia Civil * Llei pa Prevenir, Controlar y Erradicar les Peaes Xuveniles, Agrupaciones Ilícites y Delincuencia Entamada; * Llei Contra la Narcoactividad y * Llei qu'Aprueba'l Pagu a los Exmiembros de Patrullar de Autodefensa Civil. === Candidatura presidencial del 2007 === El [[9 de setiembre]] del [[2007]] participa nes eleiciones como candidatu a la presidencia de [[Guatemala]] col [[Partíu Patriota]] xunto a Ricardo Castillo, llogrando un 23.54 % de votos, quedando nel segundu llugar de la intención de votu ente qu'[[Álvaro Colom Caballeros|Álvaro Colom]] llogra un 28.5 % quedando en primer llugar de la intención de votu. Al nun llograr nengunu de los candidatos más del 50 % más unu de votos, llevar a cabu una segunda vuelta'l [[4 de payares]], colos dos candidatos de más alta intención de votu, na cual Álvaro Colom gana con un total de 52.82 % de votos, dexando a Otto Pérez Molina en segundu llugar con 47.18 %<ref>[https://web.archive.org/web/20121104193012/http://www.elperiodico.com.gt/templates/eleiciones/resultaos-de-eleiciones.html Resultaos 2007].El Periódico</ref> === Candidatura presidencial del 2011 === El [[11 de setiembre]] del 2011 participa como candidatu presidencial, nuevamente pol [[Partíu Patriota]] xunto a [[Roxana Baldetti]] llogrando un 36.02 % de los votos válidos, quedando en primer llugar de la intención de votu, ente que [[Manuel Baldizón]] llogra un 23.21 %.<ref>{{Cita web |url=http://www.elperiodico.com.gt/?tpl=64953 |títulu=Resultaos 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190617164620/https://elperiodico.com.gt/?tpl=64953 |fechaarchivu=2019-06-17 }}</ref> Al nun llograr nengunu de los candidatos más del 50 % más unu de votos, llevar a cabu una segunda vuelta'l [[6 de payares]], colos dos candidatos de más alta intención de votu nel mes de payares. === Presidente de la República de Guatemala === {{AP|Presidente de Guatemala}} [[Ficheru:Mireya Aguero Trejo de Corrales, Otto Fernando Perez Molina, John Kerry and Salvador Sanchez Ceren.jpg|thumb|El mandatariu guatemalianu, xunto a la canciller hondureña Mireya Agüero Trejo de Corrolades, y el presidente salvadoreñu [[Salvador Sánchez Cerén]] axuntar col [[secretariu d'Estáu de los Estaos Xuníos|secretariu d'Estáu estauxunidense]] [[John Kerry]] en [[Washington D. C.|Washington]].]] Electu presidente de Guatemala la {{Fecha|6|payares|2011}}, con un total de 4,12&nbsp;millones de votos válidos, ente 7,34&nbsp;millones de votantes inscritos, axudícase la presidencia con un total del 54 % de los votos válidos y un astencionismu de 39.8 % na segunda vuelta.<ref>{{cita web |url=http://www.hoy.com.do/el-pais/2011/11/28/403612/Presidente-electu-Guatemala-y-del-Parlacen-coinciden-en-lucha-contra títulu Presidente electu y Parlacén coinciden en lluchar contra la violencia|autor=Güei.com|idioma=castellanu |fechaaccesu=21 d'ochobre de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150527020524/http://hoy.com.do/el-pais/2011/11/28/403612/Presidente-electu-Guatemala-y-del-Parlacen-coinciden-en-lucha-contra |fechaarchivu=27 de mayu de 2015}}</ref> El 9 de payares de 2011, [[Roxana Baldetti]] xunto a Otto Pérez Molina axuntar na [[Casa Presidencial (Guatemala)|Casa Presidencial de Guatemala]] col [[presidente de Guatemala|presidente de la República]] [[Álvaro Colom]], pa empecipiar el procesu de transición de la presidencia de Guatemala, que remató'l [[14 de xineru]] de [[2012]], cuando Otto Pérez Molina y Roxana Baldetti fueron juramentados como presidente y vicepresidente de Guatemala. ==== Conseyu de Ministros ==== <div align=center style='font-size:0.9em'> {|class="wikitable mw-collapsible" width=70% |+style="color:black;"|Gabinete de gobiernu |-style="color:white;" !style="background:grey;"|Nᵘ !style="background:grey;"|Ministeriu d'Estáu !style="background:grey;"|Sigles !style="background:grey;"|Ministru |- !style="background:lemonchiffon;"|01 |[[Ministeriu d'Agricultura, Ganadería y Alimentación de Guatemala|Ministeriu d'Agricultura, Ganadería y Alimentación]] || MAGA || Elmer López |- !style="background:lemonchiffon;"|02 | [[Ministeriu d'Ambiente y Recursos Naturales de Guatemala|Ministeriu d'Ambiente y Recursos Naturales]] || MARN || [[Roxana Sobenes García]] |- !style="background:lemonchiffon;"|03 |[[Ministeriu de Comunicaciones, Infraestructura y Vivienda de Guatemala|Ministeriu de Comunicaciones, Infraestructura y Vivienda]] || CIV || [[Víctor Coráu]] |- !style="background:lemonchiffon;"|04 |[[Ministeriu de Cultura y Deportes de Guatemala|Ministeriu de Cultura y Deportes]] || MCD || [[Dwight Pezzarossi]] |- !style="background:lemonchiffon;"|05 |[[Ministeriu de la Defensa Nacional de Guatemala|Ministeriu de la Defensa Nacional]] || MINDEF || [[Manuel López Ambrocio]] |- !style="background:lemonchiffon;"|06 | [[Ministeriu de Desenvolvimientu Social de Guatemala|Ministeriu de Desenvolvimientu Social]] || MIDES || [[Edgar Leonel Rodríguez]] |- !style="background:lemonchiffon;"|07 | [[Ministeriu d'Economía de Guatemala|Ministeriu d'Economía]] || MINECO || [[Sergio de la Torre]] |- !style="background:lemonchiffon;"|08 | [[Ministeriu d'Educación de Guatemala|Ministeriu d'Educación]] || MINEDUC || [[Eligio Sic]] |- !style="background:lemonchiffon;"|09 | [[Ministeriu d'Enerxía y Mines de Guatemala|Ministeriu d'Enerxía y Mines]] || MEM || [[Edwin Rodas]] |- !style="background:lemonchiffon;"|10 |[[Ministeriu de Finances Públiques de Guatemala|Ministeriu de Finances Públiques]] || MINFIN || [[Dorval Carías]] |- !style="background:lemonchiffon;"|11 |[[Ministeriu de Gobernación de Guatemala|Ministeriu de Gobernación]] || MINGOB || [[Eunice Mendizábal]] |- !style="background:lemonchiffon;"|12 | [[Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Guatemala|Ministeriu de Rellaciones Esteriores]] || MINEX || [[Carlos Raúl Morales]] |- !style="background:lemonchiffon;"|13 | [[Ministeriu de Salú Pública y Asistencia Social de Guatemala|Ministeriu de Salú Pública y Asistencia Social]] || MSPAS || [[Pablo Werner Ramírez]] |- !style="background:lemonchiffon;"|14 |[[Ministeriu de Trabayu y Previsión Social de Guatemala|Ministeriu de Trabayu y Previsión Social]] || MINTRAB || [[Carlos Contreras (ministru)|Carlos Contreras]] |} </div> ==== Política de Seguridá ==== <div align=center> {| class="toc" cellpadding=0 cellspacing=2 width=220px style="float:right; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5y text- align:left;clear:all; margin- left:10px; font- size:90%" |colspan=4 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Homicidios en Guatemala''' |- |colspan=4 align=center|[[Ficheru:AK-47 type II noBG.png|100px]] |- ! style="background:#e8e8e8;" | '''Añu''' ! style="background:#e8e8e8;" | '''Homicidios''' |- background:#e9e9e9; |2007|| align=right|5,781 |- background:#e9e9e9 |2008|| align=right|6,292 |- background:#e9e9e9 |2009|| align=right|6,498 |- background:#e9e9e9 |2010 || align=right|5,960 |- background:#e9e9e9 |2011|| align=right|5,681 |- bgcolor=#F3e4e9 |2012|| align=right|5,174 |- bgcolor=#F3e4e9 |2013|| align=right|5,259 |- bgcolor=#F3e4e9 |colspan=2 style="background:#e9e9e9;" align=left|<small>Nota: Homicidios mientres el gobiernu de Otto Pérez Molina, reflexáu en color rosado, amenorgaron 8.93 % en rellación al númberu de 2011. <small>Fonte:Gobiernu de Guatemala</small><ref>{{cita web |url=http://www.laprensa.com.ni/2013/01/02/planeta/129240-amenórguense-homicidios-guatemala|títulu amenorguen homicidios en Guatemala nel 2012|autor=La Prensa|idioma=castellanu |fechaaccesu=25 de mayu de 2013}}</ref> |- |} </div> Una de les principales promeses que fizo Otto Pérez Molina en campaña foi amenorgar la inseguridá y violencia que s'amontó en [[Guatemala]] mientres los últimos años.<ref>{{cita web |url=http://elperiodico.com.gt/es/20120119/cartes/206684/|títulu=Política de Seguridá - Gobierno de Otto Pérez Molina|autor=EL Periódicu|idioma=castellanu |fechaaccesu=21 d'ochobre de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150511093232/http://elperiodico.com.gt/es/20120119/cartes/206684/ |fechaarchivu=11 de mayu de 2015}}</ref> Na so estratexa p'amenorgar la violencia, Pérez creó dos fuercies de xeres policiales pa combatir y prevenir los secuestros y femicidios en [[Guatemala]], esto como parte del plan de seguridá pal so Gobiernu [[2012]]-[[2016]].<ref>{{cita web |url=http://noticias.emisorasunidas.com/noticias/nacionales/perez-molina-crea-fuercies-policiales-contra-secuestros-femicidios |títulu=Pérez crea dos fuercies de xera |fechaaccesu=24 de xunetu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150527035253/http://noticias.emisorasunidas.com/noticias/nacionales/perez-molina-crea-fuercies-policiales-contra-secuestros-femicidios |fechaarchivu=27 de mayu de 2015 }}</ref> Pérez tamién empecipió la construcción d'una cárcel de máxima seguridá, que ye financiada pol gobiernu de [[Taiwán]].<ref>{{cita web |url=http://noticias.com.gt/nacionales/20120228-otto-perez-anuncia-la-construccion-de-carcel-de-maxima-seguridá-en-ocho-meses.html |títulu=Construcción de cárcel de máxima seguridá |fechaaccesu=24 de xunetu de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120619215802/http://noticias.com.gt/nacionales/20120228-otto-perez-anuncia-la-construccion-de-carcel-de-maxima-seguridá-en-ocho-meses.html |fechaarchivu=19 de xunu de 2012 }}</ref> Una de los sos más pólemicas propuestes p'amenorgar la violencia non yá en [[Guatemala]] sinón en tola rexón centroamericana foi la de llegalizar la droga,<ref>[https://web.archive.org/web/20120524220350/http://elperiodico.com.gt/es/20120211/pais/207877/ Pérez propones despenalizar les drogues]</ref> dicha propuesta dende un principiu nun foi aceptada pol presidente d'[[El Salvador]] [[Mauricio Funes]], anque dempués [[Daniel Ortega]] y [[Porfirio Llobu]] el primeru presidente de [[Nicaragua]] y el segundu presidente d'[[Hondures]] tuvieron en desalcuerdu con despenalizar les drogues,<ref>[https://web.archive.org/web/20150511085714/http://www.elperiodico.com.gt/es/20120401/pais/210296/ Funes, Llobu y Ortega en contra de la despenalización de la droga]</ref> los únicos dos mandatarios centroamericanos que sofitaron la propuesta de Pérez fueron la presidenta de [[Costa Rica]] [[Laura Chinchilla]] y el presidente de [[Panamá]] [[Ricardo Martinelli]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120706101623/http://www.prensalibre.com/noticias/politica/gobernantes-sofiten-discusion_0_655734452.html Chinchilla y Martinelli sofiten discutiniu sobre propuesta]</ref> en febreru de [[2012]] propunxo a los presidentes de [[Centroamérica]] despenalizar el consumu d'estupefacientes, p'amenorgar la violencia na rexón.<ref>[https://web.archive.org/web/20120214060552/http://www.s21.com.gt/nacionales/2012/02/12/perez-molina-analizárase-llegalizar-droga va analizase llegalizar droga]</ref> Otto Pérez Molina acusó públicamente a [[Estaos Xuníos]] de boicotiar el cume d'[[Antigua (Guatemala)|Antigua]], na cual axuntaríense los siete xefes d'Estáu de Centroamérica p'aldericar sobre la despenalización de la droga, al cual solo asistieron dos presidente y un xefe d'Estáu, la presidenta de [[Costa Rica]] [[Laura Chinchilla]] y el presidente de [[Panamá]] [[Ricardo Martinelli]] y Otto Pérez quien yera'l titular.<ref>Vásquez, Claudia (2012): [http://www.s21.com.gt/node/161629 «Otto Pérez acusa a Estaos Xuníos de boicotiar cume d'Antigua Guatemala»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304102304/http://www.s21.com.gt/node/161629 |date=2016-03-04 }}, artículu del 29 de marzu de 2012 nel diariu ''Sieglu&nbsp;21'' (Guatemala).</ref> ==== Política d'Economía ==== * '''Gastu públicu''' El gobernante adelantró que pal 2013 va tenese una delda de 12&nbsp;000&nbsp;millones de [[quetzal (moneda de Guatemala)|quetzales]], y espérase que la carga tributaria llegue al 11 per cientu cola aprobación de la llei sobre secretu bancariu y otres normes anticorrupción.<ref>[http://industriaguate.com/enlosmedios/presidente-otto-perez-ufierta-cumplir-mira-camudo «Presidente Otto Pérez ufierta cumplir mira de cambéu»] {{Wayback|url=http://industriaguate.com/enlosmedios/presidente-otto-perez-ufierta-cumplir-mira-camudo |fecha=20151001164551 }}, artículu del 18 de xunetu de 2012 nel sitiu web Industria Guate.</ref> * '''Llei de Mocedá''' Ufiertó'l so respaldu por qu'en el [[Congresu de Guatemala|Congresu de la República]], apruébese la Llei de Mocedá, como un marcu xurídicu qu'estableza que mecanismos tienen d'afinase pal desenvolvimientu sostenible d'esi sector que representa'l 70 % de la población nel país. El [[11 de payares]] de [[2008]] presentóse ante'l Congresu la iniciativa de llei sol númberu 3896, anguaño atópase en segundu alderique, y esi compromisu representa «una lluz a la fin del túnel, pos que nun se vía voluntá política dende va cuatro años», refirió Abner Paredes del Centru d'Aición Llegal en Derechos Humanos (CALDH).<ref>[http://www.agn.com.gt/index.php?option=com_content&view=article&id=21010:mandatariu-ufierta-sofitu-pa-llei-de-mocedá-en-el-pais&catid=86:actualidá Ufierta sofitu pa llei de mocedá]</ref> * '''Emplegu''' Foi otra de les sos principales promeses mientres la so campaña, que caltuvo como eslogan na so candidatura de [[2007]] y [[2011]] «Seguridá y emplegu con Otto Pérez puede llograse»,<ref>[http://guateagenda.com/enllordien-propaganda-dambos-candidatos/ Propaganda de Otto Pérez], nel sitiu web Guateagenda.</ref> ufiertó que'l país va ser unu de los reformadores nel clima de negocios, pa lo que se presentaron 16&nbsp;innovaciones, y que se va xenerar emplegu. Amestó que s'evalúa'l sueldu que se paga por rexones, p'ameyoralo, anque nun llegue al salariu mínimu. Pa los mozu prometieron cinco mil beques d'emplegu, que consisten en subsidiu de Q300 p'aprender un oficiu.<ref>[https://web.archive.org/web/20120725004616/http://prensalibre.com/noticias/politica/Perez-ufierta-cumplir-mira-camudo_0_739126110.html Emplego Otto Pérez Molina]</ref> ==== Política de salú ==== En materia de salú, propúnxose un nuevu programa social, Apauto Hambre Cero, que pretende caltener a tolos neños que los sos padres o madre soltera nun tenga los recursos económicos pa da-y una nutrición banciada dende'l primer día de nacencia hasta que tenga mil díes dempués de nacer, plan foi puestu en práutica n'abril de 2012 en [[San Juan Atitán]] ([[departamentu de Huehuetenango]]), unu de los conceyos con más índiz de desnutrición en [[Guatemala]].<ref>[http://www.agn.com.gt/index.php?option=com_content&view=article&id=16885%3Agobierno-suscribe-pactu-qhambre-ceroq-pa-combatir-la-desnutricion&catid=86%3Aactualidad&Itemid=147 Plan Hambre Cero]</ref> El 16 de xineru de 2012 (el so primer día de gobiernu) declaró n'emerxencia nacional la rede hospitalaria de tol país.<ref>[https://web.archive.org/web/20120222164218/http://www.prensalibre.com/noticias/Salú-Emerxencia_0_628737135.html «Rede hospitalaria del país n'emerxencia»], artículu del 17 de xineru de 2012 nel diariu ''Prensa Llibre'' (Guatemala).</ref> ==== Política d'Educación ==== La materia d'educación foi la más polémica del presidente, pola reforma a la carrera docente del país, que pretende incluyir dos años más al pensum d'estudiu (cinco años en total), que foi refugada por un grupu de mozos los cualos fixeron protestes masives en refugu de la reforma, inclusive de secuestrar y caltener por fuercia a la ministra d'educación [[Cynthia del Águila]], na cual interactuaron les fuercies del orde y la policía nacional civil pal so rescate.<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=YR2Eg_vJgIw «Secuestren a ministra d'educación en Guatemala»], video onde amuesen a la policía reprimiendo a estudiantes de la escuela secundaria; publicáu nel sitiu web YouTube.</ref> El 18 de setiembre de 2012 robló la reforma a la carrera docente, que entraría en cursu en xineru de 2013, na cual va incluyise dos años de bachiller n'educación y trés años de maxisteriu yá sía educación primaria o enseñanza media na [[Universidá San Carlos de Guatemala]].<ref>España, Mariajosé (2012): [http://www.s21.com.gt/node/237823 «Mineduc espera propuestes de normalistas»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151002095045/http://www.s21.com.gt/node/237823 |date=2015-10-02 }}, artículu del 2 de xunu de 2012 nel sitiu web Siglo&nbsp;21 (Guatemala).</ref> {{cita|Siéntome ofendida como guatemaliana y decepcionada como educadora.|[[Cyntia Del Águila|Cynthia del Águila]], nun discursu dempués de ser rescatada'l 2 de xunetu de 2012.<ref>[http://guasabaraeditor.blogspot.com/2012/07/estudiantes-secuestren-la ministra-de.html «Estudiantes secuestren a la ministra d'Educación»] {{Wayback|url=http://guasabaraeditor.blogspot.com/2012/07/estudiantes-secuestren-la ministra-de.html |fecha=20150527024553 }}, artículu de xunetu de 2012 nel blogue Guasabara Editor (Guatemala).</ref>}} ==== Política de Rellaciones Esteriores ==== Otto Pérez Molina empecipia la so primer visita oficial como presidente electu de [[Guatemala]] na [[Ciudá de Méxicu]] na cual axuntóse col presidente de [[Méxicu]] [[Felipe Calderón Hinojosa]], depués empecipió una xira pelos países centroamericanos empecipiando n'[[El Salvador]] y rematando en [[Panamá]].<ref>{{cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=aIaWfKc4wRU Visita a Méxicu de Otto Pérez Molina |títulu=Visita a Méxicu de Otto Pérez |fechaaccesu=20 d'abril de 2013}}</ref> N'[[ochobre]] de [[2011]] viaxó a [[Estaos Xuníos]] como candidatu presidencial onde s'axuntó con [[Barack Obama]].<ref>{{cita web |url=http://www.prensalibre.com/noticias/politica/Perez-participara-cena-Obama_0_772722987.html |títulu=Otto Pérez y Barack Obama comparten cena |fechaaccesu=20 d'abril de 2013 |editorial=www.prensalibre.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130423205853/http://www.prensalibre.com/noticias/politica/Perez-participara-cena-Obama_0_772722987.html |fechaarchivu=23 d'abril de 2013 }}</ref> Participó nel [[Foru Económicu Mundial]] en [[Davos]], [[Suiza]], del [[23 de xineru|23]] al [[26 de xineru]]. Darréu viaxó a [[Madrid]], [[España]], onde s'axuntó con [[Xuan Carlos I]] y [[Mariano Rajoy]]. Tuvo dende'l [[12 de febreru|12]] al [[15 de febreru]]. Otto Pérez propunxo la llegalización de la llantadera d'[[amapola]] pa usos melecinales y consideró qu'esta midida sería un exemplu del nuevu enfoque na llucha contra les drogues. Al rematar la primer xunta nel so primer día de visita oficial, [[Ana Botella]], alcaldesa de Madrid, apurrió a Pérez les llaves de la ciudá. En tantu, en cais aledañas, un grupu de manifestantes de l'Asociación de Muyeres Guatemalianes glayaben conseñes contra Pérez. En dalgunos de los cartelos lleíase: «Alcuérdate de les families del [[Polochic]]». «Guatemala: 98 per cientu d'impunidá» y «Non a la militarización».<ref>{{cita web |url=http://www.elperiodico.com.gt/es/20130214/pais/224755 |títulu=Otto Pérez fala n'España de llegalizar la llantadera d'amapola |fechaaccesu=20 d'abril de 2013 |editorial=www.elperiodico.com.gt |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130704031701/http://www.elperiodico.com.gt/es/20130214/pais/224755 |fechaarchivu=4 de xunetu de 2013 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.elperiodico.com.gt/es/20130213/pais/224704/ |títulu=Pérez Molina valora llegalizar cultivos d'amapola |fechaaccesu=20 d'abril de 2013|editorial=www.elperiodico.com.gt |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140429230739/http://www.elperiodico.com.gt/es/20130213/pais/224704/ |fechaarchivu=29 d'abril de 2014}}</ref> Mientres la so visita a [[España]], axuntar con empresarios, buscando qu'estos inviertan en [[Guatemala]].<ref>{{cita web |url=http://www.elperiodico.com.gt/es/20130211/pais/224582|títulu=Otto Pérez y empresarios viaxen a España en busca de inversionistas |fechaaccesu=20 d'abril de 2013|editorial=www.elperiodico.com.gt |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130520093753/http://www.elperiodico.com.gt/es/20130211/pais/224582 |fechaarchivu=20 de mayu de 2013}}</ref> Pérez viaxó'l [[16 de febreru]] de [[2013]], a la [[Ciudá del Vaticanu]], onde lo recibió [[Benitu XVI]], foi'l postreru xefe d'Estáu d'[[América Llatina]] que visitó'l papa. Mientres la so visita, Benedicto&nbsp;XVI dixo: «Sigo la situación de Guatemala y conozo los graves problemes de les drogues» que tien el país, y emponderó amás «los esfuercios del Gobiernu» guatemalianu pa frenalos.<ref>{{cita web |url=http://www.espanol.rfi.fr/europa/20130216-benedicto-xvi-recibio-al presidente-otto-perez-dolce-dias-antes-del-retiro |títulu=Benitu XVI recibió al presidente Otto Pérez doce díes antes del retiru |fechaaccesu=21 d'abril de 2013 |autor=rfi español |allugamientu=Guatemala }}</ref> ==== Política de Desenvolvimientu Social ==== Otto Pérez, por aciu el [[Congresu de Guatemala]] creó'l [[Ministeriu de Desenvolvimientu Social de Guatemala|Ministeriu de Desenvolvimientu Social]], que ye l'ente ministerial perteneciente al [[Gabinete de Ministros de Guatemala|Gabinete de Gobiernu]], encargáu de la rectoría de los programes sociales destinaos a los sectores con probeza, probeza estrema y otros más precisaos.<ref>[https://web.archive.org/web/20120127192831/http://www.prensalibre.com/noticias/urxencia-nacional-aprueben-ministeriu_0_634136609.html Congresu aprueba d'urxencia nacional el Ministeriu de Desenvolvimientu Social]</ref> Esti ministeriu encargar del diseñu, formulación, regulación, direición y execución de los programes sociales del país. Ente los programes que remana (heredáu del gobiernu d'[[Álvaro Colom]]), podemos mentar los siguientes:<ref>[https://web.archive.org/web/20120127192831/http://www.prensalibre.com/noticias/urxencia-nacional-aprueben-ministeriu_0_634136609.html Ministeriu de Desenvolvimientu Social]</ref> * La mio Familia Progresa * La Bolsa Solidaria * Los Comedores Solidarios * Otros Anguaño nun reciben el mesmu nome, l'executivu cambéu'l nome de los programes sociales a: * La mio Familia Progresa a Bono Seguro * La Bolsa Solidaria a Bolsa Segura * Los Comedores Solidarios entá recibe esi nome, pero creáronse Comedores Móviles Programes Sociales del Gobiernu de Otto Pérez Molina: * [[Hambre Cero (Guatemala)|Hambre Cero]] * Comedores Móviles * Super Tortiella Más los trés heredaos del Gobiernu del inxenieru [[Álvaro Colom]]. Foi creáu'l [[25 de xineru]] de [[2012]] pol [[Congresu de la República de Guatemala|Congresu de la República]], sustituyendo darréu al Conseyu de Cohesión Social, quien yera l'ente rector anterior.<ref>[https://web.archive.org/web/20120128025755/http://prensalibre.com/noticias/politica/Guatemala-Congresu-Ministeriu_de desenvolvimientu social-diputaos_0_633536815.html Congresu aprueba la creación del MDSG]</ref> === Caso de la Llinia === {{AP|Casu de La Llinia en Guatemala}} [[Ficheru:Renuncia Ya-41.jpg|thumb|Manifestación del 30 de mayu de 2015]] El [[Casu de La Llinia en Guatemala|Caso de «La Llinia»]] ye un casu de corrupción nes aduanes de [[Guatemala]] que ta siendo investigáu pola [[CICIG|Comisión Internacional contra la Impunidá en Guatemala]] (CICIG) en 2015. La investigación de la CICIG foi fecha pública'l 16 d'abril de 2015 y arreyó a dellos altos funcionarios del gobiernu del xeneral retiráu Pérez Molina, incluyendo'l secretariu priváu de la vicepresidencia, el capitán retiráu Xuan Carlos Monzón y direutores de la [[Superintendencia d'Alministración Tributaria de Guatemala]] (SAT).<ref>{{cita publicación |apellíu=Véliz |nome=Rodrigo|títulu=El casu SAT: el legáu de la intelixencia militar|url=http://cmiguate.org/el casu-sat-el legáu-de-la intelixencia militar/|añu=17 d'abril de 2015|allugamientu=Guatemala|publicación=Centro de Medios Independientes de Guatemala |fechaaccesu=22 d'abril de 2015 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150422144047/http://cmiguate.org/el casu-sat-el legáu-de-la intelixencia militar/ |fechaarchivu=22 d'abril de 2015|ref=harv}}</ref> Monzón atopar en Seúl, [[Corea del Sur]], acompañando a la vicepresidente Roxana Baldetti -a quien-y foi conferíu un doctoráu ''honoris causa'' nesa ciudá pol so trabayu social- cuando s'enteró de los cargos contra él y entamó la fuga, nun viaxe a [[España]], [[Colombia]] y, finalmente, [[Hondures]]; otros arreyaos fueron prindaos en Guatemala y dalgunos d'ellos llograron la so llibertá al cabu d'unos pocos díes gracies a una midida sustitutiva que-yos dio la xueza guatemaliana Marta Sierra de Stalling,<ref>{{cita publicación|apellíu=Palacios|nome=Claudia|títulu=Cabezaleros de la estructura "La Llinia" tán en llibertá|url=http://lahora.gt/cabezaleres-de-la estructura-la-linea-estan-en-llibertá/|publicación=La Hora|allugamientu=Guatemala|añu=21 d'abril de 2015|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150421221032/http://lahora.gt/cabezaleres-de-la estructura-la-linea-estan-en-llibertá/|fechaarchivu=21 d'abril de 2015|fechaaccesu=21 d'abril de 2015|ref=harv}}</ref> anque'l Ministeriu Públicu remanó darréu pa impugnar dicha midida. En pasando una selmana de que se fixeron los anuncios, l'atención centrar nes figures del presidente Pérez Molina y de la vicepresidente [[Roxana Baldetti]], al puntu que s'entamó una manifestación de protesta pa esixir l'arrenunciu a dereches de antejuicio del presidente y l'arrenunciu al cargu a la vicepresidente'l 25 d'abril de 2015 na [[Plaza de la Constitución (Ciudá de Guatemala)|Plaza de la Constitución]] y corriéronse rumores d'una posible paralización de la [[Ciudá de Guatemala]] el 27 d'abril. Agora bien, inclusive cuando'l presidente solicitó al [[Secretariu Xeneral de les Naciones Xuníes]] la estensión del mandatu de la [[CICIG]] hasta setiembre de 2017, nin el Ministeriu Públicu nin la CICIG reportaron nomes de nenguna de les empreses qu'utilizaríen los servicios de «La Llinia» pa defraudar al fiscu guatemalianu. El 21 d'agostu foi llevada a prisión al cuartel de Matamoros la exvicepresidenta Roxana Baldetti, ente que'l MP y la CICIG solicitaron antejuicio contra'l presidente Pérez Molina, quien en conferencia de prensa del domingu 23 d'agostu pela nueche negóse a arrenunciar. El llunes 24 d'agostu, mientres la presentación de los cargos a Baldetti, el MP presentó una escucha telefónica d'una conversación nel direutor de la SAT, Carlos Enrique Muñoz Roldán y el presidente Otto Pérez Molina:<ref name=escuchaopm>{{cita publicación|url=http://m.elperiodico.com.gt/2015/08/24/pais/por-que nun me quieren-camudar-al-de recursos humanos-cual-ye-el rollu/|títulu=¿Por qué nun me quieren camudar al de recursos humanos? ¿Cuál ye'l rollu?|publicación=ElPeriódico|allugamientu=Guatemala|fecha=24 d'agostu de 2015|fechaaccesu=24 d'agostu de 2015|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150824215050/http://m.elperiodico.com.gt/2015/08/24/pais/por-que nun me quieren-camudar-al-de recursos humanos-cual-ye-el rollu/|fechaarchivu=24 d'agostu de 2015}}</ref><ref>{{cita publicación |publicación=Emisores Xuníes|url=http://noticias.emisorasunidas.com/noticias/primer-hora/tenemos-voz-presidente-escuches-asegura-fiscal-general?device=desktop|títulu=Tenemos la voz del presidente nes escuches, asegura Fiscal Xeneral|fecha=24 d'agostu de 2015 |fechaaccesu=24 d'agostu de 2015|allugamientu=Guatemala|ref=harv |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150824233103/http://noticias.emisorasunidas.com/noticias/primer-hora/tenemos-voz-presidente-escuches-asegura-fiscal-general?device=desktop |fechaarchivu=24 d'agostu de 2015}}</ref> {{caxa de cita|alliniación=center|anchu=60%| *'''Otto Pérez''': ¿Aló? *'''Carlos Muñoz''': Señor presidente, bones tardes, ¿como ta? *'''Otto Pérez''': Bien, Carlos, bien, gracies, ¿y usté, qué tal? *'''Carlos Muñoz''': Pos equí, bien, presidente, equí. *'''Otto Pérez''': Mañana pasa a la SAT lo del Direutoriu, ¿pasa yá mañana, va, ah? *'''Carlos Muñoz''': Mañana presidente, yá ahorita toi... *'''Otto Pérez''': ¿Yá tán tolos dictames, yá ta tou llistu? * '''Carlos Muñoz''': Sí, solo tame corrixendo yá Claudia'l d'ella, porque non muncho convencióme. Pero ahorita yá la llamé y tar enmendando antes de da-yos copia a ellos. Pero espero que yá pa mañana autorícenme empezar el procesu, porque asina yá empezamos a trabayar internamente. *'''Otto Pérez''': Mire, el de Recursos Humanos, que dixéramos de los cambeos... porque si non eso nun me va caminar nada. Yá'l sindicatu yá diz que va empezar a boicotiar y faer coses, entós antes d'eso entrémosle d'una vegada. ¿Por qué nun me quier camudar al de Recursos humanos, cuál ye'l rollu? *'''Carlos Muñoz''': La cosa ye qu'esti señor ye publicista, presidente. Él nun sabe de nada. *'''Otto Pérez''': Va, pero ponga al qu'usté dixo, pos, al Sebastián. Pero póngamelo yá, mañana. *'''Carlos Muñoz''': Güei mesmu faigo'l cambéu, presidente, güei mesmu. *'''Otto Pérez''': Va, güei mesmu'l cambéu d'una vegada, por favor. *'''Carlos Muñoz''': Tendría que da-y de baxa d'una vegada al que ta ahorita. Voi mandar a llamar a Sebastián d'una vegada y empezamos. *'''Otto Pérez''': Va. *'''Carlos Muñoz''': Tamos. Con muncho gustu, presidente, siquier conocer y sé que nun me va a faer la mala xugada perhí. *'''Otto Pérez''': Va, éntre-y d'una vegada, entós, porque esto danos pie d'una vegada pa entrar a faer los demás cambeos.<ref name=escuchaopm/><ref>{{cita publicación|url=http://lahora.gt/estructura-de-la-linea-recibio-q28-millones-556-mil-en-un anu/|títulu=Estructura de La Llinia recibió Q28 millones 556 mil nun añu|allugamientu=Guatemala|publicación=Diariu La Hora|fecha=24 d'agostu de 2015|fechaaccesu=24 d'agostu de 2015|ref=harv}}</ref>}} Vease tamién: [[Cronoloxía del Casu de la Llinia en Guatemala|Cronoloxía del Casu de La Llinia]] === Arrenunciu === El martes 1 de setiembre de 2015, con 132 votos a favor y nengunu en contra, el Congresu de República de Guatemala quitó-y el derechu de antejuicio, polos señalamientos de tar arreyáu nel casu «La Llinia».<ref>{{cita publicación|publicación=Prensa Libre|títulu=Pérez Molina queda ensin inmunidá|url=http://www.prensalibre.com/guatemala/politica/congresu-decide-hoy-si-retíra-y la-inmunidá-a-perez-molina|fecha=1 de setiembre de 2015|fechaaccesu=1 de setiembre de 2015|allugamientu=Guatemala|ref=harv}}</ref> El miércoles 2 de setiembre presentó un amparu ante la Corte de Constitucionalidá, que foi-y refugáu poles mesma. A partir d'esi monento los sucesos bastiáronse: {|class="wikitable mw-collapsible" width=80% align=center style='font-size:0.9em' |+style="color:black;"|Arrenunciu del presidente Pérez Molina |-style="color:white;" !style="background:gray;" align=center|Día !style="background:gray;" align=center|Hora !style="background:gray;" align=center|Sucesu |- !style="background:lemonchiffon;" rowspan=3|2 de setiembre de 2015| |19:00|| * Pérez Molina robla'l so arrenunciu al cargu. * [[Roxana Baldetti]] ye treslladada al [[Centru de Detención Preventiva pa Muyeres Santa Teresa]] pela nueche, depués de que pocos díes antes peneraren unes imáxenes de los luxos que la exvicepresidente tenía nel Cuartel Matamoros.<ref>{{cita publicación|url=http://elperiodico.com.gt/2015/09/02/pais/roxana-baldetti-ye-tresllad%C3%A1i-a-carcel-santa-teresa/|publicación=ElPeriódico|títulu=Roxana Baldetti ye treslladada a cárce de Santa Teresa|allugamientu=Guatemala|fecha=2 de setiembre de 2015|fechaaccesu=2 de setiembre de 2015|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150903043845/http://elperiodico.com.gt/2015/09/02/pais/roxana-baldetti-ye-treslladái-a-carcel-santa-teresa/|fechaarchivu=3 de setiembre de 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150903043845/http://elperiodico.com.gt/2015/09/02/pais/roxana-baldetti-ye-tresllad%C3%A1i-a-carcel-santa-teresa/|archivedate=2015-09-03}}</ref> |- |21:30||La Fiscal xeneral Thelma Aldana pidió cese de funciones –y separación del cargu– pal presidente Pérez Molina al xuez Miguel Ángel Gálvez, quien lleva'l casu. El xuez, de la mesma, dictó orde de captura contra'l desaforáu presidente.<ref>{{cita publicación|url=http://elperiodico.com.gt/2015/09/02/pais/orde-de-captura-contra-el presidente-otto-perez-molina/|títulu=Orde de captura contra'l presidente Otto Pérez Molina|publicación=ElPeriódico|allugamientu=Guatemala|fecha=2 de setiembre de 2015|fechaaccesu=2 de setiembre de 2015|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150903043431/http://elperiodico.com.gt/2015/09/02/pais/orde-de-captura-contra-el presidente-otto-perez-molina/|fechaarchivu=3 de setiembre de 2015}}</ref> |- |23:00||El Congresu de la República de Guatemala recibe la carta d'arrenunciu de Pérez Molina.<ref name=renunciapl/> |- !style="background:lemonchiffon;" rowspan=7|3 de setiembre de 2015 |6:00||Ciudadanos celebren l'arrenunciu del presidente Otto Pérez Molina a redoma del Palaciu Nacional.<ref name=renunciapl/> |- |8:00||Pérez Molina esplica nun comunicáu na oficialista Radio Sonora los motivos del so arrenunciu. |- |9:00||El ex-presidente Pérez Molina presentar a la Torre de Tribunales pa enfrentar la so primer audiencia pol casu de La Llinia; el so ingresu foi tumultuoso pola gran cantidá de corresponsales de prensa que cubríen el sucesu y los ciudadanos que-y glayaben improperios.<ref name=renunciapl>{{cita publicación|url=http://www.prensalibre.com/guatemala/justicia/perez-molina-presentárase-ante-el xuez-diz-el so-abogáu|títulu=Pérez Molina presentaráse ante'l xuez diz el so abogáu|fecha=3 de setiembre de 2015|fechaaccesu=3 de setiembre de 2015|publicación=Prensa Libre|allugamientu=Guatemala|ref=harv}}</ref> |- |11:00||Mientres l'audiencia de Pérez Molina les escuches indiquen qu'había una segunda señora en La Llinia, quien s'abarrunta sía Claudia Méndez Asencio, quien foi fuera nomada por influencia de Roxana Baldetti como intendente d'aduanes.<ref>[https://web.archive.org/web/20150905190816/http://lahora.gt/caso-la-linea-mendez-conocia-les operaciones-de-alcuerdu-con-escuches/ Caso La Llinia: Méndez conocía les operaciones acordies con escuches]</ref> |- |14:00||Tres delles hores d'audiencia, el xuez Gálvez suspendió la sesión y unvió al ex-presidente a prisión preventiva nel cuartel de Matamoros.<ref>{{cita publicación|url=http://m.elperiodico.com.gt/2015/09/03/pais/xeneral-otto-perez-molina-a-la-carcel-militar-de-matamoros/|títulu=Xeneral Otto Pérez Molina a la cárcel militar de Matamoros|publicación=ElPeriódico|allugamientu=Guatemala|fecha=3 de setiembre de 2015|fechaaccesu=3 de setiembre de 2015|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150904001440/http://m.elperiodico.com.gt/2015/09/03/pais/xeneral-otto-perez-molina-a-la-carcel-militar-de-matamoros/|fechaarchivu=4 de setiembre de 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150904001440/http://m.elperiodico.com.gt/2015/09/03/pais/xeneral-otto-perez-molina-a-la-carcel-militar-de-matamoros/|archivedate=2015-09-04}}</ref> |- |15:00||Toma posesión [[Alejandro Maldonado Aguirre]] como presidente de la República de Guatemala. |} === Amestáu a procesu per trés delitos === El presidente foi unviáu a prisión preventiva al Cuartel de Matamoros, a la espera de les sos próximes audiencies. Pero'l 28 de setiembre, mientres l'audiencia d'apertura de xuiciu contra los acusaos pol [[casu de La Llinia en Guatemala|casu de La Llinia]], Salvador Estuardo González —alíes «Ecu»— ufiertóse voluntarimente a declarar, lo que primeramente foi refugáu polos abogaos defensores de los otros deteníos. Una vegada autorizáu a declarar, González —quien aseguró tar totalmente dispuestu a enfrentar un caréu colos otros acusaos— espunxo una serie de datos qu'acusen seriamente a dellos de los deteníos:<ref name=ecoep>{{cita publicación|url=http://elperiodico.com.gt/2015/09/28/pais/ecu-otto-perez-y-roxana-baldetti-recibian-el-50-per cientu-de-lo-cobrao-por sobornos-aduanales/|títulu=Ecu: Otto Pérez y Roxana Baldetti recibíen el 50 per cientu de lo cobrao por sobornos aduanales|publicación=ElPeriódico|allugamientu=Guatemala|fecha=28 de setiembre de 2015|fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150928193406/http://elperiodico.com.gt/2015/09/28/pais/ecu-otto-perez-y-roxana-baldetti-recibian-el-50-per cientu-de-lo-cobrao-por sobornos-aduanales/|fechaarchivu=28 de setiembre de 2015}}</ref> # A la primera que conoció González foi a Baldetti, a quien ayudó majenando siete sociedad anónimes que taben ensin usu dende diba dos años.<ref name=ecopl/> # González foi'l que codificó a Otto Pérez Molina y a Roxana Baldetti como «el 1» y «la 2», respeutivamente.<ref name=ecoep/> # González llevaba un control de los recursos que se partíen. # El 50 % de lo recaldao pola rede yera apurríu a Otto Pérez Molina y a Roxana Baldetti Elías.<ref name=ecoep/> # Claudia Méndez Asencio sí taba al tanto de lo qu'asocedía ya inclusive participó en delles xuntes con González sobre la tema. Amás, al llegar como intendente d'aduanes, esplicóse-y el proyeutu de recaldación» y díxose-y que recibiría un 5 % de les ganancies.<ref name=ecopl>{{cita publicación |url=http://www.prensalibre.com/guatemala/justicia/la-linea--|títulu=Baldetti y Pérez Molina recibíen el 50 % de "La Llinia", diz Estuardo González|publicación=Prensa Libre|allugamientu=Guatemala|fecha=28 de setiembre de 2015 |fechaaccesu=28 de setiembre de 2015|ref=harv}}</ref> # La embaxada de los Estaos Xuníos taba al tantu del proyeutu de recaldación» y del trabayu qu'ellí realizaba Javier Ortiz —alíes «Teniente Xerez»—.<ref name=ecopl/> El 29 de setiembre siguió la declaración de González, quien fixo más revelaciones depués de ser cuestionáu por abogaos del Ministeriu Públicu, la CICIG y la Superintendencia d'Alministración Tributaria (SAT), según por dellos defensores de sindicaos:<ref name=lahora29s>{{cita publicación|url=http://lahora.gt/caso-la-linea-ecu-diz-que-repartia-el-61-per cientu-de cobros illegales/|títulu=Caso La Llinia: Ecu diz que partía'l 61 per cientu de cobros illegales|allugamientu=Guatemala|publicación=Diariu La Hora|fecha=29 de setiembre de 2015|fechaaccesu=29 de setiembre de 2015|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150929210537/http://lahora.gt/caso-la-linea-ecu-diz-que-repartia-el-61-per cientu-de cobros illegales/|fechaarchivu=29 de setiembre de 2015}}</ref> * El 61 % de los sobornos yeren n'efectivu, ente que el 39 % restante distribuyir el xefe de la rede esterna a la SAT. Nun dio sobre la posibilidá de que s'utilizaren cuentes bancaries pa la distribución del dineru. * Aseguró que nun cobró un honorariu establecíu polos sos servicios» como alministrador; sicasí, indicó que se-y dio un 2 % y darréu un 5 % de lo defraudao. * González haber cola fía del ex-presidente, a quien identificó como «Lissett», la nuera, a quien identificó como «Luisa», y l'esposa, Rosa Leal de Pérez; estes persones recibiríen por contrataciones estatales al traviés del Grupu Pixel Sociedá Anónima. * González yera l'enllaz ente la SAT y Pérez Molina pa llevar el control de «La Llinia solicitáu por Xuan Carlos Monzón. * González caltenía contautu personal y por [[corréu electrónicu]] con Baldetti, a quien nos sos celulares identificaba como «2» o «MyLine». * El personal pa les aduanes yera escoyíu por Javier Ortiz, y depués González falaba col xefe de Recursos Humanos de la SAT pa confirmar los nomamientos. Tolos encamentaos teníen el perfil aparente pa realizar el trabayu encamentáu. * Claudia Méndez Asencio sería quien coordinaba l'accesu de González al octavu pisu de la SAT por un ascensor priváu. * Mientres les operaciones de «La Llinia», Pérez Molina, Baldetti Elías, Osama Aziz Aranki, Javier Ortiz —alíes «Teniente Xerez»— y Xuan Carlos Monzón, utilizaben radios de comunicación que tendríen una teunoloxía especial qu'evitaben interceptar les comunicaciones. * González utilizaba otru radiu col mesmu sistema de seguridá pa comunicase con ''Sieglu 21'', periódicu que nesi entós presidía. * González nun sabe quien ellaboró la tabla na qu'apaecen rexistraos los ingresos al Estáu llamaos «R1» y los ingresos paralelos esviaos a La Llinia, llamaos «R2».<ref name=lahora29s/> González detalló que cooperó con cuatro empreses del ex-presidente: Grupu Pixel, Guactemalan, Consulter y Planets, que pretendíen llograr creitos polo que yera necesariu qu'operaren llegalmente.<ref name=elp30s>{{cita publicación|url=http://elperiodico.com.gt/2015/09/30/pais/ecu-detalla-les actividaes-ilicitas-de-les empreses-de-perez-y-baldetti/|títulu=Ecu detalla les actividaes ilícites de les empreses de Pérez y Baldetti|publicación=ElPeriódico|allugamientu=Guatemala|fecha=30 de setiembre de 2015|fechaaccesu=30 de setiembre de 2015|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150930144238/http://elperiodico.com.gt/2015/09/30/pais/ecu-detalla-les actividaes-ilicitas-de-les empreses-de-perez-y-baldetti/|fechaarchivu=30 de setiembre de 2015}}</ref> La fía del ex-presidente, Lissette Pérez Leal, figura como representante llegal del grupu Pixel.<ref name=elp30s/> == Cronoloxía == <timeline> ImageSize = width:650 height:700 PlotArea = left:60 right:0 bottom:20 top:20 DateFormat = yyyy Period = from:1950 till:2018 TimeAxis = orientation:vertical ScaleMajor = unit:year increment:5 start:1950 ScaleMinor = unit:year increment:1 start:1966 PlotData= color:red mark:(line,black) align:left fontsize:S shift:(25,0) # shift text to right side of bar # there is non automatic collision detection, fontsize:XS # so shift texts up or down manually to avoid overlap shift:(25,-10) at:1950 text:Naz na ciudá de Guatemala. at:1966 text:Empecipia la so formación militar. at:1972 text:Naz el so fíu Otto Pérez Leal. at:1982 text:Sofita'l golpe d'Estáu de Óscar Mejía. from:1991 till:1993 text:Ye xefe de la Direición d'Intelixencia Militar at:1993 text:Oponer al autogolpe d'Estáu de Jorge Serrano. at:1996 text:Representa al Exércitu de Guatemala na Firma de los alcuerdos de paz. at:1998 text:Ye xefe de la delegación de Guatemala ante la Xunta Interamericana de Defensa. from:1998 till:2000 text:Ye miembru de la Xunta Interamericana de Defensa at:2000 text:Retirar del Exércitu como xeneral de brigada. at:2001 text:Al pie de empresarios y exmilitares funda'l Partíu Patriota. at:2002 text:Faise escoyer secretariu xeneral del Partíu Patriota. at:2003 text:Aspira una candidatura presidencial, pero tien prohibición constitucional. at:2004 text:Ye electu diputáu del Congresu de Guatemala. from:2004 till:2008 text:Ye diputáu nel Congresu de Guatemala. at:2007 text:Ye candidatu a la presidencia de Guatemala, pero pierde en segunda vuelta. at:2008 text:Remata'l so periodu como diputáu. at:2009 text:Remata'l so cargu como secretariu xeneral del Partíu Patriota. at:2011 text:Ye electu presidente de Guatemala from:2012 till:2015 text:Ye presidente constitucional de Guatemala. at:2015 text:Ye acusáu de ser el principal organizador y beneficiariu de la rede de defraudación aduanera La Llinia. Arrenunciu al so cargu como presidente. at:2018 text:Sigue'l so procesu xudicial </timeline> == Denuncies por violaciones de Derechos Humanos == === Denuncies per xenocidiu === El 5 de xunetu de 2011, trés activistes estauxunidenses y l'organización indíxena [[Waqib Kej]] presentaron ante'l relator especial de la ONX contra la tortura, [[Juan Y. Méndez]], una carta d'alegatu» na que denunciaron que Pérez tuvo arreyáu nes práutiques sistemátiques de tortura y actos de xenocidiu mientres el conflictu internu en Guatemala ente 1960 y 1996.<ref>Europa Press (2011): [https://ye.noticies.yahoo.com/denuncien-candidatu-p%C3%A9rez-molina-xenocidiu-tortura-ind%C3%ADgenas-guatemala-200507556.html «Denuncien al candidatu Pérez Molina por xenocidiu y tortura d'indíxenas en Guatemala»] {{Wayback|url=https://ye.noticies.yahoo.com/denuncien-candidatu-p%C3%A9rez-molina-xenocidiu-tortura-ind%C3%ADgenas-guatemala-200507556.html |fecha=20151001205521 }}, artículu del 20 de xunetu de 2011 nel sitiu web Yahoo Noticies (Miami).</ref><ref>[http://hablaguate.com/articles/10123-denuncia-de-tortura-con-el-relator-especial-de-les naciones xuníes-contra-el candidatu presidencial-guatemalianu-xeneral-otto-perez-molina Denuncien Tortura].</ref><ref>[http://www.albedrio.org/htm/articulos/f/fmendez-164.htm «Defensores de derechos Humanos denuncien tortures»], artículu de xunetu de 2011 nel sitiu web Albedrío.</ref><ref>{{cita web | url=http://www.youtube.com/watch?v=zsv0idj8HD8|títulu= Otto Pérez Molina recibíu al berru de "xenocida" en Madrid|autor= Europa Press|idioma=castellanu |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2013}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.prensalibre.com/noticias/justicia/Impliquen-Perez-Molina-masacres-indigenas_0_895110712.html|títulu=Testigu implica a Otto Pérez Molina en masacres d'indíxenes|autor=Prensa Libre|idioma=castellanu |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131029192234/http://www.prensalibre.com/noticias/justicia/Impliquen-Perez-Molina-masacres-indigenas_0_895110712.html |fechaarchivu=29 d'ochobre de 2013}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.elperiodico.com.gt/es/20130429/pais/227553|títulu=Otto Pérez Molina, el protagonista emerxente nel xuiciu por xenocidiu|autor=El Periódico|idioma=castellanu |fechaaccesu=27 d'ochobre de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20131029193551/http://www.elperiodico.com.gt/es/20130429/pais/227553 |fechaarchivu=29 d'ochobre de 2013}}</ref><ref>{{cita web|url= http://www.plazapublica.com.gt/content/el-testigu-que-acusara--estados-unidos-y-perez-molina|títulu= El testigu qu'acusara a Estaos Xuníos y a Pérez Molina|autor= Plaza Pública|idioma= castellanu|fechaaccesu= 29 d'ochobre de 2013}}</ref> Los activistes apuntaron que les violaciones cometer en 1982, cuando Pérez taba al mandu de cuarteles militares nel denomináu [[Triángulu Ixil]], na provincia de [[Quiché (Guatemala)]], una de les más afeutaes mientres el [[Xenocidiu maya]]. Amás, informaron que Pérez podría ser el responsable de la tortura y desapaición del guerrilleru [[casu Bamaca|Efraín Bamaca]], maríu de Jennifer Harbury, una de les denunciantes. Ente otres evidencies, fixeron referencia a un documental de 1983 en qu'afirmen que l'entós mayor vese cerca de cuatro cadáver torturaos.<ref>{{cita web |url=http://www.elperiodico.com.gt/es/20110707/pais/197814|títulu=Harbury pide a relator de ONX qu'investigue a Pérez|autor=Asier Andrés|fecha=7 de xunetu de 2011|editorial=El Periódico de Guatemala |fechaaccesu=17 de setiembre de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120609190418/http://www.elperiodico.com.gt/es/20110707/pais/197814/ |fechaarchivu=9 de xunu de 2012}}. Documental referíu en cinco partes: [http://www.youtube.com/watch?v=3Q5xpEjP3Hc 1] [http://www.youtube.com/watch?v=ub2W7nIN1t4 2] [http://www.youtube.com/watch?v=7znfz6huz0Y 3] [http://www.youtube.com/watch?v=Qi1Jk9XzU3w 4] [http://www.youtube.com/watch?v=ODyhUo3_1vc 5]</ref> Ello ye que puede vese a Otto Pérez Molina ―alíes Mayor Tito Arias― esplicando que «la población civil ye a la guerrilla lo que ye l'agua al pexe» mientres una entrevista col periodista estauxunidense [[:en:Allain Nairn|Allain Nairn]] nel documental ''Titular de Güei: Guatemala''.<ref>{{cita web | url=http://www.youtube.com/watch?v=7znfz6huz0Y|títulu= Titular de Güei: Guatemala Parte 3 de 5 (4:15)|autor=Nairn, Allain|idioma=castellanu con subtítulos n'inglés |fechaaccesu=21 de febreru de 2014}}</ref><ref>{{cita web | url=http://www.allannairn.org/2013/05/a-formal-legal-mandate-for-criminal.html|títulu= A formal llegal mandate for a criminal investigation of Guatemala's current president, Pérez Molina|autor=Nairn, Allain|idioma=inglés |fechaaccesu=21 de febreru de 2014}}</ref> === Denuncies sobre'l casu Gerardi === L'investigador [[Francisco Goldman]], tres ocho años d'investigación, publicó ''L'arte d'un asesinatu políticu: ¿quién mató al obispu?'', nel qu'acusó a Otto Pérez de participar nel asesinatu del obispu de la [[Ilesia católica]] [[Juan Gerardi|Juan José Gerardi Conedera]]<ref>[https://web.archive.org/web/20131005012444/http://elperiodico.com.gt/es/20070610/actualidad/40502/ «Casu Gerardi»], artículu del 10 de xunu de 2007 en ''El Periódico de Guatemala''.</ref><ref>[http://www.youtube.com/watch?v=gdV1WJJEFHE&feature=share «Casu Gerardi»], video nel sitiu web YouTube.</ref> == Pérez Molina amestáu a procesu y prisión preventiva == {{VT|Caso de La Llinia en Guatemala}} [[Ficheru:Otto Perez 3 de setiembre.jpg|250px|miniaturadeimagen|derecha|Otto Pérez Molina, minutos dempués de que'l Congresu aceptara'l so arrenunciu como Presidente. Hores dempués foi unviáu a prisión preventiva.]] El ex-presidente Otto Pérez Molina foi amestáu a procesu y unviáu a prisión preventiva, pola so supuesta implicación na rede de defraudación aduanera La Llinia. El exmandatario foi amestáu a procesu penal y dexáu en prisión preventiva, pos Gálvez consideró qu'esisten abondos nicios que lo amiesten al casu y polo tanto tien d'evitase un posible torgamientu a la xusticia. Anque la defensa de Pérez Molina, encabezada pol abogáu César Calderón, apeló trataos internacionales de Derechos Humanos y alegó que s'esforcia la presunción d'inocencia al dexar en prisión al ex mandatariu, el xulgador consideró que, tal como lo argumentó'l Ministeriu Públicu, la Cicig, la Procuradoría Xeneral de la Nación y la Superintendencia d'Alministración Tributaria, esistía'l riesgu que'l ex-presidente podría influyir en forma negativa nel procesu d'investigación. === La cronoloxía de los fechos === Dende'l momentu que se dio a conocer la posible implicación de [[Roxana Baldetti]] na rede de defraudación aduanera, Pérez Molina empecipió un cayente continuu llevar ante la xusticia: * 20 d'agostu: El MP y la Cicig catearon una de les propiedaes de Baldetti en busca d'evidencies en rellación al casu La Llinia. * 21 d'agostu: El Xuez de Mayor Riesgu B, Miguel Ángel Gálvez, ordenó la captura de la exfuncionaria polos delitos d'asociación ilícita, casu especial d'estafa, defraudación aduanera y confechu pasivu. Baldetti ta internada nel Centru Médicu, na zona 10 capitalina. * 25 d'agostu: La ex vicepresidenta Roxana Baldetti n'amestada a procesu y unviada a prisión preventiva polos delitos de defraudación aduanera, asociación ilícita y confechu pasivu, pola so presunta vinculación con La Llinia, el MP spone que Baldetti xunto a Pérez Molina yera los cabezaleros de la organización. * 1 de setiembre: Con 132 votos a favor el Congresu nuna votación histórica retiró-y la inmunidá al presidente Pérez Molina. El Ministeriu Públicu y la CICIG presentaron una orde de captura contra'l mandatariu. * 2 de setiembre: Congresu aceptó l'arrenunciu del ex-presidente Pérez Molina. La Presidencia confirmó l'arrenunciu a la 1.20 de la madrugada. Esi día Pérez Molina presentóse ante'l xuez del casu pa conocer el motivu de la sindicación. * 3 de setiembre: Pérez Molina rinde declaración ante'l xuez y negó la so vinculación con La Llinia. * 4 de setiembre: El xuez aplazó l'audiencia pa esti martes, Pérez Molina foi amestáu a procesu penal y espera conocer si va ser unviáu a prisión. * 8 de setiembre: El xuez amestó a procesu y dexó en prisión preventiva al exmandatario == Caso de contenedores en Puertu Quetzal == {{VT|Caso de La Llinia en Guatemala}} El 15 d'abril de 2016, a casi un añu d'afayar el [[Casu de La Llinia en Guatemala|Caso de La Llinia]] —y un día dempués de que Xuan Carlos Monzón fuera aceptáu como collaborador eficaz nel casu— el [[Ministeriu Públicu (Guatemala)|Ministeriu Públicu]] y la [[CICIG]] esbarataron otra estructura de corrupción qu'arreya a los exmandatarios Otto Pérez Molina y [[Roxana Baldetti]]: prindaron a más de diez persones pola so supuesta implicación nel procesu anómalu d'usufructu na Empresa Portuaria Quetzal pa favorecer a la empresa de capital español Tresportes de Contenedores Quetzal (TCQ).<ref name=tcqhora>{{cita publicación|url=http://lahora.gt/mp-y-cicig-esbaraten-negociu-de-contenedores-en-puertu-quetzal/|títulu=MP y CICIG esbaraten negociu de contenedores en Puertu Quetzal|publicación=[[La Hora (Guatemala)|Diaro La Hora]]|allugamientu=Guatemala|fecha=15 d'abril de 2016|fechaaccesu=15 d'abril de 2016|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160415204352/http://lahora.gt/mp-y-cicig-esbaraten-negociu-de-contenedores-en-puertu-quetzal/|fechaarchivu=15 d'abril de 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160415204352/http://lahora.gt/mp-y-cicig-esbaraten-negociu-de-contenedores-en-puertu-quetzal/|archivedate=2016-04-15}}</ref> El expresdiente Pérez Molina apurriera n'usufructu por 25 años una área de 348 mil 171 metros cuadraos del Puertu Quetzal a la firma TCQ, que de la mesma ye –subsidiaria de la empresa española «Tresporte de Contenedores» de [[Barcelona]]'l día [[Selmana Santa en Guatemala|Miércoles Santu]] del 2013, un día nel que práutiques naide trabaya nel país.<ref name=tcqhora/> D'alcuerdu a lo reportao polos entes investigadores, la exvicepresidenta Baldetti, el ex-presidente Pérez Molina y el exsecretario xeneral de la Presidencia, Gustavo Martínez, y l'ex secretariu priváu de la vicepresidencia, Xuan Carlos Monzón, participaron viviegamente en que s'otorgara esti contratu desque empecipióse'l gobiernu del [[Partíu Patriota]] el 14 de xineru de 2012; ello ye que el 24 de xineru de 2012 l'operador Guillermo Lozano encamentó a Pérez Molina nomar a Allan Marroquín como interventor de la Empresa Portuaria Quetzal, y darréu, por encamientu de Baldetti nomar a Julio Sandoval como subinterventor de la entidá, tou en preparación pa llevar a cabu la negociación con TCQ, específicamente col so representante en Guatemala, el ciudadanu español Juan José Suárez.<ref name=tcqhora/> D'alcuerdu a lo reportao pol MP y la CICIG, habría una comisión pa los xestores nacionales de trenta millones de dólares, y que ente los beneficiaos por taría'l ex-presidente y la exvicepresidenta; ello ye que cuando se vio que Lozano nun avanzaba cola negociación nomaron a Xuan Carlos Monzón por que lu entainara, cosa que llogró. Monzón axuntaríase colos representantes de TCQ por desalcuerdos nel pagu de la comisión, que Pérez Molina solicitaría que fora n'efectivu y consiguió que se realizara nun plan de pagos hasta 2016.<ref name=tcqhora/> Tamién s'informó que de la comisión descontó'l pagu de sobornu a sindicalistes y persones de la Procuradoría Xeneral de la Nación y de la Contraloría Xeneral de Cuentes. La Fiscal Xeneral Thelma Aldana tamién anunció la interposición d'un antejuicio en contra del maxistráu de la [[Corte Suprema de Xusticia de Guatemala|Corte Suprema de Xusticia]], Douglas Charchal Ramos, quien presuntamente ayudó a Monzón a evitar una torga xurídica de la empresa TCQ pa llograr una llicencia de construcción; a cambéu, Charchal axuntaríase con Monzón p'alcordar la so eleición como maxistráu de la Corte Suprema de Xusticia.La Fiscal Xeneral tamién anunció la interposición d'un antejuicio en contra del maxistráu de la Corte Suprema de Xusticia, Douglas Charchal Ramos, quien presuntamente ayudó a Monzón a evitar una torga xurídica de la empresa TCQ pa llograr una llicencia de construcción.<ref name=tcqhora/> Una vegada establecida la concesión, Pérez Molina y Baldetti partiríense US$8 millones cuatrocientos mil garantizaos pola firma Group Maritim TCB. <ref name=periodico15abril>{{cita publicación|url=http://elperiodico.com.gt/2016/04/15/pais/perez-y-baldetti-partiéronse-us4-millones-200-mil-cada unu-de-us12-millones-de-tcq-llavaos-por-cheves-en-les sos-empreses/|títulu=Pérez y Baldetti partiéronse US$4 millones 200 mil cada unu de US12 millones de TCQ llavaos por Cheves nes sos empreses|allugamientu=Guatemala|fecha=15 d'abril de 2016|fechaaccesu=15 d'abril de 2016|publicación=[[ElPeriódico]]|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160415231140/http://elperiodico.com.gt/2016/04/15/pais/perez-y-baldetti-partiéronse-us4-millones-200-mil-cada unu-de-us12-millones-de-tcq-llavaos-por-cheves-en-les sos-empreses/|fechaarchivu=15 d'abril de 2016}}</ref> Terminal de Contenedores Quetzal (TCQ) treslladaría US$12 millones iniciales per mediu d'empreses del guatemalianu Jonathan Cheves, moviendo fondos en dellos países; de la inversión total de US$225 millones, la compañía abonaría dos abonos de comisiones, pero un terceru de US$12 millones yá nun s'abonaría porque taba programáu pa dempués del 16 d'abril de 2015, fecha en que s'afayó'l [[Casu de La Llinia en Guatemala|Caso de La Llinia]].<ref name=periodico15abril/> Per otra parte, como los sindicalistes de [[Puertu Quetzal]] oponer al contratu y amenaciaben con midíes ello ye que'l representante de TCQ, el ciudadanu español Juan José Suárez, alcordaría colos representantes del gobiernu pa sobornar a los sindicalistes.<ref name=periodico15abril/> Acordies con el MP y la CICIG, estos recibiríen US$5 millones en sobornos.<ref name=periodico15abril/> == Ver tamién == * [[Casu de La Llinia en Guatemala]] * [[Caso Redes en Guatemala]] * [[Xenocidiu guatemalianu]] * [[Guerra Civil de Guatemala]] * [[Institutu Guatemalianu de Seguridá Social]] * [[Los Amates (Izabal)|Los Amates, Izabal]] * [[Ministeriu de Desenvolvimientu Social]] * [[Partíu Patriota]] * [[Roxana Baldetti]] == Enllaces esternos == * {{Páxina web|http://partidopatriota.com/}} de Otto Pérez Molina. * [http://www.cidob.org/es/documentacion/biografias_lideres_politicos/america_central_y_caribe/guatemala/otto_perez_molina Biografía de Otto Pérez Molina pol CIDOB] * {{Facebook|ottoperezpp}} * {{Twitter|ottoperezmolina}} == Notes y referencies == === Notes === {{llistaref|group=lower-alpha}} === Referencies === {{llistaref|2}} == Bibliografía adicional == {{refcomienza}} * {{cita web|apellíu=Baires Quezada|nome=Rodrigo|títulu=A punch to the kidney for Byron Lima Oliva|url=http://www.breakingthesilenceblog.com/general/a-punch-to-the-kidney-for-byron-lima-oliva/|website=Breaking the silence blog|ubicación=Guatemala|añu=4 de setiembre de 2014|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141003102751/http://www.breakingthesilenceblog.com/general/a-punch-to-the-kidney-for-byron-lima-oliva/|fechaarchivu=3 d'ochobre de 2014|fechaaccesu=30 d'abril de 2015|idioma=inglés|ref=harv}} * {{cita publicación|autor=L'Observador|volume=7|númberu=34 y 35|fecha=xineru-xunu 2012|fechaaccesu=22 d'abril de 2015|títulu=El Gobiernu seguru” de Otto Pérez Molina y el PP|publicación=L'Observador. Analís alternativu sobre política y economía|allugamientu=Guatemala|url=http://www.albedrio.org/htm/otrosdocs/comunicaos/ElObservadorNos34-35xineru-xunu2012.pdf|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150422144047/http://www.albedrio.org/htm/otrosdocs/comunicaos/ElObservadorNos34-35xineru-xunu2012.pdf|fechaarchivu=22 d'abril de 2015|ref=harv}} * {{cita publicación|url=https://elpais.com/diario/1982/03/24/internacional/385772401_850215.html|títulu=Golpe d'Estáu militar en Guatemala|autor=El País|publicación=El País|ubicación=Madrid|fecha=24 de marzu de 1982|fechaaccesu=29 d'ochobre de 2014|ref=harv}} * {{cita publicación|autor=ElPeriódico|fecha=28 de mayu de 2015|fechaaccesu=28 de mayu de 2015|títulu=Moody's asitia perspeutiva negativa a la delda de Guatemala|publicación=ElPeriódico|allugamientu=Guatemala|url=http://www.elperiodico.com.gt/es/20150528/economia/13002/Moody%E2%80%99s-asitia-perspeutiva-negativa-a-la delda-de-Guatemala.htm|fechaarchivu=28 de mayu de 2015|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150528151206/http://www.elperiodico.com.gt/es/20150528/economia/13002/Moody%E2%80%99s-asitia-perspeutiva-negativa-a-la delda-de-Guatemala.htm}} {{reftermina}} === Cómo funcionaba «La Llinia» === {{refcomienza}} * {{cita publicación|títulu=Nun día La Llinia llogró Q533.000 por sobornos|url=http://www.elperiodico.com.gt/es/20150605/pais/13359/En-un-d%C3%ADa-La-L%C3%ADnea-llogr%C3%B3-Q553-mil-por-sobornos.htm|añu=5 de xunu de 2015|fechaaccesu=5 de xunu de 2015|publicación=ElPeriódico|allugamientu=Guatemala|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150605200912/http://www.elperiodico.com.gt/es/20150605/pais/13359/En-un-d%C3%ADa-La-L%C3%ADnea-llogró-Q553-mil-por-sobornos.htm|fechaarchivu=5 de xunu de 2015|ref=harv|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150605200912/http://www.elperiodico.com.gt/es/20150605/pais/13359/En-un-d%C3%ADa-La-L%C3%ADnea-llogr%C3%B3-Q553-mil-por-sobornos.htm|archivedate=2015-06-05}} * {{cita publicación|máscaraautor=1|títulu=A la lluz cómo la La Llinia clasificó y cobró pol pasu de 82 tipos de productos|url=http://elperiodico.com.gt/2015/07/13/pais/a-lluz-como-la-linea-clasifico-y-cobru-pol pasu-de-82-tipos-de-producto/|añu=13 de xunetu de 2015|fechaaccesu=13 de xunetu de 2015|publicación=ElPeriódico|allugamientu=Guatemala|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150713154221/http://elperiodico.com.gt/2015/07/13/pais/a-lluz-como-la-linea-clasifico-y-cobru-pol pasu-de-82-tipos-de-productos/|fechaarchivu=13 de xunetu de 2015|ref=harv}} * {{cita publicación|títulu=CICIG revela repartida del botín del grupu La Llinia|url=http://www.s21.com.gt/nacionales/2015/06/05/cicig-revela-repartida-botin-grupu-linea|añu=5 de xunu de 2015|fechaaccesu=5 de xunu de 2015|publicación=Siglo 21|allugamientu=Guatemala|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150605203944/http://www.s21.com.gt/nacionales/2015/06/05/cicig-revela-repartida-botin-grupu-linea|fechaarchivu=4 de xunu de 2015|ref=harv|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150605203944/http://www.s21.com.gt/nacionales/2015/06/05/cicig-revela-repartida-botin-grupu-linea|archivedate=2015-06-05}} * {{cita publicación|apellíu=Mejía|nome=Dénnys|títulu=Caso SAT: ocho caso y siete empreses que se beneficiaron de La Llinia|url=http://www.elperiodico.com.gt/es/20150612/pais/13663/Casu-SAT--Ocho-caso-y-siete-empreses-que se beneficiaron-de-La-L%C3%ADnea.htm|añu=12 de xunu de 2015|fechaaccesu=12 de xunu de 2015|allugamientu=Guatemala|publicación=ElPeriódico, Plaza Pública|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150612203222/http://www.elperiodico.com.gt/es/20150612/pais/13663/Casu-SAT--Ocho-caso-y-siete-empreses-que se beneficiaron-de-La-L%C3%ADnea.htm|fechaarchivu=12 de xunu de 2015|ref=harv}} * {{cita publicación|url=http://m.elperiodico.com.gt/2015/08/22/pais/perez-y-baldetti-los-altos-mandos-de-la-linea/|títulu=Pérez y Baldetti: Los altos mandos de La Llinia|publicación=ElPeriódico|allugamientu=Guatemala|fecha=22 d'agostu de 2015|fechaaccesu=22 d'agostu de 2015|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150822174641/http://m.elperiodico.com.gt/2015/08/22/pais/perez-y-baldetti-los-altos-mandos-de-la-linea/|fechaarchivu=22 d'agostu de 2015}} * {{cita llibru |url=http://www.s21.com.gt/digital/aldia/centro/linea.pdf |títulu=Estructura de La Llinia editorial=CICIG|allugamientu=Guatemala|autor=Velásquez Gómez, Iván|fecha=21 d'agostu de 2015 |fechaaccesu=22 d'agostu de 2015|ref=harv |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150823042642/http://www.s21.com.gt/digital/aldia/centro/linea.pdf |fechaarchivu=23 d'agostu de 2015}} * {{cita publicación|url=http://www.prensalibre.com/pl/media/Informe-de-la-Cicig/AntejuicioOPM1OP.pdf|títulu=Expediente de antejuicio contra Otto Pérez Molina|autor=Ministeriu Públicu|autor2=CICIG|publicación=[[Prensa Libre]]|allugamientu=Guatemala|fecha=28 d'agostu de 2015|fechaaccesu=28 d'agostu de 2015|ref=harv|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150829170825/http://www.prensalibre.com/pl/media/Informe-de-la-Cicig/AntejuicioOPM1OP.pdf|fechaarchivu=29 d'agostu de 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150827134954/http://www.prensalibre.com/pl/media/Informe-de-la-Cicig/AntejuicioOPM1OP.pdf|archivedate=2015-08-27}} {{reftermina}} {{socesión |títulu=[[Ficheru:Coat of arms of Guatemala.svg|35px|center]][[Presidente de Guatemala]] | periodu = 2012 - 2015 | predecesor = [[Álvaro Colom]] | socesor = [[Alejandro Maldonado Aguirre]]}} {{Presidente de Guatemala}} {{NF|1950||Perez Molina, Otto}} {{Tradubot|Otto Pérez Molina}} [[Categoría:Militares de Guatemala]] [[Categoría:Presidentes de Guatemala]] [[Categoría:Persones de la Ciudá de Guatemala]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] fkhzdtk5gf3wrvivuu5029z32ivfeh5 Arturo Vallarino 0 157188 4376917 4239180 2025-06-17T14:31:58Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá sala => dicha sala 4376917 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Arturo Ulises Vallarino Bartuano''' {{nym}} ye un políticu y abogáu [[Panamá|panamiegu]] qu'exerció como [[primer vicepresidente de Panamá]] dende'l 1 de setiembre de [[1999]] hasta'l 1 de setiembre de [[2004]], nel gabinete de [[Mireya Moscoso]]. Graduar de Ciencies Polítiques na [[Universidá de Panamá]] en [[1966]] y en 1972 llogró un doctoráu en ciencies xurídiques na [[Universidá del Salvador]], Arxentina. Como abogáu ye miembru d'una firma de lleis especializada en negocios. Tamién foi profesor de Derechu na Universidá de Panamá dende 1979 hasta 1991. Como políticu, foi líder del [[Movimientu Lliberal Republicanu Nacionalista]] (Molirena), llexislador de l'[[Asamblea Nacional de Panamá|Asamblea Llexislativa]] (1984 - 1999) y presidente de l'Asamblea Llexislativa ente 1993 y 1994. En 2009 arrenunció al Molirena ya inscribióse en [[Cambéu Democráticu (Panamá)|Cambéu Democráticu]], anque en [[2011]] arrenunció de volao pa ser nomáu maxistráu de la Sala V de Garantíes Constitucionales en xunu de 2012, pero por presión popular foi anulada la creación de dicha sala y la so designación como maxistráu.<ref>[http://www.prensa.com/impreso/arturo-vallarino-arrenuncia-cd-pa postulase-la-csj/19018 Arturo Vallarino arrenuncia a CD pa postulase a la CSJ]. [[La Prensa (Panamá)|La Prensa]]. 19 d'agostu de 2011</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20131029202552/http://www.laestrella.com.pa/online/noticies/2012/06/19/vamos mandar-llei-que-deroga-la sala quinta-martinelli.asp "Vamos Mandar llei que deroga la sala Quinta": Martinelli]. [[La Estrella de Panamá]]. 19 de xunu de 2012.</ref> En xineru de [[2013]] foi nomáu embaxador de Panamá ante la [[Organización d'Estaos Americanos]].<ref>(O.Y.A.)[http://www.prensa.com/impreso/panorama/arturo-vallarino-la-oea/151725 Arturo Vallarino, a la OEA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140430115610/http://www.prensa.com/impreso/panorama/arturo-vallarino-la-oea/151725 |date=2014-04-30 }}. [[La Prensa (Panamá)|La Prensa]]. 20 de xineru de 2013.</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://portal.critica.com.pa/archivo/011799/nacional.html Quién ye quién nes nómines presidenciales]. [[La Crítica (Panamá)|La Crítica]]. 17 de xineru de 1999. {{NF|1943||Vallarino, Arturo}} {{Tradubot|Arturo Vallarino}} [[Categoría:Vicepresidentes de Panamá]] [[Categoría:Abogaos y abogaes de Panamá]] [[Categoría:Embaxadores de Panamá]] [[Categoría:Profesores de Derechu]] 68lubrozvqgw4cjh5j4tpfegs69sg25 Martín Vizcarra 0 157324 4377100 4333832 2025-06-17T15:25:58Z YoaR 37624 /* Caso Chinchero */ 4377100 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Martín Alberto Vizcarra Cornejo''' {{nym}} ye un inxenieru y políticu [[peruanu]]. Ye l'actual [[Presidente de la República de Perú]] por socesión constitucional al aceptase la dimisión del hasta entós presidente [[Pedro Pablo Kuczynski]], nel marcu d'un [[Segundu procesu de vacancia presidencial contra Pedro Pablo Kuczynski|segundu pidíu de vacancia presidencial]], que'l so oxetivu yera retiralo del poder.<ref>{{cita web |añu = 2018 |url = http://rpp.pe/politica/congreso/fujimorista-mamani-me-estan-ufiertando-obres-a-cambéu-de-mi-voto-noticia-1111468 |títulu = Fujimorista Mamani: "Tán ufiertándome obres en cuenta de el mio votu" |editor = [[Radio Programes de Perú]] |fechaaccesu = 22 de marzu de 2018 }}</ref> Vizcarra xuró como [[Presidente de la República de Perú|Presidente de la República]] na sede del [[Congresu de la República de Perú|Congresu nacional]], en [[Lima]], el [[23 de marzu]] de [[2018]], garantizando plena llucha contra les faltes de [[corrupción política|corrupción]] y [[llaváu de dineru llaváu d'activos]]. Graduáu como [[inxenieru civil]] pola [[Universidá Nacional d'Inxeniería (Perú)|UNI]] foi electu [[Vicepresidente de Perú|1° Vicepresidente de la República]] depués de la victoria de [[Pedro Pablo Kuczynski]] ante una afecha estadística sobre la líder de [[Fuercia Popular]], [[Keiko Fujimori]] (apenes 0,24% de diferencia, lo qu'equival a 40.000 votos). Tres tomar de mandu foi nomáu [[Ministru de Tresportes y Comunicaciones de Perú]], integrando'l [[Conseyu de Ministros del Peru|Conseyu de Ministros]] presidíu por [[Fernando Zavala Lombardi]] hasta mayu de [[2017]], cuando arrenunció pol casu del [[Aeropuertu Internacional de Chinchero]]. Foi nomáu [[Embaxadores de Perú en Canadá|Embaxador de Perú en Canadá]] n'ochobre d'esi añu hasta l'arrenunciu de Kuczynski el [[21 de marzu]] de [[2018]], empecipiando la so torna a [[Lima]] dos díes depués p'asumir el mandu y control del [[Poder Executivu de Perú|Poder Executivu]] depués de la [[crisis política en Perú de 2017-2018]]. == Biografía == Ye fíu de los [[Moquegua (departamentu)|moqueguanos]] César Vizcarra Vargas, militante aprista, y de Doris Cornejo, profesora d'educación primaria. El so padre foi alcalde de [[Moquegua]] y miembru de l'[[Asamblea Constituyente de 1978 (Perú)|Asamblea Constituyente de 1978]]. El matrimoniu tuvo que treslladase a [[Lima]] pa la nacencia de Martín, quien nació con una entueyu pulmonar que lu punxo en cantu de la muerte. Foi bautizáu con dichu nome n'honor a [[San Martín de Porres]].<ref name="som">{{cita publicación | autor = Rafaella León A. | títulu = Exame d'ingresu | añu = 2 de xunetu de 2016 | revista = Somos {{ensin cursiva|(Revista Selmanal de ''El Comercio'')}} | númberu = 1543 }}</ref> Cursó los sos estudios escolares na primaria Juan XXIII y na Gran Unidá Escolar Simón Bolívar de [[Moquegua]]. Los sos estudios cimeros cursar na [[Universidá Nacional d'Inxeniería (Perú)|Universidá Nacional d'Inxeniería]] (1979-1984), graduándose d'inxenieru civil.<ref name="jne">{{cita web |url=http://www.votoinformado.pe/voto/fueya-de-vida.aspx?p=pZzKo7tVnqkfndrwJjVjeA== |títulu=JNE - Votu informáu / Martín Alberto Vizcarra Cornejo |fechaaccesu=6 de mayu de 2016 |fecha=2015 |autor= JNE}}</ref> Tien amás un diplomáu n'Alministración Gerencial de la Escuela d'Alministración de Negocios (ESAN).<ref name="ppk">{{cita web |url=http://ppk.candidatos.com.pe/martin-vizcarra/ |títulu=Martín Vizcarra Cornejo - Peruanos Pol Kambio - PPK |fechaaccesu=6 de mayu de 2016 |fecha=2015 |autor=PPK |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190529073945/http://ppk.candidatos.com.pe/martin-vizcarra/ |fechaarchivu=2019-05-29 }}</ref> == Vida llaboral == Foi Direutor Executivu del [[Proyeutu Especial Rexonal Campera Grande]] (1988-1991) , Miembru del Direutoriu de la [[Empresa de Xeneración Llétrica del Sur]] EGESUR, Direutor de la Sociedá d'Industries / Moquegua y Miembru de la Comisión Consultiva del [[Conseyu Nacional de Ciencia, Teunoloxía ya Innovación Teunolóxica|Conseyu Nacional de Ciencia y Teunoloxía]] (CONCYTEC)/ Moquegua.<ref name="ppk" /> Coles mesmes, foi Decanu del [[Colexu d'Inxenieros de Moquegua]] (2008-2009).<ref name="jne" /> Nel sector priváu foi xerente d'operaciones de C & M Vizcarra S.A.C (1992-2010), según asesor de diverses empreses.<ref name="mv">{{cita publicación | autor = | títulu = Martín Vizcarra: “La vicepresidencia nun ye un cargu decorativu” | añu = 18 d'avientu de 2015 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/politica/elecciones/martin-vizcarra-vicepresidencia-non-cargu-decorativu-noticia-1864943 }}</ref> == Carrera política == === Presidente Rexonal de Moquegua === La so figuración política empezó cuando lideró la protesta de Moquegua conocida como'l “[[Paralización del departamentu de Moquegua de 2008|Moqueguazo]]” (2008). El motivu de la protesta yera que'l canon que daba la empresa minera [[Southern Perú Copper Corporation|Southern Perú]] yera menor pa Moquegua en comparanza cola que diba a Tacna. Los pobladores tomaron la carretera Panamericana Sur. El “moqueguazo” paralizó la rexón mientres diez díes. Vizcarra viaxó a Lima y esplicó la situación ante la Presidencia del Conseyu de Ministros, que-y dio la razón. Tamién espunxo ante la Comisión d'Economía del Congresu y llogró modificar la llei.<ref name="som" /> En 2010 foi escoyíu presidente de la rexón Moquegua pal periodu 2011-2014, pol movimientu rexonal ''Gobiernu Rexonal por Ti''. Mientres la so xestión tuvo llogros notables: nel campu educativo, llogró que, por trés años consecutivos, los colexos de la rexón allugar nel primer llugar na Evaluación Censal d'Estudiantes realizada pol [[Ministeriu d'Educación de Perú]].<ref>{{cita publicación | autor = | títulu = Martín Vizcarra, el moqueguano que creyó nel motor educativu | añu = 14 de payares de 2014 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/economia/peru/martin-vizcarra-moqueguano-que-creyo-motor-educativu-noticia-1771395 }}</ref> Por ello, en 2015 recibió les ''[[Orde de les Palmes Magisteriales|Palmes Magisteriales]]'' nel Grau de Amauta.<ref>{{cita publicación | autor = | títulu = Martín Vizcarra: Conoz más del artífiz del milagru educativu' en Moquegua que va postular con PPK | añu = 18 d'avientu de 2015 | revista = Perú 21 | url = http://peru21.pe/politica/martin-vizcarra-conoz-mas-artifice-milagru-educativu-moquegua-que-postulara-ppk-2234709 }}</ref> D'otru llau, axustó con ésitu coles mineres, llogrando'l otorgamiento de 1000 millones de soles de parte de Quellaveco, y de 108 millones de la Southern, como contribuciones o regalías. Llogró tamién que'l gobiernu d'[[Ollanta Humala]] diéra-y recursos por más de 720 millones de soles pa la realización d'obres públiques, previa presentación d'espedientes téunicos aprobaos.<ref>{{cita publicación | autor = | títulu = Moquegua: Saldu favorable a la fin de la xestión de Martín Vizcarra | añu = 24 de payares de 2014 | revista = La República | url = http://larepublica.pe/24-11-2014/saldu-favorable-al-final-de-la-gestion-de-martin-vizcarra | títulu = Presidente del Peru | añu = 23 de marzu de 2018 }}</ref> === Primer Vicepresidente de la República === [[Ficheru:Pedro Pablo Kuczynski, ao lado de seus vice-presidentes, discursa sobre seu processo de impeachment.png|200px|thumb|[[Pedro Pablo Kuczynski]] al llau de los sos vicepresidentes, '''Martín Vizcarra''' y [[Mercedes Aráoz]], en mensaxe a la Nación previu al entamu del [[Primer procesu de vacancia presidencial contra Pedro Pablo Kuczynski|primer procesu de vacancia]].]] Nes [[Eleiciones xenerales de Perú de 2016|eleiciones xenerales de 2016]], postuló a la primer vicepresidencia de la República, integrando planchar presidencial de [[Peruanos pol Kambio]] liderada por [[Pedro Pablo Kuczynski]] (la candidata a la segunda vicepresidencia yera la ex ministra d'Economía [[Mercedes Aráoz]]).<ref name="mv" /> El 11 de febreru de 2016 foi nomáu xefe de la campaña eleutoral, en reemplazu de [[Gilbert Violeta]], en momentos que la candidatura de PPK topar en cuartu llugar y con 7% d'intención de votos.<ref>{{cita publicación | autor = | títulu = PPK noma a Martín Vizcarra como nuevu xefe de campaña | añu = 11 de febreru de 2016 | revista = La República | url = http://larepublica.pe/politica/740564-ppk-noma-martin-vizcarra-como-nuevu-xefe-de-campana }}</ref> Realizada les eleiciones del 10 d'abril de 2016, la candidatura de PPK pasó a la segunda vuelta, al quedar en segundu llugar col 21&nbsp;% de votos, detrás de la de [[Keiko Fujimori]] de [[Fuercia Popular]], que llogró'l 39&nbsp;%. Nel intre de la campaña pola segunda vuelta, fíxose evidente los braceos internos del so partíu, cuando [[Salvador Heresi]], el secretariu xeneral, quexóse, vía Twitter, de ser maltratáu por Vizcarra, cuando ésti negó-y como parte del equipu de voceros políticos del partíu.<ref>{{cita publicación | autor = | títulu = PPK sobre puxes internes: “Yo sofito a Martín Vizcarra” | añu = 2 de mayu de 2016 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/politica/elecciones/ppk-sobre-puxes-internes-yo-sofito-martin-vizcarra-noticia-1898331 }}</ref> Nel contestu d'esa mesma campaña eleutoral, el partíu rival, [[Fuercia Popular]], dio a conocer que Vizcarra tenía 34 denuncies per corrupción ante la fiscalía de Moquegua<ref>{{cita publicación | autor = | títulu = Fuercia Popular: Martín Vizcarra tien 34 denuncies ante Fiscalía Corrupción de Moquegua | añu = 2 de mayu de 2016 | revista = Correo | url = http://diariocorreo.pe/politica/fuercia-popular-martin-vizcarra-tien-34-denuncies-ante-fiscalia-corrupcion-de-moquegua-675092/ }}</ref> (depués súpose que yeren en realidá 48), no tocante a la so xestión nel gobiernu rexonal (obres d'infraestructura, educación, salú). En respuesta, Vizcarra dixo que nenguna d'eses denuncies topábase judicializada y responsabilizó al actual gobernador rexonal de Moquegua, [[Jaime Rodríguez Villanueva]] de ser el promotor d'eses denuncies.<ref>{{cita web |url=http://gestion.pe/politica/martin-vizcarra-sobre-denuncies-el so-contra-hai-acuerdo-ente-gobernador-moquegua-y-keiko-fujimori-2161829 |títulu=Martín Vizcarra sobre denuncies na so contra: Hai un alcuerdu ente'l gobernador de Moquegua y Keiko Fujimori |sitiuweb=gestion.pe |fechaaccesu=12 de xunu de 2016 |fecha=27 de mayu de 2016 }}</ref> La procuradoría de Moquegua confirmó la esistencia de les denuncies contra Vizcarra, pero señalando que solo una d'elles tópase judicializada.<ref>{{cita web |url= http://perudecide.latina.pe/noticias/procuraduria-de-moquegua-confirmo-denuncies-contra-martin-vizcarra-10355/ |títulu= Procuraduría de Moquegua confirmó denuncies contra Martín Vizcarra |sitiuweb= perudecide.llatina.pe |fechaaccesu= 12 de xunu de 2016 |fecha= 28 de mayu de 2016 }}</ref> Les resultancies de la [[segunda vuelta eleutoral]], concedieron el trunfu a PPK col 50.12{{esd}}% de los votos, frente a los 49.88{{esd}}% del so contendora.<ref>{{cita publicación | autor = | títulu = Resultaos ONPE al 100&nbsp;% Eleiciones 2016: Pedro Pablo Kuczynski ye presidente con 50.12&nbsp;% de los votos | añu = 9 de xunu de 2016 | revista = Perú 21 | allugamientu = Lima | url = http://peru21.pe/politica/onpe-al-100-resultaos-eleiciones-2016-segunda-vuelta-2248892 }}</ref> El 30 de xunu de 2016, Vizcarra recibió los sos credenciales como primer vicepresidente de la República, de parte del Xuráu Nacional d'Eleiciones.<ref>{{cita web |url= http://www.alternativanoticias.net/martin-vizcarra-recibio-el so-credencial-como-primer-vicepresidente-electu.html |títulu= Martín Vizcarra, recibió'l so credencial como primer vicepresidente electu |sitiuweb = www.alternativanoticias.net/ |fechaaccesu=6 de marzu de 2017 |fecha= 30 de xunu de 2016 }}</ref> === Ministru de Tresportes y Comunicaciones === El 15 de xunetu de 2016, el presidente electu [[Pedro Pablo Kuczynski]] confirmó la so inclusión nel [[Conseyu de Ministros de Perú|Conseyu de Ministros]] del so gobiernu próximu a instalase, como Ministru d'Estáu nel despachu de Tresportes y Comunicaciones.<ref>{{cita publicación | autor = | títulu = PPK: estos son los integrantes del so primer Gabinete Ministerial | añu = 15 de xunetu de 2016 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/politica/gobierno/gabinete-ministerial-ppk-estos-son-ministros-gobierno-noticia-1916847?flsm=1 }}</ref> El 28 de xunetu de 2016, mientres tomar de mandu, xuró'l so cargu nuna ceremonia realizada nel patiu d'honor del [[Palaciu de Gobiernu de Perú|Palaciu de Gobiernu]], al campu y a la vista del públicu.<ref>{{cita publicación | autor = | títulu = PPK: lo que nun visti de tomar de xuramentu de los sos ministros | añu = 29 de xunetu de 2016 | revista = Perú 21 | allugamientu = Lima | url = http://peru.com/actualidad/politicas/ppk-lo-que-nun visti-toma-xuramentu-los sos-ministros-noticia-466858 }}</ref> ==== Xestión mientres el Neñu Costeru ==== [[Ficheru: Vicepresidente y Canciller clausuran conferencia internacional del ASCOA (29468901503).jpg|miniaturadeimagen|left|250px|Martín Vizcarra, como primer vicepresidente de Perú (2016).]] Mientres la situación d'emerxencia nacional amenada pol fenómenu del [[Neñu costeru (2016-2017)|Neñu costeru]], Vizcarra convertir na cabeza visible del gobiernu na ayuda de les poblaciones afeutaes, y según dellos analista desempeñó perbién el so llabor.<ref>{{cita publicación | autor = Paulo Rosa Chávez | títulu = Martín Vizcarra: ente la reconstrucción y el so arrenunciu por Chinchero [ANALÍS] | añu = 23 de mayu de 2017 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/politica/martin-vizcarra-reconstruccion-arrenuncia-chinchero-analisis-425241 }}</ref> Llegó inclusive a ser vocingláu como'l probable ''zar'' o principal autoridá de la Reconstrucción, pero finalmente dióse-y esi puestu a Pablo de la Flor.<ref>{{cita publicación | títulu = Fernando Zavala adelantra qu'un ministru sería'l "zar de la reconstrucción" | añu = 23 de marzu de 2017 | revista = [[La República (Perú)|La República]] | url = http://larepublica.pe/politica/858569-fernando-zavala-adelantra-que-un ministru-seria-el zar-de-la-reconstruccion }}</ref> ==== Caso Chinchero ==== Otra gran retu de la so xestión foi cuando'l gobiernu decidió llevar alantre'l proyeutu de la construcción del [[Aeropuertu Internacional de Chinchero]], al roblar el 3 de febreru de 2017 una adenda con cambeos al contratu con Kuntur Wasi, el consorciu que ganara la concesión del proyeutu nel 2014.<ref>{{cita publicación | autor = Viviana Gálvez Córdova | títulu = Aeropuertu de Chinchero: mitos y verdaes sobre obrar | añu = 5 de febreru de 2017 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/economia/peru/aeropuertu-chinchero-mitos-y-verdaes-camudo-al contratu-noticia-1966015?ref=nota_politica&ft=mod_leatambien&y=titulo }}</ref> Esta yera una obra que tenía décades d'espera y yera naguada por pol pueblu cusqueño, qu'amenaciaba con llevantase si paralizábase la mesma; al paecer, de parte del gobiernu primó más la salida político y social, primero que les cuestiones téuniques.<ref>{{cita publicación | autor = Carlos Hurtado de Mendoza | títulu = Aeropuertu de Chinchero: La política detrás del proyeutu | añu = 6 de febreru de 2017 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/economia/dia-1/aeropuertu-chinchero-politica-detras-proyeutu-noticia-1966338 }}</ref> El presidente Kuczynski y Vizcarra defendieron la adenda, al manifestar que yera la meyor opción pal Estáu y los ciudadanos. Aducióse que l'Estáu aforrábase 590 millones de dólares, que yera'l monto de la delda que se tenía cola empresa, problema surdíu al nun tar bien clares les bases de la llicitación fecha nel gobiernu anterior, anque en compensación estendía la concesión por 40 años.<ref>{{cita publicación | títulu = Martín Vizcarra defendió la adenda al contratu de Chinchero | añu = 9 de febreru de 2017 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/politica/congreso/martin-vizcarra-defendio-adenda-al contratu-chinchero-noticia-1967176 }}</ref> Sicasí, dende'l Congresu, específicamente de parte del congresista [[Víctor Andrés García Belaunde]], surdió la oposición vehemente a dicha adenda. García Belaunde cuestionar por ser, según la so opinión, lesiva a los intereses del Estáu y que favorecía solo a la empresa privada.<ref>{{cita publicación | títulu = Polémica ente García Belaunde y Vizcarra pola adenda pal aeropuertu | añu = 28 de xineru de 2017 | revista = La República | url = http://larepublica.pe/impresa/economia/843517-polemica-ente-garcia-belaunde-y-vizcarra-por-la-adenda-pa-l'aeropuertu }}</ref> Una semeya publicada nel diariu [[Diario Correo|''Correo'']], que data de xunu de 2016, amosaba a Vizcarra nuna xunta d'agradecimientu del partíu Peruanos Pol Kambio pa los aportantes a la so campaña, onde apaez Carlos Vargas Loret de Mola, presidente del consorciu Kuntur Wasi. Pa García Belaunde, esi sería'l nexu qu'esplicaría'l supuestu favorecimiento del gobiernu escontra consorciu, polo que calificó a Vizcarra como un “viendi-patria” y esixó el so arrenunciu al ministeriu.<ref>{{cita web |títulu = García Belaunde: Martín Vizcarra ye un viendi patria y tien de dise yá |autor = RPP Noticias |url = http://rpp.pe/peru/actualidad/garcia-belaunde-martin-vizcarra-ye-un-viendi-patria-y-tien de dise-yá-noticia-1032699 |sitiuweb = |fecha= 22 de febreru de 2017 |fechaaccesu = 6 de marzu de 2017 }}</ref> Acorviáu poles crítiques, Vizcarra señaló que l'Estáu nun fadría nengún desembolsu de dineru a Kuntur Huasi hasta esperar l'informe final de la Contraloría de la República.<ref>{{cita publicación | títulu = Vizcarra: nun vamos faer nengún desembolsu a Kuntur Wasi ensin l'informe final de la Contraloría | añu = 26 de febreru de 2017 | revista = La República | url = http://larepublica.pe/politica/852021-vizcarra-nun se va-faer-ningun-desembolsu-kuntur-wasi-ensin-l'informe final-de-la-contraloria }}</ref> ==== Interpelación nel Congresu y arrenunciu ==== Pol asuntu de la adenda al Contratu Chinchero, el 1 de marzu de 2017 la bancada d'Aición Popular presentó un pliegu interpelatorio contra Vizcarra, secundada por representantes de Fuercia Popular, Frente Ampliu y el Apra.<ref>{{cita publicación | títulu = Martín Vizcarra: Presenten moción de interpelación por Aeropuertu de Chinchero | añu = 1 de marzu de 2017 | revista = Xestión | url = http://gestion.pe/politica/martin-vizcarra-presentan-mocion-interpelacion-aeropuerto-chinchero-2183494 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20170409094448/http://gestion.pe/politica/martin-vizcarra-presentan-mocion-interpelacion-aeropuerto-chinchero-2183494 | archivedate = 2017-04-09 | fechaaccesu = 2023-07-06 }}</ref> Mentanto, la Procuradoría Anticorrupción presentó ante'l Ministeriu Públicu una denuncia por que se investigue al ministru Vizcarra pol delitu de colusión, referíu a este mesmu casu.<ref>{{cita publicación | autor = Isabel Carreño | títulu = Procuraduría Anticorrupción presenta denuncia contra Vizcarra por adenda | añu = 4 de marzu de 2017 | revista = La República | url = http://larepublica.pe/impresa/politica/853519-procuraduria-anticorrupcion-presenta-denuncia-contra-vizcarra-por-adenda }}</ref> [[Ficheru:Gobierno y autoridades locales de Moquegua coordinan acciones contra efectos de las heladas (34923226340).jpg|miniaturadeimagen|250px|derecha| Al llau de dalgunos de los miembros del gabinete Zavala.]] Sicasí, a raigañu del embate del [[Neñu costeru (2016-2017)|Neñu costeru]], na que dellos parllamentarios treslladar a les zones afeutaes p'atender a los damnificados, el Congresu decidió suspender «hasta nuevu avisu» la interpelación a Vizcarra, que taba programada pal 23 de marzu y que constaba de 83 entrugues.<ref>{{cita publicación | autor = Carlos Hurtado de Mendoza | títulu = Interpelación a Vizcarra suspender hasta nuevu avisu” polos hinchentes | añu = 16 de marzu de 2017 | revista = La República | url = http://larepublica.pe/impresa/politica/856763-interpelacion-vizcarra-suspender hasta-nuevu-avisu-polos hinchentes }}</ref> Amenguado el fenómenu del Neñu, el 5 de mayu de 2017, un grupu de 35 congresistes presentaron una nueva moción p'apellar al ministru sobre la revesosa adenda al contratu del aeropuertu de Chinchero.<ref>{{cita publicación | títulu = Martín Vizcarra: nueva moción busca apellalo por Chinchero | añu = 5 de mayu de 2017 | revista = El Comercio | allugamientu = Lima | url = http://elcomercio.pe/politica/congreso/martin-vizcarra-nueva-mocion-busca-apellalo-chinchero-noticia-1989199?ref=nota_politica&ft=mod_leatambien&y=titulo }}</ref> El 11 de mayu la moción foi aprobada con 71 votos, con 15 votos en contra de la bancada oficialista y 8 astenciones de la d'Alianza pal Progresu. Programóse la interpelación pal 18 de mayu,<ref>{{cita publicación | autor = Patricia Quispe | títulu = Ministru Martín Vizcarra va ser apelláu'l 18 de mayu per casu Chinchero | añu = 11 de mayu de 2017 | revista = Perú 21 | allugamientu = Lima | url = http://peru21.pe/politica/aprobaron-apellar-martin-vizcarra-casu-chinchero-2281185 }}</ref> na que'l ministru respondió un pliegu de 83 entrugues por más de tres hores. L'alderique congresal estender hasta les 10 de la nueche<ref>{{cita publicación | títulu = Martín Vizcarra respondió por más de tres hores interpelación por Chinchero | añu = 18 de mayu de 2017 | revista = El Comercio | allugamientu = Lima | url = http://elcomercio.pe/politica/martin-vizcarra-respondio-tres-hores-interpelacion-chinchero-423614 }}</ref> y alcordóse esperar l'informe de la Contraloría al respective de la adenda, afitáu pal llunes 22, antes de dar en la votación de censura. Pero primero qu'asocediera ello, Vizcarra presentó'l so arrenunciu al cargu de ministru, n'anunciando que diba dexar ensin efeutu'l contratu y la adenda pa la construcción del aeropuertu de Chinchero, en vista de nun tener aceptación nel Congresu nin de la Contraloría. Precisamente, pocu dempués d'anunciase esti arrenunciu, el contralor xeneral Édgar Alarcón presentó'l so informe sobre'l contratu de Chinchero, onde encamentaba empecipiar aiciones llegales contra diez funcionarios (seis del Ministeriu de Tresportes y Comunicaciones; dos del Ministeriu d'Economía y Finances; y dos de Ositran) por presuntes irregularidaes na adenda a favor de la empresa Kuntur Wasi.<ref>{{cita publicación | autor = Rocío La Rosa Vásquez | títulu = Martín Vizcarra arrenuncia al MTC en dexando ensin efeutu contrato de Chinchero | añu = 22 de mayu de 2017 | revista = El Comercio | allugamientu = Lima | url = http://elcomercio.pe/politica/martin-vizcarra-arrenuncia-mtc-dexar-efeutu-contrato-chinchero-425052 }}</ref> El 21 de febreru de 2018, el Ministeriu Públicu resolvió nun empecipiar una investigación preliminar contra Martín Vizcarra pola aprobación de la adenda del contratu de construcción del aeropuertu de Chinchero, al considerar que nun había elementos de prueba abondes pa ello.<ref>{{cita publicación | títulu = Fiscalía decidió archivar investigación a Martín Vizcarra por casu Chinchero | añu = 12 de marzu de 2018 | revista = La República | allugamientu = Lima | url = http://larepublica.pe/politica/1210457-fiscalia-decidio-archivar-investigacion-a-martin-vizcarra-por casu-chinchero }}</ref> === Embaxador en Canadá === El 28 de setiembre de 2017, ensin que Vizcarra fuera incorporáu al cuerpu diplomáticu, el gobiernu de PPK nomar embaxador estraordinariu y plenipotenciario de Perú en [[Canadá]].<ref>{{cita publicación | títulu = Martín Vizcarra foi nomáu embaxador de Perú en Canadá | añu = 28 de setiembre de 2017 | revista = El Comercio | allugamientu = Lima | url = https://elcomercio.pe/politica/actualidad/martin-vizcarra-nomáu-embaxador-peru-canada-noticia-461547 }}</ref> El 23 d'ochobre recibió los sos credenciales ante la gobernadora xeneral [[Julie Payette]] en [[Ottawa]].<ref>{{cita publicación | títulu = Martín Vizcarra recibe credenciales como embaxador en Canadá | añu = 23 d'ochobre de 2017 | revista = Perú 21 | allugamientu = Lima | url = https://peru21.pe/politica/martin-vizcarra-recibe-credenciales-embaxador-canada-381392 }}</ref> Ante los cuestionamientos de que fuera pertinente qu'asumiera un cargu d'esi tipu siendo primer vicepresidente de la República, aducióse que nun había incompatibilidá y mentóse como antecedente'l casu del primer vicepresidente del [[primer gobiernu de Fernando Belaúnde]] (1963-1968), [[Edgardo Seoane Corrales]], qu'exerció simultáneamente como embaxador en [[Méxicu]] ente 1965 y 1967. Tando en Canadá asocedió la [[Pidíu de vacancia presidencial contra Pedro Pablo Kuczynski|crisis pola vacancia presidencial]]. Tornó al Perú'l 20 d'avientu de 2017, a solo un día del alderique pol primer intentu de vacancia presidencial nel Congresu, y demostró el so sofitu al presidente.<ref>{{cita publicación | títulu = Martín Vizcarra llegó a Perú metanes gran mira [SEMEYES] | añu = 20 d'avientu de 2017 | revista = La República | url = http://larepublica.pe/politica/1159960-martin-vizcarra-llegara-al-peru-esta madrugada-en-mediu-de crisis presidencial }}</ref> Pero, al superar PPK esi primer intentu de vacancia, Vizcarra tornó a Canadá pa siguir nel puestu d'embaxador, amontando les sos xuntes y tratos con empreses mineres canadienses y estauxunidenses. Al empecipiase'l [[Segundu procesu de vacancia presidencial contra Pedro Pablo Kuczynski|segundu procesu de vacancia presidencial]], Vizcarra nun se pronunció si arrenunciaría o non al so cargu de primer vicepresidente, en casu de ser vacado PPK, lo que fizo correr el rumor de que s'axuntara con representantes de partíos d'oposición y Keiko Fujimori pa coordinar el so ascensu al poder.<ref>{{cita publicación | títulu = Martín Vizcarra negó xunta con partíos d'oposición y Keiko Fujimori | añu = 15 de marzu de 2018 | revista = Correo | url = https://diariocorreo.pe/politica/martin-vizcarra-nego-reunion-partíos-oposicion-Keiko-Fujimori-808181/ }}</ref> Pero Vizcarra negar, y al producise l'arrenunciu de PPK el 21 de marzu de 2018, anuncióse la so torna pa la madrugada del vienres 23.<ref>{{cita publicación | títulu = Martín Vizcarra: “Toi indignáu pola situación actual” | añu = 21 de marzu de 2018 | revista = El Comercio | allugamientu = Lima | url = https://elcomercio.pe/politica/martin-vizcarra-indignáu-situacion-actual-noticia-506303 }}</ref> == Presidencia Constitucional == {{AP|Gobiernu de Martín Vizcarra}} [[Ficheru:Martín Vizcarra.jpg|miniaturadeimagen|250px|derecha|Martín Vizcarra recién juramentado como presidente constitucional en 2018.]] Asumió'l cargu de [[presidente de la República de Perú]], constitucionalmente, el día [[23 de marzu]] de [[2018]], por arrenunciu del so predecesor, [[Pedro Pablo Kuczynski]]. El [[2 d'abril]] fixo xuramentu del so nuevu gabinete ministerial encabezáu por [[César Villanueva Arévalo]] y el [[6 d'abril]] foi reconocíu como xefe supremu de les [[Fuercies Armaes de la República de Perú|Fuercies Armaes]] y la [[Policía Nacional de Perú]] nuna ceremonia que tuvo llugar na sede del Cuartel Xeneral del Exércitu de Perú, en San Borja. El mandatariu espresó: {{cita|Evidencio la so entrega, coraxe y amor pola Patria nuna situación tan crítica como esa. Va pa ustedes, la mio reconocencia y el de tolos peruanos polos sos servicios a la causa nacional".|Presidente de Perú [[Martín Vizcarra Cornejo]].}} == Distinciones == Destaquen les siguientes:<ref name="ppk" /> * Orde de Fíu del Sol (Moquegua, 2016) apurrida pol alcalde de la provincia de Mariscal Nieto-Moquegua, Hugo Quispe Mamani. * [[Orde de les Palmes Magisteriales]] nel grau de Amauta (2015). * Condecoración Honorífica Héroe Nacional “Alfz. PNP [[Mariano Santos Mateos]]”. * Distinción Orde Militar “[[Francisco Bolognesi]]”. * Doctor honoris causa de la [[Universidá Católica de Santa María]] (2018) == Ver tamién == * [[Presidentes de Perú]] * [[Gobiernu de Pedro Pablo Kuczynski]] * [[Crisis política en Perú de 2017-2018]] * [[Gobiernu de Martín Vizcarra]] == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Martín Vizcarra}} * [http://www.votoinformado.pe/voto/fueya-de-vida.aspx?p=pZzKo7tVnqkfndrwJjVjeA== JNE Fueya de Vida.] * [https://www.cidob.org/biografias_lideres_politicos/america_del_sur/peru/martin_vizcarra_cornejo Biografía por CIDOB] {{Socesión | predecesor = [[Pedro Pablo Kuczynski]] | títulu = [[Presidente de Perú|Presidente Constitucional de Perú]]<br />[[Ficheru:Gran Sello de la República del Perú.svg|40px]] | periodu = 23 de marzu de 2018 - <!-- Fecha fin --> | socesor = ''En funciones'' | predecesor2 = [[Marisol Espinoza Cruz]] | títulu2 = 1ᵉʳ [[Vicepresidente de Perú]]<br />[[Ficheru:Gran Sello de la República del Perú.svg|40px]] | periodu2 = 28 de xunetu de 2016 - 23 de marzu de 2018 | socesor2 = [[Mercedes Aráoz]] | predecesor3 = [[José Gallardo Ku]] | títulu3 = [[Ministeriu de Tresportes y Comunicaciones de Perú]]<br />[[Ficheru:Gran Sello de la República del Perú.svg|40px]] | periodu3 = 28 de xunetu de 2016 - 22 de mayu de 2017 | socesor3 = [[Bruno Giuffra]] | predecesor4 = [[Jaime Rodríguez Villanueva]] | títulu4 = [[Gobernadores rexonales de Moquegua|Gobernador Rexonal de Moquegua]]<br />[[Ficheru:Escudo de Moquegua.svg|35px]] | periodu4 = 1 de xineru de 2011-31 d'avientu de 2014 | socesor4 = [[Jaime Rodríguez Villanueva]] }} {{NF|1963||Vizcarra, Martin}} {{Tradubot|Martín Vizcarra}} [[Categoría:Inxenieros ya inxenieres de Perú]] [[Categoría:Persones de Lima]] [[Categoría:Ministros y ministres de Perú]] [[Categoría:Vicepresidentes de Perú]] [[Categoría:Embaxadores de Perú]] [[Categoría:Presidentes de Perú]] [[Categoría:Presidentes de l'Alianza del Pacíficu]] omec6lsn8s8ex03ps9vxysr34tcpdcq 4377104 4377100 2025-06-17T15:27:10Z XabatuBot 43102 iguo testu: García Belaunde => García Belaúnde 4377104 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Martín Alberto Vizcarra Cornejo''' {{nym}} ye un inxenieru y políticu [[peruanu]]. Ye l'actual [[Presidente de la República de Perú]] por socesión constitucional al aceptase la dimisión del hasta entós presidente [[Pedro Pablo Kuczynski]], nel marcu d'un [[Segundu procesu de vacancia presidencial contra Pedro Pablo Kuczynski|segundu pidíu de vacancia presidencial]], que'l so oxetivu yera retiralo del poder.<ref>{{cita web |añu = 2018 |url = http://rpp.pe/politica/congreso/fujimorista-mamani-me-estan-ufiertando-obres-a-cambéu-de-mi-voto-noticia-1111468 |títulu = Fujimorista Mamani: "Tán ufiertándome obres en cuenta de el mio votu" |editor = [[Radio Programes de Perú]] |fechaaccesu = 22 de marzu de 2018 }}</ref> Vizcarra xuró como [[Presidente de la República de Perú|Presidente de la República]] na sede del [[Congresu de la República de Perú|Congresu nacional]], en [[Lima]], el [[23 de marzu]] de [[2018]], garantizando plena llucha contra les faltes de [[corrupción política|corrupción]] y [[llaváu de dineru llaváu d'activos]]. Graduáu como [[inxenieru civil]] pola [[Universidá Nacional d'Inxeniería (Perú)|UNI]] foi electu [[Vicepresidente de Perú|1° Vicepresidente de la República]] depués de la victoria de [[Pedro Pablo Kuczynski]] ante una afecha estadística sobre la líder de [[Fuercia Popular]], [[Keiko Fujimori]] (apenes 0,24% de diferencia, lo qu'equival a 40.000 votos). Tres tomar de mandu foi nomáu [[Ministru de Tresportes y Comunicaciones de Perú]], integrando'l [[Conseyu de Ministros del Peru|Conseyu de Ministros]] presidíu por [[Fernando Zavala Lombardi]] hasta mayu de [[2017]], cuando arrenunció pol casu del [[Aeropuertu Internacional de Chinchero]]. Foi nomáu [[Embaxadores de Perú en Canadá|Embaxador de Perú en Canadá]] n'ochobre d'esi añu hasta l'arrenunciu de Kuczynski el [[21 de marzu]] de [[2018]], empecipiando la so torna a [[Lima]] dos díes depués p'asumir el mandu y control del [[Poder Executivu de Perú|Poder Executivu]] depués de la [[crisis política en Perú de 2017-2018]]. == Biografía == Ye fíu de los [[Moquegua (departamentu)|moqueguanos]] César Vizcarra Vargas, militante aprista, y de Doris Cornejo, profesora d'educación primaria. El so padre foi alcalde de [[Moquegua]] y miembru de l'[[Asamblea Constituyente de 1978 (Perú)|Asamblea Constituyente de 1978]]. El matrimoniu tuvo que treslladase a [[Lima]] pa la nacencia de Martín, quien nació con una entueyu pulmonar que lu punxo en cantu de la muerte. Foi bautizáu con dichu nome n'honor a [[San Martín de Porres]].<ref name="som">{{cita publicación | autor = Rafaella León A. | títulu = Exame d'ingresu | añu = 2 de xunetu de 2016 | revista = Somos {{ensin cursiva|(Revista Selmanal de ''El Comercio'')}} | númberu = 1543 }}</ref> Cursó los sos estudios escolares na primaria Juan XXIII y na Gran Unidá Escolar Simón Bolívar de [[Moquegua]]. Los sos estudios cimeros cursar na [[Universidá Nacional d'Inxeniería (Perú)|Universidá Nacional d'Inxeniería]] (1979-1984), graduándose d'inxenieru civil.<ref name="jne">{{cita web |url=http://www.votoinformado.pe/voto/fueya-de-vida.aspx?p=pZzKo7tVnqkfndrwJjVjeA== |títulu=JNE - Votu informáu / Martín Alberto Vizcarra Cornejo |fechaaccesu=6 de mayu de 2016 |fecha=2015 |autor= JNE}}</ref> Tien amás un diplomáu n'Alministración Gerencial de la Escuela d'Alministración de Negocios (ESAN).<ref name="ppk">{{cita web |url=http://ppk.candidatos.com.pe/martin-vizcarra/ |títulu=Martín Vizcarra Cornejo - Peruanos Pol Kambio - PPK |fechaaccesu=6 de mayu de 2016 |fecha=2015 |autor=PPK |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190529073945/http://ppk.candidatos.com.pe/martin-vizcarra/ |fechaarchivu=2019-05-29 }}</ref> == Vida llaboral == Foi Direutor Executivu del [[Proyeutu Especial Rexonal Campera Grande]] (1988-1991) , Miembru del Direutoriu de la [[Empresa de Xeneración Llétrica del Sur]] EGESUR, Direutor de la Sociedá d'Industries / Moquegua y Miembru de la Comisión Consultiva del [[Conseyu Nacional de Ciencia, Teunoloxía ya Innovación Teunolóxica|Conseyu Nacional de Ciencia y Teunoloxía]] (CONCYTEC)/ Moquegua.<ref name="ppk" /> Coles mesmes, foi Decanu del [[Colexu d'Inxenieros de Moquegua]] (2008-2009).<ref name="jne" /> Nel sector priváu foi xerente d'operaciones de C & M Vizcarra S.A.C (1992-2010), según asesor de diverses empreses.<ref name="mv">{{cita publicación | autor = | títulu = Martín Vizcarra: “La vicepresidencia nun ye un cargu decorativu” | añu = 18 d'avientu de 2015 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/politica/elecciones/martin-vizcarra-vicepresidencia-non-cargu-decorativu-noticia-1864943 }}</ref> == Carrera política == === Presidente Rexonal de Moquegua === La so figuración política empezó cuando lideró la protesta de Moquegua conocida como'l “[[Paralización del departamentu de Moquegua de 2008|Moqueguazo]]” (2008). El motivu de la protesta yera que'l canon que daba la empresa minera [[Southern Perú Copper Corporation|Southern Perú]] yera menor pa Moquegua en comparanza cola que diba a Tacna. Los pobladores tomaron la carretera Panamericana Sur. El “moqueguazo” paralizó la rexón mientres diez díes. Vizcarra viaxó a Lima y esplicó la situación ante la Presidencia del Conseyu de Ministros, que-y dio la razón. Tamién espunxo ante la Comisión d'Economía del Congresu y llogró modificar la llei.<ref name="som" /> En 2010 foi escoyíu presidente de la rexón Moquegua pal periodu 2011-2014, pol movimientu rexonal ''Gobiernu Rexonal por Ti''. Mientres la so xestión tuvo llogros notables: nel campu educativo, llogró que, por trés años consecutivos, los colexos de la rexón allugar nel primer llugar na Evaluación Censal d'Estudiantes realizada pol [[Ministeriu d'Educación de Perú]].<ref>{{cita publicación | autor = | títulu = Martín Vizcarra, el moqueguano que creyó nel motor educativu | añu = 14 de payares de 2014 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/economia/peru/martin-vizcarra-moqueguano-que-creyo-motor-educativu-noticia-1771395 }}</ref> Por ello, en 2015 recibió les ''[[Orde de les Palmes Magisteriales|Palmes Magisteriales]]'' nel Grau de Amauta.<ref>{{cita publicación | autor = | títulu = Martín Vizcarra: Conoz más del artífiz del milagru educativu' en Moquegua que va postular con PPK | añu = 18 d'avientu de 2015 | revista = Perú 21 | url = http://peru21.pe/politica/martin-vizcarra-conoz-mas-artifice-milagru-educativu-moquegua-que-postulara-ppk-2234709 }}</ref> D'otru llau, axustó con ésitu coles mineres, llogrando'l otorgamiento de 1000 millones de soles de parte de Quellaveco, y de 108 millones de la Southern, como contribuciones o regalías. Llogró tamién que'l gobiernu d'[[Ollanta Humala]] diéra-y recursos por más de 720 millones de soles pa la realización d'obres públiques, previa presentación d'espedientes téunicos aprobaos.<ref>{{cita publicación | autor = | títulu = Moquegua: Saldu favorable a la fin de la xestión de Martín Vizcarra | añu = 24 de payares de 2014 | revista = La República | url = http://larepublica.pe/24-11-2014/saldu-favorable-al-final-de-la-gestion-de-martin-vizcarra | títulu = Presidente del Peru | añu = 23 de marzu de 2018 }}</ref> === Primer Vicepresidente de la República === [[Ficheru:Pedro Pablo Kuczynski, ao lado de seus vice-presidentes, discursa sobre seu processo de impeachment.png|200px|thumb|[[Pedro Pablo Kuczynski]] al llau de los sos vicepresidentes, '''Martín Vizcarra''' y [[Mercedes Aráoz]], en mensaxe a la Nación previu al entamu del [[Primer procesu de vacancia presidencial contra Pedro Pablo Kuczynski|primer procesu de vacancia]].]] Nes [[Eleiciones xenerales de Perú de 2016|eleiciones xenerales de 2016]], postuló a la primer vicepresidencia de la República, integrando planchar presidencial de [[Peruanos pol Kambio]] liderada por [[Pedro Pablo Kuczynski]] (la candidata a la segunda vicepresidencia yera la ex ministra d'Economía [[Mercedes Aráoz]]).<ref name="mv" /> El 11 de febreru de 2016 foi nomáu xefe de la campaña eleutoral, en reemplazu de [[Gilbert Violeta]], en momentos que la candidatura de PPK topar en cuartu llugar y con 7% d'intención de votos.<ref>{{cita publicación | autor = | títulu = PPK noma a Martín Vizcarra como nuevu xefe de campaña | añu = 11 de febreru de 2016 | revista = La República | url = http://larepublica.pe/politica/740564-ppk-noma-martin-vizcarra-como-nuevu-xefe-de-campana }}</ref> Realizada les eleiciones del 10 d'abril de 2016, la candidatura de PPK pasó a la segunda vuelta, al quedar en segundu llugar col 21&nbsp;% de votos, detrás de la de [[Keiko Fujimori]] de [[Fuercia Popular]], que llogró'l 39&nbsp;%. Nel intre de la campaña pola segunda vuelta, fíxose evidente los braceos internos del so partíu, cuando [[Salvador Heresi]], el secretariu xeneral, quexóse, vía Twitter, de ser maltratáu por Vizcarra, cuando ésti negó-y como parte del equipu de voceros políticos del partíu.<ref>{{cita publicación | autor = | títulu = PPK sobre puxes internes: “Yo sofito a Martín Vizcarra” | añu = 2 de mayu de 2016 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/politica/elecciones/ppk-sobre-puxes-internes-yo-sofito-martin-vizcarra-noticia-1898331 }}</ref> Nel contestu d'esa mesma campaña eleutoral, el partíu rival, [[Fuercia Popular]], dio a conocer que Vizcarra tenía 34 denuncies per corrupción ante la fiscalía de Moquegua<ref>{{cita publicación | autor = | títulu = Fuercia Popular: Martín Vizcarra tien 34 denuncies ante Fiscalía Corrupción de Moquegua | añu = 2 de mayu de 2016 | revista = Correo | url = http://diariocorreo.pe/politica/fuercia-popular-martin-vizcarra-tien-34-denuncies-ante-fiscalia-corrupcion-de-moquegua-675092/ }}</ref> (depués súpose que yeren en realidá 48), no tocante a la so xestión nel gobiernu rexonal (obres d'infraestructura, educación, salú). En respuesta, Vizcarra dixo que nenguna d'eses denuncies topábase judicializada y responsabilizó al actual gobernador rexonal de Moquegua, [[Jaime Rodríguez Villanueva]] de ser el promotor d'eses denuncies.<ref>{{cita web |url=http://gestion.pe/politica/martin-vizcarra-sobre-denuncies-el so-contra-hai-acuerdo-ente-gobernador-moquegua-y-keiko-fujimori-2161829 |títulu=Martín Vizcarra sobre denuncies na so contra: Hai un alcuerdu ente'l gobernador de Moquegua y Keiko Fujimori |sitiuweb=gestion.pe |fechaaccesu=12 de xunu de 2016 |fecha=27 de mayu de 2016 }}</ref> La procuradoría de Moquegua confirmó la esistencia de les denuncies contra Vizcarra, pero señalando que solo una d'elles tópase judicializada.<ref>{{cita web |url= http://perudecide.latina.pe/noticias/procuraduria-de-moquegua-confirmo-denuncies-contra-martin-vizcarra-10355/ |títulu= Procuraduría de Moquegua confirmó denuncies contra Martín Vizcarra |sitiuweb= perudecide.llatina.pe |fechaaccesu= 12 de xunu de 2016 |fecha= 28 de mayu de 2016 }}</ref> Les resultancies de la [[segunda vuelta eleutoral]], concedieron el trunfu a PPK col 50.12{{esd}}% de los votos, frente a los 49.88{{esd}}% del so contendora.<ref>{{cita publicación | autor = | títulu = Resultaos ONPE al 100&nbsp;% Eleiciones 2016: Pedro Pablo Kuczynski ye presidente con 50.12&nbsp;% de los votos | añu = 9 de xunu de 2016 | revista = Perú 21 | allugamientu = Lima | url = http://peru21.pe/politica/onpe-al-100-resultaos-eleiciones-2016-segunda-vuelta-2248892 }}</ref> El 30 de xunu de 2016, Vizcarra recibió los sos credenciales como primer vicepresidente de la República, de parte del Xuráu Nacional d'Eleiciones.<ref>{{cita web |url= http://www.alternativanoticias.net/martin-vizcarra-recibio-el so-credencial-como-primer-vicepresidente-electu.html |títulu= Martín Vizcarra, recibió'l so credencial como primer vicepresidente electu |sitiuweb = www.alternativanoticias.net/ |fechaaccesu=6 de marzu de 2017 |fecha= 30 de xunu de 2016 }}</ref> === Ministru de Tresportes y Comunicaciones === El 15 de xunetu de 2016, el presidente electu [[Pedro Pablo Kuczynski]] confirmó la so inclusión nel [[Conseyu de Ministros de Perú|Conseyu de Ministros]] del so gobiernu próximu a instalase, como Ministru d'Estáu nel despachu de Tresportes y Comunicaciones.<ref>{{cita publicación | autor = | títulu = PPK: estos son los integrantes del so primer Gabinete Ministerial | añu = 15 de xunetu de 2016 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/politica/gobierno/gabinete-ministerial-ppk-estos-son-ministros-gobierno-noticia-1916847?flsm=1 }}</ref> El 28 de xunetu de 2016, mientres tomar de mandu, xuró'l so cargu nuna ceremonia realizada nel patiu d'honor del [[Palaciu de Gobiernu de Perú|Palaciu de Gobiernu]], al campu y a la vista del públicu.<ref>{{cita publicación | autor = | títulu = PPK: lo que nun visti de tomar de xuramentu de los sos ministros | añu = 29 de xunetu de 2016 | revista = Perú 21 | allugamientu = Lima | url = http://peru.com/actualidad/politicas/ppk-lo-que-nun visti-toma-xuramentu-los sos-ministros-noticia-466858 }}</ref> ==== Xestión mientres el Neñu Costeru ==== [[Ficheru: Vicepresidente y Canciller clausuran conferencia internacional del ASCOA (29468901503).jpg|miniaturadeimagen|left|250px|Martín Vizcarra, como primer vicepresidente de Perú (2016).]] Mientres la situación d'emerxencia nacional amenada pol fenómenu del [[Neñu costeru (2016-2017)|Neñu costeru]], Vizcarra convertir na cabeza visible del gobiernu na ayuda de les poblaciones afeutaes, y según dellos analista desempeñó perbién el so llabor.<ref>{{cita publicación | autor = Paulo Rosa Chávez | títulu = Martín Vizcarra: ente la reconstrucción y el so arrenunciu por Chinchero [ANALÍS] | añu = 23 de mayu de 2017 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/politica/martin-vizcarra-reconstruccion-arrenuncia-chinchero-analisis-425241 }}</ref> Llegó inclusive a ser vocingláu como'l probable ''zar'' o principal autoridá de la Reconstrucción, pero finalmente dióse-y esi puestu a Pablo de la Flor.<ref>{{cita publicación | títulu = Fernando Zavala adelantra qu'un ministru sería'l "zar de la reconstrucción" | añu = 23 de marzu de 2017 | revista = [[La República (Perú)|La República]] | url = http://larepublica.pe/politica/858569-fernando-zavala-adelantra-que-un ministru-seria-el zar-de-la-reconstruccion }}</ref> ==== Caso Chinchero ==== Otra gran retu de la so xestión foi cuando'l gobiernu decidió llevar alantre'l proyeutu de la construcción del [[Aeropuertu Internacional de Chinchero]], al roblar el 3 de febreru de 2017 una adenda con cambeos al contratu con Kuntur Wasi, el consorciu que ganara la concesión del proyeutu nel 2014.<ref>{{cita publicación | autor = Viviana Gálvez Córdova | títulu = Aeropuertu de Chinchero: mitos y verdaes sobre obrar | añu = 5 de febreru de 2017 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/economia/peru/aeropuertu-chinchero-mitos-y-verdaes-camudo-al contratu-noticia-1966015?ref=nota_politica&ft=mod_leatambien&y=titulo }}</ref> Esta yera una obra que tenía décades d'espera y yera naguada por pol pueblu cusqueño, qu'amenaciaba con llevantase si paralizábase la mesma; al paecer, de parte del gobiernu primó más la salida político y social, primero que les cuestiones téuniques.<ref>{{cita publicación | autor = Carlos Hurtado de Mendoza | títulu = Aeropuertu de Chinchero: La política detrás del proyeutu | añu = 6 de febreru de 2017 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/economia/dia-1/aeropuertu-chinchero-politica-detras-proyeutu-noticia-1966338 }}</ref> El presidente Kuczynski y Vizcarra defendieron la adenda, al manifestar que yera la meyor opción pal Estáu y los ciudadanos. Aducióse que l'Estáu aforrábase 590 millones de dólares, que yera'l monto de la delda que se tenía cola empresa, problema surdíu al nun tar bien clares les bases de la llicitación fecha nel gobiernu anterior, anque en compensación estendía la concesión por 40 años.<ref>{{cita publicación | títulu = Martín Vizcarra defendió la adenda al contratu de Chinchero | añu = 9 de febreru de 2017 | revista = El Comercio | url = http://elcomercio.pe/politica/congreso/martin-vizcarra-defendio-adenda-al contratu-chinchero-noticia-1967176 }}</ref> Sicasí, dende'l Congresu, específicamente de parte del congresista [[Víctor Andrés García Belaúnde]], surdió la oposición vehemente a dicha adenda. García Belaúnde cuestionar por ser, según la so opinión, lesiva a los intereses del Estáu y que favorecía solo a la empresa privada.<ref>{{cita publicación | títulu = Polémica ente García Belaúnde y Vizcarra pola adenda pal aeropuertu | añu = 28 de xineru de 2017 | revista = La República | url = http://larepublica.pe/impresa/economia/843517-polemica-ente-garcia-belaunde-y-vizcarra-por-la-adenda-pa-l'aeropuertu }}</ref> Una semeya publicada nel diariu [[Diario Correo|''Correo'']], que data de xunu de 2016, amosaba a Vizcarra nuna xunta d'agradecimientu del partíu Peruanos Pol Kambio pa los aportantes a la so campaña, onde apaez Carlos Vargas Loret de Mola, presidente del consorciu Kuntur Wasi. Pa García Belaúnde, esi sería'l nexu qu'esplicaría'l supuestu favorecimiento del gobiernu escontra consorciu, polo que calificó a Vizcarra como un “viendi-patria” y esixó el so arrenunciu al ministeriu.<ref>{{cita web |títulu = García Belaúnde: Martín Vizcarra ye un viendi patria y tien de dise yá |autor = RPP Noticias |url = http://rpp.pe/peru/actualidad/garcia-belaunde-martin-vizcarra-ye-un-viendi-patria-y-tien de dise-yá-noticia-1032699 |sitiuweb = |fecha= 22 de febreru de 2017 |fechaaccesu = 6 de marzu de 2017 }}</ref> Acorviáu poles crítiques, Vizcarra señaló que l'Estáu nun fadría nengún desembolsu de dineru a Kuntur Huasi hasta esperar l'informe final de la Contraloría de la República.<ref>{{cita publicación | títulu = Vizcarra: nun vamos faer nengún desembolsu a Kuntur Wasi ensin l'informe final de la Contraloría | añu = 26 de febreru de 2017 | revista = La República | url = http://larepublica.pe/politica/852021-vizcarra-nun se va-faer-ningun-desembolsu-kuntur-wasi-ensin-l'informe final-de-la-contraloria }}</ref> ==== Interpelación nel Congresu y arrenunciu ==== Pol asuntu de la adenda al Contratu Chinchero, el 1 de marzu de 2017 la bancada d'Aición Popular presentó un pliegu interpelatorio contra Vizcarra, secundada por representantes de Fuercia Popular, Frente Ampliu y el Apra.<ref>{{cita publicación | títulu = Martín Vizcarra: Presenten moción de interpelación por Aeropuertu de Chinchero | añu = 1 de marzu de 2017 | revista = Xestión | url = http://gestion.pe/politica/martin-vizcarra-presentan-mocion-interpelacion-aeropuerto-chinchero-2183494 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20170409094448/http://gestion.pe/politica/martin-vizcarra-presentan-mocion-interpelacion-aeropuerto-chinchero-2183494 | archivedate = 2017-04-09 | fechaaccesu = 2023-07-06 }}</ref> Mentanto, la Procuradoría Anticorrupción presentó ante'l Ministeriu Públicu una denuncia por que se investigue al ministru Vizcarra pol delitu de colusión, referíu a este mesmu casu.<ref>{{cita publicación | autor = Isabel Carreño | títulu = Procuraduría Anticorrupción presenta denuncia contra Vizcarra por adenda | añu = 4 de marzu de 2017 | revista = La República | url = http://larepublica.pe/impresa/politica/853519-procuraduria-anticorrupcion-presenta-denuncia-contra-vizcarra-por-adenda }}</ref> [[Ficheru:Gobierno y autoridades locales de Moquegua coordinan acciones contra efectos de las heladas (34923226340).jpg|miniaturadeimagen|250px|derecha| Al llau de dalgunos de los miembros del gabinete Zavala.]] Sicasí, a raigañu del embate del [[Neñu costeru (2016-2017)|Neñu costeru]], na que dellos parllamentarios treslladar a les zones afeutaes p'atender a los damnificados, el Congresu decidió suspender «hasta nuevu avisu» la interpelación a Vizcarra, que taba programada pal 23 de marzu y que constaba de 83 entrugues.<ref>{{cita publicación | autor = Carlos Hurtado de Mendoza | títulu = Interpelación a Vizcarra suspender hasta nuevu avisu” polos hinchentes | añu = 16 de marzu de 2017 | revista = La República | url = http://larepublica.pe/impresa/politica/856763-interpelacion-vizcarra-suspender hasta-nuevu-avisu-polos hinchentes }}</ref> Amenguado el fenómenu del Neñu, el 5 de mayu de 2017, un grupu de 35 congresistes presentaron una nueva moción p'apellar al ministru sobre la revesosa adenda al contratu del aeropuertu de Chinchero.<ref>{{cita publicación | títulu = Martín Vizcarra: nueva moción busca apellalo por Chinchero | añu = 5 de mayu de 2017 | revista = El Comercio | allugamientu = Lima | url = http://elcomercio.pe/politica/congreso/martin-vizcarra-nueva-mocion-busca-apellalo-chinchero-noticia-1989199?ref=nota_politica&ft=mod_leatambien&y=titulo }}</ref> El 11 de mayu la moción foi aprobada con 71 votos, con 15 votos en contra de la bancada oficialista y 8 astenciones de la d'Alianza pal Progresu. Programóse la interpelación pal 18 de mayu,<ref>{{cita publicación | autor = Patricia Quispe | títulu = Ministru Martín Vizcarra va ser apelláu'l 18 de mayu per casu Chinchero | añu = 11 de mayu de 2017 | revista = Perú 21 | allugamientu = Lima | url = http://peru21.pe/politica/aprobaron-apellar-martin-vizcarra-casu-chinchero-2281185 }}</ref> na que'l ministru respondió un pliegu de 83 entrugues por más de tres hores. L'alderique congresal estender hasta les 10 de la nueche<ref>{{cita publicación | títulu = Martín Vizcarra respondió por más de tres hores interpelación por Chinchero | añu = 18 de mayu de 2017 | revista = El Comercio | allugamientu = Lima | url = http://elcomercio.pe/politica/martin-vizcarra-respondio-tres-hores-interpelacion-chinchero-423614 }}</ref> y alcordóse esperar l'informe de la Contraloría al respective de la adenda, afitáu pal llunes 22, antes de dar en la votación de censura. Pero primero qu'asocediera ello, Vizcarra presentó'l so arrenunciu al cargu de ministru, n'anunciando que diba dexar ensin efeutu'l contratu y la adenda pa la construcción del aeropuertu de Chinchero, en vista de nun tener aceptación nel Congresu nin de la Contraloría. Precisamente, pocu dempués d'anunciase esti arrenunciu, el contralor xeneral Édgar Alarcón presentó'l so informe sobre'l contratu de Chinchero, onde encamentaba empecipiar aiciones llegales contra diez funcionarios (seis del Ministeriu de Tresportes y Comunicaciones; dos del Ministeriu d'Economía y Finances; y dos de Ositran) por presuntes irregularidaes na adenda a favor de la empresa Kuntur Wasi.<ref>{{cita publicación | autor = Rocío La Rosa Vásquez | títulu = Martín Vizcarra arrenuncia al MTC en dexando ensin efeutu contrato de Chinchero | añu = 22 de mayu de 2017 | revista = El Comercio | allugamientu = Lima | url = http://elcomercio.pe/politica/martin-vizcarra-arrenuncia-mtc-dexar-efeutu-contrato-chinchero-425052 }}</ref> El 21 de febreru de 2018, el Ministeriu Públicu resolvió nun empecipiar una investigación preliminar contra Martín Vizcarra pola aprobación de la adenda del contratu de construcción del aeropuertu de Chinchero, al considerar que nun había elementos de prueba abondes pa ello.<ref>{{cita publicación | títulu = Fiscalía decidió archivar investigación a Martín Vizcarra por casu Chinchero | añu = 12 de marzu de 2018 | revista = La República | allugamientu = Lima | url = http://larepublica.pe/politica/1210457-fiscalia-decidio-archivar-investigacion-a-martin-vizcarra-por casu-chinchero }}</ref> === Embaxador en Canadá === El 28 de setiembre de 2017, ensin que Vizcarra fuera incorporáu al cuerpu diplomáticu, el gobiernu de PPK nomar embaxador estraordinariu y plenipotenciario de Perú en [[Canadá]].<ref>{{cita publicación | títulu = Martín Vizcarra foi nomáu embaxador de Perú en Canadá | añu = 28 de setiembre de 2017 | revista = El Comercio | allugamientu = Lima | url = https://elcomercio.pe/politica/actualidad/martin-vizcarra-nomáu-embaxador-peru-canada-noticia-461547 }}</ref> El 23 d'ochobre recibió los sos credenciales ante la gobernadora xeneral [[Julie Payette]] en [[Ottawa]].<ref>{{cita publicación | títulu = Martín Vizcarra recibe credenciales como embaxador en Canadá | añu = 23 d'ochobre de 2017 | revista = Perú 21 | allugamientu = Lima | url = https://peru21.pe/politica/martin-vizcarra-recibe-credenciales-embaxador-canada-381392 }}</ref> Ante los cuestionamientos de que fuera pertinente qu'asumiera un cargu d'esi tipu siendo primer vicepresidente de la República, aducióse que nun había incompatibilidá y mentóse como antecedente'l casu del primer vicepresidente del [[primer gobiernu de Fernando Belaúnde]] (1963-1968), [[Edgardo Seoane Corrales]], qu'exerció simultáneamente como embaxador en [[Méxicu]] ente 1965 y 1967. Tando en Canadá asocedió la [[Pidíu de vacancia presidencial contra Pedro Pablo Kuczynski|crisis pola vacancia presidencial]]. Tornó al Perú'l 20 d'avientu de 2017, a solo un día del alderique pol primer intentu de vacancia presidencial nel Congresu, y demostró el so sofitu al presidente.<ref>{{cita publicación | títulu = Martín Vizcarra llegó a Perú metanes gran mira [SEMEYES] | añu = 20 d'avientu de 2017 | revista = La República | url = http://larepublica.pe/politica/1159960-martin-vizcarra-llegara-al-peru-esta madrugada-en-mediu-de crisis presidencial }}</ref> Pero, al superar PPK esi primer intentu de vacancia, Vizcarra tornó a Canadá pa siguir nel puestu d'embaxador, amontando les sos xuntes y tratos con empreses mineres canadienses y estauxunidenses. Al empecipiase'l [[Segundu procesu de vacancia presidencial contra Pedro Pablo Kuczynski|segundu procesu de vacancia presidencial]], Vizcarra nun se pronunció si arrenunciaría o non al so cargu de primer vicepresidente, en casu de ser vacado PPK, lo que fizo correr el rumor de que s'axuntara con representantes de partíos d'oposición y Keiko Fujimori pa coordinar el so ascensu al poder.<ref>{{cita publicación | títulu = Martín Vizcarra negó xunta con partíos d'oposición y Keiko Fujimori | añu = 15 de marzu de 2018 | revista = Correo | url = https://diariocorreo.pe/politica/martin-vizcarra-nego-reunion-partíos-oposicion-Keiko-Fujimori-808181/ }}</ref> Pero Vizcarra negar, y al producise l'arrenunciu de PPK el 21 de marzu de 2018, anuncióse la so torna pa la madrugada del vienres 23.<ref>{{cita publicación | títulu = Martín Vizcarra: “Toi indignáu pola situación actual” | añu = 21 de marzu de 2018 | revista = El Comercio | allugamientu = Lima | url = https://elcomercio.pe/politica/martin-vizcarra-indignáu-situacion-actual-noticia-506303 }}</ref> == Presidencia Constitucional == {{AP|Gobiernu de Martín Vizcarra}} [[Ficheru:Martín Vizcarra.jpg|miniaturadeimagen|250px|derecha|Martín Vizcarra recién juramentado como presidente constitucional en 2018.]] Asumió'l cargu de [[presidente de la República de Perú]], constitucionalmente, el día [[23 de marzu]] de [[2018]], por arrenunciu del so predecesor, [[Pedro Pablo Kuczynski]]. El [[2 d'abril]] fixo xuramentu del so nuevu gabinete ministerial encabezáu por [[César Villanueva Arévalo]] y el [[6 d'abril]] foi reconocíu como xefe supremu de les [[Fuercies Armaes de la República de Perú|Fuercies Armaes]] y la [[Policía Nacional de Perú]] nuna ceremonia que tuvo llugar na sede del Cuartel Xeneral del Exércitu de Perú, en San Borja. El mandatariu espresó: {{cita|Evidencio la so entrega, coraxe y amor pola Patria nuna situación tan crítica como esa. Va pa ustedes, la mio reconocencia y el de tolos peruanos polos sos servicios a la causa nacional".|Presidente de Perú [[Martín Vizcarra Cornejo]].}} == Distinciones == Destaquen les siguientes:<ref name="ppk" /> * Orde de Fíu del Sol (Moquegua, 2016) apurrida pol alcalde de la provincia de Mariscal Nieto-Moquegua, Hugo Quispe Mamani. * [[Orde de les Palmes Magisteriales]] nel grau de Amauta (2015). * Condecoración Honorífica Héroe Nacional “Alfz. PNP [[Mariano Santos Mateos]]”. * Distinción Orde Militar “[[Francisco Bolognesi]]”. * Doctor honoris causa de la [[Universidá Católica de Santa María]] (2018) == Ver tamién == * [[Presidentes de Perú]] * [[Gobiernu de Pedro Pablo Kuczynski]] * [[Crisis política en Perú de 2017-2018]] * [[Gobiernu de Martín Vizcarra]] == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Martín Vizcarra}} * [http://www.votoinformado.pe/voto/fueya-de-vida.aspx?p=pZzKo7tVnqkfndrwJjVjeA== JNE Fueya de Vida.] * [https://www.cidob.org/biografias_lideres_politicos/america_del_sur/peru/martin_vizcarra_cornejo Biografía por CIDOB] {{Socesión | predecesor = [[Pedro Pablo Kuczynski]] | títulu = [[Presidente de Perú|Presidente Constitucional de Perú]]<br />[[Ficheru:Gran Sello de la República del Perú.svg|40px]] | periodu = 23 de marzu de 2018 - <!-- Fecha fin --> | socesor = ''En funciones'' | predecesor2 = [[Marisol Espinoza Cruz]] | títulu2 = 1ᵉʳ [[Vicepresidente de Perú]]<br />[[Ficheru:Gran Sello de la República del Perú.svg|40px]] | periodu2 = 28 de xunetu de 2016 - 23 de marzu de 2018 | socesor2 = [[Mercedes Aráoz]] | predecesor3 = [[José Gallardo Ku]] | títulu3 = [[Ministeriu de Tresportes y Comunicaciones de Perú]]<br />[[Ficheru:Gran Sello de la República del Perú.svg|40px]] | periodu3 = 28 de xunetu de 2016 - 22 de mayu de 2017 | socesor3 = [[Bruno Giuffra]] | predecesor4 = [[Jaime Rodríguez Villanueva]] | títulu4 = [[Gobernadores rexonales de Moquegua|Gobernador Rexonal de Moquegua]]<br />[[Ficheru:Escudo de Moquegua.svg|35px]] | periodu4 = 1 de xineru de 2011-31 d'avientu de 2014 | socesor4 = [[Jaime Rodríguez Villanueva]] }} {{NF|1963||Vizcarra, Martin}} {{Tradubot|Martín Vizcarra}} [[Categoría:Inxenieros ya inxenieres de Perú]] [[Categoría:Persones de Lima]] [[Categoría:Ministros y ministres de Perú]] [[Categoría:Vicepresidentes de Perú]] [[Categoría:Embaxadores de Perú]] [[Categoría:Presidentes de Perú]] [[Categoría:Presidentes de l'Alianza del Pacíficu]] 7ts7ovywcmunxici2xcfsw1w381purh Anna Atkins 0 157951 4376768 4367300 2025-06-17T12:50:52Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376768 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Anna Atkins''' {{nym}}<ref name=Grove>{{cita web | títulu = Art encyclopedia. The concise Grove dictionary of art. Anna Atkins. | editorial = [[Oxford University Press]] | añu = 2002 | url = http://www.answers.com/topic/anna-atkins-art | fechaaccesu = 11 d'agostu de 2009}}</ref> foi una [[botánica]] [[Inglaterra|inglesa]]. Ye considerada la primer muyer [[fotógrafa]]<ref name=europa/> y foi la primer persona en publicar un llibru ilustráu puramente con [[fotografía|imáxenes fotográfiques]],<ref>{{cita publicación | apellíu=The New York Public Library| nome=| coautor=| títulu=Seeing is Believing| páxines=| editorial=| fecha=| url =http://seeing.nypl.org/235bt.html| fechaaccesu=23 d'avientu de 2006 }}</ref> ''Fotografíes de les algues britániques: Impresiones Cianotipos'', publicada en 1843.<ref name=europa>[http://www.notimerica.com/sociedad/noticia-anna-atkins-primer-muyer-fotografa-recordada-google-20150316111643.html «Anna Atkins, la primer muyer fotógrafa, ye recordada por Google.»] [[Europa Press]]. Consultáu'l 25 de marzu de 2015.</ref><ref>{{cita web |url=http://www.muyhistoria.es/contemporánea/articulo/anna-atkins-la primera-fotografa-de-la historia-561446806035 |títulu=Anna Atkins, la primer fotógrafa de la Historia |autor=Pena, Iria |editorial=MuyHistoria |fecha= |fechaaccesu=31 d'ochobre de 2016 |idioma= }}</ref> == Primeros pasos == Anna Atkins nació en [[Tonbridge]], [[Kent]], y la so madre morrió mientres el partu.<ref>{{cita publicación | apellíu=Marshall| nome=Peter| coautor=| títulu=The Pencil of Nature| páxines=| editorial=About.com| fecha=| url =http://photography.about.com/library/weekly/aa060302b.htm| fechaaccesu=23 d'avientu de 2006 }}.</ref> El so padre, [[John George Children]], foi un [[químicu]], [[xeólogu|minerólogo]] y [[zoólogu]], estremáu pol mineral [[childrenita]] y la [[pitón de Children]] australiana (''[[Antaresia childreni]]''), a los que se-yos dio'l so nome. La figura del so padre foi clave na conquista de la esperimentación y la innovación. == Fotografía == ''Sir'' [[John Herschel]], un amigu de Atkins y del so padre, inventó'l procesu fotográficu de [[cianotipia]] en 1842. Atkins aplicó'l procesu pa resolver les dificultaes de realizar dibuxos precisos d'especies científiques y se autoeditó la primer entrega de ''fotogrames de cianotipos d'algues''. Solo fixéronse unos trés copies del llibru, una de les cualos atópase nel [[National Science and Media Museum|National Media Museum]] en [[Bradford]], [[Inglaterra]]. Siguió publicando otres entregues de la serie ''British Algae'', amás d'otros llibros como ''Cianotipias de les Plantes con Flores y Felechos Británicos y Estranxeros'' (1854).<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url=http://altfoto.com/2013/04/anna-atkins-la primera-fotografa |títulu=Anna Atkins, ¿la primer fotógrafa? |fechaaccesu=25 d'abril de 2013 |fecha=18 d'abril de 2013 |obra= |idioma=castellanu }} |2=http://altfoto.com/2013/04/anna-atkins-la primera-fotografa |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cita web |url=http://petapixel.com/2013/04/18/the-first-female-photog-was-an-english-botanist-who-took-cyanotypes-of-plants/ |títulu=The First Female Photog Was an English Botanist Who Made Cyanotypes of Plants |fechaaccesu= 25 d'abril de 2013 |fecha=18 d'abril de 2013 |idioma=inglés}}</ref> El trabayu en xunto col so padre, la botánica, la fotografía y el dibuxu, llograron consiguir un trabayu minuciosu, perfectu y preciosu. El so talentu y xenialidá llevar a dir más lloñe de lo qu'hasta esi momentu solu yera demostráu por una máquina, superando les mires de los escépticos. El so trabayu foi'l primer intentu d'afigurar imáxenes de la forma más oxetiva posible, trespasando l'ámbitu científicu hasta güei, y llogrando ser un apurra a les artes y la estética. <gallery> Ficheru:Anna Atkins algae cyanotype.jpg|[[Cianotipia]] [[Fotograma (fotografía)|fotograma]] fechu por Atkins y que formaba parte del so llibru de 1843, ''British Algae: Cyanotype Impressions'' Ficheru:Anna Atkins woodhorsetail cyanotype.jpg|Un exemplu del trabayu de Atkins, del so llibru de 1854, ''[[Wood Horsetail]]'' Ficheru:Anna Atkins Title Page of Photographs of British Algae Cyanotype Impressions (Detail).jpg|Detalle de la portada de ''Photographs of British Algae: Cyanotype Impressions'' </gallery> == Referencies == {{llistaref}} * {{cita llibru | apellíos = Sougez | nome = Marie-Loup | títulu = Historia Xeneral de Fotografiar | añu = 2006 | editorial = Ediciones Cátedra, S.A. | id = ISBN 84-376-2344-8 }} == Enllaces esternos == {{commonscat|Anna Atkins|Anna Atkins}} * [http://seeing.nypl.org/235bt.html New York Public Library] * [http://www.photograms.org/chapter02.html Anna Atkins Cyanotype Photogenic Drawings and Photograms] * [http://www.vam.ac.uk/vastatic/microsites/photography/photographerframe.php?photographerid=ph005 Anna Atkins] {{NF|1799|1871|Atkins, Ana}} {{Tradubot|Anna Atkins}} [[Categoría:Botánicos y botániques d'Inglaterra]] [[Categoría:Fotógrafos y fotógrafes d'Inglaterra]] [[Categoría:Fotógrafos y fotógrafes]] [[Categoría:Científicos y científiques del Reinu Xuníu]] [[Categoría:Pioneros de la fotografía]] ia5yv44gvicbcnhc2v5w29fkvh0k39y Natalia Desiátova-Shostenko 0 159237 4376838 3901979 2025-06-17T13:40:57Z YoaR 37624 /* Llibros */ 4376838 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Nathalie A. Desjatova-Shostenko de Roussine''' ([[treslliteración|translitera]] al [[idioma rusu|rusu]]: '''Наталия Алексеевна Десятова-Шостенко'''; {{nym|paréntesis=non}}) foi una [[botánica]] [[rusia|rusa]]<ref>http://follavoine.chez-alice.fr/f2_an_auteurs_cd.htm</ref> == Delles publicaciones == * {{Versalita|nathalie a. Roussine}}. [[1963]]. ''A propos de [[Thymus]] nervosus [[J.Gay]]''. Naturalia Monspel. sér. Bot. 15: 131-138 === Llibros === * {{Versalita|[[Braun-Blanq.|josías Braun-Blanquet]], n.a. Roussine, [[nègre|robert Nègre]]}}. [[1952]]. ''Les groupements végétaux de la France Méditerranéenne''. Editor Centre national de la recherche scientifique (France). 297 pp. {{botánicu|Des.-Shost.|Desjatova-Shostenko}} == Referencies == {{llistaref}} * {{IPNI autor|Nathalie A. Desjatova-Shostenko|12391-1}} == Enllaces esternos == {{wikispecies}} {{NF|1889|1969|Desjatova-Shostenko}} {{Tradubot|Natalia Desiátova-Shostenko}} [[Categoría:Científicos y científiques de Rusia]] [[Categoría:Botánicos y botániques de Rusia]] [[Categoría:Escritores de Rusia]] [[Categoría:Escritores en francés]] [[Categoría:Escritores en rusu]] orxcr3pg1wnx5ik6qjt09lvm3uvx408 Manuel Rico Avello 0 160831 4376909 4317414 2025-06-17T14:31:20Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá cartera => dicha cartera 4376909 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Manuel Rico Avello y García de Lañón''' {{nym}} foi un [[xurista]] y [[políticu]] [[Asturies|asturianu]], ministru de Gobernación (1933-34) y de Facienda (1935-1936) mientres la [[Segunda República Española]]. Morrió al empiezu de la [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]], víctima de la represión na zona republicana. == Biografía == Nacíu na llocalidá [[Asturies|asturiana]] de [[Trevías|Villanueva de Trevías]], yera fíu de José Rico y García de Lañón, alcalde de [[Ḷḷuarca]] y del Conceyu de [[Valdés]], y de María de los Dolores Avello y Suárez Valdés, pertenecientes a antigües families de la [[fidalguía]] asturiana. Del matrimoniu anterior quedaríen once fíos, Manuel, que nos ocupa, casáu cola so prima segunda Castora Rico y Rivas, Antonio, doctor en Derechu y Abogáu, Gil Carlos, doctor en Ciencies Químiques, dambos solteros, María, casada col inxenieru militar Carlos Peláez y Pérez de Gamoneda, Adela, casada con Enrique Cuartara Cassinello, direutor xeneral d'Aduanes en 1936, Asunción, Lucila, Emilia y María Dolores, solteres, Julia, casada con [[Florencio Bustinza Lachiondo]], y Gonzalo, doctor en Derechu y abogáu, casáu con María de la Pureza Bermúdez de Castro y Sánchez Bálgoma. Llicencióse en Derechu con premiu estraordinariu na Facultá de Derechu de la [[Universidá d'Uviéu]], y darréu doctoróse, tamién con premiu estraordinariu, na Facultá de Derechu de la [[Universidá Central de Madrid|Universidá de Madrid]], ente los años 1908 y 1909. === Carrera política === Empecipió la so carrera política na so Asturies natal, yá que, ente 1920 y 1923, Rico Avello xunir al movimientu rexonalista asturianu pa axenciar la proteición del carbón d'Asturies por aciu aranceles a les importaciones del competidor inglés. D'esta miente resultó escoyíu en 1921 diputáu provincial pol [[Partíu Reformista (España)|Partíu Reformista]] de [[Melquíades Álvarez]] y a pesar del paréntesis que la [[Dictadura de Primo de Rivera]] significó pa estes actividaes, siguió la so adscripción a esta corriente política hasta poco primero de la so concurrencia en 1931 a les eleiciones a Cortes Constituyentes de la Segunda República. El 24 de mayu de 1930, el inda rei d'España, [[Alfonso XIII]], nomó a Rico Avello secretariu xeneral de la Cámara Oficial Minera d'Asturies y del Sindicatu Carboneru Asturianu, cargos nos que se caltuvo hasta les citaes eleiciones a Cortes Constituyentes de 1931, asocediéndo-y nestes responsabilidaes a partir de la fecha'l so hermanu, [[Gonzalo Rico Avello]]. Escoyíu [[diputáu]] a Cortes pola circunscripción d'[[provincia d'Uviéu|Uviéu]] nes [[Eleiciones xenerales d'España de 1931|eleiciones de 1931]] a les que se presentara como independiente pola [[Agrupación al Serviciu de la República]], de la que formaben parte [[Gregorio Marañón]], [[Ramón Pérez de Ayala]] y [[José Ortega y Gasset]], el so primer puestu de responsabilidá llograr en setiembre de 1933 cuando foi nomáu Subsecretariu de la Marina Civil. Foi nomáu [[Ministeriu del Interior|ministru de Gobernación]] nel gobiernu qu'ente'l 8 d'ochobre y el 16 d'avientu de 1933 presidiría [[Diego Martínez Barrio]], dende onde dirixó de forma exemplar les segundes eleiciones xenerales de la República, lo que-y valió'l reconocencia xeneral, polo que volvió asumir dicha cartera col siguiente gabinete que so la presidencia d'[[Alejandro Lerroux]] formaríase de siguío. El 23 de xineru de 1934 abandonaría la cartera de Gobernación pa ocupar el cargu d'Altu Comisariu del [[protectoráu español de Marruecos]] dende onde promovería l'acción pola que l'entós Coronel [[Osvaldo Capaz]] ocuparía pacíficamente [[Ifni]]. A partir d'esi momentu pasaría a ser coles mesmes Gobernador Xeneral de tolos restantes territorios de soberanía española n'África. Ente'l 30 d'avientu de 1935 y el 19 de febreru de 1936 formó parte del gobiernu de [[Manuel Portela Valladares]] como titular del [[Ministeriu de Facienda]]. === Guerra Civil Española === Nes [[Eleiciones xenerales d'España de 1936|eleiciones de 1936]] volvería ser escoyíu diputáu a Cortes, esta vegada pola circunscripción de [[Rexón de Murcia|Murcia]] y, cuando se produz la sulevación militar del 18 de xunetu, foi deteníu y encarceláu na galería de presos políticos de la [[Cárcel Modelu de Madrid]]. El 23 d'agostu de 1936 foi escarceláu nuna [[saca de presos|''saca'']] efectuada por milicianos anarquistes y darréu [[Matanza de la cárcel Modelu de Madrid|asesináu xunto a otros presos]]. === Condecoraciones === Tuvo en posesión de les Grandes Cruces de la [[Orde de la República Española]] y de la [[Orde del Méritu Naval]], lo mesmo que de otres condecoraciones nacionales y estranxeres. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.manuelricoavello.org/ Manuelricoavello.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180831145319/http://www.manuelricoavello.org/ |date=2018-08-31 }} * {{Enllaz rotu|1=Enciclopedia d'Uviéu - Manuel Rico Avello |2=http://el.tesorodeoviedo.es/index.php?title=Manuel_Ricu_Avello |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * [https://web.archive.org/web/20080101151336/http://www.memoriarepublicana.com/Personaxes/ricoavello.html Manuel Rico Avello en memoriarepublicana.com] {{NF|1886|1936|Rico Avello, Manuel}} {{Tradubot|Manuel Rico Avello}} [[Categoría:Políticos y polítiques d'España]] [[Categoría:Políticos y polítiques d'Asturies]] [[Categoría:Protectoráu español de Marruecos]] [[Categoría:Ministros y ministres d'Economía y Facienda d'España]] [[Categoría:Ministros y ministres de la Segunda República Española]] [[Categoría:Masones d'España]] [[Categoría:Altos Comisarios d'España en Marruecos]] [[Categoría:Diputaos y diputaes de la Segunda República Española]] [[Categoría:Persones de Valdés]] fii35ym72dhtooe1g2wjqhxtbup4hli Marino Busto García 0 160838 4377115 3753386 2025-06-18T05:39:29Z YoaR 37624 4377115 wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20190414163855}} {{persona}} '''Marino Busto García''' {{nym}} foi un escritor y políticu [[Asturies|asturianu]]. Foi cronista oficial de [[Carreño]] (1983 - 2005), miembru del [[Real Institutu d'Estudios Asturianos]] y miembru d'honor del Club de Carreño en [[L'Habana]]. == Biografía == Ente les sos principales obres destaquen ''{{lang|es|Noticias históricas del concejo de Carreño}}'' ([[1948]]), ''{{lang|es|Historia del concejo de Carreño en la general de Asturias}}'' ([[1984]]), ''{{lang|es|El príncipe de los poetas asturianos: [[Antón de Marirreguera]]}} ([[1985]]), ''{{lang|es|Diccionario [[bable]] de [[Carlos González de Posada|González Posada]]}} y ''{{lang|es|Academia de las Buenas Letras}}'' ([[1986]]), ''{{lang|es|Noticias históricas del concejo de Carreño}}'' ([[1989]]) y ''{{lang|es|Historia heroica de Carreño en la [[Guerra de la Independencia Española]]}}'' ([[1990]]). Escribió un volume de cuentos: ''{{lang|es|Alma de la tierrina}}'' ([[1950]]), y les [[novela|noveles]] ''{{lang|es|Josefín el emigrante}}'' ([[1950]]) y ''{{lang|es|El beso de la catedral de [[Erfurt]]}}'' ([[1953]]). Desempeño un ampliu llabor como conferenciante n'España y nel estranxeru, tratando les sos esposiciones sobre cultura tradicional asturiana y [[lleenda|lleendes]] populares. Participó en múltiples programes radiofónicos y foi columnista de los periódicos [[El Comercio (España)|El Comercio]], de [[Xixón]], y [[La Nueva España]], d'[[Uviéu]], lo mesmo que de otres revistes y publicaciones nacionales y del estranxeru ([[Arxentina]], [[Cuba]] y [[Suiza]]). Les sos amplies moliciones y l'amor a la so tierra viéronse reflexaes na promoción de representaciones teatrales na ilesia de [[Esteban (mártir)|San Esteban]] de Quimarán, y na participación activa na coronación canónica de la [[Virxe de los Remedios]] de Carreño ([[1959]]). El so estudiu de la obra de González Posada y la so conocencia del [[Monte Areo]] nel conceyu de Carreño facilitó'l descubrimientu d'una [[necrópolis]] [[Túmulu|tumular]], que los sos trabayos [[Arqueoloxía|arqueolóxicos]] fueron realizaos por Miguel Ángel de Blas, profesor de la [[Universidá d'Uviéu]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} * {{enllaz rotu|Biografía de Marino Busto|http://vivirasturias.com/asturias/carre%C3%B1o/busto-garcia-marino/es|20140826112820}} * [http://www.llanes.as/nor/nie/20011229.htm Otra biografía de Marino Busto]. {{NF|1916|2005|Busto Garcia, Marino}} [[Categoría:Políticos y polítiques d'Asturies]] [[Categoría:Escritores d'Asturies]] [[Categoría:Periodistes d'Asturies]] [[Categoría:Escritores en castellanu]] [[Categoría:Persones de Carreño]] iog2ajzu606p90hq04m05ovm2p3nkbm Pleitu de los Nueve Valles 0 161139 4376929 4279069 2025-06-17T14:34:39Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá corona => dicha corona 4376929 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'eventu |nome = Pleitu de los Nueve Valles |imaxe = Asturiasdesantillana.jpg |tamañu_de_imaxe = 270px |pie_de_imagen = Mapa de les merindades qu'había nel territoriu de l'actual Cantabria. Los Nueve Valles taben integraos na de Santillana. |nome_oficial = |otros nomes tao = |tipu = [[Xuiciu|Pleitu]] |tipu_ingreso = |ámbitu = [[Historia de Cantabria]] |sucesu = Nomamientu d'Íñigo López de Mendoza como señor de los valles y reclamación del realengu por estos. |sede = |llugar = [[Santillana del Mar]] |allugamientu = [[Marquesáu de Santillana]] ([[Corona de Castiella]], [[España]]) |país = [[España]] |fecha = 1544 - 1581 |primeru = |últimu = |frecuencia = |asistencia = |participantes = Valles de les Asturies de Santillana contra los [[Ducáu del Infantado|duques del Infantado]] |organizador = [[Real Audiencia y Chancillería de Valladolid|Chancillería de Valladolid]] |delegaos = }} El '''pleitu de los Nueve Valles''' o a cencielles '''pleitu de los Valles''' foi un procesu qu'enfrentó a [[Provincia de los Nueve Valles|nueve valles]] de les [[Asturies de Santillana]] (actual [[Cantabria]], n'[[España]]) colos [[Ducáu del Infantado|duques del Infantado]]. Empezáu en [[1544]], foi falláu en [[1581]] a favor de los Nueve Valles.<ref name="bar">{{cita llibru |páxina=207 |títulu=Del monte a Cantabria. La construcción d'una comunidá autónoma |autor=Bar Cendón, Antonio |añu=1995 |editorial=Universidá de Cantabria |ISBN=8481021121 |url=https://books.google.es/books?id=9McSXnjLcHAC&pg=PA207&dq=Pleitu+de+los nueve+valles&hl=es&ei=iKyhTZaAJImI5Aa35KX5Ag&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CDsQ6AEwBDgK#v=onepage&q=Pleitu%20de%20los%20nueve%20valles&f=false}}</ref> La so importancia foi capital nel procesu de la [[Historia de la configuración territorial de Cantabria|configuración territorial de Cantabria]], yá que llogró la independencia de los valles, constituyíos na [[provincia de Nueve Valles|provincia de los Nueve Valles]] en [[1589]], xerme de la mesma de la [[provincia de Cantabria de 1778]],<ref name="bar" /><ref>{{cita llibru |autor=Moure Romanillo, Alfonso |páxina=190 |títulu=Cantabria: historia ya instituciones |añu=2002 |editorial=Universidá de Cantabria |ISBN=9788481023176 |url=https://books.google.es/books?id=DRASeITQ9ucC&pg=PA11&dq=Pleitu+de+los nueve+valles&hl=es&ei=iKyhTZaAJImI5Aa35KX5Ag&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDYQ6AEwAzgK#v=onepage&q=Pleitu%20de%20los%20nueve%20valles&f=false}}</ref> y provocó el retrocesu de los dominios señoriales na rexón.<ref name="alberto" /> El so memorial ocupa 178 folios.<ref>{{cita llibru |autor=Casado Soto, José Luis |títulu=Cantabria vista por viaxeros de los sieglos XVI y XVII |añu=1980 |páxina=87 |editorial=Institución Cultural de Cantabria / Diputación provincial |url=https://books.google.es/books?id=HosJAQAAIAAJ&q=Pleitu+de+los nueve+valles&dq=Pleitu+de+los nueve+valles&hl=es&ei=pamhTbXNApDx4QbAz_iMCw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=8&ved=0CEcQ6AEwBw}}</ref> Ye importante señalar que les Asturies de Santillana entamar en valles perpendiculares al mar. Esto ye, a pesar de la puxanza del [[feudalismu]], la sociedá coetanea nun tenía como nucleu namái l'aldega, sinón qu'había conexones ente toles aldegues d'un valle,<ref name="cortazar" /> esistiendo una suerte de ''federación'' de conceyos.<ref>{{cita llibru |autor=VVAA |títulu=Revista Fidalguía. Nᵘ 190-191 |páxina=437 |editorial=Ediciones Fidalguía |allugamientu=Madrid |url=https://books.google.es/books?id=AKrgpBixmTkC&pg=PA437&dq=pleitu+valles&hl=es&ei=Vos2kTa26MoWfOvOK1eEJ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CEcQ6AEwBjgU#v=onepage&q=pleitu%20valles&f=false}}</ref> Cada valle tenía la so xunta y les sos ordenances. Cuando los vecinos d'esos territorios litigaron contra la nobleza, facer por tanto al traviés de la representación de cada valle.<ref name="cortazar">{{cita llibru |autor=[[José Ángel García de Cortázar|García de Cortázar y Ruiz d'Aguirre, José Ángel]] |páxina=187 |títulu=Del Cantábricu al Duero. Trece estudio sobre organización social del espaciu nos sieglos VIII a XIII |editorial=Universidá de Cantabria |añu=1999 |ISBN=8481022209 |url=https://books.google.es/books?id=VUzdfJc3SrIC&pg=PA187&dq=pleitu+de+los valles&hl=es&ei=SA-iTfz4C8bq4wax34zUAg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC0Q6AEwATgK#v=onepage&q=pleitu%20de%20los%20valles&f=false}}</ref> El pleitu nun tuvo aislláu nel tiempu, una y bones otres rexones de l'actual Cantabria trataron de solmenase'l dominiu señorial, como asocedió en [[Contorna de Llébana|Llébana]].<ref name="llanza">{{cita llibru |autor=Lanza García, Ramón |títulu=La población y la crecedera económica de Cantabria nel Antiguu Réxime |páxines=147-148 (incluyíes notes al pie nᵘ 98 y nᵘ 99) |añu=1991 |editorial=Universidá de Cantabria |ISBN=9788487412394 |url=https://books.google.es/books?id=z8D-JNVLDQcC&pg=PA148&dq=memorial+pleitu+de+los valles&hl=es&ei=BFukTZnnLZSn8QOd38i5Dw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDEQ6AEwAjgK#v=onepage&q=memorial%20pleitu%20de%20los%20valles&f=false}}</ref> == Historia == === Contestu === [[Ficheru:Becerro de las Behetrías.png|thumb|250px|[[Magüetu de les Behetrías de Castiella|Llibro del Magüetu de Behetrías]], onde apaecen los valles y, específicamente, el de Carriedo (llamáu ''Carrieto'') cola condición de realengu, anque en documentos posteriores axúntase primer a los [[condáu de Castañeda|condes de Castañeda]] y dempués a los duques del Infantado.<ref>Gobiernu de Cantabria: www.culturadecantabria.com; [https://web.archive.org/web/20110907225529/http://culturadecantabria.com/archivo_fondosdoc_ficha.asp?id=27 Archivu históricu provincial de Cantabria, fondu YE.39075AHPCAN/VCAR] (Última consulta: 10 d'abril de 2011).</ref>]] Mientres la [[Edá Media#Baxa Edá Media (sieglos XI al XV)|Baxa Edá Media]] el territoriu que güei ye [[Cantabria]] taba estremáu en [[Merindad (división alministrativa)|merindades]], divisiones alministratives fiscales y xurídiques del [[reinu de Castiella]] controlaes por un [[merín]]. Les sos distintes parceles teníen distintos graos d'alministración. Podíen ser de realengu (dependientes del rei de Castiella), de abadengo (d'un [[abá]]), solariegas (d'un noble) y de [[behetría]] (de la Corona, pero supeditaes a un noble, llibremente escoyíu, al que pagar tributu).<ref name="cayon">www.santamariadecayon.es; [http://www.santamariadecayon.es/portalweb/index.php?option=com_content&view=article&id=31&Itemid=40&showall=1 Historia del valle - La Baxa Edá Media y el Pleitu de los Valles] (Últimu accesu: 12 d'abril de 2011).</ref> Dende'l [[sieglu XII]] y, sobremanera, dende'l [[sieglu XIII|XIII]], esi territoriu apoderar la [[nobleza]] en desterciu del poder de los [[abá|abás]], que dende'l [[sieglu IX]] acoparen los privilexos de la rexón, especialmente los de l'[[Colexata de Santillana del Mar|abadía de Santa Xuliana]]. Los privilexos de los señores engrosáronse de cutio, llogrando más territorios por gracia [[Derechu real|real]]<ref name="blogue" /> o usurpación de territorios antes pertenecientes a la [[Corona de Castiella]] en materia d'impuestos, autoridá y xurisdicción.<ref name="caxa">[[Caja Cantabria]]; [http://www.cajacantabria.com/portal/paginas/entidá/LaRevista1/aplicacion/revistes/130%2039.pdf La Revista de Cantabria. Xineru - marzu de 2008], páx. 42.</ref> De la mesma amenorgaben los derechos del campesinado, que nun principiu pudiera escoyer a los sos señores.<ref name="alberto" /><ref name="blogue">Blogue "Dende Cantabria": Pleitu de los Nueve Valles de Cantabria, {{enllaz rotu|1=[http://desdecantabria.blogspot.com/2007/11/pleitu-de-los nueve-valles-de-cantabria.html 2 de payares de 2007] |2=http://desdecantabria.blogspot.com/2007/11/pleitu-de-los nueve-valles-de-cantabria.html |bot=InternetArchiveBot }} (Últimu accesu: 10 d'abril de 2011).</ref> Los valles de les Asturies de Santillana, primero que por ellos estendiera'l poder del primer duque del Infantado, teníen llibertá pa celebrar xuntes xenerales. La primera documentada foi en [[1430]] nel ''Campu del Revolgo'' de la villa de [[Santillana del Mar|Santillana]].<ref>Conceyu de Reocín; [http://cabeceras.eldiariomontanes.es/webs-ayuntamiento/aytoreocin/mas_info_institu_2.htm Día de les Instituciones] {{Wayback|url=http://cabeceras.eldiariomontanes.es/webs-ayuntamiento/aytoreocin/mas_info_institu_2.htm |fecha=20110925162315 }} (Últimu accesu: 12 d'abril de 2011).</ref><ref name="baro" /> L'aumentu del poder señorial ta documentáu por comparanza ente'l ''[[Magüetu de Behetrías]]'' ([[1351]]) y el ''[[Llibru d'apéu|Poso de 1404]]'', documentos ambos que señalen les condiciones de los llugares. Nel primeru hai más territorios de realengu y behetría y nel segundu más de señoríu.<ref name="cayon" /> Unu de los señores más importantes del [[sieglu XIV]] foi [[Garcilaso I de la Vega]], [[valíu]] d'[[Alfonso XI de Castiella]] y [[Real Audiencia y Chancillería de Valladolid|chanciller de Valladolid]], quien yera xefe de nome y d'armes de la [[Casa de la Vega]] y llogró territorios nes Asturies de Santillana. Mientres el [[sieglu XV]] los De la Vega enfrentar al poder de la [[Corona de Castiella]], creando la figura del [[mayordomazgo]] pa estender el so poder, sistema alministrativu controláu por ellos.<ref name="actes">{{cita llibru |autor=VVAA; |títulu=Volume 1 d'I alcuentru d'historia de Cantabria. Actes del alcuentru celebráu en Santander los díes 16 a 19 d'avientu de 1996: La sociedá feudal en Cantabria |editorial=[[Universidá de Cantabria]] |añu=[[1999]] |páxines=456-458 |ISBN= 978-84-81022179 |url=https://books.google.es/books?id=NIt7cA2lzLYC&pg=PA457&dq=pleitu+valles&hl=es&ei=wsSkTZ_ULcmq8APyhd25Dw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCoQ6AEwAA#v=onepage&q=pleitu%20valles&f=false}}</ref> Los Vega recibieron en [[1341]], de la mano d'[[Alfonso XI de Castiella|Alfonso XI]], los valles de Carriedo, Villaescusa, Cayón, Camargo y Cabezón, xunto a otres propiedaes.<ref>{{cita llibru |autor=De Asua Campos, Miguel |títulu=Santillana del Mar, romántica y caballeresca |páxina=32-33 |editorial=Maxtor |edición=2005 |ISBN=9788497613118 |url=https://books.google.es/books?id=ZJfX1T0faqwC&pg=PA47&dq=pleitu+valles+infantado&hl=es&ei=n07FTbiGPIaZOtTx-KII&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CEQQ6AEwBQ#v=onepage&q=pleitu%20valles%20infantado&f=false}}</ref> [[Leonor de la Vega]], heredera del llinaxe, casóse con [[Diego Hurtado de Mendoza (almirante mayor de Castiella)|Diego Hurtado de Mendoza]], dando llugar a la casa De la Vega-Mendoza. El so primoxénitu, [[Marqués de Santillana|Íñigo López de Mendoza]], quedó a la muerte de Leonor colos territorios de les Asturies de Santillana.<ref>Real Academia d'Historia, Coleición Salazar y Castro, ref. M-1, fº 137 {{cita web |url=http://www.rah.es/pdf/SalazaryCastro.pdf |títulu=Copia archivada |fechaaccesu=6 de xunetu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130613110144/http://www.rah.es/pdf/SalazaryCastro.pdf |fechaarchivu=13 de xunu de 2013 }}</ref> En [[1445]] el rei [[Xuan II de Castiella]] confirmó-y el so posesiones, fechu que nun reconocieron los valles como lícitu. Anque la casa De la Vega -darréu xunida a la de Mendoza- yera la más poderosa, otres families nobiliares apostábense los territorios, inclusive en dalgunos de los nueve valles. Ye'l casu de los [[condáu de Castañeda|condes de Castañeda]], que tomaron por forzar posesión de delles zones del valle de Camargo.<ref name="actes" /> Cabo dicir qu'a empiezos del [[sieglu XVI]], nos territorios controlaos pol duque del Infantado, y especialmente les Asturies de Santillana, el campesinado sufrió un aumentu continuu de los impuestos, lo que ximelgaba'l descontentu. Independizase del dominiu señorial yera deseable, yá que los impuestos podíen quedar en cantidaes simbóliques. Esa situación dar en [[Contorna de Trasmiera|Trasmiera]], los valles de [[valle de Soba|Soba]] y [[valle de Ruesga|Ruesga]], y nel de Carriedo desque'l duque del Infantado perdió'l poder tres la sentencia de [[1505]]. Amás dalgunes d'estes comunidaes nun teníen de pagar [[arancel]]es por importar artículos de primera necesidá. Sicasí, ganáu'l pleitu y vueltos los nueve valles al estáu de realengu, la presión fiscal intensificóse inda más.<ref name="llanza" /> === Los primeros pleitos === Munches vegaes considérase que'l ''pleitu de los Nueve Valles'' duró dende 1438 hasta'l so resolución en 1581 o inclusive hasta la creación de la [[Provincia de Nueve Valles|provincia de los Nueve Valles]] en 1589; esto ye, cerca de 150 años.<ref name="caxa" /> En realidá tratar d'una serie de pleitos, el primeru de los cualos foi'l ''pleito Viejo de los Valles'', que favoreció al poder señorial. :;El ''pleito Viejo de los Valles'' (1438-1444) A empiezos del [[sieglu XV]] el campesinado de la Merindad de les Asturies de Santillana, fartu de la so situación, llevantar en diversos pleitos en contra de la casa [[Casa de la Vega|De la Vega]]-[[Casa de Mendoza|Mendoza]]. El ''pleito Viejo de los Valles'' empezó en [[1438]]<ref name="tomes" /> por aldericar los valles la so pertenencia al señoríu d'[[Marqués de Santillana|Íñigo López de Mendoza]], aduciendo que mientres les últimes décades dexaren quedar sol dominiu de la casa De la Vega namái porque pensaron que'l rei nun escuchara les sos quexes, al ser el titular amigu so.<ref name="asua" /> Mientres el mandatu de [[Leonor de la Vega]] el tactu d'ésta, una verdadera señora, evitara eclosionar les quexes. Sicasí Íñigo entró con gran violencia nos valles, tomando posesión d'ellos poles armes, lo que provocó la roxura y la rebelión de los llabradores.<ref>{{cita llibru |autor=De Asua Campos, Miguel |títulu=Santillana del Mar, romántica y caballeresca |páxina=70 |editorial=Maxtor |edición=2005 |ISBN=9788497613118 |url=https://books.google.es/books?id=2C_Aju2RqEwC&pg=PA65&dq=pleitu+de+los valles&hl=es&ei=SA-iTfz4C8bq4wax34zUAg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDIQ6AEwAjgK#v=onepage&q=pleitu%20de%20los%20valles&f=false}}</ref> En [[1444]] foi falláu'l primer pleitu por apartamientu del [[correxidor]] de les [[Asturies d'Uviéu]]<ref name="tomes" /> a favor d'Íñigo López de Mendoza, qu'al poco tiempu llogró los títulos de [[Marquesáu de Santillana|marqués de Santillana]] y [[Condáu del Real de Manzanares|conde del Real de Manzanares]].<ref name="alberto">{{cita llibru |autor=Ansola Fernández, Alberto |páxines=102-104 |títulu=Estudio sobre la sociedá tradicional cántabra. Continuidaes, cambeos y procesos adaptativos |añu=1995 |editorial=Universidá de Cantabria |ISBN=8481021091 |url=https://books.google.es/books?id=-qrARGemZ18C&pg=PA102&dq=Pleitu+vieyu+carriedo&hl=es&ei=c7ehTe6zDN6L4gaMkOn4Ag&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ6AEwAA#v=onepage&q=Pleitu%20vieyu%20carriedo&f=false}}</ref> Esti fechu significó la entrega de [[Santillana del Mar]] al marqués de Santillana, y por tanto'l fin del so [[Merindad (división alministrativa)|merindad]] y de les sos xuntes xenerales, yá que la xurisdicción de les Asturies de Santillana pasó a ser privilexu de la cases De la Vega-Mendoza, lo cual confirmó [[Xuan II de Castiella|Xuan II]] en [[1448]].<sup>Vease</sup><ref>{{cita llibru |autor=Rubio García, Luis |páxina=54 |títulu=Documento sobre'l marqués de Santillana |editorial=EDITUM |añu=1983 |ISBN=8486031370 |url=https://books.google.es/books?id=09UATJDgHLYC&pg=PA94&dq=pleitu+valles&hl=es&ei=JNOkTfP4MYqZOu6mpcEJ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=8&ved=0CEgQ6AEwBzge#v=onepage&q=pleitu%20valles&f=false}}<br />{{cita|Don Juan pola gracia de Dios, Rei de Castiella, de Llión, de Toledo (...) Por quanto el Príncipe'l mio bien caru y bien amáu fíu, venció y traspasso en vos Yñigo Lopez de Mendoça el mio vassallo, y del el mio conseyu, tou y qualquier derechu y demanda y recursu, qu'en cualquier manera a la mio pertenencia y pertenecer podía, nos valles y terminos distritos, y términos de ciertos valles d'Asturies de Santillana, y en cada unu d'ellos sobre que ye esti pleyto y alderique, guerra y discutiniu, ente'l mio y el mio procurador, y procuradores Fiscales de la vna parte y el Procurador o Procuradores de de vos el dichu Yñigo Lopez de la otra, nel qual pleyto fueron les partes recebidas a prueba, y fecha prouança peles partes, assi quanto a lo de la propiedá, como a quanto lo de la possession de los dichos llugares y valles, y terminos, y distritos, y de tolo sobredicho, y de la juridicion ciuil y criminal, alta y baxa, pixín misto imperiu, y de toles rentes y fechos y derechos, y de les coses pertenescientes al señoríu de tolo sobredicho (...) segun dichu ye, en vos y los vuesos successores vniuersales y singulares, y en quien vos quisieredes y por bien tuuieres, ensin molestia nin inquietación, nin perturbación dalguna, de la mio nin les mios successores.}}</ref><ref name="alberto" /> Dichu marquesáu incluyía los valles de Carriedo (darréu biforcáu tres el so pleitu), Cayón, Penagos, Villaescusa, Piélagos, Camargo, Reocín, Cabezón, Cabuérniga, Alfoz de Lloredo (toos ellos biforcaos tres el ''pleitu de los Nueve Valles''), Anieva, Cieza y Lamasón, amás de la villa de Santillana, los dominios arrexuntaos sol nome ''tierra de La Vega'', y Pando (actual Torrelavega).<ref>{{cita llibru |páxina=197 |autor=Serna Vallina, Margarita |títulu=El Fueru de Laredo nel octavu centenariu del so concensión |editorial=Universidá de Cantabria |añu=2002 |ISBN=9788481023039 |url=https://books.google.es/books?id=v5fHebvgPBsC&pg=PA197&dq=pleitu+valles&hl=es&ei=usukTdnGL8aZ8QP_ltm5Dw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=10&ved=0CFMQ6AEwCTgK#v=onepage&q=pleitu%20valles&f=false}}</ref><ref>{{cita llibru |autor=Solinís Españo, Miguel Ángel |páxina=29 |títulu=La alcabala del rei 1474-1504: fiscalidá nel partíu de les cuatro villes cántabres y les merindades de Campoo y campos con Palencia |añu=2003 |editorial=Universidá de Cantabria |ISBN=9788481023374 |url=https://books.google.es/books?id=R252eDbrBG0C&pg=PA29&dq=pleitu+valles&hl=es&ei=Vos2kTa26MoWfOvOK1eEJ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC4Q6AEwATgU#v=onepage&q=pleitu%20valles&f=false}}</ref> En [[1475]] el marqués de Santillana recibió tamién el [[ducáu del Infantado]].<ref name="alberto" /> :;El ''pleitu de Carriedo'' (1495-1499) [[Leonor de la Vega]], nel so testamentu, mandara'l [[valle de Carriedo]] a Íñigo López de Mendoza, a pesar de qu'esti valle nun-y pertenecía desque en [[1403]] solucionárase un conflictu al respective de la so posesión col correxidor de la [[Hermandá de les Cuatro Villes|Hermandad de les Cuatro Villes de la Mariña]].<ref name="tomes" /> Sicasí, en [[1495]] el campesinado de dichu valle quixo desafiase, presentando la so solicitú ante la [[monarquía]] no que se conoz como ''pleitu de Carriedo''.<ref name="bustamante" /> Carriedo, asitiáu al sureste de les Asturies de Santillana, pertenecía entós a la [[familia Velasco]] y yera acobiciáu polos Mendoza; los llabradores aguantar a cayer frente a los señores, quien emplegaron la violencia pa faelos arrenunciar del so enfotu.<ref name="alberto" /> El pleitu foi falláu pola [[Real Audiencia y Chancillería de Valladolid|chancillería de Valladolid]] en [[1499]] a favor del valle, que llogró asina la so independencia xurisdiccional.<ref name="bustamante">{{cita llibru |autor=Pérez-Bustamante, Rogelio; y Ortiz Real, Javier |títulu=Archivo Municipal de Santillana del Mar. Rexistru de documento |páxina=23 |editorial=Taurus |añu=1983 |ISBN=8430689524 |url=https://books.google.es/books?id=UP0ZAAAAYAAJ&q=Pleitu+de+los nueve+valles&dq=Pleitu+de+los nueve+valles&hl=es&ei=wrShTcm-IMnr4gaxh_mEAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CCsQ6AEwATgU}}</ref> La sentencia foi recurrida y de nuevu confirmada en [[1504]], [[1505]] y [[1546]].<ref name="alberto" /> Nel ''pleitu de Carriedo'' el valle declaró que nun denunciara la so situación señorial mientres los reinaos de Xuan II y [[Enrique IV de Castiella]] «''porque siempres esistió la privanza y el favor y les guerres y los mieos y medranes''».<ref>{{cita llibru |autor=Oliva Herrer, Hipólito Rafael |títulu=Justicia contra señores. El mundu rural y la política en tiempos de los Reis Católicos |editorial=Universidá de Valladolid |añu=2004 |páxina=194 |url=https://books.google.es/books?id=fsicAAAAMAAJ&q=memorial+pleitu+de+los valles&dq=memorial+pleitu+de+los valles&hl=es&ei=rWqkTdaIEMzh4wbFo8ykCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=6&ved=0CEMQ6AEwBTgU}}</ref> Al igual que Carriedo, los otros valles enxuiciaos de les Asturies de Santillana reclamaron más tarde que tampoco ellos consideraren nunca llexítima la dominación señorial. === El pleitu de los Nueve Valles === [[Ficheru:Panoramica villacarriedo.jpg|thumb|250px|Panorámica del valle de Carriedo en 2007, primero en volver a la condición de realengu y antecedente inmediatu del pleitu de los Valles.]] Tres el fallu del ''pleitu de Carriedo'' decidieron apelar a la monarquía los valles d'[[Alfoz de Lloredo]], [[Cabezón de la Sal|Cabezón]], [[Cabuérniga]], [[Camargo (Cantabria)|Camargo]], [[Santa María de Cayón|Cayón]], [[Penagos]], [[Piélagos]], [[Reocín]] y [[Villaescusa (Cantabria)|Villaescusa]], parte de les [[Asturies de Santillana]], que pertenecíen a los [[ducáu del Infantado|duques del Infantado]], tamién [[Marquesáu de Santillana|marqueses de Santillana]].<ref name="juan" /> Los valles presentaron la so querencia en [[1544]] al duque del Infantado.<ref name="alberto" /> Reocín y Cabuérniga fueron posesiones tardíes del duque, y Cabuérniga xunir al pleitu más tarde, polo que dacuando nun son presentaos como querellantes. Los valles protestaron ante'l rei diciendo que: {{cita|...los Conceyos y vecinos de los valles de Camargo, Alfóz de Lloredo, Villaescusa, Cayón, Penagos, Piélagos, Cabezón y Riocín, manifiesten, que tolos dichos valles, llugares, Conceyos y vecinos dellos, col so términu y montes, camperes, deveses y vasallos, xurisdicción alta y baxa, civil y criminal, pixín y mistu imperiu y les rentes y pechos y derechos con toles otres coses anejas á los valles, son realengas y de la corona real destos los vuesos reinos y behetría de mar á mar. Y asina nun se pudieron nin pueden estremar, nin estremar, nin partir de dicha corona real, llibres y exentos de too vasallage, nin señoríu dalgunu, nun siendo vasallos del dichu duque nin pudiendo ser de derechu, nin lo debiendo, como nun se-y debe vasallaxe, nin serviciu, nin pechu, nin derechu, nin otru tributu dalgunu. El dichu duque por fuercia y non debidamente, tien entraos y ocupaos contra toa razón y xusticia los dichos valles...<ref name="asua" />}} '''Sentencia de 1553''': La primer sentencia (en grau de vista<ref name="vista">{{cita llibru |autor=San Miguel Pérez, Enrique; Gutiérrez Alonso, María del Carmen |títulu=Ordenances de la villa de La Vega, añu 1655 |añu=1991 |editorial=Conceyu de Torrelavega / Conceyalía de Cultura y Educación |url=https://books.google.es/books?id=FoAqAAAAYAAJ&q=memorial+pleitu+de+los valles&dq=memorial+pleitu+de+los valles&hl=es&ei=rWqkTdaIEMzh4wbFo8ykCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC0Q6AEwATgU}}</ref>), del [[17 d'ochobre]] de [[1553]],<ref name="tomes" /> foi positiva pa los valles, quien consiguieron meyores n'asuntos d'impuestos y rentes pa los duques, según considerar la xurisdicción civil y criminal del so territoriu como derechu real, devolviéndolo al realengu.<ref name="alberto" /><ref name="vista" /> Esta conclusión llegó al considerase que los Mendoza forzaren el so poder sobre los valles, diciéndose que llograren el favor de los {{cita|''parientes mayores de los dichos valles por que fueren los sos vasallos dándo-yos munches apurríes y acostamientos porque tuvieren maneres colos otros menores por que los recibieren por tal señor.''|Ortiz Real, J.; ''Cantabria...'', páxs. 84-99.}} Esta sentencia nun dio validez a los documentos presentaos por Íñigo López de Mendoza relativos al so heriedu. Inclusive, el fiscal Juan García llegó a considerar [[Perxuriu|perxuros]] a más de cincuenta testigos que declararon a favor del duque,<ref>{{cita llibru |autor=Sociedad Española d'Amigos del Arte |títulu=Arte español. Volume 5 |páxina=88 |editorial=Imprenta de B. Rodríguez |añu=1921 |url=https://books.google.es/books?id=J3pYAAAAMAAJ&q=memorial+pleitu+de+los valles&dq=memorial+pleitu+de+los valles&hl=es&ei=BFukTZnnLZSn8QOd38i5Dw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CDoQ6AEwBDgK}}</ref><ref name="revista">{{cita llibru |autor=VVAA |títulu=Revista d'Archivos, Biblioteques y Museos. Añu 5, nᵘ 10 |añu=1901 |páxines=685-687 |url=http://hemerotecadigital.bne.es/datos1/numeros/internet/Madrid/Revista%20de%20arquivos,%20biblioteques%20y%20museos/1901/190110/19011001/19011001_00000.pdf}}</ref> quien presentó hasta cuatro [[Contestación de demandar|alegatos]].<ref>{{cita llibru |autor=Cuartero y Huerta, Baltasar; De Vargas-Zúñiga y Montero d'Espinosa, Antonio |páxines=14-15 |títulu=Índiz de la coleición de don Luis de Salazar y Castro. Tomu 49 |editorial=Real Academia de la Historia |añu=1973 |ubicación=Madrid |url=https://books.google.es/books?id=Uc9wqc_dELcC&pg=PA14&dq=memorial+pleitu+de+los valles&hl=es&ei=kFikTeO-LNzQ4wb3scm_Cg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CDwQ6AEwBA#v=onepage&q=memorial%20pleitu%20de%20los%20valles&f=false}}</ref> '''Sentencia de 1568''': La sentencia foi recurrida polos duques, pero en 1568 confirmóse la sentencia anterior.<ref name="tomes" /><ref>{{cita llibru |idioma=francés |páxina=23 |autor=Riandière La Roche, Josette |títulu=Nouveaux documents quévédiens. Une famille à Madrid au temps de Philippe II (1576-1600) |añu=1992 |editorial=Publications de la Sorbonne |ISBN=2859442251 |url=https://books.google.es/books?id=tKIBIcw7VNcC&pg=PA23&dq=pleitu+valles&hl=es&ei=usukTdnGL8aZ8QP_ltm5Dw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDcQ6AEwAzgK#v=onepage&q=pleitu%20valles&f=false}}</ref> '''Sentencia de 1578''': En [[1578]] la chancillería de Valladolid confirmó la devolución de la xurisdicción civil y criminal a los alcaldes de los valles. Los valles de Reocín y Cabuérniga, que nun formaren parte del señoríu hasta [[1544]], fueron incluyíos.<ref name="tomes">{{cita llibru |autor=Mantecón Movellán, Tomás Antonio |páxines=133-135 |títulu=Conflictividad y disciplinamiento social na Cantabria rural del antiguu réxime |editorial=Universidá de Cantabria |añu=1997 |ISBN=8481021415 |url=https://books.google.es/books?id=F6OMK0-Y_wIC&pg=PA133&dq=Pleitu+vieyu+carriedo&hl=es&ei=c7ehTe6zDN6L4gaMkOn4Ag&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CDwQ6AEwBA#v=onepage&q=Pleitu%20vieyu%20carriedo&f=false}}</ref> '''Sentencia de 1581''': En [[1581]] confirmar por última vegada la situación de realengu de los valles y afitóse la construcción d'una provincia que los incluyera.<ref name="alberto" /> === La provincia de los Nueve Valles === {{AP|Provincia de Nueve Valles}} Les consecuencies direutes de la resolución del conflictu fueron la devolución de los valles a la corona castellana, integraos en [[1589]] la ''provincia de los Nueve Valles de les Asturies de Santillana'', la recuperación del poder real y amenorgar del poder señorial na zona.<ref name="bar" /><ref name="juan" /><ref name="baro">{{cita llibru |autor=Baró Palacios, Juan |títulu=La Xunta de les Cuatro Villes de la Mariña de la Mar |páxines=22 y 27 |editorial=Fundación Marcelino Botín |añu=1999 |ISBN=8487678904 |url=https://books.google.es/books?id=i2yNAAAAMAAJ&q=Pleitu+de+los nueve+valles&dq=Pleitu+de+los nueve+valles&hl=es&ei=wrShTcm-IMnr4gaxh_mEAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCgQ6AEwADgU}}</ref> La nueva provincia foi constituyida na [[Casa de Xuntes de Puente San Miguel|casa de xuntes de Puente San Miguel]], llugar onde en [[1778]] decidióse la so integración n'otra provincia, [[Provincia de Cantabria de 1778|la de Cantabria]], qu'anque de curtia duración considérase l'orixe políticu y históricu de l'actual comunidá autónoma.<ref name="caxa" /> La provincia de los Nueve Valles llogró privilexos, ente otros monarques, de [[Felipe IV d'España|Felipe IV]] ([[1630]]), quien-y dexó rexir se por ''alcaldes ordinarios''.<ref name="juan" /> Esti fechu fai qu'otres vegaes considérase 1630 como fecha pa la creación de la provincia.<ref>Cantabria rural; [http://www.cantabriarural.com/detail.php?Elem_ID=863&AD_ID=8 Cabezón de la Sal - Historia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111020185830/http://www.cantabriarural.com/detail.php?Elem_ID=863&AD_ID=8 |date=2011-10-20 }} (Última consulta: 12 d'abril de 2011).</ref> Otres vegaes, la fecha tomada ye 1581, añu en que terminó'l pleitu.<ref>{{cita llibru |autor=Ruiz de la Riva, Eduardo |páxina=32 |títulu=Casa y aldega en Cantabria. Un estudiu sobre l'arquiteutura del territoriu nos Valles del Saja-Nansa |añu=1991 |editorial=Universidá de Cantabria |ISBN=8485429990 |url=https://books.google.es/books?id=9iUUU76H2bcC&pg=PA32&lpg=PA32&dq=pleitu+valles&source=bl&ots=zISqoqtF4D&sig=vj_h8a1mdt2eAgZWBy4pfCG7_80&hl=es&ei=Q4ikTbCAPYfMhAe__5DWCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CDgQ6AEwBjgU#v=onepage&q=pleitu%20valles&f=false}}</ref> En [[1645]] entraron a valir les ordenances xenerales de la provincia, que fueron reformaes en [[1757]].<ref name="juan">{{cita llibru |autor=Baró Palacios, Juan |páxina=10 |títulu=Instituciones históriques de Cantabria |editorial=Universidá de Cantabria |añu=1994 |ISBN=8481020826 |url=https://books.google.es/books?id=v0xeKJtvUTgC&pg=PA10&dq=Pleitu+de+los nueve+valles&hl=es&ei=iKyhTZaAJImI5Aa35KX5Ag&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=8&ved=0CEsQ6AEwBzgK#v=onepage&q=Pleitu%20de%20los%20nueve%20valles&f=false}}</ref> == Argumentos == ; De los valles Los Nueve Valles quixeron xunir el ''pleitu de Carriedo'' como precedente y concentraron los sos argumentos nos siguientes puntos:<ref name="tomes" /> # '''Xusticia'''. Los duques nun-yos dexaben adoptar alcaldes, merinos nin otros cargos xudiciales, lo que-yos obligaba siempres a recibir la xusticia de la villa de Santillana del Mar, controlada polos mesmos duques. # '''Seguridá'''. Los caminos ente les llocalidaes nun se protexíen, lo que daba llugar a que los viaxeros que teníen d'allegar a Santillana fueren fácilmente asaltaos ya inclusive muertos munches vegaes. La inseguridá amontóse aprovechando los pleitos, por que los que teníen d'allegar morrieren nos caminos. # '''Economía'''. Los duques obligaben a los llabriegos a pagar tributu pa sufragar l'alministración de la xusticia de la que se quexaben. Prindaben tamién a los procuradores conceyiles rabeliscos. # '''Corrupción'''. Los duques pagaben a los escribanos pa tenelos a la so disposición. Amás los soldaos a les órdenes de los duques, aprovechando la tensión xenerada polos pleitos, nun castigaben la violencia, nin siquier l'asesinatu, colo qu'ésta s'amontó. ; De los duques # '''Derechu'''. Los duques del Infantado aducieron que los territorios pertenecieren a la [[casa de la Vega]] por 100 años.<ref name="asua" /> Afirmaben tamién qu'en [[1420]] [[Xuan II de Castiella]] diera a [[Leonor de la Vega]] confirmación de la posesión sobre los valles, a pesar de qu'ésta non s'exerció hasta [[1448]], cuando se fixo per mediu de la fuercia.<ref name="asua" /> == Reacciones == [[Ficheru:Iñigo López de Mendoza.jpg|thumb|190px|left|[[Marqués de Santillana|Íñigo López de Mendoza]] nun grabáu de 1791.]] ; La realeza La realeza taba contenta de poder recuperar poder nel norte de la [[Península ibérica|península Ibérica]], socesivamente perdíu dende diba trés sieglos. Amás de crease la provincia de los Nueve Valles, a quien distintos reis fueron sumando ordenances, el valle de Carriedo, antecedente del ''pleitu de los Valles'', recibió del rei'l títulu de ''Real Valle de Carriedo''.<ref>{{cita llibru |autor=VVAA |títulu=Boletín de la Real Academia de la Historia. Tomu CLXXXI. Númberu III. Añu 1984 |páxina=431 |editorial=Real Academia de la Historia |url=https://books.google.es/books?id=KmFw71dRZ8UC&pg=PA431&dq=argumento+pleito+de+los valles&hl=es&ei=5P6hTbK7HtzQ4waiv8CrAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDkQ6AEwAw#v=onepage&q&f=false}}</ref> ; Los duques del Infantado La respuesta de los duques foi bien violenta. Esisten dellos testimonios alrodiu de les otomíes cometíes por orde d'Íñigo López de Mendoza, los sos allegaos y siguidores antes y mientres los años que duraron los pleitos. Juan Martínez, testigu nel pleitu, aseguró que'l duque entrara nel so valle arrodiáu d'homes con pendones, atabales y trompetes y haber rindíu a encomalo, faciendo fuxir a persones y ganaos a los montes. Dempués, quemó les cases ya impunxo castigos a quien pudo atopar.<ref name="asua">{{cita llibru |autor=De Asua y Campos, Miguel |títulu=El Valle de Ruiseñada: datos pa la so historia : los Brachos y los Bustamantes |páxines=43-46 |editorial=Maxtor |añu=2005 |ISBN=9788497611909 |url=https://books.google.es/books?id=ZJfX1T0faqwC&pg=PA43&dq=pleitu+de+los valles&hl=es&ei=CgCiTaXkN4zX4waD5_yDAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDUQ6AEwAg#v=onepage&q=pleitu%20de%20los%20valles&f=false}}</ref> A Pero Díaz y Juan de Matamorosa, opositores al duque, quemáron-yos el so cases y refundiáron-yos per dos tales ventanes.<ref name="tomes" /> Don Íñigo llegó a maltratar a opositores [[fidalgu|fidalgos]] emparentaos cola [[casa de la Vega]], y encarceló mientres ocho meses a unu d'ellos.<ref name="asua" /> Cuando finalmente'l Infantado perdió'l pleitu de 1581, el duque coetaneu decidió centrar la so atención nos últimos territorios que-y fueron concedíos n'otros llugares de la península.<ref name="alberto" /> == Memorial == El nome del documentu del pleitu, impresu en [[1566]], ye ''Memorial contra les escritures que'l fiscal y valles presenten por autos de xurisdicción''. Nél tán conteníos documentos de pleitos anteriores contra la mesma familia nobiliar, siendo unu, por casu, de [[1398]], anterior al ''pleito Viejo'';<ref name="santillana">{{cita llibru |autor=González Camino y Aguirre, Fernando |títulu=Les Asturies de Santillana en 1404 según l'Apéu formáu por orde del Infante Don Fernando d'Antequera |páxines=62-63 (notes al pie) y 129 |editorial=Maxtor (orixinalmente Llibrería Moderna) |edición=facsímil de 2007 |añu=1930 |ISBN=9788497613514 |ubicación=Valladolid (orixinalmente Santander) |url=https://books.google.es/books?id=WToXisYlOHcC&pg=PP16&lpg=PP16&dq=memorial+pleitu+de+los valles&source=bl&ots=Auik4bb1Iv&sig=WVLaZdzWFopYAD_AyvBVGI1VmTc&hl=es&ei=01GkTYGjBsKKhQel-8HVCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=8&ved=0CEYQ6AEwBw#v=onepage&q=memorial%20pleitu%20de%20los%20valles&f=false}}</ref> otru de los documentos axuntos data de [[1351]].<ref>{{cita llibru |autor=De Escalante y Prieto, Amós |títulu=Obres escoyíes |páxina=418 |editorial=Atles |añu=1956 |url=https://books.google.es/books?id=wAkPAQAAIAAJ&q=memorial+pleitu+de+los valles&dq=memorial+pleitu+de+los valles&hl=es&ei=rWqkTdaIEMzh4wbFo8ykCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CD0Q6AEwBDgU}}</ref> En [[1910]] la Xurisdicción de Cantabria publicar sol títulu ''Memorial presentáu al Rei pol Duque del Infantado nel pleitu sosteníu contra'l Fiscal y los 7 valles de Villaescusa, Cayón, Penagos, Camargo, Cabezón, Alfoz de Lloredo y Piélagos.<ref>{{cita llibru |autor=De Meer Lecha-Marzu |títulu=Cabezón de la Sal: tradición, cambéu y futuru |páxina=255 |url=https://books.google.es/books?id=CqVM3qu6yecC&pg=PA255&lpg=PA255&dq=memorial+pleitu+de+los valles&source=bl&ots=edk68fsVyN&sig=CB6q2SqfwcH9W4yi7jNihGZI0AE&hl=es&ei=01GkTYGjBsKKhQel-8HVCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=10&ved=0CE8Q6AEwCQ#v=onepage&q=memorial%20pleitu%20de%20los%20valles&f=false |editorial=Universidá de Cantabria |añu=2003 |ISBN=9788481023404}}</ref> La documentación del pleitu, perdida, recuperóse'l [[8 de febreru]] de [[1957]], cuando'l periodista y escritor [[Antonio Bartolomé Suárez]] afayó los documentos orixinales nuna casa de Reocín, onde una familia caltener.<ref>Bartolomé García (8 de febreru de 2007); ''[http://www.escritorescantabros.com/index2.php?id=ASQQDSADGHDGSAHDGDGHSAGEWRDHSHAGASDFG&idp=194 Cincuentenariu del descubrimientu de la documentación del Pleitu de los Valles]. Diariu Sollerta.</ref> [[Manuel Bartolomé García]], fíu d'Antonio, foi nomáu en [[2017]] Escribán Mayor de les [[Asturies de Santillana]], en reconocencia a la so trayeutoria lliteraria y collaboración a la historia de los Nueve Valles; nomamientu sofitáu por tolos representantes de los Nueve Valles na [[Casa de xuntes de Puente San Miguel|Casa de Xuntes]] de [[Puente San Miguel (Reocín)|Puente San Miguel]] na xornada del [[Día de les Instituciones de Cantabria|Día de les Instituciones.]]<ref>{{cita web|url=http://www.cantabria24hores.com/noticies/manuel-bartolom-garca-escritor-y-gran-torrelaveguense/70173|títulu=Manuel Bartolomé García, escritor y gran torrelaveguense}}</ref> El memorial nel so conxuntu cunta con numberoses amiestes y documentos que dan una bona muestra del estáu de [[La Marina (Cantabria)|La Marina]] dende empiezos del [[sieglu XIV]], ente ellos el ''Apéu de Pero Alfonso de Escalante''.<ref name="santillana" /> === Llugares señoriales de los valles === {{AP|Torres defensives de Cantabria}} El memorial del pleitu foi estudiáu en referencia a la historia de Cantabria por incluyir un llistáu de les torres y cases fuertes que conteníen los ocho valles (ensin incluyir Carriedo). En total son 43 torres y 2 cases fuertes, amás del [[Castiellu de Pedraja|castiellu de Liencres]], bastantes fortificaciones pa un territoriu tan pequeñu.<ref name="apellíos"/><ref name="revista" /> Créese que nel [[sieglu XVI]] había na totalidá de les Asturies de Santillana más de 200 torres y casones fuertes<ref name="apellíos">www.apellidoscantabria.es; [http://www.apellidosdecantabria.com/tarreza.php?id=6530 Torres del sieglu XVI] (Última consulta: 12 d'abril de 2011).</ref><ref name="actes" /> xunto con más de 1000 cortiles de [[fidalgu|fidalgos]], tal que se menta nel memorial.<ref>{{cita llibru |autor=Eguía Ruiz, Constancio |páxina=52 (nota al pie nᵘ 6) |títulu=Cervantes, Calderón, Lope, Gracián. Nueves temes críticu-biográficos |editorial=CSIC |añu=1951 |url=https://books.google.es/books?id=mU0CAAAAMAAJ&q=memorial+pleitu+de+los valles&dq=memorial+pleitu+de+los valles&hl=es&ei=qWukTa-6GM6J4QbZ57yeCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CCsQ6AEwATge}}</ref> La tabla amuesa l'aportación de Fernando José de Velasco y Ceballos, qu'acomuñó dalgunes de les torres citaes a posibles llinaxes.<ref name="apellíos"/> {| {{tablaguapa}} border="1" |----- | colspan="5" bgcolor="#C0C0C0" align="center"| '''Torres y cases fuertes citaes nel memorial<ref name="apellíos" />''' |----- | bgcolor="#EFEFEF" | '''Valle''' | bgcolor="#EFEFEF" | '''Torres y llinaxes''' |----- | '''[[Valle de Villaescusa|Villaescusa]]''' | Torre de Liaño (Liaño); torre de la Concha (de la Concha); torre de Obregón (Obregón); torre de Villanueva (Ceballos). |----- | '''[[Valle de Cayón|Cayón]]-[[Valle de Penagos|Penagos]]''' | Torre de Totero; torre de La Penilla; torre de Tahulú (Ceballos Escalante). |----- | '''[[Camargo (Cantabria)|Camargo]]''' | Torre d'Estaños; torre de Maliaño (Herrera); torre de los Orozco en Escobedo (Escobedo); cuatro torres en [[Igollo]] (Portes <sub>Aldericáu</sub>); torre d'Herrera (Herrera). |----- | '''[[Valle de Piélagos|Piélagos]]''' | Torres de Cianca (Ceballos); dos torres en Quijano (Quijano); torre en Renedo (Ceballos <sub>Aldericáu</sub>); torre en Zurita (Ceballos); Fortaleza de Rueda (Ceballos, dempués Sánchez de Tagle); tres torres en Oruña, torre de Arce (Ceballos Escalante); [[Castiellu de Pedraja|castiellu de Liencres]] ([[Casa de la Vega]]). |----- | '''[[Valle de Cabuérniga|Cabuérniga]]''' | Torre de Sancho de los Ríos; torre en Terán (Terán); Torre de Valle (Díaz Cossío<sub>Aldericáu</sub>); torre de Ucieda (Terán<sub>Aldericáu</sub>); torre en Sopeña (Díaz de Cossío), torre en Ruente (Mier y Terán). |----- | '''[[Valle d'Alfoz de Lloredo|Alfoz de Lloredo]]''' | [[Torre de la Vega (Comillas)|Casa fuerte de Comillas]] (Casa de la Vega); [[torre de Ruiseñada]] (Bracho); torre de Udías (Ceballos); torre de Cubillas (Villegas<sub>Aldericáu</sub>), torre en Trasierra (Villegas); torre en Castro (Villegas); torre en Nuño (Villegas). |----- | '''[[Valle de Reocín|Reocín]]''' | [[Torre de Quijas]] (Bustamante); torre en Quijas (Calderón); torre de Ibio (Guerra); torre en Cabezón de la Sal (Casa de la Vega); torre en Cos (Casa de la Vega); torre de Santibáñez (Gayón); torre xunto al ríu Agüera (Agüeros, dempués de los Peredo). |} == Ver tamién == * [[Edá Moderna en Cantabria]] * [[Historia de la configuración territorial de Cantabria]] * [[Provincia de Nueve Valles]] == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía adicional == * {{cita llibru |autor=Escafedo, M |títulu=La Casa de la Vega. Comentarios a les behetrías montañeses y al pleitu d'abarganar |allugamientu=Torrelavega |añu=1917}} * {{cita llibru |autor=Pérez-Bustamante y González de la Vega, Rogelio |títulu=El pleitu de los valles, les xuntes de Puente San Miguel y l'orixe de la Provincia de Cantabria |edición=1ª |añu=1989 |allugamientu=Santander |editorial=J. Bedia |ISBN=8472690334}} * {{cita llibru |autor=Pérez-Bustamante |títulu=El Pleitu d'abarganar |añu=1994 |allugamientu=Santander}} {{Tradubot|Pleito de los Nueve Valles}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Asturies de Santillana]] [[Categoría:Historia de Cantabria]] [[Categoría:Historia del derechu d'España]] frisu3md7nqtx03gyv2wkocp6ztdn2y Val de Lauri 0 161273 4376848 3874838 2025-06-17T13:47:32Z XabatuBot 43102 iguo testu: Bustu de Treviño => Busto de Treviño 4376848 wikitext text/x-wiki {| align="right" border="0" rules="all" width="300px" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0 0 1em 1em; border: 1px solid #999; border-right-width: 2px; border-bottom-width: 2px; background-color: #f3fff3" ! colspan="2" style="background-color: #ddffdd" |<span style="font-size:large"> '''Cuadriella de Val de Lauri''' |- | valign="top"| [[País]] || align="center" | [[España]] |- | valign="top"| Intendencia || align="center" | [[Intendencia de Burgos en 1785]] |} La '''Cuadriella de Val de Lauri''' (1785-1833) foi una división alministrativa histórica del [[Antiguu Réxime]]. Una de los cuatro [[Cuadrielles burgaleses]] que formaben el [[Condáu de Treviño]] en [[Castiella la Vieya]], [[Intendencia de Burgos en 1785|Intendencia de Burgos]]. Les otres trés cuadrielles yeren [[Cuadrilla de Abajo|Embaxo]], [[ríu Somoayuda]] y [[Val de Tobera]]. Entendía los siguientes ocho llugares, [[xurisdicción]] del [[Conde de Treviño]], a saber: [[Aguillo]], [[Foliate]], [[Arrieta (Burgos)|Arrieta]], [[Ascarza]], [[Busto de Treviño|Bustu]], [[Doroño]], [[Golernio]], [[Lezana]], [[Ochate]], [[Ocilla de Treviño|Ocilla]] y [[Ladrera]], [[San Vicentejo]], [[Uzquiano]], [[Imiruri]] y [[Zurbitu]]. == Bibliografía == [[Ficheru:Alava y Treviño - Mapa municipal.svg|thumb|left|250px|'''[[Treviño]]''', Burgos. Enclaváu totalmente en ''' [[provincia de Alava|tierres alaveses]]'''.]] * Concepción Camareru Bullón, ''Burgos y el Catastru d'Ensenada'', Caxa d'Aforros Municipal de Burgos, Biblioteca Burgalesa de Tesis Doctorales, Burgos, [[1989]], ISBN 84-87152-01-5. * [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|Institutu Nacional d'Estadística]], Censu de 1.787 "Floridablanca". Burgos, Madrid, 1989. ISBN 84-260-1869-6. * [[Gonzalo Martínez Díez]], Xénesis Histórica de la provincia de Burgos y les sos divisiones alministratives, Aldecoa, Burgos, 1983. ISBN 84-7009-214-6 * [[Pascual Madoz]], [[Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar]], Madrid, 1849. * Andrés Merín Allegre, Manual informativu Burgos y provincia, Burgos, 1998. ISBN 84-605-7685-X * [[Dionisio Ridruejo]], Castiella la Vieya 2, Burgos, Destín, Barcelona, 1.973, ISBN 84-233-1063-9 {{Tradubot|Val de Lauri}} [[Categoría:Corona de Castiella]] [[Categoría:Intendencia de Burgos en 1785]] [[Categoría:Contornes de la provincia de Burgos]] [[Categoría:Contorna del Ebro]] [[Categoría:Treviño]] [[Categoría:Enclaves d'España]] [[Categoría:Cuadrielles burgaleses|Val de Lauri]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos ensin plantía llistaref]] gxokfqq4tqf3alkks77we7licamfelf Eugenia Rico 0 161471 4377097 4161701 2025-06-17T15:25:13Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá cita => dicha cita 4377097 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''María Eugenia Álvarez Rico''' {{nym}}<ref>Según delles fontes, nació en 1968 o 1966.</ref> ye una [[escritor|escritora]] [[Asturies|asturiana]]. == Biografía == Descendiente d'[[La Puela|ayandeses]], Rico afirma querer ser escritora dende los cinco años, publicar un cuentu a los once (nel diariu ''[[Región (diariu)|Región]]'') y fundáu a los venti una revista universitaria.<ref>{{cita web |url= http://www.eugeniarico.com/biografia.html |títulu= Biografía, na páxina de l'autora |editor= eugeniarico.com |fecha= |fechaaccesu= 13 de setiembre de 2012}}</ref> Estudió Derechu y Rellaciones Internacionales n'[[Uviéu]], [[Toulouse]] y [[Bruxeles]] y especializóse en [[derechos humanos]]. Tamién fixo un cursu d'arte dramático y, en 1992, otru de guión de cine entamáu por ''International Writers Circle'' en [[Cadaqués]] al cargu de [[Fernando Trueba]]. En viaxando por [[Arxentina]] ya [[India]], y morar en dellos países, instalar en [[Madrid]]. Publicó la so primer novela, ''Los amantes murnios'', en 2000 y dos años más tarde ganó'l [[Premiu Azorín]] con ''La muerte blanca''. La so siguiente novela, ''La edá secreta'', anque finalista del [[Premiu Primavera]] 2004, tuvo una crítica demoledora nel suplementu cultural ''Babelia'' de ''[[El País]]''.<ref>{{cita web |url= https://elpais.com/diario/2004/06/26/babelia/1088207427_850215.html |títulu= Ruta de despecho |nome= J. Ernesto |apellíos= Ayala-Dip |editorial= elpais.com |fecha= 26 de xunu de 2004 |fechaaccesu= 13 de setiembre de 2012}}</ref> Con esti llibru terminó la que denominó triloxía sobre les pasiones: ''Los amantes murnios'' (l'amistá), ''La muerte blanca'' (l'amor fraterno) y ''La edá secreta'' (l'amor carnal). En 2005 publicó un ensayu sobre la India, ''Nel país de les vaques ensin güeyos'', col que ganó'l Premiu Espiritualidá d'esi añu. ''La seronda alemana'' —[[Premiu Atenéu de Sevilla]] 2006— ye, según les sos pallabres, la primer novela del so ciclu sobre [[los cuatro elementos]] y correspuende a l'agua, ente que la segunda, ''Anque síamos maldites'' (2008), identificar col fueu. Ente les sos principales collaboraciones en radio destaca la del programa ''Llárimes de cocodrilu'', dirixíu pol exreportero de ''[[Caya quien caya]]'' Mario Caballero y emitíu mientres el branu de 2004 na [[Cadena Ser]], onde Eugenia entrevistaba a conocíos escritores y otres personalidaes del panorama cultural español. En 2009 empezó la so collaboración con [[Onda Cero]] nel programa d'[[Isabel Gemio]] ''[[Te doi la mio pallabra]]'' con un espaciu d'opinión, viaxes y crítica lliteraria. En 2011 foi escritor en residencia nel Programa Internacional d'Escritores de la Universidá d'Iowa.<ref>{{cita web |url= http://iwp.uiowa.edu/writers/rico-eugenia |títulu= Rico, Eugenia |editor= uiowa.edu |idioma= inglés |fecha= |fechaaccesu= 20 de payares de 2012}}</ref> Dalgunes de les sos obres fueron traducíes a otros idiomes y dellos de los sos rellatos formen parte d'antoloxíes. Participante d'alcuentros y festivales lliterarios, foi miembru del xuráu en distintos concursos de cuentos y de noveles. Escribió artículos en diverses publicaciones, como la ''[[Revista d'Occidente]]'', ''[[El Mundo (España)|El Mundo]]'' y ''[[El País]]''. En 2012 publicó —xunto con [[Juan Cruz (periodista)|Juan Cruz]], que s'ocupa del periodismu— ''Saber narrar en lliteratura'', manual p'aspirantes a escritores del [[Institutu Cervantes]]. == Discutinios en redol a Rico == [[Ficheru:Eugenia Rico (11).JPG|thumb|290px|right|Eugenia Rico nun alcuentru con estudiantes entamáu pola Fundación Caxa Castellón.]] En 2012 ver nel centru d'un discutiniu cuando la editorial Páxines d'Espluma sacó una faxa xunto col volume de cuentos ''El fin de la raza blanca'' na que se citaba una frase emponderadora d'una crítica del ''[[The New York Times]]'' que la comparaba supuestamente con Virginia Woolf, resultando finalmente falsa.<ref name=nyt>{{cita web |url= http://patrulladesalvacion.com/2012/03/19/eugenia-rico-en-el-the-new-york-times-una hestoria-edificante |títulu= Eugenia Rico nel The New York Times. Una hestoria edificante |editor= patrulladesalvacion.com |fecha= 19 de marzu de 2012 |fechaaccesu= 13 de setiembre de 2012}}</ref> Dempués de que'l 27 de febreru una páxina web señalara que nun había nenguna prueba de que dicha frase, citada na faxa y na promoción del llibru, apaeciera nel prestixosu periódicu, la editorial respondió'l 18 de marzu reproduciendo na so web una supuesta páxina escaniada del ''The New York Times'', correspondiente al 7 d'avientu de 2010, na qu'apaecía una presunta crítica de [[Michiko Kakutani]] onde se mentaba dicha cita. Dempués afayóse que la crítica yera falsa, y que la páxina escaniada yera un fotomontaje, una y bones los dos noticies qu'acompañaben al artículu fraudulento publicar en realidá'l 27 de febreru de 2012 (mesmu día nel que se denunciara la posible falsedá de la cita), polo que'l montaxe tuvo que ser realizáu obligatoriamente nesa fecha o con posterioridá.<ref name=nyt /><ref>{{cita web |url= http://paginasdeespuma.com/descargas/eugenia_ricu_NYT.jpg |títulu= Fotomontaje de la páxina de The New York Times |editor= paginasdeespuma.com |fechaaccesu= 18 de setiembre de 2012}}</ref> Sí ye ciertu que Marcela Álvarez, na presentación de la entrevista de finales de 2011 que-y fai pa la páxina de llibros [[About.com]] n'español —que forma parte de The New York Times Company, que ye distintu al prestixosu diariu estauxunidense—, indica que "d'ella haise dichu que ye la nueva Virginia Wolf (sic), versión española",<ref>{{cita web |url= http://libros.about.com/od/entrevistas/a/Eugenia-Rico.htm |títulu= Eugenia Rico. La escritora del momentu n'España |editor= about.com |fechaaccesu= 21 de setiembre de 2012}}</ref><ref name= eugenia /> pero nun diz a quién pertenez la frase, si non qu'alude a cencielles a que la comparanza circulaba per Internet.<ref>{{cita web |url= http://www.dradio.de/dkultur/sendungen/thema/1382525/ |títulu= Literatur gegen Frauenunterdrückung |editor= dradio.de |fecha= 7 de febreru de 2011 |fechaaccesu= 22 de setiembre de 2012 |idioma= alemán}}</ref> Nun esiste constancia de que nengún mediu nin nengún críticu, y menos de ''The New York Times'', comparar nunca realmente cola prestixosa escritora británica [[Virginia Woolf]]. La editorial, en comprobando la falsedá de la crítica y esculpase, reveló a la prensa que foi la mesma Eugenia Rico quien-y unvió'l fotomontaje. L'autora defendióse entós diciendo que alla -y llegó del so axente n'Estaos Xuníos y que nun tenía nada que ver cola xestación del artículu, añadiendo qu'esperaba "esclariar tou esto en curtiu".<ref>{{cita web |url= http://patrulladesalvacion.com/2012/03/22/eugenia-rico-y-la-promocion-l'asuntu-por desgracia continua/ |títulu= Eugenia Rico y la promoción. L'asuntu, por desgracia, sigue |editor= patrulladesalvacion.com |fecha= 22 de marzu de 2012 |fechaaccesu= 13 de setiembre de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url= http://quiosco.elmundo.orbyt.es/ModoTexto/PaginaNoticiaImprimir.aspx?id=8785953&sec=El%20Mundu&fecha=23_03_2012&pla=pla_562_Madrid&tipu=1 |títulu= Eugenia Rico como la nueva Virginia Woolf? Falsu |editor= elmundo.orbyt.es |fecha= 23 de marzu de 2012 |fechaaccesu= 18 de setiembre de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url= https://www.elmundo.es/elmundo/2012/03/22/cultura/1332413615.html |títulu= ¿La 'Virginia Woolf de la era facebook'? Yá va ser menos... |editor= elmundo.es |fecha= 22 de marzu de 2012 |fechaaccesu= 18 de setiembre de 2012}}</ref> Rico trató dende entós de resta-y importancia al asuntu col fin de defendese de les acusaciones que la señalen como causante del espardimientu previu de la cita inventada que s'usó na promoción del llibru y de la creación posterior del artículu falsu que xustificaba l'usu de dicha cita.<ref name=eugenia>{{cita web |url= http://patrulladesalvacion.com/2012/04/05/eugenia-rico-y da-y-pericu-al-torno/ |títulu= Eugenia Rico: y da-y Perico al torno… |editor= patrulladesalvacion.com |fecha= 5 d'abril de 2012 |fechaaccesu= 18 de setiembre de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url= http://primerafila.elperiodico.com/autor/eugenia-rico-un-falsu-articulo-y-dos-michikos-al-menos-una-falsa/ |títulu= Identidaes falses nel mundu editorial |nome= Ernest |apellíos= Alós Martínez |editorial= elperiodico.com |fecha= 21 de marzu de 2012 |fechaaccesu= 18 de setiembre de 2012}}</ref> Pa ello, ente otres coses, parafrasió a [[Juan Goytisolo]] diciendo que "cuando me dan un premiu pienso que s'equivocar. Si atáquenme, creo que daqué voi tar faciendo bien" o manifestó que "pa mi ye solo una anéudota [...] lo que se montó paezme una cosa risible, rocambolesca, mesma del folletín".<ref>{{cita web |url= http://ccaa.elpais.com/ccaa/2012/03/27/valencia/1332849008_187479.html |títulu= Divina comedia a pequeños suerbos |nome= Alberto |apellíos= G. Palombu |editorial= elpais.com |fecha= 27 de marzu de 2012 |fechaaccesu= 13 de setiembre de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url= http://www.enfemenino.com/espectaculos/eugenia-rico-entrevista-d38701c477917.html |títulu= Eugenia Rico: "Los mios cuentos allumen les mios noveles" |editor= enfemenino.com |fecha= 23 de mayu de 2012 |fechaaccesu= 27 de payares de 2016}}</ref> Antonio Fontana referir nel ''[[ABC (periódicu)|ABC]]'' a los distintos aponderamientos citaos na promoción del llibru, mentando que son escomanaos y que nun considera que-y los mereza, siquier no que se refier a esa escoyeta. Anque atopa qu'en ''El fin de la raza blanca'' "hai coses destacables" —como'l microrrelatu «La cuyarina»—, tamién afirma que "n'ocasiones la prosa d'estos rellatos recuerda a la d'una redaición escolar", que "munches de les sos trames, que quieren ser tarrecibles, son tremendamente planes" y que "ciertes escenes raspien la cursilería".<ref>{{cita web |url= https://www.abc.es/20120409/cultura/abci-cultural-polemica-eugenia-rico-201204091610.html |títulu Tou la polémica sobre Eugenia Rico |nome= Antonio |apellíu= Fontana |editorial= abc.es |fecha= 11 d'abril de 2012 |fechaaccesu= 13 de setiembre de 2012}}</ref> A pesar de que figura oficialmente nacida en 1972, hai publicaciones y páxina web qu'afirmen que se trata d'un datu falsu y que'l verdaderu añu de la so nacencia sería 1968<ref>{{cita web |url= http://issuu.com/acescritores/docs/r41ocropt/search?q=oviedo |títulu= Ficha de Rico na revista ''República de les Lletres'' Nº41 |editor= isuu.com |fecha= 4 d'abril de 1994 |fechaaccesu= 14 de setiembre de 2012}}</ref> o 1966.<ref name=nyt /> == Premios y distinciones == * [[Premiu Azorín]] 2002 por ''La muerte blanca'' * Beca [[Valle Inclán]] ([[Ministeriu d'Asuntos Esteriores d'España]], 2003-2004) * Finalista del [[Premiu Primavera]] 2004 con ''La edá secreta'' * Premiu Espiritualidá 2005 por ''Nel país de les vaques ensin güeyos'' * Primer premiu na categoría de prensa nos Premios Periodísticos Unicef-Comité Español 2005<ref>{{cita web |url= http://www.unicef.es/sala-prensa/unicef-comite-espanol-premios-periodisticos-2005-camudemos-el mundu-con-los-ninos-y-nina |títulu= Unicef-Comité Español Premios Periodísticos 2005 'Camudemos el mundu colos neños y neñes'. |editor= unicef.es |fecha= 27 d'abril de 2011 |fechaaccesu= 15 de setiembre de 2012}}</ref><ref>{{cita web |url= http://aula2.el mundu.es/aula/noticia.php/2005/10/26/aula1130260033.html |títulu= Unicef apurre los sos decimoquintos premios periodísticos |editor= el mundu.es |fecha= 26 d'ochobre de 2005 |fechaaccesu= 15 de setiembre de 2012 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20120702055921/http://aula2.el mundu.es/aula/noticia.php/2005/10/26/aula1130260033.html |fechaarchivu= 2 de xunetu de 2012 }}</ref> * [[Premiu Atenéu de Sevilla]] 2006 por ''La seronda alemana''<ref>{{cita web |url= https://elpais.com/diario/2007/05/12/babelia/1178927427_850215.html |títulu= Identidades rotas |editor= elpais.com |fecha= 12 de mayu de 2007 |fechaaccesu= 28 d'agostu de 2013}}</ref> * Premiu Llanes de Viaxes 2014 por ''El camín del diañu''<ref>{{cita web |url= https://www.elcomercio.es/20140410/asturias/oriente/escritora-asturiana-eugenia-rico-201404101725.html |títulu= La escritora asturiana Eugenia Rico, Premiu Llanes de viaxes 2014 |editor= elcomercio.es |fecha= 10 d'abril de 2014 |fechaaccesu= 8 d'agostu de 2018}}</ref> * Premiu Bauer-Giovani 2018 del Festival Incroci di Civiltà<ref>{{cita web |url= http://www.veneziatoday.it/cronaca/incroci-civilta-ca-foscari-programma-2018.html |títulu= Incroci di civiltà 2018 a Venezia, programma y scrittori |editor= veneziatoday.it |fecha= 6 de marzu de 2018 |fechaaccesu= 8 d'agostu de 2018 |idioma= italianu}}</ref> == Obres == === Narrativa === * ''Los amantes murnios'', novela, [[Editorial Planeta|Planeta]], Barcelona, 2000; 128 pp., ISBN 84-08-03509-6 * ''La muerte blanca'', novela, Planeta, 2002; 200 pp., ISBN 84-08-04324-2 * ''La edá secreta'', novela, [[Grupu Planeta|Espasa Calpe]], Madrid, 2004; 232 pp, ISBN 84-670-1413-X * ''La seronda alemana'', novela, Algaida, Sevilla, 2006; 312 pp., ISBN 84-8433-944-0 * ''Anque síamos maldites'', novela, Suma de Lletres, Madrid, 2008; 479 pp., ISBN 978-84-8365-086-8 * ''El fin de la raza blanca'', cuentos, Páxines d'Espluma, 2012; 104 pp., ISBN 978-84-8393-096-0 * ''El besu del canguru'', novela, [[Penguin Random House Grupu Editorial|Suma de Lletres]], Barcelona, 2016; 192 pp., ISBN 978-84-8365-444-6 === Ensayu === * ''Nel país de les vaques ensin güeyos'', [[Edición Martínez Roca|Martínez Roca]], Madrid, 2005; 248 pp., ISBN 84-270-3166-1 * ''Saber narrar'', [[Institutu Cervantes]] y [[Grupo Santillana|Aguilar]] , Madrid, 2012; 296 pp., ISBN 978-84-03-10125-8 === N'obres coleutives === (<small>''Cuento si nun s'especifica'l xéneru; ente paréntesis los otros participantes''</small>) * ''Selena'' en ''Muelles de Madrid'' ([[Jose María Merín]], [[Luis Mateo Diez]] y [[Jesús Ferrero]]), Xil, Madrid, 2003; 204 pp., ISBN 84-7737-126-1 * ''Los aguarones y los homes'' (páxs. 117-119), y ''Nueches de Bagdag'' (p. 231) en ''La paz y la pallabra'' ([[Ernesto Sabato]], [[José Saramago]], [[Rosa Regàs]] y [[Lucía Etxebarría]]; editada por Manuel Francisco Reina), Odisea, Madrid, 2003; 252 pp., ISBN 84-95470-28-4 * ''La sala d'espera'' (páxs. 75-83) en ''Que la vida diba en serio…'', [[Edición Martínez Roca|Martínez Roca]], Barcelona, 2003; 212 páxines, ISBN 84-270-2942-X * ''Tren de vida'' (páxs. 135-138) en ''Sobre raíles'' ([[Milagros Frías]], [[Marta Rivera de la Cruz]], [[Espido Freire]] y [[Duce Chacón (narradora)|Duce Chacón]]), Imagine Press, Madrid, 2003; 282 pp., ISBN 84-95882-36-1 * ''Tierra de naide'' en ''Suiza y la migración: Una mirada dende España'' ([[Ana María Matute]], [[Vicente Molina Foix]] y [[Fernando Marías Amondo|Fernando Marías]]), Imagine Press, 2004; 286 pp., ISBN 84-95882-58-2 * ''El fin de la raza blanca'' (páxs. 18-23) en ''10 cuentos eróticos'' ([[Espido Freire]], [[Lola Beccaria]], [[Lorenzo Silva]], [[Rafael Reig]] y Paula Izquierdo), Quo, Madrid, 2004; 50 pp * ''La edá secreta'' (páxs. 63-68) en ''Muyeres en ruta'' ([[Soledad Puértolas]], [[Carmen Posadas]], [[Espido Freire]], [[Marina Mayoral]] y [[Rosa Regàs]]), Llinia Direuta, Madrid, 2005; 68 pp * ''La vida in-móvil'' en ''Dieciocho relato móviles'' ([[Gustavo Martín Garzo]], [[Vicente Molina Foix]], [[Juan Manuel de Prada]], [[Lorenzo Silva]] y [[Soledad Puértolas]]; ilustraciones de [[Santiago Sequeiros]]), Imagine Press, 2006; 400 pp., ISBN 84-96715-00-0 * ''El ruiu de la llave na pesllera'', artículu en ''5X2=9 Diez miraes contra la violencia de xéneru'' ([[Ánxeles Casu]], [[Espido Freire]], [[Rosa Regàs]] y Lourdes Ventura), Península, Madrid, 2009; 280 pp., ISBN 978-84-8307-881-5 == Notes y referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.literaturas.com/v010/sec0704/entrevistas/entrevistes-02.html Entrevista a Eugenia Rico en ''Lliteratures''] * [http://www.literalia.tv/programacion/femenín-singular/capitulo-08.asp Eugenia Rico nel programa ''Femenín singular'' de Literalia.tv] * [https://www.abc.es/20120409/cultura/abci-cultural-polemica-eugenia-rico-201204091610.html ''Tola polémica sobre Eugenia Rico'' por Antonio Fontana (2012)] {{NF|1972||Rico, Eugenia}} {{Tradubot|Eugenia Rico}} [[Categoría:Escritores d'Uviéu]] [[Categoría:Escritores en castellanu]] [[Categoría:Novelistes d'Asturies]] [[Categoría:Ensayistes d'Asturies]] [[Categoría:Escritores de cuentos d'Asturies]] 69lnz3zyzvnoc20u0suh75miaw6uscs Juan Flórez Posada 0 161716 4376907 3844536 2025-06-17T14:31:07Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá cartera => dicha cartera 4376907 wikitext text/x-wiki {{referencies|biografíes|t=20110809}} {{persona}} '''Juan Flórez Posada''' {{nym}} foi un [[inxenieru]] y [[políticu]] [[España|español]], de familia [[Llanes|llanisca]], emparentáu con Posada Herrera. == Biografía == Remató en 1900 los estudios [[Inxenieru Industrial]] na Escuela de [[Barcelona]], cursando estudios posteriores en [[Bélxica]], na Escuela Montefiore. Catedráticu de la Escuela Central d'Inxenieros Industriales, de la que aportó a Direutor, publicó, una obra sobre "Xeneralidaes y emplegu de les corrientes trifásiques". Nel ámbitu alministrativu ocupó importantes cargos. Al crease la Direición Xeneral de Comerciu, Industria y Navegación nel [[Ministeriu de Fomentu]], foi designáu asesor de la mesma. Pasó dempués al nuevu [[Ministeriu d'Industria, Turismu y Comerciu d'España|Ministeriu de Trabayu, Comerciu ya Industria]] como Xefe Superior d'Industria, y encamentóse-y dicha cartera en 1923, yá col [[Directoriu Militar]]. Del so ampliu llabor ye destacable l'impulsu qu'imprimió a la enseñanza industrial nos sos distintos graos, y nesti aspeutu inauguró un gran númberu de centros dedicaos a ella. Collaboró viviegamente na conformanza de les Asociaciones d'Inxenieros Industriales, y desempeñó el cargu de Presidente de la Xunta Cimera de l'Asociación Nacional d'Inxenieros Industriales. Finó nun accidente de circulación al dirixise a Madrid dende Lleón. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{NF|1877|1933|Flórez Posada,Juan}} {{Tradubot|Juan Flórez Posada}} [[Categoría:Ministros y ministres d'Industria d'España]] [[Categoría:Persones de Llanes]] [[Categoría:Persones de Sabadell]] oxntj78l99ypz7v6uoj9604qitwvov2 Luis Arias Argüelles-Meres 0 161771 4376766 3538539 2025-06-17T12:49:21Z YoaR 37624 /* Publicaciones conxuntes */ 4376766 wikitext text/x-wiki {{revisáu|t=20210120115002}} {{persona}} '''Luis Arias Argüelles-Meres''' {{nym}} foi un profesor y escritor asturianu. Foi agregáu d'IB De Llingua y Lliteratura,<ref>N.R.P: A/33/10.580.712/24</ref> con plaza definitiva nel IES “César Rodríguez” de [[Grau (Asturies)|Grau]] (Asturies). En [[1992]], remató'l trabayu d'investigación del Tercer Ciclu sobre La Obra Narrativa de Azaña. Llogró'l [[doctoráu]] baxo la direición del doctor Fernández Insuela, profesor titular de lliteratura de la [[Universidá d'Uviéu]], prepara la tesis doctoral sobre "''[[Manuel Azaña]] y la Literatura: Crítica y Creación Literaria''". == Publicaciones conxuntes == *[[1993]] - '''''Edwards, un hombre fascinado''''', capítulu perteneciente al llibru, ''Encuentros de Literatura Hispanoamericana''. Uviéu. *[[1996]] - '''''Biografía de [[Adolfo Posada]]'''''. Colección Asturianos Universales. Tomu IV. Ediciones Páramo. Madrid. *[[1997]] - '''''Biografía de [[Armando Palacio Valdés]]'''''. Colección Asturianos Universales. Tomu I. Madrid. *[[2004]] - Autor de les Voces [[Primer República Española|Primer]] y [[Segunda República Española|Segunda República]] na ''Gran Enciclopedia de España''. *[[2005]] - Autor del capítulu dedicáu a [[Augusto Barcia Trelles]], dientro del llibru coleutivu, ''Ateneístas Ilustres'', coordináu por Ángeles Egido. Oberón, Madrid. *[[2008]] - Autor del capítulu dedicáu a la novela La Tribuna, d'[[Emilia Pardo Bazán]] dientro del llibru ''La novela histórica como recurso didáctico'' editáu pol MEC. *[[2013]] - Autor del prólogu del llibru de [[Pepe'l Ferreiro]] ''Cuando los ferreiros forjan museos. Diario de un Quijote''. Septem ediciones. Uviéu. *2013 - Coordinador del llibru ''En torno a [[Fernando Vela]]'', editáu pol Serviciu de Publicaciones de la [[Universidá d'Uviéu]], siendo autor del capítulu ''Vela desde la atalaya intelectual de Asturias''. Uviéu. == Llibros == *[[1990]] - '''''Azaña o el Sueño de la Razón'''''. (Ensayu) Nerea. Madrid. *[[1998]] - '''''Días de Diarios'''''. (Novela) Ediciones Trabe. Uviéu. *[[1999]] - '''''La España descabezada'''''. (Ensayu) Alba Editorial Barcelona. *[[2000]] - '''''Último tren a Cuba'''''. (Novela) Editorial Premura. Barcelona. *[[2001]] - '''''Tiempo de Castañas'''''. (Esbilla d'artículos publicaos en prensa dende 1994 hasta 2001) Septem Ediciones. Uviéu. *[[2002]] - '''''La Asturias que emigró a América: Una injusticia poética'''''. (Ensayu) Septem Ediciones. Uviéu. *2005 - '''''Parte de Posguerra'''''. (Novela) Septem ediciones. Uviéu. *[[2005]] - '''''Buscando un [[José Ortega y Gasset|Ortega]] desde dentro'''''. (Ensayu) Septem ediciones. Uviéu. *[[2006]] - '''''Ortega y Asturias'''''. (Ensayu) Septem ediciones. Uviéu. *2006 - '''''Un tren a Cuba'''''. (Novela) Coolbook. Uviéu. *[[2008]] - '''''Volver'''''. Esbilla d'artículos periodísticos ente 2001- 2008. Septem Ediciones, Uviéu. *[[2012]] - '''''Pudorosa Penumbra''''' (Novela). Septem ediciones. Asturies. *[[2016]] - '''''Desde la plaza del Carbayón''''' (Rellatos). Septem ediciones, Uviéu. *2016 - '''''La reinvención del Quijote y la forja de la 2ª República'''''. Editorial Renacimiento, Sevilla. *2019 - '''''Testigo de un tiempo: 25 años de columnismo'''''. Velasco Ediciones, Oviedo. == Publicaciones periodístiques == == Diarios == *Collaborador habitual de les páxines d'opinión del diariu "[[La Nueva España]]" d'Uviéu dende [[1994]], hasta payares de [[2013]]. *Collaborador habitual de les páxines d'opinión y de cultura de los diarios “La Opinión” d'A Coruña y el "Faro de Vigo", hasta payares de 2013. *Dende'l 25 de payares de 2013, yera columnista del diariu “[[El Comercio]]”, d'Asturies. *Collaborador de la revista asturiana "Atlántica XII". * "El Sueño de la Razón" ("El Independiente” 3-XI-90). * "El año de los Jueces" ("[[Diario 16]]". 30-XII-92). * "[http://elpais.com/diario/1994/05/04/opinion/768002409_850215.html A propósito de Azaña]" ("[[El País (España)|El País]]".4-V.94). * "[http://elpais.com/diario/1995/11/18/opinion/816649207_850215.html La España Descabezada]" ("[[El País]]" 18-XI-95). * “[http://elpais.com/elpais/2014/03/04/opinion/1393962585_305680.html El año de Ortega]”. (“[[El País]]” 31-03-2014). * “[http://elpais.com/elpais/2015/10/30/opinion/1446219120_758111.html Azaña: Entre los fracasos y el desquite]”. ("[[El País]]” 04-11-2015). == Revista "Ínsula" == *Payares de 1990, nel monográficu dedicáu a Azaña, col artículu "'''''Azaña y Ortega'''''". *Mayu de 1995, reseña sobre les noveles de Martín Garzo, ''El Lenguaje de las Fuentes y Marea Oculta''. *Xunu del 96, crítica de la novela de Luis Mateo Diez, ''Camino de Perdición''. *Xunu de 2002. “Amor y Pedagogía de [[Unamuno]] 100 años después” == Premios == *[[1988]] - Premiu "Fernando Vela" de Periodismu (Uviéu). *[[1992]] - Mención Especial del "Premiu d'Ensayu de Filoloxía Cervantina", pol trabayu, '''''El Oro en la Plata. Cervantes en las generaciones del 98 y del 14'''''. Sociedá Cervantina. Madrid. *[[1998]] - Finalista del Premiu “Café Gijón” cola novela '''''Un Tren a Cuba'''''. *[[2002]] - Premiu Llibertá d'espresión concedíu pol periódicu asturianu “[[La Voz del Occidente]]”. *[[2004]] - Premiu de l'Asociación Manuel Azaña a la Llealtá Republicana. *[[2006]] - Finalista del Premiu Alfredo Quirós”, convocáu pola Llibrería Cervantes d'Uviéu col ensayu, '''''Ortega y Asturias'''''. *2014 - Premiu Asturies de la crítica na modalidá de columnismu lliterariu, concedíu pola [[Asociación d'escritores d'Asturies]]. == Referencies == {{llistaref}} {{NF|1957|2021|Arias Arguelles-Meres, Luis}} [[Categoría:Escritores d'Asturies]] [[Categoría:Persones de Salas]] bdoujxxky1rck7z2sl1by7g0z931anc Afeición 0 162483 4376767 4309705 2025-06-17T12:50:46Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376767 wikitext text/x-wiki {{Ficha xenérica}} [[Ficheru:Gay Pride Paris 2008 n6.jpg|miniaturadeimagen|200px|''[[Drag queen]]'' nel [[Día Internacional del Arguyu LGBT|''Gay Pride]] de [[París]] (2008).]] '''Afeición''', '''amuyeramientu''' o '''amaneramientu'''<ref>[http://www.wordreference.com/sinonimos/afeición Afeición] Sinónimos y antónimos en ''Word Refrence''; consultáu 23 de xunetu de 2012</ref> son términos utilizaos pa describir un patrón de comportamientu social que se define pola presencia de carauterístiques asociaes al estereotipu del xéneru femenín nuna persona del xéneru masculín.<ref>[http://www.merriam-webster.com/dictionary/effeminate Effeminate] Definición en ''Merriam-Webster Dictionary''; consultáu 23 de xunetu de 2012</ref> L'afeición concentra una serie de carauterístiques de comportamientu social nel que s'adopta'l comportamientu, l'estilu, los [[roles de xéneru]] o los [[manerismu|manerismos]] atribuyíos socialmente al xéneru femenín.<ref name="sherry">{{cita llibru |autor= Sherry Marie Velasco |títulu= Male delivery: reproduction, effeminacy, and pregnant men in early modern Spain |añu= 2006 |editorial= Vanderbilt University Press |idioma= inglés |isbn=0826515150 }}</ref> L'afeición d'una persona constitúi una identidá [[androginia|andróxina]] na que son apreciables distintes carauterístiques psicolóxiques asociaes al xéneru femenín na espresión social y cultural d'un masculín, contradiciendo distintos espectros de lo que se considera dientro de la [[Masculinidad|naturaleza masculina]] na sociedá convencional.<ref>[http://www.ekgp.ugent.be/pages/nl/vragenlijsten/Scoring_BEM.pdf THE MEASUREMENT OF PSYCHOLOGICAL ANDROGYNY] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151123013353/http://www.ekgp.ugent.be/pages/nl/vragenlijsten/Scoring_BEM.pdf |date=2015-11-23 }} Artículu por Sandra L. Bem, archivu n'inglés de la [[Universidá de Stanford]]; consultáu 23 de xunetu de 2012</ref> Por cuenta de que l'establecimientu y la descripción de la naturaleza nel comportamientu y personalidá de lo masculino y lo femenino depende dafechu d'un puntu de vista social, suel considerase una inmoralidá dientro de delles sociedaes porque l'afeición y la masculinización d'una persona transgrede los parámetros de la masculinidad y la feminidad. == Etimoloxía == Etimológicamente, el términu afeición deriva del [[Idioma llatín|llatín]] ''femina'', términu que significa [[muyer]].<ref>{{cita web |autor=Real Academia Española|títulu=Fémina|url=http://buscon.rae.es/drae/srv/search?id=H06kyY1K7DXX2nFWxPwD}}</ref> Llámase-y '''amuyeráu''' a una persona del xéneru masculín que presenta carauterístiques femenines na so personalidá o comportamientu. Otros términos populares de calter [[Eufemismu|eufemísticu]] que faen referencia a l'afeición d'un home (frecuentemente faciendo referencia a la [[orientación sexual]] [[homosexual]]) inclúin: ''flamboyant'', ''sissy'', ''pansy'', ''[[neña]]'', ''caparina'', ''flor'', ''queen'', ''[[Monarca|reina]]'' o ''nelly''.<ref name="baker">{{cita llibru |autor= Paul Baker |títulu= Fantabulosa: a dictionary of Polari and gay slang |añu= 2004 |editorial= Continuum International Publishing Group |idioma= inglés |isbn=0826473431 }}</ref><ref name="reuter">{{cita llibru |autor= Donald F. Reuter |títulu= Gai-2-zee: a dictionary of sex, subtext, and the sublime |añu= 2006 |editorial= St. Martin's Press |idioma= inglés |isbn=0312354274 }}</ref> N'otros aspeutos sociales, suelen emplegase distintos [[peyorativu|peyorativos]] pa describir les carauterístiques femenines nel comportamientu d'un home (n'ocasiones rellacionando equivocadamente l'afeición cola orientación sexual homosexual) como: ''[[maruxu]]'', ''marica'', ''joto'' o ''lloca''.{{ensin referencies}} == Perceición social == [[Ficheru:Pantomime1.jpg|miniaturadeimagen|130px|left|Euan McIver como [[Pantomima #Pantomima británica|''pantomime'']] [[Drag queen|''dame'']].]] Dientro de la perceición social, l'afeición traduzse como l'oxetu o persona que ye femenín na mira de ser masculín, de normal utilizáu con un calter misóxinu pa clasificar a los masculinos dientro de los parámetros de la masculinidad convencional. Dientro de los parámetros de la feminidad en rellación con una identidá masculina, suelen rellacionase tradicionalmente distintes traces como'l sobrerefinamiento, la delicadeza, la xentileza y la compasión (carauterístiques rellacionaes convencionalmente cola [[Feminidad|naturaleza femenina]]). La perceición social frecuentemente rellaciona la orientación sexual homosexual y la identidá [[tresxéneru]] cola afeición d'una persona, asimilando equivocadamente que l'afeición ye un atributu esclusivu de los homes homosexuales (n'especial los que se desempeñen na [[rellaciones sexuales|actividá sexual]] como [[Pasivu (sexualidá)|''bottom'']]) y los tresxéneru que s'identifiquen como femeninos; comparando l'afeición nel [[LGBT]] col comportamientu tradicional en delles persones d'orientación sexual [[heterosexual]] ya identidá [[cisxéneru]].<ref>[https://web.archive.org/web/20120710073254/http://www.afterelton.com/people/2009/6/butch-it-up Why Can’t You Just Butch Up? Gay Men, Effeminacy, and Our War with Ourselves] Artículu por Brent Hartinger en ''AfterElton''; consultáu 23 de xunetu de 2012</ref><ref name="men">{{cita llibru |títulu= Men and Masculinitie |editorial= ABC-CLIO |idioma= inglés |isbn=1576077748 }}</ref> La definición de lo que constitúi lo masculino y lo femenino depende del contestu cultural, según el contestu históricu. L'afeición, dientro de la cultura occidental, de normal remembra distintos estereotipos rellacionaos cola homosexualidá (aniciando una sustitución errónea ente los axetivos amuyeráu y [[gai]], onde se describe lo amuyerao como gai).<ref>[http://www.nytimes.com/2005/06/19/fashion/sundaystyles/19GAYDAR.html?pagewanted=all Gai or Straight? Hard to Tell] Artículu de DAVID APINEN en ''[[New York Times]]'' publicáu 19 de xunu de 2005; consultáu 23 de xunetu de 2012</ref> L'afeición n'otros contestos interprétase como una incapacidá pal control autoritariu (control de la nación, control sobre'l pueblu, control sobre la muyer o control familiar) o como una ofiensa social frecuentemente interpretada dende puntos de vista relixosos que pretenden el control tradicional de los mecanismos sociales.<ref name="men" /> Delles traces dientro de la cultura occidental qu'entren dientro de les traces de l'afeición según la sociedá convencional son: * Interés na moda femenina o una adautación esaxerada, fachendosa o magnificada de la moda masculina.<ref>[http://nymag.com/nymetro/urban/gai/features/4534/ Ten Things That Look Too Gai] Artículu por Glenn O'brien en ''New York Guides''; consultáu 23 de xunetu de 2012</ref> * Distintes formes d'espresión que caractericen la forma d'espresión femenina. Calter efusivu, refinamientu o allixeramientu na forma de falar y énfasis na espresión y la gesticulación.<ref>{{cita llibru |autor= Sabine Lang |títulu= Men As Women, Women As Men: Changing Gender in Native American Cultures |añu= 1998 |editorial= University of Texas Press |idioma= inglés |isbn=0292747012 }}</ref> * [[Travestismu #Cross-dressing|''Cross-dressing'']] (usu de indumentaria socialmente asignada al xéneru femenín).<ref name="wilkie">{{cita llibru |autor= Laurie A. Wilkie |títulu= The lost boys of Zeta Psi: a historical archaeology of masculinity in a university fraternity |añu= 2010 |editorial= [[University of California Press]] |idioma= inglés |isbn=0520260600 }}</ref> La estipulación de lo que se considera afeición ta suxeta al contestu históricu, una y bones lo qu'en dalguna vegada foi dafechu masculín, güei nun se considera como tal dientro de la sociedá convencional. Artículos orixinalmente diseñaos pa resaltar la masculinidad como los [[zapatos de tacón]], güei convirtiéronse n'elementos puramente femeninos por representar una afeición na moda masculina actual.<ref name="wilkie" /> == Historia == [[Ficheru:A meeting of umbrellas by James Gillray.jpg|miniaturadeimagen|180px|''A Meeting of Umbrellas'' de James Gillray (1782). Amuesa una traza amuyerada de la dómina: homes sosteniendo parasoles pa dase solombra a sigo mesmos.]] L'afeición nun tien un orixe históricu específicu, yá que se trata d'un comportamientu humanu. N'antigües civilizaciones de la [[Clasicismu|cultura clásica]] en [[Grecia]] y l'[[Imperiu Romanu]] solía identificase a l'afeición (''Malakia'': ἀνανδρία) como un signu de debilidá, vulnerabilidá o cobardía que yera severamente castigáu por nun representar les carauterístiques clásiques de la valentía nun home. En diversos escritos bíblicos retómase'l sentíu de la pallabra ''malakos'' como distintos comportamientos moralmente inaceptables que variaben según la interpretación en: afeición, [[prostitución masculina]] y [[sodomía]]. Otres visiones sociales que víen l'afeición na cultura clásica, yera'l tratu d'una persona como muyer (asimiláu na dómina como una persona constantemente humildada o envuelta nel rol pasivu na espresión sexual homosexual).<ref>{{cita llibru |autor= Victoria Wohl |títulu= Love Among the Ruins: The Erotics of Democracy in Classical Athens |añu= 2002 |editorial= [[Princeton University Press]] |idioma= inglés |isbn=0691095221 }}</ref> Na visión [[Feudalismu|feudal]] de l'afeición resurde un conceutu anováu del ''malakos'' griegu nel que se consideraba una contradicción a la masculinidad la cobardía y el doblegamiento. Asimilándose como afeición la incapacidá d'una persona pa controlar el so poder autoritariu (por casu: un rei incapaz de llevar a cabu los sos llabores como rei por cuenta del so calter débil). Nel sieglu XVII surde'l términu de ''fop'' y ''the rake'' pa designar a un home sometíu por una muyer, indicando que se yera incapaz de someter a una muyer ya imponer la so masculinidad dientro del senu familiar; estableciéndose depués los papeles familiares tradicionales dientro de la [[Etiqueta (códigu)|etiqueta social]] pa determinar el papel de la figura masculina y la figura femenina nel llechu matrimonial.<ref name="sherry" /> Nel sieglu XVIII creíase que l'afeición yera inmoral y antisocial como la [[masturbación]] y la sodomía; tamién yera percibíu como un atributu de l'[[aristocracia]] de la dómina poles escentricidá materiales qu'arrodiaben la vida de la clase acomodada. Nel sieglu XIX se magnifica la espresión de distintes identidaes tresxéneru asimilaes nel [[teatru de variedaes]]. Por cuenta de les anteriores aseveraciones estereotípiques empieza a surdir una rellación ente l'aristocracia, el bon gustu y l'afeición; carauterístiques cristalizaes nel arquetipu del [[glamour]] contemporaneu, el ''[[Dandi|dandy]]''. Por cuenta de los cargos llegales contra [[Oscar Wilde]] en 1895 de sodomía y comportamientu inaceptable pola so homosexualidá y la so personalidá de ''dandy'' amuyeráu, naz un sentimientu social qu'empezó a rellacionar l'afeición como atributu de la homosexualidá y como atributu en persones que tienen un enclín artísticu (empezando l'estereotipu contemporaneu que rellaciona l'afeición cola homosexualidá y el gustu artísticu).<ref name="men" /> Nuna perspeutiva actual de l'afeición, suel asimilase naquello que ta dedicáu a satisfaer o identificase coles muyeres (Exemplu: los grupos musicales de [[boy band]] que faen música dedicada principalmente a l'audiencia femenina). N'otra perspeutiva similar dientro de lo artístico suel acomuñar con aquello que ta diseñáu pa formar parte de la identidá de la cultura femenina (Exemplu: l'arte [[bishōnen]]). == Afeición na comunidá gai == A pesar de que l'afeición, nin la masculinización d'una persona rellacionar cola orientación sexual, l'afeición forma una parte esencial na identidá de la comunidá gai. Esisten distintes identidaes dientro de la cultura gai que se definen pola presencia de l'afeición, oldeando con aquelles que se definen pola so escesiva masculinidad (Exemplu: [[Osu (sexualidá)|osos]]). Mientres la cultura ''closet'', anterior a los [[disturbios de Stonewall]], nacen distintes respuestes sociales que rellacionaben d'una manera peyorativa l'afeición cola homosexualidá, utilizándo distintos términos globales como eufemismu pa dambos términos. Nel periodu de la cultura ''closet'' y el periodu posterior fíxose énfasis na estética ''drag'' y la estética ''[[camp]]'' ente la comunidá gai, resurdiendo un tipu d'identidá popular. Identifícase l'afeición dientro los patrones del desarrollu de la [[disforia de xéneru]] y la identidá tresxéneru, por marcar el comportamientu femenín (frecuentemente [[transexual]]), transgresivo a lo designao a cada xéneru y frecuentemente arrodiáu círculos [[heterosocialidad|heterosociales]].<ref>{{cita llibru |autor= Richard Green |títulu= The Sissy Boy Syndrome: The Development of Homosexuality |añu= 1987 |editorial= [[Yale University Press]] |idioma= inglés |isbn= 0300042396 }}</ref> === Xíriga gai === {{Vease tamién|Drag queen|Butch y femme|Twink (sexualidá)}} Dientro de la identidá gai numbérense distintos términos de la xíriga popular que faen referencia a l'afeición en distintes identidaes de la cultura gai. Suelen usase d'una manera xenérica distintos términos vulgares que faen referencia posible tanto a l'afeición como a la homosexualidá. Delles identidaes gai amuyeraes inclúin: * '''''Swish''''' (traducíu del inglés como "esmucise") ye un términu de la cultura popular utilizáu pa describir d'una manera derogatoria a homes de calter amuyeráu o intereses amuyeraos (de normal faciendo referencia al ''[[camp]]'') nel periodu de la cultura ''closet'' anterior a los disturbios en Stonewall.<ref name="reuter" /> El términu frecuentemente describe homes con intereses pocu acordes al permediu de la población masculina, de normal afitáu n'intereses que moren na desaxeración, lo fachendoso y lo poco convencional. Suelen asimilase otros comportamientos dientro del ''swish'' como la efusividad na fala, el caminar [[Chassé|''sashay'']] y l'usu de pronomes femeninos. El términu ye frecuentemente sustituyíu pol términu por '''''nelly'''''.<ref name="baker" /> * '''''Twinkle toes''''' (traducíu del inglés como "pies brillosos") ye un términu de la cultura popular que describe l'afeición dientro d'una identidá [[twink (sexualidá)|''twink'']]; describiendo una persona homosexual d'apariencia [[neotenia|neoténica]] d'adolescente con [[somatotipo]] ectomorfo y poca cantidá de vellu corporal.<ref>[http://www.urbandictionary.com/define.php?term=Twinkle%20Toes Twinkle Toes] Definición n'inglés en ''Urban Dictionary''; consultáu 23 de xunetu de 2012</ref> * '''''Fairy''''' (traducíu del inglés como "[[fada]]") describe un masculín nuevu amuyeráu o '''''sissy boy'''''. * '''''Queen''''' (traducíu del inglés como "reina") ye un términu de la cultura popular utilizáu pa describir a un home amuyeráu de calter cafiante o irritante.<ref>[http://www.urbandictionary.com/define.php?term=queen Queen] Definición n'inglés en ''Urban Dictionary''; consultáu 23 de xunetu de 2012</ref> == Afeición y tresxéneru == La identidá tresxéneru correspuende a una perceición na identidá de xéneru, ente que l'afeición y la masculinización solo son un determináu patrón de xéneru. Suel clasificase a l'afeición y a la masculinización so los parámetros psicolóxicos de la androginia, que ye una [[Tresxéneru #Identidaes tresxéneru|identidá tresxéneru]] por representar una espresión sexual que discorda del xéneru biolóxicu y/o los roles sociales. Delles identidaes que se definen pola afeición son: * '''''Cross-dressing''''': Ye un términu que define un tipu de comportamientu social nel que s'utiliza la indumentaria socialmente asignada al xéneru opuestu. * '''''[[Drag queen]]''''': Ye un términu que define un tipu d'elementu dramáticu nel qu'un home representa una muyer de [[caricatura]], de normal con fines artísticos y non d'identidá de xéneru. * '''[[Travestismu]]''': Ye un términu que define un tipu d'espresión sexual nel que l'individuu identificar cola forma de vistir del xéneru opuestu, pudiendo tar rellacionáu a un deséu tresxéneru. * '''''[[Kathoey]]''''': Define a muyeres tresxéneru en [[Tailandia]]. * '''[[Transexualidá]]''': Ye la discordancia ente xéneru biolóxicu ya identidá de xéneru nel que la persona desea vivir y ser aceptáu como una persona del xéneru opuestu. == Estética ''flamboyant'' == [[Ficheru:The Widow (Boston Public Library).jpg|miniaturadeimagen|170px|derecha|''The Widow'' por [[Frederick Dielman]] (c. 1890).]] {{AP|Camp|Glamour #Arquiteutura|Kitsch|Cultura chic}} El términu ''flamboyant'' (traducíu del francés como "flamíxeru" o "flamante") ye un términu eufemísticu pa referise a homes amuyeraos. El términu tamién ye utilizáu dientro del diseñu, l'arquiteutura y la moda pa definir aquello que devasa les carauterístiques tradicionales de la feminidad aplicada al diseñu. La estética flamboyant carauterizar por ser una fachendosa y colorida (nuna forma abigarrada del color) adautación a la ''camp'' d'otres corrientes artístiques como'l [[Rococó]], l'[[Arte Gótico]], el [[Góticu flamíxeru]], el [[Neoclasicismu]], el [[Romanticismu]], el [[Art Nouveau]], el [[Art Deco]], el [[Vanguardismu]] y l'[[Arte Pop]].<ref>{{cita llibru |autor= Stephen Gundle |títulu= Glamour: A History |añu= 2008 |editorial= [[Oxford University Press]] |idioma= inglés |isbn=0199210985 }}</ref><ref>[http://www.urbandictionary.com/define.php?term=flamboyant Flamboyant] Definición n'inglés en ''Urban Dictionary''; consultáu 23 de xunetu de 2012</ref> La corriente [[vanguardismu|vanguardista]] del estilu flamboyant centrar na estética del [[Cultura chic|''chic'']] y el ''[[camp]]'', apoderándose carauterístiques del arte ''[[kitsch]]'', por representar una corriente artística de poco valor estéticu que se crea a partir d'elementos d'otres corrientes artístiques que sí tienen un grau de valor estéticu reconocíu. Les sos carauterístiques centrar nel usu de paletes de color contrastantes, elementos esaxeraos, elementos amuyeraos o adautaciones vanguardistas d'arte perteneciente a corrientes anteriores. La estética flamboyant suel tener un calter irónicu o humorísticu por el so estilu alegóricu, abigarrado y amuyeráu que suel faer humor d'estilos artísticu-estéticos reconocíos. == Ver tamién == * [[Androginia]] * [[Butch y femme]] * ''[[Camp]]'' * [[Dos espíritus]] * [[Feminidad]] * [[Feminización]] * [[Tresxéneru #Identidaes tresxéneru|Identidaes tresxéneru]] ([[Travestismu|''Transvestite'']]; ''[[Drag queen]]''; ''[[Kathoey]]''; [[Travestismu #Cross-dresser|''Cross-dresser'']]) * [[Masculinidad]] * [[Queer]] * [[Rol de xéneru]] * [[Tresxéneru]] == Referencies == {{llistaref|2}} {{Tradubot|afeminamiento}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cultura LGBT]] [[Categoría:Comportamientu humanu]] [[Categoría:Socioloxía de la cultura]] [[Categoría:Prexuicios]] [[Categoría:Tresxéneru]] [[Categoría:Wikipedia:Correxir/Revisar títulu]] d6l3wt6806ssr4ltvjkkthiec45m9cq Sexuación 0 162801 4377091 4319768 2025-06-17T15:23:37Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá carauterística => dicha carauterística 4377091 wikitext text/x-wiki {{VT|Sexualidá|Estudios de xéneru}} {{PA|referencies|wikificar|t=20100827|medicina}} La '''sexuación''' ye'l conxuntu de fases biolóxiques y psicolóxiques que contribúin a la carauterización de la [[sexualidá]] de los individuos d'una especie, tanto'l so [[sexu|sexu xenéticu]], biolóxicu y fisiolóxicu como'l so sexu psicolóxico o [[identidá sexual]] y la so "sexu oxeto" o [[orientación sexual]]. Por tanto, esisten tres tipos o componentes de la sexuación: * Sexuación física: engloba el sexu xenético, biolóxicu y fisiolóxicu. * Sexuación psicolóxica o del celebru: engloba la identidá sexual y l'asimilación de los roles sexuales. * Sexuación oxetu: engloba la orientación sexual y la execución de los calteres rellacionaos cola libido<!-- nun se diz "llívíu", que significa ‘violáceo’-->: actuación-represión. Clásicamente, nel nuesu conceutu sobre'l sexu xenérico la mayoría de la sociedá fai una clasificación dicotómica namái ente homes y muyeres, pero hai que recordar qu'amás esisten otros casos bien diversos, por casu la [[intersexualidá]], la [[transexualidá]] y la feminidad/masculinidad esterna, que difier del propiu “sexu xenérico” de les persones. En principiu, la sexuación física pue ser distinta de la sexuación psicolóxica y de la orientación sexual; por tanto, ye necesariu dixebrar los conceutos. == Hipótesis == La sexuación mora en dos conxuntos: el conxuntu físicu-fisiolóxicu y el conxuntu cerebral-psicolóxicu. Nel primer grupu puede identificase la “sexuación física”, ente que nel conxuntu cerebral vamos atopar dos sexuaciones adicionales, la “sexuación de la identidá” (suxetu sexual) y la “sexuación de los oxetivos” (oxetu sexual). Asina mesmu, partir de la hipótesis de que la sexuación de los dos conxuntos (el físicu y el cerebral) depende puramente de les hormones, tantu mientres la xestación como mientres el desenvolvimientu fisiolóxicu pre-pubertá, pubertá y post-pubertá. L'orixe de la sexualidá establezse nel momentu que la reproducción sexual esixe la creación de dos formes, de dos sexos, yá que nel orixe, la reproducción ye asexual. Entós, yá que la [[diversidá sexual]] ye un fenómenu bien complexu, dellos teóricos suxeren que posiblemente esiste un continuu na diversidá de la '''sexuación física''' anque, eso sí, lóxicamente ta polarizada escontra los xéneros dicotómicos, que son mayoritarios. === Desenvolvimientu masculín na xestación según los andróxenos === {{AP|Andróxenu}} Mientres el desenvolvimientu de los mamíferos, de primeres les gónaes pueden tresformase tantu n'[[ovariu|ovarios]] como en testículos.<ref>Online textbook: "[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?call=bv.View..ShowTOC&rid=dbio.TOC&depth=2 Developmental Biology]" 6th ed. By Scott F. Gilbert (2000) published by Sinauer Associates, Inc. of Sunderland (MA).</ref> Nel ser humanu, a partir de la cuarta selmana yá pueden atopase unes gónaes rudimentaries nel [[mesodermo entemediu]] cerca de los reñones en desenvolvimientu. Escontra la 6ª selmana, desenvuélvense los [[gordón sexual|gordones sexuales]] epiteliales nos testículos en formación ya incorporen les [[célula xerminal|célules xerminales]] mientres se mueven escontra les gónaes. Nos homes, ciertos xenes del [[cromosoma Y]], cuantimás el xen [[SRY]], controlen el desenvolvimientu del fenotipu masculinio, incluyendo la conversión de la gónada bipotencial primitiva en testículos. Nos homes, los gordones sexuales invaden por completu les gónaes en desenvolvimientu. A partir de la 8ª selmana de desenvolvimientu fetal humanu, apaecen les célules de Leydig nes gónaes estremaes masculines. Les célules [[epiteliu|epiteliales]] derivaes del mesodermo de les cuerdes sexuales de los testículos en desenvolvimientu tresformar en célules de Sertoli que la so función va ser facilitar la formación d'espelma. Ente los túbulos esiste una población menor de célules non epiteliales, les célules de Leydig encargaes de la producción d'andróxenos. Les célules de Leydig pueden considerase los productores d'andróxenos, que funcionen a manera d'[[hormona|hormones]] [[señal paracrina|paracrinas]] y son necesaries por que les célules de Sertoli puedan facilitar la producción d'espelma. Al poco tiempu d'estremase, les célules de Leydig empiecen a producir andróxenos, necesarios pa la masculinización del fetu varón en desenvolvimientu (incluyida la formación del pene y del escrotu). Por influencia de los andróxenos, ciertos restos del [[mesonefros]], los [[conductu mesofrénico|conductos mesofrénicos]], evolucionen en [[epidídimos]], [[conductu deferente]] y [[visícula seminal|visícules seminales]]. Esta aición de los andróxenos recibe'l sofitu d'una hormona de les célules de Sertoli, l'[[hormona antimulleriana|HAM]], que evita que los conductos embriónicos de Müller tresformar en trompes de falopio o otru texíu del aparatu reproductor femenín nos embriones masculinos. Les HAM y los andróxenos collaboren pa dexar el movimientu normal de los testículos escontra l'escrotu. Antes de la producción de la hormona pituitaria [[hormona luteinizante|HL]] qu'empieza nel embrión a partir de les selmanes 11-12, la gonadotrofina coriónica humana ([[gonadotrofina coriónica humana|GCh]]) potencia la diferenciación de les célules de Leydig y la so producción d'andróxenos. L'aición de los andróxenos nos texíos diana suel suponer la conversión de testosterona en dihidrotestosterona 5α ([[dihidrotestosterona|DHT]]). === Desenvolvimientu femenín na xestación según les hormones ováriques === {{AP|Hormona ovárica}} Les hormones ováriques son los estróxenos y la progesterona. Como función conxunta, son les responsables del desenvolvimientu de los calteres secundarios que marquen delles diferencies ente l'home y la muyer, como la contextura física, tonu de la voz, distribución del vellu y la grasa corporal, etc. Son compuestos policíclicos derivaos del colesterol. Estes hormones circulen pola sangre xuníes casi por completu a delles proteínes plasmátiques. Específicamente, l'estróxenu inflúi nel desenvolvimientu de los calteres y na maduración de los órganos femeninos. El estradiol ye l'estróxenu más importante, encargáu del desenvolvimientu de los cambeos reparaos nel cuerpu de la muyer na pubertá y la edá adulta, como'l desenvolvimientu de los llamaos órganos diana del sistema reproductor: mames, y úteru. Tamién del enanche de la maxana, crecedera y distribución del vellu corporal y la iniciación del ciclu menstrual. Pela so parte, la progesterona inflúi nel desenvolvimientu de les glándules mamaries y prepara l'úteru pa la implantación del óvulu. Aumenta los sos niveles a partir del día 14 del ciclu menstrual ya induz nel úteru cambeos imprescindibles pa la implantación del óvulu que foi fecundáu. Tamién intervién mientres l'embaranzu na preparación de les mames pa la lactancia. == Desenvolvimientu na pubertá == {{AP|Pubertá}} La hormona dominante nel desenvolvimientu femenín ye l'[[estradiol]], un [[estróxenu]]. Mientres el estradiol promueve la crecedera de mames y del [[úteru]], ye tamién la principal hormona conductora de la crecedera pubertal y de la maduración [[epífisis|epifiseal]] y zarru. Los niveles de estradiol xuben más tempranu y queden más tiempu [https://web.archive.org/web/20101227044040/http://www.esoterix.com/files/expected_values.pdf levels] en muyeres que n'homes. === Na muyer === Los cambeos físicos en neñes son: * Crecedera de [[vellu púbicu]]. * Cambeos na [[natura]], el [[úteru]], y los [[ovarios]]. * Entamu de la [[menstruación]] y [[fertilidá]]. * Cambéu na forma coxal, redistribución de la [[grasa]] y composición corporal. * Crecedera de vellu facial y corporal. * Aumentu d'estatura. * Golor corporal, cambeos na piel y acné. === Nel home === Los cambeos físicos en neños son: * Desenvolvimientu de la musculatura. * Crecedera de los [[testículos]]. * [[Vellu púbicu]] nos neños. * [[Ereiciones involuntaries del pene]]. * Vellu facial y corporal. * [[Emisión nocherniega]]. * Crecedera del [[pene]]. * Engrosamiento de la voz. * Golor corporal. * Crecedera n'estatura. == Sexuación del celebru == Como se dixo en munches ocasiones, el celebru ye consideráu l'órganu sexual más importante del ser humanu, y probablemente tamién en munchos otros mamíferos. Por ello, ye necesariu plantegase de qué manera'l celebru adquier unes carauterístiques sexuales, y por tanto de qué manera producen les diferencies ente los celebros d'un mesmu [[sexu]], de distintu sexu, nuna mesma [[identidá sexual]] o en distinta y nuna mesma [[orientación sexual]] o ente distintes. === El papel de les hormones sexuales === Diverses investigaciones realizaes ente los años setenta y ochenta por un grupu empobináu pol Dr. Günter Dörner, dexáron-yos llegar a un conxuntu de conclusiones sobre la organización sexual del celebru en mamíferos de llaboratoriu y na especie humana¹. * Nel celebru hai rexones distintes responsables pal comportamientu sexual masculín o femenín * Alteraciones nos niveles d'hormones sexuales específiques de sexu producíes en periodos críticos del desenvolvimientu dan llugar a cambeos estructurales y/o bioquímicos permanentes. Tales cambeos son acomuñaos con variaciones al llargu plazu nel comportamientu y orientación sexual. Asina, el desenvolvimientu de la bisexualidá o de la homosexualidá puede ser producíu por un defectu d'andróxenos nos machos y un escesu d'andróxenos nes femes mientres el periodu d'organización sexual del celebru. * Los efeutos de les hormones sexuales sobre'l desenvolvimientu del celebru tán mediatizados, siquier en parte, polos neurotransmisores. Tales neurotransmisores son organizadores del celebru dependientes tantu de los xenes como del ambiente. * Sía que non, los efeutos de los xenes, les hormones sexuales y l'ambiente psicosocial sobre la diferenciación, maduración y función sexual del celebru nun pueden considerase como alternatives, sinón más bien como factores complementarios. * Los periodos críticos de diferenciación específica de sexu correspondiente a los llamaos centros sexuales, centros d'apareyamientu y centros de rol de xéneru del celebru nun son dafechu coincidentes, pero sí solapantes. Les hormones sexuales son responsables, siquier parcialmente, de la organización de la secreción de gonadotropinas específiques de sexu, de la orientación sexual y del rol de xéneru: :* Los centros de sexu, que controlen la secreción de gonadotropinas de tipu femenín o masculín, son entamaos puramente por estróxenos que deriven principalmente d'andróxenos sintetizaos nel mesmu celebru. :* Los centros d'apareyamientu, que controlen la orientación sexual, son entamaos pola aición conxunta d'estróxenos y andróxenos que pueden o nun ser convertíos a estróxenos. :* Los centros de rol de xéneru, que controlen el comportamientu sexual femenín o masculín, tán entamaos puramente por andróxenos. * La diferenciación sexual del celebru nun depende namái de los niveles d'hormones sexuales presentes, sinón tamién de la proporción en que s'atopen. Ello esplica les posibles combinaciones que pueden dase de presencia o ausencia de secreciones de gonadotropinas, orientación sexual y comportamientu sexual. * La etapa final nel procesu de diferenciación sexual del ser humanu consiste n'adquirir la identidá de xéneru; esto ye, tener el autoconcepto de ser varón o fema. Esti autoconcepto depende, per un sitiu, de la diferenciación somático y psíquico controlada por hormones sexuales mientres el periodu prenatal, y, per otru llau, de les influencies psicosociales postnatales. A pesar d'estes conclusiones, ye necesariu comentar que dellos autores refuguen como concluyentes diches investigaciones sobre'l posible papel de les hormones sexuales na sexualización del celebru. === Dimorfismu sexual na organización del celebru === Polo xeneral, les investigaciones empuestes en desvelar los posibles oríxenes biolóxicos de la [[orientación sexual]] arrexuntar en dos grandes grupos, les centraes nel posible orixe xenéticu y les centraes nel orixe neuroanatómico. El primer descubrimientu relevante que sofitaba la teoría del dimorfismu cerebral ente machos y femes foi lleváu a cabu en 1978 por Roger A. Gorski y el so grupu de collaboradores. Nesa investigación llegar a la conclusión de qu'esistía un grupu de célules asitiaes nel [[Área preóptica del hipotálamo]] del celebru d'aguarones machu y que formaba un conxuntu d'un tamañu enforma mayor (hasta 7 vegaes) que nel celebru de rata fema. A dichu grupu de célules del área preóptica qu'amosaba dimorfismu sexual denominar nucleu con dimorfismu sexual del área preóptica (SDN-POA). Ye importante indicar, amás, que dende diba tiempu venía rellacionándose l'área preóptica del celebru col comportamientu sexual. Darréu comprobóse que la diferencia de tamaños del SDN-POA deber a la distinta esposición a los andróxenos nes primeres etapes del desenvolvimientu. Más tarde demostróse qu'amás del SDN-POA, hai otros nucleos nel hipotálamo de diverses especies de royedores qu'amuesen dimorfismu sexual. En cuanto al desenvolvimientu na xestación, les neurones que formen los nucleos tienen gran cantidá de receptores d'hormones sexuales, tanto andróxenos como estróxenos. Y anque el númberu inicial de neurones nel [[Área preóptica del hipotálamo|área preóptica]] medial ye similar nes femes, la secreción de testosterona polos testículos de fetu machu pocu antes del partu estabiliza la población neuronal del nucleu, ente que l'ausencia de testosterona nos fetos fema produz la muerte de munches neurones col correspondiente amenorgamientu de tamañu nel celebru de los machos. Sicasí hai que destacar que les neurones de la rexón preóptica son sensibles a los andróxenos namái nos díes anterior y posterior a la nacencia. A partir de los anteriores descubrimientos tratar de comprobar si na especie humana tamién había nucleos hipotalámicos con dimorfismu sexual. D'esta miente estudiáronse los nucleos intersticiales del hipotálamo anterior (esto ye, INAH-1, INAH-2, INAH-3, INAH-4) en celebros d'home y de muyer, llográndose como resultó que'l tercer nucleu intersticial del hipotálamo anterior (INAH-3) ye'l qu'amuesa un dimorfismu más claru (¹[http://w3.cnice.mec.es/tematicas/genetica/1999_10/1999_10_03.html Juan Ramón Lacadena, 1998]) <!-- (Suxuro que daquién faiga una edición refiriéndose a esta cita oculta, ensin citala entera. Gracies) === Dimorfismu sexual nos calteres secundarios === ''Estrayíu de: [https://web.archive.org/web/http://www.psiquired.com/Traver/maquinassexuales.asp Psiquered]'' {{cita|La sexuación del celebru ye anterior a la emerxencia de los calteres secundarios visibles yá na pubertá: realizar na dómina fetal y vien de les hormones sexuales tantu de la madre como les del propiu fetu.}} Nos fetos varones hai que cuntar non yá col apurra de testosterona de la madre, sinón del apurra que vien de los mesmos testículos del fetu y qu'empiecen a ser operativos a partir del tercer mes, antes inclusive de que se formen los xenitales o'l celebru. La neña sicasí nun empieza a arramar hormones sexuales sinón dempués de la nacencia, al cabu de delles selmanes. Nesti fenómenu yá ye posible reparar una diferencia significativa: el celebru del fetu varón tópase espuestu a les hormones sexuales dende casi'l momentu en que ye concebíu, ente que la neña ye un pocu más tardida en resultar espuesta a esti bañu d'hormones. Amás hai que señalar que ye la testosterona de la madre y la testosterona procedente del testículu del fetu varón la responsable d'esta diferenciación del celebru neutru (indiferenciado) qu'hasta'l momentu ye'l celebru del fetu. Anque la testosterona ye na pubertá la responsable de l'apaición de los calteres secundarios nel adolescente varón, lo realmente interesao ye que nel celebru nada paez asoceder asina: non yá la so diferenciación ye precoz si comparar cola diferenciación del cuerpu polo xeneral, sinón qu'amás se realiza por aciu una forma paradóxica, nun ye al traviés de la testosterona que se masculiniza el celebru, sinón al traviés d'un [[metabolito]] de la testosterona que ye'l estradiol, la hormona típica femenina, que se desdobla dende testosterona a estradiol al traviés d'una enzima denominada aromatasa que para más interés tamién ye dimórfica, tien una actividá distinta según el fetu sía varón o fema. Ye l'[[estradiol]] -nel celebru- dempués de modificase al traviés de la aromatasa el responsable de la masculinización de determinaes estructures (concretamente'l nucleu olfatorio que ye onde s'estudió esta diferenciación). La neña nun sufre esta esposición suplementaria de testosterona-estradiol porque nun dispón de testosterona, la so materia primo y porque amás el estradiol suel xunise a proteínes plasmátiques ([[alfafetoproteina]]) qu'enzanquen o entorpecen el so pasu al traviés de la barrera hematoencefálica, amás la aromatasa del fetu fema tien una menor actividá. Sicasí una neña puede masculinizarse externamente si la madre ye tratada con estróxenos mientres l'embaranzu, pero non el so celebru. Estos datos suxeren que la masculinidad del fetu tien que ver cola testosterona circulante qu'añade una diferenciación suplementaria en determinaes estructures anatómiques que tienen que ver cola reproducción. Ser neña - la feminización del celebru- tien que ver cola inacción d'esti mecanismu de diferenciación dimórfico. Una esposición baxa al estradiol tien como resultáu un celebru fema ente que una esposición alta al estradiol tien como resultáu un celebru machu.}} --> === Sexuación de la identidá === Asina mesmu, la [[identidá sexual]] sería seique'l productu más importante de la sexualización del celebru, pero non l'únicu. La identidá masculina o femenina moraría, posiblemente, na presencia mayoritaria de calteres sexuales nel celebru, d'un tipu o d'otru; o sía que non de dalgún calter sexual n'especial. Per otru llau cabo destacar que non tolos celebros femeninos son iguales, nin tolos masculinos, pero sicasí ye posible faer un permediu de los distintos calteres pa construyir un celebru estándar masculín” y “un celebru estándar femenín”, o inclusive identificar aquelles traces más significatives de dichos “celebros estándares” y suponer que'l celebru totalmente masculín” va ser aquél (ideal) que tien en valores máximos toles traces diferenciadores identificaos nel celebru estándar masculín”, y de la mesma ye facederu construyir un celebru totalmente femenín” que va ser distintu del celebru estándar femenín”, una y bones ésti ye un permediu, y el “totalmente femenín” ye un estremu supuestu”. Toos esos casos suponen construcciones astractes irreales, pero que traten de midir “la masculinidad” o “la femenidad” del celebru de cada persona. Quiciabes sía posible trazar una [[curva de Gauss|distribuciones gaussianas]] pa caúna de les propiedaes diferenciadoras de los celebros reales masculín y femenín, marcando nel [[exa X]] una propiedá cuantificada, y nel [[exa Y]] el porcentaxe de persones. A última hora, la identidá podría ser, bien determinada por una de les carauterístiques parciales de los celebros, o bien un permediu de delles carauterístiques. == Sexuación de los oxetivos d'apareyamientu == Otru productu de la sexuación del celebru ye la construcción de los oxetos sexuales ideales, esto ye, la formación de los oxetivos marcaos de l'atraición sexual. Dalgunes de les propiedaes teóricamente diferenciadoras de los celebros masculín y femenín pueden tar rellacionaes con “la construcción del oxetu sexual”. Asina mesmu, de la mesma que los celebros masculinos diferir ente sigo, anque se paecen al permediu “estándar”, eses mesmes diferencies son les que van faer qu'unos homes tengan más capacidá p'aprender llingües o d'interrelacionase ([[calteres femeninos]]), ente qu'otros van tener más capacidá pa la orientación espacial y l'astracción ([[calteres masculinos]]). Igualmente, eses diferencies pueden treslladase na [[orientación sexual]]: un home atraíu por otros homes, muyeres o dambos en distintes proporciones (calteres masculinos/femeninos). Poro, la [[orientación sexual]] sería una carauterística más, ente les tan diverses como l'astracción matemática o espacial y la capacidá d'interrelacionar lingüísticamente o socialmente. Claro que cola diferencia de que dicha carauterística cerebral tien una transcendencia social bien marcada yá que proyeuta rellaciones coles demás persones talmente que los comportamientos que tienen llugar pueden tar aceptaos o non polos demás, por un desconocimientu de les realidaes acomuñáu a que los individuos tomen como referencia'l so propiu celebru y lo autodefinen inconscientemente como “normal”. Según un grupu d'investigadores suecos empobináu pol doctor [[Qazi Rahman]], espertu en [[bioloxía cognitiva]] de la [[Universidá de Londres]], una de les diferencies descubiertes ente los celebros de persones con distinta orientación sexual tien que ver coles conexones na [[amígdala (celebru)]]. Los homes heterosexuales y les muyeres homosexuales tienen más conexones nervioses na parte derecha de la amígdala, ente que les muyeres heterosexuales y los homes homosexuales tienen más conexones na parte esquierda, lo cual ye fundamental pa empobinar al celebru cuando ésti recibe estímulos del esterior, como por casu la orientación escontra una pareya en potencia. Esta resultancia nun tien de sorprender a naide, yá que ye obviu que les muyeres heterosexuales y los homes homosexuales sienten una atraición sexual por homes, y viceversa, polo que necesariamente tenía d'haber dalgún componente nel celebru qu'asina lo xenerara. De xacíu, el fechu de que se reparen estes diferencies na estructura anatómica de los celebros de persones con distinta orientación sexual nun significa, de nenguna manera, que l'orixe de dicha orientación sía [[xenéticu]] nin [[conxénitu]], pos ye obviu que les conexones nervioses van estableciéndose conforme trescurre'l desenvolvimientu del individuu. == Midida de los graos de sexuación == Midir la sexualidá ye tantu o más complicáu como midir la intelixencia o cualesquier otru conxuntu d'aptitúes o capacidaes psicobiológicas. Esisten intentos bien significativos de midir la [[orientación sexual]] como l'emplegáu por [[Escala de Kinsey|Kinsey]], pero inda nun s'estudió refechamente cómo midir la [[identidá sexual]], por casu en [[intersexual]]es, o cómo midir el grau de femenidad/masculinidad del nuesu celebru, en comparanza con un celebru estándar d'un sexu o otru. Sicasí, ye posible escoyer delles aptitúes acomuñaes a un "celebru estándar" d'un determináu sexu, por casu la capacidá d'empobinase, la de comunicase, etc. y midiles xebradamente con un baremu senciello y normalizao, talmente que darréu pudiera validase la representatividá ente sigo de distintes variables, p'asina averase a una primer estimación de dichos valores de sexuación. == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20110903150751/http://www.temps.cat/files/Sexuacion.pdf Ensayo sobre los graos de sexuación] * [http://w3.cnice.mec.es/tematicas/genetica/1999_10/1999_10_03.html Artículu de Juan Ramón Lacadena sobre sexuación] * [https://web.archive.org/web/20081205173118/http://www.psiquired.com/Traver/maquinassexuales.asp Páxina web de psiquiatría sobre sexualidá] * [https://www.elmundo.es/magazine/num177/testos/cere1.html Artículu sobre diferencies ente homes y muyeres] * {{Enllaz rotu|1=Páxina sobre diferencies nos celebros de persones homosexuales |2=http://www.sindioses.org/noticies/ceregay.html |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} * [http://blogs.periodistadigital.com/eldivan.php/2007/03/30/sexuacion-y-teoria-queer Artículu sobre la teoría queer] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080804092737/http://blogs.periodistadigital.com/eldivan.php/2007/03/30/sexuacion-y-teoria-queer |date=2008-08-04 }} == Ver tamién == *[[masculinidad]] * [[adolescencia]] * [[dimorfismu sexual]] * [[menarquia]] * [[pubarquia]] * [[pubertá precoz]] * [[sexualidá humana]] * [[telarquia]] * [[teoría queer]] == Referencies == {{llistaref}} * ¹ {{cita llibru |apellíos = Lacadena |nome = Juan Ramón |editor = C.N.I.C.Y. |títulu = Xenética y sexualidá. I. Bases biolóxiques y xenétiques del sexu |edición = 1a. ed. |añu = 1999 |editorial = |allugamientu = |isbn = |páxina = |capítulu = [http://w3.cnice.mec.es/tematicas/genetica/1999_10/1999_10_03.html Dimorfismu sexual ] }} {{Tradubot|Sexuación}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Estudios y teoríes LGBT]] [[Categoría:Xéneru]] [[Categoría:Términos de sicoloxía]] [[Categoría:Pubertá]] [[Categoría:Sexoloxía]] dsjhqhp4zi9ghjexaq073hru019v87x Enrique Guiloche y Bonet 0 163054 4377436 4003611 2025-06-18T10:34:48Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Enrique Guiloche Y Bonet]]" a "[[Enrique Guiloche y Bonet]]" 4003611 wikitext text/x-wiki {{revisáu}} {{persona}} '''Enrique Guiloche Y Bonet''' {{nym}} foi un [[militar]], gallardoniáu y héroe d'[[España]]. == Biografía == Nació en [[Méntrida]] ([[Provincia de Toledo|Toledo]]) el 8 de mayu de 1874. A los 18 años ingresa na Academia Xeneral Militar, pasando, en 1892, a l'Academia d'Artillería. Termina los sos estudios en 1898, perteneciendo a la 183 Promoción. Como Primer Teniente percuerre diverses unidaes de l'arma pa perfeccionar les sos conocencies sobre los distintos materiales y procedimientos operativos, emprestando los sos servicios nel Reximientu d'Artillería de Mahón, primero, Reximientu de Sitiu de Segovia, dempués y finalmente, nel Reximientu Montáu de Vicálvaro. En febreru de 1906, polos sos destacaos méritos profesionales, concédese-y la [[Cruz del Méritu Militar]] con distintivu blancu. Xubíu a Capitán en payares de 1906, ye destináu a la Comandancia de Tropes de Melilla. De calter prestosu y resueltu, y con una escelente formación profesional, ye un eficaz collaborador del mandu artilleru de la Plaza, que conoz amás a la perfeición el Serviciu de Municionamiento. Entamada la [[Campaña del Rif]] el [[18 de xunetu]] de [[1909]], Guiloche atopóse cola so Batería na posición de Sidi Ahmed el Hach. Entrada la nueche, la posición ye atacada polos [[Rif|rifeños]], que llogren abrir fienda y dispónense a tomar les pieces de la Batería. Revólver en mano, xunto al Comandante Royo, cuerre escontra la Batería. Guiloche consigue llegar a la 4ª pieza, un cañón de bronce estruyíu de 9 cm numberáu como 268. Los asaltantes, repuestos de la sorpresa inicial, disparen a espetaperru. Guiloche, alcanzáu mortalmente en metá del pechu, va morrer abrazáu a la rueda del cañón. Pol so heroísmu foi-y concedida, el 22 d'abril de 1910, la Cruz de 1ª clase de la Orde de San Fernando. El cañón sobre'l que morrió foi unviáu al Muséu d'Artillería, calteniendo nél les buelgues que dexaron los disparos enemigos. Anguaño atópase depositáu nel Muséu del Exércitu. == Referencies == Archivu históricu RAMIX-32: ''Fueya de Servicios del Capitán D. Enrique Guiloche Y Bonet'' == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [http://www.altoyclaro.com/Espana%20E%20I%20Laureados.htm#1909%20EGB altoyclaro.com] * [http://www.mentrida.com/resenadeta.htm Mentrida.com] {{NF|1874|1909|Guiloche Y Bonet, Enrique}} [[Categoría:Militares d'España]] [[Categoría:Guerra del Rif]] [[Categoría:Persones de Toledo]] [[Categoría:Historia de Melilla]] shn30jinvebptpuo6us5klxcsrvhkbl Enéada 0 163055 4376805 3981787 2025-06-17T12:54:20Z XabatuBot 43102 iguo testu: l'estendida => la estendida 4376805 wikitext text/x-wiki {{personaxe}} '''Enéada''' (del Griegu Ἐννεάς, que significa "los nueve"), l'antigua denominación n'idioma griegu de la pallabra exipcia '''Pesedyet'''. La pallabra usar pa denominar al conxuntu de nueve dioses que conformaben la [[cosmogonía]] de [[Heliópolis]], creada polos sacerdotes d'esta ciudá. Formaben parte d'ella: [[Atum]], [[Shu (mitoloxía)|Shu]], [[Tefnut]], [[Nut]], [[Geb]], [[Isis]], [[Osiris]], [[Neftis]] y [[Seth]]. Los exipcios tuvieron un gran enclín a les agrupaciones familiares de los sos dioses, primero por pareyes, representando la fuercia creador por aciu un principiu femenín y otru masculín. Tres la reunificación, cada ciudá lluchaba pola preeminencia del so dios, asitiándolo a la cabeza d'un mitu de creación, a la cabeza d'agrupaciones familiares: les pareyes pasaron a tríadas o grupos mayores, hasta llegar a formar Enéadas, compuestes cuasi siempres por nueve divinidaes rellacionaes ente sigo. La más importante de toes estes cosmogoníes yera la más antigua: la versión creada polos sacerdotes de [[Ra (mitoloxía)|Ra]] de la ciudá de Heliópolis. Toles cosmogoníes locales yeren aceptaes, y toes teníen una base común: * ''L'Océanu Primordial'' ([[Nun (mitoloxía)|Nun]]), ónde s'atopa'l potencial de vida y d'ónde van nacer los dioses en clara analoxía col [[Nilu]] como dador de vida. * ''La Llomba Primixenia'', ónde s'anició la vida, representada peles tierres que quedaben al descubiertu tres les crecíes, llugares fertilizaos onde la vida resurdía cíclicamente. * ''El Sol'', dios creador, causante de la nacencia y desenvolvimientu de los seres vivos, * Los fenómenos naturales, personificaos en diversos dioses. == Cosmogonía Heliopolitana == [[Ficheru:Edfu Horus.jpg|thumb|200px|Estatua de Horus nel so templu d'[[Edfu]].]] Pa entender la cosmogonía, ye necesariu falar de [[Horus]], el dios con forma de ferre, adoráu en diversos llugares y que s'asimila al Sol a partir de [[Nagada II]], y ye representáu pol faraón, de cuenta que'l nome más antiguu del rei seya precisamente'l [[nome de Horus]], documentáu dende'l rei [[Horus Escorpión]] hasta la conquista romana. La mayor influencia del cleru de Ra en Heliópolis fai que se confunda col dios solar, tomando los faraones el [[nome de Sa-Ra]] "Fíu de Ra" dende la [[dinastía V]], y la estendida devoción de los exipcios por Osiris fai que'l rei convertir nél al morrer. Na Enéada podemos estremar tres principios que formen la creación en sí mesma: * Principiu creador: Vida Cósmica: Atum-Ra, Shu, Tefnut. * Cosmos ordenáu: Vida de la Naturaleza: Geb, Nut. * Orde políticu: Vida del Home: Osíris, Isis, Seth, Neftis, (Y Horus). Cuando'l mundu entá nun esistía, tou taba fundíu nun océanu caóticu, ''[[Nun (mitoloxía)|Nun]]'', onde s'atopaba Atum (el Sol) esleíu, hasta que tomó conciencia de sigo mesmu y glayó, surdiendo Ra, que los sos títulos falen de la so autosuficiencia: "El que se creó a sí mesmu", "El gran Él y Ella", y fai remanecer una llomba "La Llomba Primordial", la primer materia sólido ónde crea y asitia tola so obra: crea'l principiu masculín y el femenín que pa los exipcios son el símbolu de la creación y la xeneración, formáu pel aire, Shu, y el mugor, Tefnut, antepasaos del restu de los dioses. D'esta primer pareya, nacen Nut "la bóveda celeste", y Geb "la Tierra". Ra prohibiera la unión de Nut y Geb, polo que los castigó pola so desobediencia mandando a Shu que los dixebrara. D'esta miente, Geb baltáu, Nut arquiada sobre él y Shu ente dambos dexen l'apaición del espaciu necesariu pal mundu que conocemos con tolos seres vivientes, incluyida la humanidá que naz de les llárimes de Atum. Tamién los arrenegó ordenando que nun nacieren fíos nengún mes del añu, polo que Osiris, Isis, Seth y Neftis crecen dientro d'ella ya inclusive Isis da a lluz a Horus nel so banduyu. El dios [[Thot]] intercedió por ellos y robó a la lluna los cinco díes [[epagómenos]] (agregos al añu) por que los cinco nacieren: Osíris, ''Rei del Más allá'', Isis, ''Tronu d'Exiptu'', el so fíu Horus, ''Rei d'Exiptu'', Seth, ''El caos, el desiertu'', y Neftis, ''la nueche, la muerte''. Seth y Neftis nun tuvieron fíos, pero ella concibió con Osiris a Anubis, encargáu d'acompañar a los muertos al más allá. Nesta teoría nun apaecen dioses locales hasta la nacencia de los fíos de Nut y Geb. Los dioses cósmicos, Atum, Shu, Tefnut, Nut y Geb nun tienen templos, nin fiestes, anque Nut y Geb son representaos en tumbes y templos d'otros dioses, ente que Osiris, Isis, Seth y Neftis teníen numberosos templos y celebrábense les sos fiestes mientres los cinco díes [[epagómenos]], al rematar l'añu. == Ver tamién == * [[Nun (mitoloxía)|Nun]] * [[Benben]] * [[Piramidión]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Ennead}} {{ORDENAR:Eneada}} {{Tradubot|Enéada}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Mitoloxía exipcia]] [[ca:Llista de personatges de la mitologia egípcia#Y]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] 8qp0iqdelypxzghd8oekowmsyeifan1 Aeropuertu Internacional Hanthawaddy 0 163766 4377280 4246473 2025-06-18T08:48:49Z XabatuBot 43102 iguo testu: Nyaung O => Nyaung U 4377280 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'aeropuertu | nome = Aeropuertu Internacional Hanthawaddy | nome_nativu = | imagen = | pie =Vista del llugar | mapa_loc =Myanmar | etiqueta_mapa_loc = | pos_etiqueta_mapa_loc = | pie_mapa_loc = | tam_mapa_loc = | IATA = | ICAO = | tipu = | construyíu = | clausuráu = | propietariu = Gobiernu de Myanmar | operador = | ciudad_sirve =Rexón de Bago | allugamientu ={{bandera2|Myanmar}} | tresporte = | elevación_p = | elevación_m = | coordenaes = | sitiu_web = | p1-númberu = | p1-llargor-p = | p1-llargor-m = | p1-superficie = | p2-númberu = | p2-llargor-p = | p2-llargor-m = | p2-superficie = ... etc. | estadística_añu = | estadística1 = | datos_estadística1 = | estadística2 = | datos_estadística2 = ... etc. | notes = }} L''''Aeropuertu Internacional Hanthawaddy'''<ref>{{enllaz rotu|1={{cita web|url=http://www.sunjin.co.kr/eng/p_over_part_view.asp?seq=1046&page=1&PCode=2|títulu=Información sobre'l sitiu|fechaaccesu=9 d'avientu de 2015|apellíu=|nome=|enllaceautor=|coautores=|fecha=|añu=|mes=|formatu=|obra=|editor=|editorial=|allugamientu=|páxina=|idioma=inglés|doi=|urlarchivu=|fechaarchivu=|cita=}} |2=http://www.sunjin.co.kr/eng/p_over_part_view.asp?seq=1046&page=1&PCode=2 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ({{Lang-my| ဟံသာဝတီအပြည်ပြည်ဆိုင်ရာလေဆိပ်}} ) ye un nuevu aeropuertu internacional que se va construyir na rexón de [[Bago]] (Myanmar)<ref>{{Cita web|títulu = New Bago airport delayed again, to 2022|url = http://www.mmtimes.com/index.php/business/property-news/16229-new-bago-airport-delayed-again-to-2022.html|sitiuweb = www.mmtimes.com|fechaaccesu = 9 d'avientu de 2015}}</ref><ref>{{Cita web|títulu = Myanmar to add two new int'l airports to meet future development - Xinhua {{!}} English.news.cn|url = http://news.xinhuanet.com/english/world/2012-02/19/c_131419210.htm|sitiuweb = news.xinhuanet.com|fechaaccesu = 9 d'avientu de 2015}}</ref> que s'atopa a unos 80 km de distancia de Yangón . El proyeutu empecipiar en 2001, pero foi deteníu darréu. El sitiu propuestu pal aeropuertu tien una superficie bruta de 41.832,42 quilómetros cuadraos ( 16.151,59 milles). El gobiernu de [[Myanmar]] anunció'l so plan pa reiniciar el proyeutu en 2012 pa satisfaer los sos desarrollos futuros. Un consorciu lideráu pola Corporación del [[Aeropuertu Internacional d'Incheon]] ( IIAC ) , incluyendo delles empreses de Corea del Sur ganaron el contratu pa la so terminación. == Ver tamién == *[[Aeropuertu Internacional de Mandalay]] *[[Aeropuertu Nyaung U]] *[[Aeropuertu Internacional de Yangon]] == Referencies == {{llistaref}} {{ORDENAR:Hanthawaddy, Aeropuertu de }} {{Tradubot|Aeropuerto Internacional Hanthawaddy}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeropuertos de Myanmar]] de2qdl774i1celjgralijm0v8rndm45 Aeropuertu Internacional de Naipyidó 0 163886 4377282 4246536 2025-06-18T08:48:56Z XabatuBot 43102 iguo testu: Nyaung O => Nyaung U 4377282 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'aeropuertu | nome = Aeropuertu Internacional de Naypyidaw | nome_nativu = | imagen = | pie =Vista del llugar | mapa_loc =Myanmar | etiqueta_mapa_loc = | pos_etiqueta_mapa_loc = | pie_mapa_loc = | tam_mapa_loc = | IATA = | ICAO = | tipu = | construyíu = | clausuráu = | propietariu = Gobiernu de Myanmar | operador = | ciudad_sirve =Naypyidaw | allugamientu ={{bandera2|Myanmar}} | tresporte = | elevación_p = | elevación_m = | coordenaes = | sitiu_web = | p1-númberu = | p1-llargor-p = | p1-llargor-m = | p1-superficie = | p2-númberu = | p2-llargor-p = | p2-llargor-m = | p2-superficie = ... etc. | estadística_añu = | estadística1 = | datos_estadística1 = | estadística2 = | datos_estadística2 = ... etc. | notes = }} L''''Aeropuertu Internacional de Naypyidaw'''<ref>{{cita web |url=http://www.mmtimes.com/2011/news/607/news3160719.html |títulu=Información sobre'l sitiu|fechaaccesu=9 d'avientu de 2015|apellíu=|nome=|enllaceautor=|coautores=|fecha=|añu=|mes=|formatu=|obra=|editor=|editorial=|allugamientu=|páxina= |páxina=|idioma=inglés|doi= |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130506194949/http://www.mmtimes.com/2011/news/607/news3160719.html |fechaarchivu=6 de mayu de 2013|cita=}}</ref> ({{Lang-my|နေပြည်တော် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လေဆိပ်}} ) enantes conocíu como Aeropuertu d'Ela, atopar a 16 quilómetros al sureste de Naypyidaw,<ref>{{cita llibru |títulu = Burma Or Myanmar?: The Struggle for National Identity|url = https://books.google.com/books?id=aoHP2Q2I1p4C|editorial = World Scientific|fecha = 1 de xineru de 2010|fechaaccesu = 9 d'avientu de 2015|isbn = 9789814313643|idioma = en|nome = Lowell|apellíos = Dittmer}}</ref> la capital de [[Myanmar]].<ref>{{cita llibru |títulu = State and Society in Modern Rangoon|url = https://books.google.com/books?id=QkjXAwAAQBAJ|editorial = Routledge|fecha = 17 de xunu de 2014|fechaaccesu = 9 d'avientu de 2015|isbn = 9781317601548|idioma = en|nome = Donald M.|apellíos = Seekins}}</ref> Antes de la fundación de Naypyidaw, esti conocíase como l'aeropuertu de la vecina llocalidá de Pyinmana . L'aeropuertu inauguróse oficialmente'l 19 d'avientu de 2011. L'aeropuertu ye capaz de remanar 3,5 millones de pasaxeros al añu. El diseñu del Aeropuertu Internacional de Naypyidaw foi realizáu por CPG Consultores de [[Singapur]]. == Ver tamién == *[[Aeropuertu Internacional de Mandalay]] *[[Aeropuertu Nyaung U]] *[[Aeropuertu Internacional de Yangon]] == Referencies == {{llistaref}} {{ORDENAR:Internacional de Naypyidaw, Aeropuertu de }} {{Tradubot|Aeropuerto Internacional de Naipyidó}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeropuertos de Myanmar]] [[Categoría:Edificios de Naypyidaw]] ghjzg1654xoy9kuwp1a31jcvjvpg8z8 Aeropuertu Nyaung U 0 163977 4377284 4246601 2025-06-18T08:49:02Z XabatuBot 43102 iguo testu: Nyaung O => Nyaung U 4377284 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'aeropuertu |nome = Aeropuertu Nyaung U |nome_nativu = |imagen = |pie = |IATA = NYU |ICAO = VYBG |tipu = Civil |propietariu = |operador = Gobierno Civil |ciudá_sirve = |allugamientu = Nyaung U |elevación_p = |elevación_m = 95 |sitiu_web = |p1-númberu = 18/36 |p1-llargor-p = 8.500 |p1-llargor-m = 2.591 |p1-superficie = Pavimentada <small>(PCN: 040FCWT)</small> |estadística_añu = |estadística1 = |datos_estadística1 = |estadística2 = |datos_estadística2 = |notes = }} '''L'Aeropuertu Nyaung U''' ({{Lang-my| ပုဂံညောင်‌ဦးလေဆိပ်}}; {{códigos aeroportuarios}}; tamién conocíu como Aeropuertu Nyaung Oo, o Aeropuertu de Bagan-Nyaung Oo) ye la principal puerta d'entrada a [[Bagan]] y redoma. == Aereollinies y destinos == * [[Air Bagan]] (Mandalay, Rangún) * [[Air Mandalay]] (Heho, Mandalay, Thandwe, Rangún) * [[Myanma Airways]] (Heho, Rangún) * [[Yangon Airways]] (Heho, Mandalay, Rangún) == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeropuertos de Myanmar|Nyaung U]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 7uk8lmkkkqln9w7wh1uwnbynnmidf3i 4377297 4377284 2025-06-18T08:50:10Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Aeropuertu Nyaung O]]" a "[[Aeropuertu Nyaung U]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 4377284 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'aeropuertu |nome = Aeropuertu Nyaung U |nome_nativu = |imagen = |pie = |IATA = NYU |ICAO = VYBG |tipu = Civil |propietariu = |operador = Gobierno Civil |ciudá_sirve = |allugamientu = Nyaung U |elevación_p = |elevación_m = 95 |sitiu_web = |p1-númberu = 18/36 |p1-llargor-p = 8.500 |p1-llargor-m = 2.591 |p1-superficie = Pavimentada <small>(PCN: 040FCWT)</small> |estadística_añu = |estadística1 = |datos_estadística1 = |estadística2 = |datos_estadística2 = |notes = }} '''L'Aeropuertu Nyaung U''' ({{Lang-my| ပုဂံညောင်‌ဦးလေဆိပ်}}; {{códigos aeroportuarios}}; tamién conocíu como Aeropuertu Nyaung Oo, o Aeropuertu de Bagan-Nyaung Oo) ye la principal puerta d'entrada a [[Bagan]] y redoma. == Aereollinies y destinos == * [[Air Bagan]] (Mandalay, Rangún) * [[Air Mandalay]] (Heho, Mandalay, Thandwe, Rangún) * [[Myanma Airways]] (Heho, Rangún) * [[Yangon Airways]] (Heho, Mandalay, Rangún) == Referencies == {{llistaref}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Aeropuertos de Myanmar|Nyaung U]] [[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]] 7uk8lmkkkqln9w7wh1uwnbynnmidf3i Maullín 0 164797 4376809 4312267 2025-06-17T12:54:27Z XabatuBot 43102 iguo testu: l'estendida => la estendida 4376809 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Maullín''' ([[Mapudungún]]: ''inmutación de mau y de lliuñ, y significa saltu d'agua o cascada d'agua.''<ref>[[:m:s:es:P%C3%A1gina%3ADiccionario_Geogr%C3%A1fico_de_la_Rep%C3%BAblica_de_Chile_(1899).djvu/441|Diccionariu Xeográficu de la República de Chile (1899). páxina 433]]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20060703105731/http://www.uach.cl/publicaciones/extension/toponimi.pdf Toponimia de Chile]</ref><ref>[http://www.lagunadeaculeo.com/pages/diccionariu_mapuche.html Diccionariu mapudungún-castellán]</ref>) ye una [[Ciudá de Chile|ciudá]] y [[Comuña de Chile|comuña]] de la [[X Rexón de Los Lagos|Rexón de Los Lagos]] de Chile. Esiste ciertu discutiniu sobre'l so añu de fundación, esistiendo distintes versiones que la daten ente los añu [[1560]]<ref name=":6" /> y [[1620]].<ref name=":0">{{cita web |url=http://cuadernoscaicaen.blogspot.cl/2008/04/mentires-y-verdaes-de-la-fundacion-de.html|títulu=Mentires y verdaes de la fundación de Maullín|fechaaccesu=16 de xunetu de 2016|autor=Wladimir Sotu Cárcamo|enllaceautor=|fecha=16 d'abril de 2008|idioma=|sitiuweb=Cuadiernos Caicaén|editorial=}}</ref><ref name=":2">{{cita web |url=http://cuadernoscaicaen.blogspot.cl/2014/03/calbuco-carelmapu-y-maullin-les sos-origenes.html|títulu=Calbuco, Carelmapu y Maullín, les Antigües y Nobles Villes de la Provincia de Llanquihue. Notes sobre los sos oríxenes 1603-1861|fechaaccesu=16 de xunetu de 2016|autor=José D. Mansilla-Utchal Almonacid|enllaceautor=|fecha=23 de marzu de 2014|idioma=|sitiuweb=Cuadiernos Caicaén|editorial=}}</ref> == Historia == === Fundación === Nel añu [[1603]] —un añu dempués de la despoblación de la ciudá d'[[Osorno]] por cuenta de la [[rebelión mapuche de 1598]]— el capitán español [[Francisco Hernández Ortiz Pizarro]] dirixe la construcción de los fuertes [[Carelmapu|San Antonio de Carelmapu]] y [[Calbuco|San Miguel de Calbuco]], pa defender dende'l continente a les poblaciones españoles sobrevivientes de la destrucción de Osorno. Dellos autores proponen que'l Fuerte de Maullín fundaríase como una centinela de sofitu a estes poblaciones en redol al añu [[1620]],<ref name=":2" /> ente que la Municipalidá de Maullín defende una hipotética primer fundación el 12 de febreru de [[1560]].<ref name=":6">{{cita web|url=http://www.munimaullin.cl/portada/index.php?option=com_content&view=article&id=77&Itemid=79|títulu=Historia de la Comuña de Maullín|fechaaccesu=16 de xunetu de 2016|autor=Municipalidad de Maullín|enllaceautor=|fecha=2012|idioma=|sitiuweb=Municipalidá de Maullín|editorial=|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20161018063356/http://www.munimaullin.cl/portada/index.php?option=com_content&view=article&id=77&Itemid=79|fechaarchivu=2016-10-18}}</ref> Pola escasez de fontes, nun esiste consensu sobre la fecha exacta en qu'asocedió esti sucesu.<ref name=":0" /> === Dómina colonial === En mayu de [[1789]] el fuerte ye visitáu pol marín español [[José de Moraleda y Montero|José de Moraleda]], quien lo describe como:<blockquote>"''Un hexágonu equilláteru amenorgáu, con doce ángulo, seis entrantes y seis salientes. El so revestimiento esterior ye de cuartones y l'interior de pequeña estacada, y nun ta acabáu, sinón per partes el terremplén ente unu y otru revestimiento. El foso que lo circuye ta daqué escaváu en partes y cerrar una estacada simple''".<ref name=":5">{{enllaz rotu|1={{cita llibru |apellíos=Moraleda y Montero|nome=José|enllaceautor=|títulu=Exploraciones Geográficas e Hidrográficas |url=http://www.documentoshistoriaxregion.cl/?p=331|fechaaccesu=16 de xunetu de 2016|añu=1888|editorial=Imprenta Nacional|isbn=|editor=|ubicación=|páxina=VIII ya IX|idioma=|capítulu=}} |2=http://www.documentoshistoriaxregion.cl/?p=331 |bot=InternetArchiveBot }}</ref></blockquote>Nel so reporte Moraleda tamién lo describe asitiáu "''sobre una puntilla de sable tan rasu, qu'apenes se llevanta del nivel del mar trés vares''",<ref name=":5" /> y que sería reconstruyíu a principios de [[1787]].<ref name=":5" /> En [[1797]] la llocalidá vuelve ser visitada por Tomás O'Higgins, quien alluga'l fuerte n'en la "''rivera del ríu Maullín, en paraxa arenosa, por causa de quien fáense na so estacada grandes fienda''s" y menta la esistencia de cuatro cañones operativos y dolce milicianos a cargu del fuerte.<ref name=":7" /> Tamién fai mención a la práctica del balseo dende Lolcura con una piragua, y al so orixe como una fortificación contra los indíxenes en sieglos anteriores.<ref name=":7">{{cita publicación|url=http://www.documentoshistoriaxregion.cl/wp-content/uploads/2014/08/El Fuerte-San-Francisco-Javier-de-Maullin-en-l'Informe-de-Don-Tomes-O_Higgins-14-12-1796-29-1-1797-30-1-1797.pdf|títulu=Diariu del Viaxe del Capitán D. Tomás O ́Higgins, d'Orde del Virréi de la Lima, el Marqués de Osorno, 1796 - 1797|apellíos=O'higgins|nome=Tomás|fecha=Julio-Avientu de 1942|publicación=Revista Chilena d'Historia y Xeografía|fechaaccesu=16 de xunetu de 2016|doi=|pmid=|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160816003553/http://www.documentoshistoriaxregion.cl/wp-content/uploads/2014/08/El Fuerte-San-Francisco-Javier-de-Maullin-en-l'Informe-de-Don-Tomes-O_Higgins-14-12-1796-29-1-1797-30-1-1797.pdf|fechaarchivu=16 d'agostu de 2016}}</ref> Mientres esta dómina la llocalidá yera una importante parada del antiguu [[Camín Real (Chile)|Camín Real]] que comunicaba la isla de Chiloé cola ciudá de [[Valdivia (Chile)|Valdivia]], yá que yera'l puntu d'embarque pa cruciar el [[Ríu Maullín]].<ref name=":1">{{cita publicación|url=https://idus.us.es/xmlui/handle/11441/18437|títulu=La frontera" de riba" chilena y el camín de Chiloé a Valdivia, 1786-1788|apellíos=Urbina|nome=Ximena|fecha=2005|publicación=Tarrezas americanistes|númberu=18|fechaaccesu=31 de mayu de 2016|issn=0212-4408|doi=|pmid=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180303105742/https://idus.us.es/xmlui/handle/11441/18437|archivedate=2018-03-03}}</ref><ref name=":3">{{cita llibru |apellíos=Urbina|nome=Ximena|enllaceautor=|títulu=La frontera de riba en chile colonial: Interacción hispanu-indíxena nel territoriu ente Valdivia y Chiloé ya imaxinariu de los sos cantos xeográficos, 1600-1800.|url=|fechaaccesu=|añu=2009|editorial=Ediciones Universitaries de Valparaíso / Centru de Investigación Diego Barros Arana|isbn=|editor=|ubicación=Valparaíso, Chile|páxina=79|idioma=|capítulu=Los tercios "de riba"}}</ref> === Incorporación a Chile === Mientres la [[guerra d'independencia de Chile]], dende Maullín partiría l'exércitu realista que se dirixía a tratar de recuperar la zona sur (Valdivia y [[Osorno]]) que taba yá apoderada polos Patriotes; enfrentándose nel [[combate d'El Toro]] en [[marzu]] de [[1820]], siendo esta la batalla definitiva pol control de la rexón que s'estiende ente Valdivia y el [[ríu Maullín]].<ref>Diego Barros Arana, "Hestoria xeneral de Chile", Parte Octava, páx. 379</ref><ref>Guillermo Feliú Cruz, "Memories militares pa sirvir a la hestoria de la independencia de Chile, del coronel Jorge Beauchef, 1817-1829", páx. 149</ref> Finalmente'l fuerte cai en manes de los independentistes el 29 de marzu de [[1824]], depués de la captura de Carelmapu a manes del sarxentu [[Manuel Riquelme]].<ref>[http://www.academiahistoriamilitar.cl/?q=node/92 Campañes de Chiloé: Reseña sobre la captura de la Batería de Carelmapu]</ref> En [[1874]] la llocalidá ye visitada pol marín chilenu [[Francisco Vidal Gormaz]], quien nes sos esploraciones realiza los primeros llevantamientos topográficos de la cuenca del ríu Maullín. Coles mesmes, rellata la mayor crecedera de la villa comparada al otrora mayor pobláu de Carelmapu, y la sobrevivencia d'antigües tradiciones, como la navegación en bongos y dalcas, y la estendida creencia en lleendes chilotas como la del [[camahueto]].<ref name=":4">{{cita llibru |apellíu=Vidal Gormaz|nome=Francisco|enllaceautor=Francisco Vidal Gormaz|títulu=Reconocencia del Río Maullín pola comisión esploradora de Chiloé i Llanquihue|url=|fechaaccesu=|añu=1875|editorial=Anuariu Hidrográficu de la Marina de Chile (AHMCh)|isbn=|editor=|ubicación=|páxina=|páxina=108-111|idioma=|capítulu=}}</ref> == Alministración y política == [[Ficheru:Río Maullín 1.jpg|thumb|Río Maullín]] ''Ver [[Alcaldes de Maullín]]'' El 22 d'ochobre de [[1861]] ye creada la [[Provincia de Llanquihue]], segregando al [[Departamentu de Carelmapu]] de la [[Provincia de Chiloé]], y con ello a la subdelegación de Maullín que dependía d'él. Darréu, por aciu el [[Decretu de Creación de Municipalidaes de Chile|Decreto de Creación de Municipalidaes]] de [[1891]], esti territoriu llograría'l rangu de conceyu. Ente [[1927]] y [[1937]], por aciu el DFL 8.582, la comuña vuelve depender de la Provincia de Chiloé al traviés del [[Departamentu de Llanquihue]], pa finalmente cola Llei 6.027 consolidar la so actual dependencia cola Provincia de Llanquihue. Hasta 1927 Maullín tamién incluyó'l territoriu de l'actual comuña de [[Fresia]], y hasta 1962 el de [[Les Mormeres]]. En [[1992]] realícense primeres eleiciones municipales democrátiques depués de la dictadura militar, resultando electu Chofik Sade de l'[[Alianza Humanista Verde]]. En [[1996]] foi asocedíu por Juan Cárcamo del [[Partíu Demócrata Cristianu (Chile)|Partíu Demócrata Cristianu]], quien sería reelecto darréu en trés causes, rematando la so alministración l'añu [[2012]]. Dende l'añu [[2012]] el so alcalde ye Jorge Westemeier, del [[Partíu Demócrata Cristianu (Chile)|Partíu Demócrata Cristianu]], y los sos conceyales: Julio César Asenjo ([[Partíu Rexonalista Independiente|PRI]]), Eduardo Mansilla ([[Partíu Progresista (Chile)|PRO]]), Alejandro Medina ([[Partíu Socialista de Chile|PS]]), Claudio Ojeda ([[Partíu Demócrata Cristianu (Chile)|DC]]), Mónica Navarro (independiente/[[Unión Demócrata Independiente|UDI]]) y Miguel Ángel Barrera (independiente/[[Renovación Nacional|RN]]). == Curiosos turísticos == [[Ficheru:Piragua de Maullín.jpg|thumb|''Wampu'' (bongu) en Muséu de Maullín]] Ente'l 24 de xineru y el 2 de febreru de cada añu, na llocalidá de [[Carelmapu]], perteneciente a la comuña de Maullín, celébrase la fiesta n'homenaxe a la [[Virxe de la Candelaria]]. Ye una de les celebraciones relixoses más antigües del sur de Chile, datándose los sos oríxenes a empiezos del [[Sieglu XVII]]. L'actual [[Ilesia de Carelmapu]], onde la celebración tien llugar, foi construyida en [[1913]] y ye monumentu nacional dende [[1993]]. Nel mes de febreru, nel Parque Pangal allugáu a 4 quilómetros del centru de la ciudá, realízase'l ''"Festival Costumista de Maullín"'', famosu pola so gastronomía típica, bailles y cantares. Mientres el branu tamién s'entama'l ''"Festival Retro de Maullín"'', eventu onde participen artistes de les décades de los 60's, 70's y 80's, qu'interpreten temes d'esa mesma dómina (Especialmente de la [[Nueva fola (música)|Nueva Fola]]). El ganador llogra la Macha de Plata. Otros curiosos de la ciudá son la Ilesia de La nuesa Señora del Rosario, que la so construcción actual data de [[1895]] y los sos archivos de [[1826]], un Mercáu Municipal con productos de la zona, y el pequeñu Muséu Municipal de Maullín, qu'ente les sos coleiciones cunta con un [[Canoa|bongo]] o ''wampu'' del [[sieglu XVII]].<ref>{{cita publicación|apellíos=|nome=|títulu=Xuníos por caltenimientu de wampo|url=http://www.diariollanquihue.cl/prontus4_nots/site/artic/20080420/pags/20080420001116.html|fecha=20 d'abril de 2008|fechaaccesu=14 de xunetu de 2016|periódicu=El Llanquihue|páxina=|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090529005737/http://www.diariollanquihue.cl/prontus4_nots/site/artic/20080420/pags/20080420001116.html|fechaarchivu=29 de mayu de 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090529005737/http://www.diariollanquihue.cl/prontus4_nots/site/artic/20080420/pags/20080420001116.html|archivedate=2009-05-29}}</ref> == Ver tamién == * [[Quenuir]] * [[Carelmapu]] * [[Península Amortayáu]] == Referencies == {{llistaref}} == Referencies == * Sánchez, César; ''"El fuerte de Maullín"'', diariu El Llanquihue 20 de xunu de 1996. * Urbina, Rodolfo; ''"La periferia meridional indiana Chiloé nel sieglu XVIII"'', ediciones universitaria, Valparaíso, 1983. == Enllaces esternos == * [http://www.munimaullin.cl/ Pernomada Municipalidá de Maullín] * {{Enllaz rotu|1=[http://reportescomunales.bcn.cl/index.php/Maull%C3%ADn Indicadores comunales de Maullín na Biblioteca del Congresu Nacional de Chile] |2=http://reportescomunales.bcn.cl/index.php/Maull%C3%ADn |bot=InternetArchiveBot }} * [http://www.maullin.org/ Ciudá del Río y Tierra Verde] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150415173411/http://www.maullin.org/ |date=2015-04-15 }} {{Tradubot|Maullín}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de Chile]] [[Categoría:Puertos de Chile]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con enllaces interllingüísticos]] efc3u920wgftlkfl67g07xoahw0ddbw Puerto La Cruz 0 164850 4377019 4372042 2025-06-17T14:59:01Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá avenida => dicha avenida 4377019 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} '''Puerto La Cruz''', fundada como '''Puerto de la Santa Cruz''',<ref>{{cita web |url=http://www.ochina.gob.ve/mariñes/descripciones/central.pdf |títulu=FACHADA CARIBEÑA |fechaaccesu=29 de xineru de 2013 }}</ref> ye una ye una [[ciudá]] allugada nel estáu [[Estáu Anzoátegui]] en [[Venezuela]], capital del [[Conceyu Sotillo (Anzoátegui)|conceyu Sotillo]]. En 2017 cuntaba con una población de 306.231 habitantes.<ref>http://www.cne.gob.ve/web/normativa_electoral/elecciones/2013/municipales/circunscripciones/Anzoategui.pdf</ref> Pola so cercanía con [[Barcelona (Venezuela)|Barcelona]] (capital del estáu), [[Lechería (Venezuela)|Lechería]] y [[Guanta]], conforma la [[Gran Barcelona]], que ye una de les árees metropolitanes más grandes ya importantes del oriente de [[Venezuela]]. == Historia == Los terrenes onde güei ta la ciudá tuvieron poblaos por indíxenes [[Caribes]], estos acabaron coles distintes misiones que s'establecieren na zona, nel morru de Barcelona mandaba la Cacica Madalena y nel Valle de Guantar, el Cacique Guanta; En 1570 el capitán [[Francisco Martínez Vegaso]] fundó nel sitiu un pobláu llamáu El Salado por cuenta de lo salinoso que yera'l terrén, el pobláu foi atacáu pol Cacique Píritu en 1590 y el pueblu foi refundado en 1594 como Puertu de la Santa Cruz, el pobláu foi destruyíu en 1700 pola resistencia indíxena de la zona. En 1780 un grupu de misioneros fundó nes faldes del Cuetu Vidoño el pobláu de la Misión de Pozuelos, este foi'l primer rexistru históricu sobre la fundación de la ciudá y allugábase nos actuales terrenes de Pozuelos; Pa 1862 un grupu de pescadores de la [[Islla de Margarita]] fundó na mariña un pobláu nel cual dedicáronse a la llantadera de distintes rubros agrícoles como'l Maíz y les Caraotas, el pobláu foi absorbíu por [[Pozuelos (Venezuela)|Pozuelos]] en 1863 y declaráronse como Patrones a la Virxe del Amparu de Pozuelos y a la Santísima Cruz, con fecha de celebración el 3 de mayu, en 1868 una gran quema destruyó'l pueblu y con ayuda del Presidente Monagas llogró reconstruyise en 1870, el pueblu estremar en 2, una metá sigo siendo'l pueblu de Pozuelos (escontra'l monte) y escontra la mariña foi rebautizado col nome de Puertu de la Santa Cruz, pa 1873 foi declarada Parroquia y en 1900 inauguróse la so primer ilesia, n'honor a la so patrona (Santa Cruz), en 1925 foi rebautizada como Puerto La Cruz y debíu a la crecedera económica que la ciudá vivió pola mor del boom petroleru en 1960 foi declarada capital del Distritu Sotillo, y Pozuelos pasó a ser una parroquia d'esti xunto con [[Guanta]]. En 1989 declaróse Conceyu y en 1991 concedió-y l'autonomía a Guanta. A raigañu de la crecedera económica la ciudá aumentó la so población nun 50% y miles d'inmigrantes (na so mayoría europeos y asiáticos) llegaron a la ciudá y munchos d'ellos establecieron los sos comercios. Amás esta ciudá agospia una de les más importantes refineríes de [[petroleu]] del país, sede de numberosos edificios de PDVSA, que colos sos 200.000 barriles per día, abastez el mercáu internu y esporta a los países caribeños, como [[Cuba]] y Les Antilles. La [[refinería Puerto La Cruz]] ye unu de los centros d'almacenamientu, procesamientu y esportación de crudu más importantes de Petróleos de Venezuela,S.A. ([[PDVSA]]) ya integra un circuitu de manufactura d'hidrocarburos estrayíos nos campos petroleros de los estaos [[Monagas]] y [[Estáu Anzoátegui]]. Puerto La Cruz ye'l puntu final del oleoductu ''Carapito-Puerto La Cruz'' y del gasoductu ''Anaco-Puerto La Cruz''.<ref>{{cita web |url=http://www.geografiainfo.es/tuberias/mapa_tuberias_venezuela_trinidá_y_tobago.html |títulu=Mapes de Les tuberíes en Venezuela y Trinidá y Tobagu |fechaaccesu=29 de xineru de 2013 |obra=Mapes mundial de tuberíes, GeografiaInfo.es }}</ref> Cerca de la ciudá esisten dellos curiosos turísticos y una importante infraestructura hotelera. Cuenta con numberosos hoteles cinco estrelles. Les sableres que s'atopen nes contornes de la ciudá, tales como Islla de Plata, Conoma y Arapito, siendo puerta d'entrada al [[Parque nacional Mochima]]. Dende'l so terminal marítimu, parten barcos de tres empreses navieres ([[Conferry]], Navibus y Naviarca) que xunen a la [[islla de Margarita]] col continente, y tamién esisten dos muelles nel Paséu Colón dende onde pueden arrendase botes pa navegar escontra les islles cercanes, ente elles, Islles Chimanas, Islla de Plata, Cachicamo ya Islles Borraches. Sicasí, instaláronse distintes empreses del ramu d'alimentos y bébores, materiales pa la construcción, metalmecánica, derivaos del petroleu y agroindustria y per otru llau desenvolviéronse actividaes financieres d'alta demanda. En Puerto La Cruz desenvuélvense actividaes agrícoles como, la llantadera de [[maíz]], [[maní]], [[algodón]], caña, sorgu, [[café]], [[cacáu]], cambur, raigaños y tubérculos. L'alta producción d'aves n'otres zones del Estáu y l'actividá pesquera na mariña, collaboren a la crecedera urbana. == Xeografía == === Allugamientu === La ciudá ta alcontrada al estremu noroeste del cordal central, y l'estremu nordeste de Venezuela. Políticamente, Puerto La Cruz atopar al norte d'Estáu Anzoategui. Llinda al norte col [[Mar Caribe]], al sur con [[Barcelona (Venezuela)|Barcelona]], al oste con [[Lechería]] y Barcelona, al este con [[Guanta]]. Puerto La Cruz ye la segunda ciudá más poblada del estáu Anzoátegui. {| border="2" cellpadding="4" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" align="center" width="60%" |----- | width ="35%" align="center" | ''Noroeste:''<br />[[Ficheru:BAND-B-Diego Bautista Urbaneja.svg|25px]] [[Lechería]] | width ="30%" align="center" | ''Norte:''<br />[[Mar Caribe]] | width ="35%" align="center" | ''Nordeste:''<br />[[Ficheru:Flag of Guanta Municipality (Anzoategui).svg|25px]] [[Guanta]] |----- | width ="10%" align="center" | ''Oeste:''[[Ficheru:BAND-B-Diego Bautista Urbaneja.svg|25px]] [[Lechería]]<br />[[Ficheru:Bandera del Municipio Bolívar (Anzoátegui).svg|25px]] [[Barcelona (Venezuela)|Barcelona]] | width ="35%" align="center" | [[Ficheru:Rosa de los vientos.svg|75px]] | width ="30%" align="center" | ''Este:''[[Ficheru:Flag of Guanta Municipality (Anzoategui).svg|25px]] [[Guanta]] |----- | width ="35%" align="center" | ''Suroeste:''[[Ficheru:Bandera del Municipio Bolívar (Anzoátegui).svg|25px]] [[Barcelona (Venezuela)|Barcelona]] | width ="30%" align="center" | ''Sur:''[[Ficheru:Bandera del Municipio Bolívar (Anzoátegui).svg|25px]] [[Barcelona (Venezuela)|Barcelona]] | width ="35%" align="center" | ''Sureste:''[[Ficheru:Bandera del Municipio Bolívar (Anzoátegui).svg|25px]] [[Barcelona (Venezuela)|Barcelona]] |} === Clima === El clima de Puerto La Cruz ye de tipu tropical secu o xeromegaterno tropical, esto ye, correspondiente a una vexetación propia del secañu y baxu altes temperatures. Conforme a la [[clasificación climática de Köppen]], correspuénde-y un clima Aw o tropical de sabana. El réxime de precipitación de Puerto La Cruz rexir por dos periodos: unu secu, d'avientu a abril, y otru lluviosu que toma d'abril a principios d'avientu. N'abril o mayu empiecen les agües de "primer". Escontra fines de xunu, gran parte de xunetu y dacuando n'agostu. L'altitú de la ciudá ye de 38 [[msnm]]. La ciudá allugar nuna llatitú de 10º 13' N. {{Clima |metric_first= Yes |location = Puerto La Cruz, Venezuela |Xin_Hi_°C = 31 |Feb_Hi_°C = 31 |Mar_Hi_°C = 30 |Abr_Hi_°C = 30 |May_Hi_°C = 33 |xun_Hi_°C = 34 |xnt_Hi_°C = 33 |Aug_Hi_°C = 32 |Sep_Hi_°C = 32 |Oct_Hi_°C = 31 |Nov_Hi_°C = 32 |Dec_Hi_°C = 30 |Year_Hi_°C = 34 |Xin_Lo_°C = 19 |Feb_Lo_°C = 20 |Mar_Lo_°C = 20 |Abr_Lo_°C = 21 |May_Lo_°C = 22 |xun_Lo_°C = 23 |xnt_Lo_°C = 22 |Aug_Lo_°C = 27 |Sep_Lo_°C = 23 |Oct_Lo_°C = 21 |Nov_Lo_°C = 20 |Dec_Lo_°C = 18 |Year_Lo_°C = 20 |xin_precip_mm = 7.6 |feb_precip_mm = 2.5 |mar_precip_mm = 2.5 |abr_precip_mm = 7.6 |may_precip_mm = 48.3 |xun_Precip_mm = 104.1 |xnt_Precip_mm = 119.4 |Aug_Precip_mm = 121.9 |Sep_Precip_mm = 83.8 |Oct_Precip_mm = 58.4 |Nov_Precip_mm = 43.2 |Dec_Precip_mm = 22.9 |añal_precip_mm = 622.3 |source=[http://www.weather.com/outlook/travel/businesstraveler/wxclimatology/monthly/VEXX0025 The Weather Channel Interactive, Inc.] |fechaaccesu= Marzu de 2015 |Xin mean C=27|Xin record low C=18|Feb mean C=27|Feb record low C=19|Mar mean C=25|Mar record low C=18|May mean C=27|May record low C=19|Abr mean C=24|Abr record low C=17|xun mean C=25|xun record low C=18|xnt mean C=27|xnt record low C=18|Set mean C=25|Ago record low C=17|Ago mean C=26|Och mean C=28|Och record low C=17|Pay mean C=25|Pay record low C=17|Avi mean C=24|Avi record low C=16|Set record low C=17|Xin record high C=35|Feb record high C=34|Mar record high C=35|May record high C=36|Abr record high C=35|xun record high C=35|xnt record high C=35|Ago record high C=36|Set record high C=34|Och record high C=36|Pay record high C=34|Avi record high C=33|year record high C=36}} == Tresporte == === Víes arteria === [[Ficheru:Avenida de puerto la cruz..JPG|thumb|Avenida de Puerto La Cruz.]] Cuenta con aveníes que la crucien de Norte a sur y d'este a oeste. Ente elles tán: * '''[[Avenida Municipal]]''' (antigua carretera negra): la cual ye la principal avenida de la ciudá de 2 canales principales, 1 de serviciu, 1 canal de funcionamientu pal [[Autobús de tránsitu rápidu|BTR]] Cacique Cayaurima en cada sentíu y foi la primera en ser pavimentada. * '''[[Avenida 5 de Julio]]''': ye l'avenida con mayor númberu de comercios, la mayoría de les tiendes son d'emigrantes árabes y chinos establecíos na ciudá. * '''[[Avenida Paséu Colón (Venezuela)|Avenida Paséu de la Cruz y el Mar]]''': esta avenida, conocida enantes como Paséu Colón,<ref>http://anzoateguivive.com/2010/11/26/paséu-colon-agora llámase-%E2%80%9Cla-cruz-y-el mar%E2%80%9D/</ref> bordia casi tola Badea de Pozuelos. Cuenta con un bulevar onde s'atopa asitiáu'l símbolu de la ciudá de Puerto La Cruz; la cruz, según tamién la estatua d'un pirata qu'identifica de manera resaltante al llugar. Esta avenida cunta con un allongamientu que s'empecipia nel Sector L'Espigón (frente del Hotel Rasil), pasa pol Sector El Paraísu y sigue pola Av. Daniel Camejo Octavio de Lechería. Nesta avenida ye onde s'alluga'l terminal de los barcos [[tresbordador]]es (''ferry'') con destín escontra la [[islla de Margarita]]. * '''[[Avenida Bolívar (Puerto La Cruz)|Avenida Bolívar]]''': (antigua carretera blanca) nésta atopa variedaes de comercios dedicaos a la venta de repuestos automovilísticos, según tamién concesionarios. Coneuta al Paséu Miranda cola Av. Intercomunal Jorge Rodríguez, dicha avenida ayuda en gran midida a los tresportes terceros * '''[[Avenida Stadium]]''': Esta avenida ye una de les más transitaes de la ciudá, 10.000 vehículos transiten pela avenida diariamente. Esta avenida tamién se conoz por ser la segunda avenida más ancha de la ciudá, alluga al Estadiu Alfonso Chico Carrasquel, sede del equipu de béisbol Caribes de Anzoátegui, l'avenida coneuta a la redoma de les Banderes col eleváu. === Aereu, Marítimu y fluvial === Puerto La Cruz cunta con dellos puertos de tresporte marítimu dende los cualos pueden ser algamaos munchos destinos d'interés turísticu y comercial, como la [[Islla de Margarita]] por aciu el serviciu de tresporte remanáu poles compañíes [[Conferry]] (Consolidada de Ferrys C.A.), Navibus (Inversiones Naviera del Caribe C.A.) y Gran Cacique II C.A. (NAVIARCA), según les sableres allugaes nes islles del Parque nacional Mochima, que pueden ser igualmente algamaes dende los muelles del Paséu Colón y el cai La Baritina de Guanta. Tamién cunta con un puertu petroleru pa la esportación del crudu, allugáu nel sector de Guaraguao, que ye procesáu na refinería de la ciudá. Puerto La Cruz nun cunta con aeropuertu propiu, sicasí al tar xunida a la Ciudá de [[Barcelona (Venezuela)|Barcelona]] forma parte del área metropolitana de la zona norte del estáu Anzoátegui, sirviéndose asina del so [[Aeropuertu Internacional General José Antonio Anzoátegui]] pal tresporte aereu. == Educación == La educación na ciudá ye regulada pol Ministeriu d'Educación, dependencia de l'Alcaldía de Sotillo. La ciudá ufierta'l sistema educativu nacional gratuitu nos sos niveles de primaria y secundaria. A nivel cimeru, Puerto La Cruz estremar por ser unu de los principales centros universitarios rexonal de la Mariña Caribe; tamién puede aportase a formación téunica y teunolóxica. === Universitaria === En Puerto La Cruz, les universidaes ufierten niveles educativos de pregrado y de posgráu (especializaciones, maestríes y doctoraos). Tamién realicen estensión (llabores de sofitu a la comunidá) ya investigación en ciencia y teunoloxía. Les principales universidaes son: ;Universidaes {| {{tablaguapa}} |- |-bgcolor=#39acff !Universidá !Entamu !Principal o Estensión !Embrivíu !Tipu de Propiedá !Páxina Web !Propietariu |} |[[Ficheru:Logo UDO.svg|22px]] [[Universidá d'Oriente Nucleu de Anzoátegui]]||[[1960]]||Principal||UDO||Públicu||[http://www.anz.udo.edu.ve] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180413114402/http://www.anz.udo.edu.ve/ |date=2018-04-13 }}||Gobiernu Nacional |- |[[Ficheru:Logo Universidad Naciona Abierta.png|22px]] [[Universidá Nacional Abierta]]||[[1977]]||Estensión||UNA||Públicu||[http://www.una.edu.ve/ www.una.edu.ve]||Gobiernu Nacional |- |[[UPTJAA|Universidá Politéunica Territorial José Antonio Anzoátegui]]||[[1978]]||Estensión||UPTJAA||Públicu||[http://www.almamater-uptjaa.com.ve/horarios.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170721195641/http://www.almamater-uptjaa.com.ve/horarios.html |date=2017-07-21 }}||Gobiernu Nacional |- |[[Ficheru:Unimet logo.png|22px]] [[Universidá Metropolitana]]||[[1970]]||Estensión||Unimet||Priváu||[http://www.unimet.edu.ve]||Benjamín Sharifker Podolski |- |[[Ficheru:Logo UGMA.gif|22px]] [[Universidá Gran Mariscal d'Ayacucho]]||[[1987]]||Principal||UGMA||Priváu||[http://unpgma.edu.ve] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181019103110/http://unpgma.edu.ve/ |date=2018-10-19 }}||Edgar Ortiz |- |[[Ficheru:Universidad Santa María logo.gif|22px]] [[Universidá Santa María (Venezuela)|Universidá Santa María]]||[[1994]]||Estensión||USM||Priváu||[http://www.usm.edu.ve www.usm.edu.ve]||José Ceballos |- |[[Universidá Nacional Esperimental de les Artes]]||[[2008]]||Principal||UNEARTE||Públicu||[http://www.unearte.edu.ve] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190528200022/http://www.unearte.edu.ve/ |date=2019-05-28 }}||Gobiernu Nacional |} === Institutos teunolóxicos === La ciudá cunta tamién con instituciones d'enseñanza téunica privaes d'eleváu nivel académicu; ;Privaes * IUTA, Institutu Universitariu de Teunoloxía d'Alministración Industrial. * IUPSM, Institutu Universitariu Politéunicu Santiago Mariño. * IUTIRLA, Institutu Universitariu de Teunoloxía Industrial Rodolfo Loero Arismendi. == Economía == [[Ficheru:Playa Paseo Colón Puerto La Cruz Venezuela.JPG|thumb|Sablera Paséu Colón Puerto La Cruz Venezuela]] La ciudá atopar nuna de les principales rexón turística de [[Venezuela]]. Puerto La Cruz ye un activu centru industrial y comercial, l'actividá económica ye dinámica y concéntrase principalmente na industria, el comerciu, les finances, los servicios y la pesca. Ente los productos industriales, prodúcense grases vexetales y aceites, productos farmacéuticos, químicos, calzáu, carroceríes pa buses, productos lácteos, embutíos, bebíes, xabones, materiales pa la construcción, muebles, plásticos, cementu, partes metalmecániques, prendes de vistir y embarcaciones, ente otros. Los terminales marítimos y fluviales son motores del desenvolvimientu industrial y comercial de la Rexón Caribe. === Turismu === [[Ficheru:Puerto La Cruz desde una azotea.JPG|thumb|Vista de los ferrys que van escontra la islla de Margarita]] En Puerto La Cruz desenvolver mientres tol añu un activu turismu empresarial y comercial y, especialmente mientres les dómines d'antroxos y de fin d'añu, recibe una gran arribación de visitantes. En materia hotelero, la ciudá tien una fayadiza infraestructura enfocada principalmente al mercáu executivu y a la dómina d'antroxos. Pueden atopase dende posaes y residencies hasta hoteles 5 estrelles de reconocíes cadenes nacionales ya internacionales. Los meyores hoteles atopar nel norte de la ciudá, cerca d'importantes zones empresariales y centros comerciales, que ufierten tou tipu de facilidaes pa la realización d'eventos, convenciones, congresos, ente otros. Sirve como puntu d'enllaz de pasaxeros en tránsitu que se treslladen a la [[islla de Margarita]] al traviés de los ''ferries'' y viceversa. == Deporte == === Béisbol === La ciudá ye la sede del equipu [[Caribes de Anzoátegui]] (antes Caribes d'Oriente) los cualos xueguen nel [[Estadiu Alfonso Chico Carrasquel]] que cunta con una capacidá pa 18 000 espectadores. Nos años [[1994]] y [[1998]] l'[[Estadiu Alfonso Chico Carrasquel]] de Puerto La Cruz entamó la [[Serie del Caribe]]. Ente [[1955]] y [[1963]] sirvió de see al equipu [[Navegantes del Magallanes]] so los nomes de '''Indios d'Oriente''' y '''Estrelles Orientales'''. === Fútbol === La ciudá cunta col [[estadiu José Antonio Anzoátegui]] con capacidá pa 40 000 aficionaos y ye sede del [[Deportivu Anzoátegui]], ésti recintu foi sede de la Copa América 2007 y l'[[Estadiu Salvador de la Plaza]] con capacidá pa 5000 aficionaos, esti estadiu que s'utiliza pa los entrenamientos del [[Deportivu Anzoátegui]] y tamién de la [[Seleición de fútbol de Venezuela|Seleición Vinotinto]]. [[Ficheru:Jaa plc.png|thumb|center|800px|Estadio José Antonio Anzoátegui.]] ==== Clubes deportivos ==== [[Ficheru:Gimnasio Luis Ramos Puerto La Cruz Venezuela..jpg|thumb|Estadiu de baloncesto Luis Ramos]]. * Béisbol: [[Caribes de Anzoátegui]]. * Baloncestu: [[Marinos de Anzoátegui]]. * Fútbol: [[Deportivu Anzoátegui]], [[SC Real Anzoátegui]] y [[Petroleros de Anzoátegui Fútbol Club|Petroleros de Anzoátegui]] * Fútbol Femenín: [[Comunidad Cristiana FC]] == Medios de comunicación == La ciudá tien una fayadiza infraestructura de telecomunicaciones. === Telefonía === Na ciudá tán disponibles servicios de telefonía pública - privada fixa local, nacional ya internacional, emprestaos poles compañíes [[CANTV]], [[Movilnet]], [[Movistar Venezuela]] y [[Digitel]] les cualos ufierten tamién servicios d'Internet de banda ancha y canales dedicaes empresariales. En materia de telefonía móvil, Puerto La Cruz tien a la so disposición servicios d'última xeneración como GSM, 3.5G y PCS, emprestaos polos operadores Movistar, Movilnet, y Digitel. Hasta 2006 operaba una empresa llamada Digicel (códigu d'accesu 0417), que foi adquirida y absorbida por Digitel. {| {{tablaguapa}} |- |-bgcolor=#39acff !Telefónica !Entamu !Códigu !Señal !Tipu de Propiedá !Páxina Web !Propietariu |} |[[Ficheru:Movistar 2020 logo.svg|22px]] [[Movistar Venezuela|Movistar]]||[[1991]]|| 414 o 424<ref>http://movistar.com.ve/negocios/movil/canales_centro_occidente_integráu.asp</ref>||[[4G]]||Priváu||[http://www.movistar.com.ve/particulares/default.asp/ Movistar Venezuela] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181202153530/http://www.movistar.com.ve/particulares/default.asp |date=2018-12-02 }}||[[Telefónica]] |- |[[Ficheru:Movilnet-logo 0.png|22px]] [[Movilnet]]||[[1992]]||416 o 426<ref>{{Cita web |url=http://www.movilnet.com.ve/agl/login.jsp |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20181201235445/http://www.movilnet.com.ve/agl/login.jsp |fechaarchivu=2018-12-01 }}</ref>||[[4G]]||Públicu||[http://www.movilnet.com.ve/sitio/ Movilnet]||Gobiernu Nacional |- |[[Ficheru:DigitelNuevo.jpg|22px]] [[Digitel]]|| [[1995]] ||412||4G||Priváu||[http://www.digitel.com.ve/ www.digitel.com.ve]|| Telvenco, S.A. |} === Televisoras === {| {{tablaguapa}} |- |-bgcolor=#39acff !Estaciones de TV !!Entamu !!Ciudá !!Temática !!Tipu de propiedá !!Páxina web !!Propietariu |- |[[Ficheru:TVO-2015.png|22px]] [[Televisora d'Oriente]]<ref>http://paginasamarillas.infoguia.net/PagAm/PagAm.asp?emp=televisora-de-oriente-tvo-canal-5-puertu-la cruz&clte=22113814&ciud=58</ref>||[[1992]]||Puerto La Cruz||Variedaes||Priváu||[http://www.tvo.com.ve/ TVO]||Grupu Trust Mediáticu |- |TV Puerto<ref>https://www.aporrea.org/actualidad/n66743.html</ref>||[[2003]]||Puerto La Cruz||Comuñal||Públicu||||Gobiernu Nacional |- |[[Telecaribe (Venezuela)|Telecaribe]]<ref>http://www.elnorte.com.ve/senal-de-telecaribe-rompera-esquemes-esti-2016/</ref>|| [[1989]] ||Lechería||Variedaes||Priváu|||| Arturo Sarmiento |} === Publicaciones Periódiques === * [[El Tiempu (Venezuela)|El Tiempu]]: Principal diariu del Estáu Anzoátegui. Tien dos ediciones pa Anzoátegui (Zona Norte y Centro-Sur) y otra pal Estáu Sucre. == Alcaldes electos == {| {{tablaguapa}} cellpadding="2" cellspacing="2" |- bgcolor="#cccccc" ! Periodu !Alcalde !Partíu/Alianza !Notes |- bgcolor=white | [[1989]] - [[1992]] | '''Idalba de Almeida'''<ref>https://pananoticias.wordpress.com/2013/09/14/asi-foi-la-celebracion-del-72-aniversariu-de-ademocratica-en-puertolacruz-semeyes/</ref> | [[Aición Democrática]] | <small>Primer alcaldesa electa so eleiciones direutes.</small> |- bgcolor=green | [[1992]] - [[1995]] | '''José León Brito'''<ref>http://www.eluniversal.com/sucesos/130215/degollan-al hermanu-del-exalcalde-de-puertu-la cruz</ref> | [[Copei]] | <small> Segundu alcalde electu so eleiciones direutes. </small> | |- bgcolor=green | [[1995]] - [[1998]] | '''José León Brito''' | [[Copei]] |<small>Ye reelecto.</small> |- |- bgcolor=red | [[2000]] - [[2004]] | '''Nelson Moreno '''<ref>http://www.analitica.com/actualidad/actualidad-nacional/nelson-moreno-asume-la-gobernacion-de-anzoategui/</ref> | [[MVR]] | <small> Tercer alcalde electu so eleiciones direutes. </small> | |- bgcolor=red | [[2004]] - [[2008]] | '''Nelson Moreno '''<ref>http://eltiempo.com.ve/locales/regionales/politica/nelson-moreno-nun tengo-mieu-de-salir-a-la cai-a-buscar-a-los delincuentes/211600</ref> | [[MVR]] |<small>Ye reelecto.</small> |- bgcolor=red | [[2008]] - [[2012]] | '''Stalin Fuentes'''<ref>http://eltiempo.com.ve/locales/puertocruz/politica/cinco-ediles-rallaron-gestion-2011-de-alcalde-stalin-fontes/69060</ref> | [[PSUV]] | <small> Cuartu alcalde electu so eleiciones direutes.</small> | |- bgcolor=red | [[2013]] - [[2017]] | '''[[Magglio Ordoñez]]'''<ref>http://prensaoficialmagglio.blogspot.com/</ref> | [[PSUV]] | <small> Quintu alcalde electu so eleiciones direutes. </small> | |- bgcolor=red | [[2017]] - [[2021]] | '''Herminia García''' | [[PSUV]] | <small> Sesta alcaldesa electa so eleiciones direutes.</small> | |} == Nativos famosos == * [[Freddy Guevara]] (n. 1986), [[políticu]]. * [[Asdrúbal Cabrera]] (n. 1984), [[xugador de béisbol]] * [[Maite Delgado]] (n. 1965), [[modelu (moda)|modelu]], [[actriz]], [[presentadora]] == Ciudaes hermaniaes == * {{bandera|Venezuela}} [[Barcelona (Venezuela)|Barcelona]], [[Venezuela]]. * {{bandera|Venezuela}} [[Lechería (Venezuela)|Lechería]], [[Venezuela]]. * {{bandera|Venezuela}} [[Guanta]], [[Venezuela]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Puerto La Cruz}} {{Tradubot|Puerto La Cruz}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llocalidaes de Venezuela]] [[Categoría:Puertos de Venezuela]] gfs75sfymppvscq4ld1glp7p84qs465 Idioma natchez 0 166032 4376896 4324454 2025-06-17T14:28:09Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá propuesta => dicha propuesta 4376896 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'idioma |nome= Natchez |nativu= |familia madre = lengua muskogui |oficial= |países= {{USA}} |zona= [[Louisiana]] |falantes= [[llingua muerta]] (†, años 1930) |familia=[[Llingua aisllada]] |mapa = [[Ficheru:Natchez lang.png|280px]] |mapa_lleenda = Distribución de la llingua natchez antes del contautu colos europeos. |axencia= |iso1= |iso2= |iso3= ncz |sil= ncz }} El '''natchez''' ye una [[llingua aisllada]] falada enantes polos [[Natchez (pueblu)|natchez]]. == Historia == Los natchez fueron contactaos per primer vegada por La Salle en [[1682]]. Escontra'l sieglu XVIII poblaben ocho o nueve asentamiento a lo llargo del regueru St. Catherine, al este de la llocalización actual, en [[Mississippi]] (Campbell 1997:147). En 1731, los natchez atacaron a los [[tunica]] aliaos de los franceses, y los franceses en represalia unviaron como esclavos a 400 natchez a les Indies Occidentales. El restu esvalixar poles tierres baxes de la cuenca del Mississipí, otros asitiáronse ente los [[chickasaw]] y dalgunos otros ente los creeks. Nengún natchez pudo abellugase colos aliaos de los franceses (choctaw, tunica, caddo, atakapa y quapaw), y dalgunos d'ellos fueron al este de les Carolines, y finalmente dellos natchez asitiar colos [[cheroqui]]s, que aparentemetne teníen en gran estima a los natchez pola so fama de bruxos y magos (Mooney 1899:517, cited in Crawford 1975: 62).<ref>Nicholas A. Hopkins [http://www.famsi.org/research/hopkins/SouthEastUSLanguages.pdf ''The Native Languages of the Southeastern United States'']</ref> == Clasificación == Mientres el [[sieglu XIX]] colos europeos se compilaron dellos vocabularios del natchez, Swanton compiló un vocabulariu comparáu y trabayó con cinco falantes de natchez en Oklahoma, in 1907, 1908, and 1915, recoyendo 113 páxines de testu de dalgunos de los postreros falantes. La llingüista d'Estaos Xuníos [[Mary Haas]] estudió'l nathchez con Watt Sam y Nancy Raven, los dos últimos falantes na década de 1930. Y propunxo que la llingua taba lejanamente emparentada coles [[llingües muskoki]]. La mesma autora propunxo que'l natchez, l'[[idioma atákapa|atákapa]], el chitmacha y el [[idioma tunica|tunica]] formaríen xunto coles llingües muskoguianas dientro d'una familia llamada familia del golfu. Sicasí, dicha propuesta de parentescu tal como lo propunxo Haas nun ye llargamente aceptada anguaño, anque la idea de que que dalgunes d'eses llingües sí pudieren tar emparentaes nun foi dafechu refugada. Apocayá, en 2005, publicóse una descripción gramatical del natchez, publicada por Geoffrey Kimball sobre la base de les notes de Haas.<ref>"Natchez", Capítulu de Kimball, en ''Native languages of the Southeastern United States''.</ref> == Descripción llingüística == === Fonoloxía === L'inventariu consonánticu vien dau por (en cursiva indica la ortografía práctica usada): {| {{tablaguapa}} align="center" ! colspan="1" | ! [[Consonante billabial|Billabial]] ! [[Consonante alveolar|Alveolar]] ! [[Consonante palatal|Palatal]] ! [[Consonante velar|Velar]] ! [[Consonante labiovelar|Labiovelar]] ! [[Consonante glotal|Glotal]] |- align="center" ! [[Oclusiva]] | {{IPA|p}} | {{IPA|t}} | | {{IPA|k}} | {{IPA|kʷ}} | {{IPA|ʔ}} |- align="center" ! [[Africada]] | | {{IPA|c}} | | | | |- align="center" ! [[Consonante fricativa|Fricativa]] | | {{IPA|s}} | | | | {{IPA|h}} |- align="center" ! [[Consonante nasal|Nasal]] | {{IPA|M m}} | {{IPA|N n}} | | | | |- align="center" ! [[Consonante aproximante|Aproximante]] | | {{IPA|L l}} | {{IPA|Y y}} | | {{IPA|W w}} | |} Onde s'emplegó la [[alfabetu fonéticu americanista|notación americanista]] para /{{IPA|c}}/ (=[[Alfabetu Fonéticu Internacional|AFI]] /{{IPA|ts}}/) y onde /{{IPA|M, N, L, W, Y}}/ denotan les contrapartidas sordes de /{{IPA|m, n, l, w, y}}/. El natchez estrema 6 '''timbres vocálicos''' y amás toa vocal puede ser llarga o curtia: {| {{tablaguapa}} align="center" | ! [[Vocal anterior|Anterior]] ! [[Vocal central|Central]] ! [[Vocal posterior|Posterior]] |- align="center" ! [[Vocal zarrada|Zarrada]] | style="font-size:larger;"| /{{IPA|i, ii}}/ | | style="font-size:larger;"| /{{IPA|o, uu}}/ |- align="center" ! [[Vocal media|Media]] | style="font-size:larger;"| /{{IPA|y, ö, ee, öö}}/ | | style="font-size:larger;"| /{{IPA|o, oo}}/ |- align="center" ! [[Vocal abierta|Abierta]] | | style="font-size:larger;"| /{{IPA|a, aa}}/ | |} === Comparanza léxica === La siguiente tabla amuesa los numberales en delles llingües indíxenes norteamericanes: :{| {{tablaguapa}} style="text-align:center;" |- style="background:#efefef;" ! <small>GLOSA</small> ! [[idioma atákapa|Atákapa Oc.]]<ref>[http://texashistory.unt.edu/ark:/67531/metapth20200/m1/1/ Atakapa Dictionary]</ref> ! [[idioma atákapa|Atákapa Or.]]<ref>[http://www.zompist.com/came.htm Atakapan Numerals]</ref> ! Natchez<ref>{{Cita web |url=http://www.native-languages.org/natchez_numbers.htm |títulu=Natchez numerals |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100704114101/http://www.native-languages.org/natchez_numbers.htm |fechaarchivu=2010-07-04 }}</ref> ! [[idioma chitimacha|Chitimacha]]<ref>[http://www.native-languages.org/chitimacha_words.htm Chitimacha Words]</ref><ref>[http://www.zompist.com/came.htm Chitimacha Numerals]</ref> |- | '1' || tanuʔk || hannik || wītã || (h)unku |- | '2' || tsīk || hapalšt || āwiti || (h)upa |- | '3' || lāt || || nēti || kahitie |- | '4' || himatoʔl || tets || kinawīti || me(čy)čant |- | '5' || nīt || || išpīti || hussa |- | '6' || lāt tsīk || || lāhanaʔoχ || hatẽka |- | '7' || paχ(y) || paighu || anʔkwa || mīčeta |- | '8' || himatoʔl tsīk || || apkatūpiš || kweta |- | '9' || wōš išōlan /<br /> tegghuiau || || witipkatūpiš || kwičeta |- | '10' || wōš /<br /> heissign || || ōkō || heihetie |} == Referencies == {{llistaref}} === Bibliografía === * {{cita llibru |apellíos= Kimball |nome= Geoffrey |editor= Heather K. Hardy and Janine Scancarelli (editors) |títulu=Native languages of the Southeastern United States |añu=2005 |editorial= University of Nebraska Press |isbn=0-8032-4235-2 |capítulu=Natchez}} {{ORDENAR:Natchez}} {{Tradubot|Idioma natchez}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llingües aisllaes d'América]] [[Categoría:Llingües amerindies d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Llingües muertes d'Estaos Xuníos]] da1pnmk6cuchobcvl6f9nvb6k039vlr Idioma pirahã 0 166076 4377082 4316606 2025-06-17T15:21:22Z XabatuBot 43102 iguo URL 4377082 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'idioma |nome = Pirahã |nativu = Xapaitíiso |familia madre = árees circum-amazónica y circum-caribeña |font = white |oficial = |países = {{BRA}} |zona = [[Río Madeira]], [[Amazones (Brasil)]] |falantes = 150 (1986) |h1 = |h2 = |rank = Non ente les 100 más falaes |familia = [[Llingües mura-pirahã-matanawí|Múra-pirahã]]<br /> &nbsp;'''Pirahã'''|axencia = - |iso1 = |iso2 = sai |iso3 = myp |sil = MYP }} El '''idioma pirahã''' (tamién escritu '''pirahá''' o '''pirahán''', [[llingua portuguesa|portugués]]: ''pirarrã'', en pirahã ''xapaitíiso'' {{IPA|[ʔàpài̯ˈʧîːsò]}}) ye faláu pol [[pirahã|pueblu del mesmu nome]] (''Hi'aiti'ihi' '' na so propia llingua, "los argutos"). Viven en [[Brasil]], a lo llargo del [[ríu Maici]], unu de los afluentes del [[ríu Amazones]]. Créese qu'esta llingua ye l'únicu miembru sobreviviente de la familia de [[llingües múra-pirahã]], ente que los demás escastáronse en dómines relativamente recién. Poro, ye téunicamente una [[llingua aisllada]], ensin conexón con otros idiomes actuales. A pesar de tener namái unos 150 falantes en 2004, partíos n'ocho aldees a lo llargo de la ribera del Maici, nun puede dicise que tea en riesgu inmediato d'estinción, porque la comunidá pirahã ye predominantemente monollingüe. Dalgunos de les traces de la llingua son consideraos peculiares o únicos, anque esiste discutiniu al respeutu. La principal fonte d'información alrodiu de esti idioma vienen de la gramática escrita por [[Daniel L. Everett]] en 1986 y los artículos que siguió publicando darréu. Los estudios realizaos pol profesor Everett sobre l'idioma pirahã punxeron n'entredichu la teoría de la [[gramática universal]] sobre'l llinguaxe humanu de [[Noam Chomsky]]. == Historia y distribución == === Distribución xeográfica === Ye faláu por cazadores pañadores [[nómada|nómaes]] a lo llargo de los ríos [[Maici]] y [[Autazes]], tributarios del [[ríu Amazones]], ente les ciudaes brasilanes de [[Manaus]] y [[Porto Velho]], nel conceyu d'[[Humaitá (Amazones)|Humaitá]], perteneciente al estáu d'[[Amazones (Brasil)|Amazones]]. === Historia === La hestoria conocida de murar-pirahã ye tumultuosa. Mientres el sieglu XVIII usaron una táctica de [[guerrilla|guerrilles]] colos colonizadores portugueses llegando a un alcuerdu de paz en 1748, pero siguiendo esporádicamente con aiciones contra los colonos. Les fontes envaloren que'l so númberu mientres el sieglu XIX pudo tar ente 30 000 y 40 000. Nun se conoz la hestoria de la llingua por ser una llingua non escrita y ser amás una [[llingua aisllada]], polo que la [[paleontoloxía llingüística]] nun puede apurrir munchos datos sobre'l so orixe y hestoria pasada. Los falantes nin siquier producen dibuxos, sacante delles figures de palotes bien primitives pa representar el mundu de los espíritus, qu'ellos dicen esperimentar de forma direuta. Tampoco esiste [[lliteratura]] escrita o oral. Los '''pirahã''' nun tener nin siquier mitos de creación. Los sos testos son casi siempres descripciones d'esperiencies inmediates o interpretaciones d'eses esperiencies. Esisten delles hestories sobre'l pasáu, pero estiéndense namái a dos generación nel pasáu. Polo xeneral, nun esiste una memoria individual o coleutiva más allá de los dos xeneraciones mentaes. == Descripción llingüística == === Fonoloxía === El ''pirahã'' ye [[fonoloxía|fonolóxicamente]] la llingua más simple conocida, teniendo namái diez [[fonema|fonemes]], unu menos que la llingua [[idioma rotokas|rotokas]]. Los fonemes son: {| {{tablaguapa}} ! ||[[consonante llabial|Llabial]]|| [[consonante alveolar|Alveolar]] || [[consonante velar|Velar]]|| [[consonante glotal|Glotal]] |- align=center ![[Oclusiva|Oclusives]] [[consonante sorda|sordes]] | style="font-size:larger;" | {{IPA|p}} | style="font-size:larger;" | {{IPA|t}} | style="font-size:larger;" | {{IPA|(k)}} <sup>[1]</sup> | style="font-size:larger;" | {{IPA|x}} |- align=center ![[Oclusiva|Oclusives]] [[consonante sonora|sonores]] | style="font-size:larger;" | {{IPA|b}} || | style="font-size:larger;" | {{IPA|g}} || |- align=center ![[Fricativa|Fricatives]] | | style="font-size:larger;" | {{IPA|s}}<sup>[2]</sup> || | style="font-size:larger;" | {{IPA|h}} |- align=center ! [[Vocal]]es |colspan=4 style="font-size:larger;" | {{IPA|a, i, o}} |} :<sup>[1]</sup> créese que'l soníu /k/ ye un "soníu bagul" de /h/ y /i/. :<sup>[2]</sup> /s/ namái ye usáu por homes; les muyeres sustituyir por /h/. :Esisten sicasí munchos [[alófonos]] d'estos fonemes. Por casu /b/ tien como alófonos una billabial nasal (equivalente al español /m/) y un trino billabial sonoru (como una /r/ billabial). :El soníu /g/ tien un flap doble bien inusual que namái s'atopa nesta llingua (acordies coles conocencies actuales de llingüística). :Esisten dos tonos: alto y baxu. :Los equivalentes de los fonemes nel [[alfabetu fonéticu internacional]] son: {{IPA|/p t k ʔ b g s h a i o/}} La llingua usa cinco canales pal so discursu: la información puede ser falada (forma habitual), xiblida, tarareada, glayada o codificada en música. Les [[llingua xiblada|llingües xiblaes]] son escases, lo que fai del pirahã un oxetu d'estudiu bien interesante pa delimitar la importancia del tonu y de la cantidá/intensidá na comunicación oral. === Gramática === Ye una [[llingua aglutinante]] qu'usa munchos afixos pa espresar distintos significaos. Inclusive munchos verbos son afixos, sobremanera verbos d'esistencia o equivalencia. Por casu la frase "hai una [[Cuniculus paca|paca]] ellí" usa namái dos pallabres: :''káixihíxao.xaagá gáihí'' :paca.esistir/ser ellí Tamién usa sufixos que comuniquen evidencialidad, una categoría gramatical que nun tener les llingües europees. El sufixu /-xáagahá/ significa que'l falante ta dafechu seguro de la so información: :''hoagaxóai hi páxai kaopáp.i.sai.xáagahá'' :H. él pez-especie pescar.<small>[[epéntesis|EPEN]].[[substantivación|NOMIN]]</small>.certidume === Escepcionalidá del pirahã === La llingua tien delles carauterístiques que la faen única: * Amás de nun tener [[númberu gramatical]], ye una de les poques llingües onde nun esisten nin los [[numberal (llingüística)|numberales]] nin el conceutu de cuntar (esisten otros casos ente les llingües aboríxenes d'[[Australia]], como'l [[warlpiri]]).{{ensin referencies}} Namái esisten dos conceutos de númberu que pueden traducise como "poco pequeñu" y "enforma/grande", anque Peter Gordon realizó pruebes gramaticales que lu llevaron a pensar qu'eses pallabres designaben los númberos unu y dos. [[Daniel L. Everett]] afayó'l tracamundiu y afirma que nun esiste'l númberu gramatical: nun hai distinción ente singular y plural. Estrémase pocu ente númberu (oxetos contables) y cantidá (oxetos incontables) y ye imposible estremar ente, por casu, "un pexe grande" y "munchos pexes pequeños". La xente mesma nun conoz el conceutu de cuntar. Namái usen midíes averaes y en pruebes son incapaces d'estremar con exactitú ente un grupu de cuatro objeto y otru asitiáu de manera similar de cinco objeto. Cuando se-yos pide que doblen un grupu d'oxetos, doblen el númberu correutu d'oxetos en media, pero casi nunca atinen el númberu exactu a la primera. Por cuenta de la esmolición (fundada) de que taben siendo engañaos nel comerciu, los '''pirahã''' pidieron a un llingüista que los taba estudiando que-yos enseñara unes nociones básiques de matemátiques. Dempués d'ocho meses d'estudiu diariu, entusiasta pero infructuosu, suspendiéronse les lleiciones.<ref>{{cita web|url=https://www.elmundo.es/elmundo/2007/05/07/ciencia/1178524552.html|títulu=L'increíble llinguaxe de la tribu de los pirahãs|fecha=8 de mayu de 2007|fechaaccesu=2 de xunu de 2013|idioma=castellanu|autor=El Mundu}}</ref> * Ye la única llingua conocida ensin pallabres pa espresar los [[color]]es; anque esti puntu inda ye aldericáu. * Ye la única llingua conocida que nun tener [[recursión|estructures recursivas]]. Nun ye posible empotrar una frase n'otra o un [[sintagma nominal]] dientro d'otru. La complexidá que puede espresase, a pesar de ser bien grande, ye llindada. Por casu, ye posible indicar propiedá d'un oxetu mentáu como "el fíu de Juan", pero nun puede indicase dos niveles de posesión como "la fía del fíu de Juan". * Tien el sistema pronominal más simple conocíu y esisten evidencies de que tol sistema foi tomáu d'otra llingua. * Nun esiste forma de pasáu. * Tien el sistema de parentescos más simple que foi documentáu. Paez que nun tienen en cuenta parentesco que vaigan más allá de los hermanos biolóxicos. La [[endogamia]] ye bien común. * Nun esisten términos de cuantificación, como por casu, "tou/s", "cada", "dalgunu/s", "enforma/s", etc. === Vocabulariu === Tien pocos [[préstamu llingüísticu|préstamos]] y estos fueron tomaos principalmente del [[Idioma portugués|portugués]]. La pallabra "kóópo" ("copa") provién del portugués "falopu" y "bikagogia" ("comerciu") provién del portugués "mercadoria". == Exemplos == {| border=1 cellpadding=2 cellspacing=0 |Pirahã||Español |- |ʔakí, ʔakí ti kagáíhiaí kagi abáipí koái<br /> gaí sibaibiababáopiiá<br /> gaí sibaibiababáopiiá<br /> ʔi kagi abáipísigíai gaí sii ʔísapikobáobiíhaí ||Equí'l xaguar atacó al mio perru.<br /> Ellí'l xaguar saltó sobre'l mio perru y el perru morrió, asocedió respetándolo.<br /> Ellí'l xaguar mató al mio perru saltando sobre él.<br /> Respetándolo, el xaguar saltó sobre'l perru, creo que lo vi. |} Testu "Matando a la pantera" (Recoyíu, traducíu, analizáu y transcrito por [[Daniel L. Everett]]) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[[Daniel L. Everett|D. L. Everett]] "[http://www1.icsi.berkeley.edu/~kay/Everett.CA.Piraha.pdf Cultural Constraints on Grammar and Cognition in Pirahã] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120916033613/http://www1.icsi.berkeley.edu/~kay/Everett.CA.Piraha.pdf |date=2012-09-16 }}", "Current Anthropology", 46.4, 621-634. 2005 *Nevins, Andrew, David Pesetsky y Cilene Rodrigues: "[https://web.archive.org/web/20110629112634/http://www.people.fas.harvard.edu/~nevins/npr09.pdf Piraha Exceptionality: a Reassessment]", ''Language", 85.2, 355-404. 2009. *[[Daniel L. Everett|D. L. Everett]] "[http://archive.wikiwix.com/cache/20091024061250/http://www.llc.ilstu.edu/dlevere/docs/Reply%20in%20Language%202009.pdf Pirahã Culture and Grammar: a Response to some criticism]", ''Language", 85.2, 405-442. 2009. *Nevins, Andrew, David Pesetsky y Cilene Rodrigues: "[http://web.mit.edu/linguistics/people/faculty/pesetsky/Nevins_Pesetsky_Rodrigues_2_Evidence_and_Argumentation_Reply_to_Everett.pdf Evidence and Argumentation: a Reply to Everett (2009)]", ''Language", 85.3, 671-681. 2009. *[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=MYP SIL Ethnologue] *[https://www.elmundo.es/elmundo/2007/05/07/ciencia/1178524552.html?a=6cf50976dcb4ee8dea6c135a37ed6316&t=1178540872 GARCÍA, I. «L'increíble llinguaxe de la tribu de los pirahãs» en ''El Mundu'' 07/05/07, edición dixital] *{{Enllaz rotu|1=noche-tematica-el-codigo-de-la-amazonia-la-gramatica-de-la-felicidad-video_ae3a5771a.html El Códigu de l'Amazonia (La Gramática de la Felicidad) - Documental con Daniel L Everett |2=https://www.documaniatv.com/social/la |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} {{Tradubot|Idioma pirahã}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llingües mura-pirahã|Pirahã]] [[Categoría:Llingües de Brasil|Pirahā]] [[Categoría:Llinguaxes xiblaos]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con tables frañíes]] gy23jtefpr98dodsglc4foqu8iys7jr Idioma sutiaba 0 166138 4377133 3814695 2025-06-18T06:33:14Z YoaR 37624 4377133 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'idioma |nome=Xiú-Xutiaba, marrabio |nativu=? |familia madre = mesoamérica |oficial= |países= {{bandera2|Nicaragua}} |zona=Mariña del Pacíficu. |falantes=Estinguida <small>Principiu del sieglu XX.</small> |familia=[[Llingües otomangue]]<br /> &nbsp;Tlapaneco-mangueanas<br /> &nbsp;&nbsp;Tlapaneco-sutiaba<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Idioma sutiaba''' |axencia= |iso1= |iso2= |sil= }} L''''idioma sutiaba''' &mdash;'''subtiaba''', según [[Edward Sapir|Sapir]]&mdash; o '''maribio''' ('''marribio'''), ye una [[llingua muerta|llingua estinguida]] perteneciente a la [[familia llingüística|familia]] [[llingües otomangue|otomangueana]]. Foi faláu por un pueblu asitiáu nel noroeste de [[Nicaragua]], más particularmente en redol a la llocalidá de Sutiaba que güei forma parte de [[Departamentu de León|León]]. Según la evidencia disponible, el subtiaba foi una [[idioma|llingua]] bien cercana al [[idioma tlapaneco]], qu'anguaño se fala nel [[estáu de Guerrero]], en [[Méxicu]]. Por ello, forma parte del grupu sutiaba-tlapaneco de la dicha [[llingües otomangueanas|familia otomangueana]]. == Parentescu == En 1925 [[Edward Sapir]] escribió sobre'l subtiaba un artículu basáu nel analís de la evidencia disponible. Nel testu, Sapir incluyía esta llingua na hipotética familia [[llingües hokanas|hokana]]. Cuando Sapir escribió'l so artículu de 1925, el subtiaba taba a puntu de la estinción. Oltrogge [1977] propunxo una rellación del subtiaba col [[llingües jicaque-tol|jicaque-tol]] y el [[llingües tequistlateques|tequistlateco]], anque la evidencia de la rellación jicaque-tol-tequistlateco ye sólida, la evidencia en favor del parentescu col subtiaba ye débil.<ref>L. Campbell, 1979, p. 965-966.</ref> Sicasí, los trabayos comparativos que presentaron meyor evidencia del parentescu son los de Rensch [1976, 1977] y Suárez [1977] que independientemente atoparon evidencia en favor de la rellación del subtiaba col tlapaneco y otres llingües otomangueanas. == Comparanza léxica == {|{{tablaguapa}} border="1" |- !width=50px| <small>GLOSA</small> !width=50px| Sutiaba !width=50px| [[Idioma tlapaneco|Tlapaneco]] |- |Unu |i·mba |mba¹ |- |Dos |a·pu· |a³hma³ |- |Trés |a·el so |a²cu¹ |- |Cuatro |axku |a²kho³ |- |Home |ra·bu |ša³bo³ |- |Muyer |ra·bagu· |a'³go³ |- |Perru |ru·wa |šo³wã<sup>1</sup> |- |Sol |ahka |a³kha'³ |- |Lluna |uku |gő'³ |- |Agua |i·lu |i²yá<sup>2</sup> |} == Referencies == {{llistaref}} === Bibliografía === * {{cita publicación|autor=Sapir, Edward |enllaceautor=Edward Sapir |añu=1925 |títulu=The Hokan affinity of Subtiaba in Nicaragua |revista=American Anthropologist (New Series) |volume=27 |númberu=3,4 |páxines=pp.402–435, 491–527 |doi=10.1525/aa.1925.27.3.02a00040}} * {{cita llibru |autor=Suárez, Jorge A.|fecha=1977 |títulu=El tlapaneco como llingua Otomangue |formatu=MS |ubicación=Méxicu, D.F. |editorial=Universidá Nacional Autónoma de Méxicu}} * Lyle Campbell (1979): "Middle American Languages" en ''The languages of native America: Historical and comparative assessment'', Campbell, Lyle; & [[Marianne Mithun|Mithun, Marianne]] (Eds.), Austin: University of Texas Press, páxs. 902-999. {{Tradubot|Idioma sutiaba}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llingües tlapanecanas|Subtiaba]] [[Categoría:Llingües de Nicaragua|Subtiaba]] [[Categoría:Llingües muertes de la familia otomangueana|Subtiaba]] cqbccu6n2r9l4smulvtxpqjf5452t3m 4377134 4377133 2025-06-18T06:35:13Z YoaR 37624 /* Comparanza léxica */ 4377134 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'idioma |nome=Xiú-Xutiaba, marrabio |nativu=? |familia madre = mesoamérica |oficial= |países= {{bandera2|Nicaragua}} |zona=Mariña del Pacíficu. |falantes=Estinguida <small>Principiu del sieglu XX.</small> |familia=[[Llingües otomangue]]<br /> &nbsp;Tlapaneco-mangueanas<br /> &nbsp;&nbsp;Tlapaneco-sutiaba<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Idioma sutiaba''' |axencia= |iso1= |iso2= |sil= }} L''''idioma sutiaba''' &mdash;'''subtiaba''', según [[Edward Sapir|Sapir]]&mdash; o '''maribio''' ('''marribio'''), ye una [[llingua muerta|llingua estinguida]] perteneciente a la [[familia llingüística|familia]] [[llingües otomangue|otomangueana]]. Foi faláu por un pueblu asitiáu nel noroeste de [[Nicaragua]], más particularmente en redol a la llocalidá de Sutiaba que güei forma parte de [[Departamentu de León|León]]. Según la evidencia disponible, el subtiaba foi una [[idioma|llingua]] bien cercana al [[idioma tlapaneco]], qu'anguaño se fala nel [[estáu de Guerrero]], en [[Méxicu]]. Por ello, forma parte del grupu sutiaba-tlapaneco de la dicha [[llingües otomangueanas|familia otomangueana]]. == Parentescu == En 1925 [[Edward Sapir]] escribió sobre'l subtiaba un artículu basáu nel analís de la evidencia disponible. Nel testu, Sapir incluyía esta llingua na hipotética familia [[llingües hokanas|hokana]]. Cuando Sapir escribió'l so artículu de 1925, el subtiaba taba a puntu de la estinción. Oltrogge [1977] propunxo una rellación del subtiaba col [[llingües jicaque-tol|jicaque-tol]] y el [[llingües tequistlateques|tequistlateco]], anque la evidencia de la rellación jicaque-tol-tequistlateco ye sólida, la evidencia en favor del parentescu col subtiaba ye débil.<ref>L. Campbell, 1979, p. 965-966.</ref> Sicasí, los trabayos comparativos que presentaron meyor evidencia del parentescu son los de Rensch [1976, 1977] y Suárez [1977] que independientemente atoparon evidencia en favor de la rellación del subtiaba col tlapaneco y otres llingües otomangueanas. == Comparanza léxica == {|{{tablaguapa}} border="1" |- !width=50px| <small>GLOSA</small> !width=50px| Sutiaba !width=50px| [[Idioma tlapaneco|Tlapaneco]] |- |Unu |i·mba |mba¹ |- |Dos |a·pu· |a³hma³ |- |Trés |a·su |a²cu¹ |- |Cuatro |axku |a²kho³ |- |Home |ra·bu |ša³bo³ |- |Muyer |ra·bagu· |a'³go³ |- |Perru |ru·wa |šu³wã<sup>1</sup> |- |Sol |ahka |a³kha'³ |- |Lluna |uku |gő'³ |- |Agua |i·lu |i²ya<sup>2</sup> |} == Referencies == {{llistaref}} === Bibliografía === * {{cita publicación|autor=Sapir, Edward |enllaceautor=Edward Sapir |añu=1925 |títulu=The Hokan affinity of Subtiaba in Nicaragua |revista=American Anthropologist (New Series) |volume=27 |númberu=3,4 |páxines=pp.402–435, 491–527 |doi=10.1525/aa.1925.27.3.02a00040}} * {{cita llibru |autor=Suárez, Jorge A.|fecha=1977 |títulu=El tlapaneco como llingua Otomangue |formatu=MS |ubicación=Méxicu, D.F. |editorial=Universidá Nacional Autónoma de Méxicu}} * Lyle Campbell (1979): "Middle American Languages" en ''The languages of native America: Historical and comparative assessment'', Campbell, Lyle; & [[Marianne Mithun|Mithun, Marianne]] (Eds.), Austin: University of Texas Press, páxs. 902-999. {{Tradubot|Idioma sutiaba}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llingües tlapanecanas|Subtiaba]] [[Categoría:Llingües de Nicaragua|Subtiaba]] [[Categoría:Llingües muertes de la familia otomangueana|Subtiaba]] 1p7wtau2s5pb4jf2y4l0kolr232bbjr 4377137 4377134 2025-06-18T06:38:42Z YoaR 37624 4377137 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'idioma |nome=Xiú-Xutiaba, marrabio |nativu=? |familia madre = mesoamérica |oficial= |países= {{bandera2|Nicaragua}} |zona=Mariña del Pacíficu. |falantes=Estinguida <small>Principiu del sieglu XX.</small> |familia=[[Llingües otomangue]]<br /> &nbsp;Tlapaneco-mangueanas<br /> &nbsp;&nbsp;Tlapaneco-sutiaba<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;'''Idioma sutiaba''' |axencia= |iso1= |iso2= |sil= }} L''''idioma sutiaba''' &mdash;'''subtiaba''', según [[Edward Sapir|Sapir]]&mdash; o '''maribio''' ('''marribio'''), ye una [[llingua muerta|llingua estinguida]] perteneciente a la [[familia llingüística|familia]] [[llingües otomangue|otomangueana]]. Foi faláu por un pueblu asitiáu nel noroeste de [[Nicaragua]], más particularmente en redol a la llocalidá de Sutiaba que güei forma parte de [[Departamentu de León|León]]. Según la evidencia disponible, el subtiaba foi una [[idioma|llingua]] bien cercana al [[idioma tlapaneco]], qu'anguaño se fala nel [[estáu de Guerrero]], en [[Méxicu]]. Por ello, forma parte del grupu sutiaba-tlapaneco de la dicha [[llingües otomangueanas|familia otomangueana]]. == Parentescu == En 1925 [[Edward Sapir]] escribió sobre'l subtiaba un artículu basáu nel analís de la evidencia disponible. Nel testu, Sapir incluyía esta llingua na hipotética familia [[llingües hokanas|hokana]]. Cuando Sapir escribió'l so artículu de 1925, el subtiaba taba a puntu de la estinción. Oltrogge [1977] propunxo una rellación del subtiaba col [[llingües jicaque-tol|jicaque-tol]] y el [[llingües tequistlateques|tequistlateco]], anque la evidencia de la rellación jicaque-tol-tequistlateco ye sólida, la evidencia en favor del parentescu col subtiaba ye débil.<ref>L. Campbell, 1979, p. 965-966.</ref> Sicasí, los trabayos comparativos que presentaron meyor evidencia del parentescu son los de Rensch [1976, 1977] y Suárez [1977] que independientemente atoparon evidencia en favor de la rellación del subtiaba col tlapaneco y otres llingües otomangueanas. == Comparanza léxica == {|{{tablaguapa}} border="1" |- !width=50px| <small>GLOSA</small> !width=50px| Sutiaba !width=50px| [[Idioma tlapaneco|Tlapaneco]] |- |Unu |i·mba |mba¹ |- |Dos |a·pu· |a³hma³ |- |Trés |a·su |a²cu¹ |- |Cuatro |axku |a²kho³ |- |Home |ra·bu |ša³bo³ |- |Muyer |ra·bagu· |a'³go³ |- |Perru |ru·wa |šu³wã<sup>1</sup> |- |Sol |ahka |a³kha'³ |- |Lluna |uku |gő'³ |- |Agua |i·lu |i²ya<sup>2</sup> |} == Bibliografía == * {{cita publicación|autor=Sapir, Edward |enllaceautor=Edward Sapir |añu=1925 |títulu=The Hokan affinity of Subtiaba in Nicaragua |revista=American Anthropologist (New Series) |volume=27 |númberu=3,4 |páxines=pp.402–435, 491–527 |doi=10.1525/aa.1925.27.3.02a00040}} * {{cita llibru |autor=Suárez, Jorge A.|fecha=1977 |títulu=El tlapaneco como llingua Otomangue |formatu=MS |ubicación=Méxicu, D.F. |editorial=Universidá Nacional Autónoma de Méxicu}} * Lyle Campbell (1979): "Middle American Languages" en ''The languages of native America: Historical and comparative assessment'', Campbell, Lyle; & [[Marianne Mithun|Mithun, Marianne]] (Eds.), Austin: University of Texas Press, páxs. 902-999. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{Tradubot|Idioma sutiaba}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llingües tlapanecanas|Subtiaba]] [[Categoría:Llingües de Nicaragua|Subtiaba]] [[Categoría:Llingües muertes de la familia otomangueana|Subtiaba]] 9x7cvaf1mosvraykoims1t7u52rx9ry Idioma wappo 0 166216 4376897 4266635 2025-06-17T14:28:15Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá propuesta => dicha propuesta 4376897 wikitext text/x-wiki {{Ficha d'idioma |nome = Wappo |nativu = ''wappo, ashochimi'' |familia madre = california y baxa california |oficial = |países = {{USA}} |creáu per zona = Valle Alexander, [[California]] | falantes = | llingua_muerta = Laura Fish Somersal (†, 1990) postrera falante | familia = [[Llingües yuki-wappo|Yuki–Wappo]] | mapa = [[Ficheru:Wappo language map.png|280px]] | iso1 = | iso2 = | iso3 = wao }} El '''wappo''' ye una [[llingües indíxenes d'América|llingua indíxena]] [[llingua muerta|estinguida]] que se faló nel Valle Alexander al norte de [[San Francisco (California)|San Francisco]] por miembros de la etnia wappo. La postrera falante fluente de la llingua, Laura Fish Somersal, morrió en 1990. La desapaición del wappo atribuyir al usu del inglés na escuela y a factores socioeconómicos acomuñaes a les condiciones de trabayu.<ref name="JOS">Sawyer, Jesse O., "Wappo studies" (1984). Survey Reports. Report #7.</ref> Acordies con Somersal, el nome de la etnia y el nome de la llingua deriva de la pallabra española 'guapu'.<ref name="TPL">Thompson, Sandra A., Joseph Sung-Yul Park, and Charles N. Li, ''[http://repositories.cdlib.org/ucpress/ucpl/vol_138 A Reference Grammar of Wappo]'', (May 1, 2006). UC Publications in Linguistics, vol_138. ISBN 978-0-520-09854-1.</ref> Anque'l nome qu'usaben orixinalmente paez ser Ashochimi.<ref>[https://books.google.com/books?id=j6YqAAAAMAAJ&dq=powers+1877+northern+california+indians&printsec=frontcover&source=bn&hl=en&ei=YHLLS_XBAYS29gTvzq24BA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CBgQ6AEwAw#v=onepage&q=wappo&f=false Powers, Stephen, "Tribes of California" (1877)]</ref> Los intentos de clasificar el wappo nun concluyeron con un parentescu claru. Propúnxose un parentescu alloñáu col [[idioma yuki]], pero la validez de dicha propuesta sigui siendo aldericada. [[Paul Radin]] publicó los primeros testos sobre gramática del wappo en 1920. Jesse O. Sawyer publicó un diccionariu (''English-Wappo Vocabulary'', 1965) y siguió l'estudiu de la llingua mientres tola so vida. Otros llingüistes que contribuyeron al estudiu del wappo son William Y. Elmendorf, Alice Shepherd, [[Sandra Thompson]], Joseph Sung-Yul Park and Charles N. Li.<ref name="JOS" /> == Referencies == {{llistaref}} === Bibliografía === *Campbell, Lyle. (1997). ''American Indian languages: The historical linguistics of Native America''. New York: [[Oxford University Press]]. ISBN 0-19-509427-1. *Goddard, Ives (Ed.). (1996). ''Languages''. Handbook of North American Indians (W. C. Sturtevant, Xeneral Ed.) (Vol. 17). Washington, D. C.: Smithsonian Institution. ISBN 0-16-048774-9. *Lewis, M. Paul (ed.), 2009. ''Ethnologue: Languages of the World'', Sixteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Online version: http://www.ethnologue.com/. *Mithun, Marianne. (1999). ''The languages of Native North America''. Cambridge: [[Cambridge University Press]]. ISBN 0-521-23228-7 (hbk); ISBN 0-521-29875-X. *[https://books.google.com/books?id=j6YqAAAAMAAJ&dq=powers+1877+northern+california+indians&printsec=frontcover&source=bn&hl=en&ei=YHLLS_XBAYS29gTvzq24BA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CBgQ6AEwAw#v=onepage&q=wappo&f=false Powers, Stephen, ''Tribes of California'' (1877)] *Radin, Paul. 1929. ''A grammar of the Wappo language''. University of California Publications in American Archaeology and Ethnology 27:1-194. *Sawyer, Jesse O., ''English-Wappo Vocabulary'' (Aug 25, 1965). UC Publications in Linguistics. Paper vol_43. *Sawyer, Jesse O., "Wappo studies" (1984). Survey Reports. Report #7. *Sturtevant, William C. (Ed.). (1978–present). ''Handbook of North American Indians'' (Vol. 1-20). Washington, D. C.: Smithsonian Institution. (Vols. 1-3, 16, 18-20 not yet published). *Thompson, Sandra A., Joseph Sung-Yul Park, and Charles N. Li, ''[http://repositories.cdlib.org/ucpress/ucpl/vol_138 A Reference Grammar of Wappo]'', (May 1, 2006). UC Publications in Linguistics, vol_138. ISBN 978-0-520-09854-1. === Enllaces esternos === * Ethnologue: [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=wao Wappo] *[http://linguistics.berkeley.edu/~survey/languages/wappo.php Wappo language] overview at the [[Survey of California and Other Indian Languages]] {{ORDENAR:Wappo}} {{Tradubot|Idioma wappo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llingües yuki-wappo]] [[Categoría:Llingües amerindies d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Llingües muertes d'Estaos Xuníos]] [[Categoría:Wikipedia:Correxir/Revisar títulu]] rpy4jldd87fnfzlahnzaeb0lsjrj6le Indoesfera 0 166279 4376807 4123471 2025-06-17T12:54:22Z XabatuBot 43102 iguo testu: l'estendida => la estendida 4376807 wikitext text/x-wiki {{estremar|Mundu indiu}} La '''indósfera''' ye un términu téunicu porpuesto pol llingüista [[James Matisoff]] pa referise a un subgrupu de [[llingües tibetano-birmanes]]. Úsase comúnmente como un términu opuestu al términu de [[sinosfera (llingüística)|sinósfera]], que se refier a les llingües tibetano-birmanes que guarden una cercanía col [[idioma chinu]]. == Influencia == {{AP|Sprachbund}} La subfamilia de [[llingües tibetano-birmanes]], que s'estiende sobre una enorme área de distribución xeográfica, carauterizar por una gran diversidá tipolóxica, qu'inclúi los idiomes que van dende'l tipu [[llingües tonales|tonal]], monosílabos, [[llingua analítica|analíticu]] con morfoloxía desprovista d'afixos, como'l [[Llingües lolo-búrmicas|grupu lolo-búrmico]] hasta asitiase llingües atonaes con sistemes complexos de la morfoloxía de [[concordanza gramatical]] nel verbu, como'l grupu de [[llingües kiranti|kiranti]] de [[Nepal]]. Los oríxenes d'esta diversidá nun se conocen pero pudo contribuyir a ello la influencia de [[China]], per un sitiu y de les llingües indoaries pol otru. Dos grandes subgrupos formaos por contautu d'área pueden estremase del grupu tibetanu-birmanu: la sinósfera y la indósfera. Estes esferes fueron propuestes por Matisoff como una combinación de carauterístiques culturales y llingüístiques. Una zona d'amortiguación ente ellos como un tercer grupu foi propuestu por [[Kristine A. Hildebrandt]], siguíu por [[B. Bickel]] y [[J. Nichols]]. Matisoff arrexunta les llingües na familia na sinósfera y la indósfera por cuenta de la influencia llingüística y política de China y la [[India]], respeutivamente, sobre les llingües. Idiomes de la indósfera falar na rexón en [[llingües indies]]. Delles llingües y cultures firmemente pertenecer a unu o otru. Por casu, la [[llingües munda|munda]] y cañes khasi de llingües [[austru-asiática]], l'idioma tibetanu-birmanu del [[Este de Nepal]], y gran parte de la caña Kamarupan del tibetanu birmanu, que sobremanera inclúi Meitei (Manipuri) son indósféricas, ente que los hmong-mien, el kam-caña sui de Kadai, la caña de Loloish tibetanu-birmana y Vietnam (Viet-Muong) son sinosféricas. Dellos otros idiomes, como'l [[idioma tailandés|tailandés]] y [[idioma tibetanu|tibetanu]], fueron influyíos pola [[cultura china]] y la [[cultura india|india]] en distintes [[periodos históricos]]. Sicasí otres comunidaes llingüístiques tán tan alloñaes xeográficamente qu'escaparon a la influencia significativa de dambos. Por casu, la caña aslian de Mon-Khmer en [[Malasia]], o la caña nicobareses de Mon-Khmer nes [[islles Nicobar]] nel [[Océanu Índicu]] amuesen poca influencia de la sinósfera o indósfera. L'idioma [[bodish]] y llingües kham carauterizar por híbridos propiedaes prosódicos similar a la rellacionada colos idiomes indosféricos escontra l'oeste y tamién a idiomes sinosféricos escontra l'este. Dalgunos de los idiomes del grupu kiranti de la indosfera atopar ente les llingües morfolóxicamente más complexes d'[[Asia]]. La influencia cultural, intelectual y política de la India ―especialmente la de la escritura [[devanágari]]― empezó a enfusar nos insulares y peninsulares el [[sureste d'Asia]] hai unos 2000&nbsp;años. Sistemes d'escritura indiu fueron adoptaos primero por [[austronesios]], como [[Java (isla)|Java]] y [[Cham]], y [[Austroasiáticos]], como coloraos y lun, por [[llingües Tai|Tai]] ([[idioma tailandés|siamese]] y [[Laos]]) y el tibetanu birmanu ([[Pyu]], [[Birmania]], y [[llingües karénicas|Karen]]). Ente los idiomes indosféricos tamién s'atopen nel [[sureste asiáticu continental]] (MSEA), definíu como la rexón qu'entiende Laos, [[Camboya]] y [[Tailandia]], según partes de Birmania, la [[península de Malasia]] y de [[península de Yunnan|Yunnan]]. Idiomes rellacionaos tamién s'atopen nel sureste d'Asia que van dende les [[islles de Sumatra]], [[Java (isla)|Java]], [[Bali]], al sur de [[Célebes]], y la mayoría de les [[Filipines]]. Los componentes de los vocabularios de los [[pueblu jemer|jemer]], [[etnia mon|mon]], Birmania, Tailandia y Laos consisten en pallabres de [[Pali]] o d'orixe sánscritu. La influencia de la India tamién s'estendió al norte de la rexón del [[Himalaya]]. Los [[tibetanos]] utilizaron la escritura devanágari dende'l [[sieglu&nbsp;VII&nbsp;d.&nbsp;C.]], pero prefirieron el vocabulariu relixosu y téunicu de morfemes autóctonos en llugar de vocabularios de los indios. Los imperios Cham, conocíos colectivamente como [[Champa]], que se fundaron a finales del [[sieglu&nbsp;II]], pertenecía direutamente a la influencia de la indósfera, más qu'a la sinósfera que dio forma a gran parte de la [[cultura vietnamita]] y pola cual los chams fueron influyíos más tarde y de forma indireuta. == Estructura == {{AP|Tipoloxía morfolóxica}} Idiomes na sinósfera (aproximao'l sureste asiáticu) tienden a ser más analítiques, con una morfoloxía pocu, monosílabos o estructures léxiques, agravando estensos complexos sistemes tonales, y en serie construcciones verbales. Les llingües na indósfera (aproximao l'Himalaya y el sur d'Asia) tienden a ser más aglutinantes, con estructures polisílabes, la morfoloxía verbal y detallao les marques de les rellaciones interproposicionales. Les llingües que se falen na indósfera tienden a ser morfolóxicamente más complexes. Munches llingües na parte occidental de la familia [[sinón-tibetana]], qu'inclúi los idiomes tibetanu-birmana, amuesen importantes semeyances tipolóxiques con otros idiomes del sur d'Asia, lo que-yos asitia nel grupu de indósfera. De cutiu tienen más [[sílabes]] que s'atopen nel este, ente que los sistemes de soníu, anque demuestren, nun son tan frecuentes. Los idiomes indosféricos son de cutiu [[monotonía|monótonos]]. De cutiu nun ye la morfoloxía d'inflexón importante, desenvolvese dafechu, los sistemes de marques de casu a la morfoloxía pronominal amplia atopar nel verbu. Estes llingües polo xeneral son una serie de tipos de inter-rellaciones ocasionales y tienen una construcción distinta de los auxiliares verbales. Los idiomes de la indósfera suelen amosar consonantes oclusives retroflexes, oraciones postsentenciales de relativu y la estendida gramaticalización del verbu dicir. Nos idiomes indosféricos, como los idiomes tibetanu-birmanos del nordeste de la India y Nepal, por casu, el desenvolvimientu de los pronomes relativos y estructures correlatives, lo mesmo que de retroflexa consonantes iniciales, atópase de cutiu. Vease tamién: [[Alfabetos y escritures del mundu]]. == Bibliografía == * La variación d'idioma: Documentos sobre la variación y el cambéu na sinósfera y na indósfera n'honor a James A. Matisoff, David Bradley, Randy J. LaPolla y Boyd Michailovsky eds., Pp. 113–144. 113-144. Canberra: Pacific Linguistics. Canberra: Pacific Linguistics. * Ankerl, Guy (2000) [2000]. ''La comunicación global ensin la civilización universal''. INU d'investigación social. Vol.1: Coesistencia de civilizaciones contemporánees: árabe-musulmán, Bharati, chinos y occidentales. Geneva: INU Press. ISBN 2-88155-004-5. Xinebra: Inu Press. ISBN 2-88155-004-5. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == * [https://web.archive.org/web/20071102144300/http://pacling.anu.edu.au/catalogue/555.html Documentos sobre la variación y el cambéu na sinósfera y na indósfera n'honor a James A. Matisoff] * [https://web.archive.org/web/20071201144245/http://www.ogmios.org/91.htm La diversidá llingüística: sinosphere vs indosphere] * {{enllaz rotu|1=[http://www.uwm.edu/~noonan/806/Enfield.Areal-SÍA.pdf Llingüística rexonal y continental sureste d'Asia] |2=http://www.uwm.edu/~noonan/806/Enfield.Areal-SÍA.pdf |bot=InternetArchiveBot }} {{Tradubot|Indoesfera}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Llingües sino-tibetanes]] [[Categoría:Rexones llingüístiques]] 0g0rfmdk34dbgk2xsi55due0wqp01lr José Pedro Lamek 0 166336 4376936 4256704 2025-06-17T14:37:19Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá xunta => dicha xunta 4376936 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''José Pedro Lamek''' ({{lang-fr|Joseph Pierre Lamek}}; {{nym|paréntesis=non}}) foi un [[pedagoxía|pedagogu]] y profesor de francés francu-libanés nacionalizáu uruguayu. Alumnu de [[Jean Piaget]] y colega de Roger Cousinet, contribuyó col espardimientu de les nueves teoríes educatives n'América del Sur, esencialmente n'Uruguái. Como diputáu ante'l parllamentu uruguayu, Lamek propunxo la creación d'una universidá del norte, nel marcu d'un proyeutu de desenvolvimientu social que buscaba descentralizar el monopoliu universitariu de la capital (Montevideo). Fundador de l'[[Alliance française|Alianza Francesa]] de [[Tacuarembó]] (departamentu del Uruguái) Lamek foi un promotor incansable de la llingua francesa recibiendo polos sos servicios a la francofonía la medaya d'honor de l'Alianza francesa. En París, los sos trabayos sobre la educación válen-y la condecoración de les [[Orde de les Palmes Académiques|Palmes académiques]], en grau d'oficial. == Biografía == === Infancia y Mocedá n'El Líbanu === José Pedro Lamek naz en Jounié en 1908, una pequeña ciudá al norte de [[Beirut]], so la dominación otomana. Esta provincia nun tarda en tresformase en mandatu francés, en 1920. La nueva alministración empatiza coles families cristianes, dientro de les cualos atópense los Lamek (Lamak) tomándoles so la so proteición. La llingua francesa tresfórmase, xunto col árabe, na so llingua materna. Nesta dómina, la educación ye impartida por órdenes relixoses cristianes, como los [[maronites]]. Lamek recibe la so educación primaria, secundaria y pre-universitaria per parte de los [[Congregación de los Hermanos Maristes|hermanos maristes]] (''frères maristes''), instalaos na rexón. Ye nesta etapa que naz la so devoción escontra la llingua francesa, que va marcar la so carrera. === Primer estadía n'Uruguái === Lamek, nuevu, emigra al Uruguái, con un pasaporte francu-libanés. El so tíu y el so cuñáu yá s'instalaren ellí faía pocu, más precisamente na ciudá de Florida. Nesta ciudá conoz a la que va ser la so esposa, la pedagoga uruguaya Josefa Abdo (cola que más tarde va traducir al español la obra de [[Roger Cousinet]]: ''La formación del educador''). El matrimoniu instalar na ciudá uruguaya de Tacuarembó, onde se dediquen a la enseñanza: Lamek impartiendo'l francés llingua estranxera en liceos y colexos y la Sra. Lamek como maestra d'escuela y depués inspeutora rexonal (enseñanza primaria). ==== Fundación de l'Alianza Francesa de Tacuarembó ==== Depués de dellos años de preparación y d'exerciciu de la docencia del francés, Lamek empieza los trámites oficiales pa la fundación de la filial tacuaremboense de l'[[Alliance française|Alianza Francesa]], que se concreta en 1945. Esti centru d'estudios tresformar nun importante focu promotor d'actividaes culturales de diversa índole: acoyida de grupos de teatru franceses, beques d'estudiu p'alumnos destacaos ensin recursos, espardimientu del FLE (francés como llingua estranxera) polo xeneral. === Trabayu Pedagóxicu pa la beca Gallinal === En 1947 realiza una propuesta pedagóxica destinada al llogru de la beca Gallinal (beca oficial pa profesores d'enseñanza media n'Uruguái). Na mesma realiza un analís detalláu del procesu educativu escolar, de la orientación pedagóxica y d'aspeutos específicos de la educación secundaria. === Beca del gobiernu francés === ==== Estudios na Sorbona ==== En 1951 el Sr. y la Sra. Lamek llogren una beca d'investigación del gobiernu francés, siendo coles mesmes una misión oficial del gobiernu uruguayu. El títulu de la investigación yera "El desenvolvimientu de los años d'enllaz ente les enseñances primaria y secundaria según el plan Langevin y la so aplicación na enseñanza uruguaya". La pareya instalar en París y garrasti a cursos na [[Sorbona]]. Ellí dedíquense al estudiu de les distintes corrientes pedagóxiques del momentu, entablando una sólida amistá col educador ''Roger Cousinet''. Na mesma dómina conocen tamién al pedagogu suizu ''Jean Piaget'' que les sos tesis educatives novedoses (pal momentu) inflúin enforma nellos. ==== Investigación Pedagóxica ==== La so investigación pedagóxica desenvolver nuna gran cantidá de centros educativos, en distintos per países: Arxentina, Brasil, África Occidental, España, Italia, Francia, Suiza, Bélxica, Grecia, Exiptu y Líbanu. En Francia les instituciones estudiaes fueron el Centru Internacional d'Estudios Pedagóxicos de Sèvres, Facultá de Lletres de la Sorbona (París), Escuela Cimera de Preparación y de Perfeccionamiento de profesores de francés pal estranxeru(París), Inspeición Xeneral d'Enseñanza Primaria del Sena, Institutu d'Orientación Profesional (París), Muséu Pedagóxicu (París), Llicéu de Sèvres, Llicéu Saint-Louis, Llicéu Louis-le-Grand, Llicéu Henri IV, Llicéu Victor Hugo, Llicéu Voltaire, Llicéu Condorcet, Llicéu Montaigne, Llicéu Claude Bernard, [[Llicéu Chaptal]]. Parte de la so investigación centrar nes grandes escueles nueves ("écoles nouvelles") de Francia, escuela La Source, Escuela Décroly, Escuela Modelu en Plein-Air (Suresnes). Tamién investigaron Escueles Normales Superiores, como la de Saint-Cloud, de la Rue d'Ulm y de Auteuil y na UNESCO. Amás realizaron un estudiu minuciosu del llamáu [[Plan Langevin-Wallon]] que foi'l plan global de reforma del sistema educativu francés, depués de la lliberación en 1945. Pa ello entrevistaron al profesor [[Henri Piéron]]. ==== Collaboración na Alianza Francesa de París ==== Como direutor d'una filial d'Alianza Francesa, Lamek conoz a munches personalidaes del quefer educativu d'esta institución. Ente elles atopen l'escritor [[Marc Blancpain]] y el profesor [[Gaston Mauger]]. Esti postreru, nel prólogu de la primer edición del so llibru ''Cursu de llingua y civilización franceses'' (Tomu IV, Hachette, 1953) estima a Lamek por tomase'l trabayu de lleer el manuscritu antes de la publicación y poles sos suxerencies.<ref>https://books.google.com.uy/books?hl=fr&id=Q5JZAAAAYAAJ&focus=searchwithinvolume&q=lamek "Cours de langue et de civilisation françaises" Mauger, G. et Jeffroy, R. (1953) - Nel prólogu puede lleese: '''Une mention particulière revient à M. Lamek, professeur de français à Tacuarembo (Uruguái), qui a pris el peñe de lire -y manuscrit pour nous faire bénéficier se sa longue et sure expérience...''' traducción: Una mención particular pal Sr. Lamek, profesor de francés en Tacuarembó (Uruguái) quien se tomó la molestia de lleer el manuscritu pa beneficianos cola so llarga y segura esperiencia.</ref> ===== Condecoraciones franceses ===== La beca d'estudios remata y los trabayos de la pareya Lamek destacar en munchos ámbitos. J. P. Lamek recibe, per un sitiu la medaya d'honor de l'Alianza Francesa de París y por otru, la condecoración de les [[Orde de les Palmes Académiques|Palmes académiques]] (en grau d'oficial) apurríes pol Ministeriu d'Instrucción Pública (actual Ministeriu de la Educación francés) [[Ficheru:Diplôme d'honneur - Alliance Française de Paris.jpeg|thumb|right|120px| Diploma correspondiente a la medaya d'honor de l'Alianza Francesa dada a Lamek en 1952. ''Xentileza de la familia Lamek''.]] ==== Estadía n'El Líbanu ==== ===== Condecoraciones libaneses ===== Antes de tornar a Uruguái, la pareya realiza una curtia estadía n'[[El Líbanu]], onde los llogros académicos de J.P. Lamek yá fueron de pública conocencia. Al llegar a dichu país, en 1954, recibe la medaya del ''Orde de la Instrucción Pública'' (primer clase- cinta colorada) y la ''[[Orde Nacional del Cedru]]'', dambes concedíes pol presidente de l'apocayá creada República libanesa. ==== Regresu definitivu a Uruguái ==== La pareya de pedagogos torna al Uruguái, instalándose nuevamente en Tacuarembó. La so esperiencia en Francia sírve-yos pa l'actividá d'educadores que retomen darréu. Ente otres coses, dedicar al espardimientu de les nueves teoríes ''piagetianas'', focalizándose na formación de formadores (educadores). ===== Traducción de ''La Formación del Educador'' ===== Ye nesti momentu que traducen al español la obra (de recién publicación) del pedagogu francés Roger Cousinet: '''La formación del educador''', publicada pola editorial arxentina ''Losada'', en 1961.<ref>http://www.biblio.unlp.edu.ar/catalogo/opac/cgi-bin/pgopac.cgi?VDOC=1.85338 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140714222852/http://www.biblio.unlp.edu.ar/catalogo/opac/cgi-bin/pgopac.cgi?VDOC=1.85338 |date=2014-07-14 }} ''La Formación del Educador'', Cousinet, R. (Ed. Losada, 1961) traducíu al español por Abdo de Lamek, Josefa y Lamek, Joseph Pierre</ref> ===== Francofonía y enseñanza del FLE (francés como llingua estranxera) ===== De vuelta n'Uruguái, Lamek retoma la direición de l'Alianza Francesa de Tacuarembó según tamién la enseñanza del FLE nos colexos y liceos de la ciudá. Nesta dómina'l so filial d'Alianza Francesa ta n'estrechu venceyu coles autoridaes del Llicéu Francés de Montevideo (actual [[Llicéu Francés Jules Supervielle|Lycée Français ''Jules Supervielle'']]) llevando a cabo actividaes comunes. Estrechanco les rellaciones ente Uruguái y Francia, Lamek fai venir a Tacuarembó a la mayoría de los embaxadores franceses de la dómina, en visites oficiales, con propósitos de desenvolvimientu rexonal y social. La so esperiencia na enseñanza del FLE tresformar nuna referencia internacional na materia, citáu en numberosos artículos y publicaciones, como lo demuestra esta cita de l'académica española Otilia López Fanego,<ref>http://redined.mecd.gob.es/xmlui/bitstream/handle/11162/70662/00820073002104.pdf?sequence=1 ''La gramática francesa nel nuesu bachilleratu'' López Fanego, Otilia.</ref> del [[Institutu Cervantes]] de Madrid. ==== Actividá política y pública ==== Ye mientres los sos últimos años que Lamek desenvuelve una veta política. Xunir al [[Partíu Nacional (Uruguái)|partíu nacional]] uruguayu y ye escoyíu como conceyal por esti partíu pa integrar la Xunta Departamental de Tacuarembó, ente 1959 y 1961. Finalmente llega a presidir<ref>{{enllaz rotu|1=http://www.avisador.com.uy/component/content/article/70-hestoria-viva/549-120-anos-del edificiu-sede-de-la xunta departamental-2o-nota-.html |2=http://www.avisador.com.uy/component/content/article/70-hestoria-viva/549-120-anos-del edificiu-sede-de-la xunta departamental-2o-nota-.html |bot=InternetArchiveBot }} Artículu citando a M. Lamek como presidente de la Xunta Departamental de Tacuarembó.</ref> dicha xunta amosando un firme compromisu cola ciudá de Tacuarembó. En 1959 Participa viviegamente na creación del Departamentu Municipal de Cultura de Tacuarembó,<ref>{{enllaz rotu|1=http://www.imtacuarembo.com/index.php?option=com_content&view=article&id=636 |2=http://www.imtacuarembo.com/index.php?option=com_content&view=article&id=636 |bot=InternetArchiveBot }} Páxina de la Intendencia de Tacuarembó que fala de la fundación del Departamentu Municipal de Cultura, citando a Lamek como integrande de la comisión fundadora.</ref> integrando la comisión designada pa entamalo. ===== Primer Congresu Nacional de Conceyales ===== Dientro del so mandatu de conceyal, Lamek propón la realización d'un congresu nacional de conceyales, que la so primer edición llevar a cabu na ciudá de Tacuarembó.<ref>https://archive.today/20130904050908/http://luismaria.blogspot.es/ Primer Congresu Nacional de Conceyales</ref> ===== Escudu de Tacuarembó ===== Ye mientres el so mandatu de ''conceyal'' que Lamek propón a la Xunta Departamental la creación d'un [[Escudu de Tacuarembó|escudu oficial]] pal departamentu. Encamiéntense los detalles artísticos del mesmu a una comisión aparente. El proyeutu ye finalmente aprobáu y concretáu en 1960. [[Ficheru:Coat of arms of Tacuarembó Department.png|thumb|right|120px|L'escudu del departamentu de [[Tacuarembó]], propuestu por José Pedro Lamek a la ''Xunta Departamental'' y aprobáu el 29 d'avientu de 1960.]] ===== Proyeutu de llei: Universidá del Norte ===== Nacionalizáu uruguayu, Lamek ye escoyíu a la diputación (suplente) nel parllamentu uruguayu. Nel curtiu periodu que llogra desempeñase como diputáu, destacar pol so propuesta sobre la creación d'una universidá al norte del ríu negru (norte del Uruguái), coles mires de descentralizar la educación terciaria, concentrada en [[Montevidéu]]. El so proyeutu sobre la ''Universidá del Norte'' preséntase ante los parllamentarios en 1963. Nel testu precísase que dicha universidá tien de tener la so sede na ciudá de Tacuarembó, estratéxicamente asitiada nel corazón del país. Sicasí la votación nun sanciona'l proyeutu y la llei escaecer hasta que, a partir del 2000, investigadores y políticos facer resurdir. Numberoses personalidaes<ref>http://daletacua.blogspot.com/2006/12/el papel-de-los medios-en-la.html ''El papel de los medios na descentralización universitaria'', Silva Carneiro, B. (2006)</ref> y medios locales empiecen a reivindicar esti proyeutu de llei,<ref>http://www.tacuarembo2030.com/sociales/394-nuevos-cursos-universitarios-lleguen-al norte-del-pais.html Revista Dixital - Tacuarembó - Nuevos Cursos Universitarios lleguen al norte del País</ref> afalaos por iniciatives de descentralización universitaria promovíes per otres ciudaes del interior. En 2013, la investigadora y doctora en ciencies sociales uruguaya ''María Eugenia Jung'' fai referencia a dichu proyeutu de llei nuna publicación del [http://bibliotecas.unr.edu.ar/biblioteca_virtual/bibliotecas/cesor/cesor.php CESOR], nun artículu sobre la ''Descentralización Universitaria n'Uruguái''.<ref>http://www.ishir-conicet.gov.ar/archivos/avances10.pdf ''Descentralización universitaria n'Uruguái'', Jung, M.A. (2913) Publicación del CESOR. Nel artículu antes mentáu puede lleese: '' "En Tacuarembó, n'avientu de 1963, el diputáu herrerista José Pedro Lamek presentó un proyeutu de llei que proponía la creación d'una Universidá del Norte con sede nesa ciudá..." ''</ref> Pela so parte, en 2014, la investigadora alemana ''Amalia Stuhldreher'' realiza un pequeñu resume del proyeutu, presentándolo como parte de les sos investigaciones, nun llibru intitulado ''Presencia Universitaria nel Interior''<ref>http://www.cci.edu.uy/sites/default/files/Comisi%C3%B3n%20Coordinadora%20d'el%20Interior.%20(2013).%20Presencia%20universitaria%20en%20el%20Interior%3A%2025%20a%C3%B1vos%20de%20la%20creaci%C3%B3n%20de%20la%20Casa%20de%20la%20Universidá%20de%20Tacuaremb%C3%B3%20(1a.ed_.).Montevideo,%20Uruguái%3A%20Psicolibros%20Ltda.pdf ''Presencia universitaria nel Interior'', Stuhldreher, A. (2014) patrocináu pola Universidá de la República (UdelaR)</ref> patrocináu pola Universidá de la República (UdelaR). Nel so llibru Stuhldreher destaca la participación pionera de Lamek, ente otres personalidaes, nes iniciatives descentralizadoras universitaras. == Honores y Distinciones == * Medaya d'Honor de l'Alianza Francesa (Francia) * Oficial de la [[Orde de les Palmes Académiques|Orde de les Palmes académiques]] (Francia) [[Ficheru:Palmes academiques Officier ribbon.svg|80px]] * Medaya de la Orde de la Instrucción Pública (Líbanu) (primer clase - cinta colorada) * Oficial de la Orde Nacional del Cedru (Líbanu) [[Ficheru:LBN National Order of the Cedar - Officer BAR.png|80px]] * Homenaxe per parte de la Embaxada d'El Líbanu n'Uruguái (xunu de 2015)<ref>https://www.elpais.com.uy/informacion/conmemoren-aniversario-colectividad-libanesa-uruguay.html Artículu del diariu ''El País'' con fecha 12/06/2015 citando a Lamek como homenaxáu.</ref> == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Joseph Pierre Lamek}} {{ORDENAR:Lamek, Jose Pedro}} {{Tradubot|José Pedro Lamek}} {{NF|1908|1972|Lamek, Jose Pedro}} [[Categoría:Persones d'El Líbanu]] [[Categoría:Diputaos y diputaes d'Uruguái]] [[Categoría:Profesores d'Uruguái]] [[Categoría:Francofonía]] gmx1gqpzox8dkutgwfrphbck6ug7nbp Artes decoratives 0 167293 4376769 4367621 2025-06-17T12:51:00Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376769 wikitext text/x-wiki {{Imaxe múltiple | posición_tabla = right | direición = vertical | anchor = 250 | imaxe1 = Bureau du Roi vue de face avec pièce.jpg | testu1 = [[Ebanistería]]: ''[[Bureau du Roi]]'', escritoriu de [[Lluis XV de Francia]] (1760), de [[Jean-François Oeben]] y [[Jean-Henri Riesener]]   | imaxe2 = Meister des Mausoleums der Galla Placidia in Ravenna 002.jpg | testu2 = [[Mosaicu]]: ''Pastoral celeste'' (''[[Circa|c.]]'' 400-450), [[mausoléu de Gala Placidia]], [[Rávena]]   | imaxe3 = Cologne_Cathedral_Window_Detail.jpg | testu3 = [[Vitral|Vidrera]]: ''Moisés nel monte Sinaí'' y ''Moisés ante'l faraón'' ({{sieglu|XIII||s}}), [[catedral de Colonia]] | imaxe4 = Hispanomoresque.JPG | testu4 = [[Cerámica]]: platu [[Arte mudéxar|mudéxar]] del {{sieglu|XV||s}}, [[Burrell Collection]], [[Glasgow]] | imaxe5 = MaskeAgamemnon.JPG | testu5 = [[Orfebrería]]: mázcara funeraria d'[[Agamenón]] ({{sieglu|XVI|a|s|1}}), [[Muséu Arqueolóxicu Nacional d'Atenes]] | imaxe6 = Pavellons Güell03.jpg | testu6 = [[Forxa]]: rexa d'entrada a los [[pabellones Güell]] (1883-1887), d'[[Antoni Gaudí]] | imaxe7 = Jan Raes (II) 001.jpg | testu7 = [[Tapiz]]: ''L'oráculu de Decio Mus'' (''[[Circa|c.]]'' 1650), tapiz de [[Jean Raes]] sobre un cartón de [[Peter Paul Rubens]], Rubenshuis, [[Amberes]] }} Denómense '''artes decoratives''' a toes aquelles actividaes rellacionaes col [[arte]] o l'[[artesanía]] destinaes a producir oxetos con una finalidá al empar utilitaria y [[Ornamientu|ornamental]]. Son polo xeneral obres realizaes con una ellaboración industrial o artesanal pero escorriendo una cierta finalidá [[estética]]. El conceutu ye sinónimu de les llamaes [[artes aplicaes]] o [[artes industriales]], tamién llamaes dacuando [[artes menores]] en contraposición a les [[artes mayores]] o [[belles artes]]. Per un sitiu, les artes decoratives ye un términu aplicáu preferentemente a les artes industriales, según a la [[pintura]] y la [[escultura]], cuando'l so oxetivu nun ye'l de xenerar una obra único y estremao, sinón que busquen una finalidá decorativo y ornamental, con una producción xeneralmente seriada.{{Harvnp|Fatás|Borrás|1990|pp=30-31}} Les artes decoratives inclúin procedimientos y téuniques como la [[cerámica]], el [[mosaicu]], la [[ebanistería]], la [[orfebrería]], la [[glíptica]], l'[[esmalte]], la [[taracea]], la [[metalistería]], el [[Artes testiles|testil]], la [[Tapiz|tapicería]], la [[Cueru|corioplastia]] o la [[Vitral|vidrería]]. Tamién de cutiu engloba les [[artes gráfiques]] ([[grabáu]]) y la [[miniatura]], según delles obres d'[[arquiteutura]], pintura y escultura destinaes a la ornamentación y concebíes en serie, non como obres individuales.{{Harvnp|testu=Diccionariu d'Arte I|2003|p=159}} Les artes decoratives tuvieron presentes en mayor o menor midida en tolos periodos de la [[historia del arte]] polo xeneral, bien por solitariu o bien en conxunción con otres artes, especialmente l'arquiteutura. En munchos casos marcaron de forma determinante dalgún periodu históricu, como'l [[arte bizantino]], l'[[Arte islámico|islámicu]] o'l [[Arte gótico|góticu]], de tala forma que nun sería posible valoralo afechiscamente ensin la presencia d'esti tipu de realizaciones. N'otros casos, especialmente'l de cultures [[Nomadismu|nómades]], ye l'únicu tipu de realización artística lleváu a cabu por estos pueblos, como ye'l casu de los [[escites]] o de los [[pueblos xermánicos]] qu'invadieron l'[[Imperiu romanu]]. En munches cultures les artes decoratives tuvieron un estatus similar al restu de les artes, como ye'l casu de la [[cerámica griega]] o la [[Arte chino|llaca china]]. Cabo tamién valorar la estrecha rellación ente les artes decoratives y la cultura popular, que de cutiu tuvo nesti mediu la so principal vía d'espresión.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=439-440}} == Conceutu == [[Ficheru:Interior Casa Vicens.jpg|miniaturadeimagen|250px|left|Interior d'estilu [[Modernismu catalán|modernista]] de la [[casa Vicens]] ([[Barcelona]], 1883-1888), d'[[Antoni Gaudí]]]] Esti tipu de téuniques entra dientro del conceutu d'[[arte]] (del [[llatín]] ''ars'', ''artis'', y esti del [[Idioma griegu|griegu]] τέχνη ''téchnē''), una manifestación creativa del [[Homo Sapiens|ser humanu]] entendida xeneralmente como cualquier actividá o productu realizáu con una finalidá estético y comunicativo, por aciu la cual esprésense idees, emociones o, polo xeneral, una visión del mundu, al traviés de diversos recursos y materiales. L'arte ye un componente de la [[cultura]], que reflexa na so concepción los sustratos [[Economía|económicos]] y [[Sociedá|sociales]], según la tresmisión d'idees y valores inherentes a cualquier cultura humana a lo llargo del espaciu y el tiempu.{{Harvnp|Tatarkiewicz|2002|pp=63-67}} La clasificación del arte tuvo una evolución paralela al conceutu mesmu d'arte: mientres l'[[antigüedá clásica]] considerábase arte tou tipu d'habilidá manual y maña, de tipu racional y suxeta a regles, polo qu'entraben nesa denominación tantu les actuales belles artes como l'artesanía y les ciencies.{{Harvnp|Tatarkiewicz|2002|p=82}} Nel {{sieglu|II||s}} [[Galeno]] estremó l'arte en [[artes lliberales]] y [[artes vulgares]], según si teníen un orixe intelectual o manual. Nel [[Renacimientu]] empezó a considerase que l'arquiteutura, la pintura y l'escultura yeren actividaes que riquíen non solu oficiu y maña, sinón tamién un tipu de concepción intelectual que les faíen cimeres a otros tipos de manualidades.{{Harvnp|Tatarkiewicz|2002|p=45}} En 1746, [[Charles Batteux]] estableció en ''Les belles artes amenorgaes a un únicu principiu'' la concepción actual de [[belles artes]], onde incluyó la pintura, la escultura, la [[música]], la [[poesía]] y la [[danza]], ente que caltuvo'l términu «artes mecániques» pal restu d'actividaes artístiques, y señaló como actividaes ente dambes categoríes l'arquiteutura. Col tiempu esta llista sufrió variaciones y, a fecha de güei, nun ta del tou cerrada, pero polo xeneral sentó una base comúnmente aceptada.{{Harvnp|Tatarkiewicz|2002|p=49}} Los términos «artes decoratives», «artes aplicaes», «artes industriales» o «artes menores» surdieron por oposición a les «belles artes» o «artes mayores», anque de cutiu la frontera nun ta del tou clara.{{Harvnp|Chilvers|2007|p=61}} Polo xeneral, dientro de les [[artes plástiques]] la función decorativa considérase secundaria: asina, si la pintura tien por sigo sola una autonomía como obra d'arte, na so aplicación a un oxetu pierde esa singularidá pa cumplir una función subordinada, la d'enguapecer esi oxetu. Si la pintura puede representar una visión del mundu na llibertá conceptual del artista, la pintura decorativa va mover nun círculu zarráu de temes y motivos.{{Harvnp|Souriau|1998|p=417}} [[Ficheru:Llit Disseny Hub.jpg|miniaturadeimagen|left|250px|Cama con forma de carru triunfal a la romana (''[[Circa|c.]]'' 1804-1830), caoba, chapa de palma de caoba, llimonal de Ceilán, pinu, carbayu y madera dorao y pintada, [[Muséu del Diseñu de Barcelona]]]] Probablemente la separación ente artes mayores y menores vinu de la distinción per parte de la [[crítica d'arte]] de lo «bello» y lo «útil»: a lo primero concedióse-y una categoría más elevada, pos paecía dirixise más direutamente al intelectu y/o l'espíritu, ente que lo segundo tenía una finalidá más práctica y mundana. Esta distinción nun dexaba de ser suxetiva, yá que una actividá como l'arquiteutura, englobada nes artes mayores, ye verdaderamente útil, ente que munches artes menores, entá siendo útiles, pueden ser belles.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=283}} Anque les artes decoratives yeren consideraes como un arte menor, dende'l {{sieglu|XVIII||s}} adquirieron cierta autonomía y, de magar, empezóse a valorar más el so aspeutu estéticu frente al utilitariu y numberoses de les sos producciones fueron valoraes como obres d'arte con una singularidá propia.{{Harvnp|Souriau|1998|p=417}} Sicasí, les artes decoratives aplicaes a la industria —más puramente llamaes güei día «artes industriales»— fuéronse dixebrando d'esti conceutu, por cuanto nesti tipu d'oxetos la decoración ye polo xeneral daqué secundariu; asina, la estética [[Funcionalismu|funcionalista]] tendió a valorar más los oxetos pola so utilidá, refugando una decoración de cutiu sobreañadida.{{Harvnp|Souriau|1998|p=417}} El términu «artes decoratives» forxar nel tercer terciu del {{sieglu|XIX||s}}, principalmente como sustitución del términu «artes menores», que resultaba peyorativu.{{Harvnp|Souriau|1998|p=419}} Na xénesis de les artes decoratives o industriales tán indefectiblemente xuníos la practicidad y la estética. Asina, la producción d'oxetos englobados nesti términu tien de tener en cuenta la finalidá del productu (enseres, vistíos, instrumentos, moblame) tanto como'l so aspeutu formal. Asina, nun entraríen nesta categoría un oxetu utilitariu que seya darréu decoráu o, otra manera, otru d'aspeutu artísticu que nun cumpla una función práctica.{{Harvnp|Fatás|Borrás|1990|pp=136-137}} Magar tou, de cutiu consideráronse artes decoratives productos con una simple función ornamental, pero producíos en serie, colo que s'alloñar del conceutu d'obra única del arte con mayúscules.{{Harvnp|Chilvers|2007|pp=61-62}} Un factor decisivu na nueva concienciación de les artes decoratives foi la publicación ente 1860 y 1863 del llibru ''Der Stil in den technischen und tectonischen künsten der praktische Aestetik'', de [[Gottfried Semper]], onde emprestaba una especial atención a les artes decoratives dientro de la historia del arte. Esta obra influyó nel historiador [[Historia de la estética#Formalismu|formalista]] [[Alois Riegl]], quien nos sos analises de la historia del arte en función del estilu incluyó igualmente les artes decoratives. Pa Riegl, quien foi conservador del Muséu d'Artes Decoratives de [[Viena]], les téuniques usaes na producción artística marcaben la evolución de les formes artístiques.{{Harvnp|Bonet Correa et al.|1982|p=12}} === Terminoloxía === [[Ficheru:WLA_ima_Angel_of_the_Resurrection.jpg|miniaturadeimagen|left|''L'ánxel de la Resurrección'' (1904), vidrera de [[Louis Comfort Tiffany]], First Presbyterian Church, [[Indianapolis]]]] A les artes rellacionaes cola decoración aplicóse-yos a lo llargo de la historia numberosos términos más o menos sinónimos, que magar pueden tener delles diferencies de matiz polo xeneral espresen el mesmu conceutu: * '''Artes decoratives''': el términu incide na finalidá decorativa d'esti tipu d'artes, por cuanto la so finalidá ye la d'afatar un espaciu determináu, motivu este pol que-y les considera especialmente amestaes a l'arquiteutura. Polo xeneral considérase'l términu más fayadizu y que da una mayor dignidá, prueba d'ello ye que la mayoría de museos dedicaos a esti tipu d'obres suelen denominase Museos d'Artes Decoratives.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=289}} * '''Artes menores''': surdió en confrontación cola idea d'artes mayores o belles artes (arquiteutura, escultura y pintura), magar resulta peyorativu y marca unes fronteres que nun son reales, una y bones la pintura y l'escultura pueden ser consideraes en ciertos casos como artes decoratives.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=289-290}} * '''Artes útiles o utilitaries''': esti términu pon énfasis nel aspeutu práuticu d'esti tipu de realizaciones, lo que minusvalora el so componente estéticu, de la que cabría aldericar si la utilidá de delles belles artes como l'arquiteutura rebaxar a esti nivel.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=287-288}} * '''Artes funcionales''': de forma análoga al anterior, incidir nel aspeutu funcional d'estes obres, lo qu'anicia un alderique similar, al que puede añader si les artes mayores nun tienen tamién una función.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=288}} * '''Artes aplicaes''': esti términu provién de la rellación ente esti tipu de disciplines artístiques y la so producción de tipu artesanal o industrial, yá que polo xeneral son creaes por aciu diverses téuniques y procedimientos especializaos que precisen una formación profesional o semiprofesional. Asina, la mayoría d'escueles onde s'aprienden estos oficios suelen denominase Escueles d'Artes Aplicaes (o d'Oficios Artísticos).{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=288-289}} * '''Artes auxiliares''': incídese equí nel aspeutu secundariu d'esti tipu de disciplines por cuanto les sos producciones tán destinaes a decorar les obres mayores», preferentemente espacios arquiteutónicos. Nuevamente ye un términu peyorativu y que non engloba toes estes realizaciones, qu'en munchos casos pueden tener una autonomía por sigo mesmes.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=289}} * '''Artesanía, oficios artísticos''': nesta acepción incidir nel aspeutu granible d'estes obres tocantes a la profesionalidá de los sos artífices, na considerancia de ser oxetos fechos a mano, ensin un procesu de fabricación mecánicu. Bona parte d'esti conceutu vien del movimientu [[Arts and Crafts]] (Artes y Oficios), surdíu nel [[Reinu Xuníu]] nel {{sieglu|XIX||s}}.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=290}} * '''Artes manuales''': términu pocu emplegáu polo xeneral, incide na manualidad d'esti tipu d'obres, lo qu'esclúi la so producción mecánica en munchos casos.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=290}} * '''Artes industriales''': en contraposición al anterior, esprésase equí'l procesu de mecanización y de producción industrial de munches d'estes obres, especialmente dende la [[Revolución Industrial]]. Cabría aldericar equí si esti tipu de fabricación facer n'acabamientu del procesu creador del artista o ye a cencielles una ferramienta qu'ayuda na so realización. Quiciabes puramente solo seya aplicable a aquelles obres producíes en serie.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=290-291}} * '''Artes suntuarias''': el términu suntuario significa «perteneciente o relativu al luxu», polo que s'aplica preferentemente a aquelles artes decoratives realizaes con materiales preciosos (oru, plata, xoyes). === Factores determinantes === [[Ficheru:Fabergé egg Rome 05.JPG|miniaturadeimagen|200px|left|''Güevu de la Coronación imperial'' (1897), de [[Peter Carl Fabergé]], Muséu Fabergé, [[San Petersburgu]]]] Na xénesis de les obres d'arte decorativu intervienen diversos factores. El primeru a tener en cuenta ye'l so artífiz y la considerancia del mesmu como artesanu o como artista. Dexando aparte'l fechu de que munchos artistes (pintores, escultores) realizaron esti tipu d'obres como complementu a la so actividá principal, la mayoría d'artífices que trabayen nesti terrén facer como oficiu, tres unos años d'aprendizaxe nun taller, gremiu o escuela. Asina, polo xeneral, considérase-yos artesanos, anque hai que tener en cuenta diversos matices: dicía [[Horst Waldemar Janson]] qu'un artista ye un creador» y un artesanu un «facedor»;{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=294}} sicasí, munchos facedores exercen tamién de creadores cuando realicen los sos propios diseños o introducen novedaes téuniques o estilístiques nes sos obres. Otramiente, munchos artistes realicen les sos obres partiendo de téuniques o estilos introducíos por otros enantes, ensin un exerciciu d'innovación, tan solo d'imitación —como se reprochó de cutiu al [[Academicismu|arte academicista]]—.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=294-295}} Aun así, por regla xeneral l'artífiz d'artes decoratives ta encorsetado poles regles, téuniques y materiales del so oficiu, dientro del cual puede movese con restricciones.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=295}} Ello trai, según [[Dino Formaggio]], que les obres d'arte decorativu espresen cierta impersonalidá», por cuanto'l calquier del que les realiza nun ye perceptible na mayoría de casos, de la que son frutu d'una determinada «sociabilidá», al ser productos provenientes del trabayu coleutivu deriváu de la tradición y l'oficiu.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=296}} D'ente estos artífices suélense considerar tres tipos (según [[René Huyghe]]): «artesanos de tradición», qu'exercen el so oficiu con unes conocencies tresmitíes por xeneraciones —xeneralmente dientro d'una mesma familia—, con innovaciones y aportaciones individuales pero dientro d'una mesma llinia (equí se engloban la mayoría d'artífices hasta'l {{sieglu|XIX||s}}); «artesanos d'arte», los que nun venir# de una tradición sinón qu'exercen esta actividá de forma voluntaria y con una formación propia (xeneralmente yá nel {{sieglu|XX||s}}); y «artesanos ejecutantes», que designaría a aquellos operarios que se llinden a exercer el so oficiu, ensin mediar nengún actu creador.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=297-298}} [[Ficheru:Vincennes_soft_porcelain_plate_1749_1753.jpg|miniaturadeimagen|200px|Platu de porzolana de [[Vincennes]] (1749-1753), [[Muséu de les Artes Decoratives]] de [[París]]]] Otros elementos a tener en cuenta son: * Tipu d'obres: un primer factor a tener en cuenta ye la función y destín de la obra, si ye relixosa o llaica, culta o popular, si ye pa una casa, una empresa, un palaciu o cualesquier otra finalidá.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=299}} * Téuniques y materiales: cada disciplina artística cuenta con unes determinaes téuniques y materiales de confección, que tienen de ser consideraos pa el resultáu final en función del oxetu que se deseye crear. Munchos d'estos elementos son determinantes d'una dómina o estilu determinaos, polo qu'ayuden al so estudiu y clasificación.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=299-300}} * Forma: la forma marca'l ritmu de volúmenes y proporciones d'un determináu espaciu, especialmente en pieces exentes. Per otru llau, la forma espresa la función del oxetu y les sos carauterístiques temporales, polo que ye un reflexu del estilu y el marcu histórico y social nel que foi creáu.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=301}} * Sistema decorativu: establez el tipu de motivu ornamental d'una pieza y la forma en qu'esi motivu encaxa dientro de la composición de la mesma. Los trés principales motivos ornamentales son: [[Xeometría|xeométricu]], [[Epigrafía|epigráfico]] y [[Naturaleza|naturalista]] (vexetal, animal, humanu o paisaxísticu), que pueden presentase tanto aisllaos como combinaos ente ellos. En función de la so composición xenérense diversos llinguaxes espresivos, como'l naturalista, si inspirar na realidá de la naturaleza visible; o'l estilizado, si fai una reinterpretación suxetiva de la realidá. Tamién dientro de la composición tien de tenese en cuenta si la ornamentación cinxir a un determináu espaciu de la obra o la cubre por completu (el llamáu ''[[horror vacui]]''). Dientro d'esti espaciu los motivos ornamentales pueden faese por repetición, por alternanza, en forma simétrica o por inversión.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=302-305}} ::* Motivos xeométricos: ente los principales atópense'l [[Puntu (xeometría)|puntu]], la [[llinia]], el [[zigzag]], la banda quebrada, la [[lacería]], el [[meandro]], el [[cuadráu]], el [[losange]], el [[axedrezáu]], el [[triángulu]], el [[hexágonu]], el [[octógonu]], la [[sinusoide]], la [[espiral]], el [[círculu]] y [[Círculu#Semicírculu|semicírculu]], la [[elipse]], etc.{{Harvnp|Morant|1980|pp=15-16}} ::* Motivos arquiteutónicos: gordón, [[Listel (arquiteutura)|listel]], [[Toru (arquiteutura)|toru]], [[bocel]], [[Escocia (arquiteutura)|escocia]], [[gallón]], [[Ménsula|cartela]], etc.{{Harvnp|Morant|1980|p=17}} ::* Motivos naturalistes: proceden sobremanera de la [[flora]], la [[fauna]], el [[ser humanu]], los seres fantásticos y [[Mitoloxía|mitolóxicos]], los elementos [[Astronomía|astronómicos]], el [[paisaxe]] y oxetos de too tipu.{{Harvnp|Morant|1980|pp=18-21}} ::* Motivos complexos: son básicamente la [[escritura]] y los [[símbolu|símbolos]], según los motivos [[Heráldica|heráldicos]].{{Harvnp|Morant|1980|pp=22-27}} [[Ficheru:Solvognen - Do 2010 1276.jpg|miniaturadeimagen|[[Carru solar de Trundholm]] (''[[Circa|c.]]'' [[1300 e.C.|1300 e.C. ]]), de bronce y oru, [[Muséu Nacional de Dinamarca]], [[Copenḥague]]]] * Color y lluz: nel aspeutu estético y formal de la obra d'arte decorativo son determinantes el color y la lluz, qu'inflúin na forma del oxetu, nel material y en diverses cualidaes como la solidez, la refraición, la tresparencia o opacidá, el reflexu, la testura, el relieve o los xuegos de lluces y solombres. Tamién, amás de les sos cualidaes físiques, pueden espresar un determináu simbolismu, yá que de cutiu los colores acomuñar a determinaos conceutos relixosos o culturales, ente que la lluz acomúñase de cutiu cola divinidá y la revelación. {{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=306-308}} * Ritmu y equilibriu: les artes decoratives tienen como finalidá la ornamentación d'un espaciu, lo que xeneralmente se consigue cola conxunción de diversos elementos. Por ello, un factor a tener en cuenta ye l'harmonía ente toles pieces d'un determináu espaciu, l'equilibriu de conxuntu y el ritmu espacial en que se circunscriben. Esta harmonización d'elementos espresa per otru llau conceutos inherentes a una determinada dómina, como la moda o l'estilu, les costumes o'l pensamientu d'una sociedá.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=308-309}} * Rellación espacial: la mayoría d'obres d'arte decorativu (menos les exentes) tán pensaes pa un determináu espaciu, lo qu'inflúi na so concepción y realización. Na valoración d'esti tipu d'obres tien de considerase si atopar nel so allugamientu orixinal o non; una d'estes obres espuesta nun muséu puede ser valorada poles sos cualidaes intrínseques, pero al perder la so función orixinal pierden parte del so significáu.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=309-311}} * Economía, sociedá y moda: toa obra d'arte ye reflexu d'un momentu histórico y social determináu, lo que supón un condicionante na so xénesis granible. Na ellaboración d'estos oxetos pueden ser determinantes los factores económicos que marquen la so productividá, los condicionantes sociales que determinen la so función o los aspeutos de moda y estilu que condicionen la so forma y aspeutu. Estos condicionantes esternos xunir a otros internos, como la téunica, pa determinar el procesu granible d'estes realizaciones.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=311}} * Influencies ente les artes: les distintes modalidaes artístiques —tanto mayores como menores— influyir ente sigo, al igual que los artistes. Estes influyencies tresmítense igualmente nel tiempu, lo que se denota na socesión de periodos de marcáu acentu [[Clasicismu|clasicista]] con otros de gustu [[barrocu]]. Xeneralmente percibióse más l'influxu de les artes mayores sobre les menores, pero n'ocasiones tamién asocedió al contrariu, como la influyencia de les [[Arte islámico|artes decoratives islámiques]] na [[Románicu español#Escultura|escultura románica española]], del grabáu na [[pintura del Barrocu]] o de la decoración [[rococó]] na arquiteutura del {{sieglu|XVIII||s}} en [[Francia]] y [[Alemaña]].{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=316-318}} == Clasificación y téuniques == [[Ficheru:Deer hunt mosaic from Pella.jpg|miniaturadeimagen|''La caza del venáu'', mosaicu de la casa del Raptu d'Helena ([[Pella (Grecia)|Pella]], [[Macedonia]]), {{sieglu|IV|a|s|1}}]] === Como sistema de revestimiento arquiteutónicu === * [[Mosaicu]] y [[taracea]]: el mosaicu ye la téunica d'iguar imáxenes por aciu l'embutíu de piedres dures, bien nel suelu o bien na paré. Cuando ta asitiáu a manera de [[pavimentu]] recibe'l términu [[Idioma griegu|griegu]] de ''lithóstroton'': el revestimiento ye aplicáu sobre cal, arena o otros materiales como piedres, quixarros, lloses de mármol, etc. Esisten dellos tipos: ''opus lapilli'', pequeños quixarros de colores naturales, que por sigo mesmos componen el dibuxu; ''[[opus tessellatum]]'', formáu por [[tesela|teseles]], pieces de forma cuadrada de dos centímetros, coles que s'ellabora la composición, xeneralmente de tipu xeométricu; ''[[opus vermiculatum]]'', igualmente ellaboráu con teselas, pero de distintes contornes, pudiendo formar asina diversos trazaos; ''[[opus sectile]]'', formáu por lloses de mármol de forma irregular. El mosaicu puramente dichu, tamién llamáu ''opus musivum'', ye la mesma téunica pero aplicada a la decoración mural: realizar con teselas de pasta [[Vidriu|vítrea]], aplicaes sobre la paré preparada con delles capes de [[morteru (construcción)|morteru]], ellaborando figures y dibuxos. La taracea ye una téunica similar a les anteriores, pue ser pavimental o parietal, o inclusive puede aplicase a [[mueble]]s o otros oxetos. Consiste n'encuallar sobre una superficie compacta fines lloses de piedra y mármol de color, cortaes y encaxaes formando imáxenes o composiciones diverses. Tamién puede realizase en madera ([[intarsia]]), siendo una téunica frecuente en [[ebanistería]]. En [[Carpi]], nel {{sieglu|XVII||s}}, surdió tamién una taracea en [[escayola]]. Otra variante ye l'embutíu de [[piedres dures]].{{Harvnp|Fuga|2004|pp=176-201}} * [[Vitral|Vidriería]]: realízase sobre cristales engarzados en madera, yelsu, oru o plomu, que vanse encaxando con llámines de plomu, estañándolos, con una capa de masilla (blancu pintor con aceite de llinaza). Les vidreres antigües tienen [[grisalla|grisalles]], [[óxidu férrico]] líquidu, aplicáu pa dibuxar con precisión detalles pequeños; hacia 1340 sustituyir pol óxidu de plata y, a partir d'equí, yá nun se faen cristales de colores, sinón que se colorea sobre cristal blancu. El procesu de fabricación ye por fases: ellaboración d'un bocetu en cartón, corte de los vidrios, pintura de los mesmos, cocción y unión por emplomado.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=337-338}} * [[Azulexu|Azulejería]]: l'azulexu ye una baldosa de cerámica vidrada que s'usa como revestimiento de suelos y parés. Al igual que los lladriyos esmaltaos, tien el so orixe nel [[Oriente Próximu]]. N'[[España]], nel {{sieglu|XV||s}}, surdió la variante del [[alicatado]], con tres tipos: [[cuerda seca]], [[cuenca o aresta]]. Esi mesmu sieglu, n'[[Italia]], empecipióse la producción de lloses de [[mayólica]], sobremanera en [[Nápoles]] y [[Faenza]], que les sos composiciones pictóriques tuvieron depués gran ésitu n'España y [[Portugal]], según [[Méxicu]] y [[Perú]].{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=53}} * [[Estuco]] y [[Yelsu|yesería]]: el estuco ellaborar con pasta de cal (o yelsu blancu), polvu de mármol, sable llaváu y caseína, en distintes proporciones según la dómina y el llugar. Los sos dos principales aplicaciones son como revestimiento o como decoración, con distintes groseces, xeneralmente más compactos pal primer casu y más finos y maleables pal segundu. Pela so parte, el yelsu ye un sulfatu de cal hidratáu, qu'entemecíu con agua forma una pasta de color blancu, que puede usase tantu pa la construcción como pa escultura y relieves. La principal diferencia ente dambos ye que'l yelsu, al nun tener polvu de mármol, ye más fráxil y de menor calidá, anque'l so valor decorativu ye similar.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=344-349}} === Como revestimiento polivalente y elementu de compartimentación espacial === [[Ficheru:Musée_du_Louvre_-_Département_des_Objets_d'art_-_Salle_34_-2.JPG|miniaturadeimagen|150px|Gabinete de nocéu, marcu de carbayu, chapa d'ébanu, marquetería de concha, latón y estañu, y bronce dorao, obra d'[[André-Charles Boulle]] (''[[Circa|c.]]'' 1690-1710), [[Muséu del Louvre]], [[París]]]] * [[Carpintería]] y [[ebanistería]]: les artes de la madera utilícense tanto como revestimiento dientro de l'arquiteutura ([[artesonados]], puertes, ventanes, balcones, [[balustre]]s) —incluyendo arquitectures provisionales como capelardentes y retablos— como n'elementos tresportables ([[moblame]]). Los dos principales téuniques son el talláu y el torniamientu: el primeru realizar con preseos punchantes como'l buril —n'alto, mediu, baxu o huecorrelieve—, o bien en ornamentación incisa; el segundu supón un procesu de manipulación mecánica más ellaboráu. Tocantes a la ornamentación, esisten diversos procedimientos: [[intarsia]], similar a la taracea pero en madera; incrustación (o [[marquetería]]), un tipu igualmente de taracea pero más superficial, fechu con cola (nestos casos les pieces añadíes pueden ser d'otru tipu de madera o otros materiales, predominantemente [[marfil]], [[güesu]], [[nácare]] o metal); chapado, consistente n'usar una base de madera basto y superponerle otra más fina de mayor calidá; llacao, aplicación de la téunica de la [[llaca]] a la madera; policromado, superposición de maderes de distintos colores pa crear efeutos cromáticos; doráu, combinación de madera y [[pan d'oru]]; esgrafiado, combinación de doráu y policromado; pirograbado, consistente en quemar la madera con un metal incandescente; encorado, madera forrada de cueru; y ensayalado, madera forrada de tela.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=350-359}} * [[Metalistería]]: el metal ([[fierro]], [[cobre]], [[bronce]]) puede usase en solitariu o chapado sobre madera, xeneralmente n'elementos de zarru como puertes, rexes y verjas. El bronce suelse fundir y vertir en moldes. El [[Artesanía del fierro|trabayu con fierro]] ([[limonita]], [[pirita]] o [[magnetita]]) denominar [[forxa]]: amenorgar con calor, del que sale una pasta en candia cola que se faen lingotes. Hai tres clases: [[fierro coláu]], con muncho [[carbonu]], [[xil]], [[azufre]] y [[manganesu]], nun sirve pa forxar, solo pa fundir en molde; [[Fierro forxáu|fierro duce o forxáu]], con menos carbonu, ye más maleable y dúctil, puede forxase, pero ye blandu y desafilable; y [[aceru]], con manganesu, [[Wolframiu|tungsteniu]], [[cobaltu]] y [[wolframiu]], ye más duru, pa preseos cortantes. El modeláu realizar ensin añader nin quitar material, sinón qu'esisten diverses téuniques alternatives: espurrir, enanchar, fender, curvar, aprofiar, etc. Tamién se-y pueden dar efeutos de doráu y policromado.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=359-365}} [[Ficheru:Bayeux_Tapestry_scene55_William_Hastings_battlefield.jpg|miniaturadeimagen|La ''[[Batalla de Hastings]]'' (''[[Circa|c.]]'' 1066-1082), escena del [[tapiz de Bayeux]], Muséu del Tapiz de Bayeux, [[Bayeux]], [[Francia]]]] * [[Artes testiles]]: manifiéstense principalmente en texíos y bordaos. Un texíu ye una obra de [[telar]] compuesta por dellos filos dispuestos en [[Trama (testil)|trama]] y [[urdimbre]]. Los telares pueden ser móviles (o «de cintura») o fixos (vertical o horizontal). Según la multiplicidá o'l entrelazamiento de los filos llógrense distintos tipos de texíos, como'l [[tafetán]], [[Sarga (texíu)|sarga]], [[satén]], [[seda]], [[terciopelu]], etc. Estes teles pueden ser naturales o estampaes, aplicando tintes sobre'l texíu. Tocantes a tipoloxíes, les más usaes n'artes decoratives son les [[alfombra|alfombres]] y los [[Tapiz|tapices]] y, en menor midida, los [[encaxe]]s. Los [[bordáu|bordaos]] son llabores en relieve realizaos con aguya sobre texíos yá iguaos.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=365-377}} * [[Cueru|Corioplastia]]: el trabayu del [[cueru]] tien dos modalidaes principales: el [[cordobán]], cueru de cabra o machu cabrío curtido, apaecíu en [[Córdoba (España)|Córdoba]] en dómina [[Al-Andalus|andalusí]], utilizáu como complementu pal moblame; y el [[guadamecí]], piel de carneru curtida y llabrada, y darréu policromada, dorada o platiada, usada como ornamientu de retablos, doseles y altares o como revestimiento de murios, cortines o muebles, dacuando inclusive como alfombres. Hai diverses téuniques pal trabayu del cueru: grabáu, repujado, rebaxáu, cincelado, talláu, estampáu, ferreteado, recortáu, etc. Sobre'l cueru pueden añader bordaos, llámines d'oru, plata o estañu, o aplicaciones de herrajes o clavos, y puédese policromar con productos minerales ([[potasa]]) o químicos ([[anilina|anilines]]), o bien con [[pintura al oleu]] o al [[Pintura al temple|temple]].{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=377-382}} Otres modalidaes son el [[tafilete]], piel de cabra bruñida más fina que'l cordobán, emplegada preferentemente en [[encuadernación]]; y el [[Tafilete|marroquín]], piel d'oveya usada sobremanera en tapicería de muebles.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=809}} === Artes decoratives exentes === [[Ficheru:Melencolia I (Durero).jpg|200px|miniaturadeimagen|''[[Murria I]]'' (1514), grabáu d'[[Alberto Durero]], [[Galería Nacional d'Arte de Karlsruhe]]]] * [[Miniatura]]: ye un tipu de pintura de pequeñes dimensiones realizada sobre [[papel]], [[pergamín]] o [[vitela]], anque pue ser sobre otros soportes. La téunica más corriente ye l'[[aguada]], pigmentos disueltos n'agua de goma o otros aglutinantes ([[goma arábiga]], [[clara de güevu]], [[miel]]). El so soporte más habitual ye en llibros, polo xeneral ilustraciones qu'acompañen al testu escritu.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=382-387}} * [[Grabáu]]: ye una estampa llograda por aciu una plancha o matriz. Hai distintes téuniques: ** [[Grabáu#Grabáu calcográficu|Calcografía]]: grabáu sobre [[cobre]] realizáu en buecu, en diverses téuniques: [[Aguafuerte (Téunica de grabáu)|aguafuerte]], téunica de grabáu consistente en tratar les partes de planchar de metal ensin protexer por un [[barniz]] con agua fuerte» ([[acedu nítrico]] esleíu n'agua); [[aguatinta]], téunica proveniente d'una plancha de metal cubierta con [[resina]], qu'una vegada calecida xuntar a la superficie de planchar, dibuxando darréu sobre esta superficie con un tipu de tinta especial, llamada aguatinta; [[grabáu a buril]], realízase sobre plancha de cobre, con un [[buril]], col que se perfila'l dibuxu, rellenando los riegos con tinta; [[grabáu a punta seca]], nesta téunica planchar trabayar direutamente con una punta d'aceru, [[diamante]] o [[rubín]], ensin recurrir a barnices nin ácidos, colo que se llogra unes llinies aspres llamaes «rebabas», distintes según la presión y l'ángulu de incisión, qu'a diferencia del buril nun corta'l metal, sinón que lo gatuñar; [[grabáu a media tinta]] (''mezzotinto''), trabayar planchar con un arrascador de delles puntes (''rocker'' o ''berceau''), llogrando un graneado uniforme por entrecruzamiento de llinies, colo que s'estremen tonos claros y escuros. ** [[Xilografía]]: grabáu en madera (xeneralmente [[zrezal]] o [[Buxus sempervirens|boxe]]), realizáu sobre un bocetu calcáu sobre planchar de madera y talláu con [[cuchiellu]], [[gubia]], [[formón]] o buril, balerando de madera los blancos y dexando en relieve los negros; de siguío, se entinta con un rodiellu y se estampa, bien a mano o bien col [[tórculo]]. ** [[Linograbado]]: téunica de grabáu en relieve similar a la xilografía, pero utilizando [[llinoleu]] en cuenta de madera. ** [[Litografía]]: ye un grabáu sobre piedra [[caliar]], que se fai tratando la superficie con un llapiceru de materia graso pa delimitar el dibuxu y realizando el grabáu según dos procedimientos: bañando con ácidu, pa escomer la parte non engrasada y dexar el dibuxu en relieve; o aplicando dos clases de tinta aguacienta y grasa, afitándose la primera no fondero y cubriendo la segunda les llinies dibuxaes a llápiz. Foi inventáu por [[Aloys Senefelder]] en 1796. ** [[Serigrafía]]: téunica pola cual llógrense impresiones penerando los colores por una trama de [[seda]] —o, anguaño, [[nailon]]—, anubriendo con cola les partes que nun tienen de penerar se pa impermiabilizales. Foi inventáu en [[China (rexón)|China]].{{Harvnp|Fatás|Borrás|1990|pp=122-123}} [[Ficheru:Pala D'OroII.jpg|250px|miniaturadeimagen|[[Pala d'Oru|Pala d'oru]] (976), unu de los meyores esponentes de la [[orfebrería]] [[arte bizantino|bizantina]], [[Basílica de San Marcos]] de [[Venecia]]]] * [[Orfebrería]]: ye l'arte d'iguar oxetos decorativos con metales nobles o piedres precioses, como'l [[oru]], [[plata]], [[diamante]], [[perlla]], [[ámbare]], [[coral]], etc. Hai diverses téuniques y modalidaes: ** [[Camaféu]]: ye'l talláu de figures en relieve sobre piedres dures estratificadas, como'l [[Ágata (mineral)|ágata]], la [[Calcedonia|sardónica]], el coral y la [[concha]], que polo xeneral tienen capes de diversos colores, lo qu'apurre unos intensos contrastes cromáticos. ** [[Cincelado]]: consiste en trabayar el metal precioso con un [[cincel]], realizando decoraciones acovanaes o trabayos d'acabáu, con cinceles de distintes formes y groseces. ** [[Damasquinado]] (o ataujía): sobre un soporte metálicu trázase'l dibuxu con punta fina, depués faise una incisión con buriles y [[escalpelu|escalpelos]] y, a lo último, aplícase una filigrana de metales de diversu color. ** [[Filigrana (artesanía)|Filigrana]]: practicar con filos de metal precioso, colos que s'ellabora la pieza trenzando o enroscando los filos, hasta llograr la forma deseyada. ** Fusión: son los trabayos executaos a [[molde]], ellaboraos de dos formes: «fusión permanente», realizada con un molde bivalvu, cola forma yá trabayada, de piedra o [[terracota]]; «a la cera perdida», onde se modela l'oxetu en cera, al que s'aplica un embudu con respiraderos, cubrir de [[Creta (roca)|creta]], qu'una vegada seca calecer hasta qu'espulse la cera, enllenándose depués del metal fundíu. ** Granosu: ye un procedimientu pol que se llogren minúscules esferes d'oru coles que s'ellaboren dibuxos o decoraciones xeométriques. ** [[Nielado]]: consiste en grabar un dibuxu sobre una llámina de metal —xeneralmente plata—, rellenando los riegos col nielado, una aleación de plata, cobre y plomu, con [[azufre]] y [[bórax]], que produz un amiestu negro y brilloso. ** ''Opus interrasile'': téunica d'orixe romanu que consiste en realizar pequeñes incisiones nes llámines de metal precioso, realizando una función de caláu que da a la obra un aspeutu d'encaxe. ** [[Repujado]]: ye la decoración en relieve realizada sobre planches d'oru, plata o cobre, trabayando'l revés de planchar con martiellu y cincel.{{Harvnp|Fuga|2004|pp=300-358}} * [[Vidriu]] y [[esmalte]]: esisten diversos tipos de vidriu: «vidriu sódicu» (el más básicu, a partir de [[xil]]), [[cristal]] (xil y [[óxidu de plomu]] o [[potasiu]]), «vidriu calcedonio» (xil y óxidos metálicos) y «vidriu lácteo» (xil, bióxidu de [[manganesu]] y óxidu d'[[estañu]]). La principal téunica pa trabayalo ye'l [[Vidriu sopláu|sopláu]], onde se-y puede dar cualquier forma y espesura. Tocantes a la decoración, pue ser pintada, esgrafiada, tallada, con pinces, en [[filigrana (artesanía)|filigrana]], etc. L'esmalte ye una pasta de vidriu (xil, cal, [[potasa]], plomu y [[Tetróxido de plomu|miniu]]), sobre soporte de metal, trabayáu según diverses téuniques: ''[[Esmalte alveolado|cloisonné]]'', pequeños filamentos d'oru o cobre, colos que se dibuxa la figura sobre'l soporte, pa dixebrar l'esmalte en tabiques; ''[[champlevé]]'', que se fai rebaxando'l soporte en alvéolos y acovanando el material en cuéncanos, rellenaes col esmalte; ''ajouré'', superficie d'oru onde se retayen les formes con sierres o llimes, rellenando con esmalte la parte esaniciada.{{Harvnp|Fuga|2004|pp=250-284}} [[Ficheru:IMG 0284.JPG|miniaturadeimagen|150px|[[Porzolana de Sèvres]]: ''Vasu Clodion'', ufiertáu por [[Lluis XVIII de Francia|Lluis&nbsp;XVIII]] al so hermanu, futuru [[Carlos X de Francia|Carlos&nbsp;X]] (1817)]] * [[Cerámica]]: realizar con [[magre]], en cuatro clases: folla cocío porosu colloráu-amarellentáu ([[alfarería]], [[terracota]], [[Biscuit|bizcuechu]]); folla cocío porosu blancu ([[lloza (material)|lloza]]); folla cocida non porosu gris, pardu o marrón ([[gres]]); folla cocío compautu non porosu blancu mediu tresparente ([[porzolana]]). Otres variantes son la [[mayólica]] y la [[fayenza]], dambes de [[lloza estannífera]]: el primer términu emplégase sobremanera n'Italia y el segundu nel restu d'Europa. Puede ellaborase de forma manual o mecánica —con [[Tornu d'alfareru|tornu]]—, dempués cuezse nel [[fornu]] —a temperatures ente 400&nbsp;°C y 1300&nbsp;°C, según el tipu—, y decórase con esmalte o pintura.{{Harvnp|Fuga|2004|pp=212-230}} La decoración puede ser: excisa, aplicaciones en relieve feches con folla; incisa, un dibuxu trazáu sobre la folla entá tienru; con moldes, aplicaos sobre la superficie blanda de la folla; pulimentación, efeutuada sobre la folla cocío; esgrafiado, aplicación de dellos colores que depués son resgaos según l'efeutu deseyáu; y xaspiáu, amiestu de dellos colorantes con una grasa, creando vetes na cerámica.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=410-411}} * [[Llaca]]: ye un barniz brillosu, trupu y sólidu, que s'estrayi de resines minerales o vexetales y procedente del [[Alloñáu Oriente]]. Esti barniz aplícase sobre oxetos de diversos materiales: madera, metal, cerámica, papel o cueru. La téunica del llacáu empecipiar con una primer aplicación de llaca basta, que se va cubriendo de delles capes de llaca fina, la postrera de les cualos va ser de la tonalidá deseyada; de siguío faise la decoración, que puede ser de pintura con pincel, por talláu o incisión, con incrustación d'otros materiales, o pulverizando oru o plata; a lo último, faise un llacáu final con delles capes de llaca tresllúcida.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=426-429}} [[Ficheru:Musee du Moyen Age A07.JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Olifante de Saint-Arnoul de Metz]], talláu en [[marfil]] del {{sieglu|XII||s}} del sur d'[[Italia]]]] * [[Eboraria]]: ye'l trabayu del [[marfil]], que se llogra de los cuernos d'[[elefante]]. Puede aplicase en taracea y, como obra individual, en marfiles tallaos, calaos y pintaos. La talla empieza cola corte del canil en pieces o «botes», colos que se da forma al oxetu y darréu decórase y, dacuando, se policroma. El caláu ye similar al anterior, con una téunica más depurada qu'asonsaña la talla calada de la madera. Los pintaos solíen ser plaques de marfil sobre un armazón de madera, sobre la que s'aplicaben pigmentos con pincel.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=430-435}} * [[Acebache]]ría: el [[acebache]] ye una sustancia fósil, una variedá del [[lignitu]], de color negru y superficie brillosa. Xeneralmente son pieces pequeñes, que se trabayen con llima y tornu, en relieve o talláu, con una fase final d'apolazáu. De cutiu van xuníes a otres obres d'escultura o orfebrería, siendo abondo frecuente n'artes suntuarias.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=435-437}} * [[Pluma|Plumería]]: les [[pluma|plumes]] son estructures queratinosas de la piel de les aves. Polo xeneral, xunir a otros soportes —xeneralmente texíos— cosiéndoles, pegándoles o ensamblándolas. El so principal usu dar na [[América precolombina]].{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=437-438}} * [[Cestería]]: una de les artesaníes más antigües del mundu ye la de recipientes de fibres vexetales trabaes ente sigo. La téunica más antigua ye la cestería n'espiral, ellaborada con xuncos, payes o fibres retorcigañaes en forma de cuerda y arrollaes n'espiral dándo-yos la forma deseyada, xeneralmente esférica o ovoidal. Otra téunica ye la del trenzado, que se fai endolcando pleitas llargues cosíes con fibres. De terceres, el entretejido consíguese entretejiendo les fibres sobre un armazón de [[blima|blimes]].{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=173}} * [[Abanicu]]: esti preséu pa dase aire foi frecuentemente oxetu de decoración y, n'ocasiones, foi asitiáu n'interiores de cases como oxetu decorativu. Pueden ser ríxidos, pero la mayoría son plegables. Polo xeneral componer d'una superficie desplegable (''país'') de tela, papel, gasa, encaxe o cabritilla, con unes banielles (''guíes'') de madera, marfil, nácare, llaca o concha; los dos banielles de los estremos llámense ''palas''. La parte descubierta de les banielles (''fontes'') puede decorase con calaos, doraduras o otres téuniques.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=2}} * [[Glíptica]]: ye l'arte de tallar piedres precioses o semipreciosas pa la confección de [[Sellu (cuñu)|sellos]], [[moneda|monedes]] o [[medaya|medayes]]. Xeneralmente faise en [[camaféu]] o en [[entalle]], y n'ocasiones en [[bultu redondu]], polo xeneral en pieces de pequeñu tamañu. El trabayu d'estes pieces realizar con abrasivos y mueles de cabeza roma o afilada.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=343}} * [[Encuadernación]]: les cubiertes d'un llibru tienen la función principal de caltener el so conteníu d'axentes esternos, magar de cutiu fueron oxetu de ornamentación. La unión de les plegues puede faese con cordura, encoladura o otros procedimientos. Les cubiertes pueden ser de papiru, madera, piel, cueru (doráu, cincelado o gofrado), [[cartón piedra]] o otros materiales, dacuando con aplicaciones d'esmalte, orfebrería o eboraria.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=277}} * [[Reló]]ería: esti preséu pa midir el tiempu foi de cutiu oxetu de ornamentación y, col tiempu, foi evolucionando tantu en teunoloxía como estilísticamente. Esisten numberosos tipos de relós: de [[Reló de sol|sol]], d'agua ([[clepsidra]]), de [[Reló de sable arenu]], [[Reló anular|anular]], ''bracket'', cartelu, de güelu, de banjo, de caxa alta, de xarré, de globu, de [[Reloj linterna|llinterna]], de pedestal, [[Reló cadarma|cadarma]], parllamentariu, regulador, etc.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|pp=689-690}} * [[Xuguete]]ría: los xuguetes cumplen en primer llugar la función práctica pa la que son creaos, los xuegos infantiles, pero n'ocasión fueron utilizaos como oxetos ornamentales na decoración interior. Construyíos en numberoses tipoloxíes y materiales, la so función utilitaria foi un inconveniente en munches ocasiones pal so caltenimientu, motivu pol cual ye tamién difícil establecer una evolución histórica. Dalgunes de les modalidaes más usaes en decoración fueron les [[muñeca|muñeques]] y cases de muñeques, los [[Autómata (mecánicu)|autómates]], los [[títeres]] y [[marioneta|marionetes]], los [[Miniatures de metal|soldaditos de plomu]], los caballos de balancín, les [[Cometa (xuguete)|cometes]], les reproducciones d'armes, trenes y automóviles, etc.{{Harvnp|Bonet Correa et al.|1982|pp=631-638}} == Historia == [[Ficheru:Campaniforme Ciempozuelos (M.A.N. Inv.32252) 01.jpg|miniaturadeimagen|[[Vasu campaniforme]] de [[Ciempozuelos]], de magre negru apolazada con una capa de folla fino y decorada con motivos xeométricos incisos rellenos de pasta blanco, [[Muséu Arqueolóxicu Nacional (España)|Muséu Arqueolóxicu Nacional]], [[Madrid]]]] {{AP|Historia de les artes decoratives}} === Prehistoria === {{AP|Arte prehistórico}} L'[[arte prehistórico]] ye'l desenvueltu pol [[ser humanu]] primitivu dende la [[Edá de Piedra]] ([[Paleolíticu cimeru]], [[Mesolíticu]] y [[Neolíticu]]) hasta la [[Edá de los Metales]], periodos onde surdieron les primeres manifestaciones que pueden considerase como artístiques por parte del ser humanu.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=24}} Nel neolíticu empezó la producción de pieces d'artesanía, una y bones les obres manufacturadas solíen tener una incipiente decoración, magar nun había una conciencia plena d'ellaboración de productos artísticos. Les primeres manifestaciones que podríen considerase artes decoratives seríen delles incipientes decoraciones arquiteutóniques y les primeres obres de cerámica, según l'[[Manufactura testil|arte testil]]. Destacó la llamada [[cerámica cardial]], decorada con impresiones de [[concha|conches]] (''cardium''), presente en diversos puntos d'Europa occidental y oriental.{{Harvnp|Nougier|1968|pp=153-154}} El neolíticu dio pasu a la Edá de los Metales, pos l'usu d'elementos como'l [[cobre]], el [[bronce]] y el [[fierro]] supunxo un gran tresformamientu material pa estes antigües sociedaes. La metalurxa del bronce apaeció n'[[Anatolia]], dende onde pasó a [[Xipre]] y [[Creta]] y, darréu, el restu d'Europa. La mayoría de les sos realizaciones yeren d'[[arte mobiliar]], preferentemente xoyes y armes, decoraes con motivos xeométricos astractos.{{Harvnp|Morant|1980|pp=35-36}} En cerámica surdieron los [[Cultura del vasu campaniforme|vasos campaniformes]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=28}} Na [[Edá del Fierro]] destacaron les cultures de [[Hallstatt]] ([[Austria]]) y [[La Tène]] ([[Suiza]]), venceyaes a los pueblos [[celta|celtes]].{{Harvnp|Onians|2008|pp=30-31}} === Arte antiguo === [[Ficheru:20150523 Snake-Dragon Ishtar Gate 6728.jpg|miniaturadeimagen|250px|Cerámica esmaltada de la [[puerta de Istar]], que representa un animal fantásticu con cabeza de culiebra y pates de lleón y águila, [[Muséu de Pérgamo]], [[Berlín]]]] {{AP|Arte antiguo}} Puede llamase asina a les creaciones artístiques de la primer etapa de la [[historia]], empecipiaes cola invención de la [[escritura]], nes que destaquen les grandes civilizaciones del [[Próximu Oriente]]: [[Exiptu]] y [[Mesopotamia]]. Tamién englobaría les primeres manifestaciones artístiques de la mayoría de pueblos y civilizaciones de tolos continentes. Nesta dómina apaecieron les primeres grandes ciudaes, principalmente en cuatro zones delimitadas per grandes ríos: el [[Nilu]], el [[Tigris]] y el [[Éufrates]], el [[Indo]] y el [[ríu Mariellu]]. ==== Mesopotamia ==== {{AP|Arte de Mesopotamia}} L'[[arte mesopotámico]] desenvolver na zona entendida ente los ríos [[Tigris]] y [[Éufrates]] (actuales [[Siria]] ya [[Iraq]]), onde dende'l [[mileniu IV e.C.|mileniu IV e.C. ]] asocediéronse diverses cultures como los [[Sumeria|sumerios]], [[acad]]ios, [[amorritas]], [[Asiria|asirios]], [[caldeos]], etc. En [[Mesopotamia]] la falta de piedra llevó a la construcción con [[lladriyu]] y [[adobe]], materiales probes que riquíen un revestimiento si quería construyise un edificiu más o menos estéticu, lo que se llograba con apliques cerámicos que decoraben templos y palacios.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=444}} Equí inventáronse les primeres ferramientes d'[[alfarería]], como'l [[Tornu d'alfareru|tornu]] y el fornu de dos cámares, cerca del 3400&nbsp; e.C.{{Harvnp|de la Plaza Escudero|Morales Gómez|2015|p=25}} Tamién destacaron n'orfebrería (ayalgues de les tumbes reales d'[[Ur]]),{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|pp=36-40}} glíptica y metal (puertes de [[Balawat]]).{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=359-360}} ==== Exiptu ==== [[Ficheru:Tutmask.jpg|miniaturadeimagen|150px|[[Mázcara funeraria de Tutankamón]] (''[[Circa|c.]]'' 1354-1340 e.C. ), [[Muséu Exipciu d'El Cairu]]]] {{AP|Arte del Antiguu Exiptu}} N'[[Antiguu Exiptu|Exiptu]] surdió una de les primeres grandes civilizaciones, con obres d'arte ellaboraes y complexes que suponen yá una especialización profesional per parte del artista/artesanu. Con un sistema políticu fuertemente centralizáu y xerarquizáu, el so arte yera intensamente relixosu y simbólicu. Empecipiáu alredor del [[3000 e.C.|3000 e.C. ]], l'arte exipcio perduró hasta la conquista d'[[Alexandru Magnu]], magar la so influyencia persistió nel [[arte copto]] y [[Arte bizantino|bizantín]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|pp=29-34}} Una de les sos mayores manifestaciones dientro del marcu arquiteutónicu foi la pintura y el relieve policromado, que decoraba tanto interiores como esteriores d'edificios, como se percibe nel palaciu de [[Tell el-Amarna]] ([[dinastía XVIII]]).{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=441}} Los exipcios llograron grandes meyores téuniques, especialmente n'orfebrería, como nel batíu del oru, el cincelado, el grabáu a buril, el granosu y l'incrustación.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=443}} Destaquen especialmente les xoyes atopaes na tumba de [[Tutankamón]] (dinastía XVIII), como la so mázcara funeraria, d'oru batíu con incrustaciones de pasta de vidriu y [[lapislázuli]], [[cuarzu]] y [[feldespatu]].{{Harvnp|Morant|1980|pp=166-170}} La ebanistería yera de maderes importaes ([[ébanu]], [[cedru]] y [[ciprés]]), recubiertes de cutiu d'oru o marfil.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=443-444}} En piedra destaquen les [[Paleta (Exiptu)|paletes]] d'[[esquistu]] con formes d'animales o los vasos de [[caliar]], [[basaltu]] o [[alabastru]].{{Harvnp|Morant|1980|pp=156-157}} La cerámica dar en dos vertientes: alfarería, realizada con tornu dende'l [[3200 e.C.|3200 e.C. ]] y [[lloza fina]], emplegada como revestimiento arquiteutónicu.{{Harvnp|Morant|1980|pp=162-163}} La metalurxa exipcia centrar nel cobre y el bronce, una y bones el fierro nun s'usó hasta dómina grecorromana.{{Harvnp|Morant|1980|pp=171-173}} El texíu centrar nel [[Llinu testil|llinu]], tantu nel vistíu como en tapices y alfombres.{{Harvnp|Morant|1980|pp=177-179}} === Arte clásico === {{AP|Arte y cultura clásica}} [[Ficheru:Athena Herakles Staatliche Antikensammlungen 2301 A full.jpg|miniaturadeimagen|150px|left|''Heracles en reposu'', ánfora del [[pintor de Andócides]], ''[[Circa|c.]]'' [[520 e.C.|520 e.C. ]], Staatliche Antikensammlung de [[Múnich]]]] Denominar [[Arte y cultura clásica|arte clásico]] al arte desenvueltu nes antigües [[Antigua Grecia|Grecia]] y [[Antigua Roma|Roma]], que los sos adelantos tanto científicos como materiales y d'orde estéticu apurrieron a la historia del arte un estilu basáu na [[naturaleza]] y nel [[ser humanu]], onde preponderaba la [[harmonía]] y l'equilibriu, la racionalidá de les formes y los volúmenes, y un sentíu d'imitación ([[mímesis]]) de la naturaleza que sentaron les bases del [[arte occidental]], de tala forma que la recurrencia a les formes clásiques foi constante a lo llargo de la historia na civilización occidental.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=64}} ==== Grecia ==== {{AP|Arte de l'Antigua Grecia}} En [[Antigua Grecia|Grecia]] desenvolviéronse les principales manifestaciones artístiques que marcaron la evolución del arte occidental. Tres unos entamos onde destacaron les cultures [[Arte minoico|minoica]] y [[Arte micénico|micénica]], l'arte griego desenvolver en tres periodos: arcaicu, clásicu y [[Arte helenístico|helenísticu]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=66}} Les artes decoratives adquirieron per primer vegada una autonomía propia, desvenceyada del marcu arquiteutónicu que condicionaba les realizaciones exipcies o mesopotámiques.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=450}} Nel arte minoico cabo destacar la [[Cerámica minoica|cerámica]], en dos etapes: la de [[Cerámica de Kamarés|Kamarés]] (sieglos {{versalita|xix}}-{{versalita|xviii}} e.C. ) y la cerámica de los segundos palacios» (''[[Circa|c.]]'' [[1500 e.C.|1500 e.C. ]]).{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=448-449}} Nel arte micénico produciéronse obres d'orfebrería de gran valor artísticu, como los vasos y les mázcares funeraries d'oru topaos nos círculos de tumbes de [[Micenas]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=66}} Del arte griego puramente dichu destaca la [[Cerámica griega|cerámica]] decorada con imáxenes pictóriques, xeneralmente alusives a la [[mitoloxía griega]] pero tamién a escenes históriques o inclusive de la vida diaria, de la qu'hai dos variantes principales: de [[Cerámica de figures negres|figures negres sobre fondu coloráu]] y de [[Cerámica de figures coloraes|figures coloraes sobre fondu negru]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=75}} Menos usada foi la [[téunica de fondu blancu]], apaecía n'[[Atenes]] nel {{sieglu|VI|a|s|1}}{{Harvnp|de la Plaza Escudero|Morales Gómez|2015|p=121}} Los griegos destacaron tamién n'orfebrería, vidriu y mosaicu, con innovaciones téuniques como'l [[camaféu]], apaecíu en [[Alexandría]] nel {{sieglu|II|a|s|1}}, o'l vidriu sopláu, que surdió na mesma ciudá nel {{sieglu|I|a|s|1}}{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=453}} ==== Roma ==== [[Ficheru:Alexandermosaic.jpg|miniaturadeimagen|250px|Mosaicu de la ''[[Mosaicu de Issos|Batalla de Isos]]'' (''[[Circa|c.]]'' {{sieglu|I|a|s|1}}), [[Muséu Arqueolóxicu Nacional de Nápoles]]]] {{AP|Arte de l'Antigua Roma}} Con un claru precedente nel [[arte etrusco]], l'[[Arte de l'Antigua Roma|arte romano]] recibió una gran influyencia del arte griego. Gracies a la espansión del [[Imperiu romanu]], l'arte clásico grecorromanu llegó a cuasi tolos rincones d'[[Europa]], norte d'[[África]] y [[Próximu Oriente]], y sentó la base evolutiva del futuru arte desenvueltu nestes zones.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=78}} Ente les artes decoratives romanes destaca'l mosaicu, ellaboráu xeneralmente en ''[[opus sectile]]'', ''[[opus vermiculatum]]'' o ''[[opus tessellatum]]''.{{Harvnp|Morant|1980|p=229}} Tamién destacó la ''[[terra sigillata]]'', un tipu de cerámica colorada decorada con estampación o por aciu relieves fechos a molde.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=88}} Nel senu de l'arquiteutura tuvo tamién gran importancia la pintura ornamental, como se evidenció tres l'afayu de los restos de [[Pompeya]].{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=455-456}} Tamién foi corriente l'usu del [[estuco]], una téunica na que se consiguió un altu grau de refinamientu nel modeláu de figures y enmarques.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=346}} Nel [[Vidriu romanu|vidriu]] xeneralizóse la téunica del sopláu, con variantes como'l sopláu en moldes, y llogróse el vidriu tresparente. Unu de los meyores esponentes ye'l [[Vasía de Portland|vasu Portland]] ({{sieglu|I||s}}).{{Harvnp|Morant|1980|p=232}} La orfebrería destacó pola so suntuosidá, con gustu polos contrastes cromáticos, en pieces de gran valor y remangu téunicu destinaes solo a les élites con gran poder adquisitivu.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=457}} En moblame destaca'l ''[[triclinium]]'' —d'orixe [[etruscu]]—, llechu onde los romanos se recostaban a comer. Los muebles más usaos yeren: sielles de respaldu inclináu (''cathedra''), escabeles de seición redonda con pates de tisoria (''sella'') y armarios con estantes interiores cerraos por dos batientes.{{Harvnp|testu=Enciclopedia del Arte Garzanti|1991|p=645}} Nel testil destacó l'usu de la [[seda]], importada de [[China]], que de cutiu se decoraba con dibuxos de filos d'oru (''aurum phrygium'').{{Harvnp|Morant|1980|p=237}} === Arte medieval === [[Ficheru:Catedra_de_Maximiano.jpg|miniaturadeimagen|100px|[[Cátedra de Maximiano]] (''[[Circa|c.]]'' 547), Muséu Arzobispal de [[Rávena]]]] {{AP|Arte medieval}} La cayida del [[Imperiu romanu d'Occidente]] marcó l'entamu n'Europa de la [[Edá Media]], etapa de cierta decadencia político y social, pos la fragmentación del imperiu en pequeños estaos y la dominación social de la nueva [[aristocracia]] militar supunxo la [[Feudalismu|feudalización]] de tolos territorios enantes alministraos pola [[burocracia]] imperial. Les nueves cultures dominantes —d'orixe [[Pueblos xermánicos|xermánicu]]— reinterpretaron l'arte clásico, ente que la nueva relixón, el [[cristianismu]], trescaló la mayor parte de la producción artística medieval.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=95}} ==== Arte paleocristiano ==== {{AP|Arte paleocristiano}} Ye l'arte de los primeros tiempos del cristianismu, surdíu nel senu del Imperiu romanu, primero na clandestinidá y darréu de forma oficial, tres l'adopción del cristianismu pol emperador [[Constantín I|Constantín&nbsp;I]] l'añu&nbsp;313. Desenvolvióse notablemente'l mosaicu, como'l de la ''Pastoral celeste'' nel [[Mausoléu de Gala Placidia]] ({{sieglu|V||s}}).{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|pp=100-101}} Tamién destacó la [[miniatura]], de la que s'estremen dos escueles: la helenísticu-alexandrina (''Rollu de Josué'', [[Biblioteca Vaticana]]) y la siria (''Evangeliario de Rábula'', [[Florencia]]).{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=101}} Del restu d'artes aplicaes destacó la eboraria ([[cátedra de Maximiano]], Rávena),{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=102}} el vidriu, el bronce y el texíu, especialmente esti postreru nel [[arte copto]].{{Harvnp|Morant|1980|pp=252-254}} ==== Arte bizantino ==== [[Ficheru:Meister von San Vitale in Ravenna 003.jpg|miniaturadeimagen|''Justiniano y el so séquitu'', mosaicu de [[Ilesia de San Vital de Rávena|San Vital de Rávena]] ({{sieglu|VI||s}})]] {{AP|Arte bizantino}} Magar la cayida del Imperiu romanu d'Occidente, n'Oriente perduró —conocíu como [[Imperiu bizantín]]— hasta la conquista de [[Constantinopla]] en 1453 polos [[Turquía|turcos]] [[otomanos]]. Herederu del arte helenístico, l'[[arte bizantino]] recoyó les principales tradiciones artístiques orientales, de les que foi puerta d'entrada n'Europa, onde l'arte bizantino influyó nel [[arte prerrománicu]] y [[Arte románicu|románicu]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=144}} L'arte bizantino heredó del paleocristianu los sos dos tradiciones [[mosaicu|musivarias]], la helenística y la siria: destaquen los mosaicos de [[Ilesia de San Demetrio (Tesalónica)|San Demetrio de Salónica]], los de [[Santa Sofía]] de [[Constantinopla]] y los de [[San Vital de Rávena]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|pp=148-152}} Del restu d'artes aplicaes sobresalieron les testiles —d'inspiración [[Arte sasánida|sasánida]]— y la orfebrería, na que destaca l'emplegu del oru a esgaya y del esmalte tabicado o alveolado, con realizaciones como la [[Pala d'oru]] de [[Basílica de San Marcos|San Marcos]] de [[Venecia]] o l'ayalga del [[Monte Athos]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=156}} El moblame yera más luxosu que n'Occidente, con incrustaciones d'oru, plata y nácare, y revestimientos con paños y coxinos.{{Harvnp|testu=Enciclopedia del Arte Garzanti|1991|p=645}} ==== Arte xermánico ==== [[Ficheru:Iron Crown.JPG|miniaturadeimagen|[[Corona de Fierro]] de la reina [[Teodolinda]] (''[[Circa|c.]]'' 590-600, [[catedral de Monza]]), realizada según la tradición col fierro d'unu de los clavos de la [[crucifixón de Cristu]]]] {{AP|Arte xermánico}} Los [[pueblos xermánicos]] asítiase nel antiguu Imperiu romanu d'Occidente tres la so cayida nel añu&nbsp;476, fecha en que se crearon numberosos reinos rexíos por diverses tribus, como los [[ostrogodos]] n'Italia, los [[visigodos]] n'España o los [[Pueblu francu|francos]] en Francia, cada unu cola so propia cultura y diversidá d'estilos artísticos.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=103}} Les principales realizaciones d'estos pueblos yeren d'arte mobiliar, xeneralmente de calter suntuosu (fíbulas, armes, espueles, broches de petrina) y con motivos ornamentales alloñaos del naturalismu, polo xeneral formes xeométriques y d'enxareyo.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=467}} Na [[península ibérica]], l'[[arte visigodo]] destacó n'orfebrería, sobremanera en fíbulas, corones y cruces, como los topaos nes ayalgues de [[Ayalga de Guarrazar|Guarrazar]] ([[Muséu Arqueolóxicu Nacional (España)|Muséu Arqueolóxicu Nacional]]) y [[Ayalga de Torredonjimeno|Torredonjimeno]] (Museos Arqueolóxicos de Madrid, Barcelona y Córdoba), d'influyencia bizantina.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=110}} ==== Arte prerrománicu ==== {{AP|Arte prerrománicu}} [[Ficheru:Altare di s. ambrogio, 824-859 ca., fronte dei maestri delle storie di cristo, 01.jpg|miniaturadeimagen|left|Altar de [[Basílica de san Ambrosio (Milán)|San Ambrosio de Milán]] (''[[Circa|c.]]''&nbsp;850), de [[Vuolvinus]]]] Denominar asina a los múltiples estilos desenvueltos n'Europa dende la coronación de [[Carlomagno]] (añu&nbsp;800) hasta alredor del añu&nbsp;1000, onde l'apaición del [[Arte románicu|románicu]] va suponer la divulgación d'un mesmu estilu unitariu a lo llargo de tol continente européu. Esta acepción ye a cencielles una forma de englobar una serie d'estilos independientes y con pocos o nengún factor común, col únicu aglutinante de ser predecesores de la internacionalización del románicu.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=95}} * [[Arte carolinxo]]: ye'l desenvueltu nel [[Sacru Imperiu Romanu-Xermánicu]] dende la coronación de [[Carlomagno]] l'añu&nbsp;800. Desenvolvióse notablemente la miniatura, na que s'estremen delles escueles: la palatina, la de [[Tours]], la de [[Reims]] y la de Saint-Denis.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=115}} Tamién destacó la orfebrería, con cierta influyencia bizantina (altar de [[Basílica de san Ambrosio (Milán)|San Ambrosio de Milán]], obra de [[Vuolvinus]]).{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=116}} * [[Arte otoniano]]: denominar asina al desenvueltu nel Sacru Imperiu Romanu-Xermánicu mientres el reináu de la [[Dinastía saxona|dinastía otoniana]] (sieglos {{versalita|x}}-{{versalita|xi}}). La miniatura foi heredera de la carolinxa, especialmente de la escuela de Reims, de nuevu con influyencia bizantina. N'orfebrería siguió la tradición del esmalte, con obres como l'altar de [[Basilea]] ([[Muséu de Cluny]]), la cruz de l'abadesa Matilde ([[Essen]]) y la corona de [[Conrado II]] (Viena).{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=119}} * [[Arte celta]]: desenvueltu nes [[islles britániques]], desenvolvióse una escuela de miniatura d'influyencia carolinxa, con un principal centru de producción en [[Winchester]] (''Pontifical de San Aethelwold'', [[British Museum]]). N'orfebrería merecen destacar la llamada xoya del Rei Alfredo ([[Ashmolean Museum]], [[Oxford]]) y l'estoxu de la campana de san Patriciu ([[Muséu Nacional d'Irlanda|Muséu de Dublín]]).{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=120}} * [[Arte viquingo]]: los pueblos d'[[Escandinavia]] ellaboraron principalmente arte mobiliar, polo xeneral armes, fíbulas y petrines, de los que destaquen les fíbulas con llargues aguyes y les espaes con botón terminal y aniellos na empuñadura, decoraos en damasquinado, tabicado y filigrana.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=121}} * [[Arte asturiano]]: cola [[invasión musulmana de la península ibérica]] (711-726) los cristianos viéronse amenorgaos a la rexón d'[[Asturies]]. L'arte asturiano dar nel {{sieglu|IX||s}}, en tres etapes: prerramirense, ramirense y posramirense, en función del reináu de [[Ramiro I d'Asturies|Ramiro I]] (842-850). Sobresal igualmente la orfebrería, onde se denota la influyencia carolinxa ([[cruz de los Ánxeles]], [[cruz de la Victoria]] y [[caxa de les Ágates]] de la [[Cámara Santa d'Uviéu|Cámara Santa de la Catedral de San Salvador d'Uviéu]]).{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=129}} * [[Arte mozárabe]]: denominar [[mozárabe]]s a los cristianos que vivíen so la dominación islámica y que, al pasar de nuevu a territoriu reconquistáu polos cristianos, practicaben un tipu d'arte de gran influyencia islámica. Desenvolvióse sobremanera nel {{sieglu|X||s}}, principalmente al norte del [[Duero]], nel altu [[Ebro]], sur de [[Galicia]], [[Cantabria]] y [[Pirineos]]. Hai de solliñar en miniatura los ''[[beatos]]'', ilustraciones del ''[[Comentariu al Apocalipsis]]'' del [[Beatu de Llébana]], según les obres d'orfebrería ([[Cruz de Peñalba|cruz de Santiago de Peñalba]], Muséu Arqueolóxicu de Lleón; campana del abá Sansón, [[Muséu Arqueolóxicu y Etnolóxicu de Córdoba|Museo de Córdoba]]; [[mota de Santu Domingu de Silos]]).{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|pp=131-135}} ==== Arte románicu ==== [[Ficheru:Tapís de la Creació- Tapís restaurat. Anvers.jpg|miniaturadeimagen|''[[Tapiz románicu de la Creación|Tapiz de la Creación]]'' ({{sieglu|XI||s}}), [[Catedral de Girona|Muséu Catedraliciu de la Catedral de Girona]]]] {{AP|Arte románicu}} L'[[arte románicu]] representa'l primer estilu de calter internacional de la cultura europea occidental, con una identidá dafechu consolidada tres el pasu del [[llatín]] a les [[Llingua vernácula|llingües vernácules]]. De calter eminentemente relixosu, cuasi tol arte románicu taba dirixíu a la esaltación y divulgación del cristianismu. Surdíu a mediaos del {{sieglu|XI||s}}, desenvolvióse fundamentalmente mientres el {{sieglu|XII||s}}, a finales del cual empezó a coesistir col incipiente [[Arte gótico|góticu]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=187}} Dientro del marcu arquiteutónicu tuvo una gran relevancia la escultura ornamental, especialmente la de los [[Tímpanu (arquiteutura)|tímpanos]] de fachaes d'ilesies y la de los [[capitel]]es de columnes.{{Harvnp|Morant|1980|p=263}} El mosaicu siguió utilizándose especialmente en pavimentos, como'l de la ''Ascensión d'Alejandro'' de la [[catedral de Orvieto]] (1163-1166) o los signos del zodiacu de la [[basílica de San Miniato al Monte]] ([[Florencia]], 1207).{{Harvnp|Morant|1980|p=265}} Na miniatura predominaron dos escueles: la italiana, d'influyencia bizantina; y la inglesa, onde descuella la escuela de [[Winchester]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=233}} Nesta dómina sobresalió la orfebrería, con emplegu abondosu d'oru y piedres precioses, como nel ''[[Relicariu de los Trés Reis Magos]]'' ([[catedral de Colonia]]), obra de [[Nicolás de Verdún]], y el ''[[Cáliz de doña Urraca]]'' ([[San Isidoro de Lleón]]). Tamién tuvieron relevancia los llabores testiles, especialmente los bordaos, como'l ''[[Tapiz de Bayeux]]'' ({{sieglu|XI||s}}) o'l ''[[Tapiz románicu de la Creación|Tapiz de la Creación]]'' de la [[catedral de Girona]] ({{sieglu|XI||s}}).{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|pp=233-234}} La vidriería desenvolvióse como zarramientu de vanos ente finales del {{sieglu||XI||s}} y entamos del {{versalita|xii}}, cuando foi oxetu igualmente de soporte pa la plasmación de programes iconográficos rellacionaos col cristianismu.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=340}} En metalistería predominó l'usu del bronce, como nes puertes de la [[ilesia de San Miguel de Hildesheim]],{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=360}} o de la [[catedral de Verona]].{{Harvnp|Morant|1980|pp=279-280}} El fierro diose principalmente nes rexes pa [[Coru (arquiteutura)|coros]].{{Harvnp|Morant|1980|p=278}} N'ebanistería predominó la simplicidá y la severidá, como correspondía a la relixón preponderante, el cristianismu, que defendía la probeza y l'austeridá. Abondaron los [[Arcón|arcones]], que sirvíen pa guardar ropa y, al empar, como asientu.{{Harvnp|testu=Enciclopedia del Arte Garzanti|1991|pp=645-646}} ==== Arte gótico ==== [[Ficheru:Custodia de Enrique de Arfe (Catedral de Toledo).jpg|miniaturadeimagen|150px|[[Catedral de Santa María de Toledo#La custodia d'Enrique de Arfe|Curia de la catedral de Toledo]] (1517-1524), d'[[Enrique de Arfe]]]] {{AP|Arte gótico}} L'[[arte gótico]]{{#tag:ref|La denominación góticu» foi introducida polos artistes [[italia]]nos del [[Renacimientu]], en sentíu despreciatible, pos lo víen como daqué bárbaru y atrasáu, como les realizaciones de los godos» qu'acabaron col [[Imperiu romanu]].{{Harvnp|Chilvers|2007|p=419}}|group=nota}} desenvolver ente los sieglos {{versalita|xii}} y {{versalita|xvi}}, dómina de gran desarrollu económicu y cultural. El fin de la dómina feudal supunxo l'afianzamientu de los estaos centralizaos, con mayor predominiu de les ciudaes sobre'l campu, de la que un sector cada vez mayor de la sociedá tenía accesu a la cultura, que dexó de ser patrimoniu esclusivu de la Ilesia. La puxanza de les [[universidá|universidaes]] portó un aumentu de los estudios científicos, filosóficos y lliterarios, y sentó les bases de la cultura moderna. Les artes decoratives tuvieron gran relevancia mientres el góticu, favorecíes poles nuevu clases urbanes de [[mercader]]es y [[artesanu|artesanos]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=243}} Una de les principales especialidaes del góticu foi la vidrera, qu'a la so función iluminadora xunió un aspeutu simbólicu de trescendencia divina. La evolución de l'[[arquiteutura gótica]] dexó l'apertura d'amplios ventanales qu'apinaron de lluz l'interior, que ganó en tresparencia y lluminosidá.{{Harvnp|Albert de Paco|2007|pp=233-238}} Dellos esponentes fueron los vitrales de les catedrales de [[Catedral de Chartres|Chartres]], [[Catedral de Reims|Reims]], [[Catedral de Amiens|Amiens]] o la [[Sainte-Chapelle]] de París.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=341}} La miniatura gótica desenvolvióse especialmente en Francia, con miniatures de ricu cromatismu, emplegu abondosu del oru y orles de tipu vexetal (''Salteriu de la reina Blanca de Castiella'', [[Biblioteca del Arsenal]], [[París]]).{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|pp=304-305}} Na orfebrería destacaron especialmente les [[custodia|custodies]] y los [[relicariu|relicarios]], onde sobresal el nome d'[[Enrique de Arfe]] ([[Custodia procesional de la Mezquita-catedral de Córdoba|curia de la catedral de Córdoba]], 1518; [[Catedral de Santa María de Toledo#La custodia d'Enrique de Arfe|custodia procesional de la catedral de Toledo]], 1517-1524).{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=336}} La cerámica destacó en [[Faenza]] y [[Cerámica de Manises|Manises]], y el vidriu en [[Vidriu venecianu|Venecia]] y [[Vidriu catalán|Cataluña]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=336}} En metalistería destacó'l taller de [[Dinant]] ([[Bélxica]]). Tamién cabo citar como obra destacada les puertes de bronce del [[Bautisteriu de San Juan (Florencia)|bautisteriu de Florencia]], d'[[Andrea Pisano]].{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=360}} Desenvolvióse notablemente la [[rejería]], sobremanera n'España, como nes obres del toledanu [[Juan Francés]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=335}} Nesta dómina desenvolvióse notablemente'l tapiz, con dos principales talleres en [[París]] y [[Arrás]]. Una de les meyores producciones ye'l ''[[Tapiz del Apocalipsis]]'' ([[castiellu de Angers]], 1375-1379). Dende finales del {{sieglu|XV||s}} descollaron los [[Tapiz#Tapices flamencos|talleres flamencos]].{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=371-373}} Na ebanistería gótica poner de moda una decoración inspirada na arquiteutura de les catedrales, con ojivas, rosetas y ventanos polilobuladas.{{Harvnp|testu=Enciclopedia del Arte Garzanti|1991|p=646}} El mueble más usáu foi l'[[arcón]], que sirvía tantu d'armariu como de bancu o mesa, iguaos xeneralmente en carbayu y armaos con herrajes.{{Harvnp|Morant|1980|p=303}} D'esta dómina proceden los primeres [[grabáu|grabaos]] n'Europa, realizaos con [[xilografía]]: el primeru calteníu ye'l ''San Cristóbal'' del Muséu Xermánicu de [[Núremberg]], de 1423. Na década de 1430 apaeció la [[calcografía]]. El grabáu contribuyó a la popularización y abaratamientu del arte, y dexó al artista un nuevu mediu d'espresión.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=390-391}} === Arte de la Edá Moderna === [[Ficheru:Saliera.png|200px|miniaturadeimagen|[[Saleru de Francisco I de Francia]] (1539-1543), de [[Benvenuto Cellini]], [[Kunsthistorisches Museum]], [[Viena]]]] {{AP|Arte de la Edá Moderna}} L'[[arte de la Edá Moderna]] —nun confundir con [[arte moderno]], que se suel emplegar como sinónimu d'[[arte contemporáneo]]—{{#tag:ref|El términu [[arte moderno]] provién del conceutu de [[modernidá]], una teoría filosóficu-cultural que postula l'actual vixencia d'un periodu históricu marcáu no cultural pola [[Ilustración]], no político pola [[Revolución Francesa]] y no económico pola [[Revolución Industrial]], y que supondría los raigañu social propia de la [[Edá Contemporánea]]. El proyeutu modernu carauterizar pol fin del [[determinismu]] y de la supremacía de la [[relixón]], sustituyíos pola [[razón]] y la [[ciencia]], el objetivismu y l'individualismu, l'enfotu na [[teunoloxía]] y el [[progresu]], nes mesmes capacidaes del ser humanu. Esta era moderna» llegaría hasta l'actualidá y taría dafechu vixente según unos espertos, ente qu'otros defenden que ye anguaño una fase superada na evolución de la humanidá y postulen una [[posmodernidad]] como periodu socesor d'esti proyeutu modernu.<ref>[[Valeriano Bozal]]: ''Modernos y postmodernos'', Historia 16, [[Madrid]], 1993.</ref>|group=nota}} desenvolver ente los sieglos {{versalita|xv}} y {{versalita|xviii}}. La [[Edá Moderna]] supunxo cambeos radicales a nivel políticu, económicu, social y cultural: l'afitamientu de los estaos centralizaos supunxo la instauración del [[absolutismu]]; los nuevos descubrimientos xeográficos —especialmente'l [[Descubrimientu d'América|continente americanu]]— abrieron una dómina d'espansión territorial y comercial, y supunxeron l'entamu del [[colonialismu]]; la invención de la [[imprenta]] traxo un mayor espardimientu de la [[cultura]], que s'abrir a tou tipu de públicu; la [[relixón]] perdió la preponderancia que tenía na dómina medieval, a lo que coadyuvó el surdimientu del [[protestantismu]]; al empar, l'[[Humanismu renacentista|humanismu]] surdió como nuevu enclín cultural, dando pasu a una concepción más científica del home y del universu.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|pp=347-348}} ==== Renacimientu ==== {{AP|Renacimientu}} [[Ficheru:Burghley nef.jpg|miniaturadeimagen|150px|left|''La [[nef]] Burghley'' (1527-1528), de [[Pierre -y Flamand]], ''[[Nautilus pompilius|nautilus]]'' con montadura de plata semidorada, [[Victoria & Albert Museum]], [[Londres]]]] El [[Renacimientu]] foi un estilu surdíu n'[[Italia]] nel {{sieglu|XV||s}} (''[[Quattrocento]]''), que s'espandió pol restu d'[[Europa]] dende finales d'esi sieglu y entamos del {{sieglu|XVI||s}} (''[[Cinquecento]]''). Los artistes inspirar nel [[Arte y cultura clásica|arte clásico grecorromanu]], polo que se faló de renacencia artística tres el oscurantismu medieval. Estilu inspiráu na [[naturaleza]], surdieron nuevos modelos de representación, como l'usu de la [[perspeutiva]]. Ensin arrenunciar a la temática relixosa, cobró mayor relevancia la representación del ser humanu y la so redolada.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|pp=347-348}} Les artes decoratives tuvieron una gran puxanza debida al gustu pol luxu de les nueves clases adineraes. Munchos artífices d'artes mayores» realizaron obres de les consideraes decoratives: diversos pintores faen dibuxos pa grabaos, como [[Durero]], [[Ticianu]] o [[Gentile Bellini]]; [[Benvenuto Cellini]] o [[Hans Holbein el Mozu|Hans Holbein]] faen diseños d'orfebrería; [[Rafael Sanzio|Rafael]] igua [[Cartones de Rafael|cartones]] pa tapices.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=479-480}} La tapicería destacó en [[Flandes]], con obres basaes en bocetos desenvueltos por pintores como [[Quentin Metsys]] o [[Bernard van Orley]].{{Harvnp|Morant|1980|p=346}} El vidriu siguió con cotes de gran calidá en [[Vidriu venecianu|Venecia]] ([[Murano]]). La cerámica destacó n'Italia ([[Gubbio]], [[Faenza]], [[Urbino]]), Francia ([[Bernard Palissy]]) y España ([[Cerámica de Talavera de la Reina|Talavera de la Reina]], [[Cerámica de Manises|Manises]],{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=406-444}} [[lloza catalana|Cataluña]]).{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=163}} La orfebrería foi cultivada por escultores como [[Lorenzo Ghiberti]], [[Andrea del Verrocchio]] o [[Benvenuto Cellini]] ([[saleru de Francisco I de Francia]]).{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=408}} N'España, la familia Arfe ([[Antonio de Arfe|Antonio]], fíu d'[[Enrique de Arfe|Enrique]], y el so fíu [[Juan de Arfe|Juan]]) siguieron la confección de [[custodia|custodies]], agora n'estilu [[platerescu]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=444}} En metalistería siguió'l trabayu en bronce especialmente en puertes decoraes con relieves escultóricos, como les segundes y terceres puertes del [[bautisteriu de Florencia]], obra de [[Lorenzo Ghiberti]], o les puertes de los pies de la [[catedral de Pisa]], de [[Giambologna]].{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=360}} La rejería siguió n'España con motivos platerescos, como na obra de frai [[Francisco de Salamanca (rejero)|Francisco de Salamanca]] y [[Cristóbal d'Andín]], o [[Purismu|puristes]], como la obra de [[Francisco de Villalpando]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|pp=443-444}} La ebanistería incorporó materiales preciosos como'l marfil y la [[Nácare|madreperla]], apliques en [[güesu]], pintures al [[Pintura al temple|temple]] con motivos [[Heráldica|heráldicos]] o [[Alegoría|alegóricos]], o relieves con panes doraos y platiaos. Nesta dómina introdució l'usu de bocetos pal diseñu del mueble ([[Francesco Salviati (pintor)|Francesco Salviati]]). Nesta dómina siguieron les mesmes tipoloxíes que nel periodu medieval, pero con una decoración d'estilu clásicu.{{Harvnp|testu=Enciclopedia del Arte Garzanti|1991|p=303}} Nesta dómina desenvolviéronse notablemente les [[artes gráfiques]], especialmente gracies a la invención de la imprenta. Apaecieron o se perfeccionaron la mayoría de les téuniques de [[grabáu]]: [[Grabáu#Grabáu calcográficu|calcografía]] ([[aguafuerte]], [[aguatinta]], [[grabáu al buril]], [[grabáu a media tinta]] o [[grabáu a punta seca]]), [[linograbado]], [[xilografía]], etc. N'Alemaña destacó la obra de [[Durero]], especialista na téunica del buril, anque tamién realizó xilografíes. En Francia, el grabáu foi practicáu pola [[escuela de Fontainebleau]]. En Flandes surdieron notables grabadores na ciudá d'[[Amberes]], como los [[Hieronymus Wierix|hermanos Wierix]] o [[Hieronymus Cock]].{{Harvnp|testu=Diccionariu Enciclopédicu Larousse|1990|p=1393}} ==== Barrocu ==== [[Ficheru:Victory of the Eucharist over Paganism.jpg|miniaturadeimagen|250px|''Victoria de la Eucaristía sobre'l Paganismu'', tapiz sobre un cartón de [[Peter Paul Rubens]], [[monesteriu de les Descalces Reales (Madrid)]]]] {{AP|Barrocu}} El [[Barrocu]]{{#tag:ref|El términu barrocu» provién d'un vocablu d'orixe [[Idioma portugués|portugués]], onde a les [[perlla|perlles]] que teníen dalguna deformidá denominar perlles ''barruecas'', siendo n'orixe una pallabra despreciatible que designaba un tipu d'arte caprichoso, grandilocuente, descomanadamente recargáu.{{Harvnp|Chilvers|2007|p=83}}|group=nota}} desenvolver ente'l {{sieglu|XVII||s}} y principios del {{versalita|xviii}}. Foi una dómina de grandes disputes nel terrén políticu y relixosu, na que surdió una división ente los países [[Catolicismu|católicos]] [[Contrarreforma|contrarreformistas]], onde s'afitó l'estáu [[Absolutismu|absolutista]], y los países [[Protestantismu|protestantes]], de signu más [[Democracia|parllamentariu]]. L'arte volvióse más refináu y afatáu, con pervivencia d'un ciertu racionalismu clasicista pero con formes más dinámiques y efeutistas, con gustu polo sorprendente y anecdótico, poles ilusiones óptiques y los golpes d'efeutu.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|pp=479-480}} Polo xeneral, les artes decoratives barroques destaquen pol so recargamientu, suntuosidá y calter pomposu, con predominiu de la llinia curva frente a la recta, gustu polos contrastes llumínicos y los efeutos ilusionistes, un ciertu calter [[Escenografía|escenográficu]] y d'apariencia, minuciosidad del detalle, usu de materiales diversos y mixtificación de téuniques, y un gustu polo exótico que se pon de manifiestu na importación de productos del [[Alloñáu Oriente]] y, darréu, na so imitación (''[[chinoiserie]]s'' y ''[[Japonismu|japonesairies]]'').{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=483-485}} En dellos países surdieron variedaes estilístiques concretes, como los estilos [[Estilo Lluis XIV|Lluis XIV]] y [[Estilo Regencia (Francia)|Rexencia]] en Francia o los estilos [[Estilu xacobín|xacobín]], [[Estilu de la Restauración|Restauración]], [[Estilo Guillermo y María|Guillermo y María]] y [[Estilu Reina Ana|Reina Ana]] n'Inglaterra. [[Ficheru:Diseños André-Charles Boulle.jpg|miniaturadeimagen|250px|left|Diseños de moblame d'[[André-Charles Boulle]]]] Les artes decoratives tuvieron una gran espansión nel {{sieglu|XVII||s}}, debíu principalmente al calter decorativo y ornamental del arte barroco. En Francia, el luxosu proyeutu del [[palaciu de Versalles]] traxo la creación de la [[Gobelino|Manufacture Royale des Gobelins]] —dirixida pol pintor del rei, [[Charles Le Brun]]—, onde se manufacturaban tou tipu d'oxetos de decoración, principalmente moblame, tapicería y orfebrería. La confección de tapices tuvo una significativa medría na so producción y empúnxose a la imitación de la pintura, cola collaboración en numberosos casos de pintores de sonadía qu'ellaboraben [[Cartón (arte)|cartones pa tapices]], como [[Simon Vouet]], el mesmu Le Brun o [[Rubens]] en Flandes.{{Harvnp|Cantera Montenegro|1989|pp=56-62}} La orfebrería tamién algamó niveles d'elevada producción, especialmente en plata y piedres precioses. La cerámica y el vidriu siguieron xeneralmente coles mesmes téuniques d'ellaboración que nel periodu renacentista: destacaron la cerámica blanca y azul de [[Delft]] ([[Holanda]]) y el vidriu pulío y tallao de [[Cristal de Bohemia Bohemia]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=501}} En metalistería destacaron los trabayos de forxa franceses, especialmente rexes y barandielles, como nos palacios de Versalles, [[Palaciu de Saint-Cloud|Saint-Cloud]] y [[Palaciu de Chantilly|Chantilly]]. En bronce destaquen el [[baldaquino de San Pedro]] y la [[cátedra de San Pedro]], dambos de [[Gian Lorenzo Bernini]].{{Harvnp|Morant|1980|pp=358-361}} Nesta dómina destacó especialmente la ebanistería, que se caracterizó poles superficies ondulaes (cóncaves y convexes), con volutes y diversos motivos como cartelas y conches. N'España surdió'l ''[[bargueño]]'', arca rectangular con ases, con numberosos caxones y compartimientos, según el sillón llamáu ''frailero'' (o ''misional'' n'[[Hispanoamérica]]). A finales del {{sieglu|XVII||s}} desenvolver nos [[Países Baxos]] la téunica de la [[marquetería]]. La edá d'oru de la ebanistería producir na Francia de los Lluises, onde s'algamar altos niveles calidable y refinamientu, sobremanera gracies a la obra d'[[André-Charles Boulle]].{{Harvnp|Cantera Montenegro|1989|pp=62-66}} Les artes gráfiques tuvieron un gran espardimientu mientres el Barrocu, siguiendo la puxanza qu'esti sector tuvo mientres la Renacencia. Les téuniques más emplegaes fueron el [[aguafuerte]] y el [[grabáu a punta seca]],<ref name="Grabáu">{{Harvsp|Honour|Fleming|2002|pp=608-609.}}</ref> Nel {{sieglu|XVII||s}} nes que destacaron [[Guido Reni]], [[Claude Lorrain]], [[Abraham Bosse]], [[Jacques Bellange]], [[Jacques Callot]], [[Peter Paul Rubens]], [[Lucas Vorsterman I]], [[Anton van Dyck]], [[José de Ribera]], [[Francisco Ribalta]], [[Francisco Herrera'l Viejo]] y, especialmente, [[Rembrandt]].<ref name="Grabáu" /> ==== Rococó ==== [[Ficheru:12 Aranjuez (41).JPG|miniaturadeimagen|250px|[[Palaciu Real d'Aranjuez#Gabinete de Porcelana|Gabinete de Porzolana]] del [[Palaciu Real d'Aranjuez]], de [[Giuseppe Gricci]] (1765)]] {{AP|Rococó}} El [[rococó]]{{#tag:ref|El términu ''rococó'' formar cola conxunción del [[Idioma italianu|italianu]] ''ba'''rocco''''' y ''rocaille'', elementu decorativu paecencia a una [[concha]], bien usáu na ornamentación mientres esti periodu.{{Harvnp|Chilvers|2007|p=818}}|group=nota}} desenvolver nel {{sieglu|XVIII||s}} —en convivencia a principios de sieglu col [[Barrocu]] y, a finales, col [[neoclasicismu]]—, y supunxo la pervivencia de les principales manifestaciones artístiques del Barrocu, con un sentíu más enfatizado de la decoración y el gustu ornamental, que son llevaos a un paraxismu de riqueza, sofisticación y elegancia.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|pp=605-606}} Estilísticamente, en Francia dieron los estilos [[Estilu Lluis XVI|Lluis XV]] y [[Estilu Lluis XVI|Lluis XVI]]. En 1766 fundar en Francia la [[Escuela Nacional Superior de les Artes Decoratives|École Nationale Supérieure des Arts Décoratifs]], el primer centru de formación n'artes decoratives de sonadía. Les artes decoratives tuvieron especial relevancia, una y bones el rococó foi un arte d'aire burgués dedicáu a la ostentación y el luxu.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=485}} Desenvolvióse notablemente'l [[interiorismu]], con especial énfasis nel moblame, los espeyos, les sedes, los tapices y los oxetos de porzolana. Esta postrera tuvo un gran espardimientu, sobremanera la de [[Porzolana de Meissen|Meissen]] y la de [[Porzolana de Sèvres|Sèvres]], con delicaos motivos ornamentales, preferentemente d'estilu oriental.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=618}} N'España siguió la producción de cerámica en [[Cerámica de Talavera de la Reina|Talavera]], [[Porzolana de Alcora|Alcora]] y [[Cerámica de Manises|Manises]], onde se punxo de moda un tipu de zócalo d'azulexos con escenes de caza o paisaxes.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|pp=639-640}} [[Ficheru:Bustos Julián López Alcora 1750.jpg|miniaturadeimagen|left|Pareya de bustos de [[porzolana de Alcora]] (''[[Circa|c.]]''&nbsp;1750), de Julián López, [[Muséu del Diseñu de Barcelona]]]] El vidriu tuvo igualmente una gran puxanza, con [[Vidriu venecianu|Venecia]] inda al mandu de la producción, según [[Cristal de Bohemia Bohemia]], onde se consiguió un vidriu tresparente ya incoloru que sustituyó al cristal de roca usáu dende la Renacencia. El tapiz tuvo un gran centru de producción en [[Lyon]], onde se punxeron de moda los motivos oriental y exóticu (chinescos, indianos, turquescos).{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|pp=618-619}} N'España adquirieron notoriedá los tapices de la [[Real Fábrica de Tapices de Santa Bárbara]] (creada en 1720), dalgunos d'ellos diseñaos por [[Cartones de Goya|Goya]].{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=640}} La orfebrería tuvo igualmente un centru difusor en Francia, onde destaca la obra de [[Juste-Aurèle Meissonnier]].{{Harvnp|Morant|1980|pp=389-391}} En metalistería destaquen les rexes de fierro pa la [[plaza Stanislas]] de [[Nancy]], obra de [[Jean Lamour]] (1750-1758).{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=364}} N'ebanistería, l'[[estilu Lluis XV]] francés foi una etapa de transición ente Barrocu y rococó, de calter más íntimu y reserváu, con proliferación de saloncitos y tocadores con moblame de llinies nidies y tamañu más amenorgáu, decoraos con bronce y [[Guibourtia ehie|palisandro]] y marqueteríes de formes xeométriques de color claro sobre fondu escuru; unu de los sos meyores esponentes foi [[Jean-Henri Riesener]].{{Harvnp|testu=Enciclopedia del Arte Garzanti|1991|p=304}} Nel [[Reinu Xuníu]] destacó la obra de [[Thomas Chippendale]], quien dio orixe al llamáu «estilu Chippendale» (segunda metá del {{sieglu|XVIII||s}}), carauterizáu pol [[eclecticismu (arte)|eclecticismu]], con amiestu d'elementos góticos, rococó, [[Palladianismu|palladianos]] y [[Chinoiserie|chinescos]].{{Harvnp|Tarabra|2009|p=270}} Nesta dómina apaeció la [[litografía]], nueva modalidá de [[grabáu]] sobre piedra [[caliar]], inventada por [[Aloys Senefelder]] en 1796. Foi usada por pintores como [[Francisco de Goya|Goya]], [[Thomas Gainsborough|Gainsborough]] o [[Géricault]].{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=393}} ==== Neoclasicismu ==== [[Ficheru:Trône de Napoléon 1er pour le Sénat - Exposition Versailles.jpg|miniaturadeimagen|150px|Tronu de [[Napoleón]] nel [[Senáu francés]] (1804, [[François-Honoré-Georges Jacob-Desmalter]]), esponente del [[estilu Imperiu]]]] {{AP|Neoclasicismu}} La puxanza de la [[burguesía]] tres la [[Revolución francesa]] favoreció'l resurdimientu de les formes clásiques, más pures y austeres, en contraposición a los escesos ornamentales del Barrocu y rococó, identificaos cola [[aristocracia]]. A esti ambiente de valoración del [[Arte y cultura clásica|legáu clásicu grecorromanu]] influyó l'afayu [[Arqueoloxía|arqueolóxicu]] de [[Pompeya]] y [[Herculano]], al pie del espardimientu d'un ideariu de perfeición de les formes clásiques efeutuáu por [[Johann Joachim Winckelmann]], quien postuló que na [[antigua Grecia]] diose la guapura perfecta, lo que xeneró un mitu sobre la perfeición de la guapura clásica qu'entá condiciona la perceición del arte güei día.{{Harvnp|Morant|1980|p=409}} En Francia dieron los estilos [[Estilu Direutoriu|Direutoriu]] y [[Estilu Imperiu|Imperiu]], ente que nel Reinu Xuníu desenvolvióse'l [[estilu xeorxanu]] —llamáu asina polos reinaos de [[Jorge I de Gran Bretaña|Jorge I]], [[Xurde II de Gran Bretaña|Xurde II]] y [[Xurde III del Reinu Xuníu|Xurde III]]—, siguíu pol [[estilo Regencia (Reinu Xuníu)|estilo Regencia]]. El so equivalente n'Estaos Xuníos foi l'[[estilu federal]]. Les artes decoratives vuelven a les temes clásiques (lloréu, guirlandes, esfinxes) y al coloríu austeru, munches vegaes monocromu, con volúmenes compactos y formes sencielles.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=486-487}} En cerámica destaca la obra de [[Josiah Wedgwood]], que creó un tipu de lloza de color crema que tuvo gran ésitu internacional. Siguió tamién la [[porzolana de Sèvres]], esta vegada asonsañando temes antigües.{{Harvnp|Morant|1980|pp=412-414}} En vidriu, la francesa Vidriería Real de San Lluis ellaboró pieces de cristal potasa a imitación de la [[Cristal de Bohemia|cristalería bohemia]] (''façon de Bohême''), ente que na mesma Bohemia siguió con ésitu la so producción de cristalería de gran calidá, con un estilu más sobriu que na dómina rococó. Tamién espolletó'l [[vidriu venecianu]], especialmente con unes [[opalina|opalines]] blanques qu'asonsañaben la porzolana.{{Harvnp|Morant|1980|pp=414-415}} La orfebrería evolucionó como'l restu de les artes a formes más austeres y temátiques d'inspiración clásica.{{Harvnp|Morant|1980|pp=416-417}} Nes artes del metal cabo destacar la rexa del [[Palaciu de Xusticia de París]] (1783-1785) y la rexa del coru de [[Notre-Dame de París]] (1809).{{Harvnp|Morant|1980|p=418}} La ebanistería retornó a formes más clásiques, representada principalmente nel Reinu Xuníu por [[Robert Adam]], [[George Hepplewhite]] y [[Thomas Sheraton]].{{Harvnp|Morant|1980|p=424}} En Francia, col llamáu [[estilu Direutoriu]] (1795-1805) volver a un tipu de mueble más sobriu, con preponderancia de lo constructivo sobre lo decorativo y l'usu de los colores puros de la madera frente a los tonos pastel del rococó. El [[estilu Imperiu]] desenvolver na Francia [[napoleón]]ica, d'onde pasó al restu d'Europa, sustituyendo la sobriedá pola ostentación y el luxu, con un estilu suntuosu, con preferencia por temes exóticos y orientales, preferentemente exipcios (''[[Arte decorativo renacentista exipciu|égyptiennerie]]''), por cuenta de la [[Campaña napoleónica n'Exiptu y Siria|campaña napoleónica n'Exiptu]] (1798-1801).{{Harvnp|Tarabra|2009|p=284}} === Arte contemporáneo === [[Ficheru:Hope egyptian room.jpg|miniaturadeimagen|''Habitación exipcia'', del llibru ''Household Furniture & Interior Decoration'', de [[Thomas Hope]], [[Londres]] (1807). Nesta obra Hope acuñó'l términu «decoración d'interiores», dando entamu al [[interiorismu]]{{Harvnp|Parissien|2007|p=9}}]] {{AP|Arte contemporáneo}} Ente finales del {{sieglu|XVIII||s}} y principios del {{versalita|xix}} sentáronse les bases de la sociedá [[Edá Contemporánea|contemporánea]], marcada nel terrén políticu pol fin del [[absolutismu]] y la instauración de gobiernos [[Democracia|democráticos]] —impulsu empecipiáu cola [[Revolución francesa]]— y, no económico, pola [[Revolución Industrial]] y l'afianzamientu del [[capitalismu]], que tendría respuesta nel [[marxismu]] y la [[llucha de clases]]. Nel terrén del arte, empieza una dinámica evolutiva d'estilos que s'asoceden cronológicamente cada vez con mayor celeridad, que va rematar nel {{sieglu|XX||s}} con una atomización d'estilos y corrientes que conviven y se contraponen, inflúyense y enfréntense. Nesta dómina empecipiar nel terrén de les artes decoratives el [[diseñu]] modernu. La nueva era industrial punxera al algame de la población ensame d'oxetos qu'antes yeren manufacturados, construyíos en serie ensin un especial interés nel so ornamentación. En reacción a ello, movimientos como'l ''[[Arts & Crafts]]'' y el [[modernismu (arte)|modernismu]] revalorizaron de nuevu l'oxetu como obra singular y empecipiaron una nueva forma d'ellaboración de los mesmos basada nun diseñu previu, lo que-yos confería, magar la so posterior fabricación industrial en munchos casos, un nuevu valor d'orixe intelectual. Unu de los factores que favorecieron el rápidu espardimientu del diseñu foi'l gran aumentu de los [[medios de comunicación de mases]], xunto a la celebración d'eventos especiales como les [[esposiciones universales]]. Estos factores, xuníos a la medría d'un númberu cada vez mayor de públicu capaz d'adquirir obres d'arte y artesanía, favoreció un ambiente cada vez más dinámicu ya interrelacionáu que portó un aspeutu de popularización del gustu, favoreciendo les corrientes de [[moda]] que tanta importancia tendríen nel {{sieglu|XX||s}}.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=702}} ==== Sieglu XIX ==== {{AP|Historia del Arte del sieglu XIX}} ===== Romanticismu ===== [[Ficheru:Zimmerbild 83.jpg|miniaturadeimagen|250px|Salón estilu [[Biedermeier]] (''[[Circa|c.]]'' 1825), de [[Leopold Zielcke]], [[Berlín]]]] {{AP|Romanticismu}} El [[romanticismu]] foi un movimientu de fonda renovación en tolos campos artísticos, con una especial valoración de la cultura popular, lo exótico y la torna a formes artístiques feches de menos del pasáu, especialmente les medievales. En Francia coincidió col [[Estilo Restauración (Francia)|estilo Restauración]] y el [[Estilo Lluis Felipe|Lluis Felipe]], nel Reinu Xuníu col primer [[Estilu victoriano|victoriano]], n'Alemaña los [[Biedermeier]] y n'España col [[Estilu fernandino|fernandino]] y primer [[Estilu isabelín|isabelín]]. L'estilu Restauración (1815-1830) asocedió al estilu Imperiu, col que caltuvo una cierta llinia de continuidá. La so principal traza estilística siguió siendo'l clasicismu, anque de llinies más pesaes y tosques.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|pp=697-698}} Asocedió-y el estilo Lluis Felipe (1830-1848), qu'heredó les sos premises pero con un aire más pesao y fachendosu, más declaradamente burgués, con un moblame d'inspiración gótica y renacentista.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|pp=498-499}} L'estilu victoriano evolucionó estilísticamente del romanticismu al [[neogóticu]] y ''Arts & Crafts'', con enclín a una ornamentación complexa y recargada y, en moblame, predilección pola curva y les superficies mullíes.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=866}} N'Alemaña y Austria surdió l'estilu Biedermeier (1820-1840),{{#tag:ref|El nome provién d'un personaxe de ficción llamáu Gottlob Biedermeier, inventáu polos escritores [[Ludwig Eichrodt]] y [[Adolf Kussmaul]] en delles poesíes satíriques publicaes por un diariu de [[Múnich]] en 1855.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=92}}|group=nota}} inspiráu n'estilos anteriores como'l góticu, la Renacencia, el rococó, el pompeyanu y el Lluis XVI.{{Harvnp|Morant|1980|p=471}} N'España, los estilos fernandino ya isabelín diéronse sobremanera en moblame: el primeru recibió la influyencia de la Restauración francés y la Rexencia inglés, anque más pesáu y con mayor énfasis pola practicidad, y gustu poles formes rectangulares;{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=307}} el segundu inspirar nel Biedermeier, con gustu pol luxu y la ostentación, anque ensin arrenunciar al confort y la funcionalidad.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=410}} ===== Historicismu ===== {{AP|Arquiteutura historicista}} [[Ficheru:Siège_de_type_indiscret_(Louvre).jpg|miniaturadeimagen|left|''Indiscret'' [[estilu Segundu Imperiu]], [[Muséu del Louvre]], [[París]]]] L'[[arquiteutura historicista]] basar nel [[Eclecticismu (arte)|eclecticismu]] y nel ''revival'' d'estilos anteriores reinterpretados según conceutos modernos, lo que produció movimientos como'l [[neorrománicu]], el [[neogóticu]], el [[neobarrocu]], etc. La inspiración nestos estilos del pasáu llevó a una mayor esmolición pola exactitú histórica, por asonsañar a la máxima perfeición tolos detalles del estilu retrucáu. Pa ello allegó con avezamientu tantu a referencies bibliográfiques como a esponentes museísticos d'esos estilos. En 1857 fundóse'l [[Victoria & Albert Museum]] de [[Londres]] coles mires d'establecer los parámetros fundamentales pa definir les premises fundamentales del diseñu contemporaneu.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=390}} Una de les mayores fontes d'inspiración foi'l pasáu medieval, como se denota na decoración del [[castiellu de Neuschwanstein]], promovíu pol rei [[Lluis II de Baviera]].{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=390}} El neogóticu surdió en Reinu Xuníu yá a mediaos del {{sieglu|XVIII||s}}, pero desenvolvióse especialmente nel {{versalita|xix}}, con variedaes locales como'l [[Estilu trovador|estilu Troubadour]] y [[Estilu Segundu Imperiu|Segundu Imperiu]] en Francia y l'isabelín n'España. Diose especialmente nel moblame, pero tamién n'otros detalles ornamentales aplicaos a l'arquiteutura. El neogóticu influyó nel modernismu de finales de sieglu, especialmente en [[Cataluña]].{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=582}} Unu de los mayores teóricos d'esti movimientu foi [[Eugène Emmanuel Viollet--y-Duc]], ente que como diseñador destacó l'arquiteutu [[Augustus Welby Northmore Pugin]], quien diseñó muebles, xoyes y platería basaos puramente en precedentes medievales.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=582}} En Reinu Xuníu hubo a mediaos de sieglu un ''revival'' del [[estilu Reina Ana]], que consistió na ellaboración de reproducciones —especialmente moblame y platería— d'aquel periodu, como se denota nes sielles y meses de pates cabriolé.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=687}} Unu de los sos máximos esponentes foi [[Edward William Godwin]], arquiteutu y diseñador venceyáu al [[Esteticismu|movimientu esteticista]], bien influyíu pol arte xaponés, hasta'l puntu que diseñó un tipu de moblame llamáu «anglu-xaponés».{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=348}} ===== Arts & Crafts ===== [[Ficheru:Chair LACMA M.2009.115 (5 of 5).jpg|miniaturadeimagen|100px|Siella d'[[Arthur Heygate Mackmurdo]] (1883), [[Muséu d'Arte del Condáu de Los Ánxeles]]]] {{AP|Arts & Crafts}} Nel postreru terciu del {{sieglu|XIX||s|}} tuvo especial relevancia'l movimientu británicu ''[[Arts & Crafts]]'' (Artes y Oficios), promovíu por [[John Ruskin]] y [[William Morris]]. Esta corriente defendía una revalorización del trabayu artesanal y defendía la torna a les formes tradicionales de fabricación, axustando que l'arte tien de ser tan útil como bellu.{{Harvnp|Dempsey|2002|pp=33-37}} Tres los planteamientos de Ruskin y Morris, [[Charles Robert Ashbee]] foi'l principal organizador del movimientu. En 1888 fundó la ''Guild and School of Handicraft'' en Toynbee Hall ([[Londres]]), onde diseñó moblame, platería y metalistería nun estilu cercanu al modernismu.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|pp=44-45}} Na órbita de Morris trabayó [[Arthur Heygate Mackmurdo]], fundador del taller ''Century Guild'' de decoración d'interiores, onde ellaboró muebles que destacaron peles llinia y ángulos rectos, como la so famosa siella de 1881.{{Harvnp|Fernández Polanco|1989|pp=60-62}} N'[[Estaos Xuníos]], esti movimientu llamáu ellí ''American Craftsman''— tuvo representáu por [[Gustav Stickley]], diseñador d'un tipu de moblame senciellu y funcional, ensin adornos, qu'empezó a construyir en serie, con vistes a una mayor comercialización de los sos productos.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=799}} Polo xeneral, estos artistes abandonaron el neogóticu por un estilu más senciellu, llixeru y elegante, inpirado en parte nel [[estilu Reina Ana]]. Na década de 1890 recibióse la influyencia modernista, pero pocu dempués [[Philip Webb]] retornó a un estilu más rústicu y austeru. Escontra 1900 el movimientu foise esleiendo, principalmente pola contradicción xenerada pol fechu de que la so producción artesanal encarecía los productu y solo podíen vender a vecería selecta, lo que topetaba col so ideariu cercanu al [[socialismu utópico]], ente que pa llegar a les mases tendríen que recurrir a la fabricación seriada, lo que contravenía el so defensa de l'artesanía manual.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=44}} ===== Modernismu ===== [[Ficheru:Vitrall Rigalt.jpg|miniaturadeimagen|150px|''Alegoría de la III Esposición de Belles Artes ya Industries Artístiques de Barcelona'' (1890-1903), d'[[Antoni Rigalt i Blanch|Antoni Rigalt]], vidriu emplomado con pintura de grisalla y esmalte, [[Muséu del Diseñu de Barcelona]]]] {{AP|Modernismu (arte)}} El [[Modernismu (arte)|modernismu]] foi un movimientu arquiteutónicu que surdió hacia 1880 en dellos países, en función del cual recibió distintos nomes: ''[[Art Nouveau]]'' en [[Francia]], ''[[Modern Style]]'' en [[Reinu Xuníu]], ''[[Jugendstil]]'' n'[[Alemaña]], ''[[Sezession]]'' en [[Austria]], ''[[Modernismu (arte)|Liberty]]'' n'[[Italia]] y modernismu n'[[España]], país nel que destacó'l [[modernismu catalán]]. Perduró hasta l'entamu de la [[Primer Guerra Mundial]].{{Harvnp|Chilvers|2007|p=61}} Esti estilu, pol so calter ornamental, supunxo una gran revitalización de les artes decoratives, con una nueva concepción más enfocada nel actu creador y na equiparación col restu d'artes plástiques, hasta'l puntu de que los sos artífices plantegaron per primer vegada la unidá de les artes». El diseñu modernista plantegaba polo xeneral la revalorización de les propiedaes intrínseques de cada material, con unes formes de tipu organicista inspiraes na naturaleza.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=488}} Anque teóricamente oponíase al historicismu, inspirar en numberosos estilos del pasáu, especialmente l'arte medieval, el celta, l'oriental y el rococó. Per otru llau, dellos diseños de [[Hector Guimard]] apuntaben al [[arte astracto]], ente que [[Henry Van de Velde]], empecipiáu nel modernismu, supón la transición ente'l modernismu y el [[diseñu industrial]].{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|pp=556-557}} [[Ficheru:Drac (Parc Güell).JPG|miniaturadeimagen|left|Dragón de ''[[trencadís]]'' del [[parque Güell]] (1900-1903), d'[[Antoni Gaudí]]]] Un claru esponente d'arquiteutu esmolecíu pol interiorismu foi [[Antoni Gaudí]], que diseñó munchos de los muebles pa les sos obres, tanto civiles como relixoses, realizó diseños de forxa (como'l so famosu dragón de los [[pabellones Güell]]), y anovó nel terrén del mosaicu cola so téunica del ''[[trencadís]]'', un tipu d'aselaos de cerámica fecha con pieces de refugaya que disponía en combinaciones orixinales y falambaldres, como la so [[Parque Güell#La plaza|bancu ondulante del parque Güell]].{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=332}} Otros arquiteutos que realizaron diseños ornamentales fueron [[Victor Horta]], [[Hector Guimard]] (creador de la rexa pa les estaciones de [[metro de París]], que se convirtió n'unu de los iconos visuales del ''Art Nouveau''),{{Harvnp|Morant|1980|p=470}} [[Charles Rennie Mackintosh]], [[Josef Hoffmann]] y [[Joseph Maria Olbrich]]. Tamién hubo referentes na pintura y la ilustración, como [[Alfons Enforma]], [[Koloman Moser]] y [[Victor Prouvé|Émile-Victor Prouvé]]. En vidriu, [[Émile Gallé]] realizó pieces con incrustaciones de fueyes d'oru o plata, plaques de [[mica]] y fibres d'[[asbesto]], inspiraes na naturaleza.{{Harvnp|Morant|1980|pp=461-462}} [[Louis Comfort Tiffany]] recibió la influyencia de Gallé, dende la qu'anovó téunica y estilísticamente, como na so ''[[Vidriu Tiffany#Vidriu Favrile|Favrile Glass]]'', una téunica de vidriu sopláu y darréu irisado por esposición a fumos de metal fundíu.{{Harvnp|Morant|1980|p=462}} [[René Lalique]], orfebre y vidreru, ellaboró obres más sencielles, lloñe de les formes tropezoses de moda hasta entós, xeneralmente con una producción seriada.{{Harvnp|Morant|1980|p=462}} N'orfebrería destacó tamién [[Peter Carl Fabergé]], creador de pieces de gran fantasía ente les cualos destaquen les sos «[[Güevu de Fabergé|güevos de Pascua]]», qu'iguaba pa la familia real rusa.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=299}} El moblame destacó pol so diseñu harmoniosu y proporcionáu, con predominiu de les formes ondulantes. Dalgunos de los sos meyores esponentes fueron: [[Arthur Liberty]], [[Henry Van de Velde]], [[Émile Gallé]], [[Louis Majorelle]], [[Carlo Bugatti]] y [[Gaspar Homar]].{{Harvnp|Morant|1980|p=472}} En cerámica destacó [[Auguste Delaherche]], autor de porzolana y xarrones de gres decoraos con barnices.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=236}} En tapicería, [[Hermann Obrist]] diseñó bordaos de formes vexetales que tuvieron gran ésitu, especialmente'l conocíu como ''El llátigu''.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=598}} ==== Sieglu XX ==== [[Ficheru:Esposizione arte moderna Torino 1902.JPG|miniaturadeimagen|250px|Póster de la [[Prima Esposizione Internazionale d'Arte Decorativo Moderna]] ([[Turín]], 1902)]] {{AP|Arte del sieglu XX}} Nel {{sieglu|XX||s}} les artes decoratives tuvieron una rápida evolución, marcada pol usu de nuevos materiales y teunoloxíes más avanzaes. Con un claru apueste pol [[diseñu]] como base creadora, nesta centuria remarcóse l'aspeutu intelectual d'estes creaciones frente a la mera realización material dada tradicionalmente a l'artesanía. Sicasí, la producción en serie de los oxetos ornamentales llevó a afirmar a espertos como [[Gérald Gassiot-Talabot]] que «les artes decoratives morrieron», circunstancia qu'asitia nos años 1930, con movimientos como la [[Bauhaus]] y los primeros diseños industriales.{{Harvnp|Morant|1980|p=483}} Un elementu coadyuvante sería los factor [[moda]] resultante del [[consumismu]] como motor de cambéu y evolución del nuevu [[diseñu industrial]], que resultaría nel nuevu conceutu del ''[[styling]]'' —representáu fundamentalmente por [[Raymond Loewy]]—, qu'incide nel aspeutu comercial del productu.{{Harvnp|Morant|1980|p=485}} ===== Téuniques tradicionales ===== [[Ficheru:Rietveld chair 1.JPG|miniaturadeimagen|150px|left|''[[Siella colorada y azul]]'', de [[Gerrit Thomas Rietveld]] (1923)]] Les artes decoratives tradicionales siguieron en más o menos midida, anque de cutiu apostraes al conceutu d'artesanía frente al nuevu diseñu industrial. El mosaicu tuvo un nuevu renacer n'Italia gracies a la obra del escultor [[Gino Severini]], quien fundó un taller en París en 1951 que darréu se convertiría na Escuela de Belles Artes Gino Severini.{{Harvnp|Morant|1980|p=454}} En cerámica tamién s'esquizaron nueves téuniques y materiales. Como n'otros campos, venceyar con artistes de reconocíu prestíu, como [[Georges Rouault]], [[Raoul Dufy]], [[Pablo Picasso]] y [[Joan Miró]]. Esti postreru, en collaboración col ceramista [[Josep Llorens i Artigas]], realizó grandes murales cerámicos como los de la sede de la [[Unesco]] en París, la [[Universidá de Harvard]], la [[Fundación Maeght]] y l'[[aeropuertu de Barcelona]].{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=491}} La vidrera seguió dos víes: la tradicional y la qu'utiliza nueves téuniques y materiales, como'l [[cementu armáu]] en vegada del emplomado y el [[plásticu]] o'l [[poliéster]] en vegada del vidriu.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=490}} Tocantes a cristalería, perduró'l vidriu de Murano (Venecia), según el de Bohemia, que fizo un esfuerciu de renovación al traviés del vidriu talláu. En [[Finlandia]], [[Tapio Wirkkala]] fabricó vidrios con burbuyes y, en [[Suecia]], ellaboróse vidriu con decoración grabada figurativa o astracta.{{Harvnp|Morant|1980|pp=463-464}} Na orfebrería los material más utilizáu foi'l [[diamante]], según les piedres precioses.{{Harvnp|Morant|1980|p=469}} El moblame siguió un diseñu más funcional, con usu de nuevos materiales como'l [[aceru]], el [[aluminiu]] y el [[plásticu]]. Dellos esponentes, como la [[siella cantilever]] de [[Mart Stam]], el sillón d'aceru tubular de [[Marcel Breuer]] o la siella-corola de plásticu diseñada por [[Eero Saarinen]], empecipiaron el diseñu industrial en moblame. Un claru esponente del nuevu moblame de diseñu innovador foi la famosa [[siella colorada y azul]] de [[Gerrit Thomas Rietveld]] (1923), de formes xeométriques y colores primarios. La madera foi nuevamente revalorizada nos países nórdicos, con artífices como [[Alvar Aalto]], [[Kaare Klint]] y [[Børge Mogensen]], según n'Estaos Xuníos con [[Charles Eames]].{{Harvnp|Morant|1980|pp=474-475}} La tapicería averóse notablemente a la pintura, una y bones munches obres de pintores como [[Georges Rouault]], [[Pablo Picasso]], [[Georges Braque]], [[Raoul Dufy]], [[Henri Matisse]], [[Fernand Léger]] o [[Joan Miró]] fueron llevaes al telar. Pela contra, [[Jean Lurçat]] anovó'l tapiz y devolver al so conceutu inicial, amestáu a l'arquiteutura —que ye'l so marcu orixinal y alloñao de la pintura.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=489-490}} El grabáu foi practicáu por numberosos pintores, como [[Pierre Bonnard]], [[Maurice Denis]], [[André Derain]], [[Max Slevogt]], [[Henri Matisse]], [[Marc Chagall]], [[Vasili Kandinski]], [[Paul Klee]], [[Pablo Picasso]], [[Joan Miró]], [[Salvador Dalí]], [[Willem de Kooning]], [[Jackson Pollock]], [[Andy Warhol]], [[Roy Lichtenstein]], [[Eduardo Chillida]] y [[Antoni Tàpies]]. Los métodos más emplegaos fueron la xilografía, la litografía y l'aguafuerte, y desenvolviéronse nueves téuniques como'l aguatinta a los color y la [[serigrafía]], según la [[impresión offset]].{{Harvnp|Morant|1980|p=456}} ===== Art déco ===== [[Ficheru:Maurice_Ascalon_Pal-Bell_Art_Deco.jpg|150px|miniaturadeimagen|Diseñu d'oxetos d'usu ''[[art déco]]'' ''Pal-Bell'', de [[Maurice Ascalon]]]] {{AP|Art déco}} En 1925 celebrar en París la ''[[Esposición d'Artes Decoratives de 1925|Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes]]'', que supunxo'l puntu d'arranque del ''[[art déco]]''.{{#tag:ref|Diminutivu de ''arts décoratifs'', «artes decoratives» en [[Idioma francés|francés]]. Ello ye que el términu ''art déco'' nun empezar a usase hasta los años 1960, cuando foi revalorizáu pol [[pop art]]; contemporáneamente yera conocíu como ''style moderne'' o estilu París 1925.{{Harvnp|Dempsey|2002|p=135}}|group=nota}} En realidá, la esposición de 1925 foi la oficialización d'un movimientu que se llevaba xestando diba unos años —dende'l fin de la [[Primer Guerra Mundial]]— como estilu socesor del modernismu: en 1919 [[Louis Süe]] y [[André Mare]] crearon la ''Compagnie des Arts Français'', carauterizada por un moblame d'inspiración tradicional pero exuberante decoración. Esti estilu, que perduró hasta l'entamu de la [[Segunda Guerra Mundial]], supunxo una revolución pal interiorismu y les artes gráfiques ya industriales. Carauterízase pola predilección pela llinia curva y el floriáu simétricu n'artes gráfiques, y les formes cuadráu y xeométricu en moblame y decoración interior. Dirixíu principalmente a un públicu [[Burguesía|burgués]], destacó pola ostentación y el luxu, y desenvolvióse notablemente n'ilustración publicitaria ([[Erté]]) y [[cartelu]]ismo ([[Cassandre]]).{{Harvnp|testu=Enciclopedia del Arte Garzanti|1991|p=59}} Sicasí, l'aspeutu ''[[kitsch]]'' de munches de les sos producciones provocó que fora desfamáu poles corrientes de vanguardia y nun foi hasta los años 1960 cuando foi revalorizáu por movimientos como'l ''[[pop art]]'', que buscó inspiración en delles de les sos obres.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=43}} Unu de los terrenes onde más florió esti estilu foi'l moblame, onde destacó [[Jacques Émile Ruhlmann]], decorador y diseñador de muebles de gran sentíu comercial, siempres sollerte en captar lo último n'enclinos de moda.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=727}} N'orfebrería destaquen delles producciones del modernista [[René Lalique]] realizaes nesta dómina, ente qu'otru nome destacable foi [[Jean Puiforcat]], que realizó pieces de platería de gran calidá, d'aspeutu austeru pero luxosu.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=671}} En metalistería cabo citar a [[Jean Dunand]], autor de pieces de metal y llaca, con un diseñu xeométricu, xeneralmente xarrones enllastraos d'oru, plata, esmalte o otros materiales.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=259}} En vidriu, [[Maurice Marinot]] realizó preferentemente concos y frascos de concepción más ornamental que práctica, con formes escultóriques d'aspeutu macizu, con o ensin color, dacuando esmaltaos y, n'ocasiones, con dibuxos realizaos al aguafuerte.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=525}} ===== Bauhaus ===== [[Ficheru:Bauhaus Chair Breuer.png|miniaturadeimagen|La [[siella Wassily]], d'aceru cromao, diseñada por [[Marcel Breuer]] en 1925]] {{AP|Bauhaus}} Unu de los movimientos más innovadores nel terrén del diseñu foi la [[Escuela de la Bauhaus]]{{#tag:ref|Lliteralmente, «casa de construcción», anque n'alemán ''bau'' puede querer dicir tamién crecedera o educación.{{Harvnp|Dempsey|2002|p=130}}|group=nota}} que, frente a la escesiva ornamentación del ''art déco'', introdució un conceutu de diseñu más racional y funcional, más afechu a les necesidaes reales de la xente. Esta escuela pretendía romper les barreres ente arte y artesanía, con un claru apueste pola producción industrial. Nació en 1919, cuando l'arquiteutu [[Walter Gropius]] asumió la direición de la Escuela d'Artes y Oficios de [[Weimar]], que rebautizó como ''Das Staatliche Bauhaus Weimar''. El so oxetivu yera «la obra d'arte colectivo, l'Edificiu, dientro de la cual nun haya barreres que dixebren les artes estructurales de les artes decoratives».{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=72}} Los estudiantes de la escuela aprendíen teoríes de la forma y del diseñu, según talleres de piedra, madera, metal, folla, vidriu, texíu y pintura. Gropius refugaba la producción industrial, con una postura cercana al movimientu ''Arts & Crafts'', y defendía el trabayu cooperativu, según la responsabilidá social del diseñador. La Bauhaus treslladóse a [[Dessau]] en 1925 y a [[Berlín]] en 1932. A Gropius asocedió na direición [[Hannes Meyer]] en 1928 y, a este, [[Ludwig Mies van der Rohe]] en 1930. La escuela foi cerrada polos [[nazis]] en 1933.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=72}} El so diseñu basar na simplicidá, l'astracción xeométrica y l'usu de colores primarios y de nueves teunoloxíes, como se fixo patente nel moblame d'aceru tubular creáu por [[Marcel Breuer]], la [[silla Barcelona]] de Ludwig Mies van der Rohe, los muebles de conglomeráu d'[[Alvar Aalto]], o les llámpares diseñaes por [[Marianne Brandt]]. Nesta escuela destacaron creadores como [[László Moholy-Nagy]], [[Oskar Schlemmer]], [[Johannes Itten]], [[Paul Klee]], [[Josef Albers]], [[Vasili Kandinski]], [[Lilly Reich]], [[Gerhard Marcks]] o [[Wilhelm Wagenfeld]].{{Harvnp|Dempsey|2002|pp=131-132}} ===== Diseñu industrial ===== [[Ficheru:Eameslounch.jpg|miniaturadeimagen|''[[Sillón Eames Lounge]]'', de [[Charles Eames|Charles]] y [[Ray Eames]] (1955)]] {{AP|Diseñu industrial}} Nel {{sieglu|XX||s}} el [[diseñu industrial]] llevó al interiorismu a la vía de la creación intelectual y el diseñu funcional, con un progresivu aumentu de la esperimentación con nuevos materiales ([[plásticu]], [[fibra de vidriu]]) y una mayor atención a les necesidaes de mercáu.{{Harvnp|Dempsey|2002|pp=130-139}} Anque nun hai una definición unánimemente aceptada, polo xeneral considérase'l diseñu industrial como'l diseñu de productos concebíos pa ser fabricaos en serie por aciu procesos mecánicos (cadenes de montaxe). De forma intrínseca, un diseñu industrial ten de ser planiáu na so totalidá antes d'entrar nel procesu de fabricación, ensin posteriores manipulaciones.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=246}} N'Alemaña, arquiteutos y diseñadores como [[Peter Behrens]], [[Richard Riemerschmid]] y [[Bruno Paul]], y talleres y asociaciones como [[Deutsche Werkstätten]] y [[Deutsche Werkbund]], sentaron les bases del diseñu industrial nuna primer fase. Tomó'l relevu la Bauhaus, onde'l diseñu industrial pasó al ámbitu académicu, y los sos postulaos fueron igualmente adoptaos pola [[arquiteutura racionalista]] (o [[Estilu Internacional]]). Tres la clausura de la Bauhaus polos nazis en 1933 la mayoría de los sos componentes treslladóse a Reinu Xuníu o Estaos Xuníos, países que recoyeron el testigu del diseñu industrial. Tres la Segunda Guerra Mundial, los ideales de la Bauhaus fueron retomaos n'Alemaña por [[Max Bill]], fundador de la [[Hochschule für Gestaltung]] en [[Ulm]] (1951).{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|pp=246-247}} En Francia'l pioneru foi l'arquiteutu [[Le Corbusier]], quien proclamó la «absoluta autonomía espresiva de los oxetos producíos industrialmente» y señaló como aspeutos básicos del nuevu diseñu la pureza de llinies, la funcionalidad de los materiales y la lluminosidá de les superficies.{{Harvnp|testu=Enciclopedia del Arte Garzanti|1991|pp=285-286}} N'Estaos Xuníos foi pioneru [[Frank Lloyd Wright]], hasta la eclosión del diseñu nos años 1930 con figures como [[Henry Dreyfuss]], [[Raymond Loewy]] y [[Walter Dorwin Teague]]. Nesa década estableciéronse tamién dellos maestros de la Bauhaus como [[Ludwig Mies van der Rohe]], [[Walter Gropius]] y [[László Moholy-Nagy]], quien enseñaron a una nueva xeneración de diseñadores. Darréu destacaron [[Charles Eames]], [[George Nelson]] y [[Harry Bertoia]].{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=247}} Darréu, n'Europa'l diseñu industrial tuvo dos corrientes principales: la [[Diseñu danés|escandinava]] y la italiana. La primera, representada por [[Arne Jacobsen]], [[Alvar Aalto]], [[Eero Saarinen]] y [[Poul Kjærholm]], tenía los sos raigaños nel arte popular y basábase na naturalidá y cencellez de les formes como premisa fundamental del diseñu. Pela so parte, el diseñu italianu yera más coraxosu y estravagante, con predilección pol coloríu vivu, usu de materiales artificiales como la resina, el plásticu y el conglomeráu, según l'aceru y materiales más «nobles» como'l mármol. Foi representáu principalmente por [[Ettore Sottsass]], [[Joe Colombo]] y [[Gae Aulenti]].{{Harvnp|Morant|1980|pp=501-502}} ===== Nuevos enclinos ===== [[Ficheru:Panton Stuhl.jpg|miniaturadeimagen|Siella diseñada por [[Verner Panton]] (1960)]] Dende la Segunda Guerra Mundial les artes decoratives tradicionales y el diseñu industrial convivieron con nueves corrientes de la vanguardia artística que, dacuando, fixeron incursiones nel campu del diseñu. Unu de los estilos artísticos que s'internaron nesti terrén foi'l ''[[pop art]]'', surdíu en Reinu Xuníu y Estaos Xuníos en redol a 1955 como movimientu de refuga al [[espresionismu astractu]], con un marcáu componente d'inspiración popular. Destaca'l moblame diseñáu por [[Verner Panton]] o'l del equipu italianu formáu por [[Jonathan de Pas]], [[Donato d'Urbino]] y [[Paolo Lomazzi]], creadores de la siella inflable ''Blow'' (1967) y el ''Sofá de Joe'' (1971).{{Harvnp|Dempsey|2002|pp=217-221}} Otru movimientu comenenciudu pol diseñu foi'l [[Arte astracto|arte astracto orgánicu]], que se caracteriza pol usu de formes arrondaes inspiraes na naturaleza. Unu de los sos principales representantes foi [[Isamu Noguchi]], autor de muebles, llámpares y otros oxetos ellaboraos con una concepción escultórica, como la so famosa mesa de café con base madera y tableru de cristal (1947).{{Harvnp|Dempsey|2002|pp=181-182}} Ente les décades de 1950 y 1960 diose l'Italia l'estilu llamáu [[Neoliberty]], con predominiu de les llinies curves, representáu por [[Gae Aulenti]], [[Franco Albini]], [[Vittorio Gregotti]] y [[Carlo Mollino]].{{Harvnp|Dempsey|2002|p=293}} Tamién neses feches dar n'Italia'l llamáu ''techno-chic'', un estilu luxosu y brillante aplicáu sobremanera al moblame y el llume, con emplegu de materiales como'l cueru, el cromu y el plásticu.{{Harvnp|Dempsey|2002|p=295}} Ente los años 1960 y 1970 hubo un enclín na arquiteutura y el diseñu conocida como «[[antidiseño]]» (tamién «contradiseño» o «diseñu radical»), representada pol estudiu británicu [[Archigram]] y los italianos [[Archizoom]] y [[Superstudio]]. Una de les sos meyores realizaciones foi la ''siella Mies'' de Archizoom (1969).{{Harvnp|Dempsey|2002|pp=254-255}} Dende 1975 predominó'l [[arte posmoderno]], llamáu asina por oposición al [[arte moderno]], yá que s'asume'l fracasu de los movimientos de vanguardia como'l fracasu del proyeutu modernu. Esti movimientu supón la torna a les formes y estilos tradicionales del arte que, sicasí, son reinterpretados y entemecíos de forma llibre y arbitraria. Destacaron diseñadores como [[Ettore Sottsass]], [[Alessandro Mendini]], [[Michele de Lucchi]] y [[Philippe Starck]], según nes artes gráfiques [[Wolfgang Weingart]], [[Neville Brody]] y [[Javier Mariscal]].{{Harvnp|Dempsey|2002|pp=269-271}} ==== Sieglu XXI ==== [[Ficheru:Ron arad per driade spa., sedia clover, 2006.jpg|miniaturadeimagen|150px|Siella Clover (2006), de [[Ron Arad]], Indianapolis Museum of Art]] El [[Sieglu XXI|nuevu mileniu]] empecipiar con un filo de continuidá cola centuria anterior, tantu na pervivencia de les téuniques tradicionales, cada vez más apostraes a la considerancia d'artesanía, como na evolución del diseñu industrial. Estilísticamente, al entamu del sieglu siguió predominando l'arte posmoderno, anque tamién se notó la influyencia de movimientos arquiteutónicos como'l ''[[high-tech]]'' y el [[deconstructivismu]]. Un fenómenu social de la transición de sieglu foi'l nuevu conceutu de moblame automontable y venta de productos de diseñu per catálogu o en grandes almacenes, que tuvo'l so paradigma na empresa sueca [[Ikea]], fundada en 1943 por [[Ingvar Kamprad]]. Polo xeneral, l'enclín del nuevu mileniu foi la del [[eclecticismu (arte)|eclecticismu]], l'amiestu d'estilos, según la busca de la cencellez y el confort. Nel interiorismu se denotó coles mesmes una mayor esmolición pola [[sostenibilidá]] medioambiental y una gran puxanza del usu de [[nueves teunoloxíes]]. Ente los diseñadores más destacaos de la transición de sieglu cabo citar a [[Ron Arad]], cercanu al deconstructivismu, quien ellabora obres de materiales reciclaos con una apariencia escultórica; y [[Andrée Putman]], diseñadora d'estilu eclécticu qu'entemez elementos rococó, ''high-tech'' y posmodernos.{{Harvnp|Parissien|2007|pp=284-296}} === Arte non occidental === ==== África ==== {{AP|Arte africano}} [[Ficheru:Yoruba-bronze-head.jpg|miniaturadeimagen|130px|left|Cabeza moldiada en bronce ({{sieglu|XII||s}}), obra del pueblu [[yoruba]], [[Ife]], [[Nixeria]]]] L'[[arte africano]] tuvo siempres un marcáu calter máxicu-relixosu, destináu más a ritos y ceremonies de les diverses creencies [[Animismu|animistas]] y [[Politeísmu|politeístes]] africanes que non a fines estéticos, anque tamién hai producciones de signu ornamental. La mayoría de producciones nel terrén de les artes decoratives diéronse en cerámica, xoyería y texíos, según oxetos de metalurxa.{{Harvnp|Honour|Fleming|2002|p=127}} Na rexón sudanesa (dende la sabana de la mariña hasta'l [[Chad]]) destaquen les urnes funeraries, vasos de terracota y xoyes de bronce (pendientes, pectorales, brazaletes y aniellos). L'arte de la madera foi practicáu polos [[dogon]] de [[Malí]], los [[Pueblu bobu|bobu]] de [[Burkina Fasu]] y los [[senufo]], especialmente unos taburetes con pates con forma de figures humanes.{{Harvnp|Morant|1980|pp=45-46}} Na rexón guineana ([[Costa de Marfil]], [[Ghana]], [[Benín]], [[Nixeria]] y [[Camerún]]) produciéronse interesantes obres de cerámica, especialmente en Benín, con vasíes modelaes a mano y cocíes de forma precaria, de color coloráu o blanquiaes con cal y decoración llinial. Tamién destaca nesta rexón la orfebrería, especialmente nes tribus [[ashanti]]. Tamién ellaboraben oxetos de fierro, cobre, bronce y latón. Tocantes a la madera, foi practicada en tou tipu d'oxetos y moblame, especialmente los tronos y asientos rituales de Camerún y Benín. Otros artes practicaos na rexón fueron la eboraria, el texíu y la cestería.{{Harvnp|Morant|1980|pp=46-49}} Nel área congolesa ([[República Centroafricana]], [[República del Congo|Congo]], [[República Democrática d'El Congu]] y [[Angola]]) practicóse la metalistería, na que destaquen los xarros [[mangbetu]] (Congo central) de forma globular y pescuezu en forma de cabeza humana femenina. Destacó tamién el trabayu de la madera, presente en mázcares, tambores, cabeceres, asientos, copes, peñes, arques, cubiletes y otros oxetos. Nel texíu destaca'l llamáu «terciopelu de Kasai» practicáu polos [[bakuba]], ellaboráu con palma y decoráu con cuadraos, rombos y triángulos. En cestería son remarcables les canastillas pa plátanos de los [[bakwele]] del Congo.{{Harvnp|Morant|1980|p=49}} ==== Oceanía ==== [[Ficheru:Heitiki17cm.jpg|miniaturadeimagen|100px|''[[Hei tiki]]'' de [[Nueva Zelanda]]]] {{AP|Arte d'Oceanía}} L'[[Arte d'Oceanía|arte oceánico]] ta marcáu pola multiplicidá de territorios insulares que jalonan l'[[océanu Pacíficu]], onde destaquen les islles d'[[Australia]] y [[Nueva Zelanda]], según trés principales árees d'islles y archipiélagos: [[Polinesia]], [[Melanesia]] y [[Micronesia]]. La primer cultura desenvuelta na zona foi la [[lapita]] (1500-500 e.C. ), aniciada en [[Nueva Caledonia]] y estendida por [[Nueva Guinea]] y Polinesia occidental ([[islles Salomón]], [[Vanuatu]], [[Islles Fixi]], [[Tonga]] y [[Samoa]], principalmente). Carauterízase pola so cerámica decorada con motivos dentaos fechos con peñes o escayos, según oxetos d'obsidiana y conches. Ente'l 500 e.C. y el 500&nbsp;d.&nbsp;C. siguió la colonización escontra Micronesia, Melanesia y Polinesia oriental ([[islles Sociedad]], [[Islles Marqueses|Marqueses]], [[islla de Pascua]], [[Ḥawai]]), anque nestes primeres fases nun se toparon numberoses muertes, sacante dellos instrumentos y abalorios, principalmente de conches.{{Harvnp|Onians|2008|pp=50-51}} Con posterioridá, cada área rexonal desenvolvió distintes formes d'arte: en Nueva Guinea producía un tipu de cerámica decorada con espirales incisas, según muebles de madera, mosaicos de plumes d'ave, caxes de bambú y calabaces pirograbadas; nes islles Salomón atopáronse pendientes de concha con incrustaciones de nácare, maderes tallaes usaes como adornu en piragües y vasos de madera con dibuxos grabaos; en Nueva Zelanda yera carauterísticu nos oxetos ornamentales l'usu d'espirales y el ''[[horror vacui]]'', atopaos en maderes tallaes usaes en piragües, caxes y baxorrelieves de les cases, según los pendientes de jade llamaos ''[[hei tiki]]''; nes islles Samoa destaca la producción de texíos de corteza vexetal (''tapa'') decoraos con dibuxos, xeneralmente losanges o axedrezaos; nes islles Ḥawai iguábense concos y platos de madera sosteníos por [[cariátide]]s, según vistíos y cascos afataos con plumes, como'l mantu del rei Kamehameha, de {{unidá|3.50|m}} de llongura per {{unidá|2.50|m}} d'anchu.{{Harvnp|Morant|1980|pp=42-44}} ==== Arte precolombino ==== {{AP|Arte precolombino}} [[Ficheru:Sexo oral Mochica.jpg|miniaturadeimagen|150px|Cerámica escultórica con motivos eróticos de la [[cultura moche]], [[Muséu Arqueolóxicu Rafael Larco Ferrera|Muséu Larco Herrera]], [[Lima]], [[Perú]]]] Denominar [[arte precolombino]] al producíu nel [[América|continente americanu]] antes del [[descubrimientu d'América]] por [[Cristóbal Colón]] en 1492. Equí floriaron a lo llargo del tiempu diverses cultures, ente les que destaquen los [[Cultura maya|mayes]] y [[azteques]] en [[Méxicu]] y los [[inques]] en [[Perú]].{{Harvnp|Morant|1980|pp=50-51}} [[Ficheru:Tairona Pendant.jpg|miniaturadeimagen|left|150px|Colgante [[tairona]] de [[tumbaga]] (aleación d'oru y cobre), [[Muséu del Oru]], [[Bogotá]]]] Una de les sos principales manifestaciones foi la cerámica, realizada ensin tornu, en modeláu o vaciáu. En Méxicu topáronse urnes funeraries y vasos con cabeza de forma caricaturizada ente los tolteques, vasos mixteques, vasos y trébedes mayes o les mázcares de terracota [[Cultura totonaca|totonacas]]. Pero les meyores realizaciones son de Perú, con unos primeros esponentes na cultura de [[Chavín (cultura)|Chavín]], na de los [[mochicas]], los [[Cultura chimú|chimús]] y en [[Naza]], hasta desaguar nos mayes, ente los que destaquen les ánfores apuntiaes con dos garres, con decoración pintada de tipu xeométricu.{{Harvnp|Morant|1980|pp=53-54}} La orfebrería tuvo gran relevancia nes cultures precolombines, especialmente en Perú, onde ta constatáu'l trabayu del oru dende'l {{sieglu|IX|a|s|1}} y la plata dende'l {{sieglu|V|a|s|1}}{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=399}} En Méxicu destaca l'ayalga topada na tumba 7 de [[Monte Albán]], onde se topó un pectoral d'oru que representa al dios de los muertos [[Mictlantecuhtli]]. En [[Colombia]], onde se topa una bona muestra nel [[Muséu del Oru]] de [[Bogotá]], destaquen los pectorales antropomorfos de la [[Quimbaya (etnia)|cultura quimbaya]], según les pieces de [[tumbaga]], una aleación d'oru y cobre. N'[[Ecuador]] trabayar por primer vegada'l [[platín]].{{Harvnp|Morant|1980|pp=55-56}} En Perú surdió una notable industria testil, quiciabes la primera del mundu —hai muertes del {{sieglu|VII|a|s|1}}—, filada con [[telar]] con filos de cuasi doscientos colores distintos.{{Harvnp|Honour|Fleming|2002|pp=121-126}} Ellaborábense tapices, gases y brocados, con motivos ornamentales tanto figurativos como astractos y xeométricos.{{Harvnp|Morant|1980|pp=57-58}} N'[[América del Norte]] vivieron diverses tribus afeches a los múltiples hábitats d'esti continente, tales como rexones ártiques, selves, desiertos, montes y praderíes. Anque caúna d'elles tenía la so propia idiosincrasia artística, polo xeneral practicaben un arte mobiliar iguáu con materiales como pieles, fibres vexetales, plumes, piedra, madera, cobre, mica, conches, escayos de [[puercu espín]], etc. Les principales téuniques practicaes yeren la cerámica, el testil y la cestería. Unu de los elementos típicos de les tribus nómades yeren los [[tipi]]s, unes tiendes realizaes xeneralmente de piel de [[Bison bison|búfalo]] y dibuxaes con emblemes tribales y familiares. La cerámica desenvolvióse especialmente nel suroeste americanu, con pieces notables ente la tribu de los [[Mogollón|mimbre]], autores d'unos concos decoraos con pintures de páxaros, animales y seres humanos.{{Harvnp|Onians|2008|pp=96-97}} ==== Asia ==== [[Ficheru:Moon flasks. Famille rose. Qing 1723-35. Sir Percival David Collection, British Museum.jpg|miniaturadeimagen|Vasía china de porzolana de la [[dinastía Qing]] (1723-1735), [[British Museum]], [[Londres]]]] ===== China ===== {{AP|Arte de China}} L'[[arte de China|arte chino]] tuvo una evolución más uniforme que l'occidental, con una fonderada cultural y estético común a les socesives etapes artístiques, marcaes poles sos dinastíes reinantes. Como la mayoría del arte oriental tien una importante carga relixosa (principalmente [[taoísmu]], [[confucianismu]] y [[budismu]]) y de comunión cola naturaleza. Al contrariu que n'Occidente, los chinos valoraben por igual la [[caligrafía]], la [[cerámica]], la [[seda]] o la [[porzolana]], que l'arquiteutura, la pintura o la escultura, al empar que l'arte ta dafechu integráu na so filosofía y cultura.{{Harvnp|Morant|1980|pp=59-60}} L'arte en China suelse periodificar según les sos dinastíes gobernantes: [[Dinastía Shang|Shang]] (1600-1046 e.C. ), [[Dinastía Zhou|Zhou]] (1045-256 e.C. ), [[Dinastía Qin|Qin]] (221-206 e.C. ), [[Dinastía Han Han]] (206 e.C. -220&nbsp;d.&nbsp;C.), periodu de los Seis dinastíes (220-618), [[Dinastía Tang|Tang]] (618-907), [[Dinastía Song|Song]] (960-1279), [[Dinastía Yuan|Yuan]] (1280-1368), [[Dinastía Ming|Ming]] (1368-1644) y [[Dinastía Qing|Qing]] (1644-1911). [[Ficheru:Belt plaque with dragon design.jpg|miniaturadeimagen|left|150px|Placa de petrina de jade con dragón, [[dinastía Yuan]] ({{sieglu|XIV||s}})]] Una de les principales espresiones de les artes decortivas chines ye la [[Cerámica china|cerámica]]: les primeres muertes son de dómina neolítica, alredor del [[2500 e.C.|2500 e.C. ]] En dómina Shang faíense vasíes de magre finu decorada por incisión, y mientres la dinastía Zhou apaeció una protoporcelana de gres vidráu con [[feldespatu]] y un [[caolín]] impuru. En dómina Han diose un tipu de cerámica esmaltada con un barniz plomífero. Mientres la dinastía Ming diose un tipu de porzolana blanca tresllúcida de gran perfeccionamiento téunicu. A lo último, en dómina Qing ellaboráronse pieces tanto monocromes como policromes, con una predilección temática poles escenes pintoresques.{{Harvnp|Morant|1980|pp=66-74}} Tamién destacó'l [[Jade chinu|jade]], que se trabaya en China dende'l [[mileniu III e.C.|mileniu III e.C. ]], usáu como oxetu ritual, ornamientu, xoya, amuleto, adornu d'espaes o febiella de petrines.{{Harvnp|Morant|1980|pp=62-63}} [[Ficheru:Qilin-shaped incense burner 1 CAC.JPG|miniaturadeimagen|150px|[[Incensariu]] de ''[[Esmalte alveolado|cloisonné]]'' con forma de ''[[qilin]]'', [[dinastía Qing]]]] La orfebrería ye escasa, por cuenta de la probeza del territoriu chinu n'oru y plata. La mayor producción foi mientres la dinastía Tang, sobremanera collares, pendientes y brazaletes con bayura de perlles. De dómina Song destacó l'usu de la filigrana, y los Yuan destacaron en platería. La dinastía Qing caltuvo los estilos anteriores, en pieces de gran suntuosidá con bayura de perlles, jade, coral y otros materiales preciosos.{{Harvnp|Morant|1980|pp=76-79}} Nel trabayu del metal sobresalen les obres en bronce, del que se crearon notables realizaciones yá dende'l [[1700 e.C.|1700 e.C. ]] Amás de vasos, ellaborábense cascos y armes, campanes, caldero-trípode (''[[jue]]''), espeyos, cuchiellos y cubiertos. En dómina Zhou abondó'l vasu ''hu'', de grandes dimensiones. En dómina Han el bronce volvióse más suntuosu, con incrustaciones de materiales preciosos. Mientres la dinastía Ming empezó la decoración de vasíes de bronce n'esmalte ''cloisonné''.{{Harvnp|Morant|1980|pp=79-84}} El [[Mueble antiguu chinu|moblame]] presenta dos tipología principales: l'arca o caxa y el bastidor, xeneralmente con un diseñu de corte arquiteutónicu y estructura rectangular, de formes simples y austeres. Los Tang teníen un moblame más luxosu, con incrustaciones d'oru, plata, nácare o marfil, n'ocasiones lacados.{{Harvnp|Morant|1980|pp=84-86}} Otru gran esponente de les artes decoratives chines ye la [[llaca]], que s'ellabora dende'l {{sieglu|XXIX|a|s|1}} L'apoxéu de la llaca foi mientres la dinastía Han, periodu nel que se perfeccionó la téunica, dacuando con oru, plata o incrustaciones de nácare.{{Harvnp|Morant|1980|pp=86-87}} En cuanto al arte testil destaca la [[seda]], afayada en China nel [[mileniu III e.C.|mileniu III e.C. ]] Florió especialmente dende la dinastía Han, periodu nel qu'empezó a esportase al traviés de la [[ruta de la seda]].{{Harvnp|Morant|1980|pp=87-90}} ===== Xapón ===== [[Ficheru:ImariA.JPG|miniaturadeimagen|200px|[[Porzolana de Imari]] ({{sieglu|XVIII||s}})]] {{AP|Arte de Xapón}} L'[[arte de Xapón|arte xaponés]] tuvo marcáu pol so [[isla|insularidad]], anque a intervalos foi recibiendo la influyencia de les civilizaciones continentales, sobremanera de [[China]] y [[Corea]]. Gran parte del arte producíu en [[Xapón]] foi de tipu relixosu: a la relixón [[sintoísmu|sintoísta]], la más típicamente xaponesa, formada alredor del {{sieglu|I||s}}, añadióse'l [[budismu]] en redol al {{sieglu|V||s}}, forxando un [[sincretismu]] relixosu qu'entá güei perdura. Como l'arte chino, el xaponés ta imbuyíu d'un fondu amor a la naturaleza, lo que se tradució n'ocasiones en dellos oxetos artísticos nuna austeridá decorativa motivada pola so imitación de los oxetos naturales.{{Harvnp|Morant|1980|p=93}} L'arte xaponés estremar en periodos históricos: [[Periodu Jōmon|Jōmon]] (5000-200 e.C. ), [[Periodu Yayoi|Yayoi]] (200 e.C. -200&nbsp;d.&nbsp;C.), [[Periodu Kofun|Kofun]] (200-600), [[Periodu Asuka|Asuka]] (552-646), [[Periodu Nara|Nara]] (646-794), [[Periodu Heian|Heian]] (794-1185), [[Periodu Kamakura|Kamakura]] (1185-1392), [[Periodu Muromachi|Muromachi]] (1333-1573), [[Periodu Azuchi-Momoyama|Momoyama]] (1573-1615), [[Periodu Edo|Edo]] (1615-1868) y [[Periodu Meiji|Meiji]] (1865-1911). [[Ficheru:Byobu.jpg|miniaturadeimagen|left|[[Biombu]] de seis paneles del {{sieglu|XVII||s}}]] En Xapón, mientres el periodu Jōmon, producióse la [[Cerámica y porzolana xaponesa|cerámica]] más antigua producida pol ser humanu ([[7000 e.C.|7000 e.C. ]]), fecha a mano y decorada con incisiones o impresiones de cuerda.{{Harvnp|Onians|2008|pp=46-47}} En dómina Kofun (escontra'l {{sieglu|V||s}}) apaez el trabayu en redol, probablemente por influyencia coreana. Mientres el periodu Kamakura empecipióse la producción de la que sería la cerámica más típicamente xaponesa, con un centru productor de gran relevancia, el taller [[Sebe (Aichi)|Sebe]] en [[Owari]]. En dómina Muromachi la influyencia del [[budismu zen]] portó la creación de la [[ceremonia del té]], que motivó una gran puxanza de la cerámica. Nel periodu Momoyama la cerámica algamó un momentu de gran apoxéu, con Sebe como unu de los primeros centros de producción. Nel periodu Edo la cerámica tuvo unu de los sos mayores centros de producción en [[Kioto]], con influyencia del arte chino y coreanu, y produciéronse les primeres porzolanes, con un primer centru productor n'[[Porzolana de Imari|Arita]].{{Harvnp|Morant|1980|pp=95-97}} En metalistería destacaron notablemente nel trabayu del bronce, emplegáu dende la dómina Yayoi na ellaboración de campanes, armes, espeyos y otros oxetos llitúrxicu y utilitariu,{{Harvnp|Morant|1980|pp=97-99}} ente que'l fierro diose principalmente n'armadures y espaes (''[[katana]]'').{{Harvnp|Stanley-Baker|2000|pp=106-108}} La madera usóse escasamente pa muebles, una y bones la tradición xaponesa ye sentase o espurrise n'esteres de [[paya]] d'[[arroz]], anque se dan meses d'escasu altor, arques, estanteríes, escritorios y otres modalidaes menores.{{Harvnp|Morant|1980|p=101}} Un elementu relevante ye'l [[biombu]], una mampara movible d'armazón de madera y paneles de tapicería, papel, cueru, llaca o otros materiales.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=96}} Como en China, l'arte xaponés destacó na llaca, na que se solíen ellaborar armarios, relicarios, biombos, caxes y arques, mázcares, preseos musicales, etc. Como autores, en dómina Momoyama destaca'l nome de [[Honami Kōetsu]] y, nel periodu Edo, [[Ōgata Kōrin]].{{Harvnp|Morant|1980|pp=101-103}} N'arte testil destaca'l trabayu de la seda, que la so principal tipoloxía ye'l ''[[quimonu]]''.{{Harvnp|Morant|1980|pp=105-108}} ===== India ===== {{AP|Arte de la India}} [[Ficheru:Indian - Covered Pot and Tray with Floral Pattern - Walters 41256.jpg|miniaturadeimagen|Olla y bandexa con estampáu de flores, cristal de roca, oru y xemes (''[[Circa|c.]]'' 1800), [[Muséu Walters]], [[Baltimore]]]] L'[[arte de la India|arte indio]] tien un calter principalmente [[arte relixoso|relixosu]], que sirve como vehículu de tresmisión de les distintes relixones qu'han jalonado la [[India]]: [[hinduismu]], [[budismu]], [[islamismu]] y [[cristianismu]], principalmente. El subcontinente indiu nun dio una producción tan bayurosa n'artes decoratives como les vecines China o Xapón, per un sitiu pola so hestoria de división en pequeños reinos, de cutiu con ocupaciones estranxeres, según el fechu de que la mayoría de la población nun podía dexase la posesión de productos suntuosos, acutaos a una élite aristocrática; y, per otru llau, pol calter perecederu de munches de les sos producciones, especialmente madera y texíu, nunes condiciones climatolóxiques non bien favorables, por cuenta de los [[monzones]].{{Harvnp|Morant|1980|p=114}} La cerámica ye d'escasa relevancia, principalmente instrumentos de folla de calter utilitariu. Lo más renombrable son los vasos pintaos de la [[cultura del Indo]] ([[Harappa]], [[Mohenjo-Daro]]). En dómina [[Imperiu Gupta|Gupta]] diéronse relieves y baldoses de terracota pa decorar templos. Yá en dómina [[Imperiu mogol|mogol]] introducióse la porzolana de tipu islámicu.{{Harvnp|Morant|1980|p=117}} Destacó más la orfebrería: na cultura del Indo tópense collares y brazaletes d'oru y perlles. En [[Gandhara|Gandhāra]] atopáronse xoyes d'influyencia helenística, realizaes por incisión, repujado, alveolado, incrustación o filigrana. Na India tamién hubo una gran producción de jade que, a diferencia del chinu, suel llevar incrustaciones d'esmalte o piedres precioses con una montadura d'oru.{{Harvnp|Morant|1980|pp=117-120}} El bronce foi trabayáu dende la dómina de la cultura del Indo: en Mohenjo-Daro topóse una estauína de baillarina de bronce vistida de xoyes. Dende'l {{sieglu|II|a|s|1}} trabayóse tamién l'aceru, principalmente n'armes, dacuando damasquinadas d'oru y plata.{{Harvnp|Morant|1980|pp=120-121}} La madera emplegóse pocu en moblame, yá que yeren más habituales les esteres o los asientos de caña o bambú. La presencia del mueble diose más nel ámbitu relixosu, especialmente meses y arques, onde se denota una cierta influyencia del Oriente Próximu. En dómina colonial diose un tipu de moblame d'estilu indoportugués, carauterizáu pol emplegu de maderes escures con incrustaciones d'oru o marfil, según el indoholandés, d'ébanu y maderes clares lacadas.{{Harvnp|Morant|1980|pp=121-122}} En cuanto al texíu, trabayóse la llana y l'algodón pa vistíos y tapices, ente que la seda importar de China.{{Harvnp|Morant|1980|p=122}} Hai de solliñar tamién de dómina mogol la [[Pintura mogol|miniatura]], que se desenvolvió en llibros lujosamente decoraos, que yeren consideraos oxetos de gran valor. Unu de los meyores miniaturistes foi Basawan, creador del estilu clásicu de la miniatura mogol, de corte narrativu. {{Harvnp|Honour|Fleming|2002|pp=548-550}} ==== Arte islámico ==== [[Ficheru:Museo Arqueológico Nacional - 52113 - Bote de Zamora 05.jpg|miniaturadeimagen|150px|[[Bote de Zamora]] (964), [[píxide]] de marfil [[omeya]], [[Muséu Arqueolóxicu Nacional (España)|Muséu Arqueolóxicu Nacional]], [[Madrid]]]] {{AP|Arte islámico}} Cola [[Hégira]] de [[Mahoma]] nel añu 622 surdió una nueva relixón, el [[islamismu]], que tuvo un rápidu espardimientu dende'l [[Próximu Oriente]] pel norte d'[[África]] hasta la [[península ibérica]], según pela zona de los [[Balcanes]] tres la cayida del [[Imperiu bizantín]] en 1453. Col tiempu, la nueva relixón apiguró a una gran diversidá de pueblos y cultures, polo que'l so arte foi'l reflexu d'esta disparidad, lo que produció numberoses manifestaciones y variantes estilístiques según la rexón onde se produxera.{{Harvnp|Azcárate Ristori|Pérez Sánchez|Ramírez Domínguez|1983|p=158}} Nel [[arte islámico]] tuvieron un gran desarrollu les artes decoratives, debíu principalmente a la prohibición de la representación de seres vivos, que restó unu de los motivos principales de la pintura y l'escultura. A ello añade la considerancia de l'arquiteutura como un meru oficiu, non como un arte, polo que les artes decoratives convertir na principal manifestación artística islámica.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=462}} Los principales periodos históricos y artísticos dientro del Islam fueron l'[[Califatu Omeya|omeya]], [[Califatu abasí|abásida]], [[Dinastía selyúcida|selyúcida]], [[Dinastía timúrida|timúrida]], [[Imperiu safávida|safávida]] y [[otomanu]] en Próximu Oriente; [[Tuluníes|tuluní]], [[Califatu fatimí|fatimí]], [[Dinastía ayubí|ayubí]] y [[mamelucu]] n'[[Exiptu]]; y [[Emiratu de Córdoba omeya]], [[almorávide]], [[almohade]] y [[nazarí]] en [[Al-Andalus]].{{Harvnp|Morant|1980|p=133}} [[Ficheru:Arqueta de Hišām II.jpg|miniaturadeimagen|left|Arqueta d'[[Hisham II|Hišām II]] (976), de madera recubierto de plata repujada, nielada y dorada, [[catedral de Girona]]]] N'arquiteutura emplegóse enforma'l [[estuco]], que llegó a cotes de gran perfeición téunica, especialmente na dómina abásida y nel norte d'África, según na España musulmana, onde s'atopa na [[Aljafería de Zaragoza]] y na [[Alhambra de Granada]], y onde influyó nel [[arte mudéxar]].{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|p=348}} La cerámica foi heredera del lladriyu esmaltáu del Próximu Oriente, de la que tamién denota la influyencia china. Destaca tamién l'[[Azulexu|azulejería]], emplegada profusamente nes mezquites d'[[Istambul]]. N'Al-Andalus diose una [[Cerámica andalusí|cerámica]] de reflexu metálicu, con una especial calidá nos talleres de [[Málaga]], [[Cerámica de Paterna|Paterna]] y [[Cerámica de Manises|Manises]].{{Harvnp|Morant|1980|pp=137-141}} El vidriu islámicu foi de muncha mayor calidá que l'ellaboráu coetáneamente na Europa medieval, al ser herederu de los talleres de sopláu d'[[Exiptu]] y [[Siria]], de tradición [[Arte helenístico|helenística]].{{Harvnp|Morant|1980|pp=143-145}} La orfebrería foi escasa, principalmente sortíes y pendientes, d'influyencia irania.{{Harvnp|Morant|1980|pp=145-146}} La metalistería diose principalmente en cobre y bronce, en menor midida en fierro.{{Harvnp|Morant|1980|pp=146-147}} El moblame foi escasu nel ámbitu musulmán, por cuenta de la so predilección pola alfombra. La mayoría de muebles yeren pal ámbitu relixosu, como meses, pupitres pa la llectura del Corán y púlpitos (''[[almimbar]]es''). Tamién se practicó la eboraria, especialmente n'arques y urnes, como'l llamáu [[bote de Zamora]] (964, [[Muséu Arqueolóxicu Nacional (España)|Muséu Arqueolóxicu Nacional]], [[Madrid]]).{{Harvnp|Morant|1980|p=147}} Otra de les artes de relevancia nel mundu islámicu foi la testil, heredera del [[arte bizantino]] y [[Arte sasánida|sasánida]]. Desenvolvieron y perfeccionaron numberoses téuniques, como'l [[Damascu (texíu)|damascu]], el [[tiraz]], el [[terciopelu]] y la [[muselina]], en vistíos, alfombres, tapices, teles estampaes y otros texíos.{{Harvnp|Borrás Gualis|Esteban Lorente|Álvaro Zamora|2010|pp=367-368}} Otru terrén de relevancia foi la [[Cueru|corioplastia]], especialmente en [[Córdoba (España)|Córdoba]], onde se creó la téunica del [[cordobán]], que xunto al [[guadamecí]] fueron les principales modalidaes producíes na España musulmana y esportaes a toa Europa.{{Harvnp|Fleming|Honour|1987|p=204}} == Ver tamién == * [[Arte]] * [[Historia del arte]] * [[Teoría del arte]] * [[Artesanía]] * [[:Categoría:Museos d'artes decoratives|Museos d'artes decoratives]] * [[Artes decoratives del Muséu del Prado]] * [[Artes aplicaes]] == Notes == {{llistaref|grupu="nota"}} == Referencies == {{llistaref|3}} == Bibliografía == * {{cita llibru | apellíu = {{versalita|Albert de Paco}}| nome = José María| títulu = L'arte de reconocer los estilos arquiteutónicos| añu = 2007| editorial = Óptima| ubicación= Barcelona| isbn = 978-84-96250-72-7}} * {{cita llibru | apellíu = {{versalita|Azcárate Ristori}}| nome = José María de| enllaceautor = José María de Azcárate Ristori| apellíos2 = {{versalita|Pérez Sánchez}}| nome2 = Alfonso Emilio| enllaceautor2 = Alfonso Emilio Pérez Sánchez| apellíos3 = {{versalita|Ramírez Domínguez}}| nome3 = Juan Antonio| enllaceautor3 = Juan Antonio Ramírez| títulu = Historia del Arte| añu = 1983| editorial = Anaya| ubicación = Madrid| isbn = 84-207-1408-9}} * {{cita llibru | apellíu = {{versalita|Bonet Correa et al.}}| nome = Antonio| enllaceautor = Antonio Bonet Correa|títulu = Historia de les artes aplicaes ya industriales n'España| añu = 1982| editorial = Cátedra| ubicación = Madrid| isbn = 84-376-0373-0}} * {{cita llibru | apellíu = {{versalita|Borrás Gualis}}| nome = Gonzalo M.| enllaceautor = Gonzalo M. Borrás Gualis | apellíos2 = {{versalita|Esteban Lorente}}| nome2 = Juan Francisco| apellíos3 = {{versalita|Álvaro Zamora}}| nome3 = Isabel| títulu = Introducción xeneral al arte|editorial = Akal| ubicación = Madrid| añu = 2010| isbn = 978-84-7090-107-2}} * {{cita llibru | apellíu = {{versalita|Cantera Montenegro}}| nome = Jesús| títulu = El clasicismu francés| añu = 1989| editorial = Historia 16| ubicación = Madrid| isbn = }} * {{cita llibru | apellíu= {{versalita|Chilvers}}| nome = Ian|títulu= Diccionariu d'arte| añu= 2007| editorial= Alianza Editorial| ubicación= Madrid| isbn= 978-84-206-6170-4}} * {{cita llibru | apellíu = {{versalita|de la Plaza Escudero}}| nome = Lorenzo| apellíos2 = {{versalita|Morales Gómez}}| nome2 = Adoración| títulu = Diccionariu visual de términos d'arte| añu = 2015| editorial = Cátedra| ubicación = Madrid| isbn = 978-84-376-3441-8}} * {{cita llibru | apellíu= {{versalita|Dempsey}}| nome = Amy| títulu= Estilo, escueles y movimiento| añu= 2002| editorial= Blume| ubicación= Barcelona| isbn=84-89396-86-8}} * {{cita llibru | apellíu = {{versalita|Descharnes}}| nome = Robert| enllaceautor = Robert Descharnes| apellíos2 = {{versalita|Néret}}| nome2 = Gilles| enllaceautor2 = Gilles Néret| títulu = Salvador Dalí. La obra pictórica II 1946-1989|editorial = Taschen| allugamientu = Colonia| añu = 2007| isbn = 978-3-8228-3820-4}} * {{cita llibru | títulu = Diccionariu d'Arte I| añu = 2003| editorial = Spes| ubicación =Barcelona| isbn = 84-8332-390-7}} * {{cita llibru | títulu = Diccionariu Enciclopédicu Larousse| añu = 1990| editorial = Planeta| ubicación =Barcelona| isbn = 84-320-6070-4}} * {{cita llibru | apellíu = {{versalita|Eco}}| nome =Umberto| enllaceautor = Umberto Eco| títulu = Historia de la guapura| añu = 2004| editorial = Lumen| ubicación= Barcelona| isbn = 84-264-1468-0}} * {{cita llibru | títulu = Enciclopedia del Arte Garzanti| añu = 1991| editorial = Ediciones B| ubicación = Madrid| isbn = 84-406-2261-9}} * {{cita llibru | apellíu = {{versalita|Fatás}}| nome = Guillermo| enllaceautor = Guillermo Fatás Cabeza| apellíu2 = {{versalita|Borrás}}| nome2 = Gonzalo M.| enllaceautor2 = Gonzalo M. Borrás Gualis| títulu = Diccionariu de términos d'arte y elementos d'arqueoloxía, heráldica y numismática|editorial = Alianza| allugamientu = Madrid| añu = 1990| isbn = 84-206-0292-2}} * {{cita llibru | apellíu = {{versalita|Fernández Polanco}}| nome = Aurora| enllaceautor = Aurora Fernández Polanco| títulu = Fin de sieglu: Simbolismu y Art Nouveau| añu = 1989| editorial = Historia 16| ubicación= Madrid}} * {{cita llibru | apellíu= {{versalita|Fleming}}| nome = John | apellíos2 = {{versalita|Honour}}| nome2 = Hugh |títulu= Diccionariu de les artes decoratives| añu= 1987| editorial= Alianza| ubicación= Madrid|isbn= 84-206-5222-9}} * {{cita llibru | apellíu = {{versalita|Fuga}}| nome = Antonella| títulu = Téuniques y materiales del arte| añu = 2004| editorial = Electa| ubicación= Barcelona| isbn = 84-8156-377-3}} * {{cita llibru | apellíu= {{versalita|Honour}}| nome = Hugh| apellíos2 = {{versalita|Fleming}}| nome2 = John|títulu= Historia mundial del arte| añu= 2002| editorial= Akal| ubicación= Madrid|isbn= 84-460-2092-0}} * {{cita llibru | apellíu= {{versalita|Morant}}| nome = Henry de|títulu=Historia de les artes decoratives|añu=1980|editorial=Espasa Calpe|ubicación= Madrid|isbn=84-239-5267-3}} * {{cita llibru | apellíu= {{versalita|Nougier}}| nome = Louis-René|títulu=L'arte prehistórico|añu=1968|editorial=Plaza & Janés|ubicación= Barcelona|isbn=}} * {{cita llibru | apellíu= {{versalita|Onians}}| nome = John| títulu= Atles del arte| añu=2008| editorial= Blume| ubicación= Barcelona| isbn=978-84-9801-293-4}} * {{cita llibru | apellíu = {{versalita|Parissien}}| nome = Steven| títulu = Atles ilustráu d'interiores| añu = 2007| editorial = Susaeta| ubicación= Madrid| isbn= 978-84-677-0825-7}} * {{cita llibru | apellíu = {{versalita|Praos}}| nome = José María| títulu = El Rococó en Francia y Alemaña| añu = 1989| editorial = Historia 16| ubicación= Madrid}} * {{cita llibru | apellíu = {{versalita|Souriau}}| nome= Étienne| títulu = Diccionariu Akal d'Estética| añu = 1998| editorial = Akal| ubicación= Madrid| isbn = 84-460-0832-7}} * {{cita llibru | apellíu = {{versalita|Stanley-Baker}}| nome= Joan| títulu = Arte xaponés| añu = 2000| editorial = Destino| ubicación= Madrid| isbn = 84-233-3239-X}} * {{cita llibru | autor = {{versalita|Tarabra}}| nome = Daniela| títulu = Los estilos del arte| añu = 2009| editorial = Electa| allugamientu = Milán| isbn = 978-8156-89396-471-6|ignore-isbn-error= true}} * {{cita llibru | apellíu = {{versalita|Tatarkiewicz}}| nome = Władysław| enllaceautor =Władysław Tatarkiewicz| títulu = Historia de seis ideas| añu = 2002| editorial = Tecnos| ubicación = Madrid| ISBN = 84-309-3911-3}} == Enllaces esternos == {{commonscat|Decorative arts}} {{Tradubot|Artes decorativas}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Artes decoratives|Artes decoratives]] jgxm6yonagzjzugdq474cfagy6shcyz Avenida Corrientes 0 167304 4377018 4370894 2025-06-17T14:58:54Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá avenida => dicha avenida 4377018 wikitext text/x-wiki {{edificiu | imaxe2 = Mapa Avenida Corrientes.JPG }} La '''avenida Corrientes''' ye la exa de la [[vida nocherniega]] y [[Bohemia (cultura)|bohemia]] de la [[Ciudá de Buenos Aires]]. Nos sos chigres y teatros acuñóse'l [[tangu]], y a lo llargo de la so historia interpretar nellos les grandes orquestes y cantores, ente ellos l'ídolu popular [[Carlos Gardel]], quien vivió a la so vera. Los sos sumíos teatros [[Teatru Politeama Arxentín|Politeama Arxentín]], [[Teatru Apolo (Buenos Aires)|Apolo]], [[Teatru Odeón (Buenos Aires)|Odeón]] y el vieyu [[Teatro Ópera|Ópera]], fueron escenariu de los más altos esponentes de la llírica mundial, según de la nacencia del consideráu teatru nacional: el drama [[gauchu|gauchesco]] ''[[Juan Moreira (drama)|Juan Moreira]]''. El so nome actual foi-y dau oficialmente en [[1822]] n'homenaxe a la ciudá arxentina de [[Corrientes (Capital)|Corrientes]] en reconocencia al so fervor pola causa de la [[Revolución de Mayu]]. Foi cai angosta hasta qu'en [[1931]] empezó la so enanche, concluyíu en [[1936]]. El so primer tramu trescurre nuna zona mayoritariamente financiera, hasta qu'al cruciar la piatonal [[cai Florida]] tresformar nun polu de diversión que tanto los [[Cultura de la Ciudá de Buenos Aires|porteños]] como numberosos turistes percuerren a toa hora entreteniéndose colos sos espectáculos artísticos, culturales, llibreríes d'ufiertes (munches d'elles abiertes hasta altes hores de la nueche), confiteríes, y [[pizza|pizzerías]]. Por tou esto'l periodista Roberto Gil popularizaría en [[años 1950|los 50]] la frase ''la cai que nunca duerme'' al referise a ella. Unes 11 cortes depués, al cruciase cola [[avenida Callao|Avenida ''Callao'']], tresformar nuna avenida netamente comercial, con negocios de too tipu, hasta llegar al tangueru barriu del Abasto, otru focu de turismu y diversión, pa depués siguir absorbiendo les carauterístiques de cada barriu y rematar nel campusantu más grande de Buenos Aires, el [[Campusantu de la Chacarita|de la Chacarita]]. Nel so percorríu de 8,6&nbsp;km la numberación varia dende'l 1 al 6.900, y ente los sos 70 cruces cunta'l que tien cola [[Avenida 9 de Julio]], onde s'alza l'iconu ''porteño'' por excelencia, l'[[Obeliscu de Buenos Aires|Obeliscu]]. Naz na avenida ''Eduardo Maderu'' 402, xunto a [[Puertu Maderu]] y estiéndese escontra l'oeste y darréu escontra'l nornoroeste, hasta concluyir na ''[[avenida Federico Lacroze]]'' al 4200, nel barriu de [[Chacarita (Buenos Aires)|Chacarita]]. La circulación vehicular, salvu nos sos trés últimes [[corte (urbanismu)|cortes]] en que ye de doble sentíu, ye d'oeste a este. Por un sector d'ella circuló'l [[Ferrocarril Oeste de Buenos Aires|primer ferrocarril arxentín]], según el tren y la tranvía "de la muerte", mientres la epidemia de [[Fiebre mariello en Buenos Aires|fiebre mariello]] de [[1871]]. Na actualidá ye acompañada per debaxo de tola so trayeutoria pola [[Llinia B (metro de Buenos Aires)|llinia B]] de [[metro de Buenos Aires|soterraños]]. Diversos estilos arquiteutónicos pueden topase nella, dende'l fríu academicismu hasta l'entreteníu art [[Modernismu (arte)|nouveau]], del [[neogóticu]] modernu pasando pol francés borbónicu al [[rascacielo]] modernu de vidriu o formigón. La ''Asociación Amigos de la Cai Corrientes'' collabora cola planificación urbanística de l'avenida, y foi la responsable del allugamientu, en 40 de les sos esquines, de plaques recordatories de les pernomaes figures del tangu que lu animaron. {{cita|¡Corrientes, pela nueche! Mientres les otres cais honestes duermen pa espertase a los seis de la mañana, Corrientes, callar vagamunda, enciende a los siete de la tarde toes los sos lletreros lluminosos, y enguirnaldada de rectángulos verdes, colloraos y azules, llanza a les muralles blanques los sos reflexos d'azul de metileno, los sos mariellos d'acedu pícrico, como'l gloriosu desafíu d'un pirotécnicu.<br />La cai que se quier, que se quier de verdá. La cai que ye llinda de percorrer de punta a punta porque ye la cai de vagancia, de atorrantismo, d'olvidu, d'allegría, de prestar.|[[Roberto Arlt]]<br />[[Aguafuertes porteñas]]}} == Historia == === Corrientes angosta === Nel [[sieglu XVIII]], namái yera un simple senderu de tierra denomináu ''del Sol'', alloñáu de la pequeña aldega de Buenos Aires. Abríase pasu dende la llinia de la mariña del [[Ríu de La Plata]] (que llegaba al altor de l'actual [[Avenida Leandro N. Alem (Buenos Aires)|avenida Leandro N. Alem]]) y se desdibujaba ente los campos del oeste. En [[1729]], [[Domingo de Acassuso]] fundó, onde güei se emplaza l'[[Obeliscu de Buenos Aires|Obeliscu]], el templu de [[Basílica de San Nicolás de Bari (Buenos Aires)|San Nicolás de Bari]], sobre'l cual se izaría en [[1812]] la [[bandera arxentina]] per primer vegada en Buenos Aires.<ref>Hai quien sostienen qu'en realidá nun foi un izamiento, tal como s'entiende dicha ceremonia anguaño, sinón un embanderamiento. (Para más detalles lleer p72, de ''Buenos Aires cúntanos'' nᵘ 7)</ref> Por cuenta de la instalación de dicha ilesia, empezaron a llamar a la cai ''San Nicolás''. [[Ficheru:Buenos Aires - San Nicolás - Avenida Corrientes - 200807a.jpg|miniatura|250px|Corrientes dende Carlos Pellegrini escontra l'este]] En 1768 los [[Cabildru de Buenos Aires|cabildantes]] amestaron siete cuadres del ejido pa incorporales a la planta urbana. D'esta manera la cai pasó a ser la so llende norte y ganó daqué d'importancia. En [[1808]], de resultes de ganar a los británicos mientres les [[Invasiones Ingleses]], decidió llamásela ''de Inchaurregui'' n'homenaxe al rexidor [[José Santos de Inchaurregui]], que se destacar combatiendo al enemigu. Esi nome duró pocu, pos tres la [[Revolución de Mayu]] un grupu de patriotes borraron los nomes de les cais qu'homenaxaben a realistes y empezaron a llamala '''Corrientes''', por cuenta de qu'[[Corrientes (Capital)|esa ciudá]] yera considerada como la primera que xuntó a la causa de la [[Surdimientu del Estáu Arxentín|Independencia]]. Esti nome oficializóse recién en [[1822]].<ref>Nel "Manual de Buenos Aires" (1823) (documentu qu'esplicaba l'orixe de los nomes de places , cais, etc. y qu'acompañaba a un planu topográficu de Buenos Aires) méntase qu'en [[1822]] asignóse-y oficialmente esi nome y amiéstase testualmente: los fíos de Corrientes nun tardaron n'amburar la causa de la Independencia de la Patria, proclamada en Bonos Ayres en 1810, sinón el tiempu que foi precisu por que-yos llegara la noticia; y aidaron con xente d'armes y otros recursos, en cuanto tuvo á los sos alcanzes , á espedición d'esta Capital destina al Paraguay naquel mesmu añu.</ref> En [[1895]] llamóse ''Triunviratu'' al tramu ente l'avenida ''[[Avenida Ángel Gallardo|Ángel Gallardo]]'' y ''[[Avenida Scalabrini Ortiz|Scalabrini Ortiz]]'', siguiendo depués col nome de Corrientes hasta l'avenida ''[[Avenida Congresu|Congresu]]''. En 1900 direutamente Triunviratu dende Ángel Gallardo hasta Congresu; en [[1927]], Corrientes, dende l'Avenida Congresu; y en [[1937]] (y hasta l'actualidá) Corrientes dende [[Avenida Eduardo Maderu|Av. ''Eduardo Maderu'']] hasta ''[[Avenida Federico Lacroze|Federico Lacroze]]'' quedando'l nome de [[Avenida Triunviratu|Triunviratu]] hasta l'[[Avenida Ricardo Balbín|Av. ''Ricardo Balbín]]''.<ref>[https://web.archive.org/web/20071230015729/http://www.lachacritaonline.com.ar/Sepa%20el%20nome%20de%20les%20cais%20Parte%20II.htm ''"Sepa'l porqué de los nomes de les nueses cais"'', por Horacio Ramos y Emilio Zamboni. En "''La chacrita on line''"]</ref> En [[1872]] inaugurar ente ''Esmeralda'' y ''Suipacha'' el [[Teatro Ópera]] y, ente ''Maipú'' y ''Esmeralda'', el [[Teatru Odeón (Buenos Aires)|Teatru Odeón]] y el [[Teatru Politeama (Buenos Aires)|Politeama Arxentín]] (estos dos últimos yá nun esisten). Escontra principios del [[sieglu XX]] instaláronse dellos cafés y restoranes que se calteníen abiertos pela nueche a los qu'allegaben munchos músicos de tangu. Tamién nesta dómina munchos [[pueblu xudíu|xudíos]] procedentes d'[[Alepo]] instalar en negocios dende l'actual cai Uriburu hasta Centroamérica (güei [[Avenida Pueyrredón]]), na zona que se conoz como ''[[Once (Buenos Aires)|l'Once]]''. Lo mesmo fixeron a partir de [[1914]] los [[siria|sirios]], [[pueblu armeniu|armenios]] [[El Líbanu|libaneses]] y xudíos [[sefardinos]] y de la Europa Oriental, escorríos por causes relixoses o de resultes de la [[Primer Guerra Mundial]]. En xunetu de [[1890]], mientres la llamada [[Revolución del Parque]], fueron llugares de cruentos combates l'azotea del teatru ''Politeama'', los techos de la Ilesia de San Nicolás y l'esquina de la cai ''Paraná''. === L'enanche === {| class="toccolours" style="float: left; margin-left: 1em; margin-right:1em; font-size: 90%; background:#FFEFDB; color:black; width:25em; max-width:37%;" cellspacing="5" | style="text-align: justify;"| <center>'''''L'espíritu de la cai Corrientes'''''<br /> '''''nun va camudar col enanche'''''</center><br /> ''Ye inútil que traten de reformala.<br /> ''Que traten d'atoldala.<br /> ''Cai porteña de too corazón,<br /> ''ta trescalada tan fondamente<br /> ''d'esi espíritu nuesu qu'anque<br /> ''-y poden les cases hasta los cimientos<br /> ''y échenlu creolina<ref>Desinfestante</ref> hasta la napa de<br /> ''agua, la cai va siguir siendo la mesma...<br /> ''La recta onde ye llinda la vagancia<br /> ''y onde hasta'l más inofensivu infeliz<br /> ''dase aires de perdonavidas y de<br /> ''calavera xubiláu.<br /> :::::'''''Roberto Arlt''''' |} [[Ficheru:Horacio Coppola - Buenos Aires 1936 - Corrientes desde el edificio COMEGA nocturna.jpg|miniatura|200px|Corrientes dende'l [[Edificiu Comega|COMEGA]] escontra l'oeste (1936). L'enanche llega hasta Florida.]] El gobiernu de [[Bernardino Rivadavia]] decretara en [[1822]] que se convirtiera nuna avenida de 30 [[vara (unidá)|vares]] d'anchu (26 m), pero esto nun se llegó a realizar. En [[1910]] una ordenanza del intendente [[Joaquín Samuel de Anchorena]] dispunxo enanchala, de manera que a partir d'esi añu les nueves construcciones empezaron a llevantase siguiendo una nueva llinia d'edificación. Sicasí hubo qu'esperar a la [[años 1930|década del 30]], en que se vio la necesidá d'afaer el diseñu urbanu a la crecedera de la población y a los nuevos medios de tresporte, por que, según Corrientes, enanchárense les aveníes ''[[Avenida Santa Fe|Santa Fe]]'', ''[[Avenida Córdoba|Córdoba]]'', ''[[Avenida Independencia (Buenos Aires)|Independencia]]'' y ''[[Avenida Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]]''; y construyérase l'[[Avenida Roque Sáenz Peña]], que corta a Corrientes en diagonal. La cai dexó entós de ser angosta baltando edificaciones que taben na sienda norte. Les obres empezaron en 1931 y la primer corte escoyida foi la que s'estiende ente les cais ''Uruguái'' y ''Paraná'', siendo intendente José Guerrico. La obra completar en [[1936]], mientres el gobiernu del Intendente [[Mariano de Vedia y Mitre]], al celebrase'l cuartu centenariu de la primer fundación de Buenos Aires por [[Pedro de Mendoza]], perdiendo amás Corrientes la corte na qu'anguaño se crucia cola [[Avenida 9 de Julio]]. En dicha cuadra baltar ente otros edificios la mentada ilesia de San Nicolás y construyóse el que se convertiría n'iconu de Buenos Aires: [[Obeliscu de Buenos Aires|l'Obeliscu]], de 67,5 metros d'altor. [[Ficheru:Obelisk at night.JPG|200px|miniatura|Obelisco de Buenos Aires. Encruz de les aveníes Corrientes y [[Avenida 9 de Julio|9 de xunetu]].]] Al avanzar les obres foi necesariu baltar el ''Circu Hippodrome'', na esquina con Carlos Pellegrini. Nél actuaron figures bien populares, ente elles el [[payasu]], [[acróbata]] y direutor circense [[Frank Brown]], nacíu n'Inglaterra y bien queríu polos porteños de delles xeneraciones, dalgunos de los cualos esfrutaron siendo neños la so costume de partir llambionaes depués de la matiné.<ref>Diariu La Nación. 28/9/71.</ref> En [[2003]] empecipiáronse nueves obres que tuvieron que ver col so anchu, y que remataron en [[2005]]. Nesti casu enancharon les sos siendes de 3,5 m a 5 m esaniciando un carril p'automóviles. Anovóse tamién el moblame urbanu —teléfonos públicos, quioscos, abellugos pa coleutivos— nes cortes que van dende'l 1100, na so interseición con ''Cerrito'', hasta l'encruz cola [[Avenida Callao|avenida ''Callao']]' nel 1800. Invirtiéronse 7,5 millones de [[Pesu (moneda d'Arxentina)|pesos]].<ref>[http://www.buenosaires.gov.ar/areas/ciudad/noticias/?modulo=ver&item_id=10334&contenido_id=6912&idioma=es Páxina del Gobiernu de la Ciudá de Buenos Aires: ''L'Avenida Corrientes festexa 21 primaveres en democracia''.]</ref> En 2009 l'enanche siguió na zona de Callao hasta Pueyrredón, y depués siguióse estendiendo hasta qu'en 2018 llegó a la cai Florida. Amenorgar los carriles vehiculares de 6 a 4, ampliáronse les siendes en 2,80 metros per llau, creáronse dársenes pa carga y descarga y pa vehículos de caudales, niveláronse cruces tresversales, soterráronse cables, y executáronse ramples y pluviales.<ref>[https://www.lanacion.com.ar/2154028-por-el-enanche-de-siendes-l'avenida corrientes-ye-mas-amigable-pa-el peatones, por Soledad Vallines] La Nación, 18/09/2018</ref> En marzu de 2007, entamada pola ''Subsecretaría d'Industries Culturales del Ministeriu de Producción'' de la ciudá, realizóse la primera ''Nueche de les Llibreríes'', na cual cerráronse al tránsitu les cortes de l'avenida ente Callao y Uruguái, tresformándoles nun gran espaciu piatonal con stands de llibros y sillones pa lleer sobre la cai.<ref>{{Cita web |url=http://www.clarin.com/diario/2007/03/30/laciudad/h-04201.htm |títulu=Diariu Clarín: ''L'avenida Corrientes, un gran escenariu lliterariu ''. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20210410140203/https://www.clarin.com/diario/2007/03/30/laciudad/h-04201.htm |fechaarchivu=2021-04-10 }}</ref> L'eventu sigue faciéndose añalmente. === Trenes, tranvíes y soterrañu === [[Ficheru:Avenida Corrientes 1957.jpg|thumb|Vista nocherniega de l'Avenida Corrientes hacia 1957.]] En [[1857]] circuló por ella, dende l'actual Riobamba hasta Pueyrredón, el primer ferrocarril arxentín, llamáu [[Ferrocarril Oeste de Buenos Aires]]. En [[1873]], por cuenta de la gran urbanización de la ciudá, esti tren dexó de circular pol mentáu trayeutu, retirándose les víes dende [[1892]]. En [[1871]], mientres la epidemia de [[fiebre mariello]]; y cola cuenta de sacupar con mayor rapidez los cadabres de la ciudá, incorporóse un tramu del Ferrocarril Oeste dende Pueyrredón hasta un campusantu que s'habilitó al efeuto, onde anguaño s'atopa'l [[Parque Los Andes]] (y que depués se treslladaría al actual [[campusantu de la Chacarita|de la Chacarita]]). La construcción del tramu, que se concluyó en dos meses, dirixir l'inxenieru Augusto Ringuelet. Al tren que cumplía la lúgubre misión de tresportar los cadabres conocer como ''de la muerte'' o ''aciagu'', al igual qu'a los trés estaciones na que se depositaben los mesmos pa ser treslladaos: la ''Bermejo'', na esquina suroeste de la cai homónima (güei ''Jean Jaurés'') cola avenida Corrientes, la que s'atopaba na esquina suroeste de Corrientes y [[Avenida Medrano|Medrano]]; y la de la esquina con Scalabrini Ortiz (entós llamada ''Camino Ministru Inglés''). [[Ficheru:Buenos Aires - Subte - Leandro N. Alem.jpg|miniatura|200px|left|Accesu a la estación de metro [[Leandro N. Alem (metro de Buenos Aires)|Leandro N. Alem]] nel encruz cola avenida homónima. Detrás: edificiu ''Comega'']] Al mentáu tren asoceder el [[tranvía]] ''Aciagu'' y a partir d'ésti, en [[1887]], la compañía ''Lacroze'' llogró una concesión pa estender víes per onde circularía'l llamáu [[tranvía]] Rural, de tracción a sangre como tolos d'esa dómina, dende l'actual Pueyrredón hasta la Chacarita, pola actual Corrientes, y de esti últimu puntu escontra Belgrano y de equí ramales a la provincia. Esti contratu dióse-y cola condición de qu'amás de pasaxeros teníen de llevar cadabres hasta'l campusantu. Yeren tranvíes de techu abiertu y asientos de madera y foi principalmente gracies ellos que les viviendes fuéronse estendiendo sobre les quintes y los fornos de folla qu'entá esistíen. Muncho más modernu, dende l'añu 2007 y hasta'l 2012, el [[Tranvía del Este]] tuvo una parada a menos de 50 m del entamu de l'avenida: la '''[[Estación Corrientes (Tranvía del Este)|estación Corrientes]]''', en Av. Alicia Moreau de Justo, ente [[Cai Lavalle|Lavalle]] y Corrientes. En cuanto al [[metro]], en [[1912]] el [[Congresu de la Nación Arxentina]] sancionó la llei pa la realización de la llinia que tendría de xunir el [[Corréu Central (Buenos Aires)|Corréu Central]] y l'interseición de callar Triunviratu y Elcano y que recibiría'l nome de [[Llinia B (metro de Buenos Aires)|''llinia B'']]. El [[17 d'avientu]] de [[1927]] roblar en Nueva York el conveniu financieru pa construyilo y otorgábase la concesión de la llinia de pasaxeros, encomiendes y cargues a la compañía ''Lacroze Hermanos''. El primer tramu, ente [[Federico Lacroze (metro de Buenos Aires)|Lacroze]] y [[Callao (llinia B del metro de Buenos Aires)|Callao]], foi inauguráu'l [[17 d'ochobre]] de [[1930]] y midía 7,021&nbsp;km. El [[22 de xunu]] del añu siguiente foi estendíu hasta la estación [[Carlos Pellegrini (metro de Buenos Aires)|Carlos Pellegrini]]. Finalmente la llinia completóse'l [[1 d'avientu]] de [[1931]] cuando'l metro llegó hasta la estación [[Leandro N. Alem (metro de Buenos Aires)|Leandro N. Alem]]. Estos trés tramos realizar na so totalidá per debaxo de l'avenida ya inclúin 19 curves y 13 estaciones. == Llugares d'interés == Pal habitante de Buenos Aires Corrientes ye, dende ''pibe'',<ref>N'Arxentina: neñu o mozu</ref> un faru de la cultura y l'entretenimientu, onde ye posible atopar cines y espectáculos de teatru o [[Revista (xéneru)|revista]] de tolos países y dómines, y aldericar depués sobre lo visto n'unu de los sos tradicionales cafés, o cenando [[pizza]] con cerveza a altes hores de la nueche nun restorán o pizzería. O, si tase solo, pasiar polos corredores de les llibreríes-"''disquerías''", modernes o "''de vieyos''". Ye nuna d'eses llibreríes que [[Umberto Eco]] inspirar pa escribir la so famosa obra "''[[El nome de la rosa]]''", tal como l'autor dicir nel so prólogu. === Barriu de San Nicolás === {{AP|San Nicolás (Buenos Aires)}} ==== La zona financiera ==== {{VT|Microcentro (Buenos Aires)}} [[Ficheru:Buenos Aires-San Nicolás-Luna Park.jpg|miniatura|200px|El ''Luna Park'' marca l'entamu de l'Avenida Corrientes.]] Nel so entamu, ente l'[[Avenida Eduardo Maderu]] y la cai Bouchard, tópase'l [[Luna Park (Buenos Aires)|Luna Park]], Monumentu Históricu Nacional construyíu en 1934 (Chiappori y Quiroz), que fuera un estadiu cubiertu de box llamáu tamién "''Palaciu de los Deportes''". Ellí engarraron boxeadores de primer llinia, tales como [[Carlos Monzón]], [[Nicolino Locche]] y [[Pascual Pérez]], por mentar namái dalgunos de los tantos boxeadores arxentinos que consiguieron títulos mundiales nes sos categoríes. [[Ficheru:Avenida Corrientes Jousten Hotel.jpg|miniatura|180px|''Hotel Jousten'']] Nél, [[Eva Perón|Eva Duarte]] conoció a quien sería'l so maríu y tres veces presidente de la Nación Arxentina, [[Juan Domingo Perón|Perón]], en [[1944]] nun actu políticu–solidariu col fin de recaldar fondos pa les víctimes del [[Terremotu de San Juan 1944|terremotu qu'afaró la ciudá de San Juan]]. Na actualidá realícense tamién actividaes relixoses, polítiques, artístiques, deportives y sociales. Amás ye utilizáu pa la presentación d'espectáculos y otros eventos sociales (por casu, recitales de variaos xéneros musicales, el festival [[G3 (conciertu)|G3]], Holiday on Ice y hasta la realización de la fiesta de casoriu de [[Diego Armando Maradona]]). Na corte siguiente, ente ''Bouchard'' y l'Avenida ''[[Avenida Leandro N. Alem (Buenos Aires)|Leandro N. Alem]]'', atópase otru Monumentu Históricu Nacional: el monumental [[Palaciu de Correos (Buenos Aires)|Palaciu de Correos]]. Esponente clásicu de l'arquiteutura del academicismu francés, obra primeramente concebida por [[Norbert Maillart]], foi inauguráu en 1928. Na actualidá ye sede del [[Centru Cultural Kirchner]], inauguráu en 2015. Cruciando Alem (o "''del baxu''") engátase Corrientes polo qu'hasta'l sieglu XIX fuera la empinada fuécara sobre la mariña del [[Ríu de la Plata]]. Na primer corte, del llau sur, hai namái dos edificios: el primeru ye'l ''[[Edificiu Comega|Comega]]'' (de Douillet y Joselevich), de 85 m d'altor y fachada llisa revistida de [[mármol]] [[travertino]] italianu, un esponente del estilu racionalista construyíu en 1932, y una de les más importantes obres del modernismu arxentín. L'arquiteutura sobria del Comega se contrapone cola del edificiu vecín, n'esquina cola cai ''[[cai 25 de Mayu|25 de mayu]]'', qu'allugó al "''[[Hotel Jousten]]''", (güei ''NH'') d'estilu [[Arquiteutura de la Renacencia|renacentista]] español, neo[[platerescu]], inauguráu pol presidente [[Marcelo T. de Alvear]] en 1928. Nesti hotel el Xeneral [[Arturo Rawson]] dirixó a un grupu de conspiradores, al que lo conoció como ''los xenerales del Jousten'', que mientres la llamada [[Revolución del 43]] derrocaríen por aciu un [[golpe militar]] al gobiernu de [[Ramón Castillo]], nomando al mentáu Rawson nel so reemplazu. [[Ficheru:Avenida Corrientes y Reconquista SIGEN.jpg|miniatura|left|180px|Corrientes y Reconquista, edificiu de la ''SIGEN'']] Corrientes y la cai ''[[cai Reconquista|Reconquista]]'' (peatonalizada en 2009) marca un puntu neurálxicu dientro de la zona financiera de Buenos Aires. Na esquina nordés atopa l'edificiu qu'anguaño ye sede de la Sindicatura Xeneral de la Nación (SIGEN) y que llograra en 1947 el ''Premiu d'Arquiteutura Ciudá de Buenos Aires'', na categoría de ''calter alministrativu''. D'arquiteutura racionalista, llama l'atención la supresión de la ochava de la esquina, que se llogró retirando'l frente de la llinia d'edificación. El so reló, a 45 metros d'altor, ye'l terceru más altu de la ciudá.<ref>{{Cita web |url=http://www.clarin.com/diario/2007/10/25/laciudad/h-04001.htm |títulu=''Tres 20 años, volvió funcionar el tercer reló más altu de la Ciudá'', Diariu Clarín, 25/10/07 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20210410160054/https://www.clarin.com/diario/2007/10/25/laciudad/h-04001.htm |fechaarchivu=2021-04-10 }}</ref> Unos metros escontra l'este, destácase sobre esa mesma sienda la [[Torre Club Alemán]], tamién sede del [[Institutu Goethe]]. [[Ficheru:Avenida Corrientes y Florida Casa Elortondo de Alvear.jpg|miniatura|200px|Corrientes y Florida, ex casa de ''Elortondo Alvear'']] Na esquina opuesta tópase la ''Plazoleta de San Nicolás'', de 35 metros de frente por 50 de fondu,<ref name = "mapa">[http://mapa.buenosaires.gov.ar Mapa interactivo del Gobiernu de la Ciudá de Buenos Aires]</ref> inaugurada en 1982. Nella atopa una ''Comisaría del Turista'', onde oficiales especializaos falen diverses llingües foranes y empréstase auxiliu al turista en casu de delitos comunes o tresmanamientu de documentos. Tamién s'atopa la estatua "Santiago de Liniers". La plazoleta, mayormente plaza seca, asitiar xunto a un edificiu de frente vidráu y dos arcos adintelados de granitu negru sudafricano: tratar de la casa central en Buenos Aires del [[Mitsubishi Tokiu Bank|Bancu de Tokiu]]. Al tar recostado sobre la medianera sur el so frente dexa llugar a una plaza de 16 metros de fondura que se xune al espaciu llibre de la plazoleta. [[Ficheru:Safico Building Avenida Corrientes.jpg|miniatura|180px|left|[[Edificiu SAFICO]]]] Na corte del 400, tópase l'edificiu ''[[Edificiu Safico|Safico]]'', d'estilu [[racionalismu arquiteutónicu|racionalista]] y gran simetría. Colos sos 26 pisos algama los 100 metros d'altor. Nél funcionen munches de les axencies noticiosas estranxeres. Na esquina con cai [[Calle San Martín (Buenos Aires)|San Martín]] írguese'l [[Edificiu Transradio Internacional]] (o a cencielles ''Edificiu Transradio''). Foi construyíu pa la Compañía Arxentina de Telecomunicaciones y anguaño ye ocupáu por un bancu. Foi proyeutáu pol arquiteutu [[Alejandro Christophersen]], miembru del direutoriu de dicha compañía. Ta coronáu por un gran reló doráu colos signos del [[zodiacu]] y les estaciones del añu. La fachada del edificiu foi afrellada por esquirlas de proyeutiles disparaos por un [[tanque Sherman]] del exércitu, al ser ésti tomáu por militantes [[peronista|peronistes]] mientres la [[Revolución Llibertadora (Arxentina)|Revolución Llibertadora]] de [[1955]].<ref>[https://books.google.com.ar/books?id=i4JUl3O4Kx0C Buenos Aires y Contorna], de Diego Bigongiari. Aldu Austral, 2008. (p. 56)</ref> L'encruz de Corrientes y la [[cai Florida|piatonal Florida]] ye unu de los puntos más transitaos de Buenos Aires. Na esquina suroeste atopa un edificiu de dos pisos que foi'l [[Palaciu Elortondo Alvear|palaciu de la familia Elortondo Alvear]]. Construyíu en 1870 la so arquiteutura ye d'un estilu [[neogóticu]] venecianu, pocu común na ciudá. Nel númberu 718 el templu de la [[Ilesia Metodista]] llama l'atención pola so arquiteutura, tamién d'estilu neogóticu. Alzáu en 1874, la so fachada, retirada unos metros de la llinia d'edificación, ye asimétrica, yá que del llau oeste tien una espodada torre que termina nuna aguda flecha. Llamen tamién l'atención les sos vitrales esteriores ya interiores. Na so interior cuenta con un [[Órganu (instrumentu musical)|órganu]] de más d'un sieglu d'antigüedá. ==== La cai que nunca duerme ==== {| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right:1em; font-size: 90%; background:#FFEFDB; color:black; width:25em; max-width:40%;" cellspacing="2" | style="text-align: justify;"| <center>[[Ficheru:Buenos Aires - Avenida Corrientes - Teatro Opera.jpg|220px]]</center><br /> {{llista de columnes|2| :Les lluces enciéndense, :cai Corrientes, :enllenar de xente, :que vien y que va, :salen del cine, :rin y lloren, :ámense, :engárrense, :vuelven amar :y na Universal<ref>''La Universal'', tradicional pizzería allugada en [[Avenida Rivadavia]] al 8800 ([[Floresta (Buenos Aires)|Floresta]])</ref> :fin de la nueche, :[[vinu moscatel|moscato]], pizza y [[fainá]], :moscato y pizza. }} ::::::<small>''"Moscato, pizza y fainá"''<br />de [[Memphis la Blusera]]</small> |} Dende empiezos del sieglu XX l'avenida foi la columna vertebral de la cultura y l'entretenimientu de la ciudá, cuantimás nel tramu que va dende la llamada "esquina porteña", na interseición cola cai ''Esmeralda'', hasta l'aristocrática [[Avenida Callao|avenida ''Callao'']]. N'efeutu, nestes cortes la vitalidá de la so movida cultural ye un imán tantu pal turismu como para los mesmos porteños. Y xunto a les estridentes marquesines de los teatros suman comercios de los más distintos rubros, cuantimás los de llibros y gastronómicos, lo que la convierte nun enorme emporiu comercial. Por tou esto, na [[años 1950|década del 50]], Roberto Gil, periodista y conductor d'un programa de radio llamáu "''Cai Corrientes''", tresmitíu por LR4 ''Splendid'', bautizar como, "''La cai que nunca duerme''", denominación que se fixo bien popular y sigue teniendo vixencia. Quien camine ente les cais ''Cerrito'' y ''Callao'' puede entretenese llargu tiempu nes sos llibreríes, abiertes hasta altes hores de la nueche, munches d'elles especializaes en vender llibros usaos y antiguos con descuentos. Hai con modernos escaparates, que conviden a entrar y, en munchos casos, puede tomase un café nelles mientres se llee, ensin obligación de compra, un llibru de les sos estanteríes. Y tán les otres, que vienden llibros usaos diversos, ordenaos en caxones y estantes que cualesquier puede revisar circulando por ente los sos estrechos corredores; y qu'utilicen precarios locales con una simple persiana metálica a la cai que pueden faer creer, equivocadamente, de la imposibilidá d'atopar ellí un exemplar pervalible ya importante, yá seya d'un llibru, d'un [[Discu compactu|CD]] o d'un discu usáu. ;Ente Maipú y Av. 9 de Julio ===== L'entretenimientu y la cultura ===== [[Ficheru:Avenida Corrientes.svg|270px|izquierda]] La primer sala teatral n'apaecer al 746 de Corrientes ye la del Teatru Astros. Enantes Cine Astor, l'empresariu mediáticu Héctor Ricardo García adquirir en 1972 dándo-y el nome col que lo conoz hasta güei. Nesa mazana non yá esistía l'Astros, sinón tamién un cine y otros cuatro teatros güei baltaos el Fundart, el Casino, el Olimpia y el [[Teatru Odeón (Buenos Aires)|Teatru Odeón]], que tendría de recuperar la so sala llueu yá que nel llugar ónde se topaba, depués de más de venti años d'esistir un estacionamiento, constrúyese güei (en 2016) un nuevu edificiu. El [[Teatru Maipo]] queda a menos de 50&nbsp;m de l'avenida, nel 449 de callar Esmeralda. La tradicional sala diolu y da-y ciertu misticismu a la esquina de Corrientes y Esmeralda, dende dellos puntos de vista: el de la música, el de la política, el de los cantares, y el de les belles muyeres. Ye'l representante d'un tiempu de dicir y sentir popular. Nel pasáu como espaciu pa la revista y el monólogu políticu. Na actualidá como sitiu por que gane llugar la forma teatral. Dos grandes símbolos porteños del cine-teatru enfrentar nel tramu de Corrientes al 800: el [[Gran Rex]] y el [[Teatro Ópera]]. El primeru topar na sienda norte, y ye'l teatru de los grandes espectáculos musicales, que recibe a los artistes más consagraos, nacional y internacionalmente. La so capacidá pa 3300 espectadores fai cuasi imposible nes nueches de les fines de selmana caminar poles sos siendes enchíes de peatones y vendedores ambulantes qu'ufierten productos rellacionaos colos espectáculos que se tán exhibiendo. L'edificiu, de 1937, ye un esponente arquiteutónicu del estilu racionalista, obra d'[[Alberto Prebisch]], el mesmu arquiteutu que creó l'Obeliscu que s'atopa a dos cuadres d'ellí. La so pimpana fachada ye un senciellu rectángulu de gran volume con superficie vidrada y qu'escarez de motivos ornamentales. [[Ficheru:Avenida Corrientes y Maipú Edificio República.jpg|miniatura|200px|derecha|Corrientes y Maipú: Edificio República, construyíu para [[ENTel (Arxentina)|Entel]].]] Xunto al Gran Rex, tópase'l [[Teatru Tabaris]], que la so cartelera ta dedicada al llamáu [[teatru de revista]]. Primitivamente llamóse «Royal Pigall», y aportó a un club nocherniegu de categoría. Foi'l primer llugar públicu en tener aire acondicionáu. El [[Teatro Ópera]] ye en parte'l responsable inicial de que Corrientes adquiriera la so importancia cultural. N'efeutu, l'orixe d'esti teatru remontar a [[1872]]. Nesi añu l'empresariu Antonio Petalardo acolumbró qu'esta cai, entós estrecha y alloñada de la ciudá, animar cola instalación de teatros. Asina nació la Ópera, que tenía unes instalaciones estelantes y llegó a tener una usina llétrica propia. En 1935 decidió baltase el primitivu edificiu y l'arquiteutu belga [[Alberto Bourdon]] concibió l'actual, de fachada sobria y orixinal, con capacidá pa 2500 persones, escenariu aptu pa diversos espectáculos y una pantalla de cine de grandes dimensiones. Ellí actuaron [[Ava Gardner]], [[Édith Piaf]], el [[Folies Bergère]], el [[Lido de París]], etc. Hasta la so última remodelación nel so interior el techu asemeyaba un cielu estrelláu y los llaterales una arquiteutura caleyera, dando asina la sensación de llibertá nocherniega que tien l'avenida. Nel Petit Opera del so sosuelu dábense preestrenos cinematográficos y realizábense xuntes culturales. En [[2010]], por un alcuerdu comercial col [[Citibank]], adoptó'l nome comercial de Teatru Opera Citi, pero en 2014 el auspiciante dexó de ser el Citi y pasó a ser el grupu [[Allianz]], y asina la so nueva denominación pasó a ser Teatro Ópera Allianz.<ref>[http://www.cronista.com/negocios/Una aseguradora alemana-estampa-el so-nome-en-la marquesina-del Teatru-Opera-20140424-0024.html Una aseguradora alemana estampa'l so nome na marquesina del Teatru Opera] En "El Cronista", 24/04/2014</ref> [[Ficheru:Cine Teatro Gran Rex Buenos Aires.JPG|miniatura|200px|derecha|Teatru ''Gran Rex'', abiertu en 1937.]] En 1906, unu de los patriarques del teatru arxentín, [[Jerónimo Podestá]], inauguró no que güei ye Corrientes 960 un teatru al que llamó [[Teatru El Nacional (Arxentina)|Nacional]]. En 1910 mercar Pascual Carcavallo, quien lo tresformó na «''catedral del xéneru chicu criollu''». Foi'l responsable del accesu a l'allampada cai Corrientes de munchos autores nacionales. En 1933, añu en que [[Carlos Gardel]] cantó ellí per última vegada en Buenos Aires, quedó en manes d'Enrique Muscio, quien xuníu en 1952 a Carlos Petit, tresformó al Nacional nun templu de la [[Revista (xéneru)|revista]] porteña. En 1961 [[Alejandro Romay]] convertir nel nuevu dueñu y construyólu en 1973 cinco escenario suntuosos, hasta que, el 22 de xunetu de 1982, la sala foi consumida pol fueu mientres se representaba una revista cola popular diva [[Susana Giménez]], qu'asonsañaba a la [[Procesu de Reorganización Nacional|dictadura militar]] n'unu de los sos númberos. Namái se salvaron el frente y la marquesina qu'ocupaba los 25 metros del edificiu. Nunca se determinó si la quema fuera intencional. Romay reabrió'l teatru'l 1.° de marzu de 2000 ya instaló la tradición de poner n'escena siquier una gran comedia musical per añu. Nel 2006 se lo alfombró a nuevu y dióse-y a la sala un aspeutu de cabaré de los años 20. [[Ficheru:Buenos Aires - Avenida Corrientes - Teatro El Nacional.jpg|miniatura|200px|left|[[Teatru El Nacional (Arxentina)|Teatru ''El Nacional'']], dende 1906.]] La [[Confitería Ideal]] magar nun se topa sobre l'avenida mesma, atopar a menos de 50 metros, en Suipacha 384, y contribúi a la so actividá cultural, d'entretenimientu y gastronómica. Foi fundada en [[1912]] pol [[Pontevedra|pontevedrés]] Manuel Rosendo Fernández y construyida por C.F. González. Caltién el so prestíu y romanticismu nos sos dos plantes con balaustraes, pilastres y llume d'estilu itálicu y caltién el frente y ornamientos d'orixe: arañes de Francia, sillones de Checoslovaquia, vitrales d'Italia, «boiserie» de [[carbayu]] d'[[Eslovenia]], etc. La flor de lliriu apaez en numberosos motivos, ente ellos nos dos óvalos de bronce de la so entrada. Al segundu pisu, onde güei día se dicten clases de tangu nel so salón de baille, aportar por una luxosa escalera de mármol o pol so gran ascensor. Nel pasáu axuntar nella la coleutividá inglesa y lo más próspero de la burguesía porteña. [[Carlos Gardel]], [[Tita Merello]], [[Hugo del Carril]] y [[Raúl Lavié]] son dalgunos de los grandes cantores de tangu que lu frecuentaron. Ente los pernomaos visitantes destacamos a [[Vittorio Gassman]] y [[Maurice Chevalier]]. Llegando a Cerrito, sobre'l llau sur, pueden llograse datos sobre paseos y entretenimientos de Buenos Aires nel puestu d'información turística de la ciudá. [[Ficheru:Avenida Corrientes.jpg|miniatura|200px|Vista dende la corte del 1300 al Obeliscu.]] Na interseición cola [[Avenida 9 de Julio]] írguese sobre la [[Plaza de la República (Buenos Aires)|Plaza de la República]] el [[Obeliscu de Buenos Aires]], de 67,5 metros d'altor, que fuera construyíu con motivu del cuartu centenariu de la [[Historia de la Ciudá de Buenos Aires|primer fundación de la ciudá]]. Puntu de xunta de grandes concentraciones polítiques, deportives, artístiques y de protesta de la historia arxentina, debaxo del monumentu crucien les llinies [[Llinia B (metro de Buenos Aires)|B]], [[Llinia C (metro de Buenos Aires)|C]] y [[Llinia D (metro de Buenos Aires)|D]] de [[metro de Buenos Aires|soterraños]]. Magar esti tramu carauterizar pol entretenimientu, la cultura y la gastronomía, entá hai gran cantidá d'edificios utilizaos puramente pa oficines comerciales. Unu d'ellos ye'l pimpanu [[Edificio República (Entel)|''República'']], concebíu orixinalmente pol arquiteutu [[Federico Peralta Ramos]] pa la empresa telefónica [[ENTel (Arxentina)|ENTel]], y que güei ye propiedá de [[Telefónica]]. Atopar na esquina noroeste de Corrientes y ''Maipú'', na cual tamién topar sobre acerar dos kioscos de revistes: unu d'ellos tien publicaciones de tolos países del mundu y l'otru de toles provincies arxentines. ;De Av. 9 de Julio a Callao El teatru sigue siendo unu de los rubros más importante de l'avenida nel tramu del 1100 al 1700. Nel 2007 contabilizar nestos siete cuadres 25 teatros.<ref>Diariu La Nación, 06/08/07, "''Avenida Corrientes como una gran vidrera"''</ref> El [[Teatru Broadway (Buenos Aires)|Teatru Broadway]], nel 1155, ocupa una construcción d'estilu [[art decó]], realizada pol arquiteutu [[Jorge Kálnay]]. Foi considerada nel so momentu una de les más importantes obres de Suramérica. Constaba d'una perfecta acústica ensin [[resonancia (mecánica)|resonancia]] nin [[ecu|ecos]]. El [[Teatro Lola Membrives]], nel nᵘ&nbsp;1280, empezó la so historia en 1914 cuando se construyó un edificiu destináu a sales d'espectáculos llamáu Smart Palace. En 1921 esti teatru modernizóse y trés años dempués tomar al so cargu Blanca Podestá (sobrina del dramaturgu arxentín [[José Podestá]]) y Alberto Ballerini. El Smart Palace treslladar a la sienda d'enfrente, y nel edificiu que quedó vacíu instalar en 1927 el Teatru Risible, que tuvo la so etapa d'oru cuando actuaba [[Lola Membrives]], quien dende 1936 tomó al so cargu la direición. Cuando morrió, tomó'l so mandu una sociedá que tenía por principal accionista al so fíu Juan quien en 1978 vender cola condición de que recibiera'l nome de la so madre. Paralelamente, el teatru Smart tuvo temporaes brilloses coles interpretaciones de Blanca Podestá, por eso, al morrer ésta en 1967, camudó'l so nome pol de l'actriz. Pol so escenariu pasaron grandes figures como [[Florencio Parravicini]], [[Gloria Guzmán]], [[Mecha Ortiz]], [[Alberto Closas]], [[Margarita Xirgu]], [[Miguel de Molina]] y [[María Antinea]]. En 1933 conocer nél [[Carlos Gardel]] y [[Federico García Lorca]]. El [[Multiteatro]], denominación que tomó dende 1995, tien la so sede de direición y programación nel nᵘ&nbsp;1283. Son 4 modernes sales que tienen capacidá pa 131, 320, 369 y 417 espectadores, colos últimos adelantos teunolóxicos na materia. El centru cultural más grande ya importante de l'avenida ye'l [[Teatru Municipal General San Martín|Teatro San Martín]], asitiáu na sienda sur del 1500 ya inauguráu en 1944. En 1950, n'ocasión de cumplise un sieglu del fallecimientu del Llibertador d'América, dióse-y el nome del [[José de San Martín|prócer arxentín]]. L'actual complexu de teatros, conocíu como [[Centru Cultural General San Martín|Centro Cultural San Martín]], ye una construcción en formigón armao, cristal y carpinteríes metáliques que s'empezó a xestar en 1954, baltando l'antiguu teatru y edificios llinderos. Magar simbólicamente inaugurar el 25 de mayu de 1960, al celebrase los 150 años de la [[Revolución de Mayu]], la verdadera inauguración asocedió n'ochobre de 1961. Alluga trés sales teatrales forníes con moderna teunoloxía, la mayor con capacidá pa 1700 espectadores, un cine y una fotogalería. Los sos 30&nbsp;000&nbsp;m² cubiertos partir en cinco subsuelo, cuatro niveles y tres cuerpo, de doce piso. Tien talleres onde s'igua'l vestuariu, la escenografía y los decoraos. Nél realicen conferencies, espectáculos musicales y teatrales, esposiciones plástiques y otros eventos culturales. [[Ficheru:Teatro Metropólitan Avenida Corrientes.jpg|miniatura|200px|derecha|Teatru ''Metropolitan'', abiertu en 1936.]] Xunto al San Martín topa'l teatru ''Picadilly'', y en frente, tres una moderna fachada vidrada y murales d'artistes plásticos, el [[Centru Cultural de la Cooperación]]. Inaugurar en 2002 y nél preséntense obres de teatru, esposiciones, alderiques y conferencies. La so planta baxa cuenta con una llibrería y café. Tamién nesta corte, el Teatru del Nuedu y Lliberar (declaráu d'interés cultural pola Llexislatura de la ciudá) son locales polifuncionales con sales de teatru entemecíes ente chigres y llibreríes. Y en el nᵘ&nbsp;1553, Carlos Gardel tuvo una casa nel añu 1904 xunto a la so madre Berta. Nel 1343 atópase'l [[Teatru Metropolitan (Buenos Aires)|Teatru Metropolitan]], d'estilu Art Déco foi proyeutáu por Germán y J. B. Joselevich, Y. Ramírez y Rafael Abril ya inauguráu en 1936. Mientres décades foi una de les principales sales de cine de la nuesa ciudá. El so estrenu como sala teatral realizar col musical “El Show de Frankie Kein” coles estrelles cubanes Frankie Kein y Manuel Arte. El teatru orixinalmente cuntaba con una única sala, que'l so pullman foi depués reconvertíu na actual Sala 2 nel añu 1980. A principios d'abril de 2013, so la so nueva denominación de Metropolitan Citi, restauróse priorizando la preservación y el reciclaje de los valores del edificiu orixinal incorporando elementos contemporáneos que potencien dicha esencia, devolviéndo-y el so dinamismu y sentíu actual. El [[Teatru Apolo (Buenos Aires)|Teatru Apolo]] ta asitiáu n'Avenida Corrientes 1382, nel mesmu predio onde fuera fundáu en 1886 el teatru que orixinalmente llevaba esi nome. En 1958 el Teatru Apolo taba zarráu y próximu a ser baltáu pa construyir un edificiu con galería comercial na planta baxa. La comunidá teatral movilizar con pidimientos, protestes y marches y nuna entrevista col entós presidente Arturo Frondizi llograron la promesa d'una solución, que se concretó en 1959 cola llei 14.800 qu'estableció que, en casu de baltadera de sales teatrales, el propietariu tien de construyir nel nuevu edificiu, un ambiente teatral de carauterístiques similares a la sala baltada. La baltadera concretóse y foi construyíu l'edificiu entamáu con galería y sala teatral incluyida. Na década de 1970 los sos problemes económicos obliguen a la cooperativa que la llevaba alantre a vendelo y convertíu nel Cine-Teatru Lorange, asina pasa por dellos dueños hasta qu'en 2008 recupera'l so nome orixinal y vuelve funcionar solamente como teatru. Ente Montevideo y Rodríguez Peña, na sienda norte, tópase'l Teatru Astral, con fachada de estilu Lluis XVI oculta polos cartelos. Se contrapone col so interior decoráu con figures xeométriques «futuristes». Ye obra d'Alberto Bourdon, el mentáu belga que construyó la Ópera. Xunto al Astral tópase un clásicu de la música y el teatru arxentín: el [[Teatru Presidente Alvear|Presidente Alvear]], inauguráu en 1942, con capacidá pa 1000 espectadores y dotáu de moderna infraestructura, cuenta con talleres d'escenografía, lluminotecnia, soníu y xastrería. Nel nᵘ&nbsp;1660 tópase'l complexu cultural y comercial [[Paséu La Plaza]], con cinco sales de teatru (la mayor pa 530 espectadores), más de venti comercios y 12 restoranes, amás de estacionamiento propiu. Alzóse sobre un antiguu mercáu modelu inauguráu en [[1989]]. Caltién les columnes y los pórticos del antiguu mercáu incorporándolos a un diseñu contemporaneu. Nel so interior unos caminitos tropezosos rematen nel centru nuna torre. Orixinalmente, el Paséu La Plaza cuntaba con un anfiteatru al campu, onde amás de brindase espectáculos musicales de reconocíos cantautores ya intérpretes, funcionó nos años '80 como escenariu de llibre espresión onde cada cual podía amosar el so arte ensin riquir de nengún tipu de permisu. Yera recurrente atopase ellí a artistes, sobremanera dada la proximidá col Centru Cultural San Martín y el Conservatoriu de Música Manuel de Falla. Esti anfiteatru, compuestu de pronunciaes graes de cementu qu'obliguen a mirar escontra un escenariu semicircular emplazado nuna depresión del terrén, foi zarráu y techado nos años '90, convirtiéndose lamentablemente nuna confiteria-restaurant, que la so particularidá mora xustamente en que les meses allugar en distintos niveles d'eses graes. Antes de llegar a l'Avenida Callao atopar na so interseición con Rodríguez Peña los teatros El Vitral y Buenos Aires. El Teatru El Vitral en Rodríguez Peña 343 empieza cola so fundadora, Franca Guthmann qu'escoyó la casona de fines del 1800 pa la so instalación. Los trabayos de refaimientu llevaron dos años y tuvieron al cargu de Saulo Benavente. Nel añu 1981 inaugurar con una sala de 128 llocalidaes, nel añu 1984 ábrese una segunda sala de 80 llocalidaes y en 1988 la tercer sala de 30 llocalidaes. El Teatru Buenos Aires, nel 411 de Rodríguez Peña, foi fundáu en 1979 y por él pasaron cantantes como Nito Mestre, León Gieco, Víctor Heredia o Facundo Cabral y actrices como Henny Trailes, Susana Campos y Irma Roy. Mientres dellos años foi conocíu como Moulin Bleu hasta qu'en 2015 volvió a la so denominación orixinal. Tocantes a sales de cine de l'avenida la más importante ye, ensin duldes, la Sala Leopoldo Lugones, allugada nel décimu pisu del Teatru San Martín en Corrientes al 1530. Sala destinada cuasi puramente a la proyeición de películes n'el so mayoría ensin estrenar comercialmente, foi inaugurada en 1967 cola proyeición de "La pasión de Xuana d'Arcu" de Carl T. Dreyer y ye un llugar clave na historia de la cinefilia llocal qu'empezó gracies a un alcuerdu ente'l Teatru San Martín y la Fundación Cinemateca Arxentina, alcuerdu que güei sigue en vixencia. La idea yera y ye espublizar la enorme diversidá de la historia del cine, al traviés de ciclos, retrospectives y revisiones de clásicos. En 2006 inaugurar nel hall d'esta sala un mural realizáu en mosaicu por Rogelio Polesello llamáu "Nunca recuerdo escaecete" de 2 por 7 metros qu'axunta nuna mesma superficie distintos diseños de Polesello que resume, de la mesma, la so trayeutoria plástica. Nos últimos años volvióse frecuente tamién l'estrenu de filmes de mala distribución. Cuenta con capacidá pa 233 espectadores y nel añu 2015 concluyéronse trabayos de restauración de la sala. No qu'a cine se refier, tamién se destacar, el BAMA -Buenos Aires Mon Amour- (güei sala de cine arte que recibió denominaciones como Teatru Arte, Cine Hall o [[Cine Arteplex Centru|Arteplex Centru]]) con entrada per galería allegante al Teatru Broadway al 1100, el [[Cine Lorca|Lorca]] (rebautizado con esi nome pol excrítico cinematográficu aportáu en militante ecolóxicu Javier Rodríguez Pardo y que'l so edificiu actual foi inauguráu col nome de Cine Lion en 1968) al 1400 y el [[Teatru Premier|Cine-Teatru Premier]] al 1500, construyíu en 1944 con tres pisos visibles al traviés d'un gran ventanal con vidrios enmarcaos en banielles de bronce nel so frente y dos estatues del escultor Ferrari que s'irguen a entrambos llaos, anguaño ocultes pola so marquesina y hasta -en dellos casos- por avisos de índole políticu. El Premier foi acondicionáu en 1980 por que fuera l'escenariu de la final mundial d'axedrez ente'l exiliáu rusu [[Víctor Korchnoi]] y el so compatriota [[Lev Abramovich Polugaievsky]]. [[Ficheru:Buenos Aires - Avenida Corrientes - Cine Lorca - 20071215.jpg|200px|miniatura|Cine Lorca, inauguráu en 1968.]] A lo último, llegando a avenida Callao, taba'l cine [[Cine Los Ánxeles|Los Ánxeles]] que proyeutaba namái películes infantiles y foi la primer sala nel mundu dedicada especialmente a les producciones de [[Walt Disney]]. Foi declaráu, en 2000, sitiu d'interés cultural pola Llexislatura de la Ciudá de Buenos Aires, en 2008 foi reinaurgurado tres una remodelación,<ref>http://www.cinesargentinos.com.ar/noticia/1280-remociquen-el cine-los-angeles/</ref> mientres poco tiempu funcionó como Multiespacio Los Ánxeles, pero depués de conflictos ente los sos propietarios, cerró en 2010. Darréu volvió afuncionar representándose comedies teatrales na so sala pa 240 espectadores. Dende setiembre de 2012 ta abiertu un llocal de [[Burger King]] qu'ocupa l'enantes maraviyosu y orixinal hall del excine y la so sala de planta baxa. Magar el so gran valor históricu y arquiteutónicu, la mayoría de la fachaes d'estos teatros, con esceición del Maipo, atópense ocultes por estructures que sostienen marquesines. ==== Llibreríes ==== De Cerrito a Callao pueden contabilizase más d'una ventena de llibreríes que son tou un clásicu de la ciudá y la zona. Hai cadenes de llibreríes y les d'usaos y/o de dueños particulares, onde'l llibreru conoz los llibros que tien a la venta ensin necesidá de escaneos nel ordenador. En Corrientes al 1117 apaez la primera de les llibreríes dedicaes al usáu y nel 1131 hai venta de películes clásiques. Al 1145 entrando a la galería ensin nome y nel llocal 13 ta dende 1988 la más conocida de les llibreríes dedicaes al cine, Llibro Film. Nel llocal 17 de la mesma galería van atopar un llugar con música alternativa, novedaes y clásicos, la disquería Oyéi Mortales. Nel 1230, cuasi xusto enfrente d'una disquería tanguera allugada al 1217, atópase Obel Llibros, seique la llibrería de nuevu y usáu más angosta d'una avenida que supo selo tamién. Nel 1243 apaez la primer sucursal d'esta zona de Cúspide Libro, cadena de librería propiedad del [[Grupu Clarín]]. El 1247 ta ocupáu dende 1996 pola Llibrería Lucas, dedicada a la compra, venta y truecu de llibros y revistes. Enfrente nel 1274 y nel [[Teatro Lola Membrives]] atópase otru puntu pa consiguir música, La Disquería. La segunda sucursal de Cumal allugar nel 1316 de Corrientes. La clásica Llibrería Hernández tien una de les sos sucursales nel 1311 y nel 1375 atópase Dickens con llibros pa tou públicu y títulos buscaos. Na corte siguiente, xusto al llau d'[[El Gatu Negru (café de Buenos Aires)|El Gatu Negru]], atopamos otru llugar de llibros usaos nel númberu 1471. [[Ficheru:Corrientes1436.jpg|miniaturadeimagen|Librería Hernández · Corrientes 1436]] Al mesmu altor nel 1436 atópase la más grande de les sucursales de la Llibrería Hernández abierta nel añu 1973. Damián Carlos Hernández (1923-1987), el so fundador, tuvo que cerrar la llibrería y se exilió en 1977 al ser escorríu pola dictadura militar y la so censura, pero llogrando salvar coleiciones enteres como CP del desapaecíu editor Carlos Pérez o la de La Rosa Blindada dirixida por [[José Luis Mangieri]], qu'Hernández supo despintar nel so suétanu. Nos '60 Hernández instaló la so primer llibrería en Corrientes 1580 y ente los sos visitantes taben [[David Viñes]], [[Arturo Jauretche]] y [[Rodolfo Puiggrós]], que bautizaríen a Hernández como "Llibreru Mayor". En Corrientes 1537 sabía atopase'l chigre lliterariu Café Domínguez, primero abiertu los venticuatro hores y llugar de xunta de poetes a principios del sieglu pasáu. Celedonio Flores supo rescatar el llugar nel so conocíu poema "Murnies" y un tangu d'Ángel D' Agostino lleva'l nome d'esti llugar que güei ta ocupáu por un hotel con teatru incluyíu. Al altor del 1513 atopar dende 1960 la Llibrería Lorraine que caltién una estética tradicional de llibrería de barriu con variedá de títulos escosos. Nel hall del [[Teatru Municipal General San Martín]] (Corrientes 1530) atopar nun stand la Llibrería Teatral Salort, especializada en testos de y sobre dramaturgos. Agora nel 1583, depués de camudase del so tradicional allugamientu nel vecín Teatru Lliberar (Corrientes 1555), atópase una sucursal de Antígona Llibros, que cunta con testos de cine y teatru y tien otru llocal na mesma cuadra nel [[Centru Cultural de Cooperación Floreal Gorini]]. Enfrente al 1583 otru salón anuncia venta de llibros usaos. [[Ficheru:Corrientes1551.jpg|miniaturadeimagen|Llibrería Losada · Corrientes 1551]] Losada Llibros, ye la xigantesca llibrería de l'arxentina [[Editorial Losada]] que s'alluga nel 1551 de Corrientes y que nel so sosuelu alluga una pequeña sala teatral. Losada, fundada en 1938 pol español Gonzalo José Bernardo Juan Losada Benítez, convertir en "la editorial de los exiliaos" por ser el llugar de xunta de los republicanos y españoles que tuvieren que fuxir del franquismu per aquellos años. Al altor del 1600 atópase anguaño (xunu de 2016) la mayor cantidá de llibreríes de la zona. La primera al 1622 ye Llibrería La Cátedra (Corrientes 1622), la siguiente ye la flamante Adán Buenosayres (Corrientes 1671), anguaño en procesu de zarru.<ref>http://www.nueva-ciudad.com.ar/notas/201606/26441-cierra-adan-buenosayres-libreria-emblema-de-la cai corrientes.html</ref> y al rematar la corte atopa una nueva incorporación, Llibrería Jekyll (Corrientes 1696) los trés especializaes en llibros y revistes. Nesa mesmu altor vemos otros dos clásicos ente les llibreríes de l'avenida. Edipo Llibros que funciona nel númberu 1686 dende l'añu 1978 con novedaes y dalguna primer edición y Gandhi, en nuevu y diminutu llocal al 1694. Gandhi abrió les sos puertes en 1984 y foi Elvio Vitali que tornaba del exiliu en Méxicu quien la creó, primero cerca de la cai Montevideo, depués nel númberu 1551 de Corrientes y darréu nel llocal del 1743, güei ocupáu por un restorán. Al 1600 pueden atopase tamién dos teatros en sosuelos el Belisario y el Porteño, según la disquería Magimúsica y un llocal de venta de películes y series, Tol Cine del Mundu nel 1699. Xusto enfrente al 402 de Rodríguez Peña, vemos otru llocal dedicáu a les películes, Namái Cine. Dambos locales con rareces pa cinéfilos. Llegando a Callao, nel 1723, atópase la [[Universidá del Muséu Social Arxentín]], fundada pol Muséu Social Arxentín, institución esta que de la mesma fuera fundada en 1911 nel llocal de la [[Sociedá Científica Arxentina]]. El so oxetivu ye'l de recoyer y tresmitir en forma gratuita información sobre Economía Social y aconseyar a les persones ya instituciones que tengan por oxetu'l meyoramientu de la situación moral y material de los trabayadores. Yá al rematar esta zona nel 1718 atopamos El Persiguidor, disquería con CD y vinilos de distintos partes del mundu, películes, remeres y pósteres de la cultura pop qu'en dalgún momentu supo tamién vender llibros. La cadena d'electrodomésticos, música y cine y series [[Musimundo]] tien un llocal nel 1753, onde d'antiguo s'allugaba'l Cine-Teatru Alfil. Nel 1773 atópase la llibrería d'usaos Alcuentru Sureste. Zivals Discos & Llibros atópase xusto na esquina cola [[Avenida Callao]] (más esautamente al 395 d'ésta), con novedaes en música, llibros y películes. Dende l'añu 2007 realizar nesta zona La Nueche de les Llibreríes eventu que coordina delles actividaes qu'inclúin entevistes a autores, narraciones en vivu, clases curties, xuegos, actividaes performáticas y cantantes en vivu, a la qu'añu tres d'añu se fueron sumando más barrios de la ciudá xenerando corredores de llibreríes, chigres y centros culturales que tienen como oxetivu unificador la promoción de la llectura. ===== Emprendimientos ===== Per otra parte, l'avenida nel tramu de 1100 al 1700 ye d'una gran atraición pa los proyeutos d'oficines, hoteles y comercios.<ref name="hoteles">{{Cita web |url=http://www.larazon.com.ar/notas/2007/11/27/01551374.html |títulu=''Un perfil urbanísticu que se remover''. ''L'avenida Corrientes vuelve ser la de los hoteles y les oficines'' &#91;&#91;La Razón (Arxentina){{!}}Diariu La Razón&#93;&#93; 28/11/2007. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071203035513/http://www.larazon.com.ar/notas/2007/11/27/01551374.html |fechaarchivu=2007-12-03 }}</ref> Unu de los emprendimientos va tar emplazado nun terrén llibre allugáu en Corrientes y Paraná, onde s'empezó la edificación d'una torre vidrada de 30 pisos. Otru proyeutu atopar al 1750 onde se va construyir ''Corrientes Park'', una torre de 13 pisos destinaos a oficines, con plantes de 490&nbsp;m². Tamién n'esquina Callao, llevantar en 2008 un edificiu de namái dos dos pisos, pero con 4000&nbsp;m² d'obra. Tamién s'abrieron hoteles. Por casu, xunto a la conocida pizzería [[Güerrín]], a dos cuadres del Obeliscu, inaugurar en 2009 dos hoteles de les cadenes d'orixe francés Novotel ya Ibis de cuatro y dos estrelles respeutivamente, con una inversión total de 25 millones de dólares (en terrenes onde s'atopaben el cine Llibertador y la histórica pizzería Serafín).{{ensin referencies}} Los locales comerciales tamién acompañen la crecedera, yá que hai bien pocos disponibles y el so arriendu nel 2007 ye d'unos 30 mil dólares mensuales. La mayoría son de marques de primer llinia, de indumentaria o electrodomésticos. ===== La gastronomía ===== [[Ficheru:La Giralda, Avenida Corrientes.jpg|miniatura|180px|left|''La Giralda'']] [[Ficheru:Café La Paz.jpg|miniatura|180px|derecha|Café ''La Paz'', na esquina con Montevideo]] [[Ficheru:Gato negro.jpg|miniatura|180px|derecha|''El Gatu Negru'', Corrientes 1669]] [[Ficheru:ARCOR Center Avenida Corrientes.jpg|miniatura|180px|''Arcor Center'']] [[Ficheru:Buenos Aires - Avenida Corrientes - Bombonella - 20071215.jpg|miniatura|180px|left|''Bombonella'']] D'Esmeralda a Callao hai numberosos cafés, restoranes (cuasi toos pizzerías) y confiteríes tradicionales. Ente los primeres destáquense, ''El Foru'' na esquina cola [[cai ''Uruguái'']] y el tradicional chigre ''La Nueva Martona'', onde'l platu tradicional son los [[panqueque]]s con [[duce de lleche]] nel amenorgáu llocal del 1489. Na esquina d'enfrente llevantábase'l café Ramos, güei día una nueva sucursal de la Pizzería Banchero, que foi un chigre artísticu onde s'axuntaben actores, periodistes y cineastes. Nel 1453 de l'avenida atópase ''La Giralda'', reconocíu por preparar bon [[chocolate con churros]] que puede tomase nes sos meses de madera y mármol y por ser llugar d'alcuentru de la intelectualidá porteña con un estilu que sobrevivió a les corrientes modernizadoras. L'arquiteutu del edificiu onde s'atopa ''La Giralda'' ye Juan José Caveri, autor tamién del edificiu del Cine Iguazú, que xunto col Atles ye unu de los dos cines que sobreviven intactos na vecina cai Lavalle, dambos convertíos en templos relixosos. Na esquina con Paraná la confitería ''Politeama'' tien el nome y un estilu que recuerden al desapaecíu ''Teatru Politeama Arxentín'', que funcionaba nel nᵘ 1490. El café ''La Paz'' en Corrientes y ''Montevideo'', foi apartaz de munchos bohemios y socialistes, especialmente mientres la [[Años 1960|década de 1960]]. Nél axuntaron escritores y músicos como [[David Viñes]], [[Ricardo Piglia]], [[Enrique "Monu" Villegas]] y el [[Sumíos pola dictadura arxentina|sumíu pola dictadura]] [[Rodolfo Walsh]]. Güei ye un sitiu frecuentáu por artistes y públicu de los teatros cercanos. El café ''L'Estañu'', na esquina con Talcahuano, ye un café tanguero, nel que trabayó [[Aristóteles Onassis]] cuando llegó como abellugáu a l'Arxentina. Una anéudota cunta que'l magnate, trabayando como mozu, sirvió-y un café a Carlos Gardel, allá por 1924.<ref>Revista "Panorama", febreru de 1966.</ref> En Corrientes y Callao el restaurant-chigre ''Operar'', ye un clásicu llugar de xunta de families, xente de negocios y pareyes. Tocantes a los restoranes, hai de too tipu y bolsu, como por casu les pizzerías asitiaes na corte del 1300, ''Güerrín'', enfrente ''Los Inmortales'' pola que pasaron munchos intelectuales, artistes y bohemios retrataos nella; y ''Banchero Centro'' dende 1932, n'esquina con Talcahuano. Al so iniciador Agustín Vanchero, atribúyese-y ser el creador de la fugazza con quesu. Nel 838 ''Les Cuartetes'' ye una pizzería llexendaria qu'en 1932 topábase xunto al Teatru Tabarís. Na década del 40 impulsó innovaciones na pizza, al amesta-yos ingredientes como mueyu blancu, xamón con morronos, etc. [[Ficheru:Buenos Aires - Avenida Corrientes - Heladería El Vesuvio.jpg|miniatura|left|180px|Xeladería ''El Vesuvio'']] ''El Palaciu del Papa Tostada'', en Corrientes 1612, ye un reconocíu restorán con comida internacional, variedá de vinos finos y salón de fiestes. Otru clásicu restorán ye'l ''[[Pippo Restaurant|Pippo]]'', que magar nun ta sobre Corrientes, topar en Paraná 356 a menos de 100 m de l'avenida. Ye ideal pa comer ''rápido, bien y baratu'' yá seya les sos pastes caseres, acompañaes con variedá de mueyos, ente elles la más famosa de [[tucu]] y [[pesto]]; o les sos carnes d'esportación asaes a la parrilla. Na corte del 1400 atópase la bombonería ''Bombonella'', fundada en 1941, que produz tou tipu de chocolates en forma artesanal; y la luxosa ''Lion d'Or'', coles sos caxes artesanales que guarden chocolates ellaboraos con materies primes calidable. En Corrientes 1669 tópase ''[[El gatu negru (chigre)|El Gatu Negru]]'', una tradicional tienda de especies, con bon ambiente porteño ya ideal pa tomar un café con daqué duce. El so fundador foi l'español Victoriano López Robredo, que viviera cuarenta años en [[Ceilán]], [[Singapur]] y les [[Filipines]]. El negociu taba en 1926 onde güei s'asitia'l Teatru Presidente Alvear. Mención estreme ye'l llocal de ''[[Arcor]] Center'', con una superficie de más de 400 m², en Corrientes 1325: un paraísu pa los neños poles llambionaes de tolos colores, gustos y formes. Esíbense y comercialicen los productos de la compañía y ufiértense orixinales presentaciones pa regalar, amás de cuntar con un llugar pa tomar daqué o saborguiar un xeláu de la marca. La primera [[xeladería]] de la ciudá esiste entá nel nᵘ 1181 de Corrientes y llámase ''El Vesuvio''. Fundada en [[1902]] pol matrimoniu italianu Cocitore, incorporó depués el serviciu de cafetería. Dende 2007 cuenta al so llau con un ''resto-chigre''. Yeren asiduos concurrentes Carlos Gardel, [[Juan Manuel Fangio]], [[Tita Merello]], [[Julio de Caro]], [[Luis Sandrini]] y [[Jorge Luis Borges]], ente otros pernomaos arxentinos. El so interior ta decoráu con fotografíes antigües de los más importantes esponentes de la cultura arxentina, y con vitrales que recuerden paisaxes italianos. [[Horacio Ferrer]] y [[Astor Piazzolla]] recuerden a ''El Vesuvio'' na lletra del tangu ''La Postrera Grela'', describiendo la nueche porteña apinada de señardá y amor. === Balvanera === El barriu de [[Balvanera]] estremar en tres zones que popularmente denominar "Congresu", "[[Once (Buenos Aires)|Once]]" y "[[Abasto (Buenos Aires)|Abasto]]". D'equí en más l'avenida topa arbolíu especialmente con plátanos (''[[Platanus × hispanica|Platanus × acerifolia]]''), de corteza mariellu verdosa. A partir de la cai ''Pasu'' l'avenida baxa abruptamente por cuenta de qu'en el pasáu en dicha cai, ente Corrientes y Lavalle, esistía una llaguna que daba orixe a un regueru llamáu ''Manso''. ==== Callao a Pueyrredón: ''Congresu'' y el ''Once'' ==== [[Ficheru:Buenos Aires - Pasaje Enrique Santos Discépolo - HDR.jpg|miniatura|180px|derecha|Piatonal Enrique ''Santos Discépolo'']] Esta seición carauterizar polos negocios y galeríes de too tipu de mercaderías y polos cartelos multicolores de publicidá. Cuando los comercios cierren, namái-y dan vida dellos centros culturales que tamién s'atopen nesti barriu. Los edificios son heteroxéneos, tantu nel so formatu como nel so estilu y altor. Na primer corte, del llau sur, tópase l'edificiu ''Corman'', inauguráu en 1978 como'l [[hotel Bauen]], que tien la so entrada principal por Callao. La [[Pasaje Santos Discépolo|piatonal ''Santos Discépolo'']] sospriende a l'avenida pel llau norte, nel encruz con ''Riobamba'': tratar d'un pasaxe en ''zigzag'', buelga del percorríu del que fuera'l primer ferrocarril arxentín, yá mentáu na seición d'historia. Este partía de l'actual [[plaza Lavalle]], y pela cai homónima llegaba hasta Callao, onde camudaba d'aldu escontra'l suroeste gracies a esta doble curva y siguía por Corrientes hasta Pueyrredón. Nel pasaxe unos murales del artista plásticu Marino Santa María y una placa de bronce recuerden el pasu del tren. El [[Teatru del Picadoriu]], allugáu nel pasaxe Santos Discépolo 1857 y agora conocíu como Picadoriu a seques, ye un teatru de la ciudá de Buenos Aires que surdió a empiezos de la década de 1980 nun edificiu del arquiteutu Benjamín Pedrotti que supo ser un llugar de venta de autopartes. Foi conocíu por ser la sede de Teatru Abiertu, un ciclu que confrontaba a la dictadura militar que gobernaba naquella dómina y que por esi motivu foi amburáu con un atentáu en 1981. Depués de la reconstrucción, que caltién la so antigua fachada, el teatru de menos de 300 llocalidaes volvió abrir les sos puertes definitivamente'l 29 de mayu de 2012. Na siguiente corte, del llau norte, tópase ''La Casona del Teatru'', y una corte más al oeste hai dos centros culturales que se destacar: * ''Centro Ricardo Rojas'' de la [[Universidá de Buenos Aires]], creáu en [[1984]] y dedicáu a la estensión universitaria y al cultivu del arte esperimental. * [[Cine Cosmos|Cosmos UBA]], vecín del anterior, nel n° 2046, topar no que fuera'l cine-teatro Cataluña, obra d'Alberto Bourdon (el mesmu de la Ópera). Na [[años 1960|década del 60]] convertir nel ''Kosmos 70'' y especializábase en dar películes [[soviética|soviétiques]]. Cerró'l 24 de marzu de 2009, por problemes económicos pa reabrise en payares de 2010 como'l Cosmos [[UBA]], al mercalo la Universidá de Buenos Aires, buscando faer d'él un espaciu pal espardimientu del cine independiente.[http://www.revistaenie.clarin.com/escenario/cine/Cosmos-volvio-enllenase-cine_0_370163188.html ''El Cosmos volvió enllenase de cine'', Clarín, 11/11/1010] [[Ficheru:Avenida Corrientes entre Paso y Larrea.jpg|miniatura|180px|left|Galeríes comerciales ente ''Paso'' y ''Larrea'']] A midida que camínase escontra la interseición con ''Pueyrredón'', los negocios amóntense. Dichu puntu ye'l centru comercial del llamáu ''barriu del Once'', nel qu'abonden los comerciantes de la comunidá xudía, dedicáu a la venta de ropa per mayor y menor, según los comercios de xente de variaes nacionalidaes, especialmente coreanos. Una de les cortes de mayor actividá comercial ye la que s'atopa ente ''Paso'' y ''Larrea''. En dichu tramu, del llau sur, tópense tres galeríes bien grandes con locales comerciales: * La ''Imperial'', de 1.000 m² de superficie y 60 m de fondura, consta de trés niveles. Ye carauterística polos sos pisos coneutaos por pontes esteriores. * ''Del Sieglu'', nel nᵘ 2550, con cais internes y frente ampliu. * ''Del Sol''.[[Ficheru:Corrientes2554.jpg|miniaturadeimagen|Casa Grimoldi · Arq. Virginio Colombo]] Ente los des primeres tópase l'edificiu [[Casa Grimoldi]] diseñáu por Virginio Colombo como edificiu de renta pal empresariu zapateru Alberto Enrique Grimoldi ya inauguráu en 1918. L'estilu del palaciu, eclécticu-modernista, combina elementos del modernismu (corriente Liberty milanés) con ornamientos de distintos estilos históricos d'Italia, como'l pompeyanu o l'etruscu. Otros motivos decorativos son carauterísticos del propiu Colombo, como les cabeces de lleones, les águiles o los cranios vacunos, amás de cuatro cariátides de dos metros nel últimu pisu y, na metá de la fachada, un formosu baxorrelieve, con ánxeles y ninfes. ==== Pueyrredón a Sánchez de Bustamante ([[Abasto (Buenos Aires)|Abasto]]) ==== Al cruciar l'avenida Pueyrredón enfusamos na llamada "patria chica" de [[Carlos Gardel]], el ''Morocho del Abasto'' (o ''Malvís Criollu''). N'efeutu, el gran cantor vivió nesti barriu la so mocedá, pos habitó a pocos metros de l'avenida, xunto cola so madre, na cai Jean Jaures, actual paséu del [[fileteado]], nuna vivienda que güei ye'l [[Muséu Casa Carlos Gardel]]. [[Ficheru:Avenida Corrientes y Pueyrredón.jpg|miniatura|left|200px|Esquina NON con ''Pueyrredón''.]] La esquina noroeste de Corrientes y Pueyrredón, onde se llevantaben d'antiguo los talleres del Ferrocarril Oeste, ye apoderada dende [[1908]] por un maxestosu edificiu d'estilu academicista, de planta baxa y nueve piso, construyíu pa la Caxa Internacional Mutual de Pensiones por [[Jacques Dunant]] (autor de la [[Catedral de San Isidro]]) y Gastón Mallet que tamién construyeron xuntos la sede del [[Centru Naval]] de [[cai Florida|Florida]] y [[Avenida Córdoba|Córdoba]]).<ref>[https://books.google.com.ar/books?id=i4JUl3O4Kx0C Buenos Aires y Contorna] Diego Bigongiari. Editorial Aldu Austral, 2008. (páx. 82)</ref> Ocupa cuasi un cuartu de mazana y consta de dellos cuerpos. La planta baxa ta ocupada por diversos locales comerciales. La énfasis ta asitiáu na esquina, onde remata con una cúpula acompañada por un tratamientu decorativu de calter. Equivocadamente díxose qu'esti edificiu inspiró a [[Baldomero Fernández Moreno]] pa escribir el so famosu poema "Setenta balcones y nenguna flor". En verdá, tal como foi comentáu pol escritor y periodista Roy Bartolomew, basar n'unu asitiáu nel Paséu de Julio (güei Leandro N. Alem), al altor del desapaecíu parque d'entretenimientos llamáu ''Xardín Xaponés''.<ref>{{Cita web |url=http://www.buenosairesantiguo.com.ar/notasdebuenosaires/parquejapones.html |títulu=Buenos Aires antiguu. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180518072541/http://www.buenosairesantiguo.com.ar/notasdebuenosaires/parquejapones.html |fechaarchivu=2018-05-18 }}</ref><ref>[[La Prensa (Arxentina)|Diariu La Prensa]], carta de llectores, 8/9/1983</ref><ref>Buenos Aires Cúntanos nᵘ 8, Páx.46.</ref> [[Ficheru:BoulogneSurMer549.jpg|miniaturadeimagen|Teatru IFT]] Doblando na esquina de Boulogne Sur Mer atopamos nel 549 el yá históricu Teatru IFT (Idisher Folks Theater). Fundáu nel añu 1932 por un grupu formáu ente otros por Joel Lincovsky -padre de la gran actriz [[Cipe Lincovsky]]-, Jacobo Gleyzer y Sara Aijen -padres del realizador cinematográficu y periodista [[Raymundo Gleyzer]]-, funcionó primero nun llocal arrendáu frente a la Sinagoga de la cai Paso al 400 construyéndose l'actual sede nel añu 1952 col esfuerciu de los inmigrantes de la comunidá xudía llocal. Na esquina sureste cola cai Anchorena llevántase'l [[Abasto Hotel]], primer hotel de cinco estrelles temáticu de tangu n'América. Construyíu mientres los últimos años del pasáu sieglu, consta de 126 habitaciones y el so decoráu ta íntimamente rellacionáu con dichu estilu y danza musical. Nos sos suites "El día que me quieras" y "El mio Buenos Aires queríu" los güéspedes pueden esfrutar de clases de tangu según tamién d'exhibiciones tangueres nel so restorán. Cuenta amás con un tangu boutique onde pueden atopase diseños temáticos en indumentaria profesional, llibros, artesaníes y [[talabartería]] polo xeneral. A apenes unos metros de Corrientes sobre Anchorena atópase'l famosu llocal de cena y show tangueru Chanta Cuatro (agora denomináu Esquina Carlos Gardel) testigu d'una historia única onde Gardel solía axuntase colos sos amigos y compinches a cenar, tresnochar o cantar. Chanta Cuatro abrió les sos puertes per primer vegada nel añu 1893, por esi entós so la forma de restorán y hotel familiar de dos plantes. Incluyía na so llinderu canches de bochas pal usu de los visitantes. La so apertura foi práuticamente simultánea al vieyu Mercáu del Abasto de la ciudá, conviviendo dambos en glories y decadencies. Na mazana delimitada por Corrientes, Agüero, Lavalle, y Anchorena, sobre una superficie de 21.135,3 m²,<ref name = "mapa" /> tópase'l pimpanu centru comercial [[Abasto de Buenos Aires]], unu de los más grandes en tamañu de Buenos Aires.<ref>[http://www.revistaelabasto.com.ar/mercadodeabasto.htm Historia del Mercáu de Abasto Provisor.]</ref> L'edificiu nel que s'atopa, de cinco piso y tres subsuelo, foi inauguráu en 1934 y foi sede del antiguu [[Mercáu de Abasto de Buenos Aires|Mercáu mayorista del Abasto]], que funcionó ellí hasta [[1984]]. En [[1998]] reciclar y convirtió nel actual centru comercial. Nél atópense, amás de los negocios, sales de cine, patios de comida, un gran salón d'entretenimientos, y el Muséu de los Neños Abasto. L'autor de la emblemática construcción sobre l'avenida, que da nome dende 1893 a esta zona, foi l'arquiteutu [[Viktor Sulčič]] que trabayaba col estudiu de Raúl Bes y José Luis Delpini. Na esquina d'Agüero y Humahuaca a cincuenta metros de l'avenida, atopábase'l famosu Chigre (o Fonda) O'Rondeman, llugar onde Gardel empezó a cantar profesionalmente, en 1910. Fueron famoses les payadas que se daben en conxustes nel llugar hasta pasada la medianueche. Ellí tamién s'escucharon "Don Juan", "La morocha" y otros tangos, entá primero que s'estrenaren pal gran públicu. Güei atópase ellí un edificiu de departamentos con un restorán especializáu en comida peruana na planta baxa. [[Ficheru:Corrientes3247.jpg|miniaturadeimagen|Abasto · Arq [[Viktor Sulčič]] (frente del añu 1934 sobre Corrientes)]] A menos d'una corte y escontra el norte de la ciudá en callar Gallu 492 vivió otru mitu de la música arxentina, [[Luca Prodan]]. Mientres la so estadía equí compunxo la emblemática tema "[[Mañana nel Abasto]]" del discu [[After Chabón]] pa la so banda [[Sumo (banda)|Sumo]]. Na esquina d'enfrente al edificiu atopa'l chigre El Destín, al cual Prodan allegaba diariamente. Al altor de la cai Sánchez de Bustamante -y anque inda atopamos na zona del Abasto- remata'l Barriu de Balvanera y empieza el Barriu de Almagro. === Almagro === {{AP|Almagro (Buenos Aires)}} ==== Sánchez de Bustamante a Medrano ([[Abasto (Buenos Aires)|Abasto]]) ==== La zona norte de Almagro ta carauterizada pola proliferación de teatros independientes, chigres, restoranes, locales comerciales y nuevos edificios en construcción. La cocina peruana tien muncha importancia nesta zona y unu de los sos principales esponentes ye Los Trujillanitos, restorán allugáu en Corrientes al 3564 y atendíu por xente llegada dende la ciudá de [[Trujillo (Perú)]]. Enfrente en Corrientes 3587 atopábase La Casa del Quesu hasta entamos de 2017, en que tres el so zarru intempestivu los trabayadores intentaron siguir con una cooperativa, ensin llogralo. Al so llau en Corrientes 3599 esquina Billinghurst atópase un llocal de la cadena de pizzerías Kentucky que nel so momentu foi'l Chigre Les Víbores, otru de los apartaces del que yera asiduo el Malvís Criollu. [[Ficheru:Corrientes3695.jpg|miniatura|Edificio Corrientes 3695 Arq. [[Alejandro Virasoro]]]] Xusto na esquina d'enfrente tópase L'Aurora Tangu, llugar de cocina porteña y show. Data del añu 1901 y foi proyeutáu pol arquiteutu Benjamín Pedrotti (autor de la fachada del [[Teatru del Picadoriu|Teatru Picadoriu]] del Pasaxe [[Enrique Santos Discépolo]]) y ellí funcionaba la tienda de teles L'Aurora que yera la encargada d'iguar los traxes que lluciríen los personaxes de la dómina nes nueches de tangu porteño. Al mesmu altor pero na interseición ente Billinghurst y Valentín Gómez apenes a una corte de la cai que nunca duerme atópase'l célebre Chigre Don Carlos. Especializada en comida española ya inaugurada el 19 d'avientu de 1955, esti llugar clásicu de Almagro convocó y sigue convocando a personalidaes del mundu del espectáculu nacional. Ellí realízase la entrega del premiu Ñoqui d'Oru. [[Ficheru:Corrientes3799.jpg|miniatura|Corrientes 3799 [[Café Martínez]] Arq. Alfredo y Alberto J. Olivari]] En Corrientes al 3702, esquina Mario Bravo atopamos la sucursal de serviciu postal del Corréu Arxentín. Nes esquines restantes atópense una sede del Bancu Itaú, una de les sucursales de la Pizzería Continental y el Café Rosas, allugáu en Corrientes 3695 nun edificiu del reconocíu arquiteutu [[Alejandro Virasoro]], autor tamién de la [[Casa del Teatru]] y de l'antigua Embaxada d'Israel, baltada nel atentáu suicida de 1992 y allugada en [[Regueru 910]]. El centru de l'actividá comercial d'esta zona centrar ente l'[[Avenida Medrano]] y la cai Mario Bravo, ye dicir los trés cuadres que resten hasta la citada avenida. Ellí van atopase locales d'electrodomésticos, locales especializaos en ropa pa caballeros, dames o neños, según tamién panaderíes, xeladeríes y restoranes clásicos y vexetarianos. En Corrientes 3799 esquina Bulnes podemos apreciar un edificiu diseñáu polos prolíficos arquiteutos italianos Alfredo y Alberto J. Olivari (autores del [[Hospital Fiorito]] d'[[Partíu d'Avellaneda|Avellaneda]]) qu'anguaño alluga una sucursal de la yá tradicional cadena de cafés arxentina [[Café Martínez]]. Escontra'l norte de Corrientes y en toa esta zona del Abasto hasta llegar a [[Avenida Córdoba]] atópase la mayor concentración de sales de teatru independiente de la ciudá. Espaciu Caleyón, El camarín de les muses, Teatru del Abasto, Llaten Sancho, El portón de Sánchez, Beckett, El tingláu, El Cubu, Teatru Ciegu y el míticu y acabante camudar al barriu [[Teatru del Pueblu]] son namái dalgunes de les sales que s'alluguen dende equí xubiendo nuevamente escontra Balvanera y el so emblemáticu Teatru IFT. Xusto na esquina de Corrientes y Medrano (Corrientes 3989) atopamos un elegante edificiu de departamentos y comerciu con cúpula, proyeutáu pol arquiteutu alemán aniciáu n'Arxentina [[Carlos Nordmann]], autor del [[Torrexón del Monxu]] en [[Mar del Plata]], la sucursal del Bancu Nación del barriu de Flores, dellos edificios d'[[Avenida de Mayu]] y del lamentablemente baltáu edificiu orixinal del [[Teatru Coliséu]] de Buenos Aires. ==== Medrano a Ángel Gallardo ==== Cruciando Medrano yá al 4200, del llau sur, atopábase'l ''Mercáu de les Flores'', que comercializaba 400.000 canastros de flores per añu.<ref>[https://web.archive.org/web/20071221124438/http://www.comunacinco.com.ar/article.php3?id_article=55 Almagro: Toa una Vida]</ref> El terrén qu'ocupaba, de 5.000 m², foi mercáu por 8 millones de [[Dólar d'Estaos Xuníos|dólares]] pola [[Ilesia Universal del Reinu de Dios]], en [[2003]]. Esto supunxo'l treslláu del ''Mercáu'' y la posterior reutilización del so edificiu, que llevaba funcionando nel barriu dende [[1952]].<ref>[https://web.archive.org/web/20071028105359/http://www.info-almagro.com.ar/almagro2_1/historia/flores.htm El Mercáu de les Flores Cumplió 60 años]</ref> Nel terrén alzóse un templu evanxélicu: la ''Ilesia Universal del Reinu de Dios'', nel marcu d'una gran meyora de dicha relixón na Arxentina.<ref>{{Cita web |url=http://www.clarin.com/diario/2004/03/17/h-04201.htm |títulu=Abrió un gran templu evanxélicu nel ex Mercáu de les Flores - Clarín |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20210410151858/https://www.clarin.com/diario/2004/03/17/h-04201.htm |fechaarchivu=2021-04-10 }}</ref> L'edificiu tien amplios frentes sobre l'avenida y sobre la so cai llateral Francisco Acuña de Figueroa, disponiendo de delles entraes. Al 4400, del llau norte, ente les cais ''Pringles'' y ''Yatay'', atópase'l templu católicu de ''Jesús Sacramentado''. La so construcción foi afalada pola Madre María Benita y la obra foi realizada polos arquiteutos Merry, Raynes y [[Ernesto Sackmann|Sackmann]]. Foi inauguráu en mayu de 1904, l'estilu esterior ye neogóticu formal, ente que'l so interior respuende a la renacencia italiana. Consta d'una nave de 34 m de llongura por 14 m d'anchu; dos grandes capiyes llaterales formando cruceru col presbiteriu de 14 m por 10 m y otros cuatro de menor tamañu. El so órganu, de caxa de carbayu macizu con dos pedaleras y venti rexistros, provién de la fábrica alemana de Walter, en Lundinburg. === Villa Crespo === {|width=100% |width=40% valign="top"|<small>''El Sol delata a palpu la edá de les muyeres''<br />''embrica nes fachaes grises del barriu''<br />''o rueda al soterrañu de la cai Corrientes''<br />''y va vertir el so vinu dorao a Villa Crespo.''</small> |width=40% valign="top"|<small>''Bañar nel regueru que crucia Triunviratu,''<br />''xira llastiendo sobre la exa del día<br />y al promediar la tarde torna a conseñar''<br />''les sos redondes monedes nel Bancu Israelita''</small> |width=20% valign="top"|<small>"Sol Semita"<br />''de'' Israel Zeitlin ''y'' César Tiempu</small> |} [[Ficheru:Avenida Corrientes estación Chacarita.jpg|miniatura|left|180px|Pasu a nivel coles víes del ''Ferrocarril San Martín'']] L'avenida camuda'l so aldu escontra'l nornoroeste al travesar [[Villa Crespo]]. Amás, al averase al circular [[Parque Centenariu (Buenos Aires)|Parque Centenariu]], toma un aspeutu llaberínticu al cruciase en diagonal coles cais, formando dalguna plazoleta diagonal ya interseiciones con cinco esquines, como nel encruz cola avenida ''[[Avenida Ángel Gallardo|Ángel Gallardo]]'' - ''[[Avenida Estáu d'Israel|Estáu d'Israel]]'', les cais ''Carril'' y ''Aguirre''; o nel encruz con ''Lavalleja,'' ''Vera'' y ''Ramírez''; o ''[[Avenida Scalabrini Ortiz|Scalabrini Ortiz]]'' y ''Luis María Drago''. Nesti tramu (antes llamáu ''Triunviratu'') trescurri bona parte de la novela ''[[Adán Buenosayres]]'' ([[1948]]) de [[Leopoldo Marechal]]. Foi zona de cafés, que nel so momentu teníen relevancia, por distintes causes. [[Ficheru:Plazoleta Osvaldo Pugliese.jpg|miniatura|200px|Plazoleta ''Osvaldo Pugliese'']] Escontra [[1905]] empezaron a treslladase cerca del actual encruz de la cai ''Gurruchaga'' con Corrientes un grupu d'inmigrantes [[sefardita|sefardites]], convirtiéndose dende entós esta zona nun tradicional barriu xudíu, nel que puede atopase pan ensin lleldu pa [[Pésaj]] y otres especialidaes toa l'añu. Tamién sirios libaneses, árabes católicos o ortodoxos, instaláronse cerca del encruz cola actual Scalabrini Ortiz (ex calle ''Canning''), interseición onde güei día s'atopa la pizzería ''Imperiu'', enclave tradicional del barriu. Nel mentáu encruz atópase amás una plazoleta triangular que dixebra a l'avenida de la cai ''Luis María Drago'' sobre la que se llevanta un monumentu dedicáu a [[Osvaldo Pugliese]], pianista, compositor y direutor d'orquestes de tangu. Foi realizáu en 1998, trés años dempués de la so muerte, por Paula Franzi, con caricatures en lata y [[telgopor]]. El llugar nun foi escoyíu por caprichu: en Corrientes 5375 Pugliese estudió pianu nel ''Conservatoriu Musical Odeón'' con Antonio Y. D'Agostino; y vivía colos sos padres a una corte, no que güei ye Scalabrini Ortiz 392. En 2005, a 100 años de la so nacencia, alzáron-y un monumentu en bronce. Al cruciar l'[[avenida Juan B. Xusto]] ta en verdá circulando percima del entubado del [[regueru Maldonado]], que d'antiguo yera un inmensu agüeriu abiertu y bravíu qu'anubría al barriu. === Chacarita === {{AP|Chacarita (Buenos Aires)}} [[Ficheru:Parque Los Andes, Chacarita.jpg|miniatura|200px|derecha|''Parque andar'' y feria artesanal]] Ente la cai ''Humboldt'' y l'avenida ''[[Avenida Dorrego|Dorrego]]'' atópase'l pasu a nivel del [[ferrocarril Xeneral San Martín]], y ellí mesmu, la ''[[Estación Villa Crespo]]''. Al cruciar l'[[avenida Dorrego]], del llau suroeste, atópase'l ''[[parque Los Andes]]'', estremáu en dos seiciones: la primera, subdividida de la mesma pela cai ''Concepción Arenal'', que va dende la mentada avenida hasta ''Jorge Newbery'', y la segunda, de forma triangular, dende Newbery a la ''[[Avenida Federico Lacroze]]''. La primer seición d'esta plaza tien una nacencia lúgubre: n'efeutu, de resultes de la morrina de persones producida na ciudá mientres la [[Fiebre mariello en Buenos Aires|epidemia de fiebre mariello]] de [[1871]], el gobernador de Buenos Aires, [[Emilio Capo]], creó un campusantu na actual cortil de la plaza. En [[1886]] apinóse la so capacidá y foi clausuráu. Pasaos once años, treslladáronse los restos humanos dende'l yá llamáu campusantu de la ''Chacarita vieya'' al campusantu de la ''Chacarita nueva'', asitiáu nel llugar del actual. Foi entós cuando se planió'l parque que nun principiu se llamó ''Rancagua'', pero qu'en [[1904]] foi bautizáu col nome actual. Sobre la sienda de Corrientes que s'atopa a la vera del parque topen exemplares de tipes (''[[Tipuana tipu]]''), de flor mariella y cañes grueses ondulantes y escures. Mientres los fines de selmana arma una gran feria d'artesaníes y otros oxetos varios. Debaxo de la segunda seición del parque tópense, dende 1925 en que s'empecipió la construcción del [[Llinia B (metro de Buenos Aires)|Llinia B]], los talleres ''Rancagua'' del mesmu. [[Ficheru:Final de Avenida Corrientes estación Lacroze.jpg|miniatura|250px|left|Fin de l'Avenida Corrientes, al fondu ''Estación Federico Lacroze'', del F.G.O.]] Nel parque tamién s'atopa, en cantu de l'avenida, el monumentu de ''Los Andes'', realizáu en bronce en [[1941]] pol escultor [[Luis Perlotti]]. Define a les races [[calchaquí]], [[tehuelche]] y [[Selknam|ona]], que de norte a sur habitaron la zona del [[Cordal de los Andes|cordal andín]]. Na interseición con ''Jorge Newbery'' atópase'l Finxu de la argentinidad nᵘ 10 (ver la [[Avenida Corrientes#Finxos, plaques y otros homenaxes Afitaos, plaques y otros homenaxes]]). Dempués de cruciar dicha avenida, Corrientes tien nos sos últimes trés cuadres doble sentíu de circulación vehicular, anque separaos por una plaza seca qu'hasta fines de [[2011]] yera un sitiu baxu techu ocupáu por locales comerciales. Ocupa un espaciu d'unos 70 metros de llargu, dende Lacroze hasta cuasi llegar a Olleros.<ref>[http://www.clarin.com/ciudades/capital_federal/Chacarita-plaza-seca-funcionaba-feria_0_530347070.html ''En Chacarita, va haber una plaza seca onde funcionaba una feria''.] Diariu Clarín, 05/08/11.</ref> Asina, Corrientes termina na estación de tren [[Estación Federico Lacroze|Federico Lacroze]], del [[Ferrocarril Xeneral Urquiza]], xunto al [[Campusantu de la Chacarita]] y frente a la tradicional pizzería "Imperiu", abierta dende [[1947]] y declarada d'interés cultural pola [[Llexislatura de la Ciudá de Buenos Aires]].<ref>[http://www.lanacion.com.ar/1700324-les-15-meyores-pizzerias-portenas Les 15 meyores pizzerías porteñas]</ref> == Pa l'alcordanza == === La voz y la memoria de Corrientes === El polifacéticu [[Edmundo Guibourg]] (1893-1986), caricaturista, periodista, direutor, críticu, etc., alies ''Pucho'', foi consideráu popularmente como'l "inventor" d'esta cai, non yá por ser un personaxe más de la mesma, nos sos cafés y conxustes, sinón fundamentalmente por ser el creador d'una columna nel [[diariu Crítica]] llamada "Cai Corrientes". Conoció a grandes personaxes, nacionales y estranxeros, dende [[Federico García Lorca]] a [[Roberto Payró]] y [[Luigi Pirandello]], de [[Leopoldo Lugones]] a [[Evaristo Carriego (poeta)|Evaristo Carriego]], y nos sos reportaxes, agudos y con pincelaes d'humor, demostró'l so amor y arguyu pela avenida. === Llugares que yá nun tán === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="float:right; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |-bgcolor=lightblue align=center align=center |<br />'''Inscripción n'el<br />frente norte del<br />Obeliscu<br />de Buenos Aires'''<br /><br /> |- | [[Ficheru:Buenos Aires - Obelisco (fachada norte) - 20061212a.jpg|180px|Frente norte]] |- align=center bgcolor=lightblue align=center align=center | style="text-align: center;" |'' NESTI SITIU''<br />''na torre de San Nicolás''<br />''foi izada per primer vegada''<br />''na ciudá''<br />''LA [[Bandera d'Arxentina|BANDERA NACIONAL]]''<br />''el XXIII d'agostu de''<br />''MDCCCXII.'' |} Ufiértase equí una curtia descripción de llugares de l'avenida Corrientes que na so dómina fueron de gran importancia histórica, cultural o d'entretenimientu pero que yá nun esisten más. ;Ilesia de San Nicolás de Bari L'español Domingo Accasuso empezó a llevantar en [[1721]] esta ilesia, onde güei se llevanta la ''Plaza de la República'', del llau norte. Foi designada vice-parroquia en [[1731]], cuatro años dempués de la muerte de Acassuso y un añu antes de completase la obra. Tenía una sola torre cuadrada con campanariu y reló, que remataba con una pequeña cúpula en mosaicos azules que sostenía una cruz visible dende tola ciudá. En [[1769]] foi xerarquizada como parroquia. En 1904 l'arquiteutu Arturo Prins la italianizó al borrar les sos traces típiques y modificar la torre. Debíu al trazáu de la ''Avenida 9 de Julio'' y de la diagonal norte ''Roque Sáenz Peña'' espropiar pa baltala en 1931. Lo último en cayer foi la torre onde en [[1812]] había flameado per primer vegada en Buenos Aires la [[Bandera d'Arxentina|bandera arxentina]]. ;Palace Theatre Atopar en Corrientes nᵘ 753, y tenía tamién una salida a la cai Lavalle. Inauguráu en [[1911]] foi na so dómina'l meyor cine de Buenos Aires. Yera luxosu y como les películes que nél s'esibíen yeren mudes, la trama yera acompañada pola orquesta de Charles Marchal. Exhibir nél les "actualidaes de ''Max Glücskmann''", una de les primeres empreses de cine y fotografía nel país. ;La Helvética Yera una construcción senciella con planta baxa y primer pisu, na esquina suroeste con [[Calle San Martín (Buenos Aires)|San Martín]], que mientres 115 años foi restorán y apartaz de periodistes, políticos, escritores y dignatarios como [[Bartolomé Mitre]], [[Roberto Payró]], [[Jorge Luis Borges]], [[Ernesto Sabato]], [[Eduardo Mallea]], [[Carlos Texedor]], el nicaragüense [[Rubén Darío]] y otros. Trátase d'un salón allargáu con elementos de bronce nun rincón. Cerveza suelto, cacía inglesa, jarras franceses y copetines impecablemente sirvíos podíen topase nél. Por razones polítiques foi bombardiáu en 1955. Al reabrir al poco tiempo Ernesto Sabato dixo: ''Nesti llugar sagráu, onde allega tanta xente, que'l cañón ganó, brindemos eternamente.'' En 1975 cerró les sos puertes definitivamente por razones económiques. ;Llibrería Pigmalión Yera vecina a La Helvética, en Corrientes al 512, y fuera inaugurada en [[1942]] pola refuxada alemana Lilí Lebrach, quien espublizaba ellí lliteratura non [[nazi]]sta. Foi un sitiu de xunta pa quien amaron la música, que podía consiguise nel so sosuelu de toles dómines y llugares. ;Empire Theatre Na esquina nordés con Maipú, recibió antes el nome de ''Atenéu''. Nesti teatru, qu'espublizaba cantares y couplés, actuó ente otros la ''bailladora'' sevillana, [[Pastora Imperio]], bien querida por políticos y escritores; Antonia Meré y Carmelita Ferrer. Nél cantó amás Carlos Gardel. En 1938 el teatru foi reemplazáu por un edificiu de seis piso. ;Teatru Odeón Atopar en Corrientes y Esmeralda, y el so propietariu foi [[Emilio Bieckert]], inmigrante proveniente d'Estrasburgu, [[Alsacia]]. L'edificiu alzar en 1872 col nome d'Edén, depués Variedaes, y en 1891 inauguróse'l Odeón realizáu pol arquiteutu alemán [[Fernando Moog]]. Foi consideráu como una avanzada na arquiteutura del momentu y convertiríase n'unu de los principales teatros de Buenos Aires, con capacidá pa 1.800 persones. El [[28 de xunetu]] de 1896 exhibir nél la primer pieza cinematográfica realizada n'Arxentina. En [[1940]] adquirió un frente estilu [[art decó]]. En 1982 atopábase bien deterioráu y un tal Luis Rusconi rescatar. Tresformar nuna esquina porteña por excelencia. Pol so escenariu pasaron personalidaes como [[Leopoldo Lugones]], [[Jean Jaurés]], Margarita Xirgu, ente munchos otros. En 1985 foi declaráu pol ''Ministeriu d'Educación y Xusticia de La Nación'' como Monumentu Históricu Nacional, teniendo en cuenta, ente otres razones, que foi unu de los más importantes escenarios de la historia del país y que esa esquina, gracies a los versos de [[Celedonio Flores]], conformóse como'l corazón del tangu. Pero a principios de [[años 1990|la década del 90]], mientres la xestión del intendente [[Carlos Grosso]], dexar ensin efeutu esa proteición y autorizóse la baltadera del teatru. Güei proyéctase nel so llugar la Torre Odeón, de 32 pisos.<ref>[http://www.lanacion.com.ar/Archivo/nota.asp?nota_id=855212 ''Polos edificios teatrales'' ''La ONG presentó un amparu contra'l Gobiernu pola llei 14.800''. Diariu [[La Nación (Arxentina)|La Nación]] 3/11/06]</ref> ;Confitería Real Al 1300 (esquina con Talcahuano), decorada estilu [[Modernismu (arte)|''art nouveau'']]. Solía allegar ellí [[Florencio Parravicini]], razón pola cual a esa esquina en 1959 dióse-y el nome de dichu actor. Tamién pasaron por ella reconocíos tangueros como Carlos Raúl Muñoz (conocíu cómo [[Carlos de la Púa]]), [[Aníbal Troilo]], [[Julio de Caro]], [[Ángel D'Agostino]] y otros. {{cita|Confitería de ambidextros, de Corrientes y Talcahuano, nós somos los maestros y de la Púa'l gran decanu.|''[[Enrique Cadícamo]]''}} ;Café Domínguez Nel so llocal, abiertu les 24 hores y sito nel nᵘ 1537, tocó en [[1923]] la primer muyer [[bandoneón|bandoneonista]]: [[Paquita Bernardo]], "la flor de Villa Crespo". Almirada y solicitada, tuvo una vida efímera, yá que finó en plena fama a los 25 años d'edá. Nel café, la orquesta tocaba asitiada nun palcu altu y bien visible. Un famosu tangu d'[[Ángel D'Agostino]] recordar. ;Vieyu teatru Apolo Fuera construyíu en 1886 ya inauguráu en 1892, nel actual nᵘ 1382, ente Talcahuano y Uruguái. Tuvo consagráu a brindar espectáculos de raigañu criolla y foi famosu poles distintes obres d'autores destacaos interpretaes por actores de relevancia, como les empobinaes por Ezequiel Soria: ''Cantar Tráxicu'', de [[Roberto J. Payró]] y ''Piedra del Escándalu'' de [[Martín Coronado (direutor)|Martín Coronado]] ya interpretada por [[Pablo Podestá (actor)|Pablo Podestá]]; o como ''Jesús Nazarenu'' d'[[Enrique García Velloso]]. En 1958 una movilización llogró que'l Congresu sancionara la llei nᵘ 14.800 que prohibió la baltadera d'un teatru esistente nun siendo que se construyera nel mesmu sitiu unu nuevu d'igual capacidá. Na década del sesenta foi finalmente tiráu embaxo y pa cumplir con dicha llei construyó un teatru convirtiéndose en sede del grupu independiente Nuevu Teatru, fundáu por Alejandra Boero y Pedro Asquini.<br />Esta etapa remató en 1971, hasta que na década del '80 y col nome de Lorange realizáronse funciones de teatru y cine. ;Teatru Politeama Na esquina suroeste cola cai Paraná. Foi creáu pol empresariu italianu César Ciacchi, quien en 1878 robló con un tal Zamudio, dueñu del terrén, un conveniu por diez años pa construyir un teatru que, con frente de lladriyos coloráu, foi inauguráu al añu siguiente. Ellí actuaron los integrantes de la familia Podestá, estrenando en 1884 una obra [[gauchu|gauchesca]] que foi un enorme ésitu "''[[Juan Moreira (drama)|Juan Moreira]] en pantomima''", de los hermanos circenses Carlo, siendo José J. Podestá quien encarnó'l personaxe principal. Tamién foi l'escenariu del mentáu payasu Frank Brown, de l'actriz Eleonora Dure y de Sara Bernhardt, ente otros. En 1898, al terminase'l contratu, tuvo a puntu de ser baltáu, hasta qu'en 1936 María Luisa T. de Balbín reconstruyir, calteniendo la estructura de la sala, de bona acústica, pero camudando'l frente por unu más sobriu y elegante; con una gran marquesina. El so hall taba revistíu en mármol de tonos verde a negru y l'escenariu tenía un discu xiratoriu y reflectores aicionaos dende una ponte al efeuto. En 1921 [[Andrés Chazarreta]] llogró un gran ésitu consideráu como l'ésitu nacional del [[folclor]]. El teatru foi baltáu y güei el so inmensu terrén baldío ye una alcordanza constante de l'antigua rellumanza arquitectónica perdíu de décades pasaes. ;Café Politeama Al llau del teatru, pero cruciando la cai ''Paraná'', foi frecuentáu por cantantes que buscaben la gloria. Na actualidá, nel llugar del café, tópase la confitería del mesmu nome. == Corrientes y el tangu == {| width=100% |width=33% valign="top"|<small> ''La mio llinda cai Corrientes!''<br /> ''sos de toos y de naide,''<br /> ''vas cruciando Buenos Aires,''<br /> ''col to ritmu distintu,''<br /> ''segura, tranquilamente,''<br /> ''coqueta, viviegu, risueña,''<br /> ''como una piba porteña,''<br /> ''que nun cumplió los venti!''<br /><br /> ''Sos fía de luna park,''<br /> ''con avenida Maderu,''<br /> ''y te acunen los carteros,''<br /> ''frente al corréu central,''<br /> ''y dempués que te ajustás,''<br /> ''el talle con Leandro Alem,''<br /> ''saltes del Jousten Hotel'',<br /> ''a conquistar la ciudá.''<br /><br /> ''Te paran en San Martín,''<br /> ''xiblando, los mensaxeros,''<br /> ''y el secu repiqueteo,''<br /> ''de máquines d'escribir,''<br /> ''y te encontrás qu'al siguir,''<br /> ''sobre los tos costazos y fadiu,''<br /> ''cai un mantón que'l tronío,''<br /> ''te tráxolo de Madrid...!''<br /><br /></small> |width=33% valign="top"|<small> ''Y te paras en Florida,''<br /> ''pa ver qu'hai de nuevu,''<br /> ''si ves pasar un modelu,''<br /> ''se lo copiás aína,''<br /> ''y yá dempués más sele,''<br /> ''cuando llegues a Maipú,''<br /> ''recibís del "Marabú",''<br /> ''un tangu de bienvenida...!''<br /><br /> ''Y yá más señora y dueña,''<br /> ''sos Corrientes la que manda,''<br /> ''y na esquina d'Esmeralda,''<br /> ''so les lluces que suañen,''<br /> ''presentás la to llinia media,''<br /> ''"Maipo" "Odeón" y "Tabaris",''<br /> ''y avísesme si París,''<br /> ''nun pide la contraseña...!''<br /><br /> ''Mezclás escalera real,''<br /> ''con xenerala sirvida,''<br /> ''Opera, Rex, pizzería,''<br /> ''Obeliscu y Diagonal,''<br /> ''boleru sentimental,''<br /> ''milonga con variaciones,''<br /> ''traxes con dos pantalones,''<br /> ''y Teatru Nacional...!''<br /><br /></small> |width=33% valign="top"|<small> ''Salpicás rotiserías,''<br /> ''con cafecitos cortaos,''<br /> ''del semillón de paráu,''<br /> ''a sunday con lleche frío,''<br /> ''golor a panadería,''<br /> ''entemecíu con cambalache,''<br /> ''y emplegaos de rh,''<br /> ''que pasen de percorrida.''<br /><br /> ''Corrientes, sos el pincel,''<br /> ''qu'azorrona pesares,''<br /> ''imán de los arrabaldes,''<br /> ''que toes te quieren bien,''<br /> ''te acordás cuando Gardel,''<br /> ''el "morocho del abasto",''<br /> ''atopaba ente canastros,''<br /> ''la so casa de Jean Jauré.''<br /><br /> ''Sos fía de la Luna Park,''<br /> ''con avenida Maderu,''<br /> ''te canto porque te quiero,''<br /> ''banderín de la ciudá,''<br /> ''si'l to puntu terminal,''<br /> ''ye'l mio, Chacarita,''<br /> ''onde un coru de floristes,''<br /> ''cántennos el funeral...!''<br /> :[[Héctor Gagliardi]] </small> |} [[Ficheru:Corrientes348.jpg|miniatura|200px|Cartelu fileteado en '''Corrientes 348''' recordando'l primer versu del tangu ''A media lluz'']] La cai Corrientes ye tema de diversos tangos, trescríbense equí dellos fragmentos de los más conocíos: {{cita|*Corrientes trés cuatro ocho,<br />segundu pisu, ascensor.<br />Nun hai porteros nin vecinos.<br />Adientro, [[Cóctel|cóctel]] y amor...<br /><br />''A media lluz''<br />[[Carlos César Lenzi]]}} {{cita|*Cai Corrientes de los mios amores, cai Corrientes onde nací<br />y ente les lluces de mil colores aquella nueche conocer.<br /><br />''Cai Corrientes''<br />[[Alberto Vaccarezza]]}} {{cita|*Toa pasa nesta vida, te camudaron Corrientes Angosta, yá nos sos la cai posta onde un día supi andar. Yo tampoco soi'l mesmu, nin la pinta yá tengo d'antaño.<br /><br />''Corrientes angosta''<br />[[Ángel Gatti]], 1952}} {{cita|*Esquina porteña, esti milonguero te ufierta'l so ciñu más fondu y cordial.<br />Cuando cola vida tea cero a cero te prometo'l versu más rante y canero<br />pa faer el tangu que te faiga inmortal.<br /><br />''Corrientes y Esmeralda''<br />[[Esteban Celedonio Flores]], 1933}} {{cita|*Esta ye la mio cai Corrientes,<br />la de la duce bohemia,<br />que col so encantu apodérase<br />de la mio alma sentimental.<br />La mio llinda cai Corrientes,<br />amiga fiel de la mio vida,<br />que cuando tengo una firida<br />das-y consuelu al mio mal.<br /><br />''Murnies de la cai Corrientes''<br />[[Homero Expósito]]–[[Domingo Federico]], 1942}} {{cita|*Café Domínguez, de l'antigua Corrientes cuando yera angosta y la so xente<br />saludar de sienda en sienda<br />[[Enrique Cadícamo]]}} == Finxos, plaques y otros homenaxes == * '''Esquines del tangu''': por iniciativa de [[Ben Molar]]<ref>[http://www.pagina12.com.ar/diario/suplementos/radar/9-3491-2006-12-31.html Radar, Suplementu del diariu Páxina Dolce: ''Big Ben, según pasen los años'' (31/12/2006)]</ref> el creador del ''[[Día Nacional del Tangu]]'', y cola collaboración de la ''Asociación Amigos de la cai Corrientes'' y el ''Sindicatu de vendedores de diarios y revistes de Capital Federal y Gran Buenos Aires'', asitiar n'interseiciones de l'avenida coles cais, dende'l so entamu hasta ''Riobamba'', plaques de bronce que recuerden a reconocíes figures rellacionaes col tangu, ente otres: ** ''Bouchard'': [[Alba Solís]], [[Alberto Podestá]] y [[Domingo Federico]]. ** ''Leandro N. Alem'': [[Jorge Vidal (cantante)|Jorge Vidal]], [[Julián Plaza]] y [[Charly García|Carlos Alberto "Charly" García]]. ** ''Reconquista'': Jovita Luna. ** ''Maipú'': [[Roberto Rufino]] y [[Antonio Carrizu]]. ** ''Esmeralda'': [[Rubén Juárez]]. ** ''Suipacha'': [[Hugo Marcel]]. ** ''Pellegrini'': [[Raúl Lavié]], [[Nélida Roca]], [[Mariano Barugel]] y Mosquera Monte. ** ''Cerrito'': [[Virginia Luque]] y [[Néstor Marconi]]. ** ''Talcahuano'': [[Enrique Cadícamo]], [[Tania (cantante)|Tania]], [[Florencio Parravicini]] y [[Arxentín Ledesma]]. ** ''Libertad'': [[Libertad Lamarque]] y [[Juan Carlos Copes]]. ** ''Uruguái'': [[Tita Merello]]. ** ''Paraná'':, [[Mariano Mores]], [[Susana Rinaldi]] y [[Aníbal Troilo]]. ** ''Montevideo'': [[Raúl Garello]] y [[Alberto Castillo]]. ** ''Rodríguez Peña'': [[Beba Pugliese]]. ** ''Callao'': [[Horacio Ferrer]] y [[José Gobello]]. ** [[Horacio Salgán]] y [[María de la Fuente (cantante)|María de la Fuente]]. :L'Asociación amestó amás una pal mesmu Ben Molar en ''Suipacha'' y ''L'Asociación Gardeliana'' otra a [[Celedonio Flores]] na esquina con ''Esmeralda''. * '''[[Justo Suárez]]''': sobre la paré de la Luna Park, esquina ''Bouchard'', recordar al «''Torito de Mataderos''», ídolu arxentín nel boxéu. * '''Enanche de l'Avenida Corrientes''': una placa asitiada na esquina con Leandro N. Alem recuerda les obres d'enanche realizaes ente'l 22 de febreru de 1935 y el 12 d'ochobre de 1936. * '''[[Ana Díaz]]''': una placa de bronce sobre'l palaciu que fora de Elortondo Alvear, na esquina suroeste de Florida, recuerda que nesa cortil vivió la única muyer del conxuntu de los 65 fundadores de Buenos Aires, na espedición de [[Juan de Garay]]. * '''[[Sandro|Roberto Sánchez]]''': muncho más conocíu como «Sandro», tien una escultura plástica cerca al [[Gran Rex]], realizada por [[Fernando Pugliese]].<ref>[http://www.clarin.com/ciudad/escultura-Sandro-curiosu-avenida-Corrientes_0_822517804.html ''La escultura de Sandro, un nuevu curiosu de l'avenida Corrientes''] Diariu Clarín, 4/12/2012</ref> * ''Esquina con Carlos Pellegrini'': ** '''[[Guerra de les Malvines|Homenaxe a los cayíos en Malvines]]''': tratar d'un soporte de mármol, na sienda impar, con una placa de bronce cola inscripción: ''Homenaxe a los cayíos na guerra del Atlánticu Sur'' n'homenaxe a los soldaos arxentinos cayíos mientres la Guerra de les Malvines nel primer aniversariu, [[2 d'abril]] de [[1983]]. ** '''[[Enrique Febbraro]]''': una placa sobre una paré, tamién del llau impar, recuerda al arxentín creador del [[Día del Amigu|Día internacional del Amigu]]. ** '''Homenaxe a Carlos Gardel y los sos acompañantes de la tráxica xira''': otru soporte de mármol con placa de bronce, n'acerar sur, que diz: {{cita|L'Asociación d'Amigos de la Cai Corrientes y el [[diariu Clarín]], n'homenaxe a Carlos Gardel nel 40 aniversariu de la so desapaición; 24 de xunu de 1975.}}<br/> Más embaxo figuren los nomes de los acompañantes que morrieron con él nel vuelu:'' [[Guillermo Barbieri]], [[Alfredo -y Pera]], Domingo Riverol.'' ** Carlos A. Petit (por [[Argentores]]), [[Alberto Vaccarezza]], [[Manuel Belnicoff]] y Osvaldo Pugliese (SADAIC) son recordaos por dos tales plaques de bronce sobre la paré, a unos 20 metros de la esquina. * '''[[Libertad Lamarque]]''': Av. Corrientes n.°&nbsp;1202, esquina calle Libertad. Pola iniciativa de Ben Molar asitióse la placa'l 12 d'avientu de 1995 cola presencia de la mesma Libertad Lamarque, amás de los miembros de l'Asociación Amigos de la Cai Corrientes» que depués la llevaron a pasiar nun coche antiguu peles cais de Buenos Aires. Lo llamativo ye que la fecha escoyida ye na que cinco años más tarde l'artista diba finar. * '''[[Juan Carlos Calabró]]''': al 1200, a la entrada del complexu Multiteatro Buenos Aires, recordar al popular cómicu con una obra del artista plásticu Fernando Pugliese realizada en fibra de vidriu y resina epoxi qu'amuesa al actor sofitáu sobre una estructura diseñada como «amosador» a semeyanza del qu'había nel montaxe del chigre onde «El contra» parolaba coles celebridaes.<ref>[http://www.lanacion.com.ar/1681047-buenos-aires-tien-una estatua-en-homenaxe-a-juan-carlos-calabro Buenos Aires tien una estatua pa homenaxar a Juan Carlos Calabró] Diariu La Nación, 15 d'abril de 2014.</ref> * '''[[Laura Ana Merello|''Tita'' Merello]]''': nel actual nᵘ&nbsp;1318, vivió esta destacada actriz de radio, teatru, cine, televisión y cantante de tangu, que'l so nome de nacencia yera [[Laura Ana Merello]]. Una placa asitiada en 1993 sobre una columna de lladriyu pola ''Asociación d'Amigos de la cai Corrientes'' recuerda esti fechu. * '''[[Enrique Cadícamo]]''': Similarmente, otra columna de lladriyu con placa de ''Asociación d'Amigos de la cai Corrientes'' recuerda'l llugar de la casa de Cadícamo nel 1330. * '''[[Mauricio Borensztein]]''': una escultura (obra de Fernando Pugliese) tamañu natural realizaes pol artista plásticu [[Fernando Pugliese]] recuerda al personaxe [[Tato Bores]], protagonizáu mientres décades por Borensztein, emplazada cerca del [[Teatru Metropolitan (Buenos Aires)|Teatru Metropolitan]], al 1300.<ref>[http://www.lanacion.com.ar/1637633-tato-bores-yá-tien-la so-estatua-en-l'avenida corrientes ''Tato Bores yá tien la so estatua na avenida Corrientes''] Diariu La Nación, 12 de payares 2013</ref> * '''[[Jorge Porcel]]''': ye recordáu nel so personaxe de «[[La peluquería de Don Mateo]]» con una figura realizada pol artista [[Guido Llordi]], tamién xunto al Metropolitan, como la de Tato Bores.<ref>[http://www.larazon.com.ar/ciudá/peluqueria-Don-Mateo-sucursal-Corrientes_0_494400116.html ''La peluquería de Don Mateo'', con sucursal en cai Corrientes] Diariu La Razón, 7/09/2013]</ref> * '''[[Juan Carlos Altavista]]''': el personaxe ''[[Minguito Tinguitella]]'' interpretáu por esti actor, tien la so escultura homenaxe en Corrientes 1659, na puerta del teatru Presidente Alvear, dende'l 10 de setiembre de 2014. La obra, realizada en fibra de vidriu y resina epoxi, foi creada pol artista plásticu Fernando Pugliese.<ref>[http://www.lanacion.com.ar/1726094-el-popular-minguito-tambien-tien-la so-estatua-en-la-ciudad ''El popular Minguito tamién tien la so estatua na Ciudá''] Diariu La Nación, 10/09/2014.</ref> [[Ficheru:Avenida Corrientes y Callao.jpg|miniatura|230px|Encruz con ''[[Avenida Callao|Av. Callao]]'', embaxo a la derecha, el pequeñu monumentu a [[Alberto Olmedo]].]] * '''[[Alberto Olmedo]]''': El gran risible arxentín tien un doble homenaxe na avenida: ** Al pie de otru cómicu, [[Javier Portales]], na esquina con Uruguái, esiste una estatua, inaugurada'l 2 de payares de 2011, obra de Fernando Pugliese, que los amuesa sentaos sobre un bancu y riendo mientres representen a «''Borges y Álvarez''», personaxes qu'encarnaron nel programa d'humor denomináu ''[[Nun toca botón]]'', que s'emitía na década de los 80 per televisión. ** Una columna baxa, en Corrientes 1753 (onde s'atopaba'l cine-teatru Alfil), fecha en lladriyu por José Martínez, tenía na so parte cimera les buelgues en cementu de les manes del popular risible rosarino que realizó nel mentáu teatru la so última temporada teatral na ciudá. Fueron robaes en 2009 y nun actu de desgraviu asitióse una nueva n'agostu d'esi mesmu añu. La placa na parte inferior diz: {{cita|¿Qué quiero que quede de mi? Una estatua a les mios manes na cai Corrientes por que miren y digan: «''Chau negru''». Namás.|Alberto Olmedo}} [[Ficheru:Esquina Santos Discépolo 1.jpg|miniatura|Esquina de «Santos Discépolo».]] * '''[[Enrique Santos Discépolo]]''', na esquina cola cai homónima, Corrientes al 1900, plaques del Atenéu Porteño del Tangu, l'Asociación Amigos de l'Avenida Corrientes, SADAIC y l'Asociación Gardeliana Arxentina. La placa ta acompañada, más arriba, por un mural alegóricu del tangu Cambalache, del artista plásticu Jorge Cosenza.<ref>[https://web.archive.org/web/20110413023348/http://www.caminosculturales.com.ar/2011/03/la esquina-de-santos-discepolo-se-reinaugurara-en-l'avenida corrientes/ ''La esquina de Santos Discépolo se reinaugurará na Avenida Corrientes''.] En páxina Web ''Caminos Culturales''. Consultáu n'abril 2011.</ref> * '''[[Osvaldo Pugliese]]''': como yá se comentó, homenaxar nuna plazoleta nel encruz con ''Scalabrini Ortiz'' y ''Luis María Drago'', con un monumentu de bronce y figures en telgopor y metal. Hai ellí numberoses plaques, la mayoría de la República de Villa Crespo». Tamién del Club Atlanta, del [[Partíu Comunista Arxentín|Partíu Comunista]] (del cual foi unu de los primeros afiliaos), del Bancu Credicop y del Honorable Conseyu Deliberante de la Ciudá de Buenos Aires. * '''[[Aníbal Troilo]]''': Sobre la esquina de la cai ''Aníbal Troilo'', en Almagro, un mural de José María Basile cola figura del «Bandoneón Mayor de Buenos Aires» recuerda al [[bandoneón|bandoneonista]], compositor y direutor d'orquestes de tangu. Xunto al mural topa una placa del [[fileteado]]r Luis Zorz, n'homenaxe al llamáu cariñosamente «''Pichuco''». * '''[[Finxu de la Argentinidad|Afitáu de la Argentinidad nᵘ&nbsp;10, Reconquista de Buenos Aires]]''': monumentu asitiáu en 1977 nuna plazoleta triangular onde converxen les aveníes Corrientes, ''Forest'' y ''Jorge Newbery'', pola comisión ''Pro Demarcación Cola de les Tropes Reconquistadores de Buenos Aires''. Trátase d'un monolitu con una placa que recuerda que dende ellí partieron tropes que taben asitiaes nos edificios del [[Chacarita (Buenos Aires)|barriu de Chacarita]] pa lluchar contra l'enemigu británicu mientres la [[Invasiones Ingleses|Primer Invasión Inglesa]]: {{cita|Chacarita de Reconquistar:<br />Pa enfrentar al invasor estranxeru los criollos de Chacarita en 1806 combatieron en Reconquistar integraos na sulevación de la campaña. Tamién en [[1807]] engarraron heróicamente na defensa de Buenos Aires. Yera la llucha del [[gauchu]] pela so tierra y tábase xestando la patria.<br />1806-agostu-1977}} :Exhibe amás, como en tolos finxos asitiaos pola mentada comisión, una [[mayólica]] de la [[Virxe de Luján]] y una inscripción que recuerda que de los colores de felicidá virxe fueron tomaos los colores patrios y que fueron utilizaos como distintivos en 1806 polos [[gauchu|gauchos]] comandados por [[Juan Martín de Pueyrredón]]. :El soporte ta realizáu con lladriyos provenientes de la chacra de los Márquez, en [[San Isidro (Buenos Aires)]], qu'en 1806 foi cuartel xeneral de Reconquistar. == Fuentes consultaes == * {{cita llibru | títulu = Buenos Aires: Historia de les cais y los sos nomes | autor = Cutolo, V. O. | editorial = Buenos Aires: Elx | id = ISBN 950-99212-0-3| añu = 1994 }} * {{cita llibru | títulu = Buenos Aires: Historia de los barrios de Buenos Aires | autor = Cutolo, V. O. | editorial = Buenos Aires: Elx | id = ISBN 950-99212-2-X| añu = 1996 }} * {{cita llibru | títulu = Buenos Aires: Los cafés, senciella historia | autor = Diego A. del Pino, Rafael E. Longo, Oscar B. Himschoot, Ricardo A. Ostuni, Edgardo J. Roca, Enrique H. Puccia, Luis J. Martín, Aníbal Lomba | editorial = Llibreríes Turístiques | id = ISBN 987-9105-11-7| añu = 1999 }} * {{cita llibru | títulu = Calle Corrientes, la so historia en cinco barrios | autor = Elisa Casella de Calderón editorial = Revista Buenos Aires cúntanos n° 7, segunda edición | id = ISBN 987-9473-00-0 | añu = 1986 }} * {{cita llibru | títulu = Calle Corrientes, la so historia en cinco barrios (2ª parte) | autor = Elisa Casella de Calderón editorial = Revista Buenos Aires cúntanos n° 8, segunda edición | id = ISBN 987-9473-03-5 | añu = 1988 }} * [https://web.archive.org/web/20071126061348/http://www.todotango.com/spanish/aviso/avisu.asp Tou Tangu] * [http://www.observatur.edu.ar/index.php?option=com_content&task=category&sectionid=22&id=50&Itemid=74 Observatoriu Turísticu de la Universidá Nacional de Lanús. Introducción al Turismu 2006.] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{Commonscat}} {{wikiviaxes|Avenida Corrientes}} {{ORDENAR:Corrientes}} {{Tradubot|Avenida Corrientes}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cais de Buenos Aires|Corrientes]] 0irpxrcz1jmyrbltkdp9gc6lxrgjd68 4377058 4377018 2025-06-17T15:16:01Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá virxe => dicha virxe 4377058 wikitext text/x-wiki {{edificiu | imaxe2 = Mapa Avenida Corrientes.JPG }} La '''avenida Corrientes''' ye la exa de la [[vida nocherniega]] y [[Bohemia (cultura)|bohemia]] de la [[Ciudá de Buenos Aires]]. Nos sos chigres y teatros acuñóse'l [[tangu]], y a lo llargo de la so historia interpretar nellos les grandes orquestes y cantores, ente ellos l'ídolu popular [[Carlos Gardel]], quien vivió a la so vera. Los sos sumíos teatros [[Teatru Politeama Arxentín|Politeama Arxentín]], [[Teatru Apolo (Buenos Aires)|Apolo]], [[Teatru Odeón (Buenos Aires)|Odeón]] y el vieyu [[Teatro Ópera|Ópera]], fueron escenariu de los más altos esponentes de la llírica mundial, según de la nacencia del consideráu teatru nacional: el drama [[gauchu|gauchesco]] ''[[Juan Moreira (drama)|Juan Moreira]]''. El so nome actual foi-y dau oficialmente en [[1822]] n'homenaxe a la ciudá arxentina de [[Corrientes (Capital)|Corrientes]] en reconocencia al so fervor pola causa de la [[Revolución de Mayu]]. Foi cai angosta hasta qu'en [[1931]] empezó la so enanche, concluyíu en [[1936]]. El so primer tramu trescurre nuna zona mayoritariamente financiera, hasta qu'al cruciar la piatonal [[cai Florida]] tresformar nun polu de diversión que tanto los [[Cultura de la Ciudá de Buenos Aires|porteños]] como numberosos turistes percuerren a toa hora entreteniéndose colos sos espectáculos artísticos, culturales, llibreríes d'ufiertes (munches d'elles abiertes hasta altes hores de la nueche), confiteríes, y [[pizza|pizzerías]]. Por tou esto'l periodista Roberto Gil popularizaría en [[años 1950|los 50]] la frase ''la cai que nunca duerme'' al referise a ella. Unes 11 cortes depués, al cruciase cola [[avenida Callao|Avenida ''Callao'']], tresformar nuna avenida netamente comercial, con negocios de too tipu, hasta llegar al tangueru barriu del Abasto, otru focu de turismu y diversión, pa depués siguir absorbiendo les carauterístiques de cada barriu y rematar nel campusantu más grande de Buenos Aires, el [[Campusantu de la Chacarita|de la Chacarita]]. Nel so percorríu de 8,6&nbsp;km la numberación varia dende'l 1 al 6.900, y ente los sos 70 cruces cunta'l que tien cola [[Avenida 9 de Julio]], onde s'alza l'iconu ''porteño'' por excelencia, l'[[Obeliscu de Buenos Aires|Obeliscu]]. Naz na avenida ''Eduardo Maderu'' 402, xunto a [[Puertu Maderu]] y estiéndese escontra l'oeste y darréu escontra'l nornoroeste, hasta concluyir na ''[[avenida Federico Lacroze]]'' al 4200, nel barriu de [[Chacarita (Buenos Aires)|Chacarita]]. La circulación vehicular, salvu nos sos trés últimes [[corte (urbanismu)|cortes]] en que ye de doble sentíu, ye d'oeste a este. Por un sector d'ella circuló'l [[Ferrocarril Oeste de Buenos Aires|primer ferrocarril arxentín]], según el tren y la tranvía "de la muerte", mientres la epidemia de [[Fiebre mariello en Buenos Aires|fiebre mariello]] de [[1871]]. Na actualidá ye acompañada per debaxo de tola so trayeutoria pola [[Llinia B (metro de Buenos Aires)|llinia B]] de [[metro de Buenos Aires|soterraños]]. Diversos estilos arquiteutónicos pueden topase nella, dende'l fríu academicismu hasta l'entreteníu art [[Modernismu (arte)|nouveau]], del [[neogóticu]] modernu pasando pol francés borbónicu al [[rascacielo]] modernu de vidriu o formigón. La ''Asociación Amigos de la Cai Corrientes'' collabora cola planificación urbanística de l'avenida, y foi la responsable del allugamientu, en 40 de les sos esquines, de plaques recordatories de les pernomaes figures del tangu que lu animaron. {{cita|¡Corrientes, pela nueche! Mientres les otres cais honestes duermen pa espertase a los seis de la mañana, Corrientes, callar vagamunda, enciende a los siete de la tarde toes los sos lletreros lluminosos, y enguirnaldada de rectángulos verdes, colloraos y azules, llanza a les muralles blanques los sos reflexos d'azul de metileno, los sos mariellos d'acedu pícrico, como'l gloriosu desafíu d'un pirotécnicu.<br />La cai que se quier, que se quier de verdá. La cai que ye llinda de percorrer de punta a punta porque ye la cai de vagancia, de atorrantismo, d'olvidu, d'allegría, de prestar.|[[Roberto Arlt]]<br />[[Aguafuertes porteñas]]}} == Historia == === Corrientes angosta === Nel [[sieglu XVIII]], namái yera un simple senderu de tierra denomináu ''del Sol'', alloñáu de la pequeña aldega de Buenos Aires. Abríase pasu dende la llinia de la mariña del [[Ríu de La Plata]] (que llegaba al altor de l'actual [[Avenida Leandro N. Alem (Buenos Aires)|avenida Leandro N. Alem]]) y se desdibujaba ente los campos del oeste. En [[1729]], [[Domingo de Acassuso]] fundó, onde güei se emplaza l'[[Obeliscu de Buenos Aires|Obeliscu]], el templu de [[Basílica de San Nicolás de Bari (Buenos Aires)|San Nicolás de Bari]], sobre'l cual se izaría en [[1812]] la [[bandera arxentina]] per primer vegada en Buenos Aires.<ref>Hai quien sostienen qu'en realidá nun foi un izamiento, tal como s'entiende dicha ceremonia anguaño, sinón un embanderamiento. (Para más detalles lleer p72, de ''Buenos Aires cúntanos'' nᵘ 7)</ref> Por cuenta de la instalación de dicha ilesia, empezaron a llamar a la cai ''San Nicolás''. [[Ficheru:Buenos Aires - San Nicolás - Avenida Corrientes - 200807a.jpg|miniatura|250px|Corrientes dende Carlos Pellegrini escontra l'este]] En 1768 los [[Cabildru de Buenos Aires|cabildantes]] amestaron siete cuadres del ejido pa incorporales a la planta urbana. D'esta manera la cai pasó a ser la so llende norte y ganó daqué d'importancia. En [[1808]], de resultes de ganar a los británicos mientres les [[Invasiones Ingleses]], decidió llamásela ''de Inchaurregui'' n'homenaxe al rexidor [[José Santos de Inchaurregui]], que se destacar combatiendo al enemigu. Esi nome duró pocu, pos tres la [[Revolución de Mayu]] un grupu de patriotes borraron los nomes de les cais qu'homenaxaben a realistes y empezaron a llamala '''Corrientes''', por cuenta de qu'[[Corrientes (Capital)|esa ciudá]] yera considerada como la primera que xuntó a la causa de la [[Surdimientu del Estáu Arxentín|Independencia]]. Esti nome oficializóse recién en [[1822]].<ref>Nel "Manual de Buenos Aires" (1823) (documentu qu'esplicaba l'orixe de los nomes de places , cais, etc. y qu'acompañaba a un planu topográficu de Buenos Aires) méntase qu'en [[1822]] asignóse-y oficialmente esi nome y amiéstase testualmente: los fíos de Corrientes nun tardaron n'amburar la causa de la Independencia de la Patria, proclamada en Bonos Ayres en 1810, sinón el tiempu que foi precisu por que-yos llegara la noticia; y aidaron con xente d'armes y otros recursos, en cuanto tuvo á los sos alcanzes , á espedición d'esta Capital destina al Paraguay naquel mesmu añu.</ref> En [[1895]] llamóse ''Triunviratu'' al tramu ente l'avenida ''[[Avenida Ángel Gallardo|Ángel Gallardo]]'' y ''[[Avenida Scalabrini Ortiz|Scalabrini Ortiz]]'', siguiendo depués col nome de Corrientes hasta l'avenida ''[[Avenida Congresu|Congresu]]''. En 1900 direutamente Triunviratu dende Ángel Gallardo hasta Congresu; en [[1927]], Corrientes, dende l'Avenida Congresu; y en [[1937]] (y hasta l'actualidá) Corrientes dende [[Avenida Eduardo Maderu|Av. ''Eduardo Maderu'']] hasta ''[[Avenida Federico Lacroze|Federico Lacroze]]'' quedando'l nome de [[Avenida Triunviratu|Triunviratu]] hasta l'[[Avenida Ricardo Balbín|Av. ''Ricardo Balbín]]''.<ref>[https://web.archive.org/web/20071230015729/http://www.lachacritaonline.com.ar/Sepa%20el%20nome%20de%20les%20cais%20Parte%20II.htm ''"Sepa'l porqué de los nomes de les nueses cais"'', por Horacio Ramos y Emilio Zamboni. En "''La chacrita on line''"]</ref> En [[1872]] inaugurar ente ''Esmeralda'' y ''Suipacha'' el [[Teatro Ópera]] y, ente ''Maipú'' y ''Esmeralda'', el [[Teatru Odeón (Buenos Aires)|Teatru Odeón]] y el [[Teatru Politeama (Buenos Aires)|Politeama Arxentín]] (estos dos últimos yá nun esisten). Escontra principios del [[sieglu XX]] instaláronse dellos cafés y restoranes que se calteníen abiertos pela nueche a los qu'allegaben munchos músicos de tangu. Tamién nesta dómina munchos [[pueblu xudíu|xudíos]] procedentes d'[[Alepo]] instalar en negocios dende l'actual cai Uriburu hasta Centroamérica (güei [[Avenida Pueyrredón]]), na zona que se conoz como ''[[Once (Buenos Aires)|l'Once]]''. Lo mesmo fixeron a partir de [[1914]] los [[siria|sirios]], [[pueblu armeniu|armenios]] [[El Líbanu|libaneses]] y xudíos [[sefardinos]] y de la Europa Oriental, escorríos por causes relixoses o de resultes de la [[Primer Guerra Mundial]]. En xunetu de [[1890]], mientres la llamada [[Revolución del Parque]], fueron llugares de cruentos combates l'azotea del teatru ''Politeama'', los techos de la Ilesia de San Nicolás y l'esquina de la cai ''Paraná''. === L'enanche === {| class="toccolours" style="float: left; margin-left: 1em; margin-right:1em; font-size: 90%; background:#FFEFDB; color:black; width:25em; max-width:37%;" cellspacing="5" | style="text-align: justify;"| <center>'''''L'espíritu de la cai Corrientes'''''<br /> '''''nun va camudar col enanche'''''</center><br /> ''Ye inútil que traten de reformala.<br /> ''Que traten d'atoldala.<br /> ''Cai porteña de too corazón,<br /> ''ta trescalada tan fondamente<br /> ''d'esi espíritu nuesu qu'anque<br /> ''-y poden les cases hasta los cimientos<br /> ''y échenlu creolina<ref>Desinfestante</ref> hasta la napa de<br /> ''agua, la cai va siguir siendo la mesma...<br /> ''La recta onde ye llinda la vagancia<br /> ''y onde hasta'l más inofensivu infeliz<br /> ''dase aires de perdonavidas y de<br /> ''calavera xubiláu.<br /> :::::'''''Roberto Arlt''''' |} [[Ficheru:Horacio Coppola - Buenos Aires 1936 - Corrientes desde el edificio COMEGA nocturna.jpg|miniatura|200px|Corrientes dende'l [[Edificiu Comega|COMEGA]] escontra l'oeste (1936). L'enanche llega hasta Florida.]] El gobiernu de [[Bernardino Rivadavia]] decretara en [[1822]] que se convirtiera nuna avenida de 30 [[vara (unidá)|vares]] d'anchu (26 m), pero esto nun se llegó a realizar. En [[1910]] una ordenanza del intendente [[Joaquín Samuel de Anchorena]] dispunxo enanchala, de manera que a partir d'esi añu les nueves construcciones empezaron a llevantase siguiendo una nueva llinia d'edificación. Sicasí hubo qu'esperar a la [[años 1930|década del 30]], en que se vio la necesidá d'afaer el diseñu urbanu a la crecedera de la población y a los nuevos medios de tresporte, por que, según Corrientes, enanchárense les aveníes ''[[Avenida Santa Fe|Santa Fe]]'', ''[[Avenida Córdoba|Córdoba]]'', ''[[Avenida Independencia (Buenos Aires)|Independencia]]'' y ''[[Avenida Belgrano (Buenos Aires)|Belgrano]]''; y construyérase l'[[Avenida Roque Sáenz Peña]], que corta a Corrientes en diagonal. La cai dexó entós de ser angosta baltando edificaciones que taben na sienda norte. Les obres empezaron en 1931 y la primer corte escoyida foi la que s'estiende ente les cais ''Uruguái'' y ''Paraná'', siendo intendente José Guerrico. La obra completar en [[1936]], mientres el gobiernu del Intendente [[Mariano de Vedia y Mitre]], al celebrase'l cuartu centenariu de la primer fundación de Buenos Aires por [[Pedro de Mendoza]], perdiendo amás Corrientes la corte na qu'anguaño se crucia cola [[Avenida 9 de Julio]]. En dicha cuadra baltar ente otros edificios la mentada ilesia de San Nicolás y construyóse el que se convertiría n'iconu de Buenos Aires: [[Obeliscu de Buenos Aires|l'Obeliscu]], de 67,5 metros d'altor. [[Ficheru:Obelisk at night.JPG|200px|miniatura|Obelisco de Buenos Aires. Encruz de les aveníes Corrientes y [[Avenida 9 de Julio|9 de xunetu]].]] Al avanzar les obres foi necesariu baltar el ''Circu Hippodrome'', na esquina con Carlos Pellegrini. Nél actuaron figures bien populares, ente elles el [[payasu]], [[acróbata]] y direutor circense [[Frank Brown]], nacíu n'Inglaterra y bien queríu polos porteños de delles xeneraciones, dalgunos de los cualos esfrutaron siendo neños la so costume de partir llambionaes depués de la matiné.<ref>Diariu La Nación. 28/9/71.</ref> En [[2003]] empecipiáronse nueves obres que tuvieron que ver col so anchu, y que remataron en [[2005]]. Nesti casu enancharon les sos siendes de 3,5 m a 5 m esaniciando un carril p'automóviles. Anovóse tamién el moblame urbanu —teléfonos públicos, quioscos, abellugos pa coleutivos— nes cortes que van dende'l 1100, na so interseición con ''Cerrito'', hasta l'encruz cola [[Avenida Callao|avenida ''Callao']]' nel 1800. Invirtiéronse 7,5 millones de [[Pesu (moneda d'Arxentina)|pesos]].<ref>[http://www.buenosaires.gov.ar/areas/ciudad/noticias/?modulo=ver&item_id=10334&contenido_id=6912&idioma=es Páxina del Gobiernu de la Ciudá de Buenos Aires: ''L'Avenida Corrientes festexa 21 primaveres en democracia''.]</ref> En 2009 l'enanche siguió na zona de Callao hasta Pueyrredón, y depués siguióse estendiendo hasta qu'en 2018 llegó a la cai Florida. Amenorgar los carriles vehiculares de 6 a 4, ampliáronse les siendes en 2,80 metros per llau, creáronse dársenes pa carga y descarga y pa vehículos de caudales, niveláronse cruces tresversales, soterráronse cables, y executáronse ramples y pluviales.<ref>[https://www.lanacion.com.ar/2154028-por-el-enanche-de-siendes-l'avenida corrientes-ye-mas-amigable-pa-el peatones, por Soledad Vallines] La Nación, 18/09/2018</ref> En marzu de 2007, entamada pola ''Subsecretaría d'Industries Culturales del Ministeriu de Producción'' de la ciudá, realizóse la primera ''Nueche de les Llibreríes'', na cual cerráronse al tránsitu les cortes de l'avenida ente Callao y Uruguái, tresformándoles nun gran espaciu piatonal con stands de llibros y sillones pa lleer sobre la cai.<ref>{{Cita web |url=http://www.clarin.com/diario/2007/03/30/laciudad/h-04201.htm |títulu=Diariu Clarín: ''L'avenida Corrientes, un gran escenariu lliterariu ''. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20210410140203/https://www.clarin.com/diario/2007/03/30/laciudad/h-04201.htm |fechaarchivu=2021-04-10 }}</ref> L'eventu sigue faciéndose añalmente. === Trenes, tranvíes y soterrañu === [[Ficheru:Avenida Corrientes 1957.jpg|thumb|Vista nocherniega de l'Avenida Corrientes hacia 1957.]] En [[1857]] circuló por ella, dende l'actual Riobamba hasta Pueyrredón, el primer ferrocarril arxentín, llamáu [[Ferrocarril Oeste de Buenos Aires]]. En [[1873]], por cuenta de la gran urbanización de la ciudá, esti tren dexó de circular pol mentáu trayeutu, retirándose les víes dende [[1892]]. En [[1871]], mientres la epidemia de [[fiebre mariello]]; y cola cuenta de sacupar con mayor rapidez los cadabres de la ciudá, incorporóse un tramu del Ferrocarril Oeste dende Pueyrredón hasta un campusantu que s'habilitó al efeuto, onde anguaño s'atopa'l [[Parque Los Andes]] (y que depués se treslladaría al actual [[campusantu de la Chacarita|de la Chacarita]]). La construcción del tramu, que se concluyó en dos meses, dirixir l'inxenieru Augusto Ringuelet. Al tren que cumplía la lúgubre misión de tresportar los cadabres conocer como ''de la muerte'' o ''aciagu'', al igual qu'a los trés estaciones na que se depositaben los mesmos pa ser treslladaos: la ''Bermejo'', na esquina suroeste de la cai homónima (güei ''Jean Jaurés'') cola avenida Corrientes, la que s'atopaba na esquina suroeste de Corrientes y [[Avenida Medrano|Medrano]]; y la de la esquina con Scalabrini Ortiz (entós llamada ''Camino Ministru Inglés''). [[Ficheru:Buenos Aires - Subte - Leandro N. Alem.jpg|miniatura|200px|left|Accesu a la estación de metro [[Leandro N. Alem (metro de Buenos Aires)|Leandro N. Alem]] nel encruz cola avenida homónima. Detrás: edificiu ''Comega'']] Al mentáu tren asoceder el [[tranvía]] ''Aciagu'' y a partir d'ésti, en [[1887]], la compañía ''Lacroze'' llogró una concesión pa estender víes per onde circularía'l llamáu [[tranvía]] Rural, de tracción a sangre como tolos d'esa dómina, dende l'actual Pueyrredón hasta la Chacarita, pola actual Corrientes, y de esti últimu puntu escontra Belgrano y de equí ramales a la provincia. Esti contratu dióse-y cola condición de qu'amás de pasaxeros teníen de llevar cadabres hasta'l campusantu. Yeren tranvíes de techu abiertu y asientos de madera y foi principalmente gracies ellos que les viviendes fuéronse estendiendo sobre les quintes y los fornos de folla qu'entá esistíen. Muncho más modernu, dende l'añu 2007 y hasta'l 2012, el [[Tranvía del Este]] tuvo una parada a menos de 50 m del entamu de l'avenida: la '''[[Estación Corrientes (Tranvía del Este)|estación Corrientes]]''', en Av. Alicia Moreau de Justo, ente [[Cai Lavalle|Lavalle]] y Corrientes. En cuanto al [[metro]], en [[1912]] el [[Congresu de la Nación Arxentina]] sancionó la llei pa la realización de la llinia que tendría de xunir el [[Corréu Central (Buenos Aires)|Corréu Central]] y l'interseición de callar Triunviratu y Elcano y que recibiría'l nome de [[Llinia B (metro de Buenos Aires)|''llinia B'']]. El [[17 d'avientu]] de [[1927]] roblar en Nueva York el conveniu financieru pa construyilo y otorgábase la concesión de la llinia de pasaxeros, encomiendes y cargues a la compañía ''Lacroze Hermanos''. El primer tramu, ente [[Federico Lacroze (metro de Buenos Aires)|Lacroze]] y [[Callao (llinia B del metro de Buenos Aires)|Callao]], foi inauguráu'l [[17 d'ochobre]] de [[1930]] y midía 7,021&nbsp;km. El [[22 de xunu]] del añu siguiente foi estendíu hasta la estación [[Carlos Pellegrini (metro de Buenos Aires)|Carlos Pellegrini]]. Finalmente la llinia completóse'l [[1 d'avientu]] de [[1931]] cuando'l metro llegó hasta la estación [[Leandro N. Alem (metro de Buenos Aires)|Leandro N. Alem]]. Estos trés tramos realizar na so totalidá per debaxo de l'avenida ya inclúin 19 curves y 13 estaciones. == Llugares d'interés == Pal habitante de Buenos Aires Corrientes ye, dende ''pibe'',<ref>N'Arxentina: neñu o mozu</ref> un faru de la cultura y l'entretenimientu, onde ye posible atopar cines y espectáculos de teatru o [[Revista (xéneru)|revista]] de tolos países y dómines, y aldericar depués sobre lo visto n'unu de los sos tradicionales cafés, o cenando [[pizza]] con cerveza a altes hores de la nueche nun restorán o pizzería. O, si tase solo, pasiar polos corredores de les llibreríes-"''disquerías''", modernes o "''de vieyos''". Ye nuna d'eses llibreríes que [[Umberto Eco]] inspirar pa escribir la so famosa obra "''[[El nome de la rosa]]''", tal como l'autor dicir nel so prólogu. === Barriu de San Nicolás === {{AP|San Nicolás (Buenos Aires)}} ==== La zona financiera ==== {{VT|Microcentro (Buenos Aires)}} [[Ficheru:Buenos Aires-San Nicolás-Luna Park.jpg|miniatura|200px|El ''Luna Park'' marca l'entamu de l'Avenida Corrientes.]] Nel so entamu, ente l'[[Avenida Eduardo Maderu]] y la cai Bouchard, tópase'l [[Luna Park (Buenos Aires)|Luna Park]], Monumentu Históricu Nacional construyíu en 1934 (Chiappori y Quiroz), que fuera un estadiu cubiertu de box llamáu tamién "''Palaciu de los Deportes''". Ellí engarraron boxeadores de primer llinia, tales como [[Carlos Monzón]], [[Nicolino Locche]] y [[Pascual Pérez]], por mentar namái dalgunos de los tantos boxeadores arxentinos que consiguieron títulos mundiales nes sos categoríes. [[Ficheru:Avenida Corrientes Jousten Hotel.jpg|miniatura|180px|''Hotel Jousten'']] Nél, [[Eva Perón|Eva Duarte]] conoció a quien sería'l so maríu y tres veces presidente de la Nación Arxentina, [[Juan Domingo Perón|Perón]], en [[1944]] nun actu políticu–solidariu col fin de recaldar fondos pa les víctimes del [[Terremotu de San Juan 1944|terremotu qu'afaró la ciudá de San Juan]]. Na actualidá realícense tamién actividaes relixoses, polítiques, artístiques, deportives y sociales. Amás ye utilizáu pa la presentación d'espectáculos y otros eventos sociales (por casu, recitales de variaos xéneros musicales, el festival [[G3 (conciertu)|G3]], Holiday on Ice y hasta la realización de la fiesta de casoriu de [[Diego Armando Maradona]]). Na corte siguiente, ente ''Bouchard'' y l'Avenida ''[[Avenida Leandro N. Alem (Buenos Aires)|Leandro N. Alem]]'', atópase otru Monumentu Históricu Nacional: el monumental [[Palaciu de Correos (Buenos Aires)|Palaciu de Correos]]. Esponente clásicu de l'arquiteutura del academicismu francés, obra primeramente concebida por [[Norbert Maillart]], foi inauguráu en 1928. Na actualidá ye sede del [[Centru Cultural Kirchner]], inauguráu en 2015. Cruciando Alem (o "''del baxu''") engátase Corrientes polo qu'hasta'l sieglu XIX fuera la empinada fuécara sobre la mariña del [[Ríu de la Plata]]. Na primer corte, del llau sur, hai namái dos edificios: el primeru ye'l ''[[Edificiu Comega|Comega]]'' (de Douillet y Joselevich), de 85 m d'altor y fachada llisa revistida de [[mármol]] [[travertino]] italianu, un esponente del estilu racionalista construyíu en 1932, y una de les más importantes obres del modernismu arxentín. L'arquiteutura sobria del Comega se contrapone cola del edificiu vecín, n'esquina cola cai ''[[cai 25 de Mayu|25 de mayu]]'', qu'allugó al "''[[Hotel Jousten]]''", (güei ''NH'') d'estilu [[Arquiteutura de la Renacencia|renacentista]] español, neo[[platerescu]], inauguráu pol presidente [[Marcelo T. de Alvear]] en 1928. Nesti hotel el Xeneral [[Arturo Rawson]] dirixó a un grupu de conspiradores, al que lo conoció como ''los xenerales del Jousten'', que mientres la llamada [[Revolución del 43]] derrocaríen por aciu un [[golpe militar]] al gobiernu de [[Ramón Castillo]], nomando al mentáu Rawson nel so reemplazu. [[Ficheru:Avenida Corrientes y Reconquista SIGEN.jpg|miniatura|left|180px|Corrientes y Reconquista, edificiu de la ''SIGEN'']] Corrientes y la cai ''[[cai Reconquista|Reconquista]]'' (peatonalizada en 2009) marca un puntu neurálxicu dientro de la zona financiera de Buenos Aires. Na esquina nordés atopa l'edificiu qu'anguaño ye sede de la Sindicatura Xeneral de la Nación (SIGEN) y que llograra en 1947 el ''Premiu d'Arquiteutura Ciudá de Buenos Aires'', na categoría de ''calter alministrativu''. D'arquiteutura racionalista, llama l'atención la supresión de la ochava de la esquina, que se llogró retirando'l frente de la llinia d'edificación. El so reló, a 45 metros d'altor, ye'l terceru más altu de la ciudá.<ref>{{Cita web |url=http://www.clarin.com/diario/2007/10/25/laciudad/h-04001.htm |títulu=''Tres 20 años, volvió funcionar el tercer reló más altu de la Ciudá'', Diariu Clarín, 25/10/07 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20210410160054/https://www.clarin.com/diario/2007/10/25/laciudad/h-04001.htm |fechaarchivu=2021-04-10 }}</ref> Unos metros escontra l'este, destácase sobre esa mesma sienda la [[Torre Club Alemán]], tamién sede del [[Institutu Goethe]]. [[Ficheru:Avenida Corrientes y Florida Casa Elortondo de Alvear.jpg|miniatura|200px|Corrientes y Florida, ex casa de ''Elortondo Alvear'']] Na esquina opuesta tópase la ''Plazoleta de San Nicolás'', de 35 metros de frente por 50 de fondu,<ref name = "mapa">[http://mapa.buenosaires.gov.ar Mapa interactivo del Gobiernu de la Ciudá de Buenos Aires]</ref> inaugurada en 1982. Nella atopa una ''Comisaría del Turista'', onde oficiales especializaos falen diverses llingües foranes y empréstase auxiliu al turista en casu de delitos comunes o tresmanamientu de documentos. Tamién s'atopa la estatua "Santiago de Liniers". La plazoleta, mayormente plaza seca, asitiar xunto a un edificiu de frente vidráu y dos arcos adintelados de granitu negru sudafricano: tratar de la casa central en Buenos Aires del [[Mitsubishi Tokiu Bank|Bancu de Tokiu]]. Al tar recostado sobre la medianera sur el so frente dexa llugar a una plaza de 16 metros de fondura que se xune al espaciu llibre de la plazoleta. [[Ficheru:Safico Building Avenida Corrientes.jpg|miniatura|180px|left|[[Edificiu SAFICO]]]] Na corte del 400, tópase l'edificiu ''[[Edificiu Safico|Safico]]'', d'estilu [[racionalismu arquiteutónicu|racionalista]] y gran simetría. Colos sos 26 pisos algama los 100 metros d'altor. Nél funcionen munches de les axencies noticiosas estranxeres. Na esquina con cai [[Calle San Martín (Buenos Aires)|San Martín]] írguese'l [[Edificiu Transradio Internacional]] (o a cencielles ''Edificiu Transradio''). Foi construyíu pa la Compañía Arxentina de Telecomunicaciones y anguaño ye ocupáu por un bancu. Foi proyeutáu pol arquiteutu [[Alejandro Christophersen]], miembru del direutoriu de dicha compañía. Ta coronáu por un gran reló doráu colos signos del [[zodiacu]] y les estaciones del añu. La fachada del edificiu foi afrellada por esquirlas de proyeutiles disparaos por un [[tanque Sherman]] del exércitu, al ser ésti tomáu por militantes [[peronista|peronistes]] mientres la [[Revolución Llibertadora (Arxentina)|Revolución Llibertadora]] de [[1955]].<ref>[https://books.google.com.ar/books?id=i4JUl3O4Kx0C Buenos Aires y Contorna], de Diego Bigongiari. Aldu Austral, 2008. (p. 56)</ref> L'encruz de Corrientes y la [[cai Florida|piatonal Florida]] ye unu de los puntos más transitaos de Buenos Aires. Na esquina suroeste atopa un edificiu de dos pisos que foi'l [[Palaciu Elortondo Alvear|palaciu de la familia Elortondo Alvear]]. Construyíu en 1870 la so arquiteutura ye d'un estilu [[neogóticu]] venecianu, pocu común na ciudá. Nel númberu 718 el templu de la [[Ilesia Metodista]] llama l'atención pola so arquiteutura, tamién d'estilu neogóticu. Alzáu en 1874, la so fachada, retirada unos metros de la llinia d'edificación, ye asimétrica, yá que del llau oeste tien una espodada torre que termina nuna aguda flecha. Llamen tamién l'atención les sos vitrales esteriores ya interiores. Na so interior cuenta con un [[Órganu (instrumentu musical)|órganu]] de más d'un sieglu d'antigüedá. ==== La cai que nunca duerme ==== {| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right:1em; font-size: 90%; background:#FFEFDB; color:black; width:25em; max-width:40%;" cellspacing="2" | style="text-align: justify;"| <center>[[Ficheru:Buenos Aires - Avenida Corrientes - Teatro Opera.jpg|220px]]</center><br /> {{llista de columnes|2| :Les lluces enciéndense, :cai Corrientes, :enllenar de xente, :que vien y que va, :salen del cine, :rin y lloren, :ámense, :engárrense, :vuelven amar :y na Universal<ref>''La Universal'', tradicional pizzería allugada en [[Avenida Rivadavia]] al 8800 ([[Floresta (Buenos Aires)|Floresta]])</ref> :fin de la nueche, :[[vinu moscatel|moscato]], pizza y [[fainá]], :moscato y pizza. }} ::::::<small>''"Moscato, pizza y fainá"''<br />de [[Memphis la Blusera]]</small> |} Dende empiezos del sieglu XX l'avenida foi la columna vertebral de la cultura y l'entretenimientu de la ciudá, cuantimás nel tramu que va dende la llamada "esquina porteña", na interseición cola cai ''Esmeralda'', hasta l'aristocrática [[Avenida Callao|avenida ''Callao'']]. N'efeutu, nestes cortes la vitalidá de la so movida cultural ye un imán tantu pal turismu como para los mesmos porteños. Y xunto a les estridentes marquesines de los teatros suman comercios de los más distintos rubros, cuantimás los de llibros y gastronómicos, lo que la convierte nun enorme emporiu comercial. Por tou esto, na [[años 1950|década del 50]], Roberto Gil, periodista y conductor d'un programa de radio llamáu "''Cai Corrientes''", tresmitíu por LR4 ''Splendid'', bautizar como, "''La cai que nunca duerme''", denominación que se fixo bien popular y sigue teniendo vixencia. Quien camine ente les cais ''Cerrito'' y ''Callao'' puede entretenese llargu tiempu nes sos llibreríes, abiertes hasta altes hores de la nueche, munches d'elles especializaes en vender llibros usaos y antiguos con descuentos. Hai con modernos escaparates, que conviden a entrar y, en munchos casos, puede tomase un café nelles mientres se llee, ensin obligación de compra, un llibru de les sos estanteríes. Y tán les otres, que vienden llibros usaos diversos, ordenaos en caxones y estantes que cualesquier puede revisar circulando por ente los sos estrechos corredores; y qu'utilicen precarios locales con una simple persiana metálica a la cai que pueden faer creer, equivocadamente, de la imposibilidá d'atopar ellí un exemplar pervalible ya importante, yá seya d'un llibru, d'un [[Discu compactu|CD]] o d'un discu usáu. ;Ente Maipú y Av. 9 de Julio ===== L'entretenimientu y la cultura ===== [[Ficheru:Avenida Corrientes.svg|270px|izquierda]] La primer sala teatral n'apaecer al 746 de Corrientes ye la del Teatru Astros. Enantes Cine Astor, l'empresariu mediáticu Héctor Ricardo García adquirir en 1972 dándo-y el nome col que lo conoz hasta güei. Nesa mazana non yá esistía l'Astros, sinón tamién un cine y otros cuatro teatros güei baltaos el Fundart, el Casino, el Olimpia y el [[Teatru Odeón (Buenos Aires)|Teatru Odeón]], que tendría de recuperar la so sala llueu yá que nel llugar ónde se topaba, depués de más de venti años d'esistir un estacionamiento, constrúyese güei (en 2016) un nuevu edificiu. El [[Teatru Maipo]] queda a menos de 50&nbsp;m de l'avenida, nel 449 de callar Esmeralda. La tradicional sala diolu y da-y ciertu misticismu a la esquina de Corrientes y Esmeralda, dende dellos puntos de vista: el de la música, el de la política, el de los cantares, y el de les belles muyeres. Ye'l representante d'un tiempu de dicir y sentir popular. Nel pasáu como espaciu pa la revista y el monólogu políticu. Na actualidá como sitiu por que gane llugar la forma teatral. Dos grandes símbolos porteños del cine-teatru enfrentar nel tramu de Corrientes al 800: el [[Gran Rex]] y el [[Teatro Ópera]]. El primeru topar na sienda norte, y ye'l teatru de los grandes espectáculos musicales, que recibe a los artistes más consagraos, nacional y internacionalmente. La so capacidá pa 3300 espectadores fai cuasi imposible nes nueches de les fines de selmana caminar poles sos siendes enchíes de peatones y vendedores ambulantes qu'ufierten productos rellacionaos colos espectáculos que se tán exhibiendo. L'edificiu, de 1937, ye un esponente arquiteutónicu del estilu racionalista, obra d'[[Alberto Prebisch]], el mesmu arquiteutu que creó l'Obeliscu que s'atopa a dos cuadres d'ellí. La so pimpana fachada ye un senciellu rectángulu de gran volume con superficie vidrada y qu'escarez de motivos ornamentales. [[Ficheru:Avenida Corrientes y Maipú Edificio República.jpg|miniatura|200px|derecha|Corrientes y Maipú: Edificio República, construyíu para [[ENTel (Arxentina)|Entel]].]] Xunto al Gran Rex, tópase'l [[Teatru Tabaris]], que la so cartelera ta dedicada al llamáu [[teatru de revista]]. Primitivamente llamóse «Royal Pigall», y aportó a un club nocherniegu de categoría. Foi'l primer llugar públicu en tener aire acondicionáu. El [[Teatro Ópera]] ye en parte'l responsable inicial de que Corrientes adquiriera la so importancia cultural. N'efeutu, l'orixe d'esti teatru remontar a [[1872]]. Nesi añu l'empresariu Antonio Petalardo acolumbró qu'esta cai, entós estrecha y alloñada de la ciudá, animar cola instalación de teatros. Asina nació la Ópera, que tenía unes instalaciones estelantes y llegó a tener una usina llétrica propia. En 1935 decidió baltase el primitivu edificiu y l'arquiteutu belga [[Alberto Bourdon]] concibió l'actual, de fachada sobria y orixinal, con capacidá pa 2500 persones, escenariu aptu pa diversos espectáculos y una pantalla de cine de grandes dimensiones. Ellí actuaron [[Ava Gardner]], [[Édith Piaf]], el [[Folies Bergère]], el [[Lido de París]], etc. Hasta la so última remodelación nel so interior el techu asemeyaba un cielu estrelláu y los llaterales una arquiteutura caleyera, dando asina la sensación de llibertá nocherniega que tien l'avenida. Nel Petit Opera del so sosuelu dábense preestrenos cinematográficos y realizábense xuntes culturales. En [[2010]], por un alcuerdu comercial col [[Citibank]], adoptó'l nome comercial de Teatru Opera Citi, pero en 2014 el auspiciante dexó de ser el Citi y pasó a ser el grupu [[Allianz]], y asina la so nueva denominación pasó a ser Teatro Ópera Allianz.<ref>[http://www.cronista.com/negocios/Una aseguradora alemana-estampa-el so-nome-en-la marquesina-del Teatru-Opera-20140424-0024.html Una aseguradora alemana estampa'l so nome na marquesina del Teatru Opera] En "El Cronista", 24/04/2014</ref> [[Ficheru:Cine Teatro Gran Rex Buenos Aires.JPG|miniatura|200px|derecha|Teatru ''Gran Rex'', abiertu en 1937.]] En 1906, unu de los patriarques del teatru arxentín, [[Jerónimo Podestá]], inauguró no que güei ye Corrientes 960 un teatru al que llamó [[Teatru El Nacional (Arxentina)|Nacional]]. En 1910 mercar Pascual Carcavallo, quien lo tresformó na «''catedral del xéneru chicu criollu''». Foi'l responsable del accesu a l'allampada cai Corrientes de munchos autores nacionales. En 1933, añu en que [[Carlos Gardel]] cantó ellí per última vegada en Buenos Aires, quedó en manes d'Enrique Muscio, quien xuníu en 1952 a Carlos Petit, tresformó al Nacional nun templu de la [[Revista (xéneru)|revista]] porteña. En 1961 [[Alejandro Romay]] convertir nel nuevu dueñu y construyólu en 1973 cinco escenario suntuosos, hasta que, el 22 de xunetu de 1982, la sala foi consumida pol fueu mientres se representaba una revista cola popular diva [[Susana Giménez]], qu'asonsañaba a la [[Procesu de Reorganización Nacional|dictadura militar]] n'unu de los sos númberos. Namái se salvaron el frente y la marquesina qu'ocupaba los 25 metros del edificiu. Nunca se determinó si la quema fuera intencional. Romay reabrió'l teatru'l 1.° de marzu de 2000 ya instaló la tradición de poner n'escena siquier una gran comedia musical per añu. Nel 2006 se lo alfombró a nuevu y dióse-y a la sala un aspeutu de cabaré de los años 20. [[Ficheru:Buenos Aires - Avenida Corrientes - Teatro El Nacional.jpg|miniatura|200px|left|[[Teatru El Nacional (Arxentina)|Teatru ''El Nacional'']], dende 1906.]] La [[Confitería Ideal]] magar nun se topa sobre l'avenida mesma, atopar a menos de 50 metros, en Suipacha 384, y contribúi a la so actividá cultural, d'entretenimientu y gastronómica. Foi fundada en [[1912]] pol [[Pontevedra|pontevedrés]] Manuel Rosendo Fernández y construyida por C.F. González. Caltién el so prestíu y romanticismu nos sos dos plantes con balaustraes, pilastres y llume d'estilu itálicu y caltién el frente y ornamientos d'orixe: arañes de Francia, sillones de Checoslovaquia, vitrales d'Italia, «boiserie» de [[carbayu]] d'[[Eslovenia]], etc. La flor de lliriu apaez en numberosos motivos, ente ellos nos dos óvalos de bronce de la so entrada. Al segundu pisu, onde güei día se dicten clases de tangu nel so salón de baille, aportar por una luxosa escalera de mármol o pol so gran ascensor. Nel pasáu axuntar nella la coleutividá inglesa y lo más próspero de la burguesía porteña. [[Carlos Gardel]], [[Tita Merello]], [[Hugo del Carril]] y [[Raúl Lavié]] son dalgunos de los grandes cantores de tangu que lu frecuentaron. Ente los pernomaos visitantes destacamos a [[Vittorio Gassman]] y [[Maurice Chevalier]]. Llegando a Cerrito, sobre'l llau sur, pueden llograse datos sobre paseos y entretenimientos de Buenos Aires nel puestu d'información turística de la ciudá. [[Ficheru:Avenida Corrientes.jpg|miniatura|200px|Vista dende la corte del 1300 al Obeliscu.]] Na interseición cola [[Avenida 9 de Julio]] írguese sobre la [[Plaza de la República (Buenos Aires)|Plaza de la República]] el [[Obeliscu de Buenos Aires]], de 67,5 metros d'altor, que fuera construyíu con motivu del cuartu centenariu de la [[Historia de la Ciudá de Buenos Aires|primer fundación de la ciudá]]. Puntu de xunta de grandes concentraciones polítiques, deportives, artístiques y de protesta de la historia arxentina, debaxo del monumentu crucien les llinies [[Llinia B (metro de Buenos Aires)|B]], [[Llinia C (metro de Buenos Aires)|C]] y [[Llinia D (metro de Buenos Aires)|D]] de [[metro de Buenos Aires|soterraños]]. Magar esti tramu carauterizar pol entretenimientu, la cultura y la gastronomía, entá hai gran cantidá d'edificios utilizaos puramente pa oficines comerciales. Unu d'ellos ye'l pimpanu [[Edificio República (Entel)|''República'']], concebíu orixinalmente pol arquiteutu [[Federico Peralta Ramos]] pa la empresa telefónica [[ENTel (Arxentina)|ENTel]], y que güei ye propiedá de [[Telefónica]]. Atopar na esquina noroeste de Corrientes y ''Maipú'', na cual tamién topar sobre acerar dos kioscos de revistes: unu d'ellos tien publicaciones de tolos países del mundu y l'otru de toles provincies arxentines. ;De Av. 9 de Julio a Callao El teatru sigue siendo unu de los rubros más importante de l'avenida nel tramu del 1100 al 1700. Nel 2007 contabilizar nestos siete cuadres 25 teatros.<ref>Diariu La Nación, 06/08/07, "''Avenida Corrientes como una gran vidrera"''</ref> El [[Teatru Broadway (Buenos Aires)|Teatru Broadway]], nel 1155, ocupa una construcción d'estilu [[art decó]], realizada pol arquiteutu [[Jorge Kálnay]]. Foi considerada nel so momentu una de les más importantes obres de Suramérica. Constaba d'una perfecta acústica ensin [[resonancia (mecánica)|resonancia]] nin [[ecu|ecos]]. El [[Teatro Lola Membrives]], nel nᵘ&nbsp;1280, empezó la so historia en 1914 cuando se construyó un edificiu destináu a sales d'espectáculos llamáu Smart Palace. En 1921 esti teatru modernizóse y trés años dempués tomar al so cargu Blanca Podestá (sobrina del dramaturgu arxentín [[José Podestá]]) y Alberto Ballerini. El Smart Palace treslladar a la sienda d'enfrente, y nel edificiu que quedó vacíu instalar en 1927 el Teatru Risible, que tuvo la so etapa d'oru cuando actuaba [[Lola Membrives]], quien dende 1936 tomó al so cargu la direición. Cuando morrió, tomó'l so mandu una sociedá que tenía por principal accionista al so fíu Juan quien en 1978 vender cola condición de que recibiera'l nome de la so madre. Paralelamente, el teatru Smart tuvo temporaes brilloses coles interpretaciones de Blanca Podestá, por eso, al morrer ésta en 1967, camudó'l so nome pol de l'actriz. Pol so escenariu pasaron grandes figures como [[Florencio Parravicini]], [[Gloria Guzmán]], [[Mecha Ortiz]], [[Alberto Closas]], [[Margarita Xirgu]], [[Miguel de Molina]] y [[María Antinea]]. En 1933 conocer nél [[Carlos Gardel]] y [[Federico García Lorca]]. El [[Multiteatro]], denominación que tomó dende 1995, tien la so sede de direición y programación nel nᵘ&nbsp;1283. Son 4 modernes sales que tienen capacidá pa 131, 320, 369 y 417 espectadores, colos últimos adelantos teunolóxicos na materia. El centru cultural más grande ya importante de l'avenida ye'l [[Teatru Municipal General San Martín|Teatro San Martín]], asitiáu na sienda sur del 1500 ya inauguráu en 1944. En 1950, n'ocasión de cumplise un sieglu del fallecimientu del Llibertador d'América, dióse-y el nome del [[José de San Martín|prócer arxentín]]. L'actual complexu de teatros, conocíu como [[Centru Cultural General San Martín|Centro Cultural San Martín]], ye una construcción en formigón armao, cristal y carpinteríes metáliques que s'empezó a xestar en 1954, baltando l'antiguu teatru y edificios llinderos. Magar simbólicamente inaugurar el 25 de mayu de 1960, al celebrase los 150 años de la [[Revolución de Mayu]], la verdadera inauguración asocedió n'ochobre de 1961. Alluga trés sales teatrales forníes con moderna teunoloxía, la mayor con capacidá pa 1700 espectadores, un cine y una fotogalería. Los sos 30&nbsp;000&nbsp;m² cubiertos partir en cinco subsuelo, cuatro niveles y tres cuerpo, de doce piso. Tien talleres onde s'igua'l vestuariu, la escenografía y los decoraos. Nél realicen conferencies, espectáculos musicales y teatrales, esposiciones plástiques y otros eventos culturales. [[Ficheru:Teatro Metropólitan Avenida Corrientes.jpg|miniatura|200px|derecha|Teatru ''Metropolitan'', abiertu en 1936.]] Xunto al San Martín topa'l teatru ''Picadilly'', y en frente, tres una moderna fachada vidrada y murales d'artistes plásticos, el [[Centru Cultural de la Cooperación]]. Inaugurar en 2002 y nél preséntense obres de teatru, esposiciones, alderiques y conferencies. La so planta baxa cuenta con una llibrería y café. Tamién nesta corte, el Teatru del Nuedu y Lliberar (declaráu d'interés cultural pola Llexislatura de la ciudá) son locales polifuncionales con sales de teatru entemecíes ente chigres y llibreríes. Y en el nᵘ&nbsp;1553, Carlos Gardel tuvo una casa nel añu 1904 xunto a la so madre Berta. Nel 1343 atópase'l [[Teatru Metropolitan (Buenos Aires)|Teatru Metropolitan]], d'estilu Art Déco foi proyeutáu por Germán y J. B. Joselevich, Y. Ramírez y Rafael Abril ya inauguráu en 1936. Mientres décades foi una de les principales sales de cine de la nuesa ciudá. El so estrenu como sala teatral realizar col musical “El Show de Frankie Kein” coles estrelles cubanes Frankie Kein y Manuel Arte. El teatru orixinalmente cuntaba con una única sala, que'l so pullman foi depués reconvertíu na actual Sala 2 nel añu 1980. A principios d'abril de 2013, so la so nueva denominación de Metropolitan Citi, restauróse priorizando la preservación y el reciclaje de los valores del edificiu orixinal incorporando elementos contemporáneos que potencien dicha esencia, devolviéndo-y el so dinamismu y sentíu actual. El [[Teatru Apolo (Buenos Aires)|Teatru Apolo]] ta asitiáu n'Avenida Corrientes 1382, nel mesmu predio onde fuera fundáu en 1886 el teatru que orixinalmente llevaba esi nome. En 1958 el Teatru Apolo taba zarráu y próximu a ser baltáu pa construyir un edificiu con galería comercial na planta baxa. La comunidá teatral movilizar con pidimientos, protestes y marches y nuna entrevista col entós presidente Arturo Frondizi llograron la promesa d'una solución, que se concretó en 1959 cola llei 14.800 qu'estableció que, en casu de baltadera de sales teatrales, el propietariu tien de construyir nel nuevu edificiu, un ambiente teatral de carauterístiques similares a la sala baltada. La baltadera concretóse y foi construyíu l'edificiu entamáu con galería y sala teatral incluyida. Na década de 1970 los sos problemes económicos obliguen a la cooperativa que la llevaba alantre a vendelo y convertíu nel Cine-Teatru Lorange, asina pasa por dellos dueños hasta qu'en 2008 recupera'l so nome orixinal y vuelve funcionar solamente como teatru. Ente Montevideo y Rodríguez Peña, na sienda norte, tópase'l Teatru Astral, con fachada de estilu Lluis XVI oculta polos cartelos. Se contrapone col so interior decoráu con figures xeométriques «futuristes». Ye obra d'Alberto Bourdon, el mentáu belga que construyó la Ópera. Xunto al Astral tópase un clásicu de la música y el teatru arxentín: el [[Teatru Presidente Alvear|Presidente Alvear]], inauguráu en 1942, con capacidá pa 1000 espectadores y dotáu de moderna infraestructura, cuenta con talleres d'escenografía, lluminotecnia, soníu y xastrería. Nel nᵘ&nbsp;1660 tópase'l complexu cultural y comercial [[Paséu La Plaza]], con cinco sales de teatru (la mayor pa 530 espectadores), más de venti comercios y 12 restoranes, amás de estacionamiento propiu. Alzóse sobre un antiguu mercáu modelu inauguráu en [[1989]]. Caltién les columnes y los pórticos del antiguu mercáu incorporándolos a un diseñu contemporaneu. Nel so interior unos caminitos tropezosos rematen nel centru nuna torre. Orixinalmente, el Paséu La Plaza cuntaba con un anfiteatru al campu, onde amás de brindase espectáculos musicales de reconocíos cantautores ya intérpretes, funcionó nos años '80 como escenariu de llibre espresión onde cada cual podía amosar el so arte ensin riquir de nengún tipu de permisu. Yera recurrente atopase ellí a artistes, sobremanera dada la proximidá col Centru Cultural San Martín y el Conservatoriu de Música Manuel de Falla. Esti anfiteatru, compuestu de pronunciaes graes de cementu qu'obliguen a mirar escontra un escenariu semicircular emplazado nuna depresión del terrén, foi zarráu y techado nos años '90, convirtiéndose lamentablemente nuna confiteria-restaurant, que la so particularidá mora xustamente en que les meses allugar en distintos niveles d'eses graes. Antes de llegar a l'Avenida Callao atopar na so interseición con Rodríguez Peña los teatros El Vitral y Buenos Aires. El Teatru El Vitral en Rodríguez Peña 343 empieza cola so fundadora, Franca Guthmann qu'escoyó la casona de fines del 1800 pa la so instalación. Los trabayos de refaimientu llevaron dos años y tuvieron al cargu de Saulo Benavente. Nel añu 1981 inaugurar con una sala de 128 llocalidaes, nel añu 1984 ábrese una segunda sala de 80 llocalidaes y en 1988 la tercer sala de 30 llocalidaes. El Teatru Buenos Aires, nel 411 de Rodríguez Peña, foi fundáu en 1979 y por él pasaron cantantes como Nito Mestre, León Gieco, Víctor Heredia o Facundo Cabral y actrices como Henny Trailes, Susana Campos y Irma Roy. Mientres dellos años foi conocíu como Moulin Bleu hasta qu'en 2015 volvió a la so denominación orixinal. Tocantes a sales de cine de l'avenida la más importante ye, ensin duldes, la Sala Leopoldo Lugones, allugada nel décimu pisu del Teatru San Martín en Corrientes al 1530. Sala destinada cuasi puramente a la proyeición de películes n'el so mayoría ensin estrenar comercialmente, foi inaugurada en 1967 cola proyeición de "La pasión de Xuana d'Arcu" de Carl T. Dreyer y ye un llugar clave na historia de la cinefilia llocal qu'empezó gracies a un alcuerdu ente'l Teatru San Martín y la Fundación Cinemateca Arxentina, alcuerdu que güei sigue en vixencia. La idea yera y ye espublizar la enorme diversidá de la historia del cine, al traviés de ciclos, retrospectives y revisiones de clásicos. En 2006 inaugurar nel hall d'esta sala un mural realizáu en mosaicu por Rogelio Polesello llamáu "Nunca recuerdo escaecete" de 2 por 7 metros qu'axunta nuna mesma superficie distintos diseños de Polesello que resume, de la mesma, la so trayeutoria plástica. Nos últimos años volvióse frecuente tamién l'estrenu de filmes de mala distribución. Cuenta con capacidá pa 233 espectadores y nel añu 2015 concluyéronse trabayos de restauración de la sala. No qu'a cine se refier, tamién se destacar, el BAMA -Buenos Aires Mon Amour- (güei sala de cine arte que recibió denominaciones como Teatru Arte, Cine Hall o [[Cine Arteplex Centru|Arteplex Centru]]) con entrada per galería allegante al Teatru Broadway al 1100, el [[Cine Lorca|Lorca]] (rebautizado con esi nome pol excrítico cinematográficu aportáu en militante ecolóxicu Javier Rodríguez Pardo y que'l so edificiu actual foi inauguráu col nome de Cine Lion en 1968) al 1400 y el [[Teatru Premier|Cine-Teatru Premier]] al 1500, construyíu en 1944 con tres pisos visibles al traviés d'un gran ventanal con vidrios enmarcaos en banielles de bronce nel so frente y dos estatues del escultor Ferrari que s'irguen a entrambos llaos, anguaño ocultes pola so marquesina y hasta -en dellos casos- por avisos de índole políticu. El Premier foi acondicionáu en 1980 por que fuera l'escenariu de la final mundial d'axedrez ente'l exiliáu rusu [[Víctor Korchnoi]] y el so compatriota [[Lev Abramovich Polugaievsky]]. [[Ficheru:Buenos Aires - Avenida Corrientes - Cine Lorca - 20071215.jpg|200px|miniatura|Cine Lorca, inauguráu en 1968.]] A lo último, llegando a avenida Callao, taba'l cine [[Cine Los Ánxeles|Los Ánxeles]] que proyeutaba namái películes infantiles y foi la primer sala nel mundu dedicada especialmente a les producciones de [[Walt Disney]]. Foi declaráu, en 2000, sitiu d'interés cultural pola Llexislatura de la Ciudá de Buenos Aires, en 2008 foi reinaurgurado tres una remodelación,<ref>http://www.cinesargentinos.com.ar/noticia/1280-remociquen-el cine-los-angeles/</ref> mientres poco tiempu funcionó como Multiespacio Los Ánxeles, pero depués de conflictos ente los sos propietarios, cerró en 2010. Darréu volvió afuncionar representándose comedies teatrales na so sala pa 240 espectadores. Dende setiembre de 2012 ta abiertu un llocal de [[Burger King]] qu'ocupa l'enantes maraviyosu y orixinal hall del excine y la so sala de planta baxa. Magar el so gran valor históricu y arquiteutónicu, la mayoría de la fachaes d'estos teatros, con esceición del Maipo, atópense ocultes por estructures que sostienen marquesines. ==== Llibreríes ==== De Cerrito a Callao pueden contabilizase más d'una ventena de llibreríes que son tou un clásicu de la ciudá y la zona. Hai cadenes de llibreríes y les d'usaos y/o de dueños particulares, onde'l llibreru conoz los llibros que tien a la venta ensin necesidá de escaneos nel ordenador. En Corrientes al 1117 apaez la primera de les llibreríes dedicaes al usáu y nel 1131 hai venta de películes clásiques. Al 1145 entrando a la galería ensin nome y nel llocal 13 ta dende 1988 la más conocida de les llibreríes dedicaes al cine, Llibro Film. Nel llocal 17 de la mesma galería van atopar un llugar con música alternativa, novedaes y clásicos, la disquería Oyéi Mortales. Nel 1230, cuasi xusto enfrente d'una disquería tanguera allugada al 1217, atópase Obel Llibros, seique la llibrería de nuevu y usáu más angosta d'una avenida que supo selo tamién. Nel 1243 apaez la primer sucursal d'esta zona de Cúspide Libro, cadena de librería propiedad del [[Grupu Clarín]]. El 1247 ta ocupáu dende 1996 pola Llibrería Lucas, dedicada a la compra, venta y truecu de llibros y revistes. Enfrente nel 1274 y nel [[Teatro Lola Membrives]] atópase otru puntu pa consiguir música, La Disquería. La segunda sucursal de Cumal allugar nel 1316 de Corrientes. La clásica Llibrería Hernández tien una de les sos sucursales nel 1311 y nel 1375 atópase Dickens con llibros pa tou públicu y títulos buscaos. Na corte siguiente, xusto al llau d'[[El Gatu Negru (café de Buenos Aires)|El Gatu Negru]], atopamos otru llugar de llibros usaos nel númberu 1471. [[Ficheru:Corrientes1436.jpg|miniaturadeimagen|Librería Hernández · Corrientes 1436]] Al mesmu altor nel 1436 atópase la más grande de les sucursales de la Llibrería Hernández abierta nel añu 1973. Damián Carlos Hernández (1923-1987), el so fundador, tuvo que cerrar la llibrería y se exilió en 1977 al ser escorríu pola dictadura militar y la so censura, pero llogrando salvar coleiciones enteres como CP del desapaecíu editor Carlos Pérez o la de La Rosa Blindada dirixida por [[José Luis Mangieri]], qu'Hernández supo despintar nel so suétanu. Nos '60 Hernández instaló la so primer llibrería en Corrientes 1580 y ente los sos visitantes taben [[David Viñes]], [[Arturo Jauretche]] y [[Rodolfo Puiggrós]], que bautizaríen a Hernández como "Llibreru Mayor". En Corrientes 1537 sabía atopase'l chigre lliterariu Café Domínguez, primero abiertu los venticuatro hores y llugar de xunta de poetes a principios del sieglu pasáu. Celedonio Flores supo rescatar el llugar nel so conocíu poema "Murnies" y un tangu d'Ángel D' Agostino lleva'l nome d'esti llugar que güei ta ocupáu por un hotel con teatru incluyíu. Al altor del 1513 atopar dende 1960 la Llibrería Lorraine que caltién una estética tradicional de llibrería de barriu con variedá de títulos escosos. Nel hall del [[Teatru Municipal General San Martín]] (Corrientes 1530) atopar nun stand la Llibrería Teatral Salort, especializada en testos de y sobre dramaturgos. Agora nel 1583, depués de camudase del so tradicional allugamientu nel vecín Teatru Lliberar (Corrientes 1555), atópase una sucursal de Antígona Llibros, que cunta con testos de cine y teatru y tien otru llocal na mesma cuadra nel [[Centru Cultural de Cooperación Floreal Gorini]]. Enfrente al 1583 otru salón anuncia venta de llibros usaos. [[Ficheru:Corrientes1551.jpg|miniaturadeimagen|Llibrería Losada · Corrientes 1551]] Losada Llibros, ye la xigantesca llibrería de l'arxentina [[Editorial Losada]] que s'alluga nel 1551 de Corrientes y que nel so sosuelu alluga una pequeña sala teatral. Losada, fundada en 1938 pol español Gonzalo José Bernardo Juan Losada Benítez, convertir en "la editorial de los exiliaos" por ser el llugar de xunta de los republicanos y españoles que tuvieren que fuxir del franquismu per aquellos años. Al altor del 1600 atópase anguaño (xunu de 2016) la mayor cantidá de llibreríes de la zona. La primera al 1622 ye Llibrería La Cátedra (Corrientes 1622), la siguiente ye la flamante Adán Buenosayres (Corrientes 1671), anguaño en procesu de zarru.<ref>http://www.nueva-ciudad.com.ar/notas/201606/26441-cierra-adan-buenosayres-libreria-emblema-de-la cai corrientes.html</ref> y al rematar la corte atopa una nueva incorporación, Llibrería Jekyll (Corrientes 1696) los trés especializaes en llibros y revistes. Nesa mesmu altor vemos otros dos clásicos ente les llibreríes de l'avenida. Edipo Llibros que funciona nel númberu 1686 dende l'añu 1978 con novedaes y dalguna primer edición y Gandhi, en nuevu y diminutu llocal al 1694. Gandhi abrió les sos puertes en 1984 y foi Elvio Vitali que tornaba del exiliu en Méxicu quien la creó, primero cerca de la cai Montevideo, depués nel númberu 1551 de Corrientes y darréu nel llocal del 1743, güei ocupáu por un restorán. Al 1600 pueden atopase tamién dos teatros en sosuelos el Belisario y el Porteño, según la disquería Magimúsica y un llocal de venta de películes y series, Tol Cine del Mundu nel 1699. Xusto enfrente al 402 de Rodríguez Peña, vemos otru llocal dedicáu a les películes, Namái Cine. Dambos locales con rareces pa cinéfilos. Llegando a Callao, nel 1723, atópase la [[Universidá del Muséu Social Arxentín]], fundada pol Muséu Social Arxentín, institución esta que de la mesma fuera fundada en 1911 nel llocal de la [[Sociedá Científica Arxentina]]. El so oxetivu ye'l de recoyer y tresmitir en forma gratuita información sobre Economía Social y aconseyar a les persones ya instituciones que tengan por oxetu'l meyoramientu de la situación moral y material de los trabayadores. Yá al rematar esta zona nel 1718 atopamos El Persiguidor, disquería con CD y vinilos de distintos partes del mundu, películes, remeres y pósteres de la cultura pop qu'en dalgún momentu supo tamién vender llibros. La cadena d'electrodomésticos, música y cine y series [[Musimundo]] tien un llocal nel 1753, onde d'antiguo s'allugaba'l Cine-Teatru Alfil. Nel 1773 atópase la llibrería d'usaos Alcuentru Sureste. Zivals Discos & Llibros atópase xusto na esquina cola [[Avenida Callao]] (más esautamente al 395 d'ésta), con novedaes en música, llibros y películes. Dende l'añu 2007 realizar nesta zona La Nueche de les Llibreríes eventu que coordina delles actividaes qu'inclúin entevistes a autores, narraciones en vivu, clases curties, xuegos, actividaes performáticas y cantantes en vivu, a la qu'añu tres d'añu se fueron sumando más barrios de la ciudá xenerando corredores de llibreríes, chigres y centros culturales que tienen como oxetivu unificador la promoción de la llectura. ===== Emprendimientos ===== Per otra parte, l'avenida nel tramu de 1100 al 1700 ye d'una gran atraición pa los proyeutos d'oficines, hoteles y comercios.<ref name="hoteles">{{Cita web |url=http://www.larazon.com.ar/notas/2007/11/27/01551374.html |títulu=''Un perfil urbanísticu que se remover''. ''L'avenida Corrientes vuelve ser la de los hoteles y les oficines'' &#91;&#91;La Razón (Arxentina){{!}}Diariu La Razón&#93;&#93; 28/11/2007. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071203035513/http://www.larazon.com.ar/notas/2007/11/27/01551374.html |fechaarchivu=2007-12-03 }}</ref> Unu de los emprendimientos va tar emplazado nun terrén llibre allugáu en Corrientes y Paraná, onde s'empezó la edificación d'una torre vidrada de 30 pisos. Otru proyeutu atopar al 1750 onde se va construyir ''Corrientes Park'', una torre de 13 pisos destinaos a oficines, con plantes de 490&nbsp;m². Tamién n'esquina Callao, llevantar en 2008 un edificiu de namái dos dos pisos, pero con 4000&nbsp;m² d'obra. Tamién s'abrieron hoteles. Por casu, xunto a la conocida pizzería [[Güerrín]], a dos cuadres del Obeliscu, inaugurar en 2009 dos hoteles de les cadenes d'orixe francés Novotel ya Ibis de cuatro y dos estrelles respeutivamente, con una inversión total de 25 millones de dólares (en terrenes onde s'atopaben el cine Llibertador y la histórica pizzería Serafín).{{ensin referencies}} Los locales comerciales tamién acompañen la crecedera, yá que hai bien pocos disponibles y el so arriendu nel 2007 ye d'unos 30 mil dólares mensuales. La mayoría son de marques de primer llinia, de indumentaria o electrodomésticos. ===== La gastronomía ===== [[Ficheru:La Giralda, Avenida Corrientes.jpg|miniatura|180px|left|''La Giralda'']] [[Ficheru:Café La Paz.jpg|miniatura|180px|derecha|Café ''La Paz'', na esquina con Montevideo]] [[Ficheru:Gato negro.jpg|miniatura|180px|derecha|''El Gatu Negru'', Corrientes 1669]] [[Ficheru:ARCOR Center Avenida Corrientes.jpg|miniatura|180px|''Arcor Center'']] [[Ficheru:Buenos Aires - Avenida Corrientes - Bombonella - 20071215.jpg|miniatura|180px|left|''Bombonella'']] D'Esmeralda a Callao hai numberosos cafés, restoranes (cuasi toos pizzerías) y confiteríes tradicionales. Ente los primeres destáquense, ''El Foru'' na esquina cola [[cai ''Uruguái'']] y el tradicional chigre ''La Nueva Martona'', onde'l platu tradicional son los [[panqueque]]s con [[duce de lleche]] nel amenorgáu llocal del 1489. Na esquina d'enfrente llevantábase'l café Ramos, güei día una nueva sucursal de la Pizzería Banchero, que foi un chigre artísticu onde s'axuntaben actores, periodistes y cineastes. Nel 1453 de l'avenida atópase ''La Giralda'', reconocíu por preparar bon [[chocolate con churros]] que puede tomase nes sos meses de madera y mármol y por ser llugar d'alcuentru de la intelectualidá porteña con un estilu que sobrevivió a les corrientes modernizadoras. L'arquiteutu del edificiu onde s'atopa ''La Giralda'' ye Juan José Caveri, autor tamién del edificiu del Cine Iguazú, que xunto col Atles ye unu de los dos cines que sobreviven intactos na vecina cai Lavalle, dambos convertíos en templos relixosos. Na esquina con Paraná la confitería ''Politeama'' tien el nome y un estilu que recuerden al desapaecíu ''Teatru Politeama Arxentín'', que funcionaba nel nᵘ 1490. El café ''La Paz'' en Corrientes y ''Montevideo'', foi apartaz de munchos bohemios y socialistes, especialmente mientres la [[Años 1960|década de 1960]]. Nél axuntaron escritores y músicos como [[David Viñes]], [[Ricardo Piglia]], [[Enrique "Monu" Villegas]] y el [[Sumíos pola dictadura arxentina|sumíu pola dictadura]] [[Rodolfo Walsh]]. Güei ye un sitiu frecuentáu por artistes y públicu de los teatros cercanos. El café ''L'Estañu'', na esquina con Talcahuano, ye un café tanguero, nel que trabayó [[Aristóteles Onassis]] cuando llegó como abellugáu a l'Arxentina. Una anéudota cunta que'l magnate, trabayando como mozu, sirvió-y un café a Carlos Gardel, allá por 1924.<ref>Revista "Panorama", febreru de 1966.</ref> En Corrientes y Callao el restaurant-chigre ''Operar'', ye un clásicu llugar de xunta de families, xente de negocios y pareyes. Tocantes a los restoranes, hai de too tipu y bolsu, como por casu les pizzerías asitiaes na corte del 1300, ''Güerrín'', enfrente ''Los Inmortales'' pola que pasaron munchos intelectuales, artistes y bohemios retrataos nella; y ''Banchero Centro'' dende 1932, n'esquina con Talcahuano. Al so iniciador Agustín Vanchero, atribúyese-y ser el creador de la fugazza con quesu. Nel 838 ''Les Cuartetes'' ye una pizzería llexendaria qu'en 1932 topábase xunto al Teatru Tabarís. Na década del 40 impulsó innovaciones na pizza, al amesta-yos ingredientes como mueyu blancu, xamón con morronos, etc. [[Ficheru:Buenos Aires - Avenida Corrientes - Heladería El Vesuvio.jpg|miniatura|left|180px|Xeladería ''El Vesuvio'']] ''El Palaciu del Papa Tostada'', en Corrientes 1612, ye un reconocíu restorán con comida internacional, variedá de vinos finos y salón de fiestes. Otru clásicu restorán ye'l ''[[Pippo Restaurant|Pippo]]'', que magar nun ta sobre Corrientes, topar en Paraná 356 a menos de 100 m de l'avenida. Ye ideal pa comer ''rápido, bien y baratu'' yá seya les sos pastes caseres, acompañaes con variedá de mueyos, ente elles la más famosa de [[tucu]] y [[pesto]]; o les sos carnes d'esportación asaes a la parrilla. Na corte del 1400 atópase la bombonería ''Bombonella'', fundada en 1941, que produz tou tipu de chocolates en forma artesanal; y la luxosa ''Lion d'Or'', coles sos caxes artesanales que guarden chocolates ellaboraos con materies primes calidable. En Corrientes 1669 tópase ''[[El gatu negru (chigre)|El Gatu Negru]]'', una tradicional tienda de especies, con bon ambiente porteño ya ideal pa tomar un café con daqué duce. El so fundador foi l'español Victoriano López Robredo, que viviera cuarenta años en [[Ceilán]], [[Singapur]] y les [[Filipines]]. El negociu taba en 1926 onde güei s'asitia'l Teatru Presidente Alvear. Mención estreme ye'l llocal de ''[[Arcor]] Center'', con una superficie de más de 400 m², en Corrientes 1325: un paraísu pa los neños poles llambionaes de tolos colores, gustos y formes. Esíbense y comercialicen los productos de la compañía y ufiértense orixinales presentaciones pa regalar, amás de cuntar con un llugar pa tomar daqué o saborguiar un xeláu de la marca. La primera [[xeladería]] de la ciudá esiste entá nel nᵘ 1181 de Corrientes y llámase ''El Vesuvio''. Fundada en [[1902]] pol matrimoniu italianu Cocitore, incorporó depués el serviciu de cafetería. Dende 2007 cuenta al so llau con un ''resto-chigre''. Yeren asiduos concurrentes Carlos Gardel, [[Juan Manuel Fangio]], [[Tita Merello]], [[Julio de Caro]], [[Luis Sandrini]] y [[Jorge Luis Borges]], ente otros pernomaos arxentinos. El so interior ta decoráu con fotografíes antigües de los más importantes esponentes de la cultura arxentina, y con vitrales que recuerden paisaxes italianos. [[Horacio Ferrer]] y [[Astor Piazzolla]] recuerden a ''El Vesuvio'' na lletra del tangu ''La Postrera Grela'', describiendo la nueche porteña apinada de señardá y amor. === Balvanera === El barriu de [[Balvanera]] estremar en tres zones que popularmente denominar "Congresu", "[[Once (Buenos Aires)|Once]]" y "[[Abasto (Buenos Aires)|Abasto]]". D'equí en más l'avenida topa arbolíu especialmente con plátanos (''[[Platanus × hispanica|Platanus × acerifolia]]''), de corteza mariellu verdosa. A partir de la cai ''Pasu'' l'avenida baxa abruptamente por cuenta de qu'en el pasáu en dicha cai, ente Corrientes y Lavalle, esistía una llaguna que daba orixe a un regueru llamáu ''Manso''. ==== Callao a Pueyrredón: ''Congresu'' y el ''Once'' ==== [[Ficheru:Buenos Aires - Pasaje Enrique Santos Discépolo - HDR.jpg|miniatura|180px|derecha|Piatonal Enrique ''Santos Discépolo'']] Esta seición carauterizar polos negocios y galeríes de too tipu de mercaderías y polos cartelos multicolores de publicidá. Cuando los comercios cierren, namái-y dan vida dellos centros culturales que tamién s'atopen nesti barriu. Los edificios son heteroxéneos, tantu nel so formatu como nel so estilu y altor. Na primer corte, del llau sur, tópase l'edificiu ''Corman'', inauguráu en 1978 como'l [[hotel Bauen]], que tien la so entrada principal por Callao. La [[Pasaje Santos Discépolo|piatonal ''Santos Discépolo'']] sospriende a l'avenida pel llau norte, nel encruz con ''Riobamba'': tratar d'un pasaxe en ''zigzag'', buelga del percorríu del que fuera'l primer ferrocarril arxentín, yá mentáu na seición d'historia. Este partía de l'actual [[plaza Lavalle]], y pela cai homónima llegaba hasta Callao, onde camudaba d'aldu escontra'l suroeste gracies a esta doble curva y siguía por Corrientes hasta Pueyrredón. Nel pasaxe unos murales del artista plásticu Marino Santa María y una placa de bronce recuerden el pasu del tren. El [[Teatru del Picadoriu]], allugáu nel pasaxe Santos Discépolo 1857 y agora conocíu como Picadoriu a seques, ye un teatru de la ciudá de Buenos Aires que surdió a empiezos de la década de 1980 nun edificiu del arquiteutu Benjamín Pedrotti que supo ser un llugar de venta de autopartes. Foi conocíu por ser la sede de Teatru Abiertu, un ciclu que confrontaba a la dictadura militar que gobernaba naquella dómina y que por esi motivu foi amburáu con un atentáu en 1981. Depués de la reconstrucción, que caltién la so antigua fachada, el teatru de menos de 300 llocalidaes volvió abrir les sos puertes definitivamente'l 29 de mayu de 2012. Na siguiente corte, del llau norte, tópase ''La Casona del Teatru'', y una corte más al oeste hai dos centros culturales que se destacar: * ''Centro Ricardo Rojas'' de la [[Universidá de Buenos Aires]], creáu en [[1984]] y dedicáu a la estensión universitaria y al cultivu del arte esperimental. * [[Cine Cosmos|Cosmos UBA]], vecín del anterior, nel n° 2046, topar no que fuera'l cine-teatro Cataluña, obra d'Alberto Bourdon (el mesmu de la Ópera). Na [[años 1960|década del 60]] convertir nel ''Kosmos 70'' y especializábase en dar películes [[soviética|soviétiques]]. Cerró'l 24 de marzu de 2009, por problemes económicos pa reabrise en payares de 2010 como'l Cosmos [[UBA]], al mercalo la Universidá de Buenos Aires, buscando faer d'él un espaciu pal espardimientu del cine independiente.[http://www.revistaenie.clarin.com/escenario/cine/Cosmos-volvio-enllenase-cine_0_370163188.html ''El Cosmos volvió enllenase de cine'', Clarín, 11/11/1010] [[Ficheru:Avenida Corrientes entre Paso y Larrea.jpg|miniatura|180px|left|Galeríes comerciales ente ''Paso'' y ''Larrea'']] A midida que camínase escontra la interseición con ''Pueyrredón'', los negocios amóntense. Dichu puntu ye'l centru comercial del llamáu ''barriu del Once'', nel qu'abonden los comerciantes de la comunidá xudía, dedicáu a la venta de ropa per mayor y menor, según los comercios de xente de variaes nacionalidaes, especialmente coreanos. Una de les cortes de mayor actividá comercial ye la que s'atopa ente ''Paso'' y ''Larrea''. En dichu tramu, del llau sur, tópense tres galeríes bien grandes con locales comerciales: * La ''Imperial'', de 1.000 m² de superficie y 60 m de fondura, consta de trés niveles. Ye carauterística polos sos pisos coneutaos por pontes esteriores. * ''Del Sieglu'', nel nᵘ 2550, con cais internes y frente ampliu. * ''Del Sol''.[[Ficheru:Corrientes2554.jpg|miniaturadeimagen|Casa Grimoldi · Arq. Virginio Colombo]] Ente los des primeres tópase l'edificiu [[Casa Grimoldi]] diseñáu por Virginio Colombo como edificiu de renta pal empresariu zapateru Alberto Enrique Grimoldi ya inauguráu en 1918. L'estilu del palaciu, eclécticu-modernista, combina elementos del modernismu (corriente Liberty milanés) con ornamientos de distintos estilos históricos d'Italia, como'l pompeyanu o l'etruscu. Otros motivos decorativos son carauterísticos del propiu Colombo, como les cabeces de lleones, les águiles o los cranios vacunos, amás de cuatro cariátides de dos metros nel últimu pisu y, na metá de la fachada, un formosu baxorrelieve, con ánxeles y ninfes. ==== Pueyrredón a Sánchez de Bustamante ([[Abasto (Buenos Aires)|Abasto]]) ==== Al cruciar l'avenida Pueyrredón enfusamos na llamada "patria chica" de [[Carlos Gardel]], el ''Morocho del Abasto'' (o ''Malvís Criollu''). N'efeutu, el gran cantor vivió nesti barriu la so mocedá, pos habitó a pocos metros de l'avenida, xunto cola so madre, na cai Jean Jaures, actual paséu del [[fileteado]], nuna vivienda que güei ye'l [[Muséu Casa Carlos Gardel]]. [[Ficheru:Avenida Corrientes y Pueyrredón.jpg|miniatura|left|200px|Esquina NON con ''Pueyrredón''.]] La esquina noroeste de Corrientes y Pueyrredón, onde se llevantaben d'antiguo los talleres del Ferrocarril Oeste, ye apoderada dende [[1908]] por un maxestosu edificiu d'estilu academicista, de planta baxa y nueve piso, construyíu pa la Caxa Internacional Mutual de Pensiones por [[Jacques Dunant]] (autor de la [[Catedral de San Isidro]]) y Gastón Mallet que tamién construyeron xuntos la sede del [[Centru Naval]] de [[cai Florida|Florida]] y [[Avenida Córdoba|Córdoba]]).<ref>[https://books.google.com.ar/books?id=i4JUl3O4Kx0C Buenos Aires y Contorna] Diego Bigongiari. Editorial Aldu Austral, 2008. (páx. 82)</ref> Ocupa cuasi un cuartu de mazana y consta de dellos cuerpos. La planta baxa ta ocupada por diversos locales comerciales. La énfasis ta asitiáu na esquina, onde remata con una cúpula acompañada por un tratamientu decorativu de calter. Equivocadamente díxose qu'esti edificiu inspiró a [[Baldomero Fernández Moreno]] pa escribir el so famosu poema "Setenta balcones y nenguna flor". En verdá, tal como foi comentáu pol escritor y periodista Roy Bartolomew, basar n'unu asitiáu nel Paséu de Julio (güei Leandro N. Alem), al altor del desapaecíu parque d'entretenimientos llamáu ''Xardín Xaponés''.<ref>{{Cita web |url=http://www.buenosairesantiguo.com.ar/notasdebuenosaires/parquejapones.html |títulu=Buenos Aires antiguu. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180518072541/http://www.buenosairesantiguo.com.ar/notasdebuenosaires/parquejapones.html |fechaarchivu=2018-05-18 }}</ref><ref>[[La Prensa (Arxentina)|Diariu La Prensa]], carta de llectores, 8/9/1983</ref><ref>Buenos Aires Cúntanos nᵘ 8, Páx.46.</ref> [[Ficheru:BoulogneSurMer549.jpg|miniaturadeimagen|Teatru IFT]] Doblando na esquina de Boulogne Sur Mer atopamos nel 549 el yá históricu Teatru IFT (Idisher Folks Theater). Fundáu nel añu 1932 por un grupu formáu ente otros por Joel Lincovsky -padre de la gran actriz [[Cipe Lincovsky]]-, Jacobo Gleyzer y Sara Aijen -padres del realizador cinematográficu y periodista [[Raymundo Gleyzer]]-, funcionó primero nun llocal arrendáu frente a la Sinagoga de la cai Paso al 400 construyéndose l'actual sede nel añu 1952 col esfuerciu de los inmigrantes de la comunidá xudía llocal. Na esquina sureste cola cai Anchorena llevántase'l [[Abasto Hotel]], primer hotel de cinco estrelles temáticu de tangu n'América. Construyíu mientres los últimos años del pasáu sieglu, consta de 126 habitaciones y el so decoráu ta íntimamente rellacionáu con dichu estilu y danza musical. Nos sos suites "El día que me quieras" y "El mio Buenos Aires queríu" los güéspedes pueden esfrutar de clases de tangu según tamién d'exhibiciones tangueres nel so restorán. Cuenta amás con un tangu boutique onde pueden atopase diseños temáticos en indumentaria profesional, llibros, artesaníes y [[talabartería]] polo xeneral. A apenes unos metros de Corrientes sobre Anchorena atópase'l famosu llocal de cena y show tangueru Chanta Cuatro (agora denomináu Esquina Carlos Gardel) testigu d'una historia única onde Gardel solía axuntase colos sos amigos y compinches a cenar, tresnochar o cantar. Chanta Cuatro abrió les sos puertes per primer vegada nel añu 1893, por esi entós so la forma de restorán y hotel familiar de dos plantes. Incluyía na so llinderu canches de bochas pal usu de los visitantes. La so apertura foi práuticamente simultánea al vieyu Mercáu del Abasto de la ciudá, conviviendo dambos en glories y decadencies. Na mazana delimitada por Corrientes, Agüero, Lavalle, y Anchorena, sobre una superficie de 21.135,3 m²,<ref name = "mapa" /> tópase'l pimpanu centru comercial [[Abasto de Buenos Aires]], unu de los más grandes en tamañu de Buenos Aires.<ref>[http://www.revistaelabasto.com.ar/mercadodeabasto.htm Historia del Mercáu de Abasto Provisor.]</ref> L'edificiu nel que s'atopa, de cinco piso y tres subsuelo, foi inauguráu en 1934 y foi sede del antiguu [[Mercáu de Abasto de Buenos Aires|Mercáu mayorista del Abasto]], que funcionó ellí hasta [[1984]]. En [[1998]] reciclar y convirtió nel actual centru comercial. Nél atópense, amás de los negocios, sales de cine, patios de comida, un gran salón d'entretenimientos, y el Muséu de los Neños Abasto. L'autor de la emblemática construcción sobre l'avenida, que da nome dende 1893 a esta zona, foi l'arquiteutu [[Viktor Sulčič]] que trabayaba col estudiu de Raúl Bes y José Luis Delpini. Na esquina d'Agüero y Humahuaca a cincuenta metros de l'avenida, atopábase'l famosu Chigre (o Fonda) O'Rondeman, llugar onde Gardel empezó a cantar profesionalmente, en 1910. Fueron famoses les payadas que se daben en conxustes nel llugar hasta pasada la medianueche. Ellí tamién s'escucharon "Don Juan", "La morocha" y otros tangos, entá primero que s'estrenaren pal gran públicu. Güei atópase ellí un edificiu de departamentos con un restorán especializáu en comida peruana na planta baxa. [[Ficheru:Corrientes3247.jpg|miniaturadeimagen|Abasto · Arq [[Viktor Sulčič]] (frente del añu 1934 sobre Corrientes)]] A menos d'una corte y escontra el norte de la ciudá en callar Gallu 492 vivió otru mitu de la música arxentina, [[Luca Prodan]]. Mientres la so estadía equí compunxo la emblemática tema "[[Mañana nel Abasto]]" del discu [[After Chabón]] pa la so banda [[Sumo (banda)|Sumo]]. Na esquina d'enfrente al edificiu atopa'l chigre El Destín, al cual Prodan allegaba diariamente. Al altor de la cai Sánchez de Bustamante -y anque inda atopamos na zona del Abasto- remata'l Barriu de Balvanera y empieza el Barriu de Almagro. === Almagro === {{AP|Almagro (Buenos Aires)}} ==== Sánchez de Bustamante a Medrano ([[Abasto (Buenos Aires)|Abasto]]) ==== La zona norte de Almagro ta carauterizada pola proliferación de teatros independientes, chigres, restoranes, locales comerciales y nuevos edificios en construcción. La cocina peruana tien muncha importancia nesta zona y unu de los sos principales esponentes ye Los Trujillanitos, restorán allugáu en Corrientes al 3564 y atendíu por xente llegada dende la ciudá de [[Trujillo (Perú)]]. Enfrente en Corrientes 3587 atopábase La Casa del Quesu hasta entamos de 2017, en que tres el so zarru intempestivu los trabayadores intentaron siguir con una cooperativa, ensin llogralo. Al so llau en Corrientes 3599 esquina Billinghurst atópase un llocal de la cadena de pizzerías Kentucky que nel so momentu foi'l Chigre Les Víbores, otru de los apartaces del que yera asiduo el Malvís Criollu. [[Ficheru:Corrientes3695.jpg|miniatura|Edificio Corrientes 3695 Arq. [[Alejandro Virasoro]]]] Xusto na esquina d'enfrente tópase L'Aurora Tangu, llugar de cocina porteña y show. Data del añu 1901 y foi proyeutáu pol arquiteutu Benjamín Pedrotti (autor de la fachada del [[Teatru del Picadoriu|Teatru Picadoriu]] del Pasaxe [[Enrique Santos Discépolo]]) y ellí funcionaba la tienda de teles L'Aurora que yera la encargada d'iguar los traxes que lluciríen los personaxes de la dómina nes nueches de tangu porteño. Al mesmu altor pero na interseición ente Billinghurst y Valentín Gómez apenes a una corte de la cai que nunca duerme atópase'l célebre Chigre Don Carlos. Especializada en comida española ya inaugurada el 19 d'avientu de 1955, esti llugar clásicu de Almagro convocó y sigue convocando a personalidaes del mundu del espectáculu nacional. Ellí realízase la entrega del premiu Ñoqui d'Oru. [[Ficheru:Corrientes3799.jpg|miniatura|Corrientes 3799 [[Café Martínez]] Arq. Alfredo y Alberto J. Olivari]] En Corrientes al 3702, esquina Mario Bravo atopamos la sucursal de serviciu postal del Corréu Arxentín. Nes esquines restantes atópense una sede del Bancu Itaú, una de les sucursales de la Pizzería Continental y el Café Rosas, allugáu en Corrientes 3695 nun edificiu del reconocíu arquiteutu [[Alejandro Virasoro]], autor tamién de la [[Casa del Teatru]] y de l'antigua Embaxada d'Israel, baltada nel atentáu suicida de 1992 y allugada en [[Regueru 910]]. El centru de l'actividá comercial d'esta zona centrar ente l'[[Avenida Medrano]] y la cai Mario Bravo, ye dicir los trés cuadres que resten hasta la citada avenida. Ellí van atopase locales d'electrodomésticos, locales especializaos en ropa pa caballeros, dames o neños, según tamién panaderíes, xeladeríes y restoranes clásicos y vexetarianos. En Corrientes 3799 esquina Bulnes podemos apreciar un edificiu diseñáu polos prolíficos arquiteutos italianos Alfredo y Alberto J. Olivari (autores del [[Hospital Fiorito]] d'[[Partíu d'Avellaneda|Avellaneda]]) qu'anguaño alluga una sucursal de la yá tradicional cadena de cafés arxentina [[Café Martínez]]. Escontra'l norte de Corrientes y en toa esta zona del Abasto hasta llegar a [[Avenida Córdoba]] atópase la mayor concentración de sales de teatru independiente de la ciudá. Espaciu Caleyón, El camarín de les muses, Teatru del Abasto, Llaten Sancho, El portón de Sánchez, Beckett, El tingláu, El Cubu, Teatru Ciegu y el míticu y acabante camudar al barriu [[Teatru del Pueblu]] son namái dalgunes de les sales que s'alluguen dende equí xubiendo nuevamente escontra Balvanera y el so emblemáticu Teatru IFT. Xusto na esquina de Corrientes y Medrano (Corrientes 3989) atopamos un elegante edificiu de departamentos y comerciu con cúpula, proyeutáu pol arquiteutu alemán aniciáu n'Arxentina [[Carlos Nordmann]], autor del [[Torrexón del Monxu]] en [[Mar del Plata]], la sucursal del Bancu Nación del barriu de Flores, dellos edificios d'[[Avenida de Mayu]] y del lamentablemente baltáu edificiu orixinal del [[Teatru Coliséu]] de Buenos Aires. ==== Medrano a Ángel Gallardo ==== Cruciando Medrano yá al 4200, del llau sur, atopábase'l ''Mercáu de les Flores'', que comercializaba 400.000 canastros de flores per añu.<ref>[https://web.archive.org/web/20071221124438/http://www.comunacinco.com.ar/article.php3?id_article=55 Almagro: Toa una Vida]</ref> El terrén qu'ocupaba, de 5.000 m², foi mercáu por 8 millones de [[Dólar d'Estaos Xuníos|dólares]] pola [[Ilesia Universal del Reinu de Dios]], en [[2003]]. Esto supunxo'l treslláu del ''Mercáu'' y la posterior reutilización del so edificiu, que llevaba funcionando nel barriu dende [[1952]].<ref>[https://web.archive.org/web/20071028105359/http://www.info-almagro.com.ar/almagro2_1/historia/flores.htm El Mercáu de les Flores Cumplió 60 años]</ref> Nel terrén alzóse un templu evanxélicu: la ''Ilesia Universal del Reinu de Dios'', nel marcu d'una gran meyora de dicha relixón na Arxentina.<ref>{{Cita web |url=http://www.clarin.com/diario/2004/03/17/h-04201.htm |títulu=Abrió un gran templu evanxélicu nel ex Mercáu de les Flores - Clarín |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20210410151858/https://www.clarin.com/diario/2004/03/17/h-04201.htm |fechaarchivu=2021-04-10 }}</ref> L'edificiu tien amplios frentes sobre l'avenida y sobre la so cai llateral Francisco Acuña de Figueroa, disponiendo de delles entraes. Al 4400, del llau norte, ente les cais ''Pringles'' y ''Yatay'', atópase'l templu católicu de ''Jesús Sacramentado''. La so construcción foi afalada pola Madre María Benita y la obra foi realizada polos arquiteutos Merry, Raynes y [[Ernesto Sackmann|Sackmann]]. Foi inauguráu en mayu de 1904, l'estilu esterior ye neogóticu formal, ente que'l so interior respuende a la renacencia italiana. Consta d'una nave de 34 m de llongura por 14 m d'anchu; dos grandes capiyes llaterales formando cruceru col presbiteriu de 14 m por 10 m y otros cuatro de menor tamañu. El so órganu, de caxa de carbayu macizu con dos pedaleras y venti rexistros, provién de la fábrica alemana de Walter, en Lundinburg. === Villa Crespo === {|width=100% |width=40% valign="top"|<small>''El Sol delata a palpu la edá de les muyeres''<br />''embrica nes fachaes grises del barriu''<br />''o rueda al soterrañu de la cai Corrientes''<br />''y va vertir el so vinu dorao a Villa Crespo.''</small> |width=40% valign="top"|<small>''Bañar nel regueru que crucia Triunviratu,''<br />''xira llastiendo sobre la exa del día<br />y al promediar la tarde torna a conseñar''<br />''les sos redondes monedes nel Bancu Israelita''</small> |width=20% valign="top"|<small>"Sol Semita"<br />''de'' Israel Zeitlin ''y'' César Tiempu</small> |} [[Ficheru:Avenida Corrientes estación Chacarita.jpg|miniatura|left|180px|Pasu a nivel coles víes del ''Ferrocarril San Martín'']] L'avenida camuda'l so aldu escontra'l nornoroeste al travesar [[Villa Crespo]]. Amás, al averase al circular [[Parque Centenariu (Buenos Aires)|Parque Centenariu]], toma un aspeutu llaberínticu al cruciase en diagonal coles cais, formando dalguna plazoleta diagonal ya interseiciones con cinco esquines, como nel encruz cola avenida ''[[Avenida Ángel Gallardo|Ángel Gallardo]]'' - ''[[Avenida Estáu d'Israel|Estáu d'Israel]]'', les cais ''Carril'' y ''Aguirre''; o nel encruz con ''Lavalleja,'' ''Vera'' y ''Ramírez''; o ''[[Avenida Scalabrini Ortiz|Scalabrini Ortiz]]'' y ''Luis María Drago''. Nesti tramu (antes llamáu ''Triunviratu'') trescurri bona parte de la novela ''[[Adán Buenosayres]]'' ([[1948]]) de [[Leopoldo Marechal]]. Foi zona de cafés, que nel so momentu teníen relevancia, por distintes causes. [[Ficheru:Plazoleta Osvaldo Pugliese.jpg|miniatura|200px|Plazoleta ''Osvaldo Pugliese'']] Escontra [[1905]] empezaron a treslladase cerca del actual encruz de la cai ''Gurruchaga'' con Corrientes un grupu d'inmigrantes [[sefardita|sefardites]], convirtiéndose dende entós esta zona nun tradicional barriu xudíu, nel que puede atopase pan ensin lleldu pa [[Pésaj]] y otres especialidaes toa l'añu. Tamién sirios libaneses, árabes católicos o ortodoxos, instaláronse cerca del encruz cola actual Scalabrini Ortiz (ex calle ''Canning''), interseición onde güei día s'atopa la pizzería ''Imperiu'', enclave tradicional del barriu. Nel mentáu encruz atópase amás una plazoleta triangular que dixebra a l'avenida de la cai ''Luis María Drago'' sobre la que se llevanta un monumentu dedicáu a [[Osvaldo Pugliese]], pianista, compositor y direutor d'orquestes de tangu. Foi realizáu en 1998, trés años dempués de la so muerte, por Paula Franzi, con caricatures en lata y [[telgopor]]. El llugar nun foi escoyíu por caprichu: en Corrientes 5375 Pugliese estudió pianu nel ''Conservatoriu Musical Odeón'' con Antonio Y. D'Agostino; y vivía colos sos padres a una corte, no que güei ye Scalabrini Ortiz 392. En 2005, a 100 años de la so nacencia, alzáron-y un monumentu en bronce. Al cruciar l'[[avenida Juan B. Xusto]] ta en verdá circulando percima del entubado del [[regueru Maldonado]], que d'antiguo yera un inmensu agüeriu abiertu y bravíu qu'anubría al barriu. === Chacarita === {{AP|Chacarita (Buenos Aires)}} [[Ficheru:Parque Los Andes, Chacarita.jpg|miniatura|200px|derecha|''Parque andar'' y feria artesanal]] Ente la cai ''Humboldt'' y l'avenida ''[[Avenida Dorrego|Dorrego]]'' atópase'l pasu a nivel del [[ferrocarril Xeneral San Martín]], y ellí mesmu, la ''[[Estación Villa Crespo]]''. Al cruciar l'[[avenida Dorrego]], del llau suroeste, atópase'l ''[[parque Los Andes]]'', estremáu en dos seiciones: la primera, subdividida de la mesma pela cai ''Concepción Arenal'', que va dende la mentada avenida hasta ''Jorge Newbery'', y la segunda, de forma triangular, dende Newbery a la ''[[Avenida Federico Lacroze]]''. La primer seición d'esta plaza tien una nacencia lúgubre: n'efeutu, de resultes de la morrina de persones producida na ciudá mientres la [[Fiebre mariello en Buenos Aires|epidemia de fiebre mariello]] de [[1871]], el gobernador de Buenos Aires, [[Emilio Capo]], creó un campusantu na actual cortil de la plaza. En [[1886]] apinóse la so capacidá y foi clausuráu. Pasaos once años, treslladáronse los restos humanos dende'l yá llamáu campusantu de la ''Chacarita vieya'' al campusantu de la ''Chacarita nueva'', asitiáu nel llugar del actual. Foi entós cuando se planió'l parque que nun principiu se llamó ''Rancagua'', pero qu'en [[1904]] foi bautizáu col nome actual. Sobre la sienda de Corrientes que s'atopa a la vera del parque topen exemplares de tipes (''[[Tipuana tipu]]''), de flor mariella y cañes grueses ondulantes y escures. Mientres los fines de selmana arma una gran feria d'artesaníes y otros oxetos varios. Debaxo de la segunda seición del parque tópense, dende 1925 en que s'empecipió la construcción del [[Llinia B (metro de Buenos Aires)|Llinia B]], los talleres ''Rancagua'' del mesmu. [[Ficheru:Final de Avenida Corrientes estación Lacroze.jpg|miniatura|250px|left|Fin de l'Avenida Corrientes, al fondu ''Estación Federico Lacroze'', del F.G.O.]] Nel parque tamién s'atopa, en cantu de l'avenida, el monumentu de ''Los Andes'', realizáu en bronce en [[1941]] pol escultor [[Luis Perlotti]]. Define a les races [[calchaquí]], [[tehuelche]] y [[Selknam|ona]], que de norte a sur habitaron la zona del [[Cordal de los Andes|cordal andín]]. Na interseición con ''Jorge Newbery'' atópase'l Finxu de la argentinidad nᵘ 10 (ver la [[Avenida Corrientes#Finxos, plaques y otros homenaxes Afitaos, plaques y otros homenaxes]]). Dempués de cruciar dicha avenida, Corrientes tien nos sos últimes trés cuadres doble sentíu de circulación vehicular, anque separaos por una plaza seca qu'hasta fines de [[2011]] yera un sitiu baxu techu ocupáu por locales comerciales. Ocupa un espaciu d'unos 70 metros de llargu, dende Lacroze hasta cuasi llegar a Olleros.<ref>[http://www.clarin.com/ciudades/capital_federal/Chacarita-plaza-seca-funcionaba-feria_0_530347070.html ''En Chacarita, va haber una plaza seca onde funcionaba una feria''.] Diariu Clarín, 05/08/11.</ref> Asina, Corrientes termina na estación de tren [[Estación Federico Lacroze|Federico Lacroze]], del [[Ferrocarril Xeneral Urquiza]], xunto al [[Campusantu de la Chacarita]] y frente a la tradicional pizzería "Imperiu", abierta dende [[1947]] y declarada d'interés cultural pola [[Llexislatura de la Ciudá de Buenos Aires]].<ref>[http://www.lanacion.com.ar/1700324-les-15-meyores-pizzerias-portenas Les 15 meyores pizzerías porteñas]</ref> == Pa l'alcordanza == === La voz y la memoria de Corrientes === El polifacéticu [[Edmundo Guibourg]] (1893-1986), caricaturista, periodista, direutor, críticu, etc., alies ''Pucho'', foi consideráu popularmente como'l "inventor" d'esta cai, non yá por ser un personaxe más de la mesma, nos sos cafés y conxustes, sinón fundamentalmente por ser el creador d'una columna nel [[diariu Crítica]] llamada "Cai Corrientes". Conoció a grandes personaxes, nacionales y estranxeros, dende [[Federico García Lorca]] a [[Roberto Payró]] y [[Luigi Pirandello]], de [[Leopoldo Lugones]] a [[Evaristo Carriego (poeta)|Evaristo Carriego]], y nos sos reportaxes, agudos y con pincelaes d'humor, demostró'l so amor y arguyu pela avenida. === Llugares que yá nun tán === {| border="2" cellpadding="4" cellspacing="0" style="float:right; margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |-bgcolor=lightblue align=center align=center |<br />'''Inscripción n'el<br />frente norte del<br />Obeliscu<br />de Buenos Aires'''<br /><br /> |- | [[Ficheru:Buenos Aires - Obelisco (fachada norte) - 20061212a.jpg|180px|Frente norte]] |- align=center bgcolor=lightblue align=center align=center | style="text-align: center;" |'' NESTI SITIU''<br />''na torre de San Nicolás''<br />''foi izada per primer vegada''<br />''na ciudá''<br />''LA [[Bandera d'Arxentina|BANDERA NACIONAL]]''<br />''el XXIII d'agostu de''<br />''MDCCCXII.'' |} Ufiértase equí una curtia descripción de llugares de l'avenida Corrientes que na so dómina fueron de gran importancia histórica, cultural o d'entretenimientu pero que yá nun esisten más. ;Ilesia de San Nicolás de Bari L'español Domingo Accasuso empezó a llevantar en [[1721]] esta ilesia, onde güei se llevanta la ''Plaza de la República'', del llau norte. Foi designada vice-parroquia en [[1731]], cuatro años dempués de la muerte de Acassuso y un añu antes de completase la obra. Tenía una sola torre cuadrada con campanariu y reló, que remataba con una pequeña cúpula en mosaicos azules que sostenía una cruz visible dende tola ciudá. En [[1769]] foi xerarquizada como parroquia. En 1904 l'arquiteutu Arturo Prins la italianizó al borrar les sos traces típiques y modificar la torre. Debíu al trazáu de la ''Avenida 9 de Julio'' y de la diagonal norte ''Roque Sáenz Peña'' espropiar pa baltala en 1931. Lo último en cayer foi la torre onde en [[1812]] había flameado per primer vegada en Buenos Aires la [[Bandera d'Arxentina|bandera arxentina]]. ;Palace Theatre Atopar en Corrientes nᵘ 753, y tenía tamién una salida a la cai Lavalle. Inauguráu en [[1911]] foi na so dómina'l meyor cine de Buenos Aires. Yera luxosu y como les películes que nél s'esibíen yeren mudes, la trama yera acompañada pola orquesta de Charles Marchal. Exhibir nél les "actualidaes de ''Max Glücskmann''", una de les primeres empreses de cine y fotografía nel país. ;La Helvética Yera una construcción senciella con planta baxa y primer pisu, na esquina suroeste con [[Calle San Martín (Buenos Aires)|San Martín]], que mientres 115 años foi restorán y apartaz de periodistes, políticos, escritores y dignatarios como [[Bartolomé Mitre]], [[Roberto Payró]], [[Jorge Luis Borges]], [[Ernesto Sabato]], [[Eduardo Mallea]], [[Carlos Texedor]], el nicaragüense [[Rubén Darío]] y otros. Trátase d'un salón allargáu con elementos de bronce nun rincón. Cerveza suelto, cacía inglesa, jarras franceses y copetines impecablemente sirvíos podíen topase nél. Por razones polítiques foi bombardiáu en 1955. Al reabrir al poco tiempo Ernesto Sabato dixo: ''Nesti llugar sagráu, onde allega tanta xente, que'l cañón ganó, brindemos eternamente.'' En 1975 cerró les sos puertes definitivamente por razones económiques. ;Llibrería Pigmalión Yera vecina a La Helvética, en Corrientes al 512, y fuera inaugurada en [[1942]] pola refuxada alemana Lilí Lebrach, quien espublizaba ellí lliteratura non [[nazi]]sta. Foi un sitiu de xunta pa quien amaron la música, que podía consiguise nel so sosuelu de toles dómines y llugares. ;Empire Theatre Na esquina nordés con Maipú, recibió antes el nome de ''Atenéu''. Nesti teatru, qu'espublizaba cantares y couplés, actuó ente otros la ''bailladora'' sevillana, [[Pastora Imperio]], bien querida por políticos y escritores; Antonia Meré y Carmelita Ferrer. Nél cantó amás Carlos Gardel. En 1938 el teatru foi reemplazáu por un edificiu de seis piso. ;Teatru Odeón Atopar en Corrientes y Esmeralda, y el so propietariu foi [[Emilio Bieckert]], inmigrante proveniente d'Estrasburgu, [[Alsacia]]. L'edificiu alzar en 1872 col nome d'Edén, depués Variedaes, y en 1891 inauguróse'l Odeón realizáu pol arquiteutu alemán [[Fernando Moog]]. Foi consideráu como una avanzada na arquiteutura del momentu y convertiríase n'unu de los principales teatros de Buenos Aires, con capacidá pa 1.800 persones. El [[28 de xunetu]] de 1896 exhibir nél la primer pieza cinematográfica realizada n'Arxentina. En [[1940]] adquirió un frente estilu [[art decó]]. En 1982 atopábase bien deterioráu y un tal Luis Rusconi rescatar. Tresformar nuna esquina porteña por excelencia. Pol so escenariu pasaron personalidaes como [[Leopoldo Lugones]], [[Jean Jaurés]], Margarita Xirgu, ente munchos otros. En 1985 foi declaráu pol ''Ministeriu d'Educación y Xusticia de La Nación'' como Monumentu Históricu Nacional, teniendo en cuenta, ente otres razones, que foi unu de los más importantes escenarios de la historia del país y que esa esquina, gracies a los versos de [[Celedonio Flores]], conformóse como'l corazón del tangu. Pero a principios de [[años 1990|la década del 90]], mientres la xestión del intendente [[Carlos Grosso]], dexar ensin efeutu esa proteición y autorizóse la baltadera del teatru. Güei proyéctase nel so llugar la Torre Odeón, de 32 pisos.<ref>[http://www.lanacion.com.ar/Archivo/nota.asp?nota_id=855212 ''Polos edificios teatrales'' ''La ONG presentó un amparu contra'l Gobiernu pola llei 14.800''. Diariu [[La Nación (Arxentina)|La Nación]] 3/11/06]</ref> ;Confitería Real Al 1300 (esquina con Talcahuano), decorada estilu [[Modernismu (arte)|''art nouveau'']]. Solía allegar ellí [[Florencio Parravicini]], razón pola cual a esa esquina en 1959 dióse-y el nome de dichu actor. Tamién pasaron por ella reconocíos tangueros como Carlos Raúl Muñoz (conocíu cómo [[Carlos de la Púa]]), [[Aníbal Troilo]], [[Julio de Caro]], [[Ángel D'Agostino]] y otros. {{cita|Confitería de ambidextros, de Corrientes y Talcahuano, nós somos los maestros y de la Púa'l gran decanu.|''[[Enrique Cadícamo]]''}} ;Café Domínguez Nel so llocal, abiertu les 24 hores y sito nel nᵘ 1537, tocó en [[1923]] la primer muyer [[bandoneón|bandoneonista]]: [[Paquita Bernardo]], "la flor de Villa Crespo". Almirada y solicitada, tuvo una vida efímera, yá que finó en plena fama a los 25 años d'edá. Nel café, la orquesta tocaba asitiada nun palcu altu y bien visible. Un famosu tangu d'[[Ángel D'Agostino]] recordar. ;Vieyu teatru Apolo Fuera construyíu en 1886 ya inauguráu en 1892, nel actual nᵘ 1382, ente Talcahuano y Uruguái. Tuvo consagráu a brindar espectáculos de raigañu criolla y foi famosu poles distintes obres d'autores destacaos interpretaes por actores de relevancia, como les empobinaes por Ezequiel Soria: ''Cantar Tráxicu'', de [[Roberto J. Payró]] y ''Piedra del Escándalu'' de [[Martín Coronado (direutor)|Martín Coronado]] ya interpretada por [[Pablo Podestá (actor)|Pablo Podestá]]; o como ''Jesús Nazarenu'' d'[[Enrique García Velloso]]. En 1958 una movilización llogró que'l Congresu sancionara la llei nᵘ 14.800 que prohibió la baltadera d'un teatru esistente nun siendo que se construyera nel mesmu sitiu unu nuevu d'igual capacidá. Na década del sesenta foi finalmente tiráu embaxo y pa cumplir con dicha llei construyó un teatru convirtiéndose en sede del grupu independiente Nuevu Teatru, fundáu por Alejandra Boero y Pedro Asquini.<br />Esta etapa remató en 1971, hasta que na década del '80 y col nome de Lorange realizáronse funciones de teatru y cine. ;Teatru Politeama Na esquina suroeste cola cai Paraná. Foi creáu pol empresariu italianu César Ciacchi, quien en 1878 robló con un tal Zamudio, dueñu del terrén, un conveniu por diez años pa construyir un teatru que, con frente de lladriyos coloráu, foi inauguráu al añu siguiente. Ellí actuaron los integrantes de la familia Podestá, estrenando en 1884 una obra [[gauchu|gauchesca]] que foi un enorme ésitu "''[[Juan Moreira (drama)|Juan Moreira]] en pantomima''", de los hermanos circenses Carlo, siendo José J. Podestá quien encarnó'l personaxe principal. Tamién foi l'escenariu del mentáu payasu Frank Brown, de l'actriz Eleonora Dure y de Sara Bernhardt, ente otros. En 1898, al terminase'l contratu, tuvo a puntu de ser baltáu, hasta qu'en 1936 María Luisa T. de Balbín reconstruyir, calteniendo la estructura de la sala, de bona acústica, pero camudando'l frente por unu más sobriu y elegante; con una gran marquesina. El so hall taba revistíu en mármol de tonos verde a negru y l'escenariu tenía un discu xiratoriu y reflectores aicionaos dende una ponte al efeuto. En 1921 [[Andrés Chazarreta]] llogró un gran ésitu consideráu como l'ésitu nacional del [[folclor]]. El teatru foi baltáu y güei el so inmensu terrén baldío ye una alcordanza constante de l'antigua rellumanza arquitectónica perdíu de décades pasaes. ;Café Politeama Al llau del teatru, pero cruciando la cai ''Paraná'', foi frecuentáu por cantantes que buscaben la gloria. Na actualidá, nel llugar del café, tópase la confitería del mesmu nome. == Corrientes y el tangu == {| width=100% |width=33% valign="top"|<small> ''La mio llinda cai Corrientes!''<br /> ''sos de toos y de naide,''<br /> ''vas cruciando Buenos Aires,''<br /> ''col to ritmu distintu,''<br /> ''segura, tranquilamente,''<br /> ''coqueta, viviegu, risueña,''<br /> ''como una piba porteña,''<br /> ''que nun cumplió los venti!''<br /><br /> ''Sos fía de luna park,''<br /> ''con avenida Maderu,''<br /> ''y te acunen los carteros,''<br /> ''frente al corréu central,''<br /> ''y dempués que te ajustás,''<br /> ''el talle con Leandro Alem,''<br /> ''saltes del Jousten Hotel'',<br /> ''a conquistar la ciudá.''<br /><br /> ''Te paran en San Martín,''<br /> ''xiblando, los mensaxeros,''<br /> ''y el secu repiqueteo,''<br /> ''de máquines d'escribir,''<br /> ''y te encontrás qu'al siguir,''<br /> ''sobre los tos costazos y fadiu,''<br /> ''cai un mantón que'l tronío,''<br /> ''te tráxolo de Madrid...!''<br /><br /></small> |width=33% valign="top"|<small> ''Y te paras en Florida,''<br /> ''pa ver qu'hai de nuevu,''<br /> ''si ves pasar un modelu,''<br /> ''se lo copiás aína,''<br /> ''y yá dempués más sele,''<br /> ''cuando llegues a Maipú,''<br /> ''recibís del "Marabú",''<br /> ''un tangu de bienvenida...!''<br /><br /> ''Y yá más señora y dueña,''<br /> ''sos Corrientes la que manda,''<br /> ''y na esquina d'Esmeralda,''<br /> ''so les lluces que suañen,''<br /> ''presentás la to llinia media,''<br /> ''"Maipo" "Odeón" y "Tabaris",''<br /> ''y avísesme si París,''<br /> ''nun pide la contraseña...!''<br /><br /> ''Mezclás escalera real,''<br /> ''con xenerala sirvida,''<br /> ''Opera, Rex, pizzería,''<br /> ''Obeliscu y Diagonal,''<br /> ''boleru sentimental,''<br /> ''milonga con variaciones,''<br /> ''traxes con dos pantalones,''<br /> ''y Teatru Nacional...!''<br /><br /></small> |width=33% valign="top"|<small> ''Salpicás rotiserías,''<br /> ''con cafecitos cortaos,''<br /> ''del semillón de paráu,''<br /> ''a sunday con lleche frío,''<br /> ''golor a panadería,''<br /> ''entemecíu con cambalache,''<br /> ''y emplegaos de rh,''<br /> ''que pasen de percorrida.''<br /><br /> ''Corrientes, sos el pincel,''<br /> ''qu'azorrona pesares,''<br /> ''imán de los arrabaldes,''<br /> ''que toes te quieren bien,''<br /> ''te acordás cuando Gardel,''<br /> ''el "morocho del abasto",''<br /> ''atopaba ente canastros,''<br /> ''la so casa de Jean Jauré.''<br /><br /> ''Sos fía de la Luna Park,''<br /> ''con avenida Maderu,''<br /> ''te canto porque te quiero,''<br /> ''banderín de la ciudá,''<br /> ''si'l to puntu terminal,''<br /> ''ye'l mio, Chacarita,''<br /> ''onde un coru de floristes,''<br /> ''cántennos el funeral...!''<br /> :[[Héctor Gagliardi]] </small> |} [[Ficheru:Corrientes348.jpg|miniatura|200px|Cartelu fileteado en '''Corrientes 348''' recordando'l primer versu del tangu ''A media lluz'']] La cai Corrientes ye tema de diversos tangos, trescríbense equí dellos fragmentos de los más conocíos: {{cita|*Corrientes trés cuatro ocho,<br />segundu pisu, ascensor.<br />Nun hai porteros nin vecinos.<br />Adientro, [[Cóctel|cóctel]] y amor...<br /><br />''A media lluz''<br />[[Carlos César Lenzi]]}} {{cita|*Cai Corrientes de los mios amores, cai Corrientes onde nací<br />y ente les lluces de mil colores aquella nueche conocer.<br /><br />''Cai Corrientes''<br />[[Alberto Vaccarezza]]}} {{cita|*Toa pasa nesta vida, te camudaron Corrientes Angosta, yá nos sos la cai posta onde un día supi andar. Yo tampoco soi'l mesmu, nin la pinta yá tengo d'antaño.<br /><br />''Corrientes angosta''<br />[[Ángel Gatti]], 1952}} {{cita|*Esquina porteña, esti milonguero te ufierta'l so ciñu más fondu y cordial.<br />Cuando cola vida tea cero a cero te prometo'l versu más rante y canero<br />pa faer el tangu que te faiga inmortal.<br /><br />''Corrientes y Esmeralda''<br />[[Esteban Celedonio Flores]], 1933}} {{cita|*Esta ye la mio cai Corrientes,<br />la de la duce bohemia,<br />que col so encantu apodérase<br />de la mio alma sentimental.<br />La mio llinda cai Corrientes,<br />amiga fiel de la mio vida,<br />que cuando tengo una firida<br />das-y consuelu al mio mal.<br /><br />''Murnies de la cai Corrientes''<br />[[Homero Expósito]]–[[Domingo Federico]], 1942}} {{cita|*Café Domínguez, de l'antigua Corrientes cuando yera angosta y la so xente<br />saludar de sienda en sienda<br />[[Enrique Cadícamo]]}} == Finxos, plaques y otros homenaxes == * '''Esquines del tangu''': por iniciativa de [[Ben Molar]]<ref>[http://www.pagina12.com.ar/diario/suplementos/radar/9-3491-2006-12-31.html Radar, Suplementu del diariu Páxina Dolce: ''Big Ben, según pasen los años'' (31/12/2006)]</ref> el creador del ''[[Día Nacional del Tangu]]'', y cola collaboración de la ''Asociación Amigos de la cai Corrientes'' y el ''Sindicatu de vendedores de diarios y revistes de Capital Federal y Gran Buenos Aires'', asitiar n'interseiciones de l'avenida coles cais, dende'l so entamu hasta ''Riobamba'', plaques de bronce que recuerden a reconocíes figures rellacionaes col tangu, ente otres: ** ''Bouchard'': [[Alba Solís]], [[Alberto Podestá]] y [[Domingo Federico]]. ** ''Leandro N. Alem'': [[Jorge Vidal (cantante)|Jorge Vidal]], [[Julián Plaza]] y [[Charly García|Carlos Alberto "Charly" García]]. ** ''Reconquista'': Jovita Luna. ** ''Maipú'': [[Roberto Rufino]] y [[Antonio Carrizu]]. ** ''Esmeralda'': [[Rubén Juárez]]. ** ''Suipacha'': [[Hugo Marcel]]. ** ''Pellegrini'': [[Raúl Lavié]], [[Nélida Roca]], [[Mariano Barugel]] y Mosquera Monte. ** ''Cerrito'': [[Virginia Luque]] y [[Néstor Marconi]]. ** ''Talcahuano'': [[Enrique Cadícamo]], [[Tania (cantante)|Tania]], [[Florencio Parravicini]] y [[Arxentín Ledesma]]. ** ''Libertad'': [[Libertad Lamarque]] y [[Juan Carlos Copes]]. ** ''Uruguái'': [[Tita Merello]]. ** ''Paraná'':, [[Mariano Mores]], [[Susana Rinaldi]] y [[Aníbal Troilo]]. ** ''Montevideo'': [[Raúl Garello]] y [[Alberto Castillo]]. ** ''Rodríguez Peña'': [[Beba Pugliese]]. ** ''Callao'': [[Horacio Ferrer]] y [[José Gobello]]. ** [[Horacio Salgán]] y [[María de la Fuente (cantante)|María de la Fuente]]. :L'Asociación amestó amás una pal mesmu Ben Molar en ''Suipacha'' y ''L'Asociación Gardeliana'' otra a [[Celedonio Flores]] na esquina con ''Esmeralda''. * '''[[Justo Suárez]]''': sobre la paré de la Luna Park, esquina ''Bouchard'', recordar al «''Torito de Mataderos''», ídolu arxentín nel boxéu. * '''Enanche de l'Avenida Corrientes''': una placa asitiada na esquina con Leandro N. Alem recuerda les obres d'enanche realizaes ente'l 22 de febreru de 1935 y el 12 d'ochobre de 1936. * '''[[Ana Díaz]]''': una placa de bronce sobre'l palaciu que fora de Elortondo Alvear, na esquina suroeste de Florida, recuerda que nesa cortil vivió la única muyer del conxuntu de los 65 fundadores de Buenos Aires, na espedición de [[Juan de Garay]]. * '''[[Sandro|Roberto Sánchez]]''': muncho más conocíu como «Sandro», tien una escultura plástica cerca al [[Gran Rex]], realizada por [[Fernando Pugliese]].<ref>[http://www.clarin.com/ciudad/escultura-Sandro-curiosu-avenida-Corrientes_0_822517804.html ''La escultura de Sandro, un nuevu curiosu de l'avenida Corrientes''] Diariu Clarín, 4/12/2012</ref> * ''Esquina con Carlos Pellegrini'': ** '''[[Guerra de les Malvines|Homenaxe a los cayíos en Malvines]]''': tratar d'un soporte de mármol, na sienda impar, con una placa de bronce cola inscripción: ''Homenaxe a los cayíos na guerra del Atlánticu Sur'' n'homenaxe a los soldaos arxentinos cayíos mientres la Guerra de les Malvines nel primer aniversariu, [[2 d'abril]] de [[1983]]. ** '''[[Enrique Febbraro]]''': una placa sobre una paré, tamién del llau impar, recuerda al arxentín creador del [[Día del Amigu|Día internacional del Amigu]]. ** '''Homenaxe a Carlos Gardel y los sos acompañantes de la tráxica xira''': otru soporte de mármol con placa de bronce, n'acerar sur, que diz: {{cita|L'Asociación d'Amigos de la Cai Corrientes y el [[diariu Clarín]], n'homenaxe a Carlos Gardel nel 40 aniversariu de la so desapaición; 24 de xunu de 1975.}}<br/> Más embaxo figuren los nomes de los acompañantes que morrieron con él nel vuelu:'' [[Guillermo Barbieri]], [[Alfredo -y Pera]], Domingo Riverol.'' ** Carlos A. Petit (por [[Argentores]]), [[Alberto Vaccarezza]], [[Manuel Belnicoff]] y Osvaldo Pugliese (SADAIC) son recordaos por dos tales plaques de bronce sobre la paré, a unos 20 metros de la esquina. * '''[[Libertad Lamarque]]''': Av. Corrientes n.°&nbsp;1202, esquina calle Libertad. Pola iniciativa de Ben Molar asitióse la placa'l 12 d'avientu de 1995 cola presencia de la mesma Libertad Lamarque, amás de los miembros de l'Asociación Amigos de la Cai Corrientes» que depués la llevaron a pasiar nun coche antiguu peles cais de Buenos Aires. Lo llamativo ye que la fecha escoyida ye na que cinco años más tarde l'artista diba finar. * '''[[Juan Carlos Calabró]]''': al 1200, a la entrada del complexu Multiteatro Buenos Aires, recordar al popular cómicu con una obra del artista plásticu Fernando Pugliese realizada en fibra de vidriu y resina epoxi qu'amuesa al actor sofitáu sobre una estructura diseñada como «amosador» a semeyanza del qu'había nel montaxe del chigre onde «El contra» parolaba coles celebridaes.<ref>[http://www.lanacion.com.ar/1681047-buenos-aires-tien-una estatua-en-homenaxe-a-juan-carlos-calabro Buenos Aires tien una estatua pa homenaxar a Juan Carlos Calabró] Diariu La Nación, 15 d'abril de 2014.</ref> * '''[[Laura Ana Merello|''Tita'' Merello]]''': nel actual nᵘ&nbsp;1318, vivió esta destacada actriz de radio, teatru, cine, televisión y cantante de tangu, que'l so nome de nacencia yera [[Laura Ana Merello]]. Una placa asitiada en 1993 sobre una columna de lladriyu pola ''Asociación d'Amigos de la cai Corrientes'' recuerda esti fechu. * '''[[Enrique Cadícamo]]''': Similarmente, otra columna de lladriyu con placa de ''Asociación d'Amigos de la cai Corrientes'' recuerda'l llugar de la casa de Cadícamo nel 1330. * '''[[Mauricio Borensztein]]''': una escultura (obra de Fernando Pugliese) tamañu natural realizaes pol artista plásticu [[Fernando Pugliese]] recuerda al personaxe [[Tato Bores]], protagonizáu mientres décades por Borensztein, emplazada cerca del [[Teatru Metropolitan (Buenos Aires)|Teatru Metropolitan]], al 1300.<ref>[http://www.lanacion.com.ar/1637633-tato-bores-yá-tien-la so-estatua-en-l'avenida corrientes ''Tato Bores yá tien la so estatua na avenida Corrientes''] Diariu La Nación, 12 de payares 2013</ref> * '''[[Jorge Porcel]]''': ye recordáu nel so personaxe de «[[La peluquería de Don Mateo]]» con una figura realizada pol artista [[Guido Llordi]], tamién xunto al Metropolitan, como la de Tato Bores.<ref>[http://www.larazon.com.ar/ciudá/peluqueria-Don-Mateo-sucursal-Corrientes_0_494400116.html ''La peluquería de Don Mateo'', con sucursal en cai Corrientes] Diariu La Razón, 7/09/2013]</ref> * '''[[Juan Carlos Altavista]]''': el personaxe ''[[Minguito Tinguitella]]'' interpretáu por esti actor, tien la so escultura homenaxe en Corrientes 1659, na puerta del teatru Presidente Alvear, dende'l 10 de setiembre de 2014. La obra, realizada en fibra de vidriu y resina epoxi, foi creada pol artista plásticu Fernando Pugliese.<ref>[http://www.lanacion.com.ar/1726094-el-popular-minguito-tambien-tien-la so-estatua-en-la-ciudad ''El popular Minguito tamién tien la so estatua na Ciudá''] Diariu La Nación, 10/09/2014.</ref> [[Ficheru:Avenida Corrientes y Callao.jpg|miniatura|230px|Encruz con ''[[Avenida Callao|Av. Callao]]'', embaxo a la derecha, el pequeñu monumentu a [[Alberto Olmedo]].]] * '''[[Alberto Olmedo]]''': El gran risible arxentín tien un doble homenaxe na avenida: ** Al pie de otru cómicu, [[Javier Portales]], na esquina con Uruguái, esiste una estatua, inaugurada'l 2 de payares de 2011, obra de Fernando Pugliese, que los amuesa sentaos sobre un bancu y riendo mientres representen a «''Borges y Álvarez''», personaxes qu'encarnaron nel programa d'humor denomináu ''[[Nun toca botón]]'', que s'emitía na década de los 80 per televisión. ** Una columna baxa, en Corrientes 1753 (onde s'atopaba'l cine-teatru Alfil), fecha en lladriyu por José Martínez, tenía na so parte cimera les buelgues en cementu de les manes del popular risible rosarino que realizó nel mentáu teatru la so última temporada teatral na ciudá. Fueron robaes en 2009 y nun actu de desgraviu asitióse una nueva n'agostu d'esi mesmu añu. La placa na parte inferior diz: {{cita|¿Qué quiero que quede de mi? Una estatua a les mios manes na cai Corrientes por que miren y digan: «''Chau negru''». Namás.|Alberto Olmedo}} [[Ficheru:Esquina Santos Discépolo 1.jpg|miniatura|Esquina de «Santos Discépolo».]] * '''[[Enrique Santos Discépolo]]''', na esquina cola cai homónima, Corrientes al 1900, plaques del Atenéu Porteño del Tangu, l'Asociación Amigos de l'Avenida Corrientes, SADAIC y l'Asociación Gardeliana Arxentina. La placa ta acompañada, más arriba, por un mural alegóricu del tangu Cambalache, del artista plásticu Jorge Cosenza.<ref>[https://web.archive.org/web/20110413023348/http://www.caminosculturales.com.ar/2011/03/la esquina-de-santos-discepolo-se-reinaugurara-en-l'avenida corrientes/ ''La esquina de Santos Discépolo se reinaugurará na Avenida Corrientes''.] En páxina Web ''Caminos Culturales''. Consultáu n'abril 2011.</ref> * '''[[Osvaldo Pugliese]]''': como yá se comentó, homenaxar nuna plazoleta nel encruz con ''Scalabrini Ortiz'' y ''Luis María Drago'', con un monumentu de bronce y figures en telgopor y metal. Hai ellí numberoses plaques, la mayoría de la República de Villa Crespo». Tamién del Club Atlanta, del [[Partíu Comunista Arxentín|Partíu Comunista]] (del cual foi unu de los primeros afiliaos), del Bancu Credicop y del Honorable Conseyu Deliberante de la Ciudá de Buenos Aires. * '''[[Aníbal Troilo]]''': Sobre la esquina de la cai ''Aníbal Troilo'', en Almagro, un mural de José María Basile cola figura del «Bandoneón Mayor de Buenos Aires» recuerda al [[bandoneón|bandoneonista]], compositor y direutor d'orquestes de tangu. Xunto al mural topa una placa del [[fileteado]]r Luis Zorz, n'homenaxe al llamáu cariñosamente «''Pichuco''». * '''[[Finxu de la Argentinidad|Afitáu de la Argentinidad nᵘ&nbsp;10, Reconquista de Buenos Aires]]''': monumentu asitiáu en 1977 nuna plazoleta triangular onde converxen les aveníes Corrientes, ''Forest'' y ''Jorge Newbery'', pola comisión ''Pro Demarcación Cola de les Tropes Reconquistadores de Buenos Aires''. Trátase d'un monolitu con una placa que recuerda que dende ellí partieron tropes que taben asitiaes nos edificios del [[Chacarita (Buenos Aires)|barriu de Chacarita]] pa lluchar contra l'enemigu británicu mientres la [[Invasiones Ingleses|Primer Invasión Inglesa]]: {{cita|Chacarita de Reconquistar:<br />Pa enfrentar al invasor estranxeru los criollos de Chacarita en 1806 combatieron en Reconquistar integraos na sulevación de la campaña. Tamién en [[1807]] engarraron heróicamente na defensa de Buenos Aires. Yera la llucha del [[gauchu]] pela so tierra y tábase xestando la patria.<br />1806-agostu-1977}} :Exhibe amás, como en tolos finxos asitiaos pola mentada comisión, una [[mayólica]] de la [[Virxe de Luján]] y una inscripción que recuerda que de los colores de dicha virxe fueron tomaos los colores patrios y que fueron utilizaos como distintivos en 1806 polos [[gauchu|gauchos]] comandados por [[Juan Martín de Pueyrredón]]. :El soporte ta realizáu con lladriyos provenientes de la chacra de los Márquez, en [[San Isidro (Buenos Aires)]], qu'en 1806 foi cuartel xeneral de Reconquistar. == Fuentes consultaes == * {{cita llibru | títulu = Buenos Aires: Historia de les cais y los sos nomes | autor = Cutolo, V. O. | editorial = Buenos Aires: Elx | id = ISBN 950-99212-0-3| añu = 1994 }} * {{cita llibru | títulu = Buenos Aires: Historia de los barrios de Buenos Aires | autor = Cutolo, V. O. | editorial = Buenos Aires: Elx | id = ISBN 950-99212-2-X| añu = 1996 }} * {{cita llibru | títulu = Buenos Aires: Los cafés, senciella historia | autor = Diego A. del Pino, Rafael E. Longo, Oscar B. Himschoot, Ricardo A. Ostuni, Edgardo J. Roca, Enrique H. Puccia, Luis J. Martín, Aníbal Lomba | editorial = Llibreríes Turístiques | id = ISBN 987-9105-11-7| añu = 1999 }} * {{cita llibru | títulu = Calle Corrientes, la so historia en cinco barrios | autor = Elisa Casella de Calderón editorial = Revista Buenos Aires cúntanos n° 7, segunda edición | id = ISBN 987-9473-00-0 | añu = 1986 }} * {{cita llibru | títulu = Calle Corrientes, la so historia en cinco barrios (2ª parte) | autor = Elisa Casella de Calderón editorial = Revista Buenos Aires cúntanos n° 8, segunda edición | id = ISBN 987-9473-03-5 | añu = 1988 }} * [https://web.archive.org/web/20071126061348/http://www.todotango.com/spanish/aviso/avisu.asp Tou Tangu] * [http://www.observatur.edu.ar/index.php?option=com_content&task=category&sectionid=22&id=50&Itemid=74 Observatoriu Turísticu de la Universidá Nacional de Lanús. Introducción al Turismu 2006.] == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{Commonscat}} {{wikiviaxes|Avenida Corrientes}} {{ORDENAR:Corrientes}} {{Tradubot|Avenida Corrientes}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cais de Buenos Aires|Corrientes]] 62l6lbmrypf6cdcxit5bbrrw8ovixmp Calvià 0 167352 4376978 4364908 2025-06-17T14:51:24Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá axencia => dicha axencia 4376978 wikitext text/x-wiki {{llocalidá}} [[Ficheru:CalviàPuebloMallorca-rafax.JPG|thumb|Vista parcial na que se repara'l nuevu [[casa consistorial|conceyu]]. L'edificiu ta asitiáu sobre un montículo onde antaño s'atopaben les instalaciones del colexu públicu.]] [[Ficheru:bahía de Palma Nova.JPG|thumb|Badea de [[Palma Nova]] dende l'edificiu ''Rex coxida''.]] [[Ficheru:SonFerrer-rafax.jpg|thumb|[[Chalé]]s adosaos de la urbanización [[Son Ferrer]] amosando parte de los hoteles de [[Magalluf]] al fondu.]] '''Calvià''' ye un [[conceyu]] [[España|español]] de la [[provincia]] y [[comunidá autónoma]] de les [[Islles Baleares]].<ref name="celdrán">{{cita llibru |títulu=Diccionario de topónimos españoles y sus gentilicios|apellíos=Celdrán Gomáriz |nome=Pancracio |añu=2004 |edición=5ª |páxina=189 |isbn=978-84-670-3054-9 |editorial=Espasa Calpe |ubicación=Madrid}}</ref> Asítiase na parte occidental de la islla de [[Mallorca]], xunto a la [[sierra de Tramontana]], y estiéndese hasta la [[sierra de Na Burguesa]].<ref name="galatzo">{{cita web |url=http://www.visitcalvia.com/web/plantilles/jstl/turisme/webcalvia.plt?KPAGINA=323&KIDIOMA=2&KNODE=141 |títulu=Galatzó y Na Burguesa |editor=Ajuntament de Calvià |fechaaccesu=10 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071009224517/http://www.visitcalvia.com/web/plantilles/jstl/turisme/webcalvia.plt?KPAGINA=323&KIDIOMA=2&KNODE=141 |fechaarchivu=9 d'ochobre de 2007 }}</ref> El so [[capital (política)|capital]] municipal ye la [[villa de Calviá]], ''Calvià Vila'' en catalán,<ref>{{cita web |url=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=223&KIDIOMA=2&KNODE=98 |títulu=Nucleos de población |fechaaccesu=30 de xunu de 2009 |editor=Conceyu de Calvià |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110708112624/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=223&KIDIOMA=2&KNODE=98 |fechaarchivu=8 de xunetu de 2011 }}</ref>de la que deriva'l nome del [[conceyu]]. Tien una superficie aproximada de 145 [[km²]]. Llinda pel norte col conceyu de [[Puigpunyent]] y col d'[[Estellenchs]] (''Estellencs''), pel este col de [[Palma de Mallorca]] (''Palma''), pel oeste col d'[[Andraitx]] (''Andratx'') y pel sur col [[mar Mediterraneu]]. En [[2011]], cuntaba con un censu de 52&nbsp;451<ref>{{cita web |url=http://www.ine.es/nomen2/index.do?accion=busquedaAvanzada&entidá_amb=non&codProv=7&codMuni=11&codEC=0&codES=0&codNUC=0&L=0 |títulu=Rellación d'unidaes poblacionales |nome=Institutu Nacional d'Estadística |fechaaccesu=21 de xineru de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110622021449/http://www.ine.es/nomen2/index.do?accion=busquedaAvanzada&entidá_amb=non&codProv=7&codMuni=11&codEC=0&codES=0&codNUC=0&L=0 |fechaarchivu=22 de xunu de 2011 }}</ref> habitantes, de los cualos 18&nbsp;046 yeren estranxeros. Anguaño, ye'l segundu conceyu en númberu d'habitantes de tol [[archipiélagu]] balear, siendo superáu namái pola capital, [[Palma de Mallorca|Palma]]. La so población ta tremada polos distintos nucleu urbanos creaos a raigañu del desenvolvimientu turístico y urbanístico del [[sieglu XX]]. Con una ufierta hotelera de 230 establecimientos, ente hoteles de luxu y cases rurales, puertos deportivos, campos de golf, academies de tenis, zones pa practicar [[senderismu]] y una pista d'[[atletismu]], ye'l conceyu turísticu de mayor importancia de la islla, y el cuartu conceyu d'España en númberu de pernoctaciones (INE 2009).<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url=http://newsmallorca.com/news.php?nid=470&l=es |títulu=Calvià ufierta munches novedaes esta primavera |fechaaccesu=13 de marzu de 2011 |editorial=Foment del turisme |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110714174237/http://newsmallorca.com/news.php?nid=470&l=es |fechaarchivu=2011-07-14 }} |2=http://newsmallorca.com/news.php?nid=470&l=es |bot=InternetArchiveBot }}</ref> La xesta histórica que con mayor relevancia marcó la cultura y tradiciones locales respectu al [[historia de Mallorca|resto de Mallorca]], consiste nel [[Desembarcu de Xaime I d'Aragón en Mallorca|desembarcu en Santa Ponsa el 10 de setiembre de 1229]] del rei [[Xaime I d'Aragón]] para [[Conquista de Mallorca pol rei Xaime I|conquistar la islla]] a los [[Islam|musulmanes]] que llegaren nel añu [[903]].<ref>{{cita web |url=http://www.conselldemallorca.net/?id_parent=325&id_section=888&id_lang=1 |títulu=Cultura de Mallorca > Añu rei Jaume I |editorial=conselldemallorca.net |fechaaccesu=7 de mayu de 2009 }}</ref> En [[1285]], mientres el reináu de [[Xaime II de Mallorca]] nació como villa, pero yá cuntaba dende [[1248]] cola so propia [[ilesia (edificiu)|ilesia]] [[parroquia (relixón)|parroquial]], ''Sante Ihoannes Caviano'', dedicada a [[Xuan el Bautista|San Xuan]], de la que se cree provién el corderu del so escudu d'armes.<ref>{{cita web |url=http://www.visitcalvia.com/web/plantilles/jstl/turisme/webcalvia.plt?KPAGINA=286&KIDIOMA=2&KNODE=138 |títulu=Iglesia parroquial de Calvià |editorial=visitcalvia.com |fechaaccesu=28 de xunetu de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071009225115/http://www.visitcalvia.com/web/plantilles/jstl/turisme/webcalvia.plt?KPAGINA=286&KIDIOMA=2&KNODE=138 |fechaarchivu=9 d'ochobre de 2007 }}</ref> A pesar de la popularidá y usu del so escudu llocalmente, nun cunta con bandera dalguna. == Toponimia y xentiliciu == L'orixe del so [[toponimia|topónimo]] entá ye oxetu de conxetures; créese que procede del patronímicu [[Llatín|llatín]] ''calvianum'', deriváu del nome personal ''Calvius'', lo cual según el filólogu [[Antoni Maria Alcover]], vien de la pallabra ''Caluus'', que significa "amburar" o "tar caliente", al ser el so terrén grebu y nun contener vexetación.<ref>{{cita web |url=http://www.platgesdebalears.com/caplaibFront/sablera_basico.es.jsp?cPla=18416&cMun=4&cIsl=MA |títulu=Información sobre'l conceyu Calvià |editorial=platgesdebalears.com |fechaaccesu=30 de xunetu de 2009 |añu=2009}}</ref> El topónimu oficial ye Calvià, anque en castellán úsase Calviá.<ref>{{cita llibru |apellíos=Celdrán Gomáriz |nome=Pancracio |títulu=Diccionario de topónimos españoles y sus gentilicios |añu=2002 |editorial=Espasa Calpe |isbn=ISBN 84-670-0146-1 }}</ref> Oficialmente, el [[xentiliciu]] de los sos habitantes ye calvienses o calvieros, sicasí, l'usu más estendíu tantu en [[idioma catalán|catalán]] como na so traducción al [[Idioma español|castellán]] ye ''calvianero/a'', procedente de ''calvianer''. Coles mesmes creáronse organismos como'l ''Institut Calvianer d'Esports del Ajuntament de Calvià'' y la ''Asociación Calvianera''.<ref>{{cita web |url=http://www.derecho.com/l/boib/estatutos-institut-calvianer-desports-ajuntament-calvia/ |títulu=Estatuto del Institut Calvianer dEsports del Ajuntament de Calvià |editorial=Derechu.com |fechaaccesu=15 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110709013846/http://www.derecho.com/l/boib/estatutos-institut-calvianer-desports-ajuntament-calvia/ |fechaarchivu=9 de xunetu de 2011 }}</ref><ref>{{cita publicación |url=http://www.diariodemallorca.es/seiciones/noticia.jsp?pRef=2008111200_3_408881__Part-Forana-asociacion-alemana-Calvia-dau-esta ayuda social-compatriotes |títulu=L'asociación alemana de Calvià dio anguaño ayuda social a 800 compatriotes |publicación=diariodemallorca.es |editorial=Prensa Ibérica |fechaaccesu=15 de setiembre de 2009 }}</ref> == Heráldica == Tres un informe de la [[Real Academia de la Historia]] basáu en documentos de los sieglos XVIII y XIX, nos cualos definíense les armes del conceyu como un corderu pascual y una cruz, l'escudu d'armes foi aprobáu'l 25 de xunu de 1976 col siguiente blasón:<ref>{{cita llibru |editor=Real Academia de la Historia |títulu=Boletín de la Real Academia de la Historia, Tomu CLXXV |url=https://books.google.es/books?id=8DIlIAGQzmgC&pg=PA210&lpg=PA210&dq=escudo+calvia+corderu&source=bl&ots=rm7rjF_YTE&sig=xHBPRPn4IBbjlH0_7qf5eOLZPwE&hl=es&ei=_G-mSrTmHJCQjAed66SZDg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=10#v=onepage&q=escudo%20calvia%20corderu&f=false |fechaaccesu=8 de setiembre de 2009 |páxina=210}}</ref> {{cita|''D'azur y el corderu de plata qu'empuña na so mano derecha una bandera d'aquel metal, cargada con cruz de gules. Al timbre corona real, zarrada.'' }} == Xeografía == [[Ficheru:GalatzóMallorca-rafax.jpg|thumb|Vista del [[puig de Galatzó]] dende Calviá.]] [[Ficheru:Malgrats-rafax.jpg|thumb|[[Malgrats|Islles Malgrats]] en [[Nova Santa Ponsa]].]] [[Ficheru:Islote-La Porrassa-Magalluf-Mallorca-rafax.JPG|thumb|Islla ''Sa Porrassa'' en [[Magalluf]].]] ;Allugamientu Asítiase na parte occidental de la islla de [[Mallorca]], xunto a la [[sierra de Tramontana]] y estiéndese hasta la [[sierra de Na Burguesa]].<ref name="galatzo" /> Tien una superficie aproximada de 145,02 [[km²]]. D'un total de 14.372 [[ha]], el 81% correspuende a suelu rústicu con niveles de proteición, el 18% suelu urbanizable o urbanu y l'unu per cientu restante a suelu de baxa proteición.<ref>{{cita web |url=http://www.calvia.com/servlet/model.web.ShowDoc?KARXIU=1734&TABLENAME=WEB.DOCUMENTACIO&pageProcessKey=LOADINGDOCUMENT&KDOCUMENTACIO=3820&download=true |títulu=Aspecto ambientales de Calvià |fechaaccesu=13 d'avientu de 2009 |nome=Alberto |fecha=20 d'ochobre |añu=2006 |editor=Ajuntament de Calvià |páxina=4 }}</ref> Llinda pel norte colos términos de [[Puigpunyent]] y [[Estellenchs]] (''Estellencs''), pel este col de [[Palma de Mallorca]] (''Palma''), pel oeste col d'[[Andraitx]] (''Andratx''), y pel sur col [[mar Mediterraneu]]. La mayor cota de la zona ye'l [[puig de Galatzó]] con 1.026 [[msnm]], la segunda [[Visu (topografía)|visu]], con 926 [[msnm]] ye'l [[Mola del Esclop|Esclop]], monte formáu por un llaberintu de [[ribayu (xeografía)|ribayos]] estendíos ente llombes como'l ''Puig Batiat'' y la ''Penya Blanca''.<ref>{{enllaz rotu|1={{cita web |url=http://www.esgalatzo.es/web/plantilles/jstl/galatzo/area.plt?KPAGINA=625&KIDIOMA=2 |títulu=Llocalización física y geografía |editor=Ajuntament de Calvià |publicación=esgalatzo.es |fechaaccesu=5 d'agostu de 2009 }} |2=http://www.esgalatzo.es/web/plantilles/jstl/galatzo/area.plt?KPAGINA=625&KIDIOMA=2 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> El so terrén urbanizable atópase bien delimitado xeográficamente por cuenta de que la península sobre la que s'asitia ta marcada pola presencia de zones húmedes al este y oeste (salobrar de Magalluf, de Palma Nova y el de Santa Ponsa) que de cierta manera, dan llugar a un estrechamientu similar a un [[ismu]] que se cierra al norte.<ref>{{cita web |url=http://www.uib.es/depart/dha/prehistoria/docs/sep07/11-TurriformeSonFerrer.pdf |títulu=Condicionantes espaciales na construcción del turriforme gradiáu de Son Ferrer (Calvià, Mallorca) |fechaaccesu=21 de payares de 2009 |autor=Manuel Calvo |coautores=Joan Fornés, Jaume García, Elena Juncosa, Miguel Ángel Iglesias |editorial=www.uib.es |editor=Group de Recerca Arqueobalear |páxina=492}}</ref> El terrén urbanu espandióse por tou la so mariña, constituyéndose dellos nucleos de población nes principales sableres. La mariña estender dende'l cabu Andritxol, hasta la zona de [[Cas Català Ses Illetes]]. Tien 54 [[km]] de llargor y ye bien predresu, fechu que nun torgar que se cunten hasta 34 [[sablera|sableres]] y [[Ensenada|cales]].<ref>{{cita web |url=http://www.infocalvia.es/turismo/playa.html |títulu=Playa de Calvià |editorial=infocalvia.com |fechaaccesu=2 de xunetu de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090713023540/http://www.infocalvia.es/turismo/playa.html |fechaarchivu=13 de xunetu de 2009 }}</ref> Nél esisten cinco hábitats naturales distintos: 35,5 km de costes predreses, 4,5 km de costes arenoses, trés salobrales, 10 castros, y 7.000 ha de mar costa, con una fondura d'hasta 50 m. Los sos castros más destacaos son: ''el Sec'', ''Sa Porrassa'', ''d'en Sales'', ''Ses Illetes'', ''d'estenedor'' y ''Sa Caleta''. Los de mayor relevancia y de ciertu interés ecolóxicu son les [[Malgrats]] y el d'[[El Toro (Mallorca)|El Toro]], por ser declaraos como reserva marina y área d'especial proteición pa les aves. El territoriu del términu municipal que contién el nucleu urbanu ta representáu na fueya 698 del Mapa Topográficu Nacional.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url = http://www.ign.es/imgmtn50/A1/506982003cns.pdf |títulu = Mapa topográficu nacional. Palma |formatu = pdf |editorial = ign.es |fechaaccesu = 10 de setiembre de 2009 }} |2=http://www.ign.es/imgmtn50/A1/506982003cns.pdf |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ;Poblaciones estremeres <center> {| border="2" cellpadding="4" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width="60%" align="center" |----- | width ="35%" align="center" | ''Noroeste:'' [[Andraitx]] (''Andratx'') | width ="30%" align="center" | ''Norte:'' [[Puigpunyent]] y [[Estellenchs]] (''Estellencs'') | width ="35%" align="center" | ''Nordeste:'' [[Palma de Mallorca]] (''Palma'') |----- | width ="10%" align="center" | ''Oeste:'' [[Andraitx]] (''Andratx'') | width ="35%" align="center" | [[Ficheru:Rosa de los vientos.svg|75px]] | width ="30%" align="center" | ''Este:'' [[Palma de Mallorca]] (''Palma'') |---- | width ="35%" align="center" | ''Suroeste'' [[mar Mediterraneu]] | width ="30%" align="center" | ''Sur:'' [[mar Mediterraneu]] | width ="35%" align="center" | ''Sureste:'' [[mar Mediterraneu]] |}</center> === Nucleos de población === [[Ficheru:Calviàmap.png|thumb|Mapa políticu de Calviá]] Estremar en dieciocho nucleos de población. Los de mayor relevancia son los sos complexos turísticos, como [[Palma Nova]], que foi una de les primeres llocalidaes turístiques que se construyeron na islla, dientro de los terrenes d'una antigua finca llamada ''Ses Planes'' que, al igual que'l restu, empezó con un proyeutu que pretendía construyir una zona residencial tipu ''Ciudad jardín'', pero que por cuenta de la [[guerra civil|guerra civil española]], quedó paralizáu. En [[2009]], ta considerada como una de les zones turístiques más relevantes de Mallorca.<ref>{{cita web |url=http://www.caib.es |títulu=Resolución del conseyeru d'Economía, Comerciu ya Industria, de 4 de marzu de 2003, pola que se determina la zona de gran arribación turística del conceyu de Calvià al efeuto d'esclusión de llimitación d'horarios comerciales. |fechaaccesu=17 de payares de 2009 |nome=Boib númberu 38 |fecha=29 de payares de 2001 |formatu=pdf |páxina=5188}}</ref> Otra de les sos llocalidaes, [[Santa Ponsa]], tien relevancia histórica por ser el llugar del [[Desembarcu de Xaime I d'Aragón en Mallorca|desembarcu de Xaime I]]. La llocalidá de [[Portals Nous]], que la so relevancia anicia en que tien el [[puertu]] deportivu de sonadía [[Puertu Portals|Portals]] (puntu de xunta d'empresarios, famosos, personaxes de l'alta sociedá, lo mesmo que de los miembros de la familia real española mientres les sos estancies branices nel [[Palaciu de Marivent]]).<ref>{{cita publicación |nome=Esteban |apellíos=Urreiztieta |títulu=Salta pel aire l'alcuerdu por Puertu Portals: el comprador denuncia al vendedor |url=http://www.elmundo-eldia.com/2006/04/19/illes_balears/1145397600.html |publicación=elmundo-eldia.com |fecha=19 d'abril de 2006 |fechaaccesu=10 de payares de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110710184237/http://www.elmundo-eldia.com/2006/04/19/illes_balears/1145397600.html |fechaarchivu=10 de xunetu de 2011 }}</ref><ref>{{cita publicación |títulu=La Familia Real al completu axuntar nel Palaciu de Marivent |url=https://web.archive.org/web/http://www.lavanguardia.es/premium/publica/publica?COMPID=53381520480&ID_PAGINA=22088&ID_FORMATO=9&turbourl=false |publicación=lavanguardia.es |axencia=[[Axencia EFE|EFE]] |editorial=La Vanguardia Ediciones |fecha=3 d'agostu de 2007 |fechaaccesu=10 de payares de 2009 }}</ref> Otru de los sos nucleos turísticos ye [[Paguera]], onde branien y moren ensame de [[Alemaña|xermanos]], que la so fama llogró por cuenta de que a finales de los [[años 1950]] se filmaron dos películes. Igualmente, cabo faer mención a les llocalidaes axacentes a los complexos, como la urbanización [[El Toro (Mallorca)|El Toro]], que ye una zona residencial con un [[puertu|puertu deportivu]] y una pequeña sablera, la urbanización [[Son Ferrer]], nacida como nucleu de residencia de los primeres emigrantes mientres la década de los [[años 1960]] y la urbanización [[Galatzó]], onde s'atopa'l [[polígonu industrial]] de ''Son Bugadelles''. {| class="toc" cellpadding=1 cellspacing=0 width=400px style="float:center; margin: 0em 1em 1em 1em; padding: 0.5y text-align:left;clear:all; margin-left:3px; font-size:90%" |colspan=4 style="background:#black; color:white;" align=center bgcolor="black"|'''Rellación de nucleos y km a la cabeza del conceyu''' |- !colspan=1 align="cneter" |'''Nucleu''' !colspan=1 align="center" |'''Coordenaes''' !colspan=1 align="cneter" |'''Población''' !colspan=1 align="cneter" |'''Alloña''' |- | align=left |[[Calvià Vila]] | align=center|{{Coord|39|33|50,33|N|2|30|16.31|E|type:city}} | align=right |2.434 | align=right |12 |- | align=left |[[Capdellá]] | align=center|{{Coord|39|34|44,19|N|2|28|10.37|E|type:city}} | align=right |1.012 | align=right |3'6 |- | align=left |[[Peguera (Mallorca)|Peguera]] | align=center|{{Coord|39|32|15,47|N|2|27|1.69|E|type:city}} | align=right |3.988 | align=right |9'8 |- | align=left |[[Santa Ponsa]] ''(Santa Ponça)'' | align=center|{{Coord|39|31|0,56|N|2|28|52.30|E|type:city}} | align=right |10.736 | align=right |8'3 |- | align=left |[[Galatzó]] | align=center|{{Coord|39|31|25,42|N|2|29|53.09|E|type:city}} | align=right |1.598 | align=right |5'9 |- | align=left |[[El Toro (Mallorca)|El Toro]] | align=center|{{Coord|39|29|20,73|N|2|28|51.29|E|type:city}} | align=right |2.321 | align=right |12 |- | align=left |[[Portals Vells]] | align=center|{{Coord|39|29|44,57|N|2|28|19.36|E|type:city}} | align=right |32 | align=right |13'6 |- | align=left |[[Son Ferrer]] | align=center|{{Coord|39|29|41,24|N|2|30|7.24|E|type:city}} | align=right |5.666 | align=right |9'8 |- | align=left |[[La Porrassa]] | align=center|{{Coord|39|30|2,21|N|2|30|59.32|E}} | align=right |128 | align=right |7'8 |- | align=left |[[Sol de Mallorca]] | align=center|{{Coord|39|28|55,10|N|2|31|36.50|E|type:city}} | align=right |589 | align=right |11'5 |- | align=left |[[Magalluf]] | align=center|{{Coord|39|30|29,97|N|2|32|6.33|E|type:city}} | align=right |3.981 | align=right |9'3 |- | align=left |[[Palmanova]] | align=center|{{Coord|39|31|14,03|N|2|32|10.34|E|type:city}} | align=right |6.906 | align=right |6'1 |- | align=left |[[Portals Nous]] | align=center|{{Coord|39|31|59,68|N|2|34|12.08|E|type:city}} | align=right |2.650 | align=right |9'9 |- | align=left |[[Bendinat|Castell de Bendinat]] | align=center|{{Coord|39|32|00,32|N|2|32|10.08|E|type:city}} | align=right |521 | align=right |11'6 |- | align=left |[[Cas Català Ses Illetes]] | align=center| | align=right |3.533 | align=right |12 |- | align=left |[[Badea de Palma|Badia de Palma]] | align=center| | align=right |754 | align=right | |- | align=left |[[Mariña del Aselu]] | align=center| | align=right |1.623 | align=right | |- | align=left |[[Mariña de Blanes]] | align=center| | align=right |2.094 | align=right | |- | ''Conceyu'' | align=right | | align=right | ''50.777'' | align=right | |- |colspan=4 style="background:#e9e9e9;" align=center|<small>Fonte: [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE]], 2008</small><ref>{{cita web |url=http://www.ine.es/nomen2/index.do?accion=busquedaAvanzada&entidá_amb=non&codProv=7&codMuni=11&codEC=0&codES=0&codNUC=0&L=0 |títulu=Calvià, nomenclator, rellación d'unidaes poblacionales |fechaaccesu=14 d'avientu de 2009 |añu=2009 |editorial=ine.es |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110622021449/http://www.ine.es/nomen2/index.do?accion=busquedaAvanzada&entidá_amb=non&codProv=7&codMuni=11&codEC=0&codES=0&codNUC=0&L=0 |fechaarchivu=22 de xunu de 2011 }}</ref><small>Fonte: [[Google Earth]]</small> |- |} === Urbanismu === [[Ficheru:Solar Ap.El Toro.jpg|thumb|Preparando la cortil pa construyir los apartamentos del [[El Toro (Mallorca)|Toro]]]] [[Ficheru:Apartaments en Construcció.jpg|thumb|Los apartamentos del [[El Toro (Mallorca)|Toro]] na so fase media de construcción. Puede reparase que fueron encuallaos nel mesmu cantil, asomándose a escasos metros del mar.]] [[Ficheru:Nova-SantaPonsa-Mallorca-rafax.jpg|thumb|Xalés na zona conocida como ''El visu'', en [[Nova Santa Ponsa]].]] ;Balearización {{AP|Balearización}} El so desenvolvimientu urbanu ta fuertemente influyíu pol impautu del turismu lo que lo llevó a convertise n'unu de los principales destinos turísticos d'Europa.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url=http://www.mca-hotels.com/guia-vacaciones-mallorca/9/28/67/pueblos-mallorca/calvia/palma-nova/ |títulu=Palma Nova |fechaaccesu=31 de xunetu de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090322204636/http://www.mca-hotels.com/guia-vacaciones-mallorca/9/28/67/pueblos-mallorca/calvia/palma-nova/ |fechaarchivu=2009-03-22 }} |2=http://www.mca-hotels.com/guia-vacaciones-mallorca/9/28/67/pueblos-mallorca/calvia/palma-nova/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> En [[1975]], l'acelerada construcción de la llocalidá de Palmanova cuntaba con más de venti establecimiento hoteleros. D'esta serie de fechos nació'l términu ''[[Balearización]]'', materia usada en facultaes d'[[urbanismu]] internacionales como exemplu de mala planificación urbanística. Acuñar a principios de los [[años 1970]], especialmente por urbanizar sobre la llinia de la mariña, cuasi dientro del mar, edificando masivamente y ensin previa planificación, ensame d'establecimientos hoteleros y otros edificios peculiares (mientres los [[años 1960]] construyéronse unes torres vivienda que fueron tomaes como la imaxe estereotipada de la balearización en [[Palmanova]] y [[Magalluf]]).<ref>{{cita web |url=http://www.uv.es/metode/anuario2000/74_2000.html |títulu=La proteición de la mariña nes Islles Baleares |nome=José Manchado |editorial=uv.es |fechaaccesu=28 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090604204434/http://www.uv.es/metode/anuario2000/74_2000.html |fechaarchivu=4 de xunu de 2009 }}</ref> Hasta entós, el conceyu nun yera importante, nun tener nengún puertu y la so economía taba basada na agricultura apoderada poles grandes propiedaes. En 1936 namái cuntaba con tres alojamiento turísticos que xubieron hasta trelce en 1955.<ref name="maquetación">{{cita web |url=http://www.uib.es/ggu/ACTES%20VIII%20COLOQUIU/Indice.pdf |títulu=Adautación local a un nuevu modelu turísticu. L'exemplu del turismu residencial en Peguera. |nome=Petra Schürgers |fechaaccesu=11 de payares de 2011 |editorial=Dpto. de Xeografía, Heinrich-Heine-Universität Düsseldorf}}</ref> Sicasí, cola llegada masiva del turismu nos años 60, xubió hasta 112 agospiamientos, con una capacidá averada de 6 800 cames, tresformándose l'espaciu costeru d'escasu valor agrariu en parceles de precios elevaos, sacante'l cabu de Cala Figuera, que yera una zona militar.<ref name="maquetación"/> Por estes feches, el conceyu convirtióse rápido nel destín principal de mases turístiques del mediterraneu.<ref name="maquetación"/> ;Hestoria Antes del añu [[1934]], los actuales complexos turísticos consistíen nun proyeutu d'urbanización de zones residenciales de tipu ''Ciudad jardín'', pero mientres la [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]] quedó enllancáu. En [[1970]], debíu a la puxanza turística, retomar con distintu conceutu al orixinal, edificando descontroladamente ensame d'establecimientos sobre la mariña, cola consecuente destrucción del paisaxe. Nel añu [[1983]], [[Francisco Obrador Moratinos]] asumió l'alcaldía convirtiéndose nel primer rexidor [[socialista]] nel conceyu dende la instauración de la [[democracia]].<ref>{{cita web |url=http://www.psoecalvia.com/index.php/acercadenosotros/historia |títulu=Organización en Transición |nome=Agrupación Socialista de Calvià |editorial=psoecalvia.com |fechaaccesu=28 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090804003611/http://www.psoecalvia.com/index.php/acercadenosotros/historia |fechaarchivu=4 d'agostu de 2009 }}</ref> Construyó colexos, instalaciones deportives y les bases ya infraestructures pa desenvolver el conceyu. Moratinos recibió'l ''Premiu Cementu'' pola asociación ecoloxista ''Grup d'Ornitologia Balear'' (GOB),<ref>{{cita web |url=http://www.alliance21.org/caravan/es/7/pg20.htm |títulu=Grup Balear d'Ornitologia i Defensa de la Naturalesa / GOB |nome=Macià Blázquez Salom |editor=Alianza pa un mundu responsable, plural y solidariu |fechaaccesu=28 de setiembre de 2009 }}</ref> pol so considerable falta de planificación y previsión, causando disfunciones nel mediu ambiente.<ref>{{cita web |url=https://web.archive.org/web/http://www.diariodemallorca.es/seiciones/noticia.jsp?pRef=1378_2_228915__Mallorca-Calvia-estrella-victima-balearizacion |títulu=Calvià, estrella y víctima de la balearización |nome=N. Togores |editor=Editorial Prensa Ibérica |fechaaccesu=28 de setiembre de 2009 }}</ref> Años más tarde, en 1973, trés arquiteutos, Joana Roca, Joan Morey y Guillem Oliver, desenvolvieron un estudiu urbanísticu que consistió en llamar l'atención sobre les negatives consecuencies que tendría pal paisaxe basar tola so economía nel desenvolvimientu sistemáticu del turismu. El políticu [[Josep Meliá]] denunció en 1977 que: {{cita|la destrucción del paisaxe calvianer tuvo motivada por un modelu económicu d'esplotación colonial.<ref>{{cita llibru |editor=Serviciu d'Estudios del Bancu Bilbao |títulu=Panorama económicu de Baleares |url=http://openlibrary.org/b/OL4341673M/Panorama_económicu_de_Baleares |fechaaccesu=2 d'ochobre de 2009 |allugamientu=Palma de Mallorca |isbn=8440028210 |páxina=298}}</ref>|Josep Meliá}} El procesu de cambéu asocedió extraordinariamente rápidu; ente [[1968]] y [[1973]] alterióse la redolada de tal manera qu'en [[2009]], a pesar del enorme volume d'edificación de los últimos años, sigue asemeyándose al de 1973. Na mesma década, otros testimonios importantes citen la destrucción paisaxista nes llocalidaes de [[Magaluf|Magalluf]] y [[Palmanova]] como ensin remediu. El urbanista Josep Lluís Sert denunció en marzu de 1972 que les Baleares taben sufriendo un procesu de destrucción. El direutor del [[Muséu de Mallorca]], Guillem Rosselló Bordoy, encargáu de velar pola proteición del paisaxe, alvirtió que'l turismu mal enfocáu amenaciaba la identidá local y que yera un grave peligru económicu, por cuenta del escesivu usu capitalista del mediu ambiente y la naturaleza. === Ordenanza ecoresponsable === La revisión xeneral del Plan d'Ordenación Urbana de ''Calviá 2000'' incorporó una serie de [[Norma urbanística|Normes Urbanístiques]] que tendrán de cumplir tolos [[edificiu|edificios]] de nueva construcción que no respeutivo a la tema medioambiental establez lo siguiente en dalgún de los sos artículos:<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url = http://www.fercampoenergiasrenovables.com/aguasgris/ORDENZA%20D'EL%20CONCEYU%20DE%20CALVIA%20(MALLORCA)%20SOBRE%20AGÜES%20GRISES.pdf |títulu = Ordenanza ecorresponsable del Plan Xeneral de Calviá |editorial = dercampoenergiasrenovables.com |formatu = pdf |fechaaccesu = 15 de payares de 2009 }} |2=http://www.fercampoenergiasrenovables.com/aguasgris/ORDENZA%20D'EL%20CONCEYU%20DE%20CALVIA%20(MALLORCA)%20SOBRE%20AGÜES%20GRISES.pdf |bot=InternetArchiveBot }}</ref> {{cita| '''Art. 4.28. Calidá de les construcciones'''. Les construcciones van buscar nes sos soluciones de proyeutu la meyor estabilidá, durabilidá, resistencia, seguridá y economía de caltenimientu de los materiales emplegaos y del so allugamientu n'obra.}} {{cita| '''Art. 4.29. Aislamientu térmicu y acústicu'''. Les construcciones van cumplir les condiciones d'aislamientu térmicu y acústicu previstes nes disposiciones vixentes sobre aforro d'enerxía y acondicionamientu ambiental.}} {{cita| '''Art. 4.33. Instalación d'agua potable'''. Tou edificiu tendrá de disponer nel so interior de serviciu d'agua corriente potable cola dotación abonda pa les necesidaes propies del usu. En tou edificiu dotáu d'aparatos sanitarios destinaos al aséu de les persones y a la llimpieza doméstica tendrá de prevese la correspondiente instalación d'agua caliente.}} {{cita| '''Art. 4.34. Instalación d'agües grises, refeches y pluviales'''. 1. Tou edificiu tendrá de tar dotáu d'instalación pal usu d'agües refeches y pluviales pa serviciu de los retretes y pa les instalaciones de riego. *2. Tou edificiu tendrá de cuntar con un sistema de captación y almacenamientu d'agües de lluvia, pal so aprovechamientu na instalación de riego o otros fines.}} {{cita| '''Art. 4.38. Reserva pa instalación d'enerxíes alternatives'''. Toa edificación nueva va incorporar obligatoriamente, na forma en que s'establez nel artículu 5.06.c d'estes Normes, espaciu y condiciones fayadices pal allugamientu d'una instalación receptora d'enerxía solar y/o otra fonte d'enerxía de les denominaes alternatives, con capacidá abonda pa cubrir el 60% de les necesidaes enerxétiques medies añales correspondientes al calentamientu de l'agua caliente sanitaria.}} === Xeoloxía y relieve === [[Ficheru:Calvià-Mallorca-10-rafax.JPG|thumb|left|Parte del relieve del términu.]] [[Ficheru:Malgrats-3-rafax.jpg|thumb|left|Vista de les [[Malgrats]] dende [[Nova Santa Ponsa]].]] [[Ficheru:Bahía de Santa Ponça-rafax.JPG|thumb|left|Parte de la badea de [[Santa Ponsa]] col [[Puig de Galatzó]] al fondu.]] El so relieve vien marcáu pol contraste ente les sierres nel norte del términu y nel restu del conceyu, de carauterístiques muncho más llanes. La so sierra principal llámase Na Burguesa y ta asitiada ente la finca calviense de ''Son Falconer'' y la urbanización [[Son Vida]] en Palma, y al igual que'l restu de los montes de Mallorca, tien el so orixe na [[oroxenia alpina]]. Ye la zona más meridional de la sierra de Tramontana. Antaño conocer como [[Portopí]] o ''d'en Bou''. Tien un altor de 500 [[msnm]] y ta cubierta por importantes formaciones de pinar y [[garriga]] mediterránea.<ref name="galatzo" /> Les sierres tán compuestes de materiales [[triásicu|triásicos]] y [[xurásicu|xurásicos]], [[caliar|caliares]] y [[dolomía|dolomíes]] principalmente, con presencia de [[margas]] y [[yelsu|yelsos]] tamién.<ref>{{cita web |url=http://www.raco.cat/index.php/Endins/article/view/104346/153463 |títulu=Cavidad de Serrar de Na Burguesa. Zona 1: S'hostalet (Calvia, Mallorca) |fechaaccesu=12 de payares de 2009 |nome=Miquel Angel Barceló |añu=1992 |editor=ENDINS |editorial=Grup Espeleologic EST. Palma de Mallorca |páxina=26}}</ref> Les sierres presenten una complicada estructura [[tectónica]], que conforma un [[Relieve xurásicu|relieve plegáu]] con numberosos [[encabalgamientos]], y bastante [[falla|quebráu]]. El calter [[cársticu]] de la Tramontana provoca peculiares fisonomíes nes roques, sobremanera numberoses [[cueva|cueves]], y dalgunes [[dolina|dolines]] y [[lapiaz|lapiaces]], etc.<ref>{{cita web |url=http://www.sedeck.org |títulu=Estáu actual de la conocencia científicodel karst y de les cueves de les Islles Baleares |fechaaccesu=5 d'avientu de 2009 |formatu=pdf |nome=Àngel Ginés |añu=2002 |editor=Sociedad española d'espeleoloxía y ciencies del Karst |editorial=Boletín nᵘ3 Sedeck }}</ref> El restu del términu municipal ye relativamente llanu, con amplios valles rellenaos por materiales [[Periodu cuaternariu|cuaternarios]] y [[Era Cenozoica|terciarios]] pocu deformados, en disposición subhorizontal, y pequeñes llombes, de materiales [[mesozoicu|mesozoicos]], apruciendo dacuando.<ref>{{cita web |url=http://www.raco.cat |formatu=pdf |títulu=Cavidad de Serrar de Na Burguesa. Zona 1: S'hostalet (Calvia, Mallorca) |fechaaccesu=12 de payares de 2009 |nome=Miquel Ángel Barceló |añu=1992 |editorial=www.raco.cat }}</ref> La so [[costa (xeografía)|costa]] compónse de materiales caliares ([[Calcarenito]] y similares), sobre los cualos asítiase una variada vexetación según el sustratu, [[roca|predresu]] o [[sable|arenosu]], y l'adautación a la [[sal]], al vientu y a la falta d'agua como factores determinantes. === Clima === [[Ficheru:Clima Palma (España).PNG|thumb|250px|Climograma de Palma (Son Sant Joan).]] Dada la cercanía al [[aeropuertu de Palma de Mallorca]], tómense los datos que se disponen nel observatoriu del mesmu. Dispón d'un [[clima|clima templáu mediterraneu]] con una temperatura medio añal de 16.5&nbsp;°C y una precipitación media añal de 410 [[mm]]. Ta influyida por dos tipos de circulación atmosférica que se manifiesten en dos estaciones bien estremaes: branu templáu y secu, con escasu gradiente de presión, y precipitaciones ocasionales como contraposición a un iviernu húmedu y frescu. El mes más fríu ye xineru, con 15,1/3,5&nbsp;°C y el más calorosu agostu, con 31,0/18,2&nbsp;°C. Esisten precipitaciones mientres aproximao 51 díes al añu y unes 2.756 hores de sol. La temperatura medio pel branu ye de 27 graos y pel iviernu de 14&nbsp;°C. El mes más secu ye xunetu, baxando hasta una media de 7,8&nbsp;l/[[m²]], ente que'l más lluviosu ye avientu, con una media de 81,1&nbsp;l/m².).<ref name="infocalvia" /> La zona atópase abellugada del vientu nórdicu de la Tramontana per montes de más de mil [[msnm|metros d'altor]]. La variación térmica de les sos agües tien una amplitú d'en redol a 15 graos centígrados. Mientres l'iviernu baxa hasta unos 13&nbsp;°C. A finales de la [[primavera]] produzse un calentamientu qu'alza la temperatura un grau cada selmana. Mientres el branu esiste una capa superficial de 25&nbsp;[[centímetru|cm]] que llega a calecer percima de los 25 graos (daqué según una [[termoclina]]). {{Clima |metric_first = yes |single_line = yes |ubicación=Palma de Mallorca ([[aeropuertu de Palma de Mallorca]]) |Xin_REC_Hi_°C = 15.1 |Feb_REC_Hi_°C = 15.5 |Mar_REC_Hi_°C = 17.1 |Abr_REC_Hi_°C = 19.2 |May_REC_Hi_°C = 23.3 |Xun_REC_Hi_°C = 27.4 |Xnt_REC_Hi_°C = 30.8 |Ago_REC_Hi_°C = 31.0 |Set_REC_Hi_°C = 27.7 |Och_REC_Hi_°C = 23.2 |Pay_REC_Hi_°C = 18.8 |Avi_REC_Hi_°C = 16.1 |Year_REC_Hi_°C = 22.1 |Xin_REC_Lo_°C = 3.5 |Feb_REC_Lo_°C = 3.8 |Mar_REC_Lo_°C = 4.5 |Apr_REC_Lo_°C = 6.5 |May_REC_Lo_°C = 10.5 |Jun_REC_Lo_°C = 14.6 |Jul_REC_Lo_°C = 17.3 |Aug_REC_Lo_°C = 18.2 |Sep_REC_Lo_°C = 15.9 |Oct_REC_Lo_°C = 12.2 |Nov_REC_Lo_°C = 7.6 |Dec_REC_Lo_°C = 5.2 |Year_REC_Lo_°C = 9.9 |xin_precip_mm =36 |feb_precip_mm =32 |mar_precip_mm =28 |apr_precip_mm =34 |may_precip_mm =27 |xun_precip_mm =16 |xnt_precip_mm =7 |Aug_Precip_mm =16 |Sep_Precip_mm =48 |Oct_Precip_mm =68 |Nov_Precip_mm =48 |Dec_Precip_mm =46 |añal_precip_mm = 410 |publicación =Axencia Estatal de Meteoroloxía (AEMET)<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url = http://www.aemet.es/es/elclima/datosclimatologicos/valoresclimatologicos?l=B278&k=bal |títulu = Valores Climatolóxicos Normales. Palma de Mallorca / Aeropuertu |editor = Axencia estatal de meteoroloxía (AEMET) España |fechaaccesu = 9 de setiembre de 2009 }} |2=http://www.aemet.es/es/elclima/datosclimatologicos/valoresclimatologicos?l=B278&k=bal |bot=InternetArchiveBot }}</ref> }} === Hidroloxía === [[Ficheru:BordeCosta-Nova Sta Ponsa-rafax.jpg|thumb|[[Nova Santa Ponsa]].]] [[Ficheru:PortalsVells-Calvià-Mallorca-rafax.JPG|thumb|left|[[Ensenada|Cala]] de [[Portals Vells]] (''Portales vieyos'' en [[idioma catalán|catalán]]) d'onde se cree estrayxéronse [[bloque (roca)|bloques]] de piedra pa construyir la [[Catedral de Santa María de Palma de Mallorca|catedral de Mallorca]]. Nel [[cantil]] pueden trate les "[[cueva|cueves]]", anque realmente ye una con 3 entraes intercomunicadas. El so [[llargor (física)|llargor]] ye d'aproximao unos 80 [[metros]] de llongura por unos 60 d'anchu.]] Según informes del [[Institutu Xeolóxicu y Mineru d'España]], recibe 4,9 [[hectómetru|hectómetros]] cúbicos d'agua al añu, 0,1 de torna de riego y 0,2 d'infiltraciones d'agua residual. Les salíes por bombéu son de 6,7 hectómetros cúbicos añales, pero llevar a cabu un proyeutu siguiendo'l ''Plan Hidrolóxicu Balear'' p'amenorgalo a 4,1 hectómetros.<ref>{{cita web |url=http://www.boe.es/boe/dias/2007/07/20/pdfs/A31664-31667.pdf |títulu=BOE Nᵘ 173 |fechaaccesu=12 de payares de 2009 |fecha=Vienres 20 de xunetu de 2007 |editorial=www.boe.es |páxina=31664}}</ref> ;Riegues Debíu al calter enchente de les precipitaciones asocedíes ente los meses d'ochobre y payares, la so rede hidrográfica contién un gran caudal con diversos [[riega (hidrografía)|riegues]] que percuerren la so xeografía, presentando perfiles abruptos qu'enríen les corrientes escontra'l mar. Ente ellos atopa'l riega ''des Gorg'', que naz en Capdellá y desagua en Peguera. La riega ''Vial'', que naz nes contornes del pueblu y que desagua en calar de Santa Ponsa, que ye la resultancia de la confluencia de cientos de ribayos y d'otres pequeñes riegues, ente los que cabo mentar el ribayu ''des Cobaix'' y el del ''Pas de la Mula''. Unu de los más llargos d'ellos ye'l de Galatzó, con 23 [[km|quilómetros]] de percorríu y con 72 [[km²]] de [[cuenca hidrográfica]]. La so nacencia producir na aguada occidental del puig de Galatzó y desagua tamién na badea de Santa Ponsa (''Santa Ponça'').<ref name="infocalvia">{{cita web |url=http://www.infocalvia.es/turismo/naturaleza.html |títulu=Naturaleza |editor=infoCalvia |fechaaccesu=17 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090911222507/http://www.infocalvia.es/turismo/naturaleza.html |fechaarchivu=11 de setiembre de 2009 }}</ref> === Fauna y flora === [[Ficheru:Seta-Naranja-rafax.JPG|thumb|Hongu anaranxáu de la [[sierra de Tramontana]].]] [[Ficheru:lactarius deliciosus rafax.JPG|thumb|''[[Lactarius sanguifluus|Esclata-sang]]'', una especie de [[lactarius|níscalo]] mesma de les Baleares; distintu del común ''[[Lactarius deliciosus]]''. Crez en zones de pinares, en rellación [[micorriza|micorrícica]] col [[Pinus halepensis|pinu carrasco]].]] [[Ficheru:Plantas-rafax.JPG|thumb|Exemplares de ''[[Echium candicans|Echium fastuosum]]'' nel mirador del parque del ''hotel Adriano'', na llocalidá del [[El Toro (Mallorca)|Toro]].]] [[Ficheru:Madroños 1 rafax.JPG|thumb|[[arbutus unedo|Yérbadu]] de los montes de Calviá.]] De los sos 14&nbsp;552 hectárees, más del 49% correspuenden a montes y [[garriga|garrigues]], principalmente de pinares, anque nes últimes décades sufrió [[desforestación]]. Les tierres cultivables son alredor del 32% nes cualos destaquen principalmente'l [[Prunus dulcis|almendral]], algarrobos (''[[Ceratonia siliqua]]''), [[olivar|olivares]] y, en menor midida, [[figal|figales]]. Delles posesiones cultiven tamién ceberes. Les especies animales de la redolada nun resulten d'especial relevancia por cuenta de la elevada presencia humana, ausencia de recursos y durez del clima. Les zones a destacar consisten na so mariña predresa y los castros de Cala Figuera, como El Toro, el castru de Refeubetx y les islles [[Malgrats]], que fueron reconocíes internacionalmente al declarales la comisión Europea ''Zona d'Especial Interés pa la Avifauna''.<ref name="infocalvia" /> Nel 2008, un buceador reportó y fotografió nesta reserva un exemplar de foca monxu (''[[Monachus monachus]]'') de la cual calcúlase que queden menos de 500 exemplares en tol mundu. El Govern balear estudió la posibilidá de reintroduciles nes islles.<ref>{{cita web |url=http://iberianature.com/natura_iberica/2008/06/17/una%20foca%20monxu-en-la%20mari%C3%B1a-de-mallorca/ |títulu=Una foca monxu na mariña de Mallorca |fechaaccesu=3 d'avientu de 2009 |nome=nick Lloyd |fecha=xunu 17 |añu=2008 |editorial=iberianature.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091203234551/http://iberianature.com/natura_iberica/2008/06/17/una |fechaarchivu=2009-12-03 }}</ref> Ente'l so vexetación atopen les especies autóctones de les islles al pie d'[[Quercus ilex|encinares]] y [[pinus|pinares]]. Na so fauna llegar a cuntar más d'un millar d'especies, ente los que destaquen la [[Calonectris diomedea|pardela cenicienta]], el [[Phalacrocorax|mabea]], el [[Apus apus|vencejo]], la [[Puffinus puffinus|pardela pichoneta]] y tamién gran númberu de reptiles, como la [[endemismu|reinal]] [[Podarcis lilfordi|llagartesa balear]], una especie presente nos distintos castros del archipiélagu.<ref>{{cita web |url=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=221&KIDIOMA=2 |títulu=Flora y fauna |nome=Ajuntament de Calvià. |fechaaccesu=14 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110720071200/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=221&KIDIOMA=2 |fechaarchivu=20 de xunetu de 2011 }}</ref><ref name="lasmalgrats">{{cita web |url=http://www.visitcalvia.com/web/plantilles/jstl/turisme/webcalvia.plt?KPAGINA=321&KIDIOMA=2&KNODE=141 |títulu=Les Malgrats y El Toro |editor=Ajuntament de Calvià |fechaaccesu=18 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071009223721/http://www.visitcalvia.com/web/plantilles/jstl/turisme/webcalvia.plt?KPAGINA=321&KIDIOMA=2&KNODE=141 |fechaarchivu=9 d'ochobre de 2007 }}</ref>Contién tamién una de les poques colonies de [[Testudo hermanni|tortúa mediterránea]] d'España (presentes amás namái nes provincies de [[Rexón de Murcia|Murcia]] y [[provincia d'Almería|Almería]]).<ref>{{cita web |url=http://www.diariodemallorca.es/seiciones/noticia.jsp?pRef=2008102400_3_403408__Part-Forana-tortúa-mora-tierra-Comte |títulu=La tortúa mora, en tierra del Comte Mal |fechaaccesu=11 de payares de 2009 |fecha=Vienres 24 |añu=2008 |mes=ochobre |editorial=www.diariodemallorca.es }}</ref> Magar nos cantiles la vexetación ye escasa, merecen especial interés pola so condición d'[[endemismu|endemismos]] delles especies como la [[Hippocrepis balearica|violeta de penyal]] y el clavel de cantil (''[[Dianthus alpinus]]''), orixinariu de la cuenca mediterránea, conocíu tamién como ''clavel montés'' o ''del Mediterraneu''.<ref>{{cita web |url=http://www.infoagro.com/flores/flores/clavel.htm |títulu=El cultivu del clavel |fechaaccesu=29 de payares de 2009 |nome=Infoagro Systems, S.L. |editorial=www.infoagro.com }}</ref> (llamáu asina porque crez nos cantos de los derribadorios) Tamién esiste una rica avifauna, especialmente compuesta d'[[Ave de presa|aves de presa]], tales como los [[Falco eleonorae|ferres de Eleonor]], y les [[Pandion haliaetus|águiles pescadores]], xunto a les postreres [[Aegypius monachus|utres negres]] insulares del mundu.<ref>{{cita web |url=http://herbarivirtual.uib.es/cas-med/especie/4391.html |títulu=Hippocrepis balearica Jacq. subsp. balearica |fechaaccesu=21 de payares de 2009 |autor=Àrea de Botánica, Departament de Bioloxía, Universitat de les Illes Balears |editorial=herbarivirtual.uib.es }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.spain-map.com/sp/informacion/baleares/mallorca/calvia_parque_natural.htm |títulu=Parque Natural de Sa Dragonera, Calvia |fechaaccesu=21 de payares de 2009 |añu=2009 |editorial=www.spain-map.com }}</ref> Cabo faer mención, principalmente como parte de la gastronomía, les variedaes de cascoxu ''[[Helix aspersa]]'' y ''[[Helix pomatia]]''. Tocantes a los [[cogorda comestible|fungos]], les agües de la seronda dexen l'apaición de les sos estructures reproductives ([[cogorda|cogordes]]); destaca'l ''[[Lactarius sanguifluus|esclata-sang]]'', un tipu de [[lactarius|níscalo]] [[península ibérica|ibéricu]].<ref name="Lactarius">{{cita web |url=http://www.fungibalear.net/espanol/mostra_bolet_y.php?codi=37 |títulu=Lactarius sanguifluus |fechaaccesu=3 de payares de 2009 |autor=Secció Micològica Museu Balear de Ciències Naturals |editorial=fungibalear.net |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100315021824/http://www.fungibalear.net/espanol/mostra_bolet_y.php?codi=37 |fechaarchivu=15 de marzu de 2010 }}</ref> Ye bien apreciáu pol so singular sabor y valor gastronómicu, por cuenta de que ye la cogorda más usada nes recetes de gastronomía del archipiélagu.<ref name="Lactarius" /> Les distintes [[especie|especies]] de [[planta|plantes]] monteses que s'atopen nesta rexón pueden catalogase en cuatro grupos d'interés: * '''Plantes yerbácees''': atopar con mayor frecuencia [[ortiga|ortigues]], [[agrieta|agrietes]] (''[[Rumex pulcher]]'') y fenoyu (''[[Foeniculum vulgare]]''), según otres plantes monteses como por casu uz (''[[Calluna vulgaris]]''). En exclusividad tien cinco especies [[endemismu|reinales]] de [[Limonium|saladina]], especies que se desenvuelven sobre antiguos [[salobral]]es, atopaes nes vieyes salines de Magalluf.<ref>{{cita web |url=http://cambessedes.wordpress.com/2007/12/15/les-saladinas-endemicas-de-magalluf/ |títulu=Les saladinas reinales de Magalluf |autor=Cambessèdes |fechaaccesu=14 de setiembre de 2009 }}</ref> Na garriga de Santa Ponsa atópense delles variedaes d'[[orquídea]] ''[[Orchis collina]]''. * '''Plantes arbustivas''': la más estendida y común ye'l matu de la cuenca mediterránea denominada llentiscu (''[[Pistacia lentiscus]]''), pero tamién s'atopen otres especies como'l [[Rosmarinus officinalis|romeru]], el [[tomillu]], una especie d'estepa blanca (''[[Cistus albidus]]'') y esparragales de delles especies (''[[Asparagus acutifolius]]'', ''[[Asparagus albus]]'', ''[[Asparagus officinalis]]''). Tamién puede topase hedra (''[[Hedera helix]]'') y otra serie de plantes que tán protexíes, como'l palmito (''[[Chamaerops humilis]]''), los [[Myrtus|mirtos]] y la sabina (''[[Juniperus phoenicea]]'').<ref>{{cita web |url=http://fichas.infojardin.com/listas-plantas/arbustos-mediterraneos.htm |títulu=Arbusto mediterráneos |editorial=infojardin.com |fechaaccesu=21 de setiembre de 2009 }}</ref> * '''Felechos''': cabo faer mención al [[Polypodium|felecha]], que reproduzse en zones d'aveséu y llugares frescos. * '''Árboles''': l'árbol más común que crez nos sos montes ye'l [[Pinus halepensis|pinu carrasco]]. Unu de los mayores problemes a los que s'enfrenta, consiste nes plagues de guxanu procesionaria (''[[Thaumetopoea pityocampa]]''), poles cualos, una brigada especial lleva a cabo actuaciones d'estermín, asitiando trampes y aniquilando los sos niales.<ref>{{cita web |url=http://sanitatforestal.caib.es |títulu=La procesionaria en conceyos turísticos,Casu Calviá |fechaaccesu=27 de payares de 2009 |autor=Eduardo Cózar |coautores=Govern de les illes Balears |formatu=pdf |editorial=sanitatforestal.caib.es }}</ref> Na zona norte, anque en menor midida, atópense delles [[Quercus ilex|encines]], álamos (''[[Populus alba]]''), fresnos (''[[Fraxinus angustifolia]]'') y tamién [[arbutus unedo|yérbadu]]. == Historia == === Prehistoria y Edá Antigua === [[Ficheru:Balearic Slinger.jpg|thumb|left|Los [[flonderu balear|flonderos baleares]] fueron unu de los primeros pueblos qu'habitaron y colonizaron les [[Islles Baleares]].]] La so hestoria empieza como [[pueblu]] dos mil años antes de la era cristiana, anque los sos primeros pobladores daten de la [[era neolítica]].<ref>{{cita web |url=http://mallorca.costasur.com/es/historia-cultura.html |títulu=Historia y cultura de Mallorca, Islles Baleares |fechaaccesu=7 d'abril de 2009 |editor=Costasur}}</ref> Darréu llegaron navegantes [[oriente|orientales]] que faíen escala antes de llegar a la [[Península Ibérica]], a onde dirixíense en busca de [[metal]]es. Veníen d'[[Italia]], d'otres islles mediterránees y d'[[Oriente]] y construyeron pequeños [[pobláu|poblaos]] xunto a les [[mariña|mariñes]], convirtiéndose nos sos primeros habitantes. Los historiadores coinciden en llamar a dicha dómina la ''Cultura de las Cuevas'', por cuenta del frecuente usu d'estes como habitaciones y cortiles funeraries. Na Finca Municipal Galatzó puede atopase al fondu del valle, na zona de Ses Sinyes, una cueva con restos humanos, que demuestra ser habitada. Delles otres muertes de dicha dómina atópense catalogaos nun xacimientu arqueolóxicu llamáu ''[[Parque arqueolóxicu Puig de sa Morisca]]'', nel cual caltiénense restos de lo que foi un [[talayot]] de nueve metros de diámetru.<ref>{{cita web |url=https://web.archive.org/web/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=251&KIDIOMA=2&KNODE=114 |títulu=Conservación y recuperación del mediu natural. |fecha=26 d'ochobre de 2005 |fechaaccesu=10 de payares de 2011 |editorial=Ajuntament de Calvià.}}</ref> Ta asitiáu sobre una pequeña elevación montascosa na llocalidá de Santa Ponsa. Amás, cabo destacar una [[naveta]] llamada ''[[Naveta Alemany|Alemany]]'', el ''[[Turó de Ses Abelles]]'', una [[necrópolis]] asitiada na finca de [[Son Boronat]] y el [[túmulu]] de [[Son Ferrer]].<ref>{{cita web |url=http://www.conselldemallorca.net/sit/phistoric/index_ca.html |títulu=Mapa de llocalización de bienes protexíos |editorial=Conseyu Insular de Mallorca |fechaaccesu=23 d'avientu de 2012 |idioma=catalán}}</ref> De la so dómina romana, que duró dende l'añu [[123 e.C.]] hasta'l [[sieglu IV]], nun esisten muertes significatives. Tan solo queden escasos testimonios arqueolóxicos, ente los que destaquen la siquia y los molinos que conducen l'agua a les cases de Galatzó y los restos d'una [[villa romana]] na zona de Santa Ponsa conocida como ''Sa Mesquida'', que contién un [[fornu]] que foi utilizáu pa la fabricación de [[cerámica]],<ref>{{cita web |url=http://www.abaleares.com/calvia/index.htm |títulu=Ruta Turística |fechaaccesu=9 de payares de 2009 |editorial=baliares.com }}</ref> Nel añu [[425]] foi invadida polos [[vándalos]], pueblu que terminó per asitiar se. L'ausencia de muertes nun dexó pescudar enforma sobre esta dómina, amás de la decadencia empecipiada cola destrucción de [[Pollença]]. Cuando'l xeneral [[Imperiu bizantín|bizantín]] [[Belisario|Flavio Belisario]] ordenó conquistar l'archipiélagu nel añu [[534]] remató esti periodu. El primer desembarcu musulmán del cual tiense constancia data del añu [[707]], fechu col que remató la dominación bizantina. Mientres los dos siguientes sieglos nun se producieron acontecimientos relevantes, hasta qu'en [[903]], la islla quedó en poder de la dinastía musulmana de los [[Califato de los Omeyes|omeyes]].<ref>{{cita web |url=http://www.mallorca.islasbaleares.com/es/historia.html |títulu=Historia de Mallorca |fechaaccesu=30 de payares de 2009 |editorial=mallorca.islasbaleares.com }}</ref> === Edá Media === [[Ficheru:Jaime1aragonimagen.jpg|thumb|left|[[Xaime I d'Aragón]], el Conquistador.]] [[Ficheru:Cruz-Desembarco Jaime I-rafax.JPG|thumb|left|Cruz conmemorativa en [[Santa Ponsa]], nel llugar onde se produció'l desembarcu de les tropes de Xaime I d'Aragón. El monumentu forma parte del treme del [[Paséu Calviá]].]] En 903, [[Mallorca]] foi conquistada pol xeneral [[almorávide]] [[Issam al-Khawlaní]], que cuntaba cola aprobación del [[emir]] de [[Córdoba (España)|Córdoba]] [[Abd Allah I de Córdoba|Abd Allah]] y Llamar [[Madina Mayurqa]]. Darréu pasó a manes de los [[almohades]], siendo finalmente incorporada a los reinos de Taifas. Los terrenes de Calviá fueron incluyíos na división alministrativa de ''Juz' d' Ahwaz al-Madina''.<ref>Barceló, M., ''Sobre Mayûrqa'', Palma de Mallorca, Quaderns de Ca la Gran Cristiana/2, 1984.</ref> En [[1229]] y [[conquista de Mallorca pol rei Xaime I|tres la conquista de Xaime I]], el términu de Calvía foi colonizáu ente otros por families [[Cataluña|catalanes]] que llevaron consigo'l so [[idioma]] y [[cultura]], y que nun consiguió pervivir güei día, yá que los Mallorquinos orixinales yá teníen la so propia llingua, respetada polos moriscos.<ref>{{cita web |url = http://biblioteca.universia.net/ficha.do?id=38138688 |títulu = La cultura en Mallorca |editor = biblioteca.universia.net |fechaaccesu = 15 d'agostu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110724121324/http://biblioteca.universia.net/ficha.do?id=38138688 |fechaarchivu = 24 de xunetu de 2011 }}</ref> Nel repartimientu, el términu de Calviá formó parte de la ''medietas magnatum'', que'l rei donó a los cuatro porcioneros. Concretamente foi axudicáu al [[obispu de Barcelona]], [[Berenguer de Palou]], formando parte de la Baronía de los Obispos de Barcelona.<ref>{{cita web |url = http://usuarios.lycos.es/guerradesucesion/1229-conquista-madina-berenguer-palou.html |títulu = 1229 Sitiu de Medina Mayurqa |editor = usuarios.Lycos.es.Guerra de socesión |fechaaccesu = 5 de xunetu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090415123021/http://usuarios.lycos.es/guerradesucesion/1229-conquista-madina-berenguer-palou.html |fechaarchivu = 15 d'abril de 2009 }}</ref> El repartu ente los nobles que contribuyeren a la campaña del rei anició non poques tensiones hasta que s'adoptó la [[pariaje|fórmula del Pariatge]], alcuerdu que consolidó los derechos [[feudalismu|feudales]] de los obispos de [[Barcelona]] que prevaleceríen hasta [[1834]].<ref>{{cita web |url=http://www.iberiarural.es/pueblos-y-ciudaes/islles-baleares/andratx/llugares-interes.htm |títulu=La Trapa |fechaaccesu=3 d'avientu de 2009 |fecha=20 de mayu de 09 |añu=2009 |mes=mayu |editorial=iberiarural.es |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110320222815/http://www.iberiarural.es/pueblos-y-ciudaes/islles-baleares/andratx/llugares-interes.htm |fechaarchivu=20 de marzu de 2011 }}</ref><ref>{{cita web |url = http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=220&KIDIOMA=2&SELECCIONAT=80 |títulu = Geografía |editor = Ajuntament de Calviá |fechaaccesu = 14 d'agostu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110708112640/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=220&KIDIOMA=2&SELECCIONAT=80 |fechaarchivu = 8 de xunetu de 2011 }}</ref><ref>{{cita web |url = http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=218&KIDIOMA=2 |títulu = El nuesu conceyu |editor = Ajuntament de Calviá |fechaaccesu = 5 d'agostu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090810015234/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=218&KIDIOMA=2 |fechaarchivu = 10 d'agostu de 2009 }}</ref> Los conquistadores veníen de diversos llugares y en distintes proporciones. Asina, y según el ''Llibre del Repartiment'', les tierres conquistaes fueron partíes ente xente proveniente de lo qu'agora seria Cataluña pero que naquel tiempu pertencia a la corona d'Aragón, d'[[Occitania]] (24,26 %), Italia (16,19 %), Aragón (7,35 %), Navarra (5,88 %), Francia (4,42 %), Castiella (1,47 %) y Flandes (0,73 %) Debíu al estermín o espulsión de la mayor parte de la población autóctona, nun había abonda mano d'obra pal cultivu del campu. En [[1230]] dictóse la [[Carta otorgada|carta de franqueces]], privilexos qu'atraxeron a más repobladores pa cultivar el campu. La nueva población de Mallorca provenía esencialmente de Cataluña, más específicamente del nordeste y dientro d'este, del [[Empordà]]. Dende [[1248]] cuntaba cola so propia ilesia parroquial, ''Sante Ihoannes Caviano'', dedicada a [[Xuan el Bautista|San Xuan]] y en [[1285]], 55 años dempués y mientres el reináu de [[Xaime II d'Aragón]], el segundu fíu de Xaime I,<ref>{{cita web |url=http://www.cervantesvirtual.com/historia/monarquia/jaime_iim.shtml |títulu=La monarquía hispánica |apellíu=Cateura |nome=Pau |editorial=cervantesvirtual.com |fechaaccesu=2 de setiembre de 2009 }}</ref> constituyir en villa. Daquella yá cuntaba col so propiu alcalde nomáu pol rei o pol gobernador, que encargábase d'executar les órdenes d'éstos, según tamién del orde públicu y d'alministrar la xusticia. Sicasí, nun cuntaben con poder p'alministrar la villa, que competía a los [[xuráu]] de [[prohome]].<ref>{{cita web |url=http://revistas.ucm.es |títulu=L'alministración de xusticia na ciudá de Mallorca na dómina de Pedro'l Ceremoniosu |fechaaccesu=30 de payares de 2009 |apellíu=Cateura Bennaser |nome=Pablo |editorial=revistes.ucm.es |formatu=pdf |editorial=Universidá de Palma de Mallorca }}</ref> (figura medieval que cuntaba con ciertes funciones) [[Ficheru:Torre del Cap Andritxol-pjt.jpg|miniaturadeimagen|Torre del Cap Andritxol, Peguera]] Na dómina medieval la presencia de pirates nel mar [[Mar Mediterraneu|Mediterraneu]] obligó a construyir numberoses torres de defensa.<ref>{{cita web |url = http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_imp.plt?KPAGINA=231&KIDIOMA=2 |títulu = Arquiteutura militar y Torres de defensa |editor = Ajuntament de calviá |fechaaccesu = 14 d'agostu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110708113006/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_imp.plt?KPAGINA=231&KIDIOMA=2 |fechaarchivu = 8 de xunetu de 2011 }}</ref> Pa sostener les [[parroquia (relixón)|parroquies]] y los sos clérigos, el rei y los [[terrateniente]]s qu'ostentaben la xurisdicción, dexaben una cuarta parte de los [[diezmu|diezmos]] que recibíen de los llabradores. Dicha cantidá yera estremada n'otros cuatro partes, de les cualos trés d'elles, quedaben en posesión del rector de la parroquia y la postrera concedíase-y al [[sacerdote]] o al [[vicariu]].<ref>{{cita web |url=http://www.raco.cat/index.php/Mayurqa/article/view/119296/157070 |títulu=Los diezmos na diócesis de Mallorca nel sieglu XVI |fechaaccesu=3 d'avientu de 2009 |apellíu=Vidal |nome=Josep |formatu=pdf |añu=2009 |editorial=raco.cat }}</ref> El sistema sanitariu atender na so mayoría médicos [[xudíu|xudíos]], los denominaos como [[chueta|chuetes]], grupu d'ascendientes d'una parte de los [[chueta|xudíos mallorquinos]] [[Cristianu nuevu|conversos]] al cristianismu. L'hospital más cercanu atopar en [[San Telmo (Mallorca)|San Telmo]], que se fundara en [[1303]] por Xaime II. Fundamentalmente dedicábase a atender y a recoyer comerciantes y marineros de les naves que dende Palma se dirixíen a Barcelona. Tamién lo usaben como abellugu cuando diba mal tiempu. === Edá Moderna === [[Ficheru:Tumba de Los Montcada-Mallorca-rafax.jpg|thumb|Monumentu nel llugar onde finaron en combate [[Guillermu II de Bearne|Guillermo y Ramón Montcada]], parte güei día del treme del [[Paséu Calviá]],<ref>{{cita web |títulu = Cruz de los Montcadas |editor = Ajuntament de Calvià |url = http://www.visitcalvia.com/web/plantilles/jstl/turisme/webcalvia.plt?KPAGINA=286&KIDIOMA=2&KNODE=138 |fechaaccesu = 1 d'ochobre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20071009225115/http://www.visitcalvia.com/web/plantilles/jstl/turisme/webcalvia.plt?KPAGINA=286&KIDIOMA=2&KNODE=138 |fechaarchivu = 9 d'ochobre de 2007 }}</ref> cerca de [[Palma Nova]].]] Dende'l [[sieglu XIII]] hasta metá del [[sieglu XX]] l'agricultura constituyó la única dedicación de la población. De primeres, l'actividá agrícola llevar a cabu pela redolada de la badea de Santa Ponsa, llegando nesos tiempos a denominar a la zona como ''términu de Santa Ponsa''; la espresión ''términu de Calviá'', aplicóse muncho depués. A pesar de la so llongura mariniega, la población vivía de llombu al mar, ocupada n'estrayer provechu d'una tierra seco y poco fértil. Nel [[sieglu XVI]] la villa llibrar del azote de la [[peste]] qu'abrasó la población, a pesar de qu'otros conceyos como'l vecín Andraitx sufrieron la epidemia.<ref>{{cita web |url=https://web.archive.org/web/http://www.visitcalvia.com/web/plantilles/jstl/turisme/webcalviaSinHijos.plt?KPAGINA=377&KIDIOMA=2&KNODE=145 |títulu=Zones: Calvià Vila |fechaaccesu=12 de payares de 2009 |autor=Ajuntament de Calvià |editorial=visitcalvia.com}}</ref> Naquelles feches y por cuenta de la so manera de vida, la población sufría epidemies y enfermedaes como'l [[paludismu]], que namái dalgunos, como'l cura y dalgún [[artesanu]], llibrar por nun trabayar en ''Ses Rotes'', onde tresformaben la cebera. El jornal d'un obreru consistía en cuatro o seis ''sous'' (una docena de güevos costaba un ''sou'' y mediu). Mientres estos sieglos esistín'[[esclavu|esclavos]] [[Pueblu árabe|árabes]], sacante nes zones marítimes, col fin d'evitar fugues o complicidá colos pirates.<ref>{{cita web |url=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=222&KIDIOMA=2 |títulu=Edad moderna |editor=Ajuntament de Calvià |fechaaccesu=15 d'agostu de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110720071018/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=222&KIDIOMA=2 |fechaarchivu=20 de xunetu de 2011 }}</ref> En 1748 la situación de miseria del conceyu aportó a tan tráxica qu'un cronista de la dómina describir asina: {{cita|El trigu llegó a dir tan caru que se pagaben 25 Sous por barchilla, (unidá pa midir ceberes, 13,750 llitros aprox) y afortunáu el que podía atopalo. Y llegó hasta tal puntu la fame que nun se daba a cada casa más que dos ''doblers'' de pan, anque la familia fora numberosa, y diose permisu pa comer carne en cuaresma, y munches persones que nun teníen dineru pa mercar carne comíen yerbes, y dixéronme que delles persones pasaren más de quince díes comiendo solamente yerbes fervíes, y la xente probe o trabayadora taba tan delgada que nun podía trabayar pola mor del pocu alimentu.<ref>{{cita publicación |nome=Pere |apellíos=Xamena Fiol |títulu=Historia de Mallorca |páxina=261|fechaaccesu=15 de payares de 2009}}</ref>|Pere Xamena Fiol}} El [[llatifundismu]] entamó la vida económico y social de la villa dende'l [[sieglu XIV]] hasta'l [[sieglu XX]] y el territoriu yera na so gran mayoría propiedá d'unos pocos señores. En [[1863]], el 66,3% de les tierres taba partíu, siguiendo una tradición secular, ente cuatro propietarios. El [[Pedro Caro y Sureda|marqués de la Romana]] cuntaba con 2516 [[hectárea|hectárees]], coles que cubría [[Bendinat]] y Paguera, pero amás tenía otres 990 nel conceyu d'[[Andraitx]]. El marqués de Bellpuig tenía 4376 hectárees en Santa Ponsa, el mayor llatifundiu de Mallorca hasta entráu'l sieglu XIX. Per otra parte, esistía un pequeñu grupu de llabradores conocíos como ''els roters'', a quien los señores venciéren-yos porciones de tierra cercanes al mar, llabradores que cultivaben ceberes y que vivíen en condiciones miserables. Nel [[sieglu XVIII]], una aportunante [[seca]] y una mala collecha de cebera nes tierres del conceyu provocaron un llargu periodu de [[fame]]. El [[28 de payares]] de [[1715]], [[Felipe V d'España|Felipe V]] suprimió los [[fueru|fueros]] y privilexos de Baleares por aciu el ''decretu de Nueva Planta'' qu'estendió la organización alministrativa del [[Reinu de Castiella]], la prohibición del catalán y la obligatoriedá del usu del [[Idioma español|castellán]] nes islles.<ref>{{cita web |url=http://perseo.sabuco.com/historia/Terminospau2005.htm |títulu=Término d'historia d'España |editor=Universidad de Castiella-La Mancha |fechaaccesu=8 de marzu de 2009 }}</ref> En [[1838]] inauguróse la llinia marítima de [[barcu de vapor|barcos de vapor]] [[Barcelona]]-Palma, fechu que facilitó la llegada de viaxeros dende la península y dende l'estranxeru, que averábense a esfrutar en calar y sableres del conceyu. Nesta dómina llegaben viaxeros motivaos por deseos d'aventura, interés por esplorar un mundu y una sociedá distinta de la que conocíen, o inclusive por razones terapéutiques, como foi por casu el casu de [[Frédéric Chopin]]. Díes en que la publicación y espardimientu d'obres referíes a la islla contribuyeron a convertila en llugar de destín preferente pa munchos viaxeros, ilustraos, artistes y [[xeógrafu|xeógrafos]]. El [[caciquismu]] deriváu del llatifundismu afectólu fondamente a lo llargo de la segunda metá del [[sieglu XIX]] y principios del sieglu XX, que daquella se componía de xornaleros del campu y pequeños propietarios. La restauración fizo que les clases dirixentes agraries recuperaren el poder, col sofitu políticu y representación polos dos partíos moderaos mayoritarios: [[Conservadorismu|conservadores]] y [[Lliberalismu|lliberales]]. Pa caltenese nel poder, dambos sirviéronse del caciquismu. A finales del [[sieglu XIX]], la fame y la probeza impulsó la [[emigración]] escontra [[América]], concretamente a [[Cuba]] y a l'[[Arxentina]], según a [[Francia]] y [[Arxelia]].<ref>{{cita web |url=http://www.uib.es/catedra_iberoamericana/publicaciones/estrades/index.html |títulu=Fundació Cátedra Iberoamericana |editorial=uib.es/ cátedra iberoamericana |fechaaccesu=23 de xunetu de 2009 }}</ref> === Edá Contemporánea === [[Ficheru:Cala Figuera Calviá.jpg|thumb|Atapecer dende'l Cabu de Cala Figuera.]] [[Ficheru:CalaElToro.JPG|thumb|La [[ensenada|cala]] de la [[Sablera]] d'[[El Toro (Mallorca)|El Toro]]. La pequeña sablera foi construyida artificialmente, ente que la sablera natural atopábase onde s'atopen les roques de contención. Esti cambéu realizóse por cuenta de que mientres los fuertes temporales d'iviernu, el mar estrozaba la carretera que conduz hasta un pequeñu complexu de servicios de restauración.]] [[Ficheru:Puig-de-Sa-Morisca-rafax.jpg|thumb|Vista del montículo onde s'asitia'l [[Parque arqueolóxicu Puig de sa Morisca]] en [[Nova Santa Ponsa]]. El xalé usa fachada con una téunica de [[marjada]] similar a la típica mallorquina, bien frecuente ente les cases de la zona.]] Por cuenta de l'actitú [[cacique|caciquil]] que imperaba dende antaño, Calviá foi una de les primeres zones en desenvolver una actitú crítica ya inconformista, a pesar de nun tener malapenes [[industria]], pos tan solo esistíen dos empreses productores de [[cementu]] y de [[yelsu]]. A principios del [[sieglu XX]], sobre una estructura económica basada na agricultura [[autarquía|autárquica]] [[llatifundismu|llatifundista]], creáronse les primeres asociaciones obreres [[socialista|socialistes]]. Los trabayadores de la tierra yeren xornaleros qu'apenes algamaben a subsistir y la débil industria dedicar a treslladar a Palma los productos de la tierra. Estructura social que se caltuvo hasta principios de la década de los sesenta. Les primeres urbanizaciones del conceyu empezaron a xestase en [[1920]], cuando al finar los propietarios de les tierres, los sos allegaos vendieron les propiedaes o los mesmos propietarios vender por desconocimientu del so auténticu valor. Al llegar a [[1960]], los cambeos de propiedá fueron tan fundamentales que facilitaron el desenvolvimientu inmediatu. Empezó una rápida urbanización de los trés cuartes partes de la mariña, llegando a cementar les sos meyores zones. Dalgunos de los postreros terratenientes, como Miguel Nigorra Oliver, el presidente del [[Bancu de Creitu Balear]], llegó a controlar al traviés de los sos filiales [[inmobiliaria|inmobiliaries]] cuasi'l total del desenvolvimientu de Santa Ponsa. En 1986, tenía más de diez mil [[chalé]]s a lo llargo del conceyu.<ref>{{cita web |url=http://www.entretots.info/paginas/noticies/20050213a%20uh.htm |títulu=La llarga mano de formigón de los Nigorra |fechaaccesu=2 de payares de 2009 |autor=www.entretots.info |editorial=entretots.info |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100203225728/http://www.entretots.info/paginas/noticies/20050213a%20uh.htm |fechaarchivu=3 de febreru de 2010 }}</ref> El movimientu [[sindicatu|sindical]] y el [[socialismu]] tuvieron un papel importante na so política hasta la [[Segunda República Española|Segunda República]]. En [[1923]] fundóse la ''Federació Obrera Calvianera'', miembru d'[[Unión Xeneral de Trabayadores (España)|UXT]] y darréu la ''Xunió Agrària de Calvià'', amás de ''La Fraternal''. El 30 de setiembre d'este mesmu añu, inaugurar con un presupuestu de mediu millón de [[peseta|pesetes]] la [[Casa del Pueblu (España)|Casa del Pueblu]]. Años dempués, en [[1962]], cuntaba con cuatro carniceríes, tres panaderíes, una llechería, diez apinaos, tres cafés, dos merceríes, cinco carpinteríes, dos ferreros, un taller de bicicletes y una llinia d'autobús. La so escasa industria consistía en cinco maestros d'albañilería, dellos tresportistes, dos fábriques de cementu y yelsu, un tratante de frutos secos, una máquina de descascarillar [[Prunus dulcis|almendra]], un [[molín]] [[farina|fariñero]], una trituradora d'[[algarroba]], un tratante de lleña y una [[almazara]]. El [[30 de xunetu]] de [[2009]], alredor de los dos de la tarde, la llocalidá de Palmanova [[Atentáu de Palma Nova de 2009|sufrió un atentáu]] per parte de la banda terrorista [[ETA]], asitiando esplosivos llámpara en dos vehículos de la [[guardia civil]], de los cualos namái unu llegó a españar, provocando víctimes y causando la muerte de dos guardias civiles, Diego Salvà Lezaun, de 27 años, y Carlos Sáenz de Tejada García, de 28 años, xunto a la [[casa cuartel]].<ref>{{cita web |url=http://www.diariodemallorca.es/mallorca/2009/07/30/h1strongdos-guardias-civiles-muertos-atentáu-palmanovastrongh1/489399.html |títulu=Dos guardias civiles muertos nun atentáu en Palmanova |editorial=diariodemallorca.es |fecha=30 de xunetu de 2009 |formatu=Noticia de prensa |fechaaccesu=30 de xunetu de 2009 }}</ref><ref>{{cita web |url = http://www.vanguardia.com.mx/diario/noticia/europa/internacional/condena_unanime_en_contra_de_eta/387096 |títulu = Conderga unánime en contra d'ETA editorial = vanguardia.com.mx |fechaaccesu = 1 d'agostu de 2009 |urlarchivu = https://archive.today/20120703145327/http://www.vanguardia.com.mx/diario/noticia/europa/internacional/condena_unanime_en_contra_de_eta/387096 |fechaarchivu = 2012-07-03 }}</ref> == Demografía == La población de raigañu mallorquín ye escasa, n'el so mayoría formar españoles d'orixe peninsular que proceden principalmente d'[[Andalucía]], que llegaron a la islla nes primeres remeses importantes de trabayadores de los [[años 1960]], xunto a los sos descendientes, amás d'inmigrantes estranxeros.<ref>{{cita web |url=http://www.ub.es/geocrit/sn-94-21.htm |títulu=Inmigración y cohesión social en Calvià, Mallorca (Resume) |apellíu=Miranda |nome=Miguel Ángel |editor=Scripta Nova |fechaaccesu=23 de setiembre de 2009 }}</ref> Cuntaba en [[2008]] con un censu de 50.777 habitantes, de los cualos 25.548 yeren homes y 25.229 yeren muyeres (50,31% frente al 49,69%).<ref>{{cita web |url=http://www.ine.es/nomen2/index.do?accion=busquedaAvanzada&entidá_amb=non&codProv=7&codMuni=11&codEC=0&codES=0&codNUC=0&L=0 |títulu=Rellación d'unidaes poblacionales |editor=Institutu Nacional d'Estadística |fechaaccesu=12 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110622021449/http://www.ine.es/nomen2/index.do?accion=busquedaAvanzada&entidá_amb=non&codProv=7&codMuni=11&codEC=0&codES=0&codNUC=0&L=0 |fechaarchivu=22 de xunu de 2011 }}</ref> Trátase del segundu conceyu, en númberu d'habitantes, de tol [[archipiélagu]] balear, namái por detrás de la capital, [[Palma de Mallorca|Palma]].<ref>{{cita publicación |títulu=El conceyu supera'l llistón de 50.000 habitantes empadronaos |url=https://web.archive.org/web/http://www.diariodemallorca.es/seiciones/noticia.jsp?pRef=1395_3_232323__Part-Forana-conceyu-supera-liston-50000-habitantes-empadronaos |axencia= diariodemallorca.es |editorial=Editorial Prensa Ibérica |fecha=xueves 28 d'avientu de 2006 |fechaaccesu=17 de payares de 2009}}</ref> ;Pirámide de población {{Pirámide de población |añu=(2008)<ref>{{cita web |url=http://www.ine.es/jaxi/tabla.do?path=/t20/y245/p05/a2008/l0/&file=00007001.px&type=pcaxis&L=0 |títulu=Revisión del Padrón municipal 2008. Datos por conceyos. Población por sexu, conceyos y edá (grupos quinquenales). Calviá |editor=Institutu Nacional d'Estadística, España |fechaaccesu=8 de setiembre de 2009 }}</ref> | v0=2.48| v5=2.70| v10=2.57| v15=2.76| v20=3.15| v25=4.23| v30=4..57| v35=4.41| v40=4.35| v45=4.32| v50=3.87| v55=3.30| v60=2.71| v65=1.88| v70=1.35| v75=0.80| v80=0.49| v85=0.35 | m0=2.29| m5=2.67| m10=2.63| m15=2.59| m20=3.01| m25=4.20| m30=4.51| m35=4.38| m40=4.60| m45=4.22| m50=3.57| m55=3.11| m60=2.49| m65=1.79| m70=1.37| m75=0.89| m80=0.72| m85=0.63 |vmax=5 |mmax=5 }} Del analís de la [[pirámide de población]] deduzse lo siguiente: * La población menor de 20 años ye'l 21% de la población total. * La población entendida ente 20-40 años ye'l 32% * La población entendida ente 40-60 años ye'l 32% * La población mayor de 60 años ye'l 15% Esta estructura de la población ye típica nel [[transición demográfica|réxime demográficu modernu]], con una evolución escontra un avieyamientu de la población y un amenorgamientu de la [[Tasa bruta de natalidá|natalidá añal]]. ;Evolución de la población Dempués de la [[Reconquista]], la so población, al igual que la del restu de la islla, constituyíase básicamente de families catalanes, occitanes ya italianes qu'inmigraren animaes polos conquistadores. Dempués de la [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]], la villa quedó dafechu aprobetada. La fame, el contrabandu y la falta d'emplegu obligaron a los paisanos a retomar actividaes agraries que fueren abandonaes pola so escasa productividá. Pa revitalizar la economía, l'Alministración llevó a cabu una política d'obres públiques construyendo'l [[Puertu de Palma de Mallorca|puertu de Palma]], xunto a una campaña que promovía [[lluna de miel|luna de miel]] en Mallorca, coles mires d'atraer turismu nacional que potenciara la riqueza de la islla. A partir de [[1970]], producióse un aumentu espectacular de la población de resultes del desenvolvimientu turísticu. La llegada continua de foranos, tanto de rexones españoles como d'otros países, aumentó la demanda d'emplegu. ;Población estranxera Del total de les 50.777 persones censaes en 2008, 18.046 yeren de nacionalidá estranxera, que representaben el 35,54% de la población, porcentaxe bien cimeru a la media nacional. Los estranxeros residentes na ciudá vienen de distintos países y continentes, siendo les colonies de nacionalidá [[Reinu Xuníu|británica]] (5.832), [[Alemaña|alemana]] (4.033) y [[arxentina]] (474) les más numberoses.<ref>{{cita web |url=http://www.ine.es/jaxi/tabla.do?path=/t20/y245/p05/a2008/l0/&file=00007003.px&type=pcaxis&L=0 |títulu=Población por sexu, conceyos y nacionalidá (principales nacionalidaes). |editor=Institutu Nacional d'Estadística (INE). España |fechaaccesu=8 de setiembre de 2009 }}</ref> {| style=background:#eeeeee align=center ! '''Gráficu de la evolución de la población de Calviá ente 1920 y 2011'''<ref>{{cita web |url = http://www.ine.es/jaxiBD/tabla.do?per=12&type=db&divi=DPOP&idtab=9 |títulu = Series históriques de población |editor = Institutu Nacional d'Estadística (INE) España |fechaaccesu = 8 de setiembre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110213065453/http://www.ine.es/jaxiBD/tabla.do?per=12&type=db&divi=DPOP&idtab=9 |fechaarchivu = 13 de febreru de 2011 }}</ref><ref>{{cita web |url = http://www.ine.es/jaxiBD/tabla.do?per=12&type=db&divi=DPOH&idtab=9 |títulu = Poblaciones de fechu dende 1900 hasta 1991. Cifres oficiales de los Censos respeutivos. |editor = Institutu Nacional d'Estadística (INE). España |fechaaccesu = 8 de setiembre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20101116130755/http://www.ine.es/jaxiBD/tabla.do?per=12&type=db&divi=DPOH&idtab=9 |fechaarchivu = 16 de payares de 2010 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.ine.es/nomen2/index.do?accion=busquedaAvanzada&entidá_amb=non&codProv=7&codMuni=11&codEC=0&codES=0&codNUC=0&L=0 |títulu=Rellación d'unidaes poblacionales |autor=Institutu Nacional d'Estadística |fechaaccesu=21 de xineru de 2012 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110622021449/http://www.ine.es/nomen2/index.do?accion=busquedaAvanzada&entidá_amb=non&codProv=7&codMuni=11&codEC=0&codES=0&codNUC=0&L=0 |fechaarchivu=22 de xunu de 2011 }}</ref> |- align="center" | |- align="center" | <timeline> Colors= id:a value:gray(0.9) id:b value:gray(0.7) id:c value:rgb(1,1,1) id:d value:rgb(0.6,0.7,1) ImageSize = width:500 height:300 PlotArea = left:50 bottom:30 top:30 right:30 DateFormat = x.y Period = from:0 till:55000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = justify ScaleMajor = gridcolor:b increment:5000 start:0 ScaleMinor = gridcolor:a increment:1000 start:0 BackgroundColors = canvas:c BarData= bar:1920 text:1920 bar:1930 text:1930 bar:1940 text:1940 bar:1950 text:1950 bar:1960 text:1960 bar:1970 text:1970 bar:1981 text:1981 bar:1991 text:1991 bar:2000 text:2000 bar:2008 text:2008 bar:2011 text:2011 PlotData= color:d width:20 align:left bar:1920 from:0 till: 2570 bar:1930 from:0 till: 2617 bar:1940 from:0 till: 2804 bar:1950 from:0 till: 2335 bar:1960 from:0 till: 3005 bar:1970 from:0 till: 4890 bar:1981 from:0 till: 22016 bar:1991 from:0 till: 37173 bar:2000 from:0 till: 37419 bar:2008 from:0 till: 50777 bar:2011 from:0 till: 52451 PlotData= bar:1920 at: 2570 fontsize:s text: 2.570 shift:(-10,5) bar:1930 at: 2617 fontsize:s text: 2.617 shift:(-10,5) bar:1940 at: 2804 fontsize:s text: 2.804 shift:(-10,5) bar:1950 at: 2335 fontsize:s text: 2.335 shift:(-10,5) bar:1960 at: 3005 fontsize:s text: 3.005 shift:(-10,5) bar:1970 at: 4890 fontsize:s text: 4.890 shift:(-10,5) bar:1981 at: 22016 fontsize:s text: 22.016 shift:(-10,5) bar:1991 at: 37173 fontsize:s text: 37.173 shift:(-10,5) bar:2000 at: 37419 fontsize:s text: 37.419 shift:(-10,5) bar:2008 at: 50777 fontsize:s text: 50.777 shift:(-10,5) bar:2011 at: 52451 fontsize:s text: 52.451 shift:(-10,5) </timeline> |- | <small>Gráfica ellaborada por [[Wikipedia]] sobre la base de los datos del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|INE-2011]]</small> |} == Gobiernu y alministración == === Alministración municipal === [[Ficheru:AjuntamentAntic-Calvià-Mallorca-rafax.JPG|thumb|Antigua [[casa consistorial]]. Asítiase nuna plaza con xardinos frente a la ilesia. Les dependencies son agora usaes pol equipu de Radio Calvià, tantu pa emitir como pa impartir cursos de llocutor. La fachada de la entrada contién un enorme mural embaldosado qu'amuesa la hestoria del pueblu por aciu escenes dibuxaes cronológicamente.]] L'alministración política del conceyu realízase al traviés d'un [[conceyu]] de xestión democrática, que los sos componentes escoyer cada cuatro años por [[sufraxu universal]]. El [[censu eleutoral]] ta compuestu por tolos residentes empadronaos en Calviá, mayores de 18 años y con nacionalidá de cualesquier de los países miembros de la [[Xunión Europea]]. Según lo dispuesto na Llei del Réxime Eleutoral Xeneral,<ref>{{cita web |url = http://www.boe.es/g/es/bases_datos/doc.php?coleccion=iberlex&id=1985/11672 |títulu = Ley Orgánica 5/1985, de 19 de xunu, del Réxime Eleutoral Xeneral. Art. 169. |fecha = 1985 |editor = Xefatura del Estáu. [[BOE]] nᵘ 147/1985 (España) |fechaaccesu = 9 de setiembre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080625052633/http://www.boe.es/g/es/bases_datos/doc.php?coleccion=iberlex&id=1985%2F11672 |fechaarchivu = 25 de xunu de 2008 }}</ref> qu'establez el númberu de conceyales elegibles en función de la población del conceyu, la Corporación Municipal ta formada por 25 conceyales. Nes Eleiciones Municipales de 2015, el Partíu Socialista foi la fuercia más votada, llogrando 10 conceyales, siguida pol Partíu Popular con 9, Sí Se Puede Calviá con 2, Ciudadanos con 2 y Esquerra Oberta de Calvià con 2. Por aciu un alcuerdu con SSPC y EOC el PSOE invistió alcalde al so candidatu, [[Alfonso Luís Rodríguez Badal]]. * '''Alcaldes dende la instauración de la democracia''' <center> {| {{tablaguapa}} border="1" style="font-size: 90%; text-align:center;" |+ style="font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em;" | '''Alcaldes dende les eleiciones municipales de 1979''' |- style="background:#eee" ! style="background:#efefef;" | Periodu !style="background:#efefef;" | Nome del [[alcalde]] ! style="background:#efefef;" | [[Partíu políticu]] |- | align=right| 1979 - 1983|| [[Francisco Font Quetglas]]|| (Independiente) |- | align=right| 1983 - 1991|| [[Francisco Obrador Moratinos]]|| ([[PSOE]]) |- | align=right| 1991 - 2003|| [[Margarita Nájera Aranzábal]]|| ([[PSOE]]) |- | align=right| 2003 - 2011|| [[Carlos Delgado Truyols]]|| ([[PP]]) |- | align=right| 2011 - 2015|| [[Manuel Onieva]]|| ([[PP]]) |- | align=right| Dende 2015|| [[Alfonso Rodríguez Badal]]|| ([[PSOE]]) |- |} </center> ;Presupuestu municipal El Plenu del Conceyu, axuntáu en convocatoria estraordinaria'l día 9 d'avientu de 2010, aprobó'l presupuestu municipal pal exerciciu 2011. L'equipu de gobiernu alzó a sesión plenaria un presupuestu municipal de 99.761.573,81 € un 6,85% menos qu'en 2010. A esta cifra hai qu'añader los presupuestos de les empreses municipales y organismos autónomos, esto ye, IMEB, IFOC, Llar de Calvià S.A. y ''Calvià 2000 S.A.'' El presupuestu consolidáu (llográu de la suma de los presupuestos anteriores ensin cuntar importar derivaos d'operaciones ente ellos) algama los 107.122.083'16 euros, lo que supón un amenorgamientu al respeutive de 2010 del 13,22%. ;Plenu municipal El [[conceyu|Plenu Municipal]] constitúi l'órganu de máxima representación política de la ciudadanía nel gobiernu municipal. Tien ente otres competencies l'aprobación de les Ordenances Municipales, los presupuestos municipales, los planes d'ordenación urbanística y el control y fiscalización de los órganos de gobiernu. El Plenu ye convocáu y presidíu pol alcalde, y ta integráu polos 25 conceyales. ;Árees municipales La xestión executiva municipal ta entamada n'árees de xestión al mandu de les cualos hai un conceyal del equipu de gobiernu. Cada área de gobiernu tien delles delegaciones en función de les competencies que se-y asignen y que son variables d'unos gobiernos municipales a otros. Les árees actuales de xestión del Conceyu son les siguientes:<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url = http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/principal_Cas.plt?KPAGINA=21&KIDIOMA=2&SELECCIONAT=5 |títulu = Organización Municipal |editor = Ajuntament de Calviá |fechaaccesu = 17 de setiembre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090810020653/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/principal_Cas.plt?KPAGINA=21&KIDIOMA=2&SELECCIONAT=5 |fechaarchivu = 2009-08-10 }} |2=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/principal_Cas.plt?KPAGINA=21&KIDIOMA=2&SELECCIONAT=5 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> * ''Agricultura. Alcaldía. Suministru. Calidá. ''Calvià 2000''. Ciudadanos Estranxeros. Comerciu. Comunicación. Cultura. Defensora del Ciudadanu. Deportes. Educación y Biblioteques (IMEB). Xestión de Sableres y Mariniega. IFOC (formación y emplegu). Mocedá. Llar de Majors. Caltenimientu. Mediu Ambiente. Movilidá y Servicios Urbanos. Patrimoniu. Policía Llocal.'' === Alministración autonómica === Ye al [[Conseyu Insular de Mallorca]] a quien correspuende'l gobiernu autonómicu de la islla de [[Mallorca]]. El [[Gobiernu de les Islles Baleares]] ye l'ente executivu autonómicu pa tol archipiélagu balear, qu'entiende: Mallorca, [[Menorca]], [[Eivissa (islla)|Eivissa]] (''Eivissa'') y [[Formentera]]. Les principales competencies que xestiona'l Gobiernu son la educación non universitaria, la sanidá pública y l'ordenación del territoriu. === Alministración xudicial === El conceyu pertenez al [[Partíu xudicial (España)|partíu xudicial]] númberu 3 de les Islles Baleares, que los sos [[xulgáu de primera instancia ya instrucción|xulgaos de primera instancia ya instrucción]] atopar na ciudá de [[Palma de Mallorca]], na [[Vía Alemaña]], 5. El conceyu dispón d'un [[xuez de paz xulgáu de paz]], allugáu nel Centru de Servicios de Palmanova en calle Diego Salvà Lezaun, nᵘ2 que desenvuelve les competencies propies d'esta figura xurídica.<ref>{{cita web |url=http://www.cgpe.es/partido.aspx?idprovincia=7&numpartido=3 |títulu=Partíu xudicial númberu3 de Baleares |editor=cgpe.es |fechaaccesu=9 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110612082028/http://www.cgpe.es/partido.aspx?idprovincia=7&numpartido=3 |fechaarchivu=2011-06-12 }}</ref> == Economía == [[Ficheru:CasinoMallorca.JPG|thumb|left|Les instalaciones del antiguu ''Gran Casino Mallorca'', l'únicu [[Casinu de xuegu|casinu]] de la islla, cuando s'atopaba na [[urbanización]] [[Sol de Mallorca]], antes de ser treslladáu a [[Palma de Mallorca|Palma]]. Ente otros eventos, los visitantes podíen esfrutar d'unu de los meyores espectáculos de la islla. Tamién, yera la sede del [[Calvià Chess Festival]], eventu ajedrecístico que forma parte del [[campeonatu del mundu d'axedrez]].]] [[Ficheru:Palmeras-rafax.JPG|thumb|left|Campu de [[Golf]] ''Poniente'', xunto a la urbanización [[Son Ferrer]]. Componer de 18 fuexos par 72 y 6430 m² ente pinos, olivares y flora mediterránea. Contién tamién siete llagos y numberosos bunkers.]] L'actividá económica básase principalmente nel turismu, que la so ufierta entiende'l conxuntu completu del so territoriu. La xestión comercial de les zones costeres de la so mariña supón una de les sos principales fontes de riqueza. En segundu llugar estender na promoción del paquete complementariu: zones que contienen instalaciones deportives o que la so topografía dexa actividaes empobinaes escontra la naturaleza, como ye'l casu del [[Galatzó (finca)|parque Galatzó]] o de les islles [[Malgrats]], declaraes [[reserva ecolóxica]] y les 88,85 [[ha]] de la so parte remanecida declaraes indefinidamente como área especial de proteición de les aves.<ref name="lasmalgrats" /> En [[1998]] desenvolvióse un plan ellaboráu pa dexar la realización de diches bases predeterminadas, naciendo asina l'organismu municipal llamáu ''Axenda 21 Llocal pa Calvià''. El plan configúrase como una actuación de l'alministración pública que garantice'l futuru económicu, social, medioambiental y patrimonial. Ta proyeutáu escontra la sostenibilidá y basáu nes inversiones necesaries pa executar proyeutos de diversa índole. El so financiamientu procede del conceyu de Calviá, en collaboración col Gobiernu d'España y la Comunidá Autónoma de les Baleares.<ref>{{cita web |url=http://habitat.aq.upm.es/bpes/onu98/bp438.html |títulu=Agenda 21 Llocal pa Calvià: desenvolvimientu sostenible nun conceyu turísticu (España) |editor=Gloria Gómez Muñoz |fechaaccesu=18 de setiembre de 2009 }}</ref> Dalgunos de los resultaos llograes inclúin la voladura y baltadera de doce edificios de la [[mariña]], convirtiendo dalgunu de los llugares en zona verde, y la creación de mil quinientos miembros del serviciu especializáu na formación y l'emplegu. La inversión inicial del proyeutu en 1998 superó los 810.000 euros. ;Renta per cápita Calviá ye una de les ciudaes de Baleares con mayor [[renta per cápita]] debíu al sustentu económicu que brinden los sos servicios turísticos. Anque la ganadería y l'agricultura ye una fonte d'ingresos pa les families, la so economía empobínase sobremanera a sofitar el [[sector terciariu]], dende la construcción hasta la puesta en marcha de servicios.<ref>{{cita web |url=http://www.diariodemallorca.es/mallorca/2009/10/29/renta-per-capina-balear-2008-inferior-media-estatal-primer-vegada/516847.html |títulu=La renta per cápita balear en 2008 foi inferior a la media estatal per primer vegada |fechaaccesu=14 de payares de 2009 |apellíu=Navinés |nome=Ferrán |apellíu2=Huguet |nome2=Llorenç |fecha=Xueves 29 |añu=2009 |mes=ochobre |editorial=diariodemallorca.es }}</ref> Por cuenta de la diferencia cuantitativa ente población residente y la gran cantidá qu'allega en calidá de turista, nun ye posible evaluar el presupuestu municipal con rellación a la primera, cola cual suel resultar que se simplifica como unu de los conceyos aparentemente más ricos d'Europa, en función de la inversión pública recibida per cápita.<ref>{{cita web |url=http://www.admonline.calvia.com/PGOU2009/DOCUMENTU_ESCRITU/EstudioEconomicoFinanciero.pdf |títulu=Estudio económicu financieru |fechaaccesu=26 de xunu de 2010 |autor=Jaime Martínez Llabrés, Ester Gatell |editorial=Plan Xeneral d'Ordenación Urbana de Calvià |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100821143047/http://www.admonline.calvia.com/PGOU2009/DOCUMENTU_ESCRITU/EstudioEconomicoFinanciero.pdf |fechaarchivu=21 d'agostu de 2010 }}</ref> La renta per cápita media d'España foi en 2008 de 24.020 euros según datos del [[Institutu Nacional d'Estadística (España)|Institutu Nacional d'Estadística]] (INE). A Baleares atribúyese-y una renta media de 25.967 euros, cifra cimera a la media nacional.<ref>{{cita web |url = http://noticias.terra.es/economia/2009/0324/actualidad/renta-per-capina-de-los-espanoles-crecio-el-26-en-2008-hasta-24020-euros.aspx |títulu = Renta per cápita de los españoles creció'l 2,6% en 2008 hasta 24.020 euros |editorial = noticias.terra.es |fecha = 24 de marzu de 2009 |fechaaccesu = 30 de setiembre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090819051120/http://noticias.terra.es/economia/2009/0324/actualidad/renta-per-capina-de-los-espanoles-crecio-el-26-en-2008-hasta-24020-euros.aspx |fechaarchivu = 19 d'agostu de 2009 }}</ref> Sicasí El Centru d'Investigación Económica (CRE) informó por aciu el ''XLI Informe Económicu y Social de Balears 2008'' de que la renta per cápita balear, afecha d'alcuerdu al poder de compra, asitiar por primer vegada nesti sieglu per debaxo de la media nacional.<ref>{{cita web |url=http://www.diariodemallorca.es/mallorca/2009/09/09/mallorca-renta-capina-balears-primer-inferior-media-nacional/501771.html |títulu=La renta per cápita en Balears ye per primer vegada inferior a la media nacional |editor=Diariu de Mallorca |fechaaccesu=30 de setiembre de 2009 }}</ref> ;Emplegu Por aciu el ''Institutu de Formación y Ocupación'' llevar a cabo talleres d'emplegu, formación, insertamientu profesional y aiciones formatives. Nos talleres d'emplegu, mientres un añu, los alumnos son contrataos pol conceyu pa realizar trabayos determinaos, ente que'l plan de formación encargar d'apurrir a los paraos la necesaria cualificación pal so insertamientu llaboral.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url = http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/servei_Cas.plt?KSERVEI=87&KIDIOMA=2&KNODE=212 |títulu = Curso pa trabayadores en situación de desemplegu |editor = Ajuntament de Calviá |fechaaccesu = 24 de setiembre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110708112816/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/servei_Cas.plt?KSERVEI=87&KIDIOMA=2&KNODE=212 |fechaarchivu = 2011-07-08 }} |2=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/servei_Cas.plt?KSERVEI=87&KIDIOMA=2&KNODE=212 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Según datos del ''Anuariu Económicu d'España 2009, editáu pola Caixa'',<ref name="caixa2009">{{Enllaz rotu|1={{cita web |url = http://www.anuarieco.lacaixa.comunicacions.com/java/X?_ev.1.TARGET=DAESMU.VIEW&_ev.1.METHOD=SETPARAMSONLY&_ev.1.PROVID=767 |títulu = Anuariu Econónmico d'España 2009. Calviá |editorial = lacaixa.comunicacions.com |fechaaccesu = 19 de setiembre de 2009 }} |2=http://www.anuarieco.lacaixa.comunicacions.com/java/X?_ev.1.TARGET=DAESMU.VIEW&_ev.1.METHOD=SETPARAMSONLY&_ev.1.PROVID=767 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> el paru qu'esistió mientres los primeru años de la [[década de 2000]] foi práuticamente insignificante, nun superando nengún añu'l dos per cientu. N'agostu de [[2009]], nel contestu de la [[Crisis económica de 2008-2009|crisis económica]] d'ámbitu global sobrevenida en 2008, l'índiz de desemplegu caltúvose baxu, anque repicó hasta'l 3,6%, lo que na práctica traducir en plenu emplegu.<ref>{{cita web |url=http://www.cgsbaleares.com/noticies/ficha_noticia.es.html?tIte=solu-trés-conceyos-de-mallorca-retayaron--el desempleo-en-agostu&cite=655 |títulu=Namái tres conceyos de Mallorca retayaron el desemplegu n'agostu |formatu=noticia |fecha=4 de setiembre de 2009 |editorial=cgsbaleares.com |fechaaccesu=19 de setiembre de 2009 }}</ref> === Agricultura, ganadería y pesca === [[Ficheru:Almendras-rafax.JPG|thumb|[[Prunus dulcis|Almendres]] de Calviá.]] Tamién y anque en menor midida, la so economía básase na agricultura, principalmente [[olivar|olivares]], [[Ceratonia siliqua|algarrobos]] (''Ceratonia silicua'') y [[almendrales]]. En ganadería, gochos y oveyes y tamién una notable variedá de pesca. Na so estensión esisten numberoses [[masía|masíes]] qu'antaño constituyíen les fontes de suministru alimenticiu de la población. Les esplotaciones agraries, 175 según el censu de [[1999]], ocupaben 8.917 hai, el 92% de la propiedá y l'ocho per cientu n'arrendamientu. 3.365 hai tán llabraes (945 d'herbales, 1.462 de frutales, 99 d'olivar y una de viñéu), 198 dedicar a camperes permanentes, 4.753 a esplotaciones forestales y 601 hai son otres tierres non forestales. La mayoría d'elles, 113 teníen menos de cinco hai y trenta superaben los cincuenta hai. Les unidaes ganaderes censaes en 1999 yeren 681: 562 d'ovín, cuarenta y nueve d'aves, trenta y tres de caprino, venticinco de porcín, diez d'equín y dos de bovín. === Industria y construcción === La so actividá [[industria]]l tuvo centrada básicamente nel sector de la construcción, yá qu'en 2008 había censaes un total de 1.380 empreses, sicasí, n'actividaes rellacionaes cola industria había namái un censu de 226 d'elles, dedicaes a diversos ámbitos industriales.<ref name="caixa2009" /> === Servicios === ;Comerciu L'área municipal de ''Comerciu y Actividaes Económiques'' tien como principal oxetivu'l desenvolvimientu de proyeutos y xeres pa la modernización, promoción y dinamización de les empreses del conceyu. Estremar en dos seiciones, la de ''Comerciu y Actividaes Económiques'' y la de ''Gabinete Téunicu y d'estudiu'', que'l so cometíu ye la xestión de tramitaciones de llicencies per solicitú de los comenenciudos. Tamién desenvuelve aiciones qu'aumenten y sostengan l'actividá empresarial, especialmente del [[comerciu]], según la restauración y l'entretenimientu. Amás contribúi a la solución d'alcuerdos sectoriales coles asociaciones empresariales de mayor relevancia pa impulsar los negocios.<ref>{{cita web |url=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=196&KIDIOMA=2 |títulu=Desenvuelvo económicu |editor=Ajuntament de Calvià |fechaaccesu=16 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090302073644/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=196&KIDIOMA=2 |fechaarchivu=2 de marzu de 2009 }}</ref> <center> {|class="sortable wikitable" style="text-align:center" align=center |- |+'''Distribución empreses comerciales por sectores''':<ref name="caixa2009" /> |Sector comercial|| Empreses |- |Oficines bancaries: bancos (44), caxes d'aforros (33) y cooperatives de creitu (1) ||78 |- |'''Empreses comerciales mayoristas'''||'''101''' |- |'''Empreses comerciales minoristes'''||'''1.980''' |- |'''Supermercaos'''||'''81''' |- |Hipermercaos ||8 |- |'''Centros Comerciales'''||'''1''' |- |Chigres y restoranes||853 |- |} </center> ;Turismu [[Ficheru:Hotel-PortAdriano-Mallorca-rafax.JPG|thumb|left|Hotel Adriano na llocalidá d'[[El Toro (Mallorca)|El Toro]]]] [[Ficheru:Magalluf-Mallorca-rafax.JPG|thumb|Badea de [[Magalluf]].]] [[Ficheru:BungeeRocket.JPG|thumb|left|El [[bungee rocket]] de la cai ''Punta Ballena'' en [[Magalluf]]. Atraición de feria que s'atopa asitiada nun ampliu xalé que foi una de les primeres construcciones del complexu turísticu. Nel [[2009]], xunto al bungee, convirtióse en discoteca y puntu d'alcuentru bien frecuentáu por escandinavos.]] Dende empiezos de los [[años 1960]], al recibir les primeres grandes remeses de turistes, entainar en construyir rápido toa una infraestructura de servicios pa ello (campos de [[golf]], [[Parque acuáticu|parques acuáticos]], [[hotel]]es, etcétera), llegando a convertise nuna de les zones con mayor actividá turística de la islla.<ref>{{cita web |url = http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=171&KIDIOMA=2&KNODE=9 |títulu = Calvià: un claru exemplu del cayente d'un destín turísticu maduru |editor = Ajuntament de Calviá |fechaaccesu = 8 d'agostu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070707221000/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=171&KIDIOMA=2&KNODE=9 |fechaarchivu = 7 de xunetu de 2007 }}</ref> En [[2009]], ye internacionalmente conocíu por delles de les sos llocalidaes, como son; [[Magalluf]], [[Palma Nova]], [[Santa Ponsa]] (''Santa Ponça''), [[El Toro (Mallorca)|El Toro]], [[Portals Nous]], [[Illetas]] y [[Paguera]], por cuenta de los turistes que cada añu frecuentar. P'agospiar al millón y mediu de visitantes añales, disponer d'una ufierta qu'incluyía en 2005 más de 120.000 cames: 44.000 n'hoteles, 16.000 n'apartamentos y 60.000 residencies turístiques.<ref>{{cita web |url=http://habitat.aq.upm.es/boletin/n15/afpra.html |títulu=Calvià Axenda Local 21. Un apueste pol futuru: la rehabilitación integral de Calvià |apellíu=Prats |nome=Fernando |editor=Institutu Juan de Herrera |fechaaccesu=25 de setiembre de 2009 }}</ref> La ufierta completar con 853 tabiernes y restoranes, amás de 1.145 comercios.<ref name="caixa2009" /> Delles multinacionales como [[Fiesta Hotel Group]] (con sede n'[[Eivissa (ciudá)|Eivissa]]) o [[Sol Meliá]] disponen d'una amplia ufierta na zona, principalmente na llocalidá de [[Magalluf]].<ref>{{cita web |url=http://www.fiestahotelgroup.com/index.php/es/footer/avera_de_fiesta_hotel_group/historia |títulu=Historia |fechaaccesu=22 de xunetu de 2009 |editor=Fiesta Hotel Group |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090529205807/http://www.fiestahotelgroup.com/index.php/es/footer/avera_de_fiesta_hotel_group/hestoria |fechaarchivu=29 de mayu de 2009 }}</ref> Llogró'l segundu puestu ente los conceyos con más banderes azules nes sos sableres del Estáu.<ref>{{cita publicación |títulu=Les sableres y puertos de Balears llogren 80 ´banderes azules´ en 2007 |url=http://www.diariodeibiza.es/seiciones/noticia.jsp?pRef=3087_2_169188__Pitiuses-i-Balears-playa-puerto-Balears-llogren-banderes-azules-2007 |publicación=diariodeibiza.es |axencia=[[Europa Press]] |editorial=Prensa Ibérica |fecha=31 de mayu de 2007 |fechaaccesu=23 de xunetu de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110720140617/http://www.diariodeibiza.es/seiciones/noticia.jsp?pRef=3087_2_169188__Pitiuses-i-Balears-playa-puerto-Balears-llogren-banderes-azules-2007 |fechaarchivu=2011-07-20 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110720140617/http://www.diariodeibiza.es/seiciones/noticia.jsp?pRef=3087_2_169188__Pitiuses-i-Balears-playa-puerto-Balears-llogren-banderes-azules-2007 |archivedate=2011-07-20 }}</ref> La sablera de [[Palmanova]] concentra la mayoría de servicios, polo que foi premiada col gallardón calidable ''Q'', siendo la única de les Baleares que tien dicha distinción.<ref>{{cita web |url=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=134&KIDIOMA=2&KNODE=105 |títulu=Playa Palmanova |editor=Ajuntament de calviá |publicación=calvià.com |fechaaccesu=25 de xunetu de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090312075753/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=134&KIDIOMA=2&KNODE=105 |fechaarchivu=12 de marzu de 2009 }}</ref> Les unidaes que velen pola seguridá de los sos usuarios, ([[policía|policía turística]], [[proteición civil]] y [[Socorrista acuáticu|socorristes]]), cunten con una embarcación de [[salvamentu marítimu]]. A esti equipu, xúnese l'asociación ''Voluntaris sense fronteres'' (Voluntarios ensin fronteres), que so los apartaos trés y cuatro del artículu 30 de la constitución española, empréstense voluntariamente al cumplimientu de los deberes que dicha constitución atribúye-yos.<ref>{{cita web |url=http://www.calvia.com/servlet/model.web.ShowDoc?TABLENAME=WEB.DOCUMENTACIO&pageProcessKey=LOADINGDOCUMENT&KDOCUMENTACIO=180 |títulu=Reglamentu de l'agrupación municipal de voluntarios de proteición civil de Calvià |fechaaccesu=9 de payares de 2009 |autor=Voluntaris sense fronteres |fecha=5 d'ochobre de 1995 |editor=BOIB 125 |formatu=pdf }}</ref> Pola so asociación col material que foi usáu na construcción de la [[Catedral de Santa María de Palma de Mallorca|catedral de Palma]], destaca la caleta de [[Portals Vells]]. El restu de sableres principales atopar nos complexos de [[Magalluf]], [[Santa Ponsa]] y [[Paguera]]. A finales de los [[años 1990]] l'equipu de gobiernu llocal invirtió nun proyeutu que llevó a cabu una serie d'[[Performance|espectáculo públicos]] con conteníu [[multimedia]] (usando teunoloxía [[láser]] con equipos audiovisuales y máquines que creaben una pantalla [[agua|acuático]]) nes sos costes y sableres. Realizábense les fines de selmana de branu y cuntaben con asistencia multitudinaria, ente seis mil y diez mil persones por sesión.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url = http://www.solyvera.com/malaguf.php |títulu = Solyvera Magalluf Mallorca |editorial = solyvera.com |fechaaccesu = 3 d'ochobre de 2009 }} |2=http://www.solyvera.com/malaguf.php |bot=InternetArchiveBot }}</ref> P'apurrir información sobre los distintos servicios, dispón de seis oficines distribuyíes nos complexos de mayor relevancia; la so sede atopar nel edificiu del conceyu en Calvià Vila.<ref>{{cita web |url=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=277&KIDIOMA=2 |títulu=Oficines Municipales de Inf. Turística |editor=Ajuntament de Calvià |fechaaccesu=23 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070622161144/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=277&KIDIOMA=2 |fechaarchivu=22 de xunu de 2007 }}</ref> [[Ficheru:Katmandu-Magalluf-Mallorca-rafax.JPG|thumb|[[La casa de Katmandú]] en [[Magalluf]], [[Mallorca]]. Ente distintes sales temátiques contién más de 3.000 pieces de coleición, amás d'un cine [[4D]].]] [[Ficheru:ELTORO-Mallorca-rafax.JPG|thumb|[[Restorán]] [[El Toro (Mallorca)|El Toro]] (al fondu col techu coloráu) amosando parte de la badea y ''El barcu'', nomatu col que se conocen los [[apartamentu|apartamentos]] encuallaos en cantu del [[cantil]].]] [[Ficheru:Aventura de piratas-Mallorca-rafax.jpg|thumb|left|[[Pirates Adventure]] en [[Magalluf]].]] La llocalidá de Magalluf tien un muséu llamáu [[La casa de Katmandú]]; la so peculiaridá consiste en que se construyó al aviesu. Contién una coleición de 3000 pieces variaes y un cine con teunoloxía [[4D]]. Ente otres de les atraiciones del complexu, atópense cenar espectáculu [[Pirates Adventure]] y la [[discoteca|macrodiscoteca]] [[BCM Planet Dance]], una de les más grandes d'Europa, onde la [[Spice Girls|Spice Girl]] [[Geri Halliwell]] actuó de gogó antes de formar el grupu musical que la catapultó a la fama y tamién el ''llar'' del [[disk jockey]] internacional [[DJ Sammy]].<ref>{{cita web |url=http://www.zocalo.com.mx/seccion/articulo/llega-geri-halliwell-a-los-37-anos-ensin propuesta musical-y-con-nuevu-amor |títulu=Llega Geri Halliwell a los trenta y siete años ensin propuesta musical y con nuevu amor |editorial=Zócalo.com.mx |fechaaccesu=3 d'ochobre de 2009 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.diariodemallorca.es/servicio/lupa/lente.jsp?pRef=2009071600_9_484748&pIdFoto=1845116 |títulu=DJ Sammy nel so estudiu de Palma editorial=diariodemallorca.es |fechaaccesu=3 d'ochobre de 2009 }}</ref> En [[La Porrassa]], a unos 800 metros de Magalluf, atópense los parques acuáticos ''Aqualand'' y ''Western Waterpark'', xunto a les instalaciones d'un ''[[karting]]'' profesional. Dende delles de les sos llocalidaes, en temporada alta (xunu, xunetu y agostu) pueden faese minicruceros d'un día de duración, nos cualos faise un percorríu por distintes cales del términu. Na Urbanización [[Sol de Mallorca]], atópase l'únicu [[casinu de xuegu]] de la islla. Tamién tien un pequeñu cai deportivu. Paguera, especializada en turismu [[Alemaña|xermanu]], celebra n'ochobre la so propia versión de la ''[[Oktoberfest]]'', una fiesta [[Baviera|bávara]] con tradición d'alredor de doscientos años en [[Múnich]], onde puede consumise [[Gastronomía de Baviera|cerveza y productos bávaros]].<ref>{{cita web |url=http://www.fundacioncalvia.com/ |títulu=Oktoberfest 2009 |editor=Fundación Calvià |fechaaccesu=15 de setiembre de 2009 }}</ref> En [[1995]], basándose nes indicaciones de la [[cume de Rio]] y del ''Quintu programa de la U. E.'', apostar por una fonda innovación de les polítiques de desenvolvimientu turísticu y local, ellaborando un ''Plan d'Excelencia'' consistente na xestión integral de la mariña.<ref>{{cita web |url = http://www.moratoriaya.com/dsostenible_calvia.htm |títulu = Declaración de Calvià sobre Turismu y Desarrollu Sostenible nel Mediterraneu |autor = Ajuntament de Calvià |editorial = moratoriaya.com |fechaaccesu = 25 de setiembre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090202015041/http://moratoriaya.com/dsostenible_calvia.htm |fechaarchivu = 2 de febreru de 2009 }}</ref> En [[2001]], llogró financiamientu d'un proyeutu européu llamáu ''LIFE Ambiente (MED-COAST S-T)'' dedicáu a desenvolver estratexes y ferramientes pa la sostenibilidá del turismu en zones costeres del Mediterraneu. L'[[turismu rural|agroturismo]] ye, comparáu col turismu de mases, cuasi inesistente, anque col tiempu ta desenvolviéndose. Cabo mentar les [[finca|finques]] [[Son Malero]], construyida en [[1430]], y [[Mofarés]], en que les sos habitaciones respetar los elementos tradicionales. Amás, dispón tamién d'un antiguu [[Molín|molín d'aceite]], según un modestu [[muséu]] de ferramientes.<ref>{{cita web |url=http://www.mundoanuncio.com/anuncio/dormir_una finca rural_1126705646.html |títulu=Finca Mofarés Calvià |editor=mndoanuncio.com |fechaaccesu=8 d'agostu de 2009 }}</ref> Otra importante posesión ye [[Son Boronat]], onde puede apreciase un [[Arquiteutura arábiga|sistema de canales árabe]] y la verdadera [[torre]] de defensa de la masía, fechada nel [[sieglu XIV]].<ref>{{cita web |url = http://www.sonboronat.es/ |títulu = Welcome to Son Boronat, Agroturismo Hotel and Restaurant |editorial = sonboronat.es |fechaaccesu = 21 de xunetu de 2009 |idioma = inglés |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090507075347/http://www.sonboronat.es/ |fechaarchivu = 7 de mayu de 2009 }}</ref> Na mesma llinia, cabo faer mención a la finca ''ye Burotell'', onde se lleven a cabu tou tipu d'actividaes culturales rexonales.<ref>{{cita web |url=http://www.esburotell.com/ |títulu=Ye Burotell |fechaaccesu=14 d'avientu de 2009 |añu=2009 |editorial=esburotell.com }}</ref> == Tradiciones == [[Ficheru:Masía Sa Porrassa-rafax.JPG|thumb|[[Posesión (arquiteutura)|Posesión]] de [[La Porrassa|Sa Porrassa]]. Tien una torre de defensa que s'alza a 40 [[metros sobre'l nivel del mar]]. Foi construyida ente [[1595]] y [[1616]] con marés y [[mampostería]] de piedra.]] [[Ficheru:parroquia capdellá rafax.JPG|thumb|[[Ilesia (edificiu)|Ilesia]] ''La nuesa señora del Carmen'' de [[Capdellá]], que'l so orixe ye la concentración de xornaleros agrícoles de les posesiones del [[Berenguer de Palou|obispu de Barcelona]] que tenía en réxime de [[pariaje]] col rei.]] Parte de los costumes tradicionales de los habitantes tienen el so raigañu na forma de ganase la vida. La recoyida de la [[aceituna|oliva]], el carbón y la lleña fueron les actividaes más comunes antes de l'apaición del turismu. Les neñes solíen trabayar xunto a les sos madres y otres muyeres cuando cumplíen los diez años. Partíen a cuerpu dende les sos cases a l'amanecida y volvíen al anochecer, acompañando a los [[carru|carros]] que tresportaben el productu. Allegaben escoltaes pol capataz que, al llombu del so caballu, vixilaba los campos onde trabayaben a lo llargo de tola xornada.<ref>{{cita llibru |apellíu=Garcías |nome=Gina |coautores=Sebastià Verd |editor=Ajuntament de Calvià |títulu=Calvià del verde al azul (Hestoria, economía y sociedá) |url=http://www.iberlibro.com/CALVIA-VERDE-AZUL-Historia-economía-sociedad/919235187/bd |añu=1986 |mes=avientu |isbn=84-505 4704-0 |páxina=177}}</ref> Nos meses d'iviernu, tresportaben unes piedres llises recoyíes nos [[riega (hidrografía)|riegues]] llamaes ''macs de torrent'' que calecíen al fueu y envolubraben en [[pañuelu|pañuelos]] para darréu calecer les manes cuando se-yos entumíen pol fríu. Una frase popular mallorquina, ''amolla ye mac'' (suelta la piedra), emplegar pa riquir daqué d'otra persona. Ente les miseries que sufríen y la severidá del capataz, que obligar a volver al olivero por una sola oliva que s'había quedáu escaecida o tener que dirixise a cuerpu escontra les olivares a pesar de dir los carros vacíos, nacieron les ''Cantares de la recoyida d'aceituna''.<ref>{{cita llibru |títulu=Calvià del verde al azul (Hestoria, economía y sociedá) |editorial=ajuntament de Calvià |isbn=84-505 4704-0 }}</ref> Los homes, mientres les muyeres faíen la recoyida, solmenaben les cañes de les olivares y llimpiaben los [[monte|montes]] de [[pinu]]. Mientres sieglos, les xeres de llimpieza de los montes y la talla de lleña que depués vendíen en [[Palma de Mallorca|Palma]], nos fornos d'[[alfarería]] y de pan, caltuvo los campos calteníos de les quemes. ;La vida doméstica. Les ''[[Posesión (arquiteutura)|posesiones]]'' que s'atopen a lo llargo del conceyu representen el símbolu d'un sistema social y económico carauterísticu del antiguu réxime. Por cuenta de la rudez de les sos tierres, l'actividá agrícola yera bastante básica, olivares, algarrobos, almendrales y ceberes. La ganadería consistía mayoritariamente n'oveyes y cabres. Por cuenta del so escasu caláu, calar de la mariña nun sirvíen como puertos y namái usar pequeñes barques de pesca p'abellugase del mal tiempu. La única cala que s'utilizó como puertu foi la de Santa Ponsa, que sirvió pa tresportar almendra comercialmente. Agregu a la esplotación de los pinares pa faer lleña, conformaba la principal fonte de riqueza del conceyu.<ref>{{cita web |url = http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=232&KIDIOMA=2 |títulu = Possessions de Calvià |editor = Ajuntament de Calviá |fechaaccesu = 13 d'agostu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070507103320/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=232&KIDIOMA=2 |fechaarchivu = 7 de mayu de 2007 }}</ref> [[Ficheru:Comarca-del-Pariatge-rafax.jpg|thumb|left|Contorna del términu, la zona xunto al mesmu conocida como ''Contorna d'ye pariatge'']] Hasta la entrada del turismu les viviendes nun dispunxeron de servicios hixénicos mínimos. Les posesiones atopaben la mayoría de les vegaes asitiaes nel mesmu inmueble que la del [[llabrador|payés]], anque les sos llendes taben bien definíos. Los señores cuntaben con un rudimentariu retrete que solía desaguar nes [[figu chumbo|figales chumbas]] que s'atopaben xunto al campu de les viviendes. El serviciu namái podía ser utilizáu polos propietarios cuando nos sos díes de visita precisar, pero non polos payeses, sacante en contaes ocasiones cola autorización de los ''señores'' al atopase enfermos. Les necesidaes de los payeses llevar a cabu en «ye figueral de moru» (el campu de chumberes) pel branu, iviernu, día o nueche.<ref>{{cita llibru |apellíu=Garcías |nome=Gina|coautores=Sebastià Verd |editor=Ajuntament de Calvià |títulu=Calvià del verde al azul (Hestoria, economía y sociedá) |url=http://www.iberlibro.com/CALVIA-VERDE-AZUL-Historia-economía-sociedad/919235187/bd |añu=1986 |mes=avientu |isbn=84-505 4704-0 |páxina=180}}</ref> El autoabastecimiento marcaba la vida doméstica colos productos llograos del propiu güertu como: verdures, [[hortoliza|hortolices]], carne de les aves de la corrolada y lleche d'oveyes o de cabres. Escases families solíen tener una vaca, pero toos elles solíen comer [[embutíu|embutíos]] de gochu procedentes de la matanza que faíen cada añu, que consistía nun gochu qu'engordaben pa usu personal y otru que se vendía. Los menús habituales consistíen en platos ellaboraos coles materies primes más algamadices, como'l ''[[pa amb oli]]'' (pan con aceite), les [[Sopes mallorquines|sopes]] (sopes escaldiaes), el [[fritu|fritu mallorquín]] (fritura de pataques con [[fégadu]], pimientos y [[Foeniculum vulgare|fenoyu]]) y otros platos de la denominada «comida probe» na que verdures y [[cebera|ceberes]] yeren los sos principales ingredientes. Cada familia solía fabricase'l so propiu [[xabón]] coles [[ceniza|cenices]] que llograben quemando [[pulgu|pulgos]] d'[[Prunus dulcis|almendra]], cola cual ellaboraben [[llexía]] virxe. Los sos habitantes movíense frecuentemente a Palma y a los pueblos vecinos por aciu carros y darréu con un autobús al que llamaben ''ye correu'' (el corréu). ;Mitoloxía [[Ficheru:Calvià mallorca 11 rafax.JPG|thumb|La entrada al pueblu pola vieya carretera escontra Palma]] La población de principios del [[sieglu XX]] taba convencida de que los [[Fantasma|espíritus]] de los qu'emigraren a [[Cuba]] y a otres partes d'[[América]], a los qu'enxamás volvieron ver, retornaben a los sos llares natales, y amenazadoramente vixilaben pa saber lo que nellos asocedía; inclusive se creía que tamién se vengaben polos cambeos que los nuevos habitantes fixeren nes viviendes mientres la so ausencia. Los escasos habitantes de los sos [[L'Aldea|caseríos]] emprestaben muncha atención a cualquier ruiu o pasu estrañu poles proximidaes de les sos [[güertu|güertos]], tantu pola so probeza, como pola medrana a entidaes malines o [[pantasmes]]. Estes tradiciones socavaron con mayor buelga nos neños a quien los sos padres, siguiendo la tradición, tresmitíen-yos hestories sobre seres malvaos como parte de la so educación. Ente ellos cabo destacar a ''María Enganxa'', bruxa qu'habitaba dientro de los [[pozu|pozos]] esperando a que los infantes desobedientes asomar p'atrapalos y encloyalos pa tola eternidá.<ref>{{cita web |url=http://encina.pntic.mec.es/agonza59/peninsulares.htm |títulu=Asustadores de la península ibérica |apellíu=González |nome=Alejandro |editor=Universidad Nacional del Centru de Perú, UNCP |fechaaccesu=25 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090826003932/http://encina.pntic.mec.es/agonza59/peninsulares.htm |fechaarchivu=26 d'agostu de 2009 }}</ref> ''Na Merdisa'', una malhumorada carnicera que se convertía en dos crueles canes afamiaos que se balanciar sobre los neños malos» y encloyar ensin dexar rastru d'ellos. O los ''demonis boiets'', que yeren unos espíritus que se caracterizaben por tener cierta benevolencia, pero con tal capacidá de trabayar qu'alloriaben a quien tuviera que soportalos, yá que ciscaben constantemente que-yos dieren trabayu o comida (''feina o menjar''). ;El Romance del ''Compte Mal'' Al traviés de les xeneraciones viénose tresmitiendo la [[lleenda]] na cual el ''pantasma del Compte Mal'' surdía cada añu na [[nueche de San Xuan]], dende'l [[Puig de Galatzó]], montando al llombu d'un enorme [[caballu]] verde envueltu en llapaes. Cuntaben que'l so [[alma]] en pena solía asustar a la población, especialmente a les moces vírxenes que s'atopaben soles en casa y cuando dormíen.<ref>{{cita web |url=http://www.diariodemallorca.es/seiciones/noticia.jsp?pRef=2008051800_4_358970__Diariu-de-Palma-Comte-ente-realidad-mito |títulu=El Comte Mal, ente la realidá y el mitu |fecha=18 de mayu de 2008 |editorial=diariodemallorca.es |editor=Bartomeu Bestard |fechaaccesu=4 d'ochobre de 2009 }}</ref> == Gastronomía == {{AP|Gastronomía de Mallorca}} [[Ficheru:Pa amb oli-rafax.JPG|thumb|Platu típicu de Mallorca, ''[[pa amb oli]]'' acompañáu de [[xamón serranu]].]] [[Ficheru:Tombet.jpg|thumb|Una ''[[greixonera]]'' con [[tumbet]].]] Unu de los platos más populares ye'l [[fritu mallorquín]] (''frit mallorquí''), que consiste nuna fritura de [[fégadu]] con [[pataca|pataques]] y pimientos; puede ser de sangre y/o asadura de corderu, gochu o tamién marineru. Cabo tamién faer mención a les [[sopa|sopes]] mallorquines, el [[tumbet]], el [[llombu con col]] o con ''[[Lactarius sanguifluus|esclatasang]]'' (variedá más sabrosa del [[rovellón]] atopáu na Península Ibérica), y les [[berenxena|berenxenes]] rellenes. Esisten diverses formes de preparar l'arroz, la más típica ye la llamada ''[[arroz brut|arròs brut]]'', que consiste nun arroz caldoso con cogordes, cascoxos, carne de gochu, coneyu y d'aves. El [[pa amb oli]], propiu de delles cenes, consiste tamién nel platu rexonal de la islla. Los embutíos son tamién unu de los principales elementos de la so gastronomía; [[sobrasada]], [[butifarra|butifarrón]], ''camaiot'' y ''blanquet'' ente otros. En comíes y alcuentros xeneralmente familiares ye típicu faer [[gochu|porcella]] asada, con pataques estazaes y condimentadas con yerbes de la islla, como'l [[Rosmarinus officinalis|romeru]]. La [[ensalada]] que suel consumise pel branu o cola porcella, conocer como ''[[trempó]]'' y ellabórase con [[tomate]], [[cebolla]] y [[pimientu verde]]. === Repostería y pastes === El [[Repostería d'España|duce]] por excelencia ye la [[ensaimada]] que suel tomase nel [[almuerzu]], pero que tamién se faen de tamaños familiares rellenes de [[crema (gastronomía)|crema]], [[pelo d'ánxel]], [[chocolate]] o con [[sobrasada]]. En Selmana Santa son esenciales les [[empanada|empanaes]], rellenes d'[[acelga]] y [[pasa|pases]], anque'l restu del añu suelen ser tamién de [[carne de pollu|pollu]] con arbeyos, [[atún]] o sobrasada. Pueden tar feches de pasta [[sabor duce|dulce]] o [[sabor salao|salada]], anque son más habituales les de pasta salao. Tamién son típicos los ''[[crespells]]'' y unes empanaes conocíes como ''[[rubiol|rubioles]]'', rellenes tradicionalmente de [[requesón]], de [[pelo d'ánxel]] o de [[mermelada]]. Tamién ye bien habitual la denominada [[coca de trempó]], fecha d'una especie d'ensalada conocida como ''[[trempó]]'' o de pimientos coloraos asaos, xunto a los ''[[Cocarroi|cocarolls]]'', que son una especie d'empanaes de forma triangular rellenes de verdura y pases. == Tresportes y comunicaciones == ;Regulación del tráficu urbanu L'artículu 7 de la ''Llei sobre Tráficu, Circulación y Seguridá Vial'' (aprobada por RDL 339/1990) atribúi a los conceyos unes competencies abondes pa dexar, ente otres, la inmovilización de los vehículos, la ordenación y el control del tráficu y la regulación de los sos usos.<ref>{{cita web |url = http://www.dgt.es/was6/portal/contenidos/documento/normes_legislacion/llei_trafico/leytrafico002.pdf |formatu = pdf |títulu = Ley de Tráficu, Circulación y Seguridá Vial |editor = Direición Xeneral de Tráficu |fechaaccesu = 15 de payares de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091013180512/http://www.dgt.es/was6/portal/contenidos/documento/normes_legislacion/llei_trafico/leytrafico002.pdf |fechaarchivu = 13 d'ochobre de 2009 }}</ref> Esta regulación tien llugar al traviés de la ''Ordenanza Municipal de Tráficu, Circulación y Seguridá Vial'', aprobada en sesión de Plenu'l 29 de xunetu de 2004, y nella definen los usos que pueden dase a les víes, les [[velocidá|velocidaes]] que pueden algamar los vehículos según los horarios y zones establecíes pa la carga y descarga de mercancíes na ciudá.<ref>{{cita web |url=http://www.calvia.com/servlet/model.web.ShowDoc?KARXIU=89&TABLENAME=WEB.DOCUMENTACIO&pageProcessKey=LOADINGDOCUMENT&KDOCUMENTACIO=165 |títulu=Ordenanza Municipal de Tráficu, Circulación y Seguridá Vial |editor=Conceyu de Calviá |fechaaccesu=17 de setiembre de 2009 }}</ref> ;Parque de vehículos de motor El conceyu tien un parque automovilísticu de 714 automóviles por cada 1.000 habitantes, superior a los 602 del conxuntu insular.<ref name = "caixa2009" /> Per otra parte, esiste un parque de 4.077 vehículos ente [[camión|camiones]] y [[furgoneta|furgonetes]], especialmente eleváu dada la importancia de la loxística de repartu a urbanizaciones. <center> {|class="sortable wikitable" style="text-align:center" align=center |- |+'''Parque vehículos de motor (2008)'''<ref name="caixa2009" /> |Tipu de vehículu|| Cantidá |- |Automóviles||36.229 |- |Camiones y furgonetes||4.079 |- |Otros vehículos||6.650 |- |'''Total'''||'''46.956''' |} </center> ;Rede viaria L'[[autovía]] [[Ma-1]] o '''Autovía de Poniente''' (''Autovía de Ponent'' en [[Idioma catalán|catalán]]) ye la vía de comunicación más importante que comunica los distintos nucleos urbanos con [[Palma de Mallorca]] y [[Andraitx]]. L'autovía pasa por [[Cas Catala]], [[Illetas]], [[Portals Nous]], [[Palmanova]], [[Santa Ponsa]], [[Peguera (Mallorca)|Peguera]], [[Calvià Vila]], [[Camp de Mar]], [[Andraitx]] y el [[Andraitx|Puertu de Andraitx]]. Esta carretera principal percuerre tol conceyu y estremar en dos zones bien estremaes. Una parte norte agrícola-rural y una parte sur turística-urbana.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url=http://www.andratx.net/andratxPortal/fdes_d4_v1.jsp?codMenuPN=4&codMenu=195&language=es |títulu=El Tresporte en Andraitx |fechaaccesu=7 de marzu de 2009 |editor=Ajuntament d'Antratx |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090908035938/http://www.andratx.net/andratxPortal/fdes_d4_v1.jsp?codMenu=195&codMenuPN=4&language=es |fechaarchivu=2009-09-08 }} |2=http://www.andratx.net/andratxPortal/fdes_d4_v1.jsp?codMenuPN=4&codMenu=195&language=es |bot=InternetArchiveBot }}</ref> La distancia per carretera dende [[Calvià Vila]] hasta'l centru de Palma ye de 20 [[km]], dende'l so nucleu de población más alloñáu, Peguera, ye de 22,2 y dende el so nucleu más cercanu, Illetas, de 11,3 [[km]]. Otra vía importante ye la carretera secundaria ''Ma-1C'' (antigua [[C-719]]) qu'escurre poles urbanizaciones de la mariña, dende [[illetas|Cala Mayor]] hasta [[Magalluf]]. ;Autobuses urbanos La única estación d'[[autobús]] del conceyu atopar en [[Palma Nova]]; denominar tamién el intercambiador. Dichu edificiu, amás de sirvir como parada d'autobús, utilizar p'allugar delles dependencies municipales. La empresa concesionaria que lleva a cabu'l tresporte por autobús consiste en ''Transabus S. A.'' La llinia 3 de la [[Empresa Municipal de Tresportes de Palma de Mallorca|EMT de Palma de Mallorca]] escurre pol conceyu, yá que el so percorríu remata na llocalidá d'[[Illetas]]. == Servicios públicos == === Enerxía === ;Lletricidá El 10 d'abril de [[2006]] entró a valir la normativa que facultó a [[Rede Llétrica d'España|Rede Llétrica Española]] pa exercer les funciones d'operación del sistema llétricu balear. El ''Real Decretu 1747/2003'', de 19 d'avientu, foi desenvueltu poles órdenes ministeriales ITC 913/2006, de 30 de marzu, onde se precisa que Rede Llétrica ye l'operador del sistema llétricu en [[Baleares]] y que se responsabiliza de la xestión téunica de los sos sistemes.<ref>{{cita web |url = http://www.ree.es/seie/baleares/sistema_balear.asp |títulu = Sistema llétricu balear |editor = Rede Llétrica Española |fechaaccesu = 27 de setiembre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090917231835/http://www.ree.es/seie/baleares/sistema_balear.asp |fechaarchivu = 17 de setiembre de 2009 }}</ref> El sistema llétricu balear tien dos subsistemas: Mallorca-[[Menorca]] y [[Eivissa (ciudá)|Eivissa]]-[[Formentera]]. El subsistema Mallorca-Menorca ta conectáu a 132 [[Vatiu|KV]]. Ta prevista ampliar la conexón llétrical por aciu dos enllaces submarinos. L'enllaz submarín ente Sagunto y Santa Ponça ta siendo instaláu en 2011 y llueu va empezar el periodu de pruebes Per mediu d'esti enllaz submarín, cola rede peninsular de Rede Llétrica Española, la dependencia enerxética de Mallorca de les sos centrales térmiques sume. Adicionalmente, en Mallorca va poder consumise enerxía ecolóxica proveniente de parques eólicos y saltos d'agua, ensin necesidá de tener qu'instalalos na islla, col consiguiente aforru n'impautu al territoriu insular. La producción d'[[enerxía llétrica]] en Mallorca alimentar hasta 2011 de les centrales llétriques de Son Reus (612 [[Megavatiu|MW]]), Cas Tresorer (313 MW) y la d'[[Alcudia]] (585 MW).<ref>{{cita web |url=http://www.diariodemallorca.es/palma/2009/08/18/diariu-palma-gesa-invierte-millones-central-electrica-cass-tresorer/495019.html |títulu=GESA invierte 207 millones na central llétrica de Cas's Tresorer |editor=diariodemallorca (España) |fechaaccesu=28 de setiembre de 2009 }}</ref> ;Carburantes La [[Compañía Loxística d'Hidrocarburos]] (CLH) tien en [[Son Banya]] les sos instalaciones más importantes de la islla. Neses instalaciones el carburante llega por buque tanque. Ellí almacénase y distribúyese por aciu camiones cisterna a les gasolineres y por [[oleoductu]] dende [[1994]] a la instalación aeroportuaria de Son San Xuan de CLH.<ref>{{cita web |url=http://www.clh.es/revistasclh/Numbero2/html/02c.htm |títulu=CLH en Mallorca |editorial=clh.es/revistaclh/Numbero2 |fechaaccesu=25 de setiembre de 2009 }}</ref> ;Gas natural Los conceyos de Palma y el so área metropolitana, [[Marratxí]], Calviá y [[Lluchmayor]], van disponer de [[gas natural]], gracies a un nuevu [[gasoductu]] de diecisiete quilómetros de tubería que empalmará cola canal submarina. El plan futuru ye que toles centrales de les islles, sacante ''Ye Murterar'' en [[Alcudia]], empleguen namái gas natural.<ref>{{cita web |url=https://www.elmundo.es/elmundo/2009/04/22/baleares/1240407588.html |títulu=Palma, Llucmajor, Marratxí y Calvià van tener Gas Natural n'avientu 2009 |formatu=Noticia de prensa |fecha=22 d'abril de 2009 |editor=Periódicu El Mundo (España) |fechaaccesu=26 de setiembre de 2009 }}</ref> === Residuos urbanes === A efeutos de consiguir la sostenibilidá del conceyu llevar a cabu diversos programes como la recoyida selectiva o'l [[compost]]folie individual.<ref>{{cita web |url=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=106&KIDIOMA=2 |títulu=Calvià 2000 |fechaaccesu=2 de setiembre de 2009 |editor=Ajuntament de Calviá |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090302073556/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=106&KIDIOMA=2 |fechaarchivu=2 de marzu de 2009 }}</ref> La recoyida selectiva ye tan solo del 17% de los residuos orgániques totales xeneraos nel conceyu y provién de los hoteles. El restu de la fraición de residuos orgániques municipales, 51.984 tonelaes en 2008, el 83% del total, nun se recueye selectivamente sinón que se fai de forma entemecida con envases, [[plásticu|plásticos]] y papel, teniendo que llevalo a la [[incineradora]] o al [[vertideru (basura)|vertideru]] de Son Reus,<ref>{{cita web |url=https://web.archive.org/web/http://mallorcaconfidencial.com/20090907_17179-el-consell-de-mallorca-rebaxa-la tasa-de-residuos-un-5 |títulu=Tarifa Anticrisis |editor=Mallorca confidencial |fechaaccesu=18 de setiembre de 2009 }}</ref> a quien en 2008 pagar 7.300.000 euros pol so tratamientu. Esiste una Ordenanza Municipal de llimpieza y eliminación de residuos sólides y urbanos.<ref>{{cita web |url=http://www.calvia.com/servlet/model.web.ShowDoc?KARXIU=86&TABLENAME=WEB.DOCUMENTACIO&pageProcessKey=LOADINGDOCUMENT&KDOCUMENTACIO=162 |títulu=Ordenanza Municipal de Llimpieza y Eliminación de Residuos Sólides Úrbanos |idioma=catalán |editor=Ajuntament de Calviá |fechaaccesu=24 de setiembre de 2009 }}</ref> === Agua y saneamientu === La xestión de llimpieza, agua y caltenimientu ye llevada a cabu pola empresa ''Calvià 2000''. El programa políticu conocíu como ''Axenda Local 21'' contempla'l compromisu [[ecoloxía|ecolóxicu]].<ref>{{cita web |url = http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=106&KIDIOMA=2 |títulu = Empresa Calviá 2000 |editor = Ajuntament de Calviá |fechaaccesu = 4 d'ochobre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090302073556/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=106&KIDIOMA=2 |fechaarchivu = 2 de marzu de 2009 }}</ref> La [[depuradora]] d'agües residuales local asítiase ente Santa Ponsa y Palmanova, na autopista escontra [[Andraitx]], frente a la urbanización [[Galatzó]]. La [[desalinizadora]] d'agua potable de l'[[Axencia Balear de l'Agua]] atópase allugada en Son Ferrer y produz 2.000.000 de metros cúbicos d'agua potable al añu. El restu de necesidaes acuíferes son cubiertes principalmente cola desalinizadora de [[Palma de Mallorca]] y los acuíferos que xestiona l'Axencia. El conceyu merca al añu 10.000.000 de metros cúbicos d'agua a dicha axencia y estos son distribuyíos pola empresa ''Calvià 2000'' al traviés de la so rede capilar. El 27 d'ochobre de 2005 aprobóse la ''Ordenanza Municipal Reguladora del Serviciu de Suministru d'Agua Potable''.<ref>{{cita web |url=http://www.calvia.com/servlet/model.web.ShowDoc?KARXIU=2158&TABLENAME=WEB.DOCUMENTACIO&pageProcessKey=LOADINGDOCUMENT&KDOCUMENTACIO=5340 |títulu=Ordenanza Municipal Reguladora del Serviciu d'Agua Potable. Calviá |editor=Ajuntament de Calviá |fechaaccesu=24 de setiembre de 2009 }}</ref> Sicasí, l'equipu de gobiernu de Carlos Delgado, cabeza del partíu popular, alcordó en 2010 privatizar el suministru d'agua potable del conceyu mientres 50 años.<ref name="Barceló">{{cita web |url=http://www.attacmallorca.es/2010/02/21/agües-de-calvia/ |títulu=Aguas de Calviá |fechaaccesu=14 d'avientu de 2011 |autor=María del Pilar Barceló |fecha=21 de febreru de 2010 |editorial=Attac Mallorca }}</ref> La operación llevar a cabu en cuenta de axudicala pol pagu d'una cantidá inicial de 15 millones d'euros a los que mientres los primeros cuatro años, van añadíse-y 2,5 millones más, un 5% de l'agua facturada mientres el total del periodu d'axudicación y 1 millón más d'euros dende'l quintu hasta l'octavu añu.<ref name="Barceló"/> El suministru taba enantes xestionáu por trés empreses qu'operaben en diverses zones territoriales: “Agües del Términu Municipal de Calvià, S.A.”, so la marca Aterca y perteneciente al grupu Agbar, la Compañía d'Agües Paguera, S.L" y finalmente la empresa municipal ''Calvià 2000'', que tamién s'encarga de la llimpieza y el caltenimientu del conceyu.<ref name="Barceló"/> Aterca y agües Paguera apurríen un serviciu de 1,6844 y 1,6772 euros por [[metru cúbicu]], respeutivamente, ente que ''Calvià 2000'', con un serviciu calidable y práuticamente ensin incidencies, facer por 1,4754 euros.<ref name="Barceló"/> La midida llevada a cabu pol consistoriu xeneró un enfrentamientu colos sindicatos, les entidaes ciudadanes y los partíos políticos de la oposición, que la so unión y nuna asamblea llevada a cabu, decidió xenerar un calendariu de movilizaciones en contra de dicha resolución.<ref name="Barrasa">{{cita web |url=http://ultimahora.es/mallorca/noticia/noticias/part-forana/nueva-manifestacion-ciudadana-contra-la-privatizacion-del serviciu-de-agua.html |títulu=Nueva manifestación ciudadana contra la privatización del serviciu d'agua |fechaaccesu=14 d'avientu de 2011 |autor=J. Rosselló F.Barrasa |5= |fecha=12 de marzu de 2010 |editorial=Última Hora }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.rojoynegro.info/2004/spip.php?article28515 |títulu=Balears : Non al esmantelamientu de Calvià-2000 |fechaaccesu=14 d'avientu de 2011 |autor=CGT Balears |fecha=11 d'agostu de 2009 |editorial=Colorado y Negru}}</ref> Sol lema «Porque lo público ye serviciu y lo privao beneficiu. Non a la privatización de ''Calvià 2000''», y recordando que'l serviciu d'agua potable consistía nel más rentable de la empresa, yá que nel exerciciu anterior cifrárase un [[superavit económicu|superavit]] de tres millones d'euros, llevar a cabu delles concentraciones de protesta con asistencia de los representantes de dellos partíos políticos y de los sindicatos.<ref name="Barrasa"/> Pela so parte, l'equipu de gobiernu, llevó a cabu per primer vegada na hestoria del conceyu un plenu del conceyu a los ocho de la mañana, coles mires d'evitar les manifestaciones.<ref>{{cita web |url=http://ultimahora.es/mallorca/noticia/noticias/part-forana/delgado-aprobara-manana-la-privatizacion-de l'agua-a-una hora-insolita-pa-evitar-manifestaciones.html |títulu=Delgado va aprobar mañana la privatización de l'agua a una hora insólita pa evitar manifestaciones |fechaaccesu=14 d'avientu de 2011 |autor=F. Barrasa |fecha=22 d'avientu de 2009 |editorial=Última Hora }}</ref> === Suministru === El conceyu tien una bona rede d'establecimientos comerciales dedicaos a l'alimentación de tamañu y xestión distintes, dende [[hipermercáu|hipermercaos]] hasta pequeñes tiendes tradicionales d'alimentación, pasando por dellos [[supermercáu|supermercaos]]. El suministru a estos establecimientos facer por aciu camiones de repartu procedentes d'almacenes mayoristas y n'ocasiones son los mesmos tenderos y hoteleros quien se mueven colos sos vehículos a les instalaciones de [[Mercapalma]], distante pocos quilómetros de los distintos nucleos de población, p'adquirir los productos perecederos que vienden.<ref>{{cita web |url=http://establecimientos-comerciales.paginas-amarillas.es/Hipermercaos_y_Supermercaos_en_Calvia_(Illes_Balears)-ff820x997.htm |títulu=Hipermercaos y supermercaos en Calviá |editorial=paginasamarillas.es |fechaaccesu=15 de payares de 2009 }}</ref> == Bienestar social == === Educación === La ufierta de centru educativos públicos componer d'once colegio d'[[Educación Primaria]] y trés [[Institutu d'Educación Secundaria|Institutos d'Educación Secundaria]] (IES): ''Calviá'', ''Son Ferrer'' y ''Bendinat''.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url = http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/noticia_Cas.plt?KNOTICIA=30&KIDIOMA=2&KNODE=212 |títulu = Centro educativos de Calviá |editor = Ajuntament de Calviá |fechaaccesu = 30 de setiembre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110708112956/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/noticia_Cas.plt?KNOTICIA=30&KIDIOMA=2&KNODE=212 |fechaarchivu = 2011-07-08 }} |2=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/noticia_Cas.plt?KNOTICIA=30&KIDIOMA=2&KNODE=212 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> El ''Institutu Municipal d'Educación y Biblioteques de Calvià'' (IMEB) ye un organismu llocal de calter alministrativu y de servicios. La so misión consiste na xestión direuto y descentralizao de les competencies municipales en materia d'educación y biblioteques. Componer de variedá de servicios.<ref>{{cita web |url=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=33&KIDIOMA=2 |títulu=Institutu Municipal d'Educación y Biblioteques de Calviá (IMEB) |editor=Ajuntament de Calviá |fechaaccesu=6 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090302073342/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=33&KIDIOMA=2 |fechaarchivu=2 de marzu de 2009 }}</ref> El conceyu cunta con una emisora de radio y una de televisión llamada [[IB3]], que ta asitiada nel ''Polígonu Industrial de Son Bugadelles''. La institución que xestiona la formación y l'emplegu ye'l ''Institutu de Formación y Ocupación de Calvià'' (IFOC), que s'atopa asitiáu en Palmanova, xunto a la oficina de correos, el [[hospital|centro médicu]] y la casa cuartel de la [[guardia civil]].<ref>{{cita web |url = http://ib3noticies.com/portada-tv |títulu = IB3 Televisió |editorial = ib3noticies.com |fechaaccesu = 23 de xunetu de 2009 |idioma = Catalán |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090531065416/http://ib3noticies.com/portada-tv |fechaarchivu = 31 de mayu de 2009 }}</ref> Nel [[polígonu industrial]] de ''Son Bugadelles'' atópase la institución ''Deixalles'', qu'ufierta ayuda a toes aquelles persones con dificultaes na integración social por aciu la realización d'actividaes nes que meyor s'afaigan. Realiza cursinos y talleres artísticos.<ref>{{cita web |url=http://www.deixalles.org/indice_delegaciones.php |títulu=Delegacions de la Fundació |editorial=deixalles.org |fechaaccesu=31 d'agostu de 2009 |idioma=catalán }}</ref> Nel mesmu llugar puede faese entrega de too tipu d'instrumentos, oxetos y ropa que s'atope en bon estáu, coles mesmes, pueden llograse a baxu preciu tou tipu d'instrumentos. El [[25 d'abril]] de [[2007]], dientro del programa conocíu como ''Ciudaes Dixitales de les Islles Baleares'', poner en marcha un proyeutu consistente nuna [[Internet|rede]] de [[Telecomunicación|telecomunicaciones]] pa emprestar servicios de voz y datos al traviés de [[wifi|teunoloxía inalámbrica]], pol cual creóse accesu gratuitu a [[Internet]] nes sos sableres importantes.<ref>{{cita web |url = http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/noticia_Cas.plt?KNOTICIA=572&KIDIOMA=2&KNODE=2 |títulu = Calvià.com Noticies |editor = Ajuntament de Calviá |fechaaccesu = 4 d'ochobre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110708112801/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/noticia_Cas.plt?KNOTICIA=572&KIDIOMA=2&KNODE=2 |fechaarchivu = 8 de xunetu de 2011 }}</ref> === Sanidá === Pa l'atención primaria esisten unidaes básiques de salú nos principales nucleos urbanos y esisten tamién centros de salú en Santa Ponsa y en Palmanova (esti postreru inauguróse en setiembre de 2009 y ufierta una amplia gama de servicios sanitarios<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url = http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/noticia_Cas.plt?KNOTICIA=1132&KIDIOMA=2&KNODE=2 |títulu = Inauguráu'l nuevu centru de salú de Palmanova |editor = Ajuntament de Calviá. Comunicación |fechaaccesu = 1 d'ochobre de 2009 }} |2=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/noticia_Cas.plt?KNOTICIA=1132&KIDIOMA=2&KNODE=2 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>). El so [[hospital]] principal ye'l ''PAC de Santa Ponsa'', que funciona los venticuatro hores como ''Centru d'Atención Siguida'', cubriendo l'asistencia sanitaria regular y d'urxencia.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url = http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/noticia_Cas.plt?KNOTICIA=27&KIDIOMA=2&KNODE=73 |títulu = Unidad Básiques de Salú |editor = Ajuntament de Calviá |fechaaccesu = 2 de setiembre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110708112755/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/noticia_Cas.plt?KNOTICIA=27&KIDIOMA=2&KNODE=73 |fechaarchivu = 2011-07-08 }} |2=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/noticia_Cas.plt?KNOTICIA=27&KIDIOMA=2&KNODE=73 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Esisten un total de venticinco farmacies, de les cualos cuatro d'elles aseguren serviciu de guardia los venticuatro hores.<ref>{{cita web |url=http://perso.wanadoo.es/noticiascalvia/FARMACIES.htm |títulu=Farmacies de Calvià |apellíu=Almazán |editorial=perso.wanadoo.es |fechaaccesu=25 de setiembre de 2009 }}</ref> Coles mesmes, cuenta con un ''Centru d'Atención al Drogodependiente'', proyeutu que foi llanzáu pol [[Partíu Popular|equipu de gobiernu]] el [[25 de xineru]] de [[2007]]. Les sos instalaciones atopar na llocalidá de Magalluf, na cai ''Tirso de Molina'' nᵘ1.<ref>{{cita web |url=http://www.calvia.com/ |títulu=Plan municipal de prevención y atención de drogodependencias |formatu=pdf |fechaaccesu=14 d'avientu de 2009 |autor=Ajuntament de Calvià |fecha=25 de xineru |añu=2007 |editorial=calvia.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20200510213427/https://calvia.com/ |fechaarchivu=2020-05-10 }}</ref> === Seguridá ciudadana === Ente [[1930]] y [[1960]], esistía un únicu [[policía]] que realizaba tou tipu de funciones, y nun foi hasta [[1964]] cuando se creó'l ''Cuerpu de Policía Llocal de Calvià'', con un total de diez miembros, comandados por un oficial. En [[1972]] amplióse nuevamente la plantía, añadiendo otros diez axentes y dellos vehículos. A partir de 1981 empezó la llexislación específica de policía. En 1984 incorporáronse nueves promociones y configuróse un ''cuadru de mandos''. En [[2009]] dispón d'un total de 166 axentes, estremaos ente cuatro inspeutores, seis [[sarxentu|sarxentos]], trelce oficiales, 116 policías y ventisiete policías turísticos en temporada braniza. El cuerpu cunta con un parque móvil de más de cincuenta vehículos y de una moderna rede de comunicaciones.<ref>{{cita web |url=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=228&KIDIOMA=2&KNODE=113 |títulu=Historia de la Policía Llocal de Calvià |editor=Ajuntament de Calvià |fechaaccesu=23 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110708112810/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=228&KIDIOMA=2&KNODE=113 |fechaarchivu=8 de xunetu de 2011 }}</ref> Hai de solliñar que nel [[2004]], Calviá foi'l primer conceyu español en prohibir l'exerciciu de la prostitución na vía pública y, de magar, la policía llocal realizó un total de 964 denuncies.<ref>{{cita publicación |autor=Libertad Balear |títulu=La Policía Llocal de Calviá celebra la so diada felicitándose pola baxada d'actos delictivos nel conceyu |url=http://www.libertadbalear.com/?p=191371 |formatu=noticia |fecha=Llunes, 14 d'avientu |fechaaccesu=14 d'avientu de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110713203720/http://www.libertadbalear.com/?p=191371 |fechaarchivu=13 de xunetu de 2011 }}</ref> Ta operativu'l sistema de ''Emerxencies 112'', qu'atiende cualquier situación d'urxencia. La Seguridá Ciudadana ta al cargu de la [[Guardia Civil]] col so recién Puestu Principal asitiáu nel Polígonu de Son Bugadellas y dos Oficina d'Atención al Ciudadanu pa la dómina braniza, denominaes S.A.T.Y. (Serviciu d'Atención al Turista Estranxeru), una en Magaluf y otra en Paguera y la [[Policía Llocal]], con sede tamién nel Polígonu de Son Bugadellas. Amás cunta con Proteición Civil y un parque de [[Bomberu|Bomberos]] asitiáu en Santa Ponsa. === Servicios sociales === A manera de desaniciar na midida de lo posible los efeutos producíos pola crisis mundial en numberoses families, dispunxo d'un presupuestu económicu p'amontar les prestaciones a les más precisaes. Apurriéronse 70.631 [[euru|euros]] a un total de 228 d'elles en conceutu d'ayuda, una medría del 40% al respeutive de los 49.000 del exerciciu del [[2008|añu anterior]].<ref>{{cita web |url=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/noticia_Cas.plt?KNOTICIA=1115&KIDIOMA=2&KNODE=2 |títulu=Midíes sociales pa desaniciar la crisis económica |editor=Ajuntament de Calvià |fechaaccesu=21 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090915195314/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/noticia_Cas.plt?KNOTICIA=1115&KIDIOMA=2&KNODE=2 |fechaarchivu=15 de setiembre de 2009 }}</ref> Pa les persones de la tercer edá que precisen ayuda pa realizar actividaes cotidianes, esiste una residencia llamada ''Llar de Majors''. L'edificiu atopar en [[Calvià Vila]], tien trés plantes d'altor, ta afechu pa persones con minusvalías y tien calefaición central.<ref>{{cita web |url=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=17&KIDIOMA=2 |títulu=Llar de Mayores de Calvià |editor=Ajuntament de Calvià |fechaaccesu=24 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090302073629/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=17&KIDIOMA=2 |fechaarchivu=2 de marzu de 2009 }}</ref> Nel so ''Programa d'Atención Integral pa persones con discapacidá'' dexa'l derechu d'usu d'una vivienda municipal a la ''Asociación Síndrome de Down de Baleares'' (ASNIMO). L'oxetivu fundamental de dichu organismu consiste n'ameyorar la calidá, llibertá y responsabilidaes del coleutivu de persones con discapacidá intelectual.<ref>{{cita web |url=http://www.libertadbalear.com/?p=152383 |títulu=Calvià dexa una vivienda a ASNIMO pa favorecer l'autonomía y l'insertamientu na sociedá de les persones con síndrome de Down |autor=Libertad Balear |editorial=libertadbalear.com |fechaaccesu=25 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110713204058/http://www.libertadbalear.com/?p=152383 |fechaarchivu=13 de xunetu de 2011 }}</ref> == Arquiteutura == El venticuatro de xunetu de 2009, Carlos Delgado, xunto a la teniente d'alcalde de ''Patrimoniu'', Teresa Martorell y al direutor xeneral de ''Ordenación del Territoriu y Turismu'', Jaime Martínez, presentó'l ''Plan de recuperación del Patrimoniu Históricu y Natural'', ente que los sos oxetivos atópase la restauración de dellos de los sos xacimientos arqueolóxicos, según la puesta en marcha del so funcionamientu.<ref>{{cita web |url=http://www.mallorcadiario.com |títulu=Calvià presenta'l so Plan de recuperación patrimonial |fechaaccesu=16 de payares de 2009 |autor=Calvià al día |fecha=vienres 24 |añu=2009 |mes=xunetu |editorial=www.mallorcadiario.com |páxina=1}}</ref> === Arquiteutura relixosa === [[Ficheru:IglesiaCalvià-rafax.JPG|thumb|[[Ilesia (edificiu)|Ilesia]] de Calviá, dedicada a San Xuan Bautista, orixinaria del añu [[1248]] y reconstruyida nel añu [[1867]].]] [[Ficheru:ParroquiaSantaPonsa-rafax.JPG|thumb|[[Ilesia (edificiu)|Ilesia]] de [[Santa Ponsa]].]] La [[Ilesia de San Xuan Bautista (Calvià)|Ilesia parroquial de San Xuan Bautista]] alzar nel añu 1248 n'honor a [[San Xuan Bautista]].<ref>{{cita web |url = http://www.visitcalvia.com/web/plantilles/jstl/turisme/webcalvia.plt?KPAGINA=286&KIDIOMA=2&KNODE=138 |títulu = Iglesia parroquial de Calvià |fechaaccesu = 5 d'ochobre de 2009 |editorial = visitcalvia.com |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20071009225115/http://www.visitcalvia.com/web/plantilles/jstl/turisme/webcalvia.plt?KPAGINA=286&KIDIOMA=2&KNODE=138 |fechaarchivu = 9 d'ochobre de 2007 }}</ref> Consiste nuna sola nave, con cinco [[capiya|capiyes]] llaterales d'arcu de mediu puntu, dedicaes a distintos santos. El [[presbiteriu (arquiteutura)|presbiteriu]] definir por un [[arcu toral]] cubiertu per un cuartu d'esfera con forma de [[concha]]. El [[pórticu]] formar cinco [[arquivolta|arquivoltes]] de mediu puntu, qu'alternen la decoración floral con punta de diamante. Sobre'l pórticu esiste un enorme relieve que representa a [[Xesús]] nel [[güertu de Getsemaní]]. Nos llaterales atopen unos nichos coles imáxenes de [[Franciscu d'Asis|San Francisco]], de [[Paula de Roma|Santa Paula]] y de [[Rita de Casia|Santa Rita]]. Nel coronamiento de la fachada atopa'l [[arcángel San Miguel]], posando cola actitú de vencer a [[Lucifer]]. En 1780 reformóse la rectoría sobre la ilesia antigua. Destaquen el portal y el claustru. La entrada consiste nun antepar cubiertu por una [[bóveda]] d'[[Aresta (xeometría)|aresta]] rebaxada. En [[1595]], el [[templu]] siguía aislláu, pero atopábase arrodiáu de viviendes que terminaron formando'l pueblu rural. Nel [[sieglu XVI]] cuntaba con una torre de defensa. Na mesma dómina venerábase la imaxe de la ''Mare de Déu dels Dolors''. L'edificiu tien una capiya dedicada a [[Sebastián (mártir)|San Sebastián]], al cual atribúyese-y el milagru de salvar al [[Calvià Vila|pueblu]] de la peste qu'azotó a la islla en [[1652]]. A lo llargo de los años, l'edificiu sufrió diverses reformes. En [[1867]] derrumbóse l'antigua ilesia y empezóse una nueva construcción, qu'al poco tiempu tuvo que detenese. Les obres reiniciar en [[1890]] y concluyeron seis años dempués, resultando nuna mixtura d'estilos, destacando'l [[arquiteutura neoclásica|neoclásicu]] con elementos [[Neorrománico|neorrománicos]] y [[arquiteutura neogótica|neogóticos]]. La [[Ermita de la piedra sagrada]] ye una pequeña construcción d'estilu neorrománico que s'atopa asitiada na fastera d'un cuetu ente Santa Ponsa y Palmanova. La so importancia anicia en que caltién la piedra onde Xaime I d'Aragón oficializó un [[altar]] pa la [[ritual|ceremonia]] d'entrada en combate antes d'empezar la conquista de la islla.<ref>{{cita web |url=http://www.mallorcapropertydirect.com/docs/guides/en/McaGuidesSWsp.php |títulu=Guía de Mallorca |editor=mallorcapropertydirect.com |fechaaccesu=23 de xunetu de 2009 }}</ref> La [[Ermita de Portals Nous]] foi diseñada pol [[arquiteutu]] [[Antonio Sureda y Villalonga]], que ellaboró los sos planos al estilu neogóticu en [[1865]]. Atopar na llocalidá de [[Portals Nous]], na zona llamada ''Patiu de los Silos''.<ref>{{cita web |url = http://ciudad.turismo.hispavista.com/monumentu/c5344-ermita-de-portal-nou |títulu = Ermita de Portal Nou |editorial = HispaVista.com |fechaaccesu = 20 de setiembre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110711171057/http://ciudad.turismo.hispavista.com/monumentu/c5344-ermita-de-portal-nou |fechaarchivu = 11 de xunetu de 2011 }}</ref> === Arquiteutura civil === [[Ficheru:CalviàPueblo3-rafax.JPG|thumb|Centru de [[Calvià Vila]].]] Al ser l'agua un bien escasu nes sos tierres, abonden les construcciones realizaes pa llograla y conducila escontra les estensiones de cultivu. Dientro d'esta tipoloxía destaquen en relevancia los ''Qüanats'', que son conducciones d'orixe árabe que se vinieron utilizando dende antaño. Les más significatives son ''Sa Galareia d'aigua de Valldurgent'' y ''Sa Font de Sa Corriola''. Tamién cabo faer mención al ellaboráu sistema d'inxeniería d'agua de [[Bendinat]] y la fonte pública de [[Capdellá]].<ref>{{cita web |url = http://www.infocalvia.es/turismu/historiaypatrimonio.html |títulu = Conducciones d'agua y Qânâts |editor = infocalviatacticas.es |fechaaccesu = 20 de setiembre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090911222503/http://www.infocalvia.es/turismu/historiaypatrimonio.html |fechaarchivu = 11 de setiembre de 2009 }}</ref> [[Ficheru:El ToroMallorca-rafax.jpg|thumb|Xalé nel cantil del [[El Toro (Mallorca)|Toro]].]] Los sos dos centros urbanos históricos, Calvià Vila y Capdellá, contienen delles cases d'interés patrimonial, ente les que s'atopen ''Can Verger'', ''Can Ros'' y ''Ye Pontet''. L'edificiu sede del conceyu asítiase na [[Calvià Vila|entrada del pueblu]]. Inaugurar en [[1989]] y foi proyeutáu polos arquiteutos Rafael Balaguer y Jaime Vidal, quien xunieron elementos de l'[[arquiteutura]] popular y tradicional mallorquina, como la [[texa]], el [[maré]] o la piedra picada, cola funcionalidad y el diseñu de construcciones [[vanguardia|vanguardistas]]. En [[1929]] construyóse una cruz pa conmemorar el séptimu centenariu de reconquistar. La so base contién representaciones de delles escenes d'esta. Asítiase sobre unu de los estremos de la [[Badea (xeografía)|badea]] de Santa Ponsa. Mientres la celebración añal del desembarcu llevar a cabo concierto xunto a ella, según actuaciones de teatru y conferencies. === Posesiones === [[Ficheru:Son Roig Calvià Mallorca 14 rafax.JPG|thumb|[[Finca]] ''Son Roig'', xunto a [[Calvià Vila]].]] Esisten trenta y un [[Posesión (arquiteutura)|posesiones]] qu'antaño constituyíen les principales fontes de suministru alimenticiu y económicu local. Dalgunes d'elles permanecen funcionando, bien polos sos propietarios, como ye'l casu de [[La Porrassa]], o bien por convertiles al agroturismo como [[Son Boronat]]. Delles cases antigües fueron reconstruyíes o iguaes polos sos nuevu propietarios.<ref>{{cita web |url=http://www.abc-mallorca.es/una casa-paraiso-en-calvia/ |títulu=Una casa paraísu en Calviá |fechaaccesu=3 d'avientu de 2009 |apellíu=Kroiss |nome=Roland |coautor=Thomas Baar |fecha=payares 24 |añu=2009 |editorial=abc-mallorca.es }}</ref> Desque en mayu de [[2006]] fora adquirida en titularidá, la finca más destacada ye [[Galatzó (finca)|el parque natural Galatzò]].<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url = http://www.esgalatzo.es/web/plantilles/jstl/galatzo/area.plt?KPAGINA=624&KIDIOMA=2 |títulu = Afaya Galatzó |editorial = esgalatzo.es |fechaaccesu = 27 d'agostu de 2009 }} |2=http://www.esgalatzo.es/web/plantilles/jstl/galatzo/area.plt?KPAGINA=624&KIDIOMA=2 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Cuenta con más de catorce millones de metros cuadraos d'estensión y ye la mayor finca de titularidá pública de les Baleares.<ref>{{cita web |url=http://www.caib.es/sacmicrofront/archivopub.do?ctrl=MCRST186ZI97763&id=97763 |títulu=Guía de la finca pública Galatzó |editor=Ajuntament de Calvià |fechaaccesu=11 de payares de 2011 }}</ref> La posesión tien más de 5000 metros cuadraos de construcciones, ente les que se cunten dos [[molín|molinos]] d'agua, una [[capiya]], numberoses cabañes de llabrador y [[fornu de cal|horno de cal]]. Na so estensión esisten montes d'encines, pinares, garrigas d'[[acebuche]]s, palmitos, (''[[Chamaerops humilis]]'') [[Phragmites australis|carriza]], [[estepa|estepes]], según olivares, algarrobos, (''[[Ceratonia siliqua]]'') almendrales y güertes incorporaes pol home. Al respeutive de la so fauna, contién cabres mallorquines, fuines, papalbes, (''[[Mustela nivalis]]'') ginetas, coneyos, perdices, torcaces, tortúes, [[Turdus|tordos]] y toa clase de [[reptil]]es invertebraos propios d'esta sierra. Tamién ye parte d'un importante nucleu de más de 15 xacimientos arqueolóxicos de dómines pretalayóticas y talayóticas. Atopáronse restos de [[cerámica]] árabe y romana, lo que fai pensar que darréu a la dómina talayótica, la posesión de la finca foi construyida sobre una [[alquería (Al-Ándalus)|alquería]] árabe.<ref>{{cita web |url=http://www.revistaiberica.com/Rutes_y_destinos/bale/galatzo_calvia_baleares.htm |títulu=Afaya Galatzó |editor=Editorial Ocitur, S.L/ revistaiberica.com |fechaaccesu=25 de setiembre de 2009 }}</ref> === Molinos === [[Ficheru:Molino-SantaPonsa-Calvià-Mallorca-rafax.JPG|thumb|left|[[Molín]] de [[Santa Ponsa]].]] Los [[molín|molinos]] esistentes reflexen l'actividá [[agricultura|agrícola]] que tuvo hasta los años 1950, consistiendo nuna de les poques tipoloxíes de patrimoniu [[etnoloxía|etnolóxicu]] catalogaes y protexíes. Ente los más importantes caben destacar los ''Molins de Galatzó'' que fueron construyíos na dómina romana, el ''Molí de Santa Ponsa'' (que foi dafechu reformáu por una [[escuela]] [[taller]] local) y los ''Molins urbàns de Calvià''. === Torres costeres === A manera de sistema de defensa de les incursiones que llevaben a cabu los pirates [[Berbería|bereberes]] o [[Imperiu otomanu|turcos]] a finales del [[sieglu XV]], construyir en distintos puntos de la mariña torres vigía. Cuando dalguna nave pirata o desconocida averábase, avisaben a la población. En 2009 siguen de pies, anque dalgunes d'elles atópense en grave estáu de deterioru. Topar so la proteición de la ''Declaración xenérica del Decretu de 22 d'abril de 1949'', y la ''Llei 16/1985'' sobre'l [[Patrimoniu Históricu Español]].<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url=http://www.castillosnet.org/programs/castillosnet.php?tip=inf&dat=baleares/PM-CAS-045 |títulu=Torre des Cap Andritxol |fechaaccesu=16 de payares de 2009 |apellíu=Buades G. |nome=Antonio |editorial=castillosnet.org |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110725145539/http://www.castillosnet.org/programs/castillosnet.php?tip=inf&dat=baleares%2FPM-CAS-045 |fechaarchivu=2011-07-25 }} |2=http://www.castillosnet.org/programs/castillosnet.php?tip=inf&dat=baleares%2FPM-CAS-045 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Cúntense les siguientes: ;[[Torre des Cap Andritxol]] Torre que foi construyida ente [[1580]] y [[1582]] y consiste nuna edificación a 180 [[msnm|metros sobre'l nivel del mar]]. El so diseñu, de tipu cilíndricu, tien una terraza cimera y una cámara principal. Tien un portal [[dintel|adintelado]] y asitiáu a cuatro metros del suelu. La cámara principal ye [[bóveda|abovedada]], construyida con [[mampostería]] y trabada con morteru. Una escalera que sale del portal conduz a la terraza. ;Castellot de Santa Ponsa Consiste nuna torre de planta circular de volume troncocónico y con dos aniellos semicilíndricos de [[maré]]s talláu que se construyó en [[1302]] y foi reforzada en [[1588]]. Tien dos plantes, na primera atópense les dependencies que sirvíen d'estancia de la tropa y del [[pólvora|polvorín]], na principal orixinalmente atopábase la puerta. ;Torre de Illetes Ye una torre circular construyida ente [[1577]] y [[1597]] a la que con posterioridá se -y añader un forru al so alredor p'aumentar la superficie de la so terraza cimera y poder asina asitiar más pieces d'[[artillería]]. ;[[Torre de Sa Porrassa]] La construcción de la torre de Sa Porrassa empecipiar en [[1595]] y remató en [[1616]]. Ta asitiada a unos cuarenta metros sobre'l nivel del mar. Consiste nuna torre de defensa con una cámara principal llixeramente troncocónica, con una base d'altor variable rematada por un crodó. Una [[escalera de cascoxu]] interna dexa xubir a la planta cimera. Ta construyida con [[mampostería]] de piedra y marés. ;[[Torre de Cala Figuera]] Construyir ente [[1579]] y [[1582]]. Consiste nuna torre asitiada a unos 20 [[msnm]] sobre'l nivel del mar. Ta formada por dos cuerpos, unu troncocónicu na base y otru circular, onde ta asitiada la cámara principal. ;[[Torre de Portals Vells]] Construyir en [[1584]], usando mampostería mista de piedra y arenisca trabada con morteru. Ta asitiada a 25 metros sobre'l nivel del mar. Ye un edificiu de planta cilíndrica y presenta una cámara principal a unos cuatro metros sobre'l suelu. Aportar por un portal con [[dintel]] de piedra caliar. La [[bóveda]] ye esférica y el pavimentu ye de marés. === Equipamientu de zones verdes === Dende finales de los años 1980 y sol plan xeneral de la ''Axenda local 21'', el conceyu vien aplicando distintes polítiques dedicaes a embrivir l'impautu turísticu. El proyeutu incorporó una redolada natural y turístico d'alta calidá sobre'l que desenvolver un modelu turísticu non espansivu nin masificado. Baltáronse hoteles obsoletos de les árees más congestionadas y desenvolviéronse proyeutos centraos en [[ecoloxía]] urbana, la rexeneración de sableres, la construcción de paseos marítimos, el Parque Natural de Na Burguesa, les reserves marines y la depuración d'agües residuales. La baltadera d'hoteles y creación de zones verdes tuvo un presupuestu de 9.999 millones de [[peseta|pesetes]]. Nuna primer fase invirtiéronse 215 millones pa mercar y baltar vieyos inmuebles y edificios. Nel Plan de meyora y embellecimiento de zones turístiques invirtiéronse 2.000 millones de pesetes.<ref>{{cita web |url=http://habitat.aq.upm.es/bpes/ceh2/bpes10.html |títulu=Agenda 21 en Calvià, un destín turísticu maduru nel Mediterraneu (España) |fechaaccesu=30 d'ochobre de 2009 |autor=Javier Echenagusía |editor=Conceyu de Calvià }}</ref> == Idiomes == Los idiomes oficiales nel conceyu, al igual que nel restu de conceyos de la islla, son el [[idioma catalán|catalán]] y l'[[idioma español|español]].<ref>{{cita web |url=http://www.boe.es/boe/dias/2007/03/01/pdfs/A08703-08728.pdf |títulu=LEY ORGÁNICA 1/2007, de 28 de febreru, de reforma del Estatutu d'Autonomía de les Illes Balears |formatu=pdf |fecha=1 de marzu de 2007 |editor=Boletín Oficial del Estáu (BOE) Númberu 52 |fechaaccesu=5 d'ochobre de 2009 }}</ref> El conceyu cunta con una escuela oficial d'idiomes, que s'atopa asitiada na llocalidá de [[Bendinat]].<ref>{{cita web |url = http://www.aprendelo.com/colexos/les-illes-balears/escuela-oficial-de-idiomes-de-calvia-07181.html |títulu = Escuela Oficial D'Idiomes De Calvià |editorial = aprendelo.com |fechaaccesu = 10 de setiembre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090825052921/http://aprendelo.com/colexos/les-illes-balears/escuela-oficial-de-idiomes-de-calvia-07181.html |fechaarchivu = 25 d'agostu de 2009 }}</ref> Los aspeutos más destacaos del catalán de Mallorca, el [[mallorquín]], son la neutralización de la ''a'' y la ''y'' tóniques en [ə], y l'emplegu del artículu [[Catalán salat|saláu]] (''ye, sa, ses'') en llugar de ''el, la, els'' y ''-yos''. Debíu al altu nivel turísticu, munchos de los sos habitantes apoderen dellos idiomes europeos, principalmente'l [[Idioma inglés|inglés]] y l'[[Idioma alemán|alemán]] y en menor midida'l [[Idioma suecu|suecu]], el [[Idioma noruegu|noruegu]] y l'[[Idioma italianu|italianu]]. Una de les sos principales carauterístiques consiste na diversidá idiomática de la población. El mallorquín, el castellán, l'alemán y l'inglés son los idiomes más utilizaos. Dellos nucleos de población como Magalluf o Paguera convirtiéronse en llugares d'amplia residencia d'orixe británicu y xermánicu. Un importante númberu de los sos comercios tán anunciaos n'inglés o alemán.<ref>{{cita web |url=http://www.ub.es/geocrit/sn-94-21.htm |títulu=Inmigración y cohesión social en Calviá (Mallorca) |apellíu=Miranda |nome=Miguel Ángel |editor=Scripta Nova |fechaaccesu=5 d'ochobre de 2009 }}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.bestofmallorca.net/information/cities/magaluf-magalluf |títulu=Magaluf is the prefered destination for British looking for fun |fechaaccesu=11 de payares de 2009 |editorial=bestofmallorca.net |idioma=inglés |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304132004/http://www.bestofmallorca.net/information/cities/magaluf-magalluf |fechaarchivu=2016-03-04 }}</ref> Al envís de enriar les moliciones de distintos coleutivos y persones del conceyu ante una supuesta degradación del idioma, creóse la plataforma ''Calvià per la Llengua'', dedicada a trabayar a favor de la plena normalización de la llingua catalana.<ref>{{cita web |url=http://www.mallorcaweb.net/calviacatala/quiSom/qui_som.html |títulu=Qui som? |fechaaccesu=21 de payares de 2009 |editorial=mallorcaweb.net |idioma=catalán |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160305015046/http://www.mallorcaweb.net/calviacatala/quiSom/qui_som.html |fechaarchivu=2016-03-05 }}</ref> == Cultura == [[Ficheru:serenidad.jpg|thumb|''Serenidá'', nome de la obra qu'encabeza la coleición [[surrealismu|surrealista]] del pintor calviense Tomás Ortega.]] La [[cultura]] calvianera, por cuenta de la constante inmigración, ta basada na multiculturalidad, influencies de munchos llugares que s'hermanaron coles costumes puramente mallorquines.<ref>{{cita web |url=http://www.ub.es/geocrit/sn-94-21.htm |títulu=Inmigración y multiculturalidad |fechaaccesu=30 d'ochobre de 2009 |autor=Miguel Ángel Miranda González, |fecha=2001 |editor=Scripta Nova }}</ref> Tien variedá d'instalaciones partíes polos distintos nucleu de población. Pa dexar que los sos visitantes esquicen la so cultura, esisten actividaes tantu pel branu como pel iviernu.<ref>{{cita web |url=http://www.visitcalvia.com/web/plantilles/jstl/turisme/webcalvia.plt?KPAGINA=348&KIDIOMA=2&KNODE=144 |títulu=Cultura y Tradición |editor=Ajuntament de Calvià |fechaaccesu=21 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20071012094544/http://www.visitcalvia.com/web/plantilles/jstl/turisme/webcalvia.plt?KPAGINA=348&KIDIOMA=2&KNODE=144 |fechaarchivu=12 d'ochobre de 2007 }}</ref> Por cuenta del ensame de bienes culturales con que cunta, en 2009, el conceyu foi incluyíu con una tipoloxía propia nel catálogu de bienes culturales a protexer, aprobáu pol boletín oficial del BOIB col númberu 126.<ref>{{cita web |url=http://toponimiamallorca.net/index.php?option=com_content&view=article&id=147:graner-des-delme&catid=25:g&Itemid=174 |títulu=Graner des Delme |fecha=2007 |fechaaccesu=10 de payares de 2011 |editorial=ToponimiaMallorca}}</ref> El Departamentu Municipal de Cultura coordina los distintos centros culturales del conceyu. Ufiértense actividaes pa tolos públicos, ente elles cabo destacar los [[taller]]es, los cursinos de formación, les esposiciones d'artistes, según l'usu de sales pa xuntes ya información d'eventos culturales.<ref>{{cita web |url=http://www.balearsculturaltour.org/fichaequipamiento.php?codcss=4_3&cod=24&idioma=es&id=171 |títulu=Sala d'esposiciones del conceyu de Calvià |editor=INESTUR, Conselleria de Turisme |fechaaccesu=15 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110725034722/http://www.balearsculturaltour.org/fichaequipamiento.php?codcss=4_3&cod=24&idioma=es&id=171 |fechaarchivu=2011-07-25 }}</ref> Dispón de seis instalaciones qu'inclúin biblioteca y aules temátiques distribuyíes ente los sos nucleos de población más importantes, amás, tamién dispón d'una escuela de [[danza]], una de [[música]] y una d'[[idioma|idiomes]].<ref>{{cita web |url=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=175&KIDIOMA=2 |títulu=Departamentu de Cultura |editor=Ajuntament de Calvià |fechaaccesu=15 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091121221737/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=175&KIDIOMA=2 |fechaarchivu=21 de payares de 2009 }}</ref> El 5 de xunu de 2009 inauguróse una esposición permanente realizada pol ''Grupu Pro Arte y Cultura''. Trátase d'una donación de 81 obres al consistoriu per parte de 78 artistes. El coleutivu ta representáu pola artista y mecenes Mayte Spínola y amadrinado por [[Ana d'Orleans]], [[Ducáu de Calabria|duquesa de Calabria]]. Amás, celebra esposiciones benéfiques destinaes a la Fundación Irene Megías contra la meninxitis.<ref>{{cita web |url=http://www.contralameningitis.org/noticies/sobre-la-fundacion/asistimos-a-la-exposicion-del%20grupu-pro-arte-y-cultura-en-calvia.html |títulu=Asistimos a la esposición del Grupu 'Pro Arte y Cultura' en Calviá |fechaaccesu=21 de payares de 2009 |apellíu=Gil |nome=Rosa |fecha=Llunes, 15 |añu=2009 |mes=xunu |editorial=contralameningitis.org |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090626145823/http://www.contralameningitis.org/noticies/sobre-la-fundacion/asistimos-a-la-exposicion-del |fechaarchivu=2009-06-26 }}</ref> === Espacios escénicos === Los trés espacios escénicos municipales colos que cunta son, ''Sa Societat'', la ''Sala Palmanova'' y el ''Casal de Peguera'' y formen parte de la ''Asociación de Teatros y Auditorios Públicos de les Illes Balears'' (ATAPIB), según del ''Circuitu d'Artes Escéniques del Consell de Mallorca''. Tamién s'atopen incluyíos nel ''Proyeutu Alcover''. Cunten con serviciu téunicu de [[soníu]] y llume mientres tol añu. Les distintes programaciones ufiertaes inclúin: conciertos de la banda municipal y la escuela de música, obres de teatru clasificaes pa distintos públicos, tantu infantil, xuvenil como adultu, en modalidá aficionáu y profesional, [[danza]] y muestres d'espresión artística escolar. Esiste una ordenanza municipal na cual especifíquense les tarifes a abonar pa la so cesión temporal.<ref>{{cita web |url=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/servei_Cas.plt?KSERVEI=263&KIDIOMA=2&KNODE=91 |títulu=Espacio escénicos municipales |editor=Ajuntament de Calvià |fechaaccesu=17 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110708112909/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/servei_Cas.plt?KSERVEI=263&KIDIOMA=2&KNODE=91 |fechaarchivu=8 de xunetu de 2011 }}</ref> === Actividaes culturales === En 2001 inauguróse la ''Gran festa del Hip Hop a Mallorca'', el mayor conciertu de [[hip-hop]] de les Baleares, nel cual dellos grupos d'esti estilu musical axuntar nel polideportivu de Magalluf. Nesi festival tamién empezó'l concursu de [[grafiti]] calvianer. En 2009, habilitáronse parés municipales pa llevar a cabo evento grafiteros con hip-hop a lo llargo de tol añu.<ref>{{cita web |url=http://www.mallorcaweb.com/noticies/2002/07/calvia-hip-hop-2002/ |títulu=Calvià Hip Hop 2002 |editorial=mallorcaweb.com |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2009 |idioma=catalán }}</ref><ref>{{cita web |url=http://perso.wanadoo.es/noticiascalvia/CONCEYU.htm |títulu=El conceyu de Calvià suprime'l so festival de hip-hop |apellíu=CARRASCO A. |nome=M. |editorial=perso.wanadoo.es |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2009 }}</ref> A lo llargo del añu llevar a cabo concierto al campu, dances, teatru, artes plástiques, gastronomía y talleres d'[[artesanía]]. A manera de promocionar el turismu de temporada baxa, l'[[Carlos Delgado Truyols|equipu de gobiernu]] inauguró en 2009 un percorríu cultural llamáu ''Rutes del desembarcu'', que ufierta la práctica d'una actividá deportiva como pasiar, col valor añadíu cultural y históricu de la ruta.<ref>{{cita web |url=http://www.libertadbalear.com/?p=192768 |títulu=Calvià amplía la so ufierta turístico y cultural coles Rutes del Desembarcu' |fechaaccesu=3 d'avientu de 2009 |fecha=3 d'avientu |añu=2009 |editorial=libertadbalear.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110713204046/http://www.libertadbalear.com/?p=192768 |fechaarchivu=13 de xunetu de 2011 }}</ref> Dende 2017 celebrar nel Antiguu Aquapark de Calviá el [[Mallorca Live Festival]], el festival de [[música independiente]] más importante que tien llugar nes islles<ref>{{cita web |url=https://ultimahora.es/noticias/part-forana/2017/01/14/241966/magaluf-sera-sede-festival-internacional-musica-indie.html |títulu=Magaluf va ser sede d'un festival internacional de música ‘indie' |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2018 |fecha=14 de xineru |añu=2017 |editorial=Última Hora }}</ref>, que cerró la so tercer edición con sold out y más de 27.000 asistentes en 2018<ref>{{cita web |url=http://cadenaser.com/emisora/2018/05/15/radio_mallorca/1526368967_845081.html |títulu=El Mallorca Live Festival cierra la so tercer edición con un sold out y 27.000 asistentes |fechaaccesu=19 d'ochobre de 2018 |fecha=15 de mayu |añu=2018 |editorial=Cadena Ser }}</ref>. === Fiestes populares === [[Ficheru:MorosycristianosMallorca.JPG|thumb|Celebración de los [[moros y cristianos]] en [[Santa Ponsa]].]] ;Fiestes Rei En Jaume Les fiestes del desembarcu son l'acontecimientu cultural y festivo más representativu del conceyu. Nelles conmemora'l [[Desembarcu de Xaime I d'Aragón en Mallorca|desembarcu de les tropes del rei]] [[Xaime I d'Aragón]] na mariña de [[Santa Ponsa]] en [[1229]]. Mientres la celebración recréase'l desembarcu del rei cristianu na sablera, siguíu de la escaramuza que tuvo llugar ente les tropes cristianes y les mores. Tal que ye típicu, Calvià tien a dos xigantes, ''Xaime I'' y la so esposa ''Violant d'Hongria'', que fueron construyíos en 1999 por Vicente Alberola.<ref>{{cita web |url=https://web.archive.org/web/http://www.aperejosepcanyellas.com/geganters.php?lang=SP |títulu=Els Gegants de Calvià |fechaaccesu=14 d'avientu de 2009 |añu=2009 |editorial=aperejosepcanyellas.com }}</ref> ;Alimara Trátase d'unes festividaes n'honor de [[Antonio Abad|San Antonio]] y [[Sebastián (santu)|San Sebastián]] que se celebren el 17 para [[Antonio Abá]] y el 20 de xineru pa San Sebastián. Enciéndese una enorme [[foguera]] al llau de la ilesia, na que se quemar un moñecu que representa a un demoniu; pela redolada enciéndense pequeñes fogueres onde los vecinos garren [[butifarra|butifarrones]] y [[sobrasada]]. D'esta tradición, hai constancia de celebración dende 1952, añu en que la peste nun afectó al pueblu, según paez gracies a San Sebastián.<ref>{{cita web |url=http://www.conselldemallorca.cat/altramallorca/espanyol/cap4/index.htm |títulu=Ruta de les fiestes y les tradiciones populares |fechaaccesu=4 d'avientu de 2009 |autor=Consell de Mallorca |añu=2009 |editorial=conselldemallorca.cat |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090919052233/http://www.conselldemallorca.cat/altramallorca/espanyol/cap4/index.htm |fechaarchivu=19 de setiembre de 2009 }}</ref> ;Falles Nel añu 1994, un grupu de valencianos de la urbanización [[El Toro (Mallorca)|El Toro]] decidieron realizar un [[monumentu fallero]] pa celebrar la fiesta propia de la so tierra. Dende entós creóse la ''Falla El Toro'', qu'añu tres d'añu se celebra en dicha llocalidá.<ref>{{cita web |url=http://www.cevex.gva.es/index.php?option=com_content&view=section&id=32&Itemid=141&lang=es |títulu=Falla El Toro de Calvià |editorial=cevex.gva.es |fechaaccesu=16 de xunetu de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110720141123/http://www.cevex.gva.es/index.php?option=com_content&view=section&id=32&Itemid=141&lang=es |fechaarchivu=20 de xunetu de 2011 }}</ref> ;Antroxu Nos díes que precieden a la llegada de la [[Cuaresma]] celébrase'l [[antroxu]], que faise primero pa infantes y adolescentes y depués celébrase otru p'adultos. En dambos llévase a cabu un concursu al meyor disfraz y grupu, los ganadores reciben premios en metálicu. ;Selmana santa El 16 de mayu de [[1997]] alcordóse la creación de la ''Hermandá y Cofradería del Cristu del Sangre y Ntra. Sra. de la Esperanza de Son Ferrer y El Toro''. Los [[estatutu|estatutos]] aprobar por decretu l'obispu mallorquín [[Teodoro Úbeda]]. Adquiriéronse dos imáxenes tallaes nel pueblu cordobés de [[Cabra (Córdoba)|Cabra]], pol [[imaginero]] Salvador Guzmán Moral, una d'un [[Cristu]] y la otra d'una Virxe.<ref>{{cita web |url=http://www.sonferrer.net/cofradia_historia_miembros/historia.htm |títulu=Hermandad y Cofradería del Cristu del Sangre y Ntra. Sra. de la Esperanza de Son Ferrer y El Toro |apellíu=Ruiz |nome=Rafael |editorial=sonferrer.net |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090224085225/http://www.sonferrer.net/cofradia_historia_miembros/historia.htm |fechaarchivu=24 de febreru de 2009 }}</ref> ;''Pa en Caritat'' y ''Diumenge de l'Àngel'' Dempués de la [[Selmana Santa]] les parroquies convoquen a los vecinos pa faer una pequeña escursión al campu. La comida del eventu consiste en compartir les arrayadures que se preparar especialmente pa la [[Pascua]], como les [[empanada|empanaes]], los [[rubiol|rubioles]], y los [[crespells]]. ;San Xuan El 24 de xunu celebra la festividá n'honor de [[San Xuan Bautista]], el santu patrón del conceyu. Nel [[Calvià Vila|pueblu]] ríndese homenaxe a los mayores de la tercer edá, celebrando una misa y actuaciones de bailles rexonales. Esta celebración vien realizándose dende los [[años 1950]]. == Deportes == [[Ficheru:Calvià-Andratx-Peguera-Mallorca-rafax.jpg|thumb|left|Percorríu [[ciclismu|ciclista]] ente villes de la [[contorna]].]] Na [[década de 2000]], construyóse un paséu piatonal que coneuta con tolos sos nucleos. El llamáu [[Paséu Calviá]], conocíu como'l ''Pulmón Verde'' del conceyu, tien zones de descansu, instrumentos temáticos y deportivos nun percorríu de 32 [[quilómetru|quilómetros]]. La so filosofía basar en priorizar el tránsitu viandante. Con un presupuestu básicu de 255.000 [[euru|euros]]<ref>{{cita web |url=http://boib.caib.es/pdf/2003019/mp82.pdf |títulu=Anuncio de concursu de delles obres y servicios del Ajuntamente de Calviá |editorial=boib.caib.es Númberu 19 |fecha=11 de febreru de 2003 |formatu=pdf |fechaaccesu=5 d'ochobre de 2009 }}</ref> el proyeutu empezó a ellaborase en [[2003]]. En [[2008]], yá rematáu aprobóse aptu tamién para [[ciclismu|ciclistes]] nun plenu municipal. ;Eventos deportivos La llocalidá acueye añalmente la meta de la postrera de les carreres o trofeos [[ciclistes]] profesionales d'un día que componen la [[Challenge Vuelta a Mallorca]], que nel mes de febreru estrena la temporada ciclista n'[[España]]; dicha xornada denominar ''[[Troféu Calvià]]''. L'eventu recibe una importante cantidá de turistes, lo que dexa a pequeños establecimientos hoteleros empezar la temporada un poco primero de lo habitual. Amás, mientres tol añu la llocalidá cunta con cinco itinerario [[Cicloturismo|cicloturistes]], destacando que cualesquier de les sos rutes puede realizase en dambos sentíos y empecipiase dende cualesquier de los sos puntos. Coles mesmes, los cinco circuitos atópense enllazaos formando un itinerariu más estensu. Nel mes d'avientu celebra'l [[maratón]]. La edición XXV de [[2009]] dexó la inscripción voluntaria adicional que dexó a aquellos que lo deseyaren llograr un ''Dosal 0'' pa collaborar cola organización [[Unicef]]. Ta entamáu pola ''Asociación Deportiva d'Atletismu de Calvià'' (ADA Calvià). El patrociniu cuerre a cargu del conceyu y de la [[Caxa d'Aforros del Mediterraneu]] (CAM). Empieza na Avenida de les Palmeres, xunto al deportivu municipal de Magalluf y tien un percorríu mistu de 21.097 [[km]] nos qu'una vuelta conforma la modalidá de mediu maratón y dos vueltes el maratón completu. El percorríu foi homologado oficialmente pola [[Real Federación Española d'Atletismu]] (RFEA).<ref>{{cita web |url=http://www.libertadbalear.com/?p=120625 |títulu=El Maratón y Mediu Maratón de Calvià collabora con Unicef |editor=Libertad Balear. El periódicu dixital de Baleares. |fechaaccesu=18 de setiembre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110713203707/http://www.libertadbalear.com/?p=120625 |fechaarchivu=13 de xunetu de 2011 }}</ref> En [[2004]] foi la sede de la XXXVI [[Olimpiada d'Axedrez]], prueba reina del calendariu internacional d'esti deporte, axuntando una participación récor de 150 países y más de 1700 axedrecistes, ente ellos, [[Viswanathan Anand]], [[Alexei Shirov]], [[Vassily Ivanchuk]], [[Victor Korchnoi]], [[Francisco Vallejo Pons]] o [[Magnus Carlsen]]. Dende entós y con calter añal, celébrase'l [[Calvià Chess Festival]].<ref>{{cita web |url=http://www.calviafestival.com |títulu=Calvia Chess Festival |editor=Calviafestival |fechaaccesu=5 d'ochobre de 2009 }}</ref> Esti festival, qu'en 2005 recibió la visita d'[[Anatoly Karpov]] y que cumplió la so tercer edición en 2006, propón un programa de torneos pa participantes de toles categoríes y edaes. El Open Internacional, prueba estrella del ''Calvià Chess Festival'', axuntó en 2006 a 117 xugadores provenientes de 35 países, de los que 26 ostentaben el títulu de ''Gran Maestru internacional''. El ''Calvià Chess Festival'' consolidóse como una de les pruebes de mayor relevancia ajedrecística d'ente les que se celebren n'España. La cuarta edición tuvo llugar del 6 al 24 d'ochobre de 2007. ;Instalaciones deportives Ente los variaos servicios que dispón la ufierta del ''Área Municipal de Deportes'' cúntense nueve instalaciones deportives, cinco campu de golf profesionales y cinco puerto deportivos.<ref>{{cita web |url = http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=61&KIDIOMA=2 |títulu = Concejalía de Deportes de Calviá |editor = Ajuntament de Calviá |fechaaccesu = 30 de setiembre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090302074918/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=61&KIDIOMA=2 |fechaarchivu = 2 de marzu de 2009 }}</ref> En [[2009]] inauguróse una pista d'[[atletismu]] xunto al polideportivu de Magalluf.<ref>{{cita web |url = http://www.libertadbalear.com/?p=169742 |títulu = Calvià amuesa los sos credenciales al mundu del atletismu editorial = libertadbalear.com |fechaaccesu = 31 d'agostu de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110713204137/http://www.libertadbalear.com/?p=169742 |fechaarchivu = 13 de xunetu de 2011 }}</ref> L'usu de les instalaciones ta regulada pola Ordenanza Municipal reguladora pa la prestación de servicios nes instalaciones deportives municipales. ;Entidaes deportives La entidá deportiva más importante del conceyu ye'l C. D. Calviá, que la so fundación ye anterior a la Guerra Civil, magar ye a partir de [[1950]] cuando se forma l'equipu de fútbol<ref>{{cita web |url = http://www.cdcalvia.com/index2.html |títulu = C.D. Calviá |editor = cd calvia |fechaaccesu = 30 de setiembre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090413172816/http://www.cdcalvia.com/index2.html |fechaarchivu = 13 d'abril de 2009 }}</ref> En [[1997]] nació l'asociación deportiva ''ADA Calvià'' con especialidaes en [[cross]], pista y ruta. Ente 2006 y 2007 llogró la [[medaya d'oru]] por clubes júnior femenín de cross y el campeonatu de Baleares júnior de pista en trés causes. En 2009, y col estrenu de la nueva pista d'atletismu de Magalluf, los atletes calvienses consiguieron en dichu campeonatu un total de trece medayes (trés d'oru, cuatro de plata y seis de bronce).<ref>{{cita web |url=http://www.adacalvia.net |títulu=David Bustos, campeón d'Europa júnior |autor=adacalvia.net |editorial=adacalvia.net |fechaaccesu=3 d'ochobre de 2009 }}</ref> En 200, llevar a cabu l'I Campeonatu d'España de bucéu deportivu nel mar.<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url=http://www.fundacioncalvia.com/descargas/DossierGranFondo08.pdf |títulu=Fundación Calvià |fechaaccesu=21 de payares de 2009 |editorial=fundacioncalvia.com }} |2=http://www.fundacioncalvia.com/descargas/DossierGranFondo08.pdf |bot=InternetArchiveBot }}</ref> A los deportistes más destacaos de 2009, un total de sesenta, concediéronse-yos venti mil euros en [[Beca (subvención)|beques]]. Esta ayuda enmarcar nel ''Plan BED'' (''Beques per a esportistes destacats de Calvià'') y apúrrese a menores de dieciocho años. La cuantía a recibir establecer en función a los resultaos y a les marques llograes en [[Competición (deporte)|torneos]] y en [[campeonatu|campeonatos]] internacionales, nacionales y autonómicos. Coles mesmes, apurriéronse subvenciones por un valor de 130.000 [[euru|euros]] a un total de trenta entidaes y clubes deportivos.<ref>{{cita web |url=http://www.libertadbalear.com/?p=155541 |títulu=Calvià entrega 20.000 euros en beques a los sos deportistes más destacaos de 2008 |autor=Libertad Balear |editorial=libertadbalear.com |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2009 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110713204122/http://www.libertadbalear.com/?p=155541 |fechaarchivu=13 de xunetu de 2011 }}</ref> == Medios de comunicación == ;Prensa escrita Por cuenta de la cercanía de [[Palma de Mallorca|Palma]], los medios masivos d'información que se peracaben son los que se publicar na capital, como'l [[Última Hora (España)|Última Hora]], el [[Diariu de Mallorca]], [[El Mundo (España)|El Mundo]], el [[Diari de Balears]] y la tirada local n'inglés [[Majorca Daily Bulletin]]. Estos medios empresten atención a l'actualidá que se xenera nel conceyu por aciu corresponsales. Tamién se vienden los principales periódicos nacionales ya internacionales, especialmente los británicos, como [[The Sun]], [[The Star]], [[Daily Mirror|The Daily Mirror]] y [[News of the World (periódicu)|News of the World]] que son distribuyíos ente toles llibreríes y hoteles del conceyu.<ref name="prensaescrita">{{cita web |url=http://www.prensaescrita.com/baleares.php |títulu=Periódicos diarios de Baleares editorial=Prensaescrita.com |fechaaccesu=29 de setiembre de 2009 }}</ref> Coles mires de incentivar el comerciu, la ''Fundación Calvià'' ellaboró un proyeutu d'una guía llamada ''Calvià Shopping'', que pretende amosar una llista de los establecimientos de cada zona, lo mesmo que de los servicios qu'ufierta. Distribuyir por tol términu de manera totalmente gratuita.<ref>{{cita web |url=http://www.fundacioncalvia.com/calviashopping.html |títulu=Calvià Shopping |fechaaccesu=12 de payares de 2009 |editorial=fundacioncalvia.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160304093303/http://www.fundacioncalvia.com/calviashopping.html |fechaarchivu=4 de marzu de 2016 }}</ref> ;Emisores de radio Se sintonizan con normalidá cuasi toles emisores qu'emiten dende Palma y que representen a la totalidá de les emisores de radio nacionales y rexonales. Amás, llocalmente emite la emisora municipal ''Radio Calviá'', que se fundó a mediaos de los [[años 1980]]. Emite dende'l 107.4 del dial de [[Frecuencia Modulada]] (FM).<ref name="radio">{{cita web |url = http://www.radiocalvia.com/pages/historia.php |títulu = Historia de radio Calviá |editorial = radiocalvia.com |fechaaccesu = 29 de setiembre de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090910062618/http://www.radiocalvia.com/pages/historia.php |fechaarchivu = 10 de setiembre de 2009 }}</ref> La emisora ye parte d'unu de los proyeutos de formación del ''IFOC''. Tamién cabo faer mención a la ''Asociación Radio Cultural de Calvià'', emisora de [[radioaficionáu]] qu'en casos d'emerxencia actúa de soporte a les fuercies del orde y [[proteición civil]].<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=203&KIDIOMA=2&KNODE=103 |títulu=Asociación Radio Cultural de Calvià |fechaaccesu=9 de payares de 2009 |editorial=calvia.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110708112925/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=203&KIDIOMA=2&KNODE=103 |fechaarchivu=2011-07-08 }} |2=http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/area_Cas.plt?KPAGINA=203&KIDIOMA=2&KNODE=103 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> ;Internet Los principales sitios d'[[Internet]] del conceyu son: * La Web oficial del Conceyu de Calviá, editada n'español, catalán ya inglés y qu'entiende dellos apartaos ente los que destaquen: Información institucional del Conceyu, sobre la so configuración y árees de gobiernu; Accesu de la ciudadanía a diversa información de servicios útiles pal ciudadanu; Axenda de les actividaes que se desenvuelven na llocalidá; Calendariu del contribuyente y seición de prensa, qu'informa de les noticies más destacables qu'asoceden llocalmente.<ref>{{cita web |url = http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/principal_Cas.plt?KPAGINA=21&KIDIOMA=2 |títulu = Páxina web del Ajuntament de Calviá |editor = Ajuntament de Calviá |fechaaccesu = 15 de payares de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091119005250/http://www.calvia.com/web/plantilles/jstl/Calvia/principal_Cas.plt?KPAGINA=21&KIDIOMA=2 |fechaarchivu = 19 de payares de 2009 }}</ref> * El Portal de turismu de Calviá. Trátase d'un portal oficial editáu pol ''Ajuntament de Calviá'' en dellos idiomes. Trata d'ufiertar a los turistes la información más relevante de les posibilidaes d'ociu, descansu y sobre la so redolada.<ref>{{cita web |url=http://www.visitcalvia.com |títulu=Portal de turismu de Calviá |editor=visitcalvia.com |fechaaccesu=11 de payares de 2011 }}</ref> == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{cita llibru |apellíos=Bisson |nome=T. N. |títulu=Història de la Corona d'Aragó a l'Edat Mitjana |añu=1988 |editorial=Barcelona, Ed. Crítica |idioma=catalán |isbn=84-7423-358-5}} * {{cita llibru |apellíos=Celdrán Gomáriz |nome=Pancracio |títulu=Diccionario de topónimos españoles y sus gentilicios |añu=2002 |editorial=Espasa Calpe |isbn=84-670-0146-1 }} * {{cita llibru |autor=Garcías, Gina |coautores=Verd, Sebastià |editor=Ajuntament de Calvià |títulu=Calvià del verde al azul (Hestoria, economía y sociedá) |url=http://www.iberlibro.com/CALVIA-VERDE-AZUL-Historia-economía-sociedad/919235187/bd |añu=1986 |mes=avientu |isbn=84-505 4704-0 |páxina=203}} * {{cita llibru |apellíos=Santamaría |nome=Álvaro |editor=Palma de Mallorca, Universidá de Barcelona, Facultá de Filosofía y Lletres, Estudiu Xeneral Luliano, 1972 4ᵘ menor. |títulu=Determinantes de la conquista de Baleares (1229-1232). Lleición inaugural del cursu 1972-1973. |url=http://www.antiqbook.com/boox/inetli/40365.shtml |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2009 |editorial=Inetllibre S.L. |allugamientu=Palma de Mallorca |idioma=catalán |páxines=65-133 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120310113213/http://www.antiqbook.com/boox/inetli/40365.shtml |fechaarchivu=10 de marzu de 2012 }} * {{cita llibru |apellíos=Xamena Fiol |nome=Pere |títulu=Historia De Mallorca |url=http://openlibrary.org/b/OL18090321M/Història_de_Mallorca |fechaaccesu=28 de setiembre de 2009 |edición=tercer |añu=1991 |editorial=Editorial Moll |allugamientu=Palma de Mallorca |idioma=catalán |isbn=8427302584}} * {{cita llibru |apellíos=de Riquer |nome=Borja |apellíos2=Carbonell i Curell |nome2=Anna |títulu=Història, Política, Societat i Cultura dels Països Catalans Volum 3. La forxa dels Països catalans. Segles XIII-XV |url=http://openlibrary.org/b/OL135473M/Histo%CC%80ria_poli%CC%81tica_societat_i_cultura_dels_Pai%CC%88sos_Catalans |formatu=llibro |fechaaccesu=4 d'avientu de 2009 |edición=1ª |añu=1996 |editorial=Enciclopèdia Catalana (Barcelona) |idioma=catalán |isbn=8441224838 }} == Enllaces esternos == {{enllaces llocalidá}} {{ORDENAR:Calvia}} {{Tradubot|Calviá}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Wikipedia:Artículos con referencies a exónimos en castellán]] [[Categoría:Conceyos de les Islles Baleares]] [[Categoría:Llocalidaes de les Islles Baleares]] [[Categoría:Wikipedia:Mantenimientu:Llocalidaes d'España ensin partíu xudicial]] j6gshxa42oqo9d8nm0mpicsximwebo8 Catedral metropolitana de Medellín 0 167370 4376919 4365872 2025-06-17T14:32:08Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá sala => dicha sala 4376919 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Catedral metropolitana de Medellín}} {{edificiu}} La '''Catedral Metropolitana de Medellín''', oficialmente '''Catedral Basílica Metropolitana de la Inmaculada Concepción de María''', ye una [[catedral|ilesia catedralícia]] de cultu [[Ilesia católica|católicu]] dedicada a la [[Virxe María]] sol dogma de la [[Inmaculada Concepción]]. Ta asitiada na zona céntrica de la ciudá de [[Medellín (Antioquia)|Medellín]] ([[Colombia]]), nel [[La Candelaria (Medellín)|barriu Villanueva]], al costáu norte del [[Parque de Bolívar (Medellín)|Parque de Bolívar]]. Amás, el templu foi llamáu d'antiguo y entá se-y conoz pero en menor midida, como '''Catedral de Villanueva''', especialmente mientres la so construcción pa estremala de la [[Basílica Menor de La nuesa Señora de la Candelaria|Ilesia de la Candelaria]], que por esi entós yera sede episcopal. La catedral ye'l principal templu de l'[[Archidiócesis de Medellín]], sede del [[Arzobispu]], según del [[Cabildru metropolitanu|Capítulu Metropolitanu]]. Igualmente, ye la sede de la "[[Parroquia (relixón)|Parroquia]] de la Catedral".<ref>{{cita llibru |autor= Piedrahita Echeverri, Monseñor Javier |capítulu= Cap. 10, Serviciu Llitúrxicu y Pastoral Emprestáu pola Catedral |títulu= Monografía Histórica de la Catedral-Basílica la Inmaculada de Villanueva en Medellín |añu= 2002 |editorial= Nun tien ISBN }}</ref> En [[1948]], el [[Papa]] [[Pío XII]] concedió-y al templu'l títulu llitúrxicu de [[Basílica Menor]] por [[Curtia Apostólicu|curtiu]] del [[12 de xunu]] d'esi mesmu añu. L'edificiu foi diseñáu pol [[arquiteutu]] [[Francia|francés]] Charles Émile Carré (1863-1909), n'estilu [[neorrománico]], cuenta con planta en cruz llatina, consta de tres naves llonxitudinales, de la mesma travesaes pol transepto o nave tresversal, y los sos dos torrexones tienen 66 metros d'altor hasta la cruz.<ref name="Uribe" /> Amás, ye una gran estructura de [[lladriyu]] macizu, pos pa la so construcción utilizáronse aproximao 1.120.000 lladriyos de 8 [[decímetru cúbicu|decímetros cúbicos]] cada unu (xuníos ente sigo con [[Morteru de cal|argamasa]]),<ref name="Uribe">{{cita llibru |autor= Restrepo Uribe, Jorge |títulu= Medellín, el so Orixe, Progresu y Desenvuelvo |añu= 1981 |editorial= Servigráficas, Medellín |id= ISBN 84-300-3286-X }}</ref> los cualos envolubren un [[volume]] de 97.000 metros cúbicos.<ref name="Uribe" /> Pol so valor históricu y por ser una de los principales obres arquiteutóniques del país, foi declarada ''[[Monumentu Nacional|Monumentu Nacional de Colombia]]'' el [[12 de marzu]] de [[1982]].<ref name="Bien">{{cita web |url= http://www.sinic.gov.co/SINIC/Bienes/PaginaDetalleBienes.aspx?AREID=3&SECID=10&SERID=28&IDBIE=1025&REF=2 |títulu= Bienes d'Interés Cultural, Patrimoniu Arquiteutónicu: Catedral de Villanueva |fechaaccesu= 26 de xunu de 2008 |autor= Sistema Nacional d'información Cultural - Ministeriu de Cultura |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20180211071913/http://www.sinic.gov.co/SINIC/Bienes/PaginaDetalleBienes.aspx?AREID=3&SECID=10&SERID=28&IDBIE=1025&REF=2 |fechaarchivu= 2018-02-11 }}</ref>. Tamién tien un pequeñu [[muséu]] d'[[arte relixoso]], alcontráu nuna sala allegante a la basílica,<ref name="rede">{{Enllaz rotu|1={{cita web |url = http://www.museoscolombianos.gov.co/direutoriu_muséu.aspx?id=156 |títulu = Direutoriu de Museo – Museo de la Basílica Metropolitana |fechaaccesu = 26 de xunu de 2008 |autor = Red Nacional de Museos }} |2=http://www.museoscolombianos.gov.co/direutoriu_muséu.aspx?id=156 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> y nun s'atopa abiertu al públicu. La coleición cunta aproximao 40 obres pictóriques (ente los sieglos [[sieglu XVII|XVII]], [[sieglu XVIII|XVIII]], y [[sieglu XIX|XIX]]) y 15 obres escultóriques (ente los sieglos XVIII y XIX).<ref name="muse" /> == Historia == La hestoria de la catedral ta estremada en dos etapes; la primera d'elles empieza en [[1868]] cola creación de la ''Diócesis de Medellín y Antioquia'' y la posterior busca d'una edificación fayadiza pa ser un templu catedraliciu; esti periodu termina en [[1883]]. La segunda etapa empieza en [[1886]] cuando Bernardo Herrera Restrepo toma posesión como nuevu obispu y entama la xera d'edificar la catedral. Amás, la política ye un factor influyente na hestoria de la basílica, yá que se vivía la rivalidá ente les ciudaes de Medellín y [[Santa Fe d'Antioquia]]; esta postrera pierde en [[1826]] la so condición de capital de la provincia d'Antioquia (güei [[Antioquia|Departamentu d'Antioquia]]) de manes de la segunda, lo qu'incidió por que más tarde tamién fuera treslladáu'l poder relixoso. === Primer etapa, orixe y fracasu === Cuando'l [[Papa]] [[Pío IX]] ordenó la traslación de la siella episcopal de la [[Archidiócesis de Santa Fe d'Antioquia|Diócesis d'Antioquia]] onde funcionaba dende [[1828]] a la ciudá de Medellín, col nome de ''Diócesis de Medellín y Antioquia'' el [[14 de febreru]] de 1868, nomó executor del decretu al [[Archidiócesis de Bogotá|Arzobispu de Bogotá]], el antioqueño ''Vicente Arbeláez Gómez'', quien expedió'l decretu ejecutorial el [[1 d'agostu]] de 1868. Nesi decretu determinó que "el [[Basílica Menor de La nuesa Señora de la Candelaria|Templu de La Candelaria]] sirviera de catedral, mientres s'edificaba un templu bastante cómodu y decente, el qu'alzaba dende antes de construyilo a la dignidá de catedral con tolos honores, derechos y privilexos consiguientes, dedicando esi mesmu templu a la [[Inmaculada Concepción|Inmaculada Concepción de la Virxe María]]".<ref name="jara">{{cita llibru |autor= Jaramillo Restrepo, Presbíteru Julio César |títulu= Basílica de Medellín |añu= 1950 |editorial= Editorial Bedout |id= Nun tien ISBN }}</ref> ''[[Valerio Antonio Jiménez]]'' foi preconizáu [[Obispu]] de ''Medellín y Antioquia'' en 1868, consagráu en Bogotá el [[28 de xunu]] del mesmu añu, entró a Medellín y tomó posesión de la diócesis el [[16 de payares]] de 1868, y dempués d'atender los asuntos organizativos más urxentes, empeñar na construcción de la catedral. Con tal fin axuntó'l [[29 de marzu]] de [[1870]] a los [[Canónigu (eclesiásticu)|Canónigos]] y manifestó-yos l'interés que tenía d'empezar lo más aína la Ilesia que sirviera de catedral y que correspondiera a la dignidá de la nueva diócesis, y en vista de la magnitú de la obra quería, primero de too, cuntar cola cooperación y sofitu del [[Cabildru catedraliciu|Capítulu]].<ref name="jara" /> [[Ficheru:Obispo Valerio Antonio Jiménez-Medellin.jpg|thumb|180px|[[Valerio Antonio Jiménez]] primer Obispu de la Diócesis de Medellín y Antioquia.]] En dicha xunta, el Preláu llogró l'interés y sofitu de los Canónigos, de lo cual resuélvese, consultando la conveniencia pública, que la nueva catedral construyir na Plaza de Villanueva (güei Parque de Bolívar). Amás, aprobaron una comisión compuesta polos Canónigos José Dolores Jiménez y Sebastián Emigdio Restrepo, y polos [[llaicu (relixosu)|llaicos]] [[Pedro Justo Berrío]] ([[Gobernadores d'Antioquia|Presidente del Estáu d'Antioquia]]), Marcelino Restrepo, Gabriel Echeverri, Ramón Martínez B. y Guillermo Restrepo, por qu'iguaren los contratos necesarios con cuenta de llograr los terrenes riquíos pa la construcción de la catedral, el Palaciu Episcopal y el [[Seminariu sacerdotal|Colexu Seminariu]]. Esta resolución foi comunicada a dichos personaxes per mediu d'una circular fechada'l [[3 d'abril]] y roblada pol Pbro. José Joaquín Isaza.<ref name="jara" /> La invitación del obispu foi secundada viviegamente na primer xunta'l [[7 d'abril]] de 1870. Nella nomóse presidente de la Xunta a Pedro Justo Berrío, Vicepresidente al Pbro. José Dolores Jiménez y Secretariu a Guillermo Restrepo Isaza. Amás distribuyéronse les Comisiones pa les distintes xeres, especialmente la encargada de la compra de los terrenes. Nes siguientes xuntes de la Xunta informar de los llabores executaos poles distintes comisiones. Ente los llogros más destacaos, atópase la donación de los terrenes per parte del inxenieru y filántropu inglés ''Tyrrel Moore'' pa la construcción de la catedral, adicionalmente xunto a esi llote atopaba la “Plaza de Villanueva”, terrenal que'l mesmu Moore trazara y donara pa la ciudá, que llamóse nun principiu “Plaza de Villanueva”, y, por deséu de Moore pasó a llamase “Plaza de Bolívar” n'honor al [[Simón Bolívar|Llibertador]], (güei [[Parque de Bolívar (Medellín)|Parque de Bolívar]]). La Xunta tamién llogró axustar de manera favorable la piedra de cantera que se precisaría pa la construcción de los edificios, amás d'una corriente d'agua potable y l'adquisición d'otra terrenal redoma. Convocar na Ilesia de La Candelaria que yera la catedral, a los católicos comenenciudos a una xunta'l [[25 de marzu]] de [[1871]], encabezada pol obispu y polos de la xunta; dar a conocer el decretu del [[8 de febreru]] de [[1871]] qu'ordena la construcción de la catedral na Plaza de Bolívar, y onde tamién s'estima especialmente al señor Tyrrel Moore pola arrogante donación. Na xunta, l'obispu declaró la necesidá de construyir un templu "más cómodu y capaz" que La Candelaria "más dignu de les riqueces, ilustración y progresu de la ciudá de Medellín" y "más apropiáu pa la más cumplíu prestu de les necesidaes espirituales de tola Diócesis polo xeneral". Convidó a los feligreses a ufiertar mandes y donativos pa poder empezar la obra. Tolos ellí presentes ufiertaron la so ayuda. El [[4 de febreru]] de [[1873]] foi restablecida la [[Archidiócesis de Santa Fe d'Antioquia|Diócesis d'Antioquia]] (Santa Fe d'Antioquia); dende entós l'obispáu empezó a llamase a cencielles ''Diócesis de Medellín''. Tiempu dempués, la Xunta de la catedral plantegó dos opciones pa llograr el diseñu: la primera, la consecución de llibros d'arquiteutura relixosa pa estrayer d'ellí'l bocetu, y la segunda, inspirada pol Obispu Coaxutor, José Joaquín Isaza, la de consiguir nel estranxeru un arquiteutu qu'ellaborara'l diseñu. Optar pola segunda. [[Ficheru:Villanueva-1875.jpg|thumb|230px|left|Llote pa la construcción de la Catedral y del seminariu, sector de Villanueva, [[1875]].]] Consecuentemente Monseñor Isaza, como [[Deán]] del [[Cabildru catedraliciu|Capítulu]], home formáu en Bogotá, empecipió los primeros contactos empobinaos a buscar un arquiteutu [[xesuita]], pero ante la dificultá d'atopalo, allegó a los [[franciscanu|franciscanos]], quien unviaron dos de los sos sacerdotes y al arquiteutu '''Felipe Crosti''', quien llegó a Medellín el [[14 d'agostu]] de [[1874]], gracies a un arreglu del viaxe que fixera'l cónsul de [[Colombia]] en [[Roma]]. El [[5 d'ochobre]] del mesmu añu, anota l'Obispu Isaza, ''que falara colos arquiteutos, que Crosti paecía-y home entendíu pero pretencioso y que'l flaire yera bonu, moderáu y podía sirvir d'enforma''. Darréu, llegar a un alcuerdu, y roblóse con Crosti un contratu'l [[18 de payares]] con una validez d'un añu, per mediu del cual asignábase-y, a partir del [[1 de payares]], cientu diez pesos fuertes ($ 110) y cientu sesenta pesos fuertes ($ 160) por indemnización, y designóse como direutor adxuntu al R.P. ''Benjamín Masciantonio'', cola asignación mensual de sesenta peso. D'una nota de Felipe Crosti, lleida na sesión del [[3 de febreru]] de [[1875]], informa lo siguiente: {{cita|"Pal 15 de xineru del añu próximu (1875) puede dase principiu a los trabayos del templu, que va construyise. Pa esi día va tar tamién formada la planímetra de los nuevos planos, de los cualos acompaño a La so Señoría Ilustrísima un proyeutu d'embrión". "Amenorgué la estensión de los primeres en llargor, y sustituyí la forma de cruz llatina con una de figura semigriega, pa da-y mayor llatitú". "Xulgo que convien consiguir lo siguiente: * 1o. Una calera que s'atope a la menor distancia posible del llugar en qu'ellos tienen d'executase. * 2o. Que se dea principiu a la construcción de dos tejares<ref>Tejar: Llugar onde se fabriquen texas, lladriyos y adobes.</ref> pa los efeutos qu'a propósito va indicar el suscritu".<ref name="jara" />}} {| class="infobox" style="font-size:90%; text-align:left; width:23.5em"style="width:180px;" | {| |- {{Etiqueta imaxe aniciu|imaxe=Plano de medellin año 1875.jpg|anchu=180|posición=none}} {{Etiqueta imaxe pequeña|x=0.08|y=0.257|escala=460|testu=<center>''[[Ficheru:Red dot.svg|5px]]''</center>}} {{Etiqueta imaxe pequeña|x=0.109|y=0.263|escala=460|testu=<center>''[[Ficheru:Green dot.svg|5px]]''</center>}} {{Etiqueta imaxe pequeña|x=0.181|y=0.295|escala=460|testu=<center>''[[Ficheru:Yellow dot.svg|5px]]''</center>}} {{Etiqueta imaxe pequeña|x=0.171|y=0.280|escala=460|testu=<center>''[[Ficheru:Orange pog.svg|5px]]''</center>}} |} <div style="border: none; width:180px; font-size: 90%; line-height:135%;"><div class="thumbhcaption">Planu de Medellín en 1875. La Villa de la Candelaria de Medellín empieza a espandise escontra'l norte, al otru llau de la quebrada Santa Elena, esti nuevu desenvolvimientu urbanu empieza a ser llamáu “Villa Nueva” y la Plaza de Bolívar (en verde) xunto cola construcción de la catedral (en colloráu) son los detonantes urbanos d'esti sector. La Plaza Principal (güei Parque Berrío) (en mariellu) onde s'atopa la [[Basílica Menor de La nuesa Señora de la Candelaria|Ilesia de la Candelaria]] (en naranxa) ye'l centru fundacional de la Villa. </div></div></div> |} L'Obispu Jiménez expedió decretu'l [[17 de mayu]] de 1875, nomando a Crosti como direutor, al Padre Benjamín Masciantonio como subdireutor y al padre José Dolores Jiménez como Tesoreru Pagador. Amás, que dende esi día diera principiu formal a los trabayos de construcción del templo Catedral, que nun teníen d'atayar se a nun ser por causes graves. Crosti tuvo al mandu de la obra hasta'l [[18 de payares]] de 1875, cuando terminó'l so contratu, que nun foi anováu, amás, al añu siguiente, la construcción tuvo que suspendese por causa de la [[Guerra civil colombiana de 1876-1877|guerra civil de 1876 a 1877]] que tuvo un calter políticu-relixosu. Dempués de cinco años de suspensión de la obra, el nuevu Obispu de Medellín José Ignacio Montoya Peláez, expedió un decretu'l [[12 de xunetu]] de [[1882]], nomó una nueva xunta, col Pbro. José María Gómez Ángel y el llaicu Guillermo Restrepo Isaza.<ref name="cap 4" /> El 19 de xunu volver# a entamar la construcción, y la Xunta tuvo al mandu de los trabayos hasta'l mes d'ochobre de [[1883]], cuando l'Obispu Montoya decretó la suspensión definitiva, a partir de los conceutos negativos de los Padres Gómez Ángel y Masciantonio, quien resaltaron la monumentalidad del edificiu y la incapacidá ya incompetencia profesional de Crosti.<ref name="cap 4" /> A pesar de que los planos fueren revisaos y rectificaos, resultaba la obra de tal magnitú que sería imposible acabala nel intre de munchos años, los diseños de Crosti pretendíen una catedral de cinco [[nave (arquiteutura)|naves]] qu'incluyía los atrios actuales, amás, los materiales de que se disponía nun teníen la resistencia necesaria, y fora d'eso, los diseños conteníen serios problemes estructurales, ye asina que l'arquiteutu nun resultó coles capacidaes que la obra riquía.<ref name="cap 4" /> === Segunda etapa, nuevu arquiteutu y nuevu proyeutu === El [[21 de xineru]] de [[1886]] tomó posesión de la Sede Episcopal de Medellín ''Bernardo Herrera Restrepo'', empezando lo que pudiera llamase la ''segunda dómina'' o ''etapa definitiva de la Catedral''. Atopó que la construcción de la catedral fuera suspendida pol so antecesor, polo cual, solicitó otros conceutos. Primero allegó al arquiteutu bogotanu Mariano Santamaría, quien descalificó los diseños de Crosti y señaló graves errores nos planos. Como l'Obispu Herrera educárase en [[Francia]], solicitó conceutu al Ablaya L. Douillard, obispu de [[París]] y notable arquiteutu francés, quien refuga totalmente la obra de Crosti. Amás, l'obispu galu encamiénta-y al arquiteutu '''Carlos Carré''', de quien dio'l más altu conceutu. Informó ente otres coses, que se trataba d'unu de los sos meyores discípulos, con una esperiencia de más d'ocho años so la so direición, unu de los alumnos más lúcidos de la Escuela de Belles Artes, amás de que trabayaba nesi entós como inspeutor de la [[Basílica del Sacré Cœur|Ilesia del Sagráu Corazón]] de [[Montmartre]] (París), y quien amás "yera un magníficu católicu, que tenía 25 años y que taba intactu" (l'arquiteutu Carré). Depués, l'Obispu Herrera dio en restablecer la xunta, que quedó compuesta polos Canónigos José Dolores Jiménez, Juan de Dios Uribe, José María Gómez Ángel, Rafael María González, Sebastián Emigdio Restrepo y los [[llaicu (relixosu)|llaicos]] [[Marceliano Vélez]] (Gobernador del Departamentu d'Antioquia), de los hermanos Prósperu, Guillermo y Carlos Restrepo Euse. Felicidad Xunta conoció les xestiones que tuviera faciendo l'obispu Herrera col Ablaya Douillard, y na xunta del [[22 de setiembre]] de [[1888]], aprobóse la venida del arquiteutu Carré. Mientres en Francia l'obispu y el so discípulu faíen un diseñu preliminar, en Medellín fabricábense intensamente grandes cantidaes de [[lladriyu]] a pidimientu d'éstos, que yá sabíen la disponibilidad de materiales con que cuntaba la rexón.<ref name="Caree" /> Carré llegó'l [[30 de xunetu]] de [[1889]], y allugóse nuna celda del seminariu, que simultáneamente sirvió-y d'habitación y d'estudiu. Concluyó los planos del templu en payares del mesmu añu, basáu nos trés tomos de "Eglises de bourgs et villages" traíos d'Europa.<ref name="Caree" /> Lo axustao con Carré fueron los planos, la direición de la construcción y la formación de delles persones por que pudieren terminar la obra, yá que el so contratu vencía los [[14 de xunu]] de [[1894]] y nun se-y anovaría. Na xunta de la Xunta del [[19 de xineru]] de [[1890]], l'Obispu presentó los planos que diseñara pa la construcción de la catedral l'arquiteutu Carré, quien, tando presente, esplicó y satisfixo les observaciones que se fixeron. La Xunta alcordó aceptar dichos planos por tar en tou conformes coles opiniones de cada unu de los miembros y darréu dar# en la construcción de la catedral, colos planos y so l'artera direición de Carré. Puede dicise que nesta fecha nació verdaderamente l'actual catedral de Medellín.<ref>Pola proliferación de pequeñes reseñes sobre la catedral, tomar a 1875 como la fecha del empiezu de la construcción del actual edificiu, pero en realidá esa fecha ye l'empiezu del primer intentu que resultó nun total fracasu, por eso, el 19 de xineru de 1890 ye en realidá la fecha de la nacencia de l'actual edificación de la Catedral de Medellín, fecha na que s'aprueben los planos de Carré y darréu dar# en la construcción del templu.</ref> Dempués, en [[1891]] foi nomáu Mons. Jesús María Marulanda como encargáu de la construcción de la catedral, y gracies a la so capacidá financiera, la so actividá permanente y el so sentíu práuticu diose un gran emburrie a la obra.<ref name="Uribe" /> {{Imaxe múltiple | posición_tabla = left | direición = vertical | títulu = | foto1 = En construcción - Catedral Metropolitana de Medellín.jpg | anchu1 = 230 | testu1 =La catedral en construcción, [[1900]]. | alineación_texto1 = left | semeya2 = Nave central de la Catedral de Medellín durante la construcción.jpg | anchu2 = 230 | testu2 = Interior de la nave central en 1900. Carré tuvo al mandu de la obra hasta [[1894]] y en dambes imáxenes aprecia l'estáu tan avanzáu en que la dexó. | alineación_texto2 = left }} Pa la construcción utilizáronse distintos materiales, como delles clases de [[piedra]], la común, la de luxu, la pa los [[plintu|plintos]], la negra, la de cantar. Nun empiezu, los lladriyos fueron mercaos a delles ladrilleras per miles, ente dellos tipos: lladriyos senciellos, lladriyos dobles, lladriyos moldurados, lladriyos de clase. Dempués, Monseñor Marulanda mercó por [[Belén (Medellín)|Belén]] un ''[[:drae:tejar|tejar]]'' onde se fabricaron los lladriyos y les [[texa|texes]] necesaries pal templu y vendía el restu con que les sos ganancies pagaba los demás gastos.<ref name="Uribe" /> Utilizóse l'[[argamasa]], amiestu d'[[arena]] y de [[cal]] pa pegar los adobes. Les piedres traer d'[[El Pobláu (Medellín)|El Pobláu]] o les sacaben de la [[quebrada]] La Lloca. El cal venía de [[Santa Bárbara (Antioquia)|Santa Bárbara]]. L'agua pal amiestu provenía del [[acueductu]] de La Fastera y yera propia. Tamién fueron utilizaos otros materiales, como [[pólvora]] y amiestu pa pólvora, [[clavu (oxetu)|clavos]], maderes pa alfardas, bejucos, [[tabla (carpintería)|tables]] y trozas pa les columnes. Monseñor Marulanda mercó una finca en [[Envigado]] pa la provisión d'eses maderes comunes pa construcción, pos les maderes fines veníen de [[San Roque (Antioquia)|San Roque]], [[San Luis (Antioquia)|San Luis]] y [[Puerto Berrío]]. Nesta última llocalidá, Monseñor Marulanda mercó una finca pa dichu fin, la que de la mesma sostenía cola venta de la madera sobrante.<ref name="Uribe" /> Depués, l'Obispu Bernardo Herrera Restrepo partió pa Bogotá, col fin de faese cargu de l'[[Archidiócesis de Bogotá]], y el [[18 de xunu]] de [[1892]] tomó posesión de la Diócesis Joaquín Pardo Vergara, quien siguió la construcción de la catedral. Para [[1897]] terminóse una de les sacristíes, la que s'atopa escontra callar Ecuador y el [[17 d'ochobre]] del mesmu añu bendíxose, col fin d'utilizala como capiya, consagrar a la [[Inmaculada Concepción]] y emprestó serviciu hasta poco primero de la inauguración de la catedral. Carré siguió'l so llabor hasta xunu de [[1894]], dexando gran parte de les arcaes centrales y de la sacristía (que nel últimu periodu sirvió-y d'estudiu), los planos y les abondes directrices a los constructores emplegaos pa terminar l'edificiu. Reemplazar los señores Heliodoro Ochoa y Salvador Ortiz, que tuvieron venceyaos a la obra hasta que morrieron en [[1916]] y [[1919]] respeutivamente, y quien dexaron la obra bien adelantrada. Depués, dende la partida de Carré hasta [[1898]], el templu foi sometíu a ciertes contrapropuestes nel diseñu orixinal como fueron: los nichos qu'alluguen imáxenes nos ábsides que rematen les naves llaterales (yá construyíos), l'arcada ciega sobre les columnates principales (en proyeutu), una cúpula que cubría los cruceru, y el baxu relieve qu'afataría los [[tímpanu]] del accesu central (estos dos últimos nunca realizaos). El maestru [[Francisco Antonio Cano]], creyendo desacertaes dende'l so puntu de vista toes estes propuestes reformadores, manifestó'l so malestar nun artículu publicáu na revista El Montañés (Non.8, d'abril de 1898), anotando, ante la molición sobre'l vacíu del tímpanu que tenía de ser completáu con una pintura. El destacáu pintor opinó, amás, que los nichos realizaos nos ábsides, reemplazando les repises dibuxaes por Carré pa sostener estatues, seríen un “verdaderu error estéticu, porque se quitó a esa superficie tan formosa la unidá que-y daba'l so llimpieza, atayando con un buecu de tan mezquina forma”. Alrodiu de la idea de camudar el muriu llisu diseñáu por Carré sobre les arcaes por un triforio (arcada falsa) onde s'allugaríen escultures, comentó qu'amás de la so difícil apreciación dende embaxo sería demasiáu costosa, asina fueren les escultures feches en “porcaces folles cocíes”. Afortunadamente foi respetada l'autoría intelectual de Carré y el conceutu de Francisco Cano sobre la sobria cubierta del cruceru: “Torre cuadrada de percenciella forma, en cuenta de una cúpula que munchos deseyaron” El [[24 de febreru]] de [[1902]] la Diócesis de Medellín foi alzada pol Papa [[Lleón XIII]] a la categoría d'[[Archidiócesis]].<ref>{{cita web |url= http://www.gcatholic.org/dioceses/diocese/mede0.htm |títulu= Metropolitan Archdiocese of Medellín, Colombia |fechaaccesu=31 d'agostu de 2008 |idioma=inglés |editorial= Giga-Catholic Information }}</ref> El [[12 d'agostu]] de [[1906]] llegó a la ciudá como Arzobispu ''Manuel José Caycedo'', y venceyóse a la construcción de la Catedral, como los sos predecesores. El reló de la fachada principal foi donáu pol [[Gobernadores d'Antioquia|ex-presidente del Estáu d'Antioquia]] Recaredo de Villa y foi inauguráu a les 12 del [[mediudía]] del [[20 de xunetu]] de [[1910]], pa celebrar el primer centenariu del berru d'[[Independencia de Colombia]], amás, tamién s'inauguró la torre derecha del templu. El diseñu o obra negra de la catedral puede considerase que foi termináu en [[1917]], cuando'l [[24 de mayu]] d'esi mesmu añu realizó la primer [[misa]] pontifical, celebrada por Caycedo, por cuenta de les sos bodes de plata episcopal.<ref name="Carre">{{cita web |url = http://www.lablaa.org/blaavirtual/publicacionesbanrep/boletin/boleti3/bol34/charres.htm |títulu = Charles Émile Carré (1863-1909) |fechaaccesu = 26 de xunu de 2008 |añu = 1993 - editáu en 1995 |obra = Boletín Cultural y Bibliográficu del Bancu de la República, Númberu 34. |editorial = Biblioteca Luis Ángel Arango |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080529074444/http://www.lablaa.org/blaavirtual/publicacionesbanrep/boletin/boleti3/bol34/charres.htm |fechaarchivu = 29 de mayu de 2008 }}</ref> Este foi'l primer actu llitúrxicu episcopal celebráu antes del treslláu de tol cultu de [[Basílica Menor de La nuesa Señora de la Candelaria|La Candelaria]] a la nueva catedral. [[Ficheru:Vista Catedral de Medellin-1922.JPG|thumb|left|230px|Vista de la Catedral en 1922. El Templu foi nos sos empiezos la edificación que más sobresalía na creciente ciudá.]] En [[1919]] l'Arzobispu Caycedo contrató al arquiteutu italianu [[Giovanni Buscaglione]], hermanu salesianu, nacíu n'[[El Piamonte]] el [[1 de marzu]] de [[1874]], quien trabayara n'importantes obres n'[[Italia]], [[Constantinopla]], [[Esmirna]] y [[Alexandría]]. Buscaglione diseñó'l [[baldaquino]], los [[altar]]es, el [[púlpitu]], el [[Coru (arquiteutura)|Coru]] y demás obres ornamentales del templu. Al llau del arquiteutu y como encargáu de los trabayos tuvo ''Lucas Vásquez'' quien darréu s'encargó de la etapa final. Amás, a Buscaglione tamién se-y encargó'l diseñu y construcción del [[Seminariu sacerdotal|Seminariu Mayor]] (1919-1928), que retardárase pa dar prioridá a la catedral (anguaño ye un centru comercial y sede de la Curia arquidiocesana). En [[1920]], foi construyíu'l [[atriu]] del templu pola Sociedá de Meyores Públiques cola collaboración del Conceyu de Medellín. En [[1923]] l'Arzobispu Caycedo, viendo la estrechura de la capiya (que s'habilitara pa cultu y dedicáu a la Inmaculada Concepción), que tenía una capacidá d'unes 300 persones, ordenó que'l cultu fixérase dientro de la mesma Catedral, pos yá taba termináu l'edificiu y empezaba el so [[ornamientu|ornamentación]]. [[Ficheru:Catedral de Medellín-Propuesta.JPG|thumb|180px|[[Giovanni Buscaglione|Buscaglione]] presentó estos cambeos al proyeutu orixinal, pero fueron refugaes.]] El [[12 de marzu]] de [[1924]] por cuenta de les bodes d'oru sacerdotal de Monseñor Marulanda, fueron inauguraos los altares y en [[1925]] celebróse la segunda misa pontifical, cuando Medellín celebró los doscientos cincuenta años de la so ereición como Villa, a la qu'asistió l'entós [[Presidente de Colombia|Presidente de la República]] [[Pedro Nel Ospina]]. El [[7 de setiembre]] de [[1928]] a los cuatro y media de la tarde tuvo llugar un [[quema]] na parte cimera central del cruceru provocáu por un [[rayu]]; el cuerpu de bomberos, la policía y l'exércitu trabayaron ''de manera activa y eficaz'' pa escastalo.<ref>{{cita publicación |autor=L'Heraldu d'Antioquia |títulu= Un rayu produció ayeri tarde una quema na cúpula de la Catedral de Villanueva |añu= oct - 8 - 1928 |publicación= L'Heraldu d'Antioquia |volume= 2 |númberu= 407 |id= 1 col. 1-4 p.4 }}</ref> En [[1931]] envaloróse que yá l'edificiu podía dase al serviciu como catedral. Asina lo determinó l'Arzobispu Caycedo, por aciu decretu'l [[11 d'agostu]] del mesmu añu, pasando la catedralidad de [[Basílica Menor de La nuesa Señora de la Candelaria|La Candelaria]], que caltuvo mientres 63 años y devolviendo a ella'l cultu parroquial. Pa lo cual, Mons. Caycedo fixo la traslación solemne del Santísimu dende de l'antigua catedral (Ilesia de La Candelaria) y acompañáu de les sos sufragáneos los Obispos Francisco Cristóbal Toro Correa<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url = http://www.arquisantioquia.org.co/paginas/obispos/obispos09.html |títulu = Escelentísimu Monseñor Francisco Cristóbal Toro Correa |fechaaccesu = 31 d'agostu de 2008 |editorial = [[Archidiócesis de Santa Fe d'Antioquia]] |cita = Toro foi'l novenu obispu de la Diócesis d'Antioquia. }} |2=http://www.arquisantioquia.org.co/paginas/obispos/obispos09.html |bot=InternetArchiveBot }}</ref> y Miguel Ángel Builes Gómez<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url = http://diocesissantarosadeosos.org/portal/content/view/224/213/ |títulu = Ilustrísimo Señor Miguel Ángel Builes Gómez (1924 - 1971) |fechaaccesu = 31 d'agostu de 2008 |editorial = [[Diócesis de Santa Rosa d'Osos]] |cita = Builes foi'l tercer obispu de la Diócesis de Santa Rosa d'Osos }} |2=http://diocesissantarosadeosos.org/portal/content/view/224/213/ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> y del Capítulu Metropolitanu, del Cleru, de les autoridaes civil y militar, amás de la población polo xeneral. El '''[[11 d'agostu]] de 1931, el templu foi inauguráu como Catedral''', por cuenta de les bodes de plata de la posesión de Mons. Manuel José Caycedo na Archidiócesis. {{Imaxe múltiple | posición_tabla = left | direición = vertical | títulu = | foto1 = Catedral de Medellin-1924.jpg | anchu1 = 230 | testu1 = Fachada principal de la Catedral, [[1924]]. | alineación_texto1 = left | semeya2 = Catedral de Medellin-1916.jpg | anchu2 = 230 | testu2 = Vista noroccidental de la Catedral terminada. | alineación_texto2 = left }} El [[30 de marzu]] de [[1933]], l'inxenieru ''Oskar Binder'' llevó a Medellín l'[[Órganu (instrumentu musical)|órganu]] de marca Walcker pa la catedral, y amás, dar a la xera del so montaxe, que tuvo llistu pal so estrenu a finales de xunetu de 1933. Pa dichu estrenu, y col fin d'adomar personal pal so manexu, la Archidiócesis contrató per un añu los servicios del organista alemán Alfonso Maerz. El [[12 d'agostu]] del mesmu añu, a los cuatro de la tarde, l'Arzobispu Manuel José Caycedo bendixo l'órganu, y el señor Maerz dio un conciertu con un llenu total. En [[1944]] esvióse la quebrada “La Lloca” pela Cai La Paz, que pasaba debaxo del [[Presbiteriu (arquiteutura)|presbiteriu]] y dende [[1910]] venía tratándose el problema coles entidaes oficiales.<ref name="cap 9">{{cita llibru |autor= Piedrahita Echeverri, Monseñor Javier |capítulu= Cap. 9, Arreglos al Edificiu y Estudiu del Diagnostico n'Orde a la Posible Restauración |títulu= Monografía Histórica de la Catedral-Basílica la Inmaculada de Villanueva en Medellín |añu= 2002 |editorial= Edición especial nun tien ISBN }}</ref> Al paecer la quebrada foi enriada antes de los trabayos de Carré y dicha canalización consiste nun arcu romanu, (formando una [[bóveda]]), que va más o menos dende la metá de la ''Plazuela Pardo Vergara'', hasta pasar la cai de Venezuela, na ''Plazuela Caicedo''. Esti llugar nun tuvo nengún usu, anque se pensó n'aprovechar l'espaciu p'allugar güeseres. El [[Papa]] [[Pío XII]] concedió-y a la catedral el títulu de [[Basílica|Basílica Menor]] por [[Curtiu Apostólicu|curtiu]] del [[12 de xunu]] de [[1948]]. Fízose la consagración el [[11 d'agostu]] de [[1950]] por Monseñor Luis Andrade Valderrama, obispu de Santa Fe d'Antioquia, y foi proclamada públicamente Basílica Menor dos díes depués. En [[1952]], l'empresariu y [[Filantropía|filántropu]] [[Pablo Tobón Uribe]] donó a la Basílica la suma de doscientos mil pesos ($ 200.000) con destín al embellecimiento y llume de la mesma, colo cual mercáronse nueves campanes, confesionarios, 12 altares y meses de mármol, una [[custodia]] y llámpares d'allumáu. En [[1961]], dellos vecinos de la Basílica pidieron que s'estableciera una [[Parroquia (relixón)|parroquia]] en dichu templu, polo cual l'Arzobispu Tuliu Botero Salazar crea la Parroquia de la Catedral”, por decretu del [[29 de xunu]] de [[1962]], quedando al cargu de tou lo referente al cultu na Basílica y l'alministración del edificiu. El [[12 de marzu]] de [[1982]] la catedral foi declarada ''Monumentu Nacional de Colombia''.<ref name="cap 9" /> Na tarde del [[5 de xunetu]] de [[1986]] el [[Papa]] [[Xuan Pablo II]] visitó la catedral, y al vela esclamo ¡Magnífica, magnífica!.<ref name="Arqui">{{cita web |url = http://arq-medellin.org.co/ILESIA_CATEDRAL.htm |títulu = Iglesias d'Interés Cultural - Catedral Basílica Metropolitana |fechaaccesu = 6 de xunetu de 2008 |autor = Archidiócesis de Medellín |cita = La páxina sobre la catedral a caducáu, polo cual ye redireccionada a la copia que s'atopa nel [[Internet Archive]] |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20071014151935/http://arq-medellin.org.co/ILESIA_CATEDRAL.htm |fechaarchivu = 14 d'ochobre de 2007 }}</ref> Ente [[1998]] y [[1999]] adelantrar por cuenta del ''Conseyu de Monumentos Nacionales'' el diagnósticu pa constatar l'estáu físicu del edificiu y poder dar en la so restauración. Ganó'l concursu pa esti fin la Fundación Ferrocarril d'Antioquia.<ref name="cap 9" /> El trabayu empezar en 1998 y apurrióse en marzu de 1999; y para lo cual realizóse una investigación histórica, el llevantamientu arquiteutónicu y finalmente diose un informe detalláu de deterioros, resquiebros, mugores, desprendimientos y otros problemes.<ref name="cap 9" /> La conclusión foi que la Catedral taba enferma, pero non desanunciada nin n'estáu terminal. Polo cual l'[[Institutu Nacional de Víes]] -INVIAS- fixera donación al Departamentu d'Antioquia d'un pervalible inmueble con destín a la restauración de dellos monumentos nacionales en Antioquia, ente los cualos ta la Catedral de Medellín, pero anguaño entá ta pendiente la restauración del Templu.<ref name="cap 9" /> == La obra de Felipe Crosti == [[Ficheru:Cross_of_San_Anthony.svg|thumb|180px|Crux conmissa o Cruz de [[Antonio Abad|San Antonio Abá]].]] Los altores yeren: la [[cúpula]] 90 a 100 m, los [[muriu de carga|muro]] de la [[nave (arquiteutura)|nave]] Anguaño nun esisten planos nin maquetes de la obra que pretendía construyir Crosti, solo tán los informes qu'él mesmu dexó, amás, tamién tán los datos suministraos pol arquiteutu bogotanu Mariano Santamaría, consultáu pol Obispu Bernardo Herrera Restrepo.<ref name="cap 4">{{cita llibru |autor= Piedrahita Echeverri, Monseñor Javier |capítulu= Cap. 4, Primer suspensión de la Construcción |títulu= Monografía Histórica de la Catedral-Basílica la Inmaculada de Villanueva en Medellín |añu= 2002 |editorial= Edición especial nun tien ISBN }}</ref> Con base nellos, sábese que la [[Planta (arquiteutura)|planta]] yera de cinco naves, empezaba onde güei termina la última escala del atriu y acababa cerca a onde ta'l [[baldaquino]], pos el mesmu Crosti diz que construyó un muriu p'aisllar la construcción de la [[quebrada]] La Lloca y entendía tol terrén que güei ocupen los atrios llaterales.<ref name="cap 4" /> central 60 m y les naves llaterales 25 m. L'anchu de la fachada yera de 60 m. La planta yera en forma de crux conmissa o [[cruz de San Antonio]], pos el travesal horizontal tenía la mesma midida que'l vertical. La nave central yera de 20 m d'anchu y los cuatro naves llaterales, caúna de 16 m.<ref name="cap 4" /> Tamién se sabe que la bóveda de la nave tresversal solo tenía sofitos en dos columnes y dos brancas,<ref>Una ''branca'' ye una ''jamba'', vease la entrada ''branca'' en [https://web.archive.org/web/20080916025050/http://personal.telefonica.terra.es/web/4y/Vocabulario/Letra%20B.htm esti vocabulariu].<br />Vease tamién ''[[:drae:jamba|jamba]]'' nel [[Diccionario de la lengua española de la Real Academia Española]].<br />Según el [[Wikcionario]] ''jamba'' ye: ''Arq''. Llateral vertical que s'atopa a entrambos llaos d'un vanu, y sobre los que fuelga'l dintel o l'arcu.</ref> lo que ye insuficiente y de mala execución. Lo mesmo asocede col Coru que yera de 30 m d'altor y ensin bases abondes.<ref name="cap 6">{{cita llibru |autor= Piedrahita Echeverri, Monseñor Javier |capítulu= Cap. 6, La obra del Obispu Bernardo Herrera Restrepo |títulu= Monografía Histórica de la Catedral-Basílica la Inmaculada de Villanueva en Medellín |añu= 2002 |editorial= Edición especial nun tien ISBN }}</ref> Yera pos de dimensiones monumentales, irrealizable colos materiales qu'esistíen nesa dómina en Medellín.<ref name="cap 4" /> Yá l'Obispu Jiménez refugára-y el primer diseñu por monumental y costosu. Ente los datos del arquiteutu Santamaría, diz: “el planu cadez de bien de defectos d'estilu y de construcción”,<ref name="cap 6" /> y l'Ablaya L. Douillard a quien tamién se -y solicitó conceutu, descalificó los diseños, que reflexaben una gran inorancia n'arquiteutura; sería él mesmu quien encamentara a Carré.<ref name="arquiteutos">{{Enllaz rotu|1={{cita web |url = http://www.viztaz.com.co/unsiglo/paginas/dociudad.htm |títulu = Arquiteutura y arquiteutos en Medellín 1886 – 1970 |fechaaccesu = 16 d'agostu de 2008 |editorial = Fundación Víztaz |autor = David Zuluaga |obra = Un sieglu de vida en Medellín }} |2=http://www.viztaz.com.co/unsiglo/paginas/dociudad.htm |bot=InternetArchiveBot }}</ref>Con éses la suspensión total del proyeutu de Crosti foi lo que se consideró más sensatu; y en realidá, lo que se perdió fueron los cimientos, que más palantre nun sirvieron pal nuevu diseñu de Carré.<ref name="cap 4" /> == Contestu urbanu == [[Ficheru:Catedral en el Centro- Medellin.svg|thumb|260px|left|<small>Redolada urbana actual de la Catedral (colloráu), de la Ilesia de la Candelaria (naranxa) y los parques Bolívar y Berrío nel centru de Medellín. La llinia azul ye'l cursu actual de la quebrada La Lloca, que ta enriada y cubierta. La llinia mariella ye l'antiguu percorríu de felicidá quebrada.</small>]] La catedral atópase emplazada nel barriu Villanueva, en plena [[La Candelaria (Medellín)|zona céntrica]] de [[Medellín (Antioquia)|Medellín]], al costáu norte del [[Parque de Bolívar (Medellín)|Parque de Bolívar]], nomáu asina n'honor al llibertador [[Simón Bolívar]], pero nun foi sinón hasta 1923 que s'asitió en tol so centru la estatua ecuestre del llibertador, obra del escultor italianu [[Giovanni Anderlini]] y fundida pol tamién escultor italianu [[Eugenio Maccagnani]].<ref name="parqueb">{{cita llibru |autor= Piedrahita Echeverri, Monseñor Javier, Conceyu de Medellín |títulu= Historia del Parque de Bolívar |añu= 1990 |editorial= Impresión: El Día, Medellín |id= Edición especial, nun tien ISBN |cita= L'escultor italianu [[Giovanni Anderlini]] yá morriera, pero dexó la maqueta, contautar a la so fía María Anderlini pa llograla y escoyóse al tamién escultor italianu [[Eugenio Maccagnani]] pa la so execución. }}</ref> Dichu parque ye un sitiu emblemáticu de la ciudá, cargáu de simbolismos históricos y culturales. Al so alredor converxen delles víes nomaes n'honor a sitios y a eventos rellacionaos col llibertador, como ye'l casu de les cais [[Perú]] y [[Bolivia]], les carreres [[Venezuela]] y [[Ecuador]], naciones lliberaes por Bolívar, tamién se topen les cais [[Caraques]] y [[La Paz]], esta última pasa xusto pela parte posterior de la catedral. Coles mesmes, atópase la carrera Junín, unu de los pasaxes comerciales más tradicionales de la ciudá, que remata nel costáu sur del parque y ye llamada asina en memoria de la [[Batalla de Junín|batalla del mesmu nome]].<ref name="centru">{{cita web |url=http://www.centrodemedellin.com/contcentro/historia2.html|títulu="Tres les buelgues de la hestoria"|fechaaccesu=28 de xunetu de 2008|autor=Corporación Cívica Centru de Medellín|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080913113742/http://www.centrodemedellin.com/contcentro/historia2.html|fechaarchivu=13 de setiembre de 2008}}</ref> Les víes qu'enmarquen al Parque de Bolívar son: pol occidente la carrera 49 (Venezuela), pol oriente la carrera 48 (Ecuador), pel sur la cai 54 (Caraques) y pel norte da cola fachada principal de la catedral.<ref name="centru" /> Enantes, el barriu Villanueva xunto col barriu [[Prau (Medellín)|Prau]], conformaben el sector residencial más luxosu del Centru, xuníos por un corredor que los integraba, sicasí, cola creación de l'Avenida Oriental na década de los 60 cortóse dicha integración.<ref name="barriu">{{cita web |url= http://www.centropolis.com.co/index.php?option=com_content&task=view&id=438&Itemid=51 |títulu= Ameyoró la seguridá nun 80% |fechaaccesu=27 de xunetu de 2008 |autor= [https://web.archive.org/web/http://www.centropolis.com.co Periódicu Centrópolis] |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.centropolis.com.co|fechaarchivu=1 d'avientu de 2015}}</ref> Munches cases fueron reemplazaes por enormes edificios qu'atraxeron a nuevos habitantes.<ref name="barriu" /> Y a partir de los años 80, Villanueva sufrió'l deterioru del so espaciu públicu, inseguridá y proliferación de indigencia y prostitución, amás, les poques casones qu'entá queden convertir en sedes comerciales careciendo un paulatín deterioru.<ref name="barriu" /> Sicasí, el sector recuperóse, la seguridá ameyoró notoriamente,<ref name="barriu" /> nel parque realícense frecuentemente eventos culturales, como conciertos al campu y alcuentros artesanales, y nel costáu sur-oriental atópase'l [[Teatru Lido]] restauráu en 2007,<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url = http://www.medellin.gov.co/alcaldia/jsp/modulos/boletines/RBoletin.jsp?IDBOLETIN=2026-2007 |títulu = Dende'l vienres 21 d'avientu, el Teatru Lido ye'l nuevu espaciu pa les espresiones artístiques de la ciudá |fechaaccesu = 31 d'agostu de 2008 |autor = Mónica Gallego Ruíz |editorial = Alcaldía de Medellín }} |2=http://www.medellin.gov.co/alcaldia/jsp/modulos/boletines/RBoletin.jsp?IDBOLETIN=2026-2007 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> sede del [[Ballet Folclóricu d'Antioquia]], tamién se busca rescatar el patrimoniu arquiteutónicu del sector.<ref name="barriu" /> == Carauterístiques del edificiu == La basílica foi construyida so los parámetros del estilu [[neorrománico]], una reinterpretación del estilu [[Arquiteutura románica|románicu]], lleváu a cabu nel templu de forma sobria y senciella, escareciendo de la esuberancia de les grandes catedrales. La [[Planta (arquiteutura)|planta]] ye [[cruciforme]], tien 6.078 m² d'[[área]], consta de trés [[Nave (arquiteutura)|naves]] llonxitudinales, la principal y dos llaterales, de la mesma travesaes pol [[transepto]] o nave tresversal que forma los brazos de la cruz. Cada nave llonxitudinal cuenta con accesu pola fachada principal y termina n'ábsides, amás, les naves llaterales tienen caúna dos accesos nes sos bandes, que comuniquen colos atrios llaterales. La fachada principal ta conformada por dos torres, xuníes por un cuerpu qu'enmarca la nave central y onde tamién s'atopen les puertes que comuniquen direutamente coles naves llonxitudinales. Les [[Columna (arquiteutura)|columnes]] son de forma cilíndrica regular, cunten con [[capitel]]es d'estilu [[corintiu]] reformáu o dexeneráu, bien propios del románicu; amás de les 16 columnes que dixebren les naves llonxitudinales, la basílica tien dos más que sostienen el coru, 64 na parte cimera de la nave central, 32 nos ventanales absidales, 68 nos arcos ornamentales de la nave del cruceru, 4 nos ábsides secundarios, más de 120 nel frontis, 16 nos ventanales del ábside y criptes llaterales, pa un total de 330. === Material y estructura === [[Ficheru:Catedral de Medellín-Cimientos.svg|thumb|240px|Perfil de cimientos de la Catedral.]] La catedral ta edificada en [[lladriyu]] macizu, que s'atopa a la vista tantu nel esterior como nel so interior, y pa la so construcción utilizáronse aproximao 1.120.000 lladriyos de 8 [[decímetru cúbicu|decímetros cúbicos]] cada unu,<ref name="Uribe" /> los cualos cunten en total con una masa de 11.000 [[metru cúbicu|metros cúbicos]],<ref name="Uribe" /> qu'envolubren un volume de 97.000 metros cúbicos.<ref name="Uribe" /><ref name="Caree">{{cita llibru |autor= Cano Gil, Jorge Humberto (direutor de la investigación) |títulu= La obra de Carlos Carré en Colombia |añu= 1996 |editorial= Editorial [[Universidá Pontificia Bolivariana]] - [[Bancu de la República de Colombia|Bancu de la República]], Medellín |id= ISBN 958-9453-18-X }}</ref> Amás, el lladriyu ye un material que resulta abondo aparente pal estilu del edificiu, una y bones los murios trabayen a compresión y dichu material aguanta esi fenómenu. Adicionalmente, los lladriyos fueron pegaos con [[Morteru de cal|argamasa]], un tipu de [[Morteru (construcción)|morteru]] formáu de [[cal]], qu'actúa como [[conglomerante]], [[arena]] y [[agua]], que al ensugase adquier una constitución dura, pero de menor resistencia y impermeabilidad que'l [[cementu]]; esta argamasa utilizar na edificación del templu yá que al empiezu de la construcción nun s'emplegaben los morteros a base de cementu.<ref name="Uribe" /> Estructuralmente la basílica funciona con [[muriu de carga|muro de carga]] que tresmiten tol pesu a los cimientos y estos de la mesma al [[suelu]], amás cunta con [[contrafuerte]]s pa reforzar los [[muriu de carga|muro]], principalmente onde estos reciben mayores emburries llaterales. Los murios cunten en permediu con 1.70 a 2 m d'espesura y les columnes de les naves llonxitudinales 1.20 m de diámetru. Los [[Cimentación|cimiento]] llevantáronse sobre la [[roca]], y la piedra de los mesmos algama hasta l'altor de los ventanales; esti detalle nun puede reparase debíu al revestimiento d'adobe.<ref name="Uribe" /> Les [[ventana|ventanes]], son angostos y allargaos [[vanu|vanos]] remataos n'[[arcu (arquiteutura)|arcu]], esta forma tan común nel románicu respuende más a razones estructurales, qu'a la estética o a ufiertar un ambiente de clarixa nel interior de la basílica. Como los murios son de carga y al cuntar con una ventana, tán esviándose les cargues escontra los estremos, provocando una sobrepresión en determinaos puntos de la paré. Cada vanu actúa como un arcu de descarga, que ayuda na bifurcación natural de les cargues escontra los llaterales, pero por que esta situación prodúzase ten d'haber abondu espaciu ente ventana y ventana, y una bona cohesión ente los distintos materiales del muriu (lladriyos y argamasa). === Esterior === L'esterior del templu carauterizar por dar la sensación d'una "compacta solidez", efeutu xeneráu pola estructura pesada de los gruesos murios, siendo esti de la mesma, unu de les traces de l'arquiteutura románica. La volumetría del edificiu respuende totalmente a la disposición y composición espacial del interior del templu, la so forma gradiada dexa estremar claramente los distintos cuerpos que lo conformen. ==== Fachada principal ==== La fachada principal da la cara al costáu norte del [[Parque de Bolívar (Medellín)|Parque de Bolívar]] y ye quiciabes el frente con más traces romániques. Ye totalmente simétrica, ta conformada por dos torrexones, con un altor de 66 metros hasta la cruz y xuníos por un cuerpu qu'enmarca la nave central, tien 52 metros d'anchu na parte inferior y de torre a torre tien aproximao 40 metros d'anchu, amás, cuenta con trés entraes, la central y les llaterales, caúna da coles naves del templu. [[Ficheru:Alzado de la fachada principal Catedral de Medellin.svg|350px|miniaturadeimagen|Fachada principal]] Cada unu de los torrexones ta formáu por trés cuerpos distintos pero combinaos d'una manera senciella. L'inferior puede dicise que ye'l marcu d'un arcu con tímpanu que da entrada a la nave llateral; el que lu sigue tien la más clásica estructura románica por tar decoráu con 6 grandes saeteras con arcos y columnes que les enmarquen nel esterior; el superior sentar nun cuerpu que bien pudiera sumase a los trés citaos pol so altor y pola so decoración de arquillos siguíos con saeteras más pequeñes nos centros; esti cuerpu cimeru ye'l más saliente non yá pol altor sinón pola construcción y guapura ornamental y ta decoráu con 8 ventanales o ajimeces. Cada unu d'estos tramos ta dixebráu por moldures de canecillos afataos y dientes de sierra perfilaos por contrafuertes. El cuerpu asitiáu ente los dos torrexones ta constituyíu na so parte inferior pola entrada principal, formada por una serie d'[[arcu (arquiteutura)|arcos]] concéntricos y en degradación (llamáu [[arquivolta]]), sofitaos en pequeñes columnes, tol conxuntu forma una especie d'arcu abocinado bien senciellu. Ente l'últimu arcu de la arquivolta atópase'l [[Tímpanu (arquiteutura)|tímpanu]] que fuelga sobre'l [[dintel]], depués síguen-y les puertes feches en [[madera]], forraes en llámina de [[fierro]] pegada con grandes [[clavu (oxetu)|clavos]] cabezonos en forma de [[botón (vistimienta)|botón]]. Depués, sobre l'accesu principal, sígue-y un tramu que correspuende al Coru con trés altos ventanales y sobre ésti una variedá de jable moldurado; nel so centru ta'l [[reló]], fabricáu pola Casa ''[[Seth Thomas|Seth Thomas Clock]]'' de [[Thomaston (Connecticut)|Thomaston]], [[EUA]]. Foi construyíu'l [[8 d'abril]] de 1909 como'l númberu 1.514. El mostrario ye de dos metros, da les hores, les medies y los cuartos. Tien tres campanes pero solamente instaláronse dos, sirvieron hasta 1952 pa los toques, tiraes por cuerdes. ==== Fachaes llaterales ==== Nes fachaes llaterales estrémense los distintos cuerpos que conformen el templu, ya igual que la fachada principal cuenta con elementos d'estilu románicu remanaos de forma sobria. En cada fachada estrema la torre, siguida de los cuerpos llonxitudinales de les naves, depués ta la fachada del transepto y sobre esta atopa la torre del cruceru; dempués sobresal la continuación de les naves pa depués rematar nos ábsides, na parte inferior estrémase'l cuerpu de la sacristía. [[Ficheru:Catedral de Medellín -Modelo 3D.png|thumb|260px|Volumetría de la catedral, llau sur-oriental.]] [[Ficheru:Catedral de Medellin -Modelo 3D.png|thumb|260px|Volumetría de la catedral, llau nororiental.]] Ente la torre y la fachada del transepto atópense los 2 cuerpos, la nave central y la nave llateral más baxa, caúna cuenta con 8 ventanes en forma d'arcu de mediu puntu. Cada fachada llateral tien tres acceso, dos dan cola nave llateral y la tercera cola sacristía, ya igual que les puertes de la fachada principal tán feches en madera, forraes en llámina de fierro pegada con grandes clavos cabezonos en forma de botón. ==== Fachada posterior ==== Al igual que les fachaes llaterales, na posterior tamién s'estremen dellos cuerpos que conformen la basílica y ye quiciabes onde se nota con mayor resalte la forma gradiada del templu. De baxo escontra riba, atopamos los cuerpos más pequeños, que dan abellu a les árees posteriores del templu, como'l muséu, la sala capitular, etc.; depués ta'l volume del ábside central, qu'álzase nel mediu de la fachada, arrodiáu de los pequeños cuerpos y de los ábsides llaterales, y darréu de dichu ábside ta la continuación de la nave central, que xunto con al ábside central contienen el presbiteriu; dempués y al mesmu altor de la nave central ta'l volume del transepto o nave tresversal, que ta estremáu pola torre del cruceru siendo'l volume más alto de la parte posterior del edificiu. ==== Cubierta ==== La [[cubierta (construcción)|cubierta]] del templu ye de [[texa]] de folla y [[madera]] de [[Aniba perutilis|comín]], madera altamente valorada nel área de la construcción pola so alta resistencia a les distintes condiciones ambientales (mugor, agua, suelu) y al ataque d'inseutos como'l [[comején]].<ref>{{cita web |url=http://biologia.eia.edu.co/ecologia/estudiantes/comín.htm|títulu=Comín - Madera|fechaaccesu=20 de setiembre de 2008|autor=Hugo Andrés Santamaría R.|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081012172904/http://biologia.eia.edu.co/ecologia/estudiantes/comín.htm|fechaarchivu=12 d'ochobre de 2008}}</ref> La estructura del techu ta conformada por [[Celosía (estructura)|cerchas]], alfardas, alfardas durmientes, tirantes, nuedos de tirantes, cuñas, soleras, piedeamigos, cumbreras, travesales. L'armazón ta en forma de [[caballete]] con mediaguas a llau y llau na nave central, mediaguas na cubierta de les naves llaterales y na torre del cruceru tamién en caballete. Los empates facer con platinas metáliques sobre la madera, una esteriella de [[Gynerium sagitatum|cañabrava]] sobre la que va texer de folla y per debaxo emboñigado ente llistón y llistón y un acabáu que paez de madera. La nave central per dientro tien forma trapezoidal. ==== Atrios ==== Son tres atrio, unu central y dos llaterales, qu'enmarquen parte del edificiu y aisllar de les construcciones de la so alredor, tomen una área de 2.170 metros cuadraos y nun fueron diseñaos por Carré.<ref name="cap 8-2">{{cita llibru |autor= Piedrahita Echeverri, Monseñor Javier |capítulu= Cap. 8, La Imaginería, los Vasos Sagraos, los Ornamientos (seición "Sitios especiales de la Catedral") |títulu= Monografía Histórica de la Catedral-Basílica la Inmaculada de Villanueva en Medellín |añu= 2002 |editorial= Edición especial nun tien ISBN }}</ref> En [[1920]], la Sociedá de Meyores Públiques de Medellín -SMP- en collaboración col conceyu municipal y el comerciu de la ciudá, constrúin los atrios en [[baldosa]] ranurada de cementu que costó $ 3.000. Amás los cantos de les escales fueron reforzaos con llámines metáliques trayíes d'[[Estaos Xuníos]].<ref name="cap 8-2" />Hubo asina un cambéu del proyeutu orixinal en que los atrios diben al nivel de la cai y xunto a cada puerta había una serie d'escales. Con esti cambéu l'atriu dio resalte a la Catedral.<ref name="histo parque">{{cita llibru |autor= Piedrahita Echeverri, Monseñor Javier y Conceyu de Medellín |títulu= Historia del Parque de Bolívar |añu= 1990 |editorial= Impresión: El Día, Medellín |id= Edición especial, nun tien ISBN |capítulu= Cap. XVII – La Fonte Lluminosa 1968 }}</ref> Dende [[1967]] buscábase la integración del Parque de Bolívar col templu, pos ente l'atriu central y el parque pasaba un tramu de la cai 56 (Bolivia), polo cual, en [[1968]] foi remocicáu'l parque, suprímose dichu tramu peatonizándolo, asitióse la fonte lluminosa y dexóse un espaciu ampliu ente la pila y l'atriu, que sirve pa realizar ceremonies nel esterior.<ref name="histo parque" /> En [[1976]], fueron remocicaos los trés atrios, emplegando pa ello grandes baldoses de arenón poles Empreses Públiques Municipales. Hai planos pa cerralos con rexes metáliques, lo qu'unos xulguen necesariu y otros refuguen.<ref name="cap 8-2" /><ref>Dende la construcción de la catedral venir cola idea de cerrar los atrios con rexes, y desque el sector empezó a sufrir un gran deterioru social y urbanu, dicha idea a toma más fuercia, atopando tantu partidarios según detractores que lo ven antiestético.</ref> === Interior === [[Ficheru:Sección longitudinal Catedral de Medellin.png|thumb|center|upright=3.5|Sección llonxitudinal de la catedral con vista al occidente.]] L'interior del templu carauterizar por ser un ambiente penumbroso, visiegu y tranquil, solo alteriáu mientres les celebraciones relixoses; la so distribución ta enmarcada acordies cola so planta de cruz llatina, y los sos distintos espacios tán claramente definíos. Cuenta con trés [[nave (arquiteutura)|naves]] llonxitudinales, la principal o central y dos llaterales, de la mesma travesaes pol [[transepto]] o nave tresversal que forma los brazos de la cruz, y l'alcuentru ente esta postrera cola nave central xenera un espaciu llamáu [[cruceru (arquiteutura)|cruceru]]. Cada nave llonxitudinal cuenta, nel estremu sur con accesos na fachada principal y al norte rematen en [[ábside]]s [[bóveda|abovedaes]]. De sur a norte atopamos primero, el sotacoro o pronave, área allugada sol coru y les torres, antecede a les naves llonxitudinales y ye una especie d'antepar o recibidor; nél atopen les piles d'agua bendito, dos estaciones de la vía crucis y nos estremos oriental y occidental atopen dos ábsides de forma [[Trapeciu (xeometría)|trapezoidal]] (trapeciu isósceles) abovedáu, cada unu contién un retablu de mármol y tán cerraos por canciellos (rexes). Igualmente, cada ábside cunta con dos puertes que dan coles escaleres conteníes ente los murios y que comuniquen col coru y les torres, amás l'occidental tien un [[ascensor]] marca [[Elisha Graves Otis|Otis]] que foi asitiáu [[1933]], costó 15.000 [[Pesu colombianu|pesos]] de la dómina y entá funciona perfectamente. [[Ficheru:Catedral de Medellin-Plano General.svg|360px|miniaturadeimagen|izquierda]] La nave central tien 14,50 m d'anchu y un llargor de 98,45 m incluyendo nesta midida'l gruesu de los murios; ta dixebrada de les llaterales, ente'l sotacoro o pronave y el cruceru, por dos [[arcada|arcaes]] a llau y llau, conformaes por dos series d'ocho columnes caúna (16 en total), que miden, incluyendo bases y [[capitel]]es, un altor de nueve metros por 1,20 m de [[diámetru]] y tán xuníes por [[arcu (arquiteutura)|arcos]] de mediu puntu de 1,70 m de diámetru. Sobre estos arcos, na parte alta de la nave central atopar a llau y llau una serie de [[triforios]] o [[Arcada ciega|arcaes ciegues]] que cumple una función solamente decorativa, y sobre estos, tán dos series de 8 ventanales caúna, depués la nave ye cubierta por un [[cubierta (construcción)|techu]] a dos agües formáu por grueses vigues de madera. Siguiendo pola nave central, escontra'l norte, atópase l'área del cruceru, siendo una especie d'antoxana para al [[Presbiteriu (arquiteutura)|presbiteriu]], dicha área ye de forma cuadrada y cada llau tien el mesmu anchu que la nave central, amás, nesta área llevanta la torre del cruceru que sobresal nel esterior y cuenta con 3 ventanales a cada llau. D'últimes la nave central termina nel brazu cimeru de la cruz, que entiende'l [[Presbiteriu (arquiteutura)|presbiteriu]], zona que contién la [[cátedra]], l'[[altar mayor]] col [[baldaquino]] y la [[Coru (arquiteutura)|sillería de los Canónigos]], esta postrera arrodiada por un ábside de 14,50 m de diámetru y de la mesma cubiertu por una bóveda de lladriyos, que les sos xuntes d'argamasa formen un encaxe de perfecta execución. Les naves llaterales cuerren en cuasi toa'l llargor de la nave central, tienen ocho metros d'anchu y tán delimitadas ente les arcaes yá antes descrites y el muriu que da col esterior. Cada nave tien nel so respeutivu muriu, cinco confesionario empotraos a la paré, 8 ventanales colos sos vitrales y coincidiendo cola exa de 6 ventanales, allúgase una estación del viacrucis; nos otros dos alcuéntrense les puertes que comuniquen direutamente colos atrios llaterales. Depués, escontra'l norte de les naves ta la zona que comparte col transepto, pa depués rematar nos ábsides llaterales qu'acovecen pequeños retablos de mármol. [[Ficheru:Catedral de Medellin-Nave Central.jpg|thumb|220px|right|Nave Central.]] [[Ficheru:Catedral de Medellín-Arcada Occidental.JPG|thumb|240px|right|Serie de columnes ente la nave central y la izquierda.]] El transepto o nave tresversal, que, como yá se mentara antes, forma los brazos de la cruz, estender en sentíu oriente-occidente o viceversa, tien un llargor de 63,40 m y los mesmos 14,50 m d'anchu que la nave central. Ta estremáu en dos árees, nel estremu de cada brazu atopa un retablu de mármol, y al llau de cada unu d'estos, atópense dos puertes, les que dan escontra'l sur atopar colos atrios llaterales, les que dan al norte comuniquen con distintes dependencies, la del brazu oriental comunica cola sacristía, y l'occidental col panteón de los obispos. Sobre la exa de diches puertes alcuéntrense cuatro cuadros de grandes proporciones y los murios ente'l cruceru y los brazos atópense 2 estatues relixoses sobre repises. Finalmente, tán les dependencies allugaes nos ángulos cimeros formaos pol encruz de les naves llonxitudinales col transepto. Nel ángulu occidental alcuéntrense dos grandes salones; nel del norte atopa'l muséu d'arte relixoso, y nel del sur ta'l Mausoléu d'Obispos; amás, debaxo d'estos atopa la Cripta de Güeseres. Nel ángulu oriental alcuéntrense delles dependencies; al sur ta'l salón de la sacristía y al norte ta la [[sala capitular]], y otres dependencies menores de la Basílica. ==== Presbiteriu ==== El [[Presbiteriu (arquiteutura)|presbiteriu]] central atópase eleváu del restu del templu por cinco gradies. Entiende l'área final de la [[Nave (arquiteutura)|nave]] central, dende'l [[cruceru (arquiteutura)|cruceru]] hasta l'ábside de más de 14 metros de diámetru y atópase separáu o zarráu del públicu polo xeneral por un comulgatorio (barandiella) de mármol. Nel presbiteriu atopa l'altar mayor cubiertu por un baldaquino, la sillería de los Canónigos y el solio episcopal. [[Ficheru:Catedral Metropolitana-Baldaquino&Altar-Medellin.JPG|thumb|150px|left|[[Baldaquino]] y [[Altar mayor|Altar Mayor]].]] '''[[Baldaquino]] y [[Altar (relixón)|Altar Mayor]]'''. El Baldaquino ye un pabellón que cubre l'altar y da-y resalte, diseñar l'arquiteutu salesianu [[Giovanni Buscaglione]], quien diseñó o aprobó los diseños de cuasi tolos elementos decorativos de la catedral.<ref name="cap 7">{{cita llibru |autor= Piedrahita Echeverri, Monseñor Javier |capítulu= Cap. 7, La Decoración de la Catedral |títulu= Monografía Histórica de la Catedral-Basílica la Inmaculada de Villanueva en Medellín |añu= 2002 |editorial= Edición especial nun tien ISBN }}</ref> La [[cúpula]] ta sostenida por cuatro [[Columna (arquiteutura)|columnes]] de [[mármol]] azul escuro na base y nel fuste de rosado de Verona, los [[capitel]]es son d'estilu corintiu y reciben los arcos de mediu puntu con cantos denticulados. Les [[cornisa|cornises]] formen los cuatro costaos y tienen rosetones de mármol crema, la cúpula tien forma octagonal tantu nel so interior como nel so esterior, y ta coronada por una cruz. Cuatro pequeños [[pináculos]] d'esactes proporciones sobresalen nos cuatro ángulos de la cúpula.<ref name="cap 7" /> Los mármoles clasificar poles canteres d'onde provienen, el blancu ye de Carrara, el rosado ye mandorlato de Verona, o Nero enoro di Llevanto, l'azul ye gallu di Siena, el café escuro ye de flor di Pesco, tien verde autico y una crema de Rosa d'Agoro. La obra executar la Casa Américo Martino Darsanti nos sos talleres de [[Pietrasanta]].<ref name="cap 7" /> [[Ficheru:Catedral de Medellin-Altar.JPG|thumb|250px|right|Altar Mayor.]] L'Altar Mayor que ta cubiertu pol baldaquino, ye una mesa de mármol blanco de Carrara. El so frente consta d'una arcada adosada a la mesa compuesta de cinco cuerpo, el del centru, el más grande ye un arcu esnacháu, y ye'l qu'enmarca [[La Última Cena]] de [[Leonardo da Vinci]] tallada en tola mesa. Cuando lo asitiaron en 1923 y [[1924]], tenía unes graes pa los candeleros, un [[Sagrariu]] col so expositorio y a cada llau un ánxel portacandelabro. Estos elementos fueron retiraos por orde del Arzobispu García Benítez en [[1944]] y atópense anguaño na Parroquia de La nuesa Señora de Los Llábanos. El costu d'ellos foi de $ 25.065.37.<ref name="cap 7" /> En [[1967]] el Párrocu Eugenio Arango fixo un cambéu que consistió en centrar la mesa debaxo del baldaquino, quitar altor suprimiendo dos graes pal pisu sobre'l que se sofita la mesa llamada tamién tarima, d'esta manera yá nun se precisaba altar móvil, podría celebrase de cara al pueblu y quedó más visible la sillería de Canónigos qu'ocupa l'ábside central. El baldaquino tien un altor de 22 metros.<ref name="Caree" /> La mesa del altar tien 4 metros de llongura por 1.18 d'anchu y 1.5 d'altor y pesa 18 [[tonelada|tonelaes]].<ref name="cap 7" /> [[Ficheru:Catedral de Medellín-Catedra.JPG|thumb|200px|left|Cátedra, solio o sede episcopal.]] '''[[Cátedra|Cátedra, solio o sede episcopal]]'''. La primera yera de madera y foi reemplazada pola actual en [[1940]], nel mesmu añu que fueron asitiaes los dos piles d'agua bendito. Foi diseñada por Hermenegildo Bibolotti, y modificáu nes sos midíes pol Arzobispu Salazar y Herrera; el so diseñu ta acordies con l'estilu del altar y del baldaquino, y costó $ 5.900 pesos.<ref name="cap 7" /> Tien 5.40 metros d'altu y 4,10 metros d'anchu, la tarima ye de 1,30 x 1,00 metros, la segunda grada ye de 70 x 70 cm., la tercera de 60 x 60 y la cuarta de 30 x 30 cm. Les sielles fueron asitiaes en 1947: les primeres yeren de madera, les actuales son de mármol y tán debidamente acolchaes. Tola cátedra ta adosada a la columna y puesta sobre'l pavimentu de mármol.<ref name="cap 7" /> [[Ficheru:Catedral de Medellin-Silleria de los Canonigos.JPG|thumb|200px|right|Sillería del coru de los Canónigos.]] '''Sillería del [[Coru (arquiteutura)|coru]] de los Canónigos'''. Diseñar nes partes llaterales Giovanni Buscaglione y el tronu'l Maestru Luis Eduardo Arenas, [[ebanista]], autor, con otros, de cuasi tol trabayu en [[madera]].<ref name="cap 7" /> Construyir ente [[1928]] y [[1932]], costó $60.000, ye totalmente desarmable, ensin un [[clavu (oxetu)|clavu]] nin un [[torniellu]], ta fechu en [[cedru]] negru y gastáronse más de mil trozas de felicidá madera. La sillería ye una obra de [[Talla de madera|talla]] de gran precisión, cuenta con refileros de perlles, fueyes retorcigañaes, palmetas, enxareyaos, espirales, [[voluta|volutes]], brotos, ente otros.<ref name="cap 7" /> Nun ye circular anque asina se ve, ye ochavada nos tableros, pero la moldura cimera y les escales sí son circulares.<ref name="cap 7" /> Son 32 sielles na primer fila, la pegada al muriu, y 22 na segunda fila, en total 54 asientos. En cada llau hai 27.<ref name="cap 7" /> [[Ficheru:Catedral de Medellín- Ambon.JPG|thumb|150px|left|Ambón.]] '''[[Ambón]]'''. Atópase xunto a la cátedra, ta fechu en mármol de dellos colores, foi construyíu pol maestru Juan de Dios Urquijo dempués de [[1983]], cuando foi nomáu cardenal l'Arzobispu [[Alfonso López Trujillo]], que'l so escudu cardenaliciu quedó grabáu na parte inferior del ambón. Pa la so construcción utilizó parte de les llámines de mármol d'una [[Credencia|mesa de credencia]] que s'atopaba al serviciu del presbiteriu occidental, que foi desmantelada pa dichu fin. En sí, ye un pequeñu muriu rectangular en mármol blanco, que contién nel so frente un rectángulu en mármol verde, qu'inflúi na so parte cimera una circunferencia que de la mesma contién una [[cruz patada]], amás, el frente del ambón ta flaqueado por dos columnes con [[fuste]] rosado y d'[[orde toscanu|estilu toscanu]],<ref name="toscanu">El '''[[orde toscanu]]''' nun pertenez al grupu de los [[órdenes arquiteutónicos]] griegos ([[orde dóricu|dóricu]], [[orde xónicu|xónicu]] y [[orde corintiu|corintiu]]), sinón que ye l'aportación [[arquiteutura etrusca|etrusca]] a los órdenes clásicos. Deriva del dóricu, del que ye una simplificación, la columna toscana, a diferencia de la dórica griega, sofítase sobre una '''base''' (y ésta, sobre un podiu) y el [[fuste]] ye de seición circular, de normal '''llisu'''.</ref> lo cual va en contravía del [[orde corintiu]] que predomina nel edificiu. '''Pavimentu del Presbiteriu Central'''. El suelu del presbiteriu ye tamién de mármoles italianos, foi diseñáu por Buscaglione, asitiáu en [[1931]] y el costu foi de $10.475.93.<ref name="cap 7" /> Va dende'l comulgatorio central hasta la sillería de los Canónigos. Foi diseñáu teniendo en cuenta la tarima del altar mayor y la sillería de los Canónigos.<ref name="cap 7" /> Sicasí'l solio foi asitiáu sobre'l [[pavimentu]], pos foi adquiríu, más tarde. Ta constituyíu por plaques de mármol de diez colores identificaos asina: rosado, colloráu de Verona, crema, blancu con vena negra débil y delgada, blancu con vena negra más ancha y bien negra, azuláu, café escuro, verde, gris y negru. Tol conxuntu ye como un gran mosaicu con pieces grandes de dellos colores xuníos con figures rectangulares, cuadraes, circulares, semicirculares y triangulares, combinaes con orquídees, la [[Cattleya trianae|flor nacional de Colombia]].<ref name="elcolo">{{cita web |url= http://www.elcolombiano.com/antioquia/catedral-metropolitana-de-medellin-AD8445255 |títulu=La Catedral Metropolitana de Medellín, una ayalga inorada |fechaaccesu=2 de setiembre de 2018 |apellíu= Zambrano Benavides |nome=Diego |sitiuweb= [http://www.elcolombiano.com Periódicu El Colombianu] |añu= 2018 |cita= Artículu sobre la Catedral Metropolitana de Medellín}}</ref> Ye como un tapiz, pero de mármol y namái con motivos eclesiásticos y simbólicos. Vieno deteriorándose y la so restauración resulta costosa.<ref name="cap 7" /> '''Comulgatorios (barandiella)'''. El central ta asitiáu en forma d'O, les partes llaterales peguen al muriu de la torre central del cruceru. La parte frontera tien el llargor de la nave central y tien nel mediu una puerta metálica. Tamién tienen comulgatorio los dos retablos llaterales de los ábsides y los dos retablos del [[transepto]], toos son de mármol blanco, con cruces en forma griega, y los cinco tienen el mesmu diseñu.<ref name="cap 7" /> ==== Retablos ==== [[Ficheru:Catedral de Medellin-Retablo Abside Occi.JPG|thumb|200px|Retablu de la Virxe del Carmen, allugáu nel ábside occidental.]] Son seis [[retablu|retablos]] grandes de mármol distribuyíos asina: dos nos ábsides llaterales, dos nel transepto y dos na parte inferior, el sotocoro o pronave a la entrada del templu. '''Los dos retablos de los ábsides llaterales'''. Fueron consiguíos coles mesmes que l'altar mayor y asitiar tamién en 1924 y 1925. Cada retablu afacer al ábside y son similares. El del ábside occidental ye'l de la [[Virxe del Carmen]] y el del ábside oriental ye'l de [[José (santu)|San José]], y dambes imáxenes tán asitiaes nos nichos centrales del retablu.<ref name="cap 7" /> Nel ábside occidental tuvo una imaxe de Jesús Crucificáu hasta [[1943]] cuando l'Arzobispu Joaquín García Benítez ordenó sustituyir el Cristu pola imaxe de San José. Cada retablu tien el so tarima y el so presbiteriu al frente, que ta cerráu con comulgatorio (barandiella). Costaron $ 11.975.61.<ref name="cap 7" /> [[Ficheru:Catedral de Medellin-Retablo Transepto Oriental.JPG|thumb|150px|left|Retablu del Sagrariu y del Corazón de Jesús, allugáu na banda oriental del transepto.]] '''Los dos retablos del transepto'''. Tán allugaos nos estremos, sobre los murios occidental y oriental, son de mayor tamañu que'l de los ábsides llaterales. Cada retablu cunta con nichu, tarima de mármol y tán cerraos en forma d'O por un comulgatorio (barandiella). Anguaño, nel de la banda oriental ta asitiáu'l [[Sagrariu]], ye como la Capiya del Santísimu cola imaxe del [[Corazón de Jesús]]. Nel occidental ta la imaxe de la Inmaculada, titular del templu. Cada unu tapa'l [[vitral]] del centru de la fachada que tien trés vitrales. Fueron adquiríos y asitiaos en [[1926]], dempués del central y de los llaterales. El so costu ta incluyíu nel de los altares llaterales.<ref name="cap 7" /> En 1931, por disposición del Obispu Caycedo, l'oriental foi de la Inmaculada y l'occidental del Corazón de Jesús, anque se desconoz quien fixo'l cambéu actual.<ref name="cap 7" /> '''Los dos retablos llaterales nel Sotacoro o Pronave''' (na entrada del templu). Fueron asitiaos en [[1949]], tán allugaos en dos espacios que se salen del filo de los murios llaterales como dos entraes o brazos pequeños, que terminen n'ábsides de forma trapezoidal (trapeciu isósceles) abovedáu, faen parte del Sotacoro o Pronave y tán cerraos por canciellos (rexes) de madera.<ref name="cap 7" /> Nel Oriental ta la imaxe de [[San Franciscu d'Asís]] y na parte cimera ta enmarcáu un pequeñu vitral. Nel occidental ta la imaxe de [[Bárbara (santa)|Santa Bárbara]], patrona de la Archidiócesis de Medellín y por un tiempu tuvo la [[pila bautismal]] que güei ta xunto al retablu de San José nel ábside oriental. La imaxe de Santa Bárbara foi adquirida en 1952. El retablu de mármol de San Francisco reemplazó unu de madera, que al paecer foi ellaboráu en 1943. Amás, en dambos espacios tán les puertes d'entrada a les torres.<ref name="cap 7" /> ==== Vitrales y vidreres ==== Los [[vitral]]es de la catedral de Medellín fueron diseñaos por Giovanni Buscaglione y construyíos pola Casa Francesa Vidreres Artístiques de Maumejean {{ensin referencies}} hermanos, nos sos talleres d'[[España]], ellaboraos con vidrios martales o vidrio catedral y costaron $ 25.608.37. Son 76 en total en diversos tamaños y con distintes figures y dibuxos. Llegaron a Medellín en 1921; cubren los ventanales de los murios esternos y dan a la catedral un aspeutu místicu. Hai ocho en cada muriu llateral asina: nel muriu occidental que da a Venezuela tán: [[Simón el Cananéu]], [[Bartolomé (santu)|San Bartolomé]], l'escudu del Obispu Montoya, [[Santiago'l Menor]], [[San Judas Tadeo]], l'escudu del Obispu Isaza, [[Tomás l'Apóstol Santu Tomás]] y l'escudu del Obispu Jiménez.<ref name="cap 7" /> [[Ficheru:Catedral de Medellin - Vitral.JPG|thumb|170px|left|Unu de los Vitrales de la catedral.]] Nel muriu de la nave oriental que da a Ecuador tán: [[Andrés Apóstol|San Andrés]], [[Lucas l'Evanxelista|San Lucas]] col símbolu del toru, l'escudu del Arzobispu Herrera Restrepo, [[Marcos l'Evanxelista|San Marcos]] col símbolu del Lleón, [[Felipe apóstol|San Felipe]], l'escudu del Arzobispu Pardo Vergara; [[Mateo l'Evanxelista|San Mateo]] col símbolu del Home y l'escudu del Arzobispu Cayzedo.<ref name="cap 7" /> Nel ábside de la nave central tán asitiaos cinco: en tol centru'l Corazón de Jesús, y a llau y llau El Bon Pastor, el regresu del Fíu Pródigu, que representen l'amor de Dios y la so misericordia, [[Santa Rosa de Lima]] y [[Bárbara (santa)|Santa Bárbara]].<ref name="cap 7" /> Nos murios de fachada de la nave del transepto, hai trés en cada fachada asina: na occidental que da a Venezuela unu de dibuxos que quedó tapáu col retablu, [[Pedro Apóstol|San Pedro]] y [[Juan Apóstol|San Juan]]. Na fachada del d'oriente que da a Ecuador, el del centru tamién quedó tapáu pol retablu, [[Santiago'l Mayor]] y [[Pablo Apóstol|San Pablo]].<ref name="cap 7" /> Nel frontis hai otros trés con figures xeométriques y son los que dan lluz al coru del [[Órganu (instrumentu musical)|órganu]]. Nos ábsides de les naves llaterales, en caúna, hai un vitral que representa Ánxeles adoradores. Enriba de les puertes de les Sacristíes tán el [[Juan María Vianney|Cura de Ars]] y [[José (santu)|San José]]. Nes pronaves hai dos: el bautismu de Cristu y el Corderu de Dios. Enriba de la cornisa del muriu con [[triforios]], que formen la nave central hai unes pequeñes ventanes con vidreres en colores y 8 figures xeométriques a llau y llau.<ref name="cap 7" /> Na torre sobre'l cruceru hai 12 y nos brazos del transepto hai nueve iguales a les vidreres de la nave central y nel presbiteriu hai dos. Son 36 en total. Los que nun tienen figures humanes tienen motivos decorativos copiaos de los d'otres Catedrales como de [[Basílica de San Marcos (Venecia)|San Marcos]] de [[Venecia]], [[Basílica de San Esteban (Bolonia)|San Esteban]] de [[Boloña]] y otres.<ref name="cap 7" /> Los vitrales tán asitiaos en marcos de fierro y protexíos per fora con una rede de angeo. Amás, tienen bastidores de madera y refuerzu de fierro pa prevenir la fuercia del vientu.<ref name="cap 7" /> ==== Órganu ==== Cuando la Archidiócesis decidió adquirir en [[1932]] un [[Órganu (instrumentu musical)|órganu tubular]] pa la Catedral Metropolitana, solicitáronse ufiertes a 3 cases constructores y escoyóse l'órganu más grande y más costosu de los trés preseos cotizaos, el de la casa ''[[Eberhard Friedrich Walcker|Y.F. Walcker & Cie]]''., [[Ludwigsburg]] ([[Alemaña]]).<ref name="organo">{{cita web |url= http://www.centropolis.com.co/index.php?option=com_content&task=view&id=1&Itemid=86 |títulu=Órgano en peligru d'estinción |fechaaccesu=1 de xunetu de 2008 |autor= [https://web.archive.org/web/http://www.centropolis.com.co Periódicu Centrópolis] |añu= 2006 |cita= Artículu sobre l'estáu los órganos de dellos templos de Medellín |urlarchivu=https://web.archive.org/web/http://www.centropolis.com.co|fechaarchivu=1 d'avientu de 2015}}</ref> Empresa fundada en [[1785]], con esperiencia na construcción d'esti tipu de preseos pa climes tropicales. L'órganu costó nesa dómina la suma de 25.000 dólares, un preciu bien eleváu, pero los materiales utilizaos fueron de la más alta calidá. La madera per fora y per dientro del órganu ye en [[caoba]] (palosanto), perbién escoyíu y foi importáu de [[Belize]] ([[Centroamérica]]).<ref name="organo"/> [[Ficheru:Catedral de Medellin -Organo.JPG|230px|thumb|Órganu de la Catedral allugáu nel coru altu, sobre'l sotacoro o pronave.]] La casa constructora empezó la construcción del preséu a mediaos de 1932 y terminó nel mes de payares del mesmu añu. N'avientu espachó l'órganu dende la fábrica de Ludwigsburg (sur d'Alemaña) al puertu de [[Hamburgu]], d'onde zarpó'l [[1 de xineru]] de [[1933]]. Dos meses dempués llegó a [[Puerto Colombia]] ([[Atlántico (Colombia)|Atlántico]]) y dellí, foi unviáu pol [[ríu Magdalena]] hasta [[Puerto Berrío]], d'onde s'espachó'l [[24 de marzu]] escontra Medellín nel ferrocarril d'Antioquia.<ref name="cronica">{{cita llibru | apellíos = Castaño Hoyos |nome= José Alejandro |editorial= [[Editorial Universidá d'Antioquia]], Medellín |títulu= La islla de Morgan; una crónica dende les Cueves de Medellín |añu= 2005 |isbn= 9586558703 }}</ref> Finalmente l'órganu llegó a la ciudá'l [[25 de marzu]] de 1933, en 24 caxes que pesaben 1.600 quilos caúna aproximao.<ref name="organo" /> La casa constructora unvió al so téunicu, l'inxenieru Oskar Binder, pa la instalación del órganu, y quien llegó a Medellín el [[1 d'abril]] de 1933. Depués d'esaminar el [[Coru (arquiteutura)|coru]] alto escoyíu pa instalar l'órganu, llegó a la conclusión de que se debía reforzar la plataforma con una estructura metálica independiente, pos l'escenariu escoyíu nun yera capaz de soportar les 22 [[tonelada|tonelaes]] que pesa l'órganu, nin la vibración del motor de tres caballo de fuercia que rique'l preséu pa funcionar.<ref name="cronica" /><ref name="cap 7" /><ref name="organo" /> Terminada esta estructura empezar a armar l'órganu. Primero cuntóse cola ayuda de 12 trabayadores que xubieron al coru les pieces pesaes per mediu d'un malacate, y les pieces llixeru y delicáu, como les flautes, a mano poles escaleres. Dempués l'inxenieru Binder siguió'l montaxe con trés ayudantes hasta terminar la instalación y dexar tou llistu pal so estrenu a finales de xunetu de 1933. Pa dichu estrenu, y col fin d'enseñar el so manexu al personal, la Archidiócesis contrató per un añu los servicios del organista alemán Alfonso Maerz. El [[12 d'agostu]] del mesmu añu, a los cuatro de la tarde, l'Arzobispu Manuel José Caycedo bendixo l'órganu, y el maestru Maerz dio un conciertu con un llenu total. Amás, Oskar Binder, quien llegara al país solu pa instalar l'órganu, decide establecer la compañía Oskar Binder & Cia. Ltda con sede en [[Bogotá]] y vuélvese el representante esclusivu pa Colombia de la casa Y.F. Walcker y más palantre, instala de la mesma marca l'órganu tubular de la [[Catedral Primada de Colombia]], de la [[Basílica Menor de La nuesa Señora de la Mercé (Yarumal)|Basílica de La nuesa Señora de la Mercé]] y de la [[Catedral de Santa Fe d'Antioquia]], ente otros. En [[1975]], el párrocu titular, el presbíteru Hernando Barrientos C., y l'inxenieru Oskar Binder, punxéronse d'alcuerdu p'anovar los mecanismos electrónicos por nuevos y más modernos. Amás, amestóse un xuegu de trompetes de [[cobre]] pa dar mayor acústica al soníu acordies con el tamañu de la catedral. Tou esti trabayu costó $490.000 pesos. Col pasu del tiempu, el preséu empezó presentar problemes que lu llegaron a poner en riesgu. Debíu al usu, los contactos llétricos de la consola foliáronse y amás, nel [[2002]] sufrió esposición al mugor polo que se realizó un arreglu provisional,<ref name="organo" /> pero aun así siguió funcionando a media marcha; por casu de los 51 rexistros que tien, 25 dexaron de funcionar, pos el sistema de bolses, que son de cueru, al amugase endurécense y pierden la so elasticidá.<ref name="elcolombiano">{{cita web |url= http://www.elcolombiano.com/BancoConocimiento/H/hai_que_salvar_el_organo_de_la_metropolitana/hai_que_salvar_el_organo_de_la_metropolitana.asp |autor= [http://www.elcolombiano.com Periódicu El Colombianu] |títulu= Hai que salvar l'órganu de la Metropolitana |fechaaccesu= 25 de payares de 2009 |añu= 2009 |cita= Artículu sobre l'arreglu del órganu de la Catedral de Medellín }}</ref> [[Ficheru:Catedral de Medellín-Teclado del Órgano.JPG|250px|thumb|left|Consola del órganu Walcker de la Catedral. Reparar los trés teclaos manuales y el pedalero, según los controles de los rexistros.]] Ante esto y otros problemes, l'órganu foi sometíu a un arreglu integral, qu'empezó'l [[25 de payares]] de [[2009]], tomó cerca de tres meses, y tuvo llistu pa les celebraciones de Selmana Santa del 2010.<ref name="el tiempu">{{Enllaz rotu|1={{cita web |url = http://www.eltiempo.com/colombia/antioquia/rgano-de-la catedral metropolitana-de-medellin-sonara-hasta-esti martes_6656610-1 |autor = [http://www.eltiempo.com Periódicu El Tiempu] |títulu = Órganu de la Catedral Metropolitana de Medellín va sonar hasta esti martes |fechaaccesu = 25 de payares de 2009 |añu = 2009 |cita = Artículu sobre l'arreglu del órganu de la Catedral de Medellín }} |2=http://www.eltiempo.com/colombia/antioquia/rgano-de-la catedral metropolitana-de-medellin-sonara-hasta-esti martes_6656610-1 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Pa tal fin llogróse l'interés del gobiernu alemán pa la so restauración y caltenimientu, pos ye consideráu patrimoniu pa los alemanes por ser de los pocos construyíos antes de la Segunda Guerra Mundial y qu'entá se caltienen.<ref name="elmundo">{{cita web |url= http://www.elmundo.com/sitio/noticia_detalle.php?idedicion=1569&idcuerpo=2&dscuerpo=La%20Metro&idseccion=18&dsseccion=La%20Movida&idnoticia=134261&imaxe=&vl=1&r=la movida.php |autor= Baena Zapata, Carolina Liliana |títulu= Restauración histórica va dar un nuevu soníu al órganu de la Catedral Metropolitana. Esfuercios por que nunca se calle |fechaaccesu=26 de payares de 2009 |autor= [http://www.elmundo.com Periódicu El mundu] |añu= 2009 |cita= Artículu sobre l'arreglu del órganu de la Catedral de Medellín }}</ref> Pa lo cual, la embaxada d'Alemaña donó 70.000 euros; asina mesmu, la Gobernación d'Antioquia donó 200.000.000 de pesos y l'Alcaldía de Medellín y Comfenalco Antioquia $50.000.000 cada unu, lo cual suma alredor de $520.000.000 de pesos y la empresa privada sofitó esti proyeutu pa completar los $630.000.000 que costó tol procesu d'arreglu.<ref name="elmundo" /> Dichu procesu empezó cola llimpieza de caúna de les sos pieces y qu'incluyó el reemplazu de 3.000 fuelles que dexó que l'órganu quedara nel mesmu estáu en que taba cuando se construyó.<ref name="elmundo" /> El procesu foi alministráu por Comfenalco Antioquia y la restauración tuvo al cargu de la empresa alemana Oberlinger, firma esperta nesti tipu de preseos.<ref name="elmundo" /> Téunicamente, l'órganu componer de 51 xuegos o rexistros (soníos) partíos en tres teclado manuales dispuestos nuna consola y un tecláu que se toca colos pies (pedalero) y sirve pa los baxos graves.<ref name="organo" /> Estos teclaos faen sonar un total de 3.478 flautes (incluyíu'l rexistru nuevu), de les cualos 228 son de madera de caoba, 3.250 en metal con aleación de 75 per cientu d'[[estañu]] y 25 per cientu de [[plomu]]. La flauta más grande de madera tien 5.80 de llongura por 45 x 40 cm. d'anchu. La más llarga de [[cinc]] mide 6.20 m. de llongura por 24 cm. de diámetru. La flauta más pequeña tien 6 milímetros de llargu y 5 mm. de diámetru. L'órganu ye una orquesta con preseos como [[trompeta|trompetes]], [[Bombarda (instrumentu musical)|bombardes]], [[oboe]]s, [[clarinete]]s, [[flauta|flautes]] y [[voz (música)|voces]] humanes.<ref name="organo" /> Pa faer sonar toes estes flautes un [[ventilador]] con dos [[turbina|turbines]] produz l'aire y ta acopláu a un [[motor]] de 3 caballos de fuercia. El ventilador suministra 50 [[m³]] d'aire per minutu con una presión de 30 llibres. Esti aire enllena 5 [[Fuelle (neumáticu)|fuelles]] grandes que miden 1.50 x 1.00 metros. L'antiguu sistema d'encendíu que riquía remanar cuatro interruptores foi modernizáu por un solu botón.<ref name="organo" /> ==== Otros elementos de la catedral ==== [[Ficheru:Catedral de Medellín-Pulpito.JPG|200px|thumb|Púlpitu.]] La catedral cunta con dellos elementos que sobresalen pol so diseñu, función o material; ente los principales atópense: '''[[Púlpitu]]'''. Diseñáu tamién por ''Giovanni Buscaglione'', foi asitiáu en [[1930]] y costó $ 5.000.00. Ta allugáu al llau esquierdu escontra la banda oriental de la Catedral, na nave central. Ta constituyíu por una columna con base y capitel, un palcu pal orador, cornisa, espaldar, tornavoz y escala con pasamanes.<ref name="cap 7" /> En [[1934]] falar de da-y mayor altor yá que la que tenía nun yera apoderada. Consta de mármol de dellos colores, sobresaliendo una especie escasa, la del ''portato'' o moráu, del que tienen delles incrustaciones los retablos del transepto, y que por fortuna nun se suprimió nin camudó de llugar.<ref name="cap 7" /> {{Imaxe múltiple | posición_tabla = left | direición = vertical | títulu = | foto1 = Catedral de Medellin-Pila de agua bendita.JPG | anchu1 = 200 | testu1 =Pila d'agua bendito de la catedral de Medellín. | alineación_texto1 = left | semeya2 = Fountain at St Peter's Basilica, Rome - 2733.jpg | anchu2 = 200 | testu2 = Pila d'agua bendito de la Basílica de San Pedro en Roma | alliniación_testu2 = left }} '''[[Pila d'agua bendito|Piles d'agua bendito]]'''. Fueron construyíes por ''O. Luisi y Cia.'' Pietrasanta ([[Italia]]), asitiaes en [[1940]],<ref name="cap 7" /> y son d'estilu [[Renacimientu|renacentista]], polo cual desentonan col estilu neorrománico del templu y demás elementos decorativos. Los dos piles tán alcontraes nel Sotacoro, empotraes na paré y consten caúna, de dos [[amorcillo|ánxeles de mármol blanco d'aspeutu regordetu ya infantil]], que porten una concha de color coloráu nes sos manes, y tán inspiraes nes piles de la [[Basílica de San Pedro]] en [[Roma]]. Les sos dimensiones algamen 160 x 135 cm y xunto col Solio costaron $ 10.000 pesos colombianos.<ref name="cap 7" /> [[Ficheru:Catedral de Medellín-Confesionario.JPG|200px|thumb|derecha|Confesionariu de la catedral.]] '''[[Confesionariu|Confesionarios]]'''. Los primeres yeren de madera, que fueron reemplazaos polos actuales en 1952, faen parte de la donación del Pablo Tobón Uribe y fueron mercaos a Marmolería Artística de Hermenegildo Bibolotti. Cada confesionariu ta constituyíu por trés cuerpos, unu central onde ta l'asientu pal [[Sacerdote]] y dos llaterales con canciellu pa los penitentes.<ref name="cap 7" /> Cada cuerpu consta d'un arcu coles sos respeutives columnes, tán encuallaos dientro del muriu. El so marcu esternu ye de mármol y tol interior ye de madera. Fízose estudiu por inxenieros sobre la llocalización y sobre la non debilitación de los murios. Son en total dolce, cuatro en cada nave llateral y dos en cada brazu del transepto. Fueron asitiaos por Juan de Dios Urquijo y Manuel Rave. La obra de madera, incluyendo les banques qu'hai a llau y llau, son obra de los ebanistes Luis Hidalgo, el maestru Luis Arenas y Alfonso Martínez. L'altor ye de 3,45 metros, l'anchu de 2,50. Pa los marcos utilizaron mármol blancu y colloráu, salen del muriu 25 cm y la grada esterior tien 45 cm.<ref name="cap 7" /> [[Ficheru:Catedral de Medellín-Viacrucis Estación IX.JPG|200px|thumb|derecha|Estación IX del Viacrucis.]] '''[[Viacrucis]]'''. Son catorce estaciones feches de mosaicos venecianos con marcu de mármol, construyíos en [[1937]] por O. Luisi y Cia. Arquiteutos y Escultores, en Pietrasanta, encargáu per mediu de Marmolería Artística de Hermenegildo Bibolotti.<ref name="cap 7" /> Fueron inauguraes en febreru de 1940 al celebrar les bodes d'oru sacerdotal el Vicariu Xeneral y Canónigu Lubín Gómez. Les midíes son 1.90 x 270 cm, tienen cornisa y arcu. La estación qu'en [[1938]] unvióse como modelu ye la [[crucifixón de Jesús|Crucifixón]] que ta güei na [[Sacristía]]. Fueron asitiaos en [[1939]], caúna coincide cola exa d'un vitral. Costaron $ 175.000.<ref name="cap 7" /> '''[[Bancu (mueble)|Banques]]'''. Fueron construyíes tamién pol Maestru Luis Eduardo Arenas en [[1928]] y son de forma bien senciella. Escarecen de gravados o otros elementos ornamentales. La Catedral adquirió maquinaria especial pa estos trabayos, que depués vendió en [[1934]]. Na nave central alcuéntrense 164 banques, que van en dos hilera a cada llau de la entrada central. Al frente del Presbiteriu y dempués del Púlpitu, esto ye nel área del cruceru allúguense 24.<ref name="cap 7" /> Nos brazos de la nave tresversal o transepto, asítiense 18 nel Altar de la Inmaculada y 16 nel del Santísimu. Les 22 de los confesionarios son d'igual diseñu, pero posteriores. Son en total 244 banques incluyendo les de los confesionarios. Tamién esisten sielles individuales, que s'asitien delantre de les banques, pa invitaos especiales y tamién s'alluguen nel presbiteriu pa les concelebraciones (20 de madera, 14 abullonadas).<ref name="cap 7" /> [[Ficheru:Catedral de Medellin-Lampara Nave Central.JPG|170px|thumb|left|Llámpara de la nave central.]] '''[[Llámpara|Llámpares]]'''. Les actuales lluminaries de la catedral daten de [[1952]] y formen parte de la donación de [[Pablo Tobón Uribe]]. Fueron diseñaes pola casa [[Rambusch Decorating Company|Rambusch Dec.]], [[Nueva York]] ([[Estaos Xuníos]]) y el so diseñu va acordies cola sobriedá del templu.<ref name="cap 7 ilumi">{{cita llibru |autor= Piedrahita Echeverri, Monseñor Javier |capítulu= Cap. 7, La Decoración de la Catedral (seición "Rede llétrica y el llume") |títulu= Monografía Histórica de la Catedral-Basílica la Inmaculada de Villanueva en Medellín |añu= 2002 |editorial= Edición especial nun tien ISBN }}</ref> Esta empresa foi fundada en [[1898]], enfocar na arquiteutura, diseñu y decoración, y cuenta con esperiencia en sistemes instalaos n'espacios públicos, como bancos, ilesies, edificios históricos, museos, ente otros. De primeres, foi difícil atopar quien diseñara les grandes llámpares, señalar l'altor a que teníen d'asitiase y el tipu de bombilla.<ref name="cap 7 ilumi" /> Esisten dolce grandes llámpares, asitiaes na nave central, seis a cada llau, consten d'un gran y delgáu aru metálicu que sostién de 8 [[cilindru|cilindros]] de [[vidriu]] esmerilado, qu'alluguen bombilles de lluz mariello y nel centru del aru alcuéntrase un gran cilindru de vidriu esmerilado sosteníu por una delgada estructura metálica y dichu cilindru contién una bombilla de mayor tamañu de les anteriores. Esisten otros dolce llámpares de gran tamañu y con distintu diseñu, que consten d'un gruesu aru metálicu paecencia a una rueda, onde tien enllastráu 8 bombilles y escarecen de los cilindros y de la bombilla central. Alcuéntrense: una en cada presbiteriu llateral, dos en cada brazu del transepto y trés nes partes cimeres de les naves llaterales.<ref name="cap 7 ilumi" /> Hai una llámpara más grande que les yá descrites, allugada en tol ábside central, detrás del altar, consta d'un aniellu metálicu con 8 bombilles enllastraes y nel centru atopa un elementu en vidriu en forma d'un platu, que de la mesma ye sosteníu por una delgada estructura metálica, dando la sensación de ingravidez de dichu elementu. Esisten otros dolce llámpares, esta vegada de senciella forma, consten d'un cilindru de vidriu sosteníu por una delgada estructura metálica, y tán nes naves llaterales, el sotacoro y el coru altu. Toles llámpares sostiénense de la mesma por delgaos cables metálicos.<ref name="cap 7 ilumi" /> [[Ficheru:Catedral de Medellín-Pila Bautismal.JPG|thumb|200px|right|Pila bautismal.]] '''[[Pila bautismal]]'''. Xunto al retablu de San José nel ábside llateral oriental, atópase la pila bautismal, adquirida al crease la parroquia en [[1962]], por un tiempu tuvo alcontrada nel ábside occidental del sotacoro o pronave. Ye toa en mármol, sacante la tapa metálica que cubre'l recipiente circular cóncavu nel que se deposita l'agua, de la mesma sosteníu por una [[Columna (arquiteutura)|columna]] d'estilu “[[orde toscanu|toscanu]]”. Esta postrera carauterística tamién la comparte col ambón, tando dambos en contravía col [[orde corintiu]] que predomina nel templu,<ref name="toscanu" /> amás fueron en distintos ralos los últimos elementos qu'adquirió la catedral. Curiosamente, la [[Catedral de Caldas]] cuenta con una copia exacta d'esta pila bautismal, nun ye d'estrañar, pos primero que'l templu parroquial de [[Caldas (Antioquia)|Caldas]] fuera eleváu a [[Diócesis de Caldas|sede episcopal]] pertenecía a la xurisdicción de l'[[archidiócesis de Medellín]], y posiblemente les piles fueron llograes al mesmu o en distintos momentos del tiempu, pero ye claro que fueron adquiríes del mesmu diseñador o provisor. '''[[Pavimentu|Pavimentu de les naves]]'''. La mayor parte del pisu de la catedral ta pavimentado con [[baldosa]] de [[cementu]], foi asitiáu en [[1929]],<ref name="cap 7" /> anque naquella dómina yá esistíen fábriques de baldoses en Medellín, fueron pidíes a [[Bélxica]] a la Casa Almietach Thiener y Cia., yá que se quería que'l pavimentu fuera tamién de lo meyor que podría tener se, tuvo un costu de $ 4.000 que cola instalación xubir a $ 11.000.<ref name="cap 7" /> Nun son puramente baldoses sinón baldosines de 10 x10 cm. El diseñu ye tamién como'l del presbiteriu de Giovanni Buscaglione. L'allugamientu dirixir el Padre Lucas José Vásquez, ecónomu de la Catedral, con base nun planu onde veníen numberaos pa formar diverses figures.<ref name="cap 7" /> El diseñu ye tou un mosaicu, como'l presbiteriu, l'emblema equí foi la cruz, símbolu del cristianismu. Los baldosines son de cuatro colores: café semioscuro, gris, crema y rosado que van puestos toos nel mesmu sentíu, toos a filo formen figures cola combinación de dichos colores, munches en forma de rombos ensin tar asitiaes les baldoses nesa forma, tamién ende figures cuadraes y rectangulares. Estos baldosines tán presentes nos suelos de les naves llonxitudinales, los presbiterios llaterales, el transepto y la sacristía.<ref name="cap 7" /> '''[[Campana (preséu)|Campanes]]'''. Les primeres que tuvo'l templu fueron les del reló asitiáu en [[1910]]. Les actuales faen parte de la donación del Pablo Tobón Uribe y polo tanto son de 1952. Fueron fundíes n'[[Alemaña]] pola Casa Berardo Vortman ya instalaes pola Casa Petit y Alberto Edilbrando, pa lo cual hubo que faer un refuerzu a la torre izquierda onde fueron allugaes. Fueron solicitaes pol representante de la empresa en Medellín Luis Ramos. Son cuatro campanes que tuvieron un costu de $45.410.64. Son bamboleantes, remanar dende la sacristía por aciu un equipu llétricu. Caúna tien un soníu, una da'l RE”, otra'l “FA”, otra'l SOL” y la cuarta'l “LA” sosteníu. Son de [[bronce]] nun 78% de [[cobre]], un 20% d'[[estañu]] y el restu de [[plomu]], pesen un total de 3.200 [[Quilogramu|kg]] y cunten con grabaos esternos. == Dependencies == Al norte del templu, nos ángulos cimeros formaos pol encruz de les naves llonxitudinales col transepto, allúguense les dependencies de la catedral, dichos recintos son de camín acutáu al públicu polo xeneral y na so mayoría fueron interveníos p'afaelos a les sos funciones actuales. Nel ángulu occidental alcuéntrense tres árees; nel estremu norte allúgase'l Muséu d'Arte Relixoso de la catedral, y debaxo d'ésti, la cripta de güeseres, dambes cortiles comunicar por mediu d'un pasiellu que da tantu col interior del templu, como col esterior sobre la carrera Venezuela; y el del sur ye'l Mausoléu d'Obispos y el so accesu da direutamente col transepto. Nel ángulu oriental alcuéntrense delles dependencies; al sur ta'l gran salón de la sacristía y al norte atopa una de les zones que más sufrió cambeos, lo qu'antes yera un gran salón, intervenir pa xenerar nuevos espacios que riquía l'edificiu, escavar nel suelu pa depués crear un semisuétanu onde s'allugaron les árees de servicios, como aséu, baños, ente otros; depués, sobre estos, nun ''segundu pisu'' o meyor dichu nun entrepiso allugóse la Sala Capitular y una sala auxiliar. Toes estes árees articular por mediu d'un pasiellu, que de la mesma comunica col interior del templu, y col esterior sobre la carrera Ecuador. === Muséu === [[Ficheru:Catedral de Medellin-Estante con Ornamentos.JPG|thumb|220px|Estante con mitres, casulles, dalmátiques, capes pluviales, etc.]] El [[Muséu]] d'[[arte relixoso]] de la catedral, se emplaza nun gran salón que caltién les proporciones y delles carauterístiques orixinales como los lladriyos a la vista, pero como l'área foi intervenida pa crear el semisuétanu pa les güeseres el so pavimentu ye recién. Amás, cuenta con equipos que caltienen climatizáu la cortil pa caltener en bones condiciones les obres. El muséu foi establecíu en [[1995]],<ref name="cap 8">{{cita llibru |autor= Piedrahita Echeverri, Monseñor Javier |capítulu= Cap. 8, La Imaginería, los Vasos Sagraos, los Ornamientos (seición Museo) |títulu= Monografía Histórica de la Catedral-Basílica la Inmaculada de Villanueva en Medellín |añu= 2002 |editorial= Edición especial nun tien ISBN }}</ref> sicasí, nun s'atopa abiertu al públicu. El Pbro. Santiago Ospina Ospina, párrocu y Canónigu, afixo'l Salón grande que ta enriba de la cripta de güeseres,<ref name="cap 8" /> con planos del Arquiteutu Carlos Julio Calle pa Muséu,<ref name="cap 8" /> pa lo cual recurrió a obres de la Catedral y otres de la so coleición particular pa dichu recintu.<ref name="cap 8" /><ref name="muse"> {{cita web |url= http://youtube.com/watch?v=WqatOOVhSgY |títulu=Iglesias Arte Desconocío So La Catedral. Historia Secreta Medellín |fechaaccesu=9 de xunetu de 2008 |autor= [[The History Channel]] |obra= [[Historia Secreta]] |cita= Videu en [[YouTube]] del documental ''Historia Secreta: Medellín'' de History Channel }}</ref> En [[1997]] anunció públicamente que donaría eses obres a la catedral,<ref name="cap 8" /> pero hubo dificultaes pola modalidá de la donación ya inda esos oxetos son de propiedá del Pbro. Santiago Ospina.<ref name="cap 8" /> Los elementos tán debidamente identificaos pol Pbro. Ospina y por Gustavo Vives Mejía.<ref name="cap 8" /> Na coleición atopa pintura y escultura de procedencia europea y llatinoamericana, especialmente de les escueles [[Escuela Quiteña (arte)|quiteña]], santafereña, cuzqueña y antioqueña, son aproximao 40 obres pictóriques (ente los sieglos [[sieglu XVII|XVII]], [[sieglu XVIII|XVIII]], y [[sieglu XIX|XIX]]) y 15 obres escultóriques (ente los sieglos XVIII y XIX), de los cualos unos pocos son de la catedral.<ref name="muse" /> Nel pasiellu d'accesu al Muséu y n'estantes, mandaos a construyir tamién pol Pbro. Ospina, atópase una serie d'ornamientos ([[Mitra (indumentaria)|mitres]], [[casulla|casulles]], [[dalmática|dalmátiques]], [[Capa pluvial|capes pluviales]], etc.) que son de propiedá de la catedral.<ref name="cap 8" /> Tantu por razones de seguridá, por falta de recursos económicos y poles dificultaes de la donación el muséu nun se dexa l'accesu del públicu. === Mausoléu d'Obispos === [[Ficheru:Catedral de Medellín - Mausoleo.jpg|240px|thumb|left|Mausoléu d'Obispos.]] El [[mausoléu]] ye'l llugar de sepultura definitiva de los Obispos y Arzobispos residenciales de la Archidiócesis. Atópase allugáu nuna sala allegante que da a l'ala accidental del transepto, ellí reposen los restos de los Obispos Valerio Antonio Jiménez Hoyos, José Joaquín Isaza Ruíz y José Ignacio Montoya Peláez, y los Arzobispos Joaquín Pardo Vergara, Manuel José Caycedo Martínez y Tiberio de Jesús Salazar y Herrera. Tamién s'atopen los restos del Obispu Arturo Duque Villegas, amás, por permisu especial tán los de Monseñor Jesús María Marulanda.<ref name="Arqui" /> El primer Mausoléu qu'esistió foi construyíu en [[1950]] pol Arquiteutu Antonio Mesa Jaramillo nel mesmu llugar onde ta güei.<ref name="cap 8-2" /> En [[1969]] foi sustituyíu pol actual cuando se construyó la Cripta de Güeseres con planos, pa dambes obres d'Inxeniería y Construcciones.<ref name="cap 8-2" /> Los murios del mesmu tán cubiertos con piedra bogotana un tipu de [[arenisca|piedra arenisca]]. La cortil cunta, xunto a la paré norte, con dos baltes que sobresalen del pisu y sobre dichu muriu atopa un Crucifixu; na paré oriental del salón, precisamente onde antes s'atopaben dos puertes construyeron güeseres, onde s'asitiaron les ánfores metáliques que contienen los restos de los Obispos, cubiertes con llábanes de mármol onde s'identifiquen los restos.<ref name="cap 8-2" /> Ellí guardábase'l Sepulcru hasta que pasó al salón Muséu.<ref name="cap 8-2" /> === Cripta de güeseres === [[Ficheru:Catedral de Medellín-Osarios.JPG|220px|thumb|Cripta de Güeseres.]] La Cripta de Güeseres alcuéntrase xusto debaxo del Muséu y del Mausoléu de los obispos. Ye un [[Suétanu|semisuétanu]], que gracies a la rimada del suelu esterior, una porción del muriu de los cimientos nun queda soterráu, lo cual dexa que la parte alta de les parés de la cortil cunten con [[claraboya|claraboyes]] qu'allumen y ventilan l'interior. La cripta consta de delles galeríes con más de 2.000 güeseres, tien un pequeñu oratoriu y l'accesu a la cortil da direutamente col pasiellu, que de la mesma cunta con entrada pola carrera Venezuela.<ref name="cap 8-2" /> Dientro del cortil atopen dos pequeñes puertes que comuniquen cola canalización dexada pol antiguu percorríu de la [[quebrada]] la Lloca, esviada en [[1944]] pela Cai La Paz, dicha canalización consiste nun arcu romanu que forma una llarga bóveda, y dende la esviadura pensóse n'aprovechar l'espaciu p'allugar güeseres, pero hasta'l momentu nun se realizáu nenguna intervención. Ente los restos de personaxes destacaos que xacen na cripta destáquense los del escritor antioqueño [[Tomás Carrasquilla]], que dicía que "''la Catedral yera folla al altor de Dios''"<ref name="Arqui" /> y la so hermana Isabel Carrasquilla d'Arango.<ref>{{cita web |url=http://www.lablaa.org/blaavirtual/todaslasartes/pepe/pepe0.htm |títulu=Biografía |fechaaccesu=16 de setiembre de 2008 |editorial=[[Biblioteca Luis Ángel Arango]] |obra=Pepe Mexía |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080916121300/http://www.lablaa.org/blaavirtual/todaslasartes/pepe/pepe0.htm |fechaarchivu=16 de setiembre de 2008 }}</ref> === Sacristía === [[Ficheru:Catedral de Medellin-Sacristia.JPG|thumb|220px|left|Sacristía de la catedral.]] La [[sacristía]] de la catedral ye l'únicu salón que quiciabes nun sufrió cambeos, caltiénse cuasi intactu de como foi construyíu. Nél guarden los oxetos que son necesarios pa les celebraciones relixoses, como por casu hosties ensin consagrar, motes, casulles, etc., y ye de camín acutáu al públicu polo xeneral. La cortil ye rectangular y ampliu, los murios cunten col lladriyu a la vista, dispón de tres puertes: dos na paré occidental que dan col pasiellu que comunica coles demás dependencies y la restante ta nel muriu sur y vien dar col brazu oriental del transepto. Tamién cunta con tres ventanes, toes elles alcontraes na paré oriental, que dan sobre la carrera Ecuador. Tolos sos muebles fueron construyíos pol ebanista Luis Eduardo Arenas y consten d'una fina talla.<ref name="cap 7" /> Ente los que más se destacar tán: nel centru del salón alcuéntrase la "mesa de sacristía" de 1,10 x 4,90 x 1,70 metros, tallada en [[cedru]] negru, n'estilu renacentista español, decorada con talles de rombos y círculos con figures de santos, cuenta con pequeñes alacenes pa cada unu de los Canónigos.<ref name="cap 7" /> Na paré del norte del cuartu, ta alcontráu un gran armariu y tien la distribución fayadiza pa guardar los ornamientos, foi fechu en cedru negru, n'estilu renacentista español y decoráu con talles de rombos, círculos y motivos vexetales, costó $ 36.000. Esiste tamién un reclinatorio de trés puestos debaxo de la estación del Viacrucis (qu'en 1938 unvióse como modelu pa la Catedral), costó $ 15.000.<ref name="cap 7" /> A lo cimero de les parés de la Sacristía alcuéntrense los cuadros al oleu de tolos obispos y arzobispos de la archidiócesis.<ref name="cap 7" /> Amás, el salón cunta con un [[llavabu]] especial, el ''sacrarium'', que'l so desaguadoriu va direutamente al suelu. Esta piscina emplegar pa llavar los llenzos emplegaos mientres la celebración de la misa y otros elementos emplegaos mientres la [[comunión]]. Tamién, destacar nel centru del salón una llámpara de cristal, que data de [[1931]], ye una araña Barigossi d'estilu románicu de la Fondería de Bronzi artística.<ref name="cap 7 ilumi" /> === Sala capitular === [[Ficheru:Catedral de Medellin-Sala Capitular1.JPG|thumb|220px|Sala capitular de la Catedral.]] La [[sala capitular]], como lo indica'l so nome, ta destinada a les xuntes del capítulu, ye una cortil rectangular y amplio, d'aspeutu senciellu, los murios tán totalmente estucados escareciendo del lladriyu a la vista como'l restu del templu. Cuenta con dellos muebles que tienen cierta antigüedá, pero nun son contemporáneos colos de la sacristía. El principal y el que se destacar a güeyu ye una gran mesa llonxitudinal arrodiada por una serie de sielles. Una de les más bultables carauterístiques de dicha sala ye que tien les ventanes a ras col suelu, por cuenta de que ta allugada nuna zona que foi intervenida pa sacar un entrepiso, obra tamién realizada pola firma "Inxeniería y Construcciones" en 1969. Sicasí, caltién les fachaes orixinales de la parte posterior del templu, polo cual comparte col semisuétanu una porción de les ventanes. Amás, la sala cunta con dos accesos, unu que da direutamente col pasiellu cerca a la puerta que comunica cola carrera Ecuador y l'otru que da cola escalera qu'articula tanto'l entrepiso col semisuétanu y que de la mesma comunica col pasiellu. == Obres artístiques == La basílica cunta con delles obres d'arte de reconocíos artistes que s'alcuentren en diversos sitios del templu, la mayoría tán espuestes de forma permanente y dalgunes en determináu momentu del añu. === Cuadros al oleu === Son cuatro [[Pintura al oleu|cuadros al oleu]] de grandes dimensiones allugaos sobre cada puerta de los estremos del transepto. A llau y llau del retablu oriental atópense dos imáxenes, sobre la entrada a la sacristía ta ''[[El Cristu del Perdón]]'', obra maestra de [[Francisco Antonio Cano]], a quien-y tomó diez años pintalo, y sobre la puerta que da escontra l'atriu llateral oriental ta'l de ''La nuesa Señora de Chiquinquirá'' del Maestru Lleón Arango.<ref name="cap 8-3">{{cita llibru |autor= Piedrahita Echeverri, Monseñor Javier |capítulu= Cap. 8, La Imaginería, los Vasos Sagraos, los Ornamientos (seición "La Imaginería") |títulu= Monografía Histórica de la Catedral-Basílica la Inmaculada de Villanueva en Medellín |añu= 2002 |editorial= Edición especial nun tien ISBN }}</ref> [[Ficheru:Catedral de Medellín-Cristo del Perdon.JPG|thumb|230px|left|''[[El Cristu del Perdón]]'' del Maestru Francisco Antonio Cano.]] Xunto al retablu occidental, tamién s'atopen otros dos cuadros: sobre la entrada a la Cripta de los obispos y Arzobispos ta'l cuadru de ''La nuesa Señora de Guadalupe'' obra tamién del Maestru Lleón Arango de 1965 y sobre la puerta que da escontra l'atriu llateral occidental ta'l de la ''Inmaculada'' (copia de la de [[Bartolomé Esteban Murillo|Murillo]]), del pintor austriacu [[Carlos Hofrichter]]. Esti postreru foi iguáu pol pintor xunto col de San José del [[Ilesia de San José (Medellín)|Templu de San José]] del centru de la ciudá en 1869, por pidimientu del Párrocu de [[Basílica Menor de La nuesa Señora de la Candelaria|La Candelaria]] José María Gómez Ángel.<ref name="cap 8-3" /> Ésti y ''El Cristu del Perdón'' fueron restauraos pol Padre Julio Jaramillo Restrepo en [[1956]], con permisu del Capítulu. Amás, nel [[2001]] ''El Cristu del Perdón'' foi nuevamente restauráu, esta vegada pol [[Muséu d'Antioquia]] nes sos instalaciones y onde se-y llimpiaron los rastros d'escrementos de palombos y esperteyos, estenáronse-y les gurrianes causaes pol fumu de les veles de los feligreses, quitóse-y la mugre de los gases de los vehículos y anubrióse-y con un finu barniz que lo protexerá mientres cien años.<ref>{{cita web |url= http://www.colarte.com/recuentos/C/CanoFcoAntonio/Cristu.htm |títulu= Francisco Antonio Cano - El Cristu del Perdón |fechaaccesu= 31 de xunetu de 2008 |autor= Luis Carlos Aljure }}</ref> El cuadru más pervalible de la basílica ye'l de los ''Casamientos de [[Catalina de Siena|Santa Catalina de Sena]]'' del autor [[Theodor van Thulden]] (1606-1699), de la [[escuela flamenca]] donáu a la catedral por Doña Tulia Echavarría en [[1932]] y alcontráu nel Muséu d'Arte Relixoso de la Catedral, polo cual nun ta a la vista del públicu.<ref name="cap 8-3" /> === Escultures === [[Ficheru:Jesus Crucificado-obra de Bernardo Vieco Ortiz.JPG|thumb|170px|Jesús Crucificáu del maestru Bernardo Vieco Ortiz.]] La catedral tien delles escultures, dalgunes tán permanentemente espuestes en diversos puntos del templu y otres solo esíbense en dómines especiales como nel mes d'avientu o na Selmana Santa. La escultura más destacada ye'l ''Jesús Crucificáu'' del maestru [[antioquia|antioqueño]] Bernardo Vieco Ortiz. Atópase al frente del solio y foi adquirida en [[1968]]. Tuvo por un tiempu colgada sobre la puerta de la nave central. Foi realizada en [[bronce]] y [[madera]], y cuenta con 250 cm de llargu.<ref name="cap 8-3" /> Tamién tán les estatues de San Pedro y San Pablo, asitiaes en repises o ménsulas de mármol nos murios del arcu toral del presbiteriu. Les del Sagráu Corazón y la Inmaculada, allugaes nos retablos del transepto. Les de la Virxe del Carmen y San José alcontraes nos nichos de los retablos de los ábsides llaterales. Les de San Franciscu d'Asís y Santa Bárbara, asitiaes nos retablos del sotacoro. D'éstes namái se sabe que la de Santa Bárbara foi adquirida en [[1952]] y el so escultor foi Francisco López.<ref name="cap 8-3" /> Tamién ta –de recién adquisición– la estatua de Santa María de la Paz, allugada nel brazu occidental del transepto. Esisten amás, ocho estatues d'ánxeles en mármol con portalampararios metálicos, con capacidá cada unu pa 13 pequeñes bombilles. Los ánxeles cunten con metro y mediu d'altor coles ales abiertes, con base de 65 cm d'altor por 45 cm d'anchu. Alcontrar nos retablos llaterales y los del transepto y fueron parte de la donación del empresariu [[Pablo Tobón Uribe]]. Tocantes a les estatues que nun s'esiben sinón en determinaos tiempos, méntense les del preselbe, d'orixe español que fueron adquiríes pol Obispu Pardo Vergara y tienen cierta antigüedá. Tamién tán les de Selmana Santa, cuntar col Apostoláu completo; el Cristu de descendimiento y el Sepulcru que foi donación en [[1948]], de los maríos Roberto Vélez y Eugenia Ángel y los sos fíos. Foi construyíu n'Ecuador, polos Hermanos Reyes.<ref name="cap 8-3" /> == Estáu de caltenimientu == La catedral foi declarada [[Monumentu Nacional]] pol Resolución N° 2 del [[12 de marzu]] de [[1982]].<ref name="folletu">{{cita publicación |autor= Fundación Ferrocarril d'Antioquia |títulu= Restauración Catedral Metropolitana |añu= marzu - 25 - 1999 |publicación= Folleto sobre la Restauración de la Catedral Metropolitana, ye una publicación especial, nun tien ISBN nin ISSN }}</ref> Esti calter de Monumentu Nacional implica que queda pa tou lo referente a cualquier trabayu nel edificiu sol cuidu de la Subdireición de Monumentos Nacionales que dependió del Institutu Nacional de Víes del Ministeriu de Tresporte hasta [[1997]], cuando foi creáu'l [[Ministeriu de Cultura de Colombia|Ministeriu de Cultura]] y asignar a esti nuevu Ministeriu.<ref name="folletu" /> La Subdireición, pa constatar l'estáu físicu del edificiu y poder dar en la so restauración, efeutuó un diagnósticu, encargáu a la ''Fundación Ferrocarril d'Antioquia'' quien ganara la llicitación pa dichu fin.<ref name="folletu" /> [[Ficheru:Catedral de Medellin-Deterioro humedad.JPG|230px|thumb|left|Deterioro físicu superficial causáu pol mugor.]] La conclusión del diagnósticu foi que la catedral ta enferma, pero non desanunciada nin n'estáu terminal.<ref name="folletu" /> La ilesia foi perbién construyida, los adobes son de bona resistencia y cumplen coles normes que s'esixen anguaño pa esti tipu de lladriyos.<ref name="folletu" /> Sicasí, el pasu del tiempu trai los sos problemes. La catedral presenta defectos estructurales, d'asentamientos, resquiebros, mugores y deterioru del lladriyu en dellos sitios. Anque la edificación nun cuerre un inminente riesgu de colapsu, sí ye necesaria un afitamientu estructural que pueda protexer a la Basílica d'un movimientu sísmicu.<ref name="folletu" /> El deterioru que güei presenta la Catedral Metropolitana débese básicamente a que na década de los 80 adelantráronse unos trabayos d'amarres estructurales, que por falta de dineru nun fueron concluyíos. A esto hai que suma-y el biodeterioro y el mugor provocáu pola quebrada La Lloca, que mientres munchos años crució per debaxo de la edificación. Amás les intervenciones mal feches que se realizaron en distintes dómines tamién influyeron nel so estáu. Los dineros que rique la intervención na Catedral Metropolitana tán presupuestaos de los recursos que la Gobernación d'Antioquia va recibir pola venta del llote donáu por Institutu Nacional de Víes -INVIAS-, allugáu nel sector de San Diego en Medellín.<ref name="folletu" /> De toes formes esti dineru podría resultar insuficiente, yá que tamién se debe destinar parte del mesmu a la restauración de dellos monumentos nacionales nel Departamentu d'Antioquia, polo cual ye necesariu qu'otres entidaes como la mesma Curia y l'Alcaldía de Medellín vencéyense económicamente con esti proyeutu. == Horarios == {|{{tablaguapa}} align="right" style="margin:0.5em 0 0 2em; line-height:120%;" ! style="background: #6688AA; color: white;"|Horariu de mises<ref>{{cita llibru |autor= Publicar S.A. |títulu= Direutoriu Medellín 2008 |añu= 2008 |id= Direutoriu telefónicu, guía de les Ilesies, datos suministraos pola Archidiócesis de Medellín }}</ref> |- ! style="background: #F0F0F0;"|Domingos y feriaos |- |7 a.m., 8 a.m., 9 a.m., 10 a.m., 11 a.m., 12m, 6 p.m., 7 p.m. |- ! style="background: #F0F0F0;"|Sábados |- |7 a.m., 8 a.m., 9 a.m., 10 a.m., 11 a.m., 12m, 6 p.m. |- ! style="background: #F0F0F0;"|Llunes a vienres |- |7 a.m., 8 a.m., 9 a.m., 10 a.m., 6 p.m. |} La catedral atópase abierta principalmente peles mañanes cuando les mises son cada hora, depués ye cerrada mientres tola tarde y reabierta pa les últimes mises del día. Amás, nes mañanes puede escuchase la música interpretada nel órganu de la catedral, que non solo ameniza les celebraciones relixoses sinón que tamién se puede siguir escuchando mientres los espacios llibres ente misa y misa. La direición del templu ye carrera 48 Nº 56-81, teléfonu (57) (4) - 5132269. == Referencies == {{llistaref|2}} == Bibliografía == * {{cita llibru |autor= Piedrahita Echeverri, Monseñor Javier * 1924 - † 2006 |títulu=Monografía Histórica de la Catedral-Basílica la Inmaculada de Villanueva en Medellín |añu=2002 |editorial= Edición especial del Centenario de la Arquidiócesis de Medellín |oclc =1120989111 }} * {{cita llibru |autor= Jaramillo Restrepo, Presbítero Julio César |títulu=Basílica de Medellín |añu=1950 |editorial= Editorial Bedout |ubicación = Medellín |oclc = 22131893 }} * {{cita llibru |autor= Restrepo Uribe, Jorge |títulu=Medellín, su Origen, Progreso y Desarrollo |añu=1981 |capítulu=Capítulo: Basílica de Medellín |páxines=167-179 |editorial= Servigráficas |ubicación = Medellín |isbn = 84-300-3286-X}} *{{cita llibru |autor= Silva L. Isidoro |títulu=Primer directorio general de la ciudad de Medellín para el año de 1906 |añu=2003 |año-original=1906 |capítulu=Capítulo: Nueva Catedral |páxines=141-176 |editorial= Instituto Tecnológico de Medellín |ISBN = 958-96777-3-8 |cita= Reedición, el original se publicó en 1906. }} *{{cita llibru |autor = Vives, Gustavo |capítulu = Catedral de Villanueva |títulu=Inventario del Patrimonio Cultural de Antioquia. ‹1. Edificios públicos e iglesias de Medellín› |añu=1985 |páxines=44-50 |ubicación = Medellín |editorial = Tipo-Litografía Especial |oclc = 916547348 |cita = Inventario con las obras de la Catedral y de otras iglesias }} * {{cita llibru |autor= Cano Gil, Jorge Humberto (director de la investigación) |títulu=La obra de Carlos Carré en Colombia |añu=1996 |editorial= Editorial [[Universidá Pontificia Bolivariana]] - [[Bancu de la República de Colombia|Bancu de la República]], |ubicación = Medellín |isbn = 958-9453-18-X}} * {{cita llibru |autor= Piedrahita Echeverri, Monseñor Javier * 1924 - † 2006 |títulu=Historia del Parque de Bolívar |añu=1990 |editorial= Concejo de Medellín, impresión: El Día |ubicación = Medellín |id= Edición especial, nun tien ISBN }} * {{cita llibru |autor= Sierra, Álvaro |títulu=Fundación Ferrocarril de Antioquia: Restaurando 20 años el Patrimonio |añu=2007 |editorial= Impresión y encuadernación: D'Vinni S.A. |ubicación = Medellín |isbn = 978-958-98038-0-6}} == Ver tamién == {{Columnes}} * [[Arquiteutura románica]] * [[Neorrománico|Arquiteutura neorrománica]] * [[Canónigu (eclesiásticu)|Canónigu]] * [[Monumentos Nacionales de Colombia]] {{Nueva columna}} * [[Cabildru catedraliciu]] * [[Cabildru metropolitanu]] * [[Archidiócesis de Medellín]] *[[Basíliques y catedrales de Colombia]] {{Final columnes}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.arqmedellin.com Páxina oficial de la Archidiócesis de Medellín.] * [http://www.prismatv.unal.edu.co/nc/detalle-serie/detalle-programa/article/catedral-basilica-metropolitana.html Videu sobre la Catedral Metropolitana de Medellín, realizáu pola Universidá Nacional sede Medellín ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150424204339/http://www.prismatv.unal.edu.co/nc/detalle-serie/detalle-programa/article/catedral-basilica-metropolitana.html |date=2015-04-24 }} * {{YouTube|_-ztfNphKwY|Videu sobre la Catedral Metropolitana de Medellín, realizáu pola canal TeleVid y la Archidiócesis de Medellín}} * {{YouTube|WqatOOVhSgY|Videu sobre la Catedral Metropolitana de Medellín y el so muséu realizáu por History Channel }} * {{YouTube|tGdV9xYCwZw|Videu sobre la Catedral Metropolitana de Medellín y el so Órganu Y.F. Walcker & Cie.}} * {{Enllaz rotu|1=reloxeru-de-dios-DG4668533 Videu sobre la Catedral Metropolitana de Medellín y el so reló, realizáu pol periódicu El Colombianu. |2=http://www.elcolombiano.com/multimedia/videos/el |date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot }} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Catedrales de Colombia|Metropolitana de Medellín]] [[Categoría:Basíliques de Colombia|Metropolitana de Medellín]] [[Categoría:Monumentos de Colombia]] [[Categoría:Wikipedia:Artículos con referencies a la RAE]] cdz3z6ahkc2jzufv3fud6af1ih2auyo Club Alianza Lima 0 167384 4377145 4370631 2025-06-18T07:20:51Z XabatuBot 43102 iguo testu: Botafogo de Futebol y Regatas => Botafogo de Futebol e Regatas 4377145 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|Club Alianza Lima}} {{equipu |pattern_la1=_alianza22h|pattern_b1=_alianza22h|pattern_ra1=_alianza22h|pattern_sh1=_alianza22h|pattern_so1=_alianza20h1|leftarm1=040F26|body1=FFFFFF|rightarm1=040F26|shorts1=040F26|socks1=FFFFFF |pattern_la2=_alianzalima23a|pattern_b2=_alianzalima23a|pattern_ra2=_alianzalima23a|pattern_sh2=_alianzalima23a|pattern_so2=_socks|leftarm2=040F26|body2=040F26|rightarm2=040F26|shorts2=040F26|socks2=000000 }} El '''Club Alianza Lima''', conocíu popularmente como '''Alianza Lima''' o a cencielles '''Alianza''', ye una [[institución]] deportiva asitiada en [[Lima]], [[Perú]].<ref>{{Cita web|url=https://peru.as.com/resultados/ficha/equipo/alianza_lima/4214/|títulu=Alianza Lima|fechaaccesu=}}</ref> Foi fundáu'l 15 de febreru de 1901 por mozu que deseyaben practicar [[deporte]].<ref name="afro">{{cita web |url=http://blog.pucp.edu.pe/media/251/20071029-Africaniabarriospopulares.pdf|títulu=AFRICANIA, BARRIOS POPULARES Y CULTURA CRIOLLA A ENTAMOS DEL SIEGLU XX|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081010093448/http://blog.pucp.edu.pe/media/251/20071029-Africaniabarriospopulares.pdf|formatu=pdf|fechaarchivu=10 d'ochobre de 2008|fechaaccesu=4 d'agostu de 2010}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://dcvasque.blogspot.com/2014/08/historia-articulo-principal-historia.html|títulu=Alianza Lima Historia|fechaaccesu=}}</ref> Los fundadores adoptaron aquel nome n'honor a la [[caballeriza]] ''Alianza'', [[propiedá]] del [[Presidencia de Perú|Presidente de la República]], [[Augusto Leguía]], qu'utilizaron pa celebrar los sos primeros partíos.<ref>{{Cita web|url=https://depor.com/futbol-peruano/116-anos-alianza-lima-historia-jarana-desgracias-reinvencion-miercoles-15-28928/|títulu=Los 116 años de Alianza Lima: el equipo del barrio que se mudó al corazón del pueblo|autor=Eduardo Zani|fechaaccesu=}}</ref> La so fecha de creación convertir nel [[club de fútbol]] más llonxevu de la Primer División peruana.<ref name="fundaciones">{{cita web |autor= Schmerler, Eli and Nieto Tarazona, Carlos Manuel |añu= 2007 |url= http://www.rsssf.com/tablesp/perufound.html |títulu= Foundation Dates of Clubes |editor= Rsssf.com |idioma=inglés |fechaaccesu=4 d'abril de 2008}}</ref> Anguaño xuega na [[Primer División de Perú]] entamáu pola [[Federación Peruana de Fútbol]]. Ye consideráu unu de [[los trés grandes del fútbol peruano]] y un referente nel so país y en Suramérica, al cuntar con una llarga tradición y rica historia.<ref>{{cita web |url=http://la10.rpp.pe/futbol-peruano/descentralizado/dd-noticia-983450 |títulu=Alianza Lima supera a Universitariu como club más popular de Perú. |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190406011325/https://la10.rpp.pe/futbol-peruano/descentralizado/dd-noticia-983450 |fechaarchivu=2019-04-06 }}</ref><ref>{{Cita web|url=https://elcomercio.pe/deporte-total/asi-llegan-los-tres-clubes-grandes-del-futbol-peruano-para-el-comienzo-de-la-temporada-2020-alianza-lima-universitario-cristal-liga-1-2020-noticia/|títulu=Cómo llegan los tres clubes grandes del fútbol peruano al comienzo de la Liga 1 temporada 2020|autor=Kenyi Peña|fechaaccesu=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://riverasport.com/futbol-peruano/clubes-peruanos-con-mas-hinchas-y-seguidores/|títulu=Los equipos peruanos con mas hinchas y seguidores en Redes Sociales|autor=Andrés Rivera|fechaaccesu=}}</ref> Hasta la fecha tien 24 títulos nacionales (2 de la Lliga de Lima, 6 de la Era Amateur y 16 de la Era Profesional). Los colores del club son l'azul y el blancu. Pola [[Xenealoxía|ascendencia]] [[italia]]na d'Eduardo Pedreschi, miembru fundador, decidióse que la primera indumentaria tuviera colores de la [[bandera d'Italia]].<ref>https://primiciadeportiva.com/alianza-lima-cumple-120-anos-de-historia-y-tradicion-futbolistica/</ref><ref>https://es.betsapi.com/ts/67690/Alianza-Lima-Women</ref><ref>http://jctuestavela.blogspot.com/p/club-alianza-lima-el-club-alianza-lima.html</ref> Asina, los primeros uniformes fueron de color verde con blancu.<ref name="Historia">{{cita web |url= http://aliancistadeverdad.com/cf-alianzalima-02.htm |títulu= La Historia del Pueblu |fechaaccesu= 5 d'abril de 2008 |autor= Ramírez Cruz, Eugenio |editor= Aliancistadeverdad.com |añu= 2001 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20080210055331/http://aliancistadeverdad.com/cf-alianzalima-02.htm |fechaarchivu= 10 de febreru de 2008 }}</ref><ref>https://www.elfutbolero.com.pe/liga1/Camiseta-alterna-de-Alianza-Lima-2021-Por-que-de-color-verde-20210405-0043.html</ref><ref>https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/alianza-lima-cumple-115-anos-historia-detras-colores-azul-blanco-12689/</ref> Depués, incluyéronse los colores de la caballeriza nel uniforme, que yeren l'azul, blancu y negru, que portáronse na camiseta, pantalones y medies respeutivamente. Años dempués, iguóse l'uniforme blanquiazul a manera de franxes, que s'usa hasta l'actualidá.<ref name="Historia" /> Foi campeon de la Copa Simon Bolivar en [[1976]].<ref>https://eliezerperez.wordpress.com/2017/12/31/copa-simon-bolivar-1976-2/</ref><ref>https://twitter.com/alianzainomano/status/1467497173499760646?lang=es</ref><ref>https://www.futbox.com/es/campeonatos#!copa-simon-bolivar-1/campeones</ref> Otres actuaciones destacaes a nivel internacional dar en 1976 y 1978, llegando a semifinales de la [[CONMEBOL Libertadores|Copa Llibertadores d'América]] y en 1999 pola Copa Merconorte. La so actividá futbolística empezó nos primeros años posteriores a la so fundación; sicasí, los alcuentros yeren [[afición|amateur]], lo mesmo que de calter amistosu en diverses oportunidaes. Ye l'únicu club sobreviviente de los que fundaron, en 1912, la [[Lliga Peruana de Fútbol]], onde'l club xugó per primer vegada un tornéu entamáu pola Federación. Alianza Lima xuega de llocal nel [[Estadiu Alejandro Villanueva]], tamién conocíu como Matute, del cual ye propietariu absolutu,<ref name="infra" /> y que lleva'l nome d'unu de los futbolistes más relevantes de la [[Historia del Club Alianza Lima|historia ''aliancista'']].<ref>http://www.ipd.gob.pe/noticias-top-peru/estadio-alejandro-villanueva-2</ref><ref>https://libero.pe/futbol-peruano/alianza-lima/2022/03/28/matute-es-blanquiazul-se-declaro-infundada-demanda-aposento-alto-alianza-lima-liga-1-futbol-peruano-49612</ref> Foi inauguráu'l 27 d'avientu de [[1974]] y atópase allugáu nel encruz de l'Avenida Isabel La Católica col Baldrayu Abtao, nel barriu de ''Matute'', nel distritu de [[Distritu de La Victoria|La Victoria]] na ciudá de [[Lima]].<ref>https://www.deperu.com/calendario/1319/inauguracion-del-estadio-de-alianza-lima</ref><ref>https://rpp.pe/futbol/descentralizado/alianza-lima-vs-universitario-cuando-se-fundo-matute-y-que-dia-se-jugo-el-primer-clasico-ahi-noticia-995387</ref><ref>https://peru.com/actualidad/mi-ciudad/aniversario-lima-estadio-matute-tambien-parte-historia-fotos-noticia-115790/</ref> La so capacidá total ye de 34 000 espectadores.<ref name="matute">{{cita web |url= http://www.peru.com/futbol/reportajes/2002/02/estadios/lima/matute.asp |títulu= Informe: Estadios del Fútbol Profesional Peruanu |fechaaccesu= 6 d'abril de 2008 |editor= Peru.com |añu= 2002 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20080411212858/http://www.peru.com/futbol/reportajes/2002/02/estadios/lima/matute.asp |fechaarchivu= 11 d'abril de 2008 }}</ref> Nel so entamu, posterior a la so construcción, conocíase-y como Estadio Alianza Lima, nome qu'años más palantre se modificar pol que tien hasta'l día de güei.<ref>https://elcomercio.pe/deporte-total/futbol-peruano/matute-cumple-47-anos-cuando-se-paso-a-llamar-alejandro-villanueva-el-estadio-de-alianza-lima-nczd-dtcc-noticia/</ref><ref>https://elcomercio.pe/deporte-total/alianza-lima-nombre-estadio-alejandro-villanueva-matute-victoria-tendencia-aniversario-fotos-ecpm-noticia-625087-noticia/</ref><ref>https://libero.pe/futbol-peruano/alianza-lima/2021/12/27/alianza-lima-nombre-fue-inaugurado-estadio-alejandro-villanueva-hace-47-anos-futbol-peruano-liga-1-35124</ref> Los sos clásicos rivales son [[Club Universitario de Deportes]], nel cual Alianza Lima amuesa una importante ventaya, al cuntar con 138 victories frente a 119, y [[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]], club al que tamién supera con un marxe de 70 victories frente a 59. Tamién caltién rivalidaes tradicionales con [[Club Centro Deportivo Municipal|Deportivo Municipal]] y [[Sport Boys Association|Sport Boys]]. Nos últimos años, distintes encuestes y estudios socioeconómicos realizaos por distintes cases encuestadoras coinciden n'allugar a Alianza Lima como'l club con más simpatizantes nel Perú, siguíu por Universitariu y Sporting Cristal na so gran mayoría.<ref>{{cita web |url=http://e.elcomercio.pe/101/doc/0/0/0/3/7/37793.pdf |títulu=Estáu de la opinión pública.}}</ref><ref>https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/alianza-lima-destaco-ser-el-equipo-que-mas-hinchas-llevo-en-la-presente-temporada-contando-liga-1-y-copa-libertadores-2022-universitario-noticia/</ref> El club tamién desenvuelve otres disciplines deportives, ente elles destaca'l [[Club Alianza Lima Vóley]] que participa na [[Lliga Nacional Superior de Voleibol de Perú]].<ref>https://andina.pe/agencia/noticia-voleibol-alianza-lima-y-regatas-lima-jugaran-tres-finales-por-titulo-nacional-887470.aspx</ref><ref>https://movistardeportes.pe/noticias/liga-nacional-de-voley-asi-se-jugara-la-gran-final-entre-alianza-lima-y-regatas-lima/</ref><ref>https://rpp.pe/voley/mas-voley/alianza-lima-y-regatas-se-mediran-por-la-gran-final-de-la-liga-nacional-de-voley-noticia-1396792</ref> == Historia == {{cita|La pasión popular pol Alianza Lima, al igual que l'activismu de los sindicatos y les lluches obreres d'entamos del sieglu XX, sería una espresión complementaria de los deseos d'integración al sistema político y económico de los probes y escluyíos d'entós.<ref name=empecipio>{{cita web |url = http://elcine.pucp.edu.pe/aeg/publicaciones/brujula10.pdf |títulu = Clubes y Barres: Alianza Lima y Universitariu de Deportes (Páxina 89) |fechaaccesu = 4 d'abril de 2008 |autor = Panfichi, Aldo; Thieroldt, Jorge |editor = Elcine.pucp.edu.pe |añu=2005 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20160111065429/http://elcine.pucp.edu.pe/aeg/publicaciones/brujula10.pdf |fechaarchivu = 11 de xineru de 2016 }}</ref>}} El [[fútbol]] nel [[Perú]] de principios del [[sieglu XX]] atopar en fase de desenvolvimientu, y l'accesu llindar a la [[Clase alta|clase adinerada]].<ref name="futbolima" /> Los mozos de la élite de [[Lima]] aprender en [[Inglaterra]], y cuando volvieron practicar con inmigrantes y marineros británicos que moraben nel país o llegaben a los puertos dacuando.<ref name="futbolima" /> Sicasí, l'espardimientu del fútbol aumentó, llegando a diversos llugares de la capital peruana. La xestación d'Alianza (nun principiu Sport Alianza) foi l'[[antítesis]] d'esta idea, por cuenta de que se fundó nun ambiente netamente popular, ensin cuntar con nenguna influencia de les altes esferes de la sociedá limeña. La imaxe que proyeutaba Alianza como equipu popular aumentó cada vez más, atrayendo tempranamente a munchos simpatizantes de baxes condiciones que víen nes victories del equipu ''aliancista'', el so propiu trunfo frente a l'adversidá, un trunfu que sería impensado n'otros aspeutos de la [[Cotidianidá|vida cotidiana]] y la oportunidá de revertir tou orde [[Socioeconomía|socioeconómico]] o [[Política|políticu]] pa poder competir ensin [[Desigualdá social|desigualdaes]]. Tou ello convertir ya identificó como l'equipu de la [[clase obrera]]. === Fundación === [[Ficheru:Alianzalima1901.jpg|300px|miniaturadeimagen|left|Semeya del primer equipu aliancista, mientres los sos primeros años de creación.]] El '''Club Sport Alianza''', como se llamó'l club de primeres, fundóse'l [[15 de febreru]] de [[1901]] na cai Cotabambas, nel barriu de Chacaritas, adoptaron el nome d'alianza n'honor a la caballeriza ''Alianza'' propiedá del ex-presidente Augusto B.Leguia, na cual los trabayadores del llugar diéren-yos permisu pa xugar en dicha caballería y asina practicar el fútbol.<ref>https://web.archive.org/web/20080401070848/http://www.clubalianzalima.com/pages/hist1901.asp</ref> Dichu recintu allugar nel [[Distritu de Lima|Centro de Lima]]. La idea yera formar un [[club de fútbol]] que defendiera a la comunidá ante equipo d'otros [[barriu|barrios]]. El día de la fundación dirixir a la quinta llamada los Gallinacitos, concretamente a una casa que taba signada colos númberos 323 y 327, propiedá de la familia Chacaltana, onde se fundó'l club aliancista. Los rapazos na totalidá vivíen na ciudá de Lima, y provenian de families qu'exercíen trabayos de carpintería, verduleria y comercialización. Los primeros xugadores pertenecíen a una clase obrera. El clima internu qu'esistía ente los fundadores fizo que se-yos conoza col [[llamatu]] de ''los íntimos''.<ref name="JM">{{cita web |url= http://www.munijesusmaria.gob.pe/pdf/alcuerdos/2007.alcuerdu_022.pdf |títulu= ALCUERDO DE CONCEYU N° 022-2007/MDJM |fechaaccesu= 27 d'abril de 2009 |editor= Munijesusmaria.gob.pe |añu= 2007 }}</ref> José Carreño, unu de los fundadores y poblador de la cai Cotabambas ufiertó la so casa como primer local institucional, ufierta que prestó enforma a los demás fundadores yá que hasta esi momentu'l club nun tenía un puntu de xunta establecíu, polo que les cais yeren les sos habituales concentraciones. Carreño foi unu de los que contribuyó a formar parte de la direutiva, el so siguiente local foi en Carlos de los heros, pos nel llar de carreño la so familia aguantar a la idea, y nun taba convencíu totalmente, dau l'humilde venir de toos ellos, que al cabu de tres meses, nun pudieron siguir pagando la mensualidá, que les xuntes facer na vía pública, asina siguieron hasta que la familia Galindo (Carlos y Plácido) acoyer na so casa, pero depués siguió la inestabilidá que'l club foi camudando de llocal y sedes.<ref name="futbolima" /> Los documentos sobre los primeros años de Sport Alianza son escasos, recién a partir de [[1920]] esisten archivos col nome ''Alianza Lima''.<ref name="armando" /> Más allá de la falta d'[[escritu|escritos]], reconozse como fundadores a Eleodoro Cucalón, Augusto Cucalón, Eduardo Pedreschi, Wilfredo Pedreschi, Carlos Pedreschi, Adolfo Pedreschi, Rodolfo Pérez, Manuel Carvallo, Ismael Carvallo, Guillermo Carvallo, Julio Chacaltana, Manuel Arana, Antonio La Torre, Alberto La Torre, José Carreño, Hipólito Venegas, Eduardo Méndez, Carlos Villarreal, Alberto Palomino, Antonio Palomino, Alberto López, Luis Buitrón, José Paulet, Luis Litardo, Alberto Moncada, Julio Rivero, Cirilo Cárdenas, Faustino Justino Mendoza, ente otros.<ref name="Historia" /><ref name="Leveau">{{cita web |url = http://www.armandoleveau.com/principal.html |títulu = La Historia |fechaaccesu = 6 d'abril de 2008 |autor = Leveau, Armando |editor = Armandoleveau.com |añu = 2007 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080515090939/http://www.armandoleveau.com/principal.html |fechaarchivu = 15 de mayu de 2008 }}</ref> Anguaño cunta con más de 2000 socios rexistraos oficialmente. Fueron dende neños hasta adolescentes de siete a dieciocho años d'edá, siendo nengunu d'ellos, [[Paradoxa|paradóxicamente]], de [[raza negra]], yá que al equipu ''aliancista'' rellacionaríase-y darréu cola xente de color.<ref name="Historia" /> {{cita|Ye recién ente los años de 1920 y 1930 que se produz una fuerte identificación de la población afroperuana con Alianza Lima, colos obreros, y con La Victoria como un barriu popular emblemáticu.<ref name="afro"/>''}} === Lliga de fútbol (1912-1921) === Sport Alianza llogró'l so primer títulu a los 6 años de la so participación na Lliga Peruana de Fútbol.<ref>http://lahermandadaliancista.blogspot.com/2014/05/campana-de-1918-campeonato-de-la-liga.html</ref><ref>https://www.facebook.com/100436435134051/photos/a.101161788394849/101720661672295/?type=3</ref><ref>https://twitter.com/clubaloficial/status/1326186188093485058</ref> Empezó en [[1912]], y depués d'una granible campaña llogró'l [[campeonatu]] de [[1918]].<ref name="peruchamp">{{cita web |autor= Andrés, Juan Pablo; Villa Martínez, Héctor and Stokkermans, Karel |añu= 2008 |url= http://www.rsssf.com/tablesp/peruchamp.html |títulu= Peru - List of Champions |editor= Rsssf.com |idioma=inglés |fechaaccesu=6 d'abril de 2008}}</ref> Ente los años 1912 y [[1919]], el club utilizó de forma alterna dos uniformes titulares: unu que portaba camiseta azul enteru y otru blancu con un diseñu llistáu, con mangues azules y una franxa vertical azul pol mediu, que sería col pasu del tiempu, el tradicional uniforme blanquiazul d'Alianza Lima.<ref name="Historia" /> El [[5 de mayu]] de 1912, Sport Alianza xugó'l so primer partíu oficial frente al Jorge Chávez.<ref name="Terra" /><ref>https://web.archive.org/web/20070216124921/http://deportes.terra.com.pe/futbol/f10215.shtml</ref><ref>{{Cita web |url=https://losaliadosconosvr.com/2021/05/06/1901-1919-primeros-anos-del-club/ |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220630043837/https://losaliadosconosvr.com/2021/05/06/1901-1919-primeros-anos-del-club/ |fechaarchivu=2022-06-30 }}</ref> L'alcuentru realizóse dientro del primer [[Competición (deporte)|tornéu]] entamáu pola [[Lliga Peruana de Fútbol]], que duró hasta [[1921]].<ref>{{cita web |url= http://www.fpf.com.pe/ |títulu= Historia |fechaaccesu=27 d'abril de 2009 |editor= Fpf.com.pe }}</ref> L'añu [[1919]], foi especial pa la institución ''aliancista'', pos llogró'l [[Campeón|títulu]] per segunda vegada consecutiva, consiguiendo'l primer bicampeonatu de la historia ''blanquiazul''.<ref name="peruchamp" /><ref>http://lahermandadaliancista.blogspot.com/2014/05/campana-de-1919-campeonato-de-la-liga.html</ref><ref>https://elperuano.pe/noticia/61737-celebra-campeon</ref> Daquella'l Sport Alianza yera yá un equipu popular que cuntaba con munchos adeptos. La década de los [[años 1920]] marcó dos fechos importantes na historia del club, colos cualos terminó de formar el so [[Identificación (psicoloxía)|identidá]]. Primero, pasó de llamase Sport Alianza pa convertise definitivamente n'Alianza Lima.<ref name="armando" /> Hasta'l momentu nun se tien conocencia si foi daquién en particular l'autor del nome, pero albídrase que foi escoyíu por decisión popular, yá que entós reconocíase'l fechu de que tolos sos xugadores yeren [[Capital (política)|capitalinos]].<ref name="RH">{{cita web |url=http://www.clubalianzalima.com/pages/hist1901.asp|títulu=RESEÑA HISTORICA 1901-1920|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080401070848/http://www.clubalianzalima.com/pages/hist1901.asp|fechaarchivu=1 d'abril de 2008|autor=Leveau, Armando|editor=Clubalianzalima.com|fechaaccesu=6 d'abril de 2008|añu=2004}}</ref> Y segundu, apaeció'l xugador que representó al posterior estilu de xuegu col que se caracteriza'l club: [[Alejandro Villanueva]].<ref>https://elcomercio.pe/somos/historias/alejandro-villanueva-padre-aliancismo-alianza-lima-club-futbol-ecpm-noticia-625636-noticia/</ref><ref>https://www.tvperu.gob.pe/novedades/tvperu/alejandro-villanueva-conoce-la-historia-del-idolo-de-alianza-lima</ref> Reconocíase-y pola so bona téunica, figura allargada y morena. Considerábase que nun percorría la cancha sinón que la ''caminaba'' a trancos llargos y midir cola mirada. Gustába-y la inspiración y la xenialidá.<ref name="cantares" /> === Dómina amateur (1926-1950) === Nos años 1920 l'equipu ''aliancista'' pudo consiguir los títulos de [[1927]] y [[1928]].<ref name="peruchamp" /><ref>https://alianzalimaysvjodagrone.wordpress.com/2016/11/01/1928-alianza-lima-campeon-1era-final-disputada-en-clasico/</ref><ref>https://historialblanquiazul.wordpress.com/tag/1928/</ref> En 1927, tuvo llugar el so primer enfrentamientu col equipu de la Federación Universitaria que darréu camudó'l so nome a [[Universitariu de Deportes]], que convirtióse nel so rival por antonomasia nel fútbol peruano.<ref name=empecipio /> En 1928, la institución allugar nun bloque de la tercer corte de l'[[Avenida Mancu Cápac (Lima)|avenida Mancu Cápac]] del [[distritu de La Victoria]], d'onde nunca más salió y col cual llogró una gran identificación.<ref name="JM" /> Nel añu [[1929]], cuando paecía qu'Alianza Lima consiguiría un nuevu campeonatu, foi castigáu a perpetuidad por problemes cola [[Federación Peruana de Fútbol]], una y bones el vicepresidente d'Alianza nesi entós, Enrique Vergara, unvió-y una carta informando que los xugadores ''aliancistas'' nun participaríen na [[Seleición de fútbol de Perú|seleición]] por cuenta de que'l club atopar en «una deplorable situación económica». Ante esti fechu, l'ente rector decidió suspendelos.<ref>https://depor.com/futbol-peruano/jugaron-futbolistas-alianza-lima-copa-america-1929-30105/</ref><ref>https://elblogintimo.blogspot.com/2012/04/1929-la-desafiliacion-y-la-creacion-de.html</ref> A la fin del tornéu, [[Universitariu de Deportes]] resultó'l campeón del tornéu.<ref name="Terra">{{cita web |url = http://deportes.terra.com.pe/futbol/f10215.shtml |títulu = Cien años nel corazón del Pueblu |fechaaccesu = 6 d'abril de 2008 |editor = Deportes.terra.com.pe |añu=2001 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20070216124921/http://deportes.terra.com.pe/futbol/f10215.shtml |fechaarchivu = 16 de febreru de 2007 }}</ref> [[Ficheru:Alcalde Fernandez Villanueva.png|300px|miniaturadeimagen|left|[[Alejandro Villanueva]], terceru de la derecha.]] Por cuenta de ello, en 1929 l'equipu ''victoriano'' llindar a pasiase los domingos por distintes faciendes y pueblos redoma a Lima en busca de partíos informales, sol nomatu de ''Los Íntimos''.<ref name="Leveau" /> ==== Primer tricampeón del fútbol peruano (1931-1933) y descensu (1938) ==== En [[1930]], cuando'l [[Club Atlético Tucumán|Atlético Tucumán]] d'[[Arxentina]] ganara a tolos equipos [[Perú|peruanos]] que-y tocó enfrentar, los medios y los aficionaos primieron por qu'Alianza Lima xugara. Depués d'un pactu ente la [[Federación Peruana de Fútbol]] y Alianza Lima, llevantóse-yos el castigu impuestu por que puedan xugar frente al cuadru arxentín, cola condición qu'apurrieren xugadores el domingu siguiente pa la seleición peruana, que tenía de xugar el Suramericanu d'Arxentina. Alianza aportó y finalmente'l domingu [[9 de febreru]] de [[1930]], Alianza Lima golió al Atlético Tucumán por 3:0 y el [[15 de febreru]] de [[1931]], Alianza celebró les sos 30 años de fundación con una victoria de 4:0 sobre'l [[HNK Hajduk Split|Hajduk Split]] de [[Yugoslavia]].​<ref name="Leveau" /><ref>https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/alianza-lima-asi-le-fue-a-los-blanquiazules-jugando-en-su-aniversario-noticia/</ref><ref>https://alianzalimaysvjodagrone.wordpress.com/2017/02/15/partidos-que-jugo-alianza-en-el-dia-de-su-aniversario/</ref> Un añu antes llevar a cabu la primer [[Copa Mundial de Fútbol|Copa del Mundu]] en [[Montevidéu]], [[Uruguái]].<ref>https://www.marca.com/reportajes/2010/01/historia_de_los_mundiales/index.html</ref><ref>https://actualidad.rt.com/mundial/historia/1930</ref><ref>https://as.com/futbol/2020/07/30/reportajes/1596061931_293238.html</ref> La seleición peruana asistió a dichu acontecimientu, teniendo nel so plantel a 8 xugadores ''aliancistas''.<ref name="mundiales" /> Esi mesmu añu, sería l'empiezu del tricampeonatu.<ref name="armando" /><ref name="peruchamp" /> Alianza Lima empezó a faese popular internacionalmente depués de realizar una esitosa xira por [[Chile]] nos [[años 1930]], depués de la cual l'equipu foi consideráu como'l ''Rodiellu Negru''; esti equipu conformar el porteru [[Juan Valdivieso Padilla|Juan Valdivieso]], xunto con un ataque onde destacaron, [[José María Lavalle]], [[Adelfo Magallanes Campos|Adelfo Magallanes]], José Morales, [[Teodoro Fernández Meyzán|Teodoro Fernández]], [[Jorge Koochoi Sarmiento|Jorge Sarmiento]] y [[Alejandro Villanueva]].<ref name="armando" /><ref>https://alianzalimaysvjodagrone.wordpress.com/2016/11/17/el-rodillo-negro-de-alianza-lima/</ref><ref>http://quebuenahistoria.blogspot.com/2012/11/la-gira-triunfal-del-rodillo-negro.html</ref> Mientres la so estadía en tierres chilenes goliaron al [[Colo-Colo]] por 8:1 el [[27 de marzu]] de 1933 y a la fin de dichu añu, Alianza tamién consiguió'l so tercer [[Tornéu de Primeros Equipos (Perú)|Tornéu de Primeros Equipos]] consecutivu.<ref name="Terra" /> El domingu 18 de payares de [[1934]], Alianza cuasi algamaba'l tetracampeonatu del campeonatu amateur de la lliga provincial de Lima. Dichu campeonatu resultó polémicu una y bones la tabla de posiciones final sumaba los puntos del tornéu de primeros equipos y 1/4 de los puntos del tornéu de reserves na clasificación xeneral. Al quedar empatáu'l tornéu de primeros equipos, el tornéu de reserves dio-y al Alianza Lima la ventaya final na clasificación xeneral por 0.25 puntos, dempués de la última fecha na cual Alianza ganó al Universitariu los partíos en dambes categoríes. Universitariu reclamó (consideraba esto inxustu) y tres un partíu de desempate ganó'l tornéu. Esiste discutiniu tocantes a esto pero tantu la FPF, la ADFP y la FIFA consideren a Universitariu como'l campeón de dichu añu.L'allegría de los llogros de la primer metá de la década del 30 sumió nel añu [[1938]], depués d'un campeonatu deficiente, Alianza Lima ocupa'l penúltimu llugar de la Lliga Peruana en perdiendo 0:2 ante'l [[Mariscal Sucre FBC|Sucre]] y baxó a [[Segunda División de Perú|Segunda División]].<ref name="segunda">{{cita web |url = http://www.delgol.com/clubes/alianzalima.php |títulu = Club Alianza Lima |fechaaccesu = 16 de xunu de 2008 |editor = Delgol.com |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080629072000/http://www.delgol.com/clubes/alianzalima.php |fechaarchivu = 29 de xunu de 2008 }}</ref><ref>https://libero.pe/futbol-peruano/1595724-dia-hoy-alianza-lima-segunda-division-1938-fase-2-liga-1-2020</ref><ref>https://andina.pe/agencia/noticia-alianza-lima-y-ano-descendio-tras-una-mala-campana-822453.aspx</ref> El motivu que llevó a una actuación tan deficiente naquel añu foi'l rendimientu en cayente de los sos meyores xugadores, cercanos a la edá del retiru y que se negaben a dar pasu a nueves figures. En [[1939]], Alianza foi parte del tornéu de la División Entemedia nel [[Distritu del Rímac|Rímac]], específicamente na cancha del Potao. Una gran cantidá d'aficionaos al club ''aliancista'' allegaba a dichu escenariu pa ver xugar a los ''blanquiazules'', inclusive en delles cróniques d'esa dómina detallóse que mientres la cancha de Potao enllenar de xente, les tribunes del [[Estadiu Nacional de Perú|Estadiu Nacional]] onde se xugaben los partíos de primera, llucíen práuticamente vacíes.<ref name="corréu">{{enllaz rotu|1={{cita web |url= http://www.correoperu.com.pe/paginas_nota.php?nota_id=68620&seccion_nota=6 |títulu= Cuidáu que se repite |fechaaccesu= 29 d'abril de 2009 |autor= Esteves, Juan Carlos |editor= Correoperu.com.pe }} |2=http://www.correoperu.com.pe/paginas_nota.php?nota_id=68620&seccion_nota=6 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Nel debú, Alianza empató 0:0 cola Unión Carbone; sicasí, depués vieno una racha de trunfos, ente ellos una goliada de 5:1 ante'l Sportivo Uruguái.<ref name="corréu" /> Alianza acabó primero nel tornéu, sicasí, tuvo que xugar un partíu decisivu frente a San Carlos (campeón de la Lliga del [[Callao]]) pa definir quién llograría los pase a Primer.<ref name="corréu" /> Finalmente, Alianza ganó l'alcuentru y volvió a la Primer División en [[1940]], onde se caltién hasta l'actualidá.<ref name="peruhist">{{cita web |autor= Pierrend, José Luis |añu= 2007 |url= http://www.rsssf.com/tablesp/peruhist.html |títulu= Peru - List of Final Tables |editor= Rsssf.com |idioma=inglés |fechaaccesu=6 d'abril de 2008}}</ref> ==== Superclásicos históricos ya irregularidá (1939-1950) ==== Polo xeneral, esta década nun foi bien granible pal cuadru grone, yá que namái pudo llograr un campeonatu más pal so palmarés, sumáu a ello, mientres los primeres [[años 1940]], finó prematuramente a la edá de 35 años l'ídolu ''aliancista'' Alejandro Villanueva na sala ''Santa Rosa'' del hospital ''Dos de Mayu'', el [[11 d'abril]] de [[1944]], víctima de [[tuberculosis]].<ref name="cantares" /><ref>https://rpp.pe/futbol/descentralizado/alianza-lima-rindio-homenaje-a-su-maximo-idolo-alejandro-villanueva-liga-1-futbol-peruano-noticia-1330972</ref><ref>https://www.deperu.com/calendario/1067/fallecimiento-del-exfutbolista-de-alianza-lima-alejandro-villanueva</ref> [[Ficheru:Peru Football 1936 Olympics.png|220px|miniaturadeimagen|left|Seleición peruana que participó nos [[Fútbol nos Xuegos Olímpicos de Berlín 1936|Xuegos Olímpicos de Berlín de 1936]] y algamó los cuartos de final del tornéu. Destaquen los aliancistas [[Alejandro Villanueva]], [[José María Lavalle]] y [[Juan Valdivieso]].]] El primer [[Clásicu de los Muletazos|''Superclásico'']] del añu [[1947]] atopó a Alianza Lima y a Universitariu de Deportes nuevamente. Los ''cremes'' cumplíen la peor campaña de la so historia, sicasí, aquel alcuentru empezar ganando 3:1 de manera contundente.<ref name="clasico43">{{cita web |url= http://dechalaca.com/content/view/1571/72/ |títulu= Equí tuvo d'escribise un nuevu clásicu |fechaaccesu=8 de payares de 2008 |autor= Behr, Raúl |editor= Dechalaca.com |añu= 2008 }}</ref>Na segunda metá, Alianza dio vuelta'l marcador n'ocho minuto.<ref name="clasico43" /> Primero, Herrera marcó'l 3:2 a los 70'; dempués, l'árbitru cobró falta dientro del área, Arce executó y anotó'l gol del empate a los 73', y nel minutu 78 depués de dellos rebotes nel área [[Universitariu de Deportes|''merengue'']], el balón llegó a los pies de Carlos Gómez Sánchez, quien con disparu cruzáu marcó'l gol del trunfu y de una remontada que quedó na historia pola circunstancia na que se dio; yá que depués d'aquella derrota, Universitariu remató'l tornéu últimu na tabla de posiciones, polo que tuvo d'apostar un partíu pa caltenese na categoría frente al Sporting Tabacu ([[Sporting Cristal]]), sicasí, nunca lo fixo pos depués de dellos papeleos, l'Asociación Non Amateur (ANA) resolvió anular el descensu, no que foi una de les decisiones más controversiales d'aquella dómina.<ref name="clasico43" /> Alianza Lima, nos años 1940, solo llogró'l campeonatu de 1948.<ref name="peruchamp" /><ref>https://dechalaca.com/efemerides/1949/alianza-lima-campeon-1948-tsunami-a-la-victoria</ref><ref>https://globalsportsarchive.com/competition/soccer/campeonato-peruano-1948/regular-season/28996/</ref> Aquel equipu que se coronó campeón foi dirixíu por un ex-xugador ''blanquiazul'', [[Adelfo Magallanes Campos|Adelfo Magallanes]].<ref name="armando" /><ref>https://www.futbolperuano.com/seleccion/historia/sdi/175892/adelfo-magallanes-campos</ref> La base d'esi equipu tuvo conformada por Teódulo Legario; Fuentes y Arce, Silva, Gonzáles y Heredia; Félix y Roberto Castillo, [[Juan Emilio Salinas|Salinas]], Vargas y Pedraza; el cual taba totalmente anováu y tamién tuvo l'apellativu de ''Rodiellu Negru''.<ref name="armando" /> L'equipu ''aliancista'' presentó un equipu con xugadores nuevos y dellos veteranos. La esperiencia foi representada en xugadores como Alejandro Gonzáles y Teódulo Legario; esti postreru foi un xugador qu'apostó dellos alcuentros cola camiseta d'Alianza. Al siguiente añu, el [[12 de xunu]] de [[1949]], producióse la goliada más abuitada de los ''Superclásicos''<ref name="clasico">{{cita web |url = http://www.peru.com/futbol/especial/superclasico/2001/apertura/alu/historia/ |títulu = Especial del Superclásico |fechaaccesu = 6 d'abril de 2008 |editor = Peru.com |añu = 2001 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080325051754/http://www.peru.com/futbol/especial/superclasico/2001/apertura/alu/historia/ |fechaarchivu = 25 de marzu de 2008 }}</ref><ref>https://larepublica.pe/deportes/2020/06/12/alianza-lima-y-el-dia-que-gano-9-1-a-universitario-siendo-la-goleada-mas-abultada-en-las-historia-de-los-clasicos-video/</ref><ref>https://historialblanquiazul.wordpress.com/1949/06/12/alianza-lima-9-universitario-1/</ref> Alianza Lima, con cinco goles d'[[Juan Emilio Salinas|Emilio Salinas]], golió por 9 a 1 al so eternu rival, Universitariu de Deportes; y 22 díes dempués volviéronse a enfrentar un [[3 de xunetu]], onde los ''cremes'' recibieron otra goliada, esta vegada pol marcador de 5:0.<ref name="clasico" /><ref>https://historialblanquiazul.wordpress.com/1949/07/03/alianza-lima-5-universitario-0/</ref><ref>https://www.cronicaviva.com.pe/columna/en-1949-alianza-le-metio-9-1-y-5-0-a-la-u-pero-la-crema-fue-campeon/</ref> Esto ye, en menos d'un mes, Alianza Lima anotára-y 14 goles a ''la O''. === Dómina profesional (1951-presente) === La etapa de l'Asociación Non Amateur (ANA) remató en [[1950]], dando pasu a la era profesional del fútbol peruano en [[1951]].<ref name="armando" /> Ye según esti deporte empezó a adoptar los estándares internacionales que riquía los profesionalismo.<ref>{{Cita web |url=https://losaliadosconosvr.com/2021/05/07/1950-1959-el-profesionalismo-del-futbol-peruano/ |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220414222645/https://losaliadosconosvr.com/2021/05/07/1950-1959-el-profesionalismo-del-futbol-peruano/ |fechaarchivu=2022-04-14 }}</ref><ref>http://elinaresm.blogspot.com/2012/01/el-campeonato-profesional-de-futbol-de.html</ref><ref>https://dechalaca.com/especiales-dechalaca/75-anos-de-deportivo-municipal/el-dorado-ano-cincuenta</ref> [[Ficheru:Estadio Atanasio Girardot - Inauguración.jpg|300px|miniaturadeimagen|left|Alianza nun alcuentru amistosu de 1953 contra [[Fluminense]] nel [[Estadiu Atanasio Girardot]].]] Atlético Chalaco foi'l primer rival d'Alianza Lima nesta nueva era. Alianza debutó na profesional con un trunfu de resultancia 2:1; los dos tantos ''aliancistas'' anotar Roberto Castillo.<ref name="armando">{{cita web |url = http://www.clubalianzalima.com/pages/hist1921.asp |títulu = RESEÑA HISTORICA 1921-1960 |fechaaccesu = 6 d'abril de 2008 |autor = Leveau, Armando |editor = Clubalianzalima.com |añu = 2004 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080401070421/http://www.clubalianzalima.com/pages/hist1921.asp |fechaarchivu = 1 d'abril de 2008 }}</ref> Al añu siguiente de debutar nel fútbol profesional, Alianza consiguió nuevamente'l campeonatu del fútbol peruano al rematar primero na tabla con 27 puntos, ente que'l so escolta Sport Boys terminó nel segundu caxellu con 5 puntos menos.<ref name="peruhist" /><ref>https://alianzalimaysvjodagrone.wordpress.com/2017/01/11/alianza-lima-campeon-1952/</ref><ref>https://es.paperblog.com/alianza-lima-campeon-1952-4211849/</ref> A pesar del subcampeonatu de [[1953]], al añu siguiente consiguieron el títulu de [[1954]] para dempués volvese a coronar bicampeones en [[1955]], destacando [[Valeriano López]], [[Máximu Mosquera]] y [[Óscar Gómez Sánchez]]<ref name="peruchamp" /><ref>https://globalsportsarchive.com/competition/soccer/campeonato-peruano-1954/regular-season/28990/</ref><ref>https://alianzalimaysvjodagrone.wordpress.com/2017/05/27/alianza-lima-campeon-1955/</ref> Hai de solliñar la final apostada ente los clásicos rivales Alianza Lima y Universitariu, onde los dos engarraron pol títulu nun partíu definitoriu, que ganaron los ''blanquiazules''.<ref name="peruhist" /> El [[26 d'abril]] de [[1956]], Alianza golió 6:1 al [[Club Aurora]] na ciudá [[bolivia]]na de [[Cochabamba]] y el [[5 d'agostu]], Alianza enfrentó per primer vegada al [[Sporting Cristal]] con victoria del cuadru ''aliancista'' por 2:1.<ref name="Terra" /><ref>https://historialblanquiazul.wordpress.com/1956/08/05/alianza-lima-2-sporting-cristal-1-10/</ref><ref>https://elcomercio.pe/deporte-total/futbol-peruano/informo-comercio-primer-cristal-alianza-302141-noticia/</ref> [[Ficheru:Victor Benitez Morales.jpg|200px|miniaturadeimagen|left|[[Víctor Benítez]] gran xugador de los años 50 que xugó en [[Boca Juniors]], [[AC Milan]] y l'[[Internazionale|Inter de Milán]].]] Los [[años 1960]] significaron la presencia de dos xugadores relevantes na so historia como lu fueron [[Víctor Zegarra]], xugador d'un toque destacable y bien habilidosu col balón nos pies; <nowiki>''</nowiki>Babalú<nowiki>''</nowiki> Martinez y [[Pedro Pablo Lleón]], quien pasó parte del so niñez n'Alianza y foi testigu de los llogros consiguíos n'años anteriores.<ref name="Tándem">{{cita web |url = http://www.clubalianzalima.com/pages/hist1961_prueba.asp |títulu = RESEÑA HISTORICA 1961-1980 |fechaaccesu = 28 d'abril de 2009 |autor = Leveau, Armando |editor = Clubalianzalima.com |añu = 2004 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091216220322/http://www.clubalianzalima.com/pages/hist1961_prueba.asp |fechaarchivu = 16 d'avientu de 2009 }}</ref> ''Perico'', como se-y moteya, debutó cola divisa ''aliancista'' el [[17 de febreru]] de [[1960]].<ref name="Terra" /> En [[1962]], con xugadores como Rodolfo Bazán, Adolfo Donayre, Wantuil da Trinidade, Juan de la Vega, Rivas, Rodolfo Guzmán, Víctor Zegarra, Pedro Pablo Lleón, Víctor Rostaing; ente otros, llograron otru campeonatu más.<ref name="peruchamp" /><ref>https://alianzalimaysvjodagrone.wordpress.com/2017/01/06/alianza-lima-campeon-1963/</ref><ref>https://www.livefutbol.com/equipos/alianza-lima/1963/2/</ref> La incorporación del zagueru Wantuil da Trinidade, significó romper la tradición de xugar namái con futbolistes peruanos nel profesionalismo.<ref name="Tándem" /> L'oxetivu ''blanquiazul'' nel añu [[1963]] foi defender el títulu llográu na temporada anterior. Alianza Lima llogró un nuevu bicampeonatu pa la so historia llogrando en total 28 puntos, apostrando al Sporting Cristal al segundu caxellu con 25.<ref name="peruhist" /><ref>https://alianzalimaysvjodagrone.wordpress.com/2016/12/21/alianza-lima-campeon-1963-2/</ref><ref>https://globalsportsarchive.com/competition/soccer/campeonato-peruano-1963/regular-season/28971/</ref> Alianza volvió sumar otra corona en [[1965]].<ref name="peruchamp" /><ref>https://alianzalimaysvjodagrone.wordpress.com/2016/12/25/alianza-lima-campeon-1965/</ref><ref>https://globalsportsarchive.com/competition/soccer/campeonato-peruano-1965/regular-season/28965/</ref> A partir de [[1966]], el campeonatu volvióse descentralizáu.<ref name="peruhist" /><ref>https://dechalaca.com/hemeroteca/yala-nola/descentralizado-1966-el-primero-de-la-nueva-era</ref> Más allá de los títulos consiguíos ([[1962]], [[1963]] y [[1965]]), los equipos peruanos d'aquellos años denotaron un gran nivel futbolísticu. En [[1966]], debutó cola camiseta d'Alianza Lima un rapazu del [[distritu de Puente Piedra]] llamáu [[Teófilo Cubillas]].<ref name="tcubillas">{{cita web |autor= Barraza, Jorge |editor= Conmebol.com |añu= 2005 |url= http://www.conmebol.com/articulos_ver.jsp?id=58043&slangab=S |títulu= Teófilo Cubillas, l'eternu Nene |fechaaccesu= 28 d'abril de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20090202175758/http://www.conmebol.com/articulos_ver.jsp?id=58043&slangab=S |fechaarchivu= 2 de febreru de 2009 }}</ref><ref>https://elbocon.pe/futbol-peruano/seleccion-peruana/alianza-lima-teofilo-cubillas-celebra-un-ano-mas-de-vida-cumpleanos-del-nene-cubillas-fotos-nnsp-noticia/</ref><ref>https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/alianza-lima-teofilo-cubillas-conto-como-nacio-su-amor-por-el-club-blanquiazul-noticia/</ref> Cubillas, foi una de les máximes figures ''aliancistas'' mientres cuasi una [[década]].<ref>https://depor.com/futbol-peruano/seleccion-peruana/seleccion-peruana-alianza-lima-teofilo-cubillas-cumple-73-anos-un-repaso-a-sus-mejores-momentos-en-el-balompie-nnsp-noticia/</ref><ref>https://web.archive.org/web/20090202175758/http://www.conmebol.com/articulos_ver.jsp?id=58043&slangab=S</ref> Nació'l [[8 de marzu]] de [[1949]], en Puente Piedra, xugó nel equipu ''Huracán Boys'' del distritu con tan solo 12 años.<ref name="cubillasgol">{{cita web |editor= Peru.com |añu= 2002 |url= http://www.peru.com/FUTBOL/seleccion/historia/futbolistes/tcubillas.asp |títulu= La Seleición: Historia: Teófilo Cubillas |fechaaccesu= 28 d'abril de 2009 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20081201182520/http://www.peru.com/futbol/seleccion/historia/futbolistes/tcubillas.asp |fechaarchivu= 1 d'avientu de 2008 }}</ref><ref>{{cita publicación |autor= Morón Fonseca, Willie |títulu= Teófilo Cubillas al conocer Huánuco quedó almiráu (Páxina 11) |añu= 2009 |publicación= Güei Rexonal |númberu= 4085 |url= http://issuu.com/hoyperu/docs/güei_04_abril_2009/11 }}</ref> Dende'l so debú na Primer División con camiseta d'Alianza, el so talentu pa xugar al fútbol convirtiólo nun ídolu de [[Perú]].<ref>{{cita web |url = http://diario.elmercurio.cl/detalle/index.asp?id={d3047c42-ae98-4bb5-b3cc-079550c051fe} |títulu = Les lleendes recuerden los meyores Clásicos del Pacíficu |fechaaccesu = 28 d'abril de 2009 |autor = Morales, Sebastián |editor = Elmercurio.com |añu = 2007 |idioma = castellanu }}</ref><ref>https://andina.pe/agencia/noticia-teofilo-cubillas-maximo-goleador-peruano-mundiales-cumple-hoy-73-anos-883844.aspx</ref><ref>https://elbocon.pe/futbol-peruano/seleccion-peruana/teofilo-cubillas-de-cumple-72-anos-las-imagenes-de-el-nene-el-10-de-la-seleccion-peruana-que-deleito-al-mundo-alianza-lima-fotos-futbol-peruano-nnsp-noticia/</ref> ===== La meyor etapa (1975-1978) ===== Nos [[años 1970]], Alianza Lima conformó un equipu totalmente nuevu con una xeneración de xugadores que fixeron historia con Alianza lima al llograr los campeonatos de [[1975]], [[1977]] y [[1978]].<ref name="peruchamp" /><ref>https://alianzalimaysvjodagrone.wordpress.com/2017/02/25/alianza-lima-campeon-1975/</ref><ref>https://alianzalimaysvjodagrone.wordpress.com/2017/01/22/alianza-lima-campeon-1977/</ref> Ente ellos destacaron los mundialistas [[Jaime Duarte]], [[Hugo Sotil]], [[Teófilo Cubillas]], [[José Velásquez Castillo|José Velásquez]], [[Guillermo La Rosa]], [[César Cueto]] (xugador que tamién se convirtió n'ídolu por tener, quiciabes, la meyor téunica que se vio nun futbolista peruanu) y el goliadores [[Juan Rivero Arias]] y [[Freddy Ravello]]. Nesta etapa, tamién llegó a les semifinales de les ediciones de [[1976]] y [[1978]] de la Copa Libertadores. Amás, llogró'l so únicu tornéu internacional, en [[Copa Simón Bolívar 1976|1976]], al ganar la [[Copa Simón Bolívar]] (Tornéu entamáu pola Federación venezolana de fútbol).<ref>http://caferonygol.blogspot.com/2012/09/la-copa-simon-bolivar-un-titulo-olvidado.html</ref><ref>https://alianzalimaysvjodagrone.wordpress.com/2016/12/05/alianza-lima-se-consagro-campeon-de-la-copa-simon-bolivar/</ref><ref>http://www.rsssf.com/sacups/simonbolivar76b.html</ref> La base de la seleición de {{sel|Perú}} que consiguió la [[Copa América]] de [[1975]] y la clasificación a los mundiales de [[1978]] y [[1982]] tuvo conformada polos aliancistas mentaos.<ref name="ccueto">{{cita web |url= http://www.arkivperu.com/cueto.htm |títulu= ARKIV: Golazu ::: César Cueto |fechaaccesu= 28 d'abril de 2009 |editor= Arkivperu.com |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20210224155854/http://www.arkivperu.com/cueto.htm |fechaarchivu= 2021-02-24 }}</ref><ref>https://peru.as.com/peru/2017/10/29/futbol/1509233299_111968.html</ref><ref>{{Cita web |url=https://elbuho.pe/2019/07/asi-fue-como-peru-gano-la-copa-america-en-1975-fotos-y-video/ |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20211016234816/https://elbuho.pe/2019/07/asi-fue-como-peru-gano-la-copa-america-en-1975-fotos-y-video/ |fechaarchivu=2021-10-16 }}</ref> [[Ficheru:Didi (Valdir Pereira).JPG|150px|left|miniaturadeimagen|[[Didí]] llogró consolidar un gran equipu en [[1986]] cola figura del "potrín" [[Luis Escobar]].]] ===== Torneos curtios y falta de títulos nacionales (1979-1996) / Traxedia del Fokker (1987) ===== {{AP|Traxedia aérea del Club Alianza Lima}} Un conxuntu de factores fixo de los [[años 1980]] los más desagradables na historia del club. Por más de los esfuercios de la direutiva en traer refuerzos (ente ellos [[José Velásquez Castillo|José Velásquez]]) na temporada [[1982]], nun algamar pa llograr el títulu. L'equipu faía bones campañes de la mano de William Huapaya, Raúl Mejía y Eugenio La Rosa, pero nun yera suficente pa llograr l'allampáu títulu nacional. En [[1985]] foi cuando los xugadores de les divisiones menores ''blanquiazules'' tomaron protagonismu nel equipu y apaecieron xugadores como [[Luis Antonio Escobar Aburto|Luis Escobar]], Pacho Bustamante, [[José González Ganoza]] y José Casanova. Gracies a ellos, y de los xugadores de la última plantía campeona como [[Freddy Ravello]] y [[Juan Carlos Illescas]], ganóse'l so primer Tornéu Rexonal de la zona Metropolitana. En 1986, <nowiki>''l'equipu del pueblu''</nowiki> ganó'l Tornéu Descentralizáu, dándo-y la posibilidá d'apostar la final pol títulu nacional, pero terminó perdiéndola ante [[Asociación Deportiva San Agustín|San Agustín]].<ref>http://www.rsssf.com/tablesp/peru86.html</ref><ref>https://dechalaca.com/hemeroteca/fullmito/alianza-lima-1987-se-iba-este-alianza-para-campeon</ref><ref>https://depor.com/futbol-peruano/gol-silencio-estadio-nacional-cumple-30-anos-29573/</ref> [[Marcos Calderón]] llegó a Alianza Lima en [[1987]] con trenta años como entrenador arrecostines.<ref name="entrenadores" /> Cuando'l campeonatu de 1987 concluyía y paecía que'l títulu sería ''aliancista'' de nuevu, asocedió una [[traxedia]]. El [[7 d'avientu]] d'aquel añu, Alianza viaxó camín de la ciudá de [[Pucallpa]] pa enfrentase nun partíu correspondiente al campeonatu nacional al [[Deportivu Pucallpa]]. Foi victoria ''aliancista'' por 1:0 con gol de Carlos Bustamante.<ref>{{cita web |url = http://www.peru.com/futbol/especial/alianzalima/centenario/tragedia/ |títulu = Especiales: Centenariu d'Alianza Lima: Historia |fechaaccesu = 28 d'abril de 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090403005808/http://www.peru.com/futbol/especial/alianzalima/centenario/tragedia/ |fechaarchivu = 3 d'abril de 2009 }}</ref><ref>https://historialblanquiazul.wordpress.com/1987/12/08/deportivo-pucallpa-0-alianza-lima-1/</ref> Tou paecía decidíu, y l'afición ''aliancista'' empezó a especular col allampáu títulu; sicasí, eso nun asocedió. Llistos pa tornar a [[Lima]], l'equipu ''íntimu'' iguó cola [[Marina de Guerra de Perú]] pa retornar nun [[vuelu chárter]] a bordu d'un avión [[Fokker]] el [[8 d'avientu]].<ref>https://trome.pe/deportes/alianza-lima-y-la-tragedia-del-fokker-la-revelacion-de-los-archivos-20-anos-despues-nczd-emcc-noticia/</ref><ref>https://trome.pe/deportes/fotos-alianza-lima-y-la-tragedia-del-fokker-34-anos-de-la-mas-grande-tragedia-del-futbol-peruano-accidente-de-aviacion-avion-equipo-de-futbol-muerte-nnsp-noticia/</ref> A tan solo quilómetros d'aterrizar nel [[Aeropuertu Internacional Jorge Chávez]], depués de constantes esfuercios per parte del pilotu, l'avión cayó nel mar al altor de la llocalidá [[Callao|chalaca]] de [[Distritu de Ventanilla|Ventanilla]].<ref>https://andina.pe/agencia/noticia-alianza-lima-recuerda-hace-34-anos-sus-heroes-cayeron-la-tragedia-del-fokker-872540.aspx</ref><ref>https://andina.pe/agencia/noticia-alianza-lima-recuerda-hoy-dolor-33-anos-de-caida-del-fokker-824358.aspx</ref><ref>https://tvperu.gob.pe/novedades/tvperu/alianza-lima-se-conmemoro-31-anos-de-la-tragedia-de-ventanilla</ref> L'accidente llevó la vida de 43 persones: 16 futbolistes, cinco miembros del cuerpu téunicu, cuatro dirixentes, ocho [[Barra brava|barristas]], trés árbitros y siete tripulantes; siendo'l pilotu l'únicu [[sobreviviente]] del incidente.<ref name="rumores">{{cita web |url= http://www.flacso.org.ec/docs/i25panfichi.pdf |títulu= Rumores y fantasíes sociales: La traxedia d'Alianza Lima, 1987 |fechaaccesu= 25 de xunu de 2008 |autor= Panfichi, Aldo; Vich, Víctor |editor= Flacso.org.ec |añu= 2006 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20180928034157/http://www.flacso.org.ec/docs/i25panfichi.pdf |fechaarchivu= 2018-09-28 }}</ref><ref>https://larepublica.pe/deportes/2021/12/08/alianza-lima-la-relacion-de-los-43-fallecidos-en-la-tragedia-del-8-de-diciembre/</ref><ref>https://www.espn.com.pe/futbol/peru/nota/_/id/9638388/cumplen-34-anos-tragedia-alianza-lima-misa-virtual</ref> Alianza Lima remató la so participación nel campeonatu de 1987 xugando con xuveniles y dellos xugadores emprestaos pol club chilenu [[Colo-Colo]], quien viviera una traxedia similar y allegó nel so sofitu. L'amistá ente esos dos clubes fíxose fuerte dende esi momentu.<ref>{{cita web |url = http://www.larepublica.com.pe/content/view/176964/472/ |títulu = Colo Colo y Alianza Lima, un solu corazón |fechaaccesu = 25 de xunu de 2008 |editor = Larepublica.com.pe |añu=2007 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080614050846/http://www.larepublica.com.pe/content/view/176964/472/ |fechaarchivu = 14 de xunu de 2008 }}</ref> En 1988, el poeta [[César Cueto]] volvió del retiru pa tratar d'ameyorar la murnia situación que pasaba Alianza por esi entós.<ref>https://dechalaca.com/hemeroteca/fullmito/fullmito-alianza-jugo-en-el-b-no-en-la-b</ref><ref>https://once.pe/alianza-lima-y-el-fantasma-del-descenso-en-1988/</ref> Por cuenta de que el cuadru blanquiazul nun llogró clasificase al Tornéu Descentralizáu, tuvo de xugar el Descentralizáu <nowiki>''B''</nowiki>. El ganador de dichu tornéu llograba la posibilidá d'apostar la liguilla final pol campeonatu nacional. Alianza, que yera dirixíu por [[Teófilo Cubillas]], llograr, mas el campeón terminó per ser Sporting Cristal. [[Ficheru:PintoenSKCC.jpg|180px|miniaturadeimagen|derecha|[[Jorge Luis Pinto]], quien sacó campeón a Alianza Lima tres 19 años]] Miguel Ángel Arrué llegó en [[1993]] pa ser l'entrenador.<ref name="entrenadores">{{cita web |url = http://www.clubalianzalima.com/pages/entrenadores.asp |títulu = Historia Blanquiazul - Entrenadores |fechaaccesu = 18 de xunu de 2008 |editor = Clubalianzalima.com |añu = 2004 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080828012536/http://www.clubalianzalima.com/pages/entrenadores.asp |fechaarchivu = 28 d'agostu de 2008 }}</ref><ref>{{Cita web |url=https://losaliadosconosvr.com/2021/09/10/miguel-angel-arrue/ |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220630045917/https://losaliadosconosvr.com/2021/09/10/miguel-angel-arrue/ |fechaarchivu=2022-06-30 }}</ref> El so trabayu consistió en da-y mayor importancia a les divisiones menor y xuvenil, alternándolos nel primer equipu hasta qu'adquirieren esperiencia pa ser titulares. A esta nueva camada de moces conocióse-yos tamién como ''potrinos''. Unu d'éstos mozos xugadores foi [[Waldir Sáenz]], delanteru qu'empezó a brindar fútbol prestoso a la vista y consiguió una racha goliadora. Con 31 goles nel añu convertir na revelación de la temporada, y col pasu del tiempu, nel goliador históricu del club.<ref>https://www.elfutbolero.com.pe/historicos/Que-fue-de-Waldir-Saenz-y-a-que-se-dedica-el-goleador-historico-de-Alianza-20220102-0028.html</ref><ref>https://libero.pe/futbol-peruano/liga-1/2021/12/08/alianza-lima-waldir-saenz-estoy-contento-porque-combinado-blanquiazul-llego-gloria-video-noticia-32215</ref><ref>https://elperuano.pe/noticia/36852-adios-waldir-saenz</ref> A falta de poques fecha pa ganar el campeonatu, Alianza baxó'l so nivel, polo que tuvo que conformase cola liguilla [[Liguilla Pre-Libertadores (Perú)|Pre-Libertadores]]<ref name="waldirsaenz">{{cita web |url=http://www.elcomercio.com.pe/ediciononline/HTML/2008-07-19/waldir-saenz-padre-ampay-peru.html|títulu=Waldir Sáenz: el padre del 'ampay' nel Perú|fechaaccesu=20 de xunetu de 2008|añu=2008|editor=Elcomercio.com.pe|mes=Julio}}</ref> [[José Soto Gómez|José Sotu]], [[Paulo Hinostroza]] y [[Juan Jayo Legario]] empezaron a sobresalir al años siguiente xunto con [[Juan Carlos Kopriva]], Juan Saavedra, [[Darío Muchotrigo]] y Marco Valencia. Ellos fueron la base de la consecución de la Pre-Libertadores del 1994 y 1996. [[Ficheru:Jorge Ferreira da Silva (Palhinha) 01.jpg|180px|miniaturadeimagen|derecha|[[Jorge Ferreira da Silva|Palhinha]] foi clave nel títulu del centenariu. ([[2001]])]] ===== Resurdimientu (1997-2006) ===== Pasada una década de la traxedia, en [[1997]], el club [[Distritu de La Victoria|''victoriano'']] consagróse campeón nacional depués d'un partíu en [[Baltara]] (Yá que consiguió'l Tornéu Apertura y Clausura de dichu añu), marcando'l fin de 18 temporaes ensin llograr títulos nacionales.<ref>https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/alianza-lima-dia-hoy-salio-campeon-luego-19-anos-mano-jorge-luis-pinto-1997-fotos-138351/</ref><ref>https://once.pe/de-vuelta-a-la-vida/</ref><ref>https://alianzalimaysvjodagrone.wordpress.com/2016/11/08/alianza-lima-campeon-1997/</ref> L'entrenador campeón foi'l [[colombia|colombianu]] [[Jorge Luis Pinto]], y con una campaña destacada, Alianza pudo dar l'allampada vuelta olímpica.<ref name="peruchamp" /><ref name="baylon">{{cita web |url=http://www.clubalianzalima.com/pages/hist1981_prueba.asp|títulu=RESEÑA HISTORICA 1981-2000|fechaaccesu=28 d'abril de 2009|autor=Leveau, Armando|añu=2004|editor=Clubalianzalima.com|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090701081127/http://www.clubalianzalima.com/pages/hist1981_prueba.asp|fechaarchivu=1 de xunetu de 2009}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://losaliadosconosvr.com/2021/09/11/jorge-luis-pinto/ |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220630033803/https://losaliadosconosvr.com/2021/09/11/jorge-luis-pinto/ |fechaarchivu=2022-06-30 }}</ref> Al añu siguiente, Alianza clasificó a la segunda fase de la [[Copa Libertadores 1998|Copa Libertadores]], na que foi esaniciáu por [[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] solo por [[Tiros dende'l puntu de penalti|definición por penaltis]]. Na [[Copa Merconorte 1999]], quedó como líder del so grupu y la [[Tiros dende'l puntu de penalti|tanda de penaltis]] torgó-y xugar la final.​ Nel campeonatu peruanu, Alianza llegó a formar un bon plantel. Una clara prueba d'ello foi'l llogru del Tornéu Clausura 1999 y el subcampeonatu de la Clausura 1998 y Apertura 1999. Naquelles temporaes destacaron [[Claudio Pizarro]], [[Tressor Moreno]] y [[Sandro Baylón]] como revelaciones. El primer día del añu [[2000]], perdió por un accidente automovilísticu al so xugador [[Sandro Baylón]], zagueru y volante de 21 años que llegaba al arcu rival y anotaba goles.<ref name="baylon" /><ref>https://www.infobae.com/america/peru/2022/01/01/sandro-baylon-a-22-anos-de-su-partida-su-fatal-accidente-y-suenos-truncos-de-uno-de-los-maximos-idolos-de-alianza-lima/</ref><ref>https://libero.pe/futbol-peruano/2013-01-01-lo-que-tu-viejo-no-te-conto-la-muerte-de-sandro-baylon-en-ano-nuevo-video</ref> Alianza rindió una mala campaña nel Tornéu Apertura del añu 2000, yá que llogró resultaos bien irregulares.<ref name=":0">{{cita web |url=http://www.peru.com/futbol/apertura/pasaos/2000/xornaes_anteriores.asp|títulu=Tornéu Apertura 2000: Resultaos Anteriores|fechaaccesu=6 d'abril de 2008|añu=2000|editor=Peru.com|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080405180514/http://www.peru.com/futbol/apertura/pasaos/2000/xornaes_anteriores.asp|fechaarchivu=5 d'abril de 2008}}</ref> Nun foi distinta la situación nel Tornéu Clausura, onde la so resultancia más destacada foi la victoria frente a [[Unión Mines]] por 4:0 en [[Estadiu Alejandro Villanueva|Matute]], pola tercer fecha del certame.<ref name=":1">{{cita web |url=http://www.peru.com/futbol/clausura/partíos/2000/03/index.asp|títulu=Tornéu Clausura 2000: III Fecha|fechaaccesu=28 d'abril de 2009|añu=2000|editor=Peru.com|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091015201748/http://www.peru.com/futbol/clausura/partíos/2000/03/index.asp|fechaarchivu=15 d'ochobre de 2009}}</ref> L'afición ''aliancista'' vivió un momentu especial cola llegada del [[2001]]. Yera l'añu del centenariu, y ente la enchida ''blanquiazul'' percibíase un ambiente festivo.<ref>https://libero.pe/futbol-peruano/alianza-lima/2021/12/26/alianza-lima-20-anos-titulo-conseguido-en-centenario-cienciano-cusco-futbol-peruano-34847</ref> El [[14 de febreru]] del 2001, los ''íntimos'' enfrentar contra l'equipu que los ayudar na traxedia de 1987: el Colo-Colo de [[Chile]], aprovechando les bones rellaciones ente dambos clubes. La resultancia terminó siendo favorable al cuadru peruanu por 2:1.<ref>{{cita web |url = http://www.peru.com/futbol/AutoNoticias/DetalleNoticia2700.asp |títulu = Alianza celebró'l so Centenariu ganando a Colo Colo por 2-1 |fechaaccesu = 6 d'abril de 2008 |editor = Peru.com |añu = 2001 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080516152639/http://www.peru.com/futbol/AutoNoticias/DetalleNoticia2700.asp |fechaarchivu = 16 de mayu de 2008 }}</ref> A la fin de l'Apertura 2001, tanto ''blanquiazules'' como [[Sporting Cristal|''celestes'']] llograron 46 puntos en 22 feches, polo que se xugó un partíu extra, que ganó Alianza por 2:1.<ref>{{cita web |url = http://www.peru.com/futbol/AutoNoticias/DetalleNoticia6560.asp |títulu = Fiesta blanquiazul: Alianza Lima coronóse campeón de l'Apertura' |fechaaccesu = 6 d'abril de 2008 |editor = Peru.com |añu = 2001 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080410183822/http://www.peru.com/futbol/AutoNoticias/DetalleNoticia6560.asp |fechaarchivu = 10 d'abril de 2008 }}</ref> Nesi mesmu añu, los xuveniles [[Paolo Guerrero]], [[Jefferson Farfán]] y [[Wilmer Aguirre]] fueron promovíos al primer equipu pol téunicu interín [[Jaime Duarte]]. Depués d'una paupérrima campaña na Clausura, Alianza solo esperó rival pa enfrentase a final d'añu. El rival foi'l [[Cienciano del Cusco]] quien coincidentemente tamién celebraba'l so centenariu nel 2001.<ref name="fundaciones" /><ref>{{cita web |url = http://www.peru.com/futbol/clausura/pasaos/2001/tabla.asp |títulu = Tornéu Clausura |fechaaccesu = 6 d'abril de 2008 |editor = Peru.com |añu = 2001 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080408005520/http://www.peru.com/futbol/clausura/pasaos/2001/tabla.asp |fechaarchivu = 8 d'abril de 2008 }}</ref> El [[22 d'avientu]] nel estadiu de Matute, Alianza ganó pol marcador de 3:2. Depués nel partíu de vuelta que se xugó en [[Cusco]], Cienciano ganó pola mínima diferencia.<ref>{{cita web |url = http://www.peru.com/Futbol/Especial/AlianzaLima/campeon2001/campana/index.asp |títulu = Especiales: Alianza Lima campeón peruanu 2001 |fechaaccesu = 28 d'abril de 2009 |editor = Peru.com |añu = 2001 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091015213230/http://www.peru.com/Futbol/Especial/AlianzaLima/campeon2001/campana/index.asp |fechaarchivu = 15 d'ochobre de 2009 }}</ref> Cabo dicir que n'anguaño nun s'exerció la [[regla del gol de visitante]], polo cual depués de xugaos dos tiempos de 15 minutos llegar a la [[Tiros dende'l puntu de penalti|definición por penaltis]] al tener como resultancia global un 3:3. Na resolución, los ''íntimos'' conquistaron el campeonatu al vencer por penaltis (4:3).<ref>https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/alianza-lima-campeon-2001-bernabe-herraez-entrenador-europeo-ganar-titulo-peru-57969/</ref><ref>https://www.americatv.com.pe/deportes/futbol-peruano/alianza-lima-recordo-titulo-nacional-2001-ano-su-centenario-n411549</ref><ref>https://elblogintimo.blogspot.com/2015/07/alianza-lima-legitimo-campeon-2001.html</ref> Asina, Alianza Lima coronóse campeón nacional l'añu del so centenariu.<ref>{{cita web |url = http://www.peru.com/futbol/autonoticias/DetalleNoticia11915.asp |títulu = Alianza Lima coronóse campeón nacional nel añu del so centenariu |fechaaccesu = 6 d'abril de 2008 |editor = Peru.com |añu = 2001 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080403221720/http://www.peru.com/futbol/autonoticias/DetalleNoticia11915.asp |fechaarchivu = 3 d'abril de 2008 }}</ref><ref>https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/alianza-lima-recordo-el-titulo-nacional-que-gano-el-2001-ano-de-su-centenario-tras-vencer-a-cienciano-nczd-noticia/</ref><ref>https://rpp.pe/futbol/descentralizado/alianza-lima-recordo-el-titulo-que-logro-hace-20-anos-en-su-centenario-noticia-1377134</ref> Nel Tornéu Apertura del [[2002]], Alianza llogró un puntu más (47) de los 46 que-y dieron el títulu na Apertura 2001, sicasí, nun-y bastó pa llograr el títulu. La campaña nel Tornéu Clausura viose condicionada pola sanción que-y impunxo la Comisión de Xusticia de la [[Federación Peruana de Fútbol]] al equipu ''aliancista'', que consistió nel amenorgamientu de tres puntos na tabla del campeonatu pola supuesta negación de pasar el control [[antidoping]] na ciudá de [[Sullana]]. De los 45 puntos llograos, namái se-y reconocieron 42<ref>{{cita web |url = http://www.peru.com/futbol/AutoNoticias/DetalleNoticia18097.asp |títulu = Comisión de Xusticia de FPF ratifica sanción a los dos Aliances |fechaaccesu = 28 d'abril de 2009 |editor = Peru.com |añu = 2002 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20081206050027/http://www.peru.com/futbol/AutoNoticias/DetalleNoticia18097.asp |fechaarchivu = 6 d'avientu de 2008 }}</ref> Depués, la Federación convidó al cuadru ''íntimu'' a participar na [[Copa Suramericana 2002|primer edición]] de la [[Copa Suramericana]] como campeón nacional de Perú.<ref name="historia2002">{{cita web |url = http://www.clubalianzalima.com/pages/hist2001.asp |títulu = RESEÑA HISTORICA 2001-2002 |fechaaccesu = 28 d'abril de 2009 |editor = Clubalianzalima.com |añu = 2004 |idioma = castellanu |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090416051103/http://clubalianzalima.com/pages/hist2001.asp |fechaarchivu = 16 d'abril de 2009 }}</ref> En primer fase, na llave peruana tocólu enfrentase al so clásicu rival, [[Universitariu de Deportes]], venciéndolo nos dos partíos, tantu na ida como na vuelta. Asina, avanzó a la siguiente etapa del tornéu.<ref>{{cita web |url = http://www.peru.com/futbol/autonoticias/DetalleNoticia18676.asp |títulu = Alianza ganó'l primer round de la Copa Suramericana |fechaaccesu = 6 d'abril de 2008 |editor = Peru.com |añu = 2002 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080516152649/http://www.peru.com/futbol/autonoticias/DetalleNoticia18676.asp |fechaarchivu = 16 de mayu de 2008 }}</ref><ref>{{cita web |url = http://www.peru.com/futbol/autonoticias/DetalleNoticia18892.asp |títulu = Alianza Lima vence ensin problemes al so 'clásicu' rival |fechaaccesu = 6 d'abril de 2008 |editor = Peru.com |añu = 2002 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080516152656/http://www.peru.com/futbol/autonoticias/DetalleNoticia18892.asp |fechaarchivu = 16 de mayu de 2008 }}</ref> Na siguiente fase, xugó contra'l [[Barcelona Sporting Club|Barcelona de Guayaquil]], al cual esanició previa tanda de penaltis, clasificando a la tercer etapa.<ref>{{cita web |url = http://www.peru.com/futbol/autonoticias/DetalleNoticia19438.asp |títulu = ¡L'allegría blanquiazul ye tamién la de Perú! |fechaaccesu = 6 d'abril de 2008 |editor = Peru.com |añu = 2002 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080516152701/http://www.peru.com/futbol/autonoticias/DetalleNoticia19438.asp |fechaarchivu = 16 de mayu de 2008 }}</ref> Nesa instancia, ganaron al [[Club Nacional de Football|Nacional d'Uruguái]] en Matute pola mínima diferencia y nel partíu de vuelta en [[Montevidéu]], por diferencia de goles nun pudo siguir avanzando y quedó esaniciáu.<ref>{{cita web |url = http://www.peru.com/futbol/autonoticias/DetalleNoticia20196.asp |títulu = Alianza Lima díxo-y adiós a la Copa Suramericana |fechaaccesu = 6 d'abril de 2008 |editor = Peru.com |añu = 2002 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080516152706/http://www.peru.com/futbol/autonoticias/DetalleNoticia20196.asp |fechaarchivu = 16 de mayu de 2008 }}</ref> [[Ficheru:Jefferson Farfán PSV.jpg|200px|left|miniaturadeimagen|[[Jefferson Farfán]], campeón en [[2001]], [[2003]] y [[2004]].]] A empiezos del añu [[2003]], na viéspora d'un nuevu Tornéu Apertura, Alianza decidió, como vegaes anteriores, apostar poles sos divisiones menores (Ente ellos destacaben [[Alexander Sánchez]], [[Junior Viza]], [[Roberto Guizasola]], [[Rinaldo Cruzado]] y [[Juan Diego Gonzales-Vigil]]). L'equipu amosó respuestes bien favorables, y consolidóse col correr de les feches so la direición téunica de [[Gustavo Costas]].<ref name="clausura2003" /> El tornéu curtiu foi-y torno a Alianza, yá que terminó segundu por detrás de [[Sporting Cristal]].<ref name="a2003">{{cita web|url=http://www.peru.com/futbol/apertura/archivo/2003/tabla_asities.asp|títulu=Tabla de posiciones Tornéu Apertura 2003|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090705013349/http://www.peru.com/futbol/apertura/archivo/2003/tabla_asities.asp|fechaarchivu=5 de xunetu de 2009|editor=Peru.com|idioma=castellanu|fechaaccesu=18 de xunetu de 2010}}</ref> Gracies a les bones resultaos nel Tornéu Clausura 2003, Alianza allugar nel primer puestu a falta de 7 feches por concluyir el tornéu, superando por 5 puntos al so más cercanu persiguidor, [[Alianza Atlético]]. Cuando se xugaben les últimes feches, los xugadores de tolos clubes del campeonatu, decretaron una [[fuelga]] indefinida pola falta de pagu que recibíen de los sos clubes. Ye según la Agremiación de Futbolistes informó-y de la situación a los miembros de la ADFP (Asociación Deportiva de Fútbol Profesional), quien decidieron que los equipos xueguen colos sos sub-20. Esta midida traxo consigo más problemes qu'obligaron a la [[Federación Peruana de Fútbol]] a dar per termináu'l Tornéu Clausura 2003, nomando como campeón del Tornéu Clausura a Alianza pol allugamientu en que s'atopaba al momentu de la suspensión, amás de la so puntaje llográu mientres tol añu.<ref name="clausura2003">{{cita web |url = http://www.clubalianzalima.com/pages/hist2003.asp |títulu = RESEÑA HISTORICA 2003-2004 |fechaaccesu = 6 d'abril de 2008 |añu = 2004 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20071205194035/http://www.clubalianzalima.com/pages/hist2003.asp |fechaarchivu = 5 d'avientu de 2007 }}</ref> La Agremiación de Futbolistes, los miembros de l'Asociación Deportiva de Fútbol Profesional y la Federación Peruana de Fútbol finalmente punxéronse d'alcuerdu y llevantaron la fuelga. El partíu pol títulu nacional foi programáu pal [[31 de xineru]] del añu [[2004]]. Alianza venció a Sporting Cristal con goles de [[Jefferson Farfán]] y [[Roberto Silva]], consagrándose campeón nacional nel [[Estadiu Nacional de Perú|Estadiu Nacional]]<ref name="clausura2003" /><ref>https://elbocon.pe/futbol-peruano/el-ultimo-titulo-de-jefferson-farfan-con-alianza-lima-campeon-del-2003-pero-en-el-2004-y-anotando-liga-1-fase-2-sporting-cristal-nczd-noticia/</ref><ref>https://dechalaca.com/especiales-dechalaca/20-anos-del-descentralizado/2003-sin-dinero-y-sin-torneo</ref> [[Ficheru:LeaoBG.jpg|200px|miniaturadeimagen|derecha|[[Leao Furaca]], fundamental na tanda de penaltis ante Sporting Cristal pa consiguir el bicampeonatu (2003-2004)]] Alianza Lima ganó'l Tornéu Apertura 2004, onde ente los resultaos más importantes consideráronse la goliada por 5:0 al [[Sporting Cristal]] y la victoria por 1:0 sobre [[Universitariu de Deportes]]. Esti postreru partíu dexó a los ''blanquiazules'' dar la vuelta olímpica, una vegada más, frente al so clásicu rival nel [[estadio Alejandro Villanueva]] gracies al gol de [[Waldir Sáenz]].<ref>{{cita web |url = http://www.peru.com/futbol/especial/apertura/2004/partíos/ |títulu = Alianza Lima Campeón Tornéu Apertura 2004 |fechaaccesu = 6 d'abril de 2008 |editor = Peru.com |añu = 2004 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080309015329/http://www.peru.com/futbol/especial/apertura/2004/partíos/ |fechaarchivu = 9 de marzu de 2008 }}</ref> El campeón del Tornéu Clausura 2004 foi'l mesmu Cristal, polo qu'Alianza tuvo de ganar el derechu de xugar el Play Off (quedar ente los 6 primeros de la Clausura), que llograron nun partíu frente a Cienciano na [[Altitú|altor]] de la ciudá del Cusco.<ref>{{cita web |url = http://www.peru.com/futbol/especial/nacional2004/partíos/ |títulu = Alianza Campeón - 2004 |fechaaccesu = 28 d'abril de 2009 |editor = Peru.com |añu = 2004 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091015212039/http://www.peru.com/futbol/especial/nacional2004/partíos/ |fechaarchivu = 15 d'ochobre de 2009 }}</ref> La resultancia final del Play Off foi un empate, polo que se llegó a la tanda de los penaltis. [[Norberto Araujo]] (xugador de Sporting Cristal) erró'l penal decisivu, polo qu'Alianza foi nuevamente bicampeón nacional.<ref>{{cita web |url = http://www.peru.com/futbol/AutoNoticias/DetalleNoticia53759.asp |títulu = Juan Jayo: “Alianza ye un dignu campeón” |fechaaccesu = 6 d'abril de 2008 |editor = Peru. com |añu = 2004 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080413172611/http://www.peru.com/futbol/AutoNoticias/DetalleNoticia53759.asp |fechaarchivu = 13 d'abril de 2008 }}</ref><ref>https://elbocon.pe/futbol-peruano/descentralizado/recuerda-la-vez-que-alianza-lima-le-gano-2-finales-cristal-en-un-solo-ano-178565/</ref><ref>https://libero.pe/futbol-peruano/1499541-alianza-lima-plantel-bicampeon-2003-2004-reencontro-luego-15-anos-foto</ref> Destacaron, amás de la so cantera, [[Aldo Olcese]], [[Walter Vílchez]] y [[Leao Furaca]].<ref>https://www.livefutbol.com/equipos/alianza-lima/2004/2/</ref><ref>https://www.bdfa.com.ar/campeones-nacionales-2004-Torneo-Apertura-Alianza-Lima-857.html</ref> Pal Tornéu Apertura [[2005]], Alianza contrató al entrenador arxentín [[Rubén Darío Insúa]].<ref>{{cita web |url= http://www.conmebol.com/articulos_ver_federacion.jsp?id=57489&jobid=71193&slangab=S |títulu= L'arxentín Rubén Darío Insúa ye'l nuevu DT d'Alianza Lima |fechaaccesu=6 d'abril de 2008 |editor= Conmebol.com |añu= 2005 }}</ref><ref>https://www.nacion.com/puro-deporte/ruben-insua-llego-a-peru-a-buscar-tricampeonato-con-alianza-lima/FKMOPVPCDVHNTJI6G44QFTVOWQ/story/</ref><ref>{{Cita web |url=https://losaliadosconosvr.com/2021/09/15/ruben-dario-insua/ |títulu=Archived copy |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220630043619/https://losaliadosconosvr.com/2021/09/15/ruben-dario-insua/ |fechaarchivu=2022-06-30 }}</ref> Depués de xugaes catorce feches de l'Apertura, con 15 puntos na tabla de posiciones y allugáu nel séptimu caxellu, Insúa dimitió al puestu de Direutor Téunicu d'Alianza Lima.<ref>{{enllaz rotu|1={{cita web |url= http://www.rpp.com.pe/portada/deportes/2639_1.php?font=2 |títulu= Rubén Insua arrenuncia a la direición téunica d'Alianza Lima |fechaaccesu=7 d'abril de 2008 |editor= Rpp.com.pe |añu= 2005 }} |2=http://www.rpp.com.pe/portada/deportes/2639_1.php?font=2 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Wilmar Valencia foi contratáu como entrenador pola nuevu Comisión de Fútbol.<ref name="al2005">{{cita web |url = http://www.clubalianzalima.com/pages/hist2005.asp |títulu = RESEÑA HISTORICA 2005 |fechaaccesu = 28 d'abril de 2009 |editor = Clubalianzalima.com |añu = 2005 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20081121052629/http://www.clubalianzalima.com/pages/hist2005.asp |fechaarchivu = 21 de payares de 2008 }}</ref> El rendimientu del equipu so la batuta de Valencia nun ameyoró enforma, poniendo'l so cargu a disposición.<ref name="al2005" /><ref>{{cita web |url = http://www.rpp.com.pe/portada/deportes/20154_1.php |títulu = El llargu arrenunciu de Wilmar Valencia |fechaaccesu = 7 d'abril de 2008 |editor = Rpp.com.pe |añu=2005 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080105195443/http://www.rpp.com.pe/portada/deportes/20154_1.php |fechaarchivu = 5 de xineru de 2008 }}</ref> La Comisión decidió entós designar como nuevu entrenador a [[Roberto Challe]].<ref name="al2005" /> Nos primeros partíos que dirixó Challe el rendimientu del equipu ''aliancista'' caltúvose regular, y depués vieno una alza evidente al ganar los cuatro últimos alcuentros del campeonatu.<ref>{{cita web |url = http://www.peru.com/futbol/clausura/archivu/2005/resultaos_anteriores.asp |títulu = Tornéu Clausura 2005 Resultaos Anteriores |fechaaccesu = 7 d'abril de 2008 |editor = Peru.com |añu = 2005 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080311193103/http://www.peru.com/futbol/clausura/archivu/2005/resultaos_anteriores.asp |fechaarchivu = 11 de marzu de 2008 }}</ref> El 2005 nun foi un bon añu pal club ''íntimu''. Militó la mayoría de feches nos últimos llugares de la tabla, polo qu'Alianza buscó la manera de consiguir el títulu del siguiente añu. Nel [[2006]], de la mano del entrenador [[uruguái|uruguayu]] [[Gerardo Pelusso]], Alianza Lima llogró'l Tornéu Apertura.<ref>{{cita web |url = http://www.peru.com/futbol/especial/apertura/2006/partíos/ |títulu = Alianza Lima Campeón Tornéu Apertura 2006 |fechaaccesu = 7 d'abril de 2008 |editor = Peru.com |añu = 2006 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080309060456/http://www.peru.com/futbol/especial/apertura/2006/partíos/ |fechaarchivu = 9 de marzu de 2008 }}</ref> El so máximu goliador nel añu foi [[Flavio Maestri]]. Un empate frente a [[Sport Boys]] bastó-y pa llograr el títulu. Na segunda metá del añu, tou paeció indicar qu'Alianza consiguiría la Clausura y poro, el campeonatu nacional. Sicasí, hubo una cayida de rendimientu per parte del equipu y finalmente Cienciano resultó ser campeón, polo qu'Alianza volvió xugar un nuevu Play Off, tal como nel añu del centenariu, frente al cuadru incaicu. Cienciano consiguió una victoria pola mínima diferencia en Cusco y Alianza ganar 3:1 en [[Lima]], lo que significó coronar númberu 22 na historia del club de la mano de los chilenos [[Rodrigo Pérez]] y [[Fernando Martel]].<ref>{{cita web |url= http://www.terra.com.pe/deportes/articulo/html/dep211035.htm |títulu= Alianza Lima campeón nacional del fútbol peruano 2006 |fechaaccesu= 7 d'abril de 2008 |editor= Terra.com.pe |añu= 2006 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20131221233813/http://www.terra.com.pe/deportes/articulo/html/dep211035.htm |fechaarchivu= 2013-12-21 }}</ref>[[Ficheru:2006ALCC.jpg|miniaturadeimagen|250px|derecha|Estadiu Alejandro Villanueva na final del [[Campeonatu Descentralizáu 2006]].]] ===== Seca de títulos y Tornéu del Inca (2007-2016) ===== Pa la primer parte del añu [[2007]] Alianza caltuvo'l mesmu Direutor Téunicu. [[Gerardo Pelusso]] foi l'encargáu d'emponer a los ''blanquiazules'' nel Tornéu Apertura d'aquel añu.<ref name="entrenadores" /><ref name="al2007">{{cita web |url = http://www.clubalianzalima.com/pages/hist2007.asp |títulu = RESEÑA HISTORICA 2007 |fechaaccesu = 28 d'abril de 2009 |editor = Clubalianzalima.com |añu = 2007 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20081121055538/http://www.clubalianzalima.com/pages/hist2007.asp |fechaarchivu = 21 de payares de 2008 }}</ref> Nel ámbitu internacional, Alianza cumplió una nefasta campaña na [[Copa Libertadores]] na que desafortunadamente nun llogró consiguir puntu dalgunu. L'equipu ''blanquiazul'' nunca atopó l'aldu y terminó sestu al rematar l'Apertura, lo que-y dexaba tentar el campeonatu nacional.<ref name="al2007" /> Al empezar la segunda parte del añu confirmóse la ida de Gerardo Pelusso del club ''blanquiazul'' y contratóse a otru [[uruguái|uruguayu]], [[Diego Aguirre]].<ref name="entrenadores" /> L'entrenador nun conocía los mediu local y una serie de resultaos insostenibles encargar de la so rápida salida del club ''victoriano''.<ref>{{cita web |url = http://www.alianzalima.com/20070828151/noticias/diego-aguirre-dexa-el%20cargu |títulu = Diego Aguirre dexa'l cargu |fechaaccesu = 28 d'abril de 2009 |editor = Alianzalima.com |añu = 2007 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080611214208/http://www.alianzalima.com/20070828151/noticias/diego-aguirre-dexa-el |fechaarchivu = 2008-06-11 }}</ref> El [[chile|chilenu]] Miguel Ángel Arrué foi nomáu [[Entrenador|Direutor Téunicu]] del primer equipu.<ref name="entrenadores" /> Lamentablemente pa los sos intereses, Alianza terminó cuartu per diferencia de goles con Cienciano que terminó terceru.<ref>{{cita web |url = http://www.perufootball.4t.com/dec2007.htm |títulu = TORNÉU DESCENTRALIZÁU 2007 |fechaaccesu = 28 d'abril de 2009 |editor = Perufootball.4t.com |añu = 2007 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090505202157/http://www.perufootball.4t.com/dec2007.htm |fechaarchivu = 5 de mayu de 2009 }}</ref><ref name="al2007" /> [[Ficheru:André Carrillo.jpg|200px|left|miniaturadeimagen|[[André Carrillo]] figura aliancista mientres les temporaes [[2010]] y [[2011]].]]Mientres el [[2008]], Alianza Lima cuntó con tres entrenadores.<ref name="campaña2008">{{cita web |url= http://www.elcomercio.com.pe/ediciononline/HTML/2008-12-16/solu-cinco-entrenadores-duraron-toa campana-2008-los sos-clubes.html |títulu= Solu cinco entrenadores duraron tola campaña 2008 nos sos clubes |fechaaccesu=13 de marzu de 2009 |editor= Elcomercio.com.pe |añu= 2008 }}</ref> Miguel Ángel Arrué siguió dirixendo al equipu ''íntimu'' tantu na pretemporada como nos primeros partíos del Tornéu Apertura. Sicasí, pol baxu rendimientu y los magros resultaos (antepenúltima posición con 9 puntos n'ocho encuentro apostaos), foi cesáu del cargu'l [[30 de marzu]].<ref name="campaña2008" /> El so reemplazante, de forma interina, foi l'ex-xugador y capitán ''aliancista'' [[José Soto Gómez]]. Les males resultaos siguieron so la so direición téunica, lo que desembarcó na contratación del entrenador [[Venezuela|venezolanu]] [[Richard Páez]], quien dirixó a los ''blanquiazules'' hasta la fecha 23 del Tornéu Clausura.<ref name="campaña2008" /> Alianza atopar en puestos de descensu, y les últimes feches sirvieron pa definir la suerte del repartu ''victoriano''. Ante un pidíu de la dirigencia, José Sotu decidió volver dirixir a Alianza Lima nel tramu final del tornéu.<ref name="campaña2008" /> Finalmente, depués d'importantes victories ante [[José Gálvez FBC|José Gálvez]] y [[Sporting Cristal]] nel estadiu de Matute, Alianza llogró la permanencia na penúltima fecha, pos [[Club Sport Ancash|Sport Ancash]] empató 2:2 con [[Atlético Mineru]], resultancia que-y dexó siguir en [[Lliga Peruana de Fútbol Primer División]].<ref>{{cita web |url = http://www.rpp.com.pe/2008-12-07-alianza-lima-salvu-la-categoria-en%20gan%C3%A1ndo-y-1-0-a-cristal-noticia_149987.html |títulu = Alianza Lima salvó la categoría en ganándo-y 1-0 a Cristal |fechaaccesu = 13 de marzu de 2009 |editor = Rpp.com.pe |añu = 2008 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20081210082600/http://www.rpp.com.pe/2008-12-07-alianza-lima-salvu-la-categoria-en |fechaarchivu = 2008-12-10 }}</ref> [[Ficheru:Wilmer AguirreSan Luis.jpg|left|miniaturadeimagen|300x300px|[[Wilmer Aguirre]], autor de los trés goles ante'l vixente campeón de la [[Copa Libertadores 2010|Copa Libertadores]], [[Club Estudiantes de La Plata|Estudiantes de La Plata]]. ([[2010]])]] El formatu del campeonatu peruanu sufrió variantes significatives nel [[2009]].<ref name="bas09">{{cita web |url = http://www.fpf.com.pe/doc/BasesADFP_2009.pdf |títulu = Bases ADFP 2009 |fechaaccesu = 30 d'avientu de 2009 |editor = Fpf.com.pe |añu=2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20131222011130/http://www.fpf.com.pe/doc/BasesADFP_2009.pdf |fechaarchivu = 22 d'avientu de 2013 }}</ref> El númberu d'equipos participantes aumentó a 16 y la primer parte del tornéu constó de 30 feches n'enfrentamientu direutu ida y vuelta. Depués, al llegar a la segunda parte del campeonatu, los equipos fueron dixebraos en dos grupos d'ocho según la so posición final: los que terminaron nes posiciones pares fueron a un grupu y los impares a otru.<ref name="bas09" /> Nestos grupos el puntaje nun volvió a cero; cada equipu empezó col puntaje fechu na fase regular. Asina, los líderes de dambos grupos apostaron el Títulu Nacional en dos Play Offs. Al llegar a dicha instancia, Alianza namái llogró'l subcampeonatu, pos cayó como visitante por 1:0 nel partíu de vuelta frente a Universitariu (previu 0:1 na ida). A diferencia de los dos campañes anteriores, l'equipu ''aliancista'' clasificó a la [[Copa Libertadores]] al ganar el so grupu respeutivu. Mientres tola temporada, Alianza tuvo so la direición téunica de Gustavo Costas. Nel añu 2010, l'equipu siguió col comandu téunicu lideráu por Costas. La pretemporada realizar en [[Sierra de la Ventana]], [[Arxentina]], col oxetivu puestu na [[Copa Libertadores 2010]]. En dichu certame realizó una campaña destacada, resaltando la goliada 4:1 que-y solmenó al nesi entós vixente campeón d'América y subcampeón del mundu, [[Estudiantes de La Plata]].<ref name="acopa2010">{{cita web |url= http://www.rsssf.com/sacups/acopa2010.html |títulu= Copa Libertadores d'América 2010 |fechaaccesu=6 d'avientu de 2010 |autor= Andrés, Juan Pablo |editor= Rsssf.com |añu= 2010 |idioma=inglés}}</ref> Perdió'l primer llugar del so grupu na última fecha, pero aportó a octavos de final como'l meyor segundu del tornéu. Nesa instancia enfrentó a la [[Club de Fútbol Profesional de la Universidá de Chile|Universidá de Chile]], quien ganó en Lima pola resultancia de 0:1 nel partíu d'ida.<ref name="acopa2010" /> En [[Santiago de Chile|Santiago]], el cuadru ''aliancista'' consolidaba'l so accesu a cuartos de final al ganar 1:2 nel [[Estadiu Monumental David Arellano|estadiu de Colo-Colo]].<ref name="acopa2010" /> Sicasí, nuna polémica decisión, l'árbitru principal decidió validar un gol que fuera anuláu pol xuez de llinia.<ref>{{cita web |url= http://peru21.pe/noticia/473319/alianza xuega vida-ante-chile |títulu= Alianza esaniciáu en partíu polémicu |fechaaccesu= 6 d'avientu de 2010 |editor= Peru21.pe |añu= 2010 }}</ref> Asina, cola resultancia final de 2:2, el cuadru ''grone'' resignar a quedar ente los 16 meyores equipos d'América.<ref name="acopa2010" /> Les partíes de les sos principales figures na Libertadores como [[Wilmer Aguirre]] y [[José Carlos Fernández Piedra|José Carlos Fernández]], fixeron que l'equipu perdiera terrén na so llucha pol títulu nacional, que caltuvo'l so formatu del añu anterior. D'esta forma, acabó a 14 puntos del líder del grupu impar, la [[Club Deportivo Universidad de San Martín de Porres|Universidá de San Martín]]. El nuevu oxetivu d'Alianza Lima yera entós llograr el cupu como ''Perú 3'' a la [[Copa Libertadores 2011]]. Nes últimes feches del [[Campeonatu Descentralizáu 2010|Descentralizáu]] apostó dicha clasificación col so eternu rival, Universitariu. Al términu de les 44 feches regulares, Alianza llogró'l pase a la primer fase de la Libertadores, apostrando a Universitariu a la [[Copa Suramericana 2011|Copa Suramericana]].<ref>{{cita web |url= http://www.24hores.com.pe/deportes/1290996237.php |títulu= Universitariu despidir de la Libertadores ente qu'Alianza llogró'l so cupu |fechaaccesu= 6 d'avientu de 2010 |editor= 24hores.com.pe |añu= 2010 |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20101206100225/http://www.24hores.com.pe/deportes/1290996237.php |fechaarchivu= 6 d'avientu de 2010 }}</ref> Alianza remató'l campeonatu nel tercer llugar de la tabla xeneral. Nel 2011, Alianza esportó a dellos xugadores al estranxeru ([[Carlos Ascues]], [[Hernán Hinostroza Vásquez|Hernán Hinostroza]] y [[André Carrillo]]), de la mesma, realizó una bona campaña que lo llevó a apostar la [[Copa Libertadores 2012]] y la final del [[Campeonatu Descentralizáu 2011|Descentralizáu]], que perdió ante'l [[Club Juan Aurich|Juan Aurich]] en definición de penaltis. Al añu siguiente, anduvo metanes una crisis xeneralizada yá que el club foi interveníu pol Estáu y puestu al cargu de una Alministración Temporal polo qu'hubo un éxodu de xugadores a entamos y metá de temporada, polo qu'Alianza realizó una mala campaña, inclusive en delles feches en cantu de la zona de descensu. L'añu 2013 empecipióse promisoriamente col afitamientu de [[Yordy Reyna]], un xugador canteranu qu'amosara grandes condiciones na temporada anterior. Les primeres feches del tornéu atoparon al equipu na primer posición. Sicasí dempués d'un receso empezar a sufrir derrotes inesperaes, perdiéndose la posición de privilexu. Amás nuna decisión que munchos consideraron entainada, l'Alministración Temporal del Club decidió vender a Reyna al [[Red Bull Salzburg]] d'[[Austria]]. Les males resultaos asocediéronse y el téunicu [[Wilmar Valencia]] viose obligáu a arrenunciar. Na segunda etapa l'equipu reforzóse y llogró meyores resultaos, pero los puntos perdíos na primer etapa torgaron que se llegué a la final. Nel 2014, con un nuevu téunicu, l'[[uruguái|uruguayu]] [[Guillermo Sanguinetti]], l'equipu arrinco perbién l'añu ganando'l [[Tornéu del Inca 2014|Tornéu del Inca]], dempués de vencer nuna apertada final xugada nel [[Estadiu Miguel Grau (Callao)|Estadio Miguel Grau del Callao]] a la [[Universidá San Martín]], dempués d'empatar 3 a 3 nun partíu que llegó al tiempu suplementariu y ganando por penaltis 5 a 3. Nel tornéu destacaron les figures de [[Walter Fernando Ibáñez|Walter Ibáñez]], [[Mauro Guevgeozián]], [[Pablo Míguez]] y [[Julio Landauri]]. Nel [[Campeonatu Descentralizáu 2014|Tornéu Apertura]] l'equipu foi bien irregular y pal [[Campeonatu Descentralizáu 2014|Tornéu Clausura]], el cuadru blanquiazul quedó 2ᵘ, depués de perder nun partíu extra, xugáu n'[[Arequipa]], con [[Sporting Cristal]]. [[Ficheru:Algérie - Arménie - 20140531 - Mauro Guevgeozian.jpg|miniaturadeimagen|170px|Mauro Guevgeozián, segundu goliador y campeón del [[Tornéu del Inca 2014|Tornéu del Inca]] 2014, usando la camiseta de la [[seleición de fútbol d'Armenia]].]] Nel añu 2015, entá con [[Guillermo Sanguinetti]] como téunicu,Alianza llegó per segunda vegada consecutiva a la final del Tornéu del inca, en venciendo a la [[Club Deportivo Universidad de San Martín de Porres|Universidá de San Martín]] en dos bien apertaos partíos na semifinal, pero perdió la final del tornéu frente a la [[Universidá César Vallejo Club de Fútbol|Universidad César Vallejo]], Si Alianza ganaba esi tornéu, automáticamente aportaba a les semifinales del [[Campeonatu Descentralizáu 2015]] .Na apertura, nun pudo caltener les bones resultaos. A mediaos del 2015, [[Christian Cueva]] foi tresferíu al [[Deportivo Toluca|Toluca]] mexicanu. De la mesma, diose l'arrenunciu de Sanguinetti, asina tomando les riendes del equipu [[Gustavo Roverano]] que'l so próximu partíu y debú nel primer equipu foi contra [[Club Deportivo Sport Loreto]], que cayó por 1-0, darréu xugó contra'l [[Club Universitariu de Deportes]], clásicu rival d'Alianza Lima, que terminó ganando por 1-0 con suplentes y xuveniles por causa de les sanciones pol partíu anterior, llueu Alianza Lima vieno recuperándose de dicha crisis futbolística; sicasí nun lu algamó pa clasificar a un tornéu internacional, rematando nel puestu 9 de 16 equipos. Nel 2016, pa consiguir el títulu nacional tenía de quedase ente los 4 primeros p'apostar la liguilla final, sicasí, quedó a 3 puntos del cuartu llugar, que foi ocupáu por [[Club Centro Deportivo Municipal|Deportivo Municipal]]. Nesta etapa xugaron pola institución dellos futbolistes peruanos que, darréu, clasificaríen a la [[Copa Mundial de Fútbol de 2018]] dempués de 36 años (Ente ellos destacaron [[André Carrillo]], [[Aldo Corzu]], [[Paolo Hurtado]], [[Christian Ramos]], [[Yordy Reyna]], [[Wilder Cartaxena]], [[Miguel Araujo]] y [[Christian Cueva]]). ===== Plan de restructuración y el regresu de la victoria (2017-actualidá) ===== Nel añu 2017, sol mandu del téunicu uruguayu [[Pablo Bengoechea]], l'equipu llogró consagrase campeón del [[Tornéu Apertura 2017 (Perú)|Tornéu Apertura]] y del [[Tornéu Clausura 2017 (Perú)|Tornéu Clausura]] y coronándose automáticamente col [[Campeonatu Descentralizáu 2017]] destacando [[Luis Alberto Ramírez|Luis Ramírez]] y l'ex-Peñarol [[Luis Aguiar]]. L'equipu consiguió cerrar l'añu calteniendo l'invictu nel so estadiu mientres tol tornéu local. L'equipu tamién foi'l meyor visitante de tol tornéu. De la mesma, foi'l primer llugar na tabla acumulada, asina que podría denominase como un añu redondu pal equipu 'íntimu'. En 2018, l'equipu empezaría mal nel Tornéu de Branu, y nel [[Tornéu Apertura 2018 (Perú)|Tornéu Apertura]], anque consiguió'l subcampeonatu. Pal [[Tornéu Clausura 2018 (Perú)|Tornéu Clausura]], el club sol mandu de Pablo Bengoechea volvería ser subcampeón, pero por cuenta de que quedó 3.° nel acumuláu, llogró clasificase a les semifinales, empatando 3:3 a Melgar de local y empatando 2:2 de visita,<ref>https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/alianza-lima-vs-melgar-vivo-online-golperu-ver-internet-gratis-semifinal-descentralizado-2018-95884/</ref><ref name=":2">https://elcomercio.pe/deporte-total/futbol-peruano/alianza-lima-vs-melgar-vivo-online-directo-via-gol-peru-movistar-cmd-arequipa-semifinales-descentralizado-2018-futbol-peruano-noticia-nndc-584631-noticia/</ref> para depués ganar 0-2 nos penaltis y clasificar asina a la final del tornéu.<ref name=":2" /> Na final perdería na ida por 4:1 y na vuelta por 3:0, llogrando'l subcampeonatu nacional.<ref>https://elcomercio.pe/deporte-total/futbol-peruano/alianza-lima-vs-sporting-cristal-directo-1-4-primera-final-descentralizado-noticia-586716-noticia/</ref><ref>https://peru.as.com/peru/2018/12/16/futbol/1544990283_284210.html</ref> En 2019 empezar cola llegada de dellos futbolistes que Bengoechea pidiera, ente ellos los mundialistas [[Pedro Gallese]] y [[Wilder Cartagena|Wilder Cartaxena]], y la contratación del técnicu, [[Miguel Ángel Russo]], quién sería despidíu tres un mal apostáu Tornéu Apertura y Copa Llibertadores. Víctor Reyes dirixó unes feches como técnicu interín para, finalmente, da-y la batuta a Pablo Bengoechea, qu'enantes decidiera nun siguir a finales de la temporada pasada por cuenta de la situación de salú que travesaba la so madre. En siendo esaniciaos na fase de grupos de la Copa Bicentenariu, l'equipu de Pablo gana la Clausura, clasificando a la semifinal, onde esaniciaría a Sporting Cristal pero perdería la final énte [[Escuela Municipal Deportivu Binacional|Deportivu Binacional]] con un marcador global de 4 a 3. Nel añu 2020, el club empecipió con males resultancies nel Tornéu Apertura por cuenta de que rompióse la unidá del grupu, lo que causaría l'arrenunciu de Pablo Bengoechea y la posterior contratación de [[Mario Salas]]. Dempués d'unos malos resultancies na Copa Llibertadores y na Lliga 1, Salas foi despidíu y la directiva asitió a [[Daniel Ahmed]] como entrenador del primer equipu. A la fin de la temporada Alianza Lima baxaba de categoría al pie d'[[Club Atlético Grau|Atlético Grau]] y [[Deportivo Llacuabamba]]. Sicasí, tres un reclamu, tornáu pola FPF, decide dise al TAS, y, el [[18 de marzu|17 de marzu]] del 2021, el [[Tribunal d'Arbitraxe Deportivu|TAS]] concluyó nel amenorgamientu de dos puntos a [[Fútbol Club Carlos Stein|Carlos Stein]], provocando'l so descensu y asina la permanencia d'Alianza Lima, a pesar de que yá empecipiara la temporada [[2021]]. Tres una regular Fase 1 nel 2021, el nuevu técnicu Carlos Bustos decidió camudar el so tradicional sistema 4-3-3 a un 3-5-2 por cuenta de que nun cuntaba con llaterales netos y los sos defenses polo xeneral escarecíen d'esperiencia. Darréu, Alianza ganó con amplia ventaya la Fase 2 a falta de 2 feches por que remate el tornéu y llevantando el troféu na última fecha en pudiendo completar la bolsa de minutos. Apostó la final nacional con Sporting Cristal, Alianza ganó nel partíu d'ida contra [[Sporting Cristal]] 1:0 con gol de [[Hernán Barcos]] tres un gran pase de [[Wilmer Aguirre]] y nel partíu de vuelta empatóse ensin goles, conquistando Liga 1 2021. L'equipu del técnicu arxentín consiguió una racha de 21 partíos invictos, una de les meyores raches na historia del equipu íntimu. En tola temporada temporada, l'equipu solo perdió 2 partíos contra Sporting Cristal. == Presidentes == {{AP|Presidentes del Club Alianza Lima}} Alianza Lima tuvo 28 presidentes a lo llargo de tola so vida institucional, siendo toos ellos de nacionalidá peruana.<ref name="presidentes" /> El Presidente que más tiempu tuvo nel puestu foi Augusto Mulanovich, llegando a tar 11 años a cargu del club.<ref name="presidentes" /> Mulanovich y José Vásquez Benavides, fueron los únicos Presidentes ''aliancistas'' que tuvieron en dalgún momentu, dos periodos. Nel casu de Mulanovich fueron 1945-1950 y 1961-1972, ente que Benavides tuvo na Presidencia mientres los años de 1942-1944 y 1951-1960.<ref name="presidentes" /> Los únicos Presidentes Honorarios que tien el club son Alfonso De Souza Ferreira Basagoitia (que'l so fíu, Alfonso De Souza Ferreira Remuzgo, foi la cabeza de la institución nel periodu 2002-2009) y Foción Mareátegui.<ref name="presidentes" /> Nel 2008, por cuenta de un desalcuerdu ente les llistes de Carlos Franco y Augusto Claux, non pudo realizase la votación. Finalmente les eleiciones llevar a cabu'l 18 d'abril de 2009. Guillermo Alarcón proclamóse Presidente electu al vencer a Carlos Tizón por 130 votos de diferencia. La nueva direutiva tomó les riendes del club ''íntimu'' el 18 de mayu de 2009.<ref>{{cita web |url = http://www.rpp.com.pe/2009-05-18-guillermo-alarcon-asumio-el%20cargu-de-presidente-de-alianza-noticia_182190.html |títulu = Guillermo Alarcón asumió'l cargu de presidente d'Alianza |fechaaccesu = 18 de mayu de 2009 |editor = Rpp.com.pe |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090522165805/http://www.rpp.com.pe/2009-05-18-guillermo-alarcon-asumio-el |fechaarchivu = 2009-05-22 }}</ref> === La primer direutiva === Hai distintes versiones alrodiu de quien conformaron la primer direutiva del Club Alianza Lima. Dizse que Ramón Aranda ocupó'l puestu de Presidente, dexando la Vicepresidencia a Antonio La Torre. El secretariu sería José Carreño y José Paulet el primer capitán ''aliancista''. Toos ellos escoyíos polos fundadores de mayor edá.<ref name="Historia" /> Sicasí, nun esisten datos precisos que señalen quien ocupó la primer Presidencia del club. Dalgunos señalen a daquién apellidado Villarreal, per otra parte dalgunos creen que se trató de Hipólito Venegas. Sicasí, la mayoría piensa que foi Ramón Aranda. La distribución de los cargos na direutiva tampoco ta clara. Sicasí, ye una realidá que'l ''padrín'' y Presidente Honorariu foi Foción Mareátegui, quien aceptó de bona forma la invitación, yá que simpatizaba enforma cola práctica de los deportes.<ref name="futbolima">{{cita web |url = http://sisbib.unmsm.edu.pe/BibVirtual/Tesis/Human/Alvarez_Y_T/Cap2.htm |títulu = EL FÚTBOL EN LIMA |fechaaccesu = 17 de xunu de 2008 |autor = Álvarez Gradia, Gerardo Tomas |editor = Unmsm.edu.pe |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20040905005658/http://sisbib.unmsm.edu.pe/BibVirtual/Tesis/Human/Alvarez_Y_T/Cap2.htm |fechaarchivu = 5 de setiembre de 2004 }}</ref><ref name="Historia" /> === Llistáu de tolos tiempos === Dende la so fundación, el club tuvo los siguientes presidentes:<ref name="presidentes">{{cita web |url = http://www.clubalianzalima.com/pages/presidentes.asp |títulu = Presidentes del Club Alianza Lima |fechaaccesu = 18 de xunu de 2008 |editor = Clubalianzalima.com |añu = 2008 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080828012322/http://www.clubalianzalima.com/pages/presidentes.asp |fechaarchivu = 28 d'agostu de 2008 }}</ref> {|width=50%; align="left" |valign=top width=60%| {| align=center border=1 width=65% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" |- bgcolor=#191970 style="color:white;" !Presidente || Periodu |-align=left |{{bandera|Perú}} José Carreño *|| 1901-1902 |-align=left |{{bandera|Perú}} Carlos Villarreal|| 1903-1904 |-align=left |{{bandera|Perú}} Esteban Manuel Aranda|| 1905-1906 |-align=left |{{bandera|Perú}} Manuel Carballo|| 1907-1908 |-align=left |{{bandera|Perú}} Julio Chacaltana Chacón|| 1909-1910 |-align=left |{{bandera|Perú}} Foción Mareátegui|| 1911 |-align=left |{{bandera|Perú}} Ricardo Pérez|| 1911-1914 |-align=left |{{bandera|Perú}} Carlos Pedreschi Penisqui|| 1915-1918 |-align=left |{{bandera|Perú}} Ernesto Vergara|| 1918-1919 |-align=left |{{bandera|Perú}} Hipólito Venegas|| 1920-1924 |-align=left |{{bandera|Perú}} Manuel Parra del Riego|| 1925-1926 |-align=left |{{bandera|Perú}} Juan Bromley Seminariu || 1927-1931 |-align=left |{{bandera|Perú}} Víctor Oyaque|| 1931 |-align=left |{{bandera|Perú}} Juan Carbone Gardella|| 1931-1933 |-align=left |{{bandera|Perú}} Adolfo Pedreschi|| 1934 |-align=left |{{bandera|Perú}} Carlos Arias Schreiber|| 1935 |-align=left |} |} {|width=50%; align="center" |valign=top width=60%| {| align=center border=1 width=65% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: center;" |- bgcolor=#191970 style="color:white;" !Presidente || Periodu |-align=left |{{bandera|Perú}} Jorge Checa Eguiguren|| 1936-1940 |-align=left |{{bandera|Perú}} Humberto Fernandini|| 1941 |-align=left |{{bandera|Perú}} José Vásquez Benavides|| 1942-1944 y 1951-1960 |-align=left |{{bandera|Perú}} Augusto Mulanovich|| 1945-1950 y 1961-1972 |-align=left |{{bandera|Perú}} Luis Vargas Hornes|| 1972-1974 |-align=left |{{bandera|Perú}} Enrique Zevallos Távara|| 1975-1982 |-align=left |{{bandera|Perú}} Agustín Merín Tapia|| 1983-1989 |-align=left |{{bandera|Perú}} Alberto Espantible Pérez|| 1990-1993 |-align=left |{{bandera|Perú}} Pío Dávila Esquenazi|| 1994-1996 |-align=left |{{bandera|Perú}} Alberto Masías Ramírez|| 1996-2001 |-align=left |{{bandera|Perú}} Alfonso de Souza Ferreira **|| 2002-2007 |-align=left |{{bandera|Perú}} Carlos Franco Chipoco **|| 2008-2009 |-align=left |{{bandera|Perú}} Guillermo Alarcón|| 2009-2012 |-align=left |{{bandera|Perú}} Susana Cuba|| 2012-2015 |-align=left |{{bandera|Perú}} Christian Bustos|| 2015-2016 |-align=left |{{bandera|Perú}} Renzo Ratto|| 2016- |} |} * <small>(*) A pesar de nun saber con exactitú'l primer Presidente del Club Alianza Lima, la institución asitia a José Carreño naquella posición.</small><ref name="presidentes" /> * <small>(**) La xestión d'Alfonso de Souza Ferreira tuvo de concluyir en 2007, sicasí les eleición retardáronse dos vegaes por desalcuerdos ente les llistes opositores, faciendo que'l so mandatu siguiera por orde xudicial hasta que se resolvieren dichos problemes. Por non tar acordies cola judicialización de los problemes internos ente los candidatos, solicita Llicencia Indefinida'l 30 d'avientu de 2007, fecha en qu'asume'l cargu de manera interina'l vicepresidente Carlos Franco Chipoco y qu'ostenta hasta'l 15 de xineru de 2009. Nesa fecha Alfonso de Souza Ferreira retoma la Presidencia y de momentu convoca a eleiciones xenerales pal 18 d'abril d'esi mesmu añu.</small> == Símbolos == {| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right:1em; font-size: 90%; background:#FFFFFF; color:black; width:25em; max-width:30%;" cellspacing="5" | style="text-align: justify;"| ''«Por eso ye que la to enchida''<br /> ''fervosu glaya "Ende vien el gol,''<br /> ''ende vien el gol, ende vien el gol"''<br /> ''que te va coronar campeón.''<br /> ''Y vamos glayar hasta la muerte''<br /> ''Alianza Lima ye'l Perú...»''<ref>{{cita web |url = http://www.clubalianzalima.com/pages/himnu.asp |títulu = Himnu |fechaaccesu = 7 d'abril de 2008 |editor = Clubalianzalima.com |añu = 2004 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080314215939/http://www.clubalianzalima.com/pages/himnu.asp |fechaarchivu = 14 de marzu de 2008 }}</ref><br /> <br /> :<small>Pequeñu estractu del últimu coru del himnu d'Alianza Lima.<br />Música y lletra: Víctor Cueto Candela.</small> |} === Himnu === El [[Coronel]] Víctor Cueto Candela creó l'himnu en [[1976]]. Coles mesmes, compunxo la lletra y la música. Nesi entós la yá esistente [[barra brava]] del club, la ''Asociación Barra Aliancista'' (darréu ''Comandu Svr ''), nun principiu facer so, sicasí, la institución adoptar depués como l'himnu oficial. Nun partíu por [[Copa Libertadores d'América]] onde s'enfrentaron Alianza y l'[[Club Deportivo Alfonso Ugarte|Alfonso Ugarte]] de [[Puno]] en febreru d'esi añu, escuchar por primer vegada l'himnu ''aliancista'', onde la ''Banda de la Guardia Republicana'', tuvo al cargu de la música. Cueto Candela, finó'l miércoles [[30 d'abril]] del [[2008]] a los 64 años d'edá. Dellos miembros de la direutiva presidida interinamente pol [[arquiteutu]] Carlos Franco fixeron presentes na so casa allugada en [[Santiago de Surco]]. === Escudu === L'escudu d'Alianza Lima empezó a usase en [[1928]], mientres la xestión de Juan Bromley como presidente del club. Adoptó l'emblema y lo categorizó de forma oficial. L'escudu ye un rectángulu vertical de fondu blancu con cantos azules esquinados na parte cimera y bordiaos na parte inferior. Adientro del rectángulu, estrémase otru más pequeñu estremáu en dos partes. Na parte inferior amuésase barres azules que s'entrepolen col fondu, representando los colores carauterísticos del club; ente que na parte cimera contién referencies del [[escudu d'armes de Lima]], que esta compuestu por [[Reis Magos|trés corones]] con una [[Estrella de Belén|estrella]] sobre elles representen l'orixe capitalín de la institución, yá que [[Lima]] ye conocida como la ''Ciudá de Reyes''. Alredor del segundu rectángulu atópase la frase ''Club Alianza Lima 1901''. Hasta'l día de güei desconozse al autor de la obra. {| class="wikitable sortable" width="100%" |+ |- align="center" | width="300" align="center" | [[Ficheru:Escudo Alianza Lima 1 - 1927.png|120px]] | width="300" align="center" | [[Ficheru:Escudo Alianza Lima 2 - 1970-1987.png|120px]] | width="300" align="center" | [[Ficheru:Escudo Alianza Lima 3 - 1988-2011.png|120px]] | width="300" align="center" | |- align="center" | 1927 | 1970-1987 | 1988-2010 | 2011-presente |} <ref name="Escudu">{{cita web |url = http://www.clubalianzalima.com/pages/escudu.asp |títulu = ESCUDO |fechaaccesu = 9 d'agostu de 2010 |editor = Clubalianzalima.com |añu = 2004 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20100918214737/http://clubalianzalima.com/pages/escudu.asp |fechaarchivu = 18 de setiembre de 2010 }}</ref> === Bandera === [[Ficheru:Bandera del Club Alianza Lima.svg|miniaturadeimagen|derecha|130px|Bandera d'Alianza Lima.]] La bandera ''aliancista'' foi creada nos [[años 1930]] y ye considerada como unu de los estandartes oficiales. Nel sector esquierdu, reparar un triángulu horizontal; nel centru del mesmu, allúgase'l [[Blasón|escudo]] del club ''blanquiazul''. La bandera tien los tradicionales colores azul y blancu y el clásicu diseñu llistáu ''aliancista'' de forma yacente. Nel so diseñu orixinal, caltenía muncha semeyanza cola bandera de ciudá de Lima, sicasí, foi oxetu de munches variaciones na actualidá. Los cantos del triángulu que zarra l'escudu son de color coloráu con blancu, simbolizando la patria [[Perú|peruana]]. Comúnmente se iza el pabellón nel estadiu Alejandro Villanueva xunto cola tradicional morada, acompañando la [[Bandera de Perú|bandera nacional de Perú]].<ref>{{cita web |url = http://www.clubalianzalima.com/pages/bandera.asp |títulu = BANDERA |fechaaccesu = 7 d'abril de 2008 |editor = Clubalianzalima.com |añu = 2004 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080314220855/http://www.clubalianzalima.com/pages/bandera.asp |fechaarchivu = 14 de marzu de 2008 }}</ref> == Uniforme == * '''Uniforme titular''': Camiseta azul escura, con rayes blanques, con detalles doraos pol 110 aniversariu de la nacencia d'Alejandro Villanueva y costazos azules escuros con nome de la empresa auspiciadora. Short negru y medies azul escures con detalles doraos na parte trasera. * '''Uniforme alternativu''': Camiseta verde n'homenaxe al so primer uniforme de 1912 con short blancu y medies d'igual color. === El primer uniforme === Dalgunos de los mozos fundadores d'Alianza tuvieron ascendencia [[italia]]na.<ref name="Historia" /> Por ello surdió la historia de la primer camiseta ''aliancista''. Un miembru fundador, Eduardo Pedreschi, fíu xunto a Carlos d'una familia d'[[inmigrantes]] italianos llegaos al [[Perú]] en [[1874]], encargó-y a los so hermanes qu'iguaren los primeros uniformes.<ref name="afro" /> Elles, por que la so proxenitora non se ofuscase, tomaron los colores de la [[bandera d'Italia]], polo que'l primer uniforme llució camisetes [[verde]]s y pantalones [[blancu (color)|blancos]].<ref name="Historia" /> Más palantre usáronse l'azul, el blancu y el negru, colores de la caballeriza ''Alianza''. La camiseta alterna d'entós yera colorada. El diseñu y colores actuales ver por primer vegada ente los años [[1912]] y [[1919]].<ref name="Historia" /> === Evolución del uniforme === ==== Titular ==== <center> {| | {{Camisetes | patrón_izq = | patrón_cuerpu = | patrón_der = | esquierdu = 006633 | cuerpu = 006633 | derechu = 006633 | shorts = FFFFFF | medies = FFFFFF | títulu = 1901-1911 }} | {{Camisetes | patrón_izq = | patrón_cuerpu = | patrón_der = | esquierdu = 000055 | cuerpu = 000055 | derechu = 000055 | shorts = FFFFFF | medies = 000000 | títulu = 1912-1919 }} | {{Camisetes | pattern_la = _whitelower | pattern_b = _thickwhitestripes | pattern_ra = _whitelower | leftarm = 000055 | body = 000055 | rightarm = 000055 | shorts = 000000 | socks = 000055 | títulu = 1912-1945 }} | {{Camisetes | pattern_la = _white_stripes | pattern_b = _whitestripes | pattern_ra = _white_stripes | leftarm = 000044 | body = 000044 | rightarm = 000044 | shorts = 000044 | socks = 000044 | títulu = 1920-1925 }} | {{Camisetes | pattern_la = _whitelower | pattern_b = _thickwhitestripes | pattern_ra = _whitelower | leftarm = 000044 | body = 000044 | rightarm = 000044 | shorts = 000044 | socks = 000044 | títulu = 1926-2010 }} | {{Camisetes | pattern_l'Alianza 2010 | pattern_b = _Alianza 2010 | pattern_ra = _Alianza 2010 | leftarm = 000044 | body = 000044 | rightarm = 000044 | shorts = 000044 | socks = 000044 | títulu = 2010 }} | {{Camisetes | pattern_l'Alianza 2011 | pattern_b = _Alianza 2011 | pattern_ra =_Alianza 2011 | patrón_pan = _Alianza 2011 | patrón_med = | leftarm = 000044 | body = 000044 | rightarm = 000044 | shorts = 000044 | socks = 000044 | títulu = 2011 }} | {{Camisetes | pattern_la = | pattern_b = _alianzalima1213h | pattern_ra = | patrón_pan = _Alianza 2011 | patrón_med = | leftarm = 0c1b4d | body = 0c1b4d | rightarm = 0c1b4d | shorts = 0c1b4d | socks = 000044 | títulu = 2012 }} | {{Camisetes | pattern_la = _white_stripes | pattern_b = _AL local_2013 | pattern_ra = _white_stripes | patrón_pan = _Alianza 2011 | leftarm = 0c1b4d | body = 0c1b4d | rightarm = 0c1b4d | shorts = 000044 | socks = 000044 | títulu = 2013 }} | {{Camisetes | pattern_l'alianza14h | pattern_b = _alianza14h | pattern_ra = _alianza14h | patrón_pan = | leftarm = 0c1b4d | body = 0c1b4d | rightarm = 0c1b4d | shorts = 000044 | socks = FFFFFF | títulu = 2014 }} | {{Camisetes | pattern_la = | pattern_b = _alianza15H | pattern_ra = | patrón_pan = _alianza15H | patrón_med = _alianza15H | leftarm = 000040 | body = 000040 | rightarm = 000040 | shorts = 000040 | socks = 000040 | títulu = 2015 }} | |} </center> <center> {| | {{Camisetes | pattern_la = | pattern_b = _alianza16H | pattern_ra = | patrón_pan = _alianza15H | patrón_med = _alianza15H | leftarm = 000040 | body = 000040 | rightarm = 000040 | shorts = 000040 | socks = 000040 | títulu = 2016 }} | {{Camisetes | pattern_la = _left | pattern_b = _alianza17H | pattern_ra = _right | patrón_pan = _alianza17H | patrón_med = _alianza17H | leftarm = FFFFFF | body = FFFFFF | rightarm = FFFFFF | shorts = 000040 | socks = 000040 | títulu = 2017 }} |{{Camisetes | pattern_la = _alianza18h | pattern_b = _alianza18h | pattern_ra = _alianza18h | patrón_pan = _alianza18h | patrón_med = _alianza18h | leftarm = FFFFFF | body = FFFFFF | rightarm = FFFFFF | shorts = 000040 | socks = 000040 | títulu = 2018 }} |{{Camisetes | pattern_la = _alianza19h | pattern_b = _alianza19h | pattern_ra = _alianza19h | patrón_pan = _alianza19h | patrón_med = _alianza 19h | leftarm = 000040 | body = 000040 | rightarm = 000040 | shorts = 000040 | socks = 000040 | títulu = 2019 }} |} </center> ==== Alternativu ==== <center> {| | {{Camisetes | pattern_la = _white_hoops | pattern_b = _white_hoops | pattern_ra = _white_hoops | patrón_med= | patrón_pan= | leftarm = 000044 | body = 000044 | rightarm = 000044 | shorts = 000044 | socks = 000044 | títulu = 1964 }} | {{Camisetes | pattern_la = _three_adidas_white_left_shoulder_stripes | pattern_b = _three_adidas_white_left_shoulder_stripes | pattern_ra = | patrón_med= | patrón_pan= | leftarm = 000044 | body = 000044 | rightarm = 000044 | shorts = FFFFFF | socks = FFFFFF | títulu = 1992 }} | {{Camisetes | pattern_l'Alianza away 2010 | pattern_b = _Alianza away 2010 | pattern_ra = _Alianza away 2010 | patrón_med= _Alianza away 2010 | patrón_pan= _Alianza away 2010 | leftarm = 000044 | body = 0005678 | rightarm = 000044 | shorts = 000044 | socks = 000044 | títulu = 2010 }} | {{Camisetes | pattern_l'Alianza3 2011 | pattern_b = _Alianza3 2011 | pattern_ra = _Alianza3 2011 | patrón_pan= _Alianza3 2011 | patrón_med= | leftarm = FFFFFF | body = 2Y8B57 | rightarm = 2Y8B57 | shorts = FFFFFF | socks = 458B74 | títulu = 2011-2012 }} | {{Camisetes | pattern_la = | pattern_b = _A LA visita_2013 | pattern_ra = | patrón_pan= _Alianza3 2011 | patrón_med= | leftarm = FFFFFF | body = 000000 | rightarm = 000000 | shorts = FFFFFF | socks = FFFFFF | títulu = 2013 }} | {{Camisetes | pattern_la = | pattern_b = _alianzalima14a | pattern_ra = | patrón_pan= _Alianza3 2011 | patrón_med= | leftarm = | body = 000000 | rightarm = | shorts = | socks = FFFFFF | títulu = 2014 }} | {{Camisetes | pattern_l'alianza15A | pattern_b = _alianza15A | pattern_ra = _alianza15A | patrón_pan= _alianza15A | patrón_med= _alianza15A | leftarm = | body = 000000 | rightarm = | shorts = | socks = FFFFFF | títulu = 2015 }} | {{Camisetes | pattern_la = _left | pattern_b = _alianza17A | pattern_ra = _right | patrón_pan= _alianza17A | patrón_med= _alianza17A | leftarm = 000000 | body = 000000 | rightarm = 000000 | shorts = 000000 | socks = 00BFFF | títulu = 2017 }} | |} </center> === L'uniforme moráu === Alianza Lima modifica'l so colores orixinales mientres un tiempu determináu por motivos [[Relixón|relixosos]].<ref name="señorchalaca">{{cita web |url= http://dechalaca.com/content/view/10208/106/ |títulu= FullMito: La lleenda y los milagros |autor= Behr, Raúl |editor= Dechalaca.com |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2009 }}</ref> La razón d'esti cambéu ye la devoción que tien el club escontra'l [[Señor de los Milagros (Lima)|Señor de los Milagros]].<ref name="alianzaseñor2" /> Dizse que José Carrión foi quien impulsó la práctica de portar uniformes especiales n'[[ochobre]]. Como utilero del primer equipu y apelando a la so condición de devotu, mandó a iguar una indumentaria que tuviera'l moráu como color principal, pos esa tonalidá ye la que siempres identificó a los fieles.<ref name="alianzaseñor2" /> Mientres el mes d'ochobre, l'uniforme moráu pasa a ser l'uniforme titular del equipu. Igualmente coméntase que por una tema de delda col provisor de tela, tuvieron que buscar una alternativa, quedando como "tradición" portar l'uniforme moráu mientres ochobre. La revista ''Don Balón Perú'', na so edición del [[26 d'ochobre]] de [[1998]], señala que'l [[25 de setiembre]] de [[1955]] Alianza Lima presentar por primer vegada con camiseta íntegramente blanquimorada, pantalón moráu y medies moraes; ante la sorpresa xeneral de los aficionaos.<ref name="señorchalaca" /> Por esi fechu, dende la tribuna, el dirixente Alfonso de Souza Ferreira despidió a Carrión por atopalo responsable de lo que consideraba, un ''atentáu'' a la historia ''aliancista''.<ref name="alianzaseñor" /> Sicasí, al ver la resultancia final de 2:1 favorable al cuadru ''íntimu'', el dirixente aselóse y encamentó-y afaer el color moráu al diseñu tradicional.<ref name="alianzaseñor" /> El siguiente domingu, [[2 d'ochobre]], Alianza salió al campu de xuegu con camisetes blanquimoradas frente al [[Club Centro Deportivo Municipal|Deportivo Municipal]]. El partíu remató con victoria d'Alianza (1:0), polo qu'empezó la tradición.<ref name="alianzaseñor" /> Sicasí, esisten pruebes que comprueben datos erróneos conteníos na revista.<ref name="señorchalaca2">{{cita web |url= http://dechalaca.com/content/view/10206/1/ |títulu= Blanquimorados pa siempres |autor= Behr, Raúl |editor= Dechalaca.com |fechaaccesu=8 d'ochobre de 2009 }}</ref> Les feches de los partíos son correutes, pero Alianza nun se presentó con camisetes moraes en 1955. La fecha real y comprobao onde la tradición foi oficialmente constituyida ye'l [[3 d'ochobre]] de [[1971]], nun partíu frente a [[Sporting Cristal]] nel [[estadiu Nacional de Perú|estadiu Nacional]].<ref name="señorchalaca2" /> La resultancia del partíu foi un trunfu ''aliancista'' por 2:0, con goles de [[Teófilo Cubillas]] y [[César Cueto]].<ref name="señorchalaca2" /> <center>«''En Lima,''</center> <center>''tou morenu,''</center> <center>''cuando llega'l mes d'ochobre,''</center> <center>''col hábitu cúbrese''</center> <center>''del so Señor Nazarenu.''</center> <center>''Alianza, por non ser menos,''</center> <center>''de moráu llego lloñe».''<ref name="alianzaseñor2">{{cita web |url = http://senordelosmilagros.perucultural.org.pe/devocion.htm |títulu = Les Nazarenes y El Señor de Los Milagros |fechaaccesu = 7 d'abril de 2008 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080328195939/http://senordelosmilagros.perucultural.org.pe/devocion.htm |fechaarchivu = 28 de marzu de 2008 }}</ref> <center>[[Nicomedes Santa Cruz]].</center></center> <center> {| | {{Camisetes | pattern_la = _whitelower | pattern_b = _thickwhitestripes | pattern_ra = _whitelower | leftarm = 660099 | body = 660099 | rightarm = 660099 | shorts = 660099 | socks = 660099 | títulu = 1971-2009 }} | {{Camisetes | pattern_l'Alianza Ochobre 2010 | pattern_b = _Alianza Octubre 2010 | pattern_ra = _Alianza Octubre 2010 | patrón_pan = _Alianza Octubre 2010 | patrón_med = | leftarm = FFFFFF | body = FFFFFF | rightarm = FFFFFF | shorts = FFFFFF | socks = FFFFFF | títulu = 2010 }} | {{Camisetes | pattern_la = | pattern_b = _Alianza octubre 2011 | pattern_ra = | patrón_pan = _Alianza octubre 2011 | patrón_med = | leftarm = 6f3198 | body = 660099 | rightarm = 6f3198 | shorts = 6f3198 | socks = 6f3198 | títulu = 2011 }} | {{Camisetes | pattern_la = | pattern_b = _AL ochobre_2012 | pattern_ra = | patrón_pan = _Alianza octubre 2011 | patrón_med = | leftarm = 6f3198 | body = 660099 | rightarm = 6f3198 | shorts = 6f3198 | socks = 6f3198 | títulu = 2012 }} | {{Camisetes | pattern_la = | pattern_b = _Alianza octubre 2011 | pattern_ra = | patrón_pan = _Alianza octubre 2011 | patrón_med = | leftarm = 6f3198 | body = 0c1b4d | rightarm = 6f3198 | shorts = 6f3198 | socks = 6f3198 | títulu = 2013 }} | {{Camisetes | pattern_l'alianza14t | pattern_b =_alianza14t | pattern_ra =_alianza14t | patrón_pan =_Alianza octubre 2011 | patrón_med = | leftarm = | body = 000000 | rightarm = | shorts = 8000FF | socks = 6f3198 | títulu = 2014 }} | |} </center> === Auspiciadores === * ''Actualizáu al 2018.'' Nel ámbitu comercial, la camiseta ''aliancista'' foi la más cotizada del fútbol peruano mientres l'añu 2010, llegando a cobrar por publicidá (namái na so camiseta) más de millón y mediu de dólares.<ref>{{cita web |url= http://elcomercio.pe/noticia/419023/gana-camiseta-alianza-lima-club-peruanu-que-mas-recibe-sponsors |títulu= Gana cola camiseta: Alianza Lima ye'l club peruanu que más recibe por sponsors |fechaaccesu=24 de febreru de 2010 |editor= Elcomercio.com.pe |añu= 2010 }}</ref> Per otru llau, distintes marques de indumentaria deportiva ellaboraron la divisa d'Alianza Lima al traviés de los años. La camiseta de la presente temporada foi iguada por [[Nike]], empresa estauxunidense de confección d'accesorios deportivos; cola cual el club caltién venceyu dende'l 2011.<ref name="sponsors" /> Nel so intentu de crear nueves formes de llograr ingresos económicos como los derechos de tresmisión y la recaldación de taquilla, la institución ''blanquiazul'' funge de mediu efectivu pa patrocinar empreses o organizaciones. D'esta manera, nes últimes décades fíxose común llevar el logotipu de dalguna marca na parte frontera de la camiseta.<ref name="sponsors">{{cita web |url = http://www.clubalianzalima.com/pages/sponsor_prueba.asp |títulu = SPONSORS |fechaaccesu = 25 de marzu de 2009 |editor = Clubalianzalima.com |añu = 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090322001024/http://www.clubalianzalima.com/pages/sponsor_prueba.asp |fechaarchivu = 22 de marzu de 2009 }}</ref> {| {{tablaguapa}} |+'''Indumentaria'''<ref name="sponsors" /><ref name="sponsors2">{{cita web|url=http://corazon-azvl.blogspot.com/2009/05/falemos-de-moda.html|títulu=Comandu azul: Falemos de moda|editor=Corazon-azvl.blogspot.com|fechaaccesu=25 de marzu de 2009|añu=2009}}</ref><ref>{{cita web|url=http://depor.pe/noticia/621011/alianza-lima-roblo-alcuerdu-nike-proximos-cuatro-ano|títulu=Alianza Lima robló con Nike polos próximos cuatro años|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100815212013/http://depor.pe/noticia/621011/alianza-lima-roblo-alcuerdu-nike-proximos-cuatro-ano|fechaarchivu=15 d'agostu de 2010|editor=Depor.pe|fechaaccesu=9 d'agostu de 2010|añu=2010}}</ref> !Periodu !Provisor !Logotipu |- |1987-1988 |{{bandera|Alemaña}} [[Puma (marca)|Puma]] | |- |1989-1994 |{{bandera|Perú}} [[Calvo Sportwear|Calvo]] |[[Ficheru:Calvo logo.png|45px]] |- |1995 |{{bandera|Perú}} [[Polmer]] |[[Ficheru:Polmer Logo.png|55px]] |- |1996 |{{bandera|Alemaña}} [[Adidas]] |[[Ficheru:Original Adidas logo.svg|40px]] |- |1997 |{{bandera|Italia}} [[Kappa (marca)|Kappa]] |[[Ficheru:Kappa LOGO.png|55px]] |- |1998 |{{bandera|Brasil}} [[Penalty (marca)|Penalty]] |[[Ficheru:Logo Penalty.png|70px]] |- |1999-2003 |{{bandera|Perú}} [[Walon Sport|Walon]] |[[Ficheru:Walon Sport.svg|40px]] |- |2004 |{{bandera|Italia}} [[Fila (marca)|Fila]] |[[Ficheru:Fila logo.svg|50px]] |- |2005-2010 |{{bandera|Ecuador}} [[Marathon Sports|Marathon]] |[[Ficheru:Marathon Sports.png|74x74px]] |- |2011-Act. |{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Nike]] |[[Ficheru:Logo NIKE.svg|50px]] |} {| {{tablaguapa}} |+'''Patrocinador'''<ref name="sponsors2" /><ref name="ja">{{cita web|url=http://www.delgol.com/jayo/halianza.htm|títulu=ALIANZA LIMA|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081206164330/http://www.delgol.com/jayo/halianza.htm|fechaarchivu=6 d'avientu de 2008|editor=Delgol.com|fechaaccesu=27 de marzu de 2009|añu=2009}}</ref> !Periodu !Patrocinador |- |1988 | <br />{{bandera|Alemaña}} [[Puma (marca)|miniatura]] |- |1989-1991 |{{bandera|Perú}} Banco Popular |- |1992 |[[Ficheru:Logo-comercio.jpg|80px]]<br />{{bandera|Perú}} [[Bancu de Comerciu]] |- |1993 |<br />{{bandera|Perú}} [[América Televisión]] |- |1994-1995 |{{bandera|Corea del Sur}} [[LG Electronics|Goldstar]] |- |1996-1997 |{{bandera|Perú}} [[Cerveza Pilsen Callao|Pilsen Callao]] |- |1998 |{{bandera|Perú}} Bancu del Progresu |- |1999 |[[Ficheru:Logo of the LG Corporation (2008-2015).png|40px]]<br />{{bandera|Corea del Sur}} [[LG Electronics]] |- |2000-2001 |{{bandera|Perú}} [[Cerveza Pilsen Callao|Pilsen Callao]] |- |2002 |[[Ficheru:TIM logo (2004-2014).svg|40px]]<br />{{bandera|Italia}} [[Telecom Italia Mobile|TIM]] y {{bandera|Perú}} Gloria |- |2003 |[[Ficheru:Siemens Mobile Logo.svg|40px]]<br />{{bandera|Alemaña}} [[Teléfonos móviles Siemens|Siemens Mobile]] |- |2004-2005 |[[Ficheru:PepsiOld.svg|40px]] [[Ficheru:Ambev logo.svg|40px]]<br />{{bandera|Estaos Xuníos}} [[Pepsi]] y {{bandera|Perú}} [[AmBev|AmBev Perú]] |- |2005-2006 |{{bandera|Brasil}} [[Brahma (cerveza)|Brahma]] |- |2007-2010 |{{bandera|Perú}} [[Cerveza Cristal (Perú)|Cerveza Cristal]] |- |2011-2013 |Ensin patrocinador |- |2014-2016 |{{bandera|Perú}} [[Cerveza Cristal (Perú)|Cerveza Cristal]] |- |2017 |{{bandera|Curaçao}} 24WIN |- |2018-2021 |{{bandera|Ecuador}} Banco Pichincha |- |2022 |{{bandera|Perú}} Marcadores 247.com |- |2023-Act. |{{bandera|Perú}} Apuesta Toal |} == Estadiu == {{AP|Estadio Alejandro Villanueva}} [[Ficheru:2011 AL USMP OCC.jpg|x220px|miniaturadeimagen|Tribuna principal del [[Estadiu Alejandro Villanueva]].]] L'[[Estadiu Alejandro Villanueva]], ye'l recintu onde l'equipu xuega los sos partíos de llocal.<ref name="infra" /> La so construcción foi anunciada'l [[15 de febreru]] de [[1951]], día que'l club celebraba los sos [[Aniversariu de bodes|bodes d'oru]], ente que'l terrén onde s'alzaría foi donáu por [[Manuel A. Odría|Manuel Odría]], [[Presidente de Perú]] nesi entós.<ref name="infra" /> Diversos problemes fixeron que les obres retrasar por munchos años, empecipiándose les mesmes recién a fines de les [[Década de 1960|década de los sesenta]]. L'encargáu de llevar a cabu'l proyeutu foi'l [[Inxeniería civil|inxenieru]] [[uruguái|uruguayu]] Walter Lavalleja Sarries. Una vegada rematáu, bautizar como Estadio Alianza Lima, nome que sería camudáu a ''Estadio Alejandro Villanueva'' en setiembre del añu [[2000]].<ref>{{cita llibru |títulu=Llibro d'Oru d'Alianza Lima |añu=2001 |capítulu=Capítulu IX: La Institución |páxina=117|editorial=[[El Comercio (Perú)|Empresa Editora El Comercio S.A]] |isbn=9972-617-90-4 |cita=Dende un empiezu, l'estadiu llució na so fachada un enorme mosaicu cola imaxe d'Alejandro Villanueva, máximu ídolu blanquiazul, cola siguiente lleenda: "Homenaxe al deportista aliancista d'ayeri, güei y siempres." En 1974 l'estadiu foi bautizáu como Estadio Alianza Lima, pero en setiembre del 2000, faciendo xusticia cola historia, l'asamblea de socios decidió camuda-y el nome a Estadio Alejandro Villanueva}}.</ref> {{cita|''«L'Estáu dexa'l terrén pa la construcción del estadiu de l'Alianza, recoyendo ya interpretando el sentimientu popular en pro d'esti club, que dende la so fundación vien estremándose polos frecuentes ya importantes trunfos deportivos que supo conquistar».''| Xeneral [[Manuel A. Odría]].<ref>{{cita llibru |títulu=Llibro d'Oru d'Alianza Lima |añu=2001 |capítulu=Capítulu IX: La Institución |páxines=110-112 |editorial=[[El Comercio (Perú)|Empresa Editora El Comercio S.A]] |isbn=9972-617-90-4 |cita="El 15 de febreru de 1951, celebrándose'l cincuentenariu del club, diose'l primer pasu pa cumplir tan ambiciosu suañu. Esi día, el presidente de la República, Xeneral Manuel A. Odría, asitió la primer piedra del estadiu d'Alianza Lima. La nueva sede deportiva llevantaríase sobre'l terrén donáu pol xefe d'Estáu, entendía trenta y ocho mil metros cuadraos y allugábase na Urbanización Matute, allongamientu del baldrayu Abtao, del distritu La Victoria. Nel so discursu de presentación el Xeneral Odría dixo lo siguiente: "L'Estáu dexa'l terrén pa la construcción del estadiu de l'Alianza, recoyendo ya interpretando el sentimientu popular en pro d'esti club, que dende la so fundación vien estremándose polos frecuentes ya importantes trunfos deportivos que supo conquistar"}}.</ref>}} === Historia === Foi inauguráu'l [[27 d'avientu]] de [[1974]]. Como partíu inaugural, esi mesmu día enfrentáronse Alianza y el [[Club Nacional de Football|Nacional d'Uruguái]] por cuenta de un cuadrangular internacional onde tamién participaron [[Club Atlético Independiente|Independiente de Avellaneda]] y [[Universitariu de Deportes]], siendo esti postreru'l vencedor de la competición.<ref>{{cita web |autor=Rojas, Percy |editor=Peru.com |añu=2003 |url=http://www.peru.com/futbol/columnistes/percy_coloraes/idocs/2003/1/29/DetalleDocumento_65404.asp |títulu=Eco de fútbol |fechaaccesu=11 de xunetu de 2008 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081015062450/http://www.peru.com/futbol/columnistes/percy_coloraes/idocs/2003/1/29/DetalleDocumento_65404.asp |fechaarchivu=15 d'ochobre de 2008 }}</ref> Augusto Mulanovich, un ex-presidente del club, foi l'encargáu de dar el ''play d'honor''. L'alcuentru remató empatáu a dos y el primer gol que vio Matute marcar l'uruguayu Revetria a los 18 minutos. De la mesma, los primeros goles ''aliancistas'' anotaos nel colosu fueron obra de Juan José Ávalos y Juan Rivero, a los 29 y 50 minutos respeutivamente.<ref name="infra" /> L'árbitru foi Carlos Rivero ante l'asistencia de 36.966 espectadores. La temporada siguiente, a tan solo un añu d'inauguráu, l'estadiu Alianza Lima formó parte d'un nuevu títulu nacional ''aliancista''. Un entós modernu allumáu artificial asitióse seis años más tarde, en [[1980]].<ref name="infra" /> El coliséu cunta con cuatro torres de llume artificial. Ente'l so instalaciones atopa'l campu principal, el complexu de les divisiones menores del club y la ''Villa Íntima'', que ye'l llugar onde se concentra'l primer equipu. Según una [[encuesta]] realizada pola [[Universidá de Lima]], l'Estadiu Alejandro Villanueva ye'l más inseguru pa xugar al [[fútbol]], por cuenta de, ente otres coses, el so allugamientu n'unu de los barrios más peligrosos de Lima, magar ello, l'estadiu Alejandro Villanueva cunta con un centru de monitoreo de videovigilancia con 50 cámares de seguridá d'alta teunoloxía allugaes en distintes zones del estadiu tanto tribunes como interiores y esteriores que foi inauguráu apocayá, cabo resaltar que ye l'únicu estadiu en Perú con esti tipu de seguridá.<ref>{{cita web |url=http://www.ulima.edu.pe/webulima.nsf/default/1090CF4DC0FE8CB905256Y630017BCEC/$file/barometro_feb_2007.pdf |títulu=Grupu d'opinión pública de la Universidá de Lima (Páxina 19) |fechaaccesu=7 d'abril de 2008 |editor=Ulima.edu.pe |añu=2007 |mes=Febreru }}</ref><ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url=http://cms.rpp.com.pe/portada/nacional/64818_1.php?font=4 |títulu=La Victoria fai-y la guerra a la delincuencia |fechaaccesu=20 d'ochobre de 2008 |editor=Cms.rpp.com.pe |añu=2007 |mes=Febreru }} |2=http://cms.rpp.com.pe/portada/nacional/64818_1.php?font=4 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> El [[31 d'ochobre]] de [[2008]], inauguróse la llamada ''Alamea del Deporte'' que xune a dos de los [[estadiu|estadios]] más emblemáticos de la capital: l'estadiu Alejandro Villanueva y l'[[Estadiu Nacional de Perú]].<ref>{{cita web |url=http://clubalianzalima.com/pages/noticia_f.asp?codigo_noticia=1150 |títulu=INAUGURACIÓN ALAMEA DEL DEPORTE |fechaaccesu=1 de payares de 2008 |editor=Clubalianzalima.com |añu=2008 |mes=Payares |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20180331040030/http://clubalianzalima.com/pages/noticia_f.asp?codigo_noticia=1150 |fechaarchivu=2018-03-31 }}</ref> L'alamea busca promover el deporte, como tamién impulsar el desenvolvimientu urbanu de la zona, avanzar nel planu económicu y aumentar la comercialización nel distritu ''victoriano''. La obra empezó a llevase a cabu'l [[13 de mayu]] con una inversión averada de [[Sol (moneda de Perú)|S/]]1 500 000, que'l so financiamiento corrió per parte del [[Ministeriu de Vivienda, Construcción y Saneamientu de Perú|Ministeriu de Vivienda]] y la [[Municipalidá]] de [[Distritu de La Victoria|La Victoria]] qu'apurrió 750 y 300 mil [[Nuevu sol|soles]] respeutivamente. El cambéu entendió ocho cuadres: dende la ''Vía Espresa'' del [[Paséu de la República]], allugamientu del Estadiu Nacional; hasta'l baldrayu Mendoza Merín, onde s'atopa'l [[Estadiu Alejandro Villanueva|estadiu de Matute]].<ref>{{cita web |url=http://www.andina.com.pe/Espanol/Noticia.aspx?id=yXMQ509j2ns= |títulu=En cuasi 50% avancen obres de "Alamea del Deporte" que va xunir estadio Alianza Lima y Nacional |fechaaccesu=12 de xunetu de 2008 |editor=Andina.com.pe |añu=2008 |mes=Julio |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120127112449/http://www.andina.com.pe/Espanol/Noticia.aspx?id=yXMQ509j2ns= |fechaarchivu=27 de xineru de 2012 }}</ref> El [[4 d'avientu]] del [[2010]], convertir nel primer y únicu estadiu peruanu en tener pantalla [[LED]] de 25 [[metros cuadraos]] n'alta definición con resolución P16 (anguaño cunta con 3). Coles mesmes, tamién foi nel so momentu l'únicu escenariu deportivu nacional que cuntó con un banner dixital perimétricu destináu pa la publicidá de 101 metros cuadraos. Depués, el remocicáu Estadiu Nacional de Lima tamién implementó esta modalidá publicitaria.<ref>{{cita web |url= http://elcomercio.pe/deportes/679297/noticia-fiesta-matute-alianza-lima-estrenu-el so-nuevu-tableru-electronico |títulu= Fiesta en Matute: Alianza Lima estrenó'l so nuevu tableru electrónicu |fechaaccesu=5 d'avientu de 2010 |autor= Elcomercio.pe |añu= 2010}}</ref><ref>{{cita web |url=http://www.peru.com/futbol/sgc/portada/2010/06/18/detalle103165.aspx |títulu=Estadiu d'Alianza Lima va tener publicidá estático LED |fechaaccesu=5 d'avientu de 2010 |editor=Peru.com |añu=2010 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100623033159/http://www.peru.com/futbol/sgc/portada/2010/06/18/detalle103165.aspx |fechaarchivu=23 de xunu de 2010 }}</ref> El club tamién cunta con:<ref name="infra">{{cita web |url=http://www.clubalianzalima.com/pages/infraestructura.asp |títulu=Infraestructura |fechaaccesu=7 d'abril de 2008 |editor=Clubalianzalima.com |añu=2004 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080314215949/http://www.clubalianzalima.com/pages/infraestructura.asp |fechaarchivu=14 de marzu de 2008 }}</ref> {| |valign="top"| * Oficines alministratives. * [[Bienestar social]]. * [[Psicoloxía]]. * Vestuarios. * [[Ximnasiu]]. |width="33"|&nbsp; |valign="top"| * Sala de prensa. * Casetes de radio y televisión. * Palcu de prensa. * Palcu azul de dirixentes. * Palcu moráu de socios. |width="33"|&nbsp; |valign="top"| * Sala de trofeos. * Departamentu médicu. * Sablera de estacionamiento. |} En xineru de 2018, foi instaláu so la grama del Alejandro Villanueva un nuevu sistema de riego por asperxadura para la regación y caltenimientu del campu de xuegu. Coles mesmes, el terrén foi reacondicionado na so totalidá para quedar a puntu al momentu d'empecipiar les sos presentaciones futbolístiques oficiales. A finales de payares de 2022, les torres de llume del Alejandro Villanueva empezaron a ser desmontaes, una y bones el sistema de llume va ser dafechu anováu y modernizáu, afaciéndose a les esixencies FIFA y Conmebol. Les nueves lluminaries van tar llistes para finales de xineru de 2023. Tamién s'anovó dafechu'l verde del campu de xuegu, siendo instaláu un nuevu verde híbridu que cumple coles esixencies FIFA para competencies futbolístiques de primer nivel. == Infraestructura == === Villa deportiva blanquiazul === Gracies a la xestión de la Comisión de Menores [[2006]]-[[2007]], inauguróse la ''villa deportiva blanquiazul'', una instalación deportiva d'Alianza Lima allugada nel [[distritu de Lurín]] na zona sur de la [[Lima|capital peruana]]. Trátase d'un proyeutu pa la división de menores del club; que tien como sofito'l trabayu que se caltuvo tiempu tras col propósitu de formar una meyor calidá de [[futbolistes]] pa la institución ''íntima''.<ref name="villa">{{cita web |url = http://www.clubalianzalima.com/pages/centru_altu_rendimientu.asp |títulu = “Villa Deportiva Blanquiazul” |fechaaccesu = 16 de xunu de 2008 |editor = Clubalianzalima.com |añu = 2006 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080828012330/http://www.clubalianzalima.com/pages/centru_altu_rendimientu.asp |fechaarchivu = 28 d'agostu de 2008 }}</ref> Tamién, el club adquirió un terrén n'arriendu con opción de compra, pa terminar de completar el ''Centru de Formación y Altu Rendimientu pa los Mozos'', que cunta con: * 50&nbsp;000 [[Metru cuadráu|metros cuadraos]] pa les 10 categoríes de les divisiones menores, que alluguen más de 200 moces en competencia y 80 de la escuela base.<ref name="villa" /> * Dos canches de [[fútbol]], de les cualos una cuenta con tribunes (escenariu local nos campeonatos).<ref name="villa" /> * Dos canches de fulbito y una de fútbol ocho, teniendo un total cimeru a los 30&nbsp;000 metros cuadraos de [[yerba]] natural.<ref name="villa" /> * Cuenta con dos piscines, vestuarios, un pabellón con [[cuartu|cuartos]], [[Cuartu de baño|baño]], y [[oficina|oficines]] alministratives nel primer pisu. Un [[comedor]] aptu ya implementáu, amás d'árees recreacionales. Una pista de sable onde se realicen los trabayos de pre-temporada, según terrenales pa la implementación d'otru campu deportivo, [[ximnasiu]], [[biblioteca]], departamentu médicu, [[llavandería]], utilería y una casa llar.<ref name="villa" /> * Les instalaciones del complexu deportivu sirven como llugar d'esparcimientu y entretenimientu familiar pa los socios d'Alianza Lima.<ref name="villa" /> === Academia de fundamentos de fútbol === L'academia ''aliancista'' tien más d'una década d'actividá y nel [[2009]] dirixir el profesor Buyo Ramírez, ex-xugador ''aliancista''.<ref name="academia" /> El so propósitu principal consiste na formación y desenvolvimientu del talentu de neños y nuevos pal [[fútbol]]. Esisten cuatro temporaes onde los ciclos empiecen y terminen d'alcuerdu a les [[estaciones del añu]]: [[primavera]], [[branu]], [[seronda]] y [[iviernu]], con horarios escoyíos afechiscamente a les necesidaes de los infantes y mozos deportistes.<ref name="academia" /> Los alumnos que sobresalen nel so desempeñu son promovíos a les divisiones menores del club, amás de que pueden asistir de forma gratuita a los alcuentros onde Alianza xuegue de llocal.<ref name="academia">{{cita web |url = http://www.clubalianzalima.com/pages/academies.asp |títulu = Academia de Fundamentos de Fútbol |fechaaccesu = 16 de xunu de 2008 |editor = Clubalianzalima.com |añu = 2006 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080828012527/http://www.clubalianzalima.com/pages/academies.asp |fechaarchivu = 28 d'agostu de 2008 }}</ref> === Escueles Oficiales de Fútbol === Les escueles oficiales surden por motivu de la idea ''aliancista'' d'allugar mozos con talentu a lo llargo de tol [[Perú|territoriu peruanu]], munchos de los cualos nun tienen los recursos pa una formación óptima, siendo esbardiaos.<ref name="academia" /> N'El Guayabo ([[Chincha]]), foi onde s'allugó la primer academia descentralizada. Escoyóse Chincha, pos l'equipu ''aliancista'' tien un especial [[Cultura popular|enraigono popular]], yá que nesa llocalidá ye mayoritaria la [[raza negra]], llogrando asina una fuerte identificación; amás del gran potencial deportivu esistente en dicha ciudá.<ref name="academia" /> Na actualidá hai un gran númberu de xugadores nes categoríes menores que vienen de dicha academia, lo mesmo que de la Escuela Alianza Lima – Atles de Pisco.<ref name="academia" /> La direutiva que presidía Alfonso De Souza Ferreyra contribuyó col proyeutu y agora Alianza Lima cuenta con academies en: [[San Juan de Lurigancho]], [[Distritu de Puente Piedra|Puente Piedra]], [[Distritu de Chorrillos|Chorrillos]], [[Distritu de Ventanilla|Ventanilla]], [[Distritu de Carabayllo|Carabayllo]], [[Distritu de Chaclacayo|Chaclacayo]], [[Distritu de San Borja|San Borja]], [[Distritu de Los Olivos|Los Olivos]], Barriu Obreru, [[Distritu de Santa Anita|Santa Anita]], [[Distritu de San Martín de Porres|San Martín de Porres]], [[Distritu de La Molina|La Molina]], [[Distritu de Jesús María|Jesús María]], [[Estadiu Nacional de Perú]], [[Distritu de Miraflores (Lima)|Miraflores]], [[Distritu de Lurigancho-Chosica|Chosica]], [[Distritu de San Luis|San Luis]], [[Rímac]], [[Callao]], [[Comes]], [[Distritu de José Gálvez|José Gálvez]], [[Distritu de Mala|Mala]], [[Distritu de San Miguel|San Miguel]], [[Jockey Club de Perú]], [[Distritu de Chancay|Chancay]], [[Ate Vitarte]], [[Distritu de San Juan de Miraflores|San Juan de Miraflores]], [[Corralada de Lima]], y [[Huaral]].<ref name="academia" /> En [[Provincies de Perú|provincies]], el club cunta con academies en [[Baltes]], [[Chiclayo]] (una de los meyores del norte) y [[Arequipa]].<ref name="academia" /> == Xugadores == === Grandes Xugadores === {{AP|Futbolistes del Club Alianza Lima|l1=Futbolistes del Club Alianza Lima}} [[Ficheru:Alejandro Villanueva en Alianza Lima.png|miniaturadeimagen|left|180px|[[Alejandro Villanueva]], unu de los ídolos del club.]] Alianza Lima dende la so fundación, siempres se caracterizó por apurrir xugadores a la seleición y unu d'apurrir más importantes al traviés de la historia, foi'l que se fixo pa les olimpiaes de Berlín 36<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url = http://www.alianzaporelcambio.org/canteres.php |títulu = Xugadores que xueguen en primer división nel Perú y nel estranxeru que pasaron poles canteres d'Alianza Lima mientres xestión de Fernando Farah en divisiones menores |fechaaccesu = 26 de febreru de 2009 |editor = Alianzaporelcambio.org |añu = 2009 }} |2=http://www.alianzaporelcambio.org/canteres.php |bot=InternetArchiveBot }}</ref> [[Alejandro Villanueva]], [[Juan Valdivieso Padilla|Juan Valdivieso]], [[Adelfo Magallanes Campos|Adelfo Magallanes]], ente otros. El xugador qu'ostenta más títulos con Alianza Lima ye [[Jorge Koochoi Sarmiento]] (7 títulos) y suma na so haber 8 títulos a nivel nacional. A [[Alejandro Villanueva]] acredítase-y ser el responsable del clásicu estilu de xuegu d'Alianza Lima, onde s'axudicó la distinción de máximu [[Goliadores de la Primer División de Perú|goliador del campeonatu peruanu]] nos años [[1928]] y [[1931]].<ref name="topscorers" /> Coles mesmes, el porteru [[Juan Valdivieso Padilla|Juan Valdivieso]] tien el récor nacional de goles marcaos nun namái alcuentru: siete.<ref name="recordvald">{{cita web |url= http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=554501&s=xen&type=story |títulu= Morrió l'ex arqueru peruanu Juan Magu Valdivieso |fechaaccesu=17 de mayu de 2009 |editor= Espndeportes.espn.go.com }}</ref> Esto asocedió nun partíu ante Sportivo Unión, onde allugaron a Valdivieso como delanteru, una y bones Alejandro Villanueva sufriera una mancadura.<ref name="recordvald" /> Dos futbolistes importantes de la so historia coincidieron nos [[años 1960]] y empiezos de los [[años 1970|setenta]]. Xuntos, [[Víctor Zegarra]] y [[Pedro Pablo Lleón]] llograron el bicampeonatu 1962-1963 y el títulu del añu [[1965]]. Zegarra caltién un récor vixente na [[Historia del Club Alianza Lima|historia del club]] al permanecer 19 temporaes n'Alianza Lima, ente les cualos consiguió otru bicampeonatu (1977-1978).<ref name="peruchamp" /> Lleón pela so parte, anotó cinco goles nun partíu válidu pola temporada 1973.<ref name="records" /> L'únicu xugador ''aliancista'' y de Perú qu'apaez na llista de los [[FIFA 100]] ye [[Teófilo Cubillas]], consideráu'l mayor esponente del fútbol peruano, quien xugó n'Alianza Lima doce temporaes ([[1966]]-[[1972]], [[1977]]-[[1978]], [[1984]], [[1987]]-[[1988]]) y marcó 167 goles; 13 d'ellos en [[Copa Libertadores d'América]], convirtiéndose nel máximu goliador ''aliancista'' de dichu certame.<ref name="FIFA">{{cita web |url= http://www.rediff.com/sports/2004/mar/05fifa.htm |títulu= FIFA's top 100 list |fechaaccesu=17 de xunu de 2008 |editor= Rediff.com |añu= 2004 |idioma=inglés }}</ref><ref name="tcubillas" /><ref>{{cita web |url = http://www.elnuevoherald.com/216/story/399078.html |títulu = Cubillas: seis décades de maxa y goles |fechaaccesu = 18 de mayu de 2009 |autor = Martínez Peraza, Marín |editor = Elnuevoherald.com |añu = 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091016051044/http://www.elnuevoherald.com/216/story/399078.html |fechaarchivu = 16 d'ochobre de 2009 }}</ref> Destacar por ser el segundu máximu goliador históricu de la [[Seleición de fútbol de Perú|seleición del so país]] y novenu goliador de les [[Copa Mundial de Fútbol|Copes del Mundu]].<ref name="tcubillas" /><ref>{{cita web |url= http://espndeportes.espn.go.com/news/story?id=459089 |títulu= El goliadores de los mundiales al traviés de la historia |fechaaccesu=13 d'abril de 2009 |autor= Espndeportes.espn.go.com |añu= 2004 }}</ref> En tal competición ye'l [[mediocampista]] más goliador de la historia con 10 goles anotaos.<ref name="cubillasalianza">{{cita web |url= http://www.elcomercio.com.pe/noticia/255540/recuerdo-goles-cubillas_1 |títulu= L'alcordanza de los goles de Teófilo Cubillas |fechaaccesu= 18 de mayu de 2009 |editor= Elcomercio.com.pe |añu= 2009 }}</ref> Foi nomáu'l meyor futbolista peruanu del [[sieglu XX]] pola [[IFFHS]], al integrar la llista ''50 Meyores Xugadores del Sieglu XX'' qu'ellaboró [[FIFA]] nel [[2004]].<ref>{{cita web |url= http://www.iffhs.de/?d847y4a89bccdc4718d413bcf05f85fdcdc3bfcdc0aec70aeecf8a3c0504 |títulu= El Meyor Xugador Mundial del Sieglu |fechaaccesu=13 d'abril de 2009 |autor= IFFHS |añu= 2004 }}</ref> Llogró'l bicampeonatu 1977-1978 y foi'l [[Goliadores de la Primer División de Perú|máximu goliador]] de los campeonatos 1966 y 1970.<ref name="topscorers" /> [[Ficheru:CSKA-Bavaria (16).jpg|miniaturadeimagen|170px|[[Claudio Pizarro]], máximu goliador estranxeru de la [[Bundesliga (Alemaña)|Bundesliga]], xugó n'Alianza Lima ente 1998 y 1999.]] Alianza tuvo'l meyor mediocampo del mundu nel añu [[1978]] según la revista [[arxentina]] ''[[El Gráficu]]'', conformáu por [[César Cueto]], [[Teófilo Cubillas]] y [[José Velásquez Castillo|José Velásquez]].<ref name="rumores" /> Cueto foi unu de los futbolistes más téunicos que'l fútbol peruano produció.<ref name="ccueto" /> Formáu nes divisiones menores del club ''íntimu'', formó parte del primer equipu en [[1969]] a los 17 años d'edá.<ref name="ccueto" /> Tuvo presente nos planteles campeones de los años 1975, 1977 y 1978. [[Hugo Sotil]] nos [[años 1970]] llogró tamién el bicampeonatu 1977-1978 depués del so pasu pol [[FC Barcelona|Barcelona d'España]]. Anotó 5 goles na [[Copa Libertadores 1978]], onde l'equipu ''aliancista'' llegó a semifinales.<ref name="acopa78" /> El porteru [[José González Ganoza]], una de les víctimes na [[Traxedia aérea d'Alianza Lima de 1987|traxedia del Fokker]], foi'l xugador con más partíos nel so haber, llegando a apostar 475 alcuentros.<ref name="records" /> A principios de los [[años 1990]], [[Waldir Sáenz]] empezó'l so racha goliadora que la llevó a convertise nel máximu goliador na historia d'Alianza, yá que llogró anotar ente les temporaes [[1992]]-[[1998]], [[1999]] y [[2001]]-[[2005]]; en 178 oportunidaes, cuntando [[Lliga Peruana de Fútbol Primer División]] y [[Copa Libertadores]]; nesta última competición destaquen los ocho goles anotaos por [[Guillermo La Rosa]] na [[Copa Libertadores 1978|edición de 1978]].<ref name="waldirsaenz" /><ref name="CLtopscorers">{{cita web |url= http://www.rsssf.com/sacups/copalibtops.html |títulu= Copa Libertadores - Topscorers |fechaaccesu=17 de xunu de 2008 |autor= Andrés, Juan Pablo and Ballesteros, Frank |editor= Rsssf.com |añu= 2004 |idioma=inglés }}</ref> En [[1998]], llegó proveniente del [[Deportivu Pesqueru]] el delanteru [[Claudio Pizarro]], confeso aficionáu ''aliancista''.<ref>{{cita web |url = http://www.cronicaviva.com.pe/content/view/10128/109/ |títulu = Cronica Viva - Claudio Pizarro |fechaaccesu = 18 de mayu de 2009 |editor = Cronicaviva.com |añu = 2007 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080430205656/http://www.cronicaviva.com.pe/content/view/10128/109/ |fechaarchivu = 30 d'abril de 2008 }}</ref> Permaneció nel club hasta mediaos de [[1999]] cuando foi contratáu pol [[Werder Bremen]] alemán. Un fechu importante pa la so salida al fútbol europeo foi'l partíu ante [[Unión Mines]] en [[Estadiu Alejandro Villanueva|''Matute'']], una y bones el club xermanu unvió emisarios pa reparar el rendimientu de Pizarro.<ref name="pizarro">{{cita web |url = http://www.claudiopizarro.com/pizarro/hbremen.htm |títulu = Historia - Werder Bremen |fechaaccesu = 18 de mayu de 2009 |editor = Claudiopizarro.com |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090312042454/http://www.claudiopizarro.com/pizarro/hbremen.htm |fechaarchivu = 12 de marzu de 2009 }}</ref> Nesi alcuentru'l delanteru anotó cinco goles, porlo que la so contratación concretóse.<ref name="pizarro" /> La llegada del nuevu mileniu traxo consigo nuevos futbolistes como [[Jefferson Farfán]], campeón con Alianza nos torneos [[Campeonatu Descentralizáu 2001|2001]], 2003 y [[Campeonatu Descentralizáu 2004|2004]]. Consolidar nel equipu titular a partir del añu [[2002]], acentuando'l so rendimientu nes temporaes 2003 y 2004, onde destacó nel equipu empobináu por [[Gustavo Costas]]. Foi contratáu pol [[PSV Eindhoven]] a mediaos del [[2004]] por más de 4 millones de dólares, cifra récor nel so momentu.<ref name="farfanmanco">{{cita web|url=https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/alianza-lima-cumple-117-ano-club-xugadores-apurro-seleccion-peruana-mundiales-63561|títulu=Alianza Lima cumple 117 años: el club que más xugadores apurrió a la Seleición Peruana en Mundiales|fechaaccesu=16 de febreru de 2017|añu=2017|editor=Depor.pe}}</ref> [[Reimond Mancu]] llegó a les divisiones menores del club ''blanquiazul'' proveniente de l'[[Academia Cantolao|Academia Deportiva Cantolao]].<ref>{{cita web |url = http://www.cronicaviva.com.pe/content/view/10128/109/ |títulu = Cronica Viva - Claudio Pizarro |fechaaccesu = 18 de mayu de 2009 |autor = Loayza, Jorge |editor = Larepublica.com.pe |añu=2007 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080430205656/http://www.cronicaviva.com.pe/content/view/10128/109/ |fechaarchivu = 30 d'abril de 2008 }}</ref> Mientres la so estadía na institución, formó parte de la seleición peruana que participó nel [[Campeonatu Suramericanu Sub-17 de 2007]] que s'apostó n'[[Ecuador]]; onde foi la figura del tornéu, amás de clasificar al [[Copa Mundial de Fútbol Sub-17 de 2007|mundial de Corea del Sur]].<ref>{{cita web |url = http://www.peru.com/futbol/AutoNoticias/EcuadorSub17/2007/03/26/DetalleNoticia87333.asp |títulu = FUTBOLPERUANO.COM: Suramericanu Sub 17 - Ecuador 2007 |fechaaccesu = 18 de mayu de 2009 |editor = Peru.com |añu = 2007 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090123095352/http://www.peru.com/futbol/AutoNoticias/EcuadorSub17/2007/03/26/DetalleNoticia87333.asp |fechaarchivu = 23 de xineru de 2009 }}</ref> Fichó pol [[PSV Eindhoven]] a mediaos del añu [[2008]], por una suma que bazcuyó los trés millones de dólares, récor pa una tresferencia nel fútbol peruano.<ref name="farfanmanco" /> [[Alianza Lima]] ye'l club nacional que más futbolistes a esportáu al estranxeru nos últimos tiempos.<ref>{{cita web |url = http://depor.pe/noticia/503086/alianza-club-que-mas-delanteros-esporto-once-ano |títulu = Alianza ye'l club que más delanteros esportó n'once años |fechaaccesu = 30 de xunu de 2010 |autor = Bustillos, Alexander |editor = Depor.pe |añu=2010 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20100703073425/http://depor.pe/noticia/503086/alianza-club-que-mas-delanteros-esporto-once-ano |fechaarchivu = 3 de xunetu de 2010 }}</ref> Futbolistes de diverses nacionalidaes pasaron pol Club Alianza Lima a lo llargo de la so historia, siendo'l primeru d'ellos l'[[uruguái|uruguayu]] Romeo Parravicini.<ref name="Terra" /> Col tiempu sumáronse xugadores como los [[chile|chilenos]] [[Fernando Martel]], [[Rodrigo Pérez]] (campeones nacionales nel [[Campeonatu Descentralizáu 2006|2006]]); René Pinto, José Letelier, «''Pancho''» Huerta y Parko Quiroz (cedíos por [[Colo-Colo]] en [[1987]]); los brasilanos [[Marco Antônio Do Santos|''Marquinho'']] (campeón nacional en [[Campeonatu Descentralizáu 1997|1997]]) y [[Jorge Ferreira da Silva|''Palhinha'']] (campeón nacional nel [[Campeonatu Descentralizáu 2001|2001]]); los [[colombia]]nos [[Tressor Moreno|Malher Tressor Moreno]] y [[Víctor Marulanda|Víctor Hugo Marulanda]]; ente otros. === Máximos goliadores === {| class="sortable" width="100%" cellspacing="0" cellpadding="2" border="1" align="center" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: left;" |- align="center" bgcolor="112548" style="color: white;" ! width="5%" |# ! width="18%" |Jugador !Posición ! width="" |Periodo ! width="25%" |Primera División |- align="center" |1 |{{bandera|Perú}} [[Waldir Sáenz]] |[[Ficheru:FootballPositionFWD_es.png|20x20px]] '''[[Delanteru]]''' |1992-1998 / 1999 / 2001-2005 / 2008 |169 |- align="center" |2 |{{bandera|Perú}} [[Teófilo Cubillas]] |[[Ficheru:FootballPositionFWD_es.png|20x20px]] '''[[Delanteru]]''' |1966-1972 / 1977-1979 / 1984 / 1987 |154 |- align="center" |3 |{{bandera|Perú}} [[Víctor Zegarra]] |[[Ficheru:FootballPositionMID_es.png|20x20px]] [[Mediocampista]] |1958-1974 / 1977-1978 |121 |- align="center" |4 |{{bandera|Perú}} [[Pedro Pablo León]] |[[Ficheru:FootballPositionFWD_es.png|20x20px]] '''[[Delanteru]]''' |1960-1970 / 1973 |100 |- align="center" |5 |{{bandera|Perú}} [[Juan Emilio Salinas|Emilio Salinas]] |[[Ficheru:FootballPositionFWD_es.png|20x20px]] '''[[Delanteru]]''' |1948-1956 |102 |- align="center" |6 |{{bandera|Perú}} [[Freddy Ravello]] |[[Ficheru:FootballPositionFWD_es.png|20x20px]] '''[[Delanteru]]''' |1976-1983 |94 |- align="center" |7 |{{bandera|Perú}} [[Wilmer Aguirre]] |[[Ficheru:FootballPositionFWD_es.png|20x20px]] '''[[Delanteru]]''' |2001-2006 / 2008-2010 / 2013-2014 / 2021-2022 |87 |- align="center" |8 |{{bandera|Perú}} [[Juan Illescas]] |[[Ficheru:FootballPositionMID_es.png|20x20px]] [[Mediocampista]] |1977-1988 |82 |- align="center" |9 |{{bandera|Perú}} [[Juan Rivero Arias|Juan Rivero]] |[[Ficheru:FootballPositionFWD_es.png|20x20px]] '''[[Delanteru]]''' |1971-1976 |74 |- align="center" |10 |{{bandera|Perú}} [[Henry Quinteros]] |[[Ficheru:FootballPositionMID_es.png|20x20px]] [[Mediocampista]] |1998-2003 / 2008-2013 |51 |} === Palmarés Individual === {| {{tablaguapa}} ! rowspan="2" |Xugador ! rowspan="2" |Total ! colspan="4" |Nacionales |- !'''Lliga Peruana de Fútbol''' (1912-1921) !'''Amateur (1926-1950)''' !'''Profesional (1951-Actualidá)''' !Segunda División |- |[[Jorge Sarmiento|Jorge Koochoi Sarmiento]] |7 |1918, 1919 |1927, 1928, 1931, 1932, 1933 | - | - |- |[[Wilmer Aguirre]] |6 | - | - |2001, 2003, 2004, 2006, 2021, 2022 | - |- |[[Miguel Rostaing La Torre|Miguel Rostaing]] |6 |1919 |1927, 1928, 1931, 1932, 1933 | - | - |- |[[Alejandro Villanueva]] |6 | - |1927, 1928, 1931, 1932, 1933 | - |1939 |- |[[Demetrio Neyra]] |6 | - |1927, 1928, 1931, 1932, 1933 | - |1939 |- |[[Domingo García Heredia|Domingo García]] |6 | - |1927, 1928, 1931, 1932, 1933 | - |1939 |- |[[José María Lavalle]] |6 | - |1927, 1928, 1931, 1932, 1933 | - |1939 |- |[[Juan Valdivieso]] |6 | - |1927, 1928, 1931, 1932, 1933 | - |1939 |- |[[Jefferson Farfán]] |5 | - | - |2001, 2003, 2004, 2021, 2022 | - |- |[[Víctor Zegarra]] |5 | - | - |1962, 1963, 1965, 1977, 1978 | |- |[[Alberto Montellanos]] |5 | - |1927, 1928, 1931, 1932, 1933 | - | - |- |Filomeno García |5 | - |1927, 1928, 1931, 1932, 1933 | - | - |- |[[Juan Eugenio Rostaing La Torre|Juan Rostaing]] |5 | - |1927, 1928, 1931, 1932, 1933 | - | - |- |[[Julio Quintana]] |5 | - |1927, 1928, 1931, 1932, 1933 | - | - |- |[[César Cueto]] |4 | - | - |1975, 1977, 1978 | - |- |[[Jaime Duarte]] |4 | - | - |1975, 1977, 1978 | - |- |[[José González Ganoza|José González]] |4 | - | - |1975, 1977, 1978 | - |- |[[José Velásquez Castillo|José Velásquez]] |4 | - | - |1975, 1977, 1978 | - |- |[[Rinaldo Cruzado]] |4 | - | - | - |2003, 2004, 2006, 2017 |- |[[George Forsyth]] |4 | - | - | - |2001, 2003, 2004, 2006 |} === Mercáu de pases 2023 === {| class="mw-collapsible mw-collapsed" style="font-size:95%; text-align: center; width: 760px; border:1px #aaa solid;" ! colspan="4" align="center" style="color:white; background:#002244" |Altes |- style="color:#024; background:#DDD;" ! width="25%" |Futbolista ! width="20%" |Posición ! width="28%" |Procedencia ! width="20%" |Tipu |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Ítalo Espinoza]] | align="left" |[[porteru|Arqueru]] | align="left" |[[Ayacucho Fútbol Club|Ayacucho FC]] | align="left" |Llibre |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Carlos Zambrano]] | align="left" |[[Defensa (fútbol)|Defensa]] | align="left" |[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] | align="left" |Llibre |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Santiago García]] | align="left" |[[Defensa (fútbol)|Defensa]] | align="left" |[[Club de Deportes Unión La Calera|Unión La Calera]] | align="left" |Llibre |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Edinson Chávez]] | align="left" |[[Defensa (fútbol)|Defensa]] | align="left" |[[Ayacucho Fútbol Club|Ayacucho FC]] | align="left" |Llibre |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Jesús Castillo Peña|Jesús Castillo]] | align="left" |[[Mediocampista]] | align="left" |[[Academia Deportiva Cantolao|Academia Cantolao]] | align="left" |Trespasu |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Andrés Andrade]] | align="left" |[[Mediocampista]] | align="left" |[[Atlético Nacional]] | align="left" |Llibre |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Gabriel Costa Heredia|Gabriel Costa]] | align="left" |[[Delanteru]] | align="left" |[[Club Social y Deportivo Colo-Colo|Colo-Colo]] | align="left" |Llibre |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Franco Zanelatto]] | align="left" |[[Delanteru]] | align="left" |[[Club Alianza Atléticu Sullana|Alianza Atlético]] | align="left" |Torna de préstamu |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Bryan Reyna]] | align="left" |[[Delanteru]] | align="left" |[[Academia Deportiva Cantolao|Academia Cantolao]] | align="left" |Trespasu |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Pablo Sabbag]] | align="left" |[[Delanteru]] | align="left" |[[Club Deportivu La Equidad|La Equidad]] | align="left" |Préstamu |} {| class="mw-collapsible mw-collapsed" style="font-size:95%; text-align: center; width: 760px; border:1px #aaa solid;" ! colspan="4" align="center" style="color:white; background:#002244" |Baxes |- style="color:#024; background:#DDD;" ! width="25%" |Futbolista ! width="20%" |Posición ! width="28%" |Destín ! width="20%" |Tipu |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Jonathan Medina]] | align="left" |[[porteru|Arqueru]] | align="left" |[[Club #Universidad Técnica de Cajamarca|UTC]] | align="left" |Fin de contratu |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Christian Ramos]] | align="left" |[[Defensa (fútbol)|Defensa]] | align="left" | | align="left" |Rescisión contratu |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Oslimg Mora]] | align="left" |[[Mediocampista]] | align="left" |[[Club Atlético Grau|Atlético Grau]] | align="left" |Rescisión contratu |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Paolo Hurtado]] | align="left" |[[Mediocampista]] | align="left" |[[Club Cienciano|Cienciano]] | align="left" |Rescisión contratu |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Arley Rodríguez]] | align="left" |[[Delanteru]] | align="left" | | align="left" |Fin de contratu |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Wilmer Aguirre]] | align="left" |[[Delanteru]] | align="left" | | align="left" |Fin de contratu |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Jefferson Farfán]] | align="left" |[[Delanteru]] | align="left" |Retiru | align="left" |Fin de contratu |} {| class="mw-collapsible mw-collapsed" style="font-size:95%; text-align: center; width: 760px; border:1px #aaa solid;" ! colspan="4" align="center" style="color:white; background:#002244" |Cesiones |- style="color:#024; background:#DDD;" ! width="25%" |Futbolista ! width="20%" |Posición ! width="28%" |Destín ! width="20%" |Fin de Cesión |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Jefferson Portales]] | align="left" |[[Defensa (fútbol)|Defensa]] | align="left" |[[Anexu:Futbolistes del Club Alianza Lima#Club Carlos A. Mannucci|Carlos A. Mannucci]] | align="center" |31/12/2023 |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Fabio Renato Rojas|Renato Rojas]] | align="left" |[[Defensa (fútbol)|Defensa]] | align="left" |[[Club Atlético Grau|Atlético Grau]] | align="center" |31/12/2023 |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Axel Moyano]] | align="left" |[[Mediocampista]] | align="left" |[[Club Atlético Grau|Atlético Grau]] | align="center" |31/12/2023 |- bgcolor="#FFFFFF" | align="left" |[[Piero Vivanco]] | align="left" |[[Mediocampista]] | align="left" |[[Club Atlético Grau|Atlético Grau]] | align="center" |31/12/2023 |} === Divisiones menores === El Club Alianza Lima ye consideráu como la cantera más grande ya importante del fútbol peruano al apurrir la mayor cantidá de xugadores a la [[Seleición de fútbol de Perú]] a lo llargo de tola historia. Ente los xugadores más destacaos formaos n'Alianza Lima atópense: [[Teófilo Cubillas]], [[César Cueto]], [[Hugo Sotil]], [[José Velásquez Castillo|José Velásquez]], [[Víctor Benítez]], [[Pedro Pablo Lleón]], [[André Carrillo]], [[Paolo Guerrero]], [[Jefferson Farfán]], ente otros. El máximu referente de la cantera aliancista anguaño ye [[Paolo Guerrero]], máximu goliador históricu de Perú con 35 goles y capitán de la [[Seleición de fútbol de Perú]]. Guerrero empecipiar nel añu 1991 n'Alianza Lima con solu 7 años d'edá. Formóse xunto a [[Jefferson Farfán]] con quien compartió cuasi tola so carrera futbolística n'Alianza Lima y la Seleición de fútbol de Perú. Magar nun xugar nengún partíu oficial con Alianza Lima, Guerrero tuvo minutos na [[Copa El Gráficu-Perú|Copa El Gráficu 2002]], tornéu amistosu que xugó'l cuadru ''blanquiazul'' frente al [[Club Atlético Peñarol]], que traía ente les sos figures a [[Pablo Bengoechea]], actual DT d'Alianza Lima y campeón nacional col cuadru 'íntimu' nel [[Campeonatu Descentralizáu 2017|2017]]. === Goliadores === Nel siguiente cuadru amuésense los xugadores que fueron máximos goliadores por edición de la primer división peruana y por Copa Libertadores, cola camiseta d'Alianza.<ref name="topscorers">{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tablesp/perutops.html |títulu= Peru - List of First Division Topscorers |fechaaccesu=25 de marzu de 2009 |autor= Andrés, Juan Pablo; Nieto Tarazona, Carlos Manuel and Pierrend, José Luis |editor= Rsssf.com |añu= 2007 }}</ref> ==== Primer División de Perú ==== {| align=center width=55% border=1 cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: left;" |- align=center bgcolor=191970 style="color: white;" !width=25%|Campeonatu !width=25%|Xugador !width=10%|Goles |-align=center |Primer división 1928||{{bandera|Perú}} [[Alejandro Villanueva]]||3 |-align=center |Primer división 1931||{{bandera|Perú}} [[Alejandro Villanueva]]||16 |-align=center |Primer división 1949||{{bandera|Perú}} [[Juan Emilio Salinas]]||18 |-align=center | Primer división 1952||{{bandera|Perú}} [[Juan Emilio Salinas]]||22 |-align=center |Primer división 1955||{{bandera|Perú}} [[Máximu Mosquera]]||11 |-align=center |Primer división 1958||{{bandera|Perú}} [[Juan Joya]]||17 |-align=center |Primer división 1963||{{bandera|Perú}} [[Pedro Pablo Lleón]]||13 |-align=center |Primer división 1966||{{bandera|Perú}} [[Teófilo Cubillas]]||19 |-align=center |Primer división 1967||{{bandera|Perú}} [[Pedro Pablo Lleón]]||14 |-align=center |Primer división 1970||{{bandera|Perú}} [[Teófilo Cubillas]]||22 |-align=center |Primer división 1977||{{bandera|Perú}} [[Freddy Ravello]]||21 |-align=center |Primer división 1981||{{bandera|Perú}} José Carranza||15 |-align=center |Primer división 1993||{{bandera|Perú}} [[Waldir Sáenz]]||31 |-align=center |Primer división 1996||{{bandera|Perú}} [[Waldir Sáenz]]||19 |} ==== Copa Libertadores d'América ==== {| align=center width=55% border=1 cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: left;" |- align=center bgcolor=191970 style="color: white;" !width=25%|Campeonatu !width=25%|Xugador !width=10%|Goles |-align=center |Copa Libertadores 1972||{{bandera|Perú}} [[Teófilo Cubillas]]||6 |-align=center |Copa Libertadores 1978||{{bandera|Perú}} [[Guillermo La Rosa]]||8 |} === Goliadores históricos === {| align=center width=55% border=1 cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%; text-align: left;" |- align=center bgcolor=191970 style="color: white;" !width=25%|Xugador !width=10%|Goles !width=25%|Temporaes apostaes |-align=center |{{bandera|Perú}} [[Waldir Sáenz]]|| 178||1992-1999 / 2001-2005 / 2008 |-align=center |{{bandera|Perú}} [[Teófilo Cubillas]]|| 165||1966-1972 / 1977-1978 / 1984 / 1988 |-align=center |{{bandera|Perú}} [[Víctor Zegarra]]|| 128||1958-1974 / 1977-1978 |-align=center |{{bandera|Perú}} [[Pedro Pablo Lleón]]|| 120||1960-1970 / 1973 |-align=center |{{bandera|Perú}} [[Juan Emilio Salinas]]|| 102||1948-1956 |-align=center |{{bandera|Perú}} [[Freddy Ravello]]|| 101||1976-1983 |-align=center |{{bandera|Perú}} [[Juan Carlos Illescas]]|| 95||1978-1988 |-align=center |{{bandera|Perú}} [[Óscar Gómez Sánchez]]|| 89||1951-1959 |-align=center |{{bandera|Perú}} [[Wilmer Aguirre]]|| 87||2001-2006 / 2008-2011 / 2013-2014 / 2021- |-align=center |{{bandera|Perú}} [[Juan Rivero Arias]]|| 76||1971-1976 |} === Dellos equipos campeonos y otros === [[Club Alianza Lima|Alianza Lima]] tien, a la fecha, 25 títulos nacionales, una Copa Nacional, una Supercopa Nacional, un Tornéu Internacional y 21 subtítulos nacionales. ==== Campeonatu de la Lliga Peruana de Football 1918 ==== * Faustino Arteaga * Ismael Carvallo * Victor Alcalde * Augusto Coquelet * José Jaime * Victor Oyague * Juan Torres * Pedro Alcalde * Manuel Carvallo * Ángel Noé * José Paulet * Javier Bello * Julio Rivero * Miguel Ruestas * Juan Salazar * Antonio Domínguez * Jorge Koochoi Sarmiento * Juan Ibáñez * Julio Iturrizaga * Alberto Moncada * José Montellanos * Antonio Palomino * Guillermo Rivero * Óscar Zavala. == Entrenadores == {{AP|Entrenadores del Club Alianza Lima}} Los entrenadores d'Alianza Lima conocer a partir de 1928, siendo'l primeru d'ellos [[Guillermo Rivero]], quien fixo de xugador y téunicu coles mesmes. Amás de Rivero, de los 65 entrenadores que tuvo Alianza, xugadores como Jorge Koochoi, [[Alejandro Villanueva]], Gerardo Arce, [[César Cueto]], [[Víctor Zegarra]] y [[Jaime Duarte]] cumplieron esta mesma función.<ref name="entrenadores" /> El primer entrenador campeón que se-y conoz al club ye tamién Guillermo Rivero, quien ye'l más ganador con cuatro títulos llograos mientres los sos seis años a cargu del primer equipu, amás de ser el téunicu que más tiempu se caltuvo nel puestu.<ref name="entrenadores" /><ref name="winningcoaches" /> L'entrenador que dirixó más partíos na historia ye [[Gustavo Costas|Gustavo Costas Makeira]], con 177.<ref name="dtpartidos">{{cita web |url= http://dechalaca.com/informes/estadisticas/gustavo-historico |títulu= Gustavo históricu |fechaaccesu=8 d'avientu de 2010 |autor= Behr, Raúl |editor= Dechalaca.com |añu= 2010}}</ref> Más tras apaecen Jaime de Almeyda, Juan José Tan y Adelfo Magallanes con 153, 144 y 120 partíos respeutivamente.<ref name="dtpartidos"/> Al traviés de la historia pasaron 32 entrenadores nacionales (peruanos) y 33 estranxeros: 8 brasilanos, 6 uruguayos, 4 arxentinos, 4 colombianos, 2 [[Croacia|croates]], 2 chilenos, 2 españoles, un italianu, un [[Hungría|húngaru]], un griegu, un paraguayu y un venezolanu.<ref name="entrenadores" /> === Entrenadores campeones de primer División === Dientro de la gran cantidá d'entrenadores que pasaron por Alianza Lima, once d'ellos pudieron salir campeones de la Primer División Peruana.<ref name="winningcoaches">{{cita web |url= http://www.rsssf.com/players/peru-winning-coaches.html |títulu= Peru - Championship Winning Coaches |fechaaccesu=17 de xunu de 2008 |autor= Silva, Cesar |editor= Rsssf.com |añu= 2008 |idioma=inglés }}</ref> Hai de solliñar que nun se consideren llogros d'Apertures, Clausures, la Segunda División de 1939, nin campeonatos amistosos sían nacionales o internacionales. Cuatro peruanos, dos uruguayos, dos arxentinos, un brasilanu, un colombianu y un español fueron los encargaos d'emponer a Alianza Lima en 20 de los 23 títulos nacionales que consiguió hasta la fecha.<ref name="títulos">{{cita web |url=http://www.clubalianzalima.com/pages/titulos.asp |títulu=Título y Sub-títulos |fechaaccesu=14 d'avientu de 2012 |añu=2012 |editor=clubalianzalima.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130407044430/http://www.clubalianzalima.com/pages/titulos.asp |fechaarchivu=7 d'abril de 2013 }}</ref><ref name="entrenadores" /> Nun s'inclúin los títulos de los años 1918, 1919 y 1927 pos nun se tien conocencia si daquién en particular dirixó al equipu naquella dómina.<ref name="winningcoaches" /> {| align=center width=47% border=1 cellpadding="2" cellspacing="1" style="background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 89%; text-align: left;" |- align=center bgcolor=191970 style="color: white;" !width=47%|Entrenador !width=18%|Temporaes !width=35%|Títulos Llograos |- |{{bandera|Perú}} [[Guillermo Rivero]]|| 1928-1934||1928, 1931, 1932, 1933 |- |{{bandera|Perú}} [[Adelfo Magallanes Campos]]|| 1946-1952<br />1954-1956||1948, 1954, 1955 |- |{{bandera|Perú}} Luis Guzmán|| 1952-1953||1952 |- |{{bandera|Brasil}} Jaime de Almeyda|| 1961-1966||1962, 1963, 1965 |- |{{bandera|Perú}} [[Marcos Calderón]]|| 1975-1976||1975 |- |{{bandera|Uruguái}} [[Juan Eduardo Hohberg]]|| 1977-1978||1977, 1978 |- |{{bandera|Colombia}} [[Jorge Luis Pinto]]|| 1997-1998||1997 |- |{{bandera|España}} Bernabé Herráez|| 2001||[[Campeonatu Descentralizáu 2001|2001]] |- |{{bandera|Arxentina}} [[Gustavo Costas]]|| 2003-2004<br />2009-2011||[[Campeonatu Descentralizáu 2003|2003]], [[Campeonatu Descentralizáu 2004|2004]] |- |{{bandera|Uruguái}} [[Gerardo Pelusso]]|| 2006-2007||[[Campeonatu Descentralizáu 2006|2006]] |- |{{bandera|Uruguái}} [[Pablo Bengoechea]]|| 2017-2028 2019-2020 |[[Campeonatu Descentralizáu 2017|2017]] |- |{{bandera|Arxentina}} Carlos Bustos |2021-2022 |2021 |- |{{bandera|Perú}} Guillermo Salas |2022-Act. |2022 |} == Grandes rivalidaes == === Alianza Lima - Atlético Chalaco === Alianza protagonizó clásicos col [[Club Atlético Chalaco|Atlético Chalaco]] nel clásicu [[Lima]]-[[Callao]] a mediaos de los años 20. Naquellos partíos, surdió la rivalidá ente esos dos urbes que, naquella dómina, taben dixebraes y acostumaben tener diferencies.<ref>{{cita web |url= http://dechalaca.com/content/view/6031/1/ |títulu= Marca Fútbol: Caleciendo con un vieyu clásicu |fechaaccesu=2 de mayu de 2009 |editor= Dechalaca.com |autor= Espinoza, Gerardo |añu= 2009 }}</ref> === Superclásico === {{AP|Clásicu del fútbol peruano}} {{VT|Estadístiques del Clásicu del fútbol peruano}} El clásicu rival d'Alianza Lima ye [[Club Universitario de Deportes Universitario de Deportes]].<ref name=empecipio /> El [[Clásicu del fútbol peruano|''superclásico'']] ye un eventu que se repite de manera oficial delles vegaes por temporada dientro del [[Primer División de Perú|Campeonatu Descentralizáu]], que reproduz l'enfrentamientu de dos identidaes consideraes antagóniques por esencia.<ref name="entamu" /> El primeru d'ellos socedió'l [[23 de setiembre]] de [[1928]], onde se produció un [[Conflictu|fregáu]] ente ''aliancistas'' y ''universitarios'' que concluyó na espulsión de cinco xugadores ''blanquiazules'' y dos ''merengues''. Les griesques treslladáronse tamién a les tribunes, onde los simpatizantes de la [[Club Universitariu de Deportes|Federación Universitaria]] (darréu Universitariu de Deportes), provocaron a los xugadores d'Alianza llanzándo-yos insultos [[Racismu|racista]] y cutiéndolos colos sos cayaos.<ref name="entamu" /> Como retruque, los ''aliancistas'' ingresaron pola fuercia a les tribunes pa, por aciu los golpes, responder a les ofienses. Por tales acontecimientos, esti primer alcuentru foi bautizáu como'l ''Clásicu de los Muletazos''.<ref name="entamu" /> Col pasu de los años, esti partíu foi escenariu de fregaos de gran magnitú, que terminaron con dellos espulsaos. Por cuenta de ello, acentuóse la rivalidá más antigua del fútbol peruano, na cual Alianza ostenta una importante ventaya con al respeutive del so rival, al ganar 138 vegaes frente a 119 del rival en 359 clásicos. Tamién convirtió más goles que'l so clásicu rival con un total de 473 anotaciones.<ref name="superclasicoalu">{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tablesa/aliuni.html |títulu= Universitariu v Alianza - Lima Derby - Clásicu del Fútbol Peruano |fechaaccesu=18 de xunu de 2008 |editor= Rsssf.com |autor= Nieto Tarazona, Carlos Manuel |añu= 2008 }}</ref> El 12 de xunu de 1949, Alianza Lima ganó por marcador de 9:1, siendo este'l clásicu peruanu más abuitáu en tola historia.<ref>[https://depor.com/futbol-peruano/universitariu-deportes-mayor-goliada-clasico-pertenez-alianza-lima-28298]</ref> Los ''íntimos'', ganaron el primer clásicu de la era profesional, el [[2 de setiembre]] de [[1951]] pol marcador de 3:4; según tamién el primer alcuentru desque'l campeonatu vuélvese descentralizáu, cola resultancia final de 3:2 el [[5 de payares]] de [[1966]].<ref name="superclasicoalu" /> Ente [[1962]] y [[1963]], Alianza consiguió 7 victories consecutives. Alianza Lima ganó dos clásicos por [[Walkover]] (En 1931 y 1935)<ref name="superclasicoalu(2)">{{cita web|url=https://depor.com/futbol-peruano/alianza-lima-vs-universitariu-deportes-clasicos-curiosos-28505|títulu=Walkover|fechaaccesu=16 de febreru de 2018|autor=|añu=2017|editor=Depor.com}}</ref> Coles mesmes, los dos únicos clásicos por [[Copa Suramericana]] ganar Alianza Lima, dambos por 1-0.<ref>[http://www.americatv.com.pe/deportes/futbol-mundial/asi-foi-foi-y alianza-lima-la so-primer-copa-suramericana-n149780]</ref> En [[Provincies de Perú|provincies]], les estadístiques tamién son favorables al club ''aliancista'', pos s'apostaron 19 alcuentros nel interior de [[Perú]], con nueve victories ''blanquizules'', trés ''cremes'' y siete empates.<ref>{{cita web |url= http://dechalaca.com/content/view/296/72/ |títulu= El clásicu pelos caminos de Perú |fechaaccesu=8 de payares de 2008 |editor= Dechalaca.com |autor= Capo, Roberto |añu= 2008 }}</ref> === Postreros 10 partíos === {| {{tablaguapa}} |- ! Temporada !Local ! Visitante !Resultáu !Detalles |- | [[Campeonatu Descentralizáu 2016|Descentralizáu 2016]] | '''Universitariu''' | Alianza Lima | 1:0 | |- | [[Campeonatu Descentralizáu 2016|Descentralizáu 2016]] | '''Alianza Lima''' | Universitariu |3:0 | L'alcuentru remató 1:1, pero los puntos fueron daos a Alianza Lima al reclamar ante l'[[Asociación Deportiva de Fútbol Profesional|ADFP]] la mala inscripción d'un xugador de [[Club Universitario de Deportes Universitario]] |- | [[Campeonatu Descentralizáu 2016|Descentralizáu 2016]] | Universitariu | '''Alianza Lima''' | 0:3 | Universitariu nun pudo xugar el partíu por motivos extrafutbolísticos y el partíu remató 3 a 0 a favor de los aliancistas. |- | [[Campeonatu Descentralizáu 2017|Descentralizáu 2017]] |'''Alianza Lima''' | Universitariu | 2:0 | |- | [[Campeonatu Descentralizáu 2017|Descentralizáu 2017]] | '''Universitariu''' | Alianza Lima | 3:0 | |- | [[Campeonatu Descentralizáu 2017|Descentralizáu 2017]] | Universitariu | '''Alianza Lima''' | 1:2 | |- | [[Campeonatu Descentralizáu 2017|Descentralizáu 2017]] | '''Alianza Lima''' | Universitariu | 1:0 | |- | [[Campeonatu Descentralizáu 2018|Descentralizáu 2018]] | Universitariu | '''Alianza Lima''' | 1:3 | |- | [[Campeonatu Descentralizáu 2018|Descentralizáu 2018]] | '''Alianza Lima''' | Universitariu | 2:0 | |- | [[Campeonatu Descentralizáu 2018|Descentralizáu 2018]] | Universitariu | Alianza Lima | 1:1 | |} === Alianza Lima - Sporting Cristal === [[Ficheru:AL-sc.jpg|miniaturadeimagen|derecha|240px|Alianza Lima vs. [[Club Sporting Cristal|Sporting Cristal]] en 2008.]] {{AP|Rivalidá ente Alianza Lima y Sporting Cristal}} Na última década, estos equipos axudicáronse alternadamente los últimos títulos: Alianza conquistó los campeonatos de [[Campeonatu Descentralizáu 2001|2001]], 2003, [[Campeonatu Descentralizáu 2004|2004]] y [[Campeonatu Descentralizáu 2006|2006]]; nos campeonatos 2003 y 2004, Alianza y Cristal enfrentar en dos tales finales pa definir al campeón nacional, siendo dambes favorables al cuadru ''íntimu''.<ref name="peruhist" /> Cristal, consiguió los títulos nacionales 2002 y [[Campeonatu Descentralizáu 2005|2005]], polo que la rivalidá caltiénse.<ref name="peruchamp" /> Los partíos ente estos dos equipos tienen como escenariu, na so mayoría, dos estadios: l'[[estadio Alejandro Villanueva]] y l'[[estadiu Nacional de Perú]]. [[Sporting Cristal]] nun puede utilizar el de la so propiedá, l'[[estadio San Martín de Porres]], pos la so capacidá ye bien llindada, amás pol fechu que la so infraestructura torga llevar a cabo encuentro d'altu riesgu.<ref>{{cita web |url = http://www.arqhys.com/construccion/estadio-sanmartin-porres.html |títulu = Estadiu San Martin de Porres |fechaaccesu = 29 d'abril de 2009 |editor = Arqhys.com |añu = 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090705211019/http://www.arqhys.com/construccion/estadio-sanmartin-porres.html |fechaarchivu = 5 de xunetu de 2009 }}</ref> Dende'l campeonatu de 1956, cuando s'enfrentaron per primer vegada con victoria d'Alianza por 2:1, estos dos cuadros xugaron en 197 ocasiones, de les cualos 70 ganó Alianza y 59 el Sporting Cristal.<ref name="AL-sc">{{cita web |url = http://www.rpp.com.pe/2009-09-20-alianza-lima-caltién-ventaya-historica-sobre-cristal-noticia_209974.html |títulu = Alianza Lima caltién ventaya histórica sobre Cristal |fechaaccesu = 20 de setiembre de 2009 |editor = RPP.com.pe |añu=2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20150924092359/http://www.rpp.com.pe/2009-09-20-alianza-lima-caltién-ventaya-historica-sobre-cristal-noticia_209974.html |fechaarchivu = 24 de setiembre de 2015 }}</ref> En total hubo 68 empates, fueron marcaos 487 goles (251 d'Alianza Lima).<ref name="AL-sc" /> Nel Tornéu Apertura del añu 2004, los ''blanquiazules'' consiguieron la resultancia más abuitada nesta clase de partíos. Foi un 5:0, onde cabo destacar que Sporting Cristal xugó con un equipu alternu.<ref name="clausura2003" /> == Datos del club == * '''[[Clasificación histórica de la Primer División de Perú|Puestu históricu Perú]]''': 3° (1° en tabla de permediu) * '''''Temporaes en Primer División:''''' 101 ([[1912]]-[[1938]]) - ([[1940]]-).<ref name="peruhist"/> * '''''Temporaes en Segunda División:''''' 1 ([[1939]]).<ref name="segunda" /> * '''''Mayor goliada consiguida:''''' ** En campeonatos nacionales de llocal: Alianza Lima 11:0 [[Sport Pilsen]] <small>({{fecha|1|11|1984}}, récor del fútbol peruano)</small>.<ref name="records2">{{cita web |url= http://dechalaca.com/content/view/4219/103/ |títulu= Mérito y raches: los meyores y peores |fechaaccesu=17 de febreru de 2009 |autor= Behr, Raúl |editor= Dechalaca.com |añu= 2009 }}</ref><ref name="records">{{cita web |url = http://www.delgol.com/especialalianza/esta.htm |títulu = Estadístiques - Los Récores |fechaaccesu = 16 de xunu de 2008 |editor = Delgol.com |añu = 2001 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080514210027/http://www.delgol.com/especialalianza/esta.htm |fechaarchivu = 14 de mayu de 2008 }}</ref> ** En campeonatos nacionales de visita: [[Club Deportivo La Loretana|La Loretana]] 1:6 Alianza Lima <small>([[Campeonatu Descentralizáu 1996]])</small>. ** En campeonatos internacionales de llocal: Alianza Lima 6:1 [[Club Jorge Wilstermann|Jorge Wilstermann]] <small>([[Copa Libertadores 1995]])</small>.<ref name="records" /> ** En campeonatos internacionales de visita: [[Club Deportivo Oriente Petrolero|Oriente Petrolero]] 0:4 Alianza Lima <small>([[Copa Libertadores 1978]])</small>.<ref name="acopa78">{{cita web |url= http://www.rsssf.com/sacups/acopa78.html |títulu= Copa Libertadores d'América 1978 |fechaaccesu=17 de xunu de 2008 |autor= Beuker, John |editor= Rsssf.com |añu= 2000 }}</ref> * '''''Mayor goliada recibida:''''' ** En campeonatos nacionales de visita: [[Sport Boys Association|Sport Boys]] 8:1 Alianza Lima (2 de xunetu de 1972). ** En campeonatos internacionales de visita: [[Cruzeiro]] 7:1 Alianza Lima (20 de mayu de 1976). (Copa Libertadores d'América 1976) ** En campeonatos internacionales de llocal: Alianza Lima 0:4 Cruzeiro (1976), Alianza Lima 0:4 [[Grêmio Foot-Ball Porto Alegrense|Gremiu]](1997) y Alianza Lima 0:4 Huracán (2015). * '''''Goliador históricu en Copa Libertadores d'América:''''': [[Teófilo Cubillas]] con 13 goles.<ref name="cubillas">{{cita web |url = http://www.elnuevoherald.com/216/story/399078.html |títulu = Cubillas: seis décades de maxa y goles |fechaaccesu = 13 d'abril de 2009 |autor = Martínez Peraza, Marín |editor = El Nuevu Herald |añu = 2009 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20091016051044/http://www.elnuevoherald.com/216/story/399078.html |fechaarchivu = 16 d'ochobre de 2009 }}</ref> * '''''Xugador ente les FIFA 10:''''' [[Teófilo Cubillas]], únicu por [[Perú]].<ref>{{cita web |url= http://www.rediff.com/sports/2004/mar/05fifa.htm |títulu= FIFA's top 100 list |fechaaccesu=17 de xunu de 2008 |autor= Rediff.com |añu= 2004 |idioma=inglés }}</ref> * '''Meyor Permediu de Gol''': [[Juan Emilio Salinas]] (102 goles en 127 partíos, 0.8). * '''Meyor Participación Internacional''': Semifinales ([[Copa Libertadores 1976]], [[Copa Libertadores 1978]] y [[Copa Merconorte 1999]]). * '''Xugador aliancista con más goles en [[Olimpiaes]]''': [[Alejandro Villanueva]] con 4 goles nes [[Olimpiaes]] de [[1936]]. * '''Meyor Mediocampo de la primer fase de la [[Copa Mundial de fútbol de 1978]]''': [[Teófilo Cubillas]], [[César Cueto]] y [[José Velásquez]]. * '''Mayor Tiempu Invictu''': 3 años ente [[1931]] y [[1933]] (26 partíos). * '''Meyor Permediu de Gol per partíu nun añu''': 4.8 goles per partíu en [[1931]] * '''Enfrentamientos con Seleiciones Campeones del Mundu''': [[Seleición de fútbol d'Uruguái|Seleición d'Uruguái]] en [[1954]], quedó empatáu 2 a 2 y foi xugáu nel [[Estadiu Nacional]]. Los goles aliancistas fueron d'[[Óscar Gómez Sánchez]] y [[Máximu Mosquera]]. * '''Xugador con más títulos''': [[Jorge Koochoi Sarmiento]] (7 títulos col equipu blanquiazul y 8 en total). * '''Xugador con más partíos''': [[José Gonzáles Ganoza]] 508 partíos (1973 a 1987). * '''Xugador con más temporaes''': [[Víctor Zegarra]] (19 temporaes) * '''Tresferencia más cara''': [[Jefferson Farfán]] (al [[PSV Eindhoven]] por 3.5 millones d'[[euros]] nel [[2004]].) * '''Xugador con más goles nun partíu''': [[Juan Valdivieso]], a pesar de ser arqueru, xugó como delanteru ante la mancadura d'[[Alejandro Villanueva]] en [[1933]] y anotó 7 goles ante Sportivo Unión, l'alcuentru remató 8 a 1 a favor d'[[Alianza Lima]]. * '''Arqueru con más tiempu invictu en torneos nacionales''': José Mendoza con 802 minutos invictu en [[1985]]. * '''Arqueru con más tiempu invictu en torneos curtios''': [[George Forsyth]] con 553 minutos invictu en [[2006]]. * '''Téunicu con más títulos ganaos''': [[Guillermo Rivero]] (4 títulos, 1928; 1931; 1932 y 1933). * '''Téunicu con más partíos empobinaos''': [[Gustavo Costas]] (177 partíos). * '''Gol más rápidu''': Félix Suárez, a los 6 segundos d'empezáu'l partíu, nel alcuentru Alianza Lima 2-3 [[Santa Fe Corporación Deportiva|Santa Fe]], pola [[Copa Libertadores 1976]].<ref>{{enllaz rotu|1={{cita web |url=http://old.conmebol.com/conmeboltest/competiciones_evento_partíos.jsp?eventu=1081&anu=1976&slangab=S |títulu=CRUZEIRO CAMPEÓN |fechaaccesu=23 de febreru de 2010 |editor=Conmebol.com |añu=2010 }} |2=http://old.conmebol.com/conmeboltest/competiciones_evento_partíos.jsp?eventu=1081&anu=1976&slangab=S |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cita web |url=http://dechalaca.com/content/view/13062/1/ |títulu=Alianza - Estudiantes: Rápido, históricu y letal |fechaaccesu=25 de febreru de 2010 |editor=Dechalaca.com |añu=2010}}</ref> == Participaciones internacionales == {| cellpadding="2" border=1 cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; Background: #f9f9f9; LightSkyGreen: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=100%width=100% |- align=center bgcolor=#000040 style="color:white; border: 1px #aaa solid;" !Tornéu !Ediciones jug. |'''Edición''' |- align=center |[[Copa Libertadores d'América|Copa Libertadores]] |28 || [[Copa Libertadores 1963|1963]], [[Copa Libertadores 1964|1964]], [[Copa Libertadores 1966|1966]], [[Copa Libertadores 1972|1972]], [[Copa Libertadores 1976|1976]], [[Copa Libertadores 1978|1978]], [[Copa Libertadores 1979|1979]], [[Copa Libertadores 1983|1983]], [[Copa Libertadores 1987|1987]], [[Copa Libertadores 1988|1988]], [[Copa Libertadores 1994|1994]], [[Copa Libertadores 1995|1995]], [[Copa Libertadores 1997|1997]], [[Copa Libertadores 1998|1998]], [[Copa Libertadores 2000|2000]], [[Copa Libertadores 2002|2002]], [[Copa Libertadores 2003|2003]], [[Copa Libertadores 2004|2004]], [[Copa Libertadores 2005|2005]], [[Copa Libertadores 2007|2007]], [[Copa Libertadores 2010|2010]], [[Copa Libertadores 2011|2011]], [[Copa Libertadores 2012|2012]], [[Copa Libertadores 2015|2015]], [[Copa Libertadores 2018|2018]], 2019, 2020, 2022 |- align=center |[[Copa Suramericana]] |4 | [[Copa Suramericana 2002|2002]], [[Copa Suramericana 2003|2003]], [[Copa Suramericana 2014|2014]], [[Copa Suramericana 2017|2017]] |- align=center |[[Copa Merconorte]] (d) |4 | [[Copa Merconorte 1998|1998]], [[Copa Merconorte 1999|1999]], [[Copa Merconorte 2000|2000]], [[Copa Merconorte 2001|2001]] |- align=center |[[Copa Conmebol]] (d) |1 | [[Copa Conmebol 1996|1996]] |} <small>'''(d)''' Tornéu internacional desapaecíu.</small> === Por competición === * <small>En '''negrina''' competiciones n'activu.</small> {| class="sortable" align=center cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #FFFFFF; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 90%;" width=80% |- align=center bgcolor=#000040 style="color:white; border: 1px #aaa solid;" !width=22%|Tornéu ! width="5%" |<span title="Partíos xugaos" style="cursor:help">PX</span> ! width="5%" |<span title="Partíos ganaos" style="cursor:help">PG</span> ! width="5%" |<span title="Partíos empataos" style="cursor:help">PE</span> ! width="5%" |<span title="Partíos perdíos" style="cursor:help">PP</span> ! width="5%" |<span title="Goles a favor" style="cursor:help">GF</span> ! width="5%" |<span title="Goles en contra" style="cursor:help">GC</span> ! width="5%" |<span title="Diferencia de goles" style="cursor:help">Dif.</span> !<span title="Puntos" style="cursor:help">Puntos</span> |- align=center bgcolor=F9F9F9 |'''[[Copa Libertadores d'América]] ||150||37||28||85||150||255||–105||'''139''' |- align=center |'''[[Copa Suramericana]] '''||12||4||2||6||6||11||–5||'''14''' |- align=center bgcolor=F9F9F9 |[[Copa Conmebol]] ||2||1||0||1||3||3||0||'''3''' |- align=center |[[Copa Merconorte]]||26||9||7||10||33||33||0||'''34''' |- align=center bgcolor=#000040 style="color:white; border: 1px #aaa solid;" !Total!!190!!51!!37!!102!!192!!302!!-110!!190 |} <center><small>Actualizáu a la [[Copa Suramericana 2017]].</small></center> === Alianza Lima na Copa Libertadores === [[Club Alianza Lima|Alianza Lima]] participó 28 vegaes na Copa Llibertadores y llegó a la semifinal en dos causes.<ref>{{Cita web|url=https://www.futbolperuano.com/copa-libertadores/noticias/copa-libertadores-que-equipo-participo-en-mas-ediciones-del-torneo-274432|títulu=Copa Libertadores: ¿qué equipo participó en más ediciones?|último=|primero=|fecha=2020-07-03|obra=Futbolperuano.com|fechaaccesu=2021-01-02}}</ref> Xugó 174 partíos, ganó 37, empató 32 y perdió 105 vegaes.<ref name="Libertadores2">{{Cita web|url=https://www.futbolperuano.com/copa-libertadores/noticias/alianza-lima-y-la-estadistica-que-evidencia-la-peor-racha-en-copa-libertadores-284052|títulu=Alianza Lima y la estadística que evidencia la peor racha en la historia de Copa Libertadores|último=Belapatiño|primero=Axel|fecha=2020-10-21|obra=Futbolperuano.com|fechaaccesu=2021-01-02}}</ref> La última vegada que l'equipu llogró clasificar a octavos de final foi en 2010, aquel añu allugóse segundu nel so grupu, n'octavos foi esaniciáu por Universidá de Chile nun duelu polémicu.<ref>{{Cita web|url=https://www.futbolperuano.com/copa-libertadores/noticias/copa-libertadores-el-dia-que-alianza-fue-eliminado-por-la-u-de-chile-en-un-polemico-encuentro-267349|títulu=Alianza vs U. de Chile, 10 años después|último=Rey|primero=Gabriel|fecha=2020-04-14|idioma=spanish|obra=Futbolperuano.com|fechaaccesu=2023-01-09}}</ref> Nel 2021 participaron per primer vegada na Copa Llibertadores femenina, teniendo la meyor participación d'un equipu peruanu na historia de la competición. ==== Partios ==== {| width="100%" cellspacing="0" cellpadding="2" border="1" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color: white; font-size: 95%; text-align: center;" |- align=center bgcolor=#142F5A style="color:white;" !Ciudá !Local !Resultancia !Visitante !Referencia |- |[[Lima]] |Alianza Lima |0:0 |[[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]] |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1963-gruppe-1-alianza-lima-millonarios/|títulu=Alianza Lima - Millonarios 0:0 (Copa Libertadores 1963, Grupo 1)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Bogotá]] |[[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]] |0:1 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1963-gruppe-1-millonarios-alianza-lima/|títulu=Millonarios - Alianza Lima 0:1 (Copa Libertadores 1963, Grupo 1)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Lima]] |Alianza Lima |0:1 |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1963-gruppe-1-alianza-lima-botafogo-rj/|títulu=Alianza Lima - Botafogo - RJ 0:1 (Copa Libertadores 1963, Grupo 1)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Rio de Janeiro]] |[[Botafogo de Futebol e Regatas|Botafogo]] |2:1 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1963-gruppe-1-botafogo-rj-alianza-lima/|títulu=Botafogo - RJ - Alianza Lima 2:1 (Copa Libertadores 1963, Grupo 1)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Bogotá]] |[[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]] |3:2 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1964-gruppe-2-millonarios-alianza-lima/|títulu=Millonarios - Alianza Lima 3:2 (Copa Libertadores 1964, Grupo 2)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Avellaneda (Buenos Aires)|Avellaneda]] |[[Club Atlético Independiente|Independiente]] |4:0 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1964-gruppe-2-independiente-alianza-lima/|títulu=Independiente - Alianza Lima 4:0 (Copa Libertadores 1964, Grupo 2)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Avellaneda (Buenos Aires)|Avellaneda]] |Alianza Lima |2:2 |[[Club Atlético Independiente|Independiente]] |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1964-gruppe-2-alianza-lima-independiente/|títulu=Alianza Lima - Independiente 2:2 (Copa Libertadores 1964, Grupo 2)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Bogotá]] |Alianza Lima |1:2 |[[Millonarios Fútbol Club|Millonarios]] |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1964-gruppe-2-alianza-lima-millonarios/|títulu=Alianza Lima - Millonarios 1:2 (Copa Libertadores 1964, Grupo 2)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Lima]] |[[Club Universitario de Deportes|Universitariu]] |2:0 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1966-gruppe-1-universitario-de-deportes-alianza-lima/|títulu=Universitario de Deportes - Alianza Lima 2:0 (Copa Libertadores 1966, Grupo 1)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Caraques|Caracas]] |Lara |2:1 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1966-gruppe-1-deportivo-lara-alianza-lima/|títulu=Deportivo Lara - Alianza Lima 2:1 (Copa Libertadores 1966, Grupo 1)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Caraques|Caracas]] |Deportivu Italia |3:1 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1966-gruppe-1-deportivo-petare-alianza-lima/|títulu=Deportivo Italia - Alianza Lima 3:1 (Copa Libertadores 1966, Grupo 1)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Lima]] |Alianza Lima |0:1 |[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1966-gruppe-1-alianza-lima-boca-juniors/|títulu=Alianza Lima - Boca Juniors 0:1 (Copa Libertadores 1966, Grupo 1)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Lima]] |Alianza Lima |0:2 |[[Club Atlético River Plate|River Plate]] |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1966-gruppe-1-alianza-lima-river-plate/|títulu=Alianza Lima - River Plate 0:2 (Copa Libertadores 1966, Grupo 1)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Lima]] |Alianza Lima |1:2 |Deportivu Italia |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1966-gruppe-1-alianza-lima-deportivo-petare/|títulu=Alianza Lima - Deportivo Italia 1:2 (Copa Libertadores 1966, Grupo 1)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Buenos Aires]] |[[Club Atlético River Plate|River Plate]] |3:2 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1966-gruppe-1-river-plate-alianza-lima/|títulu=River Plate - Alianza Lima 3:2 (Copa Libertadores 1966, Grupo 1)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Buenos Aires]] |[[Club Atlético Boca Juniors|Boca Juniors]] |0:1 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1966-gruppe-1-boca-juniors-alianza-lima/|títulu=Boca Juniors - Alianza Lima 0:1 (Copa Libertadores 1966, Grupo 1)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Lima]] |Alianza Lima |3:0 |Lara |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1966-gruppe-1-alianza-lima-deportivo-lara/|títulu=Alianza Lima - Deportivo Lara 3:0 (Copa Libertadores 1966, Grupo 1)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Lima]] |Alianza Lima |0:1 |[[Club Universitario de Deportes|Universitariu]] |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1966-gruppe-1-alianza-lima-universitario-de-deportes/|títulu=Alianza Lima - Universitario de Deportes 1:1 (Copa Libertadores 1966, Grupo 1)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Lima]] |[[Club Universitario de Deportes|Universitariu]] |2:1 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1972-gruppe-4-universitario-de-deportes-alianza-lima/|títulu=Universitario de Deportes - Alianza Lima 2:1 (Copa Libertadores 1972, Grupo 4)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Santiagu|Santiago]] |[[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]] |2:3 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1972-gruppe-4-universidad-de-chile-alianza-lima/|títulu=Universidad de Chile - Alianza Lima 2:3 (Copa Libertadores 1972, Grupo 4)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Santiagu|Santiago]] |Unión San Felipe |0:0 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1972-gruppe-4-union-san-felipe-alianza-lima/|títulu=Unión San Felipe - Alianza Lima 0:0 (Copa Libertadores 1972, Grupo 4)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Lima]] |Alianza Lima |2:2 |[[Club Universitario de Deportes|Universitariu]] |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1972-gruppe-4-alianza-lima-universitario-de-deportes/|títulu=Alianza Lima - Universitario de Deportes 2:2 (Copa Libertadores 1972, Grupo 4)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Lima]] |Alianza Lima |1:0 |Unión San Felipe |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1972-gruppe-4-alianza-lima-union-san-felipe/|títulu=Alianza Lima - Unión San Felipe 1:0 (Copa Libertadores 1972, Grupo 4)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Lima]] |Alianza Lima |3:4 |[[Club Universidad de Chile|Universidá de Chile]] |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1972-gruppe-4-alianza-lima-universidad-de-chile/|títulu=Alianza Lima - Universidad de Chile 3:4 (Copa Libertadores 1972, Grupo 4)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Lima]] |Alianza Lima |3:6 |[[Club Universitario de Deportes|Universitariu]] |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1979-gruppe-3-alianza-lima-universitario-de-deportes/|títulu=Alianza Lima - Universitario de Deportes 3:6 (Copa Libertadores 1979, Grupo 3)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Lima]] |Alianza Lima |0:3 |[[Guarani Futebol Clube|Guarani]] |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1979-gruppe-3-alianza-lima-guarani-fc/|títulu=Alianza Lima - Guarani - SP 0:3 (Copa Libertadores 1979, Grupo 3)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Lima]] |Alianza Lima |2:4 |[[Sociedade Esportiva Palmeiras|Palmeiras]] |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1979-gruppe-3-alianza-lima-se-palmeiras/|títulu=Alianza Lima - Palmeiras 2:4 (Copa Libertadores 1979, Grupo 3)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Lima]] |[[Club Universitario de Deportes|Universitariu]] |1:0 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1979-gruppe-3-universitario-de-deportes-alianza-lima/|títulu=Universitario de Deportes - Alianza Lima 1:0 (Copa Libertadores 1979, Grupo 3)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Campinas]] |[[Guarani Futebol Clube|Guarani]] |2:0 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1979-gruppe-3-guarani-fc-alianza-lima/|títulu=Guarani - SP - Alianza Lima 2:0 (Copa Libertadores 1979, Grupo 3)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[São Paulo (ciudá)|São Paulo]] |[[Sociedade Esportiva Palmeiras|Palmeiras]] |4:0 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1979-gruppe-3-se-palmeiras-alianza-lima/|títulu=Palmeiras - Alianza Lima 4:0 (Copa Libertadores 1979, Grupo 3)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-13}}</ref> |- |[[Lima]] |[[Club Universitario de Deportes|Universitariu]] |0:0 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1983-gruppe-3-universitario-de-deportes-alianza-lima/|títulu=Universitario de Deportes - Alianza Lima 0:0 (Copa Libertadores 1983, Grupo 3)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-16}}</ref> |- |[[Lima]] |Alianza Lima |0:1 |[[Deportes Tolima]] |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1983-gruppe-3-alianza-lima-deportes-tolima/|títulu=Alianza Lima - Deportes Tolima 0:1 (Copa Libertadores 1983, Grupo 3)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-16}}</ref> |- |[[Lima]] |Alianza Lima |1:2 |[[América de Cali]] |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1983-gruppe-3-alianza-lima-america-de-cali/|títulu=Alianza Lima - América de Cali 1:2 (Copa Libertadores 1983, Grupo 3)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-16}}</ref> |- |[[Lima]] |Alianza Lima |2:1 |[[Club Universitario de Deportes|Universitariu]] |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1983-gruppe-3-alianza-lima-universitario-de-deportes/|títulu=Alianza Lima - Universitario de Deportes 2:1 (Copa Libertadores 1983, Grupo 3)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-16}}</ref> |- |[[Ibagué]] |[[Deportes Tolima]] |0:0 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1983-gruppe-3-deportes-tolima-alianza-lima/|títulu=Deportes Tolima - Alianza Lima 0:0 (Copa Libertadores 1983, Grupo 3)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-16}}</ref> |- |[[Cali]] |[[América de Cali]] |2:0 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1983-gruppe-3-america-de-cali-alianza-lima/|títulu=América de Cali - Alianza Lima 2:0 (Copa Libertadores 1983, Grupo 3)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-16}}</ref> |- |[[Lima]] |San Agustín |0:2 |[[Club Alianza Lima|Alianza Lima]] |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1987-gruppe-5-san-agustin-alianza-lima/|títulu=San Agustín - Alianza Lima 0:2 (Copa Libertadores 1987, Grupo 5)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-19}}</ref> |- |[[Lima]] |Alianza Lima |0:0 |Progresu |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1987-gruppe-5-alianza-lima-ca-progreso/|títulu=Alianza Lima - Progreso 0:0 (Copa Libertadores 1987, Grupo 5)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-19}}</ref> |- |[[Lima]] |Alianza Lima |0:1 |[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1987-gruppe-5-alianza-lima-ca-penarol/|títulu=Alianza Lima - Peñarol 0:1 (Copa Libertadores 1987, Grupo 5)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-19}}</ref> |- |[[Lima]] |Alianza Lima |2:1 |San Agustín |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1987-gruppe-5-alianza-lima-san-agustin/|títulu=Alianza Lima - San Agustín 2:1 (Copa Libertadores 1987, Grupo 5)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-19}}</ref> |- |[[Montevidéu|Montevideo]] |Progresu |0:0 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1987-gruppe-5-ca-progreso-alianza-lima/|títulu=Progreso - Alianza Lima 0:0 (Copa Libertadores 1987, Grupo 5)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-19}}</ref> |- |[[Montevidéu|Montevideo]] |[[Club Atlético Peñarol|Peñarol]] |2:0 |Alianza Lima |<ref>{{Cita web|url=https://www.livefutbol.com/cronica/copa-libertadores-1987-gruppe-5-ca-penarol-alianza-lima/|títulu=Peñarol - Alianza Lima 2:0 (Copa Libertadores 1987, Grupo 5)|idioma=es|obra=livefutbol.com|fechaaccesu=2022-12-19}}</ref> |- |[[Lima]] |[[Club Universitario de Deportes|Universitariu]] |0:0 |Alianza Lima | |- |[[Lima]] |Alianza Lima |2:1 |[[Guarani Futebol Clube|Guarani]] | |- |[[Lima]] |Alianza Lima |0:1 |Sport Recife | |- |[[Lima]] |Alianza Lima |0:2 |[[Club Universitario de Deportes|Universitariu]] | |- |[[Recife]] |Sport Recife |5:0 |Alianza Lima | |- |[[Campinas]] |[[Guarani Futebol Clube|Guarani]] |1:0 |Alianza Lima | |- |[[Lima]] |Universitariu |0:1 |Alianza Lima | |- |[[Guayaquil]] |Barcelona |3:0 |Alianza Lima | |- |[[Guayaquil]] |Emelec |3:0 |Alianza Lima | |- |[[Lima]] |Alianza Lima |1:2 |Universitariu | |- |[[Lima]] |Alianza Lima |2:1 |Barcelona | |- |[[Lima]] |Alianza Lima |2:2 |Emelec | |- | | | | | |} == Alianza Lima na cultura popular == [[Ficheru:SeñordelosMilagrosNazarenas.jpg|miniaturadeimagen|170px|Imaxe del [[Señor de los Milagros (Lima)|Señor de los Milagros]], [[Santu patrón|Santu Patronu]] del club ''aliancista''.]] Siendo una institución centenaria, Alianza Lima ye parte importante de la [[cultura popular]] peruana ya inclusive forana.<ref name="blades">{{cita web |url = http://archivo.eluniverso.com/2003/10/07/0001/259/74D60F17CD5F40CDB70C7D760355515C.aspx |títulu = Rubén Blades va ser sociu honorariu de l'Alianza Lima |fechaaccesu = 26 de payares de 2008 |editor = Eluniverso.com |añu = 2003 |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090526144007/http://archivo.eluniverso.com/2003/10/07/0001/259/74D60F17CD5F40CDB70C7D760355515C.aspx |fechaarchivu = 26 de mayu de 2009 }}</ref> Son diverses les menciones al club en [[cantares]], [[polca|polques]], composiciones, [[valse]]es y manifestaciones [[Relixón|relixoses]].<ref name="cantares">{{cita web |url= http://www.peruan-ita.org/personaggi/dario/villanueva.htm |títulu= ALEJANDRO VILLANUEVA |fechaaccesu= 26 de payares de 2008 |autor= Mejía, Darío |editor= Peruan-ita.org |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20080828054739/http://www.peruan-ita.org/personaggi/dario/villanueva.htm |fechaarchivu= 2008-08-28 }}</ref><ref name="alianzaseñor" /><ref name="cantares2">{{cita web |url= http://www.criollosperuanos.com/Efemerides/efemerides%20Agostu.htm |títulu= Efemérides Criollas Mes d'Agostu |fechaaccesu=26 de payares de 2008 |autor= Mejía, Darío |editor= Criollosperuanos.com }}</ref> El [[compositor]] peruanu [[Felipe Pinglo]], consideráu'l padre de la [[música criolla]] nel so país, yera un aficionáu que lu dedicó de cutiu polques y valses.<ref name="cantares" /> Pinglo, almiraba'l xuegu del so ídolu [[Alejandro Villanueva]], polo que decidió resaltar les sos virtúes nel fútbol por aciu versos que depués fueron cantares.<ref name="cantares" /> El [[16 d'agostu]] de [[1932]], Pinglo compunxo'l valse ''Alejandro Villanueva'' y dos años dempués, la polca llamada ''Villanueva l'As''.<ref name="cantares" /> Naquel xéneru tamién destacó [[Pedro Espinel]], conocíu como «''El Rei de les Polques''», que al igual que Pinglo dedicó dalgunes de les sos composiciones a Villanueva.<ref name="cantares" /> Años dempués, [[Arturo "Zambo" Cavero|Arturo «''Zambo''» Cavero]] xunto con [[Óscar Avilés]] grabaron la tema de Espinel col so nome orixinal, al cual diéron-y un estilu distintu.<ref name="cantares" /> Nel ámbitu de la llamada música ''[[Chicha (música)|chicha]]'' (xéneru musical productu de la fusión ente [[Cumbia peruana|miniatura]], [[huayno]] y ritmos tropicales), el so mayor esponente, Lorenzo Palacios Quispe, conocíu nel ambiente artístico como «''[[Chacalón]]''», yera un acérrimo enche ''aliancista''.<ref>{{cita web |url = http://www.xcrivas.com/node/208 |títulu = Lorenzo Palacios "Chacalon" - El berru que baxó del cuetu |fechaaccesu = 16 de xunetu de 2010 |autor = Jaúregui, Eloy |editor = Xcrivas.com |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20130730051131/http://www.xcrivas.com/node/208 |fechaarchivu = 30 de xunetu de 2013 }}</ref> En vida, mentó al club ''blanquiazul'' ente les estrofes de los sos cantares en más d'una ocasión, equipu del que se volvió aficionáu depués de vivir parte de la so vida nel [[distritu de La Victoria]].<ref name="chicha">{{cita llibru |títulu=Música «chicha», mitu ya identidá popular |añu=2005 |capítulu=Capítulu III: Chacalón: industria cultural, mitu ya identidaes populares |páxina=84|autor=Leyva Regueru, Carlos |editorial=Abya Yala |isbn=9978-19-109-7}}</ref> El cantante caltuvo rellación amical con parte del plantel que perdió la vida na [[Traxedia aérea del Club Alianza Lima|traxedia de 1987]].<ref name="chicha"/> Esa mesma traxedia traxo consigo munches especulaciones y rumores na población peruana.<ref name="rumores" /> Una versión bien sopelexada foi que l'aeronave de la [[Marina de Guerra de Perú]] traía grandes cantidaes de [[cocaína]] nos compartimientos del avión, y que los xugadores al decatase del fechu, amenaciaron a los oficiales con denuncialos ante la [[Corte Suprema de Perú|xusticia peruana]]. Especulóse que los militares ante tal situación, executaron a los xugadores disparándo-yos; causando l'accidente primero que l'avión aterrizara.<ref name="rumores" /> Alianza tamién ocupa un llugar na tradición relixosa de Perú. Amás de camudar el so uniforme los ochobres, José Achong Carrión inculcó a los xugadores ''aliancistas'' el rezu al [[Señor de los Milagros (Lima)|Señor de los Milagros]] antes de cada alcuentru, amás d'ingresar coles sos imáxenes a los vestuarios.<ref name="alianzaseñor">{{cita web |url = http://www.clubalianzalima.com/pages/historia_moráu_prueba.asp |títulu = ALIANZA LIMA Y EL SEÑOR DE LOS MILAGROS |fechaaccesu = 2 de payares de 2008 |editor = Clubalianzalima.com |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20081217112807/http://www.clubalianzalima.com/pages/historia_moráu_prueba.asp |fechaarchivu = 17 d'avientu de 2008 }}</ref> Inclusive anguaño, xunto a les escaleres que lleven del camarín a la cancha, hai un mosaicu cola figura del ''Cristo Moreno'', col cual n'ocasiones dellos futbolistes persignen antes d'apostar dalgún partíu. L'equipu ''blanquiazul'' influyó na creación d'otros [[Club de fútbol|clubes de fútbol]], como'l [[Alianza Fútbol Club (El Salvador)|Alianza Fútbol Club]] d'[[El Salvador]], que ye unu de los equipos más populares y esitosos nel so país d'orixe.<ref name="alianzafc">{{cita web |url = http://www.alianzafc.com.sv/historia.asp |títulu = HISTORIA ALIANZA FUTBOL CLUB |fechaaccesu = 5 de mayu de 2009 |editor = Alianzafc.com.sv |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20090515111009/http://www.alianzafc.com.sv/historia.asp |fechaarchivu = 15 de mayu de 2009 }}</ref> Un home apellidado Hocklenderd de nacionalidá [[Perú|peruana]], bautizó al cuadru salvadoreñu con dichu nome n'honor al equipu ''aliancista'', del cual yera simpatizante.<ref name="alianzafc" /> Alianza figura igualmente na [[gastronomía peruana]], al acomuñar con un [[postre]] tradicional llamáu [[mazamorra morada]]. Esto por cuenta de la conmemoración que dambos faen al mes d'ochobre, pos el postre prepárase especialmente nesi periodu; amás del color de mancomún al usar l'uniforme especial.<ref>{{cita web |url = http://mixturas.lacoctelera.net/post/2006/05/23/un-clasico-internacional |títulu = Un “clásicu” internacional « Mixturas - La Coctelera |fechaaccesu = 7 de mayu de 2009 |editor = Mixturas.lacoctelera.net |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20120121214052/http://mixturas.lacoctelera.net/post/2006/05/23/un-clasico-internacional |fechaarchivu = 21 de xineru de 2012 }}</ref> == Alianza Lima y la Seleición de Perú == Son munchos los xugadores d'Alianza qu'a lo llargo de la historia fueron escoyíos pa representar a {{sel|Perú}} en dalgún eventu internacional. Dende los primeros campeonatos [[Suramérica|suramericanos]] hasta los cuatro ediciones que la [[Seleición de fútbol de Perú|seleición peruana]] xugó [[Copa Mundial de Fútbol|Copes del Mundu]] n'[[Uruguái]], [[Méxicu]], [[Arxentina]] y [[España]]. === Copes del Mundu === Alianza Lima ye'l club que más xugadores apurrió a la [[Seleición de fútbol de Perú|seleición peruana]] en Mundiales. Amás, de los 19 goles de la Seleición Peruana en Mundiales, dolce fueron de los sos futbolistes. Ye más, toles anotaciones de la bicolor n'Arxentina 1978 (siete) tienen sellu blanquiazul.<ref name="farfanmanco" /> La seleición peruana de fútbol participó na primer [[Copa Mundial de Fútbol|Copa del Mundu]] que se realizó n'[[Uruguái]] nel añu [[1930]] en calidá d'invitada. Nesa primer competencia mundial, los xugadores ''aliancistas'' [[Alejandro Villanueva]], José María Lavalle, [[Juan Valdivieso Padilla|Juan Valdivieso]], Demetrio Neyra, ente otros, fueron convocaos.<ref name="mundiales" /> Pasaron cuarenta años por que la seleición peruana tea presente nuevamente nuna Copa del Mundu. Asina, en [[1970]], cuatro xugadores ''blanquiazules'' partieron a [[Méxicu]] pa representar al [[Perú]]. La mayor cantidá d'escoyíos ''aliancistas'' producir n'[[Copa Mundial de Fútbol de 1978|Arxentina 1978]], onde convocaron a un total d'ocho xugadores, mesma cantidá qu'en 1930.<ref name="mundiales" /> Na Copa Mundial apostada n'[[España]] nel añu [[1982]], fueron convocaos cuatro futbolistes de la institución ''victoriana''. Finalmente para [[Rusia]], solo convocóse a un xugador del club. El mediocampista [[Teófilo Cubillas]] ye'l xugador ''aliancista'' con más presencies en [[Copa Mundial de Fútbol|mundial]], tando presente nes ediciones de [[Copa Mundial de Fútbol de 1970|1970]], [[Copa Mundial de Fútbol de 1978|1978]] y [[Copa Mundial de Fútbol de 1982|1982]].<ref name="mundiales" /> {| width=650 |valign="top"| '''[[Copa Mundial de Fútbol de 1930|Uruguái 1930]]''':<ref name="mundiales">{{cita web |url = http://rikruca.dk/Lande/Peru.htm |títulu = Perú |fechaaccesu = 16 de xunu de 2008 |editor = Rikruca.dk |idioma = alemán |urlarchivu = https://web.archive.org/web/20080516035318/http://rikruca.dk/Lande/Peru.htm |fechaarchivu = 16 de mayu de 2008 }}</ref> * [[Juan Valdivieso Padilla|Juan Valdivieso]]. * [[José María Lavalle]]. * [[Demetrio Neyra]]. * [[Alejandro Villanueva]]. *Julio Quintana *[[Jorge Koochoi Sarmiento|Jorge Sarmiento]] *Alberto Soria *[[Domingo García Heredia|Domingo García]] |valign="top"| '''[[Copa Mundial de Fútbol de 1970|Méxicu 1970]]''':<ref name="mundiales" /><ref>{{cita web |url= http://www.planetworldcup.com/CUPS/1970/squad_per70.html |títulu= Peru's World Cup squad 1970 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2008 |autor= Alsos, Jan |editor= Planetworldcup.com |idioma=inglés }}</ref> * [[Teófilo Cubillas]]. * [[Julio Baylón]]. * [[Pedro Pablo Lleón]]. *[[Javier Gonzáles]]. |valign="top"| '''[[Copa Mundial de Fútbol de 1978|Arxentina 1978]]''':<ref name="mundiales" /><ref>{{cita web |url= http://www.planetworldcup.com/CUPS/1978/squad_per78.html |títulu= Peru's World Cup squad 1978 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2008 |autor= Alsos, Jan |editor= Planetworldcup.com |idioma=inglés }}</ref> * [[Jaime Duarte]]. * [[José Velásquez Castillo]]. * [[César Cueto]]. * [[Teófilo Cubillas]]. * [[Guillermo La Rosa]]. *[[Roberto Rojas Tardíu|Roberto Rojas]] * [[Hugo Sotil]]. *[[Juan Cáceres]] |valign="top"| '''[[Copa Mundial de Fútbol de 1982|España 1982]]''':<ref name="mundiales" /><ref>{{cita web |url= http://www.planetworldcup.com/CUPS/1982/squad_per82.html |títulu= Peru's World Cup squad 1982 |fechaaccesu=9 de xunetu de 2008 |autor= Alsos, Jan |editor= Planetworldcup.com |idioma=inglés }}</ref> * [[José Gonzáles Ganoza]]. * [[Jaime Duarte]]. * [[Jorge Olaechea]]. * Salvador Salguero. |valign="top"| '''[[Copa Mundial de Fútbol de 2018|Rusia 2018]]''':<ref name="mundiales" /><ref>{{cita web |url= https://depor.com/mundial/seleccion-peruana/peru-rusia-2018-sergio-pena-quedu-fuera-mundial-paolo-guerreru-ocupe-plaza-75788 |títulu= Peru's World Cup squad 2018 |fechaaccesu= 3 de xunu de 2018 |autor= Depor |editor= Depor.com |idioma= castellanu }}</ref> * [[Miguel Araujo]]. |} === Copa América === [[Ficheru:Seleccion peruana 1959.jpg|miniaturadeimagen|300px|Plantía del escoyíu de 1959 que cuntaba coles figures de los aliancistas [[Juan Joya]], [[Óscar Gómez Sánchez]] y [[Víctor Benítez]].]] [[Ficheru:Sotil Cubillas Challe 1973.png|miniaturadeimagen|200px|[[Hugo Sotil]], [[Teófilo Cubillas]] y el xugador crema [[Roberto Challe]] (derecha a izquierda) nel Estadiu Nacional en 1973.]] Tocantes a [[Copa América|Copes América]], Alianza apurrió xugadores en toles ediciones nes que participó el repartu peruanu con esceición de la [[Copa América 1929|edición de 1929]], onde la [[Federación Peruana de Fútbol]] sancionó al club por negase a emprestar xugadores naquel tornéu, una y bones la institución travesaba, por esi entós, una difícil situación económica. La [[Copa América 2004]] foi la edición nes qu'hubo más presencies ''aliancistas'' con un total d'ocho escoyíos.<ref name="america04" /> Sicasí, nes Copes América de [[Copa América 1989|1989]] y [[Copa América 1995|1995]] solo foi convocáu un xugador ''aliancista'': [[Juan Reynoso Guzmán|Juan Reynoso]] y [[Juan José Jayo Legario|Juan Jayo]] respeutivamente.<ref name="america89" /><ref name="america95" /> {| width=650 |valign="top"| '''[[Copa América 1927]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/27safull.html#rosters Copa América 1927 - Rosters |títulu= Southamerican Championship 1927 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * Filomeno García. * [[Jorge Koochoi Sarmiento]]. * [[José María Lavalle]]. * [[Alberto Montellanos]]. * [[Demetrio Neyra]]. * Eugenio Segalá. * [[Alejandro Villanueva]]. '''[[Copa América 1935]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/35safull.html#rosters Copa América 1935 - Rosters |títulu= Southamerican Championship 1935 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * Eulogio García. * José Morales. * [[Juan Valdivieso Padilla|Juan Valdivieso]]. * [[Alejandro Villanueva]]. * [[Domingo García Heredia|Domingo García]]. '''[[Copa América 1937]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/37safull.html#rosters Copa América 1937 - Rosters |títulu= Southamerican Championship 1937 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[José María Lavalle]]. * [[Adelfo Magallanes Campos|Adelfo Magallanes]]. * [[Juan Valdivieso Padilla|Juan Valdivieso]]. * [[Alejandro Villanueva]]. '''[[Copa América 1939]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/39safull.html#rosters Copa América 1939 - Rosters |títulu= Southamerican Championship 1939 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[Adelfo Magallanes Campos|Adelfo Magallanes]]. * Juan Quispe. * [[Juan Valdivieso Padilla|Juan Valdivieso]]. '''[[Copa América 1941]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/41safull.html#rosters Copa América 1941 - Rosters |títulu= Southamerican Championship 1941 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[Adelfo Magallanes Campos|Adelfo Magallanes]] * Juan Quispe '''[[Copa América 1942]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/42safull.html#rosters Copa América 1942 - Rosters |títulu= Southamerican Championship 1942 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[Adelfo Magallanes Campos|Adelfo Magallanes]]. * Juan Quispe. '''[[Copa América 1947]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/47safull.html#rosters Copa América 1947 - Rosters |títulu= Southamerican Championship 1947 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[Félix Castillo]].<ref name="clasico43" /> * Carlos Gómez Sánchez. * [[Cornelio Heredia]].<ref name="cornelio">{{cita web |url= http://www.terra.com/deportes/articulo/html/fox133871.htm |títulu= Fina Cornelio Heredia, figura llexendaria |fechaaccesu=4 de mayu de 2009 |editor= Terra.com }}</ref> '''[[Copa América 1949]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/49safull.html#rosters Copa América 1949 - Rosters |títulu= Southamerican Championship 1949 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * Gerardo Arce. * [[Félix Castillo]]. * Félix Fuentes. * Carlos Gómez Sánchez. * [[Cornelio Heredia]]. * Víctor Pedraza. * [[Juan Emilio Salinas]]. |valign="top"| '''[[Copa América 1953]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/53safull.html#rosters Copa América 1953 - Rosters |títulu= Southamerican Championship 1953 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2008 |idioma=inglés }}</ref> * [[Guillermo Barbadillo]]. * Roberto Castillo. * [[Óscar Gómez Sánchez]].<ref name="OGS">{{cita web |url= http://dechalaca.com/content/view/3550/79/ |títulu= Lo cabal, Tíu: Quimba y garra, esencies perdíes |fechaaccesu=4 de mayu de 2009 |autor= Giuffra, José Augusto |editor= Dechalaca.com |añu= 2009 }}</ref> '''[[Copa América 1955]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/55safull.html#rosters Copa América 1955 - Rosters |títulu= Southamerican Championship 1955 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[Guillermo Barbadillo]].<ref name="armando" /> * Félix Castillo. * [[Óscar Gómez Sánchez]].<ref name="OGS" /> '''[[Copa América 1956]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/56safull.html#rosters Copa América 1956 - Rosters |títulu= Southamerican Championship 1956 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[Guillermo Barbadillo]]. * Félix Castillo. * [[Óscar Gómez Sánchez]].<ref name="OGS" /> * [[Cornelio Heredia]].<ref name="cornelio" /> '''[[Copa América 1957]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/57safull.html#rosters Copa América 1957 - Rosters |títulu= Southamerican Championship 1957 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[Víctor Benítez]]. * [[Juan Joya]].<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web |url = http://www.elmen.com.pe/online/indice.asp?tfi=EMDeportes&ta=2009&tm=04&td=19 |títulu = Deportes |fechaaccesu = 4 de mayu de 2009 |editor = Elmen.com.pe |añu = 2009 }} |2=http://www.elmen.com.pe/online/indice.asp?tfi=EMDeportes&ta=2009&tm=04&td=19 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> '''[[Campeonatu Suramericanu 1959 (Arxentina)|Copa América 1959]]''':<ref>{{cita web |url= https://web.archive.org/web/http://www.rsssf.com/tables/59safull.html#rosters Copa América 1959 - Rosters |títulu= Southamerican Championship 1959 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[Víctor Benítez]]. * [[Óscar Gómez Sánchez]]. * [[Juan Joya]]. '''[[Copa América 1963]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/63safull.html#rosters Copa América 1963 - Rosters |títulu= Southamerican Championship 1963 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[Rodolfo Bazán]]. * Juan de la Vega. * [[Pedro Pablo Lleón]]. * Víctor Rostaing Bernaza. * Enrique Tenemás. '''[[Copa América 1975]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/75safull.html#rosters Copa América 1975 - Rosters |títulu= Copa América 1975 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[César Cueto]]. * [[José González Ganoza]]. * Santiago Ojeda. * [[José Velásquez Castillo|José Velásquez]]. '''[[Copa América 1979]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/79safull.html#rosters Copa América 1979 - Rosters |títulu= Copa América 1979 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[Jaime Duarte]]. * [[Guillermo La Rosa]]. * [[Jorge Olaechea]]. * Freddy Ravello. '''[[Copa América 1987]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/87safull.html#rosters Copa América 1987 - Rosters |títulu= Copa América 1987 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[José González Ganoza]]. * [[Juan Reynoso Guzmán|Juan Reynoso]]. * Eugenio La Rosa. |valign="top"| '''[[Copa América 1989]]''':<ref name="america89">{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/89safull.html#rosters Copa América 1989 - Rosters |títulu= Copa América 1989 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[Juan Reynoso Guzmán|Juan Reynoso]]. '''[[Copa América 1991]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/91safull.html#rosters Copa América 1991 - Rosters |títulu= Copa América 1991 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * Jesús Purizaga. * César Rodríguez. '''[[Copa América 1993]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/93safull.html#rosters Copa América 1993 - Rosters |títulu= Copa América 1993 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[José Soto Gómez|José Sotu]]. * Mario Rodríguez. * [[Darío Muchotrigo]]. * [[Waldir Sáenz]]. * Agapito Rodríguez. '''[[Copa América 1995]]''':<ref name="america95">{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/95safull.html#rosters Copa América 1995 - Rosters |títulu= Copa América 1995 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[Juan José Jayo Legario|Juan Jayo Legario]]. '''[[Copa América 1997]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/97safull.html#rosters Copa América 1997 - Rosters |títulu= Copa América 1997 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * José Luis Reyna. * César Rosales. * [[Waldir Sáenz]]. '''[[Copa América 1999]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/99safull.html#rosters Copa América 1999 - Rosters |títulu= Copa América 1999 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[José Soto Gómez|José Sotu]]. * [[Claudio Pizarro]]. * [[José Chacón]]. '''[[Copa América 2001]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/2001safull.html#rosters Copa América 2001 - Rosters |títulu= Copa América 2001 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[José Soto Gómez|José Sotu]]. * [[Marco Flores]]. * [[Luis Hernández Díaz|Luis Hernández]]. '''[[Copa América 2004]]''':<ref name="america04">{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/2004safull.html#rosters Copa América 2004 - Rosters |títulu= Copa América 2004 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[Martín Hidalgo]]. * [[Walter Vílchez]]. * [[Juan José Jayo Legario|Juan Jayo Legario]]. * [[Aldo Olcese]]. * [[Guillermo Salas]]. * [[Jefferson Farfán]]. * [[Marko Ciurlizza]]. * [[Leao Furaca]]. '''[[Copa América 2007]]''':<ref>{{cita web |url= http://www.rsssf.com/tables/2007safull.html#rosters Copa América 2007 - Rosters |títulu= Copa América 2007 |fechaaccesu=16 de xunu de 2008 |autor= Tabeira, Martín and Morrison, Neil |editor= Rsssf.com |añu= 2007 |idioma=inglés }}</ref> * [[Jhoel Herrera]]. * [[George Forsyth]]. '''[[Copa América 2011]]''': * [[Christian Ramos]]. * [[Salomón Libman]]. '''[[Copa América 2015]]''': * [[Christian Cueva]]. '''[[Copa América 2016]]''': * [[Óscar Vílchez]]. |} === Xuegos Olímpicos === [[Ficheru:Bundesarchiv Bild 183-R82532, Berlin, Olympia-Stadion (Luftaufnahme).jpg|left|miniaturadeimagen|250px|Vista aérea del [[Estadiu Olímpicu de Berlín]].]] Alianza Lima tuvo presente nos dos [[Xuegos Olímpicos|Olimpiaes]] nes que la [[Seleición de fútbol de Perú|seleición peruana de fútbol]] algamó a participar, apurriendo al conglomeráu nacional a dellos elementos del so plantel deportivu. {| width=650 |valign="top"| '''[[Xuegos Olímpicos de Berlín 1936]]''': * [[José María Lavalle]]. * [[Adelfo Magallanes Campos|Adelfo Magallanes]]. * José Morales. * [[Juan Valdivieso]]. * [[Alejandro Villanueva]]. * Eulogio García. * Enrique Landa. |valign="top"| '''[[Xuegos Olímpicos de Roma 1960]]''': * Daniel Eral. |} == Palmarés == [[Ficheru:2006ALCC.jpg|miniaturadeimagen|250px|derecha|Estadiu Alejandro Villanueva na final del Campeonatu Descentralizáu 2006.]] === Torneos internacionales === {| {{tablaguapa}} {| border=1 width=80% cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color:; font-size: 95%; text-align: center;" width="100%" |- align=center bgcolor=#142F5A style="color:white;" !Competición !Títulos !Subtítulos |- |'''[[Copa Simón Bolívar]] (1/0)''' |[[1976]].{{refn|Entamáu pola Federación Venezolana de Fútbol.|group="n"}}<ref>{{cita web|url=http://www.rsssf.com/sacups/simonbolivar76b.html|títulu=Copa Simón Bolívar 1976 (2nd tournament)|autor=Pérez Pérez, Eliézer Sebastián|editor=Rsssf.com|idioma=inglés|fechaaccesu=29 d'abril de 2009}}</ref><ref>{{cita web|url=http://dechalaca.com/copaperu/productu-peruanu/defensor-lima-1975-el granate-del-llibertador|títulu=Defensor Lima 1975: El granate del Llibertador|autor=Capo, Roberto|editor=Dechalaca.com|idioma=castellanu|fechaaccesu=29 de setiembre de 2010}}</ref><ref>{{cita web|url=http://cheelax.net/news_1166_Alianza-Lima-Campeon-de%20peracabar-Copa-Simon-Bolivar-1976-II-.html|títulu=Copia archivada|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120325223725/http://cheelax.net/news_1166_Alianza-Lima-Campeon-de|fechaarchivu=2012-03-25|fechaaccesu=21 de xunu de 2011}}</ref> '''<small>(Récor compartíu)</small>''' | |} === Torneos nacionales === {| border="1" width="100%" cellpadding="2" cellspacing="0" style="background: #f9f9f9; border: 2px #aaa solid; border-collapse: collapse; border-color:; font-size: 95%; text-align: center;" |- align="center" bgcolor="#142F5A" style="color:white;" ! width="20%" |{{bandera|tamaño=15px|Perú}} Competición ! width="30%" |Títulos ! width="30%" |Subtítulos |- |'''[[Primer División de Perú]] (25/21)''' |[[1918]], [[1919]], [[1927]], [[1928]], [[1931]], [[1932]], [[1933]], [[1948]], [[1952]], [[1954]], [[1955]], [[1962]], [[1963]], [[1965]], [[1975]], [[1977]], [[1978]], [[1997]], [[2001]], [[2003]], [[2004]], [[2006]], [[2017]], [[2021]], [[2022]].<ref name="títulos" /> |[[1930]], [[1934]], [[1935]], [[1937]], [[1943]], [[1953]], [[1956]], [[1961]], [[1964]], [[1971]], [[1982]], [[1986]], [[1987]], [[1993]], [[1994]], [[1996]], [[1999]], [[2009]], [[2011]], [[Campeonatu Descentralizáu 2018|2018]], [[2019]].<ref>{{cita web|url=http://www.peru.com/Futbol/suramericana/equipos/alianzalima/index.asp|títulu=Copa Suramericana 2002: Equipos: Alianza Lima|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090228180037/http://www.peru.com/futbol/suramericana/equipos/alianzalima/index.asp|fechaarchivu=28 de febreru de 2009|editor=Peru.com|fechaaccesu=29 d'abril de 2009}}</ref> |- |'''[[Copa de Campeones de Perú]] (1)''' |1919. | |- |'''[[Campeones de la Primer División de Perú#Apertura|Tornéu Apertura]] (5/4)''' |[[Campeonatu Descentralizáu 1997#Tornéu Apertura|1997]], [[Campeonatu Descentralizáu 2001#Tornéu Apertura|2001]], [[Campeonatu Descentralizáu 2004#Tornéu Apertura|2004]], [[Campeonatu Descentralizáu 2006#Tornéu Apertura|2006]], [[Tornéu Apertura 2017 (Perú)|2017]].<ref>{{cita web|url=http://www.peru.com/Futbol/primer/palmaresapertura.aspx|títulu=Palmarés Tornéu Apertura de Fútbol Profesional|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090422231823/http://www.peru.com/Futbol/primer/palmaresapertura.aspx|fechaarchivu=22 d'abril de 2009|editor=Peru.com|idioma=castellanu|fechaaccesu=29 d'abril de 2009}}</ref> |[[Campeonatu Descentralizáu 1999#Tornéu Apertura|1999]], [[Campeonatu Descentralizáu 2002#Tornéu Apertura|2002]], [[Campeonatu Descentralizáu 2003#Tornéu Apertura|2003]], [[Tornéu Apertura 2018 (Perú)|2018]].<ref>{{cita web|url=http://www.peru.com/futbol/apertura/pasaos/1999/tabla.html|títulu=Tabla de posiciones Tornéu Apertura 1999|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091218120320/http://www.peru.com/futbol/apertura/pasaos/1999/tabla.html|fechaarchivu=18 d'avientu de 2009|editor=Peru.com|idioma=castellanu|fechaaccesu=18 de xunetu de 2010}}</ref><ref name="a2002">{{cita web|url=http://www.peru.com/futbol/apertura/archivo/2002/tablaposiciones.asp|títulu=Tabla de posiciones Tornéu Apertura 2002|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080408004548/http://www.peru.com/futbol/apertura/archivo/2002/tablaposiciones.asp|fechaarchivu=8 d'abril de 2008|editor=Peru.com|idioma=castellanu|fechaaccesu=6 d'abril de 2008|añu=2002}}</ref><ref name="a2003" /> |- |'''[[Campeones de la Primer División de Perú#Clausura|Tornéu Clausura]] (7/4)''' |[[Campeonatu Descentralizáu 1997#Tornéu Clausura|1997]], [[Campeonatu Descentralizáu 1999#Tornéu Clausura|1999]], [[Campeonatu Descentralizáu 2003#Tornéu Clausura|2003]], [[Tornéu Clausura 2017 (Perú)|2017]], [[2019]], [[2021]], 2022.<ref>{{cita web|url=http://www.peru.com/Futbol/primer/palmaresclausura.aspx|títulu=Palmarés Tornéu Clausura de Fútbol Profesional|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090427195818/http://www.peru.com/Futbol/primer/palmaresclausura.aspx|fechaarchivu=27 d'abril de 2009|editor=Peru.com|idioma=castellanu|fechaaccesu=29 d'abril de 2009}}</ref> |[[Campeonatu Descentralizáu 1998#Tornéu Clausura|1998]], [[Campeonatu Descentralizáu 2002#Tornéu Clausura|2002]], [[Campeonatu Descentralizáu 2014#Tornéu Clausura|2014]], [[2018]].<ref>{{cita web|url=http://www.rsssf.com/tablesp/peru98.html|títulu=Peru 1998|autor=Pierrend, José Luis and Nieto Tarazona, Carlos Manuel|editor=Rsssf.com|idioma=inglés|fechaaccesu=18 de xunetu de 2010}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.peru.com/futbol/clausura/archivu/2002/tablaposiciones.asp|títulu=Tabla de posiciones Tornéu Clausura 2002|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100519192329/http://www.peru.com/futbol/clausura/archivu/2002/tablaposiciones.asp|fechaarchivu=19 de mayu de 2010|editor=Peru.com|idioma=castellanu|fechaaccesu=18 de xunetu de 2010}}</ref> |- |'''[[Tornéu del Inca]] (1/1)''' |[[Tornéu del Inca 2014|2014]].<ref>https://www.youtube.com/watch?v=TN3tt7mYl0Y</ref> |[[Tornéu del Inca 2015|2015]]. |- |'''[[Tornéu de Primeros Equipos (Perú)|Tornéu de Primeros Equipos]] (3)''' |1931, 1932, 1933.<ref name="unu" /> | |- |'''[[Campeonatos Rexonales de Perú#Tornéu Descentralizáu|Tornéu Descentralizáu]] (2)''' |1986, 1987.<ref name="unu" /> | |- |'''[[Campeonatos Rexonales de Perú|Rexón Metropolitana]] (3)''' |1985, 1989-I, 1990-II.<ref>{{cita web|url=http://www.rsssf.com/tablesp/peruregchamp.html|títulu=Peru - List of Rexonal Champions 1984-1991|autor=Pierrend, José Luis|editor=Rsssf.com|idioma=inglés|fechaaccesu=29 d'abril de 2009}}</ref> | |- |'''[[Segunda División de Perú]] (1)''' |1939 | |} === Torneos amistosos nacionales === * '''[[Campeonatu d'Apertura de Perú|Campeonatu d'Apertura]] (3):''' 1949, 1950, 1963. * '''Cuadrangular de Branu (1):''' [[Cuadrangular de Branu 1990|1990]].<ref>http://www.rsssf.com/tablesl/limaverano90.html</ref> * '''Copa de la inauguración del Estadiu Monumental de la UNSA (1):''' 1995.<ref>http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?s=0a368bc3aeb39fd5ead256d02y1y8c6a&t=466518&page=70</ref> * '''[[Copa El Gráficu-Perú]] (2):''' 1999, 2003.<ref name="copalibero">{{cita web |url = http://www.rsssf.com/tablesg/grafico.html|títulu = Copa "El Gráficu Perú"|fechaaccesu = 29 d'abril de 2009|autor = Nieto Tarazona, Carlos Manuel|editor = Rsssf.com|idioma = inglés}}</ref> * '''Copa San Juan (1):''' 2011.<ref>{{cita web |url = http://proycontra.com.pe/2011/06/27/alianza-lima-llevo-copa-san-juan/|títulu = Alianza Lima llevó copa San Juan|fechaaccesu = 27 de xunu de 2011|editor = Proycontra.com.pe|idioma = castellanu|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20110705043339/http://proycontra.com.pe/2011/06/27/alianza-lima-llevo-copa-san-juan/|fechaarchivu = 5 de xunetu de 2011}}</ref> * '''Copa IPD (1):''' 2011.<ref>{{cita web|url = http://www.clubalianzalima.com/pages/noticia_f.asp?codigo_noticia=3633|títulu = Alianza Lima vence 2-1 a Mannucci en partíu amistosu Copa IPD|fechaaccesu = 29 de xunu de 2011|editor = Clubalianzalima.com|idioma = castellanu|urlarchivu = https://web.archive.org/web/20180130204345/http://www.clubalianzalima.com/pages/noticia_f.asp?codigo_noticia=3633|fechaarchivu = 2018-01-30}}</ref> * '''Copa Depor (1):''' 2011.<ref>http://www.bolavip.com/16799/alianza-lima-empato-con-universitariu-y llévose-la copa-depor/</ref><ref>{{cita web |url=http://depor.pe/futbol-peruano/801029/noticia-amistoso-y-alianza-lima-enfréntense-hoy-copa-depor |títulu=Copia archivada |fechaaccesu=20 de xunetu de 2011 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110720040158/http://depor.pe/futbol-peruano/801029/noticia-amistoso-y-alianza-lima-enfréntense-hoy-copa-depor |fechaarchivu=20 de xunetu de 2011 |url=http://depor.pe/futbol-peruano/801029/noticia-amistoso-y-alianza-lima-enfréntense-hoy-copa-depor }}</ref> * '''Supercopa Movistar (1):''' [[Supercopa Movistar 2018|2018]].<ref>{{Cita web|url=https://depor.com/futbol-peruano/descentralizado/alianza-lima-celebro-ganar-supercopa-movistar-video-62083/|títulu=Alianza Lima con racha de campeón: así celebró tras ganar la Supercopa Movistar|fechaaccesu=}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://andina.pe/agencia/video-alianza-lima-gano-al-sport-boys-por-supercopa-movistar-43869.aspx|títulu=Alianza Lima ganó al Sport Boys por la Supercopa Movistar|fechaaccesu=}}</ref> === Torneos amistosos internacionales === * '''Copa Ciudá de Rosario (1):''' [[Torneos de branu del fútbol arxentino de 2011#Copa Ciudá de Rosario|2011]].<ref>{{cita web |url = http://elcomercio.pe/deportes/703069/noticia-alianza-campeon-intimos-ganaron-triangular-arxentina |títulu = ¡Alianza campeón!: los íntimos ganaron el triangular n'Arxentina |fechaaccesu = 23 de xineru de 2011 |editor = Elcomercio.pe |idioma = castellanu}}</ref> * '''Copa de la Hermandá Colo Colo-Alianza Lima (1):''' 2011.<ref>https://web.archive.org/web/http://deportes.chilealrojo.cl/2011/10/06/colo-colo-y-alianza-lima-apostaren-alcuentru-pola amistá/</ref><ref>http://www.libero.pe/alianza-lima-debuto-con-un empate-0-0-con-el-colo-colo-de-chile-2011-10-06</ref> * '''[[Troféu DirecTV de la Copa EuroAmericana|Troféu DirecTV]] (1):''' [[Copa EuroAmericana 2014|2014]].<ref>{{Cita web|url=https://depor.com/futbol-peruano/alianza-lima-dia-hoy-gano-trofeo-copa-euroamericana-43276/|títulu=Alianza Lima: un día como hoy, ganó el trofeo de la Copa Euroamericana|autor=Eduardo Combe|fechaaccesu=}}</ref> === Torneos xuveniles nacionales === * '''[[Tornéu de Promoción y Reserva]] (1):''' [[Tornéu de Promoción y Reserva de 2011|2011]]. * '''[[Tornéu de Primeros Equipos (Perú)#Campeones de Reserves|Tornéu de Reserves]] (2):''' 1932, 1934. '''<small>(Récor compartíu)</small>''' * Subcampeón del [[Tornéu de Promoción y Reserva]] (1): [[Tornéu de Promoción y Reserva de 2013|2013]]. == Notes == {{llistaref|group=n}} == Ver tamién == * [[Historia del Club Alianza Lima]]. * [[Cronoloxía del Club Alianza Lima]]. * [[Traxedia aérea del Club Alianza Lima]]. * [[Futbolistes del Club Alianza Lima]]. * [[Entrenadores del Club Alianza Lima]]. * [[Presidentes del Club Alianza Lima]]. * [[Club Alianza Lima Vóley]]. * [[Estadiu Alejandro Villanueva]]. * [[Superclásico del fútbol peruano]]. * [[Lliga Peruana de Fútbol]]. == Bibliografía == <div class="references-medium"> * {{cita llibru |autor=Benavides, Martín |títulu=Una pelota de trapu, un corazón blanquiazul. Tradición ya identidá n'Alianza Lima 1901-1996 |añu=[[2000]] |editorial=Fondu Editorial de la [[Pontificia Universidá Católica de Perú]] |id=ISBN 9972-42-173-2}} * {{cita llibru |autor=[[El Comercio (Perú)|Empresa Editora El Comercio]] |títulu=Llibro d'Oru d'Alianza Lima |añu=[[2002]] |id=ISBN 9972-617-90-4}} * {{cita llibru |autor=[[César Miró|Miró Quesada, César]] |títulu=Los Íntimos de La Victoria |añu=[[1958]]}} * {{cita llibru |autor=Panfichi, Aldo; Millones, Luis; y Vich, Víctor |títulu=Nel corazón del pueblu. Pasión y gloria d'Alianza Lima 1901-2001 |añu=[[2001]] |editorial=[[Congresu de Perú]] |id=ISBN 9972-890-03-1}} </div> * {{cita llibru |autor=Ramírez Cruz, Eugenio |títulu=Historia y Lleenda del Club Alianza Lima 1901-2001 |añu=[[2002]] |editorial=Editorial Juan Gutemberg}} == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{wikiquote|Club Alianza Lima}} * [http://www.clubalianzalima.com/ Sitiu web oficial] * {{facebook|ClubAlianzaLima}} * {{twitter|ClubALoficial}} * {{YouTube|channel=AlianzaLimaNoticias}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Equipos de fútbol de Perú]] 0uub8znv8wwb4jezuv70ao4slqrnqr4 Discutiniu sobre'l nome de Macedonia 0 167427 4376895 4373246 2025-06-17T14:28:00Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá propuesta => dicha propuesta 4376895 wikitext text/x-wiki {{desactualizáu|t=20240820145201}} {{Tradubot|Disputa sobre el nombre de Macedonia}} {{non neutral}} [[Ficheru:Macedonia overview-es.svg|thumb|300px|La República de Macedonia (en colloráu) y la Macedonia griega (en verde).]] La '''apuesta sobre'l nome de Macedonia''' ye un conflictu ente [[Grecia]] y la [[República de Macedonia]] causáu pol desalcuerdu ente les dos naciones pol usu del términu [[Macedonia (terminoloxía)|Macedonia]]. El Gobiernu griegu oponer al usu de dicha denominación per parte del Gobiernu macedoniu por cuenta de la ambigüedá qu'esti términu crea ente la República de Macedonia y la rexón griega de [[Macedonia (Grecia)|Macedonia]]. El Gobiernu griegu tamién s'opón al usu del términu macedoniu ensin la especificidá ente'l pueblu macedoniu y l'[[Idioma macedoniu|idioma]]. Esta disputa intensificóse al puntu de riquir mediación internacional per parte de la [[Organización de les Naciones Xuníes]]. Frecuentemente úsase la referencia provisional «Antigua República Yugoslava de Macedonia» (''ARYM'' poles sos sigles n'[[Idioma español|español]], ''FYROM'' poles sigles n'[[Idioma inglés|inglés]] de ''Former Yugoslav Republic of Macedonia'') per parte d'aquellos países que nun reconocen el nome constitucional ''República de Macedonia''. Magar ello, l'[[Asamblea Xeneral de les Naciones Xuníes]] va aceptar cualquier conclusión qu'acabe cola disputa ente dambos países.<ref>{{cita web|url=http://birn.eu.com/en/66/10/2105/|títulu=Macedonian Airport Lifts Name Apueste to New Heights|obra=Balkan Investigative Report Network|fecha=18 de xineru de 2007|fechaaccesu=20 de marzu de 2011|idioma=inglés}}</ref> L'alderique causáu poles postures de dambes naciones arreyó la participación de políticos, académicos y [[medios de comunicación]].<ref name="Danforth2">Danforth p.28</ref> Intentáronse una serie de negociaciones pal resolución de la disputa, incluyendo la [[Cume de Bucarest de 2008|cume de la OTAN de 2008 en Bucarest]]. Sicasí, estos intentos de resolver la guerra fracasaron y torgaron l'ingresu de Macedonia a la [[OTAN]] por cuenta d'oxeciones per parte de Grecia.<ref>{{cita web|url=http://www.phantis.com/news/?newsID=20080326105938|títulu=Greece dissatisfied with UN proposal on Macedonia name apueste|obra=Phantis|fecha=26 de marzu de 2008|fechaaccesu=11 de febreru de 2009|idioma=inglés}}</ref> Mientres un periodu de negociaciones ente les partes engarraes, el 12 de xunu de 2018 la República de Macedonia y Grecia afirmaron que llegaron a un alcuerdu, Macedonia oficialmente pasaría a llamase «República de Macedonia del Norte», lo cual concretaríase cola aprobación de los parllamentos de dambes partes y el desenvolvimientu d'un referéndum sobre'l nuevu nome na [[República de Macedonia]].<ref>[https://elpais.com/internacional/2018/06/12/actualidad/1528817723_068498.html Grecia y Macedonia lleguen a un alcuerdu sobre'l nome de l'antigua república yugoslava.]</ref> == Antecedentes históricos == El territoriu actual de la República de Macedonia formó parte de l'antigua rexón [[Imperiu otomanu|otomana]] de [[Rumelia]], la mesma que se correspondía coles antigües provincies romanu-bizantines de Macedonia y Tracia.<ref>Kentriotis p.87</ref> El 2 d'agostu de 1903, un grupu armáu d'orixe búlgaru conocíu como la [[Organización Interna Revolucionaria de Macedonia]] (OIRM) dirixó la [[Revuelta de Ilinden]] col propósitu de llograr la independencia de Macedonia del Imperiu otomanu.<ref>Klemenčič p.64</ref> El fracasu de felicidá revuelta dio llugar a dos postures dientro de la OIRM: la primera sofitaba la posibilidá de llograr la independencia de Macedonia o bien una posible unificación d'una [[Lliga Balcánica|federación balcánica]] liderada pol revolucionariu independentista [[Yane Sandanski]], ente que la segunda postura sofitaba la inclusión del territoriu macedoniu en [[Bulgaria]].<ref>Hacısalihoğlu páxs.114-116</ref> [[Ficheru:Reino de Yugoslavia.png|thumb|275px|Mapa de les provincies del Reinu de Yugoslavia ente 1929 y 1941. Vease la [[Banovina de Vardar|provincia de Vardar]] (''Vardar Banovina'') al sur.]] Dempués de la infructuosa revuelta de Ilinden, los movimientos revolucionarios cesaron pero dieron sofitu a les milicies griegues, [[serbia|serbies]] y búlgares que lluchaben en contra del [[Exércitu del Imperiu otomanu|exércitu otomanu]] nel territoriu macedoniu. Estos constantes combates fueron la causa de la [[Primer Guerra de los Balcanes]]. Al rematar esta guerra en mayu de 1913, los territorios macedonios fueron ocupaos per Bulgaria según lo alcordao nel [[Tratáu de Londres (1913)|Tratáu de Londres de 1913]];<ref>{{Cita web|url=http://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/boshtml/bos145.htm|títulu=The Treaty of London, 1913.|fechaaccesu=10 d'avientu de 2008|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/19970501052336/http://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/boshtml/bos145.htm|fechaarchivu=1997-05-01}}</ref> pero al poco tiempu empezó la [[Segunda Guerra de los Balcanes]], que remató cola derrota de Bulgaria. Como resultáu d'esti conflictu armáu, los territorios macedonios pasaron a formar parte de Serbia, Grecia y Albania según lo establecío nel [[Tratáu de Bucarest (1913)|Tratáu de Bucarest]].<ref>{{Cita web|url=http://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/boshtml/bos149.htm|títulu=The Treaty of Bucharest, 1913|fechaaccesu=4 de xineru de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150902062213/https://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/boshtml/bos149.htm|fechaarchivu=2015-09-02}}</ref> En setiembre de 1914 empecipióse la [[Primer Guerra Mundial]] y Bulgaria alliniar coles [[Potencies Centrales]]. Nel intre del conflictu, Bulgaria invadió y ganó a Serbia en [[Tesalónica]] conquistando de nuevu los territorios macedonios hasta 1918, fecha na cual terminó la guerra. Bulgaria al añu siguiente robló'l [[Tratáu de Neuilly-sur-Seine]], onde dexó dalgunos de los sos territorios en Macedonia al acabante fundar [[Reinu de los Serbios, Croates y Eslovenos]]. El Reinu de los Serbios, Croates y Eslovenos en 1929 camudó'l so nome a Reinu de Yugoslavia y reformó la so división alministrativa en ''banovinas'' (provincies). Una d'elles foi una provincia llamada [[Banovina de Vardar|Vardar Banovina]], qu'ocupaba los territorios de l'actual República de Macedonia, el sur de Serbia y el sureste de [[Kosovu]].<ref>Ramet p.81</ref> El Reinu de Yugoslavia dexó d'esistir el 17 d'abril de 1941 nos empiezos de la [[Segunda Guerra Mundial]] cuando les tropes alemanes tomaron [[Belgráu]]<ref>Ibíd., p.111</ref> y darréu, el territoriu de la República de Macedonia foi incluyíu nes estensiones territoriales de Bulgaria.<ref>Ibíd., p.139</ref> En 1941, empezó la Guerra de Lliberación de Macedonia col enfotu de lliberar a Macedonia de la ocupación del [[Potencies de la Exa na Segunda Guerra Mundial|Exa]].<ref>Shea p.177</ref> Esta llucha foi llibrada por [[Partisanos yugoslavos|partisanu]]s del Exércitu Macedoniu de Lliberación Nacional hasta 1944. El 2 d'agostu de 1944, l'[[Asamblea Antifascista pa la Lliberación Nacional de Macedonia]] estableció la [[República Socialista de Macedonia|República Popular de Macedonia]] como parte de la estructura alministrativa de Yugoslavia.<ref name="Kentrotis">Kentrotis páxs.91-93</ref> En 1946, el gobiernu yugoslavu manifestó la so intención d'unificar la [[Provincia de Blagoevgrad|Macedonia del Pirin]] (Bulgaria) dientro de la República Popular de Macedonia. El gobiernu búlgaru aceptó la propuesta nun principiu una y bones Yugoslavia y la [[Xunión Soviética]] prometieron sofitar una reclamación territorial de Bulgaria nes mariñes del mar Exéu. En 1948, [[Josip Broz Tito|Tito]] rompió les rellaciones diplomátiques cola Xunión Soviética, motivu pol cual la [[Lliga de Comunistes de Yugoslavia]] foi espulsada del [[Kominform]]. Esti actu causó que la propuesta pa la unificación de Macedonia nun espolletara debíu al distanciamientu de Bulgaria escontra Yugoslavia.<ref name="Kentrotis" /> Na década de 1950, una de les principales polítiques de Tito tuvo empobinada al afitamientu de la identidá de la nación macedonia. Sicasí, Bulgaria y Grecia refutaron cualquier propuesta referente a la esistencia d'una nación macedonia separada.<ref name="Kentrotis" /> Los discutinios sobre'l nome del país empezaron porque Grecia creía que se trataba d'una reclamación territorial nes mariñes de la [[Macedonia (Grecia)|rexón griega de Macedonia]].<ref name="Pardon?">{{enllaz rotu|1={{Cita web|url=http://74.125.155.132/scholar?q=cache:rNlOy3KQ7b0J:scholar.google.com/&hl=es&as_sdt=0,5|títulu=Pardon? A Name for a Conflict? FYROM's Apueste with Greece Revisited|autor=Floudas, Demetrius|fechaaccesu=12 d'avientu de 2008|idioma=inglés}} |2=http://74.125.155.132/scholar?q=cache%3ArNlOy3KQ7b0J%3Ascholar.google.com%2F&hl=es&as_sdt=0%2C5 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> Dende la creación de la República Popular de Macedonia (denominada ''República Socialista de Macedonia'' dempués de 1963), el gobiernu llocal en [[Skopie]] promovió una campaña pa la reconocencia internacional d'una nación macedonia. Pa ello, los historiadores de la zona empezaron a cuestionar l'orixe griegu de los [[antiguos macedonios]], llogrando d'esta forma indecisión sobre la presencia cultural griega, serbia y búlgara en Macedonia. Esti argumentu foi desmentíu dempués de los descubrimientos de les escavaciones en [[Vergina]] mientres les décades de 1970 y 1980, que demostraron que los antiguos macedonios falaben [[Idioma griegu|griegu]].<ref>Kentrotis p.95</ref> A partir de la independencia per parte de la República Socialista de Macedonia de Yugoslavia en 1991, empezaron les disputes d'esti primeru pola so reconocencia internacional según el so nome constitucional.<ref name="Danforth2" /> == Desarrollu de la disputa == === Empiezo de la disputa === Dempués de la independencia de la República de Macedonia en 1991, retrasóse constantemente'l so ingresu na Organización de les Naciones Xuníes y na [[Comunidá Económica Europea]] (CEE) pola oposición de Grecia.<ref name="Pardon?" /> La CEE mientres el [[Comité d'Arbitraxe de Badinter]] declaró que la República de Macedonia satisfaía les condiciones pa la so reconocencia internacional, anque'l gobiernu griegu declaró'l so inconformidad al respeutive de esta declaración poles sos diferencies col gobiernu macedoniu pol nome del país, la so constitución<ref name="Pardon?" /> y [[Bandera de Macedonia|la so bandera]] debíu al usu del símbolu del [[Sol de Vergina]] o estrella argéada, un símbolu propiu de la histórica rexón griega de Macedonia.<ref>Hamilakis p.131</ref><ref>Cowen p.191</ref> Nun intentu d'invalidar la decisión de la reconocencia internacional de la República de Macedonia, el gobiernu griegu intentó persuadir de manera infructuosa a la CEE por qu'aprobara un decretu de reconocencia pero cola condición de vetalo, si sostenía «una posición contraria escontra Grecia por aciu l'usu de [[propaganda]] y de una denominación qu'implique reclamaciones territoriales».<ref name="veremis">Veremis p.316</ref> Los más importantes partíos políticos de Grecia alcordaron el 13 d'abril de 1992 que la pallabra «Macedonia» nun podría usase nel nome del nuevu país.<ref name="couloumbis"> Couloumbis páxs.146-147</ref> La [[diáspora griega]] n'Estaos Xuníos tamién sofitó la decisión del gobiernu griegu per mediu d'anuncios nes ediciones del [[New York Times]] ente'l 26 d'abril y el 10 de mayu de 1992 qu'encamentaben al [[George H. W. Bush|presidente George Bush]] a «nun inorar les moliciones del pueblu griegu reconociendo a la República de Skopie como Macedonia».<ref name="Shea2">Shea páxs.185-186</ref> El Conseyu Européu en 1992 polo tanto espresó la disposición de «reconocer a l'Antigua República Yugoslava de Macedonia y les sos fronteres... so un nome que nun incluyera'l términu "Macedonia"».<ref>{{Cita web|url= http://www.europarl.europa.eu/summits/lisbon/li2_en.pdf|títulu= European Council in Lisbon 26/27 June 1992 (pdf)|fecha=|fechaaccesu=14 d'avientu de 2008|idioma= inglés}}</ref> Les oxeciones griegues retrasaron d'igual manera la reconocencia internacional de la República de Macedonia. Esti país intentó ingresar a la ONX el 30 de xunetu de 1992, pero namái unos pocos países como Bulgaria y [[Turquía]] reconocieren el so nome constitucional antes de la so almisión a la ONX en 1993.<ref name ="Ian">Jeffries p.54</ref> L'españíu na rexón de la [[guerra de Bosnia]], asocedida en [[Bosnia y Herzegovina]] y [[Croacia]], obligó a la comunidá internacional a acelerar la estabilización de Macedonia. El conflictu motivó la unviada de la [[misión de paz]] per parte de la [[UNPROFOR|Fuercia de Proteición de les Naciones Xuníes]] n'avientu de 1992 pa monitorizar posibles violaciones de les fronteres per parte de [[Serbia]].<ref>Pachón p.552</ref><ref>{{Cita web|url= http://www.un.org/Depts/DPKO/Missions/unprof_p.htm |títulu= Former Yugoslavia - UNPROFOR, Department of Public Information, United Nations. 31 August 1996|fechaaccesu=14 d'avientu de 2008|idioma=inglés}}</ref> === Negociaciones iniciales === En 1992, el [[Fondu Monetariu Internacional]], el [[Bancu Mundial]] y los participantes de la Conferencia Internacional sobre l'Antigua Yugoslavia adoptaron l'apellativu de la «Antigua República Yugoslava de Macedonia» p'aldericar y alcordar tratos con esi país. Asina mesmu, Francia, España y el Reinu Xuníu propunxeron l'usu de dicha acepción pa l'autorización del so ingresu a la ONX.<ref>{{Cita web|url= http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9F0CE7DC1F30F935A15752C0A965958260|títulu=Compromise Likely to Take Macedonia Into O.N.|obra=[[The New York Times]]|fecha=26 de xineru de 1993|fechaaccesu=15 d'ochobre de 2008|idioma=inglés}}</ref> El [[Secretariu Xeneral de les Naciones Xuníes]] comunicó esta propuesta de nome en xineru de 1993, pero foi refugada de momentu pol [[Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Grecia|ministru de Rellaciones Esteriores]] de Grecia, Michael Papacostaninou, quien argumentó que: {{cita|«Antes de garantizar el cumplimientu de los prerrequisitos necesarios y en particular, el desusu de la denominación "República de Macedonia"; esti país podría perpetuar y amontar tensiones que nun conduciríen a la paz y estabilidá de la [[Balcanes|rexón]]».<ref name="repertoire"> {{Cita web|url= http://www.un.org/french/docs/cs/repertoire/93-95/93-95_7.pdf|títulu=Repertoire of the Practice of the Security Council Twelfth Supplement 1993-1995 (pdf)|obra= ONX|fecha=|fechaaccesu=15 d'avientu de 2008|idioma= inglés}}</ref>}} El presidente de la República de Macedonia [[Kiro Gligorov]] comunicó'l so desalcuerdu nel usu de la denominación propuesta pola ONX al Presidente del [[Conseyu de Seguridá de Naciones Xuníes]]: {{cita|«La República de Macedonia nun va aceptar so nenguna circunstancia l'usu de "Antigua República Yugoslava de Macedonia" como'l nome del país... y refutaremos que nos acomuñar cola connotación actual del términu "Yugoslavia"».<ref name="repertoire" />}} Tamién esistieron pretensiones territoriales por parte de dalgunos [[Nacionalismu|nacionalista]] serbios, quien usen l'apellativu «Serbia del Sur» en referencia a l'anexón del territoriu macedoniu en 1913 per Serbia.<ref>Allcock p.807</ref> El sofitu que recibió Grecia nun principiu de los sos aliaos de la OTAN y la Comunidá Económica Europea menguó por cuenta de ciertos enclinos de llinia dura presentes nel gobiernu griegu y pol desconocimientu absolutu de les sanciones impuestes al presidente [[República Federal de Yugoslavia|yugoslavu]] [[Slobodan Milošević]]. Les tensiones dientro de la CEE fueron espuestes pol ministru de rellaciones esteriores [[Dinamarca|danés]], Uffe Ellemann-Jensen, quien describió la postura de los representantes griegos nel [[Parllamentu Européu]] como «risible» y espresó que «el [[Conseyu de Seguridá de les Naciones Xuníes|Conseyu de Seguridá]] y munchos de los miembros de la Comunidá [la Comunidá Económica Europea] van sofitar la reconocencia de Macedonia».<ref name="gallagher">Gallagher páxs. 7-8</ref> El [[primer ministru]] griegu [[Constantinos Mitsotakis]] foi muncho más flexible nos sos planteamientos que dellos políticos del partíu [[Nueva Democracia (Grecia)|Nueva Democracia]].<ref name="veremis" /> El 7 d'abril de 1993, el Conseyu de Seguridá de la ONX almitió finalmente la membresía de la República de Macedonia por aciu la Resolución 817. Na [[Asamblea Xeneral de les Naciones Xuníes]] propúnxose'l siguiente encamientu: {{cita|«L'estáu que la so solicitú ta contenida nel documentu S/25147 va ser almitíu como miembru de les Naciones Xuníes... Esta nación va ser referida provisionalmente como "l'Antigua República de Macedonia" pa cualquier propósitu dientro de les Naciones Xuníes, n'espera del alcuerdu de la diferencia surdida respectu al nome del país».<ref>{{Cita web|url=http://www.nato.int/ifor/un/o930407a.htm |títulu=United Nations Security Council Resolution 817 7 April 1993|obra=OTAN|fechaaccesu=15 d'avientu de 2008|idioma=inglés}}</ref>}} Finalmente, la solicitú foi aceptada'l 8 d'abril de 1993 pola Asamblea Xeneral per mediu de la Resolución 225.<ref>{{Cita web|url=http://www.un.org/documents/ga/res/47/a47r225.htm|títulu=Admission of the former Yugoslav Republic of Macedonia to membership in the United Nations|obra=ONX|fechaaccesu=15 d'avientu de 2008|idioma=inglés}}</ref> Esi día, la República de Macedonia convertir nel miembru nº181 ingresáu a la ONX.<ref name="Ian" /> Esta resolución redactar de manera cuidadosa nun intentu d'algamar un alcuerdu capaz de conciliar les oxeciones de dambes postures na disputa. La redaición de la resolución encontar en cuatro principios: * L'apelación Antigua República Yugoslava de Macedonia» ye solamente provisional y el so usu va ser descontinuado cuando se resuelva la disputa.<ref name="frowein">Frowein páxs. 239-240</ref> * Dichu términu nun ye un nome, sinón una referencia neutral a Macedonia na disputa. La ONX entá nun determinó definitivamente'l nome del país.<ref name="frowein" /> El presidente del Conseyu de Seguridá de la ONX declaró que'l nome «a cencielles reflexa'l fechu históricu de qu'esi país perteneció a l'antigua Yugoslavia».<ref name="repertoire" /> * El términu ye utilizáu de manera obligatoria pola ONX según la Resolución 817, pero ésta nun propón que les demás organizaciones estatales fora de la ONX utilizar.<ref name="frowein" /> * El términu nun implica conexón dalguna ente la República de Macedonia y la [[República Federal de Yugoslavia]], país opuestu al históricu sistema socialista de l'antigua Yugoslavia.<ref name="repertoire" /> Sía que non, esta convención de títulos foi adoptada por otres organizaciones internacionales independientemente de la decisión tomada pola ONX. La [[comunidá internacional]] reconoció a la República de Macedonia de manera tardida. El 13 d'ochobre de 1993, [[China]] foi'l primer país que reconoció a la República de Macedonia dempués de la decisión de la ONX. Dempués, el 16 d'avientu del mesmu añu, seis países de la CEE ([[Dinamarca]], [[Alemaña]], [[Francia]], [[Italia]], los [[Países Baxos]] y el [[Reinu Xuníu]]) decidieron tamién aceptar a la República de Macedonia so la designación dada pola ONX. El 21 d'avientu de 1993, [[Rusia]] aceptó la reconocencia de Macedonia, ente que [[Xapón]] y [[Estaos Xuníos]] facer el 3 y 9 de febreru del añu siguiente, respeutivamente. Pela so parte, Grecia nun adoptó'l nome usáu pola ONX, nin reconoció a la República de Macedonia dende entós.<ref name="Ian" /> ==== Consecuencies de les negociaciones iniciales ==== Pese al aparente ésitu de la Resolución 817 de la ONX, surdieron protestes aniciaes por sectores nacionalistes n'oposición al citáu alcuerdu en dambos países. En Grecia, surdieron [[sentimentalismu|sentimentalismos]] en contra de la [[Occidente|cultura occidental]] y [[Antiamericanismo|los Estaos Xuníos]] en reaición a les discrepancies de los países de la CEE y de la OTAN con al respeutive de les opiniones del gobiernu griegu. El gobiernu de Mitsotakis a mediaos de 1993 tenía apenes una mayoría de dos [[Escañu (eleiciones)|escaños]] nel [[Parllamentu Helénicu|parllamentu]] y sufría presiones de los partíos [[Nacionalismu|nacionalista]]. Dempués de l'almisión de Macedonia, l'ex-ministru de Rellaciones Esteriores Antonis Samaras abandonó'l partíu Nueva Democracia xunto con trés [[diputáu|diputaos]] cafiantes pola política débil del primer ministru con al respeutive de la «[[#Enllaces esternos|cuestión macedonia]]». Esta supuesta ausencia de compromisu quitó al partíu Nueva Democracia de la so mayoría parllamentaria y provocó la derrota del gobiernu de Mitsotakis nes [[Eleiciones parllamentaries de Grecia de 1993|eleiciones parllamentaries de 1993]] per parte del partíu [[Movimientu Socialista Panhelénicu]], que'l so líder [[Andreas Papandreou]] introdució nel so gobiernu una política más estricta na disputa con respectu al nome de Macedonia.<ref name="gallagher" /> [[Ficheru:Macedonian Greek-Australians rally in Melbourne, people with flags and signs.jpg|thumb|250px|Protesta en Melbourne, Australia per parte de la [[diáspora griega]].]] El gobiernu de la República de Macedonia enfrentóse tamién a dellos grupos opositores, quien realizaron protestes nes ciudaes de [[Skopie]], [[Kočani]] y [[Resen]] refugando l'aprobación de la Resolución 817 de la ONX. El [[Asamblea de la República de Macedonia|parllamentu macedoniu]] aceptó l'alcuerdu de la ONX con un estrechu marxe; con 30 votos a favor, 28 votos en contra y 13 astenciones.<ref>Phillips p.56</ref> L'algame xeográficu de la protesta pol nome de Macedonia nun se llindó namái a los Balcanes; yá qu'en delles ciudaes [[Europa|europees]], [[América del Norte|norteamericanes]] y [[Australia|australianes]], delles comunidaes d'inmigrantes griegos y macedonios defendieron les sos posiciones sobre la disputa per mediu de manifestaciones.<ref name="Shea3">Shea páxs.187-189</ref> La reconocencia de la República de Macedonia per Australia en marzu de 1994,<ref name="AUmfa">{{Cita web|url=http://www.dfat.gov.au/geo/fyrom/fyrom_brief.html|títulu=Former Yugoslav Republic of Macedonia Country Brief|obra=Gobiernu d'Australia|fechaaccesu=17 d'avientu de 2008|idioma=inglés}}</ref> motivó un biltu de violencia ente les comunidaes griegues y macedonies d'esi país.<ref name="Shea3" /> La radicalización de la disputa llevó al gobiernu griegu a imponer un embargu económicu contra la República de Macedonia a principios de 1994 col propósitu de detener les amenaces xeneraes poles polítiques irredentistas del gobiernu macedoniu. Finalmente, el gobiernu griegu en 1995 aportó a atayar l'embargu económicu contra la República de Macedonia por aciu la firma d'un alcuerdu que llogró la reconocencia diplomática de la República de Macedonia.<ref name=autogenerated1>Dawisha p.270</ref> === Alcuerdu interín === [[Ficheru:Flag of North Macedonia (1992–1995).svg|right|155px|thumb|Bandera de la República de Macedonia ente 1992 y 1995 col Sol de Vergina nel centru.]] [[Ficheru:Flag of Macedonia.svg|right|155px|thumb|Bandera actual de la República de Macedonia.]] Grecia y la República de Macedonia establecieron un alcuerdu interín robláu en [[Nueva York]] el 13 de setiembre de 1995 con mediación de la ONX. So esti conveniu, la República de Macedonia retiró'l símbolu del [[Sol de Vergina]] de la so bandera, según les clauses de la so constitución de 1991 que fomentaben el [[irredentismo]].<ref name="El Mundo">{{cita web|url=https://www.elmundo.es/papel/hemeroteca/1995/09/14/mundo/64769.html|títulu=Grecia y Macedonia roblen un primer alcuerdu diplomáticu venceyante y normalicen rellaciones|obra=[[El Mundo (España)|El Mundo]]|fecha=13 de setiembre de 1995|fechaaccesu=16 de mayu de 2009}}</ref> Esti compromisu dexó la integración de la República de Macedonia en dellos organismos internacionales como'l [[Conseyu d'Europa]], la [[Organización pa la Seguridá y la Cooperación n'Europa]] y [[Asociación pa la Paz]].<ref>Osmańczyk, p. 1355.</ref> Sicasí, nun hubo un consensu n'identificar a cada unu de los países pol so nome, lo qu'evitó'l refugu de los representantes griegos a usar el términu de «Macedonia» pa referise a esti país.<ref name="frowein" /> Esta llei entró n'efeutu el 15 d'ochobre de 1995 col cese del embargu económicu griegu.<ref name=autogenerated1 /><ref name="El Mundo" /> === Propuesta de los dos nomes oficiales === N'abril de 2005, [[Matthew Nimetz]], un [[Mediación (Derechu)|mediador]] de la ONX, suxirió l'usu de «Republika Makedonija-Skopje» pa eventos oficiales. Grecia nun aceptó la propuesta, pero considerar como un empiezu pa les negociaciones constructives. El primer ministru de Macedonia [[Vlado Bučkovski]] refugó de llenu la propuesta y propunxo que la Comunidá Internacional usara «República de Macedonia», ente que Grecia emplegaría la denominación de «Antigua República Yugoslava de Macedonia».<ref name ="BBC1" /><ref name="SET1">{{cita web|url=http://www.balkan-info.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/features/setimes/features/2005/04/14/feature-02|títulu=Nimitz Proposal For Macedonia's Name Sparks Alderica|obra=[[Southeast European Times]]|fecha=14 d'abril de 2005|fechaaccesu=23 d'avientu de 2008|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060929121453/http://www.balkan-info.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/features/setimes/features/2005/04/14/feature-02|fechaarchivu=29 de setiembre de 2006}}</ref> Nimetz propunxo n'ochobre del mesmu añu que la denominación de «Republika Makedonija» fuera usada per aquellos países que reconocieren el nome constitucional de Macedonia, Grecia aplicaría l'apellativu de «Republika Makedonija–Skopje» y les organizaciones ya instituciones internacionales emplegaríen la denominación «Republika Makedonia». Esta segunda propuesta de Nimetz foi refugada tamién per Grecia, ente que Macedonia calificar como una proposición con una bona base pa resolver la disputa.<ref name="OneWorld1">{{Cita web|url=http://oneworldsee.org/node/10412|títulu=Matthew Nimitz Will Not Present a New Proposal on the Name|obra=OneWorld Southeastern Europe|fecha=14 d'ochobre de 2005|fechaaccesu=20 de marzu de 2011|idioma=inglés}}</ref> Tolos partíos políticos en Grecia, con esceición del partíu [[Concentración Popular Ortodoxa]] sofiten la inclusión del calificativu al nome de la República de Macedonia y d'igual manera éstos refuguen la propuesta de los dos nomes oficiales.<ref>{{Cita web|url=http://www.skai.gr/news/politics/article/74076/%CE%95%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%AD%CF%81%CF%89%CF%83%CE%B7-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%80%CF%81%CF%8C%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7-%CE%9D%CE%AF%CE%BC%CE%B9%CF%84%CF%82/|títulu=Ενημέρωση για την πρόταση Νίμιτς|obra=[[Skai TV]]|fecha=20 de febreru de 2008|fechaaccesu=20 de marzu de 2011|idioma=griegu}}</ref> === Intentos de negociaciones pal ingresu de Macedonia na XE y la OTAN === Les aspiraciones de la República de Macedonia pa ingresar a la [[Xunión Europea]] y a la OTAN col so nome constitucional causaron enfrentamientos con Grecia. Según l'[[#Alcuerdu interín|Alcuerdu interín de la ONX]], Grecia comprometer a nun interferir nel ingresu de la República de Macedonia nes organizaciones internacionales, si ésta facer so l'apelación provisional de la Resolución 817 de la ONX. La ministra de Rellaciones Esteriores de Grecia [[Dora Bakoyianni]] aprofió que «el [[Parllamentu Helénicu]] de nenguna manera va ratificar l'accesu del so país vecín (Macedonia) na XE y na OTAN si la disputa entá nun foi resuelta».<ref>{{cita web|url=http://setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/newsbriefs/setimes/newsbriefs/2007/09/07/nb-06|títulu=Greece to vetu Macedonia's EU, NATO bids if name issue not resolvéi|obra=Southeast European Times|fecha=7 de setiembre de 2007|fechaaccesu=23 d'avientu de 2008|idioma=inglés}}</ref><ref name=noEUsorry>{{cita web|url=http://www.greekembassy.org/Embassy/content/en/Article.aspx?office=1&folder=24&article=18371|títulu=Answer of FM Ms. D. Bakoyannis regarding the FYROM name issue|work=Embassy of Greece - Washington, DC|fechaaccesu=23 d'avientu de 2006|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20070302150053/http://www.greekembassy.org/Embassy/content/en/Article.aspx?office=1&folder=24&article=18371|fechaarchivu=2 de marzu de 2007}}</ref><ref name="UMD">{{cita web| url=http://umdiaspora.org/index.php?option=com_content&task=view&id=150&Itemid=76|títulu=Interview with Greek Foreign Minister Dora Bakoyannis|obra=United Macedonian Diaspora|fechaaccesu= 23 d'avientu de 2006|idioma=inglés}}</ref> L'ex primer ministru de Grecia [[Kostas Karamanlis]] sostuvo'l compromisu de Grecia a nun exercer el so derechu de vetu, anque afirmó que podría enzancar la membresía de la República de Macedonia na XE y la OTAN si yera aceptada en diches organizaciones sol so nome constitucional.<ref>{{cita web|url=http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=212742&ct=32&dt=11/09/2007|títulu="Εγώ δεν είπα ποτέ τη λέξη βέτο"|obra=[[To Vima]]|fecha=11 de setiembre de 2007|fechaaccesu=23 d'avientu de 2008|idioma=griegu}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.e-tipos.com/newsitem?id=13321|títulu=Καραμανλής: Οχι ένταξη, χωρίς λύση στο όνομα|obra=[[Eleftheros Typos]]|fecha=19 d'ochobre de 2007|fechaaccesu=23 d'avientu de 2008|idioma=griegu}}</ref> El 19 de febreru de 2008 n'Atenes, convocóse una xunta onde participaron los delegaos de los dos países so los auspicios del mediador de la ONX, Matthew Nimetz. La conclusión de les negociaciones foi publicada nel diariu griegu ''[[To Vima]]''; y dempués dicha noticia tamién circuló n'otres axencies de noticies griegues. Esti alcuerdu taba basáu n'ocho punto y el so oxetivu principal yera'l de consiguir una solución conxunta a la disputa pa l'aplicación d'un nome únicu pa la República de Macedonia a escala internacional.<ref name="ENews">{{cita web|url=http://blog.antibaro.gr/2008/02/78|títulu=Ολόκληρο το κείμενο της πρότασης Νίμιτς|fecha=22 de febreru de 2008|fechaaccesu=24 d'avientu de 2008|idioma=griegu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080325164952/http://blog.antibaro.gr/2008/02/78|fechaarchivu=2008-03-25}}</ref> Contenía una llista de cinco nomes oficiales propuestos:<ref name="ENews" /> * «República Constitucional de Macedonia» * «República Democrática de Macedonia» * «República Independiente de Macedonia» * «República de Nueva Macedonia» * «República de Macedonia del Norte» El [[2 de marzu]] de 2008 en [[Nueva York]], Nimetz anunció que les propuestes fallaron por cuenta de les diferencies ente los dos países. Poro, nun habría nengún progresu pa la solución de la disputa hasta que se llegara a un compromisu favorable pa dambos.<ref>{{Cita web|url=http://www.skai.gr/news/politics/article/74961/%CE%9D%CE%B1%CF%85%CE%AC%CE%B3%CE%B9%CE%BF-%CF%83%CF%84%CE%B9%CF%82-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CF%80%CF%81%CE%B1%CE%B3%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B5%CF%8D%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82/|títulu=Ναυάγιο στις διαπραγματεύσεις|obra= Skai TV|fecha=2 de marzu de 2008|fechaaccesu=20 de marzu de 2011|idioma=griegu}}</ref> Dempués de les alvertencies del ex primer ministru Karamanlis de vetar a la República de Macedonia,<ref name=GrVeto>{{Enllaz rotu|1={{Cita web|url=http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_politics_1_23/02/2008_260436|títulu="Μη λύση σημαίνει μη πρόσκληση"|obra=Kathimerini|fecha=23 de febreru de 2008|fechaaccesu=28 de mayu de 2008|idioma=griegu}} |2=http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_politics_1_23/02/2008_260436 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> los medios de comunicación griegos dieron per fechu'l refugu d'ésta nel cume de Ministros d'Asuntos Esteriores de la OTAN celebrada en [[Bruxeles]] el 6 de marzu de 2008.<ref name=GrVeto2>{{Cita web|url=http://www.in.gr/news/article.asp?lngEntityID=878422&lngDtrID=244|títulu=Στην Αθήνα ο γγ του ΝΑΤΟ με φόντο το αδιέξοδο στο θέμα της ΠΓΔΜ|obra=[[In.gr]]|fecha=2 de marzu de 2008|fechaaccesu=26 d'avientu de 2008|idioma=griegu}}</ref> Nuna encuesta realizada en Grecia, el 84% de los encuestaos sofitaron la postura de vetar l'ingresu de la República de Macedonia na OTAN hasta que se resolviera la disputa.<ref>{{Cita web|url=http://www.skai.gr/news/greece/article/74967/%CE%A5%CF%80%CE%AD%CF%81-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B2%CE%AD%CF%84%CE%BF-%CF%84%CE%BF-84-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%AE%CE%BD%CF%89%CE%BD/|títulu=Υπέρ του βέτο το 84% των Ελλήνων|obra=Skai TV|fecha=2 de marzu de 2008|fechaaccesu=20 de marzu de 2011|idioma=griegu}}</ref><ref name="GrVeto2" /> Como foi antemanáu, el día del cume en Bruxeles, Dora Bakoyianni declaró que: {{cita|«...Con al respeutive de l'Antigua República de Macedonia... por desgracia, les polítiques y aiciones qu'ellos aplicaron nes rellaciones con Grecia son intransixentes y con tintes [[Nacionalismu|nacionalista]] y irredentistas y tán estrechamente rellacionaes cola disputa del nome... diches aiciones nun nos dexa caltener una postura positiva, como fiximos sicasí nes nueses rellaciones con Croacia y Albania... mientres nun haya solución, Grecia va permanecer como una torga infranquiable pa les ambiciones euroatlánticas de l'Antigua República Yugoslava de Macedonia».<ref name=vetu1>{{Cita web|url=http://www.skai.gr/news/politics/article/75394/%CE%97-%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1-%CE%B1%CE%BD%CF%85%CF%80%CE%AD%CF%81%CE%B2%CE%BB%CE%B7%CF%84%CE%BF-%CE%B5%CE%BC%CF%80%CF%8C%CE%B4%CE%B9%CE%BF/|títulu="Η Ελλάδα ανυπέρβλητο εμπόδιο"|obra=Skai TV|fecha=7 de marzu de 2008|fechaaccesu=20 de marzu de 2011|idioma=griegu}}</ref>}} Dempués del cume de Bruxeles, la [[coalición]] gobernante na República de Macedonia sufrió una desestabilización per parte del [[Partíu Democráticu de los Albaneses]] que pretendía derrocar al gobiernu del primer ministru [[Nikola Gruevski]] porque la so política tuvo enriada principalmente escontra les disputes con Grecia y por non cumplir l'oxetivu del afitamientu de los derechos de la minoría albanesa en Macedonia.<ref>{{Cita web|url= http://www.reuters.com/article/europeCrisis/idUSL12922300 |títulu=Albanian party threatens to bring down Macdonian govt|obra=[[Reuters]]|fecha=12 de marzu de 2008|fechaaccesu=26 d'avientu de 2008|idioma=inglés}}</ref> Darréu los representantes de los cuatro partíos políticos más importantes de la República de Macedonia decidieron sofitar al gobiernu de Nikola Gruevski hasta'l [[Cume de Bucurest de 2008|Cume de la OTAN en Bucurest]] el 4 d'abril de 2008.<ref>{{Cita web|url=http://www.skai.gr/news/world/article/76105/%CE%A3%CF%84%CE%B7%CF%81%CE%AF%CE%B6%CE%BF%CF%85%CE%BD-%CE%93%CE%BA%CF%81%CE%BF%CF%85%CE%AD%CF%86%CE%BA%CF%83%CE%B9/|títulu=Στηρίζουν Γκρουέφκσι|obra=Skai TV|fecha=15 de marzu de 2008|fechaaccesu=20 de marzu de 2011|idioma=griegu}}</ref> Dempués de l'alvertencia del gobiernu griegu de vetar a la República de Macedonia, la prensa en Skopie reportó la medría de la intervención estauxunidense na disputa per mediu de la [[embaxador]]a d'Estaos Xuníos na OTAN, Victoria Nuland. El diariu ''[[Dnevnik (República de Macedonia)|Dnevnik]]'' informó per mediu de fontes diplomátiques qu'esta intervención tuvo llugar p'atopar la solución al problema antes del cume de la OTAN n'abril de 2008 y entamar l'ingresu de la República de Macedonia a la organización.<ref name=Unchanged>{{Cita web|url=http://www.skai.gr/news/politics/article/75753/%CE%97-%CE%B5%CE%BD%CF%84%CE%BF%CE%BB%CE%AE-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%9D%CE%AF%CE%BC%CE%B9%CF%84%CF%82-%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CE%B9-%CF%89%CF%82-%CE%AD%CF%87%CE%B5%CE%B9/|títulu="Η εντολή του Νίμιτς παραμένει ως έχει"|obra=Skai TV|fecha=11 de marzu de 2008|fechaaccesu=20 de marzu de 2011|idioma=griegu}}</ref> Acordies cola prensa de la República de Macedonia, Nimetz llindó la propuesta de los nomes oficiales propuestos primeramente de cinco a dos cola adición d'una tercera alternativa:<ref>{{Cita web|url=http://setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/features/setimes/newsbriefs/2008/03/18/nb-03 |títulu=Nimetz offers final proposal in Greece-Macedonia name apueste|obra= Southeast European Times|fecha=18 de marzu de 2008|fechaaccesu=26 d'avientu de 2008|idioma=inglés}}</ref> * «República del Norte de Macedonia» * «República de Nueva Macedonia» * «República de Macedonia-Skopie» De los trés opciones, los medios de comunicación griegos sopelexaron que la única alternativa sensata yera la segunda. Esta opción foi la más encamentada nes negociaciones realizaes en [[Washington D. C.|Washington]] por ser la propuesta más neutral na resolución del problema.<ref>{{Cita web|url=http://www.novinite.com/view_news.php?id=91541|títulu=Greece and Macedonia confirm commitment to solving name apueste|obra=Sofia News Agency|fecha=22 de marzu de 2008|fechaaccesu=17 de marzu de 2009|idioma=inglés}}</ref> Sicasí, el gobiernu macedoniu desaprobó rápido la propuesta alegando que «nenguna de les alternatives constitúin una solución lóxica al problema, dando como resultáu'l refugu per parte de cada unu de los dos países a lo llargo de los últimos quince años».<ref>{{Cita web|url=http://www.skai.gr/news/politics/article/76371/%CE%8C%CF%87%CE%B9-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CE%A3%CE%BA%CF%8C%CF%80%CE%B9%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B9%CF%82-%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%84%CE%AC%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CE%9D%CE%AF%CE%BC%CE%B9%CF%84%CF%82/|títulu="Όχι" από Σκόπια στις προτάσεις Νίμιτς|obra= Skai TV|fecha=18 de marzu de 2008|fechaaccesu=20 de marzu de 2011|idioma=griegu}}</ref> L'ex-presidente de la República de Macedonia, [[Branko Crvenkovski]] antes del cume de Bucurest declaró lo siguiente: {{cita|«Si mientres los discutinios actuales algamamos un compromisu racional onde la postura griega defenda la so identidá étnica, pero dexándonos el recibimientu d'una invitación a la OTAN y esaniciando les torgues p'aportar a la XE, voi sofitar entós dicha aición... Dalgunos acúsenme de que la mio postura pa les negociaciones na disputa tán debilitándose, imputación que nun acepto porque nun tamos nel principiu, sinón más bien na fase final de les negociaciones.»<ref name= compromisevoices>{{Cita web|url=http://www.skai.gr/news/politics/article/76555/%CE%A3%CF%8D%CF%83%CE%BA%CE%B5%CF%88%CE%B7-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF-%CF%8C%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B1-%CE%A3%CE%BA%CF%8C%CF%80%CE%B9%CE%B1/|títulu=Σύσκεψη για το όνομα στα Σκόπια|obra=Skai TV|fecha=22 de marzu de 2008|fechaaccesu=20 de marzu de 2011|idioma=griegu}}</ref>}} El diariu ''To Vima'' anunció que'l 21 de marzu de 2008 realizar en Nueva York una propuesta pa la adición del apellativu Nueva Macedonia» o la so respeutiva traducción en macedoniu; ''Нова Македонија'' (Nova Makedonija); dicha propuesta foi considerada como la más cercana pa llograr l'alcuerdu ente Grecia y la República de Macedonia.<ref>{{cita web|url=http://www.tovima.gr/default.asp?pid=46&ct=87&artid=214474&dt=21/03/2008|títulu=Πιθανή συμφωνία στο «Νέα Μακεδονία»|obra=To Vima|fecha=21 de marzu de 2008|fechaaccesu=29 d'avientu de 2008|idioma=griegu}}</ref> Cuatro díes dempués na mesma ciudá entamóse otra xunta so los auspicios del mediador Matthew Nimetz.<ref name=geoMk>{{Cita web|url=http://www.skai.gr/news/politics/article/76795/%CE%8C%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B1-%CE%BC%CE%B5-%CE%B3%CE%B5%CF%89%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B4%CE%B9%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7/|títulu="Όνομα με γεωγραφική διάσταση"|obra= Skai TV|fecha=25 de marzu de 2008|fechaaccesu=20 de marzu de 2011|idioma=griegu}}</ref> L'axencia de noticies de la canal de televisión macedoniu [[A1 (canal)|A1]] anunció la propuesta de Nimetz:<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web|url=http://www.blic.rs/svet.php?id=35469|títulu=Novi predlog UN oko naziva Makedonije|obra=[[Blic]]|fecha=26 de marzu de 2008|fechaaccesu=29 d'avientu de 2008|idioma=serbiu}} |2=http://www.blic.rs/svet.php?id=35469 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.a1.com.mk/vesti/default.aspx?VISTÍI=91146|títulu=Нимиц предложи формула за решавање на спорот|obra=[[A1 News]]|fecha=26 de marzu de 2008|fechaaccesu=20 de marzu de 2011|idioma=macedoniu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080528052115/http://www.a1.com.mk/vesti/default.aspx?VISTÍI=91146|fechaarchivu=28 de mayu de 2008}}</ref> * El nome constitucional de la República de Macedonia va tar escritu en [[alfabetu cirílicu]] (''Република Македонија'') y va ser d'usu internu per parte del gobiernu macedoniu. * «República de Macedonia (Skopie)» va ser usáu para [[rellaciones internacionales]]. * Pa rellaciones billaterales, va ser suxeríu l'usu de la denominación «República de Macedonia (Skopie)», pero eso nun va implicar cambeos nel so nome constitucional. * Los términos «Macedonia» y «macedoniu» van ser usaos ensin restricción dalguna per dambos países. La ministra de Rellaciones Esteriores de Grecia Dora Bakoyianni declaró ante la prensa que la propuesta entá nun satisfaía les esixencies griegues,<ref>{{Cita web|url=http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=11378&xubíi=2&pubid=728388|títulu=Δεν ικανοποιεί την Ελλάδα η πρόταση|obra=Ethnos|fecha=26 de marzu de 2008|fechaaccesu=20 de marzu de 2011|idioma=griegu}}</ref> ente que'l so homólogu macedoniu [[Antonio Milošoski]] dixo que taba acordies coles propuestes de Nimetz y que cualquier solución razonable que nun afectara a la identidá de los macedonios étnicos podría ser estudiada.<ref>{{Cita web|url= http://www.faz.net/s/RubDDBDABB9457A437BAA85A49C26FB23A0/Doc~Y9BD9F468C79243AEBD04C0A6FB807470~ATpl~Ecommon~Scontent.html|títulu=„Balkan in die Nato statt Nato auf dean Balkan“|obra=[[Frankfurter Allgemeine Zeitung]]|fecha=27 de marzu de 2008|fechaaccesu=29 d'avientu de 2008|idioma=alemán}}</ref> Sicasí, Milošoski tamién afirmó que los discutinios ente dambos países seríen suspendíes si Grecia vetaba l'ingresu de Macedonia a la OTAN.<ref>{{Cita web|url=http://www.dnevnik.si/tiskane_izdaje/dnevnik/307642|títulu=Skopje grozi, da bo prekinilo pogajanja o imenu|obra=[[Dnevnik (Eslovenia)|Dnevnik]]|fecha=26 de marzu de 2008|fechaaccesu=17 d'abril de 2009|idioma=eslovenu}}</ref> El parllamentu macedoniu tamién secundó la propuesta de Nimetz y confirmó la so disposición a camudar el nome de la República de Macedonia lo primero posible posible.<ref>{{Cita web|url= http://www.sofiaecho.com/article/macedonian-parliament-to-decide-on-name-change-at-the-last-minute/id_28496/catid_70|títulu=Macedonian parliament to decide on name change at the last minute|obra=[[Sofia Echo]]|fecha=31 de marzu de 2008|fechaaccesu=29 d'avientu de 2008|idioma=inglés}}</ref> === Cume de la OTAN === [[Ficheru:2008 Bucharest summit (5).JPG|thumb|240px|Cume de la OTAN en Bucarest.]] El 3 d'abril de 2008 nel cume de Bucarest, Grecia presentó argumentos pa refugar la invitación de la República de Macedonia a la OTAN. El secretariu xeneral d'esta organización, [[Jaap de Hoop Scheffer]] anunció a los representantes de cada país presentes nel cume un alcuerdu mutuu pal resolución de la disputa, que incluyó les siguientes especificaciones:<ref name=NewData>{{Cita web|url=http://www.skai.gr/news/politics/article/77661/%CE%9D%CE%AD%CE%B1-%CE%B4%CE%B5%CE%B4%CE%BF%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B1-%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%AC-%CF%84%CE%BF-%CE%B2%CE%AD%CF%84%CE%BF/|títulu=Νέα δεδομένα μετά το βέτο|obra= Skai TV|fecha=3 d'abril de 2008|fechaaccesu=20 de marzu de 2011|idioma=griegu}}</ref><ref name="NATO">{{Cita web|url= http://www.summitbucharest.ro/en/doc_202.html|títulu=Bucharest Summit Declaration Issued by the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council in Bucharest on 3 April 2008|obra=OTAN|fecha=|fechaaccesu=31 d'avientu de 2008|idioma=inglés}}</ref> * La razón pal refugu a la invitación foi pola incapacidá d'atopar una solución a la disputa. * El gobiernu de Skopie puede empecipiar nueves negociaciones pa solucionar la disputa del nome si ye so los auspicios de les Naciones Xuníes. * Diches negociaciones tendríen d'empezar lo más aína posible. * Les negociaciones tendrán de concluyir tamién lo más aína posible, anque nun s'estableza una llende de tiempu. A principios d'abril de 2008, los representantes griegos indignáronse ante la esistencia de dellos mapes espublizaos por grupos nacionalistes macedonios. Estos consistíen nun mapa de la República de Macedonia cola so capital en Skopie incluyendo los territorios del norte de Grecia y a Salónica como la so segunda ciudá más grande. El discutiniu empezó cuando'l primer ministru macedoniu [[Nikola Gruevski]] foi fotografiáu dos selmanes antes del cume de la OTAN visitando un monumentu n'honor al revolucionariu [[Gotse Delchev]], nel que colgaren un mapa de la «[[Macedonia xunida|Gran Macedonia]]».<ref>{{Cita web|url= http://www.mfa.gr/www.mfa.gr/Articles/en-US/280308_alp_1640.ht|títulu=Interview of FM Ms. Bakoyannis in Frankfurter Allgemeine Zeitung, with journalist Michael Martens|obra= Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Grecia|fecha=28 de marzu de 2008|fechaaccesu=31 d'avientu de 2008|idioma=inglés}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://online.wsj.com/article/SB120701620662579369.html |títulu=All in a Name|obra= [[Wall Street Journal]]|fecha=1 d'abril de 2008|fechaaccesu=31 d'avientu de 2008|idioma=inglés}}</ref> Asina mesmu, en Skopie foi exhibíu un afiche amosando la [[Bandera de Grecia|bandera griega]] con una [[esvástica]] antes del cume de Bucarest,<ref>{{Cita web|url= http://www.telegraph.co.uk/news/main.jhtml?xml=/news/2008/04/02/wmacedonia102.xml |títulu=Macedonia row overshadows NATO summit|obra= [[The Daily Telegraph]]|fecha=3 d'abril de 2008|fechaaccesu=3 de xineru de 2009|idioma=inglés}}</ref>según caricatures del primer ministru griegu Karamanlis vistíu con un uniforme de les [[SS]].<ref>{{Cita web|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/7326017.stm|títulu=Greece to vetu Macedonia NATO bid|obra=BBC|fecha=2 d'abril de 2008|fechaaccesu=17 d'abril de 2009|idioma=inglés}}</ref> Diches actitúes dieron llugar a delles protestes diplomátiques y a amenaces de condenes internacionales per parte del gobiernu griegu,<ref>{{Cita web|url= http://www.in.gr/innews/article.asp?lngEntityID=887497 |títulu=Στη «μάχη του Βουκουρεστίου» για το όνομα της ΠΓΔΜ ο Κ.Καραμανλής|obra= In.gr|fechaaccesu=3 de xineru de 2009|idioma=griegu}}</ref> anque'l gobiernu macedoniu desvenceyar de los sucesos asocedíos.<ref>{{Cita web|url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/7324510.stm|títulu=Greek fury over swastika poster|obra= BBC|fecha=1 d'abril de 2008|fechaaccesu=3 de xineru de 2009|idioma=inglés}}</ref> De resultes del vetu al ingresu de la República de Macedonia a la OTAN, en payares de 2008 ésta acusó a Grecia ante la [[Corte Internacional de Xusticia]] por violar l'[[#Alcuerdu interín|Alcuerdu Interín de la ONX]] robláu en 1995 ente dambos países.<ref name="Sieglu">{{Cita web|url=http://www.elsiglodedurango.com.mx/noticia/189927.macedonia-y-grecia-acúsense-mutuamente-de-hai.html|títulu=Macedonia y Grecia acúsense mutuamente de violar alcuerdu billateral|obra=[[El Nacional (Venezuela)|El Nacional]]|fecha=17 de payares de 2008|fechaaccesu=20 de marzu de 2011}}</ref> En respuesta, el gobiernu griegu declaró que'l gobiernu macedoniu nun taba interesáu nuna solución.<ref name="Sieglu"/> El representante [[República Checa|checu]] de la OTAN Štefan Füle reafitó la postura griega alegando que foi un consensu pa refugar la invitación de la OTAN a la República de Macedonia y que nun esistió un vetu per parte de Grecia.<ref>{{cita web|url=http://www.mia.com.mk/default.aspx?vide=59315063&lId=2|títulu=Czech Republic keeps supporting Macedonia's accession to NATO|obra=[[Macedonian Information Agency]]|fechaaccesu=20 de marzu de 2011|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111104095008/http://www.mia.com.mk/default.aspx?vide=59315063&lId=2|fechaarchivu=4 de payares de 2011}}</ref> === Propuestes posteriores al cume de la OTAN === Acordies colos medios de comunicación de Grecia y Macedonia, los principales puntos d'una propuesta posterior al cume de Bucarest realizada'l [[8 d'ochobre]] de 2008 por Matthew Nimetz yeren los siguientes:<ref>{{Cita web|url=http://www.tanea.gr/default.asp?pid=2&ct=1&artId=1403491|títulu=Παράθυρο για διπλή ονομασία|obra=[[Ta Nea]]|fecha=10 d'ochobre de 2008|fechaaccesu=20 de marzu de 2011|idioma=griegu}}</ref> [[Ficheru:RepofMacedonia-passport.png|thumb|200px|Pasaporte macedoniu.]] * El nome «República de Macedonia» escritu en macedoniu va ser oficial solo pa esti país. * El nome del país pa eventos oficiales va ser «República de Macedonia del Norte» (en macedoniu: Република Северна Македонија). * El Conseyu de Seguridá de la ONX va suxerir l'usu de «República de Macedonia del Norte» nes rellaciones billaterales con terceros países. * L'apellativu Antigua República Yugoslava de Macedonia» nun va ser el nome oficial del país. * Los términos Macedonia y macedoniu van ser utilizaos per dambos países, pero ensin establecer derechos sobre estos. * Los [[pasaporte]]s de la República de Macedonia van incluyir el nome oficial del país en macedoniu, inglés y francés. * Grecia tendrá de sofitar la integración del so país vecín na XE y la OTAN. * Dambos países nun van caltener nengún tipu de reclamación territorial escontra'l so país vecín. El [[Gabinete (política)|gabinete]] del ex-presidente de la República de Macedonia Branko Crvenkovski anunció qu'esixía cambeos serios na nueva propuesta porque ésta trai una serie de cambeos que podríen nun ser afechos pal resolución de la disputa.<ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web|url=http://www.b92.net/eng/news/region-article.php?yyyy=2008&mm=10&dd=11&nav_id=54152|títulu=Crvenkovski rejects name proposal|obra=[[B92]]|fecha=11 d'ochobre de 2008|fechaaccesu=15 d'abril de 2009|idioma=inglés}} |2=http://www.b92.net/eng/news/region-article.php?yyyy=2008&mm=10&dd=11&nav_id=54152 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> El diariu griegu [[Kathimeriní]] informó que dellos diplomáticos griegos recibieren bien la propuesta. La ministra de Rellaciones Esteriores de Grecia Dora Bakoyianni nun emitió oxeciones sobre les propuestes.<ref>{{Cita web|url=http://archive.ekathimerini.com/4dcgi/_w_articles_politics_1_10/10/2008_101178|títulu=Athens waits for Skopje to go first|obra=Kathimerini|fecha=10 d'ochobre de 2008|fechaaccesu=20 de marzu de 2011|idioma=inglés}}</ref> El 14 d'abril de 2009, l'embaxador griegu n'Estaos Xuníos, Alexandros Mallias, declaró mientres una conferencia del ''Center for Strategic and International Studies'' (Centru pa los Estudios Estratéxicos Internacionales) que la propuesta de Matthew Nimetz de llamar a la República de Macedonia como «República de Macedonia del Norte» yera una bona alternativa pa resolver la disputa. Con esta declaración, foi la primer vegada qu'un representante griegu aceptó la inclusión del términu «Macedonia» nel nome de la República de Macedonia.<ref>{{Cita web|url=http://www.sofiaecho.com/2009/04/15/705737_greeces-newest-messages-on-macedonia-name-apueste|títulu=Greece's newest messages on Macedonia name apueste|obra=Sofia Echo|fecha=15 d'abril de 2009|fechaaccesu=17 d'abril de 2009|idioma=inglés}}</ref> === Falta de consensu === La disputa sobre'l nome de Macedonia nun foi resuelta inda, más bien llegó a un estancamientu.<ref name ="Pardon?" /> Mientres la disputa, dellos nomes fueron suxeríos pa sustituyir el nome constitucional de Macedonia como «''Nova Makedonija''» (Nueva Macedonia), «Macedonia Cimera» y «Macedonia Eslava». Sicasí, nengunu d'estos apellativos foi aceptáu pol gobiernu griegu por faer referencia al términu «Macedonia».<ref>Kentrotis p. 100</ref> Grecia sicasí, formuló l'usu de les denominaciones «''República de Vardar''» y «''República de Skopie''», pero'l gobiernu y los [[Partíu políticu|partíos políticos]] d'oposición en Macedonia rebatieron de momentu cualquier solución que traxera la eliminación del citáu términu.<ref>Turncock p.33</ref> Darréu a estos alderiques, Grecia moderó la so posición y decidió l'aceptación del términu Macedonia, pero cola incorporación d'un calificativu qu'estreme a la República de Macedonia cola rexón de Macedonia como «Macedonia-Skopie».<ref name="GR">{{Cita web|url= http://www2.mfa.gr/www.mfa.gr/en-US/Policy/Geographic+Regions/South-Eastern+Europe/Balkans/Billateral+Relations/FYROM/FYROM+-+THE+NAME+ISSUE.htm|títulu= The FYROM name issue|obra= Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Grecia|fecha= |fechaaccesu= 20 d'avientu de 2008|idioma= inglés|urlarchivu= https://web.archive.org/web/20060708044400/http://www2.mfa.gr/www.mfa.gr/en-US/Policy/Geographic%2BRegions/South-Eastern%2BEurope/Balkans/Billateral%2BRelations/FYROM/FYROM%2B-%2BTHE%2BNAME%2BISSUE.htm|fechaarchivu= 8 de xunetu de 2006}}</ref><ref name ="BBC1">{{Cita web|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/4425249.stm|títulu=Greece considers Macedonia name|obra= [[BBC]]|fecha=8 d'abril de 2005|fechaaccesu=20 d'avientu de 2008|idioma=inglés}}</ref> En setiembre de 2007, 118 países (un 61% de los miembros de la ONX) reconocieren a la República de Macedonia según el so nome constitucional.<ref name="mia">{{Cita web|url=http://www.vmacedonianews.com/2008/08/greek-olympic-committee-protests-over.html|títulu=New Draft Resolution Won't Change US Position Towards Macedonia|obra=MIA News Agency|fecha=9 d'agostu de 2007|fechaaccesu=20 d'abril de 2009}}</ref> Per otra parte, los intentos d'esti país de persuadir a les organizaciones internacionales nel desusu de la referencia provisional dictada na Resolución 817 de la ONX fracasaron. En 2008, l'[[Asamblea Parllamentaria del Conseyu d'Europa]] refugó la proposición del gobiernu macedoniu d'abandonar l'usu de la denominación Antigua República Yugoslava de Macedonia» nos documentos oficiales del Conseyu d'Europa.<ref>{{Cita web|url=http://enet.gr/online/online_text/c=110,dt=22.01.2008,id=10870080|títulu=Βρήκαν τοίχο τα Σκόπια στο Συμβούλιο της Ευρώπης|obra=[[Eleftherotypia]]|autor=Νίκος Ρούσσης|fecha=22 de xineru de 2008|fechaaccesu=22 d'avientu de 2008|idioma=griegu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080414010147/http://enet.gr/online/online_text/c%3D110%2Cdt%3D22.01.2008%2Cid%3D10870080|fechaarchivu=14 d'abril de 2008}}</ref> Anque los gobiernos de Grecia y la República de Macedonia entá alderiquen sobre la denominación d'esti postreru, na práctica esisten rellaciones económiques y cooperación mutua ente dambos países. Ello ye que pa la República de Macedonia, Grecia ye unu de los sos socios económicos más importantes.<ref>{{cita web|url=http://www.nbrm.gov.mk/WBStorage/Files/AI_Annual_Report_2003_ang.pdf|títulu=Annual Report 2003 (pdf)|obra=Bancu Nacional de la República de Macedonia|añu=2004|fechaaccesu=22 d'avientu de 2008|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060420235823/http://www.nbrm.gov.mk/WBStorage/Files/AI_Annual_Report_2003_ang.pdf|fechaarchivu=20 d'abril de 2006}}</ref> Bona parte de la población autóctona de Grecia refuga l'usu de «Macedonia» pa describir a la República de Macedonia. Sicasí, refiérense a esi país coles sigles «ΠΓΔΜ» (Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας), que significa lo mesmo qu'Antigua República Yugoslava de Macedonia o col nome de la so principal ciudá, ''Skopie'' y a los sos habitantes como «Σκοπιανοί» (n'español: habitantes de Skopie).<ref>Danforth p.32</ref> Esti nome [[Metonimia|metonímicu]] nun ye usáu poles persones qu'habiten en Grecia ensin orixe étnicu griegu, nin polos habitantes de la República de Macedonia. Dacuando, nos documentos oficiales griegos usa'l términu «[[Pueblu eslavu|eslavu]]<nowiki>macedoniu</nowiki>» pa referise a los habitantes de la República de Macedonia.<ref name="Country">{{cita web|url=http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2005/61651.htm|títulu=Country Reports on Human Rights Practices - 2005|obra=[[Departamentu d'Estáu de los Estaos Xuníos]]|fecha=9 de marzu de 2006|fechaaccesu=22 d'avientu de 2008|idioma=inglés}}</ref> La referencia provisional de la ONX ye usada naquelles rellaciones internacionales nes qu'hai presencia de países que nun reconocen el nome constitucional de Macedonia. En marzu de 2008, l'embaxador rusu en Grecia, Andrei Vdovin declaró que Rusia sofitaría cualquier solución proveniente de les mediaciones de la ONX. Ésti añadió qu'otros países paecen tener un problema en faelo.<ref>{{Cita web|url=http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_politics_1_02/03/2008_261439|títulu=«Ναι» από τη Ρωσία στο όνομα που θα συμφωνηθεί|obra=[[Kathimerini]]|fecha=2 de marzu de 2008|fechaaccesu=22 d'avientu de 2008|idioma=griegu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120107123452/http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_politics_1_02/03/2008_261439|fechaarchivu=7 de xineru de 2012}}</ref> ==== Intentos por utilizar el nome de «Norte de Macedonia o Macedonia del Norte» ==== El 5 d'abril de 2010, el gobiernu griegu aceptó la denominación «República del Norte de Macedonia», una de les propuestes de Nimetz, como una solución vidable a la disputa.<ref>{{cita web|url=http://www.ekathimerini.com/4dcgi/_w_articles_politics_100019_06/04/2010_116126|títulu=Athens senses name solution|obra=[[Kathimerini]]|fecha=6 d'abril de 2010|fechaaccesu=7 d'abril de 2010|idioma=inglés}}</ref> Sicasí, el primer ministru Nikola Gruevski declaró'l so refugu a esta proposición.<ref>{{cita web|url=http://www.megatv.com/megagegonota/summary.asp?catid=17572&xubíi=2&pubid=6795756|títulu="Όχι" Γκρούεφσκι στο "Βόρεια Μακεδονία"|obra=Mega Tv|fecha=24 d'abril de 2010|fechaaccesu=30 d'avientu de 2011|idioma=griegu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110612044910/http://www.megatv.com/megagegonota/summary.asp?catid=17572&xubíi=2&pubid=6795756|fechaarchivu=12 de xunu de 2011}}</ref> El 12 de xunu de 2018, anuncióse que los gobiernos de dambes naciones alcordaron el nome «República de Macedonia del Norte» como nueva propuesta, que tien de ser refrendada polos Parllamentu de dambos países y por un referéndum per parte de l'Antigua República Yugoslava de Macedonia.<ref>{{cita web |url=https://elpais.com/internacional/2018/06/12/actualidad/1528817723_068498.html |títulu=Grecia y Macedonia lleguen a un alcuerdu sobre'l nome de l'antigua república yugoslava |obra=El País |fecha=12 de xunu de 2018 |fechaaccesu=12 de xunu de 2018}}</ref> Sicasí, dende'l llau macedoniu'l mesmu presidente [[Gjorge Ivanov]] negar a tachar l'entamu del procesu de cambéu de la constitución, a pesar de la insistencia de [[Zoran Zaev]] (primer ministru) y [[Nikola Dimitrov]] (ministru d'asuntos esteriores); nel llau griegu la situación foi similar, la oposición liderada por [[Kyriakos Mitsotakis]] pidió al so presidente [[Prokopis Pavlópulos]] que interceda contra'l cambéu de nome y tamién comunicó sobre presentar una posible moción de censura contra'l primer ministru [[Alexis Tsipras]], xestor del intentu de cambéu de nome.<ref>[https://www.elmundo.es/internacional/2018/06/13/5b215517268y3y54478b4605.html La oposición griega refuga'l cambéu de nome de Macedonia y amenaza a Tsipras con una moción de censura.]</ref> == Postura griega == El nome constitucional de la República de Macedonia» foi consideráu como ofensivu pola población griega, cuantimás pa los habitantes de la rexón griega de Macedonia.<ref>Danforth p.36</ref> El gobiernu griegu utiliza'l términu «''eslavomacedonio''» pa describir tanto a los macedonios étnicos como al idioma faláu por estos,<ref name="Country" /> ente que les principales organizaciones internacionales prefirieron usar la referencia provisional de la ONX.<ref name=un>{{Cita web|url=http://www.un.org/documents/ga/res/47/a47r225.htm|títulu=United Nations|obra=Admission of the State whose application is contained in document A/47/876-S/25147 to membership in the United Nations|fechaaccesu=18 d'abril de 2009}}</ref> Según el [[Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Grecia]], la esplicación de la postura griega mientres la disputa ye la siguiente: {{cita|«La eleición del nome "Macedonia" per parte de la ARYM plantega darréu la usurpación del heriedu [[cultura]]l d'un país vecín, polo tanto l'usu d'esti nome constitúi un motivu pa reclamar los derechos sobre tola rexón de Macedonia. Si los eslavomacedonios a cencielles fixérense llamar macedonios crearía un tracamundiu [[Semioloxía|semiolóxica]] ente los macedonios griegos, violando asina los [[derechos humanos]] y la so propia [[Derechu d'autodeterminación|autodeterminación]]. L'usu de Macedonia per parte de la ARYM crea problemes nel ámbitu comercial y conviértese tamién nuna escusa p'aburuyar la realidá y fomentar actividaes irredentistas que violen explícitamente la clausa de caltener unes bones rellaciones billaterales ente dambes naciones».<ref name="GR"/>}} === Motivos históricos === [[Ficheru:Skopje-airport.JPG|thumb|300px|Aeropuertu de Skopie en xunu de 2008. Nótese'l nome del aeropuertu como «Александар Велики» (Alexandru Magnu).]] El gobiernu griegu afirmó constantemente que l'usu del nome «Macedonia» tendría de llindase a los ciudadanos griegos, yá que nun guarda rellación dalguna colos pueblos eslavos porque dichu nome atópase acomuñáu históricamente col [[reinu de Macedonia]] y los [[antiguos macedonios]].<ref name="GR" /> Na República de Macedonia yá se realizaron intentos de venceyar a la historia nacional col antiguu Reinu de Macedonia<ref name="mkukemb">{{Cita web|url=http://www.macedonianembassy.org.uk/history.html|títulu=An outline of Macedonian history from Ancient times to 1991|obra=Embaxada de la República de Macedonia en Londres|fechaaccesu=12 de xineru de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20101013051103/http://www.macedonianembassy.org.uk/history.html|fechaarchivu=13 d'ochobre de 2010}}</ref><ref name="GR" /> realizando aiciones qu'afecten a símbolos de la [[Cultura de Grecia|cultura griega]] como la permisión del usu públicu del sol de Vergina na [[Bandera de la República de Macedonia|bandera de Macedonia]] o'l cambéu de nome del [[Aeropuertu de Skopje|Aeropuertu de Skopie]] a Aeropuertu [[Alexandru Magnu]]. N'especial esta última aición provocó munches crítiques per parte del gobiernu griegu.<ref>{{Cita web|url= http://www.ekathimerini.com/4dcgi/_w_articles_politics_100006_29/12/2006_78322|títulu=A stir over name of Skopje's airport|obra=Kathimerini|fecha=29 d'avientu de 2006|fechaaccesu=12 de xineru de 2009|idioma=inglés}}</ref> Dellos historiadores griegos d'enclín [[Nacionalismu|nacionalista]] han enfatizado que la creación tardida de la nación macedonia foi llevada a cabu per Tito en 1944. Anguaño foi consideráu como la fecha de la fundación d'un estáu macedoniu, descontando la esistencia de los antecedentes asocedíos a finales de sieglu XIX y principios de sieglu XX.<ref>Danforth p.56</ref> === Disputes territoriales === [[Ficheru:Europe Balkans Macedonia geo.jpg|thumb|300px|Subrexones de la rexón de Macedonia:<br /> {{lleenda|#C0C0C0|''Macedonia griega'' o ''Macedonia del Exéu''}} {{lleenda|#f00|''República de Macedonia'' }} {{lleenda|#008000|''[[Provincia de Blagoevgrad|Macedonia del Pirin]]'' (Bulgaria)}} {{lleenda|#f71|''[[Mala Prespa]] y [[Golo Bardu]]'' ([[Albania]])}} {{lleenda|#a77|''[[Gora (rexón)|Gora]]'' y ''[[Prohor Pčinjski]]'' (Serbia)}} ]] Al rematar la Segunda Guerra Mundial, la provincia de Vardar foi restablecida como la [[República Socialista de Macedonia]], que foi una república constituyente de l'antigua [[Yugoslavia]]. Sicasí, tres la fundación de la República de Macedonia, Yugoslavia reivindicó reclamaciones territoriales a la Macedonia griega y a la rexón de Pirin (anguaño na provincia búlgara de Blagoevgrad)<ref name="M">Minahan, páxs.178-179</ref> rimaes dende 1944.<ref>{{Cita web|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,796967,00.html|títulu=New Power|obra=[[Time (revista)|Time]]|fecha=4 d'avientu de 1944|fechaaccesu=16 de xineru de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080507165335/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,796967,00.html|fechaarchivu=2008-05-07}}</ref> Estes proclames de la identidá macedonia y les reclamaciones territoriales causaron antagonismos de Bulgaria y Grecia escontra Yugoslavia.<ref name="M"/> El gobiernu estauxunidense intervieno nesta guerra per mediu de la so [[Secretariu d'Estáu de los Estaos Xuníos|secretariu d'Estáu]], [[Edward Stettinius, Jr|Edward Stettinius]], quien dixo que les actitúes del gobiernu yugoslavu con al respeutive de la creación d'una nación macedonia yera «una posible tapadoria pa exercer postures agresives escontra Grecia».<ref>Shea p.5</ref> Estes reclamaciones territoriales convertir nun asuntu prioritariu del gobiernu griegu dende 1957 cuando les ambiciones del gobiernu yugoslavu suxeríen la creación d'una República de Macedonia independiente con capital na ciudá griega de [[Tesalónica]].<ref name=Times>''Greek Macedonia "not a problem"'', ''[[The Times]]'' ([[Londres]]), 5 d'agostu de 1957</ref> Dellos analistes y políticos griegos esmoleciéronse pol desentendimientu qu'amosaron los observadores internacionales sobre la tema de les disputes territoriales y pol enclín de confundir esta disputa acomuñar con desalcuerdos rellacionaos con fechos históricos y símbolos nacionales.<ref name="GR" /> La disputa intensificóse desque los macedonios [[Nacionalismu|nacionalista]] sofitaron la propuesta de creación d'una «[[Macedonia xunida]]» y la reivindicación de la «Macedonia del Exéu» (Grecia),<ref name="Currency">{{cita web|url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9Y0CE0DD103CF930A35751C0A964958260 |títulu=As Republic Flexes, Greeks Tense Up|fecha=3 de febreru de 1992|obra=[[New York Times]]|fechaaccesu=16 de xineru de 2009|idioma=inglés}}</ref> la «Macedonia del Pirin»,<ref name="Bulgaria">{{cita web|url = http://www.greekhelsinki.gr/pdf/cedime-se-bulgaria-macedonians.PDF|títulu=Greek Helsinki Monitor: Macedonians of Bulgaria|obra=Center for Documentation and Information on Minorities in Europe|autor=Lenkova, M.|añu=1999|fechaaccesu=16 de xineru de 2008|idioma=inglés}}</ref> la rexón de «Mala Prespa y Golo Brdo» y la rexón de «Gora y Prohor Pčinjski». Otru asuntu que caltién les hostilidaes per parte del gobiernu griegu ye l'espardimientu de llibros escolares y publicaciones oficiales qu'amuesen a la República de Macedonia como una parte d'un país ocupáu por otres naciones.<ref name="GR" /> === Denuncies de violaciones a l'autodeterminación === Acordies colos representantes de la postura griega, los macedonios griegos sienten que'l so derechu a l'autodeterminación foi violáu polos habitantes de la República de Macedonia. El fuerte sentimientu rexonal de los macedonios griegos foi enfatizado una vegada pol primer ministru de Grecia, [[Kostas Karamanlis]], qu'en xineru de 2007 mientres una xunta del [[Conseyu d'Europa]] en [[Estrasburgu]] declaró: {{cita|col2=Traducción: ''Soi un macedoniu, según 2,5 millones de griegos tamién lu son.''|''Είμαι Μακεδών όπως και 2,5 εκατομμύρια Έλληνες.''<ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web|url=http://zeus.hri.org/news/grpapers/typos/2007/07-01-25.typos.html|títulu=Επισκοπηση Τυπου Τησ 25/1/2007|obra=[[Athens News Agency]]|fecha=25 de xineru de 2007|fechaaccesu=18 d'abril de 2009|idioma=griegu|cita=}} |2=http://zeus.hri.org/news/grpapers/typos/2007/07-01-25.typos.html |bot=InternetArchiveBot }}</ref>}} Dende la perspeutiva de los nacionalistes griegos, l'usu del términu macedoniu polos eslavos de Skopie constitúi por sigo mesmu un delitu y un actu de [[plaxu]] contra'l pueblu griegu. Estos nacionalistes consideraron que l'usu equívocu del términu macedoniu ye un robu y una falsificación d'una terminoloxía de la cultura griega.<ref>Danforth p.34</ref> === Tracamundiu semiolóxicu === {| class="infobox bordered" style="width: 345px; font-size: 95%; float: right;" cellpadding="4" cellspacing="0" | height=35px; colspan="2" border="0" style="color:#fff; background:#669; font-size:larger; font-weight: bold;" align="center" | <big>Distintes poblaciones acomuñaes col términu macedoniu</big> |- | Macedonios&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;|| <small>Referir a tolos habitantes de la rexón de Macedonia, ensin importar el so orixe étnicu.</small> |- | Grupu étnicu macedoniu<br /><small>Aproximao 1,3 millones de persones pertenecen a esti grupu étnicu.<ref name= "census-mk">{{Cita web|url=http://www.stat.gov.mk/pdf/kniga_13.pdf|títulu=Total population, households and dwellings|obra=Oficina d'Estadístiques de Macedonia|añu=2005|mes=mayu|fechaaccesu=19 de xineru de 2009|idioma=macedoniu ya inglés}}</ref></small> || |- | Ciudadanos de la República de Macedonia<br /><small>Aproximao 2 millones d'habitantes.<ref name= census-mk /></small>|| <small>Estes persones usen el xentiliciu de macedoniu, ensin importar el so orixe étnicu.</small> |- | Macedonios griegos<br /><small>Aproximao 2,7 millones d'habitantes.<ref>{{Cita web|url=http://www.statistics.gr/gr_tables/S1101_SAP_01_TB_DC_01_02_Y.zip|títulu=Σύνολο Ελλάδος, Γεωγραφικές ζώνες ( NUTS I), περιφέρειες ( NUTS II ), νομοί, δήμοι/κοινότητες και δημοτικά/κοινοτικά διαμερίσματα|obra=Secretaría Xeneral de Servicios d'Estadística de Grecia|añu=2001|mes=mayu|fechaaccesu=19 de xineru de 2009|idioma=griegu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20060916102811/http://www.statistics.gr/gr_tables/S1101_SAP_01_TB_DC_01_02_Y.zip|fechaarchivu=2006-09-16}}</ref></small> || <small>Equí'l términu referir a un grupu étnicu d'orixe griegu asitiáu tamién na rexón de Macedonia. |- | [[Antiguos macedonios]] || <small>Los habitantes del antiguu [[reinu de Macedonia]].</small> |- | Macedonios del Pirin<br /><small>Aproximao 5.000 habitantes.<ref>{{Cita web|url=http://www.nsi.bg/Census/Ethnos.htm |títulu=Население към 01.03.2001 Г. по области и етническа група|obra=Institutu Nacional d'Estadística de Bulgaria|fecha=1 de marzu de 2001|fechaaccesu= 19 de xineru de 2009|idioma=búlgaru}}</ref></small>||<small> Un grupu d'habitantes búlgaros d'orixe étnicu macedoniu.</small> |- |} L'actual [[Macedonia (rexón)|rexón de Macedonia]] ye un ampliu territoriu na península de los Balcanes que traviesa dellos países, ente ellos Grecia, Bulgaria, la República de Macedonia y l'este d'Albania. Les llendes fronterices de la rexón anque son bastante imprecisos, son consideraos aceptables por un bon númberu de xeógrafos.<ref>{{cita llibru|apellíos= Wilkinson| nome=H. R.|títulu=Maps and Politics; a review of the ethnographic cartography of Macedonia|url=http://worldcatlibraries.org/wcpa/oclc/244268?tab=holdings|añu=1951|editorial=Liverpool University Press|allugamientu=Liverpool|id= {{LCC|DR701.M3|W5}}|pages=1–4|language=inglés}}</ref> Esisten dellos grupos étnicos llamaos "macedonios" nesta rexón nos países yá citaos. Na mesma República de Macedonia habita una cantidá significativa d'albaneses étnicos (25,2% de la población) que pol motivu de vivir en Macedonia son consideraos como ciudadanos llegales del país.<ref name= census-mk /><ref name="Constitución">{{cita web|url=http://www.sobranie.mk/en/default.asp?ItemID=9F7452BF44EE814B8DB897C1858B71FF|títulu=Constitution of the Republic of Macedonia|obra=Asamblea de la República de Macedonia|fechaaccesu=18 d'abril de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110928183034/http://www.sobranie.mk/en/default.asp?ItemID=9F7452BF44EE814B8DB897C1858B71FF|fechaarchivu=28 de setiembre de 2011}}</ref> El gobiernu griegu alegó que parte de la esplicación de la so postura deber a un tracamundiu, esto ye, que'l términu macedoniu pue ser complicáu de desambiguar ensin l'usu d'un [[axetivu]] que lo determine con mayor precisión.<ref name="GR" /> == Postura macedonia == Pal gobiernu de la República de Macedonia, la preservación del so nome constitucional pal so usu a nivel nacional ya internacional ye un asuntu prioritariu.<ref>{{Cita web|url=http://www.mfa.gov.mk/default1.aspx?ItemID=308|títulu=Foreign Policy - Goals and Priorities|autor=Ministeriu de Rellaciones Esteriores de la República de Macedonia|fecha=|fechaaccesu=14 de febreru de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081116050319/http://www.mfa.gov.mk//default1.aspx?ItemID=308|fechaarchivu=16 de payares de 2008}}</ref> El gobiernu macedoniu acotó constantemente sobre l'usu del términu Macedonia. L'argumentu central sobre l'usu de dichu términu encontar nel fechu de que la República de Macedonia ye l'únicu país allugáu íntegramente na rexón de nome homónimu, polo cual ta xustificáu'l so usu. Tamién el gobiernu garantizó que nun esisten reclamaciones territoriales sobre la rexón griega de Macedonia.<ref name="Pardon?" /> === Motivos históricos === Dende una perspeutiva histórica, dellos nacionalistes de la República de Macedonia acoten que los actuales habitantes d'esti país baxen del llinaxe de los antiguos macedonios y Alexandru Magnu; sicasí dichu argumentu nun tuvo muncha validez.<ref>Danforth p.45</ref><ref>Shea p.178</ref> La posición oficial del gobiernu macedoniu aliega que l'orixe del actual grupu étnicu macedoniu tuvo'l so orixe nel mestizaje d'una antigua civilización macedonia coles tribus eslaves qu'invadieron el sur de los [[Península Balcánica|Balcanes]] nel [[sieglu IX]].<ref>Danforth p.46</ref> L'ex-presidente macedoniu Kiro Gligorov en 1992 reafitó la firmeza de la posición del so gobiernu cola siguiente declaración: {{cita|«Somos macedonios, pero eslavomacedonios. Eso ye lo que somos. Nun tenemos conexón con Alexandru Magnu y la so [[Reinu de Macedonia|Macedonia]]. Los antiguos macedonios yá nun esisten, sumieron de la hestoria yá hai muncho tiempu. Los nuesos ancestros llegaron nel sieglu V y VI d.C».<ref>{{cita web|url=http://www.macedonia.info/fyrom.htm|títulu=Falsification of history|obra=Macedonian Information Center|fechaaccesu=2 d'abril de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081024082007/http://www.macedonia.info/fyrom.htm|fechaarchivu=24 d'ochobre de 2008}}</ref>}} Sicasí, les tribus eslaves qu'habitaron Macedonia por más d'un mileniu nun tuvieron una distinción como un grupu étnicu específicu d'orixe eslavu sinón hasta'l sieglu XIX.<ref>Danforth páxs.56-77</ref> Otros argumentos propunxeron que los macedonios fueron denominaos d'esta manera por cuenta de qu'habitaron el territoriu de Macedonia aproximao dende'l [[sieglu VII]].<ref>Roudometof p.60</ref> === Autodeterminación del sentimientu nacional macedoniu === Macedonia aseguró que la so posición na disputa deber al so compromisu d'afirmar la so reconocencia internacional como un pueblu únicu con una identidá, cultura y hestoria propies. Los macedonios al faer valir el so «''especificidá étnica''», aportunaron en que nun son serbios, yugoslavos, búlgaros nin griegos y refuguen l'usu de [[xentiliciu|xentilicios]] [[Pallabra compuesta|compuestos]] como «''macedoniu griegu»'' o «''eslavomacedonio''», una y bones éstos inducen a divisiones y reñedielles.<ref name="Danforth3">{{cita web|url=http://www.gate.net/~mango/Danforth_National_Conflict.htm|títulu=National conflict on a transnational world|autor=Danforth, Loring M|fechaaccesu=14 de febreru de 2009|idioma=inglés}}</ref> Acordies cola postura macedonia, les minoríes macedonies qu'habiten en Grecia o en Bulgaria<ref name="Danforth3" /> y los inmigrantes macedonios pertenecientes a la diáspora macedonia<ref name="Davosha">Dawisha p.273</ref> identifíquense tamién cola so propia [[nacionalidá]] macedonia. En particular, quien s'atopen na diáspora amás d'afirmar la so nacionalidá macedonia, caltener buscando caltener el so idioma, la so cultura y la so relixón nel estranxeru.<ref name="Davosha" /> El gobiernu macedoniu tamién acusó a Grecia de violar el derechu d'autodeterminación a los ciudadanos de la República de Macedonia. El ministru de Rellaciones Esteriores, Antonio Milošoski declaró en xineru de [[2009]] que l'oxetivu de la disputa sobre'l nome de Macedonia ye'l de debilitar la identidá nacional na República de Macedonia.<ref name="Undermining" /> Poco dempués, en febreru del mesmu añu, Milošoski acusó direutamente al gobiernu griegu d'atentar contra'l derechu a l'autodeterminación.<ref>{{Cita web|url=http://www.vlada.mk/?q=node/2273|títulu=Name row a result of Greece's desire to protect its myth of pure nation|autor=Gobierno de la República de Macedonia|fecha=7 de febreru de 2009|fechaaccesu=14 de febreru de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090803100604/http://www.vlada.mk/?q=node%2F2273|fechaarchivu=3 d'agostu de 2009}}</ref> == Apuesta sobre'l nome del idioma macedoniu == Adicionalmente a les disputes sobre la esistencia d'una nación macedonia, tamién s'aldericó la esistencia d'un idioma macedoniu.<ref name="Danforth3" /> Los [[llingüista|llingüistes]] búlgaros y griegos aportunaron que l'idioma macedoniu nun ye más qu'un [[dialeutu]] deriváu del búlgaru por cuenta del so [[Sprachbund|afinidá llingüística]], el so surdimientu tardíu como un idioma independiente y la motivación política qu'esistió tres la so promoción a mediaos del sieglu XX.<ref>Shea p.192</ref><ref>{{cita web|url=http://www.gate.net/~mango/How_can_a_woman_give_birth.htm|títulu=How can a woman give birth to one Greek and one Macedonian?|autor=Danforth, Loring M|fechaaccesu=31 de xineru de 2009|idioma=inglés}}</ref> Sicasí, magar les semeyances esistentes ente l'idioma macedoniu y los demás [[Llingües eslaves meridionales|idiomes eslavos meridionales]] argumentóse que l'idioma macedoniu ye distintu a los demás idiomes eslavos. Los llingüistes macedonios enfatizan qu'anque l'idioma macedoniu foi [[Normalización llingüística|normalizáu]] y reconocíu en 1944, esti idioma macedoniu históricamente tien el so orixe nel [[antiguu eslavu eclesiásticu]] desenvueltu polos santos [[Cirilo y Metodio]] nel sieglu IX.<ref name="Danforth3" /> El nome del [[idioma macedoniu]] (en macedoniu: ''македонски јазик'', treslliteráu: ''makedonski jazik'') ye usáu y reconocíu polos ciudadanos macedonios y pola Constitución de la República de Macedonia nel so artículu 7.<ref name="Constitución" /> Polos motivos históricos de la disputa de Macedonia con Grecia, usáronse distintos nomes pa referise al idioma macedoniu. Una denominación usada pa estremar al modernu idioma macedoniu del [[Antiguu idioma macedoniu|idioma que falaben los antiguos macedonios]] ye ''eslavomacedonio'' (en [[Idioma griegu|griegu]]: ''Σλαβομακεδονική''). En países de fala inglesa aplicar pal mesmu propósitu'l [[exónimo]] ''Makedonski''.<ref>{{cita web|url=http://www.ling.ohio-state.edu/~bjoseph/publications/1999roma.pdf|títulu=Romanian and the Balkans: Some Comparative Perspectives|autor=Joseph, Brian D.|añu=1999|fechaaccesu=31 de xineru de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120204034016/http://www.ling.ohio-state.edu/~bjoseph/publications/1999roma.pdf|fechaarchivu=2012-02-04}}</ref> == Reconocencia del nome «República de Macedonia» == Magar que unos 160 países caltienen rellaciones billaterales col gobiernu de la República de Macedonia dende 1992,<ref>{{Cita web|url=http://mfa.gov.mk/default1.aspx?ItemID=310|títulu=Billateral Relations|obra=Ministeriu de Rellaciones Esteriores de la República de Macedonia|fechaaccesu=9 de xineru de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081116104200/http://www.mfa.gov.mk//default1.aspx?ItemID=310|fechaarchivu=16 de payares de 2008}}</ref> dalgunos reconocen o desconocen el so nome constitucional o inda nun tomaron una postura nel asuntu. === Llista de países qu'utilicen «República de Macedonia» === <!--Por favor, nun añader países a la llista ensin referencies fiables, rellacionaes y verificables. |Please, do not add countries on the list without verifiable, related and reliable references.--> {| |- valign=top |width=25%| * {{Bandera2|Albania}}<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web|url=http://www.24-ore.com/arshiva/print.php?page=shownews&newsID=33055|títulu=Shqipëria njeh “Republikën y Maqedonisë”|obra=[[24 orë]]|fecha=17 de payares de 2005|fechaaccesu=27 de mayu de 2009|idioma=albanés}} |2=http://www.24-ore.com/arshiva/print.php?page=shownews&newsID=33055 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> * {{Bandera2|Arxelia}}<ref>{{cita web|url=http://www.mia.com.mk/default.aspx?vide=71113786&lId=2&pmId=501|títulu=New Algerian and Indian ambassadors present credentials to President Ivanov|obra=Macedonian Information Agency|fecha=29 de xineru de 2008|fechaaccesu=26 de marzu de 2011|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111104140407/http://www.mia.com.mk/default.aspx?vide=71113786&lId=2&pmId=501|fechaarchivu=4 de payares de 2011}}</ref> * {{Bandera2|Andorra}}<ref>{{Cita web|url=http://www.mfa.gov.mk/default1.aspx?ItemID=324&id=587|títulu=Република Македонйа воспостави дипломатики односи со Принципатот Андора под устаното име|obra=Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Macedonia|fecha=6 d'agostu de 2009|fechaaccesu=15 de payares de 2009|idioma=macedoniu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081114072848/http://www.mfa.gov.mk//default1.aspx?ItemID=324|fechaarchivu=14 de payares de 2008}}</ref> * {{Bandera2|Arxentina}}<ref name="ARG">{{Cita web|url=http://www.hri.org/news/greek/ana/2004/04-11-16.ana.html#03|títulu=AAthens News Agency: Daily News Bulletin in English, 04-11-16|obra=[[Athens News Agency]]|fecha=16 de payares de 2004|fechaaccesu=26 de marzu de 2011|idioma=inglés}}</ref> * {{Bandera2|Arabia Saudita}}<ref>{{cita web|url=http://www.mia.com.mk/default.aspx?mId=100&vide=59731900&lId=2&title=TICKER|títulu=New Saudi Arabia Ambassador to Macedonia presents credentials to President Crvenkovski|obra=Macedonian Information Agency|fecha=5 d'avientu de 2008|fechaaccesu=24 de payares de 2009|idioma=inglés|cita=He also extended gratitude to Saudi Arabi on its support of Macedonia's constitutional name at international level, the President's Cabinet said in a press release.|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111104151604/http://www.mia.com.mk/default.aspx?mId=100&vide=59731900&lId=2&title=TICKER|fechaarchivu=4 de payares de 2011}}</ref> * {{Bandera2|Austria}}<ref>{{cita web|url=http://www.voanews.com/macedonian/archive/2007-07/2007-07-12-voa2.cfm?moddate=2007-07-12|títulu=Посета на австрискиот претседател на Скопје|obra=[[Voz d'América]] (versión macedonia)|autor=Соња Трајковска (Sonia Traikovska)|fecha=12 de xunetu de 2007|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2009|idioma=macedoniu}}</ref> * {{Bandera2|Azerbaixán}}<ref>{{cita web|url=http://www.a1.com.mk/vesti/default.aspx?VISTÍI=102666|títulu=Што да очекува Македонија од меѓународните организации во 2009?|obra=[[A1 (cadena de televisión)|A1 Televizija]]|fecha=6 de xineru de 2009|fechaaccesu=24 de payares de 2009|idioma=macedoniu|cita=Тоа веќе започнаа да го прават и претставници на ОБСЕ од Азербејџан, држава со која имаме воспоставено дипломатски односи од '95-та под уставното име.|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090130075331/http://a1.com.mk/vesti/default.aspx?VISTÍI=102666|fechaarchivu=30 de xineru de 2009}}</ref> * {{Bandera2|Bahréin}}<ref name="utrinski">{{cita web|url=http://217.16.70.245/?pBroj=1624&stID=25391&pR=2|títulu=Грција ќе бара нова лисабонска декларација од ЕУ?|obra=[[Utrinski Vesnik]]|fecha=16 d'ochobre de 2006|fechaaccesu=6 de payares de 2009|idioma=macedoniu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110719022142/http://217.16.70.245/?pBroj=1624&stID=25391&pR=2|fechaarchivu=19 de xunetu de 2011}}</ref> * {{Bandera2|Bangladex}}<ref name="utrinski"/> * {{Bandera2|Bielorrusia}}<ref name="ARG"/><ref name="libel"/> * {{Bandera2|Myanmar}}<ref>{{cita web|url=http://www.mfa.gr/www.mfa.gr/en-US/Policy/Geographic+Regions/Asia+-+Oceania/Billateral+Relations/Burma/|títulu=Billateral relations between Greece and Burma|obra=Hellenic Ministry of Foreign Affairs|fechaaccesu=8 de xineru de 2009|idioma=inglés}}</ref> * {{Bandera2|Bosnia y Herzegovina}}<ref name="Slovenia">{{cita web|url=http://www.chinadaily.com.cn/world/2008-03/19/content_6547974.htm|títulu=Macedonia ready for "reasonable comprise" with Greece over name apueste|obra=[[China Daily]]|fechaaccesu=7 de xineru de 2009|idioma=inglés}}</ref><ref name="libel"/> * {{Bandera2|Brasil}}<ref name="ARG"/> * {{Bandera2|Botsuana}}<ref>{{Cita web|url=http://www.mfa.gov.mk/default1.aspx?ItemID=324&id=595|títulu=Пепублика Македонjа воспостави дипломатски односи со Република Боцвана под устаното име|obra=Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Macedonia|fecha=8 de setiembre de 2009|fechaaccesu=15 de payares de 2009|idioma=macedoniu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081114072848/http://www.mfa.gov.mk//default1.aspx?ItemID=324|fechaarchivu=14 de payares de 2008}}</ref> * {{Bandera2|Bulgaria}}<ref>{{Cita web|url=http://www.wilsoncenter.org/topics/pubs/MR344Panovski.doc|títulu=Macedonia and its Hurdles on the Road to the European Union|obra=[[Centru Internacional p'Académicos Woodrow Wilson]]|fechaaccesu=25 d'abril de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090101052141/http://www.wilsoncenter.org/topics/pubs/MR344Panovski.doc|fechaarchivu=1 de xineru de 2009}}</ref><ref name="Vecer">{{cita web|url=http://vecer.com.mk/?ItemID=B574F1A19F27HALA41B4BC9D0105B13086|títulu=Грција повторно на грб|obra=[[Večer]]|fecha=29 de setiembre de 2007|fechaaccesu=21 de mayu de 2009|idioma=macedoniu}}</ref> * {{Bandera2|Burundi}}<ref name="utrinski" /> * {{Bandera2|Camboya}}<ref>{{cita web|url=http://www.mfa.gr/www.mfa.gr/en-US/Policy/Geographic+Regions/Asia+-+Oceania/Billateral+Relations/Cambodia/|títulu= Billateral relations between Greece and Cambodia|obra= Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Grecia|fechaaccesu=8 de xineru de 2009|idioma=inglés}}</ref><ref name="utrinski" /> * {{Bandera2|Canadá}}<ref>{{cita web|url=http://www.cbc.ca/news/canada/canada-recognizes-macedonia-despite-name-apueste-1.677612|títulu=Canada recognizes Macedonia despite name apueste|obra=[[Canadian Broadcasting Corporation]]|fecha=21 de setiembre de 2007|fechaaccesu=21 de mayu de 2009|idioma=inglés}}</ref><ref>{{cita web|url=http://terranoticias.terra.es/articulo/html/av21865135.htm|títulu=Canadá reconoz nome constitucional de Macedonia|obra=[[Terra Networks|Terra.com]]|fecha=20 de setiembre de 2007|fechaaccesu=22 de mayu de 2009}}</ref> * {{Bandera2|Chad}}<ref name="utrinski"/> * {{Bandera2|Chile}}<ref>{{Cita web|url=http://www.vlada.mk/?q=node/1026|títulu=Macedonia establishes diplomatic relations with Chile under constitutional name|obra=Gobiernu de la República de Macedonia|fechaaccesu=8 de xineru de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20181001031233/http://www.vlada.mk/?q=node/1026|fechaarchivu=2018-10-01}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.greekembassy.org/Embassy/content/en/Article.aspx?office=1&folder=24&article=24202|títulu=Foreign Ministry Special Representative tours Latin American countries to brief local governments on the FYROM name issue|obra=Embaxada de Grecia de los Estaos Xuníos|fecha=17 de setiembre de 2008|fechaaccesu=8 de xineru de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080929114034/http://www.greekembassy.org/Embassy/content/en/Article.aspx?office=1&folder=24&article=24202|fechaarchivu=29 de setiembre de 2008}}</ref> * {{Bandera2|China}}<ref>{{Cita web|url=http://english.people.com.cn/english/200106/18/eng20010618_72901.html|títulu=China, Macedonia Sign Joint Communique on Normalization of Relations|obra=[[Diariu del Pueblu]]|fecha=19 de xunu de 2001|fechaaccesu=6 de xineru de 2009|idioma=inglés}}</ref> * {{Bandera2|Corea del Norte}}<ref name="ARG"/> * {{Bandera2|Costa Rica}}<ref name="utrinski"/> |width=25%| * {{Bandera2|Croacia}}<ref>{{cita web|url=http://www.sabor.hr/Default.aspx?art=30202&sec=2901|títulu=Predsjednik Hrvatskoga sabora Luka Bebić primio predsjednika Sobranja Republike Makedonije Trajka Veljanoskog|obra=[[Parllamentu de Croacia]]|fecha=9 d'ochobre de 2009|fechaaccesu=26 de marzu de 2011|idioma=croata}}</ref> * {{Bandera2|Cuba}}<ref name="ARG"/><ref name="utrinski"/> * {{Bandera2|El Salvador}}<ref name="utrinski"/> * {{Bandera2|Emiratos Árabes Xuníos}}<ref>{{cita web|url=http://www.mfa.gov.mk/default1.aspx?ItemID=275&id=564|títulu=Прес изjави на Министерор за Надворешни Работи на Република Македонja, Н.Е.Г. Антонио Милошоски И.Н.Е, Sheikh Abdullah bin Zayed al Nayan, Министер за Наборешни Работи Обединетите Арапски Емирати|obra=Ministeriu de Rellaciones Esteriores de la República de Macedonia|fecha=19 de xunu de 2009|fechaaccesu=7 de payares de 2009|idioma=macedoniu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110716154742/http://www.mfa.gov.mk/default1.aspx?ItemID=275&id=564|fechaarchivu=16 de xunetu de 2011}}</ref> * {{Bandera2|Eslovaquia}}<ref>{{cita web|url=http://groups.yahoo.com/group/Macedonian_News_Service/message/8406|títulu=MFA welcomes adoption of report on Macedonia's progress in 2007|obra=[[Yahoo!]]|fecha=27 de febreru de 2008|fechaaccesu=21 d'ochobre de 2009|idioma=inglés}}</ref><ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web|url=http://www.a1.com.mk/vesti/default.aspx?VISTÍI=85555|títulu=Словачка ја поддржува Македонија за во НАТО и ЕУ|obra=A1 Televizija|fecha=30 d'ochobre de 2007|fechaaccesu=14 de payares de 2009|idioma=macedoniu}} |2=http://www.a1.com.mk/vesti/default.aspx?VISTÍI=85555 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> * {{Bandera2|Eslovenia}}<ref>''{{Enllaz rotu|1=[http://www.up-rs.si/up-rs/uprs-eng.nsf/dokumentiweb/A2D46D45B9226A40C12575C20055D7DD?OpenDocument President of the Republic of Slovenia, Dr Danilo Türk] |2=http://www.up-rs.si/up-rs/uprs-eng.nsf/dokumentiweb/A2D46D45B9226A40C12575C20055D7DD?OpenDocument |bot=InternetArchiveBot }}</ref> * {{Bandera2|Estaos Xuníos}}<ref>{{cita web|url=http://www.usatoday.com/news/world/2004-11-04-greece_x.htm|títulu=U.S. recognizes Macedonia, drawing ire from Greece|obra=[[USA Today]]|fecha=11 d'abril de 2004|fechaaccesu=21 de mayu de 2009|idioma=inglés}}</ref> * {{Bandera2|Estonia}}<ref name="Vecer"/><ref name="libel"/> * {{Bandera2|Filipines}}<ref name="libel">{{Enllaz rotu|1={{cita web|url=http://thelibel.com/libel/article.aspx?id=48&i=2007_01|títulu=Macedonia Between the International and Domestic Liberalism|obra=Libel - The International Federation of Lliberal Youth (IFLRY) Magacín|fecha=xineru de 2007|fechaaccesu=24 de payares de 2009|idioma=inglés|cita=Despite that, more than 40 countries recognized Macedonia under its constitutional name including: Russia, China, Bulgaria, Turkey, Croatia, Slovenia, Bosnia and Herzegovina, Serbia and Montenegro, Ukraine, Belarus, Estonia, Pakistan, Lithuania, Iran, Malaysia, Philippines and others.}} |2=http://thelibel.com/libel/article.aspx?id=48&i=2007_01 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> * {{Bandera2|Guatemala}}<ref name="utrinski"/> * {{Bandera2|Guinea}}<ref name="utrinski"/> * {{Bandera2|Haití}}<ref name="utrinski"/> * {{Bandera2|Hondures}}<ref name="utrinski"/> * {{Bandera2|Hungría}}<ref name="Hungary">{{cita web|url=http://umdiaspora.org/content/view/305/51/|títulu=UMD Sends Letter to U.S. Secretary of State Condoleezza Rice Regarding Greece|obra=United Macedonian Diaspora|fechaaccesu=9 de xineru de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081011085305/http://umdiaspora.org/content/view/305/51/|fechaarchivu=11 d'ochobre de 2008}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.mia.com.mk/default.aspx?vide=59875204&lId=2&pmId=501|títulu=Hungary strongly supports Macedonia on name, visa liberalization issues|obra=Gobiernu de la República de Macedonia|fecha=11 d'avientu de 2008|fechaaccesu=27 de mayu de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090805184808/http://www.mia.com.mk/default.aspx?vide=59875204&lId=2&pmId=501|fechaarchivu=5 d'agostu de 2009}}</ref> * {{Bandera2|India}}<ref>{{Cita web|url=http://www.mia.com.mk/default.aspx?vide=58069371&lId=2&pmId=501|títulu=India uses constitutional name of the Republic of Macedonia in billateral communication|obra=Macedonian Information Agency|fechaaccesu=8 de xineru de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20081211234102/http://www.mia.com.mk/default.aspx?vide=58069371&lId=2&pmId=501|fechaarchivu=11 d'avientu de 2008}}</ref> * {{Bandera2|Indonesia}}<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web|url=http://www.utrinski.com.mk/?ItemID=FF9DF22559C2DE449487B27571Y435FF|títulu=„Балистите“ од Бали се вратија во Парламетот|obra=Utrinski Vesnik|fecha=|fechaaccesu=25 de payares de 2009|idioma=macedoniu|cita=Покрај официјалниот дел, македонските парламентарци имале и билатерални средби со делегацијата на парламентот на Индонезија и на парламентот на Чиле}} |2=http://www.utrinski.com.mk/?ItemID=FF9DF22559C2DE449487B27571Y435FF |bot=InternetArchiveBot }}</ref> * {{Bandera2|Irán}}<ref>{{cita web|url=http://217.16.70.245/?pBroj=1559&stID=21361&pR=3|títulu=Црвенковски ги прими амбасадорите на Иран, Малезија, Авганистан и на Исланд|obra=Utrinski Vesnik|fecha=16 d'ochobre de 2006|fechaaccesu=24 de payares de 2009|idioma=macedoniu|cita=Шефот на државата на средбата со Мозафари изрази висока почит кон Иран и неговиот народ поради тоа што оваа земја е една од највлијателните на Блискиот Исток, а воспостави дипломатски односи со Македонија под нејзиното уставно име.|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110719022211/http://217.16.70.245/?pBroj=1559&stID=21361&pR=3|fechaarchivu=19 de xunetu de 2011}}</ref> * {{Bandera2|Iraq}}<ref name="utrinski" /> * {{Bandera2|Irlanda}}<ref>{{cita web|url=http://www.vlada.mk/?q=node/4501|títulu=Predsjednik Hrvatskoga sabora Luka Bebić primio predsjednika Sobranja Republike Makedonije Trajka Veljanoskog|obra=Government of the Republic of Macedonia|fechaaccesu=26 de marzu de 2011|idioma=macedoniu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20181001070040/http://www.vlada.mk/?q=node/4501|fechaarchivu=2018-10-01}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.mfa.gr/www.mfa.gr/en-US/Policy/Geographic+Regions/Europe/Relationships+with+EU+Member+States/Ireland/|títulu=Billateral relations between Greece and Ireland|obra=Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Grecia|fechaaccesu=8 de xineru de 2008|idioma=inglés}}</ref> * {{Bandera2|Israel}}<ref>{{Cita web|url=http://star.dnevnik.com.mk/?pBroj=2502&stID=36277|títulu=Израел го потпиша уставното име на Македонија|obra=[[Dnevnik (República de Macedonia)|Dnevnik]]|fecha=16 de marzu de 2006|fechaaccesu=15 de payares de 2009|idioma=macedoniu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110727190030/http://star.dnevnik.com.mk/?pBroj=2502&stID=36277|fechaarchivu=27 de xunetu de 2011}}</ref> * {{Bandera2|Xamaica}}<ref name="utrinski" /> * ''{{Bandera2|Kosovu}}''<ref>{{cita web|url=http://www.mia.com.mk/default.aspx?vide=68382988&lId=2|títulu=Macedonia, Kosovo establish diplomatic ties|obra=Macedonian Information Agency|fecha=18 d'ochobre de 2008|fechaaccesu=26 de marzu de 2011|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20100205001124/http://www.mia.com.mk/default.aspx?vide=68382988&lId=2|fechaarchivu=5 de febreru de 2010}}</ref><ref group=n.>Territoriu [[Declaración d'independencia de Kosovu|autodeclarado independiente]], [[Estáu non reconocíu|non reconocíu]] per parte de la comunidá internacional nin la [[ONX]].</ref> |width=25%| * {{Bandera2|Kuwait}}<ref name="utrinski"/> * {{Bandera2|Laos}}<ref>{{cita web|url=http://www.mfa.gr/www.mfa.gr/en-US/Policy/Geographic+Regions/Asia+-+Oceania/Billateral+Relations/Laos/|títulu=Billateral relations between Greece and Laos|obra=Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Grecia|fechaaccesu=8 de xineru de 2009|idioma=inglés}}</ref><ref name="utrinski"/> * {{Bandera2|Lituania}}<ref name="Vecer"/><ref name="libel"/> * {{Bandera2|Luxemburgu}}<ref>{{cita web|url=http://www.idividi.com.mk/vesti/svet/367222/index.html|títulu=Македонија и Луксембург потпишана Договор за социјално осигурување|obra=IDIVIDI|fechaaccesu=26 de marzu de 2011|idioma=macedoniu}}</ref> * {{Bandera2|Malasia}}<ref name="libel"/> * {{Bandera2|Marruecos}}<ref name="utrinski"/><ref>{{Cita web|url=http://www.mia.com.mk/default.aspx?mId=120&vide=62631626&lId=1&title=%D0%9C%D0%90%D0%9A%D0%95%D0%94%D0%9Y%D0%9D%D0%98%D0%88%D0%90+-+%D0%9Y%D0%A0%D0%98%D0%93%D0%98%D0%9D%D0%90%D0%9B%D0%9D%D0%98+%D0%A2%D0%95%D0%9A%D0%A1%D0%A2%D0%9Y%D0%92%D0%98|títulu=Претседателот Црвенковски ги прими акредитивите од новите амбасадори на Албанија и на Мароко|obra=Macedonian Information Agency|fecha=5 de marzu de 2008|fechaaccesu=15 de payares de 2009|idioma=macedoniu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110906045742/http://www.mia.com.mk/default.aspx?mId=120&vide=62631626&lId=1&title=%D0%9C%D0%90%D0%9A%D0%95%D0%94%D0%9Y%D0%9D%D0%98%D0%88%D0%90+-+%D0%9Y%D0%A0%D0%98%D0%93%D0%98%D0%9D%D0%90%D0%9B%D0%9D%D0%98+%D0%A2%D0%95%D0%9A%D0%A1%D0%A2%D0%9Y%D0%92%D0%98|fechaarchivu=6 de setiembre de 2011}}</ref> * {{Bandera2|Mauriciu}}<ref name="utrinski"/> * {{Bandera2|Moldavia}}<ref name="RM">{{Cita web|url=http://www.b-info.com/places/Bulgaria/news/95-01/jan19.mak|títulu=Romania and Moldavia recognize Macedonia|fechaaccesu=25 d'abril de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20030521093213/http://www.b-info.com/places/Bulgaria/news/95-01/jan19.mak|fechaarchivu=21 de mayu de 2003}}</ref> * {{Bandera2|Montenegru}}<ref name="Slovenia"/> * {{Bandera2|Mozambique}}<ref name="utrinski"/> * {{Bandera2|Nepal}}<ref name="utrinski"/> * {{Bandera2|Nicaragua}}<ref name="utrinski"/> * {{Bandera2|Nixeria}}<ref name="ARG" /><ref name="utrinski"/> * {{Bandera2|Noruega}}<ref>{{Cita web|url=http://www.maticanaiselenici.com/index.php?page=read_news&id=5028&PHPSESSID=b464d1d274a9hala9901d2f9cfbf646895|títulu=Интервју со Карл Виби, амбасадор на Кралството Норвешка|obra=|fecha=8 de marzu de 2008|fechaaccesu=15 de payares de 2009|idioma=macedoniu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20110727152450/http://www.maticanaiselenici.com/index.php?page=read_news&id=5028&PHPSESSID=b464d1d274a9hala9901d2f9cfbf646895|fechaarchivu=27 de xunetu de 2011}}</ref> * {{Bandera2|Omán}}<ref name="utrinski"/> * {{Bandera2|Paquistán}}<ref name="libel"/> * {{Bandera2|Paraguái}}<ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web|url=http://www.deutsche-welle.de/dw/article/0,2144,2858800,00.htm|títulu=Парагвај ја призна Македонија под уставно име|obra=[[Deutsche Welle]]|fecha=31 d'ochobre de 2008|fechaaccesu=9 de xineru de 2009|idioma=macedoniu}} |2=http://www.deutsche-welle.de/dw/article/0,2144,2858800,00.htm |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.a1.com.mk/vesti/default.aspx?VISTÍI=85599|títulu=Парагвај го призна уставното име|obra=A1 Televizija|fecha=31 d'ochobre de 2008|fechaaccesu=27 de mayu de 2009|idioma=macedoniu|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080406123432/http://www.a1.com.mk/vesti/default.aspx?VISTÍI=85599|fechaarchivu=6 d'abril de 2008}}</ref><ref name="per,par,sur" /> * {{Bandera2|Perú}}<ref name="per,par,sur">[http://macedoniaonline.eu/content/view/156/49/ Macedonian International News Agency] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181106200125/http://macedoniaonline.eu/content/view/156/49/ |date=2018-11-06 }} 'Some countries like Peru, Paraguay, or Suriname have had the courage to recognize Macedonia under its constitutional name.'</ref> * {{Bandera2|Polonia}}<ref>{{Cita web|url=http://www.mia.com.mk/default.aspx?vide=58537761&lId=2&pmId=501|títulu=Poland won't change position on name, supports Macedonia for NATO and EU|obra=Macedonian Informatin Agency|fechaaccesu=8 de xineru de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090806040129/http://www.mia.com.mk/default.aspx?vide=58537761&lId=2&pmId=501|fechaarchivu=6 d'agostu de 2009}}</ref> * {{Bandera2|Qatar}}<ref>{{cita web|url=http://www.idividi.com.mk/English/Macedonia/418447/index.html|títulu=Crvenkovski in Qatar: Now is the right time to invest in Macedonia|obra=IDIVIDI|fecha=29 de xineru de 2008|fechaaccesu=26 de marzu de 2011|idioma=inglés|cita=Macedonia and Qatar established diplomatic relations on June 1996. Qatar recognises Macedonia under its constitutional name.}}</ref><ref name="utrinski"/> * {{Bandera2|Reinu Xuníu}}<ref>{{Cita web|url=http://www.fco.gov.uk/en/travel-and-living-abroad/travel-advice-by-country/country-profile/europe/macedonia?profile=today|títulu=Country Profiles: Republic of Macedonia|obra=[[Foreign and Commonwealth Office]]|fechaaccesu=6 de xineru de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20091107062305/http://www.fco.gov.uk/en/travel-and-living-abroad/travel-advice-by-country/country-profile/europe/macedonia?profile=today|fechaarchivu=7 de payares de 2009}}</ref> * {{Bandera2|República Democrática d'El Congu}}<ref>{{Cita web|url=http://macedoniaonline.eu/content/view/4116/1/|títulu=Greek Government caught lying to their public, again|obra=Macedonian International News Agency|fecha=24 d'ochobre de 2008|fechaaccesu=25 d'abril de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20181106193325/http://macedoniaonline.eu/content/view/4116/1/|fechaarchivu=2018-11-06}}</ref><ref name="utrinski"/> |width=25%| * {{Bandera2|República Checa}}<ref>{{cita web|url=http://www.sobranie.mk/en/?ItemID=8D56BD3DD51523449374FD4A897B83DC|títulu=The President of the Senate of the Czech Republic, Mr.Premysl Sobotka on an official visit of to the Republic of Macedonia upon an invitation by the Assembly of the Republic of Macedonia, Mr.Trajko Veljanovski|fecha=19 de mayu de 2009|fechaaccesu=19 d'ochobre de 2009|idioma=inglés}}</ref> * {{Bandera2|Ruanda}}<ref name="utrinski" /> * {{Bandera2|Rumanía}}<ref>{{cita web|url=http://www.sofiaecho.com/2009/05/29/726896_romania-supports-greece-in-macedonia-name-apueste-basescu|títulu=Romania supports Greece in Macedonia name apueste – Basescu|obra=The Sofia Echo|fecha=29 de mayu de 2009|fechaaccesu=30 de mayu de 2009|idioma=inglés}}</ref> * {{Bandera2|Rusia}}<ref>{{Cita web|url=http://www.vlada.mk/?q=node/1347|títulu=Milososki-Lavrov:|obra=Gobiernu de la República de Macedonia|fechaaccesu=3 d'abril de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20171203225543/http://www.vlada.mk/?q=node/1347|fechaarchivu=2017-12-03}}</ref> * {{Bandera2|Serbia}}<ref>{{cita web|url=http://www.mia.com.mk/default.aspx?vide=69282732&lId=2|títulu=Serbia doesn't alter its position on Macedonia's constitutional name - President|obra=Macedonian Information Agency|fechaaccesu=26 de marzu de 2011|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120322021834/http://www.mia.com.mk/default.aspx?vide=69282732&lId=2|fechaarchivu=22 de marzu de 2012}}</ref> * {{Bandera2|Singapur}}<ref>{{Cita web|url= http://www.mfa.gr/www.mfa.gr/en-US/Policy/Geographic+Regions/Asia+-+Oceania/Billateral+Relations/Singapore/|títulu=Billateral relations between Greece and Singapore |obra=Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Grecia|fechaaccesu= 8 de xineru de 2009|idioma=inglés}}</ref> * {{Bandera2|Sri Lanka}}<ref>{{Enllaz rotu|1={{Cita web|url=http://www.a1.com.mk/vesti/default.aspx?VISTÍI=44918|títulu=Пристигна македонската помош во Шри Ланка|obra=A1 Televizija|fecha=4 d'abril de 2005|fechaaccesu=14 de payares de 2009|idioma=macedoniu}} |2=http://www.a1.com.mk/vesti/default.aspx?VISTÍI=44918 |bot=InternetArchiveBot }}</ref> * {{Bandera2|Sudán}}<ref name="ARG"/><ref name="utrinski"/> * {{Bandera2|Suecia}}<ref>{{cita web|url=http://www.swedenabroad.com/Page____49057.aspx|títulu=Om Makedonien|obra=Embaxada de Suecia en Skopie|fechaaccesu=21 de mayu de 2009|idioma=suecu}}</ref> * {{Bandera2|Surinam}}<ref name="Vecer2">{{cita web|url=http://www.vecer.com.mk/default.asp?ItemID=060Y4CC12A22BE4ABA681F62Y309C949|títulu=Македонија нема да отстапи од двојната формула|obra=Večer|fecha=1 de payares de 2007|fechaaccesu=27 de mayu de 2009|idioma=macedoniu}}</ref><ref name="per,par,sur"/> * {{Bandera2|Suazilandia}}<ref name="Vecer2"/> * {{Bandera2|Suiza}}<ref>{{cita web|url=http://www.sobranie.mk/en/default.asp?ItemID=6466477DBE1EAD49A566C45058F166C2|títulu=The Delegation from the Assembly of the Republic of Macedonia met with the Swiss Delegation to the IPU|obra=Asamblea de la RdM|fecha=20 d'ochobre de 2009|fechaaccesu=26 de marzu de 2011|idioma=inglés}}</ref> * {{Bandera2|Tailandia}}<ref>{{Cita web|url=http://www.mfa.gr/www.mfa.gr/en-US/Policy/Geographic+Regions/Asia+-+Oceania/Billateral+Relations/Thailand/|títulu=Billateral relations between Greece and Thailand|obra=Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Grecia|fechaaccesu= 8 de xineru de 2009|idioma=inglés}}</ref> * {{Bandera2|Tanzania}}<ref name="utrinski" /> * {{Bandera2|Taxiquistán}}<ref name="utrinski" /> * {{Bandera2|Timor Oriental}}<ref name="utrinski" /> * {{Bandera2|Turkmenistán}}<ref name="utrinski" /> * {{Bandera2|Turquía}}<ref>{{Cita web|url=http://www.mfa.gov.tr/turkey_s-political-relations-with-republic-of-macedonia.en.mfa|títulu=Turkey´s Political Relations with Republic of Macedonia|obra=Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Turquía|fechaaccesu=9 de xineru de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090809195936/http://www.mfa.gov.tr/turkey_s-political-relations-with-republic-of-macedonia.en.mfa|fechaarchivu=9 d'agostu de 2009}}</ref> * {{Bandera2|Ucraína}}<ref>{{Cita web|url=http://www.mia.com.mk/default.aspx?vide=58231585&lId=2&pmId=501|títulu=Ukraine in principle supports Macedonia's constitutional name|obra=Macedonian Information Agency|fechaaccesu=9 de xineru de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120322025838/http://www.mia.com.mk/default.aspx?vide=58231585&lId=2&pmId=501|fechaarchivu=22 de marzu de 2012}}</ref> * {{Bandera2|Uganda}}<ref name="utrinski"/> * {{Bandera2|Uruguái}}<ref>{{Enllaz rotu|1={{cita web|url=http://www.idividi.com.mk/English/427617/index.html|títulu=Cultural Chronicle|obra=Idividi|fecha=13 de marzu de 2004|fechaaccesu=25/11º/2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://archive.today/20130419063819/http://www.idividi.com.mk/English/427617/index.html|fechaarchivu=2013-04-19}} |2=http://www.idividi.com.mk/English/427617/index.html |bot=InternetArchiveBot }}</ref> * {{Bandera2|Vietnam}}<ref>{{cita web|url=http://www.mfa.gr/www.mfa.gr/en-US/Policy/Geographic+Regions/Asia+-+Oceania/Billateral+Relations/Vietnam/|títulu=Billateral relations between Greece and Vietnam|obra=Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Grecia|fechaaccesu=8 de xineru de 2009|idioma=inglés}}</ref> * {{Bandera2|Xibuti}}<ref name="utrinski"/> |} === Llista de países qu'utilicen «Antigua República Yugoslava de Macedonia» === <!--Por favor, nun añader países a la llista ensin referencies fiables, rellacionaes y verificables. |Please, do not add countries to this list without verifiable, related and reliable references.--> {| |- valign=top |width=25%| * {{Bandera2|Alemaña}}<ref>{{Cita web|url=http://www.auswaertiges-amt.de/diplo/de/Laenderinformationen/01-Laender/Mazedonien.html|títulu=Ehemalige jugoslawische Republik Mazedonien|obra=Ministeriu de Rellaciones Esteriores d'Alemaña|fechaaccesu= 9 de xineru de 2009|idioma=alemán}}</ref><ref name="Undermining">{{Cita web|url=http://www.vlada.mk/?q=node/2136|títulu=FM Milososki: Name not Greece's goal, but undermining of Macedonian identity|obra=Gobiernu de la República de Macedonia|fecha=14 de xineru de 2009|fechaaccesu=14 de febreru de 2009|idioma=inglés|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20181001031329/http://www.vlada.mk/?q=node/2136|fechaarchivu=2018-10-01}}</ref> * {{Bandera2|Australia}}<ref name="AUmfa" /> * {{Bandera2|Xipre}}<ref>{{Cita web|url=http://www.foxnews.com/wires/2008May28/0,4670,USMacedonia,00.html|títulu=Greece, Cyprus abandon US conference|obra=[[Fox News]]|fecha=28 de mayu de 2008|fechaaccesu=17 d'abril de 2009|idioma=inglés}}</ref> * {{Bandera2|Dinamarca}}<ref name="Danforth4">Danforth p.151</ref> |width=25%| * {{Bandera2|España}} (más precisamente: «Ex-República Yugoslava de Macedonia»)<ref>{{Cita web|url=http://www.maec.es/subwebs/Embaxaes/Skopje/es/MenuPpal/NotapaisMacedonia/Paginas/notapais_skopje.aspx|títulu=Nota país Macedonia|obra=[[Ministeriu d'Asuntos Esteriores y de Cooperación (España)|Ministeriu d'Asuntos Esteriores y Cooperación]]|fechaaccesu=9 de xineru de 2009|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20090710034258/http://www.maec.es/subwebs/Embaxaes/Skopje/es/MenuPpal/NotapaisMacedonia/Paginas/notapais_skopje.aspx|fechaarchivu=10 de xunetu de 2009}}</ref> * {{Bandera2|Francia}}<ref>{{Cita web|url=http://www.doc.diplomatie.gouv.fr/BASIS/apaute/webext/bilat/DDD/19930261.pdf|títulu=Intercambio de documentos oficiales cola solicitú d'establecer rellaciones diplomátiques ente Francia y Macedonia|fechaaccesu=9 de xineru de 2009|idioma=francés}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.diplomatie.gouv.fr/fr/pays-zones-geo_833/macedoine-arym_442/index.html|títulu=Macédoine (ARYM)|obra=Ministeriu de Rellaciones Esteriores y Europees|fechaaccesu=9 de xineru de 2009|idioma=francés}}</ref> |width=25%| * {{Bandera2|Grecia}}<ref name="GR" /> * {{Bandera2|Italia}}<ref name="Danforth4" /> * {{Bandera2|Letonia}}<ref>{{Cita web|url=http://www.mfa.gov.lv/lv/Arpolitika/divpusejas-attiecibas/Makedonija/|títulu=Latvijas un Bijušās Dienvidslāvijas Republikas Maķedonijas attiecības|obra=Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Letonia|fecha=5 de xineru de 2009|fechaaccesu=17 d'abril de 2009|idioma=letón}} [https://translate.google.co.ve/translate?o=http%3A%2F%2Fwww.mfa.gov.lv%2Flv%2FArpolitika%2Fdivpusejas-attiecibas%2FMakedonija%2F&sl=lv&tl=es&hl=es&ie=UTF-8 <small>Traducción automática de Google a español</small>]</ref> * {{Bandera2|Méxicu}}<ref>{{cita web|url=http://www.sre.gob.mx/csocial/contenido/comunicaos/2008/oct/cp_298.html|títulu=Atopo ente'l Subsecretariu Juan Manuel Gómez Carbayeda y el Sr. Yannis Valinakis, Viceministru d'Asuntos Esteriores de Grecia|obra=Secretaría de Rellaciones Esteriores de Méxicu|fechaaccesu=25 d'abril de 2009}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.balkaninsight.com/en/main/news/14140/|títulu=Mexico withdraws recognition of constitutional name|obra=[[Balkan Insight]]|fecha=21 d'ochobre de 2008|fechaaccesu=9 de xineru de 2009|idioma=inglés}}</ref> |width=25%| * {{Bandera2|Nueva Zelanda}}<ref>{{Cita web|url=http://www.mfa.gr/www.mfa.gr/en-US/Policy/Geographic+Regions/Asia+-+Oceania/Billateral+Relations/New+Zealand/|títulu=Billateral Relations - New Zealand |obra=Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Grecia|fechaaccesu= 9 de xineru de 2009|idioma=inglés}}</ref> * {{Bandera2|Países Baxos}}<ref name="Danforth4" /> * {{Bandera2|Sudáfrica}}<ref>{{Cita web|url=http://www.dfa.gov.za/foreign/billateral/fyrom.html|títulu=FYROM (Former Yugoslav Republic of Macedonia)|obra=Ministeriu de Rellaciones Esteriores de Sudáfrica|fechaaccesu= 9 de xineru de 2009|idioma=inglés}}</ref> | |} == Ver tamién == * [[Macedonia (terminoloxía)]] * [[Balcanización]] * [[Cuestión Oriental]] == Bibliografía == * {{cita llibru|apellíos=Allcock|nome=John B.|títulu=Europe Since 1945: An Encyclopedia |añu=2001|páxines=1464|editorial=Taylor & Francis|isbn= 0815340583|idioma=inglés}} * {{cita llibru|apellíos=Cowen|nome=Regina|títulu= Central and Eastern Europe: The Challenge of Transition |añu=1993|páxines=322|editorial=[[Oxford University Press]]|isbn= 0198291698|idioma=inglés}} * {{cita llibru|apellíos=Danforth|nome=Loring M.|enllaceautor=:en:Loring Danforth|títulu= The Macedonian Conflict|añu=1997|páxines=290|editorial=[[Princeton University Press]]|isbn=0691043566|idioma=inglés}} * {{cita llibru|apellíos=Dawisha|nome=Karen|títulu=Politics, power, and the struggle for democracy in South-East Europe|añu=1997|páxines=472|editorial=[[Cambridge University Press]]|isbn=0521597331|idioma=inglés}} * {{cita llibru|apellíos=Frowein|nome=Jochen A.|títulu=Max Planck Yearbook of United Nations Law 1997|añu=1998|páxines=641|editorial=Martinus Nijhoff Publishers|isbn= 9041107002|idioma=inglés}} * {{cita llibru|apellíos=Gallagher|nome=Tom|títulu=The Balkans in the New Millennium: In the Shadow of War and Peace|añu=2005|páxines=232|editorial=Routledge|isbn=0415349400|idioma=inglés}} * {{cita llibru|apellíos=Hacısalihoğlu|nome=Mehmet|títulu=Die Jungtürken und die mazedonische Frage (1890-1918)|añu=2003|páxines=445|editorial=Oldenbourg Wissenschaftsverlag|isbn=3486567454|idioma=alemán}} * {{cita llibru|apellíos=Hamilakis|nome=Yannis|títulu=The Nation and Its Ruins: Antiquity, Archaeology, and National Imagination in Greece|añu=2007|páxines=360|editorial=[[Universidá d'Oxford|Oxford University]] Press|isbn= 0199230382|idioma=inglés}} * {{cita llibru|apellíos=Jeffries|nome=Ian|títulu=The Former Yugoslavia at the Turn of the Twenty-first Century|añu=2003|páxines=637|editorial=Routledge|isbn= 0415281903|idioma=inglés}} * {{cita llibru|apellíos=Kentrotis|nome=Kyriakos|títulu=Mediterranean Politics|añu=1996|páxines=256|editorial=Fairleigh Dickinson University Press|isbn=0838636098|idioma=inglés}} * {{cita llibru|apellíos=Klemenčič|nome=Matjaž|títulu=The Former Yugoslavia's Diverse Peoples|añu=2004|páxines=426|editorial=Abc-Clio|isbn=1576072940|idioma=inglés}} * {{cita llibru|apellíos=Minahan|nome=James|títulu=Miniature Empires|añu=1998|páxines=340|editorial=Greenwood Publishing Group|isbn= 0313306109|idioma=inglés}} * {{cita llibru|apellíos=Osmańczyk|nome=Edmund Jan|títulu=Encyclopedia of the United Nations and International Agreements|añu=2002|páxines=|editorial=|isbn= 0415939208|idioma=inglés}} * {{cita llibru|apellíos=Pachón|nome=Mabel|títulu=Diccionariu Enciclopédicu Mega Sieglu XXI |añu=2006|editorial=Editorial Norma|isbn=9580453853}} * {{cita llibru|apellíos=Phillips|nome=John|títulu= Macedonia: Warlords and Rebels in the Balkans|añu=2004|páxines=230|editorial=I.B.Tauris|isbn= 186064841X|idioma=inglés}} * {{cita llibru|apellíos=Ramet|nome=Sabrina P.|títulu= The Three Yugoslavias|añu=2006|páxines=817|editorial=Indiana University Press|isbn=0253346568|idioma=inglés}} * {{cita llibru|apellíos=Roudometof|nome=Victor|títulu=Collective Memory, National Identity|añu=2002|páxines=265|editorial=Greenwood Publishing Group|isbn=0275976483|idioma=inglés}} * {{cita llibru|apellíos=Shea|nome=John|títulu=Macedonia and Greece: The Struggle to Define a New Balkan Nation|añu=1997|páxines=423|editorial=McFarland & Company |isbn= 9780786402281|idioma=inglés}} * {{cita llibru|apellíos=Theodore A.|nome=Couloumbis|títulu= Greece in the Twentieth Century|añu=2003|páxines=336|editorial=Routledge|isbn= 0714654078|idioma=inglés}} * {{cita llibru|apellíos=Turncock|nome=David|títulu=The Human Geography of East Central Europe|añu=2003|páxines=423|editorial=Routledge|isbn=0415121914|idioma=inglés}} * {{cita llibru|apellíos=Veremis|nome=Thanos|títulu= Greece: The Modern Sequel: from 1831 to the Present|añu=2004|páxines=407|editorial=C. Hurst & Co. Publishers|isbn= 185065462X|idioma=inglés}} * {{cita llibru|apellíos=Janev|nome=Igor|añu=2019|títulu=Legality of the Prespa Agreement Between Macedonia and Greece|editorial=Journal of Political Science and International Relations, Vol. 2, Issue 2, j.jpsir.20190202.13|}} == Notes == {{llistaref|group=n.}} == Referencies == {{llistaref|3}} == Enllaces esternos == * {{Enllaz rotu|1={title}|2={url}|date={timestamp:%B %Y}|bot=InternetArchiveBot|1=Artículu sobre la cuestión macedonia |2=http://www.hri.org/docs/macque |date=May 2025 |bot=InternetArchiveBot }} (n'inglés) * {{traducíu ref|en|Macedonia naming apueste}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Discutinios políticos]] [[Categoría:Política de Macedonia del Norte]] [[Categoría:Política de Grecia]] oon1zyoptok5c9tdewdt2tqivqaphzu El Chavo del 8 0 167438 4376775 4368659 2025-06-17T12:51:38Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376775 wikitext text/x-wiki {{Tradubot|El Chavo del 8}} {{serie de televisión}} '''''El Chavo del 8''''' ye una [[serie de televisión]] [[comedia de situación risible]] [[Méxicu|mexicana]] creada y protagonizada por [[Roberto Gómez Bolaños]], producida por [[Televisión Independiente de Méxicu]] (más tarde, [[Televisa]]). Foi emitida per primer vegada'l [[20 de xunu]] de [[1971]] por [[Televisión Independiente de Méxicu|Canal 8]].<ref name="historiadetrásdelmito"/> El programa trata sobre les vivencies d'un grupu de persones qu'habiten nuna [[vecindá (unidá habitacional)|vecindá]] mexicana onde'l so protagonista, [[El Chavo del 8 (personaxe)|el Chavo]], lleva a cabu travesuras xunto colos sos amigos que causen tracamundios y discutinios ente los mesmos vecinos, polo xeneral de tonu risible. El [[guión (xéneru lliterariu)|guión]] surdió d'un ''[[sketch]]'' escritu por Gómez Bolaños onde un neñu probe d'ocho años alderica con un vendedor de globos nun parque.<ref name="2006Gómez"/> Emprestóse-y una mayor importancia al desenvolvimientu de los personaxes, a los cualos asignóse-yos una personalidá distintiva. Dende un empiezu, el so creador contempló que ''El Chavo'' taría empobináu al públicu adultu, non al infantil, entá cuando se tratara d'adultos interpretando a neños.<ref name="historiadetrásdelmito"/> El repartu principal tuvo integráu por Gómez Bolaños, [[Ramón Valdés]], [[Carlos Villagrán]], [[María Antonieta de las Nieves]], [[Florinda Meza]], [[Rubén Aguirre]], [[Angelines Fernández]] y [[Édgar Vivar]], qu'interpretaron al [[El Chavo del 8 (personaxe)|Chavo]], [[Don Ramón]], [[Quico]], la [[Chilindrina (personaxe)|Chilindrina]], [[Doña Florinda]], el [[El profesor Jirafales|profesor Jirafales]], [[Doña Clotilde]] y el [[El señor Barriga|señor Barriga]], respeutivamente. La direición y producción de la serie recayeron en [[Enrique Segovianu]] y en [[Carmen Ochoa]]. L'ésitu de ''El Chavo del 8'' foi tal que, pa 1973, yera tresmitíu en dellos países de [[Hispanoamérica]] y tenía altos [[cuota de pantalla|índice d'audiencia televisiva]].<ref name="EsmasChavo"/> Envaloróse qu'en 1975 yera vista por más de 350 millones de televidentes cada selmana.<ref name="excélsior"/> Dada la popularidá, el repartu realizó una xira internacional que tomó dellos de los países nos que se tresmitía los programa nesi entós, nuna serie de presentaciones onde baillaben y actuaben en direuto frente a un públicu.<ref name="baillaben"/> En 1978, Villagrán dexó'l programa de forma definitiva por cuenta de conflictos con Gómez Bolaños al respeutive de l'autoría del personaxe de Quico,<ref name="historiadetrásdelmito"/> y al añu siguiente fixo lo mesmo Valdés por cuenta de motivos personales. A pesar d'ello, esti postreru reincorporar al programa tiempu dempués. La última emisión de ''El Chavo del 8'' como programa independiente diose'l 1 de xineru de 1980, anque siguió como parte de ''[[Chespirito (serie de televisión)|Chespirito]]'' hasta'l 12 de xunu de 1992.<ref name="excélsior"/> Gómez Bolaños consideró que l'impautu de la serie n'otros países deber al ésitu previu de ''[[El Chapulín Colorado]]''.<ref name="chapulínes"/> Tocantes a la crítica, llogró una receición mayormente negativa nes sos primeres emisiones, yá que el so conteníu yera calificáu como «vulgar»,<ref name="Jiménez"/> «bobu ya insulsu», «enajenante»<ref name="historiadetrásdelmito"/> y «non recomendable».<ref name="brasilhistoria"/> Unu de les temes que más crítiques negatives xeneró ye la violencia esplícita al traviés de los golpes ya insultos ente dalgunos de los personaxes.<ref name="PatriciaElchavo"/><ref name="mofles"/> Sicasí, otros medios aseguraron qu'un aspeutu positivu de ''El Chavo'' ye l'usu de situaciones universales» coles que l'audiencia puede identificase fácilmente, ensin importar la edá o nacionalidá del espectador.<ref name="Chilechavo"/> A pesar de la so conclusión a empiezos de los años 1990, la serie foi retresmitida de forma ininterrumpida en dellos países dende entós. Hasta 2011, teníase noción de venti países qu'entá la emitíen como parte de la so programación habitual.<ref name="excélsior"/> En 2006 debutó ''[[El Chavo animáu]]'', un programa d'animación basáu en ''El Chavo del 8'' y producíu tamién por Televisa. El so ésitu, equiparable al del formatu orixinal, dexó que la franquicia espandiérase tocantes a [[mercadotecnia]] y productos comerciales. Televisa considerar como una de les marques más esitoses de la so propiedá.<ref name="marcaconsumer"/> Ente dellos productos derivaos del programa inclúyense'l llibru ''[[El diariu del Chavo del ocho]]'' (escritu por Gómez Bolaños y publicáu en 1995), el musical ''El Chavo animáu: show en vivu'' (estrenáu en 2010), un [[El Chavo (videoxuegu)|videoxuegu]] para [[Wii]] llanzáu en 2012, según aplicaciones pa [[Facebook]] y dispositivos móviles d'[[Apple]]. Tocantes a la cultura popular, ''El Chavo del 8'' perduró como unu de los programes d'entretenimientu más reconocíos<ref name="obradeteatro"/> y esitosos de la televisión hispanofalante.<ref name="Forbes"/> == Xéneru y ambientación == ''El Chavo del Ocho'' ye una [[comedia de situación]] qu'enceta les interacciones d'un grupu de persones qu'habiten una [[Vecindá (unidá habitacional)|vecindá]]. El protagonista, el Chavo, ye un neñu güérfanu que suel metese en problemes colos demás habitantes, ente ellos Don Ramón, Doña Clotilde y Doña Florinda, por cuenta de tracamundios, a distracciones o a les sos travesuras. Ende convive tamién colos sos amigos Quico y la Chilindrina. Con frecuencia atopar nun [[barril]] de madera que s'alluga nel patiu de la vecindá (al que s'acostuma meter, cuasi siempres, dempués de que Don Ramón lo cute na cabeza). Cada capítulu fai usu de chancies, ''[[slapstick]]'', [[ironía]], [[cómicu de repetición risibles de repetición]] y situaciones gracioses nes que el repartu arréyase. Tamién s'inclúi l'usu de [[rises enlatadas|rises grabaes]] pa dar énfasis nes escenes risibles. La trama trescurre na so gran mayoría nel patiu d'una vecindá, onde s'aprecia un [[barril]] y un llavaderu. En dicha vecindá habiten la mayoría de los personaxes principales, sacante'l señor Barriga, el so fíu Ñoñu, Godínez, el profesor Jirafales y Popis. Reparar tamién, a primer instancia, el departamentu 14 onde moren Quico y Doña Florinda, y xusto a los so derecha atopa el cuartu 71, llar de Doña Clotilde, y el departamentu 72, onde viven Don Ramón y la so fía la Chilindrina. Magar esisten unes escaleres que conducen al departamentu 23, l'interior d'este poques vegaes viose. Hai tamién na vecindá una [[Fonte (arquiteutura)|fonte]], a la cual llégase al travesar un pasiellu allugáu ente los apartamentos 71 y 72. Hai segmentos qu'asoceden n'otros llugares ayenos a la vecindá, tal ye'l casu d'un amenorgáu predio onde, n'unu de los episodios, los personaxes aprienden a xugar [[fútbol americanu]] con Jirafales y Don Ramón, y n'[[Acapulco]], al cual alleguen a pasar unes vacaciones. Esiste igualmente una escuela, a la qu'asisten los neños de la vecindá y onde imparte clases Jirafales. Sicasí, na serie namái se ve un [[aula]] y non tol edificiu como tal. N'otros capítulos apaecen el restorán de Doña Florinda, una peluquería onde nuna ocasión trabaya Don Ramón y la banqueta onde s'alluga la entrada a la vecindá (onde los neños deciden establecer un puestu d'agües fresques en dalguna ocasión, o onde Don Ramón instala un puestu provisional pa vender [[churru|churros]] en dalgún intre). == Repartu == === Protagonistes === * [[Roberto Gómez Bolaños]] como [[El Chavo del 8 (personaxe)|El Chavo]]: ye'l protagonista, un neñu d'ocho años d'edá que llega a la vecindá dempués d'escapase d'un [[orfanatu]], una vegada que'l so ma abandonar.<ref name="ElDiario11">{{Cita Harvard|Gómez Bolaños|1995|p=11; 21|sp=sí}}</ref> Magar acostuma metese nel interior d'un barril asitiáu cuasi na entrada de la vecindá, vive nel departamentu 8.<ref>{{cita web |url= http://www.tvnotas.com.mx/2011/06/20/C-13527-feliz-cumpleanos-chavo-del-8.php |títulu= ¡Feliz cumpleaños 'Chavo del 8'! |fechaaccesu= 23 d'abril de 2016 |obra= Tvnotas.com |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20110622063151/http://www.tvnotas.com.mx/2011/06/20/C-13527-feliz-cumpleanos-chavo-del-8.php |fechaarchivu= 22 de xunu de 2011 }}</ref> En nengún de los capítulos méntase'l so nome verdaderu. Unu de les sos traces carauterístiques ye la «garrotera», onde'l so cuerpu agazúpase y caltién paralizáu, ante situaciones de mieu. Quita tirándose-y -y agua frío. * [[Carlos Villagrán]] como [[Quico]]: ye un neñu de nueve años d'edá,<ref>N'unu de los primeros capítulos, «Los pesos perdíos», Quico manifiesta tener esta edá al comentar que'l Chavo tien 8 años, ente que él «apenes va cumplir siete». Nel episodiu onde se celebra'l cumpleaños de Quico en casa de Doña Florinda, Quico revela tener nueve años d'edá.</ref> que'l so nome verdaderu ye Federico. N'unu de los capítulos méntase que'l so padre yera marineru, polo qu'él acostuma vistir siempres una indumentaria reminiscente a él. Vive nel departamentu 14 xunto cola so madre Doña Florinda. Ye xeneralmente presumíu y envidiosu coles mesmes, polo que suel tener conflictos colos demás neños de la vecindá. * [[María Antonieta de las Nieves]] como la [[Chilindrina (personaxe)|Chilindrina]]: ye la fía de Don Ramón, una neña traviesa, peza ya intelixente» de 8 años, y amiga del Chavo y de Quico. Ta namorada del primeru, polo que anda a la tema con Paty, interés románticu del Chavo n'unu de los episodios.<ref name="Porvenirchavo">{{cita web |url= http://www.elporvenir.com.mx/notes.asp?nota_id=288740 |títulu= Chespirito - El maestru del humor blanco |fechaaccesu= 13 d'abril de 2012 |obra= El Porvenir |fecha= 21 de febreru de 2009 }}</ref> * [[Ramón Valdés]] como [[Don Ramón]]: vive nel apartamentu 72 de la vecindá, xunto cola so fía la Chilindrina. Ta desemplegáu y tien una delda de 14 meses de renta col señor Barriga, asina qu'intenta safalo tan llueu lo ve llegar a la vecindá. * [[Florinda Meza]] como [[Doña Florinda]]: ye la madre de Quico, una muyer sobeyosa, arrayante y altanera» que suel faer de menos a los sos vecinos por cuestiones económiques, refiriéndose a éstos como «[[Vulgo|canaya]]».<ref name="Porvenirchavo"/> Ta namorada del profesor Jirafales. * [[Rubén Aguirre]] como'l [[Profesor Jirafales]]: ye'l maestru de la escuela primaria a la qu'asisten los neños de la vecindá. Tien una rellación romántica con Doña Florinda. Una de les sos espresiones más carauterístiques ye «¡Ta, ta, ta, taaaa, ta!» al enoxar. La so llarga estatura suel ser motivu de chistes y burlles ente'l Chavo y los sos amigos. * [[Édgar Vivar]] como'l [[Señor Barriga]]: ye'l dueñu de la vecindá a la qu'allega a cobrar la renta de los inquilinos. Na mayoría de los capítulos, el Chavo acostuma a recibilo con un golpe». Por cuenta de la so obesidá, ye oxetu constante de burlles per parte de los demás. * [[Angelines Fernández]] como [[Doña Clotilde]]: ye una señora soltera qu'habita nel departamentu 71, a la que los neños de la vecindá suélen-y dicir «la bruxa del 71», por cuenta del so excéntrico comportamientu (por casu, tener un perru llamáu Satanás, o realizar una [[espiritismu|sesión espiritista]] n'unu de los capítulos).<ref name="Porvenirchavo"/> Ta namorada de Don Ramón. === Otros personaxes === {{VT|Personaxes d'El Chavo}} Amás de los anteriores, esisten otros personaxes recurrentes en ''El Chavo del 8'', na so mayoría interpretaos polos mesmos actores del repartu principal. Ente ellos figuren [[Ñoñu]] (interpretáu por Vivar), fíu del Señor Barriga, que suel dir a la vecindá pa xugar col Chavo, Quico y la Chilindrina. Al igual que'l so padre, tien [[obesidá]] lo que provoca les burlles de los sos compañeros na escuela. La [[Popis]] (encarnada por Meza), ye la sobrina de Doña Florinda, una neña que siempres va acompañada d'una muñeca a la que llama Serafina, y que ye gangosa. Estudia na mesma escuela que los otros neños de la vecindá. Con menor frecuencia tamién apaecen, en dellos episodios, el [[Doctor Chapatín]], un vieyu satíricu y burlesco» y el [[El Chapulín Colorado (personaxe)|Chapulín Coloriáu]],<ref>{{cita web |url= http://www.esmas.com/elchavodel8/personaxes/356580.html |títulu= El Doctor Chapatín |fechaaccesu= 15 d'abril de 2012 |obra= Esmas.com |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20120619002944/http://www.esmas.com/elchavodel8/personaxes/356580.html |fechaarchivu= 19 de xunu de 2012 }}</ref> dambos por Gómez Bolaños, según [[Doña Nieves]], la bisagüela de la Chilindrina ya interpretada por De les Nieves. Igualmente n'unu de los capítulos apreciar a Don Federico (actuáu por Villagrán), como'l padre de Quico. Tres la salida de Valdés en 1981, [[Raúl "Chatu" Padilla|Raúl ''Chatu'' Padilla]] incorporar al programa y asumió'l rol de [[Jaimito el Carteru]] en 1982, un vieyu que s'encarga d'apurrir el corréu na vecindá (para más información, vease la seición ''[[#Conflictu con Villagrán y muerte de Valdés|Conflictu con Villagrán y muerte de Valdés]]''). [[Horacio Gómez Bolaños]], hermanu del creador del programa, encargar de Godínez, un neñu al que se-y ve solamente na escuela, y que suel ignorar la respuesta de la mayoría de les entrugues que'l profesor Jirafales fai-y nes clases. Otros personaxes incidentales inclúin a Gloria (por [[Maribel Fernández]], [[Regina Torné]] y [[Olivia Leiva]]); Paty (por [[Rosita Bouchot]] y [[Ana Lilian de la Macorra]]); Don Román, primu de Don Ramón (por [[Germán Robles]]); Malicha, afiada de Don Ramón (por [[María Luisa Alcalá]]) y el señor Calvillo (por [[Ricardo de Pascual]]). == Historia == === Antecedentes === En collaborando nel programa ''[[Cómicos y cantares]]'' como escritor y actor ocasional,<ref name="historiadetrásdelmito"/> el mexicanu Roberto Gómez Bolaños, meyor conocíu pol llamatu de ''Chespirito'', debutó na [[XEQ-TV|canal 8]] (XEQTV) de la cadena [[Televisión Independiente de Méxicu]] cola serie ''[[El ciudadanu Gómez]]'', onde actuaba xunto con [[Rubén Aguirre]] (qu'enantes participaba en ''[[El club del Chori]]''). Magar esti tresmitir en 1968, [[Bernardo Garza Sada]], propietariu de canal 8,{{harvnp|Fernández|Paxman|2000|p=|sp=sí}} decidió retardar indefinidamente la so emisión con tal de tenela preparada pa una futura competencia con [[XEW-TV|canal 2]] (XEW-TV) de la cadena rival [[Telesistema Mexicanu]]».<ref name="historiadetrásdelmito"/> ''El ciudadanu Gómez'' volvió a entamar les sos emisiones en 1970.<ref name="queriendo102"/> Nesti ralu, el productor [[Sergio Peña]], tamién del mesma canal, convidó a Gómez Bolaños al programa ''[[Sábados de la fortuna]]'', que duraba ocho hores y que contenía segmentos de diverses temátiques, tales como actos de maxa, concursos y bailles. El so llabor ende consistió n'escribir nuevos ''[[sketch]]es'' cómicos, de media hora de duración. Gran parte d'estos segmentos yeren conocíos pol mesmu creador como «chespirotadas», n'alusión al so llamatu.<ref name="historiadetrásdelmito"/> Unu d'estos titulóse ''La mesa cuadrada'', que más tarde adoptaría los nome ''[[Los supergenios de la mesa cuadrada]]''. Ende actuaben [[Ramón Valdés]] como l'Inxenieru Ramón Valdés Tirado Alanís,<ref name="Queriendo93">{{Cita Harvard|Gómez Bolaños|2006|p=93|sp=sí}}</ref><ref name="historiadetrásdelmito"/> Aguirre como'l profesor Jirafales, Gómez Bolaños como'l doctor Chapatín y María Antonieta de las Nieves como la presentadora. Gómez Bolaños reparara l'actuación de Valdés nel filme ''[[El cuerpazo del delitu]]'' (1968), onde dambos compartíen creitos como parte del repartu,<ref name="queriendo99">{{Cita Harvard|Gómez Bolaños|2006|p=99-100|sp=sí}}</ref> ente que De les Nieves ingresara a ''Los supergenios'' en sustituyendo a [[Bárbara Ramson]]. Primeramente, emprestara la so voz pal [[doblaxe]] n'español de dellos personaxes como [[Eddie Munster]], de ''[[The Munsters]]'', y [[Wednesday Addams]], de ''[[The Addams Family (serie de 1964)|The Addams Family]]''.<ref name="historiadetrásdelmito"/> Ente que ''El ciudadanu Gómez'' funcionaba como asonsaña a la política mexicana, ''Los supergenios'' consistía nuna parodia de los programes informativos, nel que tres personaje respondíen a entrugues lleíes por De les Nieves, mesmes que yeren unviaes pol públicu (en realidá, yeren parte del llibretu) y qu'encetaben temes populares d'esi entós. Dau l'ésitu de ''Los supergenios'', los productores de la cadena aceptaron estendelo como programa independiente, que se tresmitió por dos meses en 1970.<ref name="Queriendo93"/><ref name="historiadetrásdelmito"/> A pesar del ésitu de ''Los supergenios'', el so creador decidió atayalo. Nel so llibru biográficu, ''Ensin querer queriendo'' (2006), el tamién comediante reveló: {{cita|Había un motivu poderosu: la constitución mesma del ''sketch'' [''Los supergenios de la mesa cuadrada''] esixía que munchos chistes fueren fayadizos al momentu, de cuenta que funcionara perbién nun programa como ''Sábados de la fortuna'', que se presentaba en vivu, pos esto dexaba la mención de persones y acontecimientos actuales, pero perdía tal carauterística cuando'l productu almacenar mientres dos o tres selmanes pa constituyir la reserva necesaria de capítulos.{{harvnp|Gómez Bolaños|2006|p=95|sp=sí}}}} ''Los supergenios'' dio orixe a ''[[Chespirito (serie de televisión)|Chespirito]]'', un nuevu programa conformáu por dellos segmentos risibles ente ellos ''[[El Chapulín Colorado]]'', ''[[Los Caquitos]]'' y ''[[Los chifladitos]]''. Nesti postreru, Gómez Bolaños participaba nel rol estelar xunto con Aguirre. Por cuenta de que Aguirre robló un contratu temporal cola canal 2, el primeru tuvo qu'escurrir un nuevu ''sketch'' que fungiera como reemplazu de ''Los chifladitos''. Este pasaría a denominase ''El Chavo''.{{harvnp|Gómez Bolaños|2006|pp=97-98|sp=sí}} === Guión y personaje === {{caja de cita|Yo nunca pretendí que la xente creyera que yéramos neños, sinón qu'aceptaren que yéramos adultos interpretando a los neños.|Roberto Gómez Bolaños.<ref name="historiadetrásdelmito"/>}} Sobre la base d'otru ''sketch'' previu, Gómez Bolaños ellaboró l'esbozu de ''El Chavo'' con una trama atemporal (esto ye, ensin siguir una cronoloxía con dalguna otra hestoria) onde un neñu probe, de 8&nbsp;años d'edá, aldericaba con un vendedor de globos nun parque. Él interpretaría al neñu, y l'otru personaxe recayería en Valdés.<ref name="2006Gómez"/> «Cuando [Gómez Bolaños] ve l'aceptación y afaya que tien elementos de comedia bien curiosos, vuelve escribilo, pero yá con más forma [...] la clave foi metelos [a los personaxes] nuna vecindá onde hubo un potencial más grande y adulces armar [el conceutu central del programa]», según recordó'l so fíu [[Roberto Gómez Fernández]].<ref name="excélsior"/> Los siguientes capítulos surdieron de manera similar, mientres usaba hestories que nun fueren consideraes enantes. Sicasí, quixo estremase de los personaxes de neños interpretaos hasta esi entós: «El retu nun yera senciellu [...] Porque toos (o siquier cuasi toos) fueron variantes diverses del clásicu [[Jaimito|Pepito]], que la so gracia anicia precisamente en que ye un neñu, pero qu'actúa cola picardía propia del adultu», d'alcuerdu al propiu escritor nel so llibru biográficu. Na so perceición, el personaxe del Chavo tenía de ser unu «inocente ya inocente».<ref name="2006Gómez">{{Cita Harvard|Gómez Bolaños|2006|p=98|sp=sí}}</ref> El conteníu de ''El Chavo'' taría empobináu «al públicu adultu, non al infantil».<ref name="historiadetrásdelmito"/> La so fía Marcela Gómez Fernández reveló que dellos de los xestos y degomanes del protagonista proveníen d'ella y de los sos hermanos cuando yeren pequeños. D'acordies con Roberto Gómez Fernández: «el mio padre trató d'atopar valores universales infantiles, con personaxes que pudieren tener grandes contradicciones, elementos opuestos, asina surde la comedia [...] y eso saber perfectamente». Cabo añader que'l personaxe ye tamién conocíu como'l Chavo del 8 por cuenta de que la serie yera tresmitida nos sos entamos pela canal 8; Gómez Bolaños reveló entós que yera conocíu asina porque vivía nel departamentu 8 de la vecindá, y non nel barril onde solía metese comúnmente.<ref name="excélsior">{{cita web |url= http://www.excelsior.com.mx/index.php?m=nota&seccion=enclín-lo-mas-lleíu&cat=412&id_nota=745890 |títulu= Güei cumple cuarenta años'l Chavo del 8 |fechaaccesu=13 d'abril de 2012 |obra= Excélsior}}</ref> Pal personaxe de Don Ramón, pensó nun individuu folgazán, incultu, comodino [...] pero posesor d'esa gracia natural qu'identifica al pícaru». Tocantes a la Chilindrina, la so apariencia física sería similar a la del Chavo al tener delles peques na so cara, pero na so personalidá tenía de figurar como «más traviesa ya intelixente qu'él». Pa dar esa impresión, optó por definir la como una neña ensin dientes y qu'usara antioyos. Inclusive, dio-y un sentíu de lideralgu sobre los demás neños de la vecindá.<ref name="queriendo99"/> El so nome provién d'un pan típico mexicanu que tien granes d'[[Sesamum indicum|ajonjolí]], reminiscente de les varies peques que tien el personaxe.<ref name="Porvenirchavo"/> Doña Florinda yera l'estereotipu d'una muyer d'edá y que curia pocu del so arreglu personal» y la so sobrina, Popis, sería más bien «bobalicona». El términu «[[Don (tratamientu)|Doña]]» deber a la connotación d'un bon nivel social, según l'escritor. El personaxe de Quico, de la mesma, funcionaría como contraparte de les cualidaes del protagonista: «caprichosu, testarudo, consentíu y envidiosu». El so nome yera orixinalmente «Federico», pa enfatizar la última sílaba del mesmu («ricu»), sobre la base d'una de les sos carauterístiques na serie. Sicasí, conocer meyor pol llamatu de ''Quico''. Gómez Bolaños rellacionar depués como'l fíu de Doña Florinda; sobre la so vistimienta de marineru, n'unu de los capítulos méntase que'l so padre yera marín y morriera cuando'l so barcu fundióse. Esa ye la causa de la so indumentaria habitual.<ref name="historiadetrásdelmito"/> Nuna entrevista, Villagrán dixo que [[Enrique Segovianu]] propunxera delles de les frases y movimientos carauterísticos del so personaxe, incluyendo'l lloru.<ref name="elcomercio.pe">{{cita web |url= http://elcomercio.pe/espectaculos/362965/noticia-quico-yo-nun fui-chavo-8-sacáronme |títulu= Quico: “Yo nun fui del “Chavo del 8”, sacáronme” |fechaaccesu=18 d'abril de 2012 |obra= Elcomercio.pe}}</ref> Hai que recordar que'l personaxe del profesor Jirafales, xunto col irregular doctor Chapatín, yá apaecía cola mayoría de les sos traces en ''Los supergenios'', y nun se modificar enforma al respeutu. Si acasu una diferencia yera qu'en ''Los supergenios'', Jirafales nun yera un profesor d'escuela, sinón «un suxetu intelectual y educao que resolvía les duldes de los sos compañeros». Pa ''El Chavo'', adoptó'l rol de maestru de primaria y namoráu de Doña Florinda.<ref name="historiadetrásdelmito"/> Aguirre suxirió utilizar la espresión «¡Ta, ta, ta, taaaaa, ta!», al recordar qu'unu de los sos profesores, Celayo Rodríguez, solía dicir una frase similar al enoxase.<ref name="laprensahn"/> Plantegóse adicionalmente que'l [[El señor Barriga|señor Barriga]] fuera'l dueñu de la vecindá, al que fadien los neños cada vez que llega a cobrar la renta de los inquilinos, y la so versión infantil recayó nel so fíu Ñoñu. De primeres nun tenía apellíu; esti usar en referencia a l'apariencia física del actor.<ref name="historiadetrásdelmito"/> La ''bruxa del 71'', o Doña Clotilde, concibiérase como una «picotera solterona», y finalmente'l rol de Godínez yera «el que menos estudiaba» de tolos neños.<ref name="queriendo102">{{Cita Harvard|Gómez Bolaños|2006|pp=101-103|sp=sí}}</ref> === Primeres emisiones y popularidá === Surdíu primeramente como segmentu de ''Chespirito'', ''El Chavo del Ocho'' llogró la so propia serie de media hora de duración y consistente nun capítulu per selmana, tresmitíu en «[[Horariu central|horariu estelar]]».<ref name="EsmasChavo">{{cita web |url= http://www2.esmas.com/entretenimiento/biografias/009370/roberto-gomez-bolanos/ |títulu= Roberto Gómez Bolaños |fechaaccesu= 12 d'abril de 2012 |autor= Esmas |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20120404122519/http://www2.esmas.com/entretenimiento/biografias/009370/roberto-gomez-bolanos |fechaarchivu= 2012-04-04 }}</ref> Ante esto, Gómez Bolaños adquirió escenografía y demás utilería pa recrear la vecindá onde habiten los personaxes del ''sketch'', y empezó les audiciones pa contratar a otros actores. Amás d'Aguirre, De les Nieves<ref>De primeres, De les Nieves nun quería formar parte del equipu definitivu de ''El Chavo del 8'', pos tenía una mayor preferencia poles hestories de traxedia; Gómez Bolaños convencer d'intentar con un rol risible, pos «los papeles tráxicos facer cualesquier» ''(Gómez Bolaños, 2006, pp. 99-100)''</ref> y Valdés, que yá collaboraben con Gómez Bolaños dende años anteriores, contratar a [[Florinda Meza]], que participaba na serie de comedia ''La media naranxa''.<ref name="queriendo99"/> Per mediu d'Aguirre, conoció a [[Carlos Villagrán]], quien actuaba nun programa presentáu pol primeru. Particularmente, contratar una vegada que Gómez Bolaños reparó un ''sketch'' onde interpretaba al moñecu d'un [[Ventriloquia|ventrilocuo]]; el so nome yera Pirolo, y dende ende Villagrán yá «enchía les sos mocaes» p'apurri-y más comedia a la so actuación. Gómez Bolaños comparó'l so estilu col del francés [[Henri Bergson]] y la so filosofía de «la humanización de lo mecánico y la mecanización de lo humano».<ref name="queriendo102"/> Villagrán apurrió tamién el carauterísticu lloru de Quico, heredáu del personaxe d'una vieya llamada Lola Mento, nel programa ''El club del Chori''.<ref name="historiadetrásdelmito"/> Nacho Brambila, amigu de Gómez Bolaños, encamentó-y al médicu [[Edgar Vivar]] pa ''El Chavo''.<ref name="queriendo102"/> El mesmu actor dixo que la so incorporación fuera «daqué totalmente non entamáu, gustábame ver teatru y cine, pero nunca pensé tar nesti proyeutu».<ref name="excélsior"/> Per otra parte, la española [[Angelines Fernández]] yá yera conocida poles sos actuaciones nel [[cine español]].<ref name="historiadetrásdelmito"/><ref name="Chavo del Ocho">{{cita web |url= http://www.esmas.com/elchavodel8/hestoria/356535.html |títulu= Asina empezó a xestase tou |fechaaccesu= 12 d'abril de 2012 |obra= Esmas.com |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20120507013718/http://www.esmas.com/elchavodel8/hestoria/356535.html |fechaarchivu= 7 de mayu de 2012 }}</ref> Otros actores que llegaron a participar dacuando nel programa fueron [[Ofelia Guilmain]], [[Germán Robles]], [[Héctor Bonilla]], [[Rogelio Guerra]], ente otros.<ref name="queriendo102"/> El primer capítulu de la serie ''El Chavo del Ocho'' tresmitióse'l [[20 de xunu]] de [[1971]].<ref name="historiadetrásdelmito">{{cita videu |títulu= La hestoria detrás del mitu - El Chavo del 8 |persona= |añu= |url= |mediu= Episodiu de televisión editorial= TV Azteca|llocalización= |fechaaccesu= |añoacceso= |mesacceso= |tiempu= |cita= |id=}}</ref> El ''sketch'' más antiguu del que se tien noción ye «[[El ropavejero]]», grabáu en 1971. Equí apaecen solamente Valdés, De les Nieves y Gómez Bolaños nos sos correspondientes personaxes. Nun foi sinón hasta'l capítulu «[[La fiesta de la bona vecindá]]» qu'apaecieron dalgunos de los personaxes principales restantes. Amás, en «[[Los muebles de don Ramón]]», el personaxe del Sr. Barriga entá nun tenía esi apellíu, polo que se refieren a él como «el señor». Esti capítulu se regrabó en 1972.<ref name="chespirito.org">{{cita web |url= http://www.chespirito.org/ |títulu=Chespirito.org |fechaaccesu=15 d'abril de 2012 |obra= Chespirito.org}}</ref> Apenes dos años dempués de la so apaición, ''El Chavo del Ocho'' yá se tresmitía en dellos países de Hispanoamérica y cuntaba con altos índices d'audiencia televisiva.<ref name="EsmasChavo"/> En 1972, yera'l programa más esitosu de la canal 8,<ref name="historiadetrásdelmito"/> polo que, al añu siguiente, l'empresariu [[Emilio Azcárraga Milmo]] convidó a Gómez Bolaños por que ''El Chavo'' y los sos demás programes, tresmitíos na canal 8, incorporar a la canal 2. Coles mesmes, garantizó-y un meyor salariu del que ganaba nesi entós. El comediante nun aceptó la propuesta, aduciendo que tenía un contratu robláu en canal 8 que tenía de cumplir.<ref name="historiadetrásdelmito"/><ref name="queriendo106">{{Cita Harvard|Gómez Bolaños|2006|pp=106-107|sp=sí}}</ref> En 1974 Telesistema Mexicanu (canal 2) y Televisión Independiente de Méxicu (canal 8) fundir pa dar llugar a [[Televisa]], entós el programa empezó a tresmitise na canal 2.<ref name="historiadetrásdelmito"/> En 1973, la [[XHDF-TV|canal 13]] (XHDF-TV) contrató a De les Nieves como presentadora del programa ''Pampa Pipiltzin''. La so ausencia de ''El Chavo'' foi esplicada por Don Ramón n'unu de los capítulos, onde reveló que se fora a estudiar a Guanajuato, sol amparu d'unes tíes».<ref name="Gómez109"/> A manera de solución por cuenta de la so salida, incorporar a la [[Popis]], personaxe que sería interpretáu por Meza.<ref name="Guioteca">{{cita web |url= http://www.guioteca.com/series-de-tv/el-chavo-del-8-los-escuros-conflictos-tres-la-guapa-vecindá/ |títulu= El Chavo del 8: los escuros conflictos tres la guapa vecindá |fechaaccesu= 15 d'abril de 2012 |obra= Guioteca.com }}</ref> Más d'un añu dempués, De les Nieves reincorporar al repartu de la vecindá.<ref name="Gómez109">{{Cita Harvard|Gómez Bolaños|2006|p=109|sp=sí}}</ref> D'alcuerdu al periódicu ''[[Excélsior (periódicu mexicanu)|Excélsior]]'', en 1975 la serie yera vista por más de 350 millones de televidentes cada selmana, y llogró hasta 55 y 60 puntos de [[cuota de pantalla]].<ref name="excélsior"/> El repartu principal empezó a realizar xires per otros países a partir de 1977, nes qu'actuaben y baillaben frente a una audiencia.<ref name="baillaben">{{Cita Harvard|Gómez Bolaños|2006|p=115|sp=sí}}</ref> Visitaron dellos sitios como l'[[Estadiu Nacional de Chile]] en doble función nun solu día, nes qu'enllenaron la cortil con capacidá pa 80 000 persones, y nel [[Anfiteatru de la Quinta Vergara]],<ref name="historiadetrásdelmito"/><ref name="Chavo200578">{{Cita Harvard|Gómez Bolaños|1995|pp=78-82|sp=sí}}</ref> el [[Poliedru de Caracas]], en [[Venezuela]],<ref name="Chavo200578"/> l'auditoriu [[Luna Park (Buenos Aires)|Luna Park]], en [[Buenos Aires|Buenos Aires, Arxentina]] (onde tuvieron per una selmana), y otros escenarios del mesmu país como los estadios [[estadiu Malvinas Argentinas|Malvinas Argentinas]], [[Estadiu Jorge Luis Hirschi|Jorge Luis Hirschi]] y [[estadiu Mario Alberto Kempes|Mario Alberto Kempes]],<ref>En 1986 volvieron presentase exitosamente na Luna Park, d'Arxentina, frente a un auditoriu apináu ''(Gómez Bolaños, 1995, pp. 78-82)''.</ref> el [[Coliséu Amauta]], en [[Perú]], nel estadiu Ramon Tahuichi Aguilera en [[Santa Cruz de la Sierra|Santa Cruz]], [[Bolivia]], en [[Panamá]] (nun eventu al qu'asistieron tamién dellos políticos, ente ellos l'entós presidente Demetrio Laques), según [[San Xuan (Puertu Ricu)|San Xuan]],<ref>Gómez Bolaños recibió les [[llaves de la ciudá]] per parte del alcalde de San Juan na so visita a dicha ciudá. ''(Gómez Bolaños, 1995, pp. 78-82)''.</ref> [[Ponce]] y [[Mayagüez]] en [[Puertu Ricu]], el [[Madison Square Garden]] n'[[Estaos Xuníos]], [[San Pedro Sula|San Pedro Sula, Honduras]], [[Guatemala]], [[El Salvador]], [[Nicaragua]], [[Costa Rica]], [[Ecuador]], [[Uruguái]], [[Paraguái]] y la Casa de Gobiernu de [[Colombia]].<ref name="Chavo200578"/>{{harvnp|Gómez Bolaños|2006|pp=118-119|sp=sí}} === Conflictu con Villagrán y muerte de Valdés === En 1978, Villagrán dexó el repartu del programa pa empezar el so propiu espectáculu col personaxe de Quico, pa lo cual solicitó-y autorización a Gómez Bolaños, quien aportó.{{harvnp|Gómez Bolaños|2006|p=126|sp=sí}} Sicasí, tiempu dempués el primeru consideró que'l personaxe yera de la so autoría y demandó a Gómez Bolaños. La resultancia foi favorecedor pa ''Chespirito''.{{harvnp|Gómez Bolaños|2006|pp=132-133|sp=sí}} Más tarde, Villagrán dixo que la so salida del repartu deber a problemes de «celos y envidia» ente'l so personaxe y el del Chavo. D'alcuerdu a Vivar, esti postreru solía escribir los meyores chistes de la serie pa Quico, pos sabía de la so popularidá na audiencia. A pesar del conflictu col creador de la serie, Villagrán grabó los sos últimos capítulos colos sos compañeros en 1978, con una aparente normalidá. Una vegada qu'abandonó ''El Chavo del 8'', Villagrán quixo usar el personaxe pa otru programa de Televisa, a lo cual refugóse Gómez Bolaños yá que aquel nun quería reconocer la so autoría. Por cuenta de esto, Azcárraga Milmo optó por atayar el proyeutu independiente de Quico.<ref name="historiadetrásdelmito"/> Sicasí, l'actor siguió usando'l personaxe en Venezuela en 1981.<ref name="eldebate">{{cita web |url=http://www.debate.com.mx/eldebate/noticias/default.asp?IdArt=10593245&IdCat=6087 |títulu=Carlos Villagrán ´Kiko´ diz-y adiós a los escenarios |fechaaccesu=15 d'abril de 2012 |obra=L'Alderique |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130928160043/http://www.debate.com.mx/eldebate/noticias/default.asp?IdArt=10593245&IdCat=6087 |fechaarchivu=28 de setiembre de 2013 }}</ref> Nesa dómina, los productores [[Valentín Pimstein]] y [[Fabián Arnaud]] pidiéron-y a Gómez Bolaños escribir el guión pa una adautación cinematográfica de ''El Chapulín Colorado'' o de ''El Chavo del 8''. Esti nun quixo pos consideró que, nel casu de ''El Chavo'', la so hestoria desenvolvíase namái na vecindá, y resultaría-y amás difícil redactar una trama inédita que nun fuera redundante colo amosao na serie hasta entós. Nel so llugar, arreyar na producción de ''[[El Chanfle]]'', que cuntó cola mesma repartu de ''El Chavo del 8''.{{harvnp|Gómez Bolaños|2006|p=122|sp=sí}} Nesta película participó tamién Villagrán, a pesar del so distanciamientu colos sos otros compañeros. Poco dempués, en 1979,<ref>{{cita web |url=http://www.chespirito.org/actores_ramon.htm |títulu=La hestoria de Ramón Valdés |fechaaccesu=15 d'abril de 2012 |obra=Chespirito.org |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20080316052406/http://www.chespirito.org/actores_ramon.htm |fechaarchivu=16 de marzu de 2008 }}</ref> Valdés abandonó ''El Chavo'' «por cuenta de motivos personales». Tres esto, contratar a [[Raúl "Chatu" Padilla|Raúl ''Chatu'' Padilla]] pa integrase al repartu de ''El Chavo'' en 1980, anque Gómez Bolaños nun quería sustituyir a Don Ramón. Nel so llugar, incorporó'l personaxe de [[Jaimito el Carteru]]{{harvnp|Gómez Bolaños|2006|p=139|sp=sí}} que d'una o otra forma convertir nun reemplazu de Don Ramón.<ref>{{cita web |url=http://www.soho.co/historias/articulo/un-dia-en-tangamandapio/429|títulu=Un día en Tangamandapio |publicación=Soho.co|fechaaccesu=21 de xunetu de 2018}}</ref> En 1981 Valdés reincorporar al programa por un bon tiempu, yá que a principios del añu siguiente 1982 protagonizó la serie ''[[Federrico]]'' con Villagrán. Seis años dempués, en 1988, trabayó nuevamente con él en ''[[¡Ah, qué Kiko!]]''. Sicasí, el so estáu de salú yera delicáu pos-y fuera detectáu [[cáncer d'estómagu]]. Finalmente morrió'l 9 d'agostu d'esi añu.<ref name="historiadetrásdelmito"/> === Últimos episodios y conflictu con De les Nieves === Por cuenta de les salíes de Villagrán y Valdés, Gómez Bolaños optó por regrabar dellos de los capítulos pasaos pero con llixeros cambeos na hestoria y nos diálogos, primordialmente sustituyendo a Quico y Don Ramón con nueves escenes.<ref>{{cita web |url= http://www.chespirito.org/guia_chavo_1979.htm |títulu= Guía d'Episodios > El Chavo del 8 > 1979 |fechaaccesu= 24 de xunu de 2012 |obra= Chespirito.org |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20120704215112/http://www.chespirito.org/guia_chavo_1979.htm |fechaarchivu= 2012-07-04 }}</ref><ref>{{cita web |url= http://www.chespirito.org/guia_chavo_1978.htm |títulu= Guía d'Episodios > El Chavo del 8 > 1978 |fechaaccesu= 24 de xunu de 2012 |obra= Chespirito.org |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20120704233030/http://www.chespirito.org/guia_chavo_1978.htm |fechaarchivu= 2012-07-04 }}</ref> L'últimu capítulu de media hora de ''El Chavo del 8'' como serie emitióse'l [[1 de xineru]] de [[1980]] (delles fontes como Chespirito.org, ente otres, consideren a «[[La llavadora]]» l'episodiu final)<ref name="chespirito.org"/> ente que el ''sketch'' final apaeció más d'una década dempués, el [[12 de xunu]] de [[1992]], como parte nuevamente de ''Chespirito'' (que se volvió a producir darréu dempués del términu de ''El Chavo del Ocho'').<ref name="excélsior"/> En total tresmitiéronse 290 capítulos.<ref name="cap290">{{cita web |url= http://www.lanacion.cl/roberto-gomez-bolanos-apago-una-velita-por-los-40-anos-del-chavo-del-8-/noticias/2011-06-23/104150.html |títulu= Roberto Gómez Bolaños apagó una velita polos 40 años del "Chavo del 8" |fechaaccesu= 22 d'abril de 2012 |obra= Nacion.cl |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20110727231944/http://www.lanacion.cl/roberto-gomez-bolanos-apago-una-velita-por-los-40-anos-del-chavo-del-8-/noticias/2011-06-23/104150.html |fechaarchivu= 27 de xunetu de 2011 }}</ref> Gómez Bolaños declaró nuna entrevista: {{cita|Dexé de faelo, precisamente por eso, porque'l peor error qu'unu puede cometer ye dexar d'evolucionar. El ser humanu ye un productu de la evolución y tien que dir camudando.<ref name="historiadetrásdelmito"/>}} Lo anterior auníu a la so edá avanzada (63 años). Cabo añader que Vivar dexó la serie en 1992, por cuenta de problemes [[Aparatu circulatoriu|cardiovasculares]].<ref>{{cita web |url= http://www.tvnotas.com.mx/2011/08/05/C-15889-la mama-de-edgar-vivar-atópase-delicada-de-salud.php |títulu= La ma de Edgar Vivar atópase delicada de salú |fechaaccesu= 15 d'abril de 2012 |obra= TVnotas.com.mx }}</ref> Gómez Bolaños confesó, en 2008, qu'en dalgún momentu concibió'l final del programa con un capítulu onde'l Chavo morría pilláu por un automóvil. Una de les sos fíes alvirtió-y qu'esa idea impactaría, de forma negativa, na audiencia infantil pos afalaría sentimientos depresivos y de suicidiu. Ante esto, el comediante refugó'l so conceutu.<ref>{{cita web |url= http://www.emol.com/noticias/magacine/2008/07/07/311942/el-chavo-del ocho-pudo-morrer-atropelláu.html |títulu= El "Chavo del Ocho" pudo morrer atropelláu |fechaaccesu=14 d'abril de 2012 |obra= Emol.com}}</ref> Ente 2002 y 2005 llevar a cabu un procesu llegal per parte de Gómez Bolaños pa prohibir a De les Nieves utilizar el nome de la Chilindrina; el procesu remató en bonos términos,<ref>{{cita web |url= http://www.esmas.com/espectaculos/farandula/419838.html |títulu= La Chilindrina y Chespirito amigos como siempres |fechaaccesu= 14 d'abril de 2012 |obra= Esmás |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20131022040217/http://www.esmas.com/espectaculos/farandula/419838.html |fechaarchivu= 22 d'ochobre de 2013 }}</ref> pero en 2006 la Chilindrina foi escluyida de la serie animada. En 2010 l'escritor volvió demandar a De les Nieves de xacíu usu indebíu del personaxe.<ref>{{cita web |url= http://www.prensalibre.com/espectaculos/Chespirito-Chilindrina-tribunales_0_274172722.html |títulu= Chespirito recurre a tribunales pa detener a 'La Chilindrina&#39; |fechaaccesu= 14 d'abril de 2012 |obra= Prensalibre.com |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20141205070719/http://www.prensalibre.com/espectaculos/Chespirito-Chilindrina-tribunales_0_274172722.html |fechaarchivu= 5 d'avientu de 2014 }}</ref> Coles mesmes y al respeutive de posibles realcuentros de los protagonistes a manera de conmemoración de la serie, el comediante refugó la idea. Nes sos pallabres: «los personaxes esisten y viven na imaxinación y no que vieron y ende quedó».<ref>{{cita web |url= http://archivo.laprensa.hn/Vivir/Ediciones/2011/08/12/Noticias/Chespirito-diz-y non-al-realcuentro |títulu= “Chespirito” diz-y non al realcuentru |fechaaccesu=14 d'abril de 2012 |obra= Laprensa.hn}}</ref> == Producción == La direición y producción de la serie recayeron en [[Enrique Segovianu]], que primeramente collaborara con Gómez Bolaños en ''Chespirito'', y en [[Carmen Ochoa]]. En dellos episodios, el mesmu Gómez Bolaños apaez enlistado nos creitos finales como direutor escénicu, xunto con Segovianu.<ref name="creitos1976">Según apaez nos creitos finales del episodiu onde Quico, la Chilindrina y el Chavo xueguen con unos barquinos de papel na fonte del patiu de la vecindá. Esta emisión data de 1976.</ref> Mary Cabanes, Tere de la Cueva, Ersilia Anderlini y Norma Gutiérrez yeren les asistentes de Ochoa y del equipu de producción,<ref name="creitos1977">Tal como apaez nos creitos finales d'unu de los capítulos de 1977.</ref> y Luis Felipe Macías fungía como'l xefe de producción, Saltiel Peláez yera'l responsable del foru onde se grababen los episodios, ente que Gabriel Vázquez yera'l direutor de cámares. De la mesma, tener hasta tres camarógrafo pa grabar unu solu de los capítulos. Ente ellos inclúyense Andrés H. Salinas, José M. Carrillo, Jaime Sánchez y Armando Soto. La escenografía yera responsabilidá de Julio Lattuf (n'episodios de 1976 y 1977), de Gabriel Bernal (en 1977 y 1978) y d'Alicia Cázares (en 1979), ente que Leopoldo Sánchez y Alberto García yeren los xefes de pisu.<ref name="creitos1976"/><ref name="creitos1979"/> Los episodios grabar nos foros 8<ref>{{cita web |url=http://elcomercio.pe/espectaculos/1003463/noticia-23-anos-la so-muerte-don-ramon-y-el so-entranable-mandáu |títulu= A 23 años de la so muerte: Don Ramón y un entrañable mandáu |fechaaccesu=18 d'abril de 2012 |fecha=9 d'agostu de 2011 |obra= Elcomercio.pe}}</ref> y 5,<ref name="creitos1976"/><ref name="opening stop motion">{{cita videu |títulu= Abertura do Chaves em Stop Motion |persona= |añu= 1979|url= http://www.youtube.com/watch?v=ScVpWNNDJZc|mediu= |editorial= YouTube|llocalización= |fechaaccesu= 20 d'abril de 2012|tiempu= |cita= |id=}}</ref>de Televisa San Ángel, anque hubo delles esceiciones onde dalgunos se filmaron n'esteriores, tal como aquel onde la vecindá visita Acapulco. Delles fontes menten qu'esti capítulu foi l'únicu onde apaeció el repartu completu.<ref name="vanguardia.com.mx1"/> El vestuariu de los personaxes provenía de la compañía Casa Turráu, allugada na [[Méxicu, D. F.|ciudá de Méxicu]], mesma que ta especializada nel arriendu d'amarutes.<ref name="creitos1976"/><ref>{{cita web |url=https://maps.google.com.mx/maps/place?hl=es&pq=switcher+meaning+tv&cp=8&gs_id=4x&xhr=t&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.r_qf.,cf.osb&biw=1280&bih=669&um=1&ie=UTF-8&q=casa+turráu&fb=1&gl=mx&hq=casa+turráu&cid=1640046094233288956 |títulu= Casa Turráu |fechaaccesu=6 de mayu de 2012 |obra= Google Maps}}</ref> Un aspeutu carauterísticu de la mayoría de los capítulos anicia nes [[Rises enlatadas|rises grabaes]] que s'escuchen cuando dalgún de los personaxes comenta daqué graciosu o asocede una situación delirante na hestoria. Villagrán comentó al respeutu: «Los gringos [estauxunidenses] fixeron un estudiu que demostraba que al escuchar rises reales grabaes, llográbase rises nel televidente. Entós nós utilizar [...] la xente taba acostumada a eso». Delles escenes yeren realizaes de manera sincronizada; por casu, pa grabar les bofetadas de Doña Florinda a Don Ramón, la cámara asumía un rol importante en tomar, pos faía creíble tal interacción ente los personaxes. Por casu, pal soníu d'una bofetada, recurrir a una palmetada.<ref name="elcomercio.pe"/> Esti tipu d'efeutos d'audiu yeren realizaos so la supervisión de Carlos Inzunza, Javier Torres y José Guzmán nos episodios de 1976.<ref name="creitos1976"/> Per otra parte, los llabores d'edición realizar nel centru de postproducción de Televisa, per parte de Manuel Hong y Martín Santillana,<ref name="creitos1976"/><ref name="creitos1979"/> y los [[efeutos especiales]] yeren producíos por Raúl Gutiérrez,<ref name="creitos1974">Tal como puede trate n'unu de los capítulos de 1974, nos sos creitos finales.</ref> Víctor G. Ávila y René Tirado nes primeres temporaes emitíes nos años 1970.<ref name="creitos1976"/><ref name="creitos1977"/> === Secuencia d'apertura y de zarru === El cantar usáu na [[secuencia d'apertura]] de ''El Chavo del Ocho'' ye «[[The elephant never forgets]]», compuesta pol francés [[Jean-Jacques Perrey]] en 1970. De la mesma, esta melodía tópase basada na obra "Les Ruines d'Atenes" de [[Ludwig van Beethoven]].<ref name="laprensahn">{{cita web |url= http://archivo.laprensa.hn/Vivir/Ediciones/2011/06/20/Noticias/30-datos-que-tenian-que-ser-del-Chavo-del-8 |títulu= 30 datos que 'teníen que ser del Chavo del 8&#39; |fechaaccesu= 14 d'abril de 2012 |obra= Laprensa.hn |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20131002134042/http://archivo.laprensa.hn/Vivir/Ediciones/2011/06/20/Noticias/30-datos-que-tenian-que-ser-del-Chavo-del-8 |fechaarchivu= 2 d'ochobre de 2013 }}</ref> La secuencia tuvo delles variantes tocantes a les escenes qu'apaecíen conforme mentábense los actores xunto colos sos respeutivos personaxes. Xeneralmente, componer de curties escenes pa presentar a cada personaxe y una ''[[voz en off]]'' que menta tanto al actor como a la so interpretación na serie. Una variante notable ye aquella qu'apaeció nes emisiones de 1979, que consiste d'una animación en ''[[stop motion]]'' de los personaxes modelaos en [[plastilina]].<ref name="opening stop motion"/> Na secuencia d'apertura, De les Nieves foi la primer encargada de la presentación mientres les dos primeres temporaes (1972 y 1973), depués Meza quedó a cargu una vegada salida De les Nieves, dende finales de 1973 a entamos de 1974. Primeramente en 1974, Jorge Gutiérrez Zamora convertir nel encargáu de la presentación. La so primer presentación foi nel episodiu "El billete de llotería". Gutiérrez tuvo a cargu hasta 1979, quién foi precedíu esi mesmu añu por Aguirre hasta'l so últimu episodiu como serie independiente en 1980, inclusive entá nes primeros años de la serie Chespirito (ente 1980 y 1981). En 1983, Gabriel Fernández, maríu de De les Nieves, fungió como'l narrador que presenta al repartu estelar. La so primer presentación foi l'episodiu en que torna Valdés al programa.<ref name="vanguardia.com.mx1">{{cita web |url=http://www.vanguardia.com.mx/elchavodel8cumplio40anosdetransmision-977933.html |títulu= “El Chavo del 8” cumplió 40 años de tresmisión |fechaaccesu=18 d'abril de 2012 |fecha=22 de xunu de 2011 |obra= Vanguardia.com.mx}}</ref> Tocantes a la secuencia de zarru, solamente apaecen los creitos del equipu de producción responsable d'un determináu episodiu, cola última escena del mesmu o una imaxe fixa rellacionada, xunto cola mesma tema musical usáu na apertura.<ref>{{cita web |url=http://www.youtube.com/watch?v=SQrqfG83-KQ |títulu= El Chavo Del 8 ( Les Goteres y Los Llibros ) COMPLETU |fechaaccesu=24 de xunu de 2012 |obra= YouTube}}</ref> === Música === {{VT|Banda sonora y cantares de Chespirito}} Nun primer momentu, la musicalización de ''El Chavo del Ocho'' foi efeutuada por Ángel Álvarez,<ref name="creitos1974"/> Luis A. Diazayas,<ref name="creitos1976"/> René Tirado y depués por Alejandro García.<ref name="creitos1979">Tal como se repara nos creitos finales del capítulu onde'l profesor Jirafales y Doña Florinda alleguen a una feria. Esti episodiu data de 1979.</ref> En dellos episodios usaron melodíes pa marcar cierta énfasis en delles escenes. Ente estes atópense «The Second Star to the Right», compuesta orixinalmente pa la película animada ''[[Peter Pan (película de 1953)|Peter Pan]]'',<ref>{{cita web |url= http://www.youtube.com/watch?v=CsqlRh1F-hw |títulu= El Chavo Dir de la vecindá |fechaaccesu=24 de xunu de 2012 |obra= YouTube}}</ref> «Funeral March», escrita por [[Frederic Chopin]],<ref>{{cita web |url= http://www.youtube.com/watch?v=GV5Pe-qZpEw |títulu= El cumpleaños de Don Ramón (1 de 2) |fechaaccesu=24 de xunu de 2012 |obra= YouTube}}</ref> «Miss Lilly Higgins Sings Shimmy In Mississippi's Spring» del grupu arxentín [[Les Luthiers]],<ref>{{cita web |url= http://www.youtube.com/watch?v=KJhZCt-vusM |títulu= El Chavo del Ocho - Capítulu 166 Parte 1 - La Muerte del Sr. Barriga - 1977 |fechaaccesu=24 de xunu de 2012 |obra= YouTube}}</ref> «Minnie's Yoo Hoo» de [[Walt Disney Company|Disney]], «Gonna Fly Now» del filme ''[[Rocky (película)|Rocky]]'', ente otros.<ref>{{cita web |url= http://www.youtube.com/watch?v=ejJ_LB-B_NY |títulu= Don Ramón boxeador |fechaaccesu=24 de xunu de 2012 |obra= YouTube}}</ref> En 1977, [[Polydor Records]], subsidiaria d'[[Universal Music Group|Universal Music]], distribuyó'l [[LP|discu LP]] ''[[Asina cantamos y bazcuyamos na vecindá del Chavo]]'', con cantares que s'incorporaron en dellos episodios del programa. El discu contién 10 temes en total, con una duración de pocu más de media hora.<ref>{{cita web |url=https://www.discogs.com/es/Chespirito-Asi-Cantamos-Y-Bazcuyamos-En-La Vecindá-Del-Chavo/release/4213967 |títulu= El Chavo Del Ocho - Asina Cantamos Y Bazcuyamos En La Vecindá |fechaaccesu=24 d'abril de 2016 |obra= Discogs.com}}</ref> Ente ellos atopa la cantar «La vecindá del Chavo» (tamién conocida como «Qué guapa vecindá»), que pasó a convertise nuna de les temes musicales colos que sería acomuñada la serie, dempués de la melodía usada na secuencia d'apertura.<ref>{{cita web |url= http://mx.hola.com/actualidad/20120219860/chespirito-baille-coreografia-chavo-monumentu-revolucion-homenaxe/ |títulu= ¡Abarruntar dende un principiu! Miles baillen coreografía de 'El Chavo' nel Monumentu a la Revolución |fechaaccesu= 6 de mayu de 2012 |obra= Hola.com.mx }}</ref><ref name="melodiosa"/> Tres años dempués, en 1980, publicóse otra serie de 3 discos denominada ''[[Síganme los bonos a la vecindá del Chavo]]'', igualmente en formatu LP con cantares tanto de ''El Chapulín Colorado'' como de ''El Chavo''.<ref>{{cita web |url= http://www.chavesonline.com.br/discu_siganmelosbuenosalavenc.php |títulu= Síganme Los Bonos a la Vecindá del Chavo |fechaaccesu= 6 de mayu de 2012 |obra= Chavesonline.com.br |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20131002173027/http://www.chavesonline.com.br/discu_siganmelosbuenosalavenc.php |fechaarchivu= 2 d'ochobre de 2013 }}</ref> En 1981 salió a la venta'l LP ''El Chavo canta Eso, eso, eso...!'' con 10 cantares en total, distribuyíu por [[PolyGram]].<ref>{{cita web |url= https://www.discogs.com/es/Chespirito-El-Chavo-Canta-Eso-Eso-Eso/release/5347615 |títulu= El Chavo Canta Eso, Eso, Eso |fechaaccesu=23 d'abril de 2016 |obra= Discogs.com}}</ref> Más d'una década dempués, en 1992 comercializóse'l primera CD cola música del programa, al que lu siguieron ''Asina cantamos y bazcuyamos na vecindá del Chavo'' (2000) y ''Asina cantamos y bazcuyamos na vecindá del Chavo volume 2'' (2007), nel mesmu formatu.<ref>{{cita web |url= http://www.sitecanal8.com/principal_musicas.html |títulu= Musicas |fechaaccesu=6 de mayu de 2012 |obra= Sitecanal8.com |idioma=portugués}}</ref> Cabo añader que delles d'estos cantares tienen lletres que se refieren a una tema n'específicu, acorde al capítulu pal cual destináronse. Por casu, la tema «Gracies Cri-Cri» ta dedicáu a [[Francisco Gabilondo Soler]], cantautor mexicanu conocíu pol llamatu de ''cri-cri'', catalogáu como «el más importante creador de música infantil en Méxicu»,<ref>{{cita web |url= http://cartelera.conaculta.gob.mx/sala_prensa_detalle.php?id=1630 |títulu= "Recordando a ""Crí-Crí"", paséu musical poles xoyes de Francisco Gabilondo Soler" |fechaaccesu=6 de mayu de 2012 |fecha=3 d'agostu de 2009 |obra= Conaculta.gob.mx}}</ref> o'l cantar «Eso, eso, eso» que, amás de guardar rellación con una frase repitida pol Chavo nel programa, fala del amor y l'allegría. De manera similar, «Oilo, escúchalo» ten un mensaxe relixosu al faer mención de [[Xesucristu]]. == Distribución == {{VT|Emisión internacional de programes de Chespirito}} El primer país nel que se tresmitió ''El Chavo'' fora de Méxicu foi [[Guatemala]]. Darréu, llegó a [[Puertu Ricu]], [[República Dominicana]] y [[Ecuador]]; inclusive, distribuyir n'otros continentes al emitise en [[China]], [[Marruecos]], [[India]], [[Italia]], [[Rusia]] y [[Angola]].<ref name="excélsior"/> Pa Gómez Bolaños, la popularidá de la serie a nivel internacional deber al ésitu previu de ''El Chapulín Colorado''.<ref name="chapulínes">{{Cita Harvard|Gómez Bolaños|2006|p=111|sp=sí}}</ref> En total, doblar en 50 idiomes distintos. Hasta 2011 tiense noción de qu'entá yera tresmitida en 20 países.<ref name="excélsior"/> Por citar dalgunos, en Chile tresmitir por primer vegada en 1977 na [[Canal 9 TVN Señal 2|Canal 9]], ente que ente 1981 y 1986 emitir en [[Televisión Nacional|TVN]], pa depués ser tresmitida per [[Mega (canal de televisión)|Megavisión]].<ref name="chiletv">{{cita web |url= http://www.esmas.com/espectaculos/farandula/372361.html |títulu= 'El chavo' ente los diez programes más vistos en Chile |fechaaccesu= 10 de mayu de 2012 |obra= Esmas.com |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20131104020305/http://www.esmas.com/espectaculos/farandula/372361.html |fechaarchivu= 4 de payares de 2013 }}</ref> En Brasil, onde se denomina ''Chaves'', la cadena [[Sistema Brasileiro de Televisão|SBT]] tien los derechos de tresmisión dende 1986, y tresmite añalmente siquier la metá de los capítulos producíos.<ref name="caltién"/> L'únicu país iberoamericanu onde nun se tresmitió'l programa, con esceición d'unos cuantos díes, foi [[Cuba]].<ref>{{cita web|url= http://www.chavodel8.com/noticias/escribi-el-chavo-ensin-querer-queriendo/|títulu= "Escribí 'El Chavo' ensin querer queriendo"|fechaaccesu= 19 de mayu|añoacceso= 2012|autor= |fecha= |obra= Chavodel8.com|idioma= |cita= }}</ref> De siguío, se enlistan dalgunos de los países que tresmitieron la serie, y la correspondiente canal onde s'espublizó: {|{{tablaguapa}} style="margin:0 auto; font-size: 100%; align=center;" |- ! País ! Tresmitíu por ! Referencies |- |align=left|{{bandera|Arxentina}} Arxentina |align=center|[[Canal 9 (Buenos Aires)|Canal 9]]<br>[[Telefe]]<br>[[Magic Kids]] |align=center|<ref>{{cita web |url= http://www.canal9.com.ar/?page_id=72|títulu= Programación dende'l 19 al 25de mayu|fechaaccesu=19 de mayu|añoacceso=2012|autor= |fecha=|obra= Canal9.com.mar|idioma= |cita= }}</ref><ref name="ecuadorinmediato">{{cita web|url= http://www.ecuadorinmediato.com/Noticias/news_user_view/ecuadorinmediato_noticies--42652|títulu= "El Chavo del 8" animáu debuta n'Ecuador|fechaaccesu= 19 de mayu|añoacceso= 2012|autor= |fecha= |obra= Ecuadorinmediato.com|idioma= |cita= }}</ref><ref name="Diariu la provincia">{{cita web |url= https://www.diariolaprovinciasj.com/espectaculos/2016/5/26/volvio-magic-kids-solo-51280.html|títulu= "Volvió Magic Kids... solo per un día|fechaaccesu=26 de mayu|añoacceso=2016|autor= |fecha=|obra= Diariu La Provincia|idioma= |cita= }}</ref><ref name="Revista Llueu">{{cita web|url= https://www.pronto.com.ar/articulo/espectaculos/magic-kids-vuelve-otra vegada-canal-enloquecio-decada-90/20160727135328218776.html|títulu= "MAGIC KIDS: Vuelve, otra vegada, la canal qu'allorió a la década del 90'|fechaaccesu= 27 de xunetu|añoacceso= 2016|autor= |fecha= |obra= Revista Puestu|idioma= |cita= }}</ref> |- |align=left|{{bandera|Bolivia}} Bolivia |align=center|[[Bolivisión]] |align=center|<ref>{{cita web |url= http://www.la-razon.com/la revista/tv-radio/Bolivision-apunta-tributu-especial-Chespirito_0_1537646250.html|títulu= Bolivisión apunta tributu especial a Chespirito |fechaaccesu=19 de mayu|añoacceso=2012|autor= |fecha=|obra= La-razon.com|idioma= |cita= }}</ref> |- |align=left|{{bandera|Brasil}} Brasil |align=center|[[Sistema Brasileiro de Televisão|SBT]] |align=center|<ref name="caltién"/> |- |align=left|{{bandera|Chile}} Chile |align=center|[[Mega (canal de televisión)|Mega]] |align=center|<ref>{{cita web|url= http://www.peoplemeter.cl/timeibope/calendariu_detalle.asp?FileToptenDay=20110306.txt|títulu= Domingo 6 de marzu de 2011|fechaaccesu= 19 de mayu|añoacceso= 2012|autor= |fecha= |obra= Peoplemeter.cl|idioma= |cita= }}</ref> |- |align=left|{{bandera|Colombia}} Colombia |align=center|[[RCN Televisión|RCN]] |align=center|<ref>{{cita web|url= http://www.canalrcnmsn.com/noticias/el_chavo_d'el_8_lleg%C3%B3_el so primeres_40_a%C3%B1vos|títulu= El chavo del 8 llegó a los so primeres 40 años|fechaaccesu= 19 de mayu|añoacceso= 2012|autor= |fecha= |obra= Canalrcnmsn.com|idioma= |cita= }}</ref> |- |align=left|{{bandera|Costa Rica}} Costa Rica |align=center|[[Repretel]] |align=center|<ref>{{cita web|url= http://www.nacion.com/2011-10-08/Entretenimientu/UltimaHora/Entretenimientu2936552.aspx|títulu= Repretel prepara'l so arsenal de programación pa Halloween|fechaaccesu= 19 de mayu|añoacceso= 2012|autor= |fecha= |obra= Nacion.com|idioma= |cita= }}</ref> |- |align=left|{{bandera|Ecuador}} Ecuador |align=center|[[Gama TV]] |align=center|<ref name="ecuadorinmediato"/> |- |align=left|{{bandera|El Salvador}} El Salvador |align=center|[[TCS Canal 6|Canal 6]] |align=center|<ref>{{cita web |url= http://www.gatotv.com/canal/6_de_el_salvador/2012-05-17|títulu= Canal 6 d'El Salvador - 17 de mayu de 2012|fechaaccesu=19 de mayu|añoacceso=2012|autor= |fecha=|obra=Gatotv.com|idioma= |cita= }}</ref> |- |align=left|{{bandera|España}} España |align=center|[[La 2]] |align=center|<ref>{{cita web |url= http://www.youtube.com/watch?v=KWgiUucXCDw|títulu= TVE-2. CABECERA: El Chavo del Ocho (1998) |fechaaccesu=19 de mayu|añoacceso=2012|autor= |fecha=|obra=YouTube|idioma= |cita= }}</ref> |- |align=left|{{bandera|Estaos Xuníos}} EE.UU |align=center|[[Telefutura]] |align=center|<ref>{{cita web|url=http://tv.univision.com/telefutura/article/2011-04-29/el-chavo-camudar a|títulu=El Chavo camudar a TeleFutura|fechaaccesu=19 de mayu|añoacceso=2012|autor=|fecha=|obra=Univision.com|idioma=|cita=}}</ref> |- |align=left|{{bandera|Panamá}} Panamá |align=center|[[RPC TV Canal 4|Canal 4]] |align=center|<ref>{{cita web|url=http://www.rpctv.com/programacion/index.html|títulu=Programación mayu 2012|fechaaccesu=19 de mayu|añoacceso=2012|autor=|fecha=|obra=Rpctv.com|idioma=|cita=|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20120429101210/http://www.rpctv.com/programacion/index.html|fechaarchivu=2012-04-29}}</ref> |- |align=left|{{bandera|Paraguái}} Paraguay |align=center|[[Telefuturo]] |align=center|<ref>{{cita web|url=http://www.telefuturo.com.py/el-chavo.html|títulu=“El Chavo del 8″ (sinopsis) Telefuturo|fechaaccesu=19 de xunu|añoacceso=2012|autor=|fecha=|obra=telefuturo.com.py|idioma=|cita=|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140326163129/http://www.telefuturo.com.py/el-chavo.html|fechaarchivu=2014-03-26}}</ref> |- |align=left|{{bandera|Perú}} Perú |align=center|[[América Televisión]] |align=center|<ref>{{cita web |url= http://www.arkivperu.com/el-chavo-del-8-en-america-television-1979/|títulu=“El Chavo del 8″ n'América Televisión (1979)|fechaaccesu=19 de mayu|añoacceso=2012|autor= |fecha=|obra=Arkivperu.com|idioma= |cita= }}</ref> |- |align=left|{{bandera|Venezuela}} Venezuela |align=center|[[Venevisión]] |align=center|<ref>{{cita web |url= http://www.venevision.com/programacion/|títulu=Programación mayu 2012|fechaaccesu=19 de mayu|añoacceso=2012|autor= |fecha=|obra=Venevision.com|idioma= |cita= }}</ref> |} == Mercadotecnia == ''El Chavo'' pasó a asitiase como una de les marques que-y dexó a Televisa ampliar la so ufierta como compañía de medios a otros países, más allá de Méxicu.<ref>{{cita web |url= http://www.articulosinformativos.com.mx/Empreses_Mexicanes_Conquisten_Al Mundu-a962505.html |títulu= Empreses Mexicanes Conquisten Al Mundu |fechaaccesu=12 de mayu de 2012 |obra= Articulosinformativos.com.mx}}</ref> La estratexa de mercadotecnia del programa anicia nes sos retresmisiones y nel preciu que trai l'usu de los derechos de los personaxes.<ref name="vanguardiaastucia"/> En 1974, una historieta de ''El Chavo'' empezó a comercializase tantu en Méxicu como en dellos países de Hispanoamérica.<ref name="excélsior"/> L'estrenu de la [[El Chavo animáu|serie animada]], en 2006, dexó'l llanzamientu de nuevos productos basaos nos sos personaxes.<ref name="vanguardiaastucia">{{cita web |url= http://www.vanguardia.com.mx/chespiritonocontabanconsuastucia-1066826.html |títulu= Chespirito: Nun cuntaben cola so astucia |fechaaccesu= 12 de mayu de 2012 |obra= Vanguardia.com.mx |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20141224214651/http://www.vanguardia.com.mx/chespiritonocontabanconsuastucia-1066826.html |fechaarchivu= 24 d'avientu de 2014 }}</ref> Tal ye'l casu d'una llinia de xuguetes distribuyíos en 2008 pola cadena de restoranes [[McDonald's]],<ref>{{cita web |url= http://www.merca20.com/mcdonalds-recibe-al-chavo-del ocho/ |títulu=McDonald's recibe al Chavo del Ocho |fechaaccesu=16 de mayu de 2012 |obra= Merca20.com}}</ref> una serie de ceberes de [[Kellogg (compañía)|Kellogg]], mochiles,<ref>{{cita web |url=http://www.merca20.com/trivia-el-chavo-te-visti-y-te-alimenta/ |títulu=Trivia: El chavo te visti y te alimenta |fechaaccesu=16 de mayu de 2012 |obra=Merca20.com }}</ref> tortas de xamón,<ref>{{cita web |url=http://www.merca20.com/lonchibon-da-y el so-torta-a-el-chavo/ |títulu=Lonchibón da-y el so torta al Chavo |fechaaccesu=16 de mayu de 2012 |obra=Merca20.com }}</ref> xuguetes y animaciones en formatu DVD,<ref name="expansiónanimada">{{cita web |url=http://www.cnnexpansion.com/negocios/2008/12/29/llancen-xuguetes-de-el-chavo-en-eu |títulu=Llancen xuguetes de ´El Chavo´ n'EU |fechaaccesu=16 de mayu de 2012 |obra=CNN Espansión |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160303191814/http://www.cnnexpansion.com/negocios/2008/12/29/llancen-xuguetes-de-el-chavo-en-eu |fechaarchivu=3 de marzu de 2016 }}</ref> zapatos (que son esportaos de Méxicu a Colombia y a EE.XX.),<ref>{{cita web |url=http://eleconomista.com.mx/estaos/2012/02/27/calzáu-chavo-8-pasu-rápidu |títulu=Calzáu del Chavo del 8, a pasu rápidu |fechaaccesu=16 de mayu de 2012 |obra=[[L'Economista (Méxicu)|L'Economista]] }}</ref> una máquina de bingu pa casinos,<ref>{{cita web |url= http://www.eluniversal.com/vida/120216/xuegu-de-el-chavo-del ocho-estara-en-casinos-y-en-facebook |títulu= Xuego d'El Chavo del Ocho va tar en casinos y en Facebook |fechaaccesu=12 de mayu de 2012 |obra= L'Universal}}</ref> un cursu d'inglés pa dispositivos móviles,<ref>{{cita web |url= http://www.eluniversal.com/vida/120216/xuegu-de-el-chavo-del ocho-estara-en-casinos-y-en-facebook |títulu= Xuego d'El Chavo del Ocho va tar en casinos y en Facebook |fechaaccesu=18 de xineru de 2014 |editorial= eluniversal.com}}</ref> ente otros. En 2011, Televisa reconoció a ''El Chavo del 8'' como una de les sos marques comerciales más esitoses.<ref name="marcaconsumer"/> Otres compañíes que llograron la llicencia de la marca, amás de les yá mentaes enantes, son [[Grupu Bimbo]], American Greetings, [[Barcel]] y Mabesa.<ref>{{cita web |url= http://www.chespirito.com/ |títulu=El Chavo animáu |fechaaccesu=16 de mayu de 2012 |obra= Chespirito.com}}</ref> Federico de la Garza, direutor xeneral de la [[Motion Pictures Asociation]] en Méxicu, mentó que los productos derivaos de ''El Chavo'' son de los más [[Infracción de derechos d'autor comercializaos illegalmente]] n'América.<ref>{{cita web |url= http://www.horacero.com.mx/noticia/?id=NHCVL52980 |títulu= “El Chavo del Ocho” ye'l productu más “piratiáu” n'América hispánica |fechaaccesu= 11 de mayu de 2012 |obra= L'Universal |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20140201165647/http://www.horacero.com.mx/noticia/?id=NHCVL52980 |fechaarchivu= 1 de febreru de 2014 }}</ref> En 1995, salió a la venta'l llibru ''[[El diariu del Chavo del ocho]]'', redactáu por Gómez Bolaños y publicáu pola editorial [[Grupo Santillana|Santillana]], tantu n'español como n'inglés. La obra contién la biografía del Chavo narrada en primer persona, ya inclúi les vivencies de los demás personaxes de la vecindá.<ref>{{cita web |url= http://www.prisaediciones.com/ec/libro/el-diario-del-chavo-del ocho-3/ |títulu=El diariu del Chavo del Ocho |fechaaccesu=16 de mayu de 2012 |obra= Prisaediciones.com}}</ref><ref>{{cita web |url= https://books.google.com.mx/books/about/El Diariu_de_El_Chavo_Del Ocho.html?id=v7EoAAAACAAJ&redir_esc=y |títulu=El Diariu d'El Chavo Del Ocho |fechaaccesu=16 de mayu de 2012 |obra= Google Books}}</ref> Un mes dempués del so debú, vendiéronse 8 000 exemplares, esto na so primer [[Tirada (impresión)|tirada]].<ref>{{cita web |url= http://www.esmas.com/espectaculos/farandula/457828.html |títulu= Escosada primer edición de llibru de 'El Chavo&#39; |fechaaccesu= 12 de mayu de 2012 |apellíu= EFE |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20100116030312/http://www.esmas.com/espectaculos/farandula/457828.html |fechaarchivu= 16 de xineru de 2010 }}</ref> Más d'una década dempués, n'ochobre de 2006, Televisa estrenó ''[[El Chavo animáu]]'', una serie animada producida n'asociación con [[Ánima Estudio]]. Los sos primeros capítulos tán basaos na serie orixinal de los años 1970,<ref>{{cita web |url= http://www2.esmas.com/entretenimiento/programastv/noticias/222923/sera-el-chavo-gran-estrella-canal-paga/ |títulu= &#39;El Chavo del 8', el neñu que se robó'l corazón de Méxicu y el mundu va ser la gran estrella d'una canal de TV de paga |fechaaccesu= 16 de mayu de 2012 |obra= Esmas.com |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20111227221100/http://www2.esmas.com/entretenimiento/programastv/noticias/222923/sera-el-chavo-gran-estrella-canal-paga |fechaarchivu= 27 d'avientu de 2011 }}</ref> y enceta primordialmente elementos fantásticos a diferencia de la orixinal. En 2008, empezó a tresmitise n'EE.XX., convirtiéndose n'unu de los programes «más populares de la televisión n'español per cable».<ref name="expansiónanimada"/> El so [[Sesta temporada d'El Chavo Animáu|sesta temporada]] empezó a tresmitise n'abril de 2013.<ref>{{cita web |url= http://www.oem.com.mx/eloccidental/notas/n2960786.htm |títulu= El Chavo animáu, al cine |fechaaccesu= 18 de xineru de 2014 |obra= L'Occidente |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20160305011457/http://www.oem.com.mx/eloccidental/notas/n2960786.htm |fechaarchivu= 2016-03-05 }}</ref> N'avientu de 2010, presentóse'l musical ''El Chavo animáu - Show en vivu'' nel [[teatru Metropólitan]], na ciudá de Méxicu. La trama consiste nuna hestoria inédita na que los habitantes de la vecindá intenten evitar que'l señor Barriga viénda-y la vecindá al empresariu Rufino Malacara.<ref name="obradeteatro"/> L'aspeutu visual del musical ta basáu na serie animada,<ref>{{cita web |url= http://www.eluniversal.com.mx/espectaculos/101592.html |títulu= Lleven El Chavo del 8 al teatru Metropólitan |fechaaccesu= 18 de mayu de 2012 |obra= L'Universal |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20140201212744/http://www.eluniversal.com.mx/espectaculos/101592.html |fechaarchivu= 1 de febreru de 2014 }}</ref> y consta de 10 temes musicales, dellos de los cualos componer Gómez Bolaños. El direutor, Daniel Chávez Marín, comentó sobre la producción: «Dempués de que la serie animada tien tantu ésitu nel mercáu, plantégase la posibilidá de qu'esista un ''show'' animáu en direuto basáu na caricatura. Faela cola serie orixinal resultaba imposible porque precisabes a los actores orixinales». Cabo señalase que tantu na serie animada como nel musical resulta bultable l'ausencia de la Chilindrina. N'abril de 2012, ''El Chavo animáu en vivu'' entamó una xira por EE.XX.<ref>{{cita web |url= http://www.elnuevodiario.com.ni/variedades/247942 |títulu= El musical d'El Chavo del Ocho llega a Estaos Xuníos |fechaaccesu= 18 de mayu de 2012 |obra= El Nuevu Diariu.com.nin |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20140219003223/http://www.elnuevodiario.com.ni/variedades/247942 |fechaarchivu= 19 de febreru de 2014 }}</ref> Ente xunu y setiembre de 2012, establecióse un [[parque temáticu]] en Venezuela, inspiráu nel capítulu de «La fiesta de la bona vecindá», y consistente nun percorríu per parte d'actores personificaos como los personaxes de ''El Chavo del 8''.<ref>{{cita web |url= http://www.acn.com.ve/portal/variedad/artes-espectaculos/item/49138-parque-tem%C3%A1tico-infantil-la%20vecind%C3%A1-del-chavo-llega-a-venezuela-esti-15-de-xunu |títulu= Parque temáticu infantil La Vecindá del Chavo llega a Venezuela esti 15 de xunu |fechaaccesu= 11 de xunu de 2012 |obra= Acn.com.ve |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20120615181141/http://www.acn.com.ve/portal/variedad/artes-espectaculos/item/49138-parque-tem%C3%A1tico-infantil-la |fechaarchivu= 2012-06-15 }}</ref> A empiezos de 2012, distribuyóse un xuegu tituláu de forma homónima pa la consola [[Wii]], desenvueltu pol estudiu mexicanu [[Kaxan Games]] y publicáu por Slang. Esta cuenta tantu con una manera individual como unu cooperativu con capacidá pa 4 xugadores simultáneos, y consiste en minixuegos que rinden homenaxe a xuegos clásicos mexicanos, como tiru de dardos, batalles de globos, ente otros. Cabo añader que'l so diseñu ta basáu na serie animada.<ref name="paa">{{cita web |url= http://www.eluniversal.com.mx/articulos/69874.html |títulu= El Chavo del 8, de la vecindá a la consola Wii |fechaaccesu= 12 de mayu de 2012 |obra= L'Universal |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20131020161838/http://www.eluniversal.com.mx/articulos/69874.html |fechaarchivu= 20 d'ochobre de 2013 }}</ref><ref>{{cita web |url= http://mexico.cnn.com/tecnologia/2011/12/13/el-chavo-del%20ocho-tendra-un%20videoxuegu-pa-consoles-wii-en-2012 |títulu= El 'Chavo del Ocho' va tener un videoxuegu pa consoles Wii en 2012 |fechaaccesu= 12 de mayu de 2012 |apellíu= Mayorga |nome= Juan Pablo |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20160303181822/http://mexico.cnn.com/tecnologia/2011/12/13/el-chavo-del |fechaarchivu= 2016-03-03 }}</ref> Esi mesmu añu, Televisa estrenó una aplicación pa [[Facebook]] titulada ''La vecindá del Chavo'', consistente nun xuegu onde los usuarios tienen d'encargase del caltenimientu del so propiu departamentu, convivir colos demás personaxes y llevar a cabu una serie de xeres asignaes pol mesmu sistema de xuegu. A un mes del so llanzamientu, rexistró más d'un millón d'usuarios participantes.<ref>{{cita web |url= http://www.lasegunda.com/Noticias/CienciaTecnologia/2012/04/741089/Xuegu-La vecindá-del-Chavo-ye-exito-en-Facebook |títulu= Xuego “La vecindá del Chavo” ye ésitu en Facebook |fechaaccesu=12 de mayu de 2012 |obra= Lasegunda.com}}</ref> En mayu de 2012 tuvo disponible pa la so descarga ''Una feria na vecindá'', una aplicación pa productos de la empresa [[Apple]] ([[iPhone]], [[iPod]] y [[iPad]]),<ref>{{cita web |url= http://itunes.apple.com/mx/app/el-chavo/id495602542?mt=8 |títulu= El Chavo - UNA FERIA NA VECINDÁ |fechaaccesu=12 de mayu de 2012 |obra= Apple.com}}</ref> y el 22 de febreru de 2014 contémplase la distribución del videoxuegu ''[[El Chavo Kart]]'', pa les consoles [[Xbox 360]] y [[PlayStation 3]], producíu por Televisa y desenvueltu por Slang,<ref>{{cita web |url= http://www.informador.com.mx/entretenimiento/2013/491736/6/celebren-cumpleanos-de-chespirito-con-lanzamiento-de-el-chavo-kart.htm |títulu= Celebren cumpleaños de Chespirito con llanzamientu de 'El Chavo Kart&#39; |fechaaccesu=18 de xineru de 2014 |editorial= Informador.com.mx}}</ref> que'l so sistema de xuegu ye reminiscente al del videoxuegu ''[[Mario Kart]]'', de la empresa nipona [[Nintendo]]. Tocantes a la distribución de la serie orixinal en formatu de videu, en Méxicu apaeció la coleición de discos [[VHS]] ''Lo meyor d'El Chavo del Ocho'' n'avientu de 2002.<ref>{{cita web |url= http://www.amazon.com/Meyor-Del-Chavo-Vol-VHS/dp/B00007AJLM/ref=sr_1_18?s=movies-tv&ie=UTF8&qid=1337363860&sr=1-18 |títulu= Lo Meyor Del Chavo Del 8 Vol. 3 [VHS] |fechaaccesu=13 de mayu de 2012 |obra= Amazon.com}}</ref> Igualmente, la edición [[DVD]] tuvo disponible n'avientu de 2001 pa la so renta, y n'abril de 2004 pa la so venta.<ref>{{cita web |url= http://www.blockbuster.com.mx/bbxMovieDesc.asp?nParam1=13689 |títulu= Lo meyor d'El Chavo del Ocho |fechaaccesu= 13 de mayu de 2012 |obra= [[Blockbuster]] |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20150922141950/http://www.blockbuster.com.mx/bbxMovieDesc.asp?nParam1=13689 |fechaarchivu= 22 de setiembre de 2015 }}</ref> Ta conformada de seis volúmenes comercializaos por separáu, cada unu con cinco capítulos.<ref>{{cita web |url= http://www.amazon.com/Lo-Meyor-del-Chavo-Vol/dp/B0006Z2NPY/ref=sr_1_7?s=movies-tv&ie=UTF8&qid=1337363746&sr=1-7 |títulu= Lo Meyor del Chavo del 8, Vol. 6 |fechaaccesu=18 de mayu de 2012 |obra= Amazon.com}}</ref> Nesti últimu añu, asitióse como unu de los llanzamientos en DVD más esitosos en Colombia,<ref>{{cita web |url= http://www.esmas.com/espectaculos/farandula/399020.html |títulu= 'El Chavo del 8', el DVD más vendíu en Colombia |fechaaccesu= 13 de mayu de 2012 |obra= Esmas.com |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20131022083834/http://www.esmas.com/espectaculos/farandula/399020.html |fechaarchivu= 22 d'ochobre de 2013 }}</ref> y n'Estaos Xuníos, onde se vendieron más de 600 000 copies.<ref name="slate"/> Esisten otres ediciones, amás de les anteriores: ''La fiesta'',<ref>{{cita web |url= http://www.amazon.com/Lo-Meyor-del-Chavo-Fiesta/dp/B000EHKRQ6/ref=pd_cp_mov_3 |títulu= Lo Meyor del Chavo del 8: La Fiesta |fechaaccesu=18 de mayu de 2012 |obra= Amazon.com}}</ref> ''L'exame'',<ref>{{cita web |url= http://www.amazon.com/Lo-Meyor-del-Chavo-Exame/dp/B000JBXH5O/ref=pd_bxgy_mov_text_b |títulu= Lo Meyor del Chavo del 8: L'Exame |fechaaccesu=18 de mayu de 2012 |obra= Amazon.com}}</ref> ''Travesuras na vecindá'',<ref>{{cita web |url= http://www.amazon.com/Lo-Meyor-del-Chavo-Travesuras/dp/B000JBXH5K/ref=sr_1_15?s=movies-tv&ie=UTF8&qid=1337363860&sr=1-15 |títulu= Lo Meyor del Chavo del 8: Travesuras en La Vecindá |fechaaccesu=18 de mayu de 2012 |obra= Amazon.com}}</ref> ''El chicle nel sombreru'',<ref>{{cita web |url= http://www.amazon.com/Lo-Meyor-del-Chavo-Sombreru/dp/B000FKVXYM/ref=sr_1_14?s=movies-tv&ie=UTF8&qid=1337363860&sr=1-14 |títulu= Lo Meyor del Chavo del 8: El Chicle nel Sombreru |fechaaccesu=18 de mayu de 2012 |obra= Amazon.com}}</ref> y ''Los globos''.<ref>{{cita web |url= http://www.amazon.com/Lo-Meyor-del-Chavo-Globos/dp/B000FKS1HY/ref=sr_1_13?s=movies-tv&ie=UTF8&qid=1337363860&sr=1-13 |títulu= Lo Meyor del Chavo del 8: Los Globos |fechaaccesu=18 de mayu de 2012 |obra= Amazon.com}}</ref> Una nueva coleición titulada ''El Chavo del 8 presenta'' surdió a empiezos de 2006. De magar, les sos ediciones, cada DVD con cinco capítulos nel so haber, fueron ''Lo meyor de los neños de la vecindá'',<ref>{{cita web |url= http://www.amazon.com/El-Chavo-del-Meyor-Vecindá/dp/B000BT998O/ref=pd_cp_mov_3/182-4484115-8372259 |títulu= El Chavo del 8: Meyor de los Ninos de la Vecindá (1973) |fechaaccesu=18 de mayu de 2012 |obra= Amazon.com}}</ref> ''Lo meyor de Don Ramón'',<ref>{{cita web |url= http://www.amazon.com/El-Chavo-del Meyor-Ramon/dp/B000Y1NXMM/ref=pd_bxgy_mov_text_b |títulu= El Chavo del 8: Lo meyor de Don Ramón |fechaaccesu=18 de mayu de 2012 |obra= Amazon.com}}</ref> ''Lo meyor de Quico'',<ref>{{cita web |url= http://www.amazon.com/El-Chavo-del-Presenta-Meyor/dp/B000BYRC2Y/ref=pd_bxgy_mov_text_b |títulu= El Chavo del 8: Lo Meyor de Quico |fechaaccesu=18 de mayu de 2012 |obra= Amazon.com}}</ref> ''Lo meyor del Profesor Jirafales''<ref>{{cita web |url= http://www.amazon.com/El-Chavo-del Profesor-Jirafales/dp/B000BYRC38/ref=sr_1_1?s=movies-tv&ie=UTF8&qid=1337363376&sr=1-1 |títulu= El Chavo del 8: Lo Meyor del Profesor Jirafales |fechaaccesu=18 de mayu de 2012 |obra= Amazon.com}}</ref> y ''Lo meyor de Doña Florinda''.<ref>{{cita web |url= http://www.amazon.com/El-Chavo-del Meyor-Florinda/dp/B000Y1NXMW/ref=sr_1_2?s=movies-tv&ie=UTF8&qid=1337363517&sr=1-2 |títulu= El Chavo del 8: Lo Meyor de Dona Florinda |fechaaccesu=18 de mayu de 2012 |obra= Amazon.com}}</ref> Inclusive, esisten ediciones nes que s'incluyeron tanto capítulos de ''El Chavo'' como de ''El Chapulín Colorado''.<ref>{{cita web |url= http://www.amazon.com/Chavo-del-Vol-Chapulin-Coloriáu/dp/B001GOKGEO/ref=sr_1_20?s=movies-tv&ie=UTF8&qid=1337363860&sr=1-20 |títulu= El Chavo del 8, Vol. 5/El Chapulin Coloráu, Vol. 4 |fechaaccesu=18 de mayu de 2012 |obra= Amazon.com}}</ref> == Receición == [[Ficheru:El chavo.jpg|thumb|Escultura de «el Chavo» en [[Cali]], [[Colombia]].]] === Crítica === ''El Chavo'' convirtióse rápido nel programa más esitosu de la canal 8,<ref name="historiadetrásdelmito"/> siendo unu de los pocos que superó en [[cuota de pantalla]] a los de la canal 2 na so dómina,{{harvnp|Fernández|Paxman|2000|p=151|sp=sí}} magar nun entamu'l programa «yera consideráu vulgar», a pesar de cuntar con «una bona estructura dramática».<ref name="Jiménez">{{Cita Harvard|Bermán|Jiménez López|2006|p=3|sp=sí}}</ref> Aguirre mentó que lo calificó como «una basura, [con conteníu] bobu, insulsu». En [[Colombia]], el gobiernu buscó prohibir el so espardimientu al consideralo como un programa enajenante»,<ref name="historiadetrásdelmito"/> ente qu'en Brasil dellos executivos de la cadena SBT calificar como «non recomendable» pal so espardimientu.<ref name="brasilhistoria">{{cita web |url= http://tvonda.com/clasicos/el-chavo-del-8-cumple-24-anos-en-tv-de-brasil/459 |títulu= 'El Chavo del 8′ cumple 24 años en TV de Brasil |fechaaccesu= 10 de mayu de 2012 |fecha= 26 d'agostu de 2008 |obra= Tvonda.com |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20120115055957/http://tvonda.com/clasicos/el-chavo-del-8-cumple-24-anos-en-tv-de-brasil/459 |fechaarchivu= 15 de xineru de 2012 }}</ref> Magar Gómez Bolaños declaró que nun ta dirixíu pal públicu infantil, esisten estudios que demuestren que los neños procuren sintonizar programes televisivos «que-yos dexe relaxar se per mediu de rises», siendo ''El Chavo del Ocho'' unu d'estos exemplos. Pa Valerio Fuenzalida Fernández, de la [[Pontificia Universidá Católica de Chile]], «munchos adultos creen que los programes d'humor son inútiles ya irrelevantes pa los neños, y prefieren pensar en programes educativos», lo cual calificó como un prexuiciu erróneu.<ref>{{cita web |url= http://www.comminit.com/early-child/content/cultural-opportunity-childrens-tv-public-policies-digital-television |títulu= The Cultural Opportunity of Children's TV: Public Policies in Digital Television |fechaaccesu=15 d'abril de 2012 |apellíu= Fernández |nome= Valerio |fecha=6 de xineru de 2012 |idioma=inglés}}</ref> Unu de les temes polos que se criticó a la serie ye la violencia. Nuna encuesta llevada a cabu n'[[Ecuador]], en 2008, a más de 1400 padres de familia y neños, concluyóse que los golpes que-yos da Don Ramón a los neños de la vecindá, según les bofetadas de Doña Florinda a este, representen una mala influencia pa l'audiencia infantil.<ref>{{cita web |url=http://www.infobae.com/notas/398549-.html |títulu=El Chavo del 8 ye más violentu que Chuck Norris |fechaaccesu=10 de mayu de 2012 |fecha=20 d'agostu de 2008 |obra=[[Infobae.com]] }}</ref> Patricia Ávila Muñoz, na revista española ''Sphera Pública'', determinó que magar fai usu d'humor blanco, la trama estremar del aspeutu familiar al «amosar personaxes aisllaos, y adultos que con frecuencia son burllaos polos neños». Amás, añadió que los diálogos son «fluexos y sosos». Comparar con ''[[The Simpsons]]'', al «presentar unu de los posibles reflexos de la sociedá [... pero] embrive los problemes sociales».<ref name="PatriciaElchavo"> {{cita web |url=http://www.redalyc.org/pdf/297/29713032006.pdf |títulu=Importancia de la mediación de los padres ante la esposición de los sos fíos a los medios masivos de comunicación |fechaaccesu=14 d'abril de 2012 |autor=Patricia Ávila Muñoz |fecha=2008}}</ref> L'escritor mexicanu Fernando Bon Abá consideró, per otra parte, que'l so conteníu constitúi una vía de terrorismu mediáticu», al enfocase nel conceutu del entretenimientu que brinda a l'audiencia la orfandad d'un menor d'edá, y la violencia a la que s'espón na vecindá.<ref>{{cita web |url= http://www.radiomundial.com.ve/node/227540 |títulu= El Chavo del Ocho ye terrorismu mediáticu, asegura Fernando Bon Abá |fechaaccesu= 9 de mayu de 2012 |obra= Radiomundial.com.ve |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20120519013641/http://www.radiomundial.com.ve/node/227540 |fechaarchivu= 19 de mayu de 2012 }}</ref> Sumáu a lo anterior, otros autores incluyeron a la discriminación, y a les agresiones contra los estereotipos físicos de dalgunos de los personaxes, como oxetu de crítica. Nesti sentíu, el señor Barriga siempres ye cutíu pol Chavo. Amás, la so obesidá llévalu a ser víctima constante de mofles polos otros personaxes.<ref name="mofles">{{Cita Harvard|Álvarez Cordero|2004|p=115|sp=sí}}</ref> De la mesma, la Popis, que la so carauterística más predominante ye la so voz gangosa, en dalgún intre produció la inconformidad d'un padre de familia que, nuna de les xires realizaes pol repartu a otros países, espresó que la so manera de falar yera una especie de burlla escontra otros neños con este mesmu problema.<ref name="historiadetrásdelmito"/> A pesar de les anteriores crítiques, esisten medios qu'emponderen el conteníu del programa. Pal chilenu Paulo Ramírez, editor del diariu ''[[El Mercurio]]'': «''El Chavo'' ye unu d'esos personaxes y de eses series imperecederas»; nel so analís, fixo fincapié en que, a pesar de que ye una serie mexicana, contién «situaciones que son universales», y reconoció que'l so ésitu deber a que cualesquier televidente podía identificase «con una gracia realmente impresionante» colos personaxes y coles temes encetaes, primordialmente dellos valores como l'amistá o la traición.<ref name="Chilechavo">{{cita web |url= http://www.esmas.com/espectaculos/farandula/373486.html |títulu= Un 'Chavo' con munchos valores |fechaaccesu= 15 d'abril de 2012 |fecha= 25 de xunu de 2004 |obra= Notimex |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20100109183021/http://www.esmas.com/espectaculos/farandula/373486.html |fechaarchivu= 9 de xineru de 2010 }}</ref> En 2010, el presidente d'Ecuador, [[Rafael Correa]] espresó que ''El Chavo'' ye «el meyor programa de la televisión» y emponderó el guión, los personaxes y les actuaciones, cuantimás la de Villagrán como Quico.<ref>{{cita web |url= http://www.eluniversal.com.mx/notas/720109.html |títulu= El Chavo del 8, el meyor programa: Rafael Correa |fechaaccesu= 9 de mayu de 2012 |obra= [[El Universal (Méxicu)|El Universal]] |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20141204155338/http://www.eluniversal.com.mx/notas/720109.html |fechaarchivu= 2014-12-04 }}</ref> Cabo señalase que por cuenta de la so forma d'humor, considerar como un programa precursor del [[doble sentíu]] en Hispanoamérica.<ref name="contribución"/> La escritora brasilana Ruth Rocha destacó, al igual que Ramírez, la temática universal encetada dende una perspeutiva «por demás infantil». Igualmente señaló qu'una de les razones del so ésitu anicia en que «lo que vemos son neños, caricaturizaos, pero neños verdaderos na so manera de reaccionar, de rellacionase y d'espresase [...] podemos ver non a un neñu mexicanu, sinón a un neñu a cencielles que podría hasta ser brasilanu, arxentín, o chinu, lo que vemos ye a un neñu que nos recuerda qu'una vegada lo fuimos».<ref name="caltién">{{cita web |url= http://www.eluniversal.com.mx/notas/346128.html |títulu= Caltién El Chavo del 8 ésitu d'audiencia en Chile |fechaaccesu= 10 de mayu de 2012 |obra= L'Universal |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20140111233007/http://www.eluniversal.com.mx/notas/346128.html |fechaarchivu= 2014-01-11 }}</ref> D'una manera similar, Joaquín Bode apuntó, na so reseña publicada nel sitiu web Veintemundos.com, que'l programa había resultancia popular na audiencia de dellos países por cuenta de que «reflexa perbién la forma de ser y de vivir de los llatinos, ye dicir la nuesa cultura. L'idioma, l'apurra llingüísticu y l'humor; pero tamién los sos inolvidables y queríos personaxes, ónde estos vivíen, ya inclusive aspeutos morales y relixosos son parte d'una identidá común [...] ye un fiel reflexu de la realidá social llatinoamericana: xente de condición social baxa, desemplegada, padres solteros, que magar tolos problemes y faltes, llogren salir alantre con esperanza, bon humor, llealtá y amistá».<ref name="veintemundos">{{cita web |url= http://www.veintemundos.com/magazines/45-de/ |títulu= El Chavo del 8 - el reflexu d'una cultura |fechaaccesu= 18 de xineru de 2014 |editorial= Veintemundos.com }}</ref> Brendan Koerner, de la revista en llinia estauxunidense ''[[Slate (revista)|Slate]]'', comparó l'estilu de la serie, ambientáu práuticamente nun únicu escenariu (la vecindá), col del musical ''[[You're a Good Man, Charlie Brown]]'' (1967). Coles mesmes, Koerner comentó que la población hispana n'Estaos Xuníos ve ''El Chavo del 8'' principalmente pola señardá» que trai mirar producciones mexicanes nun país distintu al so. Apuntó nel so reportaxe que'l programa sigue siendo esitosu por cuenta de que ye tresmitíu de xeneración en xeneración.<ref name="slate">{{cita web |url= http://www.slate.com/articles/arts/number_1/2005/11/el_chavo.html?nav=tap3 |títulu= El Chavo |fechaaccesu=10 de mayu de 2012 |obra= Slate.com |idioma=inglés}}</ref> Similar a la so opinión, Carolina Sanín, de la revista electrónica ''Revista Arcadia'', mentó que gracies a «la estructura y la estética de la comedia, y les sos yuxtaposiciones», el programa convirtiérase n'unu de los más memorables pa ella. Asina, cavilgó sobre la posibilidá de que'l so conteníu constituyera una metáfora sobre la educación y la inesistente «interioridá del neñu».<ref>{{cita web |url= http://www.revistaarcadia.com/opinion/columnes/articulo/les puertes-el-chavo/25665 |títulu= Les puertes d'El Chavo |fechaaccesu= 10 de xunu de 2012 |obra= Revista Arcadia }}</ref> === Premios y distinciones === En 1974 galardonar, xunto con ''El Chapulín Colorado'', col [[Premios L'Heraldu de Méxicu 1974|Heraldu de Méxicu]] per parte del periódicu del mesmu nome, como «el meyor programa risible de la televisión mexicana».<ref>{{cita videu |títulu= CHAVO DEL 8 RECIBE PREMIU |persona= |añu= |url= http://www.youtube.com/watch?v=LfIAGxkaUN0|mediu= |editorial= YouTube|llocalización= |fechaaccesu=11 de mayu de 2012|cita= |id=}}</ref> En 2004, l'asociación mexicana A favor de lo Meyor dio-y el premiu Qualitas como «meyor programa d'entretenimientu na televisión mexicana»,<ref>{{cita web |url= http://www.esmas.com/espectaculos/farandula/413084.html |títulu= &#39;El Chavo', premiáu como 'lo meyor&#39; |fechaaccesu= 10 de mayu de 2012 |obra= Esmas.com |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20101208131548/http://www.esmas.com/espectaculos/farandula/413084.html |fechaarchivu= 8 d'avientu de 2010 }}</ref> y en 2011 Televisa reconoció a la franquicia como una de les «[[marca|marques]] más granibles de la empresa» nesi añu. Na ceremonia d'entrega del respeutivu gallardón, Roberto Gómez Fernández sorrayó: «La prueba del tiempu yá lu pasó, ye ensin dulda, una obra atemporal que va poder siguir por enforma tiempu».<ref name="marcaconsumer">{{cita web |url= http://www.televisa.com/noticies-espectaculos/376208/afara-el-chavo-con-premios-televisa-consumer-products/ |títulu= Gran nueche vivió la marca El Chavo del 8 mientres la entrega de los Premios Televisa Consumer Products |fechaaccesu= 11 de mayu de 2012 |obra= Televisa }}</ref> Tocantes a distinciones, la revista chilena ''[[Qué Pasa]]'' calificó a ''El Chavo del 8'' como unu de los «programes más destacaos de la televisión chilena»,<ref name="chiletv"/> y [[Google]] estremar en 2016 con un Botón d'oru» por ser «el primer show de televisión mexicanu en llograr un millón de suscriptores» en [[YouTube]].<ref>{{cita web |url= http://www.debate.com.mx/show/El-Chavo-del-8-show-mas-vistu-en-YouTube-chanfle-20160227-0050.html |títulu= El Chavo del 8, show más vistu en YouTube ¡chanfle! |fechaaccesu=25 d'abril de 2016 |editorial=L'Alderique}}</ref> === Cuotes de pantalla === Les retresmisiones del programa fueron vistes por más de 30 millones d'espectadores en siquier 90 países.<ref>{{cita web |url=http://www.orizabaenred.com.mx/cgi-bin/web?b=VERNOTICIA&{num}=43525|títulu= Caltién El Chavo del 8 ésitu d'audiencia en Chile|idioma= |fechaaccesu= 24 de xunu de 2012|obra=Orizabaenred.com.mx|cita=}}</ref> En dellos países, llogró asitiase como una de les series más vistes pola audiencia, entá tratándose de retresmisiones de los sos capítulos. Por casu, en Chile, yera unu de los diez programes más sintonizados en 2004, con 26,5 puntos d'audiencia,<ref name="chiletv"/> ente qu'en [[Brasil]], en 2006, algamó hasta 19 puntos d'audiencia según informes del [[IBOPE]], el rexistru más altu del que se tenía conocencia nel horariu en que se tresmitía (a mediudía). Inclusive superó l'audiencia consiguida por programes de distintu xéneru. Dende finales de los años 1980, tien en permediu 13 puntos de cuota en Brasil, lo cual representa una audiencia d'aproximao 700 mil espectadores.<ref name="caltién"/> Nesti país tresmitir por primer vegada en 1984, una vegada que [[Silvio Santos]] adquirió los sos derechos de tresmisión. Tres el so debú, volvióse un ésitu instantáneu pa SBT y superó a l'audiencia del so rival [[Rede Globo]].<ref name="brasilhistoria"/> Esto asocede de forma similar en países como Méxicu (onde nos sos empiezos llegó a 55 y 60 puntos),<ref name="excélsior"/> Perú,<ref>{{cita web |url=http://www.generaccion.com/noticia/117979/el-chavo-8-venci-rating-el timu pasaxeru |títulu= &#39;El Chavo del 8' venció nel rating a 'El Postreru Pasaxeru&#39; |fechaaccesu=10 de mayu de 2012 |obra=Generaccion.com}}</ref><ref>{{cita web |url=http://elcomercio.pe/espectaculos/1392027/noticia-10-refritos-enlatados-mas-rating-tv-peruana |títulu= Los 10 refritos y enlatados con más ráting na TV peruana |fechaaccesu=10 de mayu de 2012 |obra=Elcomercio.pe}}</ref> Ecuador,<ref>{{cita web |url=http://repositorio.espe.edu.ec/bitstream/21000/972/1/T-ESPE-029693.pdf |títulu=INTRODUCCIÓN (investigación alrodiu de los programes Televisivos y de Videu Xuegos, nel desenvolvimientu de Valores y Actitúes) |fechaaccesu=10 de mayu de 2012 |obra=Repositorio.espe.edu.ec |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20190225163014/http://repositorio.espe.edu.ec/bitstream/21000/972/1/T-ESPE-029693.pdf |fechaarchivu=2019-02-25 }}</ref> Arxentina<ref>{{cita web |url=http://television.com.ar/ratings/?rdate=2012-05-09 |títulu= Ratings |fechaaccesu=10 de mayu de 2012 |obra=Television.com.ar}}</ref> y Estaos Xuníos (onde pasó a ser el programa n'español más vistu por audiencies d'ente 6 y 11 años d'edá),<ref>{{cita web |url=http://www.laopinion.com/article/20120419/ENTRETENIMIENTU/120419175 |títulu=El Chavo del Ocho va salvar la so vecindá n'Estaos Xuníos |fechaaccesu=10 de mayu de 2012 |obra=Laopinion.com |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20141205110054/http://www.laopinion.com/article/20120419/ENTRETENIMIENTU/120419175 |fechaarchivu=5 d'avientu de 2014 }}</ref><ref name="slate"/> ente otros. === Mandáu === La popularidá que llegó a xenerar la serie dexó-yos a dellos de los actores llevar a cabo presentaciones colos sos propios circos tanto a nivel nacional como internacional. Tal ye'l casu de los circos del profesor Jirafales ente los años 1970 y 2000,<ref>{{cita web |url=http://www.bbc.com/mundo/cultura_sociedá/2010/05/100512_0041_profesor_jirafales.shtml |títulu=El profesor Jirafales quedar na cai |fechaaccesu=24 d'abril de 2016 |obra=BBC.com }}</ref> Quico nos años 1990<ref name="eldebate"/> la Chilindrina nes décades de 2000 y 2010,<ref>{{cita web |url=http://www2.eluniversal.com.mx/pls/impreso/noticia.html?id_nota=7512&tabla=espectaculos |títulu=Llega ?La Chilindrina? al circu |fechaaccesu=11 de mayu de 2012 |obra=L'Universal }}</ref><ref>{{cita web |url=http://peru.com/2011/08/10/entretenimiento/espectaculos/chilindrina-quédase-llima-noticia-15505 |títulu=La Chilindrina quedar en Lima |fechaaccesu=11 de mayu de 2012 |obra=Peru.com }}</ref> y el señor Barriga.<ref>{{cita web |url=http://www.txapulin.net/EdVi.html |títulu=Entrevista i non VISTA amb... Edgar Vivar |fechaaccesu=11 de mayu de 2012 |obra=Txapulin.net |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20160303201244/http://www.txapulin.net/EdVi.html |fechaarchivu=3 de marzu de 2016 }}</ref> De la mesma, el creador de la serie convirtióse nun iconu del entretenimientu a partir del ésitu de ''El Chapulin Coloráu'' y ''El Chavo del 8''.<ref name="obradeteatro">{{cita web |url= http://www.elcaribe.com.do/2012/02/20/ldquo-chavo-del-8rdquo-tien-exito-fuera-television |títulu= “El Chavo del 8” tien ésitu fora de la televisión |fechaaccesu= 9 de mayu de 2012 |obra= Elcaribe.com.do }}</ref> Tres el términu de la serie, Gómez Bolaños siguió como escritor y guionista d'otres producciones, y casóse en 2004 con Meza, ente que De les Nieves y Villagrán siguieron coles sos interpretaciones de la Chilindrina y Quico, colos que se presentaron n'otros países y grabaron discos. Dambos tuvieron problemes llegales con Gómez Bolaños pola autoría de los sos respeutivos personaxes, polo que permanecieron desamoraos d'este y de los sos otros compañeros del repartu. Vivar participó na película ''[[El orfanato]]'' (2007) y na telenovela ''[[Pa volver amar]]'' (2010).<ref>{{cita web |url=https://www.bbc.co.uk/mundo/noticias/2011/03/110228_vecindá_chavo_chilindrina_chespirito_irm.shtml |títulu=Archivo: La Vecindá d'El Chavo, cuatro décades dempués |fechaaccesu=11 de mayu de 2012 |obra=BBC Mundo |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20150103134123/https://www.bbc.co.uk/mundo/noticias/2011/03/110228_vecindá_chavo_chilindrina_chespirito_irm.shtml |fechaarchivu=3 de xineru de 2015 }}</ref> Al respeutive de la so participación en ''El Chavo del 8'', Vivar mentó que-y daba señardá y coses bones [...] conocer tanta xente, viaxáu a tantos llugares»; alrodiu de la tresmisión ininterrumpida del programa, mentó que «ye un luxu que non cualesquier tien la oportunidá de vivilo».<ref name="excélsior"/> ''El Chavo del Ocho'' tresmitióse ininterrumpidamente nes cadenes televisives de dellos países de Hispanoamérica y n'EE.XX.; hasta 2011, siguía espublizándose en siquier 20 países distintos, ente ellos Méxicu.<ref name="excélsior"/> D'alcuerdu a la escritora Julia Burg, l'ésitu de la serie foi tal qu'entá pueden vese los episodios en delles canales de tol mundu y los neños siguen creciendo col Chavo», a pesar de la sociedá cambiante, distinta a la d'esi entós onde actos como pega-y a los neños a manera de sanción» poles sos males conductes, na dómina contemporánea nun son vistes como apropiaes.{{harvnp|Burg|2009|p=5|sp=sí}} El so retresmisiones haber lleváu a ser unu de los programes más esitosos na historia de la televisión, d'alcuerdu a la revista estauxunidense ''[[Forbes]]''.<ref name="Forbes">{{cita web |url= http://www.bbc.com/mundo/noticias/2015/11/151127_chespirito_axusto_aniversario_muerte_an |títulu= El codalosu negociu de la marca Chespirito a un añu de la so muerte |fechaaccesu= 2abril de 2016 |apellíu= TV y Noveles }}</ref> En Brasil, por casu, en 2003 delles persones protestaron nes cais pa pidi-y a la televisora SBT que retomara la retresmisión de ''El Chavo'' na canal. Los sos pidimientos consiguieron que los executivos volvieren incluyilo na so programación habitual.<ref>{{cita web |url=http://www.esmas.com/espectaculos/farandula/306865.html |títulu=Se -yos chispoteó |fechaaccesu=11 de mayu de 2012 |obra=Esmas.com |fechaarchivu=23 d'abril de 2013 |urlarchivu=https://web.archive.org/web/20130423073400/http://www.esmas.com/espectaculos/farandula/306865.html }}</ref> Catalogar como «el [[Mickey Mouse]] de la televisora mexicana», por cuenta del so ésitu a nivel internacional y a la so adautación a la esitosa serie animada de 2006, la primer producción d'animación de Televisa.<ref>{{cita web |url=http://www.excelsior.com.mx/2012/02/15/dineru/810569 |títulu=El Chavo, un gran negociu para Televisa |fechaaccesu=9 de mayu de 2012 |obra=[[Excélsior (periódicu mexicanu)|Excélsior]] }}</ref> Coles mesmes incorporó delles frases o diálogos nel [[léxicu]] popular, ente les que s'inclúin: «foi ensin querer queriendo», «bonu pero non te enoxes», «ye que nun me tienes paciencia» o «se me chispoteó», toes elles pronunciaes pol Chavo, «¡yá cállate, cállate, cállate, que me desesperes!» por Quico, «non te xuntes con esta ''canaya''», por Doña Florinda, o «tenía que ser el Chavo del 8», pol Señor Barriga.{{harvnp|Aracil|Ortiz|2004|p=117|sp=sí}}{{harvnp|Abud Martínez|2008|p=162|sp=sí}}<ref name="contribución">{{cita web |url= http://base.d-p-h.info/es/fichas/dph/fiche-dph-7134.html |títulu= La contribución del Chavo del Ocho na construcción de la identidá cultural hispanoamericana |fechaaccesu=9 de mayu de 2012 |obra= Base.d-p-h.info}}</ref> Les anteriores, xunto con otres adicionales según diálogos completos, caracterizáronse como señes d'identidá de los mesmos personaxes na mayoría de los episodios. Como exemplu de diálogos repetitivos, atópense'l saludu ente Doña Florinda y el profesor Jirafales, que siempres llegaba con un ramu de flores a agasaya-y a la primera, o les pallabres de Doña Florinda cada vez que-y daba una bofetada a Don Ramón. Per otra parte, realizáronse homenaxes n'otros programes en conmemoración de ''El Chavo'', tales como nes producciones mexicanes ''[[Códigu F.A.M.A]]''<ref>{{cita web |url= http://www.elsiglodedurango.com.mx/noticia/66221.rinde-codigo-fama-homenaje-a-chespirito.html |títulu= Rinde Código Fama homenaxe a Chespirito |fechaaccesu=11 de mayu de 2012 |obra= El Sieglu de Durango}}</ref> y ''[[Big Brother (Méxicu)|Big Brother]]'',<ref>{{cita web |url= http://www.esmas.com/espectaculos/farandula/285885.html |títulu= BB2 con alma de 'chavo&#39; |fechaaccesu= 11 de mayu de 2012 |obra= Esmas.com |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20111023054733/http://www.esmas.com/espectaculos/farandula/285885.html |fechaarchivu= 23 d'ochobre de 2011 }}</ref> o la chilena ''[[Teletón 2007]]'', onde se realizó un ''sketch'' onde participó De les Nieves.<ref>{{cita web |url= http://www.elobservatodo.cl/admin/render/noticia/9150 |títulu= Col sofitu de tolos chilenos la Teletón llogró la so meta |fechaaccesu=10 de mayu de 2012 |apellíu= L'Observatoriu}}</ref> Sirvió amás como inspiración pa otros programes como ''Vila Maluca'', tresmitíu en Brasil.<ref>{{cita web |url= http://www.esmas.com/espectaculos/farandula/383815.html |títulu= Inspirar n'El Chavo pa nuevu programa brasilanu |fechaaccesu= 10 de mayu de 2012 |apellíu= Notimex |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20080919172636/http://www.esmas.com/espectaculos/farandula/383815.html |fechaarchivu= 19 de setiembre de 2008 }}</ref> Tocantes a la popularidá de los personaxes, nuna encuesta realizada n'Arxentina en 2010, la Chilindrina allugóse como'l personaxe femenín mexicanu favoritu de l'audiencia,<ref>{{cita web |url= http://www.informador.com.mx/entretenimiento/2010/192482/6/la-chilindrina-ye-la mexicana favorita-en-argentina.htm |títulu= &#39;La Chilindrina' ye la mexicana favorita n'Arxentina |fechaaccesu=10 de mayu de 2012 |obra= Informador.com.mx}}</ref> ente que Don Ramón gocia d'un considerable siguimientu pola audiencia brasilana (onde ye conocíu como Seu Madruga), país onde se producieron videoxuegos y ropa cola imaxe del personaxe, amás de sirvir d'inspiración pal nome de delles bandes de rock.<ref>{{cita web |url= https://www.bbc.co.uk/mundo/america_latina/2010/07/100721_brasil_chavo_don_ramon_seu_madruga_az.shtml |títulu= Don Ramón, iconu brasilanu |fechaaccesu= 16 de mayu de 2012 |obra= BBC Mundo |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20150120043041/https://www.bbc.co.uk/mundo/america_latina/2010/07/100721_brasil_chavo_don_ramon_seu_madruga_az.shtml |fechaarchivu= 20 de xineru de 2015 }}</ref> Mentanto, n'El Salvador, el mesmu personaxe fungió como imaxe d'una campaña civil en 2010, que promovía que los salvadoreños nun pagaren estorsiones a grupos de pandilleros con tal de garantizar la so seguridá.<ref>{{cita web |url= https://www.bbc.co.uk/mundo/america_latina/2010/04/100421_1930_salvador_don_ramon_maras_gm.shtml |títulu= Don Ramón contra la estorsión |fechaaccesu=16 de mayu de 2012 |obra= BBC Mundo}}</ref> A mediaos de 2012, el personaxe de Jaimito, el carteru foi reconocíu con una estatua de bronce que s'allugó nel conceyu mexicanu de [[Tangamandapio|Tangamandapio, Michoacán]], que yera d'onde provenía los personaxe según ''El Chavo del 8''.<ref>{{cita web |url= http://yucatan.com.mx/imaxe/develan-en-tangamandapio-estatua-en-honor-a-jaimito-el-carteru/ |títulu= Develan en Tangamandapio estatua n'honor a 'Jaimito, El Carteru' |fechaaccesu= 25 de xunetu de 2012 |fecha= 25 de xunetu de 2012 |obra= Yucatan.com.mx }}</ref> La indumentaria tamién foi usada por personalidaes como los futbolistes [[Sebastián González]], qu'en 2004 usó'l gorru carauterísticu del Chavo pa celebrar una anotación,<ref>{{cita web |url= http://www.esmas.com/deportes/galerias/1172/?id=2 |títulu= Agora sí, Sebastián González pudo festexar como'l 'Chavo del gol&#39; |fechaaccesu= 10 de mayu de 2012 |obra= Esmas.com |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20140821033401/http://www.esmas.com/deportes/galerias/1172/?id=2 |fechaarchivu= 21 d'agostu de 2014 }}</ref> y [[Lionel Messi]], que se vistió de Quico nuna fiesta d'amarutes en 2012.<ref>{{cita web |url= http://blogs.terra.esblogslomasvisto/archive/2012/03/22/messi-amarutar de-kiko-el-nino-del-chavo-del-8.aspx |títulu= Messi amarutar de Kiko, el neñu del Chavo del 8 |fechaaccesu= 10 de mayu de 2012 |obra= Terra |urlarchivu= https://archive.today/20120709123922/http://blogs.terra.esblogslomasvisto/archive/2012/03/22/messi-amarutar de-kiko-el-nino-del-chavo-del-8.aspx |fechaarchivu= 9 de xunetu de 2012 }}</ref> En 2012, con motivu del cuarenta aniversariu del so debú, realizóse l'homenaxe ''[[América Celebra a Chespirito]]'' nel [[Auditoriu Nacional (Méxicu)|Auditoriu Nacional]] al cual asistieron cuasi 10 000 persones, ente elles artistes como [[Juan Gabriel]], [[Xavier López "Chabelo"|Xavier López ''Chabelo'']] y [[Thalía]], y que s'entamó per parte de 17 países, ente ellos Méxicu.<ref>{{cita web |url= http://noticiasmontreal.com/26125/emotivu-homenaxe-recibio-el-chavo-del ocho-de-parte-de-la-farandula-mexicana/ |títulu= Emotivu homenaxe recibió'l Chavo del Ocho de parte de la farándula mexicana |fechaaccesu= 11 de mayu de 2012 |obra= Noticiasmontreal.com }}</ref> Como parte de los festexos, realizóse una coreografía de la tema «Qué guapa vecindá» nel [[Monumentu a la Revolución (Méxicu)|Monumentu a la Revolución]],<ref>{{cita web |url= http://www.cronica.com.mx/nota.php?id_nota=635579 |títulu= El Chavo del Ocho va poner a baillar nel Monumentu de la Revolución |fechaaccesu= 10 de mayu de 2012 |apellíu= León |nome= Hugo |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20200730071250/http://www.cronica.com.mx/nota.php?id_nota=635579 |fechaarchivu= 2020-07-30 }}</ref> El programa tresmitir de manera simultánea en más de 9 países de Hispanoamérica;<ref name="ecuadorinmediato"/> inclusive, llevar a cabu otres coreografíes n'otros países, amás de la realizada en Méxicu.<ref>{{cita web |url= http://www.teledoce.com/noticia/30979_%C2%A1Apriende-a-bailar-el%20cor%C3%A9u-del-Chavo-del-8%21/ |títulu= ¡Aprendé a baillar el coréu del Chavo del 8! |fechaaccesu= 19 de mayu de 2012 |obra= Teledoce.com |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20120408023958/http://www.teledoce.com/noticia/30979_%C2%A1Apriende-a-bailar-el |fechaarchivu= 2012-04-08 }}</ref><ref name="melodiosa">{{cita web |url= http://www.elheraldo.hn/Seiciones-Principales/Vida/Gran-baille-pa-festexar-los-40-anos-de-Chespirito |títulu= Gran baille pa festexar los 40 años de "Chespirito" |fechaaccesu=19 de mayu de 2012 |obra= Elheraldo.hn}}</ref> De manera similar, [[Correos de Méxicu]] llanzó una serie de cinco estampillas impreses coles imáxenes del Chavo y del Chapulín Colorado.<ref>{{cita web |url= http://www.esmas.com/noticierostelevisa/galerias/3702/?id=0 |títulu= Chespirito, un mexicanu universal |fechaaccesu= 11 de mayu de 2012 |obra= Esmas.com |urlarchivu= https://web.archive.org/web/20130928131136/http://www.esmas.com/noticierostelevisa/galerias/3702/?id=0 |fechaarchivu= 28 de setiembre de 2013 }}</ref> == Bibliografía == * {{Obra citada|apellíos=Abud Martínez |nome=Eduardo |títulu=El re-visión de la hestoria na ficción de muyeres hispanoamericanes: Isabel Allende, Gioconda Belli, Carmen Boullosa y Ana Miranda |editorial=ProQuest |añu=2008 |isbn=0549539441 |url=https://books.google.com.mx/books?id=6hFaRsM6n4kC&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false}} * {{Obra citada|apellíu=Álvarez Cordero |nome=Rafael |títulu=Cáesme gordu!: La discriminación light |editorial=Plaza y Valdes |añu=2004 |isbn=9707223383 |url=https://books.google.com.mx/books?id=Vllw4vN8L1YC&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false}} * {{Obra citada|apellíos=Aracil |nome=Beatriz|apellíos2=Ortiz |nome2=Alejandro |títulu=Fiesta Y Teatralidad de la Pastorela Mexicana |editorial=UNAM |añu=2004 |isbn=9703218563 |serie=Coleición Paideia |url=https://books.google.com.mx/books?id=ZNTON0n6-p8C&pg=PA117&dq=el+chavo+del+8&hl=es&sa=X&ei=NVWrT7vmNajq2AXo6fGmAg&ved=0CEIQ6AEwADgK#v=onepage&q=el%20chavo%20d'el%208&f=false}} * {{Obra citada|apellíos=Bermán |nome=Sabina|apellíos2=Jiménez López |nome2=Lucina |títulu=Democracia Cultural/ Cultural Democracy |editorial=Fondu de Cultura Económica |añu=2006 |isbn=9681680472 |serie=2 en Fondu |url=https://books.google.com.mx/books?id=imxj1J-jy9AC&lpg=PP1&hl=es&pg=RA6-PA3#v=onepage&q=el%20chavo&f=false}} * {{Obra citada|apellíos=Burg |nome=Julia |títulu=La Violencia en 'El Chavo del Ocho&#39; |editorial=GRIN Verlag |añu=2009 |isbn=3640416775 |url=https://books.google.com.mx/books?id=cbD3ogBWqnEC&dq=chavo+del ocho&hl=es&source=gbs_navlinks_s}} * {{Obra citada|apellíu=Fernández |nome=Claudia|apellíos2=Paxman |nome2=Andrew |títulu=El tigre: Emilio Azcárraga y el so imperiu Televisa |editorial=Grijalbo |añu=2000 |isbn=9700511901 |serie=Raya na agua}} * {{Obra citada|apellíu=Gómez Bolaños |nome=Roberto |títulu=El Diariu d'El Chavo del Ocho editorial=Santillana |añu=1995 |isbn=9707310944}} * {{Obra citada|apellíu=Gómez Bolaños |nome=Roberto |títulu=Ensin querer queriendo |editorial=Aguilar |añu=2006 |isbn=9707702656}} * Pérez Medina, Edmundo. Chespirito, La Historia de la Vecindá del Chavo. Mina Editores. 2000 == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{wikiquote|El Chavo del Ocho}} * {{IMDb títulu|0229889}} {{ORDENAR:Chavo}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Series de televisión de Méxicu]] [[Categoría:Series de televisión en castellanu]] tm5q2pbinbmvnwppti3k45fx7eiq7qs Cinemanía (canal de televisión) 0 175156 4377125 4242703 2025-06-18T06:29:55Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá ufierta => dicha ufierta 4377125 wikitext text/x-wiki {{Organización}} '''Cinemanía''' foi una canal de televisión de pagu que tuvo n'activu ente marzu de [[1993]] y xunu de [[2003]]. So programación foi integramente dedicada a la emisión de películas de ciertu ésitu o ''«blockbusters»''. == Historia == Cinemanía (tres una fase de pruebas dende el [[18 d'avientu]] de [[1992]]<ref name=pruebas>{{cita publicación |títulu=Sogecable comenzó ayer las emisiones en prueba de sus dos canales por satélite|url=https://elpais.com/diario/1992/12/19/radiotv/724719601_850215.html|obra=El País}}</ref>) comenzaba sos emisiones oficiales el [[1 de marzu]] de 1993 pel satélite [[Astra]] conxuntamente con [[Documanía]], con una emisión codificaba de 12 horas cada día sin interrupciones publicitarias y con un pequeñu espaciu diariu pela nueche n'abiertu, ye dicir, ser a vistu tamién a los non abonáus.<ref>[https://elpais.com/diario/1993/03/01/radiotv/730940402_850215.html Les canales por satélite Cinemanía y Documanía comienzan hoy sus emisiones] ''El País (edición impresa)'', 1 de marzu de 1993</ref> En 1994, [[Sogecable]] creaba la primera plataforma analóxica española de televisión de pagu, [[Canal Satélite]], la cualu ofrecía los dos canales yá mencionáus más dos de nueva creación ([[Minimax]] y [[Cineclassics]]).<ref name="canal satelite">{{cita publicación |títulu=Sogecable lanza Canalsatélite, la mayor oferta de televisión per satélite en España|url=https://elpais.com/diario/1994/01/13/radiotv/758415628_850215.html|obra=El País}}</ref> === Participación en Cotelsat === En 1994 se creó una segunda canal, Cinemanía 2, destináu especialmente pa emitir na plataforma [[Cotelsat]] (formada por [[Antena 3]], [[Telecinco]], [[Sogecable]] y [[Televisión Española]]). A pesar del pieslle de Cotelsat el añu siguiente, la canal siguió operando pel satélite Astra. Aprovecháu la recién creación de la primera plataforma dixital de televisión de pagu n'España ([[Canal Satélite Digital]]) creada por Sogecable (llamada enantes Sociedad de Televisión Canal Plus, S.A.), la canal se incorporó a dicha ufierta televisiva. === Era dixital y multiplexación === Meses depués del estrenu de la plataforma dixital, el [[1 de setiembre]] de 1997, Cinemanía 2 cambió'l so nome pol de ''Cinemanía Azul''<ref name="cinemania azul">{{cita web|títulu=Novedades - 1997|url=http://www.mundoplus.tv/muchomas/digitalplus/novedades97.php|obra=Mundoplus|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140416075426/http://www.mundoplus.tv/muchomas/digitalplus/novedades97.php|fechaarchivu=2014-04-16}}</ref><ref name="cinemania azul 2">{{cita publicación |títulu=Cinco canales internacionales de cine y noticias se incorporan a la oferta de Canal Satelite Digital|url=http://elpais.com/diario/1997/09/16/radiotv/874360801_850215.html|obra=El País}}</ref> y'l [[24 de setiembre]] apaeció un nuevu canal multiplexadu de Cinemanía: ''Cinemanía Rojo''<ref name="cinemania rojo">{{cita publicación |títulu=Cinemanía se presenta en San Sebastián|url=http://elpais.com/diario/1997/09/25/cultura/875138410_850215.html|obra=El País}}</ref>. Además la Warner entra nel so accionariáu y permanez hasta 2006, cuando abandonaría esti proyeutu desfaciéndose de la so participación na cadena<ref name="warner adios">{{cita web |títulu=Sogecable compra el 100% del capital de Canal Satélite Digital|url=https://www.mundoplus.tv/noticias/?seccion=tv_digital&id=2794|obra=Mundoplus}}</ref>. == Canales de la factoría «Cinemanía» == * Cinemanía (1993–2007) * Cinemanía 2 (1994–1997) (2004–2007) * Cinemanía Azul (1997–2004) * Cinemanía Rojo (1997–2004) * Cinemanía ...30 (2004–2007) * Cinemanía Clásico (2004–2007) * Cinemanía Extra (– xineru de 2006) == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} * [http://www.youtube.com/watch?v=3C3Igdpxu_A Cinemanía – Identificador (1997–2004) (YouTube)] * [http://es.kingofsat.net/channelhistory.php?ch=752 Rexistrus de la canal nel satélite (Kingofsat)] {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Canales de televisión d'España]] [[Categoría:Cadenes de televisión]] 81lnpxsyo8v8gha9k2hbprt2d90ys3h Sistema Nacional de Cartografía de Zones Inundables 0 183485 4377439 3631540 2025-06-18T10:54:12Z YoaR 37624 /* Marco legal */ 4377439 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:LOGO SNCZI.png|miniaturadeimagen|216x216px|Logo del Sistema Nacional de Cartografía de Zones Inundables]] El '''Sistema Nacional de Cartografía de Zones Inundables''', tamién denominando '''SNCZI''', ye una ferramienta que dexa visualizar los estudios de delimitación de dominiu públicu hidráulicu y los estudios de cartografía de zones inundables ellaboraos pol [[Ministeriu d'Agricultura, Pesca y Alimentación]], el [[Ministeriu de Transición Ecolóxica]] y les respectives conseyeríes de los gobiernos de les [[Comunidá autónoma|Comunidaes Autónomes]]. == Marco legal == La Directiva 2007/60/CE del Parllamentu Européu<ref>http://data.europa.eu/eli/dir/2007/60/oj/spa</ref> y del Conseyu de 23 d'ochobre relativa a la evaluación y xestión de los riesgos d'hinchente, establez la obligación de cada Estáu Miembru a ellaborar mapes de peligrosidá y mapes de riesgu de les zones xeográfiques que podríen anubrise según los escenarios siguientes<ref>https://www.miteco.gob.es/es/cartografia-y-sig/ide/descargas/agua/zi-lamina.aspx</ref>: # Baxa probabilidá d'hinchente o escenariu d'eventos estremos (periodu de torna igual a 10 años, T=10 años). # Probabilidá media d'hinchente (acomuñada a un periodu de torna de 100 años, T=100 años). # Alta probabilidá d'hinchente, de la que proceda (periodu de torna igual a 500 años, T=500 años). Nel artículu 6 de dicha directiva indícase amás de los escenarios mentaos, los elementos que tienen d'indicase nos mapes de peligrosidá: * Estensión del hinchente. * Calaos de l'agua o nivel d'agua. * Velocidá de la corriente o'l caudal d'agua correspondiente. Otra manera, los mapes de riesgu tienen d'indicar les consecuencies adverses potenciales acomuñaes al hinchente de los escensarios yá mentaos: * Númberu d'habitantes que pueden vese afectaos. * Tipu d'actividá económica de la zona que puede vese afectada. * Instalaciones que puedan causar contaminación accidental en casu de indundación. * Zones protexíes que tamién puedan vese afectaes. * Cualesquier otra información que'l Estáu Miembru considere útil. La directiva foi trespuesta a la llexislación española por aciu el Real Decreto 903/2010 de 9 de xunetu relativa a la evaluación y getión de los riegos d'hinchente, dedicando'l capítulu III a los mapes de peligrosidá y de riesgu, describiendo los siguientes aspeutos<ref>https://www.boe.es/buscar/doc.php?id=BOE-A-2010-11184</ref><ref>https://www.miteco.gob.es/images/es/folletopgri_tcm30-421185.pdf</ref>​: * Los encargaos de realizar los yá mentaos mapes van ser los organismos de cuenca nes cuenques intercomunitarias y les Alministraciones competentes nes cuenques intracomunitarias, en collaboración coles autoridaes de Protección Civil. A ellos inclúyense les dministraciones competentes en materia de mariñes. * Establezse un plazu de consulta pública d'un mínimu de trés meses. * La información llograda na ellaboración de los mapes integrar al SNCZI y al Rexistru Central de Cartografía . * Los mapes de peligrosidá y de riesgu d'hinchente van constituyir la información fundamental en que se van basar los Planes de xestión del riesgu d'hinchente. * La información llograda correspondiente a les cuenques hidrográfiques compartíes con otros países va intercambiar colos mesmos. * Los mapes de peligrosidá y de riesgu d'hinchente tendrán d'ellaborase antes del 22 d'avientu de 2013. == Catálogu d'información disponible<ref>https://www.miteco.gob.es/es/agua/temas/gestion-de-los-riesgos-de-inundacion/guia-resumida-visor-snczi_tcm30-507975.pdf</ref> == {| {{tablaguapa}} |+ ! colspan="2" |Hinchentes d'orixe fluvial ! colspan="2" |Hinchentes d'orixe marín |- |'''Mapes de peligrosidad''' |'''Mapes de riesgu de inundación''' |'''Mapes de peligrosidad''' |'''Mapes de riesgu d'hinchente''' |- | * Peligrosidá por hinchente fluvial T=10 años. * Peligrosidá per hinchente fluvial T=100 años * Peligrosidad por hinchente fluvial T=500 años |Para cada periodu de torna (T): * Riesgu a la población * Riesgu a les actividaes económiques * Riesgu en puntos d'especial importancia Árees * d'importancia medioambiental | * Peligrosidá per hinchente marina. Nivel y foles. T=100 años * Peligrosidad por hinchente marín. Nivel y foles. T=500 años |Para cada periodu de torna (T): * Riesgu a la población * Riesgu a les actividaes económiques * Riesgu en puntos d'especial importancia Árees * d'importancia medioambiental |} == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == *[https://www.mapa.gob.es/es/ Ministeriu d'Agricultura, Pesca y Alimentación] {{es}} *[https://www.miteco.gob.es/es/ Ministeriu de Transición Ecolóxica] {{es}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Cartografía]] [[Categoría:España]] 1ricbhev2ci7q7bowcsxnc2l3lczmp5 Alderique:U Antliae 1 197318 4377198 3079834 2025-06-18T08:21:01Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Alderique:O Antliae]]" a "[[Alderique:U Antliae]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 3079834 wikitext text/x-wiki {{PR|Astronomía}} grx46dxwtb9x99zlbzw08v8c9u72ppy Alderique:U Aquilae 1 197319 4377406 3079836 2025-06-18T10:12:11Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Alderique:O Aquilae]]" a "[[Alderique:U Aquilae]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 3079836 wikitext text/x-wiki {{PR|Astronomía}} grx46dxwtb9x99zlbzw08v8c9u72ppy Alderique:U Arietis 1 197320 4377345 3079838 2025-06-18T08:59:32Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Alderique:O Arietis]]" a "[[Alderique:U Arietis]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 3079838 wikitext text/x-wiki {{PR|Astronomía}} grx46dxwtb9x99zlbzw08v8c9u72ppy Alderique:U Carinae 1 197321 4377426 3079840 2025-06-18T10:19:04Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Alderique:O Carinae]]" a "[[Alderique:U Carinae]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 3079840 wikitext text/x-wiki {{PR|Astronomía}} grx46dxwtb9x99zlbzw08v8c9u72ppy Alderique:U Centauri 1 197322 4377321 3079842 2025-06-18T08:52:23Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Alderique:O Centauri]]" a "[[Alderique:U Centauri]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 3079842 wikitext text/x-wiki {{PR|Astronomía}} grx46dxwtb9x99zlbzw08v8c9u72ppy Alderique:U Coronae Borealis 1 197323 4377339 3079844 2025-06-18T08:53:51Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Alderique:O Coronae Borealis]]" a "[[Alderique:U Coronae Borealis]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 3079844 wikitext text/x-wiki {{PR|Astronomía}} grx46dxwtb9x99zlbzw08v8c9u72ppy Alderique:U Delphini 1 197324 4377238 3079846 2025-06-18T08:43:52Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Alderique:O Delphini]]" a "[[Alderique:U Delphini]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 3079846 wikitext text/x-wiki {{PR|Astronomía}} grx46dxwtb9x99zlbzw08v8c9u72ppy Alderique:U Equulei 1 197325 4377352 3079848 2025-06-18T09:06:56Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Alderique:O Equulei]]" a "[[Alderique:U Equulei]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 3079848 wikitext text/x-wiki {{PR|Astronomía}} grx46dxwtb9x99zlbzw08v8c9u72ppy Alderique:U Geminorum 1 197326 4377175 3079850 2025-06-18T08:01:16Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Alderique:O Geminorum]]" a "[[Alderique:U Geminorum]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 3079850 wikitext text/x-wiki {{PR|Astronomía}} grx46dxwtb9x99zlbzw08v8c9u72ppy Alderique:U Monocerotis 1 197327 4377390 3079852 2025-06-18T10:02:56Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Alderique:O Monocerotis]]" a "[[Alderique:U Monocerotis]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 3079852 wikitext text/x-wiki {{PR|Astronomía}} grx46dxwtb9x99zlbzw08v8c9u72ppy Alderique:U Ophiuchi 1 197328 4377080 3079854 2025-06-17T15:20:04Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Alderique:O Ophiuchi]]" a "[[Alderique:U Ophiuchi]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 3079854 wikitext text/x-wiki {{PR|Astronomía}} grx46dxwtb9x99zlbzw08v8c9u72ppy Alderique:U Orionis 1 197329 4377419 3079856 2025-06-18T10:17:40Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Alderique:O Orionis]]" a "[[Alderique:U Orionis]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 3079856 wikitext text/x-wiki {{PR|Astronomía}} grx46dxwtb9x99zlbzw08v8c9u72ppy Alderique:U Pegasi 1 197330 4377416 3079858 2025-06-18T10:16:00Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Alderique:O Pegasi]]" a "[[Alderique:U Pegasi]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 3079858 wikitext text/x-wiki {{PR|Astronomía}} grx46dxwtb9x99zlbzw08v8c9u72ppy Alderique:O přirozenosti rostlin 1 197331 4377431 3079860 2025-06-18T10:28:42Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Alderique:O Prirozenosti rostlin]]" a "[[Alderique:O přirozenosti rostlin]]": Títulu mal escritu 3079860 wikitext text/x-wiki {{PR|Botánica}} hpo92laff3pqqb7vdfjsyjwvjz6762x Alderique:U Sagittae 1 197333 4377360 3079864 2025-06-18T09:13:47Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Alderique:O Sagittae]]" a "[[Alderique:U Sagittae]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 3079864 wikitext text/x-wiki {{PR|Astronomía}} grx46dxwtb9x99zlbzw08v8c9u72ppy Alderique:U Sagittarii 1 197334 4377398 3079866 2025-06-18T10:05:58Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Alderique:O Sagittarii]]" a "[[Alderique:U Sagittarii]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 3079866 wikitext text/x-wiki {{PR|Astronomía}} grx46dxwtb9x99zlbzw08v8c9u72ppy Alderique:U Vulpeculae 1 197336 4377188 3079870 2025-06-18T08:06:08Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Alderique:O Vulpeculae]]" a "[[Alderique:U Vulpeculae]]" ensin dexar una redireición: Títulu mal escritu 3079870 wikitext text/x-wiki {{PR|Astronomía}} grx46dxwtb9x99zlbzw08v8c9u72ppy Wikipedia:Chigre 4 254115 4377106 4376041 2025-06-17T17:43:44Z MediaWiki message delivery 23944 /* Convocatoria a Candidaturas para la Junta Directiva de la Fundación Wikimedia, 2025 */ nueva seición 4377106 wikitext text/x-wiki {| |- | <div align=left style="padding:5px;border:1px dotted #808080; background:#eeffed"> {{Chigre}} </div> | width=250px bgcolor=#FFCC66 align="center" valign="top" | {| width="100%" style="border:0px solid #FFCC66;background-color: #FFCC66" |- | width="50%" align="center" | '''[[Wikipedia:Chigre/Archivu|Archivu de<br>discusiones]]''' | width="50%" align="center" | [[Image:Filing cabinet icon.svg|70px]] |- | colspan="2" align="center" | [[Wikipedia:Chigre/Archivu/2024|Archivu 2024]] |- | colspan="2" align="center" | [[Wikipedia:Chigre/Archivu/2023|Archivu 2023]] |- | colspan="2" align="center" | [[Wikipedia:Chigre/Archivu/2022|Archivu 2022]] |- | colspan="2" align="center" | [[Wikipedia:Chigre/Archivu/2021|Archivu 2021]] |- | colspan="2" align="center" | [[Wikipedia:Chigre/Archivu/2020|Archivu 2020]] |- | colspan="2" align="center" | [[Wikipedia:Chigre/Archivu/2019|Archivu 2019]] |- | colspan="2" align="center" | [[Wikipedia:Chigre/Archivu/2018|Archivu 2018]] |- | colspan="2" align="center" | [[Wikipedia:Chigre/Archivu/2017|Archivu 2017]] |- | colspan="2" align="center" | [[Wikipedia:Chigre/Archivu|...]] |- |} |} {{atayos|WP:CHIG|Chig}} __NEWSECTIONLINK__ == Launching! Join Us for Wiki Loves Ramadan 2025! == Dear All, We’re happy to announce the launch of [[m:Wiki Loves Ramadan 2025|Wiki Loves Ramadan 2025]], an annual international campaign dedicated to celebrating and preserving Islamic cultures and history through the power of Wikipedia. As an active contributor to the Local Wikipedia, you are specially invited to participate in the launch. This year’s campaign will be launched for you to join us write, edit, and improve articles that showcase the richness and diversity of Islamic traditions, history, and culture. * Topic: [[m:Event:Wiki Loves Ramadan 2025 Campaign Launch|Wiki Loves Ramadan 2025 Campaign Launch]] * When: Jan 19, 2025 * Time: 16:00 Universal Time UTC and runs throughout Ramadan (starting February 25, 2025). * Join Zoom Meeting: https://us02web.zoom.us/j/88420056597?pwd=NdrpqIhrwAVPeWB8FNb258n7qngqqo.1 * Zoom meeting hosted by [[m:Wikimedia Bangladesh|Wikimedia Bangladesh]] To get started, visit the [[m:Wiki Loves Ramadan 2025|campaign page]] for details, resources, and guidelines: Wiki Loves Ramadan 2025. Add [[m:Wiki Loves Ramadan 2025/Participant|your community here]], and organized Wiki Loves Ramadan 2025 in your local language. Whether you’re a first-time editor or an experienced Wikipedian, your contributions matter. Together, we can ensure Islamic cultures and traditions are well-represented and accessible to all. Feel free to invite your community and friends too. Kindly reach out if you have any questions or need support as you prepare to participate. Let’s make Wiki Loves Ramadan 2025 a success! For the [[m:Wiki Loves Ramadan 2025/Team|International Team]] 12:07 16 xin 2025 (UTC) <!-- Mensaxe unviáu por User:ZI Jony@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=27568454 --> == Universal Code of Conduct annual review: provide your comments on the UCoC and Enforcement Guidelines == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> My apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}}. I am writing to you to let you know the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines is open now. You can make suggestions for changes through 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]]. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]]. Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 01:11 24 xin 2025 (UTC) </div> <!-- Mensaxe unviáu por User:Keegan (WMF)@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=27746256 --> == Feminism and Folklore 2025 starts soon == <div style="border:8px maroon ridge;padding:6px;> [[File:Feminism and Folklore 2025 logo.svg|centre|550px|frameless]] ::<div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <center>''{{int:please-translate}}''</center> Dear Wiki Community, You are humbly invited to organize the '''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025]]''' writing competition from February 1, 2025, to March 31, 2025 on your local Wikipedia. This year, Feminism and Folklore will focus on feminism, women's issues, and gender-focused topics for the project, with a [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore]] gender gap focus and a folk culture theme on Wikipedia. You can help Wikipedia's coverage of folklore from your area by writing or improving articles about things like folk festivals, folk dances, folk music, women and queer folklore figures, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales, and more. Users can help create new articles, expand or translate from a generated list of suggested articles. Organisers are requested to work on the following action items to sign up their communities for the project: # Create a page for the contest on the local wiki. # Set up a campaign on '''CampWiz''' tool. # Create the local list and mention the timeline and local and international prizes. # Request local admins for site notice. # Link the local page and the CampWiz link on the [[:m:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta project page]]. This year, the Wiki Loves Folklore Tech Team has introduced two new tools to enhance support for the campaign. These tools include the '''Article List Generator by Topic''' and '''CampWiz'''. The Article List Generator by Topic enables users to identify articles on the English Wikipedia that are not present in their native language Wikipedia. Users can customize their selection criteria, and the tool will present a table showcasing the missing articles along with suggested titles. Additionally, users have the option to download the list in both CSV and wikitable formats. Notably, the CampWiz tool will be employed for the project for the first time, empowering users to effectively host the project with a jury. Both tools are now available for use in the campaign. [https://tools.wikilovesfolklore.org/ '''Click here to access these tools'''] Learn more about the contest and prizes on our [[:m:Feminism and Folklore 2025|project page]]. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta talk page]] or by email us if you need any assistance. We look forward to your immense coordination. Thank you and Best wishes, '''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025 International Team]]''' ::::Stay connected [[File:B&W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&nbsp; [[File:B&W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]] </div></div> --[[Usuariu:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Usuariu alderique:MediaWiki message delivery|alderique]]) 02:35 29 xin 2025 (UTC) == Wiki Loves Folklore is back! == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> {{int:please-translate}} [[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]] Dear Wiki Community, You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore 2025]]''' an international media contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 31st''' of March. You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&campaign=wlf_2025 submitting] them in this commons contest. You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language. Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2025|project Talk page]] if you need any assistance. '''Kind regards,''' '''Wiki loves Folklore International Team''' --[[Usuariu:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Usuariu alderique:MediaWiki message delivery|alderique]]) 02:35 29 xin 2025 (UTC) </div> <!-- Mensaxe unviáu por User:Tiven2240@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&oldid=26503019 --> == Reminder: first part of the annual UCoC review closes soon == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> My apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}}. This is a reminder that the first phase of the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines will be closing soon. You can make suggestions for changes through [[d:Q614092|the end of day]], 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]]. After review of the feedback, proposals for updated text will be published on Meta in March for another round of community review. Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 00:48 3 feb 2025 (UTC) </div> <!-- Mensaxe unviáu por User:Keegan (WMF)@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28198931 --> == <span lang="es" dir="ltr"> Próxima reunión de la comunidad lingüística (28 de febrero, 14:00 UTC) y boletín de noticias</span> == <div lang="es" dir="ltr"> <section begin="message"/> ¡Hola! [[File:WP20Symbols WIKI INCUBATOR.svg|right|frameless|150x150px|alt=Una imagen que simboliza múltiples lenguas]] Nos complace anunciar que la próxima '''Reunión de la comunidad lingüística''' tendrá lugar próximamente, el '''28 de febrero a las 14:00 UTC''''. Si quieres participar, únicamente tienes que inscribirte en la '''[[mw:Wikimedia_Language_and_Product_Localization/Community_meetings#28_February_2025|página wiki]]'''. Esta es una reunión dirigida por las personas participantes donde compartimos actualizaciones sobre proyectos relacionados con el idioma, discutimos los desafíos técnicos en las wikis de idiomas y colaboramos en soluciones. En nuestra última reunión, abordamos temas como el desarrollo de teclados de idiomas, la creación de la Wikipedia Moore y las actualizaciones de la pista de soporte de idiomas en Wiki Indaba. ¿Tiene algún tema que compartir? Tanto si se trata de una actualización técnica de tu proyecto, de un reto para el que necesitas ayuda o de una solicitud de apoyo de interpretación, ¡nos encantaría conocer tu opinión! No dudes en '''responder a este mensaje''' o añadir propuestas al documento '''[[etherpad:p/language-community-meeting-feb-2025|aquí]]'''. Además, queríamos destacar que la sexta edición del boletín 'Language & Internationalization' (enero de 2025) está disponible aquí: [[:mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January]]. Este boletín ofrece actualizaciones del trimestre octubre-diciembre de 2024 sobre el desarrollo de nuevas funciones, mejoras en varios proyectos técnicos relacionados con el lenguaje y esfuerzos de apoyo, detalles sobre reuniones de la comunidad e ideas para contribuir a los proyectos. Para mantenerse al día, puede suscribirse al boletín en su página wiki: [[:mw:Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter]]. Esperamos sus ideas y su participación en la reunión de la comunidad lingüística, ¡nos vemos allí! <section end="message"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 08:28 22 feb 2025 (UTC) <!-- Mensaxe unviáu por User:SSethi (WMF)@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28217779 --> == IMPORTANTE: Revisión d'actividá de los alministradores == Hola. Vien d'adoptase una nueva política tocante al desaniciu de "permisos avanzaos" (alministrador, burócrata, etc) por [[:m:Requests for comment/Activity levels of advanced administrative rights holders|consensu de la comunidá global]] nel 2013. Acordies con esta política, los [[:m:stewards|stewards]] tán revisando l'actividá de los alministradores nes wikis que nun tienen política d'inactividá. Polo que sabemos, la to wiki nun tien un procesu formal pa desaniciar los "permisos avanzaos" de les cuentes inactives. Esto significa que los stewards encargaránse d'ello acordies cola nueva [[:m:Admin activity review|revisión de l'actividá de los alministradores]]. Determinamos que los siguientes usuarios cumplen los criterios d'inactividá (nenguna edición y nenguna aición rexistrada por más de 2 años): #[[User:Mikel|Mikel]] (alministrador) Estos usuarios recibirán pronto un avisu, pa pidi-yos qu'anicien un alderique comunitariu si quieren caltener dalgunos o tolos permisos. Si los usuarios nun respuenden, los stewards retirarán-yos los permisos avanzaos. Sicasí, si como comunidá queréis más crear un procesu de revisión propiu con preferencia sobre'l global, queréis tomar otra decisión no que cinca a los usuarios inactivos con permisos, o yá hai una política de la que nun nos diéramos cuenta, por favor avisa-y a los [[:m:Stewards' noticeboard|stewards en Meta]] pa que sepamos que nun tenemos que facer la revisión de permisos na wiki. Gracies, [[Usuariu:EPIC|EPIC]] ([[Usuariu alderique:EPIC|alderique]]) 15:10 22 feb 2025 (UTC) == Universal Code of Conduct annual review: proposed changes are available for comment == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> My apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}}. I am writing to you to let you know that [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|proposed changes]] to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines]] and [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter]] are open for review. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|You can provide feedback on suggested changes]]''' through the [[d:Q614092|end of day]] on Tuesday, 18 March 2025. This is the second step in the annual review process, the final step will be community voting on the proposed changes. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find relevant links about the process on the UCoC annual review page on Meta]]. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]]. Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] 18:51 7 mar 2025 (UTC) </div> <!-- Mensaxe unviáu por User:Keegan (WMF)@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28307738 --> == An improved dashboard for the Content Translation tool == <div lang="en" dir="ltr"> {{Int:hello}} Wikipedians, Apologies as this message is not in your language, {{Int:please-translate}}. The [[mediawikiwiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Language_and_Product_Localization|Language and Product Localization team]] has improved the [https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&filter-type=automatic&filter-id=previous-edits&active-list=suggestions&from=en&to=es Content Translation dashboard] to create a consistent experience for all contributors using mobile and desktop devices. The improved translation dashboard allows all logged-in users of the tool to enjoy a consistent experience regardless of their type of device. With a harmonized experience, logged-in desktop users now have access to the capabilities shown in the image below. [[file:Content_Translation_new-dashboard.png|alt=|center|thumb|576x576px|Notice that in this screenshot, the new dashboard allows: Users to adjust suggestions with the "For you" and "...More" buttons to select general topics or community-created collections (like the example of Climate topic).  Also, users can use translation to create new articles (as before) and expand existing articles section by section. You can see how suggestions are provided in the new dashboard  in two groups ("Create new pages" and "Expand with new sections")-one for each activity.]] [[File:Content_Translation_dashboard_on_desktop.png|alt=|center|thumb|577x577px|In the current dashboard, you will notice that you can't adjust suggestions to select topics or community-created collections. Also, you can't expand on existing articles by translating new sections.]] We will implement [[mw:Special:MyLanguage/Content translation#Improved translation experience|this improvement]] on your wiki '''on Monday, March 17th, 2025''' and remove the current dashboard '''by May 2025'''. Please reach out with any questions concerning the dashboard in this thread. Thank you! On behalf of the Language and Product Localization team. </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]]</bdi> 02:55 13 mar 2025 (UTC) <!-- Mensaxe unviáu por User:UOzurumba (WMF)@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:UOzurumba_(WMF)/sandbox_CX_Unified_dashboard_announcement_list_1&oldid=28382282 --> == La to Wikipedia va ponese en mou de llectura == <section begin="server-switch"/><div class="plainlinks"> [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Lleer esto n'otru idioma]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-Tech%2FServer+switch&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}] <span class="mw-translate-fuzzy">La [[foundation:|Fundación Wikimedia]] prueba'l cambéu ente los sos centros principales de datos y el de respaldu.</span> Esto va garantizar que Wikipedia y les otres wikis de Wikimedia puedan siguir en llinia inclusive después d'un desastre. Tol tráficu'l va cambiase'l '''{{#time:j xg|2025-03-19|ast}}'''. La prueba va empezar a les '''[https://zonestamp.toolforge.org/{{#time:U|2025-03-19T14:00|en}} {{#time:H:i e|2025-03-19T14:00}}]'''. <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Special:MyLanguage/Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made.</span> <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future.</span> <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens.</span> <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">This banner will remain visible until the end of the operation.</span> '''<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.</span>''' *<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">You will not be able to edit for up to an hour on {{#time:l j xg Y|2025-03-19|en}}.</span> *<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">If you try to edit or save during these times, you will see an error message.</span> <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it.</span> <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">If you see the error message, then please wait until everything is back to normal.</span> <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Then you should be able to save your edit.</span> <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case.</span> <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">''Other effects'':</span> *<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Background jobs will be slower and some may be dropped.</span> <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Red links might not be updated as quickly as normal.</span> <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual.</span> <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Some long-running scripts will have to be stopped.</span> * <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">We expect the code deployments to happen as any other week.</span> <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards.</span> * <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">[[mw:Special:MyLanguage/GitLab|GitLab]] will be unavailable for about 90 minutes.</span> <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">This project may be postponed if necessary.</span> <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]].</span> <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Any changes will be announced in the schedule.</span> '''<span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Please share this information with your community.</span>'''</div><section end="server-switch"/> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> 23:15 14 mar 2025 (UTC) <!-- Mensaxe unviáu por User:Quiddity (WMF)@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&oldid=28307742 --> == Artículu de portada == La [[mano d'Irulegi]] lleva yá más d'un añu como artículu de portada. ¿Dalguna suxerencia pa poner otru artículu? Un saludu. [[Usuariu:YoaR|YoaR]] ([[Usuariu alderique:YoaR|alderique]]) 07:17 24 mar 2025 (UTC) :Bon día, paezme que diría bien una amuesa del arte rupestre n'Asturies, non se -yos imáxenes que va tener Commons, se que hai una de la Cueva de la Peña en Candamo, tomada nel centru d'interpretación de Candamo d'un caballu y un dibuxu d'una escena de caza, que conozca. :* [[:es:Cueva_de_la_Peña_de_Candamo#/media/Archivo:Ciervo_herido.gif|Dibuxu]] :* [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?search=cueva+de+la+Pe%C3%B1a%2C+Candamo&title=Special:MediaSearch&type=image Imaxe] :Un saludu Yoar ! [[Usuariu:Amasuela|Amasuela]] ([[Usuariu alderique:Amasuela|alderique]]) 11:17 24 mar 2025 (UTC) :Quiciabes [[Sidra d'Asturies]] agora que la cultura alrodiu d'ella ye padremuñu inmaterial la humanidá? --[[Usuariu:Sahaquiel9102|Saḥa]] - Yes un Suaño qu'enxamás escaeceré - [[Usuariu alderique:Sahaquiel9102|Fálame]] 19:45 26 mar 2025 (UTC) ::Val perfeutmente, sidra d'Asturies, claro que si ! ::Tengo fotos si non les alcuentres. ::https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Botellas_de_sidra.jpg ::Saludos [[Usuariu:Amasuela|Amasuela]] ([[Usuariu alderique:Amasuela|alderique]]) 18:49 31 mar 2025 (UTC) :¡Hola! Podía ponese un artículu creáu de recién. Por exemplu, y pa que nun tea siempre'l mesmu como agora, l'últimu día del mes seleicionar ún de los artículos creaos nesi mes. [[Usuariu:Limotecariu|<span style="color:#6b5a40;">'''Limotecariu'''</span>]] [[Usuariu alderique:Limotecariu|<span style="color:#6b5a40;">''(alderique)''</span>]] 18:31 1 abr 2025 (UTC) Bono, al entamu de la Wiki, fae 20 años (¡qué vieyos somos!) usábemos esto [[Wikipedia:Artículos destacaos]] pa dir poniendo artículos na portada. Igual taba bien volver a usar un llistáu así y dir poniendo artículos nuevos tolos meses. Y de paso, da-y una vuelta a los artículos destacaos, que tá la cosa un pelín desfasada. --[[Usuariu:Omarete|Omarete]] ([[Usuariu alderique:Omarete|mensaxes]]) 08:15 2 abr 2025 (UTC) Insisto pa [[Sidra d'Asturies]]. Va pocu foi el Día Mundial la Sidra amás de tar anguaño col Patrimoniu la Humanidá. Podríemos depués pensar na llista, y dir programando artículos destacaos sigún un orde, pero endagora camiento que la Sidra d'Asturies sedría un bon artículo de portada. - [[Usuariu:Sahaquiel9102|Saḥa]] - Yes un Suaño qu'enxamás escaeceré - [[Usuariu alderique:Sahaquiel9102|Fálame]] 02:50 5 xun 2025 (UTC) == Machine in Translation (MinT) for Wiki Readers == {{int:Hello}} Asturian Wikipedians! Apologies as this message is not in your language, {{Int:please-translate}}. Last year, the Wikimedia Language and Product Localization team [[Wikipedia:Chigre/Archivu/2024#Plans to enable MinT for Wiki readers in Asturian Wikipedia|informed you]] about the [[mediawikiwiki:MinT#MinT_for_wiki_readers|MinT for Wiki Readers]] feature. As you may recall, [https://tn.m.wikipedia.org/wiki/Faphegileng:AutomaticTranslation this feature] enables readers to access content in other languages when it's not available in their own language, using automatic machine translation. We are ready to implement the article footer entry point for this feature in Asturian Wikipedia. Through this entry point, readers can expand their reading options beyond their native language. For example, if a user is interested in a topic that is only written in Japanese and they don’t understand Japanese, they can go down to the footer of that article to access the automatic translated version of that content in Asturian language while using the mobile web version of Wikipedia, as shown in the image below. [[Ficheru:MinT_MVP_Article_footer_entry_point.png]] '''Next Steps''' Before we enable it '''on April 9th 2025''', your feedback remains valuable to us, and we welcome any questions about this work. You can also help translate [https://translatewiki.net/w/i.php?title=Special:Translate&group=ext-contenttranslation-automatic-translation&language=ast&filter=%21translated&action=translate the message string] in translatewiki to ensure the interface is in your language. Please share your feedback in this thread or on [[mediawikiwiki:Talk:MinT|this talk page]]. Thank you! On behalf of the Wikimedia Language and Product Localization Team [[Usuariu:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[Usuariu alderique:UOzurumba (WMF)|alderique]]) 19:44 31 mar 2025 (UTC) :All entries are translated. [[Usuariu:YoaR|YoaR]] ([[Usuariu alderique:YoaR|alderique]]) 13:53 1 abr 2025 (UTC) ::Thank you so much, @[[Usuariu:YoaR|YoaR]], for your help with translating all the message strings. I appreciate it. [[Usuariu:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[Usuariu alderique:UOzurumba (WMF)|alderique]]) 16:04 1 abr 2025 (UTC) == Final proposed modifications to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter now posted == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> The proposed modifications to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines]] and the U4C Charter [[m:Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Proposed_Changes|are now on Meta-wiki for community notice]] in advance of the voting period. This final draft was developed from the previous two rounds of community review. Community members will be able to vote on these modifications starting on 17 April 2025. The vote will close on 1 May 2025, and results will be announced no later than 12 May 2025. The U4C election period, starting with a call for candidates, will open immediately following the announcement of the review results. More information will be posted on [[m:Special:MyLanguage//Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election|the wiki page for the election]] soon. Please be advised that this process will require more messages to be sent here over the next two months. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community so they can participate as well. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 02:04 4 abr 2025 (UTC) </div> <!-- Mensaxe unviáu por User:Keegan (WMF)@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28469465 --> == Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025: Invitation == <div lang="en" dir="ltr"> [[File:UCDM 2025 general.png|180px|right]] {{int:please-translate}} Hello, dear Wikipedians!<br/> [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|MFA of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the fifth edition of writing challenge "'''[[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''", which lasts from '''14th April''' until '''16th May 2025'''. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design, and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contributions in every language! The most active contesters will receive prizes. If you are interested in coordinating long-term community engagement for the campaign and becoming a local ambassador, we would love to hear from you! Please let us know your interest. <br/> We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[:m:CentralNotice/Request/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge! [[:m:User:OlesiaLukaniuk (WMUA)|OlesiaLukaniuk (WMUA)]] ([[:m:User talk:OlesiaLukaniuk (WMUA)|talk]]) </div> 16:10 16 abr 2025 (UTC) <!-- Mensaxe unviáu por User:Hide on Rosé@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:OlesiaLukaniuk_(WMUA)/list_of_wikis&oldid=28552112 --> == Vote now on the revised UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines ("UCoC EG") and the UCoC's Coordinating Committee Charter is open now through the end of 1 May (UTC) ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Voter_information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki. The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review of the EG and Charter was planned and implemented by the U4C. Further information will be provided in the coming months about the review of the UCoC itself. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community so they can participate as well. In cooperation with the U4C -- [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 00:34 17 abr 2025 (UTC) </div> <!-- Mensaxe unviáu por User:Keegan (WMF)@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28469465 --> == Sub-referencing: User testing == <div lang="en" dir="ltr"> [[File:Sub-referencing reuse visual.png|400px|right]] <small>''Apologies for writing in English, please help us by providing a translation below''</small> Hi I’m Johannes from [[:m:Wikimedia Deutschland|Wikimedia Deutschland]]'s [[:m:WMDE Technical Wishes|Technical Wishes team]]. We are making great strides with the new [[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|sub-referencing feature]] and we’d love to invite you to take part in two activities to help us move this work further: #'''Try it out and share your feedback''' #:[[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing# Test the prototype|Please try]] the updated ''wikitext'' feature [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Sub-referencing on the beta wiki] and let us know what you think, either [[:m:Talk:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|on our talk page]] or by [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/talktotechwish booking a call] with our UX researcher. #'''Get a sneak peak and help shape the ''Visual Editor'' user designs''' #:Help us test the new design prototypes by participating in user sessions – [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/gxk0taud/apply sign up here to receive an invite]. We're especially hoping to speak with people from underrepresented and diverse groups. If that's you, please consider signing up! No prior or extensive editing experience is required. User sessions will start ''May 14th''. We plan to bring this feature to Wikimedia wikis later this year. We’ll reach out to wikis for piloting in time for deployments. Creators and maintainers of reference-related tools and templates will be contacted beforehand as well. Thank you very much for your support and encouragement so far in helping bring this feature to life! </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:Johannes Richter (WMDE)|Johannes Richter (WMDE)]] ([[User talk:Johannes Richter (WMDE)|talk]])</bdi> 15:03 28 abr 2025 (UTC) <!-- Mensaxe unviáu por User:Johannes Richter (WMDE)@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johannes_Richter_(WMDE)/Sub-referencing/massmessage_list&oldid=28628657 --> == <span lang="en" dir="ltr">Vote on proposed modifications to the UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter closes on 1 May 2025 at 23:59 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025/Voter information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki. The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community in your language, as appropriate, so they can participate as well. In cooperation with the U4C -- <section end="announcement-content" /> </div> <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 03:40 29 abr 2025 (UTC)</div> <!-- Mensaxe unviáu por User:Keegan (WMF)@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 --> == We will be enabling the new Charts extension on your wiki soon! == ''(Apologies for posting in English)'' Hi all! We have good news to share regarding the ongoing problem with graphs and charts affecting all wikis that use them. As you probably know, the [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph|old Graph extension]] was disabled in 2023 [[listarchive:list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/EWL4AGBEZEDMNNFTM4FRD4MHOU3CVESO/|due to security reasons]]. We’ve worked in these two years to find a solution that could replace the old extension, and provide a safer and better solution to users who wanted to showcase graphs and charts in their articles. We therefore developed the [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart|Charts extension]], which will be replacing the old Graph extension and potentially also the [[:mw:Extension:EasyTimeline|EasyTimeline extension]]. After successfully deploying the extension on Italian, Swedish, and Hebrew Wikipedia, as well as on MediaWiki.org, as part of a pilot phase, we are now happy to announce that we are moving forward with the next phase of deployment, which will also include your wiki. The deployment will happen in batches, and will start from '''May 6'''. Please, consult [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project#Deployment Timeline|our page on MediaWiki.org]] to discover when the new Charts extension will be deployed on your wiki. You can also [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart|consult the documentation]] about the extension on MediaWiki.org. If you have questions, need clarifications, or just want to express your opinion about it, please refer to the [[:mw:Special:MyLanguage/Extension_talk:Chart/Project|project’s talk page on Mediawiki.org]], or ping me directly under this thread. If you encounter issues using Charts once it gets enabled on your wiki, please report it on the [[:mw:Extension_talk:Chart/Project|talk page]] or at [[phab:tag/charts|Phabricator]]. Thank you in advance! -- [[User:Sannita (WMF)|User:Sannita (WMF)]] ([[User talk:Sannita (WMF)|talk]]) 15:07 6 may 2025 (UTC) <!-- Mensaxe unviáu por User:Sannita (WMF)@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Sannita_(WMF)/Mass_sending_test&oldid=28663781 --> == <span lang="en" dir="ltr">Call for Candidates for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> The results of voting on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter is [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025#Results|available on Meta-wiki]]. You may now [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025/Candidates|submit your candidacy to serve on the U4C]] through 29 May 2025 at 12:00 UTC. Information about [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|eligibility, process, and the timeline are on Meta-wiki]]. Voting on candidates will open on 1 June 2025 and run for two weeks, closing on 15 June 2025 at 12:00 UTC. If you have any questions, you can ask on [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|the discussion page for the election]]. -- in cooperation with the U4C, </div><section end="announcement-content" /> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|alderique]])</bdi> 22:06 15 may 2025 (UTC) <!-- Mensaxe unviáu por User:Keegan (WMF)@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 --> == RfC ongoing regarding Abstract Wikipedia (and your project) == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> ''(Apologies for posting in English, if this is not your first language)'' Hello all! We opened a discussion on Meta about a very delicate issue for the development of [[:m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]]: where to store the abstract content that will be developed through functions from Wikifunctions and data from Wikidata. Since some of the hypothesis involve your project, we wanted to hear your thoughts too. We want to make the decision process clear: we do not yet know which option we want to use, which is why we are consulting here. We will take the arguments from the Wikimedia communities into account, and we want to consult with the different communities and hear arguments that will help us with the decision. The decision will be made and communicated after the consultation period by the Foundation. You can read the various hypothesis and have your say at [[:m:Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content|Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content]]. Thank you in advance! -- [[User:Sannita (WMF)|Sannita (WMF)]] ([[User talk:Sannita (WMF)|<span class="signature-talk">{{int:Talkpagelinktext}}</span>]]) 15:26 22 may 2025 (UTC) </div> <!-- Mensaxe unviáu por User:Sannita (WMF)@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Sannita_(WMF)/Mass_sending_test&oldid=28768453 --> == <span lang="es" dir="ltr">Elecciones 2025 de la Junta Directiva de la Fundación Wikimedia y Convocatoria a Preguntas</span> == <div lang="es" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Estimados y estimadas, Este año finaliza el período de 2 (dos) integrantes de la Junta Directiva seleccionados por la Comunidad y por los Grupos Afiliados [1]. La Junta invita a todo el movimiento a participar en el proceso de elecciones de este año y a emitir su voto por las personas que ocuparán esos cargos. El Comité de Elecciones supervisará este proceso con ayuda de personal de la Fundación [2]. El Comité de Gobernanza, integrado por miembros de la Junta que no son candidatos en el actual proceso de selección de Integrantes elegidos por la Comunidad y Afiliados (Raju Narisetti, Shani Evenstein Sigalov, Lorenzo Losa, Kathy Collins, Victoria Doronina y Esra’a Al Shafei) [3], tiene asignada la tarea de supervisar por parte de la Junta al proceso de elecciones de integrantes, así como también de informar del proceso a la Junta Directiva. Pueden leer más sobre los roles del Comité de Elecciones, la Junta directiva y el personal pagado aquí [4]. Aquí pueden ver las fechas clave planeadas: * Del 22 de mayo al 5 de junio de 2025: Anuncio (el presente comunicado) y período de solicitud de preguntas [6] * Del 17 de junio al 1 de julio de 2025: June 17 – July 1, 2025: Call for candidates * Durante julio de 2025: si es necesario, los grupos afiliados votan por la preselección de candidatos, siempre y cuando hayan más de 10 personas postulantes [5] * Durante agosto de 2025: Período de campaña * De agosto a septiembre de 2025: Período de votación de la comunidad durante dos semanas * De octubre a noviembre de 2025: Revisión de antecedentes de las candidatas y los candidatos seleccionados * Durante la Reunión de la Junta Directiva en diciembre de 2025: Institución de los nuevos integrantes de la Junta Pueden conocer más sobre el proceso de elecciones 2025 - incluyendo un cronograma detallado, el proceso de candidatura, las reglas de campaña, y otros criterios de elegibilidad - en esta página de Meta-wiki [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025|[link]]]. '''Convocatoria de preguntas''' En cada proceso de elecciones, la comunidad tiene la oportunidad de enviar preguntas para las candidatas y candidatos a la Junta Directiva a fin de buscar su respuesta. El Comité de Elecciones selecciona preguntas de la lista desarrollada por la comunidad para que respondan las candidatas y candidatos. Ellas y ellos deben responder todas las preguntas requeridas en el formulario a fin de completar los criterios de elegibilidad; de no hacerlo así su solicitud será descalificada. Este año, el Comité de Elecciones escogerá 5 preguntas para que respondan las candidatas y candidatos. Las preguntas escogidas pueden ser una combinación de las que envíe la comunidad, si se parecen o están relacionadas. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates|[link]]] '''Voluntariado de Elecciones''' Otra forma de involucrarse con el proceso de elecciones 2025 es ser un Voluntario o Voluntaria de Elecciones. El Voluntariado de Elecciones funge como un puente entre el Comité de Elecciones y su respectiva comunidad. Ellas y ellos ayudarán a asegurar que la comunidad sea representada y les animará a votar. Pueden conocer más sobre el programa y cómo participar en esta página en Meta-wiki [[m:Wikimedia_Foundation_elections/2025/Election_volunteers|[link]]]. ¡Muchas gracias! [1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Results [2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Committee:Elections_Committee_Charter [3] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Resolution:Committee_Membership,_December_2024 [4] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections_committee/Roles [5] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/FAQ [6] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates Saludos cordiales, Victoria Doronina Enlace (Liaison) de la Junta al Comité de Elecciones Comité de Gobernanza<section end="announcement-content" /> </div> [[Usuariu:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Usuariu alderique:MediaWiki message delivery|alderique]]) 03:07 28 may 2025 (UTC) <!-- Mensaxe unviáu por User:RamzyM (WMF)@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28618011 --> == <span lang="en" dir="ltr"> Upcoming Deployment of the CampaignEvents Extension</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="message"/> Hello everyone, ''(Apologies for posting in English if English is not your first language. Please help translate to your language.)'' The Campaigns Product Team is planning a global deployment of the '''[[:mw:Help:Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]]''' to all Wikipedias, including this wiki, during the '''week of June 23rd'''. This extension is designed to help organizers plan and manage events, WikiProjects, and other on-wiki collaborations - and to make these efforts more discoverable. The three main features of this extension are: * '''[[:m:Event_Center/Registration|Event Registration]]''': A simple way to sign up for events on the wiki. * '''[[:m:CampaignEvents/Collaboration_list|Collaboration List]]''': A global list of events and a local list of WikiProjects, accessible at '''[[:m:Special:AllEvents|Special:AllEvents]]'''. * '''[[:m:Campaigns/Foundation_Product_Team/Invitation_list|Invitation Lists]]''': A tool to help organizers find editors who might want to join, based on their past contributions. '''Note''': The extension comes with a new user right called '''"Event Organizer"''', which will be managed by administrators on this wiki. Organizer tools like Event Registration and Invitation Lists will only work if someone is granted this right. The Collaboration List is available to everyone immediately after deployment. The extension is already live on several wikis, including '''Meta, Wikidata, English Wikipedia''', and more ( [[m:CampaignEvents/Deployment_status#Current_Deployment_Status_for_CampaignEvents_extension| See the full deployment list]]) If you have any questions, concerns, or feedback, please feel free to share them on the [[m:Talk:CampaignEvents| extension talkpage]]. We’d love to hear from you before the rollout. Thank you! <section end="message"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:Udehb-WMF|Udehb-WMF]] ([[User talk:Udehb-WMF|alderique]]) 16:47 29 may 2025 (UTC)</bdi> <!-- Mensaxe unviáu por User:Udehb-WMF@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Udehb-WMF/sandbox/deployment_audience&oldid=28803829 --> == Vote now in the 2025 U4C Election == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}} Eligible voters are asked to participate in the 2025 [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] election. More information–including an eligibility check, voting process information, candidate information, and a link to the vote–are available on Meta at the [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election/2025|2025 Election information page]]. The vote closes on 17 June 2025 at [https://zonestamp.toolforge.org/1750161600 12:00 UTC]. Please vote if your account is eligible. Results will be available by 1 July 2025. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 23:00 13 xun 2025 (UTC) </div> <!-- Mensaxe unviáu por User:Keegan (WMF)@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28848819 --> == <span lang="es" dir="ltr">Convocatoria a Candidaturas para la Junta Directiva de la Fundación Wikimedia, 2025</span> == <div lang="es" dir="ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Call for candidates|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Call for candidates}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div> Saludos, La [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025|convocatoria a candidaturas para la selección 2025 de Miembros de la Junta Directiva de la Fundación Wikimedia se encuentra abierta]] desde el 17 de junio de 2025 hasta el 2 de julio de 2025 a horas 11:59 UTC [1]. La Junta Directiva supervisa el trabajo de la Fundación Wikimedia, y cada Miembro cumple un periodo de funciones de tres años [2]. El cargo es voluntario. Este año, la comunidad Wikimedia votará desde fines de agosto hasta el mes de septiembre de 2025 para ocupar dos (2) puestos en la Directiva de la Fundación. ¿Podría usted, o alguien a quien usted conozca, tener lo que se requiere para unirse a la Junta Directiva de la Fundación Wikimedia? [3] Puede aprender más acerca de los requisitos para postularse a estos puestos de liderazgo, además del modo de presentar una candidatura en [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025/Candidate application|esta página de Meta-wiki]], para sí o para alguien que usted considere que podría presentarse a la elección de este año. Atentamente, Abhishek Suryawanshi<br /> Director del Comité Electoral A nombre del Comité Electoral y del Comité de Gobernanza [1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Call_for_candidates [2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Legal:Bylaws#(B)_Term. [3] https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Resources_for_candidates<section end="announcement-content" /> </div> [[Usuariu:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Usuariu alderique:MediaWiki message delivery|alderique]]) 17:43 17 xun 2025 (UTC) <!-- Mensaxe unviáu por User:RamzyM (WMF)@metawiki usando la llista de https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=28866958 --> 7q3df3la4h2nasu7q5bnnny6p3uk83y Pasapalabra 0 254340 4377027 4365112 2025-06-17T15:13:23Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá eliminatoria => dicha eliminatoria 4377027 wikitext text/x-wiki {{programa de televisión}} '''''Pasapalabra''''' ye un [[concursu de televisión]] [[España|español]] emitíu dende'l [[24 de xunetu]] de [[2000]]<ref>{{Cita web|url=https://www.abc.es/archivo/periodicos/abc-madrid-20000724-87.html|títulu=ABC MADRID 24-07-2000 página 87 - Archivo ABC|fecha=2019-08-30|obra=abc|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref> en distintes cadenes. Orixinalmente emitíase al traviés de la canal [[Antena 3]], onde permaneció hasta [[2006]]. Un añu dempués, en [[2007]], el programa camudose a [[Telecinco]], que emitiolu dende esi mesmu añu hasta [[2019]].<ref name="formato">{{Cita web|url=https://www.formulatv.com/noticias/43262/antena-3-cumple-25-anos-programas-marcado-historia/|títulu=Antena 3 cumple 25 años: recordamos los 25 programas que han marcado su historia|idioma=es|obra=FormulaTV|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref><ref name="CeseEmisiones">{{Cita web|url=https://cadenaser.com/ser/2019/10/01/tribunales/1569933489_517467.html|títulu=Telecinco tendrá que dejar de emitir el concurso Pasapalabra|último=Pozas|primero=Alberto|fecha=2019-10-01|idioma=es|obra=Cadena SER|fechaaccesu=2021-01-25|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20210121021545/https://cadenaser.com/ser/2019/10/01/tribunales/1569933489_517467.html|fechaarchivu=2021-01-21}}</ref> Dempués, el concursu terminó tornando a [[Antena 3]] para la so emisión dende'l [[13 de mayu]] de [[2020]].<ref name="VueltaPasapalabraA3">{{Cita web|url=https://www.elespanol.com/bluper/television/20191219/antena-hace-sorpresa-derechos-pasapalabra/453206200_0.html|títulu=Antena 3 se hace por sorpresa con los derechos de 'Pasapalabra'|fecha=2019-12-19|idioma=es|obra=El Español|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref> Ta basáu nel formatu orixinal británicu ''The Alphabet Game''.<ref>{{Cita web|url=https://lingolex.com/games/alphabet/|títulu=Free word games for groups of people: ALPHALEX|obra=lingolex.com|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref> Nél, dos concursantes intenten atropar segundos en delles pruebes con palabres, que van sirvir para tener más tiempu para contestar a toles definiciones de la prueba final, llamada «el roscu». N'España, el concursu foi presentáu por Silvia Jato, Constantino Romero y Jaime Cantizano (n'Antena 3 dende'l 2000 hasta 2006); Christian Gálvez (en [[Telecinco]] dende 2007 hasta 2019); y Roberto Lleal (n'Antena 3 dende 2020).<ref name="psp-telecinco">{{Cita web|url=https://www.formulatv.com/noticias/4444/christian-galvez-proximo-presentador-de-pasapalabra-en-telecinco/|títulu=Christian Gálvez, próximo presentador de 'Pasapalabra' en Telecinco|idioma=es|obra=FormulaTV|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref> Foi'l concursu qu'apurrió'l mayor premiu de la televisión n'España nel so día (2 190 000 €), récord que-y arrampuñó'l concursu ''¡Boom''! en 2016 (2 326 500 €) y darréu en 2019 (6 689 700 €).<ref>{{Cita web|url=https://www.elmundo.es/elmundo/2006/05/09/comunicacion/1147155445.html|títulu='Pasapalabra' entrega el mayor premio de la televisión en España {{!}} elmundo.es|obra=www.elmundo.es|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref> En 2010, foi galardonáu col premiu especial del xuráu de los Premios Ondas 2010, poles sos 10 años d'ésitu en televisión.<ref name="ondas2010">{{Cita web|url=http://www.telecinco.es/telemania/Pasapalabra-premio-especial-Ondas_0_1279072083.html|títulu=TELEMANIA {{!}} Telemania - 'Pasapalabra', premio especial de los Ondas - Noticias|fecha=2011-12-01|obra=web.archive.org|fechaaccesu=2021-01-25|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20111201193455/http://www.telecinco.es/telemania/Pasapalabra-premio-especial-Ondas_0_1279072083.html|fechaarchivu=2011-12-01}}</ref> Dende'l so estrenu en [[Telecinco]], el concursu presentáu por Christian Gálvez emitiose de llunes a vienres dende les 20h05 a 21h05 na primer canal de Mediaset España, liderando la so franxa d'emisión a diariu. En [[xunetu]] de [[2017]], el programa foi esaniciáu de la parrilla los sábados y domingos para dexar el so puestu a ''Viva la vida'', tal que asocedió enantes col programa de [[María Teresa Campos]], ''¡Qué tiempo tan feliz''!. El 1 d'ochobre de 2019, tres un llargu conflictu polos derechos d'emisión del concursu contra ''ITV Global Entertainment'', el [[Tribunal Supremu d'España|Tribunal Supremu]] ordenó a Mediaset España cesar darréu la emisión del programa. Mediaset comunicó que nun tomaría una decisión final hasta que recibieren una sentencia.<ref name="sentencia">{{Cita web|url=https://twitter.com/mediasetcom/status/1179042329820368896|títulu=Mediaset España on Twitter: "En relación a las informaciones sobre Pasapalabra, vamos a esperar a recibir la sentencia."|fecha=2019-10-01|obra=web.archive.org|fechaaccesu=2021-01-25|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20191001181956/https://twitter.com/mediasetcom/status/1179042329820368896|fechaarchivu=2019-10-01}}</ref> Esa mesma tarde en recibiéndola, Mediaset comunicó públicamente qu'esta sería acatada de forma inmediata y qu'ese mesmu día emitiríase el so últimu programa, siendo sustituyíu por El tirón. El [[19 d'avientu]] de [[2019]], publicóse qu'Atresmedia llegara a un alcuerdu con ITV Studios pala emisión del programa dende [[2020]]. D'esta miente, ''Pasapalabra'' tornaría a [[Antena 3]], canal en que s'estrenó venti años antes. Nesta etapa, Buendía Estudios produciría'l programa al pie de la mesma ITV, a la que se sumaría nos dos meses vinientes la productora Bumerán TV, a raigañu del alcuerdu d'esta con ITV Studios, pol cual Bumerán TV produciría n'España tolos formatos d'entretenimientu de la compañía británica.<ref>{{Cita web|url=https://prnoticias.com/2020/07/23/la-productora-de-pasapalabra-y-boomerang-tv-seguiran-produciendo-juntas-en-espana/|títulu=La productora de ‘Pasapalabra’ y Boomerang TV seguirán produciendo juntas en España|fecha=2020-07-23|idioma=es|obra=PR Noticias|fechaaccesu=2021-05-08}}</ref> El [[31 d'avientu]] de [[2019]], anuncióse que'l programa volvería nel segundu trimestre de [[2020]], sustituyendo a ''¡Boom''! na so franxa, lo que supondría la redistribución tantu de dichu concursu como de ''¡Ahora caigo''! na parrilla de la canal.<ref>{{Cita web|url=https://www.elperiodico.com/es/yotele/20191230/planes-antena3-ahora-caigo-boom-pasapalabra-7790165|títulu=Los planes de Antena 3 con 'Ahora Caigo' y 'Boom' tras la llegada de 'Pasapalabra'|último=Yotele|primero=Redacción|fecha=2019-12-30|idioma=es|obra=elperiodico|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref> El [[14 d'abril]] de [[2020]] anuncióse que Roberto Lleal sería'l presentador.<ref>{{Cita web|url=https://vertele.eldiario.es/noticias/Roberto-Leal-Ficha-Antena-3-Nuevo-presentador-Pasapalabra_0_2215878446.html|títulu=Roberto Leal ficha por Antena 3 para presentar 'Pasapalabra' y 'El desafío'|último=vertele.eldiario.es|fecha=2020-03-23|idioma=es-ES|obra=vertele|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.lainformacion.com/empresas/pasapalabra-telecinco-contrato-christian-galvez-vasile-supremo/6514105/|títulu=Así es el contrato maldito que ha obligado a Telecinco a dejar de emitir Pasapalabra|último=lainformacion.com|fecha=2019-10-07|idioma=es|obra=La Información|fechaaccesu=2021-04-04}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.lainformacion.com/empresas/pasapalabra-telecinco-fax-contrato-sentencia-supremo/6514715/|títulu='Pasapalabra': los cinco faxes que recibió Telecinco antes de acabar en un tribunal|último=lainformacion.com|fecha=2019-10-10|idioma=es|obra=La Información|fechaaccesu=2021-04-04}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.lainformacion.com/empresas/pasapalabra-antena-telecinco-rosco-television/6529869/|títulu=Pasapalabra: cómo Antena 3 le arrebató 'El Rosco' a Telecinco en dos meses|último=lainformacion.com|fecha=2019-12-20|idioma=es|obra=La Información|fechaaccesu=2021-04-04}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.vozpopuli.com/economia_y_finanzas/pasapalabra-rosco.html|títulu=La Audiencia Provincial ordena abrir juicio por los derechos de 'El Rosco' de Pasapalabra|último=Zarzalejos|primero=Álvaro|fecha=2021-06-18|idioma=es|obra=www.vozpopuli.com|fechaaccesu=2021-10-06}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.vozpopuli.com/economia_y_finanzas/pasapalabra-rosco-2.html|títulu=Pasapalabra: el juez fija la fecha para el juicio por los derechos de El Rosco|último=Zarzalejos|primero=Álvaro|fecha=2021-10-05|idioma=es|obra=www.vozpopuli.com|fechaaccesu=2021-10-06}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.eldiario.es/catalunya/juicio-final-si-antena-3-seguir-emitiendo-rosco-pasapalabra_1_8577404.html|títulu=Juicio final para saber si Antena 3 puede seguir emitiendo 'El Rosco' de Pasapalabra|fecha=2021-12-14|idioma=es|obra=ElDiario.es|fechaaccesu=2021-12-14}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.20minutos.es/noticia/4924879/0/el-rosco-otra-vez-en-manos-de-la-justicia-por-un-litigio-por-sus-derechos/|títulu='El Rosco' de 'Pasapalabra', otra vez en manos de la Justicia por un litigio por sus derechos|último=20minutos|fecha=2021-12-14|idioma=es|obra=20minutos.es - Últimas Noticias|fechaaccesu=2021-12-14}}</ref> == Mecánica == * En ca programa participen dos concursantes, ayudaos ca un por dos famosos. * Na parte principal realícense delles pruebes xugando con pallabres, que tienen como oxetivu atropar segundos pala prueba final. * Na parte final, los concursantes tienen d'intentar atinar el máximu númberu de palabres d'un total de 25 que formen ''El Roscu'' final de Pasapalabra. El concursante que más palabres atina llévase 1200 euros y vuelve nel siguiente programa. Si unu de los dos concursantes atina les 25 palabres, llévase'l bote que se foi formando colos 6000 euros d'acaldía que daquién non se lu lleve. Si'l concursante lleva'l bote, nun se va llevar el dineru (de 1200 euros per programa) acumuláu mientres los programes anteriores, en casu d'atropar daqué.<ref>{{Cita web|url=https://www.telecinco.es/hableconellasentelecinco/alacarta/programa-integro-T01XP08_2_1803930009.html|títulu=El programa íntegro (T01XP08)|fecha=2014-05-30|idioma=es-ES|obra=telecinco|fechaaccesu=2021-01-25|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20220118182537/https://www.telecinco.es/hableconellasentelecinco/alacarta/programa-integro-T01XP08_2_1803930009.html|fechaarchivu=2022-01-18}}</ref> == Presentadores == {| {{tablaguapa}} style="text-align:center" |+ ! Cadena ! colspan="7" |[[Ficheru:Antena 3 2025 (sin wordmark).svg|20x20px]] ! colspan="13" |[[Ficheru:Telecinco 2024 Logo.svg|20x20px]] ! colspan="5" |[[Ficheru:Antena 3 2025 (sin wordmark).svg|20x20px]] ! rowspan="3" |Total programes |- ! Etapas ! colspan="7" |Primer etapa ! colspan="13" |Segunda etapa ! colspan="5" |Tercer etapa |- ! Años ! 2000 ! 2001 ! 2002 ! 2003 ! 2004 ! 2005 ! 2006 ! 2007 ! 2008 ! 2009 ! 2010 ! 2011 ! 2012 ! 2013 ! 2014 ! 2015 ! 2016 ! 2017 ! 2018 ! 2019 ! 2020 ! 2021 ! 2022 ! 2023 !2024 |- ! [[Silvia Jato]] | colspan="7" bgcolor="#ff5418" | | colspan="18" {{n/a}} |1.193 programes |- ! [[Constantino Romero]] | colspan="2" {{n/a}} | colspan="2" bgcolor="#ff5418" | | colspan="21" {{n/a}} |31 programes |- ! [[Jaime Cantizano]] | colspan="6" {{n/a}} | bgcolor="#FF8C00" | | colspan="18" {{n/a}} |58 programes |- ! [[Christian Gálvez (presentador)|Christian Gálvez]] | colspan="7" {{n/a}} | colspan="13" bgcolor="#20348c" | | colspan="5" {{n/a}} |3.292 programes |- ! [[Roberto Leal]] | colspan="20" {{n/a}} | colspan="5" bgcolor="#ff5418" | |1.092 programes |- ! [[Manel Fuentes]] | colspan="20" {{n/a}} | bgcolor="#ff5418" | | colspan="4" {{n/a}} |2 programes |} '''NOTAː''' Silvia Jato ausentóse ente payares de 2002 y xineru de 2003 en coyendo la baxa por maternidá, siendo sustituyida por Constantino Romero '''NOTAː''' Roberto Lleal ausentóse dos programes en septiembre de 2020 por dar positivu en [[COVID-19]], siendo sustituyíu por Manel Fuentes == Pruebes == === Pruebes acumulatives de segundos === ''' Pruebes realizaes dende'l 10 de setiembre de 2018:''' * '''Siella azul''': Nun sirve para atropar segundos. El xugador que perdió nel programa anterior nel roscu enfrentase a un concursante nuevu nuna serie d'entrugues, que la so respuesta empieza pola lletra escoyida pol nuevu candidatu d'ente los dos ufiertaes pol presentador. El xugador que falle dos preguntes abandona'l concursu, y l'otru ocupa la siella azul. El concursante que más permanencia consiguió nesta prueba ye Aurora Díaz, hasta que'l 14 d'agostu de 2018 cayó esaniciada. * '''Una de cuatro''': El presentador plantega una entruga y cuatro opciones de respuesta. Si'l concursante atina, la respuesta sume de la pantalla y ye camudada por otra nel so llugar al pie de una nueva entruga. Si falla, salta la vez al compañeru. El presentador fai entrugues mientres 90 segundos. Per cada aciertu l'equipu atropa dos segundos. El [[22 de febreru]] de [[2019]], Eloína Marcos atinó 16 entrugues consecutives, llogrando 32 segundos, récord hasta la fecha, nel equipu naranxa, que nesi momentu taba lideráu por Jerónimo Hernández y Jorge Cadaval. * '''La pista musical''': Nesta prueba, enfréntense directamente los componentes de los dos equipos en trés veces: primero les invitaes, dempués los concursantes y d'últimes los invitaos de sexu masculín. L'oxetivu d'esta prueba ye aldovinar unu [[cantar]] a partir de les pistes que-yos da'l presentador. La pista ye, primeramente, escuchar unos pocos segundos de dicha cantar. Cada vez que'l presentador acaba de lleer la pista, los participantes tendrán de apertar el pulsiador ya intentar aldovinar. Si fallen, véncese-y la vez al oponente, sucesivamente hasta escosar les 5 pistes que'l presentador puede dar. El númberu de segundos ganaos definínese según les pistes que tuvieren qu'utilizar p'aldovinar el conceutu: si atinase cola primer pista, l'equipu qu'atinara gana 5 segundos, cola segunda, 4 segundos, y asina sucesivamente hasta la última pista, cola cual solo ganaríen un segundu. En llugar de cantar, dacuando escúchense fragmentos de bandes sonores de películes o programes de televisión. Nes pistes de 5, 3 y 1 segundu escúchense cachos del cantar, na de 4 segundos el presentador llee un versu del cantar y na 2 lléese'l títulu del cantar, pero con otres palabres. Si'l cantar ye d'otru idioma, traducese al español. * '''Sopa de lletres''': Los dos equipos tienen qu'afayar les trés palabres rellacionaes con una tema de mancomún que s'atopen ocultes nun panel de 5 lletres per llau. Si l'equipu falla o pasa 5 vegaes, el presentador revela'l panel, y nun suman segundos. Per cada panel completu, dánse-y 5 segundos. Los concursantes tienen 90 segundos pa dir afayando paneles. Anque sobro tiempu, pueden resolver hasta 8 paneles (40 segundos). * '''¿Ónde tán?''': Primero l'equipu que menos segundos tien escueye ente 2 temes. Ye una prueba de memoria que se desenvuelve nun panel de nueve caxellos numberaos y nueve palabres. El participante tien de recordar en qué llugar atopen les palabres que'l presentador lleó primeramente. Si atina, sigui xugando. Si falla, tolo acertao vuelve despintase y la vez pasa al compañeru. Si un equipu atina más palabres que l'otru ensin completar el panel, llévase 10 segundos; si dambos empaten ensin completar el panel, pártense 5 segundos pa ca equipu; si un equipu completa'l panel, llévase 20 segundos, sacantes que el otru equipu tamién complete'l panel, y pártanse 10 segundos per equipu; y si un equipu nun tien desatapada nenguna palabra al términu del tiempu, non suma. === El roscu === Cada concursante, yá individualmente, tien d'atinar nun tiempu de 85 segundos más los acumulaos mientres el programa, 25 palabres del [[Diccionario de la lengua española|Diccionariu de la llingua española]], del Diccionario de uso del español de [[María Moliner]] o de conteníu enciclopédico, caúna con una lletra del [[alfabetu]], escuchando de caúna d'elles una definición curtia lleida pol presentador y teniendo como pista qu'empieza o contién la lletra na que s'atope'l concursante nesi momentu. Siempres empieza'l concursante que más segundos tien (si hai empate, favorecese al equipu naranxa). El concursante contesta definiciones mientres nun falle o pida posa diciendo «Pasapalabra», moviéndose la vez al otru concursante. Les veces intercambiense hasta que caúnu termina'l tiempu que tenía asignáu. Si dalgunu de los concursante atina toles palabres, consigue'l [[Barcu|bote]] acumuláu hasta esi programa. De nun ser asina, atrópase una cantidá de 6000 euros al bote, y el concursante que más palabres atinara gana 1200 euros y vuelve participar nel siguiente programa. Nel casu de que dambos concursantes atinaren el mesmu númberu de palabres, el ganador ye quien menos fallos cometiera. Si empátase tamién a fallos, dambos concursantes parten los 1200 euros (600 euros para #ca un) y vuelven participar nel siguiente programa. El concursante que pierde tien una oportunidá na siella azul del siguiente programa. Na primer etapa d'Antena 3, esta prueba estrella sufrió delles variaciones. Nos sos empiezos, el roscu yera de 28 definiciones (incluyía la [[K]], la LL y la [[W]]), y cada concursante disponía de 100 segundos más lo acumulao a lo llargo del programa. Un añu dempués, esaniciáronse les lletres enantes mentaes, dexando pa siempres el roscu con 25 definiciones a atinar, amenorgando'l tiempu de 100 a 90 segundos más lo acumulao pa consiguir llevase'l bote. En 2003 incluyóse otru cambéu, yá que al haber una eliminatoria ca programa nesa dómina, enfrentábense'l concursante que superara dicha eliminatoria y el concursante ganador del anterior programa (mientres un par d'años, de 2003 a 2004-2005, los concursantes, si ganaben el programa, pero ensin llevase'l bote, podíen permanecer nel programa ensin enfrentase a les pruebes) n'igualdá de condiciones, partiendo ca unu con 110 segundos; pero en 2005 volviose a la fórmula habitual de 90 segundos más l'acumuláu nel programa. Otra diferencia yera qu'empezaba siempres el que menos segundos disponía pa la prueba final. Na dómina anterior al euru, el bote xubía per cada programa un millón de pesetes, y el premiu por ganar un programa ensin llevase dichu bote yera de 200.000 pesetes, 100.000 ca unu en casu d'empate a aciertos y fallos al empar. Hasta'l final de la etapa de Telecinco, si un concursante llevaba'l bote, partía de 6.000 € nel siguiente programa, equivalente a un millón de pesetes na dómina anterior al euru. A partir de la segunda etapa d'Antena 3 el bote empezó a partir de 100.000 €. == Etapes == === Primer etapa d'Antena 3 (2000-2006) === Empezó a emitise nel añu [[2000]] n'Antena 3. El programa taba presentáu por Silvia Jato, sacantes mientres l'embaranzu d'esta, siendo sustituyida por Constantino Romero.<ref>{{Cita web|url=https://www.formulatv.com/noticias/20/el-concurso-pasapalabra-cumple-900-programas-con-un-bote-acumulado-de-933000-euros/|títulu=El concurso 'Pasapalabra' cumple 900 programas con un bote acumulado de 933.000 euros|idioma=es|obra=FormulaTV|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref> Yera'l concursu de televisión de más audiencia. En 2006, la marcha de Silvia Jato a [[Telecinco]] provocó'l cambéu de presentador. El nuevu presentador foi Jaime Cantizano.<ref>{{Cita web|url=https://www.formulatv.com/noticias/1966/cantizano-debuta-este-lunes-en-pasapalabra/|títulu=Cantizano debuta este lunes en 'Pasapalabra'|idioma=es|obra=FormulaTV|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref> Col cambéu de presentador, apurrióse'l mayor premio qu'un concursu de televisión d'España apurriera enxamás. El premiu foi de 2 190 000 euros (365 millones de pesetes), que recibió Eduardo Benitu, doblando'l mayor premiu apurríu per este mesmu programa dos años tras, en 2004, cuando Manuel Romero, de Xerez de la Frontera, llogró embolsase la nada despreciable cifra de 1 023 000 euros (170,5 millones de pesetes).<ref name="mayorBoteA3">{{Cita web|url=https://www.eldiariomontanes.es/pg060509/prensa/noticias/Television/200605/09/DMO-TEL-160.html|títulu=Eduardo Benito gana más de dos millones de euros en 'Pasapalabra'|fecha=2006-05-09|idioma=es-ES|obra=El Diario Montañés|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref> Sicasí, l'audiencia menguaba considerablemente dende mediaos de 2005, polo qu'Antena 3 decidió retirar el concursu de la pantalla n'emitiendo 1282 programes nos sos seis años d'emisión.<ref>{{Cita web|url=https://vertele.eldiario.es/verteletv/actualidad/Pasapalabra-cumple-programas-millonario-euros_0_496750322.html|títulu="Pasapalabra" cumple 1.000 programas con un bote millonario de 519.600 euros|último=vertele.eldiario.es|fecha=2004-07-14|idioma=es-ES|obra=vertele|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref><ref>{{Cita web|url=https://www.formulatv.com/noticias/2282/antena-3-recupera-quien-quiere-ser-millonario-para-levantar-sus-tardes/|títulu=Antena 3 recupera '¿Quién quiere ser millonario?' para levantar sus tardes|idioma=es|obra=FormulaTV|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref> === Etapa de Telecinco (2007-2019) === Nel añu 2007, [[Telecinco]] fízose colos derechos del programa n'España. El programa tuvo presentáu por Christian Gálvez (exreportero de CQC). Nesta etapa hubo un pequeñu cambéu na mecánica del concursu: siempres enfrentaba a un concursante con una concursante, anque dende setiembre de 2012, podíen enfrentase dos concursantes del mesmu sexu (al igual que cuando yera emitíu por [[Antena 3]]). ''Pasapalabra'' pasó a emitise dende'l 3 d'avientu de 2007 davezu de llunes a domingu.<ref>{{Cita web|url=https://www.formulatv.com/noticias/6227/pasapalabra-ahora-tambien-los-fines-de-semana/|títulu='Pasapalabra', ahora también los fines de semana|idioma=es|obra=FormulaTV|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref> Sicasí, dende finales de [[2009]], dexó d'emitise les fines de selmana pa dexar pasu al programa de [[María Teresa Campos]]: ''¡Qué tiempo tan feliz''!. El primer bote d'esta etapa (96 000 €) foi apurríu'l [[6 d'agostu]] de [[2007]] a la concursante '''Marta Sierra''', de Málaga. El segundu premiu más altu del programa, na nueva etapa de [[Telecinco]], ye de (1 524 000 €) que foi apurríu a César Garrido, emitíu'l 24 de febreru de 2012 en permaneciendo nel programa mientres 29 díes. Amás, el tercer premiu col mayor bote de Pasapalabra en [[Telecinco]] (852 000 €), foi apurríu a Carlos Villalba, el [[23 de febreru]] de [[2011]].<ref>{{Cita web|url=https://www.elmundo.es/elmundo/2011/02/23/television/1298492918.html|títulu=Un técnico informático pulveriza el récord de 'Pasapalabra' en T5 con 852.000 euros {{!}} Televisión {{!}} elmundo.es|obra=www.elmundo.es|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref> '''Juan Pedro Gómez''', un operador de grúa nel sector de la construcción que por cuenta de la crisis económica perdió'l so trabayu, llevóse'l 18 de xunetu de 2013 el premiu más altu de la hestoria de [[Telecinco]] que xubía a 1 674 000 €, arrampuñándo-y garré'l récord qu'ostentaba'l concursante conquense '''César Garrido'''.<ref>{{Cita web|url=https://www.formulatv.com/noticias/32191/juan-pedro-gomez-premio-mas-alto-historia-pasapalabra/|títulu=Juanpe Gómez logra el premio más alto de la historia de 'Pasapalabra' en Telecinco|idioma=es|obra=FormulaTV|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref> El xefe de la sección de Protocolu de la Universidá de Salamanca, '''Jero Hernández''', tuvo'l récord de programes, hasta la llegada d'Antonio Ruiz, con 120 programes consecutivos, a pesar de nun ganar el bote. El filólogu y poeta '''David Lleo García''' ye'l segundu concursante con más permanencia, participando en 109 programes consecutivos, amás de ganar el mayor bote d'esta etapa con (1 866 000 €). L'arquiteuta cántabra '''Paz Herrera''' tien el tercer puestu de permanencia (87 programes consecutivos). El 27 de mayu de 2014 llevóse'l bote de 1 310 000 €, el tercer mayor premiu na tercer etapa del programa. Mientres la so permanencia nel programa, este pasó d'una audiencia del 16,7 % de cuota de pantalla nel primer día de la so participación hasta'l 26,9 % el postreru.<ref>{{Cita web|url=http://www.lavanguardia.com/television/20140527/54408388175/paz-herrera-bote-pasapalabra.html|títulu=Paz Herrera gana el bote de Pasapalabra|fecha=2014-05-28|obra=web.archive.org|fechaaccesu=2021-01-25|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20140528032101/http://www.lavanguardia.com/television/20140527/54408388175/paz-herrera-bote-pasapalabra.html|fechaarchivu=2014-05-28}}</ref> El quintu puestu nel récord de permanencia ocupalu tamién Paz Herrera, que na so primer etapa como concursante (añu 2013) algamó la cifra de 54 programes consecutivos.<ref>{{Cita web|url=https://www.abc.es/tv/20130521/abci-herrera-recordwoman-pasapalabra-eliminada-201305211205.html|títulu=Paz Herrera, la «recordwoman» de Pasapalabra cae eliminada|fecha=2013-05-21|idioma=es|obra=abc|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref> Síguen-y en permanencia l'armenia exiliada '''Lilit Manukyan''' (85 programes), la modista '''Aurora Díaz''' (72 programes en dos etapes), el [[periodista]] '''Rafael Castañu''' (66 programes en dos etapes), l'Inxenieru Cimeru de Telecomunicación, '''Carlos Adán''' (63 programes en trés etapes), que se llevó 318 000 € na so tercer etapa como concursante, l'opositor [[Cataluña|catalán]] '''Sebástian Navarro''' (52 programes en dos etapes), l'economista [[La Rioxa|rioxanu]] '''Moisés Laguardia''' (48 programes en dos etapes) y el paracaidista asturianu '''José Manuel Lúcia''' (37 programes), que se llevó 396 000 €. El 2 de payares de 2016 llogróse'l mayor númberu de segundos acumulaos pal roscu (86), consiguiéndolo '''Nachu Mangut''' cola ayuda d'Adriana Torrebejano y Lleo Harlem. Esta fazaña foi superada por Rafa Castañu'l 6 de mayu de 2017, en consiguiendo, al pie de los sos invitaos, un total de 90 segundos extras pal so roscu, llegando a tener 175 segundos en total. Dichu récord foi igualáu'l 17 de payares de 2017 por Antonio Ruiz y los sos invitaos, y un añu dempués #superar Francisco González con 93 segundos pal roscu'l 23 de payares de 2018, y el mesmu Fran, superaríase'l so récord el 7 d'avientu del mesmu añu, con 97 segundos pal so roscu. Anguaño'l concursante que más programes tuvo ensin eliminación ye '''Francisco José González''' (168 programes), que consiguió'l bote de (1 542 000 €) foi apurríu'l 22 de xineru de 2019. El programa cesó nes sos emisiones el 1 d'ochobre de 2019, de resultes d'una sentencia del [[Tribunal Supremu d'España|Tribunal Supremu]] qu'asina lo #ordenar, tres el pleitu empecipiáu pola cadena británica ITV.<ref>{{Cita web|url=https://www.abc.es/play/television/abci-telecinco-debera-cesar-emision-pasapalabra-201910011612_video.html|títulu=Telecinco deberá cesar la emisión de «Pasapalabra»|fecha=2019-10-01|idioma=es|obra=abc|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref> L'últimu programa saldose cola participación de los concursantes Rafa Castañu y Orestes Barberu, que siguieron compitiendo n'El tirón.<ref>{{Cita web|url=https://www.abc.es/play/television/noticias/abci-pasapalabra-sido-ultimo-programa-pasapalabra-historia-201910012114_noticia.html|títulu=Así ha sido el último programa de «Pasapalabra» (¿de la historia?)|fecha=2019-10-01|idioma=es|obra=abc|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref> === Segunda etapa d'Antena 3 (2020-presente) === Tres dellos meses de negociaciones ente ITV Studios y Mediaset España pa recuperar el formatu, finalmente foi Atresmedia quien llogró faese de nuevu colos derechos de ''Pasapalabra''. Asina, [[Antena 3]] emitiría de nuevu'l programa catorce años dempués, esta vegada producíu pola mesma ITV xunto a Buendía Studios y darréu con Bumerán TV.<ref>{{Cita web|url=https://www.elperiodico.com/es/yotele/20200413/exclusiva-roberto-leal-fichaje-cerrado-antena-3-pasapalabra-7926322|títulu=Antena 3 llega a un acuerdo con Roberto Leal y cierra su fichaje para presentar 'Pasapalabra' y 'El desafío'|último=García|primero=Ricky|fecha=2020-04-13|idioma=es|obra=elperiodico|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref> Amás, el concursu cuntaría con Roberto Lleal como presentador.<ref>{{Cita web|url=https://vertele.eldiario.es/noticias/Antena-adquisicion-Pasapalabra-perderlo-Telecinco_0_2187381259.html|títulu=Antena 3 se queda con 'Pasapalabra' tras perderlo Telecinco|último=vertele.eldiario.es|fecha=2019-12-19|idioma=es-ES|obra=vertele|fechaaccesu=2021-01-25}}</ref> == Récords (dende la era Telecinco) == === Mayor permanencia === # Pablo Díaz (260 programes) Primer programa: [[26 de xunu]] de 2020 - Últimu programa: [[1 de xunetu]] de [[2020|2021]] # Francisco José González (168 programes) Primer programa: [[2 d'abril]] de 2018 - Últimu programa: [[22 de xineru]] de [[2018|2019]] # Antonio Ruiz (127 programes) Primer programa: [[25 de mayu]] de 2017 - Últimu programa: [[19 d'avientu]] de [[2017]] # Jerónimo Hernández (121 programes) Primer programa: [[6 d'agostu]] de 2015 - Últimu programa: [[18 de febreru]] de [[2015|2016]] # David Lleo García (109 programes) Primer programa: [[8 de marzu]] de 2016 - Últimu programa: [[10 d'ochobre]] de [[2016]] === Mayor cantidá de bote consiguida === # David Lleo García (1.866.000 €) Fecha d'entrega: [[10 d'ochobre]] de [[2016]] # Pablo Díaz (1.828.000 €) Fecha d'entrega: [[1 de xunetu]] de [[2021]] # Juan Pedro Goméz (1.674.000 €) Fecha d'entrega: [[18 de xunetu]] de [[2013]] === Mayor cantidá de palabres acertaes siguíes === # José Manuel Lúcia (23 aciertos) Fecha: [[19 d'abril]] de [[2009]] # Sebástian Navarro (22 aciertos) Fecha: [[28 de marzu]] de [[2018]] # Jaime Conde (21 aciertos) Fecha: [[8 de payares]] de [[2021]] # María José Hernanz (19 aciertos) Fecha: [[17 de xunu]] de [[2010]] === Duelos más repitíos === # Pablo Díaz vs Luis de Lama (84 duelos) Primer duelu: [[24 de setiembre]] de 2020 - Últimu duelu: [[25 de xineru]] de [[2020|2021]] # Pablo Díaz vs Javier Dávila (76 duelos) Primer duelu: [[17 de marzu]] de 2021 - Últimu duelu: [[1 de xunetu]] de [[2021]] # Jerónimo Hernández vs Orestes Barberu (75 duelos) Primer duelu: [[18 d'abril]] de 2019 - Últimu duelu: [[31 de xunetu]] de [[2019]] # Sofía Álvarez vs #Marco Antonio Marcos (55 duelos) Primer duelu: [[9 de xunetu]] de 2021 - Últimu duelu: [[27 de setiembre]] de [[2021]] # Orestes Barberu vs Jaime Conde (51 duelos) Primer duelu: [[27 d'ochobre]] de [[2021]] - presente # === Concursantes con más programes === # Pablo Díaz (310 programes) # Jerónimo Hernández (252 programes) # Francisco José González (178 programes) # Orestes Barberu (146 programes) === Concursante más nuevu === Pablo Díaz (19 años) Primer programa: [[26 de xineru]] de [[2017]] === Concursante de más edá === Sebástian Navarro (62 años) Últimu programa: [[13 d'abril]] de [[2018]] === Duelu con más aciertos === [[14 de marzu]] de [[2017]] Julio Escartín vs Pablo Díaz (25 aciertos Julio - 24 aciertos Pablo) [[27 de setiembre]] de [[2021]] Sofía Álvarez vs Marco Antonio Marcos (25 aciertos Sofía - 24 aciertos Marco Antonio) === Duelu con menos aciertos === [[17 de xineru]] de [[2019]] Francisco José González vs Javier (21 aciertos Fran - 5 aciertos Javier) === Más segundos pal roscu === # [[10 de febreru]] de [[2021]] Pablo Díaz (185 segundos) # [[7 d'avientu]] de [[2018]] Francisco José González (183 segundos) # [[23 de payares]] de [[2018]] Francisco José González (178 segundos) # [[17 de payares]] de [[2017]] Antonio Ruiz (175 segundos) === Concursantes que consiguieron el bote nel so primer programa === # 18 de setiembre de 2007: Daniel Zarrada # 16 de xunu de 2009: Jon Iñaki Aguado # 9 de xunetu de 2009: Javier Granda # 14 de marzu de 2017: Julio Escartín == Audiencies == El concursu marcó'l so máximu históricu absolutu tantu en cuota como n'espectadores, el [[25 de febreru]] de [[2021]] con 4 844 000 espectadores y un 31,8% de share<ref>{{Cita web|url=https://www.antena3.com/objetivotv/analisis/antena-3-lider-prime-time-record-historico-pasapalabra-maximo-antena-3-noticias-2-15-anos_202102266038c1cd6716f0000103ee4f.html|títulu=Antena 3, líder del Prime Time con récord histórico de 'Pasapalabra' y máximo de Antena 3 Noticias 2 en 15 años|fecha=26 de febreru de 2021|fechaaccesu=2 de xunetu de 2021}}</ref>. == Premios == === Premio Ondes === ''Pasapalabra'' foi galardonáu na edición 2010 de los Premios Ondas col Premiu Especial del Xuráu según consta na acta d'este «pol afitamientu d'un formatu que marcó una década d'ésitu na televisión y por dignificar l'entretenimientu divulgativu». === TP d'Oru === {| {{tablaguapa}} !Añu !Categoría !Resultancia |- |2000 | rowspan="10" |Meyor concursu||{{Celda|Nominado}} |- |2001||{{Celda|Ganador}} |- |2002||{{Celda|Ganador}} |- |2003||{{Celda|Ganador}} |- |2004||{{Celda|Ganador}} |- |2007||{{Celda|Nominado}} |- |2008||{{Celda|Ganador}} |- |2009||{{Celda|Ganador}} |- |2010||{{Celda|Ganador}} |- |2011||{{Celda|Nominado}} |} == Referencies == {{Llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Concursos televisivos d'España]] [[Categoría:Telecinco]] [[Categoría:Programes de televisión d'Antena 3]] [[Categoría:Pasatiempos]] [[Categoría:Wikipedia:Páxines con traducciones ensin revisar]] [[Categoría:Programes de televisión d'España]] d0q421qv6krjjc76daovtvf15vx0zc7 Xuan de Borbón 0 255608 4376971 4375695 2025-06-17T14:48:55Z XabatuBot 43102 iguo testu: felicidá entevista => dicha entevista 4376971 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Xuan de Borbón y Battenberg'''{{nym}} foi xefe de la [[Familia real española|casa real española]] ente 1941 y 1977 y, como tal, pretendiente llexítimu a la [[Rei d'España|Corona d'España]]. Referíu davezu como '''Xuan de Borbón''' o como'l '''conde de Barcelona''' (pol so títulu de señalamientu), de reinar fizose como «Juan III».<ref>{{cita noticia|url=http://www.elmundo.es/opinion/columnas/luis-maria-anson/2009/03/2622021.html|títulu=Juan III, hace dieciséis años|autor=[[Luis María Anson|Anson, Luis María]]|fecha=31 de marzo de 2009|obra=El Mundo}}</ref> A pesar de nun ser rei efectivu, el so sepulcru atopase nel [[Cripta Real del Monesteriu d'El Escorial|Panteón de Reyes del Monesteriu d'El Escorial]] ya inclúi la siguiente inscripción [[Idioma llatín|llatina]]: Ioannes III, comes Barcinonae («Juan III, conde de Barcelona»).<ref>{{cita noticia|apellidos1=Fraguas|nombre1=Rafael|títulu=Un sepulcro que vale un reino|url=http://ccaa.elpais.com/ccaa/2012/09/11/madrid/1347400568_152465.html|obra=El País|fecha=12 de septiembre de 2012}}</ref> Tercer fíu home d'[[Alfonsu XIII d'España|Alfonso]] XIII y de [[Victoria Uxeña de Battenberg|Victoria Eugenia de Battenberg]], en 1933 asumió los derechos dinásticos como herederu del so padre —nel exiliu dende 1931— tres los arrenuncios de los sos hermanos mayores, el [[Alfonso de Borbón y Battenberg|príncipe titular Alfonso]], qu'incurrió en matrimoniu morganáticu, y l'infante Jaime, afectáu de [[sordera]]. Asina, al arrenunciar el so padre a la xefatura de la casa real en 1941, poco primero de la so muerte, Xuan de Borbón convirtióse en llexítimu herederu del tronu d'España. == Biografía == Nacíu nel Palaciu Real de La Granxa de San Ildefonso, yera fíu d'Alfonso XIII y de [[Victoria Uxeña de Battenberg|Victoria Eugenia de Battenberg]].<ref>{{Cita publicación}}</ref> Foi bautizáu'l día 24 de xunu de 1913, colos nomes de ''Juan Carlos Teresa Silverio Alfonso de Borbón y Battenberg'', siendo los sos padrinos, l'archiduquesa María Teresa d'Austria-Este (muyer del rexente de Baviera, y dempués rei de Baviera, Luis) y el rei Carlos I de Rumanía.<ref group="nota">Representada por la reina [[María Cristina d'Habsburgu-Lorena|María Cristina de Austria]].</ref><ref group="nota">Representado por el infante [[Alfonso de Orleans y Borbón|Alfonso de Orleans]].</ref><ref>{{Cita noticia|apellidos=|nome=|títulu=Ceremonial observado en el bautizo de Su Alteza Real el Infante Don Juan.|url=https://www.boe.es/datos/pdfs/BOE//1913/177/A00873-00873.pdf|fecha=26 de junio de 1913|fechaaccesu=|periódico=[[Gaceta de Madrid]]|ubicación=|página=|número=177|páginas=873-874}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellidos=|nome=|títulu=La jornada en La Granja. Bautizo del Infante|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1913/06/25/007.html|fecha=25 de junio de 1913|fechaaccesu=20 de payares de 2019|periódico=[[ABC (periódicu)|ABC]]|ubicación=|página=7|número=2.932}}</ref> Dende l'arrenunciu d'Alfonso XIII como xefe de la Casa Real d'España'l 15 de xineru de 1941 (malapenes un mes antes de la so muerte), Xuan de Borbón foi'l pretendiente al tronu d'España. El 8 de marzu tomaría como títulu de señalamientu la dignidá de [[conde de Barcelona]], mesma de los reis d'España.<ref>{{Cita llibru|títulu=Anales de la Real Academia Matritense de Heráldica y Genealogía|año=2009|editorial=Real Academia Matritense de Heráldica y Genealogía}}</ref> Dende l'arrenunciu d'Alfonso XIII como xefe de la Casa Real d'España'l 15 de xineru de 1941 (malapenes un mes antes de la so muerte), Xuan de Borbón foi'l pretendiente al tronu d'España. El 8 de marzu tomaría como títulu de señalamientu la dignidá de [[conde de Barcelona]], mesma de los reis d'España.<ref>{{Cita llibru|títulu=Anales de la Real Academia Matritense de Heráldica y Genealogía|año=2009|editorial=Real Academia Matritense de Heráldica y Genealogía}}</ref> Juan sofitó al [[Dictadura franquista|réxime franquista]] nos sos primeros años, lo que yera coherente colos sos convencimientos políticos, pos mientres la [[Segunda República Española|República]] caltuviera relaciones estreches cola derecha autoritaria d'Acción Española —unu de que los sos fundadores, Eugenio Vegues Latapié, foi'l so conseyeru mientres munchos años—, y cola so alliniadura col bandu subleváu mientres la guerra civil. Al términu d'ésta unvió-y un telegrama al xeneral Franco felicitándo-y pola so victoria, qu'acababa col berru falanxista «Enriba España».[14] Franco contestó-y faciendo referencia a los dos intentos de Xuan de Borbón para lluchar nel bandu subleváu: «yeme prestosu recordar qu'ente esa mocedá almirable intentastis formar, solicitando reiteradamente un puestu de soldáu».{{Harvnp|Heine|1983|p=263}} Tres el fracasu de les conversaciones ente los xenerales monárquicos y la ANFD Xuan de Borbón unvió una carta confidencial a los sos partidarios dientro d'España pidiéndo-yos la opinión sobro si tenía de romper col réxime franquista y publicar un manifiestu. El conteníu de la carta llegó a conocencia del xeneral Franco quien darréu ordenó al embaxador español en Suiza que s'entrevistara con Xuan de Borbón en [[Lausana]], onde moraba. Tres la entrevista, que tuvo llugar el 18 de febreru, l'embaxador informó a Franco del conteníu de la mesma por aciu un telegrama nel qu'ente otres coses dicía-y: Xuan de Borbón «ta esmolecíu pola propaganda republicana y disgustáu polo que califica de silenciu del Generalísimo al respective de la Monarquía y sobro él mesmu». Finalmente, dempués de casi un añu ensin faer nenguna declaración,[21] Xuan de Borbón fixo públicu'l 19 de marzu de 1945 el Manifiestu de Lausana nel que rompió col franquismu. Nél manifestaba que'l réxime franquista «ye fundamentalmente incompatible coles circunstancies presentes ta creando nel mundu», esto ye, cola victoria aliada, polo que pidía a Franco que dexara pasu a la «Monarquía tradicional» pos solo ella «pue ser preséu de paz y de concordia pa reconciliar a los españoles».{{Harvnp|Suárez Fernández|2011}} La rehabilitación internacional del réxime franquista y l'aprobación en referéndum de la Llei de Sucesión en xunetu de 1947 debilitó hasta tal puntu a la opción monárquica, que Xuan de Borbón camudó d'estratexa al respective de Franco y el 25 d'agostu de 1948 entrevistose col ''Generalísimo'' nel so yate Azor fondiáu nel golfu de Vizcaya allegando a dicha entevista a bordu del balandru Saltillo. Como resultáu de la mesma alcordóse que'l fíu de Xuan de Borbón, [[Xuan Carlos I d'España|Juan Carlos de Borbón]], educaríase n'España baxu la tutela del xeneral Franco —el 7 de payares el príncipe, de 10 años d'edá, llegaba a España—.[29] La entrevista fuera promovida polos monárquicos ''collaboracionistes'', como'l [[Ducáu de Sotomayor|duque de Sotomayor]] y Julio Danvila, y a la mesma'l xeneral fíxose acompañar pol infante Jaime de Borbón, hermanu mayor de Xuan de Borbón, «quiciabes como recordatoriu de qu'había recambios nel bracéu pola restauración de la Monarquía».{{Harvnp|Moradiellos|2000|p=109}} El 14 de mayu de 1977, nuna senciella y curtia ceremonia celebrada nel ámbitu [[Familia real española|familiar]] del [[palaciu de la Zarzuela]], arrenunció oficialmente a los sos derechos dinásticos, dexando al so fíu la xefatura de la Familia y [[Familia real española|Casa Real d'España]]. L'arrenunciu de Xuan de Borbón a los derechos sucesorios recibíos del so padre produció un añu y mediu dempués de que Juan Carlos fuera proclamáu rei poles Cortes franquistes, siendo asina un actu puramente simbólicu, yá que Juan Carlos yá reinaba como sucesor del dictador [[Francisco Franco]] dende'l 22 de payares de 1975. Mientres el restu de la so vida caltendría'l títulu de conde de Barcelona, usu que sería ratificáu por aciu Real Decretu de 6 de payares de 1987. En 1990 diagnosticóse-y nel Memorial Hospital de Nueva York un cáncer de larinxe, enfermedá que-y provocó la muerte'l 1 d'abril de 1993, a los 79 años d'edá, na Clínica Universitaria de Navarra de [[Pamplona]] ([[Navarra]]). Foi soterráu nel [[Monesteriu d'El Escorial]], con honores de rei d'España == Matrimonios y desdencendia == Xuan de Borbón contraxo matrimoniu cola princesa [[María de les Mercedes de Borbón y Orleans]] el 12 d'ochobre de 1935, na [[basílica de Santa María de los Ánxeles y los Mártires]] de [[Roma]].<ref>{{Cita noticia|apellidos=|nome=|títulu=Boda de D. Xuan de Borbón|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1935/10/13/023.html|fecha=13 de octubre de 1935|fechaaccesu=|periódico=[[ABC (España)|ABC]]|ubicación=|página=23|número=Extraordinario}}</ref> Tuvieron cuatro fíos: * [[Pilar de Borbón|Pilar]] (1936-2020), infanta d'España, duquesa de Badayoz, quien contraxo matrimoniu con Luis Gómez-Acebo y Duque de Estrada. Finada a los 83 años por un cáncer de colon. * [[Xuan Carlos I d'España|Juan Carlos]] (n. 1938), proclamáu [[rei d'España]] en 1975, quien contraxo matrimoniu cola princesa [[Sofía de Grecia]]. * [[Margarita de Borbón|Margarita]] (n. 1939), [[Infante d'España|infanta d'España]], duquesa de Soria y de Hernani, quien contraxo matrimoniu col doctor Carlos Emilio Zurita y Delgado. * [[Alfonso de Borbón|Alfonso]] (1941-1956), infante d'España, finó a los 14 años d'edá por cuenta de un disparu mientres xugaba col so hermanu mayor Juan Carlos. == Notes == <references group="nota"/> == Refrencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{NF|1913|1993|Borbon, Juan}} [[Categoría:Infantes d'España]] [[Categoría:Casa de Borbón n'España]] [[Categoría:Persones de la provincia de Segovia]] 24naxsfa0ijvbbgyevqb9ulo5qx0i5b 4376972 4376971 2025-06-17T14:49:08Z YoaR 37624 4376972 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Xuan de Borbón y Battenberg''' {{nym}} foi xefe de la [[Familia real española|casa real española]] ente 1941 y 1977 y, como tal, pretendiente llexítimu a la [[Rei d'España|Corona d'España]]. Referíu davezu como '''Xuan de Borbón''' o como'l '''conde de Barcelona''' (pol so títulu de señalamientu), de reinar fizose como «Juan III».<ref>{{cita noticia|url=http://www.elmundo.es/opinion/columnas/luis-maria-anson/2009/03/2622021.html|títulu=Juan III, hace dieciséis años|autor=[[Luis María Anson|Anson, Luis María]]|fecha=31 de marzo de 2009|obra=El Mundo}}</ref> A pesar de nun ser rei efectivu, el so sepulcru atopase nel [[Cripta Real del Monesteriu d'El Escorial|Panteón de Reyes del Monesteriu d'El Escorial]] ya inclúi la siguiente inscripción [[Idioma llatín|llatina]]: Ioannes III, comes Barcinonae («Juan III, conde de Barcelona»).<ref>{{cita noticia|apellidos1=Fraguas|nombre1=Rafael|títulu=Un sepulcro que vale un reino|url=http://ccaa.elpais.com/ccaa/2012/09/11/madrid/1347400568_152465.html|obra=El País|fecha=12 de septiembre de 2012}}</ref> Tercer fíu home d'[[Alfonsu XIII d'España|Alfonso]] XIII y de [[Victoria Uxeña de Battenberg|Victoria Eugenia de Battenberg]], en 1933 asumió los derechos dinásticos como herederu del so padre —nel exiliu dende 1931— tres los arrenuncios de los sos hermanos mayores, el [[Alfonso de Borbón y Battenberg|príncipe titular Alfonso]], qu'incurrió en matrimoniu morganáticu, y l'infante Jaime, afectáu de [[sordera]]. Asina, al arrenunciar el so padre a la xefatura de la casa real en 1941, poco primero de la so muerte, Xuan de Borbón convirtióse en llexítimu herederu del tronu d'España. == Biografía == Nacíu nel Palaciu Real de La Granxa de San Ildefonso, yera fíu d'Alfonso XIII y de [[Victoria Uxeña de Battenberg|Victoria Eugenia de Battenberg]].<ref>{{Cita publicación}}</ref> Foi bautizáu'l día 24 de xunu de 1913, colos nomes de ''Juan Carlos Teresa Silverio Alfonso de Borbón y Battenberg'', siendo los sos padrinos, l'archiduquesa María Teresa d'Austria-Este (muyer del rexente de Baviera, y dempués rei de Baviera, Luis) y el rei Carlos I de Rumanía.<ref group="nota">Representada por la reina [[María Cristina d'Habsburgu-Lorena|María Cristina de Austria]].</ref><ref group="nota">Representado por el infante [[Alfonso de Orleans y Borbón|Alfonso de Orleans]].</ref><ref>{{Cita noticia|apellidos=|nome=|títulu=Ceremonial observado en el bautizo de Su Alteza Real el Infante Don Juan.|url=https://www.boe.es/datos/pdfs/BOE//1913/177/A00873-00873.pdf|fecha=26 de junio de 1913|fechaaccesu=|periódico=[[Gaceta de Madrid]]|ubicación=|página=|número=177|páginas=873-874}}</ref><ref>{{Cita noticia|apellidos=|nome=|títulu=La jornada en La Granja. Bautizo del Infante|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1913/06/25/007.html|fecha=25 de junio de 1913|fechaaccesu=20 de payares de 2019|periódico=[[ABC (periódicu)|ABC]]|ubicación=|página=7|número=2.932}}</ref> Dende l'arrenunciu d'Alfonso XIII como xefe de la Casa Real d'España'l 15 de xineru de 1941 (malapenes un mes antes de la so muerte), Xuan de Borbón foi'l pretendiente al tronu d'España. El 8 de marzu tomaría como títulu de señalamientu la dignidá de [[conde de Barcelona]], mesma de los reis d'España.<ref>{{Cita llibru|títulu=Anales de la Real Academia Matritense de Heráldica y Genealogía|año=2009|editorial=Real Academia Matritense de Heráldica y Genealogía}}</ref> Dende l'arrenunciu d'Alfonso XIII como xefe de la Casa Real d'España'l 15 de xineru de 1941 (malapenes un mes antes de la so muerte), Xuan de Borbón foi'l pretendiente al tronu d'España. El 8 de marzu tomaría como títulu de señalamientu la dignidá de [[conde de Barcelona]], mesma de los reis d'España.<ref>{{Cita llibru|títulu=Anales de la Real Academia Matritense de Heráldica y Genealogía|año=2009|editorial=Real Academia Matritense de Heráldica y Genealogía}}</ref> Juan sofitó al [[Dictadura franquista|réxime franquista]] nos sos primeros años, lo que yera coherente colos sos convencimientos políticos, pos mientres la [[Segunda República Española|República]] caltuviera relaciones estreches cola derecha autoritaria d'Acción Española —unu de que los sos fundadores, Eugenio Vegues Latapié, foi'l so conseyeru mientres munchos años—, y cola so alliniadura col bandu subleváu mientres la guerra civil. Al términu d'ésta unvió-y un telegrama al xeneral Franco felicitándo-y pola so victoria, qu'acababa col berru falanxista «Enriba España».[14] Franco contestó-y faciendo referencia a los dos intentos de Xuan de Borbón para lluchar nel bandu subleváu: «yeme prestosu recordar qu'ente esa mocedá almirable intentastis formar, solicitando reiteradamente un puestu de soldáu».{{Harvnp|Heine|1983|p=263}} Tres el fracasu de les conversaciones ente los xenerales monárquicos y la ANFD Xuan de Borbón unvió una carta confidencial a los sos partidarios dientro d'España pidiéndo-yos la opinión sobro si tenía de romper col réxime franquista y publicar un manifiestu. El conteníu de la carta llegó a conocencia del xeneral Franco quien darréu ordenó al embaxador español en Suiza que s'entrevistara con Xuan de Borbón en [[Lausana]], onde moraba. Tres la entrevista, que tuvo llugar el 18 de febreru, l'embaxador informó a Franco del conteníu de la mesma por aciu un telegrama nel qu'ente otres coses dicía-y: Xuan de Borbón «ta esmolecíu pola propaganda republicana y disgustáu polo que califica de silenciu del Generalísimo al respective de la Monarquía y sobro él mesmu». Finalmente, dempués de casi un añu ensin faer nenguna declaración,[21] Xuan de Borbón fixo públicu'l 19 de marzu de 1945 el Manifiestu de Lausana nel que rompió col franquismu. Nél manifestaba que'l réxime franquista «ye fundamentalmente incompatible coles circunstancies presentes ta creando nel mundu», esto ye, cola victoria aliada, polo que pidía a Franco que dexara pasu a la «Monarquía tradicional» pos solo ella «pue ser preséu de paz y de concordia pa reconciliar a los españoles».{{Harvnp|Suárez Fernández|2011}} La rehabilitación internacional del réxime franquista y l'aprobación en referéndum de la Llei de Sucesión en xunetu de 1947 debilitó hasta tal puntu a la opción monárquica, que Xuan de Borbón camudó d'estratexa al respective de Franco y el 25 d'agostu de 1948 entrevistose col ''Generalísimo'' nel so yate Azor fondiáu nel golfu de Vizcaya allegando a dicha entevista a bordu del balandru Saltillo. Como resultáu de la mesma alcordóse que'l fíu de Xuan de Borbón, [[Xuan Carlos I d'España|Juan Carlos de Borbón]], educaríase n'España baxu la tutela del xeneral Franco —el 7 de payares el príncipe, de 10 años d'edá, llegaba a España—.[29] La entrevista fuera promovida polos monárquicos ''collaboracionistes'', como'l [[Ducáu de Sotomayor|duque de Sotomayor]] y Julio Danvila, y a la mesma'l xeneral fíxose acompañar pol infante Jaime de Borbón, hermanu mayor de Xuan de Borbón, «quiciabes como recordatoriu de qu'había recambios nel bracéu pola restauración de la Monarquía».{{Harvnp|Moradiellos|2000|p=109}} El 14 de mayu de 1977, nuna senciella y curtia ceremonia celebrada nel ámbitu [[Familia real española|familiar]] del [[palaciu de la Zarzuela]], arrenunció oficialmente a los sos derechos dinásticos, dexando al so fíu la xefatura de la Familia y [[Familia real española|Casa Real d'España]]. L'arrenunciu de Xuan de Borbón a los derechos sucesorios recibíos del so padre produció un añu y mediu dempués de que Juan Carlos fuera proclamáu rei poles Cortes franquistes, siendo asina un actu puramente simbólicu, yá que Juan Carlos yá reinaba como sucesor del dictador [[Francisco Franco]] dende'l 22 de payares de 1975. Mientres el restu de la so vida caltendría'l títulu de conde de Barcelona, usu que sería ratificáu por aciu Real Decretu de 6 de payares de 1987. En 1990 diagnosticóse-y nel Memorial Hospital de Nueva York un cáncer de larinxe, enfermedá que-y provocó la muerte'l 1 d'abril de 1993, a los 79 años d'edá, na Clínica Universitaria de Navarra de [[Pamplona]] ([[Navarra]]). Foi soterráu nel [[Monesteriu d'El Escorial]], con honores de rei d'España == Matrimonios y desdencendia == Xuan de Borbón contraxo matrimoniu cola princesa [[María de les Mercedes de Borbón y Orleans]] el 12 d'ochobre de 1935, na [[basílica de Santa María de los Ánxeles y los Mártires]] de [[Roma]].<ref>{{Cita noticia|apellidos=|nome=|títulu=Boda de D. Xuan de Borbón|url=http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1935/10/13/023.html|fecha=13 de octubre de 1935|fechaaccesu=|periódico=[[ABC (España)|ABC]]|ubicación=|página=23|número=Extraordinario}}</ref> Tuvieron cuatro fíos: * [[Pilar de Borbón|Pilar]] (1936-2020), infanta d'España, duquesa de Badayoz, quien contraxo matrimoniu con Luis Gómez-Acebo y Duque de Estrada. Finada a los 83 años por un cáncer de colon. * [[Xuan Carlos I d'España|Juan Carlos]] (n. 1938), proclamáu [[rei d'España]] en 1975, quien contraxo matrimoniu cola princesa [[Sofía de Grecia]]. * [[Margarita de Borbón|Margarita]] (n. 1939), [[Infante d'España|infanta d'España]], duquesa de Soria y de Hernani, quien contraxo matrimoniu col doctor Carlos Emilio Zurita y Delgado. * [[Alfonso de Borbón|Alfonso]] (1941-1956), infante d'España, finó a los 14 años d'edá por cuenta de un disparu mientres xugaba col so hermanu mayor Juan Carlos. == Notes == <references group="nota"/> == Refrencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{NF|1913|1993|Borbon, Juan}} [[Categoría:Infantes d'España]] [[Categoría:Casa de Borbón n'España]] [[Categoría:Persones de la provincia de Segovia]] o9k013tqx33q9191z9cnvpv5gpl81ed Schmidt 0 264408 4377385 3928065 2025-06-18T09:46:06Z YoaR 37624 4377385 wikitext text/x-wiki '''Schmidt''' ye un apellíu d'orixe alemán. Pue referise a: == Persones == * [[Cornelia Schmidt-Liermann]] * [[Claudia Schmidt]] * [[João Schmidt]] * [[Helle Thorning-Schmidt]] * [[Kevin Schmidt]] * [[Trine Schmidt]] * [[Daniel Schmidt]] * [[Helmut Schmidt]] {{dixebra de persones}} {{control d'autoridaes}} giwzjrcplq9pohzo3vc2d36anttxe54 Wikipedia:Wikidata/Asturianos finaos per periodu/2005-2009 4 268901 4377114 4376623 2025-06-18T04:49:00Z ListeriaBot 32147 Wikidata list updated [V2] 4377114 wikitext text/x-wiki <noinclude>__NOINDEX__</noinclude> Última anovación: {{#time: Y-m-d H:i|{{REVISIONTIMESTAMP}}}}. {{Wikidata list |sparql= SELECT ?item ?death_date { ?item p:P570/psv:P570 ?death_date_node . ?death_date_node wikibase:timeValue ?death_date . ?death_date_node wikibase:timePrecision ?timeprecision . ?item wdt:P31 wd:Q5. ?item wdt:P19*/wdt:P131* wd:Q3934. FILTER (?timeprecision > 8) # check that date precision is at least to the year FILTER (year(?death_date) >= 2005 && year(?death_date) <= 2009) } ORDER BY ASC(?death_date) ?item |columns=item,P18,label,P569:Nacimientu,P570:Muerte,description:descripción,P106,P39,P27,P19,P20 |thumb=128 |autolist=fallback |summary=itemnumber |links=red |references=all }} {| class='wikitable sortable' ! item ! imaxe ! label ! Nacimientu ! Muerte ! descripción ! ocupación ! cargu ! país de nacionalidá ! llugar de nacimientu ! llugar de fallecimientu |- | [[:d:Q97496482|Q97496482]] | | [[José Manuel Fernández Castaño]] | 1926<ref name="ref_4f9068a7447ba835bb69ef3089150b3e">''[[:d:Q11789729|NUKAT]]''</ref><ref name="ref_80f768b1230cc401eb5f1a3182b16bc3">''[[:d:Q84353965|opac.vatlib.it]]''</ref><ref name="ref_a9799662e7823dc0e4eded83d4e7382d">''[[:d:Q96071920|Catalogue of the Library of the Pontifical University of Saint Thomas Aquinas]]''</ref> | 2005<ref name="ref_4f9068a7447ba835bb69ef3089150b3e">''[[:d:Q11789729|NUKAT]]''</ref><ref name="ref_a9799662e7823dc0e4eded83d4e7382d">''[[:d:Q96071920|Catalogue of the Library of the Pontifical University of Saint Thomas Aquinas]]''</ref> | teólogu asturianu (1926–2005) | [[teólogu]]<br/>[[canon law jurist]] | | [[España]] | [[Sama (Llangréu)|Sama]]<ref name="ref_04b35a4b07366bbeeb54b581bc3fb4fe">''[[:d:Q65028882|Catalogue of the Library of the Pontifical University of the Holy Cross]]''</ref> | [[Granada]]<ref name="ref_04b35a4b07366bbeeb54b581bc3fb4fe">''[[:d:Q65028882|Catalogue of the Library of the Pontifical University of the Holy Cross]]''</ref> |- | [[:d:Q5998367|Q5998367]] | | [[Marino Busto García]] | 1916-04-13 | 2005-01-02 | [[Escritor|escritor]], políticu, [[Periodista|periodista]] (1916–2005) ♂ | [[escritor]]<br/>[[políticu]]<br/>[[periodista]] | | [[España]] | [[Quimarán]] | [[Quimarán]] |- | [[:d:Q131830368|Q131830368]] | [[Ficheru:Jose Luis Blanco Vega 4.jpg|center|128px]] | [[José Luis Blanco Vega]] | 1928-07-22 | 2005-01-25<ref name="ref_01122206c0680b1de0a043f287536821">https://www.lavozdegalicia.es/noticia/coruna/coruna/2005/01/28/cinefilo-calle-fonseca/0003_3412836.htm</ref> | relixosu, profesor, escritor y críticu de cine asturianu (1928-2005) | [[escritor]]<br/>[[críticu de cine]]<br/>[[poeta]]<br/>[[profesor]]<br/>[[relixosu]] | | [[España]] | [[Mieres]]<ref name="ref_01122206c0680b1de0a043f287536821">https://www.lavozdegalicia.es/noticia/coruna/coruna/2005/01/28/cinefilo-calle-fonseca/0003_3412836.htm</ref> | [[A Coruña]] |- | [[:d:Q96237634|Q96237634]] | | [[Blanca Meruéndano Cantalapiedra]] | 1909 | 2005-01-27<ref name="ref_2a99f6240ece2d25b6bd4f5507947995">http://blog.educastur.es/mujeresasturianas/blanca-meruendano-cantalapiedra/</ref> | pintora asturiana (1909-2005) | [[pintor]] | | [[España]] | [[Uviéu]]<ref name="ref_2a99f6240ece2d25b6bd4f5507947995">http://blog.educastur.es/mujeresasturianas/blanca-meruendano-cantalapiedra/</ref> | [[Madrid]]<ref name="ref_2a99f6240ece2d25b6bd4f5507947995">http://blog.educastur.es/mujeresasturianas/blanca-meruendano-cantalapiedra/</ref> |- | [[:d:Q587116|Q587116]] | | [[José María Martínez-Hidalgo y Terán]] | 1913-12-11<ref name="ref_360bc7c80090740f685f5f2cc08bccd4">''[[:d:Q23759491|Catalan Sport Encyclopedia]]''</ref> | 2005-02-07<ref name="ref_360bc7c80090740f685f5f2cc08bccd4">''[[:d:Q23759491|Catalan Sport Encyclopedia]]''</ref> | comisariu d&#39;arte asturianu (1913–2005) | [[comisariu d'arte]] | [[director general del Consorci de les Drassanes Reials i Museu Marítim de Barcelona]] | [[España]]<ref name="ref_a257cb30f66b6b9d228468e31363de79">''[[:d:Q19938912|autoridaes BNF]]''</ref> | [[Sama (Llangréu)|Sama]] | [[Barcelona]] |- | [[:d:Q55261433|Q55261433]] | | [[Julia Rodríguez-Maribona]] | 1923-11-12 | 2005-03-16 | [[Inventor|inventor]], enfermeru (1923–2005) ♀ | [[inventor]]<br/>[[enfermeru]] | | | [[Avilés]] | [[Neuchâtel]] |- | [[:d:Q20015405|Q20015405]] | | [[Pedro Mario Herrero]] | 1928-11-21<br/>1929-11-21<ref name="ref_3d46b2e2918c6667fd334ae0e99a6857">''[[:d:Q37312|Internet Movie Database]]''</ref> | 2005-03-25 | periodista y cineasta asturianu (1928-2005) | [[direutor de cine]]<br/>[[periodista]]<br/>[[guionista]] | | [[España]] | [[Carbayín (parroquia)|Carbayín]] | [[Xerez de la Frontera]] |- | [[:d:Q9048044|Q9048044]] | [[Ficheru:MánferDeLaLlera.jpg|center|128px]] | [[Mánfer de la Llera]] | 1918-04-07 | 2005-04-06 | escritor asturianu (1918–2005) | [[escritor]] | | [[España]] | [[Llangréu]] | [[Xixón]] |- | [[:d:Q21105648|Q21105648]] | | [[Eduardo García-Rodeja Fernández]] | 1922-02-11<ref name="ref_c97e3c8386056fcb78104f59401baf2a">http://www.usc.es/mate50/documentos/50Anos_Semblanza_Rodeja_Villanueva.pdf</ref> | 2005-09-13<ref name="ref_c97e3c8386056fcb78104f59401baf2a">http://www.usc.es/mate50/documentos/50Anos_Semblanza_Rodeja_Villanueva.pdf</ref> | caderalgu d&#39;universidá asturianu (1922–2005) | [[matemáticu]] | [[caderalgu d'universidá]] | [[España]] | [[Uviéu]] | [[Santiago de Compostela]] |- | [[:d:Q5750407|Q5750407]] | | [[Carlos Gallego]] | 1958<ref name="ref_6d18130c498f8f1b7127efd84b4e1b0f">http://datos.bne.es/resource/XX1683489</ref> | 2005-09-25 | fotógrafu asturianu (1958–2005) | [[fotógrafu]] | | [[España]] | [[Llangréu]] | [[Cartaxena]] |- | [[:d:Q4460949|Q4460949]] | [[Ficheru:Hoogovenschaaktoernooi. Deelnemers aan toernooi, Bestanddeelnr 908-2322.jpg|center|128px]] | [[Román Torán Albero]] | 1931-10-08<ref name="ref_418b07d440f76dc18d7f9a34cbc13a65">''[[:d:Q41705771|Diccionario biográfico español]]''</ref> | 2005-10-01<ref name="ref_e1e65ef402986daf687a8baffc8bd6e5">https://players.chessbase.com/de/player/Toran%20Albero_Roman/263186</ref> | axedrecista asturianu (1931–2005) | [[axedrecista]]<ref name="ref_b6f1c01e192672d44344c6c567e1e560">''[[:d:Q631396|OlimpBase]]''</ref> | | [[España]] | [[Xixón]] | [[Madrid]] |- | [[:d:Q3792253|Q3792253]] | | [[Ignacio Iglesias]] | 1912-09-06 | 2005-10-15<ref name="ref_a257cb30f66b6b9d228468e31363de79">''[[:d:Q19938912|autoridaes BNF]]''</ref> | políticu asturianu (1912–2005) | [[políticu]] | | [[España]] | [[Llangréu]] | [[L'Haÿ-les-Roses]] |- | [[:d:Q5699942|Q5699942]] | | [[Antonio Sánchez Valdés]] | 1914-07-02 | 2005-10-30 | futbolista uvieín (1914–2005) | [[Xugador de fútbol|futbolista]] | | [[España]] | [[Uviéu]] | [[Uviéu]] |- | [[:d:Q16581067|Q16581067]] | | [[Javier Belderraín Fernández]] | 1940 | 2006 | periodista asturianu (1940–2006) | [[periodista]] | | [[España]] | [[La Felguera (Llangréu)|La Felguera]] | [[Madrid]] |- | [[:d:Q21485917|Q21485917]] | | [[José Amodia]] | 1936 | 2006 | profesor asturianu (1936–2006) | [[profesor]] | | [[España]] | [[Uviéu]] | |- | [[:d:Q6069297|Q6069297]] | | [[Pedro Lantero Pérez]] | 1925 | 2006 | políticu asturianu (1925–2006) | [[políticu]] | | [[España]] | [[Xixón]] | [[Xixón]] |- | [[:d:Q19950312|Q19950312]] | | [[Manuel Álvarez-Buylla y López Villamil]] | 1911-06-05<ref name="ref_1d4c403c1b7e4a858de7cf8317b168f0">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=1-1&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%284800%29.NDIP.</ref><ref name="ref_e7aeb4f632fb8198979e61f3b10ed608">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=2-2&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%284800%29.NDIP.</ref> | 2006-02-03 | militar asturianu que foi alcalde d&#39;Uviéu (1911–2006) | [[militar]]<br/>[[políticu]]<ref name="ref_1d4c403c1b7e4a858de7cf8317b168f0">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=1-1&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%284800%29.NDIP.</ref><ref name="ref_e7aeb4f632fb8198979e61f3b10ed608">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=2-2&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%284800%29.NDIP.</ref><br/>[[médicu]] | [[procurador nes Cortes fraquistes]]<ref name="ref_1d4c403c1b7e4a858de7cf8317b168f0">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=1-1&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%284800%29.NDIP.</ref><br/>[[procurador nes Cortes fraquistes]]<ref name="ref_e7aeb4f632fb8198979e61f3b10ed608">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=2-2&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%284800%29.NDIP.</ref><br/>[[alcalde d'Uviéu]] | [[España]] | [[Uviéu]]<ref name="ref_1d4c403c1b7e4a858de7cf8317b168f0">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=1-1&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%284800%29.NDIP.</ref><ref name="ref_e7aeb4f632fb8198979e61f3b10ed608">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=2-2&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%284800%29.NDIP.</ref> | |- | [[:d:Q10989910|Q10989910]] | [[Ficheru:Jose Noriega.jpg|center|128px]] | [[José Noriega Agüera|José Noriega]] | 1920-07-22 | 2006-03-16 | músicu asturianu (1920–2006) | [[músicu]] | | [[España]] | [[El Bustiu (parroquia)|El Bustiu]] | [[Xixón]] |- | [[:d:Q11906039|Q11906039]] | | [[Antonio Castro Fernández]] | 1972-06-06<ref name="ref_7840c4c2b272bb744895d864aa390f14">https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/310636</ref> | 2006-03-27 | [[Xugador de fútbol|futbolista]] (1972–2006) ♂ | [[Xugador de fútbol|futbolista]] | | | [[Avilés]] | [[Eivissa|Ibiza]] |- | [[:d:Q28134774|Q28134774]] | | [[Ignacio González Tascón]] | 1947<ref name="ref_c1f8f9176db173ecd57519a4ea9662f5">http://elpais.com/diario/2006/06/27/agenda/1151359206_850215.html</ref> | 2006-06-17<ref name="ref_c1f8f9176db173ecd57519a4ea9662f5">http://elpais.com/diario/2006/06/27/agenda/1151359206_850215.html</ref> | Inxenieru, profesor (1947–2006) ♂; member of International Academy of the History of Science | [[inxenieru]]<ref name="ref_c1f8f9176db173ecd57519a4ea9662f5">http://elpais.com/diario/2006/06/27/agenda/1151359206_850215.html</ref><br/>[[profesor]]<ref name="ref_c1f8f9176db173ecd57519a4ea9662f5">http://elpais.com/diario/2006/06/27/agenda/1151359206_850215.html</ref> | | [[España]] | [[Uviéu]]<ref name="ref_c1f8f9176db173ecd57519a4ea9662f5">http://elpais.com/diario/2006/06/27/agenda/1151359206_850215.html</ref> | [[Madrid]]<ref name="ref_c1f8f9176db173ecd57519a4ea9662f5">http://elpais.com/diario/2006/06/27/agenda/1151359206_850215.html</ref> |- | [[:d:Q134589195|Q134589195]] | | [[Selina Asenjo Fueyo]] | 1910-07-06<ref name="ref_683de8659170b7c60978933033821fc8">https://censorepresaliadosugt.es/s/public/item/28618</ref> | 2006-07-01<ref name="ref_683de8659170b7c60978933033821fc8">https://censorepresaliadosugt.es/s/public/item/28618</ref> | política y sindicalista asturiana (1910-2006) | [[políticu]]<ref name="ref_33d3accbaf4508065d1a13d660d19c77">https://fsa-psoe.org/fjb/biografico/selina-asenjo/</ref><br/>[[sindicalista]]<ref name="ref_6b0f7a4fe8bef3ea8dd9ed3440acfbc9">https://censorepresaliadosugt.es/s/public/item?Search=&property%5B0%5D%5Bproperty%5D=353&property%5B0%5D%5Btype%5D=eq&property%5B0%5D%5Btext%5D=Su%20padre,%20Manuel%20Asenjo%20Sampedro,%20minero,%20fue%20uno%20de%20los%20fundadores%20de%20la%20AS%20de%20La%20Felguera%20(Asturias)%20en%201909</ref> | | | [[La Felguera (Llangréu)|La Felguera]]<ref name="ref_33d3accbaf4508065d1a13d660d19c77">https://fsa-psoe.org/fjb/biografico/selina-asenjo/</ref> | [[Buenos Aires]]<ref name="ref_d57cfc8a87b0a3443dc4fad4269a1b3f">https://fpabloiglesias.es/entrada-db/asenjo-fueyo-selina/</ref> |- | [[:d:Q5750768|Q5750768]] | | [[Carlos Luis Álvarez]] | 1928-01-14<ref name="ref_418b07d440f76dc18d7f9a34cbc13a65">''[[:d:Q41705771|Diccionario biográfico español]]''</ref> | 2006-08-15<ref name="ref_418b07d440f76dc18d7f9a34cbc13a65">''[[:d:Q41705771|Diccionario biográfico español]]''</ref> | [[Escritor|escritor]], [[Periodista|periodista]] (1928–2006) ♂; Miguel Delibes Journalism Prize, Mariano de Cavia' Price, Gran Cruz de la Orde del Méritu Civil, Dearest Son of Oviedo | [[escritor]]<br/>[[periodista]] | | [[España]] | [[Uviéu]] | [[Madrid]] |- | [[:d:Q26015435|Q26015435]] | [[Ficheru:Juansuarez 2004.jpg|center|128px]] | [[Juan Suárez Martínez]] | 1913-05-16 | 2006-08-18 | [[Empresariu|empresariu]], conceyal (1913–2006) ♂ | [[empresariu]] | [[conceyal]]<ref name="ref_98079205bf930cc3bd503d5ba5dabf84">https://www.elcomercio.es/prensa/20060819/gijon/fallece-anos-juan-suarez_20060819.html</ref> | [[España]] | [[Xixón]] | [[Somió]] |- | [[:d:Q4993444|Q4993444]] | | [[Tito Fernández]] | 1930-09-26<ref name="ref_a257cb30f66b6b9d228468e31363de79">''[[:d:Q19938912|autoridaes BNF]]''</ref> | 2006-09-09<ref name="ref_a257cb30f66b6b9d228468e31363de79">''[[:d:Q19938912|autoridaes BNF]]''</ref> | direutor de cine asturianu (1930–2006) | [[direutor de cine]]<br/>[[guionista]] | | [[España]] | [[San Esteban (Muros)|San Esteban]] | [[Ronda]] |- | [[:d:Q9013580|Q9013580]] | [[Ficheru:Gaiteru Verina.jpg|center|128px]] | [[El Gaiteru de Veriña]] | 1928-06-16 | 2006-09-25 | músicu asturianu (1928–2006) | [[músicu]] | | [[España]] | [[Puao]]<ref name="ref_442d9773640210c39c3f8c9a800f28c2">{{#invoke:cite web|url=https://asturnews.com/el-mundu-de-la-gaita-llora-la-muerte-de-jose-antonio-garcia-suarez-el-gaiteru-de-verina/|title=El mundu de la gaita llora la muerte de José Antonio García Suárez, El Gaiteru de Veriña|website=''[[:d:Q125030484|Asturnews]]''|access-date=2024-03-21}}</ref> | [[Villaviciosa]] |- | [[:d:Q25253604|Q25253604]] | [[Ficheru:LAdaroRF.jpg|center|128px]] | [[Luis Adaro Ruiz-Falcó]] | 1914-08-12 | 2006-09-26 | escritor asturianu (1914–2006) | [[escritor]]<br/>[[empresariu]] | | [[España]] | [[Xixón]] | [[Xixón]] |- | [[:d:Q60830622|Q60830622]] | | [[María Cristina Masaveu Peterson]] | 1937-04-17<ref name="ref_a793d67d0819a2b5c8497a05ab28c91b">''[[:d:Q50358336|datos.bne.es]]''</ref><ref name="ref_a257cb30f66b6b9d228468e31363de79">''[[:d:Q19938912|autoridaes BNF]]''</ref> | 2006-11-14<ref name="ref_a793d67d0819a2b5c8497a05ab28c91b">''[[:d:Q50358336|datos.bne.es]]''</ref><ref name="ref_a257cb30f66b6b9d228468e31363de79">''[[:d:Q19938912|autoridaes BNF]]''</ref> | Entamador, coleicionista d'arte (1937–2006) ♀ | [[entamador]]<ref name="ref_bd85db1f31ecc4d4218c3c9d35a8b2e1">''[[:d:Q23833686|Catalog of the German National Library]]''</ref><br/>[[coleicionista d'arte]]<ref name="ref_bd85db1f31ecc4d4218c3c9d35a8b2e1">''[[:d:Q23833686|Catalog of the German National Library]]''</ref> | | [[España]] | [[Uviéu]] | [[Uviéu]] |- | [[:d:Q3266709|Q3266709]] | | [[Luis García-San Miguel]] | 1929-11-10 | 2006-12-17 | xurista y filósofu asturianu (1929–2006) | [[xurista]] | | [[España]] | [[Uviéu]] | |- | [[:d:Q131149301|Q131149301]] | [[Ficheru:Carmina Merodio Hoyos.jpg|center|128px]] | [[Carmina Herodio Hoyos]] | 1920-10-21 | 2006-12-25 | víctima del franquismu asturiana (1920-2006) | [[incarceration]] | | | [[Panes (parroquia)|Panes]] | [[Mutriku]] |- | [[:d:Q16165196|Q16165196]] | | [[José María Alonso-Vega Suárez]] | 1931 | 2007 | Person (1931–2007) ♂ | | | [[España]] | [[Uviéu]] | |- | [[:d:Q31283469|Q31283469]] | | [[Florentino Pérez (Q31283469)|Florentino Pérez]] | 1916-12-14 | 2007 | militante de la resistencia asturianu | [[militante de la resistencia]] | | [[España]] | [[Llaviana]] | [[Llaviana]] |- | [[:d:Q60827536|Q60827536]] | | [[Fernando Jiménez Herrero]] | 1924-07-14<ref name="ref_6f6429559565f7c097ebb5cfa9dcda25">https://sgxx.org/es/biografias/dr-fernando-jimenez-herrero/</ref> | 2007-03-29<ref name="ref_6f6429559565f7c097ebb5cfa9dcda25">https://sgxx.org/es/biografias/dr-fernando-jimenez-herrero/</ref> | médicu asturianu (1924-2007) | [[médicu]]<br/>[[escritor]] | | [[España]] | [[Noreña]] | [[A Coruña]]<ref name="ref_f8ef24d42dbc8304f5db374d3c088dbe">https://fundacionvaldessalas.es/wp-content/uploads/2016/04/Malleza-y-algunos-protagonistas-en-su-tiempo.pdf</ref> |- | [[:d:Q76290515|Q76290515]] | | [[Érika Ortiz Rocasolano]] | 1975-04-16<ref name="ref_79f419158a1405517be9d5e60bcf0816">''[[:d:Q21401824|The Peerage]]''</ref> | 2007-02-06<ref name="ref_79f419158a1405517be9d5e60bcf0816">''[[:d:Q21401824|The Peerage]]''</ref> | hermana pequeña de la reina Letizia d&#39;España | [[decorador]]<br/>[[diseñador gráficu]] | | [[España]] | [[Uviéu (ciudá)|Uviéu]] | [[Madrid]] |- | [[:d:Q9025343|Q9025343]] | [[Ficheru:Luis Riera.jpg|center|128px]] | [[Luis Riera Posada]] | 1923-04-11 | 2007-03-24 | abogáu y políticu asturianu, alcalde d&#39;Uvieu ente 1979 y 1983 (1923–2007) | [[abogáu]]<br/>[[políticu]] | [[alcalde d'Uviéu]] | [[España]] | [[L'Infiestu (parroquia)|L'Infiestu]] | |- | [[:d:Q25402286|Q25402286]] | [[Ficheru:Argentina Rubiera.jpg|center|128px]] | [[Argentina Rubiera]] | 1914-02-11 | 2007-04-30 | política asturiana (1914–2007) | [[políticu]] | | [[España]] | [[Llangréu]] | [[Xixón]] |- | [[:d:Q5888316|Q5888316]] | | [[Guillermo Ballina Menéndez]] | 1945 | 2007-08-20 | políticu asturianu (1945–2007) | [[políticu]] | | [[España]] | [[Castrillón]] | [[Sotu'l Barcu]] |- | [[:d:Q81186675|Q81186675]] | | [[Maximino Rodríguez Viejo]] | 1935-08-15 | 2007-09-27 | artista de circu asturianu (1935–2007) | [[artista de circu]]<br/>[[Funámbulo|funámbulu]] | | [[España]] | [[Mieres]] | [[Mieres]] |- | [[:d:Q13146688|Q13146688]] | | [[Agustín Argüelles Cuesta]] | 1943<ref name="ref_d2e48deb6d1b0484bbe84e1c2804db25">http://datos.bne.es/resource/XX4578389</ref> | 2007-10-16 | cantante de tonada asturianu (1943–2007) | [[cantante de tonada]] | | [[España]] | [[Llimanes (Uviéu)|Llimanes]] | [[Tiñana]] |- | [[:d:Q4286542|Q4286542]] | [[Ficheru:Camin.jpg|center|128px]] | [[Joaquín Rubio Camín|Xoaquín Rubio Camín]] | 1929-09-11<ref name="ref_418b07d440f76dc18d7f9a34cbc13a65">''[[:d:Q41705771|Diccionario biográfico español]]''</ref><ref name="ref_a793d67d0819a2b5c8497a05ab28c91b">''[[:d:Q50358336|datos.bne.es]]''</ref> | 2007-12-28<ref name="ref_418b07d440f76dc18d7f9a34cbc13a65">''[[:d:Q41705771|Diccionario biográfico español]]''</ref><ref name="ref_a793d67d0819a2b5c8497a05ab28c91b">''[[:d:Q50358336|datos.bne.es]]''</ref> | Escultor y Pintor Asturiano (1929-2007) | [[pintor]]<br/>[[escultor]]<br/>[[fotógrafu]] | | [[España]] | [[Xixón]] | [[Xixón]] |- | [[:d:Q15919129|Q15919129]] | | [[Juan José Suárez Ayer]] | 1920 | 2008 | arquiteutu asturianu (1920–2008) | [[arquiteutu]] | | [[España]] | [[La Felguera (Llangréu)|La Felguera]] | [[Uviéu]] |- | [[:d:Q94278078|Q94278078]] | | [[Manuel García Meana]] | 1911<ref name="ref_8aa67f933d0318bccc9b415b26deaff0">''[[:d:Q3294867|Faceted Application of Subject Terminology]]''</ref> | 2008<ref name="ref_f4ad115c521cb6009e6de8e96316a156">https://www.cope.es/emisoras/asturias/noticias/museo-del-pueblo-asturias-incorpora-coleccion-tres-carteles-originales-1937-20200713_812135</ref> | pintor asturianu | [[pintor]] | | [[España]] | [[Xixón]] | [[Madrid]]<ref name="ref_f4ad115c521cb6009e6de8e96316a156">https://www.cope.es/emisoras/asturias/noticias/museo-del-pueblo-asturias-incorpora-coleccion-tres-carteles-originales-1937-20200713_812135</ref> |- | [[:d:Q715118|Q715118]] | | [[Ángel González]] | 1925-09-03<ref name="ref_a257cb30f66b6b9d228468e31363de79">''[[:d:Q19938912|autoridaes BNF]]''</ref><ref name="ref_ff87f21c3027c8da6dacea31084d328e">''[[:d:Q29861311|SNAC]]''</ref> | 2008-01-12<ref name="ref_c58395158b7e11a08e62c89d9c585d44">http://arts.monstersandcritics.com/news/article_1386266.php/Spanish_poet_Angel_Gonzalez_dies_aged_82</ref><ref name="ref_a257cb30f66b6b9d228468e31363de79">''[[:d:Q19938912|autoridaes BNF]]''</ref><ref name="ref_ff87f21c3027c8da6dacea31084d328e">''[[:d:Q29861311|SNAC]]''</ref><ref name="ref_418b07d440f76dc18d7f9a34cbc13a65">''[[:d:Q41705771|Diccionario biográfico español]]''</ref><ref name="ref_f2f0aa52e0fdec4251a5f348c10c4542">''[[:d:Q107456632|The Fine Art Archive]]''</ref><ref name="ref_f9145bab87f3a83c8f36a065c928747e">''[[:d:Q2664168|Gran Enciclopèdia Catalana]]''</ref> | profesor asturianu | [[poeta]]<ref name="ref_f2f0aa52e0fdec4251a5f348c10c4542">''[[:d:Q107456632|The Fine Art Archive]]''</ref><br/>[[escritor]]<br/>[[profesor]] | | [[España]] | [[Uviéu]]<ref name="ref_a793d67d0819a2b5c8497a05ab28c91b">''[[:d:Q50358336|datos.bne.es]]''</ref><ref name="ref_f9145bab87f3a83c8f36a065c928747e">''[[:d:Q2664168|Gran Enciclopèdia Catalana]]''</ref> | [[Madrid]]<ref name="ref_a793d67d0819a2b5c8497a05ab28c91b">''[[:d:Q50358336|datos.bne.es]]''</ref><ref name="ref_f9145bab87f3a83c8f36a065c928747e">''[[:d:Q2664168|Gran Enciclopèdia Catalana]]''</ref> |- | [[:d:Q134375429|Q134375429]] | | [[César Rubín]] | 1920-11-02<ref name="ref_7c3173acf3cd5369bbc214777490ebd4">https://www.mieres.es/turismo/personajes-relevantes-de-mieres/cesar-rubin/</ref> | 2008-02-15<ref name="ref_7c3173acf3cd5369bbc214777490ebd4">https://www.mieres.es/turismo/personajes-relevantes-de-mieres/cesar-rubin/</ref> | escritor asturianu (1920-2008) | [[escritor]] | | [[España]] | [[El Yenu la Cuba]]<ref name="ref_7c3173acf3cd5369bbc214777490ebd4">https://www.mieres.es/turismo/personajes-relevantes-de-mieres/cesar-rubin/</ref> | |- | [[:d:Q5845835|Q5845835]] | | [[José Comas]] | 1944-05-24 | 2008-03-22 | periodista asturianu (1944–2008) | [[periodista]] | | [[España]]<ref name="ref_a257cb30f66b6b9d228468e31363de79">''[[:d:Q19938912|autoridaes BNF]]''</ref> | [[Principáu d'Asturies]] | [[Berlín]] |- | [[:d:Q13147746|Q13147746]] | | [[Margarita Blanco]] | 1935-08-05 | 2008-04-13 | cantante asturiana de tonada (1935–2008) | [[cantante]] | | [[España]] | [[La Collá (Siero)|La Collá]] | |- | [[:d:Q96187360|Q96187360]] | | [[Mariantonia Salomé]] | 1934-12-16 | 2008-05-08 | [[Pintor|pintor]], [[Escultor|escultor]] (1934–2008) ♀ | [[pintor]]<br/>[[escultor]] | | [[España]] | [[La Pola (parroquia)|La Pola]] | [[La Pola (parroquia)|La Pola]] |- | [[:d:Q76290511|Q76290511]] | | [[Enriqueta Rodríguez]] | 1919-03-02<ref name="ref_8bf2b6c3ceeb49053e52cbe27ee86a5f">''[[:d:Q19847326|Genealogics]]''</ref> | 2008-06-22 | Person (1919–2008) ♀; spouse of Francisco Rocasolano Camacho | | | [[España]] | [[Uviéu]] | [[Madrid]] |- | [[:d:Q5930292|Q5930292]] | | [[Jesús López-Cancio]] | 1917 | 2008-07-27 | políticu asturianu (1917–2008) | [[políticu]]<ref name="ref_542f1967a4115f3c07675be785056f9d">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=1-1&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2862220%29.NDIP.</ref><ref name="ref_2ebe813187f2e0eb4726352429908196">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=2-2&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2862220%29.NDIP.</ref><ref name="ref_8bbe8955577d49170bb7f671ff1591d4">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=4-4&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2862220%29.NDIP.</ref><ref name="ref_35f3007cd1bdd61616971d127c7599b3">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=5-5&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2862220%29.NDIP.</ref> | [[gobernador civil de Madrid]]<br/>[[procurador nes Cortes fraquistes]]<ref name="ref_fb01669a4c8b3204d4826cce74af4285">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/SDocum/ArchCon/SDHistoDipu/SDBuscHisDip?_piref73_1340033_73_1340032_1340032.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXLFP.fmt&DOCS=1-100&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&SORT=%40ELEN%2CAPAR%3A100%2CCIRC%2CDIVI&QUERY=%28CANCIO+LOPEZ%29.DIPU.</ref><br/>[[gobernador civil de Navarra]]<br/>[[gobernador civil de Palencia]]<br/>[[gobernador civil de Santander]]<br/>[[procurador nes Cortes fraquistes]]<ref name="ref_542f1967a4115f3c07675be785056f9d">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=1-1&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2862220%29.NDIP.</ref><br/>[[procurador nes Cortes fraquistes]]<ref name="ref_2ebe813187f2e0eb4726352429908196">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=2-2&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2862220%29.NDIP.</ref><br/>[[procurador nes Cortes fraquistes]]<ref name="ref_8bbe8955577d49170bb7f671ff1591d4">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=4-4&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2862220%29.NDIP.</ref><br/>[[procurador nes Cortes fraquistes]]<ref name="ref_35f3007cd1bdd61616971d127c7599b3">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=5-5&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2862220%29.NDIP.</ref> | [[España]] | [[Avilés]] | [[Tapia]] |- | [[:d:Q5942079|Q5942079]] | | [[José Manuel Fernández García]] | 1946-09-14 | 2008-07-28 | futbolista asturianu (1946–2008) | [[Xugador de fútbol|futbolista]] | | [[España]] | [[Xixón]] | [[Uviéu]] |- | [[:d:Q5833747|Q5833747]] | | [[Enrique Riestra]] | 1927-12-28<ref name="ref_ddb27e93988ac4614f7bfdf0c4bc48d3">https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/452952</ref><ref name="ref_e548b680a1af0e34c631f1e29f22dcae">''[[:d:Q5715639|BDFutbol]]''</ref> | 2008-08-14<ref name="ref_c4d7c7db3d410b7270c48df7b114191d">https://www.transfermarkt.co/enrique-riestra-naves/profil/spieler/452952</ref><ref name="ref_e548b680a1af0e34c631f1e29f22dcae">''[[:d:Q5715639|BDFutbol]]''</ref> | futbolista asturianu (1927–2008) | [[Xugador de fútbol|futbolista]] | | [[España]] | [[Uviéu]]<ref name="ref_e548b680a1af0e34c631f1e29f22dcae">''[[:d:Q5715639|BDFutbol]]''</ref> | |- | [[:d:Q119104440|Q119104440]] | | [[José Ramón del Cueto Ramos]] | 1936-03-07<ref name="ref_e548b680a1af0e34c631f1e29f22dcae">''[[:d:Q5715639|BDFutbol]]''</ref> | 2008-09-08<ref name="ref_e548b680a1af0e34c631f1e29f22dcae">''[[:d:Q5715639|BDFutbol]]''</ref> | futbolista asturianu (1936–2008) | [[Xugador de fútbol|futbolista]] | | [[España]] | [[Uviéu]]<ref name="ref_e548b680a1af0e34c631f1e29f22dcae">''[[:d:Q5715639|BDFutbol]]''</ref> | |- | [[:d:Q86850002|Q86850002]] | | [[José Zurrón Rodríguez]] | 1919-01-12<ref name="ref_17c5f4ba1757508c25c01e6cb95f9ae0">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=1-1&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%28122890%29.NDIP.</ref><ref name="ref_2d8e81509a3471f97ef2c700c661dfb8">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=2-2&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%28122890%29.NDIP.</ref><ref name="ref_0298d81693d30b200e5816109f20f034">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=3-3&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%28122890%29.NDIP.</ref> | 2008-09-25<ref name="ref_f0354323ed71db6af1ba98dcdfb96dde">https://www.abc.es/necrologicas/jose-zurron-rodriguez-449759.html</ref> | políticu asturianu (1919-2008) | [[políticu]]<ref name="ref_17c5f4ba1757508c25c01e6cb95f9ae0">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=1-1&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%28122890%29.NDIP.</ref><ref name="ref_2d8e81509a3471f97ef2c700c661dfb8">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=2-2&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%28122890%29.NDIP.</ref><ref name="ref_0298d81693d30b200e5816109f20f034">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=3-3&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%28122890%29.NDIP.</ref> | [[procurador nes Cortes fraquistes]]<ref name="ref_17c5f4ba1757508c25c01e6cb95f9ae0">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=1-1&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%28122890%29.NDIP.</ref><br/>[[procurador nes Cortes fraquistes]]<ref name="ref_2d8e81509a3471f97ef2c700c661dfb8">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=2-2&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%28122890%29.NDIP.</ref><br/>[[procurador nes Cortes fraquistes]]<ref name="ref_0298d81693d30b200e5816109f20f034">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=3-3&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%28122890%29.NDIP.</ref> | [[España]] | [[Morea (parroquia)|Morea]]<ref name="ref_2d8e81509a3471f97ef2c700c661dfb8">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=2-2&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%28122890%29.NDIP.</ref><ref name="ref_0298d81693d30b200e5816109f20f034">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=3-3&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%28122890%29.NDIP.</ref> | [[Madrid]]<ref name="ref_f0354323ed71db6af1ba98dcdfb96dde">https://www.abc.es/necrologicas/jose-zurron-rodriguez-449759.html</ref> |- | [[:d:Q12386428|Q12386428]] | | [[Constantino García]] | 1927-07-20 | 2008-10-23 | escritor asturianu (1927–2008) | [[escritor]]<br/>[[llingüista]] | [[profesor]] | [[España]] | [[Uviéu]] | [[Santiago de Compostela]] |- | [[:d:Q1887611|Q1887611]] | | [[Paco Ignacio Taibo I]] | 1924-06-19<ref name="ref_62643c2777337e442b0d5276ca75407c">''[[:d:Q18325260|Enciclopedia de la Literatura en México]]''</ref> | 2008-11-13 | [[Escritor|escritor]], [[Periodista|periodista]], restaurador (1924–2008) ♂; Premio Nacional de Periodismo de México | [[escritor]]<br/>[[periodista]]<br/>[[restaurador]] | | [[España]]<br/>[[Méxicu]] | [[Xixón]] | [[Ciudá de Méxicu]] |- | [[:d:Q5940770|Q5940770]] | [[Ficheru:Fanjul1.JPG|center|128px]] | [[José Joaquín Fanjul]] | 1933-12-18 | 2008-12-07 | fotógrafu asturianu (1933–2008) | [[fotógrafu]] | | [[España]] | [[Xixón]] | [[Xixón]] |- | [[:d:Q5829894|Q5829894]] | | [[Eloy Calvo Capellín]] | 1924 | 2008-12-09 | empresariu asturianu (1924–2008) | [[empresariu]] | [[Presidente del Real Sporting de Xixón]] | [[España]] | [[El Campu (parroquia)|El Campu]] | [[Pamplona]] |- | [[:d:Q18644198|Q18644198]] | | [[Germán de Granda]] | 1932-02-16<ref name="ref_6a62f7b36d960764587243b861d2a024">''[[:d:Q13219454|Library of Congress Authorities]]''</ref> | 2008-12-27<ref name="ref_6a62f7b36d960764587243b861d2a024">''[[:d:Q13219454|Library of Congress Authorities]]''</ref> | filólogu y caderalgu asturianu (1932–2008) | [[filólogu]]<br/>[[profesor universitariu]]<br/>[[escritor]]<br/>[[hispanista]]<ref name="ref_45e200eb36525f96cb0fe5acffe33f59">''[[:d:Q13550863|catálogu de la Biblioteca Nacional Checa]]''</ref> | | [[España]] | [[Lluanco (parroquia)|Lluanco]] | [[Madrid]] |- | [[:d:Q6093872|Q6093872]] | | [[Pío Alonso]] | 1925-03-16 | 2008-12-29 | futbolista asturianu (1925–2008) | [[Xugador de fútbol|futbolista]] | | [[España]] | [[Xixón]] | [[Xixón]] |- | [[:d:Q116006087|Q116006087]] | | [[José Ramón González-Regueral]] | 1924<ref name="ref_bd85db1f31ecc4d4218c3c9d35a8b2e1">''[[:d:Q23833686|Catalog of the German National Library]]''</ref> | 2009<ref name="ref_bd85db1f31ecc4d4218c3c9d35a8b2e1">''[[:d:Q23833686|Catalog of the German National Library]]''</ref> | escritor y periodista asturianu (1924–2009) | [[escritor]]<ref name="ref_bd85db1f31ecc4d4218c3c9d35a8b2e1">''[[:d:Q23833686|Catalog of the German National Library]]''</ref><br/>[[periodista]]<ref name="ref_bd85db1f31ecc4d4218c3c9d35a8b2e1">''[[:d:Q23833686|Catalog of the German National Library]]''</ref><br/>[[productor de cine]]<ref name="ref_bd85db1f31ecc4d4218c3c9d35a8b2e1">''[[:d:Q23833686|Catalog of the German National Library]]''</ref><br/>[[traductor]]<ref name="ref_bd85db1f31ecc4d4218c3c9d35a8b2e1">''[[:d:Q23833686|Catalog of the German National Library]]''</ref> | | [[España]]<ref name="ref_bd85db1f31ecc4d4218c3c9d35a8b2e1">''[[:d:Q23833686|Catalog of the German National Library]]''</ref> | [[Xixón]]<ref name="ref_bd85db1f31ecc4d4218c3c9d35a8b2e1">''[[:d:Q23833686|Catalog of the German National Library]]''</ref> | [[Madrid]]<ref name="ref_bd85db1f31ecc4d4218c3c9d35a8b2e1">''[[:d:Q23833686|Catalog of the German National Library]]''</ref> |- | [[:d:Q13146771|Q13146771]] | | [[Ataúlfo Lada Camblor]] | 1921-03-20 | 2009-01-05 | cantante asturianu de tonada (1921-2009) | [[cantante de tonada]]<br/>[[mineru]] | | [[España]] | [[Serrapio (parroquia)|Serrapio]] | [[Uviéu]] |- | [[:d:Q4357132|Q4357132]] | | [[Manuela Fernández Fojaco]] | 1895-06-18 | 2009-01-06<ref name="ref_a0d09a612d82d1414d2dc1abbe32e753">http://www.grg.org/Adams/E.HTM</ref> | Shepherd, tenderu (1895–2009) ♀ | [[shepherd]]<br/>[[tenderu]] | | [[España]] | [[Llamas (Santianes de Molenes)|Llamas]]<ref name="ref_c74c6a9e360c5d8d38d7d1ebcd36e819">https://www.lne.es/asturias/2007/01/21/quedo-todavia-dar-guerra-21942858.html</ref> | [[Grau]] |- | [[:d:Q9082005|Q9082005]] | | [[Tati Valdés|Crisanto García Valdés]] | 1947-03-28 | 2009-02-14 | futbolista asturianu | [[Xugador de fútbol|futbolista]] | | [[España]] | [[Cuna (parroquia)|Cuna]] | [[Xixón]] |- | [[:d:Q1813126|Q1813126]] | [[Ficheru:Corin Tellado cropped2.jpg|center|128px]] | [[Corín Tellado]] | 1927-04-25<ref name="ref_fd121e565824ba092adcbc527d282123">''[[:d:Q36578|Gemeinsame Normdatei]]''</ref><ref name="ref_14518c1aad6ab479695dd9d9932ee837">''[[:d:Q1201876|Open Library]]''</ref> | 2009-04-11<ref name="ref_fd121e565824ba092adcbc527d282123">''[[:d:Q36578|Gemeinsame Normdatei]]''</ref><ref name="ref_418b07d440f76dc18d7f9a34cbc13a65">''[[:d:Q41705771|Diccionario biográfico español]]''</ref> | escritora asturiana | [[escritor]]<br/>[[novelista]] | | [[España]] | [[El Porto (Valdepares)|El Porto]] | [[Xixón]] |- | [[:d:Q6039908|Q6039908]] | | [[Nené Losada Rico]] | 1921-11-10<ref name="ref_f366d51e357693af8f6ccf25c972a75f">https://elpais.com/diario/2009/04/14/necrologicas/1239660002_850215.html</ref> | 2009-04-11<ref name="ref_f366d51e357693af8f6ccf25c972a75f">https://elpais.com/diario/2009/04/14/necrologicas/1239660002_850215.html</ref> | escritora asturiana | [[escritor]] | | [[España]] | [[Valdés]]<ref name="ref_f366d51e357693af8f6ccf25c972a75f">https://elpais.com/diario/2009/04/14/necrologicas/1239660002_850215.html</ref> | [[Valdés]]<ref name="ref_f366d51e357693af8f6ccf25c972a75f">https://elpais.com/diario/2009/04/14/necrologicas/1239660002_850215.html</ref> |- | [[:d:Q5665000|Q5665000]] | | [[Alejandro Fernández Sordo|Alejandro Fernández Sordu]] | 1921-09-04<ref name="ref_f76159947376c0d9c09954d72c17df2a">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=1-1&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2838510%29.NDIP.</ref><ref name="ref_eeb165e45ff7ebe984217caac9384e3d">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=3-3&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2838510%29.NDIP.</ref><ref name="ref_029cd39d5460f9958932c6561dddfa68">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=4-4&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2838510%29.NDIP.</ref><ref name="ref_418b07d440f76dc18d7f9a34cbc13a65">''[[:d:Q41705771|Diccionario biográfico español]]''</ref> | 2009-05-06<ref name="ref_418b07d440f76dc18d7f9a34cbc13a65">''[[:d:Q41705771|Diccionario biográfico español]]''</ref> | políticu asturianu (1921–2009) | [[políticu]]<ref name="ref_f76159947376c0d9c09954d72c17df2a">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=1-1&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2838510%29.NDIP.</ref><ref name="ref_eeb165e45ff7ebe984217caac9384e3d">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=3-3&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2838510%29.NDIP.</ref><ref name="ref_029cd39d5460f9958932c6561dddfa68">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=4-4&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2838510%29.NDIP.</ref> | [[directeur général de la presse]]<br/>[[ministru de Rellaciones Sindicales]]<br/>[[procurador nes Cortes fraquistes]]<ref name="ref_ee248d1a6661addd49dd7915c8287a95">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=2-2&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2838510%29.NDIP.</ref><br/>[[procurador nes Cortes fraquistes]]<ref name="ref_eeb165e45ff7ebe984217caac9384e3d">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=3-3&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2838510%29.NDIP.</ref><br/>[[procurador nes Cortes fraquistes]]<ref name="ref_a25bee6eb11c39681612a928b43d5181">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=5-5&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2838510%29.NDIP.</ref> | [[España]] | [[Uviéu]]<ref name="ref_f76159947376c0d9c09954d72c17df2a">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=1-1&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2838510%29.NDIP.</ref><ref name="ref_eeb165e45ff7ebe984217caac9384e3d">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=3-3&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2838510%29.NDIP.</ref><ref name="ref_029cd39d5460f9958932c6561dddfa68">http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=4-4&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2838510%29.NDIP.</ref> | [[Madrid]] |- | [[:d:Q118976178|Q118976178]] | | [[José de la Fuente Valle]] | 1919-03-29<ref name="ref_e548b680a1af0e34c631f1e29f22dcae">''[[:d:Q5715639|BDFutbol]]''</ref> | 2009-06-13<ref name="ref_e548b680a1af0e34c631f1e29f22dcae">''[[:d:Q5715639|BDFutbol]]''</ref> | futbolista asturianu (1919–2009) | [[Xugador de fútbol|futbolista]] | | [[España]] | [[Uviéu]]<ref name="ref_e548b680a1af0e34c631f1e29f22dcae">''[[:d:Q5715639|BDFutbol]]''</ref> | |- | [[:d:Q3330135|Q3330135]] | | [[Xuan Pertierra Argiz]] | 1958-08-30 | 2009-08-12 | políticu asturianu (1958–2009) | [[políticu]] | | [[España]] | [[Xixón]] | |- | [[:d:Q47895992|Q47895992]] | | [[Emilio Tamargo]] | 1938-02-04 | 2009-09-30 | periodista y llocutor deportivu asturianu (1938–2009) | [[periodista]]<br/>[[llocutor]] | | [[España]] | [[Uviéu]] | [[Uviéu]] |- | [[:d:Q4893207|Q4893207]] | [[Ficheru:Estatua de Sabino Fernandez Campo en el Paseo de los Alamos del campo de San Francisco (Oviedo).jpg|center|128px]] | [[Sabino Fernández Campo|Q4893207]] | 1918-03-17<ref name="ref_418b07d440f76dc18d7f9a34cbc13a65">''[[:d:Q41705771|Diccionario biográfico español]]''</ref> | 2009-10-26 | militar asturianu (1918–2009) | [[militar]] | [[Chief of the Royal Household of Spain]]<br/>[[Second Head of the House and Secretary General of His Majesty the King of Spain]] | [[España]] | [[Uviéu]] | [[Madrid]] |} ---- &sum; 69 items. {{Wikidata list end}} == Referencies == {{llistaref}} [[Categoría:llistes d'Asturies]] po2mlixjy3lqi28z1635ylymvribgh4 Zenkutsu dachi 0 275638 4376811 4356404 2025-06-17T12:54:50Z XabatuBot 43102 iguo testu: l'estensión => la estensión 4376811 wikitext text/x-wiki {{Wikificar}} '''''Zenkutsu dachi''''' (en [[kanji]]: 前屈立ち, en [[hiragana]]: ぜんくつだち), o "postura con base avanzada", ye una de les posiciones fundamentales del [[kárate]], conocida pola so estabilidad, fuerza y utilidá práctica tanto en defensa como en ataque. Carauterízase por una base llarga y sólida, na que'l pesu del cuerpu distribúyese mayoritariamente na pierna delantera, cerca del 70%, y el restante na pierna traseira. La [[rodiella]] de la [[pierna]] delantera tien d'estar alineada directamente sobre los güeyos del pie, mientres que la pierna traseira caltiénse recta, col pie firmemente asitiáu nel suelu. Esta postura proporiciona un equilibriu óptimu ente estabilidad y movilidá, permitiendo movimientos fluidos d'avance y retrocesu, al empar que ofrece una base firme pa asestar ataques poderosos o bloquiar con firmeza.<ref>{{Cita web | sitio = KarateZine | title = Zenkutsu dachi Lições de Karate Bases Baixas do Kihon e Kata | url = https://karatezine.blogspot.com/2014/01/zenkutsu-dachi-licoes-de-karate-bases.html#google_vignette | data = 28-11-2024 | language = pt | formato = }}</ref> <ref>Bokelius, 2012. p. 148.</ref> L'orixe de zenkutsu-dachi remontar a les téuniques de combate del Reinu de Les Lliques, que, baxo una fuerte influencia del wushu, evolucionaron pa incorporar elementos que equilibraren la movilidá y la estabilidad. Refleja la necesidá histórica d'enfrentar a múltiples adversarios o d'efectuar ataques llargos y precisos. Esta postura foi especialmente relevante en combates contra samuráis armaos con catanes, cuando yera crucial cortar rápidamente la distancia col adversariu pa neutralizar la ventaxa de la llargor de la espada. El nome "zenkutsu", que significa "avanzar", destaca la so función primaria como base ofensiva. Esta influencia siguió nel sieglu XX, cuando maestros de kárate que tamién entrenaben kenjutsu y iaijutsu incorporaron elementos d'estes disciplines nel kárate. Esta herencia pue vese nes variantes principales: futsu-dachi (una forma más compacta) y tora-dachi (una forma más estendida). La execución de zenkutsu-dachi esixe fuerza, resistencia y control muscular. Los [[cuadríceps]] de la pierna delantera sofiten la mayor parte del pesu corporal, aportando estabilidad. Los glúteos y los músculos posteriores del muslu de la pierna traseira trabayen pa caltener la estensión y l'alineamientu de la base. El nucleu del cuerpu, incluyíos músculos como'l transversu abdominal y los oblicuos, actívase pa estabilizar el troncu y permitir una tresferencia eficiente de la enerxía pa los golpes. L'alineamientu correutu de los pies y los güellos ye críticu pa prevenir tensiones innecesaries nes articulaciones y maximizar la conexón col suelu, elementu esencial pa xenerar fuerza. ''Zenkutsu dachi'' apaez amplamente en diversos [[kata]] y situaciones de combate, sirviendo como una base versátil pa ataques rápidos y direutos. Ye especialmente eficaz en téuniques como'l oi zuki y patades frontales, onde'l lluchador pue aprovechar el pesu del so propiu cuerpu pa amplificar l'impactu. Sicasí, la so base llarga puede llindar ligeramente la movilidá llateral, lo que requiere una adaptación cuidao por parte del practicante en caúna de les situaciones de combate.<ref>{{Cita web | sitio = Dojo Shinobu | title = Zenkutsu Dachi: La Postura de la Pierna Adelantada | url = https://dojoshinobu.com/zenkutsu-dachi/ | data = 28-11-2024 | language = es | formato = }}</ref> == Referencies == {{Reflist}} == Bibliografia == {{cita llibru | isbn = 978-8893217149 | títulu = Manual Instructor de Karate | url = | añu = 2015 | autor = Naletto, Sandro | editorial = Youcanprint | languague = es }} {{cita llibru | isbn = 978-8893217149 | títulu = The Essence of Okinawan Karate-Do | url = | añu = 1976 | autor = Nagamine, Shoshin | editorial = Tuttle Publishing | languague = en }} {{cita llibru | autor = Bokelius, Ken | títulu = Dynamic karate | cividade = Schweden | editorial = BoD | añu = 2012 | pp = 164 | isbn = 9789180270687 | languague = en }} p2gpen4lvjlmk4dvo8r9z8u8dbi2n4k Ernestina de Champourcín 0 277521 4376777 4358625 2025-06-17T12:51:51Z XabatuBot 43102 iguo testu: y l'estética => y la estética 4376777 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Ernestina Michels de Champourcin y Morán de Loredo''' {{nym}} foi una [[poeta]] [[España|española]] de la [[Xeneración del 27]].<ref name="escritores">{{cita web |url=http://www.escritores.org/biografias/200-ernestina-de-champourcin-moran|títulu=De Champourcín Morán, Ernestina|último=Escritores.org|idioma=es-es|obra=www.escritores.org|fechaaccesu=30 d'abril de 2018}}</ref> Formó parte del grupu de ''Las Sinsombrero''. == Trayectoria == Ernestina Michels de Champourcin y Morán de Loredo nació na cai del Paséu de San Francisco en [[Vitoria-Gasteiz|Vitoria]]'l 10 de xunetu de 1905, nuna familia católica y tradicionalista, que-y ufiertó una esmerada educación (na que se punxo enfotu na conocencia y usu de distintes llingües) nun ambiente familiar, cultu y aristocráticu, al pie de los sos hermanos.<ref name="escritores">{{cita web |url=http://www.escritores.org/biografias/200-ernestina-de-champourcin-moran|títulu=De Champourcín Morán, Ernestina|último=Escritores.org|idioma=es-es|obra=www.escritores.org|fechaaccesu=30 d'abril de 2018}}</ref><ref name="edith">{{cita web |url=http://pendientedemigracion.ucm.es/info/especulo/numero9/e_champ2.html|títulu=Edith Checa: Ernestina de Champourcín - nº 9 Espéculo|obra=pendientedemigracion.ucm.es|fechaaccesu=30 d'abril de 2018}}</ref> El so padre yera abogáu d'idees monárquiques, d'enclín lliberal-conservadora, Antonio Michels de Champourcin y Tafarrell. Tenía'l títulu de [[barón]] de Champourcin, lo qu'atestiguaba que la familia paterna provenía de la [[Provenza]] francesa. Pela so parte, Ernestina Morán de Loredo y Castellanos, como se llamaba la so madre, nació en [[Montevidéu]], y yera la única fía d'un militar, asturianu d'ascendencia, con quien viaxó frecuentemente a Europa. Alredor de los diez años, treslladóse, xuntu col restu de la familia a Madrid, onde foi matriculada nel Colexu del Sagráu Corazón, y recibió preparación por profesores particulares; esaminóse como alumna llibre de bachilleratu nel Institutu Cardenal Cisneros. El so deséu d'estudiar na Universidá viose truncáu debíu en parte a la oposición del so padre, pese al sofitu de la so madre, dispuesta a acompañala a les clases, para cumplir cola norma esistente pa les muyeres menores d'edá.<ref name="escritores">{{cita web |url=http://www.escritores.org/biografias/200-ernestina-de-champourcin-moran|títulu=De Champourcín Morán, Ernestina|último=Escritores.org|idioma=es-es|obra=www.escritores.org|fechaaccesu=30 d'abril de 2018}}</ref> La so conocencia del [[idioma francés|francés]] y del [[idioma inglés|inglés]], y la so creatividá, llevóla a empezar dende bien moza a escribir poesía en francés, qu'ella mesma destruyó al plantegase seriamente una vocación lliteraria. El so amor a la llectura y l'ambiente cultu familiar púnxola en contactu colos grandes de la lliteratura universal dende bien pequeña, creciendo colos llibros de [[Victor Hugo]], [[Lamartine]], [[Musset]], [[Alfred de Vigny]], [[Maurice Maeterlinck]], [[Paul Verlaine|Verlaine]] y de grandes místicos castellanos, como [[Xuan de la Cruz|San Xuan de la Cruz]] y [[Santa Teresa de Xesús]]. Más tarde lleó a [[Valle-Inclán]], [[Rubén Darío]], [[Concha Espina]], Amado Nervo y, sobremanera, [[Juan Ramón Jiménez]]. La figura de Juan Ramón Jiménez tien una importancia vital nel desenvolvimientu d'Ernestina como poeta, y ello ye qu'ella siempres lu consideró como'l so maestru.<ref name=":0">{{cita web |url=http://www.utrgv.edu/hipertexto/_files/documents/articles/hipertexto-07/rosa-fernandez.pdf|títulu=Ernestina de Champourcín: una voz diferente en la Generación del 27|autor=Rosa Fernández Urtasun}}</ref> Como la gran mayoría de representantes de la so xeneración, los primeros testimonios de la so obra poética son poemes sueltos publicaos a partir de 1923 en diverses revistes de la dómina, tales como ''Manantial'', ''Cartagena Ilustrada'' o ''La Libertad''. En 1926 María de Maeztu y [[Concha Méndez]] fundaron el [[Lyceum Club Femenino]], proponiéndose con ello concenciar a la unidá ente les muyeres, con cuenta de que se ayudara na llucha por intervenir nos problemes culturales y sociales del so tiempu. Esti proyectu interesó a Champourcín, que s'arreyó nél, encargándose de tolo relativo a la lliteratura.<ref name=":0"/> Nesi mesmu añu publicó en Madrid la so obra ''En silencio'' y unvió a Juan Ramón un exemplar esperando'l xuiciu y crítica del poeta a la so primer obra. Magar nun recibir nenguna contestación, el so camín crucióse col del almiráu poeta y la so muyer, Zenobia Camprubí, en [[Real Sitio de San Ildefonso|La Granxa de San Ildefonso]]. A partir d'esti casual alcuentru surdió ente dambos una amistá que la llevó a consideralu'l so mentor, al igual qu'asocedió a los sos compañeros de xeneración.<ref name="poesia">{{cita web |url=http://www.poesiadigital.es/index.php?cmd=documento&id=32|títulu=PoesíaDigital|obra=www.poesiadigital.es|fechaaccesu=30 d'abril de 2018}}</ref> Foi asina cómo entró en contactu con dalgunos de los integrantes de la Xeneración del 27: [[Rafael Alberti]], [[Federico García Lorca]], [[Luis Cernuda]], [[Jorge Guillén]], [[Pedro Salinas]] y [[Vicente Aleixandre]]. Y amás, debe al so mentor conocer la poesía inglesa clásica y moderna: [[John Keats|Keats]], [[Percy Bysshe Shelley|Shelley]], Blake, [[William Butler Yeats|Yeats]].<ref name=":0"/> A partir de 1927, empieza una etapa na que publica nos periódicos (n'especial nel ''Heraldo de Madrid'' y ''La Época'') casi únicamente crítica lliteraria. Nestos artículos publicaos antes de la [[Guerra Civil Española|guerra civil]] trata cuestiones como la naturaleza de la poesía pura y la estética de la «poesía nueva» que trabayaben los mozos del 27, grupu del qu'ella se sentía integrante al compartir la mesma concepción de la poesía.<ref name="poesia">{{cita web |url=http://www.poesiadigital.es/index.php?cmd=documento&id=32|títulu=PoesíaDigital|obra=www.poesiadigital.es|fechaaccesu=30 d'abril de 2018}}</ref> Publica los sos primeros llibros en [[Madrid]]: ''En silencio'' (1926), ''Ahora'' (1928), ''La voz en el viento'' (1931), ''Cántico inútil'' (1936), lo cual fízola ser conocida nel mundu lliterariu de la capital. Puede afayase una evolución na so obra dende un modernismu inicial a la solombra de Juan Ramón Jiménez a una poesía más personal marcada pola temática amorosa envuelta nuna rica sensualidá. Foi escoyida por Gerardo Diego pa la so ''Antología'' de 1934, al pie de Josefina de la Torre, siendo les úniques muyeres.<ref name="poesia" /><ref name="edith">{{cita web |url=http://pendientedemigracion.ucm.es/info/especulo/numero9/e_champ2.html|títulu=Edith Checa: Ernestina de Champourcín - nº 9 Espéculo|obra=pendientedemigracion.ucm.es|fechaaccesu=30 d'abril de 2018}}</ref> Caltuvo una intensa correspondencia cola poeta Carmen Conde, prácticamente ininterrumpida dende xineru de 1928 hasta 1930. A partir d'esi añu, les cartes fueron espaciándose anque la caltuvieron hasta los años ochenta. Sicasí, por circunstancies diverses, caltiénense sobremanera les cartes de Champourcín a Conde.<ref>{{cita llibru |títulu=Epistolario|URL= |añu=2007|editorial=Castalia|isbn=978-84-9740-235-4|editor=Rosa Fernández Urtasun|ubicación=Madrid|idioma=}}</ref> En 1930, mientres realiza actividaes nel [[Lyceum Club Femenino|Lyceum Femenín]], al igual qu'otres intelectuales de la [[Segunda República Española|República]], conoz a Juan José Domenchina, poeta y secretariu personal de [[Manuel Azaña]], con quien va contraer matrimoniu'l 6 de payares de 1936.<ref name="escritores">{{cita web |url=http://www.escritores.org/biografias/200-ernestina-de-champourcin-moran|títulu=De Champourcín Morán, Ernestina|último=Escritores.org|idioma=es-es|obra=www.escritores.org|fechaaccesu=30 d'abril de 2018}}</ref> Poco antes del golpe d'Estáu de 1936 Ernestina publicó la que sería la so única novela, ''La casa de enfrente'', yá qu'amás de esta solo escribió fragmentos d'una novela inconclusa, ''Mientras allí se muere'', na que narra les vivencies esperimentaes nel so trabayu d'enfermera mientres la guerra civil.<ref name="escritores">{{cita web |url=http://www.escritores.org/biografias/200-ernestina-de-champourcin-moran|títulu=De Champourcín Morán, Ernestina|último=Escritores.org|idioma=es-es|obra=www.escritores.org|fechaaccesu=30 d'abril de 2018}}</ref> Los acontecimientos políticos qu'asocedieron xustifiquen que'l so espardimientu quedara tapecíu. Sicasí, esta obra representa un importante finxu na lliteratura escrita por muyeres, pos nella l'autora realiza, al traviés d'una narradora-protagonista, un analís sobro la crianza, educación y socialización de les neñes burgueses nes primeres décades del pasáu {{Sieglu|XX||s}}. Esta obra permite considerar a Ernestina de Champourcin como moderadamente feminista.<ref>{{cita web |url=http://www.abretelibro.com/foro/viewtopic.php?f=51&t=73633|títulu=¡¡Ábrete libro!! - Foro sobre libros y autores • Ver Tema - La casa de enfrente - Ernestina de Champourcin|idioma=es|obra=www.abretelibro.com|fechaaccesu=30 d'abril de 2018}}</ref> Mientres la [[Guerra Civil Española|Guerra Civil]], Juan Ramón y Zenobia, esmolecíos polos neños güérfanos o abandonaos, fundaron una especie de comité denomináu "Protección de Menores". Ernestina xunióse-yos en calidá d'enfermera, pero por cuenta de ciertos problemes con dellos milicianos tuvo que dexalo y entrar como auxiliar d'enfermera nel hospital rexentáu por Dolores Azaña.<ref name="escritores">{{cita web |url=http://www.escritores.org/biografias/200-ernestina-de-champourcin-moran|títulu=De Champourcín Morán, Ernestina|último=Escritores.org|idioma=es-es|obra=www.escritores.org|fechaaccesu=30 d'abril de 2018}}</ref> Una de les consecuencies del trabayu del so home, como secretariu políticu d'Azaña, foi que'l matrimoniu tuvo qu'abandonar [[Madrid]], empecipiando un periplu que los llevó a [[València|Valencia]], [[Barcelona]] y [[Francia]], onde tuvieron en [[Toulouse]] y [[París]], hasta que, finalmente, en 1939, fueron convidaos pol diplomáticu y escritor mexicanu Alfonso Reyes Ochoa, fundador y director de La Casa d'España en Méxicu, convirtiendo esti país nel llugar definitivu del so esiliu.<ref name="escritores">{{cita web |url=http://www.escritores.org/biografias/200-ernestina-de-champourcin-moran|títulu=De Champourcín Morán, Ernestina|último=Escritores.org|idioma=es-es|obra=www.escritores.org|fechaaccesu=30 d'abril de 2018}}</ref><ref name="cervantes">{{cita web |url=http://cvc.cervantes.es/trujaman/anteriores/marzo_11/07032011.htm|títulu=CVC. El Trujamán. Historia. Traduciendo desde el exilio (1): Ernestina de Champourcín, por Josefina Cornejo.|idioma=es|obra=cvc.cervantes.es|fechaaccesu=30 d'abril de 2018}}</ref> Magar que nun primer momentu escribió numberosos versos pa revistes como ''Romance'' y ''Rueca'', la so actividá creativa amenorga énte les necesidaes económiques que-y fixeron centrar la so actividá nel trabayu de traductora pal Fondu de Cultura Económica y d'intérprete pa l'Asociación de Personal Técnico de Conferencies Internacionales.<ref name="opus">{{cita web |url=http://www.conelpapa.com/quepersigue/opusdei/champourcin.htm|títulu=Opus Dei. Ernestina de Champourcin de la Generación del 27, exiliada republicana, supernumeraria del Opus Dei|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20171214055722/http://www.conelpapa.com/quepersigue/opusdei/champourcin.htm|fechaarchivu=14 d'avientu de 2017|obra=www.conelpapa.com|fechaaccesu=30 d'abril de 2018}}</ref> La so etapa en Méxicu ye una de les más prolífiques; publicó ''Presencia a oscuras'' (1952), ''Cárcel de los sentidos'' (1960) y ''El nombre que me diste'' (1960).<ref name="escritores">{{cita web |url=http://www.escritores.org/biografias/200-ernestina-de-champourcin-moran|títulu=De Champourcín Morán, Ernestina|último=Escritores.org|idioma=es-es|obra=www.escritores.org|fechaaccesu=30 d'abril de 2018}}</ref> Nos años 50 conoz l'Opus Dei y collabora n'actividaes de promoción social nun barriu marxinal; pocu dempués solicitó l'almisión nesa institución de la Ilesia.<ref>{{cita web |url=https://opusdei.org/es-es/article/del-exilio-a-dios-nueva-biografia-de-la-poeta-ernestina-de-champourcin/|títulu=‘Del exilio a Dios’, nueva biografía de la poeta Ernestina de Champourcin|idioma=es|obra=opusdei.org|fechaaccesu=2021-05-20}}</ref> El so mentor Juan Ramón Jiménez trabayaba como amestáu cultural na embaxada española n'Estaos Xuníos y otros componentes del grupu del 27 se exiliaron tamién a [[América]] como foi'l casu, ente otros, d'[[Emilio Prados]] y [[Luis Cernuda]].<ref name="opus">{{cita web |url=http://www.conelpapa.com/quepersigue/opusdei/champourcin.htm|títulu=Opus Dei. Ernestina de Champourcin de la Generación del 27, exiliada republicana, supernumeraria del Opus Dei|urlarchivu=https://web.archive.org/web/20171214055722/http://www.conelpapa.com/quepersigue/opusdei/champourcin.htm|fechaarchivu=14 d'avientu de 2017|obra=www.conelpapa.com|fechaaccesu=30 d'abril de 2018}}</ref> Magar tou, el cambéu nun foi fácil. El matrimoniu nun tuvo fíos, y sobrollevaron de forma bien distinta l'esgayamientu de los sos raigaños. Mientres Juan José Domenchina nun llevó bien la so nueva vida como exiliáu y morrió en 1959, ella llegó a tener fuertes sentimientos d'enraigono con esta la so nueva “patria”.<ref name="opus" /> Ye nesti momentu cuando la relixosidá vivida mientres la so niñez apínase, dando a la so obra un misticismu desconocíu hasta'l momentu. Publica ''Hai-kais espirituales'' (1967), ''Cartas cerradas'' (1968) y ''Poemas del ser y del estar'' (1972).<ref name="opus" /> En 1972 tornó a [[España]]. Morrió'l 27 de marzu de 1999 en Madrid. == Referencies == {{llistaref|2}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1904|1999|Champourcin, Ernestina}} [[Categoría:Escritores del País Vascu]] [[Categoría:Feministes d'España]] [[Categoría:Guerra Civil Española]] 0q9qa29haria3il68fvmjkjg3ifa8g1 Marixa 0 278238 4376759 4376686 2025-06-17T12:33:54Z YoaR 37624 /* Esposiciones */ 4376759 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Marixa''' {{nym}}, seudónimu artísticu de '''María Luisa Fernández Casielles''', foi una destacada pintora asturiana, reconocida pol so estilu [[naíf]] y la so visión poética y llírica del mundu. Foi una de les principales representantes de la pintura asturiana del sieglu XX. == Biografía == === Mocedá y formación === Nacida n'[[Uviéu]], nuna familia vinculada a la música y l'arte, Marixa amosó bien de moza una gran sensibilidá artística. El so tíu Baldomero Fernández, pintor y compositor, influyó notablemente na so formación. En 1933, fixo la so primer esposición de dibuxos nel Atenéu d'Uviéu, lo que-y valió mercar la so primer caxa de pintures y entamar a pintar de manera autodidacta. === Guerra Civil y exiliu en Francia === Depués de trabayar como enfermera pal bandu republicanu na [[Guerra Civil Española]], Marixa exíliase a [[Bayonne]] (Francia), onde se xunta cola so familia y empieza a dedicase profesionalmente a la pintura. En [[1948]] participa nuna esposición colectiva en París, na galería de Madeleine Horts, compartiendo espaciu con artistes como [[Picasso]], [[Fernand Léger]], [[Matisse]] y [[Raoul Dufy]].<ref>{{cita web |url=https://verasturies.com/marixa-la-pintora-ovetense-que-expuso-junto-a-picasso/ |títulu=Marixa, la pintora ovetense que expuso junto a Picasso |idioma=es |fecha=3 d'agostu de 2022 |fechaaccesu=16 de xunu de 2025}}</ref> == Estilu artísticu == La obra de Marixa carauterízase por un estilu figurativu de tintes llíricos, onde predomina la evocación de la infancia, la naturaleza, escenes de la vida rural y urbana, bodegones, y paisaxes con fuerte componente emocional. Emplegó distintes téuniques como l'[[oleu]], [[acuarela]], [[gouache]], [[tinta]] o mural. Firmaba les sos obres como "Marixa", anque a veces tamién como "Marisa". == Esposiciones == Participó en numberoses esposiciones, tanto individuales como colectives, ente elles: * '''1933''': Atenéu d'Uviéu * '''1949''': Salón de los Independientes, París * '''1955''': Galería Madeleine Horts, París * '''1974''': Galería Marqués Uranga, [[Bilbao]] * '''1976''': Galería Vicent, [[Xixón]] * '''1985''': Muséu de Belles Artes d'Asturies, Uviéu * '''1995''': Galería Nogal, Uviéu (retrospectiva) == Premios y reconocimientos == * Oficial de les [[Palmes Académiques]] de Francia (1956) * Miembru del [[Real Institutu d'Estudios Asturianos]] (1964) * Premiu "Homenaxe a Marixa", Concursu Nacional de Pintura de [[Ḷḷuarca]] (1975) == Legáu == La obra de Marixa forma parte de coleiciones privaes y museos n'[[Europa]] y [[América]]. El so aporte al arte asturianu y la so visión íntima y personal de la pintura consolidáronla como una de les figures más importantes del arte asturianu contemporaneu. == Ver tamién == * [[Pintura naíf]] * [[Arte asturianu]] == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1914|1995|Marixa}} [[Categoría:Pintores d'Asturies]] [[Categoría:Persones d'Uviéu]] ezb1ksy5xb9quyrhzsm8387ffjmw5j3 Caricatura 0 278240 4376758 4376729 2025-06-17T12:33:33Z YoaR 37624 +[[Categoría:Humor]]; +[[Categoría:Artes gráfiques]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 4376758 wikitext text/x-wiki [[Ficheru:Autorretrato caricaturesco de Goya.jpg|thumb|225px|Autorretratu caricaturizáu de [[Francisco de Goya]] (2 d'agostu de 1794), dibuxáu nuna de les sos cartes a [[Martín Zapater]]. Nél preséntase chatu, como se describe a sí mesmu nel so epistolariu.<ref>Cfr. Francisco de Goya, ''Cartas a Martín Zapater'', ed. lit. de Mercedes Águeda y Xavier de Salas, Tres Cantos (Madrid), Istmo, 2003, páxs. 344-348. ISBN 978-84-7090-399-1.</ref>]] Una '''caricatura''' ye un dibuxu que representa daqué o a daquién desaxerando, ridiculizando, desfigurando los trazos carauterísticos, xeneralmente en tonu [[humor|humorísticu]]. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Pintura]] [[Categoría:Humor]] [[Categoría:Artes gráfiques]] pmfynyj6zfimzadu4kt8z03e6rmiugk Monumentu a Woody Allen 0 278252 4376827 4376688 2025-06-17T13:29:13Z YoaR 37624 revisar traducción 4376827 wikitext text/x-wiki {{edificiu}} El '''monumentu a Woody Allen''' ye una escultura de bronce col mesmu tamañu que l'actor y director estadounidense [[Woody Allen]], asitada na ciudá asturiana d'[[Uviéu (ciudá)|Uviéu]], [[España]]. == Descripción == La estatua foi diseñada por [[Vicente Santarúa]] ya instalada en 2003 siendo l'alcalde [[Gabino de Lorenzo]]. [[El País]] remarcó que «Paez qu'anda cola cara murnia y la cabeza n'otra parte, non n'Uviéu agora mesmu, anque si te pones al so llau y entablas una conversación con él ye tan realista que paez qu'él te respondería». Allen viaxaba a la ciudá en 2002 pa recoyer el [[Premiu Príncipe d'Asturies de les Artes]]. La so película de 2008, ''Vicky Cristina Barcelona,'' ambientóse parcialmente ellí. Frente a la estatua hai una placa cola descripción d'Allen d'Uviéu, que diz en castellanu: «{{lang|es|Oviedo es una ciudad deliciosa, exótica, bella, limpia, agradable, tranquila y peatonalizada; es como si no perteneciera a este mundo, como si no existiera... Oviedo es como un cuento de hadas}}». Uviéu destaca poles sos estatues, y la ciudá contien más de cien escultures al campu. == Vandalismu y discutiniu == Nel so primer añu n'exhibición pública, la estatua foi estrozada dos vegaes, inclusive-y rompieron les gafes n'avientu de 2003. El conceyu dixo en 2008 que los casos regulares de vandalismu significaben que les gafes solo diben a iguase una vegada per añu. Al tornar a la ciudá n'avientu de 2005, Allen bromió diciendo que falaría col alcalde sobro'l vandalismu. En xineru de 2018, la Organización Feminista d'Asturies pidió que se retirara la estatua, por cuenta de les denuncies d'abusu sexual contra'l so suxetu. Na so autobiografía de 2020 ''Apropos of nothing'', Allen comentó qu'una «alteria impulsada pol odiu» podría baltar la estatua, lo que la crítica d'[[USA Today]], Barbara Vandenburgh, consideró como una «autocompasión quexica». == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Escultures d'Uviéu]] gjvyrt3rbc3mzckdjk3clldwj078gyd 4376828 4376827 2025-06-17T13:29:18Z YoaR 37624 Plantía: {{referencies|t={{subst:CURRENTTIMESTAMP}}}}, usando [[:ast:Wikipedia:FastButtons|FastButtons]] 4376828 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20250617132918}} {{edificiu}} El '''monumentu a Woody Allen''' ye una escultura de bronce col mesmu tamañu que l'actor y director estadounidense [[Woody Allen]], asitada na ciudá asturiana d'[[Uviéu (ciudá)|Uviéu]], [[España]]. == Descripción == La estatua foi diseñada por [[Vicente Santarúa]] ya instalada en 2003 siendo l'alcalde [[Gabino de Lorenzo]]. [[El País]] remarcó que «Paez qu'anda cola cara murnia y la cabeza n'otra parte, non n'Uviéu agora mesmu, anque si te pones al so llau y entablas una conversación con él ye tan realista que paez qu'él te respondería». Allen viaxaba a la ciudá en 2002 pa recoyer el [[Premiu Príncipe d'Asturies de les Artes]]. La so película de 2008, ''Vicky Cristina Barcelona,'' ambientóse parcialmente ellí. Frente a la estatua hai una placa cola descripción d'Allen d'Uviéu, que diz en castellanu: «{{lang|es|Oviedo es una ciudad deliciosa, exótica, bella, limpia, agradable, tranquila y peatonalizada; es como si no perteneciera a este mundo, como si no existiera... Oviedo es como un cuento de hadas}}». Uviéu destaca poles sos estatues, y la ciudá contien más de cien escultures al campu. == Vandalismu y discutiniu == Nel so primer añu n'exhibición pública, la estatua foi estrozada dos vegaes, inclusive-y rompieron les gafes n'avientu de 2003. El conceyu dixo en 2008 que los casos regulares de vandalismu significaben que les gafes solo diben a iguase una vegada per añu. Al tornar a la ciudá n'avientu de 2005, Allen bromió diciendo que falaría col alcalde sobro'l vandalismu. En xineru de 2018, la Organización Feminista d'Asturies pidió que se retirara la estatua, por cuenta de les denuncies d'abusu sexual contra'l so suxetu. Na so autobiografía de 2020 ''Apropos of nothing'', Allen comentó qu'una «alteria impulsada pol odiu» podría baltar la estatua, lo que la crítica d'[[USA Today]], Barbara Vandenburgh, consideró como una «autocompasión quexica». == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Escultures d'Uviéu]] taieit6x4t0g2dvkq5hhlkc9on4jj8d 4376829 4376828 2025-06-17T13:29:36Z YoaR 37624 /* Descripción */ 4376829 wikitext text/x-wiki {{referencies|t=20250617132918}} {{edificiu}} El '''monumentu a Woody Allen''' ye una escultura de bronce col mesmu tamañu que l'actor y director estadounidense [[Woody Allen]], asitada na ciudá asturiana d'[[Uviéu (ciudá)|Uviéu]], [[España]]. == Descripción == La estatua foi diseñada por [[Vicente Santarúa]] ya instalada en 2003 siendo l'alcalde [[Gabino de Lorenzo]]. [[El País]] remarcó que «Paez qu'anda cola cara murnia y la cabeza n'otra parte, non n'Uviéu agora mesmu, anque si te pones al so llau y entablas una conversación con él ye tan realista que paez qu'él te respondería». Allen viaxaba a la ciudá en 2002 pa recoyer el [[Premiu Príncipe d'Asturies de les Artes]]. La so película de 2008, ''Vicky Cristina Barcelona,'' ambientóse parcialmente ellí. Frente a la estatua hai una placa cola descripción d'Allen d'Uviéu, que diz en castellanu: «''{{lang|es|Oviedo es una ciudad deliciosa, exótica, bella, limpia, agradable, tranquila y peatonalizada; es como si no perteneciera a este mundo, como si no existiera... Oviedo es como un cuento de hadas}}''». Uviéu destaca poles sos estatues, y la ciudá contien más de cien escultures al campu. == Vandalismu y discutiniu == Nel so primer añu n'exhibición pública, la estatua foi estrozada dos vegaes, inclusive-y rompieron les gafes n'avientu de 2003. El conceyu dixo en 2008 que los casos regulares de vandalismu significaben que les gafes solo diben a iguase una vegada per añu. Al tornar a la ciudá n'avientu de 2005, Allen bromió diciendo que falaría col alcalde sobro'l vandalismu. En xineru de 2018, la Organización Feminista d'Asturies pidió que se retirara la estatua, por cuenta de les denuncies d'abusu sexual contra'l so suxetu. Na so autobiografía de 2020 ''Apropos of nothing'', Allen comentó qu'una «alteria impulsada pol odiu» podría baltar la estatua, lo que la crítica d'[[USA Today]], Barbara Vandenburgh, consideró como una «autocompasión quexica». == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{commonscat}} {{control d'autoridaes}} [[Categoría:Escultures d'Uviéu]] ml2u7a1ogv1mjhan4xk11xp181nttx3 Alderique:Brandemburgu 1 278258 4377107 4376730 2025-06-17T19:06:35Z Limotecariu 735 Contestar 4377107 wikitext text/x-wiki ¿Tenemos alguna referencia pa '''Brandemburgu'''? N'otres partes de la Wiki úsase '''Brandeburgu''' ([[Puerta de Brandeburgu]]) y n'alemán ye '''Brandenburg'''. Entós, ¿con ''m'', ''n'' o ensin na? --[[Usuariu:Omarete|Omarete]] ([[Usuariu alderique:Omarete|mensaxes]]) 08:02 17 xun 2025 (UTC) :Que yo conoza, non. Na obra de Ramón d'Andrés ''L'asturianu que vien'', nel capítu 6, que fala sobre l'adaptación d'exónimos (páxs. 107-145), nun lu menta. Quiciabes apaeza dayuri refieriéndose al estáu alemán o al monumentu berlinés de la "Puerta de «Brandenburg»", pero sedría una busca llarga y pesada agora. Cuido que tenemos dos opciones: :::*usar la forma orixinal alemana '''Brandenburg''' yá que nun tenemos pel momentu una fonte válida que nos diga otra cosa; :::*usar una forma asturianizada, que yo cuido qu'había ser *'''Brandemburgu''', pero sedría ser fonte primaria. :Nun pongo agora'l porqué d'esta forma y non otres posibles (*''Brandenburgu'', *''Brandeburgu'', y les mesmes pero acabaes en «-o») pa nun allargar agora esto. [[Usuariu:Limotecariu|<span style="color:#6b5a40;">'''Limotecariu'''</span>]] [[Usuariu alderique:Limotecariu|<span style="color:#6b5a40;">''(alderique)''</span>]] 19:06 17 xun 2025 (UTC) 6lqjgtmmptwg7wi8jgy7r0uiz44uba1 4377108 4377107 2025-06-17T19:07:57Z Limotecariu 735 4377108 wikitext text/x-wiki ¿Tenemos alguna referencia pa '''Brandemburgu'''? N'otres partes de la Wiki úsase '''Brandeburgu''' ([[Puerta de Brandeburgu]]) y n'alemán ye '''Brandenburg'''. Entós, ¿con ''m'', ''n'' o ensin na? --[[Usuariu:Omarete|Omarete]] ([[Usuariu alderique:Omarete|mensaxes]]) 08:02 17 xun 2025 (UTC) :Que yo conoza, non. Na obra de Ramón d'Andrés ''L'asturianu que vien'', nel capítu 6, que fala sobre l'adaptación d'exónimos (páxs. 107-145), nun lu menta. Igual n'otres obres, o mesmo en testos lliterarios quiciabes apaeza dayuri, refieriéndose al estáu alemán o al monumentu berlinés de la "Puerta de «Brandenburg»", pero sedría una busca llarga y pesada agora. Cuido que tenemos dos opciones: :::*usar la forma orixinal alemana '''Brandenburg''' yá que nun tenemos pel momentu una fonte válida que nos diga otra cosa; :::*usar una forma asturianizada, que yo cuido qu'había ser *'''Brandemburgu''', pero sedría ser fonte primaria. :Nun pongo agora'l porqué d'esta forma y non otres posibles (*''Brandenburgu'', *''Brandeburgu'', y les mesmes pero acabaes en «-o») pa nun allargar agora esto. [[Usuariu:Limotecariu|<span style="color:#6b5a40;">'''Limotecariu'''</span>]] [[Usuariu alderique:Limotecariu|<span style="color:#6b5a40;">''(alderique)''</span>]] 19:06 17 xun 2025 (UTC) cbgsyulj0rhtwvjmzubxtko5p41oj4q Fernando Vela 0 278262 4376760 2025-06-17T12:38:55Z YoaR 37624 Páxina creada con «{{persona}} '''Fernando García Vela García''' {{nym}}, más conocíu como '''Fernanod Vela''', foi un [[ensayista]] y [[traductor]] asturianu. == Biografía == De formación autodidacta, empezó la so carrera periodística n'''El Noroeste'' de Xixón en 1913. En 1915, [[José Ortega y Gasset]] ofreció-y la corresponsalía n'Asturies de la revista ''España'', y en 1918, del diariu ''El Sol''. == Carrera y obra == En 1920 treslladóse a [[Madrid]], onde empezó a…» 4376760 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Fernando García Vela García''' {{nym}}, más conocíu como '''Fernanod Vela''', foi un [[ensayista]] y [[traductor]] asturianu. == Biografía == De formación autodidacta, empezó la so carrera periodística n'''El Noroeste'' de Xixón en 1913. En 1915, [[José Ortega y Gasset]] ofreció-y la corresponsalía n'Asturies de la revista ''España'', y en 1918, del diariu ''El Sol''. == Carrera y obra == En 1920 treslladóse a [[Madrid]], onde empezó a formar parte de círculos culturales destacaos. Foi secretariu de redacción de la ''Revista de Occidente'' dende la so fundación en 1923, contribuyendo a la difusión d'idees innovadores sobre arte, filosofía y ciencies. Como traductor, especializóse en versiones del alemán, traduciendo al castellanu obres como ''Lo santo: lo racional y lo irracional en la idea de Dios'' de Rudolf Otto y ''El realismo mágico'' de Franz Roh. Tamién tornó la biografía de [[Rousseau]] escrita por Harold Höffding y la ''Historia de la civilización en Europa'' de [[François Guizot]]. == Llabor editorial == N'acabando la [[Guerra Civil Española|guerra civil]], Vela marchó a [[Tánxer]], onde fundó'l diariu ''España''. En 1943 tornó a Madrid y collaboró con José Ortega Spottorno nes ediciones de la ''Revista de Occidente''. La so obra ensayística inclúi títulos como ''El arte al cubo'' (1927), ''El futuro imperfecto'' (1934) y ''Circunstancias'' (1952). == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1888|1966|Vela, Fernando}} ggbo11mrtrda38obj3ubgtvy7vzn3us 4376761 4376760 2025-06-17T12:40:24Z YoaR 37624 4376761 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Fernando Evaristo García Alfonso''' {{nym}}, más conocíu como '''Fernando Vela''', foi un [[ensayista]] y [[traductor]] asturianu. == Biografía == De formación autodidacta, empezó la so carrera periodística n'''El Noroeste'' de Xixón en 1913. En 1915, [[José Ortega y Gasset]] ofreció-y la corresponsalía n'Asturies de la revista ''España'', y en 1918, del diariu ''El Sol''. == Carrera y obra == En 1920 treslladóse a [[Madrid]], onde empezó a formar parte de círculos culturales destacaos. Foi secretariu de redacción de la ''Revista de Occidente'' dende la so fundación en 1923, contribuyendo a la difusión d'idees innovadores sobre arte, filosofía y ciencies. Como traductor, especializóse en versiones del alemán, traduciendo al castellanu obres como ''Lo santo: lo racional y lo irracional en la idea de Dios'' de Rudolf Otto y ''El realismo mágico'' de Franz Roh. Tamién tornó la biografía de [[Rousseau]] escrita por Harold Höffding y la ''Historia de la civilización en Europa'' de [[François Guizot]]. == Llabor editorial == N'acabando la [[Guerra Civil Española|guerra civil]], Vela marchó a [[Tánxer]], onde fundó'l diariu ''España''. En 1943 tornó a Madrid y collaboró con José Ortega Spottorno nes ediciones de la ''Revista de Occidente''. La so obra ensayística inclúi títulos como ''El arte al cubo'' (1927), ''El futuro imperfecto'' (1934) y ''Circunstancias'' (1952). == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1888|1966|Vela, Fernando}} 8zecrn1lf1vjt3f9yu55ha4i1naz496 4376762 4376761 2025-06-17T12:46:07Z YoaR 37624 /* Llabor editorial */ 4376762 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Fernando Evaristo García Alfonso''' {{nym}}, más conocíu como '''Fernando Vela''', foi un [[ensayista]] y [[traductor]] asturianu. == Biografía == De formación autodidacta, empezó la so carrera periodística n'''El Noroeste'' de Xixón en 1913. En 1915, [[José Ortega y Gasset]] ofreció-y la corresponsalía n'Asturies de la revista ''España'', y en 1918, del diariu ''El Sol''. == Carrera y obra == En 1920 treslladóse a [[Madrid]], onde empezó a formar parte de círculos culturales destacaos. Foi secretariu de redacción de la ''Revista de Occidente'' dende la so fundación en 1923, contribuyendo a la difusión d'idees innovadores sobre arte, filosofía y ciencies. Como traductor, especializóse en versiones del alemán, traduciendo al castellanu obres como ''Lo santo: lo racional y lo irracional en la idea de Dios'' de Rudolf Otto y ''El realismo mágico'' de Franz Roh. Tamién tornó la biografía de [[Rousseau]] escrita por Harold Höffding y la ''Historia de la civilización en Europa'' de [[François Guizot]]. == Llabor editorial == N'acabando la [[Guerra Civil Española|guerra civil]], Vela marchó a [[Tánxer]], onde fundó'l diariu ''España''. En 1943 tornó a Madrid y collaboró con José Ortega Spottorno nes ediciones de la ''Revista de Occidente''. La so obra ensayística inclúi títulos como ''El arte al cubo'' (1927), ''El futuro imperfecto'' (1934) y ''Circunstancias'' (1952). == Nomatos == Usó los nomatos de Luis Longoria, Luis Arriondas, Héctor del Valle y F. Alonso de Caso. == Escoyeta d'obres == * ''{{lang|en|Futbol Association y Rubgy}}'' (1924) * ''{{lang|es|El arte al cubo y otros ensayos}}'' (1927) – Ensayu sobre la estética y la evolución de la percepción artística nel sieglu XX. * ''{{lang|es|El futuro imperfecto}}'' (1934) – Reflexón sobre los retos sociales y filosóficos de la dómina contemporánea. * ''{{lang|es|El grano de pimienta}}'' (1950) – Coleición d'ensayos sobre filosofía y cultura. * ''{{lang|es|Circunstancias}}'' (1952) * ''{{lang|es|Inventario de la modernidad}}'' (1955) – Análisis sobre la evolución del pensamientu modernu. * ''{{lang|es|Ensayos}}'' – Recopilación d'escritos sobre política, filosofía y arte. * ''{{lang|es|Diccionario de construcción tradicional, tierra}}'' – Obra lexicográfica sobre términos de construcción y arquitectura. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1888|1966|Vela, Fernando}} njw6kelv9pbq7b023yo1vhom4g58bbf 4376763 4376762 2025-06-17T12:46:37Z YoaR 37624 /* Nomatos */ 4376763 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Fernando Evaristo García Alfonso''' {{nym}}, más conocíu como '''Fernando Vela''', foi un [[ensayista]] y [[traductor]] asturianu. == Biografía == De formación autodidacta, empezó la so carrera periodística n'''El Noroeste'' de Xixón en 1913. En 1915, [[José Ortega y Gasset]] ofreció-y la corresponsalía n'Asturies de la revista ''España'', y en 1918, del diariu ''El Sol''. == Carrera y obra == En 1920 treslladóse a [[Madrid]], onde empezó a formar parte de círculos culturales destacaos. Foi secretariu de redacción de la ''Revista de Occidente'' dende la so fundación en 1923, contribuyendo a la difusión d'idees innovadores sobre arte, filosofía y ciencies. Como traductor, especializóse en versiones del alemán, traduciendo al castellanu obres como ''Lo santo: lo racional y lo irracional en la idea de Dios'' de Rudolf Otto y ''El realismo mágico'' de Franz Roh. Tamién tornó la biografía de [[Rousseau]] escrita por Harold Höffding y la ''Historia de la civilización en Europa'' de [[François Guizot]]. == Llabor editorial == N'acabando la [[Guerra Civil Española|guerra civil]], Vela marchó a [[Tánxer]], onde fundó'l diariu ''España''. En 1943 tornó a Madrid y collaboró con José Ortega Spottorno nes ediciones de la ''Revista de Occidente''. La so obra ensayística inclúi títulos como ''El arte al cubo'' (1927), ''El futuro imperfecto'' (1934) y ''Circunstancias'' (1952). == Nomatos == Usó los nomatos de Luis Longoria, Luis Arriondas, Héctor del Valle y F. Alonso de Caso.<ref>{{cita web |url=https://phte.upf.edu/dhte/castellano-siglos-xx-xxi/vela-fernando/ |títulu=Vela, Fernando &#8211; PHTE · Portal digital de Historia de la traducción en España |idioma=es |fechaaccesu=17 de xunu de 2025}}</ref> == Escoyeta d'obres == * ''{{lang|en|Futbol Association y Rubgy}}'' (1924) * ''{{lang|es|El arte al cubo y otros ensayos}}'' (1927) – Ensayu sobre la estética y la evolución de la percepción artística nel sieglu XX. * ''{{lang|es|El futuro imperfecto}}'' (1934) – Reflexón sobre los retos sociales y filosóficos de la dómina contemporánea. * ''{{lang|es|El grano de pimienta}}'' (1950) – Coleición d'ensayos sobre filosofía y cultura. * ''{{lang|es|Circunstancias}}'' (1952) * ''{{lang|es|Inventario de la modernidad}}'' (1955) – Análisis sobre la evolución del pensamientu modernu. * ''{{lang|es|Ensayos}}'' – Recopilación d'escritos sobre política, filosofía y arte. * ''{{lang|es|Diccionario de construcción tradicional, tierra}}'' – Obra lexicográfica sobre términos de construcción y arquitectura. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1888|1966|Vela, Fernando}} jf9tx04zxhhto24ncwkxfhgm0d98kte 4376764 4376763 2025-06-17T12:47:01Z YoaR 37624 +[[Categoría:Ensayistes d'Asturies]]; +[[Categoría:Traductores d'Asturies]]; +[[Categoría:Traductores al castellanu]]; +[[Categoría:Persones d'Uviéu]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 4376764 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Fernando Evaristo García Alfonso''' {{nym}}, más conocíu como '''Fernando Vela''', foi un [[ensayista]] y [[traductor]] asturianu. == Biografía == De formación autodidacta, empezó la so carrera periodística n'''El Noroeste'' de Xixón en 1913. En 1915, [[José Ortega y Gasset]] ofreció-y la corresponsalía n'Asturies de la revista ''España'', y en 1918, del diariu ''El Sol''. == Carrera y obra == En 1920 treslladóse a [[Madrid]], onde empezó a formar parte de círculos culturales destacaos. Foi secretariu de redacción de la ''Revista de Occidente'' dende la so fundación en 1923, contribuyendo a la difusión d'idees innovadores sobre arte, filosofía y ciencies. Como traductor, especializóse en versiones del alemán, traduciendo al castellanu obres como ''Lo santo: lo racional y lo irracional en la idea de Dios'' de Rudolf Otto y ''El realismo mágico'' de Franz Roh. Tamién tornó la biografía de [[Rousseau]] escrita por Harold Höffding y la ''Historia de la civilización en Europa'' de [[François Guizot]]. == Llabor editorial == N'acabando la [[Guerra Civil Española|guerra civil]], Vela marchó a [[Tánxer]], onde fundó'l diariu ''España''. En 1943 tornó a Madrid y collaboró con José Ortega Spottorno nes ediciones de la ''Revista de Occidente''. La so obra ensayística inclúi títulos como ''El arte al cubo'' (1927), ''El futuro imperfecto'' (1934) y ''Circunstancias'' (1952). == Nomatos == Usó los nomatos de Luis Longoria, Luis Arriondas, Héctor del Valle y F. Alonso de Caso.<ref>{{cita web |url=https://phte.upf.edu/dhte/castellano-siglos-xx-xxi/vela-fernando/ |títulu=Vela, Fernando &#8211; PHTE · Portal digital de Historia de la traducción en España |idioma=es |fechaaccesu=17 de xunu de 2025}}</ref> == Escoyeta d'obres == * ''{{lang|en|Futbol Association y Rubgy}}'' (1924) * ''{{lang|es|El arte al cubo y otros ensayos}}'' (1927) – Ensayu sobre la estética y la evolución de la percepción artística nel sieglu XX. * ''{{lang|es|El futuro imperfecto}}'' (1934) – Reflexón sobre los retos sociales y filosóficos de la dómina contemporánea. * ''{{lang|es|El grano de pimienta}}'' (1950) – Coleición d'ensayos sobre filosofía y cultura. * ''{{lang|es|Circunstancias}}'' (1952) * ''{{lang|es|Inventario de la modernidad}}'' (1955) – Análisis sobre la evolución del pensamientu modernu. * ''{{lang|es|Ensayos}}'' – Recopilación d'escritos sobre política, filosofía y arte. * ''{{lang|es|Diccionario de construcción tradicional, tierra}}'' – Obra lexicográfica sobre términos de construcción y arquitectura. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1888|1966|Vela, Fernando}} [[Categoría:Ensayistes d'Asturies]] [[Categoría:Traductores d'Asturies]] [[Categoría:Traductores al castellanu]] [[Categoría:Persones d'Uviéu]] b75bq6fq4uxlob34uo8p29c3je94vpn 4376765 4376764 2025-06-17T12:47:16Z YoaR 37624 added [[Category:Filósofos y filósofes d'Asturies]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]] 4376765 wikitext text/x-wiki {{persona}} '''Fernando Evaristo García Alfonso''' {{nym}}, más conocíu como '''Fernando Vela''', foi un [[ensayista]] y [[traductor]] asturianu. == Biografía == De formación autodidacta, empezó la so carrera periodística n'''El Noroeste'' de Xixón en 1913. En 1915, [[José Ortega y Gasset]] ofreció-y la corresponsalía n'Asturies de la revista ''España'', y en 1918, del diariu ''El Sol''. == Carrera y obra == En 1920 treslladóse a [[Madrid]], onde empezó a formar parte de círculos culturales destacaos. Foi secretariu de redacción de la ''Revista de Occidente'' dende la so fundación en 1923, contribuyendo a la difusión d'idees innovadores sobre arte, filosofía y ciencies. Como traductor, especializóse en versiones del alemán, traduciendo al castellanu obres como ''Lo santo: lo racional y lo irracional en la idea de Dios'' de Rudolf Otto y ''El realismo mágico'' de Franz Roh. Tamién tornó la biografía de [[Rousseau]] escrita por Harold Höffding y la ''Historia de la civilización en Europa'' de [[François Guizot]]. == Llabor editorial == N'acabando la [[Guerra Civil Española|guerra civil]], Vela marchó a [[Tánxer]], onde fundó'l diariu ''España''. En 1943 tornó a Madrid y collaboró con José Ortega Spottorno nes ediciones de la ''Revista de Occidente''. La so obra ensayística inclúi títulos como ''El arte al cubo'' (1927), ''El futuro imperfecto'' (1934) y ''Circunstancias'' (1952). == Nomatos == Usó los nomatos de Luis Longoria, Luis Arriondas, Héctor del Valle y F. Alonso de Caso.<ref>{{cita web |url=https://phte.upf.edu/dhte/castellano-siglos-xx-xxi/vela-fernando/ |títulu=Vela, Fernando &#8211; PHTE · Portal digital de Historia de la traducción en España |idioma=es |fechaaccesu=17 de xunu de 2025}}</ref> == Escoyeta d'obres == * ''{{lang|en|Futbol Association y Rubgy}}'' (1924) * ''{{lang|es|El arte al cubo y otros ensayos}}'' (1927) – Ensayu sobre la estética y la evolución de la percepción artística nel sieglu XX. * ''{{lang|es|El futuro imperfecto}}'' (1934) – Reflexón sobre los retos sociales y filosóficos de la dómina contemporánea. * ''{{lang|es|El grano de pimienta}}'' (1950) – Coleición d'ensayos sobre filosofía y cultura. * ''{{lang|es|Circunstancias}}'' (1952) * ''{{lang|es|Inventario de la modernidad}}'' (1955) – Análisis sobre la evolución del pensamientu modernu. * ''{{lang|es|Ensayos}}'' – Recopilación d'escritos sobre política, filosofía y arte. * ''{{lang|es|Diccionario de construcción tradicional, tierra}}'' – Obra lexicográfica sobre términos de construcción y arquitectura. == Referencies == {{llistaref}} == Enllaces esternos == {{enllaces persona}} {{NF|1888|1966|Vela, Fernando}} [[Categoría:Ensayistes d'Asturies]] [[Categoría:Traductores d'Asturies]] [[Categoría:Traductores al castellanu]] [[Categoría:Persones d'Uviéu]] [[Categoría:Filósofos y filósofes d'Asturies]] qjd8hkkdwq0f4dcz415r3da7jz27pak Indies Orientales Holandeses 0 278263 4376842 2025-06-17T13:43:07Z YoaR 37624 Redirixendo a [[Indies Orientales Neerlandeses]] 4376842 wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Indies Orientales Neerlandeses]] eap8bog0acjqwqtevl1gzd3on3dp72c Barco de Ávila 0 278264 4376966 2025-06-17T14:45:42Z YoaR 37624 Redirixendo a [[El Barco de Ávila]] 4376966 wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[El Barco de Ávila]] 4eegxkmjlqtd9hctedtgjixzhumtjya Pedro Alberto Demicheli Lizaso 0 278265 4377021 2025-06-17T15:08:59Z YoaR 37624 Redirixendo a [[Alberto Demicheli]] 4377021 wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Alberto Demicheli]] 1vev830hwsrqx2r1bdzwi6bjzk8qtkx U CrB 0 278268 4377343 2025-06-18T08:59:17Z YoaR 37624 Redirixendo a [[U Coronae Borealis]] 4377343 wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[U Coronae Borealis]] c9kcg6rt0d4ntsmafwui8bjucszeoim Espectru infrarroxu 0 278269 4377347 2025-06-18T09:03:23Z YoaR 37624 Redirixendo a [[Radiación infrarroxo]] 4377347 wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[radiación infrarroxo]] g2ryt4ntqnkkesp4v2iga3gzba6ompk O Prirozenosti rostlin 0 278270 4377430 2025-06-18T10:28:42Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[O Prirozenosti rostlin]]" a "[[O přirozenosti rostlin]]": Títulu mal escritu 4377430 wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[O přirozenosti rostlin]] 9buo3hkgvq2q5oazanh7ijt38mxltq2 Alderique:O Prirozenosti rostlin 1 278271 4377432 2025-06-18T10:28:42Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Alderique:O Prirozenosti rostlin]]" a "[[Alderique:O přirozenosti rostlin]]": Títulu mal escritu 4377432 wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Alderique:O přirozenosti rostlin]] 5rmbbvoyrvrpmeh7clvrxa66oqs6kpk Enrique Guiloche Y Bonet 0 278272 4377437 2025-06-18T10:34:48Z YoaR 37624 YoaR treslladó la páxina "[[Enrique Guiloche Y Bonet]]" a "[[Enrique Guiloche y Bonet]]" 4377437 wikitext text/x-wiki #REDIRECCIÓN [[Enrique Guiloche y Bonet]] nt4ojzepdl7i8lon5xnsae4qje5dbs3